Book Title: Sanghpattak
Author(s): Sanyamkirtivijay
Publisher: Samyag Gyan Pracharak Mandal
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004215/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HDOL zrI jinapatisUrikRtabRhadvRttivibhUSita: - zrI sAdhukIrtigaNinirmitAvacUryA vibhuSita: - zrI lakSmIsenaracitaTIkayA samalaGkRtaH - zrI harSarAja upAdhyAya vihitalaghuvRttyA sanAthIkRtazca - kavicakravartizrImajinavallabhasUri viracitaH / zrI saGghapaTTakaH / / prakAzakaH / / zrI samyagjJAna pracAraka samiti ahamadAbAda || saMpAdakaH / / pU.munirAja zrI saMyamakIrtivijayajI ma.sA. VEEBARONIO ELEELEBALI ALU For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navAGgIvRttikArazrIabhayadevasUriziSya-kavIndracUDAmaNi zrIjinavallabhasUriviracita-zrIjinapatisUrikRtabRhavRttisamalaGkRta-zrIsAdhukIrtigaNinirmitAvacUryA vibhUSitaH zrIlakSmIsenaracitaTIkayA samalaGkRtaH-upAdhyAya zrIharSarAja-gaNivihita laghuvRttyA sanAthIkRtazca // zrIsaGghapaTTakaH // * divyakRpA . tapAgacchAdhirAja pUjyapAda AcAryadeveza zrImadvijayarAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA suvizAla gacchAdhipati pU.A.bha.zrI.vi.mahodayasUrIzvarajI mahArAjA suvizAla gacchanetA pU.A.bha.zrI.vi.hemabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA . pAvana preraNA . saujanyanidhi pU.A.bha.zrI.vi.harSavardhanasUrIzvarajI mahArAjA * saMpAdaka. tapAgacchAdhirAja pUjyapAda AcArya deveza zrImadvijaya . rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA ke ziSyaratna samatAnidhi ..pU. munipravara zrIdarzanabhUSaNavijayajI ma.sA. ke ziSyaratna pU. paMnyAsapravara zrIdivyakIrtivijayajI gaNivaryazrI ke ziSyaratna pU. paMnyAsapravara zrIpuNyakIrtivijayajI gaNivaryazrI ke ziSyaratna pU. munirAja zrIsaMyamakIrtivijayajI ma.sA. . / zaka .prakAzaka. zrIsamyagjJAnapracArakasamiti ahamadAbAda For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthanAma : zrIsaGghapaTTakaH granthakartAraH : pU.A.bha. zrIjinavallabhasUri ma.sA. saMpAdaka : pU.mu.zrI saMyamakIrti vijayajI ma.sA. prakAzaka : zrIsamyagjJAna pracAraka samiti, ahamadAbAda mudraNa vyavasthA : sanmArga prakAzana, ahamadAbAda akSarAMkana : akhileza mizra, virati grAphiksa, ahamadAbAda pratayaH : 400 AvRtti : prathamA, vi.saM. 2070 mUlyam : 250-00 - : prAptisthAnam : - zrIsamyagjJAnapracAraka samiti bIjala gAMdhI 401, opsanja, nesTa hoTalanI sAme, saradAra paTelanagara roDa, sI.jI.roDa, navaraMgapurA, ahamadAbAda-9 2. cetanabhAI kharIdIyA 20, maraDIyA plAjhA, sI.jI.roDa, ahamadAbAda mo. 9426052563 3. narezabhAI 4. nRpenabhAI Ara. zAha 304, zrIjI darzana, bilDIMga-bI, 4, saragama phaleTa, vI.Ara. zAha TATA roDa naM. 2, ema. pI. mArga skUla ke pAsa, vikAsagRha mArga, operA hAusa, muMbaI-4. pAlaDI, ahamadAbAda-7 phona : 022-2369370 mo. 9427490120 (samaya : zani-ravi 11-00 se 4-00 kalAka) 5. mayurabhAI ema. dave jJAnabhaMDAra mahArASTrabhuvana jaina dharmazAlA taLeTI roDa, pAlItANA mo. 9429506303 khAsasUcanA : A pustaka jJAnakhAtAmAMthI chapAyeluM hovAthI gRhasthoe eno upayoga karavo hoya to saMpUrNa kiMmata jJAnakhAtAmAM cUkavI pachI ja mAlikI karavI athavA yogya nakaro jJAnakhAtAmAM bharIne upayoga karavo. For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - : zrutabhakti--anumodanA : - A "zrIsaMghapaTTaka" graMthanA prakAzanano saMpUrNa lAbha zrIjaina zvetAMbara mUrtipUjaka gujarAtI saMgha mAlegAMva (jI. nAsIka) dvArA jJAnanidhimAMthI prApta karAyo che. ApanA zrIsaMghanI zrutabhaktinI hArdika anumodanA ane bhaviSyamAM paNa tamAro saMgha uttarottara zrutabhaktimAM ujamALa bane evI zubhakAmanA. li. zrIsamyajJAna pracAraka samiti For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNam... tapAgacchAdhirAja, suvihita ziromaNi, vyAkhyAna vAcaspati, jainazAsana ziratAja, bAladIkSA saMrakSaka, siddhAMta rakSaka....pUjyapAda AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA zAstrasaMpUta karakamaLamAM sAdara samarpaNam... caraNaraja saMyamakIrti vi. -: RNa smaraNa : * tapAgacchAdhirAja pUjyapAda AcArya deveza zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA * dIkSAdAtA, suvizAla gacchAdhipati, pUjyapAda AcAryadeveza zrI.vi. mahodayasUrIzvarajI mahArAjA * - paramopakArI, suvizAlagacchanetA pU.A.bha.zrI. vi. hemabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA paramopakArI, pravacanaprabhAvaka pU.A.bha.zrI.vi. kIrtiyazasUrIzvarajI mahArAjA * traNa gacchanAyaka pU.sUripuraMdaronI dIrghakALa paryaMta niHspRhabhAve vaiyAvacca karanArA pU.A.bha.zrI.vi. harSavardhanasUrIzvarajI mahArAjA mamahitaciMtaka, saraLa svabhAvI, virya, paramopakArI pUjya gurudeva paMnyAsa pravara zrI divyakIrtivijayajI gaNivarya paramopakArI, dIkSAdAtA, vardhamAnataponidhi pUjya gurujI paMnyAsa pravarazrI puNyakIrtivijayajI gaNivarya For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya A huMDA avasarpiNInA viSayamakALamAM jainazAsane aneka prakAranI Apattione joI che. jema siMhanA phalevarane aMdara rahelA kIDAo ja khatama kare che, tema jainazAsanamAM ja rahelA mArganI zraddhAthI bhraSTa thayelA loko jainazAsananA suvihita mArgane nukasAna pahoMcADavAnuM kAma karyuM che. Ama chatAM jyAre jyAre mArgarakSAno avasara upasthita thayo, tyAre tyAre suvihita mahApuruSoe potAnA prANane bhoge paNa mArganI rakSA karI che ane tethI ja Aje ApaNane suvihita paraMparAnI prApti thaI che. prabhu mahAvIranA nirvANa pachI lagabhaga AThaso pacAsa varSe caityavAsa' sthapAyo ane ekahajAra varSe to enuM jora khUba vadhI gayuM hatuM. pU.A.bha.zrI. haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAe "mahAnizIthagraMthano uddhAra karatI veLAe temAM cityavAsa'nuM khaMDana karyuM che. "caityavAsanA khaMDana-maMDanano eka Akho itihAsa che. pUrva AvRttimAM enA upara kaMIka prakAza pAtharavAmAM Avyo che. tene ahIM "yathAvat' grahaNa karIne mUkavAmAM Avela che. caityavAsanuM khaMDana karanAro svataMtra koI graMtha hoya to te "zrIsaMghapaTTaka che. tenA racayitA che, pU.A.bha.zrI jinavallabhasUrIzvarajI ma.sA. A graMtha upara cAra TIkAo racAI che. e ja A graMthanI upAdeyatA ane aitihAsikatAnI sAkSI pUre che. pU.A.bha.zrI jinapatisUrijI mahArAjAe A graMtha upara brahavRttinI racanA karI che. A graMtha upara pU.zrI sAdhukIrtigaNivaryazrIe avasUri, zrI. lakSmIsena paMDitavaryae laghuvRtti ane pU.upAdhyAya zrI harSarAja gaNivaryazrIe laghuvRttinI racanA karI che. A graMthamAM brahavRtti, avacUri ane be laghuvRttiono samAveza karyo che. A badhA graMtho varSo pUrve prakAzita thayelA hatA. pustako jIrNaprAyaH thayA hatA. AthI te cAreno eka sthaLe samAveza karIne jarUrI zuddhipUrvaka A graMthane taiyAra karavAmAM Avyo che. graMthakartA ane TIkAkAra mahAtmAono paricaya pUrva AvRttiomAM prakAzita thayelo hato. tene ahIM yathAvat prahaNa karI mUkavAmAM Avela che. graMthakartAnI guru paraMparA vagere bAbato aMge aspaSTatA che, evuM "jainaparaMparAnA ItihAsa bhAga-2"mAM ane pUrva AvRttionI prastAvanAmAM jovA maLe che. chatAM paNa e vAta ahIM aprastuta jaNAya che. graMthakArazrInuM suvihita paraMparAnI rakSA karavAnuM ane "caityavAsa' jevA prabhunI mULaparaMparAne udhaInI jema korI khAnArA kumatanuM khaMDana karanAruM graMtharacanAnuM teozrInuM kArya khUba khUba anumodanIya che. tapAgacchAdhirAja pUjyapAda AcArya deveza zrImavijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pU.A.bha.zrI.vi. harSavardhanasUrIzvarajI mahArAjAnI pAvana preraNAthI A graMthanA punaH saMpAdananuM kArya karavAmAM AvyuM che. tapAgacchAdhirAjazrInA ziSyaratna pU.munirAja zrIvairAgyarati gaNIvaryazrIe paNa A kAryamAM anumodanIya sahakAra Apyo che. praphazuddhi ane saMzodhanAdinuM saMpUrNa kArya tapAgacchAdhirAjazrInA sAmrAjyavartI tapasvI sAdhvIvaryA zrI sunitayazAzrIjI ma.sA.nA suziSyA viduSI sAthvIvaryA zrIzAnadarzitAzrIjI mahArAje saMpanna karyuM che. teonI nivArtha zrutabhaktinI hArdika anumodanA. suvihita paraMparAnI rakSA karanArA A graMthanuM adhyayana-paThana saune satyamArganI prIti pamADe ane satyamArganI ArAdhanA karavA dvArA vahelAmAM vahelA mukti pamADe e ja ekanI eka sadAnI zubhAbhilASA. caitra suda-1, vi.saM. 2070 li. mu. saMyamakIrti vi. tA. 31-3-14, somavAra mahArASTra bhuvana jaina dharmazALA, pAlItANA For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (pUrva AvRttinI) prastAvanA vIraprabhunA sAdhuo "nigraMtha" tarIke oLakhAyA che. graMtha eTale dhana dolata, tethI rahita te nigraMtha. temanA AcAranuM pratipAdana karavA je sUtro racAyAM che, te paNa te kAraNe "nigraMtha pravacana" tarIke oLakhavAmAM Ave che. e nigraMtha pravacanamAM sAdhuone mATe je je niyamo bAMdhyA che, te pramANe ja pUrva sAdhuo vartatA hatA. teo mukhyatve karIne gAmanA pAdare rahelA vana eTale bagIcAomAM vasati mAMgIne UtaratA hatA ane vakhate gAmamAM rahetA to gRhasthanuM makAna mAMgI laI temAM nivAsa karatA hatA. temanA mATe uddezIne rAMdhelA AhArapANIne teo AdhAkartidoSavALuM gaNI grahaNa karatA nahi, dharmopakaraNa choDIne bIjI cIja vastu saMgharatA nahi, gAdI takIyA vAparatA nahi ane kleza-kaMkAsathI vegaLA rahI samAdhimAM lIna rahetA hatA. te sAthe teo chaLa, prapaMca, daMbha tathA kadAgrahathI aLagA rahI lokone sAco mArga batAvatA hatA. jethI karIne teo potAnuM tathA bIjAnuM hita karavA samartha thatA hatA. AvI rIte varaprabhuthI eka hajAra varSa paryata ekasarakhI paraMparAe tevA sAdhuono sIdho kArabhAra (vyavahAra) cAlu rahyo. kema ke, e vakhata sudhI temanA guruo mahApratApI, vidvAnuM ane ugravihArI thaI potAnA tAbe rahelA ziSyone sIdhe mArge doratA rahyA hatA. chatAM bhagavAnathI AThaso pacAza varSe thoDAka yatioe vIraprabhunA zAsanathI bedarakAra banI ugravihAra choDIne caityavAsanI zarUAta karI hatI. paraMtu mukhya bhAga to vasativAsI ja rahyo hato ane te bhAgamAM agresara tarIke oLakhAtA zrIdevaddhigaNikSamAzramaNe bhagavAnathI 980mA varSe vallabhIpuramAM saMghane ekatrita karI jainasUtrone pustakArUDha karyA che. sadarahu zrIdevaddhigaNi, bhagavAnathI 1000 varSe svargavAsI thayA ane te sAthe kharuM jinazAsana guma thaI tenA sthAne caityavAsioe potAno dora ane jora calAvavA mAMDyo. A mATe navAMgI vRttikAra zrIabhayadevasUrijI Agama aThottarI nAmanA graMthamAM nIcenI gAthA Ape che ke - devavikhamAsamaNajA-paraMparaM bhAvao viyANemi / siDhilAyAre ThaviyA-davveNa paraMparA bahuhA // 1 // bhAvArtha :-devaddhikSamAzramaNa sudhI bhAvaparaMparA huM jANuM chuM, bAkI te pachI to zithilAcArioe aneka prakAre dravyaparaMparA sthApita karI che. A rIte bhagavAnathI AThaso pacAsa varSe caityavAsa sthapAyo. to paNa tenuM kharekharuM jora vIraprabhuthI eka hajAra varSa vItyA pachI vadhavA mAMDyuM. A arasAmAM caityavAsane siddha karavA mATe AgamanA pratipakSa tarIke nigamanA nAma taLe upaniSadonA graMtho gupta rIte racavAmAM AvyA ane teo dRSTivAda nAmanA bAramA aMganA tUTelA kakaDA che, ema lokone samajAvavAmAM AvyuM. e graMthomAM evuM sthApana karavAmAM AvyuM che ke, Aja kAlanA sAdhuoe For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityamAM vAsa karavo vyAjabI che. temaja temaNe pustakAdinA jarUrI kAmamAM khapa lAge mATe yathAyogya paisATakA paNa saMgharavA joIe. ItyAdi aneka zithilAcAranI teoe himAyata karavA mAMDI ane je thoDA ghaNA vasativAsI munio rahyA hatA temanI aneka rIte avagaNanA karavA mAMDI. zrIdevaddhigaNi paryata sAdhuono mukhya gaccha eka ja hato, chatAM sakAraNa tene judA judA nAmathI oLakhavAmAM Avela che. jema ke, zarUAtamAM tenA mULasthApaka zrIsudharmagaNadharanA nAma parathI te "saudharmagaccha' kahevAto hato. tyAra pachI caudamI pATe zrIsAmaMtabhadrasUrie vanavAsa svIkAryo eTale te "vanavAsI" gaccha kahevAyo. tyAra pachI koTimaMtrajApanA kAraNe te koTikagaccha' kahevAyo che. chatAM temAM aneka zAkhAo ane kuLo thayA, paNa teo paraspara avirodhI hatA. kema ke, koIne paNa potAnA gacchano yA zAkhAno yA kuLano ahaMkAra athavA mamatvabhAva na hato. paNa caityavAsa zarU thatAM temaNe svagacchanAM vakhANa ane paragacchanI helanA karavA mAMDI eTale arasaparasa virodhI gaccho UbhA thayA. gaccha zabdano mULa artha e che ke gaccha athavA gaNa eTale sAdhuonuM ToLuM. mATe gaccha gAbda kaMI kharAba nathI, paNa gaccha mATe ahaMkAra, mamatva ke kadAgraha karavo te ja kharAba che. chatAM caityavAsamAM tevo kadAgraha vadhavA mAMDyo. A uparathI teomAM kusaMpa vadhyo, aikya tUTyuM. have eka gacchamAMthI coryAsI gaccha thaI paDyA. teo ekamekane toDavA maMDyA ane A rIte samAdhimaya dharmanA sthAne kalaha-kaMkAzamaya adharmanAM bIja ropAyAM. pAMcamA ArArUpa avasarpiNI kALa eTale paDato kALa to haMmezAM AvyA kare che. paNa agAu kAMI A jainadharmamAM AvI dhAMdhala UbhI thaI nathI, paNa hamaNAMno paDato kALa sAdhAraNa rIte paDatA kALa karatAM kaMIka judI tarehano hovAthI te huMDa eTale atizaya bhaMDo hovAthI tene huMDAvasarpiNI kALa kahevAmAM Avyo che. Avo kALa anaMtI avasarpiNIo vItatAM ja Ave che. tevo A cAluM kALa prApta thayo che. te sAthe viraprabhunA nirvANa vakhate be hajAra varSano bhasmagraha beThelo te sAthe maLyo, temaja tenI sAthe asaMyati pUjArUpa dazamo acchero potAnuM jora batAvavA lAgyo. ema cAre saMyogo bhegA thavAthI A caityavAsarUpa kumArga jainadharmanA nAme comera phelAvA mAMDyo. guruo svArthI thaI yogyAyogyano vicAra paDato mUkI ne hAthamAM Avyo tene muMDIne potAnA vADA vadhAravA mAMDyA ane chevaTe vecAtA celA laI vinA vairAgye temane potAnA vArasa tarIke nImavA mAMDyA. have kahevata che ke "yathA gurutathA ziSyo yathA rAnA tathA nA">te pramANe guruo zithila thatAM temanA tAbA nIcenA yatio temanA karatAM paNa vadhu zithila thayA. teo davAdAra-dorAdhAgA vagere karIne lokone vazamAM rAkhavA lAgyA, vepAra karavA lAgyA tathA For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 khetaravADI suddhAM karavA tatpara thayA. tema chatAM teo potAne mahAvIraprabhunA vArasa celAo tarIke oLakhAvI potAnuM mAna sAcavavA mAMDyA. bIjI tarapha temanA rAgI zrAvako AMdhaLA banI temanA paMjAmAM sapaDAI teo je kAMI UMdhuMcattuM samajAve te badhuM vagara vicAre ane vagara takarAre hA jI hA karIne svIkAravA lAgyA. kAraNa ke, lokono mukhya bhAga haMmezAM bhoLo rahe che. tethI tevA bhoLAone, kapaTI veSadhArI caityavAsio aneka bahAnAM UbhA karIne ThagavA mAMDyA. AvI gaDabaDa thoDAja vakhatamAM bahu vadhI paDI. eTale zrIdevardhigaNinA pachI 55 varSe svargavAsI thayelA zrIharibhadrasUrijIe mahAnizIthano uddhAra karatAM caityavAsano sArI rIte tiraskAra karyo che. sadarahu zrIharibhadrasUrijI caityavAsIonA maMDaLamAM dIkSita thayA hatA chatAM 52mavidvAn hovAthI temaNe temanA pakSanuM khUba khaMDana karyuM che. A mAmalo eTalA sudhI vadhyo ke, nigraMtha mArga virala prAyaH thaI paDyo, nirgaMtha pravacana para tALAM devAyAM ane kapolakalpita graMtho temanI jagyAe UbhA karavAmAM AvyA, eTaluM ja nahi paNa saMvat 802nI sAlamAM vanarAja cAvaDAe jyAre aNahilapura pATaNa vasAvyuM, tyAre temanA caityavAsI guru zIlaguNasUrie temanI pAsethI evo rukko lakhAvI lIdho ke, A rAjanagaramAM amArA pakSanA yatio sivAya vasativAsI sAdhuone dAkhala thavA nahi devA. te rukkAne toDavA mATe zrIabhayadevasUrijInA guru zrIjinezvarasUrijI tathA zrIbuddhisAgarasUrijIe saM. 1084mAM durlabhadevanI sabhAmAM caityavAsIo sAthe vivAda karI jaya meLavyo, tyArathI ja pATaNamAM vasativAsIonI AvanajAvana zarU thaI. A rIte caityavAsIonI pahelI hAra zrIjinezvarasUrijIe karI, chatAM haju mAravADamAM temanuM bhAre jora rahyuM hatuM. te jora toDavA temanA praziSya zrIjinavallabhasUrijI taiyAra thayA. temaNe AgamanA pakSane anusarI potAnI adbhuta kavitvazaktinA baLe yuktipuraskara temanuM khaMDana karavA mAMDyuM. te prasaMge temaNe A 'saMghapaTTaka' nAmano cAlIza kAvyano uttama graMtha racyo che. emAM temaNe te vakhate caityavAsIonuM kevuM jora hatuM, kevI rIte teo sUtraviruddha pravartatA hatA ane suvihita munio tarapha teo kevo dveSabhAva rAkhatA hatA, te saghaLuM AbehUba darzAvIne temanI sArI rIte jhATakaNI kADhI vidhimArganA rAgIjanone uttejita karyA che. tyArabAda temaNe cittoDanA mukhya zrAvakone pratibodhita karyA. eTale te zrAvakoe tyAM vIraprabhunuM vidhicaitya baMdhAvyuM, te caityanA garbhagRhanA daravAjAnA be staMbhomAM eka u52 A saMghapaTTakanAM cAlIza kAvya ane bIjA staMbha upara te ja AcArye racela dharmazikSAnAM cummAlIza kAvya zilAlekhamAM kotarAvI te graMtho zilArUDha karAvyA. te uparAMta chajAmAM te caityamAM kevI rIte vartavuM te mATenA niyamonAM kAvyo paNa kotarAvyAM che. jemAMnAM be kAvya A pramANe che : For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atrotsUtrijanakramo na ca na ca snAtraM rajanyAM sadA, sAdhUnAM mamatAzrayau na ca na ca strINAM pravezo nizi / jAti jJAti kadAgraho na ca na ca zrAddheSu tAMbUla mi tyAjJAtreyamanizrite vidhikRte zrIvIracaityAlaye // 1 // bhAvArtha -A sthaLe sUtraviruddha cAlanAra mANasanA hukamahodo nathI, hamezAM rAtre snAtra karavAmAM AvanAra nathI, sAdhuonI mAlakI athavA raheThANa ahIM nathI, rAtre strIone pesavA devAmAM Avaze nahi, nAta jAtano kadAgraha ahIM karavAmAM Avaze nahi ane zrAvakone tAMbUla vagerenI manAI karavAmAM Ave che, ema nizrArahita vidhipUrvaka karelA vIraprabhunA A caityAlaya mATe pharamAna karavAmAM Ave che. iha na khalu niSedhaH kasyacidvaMdanAdau, zrutavidhibahumAnI tvatra sarvodhikArI / tricaturajanadRSTyA cAtra caityArtha vRddhi, vyayavinimayarakSA caityakRtyAdikAryam // bhAvArtha -ahIM koIne paNa darzana pUjana karavA mATe nA pADavAmAM AvanAra nathI, vaLI sUtranI vidhine mAna ApanAra harakoI mANasane ahIM adhikArI tarIke gaNavAmAM Avaze, temaja A derAsaranA paisAne traNa cAra jaNAnI najara heThe vyAje dhIrI vadhAravA, kharacavA, vinimaya karavA, saMbhALI rAkhavA tathA derAsaranuM kAmakAja vagere karavAnuM pharamAvavAmAM Ave che. A be zloka parathI khulluM jaNAya che ke, temaNe bahuja DahApaNa bharelA niyamo tyAM kotarAvyA che. A rIte A saMghapaTTaka nAmano graMtha racavAmAM Avyo tathA cittoDamAM vidhi caitya UbhuM thayuM eTale zrI jinavallabhasUri upara caityavAsIo atizaya gusse thaI pAMcaso jaNa lAkaDIo laI temane mAra mAravA temanA mukAme AvyA, paraMtu cittoDanA rANAe temane tema karatAM aTakAvyA. tema chatAM zrIjinavallabhasUrie hiMmata rAkhI AkhI mAravADamAM temane ughADA pADI temane jeTalA bane eTalA jhAMkhA pADyA. A rIte emaNe caityavAsanA khaMDana mATe A saMghapaTTaka nAme graMtharUpI mahela caNIne Ubho karyo. tyArabAda temanI pATe mahApratApI zrIjinadattasUri dAdA thayA, temaNe vidyAnA camatkArathI moTA moTA zrAvakone potAnA pakSamAM laI caityavAsIonA caityone anAyatana eTale praveza mATe ayogya TharAvI potAnA gurue caNelA mahela para kaLazAropaNa karyuM. zrIjinadattasUrie ghaNA rajapUtone pratibodhI navA zrAvaka karyA ane teo dAdAjI tarIke Aja sudhI oLakhAya che. tyAra pachI pravarabuddhizALI ane nyAyanipuNa zrIjinapatisUrijI For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 thayA. temaNe pUrA jozathI caityavAsIone khokharA karavA mAMDyA ane zrIjinavallabhasUrie racelA saMghapaTTaka upara traNa hajAra zloka pramANanI nyAyathI bharapUra moTI TIkA racI, zrIjinavallabhasUrie caNelA mahelane cunAthI chobaMdha (dhoLI) karI tene atizaya TakAu karyo. te uparAMta emaNe cauryAzI vAdasthaLa karIne potAnI athAga buddhi jagajAhera karI che. sadarahu zrIjinapatisUrinA pratibodhita nemicaMdra bhAMDAgArika nAmanA pATaNanA nivAsI zrAvaka paNa eTalA mahAvidvAna thayA ke temaNe prAkRta bhASAmAM ekaso sAITha gAthAno 'SaSTizataka' nAme vidhimArgano uttama graMtha racI caityavAsIone digmUDha karyA. A rIte nemicaMdra bhaMDArIe zrIjinavallabhasUrie caNelA mahela 52 dhajA pharakatI karI. tyArabAda sadarahu nemicaMdra bhaMDArInA putre zrIjinapatisUri pAse dIkSA laI zrIjinezvarasUri nAma dhAraNa karyuM. temanA ziSya zrIjinadattasUrie racelI saMdeha dolAvalI nAmanA graMtha upara TIkA racI. temAM caityavAsIonA caityone nyAya puraskara anAyatana TharAvI zrIjinavallabhasUrie caNelA mahelane pharato killo bAMdhyo. A rIte pahelAM zrIjinezvarasUri, ke jeoe saM. 1084mAM caityavAsIone pahela karI prathama harAvyA. tyArathI mAMDIne temanA vaMzanA AcAryoe cheka saM. 1466 sudhI temano parAjaya karavo cAluM rAkhyo. AthI karIne mAravADamAM saghaLA sthaLe temanI jaDamULa ukhaDI gaI ane vasativAsIono vijaya DaMko vAgyo. bIjI tarapha gujarAtamAM to mULathI ja temanuM jora ochuM hatuM. chatAM zrImunicaMdrasUrie temane sajjaDa rIte UkheDavA mAMDyA hatA ane tyAra pachI punamiyA gacchanA AcAryo uThyA, bIjI tarapha AMcaLIka uThyA, trIjA Agamika uThyA ane temanA pachI tathA zrIsomasuMdarasUrinA ziSya zrImunisuMdarasUrie bAkI rahelA caityavAsIone puratI rIte pAyamAla karI AkhI gujarAta tathA saurASTra ane mALavAmAM vasativAsI muniono vijayanAda vagADyo. A rIte vikramanI paMdaramI sadInA aMte caityavAsanuM jora tUTyuM ane punaH vasativAsIonI mAnyatA vadhI. ema vIraprabhunA nirvANathI eka hajAra varSa vItyA bAda jora para caDelo caityavAsa lagabhaga eka hajAra varSa sudhI cAlIne pAcho sadaMtara baMdha paDyo. tenI himAyatamAM racAyelI niyamonI upaniSado guma thaI ane punaH nigraMtha pravacana vikAsamAna thavA lAgyo. paraMtu kALano mahimA vicitra che. eTale ke, je AcAryoe kamarakasI caityavAsa toDyo tenA ja vaMzajo pharIne zithilAcAramAM hamaNAM pAchA phasAI paDyA che. teo hAla potAne gorajInA nAme oLakhAve che ane jo ke, teo caityamAM nivAsa nathI karatA, to paNa caityanA paDakhe bAMdhelA apAsarArUpa maThamAM rahIne hAla maThavAsI banelA che, teomAM je samajuM che, te potAnA zithilAcArane potAno pramAda jaNAvI satyamArgane dUSita nathI karatA, paNa aNasamaju varga ema samaje che ke, A maThavAsa to amArI asala paraMparAthI ja cAlyo Ave che. to tevA janone satya For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 vAta jaNAvavA khAtara A saMghapaTTaka tathA tenI TIkAnuM bhASAMtara chapAvI prasiddha karavAmAM Ave che. vaLI AjakAlanA vasativAsI munio paNa gRhasthanA gharanI vasati nahi zodhatAM khAsa karIne temane utaravA mATe ja baMdhAvelI dharmazALAomAM-upAzrayomAM utare che, e paNa eka jAtano temano pramAda ja che. kema ke, temanA pUrvaguruoe tema karavA paNa anujJA ApI nathI. kAraNa ke, evI dharmazALAo AdhAkarmika doSadUSita che. have A samaye pUrvanA mAphaka vanavAsa ke vasativAsa karavo e alabatta kaThaNa kAma che, to paNa AvA graMtho sAghopAMta vAMcavAthI eTalI asara to jarUra thaze ke, samaju munio potAnA e pramAdane potAnI bhUla tarIke ja kabUla rAkhI kharA vasativAsanA niMdaka ke drohI nahi bane. kAraNa ke, zAstramAM kaheluM che ke. dhannANAM vihijogo - vihiparakkhAhagA sayA dhannA / vihibahumANA dhannA - vihipakkha adUsagA dhannA // 1 // bhAvArtha :--bhAgyazALI janone ja vidhino yoga maLe che, mATe vidhipakSanA sevanArane haMmezAM dhanyavAda devo ghaTe che. temaja vidhine bahumAna denAra tathA chevaTe vidhipakSane doSa nahi denArane paNa dhanyavAda devo ghaTe che. A kAraNathI A ja kALamAM paNa pharIne pramAdarUpa aMdhakAranuM jora vadhyuM che, eTale temAM prakAza ApanAra saMghapaTTaka, saMdeha dolAvalI tathA SaSTizataka jevA graMthonI TIkAonAM gujarAtI bhASAMtaro bahAra pADI lokone pharIne jAgRtimAM lAvavAnI jarUra UbhI thaI che. te jarUrane pUrI pADavA thoDA varSa para vidhimArganA pakSanI himAyatamAM tatpara thayelA ane satyaprarUpakarUpa padane dhAraNa karanAra munirAjazrI buTerAvajI mahArAjanA paramabhakta zrIyuta zAMtisAgarajI mahArAje potAnA phUrasadanA vakhatamAM zrIsaMghapaTTakanI TIkAnuM bhASAMtara taiyAra karyuM hatuM. te ja bhASAMtara hAla ame mUla pATha sAthe kAyama rAkhIne jema raceluM tema chapAvyuM che. A bhASAMtaranI bhASA hAlanI bhASA paddhatine baMdhabesatI thAya tevI nathI. temaja temAM pramANa tarIke apAyelA pAThano paNa ghaNA sthaLe saMpUrNa artha ApavAmAM nathI Avyo tathA bIjI paNa keTalIka khAmIo haze ja. kema ke, temano e prathama prayAsa ja hato, chatAM temanI kRtimAM temanA hRdayanI kevI saraLatA ane uccatA hatI te jevI spaSTa jaNAya che, tevI bhASAMtara pheravI nAkhyAMthI nahi jaNAya. A kAraNane anusarI ame temAM kaMI pheraphAra nahi karatAM hAla jema hatuM tema kAyama rAkhyuM che. chatAM bIjI AvRtti chapAvavAno prasaMga Avaze to vartamAna bhASAzailIne anusaratuM bhASAMtara chapAvavAno ja amAro IrAdo che. TIkAnA mULapAThane tathA bhASAMtarane ame amArAthI bane teTalo prayAsa karI zuddha karAvI chapAvyAM che, chatAM temAM asala pratanI azuddhinA kAraNe tathA prUpha tapAsanAranI najara cUkanA kAraNe je kaMI bhUlo rahI che te mATe sujJa vAcakone vinaMti karavAmAM Ave che ke, temaNe te bAbata amArA para kSamA karIne te sudhArI vAMcavI. kAraNa ke, A amArI prathamAvRtti che. eTale temAM For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avazya bhUla cUka rahe. mATe te daragujara karI sujJa vAMcako A pustaka vAMcI temAMthI sAra grahaNa karI vidhimArganA rAgI thaI saguNo tarapha AkarSita thaze to ame amAro prayAsa saphaLa thayo gaNIzuM. AjakAla lokonI daSTi rAsa vagere kathAnaka graMtho upara vadhatI doDe che, paNa kharI rIte to AvA cAbuka samAna pustako vAMcavAmAM ja vadhu phAyado maLe che. kema ke, kahevata che ke "have mosaH bina fpaNa re na to tApa." mATe pramAdarUpa tAvane UtaravA khAtara AvA kaTukauSadhasamAna chatAM pariNAme tAvane dUra karI ArogyatA ApanAra uttama graMtho dareka jaNe avazya vAMcavA tathA vicAravA joIe. temAM paNa mukhyatve karIne AjakAlanA yatio tathA munioe to khAsa vyAkhyAnamAM ja AvA graMtho vAMcIne bhoLA lokone sIdhe mArge doravA joIe. vaLI saMskRta bhASAnI zailIthI taddana ajANa rahetA keTalAka DhaMDhakamArgI jano paramArtha tapAsyA vagara AMkho baMdha rAkhIne ema lakhatA rahe che ke, saMghapaTTakamAM zrIjinavallabhasUrie jinapratimA mAnavAnI nA pADI che, to temaNe jarA dhIraja rAkhIne A pustaka ekavAra sAghopAMta vAMcI javuM joIe, ke jethI temane pAkkI khAtarI thaze ke, zrIjinavallabhasUrie jinapratimA tathA jinacaityane to Dagalene pagale sthApita karyA che, bAkI phakta teoe caityamAM yatioe vAsa na karavo e bAbatano ja pokAra karela che. A rIte A pustaka ekaMdare digaMbara, zvetAMbara tathA DhaMDhaka e traNe pakSanA anuyAyIone tathA adhyAtmamArgIone paNa vAMcavA yogya che, emAM jarAe saMzaya nathI. have A prastAvanA samApta karatAM pahelAM amAre lokomAM cAlatA thoDAka zabdabhramane bhAMgavAnI paNa khAsa jarUra che. tyAM saMgha zabdano mULa artha e che ke, saMgha eTale sAdhuono samudAya, agara caturvidha saMgha kahevAmAM Ave to sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikAno samudAya gaNAya. tenA badale AjakAla phakta zrAvakanA samudAyane ja saMgha kahevAmAM Ave che. prathama yAtrArthe je saMgha nIkaLato temAM sAdhu-sAdhvIo paNa sAthe rahetAM eTale tenA mATe saMgha zabda vAparavAmAM kaMI paNa vAMdho na hato, paNa have to ekalA zrAvakonA ToLAne paNa saMgha kahevAmAM Ave che, te zabdabhrama thayela lAge che. mATe A saMghapaTTakamAM vaparAyelA saMgha zabdano artha sAdhusamUha athavA caturvidha saMgha che ema jANavuM. bIjo zabdabhrama AjakAla kaccha vagere sthaLe derAne mAnanAra mANasane derAvAsI kahevAmAM Ave che te che. derAvAsI e zabda caityavAsIno paryAya che ane teno artha derAmAM rahenAra evo thAya che, have AjakAla derAne mAnanArAo derAmAM kaMI rahetA nathI, chatAM potAne suMDhiyAthI aLagA oLakhAvavA mATe potAne derAvAsI tarIke oLakhAve che, eTaluM ja nahi paNa khuda muMbaI jevA zaheramAM kacchI vIzA ozavAloe potAnI pAThazALAne derAvAsI vizA ozavAla For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 pAThazALA tarIke nAma ApyuM che e keTalI badhI ajJAnatA che ! e ja rIte DhuMDhiyA zrAvako potAne sthAnakavAsI tarIke oLakhAvavAmAM moTuM mAna samaje che, paNa te bicArAone paNa khabara nathI ke sthAnaka eTale zuM ? temaNe potAnA sAdhuone utaravAnuM je makAna baMdhAvyuM hoya che, tene teo sthAnaka eTale ThekANuM evA nAmathI oLakhe che. kAraNa ke, te makAnane vyAjabI rIte zuM nAma ApavuM joIe, te temane saMskRta bhASAnA ajJAnapaNAthI mAlUma paDyuM nahi, tethI temaNe yadacchAthI tenuM sthAnaka evuM nAma ApyuM. have te nAma kabUla rAkhIe to paNa temanA sAdhuo sthAnakavAsI kahevAya, paNa zrAvako to gharavAsI ja che, chatAM potAne sthAnakavAsI tarIke oLakhAvI ajANapaNe mRSAbhASI thAya che, e paNa eka AzcaryanI ja vAta che. AvI rIte zabdabhramathI lAMbA kALe arthanA anartha thAya che, itihAsanA kharA muddA para pANI pharI vaLe che ane vidvajjanomAM hAsyAspada thavuM paDe che. mATe sujJajanoe dhArmika saMsthAonAM nAmaThAma vicAra karIne ja pADavAM joIe. have A prastAvanA pUrI karatAM amo A pustakanA sujJa vAcakone evI vijJapti karIe chIe ke, A graMtha A uddezathI racavAmAM Avyo che, te uddeza para temaNe khAsa naja2 2AkhavI joIe ane tema najara rAkhavAmAM Ave to ja graMthakArano Azaya samajI zakAya che. te uddeza e che ke, kharo jinamArga zo che, tenI zodha karIne te pramANe vartavuM ane kadAgraha tathA kutarkane dUra karI niSkapaTabhAve potAthI jeTaluM dharmakArya thAya teTaluM tenI vidhi sAcavIne sAdhavuM ke jethI svaparanuM kalyANa thAya. A graMtha chapAvI prasiddha karavAmAM mane yogya salAha ApanAra mArA paramapriya mitra zA. jamanAdAsa mehelAbhAIno A sthaLe upakAra mAnavAmAM Ave che. kAraNa ke, mane temaNe tana, mana ane dhanathI madada karI upakArI karyo che. tethI te mATe temano A sthaLe AbhAra mAnuM chuM. A pustaka prasiddha ka2vAno mAro prathama prayAsa che. tethI koIpaNa jAtanI bhUlacUka jovAmAM Ave te sujJa vAcako sudhArI leze ane mane sUcanA karavAmAM Avaze to dvitIyAvRttimAM sudhArI laIza. li. (prathamAvRttinA) prasiddha kartA zrAvaka jeThAlAla dalasukhabhAI (A 'prastAvanA' zrIjinadattasUrijJAnabhaMDAra, surata, dvArA prakAzita 'saMghapaTTaka" pustakamAMthI sAbhAra grahaNa karela che.) For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvI rIte zrIjinavallabhasUrijIe mAravADamAM ThAma ThAma satyamArgano udghoSa cAluM karyo. te sAthe temaNe "saMghapaTTaka' nAme cAlIza kAvyano graMtha tathA dharmazikSA" nAme cummAlIza kAvyano bIjo graMtha racIne te be graMtha cittoDanA maMdiramAM zilA para kotarAvI kAyama karyA. e sivAya temaNe dvAdazakulaka' eTale bAra kulako racyAM tathA "AgamikavastuvicAra' ane sUmArthavicAra' nAme be karmagraMthanA uttama graMtha racelA che. te be graMtho para temanA pachI thayelA zrImalayagirijI vagere dhuraMdhara AcAryoe TIkAo racI. zrIjinavallabhasUrinI rUDI rIte kIrti gAI che. vaLI temaNe saMskRta sarakhI prAkRta bhASAmAM "bhAvArivAraNa' nAmanuM vIraprabhunuM stotra racI potAnI adbhuta kAvyazakti jagajAhera karI che. zrIjinavallabhasUrijInA A mahA parAkramathI ja caityavAsIonuM jora tUTyuM che, te vAta dhyAnamAM rAkhIne sarve ga7vALA temane aMtaHkaraNathI dhanyavAda Ape che. kharekhara AvA mahApuruSanAM ApaNe jeTalAM vakhANa karIe teTalAM ochAM che. kema ke, AvA hiMmata bahAdura mANaso A jagatamAM bahu viralA ja janme che. A. zrIjinavallabhasUrijI kayAre AcAryapadArUDha thayA ane kyAre svargavAsI thayA tenI amane sAla-saMvatanI cokkasa mAhitI maLatI nathI. to paNa temanA guru zrIabhayadevasUrijIe saM. 1128mAM TIkAo racI taiyAra karI eTale te parathI ApaNe eTalI aTakaLa bAMdhI zakIe chIe ke temanA ziSya A. zrIjinavallabhasUrijI bAramI sadInA madhyamAM gAjatA vAjatA hovA joIe. itihAsa dvArA tapAsatAM temanA vakhatamAM siddharAjanuM rAjya hatuM. kema ke, saM. 1249mAM siddharAja gAdIe beTho hato ane teNe pacAsa varSa rAjya karyuM che. mATe A. zrIjinavallabhasUrijIne siddharAja samakAlIna gaNI zakAya. '. A mahApuruSa pAse bIjI eka evI vidyA paNa hatI ke tenA baLe teo sarpone bolAvI zakatA ane pAchA temane visarjana karI zakatA hatA. - temanA svargavAsa pachI temanI pATe zrIjinadattasUri beThA. teo zrIjinavallabhasUrinA jevA bhAre vidvAna nahi hatA. to paNa temanA pAse maMtrasiddhi evI sarasa hatI ke temaNe hajAro rajapUtone pratibodhI zrAvako karyA. tethI teonA caraNakamaLa Aja sudhI dAdAjInAM pagalAM tarIke gAmogAma pUjAya che. A rIte zrIjinavallabhasUrijIno saMkSepamAM amArI jANa pramANe ame itihAsa Apyo che. tema chatAM amane kharataragacchanI moTI paTTAvalI tathA gaNadharasAddhazatakanI TIkA hAtha lAgI nathI, paNa jo te hAtha lAgI hota to cokkasa sAla vagere ApIne vadhu mAhitI ApI zakata. li. prasiddha kartA. zrAvaka jeThAlAla dalasukhabhAI (A lekha zrIjinadattasUrijJAnabhaMDAra, surata, dvArA prakAzita "saMghapaTTaka" pustakamAMthI sAbhAra grahaNa karela che.) For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (pUrvAvRtti kA) nivedana saMghapaTka, jo Apa ke karakamaloM meM virAjita hai, isake racayitA AcArya zrI z2inavallabhasUrijI mahArAja haiM / unakA astitva samaya vi. saM. 1125-67 hai, jaisA ki-zrI jinacaMdrasUri racita saMvegaraMgazAlA se siddha hai| sUrijI ne uparyukta grantha kA saMzodhana vi. saM. 1125 meM kiyA thA / isa saMghapaTTaka kI racanA Akasmika ghaTanA nahIM para eka satyAzrita siddhAnta para AdhRta hai| __ zrI jinavallabhasUrijI ke jIvana se jJAta hotA hai ki, unakA citrakUTa-citaur3a meM acchA prabhAva thaa| Apane vahA~ para, aneka prakAra ke kaSTa va yAtanAe~ saha kara, jaina zAsana kI jo sevA kI hai, vaha ullekhanIya hai| jaina saMskRti ke itihAsa meM ina sevAoM kA bahuta bar3A mahattva hai| yahI kAraNa hai ki, cittauDa kA zrI saMgha sUrijI kA parama bhakta aura AjJAnuvartI thaa| Apa ke sadupadeza se, vahA~ ke zrAvakoM ne zAsananAyaka. . mahAvIrasvAmI kA navIna vidhicaitya nirmANa karavAyA thaa| sUrijI dvArA hI isakI pratiSThA kA mahattvapUrNa kArya sampanna huA thA aura saMgha vyavasthA sUcaka prastuta "saMghapaTTaka" mUla (40 zloka) uparyukta vidhicaitya ke mukhya dvAra para pASANa-zilA para khudavA kara, lagAyA gayA thA, jaisA ki aMcalagacchIya zrI mahendrasUri praNIta 'zatapadI' se siddha hotA hai| jaina sAhitya meM isa grantha kA sthAna kitanA AdaraNIya samajhA jAtA hai, isakA adhyayana kitane : vyApaka rUpa se hotA AyA hai, isa kA jJAna hameM, una vRttiyoM se hotA hai, jo samaya samaya para, vibhinna AcArya, muni aura jaina gRhasthoM dvArA isa para racI gayI, TIkAoM se vidita hotA hai ki, madhyakAlIna jaina saMskRti aura sAhitya meM yahI eka aisI mUlyavAn kRti hai, jisa para prakANDa paMDitoM ko bhASya likhanA pdd'aa| yaha AkarSaNa vyaktimUlaka nahIM para guNamUlaka hai| ____ adyAvadhi racita vRttiyoM kI saMkhyA ATha to jJAta ho cukI hai| ina kA ullekha pro. hari dAmodara velaNakara gumphita "jinaratnakoza" meM huA hai| vRttiyoM meM sarvazreSTha va prAcIna "bahutvRtti" hai, jisakA praNayana prakANDa paMDita aura zAstrArthI zrIjinapatisUrijI ma. dvArA huaa| yaha vRtti kyA hai ? eka prakAra se mahAbhASya hai| isa meM AcArya mahArAja ne apane saiddhAntika jJAnabala se tarkayukta zailI meM, sundara rUpa se mUla granthagata viSaya kA samartha kiyA hai| 1. jaisalamera jaina bhaNDAra sUci, pR. 21 / 2. prakAzaka, zrAvaka jeThAlAla dalasukha, ahamadAbAda, saM. 1963, bRhatvRtti kA yaha bhASAntara paThanIya hai aura Aja kI sthiti ko dekhate hue vicAraNIya bhii| 3. AcArya mahArAja na kevala svayaM advitIya pratibhAsampanna vidvAn hI the apitu vidvatparamparA ke nirmAtA bhI the| Apa ke adhikatara ziSya uccakoTi ke grantha racayitA va prakhara pANDityapUrNa vicAraparamparA ke sRSTA the| For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 prastuta saMskaraNa taiyAra karane meM nimna hastalikhita pratiyoM kA upayoga kiyA hai, jina kA paricaya isa prakAra hai prati paricaya (1) A saMghapaTTaka-avacUri, sAdhukIrti gaNi racita, racanAkAla saM. 1619 / yaha "prati" muni kAntisAgarajI ke nijI saMgraha kI hai| patra 6, tripATha, jisa kA citra isa grantha meM diyA jA rahA hai| isa kI lekhana prazasti isa prakAra hai "saM. 1853 varSe kArttika kRSNapakSe paJcamyAM karmmavATyAM // paM // bhImavijaya muninA lilekhi zrI phalavarddhikAyAM caturmAsI cakre // zrIrastu // " B saMghapaTTaka- avacUri, yaha "prati" bAbU pUrNacaMdrajI nAhara ke saMgraha se unake suyogya - putra rASTrasevI zrI vijayasiMhajI nAhara kI udAratA se prApta huI thii| vi. saM. 2003 -4 ke hamAre kalakattA caturmAsa ke samaya isa kI pratilipi kara lI gayI thI / prati suMdara suvAcya va prAyaH zuddha hai| (2)-A saMghapaTTaka- TIkA, karttA, lakSmIsena, racanAkAla saM. 1513, isakI "prati" hameM raoNyala eziyATika sosAyaTI oNpha beMgAla ke antargata " oriyaNTala lAyabrerI" se prApta huI thI / sApekSataH yaha prAcIna hai / antima isa prakAra hai // iti zrI saMghapaTTakasya TIkA paripUrNA, likhitA paM. vinayasomena, svavAcanArtham // B saMghapaTaTka-TIkA, yaha "prati" anuyogAcArya sva0 zrI kezaramunijI gaNi ke ziSya munivara paM. buddhimunijI gaNine pratilipi bhejI thI / (3) (A) saMghapaTTaTaka - laghuvRtti, kartA - harSarAja upAdhyAya, yaha "prati" hameM zrI agaracaMdajI nAhaya dvArA prApta huI thii| mUla prati "bhAMDArakara oNriyaNTala .. risarca insTiTyUTa" - pUnA meM surakSita hai| patra saMkhyA 27, prati prAcIna va paMca pATha hai| isa kI lipi bahuta sundara aura supAThya hai| dekhiye bloka / B saMghapaTTaka- laghuvRtti, yaha "prati" anuyogAcArya sva0 zrI kezaramunijI gaNi ke ziSya munivara paM. buddhimunijI gaNine isakI pratilipi bhijavAI thii| mUla prati ke lekhana prazasti isa prakAra hai saMvat 1608 varSe mAha sudi 5 dine zanivAre zrIkharataragacche zrIjinamANikyasUrivijayarAjye zrIvikramanagare gaNadhara - copaDAgotre sA0 devarAjastatputra sA0 jagasiMhastatpu0 sA0 kammA bhA0 prA0 kautikadevAH pu0 ratna sA0 rAyapAla suratANa saMsAracaMda pramukhaparivArayutena sA0 rAyapAlena jJAnapaJcamItapasa udyApane zrIsaMGghapaTakalaghuvRttipratirviharApitA zrIdhanarAjopAdhyAyAnAM / vAcyamAnaM ciraM nandatu // zubhaM 1. saM. 2003-2004 kalakattA meM / Ne For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 kalyANamastu / zrIdhanarAjopAdhyAyamitraiH prasAdIkRtA pratiriyaM vA0 jayasundaragaNeH / zubhaM bhavatu lekhakapAThakayoH / kalyANamastu zrIH / AbhAra sarvaprathama hama paramapUjya guruvarya upAdhyAya-pada vibhUSita 1008 sukhasAgarajI mahArAja sA. ke prati hama apanI kRtajJatA prakaTa karate haiM, jinake satata zrama se yaha saMskaraNa taiyAra ho skaa| isa meM prayukta pratiyoM ke preSaNa meM jina mahAnubhAvoM (nAma Upara prAsaMgika rUpa se A cuke haiM) sahAyatA kara hamArA kArya sarala kiyA, unako, va pUjya gurudeva ke sadupadeza se jina jina zrAvakoMne, jJAnavRddhyartha Arthika madada kI, una saba ko dhanyavAda denA Avazyaka hI nahIM, apitu anivArya karttavya samajhate haiM / zrI jinavallabhasUrijI mahArAjA kA jo citra (kASThapaTTikA) prakAzita kiyA jA rahA hai, usakA bloka bIkAnera se bhaMvaralAlajI nAhaTA dvArA prApta huA thaa| tadartha ve bhI dhanyavAda ke pAtra hai| ___ isa ke zodhana meM dRSTidoSa se yA tathAkathita kAraNa se yadi skhalanA raha gaI hoM to pAThaka sahAnubhUtipUrvaka sujhAne kA kaSTa kreNge| sivanI, (sI0 pI0) zubhAkAMkSI, zrA0 zu0 7, saM0 2009 muni maMgalasAgara (A nivedana lekha zrIjinadattasUrijJAnabhaMDAra, surata, dvArA prakAzita "saMdha " pustamAthI sAmA2 39 438 che.) For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (pUrvAvRtti kA) upodghAta jugapavarAgamapIUsa-pANapINiyamaNAkayA bhavvA / jeNa jiNavAlheNaM, guruNA taM savvahA vaMde // jisa samaya caityavAsI AcAryagaNa jJAnavAda ko pradhAnatA dekara bhagavatprarUpita saiddhAntika AcaraNoM kI avahelanA kara rahe the, bhagavannAma se hI caityoM meM nivAsa kara rahe the, maThapatiyoM kI taraha caityoM ke sarvAdhikArI bana kara vaibhava sAmrAjya meM Ananda-utsava manA rahe the, usa samaya meM isa caityavAsa kI durvyavasthA se vyathita hokara sarvaprathama AcArya zrI haribhadrasUrijI ne isa durAcAra kA ugra virodha kiyA thA, para isakA koI Thosa pariNAma huA ho, kahA nahIM jA sktaa| tadanantara pramukharUpa se ugra virodha karanevAle AcArya zrI jinezvarasUri hue, jinhoM ne caityavAsiyoM kI pramukha nagarI aNahilapura pattana meM jAkara, mahArAjA zrI durlabharAja ke samakSa caityavAsI AcAryo ke sanmukha hI saiddhAntika AcaraNAoM kI zuddha prarUpaNA kara suvihita pakSa kI sthApanA kI thii| suvihita pakSIya AcaraNAoM ke prarUpaka aura caityavAsI unmArgagAmitA ke nirdezaka rUpa meM hI isa kAvyaracanA huI thii| kAvyaprakAra-isa kAvya ke praNetA 'zrIjinavallabhagaNi' hai| yaha isa kAvya 38vIM kArikA se spaSTa vibhAjiSNumagarvasmaramanAsAdaM zrutollaGghana, . sajjJAnAmaNi jinaM varavapuH zrIcandrikAbhezvaram / vande varNyamanekadhAsuranaraiH zakreNa2 cainacchidaM, dambhAriM viduSAM sadA suvacasA'nekAntaraGgapradam // // 38 // "jinavallabhena gaNinedaM cakre" ye jinavallabha gaNi kauna the? kahA~ ke the ? kinake ziSya the? ityAdi viSayoM kA nirNaya bAhya evaM antaraGga pramANoM se kiyA jA sakatA hai| - zrIjinapatisUri ziSya zrIjinapAlopAdhyAyapraNIta kharataragacchAlaGkAra yugapradhAnAcArya gurvAvalI meM aura zrIsumatigaNiracita gaNadharasArddhazataka kI bahadvatti meM isa prakAra ullekha milatA hai| z2inavallabha AsikA durganivAsI kUrcapurIya zrIjinezvarAcArya ke ziSya the| siddhAntAdhyayana ke liye pattana-sthita AcAryapravara zrIabhayadevasUri ke pAsa gaye the| AgamAdhyayanoparAnta suvihita AcaraNAoM se prabhAvita hokara, guru jinezvarAcArya kI AjJA prApta kara, caityavAsa kA tyAga kara unhoMne abhayadevAcArya ke pAsa upasampadA grahaNa kI / inhIM ko abhayadevAcArya ke vineya prasannacandrAcArya ke ziSya zrI devamanAcArya ne saM. 1167 citrakUTa meM abhayadevAcArya ke paTTa para abhiSikta kara jinavallabhasUri nAma udghoSita kiyA, aura saM. 1167 ke hI kArtika kRSNA dvAdazI ke dina unakA svargavAsa huaa| ina tInhIM prasaMgoM kI puSTi anya kharataragacchIya paTTAvaliyoM se bhI hotI haiN| For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 1. jinavallabha AsikA durganivAsI caityavAsI zrIjinezvarAcArya ke ziSya the| 2. zrIabhayadevAcArya ke pAsa siddhAntoM ke adhyayana ke liye ve gaye the, aura pIche se AcAryazrI ke pAsa hI upasampadA grahaNa kI thI, arthAt abhayadeva ke hI ziSya bane the| 3. zrIdevabhadrAcAryane hI ina ko abhayadevAcArya ke paTTa para sthApita kiyA thaa| antaraGga pramANoM meM svacita (jinavallabharacita) 'praznottaraikaSaSThizataka kAvya' jo upasampadA se pUrva hI racA gayA thA, usameM ve zrIjinezvarAcArya ko 'madguravo jinezvarasUrayaH' sambodhana se aura AcArya zrIabhayadeva ko 'sadguravo'tra cArucaraNazrIsuzrutAH vizrutAH zrImadabhayadevAcAryAH' sambodhana se vyakta karate haiN| isa se yaha to nizcita ho hI jAtA hai ki, jinezvarAcArya inake mUla dIkSAguru the, aura saiddhAntika (vidyAguru) guru the AcArya abhydev| (2) inhIM zrIjinavallabhagaNiracita sUkSmArthavicArasAroddhAra prakaraNa (sArddhazataka) para bRhadgacchIya zrIdhanezvarAcArya ne saM. 1171 meM TIkA kI racanA kI hai| usameM 152 veM padya kI vyAkhyA karate ve likhate haiM ki "jiNavallahagaNitti" jinavallabhagaNinAmakena matimatA sakalArthasaGgrAhisthAnAGgAgopAGgapaJcAzakAdizAstravRttividhAnAvAptAvadAtakIrtisudhAdhavalitadharAmaNDalAnAM zrImadabhayadevasUrINAM ziSyeNa likhitaM karmaprakRtyAdigambhIrazAstrebhyaH samuddhRtya dRbdhaM jinavallabhagaNilikhitam / ___ ina pramANoM se yaha spaSTa pratIta hai ki, 'jinavallabhagaNi navAGgIvRttikAraka AcArya abhayadevasUri ke ziSya the|' __taduparAnta suvihitapakSIya jinezvarAcArya ke paTTadhara AcAryapravara zrIjinacandrasUri racita saMvegaraMgazAlA ko puSpikA "iti zrImajjinacandrasUrikRtA tadvineya zrIprasannacandrasUri samabhyarthitena guNacandragaNi(nA) pratisaMskRtA, jinavallabhagaNinA ca saMvegaraGgazAlA''rAdhanA samAptA" / se yaha nUtanavastu prakAza meM AtI hai ki-guNacandra gaNi jo AcArya banane para devabhadrAcArya ke nAma se prasiddha hue, unane saMvegaraMgazAlA jisakI racanA 1125 meM huI thI-usakA saMskAra kiyA aura zrIjinavallabha gaNine usakA saMzodhana kiyaa| isa se bhI yahI siddha hotA hai ki, vi. saM. 1125 ke pUrva hI zrIjinavallabha ne abhayadevAcArya ke pAsa upasampadA grahaNa kara lI thii| 1. "kaH syAdambhasi vArivAyasavati ? kva dvIpinaM hantyayaM ?, loka:(ka) prAha hayaH prayoganipuNaiH kaH zabdadhAtuH smRtaH ? / brUte pAlayitA'tra ? durdharataraH kva kSubhyato'mbhonidheH ?, . . brUhi zrIjinavallabhastutipadaM kIdRgvidhAH ke satAm ?" // 159 // "madguravo 'jinezvarasUrayaH" 2. 'pAke dhAturavAdhikaH ? kva bhavato bhIro: manaH prItaye ?, sAlaGkAravidagdhayA vada kayA rajyanti vidvajjanAH ? / pANau ki murajidvibharti ? bhuvi taM dhyAyanti vA ke sadA ?, ke vA sadguravo'tra cArucaraNazrIsuzrutAH vizrutAH ? // 158 // "zrImadabhayadevAcAryaH" For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 zrIjinavallabha upasampadA pUrva 'gaNi' nahIM the, yaha bAta ke-upasampadA pUrva racita unake jo do grantha prApta hote hai / unakI nimnanirdiSTa paGktiyoM se pratIta hotA hai - prathama kRti pArzvanAthastotra padya 33 [AdiH-namasyadgIrvANAdhipatinRpatistomavinayat ] meM ''mayA prathamakAbhyAsAt' kaha kara apanA nAma kevala jinavallabha sUcita karate haiN| aura isI prakAra praznottaraikaSaSThizatakakAvya meM bhI rejinavallabhena pada se bhI yahI sUcita karate haiM / ataH upasampadA pazcAt hI AcArya abhayadevane 'gaNi' pada pradAna kiyA ho, aisA pratIta hotA hai / inake alAvA inhIM ke paTTadhara yugapradhAna zrIjinadattasUri svaracita gaNadharasArddhazataka me 50 AryAoM se 'sUrijinavallaho' kI stuti karate haiM tathA apane praNIta samasta granthoM meM 'jinavallabhasUri' ko namaskAra evaM unakI stuti to zraddhApUrvaka karate hI haiM / ataH Upari ullikhita bAhya evaM antaraGga pramANoM se yaha nizcita hai ki, jinavallabha gaNi suvihita zrI abhayadevasUri ke ziSya evaM paTTadhara the / grantharacanA | gaNivara 12vIM zatI ke udbhaTa vidvAnoM meM se eka the| inakA alaGkArazAstra, chandazAstra, vyAkaraNa, darzana, jyotiSa aura saiddhAntika viSayoM para ekAdhipatya thA / inane apane jIvanakAla meM vividha viSayoM para saikaDoM granthoM kI racanA kI thI, kintu daiva durvipAka se bahuta se amUlya grantha naSTa ho ge| au vajaha isa samaya inake kevala 43 grantha hI prApta hote haiN| upalabdha granthoM kI tAlikA nimna hai 1. sUkSmArthavicArasAroddhAra prakaraNa (sArddhazataka), 2 AgamikavastuvicArasAra prakaraNa (SaDazIti), 3 piNDavizuddhi prakaraNa, 4 dvAdazakulaka, 5 dharmazikSA prakaraNa, 6 saMghaTapaTTaka, 7 pauSadhavidhi prakaraNa, 8 pratikramaNa samAcArI prA. gA 40, 9 AptaparIkSA (ullekha- SaDAvazyaka bAlA. taruNaprabhasUrikRta), 10 praznottaraikaSaSThizatakAvyam, 11 zrRGgArazataka (anupalabdha), 12 svapnASTakavicAra (anupalabdha), 13 aSTasaptati (anupalabdha), 14 sarvajIvazarIrAvagAhanA stava prA.gA., 15 zrAvakavratakulaka prA. gA. 1620. AdinAthAdi caritra paJcaka saM. 21 vIracaritra ( jayabhavavaNa 0 ) prA. gA. 15, 22 bhAvAdivAraNa stotra gA. 30, 23 laghu ajitazAntistava (ullAsi0 ) prA. gA. 17, 24 paMcakalyANakastava (sammaM namiuNa0) prA. gA. 26, 25 sarvajinapaJcakalyANaka stava (paNamiya sura0) prA. gA. 8, 26 paJcakalyANaka stotra (prItidvAtriMzat) saM padya 13, 27 kalyANaka stava ( purandarapurasparddhi) saM. padya 7, 28 mahAbhaktigarbhAsarvavijJaptikA (loyAloya0) prA. gA. 27, 29 pArzvastotra (namasyadgIrvANa) saM. padma 33, 30 pArzva stotra ( pAyAtpArzvaH) saM. padya 39, 31 pArzvastotra (siribhavaNathaMbhaNapure ) prA. gA. 11, 32 pArzva stotra (tvameva mAtA tvaM pitA) saM. pa. 9, 33 pArzva stotra (), 34 mahAvIravijJaptikA (suranaravaikayavaMdaNa) prA. 1. ajJAnAdbhaNiti sthiteH prathamakAbhyAsAt kavitvasya yat / kiJcitsambhramaharSavismayavazAccAyuktamukte mayA // 33 // 2. padya 32 / 3. padya 159, 160 / For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 gA. 12, 35 vItarAgastutiH (devAdhIzakRte) saM. pa. 10, 36 RSabhajina stotra (sayalabhuvaNiddha) prA. gA. 33, 37 kSudropadravaharapArzvastotra (namirasurAsura) prA. gA. 22, 38 naMdIzvarastotra (vaMdiya naMdiya) prA. gA. 25, 39 sarvajinastotra (prItiprasannamukha) saM. pa. 23, 40 caturvizati jina stotra (bhImabhava.) prA. gA. 144, 41 RSabhastutiH (marudevInAbhi0) prA. gA. 4, 42 sarasvatI stotra (sarabhasalasad) saM. pa. 25, 43 navakArastava (kiM kiM kappataru) apabhraMza 13 / ____ina 'grantho meM sArddhazataka, SaDazIti aura piNDavizuddhi ye tInoM hI saiddhAntika grantha bahuta hI 1. inake samagra mUla granthoM kA 'vallabhabhAratI' ke nAma se maiM sampAdana kara rahA huuN| usameM 'gaNijI' ke kAvyavaiziSTya para prakAza DAlUMgA / ataH yahA~ para unakI vizadaprAjJatA para vicAra nahIM kara rahA huuN| 2. kyA piNDavizuddhi ke kartA pRthak haiM ? ____ vartamAna yuga meM kaI munigaNa 'piNDavizuddhi ke kartA kharatara jinavallabha nahIM hai kintu isI nAma ke koI pRthak AcArya kI racanA hai| aisA mAnate hai| unameM agragaNya bhAga paMnyAsa muni-mAnavijayajI bhajate hai / ve apanI 1piNDavizuddhi kI prastAvanA meM gacchavyAmoha se aneka bAteM itihAsaviruddha, pramANAbhAva saha, svakapolakalpanodbhAvita aneka prakArakI zaMkAe~ upasthita kara aisA pratipAdana karate haiM ki-zrI jinezvarasUri, zrIabhayadevasUri suvihatapakSIya (kharataragacchIya) nahIM the, unakA yaha pratipAdana kahA~ taka yuktiyukta hai ? isakA vicAra maiM apanI 'vallabhabhAratI' kI prastAvanA meM vizadrUpa se kruuNgaa| kintu jinavallabha ke sambandha meM jo kucha likhA hai usakA sArAMza prastAvanA pRSTha 2-3-4 meM nimnalikhita hai- , 1. jinavallabhasUri kharatara hai isa prakAra kA pralApa svagaccha kA utkarSa baDhAne ke liye kiyA gayA hai| 2. SaT kalyANaka kI utsUtraprarUpaNA karane ke kAraNa kharatara jinavallabha ko saMghabahiSkRta kiyA gayA thA ataH abhayadevAcArya ke ziSya bhI nahIM ho skte| tatkAlIna racita TIkAoM meM kisI bhI TIkAkAra AcAryane yaha nirdeza nahIM kiyA ki ve kharataragacchIya the aura abhayadevAcArya ke ziSya the| aise saGgha-bahiSkRta utsUtra prarUpaka ke grantha para zrIcandrasUri jaise samartha TIkAkAra TIkA nahIM raca sakate / ata: yaha suspaSTa hai ki, piNDavizuddhikAra kharatara nahIM hai, kintu pRthak etannAmadhAraka koI AcArya haiN| isa mAnyatA para vicAra kareM to kevala yahI pratIta hotA hai ki, prastAvanA lekhaka aitihAsika paraMparAoM se anabhijJa haiM / pramANoM meM kevala senapazna kA pramANa diyA hai / isa pramANa se bhI kisI jagaha piNDivizuddhikAra pRthak haiM, isa viSaya meM koI prakAza nahIM pdd'taa| __ dUsarI bAta-jinavallabhasUri 12vIM zatAbdI meM hue haiM, aura senapraznakAra 17vIM zatAbdI meM tathA senaprazna kI racanA bhI upAdhyAya dharmasAgarajI ke unmArgaprarUpaNA ke pazcAt hI huI hai, ata: dharmasAgarIya granthoM kA prabhAva 1. zrIcandrasUri TIkA saha vijayadAnasUri granthamAlA sUrata saM. 1995 meM prakAzita / For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 pRthak koI AcArya kI upalabdhi hI jaina sAhitya meM nahIM hotI hai| aura inake sambandha meM kharataragacchIya guruparamparAoM ke atirikta ullekha bhI nahIM milatA / ataH yaha siddha hai ki piNDavizuddhikAra jinavallabhagaNi pRthak nahIM hai, kintu abhayadevAcArya ke ziSya kharataragacchIya hI hai| aura inake siddhAnta sarvamAnya bhI haiN| ___saGghapaTTaka-prastuta kAvya kI racanA 'gaNijI' ke jIvana kI caramotkarSa kahAnI hai| upasampadA ke pazcAt caityavAsa kA sakriya virodha kara AmUlocchedana karane kA prayatna kiyA aura isa prayatna meM inako. pUrNa saphalatA bhI prApta huii| inake pazcAt yugapradhAna zrIjinadattasUri aura AcAryapravara zrIjinapatisUri ne to apane sabala prayatnoM se isa paraMparA kA ucchedana hI kara DAlA thA / gaNijIne isa laghu kAvya meM tatkAlIna caityavAsI AcAryo kI zithilatA, unakI unmArgaprarUpaNA aura suvihitapatha-prakAzaka guNijanoM ke prati dveSa ityAdi kA sundara vizleSaNa kiyA hai| ___ isa kAvya meM 40 padya haiN| unameM prathama zloka meM zrIpArzvanAtha ko namaskAra kara 'paNDitoM ko kupatha tyAga karane kA upadeza diyA hai| dUsare padya meM zrotAoM kI yogyatA ko dikhalAyA hai| 3-4 padya meM upamAoM dvArA caityavAsiyoM ko jinokti pratyarthI siddha karate hue pUrva padya meM 1 auddozika bhojana, 2 jinagRha meM nivAsa, 3 vasativAsa ke prati mAtsarya, 4 dravyasaMgraha, 5 zrAvaka bhaktoM ke prati mamatva, 6 caitya svIkAra (cintA), 7 gaddI Adi kA Asana, 8 sAvadha AcaraNA, 9 siddhAntamArga kI avajJA aura 10 guNiyoM ke prati dveSa kA vivecana / isa prakAra vivecanIya daza dvAroM kA ullekha kiyA hai| 6 se 33 padya paryanta daza dvAroM kA vizada varNana kiyA hai| 34-35 meM grantharacanA kA kAraNa kaha kara, 36-37 meM suvihita sAdhuvRnda ke pUtAcAra kI prazaMsA kI hai| 38veM 39-40veM padya meM bhasmakamleccha sainya kI upamA pradAna kara kadarthanA karate hue upasaMhAra kiyA hai| ___ isa laghukAya cAcika grantha ko bhI gaNijIne nidarzanA, aprastuta prazaMsA, arthAntaranyAsa, tulyayogitA, rUpaka, upamA, anuprAsAdi alaMkAroM se sajjita kara apanI bahumukhI pratibhA kA sundara paricaya diyA hai| sAtha hI isa meM sragdharA, zArdUlavikrIDita, mandAkrAntA, zikhariNI, dvipadI, pRthvI, mAlinI, vasantatilakA, Adi 8 pRthak 2 chandoM meM grathita kara chandazAstra para ekAdhipatya bhI siddha kiyA hai| samagra kAvya ojaHguNa se paripUrNa hone ke kAraNa pAThaka ke hRdaya meM bhI Ananda hI utpanna kara detA hai| saGghapaTaTka kI TIkAe~-isa laghu kAvyagrantha para aneka manISiyoM ne bhASya, vRtti, avacUri, bAlAvabodha Adi raca kara isakI mahattA, upayogitA sthApita kI hai| vartamAna meM isa para vRtti Adi 8 ATha vRttiyoM hI prApta hotI hai| jisakI tAlikA nimnalikhita hai| 1. bRhadvRtti jinapatisUri 2. laghuvRtti zrIlakSmIsena 3. laghuvRtti harSarAja gaNi 4. avacUri u. sAdhukIrti 5.paJjikA devarAja 6. SaSThavRtti vivekaratnasUri 7. SaSTavRtti (?)* 8. bAlAvabodha u. lakSmIvallabha / naM. 5-6-7, jinaratnakoSAnusAra. For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ inameM AcArya zrIjinapatisUri kI TIkA saba se baDI hai aura sarvazreSTha bhii| yaha TIkA anuvAda saha pUrva meM prakAzita ho cukI hai| phira hAla yaha grantha avacUri aura do laghuvRttiyoM ke sAtha prakAzita ho rahA ___ avacUrikAra-mahopAdhyAya sAdhukIrti kharataragacchIya zrIjinabhadrasUri kI paramparA meM vAcanAcArya zrIamaramANikya ke ziSya the / Apane saM. 1617 meM yugapradhAna zrIjinacandrasUri racita pauSadhavidhiprakaraNavRtti kA saMzodhana kiyA thaa| saM. 1625 meM AgarA meM samrATa akabara kI sabhA meM pauSadhavidhi viSaya meM bhI buddhisAgarajI ke sAtha zAstrArtha kara unheM niruttara kiyA thA / 1632 maiM vaizAkha sudi 15 ko zrIjinacandrasUrijI ne Apako upAdhyAya pada pradAna kiyA thaa| saM. 1646 mAgha vadi 14 ko jAlora meM Apa kA svargavAsa huA thaa| Apane apane jIvanakAla meM saptasmaraNa bAlAvabodha Adi anekoM granthoM kI racanA kI, jina meM 23 choTe-moTe grantha prApta hote haiN| prastuta avacUri kI racanA 1619 mAgha sudi kI 5 paMcamI ko pUrva huI haiN| yaha avacUri hote hue bhI spaSTArtha prakAzita hone ke kAraNa TIkA kA hI sAdRzya rakhatI hai| lakSmIsena-inake sambandha meM anya koI bhI ullekha prApta nahIM hote haiN| kevala isa TIkA kI prazasti se hI jJAta hotA hai ki-ve kharataragacchIya vimalakIrtivAle zrAvaka vIradAsa ke pautra aura dhIravIra zrIhamIra ke putra the| inhoM ne yaha sphuTArthA nAma kI TIkA racanA saM. 1513 meM kI hai| saMghapaTTaka jaise 'dUsare kAvya kI TIkA 16 varSa kI avasthA meM banAnA una ke pANDitya kA dyotaka hai| -yaha sphuyarthA nAma kI TIkA sAmAnya sI hI hai| TIkAkAra kaI 2 sthaloM para zAbdika paryAyoM kA kathana tyAga kara bhAvArtha-tAtparya mAtra hI prakaTa karane ko utsuka pratIta hotI hai, ata: kaI sthaloM kA vivecana aspaSTAsA raha gayA hai| sAtha hI inake sanmukha bRhaTTIkA hone ke kAraNa kaI sthAnoM meM unhIM zabdoM kA akSarazaH vAkyavinyAsa kara diyA hai| ' isa meM Azcarya kI vastu yaha hai ki, kAvya kI kevala 29 padya kI TIkA-prApta nahIM hotI hai| isa sampAdana meM pU. upAdhyAyajI ne tIna pratiyoM kA upayoga kiyA hai, aura isa kI eka prati mere saMgraha meM bhI hai, para kisI meM bhI isa zloka kI TIkA dRSTigocara nahIM hotI haiN| ataH isa prakAzana meM sthAnarikta na rakhakara zrIharSarAja gaNi kI hI 29veM padya kI TIkA ke rUpa meM dI hai| harSarAja-ye zrIjinabhadrasUri ke ziSya mahopAdhyAya zrIsiddhAntaruci ke praziSya u. zrI abhayasoma ke ziSya the| ina ke sambandha meM vizeSa vRttAnta jJAta nahIM hotA hai| isa kI prazasti meM racanA-saMvat kA ullekha bhI nahIM hai, para maho0 zrI siddhAntaruci ke praziSya hone kAraNa isakI racanA 156vIM zatAbdI ke prArambha meM hI huI hai| 1. dekhe yugapradhAna jinacandrasUri pR. 192-se uddhRta. 2. isI grantha ke pR. 23. 3. isI grantha ke pR. 4344, zlo. 2-3-4-5. For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 yaha laghuvRtti vastutaH laghuvRtti nahIM hai, kintu zrIjinapati kI bRhaTTIkA kA saMkSipta saMskaraNa mAtra hI hai / bRhaTTIkA meM prapaMcita pakSa vipakSapratipAdana, Agamika uddharaNa ityAdi kA tyAga kara mUlagranthAnusAriNI samagra TIkA kA prArambha se anta taka paMkti-paMkti akSara-akSara kA uddharaNa kara saMkSipta saMskaraNa taiyAra kiyA hai| udAharaNArtha kevala 38veM padya kI TIkA kI kucha paMktiyeM hI dekhiye jinapatisUri TIkA-"sAmprataM prakaraNakAraH prakaraNaM samApnuvanniSTadevatAstavachadmanA'vasAnamaGgalaM sUcayaMzcakrabandhena svanAmadheyAmAvirvibhAvayiSurAha 'bibhrAjiSNu' / vyAkhyA-jinaM vande iti sambandhaH / 'vibhrAjiSNu' tribhuvanAtizAyi catustriMzadatizayatvenAtyantaM zobhamAnaM, 'agavaM' ucchinnA'haGkAraM 'asmaraM' mathitamanmathaM 'zrutollaGghane' siddhAntAjJA'tikrame 'anAzAdaM' AzAM-manorathaM dadAti-pUrayati AzAdaH, na AzAdo-anAzAdastaM zrutA''jJA'tikramakAriNaH puMso nAnumantAramityarthaH / 'sajjJAnadhumaNi' sajjJAnena-kevalajJAnena. lokAlokAvabhAsakatvAd bhAsvantaM 'jina' tIrthaMkaram ityaadi| ata: yaha spaSTatayA pratipAdita ho jAtA hai ki, yaha kevala 'saMskaraNa' hI hai, maulika TIkA nhiiN| pUjya upAdhyAyapadAlaMkRta muni-zrIsukhasAgarajI ma.ne prastuta upoddhAta likhane kA jo mujhe avasara diyA hai, etadartha maiM ApakA kRtajJa huuN| ahamadAbAda pUjya zrIjinamaNisAgarasUrIzvarAntevAsi lUNasAvADA jaina upAzraya zA.vi. upAdhyAya vinayasAgara 19-9-52 / 'sAhityAcArya, jaina darzanazAstrI, sAhityaratna [saMskRta, hindI]kAvyatIrtha / (A "upodyAta" lekha zrIjinadattasUrijJAnabhaMDAra, surata, dvArA prakAzita "saMgha544" pustamAthI sAbhAra 49 // 43 che.) For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga - 1 // zrIsaGgapaTTakaH - bRhaTTIkA // TIkAkAraH - pU.A.bha.zrI. jinapatisUrijI ma.sA. For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya namaH // pU.A.zrI.jinavallabhasUriviracitapU.A.zrI jinapatisUrikRtabRhatvRtti samalaGkRtaH ||shrii saGghapaTTakaH // yasyAntaHsabhamAyatAMsalabhujAHtanvazcatastraH samam, bhAnti sma cyutatAMtikAntilaharIlolatrilokazriyaH / zaGke valgadudagravigrahabhavopagrAhikarmadviSA, mAsyUtA vijigISayA bhagavatA pAyAt sa vIro jinaH // 1 // kvemAH zrI jinavallabhasya suguroH sUkSmArthasArAgiraH, kvAhaM tadvivRttaukSamaH klamajuSAM durmedhasAmagraNIH / dvidantadvipadantabhaJjanabhujastaMbhai jayazrI: kvanu prApyAsaGgaramUrdhani vyavasitaH klIba:kva tallipsayA // 2 // tathApi tasyaiva padaprasAdaHphaliSyati drAk mama nirvivAdaH / kimaGgapaGgorbhavanAGgaNaspRkkalpadrumaHpUrayate na kAmAn // 3 // TIkAH-iha hi sadRzAM padArthasArthaprakaTanapaTIyasi samUlakASaMkaSitaniHzeSadoSe nirvANacaramazikharIzikharamadhirUDhe bhagavati bhAsvati zrImahAvIre // tadanu duHSamAsamayabhaviSNudazamAzcaryamahAdoSAndhakArodayAttanimAnamAsAdayati jinarAjamArge // mandAyamAneSu sadRSTiSu sAttvikeSu sattveSu projjRmbhamANeSu sadAlokabAhyeSu tAmaseSu // niraGkazamattamataMgajavadyathecchaM garjat saJcariSNuSu pramAdamadirAmadAvadAyamAnAnavadyavidyAsaMpattiSu sAtazIlatayA svakapolakalpanAzilpikalpitajinabhavananivAseSu // caulukyavaMzamuktAmANikyacArutattvavicAracAturIdhurINavilasadaGgaraGganRtyannItyaGganAraJjitajagajjanasamAjazrIdurlabharAjamahArAjasabhAyAm // analpajalpajaladhisamucchaladatucchavikalpakallolamAlAkavalitabahalaprativAdikovidagrAmaNyA saMvignamuninivahAnaNyA suvihitavasatipathaprathanaraviNA vAdikesariNA zrIjinezvarasUriNA // zrutayuktibhi bahudhA caityavAsavyavasthApanaM prati pratikSipteSvapilAmpaTayAbhinevezAbhyAM tannibaMdhamajahatsu yathAcchaMdeSu // tatastadutsUtradezanAviralagaralalaharIcarIkRSya For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH mANahRdayabhUminihitacetanAbIjamudagradurnigrahakugrahAvagrahazozuSyamANavivekAGkuraM 3 nirargala mukhakuharaniHsaradurvANIkRpANIkRttadhArmikamamrmmANaM zrAddhasaGghaM nirIkSya // tadupacikIrSayA - hRdyAnavadyasamagravidyAnitambinIcumbitavadanatAmarasaH sAndrasaMvegazAstrArtharasAyanapAnavAntakAmarasaH || suvihitamunicakravAlazikhAmaNiH siddhAntaviparyastaprarUpaNamahAndhakAranikArataraNiH sugRhItanAmadheyaH praNataprANisandohavitIrNazubhabhAgadheyaH // caityavAsadoSabhAsanasiddhAntAkarNanApAsitakRtacaturgatisaMsArAyAsajinabhavanavAsaH // sarvajJazAsanottamAGgasthAnAdinavAGgavRttikRcchrImadabhayadevasUripAdasarojamUle gRhItacAritropasaMpattiH // karuNAsudhA taraGgiNItaraGgaraGgasvAMtaHsuvidhimArgAvabhAsanaprAduHSadvizadakIrtikaumudIniSUditadiksImantinIvadanadhvAntaH // svasyopasargamabhyupagamyApi viduSA duradhvavidhvaMsanamevAdheyamiti satpuruSapadavI - madavIyasIM vidadhAnaH samujjhitabhUrirbhagavAn zrIjinavallabhasUriH // mohAndhatamasadhvaMsanapaTiSThasatpathaprakAzanagariSTharatnadIpAyamAnaM durvAsanAzilAsaJcayakuTTAkaM zrIsaGghapaTTakAkhyaM prakaraNaM cikIrSurnikhilapratyUhavyUhavyapohAyAdAvamumiSTadevatAnamaskAramAvizcakAra // // mUla kAvyam // vanhi jvAlAvalIDhaM kupathamathanadhI matu rastokaloka, syAgre saMdarzya nAgaM kamaThamunitapaH spaSTayan duSTamuccaiH / yaHkAruNyAmRtAbdhirvidhuramapi kila svasya sadyaH prapadya, prAjJaiH kAryaM kumArgaskhalanamiti jagAdeva devaM stumastam // 1 // TIkA:- atha saGghapaTTaka iti kaH zabdArthaH // // ucyate // saGghasya jJAnAdiguNasamudAyarUpasya sAdhvAdezcaturvidhasya paTTakaH vyavasthA -. patram // yathA rAjAdayaH svaniyogibhyo vyavasthApatraM prayacchantya'nayA vyavasthayA yuSmAbhi rvyavaharttavyamiti - evamihApi sAkSAdvipakSaduH saGghadoSadarzanadvAreNa svapakSasusaGghasya vyavasthA vakSyamANA darzyate iti bhavati saGghapaTTakaH // tathApyabhidheyAditrayavaikalyAdidamanarthakamiti cettanna || pratipAditasaGghapaTTakazabdArthavivecanena trayasyApyAkSepAt // tathAhi prakaraNAbhidhAnArthaparyAlocanayauddezikabhojanAdidoSadarzanadvAreNa tatparihArarUpA vyavasthA'trAbhidheyeti gamyate // prayojanAvinAbhAvAccAbhidheyasya, tadAkSepeNa prayojanamapyAkSiptam // na hi niHprayojanasya padArthasyAbhidhAnAya sataH pravartante tattvahAni prasaGgAt // tacca dvividhamanantaraM paramparaM ca // puna stadapi kartRzrotRbhedAd dvividham // tatra karturanantaraprayojanaM vineyAnAM saGghavyavasthAdhigamakaraNaM zrotuzcAnantaraM saGghavyavasthAdhigamaH paramparaM tu dvayorapi paramapadaprAptiH // tathA'sya prakaraNasyedamabhidheyamiti For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH jJApayatA jJApita evAsyopAyopeyabhAvalakSaNaH sambandhaH // tathAhIdaM prakaraNaM vyavasthitasaGghavyavasthAdhigamopAyaH upeyaM ca tadadhigama iti // yadvA dvitIyavRttavartinA "sudhIrityucyasetvaMmaye" tyanenAbhidheyasya tadavinAbhAvena ca prayojanasambandhayoH svayameva prakaraNakRtA pratipAdanAt nAnarthakatA prakaraNasyeti // atha vRttavyAkhyA // stumaHpraNumaH asmadyaprayujyamAnepyuttamapuruSaprayogapratipAdanAdvayamitikartRpadaM svayamiha yojyam // kaM devaM divaH stutyarthasyApi bhAvAt dIvyate stUyate zakrAdibhiriti devaH // sa cAtra prakaraNAdAviSTadevatAtvenastavAhatvAjjinaH // sopIha kamaThatapoduSTatAspaSTanalakSaNAsAdhAraNavizeSaNayogAtpArzvanAthastaM devaM stumaH // yo jagAdeva pratipAdayAmAseva // ivazabdotrotprekSAdyotakaH // kim iti // iti zabdaH karmasvarUpapratipAdanArthaH tena iti etat // etadevAha // vidhuramapi kila svasya sadyaH prapadya prAjJaiH kArya kumArgaskhalanamiti // prAjJaiH prajJAvadbhiH kAryaM vidheyaM kiM kumArgaskhalanaM sarvasAmarthyena pUrvAparA'visaMvAdizAstraviruddhamatanirAkaraNam // kiM kRtvA prapadya svIkRtya kiM vidhuramapi vyasanamapi // apiH sambhAvane etat sambhAvayati // duSkaramapi svavaidhuryasvIkaraNamaikabhavikam // sati sAmarthya svApAyazaGkayA kupathaskhalanAvadhIraNaM tvanantajantusaMsArakAraNatvena mahate'nayeti // kasya vidhuram // svasyAtmanaH kathaM sadyastatkSaNAt // kiletyAptavAde // AptA evamAhuriti kasmAdevaM jagAdevetyata Aha // kAruNyAmRtAbdhiH kathamayaM jano mayA kumArgapaGkA duddharaNIya iti kRpApIyUSasAgaro bhagavAn // na hi lokAnukampA mantareNa kazcit svavaidhuryAGgIkAreNa kumArga pratihantIti / kiM kurvANa evaM jagAdevetyata Aha spaSTayan prakaTIkurvan // kiM kamaThamunitapaH kamaThAbhidhAnalaukikatapasvinaH paJcAgnirUpakaSTAnuSThAnam // janu kamaThatapo loke spaSTameva kiM tatspaSTanenetyata Aha // duSTaM prANivadhamugdhapratAraNalAbhapUjAkhyAtikAmanAdidoSakalApayuktam // atra ca vizeSaNe tAtparya // savizeSaNe hi vidhiniSedhau vizeSyamupasaGkrAmata itinyAyAt // tenaduSTattvenakhyApayanniti duSTatvamatra tapaso. vidheyam // kathaM duSTaM uccairatizayena kiM kRtvA spaSTayan saMdarghya darzayitvA kaM nAgaM paJcAgnitaponimittajvalitajvalanakuNDAntarvatitvAd dArukoTaramadhyagaM bhujaGgam // kiMviziSTaM nAgaM vanhijvAlAvalIDham // nirantaraM prajvalacchikhizikhAkavalitam // ardhadagdhamiti yAvat // kva agre purataH kasyAH mAturvAmAbhidhAyA mahAdevyAH svajananyAH // na kevalamAtustathA'stokalokasya kautUhalAdimilitasakalajanatAyAH // atha kasmAt sakalajanamadhye bhagavAn tattapastirazcakAra // yataH kupathamathana dhiiH|| asanmArgocchedapravINabuddhimAn // na hi tattapodoSApAdanaM vinA kumArgocchedaM kartuM zakyaH // etaduktaM bhavati // nahi bhagavatA tat sAkSAdabhihitaM prekSAvatAM yaduta bhavadbhiH kumArgaskhalanaM For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, , bRhadvRttiH vidheyamiti // kintujJAnabalA'vasitakamaThavidhAsyamAnAviralajaladharapaTalavigalatsaliladhArAsaMpAtAdisvApAyAbhyupagamenApi kamaThatapaso duSTatvaM spaSTayatA'rthAdeva tat pratyAdi // yanmadvad bhavadbhirapi kumArgaskhalanaM svApAyAGgIkAreNApi kAryam // svAmicaritAnusAritvAdanujIvicaritasyetyutprekSAdyotakevazabdasUcitavRttatAtparyArthaH // ata evAtra prakaraNakAreNApi vipakSaduH saGghadoSakhyApanapuraHsaraM svapakSasusaGghavyavasthA pradarzanena svavaidhuryaM saMbhAvayatA svavyasanAbhyupagamapUrvakakumArgavidhvaMsanavidhAturjinasya namaskAraH kRta aucityapratipAdanAyeti // I 1 asminnevArthe samprati vRddhasampradAyo'bhidhIyate / Aste suracitAvAsA pavitravRSazAlinI / upagaGgaM surAgArAkArA vArANasIpurI // 1 // abhUttasyAM mahAkUTakSoNIbhRtpakSatakSaNaH / azvasenaH sudharmAsthaH pRthvIpAlo yathA vRSA // 2 // vAmA tasya mahAdevI rucitAkhaNDalakSaNA / zacIva sumana:pUjyA kusaGga - vikalA'jani // 3 // jayanta iva nAsatyabhRttayoraGgabhUrabhUt / jinaH pArzvastrayoviMzo vibudhArAdhitakramaH ||4|| upeyivAn kumAratvaM tataH zaktiihatAhitaH / sa bhavAnIhitasvAnto gamayAmAsa vAsarAn // 5 // tapyamAno'nyadA paJcapAvakaM dustapaM tapaH / jagatprabhuM prati prAcyajanmasaMbhRtavigrahaH ||6|| urvImurvI paribhrAmyan karmaThThaH kamaThaH zaThaH / tapyasurbahirudyAne tAM puraM prApa tApasaH // 7 // yugmam // athAzAsvagnikuNDAni sa catasRSvacIkhanat / gatisthAnAni catvAri svavAsAye va zAzvatam // 8 // didIpire 'nalAsteSu cArudArunivezataH / jaGghAlajvAlajaTilAstatkaSAyA ivocchritAH // 9 // tadantaHsthaH svamUrdhordhvacaNDamArtaNDamaNDalaH / cakAse nUnamAyAsyan mahAnarakamadhyagaH // 10 // kRzAnubhAnusantApaM sahiSNo ratha dAruNaM / pAraNAM vidadhAnasya svayaM zIrNaiH phalai rdalaiH // 11 // samAhRtapada stasya staMbhasyevordhvatasthuSaH ayameva tapasvIti prasasAra yazaH puri / yugmam // 12 // gatAnugatikatvena nirvivekatayAnayA / nirIkSituM tamAkAGkSan paurA gauravataM stataH // 13 // klRptasaMvananA nUnaM gantumArebhire'tha te / ciranaMSTasya saujanyasindhorbandho rivAgame // 14 // niraGkuzaM viniryaddhi nagaraiH sAgarairiva / rAjamArgAH prathIyAMso bhUyAMsopi ghanIkRtAH // 15 // suparvanilaye saudhe jAtarUpamahIbhRti / itaH siMhAsanAsIno bhagavAn vibudhAdhipaH // 16 // yAntamekAzayA lokamavalokya vidannapi / asAveti janaHkveti papracchAnucaraM janam // 17 // paJcavahnitapasvIha samAyAto'stvato janaH vandituM taM prayAtIti kumAraM sa vyajijJapat // 18 // athovAca prabhuzcitraM viparyastadhiyo'dhamAH / mohAMdhatvAt svayaM naSTA nAzayatyaparAnapi // 19 // upAdeyatayA heyamavasyantyabudhA aho / sukhaM hi manvate mugdhAH kAminI pAdatADanam // 20 // janyumanyukRtA dharmaH paJcAgnitapasA yadi / syAnnazyet tRSNajaH tRSNA mRgatRSNAmbhasA tadA // 21 // bodhayAmi tato gatvA durmedhasamimaM janam / pralabhyamAnametena bAlavadbhikSuNA tataH // 22 // uktvAgama For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH jjagannAthastapo sisiSayA tataH / mAtrA mitraiH samaM yAnamadhiruhya tadantikam // 23 // itazcAnalakuNDAntaH prabhurguruNi / dAruNi madhye koTaramaikSiSTa nAgaM lInaM bhayAdiva // 24 // prabhurUce vRSAyAbhUttapasyA jApatApasa / dharmavyAjAdadaH kiM bho prakrAntaM pAtakaM tvayA // 25 // mUlaM dharmasya kAruNyaM puNyaM bIjaM taroriva / jvalanajvAlanAttacca kutastyaM gRha munnateH // 26 // cet svAGgasyAbhiSaGgeNa zreyastadabhiSajyatAm tadeva zItavAtAdyaiH kiM jantubhiramantubhiH // 27 // Ayu rjAyumivecchUnAmAturANAM zarIriNAM / dharmo rakSaiva sAdhIyAn kimu bho stapasAmunA // 28 // prAdurbhavati na zreyo nRNAM prANipramathanAt / saMpAdayati no jAtu zilAzakala maGkuram // 29 // ___ alaGkarmINadoHstaMbha saMstaMbhitaripudvipaH / nighnannirvighnarAjyazrIvinA nItiM yathA nRpaH // 30 // candramA iva vidrANatandrikAM candrikAM vinA / na virAjati DiNDIrapANDurAkhaNDamaNDalaH // 31 // dharmakarma tathA nAvoddAmatAmasanAzane / balavattulitodgacchadaruNAM karuNAM vinA // 32 // tribhirvizeSakam // prANighAtena ced dharmo dhivarAH pIvarA stadA / ghAtukA jantusandohAnaznuvIran divaM zivam // 33 // mahAnubhAva tanmuJca paJcavanhitapo'dhunA / ityukte jagadIzena taM lalApa sa tApasaH // 34 // cAturI rAjabIji ste daNDanItivicAraNe / na dharmagranthaca sUjjRmbhate dhI rbhavAdRzAm // 35 // maduktaM nAnyathetIzastamavAdIt priyaMvadaH / na cetpratyeSI tatpazya tapasaH svasya hAsyatAm // 36 // tataH parazunA netAntargatArhoSitoragam / dvidhA vidhApayAmAsa dAru tasya tapo dhruvam // 37 // tataH kaNThopakaNThAptajIvitaH pluSTavigrahaH / didRkSayeva niragAdapakartumahoragaH // 38 // dApitA vibhunA paJca / parameSThinamaskRtiH / karuNAtaruNA tasmai puMsA nedIyasA tataH // 39 // laghukarmatayaikAgrastataH saMjJitayA'nayA / zravoJjalipuTAbhyAM tAmadhAsItsa sudhAmiva // 40 // tanmahimnA sa niHsImnA vipadya samapadyata / bhavanAdhipadeveSu dharaNa:phaNabhRtpatiH // 41 // dvAdazAGgIvidopyenaM nidhanAnehasi svayaM / bhavyAn paJcanamaskAramata evAdhyajIgapan // 42 // asAveva ciropAttapApasarvaMkaSo nRNAM / ghanAghanA hate ko'nyaH / ploSamoSakSamo vane // 43 // ye'muM bhavyA apavyAjaM labhante potavannavalayanti bhavAmbhodhiM te gabhIramabhIravaH // 44 // pazavopyenamAsAdya nAkaM sAkaM mahacchriyA / vindanti kRtasaMsAratAnavA mAnavA iva // 45 // namatsuraziromaulicumbizAsanavaibhavaM bhunakti zaktimAn prAjyasvArAjyaM yacchacIpatiH // 46 // dikUlamugujakhyAtisphAtiprINitaviSTapam / kamra bhAratasAmrAjyaM sArvabhaumaH piparti yat // 47 // caJcacchAyAbhRtaH paJcanamaskAraphalagraheH vipaktrimaphalasyAsya phalikA tadvijRmbhate // 48 // devabhUyaGgate nAge taddhAmnAtha prabhuM janAH / nunuvuH sUktipIyUSasyandino bandino janAH // 49 // konyaH saMvedamedasvI bhagavantaM vinAtra yat / aikSatApratyakSamapyenamantArUragaM vibhum // 50 // kasyAparasya kAruNyabharamantharatArakAH / nipatanti dRzaH preSThaH kSodiSTeSvapi jantuSu // 51 // tapo For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH dUSayituM konyaH prabhurasya tapasvinaH / tRNeDhi viyato bADhaM kastamastapanaM vinA // 52 // gotrabhedAGkitaH zakrastamasA malinaHzazI / mandaH sahasi dharmAMzuH kenopaminumaH prabhum // 53 // prabhuratra na cedeSyajjanaHpratipadaM skhalan tadA jAtyandhavanmohAdapatiSyad bhavAvaTe // 54 // tato vibhorguNastotramasahiSNuH sa tApasaH / tato dezAdapakrAntaH prakAzAdandhakAravat // 55 // sadarkopi samparko vibhorduHkhAya kevalam / tasyAbhavadulUkasya prakAza iva bhAsvataH // 56 // tataH kRtvA tadajJAnAt jaraThaH kamaThastapaH / meghamAlItivibudho'jani stanitanAmasu // 57 // gIyamAno jagannAtho gAthakairnagarI tataH / viveza pezalasthemnA vRtrahevA marAvatIm // 58 // tato lokAntikairdevaiH prabhurAgatya bodhitaH / bhagavantaM svayaM muktyA varItuM prahitairiva // 59 // svarNastomasya varSeNa tApaniryApaNakSamaH / jagatyAstarSamAkarSan ghanAkRtiradIkSata // 60 // athAzramapadodyAne kadAcidviharan prabhuH / tasthau maunaM samAsthAyajJAnadhyAnaikatAnadhIH // 61 // smRtvAtha prAktanaM vairamanvIzaM meghamAlinA / amarSonmIladuttAlabhAlabhrakuTizAlinA // 62 // prAgjanmanicitasvairavairaniryAtanAmaham / vidadhAmItyupatraSTuM vakratvena pracakrame // 63 // yugmam // preDannizAtavizikhazikhAsamanakhAGkarAn / mukhaniryadghanasvAnavidIrNagirikandarAn // 64 // diggajairyoddhamutpitsUniva siMhAn mahIyasaH / vinirmame jaganneturupariSTAtsa duSTadhIH // 65 // yugmam // avagrahaM prabhoste'thaspraSTumapyasahiSNavaH / abhUvanniSphalA yadvannirdhanAnAM manorathAH // 66 // gaNDasthalagaladdAnanIrazIkaravadhuMkAH / sajjitAzcaNDazuNDADhyAstena stambaramAstataH // 67 // uddAmAnaH prabhau te'pi tejasvini tamopahe / babhuvurmandadhAmAno dIpAH prAbhAtikA iva // 68 // ityAdibhirmahAbhImairDamaraiH samarairiva / akSubhyati jine jiSNau meghamAlItyacintayat // 69 // kathameSa mayA kSobhyo dIpro kampraH sumeruvat / A jJAtaM salilaughena prakSipAmi sarasvati 70 // karNapAlIlalattAra-prAzutArAMzubhAsurA / mahadvisphUrjAdU svibRMhitA gajatA yathA // 71 // bhinnA khanimaNitviDbhiraJjanAcalabhUriva / kuJjaguJjatkuraGgAri-pratizrunmizritAmbarA // 72 // antaHsthakAliyavyAla-mauliratnAMzukIlitA / kAlindIvAnilodaJcadvIciko lAhalAkulA // 73 // udyatsaudAmanIdAmakAmasaMvalitacchabiH / kSubhyadambhonidhidhvAnagambhIradhvanirAddharA // 74 // AzAnitambinIvaktrabimbanIlAmbarazriyam / saMdadhAnAmbaraM tena tene kAdambinI tataH // 75 // astatandrAstataH sAndrAbhagavanmastakopari / nipetuH salilAsArA nArAcA iva duHsahAH // 76 // jinadehaM tataH spRSTvA te lunThanti sma bhUtale / aMtaHsamuccaraddhyAnamarutA vidhutA iva // 77 // nIrandhaM nIradhArAbhiH pAtukAbhiH samantataH / ekArNave ivAbhUtAM yugAntaiva rodasI // 78 // so'bhito jinamapyUro'bhriyaH kSIrodasodaraH / babhAra tanubhAbhinnaH kAlodajaladhizriyam // 79 // tamAlakAlajImUtaniSThyUtaH payasAM rayaH / sa varIvRdhdhyate smoz2a bhAraM bhAraM bhuvaM tathA // 80 // yathA bhagavataH kaMThamAruroha niraMkuzaH / saMpadyate'pakArAya nIcagAmIjhupekSitaH // 81 // amoghaH pAthasAmoghaH samaidhiSTa yathA yathA / irNyayeva jinasyApi For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH dhyAnavanhistathaurvavat // 42 // nIlakuntalarolamba pakSmalAkSidalAmalam / dantadyutimadhusyadi grIvAnAlopalakSitam // 83 // indIvarazriyaM bibhradapazyajjanatAnanam / ghanamuktapayaH pUranimagnavapuSaH prabhoH // 84 // yugmam // anaNIyomaNIrazmikimIritakakunmukham / itazca nAgarAjasya siMhAsanamakampata // 85 // vRttAntastena kRttAntaHkaraNasthainasA tataH / prayuktAvadhinA'bodhi prabhoH pAdaprasAdavat // 86 // satpatralakucArohAstilakAnugatAlikAH / karNikAracitacchAyA strimajhulavalIlatAH // 87 // vanyAsamAH samAdAya devI: padmAvatImukhAH / dharaNendrastato bhaktyA svAminaM samupeyivAn // 48 // yugmam // vibhurIkSAmbabhUvAtha tena madhyejaloccayam / UrmisaMvarmitaH zaurirantaerAdhipaM yathA // 89 // maNidIdhitinid--taghanasaMtamasaM tataH / apArasphAradurvArAmbudhArAcauragauravam // 90 // AtapatraM zriyaH satraM phullananvaphaNAmayam / bhuvanAdhipaterUoM drAg bibharAmbabhUva saH // 11 // so'dhastAnneturudyAmadhAma tAmarasaM mudA / unnAlaM racayAmAsa dAsavadvAsavopamaH // 12 // athopariphaNachatravAritAmbudaviplavaH / adhojAmbUnadAmbhojanyastazastapadaH prabhuH // 13 // prAgvat pravavRte dhyAtuM DimbaDambaravarjitaH / sarvAvasthAsu sAmyaM hi kAmaM paramayoginAm // 94 // tathApIze mahAmarSaprakarSa meghamAlinam / meghamAlinamudvIkSya tato'vAdIdahIzvaraH // 15 // mUDha pApIyasAM dhurya maule kSodIyasAM bhavAn / jinendrepi kimetadbho vyaMjayasyasamaJjasam // 16 // dviSannIzamadhastvaM bho mApatastaptamAnasaH / yAne vazye payorAzau ko nu nirlajja majjati // 97 // aho kAruNikAyApi jinAyeya'nti bAlizAH / dviSantyAnaM pradIyAMsaM karabhAH kaNTakAzinaH // 17 // vibhunAjJatapo'sAraM tene te'nujighRkSayA / na hi jAtu satAM vRttiH pareSAM vipralipsayA // 19 // bAliza tvAdRzA yadvA hitamapya'hitaM viduH / saMpadyate virahiNAM hariNAGko'pi dAruNaH // 100 // atattvaM tAttvikatvena citraM nizcinvate jaDAH / zuktikAzakalaM bhrAntA manvate rajatAtmanA // 101 // evaM kamaThajIvaH sa nAgarAjena tarjitaH / aparAddheSuvallebhe hiyA maGkSa vilakSatAm // 102 // upaplavairapi dhyAnasampallampaTamAnasam / sa niSkaMpaM jinaM vIkSya nistaraGgapayodhivat // 103 // prAgjanmavairasaMbhAravi pratisArabhAk tataH / DamarADambaraM sadyaH saJjahAra vizAradaH // 104 // svAgAMsi samyagAnamya kSamayitvA jinaM tataH / tApastyanendriyagrAmaH svakaM dhAma jagAma saH // 105 // atha kRtabhayamAthaM zrIjinaM pArzvanAthaM kamaThavijayadakSaM buddhasaddhyAnalakSam / muditajanasamAjaH kIrtiyitvAhirAjaH svabhavanamuruzaktiH prApa satsvAmibhaktiH // 106 // iti kathA // tadevamiSTadevatAstavamabhidhAyedAnI saGghavyavasthopadezarahasyaM pratipAdanIyaM tacca yogyasya puruSasya pratipAdyamAnaM sAphalyamAsAdayet / ayogyAya tu dIyamAnaM pratyutApakArAya syAt / yaduktam - aprazAMtamatau zAstrasadbhAvapratipAdanam / doSAyAbhinavodIrNe zamanIyamiva jvare // ato'bhidheyamupakramamANa upadezarahasyabhaNanayogyaM zrotAraM nirUpayitumAha // For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH // mUla kAvyam // kalyANAbhinivezavAniti guNagrAhIti mithyApatha, pratyarthIti vinIta itya'zaTha ityaucityakArIti ca / dAkSiNyIti damIti nItibhRditi sthairyIti dhairyIti sat, dharmmArthIti vivekavAniti sudhIrityucyase tvaM mayA // 2 // TIkA:- ucyase vyapadizyase tvamiti yuSmadA vivakSita zrotRnirdezaH mayeti kartturAtmanirdezaH tatazca bho zrotarmayA tvaM saGghavyavasthAM pratipAdyase ityarthaH // kasmAdityAha // kalyANAbhinivezavAniti // iti zabdAH sarvepyatra hetvArthAH // kalyANa: zubhobhiniveza AgrahaH sadgraha ityarthaH // tadvAn // yataH sadgrAhiNo hi sadupadezaratna zravaNe paramAnandaH samullasati / / asadgrAhI tu tacchravaNepi kadAhagrahagrastatayA sadyuktIrapi svamatikalpitAtAttvika vastusamarthakatvena yojayati // yaduktam // AgrahI bata ninISati yukti tatra yatra matirasya niviSTA / pakSapAtarahitasya tu yuktiryatra tatra matireti nivezamiti // 9 athavA kalyANaM mokSaH tatrAbhinivezo'dhyavasAyastadvAn yato bhavAbhinandinAM sadupadezopi na cetasi sthitiM badhnAti // yaduktam // kalyANakAGkSiNAM nRNAmupadezaH sudhAyate // bhavAbhinandinAM citraM sa eva garalAyate // tathA guNagrAhIti // alpIyasopi guNasya grahaNapravaNaH // doSaikagrAhiNo hi avidyamAnepi doSe tadgrAhakatvameva syAt // yaduktam // nAtrAtIva vidhAtavyaM doSadRSTiparaM manaH // doSo hyavidyamAnopi taccittAnAM prakAzata iti // 2 // tathA mithyApathapratyarthIti // mithyApatho vakSyamANalakSaNo yathAchandaprarUpitotsUtramArgaH // tasya pratyarthI virodhI // utsUtramArgaM zrotumapyanicchuH // utsUtrapathAbhilASukasya hi yathArthasiddhAntopadezastrAsAya syAt // yaduktam || khuddamigANaM puNa suddhadesaNA sIhanAyasameti // tathA vinIta iti // gurvAdiSvabhyutthAnAdikaraNalAlasaH // vinItAyaiva hi guruvaH siddhAntatattvaM pratipAdayanti // yaduktam // viNayannuyaMmi sIse diti suaM sUriNo kimacchariyaM // ko vA na dei bhikkhaM kiM puNa sovannie thAle | durvinItAya punarnakiJcidupadizanti // yaduktam // sehaMmi duvviNIe viNayavihANaM na kiJci * Aikkhe // na ya dijja AharaNaM paliyaM ciyakannahatththassa // tathA azaTha iti // RjusvabhAvaH // gurvAdiSu jIvikAnirapekSapravRttirityarthaH // zaTho hina vidyAyogyaH // yato'vinItAya lubdhAyA'nRjave na mAM brUyAditi vidyaivAhe ti // For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH tathaucityakArIti ca // lokAgamAvirodhena gurvAdiSu yathAnurUpaM vinayAdipravRttiraucityaM // tatkaraNazIlaH // aucityahInasya hi zeSaguNAH santopi kAzakusumasaGkAzAH // . yaduktam, aucityamekamekatra guNAnAM koTirekata: viSAyate guNagrAma aucityaparivajjita iti // co vizeSaNasamuccaye // ___ tathA dAkSiNyIti // dAkSiNyamanukUlatA // janacittAnuvartitvaM // tadvAn // nirdAkSiNyo hi bAMdhavAnAmapyudvejanIyo bhavati // yaduktam // nirdAkSiNyo mucyate bandhubhRtyaistanmuktasya kSIyate'sya trivargaH // kSINe cAsminmedinIbhArakArI kArISAbho jIvati vyarthameSa iti // 7 // tathA damIti // jitendriyaH // ajitendriyo hi gurusevAyAmapi mandAyate // yaduktam // anijitendriyagrAmaH kAntAlalitakIlitaH // na sevate guruM tasmAt kutastyastattvanirNaya iti // 8 // tathA nItibhRditi // sadAcAraparAyaNaH // tadvato hi sarvepi sAhAyyaM bhajante // tadviparItasya ca vaiparItyam // yaduktam // yAnti nyAyapravRttasya tiryaMcopi sahAyatAm // apanthAnaM tu gacchantaM sodaropi vimuJcatIti // 9 // tathA sthairvIti // sthairya kAryArambhe anautsukyaM tadvAn // utsukA hi rAbhasyena kAryAmArabhamANAH zAstAramapyudvejayanti // yaduktam // asthirAH svairiNo nUnaM kSobhayanti prabhUnapi / acalAnAkulArambhA yugAntaparvatA iveti // tathA dhairyAti // dhairyamApatsvapi manaso'kSobhyatvam tadvAn // adhIro hi vinAkulitacetA gurumapi hIlayati // yaduktam - vighnavikSobhitasvAMtaH kadAciddharmakarmaNi // kAtara: sAtarasiko gurumapyavamanyata iti // 11 // tathA saddharmArthIti // san zobhano dharmo lokapravAharahitaH // AjJAnugataH pratizrotoparanAmA pAramezvaraH zuddho mArgastasyArthI gaveSakaH // lokapravAhanirate hi puMsi jalabhRtakumbhoparipAtukajalabinduriva gurUpadezo bahirjuThati // yaduktam // andhaM prati yathA lAsyaM gAnaM ca badhiraM prati / anathinaM prati vyarthaM tathA saddharmadezanam // 12 // tathA vivekavAniti // pAriNAmikyA buddhyA yuktAyuktavimarzo vivekastadvAn // vivekI hi heyaparityAgenopAdeyamupAdatte // taduktam-heyaM vihAya viralAH sadasadvivekAdAdeyamatra samupAdadate pumAMsaH // saMpratyaho jagati hanta pibanti nIrAt kSIraM vivicya sahasA vihagAH kiyantaH // 13 // tathA sudhIrIti // sudhIH prAjJaH // ajJe hi vaktApi gururna kiJcit saMskAra-mAdhAtumISTe // yaduktam // vyAkhyAtA kaM guNaM kuryAdvineye mandamedhasi // duredhasi zitopyeti kuThAra: kuNThatAM haThAt // 14 // tadevaM pUrvoditasakalaguNagaNasaMpannastvaM bhoH zrotastato mayopadezasarvasvaM zrAvyase iti kRtArthaH // idAnIM yogyazrotAraM prati yadvaktavyaM tatprastAvanAmAracayituM vRttadvayamAha // For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH // mUlakAvyam // iha kila kalikAlavyAlavaktrAntarAlasthitajuSi gatatattvaprItinItipracAre / prasaradanavabodhaprasphuratkApathaughasthagitasugatisarge samprati prANivarge // 3 // protsarpyadbhasmarAzigrahasakhadazamAzcaryasAmrAjyapuSyanmithyAtvadhvAntaruddhe jagati viralatAM yAti jainendramArge / saMkliSTadviSTamUDhaprakhalajaDajanAmnAyaraktairjinoktipratyarthI 11 sAdhuveSairviSayibhirabhitaH soyamaprAthi panthAH // 4 // TIkA:- evaMvidhe prANivarge sati sAdhuveSaiH soyaM panthA aprAthIti sambandhaH / aprAthi atAni / atra cAprAthIti pratherinantasya ici vetyanena sAnubandhatvAdvikalpanIya - hasvanirmuktapakSe rupam // aisal panthA mArgaH svamanISikAkalpitaM matam // so'yaM sa iti sakalajanaprasiddho'yamiti idAnIM pratyakSopalabhyamAnaH kathamaprAthi ? abhitaH samaMtAd bhUridezeSvityarthaH // kaiH sAdhuveSaiH sAdhoH suvihitasyeva veSo rajoharaNAdinepathyo na tvAcAro yeSAM te tatheti // sanmuniliGgamAtradhAribhiH // kuta enadityata Aha // viSayibhiH // viSayibhiriti saMsAraguptau badhnanti AsevinaM prANinamiti viSayAH zabdAdayaH // tadvadbhirindriyArthavyAsaGgibhiH // viSayAsaGgo hi yatInAM dIkSayA virudhyate // yaduktam || muhurapahiyamANAH sArayo'kSairivAkSai, rbhavaphalaka udAre'tIva bambhramyamANAH // vadhavizasanabandhaiH sAdamAsAdayante, paramaviSayabhAjo dIkSitA bhUrikAlam // kiMrUpaH panthAH, jinAnAmarhatAmuktirvacanamAgamaH tasya pratyarthI virodhI pAramezvarasiddhAntaviparyastArthaprarUpaNarUpatayA tadabhihitayuktibAdhitaH / kasmAdevaMvidhaH panthAH - prathitamnairityata Aha // saMkliSTetyAdi / saMkliSTaH sAtatyena dhArmikajanopatApakArttaraudrAdhyavasAyavAn, dviSTo matsarI guNavadguNAbhraMzanapravaNabuddhiH // mUDhaH // heyopAdeyavimarzazUnyaH // prakhalaH // prakarSeNa pizunaH guNavadguNAsaddUSaNAropaNacaturaH jaDo durmedhA yo janasteSAmeva caturvidhaH saGghasta'syAmnAya : ziSyapraziSyAdisaMtAnaH // tatra raktAH prItimantaH // yadvA saMkliSTAdivizeSaNopeto jano nAma suvihitasaGghastasyAmnAyaH gurupAramparyAgataH zrutaviruddhAcaraNA tatra raktAH For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH pakSapAtinaste, te hi svasadRzajanAcaritaM prAmANyena pratipadyante // yaduktam // egacariM mannatA, sapi tesiM pasu vaTTaMtA // rAgadosachAyaNaTThA, kei pasaMsanti niddhamme // ata evaMvidhA jinoktipratyarthinameva mArgaM prathayanti // 12 atha bhAsvatIva dIpyamAne pAramezvare pathi kuta evaMvidhapathaprathanasya tamasa ivAvakAzaH // tatrAha / / jagati loke viralatAM stokatAM alpajanAbhyupagamanIyatAM yAti prApnuvati sati // kasmin // jinendramArge bhagavatpraNIte zuddhe pratizrotasi pathi // kasmAdetadityata Aha // protsarpyadbhasmetyAdi // protsarpyan bhagavacchrImahAvIramuktisamaye tajjanmarAzisaGkrAntyA tatpakSasaGghasya bAdhAvidhAyitvAt projjRmbhamANo bhasmarAzinAmA maGgalAdivatkrUro grahastasya sakhA mitraM rAjAditvAdan // tatazca protsarpadbhasmarAzigrahasakhaM yaddazamAzcaryamasaMyatipUjAkhyam // atra ca sakhyaM bhasmarAzidazamAzcaryayorlokikasakhayoriddhayorapi sAhacaryeNa duSkaraikakAryakAritvam // tacceha kAryaM dvayorapi yathAcchandaMprAbalyakAritvena mithyAtvapoSaH // kvacidasaMbhAvyavastudarzanaM hyAzcaryam // asaMyatijanapUjA cAnantakAlabhAvitvAdasaMbhAvyA varttate'to bhavatyAzcaryaM tacca dazamam // kila jinapravacane dazAzcaryANi nirUpitAni // taduktam // uvasagga gabbhaharaNaM, itthItitthaM abhAviyA parisA // kanha aparakaMkA avayaraNaM caMdasUrANaM // harivaMza kuluppattI camaruppAo ya aTThasaya siddhA || assaMjayANa pUA, dasaviANaM teNa kAleNa // tatra navAnAM svarUpaM granthAntarAdavaseyam // asaMyatapUjAzcaryasyaivahopayogitvAt taddoSapradarzanoddezena prakaraNapravRtteH tasya sAmrAjyamiva sAmrAjyaM, yathA rAjJaH kasyacitsakalamaNDalAdhipatyaM ripuvijayapurassaramAjJaizvaryaM sAmrAjyamucyate evamihApi suvihatajanatiraskAreNa sakalalokasyAsaMyatajanAjJAvazavarttitvaM dazamAzcaryasya sAmrAjyam // tena puSyadedhamAnaM mithyAtvam // atattve tattvapratipratirupam // tadeva dhvAntaM tamisraM samyagjJAnAlokanirAsakSamatvAt // tena ruddhe vyApte // jainendramArge // ayamarthaH // yathA // zyAmAyAM nIrandhrAndhatamasena locanaprakAzAvaraNAttaskArAdi-bhayena janA'saJcArAdrAjamArgasya viralatvaM, tathA bhagavati vidyamAne tanmahimnaiva yathAchandAnAM nirastatvAnna mithyApathaprathAvakAzo'bhUt // nivRtte tu bhagavatIdAnIM dazamAzcaryapravRtternirargalayathAchandotsUtradezanayA bhUrilokasya vAsitatvena prabalamithyAtvodayAtsamyagdRzAM nyagbhUtatvena jinendramArge viralatAM prAptaH // yathoktam || pAtaH pUSNo bhavati mahate nopatApAya yasmAt kAlenAstaM ka iva na gatA yAnti yAsyanti cAnye // etAvattu vyathayati yadA lokabAhyaistamobhistasminneva prakRtimahati vyomni labdho'vakAzaH // For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH atha kva sati jainendramArge mithyAtvaruddhatvAdviralatAM prApta ityAha // iha kila kalikAletyAdi // iha jagati kilazabdArthastvane vakSyate // prANivarge mAnavasamudAye sati // kiMrUpe lokoktyA kalikAlo jinoktyA ca duHSamAkAlastena kalikAla eva duHSamAkAla eva nikhilAnAcAragaralanilayatvAdvyAlaH sarpastasya vaktrAntarAlaM vadanamadhyam // tatra sthitim avasthAnaM juSate sevate yastasmin // ayamarthaH-yathA kazcinmahAnAgamukhAntarvartI tad daMSTrAnissarannirantaragalarabharagalitacetanatvAnna kiJcit kRtyAkRtyaM vetti // evaM kalikAlavaya''pi prANivargastatprabhavakuzIlatAkRtaghnatAdrohapralambhanadambhAdyanekadoSapoSakaluSitAntaHkaraNatvAnnAtmano hitAhitamavasyatIti // ata eva tattveSu bhagavatpraNIteSu jIvAdiSu prItiretAnyeva vAstavAni tattvAni na tu kutIthikabhaNitAnIti cetasaH pramodaH // tathA nIteAyasya sadAcArasya pracAraH pravRttistatazca gatau yathAkramaM kudarzanAbhyAsadurvidagdhatvena pramAdabhUdharabhArAkrAntatvena ca naSTau tattvaprItinItipracArau yasya sa tathA tasmin // kalikAlamAhAtmyAddhi prANinAM tattvaprItinyAyapravRttizca naSTA // yaduktam // kalau kumatasaMskAravArapUrNe nRNAM hRdi // avakAzamavindatI, tattvaprItiH zrutA dhruvam // naSTa zrutiH smRtirluptA, prAyeNa patitA dvijAH // malena nAzitAH ziSTA, hA vRddho vartate kaliH // :- tathA prasaran // tathAvidhagurusaMpradAyAbhAvAt prAdurbhavan anavabodhaH samyaksiddhAntArthAparijJAnaM // tena prasphurantaH unmIlantaH kApathAnAM kumAgrgANAmoghAH samUhAstaiH ||sthgitstirskRtH sugaterapavargalakSaNAyAH sargo niSpattiryasya sa tathA tasmin idamuktaM bhavati samprati hi kAladoSeNa 'buddhimAndyAt sAtizayagurusaMpradAyAbhAvAcca samyagAgamArthAparijJAnena svasvamatamAsthAya bahavaH kutIthikAH prAdurbhUtAH // ... teSAM ca parasparaviruddhAnekakumatazatazravaNotpadyamAnasaMdehadolAdhiruDhamanasaH prANivargasya kutaH sugatiH, na hi sAnekamArgasAdhyA // tAttvikasamyakjJAnadarzanacAritrAtmakaikamArgasAdhyatvAt tasyAH // na ca dolAyamAnamAnasAnAM vAstavaikamuktipathatattvanirNayaH // tadabhAvAcca kathaM muktyupAyAnuSThAnasevanaM tadabhAvAcca kathaM muktiriti samprati idAnI kileti saMbhAvane // saMbhAvyate etadyatkalikAlAnubhAvAt saMpratyevaMvidhaH prANivargaH // iti vRttdvyaarthH|| idAnIM yogyasya zrotuH purataH sAdhuveSakalpite pathi dazabhidvAraistatprarUpitaM dharmaM pratipAdayan * 'tasya ca karmanirmUlanA'kSamatvaM saMbhAvayannidamAha // For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 // mUlakAvyam // atrauddezikabhojanaM jinagRhe vAso vastya'kSamA, svIkArorthagRhasthacaityasadaneSvaprekSitAdyAsanam / sAvadyAcaritAdaraH zrutapathAvajJA guNidveSadhI, dharmaH karmmaharo'tra cetpathi bhaven merustadAbdhau taret // 5 // TIkA:- atra pathi ayaM dharmazcetkarmmaharo bhavet tadA merurabdhau tarediti sambandhaH // ana asmin pratyakSopalabhyamAne pathi liGgikalpite mate dharmma auddezika bhojanAdikaH // ayaM cedyadi karmmaharo jJAnAvaraNAdinirAsadakSo bhavetsyAttadA tadAnIM merurlakSayojanadvayasaH parvatarAjaH abdhau sAgare taret plavet // zrI saGghaTTakaH ayaM ca nidarzanAlaGkAraH // abhavan vastusambandha, upamAparikalpaka iti tallakSaNAt // tatazcAtra prastutadharmakarmaharatvayoH merusamudrataraNayozca sambandho'nupapadyamAna upamAnopameyabhAve paryavasyati // meroH samudrataraNamiva prastutadharmasya karmaharatvam // tatazcAyamarthaH // samudre pASANazakalamAtrasyApi taraNamasaMbhavi, kiMpunarmeroH // tato yathA mero: samudrataraNa maghaTamAnamevamasya dharmasya karmaharatvamiti // yatra yasmin pathi kiM yatInAmauddezikabhojanAdirdharma iSyata iti sarvatra kriyAdhyAhAraH // tatra uddezena vikalpena yatInmanasi kRtvA nirvRttaM niSpAditam auddezikam // krItAditvAdikaN // tacca tad bhojanaM cA'zanAdi // yadyapi siddhAnta auddezikazabda udgamadoSadvitIyabhedArthaH zrUyate // tathApIha vakSyamANadvitIyavRttArthaparyAlocanena AdhAkasmike varttate // tasyaiveha kevalayatinimittavidhIyamAnatvena mahAdoSatayA vivakSitatvAt // uddezanirvRttatvasya ca sAmAnyavyuppattyarthasyobhayatrApi samAnatvAt // atra ca yatInAmauddezikabhojanagrahaNe yathAchandA upapattiM darzayanti // pUrvaM hi adharitadhanAdhipakozAgArANi caityasAdhuSu yadupayujyate tadevAsmAkaM vittamanyadanartha ityadhyavavasAyavyaJjitadevagurubhaktibharANi mahIyAMsi bhUyAMsi dAnazraddhAlu zrAddhakulAnyabhUvan // tatasteSu kuleSu tatkAlInayatInAM prAsukaiSaNIyenApibhaikSyeNa nirAbAdhaM nirvAho'bhaviSyat // adhunA tu du:SamAkAladoSAt durbhikSarAjopadravaparacakrAdiprAcuryeNa daridratAmalpatAM ca gacchatsu tathAvidhasaMhananazaktivikalAnAM zuddhena bhaktAdinA saMyamayAtrAnirvAhAbhAve yadi kazciddAnazraddhAlustIrthAvyavacchedamicchuH zrAvakaH zramaNasaGghanimittanirvRttabhaktAdinApi dharmAdhArazarIramupaSTambhayettadA ko doSaH ? // For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 vibhAga-1, bRhadvRttiH AtmA ca yatinA yathAkathaJcana rakSaNIyaH // dharmasAdhanatvAt // yaduktam // savvattha saMyamaM saMjamAo appANameva rakkhaMto // muccai aivAyAo puNo visohI nayAviraI // tathA kathaJcit rUkSabhaktAdidAtRsadbhAvepi ghRtAdivyatirekeNAdyatanayatInAM zarIradhAraNAnupapatteH // tatkRte ghRtAdinizrApi kenacitpuNyAtmanA zrAddhena vidhIyamAnA samIcInaiva pratibhAsate // kiJca // yathAkathaJcit sAdhubhiH zrAddhAnAM zraddhAvRddhaye azuddhamapi grAhyaM // tathaiva teSAM puNyotpatteH // taduktam // anena pAtrAya niyojitena syAnnirjarA me vasunAdhuneti // buddhyA nirAzaMsatayA dadAnaH puNyaM gRhasthaH pRthu saJcinoti // paropakArazcAyaM svakAryamupekSyApyavazyaM karttavyaH // yaduktam // niyakajjaM parakajjaM va, je paNa viraiMti || parakajjaM niyakajjaM va, tesu sappurisayA vasai // tasmAdyatInAmAdhAkarmikabhojanamaduSTaM, saMyamazarIropaSTaMbhakatvAt // kalpagrahaNavat // zuddhabhojanavadvA / / tathA yatibhirAdhAkarmikabhojanaM vidheyaM, zrAddhazraddhAvRddhihetudharmadezanavat // iti prayogAvapyupapadye // tathA jinAnAmarhatAM gRhamAyatanaM tatra vAsa: sarvadAvasthAnam // iha kecit sukha. zIlatayodyatavihAraM karttumazaknuvanto yatInAM caitye sarvadAvasthAnaM yuktamiti pratipedire // tathAhi AdhunikamunInAM caityavAsamantareNa udyAnavAso vA syAt, paragRhavAso veti, dvayI gatiH // tatra paragRhavAso'gre nirAkariSyate // strIsaMsaktyAdyAdhAkarmikAdidoSakalApabhAvAt // udyAnavAso yatInAM yukta iti cenna // tatrApi nUtanacUtAGkurAsvAdakUjatkalakaNTha* paJcamodvAreNa unmIladvicakilabakusamAlatIparimalena ca samAhitamanasAmutkalikAdarzanAt // paJcamodgArAdInAM coddIpanavibhAvakatvena bharatAdizAstre'bhidhAnAt // tathA cikrIDiSAgatakAmukakAminIsaMkulatvena ca strIsaMsaktyAderapi tatra bhAvAt // athavA mA bhUvannanavaratazAstrAbhyAsaparAvarttanAdiparANAM yatInAmetajjanyA doSAH // tathApi lokacArazUnyodyAnabhUmau vasatAM caraTataskarAdibhirupakaraNApahArasyApi saMbhavAt, tadapahAre ca zarIrasaMyamavirAdhanAprasaGgAt // yattUdyAnavAsa Agame zrUyate so'nApAtAsaMlokaguptaikadvArodyAnaviSayastasya ca prAyeNa kalikAle lokasya rAjacauracaraTAdyupaplavairbAdhitatvena dausthyAdasaMbhava evetyudyAnavAsaH ! kathamadhunAtanamunInAM kalpyamAnaH zobhate ? tasmAdidAnIM jinagRhavAsa eva sAdhUnAM saGgataH pratibhAti // For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH na ca tatra AdhAkarmikAdayo doSAH // tathA ca prayogaH // caityamidAnIMtanamunInAmupabhogayogyam // AdhAkarmAdidoSarahitatvAt // tathAvidhAhAravat // nacAyamasiddho hetuH // jinapratimArthaM niSpAdita Ayatane AdhAkarmAdidoSonavakAzAt // yatyarthaM kriyamANe hi tasminsa syAt // 16 tathAgamoktatvamapyasyAsti // tathA cAgamaH // " nissakaDamanissakaDe" vAvi ceie savvahi thuiM tinni | velaM va ceiyANi va nAuMikkikkiyA vi // atra hi nizrAkRtavyapadezAt caityavAsaH sAdhUnAM sidhyati // anyathA yatra sAdhUnAM nizrA tannizrAkRtamityanvarthAnupapatteH // tannivAsenaiva tannizrAyAH saMbhavAt // yadi ca sAdhUnAM tatra vAso na syAt tadA'nizrAkRtamevaikaM caityaM bhavet // anyasya nizrAkRtapadavAcyasyAnupapatteH // tathA ca nizrAkRtapadavAcyasya zazaviSANAyamAnatvenAnizrAkRtatulyakakSatayA taMtra vandanAbhidhAnamapi kathaM ghaTAmaTATyate // tasmAttadvyapadezAnyathAnupapattyaiva yatInAM tatra vAso'vasIyate // tathA saMbhAvaNe viso deuliyakharaMTajayaNauvaeso ityAdyAgame glAnapratijAgaraNacintAyAM devakulikazabdAdapi caityavAsasiddhiH devakulikanivAsamantareNa devakulikavyapadezAnupapatteH / na hi grAmAbhAve sImAvidhAnaM nAmeti laukikanyAyAt / evaM caivamAdyAgamavacanaprAmANyAdAgamoktatvamapyasyeti nizcIyate // tathA ca prayogaH // caityanivAsa idAnIMtanamunInAmucita AgamoktatvAt // caityavandanavat // nanvevamapi siddhAntAnna sAkSAt caityavAsaH siddhyati // vidheyatayA tasya kvacidapyanabhidhAnAditi cet / satyamevaM tarhi gItArthAcaritatvAdayamupapatsyate // tathAca sAdhUnAM jinabhavanavAso vidheyaH / gItArthAcaritatvAt / caturthyAM paryuSaNAparvavat nacAyamasiddho hetuH // gItArthAcaritatvasyobhayatrApi pratItatvAt // tathAhi // zrImadAryarakSitapAdairbhagavati mahAvIre niHzreyasasaudhamadhyAsIne gItArthAnAM balamedhAsaMhananadhairyAdihAniM pRSTavaMzAdisahitavasati-vyavacchedaM copalabhya caityavAso yatInAmAcaritaH // kuta etadavasitamiti cet // AptopadezAt // tathAhi // cchvvAsasaehiM vIsuttarehiM, siddhi gae mahAvIre // vucchinnaM ca jaINaM, piTThIvaMsAiyaM ThANaM // balamehAbuddhINaM, hANi nAUNa suvihiyajaNassa // ceiyamaThaAvAso pakappio ajjharakkhehiM // na cAgamAvirodhinyAcaraNA pramANam, iyaM tu na tatheti vAcyam AgamAvirodhasya nissakaDetyAdinA samarthitatvAt // gItArthAcaraNA cAgamaM pramANayadbhiravazyamabhyupetavyA // yaduktam // avalaMbiUNa kajjaM, jaM kiMci AyaraMti gIyatthA // thovAvarAhabahuguNa, savvesiM taM pamANaMti // For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhavRttiH iti bhagavatpratipAditamumukSupravRttinivRttirUpAgamazrutAdivyavahArapacaJcakAntaH pAtyAgamaviruddhAcaraNAnabhyupagame ca bhagavadaprAmANyasaJjanAt // tathAca bhagavadAzAtanAprasaGgAt // AcaritalakSaNasyehopapatteH // tathA cAgamaH // asaDheNa samAinnaM jaM katthaI keNaI asAvajjaM na nivAriyamannehi, bahuguNamaNumeyamAyariyam // ___ ayaM ca na tAvacchachaiH samAcIrNo, dravyakSetrakAlAdyapekSayA gurulAghavacintayA dhArmikairevAsya pravartitatvAt // nApyayaM sAvadhaH sAvadhaM hi pApaM, tacca jIvavadhAdi // na ca yatInAM caityavAsavidhau jIvavadhAdikaM prayatnenAnveSayantopyupalabhemahi // niravadyatvAdevaM ca na bahuzrutaistatkAlabhAvibhirgItArthanivAritaH ata eva bahUnAM dhArmikANAmanumataH // siddhAntanikaSapaTTAnAM viracitAnekazrutoddhArasArazAstrANAM zrIharibhadrasUrINAM tathApravRttizravaNAt // svaracitagrantheSu caityavAsapratipAdanena ca tathApravRttestaiH satyApanAt // tathA ca tadgranthaH // jiNabimbapaiTTattha, ahavA takkammatullati // tathA jiNabimbassa paiTThA sAhunivAso ya ityaadi| deyaM tu na sAdhubhyastiSThanti yathA ca te tathA kAryam // akSayanIvyA hyevaM jJeyamidaM vaMzatarakANDamiti // tathA samarAdityakathAyAmapi jinabhavanAntargatapratizrayasthitAyAH sAdhvyAH kevalotpAdapratipAdanAt // tathAdhunikamunInAM bahUnAM caityavAsapravRttidarzanAt // yadi hyayaM gItArthAnAM nAnumataH syAttadA kathamekavAkyatayA sarvatrA pratihataprasaraH pravartate // . na ca vizeSadoSopalambhamantareNa gItArthacaritamapramANIkartuM yuktam // nApi viruddhaH sAdhyaviparyayAvyAptatvAt // na hi gItArthAcaritatvaM yatyavidheyatvena vyAptam // tathAsati paryuSaNAyA api caturthyAmakaraNaprasaGgAt // nApyanaikAntikaH vipakSe'gatatvAt // na hi gItArthAcaritatvaM yatyavidheyepyanuSThAne gatam // prANAtipAtAdInAmapi gItArthAcaritatvena hi tat syAt // na caivamasti // kiJca, yatInAM caityavAsamantareNa sAmpratikajinabhavanAnAM hAniH syAt // tathAhi // pUrva kAlAnubhAvAdeva zrImanto'vyagracetaso devagurutattvapratipattibharanirbharatayA hyetadeva paraM tattvamiti manyamAnAH zrAvakAzcaityacintyacintAM paramAdareNa'kariSyan // sAmprataM tu duHSamAdoSAnnaktaMdivaM kuTumbasambalacintAsantApajarjaritacittatayetastato dhAvatAM prAyeNa durgatAnAM zrAddhAnAM svabhavanepyAgamanaM durlabhamAstAM jinamandire tathA ca kutastyAH tatsamAracanAdicintA teSAm // ____ zrImatAM tu pratikalamadAlasavAravilAsinIghanasArazabalamalayajarasapaGkilapIna For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH kucakalazapIThaluThanadurlalitAnAM nirantarameva bhUribhUrillipsayA pArthivasevAhevAkinAM jinagRhAvalokanameva na sampadyate, dUre taccintA // tadabhAve ca kAlena jinasadanAnAM vizarArutA syAt // tathAca tIrthocchittirApanIpadyate // caityAntarvAse tu yatInAM tadudyamena bhUrikAlaM jinabhavanAnyavatiSTharen / tathA ca tIrthAvyavacchedaH // tadavyavacchittihetozca kiJcidapavAdAsevanasyAgamepi samarthanAt // yadAha // jo jeNa guNeNa hio jeNa viNA vA nasijjae jaMtu ityAdi / tadevaM sUkSmekSikyA vimRzyatAM viduSAM cetasi caityavAsa evedAnIntanamunInAM saGgatimaGgatIti / tathA vasatyakSameti // vasatau paragRhe nivAsaM prati akSamA mAtsaryaM paragRhavAsoge nirAkariSyata iti yaduktaM, tadidAnI vyajyate / sarvavrateSu nirapavAdaM hi brahmavrataM yatInAmAgame gIyate, yaduktam // na vi kiJci aNunnAyaM, paDisiddhaM vA vi jiNavariMdehiM / / muttuM mehuNabhAvaM, na so viNA rAgadosehiM // na ca tat strIzabdazravaNAdeH samyak nirvoDhuM pAryate // utkalikAdiprAdurbhAvAt // paragRhe vasatAM cAvazyambhAvinaH tacchravaNAdayaH // tathA ca nitambinInAM tulitakokilAkalakUjitaM gItAdiravamadharitaratisaundaryaM ca rUpamupalabhya bhuktabhogAnAM pUrvAnubhUtanidhuvanavilasitapratisandhAnAdayo'bhuktabhogAnAM ca . tatkutUhalAdayaH prAdurbhaveyuH // ___ yatinAM ca satataM karNapIyUSavarSivizadagambhIramadhurasvAdhyAyadhvAnaM nizamya keSAM cittu zarIrANyagaNyalAvaNyazrINi nirvarNya proSitapatikAdInAM taruNInAM rimsAdayaH prAduHSyuH // evaM cAnyonyaM nirantararUpAvalokanagItazravaNAdibhirdurmathamanmathonmAdadausthyacAritramoSAdayo'nekadoSAH puSyeyuH // yathoktam // thIvajjiyaM viyANaha itthINaM jatthakANarUvANi // saddA ya na succaMtI, tAviya tesiM na pecchehi // baMbhavayassa aguttI, lajjAnAso ya pIivuDDhI ya // sAdhu tavovaNavAso, nivAraNA tiththa prihaannii|| tathA laukikA apyAhuH // zrRNu hRdayarahasyaM yatprazasyaM munInAM, na khalu na khula yoSit-saMnidhiH saMvidheyaH // harati hi hariNAkSI kSipramakSikSurapraprahatazamatanutraM cittamapyunnatAnAm // ata eva nizIthe paJcamoddezake ekkada mUlaguNesuM avizuddhA itthi sAriyA bIyA // tullArovaNavasahI, kAraNi tahi kattha vasiyavvaM // atra tullArovaNatti // utsargeNobhayorapi vasatyorvAse tulyaM prAyazcittamityarthaH ||athaapvaade kva vastavyamitiprazne // ahavA gurussa dosA, kamme ivarIya huti savvesi // jaiNa tavovaNavAsaM, vasanti loge a privaao| atra itarasyAM strIsaMsaktAyAM vasatau vAse prAganubhUtavilasitasmRtikaraNAdinA caturthavrata For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH bhaGgaprasaGgenA'nyazuddhavasatyalAbhena ca yatInAmAdhAkarmikyapi vasatiranujJAtA grAmAdyantavasadbhizca strIsaMsaktiviyutA zrutoktanikhilaguNayutA durApA vasatiH // antata strIzabdazravaNasyApi saMbhavAt // jinagRhavAse tu yatInAM na tathAsaMsaktisambhavaH, caityavandanArthameva kSaNamAtramAgatya gantrINAM zrAvikAdInAM yatibhiH saha tathAvidhaprasaGgAnupapatteH // na ca ekkA mUlaguNesumityAdyAgamabalena pratyuta strIsaMsaktavasatityAgenAdhArmikavasativAso yatInAM saGgato, na tu jinagRhavAsa iti vAcyam // AdhAkarmastrIsaMsaktyAdidoSajAlarahitajinagRhavAsalAbha AdhAkarmavasativAsasyAtyantamanucitatvAt // ___ko hyunmattaH pathyAzanAvAptAvapathyamaznIyAt // tasmAtparagRhavasatirasamIcInA'dhunAtanayatInAM yastvAgame paragRhavAsaH zrUyate sa tAtkAlikAtisAttvikayatyapekSayeti // tathA ca prayogaH // yatInAM paragRhavAso'nupapannaH // anekadoSaduSTatvAt prANAtipAtavaditi // tathA svIkAraH svasattApAdanaM keSvityAha // artho draviNaM gRhasthaH zrAvakaH caityasadanaM jinAyatanaM // tatorthazcetyAdi dvandvaH teSu // tatra dravyasvIkArasyAgame niSiddhatve'pi sAMpratikayatInAM tatsvIkAro yuktaH // tamantareNa glAnaparacakradurbhikSAdyavasthAyAM bhaiSajyapathyAdyanupapatteH // tadvinA ca dharmazarIrasyAbhAvaprasaGgAt / / gRhamedhinAM ca prAyeNa kAladoSAnnidharmatvena ca yaticintAdyavidhAnAt // __ tathA sAmprataM caityadravyamapi yatibhiH svIkRtya varddhanIyaM mUladhanaM rakSadbhistai vRddhyAderadhikIbhavatA dravyeNa pravacanAvyavacchittaye durbalazrAddhAnAmuddhArakaraNAt // teSAM ca tathAdaurgatyapaGkAduddhatAnAM kAlenAnavaratacaityasaparyAcintAdinA tIrthaprabhAvanayA bahutarapuNyArjanasambhavAt // taduddhAraM vinA tu pravacanocchedaprasaGgAt // ityarthasvIkAro'dhunAtanamunInAM saGgata ivAbhAtIti // 4 // tathA zrAvakasvIkAropyadyatanamunInAmutsargApavAdapadavIvidurANAM na niyuktikH|| pUrvaM hi kAlasya sausthyAdatizayavatpurUSabAhulyAt kutIrthyAnAmalpIyastvAt lokasya prAyeNAsaMkliSTatvAt ca jainamatabAhyA api janAH sitAmbarabhikSubhyaH sabahumAnaM bhikSAdikaM vyatariSyan // sAmprataM tu prAdurbhavadbharikutIrthikasArthakumatakadarthitAntakaraNatayA jainamArgavaimukhyena teSAM tathAvidhazvetAmbarabhikSAyA abhAvAt // ataH zrAddhasvIkAraM vinA bhikSAvAptesnupapatteH yuktaM samprati tatsvIkAraH // ___ tathA Agamepi // jA jassa ThiI jA jassa saMThiI, puvvapurisakayA merA // so taM aikkamanto, * aNaMtasaMsArio hoi ityAdinA svIkRtaguruparihAreNAparaguroraGgIkAraH zrAvakANAmananta For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH saMsAritvAyetipratipAdanenAsyArthasyAbhyupagamAt // haribhadrasUriNApi samyaktvadIkSAropaNAvasare zrAddhAnAM dhanadhAnyasvajanaparijanAdisametasyAtmano gurusamarpaNAbhidhAnena tatsvIkArasya samarthanAt // yadAha // aha tipayAhiNapuvvaM, sammaM suddheNa cittarayaNeNa // gurUNo niveyaNaM savvaheva daDhamappaNA ittha // gurUNA ca zrAddhAnAM zraddhAnuguNyanena dAnopadezAt // gurostatsvIkAraM vinA ca teSAM tathA nivedanAdyanupapatteH // anyonyApekSatvAtsvIkArasya // anyathetthamAtmanivedanAbhidhAnasya lokapaGktimAtraphalatvApatteH // etena digbandhopi gRhiNAM yativanna duSyatIti // tathA caityasadanasvIkAropyadhunAtanamunInAM samIcInaH // uktanyAyena samprati gRhamedhinAM caityacintAM prati niravadhAnatayA yatisvIkAramantareNa kAlena tabhraMzasambhavAt // mArgalopaprasaGgena cAgamepyarthApattyA tatsvIkArasyAbhidhAnAt // sIleha malaphalae iyare coenti tantumAIsu // ahijujjanti savittisu ? aNicchapheDaMtadIsaMtA // atra hi liGginaH prati suvihitAnAM caityasamAracanAdivyApAraNamuktam // na ca tatsvIkAraM vinA teSAM tatsambhavati // asvIkRte ca vastuni itarapreraNayApi prAyeNa laukikAnAM samAracanAdyapravRtteriti // 6 // tathA na vidyate prekSitaM pratyutprekSaNA cakSuSA nirIkSaNamAdizabdAtpramArjanaM rajoharaNAdinA sUkSmajIvApasAraNaM ca yatra tat, AsanaM viSTharaM syUtagabdikAdi zuSiragambhIrasiMhAsanAdau ca pratyupekSaNAdi yatInAM na zudhyati, tena ca tatra na kalpate upaveSTuM caityavAsinastvevaM pratipadyante // pravacanaprabhAvanAhetostAdRzAsanopavezanasyApi sAdhIyastvAt pravacanaprabhAvanAyAH pradhAnadarzanAGgatvena yathAkathaJcana vidheyatvAt // yathoktam // nANAhio varataraM, hINo vi hu pavayaNaM pabhAvito iti / tathA siMhAsanopa-vezanasya gaNadharANAM vyAkhyAnavidhAvAgame'pi zravaNAt // yadAha ||raaovnniiysiihaasnnovvittttho va pAyapIDhaMmi // jiTThA annayarA vA gaNahAri kahei bIyAe // tathAca tadanusAreNAdhunikasUrINAmapi dharmadezanAdau tadupavezanasya samIcInatvAt // ata eva bhagavAn dazapUrvadharaH zrI vairasvAmI, aho bhagavataH sarvAtizAyinI vyAkhyAlabdhiH kintu na tAdRzI rUpasampaditi rAjAntaHpuravacanakarNanAnantaraM dvitIyenhi naisargikI zarIrasaundaryasampadamAvirbhAvya yatya'nucitamapi hiraNmayakuzezayamadhyAsya pravacanaprabhAvanAyai saMsadi dharmakarmakathAM prathayAmbabhUveti // tataH siddhamidamAcAryANAM gabdikAdyAsanamupAdeyaM, pravacanaprabhAvanAGgatvAt, sammatyAdyadhyayanavaditi // 7 // For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH tathA sAvadhaM sapApamAcaritam AcaraNA gRhiNAM niyatagacchabhajanAdilakSaNam // tatrAdara AgrahaH // AcaraNA hi niravadyaiva pramANam eSA ca sAvadyA gRhidigbandhAdyAcaraNAbhyu pagame hi yatestadvidhIyamAnanikhilapApArambhAnumatyAdyApatteH tathApyeSA caityavAsibhirAhatA // yatasteSAmayamAzayaH kSetrakAlAdyapekSayA hi sarvajainamatAnuSThAnaM vyavasthitam // tato yadi gRhiniyatagacchabhajanAdikAmAcaraNAM vayaM nAdriyemahi tataH kaSAyakaluSitahRdayatvAtprAyeNa sampratitanayatInAM gRhasthAnyonyAkRSTaya kalahenAvyavasthAyAM sarvamasamaMjasamApadyeta tasmAdeSApyAcaraNA'dyatanakAlApekSayA yuktimatI // // yaduktam // utpadyate hi sAvasthA dezakAlAmayAn prati // yasya me'kArya kArya syAtkAryaM karma ca varjayediti // 8 // tathA zrutasya siddhAntasya panthA mArgastatrAvajJA'nAdarastehyevamAhuH bhagavatsiddhAnto hi naikAntenaiva vihitAnuSThAnaniSThaH niSiddhAnuSThAnaniSedhaniSTho vAsti // vihitAnAmapi keSAJcidanuSThAnAnAM kvacinniSedhAt // niSiddhAnAmapi kvacidvidhAnAt // ato nAsthAmAsthAya siddhAntavyasthayA kevalayA kimapi kartuM parihattuM vA pAryate // -. evaJca // navikiJci aNunnAyaM paDisiddhaM vA vi jiNavariMdehiM // iti vacanAdAgamabahiSThApi kAcitsukumArA kriyA'dyatanasAdhupravartitA vivekinAM niHzreyasAya bhaviSyati kiM zruteneti // yaduktam - rUgviNaH kalpatAM yAnti mRdvyApi kriyayA yathA // kAlena dharmakriyayA tathA mukti zarirINa iti // 9 // * tathA guNiSu jJAnAdiguNavatsu yatiSu. dveSadhIrmAtsaryabuddhiH // svayaM nirguNAnAM tadguNAnasahiSNUnAM tadupajighAMsayA duSTAmatiriti yAvat // kathamiyaM tanmate na dharma iti ceducyate // idAnIM hi bhagavadvirahAtsamyag mArgAparijJAnena bahulokapravRttireva mokSamArgaH // mahAjano yena gataH sa panthA iti nyAyAt // - ete ca paragRhavAsino dhArmikaMmanyA AtmAnamevaikaM guNairutkarSayanto nikhilAnapyaparAn dUSayanta aidaMyugInaM saGghamapyavamanyamAnAstatpravRtti dUreNa pariharanto lokavyavahAra-mapyajAnantaH saGghabAhyA eva ataH sarvathaita ucchettavyA iti dveSa evaiteSu zreyAniti // 10 // - gautamAdiSuvatitvAttAdRzeSu yatidhvaniH // kathameteSuvarteta nirguNeSvasaJjameSucet // 1 // kalpakSoNIruhAM yadvatguNAyogepivarttate // nimbAdiSu tarudhvAno vinA vipratipattitaH // yathA ca jAtyaratnAnAM guNAbhAvepi tAdRzAm // kAcasAndrAnzucircikye maNI zabdaH pravartate // 3 // gautamAdiguNAyogepIdAnIMtanasAdhuSu // udyacchatsu svazaktyaivaM pravartyati yatidhvaniH // 4 // iti vAstavakSAtyAdidazavidhayatidharmasparddhayaiva yathAchandaiH pradarzito dharmaH ayaM For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH cetkarmaharo bhavedityAdi pUrvavyAkhyAtamiti vRttArthaH // 5 // sAmpratametAni dazadvArANi yathAkramaM pratyAcikhyAsuH prathamaM tAvajjIvopamardanAdyanekadoSovirbhAvapurassaram uddezikabhojanadvAraM pratyAkhyAtumAha // // mUlakAvyam // SaTkAyAnupamRdya nirdayamRSInAdhAya yatsAdhitam, zAstreSu pratiSidhyate yadasakRnnistriMzatAdhAyi yat / gomAMsAdhupamaM yadAhuratha yadbhuktvA yatiryAtyadhaH, tatko nAma jighitsatIha saghRNaH saGghAdibhaktaM vidan // 6 // . TIkA:-kaH saghRNo dayAluH vidan saGghAdinimittametanniSpannamiti jAnan iheti pravacane jighitsati attumicchati // adeH sanantasya ghasAdezerupaM kiM tat saGghaH sAdhusAdhvIrupaH zramaNagaNaH AdizabdAdekadviAdizramaNaparigrahaH tasya bhaktaM tatkRte nivRttamazanAdi nAmeti kutsAyAM atIvakutsitametadbhaktaM munInAm // jAnato muneH kRpAlorevaMvidhaM bhaktaM bhoktuM na kalpata ityarthaH // ___ atra ca vidannitigrahaNacchRtopayogena bAhyaliGgaparikSApuraHsaraM yatamAnasya yate: kadAcidAdhAkarmagrahaNe'pi samyaganavagamAttadbhuJAnasyApi na doSaH // yathoktam // thovanti na puThaM na kahiyaM va gUDhehi nAyarovakao // iya chalio vi na laggai suovautto asaDhabhAvo / ___ athaitasmin ko doSo yenaitadevaM kutsitamata Aha yatsAdhitaM tacchabdasya yacchabdena nityAbhisambandhAttatazca yad bhaktaM sAdhitaM niSpAditaM gRhasthenetizeSaH // kiM kRtvA AdhAyauddizya kAn RSIn yatIn yatibhyo mayaitaddeyamiti manasi kRtvetyarthaH // ___atha niravadyavRtyA yatinimittaM sAdhitepyasmin ko doSa ityata Aha // upamRdya vidhvasya kAn SaTkAyAn // SaDvidhajIvanikAyAn katham upamRdyetyAha nirdayamiti kriyA vizeSaNaM niranukampaM yathA bhavati // ayamartha etAvatkila vahnipAkArambho na sAnukampasya nApi SaTjIvanikAyopamardanamantareNa sambhavati // evaM ca niravadyavRttyA na bhaktasAdhanaM kathamapi saGghaTate // yadarthaM caitAvAnArambhastasya tajjanyasakalapApAnuSaGgAtvatabhaGgaprasaGgaH // yadAha // jassaTThA AhAro Arambho tassa hoi niyameNa // Arambhe pANIvaho pANIvahe hoi vayabhaGgo // ataH kathamasya bhaktasya na kutsitatvam // etena vastuta AdhAkarmaparyAyatA saGghAdibhaktasya sUcitA // AhAya viyappeNaM jaiNa For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, bRhadvRttiH 23 kammamasaNAi karaNaMja0 // chakkAyArambheNaM taM AhAkammAhaMsu / ityAgame AdhAkarmazabda syaivaM vyutpAdanAt // nanu bhavatvetadyatyarthaM sAdhitaM tathApi siddhAntAniSedhAnna duSyatIti ata Aha // zAstreSu grantheSu nizIthAdiSu pratiSidhyate yatibhojyatayA nivAryate yadbhaktam // kathaM asakRdatyanta duSTatAkhyApanAya muhurmuhuH // tathAca AhAropadhivasatyAdhAkarmavicArAvasare nizIthe'bhihitam // ata Aha // nistrizatAM nizzUkatAM nirdayatvamiti yAvat Adhatte karoti yat tadAdhAyi nizzUkatAkArakaM yadbhaktaM ayaM bhAvaH // svayamakRtAdyapyAdhAkarma jAnan gRhNAno munirbhakti madgRhiNaH prasaGgAtsaJjanAdatyantagRdhurnizzUkatvena saccittamapi na jahyAt ataH kathaM na doSaH // taduktam // saccaM tahavi muNaMto, gito vaDai pasaGgaM se // niddhaMdhaso ya giddho, na muai sajiaMpi so pacchA // ata evAtyantametajjihApayiSayA gaNadharA AnurupyeNaitadgocarANyupamAnAni darzayAmAsuH // tathA cAha // gomAMsAdIti // goH surabhermAMsaM pizitam // AdizabdAdvAntoccArasurAgrahaH tairupamA sAdRzyaM yasya tattathA yadbhaktamAhurbuvate gaNadharAH svapraNitAgameSu // yathA hi gomAMsabhakSaNaM loke dharmaviruddhatvena mahApApahetutvAdatyantaninditatvAcca vivekinAM sarvathA heyam / tathA AdhAkarmabhaktamapi // evaM vAntAdiSvapi yathAsambhavaM yojyam // yathoktam // vantuccArasurAgomaMsasamamimanti teNa tajjuttaM // pattaMpi kayati kappaM kappa karisaghaDaM // atha prakArAntareNAdhAkarma zabdArthaM vyutpAdayan bhayotpAdanenAsyAvazyaheyatAM darzayati // yatheti prakAre yadbhaktaM bhuktvA'zitvA yatirmuniryAti gacchati adho'dhastAtsaMyamAditi draSTavyam // athavA'dhogatiM narakam // etenAdhAkarmazabdasyArthadvayaM vyutpAdayatA prakaraNakAreNA'paramapyarthadvayaM sUcitam // yathAtmanamiti // Atmakarmeti ca // tatrAtmAnaM cAritrAtmAnaM hanti Atmaghnam // AdhAkarmabhojino hi tAvatpAkArambhAnumatyAdibhizcAritrAtmA hanyate // tathA Atmani karma Atmakarma / AdhAkarma pariNato hi yatireSaNIyamapi gRhNan gRhiNA svArthaM pAkArambhAdi yatkarma nirvarttitam tadaho matkRte zobhanamidamannaM niSpannamiti paritoSAdAtmani nivezayati tena ca badhyata iti bhavatyAtmakarma // yaduktam // ahavA jaMtaggAhiM, kuNai ahe saMjamAu nee vA // haNai va caraNAyaM se ahakamma tamAya hammaMvA // AhAkammapariNao, phAsuamavi saMkiliTThapariNAmo || AyayamANo bajjhai taM jANa attakammaM tu // For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zrI saGghapaTTakaH ___ evaMvidhAdhAkarmazabdasya caturddhA vyutpatirArSatvAt // atra ca vRtte eka vAkyasthenaiva yacchabdena sakalavAkyArthe dIpite yatpratipadaM yacchabdopAdAnaM tatsaGghAdibhaktasyAtyantapariharaNIyatAkhyApanArtham // etena yatInAmAdhAkarmabhojanasamarthanAya yatparairabhyadhAyi pUrvahyadharitaH dhanAdhipatyAdizramaNasaGghanimittanirvRtabhaktAdinApi dharmAdhAraM zarIraM dhArayettadA ko doSa ityantaM tadapi pratikSiptaM mantavyam // ___ tathAhi // yadidAnIMtanakAlApekSayA yatInAmAdhAkarmabhojanamiSyate bhavadbhistatki yAvajjIvatayA Ahosvit kAdAcitkatayA // yadyAdyaH kalpaH so'nucitaH // AdhAkarma bhojanasya yAvajjIvatayA zAstre'nabhidhAnAt // tasyApavAdenaiva tatra pratipAdanAt // tasya ca kAdAcitkatvAt // puSTAlambanena kadAcidityakRtyavastusevanaM hyapavAdaH na cAsau sArvadikaH // tattve utsargatvApatteH // yathoktam // sAmAnnavihI bhaNIo, ussaggo tavvisesio iyaro // pANivahAI nivattI tivihaM tiviheNa jAjIvaM // puDhavAisu AsevA, uppanne, kAraNammi jayaNAe // migarahiyassaTThiyassava, avavAo hoi nAyavvo // ata eva yugapradhAnairanekAtizayanidhAnairapi zrI vairasvAmIpAdai mahAdurbhikSeNa hetunA vidyApiNDamupabhujyApi tasya cAdhAkarmabhojananyUnadoSasyApi // piNDaM asohayanto acarittI ittha saMsao natthi / cAritammi asambhe savvA dikkhAniratthiyA // iti, vacanAd duSTatAM paryAlocayadbhistIrthAvyavacchittaye ziSyamekamanyatra preSya saparivAraiHpravacanavidhinA'nazanaM pratipede // yadi hIdAnImAdhAkarmabhojanaM yatInAM yAvajjIvatayA vidheyaM syAttadA kathaM tAdRzAH pravacanadhurandharA vidyApiNDadoSabhiyA tAdRzaM mahAsAhasaM kurvIran // tasya tato nyUnadoSatvAt // kAlasya ca tadAnImapi duSamAtvAt // ___ na ca kA zaktirasmAkaM mandasattvAnAM taccaritamanuvidhAtuM na hi gajAnAmudaryante yo vaTakASTamazitaMpacatItyasmAkamapyudaryeNa tejasA tathA bhAvyamitivaktavyaM // yato na hi taccaritakIrtanena vayaM taccaritamanuvidhApayituM bhavadbhirvyavasitAH kintu kAlAnusAreNA'dyApi tAdRzeSu dAnakuleSu satsu prAsukaiSaNIyenApi prAyeNa vRttau saMbhavatyAM kimityAgraheNa saGghAdibhaktamevAdIyate bhavadbhiH // dRzyante cAdyApi kecinmahAtmAnaH zuddhena bhaktena saMyamapAlanAyAtmAnaM yApayantaH // atha zuddhenAlpIyasAmevedAnIM zarIrayApanA ata AdhAkarmAbhyupagamaH // tarhi tAvanta eva dIkSyantAM kiM bhUyiSThaiH // tAvadbhirevatIrthAvyavacchedasiddheH // bahumuNDAdivacanasya bhavatAmapi prasiddheH // For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH tadavasyAmo nUnaM saGghabhaktagraho'dhunAtanayatInAmatigRdhrutAnibandhano na dharmazarIradhAraNahetuka iti nAdyaH pkssH|| atha dvitIyaH tadevametat glAnAdyavasthAyAM durbhikSAdiSu zuddhenAnirvAhe cAdhAkarmagrahaNasyApyAgame pratipAdanAt // zuddhena nirvAhe tu tasya kAdAcitkatayApi grahaNe dAtagRhItrorahitatvenAbhidhAnAt // yadAha // saMtharaNaMmi azuddhaM, dunhavi giNhantadintayANahiyaM // AuradiTThanteNaM, taMceva hiyaM asaMtharaNe // " yadapyukta "mAtmA ca yatinA yathAkathaJcana rakSaNIya" ityAdi // tadapyanAlocitAbhidhAnAt // nahyetatsUtraM dehasya dharmasAdhanatvena yatInAM yAvajjIvamAdhAkarmasevanaparaM, kintu tathAvidhAlambanasadbhAve kadAcidAdhAkarmAdisevanenApi punaH saMyamakaraNAyAtmA rakSaNIya ityetatparaM prAyazcittavidhAnena tajjanyapApanAzanasya puNo visohIti vacanena pratipAdanAt // yAvajjIvaM tadAsevane tu zuddheravasarAbhAvena puNovisohIti vacanasyA'caritArthatvaprasaGgAditi // etena yatyarthaM ghRtAdinizrAvidhAnamapi pratyuktam // tasyAdhAkarmasthApanAkrItAdidoSakalApakalitatvenAnekajantuvidhvaMsahetutvena ca bhagavadbhinivAraNAta, itarathA satrAgArAdInAmapi tatkalpatvena jainadharme vidheyatvaprasaGgAt // - na ca satrAgArAdInAmasaMyatajanapoSakatvena pApahetutvAdavidheyatvaM ghRtAdinizrANAM tu saMyatopaSTambhaktvena puNyanibandhanatvAdvidheyatvaM bhaviSyatIti vAcyam // nizrAdiSu ghRtAdigrAhiNAM yatInAmapi gAddharyAdinA siddhAntaniSiddhakAritvenA saMyatatvAbhidhAnAt // tathA cobhayorapyanayoH samAnadoSatvena jainamate niSedhAt // ghRtAdisaGgrahasya ca zrAvakANAmapi rasavANijyatvenAgame niSedhAdataHkathaM yatyarthaM tatsaGgrahaH kriyamANaHzobheta // - idAnI gRhigRheSvalAbhena ghRtAdinizrAM vinA yatInAM zarIradharaNasyApyAlambanamAtratvAt // zraddhAlugRheSvadhunApi yathecchaM zuddhaghRtAdiprApteH // durbhikSAdyapekSayA tu kadAcidalAbhepyUnodaratAyAstapastvenopakAritvAt // yaduktam // labhyate labhyate sAdhu, sAdhu caiva na labhyate alabdhe tapaso vRddhi, labdhe dehasya dhAraNA // tadaho mUDhA AlambanAbhAsenAdyUnatAmeva puraH-kurvANAH sarvathA yatikriyAmutsRjanto na lajjante // - yadAha // saMghayaNakAlabaladUsamarUvAlambaNAiMghettUNaM // savvaM ciya niyamadhuraM, nirujjamAo pamuMcaMti // - yadapi zrAddhazraddhAvRddhaye'zuddhagrahaNamapyaduSTamityAdyavAci, tadapi vismRta-jinavacanasya bhavato'bhidhAnam // azuddhapiNDasyadAtRgRhItrorahitatvena prAgeva pratipAdanAt // tathA zraddhAbandhurasyApi bharatapateH zakaTapaJcazatyupanItasnigdhamadhurasvAdubhakSyairyatidAnaM prati bhagavatA For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH yugAdidevana pratiSedhAt // ___rAjapiNDatvAtpratiSedha iti cenna // AdhAkarmatvenaiva tatpratiSedhasyAgamezravaNAt // ataH prathamapazcAdupanItayorazuddhazuddhapiNDayo rAjapiNDatvena samAnatvepi yadbhagavAna'zuddhapiNDamAdhAkarmatvenaiva nyaSedhat tenAvagacchAma AdhAkarmaiva sarvadoSebhyo mahIyaH anyathA'zuddhavad zuddhamapirAjapiNDatvenaiva nyaSedhayat // tathAtisArApasaraNAya bhagavannimittanirmitamodakaM dAtuM samudyatAyA revatyA bhagavatA niSedhanAcca // tasmAcchuddhadAnenaiva zrAddhAnAmapi puNyotpAdaH // AdhAkarmagrahaNena ca yate: svArthaparihANyA kIdRzaH parArthaH // svavaJcanena vastutaH paropakArAnupapatteH // ___ yathoktam // jaiANeNaM cattaMappaNayaM nANadaMsaNacarittaM // taiyA tassa paresiM, aNukaMpA natthi jiivesu|| tathAnyatrApyuktam // paralokaviruddhAni, kurvANaM dUratastyajet // AtmAnaM yo tisaMtte, so'nyasmai syAt kathaM hitaH // evaM ca saMyamazarIropaSTambhakatvAditi hetuprayogopyanupapanno vizeSaNAsiddhatvAt // uktanyAyena satatAdhAkarmabhojino yateH zarIrasya saMyamazarIratvAnupapatteH // tathA zrAddhazraddhAvRddhihetutvAditi dvitIyahetuprayogopyasamIcInaH AdhAkarmabhojanopAdAnasyAgamaviruddhatvena heto barbAdhitaviSayatvAt // brAhmaNena surA peyA dravadravyatvAt kSIratvAdityAdivat // ' tathApi prativAdyupanyastahetudUSaNamAtreNa na svapakSasiddhiriti svapakSepisAdhanamucyate // yatInAmAdhAkarmabhojanamanupAdeyaM SaTajIvanikAyopamardaniSpannatvAt tathAvidhavasatyAdivat ||tthaa yatInAmAdhAkarmabhojanamabhojyaM dharmalokaviruddhatvAdgomAMsavaditi ||evN copapannametatsaGghAdibhaktaM yatinA na bhoktavyamitivRttArthaH // 6 // idAnI devadravyopabhogAdidUSaNapradarzanadvAreNa jinagRhavAsadvAraM nirAcikIrSayAha // // mUlakAvyam // gAyadgandharvanRtyatpaNaramaNiraNadveNaguJjanmRdaGgapreDatpuSpastragudyanmRgamadalasadullocacaJcajjanaughe / devadravyopabhogadhruvamaThapatitAzAtanAbhyastrasantaH santaHsadbhaktiyogye na khalu jinagRhe'rhanmatajJA vasanti // 7 // TIkA:-khalu nizcaye jinagRhe'rhadbhavane'rhanmatajJA bhagavadAgamaniSNAtA yatayo naiva vasanti satatamavatiSThante // tadAgame tannivAsasyAtyantaM nivAraNAt // saMto vivekinaH // kuta ityata For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 vibhAga-1, bRhadvRttiH aah|| satI zobhanA'kRtrimA bhaktiH zArIrasambhramAtizayastasya yogyamucitaM tasmin // bhaktireva yatastatra kartuM yujyata iti bhaktiyogyatAmeva vizeSato vizeSaNadvAreNa darzayati // gAyantaH kalamandrAdisvareNa grAmarAgairbhagavadguNAnevotkIrtayanto gandharvAH pradhAnagAyanA yatra tattathA // nRtyantI nATyazAstroktakrameNa karacaraNAdyaGgavikSepaM kurvatI paNaramaNI vArastrI nartakI yatra tattathA // __raNanto vaiNavikairmukhamarutAbhighAtAnmadhuraM dhvananto veNavo vaMzA yatra tattathA guJjantomArdaGgikaiHpANibhyAM tADanAd gambhIraM svanantaHmRdaGgA murajA yatra tattathA // preGkuntyo lambamAnatvAnmandapavanena kampamAnAdeva saparyArthaM viracitAH puSpasrajaH prasUnamAlA yatra tattathA // puSpagrahaNena ca puSphAmisathuibheyA ityAdinA sAhacaryAbhidhAnAtpakvAnnAdibalistutilakSaNapUjAdvayasyApIha grahaNaM draSTavyam // udyan bhagavatpratimAvilepanArthavimardanasamucchaladAmodadvAreNa prasaranmRgamadaH kastUrikA yatra tattathA // lasantaH paTTAMzukamayatvAt muktAphalAdivicchittiyuktatvAcca dIpyamAnA ullecA vitAnAni yatra tattathA // caJcanto mahAdhanavasanavibhUSaNAGgarAgaprasAdhitazarIratvAd bhrAjiSNavo janaughAH zrAvakasamudAyA yatra tattathA // tatazca gAyad gaMdharvaM ca tat nRtyatpaNayaramaNi cetyAdi karmadhArayaH tasmin // etAni hi bhagavadguNagAnAdIni pravarANi jinagRhe bhaktihetukAni bhavyAnAM zubhabhAvollAsahetutvAcchradvAlubhirvidhIyante // yaduktam // pavarehiM sAhaNehiM pAyaMbhAvovi jAyae pavaro // na ya anno uvaogo eesi sayANa ltttthyro|| ' athaivaMvidhabhaktiyogyajinagRhe kimiti sAdhavo na nivasanti ata aah||trsnto bibhyantaHkuto devadravyasya jinavittasya upabhogaHsatataM tatra zayanAsanAbhojanAdikaraNenopabhogaH tathA dhruvA zAzvatI yAvajjIvaM athavA dhruvaM nizcitaM maTho jinagRhajagatIsambaddho yatinimittaniSpannaupAzrayastasya patitA AdhipatyaM jinagRhalekhakodagrAhyaNikAkarmAMtarAdisakalacintAkAritvenAdhikAritvamitiyAvat // caityavAsino hi nirantarasaJcariSNujanasaGkalatayA tatrAvyagraM sthAtumazaknuvantastadanuSaktabhuvi maThaM vidhApya sarvAM taccintAM vidadhatIti bhavati mAThapatyam // tathA bhagavatpratikatipratyAsattau bhojanazayanAsananiSTIvanAdyavidhikaraNena jJAnAdyAyasya zAtanA bhraMzanam // bhagavatsaMnidhau hi bhojanAdi kurvANo yatirjJAnAdilAbhAd bhrazyatIti bhavatyAzAtanA'vajJA // tatazca devadravyopabhogazcetyAdidvandva tAbhyaH // atha gRhiNA bhagavannimittaM svadravyeNa nirmApite devagRhe vasatastadravyaM ca kanakAdikamanupabhuJjAnasya yateH kathaM devadravyopabhogaH, jinadravyaniSpanne hi tatra nivasata stad dravyaM For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 sAkSAd bhuJjAnasya vA syAditicet na // gRhiNA svavanirmApitatvepi devasadanasya devatrAkRtatvena devadravyatvAttathAca tatra vasataH sAkSAttaddhanamanupabhuJjAnasyApi mune rdevadravyopabhogopapatteH // sAkSAddevadravyaniSpanne tu kA vArttA // kiJca nityaM tatra vAsena niHspRhasyApi taccintAdau vyApriyamANasya sAkSAttadgranthopayogasyApi saMbhavAt rAjaniyogAdiSu prathamaM nirIhANAmapi pazcAttathAbhAvopalabdheH // athAstAM tatra vasato munerdevadravyopabhogastathApi tatra ko doSa iticeducyate tadbhogasyAnantajanmasudAruNavipAkatvena bhagavatAbhidhAnAt // yadAha // devassa paribhogo aNaMtajammesu dAruNavivAgo / jaM devabhogabhUmisu vuDDI nahu vaDDai carite // zrI atra hi devabhUmiM bhuJjAnasya yatezcAritrAbhAvena dAruNo vipAkaH pratipAditaH // tathA saGkrAsAdizrAvakANAM caityadravyopabhoginAmatyantadAruNavipAkasyAgamepi bahudhA zravaNAt // saGghapaTTakaH tathA jiNapavayaNavuDhikaraM pabhAvagaM nANadaMsaNaguNANaM, bhakkhanto jiNadavvaM ananta - saMsArio hoi // tathA ceiyadavvaM sAhAraNaM ca jo duhai mohiyamaIo dhammaM ca so na yANa ahavA baddhAuo nae // ityAdyaparAparAgamavacanAni / cintayanto mahAmunayo devadravyopabhogena bhavakUpa- pAtAtkathaM na trasyanti tathA mAThapatyAdapi mahAmunayo bibhyati // yataH maTho hi devadravyaniSpanno vA syAt gRhiNA yatyarthaM svadravyeNa kArito vA // tatrAdyapakSe tannivAso yatInA - muktaprakAreNa devadravyopabhogaprasaGgAdevAnucitaH // dvitIye tvakalpanIyatvAttannivAsAnupapatteH // tasya kevalasAdhunimittaM niSpannatvena mahAsAvadyazayyArUpatvAt // yathoktam // kAlAikkaM tu vaTThANA abhikaMThAceva aNabhikaMtAya // vajjAya mahAvajjA sAvajjA mahappakiriyAya // samaNaTThA sAvajjA ya sAhUNamiti // akalpanIyavasatyAderyatInAM grahaNaniSedhAt // yadAha // piMDaM sijjaM ca vatthaM ca, cautthaM pAyameva ya / akappiyaM na gihijjA, paDigAhijja kappiyaM // athApavAdena mahAsAvadyazayyAvAsasyApyAgame'bhidhAnAttadrUpamaThavAse yatInAM ko doSa iti cenna // gRhiNA svadravyeNApi yatividhAsyamAnadevacintAbhisandhinA tasya nirmApitatvena devabhuvi For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 29 niSpannatvena ca jinagRhavadvastuto devadravyatvAt // apavAdasya ca kAdAcitkatvena nityaM bhavatAM tatra vAse tasyApyanupapatteH // evaM maThavAsaM sadoSaM manvAnA munayaH kathamiva maThapatitAmaGgIkurvIran // tathA bhagavadAzAtanAtopi vivekinastrasyanti // atha keyaM bhagavatpratikRtInAmAzAtanA ? kiM guruNAmivAsannagamanAvasthAnAdinA mukhanAzAkuharaniHsaradaviralocchAsaniHzvAsAdibhistaddehopatApAdyApAdanalakSaNA uta tAsu bhagavadadhyAropeNa pUjyabahumAnaprakarSasUcakasaMbhramAtizayarUpA // na tAvadAdyaH, bhagavatAM paramapadaprAptatvena tatpratikRtInAM tadasambandhena tadasaMbhavAt // nApi dvitIyaH, garbhAgArAdyavagrahaM vihAya tiSThatAM tadasaMbhavAt // yathoktam // solAlaMdabalANe rahaghaDiyAnIDamaDhavivittesu / ti muNI jayaNA titthayarAvaggahaM muttuM // anyathA jinapratimAdhyAsite gRhe vasatAM zrAvakANAM bhagavadAzAtanAbhayena bahira - vasthAnaprasaGgAt // kiJca na saMbhavatyeva sarvathA bhagavatyabhaktiH, na hi piturbhavane vasatAM tattanayanAM pitaryabhaktirnAma, pratyuta pitaraM vihAya yutakasadane vasatAM teSAM loke mahAnayazaH paTahaH prasarati // bhagavantastu samyagjJAnadarzanacAritradAnena saMsArakAMtAranistArakatvAt yatInAMpitRbhyopyabhyadhikAH // atastene diSTatayA teSAmavazyamAdaraNIyA ata eva bhagavatAmapUrvasamavasaraNAdau tatra sannikRSTAnAM zramaNAnAmanAgamane prAyazcitamAgame pratyapAdi // yadAha // jattha apuvvosaraNaM adiTThapuvvaM va jeNa samaNeNa || bArasahi joyaNehiM so ei aNAgame lahuyA tadevaM jinabhavanAMtarvAsepi yatInAM na bhagavadAzAtanA prasajatIti // atrocyate // yattAvadabhihitaM bhagavatAM paramapadaprAptatvena prathamavikalpoktAzAtanA'saMbhava iti tadayuktam // bhagavatAM muktatvepitatpratikRtInAM tadguNAdhyAropeNa tattvenAdhyavasAnAd bhaktivadAzAtanAyA api saMbhavAt // anyathA muktatvAvizeSe bhakterapyanupapatteH // tatpratimAbhaktyabhaktimatAmupakArApakArayorbahudhAgame zravaNAcca // ata evAsannAvasthAnAdinA bhagavatyAzAtanA siddhestaddhetukazcaityavAsapratiSedhaH pUrvapakSapuraHsaraM siddhAnte niracAyi // yathAha / / jA titthayarANa kayA vaMdaNamAvarisaNAipAhuDiyA // bhattIi suravarehiM samaNANa hiM kahiM bhaNiyaM // asyArthaH, yadyAzAtanAdoSAccaityAvasthAnaM yatInAM na saGgacchate tadA tIrthaMkRtAM surairyAvarSaNAdikA gandhodakasecanasamavasaraNaracanapramukhAprAbhRtikApUjopacArarUpA kRtA, tatra For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 zrI saGghapaTTakaH samavasaraNe zramaNAnAM kathaM kena prakAreNA'vasthAnaM bhaNitamiti // atraiva paraHsvapakSasiddhaye prasaGgamAha // jai samaNANa na kappai evaM egANiyA jiNavariMdA // kappaiya ThAio je siddhAyayaNe tayaviruddhaM // atra hi yathA jinAnAmekAkitvaprasaGgenA'nAhAryaprAtihAryaprabhRtisamavasaraNabhuvi yatInAmavasthAnaM kalpate evaM caityAyatanepi na virudhyate // ityAdau pUrvapakSe pareNa kRte AcAryeNa prasaGgAccaturvidhepi caitye yatInAM kalpA-kalpayoH samAdhirabhihitaH, yathA, sAhammiyANa aDhe cauvvihe liGgao jaha kuDaMbI // maMgalasAsayabhattIe jaM kayaM tattha aaeso|| atra hi prathamAdhai liGgavacanabhedena caturvidhasya sArmikasya madhyAt kuTumbino vArattakAderAya yatkRtaM caityAdi tatra yatInAmavasthAnAdikaM kalpata ityuktam // dvitIyArdhe tu maMgalAdicaityamadhyAd bhaktikRte'yamAdezovyavasthArUpaH pratipAditastamAha // jaivi na AhAkammaM, bhattikayaM tahavi vajjiyaM tehiM // bhattI khalu hoi kayA jiNANa loevi diTuMto // baMdhittAkAsavao, vayaNaM aTThaguNAi pottIe patthivamuvAsae // khalu, vitti nimittaM bhayAceva // dubbhigaMdhi malassa vi taNurappesa ahrANiyA // ubhao vAuvaho ceva, teNa ThaMti na ceie // atra hi devanimittanirmitatvena jinabhavanasyAdhAkarmatvAbhAvepi yatInAM tadantarvAse bhagavati zarIradaurgaMdhyAdihetukAzAtanAdoSaprasaGgAd bhaktinimittaM tannivAso muninAM nivAritaH // ata evAtiparihArakhyApanAya caityavandanAdigatAnAM tatrAvasthAnakAlaparimANabhaNanena prakArAntareNApi tannivAsapratiSedha statraivAgame'bhyadhAyi // yathA, tinni vA kaDDaI jAva, thuIo tisiloiyA // tAva tattha aNunAyaM kAraNeNa pareNavi / / ata eva taddarzane tadavagrahabhUmipradeze vA saMbhrama eva vidhAtavyo na tvavajJA // yaduktam // ito osaraNAisu, daMsaNamitte gayAi oyaraNaM // succai ceiyasiharAiesu sussAvagANaMpi // gurudevaggaha bhUmIi juttao ceva hoi paribhogo // iTThaphala sAhago sai aNiTThaphalasAhago iharA // itarathAzAtanAprasaGgAt tasyAzcAnantasaMsArakAraNatvAt // yaduktam // AsAyaNa micchattaM, AsAyaNavajjhANAi sammattaM // AsAyaNAnimittaM, kuvvai dIhaM ca saMsAraM // tadantarvAse tu yatInAM satatamazanapAnazayAnAdikriyAsaMbhavAdavazyaMbhAvinI bhagavadAzAtanA // ata eva pUjArthaM jinasadanAntarvartinAM tadbhaktimatAM pUrvAcAyairazanAdikriyA nivAritA // yathoktam // taMbolapANabhoyaNuvANahathIbhogasayaNaniTThavaNe // muttuccAraM jUaM vajjai, jiNamaMdirassaMto // For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhavRttiH niTThivaNAdakaraNaM, asakkahA aNuciyAsaNAIyA // AyayaNami abhogo, itthaM devA udAharaNaM // devaharayaMmi devA, visayavisavimohiyA vi na kayAvi // accharasAhi pi samaM, hAsarikaDDAivi karaMti // ___ yadapi garbhAgAraMvihAyetyAdinA dvitIyavikalpoktAzAtanA'bhAvapratipAdanaM tadapya'dRSTAgamatAM bhavato vyaJjayati // yataH // sAlAlaMdetyAdi vacanasya nipuNanirUpaNenApi kvacidapyAgamenupalambhAt, svamanISAkalpitapAThAnAM tvAgamatvAbhidhAne sarvatrAnAzvAsaprasaGgAt // __kiJca nizrAcaityavicAraprakrame yAtrAnimittAgAmukasaMyatArthaM gRhiNA svadravyeNa devadravyeNa vA bahinirmApitasya maNDapAdeniSevaNenAdhAkarmAnumatyA devadravyopabhogena vA suvihitAnAM nizrAcaitye gamanAbhAvaH pratyapAdi // tathA ca kalpabhASya ||tthaai maThAiosaraNa maMDavA saMjayaTThadese vA // peDhiya-bhUmikamme, nisevao aNumaI dosA // evaM ca yadA bahirmaNDapaniSevaNAdinApi prAyazcittApattirabhihitA tadA kA kathA garbhAgArAdiparihAreNa zAlAbalAnakAdiSvavasthAne yatInAM, tatra tatopyadhikataradoSasaMbhavAditi // yadyapyanyathA jinapratimetyAdinA zrAddhAnAM gRhabahirvAsaprasaJjanaM // tatrApi tadavagrahakalpitabhUbhAgasyaiva devAlayatvAt anyasya ca sakalasyApi gRhigRhatvAt tatra vasatAM zraddhAnAM nAzAtanAsaMbhavaH, jinamandirasya tu samastasyApi jinoddezena nirmApitatvAt kathaMtadekadeze pi vasatAM yatInAM nAzAtAnAdoSaH syAditi // - kiJca pUjArthaM samudgakasthApitabhagavadaGgabahumAnanibaMdhanatvenacAtyantaviSayiNAmapi tridazAnAM sudharmAsabhAparivarjanenAGganAsambhogAdeH siddhAnte zravaNAt // - yadapi laukikodAharaNena jinabhavana eva yatInAM vAsasamIcInatAvyavasthApanaM tadapi bhavato jinamatAnaipuNyaM sUcayati // lokalokottaramArgayobhinnatvAt // lokottaramArge hi bhagavati vidyamAnepi vandanavyAkhyAnAdyavasara eva sAdhUnAM tatpratyAsattizravaNAt // ____ vaiyAvRtyakarasyApi bhojanAdisamaya eva tatsannikarSabhAvAt satataM zayanAdyAsaktyA hi tadAzAtanApatteH // Agame ca bhagavataH pAraNakAdau pAdanyAsabhUmAvapi mahAgauravAItayA tadanAkramaNArthaM ratnamayapIThanirmApaNazravaNAt tatazcaivaMvidhagauravArhANAM bhagavatAM pratikRtisadanepi kathaM yatinivAsaH zreyAn syAt // . - lokepyekagRhavAsepi tanayAnAM ca bahumAnayogyatvena pitRzayyAdiparibhogA'darzanAt // yadapyapUrvasamavasaraNAdau nikaTazramaNAnAmanAgamane prAyazcittApAdanena vidyamAnabhagavadAsattyA caityavAsavyavasthApanaM tadapi bhavato mugdhasya keyUrapAdabandhananyAyamanuharati // For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH yadi hyapUrvasamavasaraNe bhagavantaM vanditumanAgacchatobhyarNadezasthasya muneH- prAyazcitamuktam etAvatA yaterjinagRhavAsasya kimAyAtaM, vandanArthaM hi yaterbhagavatsamIpAgamanaM vayaM manyAmaha eva // satataM zayanAdinA nivAsaM tvabhyAse tadAzAtanApattyAnecchAmaH // 32 ityabudhvaivAgamArthaM yatra tatra yuJjAnasya kaste pratimalla iti // tadevaM vyavasthitametat, bhagavadAzAtanAtastrAso mahAmunInAmiti // etenAdhunikamunInAM caityavAsamaMtareNodyAnavAso vA syAdityAdi kathamudyAnavAso'dhunAtanayatInAM kalpamAna: zobhetetyantaM yaduktaM pareNa tatra sampratipattiruttaram // yathoktodyAnAbhAvena taskarAdibhayena ca saMpratyudyAnavAsaniSedhasyAsmAbhirapyupagamAt // tatazcaityaM munInAmupabhogayogyam, AdhAkarmadoSarahitatvAditi heturuktanyoyana munInAM caityoMpabhogayogyatAyA devadravyopabhogAdidoSairAgamena bAdhitatvAt kAlAtyayApadiSTaH // yadapi nissakaDetyAdisiddhAntavacanAccaityAvAsAbhyupagamaH tadapyaviditAgamAbhiprAyasya bhavato vacaH, samyak nizrAkRtazabdArthA'parijJAnAt // na hi yatra sAdhUnAM nivAsadvAreNa nizrA AyattatA bhavati tannizrAkRtamiti nizrAkRta zabdArthaH // kiMtarhi yaddezataH pArzvasthAdipratibodhitazrAvakaiH svayaM tathAvidhimakurvANairapi vidhizraddhAlubhiH pArzvasthAdInAM caityagRhAdanyatra vasatAmeva nizrayA nirmApitaM tannizrAkRtamiti // kathamayamartho nizrAkRtazabdasya nirNIta iti cet // usannAviya ityeva iMtI ceivaMdagA jesi nissAi taM bhavaNaM saddhAIhi ya kAriya miti vRddhasaMpradAyAt, ayamapi kuta iti cet // TAima - ThAiosaraNa maMDavA saMjayaTThadesevAiti kalpabhASyavacanAt // atra hyavasannAdayastatraiva nizrAkRte caitye vandanAya gacchantItyuktam // anyatra vasatAM ca teSAM tatrAgamanaM saMbhavet // yadica te tatraiva vaseyustadAyatyarthaM bahirmaNDapakaraNaM vandanAyAgamanaM ca teSAM tatra nopapadyeta // nahi tatraiva vasatAM tadarthaM maNDapavidhAnaM tata eva vA tatrAgamanaM nAma // tasmAdevamAgamavacanena nizrAkRtazabdArthAlocanAnna zrute nizrAkRtavyapadezena yatInAM caityavAsasiddhiH // nissakaDaityAdinA hi rAjanimantrAdiSu puSTAlambanena pratyAsannagrAmAdernizrAkRta caityayAtrAdyavasare samAgatAnAM suvihitAnAM vandanavidhirabhihitaH // vastutastUtsargeNa tatra pArzvasthAdi saMsargaparijihIrSayA pratyahaM vandanamapi nivAritameva // tatthAso jahasu nissamiti kalpabhASyavacanAt // tatra hi niHkAraNagamane prAyazcittapratipAdanAditi // nissakaDe ThAi gurU kaivayasahio, iyavarA vae vasahiM // jatthapuNa annissa kar3apUriMti tarhi samosaraNaM // pUriMti samosaraNaM, annAsai nissaceiesuMpi // iharA logavavAo, For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 vibhAga-1, bRhadvRttiH saddhAbhaGgoyasavANamityAgamaH // punaranizrAkRtAbhAve lokApavAdarirakSiSayA zrAddhazraddhAvivardhayiSayA ca mA bhUdevagRhAgatatathAvidhocchaMkhalasamujvalanepathyapArzvasthAdyavalokanenAmISAM vipariNAma ityagItArthAnAM vasatau preSaNena vyAkhyAnAdikRte katipayagItArthayatiparivRtasya suvihitAcAryasya nizrAkRte'vasthAnaM pratipAdayan vasativAsameva yatInAM pratyuta pratiSThApayati // itarathA iyarAvae vasahimityasyAntargaDumAtratApatteH // tadevaMnissakaDetyAdinA caityavAsaM sisAdhayiSatastava vasativAsasiddhA yatnenoptA mASAH sphuTamete kodravA jAtA iti nyAyena viparItamApatitamaho AgamArthakauzalaM bhavataH // yadapi deuliyakharaMTetyAdinA devakulikazabdAccaityavAsasAdhanaM tadapyasamyak, yativeSamAtradhAriNAmeva devakulikavyapadezAt // etadgAthAvivaraNe devakulikA devakulaparipAlakA veSamAtradhAriNa iti vyAkhyAnAt // ___ ata eva teSAM pravacanopadezapUrvakaparuSabhaNanarupA kharaMTanAbhihitA // Agamoktattve tu caityavAsasya teSAM yathoktakAritvena suvihitakRtakharaMTanAnupapatteH // tasmAtpArzvasthAdyadhamAnAmeva devakulikavyapadezAt, teSAM cAnaMtatamena kAlena dazamAzcaryamahimnA bhavateva svamatikalpitacaityavAsAbhyupagamapratipAdanAnna tataH suvihitAnAM caityavAsasiddhiH // __ kiJca yatra munayo vasanti tannizrAkRtaM syAttadA jattha sAhammiyA bahave ityAdyAgamena yatra caityAdau liGgino vasanti tadanAyatanamityanAyatanatvAbhidhAnaM virudhyeta // tasmAttataevAvasIyate sAdhunivAsarahitaM nizrAkRtamiti // - evaM ca caityavAsa idAnIMtanamunInAmucita AgamoktatvAditi heturuktanyAyenA gamoktatvasyAsiddhatvAdasiddhaH // yadapyuditaM mA saitsItsAkSAtsiddhAntAccaityavAsastathApi gItArthAcaritvAtsetsyatIti yacca tasyaiva ca zrImadAryarakSitapAdairityAdinAcchavvAsa saehItyantena samarthana tadapyasaGgatam // ____cchavvAsasaehItyAdyAptopadezasya bhagavatpraNItAgameSvanupalambhAt // mUlAgamanena virodhAcca // tathAhi // zrImadAyarakSitapAdeSu svarga gateSu prAgeva prativAdinirAcikIrSayA mathurApurIpreSitena goSThamAhilena janaparamparayA gurUNAM svargagamanaM durbalikApuSpamitrasya sUripadapratiSThAmAkarNya darpoddharacetasA jAtamatsareNa tataHsamAgatya vyAkhyAnakSaNe zrIdurbalikA puSyamitreNa sArdhaM prArabdhe vivAde tato yuktisiddhAntAbhyAM pratipAdyamAnenApi mithyAbhinivezAttadvacanamanabhyupagacchatA saGghodghATanAnnihnavatvaM pratipede ityabhihitamAvazyake // tathAhi kAryamatra jJAnAdikam // kajjaMnANAIyamitivacanAt // tasya ca lezenApya* trAnutsarpaNAt // gItArthAcaritatvasya kAlamAnavirodhenApAstatvAt // devadravyopabhogA For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 zAtanAdibhizca mahAdoSatvenAsya // stokAparAdhatvAnupapatteH // ata eva na bahuguNatvamiti AgamAvirUddhAcaraNAnabhyupagame bhagavadaprAmANyA saJjanaMtvasyA Agamavirodhena nirastaM caityavAsapratiSedhakAgamenaiva prAguktenAsyA Agamavirodhasya sphuTatvAt tada virUddhAyA eva cAsyA prAmANyopagamAt // yaduktam || AyaraNA vihu ANAvirUddhagA ceva hoI nAyaMtu iharA titthayarAsAyaNatti // yadapyatrAzaThAcaritavAdyAcaritalakSaNopapAdanaM tadavadyaM // tathAhi // kAlAdyapekSayA gurulAghavacintayA azaThairiyamAcaraNA vyadhAyItyavAdi bhavatA tatra na tAvadutsUtrAcaraNAparANAM kAlApekSA paritrANAya // zrI saGghapaTTakaH tathA ca tanniryuktiH paJcasIe culasIe taiyA siddhi gayassa vIrassa || avvaTThiyANadi dasauranayare samuppannA // tathA cAnayorgAthayoravyaktadRSTayutpAdabhavadupadarzitAryarakSitaprakalpitacaityavAsayoH kAlamAnaM paryAlocyamAnaM na ghaTAM prAMcatIti kathaM na virodhaH // kiJca siddhAntAt sAkSAdasiddhAgamoktahetau dUSitestu tarhi gItArthAcaritatvaM heturiti bruvANasya bhavato hetvantaranigrahasthAnA-patteH // yadapi nissakaDetyAdinA AcaraNAyA AgamAvirodhAbhidhAnaM tadapi nissakaDekAiguruityAdyAgamasya vastuto vasativAsasthApakatvenApAstam // yadapi avilambIuNetyAdinA caityavAsAcaraNAyAH prAmANyAbhyupagamavarNanaM tadapyatra kAryAvalambanAderabhAvAdapAkarNanIyam // yadAha // kAlovi vitahakaraNegaM teNevahoi karaNaM tu // na hi eyaMmi vikAle visAi suhayaM amaMtaaM // kiJca keyaM gurulAghavacintA kiM stoka guNaparityAgena prabhUtatamaguNopArjanam // yadAha // appapariccAeNaM bahutaraguNasAhaNaM jahiM hoi sA gurulAghavacintA jamhAnAovavannatti // tathAhi asyAM caityavAsAcaraNAyAM tIrthAnucchityAdayo bhUyAMso guNAH // doSazca deva - cintAkaraNena dravyastavAGgIkAro'lpa iti // ahosvidgurorbhagavato lAghavam avajJAcintayeti // na tAvadAdyaH pakSaH / / caityavAsAcaraNAbhyupagame yatInAM devakulakarmAntaravATikAkSetrAdicintAdibhizcAritrasarvasvApahAreNa bahutyAgAt // na cAlpaguNalipsayA bahuguNatyAgAya spRhayanti prekSAvantaH // yaduktam // naya bahuguNacAeNaM thovaguNapasAhaNaM buhajaNANaM / iTTaMkayAi kajjaM kusalAsupayaTThiyArambhA // For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 vibhAga-1, bRhadvRttiH dvitIyaHpakSaH // tadevametat // evaMvidhotsUtrAcaraNAyA bhagavallAghavahetutvAt // yadAha // suyabajjhAcaraNarayA pamANayaMto tahAvihaM logaM // bhuvaNuguruNo varAyA pamANayanAvagacchaMti // ata evaivaMvidhAnAM dharmAyogyataiva siddhAnte pratipAditA // yadAha // sutteNa coio jo annaM uddisiya taM na paDivajje so taM tavAyabajjo na hoI dhammaMmi ahigArI // evaM cotsUtraM caityavAsamAcarantaste kathamazaThAstAdRzAMzrute zaThatvAbhidhAnAt // yadAha // ussUttamAyaraMto bandhaI kammaM sucikkaNaM jIvo saMsAraM ca pavaDhi mAyAmosaM pakkuvai y|| jIvavadhAdyavadyarahitatvAnna sAvadyaiSAcaraNetyetadapyayuktam // jIvavadhAdisakalapApebhyopyadhikatvena pratipAdanAdutsUtraprarupaNAyAH // tathAcAhuH zrImatpUjyA etatprakaraNakArA eva // ahaha sayalannapAvAhi vitahapannavaNamaNumavi duraMtaM // jaM mariibhavatadajjiyadukkayaavasesalesavasA // surathuyaguNo vi titthesarovi tihuaNaatullamallovi // govAirhivi bahuhA kayatthio tijayapahu taMpi // thIgobaMbhaNabhUNaMtagAvi kei puNa daDhappahArAi // bahupAvAvi pasiddhA siddhA kira taMmi ceva bhave // ata evaiSA nUnaM gItArthonivAritApikaizcidevaihikasukhalolupatayA paralokanirapajhai rAhatA // yadapi haribhadrAcAryAdInAM tathApravRttizravaNAdeSA bahUnAmanumatetyavAdi tadapi kiM haribhadracAryAdInAM tathApravRtti zravaNapravAdapAramparyAt utsvittadgrantheSu caityavAsapratipAdanAt // 'na tAvadAdyaH // pramANazUnyasya pravAdapAramparyasya akSarakSa ityAdivadasatyatvAt // astyevAtra tadgrantheSu caityavAsapratipAdanameva pramANaM dvitIyaH pakSa iti cet ||n // tadgranthArthaparyAlocanena yatInAM caityavAsaniSedhAdhyavasAyAt // ...tathAhi // taireva jinabhavananirmApaNavidhiH paJcAzake zrAddhasya svAzayavRddhi madhikRtyoktam // picchissaM ettha ahaM vaMdaNaganimittamAgae sAhU // kayapunne bhagavaMte guNarayaNanihI mahAsatte // _ yadi hyayaM caityavAsamabhipreyAt tadA jinabhavananirmApayituH zrAddhasyAzayavRddhi nirUpayan caityavandananimittamAgatAn sAdhUnahamatra prekSiSya iti nAbhidadhIta kiM tvatra vasataH sAdhUn prekSiSya iti pratipAdayenna caivamato nizcIyate nAyamasya cetasi nivizata iti // nanu kathamayaM nizcayo yAvatA'syaiva granthAntareSu jiNabimbapaiTTatthamityAdinA caityavAsapratipAdanopalaMbhAditicet ||n // granthAntarANAmapyetadavirodhenaiva vyAkhyAnAt ||n hi tathAvidhA mAgranthakArAH paramAtmAna aidaMyugInasamayasiddhAntArthapArAvArapAragatA:parasparavirodhinasamarthaM svagrantheSu nimantsantIti saMbhavati // anyathA teSAmapi lokavipralipsayaiva pravRttatvenAnAptatvaprasaGgAt // tasmAt tadgranthaH For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 zrI saGghapaTTakaH sakalopi pUrvAparAvirodhena samyak vivicya vyAkhyeyaH // tathAhyalpakriyAM vasatiM vyAcakSANena zrIharibhadrasUriNA vyAkhyAtam // ittha sayaTThA neyA jA niyabhogaM paDuccakAraviyA // jiNabimbapaiTTatthaM, ahavA takkammatullati // yA nijabhogaM svakuTumbopabhogaM pratItyoddizya gRhiNA kAritA sA svArthA vasatiratra ca svoddezena kAritatvAt svArthA sphuTaiva na kevalamiyameva yAvadanyApItyAha // jinabimbapratiSTArtham // athavetyanena svArthakAritetyanuSajyate // jinabimbapratiSThAmuddizya gRhiNA kAritA sApi svArthA // nanveSA sArmikanimittaM kRtatvAdyatInAM na kalpiSyata ityatra Aha // tatkarmatulyA jinAdhAkarmasamA // yathA jinasyAsArmikatvAttannimittaM niSpannaM bhaktAdi munInAM kalpate evaM vasatirapi // yathoktam // sAhammio na sakkhA, tassakayaM teNa kappai jaINaM // jaMpuNa paDimANa kayaM, tassa kahA kA ajIvattA // tenaitaduktaMbhavati ||puurvN hi pratiSThA prayojanena gRhiNA svadraviNena pRthak maNDapAdiH kAritaH // tataH pazcAtte pratiSThAprayojane pratimA madhyejinagRhaM nivezitA, maNDapAdizca pratimAdhiSThAnazUnyaH zrAvakasattayaiva // tatastadanujJayA tadhe iva tatrApi yatInAM nivAse na caityavAsasiddhiH jinabimbazUnyatvAttasyeti // evaM jinabhavanoddezena nirmApayituruttarottaraphalaM pratipAdayatA tenaivAbhihitam // jiNabimbassa paiTThA, sAhunisoya ityAdi // pUrvaM hi zrAddho jinagRhaM kArayati // tatojinabimbaM tatastatpratiSThAM // tatastatra grAmAdau sAdhUnAM nivAso'vasthAnaM bhavati // caityagRhAdhyAsite hi nagarAdau prAyeNa vihArakarmAdinA yatInAM nivAso bhavati natvatroktaM jinagRhe sAdhunivAsa ityataH kathamito jinabhavanavAsaH sidhyeta // evaM deyaM tu na sAdhubhya ityasyApyayamarthaH // kArayitvApi gRhiNA sAdhubhyaH punarvastuM jinagRhaM na deyaM bhagavadAgame nivAraNAt // yathAca yena ca prakAreNa zuddhavasatibhaktapAnakAdidharmopagrahadAnena tatra nagarAdau vihArakrameNAgatAH santaste tiSThinti tathA kAryam // vasahIsayaNAsaNabhattapANabhesajjavatthapattAi // jaivi na pajjattaghaNo, thovAvi hu thovayaM dai / / itivacanAt // . vasatyAdidAnaM vinA tatrAgatAnAmapi yatInAmavasthAnAnupapatteH // gRhiNopi ca yativihAradezamantareNotsargeNa vAsAnadhikArAt // yaduktam // zrAvakavidhimabhidadhatA zrIvirahAGkena // nivasijja tattha saTTo, sAhUNaM jattha hoI saMpAo // ceIharAi jammi, tadannasAhammiyA ceva // tathA'kSayA'vinazvarInIvI mUladhanaM gRhiNA hi jinagRhaM kAritavatA zIrNajIrNatatsamA For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 37 racanAya samuddhake dravyaM nikSiptaM // tasya ca dravyasya vRddhyAdivaddhitalAbhena jinagRhasamAracanayA bhavatyakSayAnIvI / tathAhi yasmAt evamanena prakAreNa idaM jinagRhaM jJeyaM vaMzatarakANDam // etaduktam bhavati // tatra nagarAdau sthitAnAM hi sAdhUnAM jinagRhAgatAnAM dharmadezanayA bhavyalokasyottarottara guNasthAnaprApaNenAkSayanIvIsamAracanAdinA bhUrikAlamanuvRtyA ca kArayitustadvaMzyAnAM tadanyeSAM cAcintyapuNyasaMbhArakAraNatvAt saMsArakUpAratAraNAcca bhavati jinabhavanaM vaMzatarakANDamiti // evaM cAsya tAttvike vyAkhyAne kutazcaityagRhavAsAvakAzaH // yadapi samarAdityakathAyAM sAdhvyAzcaityAntaH pratizrayapratipAdanena caityavAsavyavasthApanaM tadapi sakalajanatAprakRtisubhagavattvenAsyAmasarvadoSAyAmatisarasAyAM mAdhuryasaukumAryavaryAyAM kathAyAM pRthivyAmivanihitaM caityavAsapratipAdanaM bIjamiva prathate iti vicintya kenApi dhUrttenAkhIti saMbhAvyate // ata evAvazyakaTIkAyAM paJcanamaskAraniryuktau // rAgadosa kasAyAI, iMdiyANI ya paJcavi ityAdi zlokaM vivRNvan samarAdityakathAkAra eva citramayUranigIrNodIrNahArAdipratibaddhAyAM sarvAGgasundarIgaNinyAH kathAyAM caityavAsAnabhilApanaiva kevalajJAnotpAdaM pratyapIpadat // itthaM ca tat // kathamanyathA tathAvidhAH zrutadharAH svagrantheSu vasatiM vistareNa yatanAM vyavasthApya kvacidAgamaviruddhacaityavAsamabhidhAsyanti // AgamavirodhazcAtra sphuTa eva // tathAhi || avasappiNyAM suSamaduHSamAduHSama suSamayoH sAmanyenaiva kevalajJAnotpAdapratipAdanAt // duSamAyAM tu caturthArakapravrajitAnAmeva tadabhidhAnAt // caityavAsasya cAnaMtatamena kAlena duHSamAyAmeva samAmnAyatvAt // na ca tadArambha eva caityavAsAbhyupagama iti vAcyam // bAravAsasaehiM saThThehi mityAdinA gaNadharapUrvadharAdipuruSasiMhAtyaya eva sAtazIlaiH kaizcideva tatprakalpanasya zravaNAt, tatkSetranyAyasya kSetrAntareSvapi navasu prajJApanAt // ataH kathaM caityavAsakAle kevalotpAdaH saGgaccheta iti // yadapIdAnIM bahUnAmekavAkyatayA caityavAsapravRtyA tatsamarthanaM tadapyasaGgatam // sukhalolatayA zrutanirapekSAyA bahujanapravRtterapyaprAmANyopagamAt // anyathA marIcyAdiprajJaptapravRterapiprAmANyopapatteH // sAtasaMpallaMpaTAnAM ceyaM prakRtA pravRttiH // yaduktam || ahamAhamehi nAmAiyariyauvajjhAyasAhuliGgIhiM // jiNagharamaDhaAvAso, pakappio sAyasIlehiM // yadapi vizeSadoSAnupalambhAt gItArthAcaritasyAsyA prAmANyanirasanaM tadapyasamIcInam // utsUtrAcaraNAyA vizeSadoSasya prAgeva darzitatvAt // gItArthAcaritatvasya ca pArzvasthAdibhi For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 zrI saGghapaTTakaH rAcaritatvenApAstatvAt // teSAM bahUnAmapyAcaraNAyA azuddhikaratvenAprAmANyAGgIkArAt // gItArthasya caikasyApi tasyAH prAmANyopagamAt // yadAha // jaM jIyamasohikaraM pAsatthapamattasaMjayAi NaM bahuehivi AinnaM na teNa jINae vvhaaro| jaMjIyaM sohikaraM saMviggaparAyaNeNa daMteNa ikkeNavi AinnaM teNaya jIeNa vvhaaro|| etena yadapi gItArthAcaritatvasyAsiddhAdihetvAbhAsanirAsapratipAdanaM tadapi mugdhasya nibiDamaMzukagranthau kAJcanaM badhnatazchidreNa tatpatanamanupalakSato vRttAntamanuharati // hetvAbhAsoddhAraM kurvatApi bhavatA hetorgItArthAcaritatvasyoktanyAyena patanAnavagamAt // yadapi kiJca caityavAsamantareNetyAdinA tathA tIrthAvyavaccheda ityantena tIrthAvyavacchityA caityavAsapratiSThApanaM tadapi na sundaram // yataH // keyaM tIrthAvyavacchittiH.? kiM yatInAM caityAntarvAsena bahukAlaM bhagavaddevagRhabimbAdyanuvRttiH // ahosvit ziSyapraziSyapAraMparyeNAvicchinnaprasarA samyagjJAnadarzanacAritrapravRttiH // na tAvadAdyaH // caityavAsamantareNApi bhagavadvimbAdyanuvRttimAtradarzanAt // tathA hi pUrvadeze'dyApi tAdRkprAkRtajanena kuladevatAbuddhyA namasitakIkRtApeyAbhakSyAdinApi namasyamAnAnAM jinabimbAnAmanekadhopalabdheH // anyatIrthikaparigRhItAnAM ca teSAM tathaivAnuvRttyupalambhAcca // tathAcaitAvataiva bhavadabhimatatIrthAvyavacchittisiddheH kiM niSphalena caityavAsasaMrambheNa // na caitAvatA tIrthAvyacchedakAryaniHzreyasAdiphalasiddhiH // mithyAdRSTiparigRhitAnAM pratimAnAM mokSamArgAnaGgatvenAbhidhAnAt // micchadiTThipariggahiyAo paDimAo bhAvagAmo na hutitti vacanAt // ____ atha dvitIyaH kalpaH // tarhi saiva tIrthAvyavacchittirabhyupeyatAM mokSamArgatvAt // kiM tadananuguNotsUtracaityavAsAzrayaNena // yadAha // sIso sajjalago vA gaNivveo vA na suggaiMniti // jaM tattha nANadaMsaNacaraNA te sugaImaggo // samyagjJAnadarzanacAritrAnuvRttiM vinA ca jinagRhabimbasadbhAvepi tIrthocchittiH // ata eva jinAntareSu keSucidratnatrayapavitramunivirahAt kvApi jinabimbasambhavepi tIrthocchedaH pratyapAdi // svamatikalpitA ceyaM prakRtA tIrthAvyavacchitti rAgamavisaMvAditvAddhayeva // yadAha / naya samaiviyappeNaM, jahAtahA kayamiNaM phalaM dei // avi AgamANubAyA rogatigicchAvihANaM va // kiJca bhavatu jinagRhAdyanuvRtti stIrthAvyacchittistathApi na yati caityavAsajinagRhAdyanuvRttyoH zyAmatvacaitratanayatvayoriva prayojyaprayojakabhAvaH // na hi yaticaityAntarvAsaprayuktA tadanuvRttiH // tadantarvasadbhirapi yatibhiratisAtazIlatayA tacchIrNa For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 39 jIrNoddhArAdicintAmakurvANaistadanuvRtteranupapattestasmAttaccintAprayuktA tadanuvRttistAM ca zrAddhaireva kurvadbhistadanuvRttiH kathaM na syAt // na coktanyAyena zrAddhAnAM durgatAnAM zrImatAM cedAnIM taccintAkaraNAsaMbhava iti vAcyam // duHSamadoSAtkeSAJcittathAtvepyanyeSAM mahAtmanAM zuddhazraddhAbandhurANAM tatsaMbhavAt // tathAhi // dRzyanta eva samprati kecana puNyabhAjaH zrAvakAH svakuTumbabhArATopaM kSamatanayeSu nikSipya jinagRhAdicintAmeva satataM vidadAnAH // atastairevAnuvRttihetutaccintAsiddheH kimamI idAnIntanA munayazcaityopadezAdanekAnArambhAnArambhamANA mudhavai klizyanti // yadapi jo jeNetyAdi tIrthAnucchittihetorapavAdAsevanena caityavAsasthApanaM tadapi bhavato'viditasiddhAntAbhiprAyatAM prakaTayati // anyArthatvAdasya // atra hi yaH kazcidyatyAdiryena jJAnAdinA guNenAdhikaH yena ca vinA yatsaMghAdikAryaM mahattamaM na siddhyati tena tatra svaguNavIryasphoraNaM vidheyamityayamarthaH // tathAhyetaduttarArddhameva sthitam // so teNa taMmi kajje savatthAmaM na hAvei iti / / ato naitasmAdapi bhavadabhipretasiddhiH // evaM ca samastaparopanyastopapattinirAkaraNAt yatInAM jinabhavanavAsaniSedhasiddhau svapakSe sAdhanamabhidhIyate // jinagRhavAso munInAmayogyo, jAyamAnadevadravyopabhogatvAt pratimApurato bhaktavitIrNabaligrahaNavat // nacAyamasiddho hetustatra vasatAM devadravyabhogasyoktanyAyena sAdhitatvAt // nApi viruddhaH heturmuniyogyatayAvyApyatve hi sa syAnnacaivamasti // devadravyopabhogasya muni-yogyatAyAH prAgevApAkaraNAt // nApyanekAntikaH // muniyogyepi zuddhavasatyAdau hetuvRttau hi sa bhavenna caivam // tatra devadravyopabhogasya lezatopyabhAvAt // nApi satpratipakSaH pratibalAnumAnAnAgamoktatvAdinAM prAgeva nirastatvAt // nApi bAdhitaviSayaH pratyakSAdibhiranapahRtaviSayatvAt // nanu pratyakSeNeva samprati jinagRhe vAsadarzanena tadvAsasya dharmiNo munyayogyatAyAH sAdhyadharmasya hetuviSayasya bAdhitatvena viSayApahArAtkathaM na hetu rbAdhitaviSaya iticenna // teSAM munyAbhAsatvena tatra tadvAsadarzanenApi tadvAsasya munyayogyatAyA bAdhitatvamitihetorviSayApahArAbhAvAnna bAdhitaviSayatvamiti // evaM sAdhanAntaramapi prakRtisiddhayaidarzyate / / jinagRhavAso yatInAM varjanIyaH // pUjyAzAtanAhetutvAt // gurvAsanAvasthAnavaditi // atrApi hetvAbhAsoddhAraH svayamUhyaH // tadevamupapannametadyatibhirjinagRhe na vastavyamativRttArthaH 11911 idAnIM jinAdyAsevitatvena siddhAntoktatvena ca yatInAM paragRhavasatiM vyavasthApayan For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 zrI saGghapaTTakaH vasatyakSamAdvAraM vRttadvayena nirasisiSurAha // // mUlakAvyam // sAkSAjjinagaNadharaizcaniSevitoktAm, niHsaGgatAgrimapadaM munipuGgavAnAm / zayyAtaroktimanagArapadaM ca jAnan vidveSTi kaHparagRhe vasatiM sakarNaH // 8 // citrotsargApavAde yadiha zivapurIdUtabhUte nizIthe, prAguktvAbhUribhedA gRhigRhavasatI:kAraNepodya pazcAt / strIsaMsaktyAdiyuktepyabhihitayatanAkAriNAM saMyatAnAm sarvatrAgAridhAmni nyayami na tu mataHkvApi caitye nivAsaH // 9 // kAsakarNaHpamAna paragahe gahisadane vasatiM nivAsaM vidveSTi anazete mAtsaryAnna kSamate niSedhatItiyAvat / munipuGgavAnAM suvihitayatInAM na kazcidityarthaH // ayamarthaH akarNo hi kau~ vinA siddhAntoktAmapi paragRhavasatimanAkarNayan dviSyAdapi yato lokepi badhirastokamapitadvacanAzravaNAnmAmeSodhikSipatIti manyamAno dviSannupalabhyate // yaHpunaH sakarNaH sa zravaNo'tha ca hRdayaHparagRhavAsacaityAntarvAsaguNadoSavicAracatura iti yAvat // sa paragRhavasatiM yatanAmanumodayatyeva na tu dveSTi // kiMrUpAM vasatimityAha // niSevitA nivAsenopabhuktA uktAca svamukhena yatyAzrayaNIyatvenAgame pratipAditA niSevitA cAsAvuktAcetikarmadhArayaH kathaM sAkSAtpratyakSaM svayamityarthaH // kaijinaistIrthakRdbhiH gaNadharairgautamasvAmiprabhRtibhiH // caH samuccaye // tathAhi // bhagavAn zrImahAvIro varSAcaturmAsakaM tiSThAsurdUyamAnapAkhaNDinAmAzramaM gatastatkulapatinA bhagavatpituvayasyena sabahumAnamanujJAtastaduTajamadhyuvAsetyAdi zrUyate tathA cAvazyakacUrNiH // tAhe sAmI vAsAvAse uvAgae taM ceva dUijjataga gAmaM ei // tatthegaMmi uDae vAsAvAsaM Thiotti // tathA // tAhe sAmIrAyagihao tattha bAhirigAe taMtuvAyasAlAe egaMdisiM ahApaDirUvaM avagahaM aNunnavittA ciTThai tti // tathA zrI siMhagirisUrayo vairamuni vasatipAlaM saMsthApya bahiH saMjJAbhUmiM gatA iti ca zrUyate // tathAhi // annayA AyariyA majjhaehe sAhusu bhisuM nigjaesu sannAbhUmiM nijjayA // vairasAmIvi paDissayapAlotti // For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 41 evaM niSevitA jinAdibhiH paragRhavasatiH // tathA saMviggasannibhaddagasunne nIyAimuttahAchaMde // vaccaMtasseesuM vasahIe maggaNAhoi // ityAdinA bahudhA saprapaJcaM jinAdibhiruktA ca tAM // tatra ca niSevitokte ti samAsakaraNaM bhagavadvacanakriyayoH sarvadApyavisaMvAdaM sUcayati // tathA sajyate janosminniti saGgaH // sadanadhanakanakatanayavanitAsvajanaparijanAdiparigrahaH // nirgataH saGgAnniHsaGgasteSAM bhAvaH tasyAH agrimaM mukhyaM padaM sthAnaM munInAM paragRhavasatiH satyAM hi tasyAM niHsaGgatApadamanubadhnAti // tathAhi // sAdhUnAM paragRhavasatimupalabhya loke vaktAro bhavanti // kilAtidurgatAnAmapi prAyeNa tRNakuTIrakamAtraM svasattAyAM bhavatyeSAM tu tadapi nAstItyaho niHparigrahatA'mISAm // taduktam // dhanyA amI mahAtmAno niHsaGgA munipuMgavAH // api kvApi svakaM nAsti yeSAM tRNakuTIrakam // paragRhavAsaM vinA tu saMpratyudyAnavAsasyAzakyatvena munInAM svagRhArthamArambhasambhave munitvahAnyA janopahAsApatteH // taduktam // je gharasaraNapasattA chakkAyariu sakiJcaNA ajayA || navaraM mottUNa gharaM nisaMkamaNaM kayaM tehiM // niHsaGgatAyA agrimaM maulaMpadaM lakSma liGgamityarthaH // padaM vyavasiti trANasthAnalakSmAMghrivastuSThivatyanekArthavacanAt // niHsaGgatA hi munitvasya lakSaNaM vahnirivadAhapAkAdi sAmarthyasya tasyAzca liGgaM paragRhavasatiH dhUma iva vahneH niHsaGgatAmantareNa hi ni:spRhasya paragRhavasatirvahniM vinA dhUmalekhevAnupapadyamAnatAM gamayati // ato niHsaGgatAnAntarIyakatvAdbhavati nispRhasya paragharavasatistalliGgam // na hi svAdhIne vibhave manasvI kazcitparamupajIvediti // atra ca padazabdasyAviSTaliGgatvAnna vizeSyaliGgatA // kiM kurvan na vidveSTItyata Aha || jAnan AgamazravaNenAvabudhyamAnaH // kAM zayyAtara ityuktirbhASA tAM // siddhAnte hi zayyAtara iti bhASA zrUyate // nacAsau sAdhUnAM paragRhavAsaM vinopapadyate // tathAhi zayyAvasatyA yatibhyo dAnAttaratti saMsArapArAvAramiti zayyAtarazabdArthaH // taduktam // zayyAvasatirAkhyAtAyatibhyodAnatastasyAH // yastarati bhavAmbhodhiM zayyAtaramuzanti tam // paragRhavasatiM vinA tu yatInAM na kasyacitsAdhuzayyAdAnena taraNamastIti zayyAtara zabdasya svArthAlAbhena nirviSayatvApattyA siddhAnte pratisthAnamuccaraNaM kathamiva zobhAM bibhRyAt tasmAdAgame zayyAtarazabdazruterapi paragRhavasatirmunInAmavasIyate // tathA cAgamaH // sijjhAyaruttibhAnnai AlayasAmiti // tathA sijjhAyaro pahUvA pahusaMdiTTho va hoi kAyavvo ityAdi / muttUNagehaMtu saputtadAro vaNijjamA hiukAraNehiM // sayaM va annaM va vaijja desaM sijjAyaro tattha saeva hoi // tathA // jo dei uvasayaM muNivarANa tavaniyamabaMbhajutANa || teNaM dinnA For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 zrI saGghapaTTakaH vatthannapANasayaNAsaNavigappA ityAdi // tathA'nagArapadaM ca jAnantisabaMdhyate // caH samuccaye ||n vidyate'gAraM gRhaM yasya sa anagArastatazcAnagAra iti padaM vyapadezastat zrute hyanagArapadaM zrUyate // tacca teSAM svAgArAbhAvena parAgAravAsena ca saGgacchate // anyathA svagArasadbhAve caityavAse vA yathAkramaM yate rgRhapatimaThapativyapadezaprasaGgenAnagAra-padavaiyarthyamApadyeteti // nanu kathametadevaM yAvatA yahi sarvathAgame caityavAso'nabhimataH syAttadAparagRhavasatiH kSamyetApi // yadA tu tatra kvaciccaityavAsebhihitepi haThenaiva bhavadbhiH paragRhavasatirAzrIyate tadA kathaM kSamyata ityata Aha // citrotsargetyAdi // yat yasmAt iheti sanmunInAM nityAbhyAsaviSayatvena purovartini athavA iha pravacane nizIthe prakalpAdhyayane paJcamoddezakAdau kiMbhUte ? sAmAnya vidhirutsargaH vizeSavidhirapavAdaH // ujjuyamaggusaggo avavAo tassa ceva paDipakkho // ussaggAu paDataM dharei sAlambaNamavAo // iti vacanAt // utsargazcApavAdazceti dvandvaH tatazca citrau nAnAvidhau vasatyAdigocarAvutsargApavAdau sAmAnyavizeSavidhI yatra sa tathA tatra // zivapuryyA niHzreyasanagA dUtabhUtaH saMdezaharasadRzastatra bhUtazabdasyAtrasadRzavAcitvAt // tenAyamarthaH // yathA kazcitpararAjadauvArikAdiH kasyAMcitpuri pravivikSustatpRthvIpatisaMdiSTadUtabhaNitena pravezaM prApnoti tathA yatirapi niHzreyasapure nizIthapratipAditavidhinetiprAk prathamaM uktvA pratipAdya bhUribhedAH prabhUtaprakArA gRhigRhavasatIrgRhasthasadanarUpopAzrayAn pazcAccaramakAraNe tathAvidhavasatyalAbhalakSaNe hetau apodya apavAdaviSayIkRtya tA eveti gamyate // . ayamarthaH // nizIthe hi pUrvamautsargikA vasatibhedA yatinivAsayogyatvena pratipAditAH yathA mUluttaraguNasuddhaM thIpasupaMDagavivajjiyaM vasahiM, sevijja savvakAlaM vivajjAe huMti dosAo // vichinnA khuDDuliyA pamANajuttAu tivihavasahio // paDhamabiyAsuTThANe // tatthaya dosA ime huMti / / - sAdhvIruddizyoditA // guttAguttaduvArA kulapatte sattimantagambhIre // bhIyaparisamaddavie ajjAsijjAyare bhaNie // ghaNakuDDA sakavADA sAgAriyabhagiNimAiperaMtA // nippaccavAyajogA vicchinnapurohaDA vasahI // tadalAbhe pazcAttA evApoditAH // yathA // dravyapratibaddhAyAmapi vasatau kAraNena vastavyam / tathA cAha / / addhANa niggayAI tikkhutto maggiUNa asaIe // gIyatthA jayaNAe va santi to davvapaDibaddhe // For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH rUvaM AbharaNavihi vacchAlaMkArabhoyaNe gaMdhe // AujjanaddanADayagIye sayaNe ya davvaMmi // addhANa niggayAI tikhkhutto maggieNa asaIe // gIyatthA jayaNAe vasanti to bhAvapaDibaddhe / jaha kAraNapurisesu taha kAraNa itthiyAsuvi vasaMtI // addhANa vAsasAvaya teNesuya kAraNe vasai // tato'podya kiM kRtamityAha // nyayami saMyatAnAM nivAsa iti sambandhaH // saMyatAnAM nivAso'vasthAnaM nyayami // saMyatavAsasya sAmAnyena sarvatra prasRtasya pAkSikyAM caityepi prAptAvekaviSayatayA vyavasthApane niyamaH // niyamaH pAkSike satIti vacanAt // tenaikaviSayatayA vyavasthApita ityarthaH viSayaikyameva darzayati // agAridhAmnigRhasthAgAre // ___ kIdRze strINAM yoSitAM saMsaktiH saMsargorUpAdyApAtapratyAsattiH // AdigrahaNAt pazupaNDakAdigrahaH tadyukte'pi tatsahitepi // AstAM tadrarahita ityapizabdArthaH // najA vayassa agutti ityAdi vacanAt strIsaMsaktimati pazupaMDage saviihaM mohAnaladIviyANa jaM hoI // pAyamasuhA pavittI puvvabhavappabhAsao tahayetyAdivacanAtpazupaNDakasaMsaktimati ca parasadane vasatAM saMyatAnAM manmathotkalikAdyanekadoSasaMbhavAt kathaM tatra vAso niyamitastatrAha // abhihitA nizIthe pratipAditA yatanA strIsaMsaktyAdisaMbhavAtkandarpavikArAdyasatpravRttinivRttipaTIyasItiraskaraNIkaTAdyaMtardhAnarUpAceSTA / / yadAha / / jIipabhUvatarAsappavittiviNivittilakkhaNaM vatthu sijjai ciTThAi jao sA jayaNANAiviviimi // ' ANAi viviiMmiti // AjJayA AptopadezanItyA vipadi dravyakSetrakAlabhAvAdItyarthaH // tatkAriNAM tadudyatAnAM // yadAha // bhAvaMmi ThAyamANA paDhama ThAyaMti rUvapaDibaddhe // tahiyaM kaDagacilamiNI tassAsai ThaMti pAsavaNo // pAsavaNamattaesuM ThANe annattha cilimiNIrUve sajjAe jhANevA AvaraNe saddakaraNeya // jahi apyayarA dosA // AbharaNAINa dUraoyasiyA cilamiNi nisijAgaraNaM gIe sajjAyajhANAi // addhANaniggayAItikhutto maggiUNa asaIe // ggIyatthA jayaNAe vasanti to davvasAgarie // addhANa niggayAiM vAse sAvayatie va teNabhae, AvaliyA tivihevI, vasanti jayaNAe gIyatthA // ___ iyaM yatanA strIsaMsaktavasatimadhikRtyoktA // pazupaNDagasaMsaktAyAmapi vasatau vasatAmetadanusAreNa saMbhavanIyayatanA dRSTavyA // tadayamarthaH // strIsaMsaktyAdisaMbhavepyevaMvidhayatanA sAvadhAnAnAM munInAM na tajjanyA doSAH prAduSyanti sarvatra sarvasminnapi vasatyadhikArapravRttodezakAdau // . nanvevaM yatanAvatAM caityavAsepi ko doSa ityata Aha // natu // turbhede'vadhAraNe vA // tena napuna navavA mata iSTaH // kvApi uddezakAdau caitye jinagRhe nivAso // nivAsa ityubhayatra yojyate // etaduktaM bhavati // yadi hi caityavAso yatInAM kvacinmataHsyAttadA strIsaMsaktyAdiyukta iva gRhe For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH 44 vasatAM tatrApi kAJcidyatanAM brUyAnnacaivam // tato'vasIyate AgAridhAmnyeva saMyatAnAM vAso, na caitya iti tasmAnna sakarNena tatra ya vidveSo vidheya iti sthitam // etena sarvavrateSu nirapavAde hItyAdinA baMbhavayassa aguttI ityAdyantena yadyatInAM paragRhavasatidUSaNaM babhASe pareNa tadapi parAkRtam // tathAhi // yadIyaM paragRhavasatirdRSyate bhavatA yatInAM tatkiM sarvadA utasvididAnImeva // yadyAdyaH pakSastadAnImudyAnAdiSu vasatAM yatInAM kathaJciccaurAdyupadravAtkathaM pratIkAraH syAt / naca tadAnIM kAlasausthyena caurAdyupasargAbhAvadudyAnavAMsa eva yatInAM zrUyate na paragRhavAsa iti vAcyam // tadAnImapi caurAdyupadravasya bahudhA zravaNAt // tathA tadApi yatInAM paragRhAzrayaNasyAgame'bhidhAnAcca // yadAha || bAhiragAme vutthA ujjANe ThANavasahi paDilehA // iharAu gahiyabhaMDA vasahIvAMghAyauDDAho // savveviya hiMDatA vasahiM maggaMti jahau samuyANaM // laddhe saMkaliyaniveyaNaM tu tatthevaDaM niyAhe // tathA vRSabhakalpanayA sthApite grAmAdau yatInAM vasatigaveSaNacintAyAmukta yathA nayarAie ghippai vasahI puvvAmuhaM Thaviya vasahaM // vAsakaDI niviTThedIkaya aggaMmikkApayaM // siMgarakaDe kalahodvANaM puNa natthi hoi calaNesu // ahiTThANe puTTarogo, pacchaMmiya pheDaNaM jANa // muhamUlaMmiya cAraMsireya kakuheya pUyasakkAre // khaMdhe pahlIibharo puThaMmiya dhAyao vasaho // na caivaMvidhA vasatirgrAmAdimadhyamantareNa saMbhavati // udyAnavAsa eva ca tadAnI - mabhimate pratipadamuktanyAyena grAmAdyantarvasatinirUpaNAnopapadyeta / evaM ca tadAnImapi paragRhavasateryatInAM bhAvAnna prathamapakSaH // atha dvitIyaH pakSaH // atrApi vaktavyaM kuto doSAdadhunaiva yatInAM paragRhavAso dUSyate strIsaMsaktyAderiti cet // na // asya doSasya tadAnImapi bhAvAt // na ca tadApi tatsaMsaktirahitavasatiparigrahe tadalAbhe cAbhihitayatanAM vihAyAnyaH samAdhiH // tathA ca idAnImapyAzrIyatAM nyAyasya samAnatvAt // evaM coktayatanAvidhAyinAM stryAdisaMsaktavasatAvidAnImapi brahmacaryAguptyAdayo doSAH parAstAH // yadyapi tAtparyavRttyA caityavAsaprasAdhanArthe ekkAmUlaguNesumityavaSTambhena strIsaMsaktAdhAkarmikavasatyoH saMbhave AdhAkammikameva vasatigrahaNamupapAditaM tadapyanavagata janamatatattvasya bhavato vacaH // nahyatra sAmAnyastrIsaMsaktavasatyapekSayA'dhAkarmika vasatyupAdAnamuditaM kintu taruNayoSitsaMsaktimadvasatyapekSayetiboddhavyam // anyathA puruSAkIrNabAlavRddhastrIsaMsaktavasatyapekSayA'dhAkarmikavasativarjanA bhidhAnasya For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, bRhadvRttiH 45 vaiyarthyaprasaGgAt // yaduktam // ahavA purisAinnA nAyAyArAya bhIyaparisAya // bAlAsu ya vuDDhAsu ya nArIsu ya vajjae kammaM // kiJca ubhayaprAptAvAdhAkarmikavasatigrahaNameva caityavAsaM niSedhayati // anyathA AdhAkarmAdidoSavikalasadbhAve AdhAkarmikavasatigrahaNaM nAcakSIta // tathA strIsaMsaktAdhAkarmikavasatyoriva strIsaMsaktavasatijinagRhayorekataranirdhAraNasyAgame kAraNepi kvacidapratipAdanAt // yadyapi grAmAdyantarvasadbhirityAdinA'dhunA jinagRhavAsasyAsamIcInatApAdanaM tadapyajJAnavijRmbhitam // bhavadabhimatajinasadanavAsapakSepyadhikataravivakSitadoSasadbhAvAt // tathAhi pratyahaM bhagavatpurataH zRMgArasAragAyannRtyadvArAMganAMgabhaGgopAMganirIkSaNa stanataTAvalokanAdinA tatra vasatAmidAnIMtanamunInAM kathaM sAtirekA manmathavikArAGgArAna dIpyeran // tatazcedamupasthitaM yatrobhayoHsama: doSaH parihArazca tAdRzaH // naikaH paryunuyoktavya stAdRzArthavicAraNe // ayaM ca vizeSaH // asmatpakSe strIsaMsaktaparagRhe kadAcidvasatAmapyuktadoSAsaMbhavaH tatra yatanAbhidhAnAt // bhavatpakSe tu caityavAsasya sarvathA varjanIyatvena kvacidapiyatanAnabhidhAnAdetaddoSapoSaH kena vAryeta // na ca vaktavyaM gRhigRhANAM saMkIrNatvAdyatanAkaraNepi noktadoSamoSaH kartuM zakyata iti pramANayuktasyaiva gRhimaMdirasya prAyeNa yatyAzrayaNIyatvenAbhidhAnAt // tatra coktadoSaparihArasya suzakyatvAt / ata eva gRhiNA sakalagRhasamarpaNepi yatInAM tasyAnyasya vA daurmanasyanirAsAya mitAvagrahAdhyAsanaM sUtre pratyapAdi // yaduktam // evaMhmavi jaM joggaM tadeyaM jaibhaNijjaiyabhaNio // cullIkhaTTAya mamaM sesamaNunnAya tujjha mae // aNuNAeviM savvaMmi, uggAhe gharasAmiNo // tahAvi sImaM chiMdati, sAhU tappiyakAriNo // jhANaTThayA bhAyaNadhovaNaTThA, dujjaTThayA atthaNa heuyaM ca, miuggahaM ceva aNihayaMti, mAso va annovakaribhumannuMti // pramANayuktaparagRhAlAbhetu saGkIrNepi tasmin yatanayA vasatAM na doSaH // // yaduktam // natthi u pamANajuttA, khujjuliyAeva santi jayaNAetti // yadapi na ca ekkA mUlaguNesumityAdinA tasmAtparavasatirasamIcInetyantena jinagRhavAsasamarthanaM tadapi na zobhAvaham // jinagRhasyAdhAkarmarahitatvepi jaivi na AhAkammamityAdinA tadantarvAsasya munInAM bhagavadAzAtanAhetutvenoktatvAt / tasyAzcAlpIyasyApyanaMtabhavAmayavRddhikAraNatve`nApathyAzanatulyatvAt // tasmAtkathaJcidAdhAkarmikyAmapi tasyAM vastavyaM na tu jinagRha iti For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 sthitam // tasmAduktanyAyena yatInAM paragRhavAsasya tadAnImivedAnImapi doSAbhAvAtsamIcInaM yatInAM paragRhavAsonupapannaH anekadoSaduSTatvAt prANAtipAtavaditi sAdhanaprayogopi aparodita uktAnekadoSanirAsAsiddhatvAdasiddhaH pratipAdito bhavati, svapakSasAdhanaM tu yatInAM paragRhavAso vidheyaH niHsaGgatAbhivyaJjakatvAt zuddhoJchgrahaNavaditi // tadevaM yatInAM caityaparityAgenaparagRhavasatireva zreyasI netareti vRttadvayArthaH // 9 // zrI saGghapaTTakaH sAMprataM yathAkramaM dIkSAprAtikulyasAvadyatvamAThapatyApattidoSairarthAditrayagocarasvIkAradvAratrayamekavRttena pratyAdidikSurAha // // mUlakAvyam // pravrajyApratipathinaM nanu dhanasvIkAramAhurjinA: sarvArambhaparigrahaM tvatimahAsAvadyamAcakSate / caityasvIkaraNetu garhitatamaM syAnmAThapatyaM yate, rityevaM vratavairiNIti mamatA yuktA na muktyarthinAm // 10 // TIkA :- nanvitya'kSamAyAM na kSamyate etat, yaduta sAdhUnAM dhanasvIkAra iti yato dhanasvIkAraM draviNasaMgrahamAhurbuvanti jinA bhagavantaH // atra ca jinAnAmidAnImatItatvenopadezAsaMbhavAdAhu rityatItavibhaktiprAptAvapi sadvartamAnapratipAdanaM tatteSAM svAgamai graMthasaMgrahavipAkapratipAdakaiH sphuradrupatayA'dyayAvadanuvRttyabhedAdhyavasAyena varttamAnatayAvabhAsAttadupadezapradarzanena vineyAnAM dhanasvIkAraM pratyatiparijihIrSA yathA syAditi jJApanArtham // eva mutarapadepi yojyam // pravajyAyAH sarvasaGgatyAgarUpAyA dIkSAyAH pratipanthinaM virodhinaM virodhazcAtra vadhyaghAtakalakSaNastathAhi // dravyasaMgraho mUrchApariNAmaH pravrajyA tadviratipariNAmastayozcAtra balavatA mUrchA pariNAmena tadviratipariNAmo bAdhyata iti // yaduktam // arthagRhItirmUrcchA, dIkSA tadviratipariNatiH proktA / anayorharimRgayoriva, virodha iha vadhyaghAtakateti // sahAnavasthAnam // tathAhi // dravyasaGgrahaH saGgo dIkSA ca niHsaGgatA saGganiHsaGgatayozca yugapadekatrAvasthAnAbhAvAt // yadAha // granthasya saGgrahaH saGgo, dIkSA niHsaGgatA smRtA // sahAvasthAnImanayo, rna chAyAtapayoriva // dravyasvIkAre hi yatInAM gRhiNAmiva divAnizaM tadvardhanarakSaNopabhogavyagratvAt kutastyA pravrajyA // tasmAttadvirodhitvAnna dravyAGgIkAraH saGgataH // yaduktam // kAmAdyunmAdahetutvA For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 vibhAga-1, bRhadvRttiH jjanitAnekavigrahaH kathaJcana mumukSuNAM na yukto dravyasaGgrahaH // ___ upadezamAlAyAmapyuktam // dosasayamUlajAlaM puvarisivivajjiyaM jaIvaMtaM // atthaM vahasi aNatthaM, kIsa aNatthaMtavaM carasi / / vahabandhaNamAraNabheyaNAo kAo pariggahe natthi, taM jai pariggahucciya, jaidhammo to naNu pavaMco / atra ca vizeSaNe tAtparyam // dhanasvIkArasya siddhasya pravajyApratipanthitvena yatInAM niSedhe vizrAmAt // etena dravyasvIkArasyAgame nivAritvepItyAdinA yaticintAdyavidhAnAdityantena yadravyasvIkArasamarthanaM sAmpratikayatInAM pratipAditaM pareNa tadapyapAstaM mantavyam // keSAMcigRhiNAM nirdhanatvAdinA sAMprataM yaticintAdyavidhAnepyanyeSAM tathopalambhAt // tathAhi dRzyanta evAdyApi kecidudArAzayA glAnAdyavasthAyAM niravagrahAbhigrahapurassaraM pathyauSadhAdidAnena yatInAM saMyamazarIropaSTaMbhaM vidadhAnA:pAtrasya draviNavidrAvakAH zrAvakAH // tattAvataiva paryAptaM, kiM siddhAntaniSiddhenAnarthasArthamUlena vittaparigraheNa // ___paramevaM kAlAdyaucityena pathyAdidAtRsadbhAvepi yadidAnItanA yatyAbhAsA bAlakAdhyApanamaMtrAdiprayogavaidyakAdibhiH pathyapustakalekhanAdivyapadezena gRhibhyo'yamayamikahA svApateyanicayaM saJcinvAnA upalabhyante tayanaM viSayatRSAkarSitAntaHkaraNatayA teSAmevaM dravyasaMgrahapravRttintu glAnAdihetunA // yaduktam // ekAkitvAcchizupaThanato mantratantraizcakeci, mAThasvAmyAnmadhuravacanAt sarvataH kepi naSTAH // rAgAlobhAddhanaviDhapanadhyAnamApUrayanto, labdhvAliGgaM vidadhatitarAM naiSThikI naiva vRttim // ____ na ca zizupAThanAdyapi yatinA vidhAtavyamiti vaktumucitaM gRhiNAM mAtRkAdipAThanAdividhAnasya munInAM cAritrabhaGgahetutvenAgame nivAraNAt yadAha // joisanimitta akkhara kouaAusabhUikammehiM // karaNANuaNehiyasAhussa tavakkhao hoi // yadyapi sAMprataM caityadravyamapi yatibhirityAdinA durbalazrAddhoddidhIrSayA yatInAM caityadravyasvIkAratadvaddhanamupapAditaM tadapyasaGgatam // yadAhi dravyamAtrasvIkArasyApyuktakrameNa yatInAmAgame niSedhaH pratyapAdi tadA kaiva kathA caityadravyasvIkArasya // tathA dravyeNa zrAddhoddhArasyApyAgame kvacidapyapratipAdanAt // devadravyapuMbhamAtragrahaNasyApi zrAddhAnAM siddhAnte pratiSedhAcca // yaduktam // vajjei ceiyAlayadavvaMaMgevariMmiuTThAraM // sAhAraNaM ca eyaM, na jAu se puMbhayaM lei // * taddavvariNiyajAyaNa viThIe sagaDavailamaNuyANaM // ahavAvikharA laehI karei taddavvakaiyANaM // eyaM puMbha For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 zrI saGghapaTTakaH na kuNai, sarakA vajjei kimiha vuccaMti // vaDDeiya taddavvaM, visuddhabhAvo sayAkAlaM // evaM ca zrAddhAnAM yadApuMbhamAtrasyApyevaM niSedhastadA kA vArtA uddidhIrSayA yativitIrNasAkSAddevadravyagrahaNasyeti // . taduktam // bhakkhei jo uvikkhei, jiNadavvaM tusAvao // pannAhINo bhave sou, lippaI pAvakammuNA // AyANaM uvabhuMjai, paDivannadhaNaM na dei devassa // nassaMtaM samuvikkhai, so vihu paribhamai sNsaare|| devadravyarakSaNavardhanAdAveva zrAddhAnAmadhikArAttasyaiva ca teSAM paramakoTiprAptiphalAdhAyakatvena bhaNanAt // yaduktam // jiNapavayaNavuDDikaraM, pabhAvagaM nANadaMsaNaguNANaM // rakkhaMto jiNadavvaM parittasaMsArio hoi|| jiNapavayaNavuDkiraM pabhAvagaM nANAdasaNaguNANaM, vaDheto jiNadavvaM, titthayarattaM lahai jIvo // jinnpvynnvuddddikrNti|| jIrNajinabhavanAderuddhAravidhinA tatsthabimbAdyavalokanavihArakramAgatasuvihitayatidharmopadezadvAreNa bhUyasAM bhavyasattvAnAM bodhividhIyakRtvAdbhavati jinadravyaM pravacanavRddhikaramiti saMkAsAudAharaNenacAsyArthasya pratItatvAt // zrAddhoddhAre ca yatInAM sarvathA'nadhikAritvAcca // tasmAcchrAddhaireva svadravyeNa sAdhAraNasamudghadravyeNa vA vAtsalyakaraNAcchrAddhoddhAreNa tIrthAnucchittiH setsyati // kiM yatInAM taduddhArAya vihitena devadravyasvIkAreNeti // tathA sarvArambhiNAM sakalasAvadyArambhapravRtAnAM gRhiNAM parIgraho mU hetuH mAmakatvabuddhiH sa tathA tam // tuzabdo'rthasvIkArAdasya bhedapradarzanArthaH atizayena mahAsAvA mahApApam AcakSate vadanti jinA iti pUrvasmAdanukRSyate // atra cAhuriti kriyAnuvRttyaiva sAdhyasiddhAvAcakSata iti punarabhidhAnaM dvArAMtaranirAkaraNametaditi jJApanArtham // // ayamarthaH // gRhiparigrahe hi tat kRtakAritAdisakalamahArambhamahAparigrahajanitapApAnumatyAdinA yatInAmapi tatkRtAdinAkhilapApasattvaprasaGgo'taH kathaM tasya nAtimahAsAvadyatA parakRtamahApApasyAtmanya'dhyAropaNameva cAtizabdArthaH // // taduktam // ArambhanirbharagRhasthaparigraheNa, tatpAtakaM sakalamAtmani sandadhAnAH, satyAt . patantyahaha taskaramoSadoSamADavyanigrahanayaM sitabhikSupAzA iti // ata eva gRhiparigraho yatInAM prAyazcitApattyA zrute nivAritaH // osannagihisulahugetyAdi // etena gRhisvIkAraM prati yatpaNarasya pUrvaM hi kAlasya sausthyAdityAdinA yuktyabhidhAnaM tadapi nirastam // kAladoSAt kutIrthikAdibhUyastvepi gRhisvIkAramantareNApi bhaktabhadrakAdizrAddhebhyo yatInAmadhunApi bhikSAdiprApterupapatteH // For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 49 ataH kevalaudarikatvApekSyAtIvopahAsapadaM viduSAM tadarthastatsvIkAra iti // yopi, jA jassa Thii ityAdyAgamopanyAsaH sopi na bhavadabhimataprasAdhakaH // anyArthatvAt // naha gRhiparigrahasAdhakoyaM prakRtAgamaH // kintu gaNadharAdInAM ziSyapratiziSyaparigrahaviSayaH // tathAhi // yA kAcidyasya gaNadharaziSyapratiziSyAdeH sthitiH pratikramaNavaMdanAdau nyUnAdhikakSamAzramaNAdAnAdilakSaNA samAcArI yA ca yasya saMtatirgurupAraMparyeNAlocanAdidAna viSayaH saMpradAyaH yA ca pUrvapuruSakRtA gaNadharAdipravartitA maryAdA gacchavyavasthA tAmanatikrAmannanantasaMsAriko na bhavatIti // atra hi gaNadharaziSyAdInAM svasvagurupradarzitasthityAdyatikrame'nantasaMsAritApattyA pratiniyatagaNadharaparigrahaviSayatvamavasIyate // zrAvakANAM tu sarvadhArmikagaccheSvavizeSeNa bhaktapAnAdibhaktyabhidhAnAt // yaduktam // NaMtagaghayagulagorasaphAsuapaDilAhaNaMsamaNasaGghe // asaigaNavAigANaMti // tathA saDDheNaM saivihave sAhUNaM vatthamAi dAyavvaM // guNavaMtANa visesotti // ato nedAnIMtanaruDhyApratiniyatagacchaparigrahaviSayatvaM teSAM sidhyati // yattvazaktasya // tadasaisavvassa gacchassa // tathA disAitacchavina je satthI ityuktagAthayozcaturthapAdAbhyAM dharmaguruSu tadgacche vA vizeSeNa dAnabhaktipratipAdanaM tatteSAM duHpratikAratayA na tu tatsvIkAraviSayatayeti // yadapi samyaktvadIkSAvasare zrAddhAnAM gurorAtmasarvasvasamarpaNena parigrahasamarthanaM tadapi na zobhanam // tathAhi // koyaM parigrahaH // kimupAsyopAsakasambandhaH, Aho pratiniyatA bhAvyavyavasthAviSayatayA niyamanam // tatrAdyapakSe siddhasAdhanam // evaMvidhaparigrahaviSayatAyAH sAdhuzrAddhAnAmasmAkamapyanumatatvAt // atha dvitIyaH // tanna || AbhAvyavyavasthAyAH pravivrajiSUtpravrajitagRhiviSayatayaivAgame darzanAt // tathAhi // kalpavyavahAroktA digvyavasthaivamupalabhyate // yaH pravivrajiSuH sAmAyikAdipAThapravRttaH sa trINi varSANi yAvat pUrvAcAryasya samyaktadAtureva bhavati // yaduktam // sAmAiyAiyA khalu, dhammAyariyassa tinni jA vAsA // niyameNa hoi seho uvakmao taduvariM bhayaNA // yastu nihnavAdirbhUtvA punaH pravivajiSati tasya yadRcchayAdika // atyaktasamyaktvastUtpravRjya yaH pravrajati sa trINi varSANi yAvat pUrvAcAryasyaiva // yadAha // paraliGgi nijjAevA, sammaddaMsaNa jaDhe u uvasaMte // taddivasameva icchA sammattajue samA tinni // utpravrajitastu dvidhA sArupI gRhasthazca // tatra sA rUpI rajoharaNavarjasAdhuveSadhArI // sa ca yAvajjIvaM pUrvAcAryasyaiva // tanmuNDIkRtAnyapi // yAni punastena na muNDIkRtAni kevalaM For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 zrI saGghapaTTakaH bodhitAnyeva tAni yamAcAryamicchanti, tasyAsau dadAti tadIyAni ca tAni bhavantItyana patyasyAyaM vidhiH // sApatyasyatva'patyAnyapi pUrvAcAryasyaiva // ydaah|| sAruvI jAjIvaM puvvAyariyassa jeya pvvaave|| ahavAviesa chaMdo icchAe jassa so dei // gRhasthaHpunavividho muMDitaH sazikhazca sa ca dvividhopi pUrvAcAryasya // yAni ca tenotpravrajanAnantaraM varSatrayAbhyantare bodhayitvA muNDIkRtAni tAnyapIti // Aha ca // jopuNagihatthamuNDo ahava amuNDou tinni varisANA // AreNaM ghavvAve sayaMca puvvaayriysvve|| evaM cAbhAvyavyavasthAyAmAgame vyavasthApitAyAM bhavatprakalpitasAmAnyagRhiviSayAbhAvyavyavasthAyAH kvAvakAzaH yenedAnIMtanarUDhyA pratiniyatagacchaviSayatayA gRhiparigrahaH kriyamANo bhavataH zobheta // kiJca eSApyAbhAvyavyavasthA suvihitAnAmeva pratipAditA na pArzvasthAnAm // nanvevaM tarhi samyaktvadIkSAkSaNe zrAddhAnAM gurave svasamarpaNamupacAravacanaM prasajyeta, tannedAnIM tathAvidhazarIrAdiceSTAbhivyaMgyabahumAnasAraM naisargikabhaktyA tathAbhidadhatAM teSA maupacArikabhAvAbhAvAt itarathA samyaktvapratipatteranupapatteH // taduktam // kA bhaktistasya yenAtmA sarvathA na hi yujyate // abhakteH kAryamevAhuraMzenApyaniyojanam // na caivaM gurorapi tadanumatyAdinA tadgatAdhikaraNaprasaGgaH // mamakAravirahitatvena tasya bhagavadAjJayaiva pravarttamAnasya tadabhAvAt // ___ yaduktam // guruNo vinAhigaraNaM, mamattarahiyassa ettha vatthumi // tabbhAvasuddhihetuM, ANAi payaTTamANassa // etena zraddhAnuguNyena dAnopadezAdinA guroryacchrAddhasvIkArasamarthanaM, tadapyasaGgatameva // svIkAramantareNaiva bhAvAnurUpyeNa dharmavRdhyarthaM gurosteSu sdvissydaanaadyupdeshprvRtteH|| yaduktam // nAUNayatabbhAvaM, jaha hoi imassa dhammavuTThitti / dANAduvaesAo, aNeNa taha ittha jaivvaM // ___ yadapyuktam // gRhiNAM digbandhopi yativanna duSyatIti tadapyasamIcInam // duvihA sAhUNa disA, tivihA puNa sAhuNINa vinneyA // itinyAyena yatidigbandhavadgRhidigbandhasya kvacidapyazravaNAditi // evaM ca gRhiparigrahassarvathA yatInAM nocitaH // 5 // caityasya jinagRhasya svIkaraNaM svAyattatApAdAnaM tatra // turatrApi prathamadvArAdasya bhedamAha // garhitatamaM pratyahaM sakalacaityakRtyacintAtadravyopabhogAdinA lokepyatininditaM mAThapatyaM maThanAyakatvaM syAdbhavet yatecneH // etaduktaM bhavati // caityasvIkAre hi yatInAM taccintanaM sakalamanuSTheyaM tasya cArambhadoSavattayA dravyastavatvena yatInAM nivAraNAt // tadadhikaguNa For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH sthAnakabhAvastavaniSThatvAtteSAm // tadazaktasya ca dravyastave'dhikArAbhidhAnAt // bhAvaccaNamugravihAriyA u davvaccaNaM tu jinnpuuaa|| bhAvaccaNAu bhaTTho, havijja davvavvaNujutto / / taccintane tu yatInAM bhAvastavAbhAvaprasaGgAt // dravyastavasya ca SaT-jIvanikAyavirodhitvena tato nyUnataratvAt // tatsaMyamasyaiva ca pUrNasya bhagavatAmabhimatatvAt // yadAha // davvatthaoya bhAvatthaoya davvatthao bahuguNutti buddhisiyA // aniuNajaNavayaNamiNaM, cchajjIvahiyaM jiNA biMti // cchajjIvakAya saMjamadavvattha e soviruju e kasiNo, to kasiNasaMjamavi A pupphAiyaM na icchaMti // atha caityamuddizyArambhAdayopi yatena virudhyante // tathAhi // bhagavAn zrIvairasvAmI tridazavinimmitamaNimayavimAnasyopariSTAtsAtakaumbhamujjRmbhamambhojamadhyAsIno jRmbhakavRndArakavRndena purato vidhIyamAnA'vigAnagAnahRdyanATyAtodyaninAdapUritasamastanabhastalo himagirizikharavartizrIdevatAyAH sakAzAntirargalasamucchaladatucchAvandhyasauganthyasurabhitakakupkAntAnanAni vizaprasUnAni hutAzanagRhAcca prasUnAni samAdAya puryAH tathAgatAyatanAni vihAya vihAyasA mandAnilacalazvetaketanaM jinaniketanaM paryuSaNamahasi samAjagAmeti zrUyate // yathoktam // ceiyapUyA kiM vairasAmiNA muNiapuvvasAreNa // na kayApurIi taiyA mukkhagaMsAvi sAhUNaM / / atastaccaritamanuvartamAnAH samprati kathaM vayamupAlambhamahI iti cenna // bhagavaccaritasya bhavatAmAlambanIkartumanucitatvAt nahi stamberamasparddhayA'smAdAdInAmikSubhakSaNaM yujyate // tena hi bhagavatA tathAvighasaGghaprArthanayA tathAgatamanorathapathamathanAya svatIrthaprotsarpaNAya ca svapANigrahaNaM vinA pUrvoccitAni dhUpenA'cittIkRtAni ca kusumAni sakRdAnItAni bhavatAM ca mAlAkArANAmiva satataM svayamuccayanagumphanapANigrahaNAdinA prakRtapravRttirupalabhyate // ato bhagavaccaritamAlambya devanamasyAcchadmanA svopabhogAyaiva kevalamabhiyuJjAnAH kathaGkAraM bhavanto na vIDante // yaduktam // ceiyakulagaNasaGke, annaM vA kiJci kAunissAe // ahavAvi ajjavairanto sevantI akaraNijjaM / ohAvaNaM paresiM satitthaobbhAvaNaM ca vacchallaM, na gaNiti gaNemANA puvvucciyapupphamahimaM ca // gaNemANatti AlambaNAnigaNayaMtaH ityaho avivekasekaH sAtireka:pravrajitAnAmapi yadevamaMkurayati mahArambhabhUmIruhAn // caiuNa gharAvAsaM Arambha pariggahesu vaTTantI // jaM sannAbheeNaM eyaM aviveyasAmatthaM // sannAbheeNaMti devAdyartha metaditinAmabhedena // maMsanivittikAo sevai daMtikkhayanti dhaNibheyA // iya caiUNarambhaM paravavaesA kuNai bAlo // atha, coei ceiyANaM khittahirannAi gAmagoNAi // laggaMtassau muNiNo tigaraNa suddhI kahanu bhave // ityAdinA caityakSetrAdicintAM vidadhato yatestrikaraNa-zuddhiM dUSayata:pUrvapakSiNo vacanAdavasIyate yatezcaityoddezenArambho na duSyatIticet For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH, 52 na siddhAntArthAparijJAnAt // AgamedyutsargatastAvadArambhAdidoSeNa sattAyAM kSetragrAmAdInAM niSedha eva pratyAdi // tathAca kutastyA taccintA yateH // atha kathaJcit kenApi bhadrakAdinA rAjJA caityasya grAmAdayo vitIrNAH santi te ca kadAcidbalavatA kenApi haThenApahartumArabdhAstadA saGghalAghavarirakSiSayA sAdhu zrAvakANAM taccintA'nujJAtA yadi tu lobhAdinA yatiH svayaM dezanAdvAreNa vA tAn mArgayettaccintAM vA vidadhyAttadA tasyacAritrAzuddhireva // taduktam // bhannai ittha vibhAsA, jo eyAiM sayaM vimaggijjA | nahu hoi tassa suddhI, aha kovi harijjA yAiM // savvacchAmeNa tahiM, saGghaNaM hoi laggiyavvaMtuM // sacarittacarittINaM eyaM savvesi kajjaMti // ataH kathaM saspRhatayA caityArambhaM kurvatAmadhunA tanamunInAM na doSa iti // yadi campra saMpUrNabhAvastavasyAzakyatvena tadapekSayA caityakRtyacintanamapi mahAphala - mabhyupeyate tadA tejakarajoharaNAdiparihAreNa gRhinepathyamabhyupagamya jinapUjanamAdriyatAm // yaduktam // jai na tarasi dhAreo, mUlaguNabharaM sauttaraguNaM ca // mutUNa totibhUmI susAvagattaM vrtraagN|| arahaMtaceiANaM, susAhupUyArao daDhAyAro // sussAvago varataraM, na sAhuveseNa adhammo // rajoharaNAdiliGgaM bibhratAM tu caityoddezenApi yatInAmArambhavidhAnaM mahate pApAya lokazokAya ca // yadAha || chajjIvanikAyadayAvivajjiu neva dikkhio na gihI // jaidhammAo cukko, cukkai gihidANadhammAo // tathA // samprati prativeSeNa, lokamoSakSameSvaho // sitAmbareSu jAteSu, caurAH kiMnirmitA mudheti // etenoktanyAyena samprati gRhamedhinAmityAdinA yatInAM caityasvIkArasamarthanaM tadapi zraddhAsamRddhAnAM keSAJcchriddhAnAmadyApi zrutoktavidhinA caityacintAkaraNadarzanena nirastam // yadyapi caityasvIkArArthatayA, sIleha maGkhaphalae ityAgamopadarzanaM tadapyasaGgatam // asyAnyArthatvAt // tathAhi // kecit suvihitA vihArakrameNAMtarA kaJciducchanna zrAvakaM madhyasthabhUrilokamantaHsthitacaityacintAniravadhAnadevakulikajIrNazIrNaprAyaikajinasadanAdhiSTitaM grAmamekaM prAptAstatra ca tepavAdena devakulikAnAM zikSAdyarthaM devakulaM gatA etatsamAracanasaMbhave kAlena gacchatA tatratyalokasya bhadrakatayA jainamArgAbhyupagamaguNaM suvihitasaMpAtena saMbhAvayaM devakulikAnpratyAhuH sIlehetyAdi // bho devakulikA etAni maGkhaphalakAnIva maGkhaphalakAni yathA maGkhasya phalakojvalatayA grAsanirvAha evaM bhavatAmapi caityanirmalatayA tatsadanasajjatayA ca nirvAhaH // ato nirvAhahetucaityAni zIlayata samAracayata // itare suvihitAH coyanti prerayanti tantumAisu lUtAtatvaprasAraNAdiSu // atha te liGginaH savRttayaH caityacintA vinApi prAksaJcitadraviNanicayeta vidyamAnanirvAhA stadA tAn abhiyojayanti || ambArDiti niSThuravAcA zikSayanti // yathA bhojJAkimityetAni caityAni na samAracayatha yata etAni vinA pazcAdapi na bhavati bhavatAM For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH nirvAhaH // aNicchati // atha devakulikAH sAtalampaTatayaitadapi kartuM necchanti tadA suvihitAH svayameva tantujAlAdIni pherDiti apasArayanti // upahAsabhayAd gRhibhiradRzyamAnAH kathamevaM suvihitAnAM svayaM caityasamAracanapravRttiriti yadi kazcid brUyAt tatraitsamarthanAyedaMgAthA yugamuSThite // 53 annAbhAve jayaNAithagganA so havijja mA taNa // puvva kayAyagaNAisu isiMguNa saMbhaveiharA // ceiyakulagaNasaGkhe AyariyANaM ca pavayaNasueya // savvesuvi teha kayaM, tavasaMjamamujjumaMteNa asyArthaHanyAbhAve zrAvakAdyabhAve yatastatra zrAddhA na santi yena ta eva samAracanaM kurvIran ataH svayaM yatanayA kurvvanti // mAbhUccaityasamAracanam // kA vo hAniriticet ata Aha // mArganAzo jainamArgocchedo mA bhUttatra tena hetunA pUrvakRtAyatanAdiSu cirantanajinagRheSu ISadguNasaMbhave sati manAglokasya jinamArgapravRttisaMbhAvanAyAm // ayamAzayaH // tatra hi dezeM tadevaikaM jinabhavanaM tatazca zrAvakAbhAvena devakulikAnAM ca sukharasikatvena caityacintAdyabhAve tatra deze jinagRhAbhAvAnmArgocchedo mAbhUditi // tatratyalokasya mAdhyasthyena guNasaMbhAvanayA suvihitA api tatra jinagRhe kAJciccintA yatanayA viddhati // // iharati // itarathA evaMvidhaguNAbhAve caityakulagaNasaGghAcAryapravacanazruteSu sarveSvapi vaiyAvRtyasthAneSu teSu tena suvihitena kRtaM vaiyAvRtyaM tapaH saMyamodyamaM kurvateti // evaM rUpAlabaMnAbhAve suvihitasya na caityacintayA kAcit svArthasiddhiH saMyamodyogasyaiva tasya sarvottamatvAdityarthaH // evaJcAsyAgamasya tAtparye nAsmAccaityasvIkArasiddhiH // mArgocchedabhayena hi zrAvakAbhAve taccai tyasamAracanaM prati suvihitAnAM devakulikapreraNaM na tu yatInAM kRtyametadityabhisaMdhAna // ataH kathamayamAgamazcaityasvIkArArthatayA yatInAM paryavasyediti // evaM ca tvameva paribhAvaya mArgAnusAriNyA manISayA yanmunerdevAdhikAraM cintayataH-kathaM mAThapatyamatikutsitaM na prasajyata iti // laukikA apyAhuH || yadIcchennarakaM gantum, saputrapazubAndhavaH / deveSvadhikRtiM kuryAd goSu ca brAhmaNeSu ca // tathA // narakAya matiste cet, paurohityaM samAcara / varSaM yAvatkimanyena mAThapatyaM dinatrayamiti // idAnIM nigamayati // itiyasmAdarthe yasmAt evamityuktakrameNa vratavairiNI cAritrapratipaMthinI iti hetvarthI bhinnakramaH sa cAgre yokSyati // mamatAM arthAdiSu svIkArabuddhiH iti tasmAddhetorna yuktA nopapannA muktyarthinAM nirvANAbhilASiNAM munInAmiti vRttArthaH // For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 zrI saGghapaTTakaH sAmpratamasaMyamAdidoSapradarzanenAprekSitAdyAsanadvAraM nirAkartumAha // ||muul kAvyam // bhavati niyatamatrAsaMyamaHsyAdvibhUSA, nRpatikakudametallokahAsazca bhikSoH / sphuTatara iha saGgaH sAtazIlatvamuccai, riti na khalu mumukSoH saGgataM gabdikAdi // 11 // TIkA:-bhavati jAyate niyataM sarvadA atra gabdikAdyAsane'saMyamo jIvarakSA'bhAvaH // gabdikAdenityasyUtatvAdinA pratyupekSaNAdyabhAve vivarAdinA tadantaHpraviSTAnAM tadantarecotpannAnAM vA trasAdInAM tatropavezanena vinAzasaMbhavAt // bhikSoritivRttamadhyasthapadaM sarvatra sambadhyate syAt bhavet vibhUSA zobhA tatropaviSTasya jagatopyuparivartyahamitivibhUSAkAryabhimAnapravRttevibhUSA ca yatInAmavazyaM varjanIyA // yaduktam // vibhUsAvattiyaM bhikkhU, kammaM bandhai cikkaNaM // saMsArasAgare ghore, jeNaM paDai duruttare // iti // ____ nRpate rAjJaHkakudaM cihna rAjAdInAmeva prAyeNa mahaddhikAnAM tatropavezadarzanAt // lokahAso janatotprAsanaM ca zabdo doSasamuccaye bhikSoryateH // aho bhikSopajIvino muNDitA apyevaMvidhAsaneSUpavizatItyAdiseya'janavacanazravaNAt // sphuTataro lokaprakaTaH iha gabdikAdau saGgaH parigraho mahAdhanatvena muccha hetutvAt // sAtazIlatvaM sukhalAlasatvam // tadantareNa haMsa rutAdipUrNeSu sparzeSu tathAvidhAsaneSu yatyanucitatayA siddhAntaniSiddheSUpavezA'saMbhavAt // uccairatizayena iti hetau ebhyo hetubhyo na khalu naiva khaluravadhAraNe mumukSormokSArthino yate: saGgataM yuktiyuktaM gabdikAdyAsanam upabhogatayeti zeSaH // lokaprasiddho rUtAdibhRtaAsanavizeSo gabdikA // AdizabdAnmasUrakasiMhAsanAdiparigrahaH // etena yadapi - nANAhiovarataramityAdyAgamabalena pravacanaprabhAvanAGgatayA yatInAM gabdikAsiMhAsanAdyAsanopavezanasamarthanaM tadapi sukhazIlatAvilasitam / ___ tathAhi // kiM yatermahArhagabdikAdyAsanopavezanameva pravacanaprasiddhasamyagjJAnAditrayAbhivyaJjanam ? na tAvadAdyaH // idAnIMtanarUDhyA nirguNasya kasyacidanAgamajJasyAcAryAdeH sadasi vyacikhyAsayA mahArhAsanopavezanepi pravacanaprabhAvanAyA anupapatteH pratyuta tAdRzastasya tathAbhUtAsanamadhyAsInasya kenApi tarkakarkazavAgbhallizalyitArAtikovidena prativAdinA kSiptasya sahRdaya hRdayaGgamaprativacanAbhAvena mahApravacanalAghavApAdanAt // For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 vibhAga-1, bRhadvRttiH tathA ca paThyate // guNairuttuMgatAM yAti, na coccAsanasaMsthitaH / prAsAdazikharasthopi kAkaH kiM garuDAyate // atha dvitIyaH // tarhi tatraiva prabhAvanAkalpalatAmUlatayA prayatyatAM kiMbRhadAsanAdyATopena mugdhajanabandhIkaraNena // yaducyate // guNeSu yatnaH kriyatAM kimATayaipaiH prayojanam // vikrIyante na ghaNTAbhi, rgAvaH kSIravivarjitAH // Agame ca ziSyopadhyAdibhireva sUriniSadyAvidhAnAbhidhAnAt // upadezamAlAyAmapi // navi dhammassa bhaDakketyatra bhaDakkA bRhadAsanAdyATopa iti vyAkhyAnena vastutaH siMhAsanAdyAsananiSedhapratipAdanAt // kiJcApratyupekSatvenAkalpanIyatayAgamaniSiddhadUSyapaJcakAntarvarttitvena gabdikAdyAsanasya pravacanaprabhAvanAnaGgatvAt // yadAha || appaDilahiyadUse tUlI uvahANagaM canAyadyA // ganduvahANAliGgiNi masUrae ceva pottamae // palhavikoya vivAvAranavaya atahayA dADhagAlIya // duppaDilehiyadUse eyaM bIyaM bhave paNagam // atra hi tUlyupadhAnagabdikAprAvaraNapuSpapaTAdayo 'pratyupekSyatayA yatInAmasaMyamahetutvenAnupAdeyatayopanyastAH // bhavantastu tulyupadhAnagabdikAdInyeva bhagavatsiddhAntamAtsaryeNai va haThAdaviratamupabhuJjAnAH pravacanamAlinyamAnayanta upalabhyanta ityaho mahAmohamadirA madayati viduSopi // yadapi rAovaNIya ityAgamabalane vyAkhyAnAdau siMhAsanopavezanopapAdanaM tadapi na sacetasAM cetazcamatkArakaram // tathAhi // rAjopanItasiMhAsanopaviSTA gaNadharA vyAkhyAyantIti . kiMrAjopanIta eva siMhAsanaupaviSTA aho rAjopanItepi upaviSTA ityapi kimuupaviSTA eva utopaviSTA apIticatvAraH pakSAH kaSAyA iva bhavadabhimatavyAghAtadakSA uttiSThante // / / tatra yadyAdyaH pakSastadAgaNadharanyAyAnusAreNa bhavatAmapi rAjopanItasiMhAsanasthAnAmeva vyAkhyAprasaGgaH // atha dvitIyastadA rAjopanIte tadanyopanItepItyayamartha statrApi vikalpe kiM tadanyopanIte rAjavyatiriktajanopanItam aho svopanItam // na tAvadAdyaH // rAjavyatiriktalokAnAM siMhAsanAbhAvenatadupanItatvAnupapatteH // nRpAsanaM vinA'nyasyAbhidhAnakozAdiSu siMhAsanavyapadezAsiddhaiH // nRpAsanaM yattadbhadrAsanaM siMhAsanaM ca taditivacanAt // anyatra tu tadvyapadezasya bhAktatvAt // nanu bhavatvagnirmANavakaityAdau sarvathAtadAkAradhAraNatadarthakriyAkAritvAdiviraheNa katicittadguNayogAdagnizabdasya mANava - kebhAktatvamiha tu mAtrayApitatadvirahAbhAvena sakalatadguNopapatteH kathaM bhAktatvaM // abhidhAnakozapAThopyupalakSaNatayA samAdhAsyate anyathA bhagavatprAtihAryAntaHpAtinyapi For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 zrI saGghapaTTakaH tasmin siMhAsanazabde gauNatvaM prasajyeta // evaM ca rAjJopanIte tadanyopanIte vA tasminnupaviSTA gaNadharA vyAcakSate tadanusAreNa vayamapIti kimanupapannamiticet // evaM tahipratyupekSAdyanarhatayA tadadhyAsanasya munInAmananuguNatvAditiparihArostu // __nApi dvitIyaH svArthanirmApitasiMhAsanasyAdhAkarmatvena yatInAM tatropavezanAyogAt // yatyarthabhaktazrAvakAdinirmApitasyApi tadvadeva varjanIyatvAt // nApi tRtIyaH // tathAhi // rAjopanItasiMhAsanasadbhAvepi katopihetostatropavezanAsaMbhave na gaNadharANAM vyAkhyAnAbhAvaprasaGgaH // tathA ca tadanusAreNa bhavatAmapi // nApi caturthaH // tathAhi // bhavatu gaNadharANAM rAjopanItasiMhAsanopavezanAnupavezAbhyAM vyAkhyAnavidhiH // rAjopanItasiMhAsanopavezanasaMbhAvanAspadatvAtteSAMbhavatAM tu rAjopanItasiMhAsanaprAptisaMbhAvanAyAM satyAmevAnyathApyupaviSTAnAM vyAkhyAnakaraNaM saGgaccheta // ___ evaM ca pradarzitAgamAvaSTambhena siMhAsanopavezanaM kathamapi bhavatAM nopapadyate // tasmAdayamasyAgamasyAbhiprAyaH yado gaNabhRtAM vyAkhyAnAnehasi kazcidbhadrakAdiH pRthvIpatirupavezanAya svaM siMhAsanamupanayati tadA taccetonuvRtyA tatrAdhikaM te prabhAvanAdilAbhaM saMbhAvayantastadA tadAsanamadhyAsyApi vyAcakSate // anyathA tu teSAMbhagavatsamIpavartinAmutsargeNa tatpAdapIThAdhyAsanena kadAcittataH pRthagviharatAM caupagrahikapaTTAdhupavezanena svaniSadyopavezanena vA vyAkhyAvidhiH pratipAditaH // evamadhunApi gItArthasUribhirutsargeNaupagrahikapaTTasvaniSadyAdyupavezanena vyAkhyAnaM vidheyam // apavAdatastu kadAcidrAjakulAdigamane tatprArthanayA siMhAsanAdyupavezanenApi natvidAnIMtanaruDhyA yathAkathaJcitsiMhAsanAdAvupaveSTavyamiti etena yadapi vairasvAmyudAharaNena yatInAM mahArhasiMhAsanAdhyAsanapratipAdanaM tadapyapAstam // kanakakamala siMhAsanAdInAM gabdikAdyapekSayA'lpadoSatvena kathaJcidapavAdena sAtizayAnAM tathaiva bhavyopakArasaMbhAvanayA vyAkhyAnAdau siddhAnte zravaNAt // gabdikAdInAM ca kevalasAtazIlatAvyaJjakatvena siMhAsanAdyapekSayA mahAdoSatvena ca vyAkhyAvidhau kvacidapyananujJAnAt // ___yadapi kvacidapavAdena teSAmapajJAnaM tadapiglAnAvasthAyAM guptavRttyA puruSavizeSamAzritya na yathAkathaJcit // tasmAttatyAga eva yatInAM nyAyaH // etena gabdikAdyAsanamupAdeyamityAdau prayogepi gabdikAdeH pravacanaprabhAvanAGgatvasyoktanyAyena nirastatvAddheturasiddho veditavyaH // svapakSasAdhanaM tu yatInAM gabdikAdyAsanamanupAdeyam asaMyamahetutvAt AdhArmikabhojanavaditivRttArthaH // 11 // sAmprataM sanAmoccArasAvadyAcaritAbhidhAnapurassarataddoSapradarzanena sAvadyAcaritAdaradvAra For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 vibhAga-1, bRhadvRttiH nirasyannAha // // mUlakAvyam // gRhI niyatagacchabhAga jinagRhe'dhikAroyateH, pradeyamazanAdi sAdhuSu yathA tathAraMbhibhiH / vratAdividhivAraNaM suvihitAntikegAriNAm, gatAnugatikairadaH kathamasaMstutaM prastutam // 12 // TIkA:-gatasya pUrvaprasthitasya kasyacit anu pazcAd gataM gamanamanyasya yattad gatAnugataM tadeSAmastItigatAnugatikAH // astyartheikpratyayastaddhitaH // ayamarthaH // yathA gaDDarikAH kAJcana dizaM pratItya kAJcidekAmavikAM puro gacchantImavalokya tadanumArgeNa pAzcAtyAH sarvA api tAmanugacchanti na mArgasya sugamadurgamatvAdikaM mRgayanti // ___ tathA jinapravacane sukhalolatayA kaJcidekaM pravAha mArge gacchantaM vIkSya tacchIlatayAnyepi tanyAyyAnyAyyatAmavicArayanto ye tamanugacchanti te saMsArapathAbhinanditvAttathocyante // tairgatAnugatikairlokapravAhapatitairyatyAbhAsaiH ada etat sakalajanapratyakSagRhiniyatagacchabhajanAdikaM sAvadhAcaritam // - asya sAvadyAcaritasyAnekavidhasyApi samudAyarUpatayaikatvavivakSaNAt adaityekavacanaM kathamiti kSepagarbhaprakAravacano nipAta: kena kutsitaprakAreNa asaMstutaM yatInAmakRtyatayA aparicitamapyanucitamitiyAvat prastutaM prArabdhamAhatamityarthaH // tadeva nAmagrAhamAha // .. gRhI zrAvako niyataM gacchAntaraparihAreNaikataraM gacchamAcAryapratibaddhayatisamudAyaM bhajate parigRhNAti sa tathA // gRhiniyatagacchabhAktvena hi yatInAmidAnIM sarvabhaktapAnAdi nirAbAdhaM nirvahatItidhiyA bhavatItikriyApadaM yathAsaMbhavamatrAdhyAhAryam // gRhiniyatagacchabhAktvaM ca yatInAM tadgatasakalArambhAnumatyAdinA pApasatvaprasaGgenAsaMstutam // __ yadapyutpadyate hItyAdinA'dyatanakAlApekSayA tatsamarthanaM tadapi na yuktaM tasyApavAdikatayAgamoktAdhAkAdiviSayatvAnna sarvathA niSiddhagRhiniyatagacchabhajanaviSayatvam // kiJca gRhiniyatagacchabhajanamantareNAdhunAtanayatInAM mAtsaryAd gRhasthAnyonyAkRSTayA kalaH syAditi bhavatAM tadabhyupagamaHsa cAsaGgataH // . ... kAladoSAnnavanavaprAdurbhavassuvihitadarzanane guNavattvAdibuddhayA zrAvakANAM tadantikagamanAdinA bhavatAmidAnI pratyuta vivakSitakalahasyAdhikyopalambhAt ityahodandazUkabhiyA palAyamAnasya kesarImukhe nipAtaH // For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH tathA jinagRhe devasadane'dhikAraHsakalatatkRtyacintananiyogo yatecne'rAddhAnAmidAnI taccintAniravadhAnatAvyAjena // asya cAsaMstutatvaM caityasvIkAradvAranirAkaraNe prAgevadarzitam // __ tathA pradeyaM vitaraNIyaM azanAdi azanaM bhojanamodanAdi AdizabdAt pAnakAdigrahaH sAdhuSu yatiSu atra ca sampradAnepi viSayavivakSayA saptamI // yathAtathA yenatena prakAreNa azuddhamapItyarthaH // ArambhibhirgRhasthairadhunA kevalena zuddhanAzanAdinA nirvAhAbhAvAditi // azuddhAzanAdidAnapravarttanasya cAsaMstutatvamauddezikabhojananirasanAvasare pratipAditam // tathA vrataM sarvaviratirAdizabdAddezaviratisamyaktvAropaNatadantikagamanAdigrahaH // tatazca vratAdividheH sarvaviratyAdyabhyupagamasya vAraNaM niSedhaH suvihitAntike sanmunisamIpe'gAriNAM zrAddhAnAmetaddezanApariNatAntaHkaraNAnAm // nAsmatpAveM dIkSAdikamapi grahISyantItibuddhyA etasya cAsaMstutatvaM teSAM suvihitAbhyAse dezanAkarNanavratAdiniSedhena yatyAbhyAsotsatradezanAsilatAlUnavivekamastakatayA taddhetukAnivAritaprasaradurgativajrapAtApAdanAt // anyadurgatipAtanaM ca yatInAM pApAdapipApIyaH // taduktam // kimatopi mahApApa, majJAnAtUtukaH svayaM // pAtayatyandhakUpe yanmUDhaH sahacarAnapi // Agamepyuktam / kiM etto kaTThayaraM, sammaM aNahigayasamayasadbhAvo // annaM kudezaNAe kaTThayarAgaMmi pADeI / koitto pAvAyaro, jou niutto pamANaThANammi // jANaMto jiNavayaNaM pamANamapamANayaMtou // evaMca cintyamAnamAdhunikamunInAM sAvadyAcaritamAgamaviruddhatayA na ghaTamiyattItivRttArthaH // 12 // idAnIM zrutapathAvajJAdvAranirAsamupakramate // tatra ca nAnAvidhAH zrutAvajJA jinAjJAbAhyaliGgibhirupakalpitAstatra prathamamayogyasyApisvaguruziSyasya gacchagrahAnmahAjanApUjopalambhena zrutapathAvajJAM pazyaMstAmevamohamahimapradarzanadvAreNanirAkurvannAha // // mUlakAvyam // nirvAhArthinamujjitaM guNalavaijJAtazIlAnvayam, tAdRgvaMzajatadguNena guruNA svArthAya muNDIkRtam / yadvikhyAtaguNAnvayA api janA lagnogragacchagrahA, devebhyo'dhikamarcayanti mahato mohasya tajjRmbhitam // 13 // TIkA:-nirvAhArthinaM kevalaM udarabharaNaprayojanaM na tu saMsAranistArakAMkSiNam, ujjitaM hInaM guNalavaiH kSamAdilezairapi // pravrajyAyogyo hi puruSaH kSamAdiguNavAn bhavati // yaduktam // pavajjAe joggA, AriyadesaMmi je samuppannA // jAikule hi visiTThA taha khiinnppaaykmmmlaa| evaMpayaiecciyaavagayasaMsAranigguNa sahAvA // tatto a tasvirattApayaNukasAyappahAsA ya / / For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 59 ayaM tu kSamAdyaMzenApi tyaktaH // tathA zIlaM svabhAvaH sadvRttaM ca // anvayazca kulaM zIlaMcAnvayazceti dvandvaH // tatazcAjJAtAvaviditauzIlAnvayau yasya sa tathA tam // parIkSitazIlakulasya hi pravrajyAdAnaM zAstre'bhihitam // aviditasvabhAvo hi kaSAyaduSTAdiH kvacidaparAdhe gurvAdinA zikSitastamapi jighAMsati // evamajJAtavRttopi taskarAdiH pravrajitastacchIlatvAtstainyAdikaM kadAcidAcaran gacchamapi tulAyAmAropayati / / tathA'viditakulo dIkSitaH kathamapi karmodayAddIkSAM jIhAsurniraMkuzatayA jahAtyeva // kulInastu kadAcidakAryaM cikIrSurapi kaulinyasatataguruzikSAnibiDanigaDaniyamo na karotyeva // yaduktam // api nirgantumanasaH pravrajyAmandirAnnarAn // ruNaddhi purataH sthASNurargaleva kulInatA jaivihuniggayabhAvo tahavihu rari kajjae sayannehiM // vaMsakuDaMgIcchinnovi veNuo pAvae na mahiM // muNDIkRtaM dIkSitam // guruNA AcAryeNa // tAdRzaM vineyavaMzasame vaMze jAtaH sa ajJAtakulodbhava ityarthaH // tathA te tatsajAtIyavineyatulyAguNAH niHzIlatAdayo dharmAsya tathA tataH karmadhArayasamAsakaraNena guruziSyayorvaMzaguNAtyantasAjAtyaM vyanakti // tAdRzo hi tAdRzameva muNDayate // samAnazIlavyasaneSu sakhyamitivacanAt // svArthAya svaprayojanAya svazarIrazuzrUSAdihetave na tu saMsAraduHkhebhyo mocayituM tamevaMvidaM yadarcayanti malayajaghusRNaghanasArAdinA vastrAdinA ca satataM pUjayanti adhikamiti kriyAvizeSaNam atiriktaM devebhyopi janAH zrAvakalokAH // nanu tepi taM pUjayantastAdRgguNA va bhaviSyantItyata Aha / vikhyAtaguNAnvayA api jagatIpratItagAMbhIryaudAryakSamAdiguNamahAkulAapi // AsatAM taditara ityapizabdArthaH // kasmAdevamityata Aha || lagnogragacchagrahA itihetugarbhavizeSaNam // lagnazcetasi niviSTa ugro dRDho gacchapratibandho yeSAM te tathA // bhavatu nirguNo vA guNI vAyaM kiM no'nayAcintayA // gurubhirayamasmAkaM pradarzitaH tathA asmadvaMzyairapyayaGgurUtvenanainaM hAsyAma iti vihitasvasvagacchagocaramanobhinivezA ityarthaH // atha vidurANAmapi teSAM tAdRk ceto nirbaMdhe ko heturityata Aha || mahato'ti prabalasya mohasya mithyAbhinivezasyAtaditi tAdRzasyApi tathAvidhAbhyarcanAdikaM jRmbhitaM lIlA`yitam // tathAhi // na gurUpadarzitatvaM nirguNepi tacchiSye'bhyarccanAdinibandhanam // yadi higuruH svajanyAdinA nimittena nirguNamapi ziSyaM mohAd gurutayA darzayati netAvatA so bahumAna - For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghaTTakaH 60 marhati vivekinAm // guNAnAmeva bahumAnahetutvAt // te cettatra na santi tadA kiM niHphalena gurupadarzitena // yaduktam // gauravabIjaM ziSye, guNAH satAM na gurudarzitatvaM yat // gurudiSTamapyasattvAllokAyatamatamagauravyam // tathA svavaMzajAbhyupagamasyApi nirguNagurubahumAnahetutve lakSmIprAptAvapi nRNAM svakulakramAgatadAridrAdare parityAgaprasaGgAnna caivaM loke upalabhyate // yduktm|| suguruprAptau kuguruM kramAnuSaktamapi na jahati dhImantaH // ciraparicitamapinojjati nidhilAbhe ko nu daurgatyam // ata eva siddhAnte guruguNahInasya guroragurutvena yatInAmapyaMgAramadrdakaziSyANAmiva sadgurugacchAntarasaMkramaNena tatparityAgaH pratyapAdi // yadAha // guruguNarahio ya guru na guru vihitvAgamo ya tassiTThI || annatthasaMkameNaM. nau egAgitaNepi // laukikA apyAhuH // gurorapyavaliptasya, kAryAkAryamajAnataH // utpathaM pratipannasya, parityAgo vidhIyate // tatazcaivaMsthite yannirguNepi gururevAbhyupagamenAbhyarcanAbhisaMdhiH samahAmohamahimetivRttArthaH // etarhi gacchamudrAmudritatayA lokAnAM saddharmApratipattyAdinA zrutAvajJAmIkSamANaH saviSAdamAha // // mUlakAvyam // duSprApA gurukarmmasaJcayavatAM saddharmabuddhirnRNAm, jAtAyAmapi durlabhaH zubhaguruH prAptaH sa puNyena cet / kartuM na svahitaM tathApyalamamI gacchasthitivyAhatAH, kaM brUmaH kamihAzrayemahi kamArAdhyema kiM kurmahe // 14 // TIkA: - duSprApA durlabhA saddharmabuddhirbhagavatpraNItanirupacaritadharmajighRkSA // atha pAramezvarasya sarvasyApi zobhanatvAvizeSAt kiM saditi vizeSaNeneticet na tasyApIdAnIM kAladoSAdanu zrotaH pratizrotorupatvena dvaividhyadarzanAt // tathAhi / / viSayakumArgadravyakriyAnukUlye sukhazIlajanaiH siddhAntanirapekSasvacchandamatiprarupito bahujanapravRttigocaraH panthA anuzrotaH // ayamarthaH // anupathena hi gacchataH puruSasya nadI zrotaH sugamaM sAgaragAmI ca bhavati / evamayamapi prakRto mArgaH sukaratvAt saMsAraprApakatvAcca tathocyate zrutoktasakalayuktyupapannaH svayaMbhagavatprajJApitaH prekSAvatpravRtti viSayastu pratizrotaH etaduktaM bhavati pratipathena pratiSThamAnasya hi nadI zroto durgamaM pAraprApakaM ca jAyate evamayamapi panthA duSkaratvAtsaMsAratArakatvAccaivamabhidhIyate // For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH yaduktam // aNusoyapaTThie bahujaNaMmi paDisoyaladdhalakkheNaM // paDisoyameva appA dAyavvo hou kAmeNaM // aNusoya suho logo paDisoo Asavo suvihiyANaM // aNusoo saMsAro paDisoo tassa uttAro // atrAsava iti iMdriyajayAdirupaparamArthapezalaH kAyavAGmanovyApAraH bahujanapravRttiviSayatvAdanuzrota sa eva saddharmatvamiti cet na vikalpAsahatvAt // tathAhi kiM bahujanapravRttigocaramAtraM saddharmanibandhanam Aho siddhAntoktatvam // na tAvadAdyaH // bahujanapravRtigocaratvasya saddharmanibandhanatvAbhyupagame laukikadharmasyaiva saddharmatvaprasaGgAttasyaiva idAnIM pArthivAdipuruSasiMhapravRttiviSayatvAt // atha tasya pArthivAdipravRttiviSayatvepi bhagavadvineyApravartitatvena na saddhamatvamasya tu bhagavadvineyapraNItatvena tattvamiticet na // bahujanapravRttiviSayatvena saddharmatve pratijJAyA aniSTaprasaGgena tajjahato bhavatohetuhAnyopapatteH // kiJca bhavatu bhagavadvineyapraNItatvenAsya tattvaM tathApi bhagavadvineyatvamevakathameSAmanuzrotapraNetRNAm // kiM bhagavanmuNDIkRtatvena tadAjJAkAritvena vA // na tAvadAdyaH // bhagavanmuNDIkRtatvena tadvineyatve jamAlyAdInAmapi tdvineytv-praapteH|| atha jamAlyAdInAM tadvineyatvaM sakalabhUtalapratItamazakyApahnavamiti cenna // teSAM nihnavatvena siddhAnte tadvineyAbhAsatvaprasAdhanAt // - nApi dvitIyaH // bhagavadAgamAtyantaviruddhacaityavAsAdiprajJaptyA tameva kadarthayatAM kathaM teSAM tadAjJAkAritvaM tathA ca kathaM taddhineyatvam // // taduktam // gambhIramiNaM bAlAtadbhattAmottita hakayaMtthatA // taM ceva ya mannaMtA, avamannaMtA na yANaMti // na hi lokepi satpitRviruddhamAcaratastadAjJAmapyakurvataH putrasyApi vastutaH putratvaM nAma // tasmAtadvineyAbhAsAste'tastatpraNItatvenotsUtratvAdbhavAbhinaMdibahujanapravRtiviSayatvepya'nuzrota saddharmatvameva // atha dvitIyaH tadevametat pratizrota sa eva tu bhagavatprajJaptasiddhAntoktatvena katipayamahAsattvapravRtigocaratvepi saddharmatvAt // atonuzrotaso vyavachede na pratizrotaH saMgRhItuM saditi vizeSaNaM vidhIyamAnaM na vivAdapadavImadhirohati // keSAM duSprApA nRNAM pusAM gurukarmasaJcayavatAM mahAjJAnAvaraNAdisaMbhArabhAjAm // samprati hi gurukarmatvAjjIvAnAM na prAyeNa pratizrotasi pravRttirupalabhyate // ___ yaMduktam // ayogyabhAvAt gurukarmayogAllokapravAhaspRhayA durApA // prAyo janAnAmadhunA pravRttiH pathi pratizrotasi jaincndre|| Agamepyuktam // bahujaNapavittimittaM, icchantehiM iha loioceva // dhammo na ujjiyavvojeNa tahiM bahujaNapavittI // to ANANugayaM jaM, taMceva buheNa seviyavvaM tu // kimiha bahuNA jaNeNaM haMdi na For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 zrI saGghapaTTakaH seatthiNo bahuyA // rayaNatthiNotithovA taddAyArovi jahau logaMmi // iyasudhamma rayaNatthidAyagA daDhayaraM neyA // bahuguNavihaveNa jao ee labbhaMti tA kahamimesuM // eyadaridANaM taha, sumiNevi payaTTaI cintA // jAtAyAmapi kathaJcitkiMcidbhavyatvaparipAkAtprAdurbhUtAyAmapi saddharmabuddhau durlabhodurAsadaH zubhagururyathArthasiddhAntaprarupaNanipuNo lokapravAhabahirbhUtacetovRttiH prativAdimadakSodakSamaH kAlAdyapekSAnuSThAnapaTiSTaHsUriH // ayamarthaH // saddharmamanorathabhAvepi sadupadeSTraguruM vinA nAsAvAsAdyate // yaduktam // dhammAyariyeNa viNA, alahaMtA, siddhisAhaNovAyaM // araevvatuMbalaggA bhamaMti saMsAracakkaMmi // sa ca prAyeNa sAmpratamutsUtrabhASakAcAryaprAcuryeNa tathAvidho nAlpabhAgyalabhyaH // yaduktam // yasyAnalpavikalpajalpalaharIyugyuktayaH sUktayaH sajjaM jarjarayanti saMsadi madaM visphUrjatAM vAdinAm // yazcotsUtrapadaM na jAtu dizati vyAkhyAsu sa prApyate saccAritra- pavitritaH zubhaguruH puNyairagaNyairyadi // prAptaH samAsAditaH sa uditaguNagururguruH puNyena bhavAntarasaMbhRtasukRtena cetyadi tathApi zubhaguruprAptAvapikartuM vidhAtuM svahitamAtmana Ayati sukhAvahaM karma saddharmapratipatti lakSaNaM nAlaM na samarthAH // amI puNyaprAptazubhaguravo mAH // AsAditasuguravopi te kimiti na svahitAya yatanta ityata Aha // gacchasya svavaMzyAbhyupetayativargasya sthitiH yuSmatkulAdRtoyaM gaccho'ta enaM vihAya yuSmAbhirnAnyapArve dezanAzravaNasamyaktvapratipattyAdikaM vidheyamiti gRhiNa:pratItya liGgikRtA vyavasthA tayA vyAhatA evaMvidhazubhaguruprAptAvapi niHsattvatayA kimenAM gacchasthitiM muJcAmo navetItikartavyatoddhAntAntaHkaraNAH evaM gacchasthitivyAhatAH teSAM svahitakaraNAsAmarthya mupalabhya tadupacikirSuzcetaHsamullasatkaruNApArAvAraH prakaraNakAraH prAha // ___kiM brUma ityAdi // ataHkaM puruSavizeSaM brUmo bhaNAmaH kam iha jagati Azrayemahi sevemahi // kam ArAdhyema dAnAdinopacarAmaH // eteSAM bhaNanAdInAM madhyAtki kurmahe vidadmahe // yadi hi kasyacinmahAtmano bhaNanenAzrayaNenArAdhanena vA gacchasthitiM vimucya saddhamapratipattau te svahitamAcaranti tadaitadapi kriyate // paropakRtidIkSitatvAtsatpuruSANAmiti // ||athvaa // yadA hi prAptasuguravopi tattvaM jAnAnA apyevaM gacchasthityA vyAmuhyanti tadA kaM brUma ityaadi|aymrthH ||ajaanaano hi tattvaM svayaM vA kasyacidbhaNanArAdhanAdinA vA tadbodhayitvA saddharme sthApyetApi ete ca mUDhA jAnaMtopi gacchasthitivyAhatA iti kathaM tatra sthApayituM pAryante // For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH tatsarvathAsmaccetasyamISAM sanmArgavyavasthApane na kazcidupAyaH pratisphurati ||atH kiM kurmaha iti viSAdavacanam // idamatraidaMparyam // mahAsattvasattvopAdeyohyayaM saddharma ete cAtiklIbA anyathA ki viduSAM gacchasthitibhiyA // yadi hi liGginaHsvalAbhAdihetunA gacchasthitiM darzayanti tathApigRhiNA parIkSApuraHsaraM dharmaM prtipttvyH|| yato bhagavAnevAha // nikaSachedatApAbhyAM suvarNamiva paNDitaiH // parIkSya bhikSavo grAhyaM, madvaco natu gauravAt // Agamepyuditam // salludharaNanimittaM gIyassannesaNAu ukkosA joyaNasayAiM satta u bArasavarisAiM kAyavvA // tathA sampradAyAgatasyApi nirguNasya gacchasyAgame yatInAmapi parihArazravaNAt // yaduktam // sAraNamAi vittaM gacchaMvihu guruguNeNa parihINaM // paricattanAivaggo caijjataM suttvihinnaau|| evaM ca yadA kRtadigabandhAnAmapi yatInAM nirguNagacchaparihAraH pratipAditastadA kA kathA zrAddhAnAmiti // tadevaMvidhAnAmapi ya gacchasthitibhiyA teSAM na saddharmAbhyupagamastadaho balIyasI gacchamudrAtirayati vivekAGkaraM // yaduktam // jIvAH pramAdamadirAhatahRdyavidyA apyanyathA supathi samprati notsahante // hA majjanAya tu bhavAMbhasi liGgibhiH kiM gacchasthiti vinihateva gale zilaiSA // tadgacchasthiterapi bibhyato dharmAnadhikAriNa eva te varAkA anAtmanInA asamarthatvAt samarthasyaiva hi zAstre tatthahigArI acchI samatthao ityAdinA dharmAdhikAritvapratipAdanAt // samarthasyaivaM lakSaNatvAt // hoi samattho dhammaMkuNamANo jo na vAhai parasi // mAipiisAmiguru mAiyANa dhammeNa bhinnANaM // tadyavasthitametat kaM brUma ityAdIti vRttArthaH // 14 // idAnIM kasyacidayogyasyAcAryapadaprAptyA tadasacceSTitapradarzanena zrutAvajhA jJApayannAha // // mUlakAvyam // kSutkSAmaHkila kopi raGkazizukaH pravrajya caityai kvacit, kRtvA kaJcana pakSamakSitakaliH prAptastadAcAryakam / citraM caityagRhe gRhIyati nije gacchekuTumbIyati svam, zakrIyati bAlizIyati budhAn vizvaM varAkIyati // 15 // TIkA:-kSutkSAmo bubhukSA zlakSaNAkukSiH gRhasthAvasthAyAM kileti saMbhAvanAyAM pratyakSopalabdhamarthaM saMbhAvanAspadatayevasanto vadantItinyAyaH // atastad jJApanAya kileti padam // For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 zrI saGghapaTTakaH anyathA samprati pratyakSa evAyamartha iti // kopi ajJAtanAmA raGko bhikSAko'ta eva kutsito'nukampito vA zizurarbhakaH zizukutsAyAmanukampane vA kaH // tatoraDUzcAsau zizukazceti karmadhArayaH // raGkasya vA kasyacicchizuka iti // anena paramparayApi tasya bhikSAkatvaM niveditaM // etena pravrajyAyA api tasyAyogyatAmAha // kulazIlAdivikalatvAttadyuktasyaiva dIkSAyogyatAyAH prAkpratipAdanAt // pravrajya muNDIbhUya // caityeliGgi sambandhini jinagRhe kvacidanirdiSTanAmni kRtvA vidhAya laJcAdinA kaJcana kamapi baddhamUlaM balIyAMsaM saMyataM zrAvakaM vA pakSaM sahAyam // nahi tAdRk sAhAyyaM vinA tAdRzAmAcAryapadalAbhasambhavaH // ___ akSatakaliH yat kiJcinnimittamAtraM prApya ziSyAdibhiH saha naktaMdinamakhaMDitakalahaH // etenAcAryapadAnaucityaM tasyAha // ninimittAtyaMtakopanasya sakalagacchodvegavega hetutvenAcAryapadAyogyatvAt // somo pasaMtahiyao gurU hoi ityAdivacanAt // iha ca kaligrahaNamanyeSAmapyAcAryapadAyogyatApAdakAnAM stambhadambhalobhamUrkhatvAdidoSANAmupalakSaNam // tataH sakalasUripadAnuguNagaNarahita ityarthaH // ata evApAtrANAM sUripadadAturapi pApIyastvamuktamAgame // yadAha / bUDho gaNaharasaddo, goyamamAihiM dhIrapurisehiM, jotaM Thavai apatte, jANaMto so mahApAvo // logaMmivi uvaghAo, jattha gurU eriso tahiM sIsA // laTThayarA annesiM, aNAya ro hoiya guNesutti // prApta AsedivAnsan taditi vivekinAM viDaMbanAspadam AcAryakam AcAryatvaM sUripadamityarthaH // atra ca yopadhAtRtIyAdigurorakaNityanena bhAve'kaNa tadvitaH // citramadbhutametat yaccaityagRhe devabhavane gRhIyati gRham ivAcarati yathA nijasadane gRhI zayanAsanapAnapacanasambhoga tAmbUlabhakSaNAdikaM nizzaGkamAcarati tathAyamapi kevalabhaktiyogyepi jinamandire'tyantAnucitamapyetadyathecchaM samAcarannevamucyata iti // ___ nije svakIye gacche kuTumbIyati kuTumba ivAcarati // yathA hi gRhasthaH svakuTumbe parvadineSu bhAtRjAmAtRmAtRbhaginiputrikAdisambandhena nimantraNAdAnAnupradAnAdiSu pravarttata evameSopi sAdhvAdivarge tathA pravarttamAna evamucyate // ___ yadi vA AcAryeNa hi smAraNAvAraNAdipurassaraM pratyupekSaNapramArjanavineyAdhyayanAdhyApanAdinottarottaraguNasthAnAdhiropaNena svagacchaHpratikSaNamavekSaNIyaH yathA guNaMca pratIkSyo yathA doSaM ca zikSaNIya iti siddhAntasthitiH ||ayN tu garvodbhurakandharatayA tAmava-gaNayya yathA For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH gRhI prAyeNa kuTumbamadhyAt saujanyaparopakArAdisatpuruSaguNahInamapi granthArjanagRhakarmakaraNAdimAtrapravaNaM putrAdikaM bahumanyate tadanyaM cAvamanyate tathA gacchamadhyAdvizrAmaNAdiSu zuzrUSAkAriNaM sadoSamapi bhUSayati / tadanyaM ca sadguNabhUSaNamapi dUSayati iti gRhikuTumba - prakriyAvarttitvAttathAbhidhIyata iti // tathA svamAtmAnaM zakrIyati // zakramiva purandaramivAcarati // sa hi nIcatvAttathAvidhacaityadravyaziSyazrAvakAdisamRddhidarzanAnmadiSNuH zakrohamityabhimanyata iti tathA katipayAkSaralezalepadigjihUtayA madAvalepAdbAlizIyati bAlizAniva mUrkhAnivAcarati budhAn kuzAgrIyabuddhIn vicakSaNAn ahameva sakalavAGmayapArapAradRzvA kimamI ajJA vidantIti // tathA ata eva vizvaM jagadvarAkIyati varAkamiva raGkamivAcarati / sa hi rasAdigauravamadirAmadapUrNamAnanayanatayA jagadapi matpurataH kSitakamiti manute // yaduktam // akharvagarvasaMbhArAH samAsAdya mahApadam // nIcAstRNAya manyante, nirvikalpatayA jagat // 65 ayamAzayaH // Izvaro hi kazcit pravrajya prAptAcAryapadaH sannirvivekatayA kathaJcittaccaityagRhAdiSu gRhIyatItyAdikaM vidadhAnopi na tathA lokAnAM citrIyate // gRhavAsepa durlalitatvasya lokaistathA darzanAt // ayaM tu raGkazizurdIkSitvA sUripadAsAdanena tathA kurvANo janAnAmupahAsaviSayatayA mahadAzcaryabhAjanamiti // tadaho atyantamAcAryAdyanucitacaityagRhagRhItyAdinA'sacceSTitena zrutapathAvajJA pApAnAM malinayati pravacanamiti vRttArthaH // 15 // samprati pitRputrAdisambandhaM vinApi haThAlliGgivihitalokavAhanopAlambhadvAreNa zrutAvajJAM pratipAdayannAha // // mUlakAvyam // yairjAto naca varddhito naca na ca krIto'dhamarNo na ca, prAgdRSTo na ca bAndhavo naca naca preyAnna ca prINitaH / tairevAtyadhamAdhamaiH kRtamunivyAjairbalAdvAhyate, nasyotaH pazuvajjanoyamanizaM nIrAjakaM hA jagat // 16 // TIkA:-yairliGgibhirayaM jano nacajAto janaraMtarbhAvitaNyantarthatvAnna janitaH pitrAdirUpatayA na janma lambhitaH // cakArAH sarvepi samuccayArthAH avadhAraNArthA vA // atha mAbhUjjAtastathApi varddhito bhaviSyatyetAvatApi balAttadvAhanasiddhirata Aha // varddhitona ceti evamuttarapadeSvapyAzaMkya yojanA kAryA varddhito yogakSemAdisaMpAdanena zarIrapoSaM prApitaH // naca krIto mUlyadAnenA'nyasmAdgRhItaH // adhamarNo naca uttamarNasakAzAduddhArAdi For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 zrI saGghapaTTakaH prayogeNA'rtha gRhIto'dhamarNaH // atra ca yairitikartRtayA sambandhAnupapatteryeSAmiti sambandhavivakSayA yacchabdo yojyaH // arthavazAdvibhaktipariNAma itivacanAt // tena yeSAM liGginAmayaM jano'dhamorthadhArayitA na bhavati evamuttaratrApi yathAsaMbhavaM yeSAmiti sambandhanIyam // ___ tathA // yaiHprAgpUrvaM dRSTo'valokito na ca // ayamarthaH // yairliGgibhiH svazrAddhA daviSTadezavartitvAtkadAcidapi na dRSTAste pi svagacchagrahagrastatvAdanyaM guruM vAcApi na sambhASante // tameva gacchaguruM dhyAyataHkAlamativAhayanti // ___ bAndhavaH pitRbhAtRvyAdisambandhabhAg na ca yeSAM // na ca preyAn vallabhataro maitryAdisambandhena naca prINito dAnajJAnAtizayAdinA toSitaH // atra cedAnIMtanarUDhyA yadyapi keSAMcidvadhitatvAdisaMbhavastathApyayaM paTasaMvRta eva zobhata iti nyAyenAtilajjanIyatvAdinA tadavivakSaNAnna ca vaddhita ityAdyuktaM tathA keSAJcidvAndhavatvAdisaMbhavepi davIyasAM bhUyasAM ca tadasaMbhavena tadavivakSaNAnnaca bAndhava ityAdhuktamiti // taireva prAguktasambandhAbhAvena lokavAhanayogyatAvikalailiGgibhireva evetyavyayamiha paribhave // ISadarthe paribhavepyevaupamye'vadhAraNa iti vizvaprakAzavacanAt // tatazcamahAn parAbhavo'yaM yattAdRzairapi liGgibhirloko vAhyata iti // balAt haThena natu praNayena vAhyate vazIkRtya svakAryANi kAryate // ayaM gacchamahAgrahagRhItaH pratyakSopalabhyamAno janaHzrAddhaloko nasyoto nAstita iva pazuvat vRSabhAdiriva // yathA rajjuniyamitanAso vRSabhAdiryadRcchayA vAhyate yatratatra nIyate tathA lokopi liGgivAhyatvenopacArAnnazyota ityucyate // nanu pazuvadrajjubaddhanAzatayA anizamanavarataM na tu sakRt vAramekaM kilaivamapi kopi vAhyatopi // etaduktaM bhavati // kila jananavardhanakrayaNAdhamarNatvaprAgdarzanabAndhavatva preyastvaprINanAdisambandhairbalAdapi jano vAhayituMpAryate loke tathAvyavahAra darzanAt // liGgibhistUditasambandhAnantareNApi yadevaM loko vAhyate tanmahAparibhava iti // nanUktasambandhapratibandhaM vinApi sadgurutvena teSAM nAstitapazuvallokAH kAryANi nirmApayiSyante // nAnupakRtaparahitaratAnAM gurUNAM dharmadAnopakArasya pratyupakAraH kartuM zakyate // yaduktam // bhAvANuvattaNaM taha, savvapayatteNa teNa kAyavvaM, samattadAyagANaM, duSpaDiyAraM jao bhaNiyaM // ata Aha // atyadhamAdhamairiti // lokalokottaragarhitatamasAdhvIpratisevAdevadravyabhakSaNasuvihitaghAtazAsanoDDAhaprabhRtibhUripApakarmanirmANAdatizayenAdhamebhyopi hInajAtIyebhyopyadhamairahInairyaduktam // saMjaipaDisevAe devadavvassabhakkhaNeNaM ca // isighAepavayaNuDDAhe, For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH bohighAo nidaMsio | ataH kathameSAM sadgurutayA loko vAhanIyo bhaviSyati // athaivaMvidhairebhiH kathaM tarhi vAhayituM lokaH pAryate ata Aha kRtamunivyAjaiH // prapaJcacaturatayA vizvAsotpAdanena mugdhajanasya vipralipsayA racitazAMtarupamAsopavAsakaraNAdisuvihitachadmabhiH // ayamarthaH // evamasamaMjasakAriNopi liGgino vizrambhahetutathAvidhayatirUpapradarzanena sukhakarapathaprarUpaNena ca sukhalubdhAn mugdhAn pralobhya yathecchaM vAhayantIti // yaduktam // avare niyaDipahANA payaDivesAsiyaM SaNaM rUvaM // suhaluddhakhaddhajaNavaMcaNeNa kappiti niyavittiM // amumevArthaM samarthayituM prakArAntareNa lokavAhanapratikAramasaMbhAvayan saviSAdamanuguNaM vaidharmyeNArthAntaranyAsamAha // nIrAjakaM // vigatasahAjJaizvaryanyAyagopAyitaprajAduSTazikSAziSTarakSAvicakSaNabhUpaM kiMrAjasahitamapi nIrAjakamiva nIrAjakamucyate hA itiviSAde jagadbhuvanam // na hyanyathoditaguNabhAji rAjani balAllokavAhanaM kartuM labhyate // ayamAzayaH // yathA saguNaM rAjAnaM vinA taddezaH pratibhUpamalimlucAdibhirupadrUyate evaM samprati prauDhasAtizayabahujanApekSaNIyagaNadharAdipuruSasiMhavirahAlliGgibhirayaM zrAddhajano vAhyata iti vRttArthaH // 16 // 67 adhunA liGgino vaizasaM dRSTvApi kadAgrahAttatprathitakApathAda'nivRttamAnAnmUDhAndigmUDhatvAdinA vikalpayannAha // // mUlakAvyam // kiM digmohamitAH kimandhabadhirAH kiM yogacUrNIkRtAH, kiM daivopahatAH kimaGga ThagitAH kiMvA grahAvezitAH / kRtvA mUrdhnipadaM zrutasya yadamI dRSTorudoSA api vyAvRtti kupathAjjaDA na dadhate sUyaMti caitatkRte // 17 // TIkA:- kiMzabdAH sarvepi vikalpArthAH // kimamI jaDA digmohaH kutazcidadRSTAdinimittAt prAcyAdidikSu pratIcyAdibhramastamitAH prAptAH // ayamarthaH // yathA digmUDhAH prAcIM pratIcItvenAdhyavasyanto lokena yuktyA jJApitatattvA api tadadhyavasAyAnna nirvartanta evametepi vidita kupathadoSA api kutopi hetostato'nivartamAnAstatsAmyAttathocyante // kandhA nayanahInA badhirA upahatazravaNAH andhAzca badhirAzcetidvandvaH // te kimandhAH kiM badhirA ityarthaH // yathAndhAdRgvikalatvAtsamyakapanthAnamajAnAnA apathamapi satpathatayA'vagamya tatragacchanto hitaiSiNA tattvaM jJApyamAnA api svagrahAnna nivarttante yathA ca badhirAH zrutivikala For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 zrI saGghapaTTakaH tvAdanAkarNayanto duSTavaitAlikAdivaco nindArthamapi stutyarthatayAvagamya taddAnAdau pravartamAnA stattvaM bodhitA api svanirbandhAnA nivartante // evamimepi sadoSamapi kupathaM svagacchAdigrahAnnirdoSatayAvabudhya tato'nivartamAnA stathocyante // evamuttarapadeSvapi bhAvanIyam // tathA kiM vazIkaraNAdiheturanekadravyamelakaH pAdapralepAdiyogaH tAhageva nayanAJjanAdicUrNa yogazca cUrNaM te vidyate yeSAmiti vigrahe tadasyAstItIn // ayogacUrNino yogacUrNinaHkRtAH yogacUrNIkRtA abhUtatadbhAvecviH mastakAdiSu yogacUrNakSepeNa vazIkRtA ityarthaH // yathA kenApi dhUrtena kSiptayogacUrNAH pumAnsa AtmAno'hitaiSiNamapi taM hitaiSitayA manyamAnAH kenApi tattvaM pratipAdyamAnA api yogAdiprabhAvena tadvacanakaraNAnna nivartante tathaitepi kupathAditi pUrvavat // kiM daivena pratikUlavidhinopahatAH sadbuddhibhraMzaM prApitAH // te hi vidhivazena viparyastamatitvAdakRtyamapi steyAdikaM kRtyatayA manvAnAstattvaM pratipAdyAmAnA api durdaivamahimnA tato na nivartante tathaitepi kiM aGgeti pArzvavayA'mantraNaM kiM ThagitAH mantrAdiprayogeNa svAyattIkRtAH // . yathA hi kecana kenApi durmAntrikeNa vazIkaraNamantreNa tathAkRtAstadvacanamasamIcInamapyatyantasamIcInatayA'bhyupagacchantastattvamavagamitA api mantramahimnA na tato nivartate evametepi // kiJceti pakSAntare grahairbhUtAdibhirAvezitAH kRtAvezAvihitazarIrAdhiSThAnA itiyaavt|| yathA bhUtAdyadhiSThitAstadAvezAdvidheyAparijJAnenAvidheyamapi pitRprahArAdikaM vidadhAnAstato nivartyamAnA api na nivartante evametepi sadasadvivekavikalatayA kupathAnna nivarttanta iti // atra ca digmUDhAdibahudhAvikalpapradarzanamAdhunikazrAddhalokAnAmatyantAnivartyasvagacchagrahagrastatvajJApanArtham // kRtvA vidhAya mUni zirasi padaM pAdaM zrutasya siddhAntoktAtikrameNa niHzaGkatayA svaguruliGgipravartitAsanmArgapoSaNameva zrutamUni pAdakaraNaM zrutamUni pAdanyAse ca teSAmidaM bIjam // bhagavatsiddhAnto hi naikAntenaiva vihitAnuSThAnavidhiniSTha ityAdi vivekinAM niHzreyasAya bhaviSyati kiM zrutenetyantaM liGgibhiryaduktaM mUlapUrvapakSe // tasyopadezasya satataM tatsakAze zravaNamiti // etaccAyuktam // yataH, na vikiJcItyAdyAgamazakalasyedamutarArdhaM // esA tesiM ANA, kajje sacceNa hoyavvamiti // asya cAyamarthaH // eSA bhagavatAmAjJA yat kArye satyena bhavitavyam // korthaH kAryaM jJAnAditrayam // satyaM ca saMyamaH // yathA yathA jJAnAdikaM saMyamazcotsargyatastathAtathA yatinA For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH nirmAyaM yatitavyam // yadAha // ka jaM nANAIyaM, saccaM puNa saMjamo muNeyavvo // jaha jaha so hoi thiro, taha taha kAyavvaM kuNasu // dosA jeNa nirujjaMti, jeNa khijaMti puvvakammAI // so so mukkhovAo, rogAvatthAsu samaNaM v|| ___ na cAgame sukhalipsayA kiJcitsUtritaM, kintarhi yAvatA vinA saMyamajJAnadiyAtrA notsarpati tAvanmAtrasyaiva vihitanivAraNasya nivAritavidhAnasya ca bhagavadbhiH puSTAlambanena kAdAcitkatayA tatrAnujJAnAt // ___ evaM ca kathaM zrutasyAvyavasthA // bhagavanmArgasya caudezikabhojanAdeH sarvasyApi sArvadikatayA nistUMzatvena kevalasukhAnubhavoddezenaiva pravRtteH // tathA ca tasya mahAsAvadyatvena jJAnAdiyAtrAhniyamANatvAt kathaM prAmANyamityaho akalitaguNadoSavibhAgaH svapakSAnurAgaH khalAnAM yadbhagavanmatasyAvyavasthApAdanena svamatasyotkarSapradarzanam / na hi tejasaH sakAzAt kadAcit tamasa utkarSasambhava iti // __ kiJca tIrthaMkaragaNadharapUrvadharAdisAtizayamahApuruSavirahe samprati tatsiddhAnta eva naH pramANam // yaduktam // no picchAmo savvannuNo sayaM na maNapajjavajiNAI // naya caudasadasapuvvippamuhe vissuyasuyaharevi // evaM pi amhasaraNaM tANaM cakkhugaipaivoya // bhayavaM siddhantocciya, aviruddho iTTa dituhi // tasya ca prAmANyAnabhyupagame tatpraNeturbhagavatopya'prAmANyAbhyupagamaprasaGgena bhavatastamUlarajoharaNAdiveSaparityAgApattiH // yaduktam // ANAecciya caraNaM, tabbhaGge jANa kiM na bhaggaM ti / ANaM ca aikkaMto kassAesA kuNai sesaM // * * tathA cAyaM sukhAzayA bhavatkalpitaH panthAH sakalopi vizarArutAmApadyetetyaholAbhamicchonI vyApivyayaH saMvRttaH // yadapi, rugviNaH kalyatAM yAntItyAdizlokabalena sva- . prakalpitakriyAyAH sukumArAyA mokSAGgatvasamarthanaM tadapyasundaram // yata etacchlokArtha evamAgame vidhIyate // maui evi kiriyAe kAleNArogayaM jaha uveMti // taha ceva u nivvANaM jIvA siddhata kiriyANatti / atra hi siddhAntakriyAyA eva cirantanamunikriyApekSayA komalAyA api nirvANAGgatvaM pratipAditaM na tu tvadabhipretotsUtrakriyAbhAsasya // * ato bhavadabhimatakriyAyA upadarzitanyAyena tadviparyayaprasAdhanAnna tatzlokabalena bhavatprakalpitazrutAprAmANyasiddhiH // evaM ca liGgadezanayA zrutasya mUni padakaraNamasAmpratamapi kRtvA yadamI pratyakSagocarAH zrAvakajanAH sudRDhagacchagrahagranthayo dRSTorudoSA api sAkSAtkRtagurutarapUrvoditakupathAparAdhA api // adRSTadoSA hi vivekinopi kupathAdapi na nivartitumIzate For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 zrI saGghapaTTakaH kiM punaramya ityapi zabdArthaH // ____ vyAvRttimapasaraNaM kupathAt adhikRtAt kumArgAt jaDAH svahitAhitavivekazUnyAH na dadhate na cetasi dhArayanti na kurvantItyarthaH na kevalaM vyAvRttiM svayaM na dadhate asUyanti ca iya'nti saguNo doSamAropayantItiyAvat caH samuccaye etAM kupathavyAvRtti karoti etatkRt tasmai // krudhaguherdhetyAdinA caturthI // mahAsattvAya kasmaicitkupathavyAvRttividhAyine // ____ atra cottaravAkyArthagatatvena prayujyamAno yacchabdastacchabdopAdAnaM vinApi tadarthaM gamayati // yathA // sAdhu candramasi puSkaraiH kRtaM, mIlitaM yadabhirAmatAdhikaM iti // tenAyamarthaH // teSAM hi dRSTadoSatvAt kupathAttAvatsvayaM vyAvRttiH kartuM yuktA ||ath kutopi hetoH svayaM na vyAvartante tadA tavyAvRttikAriNi pramodo vidhAtuM saGgataH // yatpunaramI dvayamadhyAdekamapi kartuM notsahante pratyuta kupathanivRttividhAyini kasminnapi kSudropadravAya yatante tatkimamI digmohamitA ityAdi yojyam // tenaitaduktaM bhavati // digmUDhAdayo hi hitaiSiNA vyAvarttamAnA api digmohAdeAvRttimAtrameva na kurvanti ||etetun kevala kupathAnna vyAvartante yAvatAkupathavyAvRttikAriNe'sUyantyapIti tebhyopyamI kutsitA iti vRttArthaH // 17 // . sAmprataM liGgidezanayA zrAddhairavidhivihitasya jinamajjanasyApi durgatipAtahetutvapratipAdanadvAreNa zrutapathAvajJAM darzayannAha // // mUlakAvyam // iSTAvAptituSTanaTaviTabhaTaceTakapeTakAkulam, nidhuvanavidhinibaddhadohadanaranArInikarasaGkulam / rAgadveSamatserAghanamaghapaGkenimajjanam, janayatyeva mUDhajanavihitamavidhinA jainamajjanam // 18 // TIkA:-jainamajjanaM bhagavadvimbasnAtraM kartR janayatyeva saMpAdayatyeva natu kadAcinna janayatyevakArArthaH // aghapaGke pApakardame nimajjanaM buDanaM karma tatkartRNAmitizeSaH // atha kathaM puNyAya vidhIyamAnaM jinasnAnaM pApapaGkanimajjanAya prabhavatItyata Aha // avidhinA siddhAntoktakramaviparyayeNa prAktanavizeSaNAnyathAnupapatyArAtrA-vityarthaH // siddhAnte hi rajanyAM jinasnAnaM nivAritamatastatra tatkurvatAM kathaM na pAtakamityarthaH // atha kaM doSamabhipretya siddhAnte rAtrisnAtranivAraNamiti doSapradarzanAya hetugarbha vizeSaNatrayaM mjjnsyaah|| iSTAvApti ityAdi // iSTAyA vallabhAyA majjanadarzanamiSeNAgatAyA avApti melakastayA For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 71 tuSTA nizaGkamatrAdya naH suratalIlA pravaya'tItidhiyA muditA viTA vezyApatayaH naTA nATakAbhinayanAdikalopajIvinaH bhaTAH zastrAdikalAjIvinaH ceTakA mAsAdiniyamitavRttigrAhiNaH eSAM peTakaM samudAyastenAkulaM kSubhitaM preyasIprAptyA sAttvikabhAvenAkulIkRtaviTAdijanAkIrNatvAt majjanamapyupacArAdAkulam // tathA nidhuvanavidhinibaddhadohadA mohanavilasitavihitAbhilASAH yA naranAryaH puruSayoSitastAsAM nikareNa nicayena saGkalaM vyAptam // nArINAM hi prAyo nidhuvanArthameva majjanAvalokanacchadmanA tatrAgamanAt // tathAvidhavyAjamantareNa rAtrau tatrApyAgamanAsambhavAt // tathAvidhavyAjena cAnyatra gantumazaktatvAt // ___ ata eva rAgaH kAJcit paravaravarNinI pratyabhiSvaGgaH dveSaH svapreyasImanyena saha saGgacchamAnAM pazyatastaMjjighAMsA matsaraH kiJcitsaubhAgyena kayAcitsaGghaTTamAnamAlokayataH svayaM ca tAM kAmayamAnasya tatsaubhAgyavyayiSA, IrSyAsvavallabhAmanyena sArdhaM salaMpantImIkSamANasyA'sahiSNutA // tato rAgazcetyAdidvandvaH // tAbhirghanaM sArdram // atrApi rAgAdimallokaghanatvAnmajjanamapyupacArAttathA // ____ kAmukalokamelake hi jinagRhepi nizAyAM rAgAdaya evojjRmbhante natvaNIyasyApi dharmabhAvanA // taduktam // prArabdhe jinabimbamajjanavidhau mugdhai nizi zrAvakaiH, zreyo) jinamandire samuditAzcitraM risAspRzaH // strIpuMsA rabhasAdupAttasamayAstAmbUlabimbAdharA, gADhAliGganabhaGgisaGgamasukhaM vindanti nandanti ca // ___etaduktaM bhavati jinasnapanaM hi svasya pareSAM ca draSTNAM rAgadveSAdikSayAya vidhIyate // nizAyAM tadvidhAne ca kAmukAnAM suratAdyasamaMjasapravRtyA'pratihataprasarastatprAdurbhAva iti kathaM tatkSayavidhAyitA tasya syAt // : athAstu naTaviTAdInAM tatprAdurbhAvaH kinazchinnam / / na tAvatApi zrAddhAnAM zraddhayA snAtraM vidadhAnAnAM tajjanyapuNhahAniriticenna // teSAM tatprAdurbhAvasya suratAdivazaprAduSyadbhagavadAzAtanAyAzcAnantasaMsArakAriNyA rAtrisnAtrakArizrAvakanibandhanatvAt // majjanavyAjamantareNa nizIthinyAM teSAM ratArthamapi prAyeNa jinabhavanAgamanAsambhavAt // evaM ca naTAdirAgAdi vRddhinimittabhAvamAseduSAM zrAvakANAM kathaM na majjanajanyapuNyanAzaH // ___ kiJca naTAdyasamaJjasapravRttidarzanena zrAddhAnAmapyavivekinAM keSAJcididAnI jinagRhe tathA pravRttyupalambhAt // taduktam // ekkeNa kayamakajjaM karei tappaccayA puNo anno // sAyAbahulaparamparakhuccheu saMyamatavANaM // tathAca teSAM kathaM majjanAdijanyapuNyagandhopIti cintyatAM sUkSmadhiyA // bhagavadbhiH For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghaTTakaH zrIjinadattasUribhirapyenaM doSasamUhaM rAtrisnAtrasyopalabhya pratipAditam // jA rattI jArattImiha raI jAi jiNavaravaragihevi // sA rayaNI rayaNiyarassa houkaha nIrayANa mayA // 72 ahni jinamajjanavidhAne ca noktadoSalezasyApi sambhavaH // janasamakSaM divA tathApravRtterlajjanIyatvena rAjanigrahabhayena ca prAyeNAsaMbhavAt // tasmAddina evaM jinasnAtraM dharmArthinAM vidhipravahaNAnAM zreyo na nizAyAmiti // atra yadyapISTAvAptItyAdivizeSaNakadambakaM jinagRhasyaiva sambhavati na majjanasya tathApi majjane sati tasyaivaMvidhatvamitimajjanasya prAdhAnyena vivakSaNAdupacAreNa majjanamapyevaM vizeSaNAnAM cAnyatra nivezane vizeSaNaviziSTamuktamiti anyaM rAtrimajjanasyAtyantadoSatayA sarvathA nivAryatvaM vyajyate // etena yadapi kaizcidabhidhIyate rAtrisnAtrepi bhagavato na kazciddoSaH jinajanmamajjanasya zakreNa tathAvidhAnAt // tathAhi sarvepi jinendrA nizIthinIyAmadvayasamaya eva jAyantetadaiva ca surendrazcAmIkaragirizikharaM nItvA tAn snapayatIti zrUyate // tasya ca tathA sadoSatve zakrastathA na tat kurvIta // mahatAM hyanyathAkaraNe tallocanatvAttatpathAnuvarttinInAM prajAnAM durgatipAte na teSAM mahAhAnyApatteH // snAtrAdividhAvindrAcaritasya sarvairapi jinapathavarttibhiH prAmANyopagamAt // yaduktam // titthayare bahumANe, abhbhAso tahaya jIyakappassa || deviMdAiaNugir3a, gambhIrapaloyaNA loe // tasmAdindrAcaritasya prAmANyannizAyAmapi snapanaM vidhAtavyamiti tadapAstam // zakro jinajanmamajjanaM merau karotIti manyAmahe // natu yAminIyAmadvitaya iti // meruzikhare sUryodayAstamayAbhAvena rAtriMdivavyavahArAbhAvAt // tathAhi / pratyastamitaitatkSetravarttidinakarakiraNanikAraH kAlavizeSo hi rAtrirityucyate tadviparItazca dinamiti // mervapekSayA raveratyantanIcairvAhitatvena kiraNAnAM copariSTAttathAprasarAbhAvenAdhastanabhAgasyaivatatprakAzaviSayatvAttathAca kathaM tatra rAtriMdivavibhAgaH syAt // kathaM tarhi prakAzAbhAve tatrendrANAM jinamajjanAdividhiriticenna // ratnasAnoradhityakAyA AtApakena nirastapUSamayUkhadyotena satatamuccaratA bahalavimalamANikyazilAmarIcinicayena devamahimnA ca zazvadbhAsvaratvAt // evaMcendrAcaritAvaSTambhena kathaM rAtrisnAtraM samarthamANaM cArimANamaJcet // itopi na rAtrisnAtram puNyapAtram // bhagavatpratikRtipAtukasalilapUraplAvyamAnasya pipIlIkAdijantusantAnasya rakSAyatanAyA rAtrau duHzakatvAt, tatpradhAnatvAcca jinazAsanasya // yaduktam // For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 vibhAga-1, bRhadvRttiH jayaNAya dhammajaNaNI, jayaNA dhammassa pAlaNIceva / tavavuDDikarI jayaNA, egaMtasuhAvahA jayaNA / kiJca mAbhUbRhacchabdena sattvasaMhArakAriNAM gRhagodhikAdinAM krUrajantunAmutthAnamiti prAbhAtikaM pratikramaNamapi sAdhUnAM mRdusvareNAbhihitamAgame // yAminyAM ca majjannAdividhau nirantaragambhIroddharavAdyamAnAtodyaninAdazravaNena vibhAtamiti manyamAnasya taptAyogolakalpasyAsaMyatajanasya jAgaraNAt // tathAca tatkSaNatadArabhyamANAnekapApakarmanimittabhAvena kathaM rAtrisnAtrakartRNAM pApabandho na bhavet // etena yadapi kvacitkathAdiSu keSAJcit strIpuMsAnAM girikAnanAdisthitadevagRheSu nizAyAM jinapratimAsnAnAdizravaNena tadabhyupagamaH sopyalIkAlambanamAtrarucitAM bhavato vyanakti mokSArthasnAtrAderihAdhikRtatvAt // tasya ca siddhAnte rAtrau nivAraNAt // ___ tathAhi // siddhAnte saMjhAo tinni tAva oheNamiti vacanAt sandhyAtrayalakSaNo jinapUjAyAH kAlo niyamito rAtrAvapi tadvidhAne ca kAlaMmi kIramANaM kisikammaM bahuphalaM jahA // hoi iya savvacciyakiriyA, niyaniyakAlaMmi vineyetyAdinA kRSidRSTAntena kAlavidhIyamAnajinapUjAdikriyANAM sAphalyAbhidhAnaM vyarthamApadyeta // na ca "vittikiriyAviruddho, ahavA jo jassa jAvaio itivacanAdrAtrAvapitatpratipAdanamiti vAcyam // zrAvakANAM trisandhyaM jinapUjAyA dinakRtyatvena siddhAnte'bhidhAnAt // tatazcavittikiriyAviruddho ityAderayamoM yaH prAbhAtAdisandhyAyAM vRttinimittavANijyAdivyagratvAtkathaJcidevapUjAyAM na vyApriyate sa dinamadhya eva muhUrtAdinA sandhyA tikramepyapavAdataH pUjAM karotu // na punarasyAyamoM yadutApavAdena rAtrau karoti dinakRtyatAhAni prasaGgAditi // " . evaM ca yadyapi vidyAdisiddhyarthinAM keSAJcidbhavAbhinanditvena girikAnanAdau jinasnAtrAdiSu rAtrAvapipravRttiH zrUyate tathApina taccaritamavalambya zrutoktamajjanAdisamayaM parihRtya rAtrau tadvidhAnena vivekinAtmaguhA bhavitavyamiti // etena rAtrau jinasadane balidAnanandipratiSThAdividhAnamapi pratyuktam // prAyo majjanena samAnayogakSematvAt // nizisnapanoktadoSANAM balidAnAdAvapi saMbhavAt // kiJcidAdhikyAcca tatra prathamaM tAvadvalidAnamadhikRtya taducyate // bhagavatpravacane vibhAva- caturvidhAhArasyApi saMsaktimattvapratipAdanAt // tathAca nizi jinapuratastAdRgAhAradAnena kathaM tatprabhavAsaGkhyajIvavadhajanyaH