________________
ચતુર્થ પરિછેદ ]
ધામિક ક્રાંતિ
. ૭નું વૃત્તાંત) સમયે, જ્યારે મહાભાષ્યકાર પતંજલી નહિ હતી એ પુરવાર થઈ જાય છે. મતલબ એ થઈ મહાશય થયા હતા ત્યારે તેઓ વૈદિક મતાનુયાયી થયો કે, પ્રથમના સાતે રાજા જૈનધર્માનુયાયી જ હતા એટલે હતા; તેમજ બીજી હકીકત એમ પણ જાહેર થઈ આ સાતમા રાજાના સમયે જ્યારે ભગવાન પતંજલીને છે કે, ઉપરના બનાવ બન્યા પછી કેટલેક કાળે આ ઉદય થયે છે ત્યારે જ તેણે ધર્મને પલટો કર્યો શતવહનવંશમાં એક રાજા થયો હતો કે જેણે વૈદિક હો એમ માની લેવું રહે છે. તે માટે નીચે પ્રમાણે ધર્મ અંગીકાર કરી, શકશાલિવાહન નામનો સંવત સંયેગે વહેતા હોવાનું ક૯પી શકાય છે. ' પ્રવર્તાવવા માંડયો હતો, આ હકીકત જો યથાર્થ હોય
આ સાતમા આંધ્રપતિના જીવન વૃતાંતથી (જુઓ તે-જે કે આ રાજાઓના સિક્કાઓ જે જે પ્રકા
આગળ ઉપર) સાબીત થાય છે કે તે અતિ વિચિલણ શમાં આવ્યા છે તથા તેમને ઉકેલ જે પ્રકારે કરી સ્વભાવના અને મહત્વાકાંક્ષા ધરાવતા રાજવી હતા, શકાય છે. કે કરી શકીએ છીએ તે જોતાં, તેને પુષ્ટિ વળી બહુ જ નાની વયે ગાદી પ્રાપ્ત થવાથી લગભગ મળતી હોય એવું દેખાતું નથી છતાં પૌરાણિક ગ્રંથોમાં ૫૫-૫૬ વર્ષ પર્યત રાજ્ય ભોગવવા તે ભાગ્યશાળી વર્ણવાયેલી અનેક ઐતિહાસિક બિનાએ સત્ય હોવાનું
થયો છે. આ વચ્ચેના ગાળામાં, તેની જુવાનીનો કાળ, આપણે વારંવાર જોતા અને પુરવાર કરતા આવ્યા કે જે વખતે મનુષ્યને સામાન્યપણે ઉન્માદનું ઘેન છીએ, તે સ્થિતિ લક્ષમાં લેતાં, આ ધર્મ પલટાની ચડી આવે છે તે ગદ્ધાપચીસીને સમય, તેને મગધહકીકતને પણ સત્ય ન હોવાનું માનવાને કારણ નથી. પતિ સમ્રાટ પ્રિયદર્શિનના માંડળિકપણમાં ગાળવો પાયો
એટલે–જરૂર માનવું જ રહે છે કે, આ રાજાઓએ હતે. સમ્રાટ પ્રિયદર્શને ઉભા કરાવેલ શિલાલેખથી પિતાને બાપીકે ધર્મ જૈન સંપ્રદાયનો હતો તેમાં બે સુવિદિત થાય છે કે, પિતાની હકુમતના સર્વ પ્રદેશની વખત પલટ કર્યો હતો. એક પતંજલી ભગવાનના સમયે રૈયત, સ્વધર્મનાં વિધિવિધાન અને અનુષ્કાને કોઈ અને બીજો શકપ્રવર્તક રાજા શાલિવાહનના સમયે; પણ જાતના અંતરાય વિના પાળતી રહે તેની ખાસ અત્ર આપણે હવે એ તપાસવું રહે છે કે, આ પ્રમાણે કાળજી તેણે બતાવ્યા કરી છે, એટલું જ નહિ. સ્થિતિ કેમ થવા પામી હતી.
પરંતુ જે કોઈ ધર્મપલટો કરી પિતાના જૈનધર્મમાં મળી આવતા સિક્કાઓના આધારે આંધ્રભૂત્યા આવવા તત્પર હોય તેને આસ્તે આસ્તે તે ધર્મમાં Bણ અને સ્વતંત્રપણે વર્તતા આંધ્રપતિ કણ તે દઢ કરવાને, પ્રયત્ન આદરી ધર્મસહિષ્ણુતા પણું બતાવી દર્શાવનાર જે કઠો આપણે પૃ. ૬૬ ઉપર જોડયો છે. એટલે પ્રિયદર્શિનનું મરણ થતાં સુધી–આ સમયે . છે તેથી જોઈ શકીએ છીએ કે, પ્રથમના સાત સાતમા આંધ્રપતિને ગાદીએ આવ્યાં ૪૫ વર્ષ વીતી રાજાઓમાંથી, પહેલો, બીજો, અને પાંચ-એ ત્રણ ગયાં હતાં, ત્યાંસુધી શાતકરણી રાજાને ધર્મ સંબંધમાં રાજા પિતાના આખાયે રાજઅમલ દરમિયાન તદન ઊંચા નીચા થવાને કાંઈ કારણ મળ્યું ન હતું. પરંતુ સ્વતંત્ર જ હતા જ્યારે બાકીના ચાર-ત્રીજે, ચોથે, તેની સાહસિક વૃત્તિને લીધે, મનમાં એવા વિચાર આવ્યા છઠ્ઠો અને સાતમ-થોડો વખત સ્વતંત્ર અને થોડો કરતા હતા કે, શું મહારાજા પ્રિયદર્શિન પ્રજાવાત્સલ્ય વખત માંડળિકપણે રહ્યા છે; અને જે માંડળિકપણું બતાવી ધર્મસહિષ્ણુતાથી કામ લઇને સર્વ પ્રજાને તેમને શિરે ચેટિયું છે તે પણ મગધપતિ નંદવંશી- પોતાના ધર્મમાં લઈ શકે છે. તે સિવાય પ્રજાને
મૌર્યવંશીઓનું. આ બન્ને વંશના સમ્રાટો રંજીત કરવાના અન્ય રસ્તા નહીં જ હોય ? તેમજ પણ જૈનધર્મિજ હતા, એટલે માંડળિકને પિતાના શું આ એકલા જૈનધર્મમાં જ તેવી શક્તિ ભરેલી સાર્વભૌમરાજાઓને ધર્મ સ્વીકારવો પડતો હતે અથવા છે અને બીજા ધર્મમાં તેવું કાંઈ નહિ હેય? આ સ્વીકાર પડે તેવો નિયમ કબૂલ રાખીએ તે પણ પ્રમાણેના વિચારે તેના મનમાં ઘોળાયા કરતા હતા. તેઓને સ્વીકૃત ધર્મને પલટ કરવાની જરૂર પડી આ સમયે સમસ્ત ભારતવર્ષમાં બે જ ધર્મને પ્રચાર
