Book Title: Paumchariu Part 4
Author(s): Swayambhudev, H C Bhayani
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090356/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkavi svayambhUdeva viracita paumacariu (padmacarita) bhAga 4 mUla-sampAdaka DaoN. eca.sI. bhAyANI anuvAda DaoN. devendrakumAra jaina, indaura :: : .. bhAratIya jJAnapITha Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya-sUcI saMtAvanI sandhi rAmakI senAko haMsIpameM dekhakara, nizAcara senAmeM khalabalI / vibhISaNakA apane bhAI rAvaNako samajhAnA evaM rAvaNa dvArA vibhoSagakA apamAna / indrajIta dvArA rAvaNakA samarthana, aura sandhi kA prastAva, vibhISaNa aura rAvaNameM bhir3anta, mantrivRddhoM dvArA bIca-bacAva, vibhISaNakA rAvaNapakSase kUca, rAmake anuSaroM dvArA nizAcaroMke Akasmika mAjhamaNako nindA / vibhISaNake dUtakA rAmase milanA, dUtake prastAvakI rAmako phUTanItijJa pariSadameM pratikriyA, vibhISaNako rAmase meMTa aura sandhi / aTThAvanavIM sandhi 17-35 rAma dvArA dUta bhejanekA prastAva, dUtake guNoM doSoMkI parcA, prastuta vibhinna nAmoMmeM-se aMgadakA dUta padapara cunA jAnA,pramukha pAtroM dvArA rAvaNake lie sandeza ( rAma, lakSmaNa, bhAmaNDala, hanumAna, sugrIva Adi) / aMgadakA rAvaNake daravArameM praveza, aura sItA vApiSa kara deneko zartapara, sanSikA prastAva, rAvaNa dvArA dUtakA upahAsa, indrajItakA uttejanAtmaka prastAva, dUtakA Akroza aura vaapsii| rAma aura lakSmaNakA kucha homaa| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unasaThavIM sandhi nizAcararAja rAvaNakI yuddhako tayArI, vibhinna yoddhAoMkI taiyArI, unakI patniyoM ko pratikriyA, yoddhAoM aura unakI pattiyoM ke saMvAda, dUsare vIra sAmantoM kA yuddha ke lie prasthAna / yuddhake prAMgaNa meM donoM senAoMkA jamAva / sAThavIM sandhi 50-63 rAma dvArA yuddha ke lie kUca / rAmapakSake sabhI yoddhAoMkA pariSaya / unakI taiyArIkA citraNa, rAvaNa pakSa ke poLAoMke nAma / sainyabyUha racanA / senAkA prasthAna / phaI mallayuddha ho rahe the| yuddhakA thIgaNeza / yuddhako lekara do devadAlAoMkI hArdika pratikriyA / ikasaThayI sandhi sanika abhiyAnakA varNana / donoM senAoMmeM bhiDanta, ApasI dvandra aura vIratApUrvaka yuddha lar3anA / rAmako senAkI prathama parAjaya, devabAlAoM dvArA TokA-TippaNI, nala aura nIla evaM hasta-prahastameM indra yuddha, dUsare pramukha netAoMmeM indra yuddha, hasta-prahastako mRtyu / bAsaThavIM sandhi rAma dvArA vijetA nala aura nolakA svAgata, yuddha bhUmimeM rAvaNake lie apazakuna, rAvaNakA guptavezameM nagarameM bhramaNa, pramukha potAoM ko apanI patniyoMse bAta-cIta / yodAmoMkI svAmibhakti dekhakara rAvaNako prasannatA aura utsAha / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vesaThavIM sandhi 97113 sUryodaya hote hI donoM senAoMko tyaarii| rAvaNakI senA dvArA prasthAna, senAoM meM Takkara, pramukha yoddhAoMma dvandvayuddha, AkAzase devatAoM dvArA yuddha kA avalokana, samake pramukha yozAoMkI hAra, saMdhyA samaya yuddhako parisamApti, rAmakA cintAtura honA, sainika-sAmantoM dvArA DhADhasa denaa| causaThI sandhi 113-133 saverai donoM senAoMmeM bhiDanta, zara sandhAnako vyAkaraNase palepaye tulanA, rAmarUpI siMhakA vasovarapara hamalA, tubhulayuddha, dUsare pramumna yoddhAoMmeM indrayuddha, sugrIva aura hanumAnakA yuddha meM praveza, hanumAnako gaharI aura tUfAnI bhir3anta / mAli dvArA usakA sAmanA, tumula gruddha, hanumAnakA ghira jaanaa| paisaThavIM sandhi 133-147 hanumAnake utsAha aura tejakA varNana, usake dvArA vyApaka mArakATa, hanumAnakI mukti / rAmake sAmantoMkA kumbhakarNapara gherA DAlanA, kumbhakarNa dvArA mAyAvI astroM dvArA usakA sAmanA, indrajItakA pusameM praveza, sugrIvakA pakar3A jAnA / meghavAhana aura bhAmaNDalameM bhiDanta, bhAmaNDalakA ghira jAnA, rAma dvArA gAruDI vidyAkA smaraNa / vidyAkA sAjaDAmAmaphe sAtha AnA / nAgapAzakA chira-bhinna honA, bhAmaNDala aura sugrIvako apano senAmeM vaapsii| jaya-jaya zabdase unakA svAgata Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chiyAsaThavIM sandhi 148-167 sUryodaya honepara punaH pukha, donoM senAoM kA varNana, sainikoMse Ahata dhUlakA varNana, sainikoM ke ghAyala hone kA varNana / nala aura nIla dvAga yuddha ke maidAnameM Akara apane pakSako sthiti saMbhAlanA / rAvaNakA gRha meM praveSa, vibhISaNase usako dodo bAteM / vibhISagakA rAvaNako kharI-khoTI sunAnA, donoM bhAiyoM meM saMgharSa, vividha zastroMkA prayoga, vidyAoMkA prayoga, savaNa dvArA zaktikA pramoga, lakSmaNakA zaktise Ahata honA, rAmakI rAvaNase bhir3anta, apsarAeM yaha dekhakara prasanna pii| saMnyA gA gudanI jogA. maga jamaNake Ahata honepara vilApa / sarasaThavIM sandhi 168-185 senAkI pazA dekhakara rAma dvArA vilApa, saMyAspI nizAcarIkA varNana, rAma dvArA lakSmaNakA guNAnuvAda, abhAginI sItAdevIko lakSmaNake Ahata honekI khabara laganA, eka nizAcara dvArA sItAko punaH rAvaNake pakSameM phuslaanaa| rAvaNa dvArA sAMdhyakAlIna yuddha samAbhipara apane sainikoM ko khoja-sara, mRta sAmantoMke prati usakI samavedanA aura parapAttApa / rAma dvArA apane sainikoM ko samajhAmA, rAma dvArA zatrusaMhArako pratimA, pAmyUhakI racanA / mAhata lakSmagakI parcA / ar3asaThavIM sandhi 186-201 lakSmaNake viyogameM pharuNa vilApa, rAjA pratibandrakA mAgamana, usake dvArA vizAlpAkA paricaya, aura yaha saMbeda ki usake Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ snAna jalase lakSmaNa zaktike prabhAvase mukta ho sakatA hai / vizalyAkA AkhyAna, usake pUrva janmakA vRttAnta, bharata dvArA mahAmunise pUchanA, 'anaMgasarA' (jo AgAmI anma vizalyA banI) kA vrnnn| unahattaravI sandhi 282-229 rAma dvArA vizalyAko lAne ke lie, sAmantoMko niyukti, vibhinna sAmantoM dvArA prastAva / eka pUre dalakA prasthAna, unakI yAtrAkA varNana, lakAga samadrakA varNana. parvatakA varNana, nadIkA varNana, (mahAnadI, narvadA ) vindhyAcalameM praveza, ujjana pAriyAva hote hue mAlava janapadameM praveza, mAlava janapadakA varNana, ayodhyAnagarImeM praveza, usakA varNana, bharata se dalake netA bhAmaNDalakI bheMTa, lakSmaNaphe zaktise Ahata honepara, bharatako pratikriyA, bharatakA vilApa, aparAjitAkA kandana, vizalyAke pilAse nivedana, vizalyAkA varNana Agantuka dala dvArA, vizalyAkA kA yuddha zivirameM AnA, usake tejase zaktikA lakSmaNa ke zarIrase nikalakara bhAganA, lakSmaNakA vizasyAke sugandhita balase lepa / rAmakI senAmeM navIna halaghala, sacetama honepara lakSmaNakA vizalyAko dekhanA, usake rUpakA citraga, vivAha / sattaravI sandhi 230-247 vRkSa ke rUpakameM prabhAvakA varNana, lakSmaNake jIvita homeko khabara pAkara rAvaNakA Aga-babUlA honA, mandodarIkA apane patiko samajhAnA, mantriyoM dvArA mandodarIko prAMkhA, rAvaNa para isakI ulaTI pratikriyA, rAvaNa dvArA rAmake sammukha duptaka Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdhyamase sandhikA prastAva, rAma dvArA rAvaNake prastAvako ThukarA denA, dUta dvArA rAmako senAkA varNana, dUtakI vApasI, lakSmaNakI use kar3I phaTakAra, darpoktiyA~, vasantakA Agamana / nandIzvarakI pUjAkA mamAroha ! laMkA nagarImeM dhArmika smaaroh| ikahattaravI sandhi 247-273 rAvaNakA zAntinAtha jina mandirameM praveza, nandozvara parvatameM prakRtikA saundarya, vividha krIr3AoMkA varNana, gharako svacchatA aura safAI, zAnadAra jinapUjA, zAntinAtha jinAlayakA varNana, rAvaNa dvArA bahurUpiNo vidyAkI ArAdhanA ke pUrva jinendrakA abhiSeka, zAntinAtha prabhuko stuti, stotrapATha / bahurUpiNI vidyAkI ArAdhanA / rAma-sugrIva aura hanumAna dvArA usameM vighna DAlanA, rAvaNakI aDigatA / bahattaravIM sandhi 273-225 aMga, aMgadakA laMkAmeM praveza, saMkAkA varNana, rAvaNake mahalakA varNana, zAntinAtha mandira meM unakA praveza, rAvaNake antaHpurameM praveza, jima bhagavAnkI vandanA, rAvaNako bAdhAe~ pahu~cAnA, rAvaNake antaHpurakA mAyAvI pradarzana, rAvaNako agitA aura bahurUpiNI vidyAko sidi / rAvaNa dvArA, zAntinAtha bhagavAnakI stuti / bahurUpiNI vidyAphe sAtha usakA bAhara nikalanA / antaHpurako domavazA dekhakara rAvaNakA krodha 1 samArohake sAca rAraNakA vahA~le prasthAna / mantaHpurakI yAtrAkA varNana / rAvaNakA apane gharameM praveza / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tihattaravI sandhi 226-313 rAvaNakI dinacaryA, tela mAliza, ubaTana snAna, jina bhagavAnke darzana, stuti vandanA / Akara bhojana, vizrAma, trijagabhUSaNapara baiThakara rAvaNakA sItAdevoMke nikaTa jAnA / bahurUpiNI vizakA pradarzana / mahAsatI sItAdevIko bAyaMkA, rAvaNa dvArA pralobhana, sItA dvArA phaTakAra, rAvaNakA nirAza hokara, apane antaHpurameM jAnA / cauhattaravI sandhi 314-341 sUryodaya--prabhAtakA varNana, rAprapAkA darabAra meM Akara baiThanA. use apane putra aura bhAIke apamAnakI yAda aanaa| rAvaNAkA apanI AyuSazAlAmeM praveza, taraha-taraha ke apazakuna homA / mantrivRddhoMke anurodhapara mandodarI dubArA rAvaNako samajhAtI hai| rAvaNakI darpokti, manyodarI dvArA rAvaNako kar3I AlocanA, yuddhakI taiyArI, yuddhake lie prasthAna / yuddha saMnana rASaNakA varNana / lakSmaNakA apanA dhanuSa car3hAnA, vibhinna sAmantoM dvArA apane-apane zastra saMbhAlanA, senAvoMkA vyUha, vibhinna daloM, Tukar3iyoM aura yoddhAoMmeM bhiDanta / gajaghaTAkA varNana / ubhaya senAoMmeM vyApaka kSati, yuddhako dhUlakA phailanA, moTAkA gajaghaTAse laganA, yuddhakA varNana / eka dUsarepara yoddhAoMkA prahAra / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaharAya-sayambhueka-kiu paumacariu cautthaM jujjhakaNDa [ 57. sattavaNNAsamo saMdhi ] haMmadI thie~ rAma-bale khoDa jAu Nisiyara-saGghAyahauM / jhatti mahIhara-siharu jiha Nivadiu hiyara dsaanng-raayhaaN| sUrahI sandu sugeci ruddoN| khuhiya lakSaNaM vela samudahA~ // 1 // paham kAla ageyai~ jANau / mnnenn visapazu vihIsaNu rANA // 2 // 'kula-selu samAhara vajja / puri Nandanti NaTTa viNu kA // 3 // kalle ji masu Na kiu NivArija 1 ehi dUsandhavau NirArita // 1 // to vi saheM parihamchAmi / upapaheM thiyau supan) lAvami // 5 // jaI kayA ki unasamai dasA gaNu / pAveM chAiDa para-mahilANaNu / / 6 / / ema vi jadda mahu Na kriyau chattau / to riu-sAhaNe milami giruttara // // appANu vi Na hoi saMsAriu / pariharievau pArAvArisa // 8 // pattA suhi meM sUlu parikrUNau paru jai sahoyaru jI aNubhattA / bhosaha tUruppaNNau yi cAhi sarIrahoM kA vi ghasA' // 5 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmacArita yuddha kANDa sasAvanavIM sandhi saMsa dvIpameM rAmakI senAko sthita dekhakara nizAcarasamUhameM nobhakI lahara daur3a gayI / rAvaNakA hRdaya parvata zikharakI taraha palabharameM do TUka hA gyaa| [1] turahIkA bhayaMkara zabda sunakara laMkA nagarI aisI kSubdha ho uThI, mAno samudrakI velA ho! isa samaya taka yaha aneka logoMko vidita ho gyaa| rAjA vibhISaNa bhI mana-hImana khUba duHkhI huA / use lagA, mAno kulaparvata vana se Ahata ho gayA hai, ha~satI-khelatI laMkA nagarI vyartha hI naSTa hone jA rahI hai. kala maiMne use manA kiyA thA, parantu vaha nahIM maanaa| aura aba bhI, use samajhAnA atyanta kaThina hai ? phira bhI maiM premase use smjhaauuNgaa| vaha khoTe rAhe para hai ! sIdhe rAstepara lAU~gA | zAyada rAvaNa kisI taraha zAnta ho jAye / parastrIcora vaha pApase bharA huA hai / isa samaya bhI yadi vaha merA kahA nahIM karatA no yaha nizcita hai ki maiM zatrusenA meM mila jAU~gA ! kyoM ki apaharaNa kI huI bhI, dUsarekI strI saMsArameM apanI nahIM hotii| sajana bhI yadi pratikUla calatA hai to vaha kA~TA hai, zatru bhI yadi anukUla calatA hai to vaha sagA bhAI hai ! kyoM ki dUra utpanna bhI davAI zarIrase rogako bAhara nikAla pheMkatI hai ! / / 1-6|| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariTa jo paratiya-paradacAhisaNu / maNe paricintavi ema vihIsaNu // ahimuDu valiMga dsaannnn-raayhiiN| zaM guNa-Nibahu dosa-saGghAyahIM // 2 // "mo mo bhU-bhUmaNa maDa-mANa / skhalahu mi khala sajaNahu mi samaNa // 3 // rAyaNa kiNNa gahi mahu yygii| kiraNa Niyahi jandala, mayaNaI // 4 // kiM sa-gehu Niya-gakaru Na icchati / kiM vajAsaNi sireya pahicchati // 5 // ki devAyati seNu disA-vali / kiM ura dharahi jalaNa-jAlAvali ||6 // ki AroDa hi rAmava-kesari / kiM jANantu gvAhi bisa-mAri // 7 // kiM giri samu baruSa bhANDahi / ki cAra sAla yaha chaha // 6 // ki bihaDantau kakju Na sahi / taiyae~ garae~ bhAu kiM vandhahi // 1 // ekku ajasu Agagekku bhamaGgancha / ANa dentaha para guNu kaMvalu' 101 dhattA bhaNaDa dasANaNu 'bhAi suNi jANami paMksami paramahI saGkami / Navara sarIra vasantAi pazcindiyaI jiNevi Na sami' // 11 // [1] so aNa-maNa-yaNAhirAvaNo / para-pagAravara-hariNAdazavaNo // 1 // dundara-dharaNidhara-dharAvaNo / maha-thara-Rumadga-karAvA // 2 // duJja mjnn-mg-jrjnyraavnnoN| karivara-kummathala-kapparAvaNo // 3 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satavaNNAso saMdhi [2] vibhISaNa, jo parastrI aura paradhanakA apaharaNa nahIM karatA, mana meM yaha socakara, dazAnanarAja ke sAmane isa prakAra mur3A mAno doSasamUhake sAmane guNasamUha mur3A ho ! usane kahA, "he dharatI ke AbhUSaNa aura yoddhAoMke saMhAraka rAvaNa, tuma duSToM meM duSTa ho, aura sajjanoMmeM sajjana rAtraNa, tuma mere kathanapara dhyAna kyoM nahIM dete, Ananda' karate hue apane sjanoMko kyoM nahIM dekhate ? gharasahita apane nagarakI kyA tumheM aba icchA nahIM hai| kyA tuma cAhate ho ki tumhAre Upara vajra Akara gire ? kyoM tuma apanI senAkI bali, cAroM dizAoM meM bikheranA cAhate ho ? IrSyAkI Aga tuma apane hRdayameM kyoM rakhanA cAhate ho ? rAmarUpI siMhako tuma kyoM cher3ate ho ? vikI bela jAna-bUjha kara tuma kyoM khAnA cAhate ho ? pahAr3a ke samAna apane mahAna bar3appanako khaNDakhaNDa kyoM karanA cAhate ho ? apane caritra, zIla aura vratako kyoM chor3anA cAhate ho ? apane vigar3ate hue kAmako kyoM nahIM banA lete, tIsare narakakI Ayu kyoM bA~dha rahe ho ? eka to isameM apakIrti hai, dUsare aneka amaMgala bhI haiM ! isa lie tumhAre lie eka hI lAbhadAyaka bAta hai, aura vaha yaha ki tuma jAnakIko abhI bhI vApasa kara do|" yaha sunakara dazAnanane kahA, " he bhAI, suna maiM jAnatA hU~, dekha rahA hU~, aura mujhe narakakI AzaMkA bhI hai| phira bhI zarIrameM basane vAlI pA~coM indriyoMko jIta sakanA mere lie sambhava nahIM" || 1-11 // [ 3 ] jo janoMke mana aura netroMke lie atyanta priya thA, zatru rAjAoMke lie indrake samAna thA, jo durddhara bhUdharoM ( rAjA aura pahAr3a ) ko uThA sakatA thA, sainyA dhakApela macA sakatA thA, durjana logoMke manako dahalA detA, bar3e-bar3e Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama carita dhaNaya-purandara-tharaharAvaNo / saraNAya-maya-pariharANI // 4 // daannvind-duim-ddraavnno| amara-maNohara-bahua-rAvaNI // 7 // dANe mahAharaNe turAvaNo / NisuNiu jaM jampantu rAvaNI // 6 // bhaNaI vihIsaNu kuiya-maNu vayaMNu Nievi dasANaNa-karau / 'maraNa-kAle prAsapaNe thie~ samvahA~ hoi visu vicararau // 7 // puNu vi garuDa saMtAu vihIsaNe / kAI NivAriu Na kiu bihIsaNe // 1 // kAI gariS'ppANa soshi| eNa NihaNa paiTu trisosahi // 2 // jaNya-viTehi-dhIya paha-sAriya / parai sayaNahu~ bhadhitti pahamAriya // 3 // eha ga sIya vaNe hiya mllii| sadhcahu~ hiMga, paiTTiya mallI // 1 // eha Na sIya sAMya-saMpattI / saraha bajAsaNi saMpattI // 5|| eha Na sIya dAva para siihaaN| garagaralthala-bahala-rasIhA~ // 6 // eha ga sIya joha jmraayhiiN| kevaka hANi jasujjama-rAyahA~ // 7 // pattA pandau lA sa-toraNiya aNuNahi rAmu pamAhi juncha / jANai siviNA-riddhi jiha kA huA Na hoi Na hosaI sunA // te suNevi sttutt-mrnno| sa-purandara-bijayanta-madazo // 1 // rynnaasv-maahinnndnno| dahamuha-divicisAhi-NandA // 2 // indaI Nina-maNe vistuo| jeNa haNuTha paharaMdi ruDalo // 3 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptavaNNAsamo saMdhi gajavake gaNDasthala kATa DAlatA, kubera aura indrako thara-thara ka~pA detA, zaraNAgatake bhayako dUra karatA, durdama dAnavendroMko DarA detA, devatAoMkI sundara striyoMke sAtha ramaNa karatA, dAna aura yuddhameM svarA macAtA usa rAvaNako vibhISaNane yA kahate hue sunaa| taba rAvaNake mukhako dekhakara kupita mana vibhISaNa bolA, "mRtyakAla pAsa Ane para saba kA citta ulaTA ho jAtA hai" // 1 [4] vibhISaNako phira bhI isa bAtakA bahuta saMtApa thA ki bhAIne usakI bAta kyoM nahIM mAnI ? rAjA kyoM apanA badanAmI karA rahA hai, aura isa prakAra jaharIlI davA praviSTa karAnA cAhatA hai ! jo tumane videharAja janakakI kanyAkA nagarameM praveza karAyA hai, vaha tumane apane hI logoMke lie unakI honahArako praveza diyA hai| yaha (azoka) vanameM acchI bhalI sItA devI nahIM baiThI huI hai, yaha sabake hRdayameM bhAlekI noka lagI huI haiM ! yaha sItA devI nahIM, paran zokasaMpadA hai ! laMkApara to yaha gAja hI A girI hai ! yaha sItA devI nahIM, kisI zreSTha siMhakI dAha hai, yA kisI gajavarake gaNDasthalakI khIsa hai ! yaha sItA devI nahIM, yamarAjakI jIbha hai aura hai tumhAre udyama evaM yazakI hAni / he bhAI, tuma rAmako manA lo, yuddha chor3a do | toraNAMse sajI laMkA nagarIko phalane-phUlane do, svAnako sampadAkI naradda sItA devI na kabhI tumhArI thI, na aba hai, aura na Age kabhI hogI // 1-8 // 5] yaha sunakara indrajIta apane manameM bhar3aka uThA / indra aura vaijayantako cUra-cUra karane vAlA, ratnAzravake kulakA abhinandana karane vAlA aura rAvaNakI najarako sAdhane bAlA ! jisane prahAra kara hanumAna taka ko roka liyA thaa| jo Agake Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita hubhraSaho ca bAloli-bhAsuro / hara saNe va kuhI vi mAsuro // 4 // kaMpari vya uddhasiya-kanyaro ! gAro lasa nAma-dharI // 5 // 'taM bihIsaNA paI panampiyaM / dahamuhasla pakayAi jaM pithaM // 6 // pattA ko tuhu~ ke bollAviyau ko so lamaSaNu ko kira rAmu / jai tahA~ appiya jaya-suya to ha pa yahami indai NAmu' // 7 // maNimuvi vihA~saNu jampai / viruvau gindiu soyaha jaM paha // 1 // papphulliya-aravinda-ppaharaNa / duddhara-garavarinda-Tappa-haraNeM // 2 // purama-dANava-vinda-ppahara" / NIsaranta-valahadA~ paharaNe // 3 // annuhrmaann-vaay-phrupkkhiiN| je mananti marApharu sAkahA~ // 4 / / se raNe jANe NiyAraM ci skhaaN| tumhahu~ majahoM sati parisakahA~ // 5 // jama samvu muheM chuddhu kinamtahA~ / mileMvi asase hi~ kA kiyaM tahA~ // 6 // jeNa kharahIM siru khudiu jiynthoN| ghaudaha-saise hiM kA kiyaM tahA~ // 7 // so hari sArahi jasu pagharAhau / dujjau keNa parajiu rAhaja // 6 // ghattA agNu vi haNukahA~ kAi~ kiDa tumhaha~ taNae~ paiTThaTa jo vaNe / dakkhabastu Niya-cindhAI jiha viyatu kaNNAgiheM jorapaNe' // 9 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptavaNNAsamo saMdhi samAna jvAlamAlAse pracalita, hara aura zanikI bhA~ti kruddha hokara bhI kAntimaya / siMhakI bhA~ti usake kandhe uThe hue the aura pAvasakI dharatI kI taraha, jo romAca ( aMkura ) dhAraNa kiye thA / usane kahA -"tumane jo kucha bhI kahA, vaha rAyaNake lie kisI bhI taraha priya nahIM ho sktaa| tuma kauna ho ? kisane tumase yaha saba kahalavAyA ? lakSmaNa kauna hai ? aura rAma kauna hai ? yadi sItA devI use sauMpa dI gayI, to maiM apanA indrajIta nAma chor3a dUMgA ? // 1-7 // .. [6] yaha sunakara vibhISaNane kahA, "yaha bahuta burI bAta hai, jo tumane sItA devIke bAremeM burA-bhalA kahA / yadi yuddha huA to mujhe hAMkA hai ki du. meM zAdI zakti nahIM ki tuma usakA sAmanA kara sko| vaha yuddha, jo khile hue kamalokI bhA~ti camaka rahA hai, jisameM durddhara narezoMkA ghamaNDa cUra-cUra ho cukA hai, jisameM durdamadAnava mautake ghATa utara rahe haiM, jo Age bar3hate hue rAmake hathiyAroMse AkrAnta haiN| anurUpa bANa aura pharasoM se laisa indrakA bhI ahaM, jo cUra-cUra kara dete haiN| rAmane jaba zambUkako yamake mukha meM DAla diyA thA, taba tuma sabane milakara bhI unakA kyA kara liyA thA ? jinhoMne jIte jI kharakA sira kATa DAlA, taba caudaha hajAra hokara bhI tumane unakA kyA kara liyA thA: aneka yuddhoMkA vijetA lakSmaNa, jabataka rAmakA sArathi hai, tabataka yaha ajeya hai| use kauna yuddhameM jIta sakatA hai ? isake atirikta, hanumAnane jaba tumhAre nandanaM vanameM praveza kiyA thA, taba tumane usakA kyA kara liyA? usane apane nizAna usa upavanameM vaise hI chor3a diye the jaise koI vidagdha, karNATaka bAlAke yauvana meM apane cilla aMkita kara detA hai / / 1-9 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ par3amacaritra taM NisuNe vi rUsita dsaannnno| jo sayaM murindabhsa hANaNoM // 3 // kareM samukSayaM candrahAsayaM / viSphurantamiva candahAsayaM // 2 // 'maru pADhami mahi-magarale sirN| mama gindaya para pasaMsira' // 3 // tAhi avasara kuhI vihIsaNo / jo aNe mumyuio vihIsI // 3 // laiu khambhu maNi-syaNa-bhUsio / dahavayaNassa jaso ca bhU-sidhA / ve vi padhAiya ekamakkaho / jaNu jampada siya ekame kaho // 6 // maNDa paranta-dharantAhu~ gAi~ paropyaru ovaDiya ghattA ma-taru ma-khamga vihIsaNa rAvaNa / uddha-sogaDa airAvaya cAraNa // 7 // [8] narabaha dhariTa kaDara, mantihiM / kara bhavarAhu sazarA ma tihiM // 5 // vihi bhAihi apokahI taNayahIM / jo jIviyahI sAru sau taNayahA~ ' // 2 // to vi pA thakAi amarisa-kunau / jo ghara-jayahi-bihUsiya-ku-khuu // 3 // 'are rathala khuda pisuNa akalakaheM / maru mara gosaru NAsaru lakaheM // 4 // bhapAda vihIsaNu 'jaNa-ahirAmahau~ / japa acchami to dohau rAmahI // 5 // vari garinda mUTha aviyapA / jisa makkahi tiha saravahi appaDa' // 6 // ema bhaNapizu gAu Niya-bhavaNahA~ / NAI gahandu ramma-samma-vaNahA~ // 7 // tIsakkhohahiM hri-sevkhii| girau milantu harimeM NahI // 6 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sasavapaNAsamo saMdhi [7] yaha sunakara rAvaNa ko bhara uTA ! vahANa, Do saikar3oM indroM ko mAra sakatA thA, candrakI taraha apanI camacamAtI candrahAsa talavAra hAtha meM lekara usane kahA, "maiM tumhArA sira abhI dharatI para girAtA hU~ | tU merI nindA kara rahA hai aura zatrakI prazaMsA / ' taba vibhISaNa bhI AvezameM A gyaa| vaha vibhISaNa, jo Rddha honepara, logoM meM niDara ghUmatA thA usane maNi aura ratnoMse alaMkRta khambhA uThA liyA, jo rAvaNake yazakI taraha zobhita thA / jaba ve isa prakAra eka dUsare para daur3e to logoM meM kAnAphUsI hone lagI ki dekheM jayazrI donoM meM se kise apanAtI hai| balapUrvaka eka dUsareko pakar3aneke prayAsameM, per3a aura talavAra liye hue ve aise laga rahe the mAno apanI sUMr3a uThA kara airAvata hAthI eka dUsare para TUTa par3e hoM // 1-7 // [8] itane meM mantriyoMne tAnA kasate hue una donoMko roka liyA aura kahA, "AdaraNIyo, Apa loga Apasa meM eka-dUsareke prANa na leM, ve prANa jo anekoM aura svayaM Apake jIvanakA sAra haiN|" yaha sunakara bhI amarSase kruddha rAvaNa nahIM mAnA / usakI patAkA dharatI para samudra paryanta phaharA rahI thii| usane vibhISaNako lakSya karake kahA, "are duSTa kSudra cugalakhora jA mara, merI kalaMkahIna laMkAse nikala jaa|" vibhISaNa isa para kahatA hai, "yadi aba bho maiM yahIM rahatA hU~ to abhirAma rAmakA vidrohI banatA huuN| rAvaNa, tuma mUrkha evaM vivekazUnya ho, jisa taraha sambhava ho apane Apako bcaanaa|" vibhISaNa vahA~ se apane bhavanameM usI prakAra calA gayA, jisa prakAra mahAgaja kadalI vanameM praveza karatA hai| idhara lakSmaNakI, irSase bharI huI tIsa hajAra akSauhiNI senA AkAzako rauMdhatI huI kUca Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita ghattA sahada vihosa yImariu suhi-sAmanta-manti-pariyAra (ya)u / jasu muhu maileMvi rAvaNahA~ rAmahI saMmuTu NAI NisariyaDa // 9 // [9] haMsadIva-tArovara-ayaM / vara-murA-vara-kari-varandhayaM // 3 // suhada-muhara- paMkhAha-mAsuraM / paraha-bhari-saMgboha-mAsura / / 2 / / Ni vi seNNu ratri-maNDala-gaNa / dai didi hari maNalaggaH // 3 // duriNavAra-vairI sraasnne| rAhavo vi sa-pare sarAsaNe // 3 // tAva teNa bahu-puNNamAiyA / sa-viNaeNa dahavayaNa-mAiNA ||5|| daNDapANipaTTaviu mhclo| jahiM sa-kaNhu paSTicakrala-mala-vako // 6 // padiUNa viNNabira ho / jare giluTa-saraNipurAyo ||sil eka kyaNu pamapAi vihIsaNAM / 'tumha bhiccu pavahi vihIsaNo ||| pattA Na kiMu NivAriu rAvaNeNa laja vi mANu ni mI paricattau / parama-jiNindahI indu jiha nema bihImANu samhaha~ bhatta' // 9 // [10] taM gisuNeci vayagu tahA~ johoM / je je ke tri rAya rajjohahA~ / / 1 / / te te miliyA raNe i sumantahoM / mahakanteNa buttu sAmantahA~ // 2 // 'icchahA~ klAhoM deva patijA / to ga NisAyarA pattijaha // 3 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptavaNNAsamo saMdhi karane lgii| paNDitoM, sAmantoM aura mantriyoMse ghirA huA vibhISaNa jA rahA thaa| usa samaya vaha aisA laga rahA thA,jaise rASaNakA yaza aura mukha mailAkara rAmake sammukha jA rahA ho||1-9|| [.] vibhISaNane dekhA ki iMsadvIpameM rAmakI senA ThaharI huI hai| azvoM, gajoM aura astroMse yukta hai| rathoM aura yoddhAoMke nAmase makara, aura nagAr3oM evaM bharIsa bhayAvaha ! jaba lakSmaNa ne sUryamaNDala meM senA dekhI to usane apanI najara talavArakI noka para ddaalii| zatruoMke lie dunivAra, rAmakI dRSTi bhI zatruoMke sira kATanevAle tIroM sahita apane dhanupapara calI gaI / parantu itane meM, rAvaNake bhAI, mahApuNyazAlI vibhISaNane atyanta vinayake sAtha, apanA mahAbala nAmakA dUta bhejaa| usake hAthameM daNDa thaa| vaha vahA~ gayA jahA~ lakSmaNa ke sAtha rAma the| usane, yuddhameM saMhAraka tIra chor3anevAle rAmase praNAmapUrvaka nivedana kiyA, "vibhISaNa zaka hI bAta Apase kahanA cAhatA hai, aura vaha yaha ki Ajase vaha tumhArA anucara hai| usane bahuterA manA kiyaa| parantu rAvaNa nahIM mAnatA usane apane manameM laGajA aura mAnakA bhI parityAga kara diyA hai / jisa prakAra indra parama jinendrakA bhakta hai, usI prakAra Ajase vibhISaNa tumhArA bhakta hogaa|" ||1-9 // [10] usa yoddhA itake zabda sunakara ce saba rAjA ikaTUTe ho gaye jo usa rAjanya samUhameM vahA~ the| isI bIca, rAmake mantrI matikAntane sabhI vicArazIla sAmantoMke sammukha yaha nivedana kiyA, "he rAma, isa bAtako nizcita samajhA jAya ki rAvaNa cAhe anna sItA devIko vApasa bhI kara de, taba bhI nizAcaroMkA vizvAsa nahIM karanA cAhie / isakA carita kauna Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita eyo sAga cAru kI jAi / jahi leNa liya caNe jaanni||4|| pabhaga i mahasamuha imu Avai / panira bala para-puNe hi zrAvaha // 2 // pattiya pahiM rAvaNa jijai / giya-maNa sacala sajii / / / kiGkara-vahA hi~ : ji pahuccai / nAha mi pAhaNe aihu ji pazubai // 7 // mihiu vihama la paIsahau~ / laggaDa karayala pAya halAsahIM // 4 // ghanA dvijau raja vihImaNahA~ jaNa ve vi jujjhanni pagapparu / amhahu~ kAi~ mahAhaveNa para je paraNa jAra saba-sakaru // 9 // [ 1] meM NimuNaghiNu paNDi mAI / jo kira vammahu mayANu mA-ruI // 1 // 'deva deva davinda-mAsaNaM / mAu kalA vi mA dasAmaNaM // 2 // Au vihIsaNu parama-sajaNI / viNayananta dumpAya-visajaNI // 3 // sajJavAda jiNa-dhamma-caralo / sayala-kAla-paricAta-bacchalo ||t maI samANu eNAsi ampiyaM / taM remi halaharahoM jaM piyaM / / 5 / / jaha mahu yukta Na kiu rANaM / to riu-sAhaNe milami rANa' // 6 // pattA naM NimuppaNu rAhaNa pasiTa daNDapANi hakArau / Au vihIpaNu gaha-sahiu eyArAmu gAI aGgArau ||7|| [12] jaya-jaya-sara miliu bihIsaNu / vihi mi paroppara kisa saMmAsaNu // 1 // maNai rAmu 'Nau pai~ kajAmi / gosAvaNNa lA bhuzavami // 2 // sisa toDami rAvaNahA~ jiyantau~ / saMsami pANaza kayantahoM // 3 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satsavaNNAsamo saMdhi jAna sakatA hai ? isane vanameM sItA devIkA apaharaNa kiyA hai|" isapara matisamudrane kahA, "merI samajha meM to itanA hI AtA hai ki itanI senA puNyase milatI hai| vizvAsa kIjie rAvaNa aba jIta liyA jAyagA, apane manase samasta zaMkAe~ nikAla diijie| bahuta-se anucaroMke sAtha, yaha jaise yahA~ AyA hai, jaise hI yaha yahA~ bhI jA sakatA hai| aba vibhISaNa mila gayA hai / laMkAmeM praveza kiijie| he rAma, samajha lo aba sItA hAtha laga gyii|" vibhISaNako rAjya de do jisase ve donoM Apasa meM lar3a jaoNya / yadi duzmanase duzmanake sau Tukar3e ho sakate haiM, to hameM mahAyuddhase kyA karanA hai|||1-6|| [11] yaha sunakara hanumAnane, jo kAmadevake samAna sundara aura lakSmIkI bhA~ti kAntimaya thA, kahA-he deva, yaha saca hai ki indrako parAjita karanevAlA rAvaNa yuddha meM merA zatra hai / parantu yaha jo vibhISaNa AyA hai vaha atyanta sajjana, vinIta, anItiyoMko dUrase chor3a denevAlA, satyavAdI aura jinadharma vatsala hai| chalakI bAteM isane hamezAke lie chor3a dI hai ? mujhase isane kahA hai-maiM vahI karU~gA jo rAmako priya hogA / yadi rAjAne merI bAta nahIM mAnI to bhI zatra senAmeM jA miluuNgaa|" yaha sunakara rAmane dUtako visarjita kara use bulA bhejaa| vibhISaNa bhI apane parikarake sAtha aayaa| vaha aisA jAna par3a rahA thA mAno gyArahavA~ maMgala nakSatra ho||1-7|| [12] vibhISaNa jaya jaya zandake sAtha Akara milaa| donoMkI ApasameM bAteM huI | rAmane usase kahA - "maiM tumheM zarmindA nahIM hone dUMgA, tuma samasta laMkAkA bhoga kroge|" rAvaNakA meM jIte jI sira tor3a dUMgA aura use yamakA atithi Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 paubhacAra teNa ci puttu 'mahArA rAhava / suhau-sIha ziScUDha-mahAhava // 7 // jiha arahansa-NAhu pr-loyhaaN| tiha taha sAmisAlu iha-loyahI ' // 5 // eca jAmba pacavanti paropyaru / tAma videha he NapaNa-muhakA // 6 // akyoiNi sahAmu mAmaNDalu / pAi~ muhi samANa vA]myaNDalu // 7 // Au pyAhamA gaannaa-jaannehi| maNi-motiya-bAla apamANe hi // 8 // pattA maNe parituhaM rAhaveNa garavai-vindu sagralu osAra vi / avaNDiu puSphavai-mura sAhasu ma I bhu a-juala paramAra vi // 9 // [ 58 aTThavaNNAsamo saMdhi ] mAmaNDaleM bhIsaNe miliga vihImaNe kuNaya-kubuddhi-vijayau / vasthANe dasAsahA~ lacchi-NivAsaha) aGgaH duTa trisabjiyau / / ghalae pamaNiu jambavantu / 'eptihu~ ma ko vudiSantu ||1|| kiM gavau gavastu sumeNu nAru / kiM akSaNeu raNeM duNNivAru // 2 // kiM Nalu kiM pAla kimindu kundu 1 kiM au ki pihumaha mahindu // 3 // kiM kumuu vihiu tyaNami / ki bhAmaNDalu kiM candarAsi // 4 // jaM eva papucchiu rAhaveNa / viSNaviDa NavaMpiNu jamvagheNa // 5 // 'pasaNe sureNu viSNae vi kumnu / pannoM mamrsa bhaisamudu / / 6 / / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTTabapaNAlamo saMdhi bnaauuNgaa|" taba vibhISaNane bhI kahA, "AdaraNIya rAma, Apa subhadoM meM siMha haiM, Apane bar3e-bar3e yuddhoMkA nirvAha kiyA hai| jisa prakAra paralokameM arahanta nAtha mere svAmI haiM, usI taraha isa lokake mere svAmIzreSTha Apa haiN|" isa prakAra unameM bAteM ho hI rahI thI ki sItA devIke nayanoMke lie zuma bhAmaNDala bhI eka hajAra akSauhiNI senAke sAtha aise A gayA mAno devatAoMke sAtha indra hI A gayA ho / maNi, motI aura mUMgoMse yukta taraha-taraha ke vimAna usake sAtha the| rAma mana hI mana gadgada ho uThe / narapati samUhako unhoMne vidA dii| aura puSpaSatIke putra bhAmaNDalako apanI harSa-bharI bhujAe~ phailAkara garesamA ligA / 1... / / aTThAvanavIM sandhi bhISaNa bhAmaNDala aura vibhISaNake milanake anantara, rAmane kunIti aura kubuddhise rahita aMgada ko, lakSmIke nivAsa, rASaNake pAsa bhejaa| [1] rAmane jAmbavantase pUchA-'batAo inameM se kauna buddhimAna hai| kyA gavaya aura gavAna, yA susena aura tAra ? kyA yuddha meM duniyAra hanUmAna ? kyA nala aura nIla ? kyA indra aura kunda ? kyA aMgada pRthumatI yA mahendra ? kyA kumuda virAdhita aura ratnakezI ? kyA bhAmaNDala aura candrarAzi " rAmane jaba isa prakAra pUchA to jAmbavantane praNAmapUrvaka nivedana kiyA,--"AjJApAlanameM susena nipuNa hai aura pinayameM kunda / paMcAMgamantrameM matisamundra vizeSa yogyatA rakhatA hai| 4 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu aGga dUsaroM mahat / pAla-gIla payAga sai samatya // 7 // mahumaha haNuSu hava banAe~ / suggIja kuhu mi puju vijaya-kArle ' // 8 // ghattA 58 naM Nimuvi rAmeM ziggaya-nAmeM anaDa josiu dUkSa mareM / 'bhaNu " kiM vizvAre samaDa kumAraM aa vi rAtraNa sandhi kareM" // 9 // aNu misandesa buccai "laksara cAru cAru / hi nAsu / jai saccaDa rayaNAsa vahIM puttu / hau~ laggata kuThe phakkhar3a Ama ettiya vi to vi ta bhAu buddhi / taM NisurNevi maDa-Dama / 'dAdipaTa jAsu jasu vAhu-daNDha so dINa vaya pahuca ke Ahi~ AttAce hi~ vAyara sumanta hu~ jaM sandhi icchiya hujUreNa hari-yahi~ amarisa kue / [R] bahu-duSNaya vanhoM rAvaNAsu // 1 // ko paratima lenja purisayAru // 2 // to ekAI vaha ju // 3 // pahu~ chammeMSi Niya vaidehi tAma // 4 // ahimANu mueppiNu karahi samdhi" // 5 // vasA galiya-payA hi eu~ tumhai~ bAhira siMha | sandhi karantahu~ adantAha- zivADa jiha' // 1 // vi / kimakriu rAmu jaNaNeNa // 5 // asu va puttiya Naravara payaNDa // 7 // ekkala kareM sambhANu deva // 8 // [ 3 ] taM vajrAvata-dhagudareNa // 1 // sandesa diSNu viruddhaeNa // 2 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anapaNAsamo saMdhi dUtakArya meM aMga aura aMgada bar3A mahattva rakhate haiN| prasthAnake samaya nala aura nIla bahuta samartha haiN| yuddhake kolAhalameM madhuko mautake ghATa utAranevAlA lakSmaNa, hanUmAna aura vijayAdoM Apa aura sugIna mArga hai!" ' sunakara vikhyAtanAma rAmane dUtakA kAryabhAra aMgadako sauMpate hue usase kahA-"zIghra tuma rAvaNase jAkara kaho ki adhika bAta bar3hAne meM koI lAma nahIM hai / tuma Aja bhI kumAra lakSmaNake sAtha sandhi kara lo" // 1-2 // [2] apanA saMdeza jArI rakhate hue rAmane aura kahA"aneka anyAyoMke vidhAtA rAvaNase yaha bhI jatA denA ki he rAvaNa ! dUsare kI strIke apaharaNameM kauna sA puruSArtha hai ? yadi tuma ratnAzravake sacce beTe ho, to kyA tumhArA yaha AcaraNa ThIka hai ? maiM jaba lakSmaNakA anusaraNa kara rahA thA, taba tuma dhokhA dekara sItA devIko le gaye / aura aba yaha sama ho jAne para bhI, tumameM kucha buddhi ho to ghamaNDa chor3akara sandhi kara lo|" yaha sandeza sunakara, yoddhAoMko cakanAcUra kara denevAlA lakSmaNa rAmapara barasa pdd'aa| usane jhir3akakara kahA, "jisakI bhujAe~ aura yaza itane Thosa ho, jisakI senAmeM ekase eka bar3hakara narazreSTa ho? phira zrApa itane dIna zabdoMkA prayoga kyoM kara rahe haiM ? he deva, Apa to kevala dhanuSa hAthameM lIjie aura usapara jhara sandhAna kIjie ! ApakI ina "ojahIna bAtoMse maiM utanA hI dUra hU~ jisa prakAra vyAkaraNa sunane vAle aura sandhi karane vAloMse udantAdi nipAta dUra rahate haiN|" // 1-9 // . [3] vazAvarta dhanuSa dhAraNa karanevAle lakSmaNake zabda sunakara rAma bhI ekadama bhar3aka utthe| unhoMne sandhikI bAta Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita 'bhaNu"dahamuha-gayavara gilla pANDe / kiya kumbhathaSaNa-udaNDa-sopA // 3|| hatya-'yahatya-dAruNa-bisANe / suthasAraNa-SaNya-rupadamANa // 4 // Ni vaDesaha tahi vaLaeva-sIhu / haNucanta mahanta-matAnta-jIhu // 5 // kundendu-kagNa-somitti-vayaNu / / viSaphArizra-gayaya-gavaraba-gAyazu // // pala-gIla-viyada-dAvA-karAlu / jamvaca-bhAmaNDala-kasarAla // 7 // bhAjaya-tAra-susaMNaNaharu / sAhaNa- pagulagigANa-paharU // 8 // ghasA sA rAhava-kasari ziva vi upapari misiyara karikumbhadhaLaI / lokagU 0 daLesai kAdoM vi lesai jANai-asa-muttAhala." ' // 9 // samAGgaNe eke lakSaNeNa / sasau esiDa takakhaNeNa // 6 // 'bha'jahi je jahi je suheM kumubha snndd| sahi tahi so diyshley-pinnddu||2|| jahi nahi nahu~ giriSaru sihara-khaNTu / sahi tahi so kaasv-kulis-dnndu||3|| jahi~ jahiM AsIdhisu hA~phaNindu / vahi tahi so bhAsaNu vr-khgindu||7|| jahi jahiM suhu~ galagajiya-gahandu / tahi tahi so bahu-mAyA-maindu // 5|| jahiM nahu~ havitahi jamaNihi-NihAu | jahi tuhu~ ghaNutahiM sopalaya-cAu // 3 // jahi tuhu~ unbha tahi so viNAsu / jahi nuhu~ ca- sasahi sosmaasu|||| jahiM tuhUM Nisi tahi so pavara-divamu / jahi nahu~ turaGga sahi sovi mahisu // 8 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aDhavaNyAsamo saMdhi chor3a dii| unhoMne phira apanA sandeza diyA-"jAkara usa rAvaNase kahanA ki dazamukharUpI hAthIpara rAmarUpI siMha AkramaNa karegA / usa dazamukha gajake gAla Ardra haiM / kumbhakarNa usakI uraNDa suMdake samAna hai, harana aura padamA usake viSama dA~ta haiN| mantrI suta sAraNa bajate hue ghaNTAravake samAna hai| idhara rAmarUpI siMha bhI kama nahIM hai / hanumAna usakI jIbha hai, kunda aura indra karNa tathA lakSmaNa usakA zarIra hai| gavaya aura gavAla usake visphArita netra haiM / nala aura nIla usakI do bhayaMkara dAda haiN| vaha rAmarUpI siMha ekadama bhayaMkara hai| jAmavanta aura bhAmaNDala usakI ayAlakI bhA~ti hai| aMga aura aMgada tAra, musena, usake nakha haiN| usakI pUMchake bAla hai, pIche lagI huI senA / aisA rAmarUpI siMha nizcaya hI, nizAcararUpI hAthiyoMke gaNDasthaloMko eka hI AkramaNameM cUra cUra kara degA, aura usase jAnakorupI motI nikAlakara hI rhegaa|" // 1-2 // [4] taba, samarAGgaNameM ajeya lakSmaNane bhI phaurana apanA sandeza bhejA,-"jAkara rAvaNase kahanA jahA~ jahA~ kumuda samUha hai, vahA~ para maiM tejasvI dinakarake samAna huuN| yadi tuma girizikharoMkI taraha lambe-taDaMge ho to maiM bhI indrakA vanna hU~ / yadi tuma nAgarAjake viSale dA~ta ho to maiM bhI bhayaMkara pakSiyokA rAjA garur3a huuN| yadi tuma garajate hue hAthI ho to maiM bahumAyAvI mRgendra hU~| yadi tuma Aga ho to maiM samudra samUha huuN| yadi tuma mahAmegha ho to maiM pralayapavana hU~ / yadi tuma udbhaTa ho, to nizcaya hI apanA vinAza smjho| yadi tuma 'ca' zabda ho to maiM usake lie samAsa huuN| yadi tuma rAta ho to maiM dina huuN| yadi tuma azva ho to maiM mahiSa hU~ | Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita dhattA jAleM thaleM pAyAlahi visama-khayAla ha tuhU~ jara-pAyavu-jahi je jahi / laggesaha visaGa pratti pakttira lakSaNa-huavahu tahiM jeM sahi" ' // 9 // [5] putthantara raNa-mara-bhosaNeNa / sandesara digu ghihIsaNeNa // 1 // 'maNu "rAvaNa AIM kiyaIM chalAI / darisAvami tAI mahAphalAI // 2 // meM hatthe kadiData candahAsu / je hatthe cArihi kiu viNAsu // 3 // je hAya paNahu~ diSNu dANu / je hararthe bhaNayahA~ majiu mAzu // 4 // je hatthe sAhukAru du / je hatthaM suravai samare babu // 5 // ja hatya sai~ samala hu| je hatthe varuNahI kriyau bhA // 6 // je hattheM phadidaya rAma-pariNi / pajANaNa vaNe jama hariNi // 7 // tahA~ hatyahA~ Aija palaya kAlu / mai~ uppADebau jiha muNAlu" ||8|| dhattA bhagaNu vi savisesau kahi sandasau "pa pIvi jama-sAmaNahau~ / rAhava-saMsagI puri AvagI hosara para vihIsANahA~" ' || etthantara diNNu sa-macchareNa / sandasara kindhaMsaraNa / / 1 / / 'bhaNu "gavaNa kalakavaNu cauju / sumgAu karesai samara moja / / 2 / / duppekapa-tikkha-NArAya-bhatu / kapippatha-buruppa-aggimau dentu // 3 // mucchaka-ka-bAppadayAbhAra / sara-masara-matti-sAlaNaya-sAra // 4 // sIriya-tomara-timmaNa-NihAu / mAmAra-musaNDi-gaya-patta-sAu // 5 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNNAso saMdhi 23. jala, sthala yA AkAzameM kahIM bhI tuma raho, tuma jaise jINaM vRkSoM para prakSipta zIghra pradIpta lakSmaNarUpI Aga laga kara rahegI | // 1-8 // [4] isI samaya, raNabhArameM bhISaNa, vibhISaNane bhI apanA sandeza diyA - "rAvaNase jAkara kahanA ki tumane jo bhI bhayaMkara chala kiye haiM, unakA phala tumheM khAU~gA / tumhAre jisa hAthane candrahAsa talavAra prApta kI, jisa hAthane zatraoM kA vinAza kiyA hai, jisa hAthane yAcakoMko dAna diyA jina hA divA jina hAthane 'jaya' arjita kI, jina hAthoMne indrako bandI banAyA, jina hAthoMse tumheM kAmadeva upalabdha huA, jina hAthoMne varuNako bhaMga kiyA, jina hArmone rAmakI patnIkA apaharaNa kiyA, ThIka usI prakAra jaise vanameM siMha hiranIkA apaharaNa kara le, lagatA hai aba una hAthoMkA pralaya kAla A gayA hai| maiM una hAthoMko kamalanAlakI bhA~ti ukhAr3a phekU~gA / " vibhISaNane apane sandeza meM yaha vizeSa bAta bhI kahI"use ( rAvaNako ) batA denA ki tumheM yamake zAsana meM bheja diyA jAyagA, aura zrI rAghavake sahayogase kala laMkA nagarI mere adhIna ho jAyagI / " / / 1-2 / / [6] usake bAda, kiSkindhA narezane bhI matsarase bharakara apanA sandeza denA prArambha kiyA, "jAkara rAvaNase pUchanA ki kala kauna sA mahotsava hai, sugrIva kala yuddhake A~gana meM ho bhoja degA, durdarzanIya tIkhe tIra usa bhojanameM bhAta hoNge| karNikA aura khurupa astroMse maiM pahalA kaura grahaNa karU~gA / chor3A gayA eka cakra usa bhojanameM ghRtadhArAkA kAma degA / sara, jhasara aura zakti (astra) usameM sAlanakA svAda deMge 1 tIriya aura tomara miSThAnna ke saMghAta hoNge| mudgara aura I Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 paumacariu sacala-huli hala karavAka - ilu / phara-karAya konsa kalavaNa - vikkhu|| 6 // taM neha bhoju akAya rehiM * indrai caSNavAhaNa- rAvaNehi / suparaeNNiyArehiM // 7 // hAthA-pahastha-susArahi // 24 // pradhA bhuttosara - kAle hi raNauha sArlezi dIhara-Ni mutahi~ / acchevara sArvehi ciMgaya-payAvahiM madhu sara-seja hi sutnaeNhi" // 9 // 3, [ + ] gugu pacchale sura-kAra-karaNa | sandesa dinai maru-suraNa // 1 // 'bhaNu indra "icchiu dehi jujcha / haNuvantu bhiDesa para tuccha // 2 // striyaNa-vayamA / bhantu mamphara riDa-maDA hai || 3 || ali cumbiya-lambiya-muhavaDA / asi ghAya hetu sireM gaya ghaTAi~ ||4|| paDhikUla pavara-pavagucchAhU~ / modantu adhayA // 5 // vihaDhapphaTa-kama karAe~ / bhajantu palaka rurNe rahabarAI // 6 // diva guDa ntu turakramAe~ / para-balu bali dintu vihaGgamAe~ // * // darikhantu cadi maha-ciyAhU~ / dhUmantahu~ jiha jaNa muhAI // 8 // ghattA iya lIlAeM sANu raha gatha vAhaNu jir3a upavaNu viha vibhi jeM panthe ak Ni duppekkhaDa te pAva pahu~ paTuvami" ' // 2 // [4] sIya-sahAvare ||1|| puNu diSNu aphareNa / samdesa 'maNu "esaI ajau alakha thAhu / kallaeN mAmaNDala - jalapavAhu ||2 // paharaNa kara Naravara jarUyagehu | ya-dhavala-chatta DiNDIra soDu || 3 || pavaNAya-paya-ri-vihaGguH || 4 || uccu turaGga-taraGgamaJju | Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhI maMdhi 35 bhusuNDI pattAMka sAga hoNge| savvala, huli, hala tathA karavAla isakI jagaha hoMge, para kaNaya, koMta aura kallavaNa namakInakA kAma deNge| kala sahastraprApta zukravAra Adi nizAcaroMko maiM aisA ho bhoja dU~gA / bhojake anantara raga meM zreSTha, gaharI nIMda se abhibhUta pratApazunya ve jaba merI zarazayyA para so rahe hoMge to maiM bhI vahA~ rahU~gA " / / 1-6 // [7] antameM gajazuNDake samAna hAtha vAle pavanasuta hanumAna ne bhI apanA sandeza diyA - "indrajIta se kahanA, mujhe icchita for a do, kala sabere tumase lar3eMgA, apane bhayAvaha netroM yuddha aura mukhoMse atyanta uTa zatruyoddhAoM kA ghamaNDa, maiM cUra-cUra kara dU~gA / soroMse cUmI gayI aura lamtre mukhapaTa vAlI rAjapaTAke sira para maiM talavAra kI coTa kruuNgaa| jaldI havA meM, aura prayopita dhvajAoMke DoMko mor3a duuNgaa| vyAkulatA aura karanevAle rathoMkA prasAra, maiM yuddhameM ekadama roka dU~gA / azvoMkI majabUta lagAmoMko tor3a dU~gA / zatrusenAkI pakSiyoMko bali dU~gA | bhaTasamUhako cAroM dizAoM meM aisA ghumA dUMgA jaise durjanoM ko ghumAyA jAtA hai / ratha hAthI Adi vAhanoMko maiM udyAna kI hI bhA~ti khelameM ujAr3a dU~gA, hai pApa, maiM tujhe bhI usI rAste bheja dU~gA jisa rAste durdarzanIya annayakumAra gayA hai / " / / 1-2 / / [8] isake bAda, akhaNDitamAna, sItAke bhAI bhAmaNDalane apanA sandeza diyA aura kahA, "kala bhAmaNDala eka aise jala pravAhakI bhA~ti AyegA, jisakI thAha, koI nahIM pA sakatA / prahAra karanevAle naravara usa pravAhake jalakI machaliyA~ hoMgI / caMcala zveta chatra, usameM phainakI zobhA deNge| U~ce ar3oM rUpI laharoMse vaha pravAha atyanta kuTila hogaa| pavanAita patAkAe~ Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacari cAharuraha ? susupara-payas / gajjanta-sapta-bhAgaGga-magaru ||5|| vigAha pharoha- kacchu // // // siya-camara-dakhAyASaki samUhu // 7 // rola pasai athAhu" " // 8 // karavA-pahara-parihala-macchu | immayala-silAyala-visama-hu tela bhAmaNDala- apabAhu | 26 dhattA vuccAi gala-gIrkehi~ dUsama-sI hi~ 'aya gampizu ema bha / "are hatya-pahatyoM pahara-hasvadda jiha kyoM liha thADu raNa" ||9|| [ 5 ] nima-vaharu sareSi jasAhiena / sandesa diSNu vizahiraNa || 1 || maNu " rAvaNa jiha pahU~ ki bhajcha / candoyaru mA bi laDDa rajcha ||2 // vAyara prema jaM pujvaNI / vAyaraNu jema sa-visajjanoDa // 3 // kAyara prema Agama-giddAzu | vAyara jema esa thANu // 4 // pAtharazu prema amvahantu / zrAyazNu jema guNa-viddhi dentu ||5|| vAyaraNa jema viggaha- samAzu | vAyara prema sandhimANu // 6 // vAyara jema avaya-zivAu / vAyaraNa prema kiriyA - sahAu ||7|| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 aNNAsamo saMdhi ur3ate hue pakSiyoMke samAna dikhAI deMgI / cakradhArI sAmanta, usameM aise jAna par3heMge mAno suMsamAra jalacaroMkA samUha ho / garajate hue, matavAle hAthI aise lageMge mAno magara hA~ / talavAroMkI coTeM machaliyoMkI kampana utpanna kregii| rAjA loga usameM magara prAi pharoha aura kachue hoNge| gaNDasthalarUpI caTTAnoMse usa pravAhakA taTa atyanta viSama hogaa| zveta camara, baguloMkI katArake samAna jAna pddeNge| bhAmaNDalarUpI aisA athAha jala pravAha, relapela macAtA huA lakA nagarImeM praveza karegA / " usake bAda viSamasvabhAva nala aura nIlane apanA sandeza diyA - "aMgada, tuma jAkara hasta prahastase kahanA ki tuma loga jisa taraha bhI bana sake, yuddhameM jame rahanA // 1-9 // [9] tadanantara apane purAne bairako yAda kara, yazAdhipa virAdhitane apane sandezameM kahA, "rAvaNako yAda dilA denA ki tumane candrodarako mArakara usakA rAjya har3apa liyA hai, isase bar3hakara burA kAma, dUsarA kyA ho sakatA hai ? itanA hI nahIM, gauravazAlI merA vaha rAjya tumane khara-dUSaNako de diyA / vaha rAjya, jo vyAkaraNakI bhA~ti atyanta 'visarjanIya- sahita' (visargoM (:) aura dUta evaM sandezaharoMse yukta ) thA, jo vyAkaraNakI bhA~ti, Agama ( varNAgama aura dravyAgama ) kA srota thA / vyAkaraNakI bhA~ti jisameM Adezake lie sthAna prApta thA, vyAkaraNakI bhA~ti jo arthoMko dhAraNa karatA thA / vyAkaraNakI bhA~ti jo guNa aura vRddhiko prazraya detA thA / vyAkaraNakI bhA~ti jisameM vigraha ( padaccheda aura senA ) kI paripUrNatA thI / vyAkaraNakI bhA~ti hI jisameM sandhiyoMkI vyavasthA thI / vyAkaraNako bhauti jisameM avyaya aura nipAta the / vyAkaraNakI bhA~ti jisameM Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita vAyaraNu jaima paradoma-karaNu / vAparaNu jema gaNa-liGga-saraNu mA vattA taM rajju mahArau guNA-yauArau viSNu jema khara-dUlAI / tiha bhIka ma rASTrahi aja samohahi mama NArAyaQ mIsagahu~' ' // 9 // [..] avaro vikI vi jo jJAmu mallu / jo jasu uppari uvaha i sallu / / 3 / / samarakaNe jeNa samANu jAsu / sandamau pasiddha neNa tAma // 2 // mIsAvaNu rAvANu rAu jatthu / gau bhAu u pahalu nenthu // 3 // 'mo mayAna bhuvaNa-pakalla-malcha / hari-hara gharANaNa- hiya-malla || jama-dhAgaya purandara mjhyvh| NilloSTAviya-dugboTTa-thaTTa / / 5 / / dudama-daNubaha-NidalaNasIla | timinda-ninda-pAnda-lIla / / / / thir-thor-hthi-nnidchur-pvtttth| kahalAya-koTi kandara-Ni? / / 6 / / dirce dive kiya-tailokaka-seva / mandhAzu payA~ karahi deva // 8 // pattA vijAhara-sAmiya ambara-gAmiya dhndinn-cind-prind-thu| candakiya-pAma? plapakhaNa-rAmahu~ dhuu appinnaDa jaya-sutha' / / 9 / / [11] saM NisuNevi hasiba dasANaNeNa / 'kiM bujimaya sandhi samAsu keNa / / 1 / / ke lakNu keNa pamANu sAru / kiM balla ki sAhaya puSiNamA // 2 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asamI saMdhi kriyAkI sahAyatA lI jAtI thI / vyAkaraNakI bhA~ti jisameM dUsaroM ( varNo zatruoM) kA kara diyA jAya pA vyAkaraNakI bhA~ti jisameM gaNa aura liGgase sahAyatA lI jAtI thI / "guNa aura gauravakA srota merA rAjya, jo tumane khara-dUSaNako de diyA hai, ThIka haiN| tuma apanA dhIraja nahIM chor3anA, zIghra tuma mere bhayaMkara tIroMke sammukha apane aMga mor3oge / " // 16 // 1 29 [10] isa prasaMgameM aura bhI jo pratidvaMdI yoddhA vahA~ maujUda the, aura jisakA jisase vaira thA, yuddha prAMgaNa meM jo jisakA pratiyogI thA. usane bhI apane pratidvaMdI ko sandeza bhejA / aMgada ( sacake sandeza lekara ) vahA~ pahu~cA jahA~ / rAvaNa thaa| bhItara praveza karate hI usane kahanA prArambha kara diyA - "he rAvaNa, tuma nissandeha samasta vizva meM advitIya malla ho, brahmA, viSNu aura maheza, tumheM apane hRdayakA kA~TA samajhate haiN| yama, kubera aura indrakA tumane vinAza kiyA hai| jaTAoM ko tuma dharatIpara liTA dete ho / durdama dAnavoMkA damana karanA tumhArA svabhAva hai, devatAoMke samUhako malAnA tumhAre lie eka khela hai| bar3e-bar3e hAthiyoM ko tuma nirdayatAse phucala dete ho, kailAsaparvatakI saikar3oM guphAoM ko tumane na kiyA, tInoM loka dina-rAta tumhArI sevAmeM lIna haiN| isalie Apa prayatnapUrvaka sandhi kara leM / Apa vidyAdharoMke svAmI haiM aura AkAzameM vicaraNa karate haiN| cAraNavRndra aura rAjA nirantara ApakI stuti karate haiN| Apa prazastanAma vAle rAma-lakSmaNako sItAdevI sauMpa deM" // 1-6 // [11] yaha sunakara, rAvaNane musakarAkara kahA, "kyA koI sandhi aura samAsakI bAta samajha sakA hai| lakSaNako Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 paumacari jo Na khaliDa devahi~ dANavehi / tahoM kavaNu gahaNu kira mANace hiM // 3 // jara hoha sandhi garuDoragA hu~ / jar3a hoi sambhi humabaha-payAhu~ / jaya ho sandhi sami kaJjayAhu~ / jar3a ho sandhi khara- kuJjarAhu~ / jar3a hoi samdhi samyari-diNAhu~ / sura-kulisa-vihAya mahANagA hu~ // 4 // pazcANaNa-matta mahAgayA hU~ ||5|| diNayara karoha- canduathAhu~ ||6|| udayakAla - pahaNa - alaharAhu~ ||7| jai hoi samdhi dhammaha - jiNA hu~ ||8|| dhattA agaDa (?) gha paNasa nAyaNahu~ / chaliyavaravara-adhyahu~ dUra-baradhyahu~ jar3a sandhi pahAva ko vighava to raNa rAhaka- rAvaNa // 9 // / saMNisuNa va samareM abhaGgaeNa / 'bho rAvaNa kiM galagajjie bhasIya Na denhoM vahA kiM jo so sambukumAra-NAsu kiM o so candragahI pacambu / kiM jo so masAntakAchu / ki jo lo pavajjANabhaGgu / [12] puNu puNu vi polliDa aGgapUrNa || 10 giphphAryeNa parakkama vajjieNa // 2 // / kiM jo so sajjana-hiSaya bahu ||3|| kiM jo so para-gaya-sUrahAsu // 4 // kiM jo so khara-va-baki viran // 5 // ki jo so viziya kovAlu ||6|| kiM jo so hau balu cAstu // 7 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 aNNAsmo saMdhi kauna samajha sakA hai, kauna usake pramANa aura zaniko pahacAna sakA hai ? kyA bala, aura kyA durnivAra senA ? jo devatAoM aura dAnavoMkI bhI senAse nahIM DigA, use manuSya kaise pakar3a sakate haiM? yadi gamar3akI sarpase aura indrake kI kula parvatoMse sandhi sambhava ho, yadi Aga aura pAnI, siMha aura gajarAjoM meM sandhi ho sakatI ho,' yadi candramA aura kamala, sUryakI kiraNoM aura cA~danI meM sandhi hotI ho, yadi gadhe aura hAthI, pralayakAlake pavana aura meghoM meM sandhi hotI ho, yadi dina-rAta meM sandhi sambhava ho, yadi kAmadeva aura jina bhagavAn meM sandhi sambhava ho, sundara akSaravAle arthoM aura zabdase dUra rahanevAle arthoM meM, athavA udaMDa aura naye vinIta rAjajanoM meM sandhi sambhava ho tabhI rAma aura rAvaNameM so sakatI hai15|| - [12] yaha sunakara, yuddhameM aDiga aMgadane, rAvaNako bArabAra samajhAyA, aura kahA, "he rAvaNa, tuma bAra-bAra vyartha garajate ho| tumhArA yaha garajanA, ekadama vyartha aura parAkrama zUnya hai| batAo, sItAdevIko vApasa na karanemeM tumheM kyA lAbha hai, vaha kauna hai, jo isa prakAra sajjanoMke hRdayako jalA rahA hai, vaha kauna hai, jisake kAraNa zambukumAra kA nAza huA / vaha kauna hai, jisake kAraNa sUryahAsa khana dUsareke hAtha meM calA gayA / vaha kauna hai, jisake kAraNa cannakhA kI viDambanA huI / vaha kauna hai, jisake kAraNa kharakI senA aura balikI bhI viDambanA huI, vaha kauna hai, jisake kAraNa AzAlI vidyAkA anta huaa| vaha kauna hai, jisake kAraNa koTapAla mArA gayA / vaha kauna hai, jisake kAraNa vizAla udyAna ujar3a gyaa| vaha kauna hai, jisake kAraNa caturaMga senAkA nAza Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita ki jo so upari dipa pADa | ki jo sI moDiGa ghara NihAu // 8 // kiM jo so eko ghara-vibheDa / ki jo so kAla pANa-cheu' / / 5 / / pattA taMgiNa vi rASaNu maya-mIsAvaNu amarisa kuchau aGgayahA~ / usima-kasaru Nahara-mayAru jiha pandhamuhu mahagayahA~ / / 5 03 [3] 'mahu bhagAe~ mada-pakahiM kAI / santi jAmu raNa sura sayAI / / 1 / / dAhiNa kareM kanie~ candahAseM / maI sarisu kavaNu tijhuaNe aseseM // 2 // kiM yaruNa pavaNuvaisagaNu khandu / kiM hariharu vambhu phagindu camdu / / 3 / / jaM cukAi haru taM kaluNu bhAu / ma gariha hosahakAhi mi ghaay||4|| ja bukka vambhu mhnt-yudi| saMkira dammaNe mArie~ pA sundri // 5 / jaM cukAi jam aNa-sapiNaghAu / taM ko kira ettiDa lei pAu / / 6 / / jaM sukhada sasi sAraNa bharaNu / taM kira syaNi ujjoya karaNu / / 7 / / jaM tabaha bhANu vavagaya-samAlu / taM kira hu papramu loyapAla |8|| ghasA divae~ rahuNandagai sa-dhae~ sa-sandarge jA eka vi para osarami / so bhaya-mIsAgaH (1) bhagadhagamAJaheM (1) hubhavAha-puNe piisrmi'||9|| 2. [14] liyasinda-cinda bandAvaNeNa / jaM sandhi na icchiya rAvaNeNa // 3 // saMpandaha-muheM gAMsariu vA / 'para sandhiheM kAraNu andhi pachu / / 2 / / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aAmA moti ho gyaa| vaha kauna hai, jisake Upara paira rakhA gyaa| vaha kauna hai jisake kAraNa saikar3oM ghara barabAda hue| vaha kauna hai, jisake kAraNa gharameM bheda huA / vaha kauna hai, jisake prANIkA kala anta hokara rhegaa|" yaha sunakara bhayase DarAvanA aura krodhase bharakara rAvaNa aMgada para usI prakAra TUTa par3A jisa prakAra nakhoMse bhayaMkara siMha apanI ayAla uThAkara mahAgajapara TUTa par3atA hai / / 1-- / / [13] "mere sammukha bhaTanagRha kyA kara sakatA hai, yuddha meM mujhase devatA bhI bhaya gvAte haiN| jaba maiM dAyeM hAthameM talavAra nikAla letA hU~ to samamta trilokameM, merI samAnatA kauna kara sakatA hai ? kyA vANa, pavana, vaizravaNa yA kAtikeya ? kyA viSNu brahmA-ziva-nAgadA yA pandra ? yadi kahIM ziva yuddha meM dhokhA khA gaye, to bar3A kaNa prasaMga hogA, kahIM aisA na ho ki isase becArI gaurIpara AghAta phuNce| kahIM, vizAlabuddhi vidhAtA dhokhA khA gaye, to brahmahatyAkI zuddhi maiM kahA~ karegA! yadi yama janatA kA nAza karane meM cUka gayA aura mere hAthoM bharA gayA, to itanA bar3A pApa kauna apane mAthe para legA, mRgadhAraNa karane meM yadi candramA cUka gayA to phira rAta meM prakAza kauna karegA: yadi maiM andhakAra dUra karanevAle sUryako tapAtA hU~ to yaha bhI ThIka nahIM, kyoMki yaha pA~cauM lokapAla haiM ! dhvaja aura rathake sAtha rAmako dekhakara yadi maiM eka bhI paga pIche hahU~ to maiM atyanta DarAvanI dhakadhaka jalatI huI agnijvAlAmeM praveza karU~" || 1-6 // [14] jaya devasamUhake lie pIr3AdAyaka rAvaNane sandhikI bAta ThukarA dI to indrajItane apane mu~hase yaha kahA, "parantu sandhikA eka hI kAraNa ho sakatA hai ? rAma apane mana meM Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacamacarita jai maNe pariya vi paDamaNAhu / AmelA sIyaheM taNau gAhu / / 3 / / to tahA~ ti-eNDa mahi eca-chatta / pArakha Nihiu rayaNAha~ satta thA sAmanta-masti-pAika-tantu / rahavara-garavara-gana-turaya-cantu / / 5 / / anteuru pariyazu piyavAsu / sakalasu sa-bamdhau hau mi dAsu / / 2 / / kusa-dIu cIra-cAhaNu asesu / bajarau cIzu chohAra-desu | vavasulu javaNa suvaNNa-dIu / velandhara haMsu sutrela-dIDa // 8 // apaNai mi paemaI leu asesaI giri royaDa jAmba dharaivi ! rAvaNu magdoyari sIya kisoyari tipipa ni vAhirAha kareM vi' // 9 // [15] taM NisurNedi rosa-vasaM-gaeNa / Nimacchiu indaI pakraeNa / / 1 / / 'khalu khuda pisuNa para-NAri-cha / sapa-sapara kece taja Na gaya jIha // 2 // jasu taNiya pariNi tAsujeM Na dehi / rAhaveM jiyanteM janmeM vi Na lehi // 3 // jo rakSA pr-prihv-syaaii| so Niya-kAne bhosaraha kAI' // ne digNa vihIsaNa-hari-valeohi / suggIva-haNuva-mAmaDakehi / / 5 / / sandesA te ghamnareMvi tAsu / gaTa agADa vaLa-chakkhaNaha~ pAsu // 1 // 'so rAvaNu sanbhiNa karaha deva / sahu~ sareNa amI-IyAra jemba' ||7|| pattA saM NipurNavi kurdai hi~ jaya-jasa-laddhehi kahakai-aparajjiya-sueNhiM / behi mi be cAvaI bhatula-papAI bhapphAliyA~ sa Ibhu eNhi // 8 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTTavaNNAsamo saMdhi acchI taraha samajha-bUjhakara yadi sItAmeM apanI Asakti chor3a sake, to unheM maiM tInakhaNDa dharatIkA ekAdhikAra dUM ( ekachatra zAsana), cAra RddhiyA~ aura sAta ratna-sAmanta, mantrI, paidalasenA,rathavara,naravara, ratha aura azva antaHpura parijana, sagotrI, patnI, bandhu-bAndhavoMke sAtha maiM bhI dAsa ho jAU~gA ? isake atirikta kuzadvIpa, samasta cIravAina, vajjara cIna, chohAra deza, barbara, kula yavana, suvarNadvIpa, velandhara, iMsa aura suvela dvIpa le leN| jahA~taka vijayA parvata hai, vahA~ takake pradeza vaha le sakate haiM, kevala tIna cIjoMko chor3a kara, rAkSaNa, mandodarI aura sItA devI // 1-5 // [15 ] yaha sunakara aMgada bhAga-jayUlA ho jaTA / pandrajIdako burA-bhalA kahA, "duSTa nIca paranindaka, dUsarekI strIko cAhanevAlI terI jIbhake sau Tukar3e kyoM nahIM ho gaye hai srIyA jisakI patnI hai, vaha yadi use vApasa nahIM milatI, to rAma ke rahate, tumhArA jIvita rahanA asambhava hai / jo dUsaroM ko saikar3oM apamAnoMse bacAtA hai, kyA vaha svayaM apamAnita hokara, cupacApa baiThA rahegA ? isake bAda, aMgadane ve sandeza bhI kaha sunAye jo lakSmaNa, vibhISaNa, sumISa aura hanumAna evaM bhAmaNDalane diye the| aMgada vApasa rAma-lakSmaNake pAsa A gyaa| usane batAyA, he deva ! rAvaNa sandhi nahIM karanA cAhatA, ThIka usI prakAra, jisa prakAra 'amI' zabdake IkArakI svarake sAtha sandhi nahIM hotI !' ! 