________________
તૃતીય પરિચ્છેદ ]
આંધ્રભાનો ઇતિહાસ તરફથી મળે હતા, પરંતુ પિતે વૈભવવિલાસી તથા લઈ, તેના કાકાજી (ગૌતમીપુત્ર યજ્ઞશ્રીના કાકા અને સંદર્યને જ સોદાગર હેવાથી રાજકાજમાં ઝળકી ઉઠે રાજાશ્રીમુખના નાના ભાઈ)કૃષ્ણ પિતાની આણ ફેરવી તેવો પરાક્રમી નહોતો એટલે તેના રાજ્યના દક્ષિણને વાળી હતી. આ વંશના જે સિક્કા મળી આવ્યા છે ભાગ ધીમે ધીમે સ્વતંત્ર થઈ ગયો હતો. પરિણામે તેનું (જુઓ પુ. ૨ આકૃતિ નં. ૭૦ તથા ટીકા નં. ૧૪૬) રાજ્ય નાનું થવા લાગ્યું હતું. જેથી મહાદ મગધપતિને તે ઉપરથી, તેમજ રાણીના નિકાવાળા નાનાધાટને કલિંગ પતિને જે ડર રાખવો પડતો હતો તેનું એક શિલાલેખથી આ સ્થિતિ કલ્પી શકાય છે. જો કે તેણે કારણું ઓછું થઈ ગયું હતું. તે દુર થતાં જ, મહાનંદે ખરા હકદાર હક્ક ડૂબાવી દીધો હતો છતાં બીજી ગૌતમીપુત્ર આંધ્રપતિ ઉપર ચઢાઈ કરી હોય એમ કોઈ જાતને, ઉપરી રાજ્ય કે પ્રજા તરફને ખળસમજાય છે. આ લડાઈને સમય આપણે ચોક્કસ કરી ભળાટ થવા પામ્યો નથી, એટલે સમજવું રહે છે કે નથી શકતા; પરંતુ ઈ. સ. પૂ. ૩૯૦ થી ૩૮૪ તેણે મગધપતિના–મહાનંદનું તથા ચંદ્રગુપ્તમૈર્યનું પs સુધીના છ વર્ષના ગાળામાં તે હોવાનું સંભવે છે. જો તેમના સમયપરત્વેનું–ખંડિયાપણાનો સ્વીકાર કરી ૩૮૪માં જ ઠરે તે તે યુદ્ધમાં ગૌતમીપુત્રનું મરણ લીધે હશે. એટલે સાર એ થયો કે, ગૌતમીપુત્ર યજ્ઞશ્રી થયું હતું એમ માની લેવું રહેશે. પરંતુ તે પૂર્વે અમુક સમય સુધી સ્વતંત્ર હતો, પરંતુ ઉત્તરાવસ્થામાં લડાઈ થઈ હોય તો તેમાં ગૌતમીપુત્ર પરાજય પામ્યા થોડાંક વર્ષો સુધી તે માંડળિક હતા; તેમજ રાજા કૃષ્ણ છે અને મહાનંદનું માંડલિકપણું કબૂલી લીધું છે એમ પિતાના આખાયે સમય પર્યત માંડળિકપણે જ હતો અને સ્વીકારવું પડશે. જે સિક્કાઓ આપણને ઉપલબ્ધ થયા રાણી નાગનિકા કહે કે તેને સગીર પુત્ર કહે, તે પણ છે તે અને તેને ઉકેલ, જે સાચાં હોય તે બીજી માત્ર દસેક મહિનાની અવધિસુધી માંડલિકપણે રહ્યો હતો. સ્થિતિમાં તે મૂકાયો હતો એમ કહેવું પડશે. તેના ઉપર દર્શાવેલ રાજા કૃષ્ણનું રાજ્ય દસેક વર્ષ મરણ સમયે તેના બે પુત્રો હૈયાત હતા.પર મેટાની ચાલ્યું છે. ઈ. સ. પૂ. ૩૮૩ થી ૩૭૩ સુધી. તેની ઉમર આઠ વર્ષની અને નાનાની છ વર્ષની હતી. આ પછી પેલી વિધવા રાણીનાગનિકાના જ્યેષ્ઠ પુત્રનેપ્રમાણે તે બન્ને પુત્રો સગીર હેવાથી, તેમની વતી વસત શ્રી મલ્વિક શ્રી શીતકરણનો અમલ પાછો. તેમની વિધવા માતા, રાણીનાગનિકાએ રાજ્યની ચૂંસરી શરૂ થયો છે. તેનું ગાદીએ આવવું બે ત્રણ કારણથી માથે ઉપાડી લીધી હતી. આ બેજો તેણીને અસહ્ય થયું સંભવે છે (૧) રાજા કૃષ્ણ પિતે અતિ વૃદ્ધ થઈ થઈ પડયો હોય કે દુઃખની મારી પ્રજાનું હિત ગયો હતો એટલે કુદરતી મેતે તે મરણ પામ્યા હોય સંભાળી શકી ન હોય–પણ તેણી પાસેથી રાજ્ય ખૂંચવી કેમકે લગભગ ૬૫-૬૮ની ઉમરે૫૪ તે પહોંચ્યો હતો
(૫૦) જુઓ પુ. ૨ સિક્કા આકૃતિ નં. ૬૯.
શ્રીકૃષ્ણના રાજ્યને અંત ૩૭૩માં આવી ગયો હોય એમ ગણત્રી (૫૧) જુઓ સિકા ચિત્ર નં. ૭૦ (ઉકેલ સાચો હોય પરથી નીકળે છે. છતાં ગણત્રી હમેશાં કાંઈ સાચી પડતી નથી જ તે નં. ૭૧ના સિક્કાનું વાંચન ખાટું ઠરે છે, અને એટલે અહીં સંભવિતપણે મનાવ્યું છે. કેઈ સિક્કો જે પ્રવચન સાચું હોય તે, સર્વ ચિન્હ અને ઘોડાનાં ચિહને મળી આવે તે નક્કી કરી શકાય કે કઈ સ્થિતિ હતી. , ઉકેલ જે પ્રમાણે કરાતો આવ્યો છે તે બેટ છે. બેમાંથી એક બીજી સ્થિતિ એ પણ છે કે, ચંદ્રગુપ્ત સમ્રાટ બન્યો વસ્તુ-કાં ઉકેલ અને કાંતે વાંચન-સાયી છે અને બીજી તે પહેલાં, પોતે જ્યારે નાના પ્રદેશનો રાજા હતા ત્યારે, મુલક વસ્તુ ખાટી છે.
મેળવવાની તેને તમન્ના હતી; તે સમયે આ કૃષ્ણ આંધ્રપતિ ' (૫૨) જુએ રાણી નાગનિકાએ કેતરાવેલ નાનાધાટન સાથે યુદ્ધ કરીને તેને મારી નાંખ્યા પણ હોય ( જુઓ શિલાલેખ (પાંચમા પરિચછેદે લેખ ને. ૧).
પુ. ૨ માં ૩૭૩ની સમયાવળી) (૫) ચંદ્રગુપ્તનું ખંડિયાપણું સ્વીકાર્યાને સંભવ નથી (૫) ધીમુખ કરતાં તેને બે વર્ષે નાને ગણીએ, તે જ, કેમકે તે ઈ. સ. પૂ. ૩૭૨માં સમ્રાટ બન્યો છે જ્યારે હિંસાબે ૧૪ વર્ષને કહ્યો છે. પ્રમુખને જન્મ ઈ. સ. ૫.
