Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSayAnukrama gAyA. ? ... viSayaH pRSThaM dharmaparIkSAyAH prayojanam / ... ... .... .... . dharmasya lakSaNam / parIkSAmUlatvena mAdhyasthasya nirUpaNam / mAdhyasthasya lakSaNam / parapakSapatitasyaivotsUtrabhASiNo'nantasaMsAraniyamaH, na tu svapakSapatitasya yathAchandAderiti matasya nirAkaraNam / tIrthocchedasyeva sUtrocchedasyonmAgitvam / ...... unmArgamAzritAnAmAbhogavatAmanAbhogavatAM niyamenAnanta saMsAraH' iti matasya niraasH| sthAchandasya niyatotsUtramarUpaNama, atrArthe vyavahArabhASyasya prAmANyam / thAchandasya cAritraviSayaka gativiSayakaM cotsUtramarUpaNam / niyatotsUtranimittaM saMsArAnantyam ' iti matasya nirasanam / 11 'tIbAdhyavasAyanimittasaMsArAnantatA' ityasyopapAdanam / . 11 karmaNa utkarSato'pi asaMkhyeyakAlasthitikatve kathamanantasaMsAraniyamaH' ityAzaGkaya ' azubhAnubandhayogAdanantasaMsAritA' iti samAdhAnam / .... zubhAnubandhamUlatvena mithyAtvasya tadbhedAnAmAbhigrahikAdInAM nirUpaNam / abhigrahikAnAbhigrahikayorlakSaNam / ___.... .... 20 abhiniveshiklkssnnm| .... sAyikalakSaNam / . bhagabhavyayomithyAtvamedasya yojanam / 18 For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'abhavyAnAmanAbhogamithyAtvameva nAbhigrahikam ' iti mata mapAkRtya yogyatAnusAreNAbhigrahikarUpavyaktamithyAlamapi' iti siddhAntitam / ....... ... ... 23 pUrvapakSiNA avyavahAritvena hetunA'bhavyAnAmavyaktamithyAvasA. dhanam, anantapudgalaparAvartakAlasthAyitvena avyavahAri- , khasAdhanaM ca / ... .... .... 125 vyAvahArikatve'pi anantapudgalaparAvartabhramaNasaMbhavAt avyavahArikatvasya sAdhanamasaMgatamiti pradarzanam / ...... anAbhigrahikAdInAmAzayabhedena bahubhedatvopadarzanam, gurutva-laghukhayoH prarUpaNam ca / .... .... mithyAsamandatAkRtaM mAdhyasthaM naastpttihetuH| ... ajJAtavizeSANAM prAthamikaM dharmamadhikRtya anAbhigrahika ___ guNAdhAyakam / .... .... .... 43 ata eva mithyAtve'pilabdhayogadRSTInAM prathamamanvartha guNasthAnam / asadgrahana rAsyAvedyasaMvedyapadagatAnAmapi bhAvena jainatvaprAptau kAraNatvam / ... 50 eteSAM bhAvajainatve bhAvAjJAkAraNatvAd dravyAjJAyA api sNbhvH| 54 dravyAjJAyA mArgAnusAribhAvo lakSaNam / .... carame pudgala parAvarte guNavRddhayA mArgAnusAribhAvasya prAdurbhAvaH / 59. mArgAnusAribhAve cturbhnggiiprruussnnaa| .... 'mArgAnusArikriyAvAn jJAnadarzanahInazca dezArAdhakaH' iti prthmbhnggsvaaminiruupnnm| .... .... .... 73. 'vRttikRnmate prathamabhasvAmo bAlatapasvI, anyamate gItArthA nizrito'gItArthaH, saMpradAyabAhyamate samagramunimArgakri yAdharaH kevalaliGgadhArI mithyAdRSTiH' iti matatrayam / saMpradAyabAgamatakhaNDanam / ... saMpradAyabAhyamatakhaNDane doSAntaram / , anyadapi doSAntaram / .... 1 For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anyamArgasthazIlAdikriyAyA api tattvatto jainItvena dezArAdhakatvam / ...... .... 79 anyatrApi zAstre abhinnArthasya jinendrazrutamUlatvena tadanusAriNo dezArAdhakatvam / ..... ..... 80 anyAcAryamate 'gItAryAnizrito'gItArthaH' iti bhaGgasya nA tivizeSatvasamarthanam / .... .... ... 94 laukikamithyAtvAllokottaramithyAtvasya balava sve'nekaantH| 96 gotArthanizritasyApi deshaaraadhktvm| .... .... 99 dezasya bhaGgAdalAbhAvA maMvignapAkSiko'viratasamyagdRSTiA . . dezavirAdhakaH' iti dvitIyabhaGgavivecanam / ........100 zrutavAn zolavAzca sAdhuH zrAvakazca sarvArAdhakaH ' iti tRto yabhaGgasya, 'kSudratyAdidoSavAn bhavAbhinando sarvavirAdhakaH' iti caturthabhaGgasya ca prarUpaNam / .... ... 101 azuddhapariNAmavatAM vyavahArasthitAnAmapi sarvavirAdhakatvam / 103 bhAvojjhitavyavahArANAM na kimpyaaraadhktvm| . ...... eteSu caturyu bhaGgeSu trayANAM bhaGgAnAmanumodanIyatvam / ... . anumodanAyA viSayaH lakSaNaM ca / anumodanAprazaMsayoH sAmAnya vizeSatvAd bhedH| anumodnaaprshNsyorvissmvyaaptiprihaarH| ........... 'mithyAdRzAM guNA na grAhyAH' iti kdaagrhstyaajyH| mithyAdRzAM mArgAnusArikRtyamanumodyam / .... kriyAvAdinaH zukrapAkSikasya ca svarUpam / ... sakAmAkAmanirjarayoH svarUpam / / 'mithyAdRzAM guNAnumodanena parapAkhaNDiprazaMsAlakSaNaH sa myaktvAticAraH syAd ' ityAzakya tatsamAdhAnam / 128 'mithyAdRzAM guNA hInatvAdeva nAnumodyAH' ityAzaGkAyA nirAkaraNam / ... .... ... ... 129 'utsUtraM tyaktvA sarveSAM guNA anumodanIyAH' ityupdeshH| 130 For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'marIcivacanaM notsUtraM, kintUtsUtramidaM' iti pUrvapakSasta tkhaNDanaM c| .... .... .... ... 130 'utsUtraM tyAjyam, guNAnumodanA ca kartavyA sarveSAmapi' / ... ityupsNhaarH| ..... .... ... .... 153 sUtrabhASakANAM gunnH| hRdayasthitasya bhagavato'narthanivArakatvam / .... .... 153 'kevalino yogAtkadAcidapi kAyavadho na bhavati ' iti / kuvikalpopadarzanam / .... ..... ... 154 asya kuvikalpasya khaNDanam / ... .... .... 154 hiMsAyA garhaNIyakhAd bhagavatastadabhAvasiddhimAzaGkaya ttkhnnddnm| 156 'vItarAgo na kiJcid garhaNIyaM karoti' iti yad bhaNitaM tadakaraNaniyamApekSaM na tu dravyahiMsAbhAvasApekSam / .... 162 vItarAgazabdena kSINamoha eva grAhyaH; na tuupshaantmohH| 163 yadi kSINamohe gardA viSayasya dravyAzravasyAbhAvastarhi tatrArthato' garhaNIyabhAvarUpaM pApaM svIkartavyam / .... .... 163 dravyAsravasya mohajanyatvameva vyaktyA niraakroti| ... 164 pramattasya ArambhikIkriyAyA na jIvaghAtajanyatvaM, kintu / prmttyogjnykhm| .... ... .... 165 pramAdasya aSTau bhedaaH| .... ... .... .... 165 kevalino dravya hiMsAyAM parApAditaraudradhyAnaprasaGga prihaarH| 166 bhagavato dravyaparigrahe apavAdasvIkAre taka mate pratijJAhAniH, azubhayogaprasaGgazca / .... . ... 168 AnuSaGgikahiMsayA jinasya doSa bhaNatastava mate sAdhUnAmapi __ AbhogAd ndyuttaaraadernuppttiH| ... ... 179 nadyuttArAdau jalajIvAnAmanAbhogaM vadato nirvicAratvam / / jalajIvAnAmanAbhogasvIkAre dUSaNam / ... vizeSAvazyake jIvarakSAviSayakaprayatnenaiva svAntaHzuddharahiMsAyA upapAdanam / . ... 190 For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nadyuttAre AbhogAd jalajIvavirAdhanAyAM sarvaviratAnAM deza viratirbhaved ityAkSepasya samAdhAnam / kevalino dravyaparigraha-dravyavadhayoH same'pyAbhoge na dossH| 207 hiMsAcaturbhaDanyanusAreNaiva dravyahiMsayA kebalino na dossH| 208 apramattAdInAM sayogikevalicaramANAM hisAyA abhaavH| 209 'hiMsAnvitayogato hiMsakabhAvo bhaved ' ityetasya tarkasya prazithilamUlatvam / .... 212 / 'apramattAnAM hiMsAnvitayogAbhAvAdApAdakAsiddherna vyApti sAdhakatarkasya zithilatvam' ityAzaGkAyA nirasanam / ... 212 64 ejanAdikriyAyA ArambhAdiniyatavAd antakriyA virodhitvena kevalino dravyahiMsAyAM na sNdehH| .... 214 kevaliyogasyArambhAdiyutatvaM tacchaktyA, na tu sAkSAdeva / 217 'kevaliyogeSu ArambhasvarUpayogyatAsattve'pi mohanIyAbhAvena nArambhasaMbhavaH' ityAzaGkAmA nirAkaraNam / .... 218 kevalino'pi calopakaraNatvAtsthUlakriyArUpArambho niytH| 220 sAkSAdArambhasya kAdAcitkatvena na virodhH| .... 222 ArambharUpanimitte sadRze upAdAnakAraNApekSo bandhAbandhavizeSaH / 222 kAyasparzanimittArambhasya kAraNatvamaryAdA kArakasaMbandhena, na tu kartRkAryabhAvasaMbandhena / .... .... 226 yaH punaH zailezyavasthAyAM kartAraM mazakAdijIvamadhikRtya bha Nati tasya sphuttaatiprsNgH| ... .... 228 'sayogikevalini zubhayogatvAdeva jIvarakSA, ayogi keva lini tu yogAbhAvena mazakAdidhAto mazakAdikartRka eva' . ityabhyupagamasya nirasanam / _ .... 