1-7 // / aMgada kI bAta sunakara jaya aura yazake lobhI kaikeyI aura aparAjitAke putra rAma evaM lakSmaNa sahasA gussese bhara utthe| donoMne apane atula pratApI dhanuSa car3hA liye // 8 // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita [ 59, ekkuNasahimo saMdhi] dUbhAgamaNe paropparu kutui~ jaya-siri-rAmAlikA-luI / kiya-kalayala, samuThimaya-cindha rAmaNa-rAma-balaI saNAra / / (dhruvakam ) mA [] gae~ aGgya-kumAra uggiSaNa-canhAsI / sai~ sapaNahai vi Ninagamo sarahamo dasAso / / 1 ( helAdubaI ) dhure aGgalakyo smaastt-crnno| dhae vandhurI rakharakhasI ratta-NayAyo / / 2 / / rahe rAvaNI duNiyArI asAjhe / kayantu usa bayakAla-maNa mAjhe // 3 // thira-zrIra-muva-pAro viyaha-cacchI / su-bhIsAvI bhU-layA-bhaguraccho / / 3 / / mahA-palaya-kAlo khkhkhntii| samuppAya-jalaNAM ca dhgdhgdhgnno|' samAlomaNe saNi va muha-viSphuranto / phaNindo vva phara-phAra-phukkAra dento||6|| gaindo bva mukchaGkAsI gulagulansI / maindo vca mahAgama tharaharanto / / 7 / / samudA Thaca pakkhusaNe majjAya-caso / surindo va bahu-raNa rsuminnyaa-gto||8|| Na asaNi-jala ucca dhusuddha vanto / mahA-vijju-pujhA va sahasAtajantI / / 5 / / (mayaNAvayAro NAma chando) pattA amara-varAyA-jaNa-jUrAvaNe saraha0 saNasanta rAvaNa / vikkara sAhAgu kahi mina mantaTa NimA pura-pabholi bhallanta u // 5 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekchuNasaTrimo saMdhi unasaThavIM sandhi dUtake isa prakAra vApasa honepara, jayazrIke AliMganake lobhI, rAma aura lakSmaNa, donoM gussese bhara utthe| kalakala dhvanike bIca rAma aura rAnAkI senAe~ naiyAra ne unI / unakI patAkA, ur3a rahI thiiN| [1] kumAra aMgadaka jAnepara, rAtraNane apanI candrahAsa salavAra nikAla lii| kavaca pahanakara vaha saharSa nikala par3A / Age usake aMga dikhAI de rahe the / usakA mukha Rddha dikhAI de rahA thaa| usakI vajopara, sundara lAla-lAla A~khavAle 'nizAcara aMkita the / asAdhya rathapara baiThA huA rAvaNa aisA dikhAI detA thA, mAno kSayakAla aura mRtyu ke bIca yamarAja ho / usakA zArIra sthUla aura dRr3ha bhujAoMvAlA thaa| vizAla yakSavAlA rAyaNa atyanta bhIpaNa laga rahA thaa| bhauhoMse usakI A~kheM bhayAnaka laga rahI dhoN| mahApralaya kAlakI bhA~ti vaha kahakahA lagA rahA thA / pralayAgnikI bhauti vaha dhakadhakA rahA thA / dekhane meM usakA mukha zanikI bhA~ti tamatamA rahA thA / nAgarAjakI bhA~ti, vaha apanI phUtkAra chor3a rahA thA / aMkuza vihIna hAAkI bhA~ti vaha garaja rahA thaa| bAdala Anepara, siMhakI taraha dahAr3a rahA thaa| kRSNapakSa kI samApti honepara, samudra kI bhA~ti vaha ekadama maryAdAhIna ho rahA thA / indrakI taraha, usakA zarIra kaI yuddhoMkI cAhase romAMcita ho rahA thaa| AkAza meM, baravAlAko bhA~ti, vaha dhU-dhU kara rahA thA, vijaliyoMke mahApuMjako bhA~ti tar3atar3A rahA thaa| devatAoMke aMganAjanako satAneyAlA rASaNa jaba isa prakAra yuddhake lie svayaM sajane lagA to usake anucara sainika phUle nahIM samAye / nagara aura galiyoM meM rela-pela macAte hue cala par3e / / 1-10 / / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacariDa [2] ke vi jaya-jasa-luddha samNandra bandu-kohA / ke vi sumitta-pusa-sukalata-basa-mohA / / 1 // (helAdubaI ) ke viNIsaranti vIra / bhUdhara va tuja dhIra // 2 // sAyara gca va dagaNa / kesari uca un-kaMsa / catta-saba-sIviyAsa / ke vi sAmi-bhati-panta / maccharamgi-pajjalanta ||5|| ke vi Ahave amaGga / kama-ppasAhibaga // 6 // ke vi sUra sAhimANi / matti-mUla- ghAsa-pANi // 7 // ke vi gIta-vAruNastha / tINa-vANa-ghAva-hastha ||8|| kuddha suddha-lukha ke vi / NiggayA mu-sapaNahati // 5 // ( tomaro NAma chando) pattA ko vi padhAiDa hANu-haNu-sae~ parihA kavau ko vi ANanda / raNa-rasiyahA~ romanubhiNNahA~ Thara samNAhu Na mAiu aNNahA~ / / 10 // pamaNa kA vi kanta 'kari-kumbha letraaii| bhuptAhalaI levi mahu dejja tettadAI / / 1 // (helAvuSaI ) kA vi kanta cindhaI appAhaD / kA vi kanta Niya-kantu pasAhaha // 2 // kA vi kanta muha-pati karAvaha / kA vi kanta dapaNu darisAvA // 3 // kA vi kanta piya-NayaNaI anaha / kA vi kanta raNa-tilaja pavai // ! kA vi kanta sa-viyAraDa jampai / kA vi kanta tambolu samappA // 5 // kA ghi kanta vimvAhara chaggai | kA vinta AligaNu magai // 6 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakuNasahimo saMdhi [2] jaya aura yazake lobhI kitane hI nirdaya sainika, gussese bharakara taiyAra hone lge| kitanoMne apane acche mitroM, putra aura patniyoMkA moha chor3a diyaa| pahAikI bhA~ti U~ce aura dhIra kitane hI yoddhA nikala pdd'e| ve samudrakI dara aprameya the aura dApIkI bhAMti dAna denevAle 1 unake keza, siMhakI ayAlakI bhA~ti uThe hue the| ye saba jIvanakI AzA chor3a cuke the| svAmIkI bhaktise paripUrNa ve IrSyAkI AgameM jala rahe the / aneka yuddhomeM ajeya kitanoMke zarIra kezarase prasAdhita the| apane prANako sAdhanevAle kitane hI yoddhAoMke hAthameM zakti, trizUla aura cakra thaa| kisIne varuNAstra le rakhA thaa| kisIke hAthameM tIra tarakaza aura dhanuSa thaa| kitane hI Rddha evaM yuddhake lobhI yodhA sannaddha hokara nikala pdd'e| koI 'mAro mAro' kahatA huA daur3a pdd'aa| koI yoddhA Anandake mAre apanA kavaca hI chor3e de rahA thaa| vIrarasase bharapUra, eka dUsarA yoddhA itanA romAMcita ho uThA ki usake zarIrapara kavaca nahIM samA pA rahA thA ||1-10 // [3] kisIkI patnI kaha rahI thI, "dekho hAthIke sirameM jitane motI hoM, ve saba mujhe lAkara denaa|" koI patnI apane patiko vastrase Dhaka rahI thI, koI patnI apane patikA zrRMgAra kara rahI thIM / koI kAntA mukharAga lagA rahI thI, koI darpaNameM mutra dikhA rahI thii| koI kAntA apane priyake netroMko A~ja rahI thii| koI kAntA apane priyake bhAlapara. yuddhakA tilaka nikAla rahI thii| koI kAntA vikAragrasta hokara kucha kAha rahI thii| koI kAntA pAna samarpita kara rahI thii| koI kAntA apane priyake oThoMko cama rahI thI, aura koI apane Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 padamacarita kA vi kanna Na gaNeha giyArikha / surathArambhu koi NisariDa ||7|| kA vi kanna sire bandhana phullii| bAthai parihAi amulaI |8|| kA vi kanta AharaNa ,ii| kA biphanta para-muhu je ploy||9|| prattamAyA ma chando ) ghattA kaheM vi aromA je Na mAi piya-raNabayA sahu~ hunchAu / 'jaha tuI taheM arAiDa vaha to mar3a paha-traya devi payahi // 1 // [4] pabhagai kI vi vIra 'jaya pacahi evaM bhaje / to vari tA] demi jA junu sAmi-kanja' / / 3 / / ( helAdubaI ) ko bhigai 'maya-gaNDa vaarmaa| Agapi muttAhatA payagaI // 2 // ko vi maga ' vimi pasAhaNu / jAma Na majimi hava-sAhaNu / / 3 / / ko vi maNai 'muha-pazi Na icchami / jAma " sura-zADakka pahicchami // 3 // ko vibhAi Na gihAlAMma duppaNu / jAmba Na raNa viNivAiu lkrvnnu||5|| kA vi bhAi 'gauNayAi~ avami / jAmna " suraba-jaNa-magu rshrmi'||6|| ko vimaNa 'muhaM pANu Na lAyami / jAmna Na ruNDa-zivaNayAmi'||7|| kI vi bhaNai pAu surau samAmi / jAmba Na bhaihu~ kulha khaDa Agami |8|| ko vi bhagai dhaNe phula pAradhAma / jAmba Na saravara-dhAragi sandhami'||9| (syA NAma chamdo) dhattA kI vi maNai dhaNe gaDa Ajimi jAmba Na danti-danna~ bhAlaggami' / ko kiraha Niniti AharaNahoM jAmba Na dipaNa sIpa dRha vayaNahA~ // 1 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pANasaTTimo saMdhi priyase AliMgana mA~ga rahI thii| koI kAntA manA karanepara bhI nahIM mAna rahI thI aura nirAkula hokara, suratikI taiyArI kara rahI thii| koI kAntA apane sirameM phUla khoMsa rahI thii| aura amUlya vastra pahana rahI thii| koI kAntA gaine Dho rahI thI / koI kAndA dUsarekA mukha dekha rahI thii| kisI kAntAke aMgoM meM krodha nahIM samA rahA thA, priyakI raNavadhUke prati IrSyAse bharakara bolI, "yadi tumheM yuddhalakSmIse itanA anurAga hai to mujhe maraNaprata dekara hI jA sakate ho" // 1-10 // [4] koI vIra yoddhA apanI patnIse bolA, "yadi kahatI ho ki maiM yoM hI naSTa ho jAU~, to usase acchA to yahI hai ki maiM svAmI ke kAjake lie apane prANoMkA utsarga kruuN| koI eka aura yoddhA bolA, "gaNDasthaloM aura dhvajAmoMmeM lage hue motI laauuNgaa|" koI bolA, "maiM taba taka prasAdhana prahaNa nahIM karUMgA ki jayataka rAvaNakI senAko naSTa nahIM krtaa|" koI kahane lagA, "jaba taka maiM subhaToMkI capeTa meM saphala nahIM utaratA maiM aMgarAga pasanda nahIM kruuNgaa|" koI bolA, "maiM tabataka darpaNameM mukha nahIM dekhUgA ki jabataka apanI vIratAkA pradarzana nahIM kara letaa| kisI ekane kahA, "maiM tabataka apanI A~khoMmeM aJjana nahIM lagAU~gA ki jabataka suravadhuoMke netroMkA raMjana nahIM karatA!" eka aura yoddhAne kahA, "jabataka maiM yoddhAoMka dhar3oMko nahIM nacAtA, maiM apane mukha meM pAna nahIM rtuuNgaa|" eka bAlA, "maiM suratikrIr3AkA sammAna tabataka nahIM kara sakatA ki jabataka yoddhAoMke kuloko mautake ghATa nahIM utAra detaa|" koI yoddhA kaha rahA thA, "dhanye ! maiM tabataka phUla nahIM bA~dhUMgA ki jabataka uttama dIroMkI katAra nahIM bA~dha detA!" eka yoddhAne kahA, "maiM tumhArA AliMgana tabataka nahIM Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 paumacarita garuma-poSTharAe~ aJcanta-rohiNIe / raNe pahasantu ko pi siksaviu gehippIya // 1 / / ( IsAduvaI ) 'yAha NAha samarakaNa-kAle / dUra-bheri-dakhi-saGka-camAle 12 / / uttharanta-vara-vIra-samure / soha-NAya-para-pAya-udde / / 3 / / mt-ismi-glgjjiy-sre| amimadhijja para rAhayacanda' // 1 kA vi NAri parihAsai emaM / 'nema junu gau lanmami jema' / / 5 / / kA vi NAri panicohaI NAhaM / 'bhaggamANa pai~ jIvami NAI' // 6 // kA vi NAri paDicumyaNu deha / ko vi vIru avahari karei / / 7 / / kansa kanse maI maNDa laevI / bhajja vi katti-bahua cumnevI' ||8k kA vi NAhU~ vakAra karei / ko vi zrIru raNa-divA lapaDa / / 9 / / (parivandiyaM jAma lando) sAmva mayara vipphuriyANaNu pavara-vimA lipula-paharaNu / Nigau kummayaNNu bhaNe kujhyau gahayale dhUmakaraNa ujhyata // 10 // Nigae~ kummayoM mArIi-mallayAmA ! jamvana-jamyumAli-vImaccha-vAsanA / / / / (lAmubaI ) dharaNivara-kuvara-bajjadharA / bala-truddha-vinda-pathakAla-karA // 2 // aya-dujjaya-dundara-dudassiA / duhaummuha-dummukha-dummarisA // 3 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekuNasahimo saMdhi kara sakatA ki jastaka hAthIkI khIMsoMse bhir3akara lar3a nahIM letaa|" eka yoddhAne apane samasta alaMkAra tabatakake lie utAra diye ki jabataka vaha rAvaNase sItAdevIkA uddhAra nahIM phA dhA" HE-10 5] pIna payodharA aura snehamayI koI eka gRhiNI, yuddhonmukha apane priyako sIna de rahI thI, "yuddha meM tuma rAmake lie avazya saMgharSa karanA / asamaya nagAr3oM, bherI, dAr3ha aura zaMkhoMkI dhani ho rahI hogii| zreSTha vIroMkA samudra uchala rahA hogA / siMhanAda aura narahuMkArase bhayaMkara, usa yuddhameM matavAle hAthiyoMkI garjanA ho rahI hogii| rAghavacandra nizcaya hI, zatruse bhir3a jaaNcge|" koI nArI kaha rahI thI, "isa prakAra lar3anA jisase maiM lajAI na jAU~" | koI strI apane priyako samajhA rahI thI, "tumhAre naSTa hAnepara maiM jIvita nahIM rhuuNgii| koI strI praticumbana de rahI thI aura koI vIra, usakI upekSA kara rahA thA", vaha kaha rahA thA, "he priye, maiM balapUrvaka kIrtivadhUko ghuumuuNgaa|" koI apane priyako namaskAra kara rahI thI aura koI vIra sAmanta yuddhakI dIkSA le rahA thA" | isI bIca, kumbhakarNa kodhase tamatamAtA huA nikalA, vaha eka bhArI vimAnameM baiThA thA, aura nizula astra usake pAsa thaa| aisA lagatA thA mAno AkAza meM dhUmaketu uga AyA ho" / / 1-10 // [6] kumbhakarNake nikalate hI, mArI aura mAlyavanta bhI nikala aaye| bhayAnaka aura vanna netravAle jAmbavanta aura jamyUmAlI bhI nikala aaye| duSTa aura kSudroMke samUhake lie pralayaMkara, dharaNIdhara kUbara aura vadhara bhI nikala Aye / ayameM durjaya durddhara aura dekhane meM DarAvane, dubhagamukha dukha aura Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita duriyANaNa-dussara bucisahA / sasi-sUra-maUra-kurUra-gahA // 4 // subhasAraNa sunda-Nisunda-gayA / kari-kumbha-Nisumbha-piyambha-mayA ||5|| siv-smbhu-symmu-nnisumb-bih| pihu Asaga-piara-pina vi hU // 6 // kalubhAna-karAla-tamAla-tamA / jamaghaNTa-sihI jamadaNDa-samA // 7 // jamaNAya-samuggaNiNAya-lulI / hala-hAla-lAlaha-hela-ilI // 8 mayA - samipAkaravI / laNa-paNNaya-paya-saka-havI // 9 // (toTTako zAma chando) ghatA sohaNiyamba-palamba-bhuvaggala caura gahIra-NiNAya mahavala / evamAi saNNAheM vi viNiggaya patrANaNa-raha paJcANaNa-dhaya IFFolt [ ] dhundhuddhAma-dhUma-dhUmala-dhUmadeyA / DiNDima-umara-DiNDiraha-caNDi-caNDaveyA ||1 // (ilAduvaI) vistha-uittha-sambarA / jamakkha-DAhasbarA // 2 // sihaNDi piNDi-paNDavA / vitaNDi-suNDamaNDavA || pacaNDa-kuNThamaNDalA ! kavola-kapaNa-kuNDalA // 4 // bhayAla-mola-bhummalA / / visAlAkhu-kohalA / / / kiyansa-DhA-daNDarA / kAlacUla-sahA / / 6 / / ckor-caaruupaarnnaa| silindhanAndhavAraNA / / piyaka-Nika-sIhayA / NirIha- vijujIyA // 8 // sumAli-manu-bhosaNA / duranta-yudarIsaNA ||5|| (NArAu gAu ando) chattA pajjopara-viyopara-ghahata asaNiNikosa-DUla-jhAlAvaka / isa NavahasaNNava samuSaNaya vAya-mahAraha bandha-mahAbhaya // 10 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ esaTimo saMdhi durmarSa bhI nikala Aye 1 duritAnana durgamya aura asA, candramA sUrya maUra aura kurUra graha bhI nikala Aye / hAthiyoMkI sUr3oM. ko kucalanese bhayaMkara, suta sAraNa sunda aura nisunva bhI gaye / ziSa zammu svayaMmu aura visumbha bhii| picha AsaNa piMjara aura piMga bhii| kaTukAlake samAna bharyakara, tamAlake samAna zyAma, yama ghaNTa Aga aura yamadaNDake samAna bhii| yamanAdase utpanna ninAdako bhI mAta denevAle hala hAla halAyudha aura hulii| mayaraMka zazAMka miyaMka ravi phaNI pannaga NakAya zaka aura havine kUca kiyaa| siMhake samAna nitambocAle argalAke samAna vizAla bAhu, vAra gambhIra nAdavAle aura mahAbalI, aise ve vIra taiyAra hokara nikala pdd'e| unake rathoM meM siMha jute hue the aura bajoM para bhI siMha aMkita the / / 1-10 // [7] dhuMdhudhAma, dhUmra, dhUmrAna, dhUmravegA, DiNDima, Damara, DiNDiratha, caNDi, caNDavega, Davitha, Distha, humbara, yamAkSa, DAiDambara, zikhaNDI, piNDi, paNDaya, vitaNDi, tuNDa, maNDava, pracaNDa, kuNDa, maNDala, kapolakarNa, kuNDala, bhayAla, bhola, bhumbhala, vizAlacakSu, phoila, kRtAnta, dala, DhapaDara, kapAlacUrNa, sekhara, cakora, cArucAraNa, zailindhra, gaMdhavAraNa, priyArka, Nikka, sIDya, nirIha, vidyajivA, sumAli, mRtyubhISaNa, duranta, durdazana Adi rAjA bhI nikala par3e / vanodara, vikaTodara, ghaMdhala, azaninirghoSa, hUla , chAlAhala Adi rAjA bhI taiyAra ho gye| inake rathoM meM bAgha jute hue the aura unakI dhvajAoMmeM bhI bAgha aMkita the // 1-10 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 paumacariu [6] mAmaha-naka si-sadRla-mIhaNAyA / paJcala-caThThala-cavala-cala-dhIla-mImakAyA ||3( helAvuvaI) hatya-vihastha-pahAtha-mAhatyA / mustha-suhastha-mumastha-pasatthA // 2 // daarunn-kr-ud-nnidhoraa| haMsa-pAsa-kirIDi-kisIrA // 3 // mandira-mandara-maru-mayarathA / gandhavimaraNa-ruccha-vihalyA // 4 // arnn-mhnnnnv-gnn-dignnnnaa| ghoSiya-vIra-dhurandhara-vaNNA // 5 // moma-magrANaya-mANagAyA / kAma-kova-yamba-kasAyA // 6 // knn-ko-yikoc-pvi| komala-kontama-visa-vicitA // 7 // maay-maah-mhoar-mhaa|| pAyava-vAyatra-vAruNa-dahA // 4 // sIhabimbhiya-kukSaralolA / ciTamama-haMsavilAsa-susIlA // 9 // (doddhakaM NAma Ando) ghattA malhaNa ladaholhAsa-ulhAvaNa, pasa-pamata-satsantASaNa / emba Nagahiva agA ghiNigaya / hasthi-mahAraha haritha-mahAdhaya // 1 // sa-pasaGkha-ta-mipakSaNa-pahalA / puktara-puSphayUDa-ghaNTAuha-ppihanA // 1 // ( helAnubaI ) puNphAsavANa-pupphakkhayarA / phulloara-phullandhua-bhamarA // 2 // pammaha-kusumAThaha-kasumasarA / mayaraya-mayAnuSapasA // 3 // mayaNANala-mayaNArasi-susamA 1 gharakAmAvastha-kAmakusumA // mayaNodaya-mayaNoyara-amayA / pae turAmaha surapa-mayA // 5 // avare vi ke vi miga-sambarahi / visa-mesa-mahisa-para-sUarehi // 6 // sasahara sallakA-cisahahiM / susukhara-mayA-maroha i7 // avare vi ke pi giri-rkt-dhraa| ivi-vAruNya-vAyava-yaja-karA / / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekuNasa Timo saMdhi [8] madhumaya, arkakIrti, zArdUla, siMhanAda, caMcala, caTula, capala, cala, cola, bhImakAya, hasta, vihasta, prahasta, mahasta, susta, suhasta, sumatsa, prazasta, dAruNa, rudra, raudra, Nidhora, haMsa, praIsa, kirItI, kizora, mandira, maMdara, meru, mayastra, gandha, vimardana, ruccha, vihasta, anya, mahArNava, gaNya, cigaNya, dhoriya, dhIra, ghurandhara, dhanya, bhIma, bhayAnaka, bhImacinAda, kardama, kopa, kadamba, kaSAya, kaMcana, koMca, vikoMca, pavitra, phomala, konta, citra, vicitra, mAdhava, mAha, mahodara, megha, pAdapa, vAdapa, cAruNadeha, siMha vicaMbhita, kuMjaralIlA, vibhrama, haMsa-vilAsa, suzIla Adi rAjA bhI nikala par3e / malhaNa, lahahollAsa, ulhAvaNa, patta, pramatta, zatru-santApana Adi tathA dUsare rAjA bhI nikala pdd'e| unake mahArathoM meM hAthI the aura patAkAoM meM bhI hAthI hI aMkita the // 1-10 // [9] zaMkha, prazaMkha, raka, bhinAjana, prabhAga, puSkara, puSpacUkha, ghaNTAyudha, prabhAga, puSpazravaNa, puSpAkSara, puSpodara, puSpadhvaja, bhramara, bammAha, kusumAyudha, kusumasara, makaradhvaja, makaradhvajaprasara, madanAcala, madanarAzi, suSamA, varakAmAvasthA, kAmakusuma, madanodaya, madanodara, amaya ye rAjA azvarathoM para the, aura inakI patAkAoMpara mI, azva aMkita the| anya rAjA magoM, sAmaroM, vRSabha, meSa, mahiSa, khara aura sUaroM, zazadhara, zalyaka, viSadharoM, suMsumAra, makara aura matsyadharopara, cala pdd'e| aura dUsare rAjA, apane hAthoM meM pahAr3oM aura vRkSa, Aga, pAruNa, Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 paumacarita tANantareM bhaDha-kadamahaNAhu~ / gIsariyaDa dahamuha-jandaNAhu~ // 9 // (pahiyA NAma chando) ghantA rahasucchaliyahu~ raNa rasipaDUnahu~, pakhasa-dhaya? vimANArUhu~ / indai-ghaNavAhaNa-mujha-sArahu~ / paJca-ada-koDIu kumArahu~ // 10 // [10] gaya raNa-bhUmi jA(ma] pazciyaI vAhaNAI / thiu baslu vistharavi pacAsa-joyapAI // 1 // ( helAdubaI) vimANaM vimANeNa chatteNa ksN| dhayagaM dhapaggeNa cindheNa cindha // 2 // gaindo gaindeNa sIheNa siiho| turako turaneNa ghaggheNa Sagyo // 3 // jaNANandaNo amdaNI sandageNaM / parindo garindeNa johaNa joho // 4 // tisUlaM tisUleNa khagoNa khaggaM / vale ekamaNNopaNa-bahijamANe // 5 // kahimpi ppaese visUranti suuraa| raNa ke cirake cirA vIra-kacchI // 6 // kahimpi paese vimANehi dhantaM / maDA sUrakantahi jANanti aNNaM // 7 // kahimpi paese supAkhenanalA gahandANa kapaNehiM pAvanti vArya // 8 // sahassAi~ sasAri makkhohaNIhi / bale istha pampiA karasa sattI // 2 // ( bhuSaGgappayAmao NAma chandI) ghattA hastha-pahasya ThaveppiNu agA, rASaNu dei diSTi Niya-khaggae~ / gaM khaya-kAla jagahoM bhArUsa vi| thii saGgAma-mami sa I bhU vi / / 10 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekuNasahimo saMdhi vAyava evaM vana liye hue the / isI bIca meM yoddhAoMko cakanAcUra kara denevAle rAvaNake putroMke ratha nikale / ve yuddha meM harSase uchala rahe the| vimAnoM meM baiThe the, dhvajoM para rAkSasa aMkita the| indrajIta megha-vAhana Adi DhAI karor3a zreSTha putra the // 1-10 // [10] yuddhibhUmimeM pahu~cakara ratha khacAkhaca bhara gye| senA pacAsa yojanake vistArameM phailakara Thahara gayI / vimAnase vimAna, chatrase chatra, dhvajAprase dhvajApa, cihnase cihna, gajendrase gajendra, siMhase siMha, azvase azva, bAghase bAgha, janAnandadAyaka rathase ratha, narendrase narendra, yoddhAse yoddhA, trizUlase trihAla, khaDga se khaga, isa prakAra senAse senA bhir3a gyii| kisI pradezameM zUravIra visUra rahe the / bahuta samaya taka calanevAle usa yuddha meM vIra lakSmI aisI jAna par3a rahI thI, mAno vaha nitya yA zAzvata ho / kinhIM bhAgoMmeM rathoMke jamAvase itanA a~dherA ho gayA thA ki yoddhA sUryakAnta maNiyoMkI sahAyatAse dUsareko dekha pAte the| jisa senAmeM cAra hajAra amjhauhiNI senAe~ ho, bhalA kisakI zakti hai ki usakA samUcA varNana kara sake / / 1-2 / / rAvaNane, hasta aura prahastako Age kara, apanI dRSTi talavAra para DAlI / vaha aisA laga rahA thA, mAno kSayakAla hI jagata se ruSTa hokara yuddhabhUmi meM Akara sthita ho gayA ho // 10 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita [60, sahimo saMdhi ] para-vale die~ rAhayakoru payaSTa / ai-raNa-rahasaNa urai saNyAhu visahara / / so rAhaveM paharaNa-hAzae / diihr-mhl-gupyntaae| vicchoddy-mnnhr-kaanaae| raNa-raha pusiya-ganAe / aaliy-taaNg-guclaa| karaNa-NikaDU-kara-kamalAe / kunnddl-mnnddiy-gnnddylaae| maasul-phulibhaahl-aynnaag| jaM saNa-saNadae~ dihATa / daNuva-NilaNa-samasyAe // 1 // sandaNa-kadama-khupparatAe // 2 // kiya-mAyAsuggIvantAe // 3 // akAliya-kjAyasapae // 4 // kAni-lAla-ca-muhalAe // 5 // vidhipaNuNNaya-vacchayalApa / / 6 // cUDAmaNi-ghumviya-mAlAe // 7 // rattappala-saNNiha-yaNAe // 8 // saMlakSaNe vibhAlaTAe // 9 // ( mAgadhapratyadhika jAma chando) masi palitA NA samudiu so vamayaNNa-Agandayaru / kallANamAla-daMsaNa-pasaru / praNamAmAliziya-camcAlu / aridamaNa-rAhiya-satti dhruu| pndnnhintnny-sir-nnidlnnu| pattA aNuharamANu huaashaaN| masthAsUlu isAsahI // 10 // [2] sIhoyara-mANa-maraha-hara ||1| vijjhAhiba-bikama-malaNa-karU // 2 // jiyapauma-pAna-pataya-masalu // 3 // kulabhasaNa-muNi-uvasagga-haru // 4 // sUrantaya-sUrahAsa-haraNa // 5 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saTTibho saMdhi sAThavIM sandhi zatru senAko dekhakara, rAghavane bhI yuddha ke lie kUca kara diyaa| atiraNa ke cAvase, unhoMne vizeSa prakArakA kavaca pahana liyA / [9] nizAcara rAjAoM ko kucalanemeM samartha rAmane, hathiyAra apane hAthameM le liye| lambI mekhalA lagA lii| unakA zarIra candanase carcita thaa| apanI sundara kAntAse vaha viyukta the| unhoMne mAyAsugrIvakA anta kiyA thA / vIratA se unakA zarIra ta ho rahA thA ko TaMkAra rahe the| unake donoM tUNIra kasamasA rahe the| caMcala kiMkiNiyA~ runajhuna kara rahI thiiN| unake hAthoMmeM sundara kaMkaNa ba~dhA huA thA / unakA vakSasthala unnata aura vizAla thA / gaNDamaNDala kuNDaloMse zobhita thA, unake bhAlako cUr3AmaNi cUma rahA thaa| unakA mukha aura oTha kAntise khile hue the| unake netra rakta kamalakI bhA~ti the / lakSmaNane jaba dekhA ki senA taiyAra ho cukI hai to vaha bhI sahasA Aveza se bhara uThA / Agake samAna, vaha zIghra hI bhar3aka utthaa| usa samaya aisA lagA mAno rAvaNake mAthe meM dadaM ho uThA ho // 1-10 // [ 2 ] lakSmaNa, jo camakaNake lie AnandadAyaka thA, aura jisane siMhorakA mAna galita kiyA thA, jisane kalyANamAlAkI darzana diye the, vindhyarAjake parAkramako kSaNa kiyA thA, jisake vane vanamAlAkA AliMgana kiyA thA, jo jitapadmA ke nAmarUpI kamalake lie bhramara thA, jisane rAjA aridamanakI zaktiko bAta bAvameM jhela liyA thA, jisane kulabhUpaNake upasarga-saMkaTako TAlA thA, jisane candranakhA ke putra 1 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita khara-dUsaNa-tisira-sisntayA / mo lakkhaNu puralaya-visa-taNu / puNu rASaNa-balu nnijmaaiyu| koDisikhA-koDi-NihaThTha-ura // 6 // samNamai amarisa-kuiya-maNu // 7 // sayalu jai dihi mAiyau ||8|| ( pavADiyA NAma chandI) pattA jAsu kisoreM jagu jigirImau jasira / tAsu ghisAlahu~ NayANahu~ ta calu kettiu / / 9|| [3] sahi tehae abasareM kiu khedd| sapaNasaI sahasu aGgaNeu / / 5 / / jo raNa maahindi-mhind-dhrnnu| so sa-risi-kaSaNa-uvasaga haraNu // 2 // jo AsAliyA~ vishaas-kaalu| jo dhajAuha-varNaM jalA-jAlu // 3 // jI sakAsundari-thaNa-NihaTTa jo NandaNavaNa-maiNa-pavaThu / / 3 / / jo Nisiyara-sAhaNa-saNNivAu jo akkhakumAskayantarAu / / 5 / / jo toydvaahnn-bl-vinnaasu| jo khaNDa-khaNDa-kiya-NAgavAsu ||6|| jo bimuhiya-NisiMgara-sAmisAla / jo dahamuha-mandira-palayakAla 1|| jo jasa-lehaDu ekkl-dhiiru| so mArui romazina-saroMru / / 8 / / (syaDA NAma chando) puzu puNu bagagaha 'zraja saicchae~ ghattA parakheM Si rAvaNa-sAhaNu / karami kayantahI bhoaNu' ||1|| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saTTamo maMdhi gAmnukumAra naH kasa pAra visane vIroMkA saMhAra karanevAle sUryahAsa khaGgako apane vaza meM kara liyA thA, jisane kharadRSaNa aura vijharake sira kATa DAle the, aura jisane koTizilAko apane nirapara uThA liyA thaa| lakSmANakA dArIra romAnita ho utthaa| vaha mana-hI-mana kruddha ho kara, taiyArI karane lgaa| jaba vaha rAvaNakI senAke bAre meM soca rahA thA to aisA lagA mAno vaha apanI dRSTi meM usakI samUcI senAko mApa rahA ho / bhalA jisa lakSmaNake kRzodarameM samUcI duniyA, eka choTese jakI bhA~ti ho, usake vizAla netroMmeM rAvaNakI senAko kyA bisAta thI / / 1-2 // [3] isa avasarapara usane bhI jarA dera nahIM kI, vaha taiyAra hone lgaa|vh hanumAna jisane yuddha meM, indra aura vaijayanta ko pakar3a liyA thA, vaha hanumAna, jisane pisAhita kanyAoMke upasargako dUra kiyA thA / jo AzAlIvidyAke lie vinAza kAla thA, jo ghanAyudha rUpI vanake lie agnijvAla thaa| jisane laMkAsundarIke stanoM kA mardana kiyA thA aura jisane nandanavanako ujAr3a DAlA thA, jo rAkSasoMkI senAke lie sannipAta thA, jo anayakumAra ke lie yamarAja thA, jisane toyada vAhanakI senAkA kAma tamAma kiyA thA, jisane nAgapAjhake Tukar3e-Tukar3e kara diye the, jisane nizAcaroMke svAmI zreSThako vimukha kara diyA thA, jo rAvaNa ke prAsAdake lie pralayakAla thA, yazakA lAlaco jo akelA vIra thA, vaha hanumAna bhI sahasA sihara uThA | rAvaNakI senAko dekhakara, vaha bArabAra uchala rahA thA, aura kaha rahA thA, Aja maiM svecchAse yamarAjako bhojana dUMgA // 1-6 / / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 pavanacari ema bhaNevi vIra - cUDAmaNi / tahi avasa suggI virujha / sajiyA ca haMsa- trimA hU~ | gaya-zyAI NaM siddha thA / mandara-sela-sihara-saccAya purau pariDiya NaM dhura-ghoriya [ 0 ] 4 pasaha kimAthi pANi | 15 bhAmaNDalu sarosu sagAi // 2 // jiNavara-bhavagrahoM aNuharamANahU~ ||32|| maGga-jaga kusumahoM vANahU~ // 2 // kiGkiNi gharaghara- ghaNTA gAya // 5 // ali- muhaliya-muttAharu- dAmahU~ / hara paviyaha~ / jiNu jayakAreM vi caDi siNu / jo saya saya-jIca mammI vijju-meha-ravi-rUsipaha- gAi~ // 6 // amANa kAraNa viSahU~ ||7|| || ( matamAyAM NAma chando ) chattA seSNa maya pariharaNahA~ / chavi samAsa vAyaraNahIM // 9 // [ 5 ] ke triSNada samaraGgaNe tujayA / ke vi bhAmAzca candradrayA // 13 ke vi sirisa - Avariya kalasa dvayA / ke vi kAraNDa-kalahaMsa-ko-yA // 2 ke yi masIhayA / ke vi sasa saraha sArakra-riSddhantathA / ke tri siva-sANa-gomAja- pamaya dayA ke vikhara-ya-vilamesa - mahisa- dayA ke vi ahi-ula-maya mora garuDayA ke bi ghaNa-vijju-taru-kamala-kulisadvayA | i I Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madima saMdhi J [4] vIrazreSTha hanumAna, yaha kahakara, padmaprabha vimAna meM jAkara baiTha gayA / isa avasara para sumIva bhI viruddha ho uThA / ropase bharakara bhAmaNDala bhI taiyArI karane lagA / cAroM haMsavimAna sajA diye gaye, jo jinavara bhavanoM ke samAna the / ve vimAna, siddha-sthAnoMkI taraha gataraja ( pApa aura dhUlase rahita ) the kAmadevake bANoM kI bhA~ti, bhaMgajana ( manuSyoMko vicalita kara denevAle ) the| unake zikhara, pahAr3oM kI coTiyoMke samAna sundara kAntimaya the / ve kiMkiNI gharaghara aura ghaNToMke svaroMse ninAdita the / usameM jar3ita muktAmAlAoMkI bhaure cUma rahe the| una vimAnoMke kamazaH nAma the - vidyutprabha meghaprabha, raviprabha aura shshiprbh| pahale do, vibhISaNane rAma aura lakSmaNa ke lie bheje the, aura bAkI do apane lie rakha chor3e the| jina bhagavAn kI jaya bolakara vibhISaNa vimAnapara car3ha gayA, vaha vibhISaNa jo bhayabhIta logoMko abhaya pradAna karanevAlA thA / vibhISaNa, bhayahIna senAke sammukha, aise khar3A ho gayA, mAno vyAkaraNake sammukha chaddoM samAsa A khar3e hue hoM ||12|| [4] yuddhameM ajeya kitane hI yoddhA taiyAra ho gaye / kitane hI yoddhAoMke dhvajapara bhAmaNDala Aditya aura candramA ke cihna aMkita the| kitanoMke dhvajoMpara, zrI aura zaMkhoMse Dhake hue kalaza aMkita the| kitane hI dhvajoMpara haMsa, kalahaMsa aura krauMca pakSI aMkita the / kinhIM patAkAoMpara vyAghra, mAtaMga aura siMha aMkita the| kitanI hI patAkAoMphara khara, turaMga, viSameSa aura mahiSa aMkita the| kinhIM dhvajoMpara zaza, sambha, sAraMga aura rIcha aMkita the| kinhIM dhvajoMpara sA~pa, nakula, mRga, mora aura garur3a aMkita the| kinhIM dhvajoMpara ziva, zANa, zrRgAla Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita ke vi susudhara-kari-mayara-maccha-ddhayA / ke viNakohara-ggAha-phumma-cayA / / 6 // NIla-pala-husa-raimanda hatthummavA | jambu-jambuka-ammohi-ava-jambavA . ptthddpiptth-ptdhaar-dppuvraa| pihula-pihukAya-bhUgA-umarA // 8 (mayaNAvayAro NAma mando) ghattA NA nAyaDU gaya-sadAhiM pariSTiya / samuha dasAsahA~ Na upasaga samuSTriya || || [6] kumubhaattt-mhind-mnnddlaa| mUrasamApaha-mANumapahalA || ravaNa sjhaamclaa| / didaraha saccampiya-karAmalA // 2 // mittaagudvr-vgcsuuannaa| / ee pabaha baggha-sandaNA / / 3 / / kuda-dudra dusa-raDaravA / / appaDihAya-magAhi-maharakA ||4|| piyvingh-pnycmuh-Rssiylaa| viula-cahala-mayarahara karayalA / / puSagacanda-dandA nu-candANA 1 gae paravaI saMha-sandagA / / / lilaya-taraGga susnn-mnnhraa| biga-sammaiya-mahiharA 19 aGgaGgAya-kAla-vikAsa-meharA / tarala-sAla-li-vala-poharA | ( upahAmigI praNAma kando) pattA epa pAravaha mayara vitury-mhaarh| NAI misindahIM gA kara mahAgala // 1|| [7] candamarAtri-canda-mandoara-candaNa-ahia-ahi muddA gavaya-vasya dukkha-dasaNAvali-dAmudAma-dahimuhA / / / / haiMDa-hinimba-cUra-cUDAmaNi-cUhAvatta-vattI kanta-basanta-konta-kolAhala kAmuhavaraNa-vAsI // 2 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahimo saMdhi 57 aura candara aMkita the| kinhIM dhvajopara ghana, bijalI, vRkSa, kamala aura vanna aMkita the| kinhIM dhvajoMpara suMsukara, hAthI, magara aura machalI aMkita thiiN| kinhIM patAkAoMmeM nakra, mAha aura kacchapa aMkita the| nIla nala nahuSa ratimaMda hasti-udbhava jambu jambUkka ammodhi jaba jambhava patthaka pittha prastAra dodara pRthula pRthukAya bhrUbhaMga aura udbhagura / ye rAjA gajarathoMmeM baiThakara aise Aye mAno rAvaNake sAmane saMkaTa hI A gayA ho // 1 // [6] kumudAvarta, mahendramaNDala, sUrasamaprabha, bhAnumaNDala, ratiSardhana, saMgrAmacaMcala, dRr3haratha, sarvapriya, karAmala, mitrAnuddhara, aura vyAghrasUdana ye rAje vyAghraratha para AsIna the| kruddha, duSTa, duSprekSya, raurava, apratighAta, samAdhi bhairava, priyavigraha, paMcamukha, kaTitala, vipula, bahala, makaradhara, karatala, puSya candra, candrAzru aura candana ye gaje siMharoM para the| tilaka, taraMga, susena, manahara, vidyatkarNa, sammeda, mahIdhara, aMgaMgada, kAla, vikAla, zekhara, tarala, zIla, bali, cala aura payodhara, ye rAje azvarathoM vAle the, ye aise lagate the mAno ki duSTa mahAmaha hI nizAcaroM para kruddha ho uThe hoM // 1-2 / / [7] candramarIcI, candra, candrodara, candana, ahita, abhimukha, gayaya, gavAjha, dukkha, dazanAvalI, dAmudAma, dacimukha, heDa, hiDimba, cUDa, cUDAmaNi, cUDAvarta, vartanI, kanta, vasanta, Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamacarita kAya-kumubha-kunda-indAuha-inda-pabinda-sundarA maDa-visAla-mana hallira-kallolu lola kumvA / / 3 // dhAmira-dhUmalapipa-dhUmAli-dhUmAvatta-dhUsarA dUsaNa-candaraNa dUsAlaNa-dUsala durigr-dukr| // 4 // duppiya-mummaripharava-dujohaNa tAra-sutAra-tAsaNA zubhara liya-lucauraNa-tArAbali-gathAsagA !III tArANikana-silaya-tika yAli-tilagAyata-nakSaNA jaravihi-vajavAhu-marutrAhu-suvA-suriTTa-aaNA // 6 // (dubaI-kar3avayaM jAma chandoM) pattA pue NaraSada samara-saaiM hi NimbuDhA / caliya asesa vi pacara-bimANArUDhA / / | [ ] rahavaragayavarahi eka hi| tihiM turaNa hi paJcahi pAhi // // buccana patti seNa tihi psirheN| saMthAmuha tihi seNuppattihi // gummu ti-seNAmuha-mahiNAga hi| bAhiNi tihi gumma-parimINa hiN||3|| tihiM pAhiNihi aNNa tihi pivaNe hi| taM camu pyAsu pagAsika piuNa hi // 1 sihi cam hi pabhaNanti zraNiNi / dasahi aNikiNIhi akkhohaNipa| evamohAnIhi vi shaas| jAi~ bhuvaNa Niya-NAma-pagAsaha / / 6 // ghau koDIu santatIsa lakrana cAlIsa sahasa raha-gabahu~ saGga // 7 // sattAsI lamatra sa-macchararA? cale. ekavIsa koDiDa NarAhu~ // 4 // ghattA teraha kIriu vAraha lapatra ahhuN| vIsa sahAsa iTa parimANu turahu~ // 9 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saTimo saMdhi konta, kolAhala, kaumudIvadana, vAsanI, kaMjaka, mudra, indrAyudha, indra, pratIndra, sundara, zalya, vidvAlya, malla, hallira, kallolullola, kurcara, dhAmira, dhUmralakSI, dhUmAvalI, dhUmAvarta, dhUmara, dUSaNa, candrasena, dRsAsana, dUsala, durita, duSkara, duniya, marina, duryodhana, tAra, sutAra, tAsagA, hullura, lalita, TuMca, ullUraNa, tArAbalI, gadAsana, tArA, nilaya, tilaka tilakAvali, tilakAvarta bhajana, jaravidhi, vanabAhu, marabAhu, subAhu, muriSTa, aMjane / saikar3oM yuddhokA nirvAha karanevAle ye rAjA aura jo bAkI bace the ve bar3e-bar3e vimAnoMmeM baiThakara cala par3e // 1-7 / / [8] eka rathacara, eka gajavara, tIna azvoM aura pA~ca paidala sipAhiyoMse paMkti banatI hai aura tIna paMktiyoMse senA / tIna senA-paMktiyoMse senAmukha banatA hai| tIna senAmukhoMse eka gulma banatA hai, aura tIna gulmoMse vAhinI banatI hai| tIna vAhiniyoMse eka pRtanA banatI hai, aura tIna pRtanAoMse camU banatI hai| aisA paNDitoM ne kahA hai| tIna camuoMse anIkinI banatI hai aura dasa anIkiniyoMse eka alauhiNI senA banatI hai| jisakI eka hajAra bhI akSauhiNI senAe~ hotI haiM unakA saMsArameM nAma camaka jAtA hai| jisake pAsa cAra karor3a maiMtIsa lAkha cAlIsa hajAra akSauhiNI senAe~ hoM, eka saMkhya ratha aura gaja hoN| senAmeM matsarase bhare hue ikkIsa karor3a sattAsI lAkha AdamI the| jisameM teraha karor3a bAraha lAkha bIsa hajAra abhaMga azvoM kI saMkhyA thI // 1-9 // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita [9] saMcala raahv-saahnnnn| romakuchajiya-patAhaNaNa // 1 // AlAba hI hrisiy-mnnhii| gayaNaNe sura kAmiNi-kSaNahoM // 2 // eka pathutu 'balu kavANu thiru / jAmi kamje Na maNe siru / / 3 / / kavaNahi caleM pacara-vimANAI / kaJcagiri-aNuharamANAI // 3 // kavahi~ pakaravariya turaMbha thai / karahiM mubasa hanthi-hara / / - kavahiM sara-dhoraNi dunvish| kAhiM mahihara-manAsa-raha // 6 // kacaha~ sArahi sandaNa-kusala / kAhiM seNAvaha atula-bala // 7 // kavaIi paharaNaI mnytaaii| kavahiM dhindhA girantaraI // 8 // pattA vANu raNakSaNe vAgahu~ sAiDa ilai / rAmraNa rAmahu~ jayagiri kamaNu lAmAI' // 9|| [1] agaNekara dohraaynniyaaeN| paNiu papphuliya-vaNiyAe / // 'hale veNi mi atula-mahAbalAI / vaiSiNa mi pariyaSizya-kalayalAI // 2 // veSiNa mi kuruDAI s-mcchraaii| vepiMga mi dAmaNa-paharaNa-karAI // 1 // veNi mi savaDammuha kiNv-gmaa| veNi mi pakaravariya turaGgamAI // 4 // veviNa mi glgjiy-gyghddaa| veSiNa mi pavaNucua-dhayavahA / / 5 / / vegyiA mi sottiy-sndnnaaii| vegiNa mi sura-NayagANandaNAI // 6 // veSiNa mi sArahi-dura risnnaaii| baiMgiga mi sepyAvai-mIsaNA // 7 // zreNi mi isoh-nirntraaii| piNa mi mau bhiddi-bhyngkraa|| pattA viriNa mi se gaNa aNusarisAi~ mahAhaveM / vijau Na jANahu~ ki rAva, ki rAhaH' // 9 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahimA saMdhi [2] rAmakI se nAke kUca karate hI, yoddhA romAMcase uchala par3e / AkAza meM prasannamana devabAlAoMkI ApasameM bAtacIna hone lgii| eka ne kahA, 'kauna-sI senA Thahara sakatI hai ?' usakA hI uttara thA, 'vahI senA Tika sakatI hai, jo svAmI ke lie apane sirako bhI kucha na samajhe / ' kisIkI senAmeM vizAla vimAna the jo svarNagirikI samAnatA rakhate the ! kisImeM kavaca pahane hue azvaghaTA thii| kisImeM aMkuza chor3a dene bAlI istighaTA thii| kisImeM asahya toroMkI mAlA thii| kimImeM pahAr3akI bhA~ti vizAla ratha the| kisI ke pAsa ratha. kuzala sArathi the| kisI meM atula bala senApati the| kinhIMke pAsa bhayaMkara hathiyAra the, aura kisauke pAsa nirantaka patAkAe~ thiiN| koI yuddhake A~ganameM toroMkA AliMgana kara rahA thA / dekheM, rAma aura rAvaNameM, jayazrI para kauna adhikAra karatA hai, / / 1-6 // 10] eka dUsarI vizAla netravAlI devacAlAne kahA, "he. sakhI, donoM hI senAe~ atula bala rakhatI hai, donoM meM kolAhala bar3ha rahA hai| donoM hI IrSyA se bharI huI para ho rahI haiM, donoM ke hAthoMmeM dAruNa astra haiN| donoM hI Amane-sAmane jA rahI haiN| donoM senAoM ke azva kavaca pahane hue haiN| donoM meM gajasenAe~ garaja rahI haiM, donoMke dhvajapaTa pavanameM ur3e jA rahe hai| donoM meM ratha jute hue haiM, donoM hI devatAoMke netroMko Ananda denevAli haiM, donoM hI sArathiyoMke kAraNa durdarzanIya haiN| donoM hI senApatiyoMke kAraNa bhISaNa haiM, donoM hI chatroMke samUhase hakI huI haiM, donoM hI yoddhAoMkI bhauMhoM se bhayaMkara haiN| donoM hI senAe~ usa mahAyuddha meM eka dUsareke samAna thiiN| isalie kahanA kaThina hai ki jIta kisakI hogI rAmakI, yA rAvaNakI / / 1-2|| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita [1] taM vayaNu surNevi vhu-mcchraaeN| aNNApa Nimacchiya archraae|||| 'jahi raNa-dhura-dhorija kumbhayaNNu / sahu~ bhImeM bhImaNiNAu aNNu 52 // jahi mau mArIci sumAli mAli / jahi soyavAhaNu jambumAli // 3 // ahi akisi mahu~ mehpaau| mahiM mayaru mahAyaru mAmakAu || jahiM hatthu paharathu mahatthu ciiru| ti mugdhuru dhurazurAma dhIra !! jahiM sambhu sayambhu pisumbhu sumbhu / mundu Nimundu gikumbhu kumbhu||3|| ahi sIhaNiyambu palambavAhu / jahi viDibhu Dambaru nakagAhu // 7 // jahi jamu jamaghaNTu jamaghu siihu| jahiM malavantu jA~ vijIhu // 8 // pattA hi suDa sAraNa vajoaru hAlAhalu / tahiM rAvaNa-valeM kaSaNu gahaNu rAhava-calu' / / 9 // [12] daNisurNevi vipphuriyaannnnaaeN| apokara vusu varaGgaNAeM // 1 // 'ahi rAhata vigsuggiiv-mhnnu| sahi gavau gavakhu vivakta-bahaNu // 2 // jahi lakSaNu khara-dUsaNa-viNAsu / jahiM mAmaNDalu jayasiri NivAsu / / 3 / / ahi agADa mA suseNu tAru / / jahiM NIlu Nahusu palu dupiNakAra dhA jahi ahimuhu dahimuhu mismuH| maIkantu virAhiu kumuDa kundu / / 5 / / jahi jambaja jamvava-yaNakesi / jahi komui-candaNu-dhandarAsi // 6 // ahiM mAraha nnmdnnbnn-shyntu| jahi rambhu mahindu vihosa-vantu // 5 // jahi suhahu vihIsaNu sUka-hatthu / saMNAvaha saha suggIu atthu / / 8 / / pattA taM valu hale sahi rAvaNu pA.vi ettiu eu karelA / sa sa I mujhasai' // 9 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahimo saMdhi [11] yaha sunakara atyadhika Ise bharI huI eka dUsarI apsarAne use DA~Ta diyA, "jahA~ yuddhabhAra uThAne meM agraNI, kumbhakarNa hai, jahA~ bhImaninAda ke sAtha bhIma haiM, jahA~ maya, mArIcI, mumAli, mAli hai, jahA~ toyadavAina jambumAli hai, jahA~ arkakIrti, madhu aura meghanAda haiM, jahA~ makara aura bhImakAya mahodara haiM, jahA~ hasta-prahasta aura mahasta jaise vIra hai, jahA~ dhIra dhundhu aura bugghudhAma haiM, jahA~ zambhU,svayambhU nizumbha aura zumbha hai, jahA~ sunda-nimunda, nikumbha aura kumbha haiN| jahA~ siMhanitamba, pralambabAhu, DiNDima, Dambara aura nakrayAha hai, jahA~ samA, yama aura siMha : jahA~ mAyana aura vidyut jisa haiN| jahA~ zrRtasAraNa, paJodara aura hAlAhala haiM, rAvaNakI usa senAmeM rAmakI senAko kyA pakar3a ho sakatI hai|| 1-2 / / [12] yaha sunakara eka aura devAMganAkA ceharA tamatamA utthaa| usane AvezameM Akara kahA,"jisa senAmeM viTa suprISako mArane vAle rAghava hoM, jisa senAmeM gavaya, gavAna, vivakSa aura vahana hoM, jisa senAmeM kharadUSaNakA nAza karanevAlA lakSmaNa aura jayazrIkA nivAsa svarUpa bhAmaNDala ho, jisa senAmeM aMgada, aMga, susena aura tAra hoM, jisa senAmeM nIla, nahuSa aura dunivAra nala hoM, jisa senA meM ahimukha, dRdhimukha, matisamudra, matikAnta, virAdhita, kumuda aura kunda hoM, jisasenAmeM jambuka, jambaba, ratnakezI hoM, jisa senAmeM kaumudIcandana, candarAzi ho, jisa senAmeM nandanavanake lie kRtAnta hanumAna hoM, jisa senAmeM rambha, mahendra aura vihIsavanta hoM, jisa senAmeM zUla hAthameM lekara subhaTa vibhISaNa hoM,aura jisa senAmeM sugrIva svayaM senApati ho, he sakhI, nizcaya hI vaha senA, sirpha itanA hI karegI ki rAvaNako dharAzAyI banAkara laMkAkA svayaM bhoga kregii||1-2||. ghaNakA bho , jima aura duniH Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 pavamacari [61. ekasaDimo saMdhi ] jasa-luvahU~ zramarisa-kuchai~ haya-turaI kiya-slakala hU~ / tAmya zasva-rAmaNa-bala hU~ // ammie~ rahasa- bisaha amiddai~ rAmaNa-rAma-calahU~ // 1 // dehi kAraNa atula valahU~ / zubha-khae~ mhiyl-gynnykhuuN| savibhAgahu~ vijula treya - lahU~ || // paDu-pava-bheri gambhIra-sarahU~ / avazeSyaru ahiNava-roma bhAI // 3 // sila pAhaNa-taru-giri gahiya rahU~ / sambala-duli - hala karavAla dharai~ // 4. uggAmizra mAmiya-bhIma-gayahU~ / orAli garu gajAnta-gayahU~ // 5 // papiliya-raha-hiMsanta- huyaha~ / dhua-vala-tta dhUmransa-dhaOM // 6 // sAhINa pANa-paricatta bhaya hU~ / pammukka-cAya-saGghAya-yaI // 7 // samuka meka-sajchudra payahu~ / sayavAra-vAra- ugghuTu-jayai~ // 8 // - [1] tarhi yU~ samaraNeM dAruNeM / ko vi vIru NAsaGkar3a rAgahu~ / ko vi vIru papiharar3a para cleN| ko vi vIru asantu raNa / ghattA sasyAvaI kajiyAba NaM ghaDiyA viNi vi miDiyAhU~ sara-landhanta-muantA hU~ / payai~ suSanta - tiGantAhu~ // 9 // [3] kuGkuma-kesua- aravindAruNeM // 1 // puNu puNu bhanu sammoha vANahu~ // 2 // purau dhAra para muMha na pacchaleM // 3 // sampade para zaravara-sandarNe // 4 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekasaTimo saMdhi ikAlI sandhi tUrya baja ctthe| kalakala hone lgaa| yazakI lobhI aura amarSase bharI huI, rAma aura rAvaNakI senAe~ vegake sAtha eka dUsarese jA bhidd'ii| [1] kevala eka caidehI ke lie, rAma aura rAvaNakI atula balazAlI senA eka dUsarese bhir3a gyii| aisA jAna par3a rahA thA mAno yugAntameM dharatI aura AkAza, donoM hI ApasameM bhir3a gaye hoM / senAoMke pAsa bijalIke vegavAle vimAna the / paTa-paTaha aura bherIkI gambhIra dhyAna gUMja utthii| AvezameM senA eka dUsarepara TUTa par3a rahI thiiN| caTTAne,patthara,per3a aura pahAr3a unake hAtha meM the| kucha sabala, hulihala aura talavAra liye the| kucha sainika vizAla gadA nikAlakara use ghumA rahe the| siMhanAda sunakara gajamAlA garaja rahI thii| mur3ate hue rathoMka azva hinahinA rahe the / safeda chatra aura dhvaja hila-Dula rahe the| sainika apane prANoMkA bhaya chor3a cuke the| ghAvoM ora saMgharSakI unheM rattIbhara bhI paravAha nahIM thii| ve eka dUsare ke sammukha paga bar3hA rahe the| isa prakAra ve saikar3oM bAra apanI jIta kI ghoSaNA kara cuke the| donoM senA pratApI thii| donoM dhanupapara tIra rakhakara calA rahI thiiN| mAno ve Apasa meM bhir3aneke lie hI banI thIM, ThIka usI prakAra, jisaprakAra zabdarUpa aura kriyArUpa, Apasa meM milane ke lie niSpanna hote haiM / / 1-5 // [2] sacamuca vaha bhayaMkara yuddha kezara, TesU aura raktakamalakI taraha lAla ho ctthaa| phira bhI, usameM koI bhI yoddhA apane prANoM kI paravAha nahIM kara rahA thaa| ve bAra-bAra, tIroM ke sammukha apanA zarIra kara rahe the / koI eka yoddhA uThatA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacAre ko ki vahari kareM dharai vi padAi / pahare pahareM paribhosu pavai // 5 // ko vi sarAhau paDai vimaaghoN| pAvai ghiju-puGa Niya-thApAhI // 3 // ko vi gharisai vA hi pnt| NaM gurUhi gaha para paDantara ||7|| ko vi dammi-dhamtai hi~ Alaggai / karaNa deSi kI vi upari klagaha / / 8|| ghattA gau mA vi kumbhu viyArevi jA tAI kundujala / guNavantaha~ pAhuDu kantaheM ko ci lei mutaahl||9|| [3] hemjl-dnndd-vlgaaii| kaNa vi toDiyaI dhayaggAI // 1 // Na samicchiu jeNa piyA~ taNau / se rahire kaiTa pasAhaNau // 2 // muhapatti Na irichaya jeNa gharai kiya seNa suhaha moMSi samareM // 3 // siru beNa pA irichAu dppnnu| rahe seNa NihAliGa appaNau || muha paraNAI jeNa Na laaviyii| tehagaDa-sayAi~ gazcAdhiyaI // 5 // cika jeNa Na suraDa smaanniyd| teM raNa-bahuAe~ sahu~ mANiyau // 6 // giya-NAri Na icchiya bhAsi jainn| AliGgiya gaya-dhana bahuma tega // 7 // so gahaI na dentau nniy-phyiaaeN| so phAthiu lamaraNa-liyAe~ / 181} Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekasa himo saMdhi 6 7 aura zatrupara imalA bola detA / koI eka yoddhA jaba apanA kadama Age bar3hA detA to pIche kadama nahIM rakhatA / eka aura yoddhA raNa prAMgaNa meM sahasA Apese bAhara ho uThatA aura zatrusainya- rathoM para kUda pdd'taa| koI eka yoddhA, zatruko pakar3akara khIMca rahA thA / pala-palameM usakA paritoSa bar3ha rahA thaa| koI eka yoddhA tIroMse Ahata hokara jaba rathoMpara jAkara giratA, to aisA lagatA ki kisI makAnapara bijalI TUTa par3I ho / koI yoddhA tIroM kI bauchArameM avaruddha ho uThatA, mAno AcAryajIne naraka meM jAte hue kisI jIva ko roka liyA ho / " kisI eka yoddhAne gajako mArakara usake mastakako vIra DAlA, aura usameM kundake samAna svaccha, jitane bhI motI the, ve saba apanI patnIko upahAra meM deneke lie nikAla liye || 1-2 / / " [ 3 ] kisI eka yoddhAne svarNadaNDameM lagI huI dhvajAoMke agale hisseko phAr3a ddaalaa| jisa yoddhAko apanI patnIkA Adara nahIM milA thA, usane yuddha meM raktase apanA zRMgAra kara liyaa| jo apane ghara meM mukhapara patra racanA nahIM kara sakA usane yuddha meM zatruoMko bichAkara apanA zauka pUrA kiyaa| jisa yoddhAne bahuta samaya taka darpaNa nahIM dekhA thA, usane rathameM apanA mukha dekha liyaa| jisane abhI taka apane mukha meM eka bhI pAna nahIM khAyA thA. usane saikar3oM dhar3oMko, yuddhameM nacA diyaa| jisa yoddhAko abhItaka premakIr3AkA avasara nahIM milA thA, usane raNabadhUke sAtha apanI icchA pUrI kii| jisa yogAne Ajataka apanI strIkI kAmanA nahIM kI thI, usane jI bhara gajaghaTakA AliMgana kiyaa| jo apanI strIke lie nakha taka nahIM detA thA use yuddhabhUmi meM Aja yuddhavadhUne phAr3a DAlA / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamAcAra ghattA sammA-dANa-riNa-mariyaDa acchi jo jharantu niru / so raNau muhaddha paNadhiu sAmiha aggae~ devi siha // 9 // [4] kahici dhora-maNDaNaM siroha-daha-samvarNa || 1 // pArinda-binda-dhAraNa turA mamga-vAraNe // 2 // disagga-magA sandaNaM / bhamamsa-supaNa-vAraNaM // 3 // bhiinta-vIra-NikamaraM / cavanta NiT TuraM kharaM // // vimuka-cakra-samghalaM / / tisUla-satti-sakalaM // 5 aNeya ghAya-jajjaraM / paranta-vAhu-pakSaraM // 3 // muans-hkk-ddkaayN| haNanta-ekamekyaM // 7 // lupanta-aDa-hayaM / kuNanta-rakhaNDakhaNDarya 1411 par3anta joh-vimbhlN| lalanta anta summalaM // 2 // malanta-chohinIhayaM / milansa-pakkhi jUhayaM // 10 // kahiM ci AyA hyaa| mahIyalaM gayA gayA // 11 // kahi ji mAsuga suraa| pahAra-dAruNAruNA // 12 // kadi cibimA dhyaa| jasoha-bhUriNA dhayA // 13 // pattA sahi Ahapadama-bhiDansau rAhava-sAhaNu maggu kiha / di didhaiM dudhiyahA~ mANeNa poDha-vilAsiNi surata siMha ||1|| zAhaba-balu rAvaNa-valeNa maggu / gaM kali-pariNAmeM parama-dhammu / duggaha-gamANe sugaha-mam // 3 NaM ghorAcaraNe maNua-jammu // 2|| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekasaSTimI saMdhi sammAna dAna aura RNake bhArase santuSTa koI eka yoddhA abhItaka mana hI mana parAu, rasA thA vA mulaka gagoM pa ra ki vaha aba apane svAmIke lie apanA sira de sakegA // 1-6 / / [4] kahIM para bhayaMkara saMgharSa macA huA thaa| sira, vakSa aura zarIroMke Tukar3e-Tukar3e ho rahe the| narendra samUhakA vidAraNa ho rahA thaa| azvoMkA mArga raddha ho gayA thA dizAoM ke mArga rathoMse paTe par3e the / rikta ho kara hAthI ghUma rahe the / vIra pUre vegase lar3a rahe the| atyanta janatAse ve jora-jorase cillA rahe the| eka dUsare para cakra aura sabbala pheMka rahe the| trizUla aura zarizayoMse yuddhasthala vyApta thaa| yoddhA ghAvoMse jarjara the| unake bAhuoM aura zavose dharatI paTa cukI thii| hakA aura icha ana chor3e jA rahe the| ve eka dUsarepara AkramaNa kara rahe the| AsapAsa har3iyA~ hI haDDiyA~ bikharI huI thii| ve unake khaNDa-khaNDa kara rahe the| yoddhA dharAzAyI ho gaye / unakI zikhAe~ sundara dikhAI de rahI thiiN| azvoMkA raphata risa rahA thApakSiyoMke jhuNDa usameM sarAbora ho rahe the| kahIM Ahata azva aura hAthI dharatI para par3e hue the| kahIM kAntimAna devatA AghAtoMse atyanta dAruNa aura Arakta atyanta bhayaMkara jAna par3a rahe the / kahIM para yaza samUhase maNDita dhvajAra viddha ho rahI thiiN| yuddhakI usa pahalI bhir3antameM hI rAbavakI senA usI prakAra naSTa ho gayI, jisa prakAra durvidagdhake mAnase kisI praur3ha vilAsinIkI rati samAna ho jAya / 1-14 / / [5] rAghavakI senA, rAvaNakI senAse, isa prakAra bhagna ho gayI mAno durgatise sugatikA mArga naSTa ho gayA ho| mAno kalike pariNAmase paramadharma naSTa ho gayA ho, yA mAno kaThora tapaHsAdhanAse manuSya janma naSTa ho gayA ho| yaha dekhakara ki Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 paumacariTa viliya-paharaNu Niya-maNe visgnnu| bhajantau peparakheMvi rAma-seNNu // 3 // kila kalayalu kamala-dalakliehi / sura-bahumahiM rAvaNa-pakSi evaM // 4|| 'hale pekyu paMktu NAsam simiru / ravi-yara-NiyarahotyaNi-zimiru ||5|| suda vi soyAlu mhnt-kaal| ki visahai kasari-gahara-ghAu // 6 // suddha ti jAijaNu teyavantu / ki teNa tavagu jillai taMvantu / / 7 // vi sundara rAsadahoM kiil| ki pAvAda vara-mAyajhA-lola / / 8 / / dhantA musa ra bhUgoyasa dujara kiM. pUjai biyaaghoN| muSTa vi vAlAhiu bau kiM sarisara syaNAyaraho' ||5|| tAva turaGgama-raha-gaya-vAhaNu / aliDa pIsa rAhava-sAhA / / / NaM ucchalliDa vaya sAyara-jala / Ahaya-sUra-Nibahu kiya-kalayalu / / 2 / / umbhiya-kaNaya-daNDa dhUya-dhayavaMbu / uddha-sopaDa ukasa-gaya-ghaDa // 3 // jutta-nuraGgama-cAhiya-sandA / nAu paDhIvara maDa-kAmaraNa || thAia Narayara Naranara-vinda haiN| mIhahu~ mIha gahanda gaindahu~ / / 5 / / rahivAhu~ rahiya dhayAga dhayaggahu~ / raha rahabara hu~ nuraGga nuragahu~ / / 6 / / dhANukkimahu~ miDiya dhANukkinna / phArakiya? pavara phAkiya / / asivara-hasthA asibara-hasthahu~ / emba hUa kiliviNita samatthahU~ / / 8 / / pattA dugghATa-baTa- saNa pADiya-muha-vaDa paDiyaguru / alAuha avasara phiTTA vAlAlucci karanti ma // 9 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekarasaTimo saMdhi rAkI senAke hathiyAra chinna ho rahe haiM, senA mana hI mana duHkhI hai, vaha burI taraha piTa rahI hai, rAvaNapakSakI kamalanayanA suravadhuoMne gbUca khuzI mnaayii| ke kahane lagIM "he sastrI, dekho senA naSTa ho rahI hai mAno sUrya kI kiraNoMse rAtrikA andhakAra naSTa ho rahA hai| ThIka hI to hai, siyArakA zarIra kinamA hI bar3A kyoM na ho ? kyA vaha siMha ke nakhAghAtako saha sakatA hai / juganUmeM kitanA hI teja prakAza ho, kyA vaha sUryako apane rejase jIta sakatA hai / gadahekI krIDA kitanI hI sundara hA, kyA vaha uttama gajako koDAko pA sakatA hai ? manuSya kitanA hI ajeya ho, kyA vaha vidyAdharoMko pA sakatA hai ? jhIla kitanI hI bar3I ho, kyA vaha bar3e samudrI samatA kara sakatI hai / / 1-2 // [6] isI yIca-apaca, ratha, gaja aura vAhanase yukta rAghavasenA, phirase mudd'ii| aisA lagA mAno agasamudrakA jala ula par3A ho / tUoM ke samUha baja uDhe / kala-kala dhvani hone lgii| suvarNadaNDa maThA liye gaye, dhvajapaTa phaharA uThe / gajaghaTA niraMkuza hokara apanI sUMDa uThAye huI thii| azva jota diye gaye / ratha cala pdd'e| phirase ulaTA sainikoMkA vinAza hone lgaa| yoddhA yoddhAki Upara daur3a par3e, siMha siMha para, aura gajendra gajendra para, rathI rathiyoM para, aura dhvajAna dhvajAmoM para, ratha zreSTharathoM para, azva azvoM para, dhAnuka dhAnuSkoM para, pharazAtrAja pharazAyAjoM para, talavAra hAtha meM lekara lar3ane vAle, talavAra vAloM para / isa prakAra, una donoM saMgharSa senAoMmeM ghora saMgharSa huaa| gajaghaTA cUra-cUra ho gyii| unake mukhakI jhUleM gira gayIM / kavaca TUTa pdd'e| akhoMkA avasara nikala jAne para yoddhA ApasameM eka dUsareke vAla khIMcane lage // 1-2 / / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita kin-kurut-middi-bhdd-maasuraaii| paharanti paropA giTTarAI // 1 // umaya-balai~ rhir-jloliyaaii| tamiccha-nAI gaM phuliyA // 2 // emzrantara jaga-maNa-bhAciNIu / kAnti gayaNe sura-kAminIu // 3 / / 'hale vAsavayattaM vasanta haiM halaM kAmaseNa haleM kAmalehaiM / / 4 / / hale kumuma-maNohari hale agdd'eN| citta baraNe hala bA // 5 // jo dImai ragauha~ suhaDu eDchu / kapiNaya-khurapa-kappariya-dahu / / 6 / / sanvau milevi eNDu majhu dachu / raNa agaNu gasavi numheM lehu' / / 7 / / aggA hrimin-gtimaaeN| paNiDa papphulliya-vattiyAe~ // 8 // ghattA 'jo danti-danteM Alaggaitri Tharu bhindAvidha appgaa| hale dhAbahi kAi~ gahilliA eNDu bhatAra mahu tapAu' // 9|| [] jAmba bola sura-kAmiNi-manthahau~ / tAtra valeza samare kAndhahIM // 5 // bhaggu asu vi raavg-saah| viliya-pararagu galiya-pasAhA // 2 // bihuNiyakara muhkaayr-nnrvru| duSNa-nurana mu mohiya rahayara // 3 // ghasachasa-Amalliya dhayacaDu / garuya ghAya-kachuvAviya-gaya ghaDa / / 4 / / jaM pAsanna padIsiu para blu| rAhava-pakviehiM phiu kalayAlu // 5 // 'hale hale bArabAra jaM vaNahi / jeNa samANu agANu Na mANahi // 6 // saM balla pezvu paknu bhjnt| gaM savatraNu duvvAeM chittau // 7 // paM sajaNa-kuTumbu laal-s| NAI kumuNivara-visa aNanaM // 6 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekasaTTimo saMdhi [7] apanI Ter3hI bhauMhoMse atyanta bhayaMkara evaM kaThora donoM senAe~ eka dUsare para prahAra karane lgiiN| rakta rUpI jalase anuraMjita donoM senAe~ sA laga rahI thI mAno raktakamalakA vana khila uThA ho| isI bIca janamanako acchI laganevAlI devabAlAoMmeM jhagar3A hone lgaa| eka suravAlA bolI, "halA bAsantadattA, vasantalekhA, kAmasenA, kAmalakhA, kusuma, manIhArI anaMgA, citrAMgA, gharAMganA aura varAMgA, tuma muno, yuddha meM jo yaha subhaTa dikhAI detA hai, jisakI deha sonekI khurapIse kaTa cukI hai| tuma yaha mujhe de do, aura apane lie mila-jula kara dUsarA yoddhA dekha lo| eka aura dUsarIne, jisakA zarIra harSase khila rahA thA, kahA "hAthIke dA~tamai lagakara jisane apane Apako ghAyala kara liyA hai, o pagalI daur3a, vaha merA svAmI hai"||1-|| [8] surabAlAoM meM isa prakAra bAtacIta ho hI rahI thI ki rAmakI senAne yuddha meM samUcI rAvaNa senAko parAsta kara diyA usake hathiyAra khisaka gaye, aura sabhI sAdhana naSTa ho gaye / zreSTha manuSya apanA kAtara mukha liye hAtha mala rahe the / azva dukhI the| ratha mor3a diye gaye the| chatra gira cukA thaa| dhvajAe~ asta-vyasta thiiN| bhayaMkara AghAtose gajaghaTA baukhalA gayI / zatrasenAko naSTa hote dekhakara rAmakI senAmeM kolAhala hone lgaa| devabAlAoMmeM dubArA bAtacIta hone lagI / eka ne kahA "jisa senAke bAremeM tuma kaha rahI thI ki usake samAna dUsarI nahIM ho sakatI, vahI senA naSTa hone jA rahI hai| vaha aisI dikhAI de rahI hai jaise pracaNDa pavanane upavanako ujAr3a diyA ho|" yA mAno kisI duSTakI saMgatise koI acchA kuTumba barbAda ho gayA ho, yA khoTe munikA mana Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7gh riMu hariNa jU hu hiSTanta NApi kahi~ Aiemai paumacariu puranta mammIsa dekhi | NaM pala samuTTiya candra-sUra | NaM palaya huASaNa pacaNa-caNDa | NaM sIha samu siya sarIra / duvvAra- vairi saJcArahi / agge vAraNa-vAyavehiM / pavara gaindu gaddandahI~ suhasthoM NIlu pahatya ghantA pu rAha-soM maiM paDiu // 1 // [ 3 ] vizvakakA hattha pahatya ve vi ||1|| NaM rAhu-kaMDa accanta krUra // - // NaM matta mahaggaya gilagaNDa // 13 // NaM khaya- jalaNihi gambhIra dhIra // 4 // utthariyAe~ hi~ pahara hi~ sila pAhaNa paJcAya-pAyadehi // 6 // mahAruNa bandha rAma- segyu ||7| tahi avasara thiya Nala-NIla ve vi // 5 // cattA hi~Dinti tarhi marNe vinnnnu| viphada NAsaha pANa devi / sI strI samAvati / saraha sapaharaNu abhiDiu ||9|| [10] - hattha ke vi ra oDiyA / veSNi va abhanna mAyaGgadhayA / paNa tri maDhI-maJjura-vayaNA / veNNava paNDa-koTa-dharA / caiNi tri gaya sandagehiM caDiyA // 1 // veNNi vi supasiddha - vijayA // 2 // veNgi ki guJjAhala-sama-NayA / / 6 / / veNa vi aNavasya vimukkanparA ||4|| zreNi ci savAzecchiSNa dhayA // 5 // veNa vi sayavAra-ya-birahA ||6|| for vidhi aNica-havarehiM / veNNi vi pomAiya sukharehiM // 7 // veNa vipIndraNa pRNu vi kiyaa| deSNi trivimANa vA vibhraNu viSNANanta gayA / beNi visamaraNa dubbisahA / hiMthiyA // 8 // - Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekasahimo saMdhi 75 kAmadevane Ahata kara diyA ho / zatrurUpI mRgoMkA jhuNDa bhaTakatA huA bhAgyase kahIM bhI jA par3e, vaha baca nahIM sktaa| rAmarUpI siMhakI jhapeTameM par3akara Akhira vaha kahA~ jAyegA / / 1- || [ ] isI antarameM senAko abhaya vacana dekara hasta aura prahasta donoM Akara isa prakAra khar3e ho gaye. mAno pralayameM candra aura sUrya jAdata hue hoM, thA atyanta Rra rAhu aura ketu hoM, yA pavanAhata pralayakI Aga ho, yA madase gIle mahAgaja hoM yA pulakita zarIra siMha ho, yA gambhIra aura vizAla pralaya kAlIna samudra ho / duAra zatruoMkA saMhAra karanevAle AkramaNa zIla hathiyAroM, Agneya vAyavya atroM, zilAoM, pattharoM, parvatoM aura vRkSoMse ve yoddhA jahA~ bhI jA bhir3ate vahA~ logoMke mana khinna ho baThate / rAmakI senA Thahara nahIM pA rahI thii| vaha vyAkula hokara apane prANoM ke sAtha naSTa hone jA rahI thI, nala aura nIla donoM A pahu~ce / mAno vizAla gajase vizAla gaja yA siMhase siMha bhir3a gayA ho| nala hastase, aura prahastase nIla bhir3a gaye, ekadama pulakita aura astra sahita / / 1-6 // [10] nala aura hasta yuddhasthalameM eka dUsarese bhir3a gaye, donoM gajarathoM para car3ha gye| donoMke gaja aura dhvaja abhaMga the| donoM hI prasiddha the aura unhoMne vijaya prApta kI thii| donoMkI bhauMhoMse mukha kuTila ho rahA thaa| donoMkI A~kheM mUMge kI taraha lAla ho rahI thiiN| donoM hI pracaNDa dhanuSa dhAraNa kiye hue the| donoM hI tIroMko anavarata bauchAra kara rahe the| donoMne hI dhanurvijJAnakI vidyAmeM anta pA liyA thaa| donoM sau-sau bAra dhvajoMke Tukar3e kara cuke the| donoM hI yuddhake prAMgaNameM asahanIya the| donoM hI ko sau bAra viraha ho cukA thA, donoM hI naye rathoM meM baiThe hue the, donoMkI devatA prazaMsA A phuNce| mAnA hone jA yA siMhase Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 paumacarita pattA veNNi vi karanti raNe Nika phu-lmmaann-daag-rinnhaaN| niyahara pahare vimAnatA ki ye gAnu nANahA~ / / 9 / / [1] ezyantare aayaamiy-nnlenn| paya-mArakanta-rasAyaleNa // 9 // haya-sUra-paura-kiya klylenn| orasiya-saGkha-daSTikAhaleNa // 2 // hariNinda-runda-kaDi-kaTiyaleNa / sundara rakholira-mehaleNa / / 3 / / diva-kaDiNa-ciyara-baccharathaleNa / pAroha-soha-sama-bhubhavaleNa / / / / chaNa-namda-runda muh-mnnddlenn| gholamsa-kaNNa maNikupaDaleNa / / 5|| togArahI rAvaNa-kiGkareNa / kaviu maDa-miuDi-mayatareNa // 6 // viusavaNa-laru raNeM dussinnvaaru| guNa-pandhiya-bhettara saya-payAru / / 7 / / Amelijantu sahAsa-bheu / thovantareM Naghara alaGka cheu // 6 // dhattA jaleM paleM pAgrAle hANeM vANa-Nivahu sandarisiyara / svi-jalaharu sara-dhArAharu pala-kulapamvae~ varisiyA // 5 // [12] taM hatthahA~ kerau vANa-jAlu / purammu asesu diyantarAlu // 1 // AyAmai vi galeNa durisaNeNa / AkarisiDa saraNAkarimaNa // 2 // dhArA-timira va kiraNAyareNa / mINArthaM jagu va sanicchatreNa // 3 // dahimudda-purai risikaagovlggeN| haNuveNa va sAyara-jalu kha-marge // 4 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekasahimo saMdhi kara rahe the| donoMne, phira eka dUsareko viratha kara diyA, donoM vimAna vAhano meM baiTha gye| donoM hI apane svAmIse prApta dAna aura sammAnake RNako cukA rahe the| AkramaNa aura pratyAkramaNa meM donoM hI, jina bhagavAna kA nAma le rahe the" / / 1-6 // [11] isI bIca, nala ko bhI jhukA dene vAlA hasta AyA / prarUpo gadabhAra ho saraha hAra jAtI thii| lAr3oMkI dhvanike sAtha usane kolAhala macA diyaa| zaMkha daSTi aura kAla vAdya phUMka diye gye| vaha sihoMke jhuNDako masamasA cukA thA, usakA vakSasthala kaThora majabUta, aura bhayaMkara thaa| usakI sundara karadhanI hila-Dula rahI thI / usakA mukha pUrNimAkai cA~dakI taraha sundara thaa| usake kAnoM meM sundara maNi kuNDala hilaDula rahe the / bhauMhoMse bhayaMkara rAvaNake usa anucarane tarakasase, durnivAra viddhapaNa tIra nikAla liyA / DorI car3hAne mAtrase vaha sau prakArakA ho jAtA thaa| chor3ate hI vaha hajArarUpakA ho jAtA thA, aura thor3I hI dera meM usakA rahasya samajhanA kaThina ho jAtA thA / jala, thala, pAtAla aura AkAzameM bANoMkA samUha dikhAI de rahA thaa| isa prakAra zatrurUpI jalakA pAnI torarUpI bUMdoMse nala rUpI parvata para khUba barasA / / 1-9 // [12 / jaba hastake bANajAlane samUce dizAoMke antarako ghera liyA to durdarzanIya nalane apanA dhanuSa tAna liyaa| usane khIMcakara tIra mArA to usase Ahata hokara, hasta ghAyala hokara dharatI para gira par3A, mAno rAvaNakA dAyA~ hAtha hI TUTa gayA ho, ThIka usI prakAra, jisa prakAra kiraNoMse andhakArakA jAla yA mIna rAzimeM sthita zanIcarase duniyA, yA jisa prakAra dadhimukha nagara meM RSi aura kanyAoMke upasargake avasara para hanumAnane AkAzameM samudrajalako titara-bitara kara diyA thaa| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 apakkaM vA chigNu cindhu / vihalahala mahile pani hatthu / ke riu vayale vinduSu // 1 // davayahA~ jevagaDa ha // 6 // esa trive triraNa-bhara-samatya | ovaDiya miDiya gIla-ppara || 7 || kisa-rosa gicitra veNi vi gaGgAkhiyA ||8|| paccArita pIlu paha jaya-ladeu AliGgazu etthantare NI Na kiu kheDa | yAmeti pa so entu patyeM kudraNa / yU~ cha saravare mari chattA 'paharu paharU ekahoM jagahoM / jima rAmahI jima rAma // 2 // 7 jaM viNiya hastha-paharatha ve vi / rNa matta mahArAja gaya-viANu / [13] / pATha visajiu caNDa- veu // 11 // mahAviguNu memva // 2 // kariyara- sandarbheNa kari puna ||3|| NaM mahilu AgameM munivarehiM // 4 // ekkekahA~ ve ve vANa duka ||5|| vihiMsArahi vihiM Saya tharaharanta || 6 || dhaDa ekke eka DigraDa bhiSNu // 7 // cavIsa vara goLega mukha / vidhi kari kappariMga samottharanva / raha eka eka kavau chiSNu / vihiM vAhu daNDa vihiM vilubha pAma / evaM tahA~ masyAvastha jAya || dhattA sira-kama-karoru chakkhaNDai~ jAu silImuha kappariTa | jidda haDa pabanta NaM bhUaha~ vali vikikhari ||1|| [14] thi rAya murde kara-kamala deva ||1|| NaM vAsare teya - vihINu bhANu // 2 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekasadvimo saMdhi bhir3a gye| donA samartha ve donoM kI Ayala kara diyA, aura eka aura bANase usane dhvajako chinna-bhinna kara diyA, aura eka dUsarese zatrako vakSa sthala meM ghAyala kara diyA / idhara, yuddhabhAra uThAne meM samartha ve donoM nIla aura prahasta bhI Apasa meM bhir3a gye| donoM hI Rddha the, donoM hI pracaDha the, donoMkI bAhAra pulakita ho rahI thiiN| prahastane nIlako lalakArA, "eka hI AdamI para prahAra kara jayalakSmI AliMgana de, cAhe rAmako yA rAvaNako // 1-6 // [13] yaha sunakara nIla ghabar3AyA nhiiN| usane apanA caNDa vega tIra usapara chodd'aa| vaha DorIke dharmase chUTakara usI prakAra sarasarAtA calA- jima prakAra viMdhanazIla jagalora imoMne pAsa jAtA hai / parantu rathameM baiThe hue gajadhvajI kruddha prahastane usa tIrake, chaha tIroMse chaha Tukar3e usI prakAra kara diye, jisa prakAra mahAmuniyoMne zAstroMmeM dharatIko chaha khaNDoMmeM vibhakta kiyA hai / taba nIlane cauvIsa aura tIra chor3e jo ekake anukamameM do do bANa usake pAsa phuNce| do bANoMne uchalate hue hAthIko ghAyala kara diyA, done sArathIko, aura done phaharAtI huI dhvajAko chinna-bhinna kara diyaa| eka tIrane ratha aura dUsarene kavacako naSTa kara diyA / ekane dhar3ako aura dUsarene hRdayako chinna-bhinna kara diyaa| usake donoM hAtha aura pA~va bhI phaTa gaye / usakI mauta nikaTa A pahu~cI / tIroMse kaTa kara usake sira paira hAtha aura vakSasthala ke chaha Tukar3e ho gaye / dharatI para bikharA huA vaha subhaTa aisA laga rahA thA mAno bhUtoMke lie bali bikhara dI gayI ho // 1-2 / / / [14] jaba hasta aura prahasta donoM mAre gaye to rAvaNa apanA kara-kamala mAthe para rakhakara baiTha gyaa| vaha aisA laga rahA thA mAno dantavihIna mahAgaja ho, yA mAno dinameM teja Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacariTa maNI-sasi-sUrau gayaNa-maggu / NaM inda-paSThinda-vimukusa // 3 // Na muNiSaru ih-pr-loy-cuku| kukai-kabbu lapavaNa-vimukchu / / 5 // thiu balu viNirumama galiya-gAu / rAhapa-balu parivadiya-yAtru // 5 // pasaha sa-paDA NIsaha sngg| etada aphAliya tUra-lakkha // 5 // ettaheM paleM hAhAkAru h| esaha puNu jayajaya-sA ghuSTa // 7 // esa bi gayaNeM asthamiDa mitta / NaM hatya-pahAyA~ taNa mitu // 8 // ghatA sumansaI veNi bi segNai~ syaNieM NAI nnivaariyii| bhUeNhi sa haiM bhU a-sahAsaI raNa bhoyaNe hakAriyaI / / 1 // [62. bAsaTimo saMdhi] pADie~ hAthai pahatheM balaI ve vi pariyattaI / gAi~ samattae~ kajeM mihuNaI Nisuriya-gasai~ // [.] gae~ rAyaNe Niya-mandira pitthe| hari-halaharai raNa-vAhira NiSi? // 3 // tahi avasara japa-piriyaNNa-NAmu / johAriu Nala-NIle hiM rAma // 2 // seNa dhi pahu-rayaNa-samujjalAI / diNNa I jIlahoM maNi-kuNDalAI // 3 // iyarahoM thi mauDu mnni-tm-minnnnu| jo rAmaparihi umkheNa viSaNu // 4 // jaMghe vi papujiya rAhaveNa / paGga cUhu kiDa jambaveNa / / || para dAhiNeNa haya uttaraNa / gaya puskheM raha aparataNeNa / / 6 / / viraiyaI vimANai~ gayaNa mgaa| thima hari-halahara sIhAsaNageM / / / / deva mi accheDa abheu pUcha / NaM ghiu milevi paJcamuhu jUhu / / 6 / / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlaTinA saMdhi rahita sUrya ho, mAnA sUrya candrase vihIna AkAza ho, mAno indra aura pratIndrase rahita svarga ho, eka ora nagAr3e aura zaMkha niHzabda the, aura dUsarI ora lAnoM tUrya baja rahe the| eka ora senAmeM hAhAkAra macA huA thA, dUsarI ora jaya-jaya dhvani gUMja rahI thii| isa ora AkAzameM sUraja DUba gayA, mAno vaha hasta aura prahastakA mitra thaa| lar3atI huI ve senAe~ rAtameM bhI nahIM haTa rahI thii| saikar3oM bhUkhe bhUna yuddha meM bhojanake lie eka dUsareko pukAra rahe the / / 1-9 // __ vAsaThavIM sandhi hasta aura prahastake mAre jAne para, donoM senAe~ alagaalaga ho gyiiN| ThIka usI taraha, jisa taraha kArya pUrA ho jAne para zithilazarIra, dampati alaga ho jAte haiN| [1] rAyaNane apane AvAsameM praveza kiyaa| rAma aura lakSmaNa bhI, yuddhabhUmise bAhara A gaye / ThIka isI samaya vizvameM vikhyAtanAma nala-nIlane Akara, rAmakA abhivAdana kiyaa| rAmane bhI nIlako bahuratna maNiyoMse