karmabandho dAtRRNAM na syAt // taduktam // rAtrau baliM vRSanimittamatIvajIvasaMsaktimantamapi tIrthapateH purastAt // ye For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 zrI saGghapaTTakaH kati balinA linA jitAste, nUnaM zubhena talinA malinA aghena // tathA lokaviruddhopi aho amI zrAvakAH svayaM rAtribhojananiSedhepi svadevasya purato nizi balimupaDhaukayantatyataH kIdRgamISAM rAtribhojanaviratiritisotprAsalokavAkyazravaNAt // AgamepibhagavatpuratobyAravyAnAvasAne samavasaraNabhuvi rAjAdibhiH siddhasya siktharUpasya kalamataMDulabalerdivasa evopaDhaukanapratipAdanAt // yadAha / / rAyA va rAyamacco, tassAsai paurajaNavao vAli / / dubbahilakhaMDiabalichaDiyataNDulANADhayaMkalamaM // bhAiyapuNANiyANaM akhaMDaphuDiyANa phalagasariyANa | kIraibalIsurAviya, tattheva chuhaMti gaMdhAi // devArccanatvAt balidAnaM rAtrAvapyucitaM tathAca kimAyAtaM lokavirodhasyeticet na // devArcanasyApi rAtrau siddhAnte niSedhAt mahimaM ca sUruggamaNe karitItyAvazyakacUrNivacanaprAmANyAt // laukikamArgepi rAtrau snAtradevArcanAde rnivAraNAt // taduktam // naivAhuti rna ca snAtraM, na zrAddhaM devatArccanaM // dAnaM vA vihittaM rAtrau bhojanaM tu vizeSataH // atha bhAvazuddhihetutvAnnizAyAmapi balisnAtrAdividhAnaM saGgatam // tathAhi / rAtrAvapi jinagRhe dugdhadadhisurabhinIvipUreNAtinIrajIkRtabhagavadgAtraM snAnaM vidadhate vikacavicakilabakulamAlatInavamAlikAdibhizca varyAM saparyAM viracayato ruciracanAnirmitajanamanohAraM snigdhamadhurapakvAnnaphalopahAraM ca DhaukayataH zraddhAbandhurabuddhergRhiNo dUrIkRtakugativAso bhAvollAso jAyate // tasyaiva ca sugatihetutvena bhagavato bahumatatvAt // yadAha // jo ceva bhAvaleso, so ceva ya bhagavao bahumautti // iti cet tanna // mArgAnusAriNyAH kadAgraharahitAyAH prajJApanAyogyAyA eva bhAvazuddherihAdhikArAt // yaduktam // bhAvazuddhirapi jJeyA, yaiSA mArgAnusAriNI / prajJApanApriyAtyarthaM na punaH svAgrahAtmikA // aucityena pravRttasya kugrahatyAgato bhRzam / sarvatrAgamaniSTasya bhAvazuddhiryathoditA // bhavadvivakSitAyAzca bhAvazuddhaiH siddhAntavirodhItvena muktimArgAnusAritvAbhAvAt asmatpUrvajairetAvatamanehasaM rAtrAvevedaM snAtraM kAritamato'smAbhirapItthamevakartavyamiti kadAgrahagrastatayA prajJApanAnucitatvAcca kathaM muktyaGgatA syAditi // nandividhAnamapi rAtro mahAdoSam // tathAhi dIkSAdyarthaM hi nandikaraNaM // dIkSA ca sthUlasUkSmaprANAtipAtaviratilakSaNA // rAtrau ca prakAzanimittojvAlitabhUridIpakarUpatejaskAyikajIvAnAM zarIrasparzena vyApAdanAt pratidIpeSu ca nirantaraM nipatatAM lakSazaH pataGgAdi For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH jantUnAM vyApattinimittabhAvAn kIdRzI dIkSAdAtRgRhItroH sarvaviratiH // tathA ca karemibhaMtesAmAiyamityAdi sarvaviratisAmAyikasUtrasyApi tatkSaNaM ziSyeNoccAryamANasya vaiyarthyaprasaGgaH // ziSyasya dIkSAprathamakSaNAdArabhyaprANAtipAtapravRtteH // taduktam // savvaM ti bhANiUNaM, viraI khalu jassa savviyA natthi || so savvaviraivAi cukkar3a desaM ca savvaM ca // dIkSAdAtuzca doSasaGkhyApi vaktuM na zakyate // taddikSayA tAvajjantujAtavyAghAtapravRtteH // tadahomUDhA etAvantaM pApakalApamAtmanyAropayanto bhAvibhavabhramaNAnmanAgavi na bibhyatIti // 75 taduktam // jyotirjyotitakRtsnadevasadanaprAyaH pradIpoccaraddIpAccirnikurambacumbanabhavattaGgatpattaGgaiSaNAM // nistriMzA nizi sUtrayanti kudhiyo mugdhA mudhAmI hahA nandisanditisammitAM svaparayoH saMsArakArAgRhe // ahni dIkSAdilagnabalAbhAve rAtrau ca tadbhAve vihArakramavadapavAdena kadAcidrAtrAvapi naMdi vidadhatAM ko doSa iticenna / vihArakramasyApavAdena rAtrAvapi pratipAdanAttatra kadAcittatkaraNaMyuktam // nandividhAnasya cApavAdenApyAgame rAtrAvanabhidhAnAtkathaM tadvidhAnaM tatra saGgaccheta // kiJcApavAdikakRtyAnAM rAtrivihArakramAdInAM sarveSAM prAyazcittamabhihitamAgame // na ca nizi nandividhAnasya bhavannItyApavAdikasyApi kvacittadabhidhAnaM zrUyate // tatovagamyatenAstyapavAdenApi rajanyAM nandividhAnam // tathA bhagavadjJAtAdapi rAtro tadvidhAnamasamIcInam // bhagavatA hi vimalakevalAlokenApi tAvatAM vineyalakSANAM madhyAtkasyacidapi kSaNadAyAmadIkSaNAt // divasAiyaM titthaMdiNaM pasatthaM cetyAdyAgamavacanaprAmANyAt // tatpathavarttitvAcca tadvineyAnAmaidaMyugInAnAM kathaM nizi tatkartuM yujyata iti // evaM nizi jinapratimApratiSThAyAmapi sakalametaddUSaNajAtaM vivicya vAcyam // taduktam // prAduHSaddoSapoSAyAM, doSAyAM sAdhayanti ye // jinabimbapratiSThAM te, pratiSThAM svasya durgatau // tadevaM doSakalApadarzanAd rAtrau majjanAdividhAyinAM pApapaGke nimajjanaM bhavatIti vyavasthitam // idaM vakSyamANaM ca vRttadvayaM dvipadI chanda iti vRttArthaH // 18 // sAmprataM prasaGgena majjanAdanyasyApi dharmakRtyasya vidhirahitasya saMsAranimittatvaM prakaTayannAha // For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 zrI saGghapaTTakaH // mUlakAvyam // jinamatavimukhavihitamahitAya na majjanameva kevalam, kintu tapazcaritradAnAdyapi janayati na khalu zivaphalam / avidhividhikramAjjinAjJApiAzubhazubhAya jAyate, kiMpunaritiviDambanairvAhitahetu rna pratAyate // 19 // TIkA:-jinamatavimukhavihitaM bhagavadAgamavaiparItyanirmitaM majjanameva snapanameva kevalamekam ahitAya saMsArAya na bhavati snAnamevaikamavidhivihitaM saMsArakAraNamiti nAsti kintu kintarhi tapyante dhAtavo'zubhaM karmANi vAneneti tapo'nazanAdi // . yaduktam // majjAsthirudhirapalarasamedaHzukrANyanena tapyante // karmANi cA zubhAnItyatastapo nAma nairuktam // tathA cAritraM sarvavirati: dAnaM pAtreSu nyAyArjitazuddhabhaktAdivitaraNam // AdizabdAdvinayavaiyAvRtyAdigrahaH // tatastapazcetyAdi dvandvagarbho bahuvrIhiH // tatazcaivamAdyapyanuSThAnaM jinamatavaiparItyavihitaM na kevalaM majjanamityapi zabdArthaH // na khalu naiva janayati sampAdayati zivaphalaM muktirupaM phalam // ___ atha kasmAdevamityata Aha // hI yasmAt avidhividhikramAt siddhAntAnuktataduktaprakAreNa jinAjJApi bhagavacchAsanoktAnuSThAnamapi azubhazubhAya azreyaH zreyase // dvandvaikavadbhAvAdatraikavacanam // jAyate sampadyate // yathAsaMkhyenAtra yojanA // tenAyamarthaH // kila jina pUjAtapaHprabhRtipravacanaprasiddhaM jinAjJA // bhagavatA niHzreyasasAdhanatvena jJApitatvAt // tathA ca tadapyavidhikrameNa kAlesuibhUeNamityAdhuktavidhiviparyayeNakriyamANamazubhAya bhavati // vidhikrameNa tu sandhyAtrayArAdhanazucibhUtatvAdinA tadeva zubhAya // vidhyavidhibhyAMbhagavadAjJArAdhanAnArAdhanayoreva mokSasaMsAraphalatvAt // ___ yadAha // jahacevaumokkhaphalA ANA ArAhiyAjiNiMdANaM // saMsAradukhaphalayA, tahaceva virahiyA hoi|| athavA jinAjJApavAdikI AdhAkarmabhojanAdikA kriyA // sApyavidhikrameNa saMstaraNAdau tadgrahaNAdinA azubhAya vidhikrameNa vA'saMstaraNAdau tadgrahaNAdinA zubhAyeti // kiMpunarityAdivAkyaM kAkvAyojyam // atra ca kimityAkSepe punarapi vAkyabhede iti prakaraNe // tenaiSAM prakRtA rAtrijinamajjanAdikA kriyA viDambanaiva pravacanApabhrAjanaiva lokopahAsAspadam // natveSA jinAjJApItyevakArArthaH // ahitahetuH saMsAranibandhanaM na pratAyate na vistAryate // kintvahitahetutvena pratyAkhyAna eva For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 vibhAga-1, bRhadvRttiH taduktam // rAtrisnAtravidhApanAdibhiraho saMsArapallyAM haThAtpArzvasthAdi malimlucairbalitayA drAgnIyamAnaM janam // dRSTvA samprati zuddhadezanAmiSAdye pUtkRtiM kurvate, dhanyaistaiH zitadhAma dhAmavizadaM jainaM mataM bhUSitam // idamuktaM bhavati // jinAjJApi tapaH prabhRtikA ApavAdikAdhAkarmabhojanAdikA vA yadA avidhinA vidhIyamAnA bhavaphalA tadA kiMpunarasyApi viDambanAyAH sarvathA jinavacana bAhyAyA rAtrimajjanAdikAyA vaktavyam // sutarAmeSA bhavahetureva // ato'hitahetutvena pratyAkhyApate ye na sA tathA pratyAkhyApyamAnA kasyApi puNyAtmanaH svato nivarttanAya prabhavatItivRttArthaH // 19 // idAnIM nirvANakAraNamapi nisargeNa jinagRhAdinirmApaNaM gRhiNaHkumatAdilezasyApyanuvedhAdbhavahetave bhavatItyetatpradarzanAyAha // . // mUlakAvyam // jinagRhajinabimbajinapUjanajinayAtrAdividhikRtam, dAnatapovratAdigurubhaktizrutapaThanAdi cAdRtam / syAdiha kumatakugurukugrAhakubodhakudezanAMzataH, sphuTamanabhimatakAri varabhojanamiva viSalavanivezataH // 20 // TIkA:-jinagRhaM paramezvarabhavanaM jainabimbaM bhAgavatI pratimA jinapUjanaM bhagavatpratimAyAH kusumAdibhirabhyarcanaM jinayAtrA jinAnpratItyASTAhnikAkalyANakarathaniSkramaNAdimahAmahakaraNam // ___. yaduktam // jattAmahUsavokhalu, uddissajiNe sa kIraI jou // so jiNajattA bhannai tIevihANaM u dANAi // tato jinagRhaM cetyAdidvandagarbhobahuvrIhirevamutarapadyayorapi // Adi grahaNAjjinavandanapratiSThAdigrahaH iha cAsakRjjinapadopAdAnaM bhagavato'tyaMtabhaktigocaratayA taduddezena vidhinA gRhAdinirmApaNasya paramamuktyaGgatvakhyApanArtham // evamAdi dharmakarmajAta-mitizeSaH // vidhinA zrutoktena prakAreNa kRtaM nirmApitam // tathAhi // jinagRhanirmApaNavidhiH zuddhabhUmiparigrahAdikaH // yaduktam // jiNabhavaNakAraNavihI suddhA bhUmidalaM ca kaTThAi / bhiyagANaisaMdhANaM lAsayavuDDIya jayaNAe / tadvidhApanAnantaraM caitasminnapizilApittalAdighaTitapratirUpake sampratibhagavadvirahe tadguNAnadhyAropya taM pUjayAmIti praNidhAnena zrAddhasya bhagavadvimbanirmApaNam // tannirmApaNe * vidhirayaM sUtradhArasya dAnAdisanmAnapUrvavibhavaucityena ghaTitabimbamUlyasamarpaNam // For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 zrI saGghapaTTakaH yadAha // iha suddhabuddhijogA kAle saMpUiUNa kattAraM // vibhavociyamappijjA mUlaM aNahassa suhbhaavo|| tadevaM jinabimbe vidhinA nirmApite pratiSThApite cAyaM pUjanavidhiH // sandhyAtraye vidhinA zucirbhUtvA bhagavadvimbaM zraddhAvAn puSpAdibhirarcayati // taduktam // kAle sui bhUeNaM visiTThapupphAiehiM vihiNAu // sArathuithuttagaruI jiNapUA hoi kAyavvA // tathA ca tatra ca kalyANakAdidineSu yAtrA prastUyate // tatra cAyaM vidhiH // yathAzaktidAnatapazcaraNazarIravibhUSAjinaguNagAnavAditrAdikaraNam // yadAha // dANaM tavovahANaM sarIrasakkAramo jahAsattiM // uciyaM ca gIyavAiyathuithuttApi cchaNAiMya / / tathA darzanatapasI pUrvaM vyAkhyAte vratAni sthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni // AdizabdAdvicitrAbhigrahagrahaH // tato dAnaM cetyAdidvandvaH // tathA gurordharmAcAryasya bhaktiH zuzrUSA AgacchadabhimukhagamanotthitAbhyutthAnagacchadanugamanizrAmaNA vizuddhabhaktapAnAdidAnacittAnuraJjanAdikA // yaduktam // ahavA vi guru samattadAyagA tANa hoi sussUsAI tANabhimuhagamaNaM utthANaM utthiesuMca // vissAmaNAi sammaM viyANaNuvvayaNameva jaM tANaM // saMpADaNameyANaMsamicchiyANaM visuddhANaM // bhAvANuvajaNaM taha savvapayatteNa tANa kAyavvaM sammattadAyagANa duppar3iyAraM jao bhaNiyaM // zrutapaThanaM siddhAntAdhyayanam // AdigrahaNAttadarthazravaNamananAdigrahaH // etacca vivekinA vizeSeNa vidheyametatpurassaratvAt sakalaprAguktajinagRhAdi-karaNavidhipratipatteH // yadAha / annesi pavittIe niMbadhaNaM hoi vihisamArambho sAsuttAo najjai tA taM paMDhamaM paDheyavvaM // suttA atthe jatto ahigayaro navari hoi kAyavvo // itto ubhayavisuddhatti sUyagaM kevalaM suttatti // etadantareNasamastasyApi kriyAkalApasyAndhamUkasAmyApatteH // tato guru bhaktizcetyAdi dvandvaH // vA samuccaye // AdRtaM sabahumAnaM natvavahelayA // etatsakalaM jinagRhAdidAnAdigurubhaktyAdyanuSThAnaM kimityAha // syAdbhavet iha pravacane anabhimatakArItisambandhaH // kasmAdata Aha // kumatetyAdi / tatra kumataM paratIrthikasamayAbhihitaM kriyAkadaMbakaM zrAddhacandrasUryoparAgasaGkrAntimAghamAlAprapAdAnAdi // kugururutsUtradezanAkaraNapravaNaH sanmArgadUSaNaparAyaNo dhArmikajanakSudropadravatatparaH sukhalolatayAyatikriyAvikalo janavipralipsayAduSkarakriyAniSThopi vA lAbhapUjAkhyAtikAmaH kutsitaAcAryaH // kugrAhaH siddhAntabAhyasvamatikalpitasvAbhyupetAsatpadArthasamarthanAnuSThAnagocaro mAnasobhinivezaH // For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 vibhAga-1, bRhavRttiH kubodho'nyathAvyavasthitasya bhagavadAgamArthasyAjJAnAdviziSTasaMpradAyAbhAvAdvA'nyathAparicchedaH // yadvobhayAbhAvAdanyathAparicchedaH // kudezanA zrutoktArthAnAM saMzayAdajJAnAnmithyAbhinivezAdvA vaiparItyena prarUpaNam // yaduktam // siddhAntAbhihitArthAnAM vyatyAsena prarUpaNA / yAgrahAbhinivezAderbhaNitA sA kudezanA / atra ca kugurugrahaNena kudezanAlAbhepi pRthagupadAnaM tasyAH sakaletaradoSebhyo mahattvajJApanArtham // tataH kumataM cetyAdidvandvaH // tAsAmaMzo lezastasmAt AstAM kumatAdibhyaH samagrebhyaH kintveSAmaMzamAtrAdapi sphuTaM vyaktaM nizcitamitiyAvat anabhimatakAri aniSTavidhAyidurantasaMsArakAntAranirantaraparyaTanakAraNamityarthaH // etaduktaM bhavati // jinapravacanaM hi samyagjJAnadarzanacAritrasamudAyarUpaM kumatAdIni tu mithyAtvarUpANi // tathAca zrAddhAdIni kutIrthikakarmANi yaH zrAddhojinArcanAdivatkartavyAnyetAnItidhiyA samastAnyapi karoti tasya prAktanamanuSTAnaM sakalamapi viphalamiti kimatra vaktavyam // yAvadetanmadhyAdekAdikamapi tadaMzAdikaM vA yo vidhatte tasyApyetadevameva // yaduktam // zrAddhaprapAravizazigrahamAghamAlAsaGkrAntipUrvaparatIthikaparvamAlAH // pApAvahA vigaladujvalayuktijAlA jainAH svavezmasu kathaM racayanti bAlAH // - tathA kugururapi yo bhUyAMsyutsUtrapadAni prajJApayati tadAjJayA vartamAnasya sarvametadbhavahetu riti kimadbhutaM yAvatA yaH padamAtramapyutsUtraM prarUpayati tadgirApi prayatamAnasya tasya mithyAdRSTitvena tadAjJApravRtte bhavanibandhanatvAt // - yaduktam // utsUtroccayamucUSaH sukhajuSaH siddhAntapadyAmuSaH protsarpadbhavatApakApathapuSaH samyagdRzAMvidviSaH // ye kSudrAH pratijAnate gurutayA bhUrInkusUrInaho, te cumbantisahasrazaH zramabharodazrAzcatasro gtiH|| ___ tasmAdevaMvidhasya guroH parihAra eva zreyAn // yaduktam / ahitabhayataH saMtrastAnAM nRNAM zaraNArthinAm // sugatisaraNiM bhavyAnAM yaH kudezanayAnayA // kunRpasutavacchIrSazreNiM chinattyasilekhayA, bhavati kuguruH sa tyaktavyaH zivaspRhayAlubhiH // ..tathA kugrAhasyApyAbhinivezikamithyAtvarUpatvAttadvAhulyenatattIvrapariNAmatayA vA sarvametadvidhIyamAnamasamaJjasamiti kiM citraMyAvattadanyatamatvena tanmandapariNAmatayA vA tadekadezenApi // taduktam // kugrahAH samayanItibahiSThasvAzrayasvamatikalpananiSThAH mAnasAabhinivezavizeSA durgrahA iva bhavArtikRtaste // For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 zrI saGghapaTTakaH ata eva bhagavatpravacanapratipattAvapi kugurukugrAhagrastanAM dAruNo vipAkaH pratipAdita // yadAha // tuhapavayaNaM pi pAviya saMbhAviya sAhusAvagattaMpi // kugrahakuguruhao uNa aNaMtakhutto duhaM patto // tathA kubodhasyApi viparyayajJAnatvena mithyAtvarUpatvAd bahubhagavadupadiSTapadArthaviSayaviparyayajJAnarupatatsAkalyenaiva kriyamANametannakevalaM saMsArAya kintva'lpatarajinoktArthaviSayaviparyayajJAnarupatadaMzenApi // ___ yadAha // siddhAntamanyArthatayAvagamya, pravarttamAnA na phalaM labhante // viparyayAtkAcatayeva jAtyaM mANikyamajJAHparivartayantaH // tathA kudezanAbAhulyenAnuviddhaM sakalameva durgatihetave iti kimAzcaryaM yAvattadaMzenApi // ata eva zrImanmahAvIrasya marIcibhave padamAtrotsUtradezanAnibandhanaM bhUribhavabhramaNaM zrUyate // .. yaduktam // utsUtrapadamAtrasya, dezanenApi jantavaH // bambhramyante bhavAmbhodhau, bhUrikAlaM marIcivat // - Agamepyuktam // phuDavAgaDamakahaMto jahaTThiyaM bohilAbhamuvahaNai // jahabhagao visAlo jaramaraNamahoahI Asi // atha kathaM punarvidhikRte jinagRhAdau kumatAdyaMzAnuvedhaH // ucyate // pUrvoktAnekakutIrthikamatamadhyAdekamapi jinagRhAdiSu vidadhato bhavati kumatAMzAnuvedhaH // tathaikapadAdyalpotsUtrabhASiNaH kugurorAjJA yA kiJcidekaM rAtrisnAnAdikaM jinabhavanAdau kurvato yadvAbhyupetasugurUktasamastadharmakarmavidhAyinopi kathaJcitkugurUktamapikiJcittatra vidadhAnasya bhavati kugurulezasparzaH // ___ tathA dakSiNAdidigvyavasthitAnAM bhagavatpratimAnAM snAtravidhAne'smAkamAmnAyastasmAttatrasthitairasmAbhirevasnAtraM vidhAtavyamityAdyanekakugrAhAnyatamena kugrAhenatanmandapariNAmarUpatayA vA tatra snAtrAdikaM racayataHkugrahAMzazleSaH // tathA jAjassaThii ityAdyAgamArthamanyathA buddhA tadanusAreNa zrAddhAnAM svasya digbandhAdhanyatamaM pratIcchatAM kubodhalavAnuSaGgaH // tathA'nekotsUtravAdina AcAryAderbhUyasyAH kudezanAyAH ekataraM kiJcidutsUtrapadaM rAtrinaMdyAdikaM tatra kArayataHzrAddhasya kudezanAlezapraveza ityevaM sarvatroktadharmakarmasu kumatAdyanuvedhaH svadhiyA'bhyUhanIya iti // nanu kathametAni garIyAMsi dharmakRtyAni kumatAdilezamAtreNApi pratirudhyante // na hi mRNAlatantunA dantinaH pratibaddhaM pAryanta ityaashyvivkssitaarthprsaadhnaanugunnmupmaanmaah|| varabhojanamiva snigdhamadhurasusvAdajemanamiva // ivetyupamAnadyotakamavyayam // viSalavanivezato For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH garalakaNaprakSepAt // ayamarthaH idRzI hi viSakaNasyApi pariNAmikA zaktiryayA hRdyamapi bahva pibhojanaMkSaNAdaiva sakalamasausvAtmabhAvena pariNamayati tathA pariNamitaM ca tadbhujyamAnamapAyAya jAyate yathA tathA kumatAdilezasyApi mithyAtvarUpatvAdevaMvidhamahimA yena mahIyopi jinagRhavidhAnAdidharmakarma svasvarUpatayA bhAvayati // tathAbhAvitaM ca tadvidhIyamAnamapi saMsArAya saMpadyata iti // idamatra tAtparyam // yadyapi viSayasAdguNyena jinagRhAdikaraNaM nisargamadhuraM tathApi tadbhagavadAjJApuraskAreNaiva sugatiphalAya kalpate bhagavadavAjJAmantareNa jinagRhAdikaraNepi tadArAdhanA'bhAvena tadanupapatteH // kuntaladevyAdInAM tatkaraNepi durgatigamanazravaNAt // AjJAsampradAnasyaiva tadArAdhanopAyatvAt // yadAha // tumamacchIhiM na dIsasi nArAhijjasi pabhUyapUyAhiM // kintugurubhattirAgeNa vayaNaparipAlaNeNaM ca // tathA // yasya cArAdhanopAyaH sadAjJAbhyAsa eva hi // yathAzaktividhAnena niyamAtsa phalapradaH // lokepi svAmizAsanaM vinA tadanukulaM kiJcana vidadhAnopi bhRtyo na svAminastoSAya jAyate pratyuta roSAya // tasyAjJAbhaGgajanitavaidhuryaprAptaH // yaduktam // bhiccAvi sAmiNo iha jatteNa kuNaMti jeu sa niogaM // hunti phalabhAyaNaM te iyaresi kilesamittaM tu // evamihApi kumatAdIni bhagavadAjJAvirodhInyatastadaMzAnuvedhenApi sarvANyapi jinagRhanirmApaNAdIni tannimittAnyapi bhagavadAjJAbhaGgahetutvAdbhavaphalAnyeva // : samaipavittI savvA ANAvajjati bhavaphalA ceva // titthagaruddeseNavi na tattao sA taduddesA // ata eva samyaktvazuddhihetave karttavyatayA'bhihitAnyapyetAnyasamaJjasavRttyA kriyamANAni tadabhAvApAdakatvena zrUyante // yadAha zrI haribhadrasUrayaH // pAeNaNaMtadeulajiNapaDimA kAriyAu jIvehiM // asamaMjasavittIe na ya siddho daMsaNalavovi // tadevaM viSalavasaMvalitabhojanopamAnena jinagRhAdividhAnasya kumatAdilezasaMsparzinopyanabhimatakAritvaM vyavasthitamiti vRttArthaH // 20 // adhunA mugdhajanAkarSaNanimittajinabimbapradarzanAdidvAreNa liGginAM lokapratAraNaM darzayannAha - For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH // mUlakAvyam // AkraSTuM mugdhamInAn baDizapizitavadvimbamAdaya jainam, tannAmnA ramyarUpAnapavarakamaThAn sveSTasiddhayai vidhApya / yAtrAsnAtrAdyupAyai namasitakanizAjAgarAdicchalaizca, zraddhAlu majainaizchalita iva zaTairvaJcyate hA jano'yam // 21 // AkraSTuM mugdhamInAn jainabimbamAdaya nAmajainairjanoyaM vaJcyata iti sambandhaH tatrAkraSTamiti svavazamAnetuM na tu puNyamarjayituM mugdhA heyopAdeyavicArazUnyatayA dharmazraddhAlavasta eva jaDaprakRtitayA svahitAhitaparijJAnavaikalyasAdharmyAnmInA matsyAstAn bimbaM pratimAM jainaM bhAgavataM Adarya darzayitvA yathA bho bhavyA aihikAmuSmikasukhasAkalyaMnidhAnakalpamidamarhadvimbaM pUjayata bhaktyeti sAmAnyato'thavA bhavatpUrvajairetadvimbamArhatam nirmApitam // tathedameva pratyahaM niyamenApupUjan // tato bhavadbhirapIdameva vizeSeNa pUjanIyam // tathArhadvimbanirmApaNameva samprati bhavajaladhinipatajjantutAraNAyAlamiti bhavadbhiH svazreyase navInaM bhagavadvimbaM svanAmnA vidhApanIyamiti vizeSato mugdhajanapurataH prajJApyetyarthaH // kila yatinA dezanAdvAreNa jinabimbArcanAdehipuraH phalamupavarNanIyam // tatphalalipsayA tadanusAreNa gRhiNaH svayameva tatra pravRttyupapatteH // na tu sAkSAt tannirmANanirmApaNayorupadezo dAtavyastadupadezasya sAvadyatayA yateniSedhAt // liGginastu kathamAjanmAmI gRhiNo'smAkaM vazyA bhaviSyantItidhiyA aihikameva svArtha kevalaM cintayantodhUrtatayA pUrvapuruSasambandhitAdikrameNa mugdhebhyo jinabimbamAdarzayanti // te tu mugdhatvAttadAzayamanavabudhyamAnA RjuzraddhAlutayA pUrvavaMzyasnehasvakAritamamatAdinA tatra jinabimbAdau nityaM dravyaM vyayante liGginazcetadupayuJjate svecchayeti // bhavati tadAkarSaNArthaM liGginAM jinabimbadarzanamiti // kimivetyAha // baDizaM matsyavedhanaM tadane matsyavilobhanAya sthApitaM pizitaM mAMsaM tadvat // vatirupamAne // tadiva // yathA dhIvarA matsyAkarSaNAya baDizAgre pizitaM sthApayanti te ca tallobhatayA svApAyamAgAminamavibhAvayanto gabhIrAdapinIrAzayAnnirgatya mugdhatvAttatra lIyamAnA badhyante evaM liGginopi mugdhajanAnAM svavazatAvidhAnAyoktavidhinA bhagavadvimbamAdarzayanti na tu saMsAranistAraNAya // te ca zrAddhAH snehAdinA pratyahameva tatpUjanAdikaM vidadhAnA vivekazUnyatvAdbhagavadguNabahumAnane pUjAdikriyamANaM mokSAya natu mamatAdinetyajAnAnA bhAvinamAtmano For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH durgatipAtamacintayanto liGgibhirvazIkRtya satatamupajIvyanta iti bhavati baDizapizitasamAnaM jinabimbamiti // nanu kathaM jinabimbabaDizapizitayorupamAnopameyabhAvaH // samAnaguNayo revobhayoralaGkAragrantheSUpamAnopameyabhAvapratipAdanAt // mahAkavikAvyeSu tathA darzanAt // atra tu jinabimbasya sakalatribhuvanAtizAyinaH sarvopamAtItatvAdatyuttamavastUpamAyogyatvAt vA baDizapizitasya ca sarvAtyantahInatvAt kathaM tenopamA uttamamAtrasyApi hInamAtreNApyupamAnopameyabhAvo na yuktaH // kiM punaH sarvottamasyAdhamena // evaM ca jinabimbasya baDi pizitenopamAnopameyabhAvapradarzane kaviturmahApApaprasaGgaH // 83 kiJca kAvyAlaGkAramArge caNDAlairiva yuSmAbhiH sAhasaM paramaM kRtamityAdinyAyena hInottamasyopamAnakaraNe kavermahAkAvyAkauzaladoSAbhidhAnAttatsarvathA nAyamupamAnopameyabhAvo ghaTAM prAJcatIti // tanna / lokAkarSaNena svanirvAhahetorliGgiparigRhItasya jinabimbasyottamasyApyasadupAdhivazmat duSparivAraparivRtarAjAderiva vAJchitaphalAsAdhakatvAddhInatAdhyAropeNopa mAnena sAmyApAdanAdupamAnopameyabhAvopapatteH // nanu tathApi naitadupamAnaM jinabimbasya saGgacchate // siddhAnte kvacidapi jinabimbodezenaivaMvidhopamAnAnupalambhAt // iti cenna tatrApyupalabdheH // tathAhi // zIleha maGkhaphalae ityAdyAgame svanirvAhAdi - hetucaityAdInAmupameyAnAmatyaMtasvasamatApradarzanAyopamAnairmakhaphalakairatihInaiH svAMtanigIrNatayA'dhyavasitAnAmupamApekSayAtizayoktyA' tihInatAyAH pratipAdanAt // upamAyAM hyubhayorapi svatantratayA pArthakyena pratItestulyatAmAtramavagamyate // atizayoktau tu kamalamanaMbhasi kamale ca kuvalaye ityAdivadeva nAmasAmyamupameyasyopamAnena // yenamaDaphalakaiH sarvathAtmanaikAtmyamApAditAni jinabimbAni maGkhaphalakAnyeva caitAni liGginirvAhahetucaityAni na tu bhagavadvimbAnIti // tathAcAtizayoktilakSaNam // nigIryyAdhyavasAnaM ca prakRtasya pareNa yadityevaM ca kathaM nAgame evaMvidhopamAnopalambhasambhavastathAca siddhAntAnusAreNopamAnopameyabhAvaM nibadhnataH kaveH kathaM pApalezopi // kathaM coktanyAyena samAnaguNayorubhayostadbhAvaM grathnataH kavituH kAvyAnaipuNadoSaprasaGgopItiyuktamuktaM prakaraNakAreNa baDizapizitavadityupamAnaM prakRtajinabimbasyeti // atra cApavitreNa baDizapizitenopamAnaM liGgiparigRhItasya jinabimbasyA'tyanta For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghaTTakaH heyatAjJApanArtham // Agame'tiheyasyAdhAkarmAdergomAMsAdinaivopamAnopameyadarzanAditi // anena copamAnena siddhAntabhihitamaGkhaphalakopamAnasaMvAdinAliGgiparigRhItajinabimbasyaupAdhikamanAyatanatvamapisUcitam // tathAhi / bahuzastAvadAgame yatInAM zrAddhAnAM cAyatanasevA'nAyatanaparihAropadezaH zrUyate // tatra kimidamAyatanaM kiMvAnAyatanamiti // tatra prathamaM pratipakSanirNayenAyatanasvarUpaM sugamaM bhavatItyanAyatanasvarUpamucyate // 84 tathAhyanAyatanamasthAnaM jJAnAdiguNAnAmiti sAmarthyAdgamyaM // athavA // jJAnAdyA''yahAnijananAdanAyatanam // yaduktam // sAvajjamaNAyayaNaM // asohiThANaM kuzIlasaMsaggI // egaThAhutipayA ee vivarIya AyayaNe // tacca dvedhA // laukikalokottarikabhedAt // laukikamapi dravyabhAvabhedAdvidhA // tatra dravyato laukikamanAyatanaM harasadanAdi bhAvato vezyAdayaH jinapravacanabAhyasya yathAsaMkhyaM dravyarUpasyAzubhabhAvarUpasya ca sato dvayasyApi yathAsambhavaM saMsargavandanasevanAdinA samyagdRzAM jJAnAdivighAtanimittatvAt // davve ruddAi gharA aNAyayaNa bhAvao duvihamevA || loiyalouttariyaM tahiyaM puNa loiyaM iNamo // khariyA tirikkhajoNI tAlAyarasamaNamAhaNasusANe vagguriyavAhagummiyahariesapuliMdamacchandhA // lokottarikamapi bhAvato'nAyatanaM suvihitAcAraparibhraSTA liGgamAtradhAriNa: zaktimantopi saMyamakriyAmaNIyasImapyakurvANAH yatyAbhAsAH // yadAha // ahaloguttariyaM puNa aNAyaNa bhAva vvaM // je saMjajogANaM kariMti hANi samatthAvi // teSAM jainaliGgasthitAnAmazubhabhAvarUpANAM satAmAlApavandanAderjJAnAdyAyahAnihetutvAt // taduktam // AlAvo saMvAso vIsambho santhavo pasaGgo vA // hINAyArehi sammaM savvajiNidehiM paDikuTTe // ata eva jinazAsanasthitAnAmapi teSAM vandanAdikaM nivAritamAgame // yadAha || vandaNapUyaNasakkAraNAiM savvaM na kappae kAuM // loguttamaliGgINavi ke siMcevaM jao bhaNiyaM // pAsatthosannakusIlanIyasaMsattajaNamahAchaMdaM // nAUNa taM suvihiyA savvappayatteNa vajjanti // atha kathaM nirguNatvepi pArzvasthAdInAM vandanAdi pratiSedhaH // liGgamAtrasyaiva hi vandyatvenAbhyupagamAt // tasya ca teSAmapi sadbhAvAt // liGgagrahaNena kathaJcidakAryaM cikIrSorapiyaterjanApavAdazaGkayA tatra prAgevApravRtteH // veSagrahaNasya 'dhammaMrakkhar3a veso' ityAdinopadezamAlAyAmapicAritrarakSakatvena pratipAdanAt // zreNikAdInAmapi jinapravacane pravAdapAramparyeNa rajoharaNAdimAtrasya vandana For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH zravaNAt // kiJca bhavatu saguNasyaivayatervandanaM tathApi sampratijinagaNadharAdizAtizayapuruSavirahe prANInAmantaraGgazuddhAzuddhAdhyavasAyaparijJAnAbhAvAnnAsmadAdibhiH saguNanirguNamunivibhAgaH samyagavasAtuM pAryate // tasmAnnedAnIntanajanAnAM yatiguNAguNacintayA tadvandanAdikarttumucitaM kintarhi rajoharaNAdiliGgamAtradarzaneneti // yaduktam // kevalamaNohicaudasadasanavapuvvIhiM virahie ihni / suddhamasuddhaM caraNaM // ko jANai kassa bhAvaM vA // (tathA) suvihiyaduvihiyaM vA nAhaM jANAmahaMkhuchaumattho // liGgaM tu pUyayAmI tigaraNasuddheNa bhAveNaM ti // atrocyate // yattAvaduktaM liGgamAtrasyaiva vandyatvAditi tadayuktam // saMyamabrahmacaryAdiguNAnAmeva yatyanuSaGgiNAM vandyatvenAgame'bhidhAnAnna tu liGgasya // yaduktam // vaMdAmi tavaM ha saMjamaM ca khaMtI ya baMbhaceraM ca // jaM jIvANa na hiMsA jaMca niyattAgihAvAsA // 85 liGgamAtrasya tu vandyatve nihnavAnAmapi vandanIyatvApatteH // liGgamAtradarzanasya tatrApyavizeSAt // yaduktam // jaite liGgapamANaM vaMdAhI nihnae tumaM savve // ee avaMdamANassa liGgamavi appamANaM te // atha nihnavAnAM saGghabAhyatayA prakAzitatvenAgame tadvandanapratiSedhAnna tadvidhIyate // pArzvasthAnAM tu tattvenAprakAzitatvAttadvidhAsyata iti cenna // tattathAnudghATitAnAmapi sarvAkRtyavidhAyinAM niHzaGkatayA gRhasthavatsakalapApArambhapravRtyA pravacanoDDAhakAriNAM yatyAbhAsAnAM raGgAGgaNavartidarzanaviDambanArthaM parikalpita yatinepathyadhArizailUSAdivadvandananivAraNAt // yadAha / jaha velambagaliGgaM jANaMtassa namao havai doso || niddhaMdhasatti nAuNavandamANedhuvandoso // yadapyudezamAlAvacanAvaSTambhena veSagrahaNasya dharmmarakSakatvena samarthanaM tadapyasambaddhAbhidhAnam // yadi hi kasyApimahAtmanaH kadAcitkarmodayAdakRtyaM vidhitsorapi veSagrahaNAdilajjayA tadavidhAnaM tadA kimAyAtamidAnIntanaruDhyA nistriMzatvenA'samaJjasavRttyA vyApriyamANAnAmakSipakSmanimeSamAtreNApi lokApavAdamagaNayatAM liGginAM veSagrahaNasya // na hi te veSAdizaGkayApi kathaJcidakAryAdaMzamAtreNApi nivarttamAnA upalabhyante tasmAt - satpuruSavizeSaviSayaM tatsUtraM na sAmAnyaviSayamiti na tadbalena veSagrahaNaprAmANyAdadhunAtanAnAM veSamAtrabhRtAM vandanaM saGgacchata iti // yadapi pravAdapArampAryeNa zreNikAderajoharaNavandanAbhidhAnaM tadapyAgamanirmUlasya pravAdapAramparyasyAprAmANyApagamena nirastam // na hi zreNikanRpatikathAsvAgame'nekadhA visRtAsvapi kvacicchunaHpucchsaMyamitarajoharaNavandanaM zrUyate pratyuta kSobhaNanimittAgatamuniveSagIrvANAdidarzane For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 zrI saGghapaTTakaH tadavandanamevopalabhyata iti // yadapyabhyupagamavAdena kiJca bhavatvityAdinA sAmprataM saguNanirguNavibhAgAnavagamena liGgamAtrapraNAmapratipAdanaM tadapyaviditajinAgamasya te vacaH // yato zeSavizeSaviSayatayA jinAdivacchadmasthairidAnImAnAmanizcAyidehinAM mAnasAdhyavasAya stathApyAkAreGgitabAhyakriyAdibhirantaraGgaH prANipariNAmaH sAmAnyatayA tairapi nizcetuM zakyata eva // tathaivadarzanAt // yaduktam // suddhamasuddhaM caraNaM jahAu jANaMti ohinANAi, AgArehi maNapihutahacchautthA if I a va bhagavatA bhadrabAhusvAminA sauvihityaM lakSayituM vasativihArAdikA bAhyakriyAlakSaNatvenopanyastAH // yaduktam || AlaeNaM vihAreNaM ThANAcaMkamaNeNa // sakkA suvihiyAnAo bhAsAveNaieNaya // lokepyAkAreGgitAdibhireva pArthivAdInAmAntaraprasAdAdibhAvaparicchedanavijJAnujIviprabhRtanAM vijJaptyAdipravRttidarzanAt // evamanabhyupagame ca jagadvyavahArocchedaprasaGgAt // kiJca mA bhUdatigUDhAzayatayA bakavRttInAM keSAJcicchadmasthairmAnasAdhyavasAyAvasAyaH // tathA ca tadanavasAyAt kriyatAM teSAmaGgAramarddakAdivaddAmbhikAnAmapivandanam // yeSAM tvAdhunikanyAyena prakaTapratisevinAmativaizasakRtyA bhavadbhirapyantaraGgabhAvopalambhasteSAM tAvadabhyupagamyatAmavandanamiti // nanu tathApi kRSyAdyakaraNena gRhibhya uttamatvAtteSAM vandyatvaM saGgasyata iti cenna // sampratikeSAJcittadupalambhepi lajjanIyatayA tadavivakSayApi siddhAnte gRhiyatidharmabAhyatvena gRhibhyopi teSAM hInatvapratipAdanAt // yaduktam // kesiMpisaMjayANaM kehiMpi guNehi sAvagA ahiMgA || mhA desajaI, iyare puNa ubhayao bhaTThA // nanvevaM yadi sarvathA pArzvasthAdInAM vandananiSedhastarhi kathaM "kAlammisaMkiliTTe" ityAdinA pArzvasthAdipaJcakAnyatareNa saMvAsaH // tathA vAyAenamukkAro ityAdinA suvihitAnAmapi tadvAgnamaskArAdyupadezazca siddhAnte zrUyate iti cettanna // sadoSAdapi pArzvasthAdisaMvAsAnmahAdoSamekAkitvaM yatInAmityekAkitvAtyantaniSedhaparyavasAyitvena kAlammisaMkiliTTe ityAdyAgamasyApavAdikasaMvAsAbhidhAyakasyApi sarvadA tadvandanAprasAdhakatvAt // tathA vAyAe namokkAro ityAdirapi mlecchAdyupaplavAtpArzvasthAdyanAkIrNakSetreSu sthityabhAve tadAkIrNepi kSetre suvihitaiH samAgatya tadvandanAdyanuvRttyApi svasaMyamakriyAvidhAtavyA // tAvanmAtratadanuvRttyakaraNe tebhyasteSAM bahulAghavApatterityAdihetubhiH kSetrakAlAdyapekSayA aggIyAdAinnekhitteannatthaThi abhAvaMmi ityAdinA vizeSaviSayatva samarthanAt // For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 vibhAga-1, bRhadvRttiH nanu tathApi yathA'rhadvimbAnAmarhadguNavandhyatve'pi tadguNAdhyAropeNa vandanam vAJcchitaphalAvaham // tadvatpArzvasthAdInAM yatiguNazUnyatve'pi liGgasAmyena tadAropAt tathA ghaTiSyata iti cenna / arhadvimbeSu hyanupayogarUpatvAdyathA guNAnAmabhAvastathA doSANAmapi // tathAcobhayasyApyabhAvAdyuktaM teSu sato vidyamAnArhadguNAnadhyAtmamadhyAropya phalArthinAM vandanam // pArzvasthAdInAM tu pratyakSalakSyamANanikhiladoSakalApAnAM sarvathA muniguNojjitatvena liGgasAdharmyAttadguNAropeNa tadvidhIyamAnaM kathaGkAraM ghaTAmATIketa // kohyanunmattaH pItimacAkacakyAdisAdhAtkAJcanaguNAnAropyArakUTaM kanakamUlyena krINIyAt // taduktam // nAjJAhate muniguNAnadhiropya liGgasArupyataH paricaratyavakIrNato'nyaH krINAti rukmamiti tadguNaropaNAtko rItiM suvarNatulayetara unmadiSNoH ___ tasmAdyatkicidetadapIti // tasmAnnaliGgamAnaM suvihitAnAM vandanagocaraH kintu guNaH na ca liGgamAtrasyAvandyatve dvijAdivadapavAdenApi teSAM vandanAbhidhAnaM siddhAnte na saGgacchata iti vAcyaM, teSAmanudghATitatvena liGgamAtrasAdhAdapavAdena tadupapatteriti // nanu mAbhUvanyArzvasthAdayaH kriyAhInatvAdvandanIyAH // ye tu gacche bahuyatisaGkalatvAsvamatyA piNDAzuddhyAdidoSasambhAvanayA tato nirgatya svAtantryeNa duSkarakriyAM kurvanti te saMyamakriyAtatparatvAdvandyA bhaviSyantIti cet na // teSAmapi sugurusampradAyAbhAvAt samyagAgamArthAparijJAnena viparyastamatitayotsUtrabhASitvAt // kugrahAhuSkarakriyAkaraNepyutsargApavAda kSetrakAlAdiviSayavibhAgAnavabodhena pravacanamAlinyakAritvAcca yatitvaniSedhAt // * tathA cAvandanIyatvAttahamAnavidhAyinAM cotpathAnumodanena durgatipAtapratipAdanAt // yadAha // jeu taha vivajjaththAsammaM gurulAghavaM ayANaMtA / saggAhAkiriyarayA pavayaNakhisAvahA khuddA // pAyaM abhinnagaMThI tamAu taha dukkaraMpi kuvvaMtA // bajjavva na te sAhU khaMdhAharaNeNa vinneyA // tesiM bahumANeNaM unmaggaNumoyaNA aNiTThaphalA // tahmA titthayarANAThiesu juttuththa bahumANo // tasmAd guNavatAmeva vandanaM zreyo na liGgakriyAmAtradhAriNAmiti // tathA pUrvatvAdajJAtaguNadoSopi yatiH paryupAsanIyaH prathamaM yAvatparizIlanena tasyAdyApidoSopalambho na bhavati // tadupalambhe tu sopi dUrato varjanIyaH // ___ yadAha // amuNiyaguNadosaM pAsio sAhuvesaM, paDhamamasaDhabhAvAlehasussaMjayaM ca // puNabakusakusIluttinnamussuttabhAsiM ? visavisaharasaMsaggiva ujjeha tujjeti // atha pArzvasthAdivandane ko doSo yenaivaM siddhAntapratiSedha iti cet ayazaHkarmabandhAdiriti bUmaH taduktam // pAsatthAI For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH vaMdamANassa neya kittI na nijjarA hoi // kAyakilesaM emeva kuNai tahakammabandhaM ca // nanu bhavatvasadAcAragurUNAM vandanAdayazaH karmabandhastukutastyastatkAraNasaGklezAdyabhAvAditi cet na ||tdvndne tadasatkriyAnumodanenA'nyeSAmapi bahUnAM tadviSayabahumAnotpAdanAtkarmabandhopapatteH // // yadAha // kiikammaMcapasaMsA, suhasIlajaNaMmikammabandhAya // jeje pamAyaThANA te te uvavUhiyA hoti / kiJca taiH sArdhaM saMvAsamAtrasyApi yathAkramamasevyatAgarhitatvApattyAdRSTAntAbhyAM siddhAnte suvihitAnAM niSedhapratipAdanAt // yaduktam // asuiThANe paDiyA campakamAlAna kIraI sIse // pAsatthAiThANesu vaTTamANo taha apujjo // pakkaNakule vasaMto sauNIpArovi garahio hoi // iyagarahiyAsuvihiyA, majjivasaMtA kusIlANaM // pradveSastu teSvapi na karttavyastasya durgatinibandhanatvenAbhidhAnAt // kintvaho kathamamImUDhA bhavakoTidurApamapyetajjinamatamANikyamAsAdya mudhA hArayantIti tatsvarUpaM sAnukampaM vibhAvayadbhivivekibhirupekSaiva teSu vidheyaa|| // yaduktam // iyaresuviyapaoso, nokAyavvobhavaThiIe so // navaraM vivajjaNijjo, vihiNA saidhammaniraeNamiti // tadevaM pArzvasthAdivandanasya suvihitAnAM jJAnAdihAninimittatvA dyavasitametaddhInAcArA yatayo'nAyatanamiti // ____ adhunAyatanaM vicAryate // tatrAyatanaM sthAnaM guNAnAmitIhApigamyam athavA AyasyatananAnniruktavidhinA yatanam // vandanAdinA jJAnAdilAbhavistArakAraNamityarthaH // tadapi dvidhA // dravyabhAvabhedAttatra dravyato jinabhavanamanizrAkRtaM vidhicaityamAyatanam // ___ dravyarUpasya satastasya siddhAntoktavidhipravartanena bhavyAnAM jJAnAdivRddhihetutvAt // atha kosauvidhiryatpravRttyA tat vidhicaityamityucyate // tatra nirmApaNe vidhiH prathamameva kiJcidabhihitaH // samprati nirmApite tasmin pratiSThApite ca sa eva digmAtramabhidhIyate // yaduktam zrIprakaraNakAraireva sthAnAntare vidhicaityavidhi pradarzayadbhiH // __ atrotsUtrajanakramo na ca na ca snAnaM rajanyAM sadA, sAdhUnAM mamatAzrayona ca na ca strINAM pravezo nizi // jAtijJAti kadAgrahonaca naca zrAddheSu tAmbUlamityAjJAneyamanizrite vidhikRte zrIjainacaityAlaye // iha na khalu niSedhaH kasyacidvandanAdau, zrutavidhibahumAnI tvatrasarvo'dhikArI // tricaturajanadRSTayA cAtra caityArthavRddhivyayavinimayarakSAcaityakRtyAdikAryam // vyAkhyA // atreti vidhicaitye utsUtrajanAnAmutsUtrabhASiNAM yatyAdInAM kramo vyAkhyAnaM nandyAdikaraNAdhikAro nAsti kiM tadutsUtramiti cet ucyate // For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 89 svamatikalpitamAgamottIrNaMtadvisaMvAdi cAnuSThAnam // yadAha // ussUttamaNuvaiTTaM sacchaMdavippiyaM aNuvAiti // kathaM punaretadutsUtraM jinasadane jAyate iti cet ucyate // gRhiNA svavittena devavittena vA bhATakAdihetukadevadravyavRddhaye yaddevanimittaM sthAvarAdiniSpAdanam // tathA mahArghAnehasivikrayeNa bahudevadraviNotpAdanAya gRhiNA yaddevadhanena samartha - dhAnyasaGgrahaNam // tathA yaddevahetave kUpavATikAkSetrAdividhAnam // tathA zulkazAlAdiSu bhANDamuddizya rAjyagrAhyabhAgAdhikakarotpAdanAdutpannena draviNena yad gRhiNA devapUjanavidhAnamitthamevamAdInyutsUtrapadAni yatidezanayA devagRhe'pi sambhavanti // yaduktam // ussuttaM puNa itthaM thAvarapAogakUvakaraNAI // uSbhUyagakara uppAyaNAi dhammAhigAraMmi // atra cAdizabdAnnizibalinandyAdigrahaH // tatra sthAvarAdinirmApaNAdInAM SaTkAyAdirambhA saMyatavAsAdinA mahAsAvadyatvena devanimittaM siddhAnte nivAritatvAdutsUtram // etAnyantareNApi ca bhaktimadbhiH svadravyavyayena bhagavatsaparyAparyApaNAt // udbhUtakakarotpAdanasya ca vyavahAriNAmatyantAprItijananAdutsUtratvam // parAprItimAtrasyApi jainamate . bhagavacchrImahAvIrodAharaNena bahudhA niSedhAt // * yaduktam // dhammatthamujjaeNaM savvassApattiyaM na kAyavvaM // iya saMjamovi seoitthaya bhayavaM udAharaNaM / / sotAvasAsamAo tesiMappattiyaM muNeUNaM // paramaM abohibIya tao gao haMtakAlevi // nizi balinandyAdikasya cotsUtratvaM prAgeva bhAvitam // tathAcaivamAdyutsUtrabhASiNAM tatra vyAkhyAnAndyAdhikAreNa yAvadutsUtrabhASisaMtAnaM yAvajjinagRhaM ca taddezanayA tatra pravarttamAnAnAM saMtAnakrameNa prajAyamAnAnAM ca zrAddhAnAM bhavakUpaprapAtaprasaGga iti // ata eva kathaJcidagatyA tadupAzraye gatAnAM suvihitAnAM mAbhUttaddezanAkarNanAtsaMzayAdinA satpathavipratipatiriti tadanAkarNanAya tatpratighAtazravaNasthaganAdayaH prakArAH siddhAnte pradarzitAH // yadAha / / emeva ahAchaMde paDihaNaNAjjANa ajjayaNakannA // ThANaThionisAme suvaNAharaNAya gahie / / tasmAnna vidhicaitye teSAM krama iti // tathA naca snAtraM rajanyAM sadA // prAgdarzitadoSasandohAt sadeti sarvakAlamityarthaH // tena kadAcitkasya zrImahAvIramokSakalyANakasnAtrasyApyAdhunikaruDhyA rAtrau kaizcidvidhiyamAnasya niSedho jJApitaH // etena pratiSThAyA api rAtrau niSedhaH sUcitaH tasyAH snAtrapuraHsaratvAt // tathA sAdhUnAM mamatA madIyametajjinagRhapratimAdikamityAdikA nAsti / / gRhasthasyaiva For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 zrI saGghapaTTakaH tannirmApaNacintAdAvadhikArAttathA ca kathaM jinagRhAderyatimamakAraviSayatA // Azrayazca teSAM nAsti // prAga'bhihitadoSakalApAt // tathA strINAM pravezo nizi nAsti // akAlacAritradoSaprasaGgAt // taduktam // ajjANasAviyANa ya akAlacArittadosabhAvAo // UsaraNaMmi na gamaNaM divasatijAme nisikahatA // lokepi kulavadhUnAM yAminyAM svagRhAdvahirnigacchantInAM mahApavAdAbhidhAnAt // taduktam // . svagehadehalI tyaktA nizi strI yAti yA bahiH // jJeyA kulasthiterlopAtkulaTAkulajApi sA // daNDanItAvapi kulabAlikAnAM nizi svasadmabahirnigame daNDapratipAdanAcca // ata eva yativasatyAdau yoSitAmekAkinInAM divasepyanekAvarNazaGkAkalaGkAnuSaGgAskanditatvena pravezasya pratiSedhaH // evaM ca yadA lokepi rAtrau strINAM gRhanirgamo viruddhastadA kA vArtA jinazAsane // tasmAtsarvathA jinavezmani nizAyAM yoSitpravezo'nucitatvAnnAstIti // jAtijJAtikadAgrahazcanAsti // tatra jAtikadAgrahaetajjAtIyA eva zrAvakA atra bhagavadvimbasya dakSiNAdizi snAtrAdhikAriNo nAnyajAtIyA ityAdikaH // jJAtikadAgraha asmAbhirasmatpUrvajairvAkAritamidaM jinamandiraM tato'smatsagotrA evAtra sarvasyAmapi devavittasamudgakAdicintAyAmadhikAriNo netara ityAdikaH // sa ca vidhicaitye na saGgataH sarveSAmeva dhArmikazrAddhAnAM guNavatAM tatra sarvAdhikAritvAbhidhAnAdanyathA jAtyAdinizrayApyanizrAkRtatvAnupapatteriti // na ca zrAddhalokasya tAmbUlabhakSaNamasti bhagavadAzAtanApatteH // tAmbUlamiti ca taMbolapANetyAdi gAthoktAnAM pAnabhojanAdInAmupalakSaNam // tathA // gabdikAdyAsana mapyAzAtanAvizeSatvAdupalakSyate // ityevaMprakArA AjJAvidhiH // atraiSA nizritekasyApi yatyAdenizrayA adhInatayA vinA kRte vidhikRte zrutoktavidhiniSpAdite zrIjinacaityAlaye jinabhavana iti // tathA iha na khalu naiva niSedho nivAraNaM kasyApi vandanapUjanAdAvutsUtrabhASiNAM tadbhaktAnAM cApivandanAdikaM vidadhatAM na niSedhaH kriyate // zraddhAbhaGgamAstaryAdidoSaprasaGgAt // zrutavidhibahumAnI siddhAntakramAdaravAn tuHpunararthe abasarvoyatiH zrAddho vA yathAkramaM vyAkhyAnAdau caityacintAyAM cAdhikArI yogyaH siddhAntavidhividhurasya sAdhvAdervyAkhyAnAdau na tatrAdhikAra ityarthaH // tricaturajanadRSTyAvidhiparazrAddhatrayacatuSTayadRzA'tra caityadravyavRdhyAdikaM caityacintanaM kAryaM vidheyaM natvekAkinA nispRheNApi // lokApavAdAdidoSApatteriti prAsaGgika vRttadvayArthaH // For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 vibhAga-1, bRhadvRttiH evaM caivaMvidhaH siddhAntAbhihito vidhiryatra varttate tad vidhicaityamanizrAkRtaM dravyata AyatanaM cocyate iti bhAvata AyatanaM tu jJAnAditrayabhrAjiSNavaH paJcavidhAcAracAravaH suvihitasAdhavaH // zubhabhAvarUpANAM satAM vandanAdinA bhavyAnAM jJAnAdilAbhahetutvAt // yaduktam // AyayaNaMpi ya duvihaM davve bhAve ya hoi nAyavvaM // davvaMmi jiNaharAI bhAvaMmi ya hoi tivihaM tu // nanu bhavatvevaM dravyabhAvabhedenAnAyatanasvarupaM tathApi jinabhavanaM na kvaci danAyatanamabhihitam // satyamanaupAdhikamanAyatanAyatanayoH svarUpamidamuditam // aupAdhikaM tvanAyatanasvarUpamevaM pratipAditamAgame // yatra gatanAM jJAnAditrayavyAghAto bhavati tadvarjayenmatimAn // atha kva gatAnAM tadvyAghAta iti ceducyate // yatra liGgamAtradhAriNaH sAdhavo vasanti yadAhurodhaniyuktau zrIbhadrabAhusvAmipAdAH // nANassa desaNassaya caraNassa ya jattha hoi vAghAo // vajjijja vajjabhIrU aNAyayaNa vajjao khippaM // sugamA // navaraM yatretyAyatane sthAne devagRhAdau // nacAyatanazabdenAlayamAtramevocyate // taddevagRhamiti vAcyam // AyatanaM devAnAm // tathA AyayaNaMmi abhogo ityabhidhAnakozAgamavacanAbhyAM loke lokottare ca sAmAnya vizeSAbhyAM devagRhasyAbhidhAnAt // ___ atha kiM tadAyatanaM yat jJAnAditrayopaghAtinimittatvAdanAyatanaM bhavatItyAha // jattha sAhammiyA bahave bhinnacittA aNAriyA mUlaguNappaDisevI aNAyayaNaM taM viyANAhi // sAdharmikA liGgataH samAna dharmANo bahavo bhinnavRttA bhraSTAcArA anAryA mUlaguNapratisevino nirdayatayA prANAtipAtAdi prasaktA yatra te nivasanti tadanAyatanam // tathA jattha sAhammiyA bahave bhinnacittA aNAriA // uttaraguNapaDisevI aNAyayaNaM taM viyANAhi sugamA // navaraM uttaraguNapratisevino'zuddhapiNDAdigrAhiNaH // tathA ||jtth sAhammiyA bahave bhinnacittA aNAriyA // liGgavesapaDichannA aNAyayaNaM taM viyANAhi // sugamA // navaraM liGgaveSamAtreNa pratichannA AcchaditAH prAkRtalokaiH suvihitebhyo'lakSyamANa vizeSA itiyAvat // iti bAhyataH ||aabhyntrtH punarmUlaguNa pratisevinaH uttara guNapratisevinazca yatra tadanAyatanamiti gAthA trayArthaH // . zrI haribhadrasUribhi vivaraNe pratipAdita iti // asya cAyamAzayaH // na hi rudrAdigRhavatsvarUpeNa jinabhavanamanAyatanam // kintUpAdhivazAt // upAdhizca tatra liGginivAsaH // ata evoktam // yatra nivasanti tadanAyatanamiti // tathA ca yadi te jinabhavane nivasanti tadA For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH tannivAsaupAdhikatvAd bhavati jinabhavanasyAnAyatanatvam // upAdhyaparAdhena svarUpata AyatanasyApi tasyAnAzrayaNIyatvAt // dRzyate co pAdhivaiguNyAdupAdhimataH sugaNasyApyabhogyatvam // yathA bhujaGgasaGgAccaMdanataroriti bhavatyaupAdhikamasyAnAyatanatvamiti // ata eva bhagavatA bhadrabAhusvAminA nAyatanasvarUpavicArAtparata: AyatanavicAraprakrame bhAvAyatanasvarUpaM pratipipAdayiSatA prathamaM bhAvaMmi u hoi ti vihaMtu ityanena jJAnadarzanacAritrapavitramunilakSaNamanaupAdhikabhAvayatanasvarUpamabhidhAya tannivAsaupAdhikatvAttadAzrayasyApyAyatanatvam // jattha sAhammiyA bahave sIlavaMtA bahussuyA // carittAyArasaMpannA AyayaNaM taM viyANAhi // ityanena pratipAditam // liGgapravacanAbhyAM sAdharmikAH zilAdimantaH sAdhavA yatra nivasanti tadAyatanamiti tatra vyAkhyAnAttatkasyahetoH tadupAdhisannidhAnAdupAdhimatastadrUpatA bhavatIti jJApanArtham // ___ ata eva haribhadrasUriNA jinabhavanavidhApanabhUbhAgaM nirupayatA tatpaJcAzake kutsitalokAkIrNapATakAntanirmite jinagRhe sAdhUnAmupapAtena cAritrabhaGgaprasaGgAttatra tadvidhApanAbhAvaH pradarzitaH // yaduktam // aeesaMmi na vuDhI kAravaNe jiNaharassa naya pUyA / sAhUNamaNaNuvAo kiriyAnAsou svvaae| na caitAvatA tasya nAnAyatanatvaM jJAnAditrayavighAtahetutvasya tallakSaNasya tatrA pyupapadyamAnatvAt // tasmAtsiddhamupAdhidoSAjjinabhavanasyApyanAyatanatvaM jJAnAditrayavighAtahetutvasya tallakSaNasya tatrApyupapadyamAnatvAt // anizrAnizrAkRtayoranyetaradetadadhikRtaM jinabhavanaM bhaviSyatIti cenna tallakSaNAnupapatteH tallakSaNamantareNa ca lakSyasya tattayA vyavasthApayitumazakyatvAt // tathAhi // naitadanizrAkRtam // atrotsUtretyAdinA prAgabhihitasya tallakSaNasya vidhirodhaso'tra vivakSitacaitye'navarataM pravahatA sarvathA tadviparItenA'vidhizrotasA samUlakASaM kaSitatvAt // nApyetannizrAkRtam // nizrAkRtaM hi taducyate // yatra dezakAlaviprakarSAdinA suvihataguruzikSAdivirahAcchaithilyAtizayena dezataHpArzvasthAvasannAdibhAvamApannAnAM zuddhaprarUpakANAmapi sAtalolatayA tathAvidhaM vidhimanupadizatAmapravartayatAM ca caityAdahinivAsepi taccintAparANAM yatInAM nizrA varttate // yatra ca zrAddhAnAM zraddhAvRddhaye suvihitasUrayopi kadAcidvyAkhyAnaM vidadhati // usannAvi ya tatthevetyAdi tathAptariti samosaraNamityAdi prAkpratipAditavacanAt // na coktalakSaNa For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH madhyAtprakRtacaitye kiJcidupalabhyate // tathAhi tatra // sarvadAntarnivasadbhireva pArzvasthAdibhiH sakalacintAvidhAnAcchrAddhAnAM cAtyantakudezanAvAsitAnAM vidhipathamAtsaryeNa tadutsAhAyaiva pratyavasthAnAd dUrotsArita suvihitAnAM tatra vyAkhyAnavidhAnam // tathA ca kathametannizrAkRtaM syAt // 93 tasmAdanizrAnizrAkRtavyatiriktaM liGgibhiradhyAsitaM tRtIyametadanAyatanAbhidhAnaM caityamabhyupagantavyamiti // nanu nityabhaktikRtasAdharmikamaGgalacaityabhedAccaturvidhaM caityaM siddhAnte parisaGkhyAyate // bhaktikRtasya nizrAnizrAkRtabhedana dvaividhyAtpaJcavidhaM vA // na tvanAyatanAkhyasya paJcamasya SaSThasya vA kvacitparisaGkhyAnamasti / yadi hyanAyatanamapyabhipretaM syAttadA tadapi nityacaityAdivat parisaGkhyAyeta // na caivaM // tasmAccatvAri paJcava caityAni nAnAyatanamiti // yathoktam // nIyAI suraloe bhattikayAiM ca bharahamAINaM // nissAssikA sAhammi ya maMgalAI ceti cenna // anyatIrthikaparigRhItArhatpratimAnAM vandanAdiniSedhena tasyApyAgamebhimatatvAt // kathamanyathA samyaktvapratipattisamaye zrAddhAnAM no me kappai annatitthiyapariggihiyANi arihaMtaceIyANi vandittae vA namasittae vA ityAdinA bhagavAn bhadrabAhusvAmI bhagavatpratikRtInAM boTikAdiparigRhItAnAM vandanAdipratiSedhamabhidadhIta / / na hyanAyatanatvaM vinA tatpratiSedhAbhidhAnaM zobhAM bibhartti // tasmAdastyanAyatanaM siddhAntabhihitamiti // ukteSvevAntarbhAvAnnaitatpRthagastIticenna tadabhAvAt tathAhi na tAvannityacaityeasyAntarbhAvaH kRtakatvena tadbhAvAnupapatteH // vimAnabhavanasanAtanaziloccayAdiSveva ca nityacaityAnAM bhAvAt // nApi nizrAnizrAkRtayoH // prAguktalakSaNasyehAnupapattyeva tadantarbhAvasyApAkaraNAt // nApi sAdharmikacaitye // yatimUrtyanuSaGgitvenaiva tasyAbhidhAnAt // yaduktam // vArattagassa putta paDimaMThAviMsucei ya haraMmi // tatthayatthalIAhesI sAhammiya ceiyaM taMtu // nApimaMgale caitye tasya pratiniyataviSayatayaiva pratipAdanAt // yaduktam // arahaMta paiThThAe mahurAnayarIi maMgalAItu // gehesu caccAresu ya channaui gAma gadyesu // tasmAdeteSvantarbhAvAt paratIrthikaparigRhItA'rhaccaityAnAmanAyatanacaityatvaM siddhamiti // nanvevaM SaSThacaityAbhyupagame sUtroktA nityAdicaityapaJcakasaGkhyA viruddhayate // tathAca sUtrakRtAM viruddhavAditvenAnyatrApi tadvacasi vineyAnAM samAzvAso na syAdevaM ca bahu vizIryeteticenna // avirodhAt // nIyAi suraloe ityAdau devakulikaparigrahAdyupAdhivazenAni zrAkRtAderapi kvacit For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 zrI saGghapaTTakaH kadAcidanAyatanavyapadezAdaupAdhikatvena tasya pRthagaparisaGkhyAnAt // yadvA // tatpUjArhANAmeva caityAnAM saGkhyAbhidhAnam // anAyatanacaityasyatvapUjyatvena pRthagapAThAttadantaH pAThe tasyApyevaM pratiporanmandamedhasaH // ___ eka sUtranirdiSTAnAM saha vA pravRttiH saha vA nivRttiriti vaiyAkaraNanyAyAt // tasmAt jJAyate vizeSapratipattaye tebhyastasya pArthakyAbhidhAnamiti nAgamoktacaityasaGkhyA virodha iti // nanvetAvatA kutIrthaparigRhItArhaccaityAnAM sidhyatvanAyatanatvaM natu svayUthyapArzvasthAdiparigRhItAnAmiti cenna teSAmapi siddhAntoktena bhAvagrAmatvena tathAtvasiddheH // nanu koyaM bhAvagrAmo nAmayadabhAvAtpratimAnAmanAyatanatvaM prasAdhyate bhavateti cet // ucyate // jJAnadarzanacAritrANi bhAvagrAmo yebhyo vA jJAnAdInAmutpattiriti // atha ke te yebhyo jJAnAdyutpAdaH // avahitIbhUya zrUyatAm // tIrthaMkaramanaHparyAyAvadhijJAninazcaturdazadazanavapUrvadharAH saMvignAstatpAkSikAca sArUpiNo gRhItANuvratAH pratipannasamyaktvAzca zrAvakAH arhatpratimAzca // tIrthaMkarAdayo hi dezanAdidvAreNa. bhavyasatvAnAM jJAnAdyutpAdahetutvena bhavanti bhAvagrAmaH // nanvevaM tarhi phalitamasmAkaM manorathapAdapena // tIthaGkarAdivatpratimAnAmapi bhAvagrAmatvenA'nAyatanatvAsiddheriticena samyagdRSTiparigRhItAnAmeva tAsAM bhAvagrAmatvapratipAdanAt // atha kathaJcit mithyAdRSTiparigRhItAnAM tAsAM tannabhavati jJAnAdyabhAvAditi cenna tadabhAvepi tAsAM vItarAgatvaliGgadarzanena kasyacitsamyaktvAdyutpAdAt // yaduktam // dalitatamasamuccai svito yasya bimbam gatamalamapi dRSTernAlikAnAM vibodham // prajanayati rajobhi dhUsarANAM narANAm trijagati sa namasyaH kasya na syAgjinendraH // tatazcAyughRtamitivat kAraNe pratimAlakSaNe jJAnAdilakSaNakAryopacAreNa tAsAmapi bhAvagrAmatvamupapatsyata iti cenna // evaM sati nihnavAdInAmapi bhAvagrAmatvApatte steSAmapi prazAntarUpakriyAdidarzanena kasyacit samyatkvAdyutpatteH // nacedamiSTaM bhavatopi sarvaireva jinamatatibhirnihnavAnAmAjJAbAhyatvenAbhAvagrAmatayA varjanIyatvAbhyupagamAt // evaM nihnavodAharaNena pratimAnAmapi mithyAdRSTiparigRhItAnAmabhAvagrAmatvena vajanIyatvamabhyupeyam // yaduktam // citraM nisargasubhagApi parigraheNa, mithyAdRzAM bhagavataH pratimA tathApi // samyagdRzAM praNamanAdividhAvabhAvagrAmatvato bhavati nihnavavadviheyA // For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhavRttiH ___ amumevArtha bhAvagrAmavicAraprakame zaGkottarAbhyAmUcatustatra bhagavantau kalpabhASyacUrNikArau // nANAitigaM bhAvo jaoya eesi uppattI bhAvagrAmo nANadaMsaNa carittANi // jao vA eesi uppattI havai / keya te jao uppattI havai // ucyate // titthagarA jiNacuddasadasabhinne saMvigga taha asaMvigge // sArUviya vayadaMsaNapaDimAo bhAvagAmAo // jA saMmibhAviyAo paDimA iyarI na bhAvagAmo ya // bhAvo jai natthi tahiM naNu kAraNakajjauvayAro // Aha kahaM micchaddiThipariggahiyAo bhAvagAmo na havai // uccate // tatra jJAnAdibhAvo nAsti // Aha // nanu // kAraNe kAryopacAra iti kRtvA // tAovi daTThaNaM kassavi samuppAo hojjA to kahaM tAo bhAvagAmo na bhavai // Ayario bhaNai // evaM khu bhAvagAme nihnavamAIvi jaha mayaM tumaM // eyamavaccaM koNuhu vayavivarIo vaijjAhi // __nanu tathApi mithyAdRkparigRhItacaityAnAmabhAvagrAmatvamevoktaM natvanAyatanatvam // abhAvagrAmA'nAyatana zabdayoH paryAyatvAbhAvAditi cenna // bhAvagrAmazabdasya jJAnAdyutpattikAraNAdyarthatvenAyatanaparyAyatvasiddhau tadvipakSasyArthAdevAnAyatanaparyAyatvasiddheH // evaM ca bhagavatkalpabhASyArthamImAMsanena kathaM mithyAdRSTiparigRhItArhatpratimAnAM nAyatanatvaM sidhyatIti / etena "paratitthipariggahie muttuM arahaMtaceie sese avaMdamANo pAraMciyAriho hoi" tti vizeSakalpacUrNau sUtramidamadhIyata iti yatkaizciducyate // tadgrAmyajanavipralambhanamiti mantavyam // evaMvidhasUtrasya tatra kvApyanupalambhAt // jA sammibhAviyAo ityAdi kalpabhASyavirodhAcca mithyAbhinivezena ca svakapolazilpikalpitairevaMvidhapAlairmugdhajanavyAmohane mahApApaprasaGgAt // - nanvetAvatApi prabandhena tadavasthameva pArzvasthAdiparigRhItacaityAnAmAyatanatvam // paratIthikAnAmeva mithyAdRSTitvAtpArzvasthAdInAM ca svayUthyatvenatadabhAvAditi cenna // teSAmapi siddhAnte mithyAtvapratipAdanAt // tathA hyupadezamAlAyAm // sAvajjajogaparivajjaNAi savvuttamo jaIdhammo // bIo sAvaggadhammo taio saMvigga pkkhpho|| ityanenottamamadhyamajaghanyabhedena muktipathatrayaM pradarzya saMsArapathatrayaM didarzayiSatA granthakAreNa pratipAditaM sesAmicchaddiThIgihiliGgakuliGgadavvaliGgehiM jaha tinnImurakapahA saMsArapahA tahA tinni|| atra susAdhvAdivyatiriktA mithyAdRSTayo gRhiliGgidravyaliGgino darzitAH // tatra gRhiliGginAM haladharagopAlAdInAM sAmAcAra uttamaH saMsArapathaH // tanmithyAtvasyAnAbhi For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH grahikatvena saGklezAbhAvenacottamatvAt // kutIthinAM tadbhaktAnAMca madhyamaH // tanmithyAtvasyAbhigrahikatvena prathamApekSayA nibiDatvAt // dravyaliGginAM pArzvasthAdInAM tu jaghanyastanmithyAtvasyAbhinivezikatvena goSThAmAhilAdivaditibaddhamUlatvAt // evaM ca granthArtha pUrvAparaparyAlocanena kathaM na teSAM mahAmithyArUpatvam // __ tathA ca siddhaM tatparigRhItA'rhaccaityAnAmanAyatanatvaM tatpradarzitasya sarvasyApya-dhunAtanarUDhyA pratyakSasya pathaH saMsArapathatvenA'nAyatanatvAt // tadevamahomohadhvAMtamahimAyadeva muditepi sakalabhAvAbhAsane bhagavadvacane tamopahe mUDhAnAM vivekalocanagocaraM vidhurayati // athavA tAmasAnAmiyameva gatiH // kiJca paJcakalpepi praznapUrvamanAyatanadeza-parihAreNAyatanadezavihArakramaM pratipAdayatA bhASyakAreNa // jahiyaM tu aNAyayaNA na huMti kepuNa aNAyayaNA bhaNiyA // sAhammibhinnacittA mUluttaradosapaDisevI // eehiM jo deso Ainno tahaya annatitthihi // macchaMdhavAhagAmA puliMdadesAaNAyayaNA // ityAdinA suvihitAnAM dezasyApi pArzvasthAdikudezanAnibiDanigaDitasyA'nAyatanatvamupadarzitam // kiM punaH satatatannivAsadUSitasya jinabhavanasya vaktavyam // durantatvAttatsaMsargasyeti // nanu bhavatyevaM jinagRhAnAyatanatvasiddhiryadijatthasAhammiyA ityAdau yatreti jinagRhAdAvityayamarthaH syAnna caivaM kintuyoti maThAdau // tathA ca tadevatadvAsAGkitatvAdanAyatanaM na jinabhavanamiti cenna // nANassadaMsaNassa ya ityAdau yatreti jinagRhAdAvityAyatana iti vRttikRvyAkhyAnenaikaprakamAt // jatthasAhimmiyA ityatrApi tadarthAnuvRtteryakretyAyatana iti vyAkhyAnasya nyAyaprAptatvAna yatreti maThAdAvityarthaH // bhavatu vA yatreti maThAdau tathApi kiMmaThAdAveva vasanti aho maThAdAvapIti vikalpayugalaM bhavanmanorathapathamathanapaTiSThamuttiSThate // tatra yadyAdyaH pakSastadA bhavato vAGamanasavisaMvAdena caityavAsAbhyupagamabhaGgaprasaGgaH itarathA maThAdAvevetyavadhAraNAnupapatteH // ___ atha dvitIyaH // tadAnenaivAmRtaM bhakSaya // maThadevagRhayorubhayatrApi tannivAsasiddheH siddhaM naH samIhitam // atha maThAdAveva vasanti caityavAsAbhyupagamastva'bhyupagamamAtraM maThavAsasidhyarthaM taM vinA yatInAM caityavAsaprayojakatvataccintAvidhAnAdyanupapatteriticenna // vikalpAsahatvAt // tathAhi tadabhyupagamamAtraM pramANamUlamapramANamUlaM vA syAt // pramANamUlaM cenmaThAdAvevetyavadhAraNavyAghAtaH // tadabhyupagamamAtrasya pramANamUlatve caityavAsasyApitanmUlatvena prmaannsiddheH|| apramANamUlaM cettyajyatAM tarhicaitvAsAbhinivezaH ||smuulmunmuulytaaN tatsamarthanAya viracitAni vAdasthalAni // samutsRjyatAmapramANikacaityavAsAbhyupagamamUlatvenA pramANyAnmahA For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH sAvadyazayyArUpamaThavAsAbhyupagamaH // abhyupeyatAM cAdhAkarmAdisakaladoSarahitaparagRhavAsena sauvihityamiti // tasmAduktanItyA yatreti maThAdAvityarthAnupapatteryathA vRttikRdvyAkhyAnamevasAdhIya iti // evaM ca baDizapizitopamAnena jinabimbasyAnAyatanatvasiddheryuktamuditaM baDiza pishitvdvimbmaadye jainamiti // sAmprataM prakRtamupakramyate // ___tathA tannAmnA jinanAmadheyena bhagavadbhANDAgArAdinimittamete nirmApyante nAsmannimittamiti vyapadezena ramyarUpAn ruciraracanayA dRDhabandhatayA ca manoharAkArAn apavarakA antargRhA: maThA nilayavizeSAstato dvandvastAn // ___ sveSTasiddhyai vayameSvAjanmasukhena vatsyAma ityAtmAbhimataniSpattaye vidhApya kArayitvA te hi zaThAH svanimittamavarakAdInniSpAdayanti // mugdhAzcajAnate jinanimittamityaho eteSAM jinabhaktiriti teSu rajyante taizcopajIvyanta iti vaJcanaprakAraH // tathA yAtrAH pitrAdyuddezena bhavadbhiratrASTAhnikAH karttavyAH // amuSminvA mAsAdAvamunAzrAddhena zrImatAtra devagRhe yAtrAH kRtAstasmAdbhavadbhirapi tathaiva vidheyAH // tathA snAtraM zrAddhapakSAdiSu pitrAdizreyase yuSmAbhiratrasnAnaM karttavyamityupadezavyAjena yAtrAsnAtravidhApanaM tato dvandvaH // ___ AdizabdAcchrutAnuktAdhunApravartitamANikyaprastArikAdiparvagrahaH // tadAdaya upAyA mugdhavipralambhanaprakArAstaiH // nanu kathamevaMvidhayAtrAdInAM mugdhajanapratArakatvaM yAvatA yathAtathA bhagavatpUjAyAH kuzalAnubandhahetutvAditicenna // evaM hi lokodAharaNaprAmANyena bhagavatpUjAvidhAne bhagavato'pramANyApAdanena mithyAtvAdiprasaGgAt // jilRmi vijamANe ucie aNujiTThapUyaNamajuttaM // logAharaNaM ca tahA payaDe bhagavaMtavayaNami // logo gurutarago khalu evaM sai bhagavaovi iTThotti // micchattamo ya evaM esA AsayaNA paramA / ___ tathA namasitakamupayAcitakaMbhavatAmidAnImIdRgupadravaH samupasthitaHsamupasthAsyamAnaM vA varttate tasmAdbhavadbhistannivRttaye jinagotradevatA'mbikAdizAsanasurANAmiyadravyameSaNIyamiti gRhiNaH prati jinAdyuddezena vittavyayavidhApanamiti yAvat // 'nizAjAgaraupasargavargopazamanAya pravacanadevatAdInAM purato balyAdisthApanagItavAdyalAsyapurassaraM sakalarAtrijAgaraNaM tato dvandvaH // AdigrahaNAdanyeSAmapizAntikapASTikAnAM saMgrahaH // tadAdIni chalAni chadmAni lokopajIvanArthamAgamAnabhihitatvena vilobhananimittAnIti yAvat // For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH taiH karaNabhUtaizcazabdauktavaJcanaprakArasamuccaye zraddhAlurvivekavikaladharmecchAvAn // vivekino hi prAyeNa naivaMvidhaiH pratArayituM pAryante nAmataH saMjJAmAtreNa jainairjinadevatairna tu kriyayA bhraSTAcAratvAtteSAM tena liGgibhirityarthaH // 98 zaThaiH prapaJcaprapaJcanacaturaiH chalitaivetyupamAnam // yathA chalitaH zAkinyAdibhirvazIkRtastathAvidhacaitanyarAhityAt sukhena vaJcayituM zakyate tathAyameSa janaH zrAddhaloko hAiti viSAde vaJcyate vipralabhyate // mahAnayamasmaccetasi viSAdo yaddharmArthilokodhUrtaiH svArthaM vaJcayitvA durgatau pAtyata iti vRttArthaH // 21 // idAnImatyucchRGkhalAnAM nAmajainAnAM dazamAzcaryAnubhAvAdabhyudayaM svaviSAdapurassaraM darzayannAha // // mUlakAvyam // sarvatrAsthagitAzravAH svaviSayavyAsaktasarvendriyAH, valgadgauravacaNDadaNDaturagAH puSyatkaSAyoragAH / sarvAkRtyakRtopi kaSTamadhunAntyAzcaryarAjAzritAH, sthitvA sanmunimUrddhasUddhatadhiyastuSyanti puSyanti ca // 22 // TIkA:- sarvatralokasamakSamasamakSaM ca Azravati saJcinoti jIvaH karmabhirityAzravAH paJcaprANAtipAtAdayastatazcAsthagitA aniruddhA AzravA yaiste tathA // kila yatInAM saptadazavidhasaMyamamadhyAtpaJcAznavadvAranirodhaH paramasaMyamastenaiva teSAM paJcamahAvratadhAritvasiddhe ste tvatiniraGkuzatvAnna tAni nirundhanti // anirudhAnA api kecana lokApavAdabhiyA na prAkaTyena tatpratisevino bhavanti // imetunistrapatayA sarvatra tAnyapratihataprasaratvena sevanta iti // tathA svaviSayeSvAtmagrAhyeSu rUparasagandhasparzazabdeSu vyAsaktAnyupabhogapravaNAni sarvendriyANi sakalakaraNAni cakSUrasanaghrANatvagzrotrANi yeSAM te tathA // yatinA hi nigRhItendriyeNa bhavitavyam // anyathA pravrajyAyA jIvanamAtratApatteH // yadAha || prasaJjitAni dIkSitvA, svAni yena sukhAzayA // viSayeSu hRSIkANi, pravrajyA tasya jIvanam // liGginastvaihikameva, sukhaM puraskRtya viSayeSvindriyANi vyAsaJjato, yathecchaM vicaranti // tathA gauravANyAtmanyutkarSapratyayahetavo'dhyavasAyavizeSAstAni ca RddhirasasAtAtirekahetutvena kAraNe kAryopacArAdRddhirasasAtasaMjJAnyeva trINi taizcaNDAstatsAhAyyenoddhurAH // daNDA daNDyate durgartipAtena duHkhe saMsthApyate AtmA'mIbhiriti daNDA akuzala For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH manovAkkAyAsta eva dehinAmutpathapravartakattvAccapalatvAcca turaGgA azvAstatazca valgato'niyamitatayA yadRcchayA prasaranto gauravacaNDA daNDaturagA yeSAM te tathA // yathA hi turagA nirbalA api jAtisvAbhAvyAd valganti yadA tu gauraveNa balopacayena dappiSThAstadA kiM vaktavyaM // evaM daNDAapi svarupeNaiva tAvaduddharA RdhyAdigauravatrayasaGkalitAnAM teSAM kA kathA // na ca yatInAM daNDavayollAsanamupapannam // durgatihetutvena tasyAnucitatvAt // yaduktam // trayomanobhASitakAyadaNDA vinirmitAsadgatipAtadaNDAH // na jAtu kAryA yatinA pracaNDAH samIkRtAkANDakRtAntadaNDAH // liGginastu gauravodbhurakandharatayA satataM tAnvalpayanti // tathA kaSAyA eva heyopAdeyavastutattvacaitanyahAritvAduragA bhujaGgAstatazcadhArmikajanasatkriyAdarzanAsahanena puSyantaH prabalIbhavantaH kaSAyorAgA yeSAM te tathA, yatInAM hi sauzrAmaNyavaiphalyotpAdanAtkaSAyAH kartuM na yujyante // yadAhuH // muktyaGganAyAH krayaNebharaNyaM zrAmaNyamuccairguNinAM zaraNyam // kRtavyapAyA yatitAM kaSAyAH / sasyaM nirasyaMti yathA kuvAtAH // yaMtyAbhAsAstu guNiSuninimittakaSAyakaluSitAntaHkaraNA evopalabhyanta iti // evaM tAvat paJcAzravaviramaNapaJcendribhAgRhadaNDatrayaviratikaSAyacatuSTayajayalakSaNasaptadazavidhasaMyamAbhAvena teSAM lokottarabAhyatvaM pradarcedAnI lokalokottarabAhyatvamapidarzayatItyAha // sarvAkRtyakRtopi lokalokA naraviruddhAbahmasevanapuSpaphalAdyupabhogAdyasadAcArakAriNopi // yadAha // dagapANaM puSphaphalaM aNesaNijjaM gihatthakiccAI ||ajyaa paDI sevaMtI jaivesaviDambagA navaraM // ... nAmajainA iti prakRtam // kaSTaM mahaduHkhametat // adhunA samprati sthitvA Aruhya sanmunimUrdhasu suvihitasAdhumastakeSu pratipadamasUyayA suvihitAnAmasadoSAropaNena lAghavo tpAdanameva hi teSAM tanmUrddhasvavasthAnam // uddhatadhiyo nAstyasmatsamo jagati samprati kazciditi dAdhmAtabuddhayaH tuSTanti suvihitaM manyA apyete'smAbhirlaghUkRtA ityAzayena modante // tuSyanti ca sAdhvAdiparivAreNa zrAddhAdipUjayAca varddhante caH samuccaye // atha kathamevaMvidhA api sanmunimUrddhAvasthAnena te tuSyanti puSyanti cetyata Aha // antyAzcaryarAjAzritAH pAzcAtyAzcaryapArthivAnugatAya ta iti hetugarbhavizeSaNam // etaduktaM bhavati // nahyevaMvidhAkRtyavidhAyino mahAmunInAM mastakeSvavasthAnaM kartuM pArayanti // kathaJcitkurvANA api vA na toSaM poSaM ca te prApnuvanti // mahAmunitiraskAramAtreNApi tatkAriNAmihaiva hAnizravaNAt // yadAha // iheva hIliyA hANiM hasiyAroviyavvae akkosiyA vahaM For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH 100 diti maraNaM diti tADiyA | paraM caivamanarthakAriNopi liGginaH suvihitAM stiraskRtyApi nandanti tannUnaM dazamAzcaryamahimAyam // yaducyate // bhekena kvaNatA saroSaparuSaM yat kRSNasarpAnane, dAtuM tena campeTamuddhatadhiyA hastaH samullAsitaH // yaccAdhomukhamakSiNI vidadhatA tenApi tanmarSitam // tanmanye viSamaMtriNo balavataH kasyApi lIlAyitam // tatazca yathA nIcA api kecana kiMrAjAdeH svAmino'vaSTambhena mahatAmapimUrddhasvAruhya puSyanti // evametepi dazamAzcaryamahimnA mahAmunIn paribhUyApi puSyantItyapizabdArthaH // tathA ca prakaraNakArairevA'nyatrAbhihitam // aidasamadurantaccherayaprAsarAsI, dusamasamayahaM bhotumasappabhAve || jamihakavaDakUDAsAhuliGgIguNadeparibhabiya pahuttaM jaMtinaMdaMtidUraM etacca mahatkaSTaM, na hi mahAmunInAmevaM parAbhavaH kartumucita iti vRttArthaH // 22 // sAmprataM teSAM pratyahaM sarvaviratirUpapratyAkhyAnabhaGgakaraNena tapazcaraNAdyabhAvaM pratipAda yannAha // // mUlakAvyam // sarvArambhaparigrahasya gRhiNopyekAzanAdyekadA, pratyAkhyAya na rakSito hRdibhavettIvrAnutApassadA / SaTkRtvastrividhaMtridhetyanudinaM procyApibhaJjanti ye, teSAM tu kvatapaH kvasatyavacanaM kvajJAnitA kva vratam // 23 // TIkA:- sarvArambhaparigrahasya sakalasAvadyavyApAradhanadhAnyAdisaGgrahatatparasya gRhiNopi - zrAddhasyApyAstAM mahAmunerityapizabdArthaH // ekAzanaM aMtardivasamekavAraniyamita bhojanaH pratyAkhyAnabhedastadAdiryasya nivrvvikRtikAdestadAdipratyAkhyAnam // ekadA kadAcidaSTamyAditithiSu pramAdabAhulyena nityapratyAkhyAnAbhAvAt pratyAkhyAya niyamya tadapi kadAcit kRtamekAsanAdi na rakSito'nAbhogasahasAkArAdinA na pAlayato bhaJjataityarthaH hRdi cetasi bhavejjAyeta tIvro niSThuro'nutApaH // bahunA kAlena tAvadadya pratyAkhyAnaM kRtam // tadapi mayA mandabhAgyena bhagnamato dhigmAM kathaM me zuddhirbhaviSyatItyevaMrUpaH pazcAttApaH sadA sarvadA yAvad bhaGgaprAyazcitaM gurubhyo nAsAdayati // SaTkRtvastrIn vArAn sAyaMtanapratikramaNe trIMzcapragetanapratikramaNe iti SaTvArAn saMkhyAyA vArekRtvastaddhitaH // trividhaM tridheti // anena sAmAyikasUtramupalakSayati // kila sAdhavaH sAyaM prAtazca pratikramaNe sAmAyikasUtramuccArayantaH trividhaM trividheneti paThanti // For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 101 yathA savvaM sAvajjaM jogaM paccakkhAmi jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kANamityAdi // tatra trividhamiti tissro vidhA yasyeti trividhaM kRtakAritAnumatalakSaNaM tridheti trividhena karaNena manovAkkAyarUpeNa sAvadyaM yogaM pratyAkhyAmi // ityevaMrUpatayA anudinaM prativAsaraM procyApyabhidhAya pratijJAyApItyarthaH // apratijJAtAnuSThAnasya hi bhaGgenApi na tathA doSa ityapizabdArthaH bhaJjanti khaNDayanti ye liGgamAtravRttayasteSAM turgRhiNo bhedapradarzanArthaH // kvazabdAH sarvepyakSamAvyaJjakAkSepArthAH // tapo'nazanAdi / / nityapratyAkhyAnasya sarvasAvadyayogaviratirUpasya sakalalokasamakSamabhyupetasya bhaGgadarzanena naimittikapratyAkhyAnasyApikathaJcillokapaGktyA vihitasyopavAsAderbhaGgAnumAnAnnAstyeva teSAM kvacittapaH // yadvA vastugatyApi tapaH kurvatAM teSAM tapo nAstyeva // tAmalivat // SaTkAyopa- madinAM tapaso viphalatvenAbhidhAnAt // kva satyavacanam // tathyavAk // sarvaM sAvadyaM yogaM na karomi ityAdyabhidhAya punastatkSaNameva tanniSevaNAt pratyakSamRSAvAditA prasaGgenAMzenApi satyavacanAbhAvAt // yaduktam // na karemittibhaNittA taM cevanisevaI puNo pAvaM // paccakkhamusAvAI mAyAniyaDIpasaGgoya // evaM ca yadA pravrajyAvasaroktasya sarvvavirativiSayasya tadvacanasyAlIkatvaM tadA vastvaMtaraviSayasya tasya kA satyatvasaMbhAvaneti sarvathAnRtabhASiNa eva iti // kva jJAnitAsiddhAntarahasyaparicchetRtvaM // jJAnasya hi phalaM viratistasyAzcasAtazIlatayA taiH samUlamunmUlanAttathA ca kathaJcitsatopijJAnasya kiJcitkaratvena tadAbhAsattvAtjJAnagandhopi teSAM nAstIti // yaduktam // subahuMpi suyamahIyaM kiM kAhI caraNavippahINassa // aMdhassa jaha palittA diivsyshsskoddiivi|| kva vrataM dIkSA // dIkSopAdAnepi pratyAkhyAnabhaGgAdalIkabhASaNena dIkSAyA apArthakyApAdAnAd vrataM teSAM nAstIti // yadAha || loevi jo sasUgo aliyaM sahasA na bhAsaI kiMvi // ahadikkhiovi aliyaM bhAsai to kiJca dikkhAe || atra cAsakRtkvazabdopAdAnena loke lokottare ca tattapaH prabhRtestapastvAdikaM na saMbhavatIti jJApyate // tenAyamAzayaH // yadA kila gRhiNopi saMtataM gRhArambhasaMrambharatatvAt pramAdabharanirbharA apyanavagatasiddhAntatattvA api kadAcit pratyAkhyAnabhaGgenaivamanutapyante tadA sutarAM yatInAM sarvasAvadyayogaviratAnAM viditAgamasArANAM kathaJcidviratibhaGge pazcAttApaH prAyazcittagrahazca yuktaH ye tu niHzUkatayA tAM bhajanto manAglajjAmapi nAdadhati teSAM nAstyeva tapaH prabhRtItivRttArthaH // 23 // For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 zrI saGghapaTTakaH idAnIM teSAM lokopahAsAdipuraHsaraM jinapathaparipaMthitvaM vRttadvayena prakaTayannAha // // mUlakAvyam // devArthavyayato yathArucikRte sarvarturamye maThe, nityasthAH zucipaTTatUlizayanAH sadgabdikAdyAsanAH / sArambhAH saparigrahAH saviSayAH seAH sakAMkSAH sadA, sAdhuvyAjaviTA aho sitapaTAH kaSTaM caranti vratam // 24 // ityAdyuddhatasopahAsavacasaH syuH prekSya lokAH sthitim, zrutvAnyebhimukhA api zrutapathAdvaimukhyamAtanvate / mithyoktyA sudRzopi bibhrati manaH saMdehadolAcalam, yeSAM te nanu sarvathA jinapathapratyarthinomI tataH // 25 // TIkA:-yeSAM sthitiM prekSya lokAH sopAhAsavacasaH syuriti sambandhaH // kathamityAha // aho iti vismaye sitapaTAH zvetAmbarAH kaSTaM duSkaraM carantyanutiSTanti vrataM pravajyAM mahadAzcaryametat yatsitapaTA: kalAvapyevaMvidhaM vratakaSTamanubhavanti // na hi sampratitanairmAnavairalpasatvairevaMvidhaM kaSTaM kartuM zakyate // ___ atha ca sarvairapyevaMrUpaM vrataM kartuM pAryata eva sukhahetutvAdityupahAsaH // atha kathamevamupahAsasteSAM taiH kriyata ityata Aha // sAdhuvyAjena yatichadmanA viTA: khidgAH nAmIsAdhavastallakSaNAyogAt // kintu tadvyAjena viTAH sakalatallakSaNopapatteH // tadevAha // devArthavyayato devagRhAdhipatyena tadraviNasya tadadhInatvAt jinavittaviniyogena yathArUci ruceH svecchAyA anatikramaNetyavyayIbhAvaH svamanobhilASAnurUpa mityarthaH kRte niSpAdite sarvarturamye sakalavasaMtAdirUpatAvibhaktakAlavizeSamanohare maThe pratIte // tathAhyatra jAlikAzuSiravizacchiziracArumArutavihitabhISmagrISmapRthudavathumathitazarIrApyAyanAni tuGgatAsaMpAditasaMcariSNujanatodbhUtarathyArajaHsaMpAtanAyanAni vAtAyanAni // niruddhaprAvRSeNyavareNyajaladapaTalavigaladaviralasaliladhArAsArA vicitracitrazAlikAsArA viTaGkoTTaGkita dantakalabhA valabhayaH // abhavanprAleyakaNasaMvalitahaimanapavanasparzalezA nizIthinyAmapi sukhapravezA apavarakadezAH // evaM ca kathaM na sarvarturamyatA maThasya // For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 vibhAga-1, bRhavRttiH tathA ca tatra nityasthAH satatavAsinaH // suvihitA hi devadravyopabhogabhayAdyatinimittanirmitatvena mahAsAvadyatvAcca maThe na vasanti kintu yAcite yAdRzi tAdRzi paragRhAdAveva tatrApi nAnavarataM vasanti / nityavAsitvaprasaGgAnnityavAsasya ca yatInAM zrAddhAdipratibandhalAghavAdihetatvena pratiSedhAt // yaduktam // paDibandho lahuyattaM na jaNuvayAro na desavinnANaM // nANArAhaNamee dosA avihArapakkhammi // udyatavihArasyaiva mamakArAdhucchedanimittatvenAbhidhAnAt // yadAha // aniyayavAso samuyANacariyA annAya ucchaM payarikkayAya // appovahI kalahavivajjaNA ya vihAracariyA isiNaM pasatthA // ___ete tu sAtalampaTatayA maThe nityakRtasthitayo vilasantIti kathaM na bhavanti viTAH // tathA zucayo nirmalAH paTTatUlAH paTTAMzukasaMvItA haMsarutAdimayAH zayyAvizeSAH // yadvA paTTAH zrIpAdidArunirmitAstAH zayanaM zayanIyaM yeSAM te tathA // sAdhavo hi kaMbalAdisaMstAraka eva zerate na paTTatUlyAdiSu tAsAM pramArjanAdyazuddhe vibhUSAsAtazIlatvavyaMjakatvAllokopahAsahetutvAcca // ete tu tatra zayAnA viTatvaM prakayanti // tathA sadgabdikAdyAsanAH // zobhanagabdikAmasUrakAdiviSTarabhAjaH // gabdikAdyupavezane ca doSA munInAM prAgevoktAH // sArambhA maThavATikAkRSyAdimahAsAvadhavyApArakaraNakAraNapravaNAH saparigrahAH gRhivadvANijyAdiprayojanena dhanadhAnyasnehAdibhANDasaGgraha parAyaNAH // - svissyaashckssuraadiindriyaanukuulnrtkiidrshntaambuulaasvaadncndnaadynggraaggndhrvgiitshrvnnaadivissysttaanussktcetsH||seaa vissyaaskttvaatkaamukvt||svaabhimtaaN yoSitamanyena sArdhamAlApAdividadhAnAmavekSya taM pratyakSamAbhAjaH // ___sakAMkSAH saMbhogavilAsAbhyAsAt pratikSaNaM navanavopajAyamAnariMrasotkalikAH // ArambhAdayazca yatInAM bahudoSatvAdanekathA niSiddhA eva sadA sarvadA // viSayANAmanAdibhavAbhyAsAtkadAcitsanmunerapi kasyApi ceto vikAramAtraM prAduSyAt // yaduktam // navi atthi naviya hohI pAeNaM tihuyaNami so jIvo // jo juvvaNamaNupatto viyArarahio sayA hoi / / na tu sarvadA // tadaiva teSAM jJAnAGkazena svacittamAkRSya mithyAduSkRtAdiprAyazcittapratipatteH // ete tu egAgiyassa dosA, itthI sANe taheva paDiNIe // bhikkhavisohimahavvaya tamhAsabiijjae gamaNamityAdyAgamaniSiddhaikAkivicaraNAdinA'tyucchRGkhalatayA ca sadaiva manmathavikArabhAja iti sAdhUktaM sAdhu vyAjaviTA iti // 24 // For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 zrI saGghapaTTakaH iti uktaprakArANi AdizabdAdanyAnyapyevaM prAyANi viDambanAvyaJjakAni vacAMsi gRhyante // tatazca ityAdInyuddhatAni bahujanavadanasya mudrayitumazakyatvAnniHzaGkatayodbhaTAni sarvatrA'skhalitAnItiyAvat // sopahAsAnyutprAsabhAJji vacAMsi vacanAni yeSAM te tathA syurbhaveyurlokAH prAkRtajanAH kutIrthikabhAvitAzca jainapathamatsariNaH prekSya sAkSAtkRtya yeSAmiti padaM tUryapAdasthitaM sakalaM vAkyaM dIpayati // tena yeSAM sthitimityAdi sambandhyate // sthitiM yatyanucitamasamaJjasamAcAram // svarUpeNaiva tAvanmatsariNaH sarvasyApyupahAsaM kurvanti kiMpunaH samprati niratizayasya jinazAsanasya tatrApi liGginAM tathArUpaM vaizasavyavahAra vIkSya kathaGkAraM na kuryurityarthaH // . tathA zrutvA AkarNya yeSAM sthiti anye apare'bhimukhAH zeSadarzanebhyaH sakalopapattikalitamidaM jainadarzanaM yatayopyatra darzane zAntAtmAnaH kriyAniSThAzcopalabhyante // tato'smAkamapIdamaGgIkartumucitamiti cetasAbhyupagamaviSayIkRtajinazAsanAstepi AsatAM tadapara .. ityperrthH|| zrutapathAjjainasiddhAntamArgAt vaimukhyaM etAvantamanehasaM vayamajJAH syAmaH yadetadeva tAttvikaM dharmadarzanaM nirapavAdam // paraM yatrApyevaMvidhAsadAcArakAriNo vilokyante // tadAlamanena tAmrahiraNyamayAlaGkAradezIyenAMtarniH sAreNa bahirmAtramanohareNa // sarvathA prAksvIkRtamevAsmAkaM darzanaM zreyaH // aho jainA anyathA vAdino'nyathAkAriNa ityAdivacanasandarbheNa parAGmukhatvaM sarvathA bahirbhAvamiti yAvat Atanvate darzayanti // . tathA yeSAM mithyoktyA mRSAvacanena // te hi skhalitAcAratvena sarvazaGkitatvAt asamaJjasaceSTitaM prati kenacit pRSTAssanto malimlucavadalIkaM bhASante // yathA ka evamAha // na vayamevaMvidha kAriNa iti // tatazca pratyakSopalakSitadoSApahnavAttAdRzAmeva bAhulyena darzanAcca kimityAha // sudRzopi samyagdRSTyo jinamatAntaHsthA api prAyazaH kiMpunaramya ityaperarthaH ||bibhrti dhArayanti kurvantItiyAvat manazcetaH saMdeha idaMkimevamanyathA vetyubhayakoTyullekhyanavadhAraNajJAnaMsa evaikatrAnavasthitarUpatvasAdhAholA prekhA tayA calamekatrA'sthAsnu // yathAdolArUDhaM vastu tasyAzcalatvAccalamevaM sudRzAmapi manaH // pUrvaM hyasmAbhirjenaM mataM vAkkriyayoravisaMvAdi svarUpaM dharmakathAdiSvAkarNitamidAnItvaMzenApi na tathopalabhyate // tatkimidaM vAstavamavAstavaM veti saMdehAdhirUDhatvAnna jainamate draDhImAnaM nibadhnAti // athavA sandehane karaNabhUtena dolAvaccalaM // tAtparya tu pUrvavat // yeSAM For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, bRhadvRttiH nAmajainAnAM te'mI samprati sarvatra prasRtatvAtpurovarttinaH nanvityakSamAyAM pArzvavartisuhRdAmantraNe vA // sarvathA sarvaiH prakArai jinapathapratyarthino bhagavanmatapratyanIkA na tu kenApi prakAreNa tadanukUlA api // jainadarzanopahAsatadabhimukhavaimukhyApAdanAdinA jinazAsanAnupacayahetutvena vastutasteSAM taducchedakatvAt // yeSAM cAparAdhena zazadharakaravizade bhagavacchAsane lokopahAsaviparyAsAdayo doSAH prAduHSyanti te'nantasaMsAriNaH siddhAnte pratipAditA mahApApIyastvAt // yaduktam // dose jassa ayaso AyAso pavayaNeya aggahaNaM // vippariNAmo appaccaoyakucchAya uppajje // pavayaNamaNupehaMtassa niddhaMdhassatassa luddhassa // bahumohassa bhagavayA saMsAroNaMtao bhaNio // ityetatpadamagre vRttAdau saMbhaMtsyata iti vRttadvayArthaH // 25 // 105 sAmprataM kupathavarttinAM vidhipathaM pratyaikAntikImAtyantikIM nirupamAM ca manaso duSTatAmupalabhya tadutpAdaM cetarajanamanaH kAraNasAmagryA asaMbhAvayaMstadvilakSaNAM tadutpAdakAraNasAmagrIM saMbhAvanAdvAreNAha // // mUlakAvyam // sarvairutkaTakAlakUTapaTalaiH sarvairapuNyoccayaiH, sarvavyAlakulaiH samastavidhurAdhivyAdhiduSTagrahaiH / nUnaM krUramakAri mAnasamamuM durmArgamAseduSAm, daurAtmyena nijaghnuSAM jinapathaM vAcaiSa setyUcuSAM ataH // 26 // tataH zabdasya prAktanavRttasthasyeha sambandhAttena yato'mI sarvathA satpathaM prati duSTacetasastatastasmAddhetoH kimityAha // nUnamiti saMbhAvanAyAm / ahamevaM saMbhAvayAmi // yAvatyati. duSTavastUni jagati santi tAvadbhirdumArgamAseduSAM krUraM mAnasamakArIti sambandhaH // kathamanyathA tanmanaso'tIvakrUratA // itarajanamanaH sAdhAraNakAraNasAmagrIta-stadanupapatteH kAraNAnurUpatvAt kAryasya // na hi nyagrodhabIjAtpicumandaprarohaH // kaistairityAha // sarvaiH sakalairutkaTakAlakUlapaTalai nUtanatvAdatyugrasadyoghAti viSabhedasamUhaiH || eka dvitryAdibhiranutkaTaizcakAlakUTazakalai statpaTalai rvA tAdRk krUramanaso janayitumazakyatvAdevamuktam // eva muttarapadeSvapi yojyam // sakalakATakUlapaTalaireva kevalaiH prakRtamanasaH karttumazakyatvAdapuNyoccayairityAdi vAkyAvatAraH // tataH sarvairakhilairapuNyoccayaiH pAparAzibhiH sarvavyAlakulairazeSAzIviSasandohaiH samastavidhurAdhivyAdhiduSTagrahaiH kRtsnavyasanacetaH pIDAgadamaGgalAdipApagrahairebhirakhilairduSTaireka For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 zrI saGghapaTTakaH sAmagrIbhAvena saMbhUya krUraM sanmArgaghAtukaM mAnasaM cetaH akAri nirmame // ___ krUrarUpasya manaso nirmANaM vidheyamatra etenAsya manasa itaramanobhiH sAjAtyamapinirastamityetadapi saMbhAvayAmi / itaramanovilakSaNasAmagrIjanyatvena vaijAtyopapatteH // nahi mRtpiNDadaNDAditantuvemAdivisadRzasAmagrIjanyayorghaTapaTayoH sAjAtyaM nAma // tathA ca tanmanasaH kadAcidapi na zubhabhAvatApattiH // na hi bhUniMbasya zarkarAbhAvaH zilpizatenApyApAdayituM zakyante // tatkasya hetoH svasvasAmayyA vijAtIyatayaiva tayorutpatteriti // athavA manaHsiddhameva // tasya tu krUratvaM vidheyaM // tacca kAlakUTAdibhiH sAdhyam // athAsminpakSe krUratvasyaupAdhikatvAt apagamaprasaGgo vastrAdiSu mahAraJjanarAgasya tathA darzanAditicet na upAdhikasyApi dharmasya kayAcitsAmagryA janyamAnasyAnapagamadarzanAt // yathA paTTAMzukAdiSu nIlIrAgasyaupAdhikasyApi na kadAcidapagama iti // tadupapannametannUnam krUramakAri mAnasamiti // amuM pratyakSaM durmAgaM kupathaM AseduSAmabhyupeyuSAm // liGgAnAM tadbhaktAnAM cetizeSaH // nanu bhavatu teSAM krUraM manastathApi kiM na chinnamityata Aha // daurAtmyena duSTAzayatvena nijaghnuSAmuccicchiduSAM jinapathaM bhagavatpraNItaM satpatham // sanmArgavartinAmupasargakaraNena vastuto jinamArga bhraMzayadbhistairbahvasmAkaM chinnamityarthaH // atha jinapathaM nijatAM teSAM dvijAdInAmiva kiMdarzanAntaraparigraheNa matAntaraprarupaNA // netyAha // vAcA vacanena svamatikalpitamapyauddezikabhojanAdimArga eSa saHayameva sa . jinapraNItaH panthA nAnyaH iti evaMprakAreNa ucuSAM abhidadhuSAM na teSAM na darzanAntarasthAH svamataM prarupayanti // tatsthaijinapathavartino janasya pratArayitumazakyatvAt // kiMtvasminneva darzane veSamAtreNa sthitAH svaprarupitaM kumArga jainamArgatayA vadanto mugdhalokaM vyAmohayantItyarthaH // etAvatA saMrambheNa satpathaM pratyatIvapratyanIkatvaM teSAM prakaTitam // iha ca setyatra sazabdAdvisarjanIyalope sandhipratiSedhepi tadaHpAdapUraNe sandhiriti vizeSalakSaNena sandhividhAnamiti vRttArthaH // 26 // ata ityantarApadaM dvayorapyanayovRttayoH sambandhayojanArthaM taccAgrimavRttasyAdau yokSyate // idAnIM teSAM vacanamAtramapi vivekinaH zrotuM na yujyata ityAha // // mUlakAvyam // durbhedasphuradugrakugrahatamaH stomAstadhIcakSuSAm, siddhAntadviSatAM