229 'kevalino yogA eva jIvarakSAhetavaH svarUpeNa, vyApAraNa vA' iti vikalpya dUSaNam / ... .. .... 231 74 kevalinA bAdaravAyukAyikoddharaNaM naiva zakyam / .... 23276 For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 82 'puSpacUlAvad jinayogAd jalAdijIvAnAmaghAtapariNAmaH' ___ iti parasyAbhyupagamaH / ..... ... 233 etad dRSTAntadAntikayovaiSamyAd parasparaviruddham / .... tayo vaiSamyanirUpaNam / kevalinAM nadyAdyuttAre jalAdisparzAbhAvalakSaNo'tizayaH kA___ yakRto yogakRto vA' iti vikalpya dUSaNam / .... kevalinAM yogAdevAvAtapariNAmasvIkAre jIvAkulAM bhUmi / vIkSya teSAM gamanAgamanAdeH vaiphlym| ... ata eva kevaliyogavyApArakAle jIvAnAM svata evApasaraNa svabhAvatvakalpanAnirAsaH .... 'labdhivizeSAdeva kevalino'nArambhakatvaM' iti kalpanAyA api niraasH| .... 238 kevalinA jIvarakSArtha labdhivizeSopajIvane'nupajIvane ca / duSaNam / .... 239 'yogagatA sA labdhiH' iti kSAyikyapi ayogikevalini nAsti' iti kalpanAyAmapi dUSaNam / .... 239. ' avazyaMbhAvinyA jIvavirAdhanayA kevalino'STAdazadoSarahi tatvaM na syAd' ityAzaGkAyAH prihaarH| .... 240 avazyaMbhAvinyA'pi jIvahiMsayA asadbhUtadoSamutprekSya jinavaranindAyAmanantasaMsArabhramaNam / sthAnAGgasthAt chadmastha-jinayoliGgavacanAd bhrAntirjAyate sA'pi paramArthadRSTAvupayuktasya na tiSThati / .... 241 'tIvrakadAgrahAjjAyamAnAn etAdRzAn kuvikalpAnucchidya samyag AjJAyAM muniH pravarteta ' ityupdeshH| ..... tIrthakarasyAjJA samyak parIkSAmAptA ekAntasukhAvahA na tu nAmamAtreNa aparIlitA / .... AjJAparIkSopAyabhUtakaSAdimarUpaNA / kaSAdInAM svarUpam / ...... 257 For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .... .... 260 94 kapAdiparIkSAbhiH zuddha dharme pravRttA guravo'pi suvarNamiva zuddhA eva / gurUgAM suvarNasadRzatvam / suvarNasya aSTaguNaprarUpaNam / suvarNasAmAnyena saadhugunnaaH| suvarNasAdRzyena sAdhuguNanigamanam / . .... 260 97 'ucitaguNazca guruna tyAjyaH, kintu tadAjJAyAmeva vartita vyam ' ityupdeshH| gurvAjJAsthitasya ekaagrtvsNpttiH| ... .... 260 99 ekAgratvasaMpattau AtmasvarUpaM pratyakSaM bhavati / AtmasvarUpapratyakSe viklpoprmH| ... 261 'kA aratiH ko vA''nandaH' iti viklpsyaapybhaavH| 261 102 'anye pudgalabhAvAH, jJAnamAtrazcAnyo'haM' ityeSa shuddhviklpH| 262 103 adhyAtmadhyAnasya stutiH| .... 263 105 adhyAtmAbAdhenaiva dharmavAdenaiva tattvanirNayArtha pravRttiH krtvyaa| 263 / / 105 'asmin granthe dharmavAdasya dizaiva kiMcit bhaNitam ' ityu- . psNhaarH| ... 267 106 jinAjJAyAH sarvasvopadarzanam / .... 264 107 dharmaparIkSAyAH prayojanam, tatsaMzuddhau gItArtha prati praarthnaa| 264 108 261 pramANatvenoddhRtagranthanAmAni / nAma. pRSTham. nAma. pRSTham. AcArAGga. 13, 19, 143, 202, anuyogadvAra. ... 181. 222, 238. aSTakamakaraNa. .... 13, 91, , cUNi. ... 228. , niyukti. 5, 155, 20 / / bhAgama. 18, 150, 160, 161, | , vRtti. 204, 222, 223. 185, 198, 208. | AturapratyAkhyAna. ..... 77. A. Agama. For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11. ArAdhanApatAkA. Avazyaka. | jIvAbhigama. 149. AvazyakakathAnaka. ... 170. u. tattvArtha. ___ .... 251. uttarAdhyayana. tattvArthabhASya. .... 126, 252. ,, niyukti. , vRtti. 152, 176, 206. utsUtrakandakuddAla, 11, 12. triSaSTIyanemicaritra. ... upadezapada. 15, 31, 42, 55, 59, 60, 61, 77, 79, 81, dazavaikAlikaniyukti. .... 84. 83, 85, 104, 109, , vRtti. 84, 166. 128, 141, 143,160, dazAzrutaskandhacUrNi. 119,191,201. , vRtti. 55, 59, 60, 61, dharmabinda. .... 65, 83, 93. 81, 109. upadezamAlA. .... 96, dharmaratnaprakaraNa. .... 2, 134. , vRtti. 96, 150, 151. , vRtti. 39, 134. upadezaratnAkara. ..... 119, 136. / nandisUtra. o. .... 141. opaniyukti. 106,171,180,232, ,, vRtti. ..... 141. nizIthacUrNi. 201. karmaprakRti. .... 127. nyAyAvatAra. ____ .... 246. kalpabhASya. ..... 210. kAyasthitistotra. pazcasUtro. , vRtti. .... 117. gacchAcAraprakIrNaka. paJcAzaka. 65,95,102,133,205. guNasthAnakakramAroha. 23. , vRtti. 65, 95, 102, TIkA. ... 108, 1330 pAkSikasUtra. .... 16. causaraNapainna. 16, 114, 230, , cUrNi. .... , vRtti. 115, 230, 238 / , vRtti. .... 166. For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAkSikasaptatikAtti..... 133. yogabindu. 27, 44, 57, 62, pApapratighAtaguNavIjAdhAna. 17. 68, 83, 92,110 puSpamAlA bRhadvRtti. .... 38. ., vRtti. 27, 57, 58, 620 , laghutti . ... 39. yogazAstratti. 31,123,135,247, 248. prajJApanA. 157, 174, 219. , vRtti. 27, 177, 180. laghUpamitabhavaprapaJca. ... 33. pravacanasAroddhAravRtti. 31, 205. lalitavistarA. .... 65. praznavyAkaraNa. .... 230 vandAruvRtti. ..... 66. bRhatkalpabhASya. 113, 184, 219. | vizikA. .... 66, 68,110. , vRtti. 172, 184, 202. vizeSAvazyaka. 75,167,190,192. 206,209,213,252. bhagavatIsUtra. 16, 72,121,143, | vIracaritra (haima) .... 144. 145,147,148,151, " (prAkRta) .... 150. 152,159,168,169, vRddhopamitabhavama paJca. .... . 34. 175,176,201,211, vyavahArabhASya. 6, (12 ?) 49. 214,220,242,252, | zakrastava. 238. , vRtti. 72,143,174,175, 176,215,217.221, " vRtti. zrAddhajItasUtra. 251. ..... 259. bhavabhAvanAtti. zrAddhapratikramaNacUrNi, ... 137. bhArata. zrAddhavidhitti. .... 135. bhuvanabhAnukevalicaritra..... zrAvakadinakRtyatti. 38,134. zrAvakamajJapti. __... 120. mahAnizItha. 5, 78,126,128. SaSTAMga (jJAtAdharma) .... 259. yatijotakalpa. ...... 248. , vRtti. .... .... 249. saMmati. .... 88, 240, yogadRSTisamuccaya. 238. m lm "vRtti . ga (zAtAta pa. nani ... For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230. saMgrahaNItti. .... 26, , vRtti. 92, 221. samayasArasUtravRtti 35, 123. saMskRtanavatatvasUtra. 39. samavAyAGga. .... 104. sthAnAMga. 107,167,179,241, ___, vRtti. .... 104. 245,254. siddhahema. .... 247, / , vRtti. .... 242. sUtrakRtAMga. 73, 92, 93,123, syAdvAdaratnAkara (Akara). 12. 124,183,250 ,, cUrNi. .... 197. hitopadezamAlA. granthakAranAmAni. candrasUriziSyadevamUri. .... 33. | saMghadAsagaNi. ... 200. jinabhadragaNi. ... 33. | siddhasenadivAkara.82,88,111,155. dhanapAlapaMDita. ... : 88. | haribhadramUri. .... 90,1030 vAcakamukhya. .... 108. | hemacandrasUri. pramANatvenoddhRtAni anirdiSTagranthapratIkAni. atthi aNaMtA jIvA, 29, 35. / nANaM carittahINa. anadhigamaviparyayau mithyAtvam. 20. paramarahassamisINaM. .... 2630 anukaMpakAmaNijjara. ... puDhavIpamahA. ahaH sayalanapAvA. .... pradAnaM pracchanna. ussuttabhAsamANaM. phuDapAgaDamakahato. kajaM iccheteNaM.. mahanvaya-aNuvva ehi ya. .... guNaThANagapariNAme. yatrobhayoH samo doSaH .... chaumatthanANaheta. vaNassai kAyamaigao. .... chaumatthe puNa. vaNassai kAiANaM pucchA. jai puggalapariaTTA. .... vavahArINaM niyamA. Naya paccuppanna vaNassai..... lakhUNavi devattaM. .... 50. tassa asaMceyayao. loiamicchattaM puNa. .... 23. teNaM macchiyapamuhA. .... 237. bajemitti pariNao. dasArasiMhassaya. ... 130. saMtharaNaMmi asuddho. .... dubhAsieNa ikeNa. 134,138. sijeti jattiA kira. ... 30. 118. sapa .... 