samujvala maNi kuNDala pradAna kiye| dUsare nalako 'bhI maNiyoMke prakAzase camakatA huA mukuTa diyaa| yaha mukuTa rAmapurImeM unheM yakSane bheMTa kiyA thaa| rAma jaba una donoMkA satkAra kara cuke to jAmbavane paMcanyUhakI racanA kii| manuSya dA~ya tarapha the, aura azva bAyeM trph| gaja pUrva dizAmeM aura pazcima bhAgameM ratha khar3e the| unhoMne AkAzameM vimAnoMkI racanA kara ddaalii| rAma aura lakSmaNa siMhAsanake agrabhAga para virAjamAna the| vaha nyUDa devatAoMke lie bhI abhedya thaa| aisA jAna par3atA thA Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumadhariTa nAva raNaGgaNa-majha 'zaraNa dujja rAma dhattA puNu puNu siba phebArai / gAi~ samAsA vArai / / 5 / / kattha vi sima kA vi kalugu lavai / 'raNu dhobau jAi aNNuvi baha' / / / / karatha vi siva kA tri samalliyai / jobhai 'ko muDa ko jiyaI' // 2 // kattha vi siva subaDahA~ DINa sira / vivarokSae~ agNAe~ bhutti kareM // 3 // kandha bi siva cumbada muha-kamala / paM poTa-vilAsiNi ahara-dalu // 3 // kastha ni sika mahahA~ lei hiyau / puNu malAI 'maru agNa hisa' // 5 // kattha vi raNa bhUahu~ kalahaNau / 'siru sujnu kavandhu ma ta gara' // 6 // aphimadai aNNu aNNa sahu~ / 'u maDDa Avaggau hi ma // 7 // mapaNe cucAi 'khaNTsa vi paNa tau / chuDa eku gAmu mahu hou gara' // 6 // ghattA bhUbhahu~ moaNa-lIla sIyaha~ maNe pariosu rAmaha) vayaNu samujjalu / Nisipara-valahA~ amaGgala // 9 // jaNisuNita hatthu pahAthu hr| taM palaya-kAla ovasthiya / gaM pamikhaulaMNa vimuka rddi| saM NaDa dhaha jesthu pA svai dhnn| pala-gIla-sareM hiM tambAra gaTa / / / purai hAhAkAru samusthiyaDa // 2 // Nivariya mahihara-sihara taDi.. ummiya-kara dhAhAviya-bayaNa // 4 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsahimoni mAno siMhoM kA jhuNDa ho / isI bIca, yuddhaprAMgaNa meM siyAra bolane lagA, mAno vaha saMketameM kaha rahA thA "he rAvaNa, tumhAre lie rAma ajeya haiM" // 1-2 // [2] kahIM para siyArina karuNa krandana kara rahI thI "yadi yuddha Aja zror3I dera aura ho, to acchA hai|" kahIM para eka aura siyArina chipI huI thI, mAno vaha dekha rahI thI ki kauna marA huA hai, aura kauna jIvita hai| eka aura jagaha, zRgAlI eka subhaTa para kUda par3I, mAno vaha dUsareke pITha pIche bhojana karanA cAhatI thI / koI siyAra kisI subhaTakA mukhakamala isa prakAra cUma rahA thA, mAno prauda vilAsinIkA adharadala ho|" kahIM para siyAra yoddhAkA hRdaya nikAlatA aura phira use chor3a detA, yaha jAnakara ki vaha dUsarekA hai| kahIM yuddha meM bhUtoMkA saMgharSa chir3A huA thaa| eka kahatA, "sira tumhArA aura dhar3a merA hai|" eka dUsarA kisI aura se bhir3a jAtA aura kahatA, "yaha pUrA yoddhA mujhe do|" taba dUsarA kahatA, "nahIM isakA eka dukar3A bhI nahIM dUMgA, yaha hAthI to mere lie eka kaura (grAsa) hogA" bhUta-pretoMmeM isa prakAra bhojanalIlA macI huI thii| rAma kA mukha tejase uddIna thA / sItA mana hI mana saMtuSTa thii| kaMbala nizAcarokI senA meM, amaMgala dikhAI de rahA thA // 1-6 / [3] nizAcarone jaba sunA ki hasta aura prahasta aba isa duniyA meM nahIM haiM, nala aura nIlake astroMse unakA vinAza ho gayA, to jaise unameM pralayakAla maca gayA, laMkA nagarI meM hAhAkAra hone lgaa| usa samaya esA lagatA thA mAno pAjha-samUha AkraMdana kara rahA ho, yA pahAr3a para gAja (vana) A girI ho|" eka bhI aisA ghara nahIM thA jisameM dhanyA nahIM ro rahI ho, vaha Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita so pAu maDu jAsu Na ajhaM vnnu| so paDa pahu jo Nau vimaNa-maNu // 5 // so Na rahu jo Na vikspiyr| so gaDa hau jo Na vi sara mariDa / / 8 / / so pa vi gau jAsu Na asi-paharu / so Na yi hari jI bhabhagga-Naharu || 15 jaNa ema kaNanta prittriyaaeN| dukkhAureM nnihaa-vsikiyeN|||| ghattA andara patirapaNe pura pacchapaNa-sarIrU vibhaahrprmesru| mamai gAI jogesaru // 2 // ppphulliy-kuklp-ds-ynnu| karavAla-bhayaGkaru dazvayaNu // 1 // AhiNDada ragihi ghareNa ghr| paikaratahu~ ko kehau cacaha Naru // 2 // paimada ayamta-maNohara / pavara vara-kAmiNi-raGkaharaI / / / / jahiM surayArambhu gaTTa-sarisu / jiha taM tihti)vviy-hrisu||3|| siMha taM siha bhU-maJjara-bayaNu / jihataM tiha cala-cAliya-yaNu // 5 // nihataM tiha aayddiy-nnhru| jiha 2 tiha uggAbhiSa-paharu jiha taM tiha gala-kAmmIra-saru / jiha taM tiha darisiya-aGgaharUmA siha saM tiha krnn-bndh-puru| jisa taM viddha chanda-saha-gahiru / - ghattA - pAdhi surapArambhu sAMba sarevi dasAsu - jahA~ bhaNuharamANa / pariNindaI appANau // 1 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAsadimo saMdhi donoM hAtha Upara kara dahAr3a mAra kara ro rahI thii| aisA yoddhA eka bhI nahIM thA jisake zarIra para bAba na ho, eka bhI aisA rAjA nahIM thA jisakA mana udAsa na do, eka bhI aisA ratha nahIM thA jo TUTA-phUTA na ho, jo kSatigrasta na huA ho aura tIroMse na bharA ho / " eka bhI hAthI aisA nahIM thA, jisapara talavArakA AghAta na ho| aisA eka bhI azva nahIM thA jisake nakha na TUTe hoM / isa prakAra bahuta rAta taka, ce karuNa vilApa karate rahe, aura bAdameM ve gaharI nIMdameM DUba gaye | jaya AdhI rAta huI to vidyAdharoMkA rAjA, guptabheSa meM nagarameM ghUmane ke lie nikalA, mAno yogezvara hI ho|" // 1-2 // [4] usake donoM netra khile hue the / tarUvArase rAvaNa bhayaMkara dikhAI de rahA thA / rAtri meM vaha gharoM ghara ghUma rahA thA yaha jAnane ke lie ki kauna mere viSayameM kyA vicAra rakhatA hai / kahIM para vaha sundara kAminiyoMke atyanta sundara kIr3AgRhoM meM ghusa jAtA / vahA~ caToMkI taraha surata krIr3A prArambha ho raho thI / naTalIlAkI hI bhA~ti inameM uttarottara Ananda bar3ha rahA thaa| naTalIlAkI taraha isameM mukha aura bhauhe TenhI ho rahI thIM / naTalIlAkI bhA~ti isameM paira aura A~kha cala rahI thiiN| naTalIlAkI bhA~tti, isameM bhI nakha bar3he hue the| naTalIlA kI bhA~ti isameM bhI prahara kA udaya ho gayA thaa| ekakA svara gambhIra ho rahA thA. dumarekA tIra, eka hAtha ba~dha hue the aura dUsare meM bAtacandra the| naTalIlAkI bhA~ti vaha surata lIlAke bhI svara aura bola gambhIra the| naTalIlAke hI anurUpa surata krIDAke prArambhako dekha kara rAvaNako acAnaka sItAdevI kI yAda ho AyI aura vaha apane Apako kosane lagA // 1-5 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ k zroSantaka jAtra parikramamadda | 'sundara miga-Naya marAla gaI / taM paNu taM lagiyaDa / taM uccAraNamaNi-treyaDiu | mahala se kaSTAharaNa | taM phula saha sambo vIru mAra cAmIyahA~ / hu~ja ekuNa AvaDa paumacariu [*] tahA~ jabagAra karate lAvadhi vaNa- vivitta saMNisurNevi gaDa rAkhaNu tela / jAlagavAe~ thiu ekkantae~ / "gha vihANa kahU~ eDa kareM | dAruNu raNa-kasiNDeu | cAuraju malu Au dhura devI / paDika rahacara sAdevA / kareM kaphi karaMbI | suruGa-kavandhu leSa viDeva / agga sahU~ kanta ko vivI ca // 1 // naM pahu-sATha kiM bIsara taM jIvi dANu amayi || 2 || naM matta gain khandhe caDiu taM celi meM jaM samAddaNu // 5 // maM asaNu suparimaluka avara vi pasAya so meM [ 6 ] // 3 // // 4 // // 6 // sarahoM // 7 // veM ghatA bhika kami mahAhaveM / tharaharanta sara rAhaveM // 9 // ||2|| mandora-jamera maMDa jesa hai // // Nintu so kanta eN // 2 // // 3 // taM vaD pphara- jUDa ra jAvidha visariMsu khalu Seva || 26 // jApaDiyA juti eva ||5| hayagaya joha chor3a pADekA // 6 // jayamiriha jIvanAhi riu grahaNu laevau |28|| ||7|| I I | Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAsahimo saMdhi [5] rASaNa thor3I hI dUra para gayA thA ki usane dekhA ki koI yoddhA apanI patnIse kaha rahA hai, "hiraNake samAna netroMvAlI haMsagati sundarI, kyA tuma svAmIke prasAdako bhUla gayIM / yaha sevA, vaha cAkarI, vaha ayAcita jIvanadAna, maNiyoM se jar3ina vaha U~cA Asana, vaha mattagajoMke kandhoM para car3hanA, yaha mekhalA, vaha kaNThakA AbhUSaNa, ve vastra aura vaha satkAra / apane hAtha se phUla aura pAna denA / vaha bhojana aura suvAsina kacaur3I, baha vastra va bhArI sonA / isake atirikta aura kaI prasAda laMkavarake mere Upara haiN| jo inameM se ekako bhI nahIM mAnatA, nizcaya hI vaha sAta naraka meM jaaygaa| he ramaNIya. maiM usake upakArakA pratidAna yuddhameM cukAU~gA / rAmaka Upara maiM raMgaviraMge tharrAte tIra barasAU~gA / / 1-6|| [6] yaha sunakara, rAvaNa vahA~ gayA, jahA~ mandodarIkA pitA maya thaa| jAlIdAra gavAjhake pAsa baiThakara, vaha cupacApa sunane lagA ki maya apanI patnIse kyA kaha rahA hai / vaha apanI patnIse kaha rahA thA, "he priye, kala maiM bahuta bar3A juA (mphara ta ) kheluuNgaa| bhayaMkara raNadAta (kaDitta) rakhAU~gA aura usameM apane amUlya jIvanakI bAjI lagA duuNgaa| cAra dizAoMmeM caturaMga senAko lagA dU~gA, khaliyA miTTIse lakIra khIcUMgA, ( khaDiyA jutti ), maiM zatruke zreSTha rathoMko Ahata kara dUMgA, gaja, azva aura yodhAoNmeM nobhakI lahara utpanna kara daMgA, talavAra rUpI pA~sA ( katti ) apane hAtha meM lekara, jayazrI kI eka lambI lakIra khIMca duuNgaa| subhadoMke dhar3oMko ikaTThA karUMgA, aura zatruoMko isa prakAra dabocUMgA ki unake prANa hI na raha Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacariDa pattA daNDAsahida kiyantu luhau loha pisuNa-yaNahA~ / ranara, ji. sAdhu ko kAravAhIM // 9 // [ ] saMNi puNe vi rAvaNu tuTa-mazu / saJcaliu bhAribahA~ bhaSaNa || 1 // pacchaNNu parihita pssr-bhuu| sahu~ kantae~ so vi cavantu suDa // 2 // 'kallA sonniy-smmjnneN| paimmevau ma, raNa-majaNa' // 3 // raha-pana vshiddhy-gndhaamlaa| ghara asivara kar3hA-thAmalaaiM // 4 // pagAravara-vihurA-maGgakaraNeM / jasa-udhyaNa yahu-maLa-haraNe // 5|| aplrich-hrid-vihuuliym| samAja kuNDa-padAsiyA // 6 / / paravala jalo melAviyA / paharaNa-daggi -santAciya' // 7 // bhUgoyara-ruhira-soma bhri| asiMdhArA-ziyareM pavisthArie~ / / 4 / / baisa vi kari-sira-vI jaNa Na huka phateM pattA pahAmi para NIsau / janmeM vi ayasa kalau' |2|| [8] saMgamuNe vi vayaNu adayAvatu | sua-sAraNaha ghara para rAvaNu / / / / ke cuna gurau nniy-mheN| 'kallA ghama kanta raga-seja haiM // 3 // bhubhAga-ttagrahIM majhe kisAnahU~ / cAuraGga sAhaNa-naupAyaheM / / 3 / / gayavara-ganna piihr-gtthai| anta-ndra lanta-mumba-saJjana / / 4 / / haa-haah-vicchtthriyh| kAra-kumbhAvahANa-viyariyA~ / / 5|| jasa-pAya-hasthiNiyA-rur3aha / vAraNa-masavAraNAlIdaheM' // 6 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAsahimo saMdhi jaayeN| maiM daNDa sahita sAkSAt yamarAja huuN| maiM zatraoMke rAjA. kA nAma taka miTA dUMgA, aura samasta zatru senAko jItakara, rAyaNako bheMTa car3hA duuNgaa|" // 1-6 / / E] yaha sunakara, rAvaNa mana hI mana prasanna huaa| vaha mArIyake gharakI ora mudd'aa| vizAlavAhu ghaha, pauche jAkara khar3A ho gayA / usane sunA ki mArIca apanI patnIse kaha rahA thA, "kala maiM raktaraMjita yuddhasAgarameM raNasnAna karU~gA / isa samudra meM ratha aura gajoMse gandha bar3ha rahI hogI / uttama talavAroM ke lohase jo bahuta vistINaM hai| jisameM nara-zreSThoMke aMga kaTapiTa rahe haiM, jo yazako ukhAr3a detA hai, aura bahuta sI burAiyoM kA anta kara detA hai / jayazrI kI haldIse jo vibhUSita hai| jisameM bar3e-bar3e kuNDa dikhAI de rahe haiM, jisameM zatrasenA rUpI samudra A milA, jisameM mahAka dAbAna ho jAtA hai| vidyAdharoMke raktase, jo bharA huA hai, aura talavArakI dhArAoMse bharapUra jo bahuta vizAla hai| ese usa vizAla raNa samudra meM, hAthIkI pIThapara baiThakara maiM kala snAna kruuNgaa| he priye, jisase mujhe isa janma meM agrasakA kalaMka na lage // 1-2 / / [3] ina Rra bacanoMko sunakara, rAvaNa suta-sAraNoM ke ghara gyaa| unameM se eka apanI patnI ke sAmane kaha rahA thA, "hu priye kala maiM raNakI sejapara caDhU gA, usa seja para jo tInoM lokoMmeM vikhyAta hai, cAroM senA jisake cAra pAye haiM / uttanauttama goMka zarIra, jisakI lambI AkRti banAte haiN| usakI sejakai bIcameM sundara hilatI huI DoriyA ladaka rahIM hogii| haDDiyoM aura dhar3oM ke samUhase AkrAnta gajakumbhoMke takiye jisameM bhare par3e haiN| jisameM yazakI patAkA liye hue loga ithaniyoM aura matavAla gajoM para ArUr3ha hai|" eka aura ne kahA, Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padamacarita bhapaNakaNa buttu 'sugu sundri| guru-NiyameM viyaTa-DareM kisAAra II rahavara gAyabara-NAvara-baliyA / dhaya-tAraNaheM samara-bAhaliyA~ ||8|| pattA asi-cAvANa lapavi haNugukAru karavau / kalAreM suhaha-sirahi maI minyu pa ramabaddha' / / 9 / / [1] dugbAra-bahari-ciNicAraNa ! meM yayaNu suNe vi suna-sAraNahu~ / / / / sa-kalasahA~ ghiy-psaainnoN| gaDa mandira tAyadavAraNahA~ 12 // thiu jAla-gavarasAe~ bahasare vi / Na kesari giri-gRha paisaraeNSi / / 3 / / Niya-NandaNu galagaantu suu / vayaNumaDu rahabhiSaNa-bhuu // 4 // "Niya lIla phan tau dakSatami / hau~ kallA raNa-vamantu rami ||5|| riu-soNiya-ghusiNa-caziyaDa / majaNa-baccari-paribhatriyaja // 6 // asu vemi vihana vi survrii| jama-aruNa kuvara-purandarahu~ / / 7 / / raass-mnn-gnn-suhaavnnin| dAmi daNu-davaNA-maNiya ||8|| ghattA karikunama-sthala-pI agri vAra-ttI dhAma / lakavaNa-rAma-lahiNe hiMdolA bandhami' , 2|| [10] saM cayaNu suNevi ghnnvaahnnauN| dumayahA~ Apadriya-sAhagahoM / / 1m gaDa rAmaNu pr-mnn-udhnnu| ahiM jambumAli. pahajArahaNu // 2 / / taNa vi galaganiu gahiNihu~ / sohaNa va agmA sIhiNi // 3 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAsaTTimo saMdhi yunaa " sundarI suna, sacamuca tumhAre nitamba bhArI haiM, ura vizAla hai aura udara kSINa hai| nizcaya hI, maiM kala yuddha ke maidAna meM khela racAU~gA / usa maidAna meM jo zreSTha azyoM, gajoM aura manuSyoM se khacAkhaca bharA hai, aura dhvaja-toraNoMse sajA / "usa yuddhake maidAnameM, maiM sacamuca talavArarUpI caugAna lekara hu~kAroMke sAtha, zatrusiroMkI gedoMse khela khelUMgA" ||1-2 // [6] durbAra zatruoMko haTAne meM samartha suta-sAraNake vacana sunakara rAvaNa vahA~ gayA jahA~ toyavAhanakA prasAda thA | vahA~ vaha antaHpurake sAtha sajadhaja kara baiThA huA thaa| vaha gavAkSake jAla meM jAkara aisA baiTha gayA, mAno siMha giriguhA meM ghusakara baiTha gayA ho| rAvaNane apane hI beTekI kahate hue huaa| / usake vacana atyanta udbhaTa the, aura harSase usakI bhujAe~ phar3aka rahI thiiN| vaha kaha rahA thA, "priye, maiM tumheM apanI lIlA kA pradarzana batAU~gA / kala maiM yuddharUpI vasantameM kor3A karU~gA / zatruke raktakapUrase apaneko bhUSita karU~gA. aura sajjanoMke sAtha cAMcara khela khelUMgA, yama varuNa kubera indra Adi bar3e-bar3e devatAoMko naSTa kara yaza lU~gA / rAvaNake mana aura netroMko acchI laganevAlI sItAdevI use dilaauuNgaa| hAthiyoMke australia utavra asirUpI varAMganAkA sandhAna karU~gA, aura bAdaloMmeM rAma-lakSmaNake tIroMse hiMdola (jhUlA) banAU~gA ||13|| [50 ] ajeya aura anirdiSTa sAdhana meghavAhana ke ye vacana sunakara rAvaNa yahA~ gayA, jahA~ dUsareke manakA ramaNa karanevAlA jambumAlI kRtapratijJa baiThA huA thaa| vaha bhI apanI patnIse garaja kara isa prakAra kaha rahA thA, mAno siMha siMhanIse kaha rahA ho| usane kahA, "he sundarI, suno kala maiM kyA karU~gA ? Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariSTha suNu phanta kaleM kAI karami / jiha khaya-pAusu tiha ustharami // 4 // majamta-matta-mapagala-ghaNe haii| daDipAra-bherI-varahihi / / 5 / / ghandiNe hi lavantehiM vriphi| paharaNa-dudhAe~ hi vahu-vihahiM / / 6 / / rahabara-pavaraTabhADambarahi / abhivara-vijulaM hi bhayarahi // 7 // vattA chatta-bAlAyA-panti ghANu-suraghaNu darisantAu / yasmimi sara-dhArahi para-vale paTau karantara' || | [ 51] taM NimuNe vi gaDa hasu nhi| saphalatA indraha-rADa jahiM ||1|| nega ci galagajiu giya-bhavaNe / NAvaha lAla-jAlahareNa gayaNeM // 2 // 'hadai Rlla pAlana huAlu ghaanneN| laggemvami rAhava-megA-vaNe // 3 // paahrnn-simiir-phr-pureN| sundara-gAravara-narubara-Niyara / / 7 / / bhupdnndd-pr-ghaaloli-dhrai| karapala-pallava-yaha-kusuma-mare ||5|| maNahara-kAmigi ly-belhle| chattanya-suka-rukraya-bahala // 6 // hayagAya-vaNayara nnaapnnaagrih|| riu-pApA-mamuSTAviya-vihae~ // 7 // uttr-turnggm-hrinn-hreN| hari-ilahara-vara-vadhvaya siha / / tAhi hau~ paraba-davagiga para-vala kAgaNu sacca kalAvaNe laggesa mi / chArahI puJja karaMsami' / / 5|| [2] taM vayaNu murgevi saJcallu nhi| machu kumbhayaNa Niya-bhavaNe ahi / / 1 / / saMga vi pabutu 'he iNspii| kala raNa-Nahayale mANubaha // 2 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAsaTimo saMdhi kala maiM kSayakAlakI varSAkI bhA~ti uThUgA / usameM matavAle megha DUbate-uttarAte hoMge, unakI AvAja dali, dardura, bherI aura mAru kI dhvani ke samAna hogii| prazasna yama kAnedAnne mAgakI jagaha usameM papIhe hoNge| usameM hathiyAroMko vividha havAe~ cala rahI hoNgii| rathavara ghanaghaTAoMkA kAma deMge / vaha pAvasa, talavAroMkI bijaliyoMse sacamuca bhayaMkara hogaa| chatra usameM bagulokI katAra kI bhA~ti lagate haiM, aura dhanuSa indra dhanupakI bhA~ti / tArokI bauchAra kara maiM zatrusenAmeM pralaya macA dUMgA // 1-8 // [11] yaha sunakara laMkeza vahA~ gayA, jahA~ para indrajIta apanI patnIke sAtha thA / vaha bhI apane bhavana meM aise garaja rahA thA. mAno AkAzameM duSTa megha garaja rahe hoN| vaha kaha rahA thA, "kala maiM rAghavake sainika banameM pralayakI Aga yana jAU~gA / praharaNa sippIra aura praharoMse mahAna usa vanameM durdhara manuSyoM ke per3a hoMge, jo bhujadaNDoMkI zAkhAe~ dhAraNa karatA hai| jo hatheliyoM aura aMguliyoMke kusumose pUrita hai, sundhara triyoM kI latAoM aura cilvaphaloMse yukta hai| chana aura dhvajAe~ jisameM rUkhe per3a hai| azva aura gaja taraha-taraha ke panacara haiM, aura jisameM zatraoMke prANarUpI paMchI khala rahe haiN| trasta azvarUpI hariNa jisa meM haiN| aura jo rAma evaM lakSmaNarUpI zikharoMse yukta hai / aise usa saghana vanameM maiM kala pralayakI Aga lagA dU~gA / aura samasta zatrurUpI vanako khAka kara duuNgaa||1-2|| [12] yaha vacana sunakara, rAvaNa vahA~ gayA jahA~ yoddhA kumbhakarNa apane bhavanameM thaa| vaha bhI apanI patnIse kaha rahA thA, "he haMsagati bhAnumatI, kala yuddharUpI AkAzameM jyotiSa cakra bana jAU~gA, ekadama durdarzanIya, bhayaMkara aura agamya / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamadharita duppaMratu mayArU duppgdd'| sabai hAsami joisa-yAkuhareM / / 3 / / karikumbha-kumbhu kodd-dhnnu| dumbAra bAra-bArabahagu // 3 // zvara-gAvasu ghnd-gh| bhaDa-ruNDa-khaNDa-rAnI-Nivahu / / 5 / / abhiTTa-joha-sAmanta-diNu / viziviTa- mAmi saakssnn-uttr-daahinn-aynnu| aNNa mahAraha-samAgu / / 3 / / dahamuha-zivappa-AruTTha-mANu / / hari-halahara-manda-sUra-gara ||2|| / / raha gaya ghaTTastu samvahA~ pala karantu ghantA hA puNu kahi misaNThami / dhUmake u hi uTTAma' // 9 // [13] mada-vokADa NisurNe vi dahavayaNu / harisiya-bhuu papphulliya-Nayazu ||1 // appaDa siGgAra viNIsarikha / lahu Niya-anseDara paisarija / / 2 / / nneddr-prkaar-mor-saae| kamI-kaphAya-loliraaiM // 3 // mnni-ksy-sur-ghuumhrnneN| siya hAra-phAra-mAhavAhaNe / / kunnddl-kevr-vihuusipeN| pimmama-vilAsa-ahi vilasiyae~ / // 5 // sasi-muheM miga-NayaNa hNs-gmeN| masalu paTTau misiNi-baNe // 3 / / cumvantu parANaNa-sayadala haiN| kapUra-dUragaya-parimalAI / / 7 / / ulocaga-kaisara-Niyara-basu / gegahantau zya-mayaranda-ssu // 5 // pahu emanseura parimamisa / suSihAzu mANu tA ugga:mau // 9 // hastha-pahasthahu~ juna gAI paDIvaDa kAle pattA maDa-mApahi Na ghaaitt| bhIyaNa-e~ AiDa // 10 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsaTimo saMdhi rAjakumbha usameM kumbharAzi hogI, dhanuSa, dhanarAzi, vaha dhanuca jo durvAra tIroMko dhAraNa karatA hai, manuSya zreSTha jisameM nakSatra hoMge 1 gajendra, graha aura yoddhAoMke dhar3Ake khaNDa rAzike samUha hoNge| lar3ate hue yocA aura sAmanta dina hoge evaM senAe~ uttarAyaNa aura dakSiNAyanakI jagaha smjhie| tathA mahArathoMko saMkramaNakAla samajhanA cAhie | rAvaNa Rddhamana rAhu hai| rAma aura lakSmaNa rUpI sUrya-candrakA grahaNa hogA / azya aura ratha TakarA jAyeMge, parantu maiM kahIM bhI nahIM ThaharU~gA, maiM dhUmaketu kI taraha ulUMgA aura sabakA nAza kara dUMgA |1-2 // [13] isa yoddhAke ye zabda sunakara rAvaNakI bhujAe~ khila gayIM aura A~kheM prasanna ho utthii| vaha svayaM apanA zRMgArakara bAhara nikalA, aura zIghra hI usane apane antaHpurameM praveza kiyaa| vaha antaHpura jisameM nUpuraoNkI jhaMkArake svara gUMja rahe the, karadhaniyoMke samUhase jisameM kampana ho rahA thaa| maNi, kaTaka,mukuTa, cUr3A aura AbharaNoMse jo bharapUra thA / jo zrIhAra kI camakake bhArase udvelita ho rahA thaa| jo kuNDala aura keyUra se vibhUSita thA, aura vibhrama vilAsase adhivilasita thaa| jisameM mukha candra ke samAna, netra mRgake aura gati haMsake samAna thI / aise usa antaHpurameM rAvaNane aise praveza kiyA mAno bhramariyoMke banameM bhauMrene praveza kiyA ho| uttama aMganAA~ke una zatadaloMko usane cUma liyA, jinase dUra-dUra taka kapUrakI gandha ur3a rahI thii| uddIpana rUpI kezarake vaza meM hokara, vaha kAmakrIr3Ake rasakA pAna karatA rhaa| isa prakAra vaha antaHpurameM vihAra karatA rhaa| itane meM sUryodaya ho gayA / hasta-prahastake usa yuddha meM jo mare hue yoddhA uThakara nahIM daur3a sake, usase lagA mAno mahAkAla bhojanakI icchAse AyA ho / / 1-10 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 jahiM jahi rayanihiM galagajiu jehiM jahiM laGkAhi icchida / tAha~ taha~ paSphullitraya / kAsu vi kuNDala-jualu Niusau / kahIM Si kadara kaNTha kavisuta || 4 || kahA~ vima kAsU vidAi // 5 // kahA~ tri gaindu turaGgabhu kAsu vi / zroDara kahIM vi diNAra-sahAsu vi || kahA~ Si mArutula kahIM viSaNNa kSaNaharukha ko Di puNu aNNAhIM // 7 // kahA~ ghi phulu tambolu sa ha / kahA~ vipasANu sahu~ cara-vasyeM // 8 // je paviya pasAya gAvi sira-kamalAhU~ ravi u sa paumacariu [v] jehiM jehiM piya-kajju viSami // 1 // jehiM jehiM raNa- bhAru pachi||2|| pesiyaniya sAma davaNeM // 1 // dhattA taM paDu paha-saGgha- bherI-raveNa kolAhala -kAla-pIla ghummu-karaDa-TiviLA-dhareNa parika huDukA vajireNa vahiMpaca hi / isa mudade // 9 // [ 63. tisaTTimo saMdhi ] addzica-gahiya-pasAhaNahU~ / rAma-dasANaNa-sAiNahu~ // [] so mari rAmo samaya sAhaNeNaM / raha-gaya-tura-jor3a - paJcamuha-vAhaNaM // 3 // kaMsAkha-tAla-da -Di- uraveNa // 2 // paJcaviMga maundA bhIsaNeNa // 3 // ri-ru-damaru kareNa // 4 // vugmanta-ma-gaya-jire // 5 // 1 I I Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 bAsa dvimo saMdhi [ 4 ] isa prakAra jina-jina nizAcaroMne garjanA kI thI, jisa-jisane apanA kAma chor3a diyA thA, jinheM rAvaNane cAhA aura jo yuddhabhAra uThAne kI icchA prakaTa kara cuke the, vahA~yahA~, prasannamukha rAvaNane apanA prasAda bhijavA diyaa| kisI ko kuNDaloMkA jor3A diyA, aura kisIko kaTaka, kaNThA aura kaTisUtra | kisIko mukuTa, kisIko cUr3AmaNi, kisIko mAlA aura kisIko indramaNi, kisIko gajendra aura kisIko azva aura kisIko hajAroM dInAreM diiN| kisIko soneke bhAra se tola diyA, aura kisI aurako lAkhoMkI bheMTa de dI, kisIko apane hAthase pAna diyA, ora kisIko apane hAthase prasAdhana evaM uttama vastra diye| jaba rAvaNane prasAda bhejA to pracaNDa manuSya zreSThoMne apanA sira kamala jhukAkara apane bAhu daNDoMse use svIkAra kara liyA ||1-|| saThavIM sandhi sUryodaya honepara rAma aura rAvaNakI senAe~ naye prasAdhanoM ke sAtha taiyAra hone lagIM / I [1] dazAnanane apanI senAke sAtha kUca kara diyA / paTa, paTaha, zakha aura bherI kI dhvaniyA~ gU~ja utthiiN| kasAla, tAla aura afs kI AvAjeM hone lagIM / kolAhala aura kAhala kA zabda ho rahA thaa| isI prakAra mAunda bAgha kI dhvani ho rahI thI / ghummuka karaTa aura Tibila vAdya bhI usameM the / jhallarI rukhA aura Damaruka vAdya, senA ke hAtha meM the / pratiDhakka aura hudukka baja rahe the| ghUmate hue matavAle gaja garaja rahe 7 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padamacarita tapaviya kagaNa-vihugina-sireNa | pakvariya-tusya-pavaNumbhazeNa / maNa-gamaNAmelina-samdaNeNa / vmidgy-jykaarugghosire|| mugumugumanta indindiraMga // 6 // dhUyaMta-dhavala-dhubha-dhayavaDe | jama-varuNA-kuvera-vimAyaNA / / 8 / / suravahatha-patya paribhosireNa ||2|| pattA sahu~ seNe chaga candu va pahana isAgaNu NIsa ritth| sArA-NiyareM parivarita / / 10 // saNNamamita jAhe sapaNadae dasAse / khuhiya mahovahi vya su-samuhie piNAse / / saNNamai sarahasu jamchumAli / biTimu DAmaru uDDamaru mAli // saNNajAha maDa mArIci annnnu| indaI vaNavAhaNu bhANukapaNu // 3 // sapaNajAI jaru ahimaanny-smbhu| pavamuhu Ni yambu saimbhu sambhu / / saNNajaha bandurAma akku / dhumaksu jayANaNu mayaru NA // 5 // parivAra vi sapaNamjhanti vIra / aGgajanya-gavaya-vakkha dhAra // 6 // jala pIka-virAhiya-kumakSa kunda / sambhava-suseNa-dahimuha-mahinda // 7 // tArAbai-sAra-taraGga-rambha | somitti-haNuva adimANa-khamma / akosa-dusthi-santAva-pahiya / NadaNa-mAmaNDala rAma-sadiya // 9 // ghattA sAI Aga ema raam-raavnn-blreN| khara kAle phi-jkii||10|| - . ...-- -- Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siTTimo saMdhi the| apane phaile hue kAnoMse gaja apane sthalako poTa rahe the / bhramara unapara gU~ja rahe the / kavaca pahane hue azva, pavanakI taraha udbhaTa ho rahe the| kampanazIla zubhra dhvajAe~ ghUma rahI thiiN| manakI bhI gatiko choDa denevAle ratha usameM the / vaha senA yama, kubera aura varuNako cakanAcUra karane meM samartha thI / bandIjanoMkA jayaghoSa dUra-dUra taka phaila rahA thaa| AkAzameM devAMganAe~ yaha saba dekhakara khUba santuSTa ho rahI thiiN| jaba dazAnana senA ke sAtha kucha kara rahA thA to mAno pUrNa candra tArAoMke sAtha ghirA huA ho // 110 // [2] dazAnanake taiyAra honepara dUsare yoddhA bhI taiyArI karane lge| usa samaya aisA lagA mAno mahAvinAza Anepara mahAsamudra hI kSubdha ho uThA ho / jambumAlI harSa ke sAtha taiyAra hone lagA / DiMDima, DAmara, umara aura mAlI bhI taiyAra hone lage / dUsare aura mada aura mArIca taiyAra hone lage / indrajIta meghabAhuna aura bhAnukarNa bhI taiyAra hone lage / abhimAnastambha 'jara ' bhI taiyAra hone lagA, paMcamukha, nitamba, svayambhU aura zambhU bhI taiyAra hone lage / uddAma candra aura sUrya bhI taiyAra hone lage / dhUmrAkSa, jayAnana, makara aura maka taiyAra hone lge| isI prakAra zatrusenA meM vIra taiyArI karane lge| aMga, aMgada, gavaya aura gavAkSa jaise dhIra bhI taiyAra hone lage / nala, nIla, virAdhita, kumuda, kunda, jAmbavAn, susena, dadhimukha aura mahendra bhI taiyAra hone lge| tArApati, tAra, taraMga, raMbha, abhimAna ke stambha, saumitra, hanumAn, akroza, durita, santAna, pathika aura rAma sahita bhA maNDala bhI taiyAra hone lge| isa prakAra rAma aura rAvaNa kI senAe~ Apasa meM bhir3a garyo / usa samaya aisA lagatA thA mAno pralayakAla meM donoM samudra ApasameM TakarA gaye hoM // 1-10 / 19 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacarita bhigiyaI ve Si seNaNaI bAu jumnu ghoroN| kuNDAla-kaDaya-masa-NivaDanta-kaNaya-dAro // 1 // haNahaNahaNakAra mhaa-rundu| chaNaThaNakaNantanaguNa-sinya-saddha // 2 // pharapharayaranna-kodaNDa-payaru / tharatharaharanta-NArAya-Niyaha // 3 // khaNakhaNakhaNanta-tikkharaga-khaggu / hilihilihilAta-haya-paJcakam // gulgulugulnt-gmvr-visaalu| huNuhaNu-bhaNagsa-Naravara-vabhAlu // 5 // pupphs-bs-nniggntnt-bhaalu| dhAvanna-phalenA-sava-kapala // 6 // jhalamalamalanta-soNeya-pavAhu / chinanta-calaNa-sunta-bAhu // 7 // Nivaramta-sIsu NAnta-ruNDa / opala muraya-dhaya-utta-daNDa // 8 // sahi sehae~ raNe rnn-bhr-smaadhu| rAhaba-kikara ghara-bAva-hatthu // 9 // ghatA sIhandau santAvANu dhavala-sIha-sandaNe carita / sahu~ mAri abhijiu / / 1 // [4] veSiNa vi soha-sandaNA ve vi sIva-cindhA / veNi vi cAva-karayalA ce vi jaga pasihA // 1 // veNNi vi jasa luba viruddha kucha / veSiNa vi vasujala kula-visuddha // 3 // gheNNi vi suracahu-ANanda-jaNaNa | gheSiNa vi sattatama santu haNaNa // 3 // vepiNa vi raNa-dhura-dhoriya mahamta / veSiNa vi jiNa-sAsaNe mattivanta // 4 // beSiNa vi dujaya jaya-siri-NivAsa / veNi vi paNaI-yaNa-pUriyAsa ||5|| gNi vi Nisiyara-Naravara-varicha / veNNi vi rAivarAvaNaiTTha / / 6 / / vaiNi vi jujjhanti siliimuddehi| NaM giri adharoppara sari-muIhi / / 7 / / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ timii I [ 3 ] donoM senAe~ Apasa meM TakarA gyiiN| donoMmeM bhayaMkara yuddha huA / kuNDala, kaTaka, mukuTa aura soneke sUtra TUTa-TUTakara girane lge| mAro mAro kI bhayaMkara dhvani ho rahI thI / dhanuSa aura pratyakhA kI chana chana dhvani hI rahI thI / dhanuSa-samUha kar3amar3A rahe the| tIroMkA samUha 'ghara ghara' kara rahA thaa| tIkhI taLakAreM khanakhanA rahI thIM! caMcala azva hinahinA rahe the / vizAla gaja garaja rahe the / zreSTha yoddhA "mAro mAro" cillA rahe the / bhayaMkara zava aura zarIra daur3a rahe the| raktakI dhArA uchala rahI thI / paira kaTa rahe the aura hAtha TUTa rahe the| sira gira rahe the / dhar3a nAca rahe the / azva, dhvaja, chatra aura daNDa jhuka cuke the| aise usa yuddha meM, raNabhAra meM samartha, rAvaNakA anucara, hAthameM dhanuSa bANa lekara taiyAra ho gayA / siMhArdha sapheda siMhoM ke rathapara car3ha gayA / santApakArI vaha mArIcake sAtha, yuddha meM jA bhir3A / / 1-10 / / 105 [4] donoM rathoM meM siMha jute hue the| donoMkI dhvajAoMpara siMha ke cihna the| donoMke hAtha meM dhanuSa the| donoM hI vizva vikhyAta the| donoM hI yazake lobhI viruddha aura kruddha the / donoMkA hI vaMza bala aura vizuddha thaa| donoM hI devAMganAoMko Ananda denevAle the| donoM ho sajjanoMmeM uttama aura zatruoMke saMhAraka the| donoM hI mahAna the aura yuddhakA bhAra uThAne meM samartha the| donoM hI jinazAsanameM bhaktirata the| donoM hI ajeya aura vijayalakSmIke Azraya the| donoM hI binatajanoMkI AzA pUrI karane vAle the| donoM hI nizAcara rAjAoM meM zreSTha the, donoM hI kramazaH rAma aura rAvaNake lie iSTa the| donoM hI tIroMse yuddha kara rahe the| ve aise lagate the mAno nadI mukhoMse pahAr3a Apasa meM prahAra kara rahe haiM / bhaya-bhayaMkara santApakArI Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 paumaparita mArizcahIM bhaya-mAMsAvaNeNa / dhaNu chiNNu NaSara santAvaNeNa // 8 // teNa vihA~ cir-pesiy-srehi| saMsAma va parama-jiyosarahiM // 9 // vihi mi raNa sappurise hi pattA Niya-Niya-zava cattAi / NaM miraguNahU~ kalattAI // 10 // [5] ghapteMvi dhaNuSarAI lahI gyaasnniio| pAI kayanta-dAkhao jaga-vizApIo // 5 // NaM pisuNa-maiu dppumdaau| pa asaiu para-para-sampabAu // 2 // NaM kugaiTa maya-mIsAvaNAu / NaM dummahilaDa kalahaNa-maNA // 3 // NaM didita kAla smichraahuuN| kuhiNita dUrmavarakarAra // 4 // gaM dittina ply-divaayraahN| NaM vIciu khaya-syaNAparAha // 5 // tiha laDaDiu bhiDi-bhayaGkarAha~ / dAsarahi-dasANaNa-kikarAha~ // 6 // dimti kareM hiM syaNujalAu / NaM meha-giyam hi vijulAu / / 7 / / muntira saTTansi kemv| gaha-ghaDaNe gaha-pamtI jemva // 8 // gaheM amara-vimANaI lkiyaaii| maya-ghAya-ivaggi-tivichiyAI // 1 // pattA mAricaNa sarahu~ sa-sArahi sa-ghau hau / saraivi haDDaha poTTala gavara kau / / 10 / / pAli rAma-kisa rAbaNa-kikaraNa / sIhaNiyambu kokio pahiya-gasvareNaM // 1 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhimo saMdhi 103 siMhAne mArIcakA dhanuSa chinna-bhinna kara diyaa| mArIcane bhI, apane cirapreSita toroMse siMhArdhakA dhanuSa do TUka kara diyA, usI prakAra, jisa prakAra parama jinezvara saMsArako naSTa kara dete haiM / yuddhameM una donoM vIroMne apane-apane dhanuSa, usI prakAra chor3a diye, jisa prakAra sajjana puruSa apanI nirguna patniyoMko choDa dete haiM // 1-10|| [4] apane uttama dhanuSoM ko chor3akara usane gadA aura vatra le liye| duniyAko vinAza karanevAlI kRtAntakI dAike samAna thaa| vaha sarpase uddhata bhaTakI taraha duSTa buddhi thA / asatI strI kI taraha, para puruSa ( zatru dUsarA AdamI ) se lampaTa svabhAva thA, kumatikI taraha, bhayase DarAvanA thA, duSTa strIko taraha kalaha svabhAva thA / yaha kAla aura zanikI taraha dikhAI diyA, mAno vaha khode varSa kI galIke samAna thA / mAno vaha pralayake sUrya kI dIpti ke samAna thA, mAno pralaya samudrako taraMgakI bhA~ti thaa| bhauhoM se atyanta bhayaMkara rAma aura rAvaNake una anucaroMke hAthoMse rojjvala vaha gadA - bajra aisA soha rahA thA mAno meghoM ke bIca bijalI ho| ve donoM TakarAkara aura alaga ho jAte, mAno mahoMse yaha TakarAkara alaga ho jAte hoN| donoMkI gAoMke AghAvase agni jvALA phUTa paddhatI, jo eka kSaNake lie AkAzameM devavimAnakI zaMkA kara detii| antameM bhArIcane siMhArdhakA ratha, sArathi aura dhvajake sAtha girA diye / vaha aisA cakanAcUra ho gayA ki kevala haDDiyoMkI gaTharI hI nahIM banI // 1- 10 / / [6] rAvaNa ke anucarane jaba rAmake anucarako isa prakAra mAra girAyA, to narazreSTha pathikane siMha nitambakI pukAra mcaayii| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTamacarita 'maru maru jiha maNu saiyA~ vanchahi / siMha raha vAhi vAhi ki accahi // 2 // jaanni-jynnaannnd-jger| kuddha pAya nau sahaya-kerA' | // 3 // ema maNevi sarAsaNi paisiy| asaha va su-purisaNa parisiya // 4 // veNa vi sa hi NivAriSa pntii| gaM ra-tiya AlizA dentI / / 5 / / puNu AyAmeM vi muka mahA-sila / NaM para-NarahoM pAmeM gaya ku-mahila // 6 // sIhaNiyagyahA~ lagga ura-sthaleM / Nivadiu mucchA-viyalu rasAyaleM // 7 // negA kaheM vi nAdiha : pa dhUmadhaDa / / / / kob-huvaasnn-dhgdhgmaanne| pAhaNu jogaNeka-parimANe // 9 // ghattA AmalliDa te ghANa gau nniy-aauuriydd| pahiu ma rahabara cUriyara // // [7] pADi pahiya-Narabare vaNu-vimaroNaM / jaru dahacayaNa-kikaro variu pandaNeNaM // 1 // abhiTu jui jr-nnndnnaah| atrarappA bAhiya-sandaNAhai // 2 // surasundari-NayANandAha~ / viDamaDa-baddha-kiya-kadamahaNAha~ // 3 // sAmiya-pasAya-saya-riNa-maNA / bandiya jaga-aNivAriya-dhagAha ||4|| kaaminni-ghnn-ynn-pricssyaahuuN| jayalacchi-bahubha-avaruNDaNAhU~ // 5 // paripakva bhddpphr-mnyjpnnaahaiN| jayavantaha~ ayasa-visajaNA // 6 // nniy-synn-mgorh-puurnnaahuuN| uggAmiya-konta-ppaharaNAhU~ / / 1 / / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tisahimo saMdhi usane kahA, "mara-mara tU yadi apane manakI cAhatA hai to apanA ratha Age bar3hA, vahIM kyoM baiThA hai tuu|" yaha kaha kara, usane apanA dhanuSa bANa usI prakAra preSita kara diyA, jisa prakAra sajjana puruSa, asatI stroko vApasa kara detA hai / parantu AtI huI bANa-paramparAko usane bhI tIroMse vApasa kara diyA, ThIka usI prakAra, jisa prakAra AliMgana denevAlI parastrIko sajjana dUra kara detA hai| taba usane prayAsapUrvaka eka bar3I caTTAna uThAkara pheMkI, jo usake pAsa usI prakAra gayI jaise asatI strI parapuruSa ke pAsa jAya / vaha caTTAna siMhanitambake vakSasthala meM jAkara lagI / mUrchAse vihvala hokara gira pdd'aa| thor3I dera meM vaha uThakara phira khar3A ho gayA, vaha aisA lagatA thA mAno AkAzameM dhUmaketu hI ho| kocaka chAka karate hue usane eka yojanakA vizAla patthara, pathikako de maaraa| pathika ne apanA gar3hA chor3a diyA / vaha vedanAse tar3apha utthaa| usa AghAta se pathika aura usakA ratha, donoM cakanAcUra ho gaye // 1-19 / / 105 [7] danukA saMhAra karanevAlA narazreSTha pathika jaba mArA gayA to rAmake anucara nandanane rAvaNake anucara jarapara AkamaNa kiyaa| aba jara aura nandanameM yuddha hone lgaa| unhoMne eka dUsare para ratha car3hA diye| donoM sura-sundariyoMke netroMko Ananda denevAle the| donoMne zraddhA-samUhako cakanAcUra kara diyA thaa| unake manameM thA ki abhI hameM svAmIke saikar3oM prasAdoMkA RNa cukAnA hai / cAraNajana unake dhanako manA nahIM kara sakate the| donoM striyoMke saghana stanoMkA mardana karanevAle the| donoMne vijayalakSmIkA AliMgana kiyA thaa| donoMne zatrudalake bhaNDako cUra-cUra kiyA thaa| donoM jayazIla aura ayaza Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita vizAhara-karaNa hi bAvarevi / cala-cala-pavAhiya-sandaNeNa ruhirAruNu dAruNu raNu karavi // 8 // jara kaha vi kilese gandaNeNa // 9 // pattA pIsesahu~ viNivAiva surahu~ Niyamsa hu~ gayaNa ny| konte hi bhindaiSi baccha-pale || 10 // . . [8] paDie jara-NarAhike bhIma-paharaNAhuM / raNu Alaggu ghoru Akosa-sAraNAhUM // 1 // te smy-sm-bhissttc-mishyi| NaM mata mahAgara zrovaDiya // 2 // NaM sIha paropparu jnniy-kli| zaMbharaha-NarAhiva-vAhubali // 3 // NaM AsagIva-tiviTTa pr| _ visuggIva-rAma pavara / / / / NaM inda-paDinda vimuddha-maNa / te ni pahAvA ve vi jaNa // 5 // bhakosa soseM muA saru / NaM jiNavaNa mavagAhA / / 6 / / mauddhageM lAgu naha) saarnnhaaN| kumbhe parasu vAraNahI / / 7 / / teNa vi parivaraSa-strayakaraNa / / syaNAsaba-NandaNa-kikaraNa // 8 // dupAra-pahari-osAraNe / dhazu bhAyAmappiNu sAranaiNa // 9 // pattA AkosahA~ pariSaddhiya-kalayala-muhala / sayabasutra khuDiu khuruppa sira-kamalu // 30 // 8. [2] jaM Akosu pArilo jy-sirii-nnivaaso| rahu durieNa vAhio suba-garAdivAsI // 1 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sisaTimo saMdhi 107 ko dhonevAle the / ve apane janoMkI kAmanA pUrI karanevAle the / donoMne koNTa ana bAhara nikAla liye / donoMne yuddha meM vidyAgharoMke asroMkA upayoga kiyaa| donoM raktaraMjita bhayaMkara yuddha karate rhe| Akhira naMdanane apanA caMcala ratha, capalatAse jarakI ora haaNkaa| bar3I kaThinAIse, AkAzameM devatAoMke dekhate-dekhate nandanane bhAlose vakSaHsthala para coTakara jarako mAra DAlA !?-10|| . [8] jaba jara, isa prakAra yuddha meM kAma A cukA to akroza aura sAraNa apane bhayaMkara arakha lekara' ghora yuddha kara lii| rAma aura rAvaNake donoM anucara yuddha karane lge| mAno do matavAle hAvI hI A lar3e ho / mAno siMha hI ApasameM yuddhakor3A kara rahe hoM / mAno rAjA bharata aura bAhubali ho / mAno sudhIra aura triviSTa hoM / mAno kapaTa sugrIva aura mahAna rAma ho| mAno vizuddha mana indra aura pratIndra hoN| parantu ve donoM yoddhA bhI dharAzAyI ho gye| itane meM akrozane roSa meM Akara apanA tIra isa prakAra chor3A mAno jina bhagavAnane saMsArakA bhayaMkara Dara chor3a diyA ho|" vaha tIra jAkara sAraNake mukuTa ke apabhAgameM lagA, mAno mahAgajake sirameM aMkuza jA lagA ho| taSa, ratnAzraya aura nandana ke anucara, zatru pakSake saMhAraka, dubIra zatruoMkA pratirodha karanevAle sAraNane bhI apanA dhanupa car3hA liyaa| usane akrozake bahuta bar3a-bar3a karanevAle sira kamalako khurapIse kamalakI bhA~ti kATa DAlA / / 1-10 // [9] isa prakAra jayazrIkA nivAsa akroza yuddhameM bhArA gyaa| usake bAda duritane narAdhirAja sutakI ora apanA ratha Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 paumariDa te bhidiya paropparu AhayaNe / gara-hagaDa-hA-virA -pheN| iya-haya-maya-taTa-Na?-gamaNe / paDa-paTaha-bhes-igammora-sareM / annuhr-ttkaar-phaar-bhir|| sahi teha Aha usthariya / . rahu rahahA~ devi durieNa sutt| seNa vi khagarga balaNehi hau / dugdho-zrada gilloSTa-ghaNeM // 2 // sandANiya-magga-tAsiraheM // 3 // daNa-vinda vandi-bahu-bidavaNe // 3 // tilagga-svagga-uggiNNA-kareM // 5 // suravara-sundari-maGgala-gahireM // 5 // duppeSTha acchi-macchara-mariya // 7 // savajiTa asi-parehi luTa ||8|| Na sandhi-si paya-cheu kiTa ||5|| ghasA bishbaabintu dumbANa Niya-rahavare oNalliyaTa / taha jiha majevi ghalliyara / / ion [.. duriyAhi palodhie ve vi saannuraayaa| rAvaNa-rAma-mitra badAma-pagdha-nAyA // 3 / / ve vi vista kuddha baddhAusa / beSiNa vi uratharanti jiha paaus||2|| AmeDanti paroppara bhsthii| dura-daNu- NilaNa-samatthaI / / 3 / ku-kalatA i cddddul-shaavii| kAmiNi -gaha aba caarnn-bhaav|| dujaNa-muha iva vindhaNa siilreN| visa-haka iva mucchAva ga-kIla / / 5 / / sAiDa Naha-yaslu phrnn-jaaleN| NaM bhavuhata moha-samAle // bhAyAmabi mukh-phlih-eddaa| saru baggeja visabiu bischa Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiladvimo saMdhi 109 Age bar3hAyA aura ve donoM yuddhameM jA bhir3e, usa yuddhameM, jisameM saghana gajaghaTA loTa-poTa ho rahI thii| jisameM patha, dhar3oM aura haDDiyoM se biche par3e the| ratha tar3a-tar3a karake TUTa rahe the / azva Ahata the / irase unakI gati avaruddha thI / dAnava samUha vidIrNa ho rahA thaa| paTa-paTa aura bherIkI gambhIra dhvani gU~ja rahI thii| tIkhI painI talavAreM unake hAthoMmeM thIM / dhanurdhAriyoMkI TaMkAra aura AsphAlana se kAna bahire ho rahe the, surasundariyA~ maMgala kAmanA kara rahI thiiN| usa yuddhameM durita jA kUdA, vaha atyanta durdarzanIya thA / usakI A~kheM matsarase bharI huI thIM / duritane sutake rathase ratha bhir3A diyaa| aura usake samUce zarIra para darale bAdhA phuNcaayaa| usane bhI duritake pairoM para coTa kara isa prakAra Ahata kara diyA, mAno sandhike lie do padako alaga-alaga kara diyA ho / rAjA durita, apane hI zreSTha rathameM jhuka gayA / ThIka usI prakAra, jisa prakAra durSAtase per3a naSTa hokara gira jAtA hai // 1-10 // J [10] rAjA duritake dharAzAyI hone para, rAma aura rAvaNake dUsare do aura anucara vyAghrarAja aura uddAma premake sAtha jA bhidd'e| ve donoM kruddha hokara eka-dUsareke viruddha ho utthe| donoM hI pAvasakI taraha uchala rahe the| ApasameM eka dUsare para a pheMka rahe the| donoM durddhara dAnavoMkA saMhAra karane meM samartha the / khoTo strI samAna, donoMke svabhAva caMcala the| striyoMke nakhoMkI bhA~ti unakA svabhAva cIranekA ho rahA thA / durjana ke mukha kI bhA~ti, ve vedhanazIla the| vipaphalakI bhA~ti ve logoM ko behoza banA dete the / abake jAlase AkAza tala chA gayA / mAno mohAndhakArase ajJAna bhara gayA ho| hAthase apane lambe dhanuSako car3hAkara, vyAmane Agneya tIra chor3a diyaa| taba uddAma Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita vAruNu uddAmeM Ameliu / aNu unAmeM mucha mahIharu / vAprayu vigyareNa pahiu ||8|| jAgara-bukarantu sapa andaru / / 9 / / ghattA saM vidhaiMga mumumUra vi vigyu karepizu smr-muheN| jIviDa khuchu kayanta-muheM / / 10 / / [11] jaMdAriya mahAhave vAvarata sigve / haya-santAva-pahiya-bhAkosa-duriya-vigce / / 1 / / taM ebarar3a dukkhu pekveSpiNu / raghi asthamiu NAI asheppigu|12|| ahavAi Naha-pAyavahA~ ghisaalhoN| sayala-diyantara-dIhara-DAlaho // 3 // jbdis-rlokir-upsaahhaaN| samjhA-pallava giyara-sapAhahA~ ||1 // bahuvaca (1)-m-es-smchaathhiiN| gaha-gAyana-kusuma-saGkAyahA~ // 5 // pasariya andhapAra-mamA ulhoN| tahA~ bhAyAsa-dumahoM vara-viDalahauM / / / / Nisi-gArie~ svAvi js-laa| ravi-phalu giliMDa NA niym|| vahala-tamAla agu andhaarit| vihi mi vala jujha giyArita // 8|| ve vi vasaI vaannisuniy-gthaiN| Niya-Niya-AvAsahI pasthitahai / / 5 / / pattA rAvaga ghare jaya-tUra, apamAliyAI / rAina-va muhA pAI masi-mailiyaI / / 10 / / paNiya ko vi vIsa ki dummaNo si deva / jisiyara-hariNa-jUheM pahalarabhi lohu jema' // 1 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 tisaTimo saMdhi ne vAruNa tIra maaraa| isapara vyAghrane 'vAyavya tIra se prahAra kiyA / tava uddAmane mahIdhara nIra chor3A, usameM saikar3oM guphAe~ thIM, aura bandara AvAjeM kara rahe the| antameM vyAghane, yuddhameM vighna utpanna kara uddAmako masala diyA aura jIte jI use kRtAntakai mukhameM DAla diyA // 1-10 // [12] isa prakAra mahAyuddhameM lar3ate hue sabhI mAre gaye / santApa pathika akroza durita aura vyAghra sabhI Ahata ho cuke the| sUrya itanA bar3A duHkha nahIM dekha sakA, isIlie mAno vaha DUba gayA / athavA lagatA thA ki AkAza rUpI vRkSameM, sUrya rUpI sundara phala laga gayA hai / dizAoMko zAkhAoMse yaha vRkSa zobhita ho rahA thaa| saMdhyAke lAla-lAla pattoMse vaha yukta thaa| bahuvidha meva, usake pattoMkI chAyAphe samAna lagate the / praha aura namana usake phUlokA samUha the| bhramara kulakI bhA~ti, usapara dhIre-dhIre andhakAra phailatA jA rahA thA / vaha AkAza rUpI vRza bahuta bar3A thaa| parantu yazakI lobhina nizA rUpI nArIne usake mUrya rUpI phalako nigala liyA / dhane andhakArane saMsArako laika liyA, mAno usane donoM senAoMke yuddha ko roka diyaa| donoM hI senAoMke zarIra DhIle par3a gaye, aura ve apane-apane AvAsako lauTa AyIM / rAvaNake AvAsa para vijaya tUrya baja rahe the, jaba ki rAghavakI senAke mukha aise laga rahe the mAno unapara kisIne syAhI pota dI ho // 1-10|| [12] kisI eka vIrane jAkara rAmase pUchA, "he deva, Apa junmana kyoM haiN| maiM zatraoMke mRga-samUhameM siMhakI taraha jA ghumuuNgaa| eka aura dUsarA mahAna yoddhA zatrusenAkI nindA kara Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita ko vi mahAvalu para-balu Nindaha / ko vi maNA 'mahukala imdA // 2 // ko vi maga 'mahu toyavAhaNu' ko vi bhaNaha 'sa-muu mA sAraNa|3|| ko ni maNai 'gau pai~ jayakArami | jAma Na kumbhayapaNu raNe mArami' / / ko vi magai 'hau~ maya-mArihu~ / bhiDAma rAhu jiha padAHbahu~ / / 1 / / ko vi bhaNai 'mahu marai mahoaru / chuhami kayanta-SayaNe bajodhara' / / 6 / / ko vi bhaNei 'karami ta pesnnu| pesami mambumAli jama-sAsaNu' / / 7 / / ko vi maNai 'haya-ya-raha-vANu / machu AvamAu rASaNa-sAhaNu' / / / sAmba vihANu mANu gaheM ugmau / syamiha tapau gambhu gaM Niggau ||5|| pattA jagu sapAyaha siggh-gi| pAi~ saiMbhuka pAzivA // 10 // sampAila [64, causahimo saMdhi] daNu-dAraNa-paharaNa-hasthaI raNa rasa-romana-visahai~ jysiri-ghnn-smsthii| valara ve vi asmithaI / / [ bhanmiI ve vi s-dhaahnnaaii| giha tA temva il-shaaii| ] vAparaNa-payA va sAhagAI // 1 // jiha tAre vema ripa-viggahAI / / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i | rahA thaa| koI bokhA, "merI kala indrajIta se bhir3anta hogI / " koI kahatA, "merI meghavAhanase hogI / " koI kahatA- "merI suta aura sAraNase hogI / " koI kaha rahA thA, "jaba taka maiM yuddhameM kuMbhakarNakA kAma tamAma nahIM kara letA. tabataka ApakI jaya nahIM bolU~gA" / koI kahatA, "maiM mana aura mArIcase ldd'gaa| koI kahatA, "maiM rAhuke samAna sUrya aura candrase yuddha karU~gA" | koI kahatA, "mahodarakI mauta mere hAthoM hogI, " koI kahatA, "maiM darako yasake mukha meM pheMka dUMgA / " koI kahatA, "maiM tumhArI AjJA mAnU~gA aura jamyU mAlIko yamake zAsana meM bhejakara rhuuNgaa|" koI kahatA, "maiM azva, gaja aura ratha bAhanavAlI rAvapNakI senAse jAkara bhir3agA / " isI bIca AkAza meM savere sUryodaya ho gayA, mAno nizAnArIkA garma hI prakaTa ho gayA ho| zIghragAmI sUryane mAno saMsArako parikramA kara apane hAthoMse apanA Adhipatya saMpAdita kiyA #112-2211 causaThavIM saMdhi vijaya lakSmIko prahaNa karane meM samartha, ve donoM senAe~ Apasa meM TakarA gyiiN| donoMke pAsa nizAcaroMkA vinAza karanevAle astra the| donoM hI yuddhocita utsAha se romacita thIM / [1] apane-apane vAhanoMke sAtha, ve senAe~ aise bhir3a gayIM, mAno vyAkaraNake sAdhyamAna pada hI Apasa meM bhir3a gaye hoM / jaise vyAkaraNake sAdhyamAna poMmeM ka kha ga Adi vyaJjanakA 8 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 paThamacariMTa jiha tAI ma sndhiy-sraaii| biha tAI tema paJcaya karAI / / 3 / / siMha tAI roma upsggiraaeN| jiha sAhU~ temba jasa maggirAI // 4 jiha tAI sema pr-loppiraa| vahu-eka-du-vayaNa-pajampirA // 1 // miha sAI temva bharapugna laaii| pariyANiyansayala-balAbalA // 6 // jiha sAI senca nnaasaayraa| jiha tAI sema baha-mAsirAI // aNNaNNa-sara-vigaNAsirAI / / ghattA jiha tAI tema mAyariyara vAi-gidhAya? pariyA~ / dohara-samAsa-ahiyaraNAI balagAI vAparaNa. / / 9 / / [ 1] mahi teharaNe svgiiyraam| se milie mnndd-kovnnith| sabUlu valiu bamomAsu // 1|| sura-samara-pavara-vara ghara-samasya / / 1 / / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caTThiyo saMvi saMgraha hotA hai, usI prakAra senAoMke pAsa lAkUla Adi astra the| jaise vyAkaraNa kiyA aura padaccheda Adi hote haiM, usI prakAra senAoM meM yuddha ho rahA thA, jaise vyAkaraNameM saMdhi aura svara hote haiM, usI prakAra senA meM svarasaMdhAna ho rahA thA, jaise vyAkaraNa meM pratyaya vidhAna hotA hai, usI prakAra una senAoM meM yuddhAnuSThAna ho rahA thaa| jaise vyAkaraNameM, pra, parA Adi upasarga hote haiM, usI prakAra senAoMmeM ghora bAdhAe~ A rahI thiiN| jaise vyAkaraNa meM jaz Adi pratyaya hote haiM, usI prakAra donoM senAoM meM 'yA' ( ja ) kI cAha thii| jisa prakAra vyAkaraNa meM, pada-pada para lopa hotA hai, usI prakAra senAoM meM zatrulopakI hor3a macI huI thii| jaise vyAkaraNameM eka, do, bahuvacana hotA hai, vaise hI una senAoM meM bahuta-sI dhvaniyA~ ho rahI thiiN| jisa prakAra vyAkaraNa arthase ujjvala hotA hai, usI prakAra senAe~ zastroMse ujjvala thIM, aura eka-dUsareke vala-abalako jAnatI thiiN| jisaprakAra vyAkaraNameM 'nyAsa' kI vyavasthA hotI hai usI prakAra senAmeM bhI thii| jisa prakAra vyAkaraNa meM bahuta-sI bhASAoMkA astitva hai, usI prakAra senAoM meM taraha-taraha kI bhASAe~ bolI jA rahI thiiN| jaise vyAkaraNameM dIrgha samAsa adhikaraNa meM zabdoMkA nAza hotA hai, vaise hI senAoM meM vinAza lIlA macI huI thii| una senAoMkA lagabhaga, vyAkaraNake samAna AcaraNa thA, donoMke caritameM nipAta thA, vyAkaraNameM Adi nipAta hai, senAmeM yoddhA antameM dharAzAyI ho rahe the // 1-6 // [2] nizAcarIkI usa bhayaMkara lar3AI meM rAmarUpI siMha bodarake nikaTa pahu~cA / pracaMDa dhanuSa hAthameM lekara ve Apasa meM lar3ane lge| ve donoM hI devatAoMke bhArI yuddhakA bhAra uThAnemeM tatpara the| donoM hI paira Age bar3hAkara pIche nahIM chUTate the / 115 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumariDa pau bagAe~ denti pakSAsati / paharanti ga pahANu pIsaranti / / 3 / / darisamti marAphara NeSa puSTi / jIviu sivilanti Na cAva mutttti|| mechanti vAga Na munti dhiiru| parihau raksvasti gaNiya srokaa| chaggA gArAu | leM kala / baru vA vamaNu ma hoi baGgu // 6 // guzu chimAA sImaga duggivaar| dhavapar3a ga himANa purispaaru|| bhossunnnn-surkrm-pusbis| ratu majai bhajai gau maraSTu // 1 // ghantA pavidhakaraNa-pakSa-paDiphUlahu~ vihi ko garuArau jidda bajI bhara-sakhulahu~ / para vijiNa Na jimar3a // 9 // [3] esa vi miuSTi-magura-vayaNa / te bAhubalimda-sohandamaNa // 1 // abhiSTa ve vi vadAmarisa / girimalaya-sughala saha-sarisa // 2 // haridamaNe 'paharu pahara' maNa ci ! sire moggara-vANaM AhameM ci // 3 // mahi-maNDalaM pAjiDa vaahuvti| sosaNa va pariSadanta-kali // // puNu dheyaNa laheM vi bhayAreNa / bhAra? rAhadha-bihAreNa // 5 // parivAraja bhAhau moggrnn| vastha gaM indIvareNa RAH Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carasahimo saMdhi 110 prahAra karate the, apanA astra nahIM bhUlate the | ve apane ahaMkArakA pradarzana karate the, pITha nahIM dikhAte the| unake prANa bhale hI zithila ho uThate, parantu dhanuSakI muTThI DholI kabhI nahIM par3atI thii| ve tIra chor3ate the, apanA dhIraja unhoMne kabhI nahIM chodd'aa| ve parAbhayako bacA rahe the. apane bhArI-bhAlI janmeM jarA bhI cintA nahIM thii| ve tIrase Ahata honeke lie prastuta the, parantu apane kulako kalaMka nahIM lagane denA cAhate the| unake tIra jarUra mur3a jAte the parantu unhoMne apanA mukha kabhI nahIM modd'aa| unake dhanuSakI chorI zrINa ho jAtI thI, parantu unakA dunivAra sira kabhI nahIM jhukA / unakI patAkAe~ avazya gira jAtI thI, parantu unakA hRdaya aura puruSArtha kabhI nahIM giraa| khimna azvoMse jutA ratha bhale hI naSTa ho jAye, para usameM baiThe hue yoddhAkA mAna kabhI naSTa nahIM ho sakA / zatrupakSake lie atyanta kaThina bamodara aura rAmameM sumula saMgrAma ho rahA thaa| vidhAtA, donoM meM se kise gaurava detA hai, kahanA kaThina thaa| janameM se eka bhI na to svayaM jIta rahA thA, aura na dUsareko harA pA rahA thA // 12 // [] idhara bhI, bhauMhoMse bhayaMkara mukha mahAbAhu aura siMhadamanakI ApasameM bhir3anta ho gyii| donoM hI, eka-dUsareke prati kAdha se abhibhUta the| donoM malaya aura suvela parvatake samAna dikhAI de rahe the / siMhadamanane 'mArA-mAro' kahakara mahAvAhuke sirameM mudgara de maaraa| yaha dharatIpara gira pdd'aa| phira kyA thA, zatrusenAmeM khalabalI maca gyii| usI antarameM rAma kA anucara mahAbAhu hozameM A gyaa| vaha krodhase tamasamA rahA thaa| usane bhI mudgarase hI usake vakSapara isa taraha coTa kI mAno nIlakamalase coTa kI ho| ThIka isI samaya, Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 hi teha kA samAvaDiya / ra parisainti mamanti kie / pasara maDha vijaya sayambhu ve vi miTTiya // 10 // cala cala minjula -pula siMha // 8 // ghattA AyAmai vi rAvaNa- miNa jaTTiyAe~ vijau viNibhiNNau~ vala ki jaM sAM hau / 'kahi~ gacchahi acchami nAma ha sohu jama ghAiDa kaleNa / taM. vaya surNe vi kira oNca / yi kula-ha-AiraNa / pani gAe~ usu chiNNau // 9 // [ / khaviyAri-vIra-soha saM jeM // 1 // ] khm||2|| varNe vijaya sambhu ci hiu jaM amiTTa paropyaru yula iaGga / NaM rAvaNindra viSphuriya-tuNDa / ethantaraM suravarahu mi asaku / rAyaNa taM jantu jAi / svavicAri NicoM vacchaya laggu teNa vi pavivasoM cakSu mukku / lie khuDiu marATheM jema kamastu / NaM nhanthi braddaNDa-suNDa // 3 // soI maMtri // 4 // asthaini dinayara viSu NAi~ ||5|| jiha NaliNi-pattu siha sahi ji maggu // 6 // sohahIM NaM jamakara bukku // 7 // NaM indindika ruNTanta-muhalu ||8|| / siru gayau kabandhu jai bhaNdara niya sAmiha peNu saraha / ghattA suha mada-dor3a chaNDa | viuNa NaM bhaDu para ||9|| [ 5 ] dhAvija vivAditaM raNeM ajaDa // 1 // / rahu bAhe pAheM svayammuha || 2 || sidda paharU paharU yi suva-baLeNa // 3 // vihi rAjAvata bhammida // 4 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDasAhemA saMdhi 18 vijaya aura svayaMbhU, ye donoM subhaTa ApasameM yuddha karane lge| yuddha-bhUmimeM ve aise ghUma rahe the, mAno caMcala bijaliyoMkA samUha ho / AkhirakAra, apane kulake sUrya, rAvaNake anucara svayambhUne lAThIse vijayako Ahata kara diyA, vAha aise gira par3A mAno usakI pUMcha kaTa gayI ho // 1-9 // [4] jaba isa prakAra vijaya aura svayambhU bhI mAre gaye to jo khapitAri aura bIra saMkAha the, ve bhI romAMcita hokara jA bhir3e / mAno kharadUSaNa aura nArAyaNa yuddha meM bhir3a gaye hoN| mAno mahodara rAvaNa aura indra lar3a rahe hoM, mAno sUMDa uThAye hue do matavAle hAthI ho / isI bIcameM suravaroMke lie azakya, saMkoDne pahale apanA cakra chodd'aa| vaha gaganAMganameM jalatA huA jA rahA zAjale astAcala para sUrya-rasa ho| bahanaka khapitAri rAjA ke vakSameM jAkara lgaa| vaha kamalinI patrakI taraha vahIMkA vahIM naSTa ho gyaa| taba usane bhI zatrupakSa para apanA jayakaraNa zastra pheMkA, vaha saMkoDke pAsa phuNcaa| usase usakA sira usI prakAra kaTa gayA jisa prakAra haMsa jisameM bhaure gunagunA rahe haiM, aise nIla kamalako kATa detA hai| usakA sira kaTa gayA aura dhar3a aba bhI ghUma rahA thA, parantu usake mukhase vIratA bhare vAkya nikala rahe the| vaha apane svAmIkI AjJAkA pAlana kara rahA thA, girakara bhI vaha becArA yoddhA prahAra kara rahA thA / / 1-6 // [5] rAmakA anucara saMkoha jaba isa prakAra mArA gayA, taba yuddha meM ajeya vitApI daudd'aa| usane kahA, "jaba taka maiM yahA~ hU~, tabataka tuma kahA~ jA sakate ho, apanA ratha sAmane bar3hAo, tumane saMkohako jisa prakAra chalase mAra DAlA, usI prakAra lo aba mujhapara AkramaNa karo-apane yAhubalase / " yaha vacana Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramaparita te vihi-vitAghi mATu mgaa| utthariya sa-macchA ve vijaNA // 5|| gaM pachaya-kA pachayambuharA / biha ne tiha sara-dhArA-caparA // 6 // jiha se tiha pricklip-annu| biha se siddha vijujja liya-taNu / / jidda te viha miim-nninnaam-kraa| miha te tiha sUra-izAya-harA // 8 // pattA vihi-rApaM amarisa-kundaraNa ahipaba-jayasiri-lukhue~Na | pArita vitAvi NAreNa giri jiha kya-NihAeNNa ||9|| - [6] jaM haja vitAvi taM kiDa khedd| kovaggi-palitu visAkartaDa // 1 // bihi-rAyahA~ miDa Na bhivai jAma / hakAriu sambhu-NiveNa tAmba // 2 // te the vi paropparu amidanti / giri sa-parakama zroSaranti 3 // eldhantareM sammu Na kiu khet| u sattie~ miSNu visAseTha // 4 // opakSiA mahiyale vigy-paashu| Niya-sAhaNu peko vilomANu // 5 // suragIu padhAiu vipphurantu / laivalahA~ palahA~' samu usthrstu||6|| gaM Nisiyara saMgahoM maiyavaTu / NaM kesari miga-jUhahA~ visaSTu / / / NaM tihuyaNa-cAkahA~ kAla-daNDa / NaM jalAra-bindahIM pazya-caNDa / / / pattA vijAhara-basa-paIyahA~ bhiDamANahA~ suggiivhaaN| ghiu ansara vAhiya-sandaNu tAma pahalaNa-jandaza // 5 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauTimA maMtri sunakara vidhirAja yuddhameM kUda pdd'aa| donoMkI muThabher3a hone lgii| vidhi aura vitApI donoM hI kruddhamanA the| donoM hI yuddhaprAMgaNa meM aise uchala par3e mAno pralayakAlake megha hoN| jaise meghoM meM jalakI dhArA hotA hai, vaise hI inake pAsa tAroMkI yANAvali thI / jaise meghoM meM indradhanuSa hotA hai, vaise hI inhoMne bhI apanA indradhanuSa tAna rakhA thA / meghoM ke samAna, ve donoM bhI bijalIke samAna camaka rahe the| meghoMke samAna, unakI dhvani sAndra thii| meghoMkI hI bhA~ti, ve sUryaka tejako Thagane meM samartha the| donoM nayI-nayI vijayoMke lonI meM vidhikalane sAibara bhara kara vitApIko mAra girAyA, usI prakAra jisa prakAra vanake AyAtase pahAr3a TUTa giratA hai / / 1-9 // [] vitApIke isa prakAra Aita hone para vizAlatejane jarA bhI dera nahIM kii| vaha krodhase bhar3aka utthaa| vaha vidhirAja se bhir3ane vAlA hI thA ki zambhurAjane use llkaaraa| phalataH ve donoM ApasameM bhir3a gye| usa samaya lagA ki pahAr3a hI parAkrama pUrvaka ApasameM bhir3a gaye hoN| isI antarAlameM zambhurAjane jarA bhI dera nahIM kii| usane zaktisa vizAlatejako chAtImeM ghAyala kara diyA / vaha prANahIna hokara dharatI para gira par3A / jaba suprIvane dekhA ki usakI senA dharAzAyI hotI calI jA rahI hai to vaha tamatamAkara maidAnameM nikala AyA, "mur3o-muDo" kI dhvanike sAtha vaha aisA uchalA, mAno nizAcaroMkA vinAza A gayA ho, mAno mRgaka jhuNDoMmeM siMha ho, mAno tribhuvana cakra meM kAladaNDa ho, mAno jaladhara samUhameM pralayapavana ho / jaba vidyAdharavaMzakA pradIpa sugrIva saMgrAmameM bhir3a gayA to pavanasuta hanumAna bhI apanA ratha hA~ka kara, donoMke bIca meM A gayA // 1-2|| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 paumarika haNubanse buzvai 'mAma mAma / nuhUM acchahi jahiM somisi-rAma // 1 // hara eSu bahucami nnisiNgrhuN| jiha garuDu basesahu~ visaharAhu~ // 2 / / jiha dhUmakaDa jagaM vraahuN| payAla jiha jara-taruvarAhu~ // 3 // jiha palaya pahaaNu jAlaharA / sura-kRlisa-pAdu jiha girivarA? // 1 // balu paM vaNu mami rasamasantu / vaMmujjala-mUla-tarukSaNamsu // 5 // ramaNIyara-taruvara Nihalantu / bhuva-daNDa-khaNDa-zAlAhaNantu // 6 // sulaliya-karayala pachaya lulantu / gAyali-kusuma samucchalantu // 7 // dhaya-chatta pasara mikkhirantu / gavara-sira-phala-sahasaI khuzamtu // 8 // pattA gaLaga jaminamaNa-Nandaza sakapana sa-gau sa-sandaNu / para-valeM paisaraha mAncala viloM jema dAvANalu / / 5 / / [8] paDhama-bhiDante seNa vAhaNA / yavareNa NavarAhanI ho| rahAvareNa khaya-sUraho rho| NavareNa vayaNuThamaDo bhyo| kazyaleNa su-bhayaGkarI kro| dAruNaM karya eva sa / suhaGa-suhara sandANavantayaM / vAsueSa-vala- palavAiNA // gayavareNa yo bhAgamao gI ||2 // ayaNa jasa lukho dhabhI // 3 // para-siraMga era-saMsiraM siraM // 4 // maba-kameNa sa-parakamo kamo // 5 // haD-ruNDa-vicyA-sAyaM // 6 / / ghora-mAri-sampANavantayaM / / 7 / / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ himo saMdhi 123 [7] hanumAna ne kahA, "he AdaraNIya, Apa vahIM rahie jahA~ lakSmaNa aura rAma hai| maiM usake hI nizAnoMke lie kAphI huuN| ThIka usI prakAra jisa prakAra samasta sarpakuLake lie garur3a kAphI hotA hai, narazreSTha ke lie dhUmaketu, purAne vRkSoMke lie pralayakI Aga, bar3e-bar3e pahAr3oMke lie indrakA va hotA hai / maiM senAko nandanavana kI taraha rauMda DAlU~gA / ujvala vaMzako per3oMkI jar3oMkI taraha ukhAr3a dU~gA / nizAcara rUpI vRkSoM ko naSTa kara dU~gA / bhujadaNDa rUpI pracaNDa DAloMko Aita kara dU~gA / sundara hatheliyoM rUpI pattoMko noMca DAlUMgA / sundara sumanoMkI bhA~ti sundara nAkhUnoM ko udAla dU~gA / dhvajapatrarUpI pattoMko bakhera dU~gA / zreSTha manuSyoMke phaloMko tor3a-phor3a dU~gA / garjanA ke anantara aMjanAputra mahAbalI hanumAn kavaca azva aura ratha ke sAtha zatrusenAmeM ghusa gayA, vaise hI jaise mahAgaja vindhyAcala meM ghusa jAya // 11- 6|| [4] rAmake pakSapAtI hanumAnne apanI pahalI bhir3antameM azvase dUsare azcako Ahata kara diyA | gajavarase Agata hAthIko calatA kiyaa| rathabarase pralayasUrya ke rathako naSTa kara diyaa| dhvajapaTase yasake lobhI dhvajako naSTa kara diyA | naravarase vacanoddhata yoddhAkA kAma tamAma kara diyA / zatrusira se zatrukI prazaMsA karanevAle sirako samApta kara diyaa| karatalase bhayaMkara mahAna hAthako kATa bAlA / yAMjAke pairase kisI parAkramI pairako parisamApta kara diyaa| isa prakAra hanumAnane yuddhako ekadama bhayaMkara banA diyA | vaha haDDiyoM aura dhar3oMke DheroMse bharA huA thA / subhaToM, gajaghaTAoM aura rathoM evaM azvoMkA vaha anta kara Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 prathamacariva zimi hUM va amiSa sUrya || || kANaNaM va oNala-vaccha // 5 // sIra jalahi-sakalaM madhiyaM // 30 // jastha vastha azthamiya-sUrayaM / chiNNa bAhu-giribhaSNa vayaM / Nirasi pANi NIvikramaM thiyaM / yattA AlagAu jahaNunahI sammuhu vajjiya-saGkaTa buddha ekka ma malau jiyaya- vaMsu / taM NisurNetri uSaSaNa mahaNe 'tu kavaNu gahaNu maha~ dujae kiM paNa subhava khaDa bajAuhAsu / aklahoM kayantu paTTaNahA~ keLa | ( * j 'kiM kAparehiM sa mini junsu 11911 thante ko phiDa patraNa-pusu / balu valu sAmaraNa dehi rAj / tuhaM rAmahIM hau~ rAmaNahI dAsu maha~ mueN mallu ko aSNu tujjhu // 2 // jiha tuhu~ hi hada mi mahi-pagAsu // 3 // / jasu rucca jaya-siri hou tAsu // 4 // doSita paNaJjayam ||5| hanuvanta kayanteM kuddha || 6 || ujjANa maJju kikaraviNAsu // 7 // hA~sI jo pIva asaNaM // 8 // lIkaeN jimba timya bhaggara / eku mAli para thakka || 16 // ghattA bahu bAhi vAhi samuha OM pA~ ghANa ji mArami paharu paharu lAi Auchu / pahilaya seNa Na parami 69 // I Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghausaTrimo saMdhi 125 de rahA thaa| usakI capeTa atyanta ghAtaka aura mAraka thI / jahA~ hotA vahA~ sUryAsta ho jAtA, nizAnabhakI bhAMti vaha sUryAsta kara detA thaa| yoddhAoMke va Ahata the aura hAtha kaTe hue / ve aise laga rahe the, mAno AhanavRkSoMkA koI upavana ho| salavAra, hAtha aura parAkrama se zunya samUcI senA aisI jAna par3hatI thI, mAno kSIrasamudrakA pAnI matha diyA gayA ho| jo senA hanumAnase Akara lar3I, usane use khela-khela meM samApta kara diyaa| phira usake sammukha mAli nizaMka hokara khar3A ho gayA / / 2-11 // __ [1] sAmane DaTakara usane hanumAnako lalakArA, "kyA kAyaroMke sAtha yuddha karanA ucita hai / muDo mur3o hanumAn , mujhe yuddha do | mujhe chor3akara, aura kauna tumhArA pratidvandvI ho sakatA hai| tuma rAmake anucara ho, aura maiM gaSaNakA / jaise tuma isa dharatIke prakAza ho, usI prakAra maiM bhii| eka tuma ho aura paka maiM, jinhoMne apanA kulTa kalaMkita nahIM hone diyA / rahA prazna vijylkssmiikaa| vaha jise pasanda kare usakI ho jAya / " gaha sunakara nandanavanako ujAr3aneyAle hanumAnane mAliko phaTakArate hue kahA, "hanumAna-jaise ajeyakRtAnta ke kuddha hone para, tumheM pakar3ane meM kyA rakhA hai| kyA banAyudhakA beTA nahIM mArA gayA, kyA udyAna nahIM ujar3A, aura kyA anucaroMkA vinAza nahIM huaa| maiM vahI hanumAm phirase AyA hU~, jo kumAra akSayake lie kRtAnta hai aura nagarake lie ketu / jarA apanA ratha sAmane bar3hAie, aura astra lekara prahAra kIjie, maiM tumheM pahale AghAtameM samApta kara dUMgA, isalie khuda prahAra nahIM karanA cAhatA" ||1-yaa Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 paDamacarita [10] saM Nisupi mAli misits | sara-jAsa A RS 10 NaM suaNu bhaNe hi buaannehi| pAuse diNayaha zava-ghaNehiM // 2 // haNuveNa pi sara bhaTTa-raga muk| pasaramta haNanta diyanta luka / / 3 / / AyAse manti Na dhrnni-dhii| ga dhayarge Na rahabara haya-pagI | aggale pachA bh-prippmaann| jaba jaja vihitA sajivANa ausariu mAli nnidhisntrNnn| bahu diNNu tAmpa boareNa // 6 // hakAriu ahimahu pvnn-jaau| 'kahi jAhi pAva khya-kAlabhAu // 7 // paDaMga ji nuja mara jaau| je bhanna bhinnai mAli-rAu // 1 // yattA hau~ vajoyaru bhava-mANu nahu~ pavaNajapa-NandaNu / ammita ke vi bhaya-mAsura raNu paMkvantu surAsura' // 9 // [1} te vigigA vi galagamanta emb| mukhamamata-gainda amba / / 3 / / abhiSTa mahAhaveM atula-malcha / parivArapa-pakraya-NikAnta-sancha / / 2 / / ahimANa-aNu-bhaI sund-vNs| sAma-sarahiM laD-ppasaMsa // 3 // to jara smaarnn-gaandnnenn| para-sUra-samappAha-sandaNega / vihi sara hi sarAsaNu chipaNu sAsu / gaM hiyana chudhiu vaboyarAsu // 5 // kira avaru cAra kareM ghaDA bAma / saba-sapara-khaNDa raha kiyADa tAmba / / 6 / / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ palAdimo saMdhi [10] yaha sunate hI mAline avilamba, tIroMke jAlase inumAnako Dhaka diyaa| mAnI aneka durjanoMne sajanako ghera liyA ho, mAno pAvasameM meghoMne sUryako Dhaka liyA ho / taSa hanumAnane bhI ATha tIra chor3e, jo phailate-mArate hue dizAoMke bhI choroM taka pahu~ca gye| ma ta nApAsa samaH pA 2 the, aura na dharatIpara / na ve dhvajAoMpara Thahara rahe the, aura na azyoMse jute hue rathoMpara / Age-pIche saba ora, ve aprameya the| jahA~ bhI dRSTi jAtI, vahA~ bANa-hI-bANa dikhAI de rahe the| eka hI kSaNameM mAli vahA~se haTa gayA, aura taSa vamodarane apanA ratha Age bar3hAyA / usane hanumAnako sAmane lalakArA, "he pApa, tU kahA~ jAtA hai, maiM tumhArA bhayakAla A gayA hU~, tumheM itane meM hI ghamaNDa ho gayA ki yuddha meM tumase mAli hAra gyaa| maiM yoddhAoMkA mardaka bajodara hU~, tuma pavanasuta hanumAna ho, bhayabhAsvara hama donoM lar3eM, thor3A murAsura bhI hamArA maMgrAma dekha leM" // 1-6 // [11] ve donoM hI, isa prakAra garaja rahe the mAno niraMkuza matavAle do mahAgaja hauN| donoM bejor3a malla eka-dUsarese bhir3ha gye| donoM zatruoMke manameM zaMkA utpanna kara dete the| donoMkA abhimAna akhaNDa thaa| donoMkA vaMza zuddha thaa| donoM saikar3oM yuddhoMmeM prazaMsA prApta kara cuke the| phira bhI pavanasuta hanumAnane, jisake pAsa pracaNDa sUryake samAna kAnti sampanna ratha thA, do hI tIroMse usake dhanuSako isa prakAra chinna-bhinna kara diyA, mAno vasrodarakA hRdaya hI kaTa gayA ho| vaha dUsarA dhanuSa apane hAthameM le hI rahA thA ki isI bIcameM, hanumAnane usake rathake sau Tukar3e kara diye / jaba taka vaha dUsare ratha para car3hanekA prayAsa karatA, taba taka usane dhanuSake Tukar3e Tukar3a Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 parApati jAmaNNa-mahAraha cAi viir| dhaNuharu vi tAya kiMu haya-saharI // sAipara korapaDu ppa leDa jAma / bIzrI vi mahArA liNNu tAma 161I ghattA to misiyA jujhA-piyArau viraha kiyA be-cAra / puNu pacchale prANehi mllitt| mahiharu jiha prANaliH 69 / / [12] jaM hau bAnobA maggu maali| saMsa-rahasu dhAiDa jambumAli // 1 // mandoari-NandaNu daNu-viNAsu / ma sIihu~ rahe pattu tAsu // 2 // te viyara-dAda oraali-vynn| uddhasiya-kesa Niritha-yaNa // 3 // kandhara-valamgala gRha-daNDa pA-Niyara-bhayakara calaNa-nagara // 1 // mA hi kari-kumbha-viyAraNehiM / jasu bajAi rahu pajANaNehiM // 5 // po jambumAli mru-nnndnnaasu| gimbAravaNa-paNa mANAsu // 3 // Akaragu su-karayale kara vi ghAu / sa-kalana jempa cha su-ppaNA // 7 // saM yA vi pahu-macchareNa / NArA visani misiyareNa // 8 // pattA aNa-yaNANanda-jaNeraDa dhaDa haNuvantahoM keraka / vindheppigu mahiyA pAdita gaha-sis-ijhAru va toDiDa // 1 // [3] jaM kiNNu mahabau dundrenn| saMpavaNa-muSaNa dhaNudvareNa // 3 // do dohara ghara-NArAya muk| rikha-rAhavara-vIThAsA huka ||shaa ekaga kabaDa paNa cADa / viliDa NAI jiNeNa pAu ||3|| maNNAhu aNNu pariha vi maraNa / aNuharu vi keSi viharaphoga // 3 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 caTThiyo saMdhi ratha bhI chinna-bhinna kara diyaa| kara diye| jaba taka vaha tIsarA dhanuSa le, taba taka usane dUsarA phira bhI nizAcarako yuddhakA cAba ho rahA thA, so bAra tihIna banA diyA gayA, parantu vaha nahIM maanaa| AkhirakAra use tIroMse itanA cheda diyA gayA ki vaha pahAr3akI bhA~ti jhuka gayA ||1-2 // [12] vodarake isa prakAra mAre jAne para, mAli bhI naSTa zrAya ho gyaa| usake bAda jambUmAla harSase uchalatA huA yuddha sthala para daur3akara AyA / yaha mandodarI devIkA putra thA / usane dAnavoMkA nAza kiyA thaa| usake rathameM sau siMha jute hue the| unakI dAr3he vikarAla thIM aura mukha Ter3he the| keza pulakita ho rahe the, aura netra bhayaMkara the| unakI pU~cha kandhoM ko chU rahI thI, unakA nakha samUha aura caraNa daNDa bhayaMkara the / isa prakAra gajaghaTAko vidIrNa karanevAle siMhoMse usakA ratha yukta thaa| jambumAlI, apane hAthameM dhanuSa lekara, hanumAn ke pIche hAtha dhokara par3a gaye, usa hanumAna para jisane nandanavanakA vinAza kiyA thaa| unhoMne dhanuSa apane hAthameM le liyA / vaha dhanuSa acchI strIkI bhAMti thaa| IrSyA se bhara kara usa nizAcarane tIra maaraa| janake netroMko AnandadAyaka hanumAn kA dhvaja, usa tIra se viSe hokara dharatI para girA diyaa| mAno AkAza rUpI strIkA hAra TUTa kara gira par3A ho || 1 - 2 || [13] jaba mahAdhvaja chinna-bhinna ho gayA to uddhata dhanurdhArI pavanasuta hanumAnane do bar3e-bar3e lambe tIra pheMke jo zatruke rathavara kI poThAsanake nikaTa phuNce| eka sIrane kavaca, dUsarene dhanuSa naSTa kara diyA, mAno jina bhagavAnne pApa naSTa kara diyA ho| dUsarA saNNAha (1) chor3akara vikaTa yoddhAne dhanuSa le liyA / lambe tIroMse usane hanumAnko ghAyala kara diyA, jaise komala Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahamacarita sasubantu vi dohara-sarAI ! komala dasa-indIvarehi // 5 // haNuveNa vi melliA ayamdu / bhai-dIharU gAI samAsa-daNDa / / 6 / / umotiya teNa samaya siih| moma-kumma-musAikoha // 7 // agahanta pahiNDiya valu kAse / ohAya-haya-ya-paravaresu // 8 // pattA undhupa-harula-paIhahiM va khajantaDa soheM hiN| NAsaha maya-vevira-gata avaroppara lohansAra / / 9 / / [1] balla sapalu vi kina bhaya-vihalu jAmma haNuvastu dasANe miDiu tAma // 1 // pazcApANa-sandA pamaya-cindhu / biu u ghi raNa-mara-dhu sandhu / / 2 / / so jumamamANu jaM dihu teg| maNNAhu saiu lAkAhiveNa / / 3 / / raNa-rahasucchaliyahA~ ureM // maai| suhi-samameM gahama-saNehu NAI // 1 // puNu dukkhu dukSu Aidhu angg| sIsA karapigu uttamajheM / / 5 / / AyAmiu ghaNuharu laiDa vaannu| pArA samaru haNuvaM samANu // 6 // tahi tehae~ kAle dhaNuvareNa / rahu amsare diNNu mahobhareNa / / 7 / / hakArita mAru 'mAhi paaki| savasammuhu rahavara vAhi pAhi' ||8|| pattA maM suNe vi mahoaru jesaha~ rahavA vAhira tattau / utthariya the vi samarakaNe NaM paya-maMha NanaNe // // [15] haNuvanta mahoara miriu jAma / so jambumAli sampasa tAmba // 1 // saopi rahavare sayapha siidd| aNDa pAra sagukadoha / / 2 / / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usaSTimo saMdhi 11 nIlakamaloMne vedha diyA ho| saba hanumAnne bhI ardhacandra chor3A, yaha itanA lambA thA, mAno samAsa daNDa ho| usase samartha siMha sahasA uttejita ho uThe / ve siMha jo matavAle hAthiyoMke nagamAyaloMke mosiyoMlI dutA rakhate haiN| samasta senA Apasa meM bhir3a gayI / gaja azva aura naravara saba jhuka gaye / haThI huI pUMchoM vAle siMhoMkI senA eka dUsareke lie eka dUsareko kavalita kara rahI thii| bhayabhIta zarIra vaha naSTa ho rahI thI aura eka dUsare para loTa-poTa ho rahI thI // 1-6 // [14] jaba samUcI senA bhayabhIta ho uThI to hanumAnako jAkara dazAnanase bhir3anA par3A / usake rathapara siMha evaM patAkAoMpara bandara the| ve aise jAna par3ate jaise dhUlikaNa jAkara cipaka gaye hoM, hanumAnako lar3ate dekhakara rAvaNane bhI apanA kaSaca uThA liyA / yuddha janita utsAise pUrita hRdayameM vaha kavaSa nahIM smaayaa| mAno paNDitoMke madhya bhArI snehadhArA na samA pA rahI ho| bar3I kaThinAIse usane zarIrameM kavaca pahana liyA, aura sira para TopI pahana lii| dhanuSa jhukA kara usane usapara tIra rakha diyA, aura hanumAna ke sAtha yuddha prArambha kara diyaa| ThIka isI samaya mahodarane donoMke bIca meM apanA ratha Age bar3hA diyaa| usane mAratise pukAra kara kahA, "Thaharo Thacharo, apanA zreSTha ratha sammukha bar3hAo" | yaha sunakara mahodarakI ora mArutine apanA ratha Age badA diyaa| ve donoM yuddha ke maidAna meM apane rathoMse isa prakAra uttara par3e mAno AkAzameM pralayake megha ho // 5-9|| [15] hanumAna isa prakAra mahodarase bhir3a hI rahA thA ki itanemeM jambUmAli vahA~ A dhmkaa| usane sabhI siMha apane rathameM jota liye / ve saba uddaNDa pracaNDa aura lambI pUMcha vAle Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 padamacarita sahu tega parAila mallavantu / dhundhuru dhUmaksnu kapantadancha // 1 // hAlAhalu vijulu vijuliihu| bhiNNANu pahu musa-phaliha-dohu // 1 // jamahaNTu jamANaNu kAladaNDa / vihi siNDisambaru umaru cplu|5|| kusumAuDa aku mayaGka sku| saviyAri sambhu kari mayaramA / / 6 / / suu mArazu maja maarissipaau| vImAkhu mahoda mImakAu / / 7 / / mAhiM khaahib-kirhi| amita zapurantu prathA hi ! meM sarca hi laiDa akhoga haNuceM harisiyANa / bhAyAmina samare pacapa cadari saraMbhuSa-dahiM // 5 // [65. paMcasahimo saMdhi] haNuvannu raNe pariveTija Nisiyarahi / gaM gayapAvale bAla-divAyara jalahara hiN|| [.] para-balu aNantu ezavantu pku| gaya-jUdahIM gAi~ mahandu thA ||| bhArokAi ko samuhu thAha / jahi jahi je ghaDa tahi tahi jai ghaai||2|| gaya-ghara maDa-yA majantu jaah| baMsasthaleM lagA davaggi gAI // 3 // egraha mahAhaveM rasa-visaddha / parimamA NAI va madhyavardu // // moNa vi mahu jAsuNa maliu-mANu / 'soNa vi ghaDa jAsuga laguvANu // 5 so Na pi pahu bAsu Na kavara chipazu / so Na vi gau jAsuNa kumbhu minnu|| so Na vi turanu usu guDha Na tuTu / so ga pi rahu asu paga rahA phuTcha / 10 / sAtha vi bhai jAsu Na vigNu gattu / taM Na vi vimAzu jaM saru Na pattu // 6 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaTThimo saMdhi the| usake sAtha mAlyavaMta bhI A gyaa| dhundhuru, ghUmrAkSa, kRtAntadanya, hAlAhala, vidyuta, viyutajilA, minAjana aura patha bhI gaye / unakI bhujAe~ alakake samAna thiiN| yamaghaTa, yamAnana, kAladaNDa, vidhi, DiNDima, Dambara, umara, caNDa, kusumAyudha, arka, mRgAka, zaka, khapitA, ari, zambhu, kari, makara aura naka Adi rAvaNake bhayaMkara anucaroMne hanumAnako ghera liyA, isa prakAra sabane milakara, inumAnko ghera liyA aura kSAtradharmakI cintA nahIM kI / hanumAnakA zarIra harSase uchala par3A, aura yaddhameM apanI pracaNDa bhujAoMse sabako nata kara diyA // 1-6 // paisaThavIM sandhi hanumAnako nizAcaroMne yuddhameM isa prakAra ghera liyA, mAno AkAzatalameM bAlasUryako meghoMne ghera liyA ho| [1] zatrusenA asaMkhya thI, aura hanumAn akelA yA, mAno gaaghaTAke bIca, siMha sthita ho| vIra hanumAna , unheM rokatA, lalakAratA aura sammukha jAkara khar3A ho jaataa| jahA~ jhuNDa dikhAI detA, vahIM daur3a pdd'taa| vaha gajaghaTA aura sainyasamUhako isa taraha naSTa kara rahA thA, mAno bA~soMke jhuramuToMmeM Aga lagI ho / eka ratha hokara bhI, vaha usa mahAyuddhameM utsAise bharA huA thA / vaha kAlakI bhAMti senAmeM dhUma rahA thA / aisA eka bhI yoddhA nahIM thA jisakA mAna galita na huA ho, aisA eka bhI dhvaja nahIM thA jisameM tIra na lagA ho, aisA eka bhI rAjA nahIM thA, jisakA kavaca na TUTA-phUTA ho, aisA eka bhI gaja nahIM thA, jisakA gapasasthala Ahata na huA ho| eka bhI aisA azva nahIM thA ki jisakI lagAma sAvita bacI ho| Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 jaMgavantu ghalu - maha paumacariu ghantA mArui Dimba jahiM je jahi / maNirantara tahi je tahiM // 1 // [] jaM jirNetriNa saci vara bhahiM / veDhA giri - sihara-gahira - kummatthakehiM / chappayAra-mohahiM / taNDaviya kaNNa- udhua-kohiM / baM vedika raNa-suvaNa- jAu / jahi~ jamba gAMlu suseNu haMsu / santAmu virAhiu sUrajoti / candappahu candamarodhi rambhu / AhiM nahiM yi guNa hiM mAra gaya ghaDehiM // 1 // aNavasya - galiya gaNDarale hiM // 2 // ghaNTAkAra bhayaGkarehiM // 3 // sukusehiM maya-mirehiM // 4 // taM dhAu kAya-bhaDa - hAu // 5 // gau gavaTa gavakkhu bisuddha - caMsu ||6|| pIharu kiru kacchibhuti // 0 // saddUla viulu kulapavaNatham ||8|| vattA mArudda ubveddAciyata / jITa va bhava melA biyara ||9|| [ 3 ] peli raNa- rasieN hiM beh| vidvaehi / paDivaktu kAhiM // 1 // gAsai bihaDaphaDu galiya-khaggu / dhUrantu paroppara calaNa-man ||1|| majjantau pekkhi viniyaya seNNu / rAvaNu jayakAreMvi kummayaSNu // 3 // bhAi maya mINu bhIma-kAu / NaM rAma-vahIM khaya-kAlu Aja 134 // parisara bhUmi Na mAi / giri mandaru thAhA~ cakiu gAI ga | i Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 paMcasaTimo saMdhi esA eka bhI ratha nahIM thA jisakA pahiyA TUTA-phUTA na ho| eka bhI aisA godA nahIM thA jisaka' zIramAna ja huA ho| aisA eka bhI vimAna nahIM thA jisameM tIra na lage hoN| senAse lar3atA bhir3atA, hanumAna jahA~ bhI nikala jAtA, yuddhabhUmi, vahA~ dhar3oMse paTa jAtI // 1-9|| [2] jaba bar3e-bar3e yoddhA nahIM jIta sake to hanumAnako gajaghaTAoMne ghera liyaa| unake kumbha sthala, parvatazikhara ke samAna gambhIra the / aise sira jinase anabarata madajala baha rahA thA / bhauMroMkI sundara jhaMkAra ho rahI thii| ghaNToMke TaMkArase ve bhayaMkara laga rahe the| ve apane kAna phar3aphar3A rahe the| unakI sUr3eM uThI huI thIM / aMkuzase rahita, ve atyanta matavAle ho rahe the / jaba yuddhabhukhameM pavanaputra isa prakAra ghira gayA to vAnara yoddhAoMkA samUha daudd'aa| vahA~ jAmbavAna nIla susena haMsa gaya gavaya vizuddhavaMza gavAna santAsa virAdhita sUra jyoti pItakara kiMkara lakSmImukti candraprabha candramarIca rambha zArdUla vipula aura kulapavana stamma the| ina yoddhAoMne hanumAnako bandhana hIna banA diyA,ThIka usI prakAra jisa prakAra saMsArameM jIva apane guNa use chor3a dete haiM // 1-2 // [3] kruddha yuddhajanya utsAhase bhare hue kapidhvajiyoMne zatruoMko khader3a diyA / jyAkulatAse ve naSTa hone lge| unakI talavAreM chUTa gyiiN| ve eka dUsareke caraNadhiha rauMdhane lge| apanI senAko isa prakAra naSTa hote dekhakara kumbhakarNa ne rASaNakI jaya bolI / bhayabhISaNa, vizAlakAya vaha isa prakAra daur3A mAno rAmakI senApara vizAla kAla hI TUTa par3A ho / vaha yuddha bhUmimeM nahIM samA rahA thA, mAno mandarAcala hI apane Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 paDamacarita jau jAu sa-makaha de dihi| taba taba ja pA gaM pachama-vihi // 6 // kauvivAekavi middieNpnnch|kii viThiTha bhavaThammeM vibhaanni-bdchu||7|| ko vikaha pi kalamaNiruNilA ko vidUhoM meM pArja vimuca / / 8 // ghasA suggIva-yale garau huau halaphala u / NaM aggahareM haritha paTaka rAulA // 5 // [5] umbeDAthiu hazuvantu hiN| para sakiDa vayaNu viNieNvi tehiM / / / paricintita 'ruddha Ahau viNAsu / kiya()Salu jai resA eku gAsu' // 2 sahi avasara dhAu amiyavindu / pahimuha mAhindu mahindu intu // 3 // rahasaNu Nandazu kumau kundu| mahakantu mahohi mahasamudu // 3 // kokarahalu sarala sara bhaaru| suggIya machu bhayakumAra // 5 // sammeu seTa sasimaNDalo vi| bhandAhu kantu mAmAlI vi // 35 piTumai vasantu veLadharo vi| vela pA suvelu zayamdharo vi // 7 // bhApA vi varihi taNaDa seNNu / samakaDiGa sahi kumbhayanzu 8 // ghatA ekalaeNNa valu vAsiyaDa to vicalate sammuNa / gama- va pANaNeNa // 9 // _ [5] jaM khattu muvi khlhi| samaNi pehAvidahi // 3 // ta hkli-gynnaannndshainn| saMvi rapaNAlapa-padaNeNa // 2 // dAruNu dhambhaNa-mohaNa samasthu / pammukha daMsaNAvaraNa-sthu 33 / / sovAviDa sAhaNu sapAlu ronn| gaMgA bhattharoM viNapareNa // 4 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasavimo saMdhi sthAnase cyuta ho gayA thaa| vaha IrSyAse jisake Upara dRSTi DAlatA usapara mAno pralayakI varSA hI ho jaatii| koI usakI vAvIse, aura koI usakI bhauMhoMse naSTa ho rahA thA / koI paravIkI pIThako pakar3a kara raha jaataa| koI usake kaTAkSako dekha kara hI jA chipatA aura koI dUrase hI use dekhakara apane prANa chor3a detaa| suprIvakI senAmeM isase aisI bhayaMkara haDakampa maca gayI, mAno rAjakulake apragRhameM hAthI ghusa AyA ho||1-9|| [4] jina logoMne hanumAnako bandhanamukta kiyA thA, vaM kumbhakarNakA mukha taka dekhanekA sAhasa nahIM kara pA rahe the / ke mana hI mana sUkha rahe the ki lo aba to vinAza A phuNcaa| vaha samUcI senAko eka kaurameM samApta kara degaa| ThIka isI avasara para amRtabindu, dadhimukha, mAhendra, mAhenda, indra, ranivardhana, nandana, kumuda, kunda, matikAnta, mahodadhi, matisamudra, kolAhala, tarala, taraMga, tAra, sugrIva, aMga, aMgadakumAra, sammeta, zveta, zazimaNDala, candrAGa, kanda, bhAmaNDala, pRthumati, vasanta, velandhara, belAma, subela aura jayandhara Adi zatrusenAne milakara kumbhakarNako ghera liyaa| parantu usa akele vIrane hI sammukha Akara samasta senAko itanA prasta kara diyA, mAno siMhane kisI gajasamUhako bhayabhIta kara rakhA ho| // 1-2 // [5] jaba krodhAbhibhUta kapidhvajiyoMne kSAtradharmako tAkapara rakhakara kumbhakarNako cAroM orase ghera liyA, to kaikazIke netroMko Ananda denevAle ratnAzravake putra kumbhakarNa ne, apanA dRSTi-AvaraNa nAmakA astra chor3A, vaha astra sthammana aura sammohana, donoMmeM samartha thaa| usake prabhAva se samRSI senA so gayI mAno sUryake asta honese saMsAra hI so gayA ho| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 paumacariSTha ko ni dhumma ko vi sarIru vala / kAsu vi kivANu kasyaho gakaI 5 // dhuruhuraha ko ghimiANa bhus| kI vi gamantare para NAI sutsu // 3 // esthamtarai kikkindhAhiyeNa / pariyohaNatthu pammuku teNa // 74 ummohiu ahiu balu turantu / 'kahiM kammathapaNu balu valu' mnnntu||8 pattA mavaDammuhara puNu vi pahISaDa dhAviyA / NaM uyahi-alu mahi relamsu parAiyara // 9 // [6] para-balu miravi raNa nsthrstu| lAhiyeNa tharatharaharantu // 1 // kareM kaDhiu Nimmalu candahAsu / Dhaggamiu NAI diyara-sahAsu // 2 // riu-sAhaNe nividA jAma mora jINi II indaha-vAhaNa-bANaka sira-Namiya-kriyAlitya thaa||4|| 'amhahi jIvansa hi kirahi nuhu~ appaNu pahArahi kiM karehi' ||5|| sAmiu sammANe vi baddha-koha siNiNa misamarA midiya joh|| 6 // caNDImA-taNayahA~ banaNA __ ghaNavAhaNu mAmaNDalahoM thA // 7 // indai suggIvahA~ samuhu valiu NaM maha mahoahi maharDe balija // 6 // pattA ru pAravarahoM rahu rahavarahI surayahIM turau samAvati / gayahA~ mahaggaDa abhisTa // 5 // [7] samlueM jy-lpich-psaahnnenn| tihuaNakaNTaya-gava-vAhaNeNa // 1 // hakArita survi-maannenn| suggIu dasANaNa-NandaNeNa // 2 // 'straka khudha pisuNa kAi-keu rAya / zAdiSa-kerA kud pAya // 3 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasadvimA saMdhi koI ghUma rahA thA, kisIkA zarIra mur3a rahA thA, kisIke hAthase kivAr3a chUTA jA rahA thaa| nIMda Aneke kAraNa, koI ghurrA rahA thA / koI aise so rahA thA, mAno garbhake bhItara ho| taba isI antarAlameM kiSkindhArAjane pratibodhana astra chodd'aa| turansa senA jAgakara uTha khar3I huii| vaha cillA uTho, 'kumbhakaNaM kahA~ haiM, kumbhakarNa kahA~ hai ?' senA sAmane mukhakara usakI ora baur3I, mAno samudrakA jala gharatIpara reMgatA huA, calA jA rahA ho // 2-5 // [6] jaba laMkArAja rAvaNane dekhA ki yuddha meM zatrusenA uchalakUda macAtI huI calI A rahI hai vo usane apanI tharatharAtI huI nirmala candrahAsa talavAra nikAla lI, usa samaya aisA lagA mAno hajAroM sUryoMkA udaya ho gayA ho| vaha zatrusenAse bhir3atA na bhir3atA ki itane meM tIna pracaNDa vIra, usake sammukha aaye| ye the indrajIta, meghaSAhana aura vanakarNa / ve praNAmake anantara hAtha jor3akara khar3e ho gye| unhoMne nivedana kiyA, "hama logoMke jIte-jI, kyA Apa apane hAthoMse AkramaNa kreNge|" isa prakAra apane svAmIkA sammAna kara, Rddha hokara ve vonoM yoddhAoMse miTa gye| candrodarake putrase bajakarNa, aura bhAmaNDalase meghavAina / sumIvake sanmukha indajIta isa prakAra AyA, mAno manthanake lie meruparvata samudrake sammukha bhA gayA ho| puruSoMko puruSoM se, aura azvoMkI azvoMse mihanta hone lagI / rathoMse rathavara, aura gajoMse mahAgajoM kI // 1-6 // [7] saMgrAmameM vijayalakSmIkA zrRMgAra karanevAle, dazAnana ke putra indrajItane sugrIvako lalakAra dii| vaha trimuvanakaMTaka hAthIpara savAra thA, aura usane indrako dabocA thaa| usane kahA, Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 jiha rASNu melaeNvi ghari rAmra | taM mivi sire ! nimmati indar3a bhareM ku malla / docchanta paropyaru miDiya ke vi| doharaNArAe~ hi~ utdharanta / vihi mi jagahi gahima hiM kur3ama-daNuvai-dAraNa - samasthu / athae~ sura-dhaNu pAyakhantu / aNavara NIra-dhAra sukhantu / saM pekkhavi tArAvara pali / vAyasa taka suggIveNa mukku / yAoli dhUli pAhaNa muantu / dugdhA-paTTa lontu sabba / dugbAu Au naM bala-viNAsu / sumpIDa ra bata seeta siMha paharu paharU tajra luhami pAsu // 4 vijAhara para-paramesareNa // 5 // ko surDe ko rASNu kakNu (?) bola' | su-paNA maha~ cAvahU~ kareMhiM levi // * // NaM pala-jalaba nava-jalu muanta // 8 // dhattA hAiDa gayaNu mahAsare hi / pAusa kAle va khalahare hiM // 9 // [] indaiNAmaihiu vArumat // 1 // gajanya jalaDa sakhi tantu // 2 // ahiya -kalAva ke kkAra-rentu // 3 // dhUmau NaM mAhaeNNa vittu // 4 // NaM paya-kAla para vahA~ // 5 // dhaya-chattadaNDa-daNDududantu // 3 // mobantu mahAraNa atula - ganna // 7 // teNa vi Akhira jAga- vAsu // 8 // ghA beDiDa pavara-sareNa hi / jANAvara jora jiha // 1 // | I | Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasaSTimo saMdhi 14. "khala, nIca, aura duSTa kapirAja sugrIva, tuma sacamuca laMkAnarezake lie pApa ho ! tumane jo rAvaNako chor3akara rAmakA pakSa liyA hai, to lo karo prahAra, maiM tumhAre nAma takakI rekhA nahIM rahane duuNgaa|" yaha sunakara, vidyAdharoMke svAmI suprIvane indrajItako phaTakArA "are kumalla, kyA tuma ho aura kyA rAvaNa ! isa taraha molakara Akhira kyA paaoge|" isa prakAra eka dUsareko DA~Ta kara ve Apasa meM bhir3a gye| unhoMne apane prasiddha dhanuSa hAtha meM le liyo ne lAho ale sAsa se, isa uchala rahe the mAno pralayake megha apane navajalakI varSA kara rahe ho| una donoM yoddhAoMne vIroMse AkAzako Dhaka diyA, ThIka usI prakAra, jisa prakAra, naye megha varSAkAlameM Dhaka dete haiM // 1-2 // [ durdama nizAcaroMkA damana karane meM samartha indrajItane apanA meghavANa chodd'aa| sahasA indradhanuSa pragaTa ho gayA, meSa garajane lage, bijalI kar3akane lago, anavarata varSA ho rahI thI, naye moroMkI dhvani sunAI de rahI thii|' yaha dekhakara tArApati suprISa bhar3aka paThA, usane apanA bAyava bANa chor3A, mAno pavanane svayaM dhUmadhvaja chor3A ho, yA mAno pralayakAla hI nizAcara senAke nikaTa pahu~ca gayA ho| havAphA gavaNDara, dhUla, patthara, usase barasa rahA thaa| dhvaja, chatradaNDa aura daNDa TUTaphUTa rahe the / gajaghaTA loTapoTa hone lagI / atulanIya gavAle bar3e-bar3e ratha, loTapoTa hone lge| isI bIcameM durSAta AyA, aura usane senAkA nAza karanevAlA nAgapAza pheNkaa| usa bar3e tIrase suprova isa prakAra ghira gayA, mAno prabala zAnAvaraNa karmase jIva ghira gayA ho / / 1-2 // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 paramapariba kihimdha-garAhiu dhariDa jAma / ghaNavAhaNa-bhAmaNDakaha~ hAma // 1 // amiThu paropparu jujya dhoru|| sari-soca-sahattara-pahara-yora // 2 // zimanta-mahaggaya-garuna-gattu / Nivaramta-samuyudha-apala-su // 3 // lohanta-mahAraNa-haya-rahanu / ghummanta-paDamta-mahAsurA // 4 // phuTamsa-kavara tuta-saggu / pAcanta-kavandhaya-asi-karaNu // 5 // AyAmeMvi raNa rosima-maNeNa / aggeu muI ghaNavAhaNeja // 6 // Ameliu Aiu dhgdhgntu| ajhAra-barisu paheM daklavantu // 7 // pAruNu vimuka bhaamnnddlenn| giri, vajju bhASaNa // // ulhAdhiu jalaNu jaleNa aNj| saru NAga pAsu pammukusaM jeM // 5 // pattA puSphavaha-suba pariveliyaDa diihr-pvr-mhaashi| malayadharendu va visaharaihi // 10 // [1. 1 jaM jiu tArAva pvr-bhutt| aNNu vi bhAmaNDalu jaNaya-suDa // 1 // taM bhaggu asesu ghi raam-blu| NaM pavaNa-galasthira ubahi-jala / / 2 / / esaha vi tAma smaavriy| maruNadaNa-kumbhayaNa miriya / / 3 / / pahiransahu~ viri-viyaarnnii| Nitiya aNeyara paharaNaI // 3 // puNu bAhAba laga kiha / umaDa-soza veyapar3ha jiha / / 5 / / haNuvastu laDDa syaNIyareNa / merumahAgiri viNakareMga // 3 / / gharagahi dharai vi avaapr| NaM giri-sihareNa cahAviyau // 7 // puNu chakA-Nayarihi ubliu| tArA-taNaeNa tAma sahita // 8 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasahimo saMdhi 15 6] isa prakAra kiSkindhArAja pakar3a liyA gayA, parantu meghavAhana aura bhAmaNDala meM 'tumulayuddha hone lgaa| se ApasameM bhilaaii| janameM yuddha, upara ubha hotA calA gayA, usIprakAra, jisa prakAra nadIkA pravAha dhIre-dhIre teja hotA AtA hai| mahAgajoMke bhArI zarIra kIjane lge| uddhata dhavala channa girane lge| mahArathoMke azva aura pahiye loTa rahe the| bar3e bar3e azva cakarAkara gira rahe the| kavaca phUTa rahe the, talavAreM TUTa rahI thiiN| dhar3a nAca rahe the| unake hAthoM meM talavAreM thiiN| meghavAhana ne, yuddha meM kruddha hokara Agneya bANa chodd'aa| mukta hote hI vaha ekadama dhakadhakAtA AyA, AkAzameM aisA laga rahA thA mAno aMgAre barasa rahe hoN| taba bhAmaNDalane vAruNa astra chor3A, mAno indune parvatapara apanA dhana chor3a diyA ho, jaba pAnIse Agneya bANakI jalana zAnta ho gayI, to meghavAhanane apanA nAgabANa chodd'aa| usake lambe vizAla tIroMse bhAmaNDala isa prakAra ghira gayA, mAno sA~poMne malayaparvatako ghera liyA ho // 1-10 // __ [10] eka to tArApati vizAlabAhu sugrIva jItA jA cukA thA, aba dUsare jaba janakasuta bhAmaNDala bhI jIta liyA gayA, to rAmakI senAmeM khalabalI maca gayI, mAno samudra kA jala pavana se Andolita ho uThA ho| isI bIca meM hanumAna aura kumbhakarNa meM bhir3anta ho gyii| prahAra karate hue unake, zatruoMkA vidAraNa karanevAle aneka astra jaba naSTa ho cuke the to donoM meM bAhuyuddha hone lgaa| usa samaya aisA lagA mAno do pracaNDa mahAgaja hI ApasameM lar3a rahe ho| nizAcarane hanumAnako isa prakAra pakar3a liyA, mAno jinavarane sumeruparvatako uThA liyA ho| use pairoMse dabocakara aise uchAla diyA, mAno pahAr3ake zikharapara use ghar3hA diyA ho| kumbhakarNa se laMkA nagarIkI Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 paTamacariTa dhuttattaNeNa josaGgha jiha pattA samara-saehi bhAbamANa / riu vivatyu kiu aeNNa // 5 // jaM kiTa vivaradhu raNe rvnniyaa| saMlaggu haseva" sura-Niyaha // 1 // rAvaNa-bhanteuru lkhiydd| viDa vajhavaSaNu dihi-vajiyau // 2 // sandhabai jAmba giy-prihnnu| mAlA vimAzu gau paNau ||3|| tahiM avasara mA maNa-maNa / jayakAriu rAmu vihIsaNe // 4 // 'mAI deSa bhiSamsau pekkhu raNe / jiha jamaNu jalanta sukavaNe / / 5 / / jaI mailami vayaNu Na pr-blhaaN| to paisami.madae~ salahauM' / / 6 / / galagajeM vi ema NisAyareNa / kiDa kareM kovaNDu a-kAyareNa ||7|| sapaNAhu lanaDa gahapare critth| rAvaNa-gandazahA~ gampi miDiu // 8 // hakAra paharaha Nindai vi| paNa ghaNavAhaNu inTa vi ||9|| 'muhu~ amhaha~ candaNa-joggu kitt| tihiMsanmahi parama-miNindu jih||10 pattA jo jaNaNa-samu tahA~ ki pAyeM cintieNNa / kira kavaNu jasu jumantahu~ sahu~ pisieMNa' // 15 // [ 2 ] raNu pittipaNa sahu~ privreNvi| ciNNi vi kumAra gaya osaravi / / / eka mAmaNDala dhadhi nniu| aNNe tArA-pANapiu / / 2 / / ku karNevi ko vi ka skiyr| ambareM amarahiM rUpala kiyA // 3 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcaSTrimI saMdhi 145 ora le claa| yaha dekhakara, tArAkA putra aMgada bhar3aka utthaa| saikar3oM yuddhoMmeM ajeya aMgadane apane kauzala se, anAsaktakI bhA~ti, zatruko vastrahIna kara diyA / / 1-9 // __ [11] jaya yuddha meM kumbhakarNa naMgA ho gayA, to devatAoMkA samUha, use dekhakara majAka karane lgaa| rAvaNa bhI antaHpura meM lAjameM gar3a gayA / A~kha bacAkara usane mukha Ter3hA kara liyA | kumbhakarNa apane vanna ThIka kara hI rahA thA ki hanumAna TUTakara apane vimAnameM pahu~ca gyaa| isa avasara para yoddhAko mAraneko sAdha rakhanevAle vibhISaNane rAma kI jaya bolI aura kahA,"he deva, mujhe yuddha meM lar3ate hue apa damA / meM usI prakAra lagA jisa prakAra sUkhe ghanameM Aga jalatI hai ! yadi maiMne zatrusenAke mukhapara kAlikha nahIM potI, to maiM AgameM praveza karUMgA!" isa prakAra ghoSaNA kara, nizAcararAja vIra vibhISaNane dhanupa apane hAthameM le liyaa| sannaddha hokara baha rathameM baiTha gayA aura jAkara rAvaNake putrase bhir3a gyaa| vaha lalakArata', AkramaNa karatA, unakI nindA krtaa| meghavAhana aura indrajIta use praNAma kara rahe the| unhoMne kahA, "Apa hamAre lie usI prakAra praNAma karane yogya haiM, jisa prakAra tInoM saMdhyAoMmeM paramajina bandanA karane yogya haiN| jo pitAke samAna ho, usake viSayameM azubha socanA pApa hai| Apa hI batAie ki cAcAke sAtha lar3ane meM kauna-sA yaza milegA / / 1-12 // [12] isa prakAra apane cAcAke sAtha unhoMne yuddha nahIM kiyA / donoM kumAra vahA~ se haTakara cale gye| eka to bhAmaNDalako pakar3akara le gayA, aura dUsarA tArAke prANapriya suprIyako ! koI bhI una donoMkA pIchA nahIM kara sakA! AkAzameM devatAoMmeM Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita sahi avasare bhAsajhiya-maNe / cuccai alaeu vihIsaNeNa // 4 // 'jar3a vigNi vi Niya pAravaha pavara / to dihAvi isAra Na vi haya gAvi gaya rahavara hi sahu~ / jaM jANahi saM cintayahi sadu' // 6 // saM NisuNe vi buuddh-mhaahnn| mahatoyaNu cintita rAhaNe ||3|| uksagga-haraNe vipiNa mi jaNAhu~ / kulabhUsaNa dasathihasaNAhu~ / / 8 / / ghattA parisuTaNa vijau jiha vr-ghinniy| je(?)diSiNayau garuDa-migAhiva-vAhiNiDa | // 9 // -- - --- - [3] so garudu deva sAiDa mnnenn| dharaharita gayara sahu~ AsaNeNa / / 1 / / kira apahi para vi skiyu| 'baha bujimAu rAmeM cintriyAu' // 2 // puNu cinsa vi deTha smuhiyr| lahu vijau lepiNu paTTaviu // 3 // harivAhaNi sata-sahi shiy| gAruhu tA viti-sahi ahiy||4|| ve chapsaI sasi-sUra-ppahaI / syamA tiSNi raNe dUsaha hai // 5 // gaya vinya patta nnaaraaynnhaaN| hala-musalAI sIra-ppaharaNahoM / / / cintiya-mattaI smpaaiyii| mukhaI para-balahI pAhaya / / / taheM gArukha-cijaha dasaNa / gaya pAga-pAsa NAsai vi khANa // 8 // pattA mAmaNDalaoNga suggIveNa vi gammi vallu / jokAriyaDa lAe~ vi sira samuna-juvastu / / 5 / / - - -- - - Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcasavimo saMdhi kolAhala hone lagA ! usa avasarapara, zaMkAse bharakara, vibhISaNane rAmase kahA, "yadi ye donoM vIra isa prakAra cale gaye, to na maiM vacU~gA, na Apa, aura na dUsare loga / rathoMke sAtha, na azva hoMge aura na gaja / Apa jo ThIka samajheM pahale usakA vicAra kareM / yaha sunakara, bar3e-bar3e yoddhAoMkA nirvAha karanevAle rAma ne madalocana vyantaradevako yAda kiyaa| yaha vyantaradeva, kulabhUSaNa, dezabhUSaNa mahArAjakA upasarga dUra karate samaya rAmase milA thA / santuSTa hokara, usa vyantaradeva ne inheM sundara gRhiNIkI bhA~ti do vidyAe~ dI, eka garur3avAhinI aura dUsarI siMhavAhinI // 1-5 // [13] rAmane usa garur3akA dhyAna kiyaa| ekadama usakA Asana kauMpa gyaa| usane avadhijJAnase jAna liyA ki rAmane usakI yAda kI hai| yaha socakara yaha uThA aura zIghra hI vidyAoMko lekara bheja diyaa| siMhavAhinI vidyAke sAtha sAtasau siMha the aura gAruDa vidyAke sAtha vInasau sA~pa the / sUrya aura candramAkI kAntike samAna unake do chatra the| tathA yuddha meM asahya tIna ratna bhI usake pAsa the| ve donoM zIghra hI rAmake pAsa pahu~ca gayIM / ila aura musalakI bhA~ti : ye vidyAe~ unheM cintana karate hI prApta huI thI aura chor3ate ho zatruoM ke Upara daur3a pdd'ii| gAruDa vidyAko dekhate hI, nAgapAzake eka kSaNameM Tukar3e Tukar3e ho gaye / taba bhAmaNDala aura sugrIva apanI senAmeM vApasa A gaye ! logoMne hAtha mAthese lagAkara jaya-jaya zabda ke sAtha, unakA abhivAdana kiyA // 1-2|| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [66. chAsahimo saMdhi ] sujapa-maNa ___aruNuggarbha kiya-kAla malahai / amihA puNu vi rAma-rAvaNa-alAi / [] gayadhara-tusya-joha-raha-sIha-vimANa-pAhaNAI / raNa-tUra. hayAI kiu kalayalu bhiDiyaI sAhaNAI / / / / jAu mahAhavu vehaaviddhhuN| balahu~ misAyara-vANara-cindhahu~ / / 2 / / rsh-vinniyaarpaa-paahrnn:-htthii| amara-varaNa-gaNa-samastha / / 2 / / parimolAviya- suravara babhi jyasiri manthahu~ / || galagajanta-masa-mAyAhu~ / paSaNa-gamaNa-pakrayarima-turamahu~ ||5|| dappumaDahu~ samuNNaya-mANahu~ / ghaNTA-ghaNa-rakAra-vimAgahu~ // 6 // sagui-sapAha? sandaNa-vIDhahu~ / puravabahara-macchara-parigIDhahu~ / / 7 / / uddhava-dhavala-chatta-dhaya-daNDahu~ / pacara-karapkAliya-kAvAhu~ / / 8 / / meliy-ekmek-sr-jaalhuN| timcuggAmyi-kara-karavAsahu~ / 9 / / ghantA mi paThamaya NaM usthiyau rau calaNAhau laya chalu / suaNa-muhai~ mailastu khalla / / 10 / / khura-ssara-chamjamANu NaM jAsaha madhyae~ iyavarAhuM / NaM Ahau piyArI gaM hakArau suravarAhuM // 11 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chiyAsaThayoM sandhi sUryodaya hote hI yuddhake nizA Atura dona dogAnoM meM kotA hala hone lagA / rAma aura rAjaga ko senAe~ phirase bhir3a gyiiN| [1] uttama hAthI, azva, yoddhA, ratha, siMha, vimAna aura dUsare vAhana cala par3e / yuddhake nagAr3e baja utthe| kolAhala hone lgaa| senAe~ Apasa meM bhir3a gyiiN| krodhase abhibhUta nizAcara aura vAnara-senAoMmeM mahAyuddha prArambha ho gyaa| donoMke hAthameM nizAcara saMhAraka asna the| donoM hI senAe~ amarAMganAoMko grahaNa karane meM samartha thii| donoM hI senAe~ devasamUhako santuSTa kara cukI thii| donoMne vIratA aura jayazrI ko pAnekA mArga prazasta kiyA thaa| donoM ora matavAle hAthI garaja rahe the| aura pavanakI cAlavAle azya kaSaca pahane hue the| donoM senAe~ gavase uddhata thiiN| unake hausale U~ce the| vimAna ghaNToM kI dhvaniyoMse gUMja rahe the| donoM senAeM rAsayukta rathoMkI pIThoM para AsIna thiiN| donoM pUrva paira aura IrSyAse bharI huI thii| donoMke pAsa U~ce sapheda chatra aura ajavaNDa the / sainika apane vizAla bAhudaNDoMse dhanuSa kI daMkAra kara eka dUsare para tIroMkI bauchAra kara rahe the| unake hAthoM meM tIkhI aura painI talavAra thiiN| pahalI hI bhiDantameM caraNoMse Ahata dhUla isa prakAra uThI, mAno sabanakA mukha mailA karaneke lie, koI khala jana hI uThA ho / / 1-10 // __ [2] khuroMse khodI huI dhUla, mAno mahAvoMke irase naSTa ho rahI thI ! vahA~se haTAyA jAne para, mAno vaha devatAoMse pukAra Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 paDamacarita gaM pAya-pahArahoM osrpi| dhAiu Niya-parihau samma yi || II NaM bujaNu sIsa-valagu kina gaM uttamu sambahu~ ubhari thiu // 3 // so Na vi rahu jeldhu Na paisarija / so gA vi gaDa jo Na vi dhUsariu // 1 // soNa vi haDa jo Na vi mahaliyau / so Na vidhau jo Na vi kvliyu|5 jau ramai diddhi tau sy-nniyru| u NAvai maNusuNa syapiyaru // 6 // tasA vi ke vi dhAvanti bhdd'| jesaha galaganaI hasthi-hAca // 7 // jettaha~ sandaNa dnnu-miimiy| sunvarita nuraGgama-hisiyaI // 4 // jeta ghahara gunn-ghiy-sr| jento hukAra muanti jara // 9 // dhattA tehA samare sarAha mi bhajanti mai / gara-gariva hi sAma samuTTiya ruhira gai / / 6 0|| [3] gayabara gaNDa-sela-siharaga-viNigaya Nai nuranti / uddhava-dhavala chatta hiNDIruppIla-samunvahanti // 1 // pavarojjhara-soNiya-jala-pavAha / kari-mayara-turaGgama-Na-gAha // 2 // cakohara-sandaga musumAra / karavAla-macha-parihancha-dhAra // 3 // mtbh-kumbh-miisnn-siloh| siya-camA-calAyA-panti-soha // 4 // saMga tarevi ke vi vAvaranti / vuddhamti ke vi ke vi umvaranti // 5 // ke vi raya-dhUsara ke vihira-litta / ke vi hasthi-sadae~ vihuNevi vitta / / 6 / / ke vi lagga paDIvA dnt-musleN| gaMdhupta vilaasinni-sihinn-jualeN| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAsahimo saMdhi 15 // karane jA rahI ho ! mAno pairoMse Ahata hokara apane apamAnakI yAda kara daur3I jA rahI ho, mAno durjanake sirase lagane jA rahI ho, mAno itanI uttama thI ki sabake Upara jAkara sthita ho gayI / aisI eka bhI cIja nahIM thI ki jahA~ dhUla na phailo ho, aisA eka bhI hAthI nahIM thA jo dhUladhUsarita na huA ho, aisA koI azva nahIM thA jo mailA na huA ho| aisA eka bhI dhvaja nahIM thA jo dhUlabharA na huA ho, jahA~ bhI dRSTi jAtI vahA~ dhUla kA Dhera dikhAI detaa| koI bhI dikhAI nahIM detA, na manuSya aura na nizAcara / jahA~ bhI hAthI kA samUha majatA nahIM mohA dota jAte ! jahA~ bhI nizAcaroMse bhare ratha the, vahIM azkoMkI hinahinAhaTa sunAI de rahI thii| jahA~ DorI para tIra car3hAye hue dhanurdhArI the aura jahA~ manuSya hu~kAra bhara rahe the usa mahAyuddhameM accheacche zUravIroMkI bhI mati kuNThita ho uThatI thii| itanemeM mahAgaja rUpI pahAr3oMse raktakI nadI baha nikalI // 1-10 // [3] turanta hI mahAgajoMke gaNDa rUpI zaila-zikharase raktakI nadI baha nikalI jisameM ur3ate hue dhavalachatra phenake samUhake samAna jAna par3ate the| bar3e-bar3e nijharoMse rakta rUpI jala yaha rahA thaa| isameM hAthI aura magara rUpI mAha the| cakradhara ratha ziMzumAra the / usakA jala talavArakI machaliyoMse zobhita thaa| usameM matavAle mahAgajoMkI caTTAnoMkA samUha thaa| sapheda cA~varoM rUpI baguloMkI katAra zobhA pA rahI thii| kitane hI yoddhA usa nadIko pAra kara kucha halacala macAte aura kitane hI usameM DUba kara ubara nahIM pAte / kitane hI dhUladhUsarita ho gaye aura kitane hI khUnase raMga gaye, kitane hI gajaghadAmeM pisa kara gira pdd'e| koI salaTakara hAthIke dA~toMse jA lagA mAno Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita ke ghiNiyA-vimAgahA~ samma denti / gaheM Niyavi vaharihi siraI lenti / sahi nehaeM raNe sonniy-jlenn| raDa NAsiu majaNu jiha khoNa // 5 // pattA rAvaNa valeNa kiu vivarAmuhu rAma-balu / papiliyau Na dupAeM uvahi-jalu // 1 // [4] Nimpiyara-pavara-pahara-paripellie~ caleM mammIsa davi / hairava-pahastha-sattu seNAvai thiya Nala-gIla ve vi 21 // samAlagga seNNe / dhaya-chatta-vapaNe // 2 // jayAsAvarale / bimAhiM cUte // 3 // clvaamrohe| padamanta-johe // 4 // kmugipnn-sii| bahupIla-dIhe // 5 // mahAhanthi-sapaDe / samudaNDa-suNDe | murmoh-sohe| ghaNe samdamohe / / tahiM tuphamANe / cale appamANe // // kindvrhi| miDantehiM tehiM // 9 // dasAsalsa segna mayaM vANa chaSaNe ||10|| Na sI chtt-dnnddo| achipaNo aravaNDo / / 1 / / paNa taM sat-cindhaM / Na jagNa viddhaM // 12 // Na so ms-itthii| vo jasma pasthI // 13 // Na taM hathi-gattaM / khayaM japaNa pattaM // ghattA so pasthi maDa so rahaNa vi jo hukAi savasammunna / jo ra Na kiu parammuhau // 15 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAsahimo saMdhi 153 koI dhUrta vilAsinIke stanoMse jA lagA ho| koI AkAzameM hI apane vimAnoMse kUda kara zatruoMke sira kATa letaa| nusa prakAra usa bhISaNa yuddha meM raktakI nadIse dhUla zAnta ho gayI / vaise hI jaise duSTa sajjana purupase zAnta ho jAya~ | rAvaNakI senAne rAmakI senAkA mukha phera diyA mAno tUphAnI havAoMne samudra jalakI dizA badala dI ho||1-10|| [4] nizAcaroM ke praznala AghAtoMse pIche haTAyI gayI apanI senAko abhaya vacana dekara rAmapakSake nala aura nIla Akara khar3e ho gaye / hasta aura prahasta senApati, kramazaH unake do pratidvandvI the ? itane meM yahA~ aganita senA A pahu~cI usake pAsa taraha-taraha ke dhvaja aura chamra the| jayazrI aura azvoMse AliMgita ve donoM rathameM baiThe hue the| caMvara cala rahe the aura yoddhA pahu~ca rahe the| zera paMjoMke bala khar3e the aura nakhoMse apanA pRSThabhAga hilA rahe the / mahAgajoMkA samUha thA, jisakI suha uThI huI thI, jo azyoM ke samUhase zobhita thA aura jisameM bahuta-se ratha the / ve donoM apanI senAmeM pahu~ce / vAnara dhvajadhArI ve donoM lar3ane lge| unhoMne rAvaNako senAko apane vANoMse titara-bisara kara diyA / usameM eka bhI chatra aisA nahIM thA jo kaTA na ho yA jisake Tukar3e-Tukar3e na hue ho / zatrukA eka bhI aisA ciha nahIM thA jo yuddha meM sAbita bacA ho, aisA eka bhI matavAlA hAthI nahIM thA ki jisako ghAva na lagA ho| aisA eka bhI hAthI nahIM thA ki jisake zarIra para bhayaMkara AghAta na ho| eka bhI yoddhA aisA nahIM thA jo sanmukha pahu~canekA sAhasa karasA / eka bhI ratha aisA nahIM thA jo ki yuddhameM parAGmukha na kiyA gayA ho||1-15|| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 paDamacarita [5] vale mammIsa aghi rahu vAhiu tAva dasANaNeNaM / mahiNava-lacchi-baGguSa-piNDasthaNa-paricayaNa maNeNaM 10 // varUparAha soha) va pusa / minha Na mijha jAmba pala-pIla-paravAhaM // 2 // sAmba vihIsaNeNa rahu diNNu amtarAle / galagajanta huka meha va parisayAle // 3 // mIsaNa visahara basantula-vagdha-khaNdA / bhorAlanta matta ithi cca gila gapaDA |1|| vara-pagUla-dIha soha va Nivaddha-rosA / ayacha mahohara va jalahi va garua-/sA // 5 // veriNa vi pavara-sandaNA ve vi cAva-hatyA / veSiNa vi rakSasa-zumA samara-bhara-samadhdhA // 6 // dheSiNa vi mahihara va pa kayAvi cala-sahAvA / vemiNa vi subu-vaMsa veNi vi mahANu mAyA // 7 // veSiNa vi dhIra vIra vijja va deya-cavalA / yeSiNa vi pAka-kamAla-somAla-cala-acalA ll beNi viviyaha-vaccha ghira-thora-vAhu-daNDA / veSiNa di basta-jIviyAsAhave pacaNyA // 2 // pattA sahi ekku para ettiu dosu dsaannnnhoN| khaNu viNa phidAi Niya-maNahA~ // 10 // [6] amarisa-kRddhaeNa samara-varajaNa-jUrAvaNeNaM / NimapichaDa pihosaNo paThama-miDanta rASaNeNaM // 1 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 chAsahimo saMdhi [4] taba, apanI senAko abhaya badhana dekara rAvaNane apanA ratha Age bddh'aayaa| mAmI usakA mana kara rahA thA ki maiM abhinava vijayalakSmIke stanoMkA mardana kruuN| vaha isa prakAra Age bar3hA jaise Aga per3oM para, yA siMha hAthiyoM para jhapaTatA hai| vaha narazreSTha nala aura nIlase bhir3ane hI vAlA thA ki vibhISaNane donoMke bIca meM apanA ratha ar3A diyaa| vaha isa prakAra rAvaNake sammukha pahu~cA, jisa prakAra varSAkAlameM megha / donoM hI sarpakI bhA~ti bhayaMkara, siMha aura bAghakI bhA~ti pracaNDa the / garamate hue matavAle hAthIke samAna unake mastaka Ardra the / lambI pUMchake siMhakI bhA~ti ve roSase bhare hue the| mahIdhara kI taraha aDiMga, aura samudrakI bhA~ti unakI AvAja gambhIra thii| donoMke pAsa bar3e-bar3e ratha the| donoM hAthoM meM dhanuSa the| donoMkI patAkAoM meM rAkSasa aMkita the, donoM hI yuddhakA bhAra uThAne meM samartha the| donoM hI mahIdharakI bhA~ti kisI bhI taraha calAyamAna nahIM the| donoM hI kulIna aura mahAnubhAva the| donoM dhIra vora the aura bijalIkI bhauti degazIla the / donoM hI ke caraNa kamala nava jalajAtakI bhA~ti komala the| donoM hI ke vakSa vizAla the| donoMke bAhudaNDa vizAla aura pracaNDa the| donoM hI jIvanako AzA chur3A dene vAle aura yuddhameM pracaNDa the| una donoM meM-se rAvaNameM kevala yahI eka doSa thA ki usake manase sItAdevI eka kSaNake lie bhI dUra nahIM hotI thIM // 1-10 // [6] devaganAoMko satAnevAle rAvaNane krodhase bharakara pahalI hI bhir3ansameM vibhISaNako lalakArA, are zutra mUrkha aura Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 paumacarita 'are sAla duviyana kula-phasaga / ma lavAhiu mudhi vihIsaNa // 2 // bAla sAmisAla olggiu| mahi-gomaru gharAu ekaliu / / 3 / / udhuva-puccha-daNDu gh-diihru| kesari muvi pasaviDa migavaru Dan sancagila vaamiyr-psaahnnu| meru muevi pasaMsiu pAhaNu // 5 // teya-rAsi nnhsiri-bhaaliknnu| bhANu muvi dharita mohANu // 5 jalayara-alakallola-mayakA / jalahi mupavi pasaMsiDa saravara // 7 // garaTa dharai vi siva-sAsana pani / jiNu parihareM visa-devau aghiuu mAsu Na keNa viNAvaI paauN| sau paI gahiu vihIsaNa rAI // 3 // pattA varahi mileM vi siMha mAhaparNa jiha ugamAmija lambhu mahu / parisara sAija dehi shu||10|| [-] taM zisuNe vi sopIra-vIra(1) santAvaNeNaM / Ninbhacchiu dasANaNo kuipa-maNeNa vihIsaNeNaM // 1 // 'saca meM bhAsi tuhu~ dev-dev| ehi bahubhArara ku-muNi je // 1 // sabau ji bhAsi tuhu~ para-mahandu / pahiM puNNANaNu hariNa-vindu // 1 // saba meM Asi tuhu~ meru ghaNTu / ehi jignuzu pAhAya-khaNDa // 4 // saba ji Asi ravi teyavAsu / evahiM johaNu jigijigantu // 5 // savau ji Asi jalagidi pahANu / evarhi vahi goppaya-ramANu // 6 // samara ji Asi saru sAvitu / ehi puNu soya-tusAra-vindu / / . / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAdimo saMdhi 157 kulakI phauMsa, vibhISaNa tUne mujha chor3akara bahuta acche svAmIkA pasanda kiyA hai, vaha becArA bhUmi nivAsI aura akelA hai| tuma eka pane aura lambe nakhA~ke siMhako, ki jisakI pU~cha pIche uThI huI hai, chor3akara, eka mAmUlI hiranakI prazaMsA kara rahe ho / sacamuca tuma soneke sumeru parvatako chor3akara pattharako mAnyatA de rahe ho / tejakI rAzi aura AkAza lakSmIkA AliMgana karanevAle sUryako chor3a diyA hai tumane aura grahaNa kiyA hai-jugnuuko| jalacaroM aura taraMgoMse zobhita bhISaNa samudrakI jagaha tumane sarovarako pasanda kiyA hai| tuma naraka svIkAra kara, svayaM hI zAzvata zivase vaMcita ho gye| tumane jina bhagavAnako chor3a diyA aura khoTe devakI pUjA kI, jisakA koI nAma taka nahIM jAnatA, vibhISaNa, tuma usakI zaraNameM gaye / zatruse milakara tUne jisa prakAra, merA khambhA ukhAr3a liyA hai, usI prakAra tU yuddha meM Age bar3ha / maiM bhI usI prakAra abhI AghAta detA hU~ // 1-10 // [7] pracaNDatama vIroMko satAnevAle vibhISaNane gusse meM Akara rAvaNako jI bhara phttkaaraa| usane kahA-'saca hai ki tuma devatAoMmeM bhI zreSTha the, parantu isa samaya, khoTe munikI taraha tuccha ho / saca hai ki tuma kabhI eka zreSTha siMha the, parantu aba tuma eka dona,hIna Anatamukha hirana samUha ho| saca hai, ki kisI samaya tuma epha pracaNDa meru parvata the, parantu isa samaya eka guNa hIna pahAr3a khaNDa ho / sapa hai ki kisI samaya tejasvI sUrya the, parantu isa samaya tuma eka TimaTimAte juganU se adhika mahatva nahIM rkhte| eka samaya thA jaba tuma eka pramukha samudra the, parantu isa samaya to tuma gokhurake barAbara ho| saca hai kisI samaya tuma eka zreSTha sarovara the, parantu isa samaya Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 paumacariu jaeNmai~ laD eSa mi savaDa ji si tuhu~ gandhantasthi / giri-samu paNDita cAriMtu jeNa / evarhi ta sarisTaDa kharu vi Nasthi // 18 // kiM koraD jIvanteNa saMNa // 2 // paJjA iu khambhu uppADiyau / kesa jAhi pADiyau // 10 // [ . ] 8 saMNisuNevi vayaNu dahavayaNaM amarisa-kuda eNaM / melli advayantu samaraGgaNai jaya-jala- -paNaM // 1 // suNicarindoSa saru mola-paya-o | taru viso va a-tikkha-paya-sao 2 // kabda- candho va vahu-baNNavaNNabhuo / kulabahU-citta-maggo va sujubho // 3 // supramANeNa kaha kaha bi u bhiNNao / teNa tassa vidhabho Navara ucchiSNao // 4 // rAvaNeNa vi dhaNu samareM dohAiyaM / tAmba saM danda-jnaM samohAya // 5 // miDiya mandodarI-rANaya-NArAyaNA / kummaNNANikI rAma-ghavANA 31 gola-sohayadi-dusarisa-viDoza | keda-bhAmaNDalA kAma divaraha varA // 7 // kAkhindaNaharA kanda- bhilakSaNA / sambhu-la vigdha-candramarANandaNA ||4|| jambubhAkhincha dhUmavaNa-kundAhinA / bhAsuraGgA mayaya-mahopara NivA // 9 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 kAsaTimo saMdhi to tumhArA astitva, jalakaNa yA tuSArakaNase adhika nahIM / saca hai eka samaya tuma gandhagaja the, parantu isa samaya tumhAre samAna gadhA bhI nahIM hai, jisane pahAr3a ke samAna apanA carita khaNDita kara liyA, vaha jIkara kyA karegA yaha saca hai ki maiMne tumhArA khambhA ukhAr3A hai, lo aba dekhatA hU~ ki tuma binA par3e kahA~ jAte ho // 1-10 // yaha sunakA pAraNako sAnA paayaa| dAra yaza ke lobhI usane apanA ardhendu tIra chodd'aa| vaha tIra muniyarakI taraha mokSake liye lAlAyita thA, vRkSa vizeSakI taraha atyanta tIkhe patrase yukta thA, kAvya-bandhakI taraha, taraha-taraha ke vaNoMse sahita thA, kulavadhUke cittakI taraha ajeya thA, mukta usa tIrane kisI taraha vibhISaNa ko Ahata bhara nahIM kiyaa| vibhISaNane bhI rAvaNake vajako khaNDita kara diyaa| taba usane bhI vibhISaNake dhanuSake do Tukar3e kara diye / taba unhoMne eka dUsareko dvandU yuddhake lie sambodhita kiyaa| phira kyA thA ? lakSmaNa mandodarIke putrase bhir3a gaye / kumbhakarNa aura hanumAna, rAma aura meSavAhana, nIla aura siMha taTa, duddharisa aura vikaTodara, ketu aura mAmaNDala, kAma aura hadaraya, kAli aura vandanagRha, kanda aura misAjana, zambhU aura nala, vizna aura candrodara putra, ambU aura mAlinda, dhUmrAkSa aura kundAdhipa, Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 kumua-mahakAya sat-amaghaNTA | paumacariu ramma sAra mArica sAraNa- sumeNAhivA / suna pacaNDAli samjhancha- dahimuha zivA // 13 // ghattA bhuaNepheka pahANArhe / gaNagaNepaNu rANA haiM // 12 // vihi mAhi suggI amiyA // 10 // aneka mi ke sakkiya keNa vi samare jovita jamaha [ 8 ] keNa vi ko vidao 'maru sammuhu yAhi thAha' / kreNa vi ko visu samaraNa 'raharu cAhi vAhi // // 1 // keNa tri ko vi mahA-sara-jAe~ / chAiDa jiha su-kAlu pukALeM ||2|| keNa vi ko tribhiSNu saccha-sthaleM / paDiu dhulevi ko vimati maNDaleM // 3 // keNa vi kahA~ visarAsaNu tADida / NaM hehA mudu hipabara pAhiGa // keNa trikoM vikau NIvati / keNa vi kahA~ vi mahadura pADita / keNa vi dantidanta uppAhi / keNa vi jhampa diSNa rija- rahabareM | kreNa ci kahA~ SisI acchoDiDa cali jiha dasa disehiM AvaTTiGa // 5 // NaM bhau mANu mahatphara sAhi // 6 // nAva jasu appaNa samAvi || || garuDeM jiha bhuGga bhuSaNantareM || 4 || NaM avarAha rukha phalu sohi // I ghantA ferg fear hiTa thiru / panhoM uru sAmiyahA~ siru // 10 // [10] keNa vi kahA~ vi suka paNNI pAravara punaNijA keNa vi gulagula mti mAyakI keNa vi sIha vijA // 1 // I i Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAsahimo saMdhi 16. bhAsura aura aMga, maya, aMgada aura mahodara, kumuda, mahAkAya, zArdUla aura yamaghaMTa, rambha aura vidhi, mAli aura sugrIva ApasameM eka dUsarese jAkara bhir3a gye| tAra, mArIca, sArana aura susena suta aura praSaNDAlI, saMdhyAma aura dadhi-mukha bhI ApasameM indvayuddha karane lge| aura bhI dUsare rAjA jo vizva meM ekase eka pramukha the, ApasameM bhisa gye| ina saba rAjAoMkI ginatI bhalA kauna kara sakatA hai / / 1-12|| 2] ekane dUsareko lalakArA, "mara mara sammukha khar3A ho / " kisIne kisIse kahA, "yuddhameM apanA ratha haoNka / " kisIne phisIko apane mahAn tIroMse isa prakAra Dhaka diyA, mAno duSkAlane sukAlako Dhaka diyA ho|" kisIne kisIko vakSa ko Ahata kA. digaa| koI Aita hokara gharatImaNDala para gira pdd'aa| kisIne phisIkA dhanuSa tor3a diyA, mAno vaha svayaM adhomukha hokara gira par3A ho / " kisIne kisIkA kaSaca naSTa kara diyA, aura use palikI taraha dasoM vizAoMmeM bakhera diyaa| kisIne phisIkA mahAdhvaja kA hAlA mAno usakA mava, mAna aura ahaMkAra hI naSTa kara diyA ho kisIne hAthIke dA~ta ukhAr3a liye mAno apanA yaza hI dhumA diyA ho| kisIne zatruke ramavarameM ilacala macA dI, ThIka usI prakAra jisa prakAra garuNa nAgalokameM isabar3I macA devA hai| kisIne kisIkA sira isa prakAra kATa diyA, mAno aparAdharUpI pRkSakA phala tora liyA ho kisIne yuddha meM zatrake hRdayako DhADhasa ba~dhAte hue kahA, "jIvana yamako, AghAta vakSa ko aura sira svAmIko arpita karU~gA // 1-10 // [10] kisIne narakaroMse pUjanIya prAptividyA chodd'ii| kisI ne garjana karatI huI mAtaMgI vidhA aura kisIne siNhvidyaa| Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 keNa vi melli aggeTa vANu / keNa vi cAya dadantu / kulima-daNDa keNa ca maya bhI kaMga vi sovisu NAga-vAsu / sahi tehaeN ra kamalezkhaNAsu / duirisaNu bhaNu syaNi-andhu / kamAla karAlu tamAla- bahalu / lakSaNeNa melija diNayaratdhu / paumacariya dahamuha-sueNNa saviNa dAhiNaeN kareM sampAipa ( ? ) keNa vi vAruNu galagajamANu // 2 // keNa vi kula-pa dhubuvantu // 3 // / kila mahiharastha laya-khaNDa-khaNDu // 4 // keNa viMga paNNaya-viNAsu // 52 // indraNAli kakkhaNAsu // 6 // soNDIra-vIra-mohaNa - samarathu ||7|| Nazcanta peya veyAla- muhala || Nisi - timira-paDala-NAlaNa samasdhu // 9 // ghatA nAga bAsu puNu peliyau / gAruDa - vija tAsiyata ||10|| [1] virahu karevi dhariva dahamuha NandaNu pArAyaNeSNa | toyadavAhaNI va balae veM viSkuriyANameNa // 1 // etAe~ vihala vasu-macchareNa / sANantare rAme sarahi chin / pekkhansahoM vahA~ rAvapya-vatAsu / avaro ki ko di o bhiDiu jAsu esa visAva bhaya bhImeNa / pariyalie cAyeM siya- mANaNeNa 1 sakharai hiMsaM pi akla keMma / rosiDa dahagIta vilakSya sasi / kira AyAmija jisiyareNa // 2 // jina kavi kikheleM kumbhayaSNu // 3 // vandhevi appiDa mAmaNDalA // 4 // / paramappaDa va so siddhu bAsu ||5|| rAvaNa aNu viSNu viDosaNeNa // 6 // Ameli sUla dasANaNeNa // 73 // vati bhuktirhi bhUehiM prema ||8|| jAvaha darisAva Nimaya saci // 9 // catA rehai kakasiA / yA mavitti amadahoM // 10 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAsahimo saMdhi kisIne Agneya bANa chor3A aura kisIne garajatA huA kAraNa bANa | kisIne jharajhara karatA huA vAyavya vANa, kisIne dhUdhU karatA kulaparvata, kisIne bhayabhISaNa vadaNDa pheMkA usane mahIdharake sau Tukar3e kara diye| kisIne AzIviSa nAgapAza pheNkaa| kisIne sA~poMkA nAzaka garuDa astra pheMkA / usa bhayaMkara yuddha meM kamala nayana lakSmaNa para, indrajItane durdarzanIya bhISaNa rajanI-zakha chor3A, jo pracaNDa vIroMkA sammohana karane meM samartha, kaMkAlakI taraha bhayaMkara, andhakArase paripUrNa aura nApate hue pretoMse mukhara thaa| taba lakSmaNane rAtake andhakAra paTalako nAza karanemeM samartha dinakara aba chor3a diyaa| rAvaNake putrane nAgapAra phirase pheMkA, parantu lakSmaNane gArur3a vidyAse base kara diyA / 1- [11] lakSmaNane rAvaNa putrako rathahIna banAkara pakar3a liyaa| udhara Arakta mukha rAmane meghavAinako pakar3a liyaa| eka ora nizAcara ISyAMse bhara kara hanumAnako vyasta kiye hue the / isI antarAlameM kumbhakarNa rAmake tIroMse burI taraha chinna-bhinna ho gayA, ganImata yahI samajhie ki kisI prakAra baca gyaa| usake dekhate-dekhate rAvaNako senA bandI banAkara bhAmaNDalako sauMpa dI gayI / aura bhI dUsare jo bhI loga jisase lar3e, vaha usase usI prakAra jIta gayA,jisa prakAra siddha paramapadako jIta lete haiN| itane meM bhayabhoSaNa vibhISaNane rAvaNake dhanuSake Tukar3e-Tukar3e kara diye / dhanuSake gira jAnepara, zrIke abhimAnI rAvaNane apanA zUla asA calA diyaa| parantu vibhISaNane apane uttama tIroMse use bhI usI prakAra bikhera diyA, jisa prakAra bhUkhe bhUta balike annko| taba kruddha hokara dazAnanane apane hAthameM zakti le lI, mAno vaha apanI zaktikA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 padamacarita [ 2] jA gajamsa-masta mAyana-kamma- nnisnn-solaa| buddhara-garavarinda-dAvanda-binda-viSaNa-kolA || jA pariNArirovAvaNiya / raha-tasya-thaTTa-lohApaNiya // 2 // jA viju jedha bhiisaavnniy| jama-loya-panthandarisAvaNiya // 3 // jA dipaNI vAli-tara-gharaNeM / dharaNendai kavilAsubarA / / sA satti ssu-sntaasnnhaaN| trimubaha Na mubai vihIsaNa // 5 // vAvahi khr-duusnn-gnneg| ra antare digNu jaNANeNa vA 'are khala jIvastu kA jAhi mahu / aha satti sati to meli lahu' / / saM NisurNebi synnaasgh-sueNnn| bhAmeliya goliya-bhuNa // 6 // vimpantahu~ maal-giikmyhuN| ava mi bhoganA 5 pacA to kSaNahI paritha ura-tthale sAla kiha / dihi rAvaNahA~ rAmahI duSacappatti miha ||10|| [3] jaM pArija kumAru mahimaNDaleM taM zosariyANAm / jiha kareM mahandu tiha samare sarahasu miDiu rAmu // 1 // rAmaNarAma-junA mAvimaddau / sarahama Nimbhara punaya-visahala / / 2 / / macchara-gaNa-maNa-NapaNANandrahu~ / aphAkiya-sura-munduhi-sAIM // 3 // sandhiya-sara-vaviya-sikArahu~ / vAravAra-jiNa-NAmucArahu~ / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAsahimo saMdhi paricaya denA cAha rahA ho| vaha zakti kaikazIke putra rAvaNake dAhine hAthameM aisI zobhA pA rahI thI mAno lakSmaNakA bhaviSya hI ho / / 1-6:: [12] vaha zakti, jo garajate hue matta gajoMke mastaka phAr3a sakatI thI, aura jo burddhara rAjAoM, nizAcara rAjAoMkA damana kara sakatI thI, jo zatruoMkI patniyoko rulA sakatI thI, jo rathoM aura goMke samUhako loTa-poTa kara sakatI thI, jo bijalIkI taraha bhayaMkara thI aura logoMko yamapatha dikhA sakatI thii| jo vAlike tapazcaraNake samaya kailAsake uThAne para rAvaNako milI thii| vaha zakti rAvaNa zatrusantApaka vibhISaNa para chor3ane jA hI rahA thA ki lakSmaNane apanA ratha, una donoMke pIca, lAkara khar3A kara diyA | usane kahA, "are duSTa, tU mujhase jIte jI nahIM jA sakatA, yadi tujhameM tAkata ho, to apanI zakti mujha para mAra" yaha sunakara ratnAzrayakA beTA rAvaNa gadgada ho gayA, aura apane pulakita bAhuse zakti chor3a dii| usa zaktine nIla, nala aura dUsare sabhI vAnara vaMziyoMko Ahata kara diyaa| vahI zakti lakSmaNake vakSasthala para jA lagI, mAno vaha rAvaNakA bhAgya thI, aura rAmake lie duHkhakI khAna // 1-10 // _[13] jaba kumAra isa prakAra gira par3A, to usakI khabara kAnoM kAna pahu~cI / jaise siMha jaMgala meM, gajase bhir3atA hai, usI prakAra rAma yuddhameM saMlagna ho gye| isa prakAra rAma aura rAvaNakA yuddha hone lgaa| atyanta harSa aura romAMcase bharA huaa| apsarAoMke netroMko Ananda dene vAle devatAoMkI dundubhikI dhvaniko bhI mAta dene vAle una donoM meM dvandva yuddha hone lgaa| bAra-bAra donoM sandhAna aura svaroM ( sara ) ke andhAnase apane-Apako sajA rahe the| bAra-bAra jina bhagavAn Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 paDamacarita vANAsaNi-samnchAiya-gayaNa? pahare pahare paphulliya-SayaNa // 5 // to etyantare gaya-saya-yAma / kina niri -bAra | pahilaDa rahavara raasaah-vaahnnu| bIyau sarahasu saraha-pavAhaNu II || talyA tum-turaam-cbl| cauthaLa dhororAlipa-mayagalu // 8 // paJcamu vr-sbduul-nniutaa| chahau kesari-saya-sakSuptaDa / / 9|| pattA kiGkiNi-muhala pala-bAhaNa dhuva-dhavala-zraya / dupapusa jiha cha vi rahavara Niphala gaya (1) [5] raha chaha chaha dhaNUNi cha chattai~ vi chiNNaI halahareNa / to viNa diyA puddhi vijAhara-pura-paramasareNa // 3 // veSiNa vi avaroppara saamris| veNi vi pauruseM sAhase sarisa / / piNa vi sura-samara-saehi thira / veNi vikSiNa-NAmeM Namiya-sira / / / / veNi vi pahu kaha-Nisiyara-dhayahu~ / jiha disAya sesa-mahaggaya hu~ / / 3 / / jiNai Na jimaha eko ghi jaNu / gau tAma divAyaru atyavaH // 5 // viNivAriMu rAvaNu raahnn| 'andhAra kA mahAhaveMga // 6 // ga vi nuhu~ mahu~ Na ci have tujha bhri| lai giNaya-Niya-Nikaya jAhu~ vari // teM cayage raNu ughsjhreNthi| gaTha lAhija kalapala kavi 18|| sIrAuho vi pariyAca ptahiM / sattie~ NimiNNu kumAra jahi // 5 // pattA taM Nidi vastu surakari-kara pavarudhue~hi // piDita mahihiM siru pahaNantu saI bhu eNhi // 10 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chASTimo saMdhi kA nAma le rahe the| tIroMkI bauchArase AsamAna bhara gayA / pahara-paharameM mukhakamala khile hue dikhate the| isI ansarameM aneka sthAnoMkA bhramaNa karane vAle rAmane zatruko chaha bAra rathahIna banA diyaa| pahalA ratha thA, jisameM gadhA jatA huA thA, dUsare rathameM harSonmada aSTApada thaa| tIsarA rathe U~ce azvase caMcala dikhAI de rahA thA, cauthA bhayaMkara garjanA karane vAle hAthiyoMse yukta thA / pA~cave rathameM uttama siMca jute hue the, aura chaThemeM saikar3oM siMha the| nUpuroMse mukhara, vAhanoMse caMcala usa nizAcara senAmeM aDiga sapheda patAkAe~ thIM / parantu rAmane khode putrakI bhA~ti chahoM rathavaroko vyartha siddha kara diyaa|r-10|| [14] isa prakAra rAmane chaH ratha, chaH dhanuSa aura chaH chatra miTImeM milA diye / parantu vidyAdharoMke rAjA rAvaNane taba bhI pITha nahIM dikhaayii| donoM eka-dUsareke prati IrSyAse bhare the, donoM hI pauruSa aura sAhasameM samAna the| donoM saikar3oM yuddhoM meM aDiga raha cuke the| donoM hI jinanAmako namaskAra karate the| donoM hI vAnaroM aura nizAcaroMkI senAke svAmI the, aura diggajoMkI bhA~ti dUsare mahAgajoMke svAmI the / ve na eka dUsare ko jIta pA rahe the aura na svayaM hI jIte jA rahe the| isI bIca sUryAsta ho gyaa| taba rAmane rAvaNako manA kiyA ki andhakArameM mahAyuddha kaise sambhava hogA na to tuma, na maiM, koI bhI dikhAI nahIM degaa| isalie yoddhA apane apane gharako jA~ya | yaha sunakara laMkA narezane yuddha banda kara diyA aura kolAhalake sAtha apane ThikAne