________________
સપ્તમ પરિચ્છેદ ] રાજકીય પરિસ્થિતિ અને આંધ્રરાજ્યની સ્થાપના [ ૧૪૧ રાજકીય વાતાવરણ જામી પડયું હતું.
સ્થિતિ હજુ પ્રાપ્ત કરી શક્યો નહતો. એટલે વિચાર - હવે જ્યારે કંવર શ્રીમુખ અને કૃષ્ણના હક્ક ઉપર કર્યો કે, પોતાના મોસાળ એવા દક્ષિણ મહારાષ્ટ્રના તરાપ પડી ત્યારે તેમને મન પણ મગધમાં રહેવું કેનેરા જલા સુધી ૧૦ પહોંચી જઈ ત્યાંના ચુટુકાનંદઅપમાનજનક લાગ્યું હતું. પરંતુ ઉત્તરહિંદમાં તે મૂળાનંદ વગેરેની કુમક અને સહાનુભૂતિ મેળવી લઈને મગધની સત્તાનો કોરડો વાગી રહેલ હોવાથી, પોતાની પછી આગળ વધવું તે ઠીક છે, પોતે અત્યારે જ્યાં કાંઈ કારીગીરી ફાવે તેમ નથી એવું વિચારી, તેમણે વરાડ પ્રાંતમાં આવીને ઉભો છે ત્યાંથી પૂર્વ તરફ દક્ષિણહિંદ તરફ ઉતરવા ધાર્યું. તેમાં બેવડી મુરાદ પ્રયાણ કરીને, વર્ષભરમાં જ તાજેતરમાં કલિંગપતિ હતી. એક એ કે, દક્ષિણમાં મગધની સત્તા સામે બની બેઠેલ રાજા ભિખુરાજ ઉપર હલ્લો લઈ જઈ ખળભળાટ જે જાગ્યો હતો તેનો લાભ ઉઠાવાય અને તેને હરાવીને પોતે સર્વ સત્તાધીશ દક્ષિણાપથપતિ બીજી એ કે પિતૃપક્ષથી દુઃખિયારું બનેલું માણસ બની બેસવું તે ઠીક. ભિખુરાજે અત્યારે ૨૭માં સંકટ સમયે આશ્વાસન મેળવવા જેમ માતૃપક્ષના વર્ષમાં પ્રવેશ કર્યો હતો, જ્યારે પિતે તેના કરતાં આશ્રયે જવા ઉત્કંઠા ધરાવે છે, તેમ પોતાના મોસાળમાં પાંચ સાત વર્ષે મેટો પણ હતા. બીજી બાજુ પણ જવાય તથા ત્યાં જઈ તેમની મદદ મેળવી ભિખુરાજે, યુવરાજ તરીકે માત્ર દશ વર્ષની અને પિતાનો રાજકીય હેતુ સિદ્ધ કરી શકાય. આ પ્રમાણેના રાજકર્તા તરીકે કેવળ સવા વર્ષની જ-મળીને એકંદરે બેવડા આશયથી તેમણે દક્ષિણને માર્ગ લીધો હતો. બારેક વર્ષની જ રાજ્ય ચલાવવાની-તાલીમ લીધી
ધના રાજસત્તાધીશોએ કાંઈક મદદ પણ કરી હતી ત્યારે પિતે મગધપતિના યુવરાજ તરીકે કેટલાંય આપ્યાનું કહી શકાય. કારણ કે જો મગધમાં જ તેઓ વધારે વર્ષની તાલીમ લીધી હતી. ઉપરાંત કલિંગ રહે તે નિરંતર મુશ્કેલીઓ ઉભી કર્યા કરે ને ઠરી ઠામ કરતાં અનેકગણું સમૃદ્ધિવાન અને મહત્વની દૃષ્ટિએ બેસવાનો વારો ન આવવા દે. દક્ષિણમાં ઉતરવાને બે ઉચ્ચ ગણાતા મગધ સામ્રાજ્યના અંગત પુરૂષ તરીકે માર્ગ કહેવાય. છેક પૂર્વમાંથી ઉતરી. કલિંગને વીંધીને રાજખટપટ અને પટુતા-કૌશયમાંથી સોંસરા પાર અવાય પણ ત્યાં તે રાજા ભિખુરાજ ઉર્ફે ખારવેલને ઉતરવાને જાતિ અનુભવ લીધું હતું. જેથી પોતે સામનો કરવો પડે તેમ હતું. જ્યાં પિતાને પગ મૂકવાને દરેક રીતે ભિખુરાજ કરતાં સરસાઈ ભોગવે છે એટલે પણ સાંસાં હોય (કેમકે તેમાં તે તેને મગધની ભૂમિ તેને જીતી લેવાનું બહુ કઠિન કાર્ય નથી. આ વિચાર ઉપરથી જ સામનો કરવો પડે) ત્યાં સામનો કરાય આવતાં, તે માર્ગ પ્રથમ ગ્રહણ કરવા તત્પર બન્યો શી રીતે ? એટલે શ્રીમુખે તે માર્ગ મૂકી દઈ, બુંદેલખંડ- ને પિતાથી જેટલું બળ એકઠું થઈ શકે તેટલું એકત્રિત રેવાની હદના રસ્તે, મધ્યપ્રાંતમાંથી સોંસરવા ઉતરી કરી, કલિંગની પશ્ચિમ બાજુએથી હુમલે શરૂ કર્યો. વરાડ પ્રાંતમાં થઈને મહારાષ્ટ્રમાં જવાનો માર્ગ લીધો. પ્રથમ તો રાજા ખારવેલે આ હુમલાની બહુ દરકાર ન વચ્ચે આવતી થોડી ઘણી પૃથ્વીને માલિક પણ બન્યા.૯ કરી. પરંતુ જ્યારે માલુમ પડયું કે તેમાં પિતે મોટી પરંતુ રાજ્યની સ્થાપના કરી, ભૂપતિ બનવા માટે ભૂલ ખાધી છે એટલે તેણે પણ એવી જબરજસ્ત તૈયારી રાજ્યગાદીનું નિર્માણ કરી સત્તા જમાવવા જેવી કરી અને પોતે જ લશ્કરની સરદારી લઈને એ
(૮) જુએ પુ. રમાં પૂ. ૧૦૨– ઉપર સિક્રાચિત્ર ને. ૪૯-૫રનાં વર્ણન.
(૯) આગળ ઉપર હકીક્ત જુઓ.
(૧૦) જુઓ તૃતીય પરિચ્છેદે તથા પુ. ૨-૫. ૧૧૦ ટી. બં, ૧૩૦
(૧૧) ભિખુરાજ . સ. પૂ. ૪ર૯મ. સં. ૯૮માં ગાદિએ બેઠે ત્યારે પચીસ વર્ષનો હતો (જુઓ હાથીગુફાન શિલાલેખ-પુ. ૪માં તેનું જીવનવૃત્તાંત) અને આ બનાવ મ.. સં. ૧૦૦ = ઈ. સ. પૂ.૪ર૭માં, એટલે તેના રાજ્યના બીજા વર્ષે બજે છે તેથી ૨૫+૨=૨૭ વર્ષની તેની ઉંમર લખી છે