30 58. For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aham nyAyAcAryazrImadyazovijayopAdhyAyAviracitA svopajJavRttisaMvalitA dharmaparIkSA. e~ namaH aindragikirITakoTiranizaM yatpAdapadmadvaye ___ haMsAlizriyamAdadhAti na ca yo doSaiH kdaapiikssitH| yadgIH kalpalatA zubhAzayabhuvaH sarvapravAdasthite jJAnaM yasya ca nirmalaM sa jayati trailokyanAtho jinH||1|| yannAmamAtrasmaraNAjjanAnAM pratyUhakoTiH pralayaM prayAti / acinsacinanAmaNikalpamenaM shddheshvrsvaaminmaashryaamH||2|| nalA jinAn gagavarAna gira jainI murUnapi / sopatAM vidhivada dharmaparIkSAM vivRNAmyaham // 3 // iha hi sarvopane pravacane pravitatanayabhaGgapramANagaMbhIre paramamAdhyasthyapavinitaH zrIsiddhasena-haribhadraprabhRtisUribhirvizadIkRte'pi duHSamAdoSAnubhAvAtkeSAMcid durvidagdhopadezavipratAritAnAM bhUyaH zaGkodayaH pAdurbhavatIti tannirAsena tanmanonairmalyamAdhAtuM dharmaparIkSA nAmAyaM granthaH prArabhyate, tasya ceyamAdigAthApagamiya pAsa jigiMdaM dhammaparikkhAvihiM pvkkhaami| guruparivADIsuddhaM AgamajuttIhiM aviruddhaM // 1 // praNamya pArzvajinendraM dharmaparIkSAvidhiM pravakSye / guruparipAThIzuddhaM AgamayuktibhyAmaviruddham // For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pnnmiytti| praNamya-prakarSeNa bhaktizraddhA'tizayalakSaNena natvA pArvajinendram , anena prAripsitapratibandhakaduritanirAsArtha ziSTAgharaparipAlanArthaM ca maGgalamAcaritam / dharmasya dharmatvenAbhyupagatasya, parIkSAvidhim-ayamitthaMbhUto'nityaMbhUto veti vizeSanirdhAraNaprakAraM smkssye| prekSAvatpravRttyupayogiviSayAbhidhAmapratijJeyam / prayojanAdayastu sAmarthyagamyAH, dharmapratipAdakasyAsya granthasya dharmazAstraprayojanAdibhireva prayojanAdimattvAditi / kiMbhUtaM dharmaparIkSAvidhim ? guruparipATIzuddham-avicchinnapUrvAcAryaparamparAvacanAnusaraNapavitram , tathA''gamayuktibhyAM-siddhAntatarkAbhyAmaviruddhamavAdhitArtham / etenAbhiniveza mUlakasvakapolakalpanAzaGkA parihRtA bhavati / iyaM hi jJAnAMzadurvidagdhAnAmaihikArthamAtralubdhAnAM mahate'narthAya / yAvAneva hyarthaH sunizcinastAvAnevAnena nirUpaNIyaH, na tu kalpanAmAtreNa yattadasaMbaddhapralApo vidheya iti madhyasthAH / ata eva ciraprarUDhamapyartha kalpanAdoSabhoravo mAhatya dUSayanti giitaarthaaH| taduktaM dharmaratnaprakaraNe jeca Na suttehiM vihiyaM Naya paDisiddhaM jaNami cirarUDhaM / samaivigappiadosA taMpi Na dUsaMti giyatthA / sataca mAdhyasthameva dharmaparIkSAyAM pradhAnaM kAraNamiti phalitam // 1 // etadeva Ahaso dhammo jo jIvaM dhArei bhavaNNave nivddmaannN| tassa parikkhAmUlaM majjhatthattaM ciya jiNuttaM // 2 // . so dhammotti / yo bhavArNave nipatantaM jIvaM kSamAdiguNopaSTambhahAlena dhArayati sa dharmo bhagavatpraNItaH zrutacAritralakSaNastasya parIkSA 2 sa dharmo yo jIvaM dhArayati bhavArNave nipatantam / tasya parIkSAmUlaM madhyasthatvameva jinoktam / / 1 yA na sUtrairvihitaM na ca pratiSiddhaM jane cirarUDham / sthamativikaspitadoSAstadapi na dUSayanti gotArthAH // For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUlaM madhyasthatvameva jinoktam , ajJAtaviSaye mAdhyasthAdeva hi galitakutarkagrahANAM dharmavAdena tatvopalambhaprasiddheH / nanu sadasadviSayaM mAdhyasthyaM pratikUlameva / taduktam"sunizcitaM matsarigo janasya na nAthamudrAmatizerate te.| mAdhyasthyamAsthAya parIkSakA ye maNau ca kAce ca samAnubandhAH" // iti kathaM tadbhavadbhiH parIkSAnukUlamucyate ? iti cet / satyam , sphuTAtizayazAliparaviprattiviSaya pakSadvayAnyataraniriNAnukUlavyApArAbhAvalakSaNasya mAdhyasthyasya parIkSApratikUlatve'pi vAbhyupagamahAnibhayaprayojakadRSTirAgAbhAvalakSaNasya tadanukUlatvAt // 2 // atha madhyasthaH kIdagbhavati ? iti tallakSaNamAha-- majjhatthoaaNissiyavavahArItassa hoi guNapakso No kulagagAiNissA iya vavahAraMmi supasiddhaM // 3: madhyasthazcAnizritavyavahArI syAt, upalakSaNatvAdanupazritavyAhArI ca / tatra nizrA rAgaH, upazrA ca dveSa iti rAgadveSarahitazAraprasiddha bhAvyAnAbhAvyasAdhutvAsAdhutvAdiparIkSArUpavyavahArakArI tyarthaH / ata eva tasya madhyasthasya guNapakSo 'guNA evAdaraNIyAH' ityabhyupagamo bhavati, na tu kulagaNAdinizrA-nijakulagaNAdinA tulyasya sadbhUtadoSAcchAinayA'sadbhUtaguNoddhAvanayA ca pksspaatruupaa| tathA kulagaNAdinA visazasyAsadbhUtadoSodbhAvanayA sadbhutajuNa:cchAdanayA'pi copA'pi na bhavati ityapi draSTavyamityetad vyavahAra granthe suprasiddham , nizritopazritavyavahArakAriNaH sUtre mahAprAyazcita padezAt // 3 // ... itthaM ca madhyasthasyAnizritavyavahAritvAd yatkasyacidabhiniSiTasa pakSapAtavacanaM tanmadhyasthairnAGgIkaraNIyamityAha madhyasthazcAnizritavyavahArI tasya bhavati guNapakSaH / no kulagaNAdinizrA iti vyavahAre suprasiddham // 3 // * ' viSaye ' iti kpustke| For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tullevi teNa dosai pakkhaviseseNa jA visaimutti| sA Nissiyatti su-tuttipaNaM taM biti mjjhtthaa||4|| tullevitti / tena-madhyasthasya kulAdipakSapAtAbhAvena tulye'pyussUtrabhASaNAdike doSe sati pakSavizeSeNa yA vizeSoktiH-'svapakSapatitasya yathAchandasyAparamArgAzrayaNAbhAvAnna tathAvidhadoSaH, parapazapatitasya tUnmArgAzrayaNAniyamenAnantasaMsAritvam' iti,sA vizeSoktinizritA pakSapAtagarbheti tAM sUtrottIrNAmAgamabAdhitAM avate mdhysthaaH| Agame tyavizeSeNaivAnyathAvAdinAmanyathAkAriNAM ca mahAdoSaH pradarzitastatko'yaM vizeSo yatparapakSapatitasyaivotsUtrabhASiNosnantasaMsAritvaniyamo na tu svapakSapatitasya yathAchandAriti // 4 // . nanvastyayaM vizeSo yatparapakSAgatasyotsUtrabhASiNo 'vayameva jainA anye tu jainAbhAsAH' ityevaM tIrthocchedAbhiprAyeNa pravartamAnasya sanmArganAzakatvAliyabhenAntasaMsAritvam , svapakSagatasya tu vyavahArato mArgapatitasya nAyamabhiprAyaH saMbhavati, tatkAraNasya jainapravacanapratipakSabhUtAparamArgasyAGgIkArasyAbhAvAd ityata Ahatitthuccheo vva mao su-tuccheovi haMdi ummggo| saMsAro a aNaMto bhayaNijo tattha bhAvavasA // 5 // ____ titthuccheautti / tIrthoccheda iva sUtrocchedo'pi 'haMdi' ityupadarzane unmArga eva mtH| tathA conmArgapatitAnAmutrasUtrabhASaNaM yadi tIrthocchedAbhiprAyeNaiveti bhavato mataM tadotsUtrAcaraNaprarUpaNapravaNAnAM vyavahArato mArgapatitAnAM yathAchandAdInAmutsUtrabhASaNamapi sUtrocchedAbhiprAyeNaiva syA, viruddhamArgAzraNasyeva sUtraviruddhAzrayaNasyApi mArgocchedakAraNasyAvizeSAt , tathA ca dvayorapyunmArgaH samAna eva / 4 tulye'pi tena doSe pakSavizeSeNa yA vizeSoktiH / sA nizriteti sUtrottIrNA tAM bruvate madhyasthAH / / tIrthoccheda iva mataH sUtrocchedo'pi haMdi unmArgaH / saMsArazcAnanto bhajanIyastatra bhAvavazAd // 5 // For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMsArastvanantastatra bhAvavizeSAGgajanIyaH, adhyavasAyavizeSa pratItya saMkhyAtAnantabhedabhinnasya tasyAhadAyAzAtanAkRtAmapyabhidhAnAt / tathA pa mahAnizIthasUtram " jeNaM titthakarAdINaM maharti AsAyaNaM kujA, se gaM ajjhavasAyaM paDuna jAva NaM aNaMtasaMsAriattaNaM lbhijtti"| ityaMcotsUtrabhASiNAM niyamAdanantaH saMsAra iti niyamaH praastH| kiM ca kAlIdevIpramukhANAM SaSThAGge "aMhAchaMdA ahAchaMdavihAriNIuti" pAThena yathAcchandatvabhaNanAdutsUtrabhASitvaM siddham / ____ ussuttamAyaraMto ussuttaM ceva paNNavemANo / ' eso u ahAchaMdo icchAchaMdutti egahA / " ityAvazyakaniyuktivacanAt tAsAM caikAvatAratvaM prasiddhamiti mAyaM niyamo yuktH| yatanmArgama.zritAnAmAbhogavatAmanAbhogavatAM niyamenAntasaMsAra, pratisamayaM tIrthocchedAbhiprAyeNa sAmyAt / yathAchandastu kvacidaMzenAbhogAdezos sUtrabhASI sthAt, tayAnAbhogo'pi prAyaH samyagAgama. svarUpApariNateH, na ca tasya tadutsUtrabhASaNamanantasaMsArahetuH, tIrthocchedAbhiprAyahetukalyaiva