calA gyaa| zrIrAma usa sthAna para pahu~ce jahA~ zaktise Ahata lakSmaNa gharAzAyI the 1 lakSmaNako dekhakara, gajazuNDake samAna bar3I-bar3I thAhuoMvAle, apane hAthoMse ve apanA sira pITa rahe the ||1-1naa Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [67. satsaTTimo saMghi] lakravaNa sastie viNimiNNae~ hakka paTTa dahazyaNe / niya-khepaNahI muhara Niyanta u sabhai sa-dukkhara rAmu raNe / / [.] miSNu kumAra dsaannnn-ssieN| para-gandhu va gamayasaNa-sattie~ / / 1 / / kumAgha sukA kc-smpttieN| kupurisa-kaNNo iva para-tasie~ / / 2 / / suzraNo iva khl-dhrnn-pusieN| para-samaDa bva jiNAgama juttiA / / 3 / / jiga-maggo iva phevl-bhuttieN| visayAsattu muNi mba ti-guni // // so iva samcAe~ vittieN| zundo iSa maNahara-gAyattie~ / / 5 / / sela va vajAsaNira pnti| vijho iSa revAe~ pahanti / / 3 / / meho isa vijala' kssntieN| jalaNihi va gAe~ milanti // 7 // tAma samas-dasaNu mlhntieN| gAi~ divasa bhosArita rassie~ // 8 // pattA dahamuha-sischeu Na dina rahuvA-NandaNe vijaDa pA vi / somitti-soya-samatattara NaM asthapaNahI tupha radhi ||9|| [2] diNadhara gaha-kusumeM nca galINae~ / diNe Nisi-baharie~ va bolINae~ // 3 // sammA rAmasi(?)va alonn| tameM masi-sanae ina vikSiNNae~ // 2 // kava(?)sayaNe va soaaunnnneN| ma acaleM miduNe ba paruNNa / / 3 / / gae~ rAvaNe rnn-nhsukimpnneN| kiga-kAlaya jaya-tara-padigNae~ / / 5 / / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sar3asaThavIM sandhi lakSmaNake. zaktise Ahata honepara, rAdhaNane laMkAmeM praveza kiyaa| idhara rAma apane bhAIkA mukha dekhakara, phUTa-phUTa kara rone lge| rAvaNakI zaktise lakSmaNa usI prakAra Ahata ho gayA, jisa prakAra adhyayanakI kSamatA dvArA, dUsareke dvArA racita anya samajhameM A jAtA hai, jaise duSTako vacanoktiyoMse sajana Ahata ho uThatA hai, jaise jinazAsakI uktiyoMse dUsareke siddhAnta anya khaNDita ho jAte haiM, jisa prakAra tIna guptiyoMse viSayAsakta muni vazameM kara liye jAte haiM, jaise sabhI vibhaktiyA~ zabdako apane prabhAvameM le letI haiM, jaise sundara gAyatrI chanda chandoMko apane prabhAvameM rakhatA hai, jaise patrake giranese pahAr3a TUTa jAtA hai, jaise bahatI huI revA vindhyAcalako lA~gha jAtI hai, jaise bijalI meghoMmeM camaka uThatI hai aura jaise gaMgA nadI samudra meM jA milatI hai usI prakAra mAno yuddhadarzanase vaMcita dinako rAtane haTA diyA / na usane rAvaNakA kaTA huA sira dekhA, aura na raghunandanakI vijaya hii| lakSmaNake viyogase duHkhI sUrya dhIre-dhIre asta hone lagA // 1-II [2] jaba AkAzake kusumake samAna sUryakA asta ho gayA aura jaba rAtarUpI duSTAne becAre vinakA atikramaNa kara diyA, to sandhyArUpI nizAcarI, saba ora phaila gyii| andhakAra myAhIke samUha ke sAtha bikhara gayA / kaMcukI aura svajana zokAkula ho utthe| cakravAka pakSiyoMkA . jor3A ro rahA thA / yuddhotsAhase romAMcita rAvaNake cale jAne para kolAhala hone Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumapariTha Nisiyara-jaNavara dihi-sampaNNae~ / ghare dhareM puNu sohalapa svaSNae~ // 5 // lakapaNe sattie~ hae~ privpnneN| thie~ NiccepaNe dharaNi-pavaNNae~ ||6|| ahiula-kaJcala kuvalaya-vaNyae~ / sui-larakSaNa guNa-gappa-sampagaNae~ // 7 // kaidhaya-sAhaNe cintaavnnnneN| hariNa-ule va suva bhAdagae~ / / 8 / / ghattA sominti-soya-pariNAmaNa rahubai-NAdaNu mucciyau / -canda vanarakhe hi dupa-dukkhu ammuziya // 9 // [3] 'hA lakAvaNa kumAra ekopr| hA mayi uvinda dAmoara ||1|| hA mAhRva mahumaha maasuuann| hA hari kaNha viNhu NArAyaNa // 2 // hA kesaba aNanta lrkiihr| hA govinda jagaNa mahihara // 3 // hA gambhIra mahANaharummaNa / hA sIhoyara-dappa-NisummaNa // 4 // hA hA yjynn-mmmiisnn| hA kalApamAla-AsAsaNa ||4|| hA hA rubhutti-vinnivaarnn| hA hA vAlikhilla sAhAraNa / / 6 / / hA hA kavila-mara-vimaraNa / hA vaNamAlA-NapraNANandapa ||7|| hA pridmnn-missphr-maann| hA jiyapoma-soma-maNarakSaNa // 6 // hA maharisi-uvasagga-viNAsaNa / hA AraNNa-hatthi-samtAvaNa / / 9 / / hA kryaal-pyg-uhaalnn| samyukumAra vinnaas-gihaalnn||0|| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahimo saMdhi --- lagA / vijayake nagAr3e baja utthe| nizAcaroMkI bastiyA~ bhAgyase paripUrNa thI / vara-ghara meM sohara gIta gAye jAne lage / parantu lakSmaNa zaktise Ahata hone se vaha dharatIpara aceta hokara gira pdd'aa| vAnara senA ekadama vyAkula ho utthii| zubha lakSaNoMse yukta vaha apane guNagaNoMse paripUrNa thii| bhramara kajjala aura kuvalayake anurUpa thii| vaha hirana kulakI taraha atyanta duHkhI thI / lakSmaNake zokakI mAtrAse rAma mUrchita ho gaye / jala, candana aura camarakI havAse kisI prakAra, kaThinAIse unakI mUrchA dUra huI ||12|| [3] balabhadra rAma vilApa kara rahe the, "he lakSmaNa kumAra aura bhAI, upendra dAmodara he kRSNa asUna, hari kRSNa viSNu nArAyaNa, kezava ananta lakSmIghara, he govinda janArdana mahIdhara, he gambhIra nadIko rokanevAle, he siMhodarake ghamaNDako cUra-cUra karanevAle, he lakSmaNa, tuma kahA~ ho ? tumane varNako abhaya bacana diyA thaa| tuma kalyANamAlA ke AzvAsana ho, tumane rudrabhuktikA nivAraNa kiyA thaa| tumane bAlikhilyako sahArA diyA thaa| tumane kapilakA mAnamardana kiyA thaa| tuma vanamAlAke netroMke liye AnandadAyaka ho / tumane ari manake mAnako bhagna kiyA thaa| tuma jitapadmA aura zobhAke lie AnandadAyaka the / are tumane mahARSike upasargakA vinAza kiyA thA, aura jaMgalI hAthI ko satAnevAle ho, apane talavAra rUpI ratna kA tumhoMne uddhAra kiyA thaa| zambukumArake vinAzako tumane apanI A~khoMse dekhA hai / are tumane kharadUSaNake camar3eko khUba gayA hai| tumane sugrIva ke manorathako pUrA kiyA hai| are tumane phoTizilA uThAyI thii| aura tumane samudrAvarta dhanuSa apane hAthase bar3hA diyA thaa| vijJApa karate Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita hA spr-duusg-cmu-musumuurnn| hA hA koddisilaa-snycaalnn| hA suggIva-maNohara-pUraNa / / 1 / / hA mayaraharAvattaphAlaNa // 12 // ghatA kAha tuhu~ kahi hau~ kahiM piyayama kA jori na jA gr| haya-cihi vichoDa kareppiNu kavaNa moraha puSaNa taDa' / hari-guNa sammarantu vidaannt| svai sa-dusvau rAhavarAma || 'pari paharita para-paravara ckkeN| vari khaya-kAla dukka bhatthakae~ // 1 // vari saM kAlakUDa visu makkhiA / pari jama-sAsaNu NayaNakaDavikhaTa // 3 // pari asi-paJjareM thiu thovantarU / bari seviDa kayanta-damvantaru | ampa diNNa pari jalaNe jalansae~ / bari vagalAmuMha mamija mmmseN||5|| cari vAmaNi siraNa pavicchiya / pari dukanti bhaviti samicchiya / / cAra vihiu jama-mahisa-rahiTa / mIsaNa-kAladiTi-zrAhi-hiu / / 7 / / pari visahiu kesari-gaha-pAru / vari johaDa kali-kAla sapicchara / / 8 // vari dansi-danta-musakaNe hi viNimindAdhiu appagau / vari pasya-duknu bhAthAmisa gaDa vibhou mAheM taNaja' // 1 // [5] pakandarne raaivpndeN| muka dhAi sugIva-garinde / / muka dhAha maamnnddl-raaeN| muka dhAha evaNaatha-jApaM ||shaa muka cAha vandovara-purne / aNNu vihIsaNeNa muktate // muka dhAha ajaya-bore hiN| tAra-susepyahi raNau] dhIra hiMsA muka dhAha gaya-gavaya-gavAla hiN| pamdaNa-duriyaSigva-vekavalaM hi // 4 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saTTiyo saMdhi 13 hue rAma kahane lage, "priya yamane, tumhArA aura hamArA kyA kucha nahIM kiyaa| kahA~ to mAtA gayo aura nahIM mAlUma pitA jI kahA~ gye| he hatabhAgya vidhAtA, tumhIM batAo isa prakAra hama bhAiyoMkA vichoha karAkara, tumheM kyA milA ? tumhArI kauna so kAmanA pUrI ho gayI // 1-13 // [4] khinna rAjA rAma lakSmaNake guNoMko yAda kara rone lage / vaha kaha rahe the, "zatrarAjA ke cakra se Ahata ho jAnA acchA ? acchA ho zIghra ho ayakAla A jAya ! acchA ho maiM kAlakUTa viSakA pAna kara lU~, acchA hai ki maiM yamake zAsanako apanI A~khoMse dekha luuN| acchA hai thor3I derake lie maiM asthipaJjarameM so luuN| acchA hai yasakI dAike bhItara so jAU~, acchA hai, koI jalatI huI AgameM dhakkA de de| acchA hai ghUmate hue baDavAnala meM par3a jAU~! acchA hai mere sira para vaza gira par3e, acchA hai mana cAhI honahAra merA kAma tamAma kara de, acchA hai yamamahiSake asahya capeTa meM A jAU~, acchA hai bhIpaNa dRSTivALA mahAkAla rUpI sauMpa mujhe isa ke| acchA hai siMha apane nakhoMse mujhe Ahata kara de, acchA hai kalikAlarUpI zanIcarakI najara mujha para par3a jAya ! acchA ho maiM khudako hAthI dA~toMkI noMkoMse Tukar3e-Tukar3e kara ddaaluuN| acchA ho mujhe narakake duHkha dekhane par3eM, parantu bhAIkA biyoga na ho" // 1-9 // [5] rAghavacandrake isa prakAra vilApa karane para rAjA suprISa bhI phUTa-phUTa kara ro utthaa| rAjA bhAmaNDala bhI muktakaNThase royA aura hanumAn bhI / candodaraputra bhI mukta svarale royA aura vyAkula vibhISaNa bhI royA / aMga aura aMgada bhI mukta kaNThase roye, aura yuddhameM dhIra tAra susena bhI roye / gaya, gavaya aura gavAkSa bhI mukta kaNThase roye 'aura nanvana, duzvi Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 paumacariDa muka dhAha Naka-NIla-Narindai hi| mukha dhAi mAhinda-mahindai hi| pilumA-mahasAyara-maikanta hiN| jambava-ramma-kumuya-kugdan hi / / 6 / / dahimuha-daharaha-seba-samu hi // 7 // mukka dhAha sa hi sAmante hi / / 8 / / ghattA sandIbiu samhAva-iti / jeNa Na muchI dhAha maci // 9 // raNa rAmeM kaluNu ruantaeNNa so pathi kazya-sAhaNe [ 6 ] sAyanAmba hoza / suravira preha 111 dANe mahAiyaNe hi prichei| keNa vi kahiu tAmba baiDehi / / 2 / / ura-Niyamba-garUaheM kisa-dehi / rAmayanda-muha-dasaNa-pehi // 3 // 'so sIe~ lai arachai kaaii| sI sI lai bhAharaNAI / / 4 / / sIe sIe~ aJjahiM nnynnaaii| sIe~ sIe~ car3a piya-vayaNAI // 5 // sI sIe~ kareM vAghANau / balu lohAviDa suggIvANau / / 6 // kaha dappaNu jovahi appaannu| muTTha paricumvahi dahacayaparANa100 thattA rAvaNa-satti viNimiNyAu dukA jibhai kumAra raNa / parihava-ahimANa cihaNau lA rAma vi muara meM gaNe' // 8 // [.] saM NisuNe vi vahadehi pmucchiy| hariyandaNaNa sisa ummundichaya // 1 // gheSaNa kaheM vi sabamti smuttttiy| 'hA khala khuda misuNa vihi dusthiy||2|| lakSANu marada vasANaNu chuttttaa| hiyau kema saDa usu pa phui // 3 // cima-sIsa hA dahana duhaavh| rUSaNa tujma kira puNNa maNoraha / / 3 / / hA kayanta saha kaSaNa suicchii| jaM raDattaNu pASiya kacchI / / 5 / / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattasahimo saMdhi vighna evaM velAkSa bhI roye / nala aura nIla rAjA mukta kaNTha roye, evaM jambu, rambha, kumuda, kunda aura indu bhI roye / mAhendra aura mahendra bhI roye aura dadhimukha, idaratha, setu aura samudra bhI roye / pRthumati, matisAgara aura mavikAnta Adi sAmanta bhI mukta kaNThase roye / yuddhameM rAmake rodanase santApakI jvAlA bhar3aka uThI / vAnarakI senAmeM eka bhI aisA sainika nahIM thA ki jo mukta kaNThase na royA ho // 1-6 // [.] durdama dAnavoM kI senAkA saMhAra karanevAle rAmakI isa avasthAkA samAcAra, kisIne mAnasammAnase zUnya abhAginI sItA devIko batA diyaa| unake nitamba aura ura bhArI the, parantu zarIra dubalA-patalA thaa| rAmako dekhanako tIna utkaNThA unake manameM thii| ekane kahA, "sItAdevI lo baiThI kyA ho, sItA, lo ye gahane / sItA sItA A~ja lo apanI A~kheM / sItA sItA bolo moDe vacana / sIvA sItA harSavadhAvA kro| sugrIvakI senA hAra kara vApasa ho gyii| lo yaha darpaNa aura dekho usameM apanA ceharA / aura phira dazavadanakA mukha cUma lo / rAvaNakI zaktise Ahata hokara kumAra lakSmaNa, zAyada hI aba jIvita raha skeN| aura sambhavataH parAbhavake apamAnase duHkhI hokara rAma bhI prANoMko tilAJjali de dN||1-8|| [7] yaha sunakara, sItA devI mUddhita hokara gira pdd'ii| haricanvanake chir3akanepara unakI mUrchA dUra huii| cetanA Ate hI, vaha rotI huI uThI-he duSTa khala aura abhAge bhAgya, lakSmaNakA anta ho gayA aura rAvaNa jIvita hai, tumhArA hRdaya kyoM nahIM TUTa-phUTa jAtA ? abhAgyazIla chinnamastaka deva, isameM tumhArA kauna-sA manoratha pUrA hogA ? he kRtAnta tumhArI isameM kauna-sI zobhA hai ki eka lakSmI vaidhavyako prApta kregii| anta ho huI uThI haidanako murchA dUra Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacArija hA lakSaNa pesaNahI miusii| kahA~ hiya jaya-siri kuru-si // 6 // hA lakSaNa paI viNa mahi suNNI / dhAi mudhi sarAsai rupaNI // 7 // hA lakSaNa kala pavarAhakSu / kahA~ ekallaDa meliu rAhaDa // 4 // pattA Niya-bandhaSa-sayaNa-vihaNiya duha-mAyaNa paricatta-sitha / maI nahI duruSaha~ bhAyaNa tihuaNe mA vi ma hoja tiya' // 5 // [ ] sahi avasne sur-mig-smtaavnnu| Niya-sAmanta gayesaha rAvaNuH / / 5 / / ko muDa ko jIvAda ko pddiyu| ko saGgAmeM kAsu animaDiyA | ko mAyA dnt-vinnimipnn| ko karavAla-pahara-pariciNNau // 3 // ko naaraay-ghaay-jjriyu| ko kapiNAya-khuruppa-kapapariyaDa / / kaiga bi tu 'mahArA raavnn| pavaNa-kuvara-varuNa-jUrASaNa / / 5 / / bhatra vi kummayapa pAu bhaassh| tIyavAhaNu so vi cirAvaI / / 6 / / vata subbAi indi-raayhaaN| sIhaNiyavahA~ u mahakAyahA~ / / 7 / / jambumAli jamaghaNTu Na dosh| ekuvi jAhiM seNe kiM sIsaha / / 6 ghattA kA jehi-jehiM vaggantaTate te viNviAipa smreN| thiGa eva hi sUThiya-vakraSaTha jaM jAgahi deva kareM' // 1 // taM NisuNevi dasANaNu hliu| gaMvaccha-sya sUleM salila // 1 // thiba heTAmA rASaNa-rANa / hima-hau sayapa vihAgaDa / / 2 / / vaha sa-mukkhaTa gaggara-SayaNa / pAha-maranta-nirantara-gavaNaE RIL Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptasaTimo saMdhi he lakSmaNa, tuma kRtAntake yahA~ niyukta ho gaye / kulaputrI jayazrI ko tumane kaise chor3a diyaa| jamaNa, sundhAna pada dharatI sUnI hai| sItA dahAr3a mAra kara rone lgii| he lakSmaNa, kala jo eka mahAn rAjA the, una rASavako Aja kaise akelA chor3a diyA ? apane bhAI aura svajanoMse dUra, duHkhoMkI pAtra saba prakArakI zobhA-zrIse anya mujha-jaisI duHkhoMkI bhAjana isa saMsAra meM koI bhI strI na ho| // 1-2|| [8] ThIka isI avasara para devatAoMko satAnevAlA rAvaNa apane sAmantoMkI khoja kara rahA thA ki dekhU kauna marA hai aura kauna jIvita hai ? saMgrAma meM kisakI bhir3anta kisase huI / matavAle hAthiyoMke dA~toMse kauna vidIrNa huA aura kauna talavArake prahArase Ahata huA ? kauna tIroMke AghAtase jarjara huA aura kauna karNikA aura khurapese kATA gayA? itane meM kisI ekane kahA, "AdaraNIya rAvaNa, sacamuca Apa pavana, kubera aura varuNako satAnevAle haiM ? kumbhakarNa Aja taka vApasa nahIM AyA hai, aura meghavAina bhI AnemeM dera kara rahA hai| indrajItake bAremeM bhI koI bAta sunAI nahIM de rahI hai? aura na hI mahAkAya siMha nitambake bAremeM ? jambUmAlI aura yamaghaNTa bhI nahIM dikhAI dete| kyA batAyeM senAmeM eka bhI bAdamI dikhAI nahIM detaa| jo-jo yuddhameM bhir3ane gaye the ve saba kAma A cuke haiM, aba imArA pakSa naSTaprAya hai| Apa jaisA ThIka samajheM kRpayA vaisA kreN||1-2|| [2] yaha sunakara rAvaNa isa prakAra kA~pa uThA mAno usake vakSameM zUla laga gayA ho| rAjA rAvaNa apanA mukha nIcA karake raha gyaa| mAno himAita zatadala ho ? gadgada svarameM jyAkula hokara vaha rone lagA, usakI A~khoMse A~suoMkI Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 pATa 'hA hA kummayaSaNa ekkoar| hA hA maya mArikha mahoyara || hA imbai hA soydpaahnn| hA jamahaNTa bhaNiTTiya-sAraNa || hA kesariNiyamba dnnu-daarnn| jamyumAli hA tuma hA sAraNa' 116 / / duknu dukSu puzu maNDa NivAriu / soya-samudahI appaDa tArita // 7 // 'tikSa-gahahA~ saal-phihiiN| kira kettiya sahAya vaNe sIhahA~ // 4 // pattA acchau abachaDa jo acchA to vi Na appami jaNaya-sua / kiha ghulami hau~ ekAhI jAsu sahejA vIsa bhubha // 9 // [10] jo sahi sAru kahaddhaya saahnne| so maI sattie~ miNNu raNajhaNeM / / 3 / / evarhi ekchu pahevau rAhau / kallae~ tahA~ ci mahu ci pavarAhada // 2 // kAllae~ sahA~ vi mA vi jANijaha / emaDa-pArAyahi mijjA / / 3 / / kalAe~ tahA~ vi mahu vi ekantaru / jimba tahoM jimba mahu mammu mhaaphru|||| kAlAe~ dhaddhAvaNau thbaahaiN| jimba ujyA-NapariheM jimba lAhe // 5 // kallae~ jimba mandobhari rossh| bimva jANai appANau sovA / / 6 / / kallae~ gavata ghiy-psaahshu| jimba mahu jimba nahoM kerala saahshu||7|| kAla humbh-dhgdhgmaannhoN| jimba so jimva hau~ huku masANahA~ // 8 // ghasA jima maI jigya tepA NihAliDa khara-dUsaNa-samyula-pahu / jima maI jimva temAkijinya kAe~ raNa jathAlacina bahu / / 5 / / to esdhantara raahv-viireN| dhIriu phikindhaahik-paannu| [1] dhoriu appara carama-sarIreM || dhoriTa jambavantu vahu-jANau / 2 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sama saMdhi 175 ? anavarata dhArA baha rahI thI, vaha kaha rahA thA, "he sahodara kumbhakarNa, he maya mArIca mahodara, he indrajIta meghavAhana, he anirdiSTa sAdhana yamaghaMTa aura he dAnavoMke saMhAraka siMhanitamba jambumAlI, he suta aura sAraNa ! AkhirakAra bar3e kaSTase rAvaNane apanA duHkha dUra kiyaa| bar3I kaThinAI se vaha zoka-samudrase apaneApako tAra skaa| usane apane manameM socA, "tIkhe natroM aura lambI pU~cha vAle siMhakA jaMgalameM kauna sahAyaka hotA hai| rahe rahe, jo bAkI bacA hai| taba bhI maiM unheM sItA nahIM sakA | kyoM kahate ho ki maiM akelA huuN| nahIM, maiM akelA nahIM hU~, merI sahAyatA karanevAlI merI bIsa bhujAe~ haiM / / 1-6 // [10] aura phira, vAnarasenA meM jo ine-gine yoddhA the, unheM maiMne yuddha bhUmimeM zaktise Ahata kara diyA hai| aba akelA rAghava hogA, kala maiM use majA cakhA dU~gA / kala maiM use aura vaha mujhe jAna legA / toroMkI bauchArase eka-dUsareke zarIra bheda diye jaayeNge| kala usake aura mere bIca eka hI antara hogA, kala yA to usakA ahaMkAra cUra-cUra hogA, yA merA / kala yA to usakI ayodhyAnagarI meM harSavadhAyA hogA yA phira merI laMkA ngriimeN| kala yA to mandodarI royegI, yA phira sIvA zoka-sAgarameM DUba jaayegii| kala yA to usakI sAjasajjita senA harSase nAcegI, yA merI kala maraghaTakI dhakadhakAtI AgameM yA to vaha jalegA yA maiN| yA to vaha, yA phira maiM, kharadUSaNa aura zambukakA patha dekhU~gA / athavA maiM yA vaha, kala yuddhake A~gana meM vijaya lakSmIrUpI vadhUkA AliMgana karU~gA // 1-2 // [11] isI avadhi meM caramazarIra rAmane apane-Apako dhIraja ba~dhAyA / unhoMne kiSkindhArAjako samajhAyA / bahujhAnI Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDhamacarita dhIrikha raavnn-upvnn-mhnnu| suhaTu pahakSaNa-akSaNa-pAdaNu / / 3 / / dhoriu gala gIlu vi mAmaNDalu / didarahu kumu kandu sasimaNDala / / 4 / / ghoriu syaNakati rahabaddhaSNu / agAu aGgu tara vihIsaNu ||5|| dhIrija candasi maamnnddlu| haMsu vasantu seu velandharu / / 6 / / dhIrija dahimahu kaluNa-rasAhiu / gavau gavastu suseNu trirAhiu' / / 7 / / dhIriu taralu tAru tArAmuhu / kundu mahindu indu indAuchu / dhattA apaNu vi jo koi ruvantau so sAhAra vi sakkiyara / para ekku dasAsahI umpari rosuNa dhIrai vi sakkipaTa // 2 // [32] virhaannl-jaaloli-plis| aNNu vi koca pahANa-citta / / kiya paija raNe raahvcndeN| 'riTa ravi jAi ai vi surin / / 2 / jadda vi jaNazeNa mahi-mANe / jai vi tilAyaNeNa vamhANe // 3 // jaha vi amAga kiyanta dhaNaNaM khanne jahavi tiyakSahA~ taNaeM // 4 // ai vi pahANeNa jai vrunne| jai vi miyaGke akkai aruNeM ||5|| paisAijai vi saraNu kli-kaalhii| hikkA paheM jaleM thaleM pAyAla haaN||6|| paisai jai ci vinareM giri-kandareM / sapSa-kiyantamitta-dantantareM // 7 // pesami satu to i saI hattheM / tahA~ mAyAsuggIvahIM pantheM // 4 // ghattA kala' kumAra asthanta girisu vi rAvaNu niaha jaha / to acpaDa bahami valamtae~ huvadha kiSkindhAdivai' // 9 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattasahimo saMdhiH jAmbavantako smjhaayaa| rAvaNake upalanako ujAr3anevAle pabana aura aMjanAke putra subhaTa hanumAnako dhIraja ba~dhAyA, nala-nIla aura bhAmaNDalako dhIraja bNdhaayaa| dRr3haratha, kumuda, kanda aura zazimaNDalako dhIraja dhNdhaayaa| ralakezI aura rativardhanako samajhAyA, aMgada, aMga, taraMga aura vibhISaNako dhIraja bNdhaayaa| candrarAzI aura, bhAmaNDalako dhIra ba~dhAyA, haMsa, vasanta, setu ora velandharako dhIraja aNdhaayaa| karuNa, rasAdhipa, dadhimukha, gaSaya, gavAkSa, susena aura virAdhitako dhIraja ba~dhAyA, tarala, tAra, vArAmukha, kunda, mahendra, indra aura indrAyudhako dhIraja ba~dhAyA, aura bhI jo usa samaya ro rahA thA, rAma una sabako dhIraja de sake / parantu eka rAvaNa thA ki jisa para vaha apanA krodha kama nahIM kara sake // 1-9 / / [12] eka to virahako jvAlAse uttejita hokara aura dUsare kopAnilase kSubdha hokara rAmane pratijJA kI ki maiM apane hAthase zatruko mAyAsuprIvake patha para bheja kara rhuuNgaa| cAhe indra usakI rakSA kare, vizvapUjya viSNu, ziva aura brahmA use bacAyeM 1 cAhe yama, dhanada aura kRtAnta usakI rakSA kreN| cAhe zivakA putra skandha use bacAnA caahe| cAhe pavana yA varuNa use bacAyeM, cAhe candra, sUrya aura aruNa, cAhe vaha kalikAlakI zaraNameM calA jAya, athavA nama, thala yA pAtAlameM chipa jAya / cAhe vaha pahAr3akI guphAmeM praveza kara le athavA sarparAja kRtAntake mukhameM praveza kare / kala kumArake anta hote taka eka palake lie bhI yadi dazAnana jIvita raha gayA to maiM he kiSkindhA nareza ! apane-Apako jalatI jvAlAmeM homa dUMgA // 1-|| Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 pajamacarita [13] paijAsteM rAmeM kuch-dii| virala vaLapa suggIveM mAyA-balu vi viviDa sakSaya | thiu parisakSa kareviNu lakSaNe // 3 // ipnaay-rh-raahkk-bhyngkr| jamakaraNa suThu bhAi-pukharu // 3 // upapari pavara-vimANehi upaNau / ambhantara maNi-syaNa-vaSNau // 7 // satta pavara-pApArAhi ttiu| NaM ahiNava-samasaraNu pariTiGa // 5 // saTri sahAsa mata-mAyaGgahu~ / gaSadhara gayavara pavara-rahamahu~ // 6 // rahaparai rahavareM tungg-turnhuN| tura urae~ Naravara? amAhu~ // 4 // viraiDa ema yUhu nnicchiaar| NaM sukainda-kapyu ghaNa-sahana // 8 // dhattA bhayagArau duppaisArava duNirikkhu samvahA~ jnnhii| NaM hiravaDa sIyaha~ kerau acala abheDa dasANaNahA~ // 5 // [14] pugva-disAe~ vijau jasa-subau / pahilaeN bAra sa-bahu saradavaDa // 1 // vIyae~ mAraha saiyae~ dugmuhu| kundu baustha pakSa meM dahimuhu // 2 // chaTTae~ mandaharathu satsameM gtth| uttara-vAre pahillae~ bhaGgara // 3 // dhIbAe~ sAdu tahamae~ gndnnu| para) (1) kumula pA rhvtnnu||3|| aTThae~ bandaseNu kuriyANaNu / satameM candarAsi daNu-dAraNu // 5 // pacchima-bAra pahillae~ ssimuh| vIyae~ suhaddha pariTviTa diDharahu // 6 // vAimae~ gavau gavakSu ghurtheN| palameM tAru virAhiu' chaTTae~ / / 7 / ghantA jo samba? bukhie pAra jAsu mayakA richu dhae~ / so jambatra saruvara-paharaNu vAreM pariTriDa satsamae~ // 8 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satasaTTiyo saMdhi k [13] kuladIpaka rAmane jaba yaha pratijJA kI to sugrIvane bhI vyUha-racanA prArambha kara dii| usane phaurana mAyAvI senA raca dii| vaha lakSmaNakI rakSA karaneke lie sthita ho gayI / azva, gaja, ratha aura paidala sainikoMse vaha atyanta bhayaMkara laga rahI thI, mAno ati durdhara bhayaMkara jamakaraNa ho / Upara vizAla vimAna the| jo bhItara maNiyoM aura ratnoMse sundara the / usameM sAta vizAla prAkAra ( parakoTe ) the, jo aise lagate the mAno nayA samavasaraNa hI ho / sATha hajAra matavAle hAthI the / pratyeka gaja para eka cakra thA / pratyeka ratha para aztra the aura azva para zreSTha yoddhA / sugrIvane apanA vyUha aisA batAyA ki usameM surAkha na mila sake, mAno vaha saghana zabdoMkA kisI sukavi kA kAvya ho / vaha vyUha sabake lie atyanta bhayAnaka, duSpravezya aura aisA darzanIya thA mAno sItA devIkA hRdaya ho jo rAvaNake lie aDiga abhedya thA || 1 || [14] pUrva dizAmeM yazakA lobhI vijaya thA jo pahale dvAra para ratha aura cakra sahita sthita thaa| dUsare para hanumAn, tIsare para durmukha, cauthe para kunda aura pA~caveM para dadhimukha, chaThe para mandahasta, sAtaveM para gaja / pahale uttara dvAra para aMga thaa| dUsare para aMgada, tIsare para nandana, cauthe para kumuda, pA~caveM para rativardhana, chaThe para candrasena ( jisakA ceharA tamatamA rahA thA ), sAtaveM para dAnava saMhAraka candrarAzi / pahale pazcima dvAra para zazimukha, dUsare para subhaTa dRr3haratha thA / tIsare para gavaya, cauthe para gavAkSa, pA~caveM para tAra, aura chaThe para virAdhita thA / parantu jo buddhimeM sabase bar3A thA aura jisakI patAkAmeM bhayaMkara rIcha aMkita thA, per3oMke aba liye jambu sAtaveM daravAje para sthita ho gayA || 18|| Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 paramapasTi [15] dAhiNa-disa pariTriDa duncha / vAre pahillA NIla dhaNu baru // vIyaH Nalu vara-lauddhi-mayakaru / kuliya-vihanthA papAi purandarU // 2 // sa bAra pihIsaM yADa ! sUkha-pANi parimaya-sakara // 3 // cajathae~ vAreM kumur3a jamu jehdd| soNA-jhumAlAvAliya-hau' | paJca meM bAreM suseNu smnthr| viSphuriyAharu konta-vihAthau // 5|| maha giri-kiSkindha-puresA / bhImaNa-bhiSidamApha-paharaNa-kara // 6 // sasameM bhAmaNDalu asi lims| gAvai palaya-davaggi palisau // 7 // ema kiyA~ raNe duppisaar| pUrahoM aTThAvIsa i pAraI / / 8 // pattA sahi leha kAle paDIvA ruvai sa-dukkhau dAsahi / pavarahiM saI bhuva-daNDai hiM puNu puNu apphAlantu mahi // 9 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattasa Timo saMdhi [15] dakSiNa dizAmeM pahale dvArapara durdhara dhanurdhArI nIla sthita thaa| dUsare dvArapara thA- apanI uttama lAThIse bhayaMkara nala aura hAtha meM vana liye hue indra | tIsare dvArapara nizaMka vibhISaNa, usake hAthameM zUla thaa| cauthe dvArapara yamake samAna kumuda, usakA zarIra kase hue donoM tUNIroMse pIDita ho rahA thaa| maiMgane dvAragara sArtha juToja, jasake adhara kA~pa rahe the aura usake hAthameM bhAlA thA / chaThe dvArapara kiSkiMdhA nareza thaa| usake hAthameM bhISaNa bhiNDimAla astra thaa| sAtaveM dvArapara hAthameM talavAra liye hue bhAmaNDala thA, mAno pralayakI Aga hI bhar3aka uThI ho| isa prakAra suprIvane yuddha meM duSpravezya aTThAIsa dvAra banA liye| usa bhayaMkara vikaTa samayameM rAma bAra-bAra ro rahe the| bAra-bAra vaha apanI vizAla bhujAoMse dharatIko pITa rahe the / / 1-2 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [68. aTTasahimo saMdhi] mAi-vibhoeM kAluNa-saru raNa rAhavu rovai jAu~ hiN| gaM prasAsu jaNANahoM paricandu parAisa tA hiN|| [ ] aaviiliy-dich-tonnaa-jualu| vaha raNajhaNanta-kitiNi-muhalu // 1 // maNDaliya vaNDa-kovaNda-dharu / pANahara-paIhara-gahiya-saru // 2 // priyddhiy-rnn-mr-pvr-dhuru| vara-vairi-pahara-kappariya-uru | // 2 // vessnndd-sonndd-bhupdnndd-thiru| moraGga-pratta-aNusarisa siru|||| gau tettaheM jettaheM aNaya suu| thiu cUha-bAreM kAvAla-bhuu // 5 // 'aho ahA~ bhAmaNDaka mara-tilaya / sammANa-dANa-guNa-gaNa-Nilaya // 3 // vijA-paramesara bhaNami phuN| tihu~ mAsahu~ avasaru ladhu m17|| jaha parisAvAhi rhu-gndnnhaaN| so jIviu demi jaNANahA~' // 8 // saM vayaNa surNevi ashnteNnn| jiu rAmahI pAsu turantaeNNa ||9|| ghacA joihiM buDacaI sasimugiheM vrhinn-klaav-dhmmelheN| jIva sakSaNu dAsaraha para mhavaNa-jaleNa pisalaheM // 10 // [2] suNu deva devsiiy-pur| bahu-riddhi-vivi-jaNa-dhaNa-paureM // 1 // sasimAla adhi parAhivai / suSpaha-mahavi marAla-gai // 2 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ar3asaThavIM sandhi rAma apane bhAIke viyogameM karaNa svarameM ro rahe the |itnemeN rAjA praticandra unake pAsa AyA mAno vaha kumAra lakSmaNake lie ucchvAsa ho| [1] kase hue donoM tUNIroMse usakA zarIra pIr3ita ho rahA thA |bhut-sii bajatI huI vaNTiyoMse vaha mukhara ho rahA thaa| khiMcA huA dhanuSa usake kandhoMpara thaa| prANa lenevAle lambelambe tIra usake pAsa the| vaha bar3ese bar3e yuddhakA bhAra uThA sakatA thaa| usane bar3e-bar3e zatruoMke vakSa vidIrNa kara diye the / usakI mujAe~ gajazuNDakI taraha bhArI thiiN| usakA sira morachatrake samAna thaa| vaha vahA~ gayA jahA~ janakasuta bhAmaNDala thaa| hAthameM karavAla liye hue vaha nyUha dvArapara jAkara khar3A ho gyaa| usane nivedana kiyA, "yoddhAoMmeM zreSTha he bhAmaNDala, tuma sammAna, dAna aura guNa-samUha ke ghara ho / he vidyAoMke paramezvara, maiM tIna mAhameM yaha avasara pA sakA huuN| yadi tuma rAmake darzana karA do, to maiM lakSmaNako jIvita kara duuNgaa|" yaha vacana sunate ho, bhAmaNDala apane-Apako eka kSaNake lie mI nahIM roka skaa| vaha turanta use rAmake pAsa le gyaa| usane bhI vahA~ jAkara nivedana kiyA, "jyotiSiyoMne kahA hai, ki candramukhI morapaMkhoMke samUhake samAna coTI rakhanevAlI vizalyA ke snAna-jalase hI lakSmaNa dubArA jIvita ho skeNge"||1-10|| [2] sunie, maiM batAtA hU~ / RddhiyoM, vRddhiyoM aura jana-dhanase paripUrNa devasaMgIta nAmakA nagara hai| usameM zazimaNDala Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 paumacarita paddhicandu nAsu uppaNNu sur| sohau~ rAmaJjaribhaNNa-bhuu // 3.5 sa-kalama keNa pi kAraNoMga / kiA lIlae~ jAmi mahaGgaNeNa // 4 // mehuNiyahi taNau bara sci| to sahasavijau thiu uttharaeNvi // 5 // sa-kasAya ke vi taha abhiddiy| je disa-dugghoha samAvasya // 6 // te AyAmapiNu abhaya-bhava / mahu satti visasjiya camaDa-rava // 7 // viNimindaMvi pAdiu tAda rnne| usa vAhireM ujANa-dhaNe // 4 // NiSadvantara marahe lakSiyaja / dhIvaeNa smmokkhiyaa||9|| pattA te abhokSaNa-ghANieNNa valamaNuappAiu meu / jAu visallu puNapaNabaddha NaM NeDa vilAsiNi-pherau // 10 // [3] puNu pucchiu bharaha-Narindu m| "u gandha salilu kahi lakSu pai~ // 5 // teNa vi mahu gunjhu Na rakkhiyaDa / satuhaNa-vari? aksiyaha // 2 // "sa-ksiyahA~ ajmaa-pvnnhii| upappaNa cAhi samvahA~ jagahoM // 3 // ura-vAu arocana dAhu jru| kala-saNivAu gag chadi-karu 554 // sire sUla kavAla-rou pvruu| sapajisaDa (?) sAsu sAstu zrayakApA tehaeM kAla sahi ekku annu| sa-kalattu ma puna sa-bandhujaNU ||3 sa-dhau sa-balu sa-Nayaha sa-pariyaNu / parijiyai saitA doNaghaNu gA jiha suravAha snc-baahi-rhin| siri-sampaya-riddhi-viddhi sAhiu // 4 // teNa visalaheM taNaDa jalu ANepiNu upari visau | paTTaNu parajIviyau la-pataru NaM amie sittA" / / / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asamAM saMdhi nAmaka rAjA hai| usakI patnI mahAdevI suprabhA hai / usakI cAla haMsake samAna hai| usake putrakA nAma praticandra hai| maiM vahI huuN| merI bhujAe~ pulakita ho rahI hai| eka bAra maiM sapatnIka vihAra karatA huA AkAzamArga se jA rahA thaa| parantu apane sAleke bairakI yAda kara, sahasrapatra ekadama uchala pdd'aa| krodha meM Akara hama donoM AkAza meM aise lar3ane lage, mAno do diggaja ho lar3a par3e hoN| he rAma, usane prayAsa kara, mere Upara aurce zakti chodd'ii| usa zaktise Ahata hokara maiM ayodhyAke bAhara eka udyAna meM jA pdd'aa| vahA~ girate hue mujhe bharatane dekha liyA | unhoMne gandhodakase mujhe sIMca diyaa| usa jalase mujhe sahasA cetanA A gyii| maiM dubArA vedanAzUnya naye- jaisA ho gayA, bilAsinIke prema kI bhA~ti // 1-10 // 189 [3] maiMne rAjA bharatase pUchA, "Apane yaha gandhajala kahA~se prApta kiyA ? unhoMne yaha rahasya mujhase chipAyA nhiiN| unhoMne batAyA eka bAra pUre pradeza ke sAtha ayodhyA nagarImeM saba logoMko vyAdhi ho gayI, sabake hRdayameM coTa-sI anubhava hotI, arocakatA bar3ha gyii| bhayaMkara jalana ho rahI thii| jaise sannipAta ho yA sarvanAzI graha ho / sirameM daI thA aura kapAla meM bhArI roga thA, sA~sa aura khA~sI ukhar3I jA rahI thI / usa avasarapara eka AdamI apanI patnI, putra aura sagesambandhiyoMke sAtha AyA / dhvajA, senA, parijana aura nagarake sAtha akelA vaha rAjA droNavana svastha thaa| ThIka usI prakAra, jisa prakAra indra vyAdhile rahita, aura Rddhi, vRddhi evaM zrI sampadAse sahita hotA hai| usane vizalyA kA jala sabapara chir3aka diyA, sArA nagara isa prakAra phira se jIvita ho gayA, mAno use kisIne amRtase sIMca diyA ho" / / 19 / / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . paumacariu [ 4 ] saM bharaheM pucchiu doNaghaNu // 13 // / jANaviha nagandha- - rithi- bahulu // 2 // jipa-suka jhANu jiha nimmara || 3 || suhi-daMsaNu jiha bhANada-baru" // 4 // paSphuliya- jayaNa-kamalu saha ||5|| u hava visallA - sundarihaM // 6 // jasu laggai tAsu vAhi haradda" // 7 // piya-yara do bisajja || jaM paccuIdhi saklu jazu / "aho mAma evaM kahi~ laghu jalu para kajju jema jaM sIyalaTa jiNa vayaNa jesa jaM vAhiharu / nisurNevi doNu NarAhivai / "mama duhiyaha~ amara-maNohariheM / viSNu mantie~ amiyA~ aNuharai / vaM misurNevi maraheM pujjiyau / cattA - appuNu gara taM jiga-bhavaNu jaM mAmaya sokkha vihANu / NAbadda saggoM ucchale vi moha-maNDale paDiu vimANu // 9 // tahiM siddha kUDe sura-sArAha / toSaka-caka- paramesarahoM / suparibhira sIhAsahA~ / ghuSamta dhava-chatta-jayaho / bhAmaNDala maNDiya pacchahI~ / sailoka - kacchi - lacchi urhiiN| mohandhAsura-triNimida / saMsAra-mahadduma-pATaNahauM / indiya-haNa NibandhaNIM / [4] kiya zuddha arahanta maDArAha // 1 // a- kasA yaha ziTTAharahoM // 2 // bhavandhura-sAmara- vAsaNar3oM // 3 // kiya-viha- kamma kula kayahA~ // 4 // paharaNa-rahiyoM jayacchahIM // 5 // parivAliya- ajarAmara - purarho // 6 // upapatti-veti parikhindaNhIM // 7 // kandappa-maDamphara sAraNahoM // 6 // giddaDDa-du kiya-kammen // 9 // -1 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 bhaTTasahimo saMdhi [4] saba logoMke isa prakAra jI jAnepara, bharatane droNaghanase pUchA, "he AdaraNIya, yaha jala Apako kahA~se milA ?yaha taraha-tarahakI gandhoM aura RddhiyoMse paripUrNa hai| yaha jala vaise hI ThaNDA hai, jaise hama dUsaroMke kAmoM meM ThaNDe hote haiN| yaha jinabhagavAnke zukla dhyAnakI bhAMti nirmala hai| jinake zabdoMkI taraha vyAdhiko dUra kara detA hai| paNDitoMke darzanakI bhA~ti AnandakArI hai|" yaha sunakara rAjA droNaghanane kahA ( usakA mukha kamala khilA huA thA, "yaha devAMganAkI bhA~ti sundara, merI lar3akI, vizalyAke snAnakA jala hai | niHsandeha, yaha amRta tulya hai, jisako laga jAtA hai usakI vyAdhi dUra kara detA hai|" yaha sunakara bharatane rAjAkA sammAna kiyA, aura unheM apane gharase bidA kiyaa| vaha svayaM jina-mandirameM gayA, jo zAzvata mojhakA sthAna hai aura jo aisA lagatA thA, mAno svargase koI vimAna hI A par3A ho / / 1-9 // [5] usa siddhakUTa jina-mandirameM usane devatAoM meM zreSTha arahanta bhagavAnakI stuti prArambha kii| una arahanta bhagavAn kI jo triloka cakrake svAmI haiM, jo kaSAyoMse rahita haiM, jo tRSNA aura nidAse dUra haiM, jo siMhAsanapara pratiSThita haiM, jinapara sundara cAmara dulate rahate haiN| jinapara sapheda chatra haiN| jo ghAra ghAtiyA kokA vinAza kara cuke haiN| jinake pIche bhAmaNDala sthita hai| prahArase jo hIna haiM, vizvake prati jo karuNAzIla haiN| jinake hRdayameM tInoM lokoMkI lakSmI sthita hai| jinhoMne devatAoMke lokakA pAlana kiyA hai / moharUpI andhe asurako jinhoMne naSTa kara diyA hai / janmarUpI latAko jo jar3ase ukhAr3a cuke haiM, saMsArarUpI mahAnako jo naSTa kara cuke haiM, jinhoMne kAmadevake ghamaNDako cUra-cUra kara diyA hai| indriyoMkI Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 paumacariya ghattA tahA~ suravara paramesaroM kiya candaNa maraha garin / giri-kailAe~ samosaraNaM NaM padama jijindahoM inheM // 10 // // [ 6 ] jiNu vandai ci vandiu parama- risi / je dariliya-dasatraha- dhamma - dili // 1 // jo paca mahatva NibvahRNu // 2 // tirhi guntihiM guttara nzi- baru // 3 // to jo bUsaha parisaha-bhara-sahanu / jo taba guNa-sakSama-niyama- dharu | jotihiMsaliya jo saMsArovahi- NimmahaNu / jo kriDikiDi janta-pudipa nnynnu| jo uNhAlae~ attApiGa | jo vammada masAhiM mIsaNehiM / jo meru-giriM va dhorattaNaNa | so muNivaru caDa NANa-dharu "kAi~ visallaeN tara kipara / saM vayaNu suNesthiNu maNai risi "suNu pugna videheM riddhi-paru / tihuzraNa bhaNandu tigdhu nivaDa vaha suya NAmeNAsara / aii jo rukkha mUle pAusa saha // 5 // jo sisira-kAle bAhireM sayaNu // 6 // jo candrAyaNi atIraNi // 7 // bIrAsaNa- ukaDusvahiM // 8 // jo jaladhi va gambhIra // 9 // ghattA paNaveSpiNu maraha~ bucai / seM mANusu bAhie~ suca" // 10 // [ 7 ] yi khayahA~ jeNa aNNANa-nI phAmeNa puNDaviNa Na Naya 32 // lIlA - paramesara cakavar3a ||3|| ummila-ohara kRSNa ghara // 4 // r-forter 11511 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . asaSTimI saMdhi pravRttiyoMpara jinhoMne pratibandha lagA diyA hai| duSkarmoM ke iMdhanako jinhoMne jalAkara khAka kara diyA hai| rAjA bharatane deva. tAoMke svAmIkI isa prakAra vandanA kI, mAno indrane kailAsa parvatapara prathama jinakI vandanA ko ho // 1-10 // [6] jinabhagavAnakI vandanAke bAda, usane mahAmunikI vandanA kii| jana mahAmunikI, jo isa prakArake dharmakI dizAe~ batAte haiN| jo dussaha pariSahoMkA bhAra sahate haiN| jo pA~ca mahAvratoMkA bhAra sahana karate haiN| tapa guNa saMyama aura niyamoM kA jo pAlana karate haiN| jo tIna guptiyoMko dhAraNa karate haiM aura zAntizIla haiN| jinheM tIna zalye nahIM staatiiN| jo samasta kaSAyoMse dUra haiM / jo saMsArake samudra meM nahIM dduubte| jo vRkSa ke nIce pAvasa kATa lete haiN| jo kar3akar3AtI, A~kheM banda karaneSAlI ThaNDameM bAhara sote haiM, jo garmI meM AtApanI zilApara sapa karate haiM, aura khule meM cAndrAyaNa tapa sAdha lete haiM / jo bhayaMkara bharaghaToMmeM bhI bIrAsana aura sAha AsanoMmeM dhyAnamagna rahane haiN| jo dhIratAmeM sumeru parvata aura gambhIratAme samudra haiN| cAra jhAnoMke dhArI munivarako praNAma karake bharasane pUchA, "vijhalyAne aisA kauna-sA tapa kiyA jisase vaha manuSyakI vyAdhi dUra kara detI hai" // 1-10 // [7] yaha sunakara mahAmunine batAnA zurU kara diyA, una munine, jo ajJAnakI rAtakA anta kara cuke haiM, kahA, "suno, pUrva videha meM Rddhise bharapUra puMDarI kiNI nagara hai| usameM tribhuvanaAnanda nAmaka rAjA thA / vaha lIlA puruSottama pakravartI thaa| usakI anaMgasarA nAmakI unnasapayodharA sundara kanyA thii| Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 paDamacarita sohAga-rAsi laaynnnn-nnihi| jasarahasa chapa jaNamaSaNa-dihi // 5 // meM juAzika jama kinna nimama vAsIga kAma-kaha // 6 // gaM maNahara candaNa-rukha-ruya / gambhesari syahA~ pAru gaya |7|| Niruvama-saNa aisaeNa sadacha / vammaha-ghANuziya-lIla bahaha // 8 // pacA mAha-cAva-loyaNa-guNe hiM jasu divisarAsaNi lAvai / taM mANusu ghummASiyA duSaha jiya-jIviDa pAvA // 1 // [8] tahi avasara mahiyala pasariya-basu / vijAharu gAmeM puSaNamyam / / 1 / / maNi-vimANe dhuuvnt-dhygeN| tahi~ Agi Au molaggae~ // 2 // Nivadiya diTTi tAma tahA~ te thaiN| basai aNavANa sA jesaha // 3 // mukhyanda-muha muddha dhaalii| ahiNava-rambha-garama-somAlI // 4 // sahai pariTriya mandira mnnhreN| lacchi va kamala-vahA~ ammantareM // 5 // maali-maalaa-msy-kraaeN| Nayahi viddha aNasarAlaeN // piNu cArve viNu viraiya-yANe / viNu guphehi viNu sara-sandhANe 17 // vizu paharaNahi to vi jajaripaTa / // gaNDa ki pi puNavasu pariyaDa 8 // ghattA khoyaNa-sara-paharAieNNa karavAlu bhayakara dAvi / pekvAntahA~ samvahA~ aNahA~ Niya kaNNa vimANe car3hAveM vi // 2 // aM ahiNaSa komala-kamala-karA / tharimaNDae~ levi bhaNAsarA // 1 // sa-bimANu paSaNa-maNa-gamaNa-gava / vevahu~ dAgabahu mi ra ajaja // 2 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usakA anupameyara bhAra vahanAmata thaa| vaha asaTimo saMdhi vaha saubhAgyako rAzi aura saundaryako nidhi thii| mAno vaha utsabake anamabanako AnandabharI dRSTi ho| mAno zaradpandrakI sundara prabhA ho, mAno vibhrama utpanna karanevAlI kAmakathA ho, mAno sundara candanavRkSakI latA ho| vaha garvezvarI rUpakI sImAoMko pAra kara cukI thii| usakA anupameya zarIra atizaya rUpase zobhita thaa| Saha kAmadevake dhanuSakI lIlAkA bhAra vahana kara rahI thii| bhauMhe bApa aura lodhana-guNako jaba vaha apane dRSTi-dhanuSapara lAtI to usase manuSya ghUmane lagatA aura bar3I kaThinAIse apane prANa bacA pAtA / / 1-9|| [8] eka dina pUrNavasu nAmakA vidyAdhara jisakA ki yaza dharatImeM dUra-dUra taka phailA huA thA, apane maNimaya vimAnameM baiThakara vihAra kara rahA thA / usa vimAnakI patAkA ivAmeM phaharA rahI thI / ghUmate-ghUmate vaha vahA~ AyA jahA~ anaMgavANake samAna vaha sundarI thii| vaha bAlA pUnoMke candrake samAna sundara thI aura abhinava keleke gAbhakI bhA~ti kAmala / sundara mahala meM baiThI huI aisI soha rahI thI mAno lakSmI kamalabanake bhItara baiThI ho / mAlatI-mAlAke samAna sundara hAthoMSAlI anaMgasarAkI A~khoMse vaha vidyAdhara Ahata ho gyaa| dhanuSake binA, sthAnake binA, DorI aura zarasandhAnake binA, astrake binA hI vaha itanA Ahata ho gayA ki jarjara ho utthaa| dagdha hokara punarvasu kucha bhI nahIM gina rahA thaa| A~khoMke tIrase Ahata vaha apanI bhayaMkara talavArase DarAkara, saba logoMke dekhate-dekhate usa kanyAko apane vimAnameM car3hAkara le gayA // 1-2 // [2] abhinava sundara komala hAthoM vAlI anaMgasarAko yaha vidyAdhara jabardastI le gyaa| pavana aura manake samAna gativAle Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 pana taM sAhibai-la- pasarA / kobaggi-palipsa phuriyavayaNA | gata padhAiya takkhaNeNa / "khala khudda pAva dakkhabahi muTu / saM pisurNeSa koSaNaka - achi se pama- miDa maggu vachu / / kaha vi paroppara samyarve vi giriSareM jahara vindu jiha - kavi dhaNuhara-meliya sarehiM / samvaidi Nippasaru Nirasdhu kiu / NAsa i arivara-vihu ghatiya dharaNiya kSaNaGgasarA / su paNa puNabbasu gIta-mau | alahanta datta kRSNahaeN taNiya / antevaru liTa vimaNa- maNu / asthANu vi soha Na dei kiha / kahiu parindaddoM kikkarehi siddhi jema gANeNa ciNu vijAhara paharaNa gahiyankarA // // daTThAhara bhU-maGguna -jayaNA // 4 // sa- jala jalaya gaNaNeNa // 5 // kahi~ kaNNa aibiNu jAi tuhu~" // 6 // sI ganda yaha baliu // 7 // pAca bhavasameM kamya dalu // 8 // ghattA sa dhayaggu sa hei sa vAhaNu / utthari paDIdhara lAiNu // 1 // [1] tiNamANandahI kirehiM // 1 // pADiu vimANu parichiNNu dhaDa // 2 // taM visareSpiNu paNNalaDu ||33| paNaM saraya-miyateM moNha varA // 4 // paNaM hariNu sarAsaNi sAsu gau ||5|| kira vipatta puri appaNiya || 6 || yaM tuhiNa- chintu sayavanta dhaNu ||7|| jovaNu viNu kAma kahAeN jiha ||8|| ghattA "jaleM bhaleM gayaNayale gavigI / tiha ammUddi kraSNa Na diTThI " ||9|| Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahimo saMdhi 395 vimAna meM baiThA huA vaha devatAoM aura dAnavoMke lie. ajeya thA | cakravartIke Adezase vidyAdhara hAthameM astra lekara daudd'e| unake mukha krodhakI jyAlAse camaka rahe the, unake adhara cala rahe the unakI bhauha aura netra Ter3he the| usI kSaNa ve garajate hue daur3e, mAno AkAzameM jalase bhare medha ho / unhoMne cillAkara kahA "he duSTa pApa kSudra, apanA mukha dikhaa| kanyAko lekara kahA~ jAtA hai !" yaha sunakara vaha vidyAdhara krodhase bhar3aka uThA, mAno siMha gajapadApara TUTa par3A ho / usane pahalI hI bhiDantameM romA linara-vinara nAnI, jaise hI jaise mAmAjI kAvyadala naSTa ho jAtA hai| kisI prakAra, eka dusareko sAntvanA dekara, vajAma, astra aura vAhanoMke sAtha senA isa prakAra phirase uThI, mAno pahAipara pAnIkI bUMda ho // 1-9 // 10] tribhuvanaAnandake anucaroMne dhanuSa nikAlakara unapara tIra car3hA liye | sabane milakara use rokakara nirastra kara diyA / usakA vimAna girA diyA, aura patAkA phAr3a DAlI / jaba zatrusamUhakA baha nAza na kara sakA, to usane parNalaghu vidyAkA sahArA lekara, anaMgasarAko gharatIpara pheMka diyA, mAno zaraccandane apano jyotsnAko pheMka diyA ho| punarvasu bhI, bhArI bhayase bhAgA, mAno dhanuSase bhIta harina ho / anaGgasarAko na pAkara, anucara bhI apane nagarake lie lauTa gaye / sArA antaHpura isa taraha unmana thA, mAno himase Ahata kamaloMkA vana ho| anaMgasarAke binA darabAra vaise hI zobhA nahIM de rahA thA, jaise yauvana kAmakathAke binaa| anucaroMne jAkara rAjAse kahA, 'jala aura thala donoM meM hamane use dekha liyA hai, parantu hameM kanyA usI prakAra dikhAI nahIM dI, jisaprakAra jJAnake binA siddhi nahIM dIkha par3atI / / 1-6 / / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 paumacarita [1] esthantara chaNa-miyaka-mudiya / tihuaNaANanda-rASa-duhiya / / 5 / / paNNabahuma-vijae~ vitta shi| suNNAsaNu mIsaNu pANu jahi / / 2 / / ahiM dAriya-kari-kumma-sthakahai / ucchaliya-dhavala-musAharU // 3 // . duppaiksa-tikkha-Nakvakiya haiN| dosanti sIha-parisabjiya // 4 // jahiM dnti-dnt-muslaahyii| dIsanti bhagga pAyava-saya // 5 // jAhi visama-tabara mahiyaleM gayai~ / vaNamahisa-siMha-zudhalukkhaya ||3|| sunvanti jenthu ki-buddhigii| ekATha-kola-ArakiAya // 7 // vnnvsh-juuh-muh-dkkiyii| vAyasa-raddhiyA~ siva-pheziyA dhattA tahi tehae~ varSe kAmasara jala-vAhiNi viula vihAvai / dhakka-ghalaya-vikramama-guNahi sari pora-vilAsiNI NAvaha / / 9 / / [12] tahiM jalavAhiNI-sa vaisaravi / dhAhAviu kulaharu sambhavi // 1 / / "hA tAya tAya mai~ snybaahi| hA mAe~ mAe~ sira karu yahi // 2 // hA mAi mAi mammIsa kreN| gapa vAgha sika dukAnta bhareM // 3 // hA vihi hA kA kiMyanta kiNtth| para vasaNu kAI mahu dakvaviDa // 3 // hA kA kiyA~ mA jipii| aMNihi vApi ayaNa hipaI // 5 // ehi mAiDa epsAha mrnnu| to pari muiya jiNavara saraNa / / 6|| meM mava-saMsArahoM uttarami / ajarAmara-puravara pAisarami" 1100 sA ema maNevi sagNAmeM thiy| hastha-sayahA~ upari Nivitti kiya / / 8 / / ghasA parisahu~ sahi sahAsa thiya patra-sayalamchaNa-cheha jiha tava-caraNe pariSTriya jAye hi / saudAseM dIlAi sAyahi // 1 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 bhaTTasahimo saMdhi [11] isI bIca pUnoMke cA~da jaise mukhavAlI, rAjA tribhuvana AnandakI putrIko parNalaghuvidhAse aise sthAnapara pheMkA jahA~ sUnA bhayaMkara bana thaa| jisameM hAthiyoMke phaTe hue kumbhasthala par3e hue the, unameM sapheda motI bikhare hue par3e the / durdarzanIya tIkhe nakhoMse aMkita siMha jisameM Ate-jAte dikhAI de rahe the| jisameM mUsalake samAna hAthI dAMtoMse bhagna saikar3oM vRkSa the| jisameM viSamatadavAlI saikar3oM nadiyA~ thiiN| jaMgalI bhaiMse, jinameM sIMgoMse vaprakrIr3A kara rahe the / jahA~ kevala bandaroMkI AvAja sunAI par3atI thii| kevala koloMkA pukAranA suna par3atA thaa| banake baila jora-jora se raMbhA rahe the| kaue ro rahe the aura siyAra apanI AvAja kara rahe the| usa bhISaNa vanameM kAmasarA nAmakI eka vizAla nadI thI, jo apane Ter3hepana, gulAI aura vibhramake kAraNa bilAsinI strIke samAna dikhAI detI thI // 182 // [12] usa nadI ke kinAre baiThakara, anaMgasarA apane kuladhara kI yAdakara rone lagI, "he tAta, tuma Akara mujhe sAntvanA ho / he mA~ he mA~, tU mere sirapara hAtha rakha / he bhAI, he bhAI, tuma mujhe abhaya vacana do / bAgha aura siMha A rahe haiM, mujhe bacAo / he vidhAtA, he kRtAnta, maiMne kyA kiyA thA, yaha duHkha tumane mujhe kyoM dikhAyA ? aba jaba mujhe yahA~ maranA hI hai to acchA hai ki maiM mukhase jinavarakA nAma lU~, jisase saMsAra samudrase tara sakU~ aura ajara-amara lokameM pahu~ca sakU~ / " yaha kahakara vaha samAdhi lekara baiTha gyii| sATha hajAra varSa taka vaha isI prakAra tapa karatI rhii| eka dina saudAsa vidyAdharane use dekhA, use lagA jaise vaha nava candralekhA ho / / 1-2 // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 paumacari [12] ||1|| buddha vahi~ pavara-aGgame / bolina to vijAhareNa / paramesari pamaNai sacca saha / hAthoM yaha vihi -ghara Nirosa ujaviu / saudo jaM sahi lakliyaja / tihuaNabhAjandu padhAiyau / deha giliDa ra jaGgamai " kiM hammada ajagaru asivareNa" // 2 // "ki tavasihi jutI pANa-vaha // 3 // suha duhiyae~ rakhiya sILa - Nihi // 4 // ajayarahoM saroru samalavida" ||5|| taM khalu garin asya // 6 // kalama (1) kandantu parAyaDa // 7 // yahu~ uppA jiNu jaya maNanti sukhagaGgasara // 8 // yi jeNa so vi taDa kareMSi muDa | dasarahaddIM putu sobhiti hu ||9|| dAhu para / taba ghantA eha vi maSi aGgasara uppaNNa bisalA sundari / vaha taha sarveNa jaleMga para saha~ bhuSaNantu udrudda iri // 10 // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asamI saMdhi 201 [13] itane meM eka vizAla ajagarane usakA AdhA zarIra nigala liyA / saudAsa vidyAdharane usase kahA, "kyA talavAra se ajagarake do Tukar3e kara dU~ / " saba kucha sahana karanevAlI usa paramezvarIne kahA, "kyA tapasviyoMko prANibaMdha ucita hai / " pitAjI se yaha kaha denA ki tumhArI putrIne zIlanidhikI rakSA kara lI hai / nirAhAra tapazcaraNa kara ajagarako usane apanA zarIra arpita kara diyA hai|" saudAsa vidyAdharane jo kucha dekhA thA, vaha saba rAjA tribhuvana Anandako batA diyaa| rAjA karuNa vilApa karatA huA vahA~ pahu~cA / svajanoMko vaha saba dekhakara bahuta duHkha huaa| jina bhagavAnakI jaya bolakara, rirerAne apane prANa tyAga diye| jo vidyAdhara use ur3Akara le gayA thA, vaha bhI tapakara, dazarathakA putra lakSmaNa huaa| yaha anaMgasarA bhI bharakara vizalyA sundarIke nAmase utpanna huI / he rAma, usake zarIra ke snAnajalase, lakSmaNa apanI bhujAe~ Thokate hue uTha par3heMge ||1-10 // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 66. ekUNasattarIma saMdhi ] [] vijjAhara-vayaNa- rasAyaNa ha~ paDivA-yande dieNNa sarasaiMNa paraciya AhaveNa | 'kiM kahA~ vi asthi maNu saha vo jagaha maNoraha madhu sAdhu taM vayaNu surNevi maruAndaNeNa | 'mahu asthi deva maNu sahaya- a hajAma manohara suha maNA tArA-saeNa vi tu eva / mAmaNDalu paNa 'Nu susAmi / se jaya-pavaNa- suggIva-suma kahANa kA virahI / AsAsita balaha kahi miNamA kiha / uhi hi / / sAmanta pajjoiya rAhave / jo ei antae~ paya tojI ||1|| // 2 // 25 || 4 || dukhada rAvaNa-vaNa-maNe iu~ emi antae~ hau jIvita demi jagadaNAsu' ||5|| ||5|| 'hau~ zRNuvaha homi sahAja deva' ||7|| / iu~ vihi~ uttara sakkhiNa jAmi // 4 // ghatA rAmahIM calaNeM hiM padiya ki / tiSNi vi sihuNa-inda jiha ||9|| [ 2 ] mArUda vimAhiM sundarehiM / suvarNehiM va gANAviha sArehiM amarehi va sava-surehiM ||1|| siva-payarhi va mutAvaddhi-dharehiM // 2 // kAmiNi-murha va vajjalehiM / chincha- citehiM va caJcalehiM // 3 // supurisa-cariehiM va pathadipurti // 4 // mahakaha-kahiM va suradihiM 1 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unahattaravI sandhi [1] vidyAdharake vacanarUpI rasAyanase rAma itane adhika Azvasta hue ki mAno AkAzameM pratipadAkA cA~da dekhakara samudra hI udvelita ho uThA ho| yuddhavijetA rAmane harSapUrvaka sAmantoMko kAmameM niyukta kara diyaa| unhoMne kahA, "batAo kisakA mana hai, jo apane zarIrake balapara sUryodayake pahale-pahale A jAya, jo merA manoratha pUrA kara sake, aura lakSmaNako jIvanadAna de ske|" yaha vacana sunate hI rAvaNake vanako ujAr3anevAle hanumAnne kahA, "he deva, mere zarIrameM merA mana hai ! maiM kahatA hU~ ki maiM sUryodayake pahale A jAU~gA, maiM tumhAre manakI abhilASA pUrI karU~gA, aura maiM lakSmaNako jIvana dAna bhI duuNgaa|" tArAputra aMgada ne bhI yahI bAta kahI ki maiM hanumAnakA sahAyaka bnuuNgaa| bhAmaNDala bolA, "he svAmI, sunie maiM daivayoga se uttarasAkSI hokara jaauuNgaa|" janaka, pavana aura suprIvake beTe rAmake pairoMpara isa prakAra gire mAno kalyANake samaya tInoM indra jina-bhagavAnke caraNoMmeM nata ho rahe ho||1-2|| 2] sundara vimAnoMmeM baiThakara unhoMne kUca kiyaa| devatAoMkI bhA~ti ve vimAna sabake lie kalyANakArI the| cumbanoMkI bhA~ti unameM taraha-taraha kI dhvaniyA~ sunAI de rahI thIM, zivapadkI bhA~ti, sanameM motiyoMkI kaI paMktiyoM thii| sundariyoMke mukhakI bhA~ti unakA raMga ekadama ujjvala thA, dhezyAoMke pittako saraha ve caMcala ye, mahAkaviyoMke kAjyake samAna sugaThita the, sajana puruSoM kI bhA~ti spaSTa aura sApha the, Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ euparika dherAmahi va ali-muhliehi| mai-cArittehi va akhaliehi / / 5 / / gava-jodhaNe hi va gahamAgoyarehiM / jiMga-sirahiM va bhAmaNDala-dharahi // 6 // vayaNehi va haNura-pasahi / pAhuNehi va maNa-maNakaehi // 753 thiya sehiM vimANahi mazimaehi / NaM ghara-phullandhuya paGkaehi // 8 // ghattA maNa-gamaNe hi~ gayaNe payaTTaehi lakkhiu lavaNa-samunu kiha / mahi madhyahA~ pahayala-rakvaseNa kATi jaThara-paesu jiha / / 1 / / [3] dIsai rayaNAyaru rayaNa-vAhu / visa gha sa-bAri kandu va s-gaahu||1|| zrarathAhu surhi va haritha ka karAlu / maNDAriu ma ghahu-rayaga-pAlu |2| sUhava-purilo va slonn-siil| suggIvu va payasthi-imdaNIlu / / 3 / / jiMNa sutra-ghayaha va kiy-vselu| manjhaNNu va upparai pahiya-belu / / sasi gha paripAliya-samaya-sAru / bujaNa-puriso vya sahAva-sAru // 5 // NivaNa-AlAcu va apamANu / joisu va mINa-kaphAya-dhAzu // 3 // maha-kahaba-Nivandhu va sA-gahirU / cAmIyara-casaya va pIya-maharu // 7 // taM jalaNiti ullaGghantarahi / vohiradhai~ dihaI jantaehi // 8 // pIsIhavAI emviss-laaii| maharisi-visAI va avicalAI / / 9 / / ghattA agNu vi zrIcantaka jansaeNhi tihi mi NihAlija giri mhaa| jo lavali-vahA~ candaNa-sarahA~ dAhiga-pavaNahA~ thAmala // 10 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkAsattarImo saMdhi brahmAke AsanakI bhA~ti bhramaroMse mukharita the, sattiyoMke caritakI bhA~ti aDiga the, vidyAdharoMkI bhA~ti naye yauvanase yukta the, jina bhagavAnkI zrIkI bhA~ti jo bhAmaNDalase sahita the, mukhoMkI taraha bhArI-bhArI ThuDDIse yukta the, atithiyoMkI bhA~ti jAne kI icchA rakhate the| ve aise maNimaya vimAnoMmeM baiTha gaye, mAno bhramara kamaloM meM jA baiThe hoN| manake samAna gativAle una vimAnAMke calanepara lavaNa samudra isa prakAra dikhAI diyA mAno AkAzarUpI rAkSasane dharatIke zavako bIca meM se phAr3a diyA ho / / 1-2 // [3] unheM ratnAkara dikhAI diyA, ratna usakI bA~heM thiiN| vaha samudra vindhyAcalakI bhA~ti savAri (hAthI pakar3aneke gaDDhoM sahita, aura sajala ), chandake samAna sagAha ( gAthA chandase yukta, jalacaroMse yukta), sajjanake samAna athAha, jahAjake samAna bhayaMkara, bhaNDArIke samAna bahuta-se ratnoMkA saMrakSaka, subhaga puruSakI bhA~si saloNa aura suzIla (zrAse yukta), suprIvakI bhA~ti indranIlako prakaTa kara detA hai, jinaputra bharata cakravartIkI mA~ti jo baselu ( saMyama dhAraNa karanevAlA aura dhana dhAraNa karanevAlA) hai| madhyAhnakI bhA~ti velA ( taTa aura samaya) jisake Upara hai| tapasvIkI bhA~ti, jo samaya (siddhAnta aura maryAdA) kA pAlana karatA hai| durjana puruSakI bhA~ti jo svabhAvase khArA hai, jo garIvakI pukArakI bhA~ti aprameya hai, jyotiSakI bhA~ti, jo mIna aura karka rAziyoMkA sthAna hai, mahAkAvyakI racanAkI bhA~ti jo zabdoMse gambhIra hai, soneke pyAlekI bhA~ti jo pItamadira hai ( samudra manthanake samaya nikalI huI surA, jisase pI lI gayI hai ) / usa samudrako pAra kara jAve hupa jahAja, unhoMne dekhe, jinameM binA pAlake lambe mastUla the| Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 paumacariu [ 5 ] E rasupaka- kaya li-SaNai~ thiyAhU~ // 1 // jahiM haMsa-ulai~ bhAvAsiyAi~ || 2 || ahiM mAha kalezI vaNAi~ // 3 // kamalindIvarahU~ samalliyAhU~ ||4|| kohala - kucha hU~ kasarAi~ thiyAi~ ||5|| jahiM Nimva-dahahU~ kahA~ kiyAI // 6 // varahiNa-kuchAe~ robAviyA hU~ ||7|| dAhiNa - mahuraeN AsaNNa tAtha // 8 // ghattA vahiM jubai eUru-parakriyAe~ kAmini gai - chAyA - maMsimAe~ / kara-karamala-zrahAmiya-maNAe~ I jatriyaNa-NayaNa-padda-dhaliyAi~ / yahiM mahura-vANi avahathiyAe~ / bhauddASali- chAyA bakkiyAhU~ / jahi~ cihura mAra- ohA miyAi~ / taM mau muvi viharanti jAba / tu-siharu koDAvaNau / kiSkindha-mahAgiri vilaya DaramiyaheM uhar3a - vilAsini ura-papasu sohAvagaTa // 9 // [ 5 ] jahi~ indaNola-kara-mijabhANu / sasi yA juSNa-dappaNa- samANu || 1|| addi pacamarAya-kara- taiya-piNDu | ratuppala-saNihu ho caNDa ||2|| taM meleM virahacchaliya-gata | jahiM maragaya-khANi vi biSphuranti / sasi-vimbu bhisiNipatsu va karanti Nivisa sari kAveri panta ||4|| mahakaNya kahA iva kavarehi ||5|| tivyakkaravANi va gaNairehiM // 6 // jA isa vivi garavarehi~ / sAmiya- AgA iva kiGkaredi / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkuNasatarImo saMdhi 200 jo mahAmunike cicakI bhA~ci ekadama aDiga the| thor3A aura jAnepara, unhoMne malaya parvata dekhaa| vaha malaya parvata jo lavalI latAoM, candana vRkSoM aura dakSiNa padhanakA ghara hai // 1-10 // [4] jisa parvatapara, yuvatIjanoMke pairoM aura jA~ghoMko jItanevAle raktakamala aura karalI vRkSa haiN| sundariyoMkI cAlakA AbhAsa denevAle haMsakula base hue haiN| jisameM kara aura karatalokA mana nIcA kara denevAle mAlatI aura kaMphelIke vRkSa haiM, jisameM mukha aura netroMkI AbhAko parAjita kara denevAle kamala aura indIvara eka sAtha mile haiN| jisameM mIThI bolI ko avahelanA karanevAle kAle koyalakula haiM / jisameM bhauMhaoNkI chAyAse bhI kuTila aura kar3ave nImake dala haiN| jisameM bAloMkI zobhAko kSINa kara denevAle mayUroMke kula sundara nRtya kara rahe haiM / usa sundara malaya parvatako chor3akara vihAra karate hue ve loga dAyeM mur3e vahA~ unheM kiSkindhA parvatarAja dikhAI diyaa| kutUhala utpanna karanevAle usake zikhara UMce the| vaha aisA laga rahA thA mAno ramaNazIla dharatIrUpI vilAsinIkA suhAvanA ura-pradeza ho // 1 // [5] jisameM indranIla maNikI kiraNoMse dhUmila candramA eka purAne darpaNakI bhA~ti lagatA thaa| aura phira bar3I candra padmarAga maNiyoM kI kiraNoMse itanA dIpta ho uThatA thA ki raktakamaloMke samAna pracaNDa dikhAI dene lgtaa| jahA~ camakatI huI patroMkI khadAna candra bimbako kamalanIkA pattA banA detI / harSese pulakita, ve loga malayaparvatako chor3akara, Adhe hI palameM kAverI nadIpara pahu~ca gye| unhoMne usa nadIko vibhaktakara, asI prakAra pAra kara liyA, jisa prakAra kavivara mahAkAvyako kathAke do bhAga kara lete haiM, yA jisa prakAra anucara apane Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 paumacaritra mitrAsayati / puNu diTTha mahAga tuGgama / asahante vaNadaNa-patraNa-kSa sa sudddha visA santabAhi // 7 // kari-mayara-maccha ohara-rauDa || 4 || puNu dina pavAhiNi kiraNa | puNu indraNIla-kaNThiya-dhareNa / puNu sari mImarahi jaloha-phAra puNu golA ghantA saha-kiraNa - divAyaraho / jor3a pasAriya sAyarahoM ||1|| [6] kivi pati va mahi-siNa || dakkhaniya samuddoM bhAyareNa // 2 // jA seuNa - desI amiya-dhAra // 2 // sajjheNa pasAriNAe~ vAha || 4 || NaM kuDila-sahAva kAmiNI ||5|| sajaNa meti aladdha-dhAha ||6|| manthara-pavAha / praNu veNNi paDavhiDa vAhiNIu / puNu tAvi mahANai suppavAha / thovantarAkheM puNu viS yAi / puNu revA-ha haNumUi sImanta mihimi tagaDha gAi // * // svAmindriya rosa valaGgapuIi // 8 // 'kiM vipAsi uSahi cAru / jo sa-visu kiviNu aJcanta khAru // 9 // nimacchiya hayala- bhoyareNa // 10 // nisurNevi sI-soyareNa / ghattA jaM ci mubi gaya sAgarahoM mA rUsa revA-iheM / gillINu mujhai salogu saraD Niya-sahAu eNDa tiyama hai || 11|| Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ejugalasarImo saMdhi 209 svAmIkI AjJAko, jisa prakAra gaNadhara jinaparakI vANIko, jisa prakAra tArkika ziva zAzvatarUpI motIko, jisa prakAra vaiyAkaraNa uttamazabdoMkI utpattiko tor3a lete haiN| phira unheM tuMgabhadrA nAmaka mahAnadI milI, jo hAdhiyoM, magara-maccha aura oharoMse atyanta bhayAnaka thii| vaha aiso lagatI thI, mAno saMdhyA asahya kiraNa sUrya kI sImAntI havAoMko sahana nahIM kara sakI aura pyAsake kAraNa usane sAgarakI ora apanI jIbha phailA dI ho / / 1-9 // [6] dharatIpara bahatI huI kAle raMgakI vaha nadI aisI lagI bhAno kisI kaMjUsakI ukti ho / mAno indranIlaparvatane AdarapUrdhaka use samutrakA rAstA dikhAyA ho| apane jalasamuhake vistArake sAtha vaha nadI ghUma rahI thI, vaha nadI jo seuNa dezake lie amRtakI dhArA thii| phira unheM godAvarI nadI dikhAI dI, jo aisI lagatI thI mAno sandhyAne apanI bAha phailA dI ho| senAoMne una nadiyoMko jaba pAra kara liyA to aisA lagA mAno kisI AdamIne kuTila svabhAvakI strIko apane pazameM kara liyA ho| usake bAda ve mahAnadIke pAsa pahu~ca, sajjanake samAna jisakI thAha nahIM lI jA sktii| usase thor3I dUrapara vindhyAcala pahAr3a thA, mAno dharatIkA sImAnta ho / sahasA kruddha hokara hanumAnne revA nadIko nindA kI aura kahA, "vindhyAcalakI tulanAmeM samudra sundara hai, vaha samudra jo viSasahita (jalasahita) hai, jo kRpaNa hai aura atyanta khArA hai|" yaha sunakara AkAzavAsI vidyAdhara bhAmaNDala ne kahA, "vindhyAcalako chor3akara, revA nadI jo samudrake pAsa jA rahI hai, isake lie usapara krodha karanA bekAra hai, kyoMki yaha to striyoMkA svabhAva hovA hai ki ve asundarako chor3akara sundara ke pAsa jAtI haiN|| 1.11 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 paumacariu [ 7 ] puNu ujjayaNa giviseNa pata // 1 // / rAmovari vacchala lakSaNoM // 2 // amuNiya-kara- sira-taNu SammahI 0 // 3 // puNu pAriyantu mAlavaDa dui // 4 // sAgamya dUrantareNa datta / jahi jaNavaDa sa-dhaNu mahA-ghaNocca guNavantau ghaNuhara-saGgo gva savismaya uNi mukka / jo ghaNNA kiDa NaravaI vva / saM me vijayA para pavaSNa jA kasiNa bhuavi bisahI bhasthi ghoSantara jaLajimmaLa vastra / ucchuhaNu kusumasaru ravadd vya ||5|| jA ala-jala-gavalA ki - yaNNa / / 6 / / kalaha va ghadare ghari // 7 // sasi saGga samappaha diTTa gaGga || || ghattA aba vihiM garuDa kavazu japeM himavantaNaM avahare viziSa thorai tihi mi bhajA dina | jahiM mihuI Arammiya- syAhU~ / pAhuna iva avaruhmaNa-maNAe~ / avicala rajA iva su-karaNAe~ / juSi bhAeM maraNa / dhama-vAya raNAyaNa ||9|| [] puNu siddhirihiM siddhi va paTTa // 1 // pandhima iva uccAiya-payAi~ // 2 // girivarayantA iva sabbajAe~ 33 // risivala iva sAva-parAyaNAe~ // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekuNasattarImo saMghi 2 . [7] usa narmadA nadIko bhI, unhoMne dUrase chor3a diyaa| vahA~se ve palabharameM ujjaina pahu~ca gaye / vahA~ janapada mahAmeghakI bhAMti sadhana ( dhana aura dhanuSa ) thA jo rAmapara lakSmaNakI hI bhA~ti sneha rakhatA thA, jo dhanurdhArIke saMgraha ke samAna guNoMse yukta thA, jo kAmadevahI jarada kara { *ga aura denA ) sira ( aMga aura zrI ), tanu (zarIra) ko kucha bhI nahIM ginatA thaa| unhoMne khoTI mahilAkI bhA~ti, ujjaina nagarIko bhI chor3a diyaa| phira ce, pAriyAtra aura mAlava janapada phuNce| vaha mAlava janapada, rAjAkI bhA~ti,-dhanya (jana aura puNya ) se yukta thaa| Ikha hI usakA dhana thaa| kAmadevakI bhA~ti vaha kusumamAlA dhAraNa karatA thaa| use pAra kara, ve yamunAke kinAre jA pahu~ce, jo Ardra meghoMke samAna zyAmaraMgakI thii| jo nAginakI bhAti kAlI thI, aura viSa (jala-jahara) se bharI huI thI, jo aisI jAna par3atI thI, mAno dharatIpara khIMcI gayo kAjalakI lakIra ho| usake thor3I hI dera bAda, gaMgA nadI panheM dIkha par3I, usako taraMgeM jalase ekadama svaccha yI, candramA aura zaMkhake samAna jo zubhra thii| mAno vaha kaha rahI thI, donoMmeM, jayase kauna gauravAnvita hotI hai, Ao isI IrSyAse lar3a leN| yA vaha aisI lagatI thI mAno samudra ThapUrvaka himAlayako dhvajA le jA rahA ho / / 1-6 // [4] thor3I hI dera bAda, unheM ayodhyA nagarI dikhAI dI, unhoMne usa nagarI meM isa prakAra praveza kriyA, mAno siddhinagarameM siddhine praveza kiyA ho| vahA~ jor3e ApasameM ratikrIr3A kara rahe the, pathikoMkI bhA~ti, unake paira U~ce the, avidhikI bhA~ti, jo AliMgana cAha rahA thA, girivarake zarIrakI bhA~ti, jisameM saba kucha thA, avicala rAjyakI bhA~ti, jisake pAsa sabhI Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 pavamacariDa dhaNuhara iva gunn-melliy-sraaii| puNu Nasvara maMdira gaya turansa / saggASayAra jmmaamil| tityayara-parama-devA, jaaii| maharattA isa paharAurAI 15|| muNi-suruvaya-jiNa-majalA ganta // 6 // mikkhavaNe gANe piMDadANacchae~ / / 5 / / paJca vi kahANai~ honti tAI 18 // pattA 'mahi mandara sAyara jAva bahu jAva disaTha mahaNAi-jala hai / rAja hontu tAya miNa kerAI puNNa-pabittaha~ maGgalaha~' / / 5 / / te maGgala-sa pahu viuddh| paMchaNa-mavalamhaNu mara-akSu / / 1 / / NaM ubhaya-mahIhara trunn-mitu| mAnasa-saru ravi-kiraNachittu // 2 // NaM vAha-cholu kesari-kisoru / Ne suravA sura-bahu-citta-coru // 3 // azte bahu-maNi-gaNa-ciyA / laviSaya vimANaI khaciyA / / / paMNahayala-kamalaI vihsiyaa| samaNa-vayaNAI va pahasiyA // 5 // NikAraNe jAe~ ppphulliyaa.