niraMtaramahAmohAdahamAninAm / For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 1, bRhadvRttiH naSTAnAM svayamanyanAzanakRte baddhodyamAnAM sadA, mithyAcAravatAM vacAMsi kurute karNe sakarNaH katham // 27 // 107 TIkA:-yata eva nAmaite jinapathaM prati duSTA ato'smAdetoH // kimityAha // teSAM vacAMsi kupathapratipAdakAni vacanAni kurute vidhatte karNe svazravaNe sakarNaH sazrotaH atha ca sahRdayaH kathaM kena prakAreNa na kathaJcidityarthaH // na hi sakarNasya karNakaTUnispRSTaparamarmANi vacanAni khalAnAM zrotuM yuktAni // kintu karNayoretadeva phalaM yat pIyUSavarSukA apahasitamuktAH satAM sUktayaH zrUyante // atha ca sakarNasya prekSAvataHkupathavarttinAM bhASitAni karNe kartuM na yujyante // tacchravaNasya sAdhUnAma mithyAtvanibandhanatvenAbhidhAnAt // yaduktam // evvucciya tersi muvassayaMmi tuDivasasamAgao sAhU || tesiM dhammakahAe kuNai vidhAyaM saibalaMmi // iharA oei kanne tassavaNA micchamei sAhUvi // avalokimu jo saDhDho jIvAjIvAiaNabhiNo // kIdRzAmityAha // durbhedo nibiDatvAd durucchedaH sphuranmanasi satatAvasthitatayA jAgaruka ugro dRDhaH kugrahazcaityavAsAdipratiSThApanaviSayo mithyAbhiniveza sa evatamastomaH satpathadarzanAMtadurddhAyakatvAdandhatamasapaTalaM tena astaM channaM dhIH prekSA saiva satpathaprakAzakatvAccakSurlocanaM yeSAM te tathA teSAm // yathA tamastomena tirohitaM cakSuH panthAnaM na pazyati tathA teSAmapi dhI: gra tiraskRtatvAnnasanmArgaM mRgayate // siddhAntadviSatAM tadviparyastArthaprarUpaNayA taducchedapravRttatvAdAgamavairiNAM niraMtaramahAmohAt vyasanAtirekA'vivekAt ahamiti nipAto'smadarthe // tatazca vayameva zreSThA nAsmatsamaH kazcidityAtmAnaM manyate // ye te ahaMmAninasteSAM vivekinAM hi gabhIratvena mahati guNagaNe satyapyanutsekAt // mUDhAnAM tu tucchatayA stokepi tasmin jagatopi tRNatayA mananAt // taduktam // jaha uMdurassa ekkeNa vihiNAdovi vAvaDAha tathA // taha asuNiya paramatthA theveNaviuttuNAhuti // tathA svayamAtmanA naSTAH sukhalolatayA'navaratamanyAyye pathi pravarttamAnA janapurataH svaM . saMsthApayitumazaknuvantaH kva dharmaH kva samprati vratina ityAdi nAstikyaM pratipannAsteSAm anyeSAmAtmavyatiriktAnAM nAzanakRte nAstitApAdananimittaM baddhodyamAnAm // yadi hyetAnapyAtmanA kathaJcitsamIkurmastadA sundaraM bhavatya'nyathaite dhArmikaMmanyAH paruSavAgbhirasmAn saMkSiSyantItyAzayena tannAzanAya vihitaprayatnAnAm // . sadA sarvadA mithyAcArA muktipathaviparItAcArA mithyAtvAviratipramAdakaSAyaduSTayogalakSaNAH athavA lokapralambhanahetukabAhyendriyasaMyamapurassaraM viSayapraNihitamanaskatvam // For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH yadAha // bAhyendriyANi saMyamya, ya Aste manasA smaran // indriyArthAn vimUDhAtmA, mithyAcAraH sa ucyate // tatazca tadvatAM tadyuktAnAM dAmbhikAnAM hyApAtamadhuropi vacanasandarbhaH pralambhanagarbhatvena pariNAme bhUyo'narthasaMbhArakAraNatvAdviSAyate // taduktam // pIyuSadhArAmiva dAmbhikAH prAg pralambhanIyAM giramudgiranti // punarvipAke'khiladoSadhAtrI saivAtizete bata kAlakUTam // atastadbhASitAni suvihitaiH suzrAvakaizca na zrotavyAnIti tAtparya miti vRttArthaH // 27 // adhunA vitathAdirupadharmadezinAmapi teSAM kupathasya tathAvidhamugdhajanopAdeyatAM saviSAdaM pratipAdayannAha // // mUlakAcyam // 108 yat kiJcidvitathaM yadapyanucitaM yallokalokottaro, ttIrNaM yadbhavahetureva bhavinAM yacchrAstrabAdhAkaram / tattaddharma iti bruvanti kudhiyo mUDhAstadarhanmata, bhrAntyA lAnti ca hA durantadazamAzcaryasya visphUrjitam // 28 // tattaditivIpsAyAM sarvasaGgrahamAha // dharmasAdhanamanuSThAnamiha dharmastatazcadharma iti sukRtamidamityevaMrupatayA buvanti vadanti kudhIyo durmedhaso nAma jainAH // yatkiM ityAha // yatkiMciditi sAmAnyato nirdiSTaM vizeSato'nirdiSTanAmakaM vitathamalIkaM zreNikarAjarajoharaNavaMdanAdi na hyetadAgame kvacillikhitamasti yena satyaM syAt paraM liGginaH svavandyatA // pAdanAyai tadapi dharma iti bhASante // yadAha // zrIzreNikakSitipatiH kila sArameyalAGgUlamUlanihitaM yativadvavande // bhaktyA rajoharaNamityanRtaM vadanti hI liGgino vRSatayA kuMdhIyaH pralabdhum // tathA yadapi api samuccaye yaccAnucitamayogyam // pitrAdyuddezena yAtrAkaraNAdi dharmanimittaM hi kRtyajAtaM jinamandire kartumucitaM nAnyat // pitrAdyuddezena tu yAtrAdi tatra vidhIyamAnaM guNabahumAnavikalakevalasnehanibandhanatvAnnadharmaH // paraM tadapi liGgino dharmoyamityabhidhAya svopayogAya vidhApayanti // yadAha // yAtrA: pratItya pitarau bhavatA'tra caitye yadvAtra mAsi vihitA dhaninAmunA tat // kAryAstvayApi ca tatheti kathaM gRhasthe dharmo'yamityanucitaM racayanti dhUrttAH // tathA yalloko jainamArgabahirbhUtaH ziSTajanaH lokottaraM jinapravacanaM tAbhyAmuttIrNaM bAhyaM sUtakagRhabhikSAgrahaNAdi etaddhi lokalokottarayo viruddhatvAnna dharmaste tu gArhyAdihetunaitadapi dharma ityabhidadhati // yadAha || bhikSA sUtakamandire bhagavatAM pUjA malinyA striyA // hInAnAM parameSThisaMstavavidheryacchikSaNaMdIkSaNaM // jainendrapratimAvidhApanamaho tallokalokottara // vyAvRtteratha tumapya dhiSaNAH zreyastayA cakSate // For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 109 tathA yadbhavahetureva saMsArakAraNameva bhavinAM dehinAM jinamandire jalakrIDAdi // etaddhi madanoddIpanatvAt krIDAmAtratvenAtAttvikatvAcca saMsAravardhanameva paramatedapi liGgino dharmachAnA svAvalokanakutUhalena kArayanti // yadAha // zrRMGgaiH prasUnasamaye jalakelilIlA // mAndolanaM bhagavadokasi devatAnAm // dharmachalAlaguDarAsamanalpahAsam // nirmApayantyahaha saMsRtihetumajJAH // tathA yat zAstrabAdhAkaraM siddhAntavirodhAdhAyakamauddezikabhojanAdi ||ythaaccauddeshikaadiinaaN zAstrabAdhitatvaM tathA praagevoppaaditm||athvaa ASADhacaturmAsakAtpaJcAzattamadina pratipAditasya paryuSaNAparvaNaH zrAvaNAdyAdhikyavativarSe'zIti tame'hni vidhAnam // yaduktam // vRdvau lokadizA nabhasyanabhasoH satyAM zrutoktadinam // paJcAzaM parihatya hI zucibhavAtpazcAccaturmAsakAt // tatrAzItitame kathaM vidadhate mUDhA mahaM vArSikam // kugrAhAdvigaNayya jainavacaso bAdhAM munivyaMsakAH // nanu bruvantu te svamatikalpitaM mArga tathApi vitathAdisvabhAvatvAttaM na kopi grahiSyati tathA coktopyanuktakalpo lokopAdAnAbhAvena prasarAbhAvAdityata aah||muuddhaa ajJAninaH tatra dharmavyAjena liGgiprarUpitaM matam arhanmatabhrAntyA jainamArgo'yamiti mithyAjJAnena lAnti upAdadate ||aymrthH|| yathobhayagatacAkacikyAdisadRzadharmopalambhAt parasparavyAvarttaka dezajAtyAdibhedadharmAnupalambhAcca . arajate'pi zuktikAyAM rajatametaditi dhiyA bhrAntAH pravarttante // tathehApisanmArgAsanmArgagatajinadevatAbhyupagamabAhyAveSAdisamAnadharmA'vagamAdanyonyavyavacchedakavidhyavidhipravRttyAdivizeSadharmAnavagamAcca vitathatvAdinA vastuto'narhanmatepi prakRtamArge'rhanmatametaditibuddhyA mUDhAH pravarttanta iti // na kevalametatkumArgaM vadanti // mUDhAstu taM gRhNantyapIti ca zabdArthaH // ho iti viSAde // ... durantadazamAzcaryasya duHkhAvasAnAntyAzcaryasya visphUrjitaM vijRmbhitametaditi // kathamanyathA kupathasyApyetasya bahumugdhajanopAdeyatA syAdataH kaSTametadyadadyApyayaM kumArgo'skhalitaprasaro'nuvartata iti vRttArthaH // 28 // sAmprataM mugdhajanAn prati svamataM mokSapathatayAdizataHsatpathagAminazca dhArmikAn svavacanAnurodhitvenAjJatayA avajAnAnasya kasyacidyathAchandAcAryagrAmaNyo'prastutaprazaMsayA svarUpamAha // // mUlakAvyam // . kaSTaM naSTadizAM nRNAM yadadRzAM jAtyandhavaidezikaH, kAntAre pradizatyabhIpsitapurAdhvAnaM kilotkandharaH / For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 etatkaSTataraM tu sopi sudRzaH sanmArgagAMstadvida, stadvAkyAnanuvarttino hasati yatsAvajJAmajJAniva // 29 // TIkA:-kaSTaM duHkhametannazcetasi varttate yatkimityAha // yaditivAkyopakSepe // yat nRNAmadRzAM jAtyandhavaidezikaH kAntAre'bhIpsitapurAdhvAnaM pradizatIti sambandhaH // tatra nRNAM puMsAM naSTadizAM alocanatvAtkAntArapAtena digmUDhatvAcca prabhraSTaprAcIpratIcyAdikakubdigbhAgaparicchedAnAm // adRzAM kAcakAmalAdinA dRgvikalAnAM na tu janmAndhAnAm // jAtyandho janmAbhivyAptyA locanarahitaH // zrI 'saGghapaTTakaH nanu sopi taddezajAta itarebhyaH zravaNAdinA vijJAya kathaJcidiSTapurapathaM dekSyatIti tatroktaM vaidezika iti // videze yojanazatavyavahite dezAMtare jAto varddhitazceti vaidaizikaH // sa hi . . taddezasvarupamAtrasyApyanabhijJatvAtkathaM prakRtamArgaM jAnIyAdapi // tataH karmadhArayaH // kAntAre janasaJcArazUnye durgavartmani lokasaJcAramArge hi kadAcit mArgabhrAntAnAM pAnthopi saMcariSNuH supanthAnaM darzayet // prakarSeNa ayamevAsya purasya panthA nAnya ityavadhAraNapUrvaM na tu saMbhAvanAmAtreNa dizati pratipAdayati abhIpsitapurAdhvAnaM jigamiSatanagaramArgaM kiletivArttAyAM utkandharaHudgrIvaH kandharAmunnamayya bhujadaNDamutkSipya kathayati na tu vacanamAtreNa // kila mArgopadeSTA tadabhijJo mArgAnuyoktA tu tadavabhijJo bhavatIti lokasthitiH atra upadeSTAjAtyandhatvAdinA sarvathA prastutapathaM na jAnAti anuyoktAstvadRzopi taddezyatvaMpUrvAnubhUtAnusandhAnavattvAdinA tadabhimukhA iva lakSyante atastadupadiSTapanthAH kathamiSTapuragAmukaH syAdatha ca sa tamupadizatIti kaSTametat // tu punarthe idaM vakSyamANaM punaH kaSTataraM pUrvasmAdapi kaSTAnmahatkaSTaM yatkimityAha // sopi prAgukto mArgadeSTA sudRzo nirmalanayanAnata eva samArgagAn iSTanagara sugamapatha prasthitAn tadvidaH samyak sanmArgajJAn yat hasati smayate sAvajJamiti kriyAvizeSaNaM sAvahelam // ajJAniva mArgAnabhijJAniva yathA mArganabhijJA mArgamupadizanta upahasyante lokena // tathaite pi yathA kimete bAlizA vAyasA ivAjanmAnujjitasvadezA mArgAmArgasvarupaM vidanti // ahameva zaizavAdavekSitanikhilajanapado viditasakalagrAmanagarasamAcAraH sarvaM vekSmIti kuta evaM sa tAnupahasatItyata Aha // tadvAkyAnanuvarttino jAtyandhavacanAnanurodhina iti hetugarbha vizeSaNam // te haSTapurasya samyagpanthAnaM jAnantastadvAkyaM yamahaM kathayAmi sa tannagaramArga ityevaM rupaM nAnumanyante // tathA ca saruSTaH saMstAnupahasatIti // evaM ca svayaM sarvathAbhISTa purapathamajAnannapi yattajjJAn hasati // tanmahAkaSTamityaprastutaprazaMsAbhedaH // For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhavRttiH 111 tathA hyupamAnena tulye prastute upameye sati yadaprastutasyopamAnasya prastutatulyasya prazaMsanamabhidhAnamityetadasya lakSaNaM tulye tulyasya vaca iti vacanAt // evaM cAprastutamupamAnaM yojayitvA prastutamupameyamidAnI yojyate // kaSTametat // yannRNAM satpathecchupuruSANAM naSTadizAm atimugdhatayA satpathakupathavibhAgAnabhijJAnAm adRzAM samyagjJAnadarzanavikalAnAM jAtyandhaH siddhAntarahasyalezAnabhijJaH sarvathA'gItArthaH // sopi gItArthasaMvAsAdaiH kathaJcinmokSapathakathanapravINaH syAttatrAha // vaideziko garhitAcAratvAdAjanmAgamanikaSaviduragItArthamunipuGgavasaGgamAtra-varjitaH // eSa cAdhunikaduHsaGghapravaro niHzaGkha niHzreyasapathapratyarthimArgaprathanadIkSito yathAcchanda zikhAmaNiH kazcidAcAryo mantavyaH // kAntAre mahATavyAM pradizati ayameva madupadiSTo mokSamArga iti prajJApayati abhIpsitapurAdhvAnaM muktimArgam utkandharo darzitAhaGkAravikAraH // ___ tathA ca so'gItArtha utsUtrabhASaka abhinivezikamithyAdRSTiHkathaJcidapi satyaM muktipathaM na vetti nApyanyena gItArthena pratipAditopi pratyeti // narAstu muktipathaparyanucoktAra AbhigrahikAdimithyAdRzastatrApi kiJcitsanmArgAbhilASukA upadeSTurapekSayA sArataravibhAgena kiJcidajJAstathA ca tat prajJaptodhvA kathaM teSAM muktipuraprApakaHsyAttathApi sa tebhyastaM pradarzayatIti bhavati kaSTam // etatkaSTataraM tviti pUrvavat // sopi prAgabhihito yathAchandAcAryaH sudRzaH samyagjJAnadarzanayujaH sanmArgagAn jJAnadarzanacAritralakSaNamuktipathapravRttAn tadvido mukti mArgAbhijJAn dhArmikAn suvihitasAdhUn yat hasati sAvajJamajJAniva // yathA kimamI agItArthA mUrkhaziromaNayaH siddhAntarahasyamavasyanti // ahameva sakalazrutapArAvArapAradRzvA // tatoyamahaM bravImi sa muktimArga iti|| kimityevamupahasatItyata Aha // tadvAkyAnanuvatino yataste gItArthAH / utsUtraM muktipathapratipAdakaM tadvAkyaM nAnurudhyanta iti // ata eva duHSamAsamayajinazAsanabhaviSya dazubhabhAvasUcakadusvapnASTakAntaHsthavAnaraphalaM vivRNvatA haribhadrasUriNAbhihitam // bahu bAnaramajjhagayA-tavvasahA asuiNA vilipaMti / appANaM anneviya tahAvihaM logahasaNaM ca // viralAe maliMpaNAyA, tadannakhisA na eyamasuitti / muniNo yaM eyassau, ccivAgamo navaramAyariyA // kila kasyacit pArthivasya svadRSTasvapnaphalaM paryanuyuJjAnasya bhagavAn zrImahAvIraH samAdideza // mayi muktimupeyuSyAcAryA evaMvidhA bhaviSyanti // yathA cApalAdinA vAnara For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH yUthAdhipakalpA AcAryA bahavaH purISatulyotsUtraprarUpaNenAtmAnaM pArzvavarttinazcadhekSyanti // viralatarAzca tanmadhyAnnAtmAnaM nApyanyAnutsUtreNa lepsyanti // 112 tathA cAtmAnamutsUtreNAdihAnAMstAnavalokate hasiSyanti // aho ete bAlizAH zuddhasiddhAntadezanAmalayajarasena surabhiNA'nena nAtmAnaM carcayantIti // tadeteSAM yathoktAgamArthabhASakagItArthopahasanaM kuladharmaH // evaM ca yat svamagItArthanilayopi gItArthAnavamanyate sampratitanaruDhyA tanmahAkaSTamityupamAnopameyayostulyatayA yojanA // atra ca mugdhajanapurato niraGkuzaM svakalpitaM caityAvAsAdikamutsUtrapathaM prathayan vidhiviSayapAratantryaprarUpaNAnipuNAn sugurusampradAyavarttinaH suvihitAnasUyayopahasan samprati vartamAnaH kusaGgrAcAryavargo'nayA bhaGgyA kavinA pratipAdita iti vRttArthaH // 29 // sAmprataM zrutapathAvajJAdvAramupasaJjihIrSuH zuddhajinamArgasya duSTopacitasamuditakAraNakalApena samprati durlabhatvaM pratipAdayannAha // // mUlakAvyam // saiSA huMDAvasarpiNyanusamayahRsadbhavyabhAvAnubhAvA, triMzazcogragraho'yaMkhakhanakhamitavarSasthitirbhasmarAziH / antyaM cAzcaryametajjinamatahataye tatsamA duHSamA cetyevaM puSTeSu duSTeSvanukalamadhunA durlabho jainamArgaH // 30 // yA AgamagrantheSvAgAmitayA likhitAkarNyate sA eSA sampratikAlasyApratyakSatvepi tadudbhavakAryANAM pratyakSopalambhenopacArAdeSetyuktam // avasarpanti pratikSaNamAyuzarIrapramANAdayo bhAvA hAniM gacchanti prANinAmasyAmityavasarpiNI siddhAntaprasiddhaH kAlavizeSa: huNDaM sakalAGgopAGgAnAM yathoktamAnavaikalyahetuH SaSTaM saMsthAnaM tenopalakSitA avasarpiNI huNDAvasappiNI vyutpattimAtraM cedam // tattvatastvanantatamakAlabhAvya saMyatapUjAnibandhanaM caityavAsyutpAdahetuH zubhabhAva- hAnikAraNaM kAlabhedo huNDAvasarpiNI // sA ca bhagavati mokSaM gate jAteti // samayaH paramasUkSmaH kAlastatazcAnusamayaM prati bhavyAnAM muktigAminAm athavA bhavyAH zubhA bhAvA: pariNAmA anubhAvAzca prabhAvA matinizcayA vA tatazca hasaMto hIyamAnA bhavyabhAvAnubhAvA yasyAM sA tathA // huNDAvasarpiNyAM hi kAlasvAbhAvyAddharmArthinAmapi prAyeNa bhAvA yAdRzA varttamAnakSaNena na tAdRzAH kSaNAntara ityAdikrameNa pratikSaNaM saMklezatAratamyAghrAtatayopajAyamAnA upalabhyante // tathA ca prakaraNakAreNaiva prakaraNAntare pradarzitam // kAlassa aikiliTThattaNeNa aisesi - For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 vibhAga-1, bRhadvRttiH purisaviraheNa // pAyama juggatteNaya, gurukammatteNaya jiyANa // kira muNiyajiNamayA bihu, aGgIkayasarisadhammamaggAvi // pAyamaisaMkiliTThA, dhammaTThI vittha dIsanti // atra ca husadityanena saMyogaparatvepi pUrvavarNasya na gurutvaM // chandaH zAstre vyavasthitayAnuvRttyA kvacittanniSedhAt // ___ tathA triMzaH jinasiddhAntoktASTAzItigrahamadhyAtriMzataH pUraNaH // caH samuccaye // ugragraho jinapravacanasyodagropasargavargakAritvAddAruNo grahaH // ayameSa pratyakSopalabhyamAnakAryo bhasmarAzinAmA khamAkAzaM tasya ca zUnyatvAtkhamiti gaNitavyavahAre zUnyabindoH saMjJAH // nakhAiti ca viMzateH saMjJA // nakhAnAM viMzatisaGkhyatvAttatazca khaM ca khaM ca nakhAzceti dvandvaH // taiH pazcAnupUrvyA aMkaracanayA sthApitaimitAni parisaGkhyAtAni varSANi saMvatsarAH sthitirekasmin rAzAvavasthAnaM yasya sa tathA // ekarAzau varSasahastradvayasthitika ityarthaH // sa hi graho bhagavanirvANakAlAnantaraM varSasahastradvayaM yAvat krUratvAdbhagavajjanmarAzI saMkrAntatvAd bhagavantaM ca muktatvena duHkhIkartuMmazaktatvAttatpakSatayaiva pravacanasya bAdhAM kariSyati // dRzyate ca lokepi kazcit kasyacitsvapratipakSasya kiJcidapakartuM na pArayannetadapakAreNApi tasyApakRtaM bhaviSyatIti mUDhatayA manasi nidhAya tatpakSaM tatsadRzaM cApakurvANaH // // yaduktam // tvaM vinirjitamanobhavarupaH, sA tu sundara bhvtynurktaa| paJcabhiryugapadeva zaraistAM, tADayatyanuzayAdiva kAmaH // tathA // yasya kiJcidapakartumakSamaH, kAyanigrahagRhItavigrahaH // kAntavaktrasa-dRzAkRti kRtI, rAhuriMdumadhunApi bAdhate // tathA antyaM dazamaM ca pUrvavat Azcaryam anantamakAlabhAvitvAdbhutamasaMyatapUjAkhyam etat idAnIM pratyakSaM jinamatahataye AhetapravacanApabhrAjanApAdanAya // tatsamAnaiH prAguktaistribhiH samA tulyabalA duSamA duSTAH lokaduHkhakAriNyaH samA varSANi yasyAM sA tathA // kAlacakrasya SaDarakasya paJcamo'rakaH yathA prAktanAstrayaH samuditA jinamataM nimnanti tathA caturthI duSamApi // // yaduktam // utkarSavatpuruSasiMhaviyogato'mI, bhasmagrahaprabhRtayo'hitavAraNA hI // jainaM mataM bhuvi mahAvanamastazaGkA, bhaktuM kathaM sapadi samprati saMpravRtAH // .. caH pUrvavat // iti prakaraNe // eSu prakRteSu huNDAvasarpiNyAdiSu evaM pradarzita-prakAreNa For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 zrI saGghapaTTakaH pratipadaM suvihitalAghavA'saMyatagauravApAdanalakSaNaduSTakAryadarzanAd duSTeSviva duSTeSu krUreSu puSTeSu prakarSakoTi prApteSu huNDAvasappiNyAdiSu caturSu anukUlaM pratisamayam adhunA sAmprataM durlabho durApo jainamArgapratipattivinakAriNAM huNDAvasappiNyAdInAM duSTatvAt // tanmahimnA bhUyolokasya bhavAbhinanditvAtkatipayasAttvikajanopAdeya iti yAvat // jainamArgaH pratizrotorupabhagavatpathaH // etanmadhyAdekopi duSTaH puSTaH svakAryakaraNasamarthaH kiMpunaH samprati sarve'pi militAH // tato yathA duSTeSu caraTAdiSu prabhaviSNuSu purAdimArgo jigamiSatAM durgamo bhavati tathA bhagavanmArgopyadhunaiteSu satsviti // Agamepyuktam // dUsamahuNDAvasappiNI bhasamaggahapIDiyaM imaM titthaM // teNa kasAyA jAyA, kUrA iha sNjyaannNpi|| . ___ anuzrotorupastu jainamArga idAnImapi sulabhaH yeSAmeva huNDAvasarpiNyAdInAM sanmArgapravRtti prati prAtikulyaM teSAmevAsanmArgapravRttiM pratyAnukUlyAditi // itthaM yadyapi liGgibhiH prakaTitA bhUpRSTa kratsnAvanIrudyatrapramitAvataH zrutapathAvajJAnasaMjJAnvitaiH // kalpenApi kalAvatA kalayituM sAkalyato duHzaGkA, sambodhAya tathApi mUDha manasAmeSA digAdarziteti vRttArthaH // 30 // evaM tAvadaSTAdazabhittaiH prabandhena liGginAM zrutapathAvajJA pratipAditA // samprati taireva dharmatayA pratipAditaM guNidveSadhIriti dvAraM nirAkurvaMsteSAM guNidveSaM darzayannAha // // mUlakAvyam // samyagmArgapuSaH prazAntavapuSaH prItollasaccakSuSaH, zrAmaNyaddhimupeyuSaH smayajuSaH kandarpakakSapluSaH / siddhAntAdhvani tasthuSaH zamajuSaH satpUjyatAM jagmuSaH, satsAdhUn viduSaH khalAH kRtaduSaHkSAmyanti nodyadruSaH // 31 // TIkA:-khalAH satsAdhUn na kSAmyantIti sambandha // tatra khalA guNImatsariNaH prakaraNAlliGginaH kRtaduSa iti // duSadhAtuH kvibanto'tra doSaparyAyastatazca kRtA vihitA duSo doSAH svayamanekAnA yaiste tathA // tatsvabhAvatvAtteSAm // athavA kRtA AropitA duSo doSA yaiste tathA // nirmaleSvapi sanmuniguNeSu lokamadhye lAghavApAdanAya svadhiyA vihitadoSAropA ityarthaH // guNavatsvasadoSAropaNasya teSAM kulavratatvAt // // taduktam // For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 115 lobhArthaM malinAMzuke kitabatAM kaSTakriyAdhAyini, prAhurdAbhikatAmabhigraharucau paGktyarthatAM kSantari / guptAMge bakavRttitAM ca tapasA zasye namasyecchutA mitthaM haMta na duSayanti yatinAM hI liGginaH kAn guNAn // te hi tadguNAnasahamAnAstAnnindanti // taduktam // bANaniva guNAn karNamAgatAnasahiSNavaH / pIDApAdanato'vrIDA nidanti guNInAM khalAH // udyadvaSaH ninimittaM suvihitadarzanamAtreNaiva prakaTitalalATataTabhrakuTyAdikrodhavikArAH na kSAmyanti na sahante dviSantItyarthaH // atra deze'mISAM pracAreNa vayaM lokasyAgauravA bhaviSyAma ityAdi buddhayA mAtsaryAttatrAvasthAtumeva teSAM na dadatItyarthaH // satsAdhUn suvihitayatIn satsAdhutvamevAnuguNavizeSaNaisteSAM bhAvayati // samyagmArgapuSaH bhagavatpraNItajJAnAditrayarupamokSapathasya bhavyAnAM zuddhopadezapratibodhadvAreNa vistArakAn // etena teSAmutsUtrabhASaNapratiSedhamAha // __ prazAntavapuSaH bahiralakSitarAgAdivikArazArirabhAjaH etenAntaramapi prabalarAgAdyabhAvaM prakAzayati // antastadbhAve bahiH sarvadA prshaanttvaanupptteH|| - prItollasaccakSuSaH dviSAnapi pratItya prasannotphullalocanAn / etena bahiH kopavikAraparihAramAviSkaroti // zrAmaNyaddhi prANAtipAtaviramaNAdipaJcamahAvratavibhUtimupeyuSa AseduSaH / etena dIkSAmUlaM sarvaviratisampadaM darzayati // smayamuSaH ahaGkAratiraskAriNaH // etena vAgmitvavidvattvAdAvabhimAnahetau satyapi tadabhAvaM prakaTayati ||(stsuutrkriyaabhiH) kandarpakakSapluSaH manmathazuSkatRNadAhinaH // etena sarvavratamadhye nirapavAdabrahmavratadADhyaM dRDhayati // siddhAntAdhvani zuddhAgamamArge tasthuSaH sthitavatastatparAnityarthaH // etena svayamutsUtrakriyAniSedhaM pratipAdayati // zamayuSaH kSamAbhAjaH // etenAntarepi krodhanirAsaM jJApayati // satpUjyatAM vivekijanasevyatAM jagmuSaH prApnuSaH etena sakalazramaNaguNasaMpattimAvirbhAvayati // nirguNAnAM vivekIlokapUjanA'saMbhavAt // viduSaH vicakSaNAn // etena svasamayaparasamayasAraviduratAM visphArayati // - na caivaM guNazAliSu yatiSu dveSaH kartuM yuktaH // aNIyasopi tadveSasya sakalaguNigataguNadveSarupatvenAnantabhavabhramaNanibandhanatvAt // yaduktam // For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH, samyaktvajJAnazIlaspRza iha guNinaH sAdhavo'gAdhamedhAsteSu dveSo guNAnAM guNibhirabhedayA vastutaH syAd guNeSu / sarvasthAnAM guNAnAmavagamanamato'hAya mithyAtvamasmA ttasmAd bhUyo bhavAbdhibhramaNamiti guNidveSadhIrvarjanIyA // siddhAnte'pyabhihitam // bharaheravayavidehe, paMnarasavi kammabhumiyA sAhU // ekkami hIliyaMmi, savve te hiliyA huntI // saMtaguNachAyaNA khalu para parivAoya hoi aliyaM ca // dhamme vi abahumANo, sAhupaose ya saMsAro // tataH prekSAvatA guNiSu bahumAna eva karttavyo na dveSa iti vRttArthaH // 31 // ____ atha kathamevaMvidhAnapi satsAdhUn khalA na kSAmyanti // mithyAtvaprAbalyAditi brUmaH // ata eva tadvato mUDhajanasya nAmajainapathavartinaH svarupaM nirupayannAha // // mUlakAvyam // devIyatyurudoSiNaH kSatamahAdoSA na devIyati, . . sarvajJIyati mUrkhamukhyanivahaM tatvajJamajJIyati / unmArgIyati jainamArgamapathaM samyakpathIyatyaho, mithyAtvagrahilo janaH svamaguNAgraNyaM kRtArthIyati // 32 // TIkA:-mithyAtvagrahilo jana urudoSiNo devIyatItyAdi sambandhaH // aho iti vismaye grahaH caitaso'sannirbandhaH so'syAstItyastyarthe ila pratyayastaddhitaH // iha mithyAtvaM prakaraNAdAbhinivezikaM gRhyate // prAyeNa jainamithyAdRSTinAM goSThAmAhilamAiNetyAdinAbhinivezikasyaiva tasya pratipAdanAt // tatazca tena grahilaH prabalamithyAbhinivezagrahagRhIta ityarthaH // __jano dharmadhvajitadbhaktazrAddhalokaH uravo mahAnto yatijanasyAtyarthamanucitatvena doSA aparAdhA rAgadveSaprANAtipAtAdaya urudoSAstadvataH AcAryAdIniti gamyam // devIyati devAniva jinAnivAcarati yAdRzA devA nIrAgA atizayAdimantazca tAdRzA amI tasmAdArAdhyA iti devaistAnupamimIte // na ca tAdRzAM tadupAsanaM samIcInam // teSAM mahAdoSavattvena devopamAnavidhAnasya mahApAtakahetutvAt paraM mithyAtvasya viparyAsarupatvAdviparItabuddhistAdRzAnapi tathopaminoti // evamuttarapadeSvapi bhAvanIyam // ___kSatamahAdoSAn pranaSTaprAguktabRhadaparAdhAn yugapradhAnAdIniti zeSaH adevIyati adevAnivAcarati // nAmIdevasadRzAH sadoSatvAnniratizayatvAcca tasmAdanArAdhyA iti // atra ca kSINaprAyamahAdoSANAM devairupamAnaM siddhAntepyuditam // paDiruvo teyassI ityAdAvAcAryaguNavaktavyatAyAM pratirupaH siddhAntatAtparyapariccheda For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 vibhAga-1, bRhadvRttiH dezanAtizayavattvAdinA tadviSayabuddhijanakatvAttIrthaMkarapratibimbarupa iti vyAkhyAnAt // sa ca viparyastamatitvAttathA na karoti // evamadevaprAye devabuddhirdevaprAyecAdevabuddhiriti mithyAtvarupaM pratiprAdyAgurau gurubuddhayAdirupaM tadAha // sarvajJAyati sarvajJamiva sarvavidamivAcarati mUrkhamukhyanivaham ajJacUDAmaNisamuhaM svAbhyupetagacchasthitaM yatijanaM yathA sarvajJasadRzo'yaM madIyayati janaH kiM kiM zAstrajAtaM na vetteti // tatvajJaM SaTdarzanatarkakarkazadhiyaM svaparasamayanirNayabhUmiM sUrivizeSam ajJIyati ajJamiva bAlizamivAcarati // yathA na kiJcidapyeSa jAnAti // ayamarthaH // na hi mUrkhaziromaNeH sarvajJenopamAnaM yuktam // nApi tatvajJasyAjJena // atyantamanurupatvAt // paraM sa mithyAjJAnAdevamapi karoti // adhunA amArge mArgabuddhayAdirUpaM mithyAtvaM darzayati // unmArgayati // unmArga-miva utpathamivAcarati jainamArga zuddhaM bhagavatpatham // yathA nAyaM bhagavatpraNIto mArgaH kintUtsUtra iti // apathaM kumArga prAk pratipAditamauddezikabhojanAdikaM svakalpitaM samyak pathIyati samyak pathamiva sanmArgamivAcarati // ... atrApi yajjinamArgasya candravatprakAzakasyonmArgeNa tAmasena sAdRzyApAdana-munmArgasya ca satpathatulyatApAdanaM tanmithyAtvodayAditi // tathA svamAtmAnam aguNagraNyaM nirguNadhuraMdhuraM kRtArthIyati kRtArthamiva vihitasakalaprayojanamivAcarati // atrApi svasya nirguNamukhyasya kRtArthena guNimukhyenopamAnamavidyAvattvAditi // . evaM tAvallokottarikajanaviSayaM mithyAtvasvarUpaM pradarzya bAhyalokaviSayamapi prasaGgAt kiJcittaddarzyate // mithyAtvagrahilo janaH abhigrahikAdimithyAtvavAn jinamatabahirbhUto lokaH devIyati devAnivAcarati muktyarthamArAdhyatayA devatvenAbhyupaitIti yAvat // urudoSiNo rAgAdimato lokapratItAn devAn // kSatamahAdoSAn vItarAgAn lokottaravizrutAn adevIyati anArAdhyatvenA'numanyate // atha kathametanmithyAtvamiticet // ucyate // doSavatAM devatvAbhAvAt // tathAhi // sAkSAt kRtadharmA nirIhatvena paropacikIrSAprayukto yo muktimArgamupadizati sa deva ityApta iti cocyate // na ca rAgAdimata etallakSaNaM saGgacchate // tadvacanasya prabalavipralambhakavAkyavadvisaMvAditvAdvisaMvAdakavacanAcca prekSAvatAM pravRtyanupapatteH // - rAgAdimanto hi vipralipsayA nadyAstIre guDazakaTaM paryastamAste dhAvata DimbhakA For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghaTTakaH ityAdivatkadAcidanyathA vyavasthitamarthamanyathApi bruvANA upalabhyante // tathA ca tadvacanAt pravartamAnA DimbhakavannasamIhitamaznuvIran // mAbhUdvA vipralipsA tathApi tasya rAgAdimattvenAsAkSAtkRtadharmatayA samyag muktimArgopadezAnanupapatteH // 118 tathAtveva asmadAdInAmapi rAgAdimatAM sAkSAtkRtadharmatvena sArvajJyApatteH tathAca siddhaM samIhitaM kiM muktyarthaM tadanveSaNena // Arkecenmadhu vindettatkimarthaM parvataM vrajet // iSTasyArthasya saMsiddhau ko vidvAn yatnamAcarediti laukikanyAyAt // kiM ca paropakAropi pareSAM saMsAratAraNalakSaNastasya na saMbhavati // rAgAdimattvenAsmadAdibhistulyayogakSematayA tasya svayamatarituH paratArakatvAnupapatte: loke'pi potAdeH svayaM taritureva paratArakatvopalambhAt // " nanu syAdetadyadi rAgAdimattvaM bhavettadekavAkyatayA sakalapArthivAdivicAracaturapradhAnapuruSapUjyatAnyathAnupapattyA teSAmasiddhamiti cet na / tatprakRtiSvaGganAdighaTanAvalokanena tatsiddheH // teSAM rAgAdImantareNa tatpratibimbeSu tallakSaNAdhyAropAsaMbhavAt // itarathA tatpratibimbatvAnupapatteH // upalAdinA sakalatattulyAkAranirmApaNaM hi tatpratibimbaM nAma tannUnaM rAgAdimanta iti // yaduktam // lakSyante lalanAGgasaGgamavidhe rAgoparAgopagA, dveSazleSabhujo bhujojjitamadAddhaste ca zastragrahAt / zreyaHkalpalattAstrazAstraracanAnmohaprarohaspRzo, ye devA nanu saMtumaMtusahitAstevItarAgAH katham // yadapi pArthivAdipuruSapUjyatAnyathAnupapattyA teSAM vItarAgatvaprasAdhanaM tadapyavidyAvilasitam // yato yata eva teSAmadhyakSeNa rAgAdilakSaNaM lakSyanto'pi te tAn vItarAgatayAdhyavasAya pUjayantyata evaitanmithyAtvamucyate // atasmiMstaditi pratyayasyaiva tallakSaNatvAt // tasmAnna rAgAdimanto devAH kintu saMpratyapi bimbAdiSu rAmAdilakSaNavirahadarzanena vItarAgatayAnumIyamAna eva deva iti // yaduktam // yasya saGklezajanano, rAgo nAstyeva sarvathA / na ca dveSo'pi sattveSu zamendhanadavAnalaH // na ca mohopisaMjJAnAcchAdano'zuddhavRttakRt // trailokakhyAtamahimA, mahAdevaH sa ucyate // evaMvidhazcamahAdevo'rhanneva // yaduktam // arhanneva ca lakSalakSaNagaNo rAgAdilakSakSate, rdevaH kevalamRddhakevalabalaH syAdvItarAgastataH / For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH gIrvANAH kathamanyathA samuditA bhaktyAnvahaMpUvikAmasyaiva prathayanti saMsadi mahASTaprAtihAryArhaNAm // 119 tadevaMvidhepi vItarAge adevabuddhirityaho mahAmithyAtvaM tadiyatA'deve devatAbuddhirdeve vAdevabuddhiriti mithyAtvasvarUpaM nirUpitam // tathA sarvajJayati sarvavidayamityabhimanyate mUrkhamukhyanivaham anyaparatIrthikasamUhaM prANAtipAtAdyanivRttaM svagurutayAbhimatam // atha mUrkheSu sarvajJatvAbhimAno bhavatu mithyAtvaM ye tu katIrthikA api sakalAnavadyacAturvidyavizAradAH pratyakSazAradAkArAH analpavikalpajAlajaTilajalpavidhau gIrvANagIrbANavidAritaprativAdikovidalakSAH sampratyapi bhUriza upalabhyante teSu sarvajJatvAdhyavasAyasya kathaM mithyAtvamiti cet // satyam // tatjJAnasyaikAntAbhyupagamaviSayatvena vastuto'jJAnatvAt // na caikAnta eva sAdhIyAniti vAcyam // tadAhi sadrupa eva bhAvaH syAt asadrUpa eva veti bhavadabhimatadyotakaM vikalpayugalamavatarati tatra na tAvadAdyaH ekAntena sattve hi ghaTasya svarUpavatpararUpeNApi sattvAttadrUpApattyA svarupApagamaprasaGgaH anekarUpatvAbhyupagame vA jagadvaicitryabhaGgaprasaGgAt // ekasmAdeva ghaTAdeH sakalapadArthakAryakAraNopapattestathA ca ghaTo jalaharaNavatprAvaraNAdyapi paTAdikAryaM kuryAnna caivam // tasmAnna sadrUpa eva bhAvAH // nApi dvitIyaH // ekAntAsattvasvIkAre ghaTasya pararUpavatsvarupeNApyasattvena kharaviSANavadatyantAbhAvaprasaGgAt // tathA nodakArthI ghaTArthaM prayateta tasyAtyantAsattvena samastArthakriyAvirahAt // tasmAdekAntena sadasattvAbhyupagame bhAvasyArthakriyAnupapatterubhayarUpaM vastvabhyupagantavyam na 'ca sadasattvayoranyonyavirodhenaikatra samAvezAbhAvAnnobhayarupatA bhAvasya saGgacchata iti vAcyam // bhAvasya svarupeNa sadasattvAbhyupagame hi syAdvirodhaH svarUpapararUpAbhyAM tu tadabhyupagame kAnupapattiH // tathAhi // ghaTaH svarUpeNa dravyataH pArthivatvena sannAptvAdinA // kSetrata ihatyatvena na mAthuratvAdinA // kAlato vartamAnakAlatvena nAtItAdikAlatvena // bhAvataH zyAmatvena na raktatvAdineti // itarathApyatvAdinApi tatrUpasattve'nekarUpatvaM svarupavilopo vAprasajyeta // tasmAt sadasadrUpaM vastitvati // kiJcaikAntavAde sadasatoravizeSaprasaGgaH // tathAhi nityaikAntavAdinAM sAGkhyAnAM mate yathA asatA mRtpiDena ghaTo na janyate // tathA satApi na janyeta / sadevakAraNe kAryamiti satsiddhAntAt // satazcotpAdAnupapatteH // kSaNikaikAntivAdinAmapi saugatAnAM mate asateva satApi kAraNena kAryaM na janyeta asadeva kAraNe kAryamityabhyupagamAt // tathA ca kAraNe sarvathA For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 zrI saGghapaTTakaH kAryAnanvayAnmRtpiNDAdapi ghaTo notpadyeta // utpAde vA tantvAdibhyopyutpadyeta // akAraNatvAvizeSAditi // atra ca bahu vaktavyam // taccAprakRtatvAnnocyate // evaM cApramANikaikAMtaviSayatayo papadyate tat jJAnasyA'jJAnatvam // tathA bhavahetutvayAdRcchikopalaMbhatvaniSphalatvebhyopi // ydaah|| sadasadavisesaNAo bhavaheo jahacchiovalaMbhAo / nANaphalAbhAvAo micchadiThissa annANaM // evaM ca siddhaM teSAM vastuto mUrkhatvam // tathA ca teSu sarvajJatvAdhyAropo mithyAtvamiti // tatvajJaM samastazAstrarahasyavedinaM paramArhataM paJcamahAvratadhAriNaM sarvajJaprAyaM sitAmbarasUrim ajJIyati mU<Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhavRttiH 121 bhavadabhyupagamena tasyAnAdisiddhatvAdAkparAvasthAbhidhAnavirodhAt // bhavatu vA kathaJcittasyAvasthAdvayaM tathApi parAvasthAyAmapi zarIraparigrahamantareNa tAlvAdikAraNAbhAvena tasya trayIpratipAdanAsaMbhavAtkathaM tasyAstat kartRkatvaM siddhyet // __nApi tRtIyaH // na hiMsyAtsarvabhUtAnItyanenavizeSeNa hiMsAniSedhamabhidhAyAgnISTomIyaM pazumAlabheta svarNakAma ityAdinA tadvidhimupadizanyAstasyAH parasparaviruddhArthapratipAdanAt / / atha svargAdiphalavizeSoddezena hiMsAvidherupadezAnna tena sAmAnyavidhivihitahiMsAniSedhavyAghAta: 4 apavAdaviSayaM parihatyotsargapravRtteriticenna vikalyAsahatvAt // na hiMsyAdityAdikA hi zrutiH kiM phalavatI na vA na cet kimanayA'jagalastanakalpayA phaloddezAbhAve prekSAvatpravRtyanupapatteH // prayojanamanudizya na mando'pi pravarttata iti nyAyAt // phalavatI cet kena phalena kiM svargAdinA Aho aihikena // utobhayena // na prathamatRtIyau // vivikSitazruteraihikAmuSmikaphalatve tayaiva sAdhyasiddheH kRtaM niraparAdhapazuvadhAbhidhAyinA zrutyantareNa // nApi dvitIyaH // tadA hi // pratiniyataphalaviSayatayobhayorapi zrutyoH sAmAnyavidhitvaM vizeSavidhitvaM vA prasajyeta // vinigamanAyAM pramANAbhAvAt // - na caitad bhavatopyabhimatam // tasmAnna hiMsyAdityAdizrutyaiva sakalasattvAbhayadAnapratipAdanadurlalitayA'nAyAsasAdhyArthayA svargAdiphalasiddheH kimanayA yAgakAriNAM pizitalolatAmAtrAbhivyaJjikayA'mutra narakapAtakAriNyA bahuvittavyayAyAsasAdhyArthayA pazuvadhazrutyeti // ___nApicaturthaH // yAgAdivihitAyAM hiMsAyAmapyahiMsAbuddhayutpAdanena rAgAdimattayA'nApteSvapyAptabuddhyutpAdanena ca viparyayajJAnajananAt // tathA coktaM viprottamena parIkSA purassaramabhyupetajinazAsanena zrutInAM parasparavyAhatArthatvAdikaM mImAMsamAnena pramANikacakracUDAmaNinA paNDitadhanapAlena // ___ sparzo'medhyabhujAM gavAmaghaharo vandyA visaMjJA drumAH svargazchAgavadhAddhinoti ca pitRRn vipropabhuktAzanam // AptAzchadmaparAH surAH zikhihutaM prINAti devAn havi zcetthaM valgu ca phalgu ca zrutigirAM ko vetti lIlAyitam // evaM ca trayyA aprAmANye kathaM tasyA dharmamArgatvam / tathA ca sati tanmUlasya kutIrthikapathasyApi sanmArgatvamapAstam // jinamatasyaiva tvanekAntarUpatayA pravRttinivRtyAdirupa sakalalokavyavahArapravartakatvena prAmANyaM tatprAmANyAbhyupagamamantareNa vastutastasyApyanupapatteH // yaduktam // jeNa viNA logassa vi, vavahAro savvahA na nivvaDai / tassa bhuvaNekkaguruNo, namo For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 zrI saGghapaTTakaH annegNtvaayss|| tathA ca pUrvAparA'vyAhatArthaprajJApakatvAdAdimadhyAvasAneSu doSavarjitatvAnniHzreyasapathatvAccetarapratikSepeNa tasyaivasanmArgatvam // // yaduktam // syAcchabdayugnayasamuccayalIDhasarva / bhAvAvabhAsanamadhIrapavargamArgam // pUrvAparavyatihaticyutamatrikoTi / doSaM mataM tu kupathIyati ko'tra jainam // evaM ca vAstave jainamArge avAstavatvAropaH // avAstave ca kutIrthyapathe vAstavatvasamAropo mithyAtvamahimneti // etAvatA ca tattve'tattvabuddhiratattve ca tattvabuddhiriti mithyAtvalakSaNamAvirbhAvitam // svamaguNagraNyamityAdi tu pUrvavat // tadAzcaryametanmithyAtvopahatA yadevaM viparyayeNa sarvamavasAya guNino dviSantIti vRttArthaH // nanu kimidAnIM guNibhiH prayojanaM saGgha eva bhagavAnniHzeSadoSamoSakSamaH samAzrIyatAm // bhagavatApi ca tasya mahattvena namaskRtatvAttathA ca tadAjJayA vartamAnAnAM mokSaH prANInAM saMpazyata ityAzajhyAdhunAtanasaGghavazavatino bhavyajanasyAkSepapUrvaM mokSAbhAvamupadarzayiSurAha // // mUlakAvyam // saGghatrAkRtacaityakUTapatitasyAntastarAM tAmyatastanmudrAdRDhapAzabandhanavataH zaktasya na spandituM / muktyai kalpitadAnazIlatapaso'pyetatkramasthAyinaH, saGghavyAghravazasya jantuhariNavAtasya mokSaH kutaH // 33 // TIkA:-jantavo dharmArthino bhavyasatvAH ta evA'calatvAnmugdhatvAtsattvarahitatvAcca hariNA mRgAstavAtasya tatsamudAyasya // utpathapravRtta utsUtraprajJApakaH zrutAjJAnirapekSaH svacchandacArI sAtalolupaH sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikAsamavAyo bhUyAniha saGgha ucyate sa eva baliSThatvAt krUratvAt vyAghraH // zArdUlastadvazasya tadadhInasya dAsavadyatratatra niyojyasyeti yAvat // dvitIyapakSe grAsaviSayIbhUtasya // mokSa iti zliSTaM padaM // tena jantupakSe mokSo nirvANaM // hariNapakSe ca chuTanaM vyAghrAtpalAyanamiti yAvat // kutaHkasmAnna kathaJcidityarthaH // nanu muktyanuguNAnuSThAnAbhAvAttasya mokSAbhAvaH kimAyAtaM saGghasyetyata Aha // muktyai nizreyasArthaM kalpitadAnazIlatapasopi svabudhyA vihitajinAdivitaraNadezacAritrAnazanAderapyAstAM taditarasyetyapi zabdArthaH // kathaM tarhi mokSAbhAva ityata Aha // saGghAya liGgisamudAyAya deyAni kRtAni deye trA ceti trA taddhitaH // tatazca saGghanAkRtAni zrAvakalokena For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhavRttiH 123 bhaktyA svadraviNena nirmApya liGgibhyastaddezanayaiva vAsAdyarthaM samarpaNena tadAyatIkRtAni caityAni // caityAni jinAyatanAni tAnyeva kUTA hariNabandhanayantravizeSAH // atha kathamiha caityAnAM kUTairnirUpaNam // yAvatA darzanavandanAdinA bhavyAnAM rAgadveSakaSAyAdyarUSitazubhacittotpAdanena bhavaguptimocanaheturjinabimbaM jinabhavanaM vA caityamucyate // // yaduktam // cittaM muSasattha maNo tattAvo kamma vAvi jaMtassa // taM ceiyaMti bhannai, uvayAro hoi jiNapaDimA // kUTazcabandhanaheturabhidhIyate // mocanahetubandhanahetvozcamahadvaiSamyam // tathA cAnayorupamAnopameyabhAvAbhAvena tadabhedasya rupakalakSaNasyehA'nupapatteH // kathaM caityAnAM kUTairabhedAdrUpyarupaNabhAva iti cetsatyam // yAni caityAni muktikRte siddhAntavidhinA liGginAM nizrAnivAsaviraheNa zrAddhaividhAyate tAni saMsAraguptimocananibandhanAni bhavanti // etAni tu prakRtacaityAni mugdhAn protsAhya svanivAsAdyarthaM kathamAjanmAmI zrAddhA asmAkaM bhogyA bhaviSyanti ityAzayena teSAM tatra mamakArotpAdanena niyamanArthaM liGgibhiH kAritAni tatkathameteSAM mocanahetutvam // / . pratyuta bandhananibandhanatvameva pUrvoktayuktyA vimRzamAnaM saGgacchate ||evN caityAnAM kUTairatyantaM bandhanahetutvasAmyenAbhedavivakSaNAdyuktau rupyeNa rupaNabhAva iti // etena vivikSata caityAnAM baDizapizitavadityupamAnenA'nAyatanatvaM prAkpratipAditamapi punarvineyajanamanaH-pratItidADhyArthamihApi tadeva vyaJjitamiti draSTavyam // - Ayatanatve garhitatamaiH pApopakaraNaiH kUTaisteSAM rUpakAnupapatteH // iyAMstu vizeSastatra bimbasyaiva tatsUcitamiha bimbAnAM tadAyatanAnAM ca // tathA tatropamAnena bhinnenaivopameyasyA'nAyatanatvamAviSkRtam // upamAnopameyayorbhedenaivopamAyAH pravRtteH // iha tvevaM nAma kUTaizcaityAnAM sAmyaM yenobhayathApyabhedavivakSayA kuTatvena rUpitAni caityAni // ___tathA ca rupakAlaGkAreNopamAnAdabhedenopameyasyAtizayane tAdrUpyamanAyatanatvaM pratyAkhyApyate // tathA ca tallakSaNam // tadrUpakamabhedo ya upamAnopameyayoriti // tadyuktamuktaM caityAnyeva kUTA iti // - ata eva liGgiparigRhItacaityAnAM yugapravarazrIjinavallabhasUridezanAnizamanAdanAyatanatvaM nirNIya zrI citrakUTe prabhubhaktazrAvakaiH zrImahAvIrajinaniketanaM vidhicaityaM vidhipathavikAzayiSayA nirmApayAmbabhUve // tathA caitadarthaM satyApikA tatratyA prazastiH // For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 zrI saGghapaTTakaH kSudrAcIrNakubodhakugrahahate svaM dhArmikaM tanvati / dviSTAniSTanikRSTadhRSThamanasi kliSTe jane bhUyasi // tAhAlokaparigraheNa nibiDadveSograrAgagraha / grastaistadgurusAtkRteSu ca jinAvAseSu bhUmnA'dhunA / tattvadveSavizeSa eSa yadasanmArge pravRttiH sadA // seyaM dharmavirodhabodhavidhutiryatsatpathe saamydhiiH| tasmAtsatpathamudvibhAvayiSubhiH kRtyaM kRtaM syAditi / zrIvIrAspadamAptasammatamidaM te kaaryaaNckrire|| vyAkhyA:-vIrAspadaM zrImahAvIrajinagRhaM AptasaMmataM sadguruNAmanumataM idaM pratyakSaM te prAguktAH zrAvakAH kArayAJcakrire viracayAmbabhUvuH // atha tatrAnyadevagRhasadbhAvepi tada bahumAnAdaparavidhApanena teSAM bhagavadAzAtanAprasaGgAtkimiti tatkArayAmAsurityata Aha // kSudrANAM liGginAmAcIrNAni siddhAntoktamapi zrImahAvIrasya SaSThaM garbhApahArakalyANa lajjanIyatvAnna karttavyamityAdikA AcaraNAstatazcAcIrNAni ca kubodhazca kugrahazca tairhate dUSite svaM dhArmikaM tanvati vayameva dhArmikA iti sarvatra pratyAkhyApayati dviSTaM mAtsaryavat aniSTamapAyakaraNapravaNaM nikRSTamadhamaM dhRSTaM pApaM kurvato'nupajAyamAnazaGkha manazcittaM yasya sa tathA // - tasmin kliSTe dhArmikAn prati krurAdhyavasAye evaMvidhe samprati bhUyasi prabhUte jane loke sati atha yadyevaMvidho bhUyAn lokaH samprati taMtaH kimAyAtamaparacaityavidhApanasyetyata Aha // tAdRklokaparigraheNa prAguktavizeSaNaviziSTajanAdhInatvena nibiDadveSograrAgagraheNa tIvraguNavAnmAtsaryodagrasvamatAnurAgAbhinivezena grastA vazIkRtA ye etadguravaH prAgabhihata janAcAryAstatsAtkRteSu // deye sAti taddhitaH // tatazcagurudakSiNIkaraNena tadAyatIkRteSu jinAvAseSu caityasadaneSu bhUmnA bAhulyena adhunA saMjAteSu satsu // nanu yadi samprati jinAlayA duSTalokaparigRhItA liGgiguruNAmAyattAzca tatkimetAvatA dveSakAritvAdAgamaviruddhAdhAyitvAcca teSAmeva pAtakaM bhaviSyati bhavatAM tu tatra pUjAvandanAdikaM kurvANAnAM dharma evetyata Aha // tattvadveSavizeSaH sanmArgamAtsaryaprakarSa eSaH yada'sanmArge kumArge pravRttirgamanapUjanavyavahAraH liGgiparigRhIto hi jinAlayAdiH sarvopyasanmArgastatazca satpathamavabudhyamAnA api yannityamasanmArge pravartante tannUnaM teSAM satpathe dveSo manasi viparivartante // kathamanyathA tatraiva pravRttiratastatra pravarttamAnAnAM dhArmikANAmapyavidhyanumodanamugdhajana For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 125 sthirIkaraNAdinA pApameva // sadAgrahaNAt kadAcidapavAdena tatrApi pravRttiranujJAtA seyaM saiSA dharmavirodhena saddharmavidveSeNa bodhavidhutiH sadbodhanAzo yatsatpathe sanmArge kupathena sAmyadhIstulyatAbuddhiH // satpathakupathayoAlokatamasoriva mahadantaraM satpathaparijJAne'pi nityaM kupathapravRttau tu teSAM satpathakupathayoH sAdhAraNyaM cetasi nivizamAnaM lakSyate tathA ca nUnaM te dharmavidveSiNaH sadbodhavidhurA iti // yasmAdevaM tasmAt satpathaM vidhimArgamudvibhAvayiSubhirvidhicaityavidhApanena prakAzayadbhirasmAbhiH kRtyaM karttavyaM kRtaM vihitaM syAt // . vidhimArgamAseduSAM hyetadeva karttavyaM yat kupathapAthodhipAtukabhavikodvidhIrSayA vidhimArgasya prakAzanaM na cAsau samprati pRthagvidhicaityanirmApaNaM vinA prakAzayituM zakyate // zeSa caityAnAM prAyeNa sarveSAmapi liGgiparigraheNAvidhinA ghrAtatvAt // iti hetau asmAddhetoste vIrAspadamityAdi pUrvavyAkhyAtamityAnuSaGgikavRttadvayArthaH // ___ sAmprataM prakRtamucyate // saGghanAkRtacaityakUTeSu patitasya pratibaddhasya kathaJcit satpathaM pratipatsorapi tatra goSThikatvAdinA svakAritapratimAmamatvAdinA vA niyamitatvAttato nirgantumazaktasyeti yAvat // . dvitIyapakSepatitasya baddhasya tathAntastarAM tAmyataH sanmArgabahumAnitvAttato nirjigamiSorapi nirgamA'lAbhAt // bhavitA kadAcittaddinaM yatraitasmAdasatpathAdahaM nirgamiSyAmItyevamatizayenAntaHkaraNamadhye cetomarmaNIti yAvat khidyamAnasya // nanvevaM cennirgantaM tasya tApaH tarhi kiM caityeSu goSThikatvAdipratibandhenetyata Aha na zaktasya na kSamasya spandituM calituM tato nirgamanAya bahizceSTayodyogamAtramapi kartumiti yAvat // kuta ityata Aha // tacchabdena saGghaH parAmRzyate tasya saGghasya mudrAzcaturdazyAdikAH parvatithaya etadAcAryasaMvAdena taponiyamAdikRte pramANIkartavyA nAnyathetyevamAdikA vyavasthA // yadAha // caitye'sminnathavAmukatra vasatau tithyaH kriyante yathA, sarvatraiva caturdazIprabhRtayaH kAryAstathA naanythaa| bhikSA na vRttinAM na cAtra vasatiyA tathAmI yato, nirvAsyA na ca mandiraM bhagavataH soDhavyametanmate // eSAM na kenacidaho savidhe vidheyA, dhrmshrutivrtgRhiitirniitibhaajaam| deyaM na caityagRhavezanamanyathA vo, 'kANDena mUrddhani patiSyati rAjadaNDaH // evamAdyAH svato'mudraiH kSudairmudrAH pravartitAH / varAkAn mugdhasAraGgAn, hA badhdhuM vAgurA iva // For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH tatazca tanmudraiva dRDhaM nibiDaM pAzo mRgAdibandhanArthaM davarakAdinirmitagranthivizeSastena bandhanaM saMyamanaM tadvatastadanvitasya sa hi saGghamudrAmuditastato nirgamanavArtAmapi kasyApi purato vaktuM na zaknoti kiM punarnirgantumityarthaH // 126 tathA etasya saGghasya kramastanniddiSTA rAtrisnAtrAdikA paripATI tatsthAyinastadvarttinaH dvitIyapakSe tu hariNaM prahArArthamutkSipya sajjita: pAdakramastadgocaragatasyeti // tato'yamarthaH // yathA vyAghragrAsaviSayasya tatkramagocarasya tatrApi kUTapatitasya anyathA hi palAyyApi kathaJcittato mokSaH saMbhAvyate tatrApi nirjigamiSayA cetasi tAmyato'pi pAzasaMyamitatvenAGgaspandanamAtramapi kartumazaktasya hariNavrAtasya na kathaJcittato mokSaH saMbhavati // evamasyApi caityapratibaddhasya sanmArgaspRhayA nirgantu manasi khidyamAnasyApi saGghamudrayA kIlitatvena satpathAbhyupagamaM pratyudyantumapyazaknuvatastatkramamanatikrAmataH sampratitana saGghAjJAvazyasya jantusandohasya nirvANaM na saJjAyata iti / atha kathamiha saGghasya krUratayA vyAghreNa rUpaNaM // tattve hi tasya bhagavannamaskAro na ghaTAmiyAt // zrUyate ca tIrthapravarttanA'nehasi namo titthassetyAdyAgamavacanaprAmANyena bhagavatastannamaskAravidhAnaM tatkathametadupapadyata iti cet na // sadRgnAmazravaNAd saGkSepi prakRte bhavataH saGghabhrAnteH // anyo hi so bhagavannamaskAraviSayo'nyazcAdhuniko bhavadabhimataH // tathAhi // guNaguNInoH kathaJcittAdAtmyena jJAnAdiguNasamudAyarUpaH zuddhapathaprathanabaddhAdaro'nullaGghitabhagavacchAsanaH sAdhvAdiH siddhAntai saGgha ityabhidhIyate // yadAha // savvovi nANadaMsaNacaraNaguNavibhusiyANa samaNANaM // samudAo hoi saGgho, guNasaGghAu ti kAuNaM // evaMvidhazca saGgho bhagavannamaskAraviSayaH // sa hi bhagavAnnamasyadakhaNDAkhaNDalamaulimAlAlalitakramakamalopi tIrthasya sAkSAtstraSTApi prAktanajanmanirvartitabhAvasaGghavAtsalyAdArhantyaM mayAvAptamiti kRtajJatA pradidarzayiSayA sadbahumAnadarzanAcca lokopyenaM bahu manyate iti jijJApayiSayA ca taM namaskurute // guNasamudAo saGgho pavayaNa titthaM ti huMti gaThThA, titthayarovi hu eyaM, namae gurubhAvao ceva / tappudhiyA arahayA, pUiyapUyA ya viNayakammaM ca, kayakiccovi jaha kahaM kahei namae tahA titthaM // itarathA kRtakRtyatvena bhagavato yathAkathaJcittatraiva bhave muktisaMbhavAtkimaneneti sAMpratikastu bhavadabhipretaunmArgaprajJApakatvena sanmArgapraNAzakatvena jinAjJAsarvasvaluNTAkatvena yati For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 vibhAga-1, bRhadvRttiH dharmamANikyakuTTAkatvena ca guNasamudAyarUpatvasya saGghalakSaNasyAbhAvAnna saGghaH // yaduktam // kei ummaggaThThiyaM ussuttapasvayaM bahuM loyaM / daTuM bhaNaMti saGgha saGghasarUvaM ayANaMtA // suhasIlAo sachaMdacAriNo veriNo sivphss| ANAbhaTThAo bahujaNAo mA bhaNaha saGghotti // paraM bahukIkazasaGghAtarUpatvAtsopi saGgha ityabhidhayA loke'bhidhIyata iti mugdha nAmnA vipralabdhosi // yaduktam // ekko sAhU ekkA vi sAhuNI sAvao ya saGghIya / ANAjutto saGgho seso puNa atttthisngghaao|| ataH saGghalakSaNAbhAvAnnAyaM bahumAnamarhati tadvahumAnAdikAriNo bhagavatpratyanIkAdibhAvenAbhidhAnAt // yaduktam // ANAe avaMTTataM jo uvavUhijja mohadoseNaM / titthayarassa suyassa ya, saGghassa ya paccaNIo so // tathA // jo sAhijje vaTTai ANAbhaGge payaTTamANANaM / maNavAyAkAehi samANadosaM tayaM biMti // . . ata eva sukhazIlatAnurAgAderasaGghamapi saGgha ityabhidadhatAM prAyazcitaM pratipAditaM siddhAnte // ydaah|| assaGgha saGgha je, bhaNaMti rAgeNa ahava doseNa / cheo vA mUlaM vA, pacchittaM jAyae tesiM // tasmAd yuktaM krUratayA prakRtasaGghasya vyAghratayA rUpaNam // tathAca siddhastadvazasya prANigaNasya mokSAbhAva iti // nanvevaM tarhi siddhAntokta lakSaNasya saGghasya saMpratyabhAvAdbhavanmate tIrthocchedaH prasajyata iti cet // atha kena pramANena bhavatA tadabhAvo niraNAyi // kiM pratyakSeNa utAnumAnena ahosvidAgameneti trayaH kalpAstrikUTAcalakUTA iva mandairdurArohA prarohaMti // tatra na tAvatpratyakSeNa arvAgdRzAM pratyakSeNa sarvatra tadbhAvasya nirNetumazakyatvAttathAtve ca sarvaM sarvajJatvApatteH // . tatazca kvaciddezakAlAdau tathAbhUtasyApi saGghasya saMbhAvanAspadatvAnna pratyakSeNa tadabhAvo'vaseyaH // athAnumAneneti dvitIyaH kalpaH // tathApi kiM tadanumAnam // bhavadvivakSitaH saGghaH samprati nAsti kvacidanupalabhyamAnatvAt pradhvastaghaTavadityanumAnamastIticet nA'sarvavidAmanupalambhopalambhayoniyataviSayatvAdekatra tadanupalambhena sarvatra For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 tadabhAvAsiddheH tathA siddhAntaprAmANANyena parIkSApuraHsaraM mRgayamANairmadhyasthaiH kaizciccAruvicAracAturItalpairalpairidAnImapi bhAvasaGghasyopalaMbhAdanupalabhyamAnatvAdityasiddhI hetuH // kuTyadivyavahitAnAM bhUnikhAtAdInAM ca vidyamAnAnAmapyasmadAdibhiranupalaMbhAdanaikAMtikazca // tasmAnnAnumAnenApi tadabhAvAvagamaH // zrI saGghaTTakaH nApyAgameneti tRtIyaH kalpaH // te na hi samyagjJAnadarzanacAritramasya bhagavadAjJAprajJApananiSNAtasya bhAvasaGghasya bahumuNDAdivacanato'lpIyastayA duHSamAkAlepi pratipAdanAt // yaduktam // eganteNaM ciya loganAyasAre Na ettha hoyavvaM / bahumuNDAivayaNAo, ANAitto iha pamANaM // nimmalanANapahANo, daMsaNasuddho carittaguNajutto / titthayarANAthijjo, vuccai eyAriso saGgha // AgamabhaNiyaM jo pannavei saddahai kuNai jahasati / telukkavaMdaNijjo, dusamakAlevi so saGgho // anyathA duppasahantaM caraNamityAderAduHSamAntaM cAritrAnuvRttipratipAdakasya bhagavadvacanasya vyAghAtApatteH // bhAvasaGghamantareNa tAvantamanehasaM cAritrAnuvRtterasambhavAt // nanu bhavatu siddhAntaprAmANyAdidAnImapi bhAvasaGgho'lpIyAMstathApi mayA tAvanna dRzyata iti cenna // arvAgdarzitvena mAtsaryeNa vA bhavatastadadarzanasyAnyathAsiddhatvAt // dRzyate ca kaSAyakaluSitacakSuSAM saMnnikarSepi niSeduSo manuSyAderanupalambhaH // tato yadi tvaM zuddhapathaspRhayAlustadA mAtsaryamutsArya mAdhyasthamAsthAya sUkSmaprekSayA parIkSasva bhAvasaGkaM yena kvacitprekSase // maivameva nAstikatAmavalambya bhAvAmbhodhau maMkSIriti // tasmAd bhagavadvacanAnyathAnupapattyA saMpratyapyasti bhAvasaGghaH sa eva prekSAvatA duHsaGghaparihAreNAbhyupetavyaH // etena guNidveSadhIprasAdhanAya yaduktaM mUlapUrvapakSe idAnIM hi bhagavadvirahAdityAdi iti dveSa evaiteSu zreyAnityantaM tadapi pratikSiptamavaseyam // bhagavadvirahepi sanmArgaparijJAnopAyAnAM bahuzastadAgame'bhidhAnena tadarthinA tatparijJAnasiddheH // bahujanapravRttezca mokSapathatayAbhyupagame laukikadharmasyaivAbhyupagamApatteH // tatpravRttestatraivAtibhUyastvAt // mahAjano yenetyAdinA laukikanyAyena tatpravRtteH prAmANyasamarthanaM tvAtmakadarthanameva bhavataH // tathAhi mahAjana ityatra vRddhaprAmANikapuruSavacanazcenmahacchabdastadA na vipratipadyAmahe // For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 129 vRddhaprAmANikagaNadharAdipuruSazArdulapadakSuNNasyaiva patho'smAbhirapi mokSamArgatvenAbhyupagamAt // bahvarthazcettarhi bahujanapaDivattItyAdinA lokottaravacasaivAsya nyAyasya bAdhitatvenA'navakAzAt // ___ tathA yadi paragRhavAsino mahAtmAnaH suvihitAH satpathakupathavibhAgajJApanAyAraktadviSTatayA bhavyebhyaH suvihitadurvihitaguNadoSAvirbhAvakaM yathAvasthitamAgamArthaM vyAcakSate // naitAvatA ta upAlambhamarhanti // AtmotkarSaparApakarSavikhyApayiSayaiva tadvyakhyAnasya suTuviujjamamANamityAdinAtmastutiparanindAbhAvena yatinAM doSatayAbhidhAnAt // anyathA tIrthakaragaNadharAdInAmapyasaMyatadoSapratipAdakamAgamagranthaM granatAM paranindakatvena dUSaNApatteH // aidamyugInasaGghapravRtiparihAreNa ca saGghabAhyatvapratipAdanamamISAM bhUSaNaM na tu duSaNam // tatpravRtterutsUtratvena tatkAriNAM dAruNadurgativipAkazrutyA tatparihAreNa prakRtasaGgha bAhyatvasyaiva teSAM cetasi rucitatvAttadantarbhAve tu teSAmapi tatpravRttivatiSNutayA'nantabhavATavIparyaTanaprasaGgAt // ata AdhunikasaGghabAhyatvenaiva teSAM guNitvaM tathA ca teSUcchedabuddhimahApApIyasAmeva bhavati // tasmAtteSu muktyarthinAM pramoda eva vidhAtavyo na tanIyasyApi dveSadhIriti vyavasthitam // yadapi pUrvapakSe gautamAdiSu yatizabdapravRttitvAtkathaM nirguNeSvidAnIntanasAdhuSu pravartata ityAzakya yathA kalpavRkSaguNavaikalye nimbAdiSu taruzabdapravRttirityAdinA dRSTAntadvayenedAnIntanamuniSu yatizabdapravRttisamarthanaM tadapya'samIcInam // pravarttatAM hi nAma kalpavRkSaguNA'yogepi nimbAdiSu taruzabdastatpravRttinimitasya zAkhAdimattvasyobhayatrApyanugamAt // iha tu yatizabdapravRttinimittasya liGgiSvanupapatteH kathaM tacchabdastatra pravartate // tathAhi yamuparama iti pAThAdyacchatyuparamati pApebhya iti pApoparamo yadvA yatI prayatna iti dhAtupAThAt yatate kriyAsvitiyatiriti kSetrakAlAdyapekSo'nuSThAnaprayatno yatizabdapravRttinimittam // tatazca yaH pApoparato yazca balakAlAdisAmagrIsamagraH satatamazaTho'nuSThAne samuttiSThate yopi dezakAlasaMhananAmavaiSamyAtsaMpUrNamanuSThAnamanuSThAtumapArayannapi nijazarIrazaktyAdikamagopayan zAThyaparihAreNa kriyAsu yatate tatra sarvatrApi yatizabdo gautamAdivat pravartate pravRttinimitasyabhAvAt // yaduktam // matvA bhavanairguNyaM, yacchatyuparamati yena pApebhyaH / kRtikAraNAnumitibhistena yatimudAharanti jinAH // tathA // nANeNa daMsaNeNaM, cAritteNaM taveNa viriNae / je sAhayaMti mukkhaM, te sAhUbhAvajaiNotti // For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 jo hujjau asamattho, rogeNa va pillio juriyadeho / savvamavi jahAbhaNiyaM, kayAi na tarijja kAuM jo // soviya niyayaparakkama, vavasAya dhiIbalaM agUhaMto / mottUNa kUDacariyaM, jaI jayato avassajai // ye tu pApavyAvRttAH zaktimantopi ca sAMpratikarUDhyA sarvathAnuSThAnavikalAsteSu prakaTakapaTakUTeSu pratyakSapApakUTeSu liGgidurdurUDheSu nimittAbhAvAdyati zabdaH pravarttamAnaH kathaM kakSAM badhnIyAt // yaduktam // isIliMgajuyA khalu, dukkhaMtakarA jiNehiM pannattA / bhAvapahANA jaiNo, na u anne davvaliGgadharA // tasmAnna nimbAdiSu taruzabdapravRttidraSTAntAvaSTambhena liGgiSu yatizabdapravRttirupapadyate // yazca yathAjAtyamaNiguNavaiguNyepi kAce maNizabdaprayoga iti dvitIyadRSTAntopanyAsastatra sampratipattiruttaram // zrI saGghapaTTakaH kAco hi na vastuto maNizabdavAcyaH // parIkSAzAstraprasiddhasya tadasAdhAraNalakSaNasya tatpravRttinimittasyatatrAbhAvAt // nIlatvAdikiraNanikurambakarambitatvAdibAhyasAdhAraNadharmadarzanAttva'jJAstatrApi maNizabdaM prayuJjate // . evaM yatyAbhAseSvapyuktanyAyena yatizabdapravRttinimittAbhAvepi bAhyarajoharaNAdiliGginepathyAdisAdhAraNadharmopalaMbhAt bhrAntA yatizabdaM pravarttayanti // tasmAtsuvihiteSveva kAlAdyanurUpaM yatamAneSu vAstavo yatizabdaprayoga iti vRttArthaH // 33 // tadevamaudezika bhojanAdidvAradazakena liGgibhiH prajJApitasya dharmasyotpathatvaprakAzenana jaDAnAM cetasi kopAvirbhAvaM saMbhAvaMyattatkSamaNapurassaraM tatpradarzanaprayojanamAvizcikIrSurAha // // mUlakAvyam // itthaM mithyApathakathanayA tathyayApIha kazcin, medaM jJAsIdanucitamatho mA kupatkopi yasmAt / jainabhrAntyA kupathapatitAn prekSya nuMstatpramohA pohAyedaM kimapi kRpayA kalpitaM jalpitaM ca // 34 // TIkA:-itthaM prAkpratipAditaprakAreNa mithyApathakathanayA caityavAsIprarUpitotsUtramArgaprakaTanayA karaNabhUtayA tathyayApi yathArthayApi asatyayA hi tayA kopotpAdAdyapi kasyApi saMbhAvyata ityapi zabdArthaH // For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 131 iha loke pravacane vA kazcijjinazAnastho mA jJAsIt mA maMsta yat idaM mithyApathakupathatvaprakaTanaM anucitamasaGgatam // yadi hIdaM rAgadveSAbhyAmatathyaM vidhIyeta tadA naucityaM syAnnacaivamasti ||atho ityAnantarye'vyayam // tenA'nucitajJAnAnantaraM mA kupat mA krudhat kopi kazcit // ___ yadi hyetadanucitaM syAttadA tadjJAnAnantaraM kopopi kartuM kathaJcit yujyeta // na caivaM tasmAnna kopanIyam ||ath yadyevaM mithyApathakathanena pareSAM kopAvirbhAvazaGkA tadAsau na kathanIya eva // paraM saGklezahetoH satyasyApi vacanasyAvaktavyatvenAbhidhAnAt // yaduktam // saccAvi sA na vattavvA, jao pAvassa Agamo // ityata Aha // yasmAdyato hetorjenabhrAntyA sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikA caityAdyAkAradarzanAdArhatametatpravacanamiti mithyAjJAnena na hi liGgyAdayastattvata ArhatA uktanyAyena teSAM tathAtvasyApAkaraNAt // ____ tato yathA hRtpUrapUritodarAH sakalamupalAdijAlaM kAJcanatayA'dhyavAsyanti tathA tepi jaDA:kuvAsanAvAsitAntaHkaraNA vastuto'nArhatamapyetat liGgivarhitamiti viparyasyantIti bhavati jainabhrAntiH // tayA kupathapatitAn kumArgaprasthitAn nan mAnavAn prekSya avalokya tatpramohApohAya kupathapatitanaraprAguktaprabalamithyAjJAnApanodAya idaM etalliGginAM mithyApathasvarUpaM kimapi digmAnaM sakalasya tasyAgdirzibhirjihvAzatenApi vaktumazakyatvAt // . kRpayA kathamamI mUDhAstIrthAbhAvakadarthitAH kupathasvarUpaM vijJAya tatparihAreNa satpathamabhyupetya bhavodadhiM tariSyantItyanukampayA kalpitaM bhavyaM pratipipAdayiSayA sakalaM saMkalayya prathamaM cetasi majjitaM tato jalpitaM akSararacanayA dRbdham // tadantareNa parasya purataH samyak pratipAdayitumazakyatvAt // ca samuccaye // etena saccAvItyAdyAgamabalena parasaGklezanibandhanaM satyamapi vaco na vacanIyamiti yadAzaGkitam // tadapyapAkRtam asyAgamasyAnyaviSayatvAt // tathAhi // dharmAyogyaM prati hitaiSiNApi satyamapi hitopadezavacanaM na bhASaNIyam // tasya karmabandhahetutvAt // tathA kvacidaTavyAdau tasthUSA muninA dedRzuSApimRgaM mRgayamANasya vyAdhasyAnuyuJjAnasyApi tasya purato mRgadarzanaM satyamapi nAbhidhAtavyam // tadvidhAtanimitatvAt // kintu tatra tadviparItaM vaktavyaM taddhitatvAt // tadeva vacanaM tatra satyam // bhUtahitamitivacanAt // ityevamAdirasyAgamasya viSayaH // iha tu pArzvasthAdimalimlucairvazIkRtyotpathena saMsArapallI nIyamAnaM nIrAjakamiva jananivahamavekSya kenApi mahAsattvena vidhIyamAnasya pUtkAravibhramaM bibhratastadutpathatvajalpanasya teSAM saGklezahetutvepi pravacana For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 zrI saGghapaTTakaH prabhAvanAnimittatayA'cintyapuNyasambhArakAraNatvenAbhidhAnAttajjalpanamavazyaM kartavyameva // yaduktam // suhasIlateNa gahie, bhavapalliM teNa jgddiymnnaahe| jo kuNai kuviyattaM, so vannaM kuNai saGghassa // ataH kupathapaGkanimajjannaranikaroddharaNAya mayA kiJcijjalpitamidamitisuSTuktaM bhagavatA prakaraNakAreNetivRttArthaH // atha kimiti digmAtramevAbhihitaM yAvatA niHzeSadoSaprakAzanena hi mithyApathaH sujJAnaH sutyajazca bhavatItyAzakya tannirAsadyotakena yata iti padenAntarApUrya taddoSANAmAnantyenAbhidhAnAzakyatvaM nidarzanayAvirbhAvayannAha // yataH // .. // mUlakAvyam // prodbhUte'nantakAlAt kalimalanilaye nAmanepathyato'rhan, mArgabhrAnti dadhAne'tha ca tadabhimare tattvato'smin duradhve / .: kAruNyAdyaH kubodhaM nRSu nirasisiSurdoSasaGkhyAM vivakSe-, dambhombhodheH pramitsetsa sakalagaganollaGghanaM vA vidhitset // 35 // yata iti yasmAddhetorasmin duradhve'nantakAlAt prodbhute yo doSasaGkhyAM vivikSedityAdi sambandhaH // tatra prodbhUte saJjAte anantakAlAt anantAnehasA anantotsarpiNyavasarpiNIparivartanenAsyakumArgasyAzcaryadazakAnta:pAtitvena siddhAnte prAdurbhAvapratipAdanAt // kalimalanilaye duSSamApAtakanivAse duSSamAkAlohyaparakAlApekSayA mahApApaH // tatazcAtrAtIvAsamaMjasapravRttidarzanAtsaMbhAvyate sakalaM duSSamAmalaM duradhve'sminnivasati // athavA kalirevakalaha eva malaM kiTTi tasya nilaye // tathA nAma abhidhAnaM yathA liGgadarzanepi lokA vaktAro bhavanti // amI jainA amI sitAmbarabhikSava ityAdi // nepathyaM rajoharaNAdiveSastato dvandvaH tatazca nAmanepathyataH suvihitasAdhAraNAnAmazravaNAnnepathyadarzanAccA'rhanmArgabhrAnti tAttvikajinapathasAdRzyaM dadhAne bibhrANe // nanvayaM panthAstarhi jinamArga eva bhaviSyatItyata Aha // .. atha ceti pratikUlapakSAntaradyotakamavyayam // nanvataH paramArthataH tadabhimare'rhanmArgaghAtuke // ayamarthaH // yathA'bhimarAH pracchannaghAtukAH svaveSeNa rAjAdighAtakartumazaknuvanto veSaparAvarttanena rAjAdikaM vyApAdayanti // tathaitepi gRhasthaveSeNArhanmArgacchedanaM tathAvidhAtumapArayanto yativeSeNa viruddhaprarupaNAceSTitAdinArhanmArgamucchindantIti bhavantyabhimarAH // For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 133 tatazca duradhvaduradhvavarttinorabhedopacArAditthamupanyAsaH // asmin prAgvarNitasvarUpe duradhve kumArge kAruNyAtmA smAmI buDan jaDA asmin kupathapaGka itidayAdhyavasAyAt yaHkazcinmahAsattvo nRSu liGgibhAvanAbhAviteSu martyeSu kubodhaM kudezanotpAditamasatpathe'pi satpathabhramaM nirasisiSurbibhitsuH // yadi hi kathaJcidamISAM mUDhAnAM duradhvadoSasAmastyapradarzanenAyaM kubodho vidhvaMsate tadAmI upakRtA bhavantItyAzayena doSasaMkhyAM dUSaNeyattAM vivakSet abhidhitset // etAvat saGkhyA atra kumArge doSAH santIti yo vaktumicchedityarthaH // sa pumAn ambhojalaM ambhodherarNavasya pramitset // iyadatrAmbha iti culukAdibhiH saJcikhyAset // jaladhijalapramitsAnidarzanena duradhvadoSANAmasaMkhyeyatAsiddhyA aparituSyan vivakSitatadAnantyacikhyApayiSayA nirdarzanAntaramAha // sakalagaganollaGghanaM padbhyAM samagrAntarikSAntaprApaNaM veti pakSAntare vidhitset cikIrSet // ayaM ca nidarzanA nAmAlaGkAraH // yatra prAkaraNikAprAkaraNikayoH parasparaM sambandhAbhAvAdupamAyAM paryavasAnaM sA nidarzaneti tallakSaNAt // // yaduktam // abhavadvastusambandha upamAparikalpaka iti tadatra prAkaraNikAprAkaraNikayorduradhvadoSadoSasaGkhyAvivakSaNajaladhijalapramitsayorduradhvadoSasaGkhyAvivakSaNasakalagaganollaGghanavidhitsayorvA pRthakpRthagviSayatvAdanyonyAsambaddhayorupamAyAM paryavasAnam // sAgarAmbhaH pramitseva ca sakalagaganollaGghanavidhitseva vA prakRtapuruSeNa duradhvadoSasaGkhyAvivakSA // tato'yamarthaH // yathA sAgarAmbho'tibhUyastvAt pramAtumazakyaM sakalagaganollaGghanaM vAnantyAdvidhAtumazakyaM tathA duradhvasya mahAmithyAtvarUpasya lokottaraviruddhAsamaJjasaceSTitazatasahastrasaMbhRtatvAttaddoSasaGkhyApyatibAhulyAdvaktumazakyeti // ato digmAtramevodAhRtam // tAvanmAtreNApi keSAJcit puNyAtmAnAM mohApohena satpathAbhyupagamo bhaviSyatIti dhiyeti vRttArthaH // 35 // * nanUktanyAyena liGginazcedyatayo na bhavanti // tarhi na santyeva kvacitsampratizrutoktalakSaNabhAjo yatayo'darzanAt // tathA ca jJAnadarzanAbhyAmeva bhagavatIrthamanuvarttata iti manyamAnaM mUDhaM prati liGgibhyaH pakSAntarasaMsUcakena tathA zabdenAntarApUrya samprati varttamAnatayA kAlocitayatilakSaNalakSitAn suvihitayatIn pratipAdayannAha // // mUlakAvyam // 'na sAvadyAmnAyA na, bakuzakuzIlocitayati, kriyAmuktA yuktA, na madamamatAjIvanabhayaiH / na saMklezAvezA, na kadabhinivezA na kapaTa, priyA ye dyApi syuriha, yatayaH sUtraratayaH // 36 // For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 zrI saGghapaTTakaH TIkA:-tatheti yathA samprati bhUyAMso liGginaH santi tathA tena prakAreNa viralAH suvihitA apItyetadevAha // tedyApi syuriha yataya iti sambandhaH ||aamnaayo guruziSyapratiziSyAdikrameNa sampradAyaH sAvadyaH prAgvarNitaudezikabhojanAdyupabhogAdeH sapApa AmnAyo yeSAM te tathA najA teSAM niSedhaH // adhunAtanaruDhyaudezikabhojanacaityavAsAdinA sAvadyasampradAyavanto yena bhavanti tathA // bakuzaM zabalamaticArapaGkena samalaM prakramAccAritram // tatazca bakuzacAritrayogAtsAdhavopi bakuzAH // te ca dvidhA // upakaraNadehabhedAt // tatropakaraNabakuzA ye varSApratyAsattimantareNApi kadAcidvastrAdikaM dhAvanti zlakSNAdyaMzukAdi ca jighRkSanti kadAcit paridadhate ca // pAtradaNDakAdyapi ghRSTaM tailAdimrakSaNotpAditatejaskaM ca dhArayati // upakaraNamapyatiriktaM prArthayante iti // dehabakuzAstu ye karacaraNanakhAdIn kadAcinninimittaM bhUSayantIti // ime ca dvividhA api ziSyAdiparivArAdikAM vibhUtiM tapaHpANDityAdiprabhavaM ca yazaH prArthayante tadAsAdanena ca pramodante chedAhazcAticArairbahubhiH zabalitA api karmakSayArthamudyatA ityAdi lakSaNayuktA bakuzAH // yaduktam // upakareNadehacokkhA iTvIrasagAravAsiyA niccaM // bahusabalacheyajuttA niggaMthA bAusA bhaNiyA // tathA kutsitaM zIlaM caraNaM yeSAM te tathA // tepi dvidhA // AsevanAkaSAyabhedAt // tatrAsevanAkuzIlA ye jJAnadarzanacAritratapAMsi kiJcidupajIvanti kaSAyakuzIlAstu ye krodhAdibhiH kaSAyairjJAnAdiguNAn yuJjanti athavA kaSAyairjJAnAdIn ye virAdhayanti // bhavocchedAyopasthitA apItyAdi lakSaNabhAjazca kuzIlA iti tato bakuzAzca kuzIlAzceti dvandvaH // teSAmucitA yogyA yatikriyA pratyuprekSApramArjanaprabhRtikA sAdhusamAcArI tayA muktA rahitA ye na bhavaMti // pratyahaM yatikRtyaM paDilehaNA pamajjaNA, bhikkhiriyA loya bhuMjaNA ceva // pattagadhuyaNa viyArA thaMDilamAvassayAiyetyAdi // dazavidhacakravAlAdisAmAcA cArIcAriNa ityarthaH // atra ca pulAkanigraMthasnAtakaparihAreNa yadvakuzakuzIlocitakriyAyuktayatigaveSaNaM tattaireva sarvatIrthakarANAM tIrthapravRtteH savvajiNANaM jarA, bakuzakuzIlehiM vaTTae tittha mitivacanAt // tathA na yuktA na spRSTA mado jAtyAdibhirAtmotkarSapratyayaH mamatA gRhasthAdiSu pratibandho mamaite yogakSemaM vahanti tato yadyamISAM kvApyaniSTaM na saMpadyate ityAdi snehena tatsukha duHkhAbhyAM yaterapi tadvatteti yAvat // AjIvanaM AjIvikA nirvAhastasmAd bhayaM tadbhAvasaMbhAvanayA bhItirgRhibhirvidita For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 135 zaithilyAH siddhAntAdhyayanAdivirahitA vA gRhasthacchando'nuvati vinA niHspRhatayA zuddhaM prarUpayanto vA etatkRtanirvAhAbhAvena kathaM vayaM jIviSyAma ityAdyadhyavasAya ityarthaH // ca madazcetyAdi dvandvaH // tairmahAsattvAnAM hi svajanadhanaputrakalatrAdisaGgatyAgena pravrajyAgrAhiNAM kutastyo gRhasthAdiSu mamatAdyavakAzaH klIbAnAmeva tadbhAvAt // evaM ca sati mamatAdibhirvarjitAH // tathA saMklezaH avichinnapravAhatayA pratIyamAno raudrAdhyavasAyastasya AvezaH AvegaH utkarSo yeSAmiti vyadhikaraNo bahuvrIhiH tathA yena bhavanti // saMjvalanakaSAyodayatvena teSAM tannibandhanaprathamAdikaSAyodayAbhAvAt // na kadabhinivezAH anAbhogAdinA anyathAkAraM svayaM prajJapte abhyupagate vA vastuni kutsitamAnasAgrahavanto ye na bhavanti tannimittajanaraJjanApariNAmAbhAvAt // mamatAjIvanabhayAdayazca sAdhutvabAdhakatvAdyatInAM sarvathA heyA evetyatasteSAmiha niSedho vizeSaNa pradarzitaH // yaduktam // evaM ca saMkiliTThA, mAiTThANaMmi nicca tallicchA / AjIviyabhayaghatthA, mUDhA no sAhUNo neyA // ya evaM guNagaNopetAste yatayaH sAdhavaH adyApi susAdhuvirahitayAzaGkite duHSamAkAlepi AstAM duSamasuSamAdAvityapi zabdArthaH syurbhaveyuH iha pravacane sUtraratayaH siddhAntAdhyayanAdhyApanavyAkhyAnazravaNaparAyaNAH adhyayanAdikarttavyatAviSayatayaiva teSAM zAstrIyazikSAzravaNAt // // yaduktam // zAstrAdhyayane cAdhyApane ca saJcintane tathAtmani ca // dharmakathane ca satataM yatnaH sarvAtmanA kAryaH // na tu liGgina iva pravrajyAdinamArabhya vyavahAramantrAdiprayogatatparAH // etena teSAmunmAdAdyabhAvaH pratipAditaH // mahAtmanAM sUtrAdyadhyayanAderevaM phalavattvAt // etena santyeva samprati yathoktalakSaNabhAjo yatayo'darzanAdityAdi yadAzaGkitaM tadapAstam // kAlAdidoSAt prAyazastathAvidhayatInAmadarzanepi kvApi tena santItyanAzvAsasyakartumayogyatvAt // yaduktam // kAlA dosao kahavi, jaivi dIsanti tArisA na jaI / savattha tahavi natthitti neva kujjA aNAsAsaM // AtIrthamAgame bakuzakuzIlAnAmanuvRtizravaNAt // yadAha // na viNA titthaM niyaMThehiM nAtitthaM ya niyaMchyA // chakkAyasaMjamo yAva tAva aNusajjaNAduNhamiti // bakuzakuzIlayoranuvRttiriti tatra * vyAkhyAnAt // tathA ca jJAnadarzanAbhyAmeva samprati tIrthamiti bruvANasya bhavataH prAyazcittApatteH For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 zrI saGghapaTTakaH // yadAha // kesiMci Aeso, dasaNanANe hi vaTTae titthaM // vucchinnaM ca carittaM, vayamANe bhAriyA cauro // asadgrahAttadanicchatazcasaGghabAhyatvaprasaGgAt // yaduktam // jo bhaNai natthi dhammo, naya sAmaiyaM na cevaya vayAI / so samaNasaGghabajjo, kAyavvo samaNasaGgreNa // - tasmAtsantyadyApi viralAH prAgvarNitaguNA munayaH // yadAha // to bhAsarAsigahavihu rievi taha dakkhiNevi iha riranne // atthi ciya jA titthaM, viralatarA kei muNipavarA // itivRttArthaH // 36 // tadevaM duHSamAyAmapi suvihitayatisattAM vyavasthApya sAMprataM sAmAnyavizeSa-guNavattayA teSAmeva vandanIyatAM pradarzayannAha // // mUlakAvyam // saMvignAH sopadezAH zrutanikaSavidaH kSetrakAlAdyapekSA, nuSThAnAH zuddhamArgaprakaTanapaTavaH praastmithyaaprvaadaaH| vandyAHsatsAdhavo'sminniyamazamadamaucityagAmbhIryadhairya, sthairyodAryAryacaryAvinayanayadayAdAkSyadAkSiNya puNyAH // 37 // TIkA:-vandyAH satsAdhavo'sminniti sambandhaH // saMvignA mokSAbhilASukAH bhavabhIravoM vA // natu paralokavaimukhyenehalokapratibaddhAH // evaMvidhA api svanistArakA eva bhaviSyanti // tathA ca kiM tairityata Aha // sopadezAH dharmadezanAtatparAH natvAlasyasAtazIlatvAdinA tadvimukhAH taM vinA bhavyopakArAbhAvAttasya cAvazyaM yatinA vidheyatvAt // anyathAtmaMbharitvamAtraprasaGgAt // yathA kathaJcit tadbhavamuktigAmukenApi kRtakRtyena bhagavatA bhavikopacikIrSayA tadAdaraNAt // ___ glAnAdinApyAcAryeNa dharmavyAkhyAnamavazyaMkartavyamityAgame'bhidhAnAcca // yadAha // doceva mattagAi, khele kAiyasado sagassucie // evaMvihovi nicaM vakkhANijjatti bhAvattho / zrutanikaSavidaH AgamarahasyanipuNAH // etena gItArthatayA dharmakathAdhikAritvamAha // agItArthasya tadayogAt // yadAha // kusumayasuINamahaNo vi vibohao bhaviyapuMDarIyANaM // dhammojiNapannato, pakappajaiNa kheyvvo|| evaMvidhA api svayaM kriyAzithilA bhaviSyantItyata Aha // kSetrakAlAdyapekSaM asmin kSetre amuSmin kAle Adi zabdAccharIrabalAdigrahaH // evaMvidhe ca bale sati vidhIyamAnametadanuSTAnamasmAkamAtmasaMyamazarIrayorabAdhakaM bhavISyatIti dezasamayabalAnusAryanuSThAnaM vihAra For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-1, bRhadvRttiH 137 kramAdikriyAkANDaM yeSAM te tathA // tathA anena padadvayena jJAnakriyAnayAnugAmitvaM teSAM niveditam // tatpradhAnatvAhIkSAyAH kevalayoraniSTaphalatvAbhidhAnena samuditayoreva tayoH paGgvandhayoriveSTaphalasAdhakatayA tairiTatvAt // yadAha // hayaM nANaM kiyAhINaM hayA annANao kiyA // pAsaMto paMgulo dalo dhAvamANo ya aMdhao // saMjogasiddhIe phalaM vayaMti, na hu egacakkeNa raho payAi // aMdho ya paMgU ya vaNe samiccA te saMpauttA nagaraM pvitttthaa|| evaMrUpA api kutopi kadAgrahagaralodgArAdutsUtraM prajJApayiSyantItyata Aha // zuddhamArgaprakaTanapaTavaH // yathArthazrutapathaprakAzanacaturAH // aNIyasopyutsUtrapadasya dAruNaM vipAkaM vidantaH kathamapi te tanna vadantItyarthaH // ata eva kathaJcit karmadoSAccaraNakaraNAlasenApi zuddha eva mArgaH prruupnniiyH||yduktm // hujja hu vasaNappatto, zarIraduvvalayAi asmmttho| ___ . caraNakaraNe asuddhosuddhaM maggaM parUvijjA // tathAvidhasyApi zuddhapathaprarUpaNAt pretya bodhiprAptyA kathaJcitsaMsArapArAvAranistArAt // azuddhapathaprarUpakasya duSkarakriyAkAriNopyamutra bodhihatyAnaMtabhavanivartanAt ||at eva tAdRzasya darzanamAtramapi zrute nivAritam // yadAha // ... umaggadesaNAe, caraNaM nAsaMti jiNavariMdANaM / vAvannadaMsaNA khalu, nahu lapbhA tArisA dttuN|| ataH zuddhapathameva te prathayanti // eta eva prAstamithyApravAdAH svapakSe nirAkRtotsUtroccAvacavaktavyatAH parapakSe tu nirastaprAvAdukamatAH // vandyA yathArha dvAdazAvarttavandanAdinA praNamanIyAH // satsAdhavaH suvihitayatayaH // asmin jinazAsane duSSamAkAle vA // yaduktam // teyabalakAladesANusAripAliyavihAraparihArA / isisadosatte vihu, bhattIbahumANamarihaMti // niyamo dravyAdyabhigrahaH zamaH kaSAyanigrahaH dama indriyavazIkAraH aucityaM sarvatra yogyatAnusAreNa vinayAdiprayoktRtvaM, gAMbhIryamalakSyaharSadainyAdivikAratvam // yaduktam // yasya prabhAvAdAkArAH, krodhaharSabhayAdiSu / bhAveSu nopalakSyante, tadgAmbhIryamudAhRtam // ... dhairyaM vipatsvapi cetaso'vaiklavyaM sthairyaM vimRzyakAryakAritvam / audAryaM vineyAdInA For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH madhyApanAdiSu vipulAzayatA / AryacaryA satpuruSakramavRttitA / vinayo gurvAdiSvabhyutthAnAdipratipattiH / nayo lokalokottarAviruddhavarttitvam / dayA dusthitAdidarzanArdrAntaHkaraNatvam / dAkSyaM dharmakriyAsvanAlasyam / dAkSiNyaM saralacittatA // tato dvandvaH ebhirguNaiH puNyAH pavitrA manojJA vA sAdhavo vandanAdyarhantIti vRttArthaH // 37 // 138 sAmprataM prakaraNakAraH prakaraNaM samApnuvanniSTadevatAstavachadmanA'vasAnamaGgalaM sUcayaMzcakrabandhena svanAmadheyamAvirvibhAvayiSurAha // // mUla kAvyam // vibhrAjiSNumagarvamasmaramanAzAdaM zrutollaGghane, sadjJAnadyumaNi jinaM varavapuH zrIcandrikAbhezvaram / vande varNyamanekadhAsuranaraiH zakreNa cainazchidaM, daMbhAriM viduSAM sadA suvacasAnekAntaraGgapradam // 38 // TIkA:- jinaM vande iti sambandhaH // vibhrAjiSNuM tribhuvanAtizAyicatustriMzadatizayavattvenAtyantaM zobhamAnam // agarvaM ucrcchitAhaGkAram // asmaraM mathitamanmatham // zrutollaGghane siddhAntAjJAtikrame anAzAdaM AzAM manorathaM dadAti pUrayati AzAdaH na AzAdo'nAzAdastaM zrutAjJAtikramakAriNaH puMso nAnumantAramityarthaH // sadjJAnadyumaNi sadjJAnena kevalajJAnena lokAlokAvabhAsakatvAd bhAsvantaM jinaM tIrthaMkaram // tathA // savvasurA jai rUvaM, aMguThapamANayaM viuvijjA // jiNA pAyaMguThapahe na sohae taM gAlo || ityAdivacanena varA sarvAGgasubhagAvapuzrIH zarIrakAntiH saiva candrikA jagatIjanapramodadAyitvAtkaumudI tayA bhezvaraM nakSatranAthaM / candrikayA candravadvapuH zriyAstrIjagadAhlAdakamityarthaH vande stuve // varNyaM stutyam anekadhA bahudhA asuranaraiH dAnavamAnavaiH zakreNa maghonA caH samuccaye // enacchidaM kalmaSasarvaMkaSam // dambhAriM zAThyaniSThApakaM viduSAM vipazcittAM sadA sarvadA suvacasA madhuragarA // anekAntaraGgapradaM kila jainadarzane trailokyavarttisakalaM vastujAtaM sadasannityAnityAdirUpatayA'nekAntAtmakamabhyupagamyate // tathaiva pramANopapannatvAt na tu paratIrthikavatsadevAsadeva vA // nityamevA'nityameva vetyAdirupatayaikAntAtmakam // tasya vicArAsahatvAt // tato'nekAnte'nekAntAtmakavastuvAde raGgamanurAgaM pradatte utpAdayati yaH sa tathA tam // anekAntavAdaprItyutpAdakaM tarkazarkarA - For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 vibhAga-1, bRhadvRttiH rasasyaMdinyA vAcA tathA bhagavAnanekAntavAdaM vyutpAdayati yathA vidvAMsaH zeSadarzanatyAgena tatraiva rajyanta ityarthaH cakramidaM cakrabandhaH // mAghasamaM yAdRzyA varNanyAsaparipATyA mAghakAvyasthacakra tathA mAghakAvyamidaMzizupAlavadha ityevaM rUpo nAmanibandhaH prAdurbhavati // ihApi tAdRzyaiveti mAghasamAnArthaH // // tathAhi // prathamAMvalayAkArANi sAntarANi trINirekhAyugalAni vyavasthApyante // teSAM ca trINyantarAlAni bhavanti // tataH sarvAMtaranAbhirvRttAkArA saMsthApyate // tasyAzcaSaTsudikSu dvAbhyAM dvAbhyAM rekhAbhyAM SaDkA aMtyavalayAMtyArekhAM yAvat // evametat SaDarakaM cakraM bhavati // tata ekasya kasyacidarakasyAntargatAntyavalayAntarAlevRtasya prathamAkSaraM likhyate tato'dhastAdvitIyamakSaraM // tasyAdhastAn madhyavalayAntare tRtIyaM // tatodhastAccaturthaM paJcame tato dhastAdAdyavalayAntarAle SaSTham // tatodhastAt saptamASTamanavamAni // tatonAbhI dazamam // tata prathamArakasanmukhArakAdAvekAdazadvAdazatrayodazAni // tatastadupariSTAdAdyavalayAntarAlecaturdazam // tatastaduparipaJcadazaSoDaze // tatastaduparimadhyavalayAntarAsaptadazam // tadupariSTAdaSTAdazam // tataupariSTAdaMtyavalayAntarAleekonavIzam // evaM vRttasya prathamapAdorakadvaye samApyate // evamanenakrameNadvitIyatRtIyapAdAvapyavaziSTArakacatuSTaya iti // nAbherakSaraM trirAvartyate // tatastRtIyapAdasyAtyAkSaraM caturthapAdAdyAkSaratayApunarAvArakazUnyAntyavalayAntare caturthapAdasyadvitIyatRtIyekSare vyavasthApyete / tadanantaraMprathamArakAntaH svavRttaprathamAkSaraM caturthapAdAsyaturyAkSaratayAvartyatatpuratorakazUnyAntavalayAntare paJcamaSaSTe akSare likhyate // anena krameNa tAvanneyaM yAvattRtIyapAdasyAntyAkSaraM taccatRtIyavAramAvRttaMcaturthapAdasyAntyAkSaratayA jJAtavyam // iha ca nAmabandhamata punarAvRttavarNAnusvArA yathAsaMbhavaM tadvargapaJcamatayAgrimavarNeSu yojyAH // atra jinavallabhena gaNinedaM cakre itinAmabandhaH // sthApanA ceyam // etaccaivaM cakrAkSaranyAsasvarupaM vyaktamapimugdhabodhanAya kiJcidarzitamitivRttArthaH // 38 // evaM cAnena prakaraNena saprapaJca mithyApathasvarupe prakaTite prabhuzrIjinavallabhasUrayaH kimityevaM prakaSTavRttyA liGgino bhavadbhirduSitA iti kenApyupAlabdhAstasya ca prativacanaM tasmai vakSyamANavRttadvayenopanyastam atastadapi prakRtAnupAtitvAdatraiva prakaraNAntare nibaddham // tadidAnI vyAkhyAyata ityAha // For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zrI saGghapaTTakaH // mUlakAvyam // jinapatimatadurge kAlataH sAdhuveSaiH, viSayibhirabhibhUte bhasmakamlecchasainyaiH / svavazajaDajanAnAM zRGkhaleva svagacche, sthitiriyamadhunA tairaprathi svArthasiddhayai // 39 // TIkA:-jinapatimatameva bhagavacchAzanameva mithyAtvAdivairivArarakSAkSamatvAdvaddhamUlatvena pratipakSarakSayyatvAdunnatimattvena durArohatvAcca durga prAkArastasmin abhibhUte upadrute viDambite ityarthaH // sAdhuve liGgibhiH // bhasmako bhasmarAzigrahaH sa evArhacchAsanaratAnAM nAnAvidhabAdhAvidhAyitvAt mlecchasturuSkAdhipastasya sainyAstadanuvarticeSTitatvAt sainikAstairviSayibhiH kAmukaiH dvitIyapakSe vazIkRtabAhyadezaiH atha kathamevaMvidhasyApi jinamatadurgasya viSayibhirapi liGgibhirabhibhava ityata Aha // kAlato duHSamAsamayadoSAt abhibhUyantehi kAlavazAnmahAtejasvinopi // yaduktam // samAhataM yasya karaivisapibhistamo diganteSvapi nAvatiSThate / sa eSa sUryastamasAbhibhUyate spRzanti kiM kAlavazena nApadaH // , tatazca svavazajaDajanAnAM samyaktvAdhAro paNavyAjenAtmAyattIkRtamugdhalokAnAM svagacchasthitiH ete vayaM sampradAyAgatA yuSmAkaM guravastasmAtkadAcidapi na moktavyA ityAdikA prAk pratipAditA nijagacchamudrA iyaM eSA adhunA idAnIMtanaiH sAdhuveSaiH // aprathi sarvatraikamatyena atAni // svArthasiddhayaikathamasmAkamevaite bhogyA bhaviSyantIti nijakAryaniSpattaye // atrArthe'nurupamupamAnamAha // zrRGkhaleva nigaDa iva // etaduktaM bhavati // yathAmlecchasainyAH kasmiMzcidapidurge svabhujabalena gRhIte draviNAdyarthaM tadantarvartinAgarikalokasaMyamanAzrRGkhalA prasArayanti // tathaitepi liGganaH svopabhogArthaM mugdhajananiyamanAta gacchasthiti prathayAmAsuritivRttArthaH // 39 // nanu yadi te gacchasthiti sarvatra vistArayAmAsuretAvatApi kimityata Aha // // mUlakAvyam // saMpratyapratime kusaGghavapuSi projjRmbhite bhasmakamlecchAtucchabale dUrantadazamAzcarye ca visphUrjati / For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 vibhAga-1, bRhadvRttiH prauDhiMjagmuSi moharAjakaTake lokaistadAjJAparai, rekIbhUya sadAgamasya kathayApItthaM kadarthyAmahe // 40 // TIkA:-moharAjakaTake prauDhijagmuSi lokairvayaM kadAmaha iti sambandha // saMpratyadhunA projjRmbhite abhyudite bhasmakamlecchAtucchabale // bhasmarAzituruSkAdhipasArasainye apratime tejasvitayA'nanyasAdhAraNe // kusaGgha evaprAkvarNitanirguNasAdhvAdisamudAya eva vapuH zarIraM svarupaM yasyatattathA // tasmin bhasmakamlecchasya hi duHsaGgha eva svasainyam // tato yathA mleccho'zvAdisAdhanena parajanapadamabhibhavati evaM bhasmakopi prabaladuHsaGghabalena bhagavacchAsanamAlinyotpAdanena tiraskurute // tathA durantadazamAzcarye duSTA saMyatapUjAkhyAntyAzcarye caH samuccaye visphUrjati prabhaviSNau // evaM ca sati prauDhiM sphAtiM jagmuSi moha eva mithyAjJAnameva liGgiprajJaptasaMsAra mArgasyAdikAraNatvAdatidurjayatvAdrAgAdiprabhavatvAcca rAjA pArthivastasya kaTake anIke // prAguktasya bhasmakAdeH sarvasyApi moharAjaparicchedabhUtatvena tatkaTakakalpatvAt // ayamarthaH // moho hi duSTamaularAjakalpastasya ca duHsaGghalakSaNacaturaMgabalakalito bhasmako mlecchAkhyamahAsAmaMtakalpaH // dazamAzcaryaM tu svata evAtiprabalatvAtsAhAyAntaranirapekSameva dvitIyamahAsAmantaprakhyam // ___ tato yathA kazcinmahArAjAdhirAjo mlecchAdimahAsAmantairbhUmaNDalaM sAdhayati tathA ayamapi moharAjo bhasmakAdibhirjinazAsanamabhibhavatIti // tato lokaiH kusaGghajanaiH tadAjJA-parairmoharAjazAsanamanatikrAmadbhiH mUDhatvAdavimRzyakAribhirityarthaH ekIbhUya duSTatvenaikamatyaM vidhAya // ___itthaM sakalajanapratItairAkrozatarjanahIlAdibhiH prakAraiH rAjavarcasena vayaM kadAmahe pIDyAmahe upahanyAmaha ityarthaH // kena hetunetyAha // sadAgamasya liGgiprathina mithyApathotpathatvapratipAdakasya zuddhasiddhAntasya kathayApi dharmadezanAdvArA vicAramAtreNApi // yadi hi pakSapratipakSaparigraheNa sAdhanadUSaNopanyAsaiH prakRtaviSaye paraiH sahavAdamupakramAmahe // ____ // tadA na vidmaste kimapi kurvIrannityapi zabdArthaH // tathA ca vayaM zuddhasiddhAntavicAra bhavyebhyo'nujighRkSayopadizanto nAlpIyAMsamapyupAlambhAmarhAmaH // yaduktam // nenirIkSya viSakaNTakasarpakIyan / samyagyathA vrajata tAn parihatya sarvAn // kujJAnakuzrutakRdRSTikumArgadoSAn samyag / vicArayata kotra parApavAdaH // iti vRttArthaH // For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 zrI saGghapaTTakaH sUriH zrIjinavallabho'jani budhazcAndre kule, tejasA sampUrNobhayadevasUricaraNAmbhojAlilIlAyitaH // citraM rAjasabhAsu yasya kRtinAM karNe sudhAM durdinaM tanvAnA vibudhairgurorapi, kaveH kairna stutAH sUktayaH // 1 // . hitvA vAGmayapAradRzvatilakaM yaM dIpralokampRNaprajJAnAmapiraJjayanti guNinAM citrANi cetAMsyaho / luNTAkya zcyutataMdracandramahasAmadyApyavidyAmuSaH kasyAnyasya manoramA sakaladik kUlaMkaSAHkIrtayaH // 2 // mAdharyazArkaritazarkarayArayAdyaM, pIyuSavarSamiva tarkagirA kirantam // vidyAnuraktavanitAjanitAsyalAsyaM, hitvA'paratra na mano viduSAmaraMsta // 3 // jajJe zrIjinadattayatyadhipatiH ziSyastatastasya yaH, siddhAntAdvividhipAratantryaviSayAbhikhyAmabhikhyAnvitaH // AsAdya tripadI vidhurbalimiva vyadhvaM vRSadhvaMsanaM // ciccheda pratipanthinaM sumanasAM vyaktakramaprakramaH // 4 // lAvaNyAvasatho yathA patirapAM no parvatakSobhitaH zrRMgIva dhusadAM suvarNasubhago noccaiH surAgAzrayaH // yaH kalpadruriva drutApitaphalo nodyatsadApallavaH, sAmyaM yasya tathApi zasyayazasastaiH kurvate bAlizAH // 5 // tasya zrIjinacandrasUrirabhavacchiSyAvataMsastato dhAmnA yena vitanvatA kuvalayAmodaM budhAnandinA // sarvasyAH subhagaM bhaviSNumavaneH zukladvitIyenduvatke no maMkSudidRkSavastanukalamaunmukhyamApAditAH // 6 // _ vizvatrayepyajayyazrImadanekAntahRdyayA sUktyA // varavarNinyAprIyatayasya jano bhavavilAsinyA // 7 // __ antaHsaMsadamarkakarkazalasattarkakSNutavyAhRtisRkpAvAdukagarvacarvaNacaNaprakhanmanISAjuSaH // ziSyastasya yatIzvaro jinapatirjagrantha sagranthadhIpaeNthatyAgyapi saGghapaTTavivRttiM spaSTAbhidheyAmimAm // 8 // For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2 // zrIsaGghapaTTakaH-avacUriH // avacUrikAraH - pU. zrI. sAdhukIrtigaNivarya For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2 : avacUriH pU.A.zrIjinabhadrasUrizAkhAntargatasAdhukIrtigaNinirmitAvacUrIsamalaGkRtaH zrIsaGghapaTTakaH zrImatpArzvajinaM natvA, sarvasampattidAyakam / saGghapaTTakazAstrasyA-'kSarArthaM vitanomyaham // 1 // iha hi purA dazazatAzItivarSe zrImadaNahillapattane durlabharAjasabhAyAM caityavAsino vinirjitya prAptakharatarabirudaH zrIjinezvarasUriH, tatpaTTe jinacandrasUriH, tadvineyaH zrIstambhanakapArzvaprAkaTyakRd navAGgIvRttividhAtA ca zrIabhayadevasUriH, tacchiSyaH zrIjinavallabhasUriH zithilAcAranirAsAya paropakArakaraNAya ca zrIsaGghasya paTTakarUpaM zrIsaMgharAjyapaTTakazAstraM cakAra, tasyAdya kAvyam vahnijvAlAvalIDhaM kupathamathanadhIrmAturastokaloka,syAgre saMdarya nAgaM kamaThamunitapaH spaSTayan dussttmuccaiH| yaH kAruNyAmRtAbdhividhuramapi kila svasya sadyaHprapadya, prAjJaiH kAryaM kumArgaskhalanamiti jagAdeva devaM stumastam // 1 // vyAkhyA-"vahniH" taM devaM stumaH / tamiti ke ? yo bhagavAn mAtarane astokalokasyasamastalokasya agre nAgaM-sarpa saMdarya-darzayitvA prAjJaiH-paNDitaiH 'kumArgaskhalanaM kAryam' iti jagAdeva-iti kathayAmAseva / kathambhUtaM nAgaM ? vahnijvAlAvalIDham-agnijvAlAvyAptam / kathambhUto bhagavAn ? kupathasya-kumArgasya mathane dhI:-buddhiryasya / punarbhagavAn kiM kurvan ? uccaiH-atyarthaM kamaThamunitapaH duSTaM spaSTayan-prakaTIkurvan / kathambhUto bhagavAn ? kAruNyamRtAbdhiH-kAruNyasyAmRtasya abdhiH-samudraH / kiM kRtvA kumArgaskhalanaM kAryaM ? tatrAha'kila' iti satye svasya-AtmanaH sadyaH-zIghraM vidhuramapi-kaSTamapi prapadya-aGgIkRtya / iti prathamakAvyArthaH // 1 // kalyANAbhinivezavAniti guNagrAhIti mithyApatha,pratyarthIti vinIta ityazaTha ityaucityakArIti ca / For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 vibhAga-2, avacUriH dAkSiNyIti damIti nItibhRditi sthai-ti dhairsati sad, dharmArthIti vivekavAniti sudhIrityucyase tvaM mayA // 2 // vyAkhyA-kalyANa // kalyANaH-zubhaH, abhiniveza:-manaHpariNAmo yasyeti kalyANAbhinivezavAn iti / guNagrAhIti / mithyApathasya-kumArgasya pratyarthI-vairI, iti / vinIta iti / azaThaH-sarala( iti) aucityakArIti-yogyatAkArIti / ca-punaH dAkSiNyIti / damI-jitendriya iti / nItibhRt-nyAyamArgadhAraka iti / sthai--sthiratvavAn iti / dhairdIdhIratvavAniti / saddharmasyArthIti / vivekavAniti / sudhI:-subuddhiriti / he ziSya ! evaMguNaviziSTastvam, ata eva mayocyase tvamiti, tvAM pratyahaM vacmIti kAvyArthaH // 2 // iha kila kalikAlavyAlavaktrAntarAlasthitijuSi gttttvpriitiniitiprcaare| prasaradanavabodhaprasphuratkApathaughasthagitasugatimArge samprati prANivarge // 3 // protsarpadbhasmarAzigrahasakhadazamAzcaryasAmrAjyapuSya,mithyAtvadhvAntaruddhe jagati viralatAM yAti jainendramArge / saGkliSTadviSTamUDhaprakhalajaDajanAmnAyaraktairjinokti, pratyarthI sAdhuveSairviSayibhirabhitaH so'yamaprAthi panthAH // 4 // vyAkhyA-iha0 // pro0 // viSayibhiH-viSayasevakaiH sAdhuveSaiH-liGgadhAribhihInAcAraiH caityavAsibhiH abhitaH-samantAt so'yaM panthA-mArgaH aprAthi-vistAritaH / kva sati ? samprati iha-duSSamAkAle kileti satye prANivarge evaMvidhe sati / kathambhUte prANivarge ? kalikAla evaduSSamAkAla eva vyAlaH-sarpastasya vaktrAntarAlaM-mukhAntarAlaM tatra sthiti:-sthAnaM tAM juSate-sevate yaH saH / punaH kathambhUte ? gatatattvaprItinItipracAre-gatau tattvaprItiH nItipracArazca nyAyapracArastau yasya saH / punaH kathambhUte ? prasarat-prasaraNazIlo yo'navabodhaHajJAnaM tena prasphuratkApathaughaH-kumArgasamUhastena sthagitaH-AcchAditaH sugatimArga:devagatyAdisambandho yasya saH // 3 // punaH kva sati ? jagati jainendramArge viralatAM yAti sati / kathambhUte jainendramArge ? "protsarpa" protsarpan-ullasan yaH bhasmarAzigrahastasya sakhA-mitraM yaddazamAzcaryam-asaMyatipUjAlakSaNaM tasya sAmrAjyaM tena puSyan-pravarddhamAno mithyAtvameva dhvAntaM-tamastena ruddhe / kathambhUtaiH sAdhuveSaiH ?, saGkliSToraudrAdhyavasAyavAn viSTo-matsarI mUDhaH-mUrkhaH prakhalaH-durjanaH jaDa:-durmedhA evambhUto yo janastasya saGgastasya AmnAyaH-paramparA tatra raktaiH / kathambhUtaH panthAH ? jinokteH-bhagavadvacanasya pratyarthIti kAvyArthaH // 4 // atha dvAramAha yatraudezikabhojanaM jinagRhe vAso vasatyakSamA, svIkAro'rthagRhasthacaityasadaneSvaprekSitAdyAsanam / For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 zrI saGghapaTTakaH sAvadyAcaritAdaraH zrutapathA'vajJA guNidveSadhIH, dharmaH karmaharo'tra cetpathi bhavenmerustadA'byau taret // 5 // vyAkhyA-yatrI0 // yatra mArge auddezikasya-AdhAkarmaNo bhojanam // 1 // jinagRhe vAsa:vasanam // 2 // vasatyakSamA-vasatim-upAzrayaM prati akSamA-mAtsaryam // 3 // arthaH // 4 // gRhasthaH // 5 // caityasadaneSu-caityagRheSu svIkAraH // 6 // aprekSitAdi-apramArjitAdi Asanam // 7 // sAvadyAcaraNAyAmAdaraH // 8 // zrutapathasya-siddhAntamArgasya avajJA-hIlA // 9 // guNiSu dveSadhI: // 10 // atra pathi dazadvArasaMyukte ced-yadi dharmaH karmaharaH syAttadA meruparvato 'abdhau taret' iti niSedhavAkyaM, kadApi na bhavati // 5 // auddezikabhojanadvAraM vyAkhyAnayati SaTkAyAnupama nirdayamRSInAdhAya yatsAdhitam, zAstreSu pratiSidhyate yadasakRnnistriMzatA''dhAyi yat / gomAMsAdhupamaM yadAhuratha yad bhuktvA yatiryAtyadhaH, . tatko nAma jighatsatIha saghRNaH saGghAdibhaktaM vidan // 6 // vyAkhyA-SaT // SaTkAyAn-pRthivyAdIn nirdayam upamadya-Arabhya yad AdhAkarma RSIna-sAdhUna AdhAya-manasyavadhArya sAdhitaM-niSpAditaM yat zAstreSu asakRt-vAraMvAraM pratiSidhyate, yatpunarnistriMzatAdhAyi-nistriMzatAyA:-niHzUkatvasya AdhAyi-kArakaM yad gomAMsAdhupamaMgomAMsAditulyamAhustIrthakarAH, atha yad-azanaM bhuktvA yatiH adhaH-narake yAti / evaM dUSaNasthAnamAdhAkarma tat saGghAdinimittamazanaM taditi komalAmantraNe iha-jagati kaH saghRNaH-sadayo jighatsati-bhoktumicchati ? kiM kurvan ? vidan-jAnan, etAvatA jJAtvA na ko'pi bhoktumicchatIti // 6 // dvitIyadvAramAha gAyadgandharvanRtyatpaNaramaNiraNadveNuguJjanmRdaGga,preGkhatpuSpastragudyanmRgamadalasadullocacaJcajjanaughe / devadravyopabhogadhruvamaThapatitA''zAtanAbhyastrasantaH, santaH sadbhaktiyogye na khalu jinagRhe'rhanmatajJA vasanti // 7 // vyAkhyA-gAya0 // jinagRhe arhaccaitye arhanmatajJA-arhanmatajJAtAraH santaH khalu-nizcitaM na vasanti / kathambhUte caitye ? gAyadgandharvAH gAyanto gandharvA yatra, nRtyantI paNaramaNI-vezyA yatra, raNadveNuH-raNanta-zabdaM kurvanto veNavo-vaMzA yatra, guJjanto mRdaGgAH-mRdalA yatra tad guJjanmRdaGga, prevatpuSpalak-preGkhantyo-lahalahAyamAnAH puSpastrajaH-puSpamAlA yatra, udyat-samucchaladgandho For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, avacUriH 147 mRgamadaH-kastUrikA yatra, lasantaH dIpyamAnAH ullocA:-candrodayA yatra, caJcaJjanaudhaH-caJcanta:mahAdhanavastrAdibhUSaNabhUSitA janaughA:-zrAvakasA yatra sa sarvapadaikyasamAsaH / caitye etatsarvaM bhavati / kimbhUtAH santaH ? deva0 devadravyasyopabhogaM dhruvaM-nizcitaM yA maThapatitA AzAtanA ca tAmbUlabhakSaNazayanAsanAdirUpA, tAbhyaH vasantaH / kathambhUte caitye ? sadbhaktiyogye, etAvatA caityabhaktiH kAryA, tatra vAso na kAryaH // 7 // tRtIyadvAramAha sAkSAjjinairgaNadharaizca niSevitoktAM, nissaGgatA'grimapadaM munipuGgavAnAm / zayyAtaroktimanagArapadaM ca jAnan, vidveSTi kaH paragRhe vasati sakarNaH // 8 // vyAkhyA-sAkSA0 // kaH sakarNaH-vidvAn paragRhe-zrAvakopAzraye vasati-sthAnaM vidveSTitatra dveSa dhatte apitu na ko'pi / kathambhUtAM vasati ? sAkSAjjinaiH-tIrthakaraiH, gaNadharaizcagautamAdibhiH niSevitoktAM-niSevitA-sevitA uktA ca bhavyebhyaH / punaH kimbhUtAM vasatiM ? munipuGgavAnAMmunipravarANAM nissaGgatAgrimapadaM-nissaGgatAyA agrimaM-pradhAnaM padaM-sthAnaM paragRhe vasatAM sAdhUnAM saGgo'pi na syAt / sakarNaH kiM kurvan / zayyAtarokti zayyayA-vasatyA tarati saMsArasAgaramiti zayyAtarastasya uktiH -kathanaM, ca punaH-anagArapadaM, na vidyate agAraM-gRhaM yasya saH anagArastasyaM padaM jAnan, etAvatA anagArasya zrAddhagRhe vasanameva zreyaH // 8 // punarapi taddhAramevAha . citrotsargApavAde yadiha zivapurIdUtabhUte nizIthe, prAguktA bhUribhedA gRhigRhavasatI: kAraNe'podya pazcAt / strIsaMsaktyAdiyukte'pyabhihitayatanAkAriNAM saMyatAnAm, sarvatrAgAradhAmni nyayami na tu mataH kvApi caitye nivAsaH // 9 // vyAkhyA-citro0 // yat-yasmAt, iha-pravacane nizIthe-nizIthagranthe nizIthanAmni chedagranthe sarvatra agAradhAmni-zrAddhagRhe saMyatAnAM-sAdhUnAM nivAso nyayami-niyamena pratipAditaH / kathambhUte nizIthe ? citrotsargApavAde-citrau-nAnAprakArau utsargApavAdau nayau yatra tat, tatra nayadvayasya vistaravyAkhyA'stIti / punaH kimbhUte ? zivapurIdUtabhUte-zivapuryA:mokSanagaryA dUtabhUte tatra granthe prAk-prathamaM bhUribhedAH-anekaprakArAH gRhigRhavasatI:-gRhiNAM gRhameva vasatayaH-upAzrayAstA uktvA pazcAtkAraNe sati apodya-apavAdaviSayIkRtya pUrvamutsargeNa 'strIsaMsaktyAdiyukte upAzraye na vastavyaM sAdhunA' ityuktaM pazcAdapavAdamArgeNa tatra vasanIyamityapi proktam / kathambhUte agAradhAmni ? strIsaMsaktyAdiyukte'pi-strIpazupaNDakAnAM saMsargAdiyukte'pi vasanIyam / kathambhUtAnAM saMyatAnAm ? abhihitayatanAkAriNAm For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 zrI saGghapaTTakaH abhihitA-proktA yA yatanA-paricchadAdAnarUpA tatkAriNAm / evamutsargeNa apavAdenApi gRhasthagRha eva vasanIyaM na punaH kvApi caitye nivAso'numataH // 9 // pravrajyApratipanthinaM nanu dhanasvIkAramAhurjinAH, sarvArambhiparigrahaM tvatimahAsAvadyamAcakhyate / caityasvIkaraNe tu garhitatamaM syAnmAThapatyaM yate, rityevaM vratavairiNIti mamatA yuktA na muktyarthinAm // 10 // vyAkhyA-prava0 // nanu-nizcitaM jinAH-tIrthakarAH dhanasvIkAram-arthAGgIkAraM pravrajyApratipanthinaM-dIkSAvirodhinam AhuH-kathayanti tu-punaH sarvArambhiparigraha, sarvArambhiNAMgRhasthAnAM parigraha-svIkAraM mamaite gRhasthA iti, atimahAsAvadyam-atyantaM mahApApam AcakSate vadanti / tu-punaH yate:-sAdhoH caityasvIkaraNe-caityamamatve garhitatamam-atyantagarhaNIyaM mAThapatyaM-maThapatitvaM syAt / ityevaMprakAreNa muktyarthinAM-mukteH prArthakAnAM sAdhUnAM mamatA na yuktA, kathambhUtA mamatA ? vratavairiNI, iti-artha-gRhasthacaityasvIkAraH / iti dvAratrayaM vyAkhyAtam // 10 // bhavati niyatamatrAsaMyamaH syAdvibhUSA, nRpatikakudametallokahAsazca bhikSoH / sphuTatara iha saGgaH sAtazIlatvamuccai-riti na khalu mumukSoH saGgataM gabdikA'di // 11 // vyAkhyA-bhavati0 // atra-gabdikAdyAsane niyataM-nizcitam asaMyamo bhavati gabdikAdInAM pratilekhayitumazakyatvAt / vibhUSA-zobhA syAt mahApuruSasevanIyatvAt / etadAsanasevanaM nRpatikakudaM-rAjacihnaM ca-punaH bhikSoH-sAdhoH lokahAsaH syAt-'aho ! muNDito'pyevaMvidhAsaneSu upavizati' iha gabdiAsane saGgaH-parigrahaH sphuTatara:-prakaTataraH uccaiH-atyarthaM sAtazIlatvaMsukhalampaTatvam / iti hetoH khalu-nizcitaM mumukSoH-sAdhoH gabdikAdi, AdizabdAt masUrakasiMhAsanAdeH parigrahaH, tat na saGgataM-na yuktam / aprekSitAdyAsanadvAraM vyAkhyAtam // 11 // sAvadyAcaritadvAramAha gRhI niyatagacchabhAga jinagRhe'dhikAro yateH, pradeyamazanAdi sAdhuSu yathA tathA-'rambhibhiH / vratAdividhivAraNaM suvihitAntike'gAriNAM, gatAnugatikairadaH kathamasaMstutaM prastutam // 12 // vyAkhyA-gRhI0 // gRhI-zrAvakaH niyatagacchabhAk, niyataM-nizcitaM svagacchameva bhajatIti niyatagacchabhAk, svagacchaM muktvA'nyatra na gantavyam, yateH-sAdhoH jinagRhe-caitye'dhikAra: For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, avacUriH 149 taccintAkaraNaM 'pradeyamazanAdI 'tyAdi, Arambhibhi: - gRhasthaiH sAdhuSu azanAdi - azanapAnakhAdimasvAdimAdi yathAtathA-yena tenApi prakAreNa pradeyaM tatrAzuddhadAne'pi doSo na agAriNAM gRhasthAnAM suvihitAntike - sAdhusamIpe vratAdividhivAraNaM sAdhusamIpe zIlavratAdi nAGgIkaraNIyaM gatAnugatikaiH - eDakAvatpravAhapatitaiH caityavAsibhiH adaH - :- pUrvoktam asaMstutamayuktaM kathaM - kena prakAreNa prastutaMprArabdham // 12 // zrutapathAvajJAdvAramAha nirvAhArthinamujjhitaM guNalavairajJAtazIlAnvayam, tAdRgvaMzajatadguNena guruNA svArthAya muNDIkRtam / yadvikhyAtaguNAnvayA api janA lagnogragacchagrahA, devebhyo'dhikamarcayanti mahato mohasya tajjRmbhitam // 13 // vyAkhyA - nirvAhA0 // yat-yasmAtkAraNAt evaMvidhA janA evaMvidhaM guruM devebhyo'dhikamarcayanti tat mahataH - prabalasya mohasya- mohanIyakarmaNo jRmbhitaM mahAtmyam / kathambhUtaM guruM ? nirvAhArthanaMnirvAhasya - udarabharaNasyArthinam / punaH kimbhUtam ? guNalavai:guNalezaiH ujjhitaM tyaktam / punaH kimbhUtam ? ajJAtazIlAnvayam - ajJAtaM zIlam - AcAraH anvayazca-kulaM yasya sa tam / punaH kimbhUtam ? tAdRgvaMzajatadguNena guruNA ziSyatulyAjJAtAdivaMzena tadguNena - ziSyatulyaguNena evaMvidhena guruNAM svArthAya - svodarabharaNAya muNDIkRtaM tAdRzatAdRzamevaM muNDayate / kathambhUtA janAH vikhyAtaguNAnvayA api vikhyAtAHprasiddhAH guNAnvayo vaMzo yeSAM te suguNAH sukulotpannA api / punaH kimbhUtAH ? lagnogragacchagrahAH, lagna ugraH- utkaTo gacchagraho yeSAM te // 13 // .. punarapyetaddvAramAha duSprApA gurukarmasaJcayavatAM saddharmabuddhirnRNAm, jAtAyAmapi durlabha: zubhaguruH prAptaH sa puNyena cet / karttuM na svahitaM tathA'pyalamamI gacchasthitivyAhatAH, kaM brUmaH kamihAzrayemahi kamArAdhyema kiM kurmahe // 14 // vyAkhyA--duSprApA0 // gurukarmasaJcayavattAM gurukarmasamUhavatAM nRNAM saddharmabuddhiHpradhAnadharmabuddhiH duSprApA gurukarmatvAt saddharmabuddhirna kadAcit saddharmabuddhau jAtAyAmapi punarapi zubhaguruH durlabhaH -- duSprApaH cedyadi sa guruH puNyena prAptaH, tathApi - evaM sAmagrIyoge'pi amI zrAddhAH svahitaM kartuM nAlaM na samarthAH / kathambhUtA janAH ? gacchasthitivyAhatAHgacchasthityA-gacchamaryAdayA vyAhatAH- vazIkRtAH / evaM sthite kaM puruSaM brUmaH, kaM puruSam ihajagati Azrayemahi zaraNaM prapadyemahi, kaM puruSam ArAdhyemahi - ArAdhyema kiM kurmahe // 14 // For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 zrI saGghapaTTakaH kSutkSAmaH kila ko'pi raGkazizukaH pravrajya caitye kvacit, kRtvA kaJcana pakSamakSitakaliH prAptastadAcAryakam / citraM caityagRhe gRhIyati nije gacche kuTumbIyati, svaM zakrIyati bAlizIyati budhAn vizvaM varAkIyati // 15 // vyAkhyA-kSutkSAma0 // kileti saMbhAvanAyAM ko'pi kSutkSAma:-kSudhayA kSAma:-kSINaH kSutkSAmaH evambhUto raGkazizukaH-raGkasyabAlaH sa vairAgyAbhAve'pi kvacit jinagRhe caitye pravrajya-dIkSAM gRhItvA tataH kaJcana puruSaM pakSaM-svavazaM kRtvA krameNa tad AcAryakamAcAryatvaM prAptaH / kathambhUtaH saH ? akSitakaliH-akSitaH-aniSTaH kali:-kalaho yasya sa kalahayuktaH / etat citram-AzcaryaM sa AcAryapadavIprApto nirguNo'pi caityagRhe gRhIyati'mamedaM caitya'miti gRhasthavadAcarati / nije gacche kuTumbIyati-kuTumbipuruSavadAcarati / svamAtmAnaM zakrIyati-zakravat-indravadAcarati / budhAn-paNDitAn bAlizIyati-mUrkhAyati / vizvaM-jagat, varAkIyati-varAkavadAcarati caityavAsiSu etat sAkSAd dRzyate // 15 // punarapi zrutapathAvajJAdvAramAha yairjAto na ca vardidhato na ca na ca krIto'dhamarNo na ca, prAgdRSTo na ca bAndhavo na ca na ca preyAnna ca prINitaH / tairevAtyadhamAdhamaiH kRtamunivyAjairbalAd vAhyate, nasyotaH pazuvajjano'yamanizaM nIrAjakaM hA ! jagat // 16 // vyAkhyA-yairjAto0 // yaiH-zithilAcArigurubhiH ayaM janaH-zrAddhalokaH pitRrUpeNa tena na janita:-janma prApitaH, na ca-punaH vaddhitaH-vRddhi nItaH, na ca krItaH-mUlyena gRhItaH, na ca yeSAM gurUNAm adhamarNaH-arthadAtA, na ca grAhakastu uttamarNaH, prAk prathamaM dRSTaH-vilokitaH, na ca teSAM bAndhavaH-bhrAtA, na ca preyAn-vallabhaH, na ca yairgurubhiH prINita:-arthAdipradAnena santoSitaH, na ca taireva gurubhiH anizaM-nirantaram ayaM janaH balAt-haThAt nasyotaH pazuvatnastitavRSabhavat vAhyate-itastato bhrAmyate / kathambhUtaistaiH ? atyadhamAdhamaiH-ati-atyartham adhamebhyo'dhamAH / punaH kathambhUtaiH ? kRtamunivyAjaiH-vihitamunikapaTaiH, ata eva 'hA !' iti khede jagat nIrAjakam-adhipativiyuktaM, yasyAne pUtkriyate sa rAjA nAstIti // 16 // kiM diGmohamitAH kimandhabadhirAH kiM yogacUrNIkRtAH, kiM devopahatAH kimaGga ! ThakitAH kiM vA grahAvezitAH / kRtvA mUjipadaM zrutasya yadamI dRSTorudoSA api, vyAvRttiM kupathAjjaDA na dadhate'sUyanti caitatkRte // 17 // vyAkhyA-kiM diGmohA0 // amI jaDA:-mUrkhAH kiM diGmohaM-dizAbhramam itA: For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, avacUriH 151 prAptAH ? / kim andhabadhirA-andhAzca badhirAzca, zravaNavikalAH pAdavipralepAdiryogaH, aJjanAdi cUrNaM, yogacUrNIkRtAH-mastakAdiSu yogacUrNaprakSepeNa vazIkRtAH ?, kiM devopahatAH-devena-pratikUladevena kimupahatAH ?, kimaGga ThakitA:- aGge' ti komalAmantraNe kiM ThakitA:-dhUrteNa ca vaJcitAH ? / kiM vA grahAvezitAH ?, grahaiH-vyantarAdibhiH AvezitA:adhiSThitAH ? / ete tattvaM na jAnantIti dRSTAntaH / yataH-yasmAt amI jaDAH kupathAt-kumArgAd vyAvRtti-nivRttiM na dadhate-na kurvanti / kiM kRtvA ? zrutasya-siddhAntasya mUrji-mastake padaMpAdaM kRtvA-siddhAntoktamavigaNayyetyarthaH / kathambhUtA jaDAH ? dRSTorudoSA api, dRSTA uravaHgariSThA doSA yaiste, pratyakSato doSAn pazyamAnAH kumArganivRttiM na kurvanti ata eva diGmohAdivizeSaNam / ca-punaH etatkRte-kupathavyAvRttikRte puruSA ye asUyantiIrSyA kurvanti, svayaM kupathavyAvRti na kurvanti, ye kurvanti tebhyo jaDA asUyantIti vizeSaNasaphalatA // 17 // zrutapathAvajJAdvAramAha iSTAvAptituSTanaTaviTabhaTaceTakapeTakAkulam, nidhuvanavidhinibaddhadohadanaranArInikarasaGkulam / rAgadveSamatsareNUMghanamaghapaGke nimajjanam, janayatyeva mUDhajanavihitamavidhinA jinamajjanam // 18 // vyAkhyA-iSTAvApti0 // avidhinA-avidhiprakAreNa rAtrau ityarthaH, mUDhajanavihitaMmUrkhalokakRtaM jinamajjanaM-tIrthakarasnAtram aghapaGke nimajjanaM-pApapaGke buDanaM janayatyevakarotyeva / evakAro nizcayArthe / kimbhUtaM rAtrisnAnam ? iSTAvAptituSTaviTanaTabhaTaceTakapeTakAkulam-iSTA-vallabhA strI rAtrAvAgatA tasyA avAptiH-prAptistayA tuSTA:-santuSTA ye viTAH-vezyApatayaH, naTA:-nATakinaH, bhaTA:-subhaTAH, ceTakA:-dAsAsteSAM peTakaMsamudAyastena Akulam, rAtrau prAyaste samAgacchanti / punaH kimbhUtaM ? nidhuvanavidhi nidhuvanaMmaithunaM tasya vidhiH-vilasitaM, tatra nibaddha-kRto dohada:-abhilASo yena tat / evaMvidhaM naranArInikaraM-manuSyastrIvRndaM tena saGkalaM-vyAptam / punaH kimbhUtaM ? rAgadveSamatsareAdhanaM, rAga:snehaH, dveSaH-krodhaH, matsaraH-krodhavizeSaH, paraguNA'sahiSNutA-iA-svavallabhAM pareNa jalpantI dRSTvA krodhakaraNaM, tairghanaM-nibiDaM bahustyAdiviTAdisaMmardAd rAtrau niSiddhaM bhagavatsnAtraM bahvasamaJjasapravRttitvAcca // 18 // jinamatavimukhavihitamahitAya na majjanameva kevalam, kintu tapazcAritra-dAnAdyapi janayati na khalu zivaphalam / avidhi-vidhikramAjjinAjJApi hyazubha-zubhAya jAyate, kiM punariti viDambavAhitaheturna pratAyate // 19 // For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghaTTakaH vyAkhyA - jina0 // majjanameva- snAtrameva jinamatavimukhavihitaM - jinamatAt-bhagavanmatAt vimukhaM viparItam avidhitayA vihitaM kRtaM kevalaM nikevalam ahitAya na kintu tapazcAritradAnAdyapi-tapaH - anazanAdi, cAritraM-dezasarvaviratirUpaM, dAnam - abhayAdirUpam, AdizabdAd vinayavaiyAvRttyAdigrahaNaM, tadapi avidhikRtaM khalu nizcitaM zivaphalaM - muktiphalaM na janayati, hi-nizcitaM jinAjJA'pi bhagavadAjJApi avidhividhikramAt - avidhizca vidhizca tayoH kramAt azubhazubhAya jAyate bhavati, avidhinA azubhAya, vidhinA zubhAya kiM. punariti viDambanaivAhitaheturna pratAyate ityamunA prakAreNA'vidhikriyA viDambanA evAhitahetuH ahitasya saMsArasya hetuH kAraNaM kiM punaH na pratAyate na vistAryate apitu vistAryata eva " - etAvatA avidhikriyA viDambanA eva ahitahetuzca kathyata eva // 19 // jinagRha - jinabimba - jinapUjana - jinayAtrAdi vidhikRtam, dAnatapovratAdigurubhaktizrutapaThanAdi cAdRtam / syAdiha kumatakugurukugrAhakubodhadezanAMzataH, sphuTamanabhimatakAri varabhojanamiva viSalavanivezataH // 20 // vyAkhyA - jina0 // jinagRhaM - jinabhavanaM, jinabimbaM bhagavatpratimA, jinapUjanabhagavatpUjA, jinayAtrA - aSTAhnikAdimahotsavaH, AdizabdAjjinapratiSThAdigrahaH, evaM dharmakRtyaM vidhikRtaM zAstroktaprakAreNa vihitaM dAnam - abhayadAnAdi, tapaH-dvAdazaprakAraM, vratAnisthUlaprANAtipAtaviramaNAni, AdizabdAt abhigrahAdiH, gurubhaktiH-dharmAcAryabhaktiH, zrutapaThanaM - siddhAntapaThanam, AdizabdAt siddhAntArthazravaNAdigrahaNaM, ca-punaH AdRtamAdareNa kRtam, etatsarvam iha-pravacane kumata - kuguru-kugrAha- kubodhakudezanAMzataH - kumataMparatIrthikamataM, kuguruH- siddhAntArthamoTakaH, kugrAhaH - kadAgrahaH, kubodhaH - kutsitajJAnaM, kudezanA - kudharmakathA tAsAm aMza: - lezastasmAt, sphuTaM prakaTam, anabhimatakArianiSTakAri saMsArakAraNaM syAt / dRSTAntamAha - viSalavanivezato varabhojanamiva yathA viSalavapravezeNa varabhojanaM pradhAnaM bhojanamapi aniSTakAri tathA vidhidharmakRtyamapi kumatikugurvAdidezanAmizritaM saMsArakAraNamiti // 20 // 1 152 AkraSTuM mugdhamInAn baDizapizitavadvimbamAdarzya jainam, tannAmnA ramyarUpAnapavarakamaThAn sveSTasiddhyai vidhApya / yAtrAsnAtrAdyupAyairnamasitakanizAjAgarAdicchalaizca, zraddhAlurnAmajainaizchalita iva zaThairvaJcyate hA ! jano'yam // 21 // vyAkhyA - AkraSTuM0 // nAma jainai:- nAmamAtreNa jainA nAmajainAstai:- liGgadhAribhiH 'hA' iti khede ayaM zraddhAlurjanaH-zrAvakajano vaJcyate-parAmusyate / kathambhUtairnAmajainaiH ? zaThai: - dhUtaiH / For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, avacUriH 153 kathambhUtaH zraddhAluH ? chalita iva-vyantarAdhiSThita iva grathila iva / chalanaprakAramAhamugdhamInAn-mUrkhamatsyAn AkraSTuM-AkarSituM baDizapizitavat-baDizaM-matsyagrahaNAya lohakaNTakaM, tatra pizitaM-mAMsaboTakaM tadvat jainaM bimba-jinapratimAM Adarzya-darzayitvA, yathA mAMsakhaNDena matsyA vazIkriyante tathA mugdhapratAraNAya tairapi jainabimbaM darzitam / nanu jinabimbasya kathaM baDizapizitopamA ? ucyateavidhiprarUpitasya hInAcAripratiSThitasya yuktaiva na tu vidhipratiSThitasya / punaH kiM kRtvA ? tannAmnAjinanAmnA ramyarUpAn-manoharasvarUpAn apavarakamaThAn, apavarakA:-antarnilayA maThA:-sthAnavizeSAstAn vidhApya-kArApya, kasyai ? sveSTasiddhyai-svasyeSTasAdhanAya, 'asmAkamiSTaM bhaviSyatA'-miti miSeNa bhagavadbhANDAgAramaThAdinirmApaNaM kArayanti / te punaH kaiH zrAddhAn chalanti ? yAtrAsnAtrAdyupAyaiH, yAtrApUrvajAdyuddezena jinagRhe yAtrA snAtraM ca karttavyam, AdizabdAt zrutAnuktaparvagrahaH, evaMprakAra upAya:-miSaH, taiH / punaH namasitakanizAjAgarAdicchalaizca, namasitakajinAdIn uddizya dravye sitatvakaraNam upadravanivRttaye iyad dravyaM vyayAmIti niyamAkaraNaM nizAjAgarorAtrijAgaraNam AdizabdAt zAntikapauSTikAdigrahaH, etacchalaiJca-etatprakAraM darzayitvA janAn vaJcayanti / anena kAvyena avidhijinabimbayAtrAsnAtranamasitakanizAjAgaraNaM niSiddhaM, vidhinA tu sarvaM kartavyaM, tatkarttavyasya saptamakAvye viMzatitamakAvye pUrvokte sthApitatvAditi // 21 // sarvatrAsthagitAtravAH svaviSayavyAsaktasarvendriyAH, valgadgauravacaNDadaNDaturagAH puSyatkaSAyoragAH / sarvAkRtyakRto'pi kaSTamadhunAntyAzcaryarAjAzritAH, sthitvA sanmunimUrddhasUddhatadhiyastuSyanti puSyanti ca // 22 // vyAkhyA-sarva0 // aho ! kaSTam evaMvidhA hInAcAriNo'dhunA sanmunimUrdhasu-satsAdhumastakeSu sthitvA tuSyanti-toSaM prApnuvanti, ca-punaH puSyanti-varddhante / kathambhUtAH ( hInAcAriNaH) ? sarvatra asthagitAsravAH-anAcchAditAsravAH / punaH kimbhUtAH ? svaviSayeSuAtmAtmaviSayeSu vyAsaktAnivyApAritAni sarvendriyANi-sparzanAdIni yaistaiH / punaH kimbhUtAH ? valgantaH-ucchalantaH gauravaiH zAtAdibhiH caNDA-raudrA daNDA-manodaNDAdikAsturagA yeSAM te daNDAnAM capalatvAtturagopamAnam / punaH kathambhUtAH ? puSyatkaSAyoragAH, puSyantaH-pravardhamAnAH kaSAyoragA:-kaSAyasarpA yeSAM te / punaH kimbhUtAH ? sarvAkRtyakRtyo'pisarvAkAryakArakA api / punaH kimbhUtAH ? antyAzcarya rAjAzritAH, antyamAzcaryam-asaMyatapUjAlakSaNaM tadeva rAjA tadAzritAH / punaH kimbhUtAH ? uddhatadhiyaH-utkaTabuddhayaH // 22 // sarvArambhaparigrahasya gRhiNo'pyekAzanAdyekadA, pratyAkhyAya na rakSito hadi bhavettIvro'nutApastadA / For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 zrI saGghapaTTakaH SaTkRtvastrividhaM tridhetyanudinaM procyApi bhaJjanti ye, teSAM tu kva tapaH kva satyavacanaM kva jJAnitA kva vratam ? // 23 // vyAkhyA-sarvA0 // sarvArambhaparigrahasya-sakalasAvadhavyApAradhanadhAnyAdisaGgrahatatparasya gRhiNo'pi-gRhasthasya ekAzanAdi-ekavAramazanaM yattat ekAzanaM tadAdiryasya tat ekAzanAdi, AdizabdAt nirvikRtikAdi pratyAkhyAtam ekadA-parvAdidivase pratyAkhyAya-kRtvA kadAcid vismaraNena na rakSitastasya rakSaNaM na kRtaM ced bhaGgaH syAttadA hRdi tIvro'nutApa:pazcAttApo bhavet-'aho ! mayA mandabhAgyena pratyAkhyAnaM bhagnam' / ye hInAcAriNaH SaTkRtva:SaDvArAn trivAraMsandhyApratikramaNe trivAra prAtaH pratikramaNe iti trividhaM, tridhA-manovAkkAyaiHkaraNakAraNAnumativarjaneneti, anudinaM-nirantaraM procya-mukhe uccAryApi bhaJjanti teSAM tapaH kva?, satyavacanaM kva ?, jJAnitA kva ?, vrataM kva ? api tu na kathaJcit // 23 // devArthavyayato yathArucikRte sarvarturamye maThe, nityasthAH zucipaTTatUlazayanAH sadgabdikAdyAsanAH / . . sArambhAH saparigrahAH saviSayAH seAH sakAGkSAH sadA, sAdhuvyAjaviTA aho ! sitapaTAH kaSTaM caranti vratam // 24 // vyAkhyA-devA0 // aho ! iti Azcarye sitapaTA:-zvetAmbarAH vrataM kaSTaM-duHkhatayA carantisamAcaranti / kimbhUtAH ? maThe-svasthAne nityasthA:-nityavAsinaH / kathambhUte maThe ? devArthavyayataH-devadravyavyayAd yathArucikRte-svecchayA viracite, te svecchAcAriNo devadravyaM svasthAneSu lagayanti / punaH kathambhUte ? sarva ramye-anekajAlikAgavAkSAdikaraNe SaRtumanohare / punaH kimbhUtAste ? zucayaH-pavitrA yAH paTTatUlyo-haMsarutAdimayAH zayyAvizeSAstatra zayanAH / punaH kimbhUtAH ? sadgabdikAdyAsanA:-pradhAnagabdikAdyAsanAH, AdizabdAnmasUrakAdigrahaH / punaHkimbhUtAH ? sArambhAH-ArambhasahitAH / punaH kimbhUtAH ? saparigrahA:parigraheNa sahitAH, punaH kimbhUtAH ? saviSayAH viSayaH paJcaprakArastena sahitAH / punaH seAH, saha IrSNayA vartata iti seAH / punaH kimbhUtAH ? sadA-nirantaraM sakAGkSAH, saha kAGkhyAdravyAdivAJchayA vartante ye te sakAGkSAH / punaH sAdhuvyAjenasAdhucchalena viTA:-lampaTA iva, durAcAradarzanena teSAM nindanam // 24 // ityAdyuddhatasopahAsavacasaH syuH prekSya lokAH sthitim, zrutvA'nye'bhimukhA api zrutapathAd vaimukhyamAtanvate / mithyoktyA sudRzo'pi bibhrati manaH sandehadolAcalam, yeSAM te nanu sarvathA jinapathapratyarthino'mI tataH // 25 // vyAkhyA-ityA0 // lokA:-paratIthikAdayaH sthiti-hInAcArisAmAcArI prekSya-vilokya For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, avacUriH 155 ityAdhuddhasopahAsavacasaH, ityAdipUrvoktaviTAdiprakAreNa uddhatAni-utkaTAni sopahAsAnihAsyasahitAni vacAMsi yeSAM te, evaMvidhAH syuH-bhaveyuH, hAsyaM kurvantItyarthaH / anye kecana teSAmAcAraM zrutvA abhimukhAH-sanmukhA vA'pi zrutapathAt-siddhAntamArgAt vaimukhyaMparAGmukhatvam Atanvatebhajante / yeSAM hInAcAriNAM mithyoktyA-mithyAbhASaNena aho ! amI anyathAvAdino'nyathAkAriNaH, itirUpeNa sudRzo'pi-samyagdRzo'pi puruSAH manaHsandehadolAcalaM bibhrati-dhArayanti, sandeha eva dolA tayA calam, 'idaM satyamidaM vAsatya'miti sandehAspade manaH syAt, nanu-nizcitaM te'mI-caityavAsinaH tataH-tasmAtsarvathA jinamatapratyarthinaH-jinamatavairiNaH // 25 // sarvairutkaTakAlakUTapaTalaiH sarvairapuNyoccayaiH, sarvavyAlakulaiH samastavidhurAdhivyAdhiduSTagrahaiH / nUnaM krUramakAri mAnasamamuM durmArgamAseduSAm, daurAtmyena nijajuSAM jinapathaM vAcaiSa setyUcuSAm ataH // 26 // vyAkhyA-sarvaiH // amuM-prasiddha caityavAsivihitaM durmArgam AseduSAM-sevyamAnAnAM mAnasaM-cittaM nUnaM-nizcitaM krUram akAri-kRtam / kaiH krUraM kRtam ? tatrAha-sarvairutkaTakAlakUTapaTalaiH-atyugrasadyoghAtiviSasamUhaiH, sarvaiH-samastaiH apuNyoccayaiH-pAparAzibhiH punaH sarvavyAlakulaiH-samastAzIviSasamUhaiH / punaH samastavidhurAdhivyAdhiduSTagrahaiH, sarvaM vidhuraM-kaSTam, AdhiH-mAnasI pIDA, vyAdhiH-rogaH duSTagrahAstaiH / etaiH pudgalairmahAduSTaM teSAM manaH kRtam / kathambhUtAnAM teSAM ? daurAtmyena-duSTAtmatvena jinapatha-jinamArga nijadhnuSAm-ucchettukAmAnAm / punaHkimbhUtAnAM ? vAcA-vANyA 'eSa yaH sa mArgaH' ityUcuSAM-kathayitRRNAM durmArgamapi sumArgatayA prarUpakANAmiti // 'ataH' iti bhinnapadam-asmAtkAraNAt // 26 // tatra kAraNamAha durbhedasphuradugrakugrahatamaHstomAstadhIcakSuSAma, siddhAntadviSatAM nirantaramahAmohAdahammAninAm / naSTAnAM svayamanyanAzanakRte baddhodyamAnAM sadA, mithyAcAravatAM vacAMsi kurute karNe sakarNaH katham // 27 // ___ vyAkhyA-durbheda0 // mithyAcAravatAM mithyA-viparIta AcAro yeSAM te mithyAcAravantasteSAM hInAcAriNAM vacAMsi-vAkyAni sakarNo-vidvAn karNe kathaM-kena prakAreNa kurute apitu hInAcAri dharmopadezavAkyamapi na zrotavyaM kathaMbhUtAnAM ? durbheda0 durbhedo-durucchedaH sphuran-dIpta ugra-utkaTo yaH kugraha:-kadAgrahaH sa eva tamaHstomo'dhaMkAra-paTalaM tena astaM AcchAditaM dhIcakSu-oNnalocanaM yeSAM te / punaH kathaMbhUtAnAM ? siddhAMtadviSatAM-siddhAMtavairiNAM punaH For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 zrI saGghapaTTakaH, kathaMbhUtAnAM ? niraMtaramahAmohAt-nirantaramahAmohanIyakarmaNaH sakAzAt ahammAninAM-abhimAnavatAM punaH kiM svayamAtmanA naSTAnAM-bhraSTAnAM punaH kathaMbhUtAnAM ? sadA anya nAzanakRte'nyabhraMzakarAya baddhodyamAnAM-kRtodyamAnAM svayaM naSTo'nyAnnAzayati iti ata eva teSAM vaco na zrotavyamiti // 27 // yatkiJcidvitathaM yadapyanucitaM yallokalokottarottIrNaM yad bhavahetureva bhavinAM yacchAstrabAdhAkaram / tattaddharma iti bruvanti kudhiyo mUDhAstadarhanmata, bhrAntyA lAnti ca hA ! durantadazamAzcaryasya visphUrjitam // 28 // vyAkhyA yatkiJci0 // kudhiyaH-kupaNDitAstattat vastudharmarUpatayA bruvanti, tatkiM ? yat kiM tatrAha-yatkiJcit vitatham alIkaM zreNikarAjarajoharaNavandanAdi yadapi anucitam ayogyaM pitrAdyuddezena yAtrAkaraNAdi athavA jinamaMdire lakuDakrIDAdi ayogya, yat lokalokottarottIrNalokalokottaramArgata uttIrNaM bAhyaM sUtakagRhe bhikSAgrahaNAdirajasvalApUjA, hInajAtibhyaH parameSThimantrapAThanaM dIkSaNaM jainendrapratimAkAraNaM ca, tathA yad bhavinAbhavyAnAM bhavahetuH-saMsArahetuH / evaM nizcayena jinamandire jalakrIDAdi yat zAstrasya bAdhAkarasiddhAntaviruddham AdhAkarmabhojanAdi / atha zrAvaNAdhikye paryuSaNAyA azItitame'hni vidhAnam, ityAdi dharmatayA prarUpayanti mUDhAH-mUrkhAstad arhanmatabhrAntyAbhagavanmatabhrameNa lAnti-svIkurvanti zuktizakale rajatavat / 'hA' iti khede durantadazamAzcaryasya duSTAsaMyatapUjAlakSaNasya visphUrjitaM-vilasitaM pazyateti // 28 // kaSTaM naSTadizAM nRNAM yadadRzAM jAtyandhavaidezikaH, kAntAre pradizatyabhIpsitapurAdhvAnaM kilotkandharaH / etatkaSTataraM tu so'pi sudRzaH sanmArgagAMstadvida, stadvAkyAnanuvartimo hasati yatsAvajJamajJAniva // 29 // vyAkhyA-kaSTa0 // yasmAtkAraNAt kileti satyena nRNAM-manuSyANAM jAtyandhavaidezikaH, jAtyAjanmanA andhaH-netravikalaH, sa cAsau vaidezikaH-videzotpannaH / evambhUtaH kazcit kAntAre-aTavyAm abhipsitapurAdhvAnam, abhIpsitasya-iSTasya purasya adhvAnaM-mArgaM pradizati darzayati tatkaSTam / kathambhUtAnAM nRNAM ? naSTadizAM-diGmUDhAnAm / punaH kathambhUtAm ? adRzAMdRSTivikalAnAmandhAnAm kathambhUto jAtyandhavaidezikaH ? utkandharaH-UrvIkRtagrIvaH, yo mArga darzayati sa grIvAmUrvIkaroti / tu-punaH etat kaSTataram-atizayena kaSTaM tadAha-so'pi jAtyandha vaidezikaH yat-yasmAt sudRzaH-sunetrAn puruSAn hasati tatkaSTataram / kathambhUtAn sudRzaH ? sanmArgagAn-zobhanamArgagamanazIlAn / punaH kathambhUtAn ? tadvidaH-zobhanamArgagamanajJAtRRn For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 vibhAga-2, avacUriH punaH kathambhUtAn ? tadvAkyAnanuvartinaH, tadvAkyejAtyandhavAkye ananuvartinaH-na pravartakAstAn / kathaM hasati ? tatrAha-sAvaz2a-sAhaGkAram ajJAnivamUrkhAniva, yathA ajJA hasanti tathA so'pi hasati-aho ! madvAkye na gacchati / etattu kaSTataraM yattasya mArgadarzanaM tattu kaSTam // 29 // saiSA huNDAvasarpiNyanusamayahasadbhavyabhAvAnubhAvA,triMzazcogragraho'yaM khakhanakhamitavarSasthiti smarAziH / antyaM cAzcaryametajjinamatahataye tatsamA duSpamA ce, tyevaM duSTeSu puSTeSvanukalamadhunA durlabho jainamArgaH // 30 // vyAkhyA-saiSA0 // sA eSA-pratyakSA huNDAvasarpiNI-huNDasaMsthAnena sahitA'vasarpiNIetatkAlaH / kathambhUtA anusamayahUsadbhavyabhAvAnubhAvA, anusamayaM-pratisamayaM isantaHhIyamAnAH bhavyAH-pradhAnAH, bhAvAH-padArthAsteSAmanubhAvaH-prabhAvo yasyAM sA-anusamayahUsadbhavyabhAvAnubhAvA / ca-punaH triMzaH-triMzattamo'yaM bhasmarAzirugragrahaH-utkaTagrahaH / kathambhUtaH ? ekarAzau kha-kha-nakhamitavarSasthitiH, khaM khaM-zUnyaM zUnyaM nakhAH-viMzatistanmita( 2000) varSasthitiH-aGkAnAM vakragatyA dvisahasravarSasthitiH / ca-punaH etat-pratyakSam antyamAzcaryam-asaMyatapUjAlakSaNaM tatsamApUrvoktatrivairitulyA, duSSamAkAlabhedaH, jinamatahatayejinamatahAnikaraNAya, ityevaM caturpu duSTeSu-zatruSu anukaMla-nirantaraM puSTeSu satsu adhunA jainamArgo durlabhaH / ekasyApi vairiNaH poSe sAdhuvRddhirna kathaM catuH zatrupoSe jainamArgavRddhiH ? // 30 // atha guNidveSadhIdvAraM darzayati samyagmArgapuSaH prazAntavapuSaH prItollasaccakSuSaH, ... zrAmaNyaddhimupeyuSaH smayamuSaH kandarpakakSapluSaH / siddhAntAdhvani tasthuSaH zamayuSaHsatpUjyatAM jagmuSaH, satsAdhUn viduSaH khalAH kRtaduSaH kSAmyanti nodyadruSaH // 31 // vyAkhyA-samyag // khalA-durjanAH caityavAsinaH satsAdhUna-zobhanAnanagArAn na kSAmyanti / kathambhUtAn ? samyagmArgapuSaH-zuddhamArgapoSakAn / punaH kiM viziSTAn ? prazAntavapuSaH-prazAntasvarUpazarIrAn / punaH kathambhUtAn ? prIte ullasantI cakSuSI yeSAM te tAn / punaH kimbhUtAn ? zrAmaNyaddhicAritrasamRddhimupeyuSaH-prApnuvantaH / punaH kimbhUtAn ? smayamuSaH, smayam-ahaGkAraM muSNantIti ahaGkAratiraskAriNaH punaH kimbhUtAn ? kandarpakakSapluSaH-kandarpa eva kakSa-zuSkatRNaM taM pluSanti-dahanti ye te / punaH kimbhUtAn ? siddhAntAdhvani-siddhAntamArge tasthuSaH-sthitavantaH / zamayuSaH-uzapamayuktAn / punaH kimbhUtAn ? satpUjyatAM-vivekipUjyatvaM jagmuSaH-prAptAn / punaH viduSaH-dakSAn / atha kIdRzAH khalAH ? For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 zrI saGghapaTTakaH kRtaduSaH-vihitadoSAH / punaH kimbhUtAH ? udyadruSaH, udyan-prakaTIbhavan ruSaH-roSo yeSAM te, evambhUtA, guNiSu dveSaM vahantyeva // 31 // devIyatyurudoSiNaH kSatamahAdoSAnadevIyati, sarvajJIyati mUrkhamukhyanivahaM tattvajJamajJIyati / unmArgIyati jainamArgamapathaM samyagpathIyatyaho ?, mithyAtvagrahilo janaH svamaguNAgraNyaM kRtArthIyati // 32 // vyAkhyA-devI0 // 'aho ?' ityAzcarye mithyAtvagrahilo janaH-mithyAtvena gargIbhUto lokaH, evaM kurute, tabAha-urudoSiNaH-prabaladoSayuktAn devIyati-devatayA manyate / atha kSatamahAdoSAn, kSatAH-(vi)nAzitA mahAdoSA yaiste tAn vItarAgAn zramatvena adevIyatidevatayA nAGgIkaroti, punaH mUrkhamukhyanivahaM-mUrkhapradhAnasamUhaM sarvajJIyati-sarvajJatayA manyate, tattvajJaM-tattvajJAtAram ajJIyati-ajJatayA manyate / jainamArgamunmArgIyati / punaH apathaM-kumArga samyak pathayati-sumArgatayA manyate / aguNairagraNyaMnirguNaprAdhAnyaM svam-AtmAnaM kRtArthIyatiguNavattayA manyate // 32 // saGghAkRtacaityakUTapatitasyAntastarAM tAmyata,stanmudrAdRDhapAzabandhanavataH zaktasya na spanditum / muktyai kalpitadAnazIlatapaso'pyetatkramasthAyinaH, saGghavyAghravazasya jantuhariNavAtasya mokSaH kutaH ? // 33 // vyAkhyA-saGghatrA0 // jantuhariNavAtasya, jantavaH-prANino bhavyAsta eva hariNaHmRgAsteSAM vAtaMsamUhastasya-bhavyajanamRgasamUhasya mokSaH-muktiH kathamapi tu na / kathambhUtasya jantuhariNavAtasya ? saGghavyAghravazasya, saGgha-hInAcArisamudAyaH, sa eva vyAghraH-mRgAristadvazasyavazIbhUtasya / yathA vyAghravazasya hariNasya mokSaH-chuTanaM na tathA kusaGghavyAghravazasya bhavyahariNasya muktigamanaM na / kathambhUtasya jantuhariNavAtasya ? saGghatrAkRtacaityakUTapatitasya, saGghasya-liGgisamudAyasya dAnAya kRtAni saGghatrAkRtAni yAni caityAnijinabhavanAni zrAvakainirmApya liGgibhyo dattAni, deye 'trA' pratyayaH, tAnyevacaityAnyeva kUTaH hariNabandhanayantrANi tatra patitasyAnyasya mRgasya kUTe patitasya mokSaH kaSTena / punaH kathambhUtasya ? tarAm-atyartham antaH-madhyahRdaye tAmyataH-khedaM kurvataH 'kadA chuTiSye'ha'-miti khidyamAnasya / punaH kathambhUtasya ? tanmudrAdRDhapAzabandhanavataH, tasya kusaGghasya mudrA-maryAdA 'asmaccaitya eva samAgantavya'-miti, saiva dRDhaH-nibiDo yaH pAzastasya bandhanaM yasya sa tasyAnyasya hariNasya davarikAdinirmitagraMthivizeSapAze patitasya mokSo neti / punaH kimbhUtasya ? spandituM-calituM na zaktasya-na samarthasya / punaH kimbhUtasya bhavyajantoH ? muktyai-muktyarthaM kalpitadAna For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, avacUriH 159 zIlatapaso'pi, kalpitam-AcaritaM svabuddhyA dAnaM zIlaM tapo yena tasya, yadyapi tapaHprabhRti muktyarthaM karoti tathApi na mokSaH / punaH kathambhUtasya ? etatkramasthAyinaH, etasya-kusaGghasya yaH kramaH-paramparA tatra sthAyinaH / hariNapakSe etasya mRgasya prahArArthaM saJjitaH kramaH-caraNastatra sthAyinaH pAdapatitasyetyarthaH // 33 // iti dvAradazakaM vyAkhyAtam // punarapyAha itthaM mithyApathakathanayA tathyayA'pIha kazcitmedaM jJAsIdanucitamatho mA kupatko'pi yasmAt / jainabhrAntyA kupathapatitAn prekSya -statpramohA, pohAyedaM kimapi kRpayA kalpitaM jalpitaM ca // 34 // vyAkhyA-ityaM0 // ittham-amunA prakAreNa tathyayA'pi-satyayA'pi mithyApathakathanayA, mithyApathasya-hInAcArimArgasya kathanA-prakaTanA tayA, iha pravacane kazcijjanturjinazAsanasthaH mA idaM jJAsIt, yadidaM paradoSoddhATanam anucitam-ayogyam / atho-athavA ko'pikazcidapi mA kupat-mA krudhat yat 'kimanena rAgadveSavAkyene'-ti kopaM-dveSaM mA karotu yasmAtkAraNAt jainabhrAntyAjainamArgabhrameNa kupathapatitAn kupathe hInAcArIprarUpite patitAn nan-narAn prekSya atha tatpramohApohAya, teSAM-jantUnAM pramohaH-ajJAnaM tasyA'pohaH-nirAkaraNaM tasmai, tanmohanirAkaraNAya idaM-pratyakSaM kimapi kiyanmAnaM kRpayA-dayayA 'aho ! amI varAkA: kathaM bhaviSyantI ?' ti kRpayA kalpitaMproktaM ca-punarjalpitaM-grantharacanayA prArabdhaM na tu rAgadveSAbhyAmiti // 34 // tatra kAraNamAha prodbhUte'nantakAlAtkalimalanilaye nAmanepathyato'rhan, mArgabhrAntiM dadhAne'tha ca tadabhimare tattvato'smin duradhve / kAruNyAd yaH kubodhaM nRSu nirasisiSurdoSasaGkhyAM vivakSe, dambho'mbhodheH pramitset sa sakalagaganollaGghanaM vA vidhitset // 35 // vyAkhyA-prodbha0 // yaH puruSaH asmin duradhve-duSTamArge hInAcAriprarUpite doSasaGkhyAmiyattayA doSaparimANaM vivakSet-vaktumicchet sa puruSaH ambhodheH-samudrasya ambhaH-jalaM pramitset-pramAtumicchet vA-athavA sakalagaganollaGghana-samastAkAzasya padbhyAmullaGghanaM vidhitset-kartumicchet / yathA samudrajalamAnam AkAzalaGghanaM kartumazakyaM tathA hInAcAridoSasaGkhyAM vaktuM na pAryata iti / kathambhUtaH ? yaH kAruNyAt-dayAto nRSu-nareSu kubodhaMkutattvajJAnaM nirasisiSuH-bhaktumicchuH / kathambhUte duradhve ? anantakAlAt-anantakAlena For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH 160 prodbhUte - saJjAte / punaH kimbhUte ? kalimalanilayepApasthAne / punaH kimbhUte ? nAmanepathyataH, nAmnA nepathyaM - veSastasmAt nAmamAtraveSadhAraNatorarhanmArgabhrAnti dadhAne 'aho ! amI veSamAtradhArakA api sAdhavaH' iti bhrAnti vidhAyake / atha ca punarapi tattvataH - paramArthata: tadabhimare, tasya- arhanmatasya abhimare ghAtake cauraprAye, yathA caurAH pracchannavRttyA veSaparAvarttena rAjAdikaM dhnanti tathA ete'pi liGgamAtradhArakatvenA'rhanmArgaghAtakA eveti // 35 // na sAvadyAmnAyA na bakuza-kuzIlocitayati, kriyAmuktA yuktA na mada-mamatA - jIvanabhayaiH / na saMklezAvezA na kadabhinivezA na kapaTa, - priyA ye te'dyApi syuriha yatayaH sUtraratayaH // 36 // vyAkhyA - na sA0 // te adyApi sAmpratamapi iha - jinazAsane yatayaH sAdhavaH syuH ye evaMvidhAH / kimbhUtA: ? na sAvadyAmnAyAH, sAvadyaH - sapApaH AdhAkarmabhojanAdirUpam AmnAyaH-paramparA yeSAM te tathA caityavAsAdyAmnAyavanto ye netyarthaH / punaH kimbhUtAH ? bakuzakuzIlocitayatikriyAmuktA na, bakuzaM sabalam aticArapaGkena cAritraM yeSAM te bakuzAH, kutsitaM zIlaM caraNaM yeSAM te kuzIlAH teSAmucitA - yogyA yA yatikriyA - sAdhusAmAcArI tayA muktA- viyuktA na ye tAvad bakuzakuzIlakriyAvantaste'dhunA susAdhava eva, "bakuzakuzIle hi vaTTaparititthaM" itivacanAt / atra paJca nirgranthA:- bakuza - kuzIla pulAka-nirgranthasnAtakabhedAt / bakuzA dvividhA upakaraNa - dehabhedAt / ye varSe pratyAsattimantareNApi kadAcid vastrAdikaM dhAvati zlakSNAdyaMzukAdi jighRkSanti, kadAcitparidadhate, pAtradaNkAdyapi ghRSTatailAdimrakSaNotpAditataijaskaM ca dhArayanti, upakaraNamapyatiriktaM cArthayante te upakaraNabakuzAH / ye karacaraNanakhAdIn kadAcinnirnimittaM bhUSayanti te dehabakuzAH / ime dvividhA apa ziSyAdiparivArAdikAM vibhUrti tapaH pANDityAdiprabhavaM ca yazaH prArthayante, pramodante chedA - zcAticArairbahubhiH zabalitA api karmakSayArthamudyatA ityAdi / kuzIlo dvividhaH AsevanAkaSAyabhedAt, ye jJAnadarzanacAritratapAMsi kiJcidupajIvanti te AsevanAkuzIlAH, ye krodhAdibhiH kaSAyairjJAnAdiguNAn virAdhayanti te kaSAyakuzIlAH mUlottaraguNavirAdhakAzca paJcanirgranthamadhye ke'pi / paJcAnAM vistarataH svarUpaM zrI bhagavatIsUtrAdibhyazca jJeyam / nanu ye evaM zithilakriyAyuktAH kartitakezA upakaraNadhArakAH mUlottaraguNavirAdhakAste nirgranthAH kathaM teSAM svarUpaM kena prakAreNa ? iti ceducyate eteSAM karttavyatA tAvat pravAhamArgeNa nAsti kintu kadAcinmahati kAraNe jAte dhAvanAdikA kriyA, iti, mUlaguNavirAdhanaM ca manazca virAdhanAdiprakAreNeti rahasyaM sadA tatkarttavyatA nAstIti // punaH kimbhUtAH ? madamamatAjIvanabhayaiH, madogarvaH, mamatA-pratibandhaH, AjIvanabhayaM bhikSAdyAjIvikAbhayaM tairmadamamatAjIvanabhayaiH na 1 1 For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, avacUriH 161 yuktAH-na spRSTAH / punaH kimbhUtAH ? na saMklezasya-raudrAdhyavasAyasya AvezaH-utkarSoM yeSAM te na saMklezAvezAH / punarna kadabhinivezAH, kat-kutsitaH abhinivezaH-kadAgraho yeSAM te, tathA kapaTapriyAH-mAyAvallabhA na punaH kimbhUtAH ? sUtraratayaH sUtre ratiryeSAM te sUtraratayaHsiddhAntarucayaH // 36 // saMvignAH sopadezAH zrutanikaSavidaH kSetra kAlAdyapekSyA,'nuSThAnAH zuddhamArgaprakaTanapaTavaH prAstamithyApravAdAH / / vandyAH satsAdhavo'sminniyama-zama-damaucitya-gAmbhIrya-dhairya, sthaiaudAryacaryAvinaya-naya-dayA-dakSya-dAkSiNyapuNyAH // 37 // vyAkhyA-saMvignAH // asmin-jinazAsane evambhUtAH satsAdhavaH-zobhanasAdhavo vandyAH / kimbhUtAH ? saMvignAH-mokSAbhilASukAH / punaH kimbhUtAH ? sopadezAH, saha upadezena-dharmopadezena vartante ye te sopadezAH / punaH kimbhUtAH ? zrutanikaSavidaH-zrutamevazAstrameva nikaSaH-kaSapaTTastadvidaH-AgamarahasyanipuNAH / punaH kimbhUtAH ? kSetrakAlAdyapekSyAnuSThAnAH, kSetrakAlAdyapekSyakSetrakAlAdyanusAri, Adi zabdAccharIrabalAdigrahaH, anuSThAnaMkartavyatA yeSAM te dravyakSetrakAlabhAvAnapekSya, kriyAkartAra iti / punaH kimbhUtAH ? zuddhamArgaprakaTanapaTavaH, zuddhamArgasya prakaTane paTavaH-sAvadhAnAH / punaH kimbhUtAH ? prAsta:dUrIkRtaH mithyApravAdo yaiste prAstamithyApravAdAH / punaH kimbhUtAH ? niyama, niyama:abhigrahaH, zamaH-upazamaH, damaH-indriyajayaH, aucityaMyogyatA, gAmbhIryam-alakSyavikAratvaM, dhairya-dhIratvaM, sthairya-vimRSTakAritvam, audAryam-udAratvam AryacaryA-satpuruSapravRttiH, vinayaH-abhyutthAnAdiH, nayaH-nyAyaH, dayA-kRpA, dakSyaM-dharmakriyA'nAlasyaM, dAkSiNyaM-saralatA, ebhirguNaiH puNyA:-pavitrAH // 37 // __ svanAmagarbhitakAvyamAha bibhrAjiSNumagarvamasmaramanAsAdaM zrutollaGghane, sajjJAnadhumaNi jinaM varavapuHzrIcandrikAbhezvaram / vande varNyamanekadhA'suranaraiH zakreNa cainacchidam, dambhAriM viduSAM sadA suvacasA'nekAntaraGgapradam // 38 // vyAkhyA-bibhrA0 // jinaM-tIrthaMkaraM vande / kimbhUtaM jinaM ? bibhrAjiSNum-atizayaiH zobhAyamAnam / punaH agarvam-ahaGkArarahitam / punaH asmaraM-kandarparahitam / punaH kimbhUtaM ? zrutollaGghanesiddhAntAjJA'tikrame anAzAdam, AzAM-manorathaM dadAtIti AzAdaH, na AzAdo'nAzAdastam / punaH kimbhUtaM ? sajjJAnena pradhAnakevalajJAnena dhumaNi-sUryam / punaH kimbhUtaM ? varA-pradhAnA vapuH zrI:-zarIrakAntiH saiva candrikA-jyotsnA tayA bhezvaraM-nakSatranAthaM candram / For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 zrI saGghapaTTakaH asuranaraiH-dAnavamAnavaiH zakreNaindreNa anekadhA-anekaprakAreNa vaya~-varNanIyam / punaH enacchidam, enaH-pApaM chinattIti pApacchedakamityarthaH / punaH dambhAriM, dambhasya-kapaTasya ari:vairI dambhAristam / punaH viduSAMpaNDitAnAM sadA-nirantaraM suvacasA-suvAkyena anekAntaraGgapradam, anekAntaH-syAdvAdastasya raGgastaM pradadAtIti anekAntaraGgapradastam / vacanena bhagavAn syAdvAdatvaM prarUpayantIti / cakramAghasamaM, yathA mAghakAvye cakrabandhatayA varttate tathA'tra cakramAghatulyaM cakrabandhaM jinavallabhena gaNinedaM cakre' iti nAma varttate / cakrasthApanA prasiddhaiva // 38 // jinapatimatadurge kAlataH sAdhuveSai,-viSayibhirabhibhUte bhasmakamlecchasainyaiH / svavazajaDajanAnAM zrRGkhaleva svagacchasthitiriyamadhunA tairaprathi svArthasiddhayai // 39 // vyAkhyA-jinapati0 // tai:-caityavAsibhiH iyaM svagacchasthitiH-svagacchamaryAdA. adhunAsAmpratam aprathi-vistAritA / kasyai ? svArthasiddhyai-svodarabharaNaprayojanAya / kathambhUtA ? svavazajaDajanAnAM, svavazAH-AtmavazA ye jaDAH-mUrkhAH janAH-lokAsteSAM zrRGkhalA iva 'asmAn vimucya nAnyat gantavyam' evaM zrRGkhalA / kva sati ? sAdhuveSaiH-sAdhuveSamAtradhArakaistaireva kAlataH paJcamArakAt jinapatimatadurge abhibhUte-parAbhUte, jinapateH-tIrthakarasya mataM-zAsanaM tadeva durga:-koTTavizeSa-stasmin / kathambhUtaiH ? viSayibhiH-viSayasevakaiH / punaH kimbhUtaiH ? bhasmakamlecchasainyaiH bhasmakaH-bhasmagraha eva mlecchaH-turaSkAdhipatistasya sainyAH sainyasvarUpAste, yathA turaSkAdhipateH sainyaM bhavati tathA bhasmakasyaite sainyA iti // 39 // sampratyapratime kusaGghavapuSi projjRmbhite bhasmakamlecchAtucchabale durantadazamAzcarye ca visphUrjite / prauDhiM jagmuSi moharAjakaTake lokaistadAjJAparairekIbhUya sadAgamasya kathayA'pItthaM kadarthyAmahe // 40 // // iti zrIsaGghapaTTakasUtraM sampUrNam // vyAkhyA-sampra0 // lokairvayam ittham-amunA prakAreNa kadAmahe / kayA ? sadAgamasya kathayA'pi, san-pradhAnaH Agama:-siddhAntastasya sadAgamasya kathayA'pi kathanenApi / yadA zuddhamArgasya kathA'pi kriyate tadA lokAH kadarthanAM kurvantIti / kva sati ? samprati-adhunA bhasmakamlecchAtucchabale projjRmbhite, bhasmakaH-bhasmagrahaH, sa eva mleccha:-turaSkAdhipatistasya atucchaM-pracuraM balaM tasmin projjRmbhite-proddIpte sati / kathambhUte bale ? apratimemahAtejasvini, punaH kathambhUte ? kusaGghaH-vapuSi, kusaGgha-hInAcArisaGgha eva vapuH-zarIraM yasya sa tasmin pratyakSato dRzyamAnakusaGghazarIre ca-punaH durantadazamAzcarSe duSNasaMyatapUjAlakSaNadazamAzcarye visphUjite-prakaTIbhUte sati / kavivacasA dazamAzcaryasya paJcamArake prAdurbhAvaH / punaH moharAjakaTake-mohanIyakarmarUparAjasainye prauDhiM-vistAratvaM jagmuSi For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-2, avacUriH 163 prAptavati / bhasmakagrahacaityavAsyAdayaH sarve'pi mohanIyasainyarUpA eva / kiM kRtvA kadarthyAmahe? ekIbhUya-ekapakSatAM kRtvA / kathambhUtairlokaH ? tadAjJAparaiH, tasya-mohAjasya AjJA, tatra parA:-sAvadhAnAstaiH-mohAjJAvazavartibhiH / saMsArarUpanagare moharAjA dussaGghastasya sainyaMbhasmagraho mahAsAmanto dazamAzcaryaM dvitIyaH sAmanta iti rahasyamiti kAvyArthaH // 40 // granthakAraprazastiH zrImatkharataragacche zrImajjinabhadrasUrizAkhAyAm / zrIpadmamerusuguru-rvyavahAryatvayasuraM duri ca // 1 // tacchiSyo vAkpatiriha, zrImanmativarddhano gururjIyAt / zrImerutilakanAmA, tatprAthamakalpikaH samabhUt // 2 // tacchiSyau pravaraguNau, dayAkalazasadgaNiprabhAdhumaNim / amaramANikyasuguruH, samastasiddhAntadhaureyaH // 3 // tacchiSyeNa suvihitA, sugameyaM sAdhukIrtigaNinA'pi / ekonaviM1619zasamAdhika,-SoDazasaMvatsare pravare // 4 // mAghamAse zuklapakSe, paJcamyAM pravarayogapUrNAyAm / vibudhaiH prapadyamAnA, samastasukhadAyinI bhavatu // 5 // // iti zrIjivallabhasUrikRta-saGghapaTTakAvacUriH sampUrNA // For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-3 // zrIsaGghapaTTakaH - laghuvRttiH // laghuvRttikAraH - paNDitazrIlakSmIsena vi0 For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-3, laghuvRttiH kavicakravartizrIjinavallabhasUriviracitaH paNDitalakSmIsenavihitayA sphuTArthAbhidhayA laghuvRttyA sanAthaH / zrIsaGghapaTTakaH indIvaraprabhamaniMditakAMtizAti-- dhAmAcitaM suravaraiH kila vAsavAdyaiH // zrImajjinezacaraNaM taraNAya sadyaH sarve janA namata kiM kurutAnyacintAm // 1 // gambhIrArthagatelasatpadarate: zrIsaMghapaTTAbhidha,granthasyAsya yathAmati prakurute TIkAM sphuTArthAbhidhAm / lakSmIsenasudhIH sudhIranivahaprItyai jinezaprabhoH pAdAbjArcanalabdhasanmatirati zrImAn hamIrAtmajaH // 2 // tatra tAvadAdyazlokArthavivecanamArabhyate.... vanhijvAlAvalIDhaM kupathamathanadhIrmAturastokaloka // 1 // vyAkhyA-'vahni'riti-taM devaM-pArzvanAthaM vayaM stumaH-praNamAmaH / taM kaM ? yo devaH iti jagAdevauktavAniva iti, kiM ? prAjJaiH-paNDitaiH sadyaH-tatkSaNAdeva kumArgaskhalanaM kAryakarttavyaM, siddhAntaviruddhamatanirAkaraNaM kartavyamityarthaH / kiM kRtvA ? svasya AtmanaH vidhuramapi prapadya / api sambhAvane ko'rthaH ? kumArgaskhalanAd yadi Atmano vidhuramapi kiJcid bhavati tathApi iti / kiM kurvan uktavAn ? kamaThamunitapaH uccaiH-atizayena duSTaM prakaTayanprakaTIkurvan / ko'rthaH ? kamaThanAmatApasastAvadekaH kazcittapasvI paJcAgninAma tapaH kuvan pArzvanAthenAvalokitaH, tasya tat tapo bhagavatAM duSTaM kRtamityarthaH // kiM kRtvA ? akhilalokasyAgre jvalatkASThamadhyAtsarpa sandarya, na kevalaM akhilalokasyAgre mAturvAmAdevyAzcAgre vAmAdevI bhagavanmAtA, tasyA api purataH ityarthaH kiM viziSTaM nAgam ? "agnijvAlAvalIDham" agnizikhAkavalitam-arddhadagdhamityarthaH kathambhUto yaH paramezvaraH ? kumArgachedanabuddhiyuktaH / punaH kathambhUtaH ? kAruNyAmRtAbdhiH-kRpApIyUSasAgaraH // 1 // For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 zrIupadezabhaNanayogyaM zrotAraM nirUpayitumAha kalyANAbhinivezavAniti guNagrAhIti mithyaapthH...||2|| vyAkhyA- kalyANAbhi0 - zrotRRNAM caturdazaguNAH, zrotRzabdAH sarve'pyatra hetvarthAH / atha zlokAnvayaH - bho zrotaH ! mayA granthakartrA tvamucyase - kathyase kathamiti ? kalyANAbhinivezavAniti, ko'rthaH zubharUpAgrahavAn zobhanasya rUpasya Agraho vidyate asyeti sa tathA / punaH kathamiti ? guNagrAhIti guNagrahItuM zIlamasyeti guNagrAhI / punaH kathamiti ? mithyApathapratyarthIti yathAchandaH prarUpitotsUtramArgastasya virodhI, punaH kathamiti ? vinIta iti RjusvabhAva iti, arthAd gurvAdiSu / punaH kathamiti azaTha iti adhUrtta iti / punaH kathamiti ? aucityakArIti-ucitasya bhAva aucityaM tat kartuM zIlamasyeti / punaH kathamiti ? dAkSiNyIti dAkSiNyayuktaH / puna, kathamiti ? damItijitendriyaH, punaH kathamiti ? nItibhRditi-nItiM bibhartti nItibhRt - sadAcAraparAyaNa ityarthaH punaH kathamiti ? sthairyItisthairyaguNayuktaH sthiraH ityarthaH / punaH kathamiti ? dhairyIti - dhIra ityarthaH / punaH kathamiti ? saddharmArthIti-satAM dharmaH saddharmaH tasyArthaH, so'syAstIti zobhanadharmagaveSakaH / punaH kathamiti ? vivekavAniti-yuktAyuktavicAracaturaH ityarthaH / punaH kathamiti ? sudhIriti prAjJa ityarthaH // 2 // idAnIM yugmazlokayo-rvyAkhyAnamArabhyate zrI saGghaTTakaH iha kila klikaalvyaalvktraantraal...||3|| protsarppad bhsmraashigrhskhdshmaashcrysaamraajypussy...||4|| vyAkhyA - iha0 // pro0 // "kileti" prasiddhiH iha jagati viSayibhiH srakcandanavanitAdisevibhiH abhitaH samantAt / soyaM panthAH aprArthi - prArthitaH - khyApitaH / kathambhUtaH panthAH ? jinoktipratyarthI - jainazAstravirodhI, kasmin sati ? prANivarge jIvasamUhe jainendramArge - jinazAsane viralatAM tucchatAM yAti sati kathambhUte prANivarge ? kalikAlavyAla - vaktrAntarAlasthitijuSi / kalikAla eva vyAlaH- sarpastasya vaktraM tasyAntarAlaM - madhyaM tatra sthitiH - sthAnaM, tat juSate sevate yaH tasmin / punaH kathambhUte prANivarge ? gatatattvaprItinItipracAre / gatau-naSTau tattvatprItinItipracArau yasya tasmin idAnIM prANivarge tattvaprItirnAsti / nIteH pracAro vyavahArazca nAstItyarthaH / punaH kathambhUte ? prasaradanavabodhe - prAdurbhavat samyak - siddhAntAparijJAne, ko'rthaH ? siddhAMtArthasamyagjJAnarahite / punaH kathambhUte ? prasphurat kApathaughasthagitasugatisarge unmIlantaH - prakaTIbhavantaH ye kumArgAH kutsitamArgAH te sthagitaH - tiraskRto ruddhaHapavargalakSaNAyAH sugate : sargo - niSpattiryasya tasmin / kathambhUtaiH sAdhuveSaiH For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-3, laghuvRttiH 167 viSayibhiH? saMkliSTadviSTamUDhaprakhalajaDajanAmnAyaraktaiH / ko'rthaH ? samAnadharmajanopatApakArimatsari-heyopAdeyavimarzazUnyaprakarSapizunaH durbuddhicaturvidhasaGghaH, tasyAmnAyaH-ziSyapraziSyAdisantAnaH, tatra raktAH-prItimantaH, taiH / punaH kathambhUtaiH ? sAdhuveSaiH-sanmunicihnadhAribhiH kathambhUte jainendramArge ? 'protsarpa'dityAdi projjambhamANo yo bhasmarAzinAmA krUragrahaH, tasya sakhAmitram, asaMyatapUjAkhyaM ripuvijayapuraHsaram AjJaizvaryaM varddhamAnam atattve tattvapratipadyamAnarUpaM yad dazamAzcaryaM tasya sAmrAjyena-prAcuryeNa puSyan = prAdurbhavan mithyAtvaM, tadeva dhvAMta-tamisraM tena vyApte / anyo'pi mArgo yadyandhakArAvRto bhavati tadocchannatAM yAtyeva // 3-4 // ___ idAnI yogyasya zrotuH purato dhurttakalpite pathi dazabhiraistatra nirupitaM dharma pratipAdayan tasya dharmasya karmanirmUlane sAmarthyamasaMbhAvayannAha yatraudezikabhojanaM jinagRhe vAso vstykssmaa...||5|| vyAkhyA-"yatrau0" yasminmArge auddezikabhojanaM, ko'rthaH ? yatIn manasi kRtvA niSpAditaM, jinagRhe vAsaH-arhadbhavane sarvadA nivAsaH, vasatyakSamA-gRhasthagRhe vAsaM prati mAtsaryam, artha- gRhasthacaityasadaneSu svIkAraH-dravyazrAvakajinagRheSu aGgIkAraH, aprekSitAdyAsana-svacakSuSA adRSTa-mAsanam, sAvadyAcaritAdara:-sapApairyadAcaritaM tasyAdaraH, zrutapathAvajJA-siddhAntamArgasyA'nAdaraH, guNidveSadhI:-yatiSu dveSabuddhiH, iti dazadvArANi / etairdazadvAraiH prarUpito dharmaH / atra-asAdhukalpite pathi karmaharazced bhavet-karmakSayakArI bhavet tadA abdhau-samudre merustaret / yadA merUH samudre tarati tadA etasmAd dharmAt mokSo bhavatItyarthaH // 5 // .. * sAmpratameteSAmeva dazadvArANAM yathAkramaM pratyAkhyAne cikirSuH prathamaM tAvajjIvopamardadoSadRSTyA audezikabhojanadvAraM niSeddhamAha SaTkAyAn upamadya nirdayamRSInAdhAya yat saadhitN...||6|| ____ vyAkhyA-SaTkAyAnupama0 / nAmeti saMbhAvanAyAm, iha-pravacane saghRNo-dayAluH kaH tad bhojanaM bhoktumicchati ? apitu na ko'pi-ityarthaH / kiM kurvan ? saGghAdinimittametanniSpannamiti jAnan / kiM tadbhojanaM yat SaTkAyAn-SaDvidhajIvanikAyAn upamadya-hatvA nirdayaM yathA syAt, evam RSIn-yatIn AdAya-manasi kRtvA yat sAdhitaM niSpAditaM yad bhojanam asakRd-vAraM vAraM zAstreSu pratiSidhyate-nivAryate nizIthAdigrantheSu yasya niSedho vartate, tad bhojanaM nistriMzatAdhAyi niSkaruNatAkArakam / punaH yad bhojanaM paNDitAH gomAMsAdhupamam AhuH gomAMsAdisadRzaM kathayanti mUlAdi yad bhojanaM bhuktvA yatiradho yAti-narakaM gacchati tad bhojanaM prAjJaH ko'pi na bhoktumicchati-ityarthaH // 6 // For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 zrI saGghapaTTakaH Mall prathamaM tAvat bhojanadvAraM niSedhya jinagRhanivAsaM niSedhayitumAha gAyad gandharvanRtyat paNaramaNiraNad veNuguJjanmRdaGga // 7 // vyAkhyA-"gAyad gandharva0" khalu iti nizcaye arhantamatajJAH-jinazAstranipuNAH santaH jinagRhe na vasanti-na satatamavatiSThante / kutaH ? vikArahetutvAt / kiMviziSTAH santaH ? santaH, kAbhyaH ? devadravyopabhogadhruvamaThapatitA''zAtanAbhyaH devadravyasya-jinanaivedyAdeH upabhogaH, satataM zayanaM, bhojanAdikaraNe upabhogaH, dhruvaM-nizcayaM maThapatitA-maThAdhipatyaM, tathA bhagavadazAtanA:-jinAnAM caturazItirAzAtanAH, etebhyaH bibhyantaH / kathambhUte jinagRhe ? 'gAyad gandharve' tyAdi, gAyantaH gandharvAH-pradhAnagAyanAH yat nRtyantyaH paNaramaNyo-vezyA yatra, raNantomadhuraM dhvananto veNavo-vaMzAH yatra, guJjanto-gambhIraM svananto mRdaGgA prevantyo-lambamAnA: puSpasrajaH-puSpamAlA yatra, udyata-sarvataH prasarat AmodadvAreNa mRgamadaH-kastUrikA yatra, lasantaH-paTTAMzukamayatvAddIpyamAnA ullocAni-vitAnAni yatra, mahAdhanavasanabhUSaNAGgarAgAdibhUSitazarIratvAt zobhamAnA janaughA:-zrAvakasamUhA yatra, tasmin // 7 // vasatyakSamAdvAraM nirasituM zlokadvayenAha sAkSAjjinairgaNadharaizca niSevitoktAM // 8 // citrotsargApavAde yadiha zivapurIdUtabhUte nizIthe // 9 // vyAkhyA-sAkSA0 sakarNaH-sazravaNaH kaH pumAn paragRhe-gRhasthagRhe vasati-nivAsaM vidvesstti| akarNaH pumAn kau~ vinA siddhAntoktAmapi paragRhavasatim-anAkarNyan niSedhedapi / yaH punaH sakarNaH-zravaNaH sa paragRhavasatiM yatInAmanumodayatyeva, na tu dveSTi / kiM kurvan ? munipuGgavAnAM yatizreSThAnAm anagArapadaM jAnan-na vidyate agAro yasyeti jAnan / athavA kiM viziSTAM vasatiM ? zayyAtarokti miti, zayyA vasatirAkhyAtA yatibhyo dAnatayA, tarati bhavAmbhodhiM yayA anagArapadaM zAstre hi yativAcakatvena pratipadaM zrUyate / nanu svagRha eva kimiti yatayo na vasati ? tatrAha-munipuGgavAnAM niHsaGgatA-svajanAdirAhityam agrimapadaMmukhyasthAnam / kiMviziSTA niHsaGgatA ? sAkSAt-pratyakSaM jinaiH-tIrthakRdbhiH niSevitAupabhuktA, svamukhena uktA ca kathitA, na kevalaM jinairgaNadharaizca-gautamaprabhRtibhiH yatInAM svagRhaM nAstyeva, ata: paragRhavasatireva zreyasItyarthaH // 8 // __vyAkhyA-'citrotsargA0' sarvatra-sarvasmin vasati adhikAre agAradhAmni-gRhasthagRha eva yatInAM nivAso nyayAmi, ko'rthaH ? vyavasthApitaH, na tu kvApi-kasminnapi granthe, caityejinagRhe nivAso nirUpitaH / kiM kRtvA ? prAguktvA-prathamaM nizIthe bhUribhedAH-bahubhedAH vasa ge: uktvA / kiM viziSTe nizIthe ? citrotsargApavAde / citrau-nAnAvidhau bahuprakArau For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-3, laghuvRttiH 169 utsargApavAdau-sAmAnyavidhivizeSavidhI yasmin / punaH kathambhUte nizIthe ? zivapurIdUtabhUtemuktapurIsandezaharasadRze / punaH kiM kRtvA ? pazcAt-tadanantaraM kAraNe'podya-apavAdaviSayIkRtya / kiM viziSTe agAradhAmni ? strIsaMsaktyAdi yukte'pi-strIpaNDakAdisahite'pi / nanu vikArasAmagrIsahite gRhasthagRhe kathaM yatInAM nivAsaH ? ityAha-abhihitayatanAkAriNAmitinizIthoktayatanAsAvadhAnAnAM saMyatAnAM kiM vikArahetubhirityarthaH // 9 // nanu evaM yatanAsAvadhAnAnAM caityavAse'pi ko doSaH ? ityataH Aha - pravrajyAparipanthinaM nanu dhanasvIkAramAhurjinAH // 10 // vyAkhyA-"pravrajyA0" nanu-nizcitaM tIrthaMkarAH dhanasvIkAraM-dravyasyAGgIkAraM pravrajyAparipanthinamAhuH // ko'rthaH ? dIkSAzatrubhUtaM kathayanti sma / kva dhanasaGgrahaH ? kva dIkSetidvAram / tu punaH sarvArambhaparigraha-sakalapApasahitAnAM gRhiNAm / parigraham atimahAsAvayaMatizayamahAsapApaM AcakSate-kathayanti / tena gRhasthaparigrahaH sarvathA yatInAM nocita iti dvAram / caityasvIkaraNe tu mAThapatyameva syAt / yadA yatInAM jinagRhasya svIkArastadA maThAdhipatyameva bhavet / kathambhUtaM mAThapatyam garhitam-prakarSeNa ninditam / yadvA iti hetormuktyArthinAM puMsAm iti mamatA yuktA na-dravyAdiSu mamatvaM yuktaM netyarthaH / kathambhUtA mamatA ? vratavairiNI cAritrazatrubhUtA // 10 // . tatra dazadvArANAM madhye SaD dvArANi niSedhya avaziSTadvAracatuSTayaM niSedhayitumAha zloka catuSTayena bhavati niyatamatrAsaMyamaH syAd vibhUSA // 11 // gRhI niyatagacchabhAk jinagRhe'dhikAro yateH // 12 // nirvAhArthinamujjhitaM guNalavairajJAtazIlAnvayam // 13 // duSprApA gurukarmasaJcayavatAM saddharmabuddhirnRNAm // 14 // vyAkhyA-atra zloke saptamaM dvAraM gabdikAdyAsanaM niSidhyate / atra gabdikAdyAsane vibhUSA syAt-zobhA bhavet / na kevalaM zobhA, asaMyamazca bhavati / ko'rthaH ? jIvarakSA'bhAvazca bhavati niyataM-sarvadA gabdikAdyAsane kathaM zobhA bhavet ? tatrAha-"nRpatikakudaM" etaditi, yataH etadAsanaM nRpatikakudaM-rAjyacihnamiti / tarhi zobhA'pyabhISTaivetyAha-lokahAsazceti gabdikAdyAsane bhikSoH kevalaM zobhaiva na bhavati kintu lokopahAsazca bhavati-'aho ! bhikSopajIvino muNDitA api evaMvidheSvAsaneSUpavizanti' / iha saGgaH lokaviditaH gabdikAdau parigrahaH, uccaiH-atizayena sAtazIlatvaM-sukhalolupatA, iti hetormumukSoH mokSAbhilASiNaH puruSasya gabdikAdyAsanaM saGgataM na-yuktaM netyarthaH / iti saptamaM dvAram // 11 // For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 zrI saGghapaTTakaH sAvadyAcaritAdarAkhyamaSTamaM dvAraM nirUpayannAha vyAkhyA-'gRhI niyatagaccha0 ' gatAnugatikaiH-gaDDarikApravAharUpaiH anagAriNAM-yatInAm asaMstutam-anucitam, adaH-etat kathaM prastutaM-prArabdham / etat kiM ? gRhI-zrAvako niyatagacchabhAg bhavati, ko'rthaH ? AtmasadRzo gaccho yeSAm teSAmeva samudAyabhajanena guNadoSAdikaM vicArayati anyayateH muneH jinagRhe adhikAraH etadapi viruddhameva, aparaM ca ArambhibhiH-gRhibhiH sAdhuSu-yatiSu yathA tathA, ko'rthaH ? yenaiva prakAreNa tenaiva azuddhamapi azanAdi-bhaktapAnAdi pradeyaM vitaraNIyam / etadapi viruddhameva / aparaM ca vratAdividhivAraNaMsarvaviratyAdividheAraNaniSedhaH / etadapi viruddham / suvihitAntike-sAntike-sanmunisamipe kathaM prArabdhamityarthaH // aSTamaM dvAram // 12 // navamaM dvAraM niSedhayitumAha vyAkhyA-nirvA0 janAH-lokAH yat IdRzaM yatiM devebhyo'pi-jinebhyo'pi adhikaM yathA syAt tathA arcayanti-pUjayanti tat mahataH-prabalasya mohasya-ajJAnasya jRmbhitaM-lIlAyitaM / kIdRzaM yati ? nirvAhArthinaM, kathaM ? nirvAho-jIvikA bhavatItyayamevArthaH prayojanaM yasya tam / punaH kIdRzaM ? guNalavaiH-guNalezairapi ujjhitaM-tyaktam / punaH kathambhUtam ? ajJAtazIlAnvayaM aviditAcArakulaM punaH kathambhUtaM guruNA-AcAryeNa svArthAya-prayojanAya muNDIkRtaM-dIkSAM nItam / kathambhUtaM guruNA ? tAdRgvaMzajatadguNena-tAdRziSyavaMzajAtena tadguNena-ziSyasadRzaguNena / kiMviziSTA janAH ? vikhyAtaguNAnvayA api-prasiddhaguNavaMzajAtA api / akulInAH kulInaM pUjayanti tadA pUjayantu, (kintu) kulInA api akulInaM pUjayanti, iti mohaprAbalyam / punaH kiMviziSTAH ? lagnogragacchagrahA:-cetasi niviSTo yaH ugragacchapratibandhaH tad yuktA ityarthaH / dvAram 9 // 13 // 'guNadveSadhI' itidvAraM niSedhayitumAha vyAkhyA-duSprApA0 // gurukarmasaJcayavatAM-gariSTasaMsArabandhahetukarmayuktAnAM prANinAM saddharmabuddhirduSprApA, ko'rthaH ? duHkhena prApyate tasyAM saddharmabuddhau jAtAyAmapi utpannAyAmapi zubhagururdurlabhaH yo gururiSTataraM kiJcidupadizati / so'pi zubhaguruH puNyena yadi prApyate tathApi amI janAH svahitaM kartuM nAlam-Atmano hitaM kartuM na samarthaH / kiM viziSTA janAH ? gacchasthitivyAhatAH-'yuSmatkulAdRto'yaM gacchastata enaM gacchaM tyaktvA bhavadbhirnAnyapArzve zravaNasamyaktvavratapratipattyAdikaM vidheyam' iti gRhasthasya yativihitA vyavasthA, tathA gacchasthityA vyAhatAH-vazIkRtA ityarthaH, ato hetoH kiM brUmaH-kiM bhaNAmaH ? iha-saMsAre, kim Azrayemahi-niSevemahi ? kim ArAdhyemahikasyArAdhanAM kurmaH ? kiM vA kurmahevidadhmaH, iti dazamaM dvAram // 14 // For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga - 3, , laghuvRttiH etena pravrajyA'pi kulInasyaiva yogyeti pratipAdayannAha kSutkSAmaH kila ko'pi zizukaH pravrajya caitye kvacit // 15 // vyAkhyA-' kSutkSAmaH 'kileti saMbhAvane ko'pi ra zizukaH - ajJAtanAmA kSutkSAmaH sanbubhukSAdurbalaH san kvacidanirdiSTanAmni caitye- jinagRhe pravrajya - dIkSAM gRhItvA kaJcanaM zrAvakaM pakSaM kRtvA tadAcAryakaM prApta:taH - sUripadaM gataH san kathambhUtaH ? akSatakaliH akhaNDitakalahaH citram-AzcaryaM caityagRhe gRhIyati gRha iva Acarati / nije gRhe kuTumbIyati - kuTumba ivAcarati / svaM- AtmAnaM zakrIyati zakramivAcarati budhAn - paNDitAn bAlizIyati-mUrkhAnivAcarati / vizvaM-jagat varAkIyati-raGkamivAcarati, ato mUrkhabahulaM jagat, yateH kulazIlAdikaM na vicArayati kiJcit mohanoccATanAdyadbhutamavalokya duSTamapi yatiM devavat pUjayantItyarthaH // 15 // asminnevArthe - aparamapi vRttamAha yairjAto na ca varddhito na ca na ca krIto'dhamarNo na ca // 16 // vyAkhyA - yairjAto 0 // taireva adhamAdhamaiH - atyadhamaiH yatibhiH ayaM jano- lokaH balAt haThAt vAhyate-yatra tatra nIyate ataH hA ! iti kaSTe idaM jagat nIrAjakaM - rAjazUnyaM, rAjA ced * bhavati tadA etadanucitaM na bhavati ityarthaH taiH kaiH ? yaiH yatibhirayaM loko na jAtaH - notpAditaH yogakSemAdisaMpAdanena, yairna ca varddhitaH - zarIrapoSaNaM na prApitaH, yairna ca krItaH - anyasmAnmUlyadAnena na gRhItaH, na ca adhamarNena - uddhArAdiprayogeNa gRhItaH, na ca prAk pUrvaM dRSTaH - avalo - kitaH, na ca bAndhavaH pitRvyabhrAtRsambandhavAn, na ca preyAn vallabhataraH, na ca prINita:toSitaH / etAvatA ye yatayaH na dRSTA, na zrutAH, na ca saMbandhinaH, tairduSTayatibhiH ayaM jano lokaH balAdvAhyate / kiMvat ? nasyotaH pazuvat yathA nasyotaH pazuryatra tatra nIyate ityarthaH / cakAraH sarvasamuccayArthaH // 16 // kupathAvasthitajaDajanAnavalokya prakaraNakAraH prAha 171 kiM digmohamitAH kimandhabadhirAH kiM yogacUrNIkRtAH // 17 // vyAkhyA-'kiM digmoha0' yad yasmAddhetoH amI jar3A:- mUrkhAH janAH kupathAt-kumArgAt vyAvRttim- apasaraNaM na dadhate-na kurvate tasmAddhetoH ete janAH- lokAH kiM digmoham itAH pUrvAdidikSu pazcimAdivibhramaH digmohaH taM prAptAH ? / kim andhabadhirAH jAtA: ? andhA :netrahInAH / badhirAH-karNahInAH / kiM vA yogacUrNIkRtAH ? - mastakAdiSu cUrNakSepeNa vazIkRtAH / kiM vA daivopahatAH ? daivena vidhinA upahatAH - vibhraMzaM prApitAH / 'aGge 'ti sambodhane / kiM vA ThagitAH ? - svAyattIkRtAH / kiM vA grahAvezitAH ? bhUtAdizarIrAdhiSThAnAH / na kevalaM For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 _ zrI saGghapaTTakaH. kupathapravRtAH eva santi kintu etat kRte, ko'rthaH ? jinamArgakRte jinamArganimittaM asUyanti ca-IrSyA kurvanti ca / kiM kRtvA ? zrutasya mUrdhnizAstramastake padaM-caraNaM kRtvA-vidhAyetyarthaH kiMviziSTA amI ? dRSTorudoSA api-sAkSAdavalokitakupathadoSA api adRSTadoSA hi vivekino'pi kupathAnna nivartituM samIhante kiM punaH anye'pi dRSTadoSAH te mUrkhA api kupathAnnanivartanta eveti zlokArthaH // 17 // siddhAnte hi rajanyAM jinasnAtraM pApapaGke nimajjanAya pravadanti ityata Aha ____ iSTAvAptituSTaviTanaTabhaTaceTakapeTakAkulam // 18 // ___ vyAkhyA-'iSTAvApti0' jina majjana-jinasnAnam avidhinA-siddhAntoktavidhivaiparItyena mUDhajanena vihitaH san aghapaGke-pApakardame nimajjanameva janayati, ko'rthaH ? siddhAntoktaprakAreNa yadi devasnAtraM na vidhIyate tadA snAtrAdapi narakapatanameva bhavatItyarthaH / kathabhUtaM snAtram ? iSTAvApti tuSTaviTanaTabhaTaceTakapeTakAkulam, iSTAyA:-priyAyAH snAtradarzanavyAjenAgatAyA avAptiH-milanaM, tayA tuSTAH viTA: 'niHzaGkamatrAdya naH suratalIlA pravartiSyate' iti dhiyA muditA viTAH-vezyApatayaH, naTAH-nartakAH, bhaTAH-zastrAdikalAjIvinaH, ceTakA:-mAsAdi niyamitA vRtti grAhiNaH, eteSAM peTakaH-samUhaH, tena AkulaM-kSubhitam, punaH kathambhUtaM snAtraM ? nidhuvanavidhinibaddhadohadanaranArI- nikarasaMkulaM-nidhuvanaM-surataM tadarthaM nibaddho dohadaH-abhilASo yaistairnaranArInikaraiH-samUhai: saMkulaM-vyAptaM / kathaMbhUtaM snAtraM ? rAgadveSamatsareNUMghanaM-kasyacit paravarNinI prati rAgaH snehaH, svapreyasImanyena saha saMgacchamAnAM pazyatastajjighAMsayA dveSaH, matsarazca-svavallabhAmanyena saha lapantIm vilokyataH puruSasya, asahiSNutA-IrSyA, tAbhirghanaM-sAndram, etAvatA sakalavikArasAmagrIparipUritamUrkhajanavihitasnAtrAdapi narake patanameva bhavatItyarthaH // 18 // na kevalaM snAtrameva narakajanakaM kintu avidhikRtaM vratAdyapItyAha jinamatavimukhavihitamahitAya na majjanameva kevalam // 19 // vyAkhyA-'jinamata0' kevalaM jinamatavimukhavihitaM-jinazAstraviparItakRtaM majjanameva 'ahitAya' saMsArAya na bhavati kiM tarhi ? (kiMtu) tapazcaritradAnAdyapi anazanAdi sarvaviratiH api zivaphalaM-muktirUpaphalaM na janayati / etAvatA jinazAstraviparItakRtaM sarvameva niSphalameveti zlokArthaH / hi-yataH kAraNAt avidhividhikramAt siddhAntAnuktoktaprakAreNa, siddhAnte yannoktaM tena prakAreNa jinAjJA'pi-arhadAgamoktAnuSThAnamapi azubhazubhAyaakalyANasaMpattaye jAyate / 'ki'mityAkSepe vAkyabhede vA, 'puna 'riti hetuprakAreNa ahitahetuHsaMsArabandhanahetuH viDambanaivalokopahAsAspadameva na prasAryate na vistAryate ? api tu vistAryata evetyarthaH // 19 // For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 vibhAga-3, laghuvRttiH anyadapyAha jinagRha-jainabimba-jinapUjana-jinayAtrAdi vidhikRtaM // 20 // vyAkhyA-'jinagRha0' iha-pravacane etadapi sarvaM sphuTa-pragaTa vyaktameva anabhimatakAri bhavati-aniSTavidhAyi bhavet // kasmAdityAha-kumatakugurukugrAhakubodhakudezanAMzataH, asyArthaH-kutsitaM mataM kumataM, kutsito guruH kuguruH, kugrAha:-siddhAntagrAhyasvamatikalpitAsatpadArthasamartha-nAnuSThAnaviSayo mAnaso'bhinivezaH, jinazAstrasyAjJAnAdanyathA paricchedaH kubodhaH, siddhAntA-bhihitArthAnAM vinyAsena prarUpaNA bhaNitA kudezanA, tAsAm aMzataH-lezataH / etat kiM ? jinagRhaM-arhadbhavanaM, jainabimba-bhAgavatI pratimA, jinapUjanaMbhagavatpUjA, jinayAtrAdi-bhagavatkalyANa-kASTAhnikAdi, etat sarvaM vidhikRtamapi-jinoktaprakAreNa niSpAditamapi dAnatapovratAdi-dAnaM tapaH pUrvaM vyAkhyAtam, vratAdi-sthUlaprANAtipAtaviramaNAdi; gurubhaktiH -AcAryazuzrUSA, zrutapaThanAdisiddhAntAdhyayanam / etat sarvamapi uktahetoH aniSTavidhAyi bhavet Aitamapi-sabahumAnamapi / kimiva ? varabhojanamiva yathAvasaraM hRdyaM bhojanaM viSalavanikSepataH-garalakaNanikSepAt anabhimatakAri bhavati-aniSTavidhAyi bhavati, etAvatA kumatAdisaMsargAjjinapUjanAdikamapi zubhadAyi na bhavatItyarthaH // 20 // . sakapaTayati varNayitumAha ___ AkraSTuM mugdhamInAn baDizapizitavad bimbamAdarzya jainam // 21 // vyAkhyA 'hA' iti kaSTe, ayaM jano-lokaH zaThThaH-dhUryatibhiH vaJcyate-vipralabhyate / kiM viziSTaH ? zraddhAluH-vivekavikalaH dharmecchAvAn, ka iva ? zAkinyAdivazIkRta iva yathA zAkinyAdivazIkRtaH kenacid vaJcyate // kaiH ? yAtrAsnAtrAdyupAyaiH, yAtrA-jinayAtrA, snAtraMjinasnAtram, ityAdayaH upAyAH-prakArAstaiH, na kevalaM yAtrAdyupAyaiH, namasitakanizAjAgarAdicchalaizca, namasitakaM-upayAcitakaM "bhavatAmidAnImIdRza upadravaH samupasthitastasmAd bhavadbhistannivRttaye jinagotrazAsanasurANAm iyad dravyameSaNIya"miti / nizAjAgarAdicchalaiH-rAtrijAgaraNAdivyAjaiH kiM kRtvA vaJcyate ? jainabimbam Adarya darzayitvA, ko'rthaH ? jinapratimAM darzayitvA / na kevalaM jinapratimAM darzayitvA tannAmnA-jinanAmadheyena sveSTasiddhyai-AtmAbhimataniSpattaye gRhAn kArayitvA, kathambhUtAn gRhAn ? ramyarUpAnmanoharAn kiMvat darzayitvA ? mugdhamInAn AkraSTuM baDizapizitavat, yathA vyAdho baDizematsavedhane pizitaM-mAMsaM vidhAya mugdhamInAn-mugdhAn matsyAn AkarSayati ? heyopAdeyavicArazUnyatayA dharmazraddhAlavasta eva matsyAstAn // 21 // For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 sarvatrAsthagitAzravAH svaviSayavyAsaktasarvendriyAH // 22 // vyAkhyA - kaSTamiti khedena uddhatadhiyaH - 'nAstyasmat samo jagati saMprati kazcane ti darpAdhmAtabuddhayaH tuSyanti - modante, puSyanti - varddhante ca kiM kRtvA ? sanmunimUrddhasu sthitvAmunimastakeSu sthitiM vidhAya, kiM viziSTAH ? antyAzcaryarAjAzritAH - dazamAzcaryanRpAnugatAH, yathA nIcA api kecana rAjAderavaSTambhena mahatAmapi mUrddhAnamAruhya puSyanti / evametepi dazamAzcaryarAjAzritA mahAmunIn paribhUya puSyantItyarthaH / zrI saGghapaTTakaH punaH kiM viziSTAH ? sarvAkRtyakRto'pi - ko'rthaH ? lokalokottaraviruddhAbrahmasevanapuSpaphalAdyupabhogAdyasadAcArakAriNo'pi sarvamakRtyaM kurvantItyarthaH / sarvatrAsthagitAzravAH lokasamakSam aniruddhapaJcAzravAH / punaH kimbhUtAH ? svaviSayavyAsaktasarvendriyAH, svaviSayeSu - sparzAdiSu vyAsaktAni - vizeSaNalagnAni indriyANi tvagAdIni yeSAM te / punaH kimbhUtAH ? valgadgauravacaNDadaNDaturagAH, valgantaH - yadRcchayA prasarantaH gauravaiH caNDA:utkaTAH, daNDAH-akuzalamanovAkkAyA eva turagA yeSAM te / punaH kimbhUtAH ? puSyat kaSAyoragAH supuSTakrodhasarpAH / etAvatA paJcAzravaviramaNa -paJcendriyanigrahaiM-daNDatrayaviratikaSAyacatuSTayajaya-lakSaNasaptadazavidhasaMyamavihInA api te satsAdhUnatikrAmanti iti zlokArthaH // idAnIM duSTayatibhyo gRhasthA eva zreSThA iti darzayitumAha sarvArambhaparigrahasya gRhiNo'pyekAzanAdyekadA // 23 // vyAkhyA- 'sarvArambha0' gRhiNo'pi hRdi tIvrAnutApo bhavet / niSThurapazcAttApo jAyate / kiM viziSTasya gRhiNaH ? na rakSataH na pAlayataH, kim ? ekAzanAdi-ekabhaktAdi, kiM kRtvA ? pratyAkhyAya-niyamya / kva ? ekadA aSTamyAditithiSu / yadi kazcid gRhasthaH aSTamyAditithiSu ekabhaktAderniyamaM gRhNAti pazcAt taM khaNDayati tasya cetasi mahAn pazcAttApo bhavatItyarthaH / kiM viziSTasya gRhiNaH ? sarvArambhasya parigrahasya- sakalapApavyApAratatparasya sadA-sarvadA, ye punaH tridhAmanovAkkAyArUpeNa trividhaM kRtakAritAnumatilakSaNaM pApaM SaT kRtvA - SaDvArAn pratidinaM prativAsaraM procyApi uktvA'pi bhaJjanti-khaNDayanti teSAm asAdhUnAM kva tapaH ? tapo nAsti, satyavacanaM ca nAstyeva / jJAnitA- siddhAntaparicchettRtvaM ca nAsti / vrataM dIkSA ca nAstItyarthaH // 23 // devArtha-vyayato yathArucikRte sarvarturamye maThe // 24 // vyAkhyA- 'devArtha0 ' aho ! iti AzcaryaM sitapaTA:- zvetAmbarAH kaSTaM vrataM caranti - duSkaraM cAritraM anutiSThanti / kiMviziSTA ? sAdhuvyAjaviTA :- yativyAjena dhUrttAH / punaH kathambhUtAH ? For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-3, laghuvRttiH 175 yathArucikRtesvamanobhilASarUpe maThe nityasthAH sarvadA manoramajinagRhanivAsinaH / kiM kurvantaH ? devArthaM vyayataH-taddevadravyaM vyayaM kurvantaH / kathambhUte maThe ? sarvarturamye-sakalavasaMtAdiRtumanohare / punaH kathambhUtAH ? zucipaTTatUlazayanAH-nirmalapaTTavastrayut tulazayanAH komalazayyAzAyina ityarthaH / punaH kathambhUtAH ? sadgabdikAdyAsanAH-komalagabdikAdyAsanabhAjaH / punaH kathambhUtAH ? sArambhAH AraMbhasahitAH / punaH kathambhUtAH ? saparigrahA:-dhanadhAnyAdibhANDasaGgrahaparAyaNAH, saviSayAH-viSayAsaktacetasaH seAH-sakrodhAH / sakAGkSAH sambhogavilAsotkaNThitAH, sadA-sarvadA // 24 // ityAdyuddhatasopahAsavacasaH syuH prekSya lokAH sthitim // 25 // vyAkhyA 'ityAdyuddhata0' yeSAM mithyoktyA-mithyAtvavacanena sudRzo'pi samyagjJAnA api mano bibhrati-dhArayati / kathambhUtaM manaH ? sandehadolAcalam idaM samIcInam idaM vA iti ya sandehaH sa eva dolA-hinDolakastena caJcalaM, nanu nizcitaM sarvathA jinapathapratyarthinaH, ko'rthaH ? arhatpathazatrubhUtAH lokA:-janAH sthitim-anAcArarUpAM zrutvA ityAdhuddhatasopahAsavacasaH syuH, ko'rthaH ? uktaprakAreNa sahAsyavacanA bhaveyuH-'aho jainAH anyathAvAdinaH anyathAkAriNaH, asmAkameva darzanaM zreyaH ityAdi vacanasandarbheNa, ato hetoH abhimukhA api janAH zrutapathAt-jinasiddhAntamArgAd vaimukhyaM-vimukhatAm Atanvate-vistArayanti / mithyAvAdinAM mithyAvacanena abhimukhA api janA jinamArgAd vimukhA bhavanti, iti zlokArthaH // 25 // sarvairutkaTakAlakUTapaTalaiH sarvairapuNyoccayaiH, vyAkhyA-'sarvairutkaTa0' // 26 // 'tataH' iti pazcAt zlokasyAtra varttate / tato hetoHpazcAdukta hetoH-amuM-durmArgam AseduSAM-prasthitAnAM mAnasaM nUnaM-nizcitam etaiH krUramakArikrUraM kRtam etaiH kaiH? sarvaiH utkaTakAlakUTapaTalaiH atyugraviSasamUhai: na kevalam utkaTakAlakUTapaTalaiH sarvaiH apuNyoccayaiH-sakalapAparAzibhiH, na kevalametaiH sarvaiAlakulaizcaazeSasarpasamUhaiH, na kevalametaiH samastavidhurAdhivyAdhiduSTagrahaiH sakaladuHkhamanovyathAmaGgalAdipApagrahaiH / kathambhUtAnAM ? daurAtmyenaduSTAzayatvena jinapathaM nijaghnuSAm-ucchetRNAM, punaH kathambhUtAnAm ? vacanena iti UcuSAm-abhidadhuSAm // 26 // ataH . durbhedyasphuradugrakugrahatamaH stomAstadhIcakSuSAm // 27 // vyAkhyA-'durbhedyasphuradugra0' ato hetoH sadA-sarvadA mithyAcAravatAM-mokSamArgaviparItAcArayuktAnAM vacAMsi sakarNaH-sazravaNaH kathaM karNe kurute ? kathaM zravaNe dhArayati ? api tu na kathamapi ityarthaH / kathambhUtAnAM mithyAcAravatAM ? svayaM naSTAnAm / punaH kathambhUtAnAm ? For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 zrI saGghapaTTakaH anyanAzanakRteparanAzAya baddhodyamAnAM svayam naSTAH parAnapi nAzayantItyarthaH / punaH kathaMbhUtAnAM ? 