ttyaanntsNsaarhetusvaaditi| tadasaMbaddham , etAdRzaniyanAbhAvAda / nagunmArgamatitAH sarve'pi tIrthocchedapariNAmavanta eva, saralapariNAmAnAmapi keSAMciddarzanAd / na ca yathAchandAdayo'nAbhogAdevotsUtrabhASigaH, jAnatAmapi teSAM bahUnAM suvihitsaadhusmaacaardvessdrshnaat| ... yastvAha-yathAchandatvabhavanahetUnAM pArzvasthatvabhavanahetUnAmiva nAnAtvenAgame bhaNitatvAd yathAchandamAtrasyotsUtrabhASitvaniyamo'pramANikai(ka?) iti / tadaramaNIyam , Agama eva yathAchandasyotsUtraprarUpaNAyA niyatavyavasthApradarzanAt / ' 1 yena tIrthakarAdInAM mahatImAzAtanAM kuryAt ,syAdhyavasAyaM pratItya yAva danantasaMsAritva labheta // 2 yathAchandA yathAchandavihAriNI tviti // 3 utsUtramAcaran utsUtraM caivaM prajJApayan / eSa tu yathAcchanha icchAunda ityekAoM / .. For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir taduktaM vyavahArabhASye ahAchaMdassa parUvaNa ussuttA duviha hoi NAyavvA / caraNesu gaIsu jA, tattha caraNe imA hoi / / 1 / / paDilehaNi-muhapottiya-rayaharaNa-nisija-pAyamattae paTTe / paDalAI cola uNNAdasiA paDilehaNApottaM // 2 // daMtachinnamalitaM hariyahiya majaNA yaNaM ta (chatra) ssa / aNuvAi aNaNuvAIparUva caraNe gatIsupi // 3 // aNuvAiti najai juttIpaDiyaM khu bhAsae eso / jaM. puNa suttAveyaM taM hoi aNANuvAiti // sAgAriAipaliyaMka-NisijjAsevaNA ya gihipate / NiggaMthicehaNAi paDiseho mAsakappassa / / cAre veraje vA paDhamasamosaraNa taha Nitiesu / suNNe akkapie a aNAuMche ya saMbhoge // kiMvA akappieNaM gahiyaM phAsupi hoi u abhojaM / amAuMcha ko vA hoi guNo koppae gahie / / paMcamahavvayadhArI samaNA sabevi kiM Na bhujati / iya caraNavitathavAdI itto vucchaM gaIsuM tu|| yathAchansya prarUpaNA utsUtrA dvividhA bhavati jJAtavyA / caraNeSu gatiSu yA tatra caraNe iyaM bhavati // 1 // pratilekhanI-mukhapotikA rajoharaNa-niSadyA pAtramAtrake ptttte| paTalAni cola(paTTaH) UrNAdazA pratilekhanApotaM // 2 // dantacchinnamaliptaM haritasthita mArjanA cAchannasya / anupAtyanupAtiprarUpaNaM caraNe gativapi // 3 // anupAtIti zAyate yuktipatitaM khalu bhASate essH| yatpunaH sUtrApetaM tad bhavati ananupAtIti // sAgArikAdiparyaniSadyAsevanA ca gRhipAtre / nirgranthIsthAnAdi pratiSedho mAsakalpasya // thAre vairAjye vA prathamasamavasaraNe tathA nityeSu / zUnye akalpike cAhAtobche ca saMbhoge // . kiMvadakalpikena gRhItaprAsukamapi bhavati svabhojyan / akSAtoJchaM ko vA bhavati guNo kalpikena gRhAte // pazamahAvatadhAriNo zramaNAH sarve'pi kiM na bhulte|| iti dharaNavitathavAdI to vakSye gati / For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khesaM gao aDavi iko saMcihae tahi ceva / titthayaro puNa piyaro khettaM puNa bhAvao siddhiti / / etAsAM gAthAnAmayaM saMkSepArthaH-ahachaMdassatti / yathAchandasya prarUpaNA utsUtrA-mUtrAduttIrNA dvividhA bhavati bAtamyA / tadyathA-caraNeSu caraNaviSayA, gatiSu gativiSayA // 1 // ___ tatra yA caraNe caraNaviSayA sA iyaM vakSyamANA bhavati, tAmevAha-paDilehaNitti / mukhapotikA mukhavastrikA saiva pratilekhinI pAtrapratyupekSikA pAtrakesarikA, ki dvayoH parigraheNa ? atiriktopadhigrahaNadoSAdekayaiva mukhapotikayA kAyabhAjanobhayapratyupekSaNakAryanirvAhaNAparavaiphalyAt / tathA ryhrnnnnisijjtti| ki rajoharaNasya dvAbhyAM niSadyAbhyAM kartavyam ? ekaiva niSadyA'stu / pAyamattaetti / yadeva pAtraM tadeva mAtraka kriyatAm , mAtrakaM vA pAtraM kriyatAm , kiM dvayoH parigraheNa ? ekenaivAnyakAryaniSpatteH / bhaNitaM ca--" yo bhikSustaruNI balavAn sa ekaM pAtraM gRhNIyAd " iti / tathA paTTaetti / ya eva colapaTTakaH sa eva rAtrI saMstArakasyottarapaTTaH kriyatAm , kiM pRthaguttarapaTTagrahega? / tathA paDalAI colatti / paTalAni kimiti pRthag dhriyete (yante ?), colapaTTaka eva bhikSArtha hiNDamAnena dviguNastriguNo vA kRtvA paTalasthAne vA nivezyatAm / unnnnaadsiytti| rajoharaNasya dazAH kimityUrNamayyaH kriyante, kSaumikAH kriyantAm , tA cUrNamayIbhyo mudutarA bhavanti / paDilehaNApottaMti / pratilekhanAvelAyAmaka potaM prastArya tasyoparisamasta vastramatyupekSaNAM kRtvA tadanantaramupAzrayAdahiH pratyupekSaNIyam , evaM hi mahatI jIvadayA kRtA bhavatIti // 2 // daMtachinnamiti / hastagatAH pAdagatA vA nakhAH pravRddhA dantai chattavyAH na nakharadanena / nakharadanaM hi dhriyamANamadhikaraNaM bhavati / tathA alittaMti / pAtramalitaM kartavyam , lepe bahu doSasaMbhavAnna pAtraM lepanIyamiti bhAvaH / hariyaSThiyatti / haritapratiSThitaM bhaktapAnAdi DagalAdi ca grAhyam , tadgrahaNe hi teSAM haritakAyajIvAnAM bhArApahAraH kRto bhavati / pamantraNA yachannassatti / yadi channe jIvadayAnimicaM pramArjanA kriyate tato bahirapracchanne kriyatAm, dayApari kSetraM gato'TvImekaH saMtiSThate tatraiva / tIrthakaraH punaH pitA va punA bhAvataH siririti / For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir NAmAvizeSAt / IdazI yathA undasya prarUpaNA carageSu gatiyu cAnupAtinyananupAtinI ca bhavati / . anupAtinyananupAtinyoH svarUpamAha--aguvAitti / yad bhASamANaH sa yathA undo jJAyate, yathA khu nizcitaM yuktipatitaM yuktisaMgatameSa bhASate tadanupAtiprarUpaNam / yathA-thaiva mukhapotikA saiva pratilekhaniketyAdi / yatpunarbhAgyamANaM sUtrApetaM pratibhAsate tadbhavatyananupAti / yathA colapaTTaH paTalAni kriyantAmiti, padpadikApatanasaMbhavena sUtrayuktibAdhAt / athavA sarvANyeva padAnyagItArthapratibhAsApekSayA'nupAtIni, gItArthamatibhAsApekSayA tvananupAtInIti // 4 // idaM cAnyacatmarUpaNam -sAgAriyAitti / sAgarikaH zayyAtarastadviSaye brUte-zayyAtarapiNDagrahaNe nAsti doSaH, pratyuta zayyAtarasya mahAlAbha iti / AdizabdAtsthApanAkuleSvapi pravizato nAsti doSaH, pratyuta bhikSAzuddhirityAdi prAyam / paliaMkatti / paryAdiSu matkuNAdirahiteSu paribhujyamAneSu na ko pi doSaH, pratyuta bhUmAvupavizato lAghavAdayo doSAH / nise jAsevaNatti / gRhinipadhAyAM na doSaH, pratyuta dharmazravagena lAbha iti / gihipatteti / gRhipAtrake bhojanaM kasmAna kriyate ? nAtra doSaH, pratyuta sundarapAgopabhogAlavacanAnupaghAtalakSaNo'nyapAgabhArAvahanalakSaNaca guNa iti / niggaMthiceTTaNAitti / nirgandhInAmupAzraye ca sthAnAdau ko doSaH ? yatra tA sthitena zubhaM manaH pravartavyam , taca svAyattamiti / tathA mAsakalpasa pratiSedhastena kriyate, yadi doSo na vidyate, sadA parato'pi vA stheyamiti // 5 // cAreti / cArazcaraNaM gamanamityarthastadviSaye brUte-vRSTayabhAre caturmasakamadhye'pi gacchatA ko doSa iti / tathA verajje yatti / vairAjye'pi brUte-sAdhavo vihAraM kurvantu, parityaktaM hi taiH zarIram , soDhavyAH khalu sAdhunikAta iti / paDhamasamosaraNaMti / prathamasamavasaraNaM varSAkAlastA brUte-kimiti prathamasamavasaraNe zuddhaM vastrAdi na grAhyam ? dvitIyasamavasaraNe'pi dgamAdidoSazuddhamiti gRhyate, tatko'yaM vizeSaH 1 iti / taha Niiesutti / tathA nityeSu nityavAsiSu prarUpayati-nityavAse na doSaH, pratyuta prabhUtasUtrAdigrahaNalakSANo guNa iti / tathA sutratti / yagrupakaraNaM na kenApi Driyate tataH zUnyAyAM vasatau ko dossH|| akappiye atti / akalpiko gItArthastadviSaye brUte-akalpikenAnItamajJAtocha kiM na bhujyate ?, tasyAjJAtoJchatayA vizeSato paribhomAItvAt / saMbhoetti / For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMbhoge brUte-sarve'pi paJcamahAvratadhAritvena sAdhavaH sAMbhogikA iti / akampieatti / viziSya vivRNoti