| sukalatai~ gAI samaliyA // 6 // giTTi vimANe hi saMhiM viir| samvAharaNAlatiya-sarIra // 7 // paripurichaya 'tumheM paya kethu / kiM mAyApurisa pahuka endhu // 8 // ghattA sa-samaya ki avayave hi acchakariya / kitiSaNa vi hari-hara-caDhavayaNa bAeM se zravariya' // 5 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satamo dhi sAdhana the, mulakI bhA~ti jo kI bhUmikA pahu~ca cukA thaa| dhanurdharakI bhA~ti jo guNa mellitasara, ( DorI se tIra chor3a rahA hai; jisake svara meM guNa haiM ) jo ardharAtrikI bhA~ti, praharoM ( paharedAra, astra ) se pUrita haiN| phira rAjA zIghra hI munisuvrata bhagavAn ke maMgaloMkA gAna karate hue, mandira meM gyaa| usane kahA svargAvatAra meM, janmAbhiSeka meM, dIkSA ke samaya, jJAna prApti aura nirvANakI siddhimeM tIrthaMkaroMke jo pA~ca kalyANa hote haiM ve hote rheN| jabataka yaha dharatI, mandarAcala, sAgara, AkAza, dizAe~ aura mahAmadiyoMkA jala hai tabataka jina bhagavAna ke paramapavitra paMcakalyANaka hote raheM / / 1-9 // , RA [9] maMgala zabda se rAjA sahasA isa prakAra prabuddha ho uThA, mAno pUnokA cA~da ho, mAno udyAcalara taruNa sUrya ho, mAno sUryakI kiraNoMse vikasita mAnasa sarovara ho, mAno kizorasiMha bAlalIlA kara rahA ho, mAno surabAlAoM ke citta ko curAnevAlA indra ho / uThate-uThate usane dekhA taraha-taraha ke maNisamUhase jar3ita vimAna AkAzatala meM khacAkhaca bhara gaye / ve aise lagate the, mAno AkAzatala meM kamala khile hoM, ve vimAna sajjanoMke mukhakI bhA~ti ha~sate-se dikhAI dete the / ve niSkAraNa khile hue the, acchI strIkI bhA~ti, eka-dUsare se mile hue the / una vimAnoM meM vIra dikhAI diye, unake zarIra sabhI taraha ke alaMkAroMse alaMkRta the| usane pUchA, "tuma kahA~se Aye, kyA yahA~para koI mAyApuruSa A pahu~cA hai| hemanta, grISma aura pAvasa RtuoMne apanA eka-eka aMga sajA liyaa| lagatA thA, jaise viSNu, ziva aura brahmAne isI rUpameM abatAra liyA ho // 1-2|| Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 paramacarita [10] bayaNeNa teNa bharahahI taNeNa / bolijaha jaNayahA~ pandaNeNa // 1 // 'ina mAmaNDala DAvanta hu / uha ajAu rahasuliya-rehu / / tipiNa pi Aiya koNa jenn| suNu bhaktami kiM vahu-vindharaNa / / 3 // sIyaha kAraNa rosiy-mnnaa| raNu ghaTAi rAhaca-rAvaNAhU~ / / 4 / / lakramaNu sastie~ viNimiNNu teradhu / dubaru jIvai te Aya endhu' // 5 // taM vayaNu suNe vi paripIlielu / NaM kulisa-samAhau pariDa sela / / 6 / / gaM 'pavaNa-kAle saggahI surindu / ummuchir3a kaha vi kaha virindu / / 7 / ' duklA uru pAhAvaNahi laggu / puNNa-kassae~ hari va muantu sagu!1811 pattA 'hA pai~ saumitti marantaeNNa marai niruttara vAsarahi / mattAra-vivaNiya gAri jiha ajja aNNAhIhraya mahi // 9|| [1] hA mAyara ekasi dehi paay| hApaI viNu jaya-siri vihava jAya // // hA mAyara mahu sire paviDa gayaNu / hA hiyau phuva dakvahi cayaNu / / 2 / / hA bhAyara varahiNa-mahura-trANi / mahu NivaTio'si dAhiyAta pANi ||3|| hA ki samu jala-Niyahu khuttch| hA kiha dii kumma-kamA phuTu / / 4 / / hA kiha suravA lacchie~ vimukcha / hA kiha jamarArahoM maraNu dum / / 5 / / hA kiha diNayasa kara-Niyara-catu / ThA kiha aNa dohaggu patu // 6 // hA cali hubhA kema meru / hA kema jAu giddhaNu kuveru // 7 // dhattA hA Nivimu phiha gharaNindu thiu ppippa? sasmi sihi sAyalau / TalaTalihUI kema mahi kama samIraNu Nicalau // 8 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNasattarI mo saMdhi 2.5 [10] bharatake ye zabda sunakara janakaputra bhAmaNDalane nivedana kiyA, "maiM bhAmaNDala huN| yaha hanumAna hai. vaha rahA aMgada, jisakA zarIra harSAtirakama uchala rahA hai, hama tInoM jisalie Apake pAsa Aye haiM use Apa suna lIjie, use phailAkara kahane meM kyA lAbha ? sItAke kAraNa eka-dUsarepara kruddha rAma aura rAvaNa meM bhayaMkara saMgharSa cala rahA hai| vahA~ lakSmaNa zakti se Ahata hokara par3e haiM, aura aba unakI jindagIkA bacanA kaThina ho gayA hai|" yaha sunakara vaha pIr3ita ho gaye, mAno vana se coTa khAkara parvata hI TUTa par3A ho / mAno cyuta hone ke samaya svargase indra girA ho / yahI kaThinAIse rAjA bharatakI mUrchA dUra huii| bharata vilApa karane lage, "he lakSmaNa, tumhArI mRtyuse nizcaya hI rAma jIvita nahIM raha sakate, aura yaha dharatI bhI tumhAre binA vaise hI anAtha ho jAyagI jaise binA panike strI // 1-5 // 1 [1] "he bhAI, tuma eka bAra to bAta karo, tumhAre abhAvameM vijayazrI vidhavA ho gyii| he bhAI, mere Upara AsamAna hI TUTa par3A hai| merA hRdaya phUTA jA rahA hai, tuma apanA mukhar3A dikhaao| he mora-sI mIThI yANIvAle mere bhAI, merA to dAyA~ hAtha TUTa gayA hai| are Aja samudrakA pAnI samApta ho gayA yA kachuekI majabUta pITha hI phUTa gayI hai| indra lakSmIse kaise vaMcita ho gayA hai, yamarAjakA anta kaise A pahu~cA hai, sUryane apanA kiraNajAla kaise chor3a diyA hai, kAmadeva kaise durbhAgyaprasta ho uThA hai ! are, sumeru parvata kaise hila uThA, aura kubera nidhana kaise ho gayA ! are saparAja vidhavihIna kaise ho gaye / candramA kAntirahita hai aura Aga ThATTI hai| dharatI kaise DagamagA gayI. havA kaise acala ho gayI // 1-8|| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita [12] sammai syaNAyareM rynn-vaanni| lambhaha koilu-kule marambANi // lahamaha candaNu giri msy-sikeN| lAmA suhavataNu jubai-ajhai // 2 // samma dhaNu dhaNaai. ghraa-pvnnnnu| lamai kavAya-pAvaeN suvaNNu // 1 // kamAi pesaNa sAmiya-pasAGa / lamaha ki viNae~ jaNANurADa // 7 // lamsaha sajaNe gunn-daapy-kitti| sipa bhasiMcareM puru-kule parama titi / / 5 / / sadamaha basiyaraNe kls-rynnu| mahakandha suhAsiba sukainvayaNu // 6 // labhA upayAra-mahaaiM su-mittu| mahi vilAsiNi-bAra-vitu || laTamai para-tora mahandhu bhaNhu / vara-velu-mUla veDuja-khaNDu / / 8 / / ghasA gae~ mAttiu sikala dI maNi baharAgarahoM yaja paDarU / Ayai sambaI manti jae~ Naghara Na eka mai mAi-varu' // // [3] rovanI dasaraha-gandaNeNa / dhAhAciu sance pariyaNeNa || // dukhAuru robai sayalu lodd| NaM ca ci cappe vi bhariTa soDa // 2 // rovaha mizcaya samuraitthu / kamala-sapar3ha hima-pavaNa-utthu // 6 // robai anteuru soy-punnnnu| NaM chinnamANu saGka-ulu bupaNu / / 3 // rovAi avarAva raam-jnnnni| kema dAiya-taru-mUla-khANi / / 5 / / rovA suSpaha vicchAtha jaay| rovai sumitta somisi-mAya // 6 // "hA pusa puta kehi gao'si / kiha sattie~ paka-sthala hao'si // // hA putta marantu Na jAio'si / dahaSeNa keNa vicchojho'si || Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 ekkumo saMdhi * [12] ratnAkara meM ratnoMkI khAna pAyI jAtI hai| koyala kula meM mIThI bolI milatI hai| malaya parvata meM candana milatA hai, yuvatiyoMke aMgameM sukha milatA hai, kuberase dharatIbhara sonA milatA hai, sonekI Agase suvarNakI prApti hotI haiM, sevAse hI svAmIkA prasAda milatA hai, vinaya karanepara hI janatAkA prema milatA hai, sajjana honepara hI guNa, dAna aura yazakI upa labdhi hotI hai, asivara meM zrI aura gurukulameM parama vRpti milatI hai| vazIkaraNase strIratna milatA hai, mahAkAvya meM subhA pita aura sukavivacana milate haiN| upakAra karanekI bhAvanA meM acchA mitra milatA haiM, komalatAse hI vilAsinIke sundara cittako pAyA jA sakatA hai, zatruke nikaTa, mahAmUlya saMgharSa mila sakatA hai, uttama vaidUrya parvatake mUlameM vaidUryamaNikA khaNDa mila sakatA hai| hAthI meM motI siMhaladvIpameM maNi, vaJcaparvatase vizAla vatra mila sakatA hai, vijaya milanepara ye saba cIjeM prApta kI jA sakatI hai, parantu apanA sabase acchA bhAI nahIM mila sakatA // 1-92 // 5 210 [13] dazaratha putra bharatake ronepara, usake saca parijana phUTaphUTakara rone lge| duHkhase bharakara sAre loga rone lage / kaNakaNa zokase bhara utthaa| samudrahasta aura bhRtya samUha rone lage, mAno himapavanase Ahata kamalasamUha ho / zokase bharakara samUcA antaHpura ro par3A, mAno naSTa hotA huA duHkhI zaMkhasamUha ho / rAmakI mAtA aparAjitA rone lagI, patike vaMza vRkSa kI jar3a khodanevAlI kaikeyI bhI ro uThI / kAntihIna hokara suprabhA ro pdd'ii| saumitra ( lakSmaNa ) kI mA~ sumitrA ro rahI thI, "he beTe, tuma kahA~ cale gaye / zaktise tumhArA vakSasthala kaise Ahata ho gayA hai, he beTe, marate samaya tumheM na dekha pAyI, hA, Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 paumacarita ghattA rovamtie~ laksama-mAyarie~ sapalu losa romaaniyaa| kAlaNNae~ kamya-kahAaiM jiha ko Sa Na su mubhASiyaDa / / 1 // [ 1] pariharavi sou marahasareNa / karavAla lAiu dAhiNa-kareNa / / 1 / / raNa-bheri samAhapa diNNa sl| sAhaNu samNadhu alara saGgha // 2 // raha jotiya kiya kari saari-sj| pakvariya suraNAma jaya-jasaja // 1 sAhasu saNNAsaha marahu jaay| bhAmaNDaleNa viNNasu tAceM // 4 // 'pAi~ gae~Na ghi simsa pAhi kala / taM kari hari jIvaha jeNa aja // 5 // jai diNNu visa saNaDa pahaSNu / toakvahipesaNu nakiu kvnnu'||6|| taM vapaNu suNeppiNu bhaNa rAu / 'kiM salileM saje visalla jAu' || paSiya mahallA gaya turanta / kausikamAla NibiseNa patta // 8 // viSNaviDa NabeppiNu doNavaNu 'jIviu deva dehi hrid| NIsarau sasi vayasthalahare jalega visAlAsundAraheM' // 9 // [15] elakSiya vola paricaNNa jaav| kekara sampAviya sahi ji tAgha // 1 // paveppiNu mAyaru busu niieN| 'kareM gamaNu visallA-sundari / / 2 / / jIvau lakSaNu hammau dsaasu| parantu maNoraha rAhavAsu / / 3 / / ANandu pacadau jApAI haiN| saNu sAraDa dupAya-mahANa hai / / 4 / / aNNu bi bisAla tahA~ puSa-diga / karagau karayaleM sambhAva bhi' ||4|| Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekuNasattarImo saMdhi 259 kisa vighAtAne tumase bichoha karA diyaa| lakSmaNakI mA~ke ronepara samUcA loka ro pdd'aa| bhalA, karuNa kAvyakathA suna. kara kisakI A~khoMse A~sU nahIM girate // 5-2|| [14] bharatane apanA saba duHkha dUra kara diyaa| unhoMne dAyeM hAthameM talavAra le lii| raNabherI bajaSA dI, aura zaMkha bhI baja uThe / asaMkhya senA taiyAra hone lgii| ratha jota diye gaye, hAthiyoMpara pAlakI rakhI jAne lagI, jaya aura yazase yukta azvoMke kavaca pahanAye jA rahe the| isa prakAra harpase bharakara bharata taiyAra ho hI rahe the ki bhAmaNDalane unase nivedana kiyA, "Apake jAnese bhI koI kAma nahIM banegA, Apa to aisA kIjie jisase lakSmaNa Aja hI jIyita ho uThe / yadi Apane vizalyAkA snAnajala de diyA, to batAie kauna-sI sevA Apane nahIM kI" | yaha nAnA sunakara bharatanne kA, "snAna jala to kyA, svayaM vizalyA vahA~ jaayegii| usane mantriyoMko bheja diyA, ve bhI turanta vahA~se cala diye, aura kautukamaMgalase palabharameM pahu~ca gye| mantriyoMne praNAmapUrvaka rAjA droNaghanase nivedana kiyA, "lakSmaNako jIvanadAna deN| vizalyAke snAna-jalase kumAra lakSmaNake vakSase zakti nikAla bIjie" / / 1-9 // - [15] yaha bAteM ho hI rahI thIM ki kaikeyI vahA~ A phuNcii| praNAma karake usane apane bhAIse kahA, "vizalyA sundarIko phaurana bheja do| lakSmaNako jIvita kara do, jisase vaha rAvaNa kA vadha kara rAmake manoratha pUrA karane meM samartha ho / jAnakIkA Ananda bar3ha sake aura vaha duHkhakI nadI pAda sake / aura phira vizalyA to use pahale hI dI jA cukI hai, sadbhAvoMse bharapUra use usake hAtha meM de do|" yaha vacana sunakara rAjA droNaghana Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 paumacarita taM vayaNa surNe vi parituTu doNu / 'uTha gArAyaNu akhaya-sImu' // 6 // paTTatriya ghisA khaNantareNa / sahu~ kapaNA-sahAse uttareNa ||7|| gaya jayakArepiNu donnmhu| kaMbaima parAica Niyaya-nohu / / izuvanaya-mAmaNDala-bhAha gaM majA-padeseM paiSTriya diTTa visallA-sundarie~ / ghara mayarahara vasundharie~ // 1 // [16] sa vi NayaNakaDakkhiya cunahiM / siya NAva caddha mi disa-gaehiM / / / meM pulasya Nava-jIluppahAccha / ghabasAu kAntahA~ kahA~ pA sacina // 2 // puNu pomAiDa lakravaNu kumaaru| saMsArahI sa esa sAru // 5 // a joSiupa vi kaha ghi patu / to ghAu jasu pahADa kala' ||| mAmaNDaleNa kokAvibATa / bahuNiyaya-trimANe cahAviyA // 5 // tiNi vi saMcala gahANeNa / gaya kaGka parAiba takSareNa // 6 // jiha jiha kaSNava ikanti pAu / tiha siha vimalIhUna disAu // 7 // rAmeNa vutta 'jambava vihaannu| lai appara dAma hari samANu' // 4 // ghasA pIrija zahadu viScharupaNa 'jaNiya visallae~ vimaka disi / ki kahAmi mahArA dAsarahi tihi pahare hi sammaghAi pisi // 9 // [1 ] Na bihAzu Na mANu mohriihai| u teja visalA sundarIha' // 1 // vala samvaSa ve pi dhanati jaap| jIsariya sarIrahoM satti tAya // 2 // zuSaNAkaNAI para-NarabarAu / NaM Namma vimmA-mahoharATha // 3 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekuNasattarImo saMdhi bahuta santuSTa hue / unhoMne kahA, "he akSaya tRNora labhamaNa, tuma uttho"| eka hI kSaNameM usane vizalyA sundarIko bheja diyA, usake sAtha eka hajAra kanyAe~ aura thiiN| rAjA droNajeyakI aca bolakara, kaikeyI apane ghara calI AyI / hanumAna bharata aura bhAmaNDalako vizalyA sundarIne isa prakAra dekhA, mAno bIca meM sthita dharatIne cAroM samudrako dekhA ho // 1-9|| [16] ajeya una logoMne vizalyAko dekhA, mAno cAroM diggajoMne lakSmIko dekhA ho / nIlotpala ke samAna A~khoMvAlI use romAMca ho aayaa| udAma karanepara, lakSmI kise nahIM miltii| unhoMne lakSmaNakI prazaMsA kI aura kahA, "saMsArakA sAra basa yahI hai, yadi kisI prakAra lakSmaNa zrISita ho Apa to vaha dhanya hai, kyoMki usakI yaha patnI hai|" tatra bhAmaNDalane use pukArA aura zIghra hI apane vimAnapara car3hA liyaa| ve tInoM AkAzamAgase cala pdd'e| zIghra hI ve laMkA nagarI pahu~ca gye| jaise-jaise yaha kanyA nikaTa pahu~ca rahI thI, vaise vaise, dizAe~ pavitra hone lgii| taba rAmane kahA, "lo jAmavanta aba saverA honA cAhatA hai, maiM bhI lakSmaNake samAna apane Apako jalA dUMgA!" taba suprIvane rAmako DhADhasa ba~dhAte hue kahA ki ye dizAe~ to vizalyAke prabhAvase nirmala huI haiM, "he AdaraNIya rAma, abhI yaha kyA kaha rahe hai, abhI to tIna pahara rAta bAkI hai" // 1-6| [17] usane kahA, "na saverA hai aura na sUraja, vaha to sundarI vizalyAkA teja haiM / rAma aura jAmbavAna meM jaba ye bAte ho hI rahI thI ki itane meM lakSmaNake zarIrase zakti aise nikalI, mAno paramapuruSake pAsase vezyA nikalI ho, mAno vindhyAcala Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 paDamacarita paM saha-mAla para kahavarAu / NaM divya pANi tithaGkarAu // 4 // erathantara ambareM dhagadhaganti / pavapApe-taNaeM dhariya anti // 5 // pesa viyaba pAravareNa / NaM pavara mahANa sAyareNa ||shaa paviya veSamita bhmoh-stti| maM dharai maM dhareM bhugU muaiM davati // 7 // jau dukha-savattiha~ samuhu thAmi ! pada acchau hau~ Niya-gisau jAmi // 8 pattA asahantiheM hiyaya-viNigAyA~ kapaNu pastha mAsuvaraNa / samba] mattAreM ghattiyA~ kula-bAhubaha kulaharu saraNu // 9 // kiMNa muNiya pai~ mahu taNiyathati / hau~ sA NAmeNAmoha-satti / kahalAsudarale bhyaavpaasu| dharaNinda diNNI rAvaNAsu // 2 // sanAma-kA karakhaNahA~ muk| hasmiANa viva giri dui // 3 // asAimti visalA taNaja seu / pAsami phaggI vikarahi kheu // 3 // bhASaeN avalamba vi prm-biid| aNNAI sammAntareM cora-vIru 5 sava-paraNu NirosA piNNu taaii| gama barisahu~ sahi sahAsa jaa'15|| haSueNa dus 'jai sa dehi| to muyami paDIvI mAha Na ehi // 7 // vijae~ pamaNi 'lai viSNu digNu / NaDa miNami miha evahi vimiSNu // 8 taM Nisudhi pavana-supaNa mukk| viharaphara gara jiya-Nilau turu|| eptaheM vi tApa sarahasa pahaTTa / sa-valeNa baleNa visaca diTTha // 1 // pattA siu samti kati haranti buhu sIyahaM rAmahI lkssnnhaaN| matyAkA madhili jida cha jahA~ rAvaNahA~ // 1 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkuNasattarImA saMdhi 223 se narmadA nikalI ho, mAno zreSTha kavise zabdamAlA nikalI ho, mAno tIrthakarase divya vANI nikalI ho| vaha zakti, AkAzameM dhakadhakAtojAhI rahI thI ki hanumAnane use aise pakar3a liyA mAno zreSTha narane vajhyAko pakar3a liyA ho, mAno samudrane vizAla nadIko pakar3a liyA ho / kA~patI huI vaha amogha zakti bolI, "mata pakar3o, zIghra hI naSTa ho jaaoge| maiM duSTa sautake sammukha nahIM ruka sakatI, yaha rahe, maiM apane ghara jAtI hU~ / hRdayase nikalI huI, maiM yaha saba sahana nahIM kara sakatI, mujhe pakar3anese kyA hogA, pati dvArA mukta sabhI kulavadhuoMko apane kula 'barama zaraNa milatA hai / / 2-11 18]kyA tuma merI zakti nahIM jAnate, merA nAma amoghazakti hai| kailAsa parvatake uddhArake avasarapara dharaNendrane mujhe bhayAnaka rAvaNako sauMpa diyA thaa| saMgrAma kAla meM, maiM lakSmaNapara chor3I gayI thii| maiM usake mukhapara usI prakAra pahu~cI, jisa prakAra bijalI pahAipara pahu~catI hai| lekina vizalyAkA tejamaiM sahana nahIM kara sakI, aura naSTa ho rahI hU~, tuma kheda kyoM karate ho| isake sahAre, isa aura dUsare janmoMmeM paramadhAra ghora vIrane nirAhAra sATha hajAra varSoM taka tapazcaraNa kiyaa|" taba hanumAnne kahA, "tuma yaha bacana do, ki vApasa nahIM AU~gI, to maiM tumheM chor3atA huuN|" isapara vidyAne kahA, "ko viyA diyA, aba taka jaisA Ahata karatI rahI hU~ vaisA aba nahIM kruuNgii|" yaha sunakara hanumAnane use mukta kara diyaa| vaha bhI ghabarAkara, apane ghara pahu~ca gyii| idhara rAmane senA sahita, saharSa vizalyAke darzana kiye| kalyANa aura zAnti karatI huI vizalyAdevIne rAma, lakSmaNa aura sItAdevIkA duHkha dUra kara diyaa| vaha rASaNa lakA aura usake rAjyake lie honahArake rUpameM vahA~ phuNcii||1-14|| Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 paDamacarita [19] saccazita hari prmesrii'| parimA visallA-sundarI // 1 // samatala mujha padaNe vApasoM vi samaripaDa takkhaNeNa // 2 // teNa vi paTTaviu kindyaa| jambava-suggIyamayA // 3 // maamnnddl-hnnudh-viraahiyaahN| Nala-golaha~ hassi-pasAhiyA // 4 // gy-gvy-gvsthaannuraaii| kundenbu-mahanda-vasundharA // 5 // avaraha mi cindh-uplkkhiyaahuuN| sAmanta rAvaNa-pakkhiyAha // kesrinniymv-suy-saarnnaahuuN| ravikapaNe-ghaNavAhaNAra // // jamaghaNTa-amANa[ 7 ] jmmuhaahN| dhUmakaraNa-durANaNa-bummuhAhU~ // 6 // ghattA avaraha mi asesahu~ paravAihu~ diNNu vihoM vi gamgha-jachu / asyakae~ jAu puNaNNadhA sapalu vi rAmaho tagaDa balu // 9 // rAma-sepaNu nnimml-jleg| saMjIviu saMjIvaNi-paleNa // 1 // ta vIra hi ghora saahiehi| SAnta hi puSThaya-pasAhiehiM // 2 // bajanta hi paraheM di mlehi| gimAnte hi dhadhale hi malehi // 3 // zamana hi khujy-baamnnehi| jaga-riyau paDhantahi yammaNehi 4 // gAyanta hi ahinnv-gaaynnehi| bAramte hi vINA-vAyahi // 5 // samve hi uSNihAviu apyntu| uhiu 'kettaheM rAvaNu' maNantu // 6 // viTasepipaNu uccaha hruuhrenn| 'kiM khaleMNa gavi? jisiyareNa // 5 // tA duzma-iNu -nnilnn-dpp| uva ghayaNu visallaheM taNau vappa // 8 // bamamuhahA~ jAe~ posAriyo'si / lakaheM viNAsu pasArio'si // 0 // ghattA taM NisuNe vi joiya lamvaNaNa tarakhaNa-mayaNAchiyA / NaM pakae~ saplie~ parivariTa / puNu bhaNka e~ salliyaDa 10 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaya narImo saMdhi 22 [19] paramezvarI vizalyA sundarIke sugandhita candanase lakSmaNakI pUrI dehako mala diyA gayA, aura usI samaya vaha candana rAmako bhI diyA gyaa| rAmane use kapidhyajiyoMke pAsa bheja diyaa|jaambvaan ,supIka, aMga, aMgada,bhAmaNDala, hanumAna, virAdhita, nala, nIla, harIza, prasAdhita, gaya, gavaya, gavAkSa, anuddhara, kunda, indu, mRgendu, vasundharA aura bhI dUsare-dUsare nizAnavAle rAvaNa pakSake sAmantoM, jaise kezarI, nitamya, suta, sAraNa, ravi, karNa, indrajota. meghavAhana, yamaghaNTa, yamAnana, yamamukha, dhUmrAzna, durAnana aura durmukha Adiko bhI vaha candana diyA gayA / aura bhI dUsare rAjAoMko SaD gandhajala bA~Ta kara diyA gayA / isa prakAra zIghra hI, rAmakI samasta senA phirase nayI ho gayI // 1 // [20] rAmakI senA, saMjIvanIke bala aura usa pavitra jalase jaba jIvita ho uThI to usameM nayI halacala maca gyii| vIrarasase adhiSThita, vIra yoddhA pulakita hokara uchala rahe the, paTaha, mRdaMga baja rahe the| dhavala aura maMgala-gIta gAye jA rahe the 1 khujjaka aura baune nAca rahe the| brAhmaNa yajurveda par3ha rahe the / abhinava gAyana ho rahA thA, vINAvAdaka vINA bajA rahe the, sabakI eka sAtha A~kha khula gayI, ve eka svarase cillA aDhe, "rAvaNa kahA~ hai" | taba rAmane ha~sakara kahA, "duSTa gIle nizAcara se kyA ?" isI bIca, durdama rAkSasokA vinAza karane meM samartha, vizalyAkA priya lakSmaNa yamake mukhase nikAla liyA gayA, aura laMkAke vinAzakA dvAra khula gayA / yaha sunate hI lakSmaNane usakI ora dekhA / vaha zIghra kAmase pAhata ho ptthaa| mAno vaha eka zaktise mukta hubhA thA, aura aba aneka zaktiyoMne use ghera liyA ho // 1-10 // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 paDamacarita [ 2 ] bhAipaNa miSTi pariziya-mAsa / uppaNyA manti NAzayaNAsu // 1 // 'kiM calaNa-sahagaI komlaaii| NaM ahiNavarattappalAI // 2 // kiM Uha paropparu missnn-tey| NaM gaNava-rammA-khamma eSa // 3 // ki kaNaya-zera gholai visAlu / NaM gaM ahi rayaNa-NihANa-pAtu // 4 // kiM tibaliu jaDhareM pdhaaviyaau| gaM gaM kAmaurihU~ khAiyAu // 5 // kiM romAvali ghaNa kasaNa pur| gaMNaM mayaNamAsa-dhUma-leha // 1 // kiM Nava-yaNa pNknny-kls| kiM karaNaM pAroha-sarisa ||7|| ki mAyambira kara-pala cahanti / NaM asoya-pallava lalamti / / / / ki ANaNu NaM Na cndr-vimyu| baharata gaM pAka-bimbu / / 5 / / kiM dasaNAyalija s-musiyaau| gaMgaM machiya-kaliyau imAu / / 6 / / kiMgaNDavAsa Ne dalita-dANa / kiloyaNa paNe kAma-dhANa // 3 // ki bhaDaha imAu pritttthiyaau| pammaha-bhagulaTiyAu // 2 // kiM kapaNa kupaDallAharaNa eya / NaM ravi-sasi virphuriy-ley||13|| ki mAla gaM NaM sasaharavadhu / kiMsiraNaM Ne ali-ula-Nivadhu' dhattA jANepiNu sambe hi sagaeNdi svAsasaDa mahumahazu / viSNata kiya adhi-ityahiM 'kareM kumAra pANi-gahaNu' // 14 // [ 22 ] sA ambavanta paNiu kumaaru| 'phagguSpa-patrami tahiM sukha-vAru / / usA-bhAsAvaDa siri-joggu / maNNu vivAha dhika kuzma-laggu / / 2 / / eyArasamaDa gaha-yAA anu| sa-maNohara sayasa viSAha-kanu // 3 // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 ekkuNastarImo saMdhi [21] usa kanyAko dekhakara prasanalakSmaNako bhrAnti hone lgii| unheM lagA, kyA ye usake komala caraNatala haiM, nahIM-nahIM, naye naye lAla kamala haiM, kyA eka-dUsareko dIpta karanevAlI usakI jA~ce haiM, nahIM nahIM ye to kadalI vRkSake naye khambhe haiM, kyA yaha sonekI Dora jhUla rahI hai, nahIM-nahIM yaha to ratnoMke khajAneko rakhanevAlA sA~pa hai. peTapara tIna pAe~ nahIM kahI ye joDAgadevakI nagarIkI khAiyA~ haiM, kyA yaha saghana aura kAlI romAvalo hai, nahIM nahIM kAmadevakI AgakI dhUmrarekhA hai| kyA ye naye stana haiM, nahIM nahIM ye soneke kalaza haiM, kyA ye hAtha haiM, nahIM nahIM ye to naye aMkura haiM, kyA ye lAla-lAla hatheliyoM cala rahIM haiM, nahIM-nahIM, ye to azoka dala cala rahe haiM, kyA yaha mukha hai, nahIM. nahIM yaha candravimba hai, kyA ye adhara haiM, nahIM-nahIM ye to pake hue vimbaphala hai, kyA ye motiyoM sahita dazanAcali hai, nahIM-nahIM ye to mAlatIko nayI kaliyA~ haiM, kyA ye kapolakI suvAsa haiM,nahIM. nahIM,yaha hAthIkA madajala hai|kyaa ye netra haiM, nahIM-nahIM, ye kAma bANa haiM, kyoM ye bhauMha pratiSThita haiM, nahIM-nahIM, yaha to kAmadeva kA dhanuSa hai, kyA ye kAnameM kuNDala gahane haiM, nahIM nahIM, camaphate hue sUrya-candra haiM, kyA yaha bhAla hai, nahIM nahIM yaha AdhA cA~da hai| kyA yaha sira hai, nahIM nahIM, yaha to bhauroMkA kula bA~dha diyA gayA hai / upasthita saba rAjA Ana gaye ki lakSmaNa isa samaya rUpameM Asakta haiN| unhoMne hAtha jor3akara prArthanA kI, he kumAra, pANigrahaNa kara lIjie // 1-15 / / __ [22] isa avasarapara jAmbavantane kumArase kahA, "phAguna paMcamI zukavArakA dina hai| uttarASAr3ha hai, siddhikA yoga hai, aura bhI yaha kumbha lagna hai / gyArahavA~ grahacaka hai, Aja Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 paumacariu Aroggaja sampaya riddhi viddhi / Apa apanA paripari deva : saM suvi sumisiha NandaNeNa / da- aksaya-kaphasa hiM dappaNehiM raGgAhirinchaDehi / aireNa hoi saGgAma-siddhi ||4|| mitramiva teva // 5 // kiTa pANiggahaNu jagaNe || 6 || havi-maNDaca vezya makkhaNehiM // 7 // pharathai sa vivadiNa DehiM ||2|| ghattA ucchAheM hiM dhavalehiM malehi saGkehiM hi aha hiM samUvi sAhukAriyau garavaha-saehi ( 1 ) kiya- ucchaveM hiM // 9 // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkuNasaptarImo saMdhi 221 vivAhakA kAma sundara aura acchA hai| isase svAsthya, Rddhi, vRddhi aura zIghra hI saMgrAmameM saphalatA milegii| iSTA avasara para, he deva, Apa pANigrahaNa kara lIjie, aura deva-mithunoMkI bhA~ti premakrIr3A kiijie| yaha sunakara kumAra lakSmaNane vizalyAkA pANigrahaNa kara liyA / dahI, akSatake kalaza, darpaNa, havimaNDapa, yajJavedI, rA~golI, lAlacandanakA chir3akAva aura vipra, bandIjanoMke jayavacanoM aura naToMke manoraMjanake sAtha vivAha sampanna ho gayA / batsAha, dhavala maMgalagItoM, atyAita tUryoM aura zaMkhoM, aura utsavoMke sAtha rAjAoMne svayaM isa avasarapara apanA-apanA sAdhuvAda diyA // 2-5|| Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 70. satarima saMdhi ] jIviyaeN kumAre tUraha saddu suvi [9] || dubaI / candra-vihaGgame samuDAviyara ( gaya- ) adhAra-mahuyare / tArA kusuma- giyareM pariyalie moDie syaNi-taruvare // 1 // paribhramantaM paJcasa mahagAe~ / tAya parajiya- sura saGghAyahI~ / 'aha aha deva deva jaga kesari / tAeN jaNu pajjIniya taM Nici kala-koila-vANI / 'ajja vi buddhi thAi ayANoM / emavi amarohASaNu / kie pANiggaNa mayAvaNu / sUleNa ya miSNu dasANa || taruNa - divAyara-meMTu-valagAe~ ||2|| keNaSi kahi dasANaNa rAyahIM // 3 // Aiya kA vi visallA- tundari // 4 // NaM viva- dhArahiM sihi saMdISi // 5 // cintAviya sandoyari rANI // 6 // kevali-mAsiu dukku pamANoM' || puNu sabhAceM pabhaNida rAvaNu // 8 // "je subhA vi jIvanti khaNaM kharge / dujjaya hari bala honti raNaGgarNe // 9 // dehi dasANa sIya somavAhaNa-su ghattA aja bi laGkAvari i maM rAmadavaggie~ ujjhau // 10 // [2] || duvaI || indai mANukaSNu ghaNavAhaNu dhanvAvisa akajaoNna / saNa- viNaNa kiM kina evahiM rAya raNaM // 1 // ! Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattaravIM sandhi kumArake jIvita hone, pANigrahaNa aura sUryokA bhayaMkara zabda sunakara rAvaNa itanA jAna huA mAno use zUla laga gayA ho / [1] savere candramArUpI pakSI ur3a gayA, aura andhakArarUpI madhukara calA gyaa| rAtrirUpI per3ake naSTa honepara tArArUpI phUla bhI jhar3a gye| pratyUSa ( prAtaH kAla ) rUpI mahAna gaja ke bhramaNazIla hone para taruNa sUryarUpI mahAvata ne ArohaNa kiyaa| taba devasamUhako naSTa karanevAle rAvaNako kisIne jAkara batAyA, "he jagatasiMha deva-deva, vizalyA nAma kI koI sundarI AyI huI hai, usane lakSmaNa ko prANadAna kara diyA hai|" yaha sunakara vaha aisA bhar3akA bhAno ghRtadhArAoMse Aga hI bhar3aka uThI ho| yaha sunakara komalavANI rAnI mandodarI bhI cintAmeM par3a gyii| vaha mana hI mana socane lagI ki isa ajJAnIkI buddhi Aja bhI ThikAne nahIM hai, lagatA hai aba kevalI bhagavAnkA kahA huA saca honA cAhatA hai| kAphI soca vicArake bAda usane devatAoMko satAnevAle rAvaNase atyanta sadbhAvanAke svara meM kahA, "yadi mare hue bhI loga, isa prakAra eka kSaNake bAda, dUsare kSaNa meM jindA hote cale gaye to yuddhameM lakSmaNakI senA ajeya ho jaayegii| kucha apanI laMkAkA vicAra karo / sItA devIko Aja hI vApasa kara do| toyadavAhanake mahAn vaMzako isa prakAra rAmakeM dAvAnalameM mata phU~ko / " // 1-10 // [2] "tumane indrajIta, bhAnukarNa aura meghavAhanako bandhanameM DalavA diyA, aura he rAjan svajanoMse vihIna rAjya lekara 1 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 paumacarita ki ati vipanu viddm| kiM nivisa saMbama bhuamu / / 2 / / kiM vA tavaDa niMja divaabru| ki gajala uccachara saya " gapa-visANu kiM gajar3a kunnr| kiM kareDa hari haya-gaha-aru // 4 // kiM viphuraha bandu gh-ghiyaa| ki pajalaTa jalaNu jala-sahiyau // 5 // ki chajAra taru paaddhiynddaalt| kiM sijhara risi vaya a-pAla // 6 // ki kohi tuhu~ suTchu vi ml| vandhava sayaNa-hINu ekallA // 7 // to cari buddhi mahArI kijar3a / aja vi eha pAri apijau // 8 // unheM ci jantu hari-rAhava / melijamata nuhArA vandhava ||9|| mAma vi eu rajA te meM sahAyara savva ghattA raha-haya-gava-dhaya-darimAvazu / tuhai sI 0 par3Ivau rAvaNu' // 10 // [3] / / dubaI / / mandIbari-vipiggayAlAca pasaMsiya sapala-mantihi / keyai-kusuma-gagdha parikhumviya NAvaha mamara-patihi // 3 // bAla-juvANa-buddha-sAmanta hiN| savvaM hi 'jaya jaya devi' maNante hi||2|| kiya-kara mali-pAmiya-sira-kamalehi pujiu taM mi kyaNu mai-vimalaM hi||3|| 'cAu mA mAe~ paha vuttdd| arathasatya eDa vi su-Nirusau // 4 // akulaslu kumalehi Na jujmeSau / rAeM raja-kaja jovara / / 5 / / para-balu pabaru Ni vi paJcevau / ahavai thoDau to jujovara // 6 // sama sAhazu sarisaDa ji samappau / avaru pavaru para-calita 'sappai / / 7 / / te kaseM jANekDa ansk| suhaNae vi saGgAmu asundara / / / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattarima saMdhi 233 kyA karoge kyA binA paMkhoMke pakSI ur3a sakatA hai, kyA viSavihIna sA~pa kATa sakatA hai, kyA tejase hIna hokara sUrya tapa sakatA hai, kyA binA jala ke samudra uchala sakatA hai, khIsoMse sIna hAthI kyA garaja sakatA hai? rAhuse grasta honepara kyA candramA prakAza de sakatA hai, kyA jala sahita Aga jala sakatI hai, DAla ke kaTa jAnepara kyA per3a chAyA kara sakatA hai, kyA vratoMkA pAlana na kara muni siddha ho sakate haiN| acchI taraha rahakara bhI tuma svajanoM ke binA akele kyA karoge? isalie merI buddhike anusAra Aja bhI sItAko vApasa kara do| rAma-lakSmaNa vApasa cale jAyeMge, tumhAre 'bhAI-bandhu chUTa jaayeNge| tumhArA yaha rAjya Aja bhI baca sakatA hai, ratha, azva, gaja aura dhvaja bhI baca jAyeMge aura ye tumhAre bhAI-bandhu bhI cumhAre raheM // 1 [3] mandodarIke mukhase jo bhI zabda nikale, sabhI mantriyoM ne usakI usI prakAra prazaMsA kI jisa prakAra aura ketakIko cUma lete haiN| AbAla-vRddha janasamUha aura sabhI sAmantoMne 'jaya devI jaya devI' kahakara usakI sarAhanA kii| vimalamati vRddha mantriyoMne bhI hAtha jor3akara aura jhukakara usake vacanoMko sammAna diyaa| unhoMne kahA, "he AdaraNIye, Apane bilakula ThIka kahA hai| rAjanIti zAstra bhI isI bAtakA nirUpaNa karatA hai| vAstavameM akuzala logoMko kuzala logoMse nahIM lar3anA caahie| rAjAko apane zAsanameM pUrI dilacaspI lenI caahie| zatrusenAko balazAlI dekhakara usase dUra rahanA caahie| yadi senA kama (thor3I ) ho to yuddha kara lenA cAhie, agara senA bar3I hai to samarpaNa kara denA ThIka hai, kyoMki bar3A rAjA choTe rAjAko davA detA hai| isalie aba - Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 kareMvi payatu tantu kva / OM uccariyaDa kiM pi sAtra samappaTi so paumacariu maNDalajju eu lakkhevva // 9 // || ghasA || saM seNNu jAva NAvahadda | eNDu [8] // dubaI // taM paramattha-yayaNu NisuNepiNu daravayaNeNa cintiyaM / jadda ucceTa rAmu pahU~ mA~ sIyAebi TuD' ||10|| 'pari mehali - iSNa gaDa pujiu mantihiM taNa mantiyaM // 1 // avaroppara AyaNaya - kalayale // 2 // kara sandhi avasara / ulima-purisahoM maraNu jeM sundaru ||2|| candramahiMheM vAra-parAveM ||4|| kiGkara-akSa- svara -kama ||5|| ahnae~ dueN uhaya vaTa-saGgame // 6 // indadda - bhANukaNNa bandiggahU~ ||7|| taM kiM evahi thAi girAri || || mANiNi eha sandhi paDivajami ||9|| pacAsa pariTTie~ para-valeM / har sambu- kumAra hi khara AhaveM / bhAsAlI - viNA vaNa-madda | mandira-ma vihINa-zikhAmeM / hAtha-pahatya-pIla- -Na- vimA | tahi~ ji kA jaMNa kiDa nivArita to tuhArI Na maJjami / 6 ghantA nihi zyAi~ ra puSpiNu 1 triNi vi vAhirahU~ kareSpiNu' // 10 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 sattarimo saMdhi sarako nApa-taulakara hI koI kadama uThAnA ucita hogA / sajjana logoMke sAtha lar3anA bhI ThIka nahIM / aba prayatnapUrvaka apane tantrako bacAie / arthazAstra meM pRthvImaNDala ke ye hI kArya nirUpita haiN| tumhArA uddhAra tabhItaka kisI prakAra ho sakatA hai, jabataka senA nahIM aatii| tabataka sItA sauMpa dIjie, sandhikA sabase sundara aSasara yahI hai // 1-10 // [4] mantriyuddhoMke kalyANakArI vacana sunakara rAvaNa apane manameM socane lagA ki yaha maiMne acchA hI kiyA jo sItA vApasa nahIM kI, aura na hI mantriyoMkI mantraNA mAnI / zatrusenA ekadama nikaTa A cukI hai| eka-dUsarekA kolAhala sunAI de rahA hai, aise avasarapara sandhikI bAta kyA acchI ho sakatI hai ? aisI sandhise to AdamIkA mara jAnA acchA hai| zambukumAra mautake ghATa utAra diyA gayA, khara Aita par3A hai, candranakhA aura kUbArako beijjatI huii| AzAlI vidhA naSTa ho pAyI / nandana vana ujar3a gayA, anucara aura vanarakSaka bhI dharAzAyI hue| AvAsa naSTa huaa| bhAI vibhISaNa calA gayA / aMgada dUta banakara AyA aura calA gayA, donoM orakI senAe~ yuddha ke lie tatpara haiN| hasta aura grahastakA nara-nIlase vigraha ho cukA hai| indrajIta aura bhAnukarNa bandIgharameM haiM / taba to maiMne ina saba bAtoMkA pratikAra kiyA nahIM, aura aba maiM ekadama nirAkula baiTha jAnA cAhatA huuN| phira bhI he mAnini, maiM tumhArI icchAkA apamAna nahIM karanA caahtaa| maiM sandhi kara sakatA hU~, usakI zarta yaha hai| rAma rAjya, ratna aura koSa mujhase le leN| aura badalemeM, mujhe tumheM aura sItA devIko bAhara kara deN| (maiM sandhi karaneko prastuta hU~ ) // 1-10 // Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 paThamacarita [5] / duvaI / / taM NisuNevi vayaNu dahavayanahIM Narabaha ke vi jampiyA / 'ekA mahilAe~ kiM ko vi icchai mahi samaSbhiyA' // 1 // ke vi ghanti manti parame / 'saparihaka, hita / chalu jeM eka pAihA~ mnnddnnu| pustu kalattu minu omaNDaNu' // 2 // pamaNahamandovari 'ko jANa / jaha mahi leha samappar3a jANai ||| sA sAmamtaDa dUu visajjahi / sapalu ci deha sandhi parivajahi / / 5 / / jai rAmaNu OM marai sahu~ sayaNe hi' to kira kAI tehiM NihiravaNe hiM / 6 / / ema bhaneMvi pesiTa saamntdd| jo so parimiyAtha-guNavantara 10 cadiu mahAraha haya kasa-sADiya / mahi khupantehiM cakkehi phArSiya | Nina-Nisiyara-valeNa pariyariyaGa / bIyara rASaNu NaM jAsariyau / / 2 / / ghattA duAgamaNu giravi kipaNa patIvaTa Au bhiMDa kai-balu ukSaya-paharaNa / sarabasu saraNavi damANaNu 1900 [6] / / duvaI / / jambai jambavantu para rAvaNu rAbaNa-dUra dosae' / eAlAca jAva tANasareM so jai tahiM paIsae / / 1 / / tahi paisanteM dhmuhnduueN| dila seNNu AsapAhaNe // 2 // vikara-kara-apphAliya-rakha / gosAyAsu Sa usthiya-sUrata / / 3 / / maharisi-vimu va dhamma-parAyaNa / pakraya-vazu va silImuha-mAyaNu // 4 // kAmiNi-vayaNu va phAliya-Netara / mahakaha-kambu va saklama-vanta // 5 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattarimo saMdhi [5] rAvaNakA vacana sunakara eka sAmanta rAjAne kahA, "are kauna aisA hogA, jo pAnIle pado paratI nakAra nahIM kregaa"| taba eka aura mantrone adhika vAstavikatAke sAtha kahA, "apamAnase mile dhanase kyA hogA, chala hI sevakakA ekamAtra alaMkAra hai| putra, strI aura mitra ye saba niralaMkAra haiN|" taba mandodarIne kahA, "kauna jAna sakatA hai ki rAma' dharatI lekara, jAnakI de deMge" | taba tuma sAmansaka dUtako bhejakara, saya kucha dekara sandhi kara lo| yadi rAvaNa svajanoMke sAtha yuddha meM mArA gayA, to phira ratnoM aura nidhiyoM kA kyA hogA ?" yaha kahakara, sAmantaka dUtako bheja diyA gayA, vaha dUta mitArtha aura guNavAna thaa| vaha mahArathameM baiTha gayA, azva kor3oMse Ahata ho uThe aura unake gar3hate hue cakke dharatIko phAr3ane lge| aisA jAna par3atA thA ki apanI nizAcara senAke sAtha, dUsarA rAvaNa hI jA rahA ho / dUtake Agamanako dekhakara bAnara senAne apane hathiyAra uThA liye| usane socA, "kahIM aisA to nahIM hai ki rASaNa ho sannaddha hokara A gayA ho" // 1-10 // _[6] taba jAmbavantane kahA, "jAna par3atA hai ki yaha rASaNa nahIM varan usakA dUta hai|" unameM ye bAte ho hI rahI thI ki dUta ne sahasA praveza kiyaa| pravezake anantara dUtane dekhA ki senA pUrI taraha sannaddha hai| anucaroM dvArA bajAyA gayA tUrya aisA lagatA thA mAno savere-savere sUryodaya ho rahA ho / vaha senA, mahAmunikI bhA~ti dharmaparAyaNa (dhanuSa' aura dharmase yukta) thI, kamala vanake samAna zilImukhoM (bANoM aura bhramaroM se yukta thI, kAminIke mukhakI taraha, A~khoMko phAr3a-phAr3akara dekha rahI yI, mahAyike kAvyako taraG lakSaNa (kAvya, niyama aura Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dharamacariu mI- jala va dahatrayaNAsaGki | pAva-kanduhu | kriyaNa rAma lagnahI~ inda-pazcindra pandaNa-vazu va kunda dvAra puNu adhthANu diDDa sAyara - mahaNu va paryAya rayaNa ||8|| khaya-ravi-tristu va vahidaya-te / saciva para jara- muDabheDa ||9|| va pola-jala DiDa ||6|| gisi-hayalu va sa.indu sAra ||7|| ghantA aha aha bajAvatta- dhaNuddhara / sandhi dANaNeNa sahu~ ki / lakka cu-mAya ti khaNDa sumdhara / gihi-svaNahU~ aba ijjata / savvAharaNAlaGkariyA / ve viNA tarhi avayariyA ||40|| [7] || dubaI // tehiM vi vAsu eva balavahi~ paharisihaM sakSaNe / hamAreci pAsu sammANavi / bahusArika varAsaNe // 1 // kiya viNaNa kiyarathIhueM / sAsu paji dahamuha- dUeM // 2 // 'a a rAma rAma rAmA-piya / suravara-samara samUhiM akampiya // 3 // // ahA~ ahA~ sayaSTha-piDimi-paripALaNa | mAyAluggIcanta mihAraNa // 4 // ahA~ ahA~ dama-daNu-vidAvaNa | hari-varaNa-jaNa-jUrAvaNa // 5 // vANara- vivAhara- paramesara // 6 // indaha- kummayaNNu melivara // 7 // chattahU~ pIDhai~ hama-gaya-ravara ||8|| sIya raNiya vati Diu // 9 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vatta mAdha lakSmaNa ) se sahita thI, mInakulakI taraha, dazamukha (rAvaNa aura hRdamukha ) se AzaMkita thI, nIla kamalakI taraha nIla aura nala ( nIlimA mRNAla, nala aura nIla yoddhA ) se zobhita thI, gadhama vana mAMti kunda phUla vizeSa, isa mAmakA yoddhA) se varddhanazIla thI, nizA-AkAzakI bhA~ti tArA aura indu (tAre candramA aura isa nAmake yoddhA) se yukta thii| aura pAsa pahu~canepara use darabAra dikhAI diyA, use lagA, jaise samudramanyanakI taraha usase ratna nikala rahe ho, pralaya sUryakI bhA~ti vaha darabAra tejase dIna thA, aura satIke cittakI bhA~ti parapuruSake lie ekadama abhedya thA / dUtane dekhA ki rAma aura lakSmaNa, alaMkAroMse zobhita, aise lagate haiM, mAno svarga se indra aura upendra uttara Aye hoM" ||-20 // [7] rAma aura lakSmaNane prasanna hokara zona isa dUnako bulAyA, aura sammAna dekara apane pAsa badiyA Asanapara viThA diyaa| yaha dekhakara rAvaNakA dUta kRtArtha ho utthaa| usane atyanta vinayapUrvaka rAmake sammukha nivedana kiyA, "he sItApriya rAma, Apa sacamuca saikar3oM devayuddhoMmeM aDiga rahe haiM, are o rAma, Apa samUcI dharatIke pratipAlaka haiN| Apane mAyAsugrIvakA anta apanI A~khoM dekhA hai, are o rAma, Apa durdama dAnavoMkA saMhAra karanevAle haiM, are o rAma, Apa zatruoMkI aMganAoMko ka~pA dete haiM, Apa vanAvarta dhanuSa dhAraNa karate haiM, Apa bAnaroM aura vidyAdharoMke paramezvara hai| Apa rAvaNake sAtha sandhi kara leM, indrajIta aura kumbhakarNa ko chor3a deN| isake badale meM laMkAke do bhAga tInoM khaNDa dharatI, chatra, azva, gaja, bar3e-bar3e pITha, uttama yoddhA, nidhi ratna, saba kuchakA AghA. AdhA bhAga le lIjie, kevala sIlA devIke bAremeM apanI icchA Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 paDamacarita ghattA mihina haya-vAya-rajjU / ahahu~ para sIvae~ kajjU // 10 // sambaI so meM laeDa [] // dubaI // taM Nisuggevi vayaSNu kAkusthahA~ IsIsi pi yA kampio / tiNa-samu gaNe vi sayala agthANu dasANaNa-dui jampio // 1 // 'aho ghalaeva deva mA bollhi| kannau taNi vatta bhAmelahi // 2 // lakahiba hemanta meM viiyu| jo Nipisu vi Naja hoi nnisiiyu|3| jo ttihiu prikmgppnn| dIsaha suviNae~ asivara-daSpaNe // 3 // jeNa dhaNaDa kiyantu kiDa Nippahu / sahasakiraNu pAlakavaha sura-pachu / / 5 / / jeNa varuNu samarahaNa dharitrau / bhaTTAvau pAvau uddhariyara // 6 // teNa samau jA sandhi Na ichAhi / to avajA jIvantu Na paMcyAhi // saM NisuNevi kui3 maamnnddl| NaM uhiu sa-khaggu bhASAlu // 1 // 'areM pala khuda sa-mauDa sa-kuNDalu pArami sIsujema tAlahoM phala // 9 // ko suI kahA~ kerau so raavnnu| mukhamA ampahi a-suhaavnnu'|10| pattA sakkhaNu ghosaha ema sisu-pasu-tasi-tiyAhu~ 'sau rAmahI kerI sANA / ki uttimu megAha pANA // 1 // / duvaI / dummaNa duSipada dUsIle bhayANaM / sarahoM mAhidanta-parisara-paDiya-pUsaya- samANeNaM // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 sattarimo saMdhi kA tyAga kara deN| yaha sunakara rAmane uttara meM kahA, "nidhiyA~ aura ratna, azva aura gaja evaM rAjya satra kucha vahI le leM, hameM to kevala sItA devI cAhie" // 1-10|| [8] rAmake saMkalpako jAnakara sAmantaka dUta jarA bhI nahIM harA | pUre darabArako tinakA barAbara samajhate hue usane kahA, "are balarAma deva, aura adhika mata bolo, kevala patnIkI bAta chor3a do, laMkAdhipati dUsarA himAlaya hai, yaha siya (sItA aura zIta) ko eka palake lie bhI nahIM chor3a sakatA / jo rAta-dina talavAra rUpI darpaNakI bhA~ti svapna meM zatrusenAko dikhAI detA hai, jisane kubera aura kulAntako bhI palasamma banA diyA, sahasra kiraNa nalakUbara aura indrako bhI, prabhAvahIna kara diyA, jisane varuNako saMgrAmabhUmimeM hI pakar3a liyA, jisane aSTApada aura pAvakakA uddhAra kiyaa| aise (pratApI) rAvaNake sAtha, yadi Apa saMdhi nahIM karate to nizcaya hI ayodhyA nagarI jindA nahIM bcegii|" yaha sunate hI bhAmaNDala aisA bhar3aka uThA, mAno talavAra sahita indra hI bhar3aka gayA ho| usane kahA, "are duSTa nIca, maiM mukuTa aura kuNDalake sAtha, tumhAre sirako tAlaphalake samAna dharatIpara girA duuNgaa| kauna tU aura kauna terA rAvaNa, jo tU bAra-bAra itanA azobhana bola rahA hai," taba use manA karate hue lakSmaNane yaha ghoSaNA kI, "tumheM rAmakA Adeza hai / aura phira kyA yaha ThIka hogA ki tuma zizu,pazu, tapasvI aura striyoM ke prANa lo" // 2-1| [2] prati zabdameM paThita 'pa' ke samAna yaha sirako pIr3A denevAlA duSTa, durmukha, durvidagdha, duHzIla aura ajJAnI hai| isako mArane meM kauna-sI vIratA hai, isase akIrvikA bojha bar3hegA aura kulako kalaMka lgegaa| yaha sunate hI bhAmaNDalakA Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** eNa hReNa kaSNu suhaGattaNu / taM zisurNevi pasamita kovANa kAla trikhahueM 'caGga miccu deva pahU~ laddhau / sira-vihINu Nau laggai kAhu~ paumacarita ayasa - mAru kevala kula lam // 2 // / ziya-mAsaNeM ziviTTu mAmaNDalu || 3 // parmANi rAhavu rAmaNa-dueM ||3|| jiha su-kanveM avasad Nivaddha ||5|| tiha aviyada viSad hu~ aNNahu~ / 6 / lavaNa-raseNa samudra va khAra // 7 // raNDa jasa lakSya roSAviya // 8 // balu vujhausai~ jeM mahAraNe ||9|| AeM hohi tuhu milahumAra | ahavacha karU~ ji Avaha pAjiya / ehiM jar3oM kA akAraNeM / jo eka satIeN so paharaNa- lakkhe 1 ghattA ehI avattha darighAvai / kar3a vihaya jeva uDAva ||10|| [10] || dudhaI || tumha siruppa lAI toDepiNu pIDa raSi tasthe / indraha- mAzukraSNa-vaNavAhaNa mellesaha sahatthe // 1 // hieN vAsuva balae / lesaha sahU~ je soya bhavaleveM ||2|| ahavaha jadda vi Au saha jhijar3a | tumhAriseMhi~ to vijila | za kiM noIja sIha karateMhi / kiM khajjoeNhi kiDa ravi Nippahu / kiM sarisorha kuchai sAvaru | kiM cAkijAi vibhjha pulinde hi / kiM vasikija garutu yahiM // 4 // kiM cappa-tihiM dharidda huvahu ||5|| kiM karehiM chAiba sasaharu ||6|| hAsada zaha tumheM hiM ku garinde hi ' // 7 // 1 1 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptarima saMdhi 243 krodha ThaMDA par3a gayA aura vaha apane Asanapara jAkara baiTha gyaa| isa avasara para kucha har3abar3Akara rAvaNake dUtane phira rAmase nivedana kiyA, "he deva, Apako yaha acchA anucara upalabdha hai ThIka vaise hI, jisa prakAra sukAvya meM apazabda nibaddha hotA hai, zobhAhIna hokara bhI, jaise vaha apazabda kAna meM nahIM khaTakatA, usI prakAra anya vidvAnaha mUrkha bhI nahIM jAna par3atA, parantu isase ApakA hI halakApana hogA, usI prakAra jisa prakAra samudra namaka ke rasase khArA ho jAtA hai / kala hI Apako ApattikA sAmanA karanA hogA, rA~r3akI bhA~ti ( vidhavAkI bhA~ti ) sabako rulaaoge| isa samaya vyartha garajane se kyA lAbha? mahAyuddhameM tuma svayaM apanI tAkata jAna jaaoge| eka zakti laganese tumhArI yaha hAlata ho gayI, lAkhoM hathiyAroMke calane para to bAnara pakSiyoMkI bhA~ti ur3a jAyeMge // 1-10 // [10] yuddhabhUmi meM rAvaNa tumhAre sira kamalako tor3akara, apanA pITha banAyegA, aura indrajIta, bhAnukarNa evaM meghavAhanako apane hAthoM mukta kara degaa| vAsudeva aura baladeva ( lakSmaNa aura rAma ) ke mAre jAnepara vaha ahaMkArake sAtha sItAko grahaNa kara legA / cAhe usako Ayu bhI kSINa ho jAya, parantu tuma jaise loga use nahIM jIta sakate | kyA hariNa siMhako dekha sakate haiM, kyA sarpa garur3ako vaza meM kara sakate haiM, kyA jugunU sUryako kAntihIna banA sakate haiM, kyA vanatRNoMse Aist bandI banAyA jA sakatA hai, kyA nadiyoMke pravAha samudrakA bA~dha tor3a sakate haiM, kyA hAthoMse candramAko Dha~kA jA sakatA hai / kyA zayara vindhyAcala hilA sakate haiM, tuma jaise choTe-moTe rAjA to usake lie eka majAka hai / " yaha suna Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 taM pisuvi bhahiM galathaliu | gakha sa parAhavu laGka parAiDa / dutha kahakhaNa rAma ja jANahi taM vi paumacarita Takkara- pazyi ghAeNhi bali // 8 // kadiu 'deva hau~ kaha vipa ghAu ||9|| paTTaNeM bosaNa mi acchami sANArUDa ghattA Na karanti sandhi u butau / Aya khaya-kAla siu // 10 // [ 11 ] || dubaI | sambu kumAru jehiM vinivAiTa ghAi kharu vi dUsaNo / jehiM mahaNI samullaGi pakSa-ggAha bhIsaNI ||1|| / hastha-paharatha jehiM saMcAiya / ANi jehiM trisalA-sundari / tehiM samANu Nava sohara viggahu taM trivi Naravai cintAviGa / 'hosar3a kaMma kajju gAu jANami kiM pAdami samasutI para-valeM / indai- kummayaNNa viNicAiya // 2 // jhuMDa jIvAcaM lakSNa- presara // 3 // lahu vai dehi dehi murge saGga' ||4|| mahagAvantha samudra va pAvita ||5 kiM uksandhe bandhevi ANami // 6 // kiM saradhorANa lAyami hari-valeM // 733 jai visa- sAhasa- muhu samapyami / to viNa rAmahoM gehiNi appami || adhu ubATa ekku je sAhami / bahuruviyi vija ArAhami ||1|| dhattA jIva bhaTTa divasa mammIsami | santiharu paIsami // 10 // [12] // dubaI | ema maNevi teNa kruddha je cchuDa mAhoM tAe~ vigame / ghosi pure mAri hiNava- pharaguNa-mandIsarAgame ||1|| | / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptarima saMdhi 245 kara sainikoMne usakA galA pakar3akara dhakke evaM er3Ike AbA se use bAhara nikAla diyaa| apamAnita hokara vaha laMkA nagarI phuNcaa| usane rAvaNase apane nivedanameM kahA, "he deva, maiM kisI prakAra mArA bhara nahIM gayA / lakSmaNa rAma ajeya haiM, unhoMne sApha 'na' kaha diyA hai, ve saMdhi karaneke lie prastuta nahIM / aba jo Thoka jAneM use soceM, nizcaya hI aba apanA kSayakAla A gayA hai / / 1-10 / / [11] jisane zambukumArako mAra DAlA, jisane khara aura dUSaNako jamInapara sulA diyA, jisane magaramacchoM se bharA samudra pAra kara liyA, jinhoMne hasta aura prahastako mauta ke ghATa utAra diyA, indrajIta aura kumbhakarNako girA diyaa| jo vizalyA sundarIko le Aye aura apanA bhAI jilA diyA, usake sAtha yuddha zobhA nahIM detA sItA vApasa kara do, chor3o usakA saMgraha / " yaha sunakara rAjA rAvaNa bora cintAmeM par3a gayA, use lagA jaise usakI samudrakI bhA~ti maMdhanakI sthiti A gyii| usane kahA, "maiM nahIM jAnatA ki kAma kisa prakAra hogA, kyA use bA~dhakara kandhoM para lAU~, kyA maiM zatru senAmeM noMda kelA hU~, kyA lakSmaNako senApara tIroMko bauchAra kara dU~ / bhale hI mujhe senA sahita Atma-samarpaNa karanA par3e, maiM sItAko bApasa nahIM kara sakatA / hA~, aba bhI eka upAya hai| maiM bahurUpiNI vidyAkI siddhike lie jA rahA huuN| sAre nagara meM munAdI piTavA do gayI ki koI Dare nahIM, aura ATha dina kI bAta hai, maiM dhyAna karane jA rahA huuN| aba maiM zAntinAtha mandirameM jAkara dhyAna karUMgA" // 1-12 // [12] yaha kahakara rAyaNa zIghra hI cala diyaa| isI bIca Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 paumacarita 'aTTa divasa niNadharu jykaarhiiN| ava divasa mahimau NIsArahoM / / 2 / / aTTa divasa Ni-mavagai~ saarhoN| aTTa divasa jIvAhU~ ma mArahoM // 3 // aTTa divasa samaraGgaNu chtttthaaN| aTu divasa indira-daNu daNDahA~ // aTTa divasa ubavAsa kaajhoN| aTu divasa maha-dANahU~ dejhaaN||5|| aTTa divasa appANau maavhoN| eyAraha guNa-thANa, dAvahA~ // 6 // bhaTTa divasa guNa-vayaha punyjhaaN| se jahA~ jajahA~ aNuhu jahA~ / / aTTa divasa piya-vayagaI bhaashii| aNuvaya-sikkhAdaya pagAsahauM // 8 // ava diyasa AmecchahoM mcchru| jAmva pahu phagguNa-gandIsaha // 1 // ghattA paJcakavANu lapahu so vi tAmarasAI parikSaNu suNahA~ maNu khamcA / saI bhue hi~ makhAraTa bhamatoM // 10 // [71. ekahattarimo saMdhi ] hari-halahara-guNa-gahahiM dUlahoM vayaNe hiM pahu paharevara parihara / vijaheM kAraNa rAvaNu ga-jagaDAvaNu manti-jiNAlau paisarai / / / [1] gandIsara-ehasAra saareN| mAhava-mAsu gAI hakArae~ // 1 // sAsaya-sahu saMpAvaNe pAvaNeM / darisAviya-puSpha-gguNeM pharaguNeM // 2 // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saro saMdhi vasantakA bhAha bhI bIta gayA, phAgunake abhinava nandIzvaratratake Agamana ke sAtha nagara meM 'hiMsA' yanda kara dI gyii| ATha dina takake lie jinavarakA jayakAra ho, ATha dinake lie 'mahImada' ko nikAla do, ATha dina taka jinamandirakI sthApanA ho, ATha dina taka jIvoMkA vadha mata karo, ATha dina taka lar3AI banda rakho, ATha dina taka indriyoMke nizAcaroMkA damana karo, ATha dina taka upavAsa karo, ATha dina taka mahAdAna do, ATha dina taka apanA dhyAna karo, ATha dina taka gyAraha guNasthAnoM kA dhyAna kro| ATha dinoM taka guNoMkA ga karo, unakA sevana japa aura anubhava karo, ATha dina taka priyavacana bolA, aNuvrata aura zikSAtratakA prakAzana karo / ATha dina taka IrSyA chor3a do / tabataka jabataka yaha phAgunakA nandIzvara vrata hai / pratyAkhyAna karo ( saba kucha chor3o ) pratikramaNa suno| manako bazameM rkho| raktakamala tor3akara apane hAthoMse AdaragIya jinabhagavAnakI arcanA karo / / 1-10 / / , 247 [ 71 ikahattaravIM saMdhi ] rAma aura lakSmaNake guNoMse yukta, dUtake vacana sunakara, rAjA rAvaNane AkramaNakA irAdA sthagita kara diyaa| jagasantApadAyaka rAvaNane vidyAke nimitta zAntinAtha jinamandirameM praveza kiyA / [2] zreSTha nandIzvara parvake Agamana para ( prakRti khila uThI ) mAno basanta mAhUko Amantrita kiyA gayA ho| nandIzvara parva zAzvata sukha pradAna karanevAlA thA, aura phAguna Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita gAva-phala-paripakANaNe kANaNa: kusumie~ sAhArae~ sAhArae~ // 3 // riddhi-gapaheM kokaNayaheM knnyheN| iMsammaMsi kucalA. ku-bamae~ // 4 // mahuareM mahu-majantae~ jmteN| kovika kula bAsamsae~ santa / / 5 / / kIra-canheM udanta unteN| malayAgileM Avansa vantae~ // 6 // mabhari paNDisallAghare laaveN| jahiM Na vi tinti rayahA~ tittirayahA~ / / gAu pa NAnai ki suaiM kisueN| jahiM aseNa gayaNAhoM NAhahIM / 6 // taNu paritappAi sIpaheM sIyahA~ // 9|| yaptA acchau ki sAmapaNe kaNa vi apaNe jahiM amuttama raha karai / ta jaNa-[maNa-majjAvaNu saDana-suhAvaNu ko mahu-mAsu Na sammara // 10 // [2] kathai aGgArava-samAsaH / rehada tasbiru phullu palAsa // NaM dAvANala bhAu gvsH| ko maI dAdu Na daddha paesau | // 2 // katthaSi mArudhiyae~ Niya mndiru| ensu NicAriDa saM indhindika // 3 // 'bhosara zrosara suha~ apavitta / apaNae~ Nava-puphphavAipa chittaja' flen karathai cuua-kusum-mnyjriydd| gAI basansa-ghAyaDa bhariyA // 5 // katthai pavaNa-hapaI pussnnaayii| NaM jarge ucchaliyA~ puNNAyahU~ / / 6 / / kasthA ahiNavAI bhamara-ula hai| dhiyaI vasanta-sirida gaM kuralaI // 7 // phaNasai~ bhavuha-muhA itra sngkeN| sirihalAI siri-haka iva baDi~ // 8 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! hariyo saMdhi 249 mahIne meM jagaha-jagaha phUla dikhAI de rahe the / banoMmeM naye phala paka cuke the, AsakA eka-eka per3a baura cukA thA / lAla kamala aura kanerane nayI zobhA dhAraNa kara lI thI / kamala-kamala para haMsoM kI zobhA thii| bhore madhumeM sarAbora ho rahe the, kokila-kula vAsantI tarAnA cher3a rahA thA, kIroMke jhuNDa jahA~-tahA~ ur3a rahe the| dakkhanapaer hilakore le rahA thA, madhukariyA~ mIThI-mIThI bAtoM meM vyasta thIM, anurakta tItara pakSiyoMko tRpti nahIM thI / palAzavRkSoM meM totoMkA nAma bhI nahIM jAnA jA sakatA thA, jisameM kAmadeva ke vazIbhUta hokara sItA devIkA zarIra zIta se kaoNna rahA thaa| sage priya kaise raha sakate haiM jaba ki koI dUsarA atyanta unmukta premakrIr3A kara rahA ho, aura phira, janoM ke manako masta karanevAlA, suhAvanA madhumAsa kise yAda nahIM AtA ? // 1-10 // [ 2 ] kahIM para phulA huA lAla-lAla palAza puruSa aisA laga rahA thA mAno aMgAra ho, mAno dAvAnala usake bahAne yaha khoja rahA thA ki kauna mujhase jalA aura kauna nahIM jalA / kahIM para mAdhavIlatA apane ghara Ate hue madhukarako roka nahI thI, "haTo haTo tuma gande ho, dUsarI puSpavatIne tumheM chU liyA hai, kahIM para AmakI khilI huI maMjarI aisI lagatI thI mAno usane vasanta patAkAko dhAraNa kara liyA hai| kahIM pacanase hilatI-DulatI nAgakezara aisI lagatI thI mAno sArI duniyAmeM kezara phaila gayI ho / kahIM para naye bhramarakula aise lagate the mAno vasanta lakSmIke kAle kezapAza hoM, kahIM-kahIM para durjanoMke mukhakI taraha atyanta kaThora nAgaramothA dikhAI de rahA thA, aura kahIM para nAriyala zrI (lakSmI) phalakI taraha vRddhiMgata jAna par3ate the| usa Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 pajamacArija pattA teha' kAla maNohareM paya-NandIsareM lakka purandara-puri va thiya / raNayarahi guru-asie~ (?) avicala-mattie~ jizahareM jiNahara puza kiya / 9 / [3] ghare ghare mahimA nnosaariyu| ghara ghara padimaDa ahisAriyau ||3|| ghara ghara turaI aphaaliyii| sIha-ulara orAliya. // 2 // gharai ghara rvi-kirnn-nnivaarnn| dimaya bitANa toraNa, // 3|| ghara para mAlau gandhukabau / ghara ghara zivaTiya cndnn-chaadd'||" gharai vareM motiy-raavling| gharai ghareM davazulau Nava-phaliu / / 5 / / gharai ghareM bhahiNava-pupphaJcaNiya / gharai ghara para koDAvaNiya / / 6 / / ghara ghara mihuNa. prishrosiyii| bareM ghareM maha-dANa dhosiyara / / 7 / / ghareM ghara moyaNa-sAmaggi kiy| ghareM gharai siri-devaya NAI thiya // 4 // ghattA kareM vi mahocchau paTTaNe daNu-dalabaddaNe sapparivAru NirAuhau / aTTAvaya-kampAvaNu sarahasu rAvaNu gau santiharahoM sammuhara / / 9 / kumumaauh-aauh-sm-nnynne| NIsariyae~ sariyara dahakyaNeM // 3 // mnnhrnnaahrnnaalngkrie| sa-pasAhaNa-sAhaNa-pasyirieM // 2 // dpphrnn-phrnn-bjiyeN| rAula rAula gajiyae~ / / 3 / / jaya-maGgale mAle posiyeN| ramaNiyara-Niyara pariosiSa' / / jaNu giggaDa jiggau Nittarau / mahirakkhahI salahI thiu purau / / 5 / / pappa-rahitha para-hiya ke vigaa| uvavAsiya vAsiya dhamma-para / / 6 / / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 eka carimo saMdhi sundara nandIzvara parva ke samaya, laMkA nagarI amarAvatIke samAna zobhita thii| avicala aura bhArI bhaktise bhare hue nizAcaroMne apane pratyeka jinamandirameM jinapUjA kI / / 1-9 // [3] ghara-gharameM dharatIkI gandagI nikAla dI gayI, ghara-gharameM pratimAkA abhiSeka kiyA gayA, ghara-gharameM sUrya bajAye gaye, mAno siMhasamUha hI garaja rahA ho, ghara-gharameM sUrya kiraNoMko roka diyA gayA / U~ce vitAna aura toraNa sajA diye gaye / ghara. gharameM satkaTa gandhase bharI mAlAe~ thIM, ghara-gharameM candanakA chir3akAva ho rahA thA, ghara-gharameM motiyoMko rauMgolI pUrI jA rahI thI, ghara-gharameM damanalatA nayI nayI phala rahI thI, ghara-gharameM nayI puSpaarcA ho rahI thI, ghara-gharameM carcarI aura dUsare kautuka ho rahe the / ghara-gharameM mithuna paripoSita the, ghara-gharameM mahAdAnoM kI ghoSaNA kI jA rahI thI, ghara-gharameM bhojanakI sAmagrI banAyI jA rahI thI, mAno ghara-gharameM lakSmIke devatA adhiSThita ho / danukA saMhAra karanevAle laMkA nagarameM, saparivAra rAvaNane nandIzvara parvakA utsava, nizcintatAse mnaayaa| aura phira aSTApadako kapAnevAlA yaha harSapUrvaka zAnti jinAlayakI ora gayA / / 1-9 // [4] kAmadeyake anake samAna netravAle rAvaNane vasantake anurUpa krIr3A kI / sundara alaMkAroMse alaMkRta, aura prasAdhanoM ke sahita senAse vaha ghirA huA thaa| darpa haraNa karanevAle astra khanakhanA rahe the | nagAr3oMse bharapUra rAjakula gUMja rahA thA, jayamaMgala aura maMgala gItoMkI ghoSaNA ho rahI thii| nizAcara samUha santuSTa thaa| janasamUha nikalakara dharatIkI rakSA karanevAle usa rAkSasake sammukha khar3A ho gayA / ahaMkAra zUnya aura paropakArI bahuta-se dharmaparAyaNa loga nahIM Thahara gye| koI bhI Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu I daha (?) - mahiya mahiya kA vitiya / kaMjaya kari jaya kari NAe~ siba |7| kaoNvayari ||2|| kavi rAma rAma ra 252 vAla-mahandrAlAeM NAyara-lIM santi-jiNAlaya di kaha vAhanyasvara-AvAyeM samahara-haMsa khuTTe vighati kamalu jiha || 9 || vimalaM ravi rAsi haraM siharaM / buddhattaNa- jamma raNaM bharaNaM / vIsama va ramma RNe bhavaNe / bhAi va alimA bhasare bhamare / toDa va hanyalayaM ala / maile va ujjayaM jalayaM / khaDDe va avagilayaM gilayaM / jIe va saca suhaM vasu / ghantA dasANaNo samAlayaM / lokaza mahocchavI / visAriyA ca balI [ 5 ] santi-haraM tiharaM // 1 // vAre va kampavarNa pavarNa // 2 // parai ca kusuma- avaDaM // 3 // (?) sami- samayaM sa prartha 18 Ahar3a va aka rahe kara- he ||5|| pari va dibbala valayaM // 6 // hasa va parimuka-malaM kamalaM ||7|| dharai va ahiThANaM ahi ThANaM ||8|| ghasA guNa- pavitta bisAla santi-jiNAlau sancoM logoM sanniru | varekahA~ nayA~ para-tiya-sahIM laGkA hivahIM ayamita karu // 9 // [ 6 ] paTTao jiNAkayaM // 111 vitANa-vaNa-maNDavo // 2 // viddha toraNAvI // 3 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarima saMdhi 256 apane patise pUjita vimAna meM aise baiTha gayI mAno kamala meM vijayazIlA zobhA lakSmI virAjamAna ho| koI strI apane priyase bAta kara rahI thI, koI-koI patniyA~ dIpako taraha Alokita ho rahI thiiN| bAla siMha ke samAna nAgarikoMko zAntijinAlaya aisA dikhAI diyA, mAno AkAza rUpI sarovara meM rahanevAle candramArUpI haMsa ne kamala kATakara nIce girA diyA ho / / 1-2 / / [5] usa mandirake zikhara pavitratA meM sUrya ke prakAzako phIkA kara dete the, vaha zAnti jinakA ghara thA, jo janma-jarA aura mRtyukA nivAraNa karatA thA, jo havA ke kampanako dUra kara detA thA, jo mArga se anavidUra hokara bhI puruSoMse paripUrNa thA, jo bhramaroMke bahAne kaha rahA thA ki saMsArameM ghUmanA asatya hai, candramA ke samAna, jisakI mRgamayatA bar3hatI jA rahI thI ( mRgalachina aura AtmajJAna ), jo itanA U~cA thA, ki AkAzatalako tor3ane meM samartha thA, athavA jo apanI kiraNoMse sUrya ke ratha para baiThanA cAha rahA thA, athavA jo svaccha meghoMko bhalina banA rahA thA, athavA dizAvachayakA tyAga kara rahA thA, mAno vaha apanA dharatIkA ghara chor3a rahA thA, athavA jo supta jala kamalakI bhA~ti ha~sa rahA thA, jo sarva sukhavAdI dharatIkI rakSA kara rahA thA, athavA jo pAtAlaloka yA svargalokako pakar3anA cAhatA thA / puNya pavitra aura vizAla vaha jinAlaya saba logoMko zAnti pradAna kara rahA thA, kevala eka vaha azAntidAyaka thA, vaha thA tase cyuta aura dUsaroMkI striyoM kA saMgrahakarttA laMkAdhirAja rAvaNa / / 1-2 / / [6] rAbaNane zAnti ke nivAsa sthAna, zAnti jinAlaya meM praveza kiyaa| vahA~ usane mahAna utsava kiyA, usane eka vizAla maMDapa bnvaayaa| usameM naivedya aura ghara bikhare hue the, toraNa Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 paDamacarita samugmiyA maayaa| jiNAhiseya-yaM / mld-gndi-maalaa| sraa-bhessiaalrii| sa-daddurA-rakhumA / suNDa-bahanahI / cviis-s-kiisthaa| pavINa SINa pASiyA / pasapira-daNDa-nambarA / surANa NivandharNa / amassa smv-rklrnn| ko -reNu-metayaM / vaNAsahahi prazciyaM / sarassaIe~ gAiyaM / siyAyaSasa cindhayA // samAiyaM gahIrayaM // 5 // huhuma-tukA-kAhalA // 6 // devinyANikasarI // 7 // sa-sAla-saGgha-saMgharA // 8 // aparaka-mamma-jhikirI // 9 // kSiA sata samAsi-11:34 paDU khuzI suhAviyA // 3 // bhaNeya seya cAmara / / 12|| karyaca tehi pesaNaM | pahaNeNa pakSaNaM // 14 // mahAdhaNehi siptayaM // 5 // parANAhi gabhiyaM / / 16 paujirahi vAiyaM // 17 // pattA Narabaha mAmari depiNu gAhu NaveppiNu echu khaNantara e kumaNu / rAvaNahatyA vAeNvi mAlu gAvi puNu pArambhai jiNa-havazu // 18 // Ayatu sasu-samtApaNeNa / ahileu jiNindahA~ rAvaNeNa // 3 // pahilaja ji bhUmi-pakkhAlaNeNa | puNu mAlaggi-pajAlaNeNa // 2 // bhuvaNinda-vinda-pariyohaNeNa / abhieNa vasugghara-sohaNeNa // 3 // vr-mairuupiiv-pkkhaastrgenn| agovAe riva cAlaNeNa(!) // 4 // kAyani-sehara-bandhaNeNa] kusumAli-parimA-thAvaNeNa // 5 // mhi-sNsnn-kls-nnirohnnenn| puparavi-pukAli-pattaproNa // 6 // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekahatarimo saMdhi mAlAe~ baiMdhI huI thIM, vizAla patAkAe~ ur3a rahI thiiN| zubhra Atapatra zobhita the| sahasA jina bhagavAnke abhiSeka tUrya baja uThe / mananda, nandI, mRdaMga, huDaka, Dhaka, kAhala, saraMja, bherI, sallarI, daDika hAtha kI kartAra, sadaddura, khukkaDa, tAla, zaMkha aura saMghaDa, DaupaDa, Daka, aura TaTTarI, jhuNuka, bhamma, kiGkarI, vayosa, vaMza, kaMsa tathA tIna prakArake svara vahA~ bajAye gye| pravINa, vINa aura pAviyA Adi paTahoMkI dhvani suhAvanI laga rahI thii| soneke daNDoMkA vistAra thA, zubhra camara bahuta-se the, devatAoMko jo bAteM niSiddha thIM ve bhI unhoMne vahA~ kii| yamakA kAma sabakI rakSA karanA thA, pavana buhAratA thA aura saba dhUla sApha kara detA thA, mahAmena sodhanakA kAma karate the, pamaspatiyA~ pUjA karatI thIM, uttama a~ganAe~ nRtya kara rahI thIM, sarasvatI gIta gA rahI thI aura prayoktAoMne nRtya kiyaa| parikramAke bAda svAmIko namaskAra kara, vaha eka maNake lie apane manameM sthita ho gyaa| usane apane hAthoM bAdya bajAkara maMgala-nagAna kiyA, aura jina bhagavAnkA abhiSeka kiyA / / 1-18 // [0] zatruoMko satAnevAle rAvaNane jinendrakA abhiSeka prArambha kiyaa| sabase pahale usane bhUmiko ghoyA, phira maMgala agni prajvalita kii| phira bhuvanendroMko sambodhita kiyaa| tadanantara amRtase dharatIkI zuddhi kI, usake bAda uttama merupIThakA prakSAlana kiyA / phira valaya sahita aMguliyoMse apanA mukuTa bA~dhA, sumanamAlAke sAtha pratimAkI sthApanA kii| vizva prazaMsanIya kalazoMko usane ropaa| phira phUloMkI aJjali chor3I, arghya car3hAyA, devatAoMkA Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 paramacarita bhagdheNa amarAvAhaNeNa / jaya-maGgala-kalasukkhippaNeNa / NANAviheNa avadhAraNeNa / / 7 / / jaladhArovari-paridhippaNeNa // 6 // ghattA bhairAvaya-maya-riveM bhasalAi kiGkara-pavara-parANieNNa / ahisibiu sura-sAraDa santi-maDArau puSaNa-pavirte pANiAe~Na || [-] kri-myr-phrmgpphaalienn| bhiGgAra-phAra-saMcAlieNa || mhuari-uvgiiy-vmaalipunn| ali balaya-muhala-saba-lAlieNa // 2 // maha para-dukkheNa va soylenn| sajaNa-vayaNeNa va ujaleNa // 3 // malaya-ruha-vaNeNa va surhienn| saha-cisaNa va mala-virahieNa ||4|| ahisighiu tennaamk-jlenn| puNu Natra-gharaNa mahu-piGgaleNa // 5 // puNu sngkh-kund-js-pnnddurenn| majhA-taraha-uDamaoNreNa // 6 // himagiri-siMhAreNa va saaddienn| sasahara-vimveNa va pAkhieNa // 7 // mottiya-hAreNa va nuttttenn| sarayama-ureNa va phuhaeNa // 4 // khIreNa teNa su-maNohareNa / puNu sisira-pavAheM mantharaMga // // aviNaya-puriseNa va bhdep| gava dumaya va sAhA-vacaeNa // 10 // puza parimuvataNa-dhovaNeNa / cuNNega akeNa gadhovaeNa // 3114 dhattA kapUrAyas bAliu ghusiNummIsita taM gandha-alu s-nneurhoN| digNu vivi rAeM gaM gaNurAeM dvipau sambu anteurahoM // 13 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka hatarima saMdhi 257 AhvAna kiyA, dUsare taraha-taraha ke vidhAna kiye, jaya aura maMgala ke sAtha usane ghar3e uThAye aura pratimA Upara jaladhArAkA visarjana kiyaa| aika madajase saha bhramaroMse anuguMjita aura anucara se prerita puNyapavitra apane hAthase dazAnanane devatAoM meM zreSTha AdaraNIya jina bhagavAnkA abhiSeka kiyA // 1-2 // [8] usane pavitra jalase jina bhagavAnkA abhiSeka kiyaa| usa pavitra jalase jo hAthI kI sU~r3ase tAr3ita thA, bhramara samUhase atyanta caMcala thA, bhramariyoM ke upagItoM se kolAhalamaya thA, bhramara samUhase mukhara aura caMcala, athavA, zatruke duHkhakI taraha atyanta zItala, sajjana ke mukhakI taraha ujjvala, malaya vRkSoMke samAna, sugandhita, satIke cittake samAna nirmala thA | phira usane madhukI taraha pIle aura tAje ghI se abhiSeka kiyA / isake bAda usane dUdha se unakA abhiSeka kiyA, vaha cUrNa jala, zaMkha, kunda aura yazake samAna svaccha thA, gaMgAkI laharoMkI taraha kuTila, himAlaya ke zikharakI bhA~ti saghana, candrabimbakI taraha zubhra, TUTe hue motiyoMkI taraha sphuTa, zarada kSetrakI taraha bikharA huA thA, aura zizirake pravAhakI bhA~ti maMthara thA / phira usane pratimAkA ubaTana, dhovana, cUrNa aura gandha jalase abhiSeka kiyA, jo cUrNa jala, avinIta puruSakI bhA~ti saghana, aura naye vRkSa kI bhA~ti sAhAbaddha (zAkhAe~ aura malAIse sahita ) thA / kapUra aura agarase suvAsita, kezarase mizrita vaha gandhodaka rAvaNane apane antaHpurako diyA mAno usane samUce antaHpurako apanA hRdaya hI vibhrakta karake de diyA ho / / 1-12 / / 7 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumariTa [1] diveNa aNuletraNeNaM suandhega / sirikhaNDa-kappura-kukuma-samikSeNa // 1 // dibyahi jANA-payArehi pusskohi| rattappalindIvarammoya-gupphehi // 2 // auttayAsoya-puNNAya-pAehiM / sayavattiyA mAlaI-garijAehi // kaNiyAra karavIra-mandAra-kundehi / viailla-vatilaya-ghaulehiM mammahi // 4 // mindara-bandhuka-koga-muhi ! paNa nizipa evaM va mAlAhi apg-ruupaa| kaNNAhiyAhi va sara-sAra-bhuAhi / / 6 / / AdIriyAhi va vaayaal-bhslaah| vara-lAhiyAhiM va muha-zNNa-kusalAhi / / sauraTriyAhiMgha saGga-mauAhi / mAlaviNiyAhiM va majhAra-Ahi // 8 // marahaTiyAIi udaam-baayaahiN| geya-zuNihi va aNNagNa-chAyAhi // 2 // pattA ppANAviha-maNimaiyahi kiraNammahahi canda-pura-sAriskae~hi / acaNa kiya jaga-NAhahA~ kevala-bAhahA~ puSaNa-saehi va aksae~hi // 10 // [10] pacchA prarupaNa maNohareNa / gaGgA-bAheNa gha dohareNa // muttA-NiyareNa va paNDareNa / su-kalata-muheNa va su-mahureNa // 3 // vara-amiya-raseNa va surhiess| sumapeNa pa sukha saNehieNa // . tispayara-vareNa va sikhaeNa / suraeNa va timmaNa-riddhapaNa || puNu dIpaNANAvihari / gharahima hi va anadIhara-sihahi // 5 // suhaDehi va vaNieNpi valiyaehi / TiNTAuttehiM ca jaliyaehi // 1 // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacahattarimo saMdhi 259 [] phira usane parama jinakI arcanA kI divya suga. dhita candana, kapUra aura kesarase mizrita anulepse| phira ditya nAnA prakArake phUloMse, jinameM lAla aura nIla kamala guMthe hue the| atyuttama azoka, puMnAga, nAga kusuma, sapatra, mAlatI, harasiMgAra, kanera, kara vIra, maMdAra, kunda, belA, varatilaka, bakula, manda, sindUra, vaMdhUka, koraMTa, kuMja, damaNa, maruA, pikkA, tisajma Adi phUloMse usane jinakI acarcA kii| isake anantara, usane taraha-taraha rUpavAlI mAlAoMse jinakI pUjA ko, jo mAlAe~ karNATaka nAriyoM kI taraha kAmadevakI sArabhUta dhI, AbhIra striyoMko taraha vidarUpI bhramaroMse yukta zrIM, lATa dezakI vanitAoMko taraha mukhavoM meM atyanta catura thI, saurASTra dezakI striyoMkI taraha saba orase madhura thIM, mAlava dezakI patniyoM kI taraha madhyameM dubalI patalI thI, mahArASTra dezakI striyoMkI bhA~ti jo uddAmavAka (bolI, chAlase pragalbha ) thIM, gIta dhvaniyoM kI taraha eka dUsarese milI huI thiiN| tarahatarahake maNi ratnoMse banI huI, kiraNa jAlase camakatI huI, sUrya candra jaso mAlAoM evaM zata-zata puNya amatoMse, rAvaNane vizvasvAmI parama jinendrakI pUjA kI / / 1-10 // _ [15] usake anantara, usane naivedyase pUjA kI, jo gaMgAprabAhakI taraha dIrgha, mukkAsamUhake samAna svaccha, sundarIke samAna sumadhura, uttama amRta rasake samAna surabhita, svajanake samAna snehila, uttama tIrtha karakI taraha siddha, suratake samAna timmaNa( strI, pakyAnna ) se yukta thii| phira usane nAnA prakArake dIpoMse unakI AratI utaarii| ve dIpa, mayUroM kI bhA~ti atidIrgha zikhA ( pUMcha aura jvAlA) vAle the, jo subhaToMkI bhA~ti aNita (praNoM-ghAvoM, striyoM) se yukta the, jUtAdhikArIko Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 / dhUveNa vividha gandha puNu phala. triNa sukhAMhiSNa / sAhAreNa va aha pakkaeNa | pahu-aNa emba kareM jAna / paumacariu ka dhuNe hu~ payastha-vicittaM / mokkhapuraM paripAlaya-gataM / soma-suI paripuNNa-paSitaM / siddhi bahu-muha daMsaNa-pattaM / mAvalayAsara vAmara-chataM / jassa vAhile khagataM / candra- divAyara-saha- chataM / dayi jeNa maNindiva-chattaM / mayaNa va jiNavara draDhaeNa // 7 // karaveNa vasava - rasAhie // 8 // taNa va sAhA mukkae ||1|| gayaNaje sura bonti tAm // 10 // dhattA 'jaha visanti ehu ghosaha kalae hosaha so vi rAma lakhagahu~ jau / sindha aru indriyasi karata hu~ soya [ 11 ] gAya - narANa surANa vizcittaM // 1 // santi- jiNaM sakhi gimmaka vataM // 1 // jassa ciraM caritraM su-pavicaM // 3 // sIla guNavvaya sakSama-pattaM // 4 // sunduhi dinvaNI- paha-vattaM ||5|| aTTa sayaM ciya lakSaNa gataM // 6 // vAru-asoma mahadUduma chataM // 17 // pomi viNottamamambuja- zeSaM // 8 // ( dIdha ) Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekahattarimo saMdhi 261 bhA~ti jalita ( jalamaya, jvAlAmaya ) the| phira usane nAnA prakArakI gandhavAlI dhUpase jinakI pUjA kI, jo jinavarakI taraha dagdhakAma zrI / usake anantara suzobhita phala-samUhase unheM pUjA, vaha phala-samUha kAlyakI bhA~ti saba rasoMse adhiSThita thA / phira usane pake hue AmraphalAMse pUjA kI, jI takakI bhaoNti zAkhAse mukta the | jaba vaha isa prakAra bhagavAna jinendrako pUjA kara hI rahA thA ki AkAza meM devatAoMkI dhvani sunAI dii| dhvani huI ki bhale hI tU isa samaya zAntiko ghoSaNA kara rahA hai phira bhI kala, jaya rAma lakSmaNako hI hogii| jo apanI indriyoM vazameM nahIM karate aura dUsagekI sItA vApasa nahIM karate, banako zrI aura kalyANakI prApti kaise ho sakatI hai ||1-shaa [11] usake anantara, rAvaNa vicitra stotra par3hane lagA"nAga naroM aura devatAoMmeM vicitra he deva, tumane apane zarIra se mokSakI siddhi kI hai, candramAke sadRza zAnta-AcaraNa zAntinAtha, somakI bhA~ti he kalyANamaya, he paripUrNa pavitra, Apake caritra sadAse pavitra haiM, tumane siddha vadhUkA ghUghaTa khola liyA hai, zIla, saMyama aura guNaratoMkI tumane antima sImA pA lI hai, Apa bhAmaNDala, zveta chatra aura camara, divya dhvani aura dundubhise maNDita haiN| jisake saMsArottama kulameM subhagatA hai, jisakA zarIra 108 lakSaNoMse aMkita hai, jinake chatrakI kAntise sUrya aura candra lajAte haiM, jinake Upara azoka sadaiva apanI komala chAyA kiye rahatA hai| mana aura indriyA~, jinake adhIna haiM, maiM aise kamalanayana zAntinAthako praNAma karatA huuN| Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 paumacaritaH paraM prmpaarN| jarA-maraNa-NAsa / nniraahrnn-soii| bhyaanniss-pmaannN| mhaa-klunn-maavN| NirAuha-karagaM / haraM huyavahaM vA / sasi digNayara vaa| sirva sayala-sAraM // 5 // jaya-ssiri-NivAsa // 10 // surAsura-vivo // 11 // guruM giruvamANa // 12 // disAbaha-sahAvaM // 13 // viNAsiya-kumaggaM / / 1 / / hari caumuhaM vA // 15|| purandara-vara kA 1 // 16 // mahApAva-morU pi ekala-dhIraM / kalA-mAya-hINa pi me sahi dhIraM // 17 // vimutta pi musAyalI-sapiNakAsaM / viNimantha-maga pignbhaassyaasN||18|| mahA-vIyarAya pi siihaalnntthN| a-bhUmaGgurasthaM pi NahAri-sarathaM // 19 // samAdhama pi devAhidevaM / jiIsA-bihINaM pi sAcUTha-sekaM // 20 // bhaNAyappamANaM pi samva-papasikhaM / bhaNanta pi santaM aNeyatta-viddhaM // 2 // malulisa-gataM pi NicAhiseyaM / maja pi loe girANeya-NeyaM / / 2256 surA-NAma-NAsaM piNApA-suresaM / jaba-jUna-cAra pi dUrastha-kesaM // 23 // amAyA-virUvaM pi vikSiNNa-sosaM sayA-AgamillaM pi NicaM adiis||2|| ( bhujaMgaprayAta) mahA-guruM pi NigmaraM / paraM pi samva-pacchala / bhaNiSTriya pi dummaraM // 25 // gharaM pi Nizca kevaLa // 26 // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaharimo saMdhi 253 he zreSTha pramA, he sarva mitra, apane janma, jarA aura mRtyukA anta kara diyA hai| Apa jayazrIke niketana haiM, ApakI zobhA alaMkAroMse bahuta dUra hai, sura aura asuroMko Apane sambodhA hai, ajJAniyoMke lie, Apa ekamAtra pramANa haiN| he guru, ApakI kyA upamA ho, Apa mahAkaruNa aura AkAzadharmA haiN| astravihIna Apa kumArgako kucala cuke haiM, Apa ziva haiM yA agni, hari haiM yA brahmA, candra haiM yA sUrya, yA uttama indra haiN| mahApApoMse DaranevAle Apa advitIya vIra hai| Apa kalAbhAgase (zarIra ) rahita hokara, sumerake samAna dhIra haiM, vimukta hokara bhI muktAmAlAkI taraha nirmala haiM, granthamArgase (gRhasthase ) bAhara hokara bhI granthoM (dhana, pustaka ) ke AzrayameM rahate haiM, mahA vItarAga hokara bhI siMhAsana (mudrA-vizeSa) meM sthita haiM, bhauMhoMke saMkoca ke binA hI, Apane zatruoM (karma) kA nAza kara diyA hai, samAna aMgadhI hokara bhI Apa devAdhideva haiM, jItanekI icchAse zUnya hokara bhI, sarvasevArata haiM, pramANa jJAnase hIna hokara bhI sarva-prasiddha haiM / jo ananta hokara bhI sAnta haiM, aura sarvajJAta haiM, malahIna honepara bhI, ApakA nitya abhiSeka hotA hai| vidvAna hokara bhI, Apa lokameM jJAna, ajAnakI sImAse pare hai| surAke saMhAraka hokara bhI nAnA surAoMke ( deviyoMke ) adhipati haiN| jaTAjUTadhArI hokara bhI jaTAoMko ukhAr3a DAlate haiM, mAyAse virUpa rahakara bhI, svayaM vikSipta rahate haiM, ApakA Agamana jJAna zobhita haiM, para svayaM Apa adRzya haiN| Apa mahAn guru ( bhArI, guru) chokara bhI, svayaM nirbhara ( parigraha hIna ) haiN| Apa anirdiSTa ( mRtyurahita, samavazaraNase jAne jAnevAle), hokara bhI dummara (maraNazIla, mRtyuse dUra ) hai| Apa para (zatru, mahAn ) chokara bhI, Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 pahuM pi NiSparigAI | suhiM vi sudu-dUrayaM / rivaraM piddhayaM / mahesara piNaM / aviyaM pi sundaraM / sAriyaM pavityayaM / eDamacaritra // 23 // haraM pi-ni a-vigrahaM pisUrayaM // 28 // amaraM pi kutrayaM // 29 // gayaM vimukha bandhaNaM // 30 // a- vaDiyaM pi doharaM // 31 // thiraM picipatyaM // 32 // ( NArAcaM ) dhattA avi jipindarho bhutraNANandaha mahiyale jaNu jo kareM vi / NAsara gAjiba lAaNu aNimisa-ghAMgu bhitra marge bhaSala jhAgu gharaM vi // 23 // [R] niyamastha suSpiNu dahAyaNu // 5 // suggovaha haNuvahIM jambavahIM // 2 // sa- gaNakahA~ taha gavayahA~ gayahA~ |2| kumugrahoM kundahoM mIloM NalhoM // 4 // paNa tuttu 'lai ki kahU~ // 5 // dhi samti jiNAlADa pasareMvi || 6 || rAvaNa-avarohaNa dahavayaNu // * // 'sAhiya bahuruviNa bila aD // 8 // hari pari ehaeN avasareM miDa ari // 9 // bahuruviNi vijJAna maNu / to jAya bolla vaLeM rAhavahA~ / sImita hoM yahA~ / tAroM rammahoM mAmaNDaloM / avarahu mi asemahu~ kiGkarahu~ / adrAhi Aha pariSi | ArAhai laggaI eka maNu / taM surNevi viDosa viSNaSaD / to paNa ciMhau~ gavi tuhu~ Na vi ya dhantA -3 cora - jAra-ahi-badara hua vaha Damara hu~ soi triNAsaha vasaNu pathAsaha jo avaheri kareM garu / mUla-talukakha jema taru // 10 // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka sarimo saMdhi sarcavassala haiN| Apa vara (vadhUyukta, prazasta) hokara bhI sadaiva akele rahate haiM, Apa pramu (svAmI, Iza) hokara bhI aparigrahI haiM, hara (ziva) hokara duSyokA nigraha karate haiM, sudhI (sumitra, paNDita) hokara bhI dUrastha hai, vimahazUnya hokara bhI Apa sUra-vIra haiM, (vairazUnya hokara bhI ananta cIra haiM ), nirakSara (ajharazUnya, kSayazUnya ) hokara bhI buddhimAna hai, Apa amatsara hokara Rddha (kupita, pRthvIkI patAkA ) haiM, mahezvara hokara bhI nirdhana haiM, gaja hokara bhI bandhanahIna hai, arUpa hokara bhI sundara haiM, Apa vRddhisa rahita hokara bhI dI hai, AtmarUpa hokara bho, vistRta haiM, sthira hokara bhI nityaparivartanazIla haiM, isa prakAra bhuvanAnandadAyaka jinendrakI stuti kara, dharatI talapara rAvaNane namaskAra kiyA, apanI A~khoMko nAkake abindu para jamA kara apalaka nayana hokara usane manameM avicala dhyAna prArambha kara diyA // 1-33 // [12] yaha sunakara ki rAvaNa bahurUpiNI vidyAke prati Asakta hone ke kAraNa niyamakI sAdhanA kara rahA hai, rAma,inU mAna sugrIva aura jAmbavAnakI senAmeM hallA hone lgaa| saumitri, aMga, aMgada, gavAkSa, gavaya, gaja, tAra, rambha, bhAmaNDala, kumuda, kunda, nala aura nIlameM khalabalI maca gyii| aura bhI aneka anucaroM meM se eka ne kahA, "batAo kyA kareM" vaha to yuddha chor3akara zAnti jinamandira meM praveza kara baiTha gayA hai| vahA~ vaha dhyAna kara rahA hai| yadi kahIM use vidyA siddha ho gayI to na maiM rahU~gA aura na Apa aura na ye bAnara / acchA ho, yadi zatru abhI mAra diyA jaay| cAra, jAra, sarpa, zatru aura Aga, ina cIjoMkI jo manuSya upekSA karatA hai vaha vinAzako prApta hotA hai, vaha usI prakAra duHkha pAtA hai jisa prakAra jar3a Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 sakkeNa vi kiyA avaheri ciru | saMkhaDa appA Aziyana | paumacari [3] jaM bASita vIsa-siru // 1 // miti ahiyAru Na jANiyau ||2|| 'jo riDa paNamanta zrahaNa ||3|| jo gha puNu tavasi Na pariharahu // 4 // vari mindadda piya-sireM chAra-hadi ||5|| teciTa paharantahu~ jasu samahU' // 6 // rahu-tara vRtta aGgaeNhiM // 7 // maNu hareMvi kumAra seNNu caliu // 12 // saMNisuci sAMga mat / so khattiya kula kalaGku karaI / vahIM kiM pulijaha cAha / jelita daNu hujau saMmabadda | taM nisurNevi kaNTaGgaeNhiM / 'sA khoha hu~ jAma jhANu daliu' / ghattA taM sa vimANusa vAhaNu ukkhaya-paharaNu Nivi kumArahoM taNaca balu / misiyara payaru poliu thiya paJcAlita mahaNa-kAle NaM ucahi jalu // 9 // jamakara - lIka- darisamtahiM / kacaNa-cADa - phoDanta hi / maNi- koTima khoNi-khaNaeN hi / apapariaDa saccu jaNu / zahi~ avasare sambhAsantu mau / thi ani sAha apaNau | mandobhari anta tAma thiya / jaM bhASataM karantu Nau | [ 1 ] ramantare pasantae~ hi~ // 1 // siya-tAra hAra toDanta hi // 2 // 'bhareM rAvaNa rakkhu' bhaNantahiM // 3 // sAhArUNa bandha taTTa maNu // 4 // saha vidAhA~ pA gaI ||5|| kiya kAlahI phezcita japaNau // 6 // 'kiM rAvaNa bolaNa Natri suddaya // 7 // nandIsaha jAma tAma samaddha || 8|| Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekahattarima saMdhi 267 khokhalI hone para per3a // 1-10 / [13] indra bahuta samaya taka upekSA karatA rahA isI lie rAvaNane use bandI banAyA, isa prakAra usane khuda apane vinAzako nyautA diyA | vaha nItikA adhikArI jAnakAra nahIM thA / " yaha sunakara rAmane kahA, mINA karate dazaku hai, vaha kSatriya kulameM Aga lagAtA hai aura phira jo tapasvIko bhI nahIM chor3atA, usakI bahAdurIkA pUchanA hI kyA, isase acchA to yaha hai ki vaha apane sira para rAkhakA ghar3A phor3a zatru jitanA ajeya hotA hai, ( usake jItanepara ) utanA ho yaza phailatA hai / " yaha sunakara unake aMga-aMga romAMcita ho uThe / unhoMne kahA ki hama use kSobha utpanna karate haiM ki jisase vaha apane dhyAnase DiMga jAya / tatra kumArakI vimAnoM, vAhanoM aura hathiyAra sahita senAko dekhakara, nizAcaroMkI nagarI meM khalabalI maca gayI, nizAcara - nagara, acaraja meM par3a gayA ki kahIM yaha samudramanthanakA jala to nahIM hai ? // 1-2|| [14] mRtyu lIlAkA pradarzana karate hue nagarake bhItara praveza karate hun soneke kivAr3a aura sapheda svaccha hAroMko tor3atephor3ate hue maNiyoMse jar3ita dharatIko rauMdate hue aMga aura aMgada cillA rahe the ki rAvaNa apaneko bcaao| logoM meM apane parAyekI cintA hone lagI / unakA pIr3ita mana sahArA nahIM pA rahA thaa| usa avasara para abhaya detA huA maya saMnaddha hokara rAvaNake pAsa pahu~cA, aura apanI senA ar3Akara sthita ho gayA / usane yamakA bAhana tor3a diyaa| itanemeM mandodarIne bIca meM par3akara kahA ki kyA tumane rAvaNako ghoSaNA nahIM sunI ki jo anyAya unheM acchA lage, vaha ve kareM; jaba taka Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 paumapasTi ghAtA taM NisuNavi dUmiya-maNu Ameliya-raNu mau payaha appaNau gharU / paSiyambhiya ajaya matta mahAgaya gAI paTTA parama-saru // 9 // gavara paviparamamANehiM dohi pi sugiiv-puttehi| aNNAya-cantahi aNNa-kharagehi rekarimI rAvaNo / saha vi zramaNo Na sohaM gao sadhdha-rAmAhirAyassa nikampamANassa tahaloDa-cokavIrassa sakAriNo // 1 // malayagiri-bina-samjhastha kelAsa-kihindha-sammeya. hemimdakIlamaNujemata-mehahiM dhIrasaNaM dhAriNI // 3 / / pavala-bahurUviNI-divya vajA-mahAkarisa-uhANa-dAvaggiA jAlAvalI-jAya-jajakhamANa-kAmasthiyo / asura-sura-bandi-mumazummirasa-yoraMsu-dhArApusijanta-NIlIkya-tta-cindha-padAyAkSiNo // 5 // dhaNaya-jama-granda-sUraggi khandenda-devAi-cUDAmaNindu. ppAhA-vAri-dhArA-samudhya-pAyAravindassa se // 3 // garuya-uvasama-vigve samArammie [pa] samuriMgaNaNANA raha-daTTAiraM jAva-sepaNaM samubAiyaM / / 7 / / pharasa-vayaNAhi hakAra-ikAra-kAra-hukArabhIsAvaNaM piritakaNaM paNaTThA kaindadayA ) III pattA maggu kumArahu~ sAhazu galiya-pasAiNu pacchala gAu jaksa-balu / (Na) Nava-pAuse ai-mandahA~ tArA-candaho meha-samUha gAI sa-jalu // 1 // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 paDamacarita sahi avasara jaNiya mahASaNa / jaM aviu pujiu rAhaga // 1 // taM jamAna-saMpaNu sepaNahoM pvr| thiTa aggA kharaguggipaNa-karu // 2 // 'are jahA~ smagvahI kingkrho| jiha sakahIM tiha raNa undharahoM // 3 // balu vuvAho mahA~ aaiynne| pakSantu surAsura zriya gayaNe // 3 // tA ac? rAmaNa-mAmahu mi| samasGgaNu anhaha tumhahu mi // 5 // taM NisurNevi dhmuh-vyisseN| dorichaya santiharArazikhae~ hiM / / 6 / / 'dummaNusahA~ chuTTahA~ dummuhho| jaM kiya dohAI dahamukhahA~ // 7 // saM so ji bhaNesaha sadhvahu mi| tumhaha~ hari-bala-suggIbahu mi' // 8 // dhattA ta gituGgeSi AsaSTriya mAga-kaliya jAkha pariSTriya muvi chalu / pugu vi samuNgaya-khAgA paTalaM laggA jAva pala riu rAma-balu // 9 // [ ] pala garahiu ml-pdaanneNhi| bahu-bhUya-mavismaya-jANae~ hi // 1 // 'bhoM para-paramesara daasrhi| jai chu mi bhaNiti ema karahi // 2 // so hosai kahIM parihAsa purNa / NiyamA haNantahu~ kavaNa guNu' // 3 // taM surNevi culaNArAyaNa / 'eNDa vIliDa kavaNe kAraNaNa || mahoM nahIM jApahI durucaarimhauN| duhI corahoM parayAriyahA~ // 5 // sAhana dentahu~ kavA guNa / ki maI AruSTuM samti puNu' // 6 // taM garahiu deyahu~ cita thiu / 'saJcaTa AmhahiM anuttu kiu / / 7 / / savaDa visyArau dahayaSaNu / Na samApada para-kalasa-syA ' // 8 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekattarimo saMdhi 2.1 [16] usa avasara, mahAyuddhake racayitA rAghavane jaise hI 'aMghI' kI pUjA kI vaise hI senAmeM prabala yakSa senA TUTa par3I aura apanI talavAreM nikAlakara unake sAmane sthita ho gyii| taba devatAoMne kahA, are rAvaNake anucaro, jisa taraha sambhava ho, yuddha meM AkramaNa karo, apanI tAkata taulakara yuddhameM ldd'o|' dekhane ke lie devatAAkAza meM sthita ho gye|" yakSoMne kahA, "rAma aura rAvaNakA yuddha rahe. abhI hamArI tumhArI bhir3anta ho le|" yaha sunakara, zAntinAtha mandirakI rakSA karanevAle rAvaNa pakSake anucaroMne unheM DA~TA aura kahA, "are durmana, duSTo, tumane rAvaNake sAtha dhokhA kiyA hai, aba vahI rAvaNa tuma sabako aura rAmakI senA aura suprIvako majA ckhaayegaa|" yaha sunakara AzaMkAse bhare hue aura kalaMkita mAna yakSa chala chor3akara bhAga khar3e hue, phira bhI talavAra uThAye hue ve pIchA karane lge| itane meM zatru rAmakI senA A gayA baar-5|| [17] taba bahuta-se bhUta aura bhaviSyako jAnanevAle pradhAna rakSakoMne rAmakI nindA karate hue kahA-"he manuSya zreSTha rAma, yadi tumhI isa taraha anyAya karate ho to phira kisakA parihAsa hogA ? sAdhanAmeM rata vyakti para AkramaNa karane meM kaunasA guNa hai." yaha sunakara nArAyaNane kahA-"tuma yaha kisa kAraNa kahate ho; are caritrahIna yakSo, duSTa coro, dUsarekI strIkA apaharaNa karanevAlo, tumheM anugrahIta karanemeM kyA lAbha ? mere rUTanepara kyA zAnti raha sakatI hai ?" yaha nindA yakSoMke mana meM baiTha gyii| ve socane lage, hamane sacamuca anucita kAma kiyA, sacamuca rAvaNa burA karanevAlA hai, yaha dUsare Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 paumarita ghattA ema maNevi sa-bilakala hi budhaI jahi 'hari avAhu eka khamahi / agNa vAra jA Avahu~ muhu darisAbahu~ to saI bhu eNhi saca damahi' / / 5 / / puNa vi paDIya hiM sakahiM gamaNu kiTa 72. dusacarimo saMdhi jiNu jayakAre vi vikrama sAre hi / ajaya-pamuI [hiM] kumArahiM / / [1] behAinche hiM upy-sggedi| pavara-vimANe hiM dhavala bhayagaMhi // 1 // padama-visanta hiM kapipahAliya / prAI vilAsiNi kusumomAliya // 2 // (sammeTiyA) jA Na vi lacijaha rvi-sh| dahavasa-turaGgama-maya-gaehi // 3 // mahiM masa mahAgaya-malaharIhi / gaje vaDa chavi jalaharehi // 4 // jahi pahare pahareM bhosaraha duuru| bahu-sUrahu~ ucari Na jAha sUru / / 5 / / pAhi rAmaraNaNa-pandehi dhandu pAriza kisaha teya-mandu // 6 // jahi uNhu Na NAvaha bhinnonn| bahu-puNDarIya-kiya-maraveNa // 7 // jAhi pAusu krikr-siiprhi| uTThanti nADa dANonAhi // 8 // maNi-maNi turaya-khurehi pNsu| bolaha ravikanta-pahAe~ haMsu // 9 // mosima-saNa Nakkhana-vandu / bahu-candanti kansIeN candu // 10 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T dusarima saMdhi 273 ko strI vApasa nahIM detA" / yaha socakara bilakhate hue yajJoMne kahA, "he rAma. Apa hamArA eka aparAdha kSamA kreN| yadi hama dubArA AyeM aura Apako apanA mu~ha dikhAye to apane hAthoM hama sabakA damana kara denA " ||12|| baharavIM sandhi parAkamameM zreSTha aMga aura aMgada vIroMne, jina bhagavAnkI jaya bolakara phirase laMkA nagarIkI ora kUca kiyA / [1] krodhase abhibhUta talavAra uThAye hue, bar3e-bar3e vimAnoMmeM, dhavala dhvajoMse saje hue, pahale-pahala ghusate hue unhoMne laMkA nagarI dekhI jaise phUla-mAlAoM se sajI huI koI vilAsinI ho; rAvaNake ghor3oMse bhayabhIta sUryake azva usako lA~gha nahIM paate| jisameM matavAle hAthiyoMkI garjanAse meghoMne garajanA chor3a diyA hai, jisameM sUrya paha-paharameM dUra haTatA jAtA thA, kyoMki vaha zUravIroMkI usa nagarIke Upara se nahIM jA sakatA / jahA~ striyoMke mukhacandroMse pIr3ita candramA apanA teja chor3a detA hai| jisameM naye kamaloMse bane naye maNDapoM meM garamI nahIM jAna pdd'tii| hAthiyoMkI sUr3hoMke jalakaNoM se jahA~ varSA jAna par3atI aura mandajalakI dhArAoMse nadiyoM meM bAr3ha A jAtI, jisameM ghor3oMkI TApoMse ur3I huI maNimaya bhUmikI dhUla sUryakAnti maNikI AbhAse sUrya kI taraha lagatI, motiyoMke bahAne nakSatra samUha, bahuta-se candrakAnta maNiyoMko kAntise candramAkI 18 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 kiM ravi rikkha sasi niSpa bahu-visuNa DiDDu sa- moliu NAIM sa-tAra bahu-maNi-kuTTimu nAi~ visa dukkha-paiTa vahi NAe~ viruddha-praNa paumacariu cintAviya 'kesa kiranda-Da-mageNa vanti / phira phaliha-praheNa samuccalanti / maragaya-viduma-meNi Niebi / pekyavi Alekkhima-sappa sayahU~ / paheM lagA nIlamaNi-sAra-bhUe~ / puNu rAya santi maNi heNa / sUrakansi-kuSTima-paNa / sahacariu ghara vizvamavAharu ghantA paNa tri je jiyanti bAvAreM / avase jamti saNa-vasthAreM // 11 // [2] rAvaNa - paGgaNu / sasya - zahaGgaNu // 1 // vahu- rayaNujjalu | svAyara-jala // 2 // paNa dayA kareM // 4 // kaddama bhaiyaeN paIsaranti ||4|| AyAsAsaGkaeN puNu valanti ||5|| para dainti Na 'kiraNAvali' maNevi // 5 // 'majjesa hu~' maneMbiNa dimti parAI // 7 // cintaviTa 'paDesa andhakUe~ || 8 || oNsariya vilesa kiM daddeNa // 9 // saGkriya 'dazesa hubhavaddeNa ' // 10 // cattA lasikaraNuvaGga-tArA / jama-saNi- rAhu-keTa aGgArA // 11 // [ 1 ] sui-vaya- vandhuru | motiya-danturu // / 1 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I durima saMdhi 275 taraha pratIta hotA hai| kyA sUrya, kyA tAre, kyA candramA aura bhI jo apane vyApAra ( gamana) haiM, ve duGa svajanake utthAna se avazya kAntihIna ho jAte haiM // 1-1 // [2] motiyoMse jar3A huA rAvaNakA A~gana aisA lagA mAno tArAoMse jar3A zaradukA A~gana ho bahuta-se ratnoMse ujjvala aura maNiyoMse nirmita dharatI aisI lagatI mAno ratnAkarakA viziSTa jala ho; ve socane lage ki kahA~ paira rakhA jAya aura kisa prakAra rAvaNako vadha kiyA jAya; zAyada ve candanake chir3akAva ke mArga se jAne para kIcar3ake bhayase paira nahIM rakha pAte; zAyada sphaTika maNiyoMke rAste jAte parantu AkAzakI AzaMkAse lauTa Ate; pannoM aura mU~goM kI dharatI dekhakara, ve samajhate ki yaha kiraNAvali hai, isalie paira nahIM rakhate; citroMmeM saikar3oM sA~poM ko citrita dekhakara ve isalie unapara paira nahIM rakhate ki kahIM kA na khAye; phira bhI nIla maNiyoMse bane hue mArgapara jAte haiM, parantu phira socate haiM ki kahIM andhakUpameM na cale jA~ya / phira ve candrakAnta maNiyoM ke pathapara jAte haiM, parantu lauTa Ate haiM ki kahIM tAlAva meM na DUba jAya, phira ve sUryakAnta maNiyoMke pathase gaye, para zaMkA hotI haiM ki kahIM AgameM na jala jA~ya / duHkha se praveza pAnevAle candrakiraNa, hanumAna, aMga, aMgada aura tArA aise lagate mAno yama, zani, rAhu, ketu aura aMgAra hoM / / 1-11|| [3] zatrukA ghara ha~sa-sA rahA thA, vaha mukhapaTase sundara thA, mU~gA usake adhara the, motI hI dA~ta the, sumeru parvatI taraha mastaka se AsamAna chUtA huA-sA yaha dekhaneke lie tumhAre hamAre bIca meM kauna adhika U~cA hai, jo candrakAnta Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 patramacarita chivAha va matthae meru-mahIharu / 'nuna vi majhavi kavaNu paIharu // 2 // jaM cnknt-slilaahisittu|| ahi segra-paNAla pa phusiya-cima 113 / / maM vidnuma maagy-kntikaahi| ghiu gaNu va suravaNu-patiyAhiM 11 // jaM indgiil-maal-msoeN| Alima va disa-bhittI lIga / / / / sahi pAmarAya-maNi-gaNu vihaai| thiu ahiNava-manA-rAu gAI / / 6 / / jahiM suurknti-gvnmaannu| gaDa utsaraesahA~ gAI bhANu ||7|| jahi candakanti-maNi cndiyaau| Nava yanda-umA bandiyAu ||8|| 'accariGa' kumAra cavanti eva / 'bahu-candIhayau gayaNu kema ||5|| peveviSaNu muktAhala-NihAya / giri-gibhara' maNeci dhuvanti paay||10|| saM dahavayaNa-ghara vara-vAyarazu jiha ghattA te kumAra maNi-soraNa-dAre hiN| a-buha pahalA paccAhAre hiM / / 11 / / pahaTa kazya mjaamntre| pacANaNa girivara-kamhare // 1 // pavara-mahApai. Nivaha va saayo| vi-kiraNA iva astha-mahAhare // 2 dhAvanti ke viNa karanti khedd| rakhambhehi ghiDanti mallanti beDa / / 3 / / bahu-phalaha-silA-bhittihi miDevi / sarahira-sira pariyanti ke vi || ke vi indaNIla-golaMhiM jaay| paMhi mi thiya mugA ra ethu Aya ||5|| jasavandha-lIla ke vi danti | umti paDAnta silehi bhiDanti / / 6 / / ke vi sUrakanta-kAhi minnnn| bahu sura mallevi puravaipa ga ||7|| Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 dusattarimo saMdhi maNiyoMkI dhArAoMse abhiSikta thA, abhiSekakI dhArAoMke samAna sApha-sutharA thA, jo mUMgoM aura marakata maNiyoMkI AbhAse aisA lagatA mAno indradhanuSakI dhArAoMse yukta gagana ho, jo indranIla maNiyoMkI mAlAoMse aisA lagatA mAno dIvAlapara striyA~ citrita kara dI gayI hoM, usameM padmarAga maNiyoMzA sA aisaH paubhiH sAre salila sAdhya lAlimA ho, jahA~ sUryakAnta maNiyoMse khinna hokara, sUrya sattara dizAkI ora calA gayA, jahA~ candrakAnta maNiyoMke khaNDa naye candroM ke samAna lagate haiM, unheM dekhakara kumAra Apasa meM kaha rahe the, yahA~ to bahuta-se candra haiM, kyA yaha AkAza hai, motiyoMke samUha ko dekhakara ve samajha baiThate ki graha koI pahAr3I jharanA hai, aura ve usameM apane pA~va dhone lagate / una kumAroMne maNitoraNavAle dvAroMse rAvaNake gharameM usI prakAra praveza kiyA, jisa prakAra ajJa loga pratyAhAroMke mAdhyamase uttama vyAkaraNameM praveza karate haiM // 1-11 // [4] aMga aMgada Adi kapidhvajiyoMne bhavanake bhItara praveza kiyA, mAno siMhoMne girivarakI guphAoMmeM praveza kiyA ho / mAno mahAnadiyoMke samUhane samudra meM praveza kiyA ho| mAno sUryako kiraNoMne astAcala parvatameM praveza kiyA ho| koma na karate hue kitane hI vAnara daur3e, parantu khambhoMse TakararA kara unakA vega dhImA par3a gayA; bahuta-sI sphaTika maNiyoMkI zilAoM dvArA TakarA jAnese unake sira lohUluhAna ho utthe| kitane hI indranIla parvata se nIle ho gaye; aura kisI prakAra apane ko bacA ske| koI apanI jAtIya lIlAkA pradarzana karate hue uThate girate aura caTTAnoMse jA ttkraate| kitane ho sUryakAnta maNikI jvAlAse jala uThe, ve zUravIratA chor3akara nagarameM cale Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 paumaparita ke vi candakansa-kantehiM jaay| muha-yandahI uppariNAe~ Apa // 8 // ke ki pumraay-kr-nniyr-smb| paM ahiNavaNa-lIlAvalamba / / / ke vi mAleksima araho t?| kevi sIhahu~ ke vi eNNayahu~ gtttt||10|| mmbaa Nigaya tahA~ gharahoM puNu vi paddhavA tehi ji vAre hi / ubhaya-mahIharahA~ rabi-yara pyAI aNeyAgAra hiM // 11 // te dahamuha-dharu mueMvi visaal| gaya parimose santi-jiNArau // 1 // tahi pAisante hi dicha saNeura / samaNa keraDa iTamtaiuru ||2| cihurehiM sihaNDi-olambu bhaai| kurale hi~ indindira vindu gAI // 3 // bhauhe hi aNaNa-ghaNuhara-laya sv| NayapahiNIlupala-kANaNaM va // 4 // muha-vim hi mayalakraNa-kalaM va / kala-vANihiM kala-kohala-kursa va // 5 // komala-vAha hi layAharaM va pANihi stuppala-saravara va // 6 // Nakrayahi kaai-suuii-dhsNv| sihi hi sukhapaNa-vaDa-maNDala va // 7 // sohagge baramaha-sAhaNaM dh| romAvali-gAiNi-pariyaNe va // 8 // zivalihi aNA-puri-khAiyaM va / guDajhehi mayaNa-majaza-haraM ca / / 1 / / UrUhi taruNa-kelI-varNa va / calaNagge hi pallava-kANaNaM // 10 // iMsa-ulu va gaha (e) hiM cAca-dalu va guNe hi ghattA kuzmA-juhU va vara-solAhiM / chaNa-sasi-cimkhu-va sayaka-kalAhiM // 11 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramo saMdhi 279 gaye / koI candrakAnta maNiyoMko kAntise aise ho gaye jaise candramAke Upara unakI sthiti ho / kitane hI padmarAga maNiyoMke samUhase lAla lAla ho uThe mAno unhoMne yuddhakI abhinaya lIlAkA anusaraNa kiyA ho; kitane hI citroM meM likhita hAthiyoMse trasta ho uThe, koI siMhoMse aura koI nAgoMse bhayabhIta ho utthe| ve vAnara unhIM dvAroMse barase bAhara ho gaye, jinase gaye the, ThIka usI prakAra jisa prakAra udayAse sUrya kiraNeM nAnA rUpoM meM nikala jAtI haiM // 1-11 // [ 5 ] rAvaNake usa vizAla gharako chor3akara, vAnaroMne santoSakI sA~sa lii| ve bhagavAna zAntinAthake jinamandira meM phuNce| vahA~ unhoMne dekhA ki rAvaNakA sanUpura antaHpura sthita hai, jo kezoMse mayUra kalApakI bhA~ti zobhita hai; kuTila kezapAzameM bhramaramAlAkI taraha, bhauMhoM meM kAmadevako dhanuSalatAkI taraha; netroM meM nIlakamalavanakI taraha, mukhabimbameM candramAkI varaha; sundara bolImeM sundara kokila kulakI bhA~ti komala bAhuoMmeM latAgharakI bhA~ti hatheliyoMse lAla kamalaki sarovara kI taraha nakhoMmeM ketakI kusumake kA~ToMke agrabhAgoMkI taraha stanoM meM svarNa kalazoMkI taraha; saubhAgya meM kAmadevakI prasAdhana sAmagrIkI taraha: romAvalImeM nAginoM ke parijanoMkI taraha; trivalimeM kAmadevakI nagarIkI khAIko taraha; guptAMga meM kAmadeva ke snAnaghara kI taraha UruoMmeM taruNa kadalIvanakI taraha; caraNoMke aprabhAgameM pallavoMke kAnanakI bhA~ti jo zobhita thA / gamanameM jo haMsa kulakI bhA~ti vara krIr3AoM meM hAthiyoMke jhuNDoMkI bhA~ti guNoMmeM dhanuSazakti kI bhA~ti aura sampUrNa kalAoM meM pUrNimAke candramAkI mA~ti zobhita thA / 1-11 // . Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 paumacarita [1] 'bhavi ya parindaho yy-sm-vissnnho| kAI kosahuM jhAzuttiNNaho // 1 // pari aramAsa? eva bhaNantu / thiu ramaNihi Nitha- hiyae~ guNantu va // 2 // sira-NamaNu jinnaahib-yndnnenn| piya-vandhaNu phukla-NivatraNeNa // 3 // bhavahAdipazu paaraa| so dalaga-dona mA NAsauda phuraNu phulnnenn| parijamvaNu ghasAUraNeNa // 5 // aharakaNa pIDI-khaNNe Na / piNa-kaNTha-gahaNusuhAvaNeNa ||3| ahiMseya-kalala-kapaTa-gaheNa / avaruNNu thammAliNeNa // 4 // piya-phArazu chevAkaraNa / kurumALaNu vINA-prAdhaNeNa |6|| kara-ghAyaNu minduv-dhaaynne| sikAru kusuma AkhacaNeNa // 9 // kama-dhAya asoya-paharaNeNa // 10 // dhattA kuDama-candaNa hai sena-phurija vi garunA bhArA / ki puNu kuNDalAI kamaya-mauja-pharisuttA hArA / / 11 / / [-] kA vi devira kAha vi NArihi / dinti su-pesa aisaNayAridhi / / 1 / / 'hake laliyanie lai nnaaraaii| jAI jiNimdaho aSaNa-joggaI // 2 // hale dAlimI dAlimAI dehi / vijauripa, vijaurA chehi // 3 // bahuphalie~ suandhaI bhuphlaa| stuppalIe~ rasappalAI // 4 // indIvarIe indiivraaii| sayavatti samavattA arAh / / 5 / / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 dusasarimo saMdhi [6] antaHpura sodha rahA thA ki hama kyA kareM ? kyoMki saikar3oM ghAvoMse cihita priya abhI dhyAnameM lIna hai| vaha jaisA kaha rahA thA ki calo hama bhI abhyAsa kreN| isa prakAra rAtameM apane manameM vicAra karatA huA yaha baiTha gyaa| jinarAjako bandanAmeM hI usakA sira namana thA; phUloMke niendhanameM hI priya bandhana 7 jaya zrI ko zimA , darpaNa dekhanemeM hI netroMkA zikAra thA; phUla sUMghane meM hI nAka phar3akatI thI, bA~surI bajAnemeM hI cumbana thA, pAna khAne meM hI adharoM lalAI thI. suhAvane abhiSeka kalazake kaNTha grahaNameM priyakA kaNTha prahaNa thA; svambheke AliMganameM hI AliMgana thA; bUMghaTa kAdanemeM hI priyakA durAva thA; geMdake AghAtameM hI karakA AcAta thA: phUloMke lagAnemeM hI sItkArakI dhvani thI; azokapara prahAra karanepara hI gharaNAghAta hotA thaa| rAvaNakA jo antaHpura kuMkuma candana Adike bhI lepabhArako sahana nahIM kara sakatA thA, to phira kuNDala, kaTisUtra, kaTaka aura mukuTa aura hAroMkI to bAta hI kyA hai // 1-13 // [7] koI devI, AjJApAlana karanevAlI striyoMko sundara Adeza de rahI thI, "he lalitAjhe tuma nAraMgI lA do, jo jinendra bhagavAnkI arcA karane yogya ho / are dADimI, tU suna, dADima lAkara de, he vidyAkarI, tuma vidyApura le lo, he bahuphalite, tuma sugandhita bahuta-se phala le lo, he rakkopale, tuma raktakamala le lo, he indIvare, tuma indIvara le lo, he zatapatre, Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 paTamacariMDa kusumi, kusuma hi~ adhaNa karehi / maNidIvie~ maNi-dIvara dharehi ||6|| kApUri, uheM krpuur-daali| vid bumiecaDhAvahi vidyamAni 1101 musAvali lahu muttaavliiu| saMcUre vi kuhu rAvalIu // 8 // maragaeN maragaya-vahA~ caDevi sammANu kareM kamalA levi // 1 // hale labali candaNa-kaDau dehi / gandhAvali gandhu chavi ehi // 10|| kuGkamalehie lai ghusinn-sippi| bhAlAvaNi AlAvehi kiM pi // 11 / / kiSaNarie~ turiDa pigarau lohi / tilayAvali tilaya-payAi~ dehi // 12 // Ayae~ lIlaaiM acchanti laav| bhAsapaNIhaa kumAra tAya / / 13 / / ghasA rAvaNa-juvai-pazu NaM kari-kariNi-ghaDa aba gikSi miisddhi| sIhAloyaNe mANa-kalahiu // 14 // [] santi-jinAlaya mAmari depiNu / sansi-jiNendaho yaSaNa karepSiNu // 1 // pAsu dasAsaho sukka phahanchaya / NAI mahandaho masa mahAgaya // 2|| uhAle vi hatyahA~ akss-suttu| dasasika suggIva-suraNa vuttu ||3 // 'paDa kAI rAya Auttu rmbhu| thiGa Nizalu NaM pAhANa-khambhu // 3 // tara kyaNu dhIru ko vaa'himaannu| sA kavaNa cija iTa kavaNujhA // 5 // upAya lopahu~ kAi~ bhanita / para-NAri jayantahA~ kavaNa santi // 6 // kiM bhANukaSaNa-indai-duheNa / u bolahi ekkeNa vi muheNa // 7 // kiM laklaga-rAmahu~ bhosrNthi| thiGa santi mamaNu paIsarotri' 1160 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dusatarima saMdhi 283 tuma zatapatra le lo, he kusumite, tuma kusumase pUjA karo, he maNidIpe, tuma maNidIpa sthApita karI, he karpUrI, tuma kapUra jalA do, he vidyayI, tuma vidyudmAlA car3hA do, muktAvalI, tuma mosI kI mAlA cUra kara zIghra hI rAMgoLI pUra do, he marakate, tuma mara kata vedIpara car3hakara kamaloM se unakA parimArjana karo, he lavalI, tuma candanakA chir3akAva karo, he gandhAvalI, tuma gandha lekara Ao, he kuMkumalakhe, tuma kezarakA puTa lekara Ao, he AlApinI, tuma kucha bhI AlApa karo, he kinnarI, tuma apanA kinnara ( vINA vizeSa ) le lo, he tilakAvalI, tuma apane tilakapada rkho|' ve isa prakAra lIlA karatI huI samaya bitA rahI thI ki itane meM kumAra vahA~ A pahu~ce / aMga aura aMgadako dekhakara rAvaNakA yuvatIjana sahasA AzaMkA meM par3a gayA, mAno hAthI aura ithiniyoM kA samUha siMhako dekhakara galita mAna ho uThA ho // 1- 14 || [8] taba kapidhvajI zAnti jinAlaya meM pahu~ce / pradakSiNA dekara unhoMne jina bhagavAnkI bandanA kii| phira ve rAvaNake pAsa pahu~ce, mAno siMha ke pAsa hariNa pahu~ye hoM / rAvaNake hAtha se akSamAlA chInakara sugrIvasutane usase kahA, "he rAjana, tumane yaha kyA hoMga kara rakhA hai, tuma to aise acala ho jaise pattharakA khambhA ho, yaha kauna-sA vapa hai, kauna-sA dhIraja hai, kauna-sA cihna hai, vaha kauna-sI vidyA hai, yaha kauna-sA dhyAna hai, tuma logoM meM vyartha bhrAnti kyoM utpanna kara rahe ho / soco, dUsarekI strIkA apaharaNa karanese tumheM zAnti kaise mila sakatI hai ? are kyA tuma indrajIta aura bhAnukaraNake duHkhake kAraNa eka bhI mukhase nahIM bola pA rahe ho ? kyA tuma rAma aura lakSmaNase bacakara zAntinAtha bhagavAnke mandira meM chipakara Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 zivamacchevi ema kain / Adatta candhahu~ hu~ hu~ / vahA~ anterahoM NaM NatriNI-bAhoM paumacariu jAha~ gaindra-sasi tAI viya mahaviM hAniehiM // 9 // bicchAdArahaNahu~ hu~ // 10 // dhattA ma uppaNNumahiM hi / masa- gainheM hi~ saru pasante hi // 11 // [3] kA vivaraNa kaDiya thANaho / vara- ujAr3o // 1 // kusuma-lyA va sAmala- dehiya hAra- payAsirI / ma calAyA bali NaM pAusa -miri ||2 // } kavi kaDiya Nevara calavalanti saravara-lapika kamala mti ||3|| kavi kaDidvaya rasanA dAma lekhi | su-nihi subhaGgamuSamikarevi ||4|| kaSi kaDkiya titraphita khavanti / kAmAuri pari I pAData ||5|| surati // 6 // kavi kahiya maNa bhayako janti / kisa romAvali ka viDiya dhana-lasuruvahanti / lAvaNa-vAri-pUreM va taranti // // kaSikaGkSiya kara-kamalaI dhuNanti / chappaya rinkrAMki mucchalansa (2) // 8 // ka vikrayi saba sara jati sunAvalipi kaNThae~ dharanti ||9|| kavi kaviDaya 'hA rAvaNa' bhaNanti dIDara sutra -paapasaranti // 10 // ghantA bahiNa hariNa haMsa-sayaNijA / abaseM sUraNa honti sahebA // 11 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarima saMdhi ka " baiThe ho ?" kapidhvajiyani usakI isa prakAra khUba jindA kI, aura phira IrSyAse bharakara kahanA zurU kara diyA - "bA~dhU pakar3a le lU~, bikharA hU~, vidIrNa kara dU~, mAMsa le jAUM / " yoddhAoM kI isa ApasI bhir3antase rAvaNakA antaHpura aisA bhayabhIta ho uThA jaise matavAle hAthiyoMke praveza se kamaliniyoM kA vana astavyasta ho uThatA hai / / 1-11 / / [9] koI usa aMganA, apane gharase aise nikala AyI, mAno koI zreSTha latA, udyAnase alaga kara dI gayI ho| usake zyAmala zarIra para bikharA huA hAra aisA lagatA thA, mAno pAvasakI zobhA meM baguloMkI katAra bikharI huI ho| koI apane nUpura camakAtI huI aisI nikalI, mAno sarobarakI zobhA kamaloMpara phisala par3I ho, koI bAlA apanI karadhanIke sAtha aisI nikalI, mAno nAgako vazameM kara lenevAlI koI sunidhi ho, koI apanI trivalIkA pradarzana karatI huI aisI nikalI, jaise kAmAturatA janya apanI por3A dikhA rahI ho, koI nikala kara mardanake barase AtaMkita hokara jA rahI thI, apanI kAlI romarAjIke khambhekA uddhAra karatI huii| koI apane stanayugalakA bhAravahana karatI huI aise jA rahI thI, mAno saundarya ke pravAha meM tira rahI ho| koI apane donoM karakamala pITatI huI jA rahI thI, usase bhauroMkI katAra uchala par3a rahI thii| koI nikalakara kisIkI bhI zaraNa meM jAne ke lie prastuta thI, phira bhI motIko mAlAne use gale meM pakar3a rakhA thA / koI nikalakara de rAvaNa' cillA rahI thI, aura usakI bA~hoMke lambe antarAla meM praveza pAnA cAha rahI thii| gajarAja, candramA, mayUra, hariNa aura haMsa jinake svajana aura sahAyaka hote haiM, unake vyAkula honepara, zUra (vivekI, rAma jaise puruSa ) Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 kA viniyamviNi kesa - visamdhula uThimaya karayala daddayahA~ aggae~ 'AhA~ duma-dANava- duSpa-laNa | jama-mahiMsa-siGga - NivalI - hiTTa / paumacariu [10] paramesara ki ohaha-dhAmu / kiM apane sAhi candrahAsu / kiM aNeM vasiti uba-soNDa / kiM aNeM maggu kiyanta-rAu | kiM aNNeM giri kailAsu veva / kiM aNNeM vijiu sahasa kiraNu kiM vahA~ ji bhuva ituhu~ dahaSamaNu so vi jhANoM alu Niriva joga va siddhiheM siMha laggaya-mazu sivila - NiNa | parAlaya - koyaNa || 1 // suha-vicchAya | rumai varAiya ||2 // sura-mauSTha- sihAmaNi- kihiya-calaNa | 3| surakari-visANa sUraNa pahaTTa ||4|| Cao rAma kahIM SiNAmu // 5 // kiM yoMki triNAsu // 6 // vaNa-inthi jigasa papa ||7|| kiM aNNaha baseM suggoDa jAu |||| helae jeM tuliu hinduvaDa je ||9|| pheDila malakuncara-sa-phuraNu // 10 // ghasA varuNa rAhiba-dharaNa-labhasthA / to kiM raha raha avastha' / / 11 / / [1] TAlija rANaDa | meru-samAja || 1|| rAva bhoN| bhiMDa paThu vijajahA~ // 2 // Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 dusasarimo saMdhi sahAyaka nahIM hote // 1-11 // [10] kisI vanitAke vana ekadama DhIle DhAle the, bAla bikhare hue, aura A~kheM golii-golii| donoM hAthoMse mukhako Dhakakara yaha becArI priyake sammukha ro rahI thI,-"are durdama dAnavokA damana karanevAle o rAvaNa, tumhArA caraNa devatAoMke mukuToMke zikharamaNi para aMkita hai / tumane yamarUpI mahipake sIMgoMko ukhAr3a pheMkA hai, indra ke airAvata hAthIke dA~toMko tor3a-phor3a diyA hai| he paramezcara, Aja ApakI zakti kama kyoM ho rahI hai, kyA rAvaNa kisI dUsare kA nAma hai ? kyA candrahAsa talavArakI sAdhanA kisI aura ne kI thI? kyA kuberakA vinAza kisI dUsarene kiyA thaa| kyA vaha koI dUsarA thA jisane sUMr3a uThAye hue, pracaNDa nigamaga hAdhIko apane pakSAne kiyA thA: sA kRtAntarAjako kisI dUsarene apane adhIna banAyA thA? kyA sugrIva kisI dUsareke adhIna thA ? kyA kisI dUsarene kailAsa parvatako geMdakI bhA~ti uchAlA thA ? kyA sahasra kiraNako kisI dUsarene jItA thaa| nalakUbara aura indrakI uchala-kUda kisI aurane ThikAne lagAyI thii| kyA ve kisI dUsarekI bhujAe~ thIM jo varaNa-jaise narAdhipako uThAnekI sAmarthya rakhatI thIM ? yadi tumhI dazavadana ho, to phira hamArI yaha hAlata kyoM ho rahI hai ?" ||1-11 // [11] isase bhI rAvaNa apane dhyAnase nahIM ddigaa| meru parvatakI taraha vaha ekadama acala thaa| ThIka usI prakAra acala thA jisa prakAra yogI siddhike lie, yA rAma apanI patnIkI prAptike lie aDiga the| rAvaNa bhI isI prakAra vidyA Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pasamacarikha saMkhuhiu Na lAhivahA~ chi| bhara nabhulihasu / mandoyari kadidaya mrnn| kappaduma-sAha va kuJjareNa // 4 // hariNi va sauhaNa viruddhenn| sasi-paDima va rAhuM kukhaeNa // // uragindi va gruud-vihnggmnn| logANi na pasara-jiNAgameNa // 6 // paramesari to viNa bhayahA~ jaai| jipa pariSTriya dharaNi NAI / / 7 / / 'rere jaM kiu mahu kera-gAhu / aNNu dhi mahaebihu~ hiyama baahu||6|| saM pAva phalesaha paraaiM pAtu / dahagIra gilesada valuje sAbu' / / taM NisuNevi kiy-krmaannenn| miThamacchiya sArA-gandaNeNa // 10 // ghattA 'kAI vihANANa sahu~ anteureMNa ajA ji piksvantahA~ dahagIvahIM / para maharavikarami suggIvahIM // 19 // ema bhaNeppiNu rita rekAritA 'raksa dasANaNa ma. pacArija // 1 // hara so aGga tulasaha / ha mandIyari pahu so avsr'.||2|| baM eka viyohahA~ Na gaDa rAtra / taM vima pAsaNa-kampu jAu // 3 // bhAiya andhArau jaDa karanti / bahurUviNi bahu-rUvaI dharanti // 4 // piya agae~ siboM siddhi je. / 'ki pesa pahu' pamaNamti evaM ||5|| kiM dijaDa vasumai bsirevi| kiMdilau disa-kari-pa(1) dhaassi||6|| ki bijaTa phaNi-maNi-syaNu levi / kiM dijau mandaru daramaleSi // 5 // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dusattarimI saMdhi mI siddhike lie bhirapnila shaa| mAnadezAlA citta eka kSaNake lie bhI jaba nahIM DigA, to aMgada AgakI bhA~ti ala uThA, mAno usameM ghI para gayA ho| isane IrSyAse bharakara mandodarIko aise bAhara nikAlA, mAno hAthIne kalpavRkSakI DAla kATa dI ho, yA siMhane iriNIko pakar3a liyA ho, yA kruddha rAhune zazike bimbako nigala liyA ho, yA garar3arAjane nAgarAjako daboca liyA ho, yA mahAn Agama pranthoMne lokoMko apane vazameM kara liyA ho !" parantu isase bhI rAvaNa hilA-DulA nhiiN| dharatIkI bhA~ti vaha ekadama aDiga aura aura aTala thA | taba paramezvarI mandodarIne kahA, "are dekhate nahIM isane mere bAla pakar3a liye haiN| mujha mahAdevIke hRdaya meM asahya jalana ho rahI hai ? he pApa, tumhArA yaha pApa, kala avazya phala lAyegA, dazAnana kala samUcI senAko naSTa kara degaa|" yaha sunate hI tArAnandana kur3amur3A uThA / usane bhatsenAbhare zabdoM meM kahA, "are kala kyA, Aja hI maiM rAvaNake dekhate dekhate tumheM suprISakI mahAdevI banA dUMgA!" ||1-12 // __ [12] yaha kahakara duzmanane lalakAranA zurU kara diyA, "he rAvaNa bacAo apaneko, maiM kahatA huuN| maiM hU~ vahI aMgada, tuma laMkezvara ho, yaha rahI mandodarI, aura yaha hai vaha avasara!" jaba isase bhI rAvaNa kSubdha nahIM huA to vidyAkA ( bahurUpiNI ) Asana hila utthaa| vaha andhakAra phailAtI huI AyI ! vaha bahurUpiNI vidyA thI, aura nAnA rUpa dhAraNa kara rahI thii| vaha Akara, isa prakAra sthita ho gayI, mAno siddhake Age siddhi A khar3I huI ho| vaha bolI, "kyA AzA hai deva ? kyA dharatI vazameM kara dI jAya, kyA diggajoMkA jhuNDa bheMTa kiyA jAya, kyA nAgakA maNiratna lAyA jAya, kyA Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 paumacarita kiM vijADa suraNandiNi duhevi| kiMdila amu giya hiMsAISi !!4 // kiM dina u bandhevi amr-raah| kiM kusumasarAuhu rh-shaau||1|| ki dijau dhaNayahA~ saNiNa riddhi / kiM dijjau samvovAya siddhi ||10 // pattA sahu~ devAsura hi ki ilokku vi seva karAvami / gavara pasahivA eSakahA~dhavAihaNa pahAmi // 11 // [ 3] taM NisuNeppiNu sur-sntaavnnu| puSaNa-maNorA uhiu raavnnu|||| jA santiharahoM deha ti-bhAmari / muka kumAra sA mandovari // 2 // ajaya paTTa paTTa seNNe / sampatta vatta kAraya-kaNe / / 3 / / 'paramesara sur-sndhaavnnaasu| paripuSaNa maNoraha rAmaNAsu ||3|| upanya vija NicUddha dhiir|| ehi Nicintutiyasahumi coma || gaMu jANahu~ hosai eTa keSa / laha sIyA~ aNDahi sasi deva' / / 6 / / taM vayaNu suNeci kumAra kuija / khaya-kAle diSAyaru NAI uDDa / / 7 / / 'gAsahA~ gAsahoM ai NAhi sasi / hau~ kASaNa ekka karemi tatti |8|| kahA~ taNiya vijakahA~ saNiya santi / kachae~ pemakhesaho tahA~ asanti / / 5 / / maI dasaraha-NandaNe kiy-phneN| visyaha~ atyAhe malamaNioM / / 10 / / pattA toNA-juyala-jaleM azu-pelA-kalola-ro / jhavA khaNa mahu kera' NArAya samuai // 1 // [14] sAva NisAyara nnaahus-bikht| paMsa-malataDa sukhAi vikAra || Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durUhasmio saMdhi 211 sumeruparvata dalamala kara diyA jAya, kyA kAmadhenu duhakara dI jAya, kyA yanako jaMjIroMse bA~dhakara lAyA jAya, kyA indrako cA~dhakara lAyA jAya, kyA rati svabhAvavAlA kAma lAyA jAya, kyA kuberakI sampadA, yA sarvopAyasiddhi nAmakI vidyA dI jAya / kyA devatA aura asuroMke sAtha tInoM lokoMkI sevA karAU~ / he rAjana, maiM kevala eka cakravartIke sammukha apane Apako samartha nahIM pAtI" // 1-11 // [13] yaha sunakara devatAoMko satAnevAlA, puNya manoratha, rAvaNa uTha baiThA / usane zAntinAtha bhagavAnakI tIna parikamAI dI hI thI ki itane meM kumArane mandodarIko mukta kara diyA 1 aMga aura aMgada bhAga gaye, senA bhI titara-bitara ho gyii| yaha bAta rAmake kAna taka jA phuNcii| kisIne jAkara kahA, "he paramezvara, rAvaNako icchA pUrI ho gayI hai / use vidyA upalabdha ho cukI hai| aba vaha nivRtta aura dhIra hai| aba baha, vIra, devatAoMse bhI nizcinta hai| nahIM mAlUma aba kyA hogA / he deva, sItAdevIkI AzA chor3a diijie|" yaha vacana sunakara kumAra lakSmaNa itanA kupita ho gayA, mAno pralayakAlameM sUrya hI uga AyA ho| usane kahA, "jAo maro, yadi tu meM zakti nahIM haiM, maiM akelA lakSmaNa AzA pUrI kruuNgaa| kahA~ko vidyA, aura kahA~ kI zakti / kala tuma usakA anastitva dekhoge| he dazarathanandana, maiMne jo pratimA kI hai, vaha samudra ke samAna alaMghanAya hai| donoM tarakasa jalakI bhA~ti haiM. dhanuSakI taTa lahariyoMse yaha pratijJAsamudra bhayaMkara hai, maiM apane tIroMke samudra meM usa duSTako DubAkara rahU~gA" ! 5-11 // [14] apanI bahurUpiNI vidyAke sAtha, nizAcararAja rAvaNa aisA lagatA dhA, mAno sapatnIka indrarAja hI ho / usane Akara Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 paThamacarita pekSA dummaNu soDiya-hArau / Niya-anteuru gahu va a-bhAu || || tahI majjhe mahA-miri-mAgaNeNa / mandoghari diha sAgaNa / / 3 / / chuDa chuDa Amechiya anggpnn| NaM kamaliNi mata-mahAgaNa // 3 // naM kutapasi-vANi jinnaagmenn| NaM gANi garuTa-virAmaNa // 5|| NaM diyara-saMha vraahvenn| NaM pavara-mahADa huavaheNa // 6 // NaM sasahara paTima mhgghenn| mammosiya vijA-sarahaNa / / 7 / / 'ekala jehau keNa shich| aNu vi bahurUpiNi-vija-sahita 8 // kiu jehi NiyAmvigi eu kammu / chaha vaha vahA~ esahara jammu // 2 // jai maNusa honti so kA, pazya / hurunni pariTija giga methu // 1 // zreNa maraSTipaNa kalTae~ sAsu dhaNe vatsA sAseM suhAra lAiya hsthaa| pelkhu kAI dakvami avasyA' // 11 // [15] ema maNepiNu dshu-vidaavnnu| jaya-jaya-saha sa-rahasu rAvaNu // 3 // calita upagaDa uSTriya kalayalla / NaM rayaNAyana parivajiya-jalu // // Navara pahuNo calantassa diNNA mahAmanda-merI maundA daDI daddhurA / pasaha TivilA ya bAharI jhallarI mamma mammIsa kaMsAla-kolAhalA // 3 // mukha tiriDikiyA kAhalA dahiyA sammuka DhakA huDakA praa| tuNava paNavekapANi ti evaM ca sijhevi (!) saMsA uNA (?No) keNa te yujiAya! // 3 // Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 1 dusattarima saMdhi 293 dekhA ki usakA antaHpura unmana hai| usake hAra TUTa-phUTa cuke haiM, aura vaha tArAvihIna AkAzakI bhA~ti hai / antaHpurake madhya meM use lakSmIse bhI adhika mAnya mandodarI dikhAI jise avadane hAla hI meM mukta kiyA thaa| usa samaya vaha aisI dikhAI dI, mAno madagala gajane kamalinIko choDA ho, yaha jinAgamane kisI khoTe tapasvIko vANIkA vicAra kiyA ho, yA garuDarAja nAginapara jhapaTA ho, yA megha dinakara kI zobhApara TUTa par3A ho, yA Aga pravara mahATavIpara lapakI ho, yA candra pratimAko mahAmahane masita kiyA ho| vidyA saMgrAhaka rAvaNane mandodarIko abhaya vacana diyaa| usane kahA, "maiM apane jaisA akelA huuN| mere samAna dUsarA kauna hai, jisake pAsa bahurUpiNI vidyA ho / he nitambinI, jisane tumhAre sAtha aisA bartAva kiyA hai, samajha lo usakA itanA hI jIvana bAkI hai| yadi ve AdamI hote to usa samaya mere pAsa Ate ki jaba maiM niyama meM sthita thaa| jisa ghamaNDIne tumhAre sirameM hAtha lagAyA hai, kala dekhanA maiM usakI patnIkI kyA hAlata karatA hU~" / / 1-11 // [15] yaha kahakara dAnavoMkA saMhAra karanevAlA rAvaNa harSa ke sAtha yahA~se cala diyaa| cAroM ora 'jaya jaya' kI gU~ja thii| saguNa yaha jaise hI calA, kala-kala zabda hone lagA, mAno samudra meM jala bar3ha rahA ho| rAvaNa ke isa prakAra prasthAna karate hI, bherI, mRdaMga, dar3I, dardura, paTaha, trivilA, DhaDDhaDDharI, jhallarI, bhambha, bhammIsa aura kaMsAlakA kolAhala hone lagA / muraca, tiriDikiya, kAhala, DhaSTriya, zaMkha, dhumukka, Dhakka aura zreSTha huDDukka, paNava, ekkapANi Adi vAdya vAja uThe / aura bhI dUsare vAdya the, una sabako bhalA kauna jAna sakatA hai Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 paramacariu kAha mi chaliye calantaNa anteuraM cora-musAklI-hAra-kejara-kazo kalAvahiM guppantayaM / pahala sirikhaNDa-kApUra-kasthUriyA-kumuppIla-kAlAgarummissa ciklitalla - pandhesu khupataye / / paghala-ghaya-toraNa-uchatta-cindha-ppaDAyAvalI-maNDavaramantarAlinda-pIsandha yAre visUrantayaM / muhala-ela-NeurugvAya-nAkAra-vAhitta-majmANulAganta-haMsehi cumansa-helA. gaI-NiggamaM // 6 // phaliha-maNi-kuSTime bhUmi-mAe viyahi chAyA-chalega (1) dhumbijamA. pANaNaM gavara pisuNo jaNo taM ca mA pecchahImIe sakAe~ pAyamyuhi va chAyAtayaM galiya-maNi-mehalA-dAma-sakAyamapaNoSaNa-jAhimANeNa mucantayaM / kasaNa-maNi-soNi-chAyAhiM rajijamANaM va daguNa devantayaM // 8 // kahi mi pAva-pADalI-puSpha-gandhema AyaDhiyA chappayA / Navara muha-pANi-pAyagga-suppalAmoya-mAhaM gayA // 9 // tahi mi cala-cAmarucchoha-diracheva-chippanta-mukhyAdhiyA / surahi-suha-gandhavAraNa mandANusIeNa saMjIviyA // 10 // pattA ema paichu ghara jaya-jaya-saI imda-vimANa / vasumai vasikareM vi NAi sa yaMbhuva mAhiSa-gandA // 11 // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarima saMdhi pdd'aa| bar3I usake calanepara antaHpura bhI mAlAe~, hAra, keyUra aura karadhanIse vaha zobhita thA / pracura candana, karpUra, kastUrI, kesara aura kAlAguruke mizraNa kI kIcar3ase mArga lathapatha ho rahA thaa| sapheda patAkAoM, toraNa, chatracihna, patAkAvaliyoMse sane hue maNDapake bhItara bhare gunagunA rahe the, usake saghana andhakArameM vaha antaHpura khinna ho rahA thaa| mukharita aura caMcala nUpuroMkI jhaMkArase AkRSTa hokara haMsa, usake madhyabhAgase Akara laga rahe the, aura usase unakI kIr3ApUrvaka gatimeM bAdhA par3a rahI thI / sphaTika maNiyoMse jar3I huI dharatIpara, jo usakI praticchAyA par3a rahI thI, vidagdhajana usake bahAne usakA mukha cUma rahA thaa| kahIM duSTajana na dekha leM, isa AzaMkAse usane caraNakamaloMse chAyA kara rakhI thI / girI huI maNimaya mekhalAe~ aura mAlAeM eka-dUsarese TakarA rahI thIM aura isa kAraNa vaha antaHpura lajjA aura abhimAna chor3a cukA thA / kAle maNiyoMkI dharatI kI kAntise vaha raMjita thaa| jahA~-tahA~ vaha apanI dRSTi daur3A rahA thA / kahIM-kahIM para navapATala puSpakI gandhase bhare ma~DarA rahe the| aisA lagatA thA, mAno ve mukha hAtha aura caraNoMke lAlakamaloMke krIDAmohameM par3a gaye hoN| vahA~ kitanI hI ramaNiyA~ caMcala cAmaroMke vegazIla vizepase sahasA mUrchita ho utthiiN| phira sugandhita zubha zItala manda pavanakI ThaNDaka se unheM hoza AyA / indrakA mardana karanevAle rAvaNane jaya-jaya dhvanike sAtha apane ghara meM isa prakAra praveza kiyA, mAno nAbhinandana Adijina apane bAhubalase dharatIko bazameM kara gRhapraveza kara rahe hoM // 1-11 // 295 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 paumacariu [ 73. tisatarima saMdhi ] tihuvaNa-dAmara bIha maGgala-tUra-raveNa [1] paimiva mica avayajiya / yi piya-liyoM turiya visajiya // 5 // kaSaya- sevahiM sahita dahammuDu | osAriyA~ asesAharaNai~ / gar3ha majarA saraha sam // 2 duri diyareNa NaM kiraNae~ // 37 laya posirisaNa dayA hava / guljhAvaraNasI mAyA iva // 4 // pallava-gahiya mahA vaNarA va // 5 // vividhAmaNerhi akamakrija // 6 // -saMvAda saMcAhi // 7 // sambajita pAseu balagga // 8 // saNDa sutta vAcaraNa kar3A iva / vara vAraGgaNehiM samvati / rAu AyAma bhUmi rahasA hiu / tAva vimaTi jAna pahacAu / mayaradvaya sara-sahi NayaNu / mamANaDa pasai dahavayaNu // chuddha uggahU~ sarI NaM tuTTeNa sameNa puNu dhArakati uccaTTiu / rAja cAmiyara doNi paramesara / ghantA pAsesa-puDiGgahU~ nimmachahU~ / kavi diSNai~ musAhahU~ // 9 // [2] paNaM kari kariNi karehiM viSTi // 3 NaM kaNiyAri-kusuma-thati mahuara // 2 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sisamarimo saMdhi 297 teittaravoM sandhi yaha rAvaNa tribhuvanameM bejor3a aura bhayaMkara vIra thaa| usakI A~kheM kAmadevake bANakI taraha painI thIM / maMgala tUryakI dhvanike sAtha usane snAna ke lie praveza kiyaa| [1] apane bhavanameM praveza karate hI, use naukara dikhAI diye / usane unheM turanta apane apane ghara jAneko chuTTI de dii| apane ine-gine sevakoMke sAtha rAvaNa snAnagharakI ora gyaa| usane apane samasta AbharaNa usI prakAra haTA diye, jisa prakAra durdinameM dinakara apanI saba kiraNeM haTA detA hai| usane nahAne ko dhotI grahaNa kI, mAno AdinAthane 'dayA' ko grahaNa kiyA ho| mAtAke samAna vaha apane gupta aMgako Dhaka rahA thaa| vyAkaraNakI kathAkI bhA~ti usane saNDa sUtra (?) bA~dha rakhA thaa| vizAla vanarAjikI taraha vaha pallavayukta thaa| uttama vArAMganAoMse vaha paripUrNa thaa| vividha maMgimAoMse unhoMne asakI ora dekhA / phira harSase vibhora hokara vaha vyAyAmazAlA meM phuNcaa| vahA~para mAliza karanevAloMne usakI khUba mAliza kii| sabere taka usakI mAliza karate rhe| usakA aMga-aMga pasInA-pasInA ho gyaa| zarIrapara pasInekI svaccha (deM aisI jhalaka rahI thIM mAno samudrane santuSTa hokara apane motI nikAlakara de diye hoM / / 1-2 / / [2] phira uttama vilAsiniyoMne usakA aisA ubaTana kiyA mAno hathinIne apanI sUMDase jhArthIkA mardana kiyA ho| isake bAda sonekI karadhanI pahane hue rAvaNa gyaa| vaha aisA laga rahA thA mAno kanera kusumake kinAre madhukara baiThA ho, daravAje Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 paumariTa vAriheM mA~ paTTu va kujhara / dappaNa-mirihaM va chAyA-NAvara // 3n sarasiha manche cha parimA sshru| pudhva-disA va tahaNa-divAyaru // 4 // gamghAmaka hi bihura psaahiy| pariva mAvi vandhevi saahiy|| // puNu gau pahaSaNa-vIddha shraagndeN| pr-khndinn-jy-ab-saaii||6|| phaliha-silA-maNiyA~ (?)thiu abi| hima- sirolli ghaNu gAI / / paNDa-sila va kaam-kri-kesri| bahula-pakkhu puSiNava upri8|| pattA mAla-kalasa-karADa ducAu NArita psrhiiN| NAbAI sayala-disAu aNNaya-mahADa mAhIharaho // 5 // [3] pavara pahuNo'hiseyassa pArambhae / hama-kumbhedi ukkhita-sArasmae | pavara-akSiseya-tUraM samupphAlayaM / vahu-kacchehi mAhi orAliraM // 2 // kahi misu-parehi gAmaNehi prakAra mAsaM bandi-lIgaNa ucAriyaM // 3 // kahi mi ghara-sa-vINA-pacINA pArA / ganti gandhazca vijAharA kinnnnraa||4|| kahi mi kama hoya-mANika-sippI- vissnn| saMkundio(?) kampa(!)