'mahAmohAd'ghanapracuratarAvivekAt 'ahammAninAm'-ahameva, nAnyaH iti mAninAM / punaH kathambhUtAnAM ? siddhAntadviSatAM-jinazAstravairiNAm / punaH kathambhUtAnAM ? durbhedyasphuradugrakugrahatamaHstomAstadhIcakSuSAM-durbhedyAH durucchedyAH sphuranto-manasi jAgradrUpAH ye ugrakugrahA:-jinagRhanivAsAdayasta eva tamaHstomA:-andhakArapaTalAni, tairastaM prApitaM dhIreva cakSuryeSAM teSAm // 27 // yatkiJcid vitathaM yadapyanucitaM yalloka-lokottaro // 28 // vyAkhyA-'yat kiJcit ' yat kudhiyaH-kubuddhayaH tattaddharma iti bruvanti-ayameva dharma iti kathayanti tat durantadazamAzcaryasya visphUrjitaM-vijRmbhitaM, tat, kiM yat kiJcit vitathamalIkaM yaditi sAmAnyato nirdiSTa-vizeSato'nirdiSTanAmA, yadapyanucitam-ayogyaM yallokalokottarottIrNajinamArgAd bahirbhUtaM jinapravacanabAhyaM jinamArgAdatItamityarthaH, yadbhavinAMdehinAM bhavahetureva yena saMsArabandho bhavatItyarthaH, yataH zAstrabAdhAkaraM-siddhAntaviruddhaM na kevalaM dharma iti kathayanti / arhanmatabhrAntyA lAnti ca, ko'rthaH ? jinamArgo'yamiti mithyAjJAnena gRhNanti ca, kathambhUtAste ? mUDhAH // 28 // sAmprataM mugdhajanAn prati svamataM mokSapathatayAdizata, satpathagAminazca dhArmikAn svavacanAnanurodhitvenAjJatayA avajAnAnasya kasyacidyathAchandAcAryagrAmaNyo'prastutaprazaMsayA svarUpamAha kaSTaM naSTadizAM nRNAM yadadRzAM jAtyandhavaidezikaH // 29 // vyAkhyA-'kaSTaM' duHkhametannazcetasi varttate , yatkimityAha-yaditi vAkyopakSepe, yannRNAmadRzAM jAtyandhavaidezikaH kAntAre'bhIpsitapurAdhvAnaM pradizatIti sambandhaH / tatra 'nRNAM' puMsAM naSTadRzAm-alocanatvAt kAntArapAtena diGmUDhatvAcca prabhraSTaprAcIpratIcyAdikakupvibhAgaparicchedAnAm, adRzAMkAcakAmalAdinAM dRgvikalAnAM, na tu janmAndhAnAM, janmAndho janmAbhivyAptyA locanarahitaH / nanu so'pi taddezajAta itarebhyaH zravaNAdinA vijJAya kathaJcidiSTapurapathaM dekSyatIti tatroktaM "vaidezika" iti, videze-yojanazatavyavahite dezAntare jAto vaddhitazceti vaidezikaH / sa hi taddezasvarUpamAtrasyApyanabhijJatvAtkathaM prakRtamArga jAnIyAdapi / tataH karmadhArayaH / kAntAre janasaJcArazUnye durgavartmani 'pradizati' pratipAdayati abhIpsitapurAdhvAnaM-jigamiSitanagaramArga, kileti vArtAyAm, utkandharaH-udgrIvaH kandharAmunnamayya bhujadaNDamutkSipya kathayatItikaSTametat / tuH punararthe, idaM vakSyamANaM punaH kaSTataraM-pUrvasmAdapi kaSTAnmahAkaSTaM, yat kimityAha-'so'pi' prAgukto mArgadeSTA 'sudRzo' nirmalanayanAnata eva 'sanmArgagAn' iSTanagarasugamapathaprasthitAn tadvidaH samyaksanmArgajJAn yat hasati, sAvajJamiti For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-3, laghuvRttiH 177 kriyAvizeSaNaM, sAvahelaM ajJAniva, yathA mArgAbhijJA mArgamupadizanta upahasyante lokena, tathaite'pi tena / evaM prastutamupamAnaM yojayitvA prastutamupameyamidAnI yojyate, kaSTametat-'yat nRNAM' satpathecchupuruSANAM naSTadRzAm-atimugdhatayA satpathakupathavibhAgAnabhijJAnAt, adRzAMsamyagjJAnadarzanavikalAnAM jAtyandhaH-siddhAntarahasyalezAnabhijJaH sarvathA agItArthaH, so'pi gItArthasaMvAsAdeH kathaJcinmokSapathakathanapravINaH syAttatrAha-vaideziko garhitAcAratvAd gItArthamunipuGgavasaGgamAtravarjitaH eSa cAdhunikadussaGghapravaro nizaGkaM niHzreyasapathapratyarthimArgakathanadIkSito'yaM yathAchandaziromaNiH kazcidAcAryo mantavyaH / kAntAre-bhavamahATavyAM pradizati abhIpsitapurAdhvAnaM-muktimArgam utkandharodarzitAhaGkAravikAraH, tathA ca so'gItArthaH utsUtrabhASako mithyAdRSTiH kathaJcidapi satpathaM mokSamArgaM na vetti, nApyanyena gItArthena pratipAdito'pi pratyeti iti kaSTam, etatkaSTataraM tviti pUrvavat, so'pi prAgabhihito yathAcchandAcAryaH sudRzaH-samyagjJAnadarzanayujaH sanmArgagAn-jJAnadarzacAritralakSaNamuktipathapravRttAn tadvido-muktimArgavijJAn dhArmikAn suvihitasAdhUn yat hasati sAvajJamajJAniva, yathA-kimamI agItArthA mUrkhaziromaNayaH siddhAntarahasyaM jAnanti ?, ahameva sakalazrutapArAvAraMpAradRzvA, tato yamahaM bravImi sa muktimArga iti / kimityevamupahasatItyata AhatanmahAkaSTamityupamAnopameyayostulyatayA yojanA / atra ca mugdhajanapurato niraGkuzaM svakalpitaM caityavAsAdikamutsUtrapathaM prathayadvidhiviSayapAratantryaprarUpaNAnipuNAn, sugurusampradAyAnuvartinaH suvihitAnasUyayopahasan samprati vartamAnaH kusaGghAcAryavargo'nayA bhaGgyA kavinA pratipAdita iti vRttArthaH // 29 // sAmprataM zrutapathAvajJAdvAramupasaJjihIrSuH zuddhajinamArgasya duSTopacitasamuditakAraNakalApena samprati durlabhatvaM pratipAdayannAha saiSA huNDAvasapiNyanusamayahasadbhavyabhAvAnubhAvA // 30 // vyAkhyA-'saiSA huNDA' // evaM amunA prakAreNa anukUlaM-pratisamayaM duSTeSu-krUreSu puSTeSu satsu jainamArgo durlabhaH-arhatpatho duSprApyaH, yadA tu krUrAH puSTAstadA jainamArgo durlabho jAta ityarthaH / evaM kathaM ? saiSA huNDAnAmnI avappiNI-kAlavizeSaH / kathambhUtA-avasappiNI ? anusamayaM hasadbhavyabhAvAnubhAvA, anusamayaM-pratisamayaM pratikSaNaM hrasan-hIyamAnaH bhavyajanAnAM zubhabhAvasyAnubhAvaH-prabhAvo yasyAM sA / ayaM triMzat ugragrahazca / jinasiddhAntoktASTAzItigrahamadhyAt triMzataH pUraNo bhasmarAziH, kathambhUto bhasmarAziH ? kha-kha-nakhamitivarSasthitiH "pazcAnupUrvyA aMkaracanA jJAtavyA" / khaM-zUnyaM, tatpazcAt punaH khaM-zUnyaM, tat pazcAnnakhaM-viMzateraMkaH etAvat (2000) sthitiH / antyadazamamAzcaryaM ca asaMyatapUjA'nAcArapratipAdakamAzcaryaM ca tatsamA duSSamA ca tairevAvasappiNIbhasmarAzi For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH 178 dazamAzcaryaiH samA tatsamA duSamA duHkhakAriNI, tasyai jinamatahataye- jinamArgocchedanimittaM yadyete tuSTAstadA jainamArgoM durlabha ityarthaH // 30 // evaM tAvadaSTAdazavRttaiH prabandhena liGginAM zrutapathAvajJA pratipAditA / saMprati 'guNadveSadhI' riti dvAraM nirAkurvaMsteSAM guNadveSaM darzayannAha samyagmArgapuSaH prazAntavapuSaH prItyollasaccakSuSaH // 31 // vyAkhyA -' samyagmArgapuSaH 0 ' // udyad rUSaH - pracaNDakrodhAH satsAdhUn- suvihitayatIn na kSAmyanti na sahante / kiMviziSTAn satsAdhUn ? samyaGmArgapuSaH - jJAnAditrayasya mokSapatho[sya ]vistArakAn samyagjJAna- samyagdarzana- samyakcAritrapathapoSakAn / punaH kiMviziSTAn ? prazAntavapuSaH-rAgadveSAdirahitazarIrayuktAn / punaH kiMviziSTAn ? prItyollasaccakSuSaHprasannotphullanayanAn sarvatra sadayAvalokina ityarthaH / punaH kiMviziSTAn ? zrAmaNyaddhimupeyuSaHpaJcamahAvratasampattim AseduSaH - paJcamahAvratAni-prANAtipAta - mRSAvAdA- dattAdAna - maithunaparigrahANAM tyAgastasya sampattim upagatAni - ityarthaH / punaH kimbhUtAn ? smayamuSaHnirahaGkAriNaH / punaH kimbhUtAn ? kandarpakakSapluSaH - manmathazuSkatRNadAhinaH / punaH kimbhUtAn ? siddhAntAdhvani tasthuSaH - jinoktasamyagmArge sthitAn tatparAnityarthaH / punaHkimbhUtAn ? zamajuSaH - zAntiyuktAn punaH kimbhUtAn ? satpUjyatAM jagmuSaHvivekajanArAdhyatvaM prApitAn / evaM guNaviziSTAnapi sadyatIn udyadrUSaH - prabalakopAH na kSAmyanti - na sahante ityarthaH // 31 // devIyatyurudoSiNaH kSatamahAdoSAnadevIyati // 32 // vyAkhyA-'devIyatyu0' 'aho' ityAzcaryaM jano- lokaH aguNAgraNyam - aguNabhaNDAraM svam-AtmAnaM kRtArthIyati kRtArthamivAcarati AtmAnaM vihitasakalakarttavyamivAcarati, kathambhUto janaH ? mithyAtvagrahilaH - prabalamithyAtvagambhIraH pracaNDamithyAtvAbhinivezagrahagRhItaH / punaH kiM karoti ? urudoSiNaH- pracurAparAdhAn devIyati - devAnivAcarati, ye prabaladoSAstAn / devAn - jinasadRzAn manyata ityarthaH / punaH kiM karoti ? kSatamahAdoSAn praNaSTapracurAparAdhAn adevIyati - adevAn ivAcaratti / punaH kiM karoti ? mUrkhamukhyanivahaMmahAmUrkhasamUhaM sarvajJIyati - sarvajJamivAcarati / punaH kiM karoti ? tattvajJam ajJIyatiSaDdarzanavettAraM mUrkhamivAcarati / punaH kiM karoti ? jainamArgam unmArgIyatikumArgamivAcarati / punaH kiM karoti ? apatham - amArgaM samyakpathIyati - sanmArgamivAcarati / etAvatA sarvameva viparItAcaraNamAcaratItyarthaH // 32 // ye kecana duSTayatino muktamivAtmAnaM manyante tAn duSayitumAha For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-3, laghuvRttiH 179 saGghanAkRtacaityakUTapatitasyAntastarAM tAmyata // 33 // vyAkhyA-'saGghatrAkR0' jantuhariNavAtasya kuto mokSaH ? jantava eva hariNAH, teSAM samUhasya kuto mokSaH-kuto nirvANam ? kathambhUtasya jantuhariNavAtasya ? saGghavyAghravazasya utsUtraprajJApakaH svacchandacArI viSayalolupaH sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAsamavAyo bhUyAniha saGgha ucyate, sa eva vyAghraH, yathA vyAghrAyattasya hariNavAtasya mokSaH cchuTanaM na bhavati tathaiveti / punaH kathambhUtasya ? saGghatrA-zrAvakalokena kRtacaityakUTapatitasya bhaktyA tadAyattIkRtAni jinagRhANi, etAnyeva kUTAH mRgabandhanayantravizeSAsteSu pratibaddhasya / punaH kiM viziSTasya ? antastarAM ceto marmaNi tAmyataH khidyamAnasya mRgo'pi baddhaH san ceto marmaNyatitarAM khidyati punaH kiM viziSTasya ? sanmudrAdRDhapAzabandhanavataH san-tasya saGghasya mudrA caturdazyAdiparvatithayastA eva dRDhapAzAH, tairbandhanaM, tadyuktasya / ata eva spandituM-calitum api na zaktasya-na samarthasya / punaH kathambhUtasya muktyai-mokSArthaM kalpitadAnazIlatapasaHvihitadezacAritrAnazanAderapi / etatkramasthAyinaH-etasya-saGghasya kramorAtrisnAnAdikAparipATI tadvartinaH / etAvadbandhanayuktasya tatrApi saGghazArdUlavazasya jantuhariNavAtasya kuto mokSaH ? na kuto'pIyarthaH // 33 // itthaM mithyApathakathanayA tathyayA'pIha kazcit // 34 // vyAkhyA-'itthaM mithyA0' // iha-loke idam anucitam-ayogyaM kazcinmAjJAsIt / idaM jinavallabhenoktaM saGghapaTTAkhyam anucitamiti mA kazcinmaMsta kayA ? itthaM-pUrvoktaprakAreNa mithyApathakathanayAdigambaroktamithyApathaprakathanayA / kathambhUtayA ? tathyayApi-satyayApi / athAnantaraM kazcin mA kupat-mA krodhaM kArSIt / atha yadyevaM mithyApathakathanena pareSAM krodhazaGkA tadAsau na kathanIya evetyAha-'yasmA diti yasmAt kAraNAdetat kimapi digmAtraM kRpayAanukampayA kalpitaM-sakRt-jalpitaM ca-atizayenoktaM ca / kiM kRtvA ? nUn-mAnavAn prekSyaavalokya / kathambhUtAn nan ? jainabhrAntyA-'ayaM jainamArgaH' iti mithyAjJAnena kupathapatitAnkumArgaprasthitAn kasmai kalpitaM ? tatpramohApohAya-teSAM nRNAM pracaNDamohanAzAya / yathA'mI mUDhAH kupathaH svarUpaM vijJAya tatparityAgena satpathaM gRhItvA saMsArasAgaraM tariSyantIti kRpayA jalpitamityarthaH // 34 // kimapi digmAnaM jalpitam ? iti kathamuktaM yAvatA sakalameva kathaM noktamiti-ataH Aha prodbhUte'nantakAlAt kalimalanilaye nAma nepathyato'rhan // 35 // vyAkhyA-prodbhUta0 yaH kazcit nRSu-manuSyeSu kubodha nirasisiSuH san kudezanotpAditaM For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 zrI saGghapaTTakaH dUrIkartumanAH san duradhve-kumArge doSasaMkhyAM vivakSet-'kumArge etAvat-saMkhyAko doSaH' iti vaktumicchet sa pumAn ambho'mbhodheH pramitset-pramAtumicchet / veti pakSAntaraM sakalagaganollaGghanaM vidhitset-sakalAkAzasyAtikramaNamicchet / yo'mbho'mbhodheravagAhate, yazca samastagaganasyollaghanaM karoti sa kumArge doSasaGkhyAM vadati, ato digmAnaM jalpitamityuktaM, tasmAt kubodhaM nirasisiSuH kAruNyAt-'mA'mI saMsArasAgare buDantu' iti kRpAtaH kathambhUte duradhve ? anantakAlAt prodbhUteanantavarSamAsAdihetunA saJjAte, kalimalanilaye-duHkhamahApAtakanivAse / punaH kathambhUte ? nAma nepathyataH-nAmamAtrAcaraNataH arhanmAgabhrAntitAttvikajinamArgasAdRzyaM dadhAne-bibhrANe / punaH kimbhUte duradhve ? tattvataH-paramArthataH tadabhimare-arhanmArgaghAtake yathA abhimarAH pracchannaghAtakAH, svaveSeNa rAjAdikaM hantumazaknuvanto veSaparivarttanaM kRtvA rAjAdikaM nijanti tathA-ete'pi gRhasthaveSeNArhanmArgocchedaM kartuMmapArayanto . yativeSeNocchedayantItyarthaH // 35 // na sAvadyAmnAyA na bakuzakuzalocitayati, // 36 // vyAkhyA-tathA 'na sAvadyA0' iha-pravacane ete yatayaH-sAdhavaH adyApi duHSamAkAle'pi sUtraratayaH syuH-siddhAntAdhyayanAdhyApana-vyAkhyAna-zravaNaparAyaNAH bhaveyuH / kimbhUtAH ? yena sAvadyAmnAyAH na sapApasaMpradAyAH / punaH kimbhUtAH ? na bakuzakuzIlocitayatikriyAmuktAH bakuzaM zabalamaticAreNa samalaM prakramAccAritraM, tathA kutsitaM caraNaM yeSAM, teSAmucitAyogyA[ kriyA ]sAdhusAmAcArI tayA na yuktA-na sahitAH, kutsitayatikriyArahitA ityarthaH / punaH kiMviziSTAH ? madamamatAjIvanabhayaiH na yuktAH-jAtyAdimadamamatAgRhasthAdiSu jIvikAnirvAhastasmAd bhayaM yeSAM te tAdRzA na / punaH kiM viziSTAH ? na saMklezAvezA-na raudrAdhyavasAyotkarSAH, punaH kiMbhUtAH 'na kadabhinivezAH' na kutsitamAnasAgrahavantaH, punaH kathaMbhUtAH ? na kapaTapriyAH na mAyAvallabhAH, etAvatA duHSamAkAlaprabhAvAd anyatkartumapArayanta ityarthaH // 36 // saMvignAH sopadezAH zrutanikaSavidaH kSetrakAlAdyapekSA // 37 // vyAkhyA-'saMvignA: so0' asmin-jinazAsane satsAdhavaH-suvihitamunayaH vandyAH / kiMviziSTAH satsAdhavaH ? saMvignA:-nirvANecchavaH / punaH kiMviziSTAH ? sopadezAHdharmopadezatatparAH / punaH kiMviziSTAH ? zrutanikaSavidaH-zAstrarahasyanipuNAH / punaH kimbhUtAH kSetrakAlAdyapekSAnuSThAnA:-dezakAlAnusAreNa vihArAdikriyArambhiNaH / punaH kiMviziSTAH ? zuddhamArgaprakaTanapaTavaH-yathArthazruta-pathaprakAzanadakSAH yathArthameva zAstrapathaM prakAzayantItyarthaH / punaH kiMviziSTAH ? prAstamithyApravAdAH dUrIkRtamithyAzAstroktayaH / punaH kimbhUtAH ? niyamazamadametyAdiniyamo-dravyAdyabhigrahaH, zama:-kaSAyanigrahaH, damaH-indriyadamanam aucityaM For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga - 3, laghuvRttiH 181 sarvatra yogyatAnusAreNa vinayAdiprayoktRtvaM, gAmbhIryaM - alakSaharSAdivikAratvaM, dhairyaM - vipatsu api avikhinnatvaM cetaso'vaiklavyaM, sthairyaM vicArya karaNIyakAritvam, audAryaMvinayAdinA'dhyApanavitaraNam, AryacaryA satpuruSakramapravRttitA, vinayaH - abhyutthAnAdinA guruSu pratipattiH, nayo-lokalokottarAviruddhavartitvaM, dayA- duHsthAdidarzanA ( dA ) danti (karaNatvaM ) iti dAkSyaM - dharmakriyAsu nAlasyaM, dAkSiNyaM - saralacittatA, tato dvandvasamAsaH, ebhirguNaiH puNyAH pavitrAH / IdRzAH sAdhavo vandanIyA ityarthaH // 37 // sAMprataM prakaraNakAraH prakaraNaM samApnuvan- iSTadevatAvyAjenAvasAnamaGgalaM, sa cAyaM cakrabandhena svanAmadheyamAvirvibhAvayitumAha bibhrAjiSNumagarvamasmaramanAsAdaM zrutollaGghane // 38 // vyAkhyA-ahaM jinaM vande-tIrthaGkaraM namaskaromi / kimbhUtam ? bibhrAjiSNum - atyantaM virAjamAnam / punaH kimbhUtam ? agarvaM - garvarahitaM / punaH kimbhUtam ? asmaraM - jitakandarpaM / punaH kimbhUtam ? anAsAdam - avasannatAzUnyam / punaH kimbhUtam ? zrutollaGghane sadjJAnamaNi zAstrollaGghane. kevalajJAnasUryaM / punaHkathambhUtam ? varavapuH zrIcandrikAbhezvaraM zreSThazarIrakArtikakaumudInakSatranAthaM, punaH kimbhUtam ? varNyastutyaM, katham ? anekadhA - bahudhA, kai: ? asuranaraiH-daityamanujaiH, na kevaladaityamanuSyaiH zakreNa ca - indreNa ca / punaH kathambhUtam ? enacchidaM-pApachettAraM / punaH kathambhUtam ? viduSAM paNDitAnAM dambhAriMpASaNDazatruM, punaH kathambhUtam ? sadA-sarvadA anekAntaraGgapradaM, kena ? suvacasA - madhuragirA sadasannityAdirUpatayA anekAntaraGgapradAtAram / atra zloke sayatnena cakrabandha udbhAvanIyaH // 38 // cakramidamAsannam // jinapatimatadurge kAlataH sAdhuveSaiH // 39 // vyAkhyA- ' jinapatimatadurge0 ' adhunA idAnIM tairviSayibhiH iyaM svagacchasthiti: aprAthi vistAritA / kasmai ? svArthasiddhyai - nijakAryaniSpattaye, kevalaM svavazajanajaDAnAM zrRGkhaleva AtmA''yattI kRtA ye mUrkhajanAH teSAM bandhanAya zrRGkhaleva - nigaDa iva / kasmin sati ? sAdhuveSaiH- dhUrtaiH jinapatimatadurge- arhacchAsanaprAkAre abhibhUte sati, arhacchAsanameva durgaM prAkAraH "koTa" iti bhASayA tasmin viSayibhiH - kAmibhi: upadrute sati yadA bhagavacchAsanameva durgaM prAkAraH dhUrtai: upadrutaM tadA taiH dhUrtaiH iyaM gacchasthitiH nijagacchamudrA vistAri tetyarthaH / kutaH abhibhUte sati ? kAlataH - :- duHSamAkAladoSAt / kaiH ? bhasmakamlecchasainyaiH, yathA mlecchasainyaM kasmiMzcidapi durge svabhujabalena gRhIte dravyArthaM tadantarvarttinAgarikalokabandhanAya zrRGkhalA prasArayanti ca tathA liGginaH svakAryArthaM mUrkhajanabandhanAya gacchasthiti prasAritavanta ityarthaH // 39 // 1 For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 saMpratyapratime kusaGghavapuSi projjRmbhite bhasmaka // 40 // vyAkhyA-'saMpratyapratime0 ' // ittham - amunA prakAreNa lokaiH vayaM kadarthyAmaheupahasyAmahe / kayA ? sadAgamasya kathayApi - zuddhasiddhAntadharmasya dezanAvicAramAtreNApi / kiM kRtvA ? ekIbhUyaekamataM kRtvA / kathambhUtai rlokaiH ? tadAjJAparaiH - moharAjAjJAparaiH / kasmin sati ? moharAjakaTake prauDhiM jagmuSi sati, ko'rthaH ? mithyAjJAnarAjasainye prauDhatAM yAti sati / na kevalaM moharAjakaTakai prauDhiM jagmuSi sati prAguktakusaGgazarIre projjRmbhite sati - abhyudya sati / punaH kasmin sati ? durantadazamAzcaryam - asaMyatapUjAlakSaNam, tasmin visphUrjati sati / kuGghavapuSi / kimbhUte ? saMprati adhunA apratime asadRze kathambhUte dazamAzcarye ? bhasmakamlecchAtucchabale-bhasmarAzituruSkAdhipatisainyaiH - bhasmako bhasmarAzigrahaH, sa evArhacchAsanaratAnAmekabAdhAvidhAyitvAt mlecchAH - turuSkAsteSAM sainyaiH / yathA kazcinmahArAjAdhirAjo mlecchAmahAsAmantairbhUmaNDalaM sAdhayati tathA ayamapi moharAjA bhasmakAdibhirjinazAsanamatilaGghayatItyarthaH // 40 // zrI saGghapaTTakaH vRttikAra-prazastiH / kva jinavallabhasUrisarasvatI, kva ca zizormama vAgvibhavodayaH / zukavacovadimAM sujanAH khalu, zravaNayoH kutukAt prakariSyatha // 1 // zrIvIradAsa iti vIrajinezvarasya pAdAbjapUjanaparAyaNacittavRttiH / zrImAnabhUdamalakIrtivitAnakena, yenAvRtaM jagadidaM karuNAtmakena // 2 // tasyAtmajo'bhavadanantaguNAH samagrasamyaktvasaMgrahavivarddhitapuNyarAziH / zrIman hamIra iti dhIrataraH zarIraH, vAk karmahadbhiranizaM jinapUjanAya // 3 // tatputro'tipavitrakarmanirataH sadvidyayA sarvataH, khyAtaH SoDazahAyano'pyaracayat TIkAM sphuTArthAbhidhAm / lakSmIsena iti prasiddhamahimA devAn gurUnarcayan, jIyAjjIvadayAparaH paraparItApA'rtihantA varaH // 4 // "atha samarthanA vimale zrAvaNamAse, varSe tri-mahiSu - candra - (1513 ) saMguNite / kRtavAn lakSmIsenaH, -TIkAM zrIsaGgapaTasya // 5 // graMthAMka ||501 // // iti zrIlakSmIsenakRtA zrIsaGghapaTTakaTIkA sampUrNA // For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4 ||shriisngkpttttkH - lghuvRttiH|| laghuvRttikAraH - pU. upAdhyAya zrI harSarAjagaNivarya For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH zrIjinavallabhasUriviracitaH zrIharSarAjopAdhyAyavihitalaghuvRttiyutaH zrIsaGghapaTTakaH vande zAntijinaM zAntikaraM karmotkarojjhitam / mahodayendirodAraM, vighnasaGghAtaghAtakam // 1 // bhittvA duSkarmadurgaM zamadamabalataH sAdhikAdvAdazAbdaileMbhe tIrthaGkarazrIH sadatizayavatI lIlayA yena nRbhyaH / bhaktebhyazca pradattA sa suramaNiraho !! iSTadastvaM hi sArvastenAlaM mAM kuruSva svavimalakamalAlaGkRtaM varddhamAnaH // 2 // jinavallabhasUrIndraiH, kRtaH zrIsaGghapaTTakaH, / tad vyAkhyAmalpadhIH kurve, bRhaTTIkA'nusArataH // 3 // vyAkhyA-atha 'saGghapa ka]' iti kaH zabdArthaH ?, ucyate-'saGghasya'jJAnAdiguNasamudAyarUpasya-sAdhvAdezcaturvidhasya 'paTTako' vyavasthApatraM, yathA rAjAdayaH svaniyogibhyo vyavasthApatraM prayacchanti 'anayA vyavasthayA yuSmAbhirvyavaharttavya'-miti, evamihApi sAkSAdvipakSadoSadarzanadvAreNa svapakSasusaGghasya vyavasthA vakSyamANA darzyata iti saGghapaTTakaH / tatrAdivRttam ___vahnijvAlAvalIDhaM kupathamathanadhIrmAturastokalokaH // 1 // vyAkhyA-'stumaH' praNumaH, asmat aprayujyamAne'pyuttamapuruSaprayogakathanAdvayamiti kartRpadaM svayamiha jJeyaM, kaM ? devaM, dIvyate-stUyate zakrAdibhiriti devaH sa cAtra prakaraNAtaviziSTadevatAtvena stavArhatvAjjinaH, so'pIha kamaThatapoduSTatAspaSTanalakSaNAsAdhAraNavizeSa[ Na ]yogAtpArzvanAthaH / taM devaM stumaH, yo 'jagAdeva' pratipAdayAmAseva / iva zabdo[ 'ntra utprekSAdyotakaH / kiM ? iti tadevAhavidhuramityAdi / 'prAjJaiH' prekSAvadbhiH 'kArya' vidheyaM 'kupathaskhalanaM' sarvasAmarthyena pUrvAparA'visaMvAdizAstraviruddhamatanirAkaraNaM / kiM kRtvA ? 'prapadya' aGgIkRtya, kiM ? 'vidhuramapi-vyasanamapi / apiH sambhAvane, etatsambhAvayati sati For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH 185 sAmarthya svApAyazaGkayA kupathaskhalanA'vadhIraNaM tvanantajIvasaMsArakAraNatvena mahate'nayeti / kasya vidhuraM ?' 'svasya' AtmanaH kathaM ? sadyastatkSaNAt / kiletyAptavAde / kasmAdevaM jagAdeva ? ityata Aha-kAruNyAmRtAbdhiH- 'kathamayaM jano mayA kumArgapathAduddharaNIyaH' iti kRpApIyUSasAgaro bhagavAn / nahi lokakRpAM vinA kazcitsvakaSTamaGgIkaroti / kiM kurvANa evaM jagAdeva ? ityata Aha-'spaSTayan' prakaTIkurvan, kiM ? kamaThamunitapaH-kamaThAbhidhAnalaukikatapasvipaJcAgnirUpakaSThAnuSThAtA 'duSTaM' prANivadhalAbhapUjAkhyAtikAmanAdidoSayuktaM / kathaM duSTaM ? uccairatizayena / kiM kRtvA ? 'sandarya' darzayitvA, kaM ? 'nAgaM' paJcAgnitaponimittajvalitAgnikuNDAntarvati kASThakoTaramadhyagaM bhujaGgaM / kiM viziSTaM ? 'vahnijvAlAvalIDhaM' nirantaraM prajvaladvahnijvAlAvyAptaM arddhadagdhamiti yAvat / kva ? 'ane' purataH, kasyAH ? 'mAtuH' svajananyAH, na kevalaM mAtuH, tathA samastalokasya / kasmAtsakalajanamadhye bhagavAMstattapastirazcakAra ? yataH 'kupathamathanadhI:' asanmArgocchedadakSaH / evaM jJAnabalajJAtakamaThavidhAsyamAnajaladharadhArAsampAtAdisvApAyAbhyupagamenApi kamaThatapaso duSTatvaM spaSTayatA'rthAdetatpratyapAdi yat madvad bhavadbhirapi kumArgaskhalanaM svakaSTAGgIkAreNApi kAryamiti vRttArthaH // 1 // tadevamiSTadevatAstavamabhidhAya-idAnIM saGghavyavasthopadezatattvaM kathanIyaM, tacca yogyapuruSasya pratipAdyamAnaM sAphalyamAsAdayet, tenopadezarahasyabhaNanayogyaM zrotAraM nirUpayitumAha . kalyANAbhinivezavAniti guNagrAhIti mithyApatha // 2 // ___ vyAkhyA-'ucyase' upadizyase, tvamiti yuSmadaH zrotRnirdezaH, mayeti karturAtmanirdezaH / tatazca bhoH zrotaH ! mayA tvaM saGghavyavasthA pratipAdyase ityarthaH / kasmAd ? ityAhakalyANAbhinivezavAniti / iti zabdA atra sarve'pi hetvarthAH / kalyANa:-zubho'bhinivezaHAgrahaH, sadgraha ityarthaH, tadvAn, sadgrAhiNo hi sadupadezaratnazravaNe paramAnandaH samullasati 1 / tathA guNagrAhIti-alpIyaso'pi guNasya grahaNapravaNaH, doSaikagrAhiNo hi avidyamAne'pi doSe tadgrAhakatvameva syAt 2 / tathA mithyApathapratyarthIti, mithyApatho vakSyamANo yathAchandaprarUpitotsUtramArgaH tasya 'pratyarthI' virodhI, utsUtramArga zrotumapyanicchuH, utsUtrapathAbhilASukasya yathArthasiddhAntopadezastrAsAya syAt 3 / tathA vinIta iti gurvAdiSvabhyutthAnAdikaraNalAlasaH, vinItAyaiva guravaH siddhAntatattvaM kathayanti 4 / tathA azaTha itiRjusvabhAvaH, gurvAdiSu jIvikA (nahiH ti) nirapekSapravRttirityarthaH, zaTho hi na vidyAyogyaH 5 / tathA aucityakArIti ca-lokAgamAvirodhena gurvAdiSu yathAnurUpaM vinayAdipravRtticityaM tatkaraNazIlaH, aucityahInasya zeSaguNAH santo'pi kAzakusumasaGkAzAH 6 / tathA dAkSiNyIti, dAkSiNyamanukUlatA-janacittAnuvartitvaM, tadvAn , nirdAkSiNyo hi bandhUnAmapyedvegakRt 7 / tathA damiti-jitendriyaH, ajitendriyo hi gurusevAyAmapi mandAyate 8 / tathA For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 zrI saGghapaTTakaH nItibhaditisadAcArapArayaNaH, tadvato hi sarve'pi sAhAyyaM bhajante [ saMdatte ]9 / tathA sthairthIti, sthairyakAryArambhe'nautsukyaM, tadvAn, utsukA hi rAbhasyena kAryamArabhamANAH zAstAramapyudvejayanti 10 / tathA dhairyAti, dhairvI Apatsvapi manaso'kSobhyatvaM, tadvAn, adhIro'pi vinAkulitacetA gurumapi hIlayati 11 / tathA saddharmArthIti, sa [t ]n (?)-zobhano dharmo lokapravAharahita AjJAnugataH zuddho mArgaH, tasyArthI-gaveSakaH 12 / tathA vivekavAniti, pAriNAmikyA buddhyA yuktAyuktavimarzo vivekaH, tadvAn 13 / tathA sudhIriti, sudhI:-prAjJaH, ajJe hi vaktA'pi gururna kiJcitsaMskAramAdhAtumiSTe 14 / tadevaM pUrvoditasakalaguNagrAmasampannaH tvaM bhoH zrotaH !, tato mayopadezasarvasvaM zrAvyase iti vRttArthaH // 2 // idAnIM yogyazrotAraM prati yadvaktavyaM tatprastAvanAmAracayituM vRttadvayamAha iha kila kalikAlavyAlavaktrAntarAla // 3 // protsarpadbhasmarAzigrahasakhadazamAzcaryasAmrAjyapuSyan // 4 // vyAkhyA-evaMvidhe prANivarge sati sAdhuveSaiH so'yaM 'panthAH' mArgaH aprAthIti sambandhaH / 'atAni' vistAritaH, ko'sau ? 'panthAH'svecchAkalpitaM mataM 'sa' iti sakalajanaprasiddhaH 'aya'miti idAnI pratyakSopalakSyamANaH / kathamaprAthi ? 'abhitaH' samantAd bhUridezeSvityarthaH / kaiH ? sAdhuveSaiH, sAdhoH suvihitasyeva veSo rajoharaNAdinepathyaM, na tvAcAro yeSAM te tatheti, sanmuniliGgamAtradhAribhiH / kuta etadityAha-viSayibhiH, viSayanti-saMsAraguptau badhnanti AsevinaM prANinamiti viSayAH-zabdAdayaH tadvadbhiH, viSayAsaGgo hi yatInAM dIkSayA viruddhyate / kiMrUpaH panthAH ? [jinoktipratyarthI ]? jinAnAmuktirvacanamAgamaH tasya 'pratyarthI' virodhI / kasmAdevaMvidhaH panthAH prathitastaiH sakliSTetyAdi, sakliSTaH-sAtatyena dhArmikajanopatApakartA raudrAdhyavasAyavAn, dviSTo-matsarI-guNavadguNadhvaMsanapraguNabuddhiH mUDho heyopAdeyavimarzazUnyaH, prakhalaH-prakarSeNa pizunaH guNavad guNAsaDhUSaNAropaNacaturaH, jaDo-durmedhA yo jana-steSAmeva caturvidhaH sa saGghastasyAmnAyaH-ziSyapraziSyAdisantAnaH tatra raktAH-prItimantaH, yadvA saGkliSTAdivizeSaNopeto jano nAma suvihitasaGghastasyAmnAyogurupAramparyAgatazrutaviruddhAcAraNA tatra raktAH-pakSapAtinastaiH, te hi svasadRzajanAcaritaM prAmANyena pratipadyante, ata eva evaMvidhA jinoktapratyarthinameva mArga prathayanti / atha dIpyamAne sUrye iva pAramezvare pathi kuta evaM prathanasya tamasa ivAvakAzastatrAha-'jagati' loke 'viralatAM' stokatAM-alpajanAbhyupagamanIyatAM 'yAti' prApnuvati sati / kasmin ? jainendramArgebhagavatpraNIte zuddha pratizrotasi pathi / kasmAdetat ? ityata Aha-protsarpadityAdi, protsarpatzrIvIramuktisamaye tajjanmarAzisaGkrAntyA tatpakSasaGghasya bAdhAvidhAyitvAt projjRmbhamANo bhasmarAzinAmA-maGgalAdivat krUragrahastasya 'sakhA' mitraM, rAjAditvAt / tatazca protsarpadbhasma For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH 187 rAzigrahasakhaM yaddazamAzcaryam-asaMyatapUjAlakSaNam / atra ca sakhyaM bhasmarAzidazamAzcaryayolaukikasakhayoriva dvayorapi sAhacaryeNa duSkA[ aikakA ]ryakAritvaM yathAchandaprAbalyakAritvena mithyAtvapoSastasya sAmrAjyamiva, sAmrAjyaM yathA rAjJaH kasyacit sakalamaNDalAdhipatyaM[ ripuvi ]jayapurassaramAjJaizvaryaM sAmrAjyamucyate, evamihApi suvihita janatiraskAreNa sakalalokasyAsaMyatajanavazavartitvaM dazamAzcaryasya sAmrAjyaM, tena 'puSyad' edhamAnaM-varddhamAnaM 'mithyAtvaM' atattve tattvapratipattirUpaM, tadeva 'dhvAntaM' andhakAraM, samyagjJAnAvalokananirAsakSamatvAt, tena 'ruddhe' vyApte jainendramArge / atha kva sati jainendramArge / mithyAtva[dhvAnta ]ruddhatvAdviralatAM prApte ? ityAha-iha kiletyAdi, iha-jagati, kilazabdArthastvane vakSyate, prANivarge-mAnavasamudAye sati / kiMrUpe ? lokoktyA kalikAlo jinoktyA duHSamAkAlastena, kalikAla eva-duHSamAkAla eva nikhilAnAcAragaralanilayatvAd vyAlaHsarpastasya 'vaktrAntarAlaM' vadanamadhyaM, tatra sthitim avasthAnaM 'juSate' sevate yaH tasmin / ata eva tattveSu bhagavatpraNIteSu jIvAjIvAdiSu 'prItiH' etAnyeva vAstavAni tattvAni, na tu kutIrthikapraNItAni, [iti cetasaH pramodaH / tathA 'nIte' yA'yasya-sadAcArasya 'pracAraH' pravRttiH / tatazca gatauyathAkramaM kudarzanAbhyAsadurvidagdhatvena pramAdAkrAntatvena ca naSTau [tattva ]prItinIti-pracArau yasya sa tathA, tasmin / tathA, 'prasarat' tathAvidhagurusampradAyAbhAvAt-prAdurbhavad 'anavabodhaH' samyaksiddhAntArthAparijJAnaM, tena parisphurantaH kApathAnAm 'oghAH 'samUhAstaiH 'sthagitaH' tiraskRtaH sugaterapavargalakSaNAyAH 'sargo' niSpattiryasya sa tathA, tasmin / 'samprati' idAnIM / kileti sambhAvane, sambhAvyate etat yatkalikAlAnubhAvAt sampratyevaMvidhe prANivarga iti vRttadvayArthaH // 3-4 // _ idAnIM yogyazroturagre sAdhuveSakalpite pathi dazabhidvAraiH tatprarUpitaM dharma kathayan tasya ca karmanirmUlanakSamatvamasambhAvayan idamAha. yatrauddezikabhojanaM jinagRhe vAso vasatyakSamA // 5 // __vyAkhyA-atra pathi ayaM dharma:-cetkarmaharo bhavet tadA merurabdhau tarediti sambandhaH / 'atra' asmin pratyakSopalabhyamAne 'pathi' mArge-liGgikalpite mate dharma auddezikabhojanAdiH, ayaM 'cet' yadi 'karmaharo' jJAnAvaraNIyAdidhvaMsadakSo 'bhavet' syAt tadAnIM merurlakSayojanamAna:parvatarAjaH 'abdhau' sAgare taret / ayaM ca 'nidarzanAlaGkAraH-tatazcAyamarthaH-samudre pASANakhaNDasya taraNamasambhavi kiM punarmeroH' ? tato yathA meroH samudrataraNamaghaTamAnam evamasya dharmasya karmaharatvamiti / 'yatra' yasminpathi, kiM ? yatInAmauddezikabhojanAdirdharma iSyata iti sarvatra kriyA'dhyAhAraH / tathA 'uddezena' vikalpenayatInmanasi kRtvA nivRttaM-niSpAditam auddezikaM / krItAdikatvAd-ikaN / tacca tadbhojanaM cAzanAdi / yadyapi siddhAnte For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 zrI saGghapaTTakaH auddezikazabda udgamadoSadvitIyabhedArthaH zrUyate, tathApIha vakSyamANavRttArthaparyAlocanena AdhAkarmaNi varttate, tasyaiveha kevalayatinimittavidhIyamAnatvena mahAdoSatayA vivakSitatvAt, uddezanivRttasya ca sAmAnyavyutpattyarthasyobhayatrApi samAnatvAt / atra yatInAmaudezikabhojanagrahaNe yathAchandA yukti darzayanti-pUrvaM hi bahavo'tyantaM dAnazraddhAlavaH zrAddhA abhUvan, tena yatInAM prAsukaiSaNIyenApi bhaikSyeNa nirAbAdhaM nirvAho'bhUt, idAnIM duSSamAkAladoSAt daridratAmalpatAM ca gacchatsu zrAddheSu aidaMyugInamunInAM tathAvidhazaktisaMhananavikalAnAM zuddhena bhaktAdinA saMyamanirvAhAbhAve yadi kazcicchraddhAlustIrthAvicchedamicchuH zrAddhaH sAdhusaGgha nimittakRtabhaktAdinA'pi dharmAdhAraM zarIramavaSTambhayet tadA ko doSaH ? AtmA ca yatinA yathA kathaJcana rakSaNIyaH, tasmAdyatInAmAdhAkarmikabhojanamaduSTaM, saMyamazarIropaSTambhakatvAt, kalpagrahaNavacchuddhabhojanavadvA / tathA yatibhirAdhAkarmikabhojanaM vidheyaM, zrAddhazraddhAvRddhihetutvAt, dharmadezanavaditi prayogAvapyupapadyate 1 / tathA 'jinAnAm' arhatAM gRhaM, tatra 'vAsaH' sarvadA'vasthAnam / iha kecitsukhazIlatayodyatavihAraM kartumazaknuvanto yatInAM caitya evaM sadA'vasthAnaM yuktamiti pratipedire, te cAhuH-tasmAt idAnIM jinagRhavAsa eva sAdhUnAM saGgataH pratibhAti, na ca tatrAdhAkarmikAdayo doSAH, tIrthakarArthaM kRtatvAt / caityam-idAnIntanamunInAmupabhogayogyam, AdhArmikadoSarahitatvAt, zuddhAhAravadityAdi / tadevaM sUkSmadRSTyA vimRzatAM viduSAM citte caityavAsa evedAnIntanamuninAM saGgatimaGgati 2 / tathA vasatyakSameti, vasatau paragRhe nivAsaM prati akSamA mAtsaryam, AdhAkarmastrIsaMsaktyAdidoSajAlarahitajinagRhavAsalAbhe AdhArmikavasativAsasya atyantamanucitatvAt / ko hyunmattaH pathyAzanaprAptAvapathyamaznIyAt, tasmAtparagRhavasatirasamIcinA'dhunAtanayatInAm / yazcAgame paragRhavAsaH zrUyate sa tAtkAlikasAttvika yatyapekSayeti 3 / tathA 'svIkAraH' svAyattApAdanaM, keSu ? ityAha-'artho' draviNaM 'gRhasthaH' zrAddhaH 'caityasadanaM' jinagRhaM tato'rthazcetyAdi dvandvaH, teSu / tatra dravyasvIkArasyAgame niSiddhatve'pi sAmpratayatInAM tatsvIkAro yuktaH, taM vinA glAnaparacakradurbhikSAdyavasthAyAM bhaiSajapathyAdyanupapatteH / prAyeNa gRhamedhinAM kAladoSAnnirddhanatvena nirddharmatvena ca yaticintAdyavidhAnAt, tenArthasvIkAraH sAmpratikamunInAM saGgata ivAbhAtIti 4 / tathA zrAvakasvIkAro'pi adyatanamunInAmutsargApavAdapadavidurANAM na niyuktikaH / pUrvaM hi kAlasya sausthyAdatizayavatpuruSabAhulyAjjainamatabAhyA api janAH zvetAmbarabhikSubhyaH sabahumAnaM bhikSAdikaM viteruH, sAmprataM tu jainamArgavaimukhyena teSAM tathAvidha zvetAmbaraditsAyA abhAvAt, ataH zrAddhasvIkAraM vinA bhikSA'vApterapyanupapatteyuktaH samprati zrAddhasvIkAra: 5 // tathA caityasvIkAro'pi muninAM samIcInaH, samprati gRhasthAnAM caityacintAM prati niravadhAnatayA yatisvIkAramantareNa kAlena tabhraMzasambhavAt mArgalopaprasaGgena cAgame tvarthApattyA tatsvIkAra For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 vibhAga-4, laghuvRttiH syAbhidhAnAt 6 / tathA na vidyate 'prekSitaM' cakSuSAnirIkSaNam, AdizabdAtpramArjanaM rajoharaNAdinA yatra tadAsanaM viSTaraM syUtagabdikAdau zuSiragambhIrasiMhAsanAdau ca pratyupekSaNAdi yatInAM na zuddhyati, tena ca tatra na kalpate upaveSTum / caityAvAsinaJcaivaM pratipadyantepravacanaprabhAvanAhetostAdRzAsanopavezanasyApi sAdhiyastvAt, pravacanaprabhAvanAyAH pradhAnadarzanAGgatvena yathAkathaJcana vidheyatvAt / tataH siddhamidam-AcAryANAM gabdikAdyAsanamupAdeyaM, pravacanaprabhAvanAGgatvAt, sammatyAdipramANazAstrAdhyayanavat 7 / tathA 'sAvadyaM' sapApam 'Acaritam' AcaraNA, tatra 'AdaraH' AgrahaH / AcaraNA hi niravadyaiva pramANam, eSA tu sAvadyA, [ hiM]hA ?) digbandhAdyAcaraNAdyabhyupagame yatestadvidhIyamAnanikhilapApArambhAnumatyAdyApatteH, tathA hyeSA caityavAsibhirAhatA, yatasteSAmayamAzayaH-prAyeNa sampratitanayatInAM gRhasthAnyo'nyAkRSTyaM kalahenAvyavasthayA sarvamasamaJjasamApadyate, tasmAdeSA'pyAcaraNA'dyatanakAlApekSayA yuktimatIti 8 / tathA 'zrutasya' siddhAntasya 'panthA' mArgastatrAvajJAanAdaraH / te hyevamAhuH-bhagavatsiddhAnto hi naikAntaniSTho , vihitAnAmapi keSAJcidanuSThAnAnAM kvacinniSedhAt niSiddhAnAmapi kvacidvidhAnAt, ato na AsthAM kRtvA kevalayA siddhAntavyavasthayA kimapi kartuM parihartuM vAM pAryate, tenAgamabahiSThA'pi kAcit- . sukumArakriyA adyatanasAdhupravartitA vivekinAM niHzreyasAya bhaviSyati, kiM zruteneti 9 / tathA 'guNiSu' jJAnAdivatsu yatiSu 'dveSadhIH' mAtsaryabuddhiH, svayaM nirguNAnAM tadguNAnasahiSNUnAM tadupajighAMsayA duSTA matiriti eteM ca paragRhavAsino dhArmikaM manyA AtmAnamevaikaM guNairutkarSayanto nikhilAnapyaparAn dUSayanta aidaMyugInaM saGghamapyavamanyamAnAstatpravRtti dUreNa pariharanto lokavyavahAramapyajAnAnAH saGghabAhyA eva, atassarvathaivaite ucchettavyAH, dveSa evaiSu zreyAn 10 / . "gautamAdiSu vartitvAttAdRzeSu yatidhvaniH / kathameteSu varteta ?, nirguNeSvaJjaseti cet ? // 1 // " - "kalpakSoNiruhAM yadvad, guNAyoge'pi varttate / nimbAdiSu tarudhvAno, vinA vipratipattitaH // 2 // " "yathA ca jAtyaratnAnAM, guNAbhAve'pi tAdRzAm / kAce sAndrAMzu cAkacikye, maNizabdaH prayujyate // 3 // " .. "gautamAdiguNAyoge-'pIdAnIntanasAdhuSu / udyacchatsu svazaktyaivaM, pravartyati yatidhvaniH // 4 // " iti vAstavakSAntyAdidazavidhayatidharmasparddhayaiva yathAchandaiH pradarzito dharmo'yaM cetkarmaharo bhavedityAdi pUrvavyAkhyAtamiti vRttArthaH // 5 // For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 zrI saGghapaTTakaH idAnImetAni dazadvArANi yathAkramaM kathayan prathamaM tAvajjIvopamardAdyanekadoSaprakaTanapUrvamauddezikabhojanadvAraM pratyAkhyAtumAha ___SaTkAyAnupamRdya nirdayamRSInAdhAya yatsAdhitam // 6 // vyAkhyA-kaH 'saghRNo' dayAlurvidan-sAdinimittametanniSpannamiti jAnan iheti pravacane 'jighatsati' attumicchati ? / "adeH sanantasya ghasAdeze rUpaM" / kiM tat ? 'saGghaH' sAdhusAdhvIrUpaH zramaNagaNaH AdizabdAdekadvitrAdizramaNaparigrahaH, tasya bhaktaM-tatkRte nivRttamazanAdi, nAmeti kutsAyAm, atIva kutsitametadbhaktaM yatInAM, jAnato muneH kRpAlorevaMvidhaM bhaktaM bhoktuM na kalpata ityarthaH / kathaM tatkutsitam ? ata Aha-yatsAdhitaM, tacchabdasya yacchabdena nityAbhisambandhAt, tatazca yadbhaktaM 'sAdhitaM' niSpAditaM, gRhastheneti zeSaH / kiM kRtvA ? 'AdhAya' uddizya, kAn ? 'RSIn' yatIn, yatibhyo mayaitaddeyamiti citte kRtvetyarthaH / atha niravadyavRttyA yatinimittaM kRte'pyasmin ko doSaH ? ityAha-'upamRdya' vidhvasya 'SaTkAyAn' pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasAkhyAn SaDvidhajIvanikAyAn / kathamupamRdya ? ityAha-nirdayamiti kriyAvizeSaNam / nanu bhavatvetadyatyarthaM sAdhitaM kutsitaM, tathApi siddhAntAniSedhAnna dUSyatItyAha-zAstreSu' grantheSu nizIthAdiSu 'pratiSidhyate' yatibhojyatayA nivAryate yadbhaktaM kathaM ? asakRt-atyantaduSTatAkhyApanAya muhurmuhuH, tathA ca AhAropadhivasatyAdhAkarmavicArAvasare nizIthe'bhihitam "ee sAmannayaraM, AhAkammaM tu giNhae [bhuMjai]jou / so ANA aNavatthaM, micchattavirAhaNaM pAve // 1 // " tathA piNDaniyuktAvapi"AhAkammaM bhuMjai na paDikkamae ya tassa tthaannss| emeva aDai boDo, lukkavilukko jaha kavoDo // 2 // " dazavaikAlikaniyuktAvapi"uddiTukaDaM bhuMjai chakkAyapamaddaNe gharaM kunni| paccakkhaM ca jalagae, jo pIai kahannu so sAhU ? // 3 // " nanvastu evamAgamaniSedhaH tathApi tasya muninA svayamakRtAkAritAnanumatatvAttadA dadAnasya tasya muneH ko doSaH ? ityAha- 'nistriMzatAM' nizzUkatA-nirdayatvam 'Adhatte' karoti yattattadAdhAyinizzUkatAkArakaM yadbhaktam / ayaM bhAvaH-svayamakRtAdyapyAdhAkarmajAnan gRhNAno munirbhaktimad gRhiNaH prasaGgAsaJjanAt atyantagRnunizzUkatvena sacittamapi na jahyAt, ataH kathaM na doSaH ?, taduktam "saccaM tahavi muNaMto, girhato vaDDae pasaMgaM se| niddhaMdhaso ya giddho, na muai sajiyaM pi so pacchA // 1 // " For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH 191 ata eva atyantam etat jihApayiSayA gaNadharA AnurUpyeNa - upamAnAni darzayAmAsuH / tathA cAha-gomAMsAdIti, go:- surabhermAMsaM, AdizabdAt vAntoccArasurAgrahaH tairUpamA sAdRzyaM yasya tattathA / yadbhaktamAhu-buvate gaNadharA:, yathAhi gomAMsabhakSaNaM lokadharmaviruddhatvena mahApApahetutvAdatyantaninditatvAcca vivekinAM sarvathA heyaM, tathA''dhAkarmabhaktamapi, evaM vAntAdiSvapi yathAsambhavaM yojyam / atheti prakArAntare, yadbhaktaM bhuktvA muniryAti - gacchati 'adho'dhastAt, saMyamAditi jJeyam, athavA adhogatiM narakam / atra ca vRtte ekavAkyasthenaiva yacchabdena sakalavAkyArthe dIpite yatpratipadaM yacchabdopAdAnaM tatsaGghAdibhaktasyAtyantapariharaNIyatA khyApanArtham / yatsAdhvAbhAsaiH - idAnIntanakAlApekSayA yatInAmAdhAkarmabhojanamapISyate tadanumAnAbhyAM niSidhyate, tathAhi yatInAmAdhAkarmabhojanamanupAdeyaM, SaDjIvanikAyopamardaniSpannatvAt, tathAvidha vasatyAdivat / tathA yatInAmAdhAkarmabhojanamabhojyaM, dharmalokaviruddhatvAd, gomAMsAdivaditi / evaM copapannametat-saGghAdibhaktaM yatInA na bhoktavyamiti vRttArthaH // 6 // idAnIM devadravyopabhogadUSaNapradarzanadvAreNa jinagRhavAsanirAkaraNAyAha gAyadgandharvanRtyatpaNaramaNiraNadveNuguJjanmRdaGga / vyAkhyA-khalurnizcaye, jinagRhe 'arhanmatajJA' bhagavadAgamanipuNA yatayo naiva vasanti, tadAgame tad nivAsasyAtyantaM nivAraNAt, santo - vivekinaH / kutaH ? ityata Aha- 'satI' zobhanA kRtrimA bhaktiH tasyA 'yogyam' ucitaM tasmin, bhaktireva yatastatra karttuM yujyate / bhaktiyogyatAmeva vizeSato vizeSaNadvAreNa darzayati- gAyadityAdi, gAyanto - bhagavad guNAnevotkIrttayanto 'gandharvAH ' pradhAnagAyanA yatra tattathA, nRtyantI - nATyazAstroktakrameNa karacaraNAdi - aGgavikSepaM kurvatI 'paNaramaNI' vArastrI nRtyakI yatra tattathA, raNantomukhamarutAbhighAtAnmadhuraM dhvananto 'veNavo' vaMzA yatra tattathA, guJjantomArdaGgikaiH pANibhyAM tADanAd gambhIraM svananto 'mRdaGgA' maru[ mura ]jA yatra tattathA, preGkhantyolambamAnatvAt mandapavanena kampamAnA devasevArthaM viracitAH 'puSpassrajaH ' puSpamAlA yatra tattathA, udyat - bhagavatpratimA vilepanArthaM vimardanasamucchaladgandhadvAreNa prasaranmRgamadaH - kastUrikA yatra tattathA, lasantaHpaTTAMzukamayatvAnmuktAphalAdivicchittiyuktatvAcca dIpyamAnA ullocA - zcandrodayA yatra tattathA, caJcanto-mahAdhanavastrAlaGkArAlaGkRtazarIratvAt bhrAjiSNavo 'janaughA: ' zrAvakasaGghA yatra tattathA, tatazca gAyadgandharvaM ca tannRtyatpaNaramaNi cetyAdi karmadhArayastasmin / e bhagavadguNagAnAdIni pravarANi jinagRhe bhaktihetukAni bhavyAnAM zubhabhAvollAsahetutvAt zraddhAlubhiH kriyante, athaivaMvidha bhaktiyogyajinagRhe kimiti sAdhavo na nivasanti ? ata Aha-'trasanto' bibhyantaH, kuto ? devadravyasya 'upabhogaH ' satataM tatra zayanAsanabhojanAdi For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH 192 karaNena upayogaH tathA 'dhruvA' zAzvatIyAvajjIvam athavA 'dhruvaM' nizcitaM 'maTho' jinagRhajagatIsambaddho yatinimittaniSpannaupAzrayastasya 'patitA' AdhipatyaM-jinagRhalekhyakodgrAhiNikAkarmAntarAdisakalacintAkAritvenAdhikAritvamiti yAvat / tathA bhagavatpratimApratyAsattau bhojana-zayanAsana-niSThIvanAdyavidhikaraNena bhagavatyAzAtanA avajJA, tatazca devadravyopabhogazcetyAdi dvandvaH / tAbhyaH / atha gRhiNA bhagavannimittaM svadraviNena nirmApite devagRhe vasato devadravyaM kanakAdikamanupabhuJjamAnasya yateH kathaM devadravyopabhogaH ?, jinadravyaniSyanne hi tatra nivasatastadravyaM sAkSAddhAnasya gRNhato vA sa syAditi cenna, gRhiNA svadravyanirmApitatve'pi tasmin devArthaM kRtatvena devadravyatvAt, tathA ca tatra vasataH sAkSAttaddhanamupabhuJjAnasyApi munerdevadravyopabhogopapatteH, sAkSAddevadravyaniSyanne tu kA vArtA ? iti yatibhirjinagRhe na vAsaH kArya iti vRttArthaH // 7 // idAnIM jinAdyAsevitatvena siddhAntoktatvena ca yatInAM paragRhavasatiM vyavasthApayan vasatyakSamA dvAraM kAvyadvayena nirasisiSurAha sAkSAjjinairgaNadharaizca nisevitoktAM // 8 // citrotsargApavAde yadihaM zivapurIdUtabhUte nizIthe // 9 // vyAkhyA-kaH sakarNaH pumAn "paragRhe' gRhasthagRhe 'vasati' nivAsaM 'vidveSTi' mAtsaryAt na kSamate-niSedhayati ? munipuGgavAnAM-suvihitayatInAM, na kazcidityarthaH, ayamarthaH-akarNo hi karNI vinA siddhAntoktAmapi paragRhavasatimanAkarNayan dviSyAdapi yaH punaH sakarNaH sazravaNaH atha ca sahRdayaH paragRhavAsacaityAntarvAsaguNadoSavicAracatura iti, sa paragRhavasatiM yatInAmanumodayatyeva, na tu dveSTi / kiMrUpAM vasati ? 'niSevitA' ca soktA ceti karmadhArayaH / kathaM ? 'sAkSAt' pratyakSaM-svayamityarthaH kaiH ? jinaistIrthakRdbhirgaNadharai-autamasvAmiprabhRtibhiH / caH samuccaye / jinAdibhiruktA, tAM / tathA sajyate sakyate jano'sminniti saGgaH-gRhadhanakanakatanayavanitAsvajanaparijanAdiparigrahaH, nirgatAH saGgAt nissaGgAsteSAM bhAvastattA, tasyA 'agrimaM' mukhyaM 'padaM sthAnaM munInAM paragRhavasatiH, athavA nissaGgatAyA 'agrimaM' maulaM 'padaM' lakSma-liGgamityarthaH "padaM vyavasitatrANa-sthAnalakSmAMhivastuSu" ityanekArthavacanAt / nissaGgatA hi munitvalakSaNaM, vahniriva dAhapAkAdisAmarthyasya, tasyAzca liGgaM paragRhavasatiH, nahi svAdhIne vibhave vidvAn kazcitparamupajIvediti / atra ca padazabdasyAvi ziSTaliGgatvAnna vizeSyaliGgatA kiM kurvan vidveSTi ? ityata Aha-'jAnan' AgamazravaNenAvabuddhyamAnaH / kAM ? zayyAtara ityukti-rbhASA, tAm / siddhAnte hi zayyAtara iti bhASA zrUyate, na cAsau sAdhUnAM paragRhavAsaM vinopapadyate, tathAhi-'zayyAyA' vasatyA yatibhyo dAnaM, tayA tarati saMsArasamudramiti zayyAtarazabdArthaH, paragRhavasatiM vinA yatInAM na kazcitsAdhuzayyAdAne yateta, na ca taraNamastIti For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 4, laghuvRttiH 193 zayyAtarazabdasya svArthAlAbhe nirviSayatvApattyA siddhAnte pratisthAnamuccAraNaM kathamiva zobhAM bibhRyAt ?, tasmAdAgame zayyAtarazabdazruterapi paragRhavasatirmunInAM jJAyate / tathA anagArapadaM ca, jAnanniti sambadhyate / caH samuccaye / na vidyate ' agAraM' gRhaM yasyAsau anagAraH, tatazca anagAra iti padavyapadezaH, zrute hyanagArapadaM yativAcakaM pratipadaM zrUyate tacca teSAM svAgArAbhAvena parAgAravAsena ca saGgacchate / anyathA svAgArasadbhAve caityavAse vA yathAkramaM yatergRhipatimaThapativyapadezaprasaGgenAnagArapadavaiyarthyamApadyeteti / nanu yadi hi sarvAgame caityavAso'nabhimataH syAttadA paragRhavasatiH kSamyetApi, yadA tu tatra kvaciccaityavAse kathite'pi haThenaiva bhavadbhiH paragRhavasatirAsthIyate, tadA kathaM kSamyate ? ityAha- citrotsargetyAdi, yadyasmAt iha pravacane 'nizIthe' prakalpAdhyayane paJcamoddezakAdau kimbhUte ? sAmAnyavidhirutsargaH vizeSavidhirapavAdaH / utsargazcApavAdazceti dvandvaH / tatazca 'citrau' nAnAvidhau vasatyAdigocarAvutsargApavAdausAmAnyavizeSavidhI yatra sa tathA, tatra tathA 'zivapUryA' mokSanagaryA 'dUtabhUtaH ' sandezaharasadRzastatra, bhUtazabdasyAtra sadRzavAcitvAt, 'prAk prathamaM 'uktvA' pratipAdya 'bhUribhedA: ' prabhUtaprakArA 'gRhigRhavasatI:' gRhasthasadanarUpopAzrayAn pazcAt caramaM kAraNe tathAvidhavaMsatyalAbhalakSaNe hetau 'apodya' apavAdaviSayIkRtya, tA eMveti gamyate / ayamarthA:nizIthe pUrvamautsargikA vasatibhedA yativAsayogyatvena kathitAH / yathA- "mUluttaraguNavisuddhaM, thI - pasu -paMDaka - vivajjiyaM vasahi / sevijja savvakAlaM, vivajjae huMti dosAo // 1 // vicchinnA khuDDaliyA, pamANajuttA u tiviha vasahIo / paDhamabIyAsu ThANe, tasya ya dosA ime huMti // 2 // " tathA sAdhvIruddizyoditam "guttAguttaddArA, kulapatte satti- maMta-gaMbhIre / bhIyaparissamaddavie, ajjA sijjAyare bhaNie // 1 // "ghaNakuDDAsakavADA, sAgAriyabhagiNimAi peraMtA / nippaccavAyajogA, vicchinnapurohaDA (pazcAdvArakAH) vasahI // 2 // " tadalAbhe pazcAttA evApavAdoditAH / yathA- dravyapratibaddhAyAmapi vasatau kAraNe na vastavyaM, tathA cAha "addhANaniggayAI, tikkhutto maggiUNa asaIe / gIyatthA jayaNAe, vasaMti to davvapaDibaddhe // 1 // " "rUvaM AbharaNavihI, vatthAlaMkArabhoyaNe gaMdhe / Aujja-naTTa - nADaya, gIe sayaNe ya davvammi ||2||" For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 "addhANAniggayAI, tikkhutto maggiUNa asaIe / gIyatthA jayaNAe, vasaMti to bhAvapaDibaddhe // 3 // " "jaha kAraNe purisesuM, taha kAraNe itthiyAsu vivasaMti / addhANavAsasAvaya-teNesu ya kAraNe vasaI // 4 // " tata apodya kiM kRtamityata Aha- nyayami, saMyatAnAM nivAsa iti sambandhaH / 'saMyatAnAM' suvihitAnAM nivAso 'vasthAnaM nyayami kva ? agAridhAmni gRhasthagRhe / kIdRze ? strINAM 'saMsaktiH' saMsargo-rUpAdyApAtapratyAsattiH / AdigrahaNAtpazupaNDakAdigrahaH / 'tad yukte'pi' tatsahite'pi, AstAM tadrahita ityapi zabdArthaH / nanu "baMbhavayassa aguttI" ityAdi vacanAtstrIsaMsaktimati "pasupaMDagesu vi ihaM, mohAnaladIviyANa jaM hoi / pAyamasuhA pavittI, puvvabhavabbhAsao taha ya // 1 // " ityAdi vacanAtpazupaNDakasaMsaktimati ca parasadane vasatAM saMyatAnAM manmathotkalikAdyanekadoSa sambhavAt kathaM tatra vAso niyamitaH ? tatrAha - abhihitA nizIthe pratipAditAyatanA strIsaMsaktyAdi sambhavatkandarpavikArA asatpravRttinivRtipaTIyasI tiraskaraNI kaTAdyantadrdhAnarUpA ceSTA, yadAha "jIu pabhUyatarA, sappavitti viNivittilakkhaNaM vatthaM / sijjai vigai jao, sA jayaNANAe viyammi // 1 // " zrI saGghaTTakaH 'ANAe viiyaMmi' tti AjJayA AptopadezanItyA 'vipadi ' dravyaM - kSetra - kAlabhAvAdItyarthaH / 'tatkAriNAM tadudyatAnAM yathAha "bhAvammi ThAyamANA, paDhamaM ThAyaMti rUvapaDibaddhe / tahiyaM kaDagacilimilI, tassA saiThaMti pAsavaNe // 1 // " "pAsavaNe mattaesuM, gaNe annattha cilimilIrUve / sajjhAe jhANe vA, AvaraNe saddakaraNe ya // 2 // " "jahi appayarA dosA, AbharaNAINa dUra umiyA / cilimilInisi jAgaraNaM, gIe sajjhAya jhANAI // 3 // " "addhANaniggayAI, tikkhutto maggiUNa asaIe / gIyatthA jayaNAe, vasaMti to davva sAgarie ||8||" ."addhANaniggayAI, vAse sAvayabhae va teNabhae / AvaliyA tivihe vI, vasaMti jayaNAi gIyatthA ||9|| " For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH 195 iyaM yatanA strIsaMsaktivasatimadhikRtyoktA / pazupaNDakasaMsaktAyAmapi vasatau vasatyAm etadanusAreNa sambhavinI yatanA dRSTavyA, tadayamarthaH-strIsaMsaktyAdi sambhave'pyevaMvidha yatanA sAvadhAnAnAM munInAM tajjanyA doSAH prAduSSanti sarvatreti, sarvasmin api vasatyadhikArapravRttoddezakAdau / nanvevaM yatanAvatAM caityavAse'pi ko doSaH ? ityata Aha na tu, 'tu' punarbhede'vadhAraNe vA, tena na puna va vA 'mata' iSTaH kvApi uddezakAdau caitye jinagRhe nivAso nivAsa ityubhayatra yojyate, etaduktaM bhavati-yadi hi caityavAso yatInAM kvacinmataH syAt tadA strIsaMsaktyAdiyukta iva gRhe vasatAM, tatrApi kAJcit yatanAM brUyAt na caivaM, tato'vasIyateagAridhAmnyeva saMyatAM-yatInAM vAso, na caitya iti / tasmAt na sakarNena tat dveSo vidheya iti kAvyadvayArthaH // 9 // . sAmpratamAditrayagocarasvIkAradvAratrayamekavRttenAha ___pravrajyApratipanthinaM na tu dhanasvIkAramAhurjinAH // 10 // vyAkhyA-natvityakSamAyAM, na kSamyata etat, yaduta-sAdhUnAM dhanasvIkAra iti, yato 'dhanasvIkAraM' dravyasaGgraham 'AhuH' buvanti jinAH, atra jinAnAm idAnImatItatvenopadezAsambhavAt 'AhuH' ityatrAtItavibhaktiprAptAvapi yadvarttamAnakathanaM tatteSAM svAgamaiH granthasaGgrahavipAkapratipAdakaiH sphuradrUpatayA'dya yAvadanuvRttibhirabhedAdhyavasAyena vartamAnatayA'vabhAsAt tadupadezadAnapradarzanena ziSyANAM dhanasvIkAraM pratyatijihIrSA yathA syAditi jJApanArtha, evam uttarapade'pi yojyam / kIdRzaM ? 'pravrajyAyAH' sarvasaGgatyAgarUpAyA dIkSAyAH 'pratipanthina' virodhinaM, virodhazcAtra badhyaghAtakalakSaNaH tathAhi-dravyasaGgraho mUrchApariNAmaH pravrajyA ca tadviratipariNAmaH tayozcAtra balavatA mU>>pariNAmena tadviratipariNAmo bAdhyata iti tathA 'sarvArambhiNAM' sakalasAvadyArambhapravRttAnAM gRhiNAM parigraho mUcha hetuH mAmakatvabuddhiH sa tathA, tam / tuzabdo'rthasvIkArAt asya bhedapradarzanArthaH / atizayena 'mahAsAvA' mahAsapApam 'AcakSate' vadanti, jinA iti pUrvasmAd anukRSyate / atra cAhuriti kriyA'nuvRttyaiva sAvadyasiddhAvAcakSata iti punarabhidhAnaM dvArAntaranirAkaraNametaditi jJApanArtham / ayamarthaH-gRhiparigrahe hi tatkRtakAritAdisakalamahArambha-mahAparigraha-janitapApAnumatyAdinA yatInAmapi tatkRtAdinikhilapApaprasaGgo'taH kathaM tasya nAtimahAsAvadyatA ?, parakRtamahApApa-syAtmanyadhyAropaNameva cAtizabdArthaH / taduktam-"ArambhanirbharagRhasthaparigraheNa, tatpAtakaM sakalamAtmani sanda-dhAnAH / satyAt patantya-ha ha !! taskaramoSadoSaM, mADhavyanigrahabhayaM sitabhikSupAzAH // 1 // " iti / ata eva gRhiparigraho yatInAM prAyazcittApattyA zrute nivAritaH, yaduktam "osanna-gihisu lahuge" tyAdi / etena gRhisvIkAraM prati yatparasya pUrvaM hi kAlasya sausthyAdinA yuktyabhidhAnaM tadapi nirastam / kAladoSAt kutIrthikAdi-bhUyastve'pi gRhisvIkAramantareNApi bhadrakAdizrAddhebhyo For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghaTTakaH yatInAmadhunA'pi bhikSAdiprApterupapatteH, ataH kevala audarikatvApattyA'tIvopahAsapadaM viduSAM tadarthastatsvIkAra iti / yo'pi "jA jassa ThiI jA jassa saMtii puvvapurisakayamero so taM aikamaMto anaMtasaMsArIDa hoi / ityAgamopanyAsaH so'pi na bhavadabhimataprasAdhakaH, anyarthA - tvAt, na hi gRhiparigrahasAdhako'yaM prakRtAgamaH, kintu gaNadharAdInAM ziSyapratiziSyaparigrahaviSayaH, tathAhi-yA kAcit asya gaNadharaziSyapratiziSyAdeH sthitiH - pratikramaNavandanAdau nyUnAdhikakSamAzramaNadAnAdilakSaNA sAmAcArI, yA vA yasya santatirgurupAramparyeNAlocanAdidAnaviSayaH sampradAyaH, yA ca pUrvapuruSakRtA gaNadharAdipravarttitA 'merA' maryAdAgacchavyavasthA, tAmatikrAman anantasaMsAriko bhavatIti, atra hi gaNadharaziSyAdInAM svasvagurupradarzita-sthityAdyatikrame'nantasaMsAritApattyA pratiniyatagaNadharaparigrahaviSayatvamavasIyate, zrAvakANAM tu sarvadhArmikagaccheSvavizeSeNa bhaktapAnAdibhaktyabhidhAnAt / dharmaguruSu tadgacche vA vizeSeNa dAnabhaktipratipAdanaM tatteSAM duSpratIkAratayA, na tu tat svIkAraviSayatayeti / evaM gRhiparigrahaH sarvathA yatINAM nocita iti 5 / tathA 'caityasya' jinagRhasya 'svIkaraNaM' svAyattatApAdAnaM, tatra / turatrApi prathamadvArAdasya bhedamAha - 'garhitatamaM ' pratyahaM sakalacaityakRtyacintA-. taddavyopabhogAdinA loke'pyatininditaM 'mAThapatyaM' maThanAyakatvaM 'syAt' bhavet 'yateH 'muneH / etaduktaM bhavati-caityasvIkAre hi yatInAM taccintanaM sakalamanuSTheyaM tasya cArambhadoSavattayA dravyastavatvena yatInAM nivAraNAt, evaM ca tvameva paribhAvaya mArgAnusAritayA buddhyA yanmunerdevAdhikAraM cintayataH kathaM mAThapatyamatikutsitaM na prasajyata ? iti / laukikA apyAhuH-tathA"yadIcchennarakaM gantuM, saputrapazubAndhavaH / deveSvadhikRtiM kuryAt - goSu ca brAhmaNeSu ca // 1 // "narakAya matiste cet, paurohityaM samAcara / varSaM yAvatkimanyena, mAThapatyaM dinatrayam // 1 // 3 // idAnIM nigamayati-yasmAt arthe yasmAt evamityuktakrameNa 'vratavairiNI' cAritra - pratipanthinI, iti hetvarthe bhinnakamaH sa cAgre yokSyate, mamatA - arthAdiSu svIkArabuddhiH, iti yasmAdvetorna yuktAnopapannA - 'muktyarthinAM' nirvANAbhilASiNAM muninAmiti vRttArthaH // 1- 10 // 6 // sAmpratam asaMyamAdidoSapradarzanenAprekSitAdyAsanadvAraM nirAkarttumAha 196 bhavati niyatamatrAsaMyamaH syAdvibhUSA // 11 // vyAkhyA-' bhavati' jAyate 'niyataM' sarvadA 'atra' gabdikAdyAsane'saMyamo jIvarakSA'bhAvaH, gabdikAdernityasyUtatvAdinA pratyupekSaNAdi abhAve vivarAdinA tadantaH praviSTAnAM tadantare cotpannAnAM vA trasAdInAM tatropavezanena vinAzasambhavAt / bhikSoriti vRttamadhyasthaM padaM sarvatra sambadhyate / 'syAt' bhavet 'vibhUSA' zobhA, tatropaviSTasya jagato'pyuparivartyahamiti vibhUSAkAryabhimAnapravRtteH, vibhUSA ca yatInAmavazyaM varjanIyA, yaduktaM - " vibhUsAvattiyaM bhikkhU, kammaM baMdhai ccikkaNaM / saMsArasAyare ghore, jeNaM paDai duruttare || 1||" iti / 'nRpateH ' rAjJaH 'kakudaM' For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH cihna, rAjAdInAmeva prAyeNa maharddhikAnAM tatropavezanadarzanAt / 'lokahAso' janatotprAsanaM, cazabdo doSasamuccaye / 'bhikSoH yateH' aho !! bhikSopajIvino muNDitA api evaM - vidhAsaneSUpavizantItyAdi serSyajanavacanazravaNAt 'sphuTataro' lokaprakaTaH / iha gabdikAdI 'saGgaH' parigraho mahAdhanatvena mUrcchAhetutvAt 'sAtazIlatvaM' sukhalAlasatvaM, tadantareNa haMsarUtAdipUrNeSu susparzeSu tathAvidhAsaneSu yatianucitatayA siddhAntaniSiddheSUpavezo'sambhavI, uccai - ratizayena, iti hetau / ebhyo hetubhyo 'na khalu' naiva, khaluravadhAraNe mumukSo-makSArthino yateH 'saGgataM' yuktiyuktaM gabdikAdyAsanam, upabhogatayeti zeSaH / lokaprasiddho rUtAdibhRtaAsanavizeSo gabdikA / AdizabdAt-masUrasiMhAsanAdiparigrahaH / etena yadapi " nANAhio varataraM" ityAdyAgamabalena pravacanaprabhAvanAGgatayA yatInAM gabdikAsiMhAsanAdi -AsanopavezanasamarthanaM tadapi sukhazIlatAvilasitam / tadevaM yatInAM gabdikAdyAsanamanupAdeyam, asaMyamahetutvAt, AdhAkarmikabhojanavaditi vRttArthaH // 11- 7 // sAmprataM nAmoccArasAvadyAcaritAbhidhAnapurassarataddoSapradarzanena sAvadyAcaritadvAraM nirasyannAha gRhI niyatagacchabhAg jinagRhe'dhikAro yateH // 12 // (pRthvI) vyAkhyA- 'gatasya' pUrvaM prasthitasya kasyacit 'anu' pazcAd 'gataM' gamanamanyasya yattad gatAnugataM, tadeSAmastIti gatAnugatikAH / astyarthe ika pratyayastaddhitaH / ayamarthaH- yathA gaDarikAH kAJcana dizaM pratItya kAJcidekAmavivekAM puro gacchantImavalokya tadanumArgeNa pAzcAtyAH sarvA api tAmanugacchanti, na mArgasya sugama-durgamatvAdikaM mRgayante, tathA jinapravacane sukhalolatayA kaJcidekaM pravAhamArge gacchantaM vIkSya tacchIlatayA'nye'pi tad nyAyAnyAyatAmavicArayanto ye tamanugacchanti te saMsArapathAbhinanditatvAt tathocyante, tairgatAnugatikairlokapravAhapatitairyatyAbhAsaiH 'ada' etatsakalajanapratyakSaM gRhIniyatagacchabhajanAdikaM sAvadyAcAritam, asya sAvadyAcaritasya anekavidhasyApi samudAyarUpatayaikatvavivakSaNAt / kathamiti kSepa' garbhaprakAravacano nipAtaH " kena kutsitaprakAreNa 'asaMstutaM' yatInAm akRtyatayA aparicitam api anucitamiti yAvat / prastutaM prArabdhamAdRtamityarthaH / tadeva nAmagrAhamAha-gRhI zrAvako 'niyataM' gacchAntaraparihAreNa ekataraM gaccham' AcAryam / pratibaddhayatisamudAyaM 'bhajate ' parigRhNAti sa tathA gRhiNAM niyatagacchabhAktve hi yatInAmidAnIM sarvaM bhaktapAnAdi nirAbAdhaM nirvahatIti dhiyA tAdRzagurUpadezena gRhI nizcitanijagacchabhAg bhavatIti kriyApadaM yathAsambhavamadhyAhAryaM gRhIniyatagacchabhAktvaJca yatInAM tadgatasakalArambhAnumatyAdinA pApasattvaprasaGgenAsaMstutam / tathA 'jinagRhe' devasadane' 'dhikAraH' sakala 197 For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 zrI saGghapaTTakaH tatkRtyacintanaM niyogo 'yate'muneH, zrAddhAnAmidAnIM taccintAniravadhAnatA-vyAjena asya cAsaMstutatvaM caityasvIkAradvAranirAkaraNe prAgeva darzitam / tathA 'pradeyaM' vitaraNIyam azanAdi, azanaM-bhojanamodanAdi, AdizabdAt pAnakAdigrahaH 'sAdhuSu' yatiSu / atra ca sampradAne'pi viSayavivakSayA saptamI / yathA-tathA yena tena prakAreNa-azuddhamapItyarthaH / 'Arammibhibhi' rgRhasthairadhunA kevalena zuddhenAzanAdinA nirvAhAbhAvAditi, chadmanA azuddhAzanAdidAnapravartanasya cAsaMstutatvam auddezikabhojananirasanAvasare pratipAditam / tathA 'vrataM' sarvaviratiH, Adi- . zabdAddezaviratisamyaktvAropaNatadantikagamanAdigrahaH, tatazca 'vratAdividheH' sarvaviratyAdiabhyupagamasya vAraNaM' niSedhaH 'suvihitAntike' sanmunisamIpe agAriNAM-zrAddhAnAm, etat dezanApariNatAntaHkaraNA na asmatpAveM dIkSAdikamamI gRhISyanti iti buddhyA, etasya cAsaMstutatvaM teSAM suvihitAbhyAse dezanAkarNana-vratAdiniSedhena yatyAbhAsotsUtradezanA asila.. tAlUnavivekamastakatayA, taddhetukAtivArita-prasaradurgativajrApAtApAdanAt, anyadurgatipAtanaM ca yatInAM pApAdapi pApIyaH / evaM ca cintyamAnamAdhunikamunInAM sAvadhAcaritamAgamaviruddhatAyAH kathaM na jAghaTIti ? iti kAvyArthaH // 12 // 8 // idAnIM zrutapathAvajJAdvAranirAsamupakramate nirvAhArthinamujjhitaM guNalavairajJAtazIlAnvayam // 13 // vyAkhyA-'nirvAhArthinaM' kevalodarabharaNaprayojanaM, na tu saMsAranistArakAGkSiNam, ujjhitaM-hInaM 'guNalavaiH' kSamAdilezairapi, pravrajyAyogyo hi puruSaH kSamAdiguNavAn bhavati, taduktam-"pavvajjAe joggA, Ariyadesammi je samuppannA / jAikulehi visiTThA, taha khINappAyakammamalA // 1 // evaM pavvaie cciya, avagayasaMsAranigguNasahAvA / tatto ya tavvirattA, payaNukasAya'ppahAsA ya // 2 // " ayaM tu kSamAdi aMzenApi tyaktaH / tathA 'zIlaM' svabhAvaH sadvRttaM ca 'anvayazca' kulaM, zIlaM cAnvayazceti dvandvaH, tataH ajJAtAvaviditau zIlAnvayau yasya sa tathA, tam / parIkSitazIlakulasya hi pravrajyAdAnaM zAstre'bhihitam, aviditasvabhAvo hi kaSAyaduSTAdinA kvacidaparAdhe gurvAdinA zikSitaH tamapi jighAMsati, evamajJAtavRtto'pi taskarAdiH pravrajitaH tacchIlatvAt stainyAdikaM kadAcidAcaran gacchamapi tulAyAmAropayati, tathA aviditakulo dIkSitaH kathamapi karmodayAt dIkSAM jihAsuniraGkazatayA jahAtyeva, kulInastu kadAcidakAryaM cikIrSurapi kaulinyasatataguruzikSAnibiDanigaDaniyamito na karotyeva / tathA 'muNDIkRtaM' dIkSitaM 'guruNA' AcAryeNa / tAdRzivineyavaMzasame vaMze jAtaH sa tathA'kulodbhava ityarthaH / tathA tena tat sajAtIyavineyatulyAguNA niHzIlatAdayo dharmA yasya sa tathA / tataH karmadhArayastena karmadhArayasamAsakaraNena ca guruziSyayorvaMzaguNAtyantasAjAtyaM vyanakti, tAdRzo hi tAdRzameva muNDayate "samAnazIlavyasaneSu sakhya"miti vacanAt / For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH 199 'svArthAya' svaprayojanAyasvazarIrazuzrUSAdihetave, na tu saMsAraduHkhebhyo mocayituM, tamevaMvidhaM 'yadarcayanti' malayaja-ghusRNaghanasArAdinA vastrAdinA ca satataM pUjayanti / 'adhika' miti kriyAvizeSaNam-atiriktaM 'devebhyo' jinebhyo'pi 'janAH' zrAvakalokAH / nanu te taM pUjayantaH tAdRgguNA eva bhaviSyantItyata Aha-'vikhyAtaguNAnvayA api' jagati pratItagAmbhIyaudAryakSamAdiguNamahAkulA api, AstAM taditara ityapi zabdArthaH / kasmAdevamityata Aha-lagnogragacchagrahA iti hetugarbha vizeSaNam / lagnaH-cetasi niviSTa 'ugro' dRDho 'gacchagraho' gacchapratibandho yeSAM te tathA / bhavatu nirguNo vA guNI vA'yaM, kiM no'nayA cintayA ? gurubhirayamasmAkaM pradarzitaH, tathA asmadvaMzyairapi ayaM gurutvenAbhyupagataH, na ca vayaM tebhyo'pi parIkSAdakSA, ataH tatparipATImanurudhyamAnA nainaM hAsyAma iti vihitasvagacchagocaramano'bhinivezA ityarthaH / atha vidurANAmapi teSAM tAdRkSe nirbandhe ko heturityata Aha-'mahato' atiprabalasya 'mohasya' mithyA'bhinivezasyApi tathAvidhAbhyarcanAdikaM 'jRmbhitaM' lIlAyitaM, tathAhi-na gurUpadarzitatvaM nirguNe'pi tacchiSye abhyarcanAdinibandhanaM, yadi hi guruH svAjanyAdinA nimittena nirguNamapi svaziSyaM mohAd gurutayA darzayati naitAvatA'sau bahumAnamarhati, vivakinAM guNAnAmeva bahumAnahetutvAt, te cet tatra na santi tadA kiM niSphalena gurUpadarzitatvena ?, tathA svavaMzajAbhyupagamasyApi nirguNagurubahumAnahetutve lakSmIprAptAvapi nRNAM svakulakramAgatadAridryAderaparityAgaprasaGgAt na caivaM loka upalabhyate, yaduktam"suguruprAptau kuguruM, kramAnuSaktamapi jahati dhImantaH / ciraparicitamapi nojjhati, nidhilAbhe ko nu daurgatyam // 1 // " tatazcaivaM sthite yannirguNe'pi gurutvAbhyupagamenAbhyarcanAbhisandhiH samahAmohamahimA eva iti vRttArthaH // 13 // - etarhi gacchamudrAmudritatayA lokAnAM saddharmApratipattyAdinA zrutAvajJAmIkSamANAH saviSAdamAha duSprApA gurukarmasaJcayavatAM saddharmabuddhirnRNAm // 14 // vyAkhyA-'duSprApA' durlabhA 'saddharmabuddhi' bhagavatpraNItanirupacaritadharmajighRkSA / pAramezvarasya dharmasya sarvasyApi zobhanatvAvizeSAt kiM saditi vizeSaNeneti cet ? na, tasyApIdAnIM kAladoSAt anuzrotaH-pratizrotorUpatvena dvaividhyadarzanAt, tathAhi-sukhazIlajanaiH siddhAntanirapekSasvacchandamatipravartito bahujanapravRttigocaraH panthA anuzrotaH, zrutoktasakalayuktyupapannaH svayaM bhagavatprajJApitaH prekSAvatpravRttiviSayastu pratizrotaH, ato'nuzroto'vyavacchedena pratizrotaH saGgrahItuM saditi vizeSaNam / keSAM duSprApA ? 'nRNAM' puMsAM 'gurukarmasaJcayavatAM' mahAjJAnAvaraNAdisambhArabhAjAM, samprati hi gurukarmatvAjjIvAnAM na prAyeNa pratizrotasi pravRttirupalabhyate, yaduktam-"ayogyabhAvAd gurukarmayogAllokapravAhaspRhayA For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 zrI saGghapaTTakaH durApA / prAyo janAnAmadhunA pravRttiH, pathi pratizrotasi jainacandre // 1 // " jAtAyAmapi kathaJcit bhavyatvaparipAkAt prAdurbhUtAyAmapi saddharmabuddhau 'durlabho' durAsadaH 'zubhaguruH' yathArthasiddhAntaprarUpaNanipuNo lokapravAhabahirbhUtacetovRttiH kAlAdyapekSAnuSThAnapaTiSTaH sUriH / ayamarthaHsaddharmamanorathabhAve'pi sadupadeSTraguruM vinA nAsAvAsAdyate, yaduktam-"dhammAyarieNa viNA, alahaMtA siddhisAhaNo / vAyaM / arayavva tuMbalaggA, bhamaMti saMsAracakkammi // 1 // " sa ca prAyeNa sAmpratamutsUtrabhASakAcAryaprAcuryeNa tathAvidho nAlpabhAgyalabhyaH, yaduktam-"yasyAnalpavikalpajalpalaharIyugyuktayaH sUktayaH, sajjaM jarjarayanti saMsadi madaM visphUrjatAM vAdinAm / yazcotsUtrapadaM na jAtu dizati vyAkhyAsu sa prathate, saccAritrapavitritaH zubhaguruH puNyairagaNyairyadi // 1 // " prApta:samAsAditaH 'sa' uditaguNagururguruH 'puNyena' bhavAntarasambhRtasukRtena 'cet' yadi, tathApizubhaguruprAptAvapi 'kartuM' vidhAtuM 'svahitaM' Atmana AyatisukhAvahaM karma saddharmapratipattilakSaNaM. . 'nAlaM' na samarthA 'amI' puNyaprAptazubhaguravo mAH / athAsAditasuguravo'pi te kimiti na svahitAya yatante ? ityata Aha-'gacchasya' svavaMzAbhyupetayativargasya 'sthitiH' yuSmatkulAdRto'yaM gaccho'ta enaM vihAya yuSmAbhiH nAnyadezanA-zravaNa-samyaktva-pratipatyAdikaM vidheyamiti gRhiNaH pratItya liGgikRtA vyavasthA, tayA 'vyAhatAH' evaMvidhazubhaguruprAptAvapi niHsattvatayA kimenAM gacchasthiti muJcAmo na vetIti karttavyatodbhrAntAntaHkaraNAH / evaM gacchasthitivyAhatAH teSAM svahitakaraNAsAmarthyamupalabhya tadupacikIrSuH cetaH samullasatkaruNApArAvAraH prakaraNakAraH prAha-kaM bUmaH' ityAdi, ataH kaM puruSavizeSaM 'bUmo' bhaNAmaH ?, kaM 'iha' jagati 'Azrayemahi' sevemahi ? kaM ArAdhyema' dAnAdinopacarAmaH ?, eteSAM bhaNanAdInAM madhyAtki 'kurmahe' vidadhmahe ?, yadi kasyacinmahAtmano bhaNanena ArAdhanena vA gacchasthitiM vimucya saddharmapratipattyA ete svahitamAcaranti tadaitadapi kriyate, paropakRtidIkSitvAtsupuruSANAmapi / athavA yadAhi prAptasuguravo'pi tattvaM jAnAnA apyevaM gacchasthityA vyAmuhyanti tadAM kaM brUma ityAdi, ayamarthaH-ajAnAno hi tattvam svayaM vA kasyacidbhaNanArAdhanAdinA vA tadbodhayitvA saddharme sthApyetApi, ete ca mUDhA jAnanto'pi gacchasthitivyAhatA, iti kathaM tatra sthApayituM pAryate ?, tat sarvathA'smaccetasyamISAM sanmArgavyavasthApane na kazcidupAyaH pratisphurati, ataH kiM kurmahe' iti viSAdavacanam / idamatraidamparyaMmahAsattvasattvopAdeyo hyayaM saddharmaH, ete cAtiklIbAH, anyathA ki viduSAM gacchasthitibhiyA ?, yadi hi liGginaH svalAbhAdihetunA gacchasthiti darzayanti, tathApi gRhiNA parIkSApUrvaM dharmaH pratipattavya iti vRttArthaH // 14 // idAnIM kasyacidayogyasyAcAryapadaprAptyA tadasacceSTitapradarzanena zrutAvajJAM jJApayannAha kSutkSAmaH kila ko'pi raGkazizukaH pravrajya caitye kvacit // 15 // For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH 201 vyAkhyA--' kSutkSAmaH' bubhukSA kSINakukSiH gRhasthAvasthAyAM, kileti sambhAvane, ko'pi - ajJAtanAmA' raGko' bhikSAko'ta eva kutsito'nukampito vA 'zizuko' bAlaH, "kutsAyAmanukampane vAkaH ' / tato raGkazcAsau zizukazceti karmadhArayaH / raGkasya vA kasyacit zizuka iti, pravrajya - muNDIbhUya 'caitye' liGgisambandhijinagRhe, kvacidanirdiSTanAmni 'kRtvA' vidhAya laJcAdinA kaJcana kamapi baddhamUlaM balIyAMsaM yatiM zrAvakaM vA pakSaM sahAyaM, tAdRksAhAyyaM vinA gadRzAm AcAryapadalAbhasambhavaH / ' akSatakaliH ' yatkiJcinnimittamAtraM prApya ziSyAdibhiH saha nityamakhaNDitakalahaH 'prApta' AsAdita[ ssan ]vAn san (?) taditi vivekinAM viDambanAspadam 'AcAryakaM' AcAryatvaMsUripadamityarthaH / 'citram' adbhutametat 'caityagRhe' devabhavane 'gRhIyati' gRha ivAcarati, yathA nijagRhe gRhI zayanA-sana-pAna-sambhoga - tAmbUlabhakSaNAdikaM nizzaGkaM samAcarati, tathA'yamapi / tathA 'nije' svakIye gacche 'kuTumbIyati' kuTumba ivAcarati, yathAhi gRhasthaH kuTumbe parvadineSu dAnAnupradAnAdiSu pravarttate, evaM eSo'pi sAdhusAdhvyAdivarge tathA pravartamAna evamucyate / yadi vA AcAryeNa hi smAraNavAraNAdipUrvakaM pratyupekSaNapramArjanaziSyAdhyayanAdhyApanAdinottarottaraguNasthAnAdhiropaNena svagaccho nityamevekSaNIyaH yathA doSaM ca zikSaNIya iti siddhAntasthitiH / yathA gRhI dravyArjanagRhakarmAdi-karaNadakSaM putrAdikaM bahumanyate tadanyaM cAvamanyate tathA gacchamadhyAdvizrAmaNAdi zuzrUSAkAriNaM sadoSamapi bhUSayate tadanyaM ca sadguNamapi dUSayati, iti gRhikuTumbaprakriyAvarttitvAt tathA abhidhIyata iti / tathA 'svaM' AtmAnaM 'zakrIyati' zakramiva - purandaramivAcarati, sahi . nIcatvAt tathAvidhacaityadravya-ziSya zrAvakAdi-samRddhidarzanAt unmadiSNuH zakro'hamityabhimanyata iti / tathA katipayazAstrasiddhAntajJatayA 'bAlizIyati' bAlizAniva - mUrkhAnivAcarati 'budhAn' vicakSaNAn, ahameva sakalazAstrapAragAmI, kimamI ajJA vidantIti / tathA ata eva vizvaM 'varAkIyati' varAkamiva-raGkamivAcarati / ayamAzayaH - Izvaro hi kazcitpravrajya prAptAcAryapadaH san nirvivekatayA kathaJcit caityagRhAdiSu gRhIyatItyAdikaM vidadhAno'pi na tathA lokAnAM citrIyate, gRhavAse'pi lokaistathA darzanAt, ayaM tu raGkazizurdIkSitvA sUripadAsAdanena tathA kurvANe janAnAmupahAsaviSayatayA mahadAzcaryabhAjanaM, tadaho !! atyanta - mAcAryAdianucitacaityagRhe gRhIyatyAdinA asacceSTitena zrutapathAvajJA pApAnAM malinayati pravacanamiti vRttArthaH // 15 // samprati putra pitrAdisambandhaM vinA'pi haThAlliGgikRtalokavAhanopAlambhadvAreNa zrutAvajJAM pratipAdayannAha yairjAto na ca varddhito na ca na ca krIto'dhamarNo na ca // 16 // vyAkhyA-yaiH liGgibhirayaM jano na ca jAto, janerAntararbhAvitenarthatvAt-na janita: - For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 zrI saGghapaTTakaH pitrAdirUpatayA na janma lambhitaH / cakArAH sarve'pi samuccayArthA avadhAraNArthA vA / atha mAbhUt jAtastathApi vaddhito bhaviSyati, etAvatA'pi balAt tadvAhanasiddhiH ata Aha-vaddhito na ceti, evamuttarapadeSvapyAzakya yojanA kAryA, vaddhito-yogakSemAdisampAdanena zarIrapoSaM prApitaH / na ca krIto mUlyadAnenAnyasmAd gRhItaH / adhamarNo na ca, uttamarNasakAzAt uddhArAdiprayogeNArthagRhItA'dhamarNaH / atra ca yairiti kartRtayA sambandhAnupapatteryeSAmiti sambandhavivakSayA yacchabdo yojyaH, arthavazAdvibhaktipariNAmaH iti nyAyAt / tena yeSAM liGginAmayaM jano'dhamo'rthadhArayitA na bhavati, evamuttaratrApi yathAsambhavaM yeSAmiti sambandhanIyam / tathA yaiH 'prAk 'pUrvaM dRSTo-'valokito na ca, ayamarthaH-ye liGgibhiH svazrAddhA dUradezavartitvAt kadAcidapi na dRSTAste'pi svagacchagrahagrastatvAdanyaM guruM vAcA'pi na sambhASante, tameva gacchaguruM dhyAyantaH kAlamativAhayanti / 'bAndhavaH' pitRvyabhrAtRvyAdi-. . sambandhabhAg na ca yeSAM na ca 'preyAn' vallabhataro maitryAdisambandhena, na ca 'prINito' dAnajJAnAtizayAdinA toSitaH, taireva prAguktasambandhAbhAvena lokavAhanayogyatAvikalailiGgibhireva / "eva ityavyayamiha paribhave ISadarthe vA" / tatazca mahAparAbhavo'yaM-yat tAdRzairapi liGgibhirloko vAhyata iti 'balAt' haThena, na tu praNayena 'vAhyate' vazIkRtya svakAryANi kAryate 'ayaM' gacchamahAgrahagRhItaH pratyakSopalabhyamAno 'janaH' zrAddhaloko 'nasyoto' nAstika iva 'pazuvat' vRSabhAdi iva liGgibhistUktasambandhaM vinA'pi yadevaM loko vAhyate tanmahAparibhava iti, nanUktasambandhaM vinA'pi sadgurutvena teSAM nastitapazuvallokAH kAryANi nirmApayiSyanti, na hyanupakRta-parahitaratAnAM gurUNAM dharmadAnopakArasya pratyupakAraH kartuM zakyate, ata AhaatyadhamAdhamairiti, lokalokottaragarhitatamasAdhvIpratisevAdevadravyabhakSaNasuvihitaghAtazAsanoDDAhaprabhRtibhUripApakarmanirmANAt atizayenAdhamebhyo'pi-hInajAtIyebhyo'pyadhInaiH, ataH kathameSAM sadgurutayA loko vAhanIyo bhaviSyati, athaivaMvidhaiH ebhiH kathaM tarhi vAhayituM lokaH pAryate ? ata Aha-'kRtamunivyAjaiH' prapaJcacaturatayA vizvAsotpAdanena mugdhajanasya vipralipsayA racitazAntarUpamAsopavAsakaraNAdichadmabhiH / ayamarthaH-evamasamaJjasakAriNo'pi liGgino vizrambhahetutathAvidhayatirUpapradarzanena sukarapathaprarUpaNena ca sukhalubdhAn mugdhAn pralobhya yathecchaM vAhyantIti / amumevArthaM samarthayituM prakArAntareNa lokavAhanapratIkArasambhAvanayan saviSAdaM vaidhaye'NArthAntaranyAsamAha-'nIrAjakaM' vigatamahAjJaizvaryanyAyarakSitaprajAduSTazikSAziSTarakSAvicakSaNabhUpam / kiM rAjasahitamapi nIrAjakamiva nIrAjakamucyate ? hA iti viSAde, jagad bhuvanaM, na hyanyathoditA guNabhAji-rAjani balAllokavAhanaM kartuM labhyate / ayamAzayaH-yathA saguNaM rAjAnaM vinA taddezaH pratibhUpa-malimlucAdibhiH upadrUyate evaM samprati prauDhasAtizayabahujanApekSaNIyagaNadharAdipuruSasiMhavirahAlliGgibhirayaM zrAddhajano vAhyata iti vRttArthaH // 16 // For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 vibhAga-4, laghuvRttiH adhunA liGginAM vaizasaM dRSTvA'pi kadAgrahAt tatprathitakApathAt anivartamAnAnmUDhAn diGmUDhatvAdinA vikalpayannAha ___kiM diGmohamitAH kimandhabadhirAH kiM yogacUrNIkRtAH // 17 // vyAkhyA-kiM zabdAH sarve'pi vikalpArthAH, kimamI jaDA diGmohaH-kutazcidadRSTAdinimittAt prAcyAdidikSu pratIcyAdibhramAstamitAH prAptAH / ayamarthaH-yathA diGmUDhAH prAcI pratIcItvenAdhyavasyanto lokena yuktyA jJApitatattvA api tadadhyavasAyAt na nivartante, evamete'pi viditakupathadoSA api kuto'pi hetoranivartamAnAH tatsAmyAttathocyante / kimandhAnayanahInA 'badhirA' upahatazravaNAH, andhAzca badhirAzceti dvandvaH, te kimanthAH kiM badhirA ityarthaH / yathA andhA dRgvikalatvAtsamyakpanthAnam ajAnAnA apathamapi satpathatayA'vagamya tatra gacchanto hitaiSiNA tattvaM jJApyamAnA api svagrahAt na nivartante, yathA badhirAH zrutivikalatvAdanAkarNayanto duSTavaitAlikAdivaco nindArthaH stutyarthatayA'vagamya tadAnAdau pravartamAnAstattvaM bodhitA api svanirbandhAt na nivartante, evamete'pi sadoSamapi kupathaM svagacchAdigrahAt nirdoSitayA'vrabudhya tato'nivartamAnAstathocyante / evamuttarapadeSvapi bhAvanIyam / tathA ki vazIkaraNAdiheturanekadravyamelakaH pAdapralepAdiryogaH, tAhageva nayanAJjanAdizcUrNaM, yogazca cUrNaM ca, te vidyate yeSAmiti vigrahe tadasyAstItIn / ayogacUrNitaH yogacUrNIkRtA, abhUtatadbhAve ciH / mastakAdiSu yogacUrNakSepeNa vazIkRtA ityarthaH / yathA kenApi dhUrtena kSiptayogacUrNAH pumAMsa Atmano'hitaiSiNamapi taM hitaiSitayA manyamAnA kenApi tattvaM pratyAyyamAnA api yogAdiprabhAveNa tadvacanakaraNAt na nivarttante, tathaite'pi kupathAditi pUrvavat / kiM 'daivena' pratikUlavidhinopahatAH-sadbuddhibhraMzaM prApitAH, te hi vidhivazena viparyastamatitvAtakRtyamapi steyAdikaM kRtyatayA manvAnastattvaM pratipAdyamAnA api durdaivamahimnA tato na nivartante, tathaite'pi / kiM aGgeti-pArzvavayA'mantraNaM, ThakitA-mantrAdiprayogeNa, svAyattIkRtA, yathAhiM kecana kenApi durmAtrikeNa vazIkaraNamantreNa tathAkRtAH tadvacanamatyantaM samIcInatayA'bhyupagacchantaH tattvamavagamitA api mantramahimnA na tato nivartante, evamete'pi / kiJceti pakSAntare / 'grahaiH' bhUtAdibhiH ' AvezitAH' kRtAvezA-vihitazarIrAdhiSThAnA iti yAvat, yathA bhUtAdhiSThitAH tadAvezAt vidheyAparijJAnenA-vidheyamapi pitRprahArAdikaM vidadhAnAstato nivartyamAnA api na nivartante, evamete'pi sadasadvivekavikalatayA kupathAt na nivartanta iti / atra ca diGmUDhAdibahuvikalpapradarzamAdhunikazrAddhalokAnAmatyantAnivartya svagacchagrahagrastatvajJApanArtham / 'kRtvA' vidhAya 'mUni' pAdaM 'zrutasya' siddhAntasya, siddhAntoktAtikrameNa nizzaGkatayA svaguruliGgipravartitAsanmArgapoSaNameva zrutamUddhipAdakaraNaM, yataH "navi kiMcI" tyAdyAgamazakalasya idamuttarArddham-"esA tesiM ANA, kajje sacceNa hoyavvaM" iti / asya For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 zrI saGghapaTTakaH cAyamarthaH-eSA bhagavatAmAjJA, yatkArye satyena bhavitavyaM, ko'rthaH ? kAryajJAnAditrayaM, satyaM ca saMyamaH, yathA yathA jJAnAdikaM saMyamazcotsarpastathAtathA yatinA nirmAyaM yatitavyaM, yadAha-"kajjaM nANAIyaM, saccaM puNa saMjamo munneyvvo| jaha jaha so hoi thiro, taha taha kAyavvaM kuNasu // 1 // dosA jeNa nirujjhaMti, jeNa khijjaMti puvvakammAI / so so mukkhovAo, rogAvatthAsu samaNaM va // 2 // " na cAgame sukhalipsayA kiJcitsUtritaM, kiM tarhi ? yAvatA vinA saMyamajJAnAdiyAtrA notsarpati tAvanmAtrasyaiva vihitanivAraNasya nivAritavidhAnasya ca bhagavadbhiH puSTAlambanena kAdAcitkatayA tatrAnujJAnAt / evaM ca kathaM zrutasyAvyavasthA ? bhavadasanmArgasya cauddezikabhojanAdeH sarvasyApi sArvadikatayA nistriMzatvena kevalasukhAnubhavoddezenaiva pravRtteH / tathA ca tasya mahAsAvadyatvena jJAnAdiyAtrAhiyamANatvAt kathaM prAmANyamityAha-akalitaguNadoSavibhAgaH, svapakSAnurAgo yatyAbhAsAnAM yadbhagavanmatasyAvyavasthA''pAdanena svamatasyotkarSapradarzanam / kiJcatIrthaMkarapUrvadharAdisAtizayamahApuruSavirahe samprati siddhAnta eva naH pramANam / yaduktam-"evaM pi amha saraNaM, tANaM cakkhU gaI paIvo ya / bhayavaM siddhaMto cciya aviruddho iha iTThadiTehiM // 1 // " tasya ca prAmANyAnabhyupagame tatpraNeturbhagavato'pyaprAmANyAbhyupagamaprasaGgena bhavatastanmUlarajoharaNAdiveSaparityAgApattiH, tathA cAyaM sukhAzayA bhavatkalpitaH panthAH sarvo'pi viruddhayate, evaM ca liGginAM zrutasya mUni pAdakaraNamanucitamapi jJAtvA yadamI pratyakSagocarAH zrAvakajanAH / sudRDhagacchagrahagranthayo 'dRSTorudoSA api' sAkSAtkRtagurutarapUrvoditakupathAparAdhA api, adRSTadoSA hi vivekino'pi kupathAdapi na nivartitumIzate, kiM punaranya ityapi zabdArthaH / 'vyAvRttim' apasaraNaM 'kupathAt' kumArgAt 'jaDAH' svahitAhitavivekazUnyA: 'na dadhate' na cetasi dhArayanti na kurvantItyarthaH / na kevalaM vyAvRttiM svayaM na dadhate 'asUyanti ca' IpaeNnti, saguNe'pi doSamAropayantIti yAvat / caH samuccaye / etAM kupathavyAvRttiM karoti, etat kRt tasmai, "krudhadruheryetyAdinA" caturthI, mahAsattvAya kasmaicit kupathavyAvRttividhAyine / atra cottaravAkyArthagatatvena prayujyamAno yacchabdastacchabdopAdAnaM vinA'pi tadarthaM gamayati, tenAyamarthaHteSAM hi dRSTadoSatvAt kupathAt tAvatsvayaM vyAvRttiH kartuM yuktA, atha kuto'pi hetoH svayaM na vyAvarttante tadA tadvyAvRttikAriNi pramodo vidhAtuM saGgataH, yat punaramI dvayamadhyAdekamapi kartuM notsahante, pratyuta kupathanivRttavidhAyini kasmiMzcit ekasminnapi kSudropadravAya yatante, tatkimamI diGmohamitA ityAdi yojyaM, tena etaduktaM bhavati-diGmUDhAdayo hi hitaiSiNA vyAvRttamAnA api diGmohatvAdervyAvRttimAtrameva na kurvanti, ete tu na kevalaM kupathAt na vyAvartyante yAvatA kupathavyAvRttikAriNe asUyantyapIti tebhyo'pyamI kutsitA iti vRttArthaH // 17 // sAmprataM liGgidezanayA zrAddhairavidhikRtasya jinamajjanasyApi durgatipAtahetu vA pATana For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 vibhAga-4, laghuvRttiH dvAreNa zrutapathAvajJAM darzayannAha iSTAvAptituSTaviTanaTabhaTaceTakapeTakAkulam // 18 // vyAkhyA-'jainamajjana' bhagadvimbasnAnaM kartR 'janayatyeva' sampAdayatyeva, natu kadAcit na janayatyapItyevakArArthaH / 'aghapaGke' pApakardame 'nimajjanaM' buDanaM karma, tatkartRNAmitizeSaH / atha kathaM puNyAya vidhIyamAnaM jinasnAtraM pApapaGkanimajjanAya prabhavati iti Aha-'avidhinA' siddhAntoktakramaviparyayeNa, prAktanavizeSaNAnyathA'nupapattyA rAtrAvityarthaH, siddhAnte hi rajanyAM jinasnAnaM rAtrisnAtranivAraNamiti doSapradarzanAya hetugarbha vizeSaNatrayaM majjanasyAha-iSTAvApti ityAdi, iSTAyA-vallabhAyA majjanadarzanamiSeNAgatAyA 'avAptiH' melakastayA tuSTAnizzaGkamatrAdya naHsuratalIlA pravartyatIti dhiyA muditA 'viTA' vezyApatayaH 'naTA' nATakAbhinayanakalopajIvinaH 'bhaTTAH' zastrAdikalAjIvinaH 'ceTakA' mAsAdiniyamitavRttigrAhiNaH, eSAM 'peTakaM' samudAyastenA kulaM' kSubhitaM, preyasI prAptyA sAttvikabhAvenAkulIkRtaviTAdijanAkIrNatvAt majjanamapyupacArAdAkulaM, tathA 'nidhuvanavidhinibaddhadohadA' mohanavilasitavihitAbhilASA: yA 'naranAryaH' puruSayoSitAH tAsAM 'nikaraNa' nicayena 'saGkalaM' vyAptam / nArINAM prAyo nidhuvanArthameva majjanAvalokanachadmanA tatra gamanAt, tathAvidhavyAjamantareNa rAtrau tatrApyAgamanAsambhavAt, tathAvidhavyAjena cAnyatra gantumazaktatvAt / ata eva 'rAgaH' kAJcit parastrI pratyabhiSvaGgaH 'dveSaH' svastrImanyena saha saGgacchamAnAM pazyataH tajjighAMsA 'matsaraH' kaJcitsaubhAgyena kayAcit saGghaghaTamAnamAlokayataH svayaM ca tAM kAmayamAnasya tatsaubhAgyavyayecchA 'IrSyA' svavallabhAmanyena sArddha saMlapantImIkSamANasya asahiSNutA, tato rAgazcetyAdi dvandvaH, tAbhiH 'ghanaM' sAndraM, atrApi-rAgAdimallokaghanatvAt majjanamapyupacArAt tathA, kAmukalokamelake hi jinagRhe'pi nizAyAM rAgAdaya evojjRmbhate, na tvalpApi dharmabhAvanA, tasmAt dina eva snAtraM dharmArthinAM zreyo, na rAtrAviti / atra kaizcit-ucyaterAtrisnAtre na kazciddoSaH, jinajanmamajjanasya zakreNa tathAvidhAnAt, tathAhi-sarve'pi jinendrA rAtriyAmadvayasamaya eva jAyante, tadaiva surendrA merugirizikharaM nItvA tAn snapayantIti zrUyate, tasya ca tathA sadoSatve zakraH tathA na kurvIta, tasmAdindrAcaritaprAmANyAt nizAyAmapi snapanaM vidhAtavyamiti cet na, zakro jinamajjanaM merau karotIti manyAmahe, na tu yAminIyAmadvitIya iti, meruzikhare sUryodayAstamayAbhAvena rAtridinavyavahArAbhAvAt / kathaM tarhi prakAzAbhAve tondrANAM jinamajjanAdividhiriti cenna, ratnazRGgasya nirastatamaHstomamayUSadyotena vimalamANikyazilAmarIcinicayena devamahimnA ca nirantaraM bhAsuratvAt / evaM ca indrAcaritAvaSTambhena kathaM rAtrisnAtraM samarthyamAnaM saGgacchate ?, zrAddhAnAM trisadhyaM jinapUjAyA dinakRtyatvena siddhAnte'bhidhAnAt / tatazca "vittikiriyA viruddhA" ityAderayamartho-yaH prabhAtAdisandhyAyAM For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 zrI saGghapaTTakaH vRttinimittavANijyAdivyagratvAt kathaJcit devapUjAyAM na vyApriyate sa dinamadhye eva muhUrtAdinA sandhyAtikrame'pyapavAdataH pUjAM karotu, na punarasyAyamartho, yadutApavAdena rAtrau karoti, dinakRtyatAhAniprasaGgAt prabhUtAyatanAkaraNAdi doSaprAptezceti / etena rAtrau jinasadane bali-dAna-nandi-pratiSThAdi-vidhAnamapi nirastaM, prAyo majjanena samAnayogakSematvAt, nizisnAtroktadoSANAM balidAnAdAvapi sambhavAt / tathAhi-dIkSAdyarthaM nandikaraNaM, dIkSA ca sthUlasUkSmaprANAtipAtaviratilakSaNA, rAtrau ca prakAzanimittajvalitabhUridIparUpatejaskAyikajIvAnAM svayaM zarIrasparzanena vyApAdanAt, pradIpeSu ca satataM nipatatAM pataGgAdijantUnAM vyApattibhAvAt / kIdRzI dAtRgRhItroH sarvaviratiH ? / ziSyasya dIkSAprathamakSaNAdArAbhya prANAtipAtapravRtteH, dIkSAdAtuzca doSasaGkhyA'pi vaktuM na zakyate, tacchikSayA tAvajjantujAtavyAghAtapravRtteH / tadaho !! mUDhA ! etAvatAM pApakalApamAtmanyAropayanto bhAvibhavabhramaNAt manAgapi na bibhyantIti / kiJca divase dIkSAdilagnabalAbhAve rAtrau ca tadbhAve vihArakramavadapavAdena kadAcidrAtrAvapi nandi vidadhatAM ko doSaH ? iti cenna, vihArakramasyApavAdena rAtrAvapi pratipAdanAt tatra kadAcit tatkaraNaM yuktaM, nandividhAnasya cApavAdenApyAgame rAtrAvanabhidhAnAt kathaM tadvidhAnaM tatra saGgacchet ? / kiJcApavAdikakRtyAnAM rAtrivihArakramAdInAM sarveSAM prAyazcittamabhihitamAgame, na ca nizi nandividhAnasya tato'vagamyate-nAstyapavAdenApi rajanyAM : nandividhAnam, evaM nizi jinapratimA pratiSThAyAmapi sakalametad dUSaNajAtaM vivicya vAcyaM, taduktam-"prAduSaddoSapoSAyAM, doSAyAM sAdhayanti ye| jinabimbapratiSThAM te, pratiSThAM svasya durgatau // 1 // " tadevaM doSakalApadarzanAdrAtrau majjanAdividhAyinAM pApapaGke nimajjanaM bhavatIti vyavasthitam / idaM vakSyamANaM ca vRttadvayaM dvipadIcchanda iti vRttArthaH // 18 // sAmprataM prasaGgena majjanAt anyasyApi dharmakRtyasya saMsAranimittattvaM prakaTayannAha __jinamatavimukhavihitamahitAya na majjanameva kevalam // 19 // vyAkhyA-'jinamatavimukhavihitaM' bhagavadAgamavaiparItyanirmitaM 'majjanameva' snapanameva 'kevalaM' ekam 'ahitAya' saMsArAya na bhavati-stAnamevaikam avidhivihitaM saMsArakAraNamiti nAsti, kintu kiM tarhi ? tapyate dhAtavo'zubhakarmANi cAneneti tapo'nazanAdi, tathA 'caritraM' sarvaviratiH 'dAnaM' pAtreSu nyAyArjitazuddhabhaktAdivitaraNam, AdizabdAt vinayavaiyyAvRttyAdigrahaH, tatastapazcetyAdi dvandvagarbho bahuvrIhiH / tatazcaivamAdyapyanuSThAnaM jinamatavaiparItyavihitaM, na kevalaM majjanamityapi zabdArthaH / na khalu' naiva 'janayati' sampAdayati 'zivaphalaM' muktirUpaM phalaM / atha kasmAdevaM ? ityata AhU-'hi' yasmAt 'avidhividhikramAt' siddhAntAnuktataduktaprakAreNa 'jinAjJA'pi' bhagavacchAsanoktAnuSThAnamapi 'azubhazubhAya' azreyaHzreyase, dvandvaikavadbhAvAdatraikavacanam / 'jAyate' sampadyate, yathAsaMkhyenAtra yojanA, For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH tenAyamartha:-kila jinapUjA - tapaH prabhRtipravacanaprasiddhaM jinAjJA, bhagavatA niHzreyasasAdhanatvenAjJApitatvAt / tathA ca tadapyavidhikrameNa - "kAle suibhUeNaM" ityAdyuktavidhiviparyayeNa kriyamANamazubhAya bhavati, vidhikrameNa tu sandhyAtrayArAdhanazucibhUtatvAdinA tadeva zubhAya / vidhyavidhibhyAM bhagavadAjJA''rAdhanA - nArAdhanayoreva mokSasaMsAraphalatvAt / kiM punarityAdi vAkyaM kAkvAyojyam / atra ca kimityAkSepe, punarati vAkyabhede, iti prakaraNe / tenaiSA prakRtArAtrimajjanAdikA kriyA 'viDambanaiva' pravacanApabhrAjanaiva-lokopahAsAspadaM, na tveSA jinAjJA'pItyevakArArthaH / ' ahitahetuH ' saMsAranibandhanaM 'na pratAyate' na vistAryate, kintu avahitahetutvena prakhyApyate eva, idamuktaM bhavati - jinAjJA'pi tapaHprabhRtikA ApavAdikAdhAkarmabhojanAdikA vA yadA avidhinA vidhIyamAnA bhavaphalA tadA kiM punarasyA viDambanAyA:sarvathA jinavacanabAhyAyA rAtrimajjanAdikAyA vaktavyam ? sutarAmeSA bhavahetureva, ato'hitahetutvena prakhyApyate yena sA tathA prakhyApyamAnA kasyApi puNyAtmanaH svato nivarttanAya prabhavatIti vRttArthaH // 19 // 207 idAnIM nirvANakAraNamapi nisargeNa jinagRhAdinirmApaNaM gRhiNaH kumatAdinirdezalezasyApyanubandhAt bhavahetave bhavatItyetat pradarzanAyAha jinagRha - jinabimba - jinapUjana jinayAtrAdi vidhikRtam // 20 // vyAkhyA-' - jinagRhaM' jinabhavanaM 'jinabimbaM ' bhAgavatI pratimA 'jinapUjanaM' bhagavat - pratimAyAH kusumAdibhiH abhyarcanaM 'jinayAtrA' jinAn pratItyASTAhnikAkalyANakarathaniSkramaNAdi mahAmahakaraNaM, tato jinagRhaM cetyAdidvandvagarbho bahuvrIhiH, evamuttarapadayorapi / AdigrahaNAt jinavandanapratiSThAdigrahaH / iha cAsakRjjinapadopAdAnaM bhagavato'tyantabhaktigocaratayA taduddezena vidhinA jinagRhanirmANasya paramamuktyaGgatvakhyApanArtham, evamAdidharmakarmajAtamiti zeSaH / 'vidhinA' zrutoktena prakAreNa 'kRtaM' nirmApitam / tathAhijinagRhanirmApaNavidhiH zuddhabhUmiparigrahAdikaH, jinabimbe vidhinA nirmApite pratiSThApite cAyaM pUjanavidhiH- sandhyAtraye vidhinA zuci bhUtvA bhagavat bimbaM zraddhAvAn puSpAdibhirarcayati, tathA tatra ca kalyANakAdidineSu yAtrA prastUyate, tatra cAyaM vidhiH yathAzakti dAna- tapazcaraNazarIravibhUSA - jinaguNagAna - vAditrAdikaraNam / tathA 'dAnaM' abhayadAnAdi 'tapo' 'nazanAdi 'vratAni' sthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni / AdizabdAt - vicitrAbhigrahaH / tato ghanaM cetyAdi dvandvaH / tathA guroH dharmAcAryasya bhaktiH zazrUSA AgacchadabhimukhagamanotthitA'bhyutthAnagacchadanugamana-vizrAmaNA-vizuddha bhaktapAnAdidAnacittAnuraJjanAdikAH / 'zrutapaThanaM ' siddhAntAdhyayanam / AdigrahANat tadarthazravaNamananAdigrahaH / etacca vivekinA vizeSeNa vidheyam, etatpurassaratvAtsakalaprAguktajinagRhAdikaraNavidhipratipatteH / yadAha - "annesi For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 zrI saGghapaTTakaH pavittIe, nibaMdhaNaM hoi vihismaarNbho| so suttAu najjai, to taM paDhama paDheyavvaM // 1 // suttA atthe jatto, ahigayaro navari hoi kAyavvo / itto ubhayavisuddhatti, suyagaM kevalaM suttamiti // 2 // " etadantareNa samastasyApi kriyAkalApasyAndhamUka sAmyApatteH tato gurubhaktizcetyAdi dvandvaH, caH samuccaye / AdRtaM sabahumAnaM, na tvavahelayA / etatsakalaM jinagRhAdi-dAnAdigurubhaktyAdyanuSThAnaM, kimityAha-'syAd' bhavet iha pravacane, anabhimatakArIti sambandhaH / kasmAt ata Aha-kumatetyAdi, tatra 'kumataM' paritirthisamayAbhihitaM kriyAkadambakaM zrAddhacandrasUryoparAgasaGkrAnti-mAghamAlA-prapAdAnAdi, kugururutsUtradezanAkaraNapravaNaH sanmArgaduSaNaparAyaNo dhArmikajanakSudropadravatatparaH sukhalolatayA yatikriyAvikalo janavipratilipsayA duSkarakriyAniSTho'pi vA lAbhapUjAkhyAtikAmaH kutsita AcAryaH, kugrAhaH-siddhAntabAhyasvamatikalpitasvAbhyupetAsatpadArthasamarthanAnuSThAnagocaro mAnaso'bhinivezaH, kubodho- . . 