kiM vtti| kiMvat-kena prakAreNAkalpikenAgItArthena gRhItaM prAsukamajJAtoJchamapi abhojyamaparibhoktavyaM bhavati / ko vA kalpikana (atra gAthAyAM saptamI tRtIyArthe ) gRhIte guNo bhavati ? naiva kazida, ubhayatrApi zuddhadyavizeSAt / saMbhoetti vyaacsstte-pNcmhvvydhaaritti| paJcamahAvratadhAriNa: sarve zramaNAH kiM naikatra bhuJjate ? yadeke sAMbhogikA apare asAMmogikA kriyante iti / ityevamupadarzitaprakAreNAnAlocitaguNadoSo yathAchandazcaraNaviSaye vitthvaadii|| . ata UrdhvaM tu gatiSu vitathavAdinaM vakSyAmi-khettagao ytti| sa yathAchando gatiSvevaM prarUpaNAM karoti-ego gAhAvaI / tassa tige puttA / te savevi khittakammovajIviNo piyareNa khittakamme NioiyA / tatthego jahANataM karei / ego aDaviM gao desaM deseNa hiMDaitti / ego jimiDaM devakulAdisu acchati / kAlaMtareNa tesi piyA mao / tehiM sambaMSi pitisaMtiyaM tikAuM samaM vibhattaM / tesiM je ekkeNaM uvajiaM taM savasiM sAmantraM jAyaM / evaM anhaM piyA titthayaro tassaMti uvadeseNaM savvevi samaNA kAyakilesaM kuvati / amhe Na karemo / jaM tujhehiM kaya taM amhaM sAmanaM / jahA tumbhe devaloga mukulapaJcAyAti siddhiM yA gacchaha tahA amhevi gcchissaamoti"| eSa gaathaabhaavaarthH| akSarayojanikA tviyam-ekaH putraH kSetraM gtH| eko'TavIdezAntareSu pribhrmtiityrthH| apara ekastatraiva satiSThate / pitari ca mRte dhanaM sarveSAmapi samAnam / evamatrApi mAtApitRsthAnIyastIrthakaraH, kSetraM kSetraphalaM dhanaM punarbhAvataH paramArthataH siddhistAM yUyamiva yuSmadupArjanena vayamapi gamiSyAma iti / - tadevaM yathAchaMdasyApyutsUtraprarUpaNAvyavasthAdarzanAtkayamevamarvAgrahazA nirNIyate-yaduta mArgapatitasya yathAchandasya kasyacidanAbhogA 1 eko gAthApatiH / tasya trayaH putrAH / te sarve'pi kSetrakopajoSinaH pitrA kSetrakarmaNi niyojitAH / tatraiko yathA''kSaptaM karoti / ekA'TavAM gato vezadezAntareSu mamati / eko jimisvA devkulaadissvaaste| kAlAntareNa teSAM pitA mRtH| taH sarvamapi pitRsatkaMtrIkRtya samaM vibhaktam / teNaM yadekenopArjitaM tatsarveSAM sAmAnyaM jAtam / evaMmasmAkaM pitA tIrthakaraH, tasyetyupadezena sarve'pi bhramaNAH kAyaklezaM kurvanti / vayaM na kurmH| yadyupmAbhiH kRtaM sadasmAkaM sAmAnyam / yathA yUyaM devalokaM sukulapratyAvApti siddhi vA gacchata, tathA Sayamapi gamipyAma iti / For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devotsUtrabhASaNam , nacca nAnantasaMsArakAraNam , unmApatitAnA tu sarveSAmAbhogavatAmanAbhogavatAM vA tadanantasaMsArakAraNameva, tIrthocchedAbhiprAyamUlatvAditi, sAdhvAcArocchedAbhiprAyasya yathAchande'pyavizeSAt / atha--" ummaggamaggasaMpahiANa sAhUNa goamAtU] (1) / - saMsAro a aNaMto hoi ya samagmaNAsINaM // " itigacchAcAraprakIrNakavacanabalAdunmArgapatitAnAM nihavAnAmananta eva saMsAro jJAyate na tu yathAchandAnAmapi, aparamArgAzrayaNAbhAvAditi ced / unmArgapatito nihnava eveti kathamuddezyanirNayaH ? sAdhupadena zAkyAdivyavacchede'pi yathAchandAdivyavacchedasya kartumazakyatvAt , guNabhedAdineva kriyAdiviparyAsamUlakadAlambanaprarUpaNayA'pyunmArgabhabanAvizeSAd / na hi 'mArgapatita' ityetAvatA ziSTAcAranAzako yathAchandAdirapi nonmaarggaamii| __. atha yathAchandAdInAmapyunmArgagAmitvamiSyate eva, na tvantasaMsAraniyamaH, tanniyamAbhidhAyakavacane unmArgasaMprasthitapadena tIrthocchedAbhiprAyavata eva grahaNAditi ced , / aho kiMcidapUrvayuktikauzalam ! yaduktavacanabalAttIrthacchedAbhiprAyavatAM nihavAnAmanantasaMsAraniyamasiddhau padavizeSatAtparyagrahaH, tasmiMzca sati tatsiddhirityanyonyAzrayadoSamApatantaM na vIkSase / saMpradAyAdIhazo'rtho gRhIta iti na doSa iti ced / na, saMpradAyAdadhyavasAyaM pratItya nilavAnAmapi saMkhyAtAdibhedabhinnasyaiva saMsArasya siddhatvAd , unmArgasaMprasthitAnAM tIvrAdhyabasAyAnAmeva grahaNe bAhulyAbhiprAyeNa vyAkhyAne doSAbhAvAd / na cedevaM tadA 'vayameva sRSTisthityAdikAriNaH' ityAgutsUtrabhASiNo'navacchinnamithyAtvasaMtAnaparamahetostIrthocchedAbhiprAyavato balabhadrasya jIvasyApyanantasaMsArotpattiH prasajyeta / na caitadazAstrIyaM vacanam , triSaTIyanemicaritre'pyevamuktatvAt / tathAhi unmArgamArgasaMprasthitAnAM sAdhUnAM......(?) / , saMsArazvAnanto bhavaMti svamArganAzinAm // For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "pratipadya tathA rAmo jagAma maratAvanau / tathaiva kRtvA te rUpe darzayAmAsa srvtH|| evamUce ca bho lokAH ! kRtvA nau pratimAH zubhAH / prakaSTadevatAbuddhayA yUrya pUjayatAdarAt // Sayameva yataH sRssttisthitisNhaarkaarinnH| vayaM diva ihAyAmo yAmazca svecchayA divam / / nirmitA dvArakA'smAbhiH saMhRtA ca yiyAsubhiH / kato hato ca nAnyo'sti svagedA vayameva ca // evaM tasa girA lokaH sarvo grAmapurAdiSu / patimAH kRSNahalinoH kAraMkAramapUjayat // pratimArcanakartRNAM mahAntamudayaM dadau / sa surastena sarvatra tadbhakto'bhUjano'khilaH // " iti // 6 // nanu balabhadrasyotsUtravacanamidaM na svArasikamato na niyatam , niyatotsUtraM ca nihavatvakAraNam , ata evAparAparotsUtrabhASiNAM yathAchandatvameva, niyatItsUtrabhASiNAM ca nivatvameva / taduktamutsUakandakudAlakRtA " tasmAdaniyatotsUtraM yathAchandatvageSu / na tadavasthitakotsUtraM nihavatvamupasthitam // " iti ___etadeva ca niyamato'nantasaMsArakAraNam / ata eva yaH kazcid mArgapatito'pyutsUtraM bhaNitvA'bhimAnAdivazena svoktavacana sthirIkartuM kuyuktimudbhAvayati, na punarutsUtrabhayena tyajati sa dyunmArgapatita ivAvasAtavyaH, niyatotsUtrabhASitvAt , tasyAparamArgAzrayaNAbhAve'pi nilavasyevAsadAgrahavattvAd ityasmanmatamityAzaGkAyAmAhaNiyaussuttaNimittA saMsArANatayA Na muttuttaa| ajjhavasAyANugao bhinno ciya kAraNaM tIse // 6 // niyatotsUtranimittA saMsAganantatA na suutroktaa| adhyavasAyAnugato mitra eva kAraNaM tasyAH // 6 // For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Niyausuttatti / niyatotsUtraM nimitaM yasyAM mA tathA, saMsArAmantatA na sUtroktA, niyatotsUtraM vinA'pi maithunapratisevAyunmArgasamAcaraNa-tadvandanAdinA'pyanantasaMsArArjanena vyabhicArAt / na cosUtrabhASaNajanye'nantasaMsArArjane niyatotsUtrabhASaNasyaiva hetutvAna doSaH, tAdRzakAryakAraNabhAvabodhakaniyatasUtrAnupalambhAdU / "ussuttabhAsagANaM pohIpAso aNaMtasaMsAro".-. ityAdivacanAnAM sAmAnyata eva kAryakAraNabhAvagrAhakavAda / uttarakAlaM tatra niyatatvAkhyo vizeSaH kalpyate iti ceda, naitadevam , tathA sati yayAchandasya kasyApyanantasaMsArAnupapattiprasakteH, tasya svadabhiprAyeNAparAparabhAvena gRhItayuktorasUtrasya niytotsuutrmaapisvaabhaavaat| tathA ca" savvappavayaNasAraM mUla saMsAradukkhamukkhassa / saMmattaM mailittA te duggaivaDayA TuMti // " ityAdibhASyavacanavirodhaH / atha yathAchandasyApi yasyAnantasaMsA rArjanaM tasya kliSTAdhyavasAyavizeSAdeva, unmArgapatitasya nihavasya tu niyatotsUtrabhASaNAdeveti na doSa iti ced / na, evaM satyaniyatahetukatvaprasaGgAd / aniyatahetukatvaM nAmeti vyaktamAkare / tathA ca vipratipanna unmArgastho'nantasaMsArI, niyatotsUtrabhASitvAd ityatrAprayojakatvam , kiM tarhi anantasaMsAratAyAmanugataM niyAmakamityatrAha-sasyAH saMsArAnantatAyAH kAraNaM bhinna evAnugato'dhyavasAyastIvratvasaMzitaH kaivalinA, kevalinA nizcIyamAno'stIti gamyam / yasya saMgrahAdezAsvAtantryeNaiva tasyAmanugataM hetutvam , vyavahArAdezAca kriyAvizeSe sahakAritvaM ghaTakatvaM vaa| zabdamAtrAnugatatIvrAdhyavasAyasahakatAyAstatpUrvIkAyA vA pApakriyAyA