-candeNa Alimdabho // 5 // kahi mi sirikhaNDa-kappara-kathUriyA-kukhamappA-garaNa ekamo bhaahmo||5|| kahi mi ahiseyansaambu-dhArA-NivAya pavAheNa dUrAhi ekamo sinio // 7 // kahi mi Naha-dasta-phamphAva-vandehiM soigga-surANa / ___NAmAvali se samubAriSA / / / / ghattA evaM jaNurulAvega palhatyiya kalasa gresrhoN| sura-jaya-jaya-sadeNa ahileya-samae~ jiva jiNavarahIM // 9 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sisattarimo saMdhi 299 meM hAthI ghusA ho, yA darpaNameM kisI zreSTha narakI chAyA par3I ho, yA sarovarameM candramAkA prativimya ho, athavA pUrva dizAmeM dinakarako pratimA ho| gandhAmalakase usane apane keza suvAsita kiye, phira zatrukI taraha unheM alaga-alaga kara bA~dhA aura sajita kiyaa| phira Anandake sAtha vaha snAnapIThapara jAkara baiTha gyaa| naTa, kavi aura vandIjana usakA jaya-jayakAra kara rahe the / sphaTika maNikI vedIpara baiThA huA vaha aisA jAna par3a rahA thA mAno himazikharapara megha garaja rahA ho yA pANDuzilA para tIrthaphara ho, yA pUrNimAke Upara kRSNapakSa sthita ho| striyA~ maMgalakalaza apane hAthoM meM lekara usake nikaTa isa prakAra pahu~cI mAno unnata meghoMse yukta dizAe~ mahIgharake pAsa pahu~cI hoM // 1-2 // [3] pramu rAvaNakA amipeka prArambha honepara svarNima kalazoMse jaladhArA chor3I Ane lgii| bar3e-bar3e nagAr3e baja utthe| kA~cha bA~dhakara yoddhA garaja uThe / phahIpara vandIjana sasvara gAnase aMkRta maMgaloMkA uccAraNa kara rahe the / kahIM para uttama bA~sakI banI vINA bajAnemeM nipuNa manuSya, kinnara, gandharya aura vidyAdhara gA rahe the| kahIpara vandIjanaune svarNa mANikyake samUhase dehalIko bhara diyA thaa| kahIpara candana, kapUra, kastUrI aura kezarakI kIcar3a ekameka ho rahI thii| kahIM para abhiSekazilAkI jaladhArAke pravAhase loga dUrase hI bhIga rahe the| kahIM para naTa, chatra, phamphAva aura dhandIjana, saubhAgyazAlI vIroMkI nAmAvalIkA uccAraNa kara rahe the / isa prakAra anAnandadAyaka kalazoMse rAvaNakA abhiSeka ho rahA thaa| jina bhagavAnake abhiSekakI bhA~ti devatA 'jaya-jayakAra' kara rahe the // 1-2 // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacari [ 4 ] kavi ahisina - kumbha / chi purandaraM va vimalazme // 1 // kavi ruppima kase jala-gAheM puSNiva sasimitra joNDA-vAheM // 2 // kavi maragaya kaLaleNa ura-sthalu / NaliNiva NakiNa uDeNa mahIyalu // 3 // * vi kuGkuma-kalaseNAyateM / samjha va vivasu divAyara-viveM // 3 // mAyae~ kIlaeN jayasiri- mANaNu / jaba jaya saeN hAu dalANaNu // 5 // vimala - saroru bAu sakkesaru | NaM uppaNNa NANu tisthavasa // 6 // digAI saNu-luhaNAe~ su-sh| khala- kuNi kaNA itra laNDa // 7 // melliya poti jipaNeNa va duggai / mobhASiya kesA hU~ jalugma // 8 // piNu seyamvaka visAva (?) / veDiM sIsuru // 95 300 sohaDU dhavalavaNa surasari vAhaNa ghattA bhAvedi dusasirasiMha pavaru | kalAsaha taNa tu-siharu // 60 // [ 5 ] gampiNu deva bhavaNu jiNu bandevi / vAra-bAra adhyAnana nindevi // 5 // kaNa-bIjeM paridviDa rANau // 24 moyaNa-bhUmi paTTa pahANaDa / jayaNi mAyi asa va dhuhi / manuha-maha da vAyara ga va sayara suhiM piya-jAseMhi / mahakai kisi va sIsa-sahAsami suteMhiM // 3 // I Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 tisattarima saMdhi 601 [4] koI svarNa kalazase vaise hI abhiSeka kara rahA thA, jaise lakSmI vimala jalase indrakA abhiSeka karatI hai| koI jalase bhare rajatakalazase usakA abhiSeka kara rahA thA, mAno pUrNimA canI pravAhase candramAkA abhiSeka kara rahI ho| koI marakata kalazase usake vakSaHsthalakA abhiSeka kara rahA thA, mAno kamalinI kamala kuNDaloMse mahItalako sIMca rahI ho| koI Arakta kezara kalAse abhiSeka kara rahA thA, mAno sandhyA fevAkarake bisse dinakA abhiSeka kara rahI ho| jayazrIke abhimAnI rAvaNane isa prakAra vividha lIlAoM aura jaya-jaya zabda ke sAtha snAna kiyA / cakravartI rAvaNakA zarIra aisA pavitra ho gayA mAno tIrthaMkara bhagavAnko kevalajJAna utpanna huA ho| phira use zarIra poMchane ke lie vastra diye gaye jo duSTa dUtIke vacanoM ke samAna sundara the| usane dhotI usI prakAra chor3a dI jisa prakAra jina bhagavAna khoTI gati chor3a dete haiN| jalase gIle bAla usane sukhAye / usane svayaM sapheda kapar3A le liyA aura usase apanA sira usI prakAra lapeTa liyA, mAno usane zatrukA nagara ghera liyA ho| sapheda kapar3e se Dhake hue rAvaNakA sabase bar3A sira aisA lagatA thA, mAno gaMgAkI dhArA se himAlayakI sabase bar3I coTI zobhita ho // 1-10 / / [5] jinamandira meM jAkara usane bhagavAnakI stuti kii| usane bAra-bAra apanI nindA kii| usake bAda usane bhojanazAlA meM praveza kiyaa| vahA~ vaha svarNapIThapara baiTha gyaa| usake bAda jevanAra usI prakAra ghumAyI gayI, jisaprakAra dhUrtaloga kisI asatIko ghumAte haiM, jaise vyAkaraNake sUtra apaNDitakI buddhiko ghumAte haiM, jaise apanA sarvasva nAza karanevAle sagaraputroMne gaMgAko ghumAyA thA, jaise hajAroM ziSya mahAkavikI Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 diNNahU~ ruppima - kaNa thArU hU~ / vidhyArita pariSalu pahu pherau / saravaro ya layavata - visahaja | hi sipi saGgha-sandohaja vijjai abhigrAhAru gAva sarahu bisAlu ma haraNa kasaNa-sarI thiyAe~ paumacari dhUmavadhi paripiaivi pahANa maruNa pasAhiba appara / puNu tambola diSNu caDaravara / puNu digambara amola / be-viSaya- miDuNa va suandhai~ sudaGgaNa cittAe~ va sadaahU~ / dohaI dujjaNa duSvayaNAe~ va / birahiyA~ va bahukAmAvarathaI / / viSabhUsI / pasarahiyo gaindabha / supurisa-cisa va visAla hU~ // 5 // aratA va kamti-jaNera // 6 // paNa paisAru ca vadhu-vara // 7 // vara-va-pazu va kazI soDa 118 // bahu-khaNDa-payAru suhAveNau / paNa mahArasa - dAvaNau // 9 // [] muvi zravaNa vA thiu rAja4 // 1 // madhu rUpantu NAe~ ghiu chappaDa // 2 // -vekSaNa NAe~ bahu-rakkau // 3 // jiNa cayaNAe~ va ammaruDulai~ // 4 // ahorasAi~ va ghaDiyA-bandha // 5 // Tukura-dAgAi~ va // 6 // piSTa gAi- puThiNAi~ ca // 7 // vandiNa-jaNa candahu~ va jiyAvahU~ // 8 // ghasA viSphuriya-samujaka-maNi- gaNahU~ / bahula-pakkheM tArAyaNa // 9 // [ 7 ] surinda- danti dUsaNo // 1 // zivAripATi - jindabho // 2 // Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tisattarimo saMdhi kIrtiko saba ora ghumAte haiN| use sone aura cA~dIkI thAlI dI gayoM, jo satpuruSoMke cittoMkI bhA~ti vizAla thii| phira rAvaNakA thAla rakhA gayA, jo taruNa divAkarakI bhA~ti dhamacamA rahA thA, jo sarovarako bhA~ti zatapatrase sahita thA, jo nagara pravezakI taraha bahuvidha thA, jo samudrakI bhA~ti sIpa aura zaMkhoMke samUhase sahita thA, jo uttama strI samUhakI bhAMti kaMcI ( karadhanI, kar3hI) se yukta thA / isaprakAra use taraha-taraha kA amRta bhojana diyA gayA jo bharata ( muni) kI taraha dUsare-dUsare mahArasoMse paripUrNa thaa|| 1-2 // [6] kapUrase suvAsita pAnI pIkara aura khAkara gajA rAvaNa dUsare nivAsasthAnapara Akara baiTha gyaa| usane apaneApako candanase alaMkRta kiyaa| vaha aisA laga rahA thA jaise bhramara gandha grahaNa kara rahA ho |phir cAra raMgakA pAna use diyA gayA jo naTapradarzanakI taraha raMga-biraMgA thaa| phira use amUlya vastra diye gaye, jo jinavacanoM kI bhA~ti donoM lokoM meM zlAghanIya the jo malayadezake mithunakI bhA~ti sugandhita the, jo AdhIrAtakI bhA~ti ghar3iyoMse ba~dhe hue the, jo mugdhAMganAoMke cittoMkI bhA~ti khile hue the, jo duSToMke dAnakI bhA~ti kSubdha karanevAle the| jo durjanoMke vacanoMke samAna lambe the, jo gaMgA nadIke kinAroMkI bhA~ti ekadama phaile hue the| jo viyoginIkI bhA~ti nAnA kAmAvasthA vAle the| jo vandIjanoMke samUhako bhauti dravyavihIna the| tadanantara usane maNiyoMse camakate hue AbhUSaNa grahaNa kiye| ve gahane usake zyAma zarIrapara aise mAlUma hote the mAno kRSNapajhameM tAre camaka rahe hoM / / 1-2 // [7] usake anantara airAvata ko bhI mAta denevAle trijagabhUSaNa hAthIko sajA diyA gayA / apanI saiMDase, vaha bhauroMkI Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 paumacariTa plmv-ghnntt-joso| pspnn-knnnn-vaamro| maNoja-geja kaNTho / visAla unmU-cindho giri va tungg-gtto| ghaNo mha puujaasgo| maNo va lol-veyo| vahanta-dANa-sotI / NimIliyacchi-udArI // misI-giha-maTTI // 5 // pahu gva paha-yandhano // 6 // mahapaNa va masI // 7 jaya suTu bhIsaNo lil ravi va ugga-yo / / 5 / / dhattA sambAharaNu Narindu sahi kasaNa-mahaggaeM ghaDija kiha / upaNaya-moha-NisaSaNu lakkhiAi vizu-vilAsu miha / / 10 // [-] apa-jaya-sAre sttu-stryaannnnu| sauyaha pAsu payaTTu dasANaNu // 1 // bahurudhiNi rUbare mAvantaH / khaNe vAsaru khaNe misi daavntu||2|| khaNa candima khaNe mehandhArau / khaNe vAli-li-jaladhArau // 3 // SaNe NihAya-saDi-vaDaNa-bamAliu / khaNe gaya-ghaggha-si-orAliTa // 4 // khaNe pAusu hemantu unhaau| khaNe gayaNa-yalu sayatu sama-Alau // 5 saNe mahi-kampu mahIhara-hallira / svarNa spaNAyara-salichallija // 6 // tehaDa Nipadhi sami muhiy| tiyaraMpapuchipa jaNayahA~ duhiss||7|| 'eDa mahantu kAI acaripaDa / kiM pheNa vi jagu usasaharipau' // 4 // ghattA pamaNa tiyASi 'bahurUpiNi-rUvAviva-taNu / zrAvaha rUgagaDa pahu saGa bayazu mijAkaDa dahaSayama' / / / Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ titariyo saMdhi katArako dUra haTA rahA thaa| donoM ora vizAla paTe laTaka rahe the / madajalakI dhArAe~ baha rahI thiiN| kAnoMke canara hilaDula rahe the, donoM A~kheM mu~dI huI thIM / sundara geya ke samAna usakA kaNTha thaa| usakI poThapara bhramariyA~ ma~DarA rahI thIM / usase vizAla citra ba~dhe hue the / rAjAkI bhA~ti use paTTa ba~dhA huA thaa| pahAr3akI taraha usakA zarIra vizAla thA, mahArNavakI bhA~ti gambhIra thA / mahAmegha ko taraha usa kI dhvani gambhIra thI / yamakI taraha vaha atyanta bhISaNa, manakI taraha atyanta vaigazIla aura pUrva kI taraha use saba alaMkRta usa kRSNavarNake hAthIpara isa prakAra baiThA, mAno unnatameghoM meM bijalIkI zobhA vilasita ho // 1-10 // * [ 8 ] zatrukA kSaya karanevAlA rAvaNa sItA devIke nikaTa gyaa| vaha bahurUpiNI vidyAkA dhyAna kara rahA thaa| kabhI dina dikhAI detA thA aura kabhI rAta / kabhI cA~danI aura kabhI mekA andhakAra | eka hI kSaNa tUphAna aura jaladhArA dikhAI dene lagatI / eka palameM bijalIke giranekI AvAja sunAI detI aura dUsare hI palameM gaja, siMha aura bAghakI garjanA / eka palameM garmI sardI aura varSA aura dUsare palameM zAnta jvAlAkA AkAzatala / eka kSaNa meM dharatI kA~pa uThatI aura pahAr3a hila jAtA, dUsare kSaNameM samudrakA jaLa uchala par3atA / yaha saba dekhakara janakakI beTI candramukhI sItAdevIne trijaTAse pUchA, "ye acaraja bharI bAteM kyoM ho rahI haiM, kyA kisIne saMsArakA saMhAra kara diyA hai|" yaha sunakara trijaTAdevIne kahA, "apane zarIra meM bahurUpiNI vidyAkA praveza kara, rAvaNa tumheM dekhane A rahA hai" / / 1-2 / / 20 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 paumarita [9] saMNisuNevi mahAlA kampiya / vA bharanti cakkhu dara jampiya / / 1 / / 'mAe~ " ANahu~ kAI kosai / sIlu mahAraDa kiM mailesara' / / 2 / / sAva surinda-binda kndaavnnu| kaNThAharaNa-viviha-ka-dAvaNu ||3|| sIyaheM pAsu pahaliu sarahasu / NAvA kammaisaroM puNavatu // 4 // yAvaha doha-samAsu vihttiheN| NASara chandu deva-gAisi || zodhAviH koihi enapI holi Na jholi sANaNa-kesari // 6 / / subau Na suana mahArata hasu / dichu Na diTubiuvaNa-sAhasa / / 7 / / evahiM ki karanti te hari-vaka / jala-suggAMva-NIla-mAma // 8 // agNa vi je je muha evahi kahi NAsanti se te mahu samba samAvariya / sAraza va sIvahA~ kameM paripa // 5 // [10] sImantiNi myrhruttinnnnhaaN| luhami kIha kahanupa-senjahA~ / / rAmu tudAra ama-paheM lAyami / indA kummaNu melAmi // 2 // jo visAla kiMTha kaha pi vislleN| so vi miAstu Na zukSA kkssaaeN||2|| jIviyAsa tahu~ kerI phi| bahu vimANe apANau maNDahi // 3 // sarayaNa sa-nihi pihimi pripaalhi| nA? meru jiNaharaI gihAlahi // 5 // peksa samuA dIva sari srvr| gandaNa-paNa mahanuma masihara / / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lisasarimo saMghi [9] yaha sunakara, vaha mahAsatI kA~pa gayI 1 usake hAtha phUla gaye aura A~kheM kucha-kucha kA~pa gayIM / vaha socane lagI"he mA~, na jAne vaha duSTa kA dagA ? nAhI kalaMkita kara degaa|" itane meM deyatAoMke samUhako satAnevAlA rAvaNa apane kaMThoMke AmaraNa aura mastaka dikhAtA huA sotAdevIke pAsa isa prakAra pahu~cA, mAno anaMgazarAke pAsa punarvasu cakravartI pahu~cA ho, mAno dIrgha samAsa vibhaktike pAsa pahu~cA ho, mAno chanda veva gAyatrIke pAsa pahu~cA ho / usane kahA, "he devi bolo, cAhe maiM dazAnana siMha hoU~ yA na hoU~, cAhe merA sAhasa tumane sunA ho yA na sunA ho, cAhe tumane merI vikriyA-zakti kA prabhAva dekhA ho yA na dekhA ho, isa samaya rAma aura lakSmaNa, nala, sugrIva, nIla aura bhAmaNDala, merA kyA kara sakate haiN| aura bhI, inake sivA jitane duSTa haiM una sabako maiMne dharatIpara liTA diyA hai / ve loga bhI aba kahIM na kahIM usI prakAra naSTa ho jAyeMge jisa prakAra siMha ke pairoMkI capeTameM Akara hariNa mArA jAtA hai / / 1-2 // [10] he sImantani, maiM samudra pAra karanevAle kapidhvajiyoMko senAke nAma takakI rekhA miTA dUMgA, tumhAre rAmako yamapathapara bheja duuNgaa| indrajIta aura kumbhakarNakI bheMTa ho jAyagI aura jise vizalyAne zalya vihIna banA diyA hai, vaha lakSmaNa bhI kala lar3AI meM kisI bhI prakAra baca nahIM sktaa| isalie tuma una sabake jInekI AzA chor3a do, vimAnameM baiThakara calo aura apanI sAja-sajjA kro|" ratnoM-nidhiyoM se sahita isa dharatIkA pAlana karo, maiM sumeru parvata jA rahA hai, calo jina mandiroMkI vandanA kara lo| samudra, dvIpa, nadiyA~, sarobara, mahAvRkSa, pahAr3a aura nandanavana cala kara dekho| abhI Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita aha ettauda kAla jaM ghukkii| ai vi tilosima rmaaedhii| vAra-yAra se saI anmsthmi| suI meM eka maharaviya cuccAha / saM maDDu jaya-bArahari guruko pA A Na samiccha, sA Na laevI 1.1 dara kari antauru avahasthami ||9|| vAmara-gAkSiNA mA mukhahi / .10|| suravara saMva karantu lakSaNa-rAmahu~ satti pattA SaNa charaDa dintu purai paisarahi / duSSuddhi va dU pariharahi' // 11 // jANevi du-kammu paargmit| bahurUviSNi-bahu-rava-viyambhiu ||1|| cintiDa dasaraha-gandaNa patti 'sakhaNa-rAma bhiNai viNu mntieN|||2|| bAsu ima i eva cindhii| bahurUviNi-bahu-rUbaI sikha // 3 // aNNa i suravara saMka kraaviy| candi-binda kalugAI kandAvitha / / 1 / / so ki maI Na lei piu Na daNaI' / Asajhevi deSi puNu pabhaNai / / / 'dahamuha bhuvnn-vinniggy-gaameN| khaNu mi Na jimi maramleM sameM // 6 // jesthu paIdhu tetthu siha pajjAi / jedhu aga tasthu raha jajai / / 7 / / jedhu saNehu terathu pnnynyjli| jatthu payA teradhu kiraNAvali ||8|| __ ghattA jAhi sasaharU sahi joha jahi parama dhammu tarhi jotra-dacha / jahiM rAhaDa sahi sIma' mA ema maNepiNu mucha gaya // 5 // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tisattarimo saMdhi 205 taka jo tuma baco rahI, vaha kevala merI isa bhArI vrata-vIratAke kAraNa ki maiMne saMkalpa kiyA hai ki jo strI mujhe nahIM cAhegI use maiM jabardastI nahIM lagA : phira cAhe vaha tikonatA zA rambhA devI hI kyoM na ho? yahI kAraNa hai ki meM bAra-bAra tumhArI abhyarthanA kara rahA huuN| mujhapara dayA karo / maiM vizvAsa dilAtA hU~ ki tumheM antaHpura meM sammAnase pratiSThita karUMgA, tumhI ekamAtra mahAdevI hogI / svarNa cAmaroko dhAraNa karanevAlI sevikAe~ tumheM kabhI nahIM chodd'egii| devatA tumhArI sevAmeM rheNge| ghane chir3akAvake bIcameM-se tuma nagarameM praveza krogii| aba tuma rAma aura lakSmaNako AzA to durbuddhikI taraha dUrase ho chor3a do // 1-11 // [11] isa prakAra jAna-bUjhakara saSaNane duSTatA zurU kI / usane bahurUpiNI vidyAke sahAre taraha-taraha ke rUpoMkA pradarzana prArambha kara diyaa| yaha dekhakara dazarathaputra rAmakI patnI socane lagI - "nizcaya hI aba rAma-lakSamaNa jota liye jaayeNge| bhalA jisake pAsa itane sAre sAdhana hai, jise bahurUpiNIse bar3e-bar3e rUpa siddha ho cuke haiM, aura dUsare bar3e-bar3e deyatA jisakI sevA karate haiM, cAraNoMkA samUha jise nAse apanA sira jhukAte haiM, kyA vaha priyako mArakara mujhe nahIM le legA" | isa AzaMkAse vaha devI phira bolI, "he dazamukha, bhuvana vikhyAta rAmake maraneke bAda maiM eka maNa bhI jIvita nahIM raha sktii| jahA~ dIpaka hogA vahIM usakI zikhA hogI, jahA~ kAma hogA ratikA vahA~ rahanA hI ThIka hai, jahA~ prema hotA hai praNayAJjali vahIM ho sakatI hai, jahA~ sUrya hogA kiraNAvalI vahIM hogii| jahA~ cA~da hogA cA~danI vahIM hogI, jahA~ paramadharma hogA jIvadayA bhI vahIM rhegii| jahA~ rAma, sItA bhI vahIM hogii|" yaha kahakara Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 pauma carita [2] muccha NieppiNu rahubai dhariNiha~ / kari osarija va pAsahA~ kariNi // 3 // "ciddhigAthu parayAra masArau / duggai -gamaNu sugai -viNidhArau // 2 // ma. pAveNa kAi~ kiu prhr| meM vicchoiDa mihuzu sa-gehau / / 3 / / ko di maI sarisara viruvAraDa / dUhara dummukha duhiya-gArau // 4 // dujaNu duTu durAsu dulvnnu| ku-purisu mnd-bhggua-ssiykvgu||5|| duSaNayavantu viNaya-parivajiu / ducAritu ku-sIla a-zabhiu |6|| Nija-santAyata satisagAna bhara ina-mAvau // // vari pasu vari vihaGga kimi kIvara | u amhArisu jaga-paripITau 1 // 8 // pattA vari tiNu vari pAhANu vari loha-piNDa vari suk-tru| u NigguNu vaya-hINu mANusu uppaNu mahIha maru || [13] ahA~ ahA~ dArA primn-gaaraa| kayali va sampali NIsArA / / 1 // cAlaNi bva kevala-masa-gAhiNi / sari va kurila heTAmuha-vAhiNi // 2 // pAusa kuhiNi ca dUsaJcAriNi / kumuiNi va gahavai -ubgaarinni||3|| kamaliNi bca paNa Na mushcii| maNu dAraM dAra se vutha // 4 // vaNiya ghaNei sarIru samattA / gaNiya gaNei asesu vittau ||5|| Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sisaptarimo saMdhi sItA devI mUJchita ho gayIM // 1-9 // [12] rAmakI patnI sItA devIko mUJcita dekhakara, rAvaNa usake pAsase vaise hI haTa gayA jisaprakAra hathinIke pAsase hAthI haTa jAtA hai / vaha apanI hI nindA karane lagA, "dhikkAra hai mujhe / parastrI sacamuca asAra hai, vaha khoTI gatimeM le jAtI hai aura sugatiko roka detI hai| mujha pApIne yaha saba kyA kiyA, jo maiMne eka premI jor3e meM bichoha DAlA / mujha jaisA burA karanevAlA abhAgA durmukha aura pApo kauna hogA, sacamuca meM durjana. duSTa, durAmA dulanAma, kaparapa, sandabhAgya aura apaNDita hU~ / anayazIla, vinayahIna, caritrahIna, kuzIla aura lajjAhIna huuN| dUsareko strIko satAnevAle mujhase acche to jalacara-thalacara aura panapazu haiM / pazu honA acchA, pakSI aura kIr3A honA acchA, para mujha jaisA jagapIDaka honA acchA nahIM / tinakA honA acchA, patthara honA acchA, lohapiNDa aura sUkhA per3a honA acchA, parantu nirguNa bratahIna, dharatIkA bhArasvarUpa AdamIkA utpanna honA ThIka nahIM // 1-2 // [10] rAyaNane phira kahA, "are-are strIkA apamAna karanevAle, tumhArA sarvAMga kadalI vRkSakI taraha sArahIna hai, calanI. kI bhA~ti, tuma kacarA grahaNa karanevAle ho, nadIkI taraha nIcenIce aura Tede-mer3he yahanevAle ho, pAvasake mArgoMkI bhA~ti saMcaraNa karaneke yogya nahIM ho, kumudinIkI bhA~ti candramAkA upakAra kara sakate ho, kamalinIkI bhA~ti tuma kIcar3ase mukta nahIM ho sakate, strI manakA vidAraNa karatI hai. isIlie dArA kahate haiM, vaha vanitA isalie kahalAtI hai ki zarIra Ahata kara detI hai, aura gaNikA isalie hai kyoMki saba dhana ginA letI hai, Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 paramacariDa dAyahA~ daiu le te dhyaa| para niviheNa reNa tiyamaiyA ||5|| dhaNiya dhaNeI appu avyaareN| jAya jAi pIantI jAreM // // phu vasundhAra sahi mAri kumaarii| NA para tApu arise gAro // 5 // va suraSa jema dami vihANa sIya vattA dhandhepizu lakkhA rAmu raNe / saJcA parimunjhami jema gaNeM // 9 // [15] ema bhAgepiNu gaDa nniy-gehhaaN| bhanneurahoM pahiya-NehahA~ / / 1 / / rAyahamu Na hNsii-juuhhauN| gaM gayavaru gnniyaari-smuuhhoN||2|| rNa mayasakchaNu taaraa-bndhauN| dhumagAu lipi-mayarandahI // 3 // paNahI paNa pagavantau / mANigIDa sAI sammANanta ||dhaa rasagA-dAmapahi vajantA / lIlA-kamala hi tAjinAnsaDa // 5 // evaM pariSTriu gisi-sammorge / siGgAraMga viviDa-viNiumrge // 6 // sIya ci giya-jIviyahI agiTTiya / Na dasapirahI sirapti samudviya // 7 / / vAva piNahAya pahiya mahi kampiya / 'jaTTa laka' gaI daMva pampiya / / / 'dahasui mRDhana kA Narahi surabai jeca pattA para-NAta ramantahA~ ruSaNu suhu / Niya-rajju saI bhuJjantu tuhu~' // 9|| Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tisaptarimo saMdhi 313 dayitA isalie kahate haiM kyoMki vaha priMyake 'daiva' ko chIna letI hai, vaha tIna prakArase zatru hotI hai, isalie tImayI kahalAtI hai| dhanyA isalie hai ki apakArase hameM kaSTa pahu~cAtI hai / jAyA isalie ki jArake dvArA le jAyI jAtI hai / dharatIke lie vaha 'mArI' hai isalie use kumArI kahate haiN| manuSya nasameM ratise nRpta nahIM hotA isalie use 'nArI' kahate haiN| kala maiM indrakI taraha yuddha meM rAma aura lakSmaNako bandI banAU~gA aura taba unheM sItAdevI sauMpa dUMgA, jisase maiM duniyAkI nigAhameM zuddha ho sakU~" || 1-9 // [14] yaha kahakara, rAvaNa sneha se paripUrNa apane antaHpurameM usI prakAra gayA jisa prakAra, rAjAhasa hasiniyoM ke jhuNDameM jAtA hai yA jaise hAthI hathiniyoM ke samUha meM, candramA tArAsamUha meM, bhauMrA kamalinIke makarandameM praveza karatA hai| usane vahA~ praNayiniyoM ke sAtha praNaya kiyA, mAnanI striyoMke sAtha mAna kiyaa| kisIko karadhanIko Dorase bA~dha diyA, kisIko lIlA kamalase Ahata kara diyaa| isa prakAra vaha vividha viniyogoM aura zRMgArase rAta bhara bhoga bhogatA rhaa| usane samajha liyA ki sItAdevI usake lie aniSTa hai / rAvaNako lagA jaise usake sira meM pIr3A uTha rahI hai| ThIka isI samaya eka bhArI AghAta huA, usase dharatI kA~pa utthii| AkAzameM devasAoMne ghoSaNA kara dI ki lo laMkA nagarI naSTa huii| he rAvaNa, tuma mUrkha kyoM bane hue ho, parastrIke ramaNa karane meM kauna-sA sukha hai ? kyA tuma aba indra kI taraha apane rAjyakA bhoga nahIM karanA cAhate // 1-6 // Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 paumacarita [74, causattarimo saMdhi] divasayara viunheM vivaaii| sa-rahasai~ pADya-kama balAI raNa-rasiya amarisa-kuchAI / bhiDiyai~ rAhava-samaya-vala, / / [1] jAba rAvaNu jAi Niya-gehu / anteuru paisaraha raha rayaNi saI bhoggA Avaru / tA tADiya caDa-pahari uaya-siMharai uhiu divAyaru / / ( masA-gundu) kasari baca gaha-mAsura-kara-pasarantau / pahareM pahara nisi-ya-dha osAratau // 1 // tahi avasara pakhAliya-NayaNu / atyANa pariTriu dahazyaNu // 2 // sAmarisa-siAyara-pariyariu / NaM jamu jamakaraNAkarita // 3 // yaM resari harAruNa-nAhiu / NaM gahavAi lArAyaNa-sahiu // // gaM dipAyaru psriy-kaa-nniyr| Ne viphphAlaya-alu bhayaraharu // 5 // NaM suravAi sura-parivejiTayaTha / soDantu karagaM dAdiyau ||6|| rosuggara ummUliyata hAdhu / Nikariya-gayaNu sIhAsaNathu / / / / suya-bhAyara-paribhau smbhrevi| bhAjAviu rajjavi pariharaSi // 4 // ghattA asahantu surAsura-umara-kara jama-dhaNaya-purandara-varuNa-dharu / sajaga-dujagahu~ jaNantu mara phuriyAharu Auha-sAla gava // 1 // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghajasattarimI saMdhi cauhattaravoM sandhi sUryodaya hote hI saba jAga utthe| senAe~ raNa-raMga aura amarSase bharI huI thiiN| harSa aura vegase Age bar3hatI huI aura kolAhala macAtI huI rAma-rAvaNakI senAe~ eka-dUsarese jA midd'ii| [1] rAvaNa apane antaHpurameM gayA hI thA aura rAtameM bhoga bhoga ho rahA thA ki cAroM pahara samApta ho gaye / udayAcalapara sUrya uga aayaa| siMhako bhauti, vaha apanA nahabhAsvara ( nakha bhAsvara, nama bhAsvara ) kiraNajAla phailA rahA thA, aura isaprakAra eka-eka prahara meM nizArUpI gajaghaTAko iTA rahA thA / prabhAtake usa avasarapara, rAvaNa apanI A~kheM dhokara darabArameM Akara baiThA | vaha amarSase paripUrNa nizAcaroMse aisA ghirA huA thA, mAno yamakaraNase zobhita yama ho, mahAruNa ( lAla nAkhUna ) se yukta siMha ho, mAno tArAgose sahita candramA ho, mAno apanA kiraNajAla phailAye hue sUrya ho, mAno jalavistAra* se yukta samudra ho, mAno devatAoMse ghirA huA indra ho ! vaha mAre krodhake apanI dAdI noca rahA thaa| AvezameM Akara apane hAtha tAna rahA thaa| usake netra DarAyane the | vaha siMhAsanapara baiThA huA thaa| use apane putra aura bhAIkA apamAna yAda ho aayaa| use aba na to rAjya kI cintA thI aura na jIvanakI / devatAoM aura asuroMko AtaMkita karanevAle, yama, dhanada, indra aura gharuNako pakar3anevAle, sajjanoM aura durjanoM donoMko bhaya utpanna karanevAle rAvaNake hoTha phar3aka rahe the| vaha turanta apanI AyudhazAlAmeM gayA / / 1-9 / / Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 paumacarita [2] tAra mA iNimimA uhAviDa uttarita bhAyabasu mohiu du-bAe~ga / / hAhA-rau udviyana chipaNa kuhiNi ghaNa-kapaNa-NAe~ga // Nidhi tAI du-Nimita paya-sira-patihiM / 'jAhi mAya' mandoyari dhuzcaha mantihiM / / 3 / / 'mA NAsaDa sundaru puris-my| jaha kaha vituhArau karaha Saya |2|| to parizrachAvahi buddhi devi'| bhAkA hi tehiM payaha devi 13 // vihAphara pAsu dsaannnnaasu| hari-maNa kareNu va dhAraNA // 7 // NaM sai-mahaevi purandarAsu / rNa raha sarasuvya-dhaNuddharAsu // 5 // paNaSepiNu kappizu paNaya kou / darisansi aMsu-jalu thovu thoSu / / 3 / / pamaNai 'paramesara kAi~ mUhu / mohandha-phUce ki deva chu|7|| ghantA ku sarIrahoM kAraNe jANaiheM mA NivAhi garaya-mahAgaiheM / lAi hi kimicchadi puhavAi ki homi surakSaNa samchi rai' 16|| taM suNeppiNu maNai dahavANu / 'kiM sma tilottamAhi umpasI acchara' kacchie~ / kiM soya' kiM raha paI vi kAi~ kuvalaya-dalamsie~ / Ahi kase hau~ laggA bandhu-parAhave / tharaharamti sara-dhoraNi lAyami rAhave ||1|| lakSaNe puNu mi sati saMcArami / maGgalya jamauri paisArami // 2 // pArami vaannr-bNs-piiyhaaN| mathae~ dajja-daNDa suggIvahA~ / / 3 / / Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ causaJcAramo saMdhi [2] isI bIca asaM kitane hI apazakuna hue| usakA ivAse uttarIya ur3a gayA, Atapatra mur3a gyaa| hA-hA zabda sunAI de rahA thA, eka atyanta kAlA nAga rAstA kATa gayA / ina saba apazakunoMko dekhakara natasira mantriyoMne mandodarIse jAkara nivedana kiyA, "he mA~, Ara jaayeN| aise zreSTha puruSaratnako naSTa nahIM hone denA cAhie / ho sakatA hai vaha tumhArA vacana kisI prakAra mAna le| buddhi dekara samajhAie unheM / isa prakAra kahakara mantrivRddhoMne devIko rAjI kara liyaa| vaha bhI har3abar3I meM rAvaNake pAsa isa prakAra gayI, mAno siMhake bhaya se hathinI hAthI ke nikaTa gayo ho, mAno svayaM indrANI indrake pAsa gayI ho, mAno ratimAlA kAmadeva ke pAsa gayI ho| kaMpA denevAle apane priyako usane praNAma kiyA aura taba praNaya kopakara usane rote-visUrate hue nivedana kiyA, "he paramezvara, Apa mUrkha kyoM banate haiM ? mohAndhapameM kyoM giranA cAha rahe haiM ? sotAke khode zarIrake kAraNa narakakI mahAnadI meM mata giro| lo bolo, he rAjan , tuma kyA cAhate ho, maiM kyA ho jAU~, kyA lakSmI, rati yA devAMganA ? ||1-811 [3] yaha sunakara rAvaNane uttara diyA, "rambhA aura tilosamAse kyA, apsarA urvazI aura lakSmI bhI mere lie kisa kAmako | sItA yA ratise bhI mujhe kyA lenA denA / kamaloM jaisI A~khoMvAlI tumase bhI kyA prayojana hai| he priye, tuma jaao| maiM bhAIke parAbhavase duHkhI hU~, maiM rAmapara tharI denevAlI tIravRdhi karU~gA / lakSmaNa ko duvArA zakti mArU~gA, aMga aura aMgadako yamapurImeM bheja duuNgaa| yAnara vaMzake pradIpa sutrIvake mastakapara maiM vadaNDase coTa pahu~cAU~gA, candrodarake putrapara candrahAsa, pavanaputrake rathapara vAyavya astra, bhayabhoSaNa Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 315 paumacariDa chandahAsu cndoyr-gndnneN| vAya vAueva-supasandaNe / / / / vAruNu bhAmaNsule my-mosnne| dhagadhagamsu aggeu vihIsaNe yA pAgavAsu maahim-ahindhuN| pAisapaNandhu kumubha-kundenda hu~ / / moDami gavaya-gavarasahu~ cindhaaN| paJcAvami gala-NIla-kavanbaI // 7 // sAra-suseNa demi bali bhuuyhuuN| avara viNemi pAsu jama-yahu~ / / 8 / / vattA jasu imdAdeva vi mANakara dAsi va kiyaaki sa-dhara dhara / so jAi pArUsami dahavaya to hari-ghaka sapaLa kavaNugahaNu' / / 9 / / teNa vayaNe kuiya maievi / 'hevAiDa suravarahi teNa tujcha eSa vikamu / khara-dUsaga-tisira-canheM kigNa gAu lakmaNa-parasmasu / / jeNa maNya pAyAlaya udAliya / diNNa tAra suggIvahA~ sila saMcAlipa // 2 // aNNa vi vhu-yup-jyraa| caripai~ haNuvamtahA~ kerAi~ // 2 // paI rAvaNa kA Na vittvaaii| hiyavae~ sallaI va paiTThA / / 3 / / ajja vi acchanti mhntaa| bujaNa-cayaNa va duhantA || // aNNa i Nala-pIla keNa sahiya / raNe hastha-pahatya jaihi vahiba / / 5 / / rahuSahaheM NihAliu kega muhu| cha-cAra biraha kiyau suhu~ // 6 // zAhi kira ko ghnnu| kiu tehi mi mahu kSesa-mahaNu / / 7 / / vattA mAyAsuggIya-vimaraNahI etiya metti vi rahu-NandaNahA~ / gava-mAlai-mAlA maubha-bhula baja vi apijjAu jaNaya-supa' // 4 // Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ causattarimI saMdhi 19 bhAmaNDalapara vAruNa, vibhISaNapara dhakadhakAtA huA Agneya astra, mAhendra aura mahindrapara nAgapAza, kumuda, kunda aura indrapara vaisrAvaNa astra claauuNgaa| gavaya aura gavAnake cihnoMko mor3a dUMgA | nala aura nIlake bhuMDoMko ncaauuNgaa| tAra aura susenakI maniha hoMke lie de daMga para sarakAra bAhe yamadUtoMke pAsa pahu~cA duuNgaa| jisakI AjA indra taka mAnatA hai, pahAr3oM sahita dharatI hAtha jor3akara jisakI dAsI hai, aisA rAvaNa yadi rUTha gayA to rAma aura lakSmaNako pakar3anA usake lie kauna-sI bar3I bAta hai ! / / 1-2 // [4] rAvaNake ina zabdoMko sunate hI mandodarI gussese bhara utthii| usane kahA, "devatAoMne tumhArA dimAga AsamAnapara car3hA diyA hai, isIlie tumhArA itanA parAkrama hai / parantu kyA, kharadUSaNa aura trizirake vadhase tumheM lakSmaNakA parAkrama jJAta nahIM ho sakA ? usa lakSmaNane eka palameM balapUrvaka pAtAlalaMkA naSTa kara dI, sugrIvako tArA dilavA dI aura zilA uThA lii| aura hanumAnakI karanI to bahuca duHkha denevAlI haiN| kyA tumane unheM nahIM dekhA jo zalya kI bhA~ti hRdayameM cubhI huI haiN| unake bar3e-bar3e yoddhA Aja bhI haiM. jo durjanoMke mukhakI taraha duHkhadAyaka haiN| nala-nIlako yuddhameM kauna sahana kara sakatA hai unhoMne hasta aura prahastako bhI mAra ddaalaa| una rAmakA bhI mukha kauna dekha sakA, jinhoMne tumheM chaha bAra rathahIna kara diyA / aMga aura aMgadako pakar3anekI to bAta hI chor3a dIjie unhoMne to mere kezoM takameM hAtha lagA diyaa| mAyAsuprIvakA mardana karane vAle raghunandanameM itanI kSamatA hai, isalie naghamAlatImAlAkI bhA~ti bhujAoMvAlI sItAdevIko Aja hI vApasa kara sakate ho / / 1-8 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3.20 para pakkheM pasaMsiyaeN jAlA saba pajjaliGa [ 5 ] piya pakkhahA~ dilNa ahikheveM / dasa sirahiMda aho vANa chita] // paliptaDa / paumacariu (vi) phuriyAharU matiya-karuppalu | yi gaNDa bhU - bhaGgurutADiya mahiya || 1|| 'aD aNNeM kreNa vittu eva / sirupAmi tAla- halu jema // 2 // tue~ paNaNi paNa cukka / osaru pAsoM mA purau Dhukka // 3 // kiSNa kara misamdhi vahiM jeM kaaleN| khara-dUSaNa-raNe haya- kohavAyeM // 4 // rAmAgameM ekorapavAseM // 5 // indadda-ghaNavAhaNa-vandi dharaNeM // 6 // ekatarutA mi mahu mi ajju || 7|| - mandira - viNA / manihatya - pattha- maraNeM / evahi pu dUsamdhavaTa kakSu | ehiM tu yahiM vibhava- tuma jima lakSaNaM-rAma maggahi dUra apphA lii~ sajjiya raha junta haya ghanTA vihiM gaddahiM samapyami praNaya-sutra | jima maha pAhi bhi vimAaiM hi ' // 8 // 1 [4] ema bhaNevi pahaya raNa-bheri / digNa sa umiya mahaya / sArisakiya damti duJjaya || miTiDa seNNu kiu kaLayalu raNa- paribhrosa~ga / Niravasesu jagu bahiriddha tura - nighosa~ga || 1 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 --- -- -- usattarimI saMdhi [5] mandodarIkA isa prakAra apane pakSa kI nindA karanA, aura zatrupakSako prazaMsA karanA rAvaNako acchA nahIM lgaa| usake dazoM sira jaise Agase bhar3aka uThe / pavanase pradIna AgakIbhA~ti unase saikar3oM jvAlAe~ phUTa pdd'ii| usakI A~kheM lAla-lAla ho rahI thIM, hoTha phar3aka rahe the, vaha donoM hAtha mala rahA thA, gAla hila-Dula rahe the, bhauheM Ter3hI thIM, aura vaha dharatIko pITa rahA thaa| usane kahA, "yadi dUsarA koI yaha bakavAsa karatA to maiM usakA sira tAlaphalakI bhA~ti dharatIpara girA detA / sU merI priyA hokara bhI praNayase cUka rahI hai, mere pAsase haTa jA, sAmane khar3I mata ho| aba isa samaya maiM usase sandhi kyoM na kara, zatrune jo khara-dUSaNake yuddhameM kotavAlako mAra girAyA, udyAna ujAr3a diyA, AvAsa naSTa kara DAlA, usakI strIke Agamanapara, bhAI dharase calA gyaa| pahalI hI bhir3anta meM jinhoMne hasta aura prahastakA kAma tamAma kara diyA / indrajIta aura meghavAhanako bandI banA liyaa| aba to yaha kAma, ekadama duSkara aura asambhava hai| aba to usake aura mere bIca yuddha hI ekamAtra vikalpa haiM / isa samaya tumhAre vacanoMse, donoM meM-se eka bAta honepara vaibhavake sAtha sItA vApasa kI jA sakatI hai, yA to rAma lakSmaNa naSTa ho jAyeM, yA mere prANa nikala jAyeM / / 1-8 // [6] yaha kahakara, usane raNabherI bajavA dii| nagAr3e baja utthe| zaMkha phUMka diye gaye aura mahAdhvaja uThA liye gye| azvoMse jute hue ratha sajane lge| ajeya hAthiyoMpara aMdhArI sajA dI gayI / yuddhase santuSTa senA milI, aura usameM kolAila hone lgaa| nagAr3oMkI AvAjase sArA saMsAra gaharA Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita bhuruupinni-kiy-maayaavirgh| sajiu turita gainda-mahAraSTra // 2 // tujha rahANahaM Na maaij| vImA mandara paM upAiGa / / 3 / / tarhi gayavara-sahAsu josepipaNu / dasa sahAsa paya-rakkha karepiza | jaya-jaya-sAra cADa dsaannnnu| giri-siharovari pajANaNu // 5 // dahahiM muhaMhi mayaGkara daha muhu / muvaNa-kosuNaM jaliudisA-muhu // 3 / / vidhiha-vAhu vivihukkhaya-paharaNu, gAI viruvaNa dhiDa sura-vAraNu // / dasa-viha loya-pAla maNa sAvi | daiveM muNA uppAe~ yi / / 6 // bhuvana- maru kahA~ vi Na bhAvaha / daNDa jameNa visajiDa pASA // 2 // pattA dhaya-daNDa samuhima seya-vaDu NijIvau laGkAhiba-suhaDDa / pura (1) sAyarai raha-voditya-kau paramala-paratorahI gAI gaI / / 1 / / [-] raha girataru mariTa phrnnhuN| sammAi sArasthi kiDa bahurUpiNi-vijJA-viNimmiTa / kaNTaieM rAvaNeza Na mantu saNNAhu parihiu / / pAhu-daNDa vihuprIpipaNu raNe dukhaliyaNa / paharaNAI parigItaI rahasucchaliyaNa // 1 // pahibae~ kareM pazuharu sara bIyae~ / gaya? kayanta gayAsaNi tahapae~ / / 2 / / saGkhu caDhasthae~ paJcame bhr| chaTai asi satsameM basuNamdau // 3 / / agmeM citta-daNDa pavamae~ / asu dasabheyArasamae~ samvala // 1 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghausattarimA saMdhi 223 gyaa| bahurUpiNI vidyAse rAghaNane apanA mAyAvI zarIra banA liyaa| usake mahAratha aura azva sajA diye gaye | usake ratha ke U~ce pahiye AkAzameM bhI nahIM samA pA rahe the| aisA lagatA thA jaise dUsarA mandira hI utpanna ho gayA ho| usake mahArathameM eka hajAra hAthI jota diye gaye, aura usake sAtha dasa hajAra pada rakSaka the| rASaNa jaya-jaya zabda ke sAtha jasa mahArathameM aise jA baiThA, mAno vizAla pahAr3akI coTopara siMha car3ha gayA ho| rAvaNa apane damoM mugboMse bhayaMkara laga rahA thA, mAno bhuvanakoza dizAmukha hI jala uThe hoN| usake vividha hAthoM meM vividha astra the, jo aise lagate the mAno mAyAse nirmita airAvata hAthI hoM, mAnI dasoM lokapAloMkA dhyAna kara vidhAtAne unheM duniyAke vinAzake lie chor3a diyA ho / vizva bhayaMkara vaha kahIM bhI acchA nahIM laga rahA thA, aisA jAna par3atA thA mAno yamane apanA daNDa chor3a diyA hai| svetapada vAlA dhvajadaNDa nirantara phaharA rahA thaa| yaha krUra laMkezvara subhaTa gtharUpI jahAjameM baiThakara nagarake samudrako pArakara zIghra zatrasenAke taTapara jA pahu~cA / / 1-10 / / [7] usakA ratha astroMse bharA huA thaa| sammatiko usane apanA sArathi banAyA, vaha bahurUpiNI vidyAse nirmita thaa| romAcita hokara rAvaNane apanA kavaca pahana liyA, parantu usameM usakA zarIra nahIM samA rahA thaa| yuddhameM harpAvegase apane bAhuna daNDako Thokakara, durlalita rANane astroMkA AliMgana kara liyaa| pahale hAtha meM usane dhanuSa liyA, dUsare hAthameM tIra, tIsare hAthameM usane gadAsanI lI jo gajoMke lie kAla thii| cauthe hAtha meM zaMkha thA aura pA~caveMmeM Ayudha vizeSa thA / chaThe meM talavAra aura sAtaveM hAthameM uttama vasunandI thii| AThaveM hAtha Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 paumacarita mIsaNu miDimAla baarhm| maku asA thA serahama // 5 // para mahantu kontu cudhmeN| satti mayakara pagArahama // 6 // solahama timUlu aI bhosaNu / samArahamae~ kaNa durisaNu // 7 // bhaTThArahama mogara dAruNu eguNavIsameM ghazu ghusiNAra // 8 // bIsamae muslimgaamir| kAle kAla-daNTu NaM mAmiu // 9 // ghasA vIsahi mi bhubha (daNDa) hiMghIsA hi dasahi mi middi-maal-muhaaii| bhIsAvaNu savazu bAja kiDa sardai gahi kayantuvisa jii // 10 // [ ] dasahi kapa Di dasa meM kahA hai| dasa-mAlahi tiruma dasa dasa-sirahi dasa mA pliy| dahi mi kupaDaka-yue~ hi iNNa-juala sukAka (1) muha liya / / phurita syapa-savAba dasANaNa-zesudha / maha thibhI sa-sArAyaNu pahala-posuka / parama-capaNu khaya-sUra-sama-ppaDa / sindurAruNu suraha mi sAhu / / 2 / / bIyau vaya dhavala pabalarAu / puriNAma-manda-vimba sAriMgchau // 3 // samyakSa vayaSu bhuvnn-mygaardd| agArAruNu mukAra // 4 // ghayaNu usthata buh-muh-maasuk| pavamaraNa sA meM NaM sura-guru // 5 // chaTTaDa sukku sump-sngkaash| dANava-vakkhira sura-sanyAsa sattama kala saNikara-mosaNu danusa piyA dAha purarisaNu // 7 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDatarimo madhi 195 meM citradaNDa aura nayeM hAthameM hala thA / dasa hAthameM jhasa aura gyArahaveM hAthameM sampala thaa| cArahaveM hAthameM bhISaNa mivipAla thA aura terahaveM hAthameM acUka cakra thaa| caudahaveM hAthameM mahAna bhAlA thA aura pandrahaveM hAthameM bhayaMkara zakti thii| solahaveM hAthameM atyanta bhISaNa trizUla thA, satrahaveM hAthameM durdarzanIya kanaka thA, aThArahaveM hAthameM bhayaMkara mugadara aura unnIsaveM hAthameM kezarake samAna lAla dhana thaa| bIsaveM hAthameM vaha bhayaMkara bhusuMDI liye hue thA jo aisI laga rahI thI mAno kAlane apanA kAla daNDa hI ghumA diyA ho| bosoM hArthomeM bIsa Ayudha lekara aura bhRkuTiyose bhayaMkara apane dasoM mukhoMse rAvaNa itanA bhayAnaka ho uThA mAnA samasta grahoM ke sAtha kRtAnta hI kupita ho uThA ho // 1-10 // [4] usake vasa kaNThoMmeM dasa hI kaMThe the, dasa siroMmeM dasa mukuTa camaka rahe the, dasoM karNayugaloMmeM kuNDaloMke dasa jor3e the| unameM jaTita ratnasamUha rAvaNake krodhakI bhA~ti camaka rahA thaa| athavA aisA lagatA thA, mAno tArAoM sahita kRSNa pakSa ho / usakA prathama mukha, bhayakAlake sUrya ke samAna yA, siMdUrake samAna aruNa, aura sUrya se bhI adhika asala thA / dUsarA mukha dhavala thA, A~kheM bhI dhavala thIM aura vaha pUrNimAke candramAke samAna svaccha thA / tIsarA mukha maMgalagrahake samAna lAla aMgAre ugalatA huA duniyAke lie atyanta bhayaMkara thA / cauthA mukha budhake mukhake samAna bhAsvara thA, pA~caveM mukhase vaha aisA mAlUma hotA thA mAno svayaM vRhaspati ho / chaThA mukha zukramukhakI taraha safeda thA, dAnavoMkA pakSa prahaNa karanevAlA aura devatAoMke lie santApadAyaka / sAtavA~ mukha zanidevatAke samAna atyanta kAlA thA / atyanta dudarzanIya dA~ta aura dAr3he nikalI huI thii| Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 paramaJcarita aTTamu rAhu-vayaNu vikraaluu| gadhamau dhUmaketa dhamAlau // dasamau dayaNu dsaannnn-phertth| sava-jaNaho maya-dukla-jorata // 5 // / ghattA bahu-rUbara bahu-miru bahu-kyaNu vahuviDa-volu bahuSihaNayaNu / bahu-kaNTha -karu ci bahu-para paM gaDa-pussui rasa-bhAva-gaja // 10 // / [9] to NiepiNu Nisiyarindassa / sIsaI NayaNaI muhaI paharaNAI yaNiyara-mIsA / AharaNa iccha-yala rAhaveNa pucita vihosaNu / 'kiM tikUTa selovari dIsaha Nava-SaNu' / 'deva deva paM NaM eNhu ghiu rASaNa' // 5 // "f giri-sihara jaheM diisigii'| 'NaM Ayara dasasira-sirAha~' // 2 // 'kiM pAlaya-divAyara bhnnddlaaii| ' AyaI maNi-kuNDalAI' // 3 // 'ki kuvalapA maanns-srhoN| naNaM NayaNa. lakaisarahoM / / 5 / / "ki giri-kandaraI bhyaannnnaaii| 'fi dahavAMgeM imANaNAI // 5 // 'kiM sura-pASara sAdhuttamAI', 'fNa kaNThAharaNa imAI' // 6 // "ki tArA-yaNa, tnnujjlaaii| 'NaM gaM dhavalaI mukhAhalAI // 7 // 'kiM kasaNu vihIlaNa gayaNa yalu' / 'naM NaM sAhiva-pahacavalu' 18 // 'ki disa-vesaNa-sopa-payaro' / 'NaM NaM dAhakamdhara-kara-Niyaro' // 5 // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I vasantarima saMdhi AThavA~ mukha rAhuke samAna atyanta vikarAla thA / nauvA~ mukha dhUmaketukI taraha dhue~se bharA huA thaa| rAvaNakA dasavA~ mukha sabake lie bhaya aura duHkha denevAlA thaa| usake bahuta-se rUpa the, bahuta-se sira the, bahuta-se mukha the, bahuta prakAra ke gAla the, bahuta prakAra ke netra the, bahuta-se kaNTha, kara aura paira the| vaha aisA laga rahA thA mAno bhAvameM DUbA huA naTa ho // 1-10 // 320 [9] nizAcarendra rAvaNake sira, A~kha, mukha, alakAra aura astra dekhakara rAmane nizAcaroMmeM bhayaMkara vibhISaNa se pUchA, "kyA ye trikUTa parvata para naye megha haiM ?" vibhISaNane uttara diyA, "nahIM-nahIM deSa, yaha to ratha para baiThA huA rAvaNa hai|" rAmane pUchA - "kyA ye AkAzameM pahAr3ako coTiyA~ dikhAI de rahI haiM ?" vibhISaNane uttara diyA, "nahIM-nahIM deva, ye to rAtraNake dasa sira haiM ?" rAmane pUchA, "kyA yaha prabhAtakAlIna sUryamaNDala hai|" vibhISaNane uttara diyA, "nahIM nahIM ye to maNikuNDala haiM / " rAmane pUchA, "kyA ye mAnasarovarake kuvalayadala / " vibhISaNane uttara diyA, "nahIM-nahIM, ye dazAnanakI A~kheM haiN|" rAmane pUchA, "kyA ye bhayAnaka giri-guphAe~ haiM ?" vibhISaNane uttara diyA, "nahIM-nahIM, ye to rAvaNake mukha haiM ?" rAmane pUchA, "kyA yaha dhanuSoM meM zreSTha indradhanuSa hai" / vibhISaNane uttara diyA, "nahIM-nahIM, ye kaNThAbharaNa haiN"| rAmane pUchA, "kyA ye zarIrase ujjvala tAre haiM ?" vibhISaNale uttara diyA, "nahIM-nahIM, ye sapheda motI haiM / " rAmane pUchA, "vibhISaNa kyA yaha nIlA AkAzatala hai ?" usane uttara diyA, "nahIM-nahIM, yaha rAvaNakA vakSaHsthala hai / " rAmane pUchA, "kyA yaha diggaja kI sUr3oMkA samUha hai, " vibhISaNane uttara diyA, "nahIM-nahIM yaha, 22 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 paumacariya ghattA taM vaya supi lakhaNa koyaNahU~ vidhileM ci takhargeNa / avako rAvaNu macchara praNaM rAsi gaNa saNicchaNa // 10 // ka ghiu lakSaNu garuDa raheM vaLu vajjAta dharu [ 10 ] gAruDasyu garuDa-saha | sIha - vindhu vara - soha- sandaNu // gaya-citdhu gaya rahavaru pramaya-mahaddhava / viSphurantu kikindhAhije saNNau // 1 // aloNi-paJca- sahi samANu / mAmaNDalu bhaklohaNi sahAsu / aGgaGgaya akkhoiNi-saeNa | pani lakkha saMkhohaNIhi / sIsoNilu ahi-mANi / tIsaha dahihu tIsa mahindu / solaha kuha sakchu / doyarasuDa saptahiM sahAu / suggI Nivi samajAmANu // 2 // kula pAsu // 3 // la-gIla tAe~ apurNa // 4 // mAru cALIsa khopI // 5 // raheM ghavi viDIsaNu sUla-pANi // 6 // bIsahi~ suseNu vImahiM jeM kundu || 7 || kArahahiM gava ahiM gavakkhu ||8|| suDa vAli tehattarihi Au // 9 // vasA saSNaheM vi pAsu kahU~ vahA~ akSoNi-vosa sahU~ bar3IM / vivi bahu saMcaliyA~ uhi mudde uliyA~ // 10 // Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 paDasattarima saMghi rAvaNake hAthoMkA samUha hai"| yaha saba sunakara lakSmaNane usI samaya apanI A~kheM tarera lii| usane rAvaNako ISyAMse aisA dekhA mAno rAzigava zanizcarane hI dekhA ho // 1-10 // [10] lakSmaNane apanA sAgarAvarta dhanuSa hAtha meM le liyaa| vaha garur3a rathapara baiTha gyaa| usake pAsa gArukha astra thA aura garuDa hI usake dhvajapara aMkita thaa| rAmane vAvarta dhanuSa le liyaa| unakA siMha ratha thA aura siMha hI unake dhvajapara aMkita thaa| kiSkindhA narezake hAtha meM gadA thI, usake pAsa gajaratha thaa| usake dhvajapara bandara aMkita the| tamatamAtA huA vaha bhI taiyAra ho gyaa| pauMga-3 kSauhiNI sepAke sAtha sugrISako taiyAra hotA huA dekhakara bhAmaNDala bhI eka hajAra ajhauhiNI senAke sAtha, sannaddha hokara lakSmaNake pAsa A pahu~cA / sau aauhiNI senAoMke sAtha aMga aura aMgada evaM unase AdhI senAke sAtha nala aura nIla vahA~ Aye / zatruke lie lAkha akSauhiNI senAke barAbara hanumAna cAlIsa akSauhiNI senAke sAtha aayaa| tIsa akSauhiNI senAke sAtha adhika abhimAnI vibhISaNa hAthameM trizUla lekara rathameM car3ha gyaa| dadhimukha aura mahendra tIsa-tIsa akSauhiNI senAoM, aura bIsa-bIsa ajhohiNI senAoMke sAtha susena evaM kunda, kumuda solaha anauhiNI senAke sAtha aura zaMkha caudaha akSauhiNI senAke sAtha, gavaya bAraha akSauhiNI senAke sAtha aura gavAna ATha akSauhiNI senAke sAtha, candrodarasuta sAta abhauhiNI senAke sAtha, aura balikA putra tehattara akSauhiNI senAoMke sAtha vahA~ Aye / sannaddha hokara saba loga rAmake pAsa phuNce| unake pAsa kula bIsa sI akSauhiNI senAoMkA bala thaa| ve vyUha banAkara cala diye, mAnI samudra ke Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 paumacariu [ 11 ] buddha kalyalu diSNa raNa-bheri / cindhAe~ samudayahU~ gaya- ghaDa poiya rAma- seSNu raNa-rahasiu kahi mi Na mAiju | // jagu gileSiNaM para-balu gilahu~ pradhAi ||1|| PODGERS550) 115 11 povAra raNabahu- pheDAviya muddavaDAhu~ ||3|| khara-pavaNandoliya-dhayavaDhAhu~ ||4|| rosAviya bhAsI bisaha rAhu~ // 5 // saMjakiya disAmuha- dugdhaNAhu~ || 6 || jUrAviya surakAmiNi-janA hu~ |7|| vihi-koTTi hayarA // 8 // ucchaLiya- vavala muttA hA hu~ || 9 || ghattA // 7 // nitaag zug Vitara mA aurasiya-saGgha-saya-saMghaDA hu~ / udaGgusa ghADya-gaya- ghaDhAhu~ / kampAdhiya-sayala - vasundharA hu~ / melAviyayaNa huvAsaNAhu~ / jayalacchi bahua-geNhaNanmaNAhu~ / uggA miya mA miya asivarA hu~ / nilaya kumbhi kumbhAlA hu~ / - bhaDa-dhaDa-gaya-caDahiM bhiDantarhi sva-niyaru samuTTi sikiha khaD kAya kiya hei-saGgadda | sukka turayavAhiya mahAraha || gaya-paya-mara- mArie~ aba vimucchAviyoM raha-turayati turi bhiDanta hi / ziya-kulumantu du-putu jiha ||15|| [ 12 } hari-khurAha ra samuccha liu / dhara jAe~ pIsAsu meDiya andhayAru jIu va meliGa // aha Narinda-kIvANaleNa bajjhanti / vahala-dhUma-bicchayU~ dhUmAyati // 1 // -visA // 2 // ahavai dohara-raNindaNAle~ / jaya-kamale disAmuha-daraNa me iNi RNiya mohamArge / 1hari-mara khura viDijamArNe // 3 // 1 1 I Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ causasarimo saMdhi 330 mukha hI uchala par3e hoM / / 1-10 // [10] kolAhala ho rahA thaa| raNabherI baja rahI thI / cihna uThA diye gye| vAnaroMne astroMkA saMgraha kara liyA / hAthiyoM ke jhuNDa prerita kara diye gaye / azya hA~ka diye gye| ratha cala pdd'e| yuddhake harSase bharI huI rAmakI senA kahI bhI nahIM samA pA rahI thii| mAno saMsArako nigala kara zatrasenAko nigaraneke lie hI vaha daur3a par3I ho| kruddhamana rAkSasoM aura vAnaroMmeM yuddha chir3a gyaa| saikar3oM zaMkha baja utthe| donoMmeM raNalakSmIkA cUMghaTa paTa uThAkara dekhanekI hor3a macI thii| aMkuza tor3aphara gajaghaTAe~ daur3a rahI thiiN| tInapavanase vajapaTa Andolita the / sArI dharatI kA~pa uThI thii| nAgarAja kuddha ho uThe the| A~khoMse Aga barasa rahI thI, dizAoMke mukha iMdhanakI bhA~ti jala utthe| sabake mana vijayazrI ko grahaNa karaneke lie utsuka the| donoM devanAriyoMko satAne meM samartha thii| donoM senAe~ talavAreM nikAla kara ghumA rahI thiiN| azyavara loTa-poTa ho rahe the| hAthiyoM ke kumbhasthala phAr3a DAle gaye, enase motI uchala rahe the| yoddhAoMke samUha aura gajaghaTAse bhir3anta honeke bAda zIghra azva-rathoM meM saMgharSa chir3a gyaa| zIghra hI usase aisI dhUla aThI mAno apane kulako kalaMkita karanevAlA kuputra hI uTha khar3A huA ho // 1-10 // [12] azvoMke khuroMse Ahata dhUla aisI ur3a rahI thI, mAno hAthiyoMke padabhArase dharatI nizvAsa chor3a rahI ho, athavA mUrchita paratI A~cake samAna andhakArako chor3a rahI ho, athavA rAjAke kopAnalase dagdha dhuMdhuAtI dharatIse dhuMA uTha rahA ho athavA dharaNendra kA kamaladaNDa ho, dizAe~ hI mAno Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 paDhamacarija mindu mayara nAi~ | caDa va samara-pada-vAsacuNNu : vAha va raNu triviNa vi balAe~ / tnhuuN| mAi va maNa mahA-gayA hai / bIsama va utta dhahi caSi / rama-Ni vahIM dhariti jAi // 4 // NAsa va sojje rahu turaya chaSNu // 5 // sAija de va bacchAe~ // 6 // bhADa na jANAreM praa||7|| Nacca va kaNNa-tAle hiMsA (!) | tatra vagaNa vidveSi // 9 // ghattA lakviDa kavi parantu mahantu raja kaSyuraja | mahi-maDa giLatahoM sa-rahasoM NaM kepa-bhAru raNa - svasa nahIM // 10 // [12] so paNa sandaNu soNa mAyaGgu I turamuNaviya ghaTa para Nimma Aya jAja suTTa samaraRNu dUsaMcAra / tahi mi ke ci paharamlisa sAhukAra // 1 // kehi mi kari-kummai~ paramaduhU~ / kehi mi lakSyai~ nara-sira-pavaraha~ / kehi mi himahU~ valA vi-chattae~ / kehi bhi cakkhu pesaru alahante hi keNa sa khagga-TTi parivyaya / keNa vi kari-kummasthalu kAhi / / gAyavastu jaM maja karuGkiGa / mahu~ citumaNi sakriya // NaM saGgrAma- siriheM yahA~ 2 || NaM jayahacddhi-varaNa- marae~ // 3 // NaM jayasiri-kolA -sayavasahU~ // 4 // pahariu vAlAlusi kAteM hiM // 5 // raNa- rakvasa ho jINaM kaviya // 6 // NaM raNa-mamaNa cArU ughAri // 7 // | 1 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parasaparimo saMdhi usa jaga-kamalakI ATha pattiyA~ thiiN| yuddhabhUmi usakI kaliyA~ thiiN| athayA mAno dhUlake vyAjase dharatI AkAzakI ora jA rahI thii| athavA yuddharUpI paTakA suvAsita cUrNa ur3a rahA thaa| azvoMse vihIna ratha naSTa ho rahe the| mAno Saha dhUla donoM senAoMko yuddhake lie manA kara rahI thI, athavA vakSaHsthaloMko svayaMkA AliMgana de rahI thii| bar3e-bar3e zreSThanaroMkA yaha mukha mailA kara rahI thI, rathagharoMke Upara vaha car3ha rahI thI, mAno gajoMke madajalase nahA rahI thI, mAno karNatAla ko layapara nAca rahI thii| chatra dhvajoMpara car3hakara vizrAma kara rahI thI yA AkAzake AMganameM par3akara tapa kara rahI thii| phailatI aura uThatI huI pIlI aura citakabarI dhUla aisI dikhAI de rahI thI, mAno dharatI ke zavako harSapUrvaka lIlate hue yuddharUpI rAkSasa kA kezabhAra ho // 1-10 // [13] aisA eka bhI ratha, hAthI, azva, dhvaja aura Atapatra nahIM thA jo khaNDita na huA ho| usa yuddha meM kevala yoddhAoM kA citta aisA thA jo mailA nahIM ho sakA thaa| saMgrAmabhUmi atyanta durgama ho utthii| phira bhI kitane hI yoddhA prazaMsanIya DhaMga se prahAra kara rahe the| kisIne hAthiyoMke kumbhasthala naSTa kara diye, mAno saMpAmalakSmIke stana hoM, kisIne manuSyoMke vizAla sira utAra liye, mAno vijayalakSmI rUpI sundarIke ghamara ho| kisIne jabardastI zatruoMke chatra chIna liye mAno vijayalakSmIkA lIlAkamala ho| kisIne A~khase dikhAI na dene para, bAla noMcate hue prahAra kiyaa| kisIne talavAra rUpI lAThI nikAla lI, mAno raNarUpI rAkSasakI jIbha hI nikAla lii| kisIne hAtha ke kumbhasthalako phAr3a DAlA, mAno yuddhabhaSana Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarisa karamA musuthariya asi-dhaah| motiya-dantuva isiyata bahareMhi // 8 // karavAda rahira-pavAhiNi dhaapaa| jATa mahAhA pAusubhASai // 9 // ghasA soNiya-jala-paharaNagirahi vasuintarAla pAhayala-gae~ hi / pajAlai palaha dhUpAi raNu gaM aga-khaya kALeM kAla-vayaNa // 10 // [1 ] nAva raga-u bhuSaNu mahalantu / ravi-maNDala paisaraha tahi mi sUra-kara-Niyara-tattaH / pacikhaleMvi disAmuhi sur3iyanAsu NAvai Niyasau // sura-muhAI a-lahantau thiu hehAmuha / palaya-dhUmaketa va dhUmanta-disAmuka // 1 // saktinai pAlahantu rennu| raNa-vasahahoNaM romandha-phezu // 2 // somittiheM rAmahI rAvaNAsu / NaM surahi visajiu kusuma-bAsu // 3 // raNaviheM NaM suravahu-jaNeNa / dhUmoTu dipaNu gaha-mAyaNeNa // 4 // sr-piyr-nnirntr-jjraat| gaM dhUlihovi gahu parahu~ kA // 5 // layameva sUra-kara-vaMiDa my| tisiupa suTaTu pAsehau ruSa // jala piyaha va gaya maya-daheM athAha pahAiva soNiya-vAhiNi-padhAre 57 // siJcaha gha kummi-kara-sIyarehi / vijijAI vSa ghala-bAmarahiM // 8 // gaM sAvarAhu asivara-karAha~ / kama-kamaladi Nicakaha garayA // 9 // pattA muau pa paharaNa-saya-saliyara dakSudha kovaggiheM ghlliyaa| sahasati samujalu jAu raNa khala-virahija NaM samaga-aSaNa / / 10 // Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghAsatarimo saMdhi kA dvAra hI ukhAr3a liyA ho| kahIM asidhArAoMse mArakAda macI huI thii| kahIM adharoMse motI jaise dA~ta camaka rahe the| kahIM raktakI pravAhinI daur3a rahI thii| aisA lagatA thA mAno yuddha pAvasa bana gayA ho| dharatIke vistAra aura AkAzameM vyApta raktajala aura akhoMkI Agase yuddha kabhI jala uThatA aura kabhI dhuMA uThatA, aisA jAna par3atA mAno yugAntakA kAlamukha hI ho // 1-10 // ___ [1] yuddhakI dhUlane sAre saMsArako mailA kara diyA / vaha sUryamaNDala taka pahu~ca gayI / vahA~ vaha sUrya kiraNoMse saMtapta ho utthii| vahA~se lauTakara vaha chinna-bhinnakI bhA~ti thakI-mAdI dizAmukhoMmeM phailane lgo| devatAoMkA mukha na dekhane ke kAraNa usakA mukha nIcA thA / pralaya dhUmaketuke samAna, saba dizAoMko usane dhUlase bhara diyA / lauTatI huI dhUla aisI lagatI mAno yuddharUpI bailakI jugAlIkA jhAga ho, athavA lakSmaNa, rAma aura rAvaNapara devatAoMne kusumarajakI varSA kI ho, athavA devavadhuoMne AkAzake pAtra meM rakhakara raNadevIke lie ghUma-samUha diyA ho / athavA tIroMke samUhase nirantara kSINa hotA AkAza hI dhUla hokara girA par3a rahA thA / athaSA svayaM hI sUryakI kiraNoMse khinna aura RSita ho prasvedakI taraha mAno vaha dhUla gajamadake tAlAzmeM pAnI pI rahI thI athavA raktakI nadIke pravAhameM nahAnA cAha rahI ho / hAthiyoMke kumbhasthaloMke mada jalakaNa use sIMca rahe the, caMcala camara use havA kara rahe the| saikar3oM prahAroMse viMdhe mRtakake samAna, kopAgnike prahArase dagdhake samAna vaha raNa sahaja hI ujjvala ho uThA | mAno duSTatAvihIna sajanakA mukha ho // 1-10 // Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33.6 ei [14] eN paTTae~ jAu raNu ghoru / rAiva-rAvaNa-vala hu~ ra- vivajjiya raha rahA hU~ para miDiya mata mAya ko vibabhadu bhiDeMviNa iccha kI visarAkariya karu bhASaD / kAsu bAhu-daNDu vANagge / kAsu i vANa Nirantara laggA / jiMgguNa jaD vidhamma- paricattA | jacca kahi ni ruNDu raNa bhuumiheN| kAsu zubha-bhatrakA amdhAra karaNa-dha-sara-pahara- NiDa hu~ / suraja NAe~ aNurasa-miNa hu~ / raha~ turaGga tarakahu~ / matta mAya hu~ // 1 // samAgamaNu sahu~ surehiM pariccha 42 raNa bahu-avaruNDanta jAvaI // 3 // jiDa bhujaGgu gaMgA viha // 4 // paciva Na devi Na pheNa ci bhaggA ||5 ve ni vandhu je avasara pattA ||6|| nIrizu huDa Niya- sireNa su- saamiheN| mA~ sIsu andhaSiya | gayaNahA~ gampi paDIvara vaSTiya // 8 rAhu-vimbu sasi vizveMcI bAlINau / // 9 // ghatA keNa cisi diSNu lAmi-ripoM uru vANahu~ hiMDa sabbu jiNoM / saDanahu~ sarIru jIviDa kamI ai-cAeM NAsu hoi kahA~ // 10 // [6] ko vigaDa varavikAsiNie~ kummayala-paohare hiM kara-kintuccAiya miSNu danti-dantaga~ laggaD / ko vi jAhi-uppare lagga || / veM diSNu sira-tau || 1 | ko bisuddha hAsu viu cintan "ki Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satarima saMdhi [15] dhUla ke naSTa hone para una donoM ( rAma-rAvaNa ) meM tumula yuddha huA / karaNabaMdha aura tIroMke prahArameM nipuNa, rAma aura rAvaNakI senAoMmeM aisA ghora saMgrAma huA, mAno atyanta anurakta premIyugalakI andhakAra vihIna surata kIr3A huI ho / rathoMse ratha, manuSyoMse manuSya, azvoMse azva, aura matavAle hAthiyoMse matavAle hAthI jA bhidd'e| koI subhaTa subhaTa se bhir3akara bhI svarga jAnA pasanda nahIM karatA, vaha devatAoMse yuddhakI icchA rakhatA hai| koI yoddhA apane hAthoM meM tIroMko liye hue daur3a rahA hai mAno vaha raNalakSmIkA AliMgana karanA cAhatA hai | kisIkA bAhudaNDa tIrake agrabhAgameM haiM jo aisA lagatA hai mAno garur3akI capeTa meM sA~pa A gayA ho, kisIko nirantara tIra cubha rahe the, vaha pITha nahIM de rahA thA. aura na kisIse naSTa ho rahA thaa| cAhe nirguNa hoM aura cAhe dharmase cyuta, parantu sacce bhAI ve hI hai jo avasara para kAma Ate hai / yuddhabhUmimeM kahIM-kahIM dhar3a nAca rahA thA, mAno subhaTa apane sirase svAmIkA RNa de cukA thaa| kisI subhaTakA sira AkAza meM uchalA aura phira vApasa dharatI para A giraa| dhavala Atapatra meM eka sira aisA lagatA thA, mAno rAhubimbane candrabimbameM praveza kiyA ho| kisI eka subhaTane svAmIke RNameM apanA sira de diyA, tIroMke lie apanA vakSaHsthala aura hRdaya jina bhagavAna ke lie // 1-10 // [16] eka yoddhA gajaghaTAkI uttama vilAsinIke kumbhasthala rUpI payodharoMse jA lagA, koI gajoMke dantAmameM aTakA thA, koI sU~Dase Upara jA girA aura koI usake nAbhipradezase jA lgaa| koI eka apanA mukha nIce kiye soca rahA thA ki hatabhAgya vidhAtAne mujhe tIna sira kyoM nahIM diye| unase Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sATa pavamacari girizu homi sohi mi jagahu~ / sAmiya-saraNAiya-sAgahu~' // 2 // sira-kamaleIi patta-vA kara // 3 // kaSi sAmi ageN vAvarai / vizira // 4 // sArami gaya-Sa-pIche kudu' ||5|| 've bAhara sahayau hirata chu / kAsu visa vADu asi dvi gaya kastha antahiM guppantu hau / / NaM soraga candraNa- havasa- kaya // 6 // 1 sAmiDa lepiNu jiya simiru gau // 7 // dhattA kattha gaya- ghaDa konAruhiya dhAya suhavahA~ samsuhiya / siru ghurAi Na tukkaTa pAlu kiha pahikhArae~ raeN java huA jihna // 8 // [ 10 ] danta musalehiM / asiSaNa kumbhamayalu dArai / kareM vi dhUli dhatrale nAva // koghi maga Avindu jiha kar3hateM ci muttAharU hU~ ko vi danta upAbi mAin mua se jeM paharaNu aNNahoM gaya-vindahoM // 1 // uddaNDa-soNDa-maNDarve visAveM / / kari kRSNa camara-vinijamANu / gaya-maya-i-ruhira-ruhira-gahUi-yavAI / asi kavi phaha tappaDa karevi / kari-kummandoya-pAyavI / umaya-balAI pelA jaNu karevi / bhijjanta-danti santarA // 2 // NaM subaha ko viraNa bahu-samANu // 3 // vihi veNI meM daheM mathAI // // // 1 jujkSaNa-maNa vIra dharanti ke vi // 5 // somAdi gAvA-bhaka-gI // 16 // andoSiya andokhanti ke vi // 7 // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ causattarimo saMdhi maiM tInaukA karja cukatA kara detA, apane svAmI, zaraNAgata aura sabanakA / koI apane svAmIke Age apane hAtha kI saphAI dikhA rahA thaa| usane sira-kamaloMke patrapuTa ( done) banA diye / kisI ne yuddha kI agrabhUmimeM atyanta asahAya hokara jUjhate hue socA, "maiM zIghra hI apane donoM hAthoM aura hRdayako avilamba gajaghaTAkI pIThapara baiThAnA cAhatA huuN| kisIkI bAhulatA talavArake sAtha hI kaTa gayI, vaha aisI lagavI 'bho sAno sAMpa sahita jahA vRkSanI sA ho| koI apanI A~toM meM kaiMsatA huA mArA gayA, usakA svAmI use uThA kara zivirameM le gyaa| kahIM para krodhase camatamAtI gajaghaTA subhaTa ke sammuna daur3a par3I, vaha usake pAsa apanA sira dhunatI huI usI prakAra pahu~cI jisa prakAra prathama sambhoga ke lie navavadhU apane pasike sammukha pahu~catI hai||1-8|| [17] koI dA~tarUpI musaloMke sahAre, siMhake samAna madako dhAra bahAte hue gajapara car3ha gayA / talavArase usakA kummasthala phAr3a DAlA, usake saba motI nikAla liye| unheM cUra-cUra kara saphedI phailA rahA thaa| koI matavAle hAthIkA dA~ta ukhAr3a kara usase anya gajasamUha para AghAta krtaa| koI eka subhaTa raNavadhUke sAtha so rahA thaa| uThI huI sUr3oMke vizAla maNDapameM bhir3ate hue hAthiyoMke antarAlameM, gajakarNo ke camara use bulAye jA rahe the| kitane ho vIra yoddhA hAthiyoMke madajAlako nahI aura raktakI nadIke pravAhoMke athAha saMgamameM apanI talavAra nikAla kara aura pharaseko nAva anAkara lar3aneke manase usameM taira rahe the| kitane hI yoddhA hastihDhoMkI rassiyoMse donoM ora ba~dhe hue hAthiyoMke siroMke caMcala pAdapIThapara khar3e hokara donoM senAoko dekhakara phira Andolana cher3a dete the| kitane hI Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 paumacariu raNa-piti (1) rahavara -lADi karevi / gaya-pAlA pihu pADhansi ke Si // 8 // kattha isina subaha hiyau kevi / gaya vesa va cA sarvhe kare vi // 9 // yatA kara i ma gaya-ca-peliya mAvi aay| sahA~ me liya / palaTTa paDIvaDa asi gharaMci NaM sAmiheM avasaru sammavi // 10 // [96] tahi mahAhaveM amita hanus / suggIva azyaka vidaNDa nIlo viruddha / jamaghaNTu sAra-suAha maya-parindu jammavahI~ kucha // sIhaNAya sIhora gavaya-gavakhahu~ / vijyudAha-vijjupahasa susahu~ // 1 // tArAgaNu tAraha oDiu / jAlakkhu suse hoM utthari / bhaTTa lihA~ / sanmAgalagajiGa dahimuda / ghaNaghasu pasamnakiti vihoM / pavi kundaddoM kumuha soharadu / dhUmANaNu kudhu aNuddhara / viDoya mahusa oDiDa / eva NarAtri utthariya daNu-dAraNa-paharaNa-saMju hiM kalola tarakar3oM agni Diu || 11 | candra candoru dhari // // // pAtrakhasavaNu bhAmaNDaloM // 4 // hayagIDa mahindahoM ahA~ ||5|| khucihIsaNa-pavihA~ // 6 // sahA~ hummuTu dubbisahu // // jAkandhara-rAu vasundharahIM // 8 // taDikesi sya kaisiha~ siDi ||9|| ghattA sa rahasa sAmarisa aisa-masyi / paharanta paroppasa bhueN hi // 10 // Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghar3asasarimI saMdhi 301 raNake padapara rathavaroMko goTI banAkara gajarUpI pA~soko girA rahe the| kahIM para siyArina subhaTakA kalejA lekara isa prakAra jA rahI thI, mAno veDyA hI saikar3oM plATuna e~ karAyI ho| kahIMpara koI yoddhA gajaghaTAke dabAva se ghUmakara AkAzameM par3atA, phira talavAra lekara vApasa AtA, mAno use svAmIke avasarakI yAda A jAtI // 1-10 // [18] usa mahAyuddhameM hanumAnase amita, suprIvase mahAkAya aura nIlase vanadaNDa viruddha ho utthaa| tArAsutase yamaghaMTa, aura mRga rAjA jAmbavAna se kruddha ho utthaa| siMhanAda siMhodara gayaya gavAkSase vidyuddAda vidhutpabhasezaMkha suzaMkhase evaM tArAmukha tArase bhir3a gyaa| kallola taraMgase bhir3a gayA, jAlAkSa susenapara TUTa par3A, candramukhane candrodara ko pakar3a liyA, kRtAntavaka nalase lar3A aura nakSatradamana bhAmaNDalase / saMdhyAgalagarjita dadhimukhase, hatagrIva mahendrase, ghanaghoSa prasannakIrti rAjAse, vajJAna vibhISaNa rAjAse, pavi kuMdase, siMharatha kumudase, durmukha durviSa zArdUlase, kruddha dhamrAnana anuruddhase, jAlaMdhara nareza vasundharase aura vikaTodara nahuSase lar3A / taDikezI ratnakezIse bhidd'aa| yuddha meM isa prakAra rAjAoM kI bhir3anta ho gyo| sabake saba harSa, utsAha aura roSase bhare hue the| dAnavoMkA saMhAra karanevAle hathiyAroMse yukta ve svayaM apanI mujAoMse eka-dUsarepara prahAra kara rahe the / / 1-10||