'nyathA vyavasthitasya bhagavadAgamArthasyAjJAnAdviziSTasampradAyAbhAvAdvA'nyathA paricchedaH kudezanA-zrutoktArthAnAM saMzayAdajJAnAt mithyA'bhinivezAdvA vaiparItyena prarUpaNam, atra ca kugurugrahaNena kudezanAlAbhe'pi pRthagupAdAnaM tasyAH sakaletaradoSebhyo mahattvajJApanArthaM, tataH kumataM cetyAdi dvandvaH, tAsAmaMzo-lezastasmAt, AstAM kumatAdibhya samagrebhyaH, kintu teSAmaMzamAtrAdapi 'sphuTaM' vyaktaM nizcitamiti yAvat, anabhimatakAri-aniSTavidhAyi durantasaMsArakAntAranirantaraparyaTanakAraNamityarthaH / nanu kathametAni garIyAMsi dharmakRtyAni lezamAtreNApi pratiruddhyante ? na hi mRNAlatantunA dantinaH pratibadhdhuM pAryanta ityAzaGkhya vivakSitArthaprasAdhanAnuguNamupamAnamAha-varabhojanamiva' snigdha-madhurasusvAdajemanamiva, ivetyupamAnadyotakamavyayam / 'viSalavanivezato' garalakaNaprakSepAt / ayamarthaH-IdRzI hi viSakaNasyApi pAriNAmikA zaktiryayA hRdyamapi bahvapi bhojanaM kSaNAdeva sakalamasau svAtmabhAvena pariNamayati, tathA pariNamitaM ca tat bhujyamAnamapAyAya jAyate yathA, tathA kumatAdidezasyApi mithyArUpatvAt-evaMvidho mahimA, yena mahiyo'pi jinagRhavidhAnAdidharmakarmasvasvarUpatayA bhAvayati, tadbhakti ca tadvidhIyamAnamapi saMsArAya sampadyata iti, ata eva samyaktvazuddhihetave karttavyatayA abhihitAnyapyetAnyasamaJjasavRttyA kriyamANAni tadabhAvApAdakatvena zrUyante, yadAhuH zrIharibhadrasUrayaH-"pAeNaNaMtadeulajiNapaDimAkAriyA u jiivhiN| asaMjasavittIe, na ya siddho daMsaNalavo vi // 1 // " tadevaM viSalavasaMvalitabhojanopamAnena jinagRhAdividhAnasya kumatAdilezasaMsparzino'pyanabhimatakAritvaM vyavasthitamiti vRttArthaH // 20 // adhunA mugdhajanAkarSaNanimittajinabimbapradarzanAdidvAreNa liGginAM lokapratAraNaM darzayannAha For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH 209 __ AkraSTuM mugdhamInAn biDizapizitavat bimbamAdarzya jainam // 21 // vyAkhyA-AkruSTuM mugdhamInAn jainavimbamAdaya nAma jainairjano'yaM vaJcyate iti sambandhaH / tatrAkraSThamiti svavazamAnetuM, na tu puNyamarjayituM, mugdhA-heyopAdeyavicArazUnyatayA dharmazraddhAlavaH, ta eva jaDaprakRtitayA svahitAhitaparijJAnavaikalyasAdhAt mInA matsyAstAn 'bimbaM' pratimA 'jainaM' bhAgavantaM 'Adarya' darzayitvA, yathA-bho bhavyAH ! aihikAmuSmikasukhavidhAnadakSamidamarhadvimbaM, tataH pUjayata bhaktyeti sAmAnyato'thavA bhavatpUrvajaiH etadvimbamArhataM nirmApitaM, te cedameva pratyahaM niyamenApUpUjan, tato bhavadbhirapIdameva vizeSaNa pUjanIyaM, tathA'rhadbimbanirmApaNameva samprati bhavajaladhinipatajjantutAraNAyAlamiti bhavadbhiH svazreyase navInabhagavadvimbaM svanAmnA vidhApanIyamiti vizeSato mugdhajanapurataH prajJApyetyarthaH / kila yatinA dezanAdvAreNa jinabimbArcanAdehipuraH phalamupavarNanIyaM, tatphalalipsayA tadanusAreNa gRhiNaH svayameva tatkaraNAdau pravRtteH, na tu sAkSAt tannirmANanirmApaNayorupadezo dAtavyaH tadupadezasya sAvadyatayA yateniSedhAt, liGginastu kathamAjanmAmI gRhiNo'smAkaM vazyA bhaviSyantIti dhiyA aihikameva svArtha kevalaM cintayanto dhUrtatayA pUrvapuruSasambandhitAdikrameNa mugdhebhyo jinabimbamAdarzayanti, te tu mugdhatvAt tadAzayamanavabudhyamAnA RjuzraddhAlutApUrvavaMzyasneha-svakArita-mamatAdinA tatra jinabambAdau nityaM dravyaM vyayante, liGginazca tadupayuJjate svecchayeti bhavati tadAkarSaNArthaM liGginAM jinabimbadarzanamiti / kimivetyAha-'biDizaM' matsyavedhanaM, tadane matsyavilobhanAya sthApitaM 'pizitaM' mAMsaM, tadvat / vatirupamAne, tadiva / yathA dhIvarA matsyAkarSaNAya biDizAgre pizitaM sthApayanti, te ca tallolatayA svApAyamAgAminamavibhAvayanto gambhIrAdapi nIrAzayAnnirgatya mugdhatvAt tatra vilIyamAnA badhyante, evaM liGgino'pi mugdhajanAnAM svavazyatAvidhAnAyoktavidhinA bhagavadvimbamAdarzayanti, na tu saMsAranistaraNAya / nanu kathaM jinabimbabiDizapizitayorupamAnopameyabhAvaH ? samAnaguNayorevobhayoralaGkAra grantheSUpamAnopameyabhAvapratipAdanAt, mahAkavikAvyeSu tathaiva darzanAt, atra tu jinabimbasya sakalatribhuvanAtizAyinaH sarvopamAtItatvAt-atyuttamavastUpamAyogyatvAdvA, biDizapizitasya ca sarvAtyantahInatvAtkathaM tenopamA ?, uttamamAtrasyApi hInamAtreNApyupamAnopameyabhAvo na yuktaH, kimpunaH sarvottamasyAtyantAdhamena ?, evaM ca jinabimbasya biDizapizitenopamAnopameyabhAvapradarzane kavermahApApaprasaGgaH, tatsarvathA nAyamupamAnopameyabhAvo ghaTAM prAJcatIti ta(nve)nna / lokAkarSaNameva svanirvAhaheturliGgiparigRhItasya jinabimbasyottamasyApyasadupAdhivazAt / duSparivAraparivRtarAjAderiva vAJchitaphalAsAdhakatvAt hinatA'dhyAropeNopamAnena sAmyApAdanAdupamAnopameyabhAvopapatteH / atra cApavitreNa biDizapizitenopamAnaM liGgiparigRhItasya jinabimbasyA For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 zrI saGghapaTTakaH tyantaheyatA jJApanArtham, Agame'tiheyasyAdhAkarmAdeH gomAMsAdinaivopamAnopameyadarzanAditi yuktamuktaM 'baDizapizitavad-'bimbamAdIjaina miti / sAmprataM prakRtamupakramyate-tathA 'tannAmnA' jinanAmadheyena-bhagavadbhANDAgAranimittamete nirmApyante, nAsmannimittamiti vyapadezena 'ramyarUpAn' ruciraracanayA dRSTabandhanayA ca manoharAkArAn 'apavarakA' antargRhA 'maThA' nilayavizeSAstato dvandvastAn 'sveSTasiddhyai' vayamevAjanmasukhena vatsyAma ityAtmAbhimataniSpattaye 'vidhApya' kArayitvA, te hi zaThAH svanimittamapavarakAdIn niSpAdayanti mugdhAzca jAnate-jinanimittamityaho !! eteSAM jinabhaktiriti, teSu te rajyante taizcopajIvyanta iti vaJcanaprakAraH / tathA 'yAtrAH' pitrAdyuddezena bhavadbhiratrASTAhnikA kartavyA, amuSminvA mAsAdAvamunA zrAddhena zrImatyatra devagRhe yAtrAH kRtAstasmAdbhavadbhirapi tathaiva vidheyA / tathA 'snAtraM' zrAddhapakSAdiSu pitrAdeH zreyase yuSmAbhiratra snAtraM kartavyamityupadeza- . vyAjena yAtrAsnAtravidhApanaM, tato dvandvaH / AdizabdAcchrutAnuktaparvagrahaH / tadAdaya 'upAyA' mugdhavipralambhanaprakArAstaiH / nanu kathamevaMvidhayAtrAdInAM mugdhajanapratArakatvaM ? yAvatA yathAtathA bhagavatpUjAyAH kuzalAnubandhahetutvAditi cenna, evaM hi lokodAharaNaprAmANyena bhagavatpUjAvidhAne bhagavato'prAmANyo(pa)pAdanena mithyAtvAdiprasaGgAt, yaduktam-"jiTThammi vijja-mANe, ucie aNujiTTapUaNamajuttaM / logAharaNa(ca) va tahA, payaDe bhagavaMtavayaNammi // 1 // logo gurutarago khalu, evaM sai bhagavaovi iTThotti / micchattamo ya evaM esA AsAyaNA paramA // 2 // " tathA namasitakaM' upayAcitakaM-bhavatAmidAnImIdRgupadravaH samudhupasthitaH tasmAdbhavadbhistannivRttaye jinagotradevatA'mbikAdizAsanasurANAmiyadravyameSaNIyamiti gRhiNaH pratijinAAddezena vittavyayavidhApanamiti yAvat 'nizAjAgara' upasargavargopazamanAya pravacanadevatAdInAM purato balyAdisthApana-gIta-vAdyalAsyapurassaraM sakalarAtrijAgaraNaM / tato dvandvaH / AdigrahaNAdanyeSAmapi zAntikapauSTikAnAM saGgrahaH / tadAdIni 'chalAni' chayAnilokopajIvanArthamAgamAnabhihitatvena vilobhananimittAnIti yAvat, taiH karaNabhUtaiH, cazabda uktavacanaprakArasamuccaye / zraddhAluvivekavikaladharmecchAvAn, vivekino hi prAyeNa naivaMvidhaiH pratArayituM pAryante / 'nAmataH' saMjJAmAtreNa jainai-jinadevatairna tu kriyayA, bhraSTAcAratvAtteSAM, tena liGgibhirityarthaH / zaThaiH' prapaJcaprapaJcanacaturaiH, chalita ivetyupamAnaM, yathA 'chalitaH' zAkinyAdibhirvazIkRtaH tathAvidhacaitanyarAhityAtsukhena vaJcayituM zakyate, tathA'yaM-eSa 'janaH' zrAddhaloko hA !!! iti / viSAde 'vaJcyate' vipralabhyate, mahAnayam asmaccetasi viSAdoyaddharmArthI loko dhUrteH svArtha vaJcayitvA durgatau pAtyata iti vRttArthaH // 21 // idAnIm atyucchRGkhalAnAmapi nAmajainAnAM dazamAzcaryAnubhAvAt abhyudayaM svaviSAdapurassaraM darzayannAha For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 vibhAga-4, laghuvRttiH sarvatrAsthagitAzravAH svaviSayavyAsaktasarvendriyAH, // 22 // vyAkhyA-'sarvatra' lokasamakSamasamakSaM ca, Azravati-saJcinoti jIvaH kamaibhirityAzravAH paJca prANAtipAtAdayaH tatazcAsthagitA-aniruddhA AzravA yaiste tathA / svaviSayaSu AtmagrAhyeSu rUpa-rasa-gandha-sparzazabdeSu vyAsaktAni' upabhogapravaNAni 'sarvendriyANi' sakalakaraNAnicakSu-rasana-ghrANa-tvak-zrotrANi yeSAM te tathA, yatinA hi nigRhItendriyeNa bhavitavyam, anyathA pravrajyAyA jIvanamAtratApatteH / tathA gauravANi AtmanyutkarSapratyayahetavo'dhyavasAyavizeSAstAni ca Rddhirasa-sAtA'tireka-hetukatvena kAraNe kAryopacArAt-riddhirasasAtasaMjJAnyeva trINi, taizcaNDA:-tatsAhAyyenoddharA daNDA, daNDyate-durgatipAtena duHkhaM sthApyate AtmA amIbhiriti daNDAakuzalamanovAkkAyAH ta eva dehinAmutpathapravartakatvAccapalatvAcca 'turagA' azvAH tatazca valgato'niyamitatayA yadRcchayA prasaranto gauravacaNDA daNDaturagA yeSAM te tathA 'puSyantaH' prabalIbhavantaH kaSAyoragA yeSAM te tathA / yatInAM hi zrAmaNyavaiphalyotpAdanAt kaSAyAH kartuM na yujyante / evaM tAvatpaJcAzravaviramaNa-paJcendriyanigraha-daNDatrayaviratikaSAyacatuSTayajayalakSaNasaptadazavidhasaMyamAbhAvena teSAM lokottarabAhyatvaM pradarzya idAnIM lokalokottarabAhyatvamapi darzayatItyAha sarvAkRtyakRto'pi' lokalokottaraviruddhAbrahmasevanapuSpaphalAdyupabhogAdyasadAcArakAriNo'pi nAmajainA iti prakRtaM 'kaSTaM' mahaduHkhametat 'adhunA' samprati 'sthitvA' Aruhya 'sanmunimUrddhasu' suvihitamunimastakeSu, pratipadamasUyayA suvihitAnAmasaddoSAropeNa lAghavotpAdanameva hi teSAM tanmUrddhasvavasthAnam / 'uddhatadhiyo' nAstyasmatsamo jagati samprati kazciditi darpAdhmAtabuddhayaH tuSyanti suvihitaMmanyA apyete asmAbhirlaghUkRtA ityAzayena modante 'puSyanti ca' sAdhvAdiparivAreNa zrAddhAdi pUjayA ca varddhante / 'caH' samuccaye / atha kathamevaMvidhA api sanmunimUrbhAvasthAnena te tuSyanti puSyanti cetyata Aha-'antyAzcaryarAjAzritAH' pAzcAtyAzcaryapArthivAnugatA, 'yata' iti hetugarbha vizeSaNam / etaduktaM bhavati-na hyevaMvidhAkRtyavidhAyino mahAmunInAM mastakeSvavasthAnaM kartuM pArayanti, kathaJcitkurvANA api vA na toSaM poSaM ca te prApnuvanti, mahAmunitiraskAramAtreNApi tatkAriNAmihaiva hAni zravaNAt, paraM yadevamanarthakAriNo'pi liGginaH suvihitA~stiraskRtyApi nandanti tanUnaM dazamAzcaryamahimA'yamiti vRttArthaH // 22 // sAmprataM teSAM pratyahaM sarvaviratirUpapratyAkhyAnabhaGgakaraNena tapazcaraNAdyabhAvaM pratipAdayannAha sarvArambha-parigrahasya gRhiNo'pyekAzanAdyekadA // 23 // vyAkhyA-'sarvArambha-parigrahasya' sakalasAvadhavyApAradhanadhAnyAdisaGgraha-tatparasya * 'gRhiNo'pi' zrAddhasyApi, AstAM mahAmunerityapi zabdArthaH / 'ekAzanaM' antardivasamekavAraniyamitabhojanaH pratyAkhyAtabhedaH tadAdiryasya nirvikRtikAdeH tadAdipratyAkhyAnam For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 zrI saGghapaTTakaH 'ekadA' kadAcidaSTamyAditithiSu pramAdabAhulyena nityapratyAkhyAnAbhAvAt 'pratyAkhyAya' niyamya, tadapi kadAcitakRtamekAzanAdi 'na rakSato''nAbhogasahasAtkArAdinA na pAlayatobhaJjata ityarthaH / 'hadi' cetasi bhavet'-jAyeta. 'tIvro' niSTharo'nutApo-bahunA kAlena tAvadadya pratyAkhyAnaM kRtaM tadapi mayA mandabhAgyena bhagnamato dhiGmAM, kathaM me zuddhirbhaviSyatItyevaMrUpaH pazcAttApaH 'sadA sarvadA yAvadbhaGga-prAyazcittaM gurubhyo nAsAdayati / 'SaTkRtvaH' trIn vArAnsAyantanapratikramaNe trIzca pragetanapratikramaNe SaDvArAn "saGkhyAyA vAre kRtvas taddhitaH" trividhaM trividheneti, anena sAmAyikasUtramupalakSayati, kila sAdhavaH sAyan prAtazca pratikramaNe sAmAyikasUtramuccArayantastrividhaM trividheneti paThanti, yathA-"[karemi bhaMte ! sAmAiyaM savvaM sAvajjaM jogaM paccakkhAmi jAvajjIvAe, tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNa"mityAdi] / tatra trividhamiti tistro vidhA yasyeti trividhaM-kRtakAritAnumatalakSaNaM, trividheti trividhena karaNena . manovAkkAyarUpeNa sAvadhaM yogaM pratyAkhyAmi ityevaMrUpatayA 'anudinaM' prativAsaraM 'procya' abhidhAya-pratijJAyApItyarthaH, apratijJAtAnuSThAnasya hi bhaDrenApi na tathA doSa ityapi zabdArthaH / 'bhaJjanti' khaNDayanti ye liGgamAtravRttayaH teSAM / 'tu' gRhiNobhedapradarzanArthaH, kva zabdAH sarve'pyakSamAvyaJjakAkSepArthAH / 'tapo''nazanAdi, nityapratyAkhyAnasya sarvasAvadyayogaviratirUpasya sakalalokasamakSamabhyupetasya bhaGgapradarzanena naimittikapratyAkhyAnamasyApi kathaJcillokapaGktyA vihitasyopavAsAdeH bhaGgAnumAnAt-nAstyeva teSAM kvacittapaH / kva 'satyavacanaM' tathyavAk ?, sarvaM sAvadhaM yogaM na karomItyabhidhAya punastatkSaNameva tanniSevaNAt, pratyakSamRSAvAditAprasaGgenAMzenApi satyavacanAbhAvAt / kva 'jJAnitA' siddhAntarahasyaparicchettRtvaM ?, jJAnasya hi phalaM viratiH tasyAzca sAtazIlatayA taiH samUlamunmUlanAt tathA ca kathaJcitsato'pi jJAnasyAkiJcitkaratvena tadAbhAsatvAt, jJAnagandho'pi teSAM nAstIti / kva 'vrataM' dIkSA, dIkSopAdAne'pi pratyAkhyAnabhAdalIkabhASaNena dIkSAyA apArthakyApAdanAd vrataM teSAM nAsti / atra cAsakRtkvazabdopAdAnena loke lokottare ca tattapaHprabhRteH tapastvAdikaM na sambhavatIti jJApyate, tenAyamAzayaH-yadA kila gRhiNo'pi satataM gRhArambhasaMrambhavatvAtpramAdabharanirbharA apyanavagatattattvA api kadAcitpratyAkhyAnabhaGgenaivamanutapyante, tadA sutarAM yatInAM sarvasAvadyayogaviratAnAM viditAgamasArANAM kathaJcit viratibhaGge pazcAttApaH prAyazcittagrahazca yuktaH, ye tu nizzUkatayA tAM bhaJjanto manAglajjAmapi nAdadhati teSAM nAstyeva tapaHprabhRtIti vRttArthaH // 23 // idAnIM teSAM lokopahAsapurassaraM jinapathaparipanthitvaM vRttadvayena prakaTayannAha devArthavyayato yathArucikRte sarvarturamye maThe // 24 // iyAdyuddhatasopahAsavacasaH syuH prekSya lokAH sthitim // 25 // For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH 213 vyAkhyA-yeSAM sthiti prekSya lokAH sopahAsavacasaH syuriti sambandhaH / kathamityAha-aho iti vismaye, sitapaTAH-zvetAmbarAH 'kaSTaM' duSkaraM 'caranti' anutiSThanti 'vrataM' pravrajyAM, mahadAzcaryametat-yat-sitapaTAH kalAvapyevaMvidhaM vratakaSTamanubhavanti, nahi sampratitanairmAnavairalpasattvairevaMvidhaM kaSTaM kartuM zakyate, atha ca sarvairapyevaMrUpaM vrataM kartuM pAryata eva, sukhahetutvAdityupahAsaH / atha kathamevamupahAsaH teSAM taiH kriyate ? ityata Aha-'sAdhuvyAjena' yatichadmanA viTAH, nAmI sAdhavaH tallakSaNAyogAt, kintu tadvyAjena viTAH, sakalatallakSaNopapatteH / tadevAha-'devArthavyayato' devagRhAdhipatye na tadraviNasya tadadhInatvAt jinavittaviniyogena 'yathAruci' svamano'bhilASAnurUpamityarthaH / 'kRte' niSpAdite 'sarvarturamye' sakalavasantAdirUpatAvibhaktakAlavizeSamanohare maDhe pratIte, tatra 'nityasthAH' satatavAsinaH, suvihitA hi devadravyopabhogabhayAt yatinimittanirmitatvena mahAsAvadyatvAcca maDhe na vasanti, kintu yAcite yAdRzi-tAdRzi paragRhAdAveva, tatrApi nA[ na ]varataM vasanti, nityavAsasya ca yatInAM zrAddhAdipratibandhalAghavAdihetutvena pratiSedhAt, udyatavihArasyaiva mamakArAcucchedanimittatvenAbhidhAnAt / ete tu sAtalampaTatayA maThe nityakRtasthitayo vilasantIti kathaM na bhavanti viTAH ? / tathA 'zucayo' nirmalAH 'paTTatUlyaH' paTTAMzukasaMvItA haMsarUtAdimayAH zayyAvizeSAH, yadvA 'paTTAH' zrIparNAdidArunirmitAH tAH 'zayanaM' zayanIyaM yeSAM te tathA, sAdhavo hi kambalAdisaMstAraka eva zerate, na paTTatUlyAdiSu tAsAM pramArjanAdyazuddhe vibhUSAsAtazIlatvavyaJjakatvAllokopahAsahetutvAcca, ete tu tatra zayAnA viTatvaM prakaTayanti / tathA 'sadgabdikAdyAsanA' zobhanagabdikAdyAsanAH-zobhanagabdikAmasUrakAdiviSTarabhAjaH, gabdikAdyupavezane ca doSA munInAM prAgevoktAH / 'sArambhAH' maTha-vATikA-kRSyAdi-mahAsAvadyAvyApArakaraNakAraNa-pravaNA: 'saparigrahAH' gRhivat vANijyAdiprayojanena dhanadhAnyasnehAdibhANDasaGgrahaparAyaNAH 'saviSayAH' cakSurAdIndriyAnukUla-nartakIdarzana-tAmbUlasvAdana-candanAdyaGgarAgagandharvagIta-zravaNAdiviSaya satatAnuSaktacetasaH 'seA' viSayAsaktatvAt kAmukavatsvAbhimatAM yoSitamanyena sArddhamAlApAdividadhAnAmavekSya taM pratyakSamAbhAjaH 'sakAGkSAH' sambhogavilAsAbhyAsAtpratikSaNaM navanavopajAyamAnariraMsotkalikAH / ArambhAdayazca yatInAM bahudoSatvAdanekadhA niSiddhA eva / 'sadA' sarvadA, viSayANAmanAdibhavAbhyAsAt, kadAcit sanmunerapi kasyApi cetovikAramAnaM prAduHSyAt, na tu sarvadA, tadaiva teSAM jJAnAGkuzena svacittamAkRSya mithyAduSkRtAdiprAyazcittapratipatteH, iti sAdhUktaM-'sAdhuvyAjaviTA' iti // 24 // ___'iti' uktaprakArANi, AdizabdAt anyAnyapyevaM prAyANi viDambanAvyaJjakAni vacAMsi gRhyante / tatazca ityAdIni-uddhatAni-bahujanavadanasya mudrayitumazakyatvAtnizzaGkatayodbhaTAni, For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH sarvatrAskhalitAnIti yAvat / 'sopahAsAni' utprAsabhAJji ' vacAMsi ' vacanAni yeSAM te tathA syurbhaveyurlokAH-prAkRtajanAH kutIrthika bhAvitAzcajainapathamatsariNaH 'prekSya' sAkSAtkRtya, yeSAmiti padaM turyapAdasthitaM sakalaM vAkyaM dIpayati, tena yeSAM sthitimityAdi sambadhyate / 'sthiti' yatyanucitAsamaJjasasAmAcArI, svarUpeNaiva tAvat matsariNaH sarvasyApyupahAsaM kurvanti, kimpunaH samprati niratizayasya jinazAsanasya ?, tatrApi liGginAM tathArUpaM vaizasaM vyavahAraM vIkSya kathaGkAraM na kuryurityarthaH / tathA 'zrutvA' AkarNya yeSAM sthitim 'anye' apare 'abhimukhA: ' zeSadarzanebhyaH sakalopapattikalitamidaM jainadarzanaM, yatayo'pyatra darzane zAntAtmAnaH kriyAniSThAzcopalabhyante, tato'smAkamapIdamaGgIkarttumucitamiti cetaso'bhyupagamaviSayIkRtajinazAsanAste'pi, AstAM tadapara ityaparertha: / 'zrutapathAt ' jainasiddhAntamArgAt vaimukhyam, etAvantamanehasaM vayamevam ajJAsyAma- yadetadeva tAttvikaM dharmadarzanaM nirapavAdaM, paraM yadatrApyevaMvidhA asadAcArakAriNo vilokyante tadA'lamanena tAmrahiraNyamayA - laGkAradezIyenAnto nissAreNa bahirmAtramanohareNa sarvathA, prAksvIkRtamevAsmAkaM darzanaM zreyaH, aho jainA anyathAvAdino'nyathAkAriNa ityAdi vacanasandarbheNa 'vaimukhyaM' parAGmukhatvaM sarvathA bahirbhAva - miti yAvat 'Atanvate' darzayanti / tathA yeSAM 'mithyoktyA' mRSAvacanena, te hi skhalitAcAratvena sarvazaGkitatvAt asamaJjasaceSTitaM prati kenacitpRSTAssanto malimlucavadalIkaM bhASante, yathA-ka evamAha ? na vayamevaMvidhaMkAriNa iti / tatazca sudRzo'pi samyagdRSTayo jinamatAntaHsthA api prAyazaH, kimpunaranye ? ityaperarthaH / ' bibhrati' dhArayanti - kurvantIti yAvat, :- cetaH 'sandeha' idaM kimevamanyathA vetyubhayakoTyullekhanavadhAraNajJAnaM saMzayaH, sa evaM ekatrAnavasthitarUpatvasAdharmyAddolA, tayA calaM, yathA dolArUDhaM vastu tasyAzcalatvAccalaM, evaM sudRzAmapi manaH / athavA 'sandehena karaNabhUtena dolAvaccalaM yeSAM nAmajainAnAM te amI sarvatra samprati prasRtatvAt purovarttinaH / nanvityakSamAyAM / 'sarvathA' sarvaiH prakAraiH jinapathapratyarthino bhagavantamatapratyanIkAH, na tu kenApi prakAreNa tadanukUlA api jainadarzanopahAsatadabhimukhavaimukhyApAdanAdinA jinazAsanenupacayahetutvena vastutasteSAM taducchedakatvAt / yeSAM cAparAdhena zazadharakaravizade bhagavacchAsane lokopahAsaviparyAsAdayo doSAH prAduHSyanti te'nantasaMsAriNaH siddhAnte pratipAditAH, mahApApIyastvAt / 'tata' ityetatpadamagrimavRttau sambhaMtsyata iti vRttadvayArthaH // 25 // mana: 214 sAmprataM kupathavarttinAM vidhipathaM pratyaikAntikImAtyantikIM ca nirupamAM ca manaso duSTatAmupalabhya tadutpAdaM ca itarajanamanaH kAraNasAmagryA asambhAvaya~stadvilakSaNAM tadutpAdasAmagrIMsambhAvanAdvAreNAha sarvairutkaTakAlakUTapaTalaH sarvairapuNyoccayaiH // 26 // For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH 215 vyAkhyA-'tataH' zabdasya prAktanavRttasthasyeha sambandhAttena, yato'mI sarvathA satpathaM duSTacetasaH tataH tasmAddhetoH, kimityAha-nUnamiti sambhAvanAyAm, ahamevaM sambhAvayAmiyAvantyatiduSTavastUni jagati santi tAvadbhirdurmAgamAseduSAM krUraM mAnasamakArIti sambandhaH, kathamanyathA tanmanaso'tIva krUratA ? itarajanamanaHsAdhAraNakAraNasAmagrItaH tadanupapatteH, kAraNAnurUpatvAtkAryasya, na ca hi nyagrodhabIjAtpicumandaprarohaH / kaistairityAha-'sarvaiH' sakalairutkaTakAlakUTapaTalai-nUtanatvAdatyugrasadyoghAtiviSabhedasamUhaiH, ekadvitryAdibhiranutkaTaizca kAlakUTazakalaistatpaTalairvA tAdRk krUramanaso janayitumazakyatvAdevamuktam / evamuttarapadeSvapi yojyam / sakalakAlakUTapaTalaireva kevalaiH prakRtamanasaH kartumazakyatvAt-apuNyoccayairityAdi vAkyAvatAraH, tatazca sarvaiH-akhilairapuNyoccayaiH pAparAzibhiH, sarvavyAlakulaiH-azeSAzIviSasandohai: 'samastavidhurAdhivyAdhiduSTagrahaiH' kRtsnavyasanacetaH pIDA-gada-maGgalAdipApagrahairebhirakhilairduSTerekasAmagrIbhAvena sambhUya 'krUraM' sanmArgaghAtukaM 'mAnasaM' cetaH 'akAri nirmame / krUrarUpasya manaso nirmANaM vidheyamatra, etenAsya manasa itaramanobhiH sAjAtyamapi nirastamityetadapi sambhAvayAmi itaramanovilakSaNasAmagrIjanyatvena vaijAtyopapatteH, na hi mRtpiNDadaNDAdi-tantuvemAdivisadRzasAmagrIjanyayorghaTapaTayoH sAjAtyaM nAma, tathA ca tanmanasaH kadAcidapi na zubhabhAvatApattiH, na hi bhUnimbasya-zarkarAbhAvaH zilpizatenApyApAdayituM zakyate, tatkasya hetoH ? svasvasAmayyA vijAtIyatayaiva tayorutpatteriti / athavA manaH siddhameva tasya tu krUratvaM vidheyaM, tasya kAlakUTAdibhiH sAdhyam / athAsminpakSe krUratvasyaupAdhikatvAt apagamaprasaGgo, vastrAdiSu mahAraJjanarAgasya tathA darzanAditi cenn, aupAdhikasyApi dharmasya kayAcit sAmagryA janyamAnasyAnapagamadarzanAt, yathA paTTAMzukAdiSu nIlIrAgasyaupAdhikasyApi na kadAcidapagama iti / tadupapannametannUnaM krUramakAri mAnasamiti / 'amuM' pratyakSaM 'durmArga' kupathaM 'AseduSAM' abhyupeyuSAM liGginAM tadbhaktAnAM ceti zeSaH / nanu bhavatu teSAM krUraM manastathApi kiM na zchinnamityata Aha- 'daurAtmyena' duSTAzayatvena 'nijadhnuSAM' uccicchiduSAM 'jinapathaM' bhagavatpraNItaM satpathaM sanmArgavartinAmupasargakaraNena vastuto jinamArga bhraMzayadbhirbahvasmAkaM chinnamityartha / atha jinapathaM ni [ja ]natAM teSAM dvijAdInAmiva kiM darzanAntaraparigraheNa matAntaraprarUpaNA netyAha-'vAcA' vacanena svamatikalpitamapyaudezikabhojanAdimArgam 'eSa saH' ayameva sa jinapraNItaH panthA nAnya 'iti' evaM prakAreNa 'UcuSAm' abhidadhuSAM; na te darzanAntarasthAH svamataM prarUpayanti, tatsthairjinapathavartino janasya pratArayitumazakyatvAt, kintu asminneva darzane veSamAtreNa sthitAH svaprarUpitaM kumArga jainamArgatayA vadanto mugdhalokaM vyAmohayantItyarthaH, etAvatA saMrambheNa satpathaM pratyatIvapratyanIkatvaM teSAM prakaTitam / iha ca setyatra 'sa' zabdAdvisarjanIyalope sandhipratiSedhe'pi "te tadA pAdapUrato sandhi" riti vizeSalakSaNena sandhividhAnamiti vRttArthaH // 26 // For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH 216 ' ata itya'ntarA padaM dvayorapyanayorvRttadvayoH sambandhayojanArthaM, taccAgrimavRttasyAdau yokSyate, idAnIM teSAM vacanamAtramapi vivekinaH zrotuM na yujyata ityAha-ataH - durbhedasphuradugrakugrahatamaH stomAstadhI cakSuSAm // 27 // vyAkhyA-yata evaM nAmaite jainapathaM prati duSTA, ato'smAdvetoH, kimityAha teSAM 'vacAMsi' kupathapratipAdakAni vacanAni 'kurute' vidhatte karNo svazravaNe 'sakarNaH ' sazrotraH / atha sahRdayaH 'kathaM' kena prakAreNa ? na kathaJcidityarthaH / nahi sakarNasya karNakaTUni spRSTaparamarmANi vacanAni khalAnAM zrotuM yuktAni, kintu karNayoretadeva phalaM yatpIyUSavArSukA apahasitamuktAH satAM sUktayaH zrUyante / atha ca sakarNasya prekSAvataH kupathavarttinAM bhASitAni karNe kartuM na yujyante, tacchravaNasya sAdhUnAmapi mithyAtvanibandhatvenAbhidhAnAt / kIdRzAmityAha - ' durbhedo' nibiDatvAt-durucchedaH sphurat manasi satatAvasthitatayA jAgarUka 'ugro' dRDhaH 'kugrahaH' caityavAsAdipratiSThApanaviSayo mithyA'bhinivezaH sa eva 'tamaH stomaH ' satpathadarzanAntardhAyakatvAdandhatamasaH paTalaM, tena 'astaM' channaM 'dhI:' prekSA, saiva satpathaprakAzakatvAt cakSurlocanaM yeSAM te tathA, teSAM yathA tamaH stomena tirohitacakSuH panthAnaM na pazyati tathA teSAmapi dhI: kugraheNa tiraskRtatvAt na sanmArgaM mRgayate / tathA 'siddhAntadviSatAM ' tadviparyastArthaprarUpaNayA taducchedapravRttatvAdAgamavairiNAM, nirantaramahAmohAd-vyasanAtirekAvivekAt / ahamiti nipAto'smadarthaH tatazca vayameva zreSThAH, nAsmatsamaH kazcidityAtmAnaM manyante ye te ahammAninasteSAM vivekinAM hi gambhIratvena mahati guNagaNe satyapyanutsekAt, mUDhAnAM tu tucchatayA stoke'pi tasmin jagato'pi tRNatayA mananAt, tathA 'svayaM' AtmanA 'naSTAH' sukhalolatayA'navaratam-anyAyye pathi pravarttamAnA janapurataH saMsthApayitumazaknuvantaH 'kva dharma: ? kva samprati vratina' ityAdi nAstikyaM pratipannAH teSAm, 'anyeSAm' AtmavyatiriktAnAM 'nAzanakRte' nAstikatAvAdApAdananimittaM 'baddhodyamAnAM' yadi hi etAnapyAtmanA kathaJcitsamIkurmastadA sundaraM bhavatyanyathaite dhArmikaMmanyAH paruSavAgbhiH asmAn santakSiSyantItyAzayena tannAzanAya vihitaprayatnAnAM 'sadA' sarvadA 'mithyAcArA' muktipathaviparItAH samAcArA mithyAtvA-virati-pramAda-kaSAyaduSTayogalakSaNAH, athavA lokapralambhanahetu- kaSAyendriyasaMyamapurassaraM viSayapraNihitamanaskatvaM yadAha - "bAhyendriyANi saMyamya, ya Aste manasA smaran / indriyArthAn vimUDhAtmA, mithyAcAraH sa ucyate // 1 // tatazca 'tadvatAM' tadyuktAnAM, ataH tadbhASitAni suvihitaiH suzrAvakaizca na zrotavyAnIti tAtparyamiti vRttArthaH // 27 // " adhunA vitathAdirUpadharmadezinAmapi teSAM kupathasya tathAvidhamugdhajanopAdeyatAM saviSAdaM pratipAdayannAha yat kiJcit vitathaM yadapyanucitaM yallokalokottaro // 28 // For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH 217 vyAkhyA-tattaditi vIpsAyAM sarvasaGgrahamAha-dharmasAdhanamanuSTAnamiha dharmaH tatazca 'dharma iti' sukRtamidamityevaMrUpatayA 'buvanti' vadanti 'kudhiyo' durmedhaso nAmajainAH / yatkimityAhayatkiJciditi, sAmAnyato nirdiSTaM vizeSato'nirdiSTanAmakaM 'vitatham' alIkaM zreNikarAjarajoharaNavandanAdi, na hyetadAgame kvacillikhitamasti, yena satyaM syAt, paraM liGginaH svavandyatApAdanAyai tadapi dharma iti bhASante, yadAha-"zrIzreNikaH kSitipatiH kila sArameyalAGgalamUlanihitaM yativadvavande / bhaktyA rajoharaNamityanRtaM vadanti, hI !!! liGgino vRSatayA kudhiyaH pralabdhum // 1 // " tathA yadapi, apiH samuccaye / yaccAnucitamayogyaM pitrAdyuddezena yAtrAkaraNAdinimittaM hi dharmanimittaM hi kRtyajAtaM jinamandire kartumucitaM, nAnyat / pitrAjhuddezena tu yAtrAdi tatra vidhIyamAnaM guNabahugAnavikalakevalasnehanibandhanatvAnna dharmaH, paraM tadapi liGgano dharmo'yamityabhidhAya svopayogAya vidhApayanti / tathA yalloko-jainamArgabahibhUtaH ziSTajanaH 'lokottaro' jinapravacanaM, tAbhyAmuttIrNaMbAhyaM sUtakabhikSAgrahaNAdi, etat hi lokalokottarayoviruddhatvAt na dharmaste tu gAAdihetunaitadapi dharma ityabhidadhati, yadAha-"bhikSA sUtakamandire bhagavatAM pUjA malinyA striyA, hInAnAM parameSThi saMstavavidhiryacchikSaNaM dIkSaNam / jainendrapratimAvidhApanamaho tallokalokottara-vyAvRtterathahetumapyadhiSaNAH zreyastayA cakSate // 1 // " tathA yadbhavahaturava-saMsArakAraNameva bhAvanA dehino jinamandire jalakrIDAdi / etaddhi madanoddIpanatvAt krIDAmAtratvenAtAttvikatvAcca saMsAravarddhanameva, parametadapi liGgino dharmacchadmanA svAvalokanakutUhalena kArayanti / tathA yat 'zAstrabAdhAkaraM' siddhAntavirodhAdhAyakam auddezikabhojanAdi, yathA cauddezikAdInAM zAstrabAdhitatvaM tathA prAgevopapAditam, athavA ASADhacaturmAsakAt paJcAzattamadinapratipAditasya paryuSaNAparvaNaH zrAvaNAdyAdhikyavati varSe'zItitame'hni vidhAnam / nanu buvantu te svamatikalpitaM mArga, tathA vitathAdisvabhAvatvAttaM na ko'pi grahISyati, tathA cokto'pyanuktakalpo lokopAdAnAbhAvena prasarAbhAvAdityata Aha'mUDhA' ajJAninaH taddharmavyAjena liGgiprarUpitaM matam arhanmatabhrAntyA jinamArgo'yamiti mithyAjJAne 'lAnti' upAdate / ayamarthaH yathobhayagatacAkacikyAdi sadRzadharmopalambhAt parasparavyAvarttakadezajAtyAdibhedadharmAnupalambhAcca arajate'pi zuktikAyAM rajatametaditi dhiyA bhrAntAH pravartante, athehApi sanmArgAsanmArgagatajinadevatA'bhyupagamabAhyaveSAdi samAnadharmAvagamAdanyonyavyavacchedakavidhyavidhipravRttyAdivizeSadharmAnavagamAcca vitathatvAdinA vastuno'nahanmate'pi prakRtamArge'rhanmatametaditi buddhyA mUDhAH pravarttanta iti, na kevalamete kumArga vadanti mUDhAstu taM gRhNantyapIti ca zabdArthaH / hA iti khede 'durantadazamAzcaryasya' duHkhAvasAnAntyAzcaryasya 'visphUjitaM' vijRmbhitametaditi, kathamanyathA kupathasyApyetasya bahumugdhajanopAdeyatA syAdataH kaSTametat yad adyApi ayaM kumArgo'skhalitaprasaro'nuvartata iti vRttArthaH // 28 // For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH 218 sAmprataM mugdhajanAn prati svamataM mokSapathatayA dizataH satpathagAminazca dhArmikAn svavacanA'nanurodhitvenAjJatayA avajAnAnasya kasyacidyathAchandAcAryagrAmaNyo'prastutaprazaMsayA svarUpamAha kaSTaM naSTadizAM nRNAM yadadRzAM jAtyandhavaidezikaH // 29 // vyAkhyA 'kaSTaM' duHkhametat naH cetasi varttate, yat kimityAha, yaditi vAkyopakSepe, yannRNAmadRzAM jAtyandhavaidezikaH kAntAre'bhIpsitapurAdhvAnaM pradizatIti sambandhaH / tatra 'nRNAM' puMsAM 'naSTadRzAM' alocanatvAtkAntArapAtena diGmUDhatvAcca prabhraSTaprAcIpratIcyAdikakuvibhAgaparicchedAnAm 'adRzAM' kAcakAmalAdinA dRgvikalAnAM, na tu janmAndhAnAM, janmAndhojanmabhivyAptyA locanarahitaH / na tu so'pi taddezajAta itarebhyaH zravaNAdinA vijJAya kathaJcidiSTapurapathaM dekSyatIti tatroktaM 'vaidezika' iti / videze-yojanavyavahite dezAntare jAto vaddhitazceti vaidezikaH / sa hi taddezasvarUpamAtrasyApyanabhijJatvAtkathaM prakRtamArga jAnIyAdapi, tataH karmadhArayaH / 'kAntAre' janasaJcArazUnye durgavartmani 'pradizati' pratipAdayati / 'abhIpsitapuradhvAnaM' jigamiSitaH nagaramArga, kileti vArtAyAm / 'utkandharaH' udgrIvaH kandhAramunnamayya bhujadaNDamutkSipya kathayatIti kaSTametat / tuH punararthe / 'idaM vakSyamANaM punaH 'kaSTataraM' pUrvasmAdapi kaSTAnmahatkaSTaM / yat kimityAha-'so'pi' prAgukto mArgadeSTA 'sudRzo' nirmalanayanAnata eva 'sanmArgagAn' iSTanagarasugamapathaprasthitAn 'tadvidaH' samyak sanmArgajJAn yat hasati, sAvajJamiti kriyAvizeSaNaM-sAvahelam 'ajJAniva' mArgAnabhijJAniva / yathA mArgAnabhijJA mArgamupadizanta upahasyante lokena, tathaite'pi tena / evaM prastutamupamAnaM yojayitvA prastutamupameyamidAnI yojyate-kaSTametat yannRNAM-satpathecchupuruSANAM 'naSTadRzAm' atimugdhatayA satpathakupathavibhAgAnabhijJAnAt adRzAM-samyagjJAnadarzanavikalAnAM 'jAtyandhaH' siddhAntarahasyalezAnabhijJaH sarvathA agItArthaH / so'pi gItArthasaMvAsAdeH kathaJcit mokSapathakathanapravINaH syAt-tatrAha-'vaideziko' garhitAcAratvAd gItArthamunipuGgavasaGgamAtravarjitaH / eSa cAdhunikaduHsaGghapravaro nizzaGkaM niHzreyasapathapratyarthimArgakathanadIkSito yathAchandaziromaNiH kazcidAcAryo mantavyaH / 'kAntAre' bhavamahATavyAM 'pradizati' abhIpsitapurAdhvAnaM-muktimArgam 'utkandharo' darzitAhaGkAravikAraH / tathA ca so'gItArtha utsUtrabhASako mithyAdRSTiH kathaJcidapi 'satpatha' mokSamArgaM na vetti, nApyanyena gItArthena pratipAdito'pi pratyeti, iti kaSTam, etatkaSTataraM 'tu' iti pUrvavat / so'pi prAgabhihito yathAchandAcAryaH 'sadRzaH' samyagjJAnadarzanayujaH 'sanmArgagAn' jJAnadarzanacAritralakSaNamuktipathapravRttAn 'tadvido' muktimArgAbhijJAn dhArmikAn suvihitasAdhUn yaddhasati sAvajJamajJAniva, yathA-kimamI agItArthA mUrkhaziromaNayaH siddhAntarahasyaM jAnanti ?, ahameva sakalazrutapArAvArapAradRzvA, tato yamahaM bravImi sa muktimArga For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 vibhAga-4, laghuvRttiH iti / kimityevamupahasatItyata Aha-tanmahAkaSTamityupamAnopameyayostulyatayA yojanA / atra ca mugdhajanapurato niraGkazaM svakalpitaM caityavAsAdikamutsUtrapathaM prathayan vidhiviSayapAratantryaprarUpaNanipuNAn sugurusampradAyavartinaH suvihitAna'sUyayopahasan samprati vartamAnaH kusaGghAcAryavargo'nayA bhaGgyA kavinA pratipAdita iti vRttArthaH // 29 // sAmprataM zrutapathAvajJAdvAramupasaJjihIrSuH zuddhajinamArgasya duSTopacitasamuditakAraNakalApena samprati durlabhatvaM pratipAdayannAha saiSA huNDAvasarpiNyanusamayahasadbhavyabhAvAnubhAvA // 30 // vyAkhyA-yA AgamagrantheSvAgAmitayA likhitA''karNyate, sA eSA samprati pratyakSA, kAlasyApratyakSatve'pi tadudbhavakAryANAM pratyakSeNopalambhenopacArAdeSetyuktam / avasarpanti' pratikSaNamAyuHzarIrapramANAdayo bhAvA hAni gacchanti prANinAmasyAmityavasarpiNI siddhAntaprasiddhaH kAlavizeSaH, huNDaM-sakalAGgopAGgAnAM yathoktamAnavaikalyahetuH SaSThaM saMsthAnaM, tenopalakSitA'vasarpiNI huNDAvasarpiNI, vyutpattimAtraM cedaM, tattvatastvanantatamakAlabhAvyasaMyatapUjAnibandhanaM caityavAsyutpAdahetuH zubhabhAvahAnikAraNaM kAlabhedo huNDAvasarpiNI, sA ca bhagavati mokSaM-gate jAteti / samayaH-paramasUkSmaH kAlaH, tatazcAnusamayaM-pratikSaNaM 'bhavyAnAM' muktigAminAm, athavA 'bhavyAH' zubhA 'bhAvAH' pariNAmA 'anubhAvAzca' prabhAvA mati-nizcayA vA, tatazca 'hasanto' hIyamAnA bhavyabhAvAnubhAvA yasyAM sA tathA / huNDAvasarpiNyAM hi kAlasvAbhAvyAt dharmArthinAmapi prAyeNa bhAvA yAdRzA vartamAnakSaNe na tAdRzAH kSaNAntare ityAdi krameNa pratikSaNaM saGklezatAratamyAghrAtatayopajAyamAnA upalabhyante, tathA ca prakaraNakAreNaiva prakaraNAntare pradarzitam-"kAlassa aikiliTThattaNeNa aisesipurisa-viraheNa / pAyamajuggatteNa ya, gurukammatteNa ya jiyANa // 1 // kira muNiyajiNamayAvi hu, aMgIkayasarisadhammamaggAvi / pAyamaisaMkiliTThA, dhamatthIvittha dIsaMti // 2 // " atra ca husadityanena saMyogaparatve'pi pUrvavarNasya na gurutvaM, chandaH zAstrairvyavasthita kya ]nuvRttyA kvacitattanniSedhAt / tathA 'triMzaH' jainasiddhAntoktASTAzItigraha-madhyAtriMzataH pUraNaH, caH samuccaye, ugragraho-jinapravacanasyodagropasargakAritvAt-dAruNo grahaH, ayameSa pratyakSopalabhyamAnakAryo bhasmarAzinAmA, kham-AkAzaM, tasya ca zUnyatvAtkhamiti gaNitavyavahAre zUnyasya-bindoH saMjJA, nakhA iti ca viMzataH saMjJA, nakhAnAM viMzatisaGkhyatvAt, tatazca khaM ca khaM ca nakhAzceti dvandvaH, taiH pazcAnupUrvyA aGkaracayA sthApitaiH mitAni-parisaGkhyAtAni 'varSANi' saMvatsarAH 'sthiti' rekasmin rAzAva[va]sthAnaM yasya sa tathA, ekarAzau varSasahasradvayasthitika ityarthaH (2000) / sa hi graho bhagavannirvANakAlAnantaraM varSasahasradvayaM yAvat krUratvAt-bhagavajjanmarAzI For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH saGkrAntatvAt-bhagavantaM ca muktatvena duHkhIkarttumazaktatvAt tatpakSatayaiva pravacanasya bAdhAM kariSyati / tathA 'antyaM' dazamaM, caH samuccaye / 'Azcaryam' anantatamakAlabhAvitvAdadbhutamasaMyatapUjAkhyam 'etat' idAnIM pratyakSaM 'jinamatahataye' ArhatapravacanApabhrAjanApAdanAya 'tatsamAH' taiH prAguktaistribhiH 'samA' tulyabalA 'duSSamA' duSTA-lokaduHkhakAriNya 'samA' varSANi yasyAM sA tathA, kAlacakrasya SaDarakasya paJcamo'rakaH, yathA prAktanAstrayaH samuditA jinamataM ghnanti tathA caturthI duSSamA'pi / ca: pUrvavat / iti prakaraNe / 'eSu' prakRteSu huNDA - vasarpiNyAdiSu 'evaM' darzitaprakAreNa pratipadaM suvihitalAghavAsaMyatagauravApAdanalakSaNaduSTakAryadarzanAddRSTeSviva 'duSTeSu' krUreSu 'puSTeSu' prakarSakoTiM prApteSu huNDAvasarpiNyAdiSu caturSu 'anukalaM' pratisamayam 'adhunA' sAmprataM 'durlabho' durApo jainamArgaH, pratipattivighnakAriNAM huNDAvasarpiNyAdInAM duSTatvAttanmahimnA ca bhUyolokasya bhavAbhinanditvAtkatipayasAttvikajanopAdeya iti yAvat 'jainamArgaH ' pratizrotorUpabhagavatpatha iti vRttArthaH // 30 // 220 evaM tAvadaSTAdazabhirvRttaiH prabandhena liGginAM zrutapathAvajJA pratipAditA, samprati taireva dharmatayA pratipAditaM guNidveSadhIriti dvAraM nirAkurvaMsteSAM guNidveSaM darzayannAha samyag mArgapuSaH prazAntavapuSaH prItollasaccakSuSaH // 31 // vyAkhyA - khalAH satsAdhUn na kSAmyantIti sambandhaH / tatra 'khalAH ' guNinaH matsariNaH prakaraNAlliGginaH / kRtaduSa iti duSadhAtuH kvibanto'tra doSaparyAyaH / tatazca 'kRtA' vihitA 'duSo' doSAH - svayamaneke'narthA yaiste tathA, tatsvabhAvatvAt teSAm athavA 'kRtA' AropitA 'duSo' doSA yaiste tathA, nirmaleSvapi sanmuniguNeSu lokamadhye lAghavApAdanAya svadhayA vihitadoSAropA ityarthaH / guNavatsvasaddoSAropaNasya teSAM kulavratatvAcca / 'udyat ruSaH nirnimittaM suvihitadarzanamAtreNaiva prakaTitalalATataTabhrukuTyAdikrodhavikArAH ' 'na kSAmyanti' na sahante, dviSantItyarthaH / tatra deze'mISAM pracAreNa vayaM lokasyAgauravyA bhaviSyAma ityAdi buddhyA mAtsaryAttatrAvasthAtumeva teSAM na dadatItyarthaH / suvihitayatIn satsAdhutvamevAnuguNavizeSaNaisteSAM bhAvayati-'samyaGmArgapuSaH ' bhagavatpraNItajJAnAditrayarUpamokSapathasya bhavyAnAM zuddhopadezapratibodhadvAreNa vistArakAH / etena teSAmutsUtrabhASaNapratiSedhamAha / 'prazAntavapuSaH ' bahiralakSitarAgAdivikArazarIrabhAjaH, etenAntaramapi prabalarAgAdyabhAvaM prakAzayati, antastadbhAve bahiH sarvadA prazAntatvAnupapatteH / 'prItollasaccakSuSaH ' dviSTAnapi pratItya prasannotphullalocanAH, ete bahiH kopavikAraparihAramAviSkaroti / ' zrAmaNyadhi' prANAtipAtaviramaNAdipaJcamahAvratavibhUtimupeyuSaH-AseduSaH, etena dIkSAmUlaM sarvaviratisampadaM darzayati / 'smayamuSaH ' ahaGkAratiraskAriNaH, etena vAgmitvavidvattAdAvabhimAnahetau satyapi tadabhAvaM prakaTayati / 'kandarpakakSapluSaH' manmathazuSkatRNadAhinaH, etena sarvavratamadhye nirapavAdabrahmavratadArddhaM draDhayati / For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 4, laghuvRttiH 'siddhAntAdhvani' zuddhAgamamArge 'tasthuSaH ' sthitavatastatparAnityarthaH, etena svayamutsUtrakriyAniSedhaM pratipAdayati / 'zamajuSaH ' kSamAbhAjaH, etenAntarapi krodhanirAsaM jJApayati / 'satpUjyatAM' vivekIjanasevyatAM 'jagmuSaH ' prApnuSaH, etena sakalazramaNaguNagaNasampattimAvirbhAvayati, nirguNAnAM vivekilokapUjanAsambhavAt / 'viduSaH' vicakSaNAn, etena svasamayaparasamayasAraviduratAM visphArayanti / na caivaM guNazAliSu yatiSu dveSaH kartuM yuktaH, aNIyaso'pi taddveSasya sakalaguNigataguNadveSarUpatvenAnantabhavabhramaNanibandhanatvAt, siddhAnte'pyabhihitam "bharaheravayavidehe, pannarasa vi kammabhUmiyA sAhU / ekkammi hIliyammI, savve te haliyA huNti||1|| saMtaguNachAyaNA khalu, paraparivAo ya hoi aliyaM ca / dhamme ya avamANo, sAhUpaose ya saMsAro // 2 // " tataH prekSAvatA guNiSu bahumAna eva karttavyo, na dveSa, iti vRttArthaH // 31 // atha kathamevaMvidhAnapi satsAdhUn khalA na kSAmyanti ? mithyAtvaprAbalyAditi brUmaH, ata eva tadvato mUDhajanasya nAmajainapathavarttinaH svarUpaM nirUpayannAha 221 devIyatyurudoSiNaH kSatamahAdoSA na devIyati // 32 // vyAkhyA - aho ! mithyAtvagrahilo jana urudoSiNo devIyatItyAdi sambandhaH / 'aho' iti vismaye, grahaH cetaso'sat nirbandhaH, so'syAstIti, astyarthe ilU pratyayaH taddhitaH / iha mithyAtvaM prakaraNAdAbhinivezikaM gRhyate, prAyeNa jainamithyAdRSTinAM "goTThAmAhilamAiNe " tyAdinA''bhinivezikasyaiva tasya pratipAdanAt / tatazca tena 'grahilaH ' prabalamithyA'bhinivezagrahagRhIta ityarthaH / 'jano' dharmadhvajibhakta zrAddhalokaH, uravo mahAnto yatijanasyAtyarthamanucitatvena 'doSA' aparAdhA rAgadveSaprANAtipAtAdaya urudoSAH tadvata AcAryAdIniti gamyaM / 'devIyati' devAniva - jinAnivAcarati, yAdRzA devA nIrAgA atizayAdimantazca tAdRzA amI, tasmAdArAdhyA iti devaiH tAnupamimIte, na ca tAdRzAM teSAM tadupamAnaM samIcInaM, teSAM mahAdoSavatvena devopamAnavidhAnasya mahApAtakahetutvAt paraM mithyAtvasya viparyAsarUpatvAt viparItabuddhiH tAdRzAnapi tathopaminoti, evamuttarapadeSvapi bhAvanIyam / 'kSatamahAdoSAn' praNaSTaprAguktabRhadaparAdhAn yugapradhAnAdIniti zeSaH / 'adevIyati' adevAnivAcarati, nAmI devasadRzAH, sadoSatvAt-niratizayatvAcca, tasmAdanArAdhyA iti / atra ca kSINaprAyadoSANAM devairupamAnaM siddhAnte'pyuditam - "paDirUvo teyassI" ityAdAvAcAryaguNavaktavyatAyAM 'pratirUpaH ' siddhAntatAtparyaparicchedadezanA'tizayavattvAdinA tadviSayabuddhijanakatvAttIrthakarapratibimbarUpa iti vyAkhyAnAt, sa ca viparyastamatitvAttathA na karoti / evamadevaprAye devabuddhirdevaprAye cAdevabuddhiriti mithyAtvasvarUpaM pratipAdyA- gurau gurubuddhyAdirUpaM tadAha - 'sarvajJIyati' sarvajJamiva-sarvavidamivAcarati 'mUrkhamukhyanivaham' ajJacUDAmaNisamUhaM svAbhyupetagacchasthitaM yatijanaM, yathA - sarvajJasadRzo'yaM madIyo yatijanaH kiM kiM zAstrajAtaM na vettIti / 'tattvajJaM' For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghaTTakaH SaDdarzanatarkakarkazadhiyaM svaparasamayanirNayabhUmiM sUrivizeSam 'ajJIyati' ajJamivabAlizamivAcarati, yathA- na kiJcidapyeSa jAnAti / ayamarthaH na hi mUrkhaziromaNeH sarvajJenopamAnaM yuktaM nApi tattvajJasyAjJena, atyantamananurUpatvAt paraM sa mithyAjJAnAt evamapi karoti / adhunA amArge mArgabuddhyAdirUpaM mithyAtvaM darzayati- 'unmArgIyati' unmArgamivautpathamivAcarati / 'jainamArga' zuddhaM bhagavatpathaM, yathA-nAyaM bhagavatpraNIto mArgaH kintUtsUtra iti / 'apathaM' kumArgaM prAkpratipAdita - mauddezikabhojanAdikaM svakalpitaM 'samyak pathiyati' samyak pathamiva-sanmArgamivAcarati / atrApi yat-jinamArgasya candravatprakAzasyonmArgeNa[ tAmasena ]nAma jainena sAdRzyApAdanamunmArgasya ca satpathatulyatApAdanaM tanmithyAtvodayAditi / tathA 'svaM' AtmAnam 'aguNAgraNyaM' nirguNadhurandharaM 'kRtArthIyati' kRtArthamiva vihitasakalaprayojanamivAcarati / atrApi svasya nirguNamukhyasya 'kRtArthena' guNimukhyenopamAnamavidyAvazAditi / evaM tAvallokottarikajanaviSayaM mithyAtvasvarUpaM pradarzya bAhyaloka viSayama prasaGgAt kiJcit-darzyate- 'mithyAtvagrahilo jana' AbhigrahikAdi - mithyAtvAt - jainamatabahirbhUto lokaH 'devIyati' devAnivAcarati, muktyarthamArAdhyatayA devatvenAbhyupai[ tI ]ti yAvat / urudoSiNo - rAgAdimato lokapratItAn hariharAdIn, kSatamahAdoSAn vItarAgAn lokottaravizrutAn adevIyati - anArAdhyatvenAnumanyate / atha katham etanmithyAtvamiti cet ? ucyateatasmin-taditi pratyasyaitallakSaNatvAt, tasmAn na rAgAdimanto devAH / tathA sarvajJIyatisarvavidayamityabhimanyate mUrkhamukhyanivaham - anyaparatIrthikasamUhaM prANAtipAtAdyanivRttam / tathA tattvajJaM samastazAstrarahasyavedinaM paJcamahAvratadhAriNaM sarvajJaprAyaM yugapradhAnasUrim 'ajJIyati' mUrkhIyati / evaM ca tattvajJe gurAvajJatvAropo mithyAtvavijRmbhitam, etAvatA cAgurau gurubhAvanA gurau cAgurudhIriti mithyAtvaM lakSitam / unmArgIyati - utpathatvena manyate jainamArgam, apathaMkutIrthikamataM samyakpathIyati sanmArgIyati tadA svamaguNAgraNyamityAdi tu pUrvavat / tadAzcaryam-etanmithyAtvopahatA yadevaM viparyayeNa sarvamavasAya guNino dviSantIti vRttArthaH 222 // 32 // nanu kimidAnIM guNibhiH prayojanam ? saGgha eva bhagavAn - nizeSadoSamoSakSamaH samAzrIyatAM, bhagavatA'pi ca tasya mahattvena namaskRtatvAt tathA ca tadAjJayA varttamAnAnAM mokSaH prANinAM sampatsyata ityAzaGkyAdhunAtanasaGghavazavarttino bhavyajaMnasyAkSepapUrvaM mokSAbhAvamupadarzayiSurAha - saGghatrAkRtacaityakUTapatitasyAntastarAM tAmyata // 33 // vyAkhyA-'jantavo' dharmArthino bhavyasattvAH ta evAbalatvAt-mugdhatvAt sattvarahitatvAt-ca 'hariNA' mRgAH tadvrAtasya tatsamudAyasya - utpathapravRtta - utsUtraprajJApakaH zrutajJAnanirapekSaH For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH 223 svacchandacArI sAtalolupaH sAdhu-sAdhvI zrAvaka-zrAvikAsamavAyo bhUyAniha saGgha ucyate, sa eva baliSThatvAt krUratvAcca 'vyAghra: ' zArdUlastadvazasya tadadhInasya- dAsavat-yatra tatra niyojyasyeti yAvat / dvitIyapakSe grAsaviSayIbhUtasya 'mokSa' iti zliSTapadaM, tena jantupakSe 'mokSo' nirvANaM, hariNapakSe ca chuTanaM vyAghrAtpalAyanamiti yAvat / 'kutaH ' kaH syAt ? na kathaJcidityarthaH / nanu muktyanuguNAnuSThAnAbhAvAttasya mokSAbhAvaH, kimAyAtam ? saGghasyetyata Aha-'muktyai' niHzreyasArthaM 'kalpitadAnazIlatapaso'pi svabuddhyAvihitajinAdivitaraNadezacAritrAnazanAderapyAstAM taditarasyetyapi zabdArthaH / kathaM tarhi mokSAbhAva ? ityata Aha'saGghAya' liGgisamudAyAya 'deyAni ' kRtAni / deye trA ceti trA taddhitaH / tatazca 'saGghatrAkRtAni' zrAvakalokena bhaktyA svadraviNena nirmApya liGgibhyaH tat-dezanayaiva vAsAdyarthaM samarpaNena tadAyattIkRtAni 'caityAni' jinAyatanAni, tAnyeva 'kUTA' hariNabandhanayantravizeSAH / atha kUTazca bandhaheturabhidhIyate, mocanahetu-bandhanahetvormahadvaiSamyaM, tathA ca siddhAntavidhinA liGginAM nizrAnivAsaviraheNa zrAddhairyAni caityAni vidhApyante tAni saMsAraguptimocananibandhanAni bhavanti, etAni prakRtacaityAni mugdhAn protsAhya svanivAsAdyarthaM katham - AjanmAmI zrAddhA asmAkaM bhogyA bhaviSyantItyAzayena teSAM tatra mamakArotpAdanena niyamanAdyarthaM liGgibhiH kAritAni, tatkathameteSAM mocanahetutvaM ? pratyuta bandhananibandhanatvameva / evaM caityAnAM kUTairatyantaM bandhahetusAmyenAbhedavivakSaNAdyukta upamAnopameyabhAva iti / saGghatrAkRtacaityakUTeSu 'patitasya' . pratibaddhasya kathaJcit satpathaM pratipatsorapi tatra goSThikatvAdinA svakAritapratimAmamatvAdinA vA niyamitatvAt tato nirgantumazaktasyeti yAvat / dvitIyapakSe 'patitasya' baddhasya / tathA 'antastarAM tAmyataH' sanmArgabahumAnitvAttato nirjigamiSorapi nirgamAlAbhAt bhavitA kadAcittaddinaM yatraitasmAt asatpathAdahaM nirgamiSyAmi ityevaMtarAmatizayenAntaHkaraNamadhye 'tAmyataH' khidyamAnasya, kuta ? ityata Aha- tacchabdena saGghaH parAmRzyate, tasya - saGghasya 'mudrA' caturdazyAdikAH parvatithayaH, etadAcAryasaMvAdena taponiyamAdikRte pramANIkarttavyA, nAnyathetyavamAdikA vyavasthA, tataH kSudrairmudrA pravarttitA, varAkAn mugdhasAraGgAn hA ! baddhuM vAgurA iva / tatazca tanmudraiva 'dRDhaM' nibiDaM 'pAzo' mRgAdibandhanArthaM davarakAdinirmitagranthivizeSaH tena 'bandhanaM' saMyamanaM, tadvata-stadanvitasya / sa hi saGghamudrAmudritaH tato nirgamanavArtAmapi kasyApi purato vaktuM na zaknoti, kimpunarnirgantumityarthaH / tathA etasya saGghasya krama- stannirdiSTA rAtrisnAtrAdikA paripATI, tatsthAyina stadvartinaH / dvitayapakSe tu hariNaprahArArthamutkSipya sajjitaH pAdaH kramastadgocaragatasyeti / tato'yamarthaH yathA vyAghragrAsaviSayasya tat kramagocarasya, tatrApi kUTapatitasya, anyathA hi palAyyApi kathaJcittato mokSaH sambhavati / 'tatrApi nirjigamiSayA cetasi tAmyati pAzasaMyamitatvenAGgaspandanamAtramapi karttumazaktasya hariNajAtasya sa kathaJcittato mokSaH sambhavati, evamasyApi caityapratibaddhasya sanmArgaspRhayA For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 zrI saGghapaTTakaH nirgantuM manasi khidyamAnasyApi saGghamudrayA kIlitatvena satpathAbhyupagamaM prati udyantumapyazaknuvataH tatkramamanatikrAmataH sampratitanasaGghAjJAvazyasya jantusandohasya na nirvANaM saJjAyata iti / atha kathamiha saGghasya krUratayA vyAghraNopamAnam ? ata eva sukhazIlatA'nurAgAderasaGghamapi saGgha ityabhidadhatAM prAyazcittaM pratipAditaM siddhAnte / yadAha-"asaMghaM saMghaM je, bhaNaMti rAgeNa ahava doseNa / cheo vA mUlaM vA, pacchittaM jAye tesi // 1 // " tasmAdyuktaM krUratayA prakRtasaGghasya vyAghratayA nirUpaNaM, tathA ca siddhaH tadvazasya prANigaNasya mokSAbhAva iti / nanvevaM tarhi siddhAntoktalakSaNasya saGghasya sampratyabhAvAt bhavanmate tIrthocchedaH prasajyata iti cenn, yaduktamAgame-"nimmalanANapahANo, daMsaNasuddho carittaguNajutto / titthayarANAvijjo, vuccai eyAriso saMgho // 1 // AgamabhaNiyaM jo, pannavei saddahai kuNai jahasattiM / telukkavaMdaNijjo, dUsamakAle vi so saMgho // 2 // " anyathA "duppasahaMtaM caraNaM" ityAderAduHSamAntaM cAritranuvRttipratipAdakasya bhagavadvacanasya vyAghAtApatteH, bhAvasaGghamantareNa tAvantamanehasaM cAritrAnuvRtterasambhavAt / nanu bhavatu siddhAntaprAmANyAt-idAnImapi bhAvasako'lpIyAMstathApi mayA tAvanna dRzyata iti cet ? arvAgdarzitatvena mAtsaryeNa vA bhavataH taddarzanasyAnyathAsiddhatvAt, dRzyate ca kaSAyakaluSitacakSuSAM sannikarSe'pi niSeduSo manuSyAderanupalambhaH, tato yadi tvaM zuddhapathaspRhayAlustadA mAtsaryamutsArya mAdhyasthyamAsthAya sUkSmaprekSayA parIkSasva bhAvasaGkha, yena kvacitprekSase, maivameva nAstikatAmavalambya bhavAmbhodhau maGkSIriti (.? ) / tasmAt bhagavadvacanAnyathA'nupapattyA sampratyapyasti bhAvasaGgha, sa eva ca prekSAvatA dussaGghatAparihAreNAbhyupetavya iti vRttArthaH // 33 // tadevamauddezikabhojanAdi dvAradazakena liGgibhiH prajJApitasya dharmasyotpathatvaprakAzanena jaDAnAM cetasi kopAvirbhAvaM sambhAvayaMstatkSaNaM tatpradarzanaprayojanamAvizcikIrSurAha itthaM mithyApathakathanayA tathyayA'pIha kazcit // 34 // vyAkhyA-'itthaM' prAkpratipAditaprakAreNa 'mithyApathakathanayA' caityavAsiprarUpitotsUtramArgaprakaTanayA karaNabhUtayA 'tathyayA'pi' yathArthayA'pi, asatyayA hi tayA kopotpAdAdyapi kasyApi sambhAvyate ityapi zabdArthaH / 'iha' loke pravacane vA 'kazcit jinazAsanastho mA jJAsIt, yadidaM mithyApathakupathatvaprakaTanam 'anucitam' asaGgataM, yadi hIdaM rAgadveSAbhyAmatathyaM vidhiyeta tadA'naucityaM syAt-na caivamasti / atho ityAnantarye'vyayam / tenAnucitajJAnAnantaraM 'mA kupat' mA krudhat 'ko'pi' kazcit / yadi hyetadanucitaM syAttadA tajjJAnAntaraM kopo'pi kathaJcit yujyeta, na caivaM, tasmAnna kopanIyam / atha yadyevaM mithyApathakathanena pareSAM kopAvirbhAvazaGkA tadA'sau na kathanIya eva, parasaGklezahetoH satyasyApi vacanasyAvaktavyatvenAbhidhAnAt / yasmAt heto nabhrAntyA-sAdhusAdhvI-zrAvakazrAvikAcaityAdyAkAradarzanAt For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH 225 Arhatametatpravacanamiti mithyAjJAnena, nahi liGgyAdayaH tattvata ArhatAH, uktanyAyena teSAM tathAtvasyApAkaraNAt / tathA ete'pi jaDA: kuvAsanAvAsitAntaHkaraNA vastuto'nArhatam apyetalliGgivartmArhatamiti viparyasyantIti jainabhrAntitayA 'kupathapatitAn' kumArgaprasthitAn 'nRRn' mAnavAn 'prekSya' avalokya 'tatpramohApohAya' kupathapatitanaraprAguktaprabala-mithyAjJAnopanodAya 'idam' etalliGginAM mithyApathasvarUpaM 'kimapi' diGmAtraM 'kRpayA' kathamamI mUDhAH tIrthyAbhAsakadarthitAH kupathasvarUpaM vijJAya tatparihAreNa satpathamabhyupetya bhavodadhi tariSyantItyanukampayA 'kalpitaM ' bhavyaM pratipipAdayiSayA sakalaM saGkalayya prathamaM cetasi saJjitaM, tato 'jalpitam' akSararacanayA habdhaM, tadantareNa parasya purataH samyakpratipAdituM duHzakyatvAt / caH samuccaye / ataH kupathapaGkanimajjananaranikaroddharaNAya mayA kiJcit jalpitamidamiti suSThuktaM bhagavatA prakaraNakAreNeti vRttArthaH // 34 // atha kathamiti diGmAtramevAbhihitam ? yAvatA nizzeSadoSaprakAzanena hi mithyApathaH sujJAnaH sutyajazca bhavatItyAzaGkya tannirAsadyotakena 'yata' iti padenAntarApUrya taddoSAmAnantyenAbhi- dhAnAzakyatvaM nidarzanayAvirbhAvayannAha-yataH prodbhUte'nantakAlAtkalimalanilaye nAma nepathyato'rhan // 35 // vyAkhyA--'yata'iti yasmAddhetorasmin duradhvane'nantakAlAtprodbhUte yo doSasaGkhyAM vivakSedityAdisambandhaH / tatra 'prodbhUte' saJjAte 'anantakAlAt' anantenAnehasA, anantotsarpiNyavasarpiNI parivarttanenAsya kumArgasyAzcaryadazakAntaH pAtitvena siddhAnte prAdurbhAva - pratipAdanAt / 'kalimalanilaye' duSSamApAtakanivAse, duSSamAkAlo hi aparakAlApekSayA mahApApaH, tatazcAtrAtIvAsamaJjasapravRttidarzanAt sambhAvyate-sakalaM duSSamAmalaM duradhve'sminnivasati, athavA 'kalireva' kalaha eva 'malaM' kiTTaM, tasya nilaye / tathA 'nAma' abhidhAnaM, yathA liGgadarzane'pi lokA vaktAro bhavanti amI jainA amI si( zvetAmbarabhikSava ityAdi, nepathyaM-rajoharaNAdiveSaH, tato dvandvaH / tatazca nAmanepathyataH - suvihitasAdhAraNAt nAmazravaNAt naipathyadarzanAccArhanmArgaM bhrAnti- tAttvikajinapathasAdRzyaM 'dadhAne'pi' bibhrANe, nanvayaM panthAH tarhi jinamArga eva bhaviSyatItyata Aha-atha ceti pratikUlapakSAntaradyotaka - mavyayam 'tattvataH ' paramArthataH 'tadabhimare' arhanmArgaghAtuke, ayamarthaH yathA 'abhimarA: ' pracchannaghAtukAH svaveSeNa rAjAdighAtaM kartumazaknuvanto veSaparAvarttena rAjAdikaM vyApAdayanti tathaite'pi gRhasthaveSeNArhanmArgocchedaM tathAvidhAtumapArayanto yativeSeNa viruddhaprarUpaNaceSTitAdinA'rhanmArgamucchindantIti bhavanti-abhimarAH / tatazca duradhva- duradhvavarttinorabhedopacArAt itthamupanyAsaH / 'asmin' prAgvaNitasvarUpe 'duradhve' kumArge 'kAruNyAt' mAsmAmI brUDan jaDA asmin " For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 zrI saGghapaTTakaH. kupathapaGka iti dayA'dhyavasAyAt 'yaH' kazcinmahAsattvo 'nRSu' liGgibhAvanAbhAviteSu matryeSu 'kubodhaM' kudezanotpAditamasatpathepi satpathabhramaM 'nirasisiSu' bibhitsuH / yadi hi kathaJcidamISAM mUDhAnAM duradhvadoSasAmastyadarzanenAyaM kubodho vidhvaMsate tadA'mI upakRtA bhavantItyAzayena 'doSasaGkhyAM' dUSaNayettAM 'vivakSeta' abhidhitset, etAvat saGkhyA atra kumArge doSAH santIti vaktumicchedityarthaH / sa pumAn 'ambho' jalam ambhodheraNavasya jalaM 'pramitset' iyadatrAmbha iti culukAdibhiH saMcikhyAset / jaladhijalapramitsAnidarzanena duradhvadoSANAmasaGkhyeyatAsiddhyA aparituSyan vivakSitAnantya- cikhyApayiSayA nidarzanAntaramAha-'sakalagaganollaGghana' padbhyAM samagrAntarikSAntaprApaNaM, ceti pakSAntare, vidhitsetcikIta / ayaM ca nidarzananAmAlaGkAraH / tato'yamarthaH-yathA sAgarAmbho'tibhUyastvAt pramAtumazakyaM, tathA duradhvasya mahAmithyAtvarUpasya lokottaraviruddhAsamaJjasaceSTita-zatasahasrasambha[ saMvRtatvAt taddoSasaGkhyA'pyatibAhulyAdvaktumazakyeti, ato diGmAtramevodAhRtaM, tAvanmAtreNApi keSAJci-tpuNyAtmanAM mohApohena satpathAbhyupagamo bhaviSyatIti dhiyeti vRttArthaH // 35 // nanu-uktanyAyena liGginaH cet yatayo na bhavanti tarhi na santyeva, kvacitsamprati zrutoktalakSaNabhAjo yatayo'darzanAt, tathA ca jJAnadarzanAbhyAmeva bhagavattIrthamanuvartata iti manyate taM pratyAha-tathA ___ na sAvadyAmnAyA na bakuza-kuzIlocita-yati // 36 // vyAkhyA-tatheti, yathA samprati bhUyAMso liGginaH santi 'tathA' tena prakAreNa viralAH suvihitA api, ityetadevAha-te'dyApi syuriha yataya iti sambandhaH / 'AmnAyo' guruziSyapraziSyAdikrameNa sampradAyaH 'sAvadyaH' prAgvarNita audezikabhojanAdyupabhogAdeH sapApa AmnAyo yeSAM te tathA, nA teSAM niSedhaH / adhunAtanarUDhayoddezikabhojana-caityavAsAdinA sAvadyasampradAyavanto yena bhavanti, tathA 'bakuzaM' zabala-maticArapaGkena samalaM, prakramAccAritraM, tatazca bakuzacAritrayogAtsAdhavo'pi bakuzAH te ca dvividhA-upakaraNa-dehabhedAt / tatropakaraNabakuzA ye varSApratyAsattimantareNApi kadAcit vastrAdikaM dhAvanti, zlakSNA_zukAdi ca jighRkSanti kadAcitparidadhate ca, pAtradaNDakAdyapi ghRSTaM tailAdimrakSaNotpAdita tejaskaM ca dhArayanti, upakaraNamapyatiriktaM prArthayanta iti / dehabakuzAstu ye karacaraNanakhAdIn kadAcit ninimittaM bhUSayantIti / ime ca dvividhA api ziSyAdiparivArAdikAM vibhUtiM tapaHpANDityAdiprabhavaM ca yazaH prArthayante, tadAsAdane na ca pramodante chedAhazcAticArairbahubhiH zabalitA api karmakSayArthamudyatA ityAdilakSaNayuktA bakuzAH / yaduktam-"uvagaraNa-deha For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH 227 cokkhA, iDDIrasagAravA siyA niccaM / bakusabala cheyajuttA, niggaMthA bAusA bhaNiyA // 1 // " tathA kutsitaM 'zIlaM' caraNaM yeSAM te tathA, te'pi dvidhA-AsevanA-kaSAyabhedAt, ye krodhAdibhiH kaSAyairjJAnAdiguNAn yuJjanti, athavA kaSAyairjJAnAdIn ye virAdhayanti bhavocchedAyopasthitA apItyAdi lakSaNabhAjazca kuzIlA iti / tato bakuzAzca kuzIlAzceti dvandvaH / teSAmucitAyogyA 'yatikriyA' pratyupekSApramArjanaprabhRtikA sAdhusAmAcArI, tathA 'muktA' rahitA ye na bhavanti, pratyahaM yatikRtyaM ca tat- "paDilehaNApamajjaNA-bhikkhiriyAloyabhuMjaNA ceva / pattagadhuyaNaviyArA, thaMDilamAvassayAI // 1 // " ityAdi dazavidhacakravAlasAmAcArIcAriNa ityarthaH / yaduktam zrIumAsvAtivAcakakRtatatvArtha-sUtre bhASye ca "pulAka-bakuza-kuzIla-nirgrantha-snAtakA nirgranthAH" [a. 9 sU. 49] [bhASye] pulAko bakuzaH kuzIlo nirgranthaH snAtaka ityete paJca nirgranthavizeSA bhavanti / tatra satatamapratipAtinojinoktAdAgamAt-nirgranthapulAkAH / nairgranthyaM prati prasthitAH zarIropakaraNavibhUSA'nuvartitaH RddhiyazaskAmAH svatagauravAzritAH aviviktaparivArAH / aviviktA iti na asaMyamAt pRthagbhUtAH katarikAkalpitakezAH, evaMvidhaH parivAro yeSAM te, chedazabalayuktAH sarvadezacchedArha atIcArajanitazabalena-vaicitryeNa yuktAH, bakuzAH, kuzIlA dvividhA-pratisevanAkuzIlA: kaSAyakuzIlAca, tatra pratisevanAkuzIlA nairgranthyaM prati prasthitAH ye aniyatendriyA: ajitendriyAH rUpAdi-viSayekSaNakRtAdarAH kathaJcit kvaciduttaraguNeSu virAdhayantaH caranti, te pratisevanAkuzIlAH / pratisevanA'dhikAre pratisevanApaJcAnAM mUlaguNAnAM rAtribhojanaviratiSaSThAnAM parAbhiyogAd balAt-kAreNAnyatamaM pratisevamAnaH pulAkaH syAt, maithunamityekam / bakuzo dvividhaH-upakaraNabakuzaH zarIrabakuzazca / tatropakaraNAbhiSvaktacitto vividhavicitramahAdhanopakaraNaparigrahayuktaH-vividhaMdezabhedena, vicitraraktapItAdibhirvarNairbahumUlyopakRtiyuk bahuvizeSopakaraNakAGkSAyukto / bahuvizeSeNa ] mRdu-dRDha-ruciravarNAdi-yuktopakaraNe jAtAbhilASaH, nityaM tatpratisaMskArasevI, nityaM-sarvadA 'tasya' upakaraNasya 'pratisaMskAra' prakSAlana-dazAbandhana-ghaTikAsaMveSTanAdikaM, tatsevI bhikSurupakaraNabakuzo bhavati / zarIrAbhiyuktacitto vibhUSArthaM tatpratisaMskArasevI zarIrabakuzaH / pratisevanAkuzIlazca mUlaguNAnavirAdhayan uttaraguNeSu kAJcidvirAdhanAM pratisevate / kaSAyakuzIlanirgranthasnAtakAnAM pratisevanA nAsti / pulAkasyotkRSTasthitiSu deveSu sahasrAre, bakuzapratisevanAkuzIlayoviMzatisAgaropasthitiSu AraNAcyutakalpayoH, sarveSAmapi jaghanyaH palyopamapRthaktvasthitiSu saudharme upapAtaH / atra ca pulAka-nirgranthasnAtakaparihAreNa yat bakuzakuzIlocitakriyAyuktayatigaveSaNaM tattaireva sarvatIrthakarANAM tIrthapravRtteH, "savvajiNANaM jamhA bakuzakusIlehiM vaTTae titthaM / " iti vacanAt / tathA 'na yuktA' na spRSTA 'mado' For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 zrI saGghapaTTakaH / jAtyAdibhirAtmotkarSapratyayaH 'mamatA' gRhasthAdiSu pratibandho, mamaite yogakSemaM vahanti, tato yadyamISAM kvApyaniSTaM na sampadyata ityAdisnehena tatsukhaduHkhAbhyAM yaterapi tadvatteti yAvat / 'AjIvanam' AjIvikAnirvAhastasmAd bhayaM, tadabhAvasambhAvanayA bhItihibhirviditazaithilyAH siddhAntAdhyayanAdivirahitA vA gRhasthacchando'nuvRtti vinA nispRhatayA zuddhaM prarUpayanto vA, etatkRtanirvAhAbhAvena kathaM vayaM jIviSyAma / ityAdyadhyavasAya ityarthaH / tatazca . madazcetyAdi dvandvaH / taiH / mahAsattvAnAM hi svajana-dhana-putra-kalatrAdi-saGgatyAgena pravrajyAgrAhiNAM kutastyo gRhasthAdiSu mamatAdyavakAzaH ?, klIbAnAmeva tadbhAvAt / evaM ca sati ye mamatAdibhirvajitAH / tathA 'saGklezaH' avicchinnapravAhatayA pratIyamAno raudrAdhyavasAyaH tasya 'Aveza' AvegaH-utkarSoM yeSAmiti vyadhikaraNo bahuvrIhiH / te, tathA ye naM bhavanti, sajvalanakaSAyodayatvena teSAM tannibandhanatvaprathamAdikaSAyodayAbhAvAt / 'na kadabhinivezA' anAbhogAdinA'nyathAkAraM svayaM prajJapte abhyupagate vA vastuni kutsitamAnasAgrahavanto ye na bhavanti, tatkAraNamithyAbhimAnAbhAvAt / na kapaTapriyA mAyAprAdhAnyenAnuSThAnaniSThA ye na bhavanti, tannimittajanaraJjanapariNAmAbhAvAt / mamatAjIvanabhayAdayazca sAdhutvavAdakatvAtyatInAM sarvathA heyA eva ityatasteSAmiha niSedho vizeSeNa pradarzitaH / yaduktam-"evaM ca saMkiliTThA, mAiTThANammi niccatallicchA / AjIviyabhayaghatthA, mUDhA no sAhuNo neyA // 1 // " ya evaM guNagaNopetAste 'yatayaH' sAdhavaH 'adyApi' susAdhuvirahitatayA zaGkite duSSamAkAle'pi, AstAM duSSamasuSamAdAvityapi zabdArthaH / syurbhaveyuH 'iha' pravacane 'sUtraratayaH' siddhAntAdhyayanAdhyApanavyAkhyAnazravaNaparAyaNAH, adhyayanAdikarttavyatAviSayatayaiva teSAM zAstrIyazikSAzravaNAt / yaduktam-"zAstrAdhyayane cAdhyApane ca, saJcintane tathAtmani ca / dharmakathane ca satataM, yatnaH sarvAtmanA kAryaH // 1 // " na tu liGgina iva pravrajyAdinamArabhya vyavahAramantrAdiprayogatatparAH / etena teSAmunmAnAdyabhAvapratipAditaH, mahAtmanAM sUtradhyAyanAdereva phalatvAt / etena na santyeva samprati yathoktalakSaNabhAjo yatayo'darzanAdityAdi yadAzaGkitaM tadapAstaM, kAlAdidoSAtprAyazaH tathAvidhayatInAmadarzane'pi kvApi te na santItyanAzvAsasyakartumayogyatvAt, taduktam"kAlAidosao kahavi, jaIvi dIsaMti tArisA na jaI / savvattha tahavi natthitti, neva kujjA aNA[ssAsaM]AsaM (?) // 1 // " AtIrthamAgame bakuza-kuzalA-nAmanuvRttizravaNAt / yadAha-"na viNA titthaM niyaMThehiM, nAtitthaM va niyaMThayA / chakkAyasaMjamo jAva, tAva aNussajjaNA dunhaM // 1 // " iti, bakuzakuzIlayoranuvRttiriti tatra vyAkhyAnAt, tathA ca jJAnadarzanAbhyAmeva samprati tIrthamiti bruvANasya bhavataH prAyazcittApatteH, yadAha-"kesiMci Aeso, daMsaNanANehiM vaTTae titthaM / vucchinnaM ca caritaM, vayamANe bhAriyA cauro // 1 // " asadgrahAt tadanicchatazca saGghabAhyatvaprasaGgAt, yaduktam For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga- 4, laghuvRttiH 229 " jo bhaNai natthi dhammo, naya sAmAiyaM na ceva ya vayAI / so samaNasaMghabajjho, kAyavvo samaNasaMgheNa ||1||" tasmAt santyevAdyApi viralAH prAgvaNitaguNA munayo / yadAha - " to bhAsarAsigahavihurie vi, taha dakkhiNe vi iha khitte / atthi TThi [cci]ya jA titthaM, viralatarA kei muNivarA // 1 // iti vRttArthaH // 36 // tadevaM duSSamAyAmapi suvihitayatisattAM vyavasthApya sAmprataM sAmAnyavizeSaguNavattayA teSAmeva vandanIyatAM pradarzayannAha - saMvignAH sopadezAH zrutanikaSavidaH kSetrakAlAdyapekSA // 37 // vyAkhyA-vandyAH sat sAdhavo'sminniti sambandhaH / 'saMvignA' mokSAbhilASukAH bhavabhIravo vA, na tu paralokavaimukhyenehalokapratibaddhAH / evaMvidhA api svanistArakA eva bhaviSyanti tathA ca kiM ? tairityata Aha- 'sopadezA' dharmadezanAtatparAH, na tvAlasyasAtazIlatvAdinA tadvimukhAH, taM vinA bhavyopakArAbhAvAttasya cAvazyaM yatinA vidheyatvAt, anyathA AtmambharitvamAtraprasaGgAt, yathAkathaJcit tadbhavamuktigAmukenApi ca kRtakRtyena bhagavatA bhavikopacikIrSayA tadAdaraNAt, glAdinA'pyAcAryeNa dharmavyAkhyAnamavazyaM kartavyamityAgame'bhidhAntacca / yadAha - " do ceva mattagAI, khelakAiya sadogassuci / evaM vi niccaM, vakkhANijjatti bhAvattho // 1 // " 'zrutanikaSavidaH ' AgamarahasyanipuNaH, etena gItArthatayA dharmakathAdhikAritvamAha, agItArthasya tadayogAt / evaMvidhA api svayaM kriyAzithilA bhaviSyantItyata Aha- ' kSetrakAladyapekSaM' asmin kSetre amuSmin kAle, AdigrahaNAccharIrabalAdigrahaH, evaMvidhe ca bale sati vidhIyamAnametadanuSThAnam asmAkamAtma* saMyamazarIrayorabAdhakaM bhaviSyatIti dezasamayabalAnusAryanuSThAnaM vihAra kramAdikriyAkANDaM yeSAM te tathA, anena padadvayena jJAnakriyAtayAnugAmitvaM teSAM niveditaM, tatpradhAnatvAt dIkSAyAH kevalayoraniSTaphalatvAbhidhAnena samuditayoreva tayoH paGgavandhayoriveSTaphalasAdhakatayA taiH iSTatvAt / evaMrUpA api kuto'pi kadAgrahagaralodgArAt - utsUtraM prajJApayiSyantItyata Aha'zuddhamArgaprakaTanapaTavaH' yathArthazrutapathaprakAzanacaturAH, aNIyaso'pyutsUtrapadasya dAruNaM vipAkaM vindatiH kathamapi te tanna vadantItyarthaH, ata eva kathaJcit karmadoSAt caraNakaraNAlasenApi zuddha eva mArgaH prarUpaNIyaH, yaduktam - " hujja hu vasaNa ppatto, sarIraduvvalayA ayii asamattho / caraNakaraNe asuddho, suddhaM maggaM parUvijjA || 1 || " tathAvidhasyApi zuddhapathaprarUpaNAt pretyabodhiprAptyA kathaJcitsaMsArapArAvAra nistArAt, azuddhapathaprarUpakasya duSkarakriyAkAriNo'pyamutra bodhihatyA'nantabhavanirvarttanAt, ata eva tAdRzasya darzanamAtramapi For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saGghapaTTakaH 230 zrute nivAritam, yadAha - "ummaggadesaNAe, caraNaM nAsaMti jiNavariMdANaM / vAvannadaMsaNA khalu, na hu labbhA tArisA daddhuM // 1 // " ataH zuddhapathameva te prathayanti, ata eva 'prAstamithyApravAdAH,' svapakSe nirAkRtotsUtroccAvaca vaktavyatA parapakSe tu nirastapravAdukamatA: 'vandyA: ' yathA'rha dvAdazAvarttavandanAdinA praNamanIyAH 'satsAdhavaH ' suvihatayatayaH asmin jinazAsane duHSamAkAle vA 'niyamo' dravyAdyabhigrahaH 'zamaH ' kaSAyanigrahaH 'dama' indriyavazIkAraH 'aucityaM ' sarvatra yogyatA'nusAreNa vinayAdiprayoktRtvaM 'gAmbhIryam' alakSyaharSadainyAdivikAratvaM 'dhairyaM' vipatsvapi cetaso'vaiklavyaM 'sthairyaM' vimRzya kAryakAritvam 'audAryaM' vineyAdInA - madhyApanAdivipulAzayatA 'AryacaryA' satpuruSakramavRttitA 'vinayo' gurvAdiSvabhyutthAnAdi pratipattiH 'nayo' lokalokottarAviruddhavattitvaM 'dayA' duHsthitAdi darzanAdArdrAntaH karaNatvaM 'dAkSyaM' dharmakriyAsvanAlasyaM 'dAkSiNyaM' saralacittatA, tato dvandvaH / ebhirguNaiH 'puNyAH ' pavitrA manojJA vA sAdhavo vandanAdyarhantIti vRttArthaH // 37 // sAmprataM prakaraNakAraH prakaraNaM samApnuvan iSTadevatAstavacchadmanA'vasAnamaGgalaM sUcayaM zcakrabandhena svanAmadheyamAvirbhAvayiSurAha vibhrAjiSNumagarvamasmaramanAzAdaM zrutollaGghane // 38 // vyAkhyA-jinaM vande iti sambandhaH / 'vibhrAjiSNuM ' tribhuvanAtizAyicatustriMzadatizayavattvena atyantaM zobhamAnam 'agarvaM' ucchinnAhaGkAram 'asmaraM' mathitamanmathaM 'zrutollaGghane' siddhAntAtikrame anAzAdam, AzAM - manorathaM 'dadAti' pUrayati AzAdaH, na AzAdo'nAzAdaH taM, zrutAjJAtikramakAriNaH puMso nAnumantAramityarthaH / sad jJAnadyumaNi, sad jJAnena - kevalajJAnena lokAlokAvabhAsakatvAt - bhAsvantaM 'jinaM' tIrthakaraM, tathA "savvasurA jai rUvaM, aMguTThapamANayaM viuvijjA / jiNapAyaMguTThapahe, na sohae taM jahiM gAlo ||1||" ityAdivacanena 'varA' sarvAGgasubhagA 'vapuH zrIH ' zarIrakAntiH, saiva 'candrikA' jagatIjanapramodadAyitvAt kaumudI, tayA 'bhezvaraM ' nakSatranAthaM, candrikayA candravadvapu zriyA trijagadAhlAdakamityarthaH / 'vande' stuve 'varNya' stutyam 'anekadhA' bahudhA 'asuranaraiH' dAnavamAnavaiH 'zakreNa' maghonA, 'caH ' 'samuccaye, enazchidaMkalmaSasarvaGkaSaM 'dambhAriM' zAvyaniSThApakaM 'viduSAM ' vipazcitAM 'sadA' sarvadA 'suvacasA' madhuragirA 'anekAntaraGgapradaM' kila jainadarzane trailokyavarttisakalaM vastujAtaM sadasannityAnityAdirUpatayA'nekAntatmakamabhyupagamyate, tathaiva pramANopapannatvAt, na tu paratIrthikavatsadevAsadeva vA nityamevAnityameva vetyAdirUpatayaikAntAtmakam, tasya vicArAsahatvAt / tato'nekAnte'nekAntAtmakavAde raGgamanurAgaM pradatte yaH sa tathA tam, anekAntavAdaprItyupAdakaM, For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH 231 tarkazarkarArasasyandinyA vAcA tathA bhagavAnanekAntavAdaM vyutpAdayati, yathA vidvAMsaH zeSadarzanatyAgena tatraiva rajyanta ityarthaH / cakramidaM' cakrabandhaH 'mAghasamaM' yAdRzayA varNanyAsaparipATyA mAghakAvyasthacakrAntaH 'mAghakAvyamidaM-zizupAlavadha' ityevaMrUpo nAmabandhaH prAdurbhavati, ihApi tAdRzyaiveti mAghasamatArthaH, atra ca "jinavallabhena gaNinedaM cakre" iti nAmabandhaH sthApanA ceyaM-etaccaivaM cakrAkSaranyAsasvarUpaM vyaktamiti vRttArthaH // 38 // evaM cAnena prakaraNa saprapaJcaM mithyApathasvarUpaprakaTite prabhuzrIjinavallabhasUrayaH kimityevaM prakaTavRttyA liGgino bhavadbhirdUSitA ? iti kenApyupAlabdhAstasya ca prativacanaM tasmai vakSyamANavRttadvayenopanyastam atastadapi prakRtAnupAtitvAdatraiva prakaraNAnte nibaddhaM tadidAnI vyAkhyAyata ityAha jinapatimatadurge kAlataH sAdhuveSaiH // 39 // vyAkhyA-jinapatimatameva-bhagavacchAsanameva mithyAtvAdi vairivArarakSAkSamatvAtbaddhamUlatvena pratipakSarakSayyatvAt unnatimattvena durArohatvAcca 'durga' prAkAraH tasmin 'abhibhUte' upadrute-viDambite ityarthaH / sAdhuveSai-liGgibhiH 'bhasmako' bhasmarAzigrahaH, sa evArhacchAsanaratAnAM nAnAvidhabAdhAvidhAyitvAt mleccha-sturuSkAdhipaH tasya sainyAH tadanuvarticeSTitatvAt sainikAstairviSayibhiH-kAmukaiH / dvitIyapakSe vazIkRtabAhyadezaiH / atha kathamevaMvidhasyApi jinamatadurgasya viSayibhirapi liGgibhirabhibhava ? ityata Aha-'kAlato' duSSamAsamayadoSAt, abhibhUyante hi kAlavazAnmahAtejasvino'pi, tatazca 'svavazajaDajanAnAM' samyaktvAdyAropaNavyAjenAtmAyattIkRtamugdhalokAnAM 'svagacchasthitiH' ete vayaM sampradAyAgatA yuSmAkaM guravastasmAt kadAcidapi na moktavyA ityAdikA prAkpratipAditA nijagacchamudrA 'iyam' eSA 'adhunA' idAnIM 'taiH' sAdhuveSaiH 'aprathi' sarvatraikamatyena atAni / 'svArthasiddhyai' kathamasmAkamete bhogyA bhaviSyatIti nijakAryaniSpattaye, atrArthe'nurUpamupamAnamAha-'zRGkhaleva' nigaDa iva / etaduktaM bhavati-yathA mlecchasainyAH kasmiMzcidapi durge svabhujabalena gRhIte draviNAdyarthaM tadantarvartinAgarikalokasaMyamanAya zRGkhalA prasArayanti, tathaite'pi liGginaH svopabhogArthaM mugdhajananiyamanAya gacchasthitiM prathayAmAsuriti vRttArthaH // 39 // nanu te yadi gacchasthiti sarvatra vistArayAmAsuretAvatA'pi kim ? ityata Aha sampratyapratime kusaGghavapuSi projjRmbhite bhsmk-||40|| vyAkhyA-moharAjakaTake prauDhiM jagmuSi lokairvayaM kadAmaha iti sambandhaH / 'samprati' For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 zrI saGghapaTTakaH adhunA 'projjRmbhite' abhyudite 'bhasmakamlecchAtucchabale' bhammagazituraSkAdhipatisArasainye 'apratime' tejasvitayA'nanyasAdhAraNe 'kusaGgha eva' prAgvarNitanirguNasAdhvAdisamudAya eva 'vapuH' zarIraM svarUpaM yasya tattathA, tasmin / bhasmamlecchasya hi dussaGgha eva svasainyaM, tato yathA mleccho'zvAdisAdhanena parajanapadamabhibhavati, evaM bhasmako'pi prabalaH duHsaGghabalena bhagavacchAsanaM mAlinyotpAdanena tiraskurute, tadA 'durantadazamAzcarye' duSTAsaMyatapUjAkhyAntAzcarye, caH samuccaye, 'visphUrjati' prabhaviSNau, evaM ca sati 'prauDhiM' sphAti 'jagmuSi' prApnuSi 'moha eva' mithyAjJAnameva, liGgiprajJaptasaMsAramArgasyAdikAraNatvAt atidurjayatvAt rAgAdiprabhavatvAcca 'rAjA' pArthivaH tasya 'kaTake' anIke prAguktasya bhasmakAdeH sarvasyApi moharAjaparicchadabhUtatvena tatkaTakakalpatvAt, ayamarthaH-moho hi duSTa maularAjakalpaH tasya ca duHsaGghalakSaNacaturaGgabalakalito bhasmako mlecchAkhyamahAsAmantakalpaH, dazamAzcaryaM tu svata evAtiprabalatvAt sAhAyAntaranirapekSameva dvitIyamahAsAmantaprakhyaM, tato yathA kazcinmahArAjAdhirAjo mlecchAdimahAsAmantairbhUmaNDalaM sAdhayati, tathA'yamapi moharAjo bhasmakAdibhirjinazAsanamabhibhavatIti, tato 'lokaiH' kusaGghajanaiH tadApara-rmoharAjazAsanamanatikrAmadbhirmUDhatvAdavimRzyatvAt avimRzyakAribhirityarthaH / 'ekIbhUya' duSTatvenaikamatyaM vidhAya, itthaM sakalajanapratItairAkrozatarjana-hIlAdibhiH prakAra rAjavarcasena vayaM 'kadarthyAmahe' pIDyAmahe-upahAsyAmaha ityarthaH kena hetunetyAha-'sadAgamasya' liGgiprathita-mithyApathotpathatvapratipAdakasya zuddhasiddhAntasya 'kathayA'pi' dharmadezanAdvArA vicAramAtreNApi, yadi hi pakSapratipakSaparigraheNa sAdhanadUSaNopanyAsaiH prakRtaviSaye paraiH saha vAdamupakramAmahe tadA na vidmaste kimapi kurvIran ityapi zabdArthaH, tathA ca vayaM zuddhasiddhAntavicAraM bhavyebhyo'nujighRkSayopadizanto nAlpIyAMsamapyupAlambhamarhAmaH / yaduktam-"netrai nirIkSya viSakaNTakasarpakITAn, samyak pathA vrajata tAn parihRtya sarvAn kujJAna-kuzruti-kudRSTikumArgadoSAn, samyagvicArayata ko'tra parApavAdaH ? // 1 // " iti vRttArthaH // 40 // [atha granthakRtprazastiH] zrImati kharataragacche, zrIjinabhadrAbhidhA gaNAdhIzAH / siddhAntaruciprauDhA-nUcAnAH santi tacchiSyAH // 1 // zrImadabhayasomAstU-pAdhyAyAstadvineyavikhyAtAH / tacchiSyaharSarAjo-pAdhyAyena hi kRtA vRttiH // 2 // labdhivAggurubhadro-dayasAhAyyAcca saGghapaTTasya / zrImajjinapatisUrIzvara-kRtasad bRhat TIkAtaH // 3 // tribhiH kulakam // For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga-4, laghuvRttiH 233 yadatra harSarAjena, likhitaM matimAnyataH / viruddhaM ca tadutsUtraM budhaiH zodhyaM subuddhibhiH // 4 // // iti saGghapaTTakalaghuvRttiH sampUrNA // [lekhaka prazastiH] saMvat 1608 varSe mAhasudi 5 dine zanivAre zrIkharataragacche zrIjinamANikyasUrivijayarAjye zrIvikramanagare gaNadhara copaDAgotre sA0 devarAjastatputra sA0 jagasiMhastatpu0 sA kammA bhA0 zrA0 kautikadevA: pu0 ratna sA0 rAyapAla suratANa saMsAracaMda pramukhaparivArayutena sA0 rAyapAlena jJAnapaJcamItapasa udyApane zrIsaGghapaTTakalaghuvRttiHprativiharApitA zrIdhanarAjopAdhyAyAnAM vAcyamAnaM ciraM nandantu // zubhaM kalyANamastu / zrIdhanarAjopAdhyAyamitraiH prasAdIkRtA pratiriyaM vA0 jayasundaragaNeH / zubhaM bhavatu lekhakapAThakayoH / kalyANamastu / zrIH / For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI dvArA saMpAdita-lekhita-saMkalita pustako prakAzanavarSa 0 0 0 = pustakanuM nAma paDradarzana samuccaya bhAga-1-ra (gujarAtI bhAvAnuvAda) dharmasaMgraha sAroddhAra, zramaNadharma, bhAga-2 tithi aMge satya ane kutarkonI samAlocanA tattvaviSayaka praznottarI yogadaSTithI jIvanadaSTi badalIye tristutika mata samIkSA praznottarI) tristutika mata samIkSA (praznottarI) caturthastuti nirNaya (sAnuvAda) bhAga 1-2 yogapUrvasevA da m 0 vi.saM. 2061 vi.saM. 2061 vi.saM. 2061 vi.saM. 2012 vi.saM. 2062 vi.saM. 2064 vi.saM. 2064 vi.saM. 2064 vi.saM. 2064 vi.saM. 2065 vi.saM. 2066 1 x 6 2 zuddhadharma 14-15 16 17 adhyAtmazuddhi samAdhi mRtyu thakI sadgati ane sadgati thakI bhavamukti paddarzana samunvaya, pApa-1-2 (hindI bhAvAnuvAda) SaDdarzanasUtrasaMgraha evaM SaDdarzanaviSayakakRtayaH AtmAnI traNa avasthA jainadarzananA mahattvanA siddhAMto AtmAno vikAsakrama navatattvasaMgraha (sAnuvAda) - jIvanalakSya adhyAtmano adhikArI, bhAvanA bhavanAzinI zrI saGghapaTTakaH AgAmI prakAzano:- pUAtmArAmajI ma. kRta graMtho (sAnuvAda) - zuddhadharma - 1 + II - yogavizikA (vistRta vivecanasahita) vi.saM. 2067 vi.saM. 2068 vi.saM. 2068 vi.saM. 2068 vi.saM. 2068 vi.saM. 2068 vi.saM. 2069 vi.saM. 2069 vi.saM. 2070 vi.saM. 2070 vi.saM. 2070 noMdha : - A nizAnIvALA pustaka upalabdha nathI. For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarca jJAne CINEHEERAN For Personal & Private Use Only