anantasaMsArahetutvavyavahArAt / sapa utsUtrabhASakAnAM ghodhinAzo'nantasaMsAraH . . sarvapravacanasAraM mUlaM saMsAraduHkhamosasya / samyaktvaM malinayitvA te durgativarddhakA bhavanti // For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tIbAdhyaksAya AbhogavatAmAbhogavatAM cA zAsanamAlinyanimitta-- pravRttimatAM raudrAnuSandhAnAM syAd, anAbhogenApi zAsanamAlinyapravRttI mahAmithyAtvArjanopadezAt / taduktamaSTakamakaraNe "yaH zAsanasya mAlinye'nAbhogenApi vartate / sa tanmidhyAtvahetusvAdanyeSAM prANinAM dhruvam // banAtyapi tadevAlaM paraM saMsArakAraNam / vipAkadAraNaM ghoraM sarvAnarthaniSandhanam / " zAsanamAlimpanimittapravRtitha nihavAnAmiva yathAdhandAdInAmapyaviziSTeti ko'yaM pakSapAtaH? yaduta nihavAnAmanantasaMsAraniyama eva, pathAchandAdInAM svaniyama iti| anAbhogenApi viSayavizeSadrohasya viSamavipAkahetutvAd, aniyatotsUtrabhASaNasya nizakatA'bhivyaJjakatayA sutarAM tthaabhaavaat| yathA dhAbhogenotsUtrabhASiNAMrAgadveSotkarSA datisaMklezastathAnAbhogenotsUtrabhASiNAmapyamajJApanIyAnAM mohotkaradiyaM bhavanivArita eva / ata eva teSAM bhAvazuddhirapyapramANam , mArgAnanusAritvAt / taduktamaSTakaprakaraNe "bhAvazuddhirapi jJeyA yaiSA maargaanusaarinnii| mahApanA priyAztyartha na punaH svAgrahAtmikA // rAgo deSazca mohazca bhaavmaalinyhetvH| etadutkarSato yo hantotkarSasya vavataH // tayotkRSTe jamatyasmin zuddhi zabdamAtrakam / svabuddhikalpanAzilpanirmitaM nArthavad bhavediti // . kiM ca-pArthasthAdInAM niyatotsUtramapyudhuktavihAriNAmapavAda lakSaNaM dvItIyabAlatAniyAmakamastyeva / yadAcArasUtram " sIlamaMtA uvasaMvA saMkhAe rIyamANA asIlA aNuvayamANassa vitiyA mandasta bAlayA NijamAyA bege AvAragoyaramAikvaMti nANabhahA daMsaNalUsiNosi // " 1 zIlavanta upazAntA saMkhyayA(jJAnena) rIyamAnA (parAkramamANAH) 'azIlA anubadato dvitIyA mandasya bAlatA, nivartamAnAcA eke AcAragobaramAcakSate. pAnamA darzanalUSita itiH / - - For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir etavRttiryathA-zIlamaSTAdazazIlAsahasrasaMkhyam , yadi vA mahAvratasamAdhAne paJcendriyanayaH kaSAyanigrahastriguptiguptatA cetyetacchIlaM vidyate yeSAM te shiilcntH| sathopazAntAH, . kaSAyopazamAt / atra zIlavadhaNenaiva gatArthatvAd * upazAntAH' ityetadvizeSaNaM kaSAyanigrahaprAdhAnyakhyApanArtham / samyak khyApyate prakAzyate'nayeti saMkhyA-prajJA, tayA rIyamANAH-saMyamAnuSThAnena parAkramamANAH / kasyacidvizrAntabhAgadheyatayA 'azIlA ete' ityevamanuvadato anu pazcAd vadatoDa pavadataH, anyena vA mithyAdRSTyAdinA ' kuzIlAH' ityevamukte'nuvadataH pArzvasthAdoditIyaiSA mandasyAjJasya baaltaa-muurkhtaa| eka tAvatsvatazcAritrApagamaH, punaraparAnuyuktavihAriNo'pavadatItyeSA dvitIyA bAlatA / yadi vA 'zIlavantA ete, upazAntA vA' ityevamanyenAbhihite 'kvaiSAM pracuropakaraNAnAM zIlavattopazAntavA vA' ityevamanuvadato hInAcArasya dvitIyA bAlatA bhavatIti / apare tu vIryAntarAyodayAtsvato'vasIdanto'pyaparasAdhuprazaMsAnvitA yathAvasthitamAcAragocaramAvedayeyudhi etadarzayitumAha-NiadRmANA ityAdi / eke karmodayAsaMyamAnivartamAnA liGgAdA vAzabdAdanivartamAnA vA yathAvasthitamAcAragocaramAcakSate / 'vayaM tu kartumasahiSNavaH, AcArastvevaMbhUtaH' ityevaM vadatAM teSAM dvitIyabAlatA na bhavatyeva / na punarvadanti evaMbhUta eva AcAroM yo'smAbhiranuSThIyate, sAmprataM duHSabhAnubhAvena balAdyapagamAnmadhyamabhUtaiva vartinI zreyasI notsargAvasara iti / uktaM hi " nAtyAyataM na zithilaM yathA yunyjiit-saarthiH| tathA bhadraM vahantyazvA yogaH sarvatra pUjitaH // " api ca-- "jo jattha hoi bhaggo ogAsa so paraM avidNto| _ gaMtu tatya vayaMto imaM pahANaMti ghosei // " ityAdi / kiMbhUtAH punaH 1 etadeva smrthyeyurityaah--naannbhtttthaa| sadasadviveko jJAnaM tasmAddaSTA jJAnabhraSTAH / tathA daMsaNalUsiMNotti / samyagdarzanavidhvaMsino sadanuSThAnena svato vinaSTAH, aparAnapi zaGkotpAdanena sanmArgAcyAvayantIti // yo yatra bhavati agno'vakAzaM sa paramavindan / gantuM tatra vajan idaM pradhAnamiti ghoSayati / For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathA ca saMvignapAkSikAtiriktasya pArzvasthAderapi dvitIyabAlatA, niyAmakaniyatotsUtrasadbhAvAt , tasyAnantasaMsAraniyamAniyasyApi tadaniyama eva, bhavabhedasya bhAvabhedaniyatasvAditi pratipattavyam // nanu karma tAvadutkarSato'pyasaMkhyeyakAlasthitikameva bayate, tatkathaM tIvrAdhyavasAyavatAmapyutsUtrabhASiNAmanantasaMsAritvaM syAd ? ityAzaGkAyAmAhakammaM bandhai pAvaM jo khalu annuvrytivprinnaamo| asuhANubandhajogA aNaMtasaMsAriA tassa // 7 // kammaMti / karma badhnAti pApaM yaH khalvanuparatatIvrapariNAmaHavicchinnatathAvidhasaMkliSTAdhyavasAya: svecchAnurodhAniyavAsavapravRtto vAniyatAsravapravRtto vA niyatotsUtrabhASI vAniyatotsUtrabhASI vA prAsAnuzayastasyAzubhAnAM jJAnAvaraNIyAdipApaprakRtInAmanubandhasyottaravRddhirUpasya vadhyamAnaprakRtiSu tajananazaktirUpasya vA yogAtsaMbandhAdanantasaMsAritA bhavati / grandhibhedAtmAgapyanantasaMsArArjane'zubhAnuvandhasyaiva hetutvAtprAptasamyagdarzanAnAmapi pratipAtena tata evAnantasaMsArasaMbhavAt / taduktamupadezapade " 'gaMThIi Arao vihu asaI baMdho Na annahA hoi / tAe so vi hu evaM Neo asuhANubandhotti // " tatazca pandhamAtrAnAnantasaMsAritA, kintvanubandhAditi sthitam / ata evAbhogAdanAbhogAdvotsUtrabhASiNAmapIha janmani janmAntare vA'locitapratikrAntatatpAtakAnAmanubandhavicchedAnnAnantasaMsAritA , kevalamanantabhavavedyanirupakramakarmabandhe tanniHzeSatAM yAvatprAyazcicapratipattireva na syAd , adhyavasAyavizeSAd / niyatopakramaNIyasvabhAva karma badhnAti pApaM yo khalkhanuparatatIvrapariNAmaH / azubhAnubandhayogAdanantasaMsAritA tasya // 7 // prandharArato'pi khalu asakRd bandho nAnyathA bhavati / tasyAH so'pi khalvevaM zeyo'zubhAnubandha iti // For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karmabandhe ceha janmani janmAntare vA prAyazcittamatipattiH syAt / ata eva jamAliziSyAdInAM bhagavatsamIpamupagatAnAM tadava evotsababhASaNaprAyazcitpratipattiH / kAlImabhRtInAM ca " tassa ThANasta aNAloiapaDikaMtA kAlamAse kAlaM kicA." ityAdivacanAd tadavAnAlocitapArzvasthatvAdinimittapApAnAM bhavAntara eva prAyazcittapratipattiH / "kAlINaM bhane devI tAo devalogAoM apataraM uvvahitA kAhiM gacchihiti ? kAI uvavajihiti ? / gopamA ! mahAnidehavAse sijjhihiti // " ityAdivacanAttAsAM bhavAntara evaM pUrvamavAcIrNapArzvasthatvAdijAtapApakarmaprAyazcittabhaNanAt " savvA bi hu pavajA pApachi bharvatarakaDANaM kammANaM " ityAdipUrvAcArya: vacanAtpravrajyAyAeva bhavAntarakRtakarmaprAyazcittarUpatvAd / etena 'kRtasya pApasya prAyazcittapattipattistasminneva bhave bhavati na punaH janmAntare'pi' iti vadana taya" AvAu sAvasesa" ityAdisamatimudbhAvayan vyaktAmasaMlagnakatAmanavagacchannirasto possyH| atha pUrvabhavakRtapApaparijJAnAmAvAtkRtastadAlocanam / kutastarAM ca tatmAyanitam ? iti cet, na, etabakRtAnAmapi biskRtAnAmiva pUrvabhavakRtAnAmapi pApAnAM sAmAnyajJAnenAlocanaprAyabhittasaMbhavAt , ata eva mithyAtvahiMsAdeH pArabhaSikasyApi nindAgahAdikam / " ihabhaviyamantrabhaviyaM nicchattapavattaNaM jamahigaraNe / jiNapavayaNapaDikaDaM duI garihAmi taM pAvaM // " "haM bhave amesu vA bhavaggahaNesu pANAivAo ko vA kArAvio vA kIrato vA parehiM samaNuNNAo te niMdAmi garihAmi" 1 tasya sthAnasyAnAlocitApratikrAntA kAlamAse kAlaM kRtvA0 / 2 kAlI bhagavan devI tasmAddevalokAdanantaramuDhatya kasyAM (gatI) gamiSyati, . .. kasyAmutpatsyate ? / gautama ! mahAvidehavarSe setsyatIti / 3 sarvA'pi khalu pravajyA prAyazcittaM bhavAntarakRtAnAM karmaNAm / 4 yAvattu avazeSam / 5 ihabhAvikamAyabhASika mithyAtvapravartanaM yadadhikaraNam / jinapravacanapratikuSTaM duSTaM gaheM tatyApam // ... 6 iha bhave anyeSu vA bhavabrahaNeSu prANAtipAtaH kRto. yA kAritA kA kriyamANo vA paraiH samanujJAtastaM nindAmi gaheM / For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ityAdi catuHzaraNaprakIrNakapAkSikasUtrAdAvuktam / pApapratighAtaguNIjAdhAnasUtre haribhadrasaribhirapyetadbhavasaMbandhi bhavAntarasaMbandhi vA pApaM yattatpadAbhyAM parAmRzya mithyAduSkRtaprAyazcittena vizodhanIyamityuktam / tathAhi saraNamuvagao a eesiM garihAmi dukkaDaM / jaNNaM arahaMtesu vA siddhesu vA Ayariesu vA uvajjhAesu vA sAhusu vA sAhuNIsu vA annesu vA dhammahANesu mANaNijjesu pUaNijjesu tahA mAIsu vA piIsu cA baMdhasu vA mittesu vA uvayArIsu vA oheNa vA jIvesu maggahiema amaggadiera maggasAhaNesu amaggasAhaNesu jaM kiMci vitahamAyariaM aNAyariavvaM aNicchiavvaM pAvaM pAvANubaMdhi suhumaM vA bAyaraM vA maNeNaM vAyAe kAraNaM vA kayaM vA kArAviraM vA aNumoi vA rAgeNa vA doseNa vA moheNa vA ittha vA jamne jammAMtaresu vA garahiyameyaM dukkaDameyaM ujjhiyavvaaM viyANi mae kallANamittaguru-bhagavaMtavayaNAo 'evameaM' ti roi saddhAe arahaMtasiddhasamakkhaM garahAmi ahamiNaM dukkaDameaM ujjhiyabvameaM ittha bhicchA mi dukkddN| . etadvyAkhyA-yathA catuHzaraNagamanAnantaraM duSkRtagardoktA, tAmAhazaraNamupagatazca sanneteSAprahaMdAdInAM gaheM duSkRtam / kiMviziSTam ? ityAhajaNNaM arahatesu vA ityAdi / ahaMdAdiviSayamodhena vA jIveSu mArgasthiteSusamyagdarzanAdiyukteSu, amArgasthiteSu-etadviparIteSu, mArgasAdhaneSu-pustakAdiSu, amArgasAdhaneSu-khaGgAdiSu, yatkicidvitadhamAcaritam-avidhiparibhogAdi, anAcaritavyaM kriyayA, aneSTavyaM manasA pApam ; pApakAraNatvena pApAnubandhi, tathA1 zaraNamupagatazca eteSAM gaheM duSkRtaM yad / 2 arhatsu vA siddheSu vA AcAryeSu vA upAdhyAyeSu vA sAdhuSu vA sAdhvISu thA anyeSu vA dharmasthAneSu mAnanIyeSu pUjanIyeSu tathA mAtRSu vA pitRSu vA bandhuSu vA mitreSu vA upakAriSu vA ogheNa vA jIveSu mArgasthiteSu amArgasthiseSu mArgasAdhaneSu amArgasAdhaneSu yatkicidvitathamAcaritam anAcaritavyam ane. vyaM pApaM pApAnubandhi sUkSma vA bAdaraM vA manasA vAcA kAyeNa vA kRtaM vA kAritaM vA'numoditaM vA rAgeNa vA dveSeNa vA moheNa vA atra vA janmani janmAntareSu vA garhitametad duSkRtametad ujjhitavyametad ; vijJAtaM mayA kalyANamitraguru-bhagavadvacanAd evametediti rocitaM zraddhayA, arhatsiddhasamakSa gardai / ahamidaM duSkRtametad ajjhitavyametad atra mithyA bhe duSkRtam / For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vipAkabhAvena garhitametad kutsA''spadam , duSkRtabhetad dharmavAhyatvena, ujjhitacyametad heyatayA, vijJAtaM mayA kalyANamitragurubhagavadvacanAd , 'evametad' iti rocitaM zraddhayA-tathAvidhakSayopazamajayA, arhatsiddhasamakSaM garhe katham ? ityAhaduSkRtametad , ujjhitavyametad / atra vyatikare 'bhicchA mi dukkaDaM' vAratrayaM paatthH| atha hiMsAdikasya pApasyaM pArabhavikasyApi prAyazcittapratipattiH sthAt , na tutsUtrabhASaNajanitasya, utsUtrabhASiNo nihnavasya kriyAbalAddevAkisviSikatvaprAptAvapi tatra nijakRtapApaparijJAnAbhAvena durlasabodhitvabhaNanAd / yadAgamaH laNa vi devattaM uvavanno devakibdhise / tatthavi se na yANai ki me kiccA imaM phalaM / / tattovi se caittA NaM lambhihI elamUagaM / . garagaM tirikkhajoNiM vA bohI jattha sudullahA // etavRttiryathA-laddhaNavitti / labdhvA'pi devatvaM tathAvidhakriyApAlanavazenopapanno devakilviSanikAye, tatrApyasau na jAnAti vizuddhAdhyasAyAbhAvAt ki mama kRtvedaM phalaM kilbiSikadevatvamiti / asya doSAntaramAha-tattovitti / tato'pi devalokAdasau cyutvA lapsyate eDasUkatAm-ajabhavAnukAri manuSyatvam , tathA nakaM tiryagyoni vA pAramparyeNa lapsyate / bodhiryatra sudurlabhA-sakalasaMpattinivandhanA yatra jinadharmaprAptirdurApA / 'prApnotyeDamUkatAm' iti vAcye asakRdbhayamAptikhyApanArtha 'lapsyate' iti bhaviSyatkAlanirdeza iti ced , maivam , nahi tatra nihnava evAdhikRtaH kintu tapAstenAdiH " tavateNe vayateNe" ityAdi pUrvagAthaikavAkyatvAttasyApyutkRSTaphalapradarzanametad na tu sarvaca sAdRzyaniyamaH, adhyavasAyavaicitryAt / kiM caivam labdhvA'pi devatvaM upapanno devakilbiSike / tatrApi sa na jAnAti kiM mama kRtvedaM phalama // tato'pi sa cyutyA lapsyate eDamUkatAm / narakaM tiryagyoni vA bodhiryatra gudurlabhA // 2 sapAsanA pratastenaH / For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 50. " iti se parassa ahAe karAI kammAI bAle pakuvvamANe teNa dukkheNa mUDhe vipariyAsamuvei." ityAcArAGgavacanAtrANi karmANi parasyArthAya kurvatA hitAhitavuyAdiviparyAsavato hiMsAdidoSasyApi bhavAntare prAyazcittAnupapattireva syAt / atha sarvasyaiva pApasya pramAdena kRtasya viparyAsAdhAyakatvAdviparyAsajalasicyamAnAnAM klezapAdapAnAM cAnubandhaphalatvAd bhavAntare'pi tathAbhavyatvAvizeSAtkasyacitkadAcidviparyAsanivRttyaivAnubandhanivRttehiMsAdiprAyazcittopapattiriti cet , tadidamutsUtraprAyazcitte'pi tulyam / na caivamutsUtrabhASaNAdanantasaMsArAniyamanAttato bhayAnupapattiriti zaGkanIyam , ekAntAbhAve'pi bAhulyoktaphalApekSayA hiMsAderivotsUtrAdAstikasya bhayopapatteH / AstikyaM dhasatpravRttibhayanimittamiti dig| ___ anantasaMsAritAzubhAnubandhayogAdityuktam , adhAzubhAnubandhasya kiM mUlam ? ke ca tadbhedAH ? ityAhatammUlaM micchattaM abhiggahiAi taM ca paMcavihaM / bhavANamabhavvANaM AbhiggahiaM vnnaabhogo||8|| 'tammUlaMti / tasyAnantasaMsArahetvazubhAnuvandhasya mUlaM mithyAtvam , utkaTahiMsAdidoSAnAmapi mithyAtvasahakRtAnAmeva taddhetutvAt , anyathA dossvyaamuuddhtaajnupptteH| tacAbhigrahikAdikaM paJcavidham AbhigrahikamanAbhigrahikamAbhinivezikaM sAMzayikamanAbhogaM ceti paJcaprakAram / yadyapi jIvAdipadArtheSu tattvamiti nizcayAtmakasya samyaktvasya pratipakSabhUtaM mithyAtvaM dvividhameva paryavasyati-jIvAdayo na tattvamiti viparyAsAtmakaM jIvAdayastattvamiti nizcayAbhAvarUpAnadhi tanmUlaM mithyAtvamabhigrahikAdi tacca paJcavidham / bhavyAnAm , abhavyAnAmAbhigrahikaM vA'nAbhogaH // 8 // 1 iti sa parasyArthAya krUNi karmANi bAlaH prakurghan tena duHkhaNa mUDho viparyAsamupaiti / For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gamAtmakaM ca / tadAha vAcakamukhyA--"anadhigamaviparyayau ca mithyAtvam " iti, tathA'pi 'dharme'dharmasaMjJA' ityevamAdayo daza bhedA ivopAdhibhedAtpaJcaite bhedAH shaastrprsiddhaaH| tatrAbhigrahikam-anAkalitatattvasyAprajJApanIyatAprayojakasvasvAbhyupagatArthazraddhAnam / yathA yauddhasAMkhyAdInAM svasvadarzanaprakriyAvAdinAm / yadyapi vaitaNDiko na kimapi darzanamabhyupagacchati, tathApi tasya svAbhyupagatavitaNDAvAdArtha eva nibiDAgrahavattvAdAbhigrahikatvamiti naavyaaptiH| 'anAkalitatattvasya' iti vizeSaNAd yo jaina eva dharmavAdena parIkSApUrvaM tattvamAkalayya svAbhyupagatArthaM zraddhatte tatra nAtivyAptiH / yastu nAmnA jaino'pi svakulAcAreNaivAgamaparIkSAM bAdhate tasyAbhigrahikatvameva, samyagdRzo'parIkSitapakSapAtitvAyogAt / taduktaM haribhadrasUribhiH " pakSapAto na meM vIre na dveSaH kapilAdiSu / / yuktimadvacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH // " iti / yazcAgItArtho gItArthanizrito mASatuSAdikalpaH prajJApATavAbhAvAdanAkalitatatva eva svAbhigatArtha jainakriyAkadambakarUpaM zraddhatte tasya svAbhyupagatArthazraddhAnaM nAprajJApanIyatAprayojakas , asadgrahazaktyabhAvAt , kintu guNavadAjJAprAmANyamUlatvena guNavatpAratavyaprayojakamityaprajJApanIyatAprayojakatvavizeSaNAnna ttraativyaaptiH| svaparAbhyupagatArthayoravizeSeNa zraddhAnamanAbhigrahikam / yathA 'sarvANi darzanAni zobhanAni' iti pratijJAvatAM mugdhalokAnAm / yadyapi paramopekSAvatAM nizcayaparikarmitamatInAM samyagdRSTInAM svasthAne sarvanayazraddhAnamasti, ziSyamativisphAraNarUpakAraNaM vinaikataranayArthanirdhAraNasyAzAstrArthatvAt / tadAha saMmatI siddhasenaH "NiyayavayaNijasaccA savvaNayA paraviyAlaNe mohA / te puNa na disamaovi bhayai sacce va alie va // " nijakavacanIyasattyAH sarvanayAH paravicAlane mohAH / tAn punarna dRSTasamayo vibhajate satye vA alike daa|| .. ( sammatitarka gayakANDaH gA0 28) [nijakavacanIye svAMze paricchethe satyAH-sambarajJAnarUpAH sa eva .. ...mAdayaH parapicAlo For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathA'pi svasvasthAnaviniyogalakSaNena vizeSeNa teSAM sarvanayazraddhAnamastIti naativyaaptiH| viduSo'pi svarasavAhibhagavatpraNItazAstrabAdhitArthazraddhAnamAbhinivezikam / svasvazAstravAdhitArthazraddhAnaM viparyastazAkyAderapIti tatrAtivyAptivAraNAya bhagavatpraNItatvaM zAstravizeSaNam / bhagavatpraNItazAstre bAdhitArthazraddhAnamiti saptamIgarbhasamAsAnnAtivyAptitAdavasthyam , tathA'pyanAbhogAtprajJApakadoSAdvA vitathazraddhAnavati samyagdaSTAvativyAptiH, anAbhogAd guruniyogAdvA samyagdRSTerapi vitathazradvAnabhaNanAt / tathA coktamuttarAdhyayananiyukto " sammaddiTTI jIvo uvaiSTuM pavayaNaM tu saddahai / saddahai asambhAvaM aNAbhogA guruNiogA vA // " (karmapra.) iti tadvAraNAya svarasavAhIti samyagvaktRvacanAnivartanIyatvaM tadarthaH / anAbhogAdijanitaM mugdhazrAddhAdInAM vitathazraddhAnaM tu samyagyaktRvacananivartanIyamiti na doSastathA'pi jinabhadrasiddhasenAdiprAvacanikapradhAnavipratipattiviSayapakSadvayAnyatarasya vastunaH zAstravAdhitatvAttadanyatarazraddhAnavato'bhinivezitvaprasaGga iti tadvAraNArtha viduSo'pIti-zAstratAtparyabAdhapratisaMdhAnavata ityrthH| siddhasenAdayazca svasvAbhyupagatamartha zAstratAtparyabAdhaM pratisaMdhAyApi pakSapAtena na pratipanavantaH, kintvavicchinnaprAvacanikaparamparayA zAstratAtparyameva svAbhyupagatArthAnukUlatvena pratisaMdhAyeti na te'bhinivezinaH / goSThAmAhilAdayastu zAstratAtparyabAdhaM pratisaMdhAyaivAnyathA zraddhatte iti na dossH| paraviSayonmUlane mohAH---muhyantIti mohA mithyApratyayAH, paraviSayasyApi satyatvenonmUlayitumazakyatvAt , tadabhAve svaviSayasyApyavyavasthiteH, matazca paraviSayasyAbhAve svaviSayasyApyasattvAt , tatpratyayasya mithyAtvam / evaM tadvyatiriktamA hakapramANasya cAbhAvAt tasmAttAneva nayAn , punaHzabdasyAvadhAraNArthatvAt / neti pratiSedho vibhajayakriyAyAH / dRSTaH samayaH siddhAntavAcyamanaikAntAtmakaM vastutattvaM yena puMsA sa tathA san vibhajate satyetaratayA, svaMtaraviSayamavadhArayamANo'pi tathA tanna vibhajate, api vitaranayaviSayasavyapekSameva svanayAbhipretaM viSayaM satyamevAvadhArayatIti yAvat / ] samyagdRSTIva upadiSTaM pravacanaM tu zraddhatte / zraddhatte asadbhAvamanAbhogAd guruniyogAdvA // For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagavadvacanaprAmANyasaMzayaprayuktaH zAstrArthasaMzayaH sAMzayikam / yathA sarvANi darzanAni pramANaM kAmicidvA, idaM bhagavadvacanaM pramANaM navetyAdi / saMzayAnAM mithyAtvapradezodayaniSpannAnAM sAdhUnAmapi sUkSmArthasaMzayAnAM mithyAtvabhAvo mA prAsAGkSIditi bhagavadvacanaprAmANyasaMzayaprayuktatvaM vizeSaNam / te ca naivaMbhUtAH, kintu bhagavadvacanaprAmANyajJAnanivartanIyAH, sUkSmArthAdisaMzaye sati " tameva saJcaM NIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM " ityAdyAgamoditabhagavadvacanaprAmANyapuraskAreNa tadudvArasyaiva sAdhvAcAratvAt / yA tu zaGkA sAdhUnAmapi svarasavAhitayA na nivartate sA sAMzayikamithyAtvarUpA satyanAcArApAdikaiva / aTa eva kaangkhaamohodyaadaakrsssiddhiH| sAkSAtparamparayA ca tattvApratipattiranAbhogam / yathaikendriyAdInAM tatvAtattvAnadhyavasAyavatAM mugdhalokAnAM ca / yadyapi mASatuSAdikalpAnAM sAdhUnAmapi sAkSAttattvApratipattirasti, tathApi teSAM gItArthanizritatvAttadgatatatvapratipattiH paramparayA teSvapi sattvAnna ttraativyaaptiH| tatvApratipattizcAtra saMzayanizcayasAdhAraNatattvajJAnasAmAnyAbhAva iti na sAMzayiketivyAptiriti dik / .. ___ etaca pazcaprakAramapi mithyAtvaM bhavyAnAM bhavati / abhavyAnAM tvAbhigrahikamanAbhogo veti dve eva mithyAtve syAtAm , na tvanAbhigrahikAdIni trINi; anAbhigrahikasya vicchinnapakSapAtatayA malAlpatAnimittakatvAd , Abhinivezikasya vyApannadarzananiyatatvAd, sAMzayikasya ca sakampapravRttinibandhanatvAd abhavyAnAM ca bAdhitArthe niSkampameva pravRtteH; ata eva bhavyAbhavyatvazaGkApi teSAM niSiddhA / taduktamAcAraTIkAyAm-" abhavyasya bhavyAbhavyatvazaGkAyA abhAvAda" iti // 8 // nanvabhavyAnAmantastattvazUnyAnAmanAbhogaH sArvadiko bhavatu, AbhigrahikaM tu kathaM syAd ? iti bhrAntasyAzaGkAmapAkartumAbhigrahikabhedAnupadarzayati1 tadeva satyaM niHzaGkaM yajinaH praveditam / For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir titha Na Nico Na kuNai kayaM Na beie Natyi NinANaM / Nasthi mokkhobAo Abhiggahiassa cha viappA // 9 // / gasthitti / 1 nAstyevAtmA, 2 na nitya AtmA, 3 na kartA, 4 kRtaM na vedayati, 5 nAsti nirvANam , 6 nAsti mokSopAya ityAbhitrahikasya cArvAkAdidarzanapravartakasya parapakSanirAkaraNapravRttadravyAnuyogasArasaMgatyAdigranthaprasiddhAH SaD vikalyAH, te ca sadA'nAstikyamayAnAmabhavyAnAM vyaktA eveti kasteSAmAbhigrahikasacche saMzaya iti bhAvaH / itthaM ca" loiamicchataM puNa sarUvameeNa huja caubhe / abhigahiamaNabhigahiraM saMsaiaM taha aNAbhoga / / tatthavi jamaNAbhogaM avvattaM sesagANi vattANi / cattArivi jaM NiyamA saMgINaM huMti bhabvANaM / " iti navInakalpanAM kurvan abhavyAnAM vyaktaM mithyAtvaM na bhavatyeveti vadana paryanuyojyaH / nanu bhoH kathamabhavyAnAM vyaktamithyAtvaM na bhavati ? , nAstyAtmetyAdimithyAtvavikalpA hi vyaktA eva teSAM zrayante / tathA "abhavyAzritamithyAtve'nAdyantA sthitirbhaved / sA bhavyAzritamithyAtve'nAdisAntA punarmatA / / abhavyAnAzritya mithyAtve-sAmAnyena vyaktAvyaktamithyAtvaviSaye'nAdyantA sthitirbhavati / tathA saiva sthitirbhavyajIvAnpunarAzrityAnAdisAntA matA / yadAha "bhicchattamabhavvANaM tamaNAimaNaMtayaM muNeyavyaM / bhavvANaM tu aNAisapajayasiyaM tu sammatte // " nAsti na nityo na karoti kRtaM na vedayati nAsti nirvANaM / nAsti mokSopAya Abhigrahikasya SaD vikalpAH // laukikamithyAtvaM punaH svarUpabhedena bhavezcaturbhedam / AbhigrahikamanAbhigrahikaM sAMzayikaM tathA'nAbhogam // tatrApi yadanAbhogamavyaktaM zeSakANi vyaktAni / catvAryapi yaniyamAt saMjhinAM bhavanti bhavyAnAm // mithyAtvamabhanyAnAM tadanAdyanantakaM jJAtavyam / .. bhatryAnAM svanAdisaparyavasitaM tu samyaktve // For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti guNasthAnakakanAroha sUtravRttyanusAreNAbhatryAnAM vyasnamA mithyAtvaM bhavatItyApAtazA'pi vyaktameva pratIyate / api kA pAlakasaMbanakAdInAM pravacanAtpratyanIkAnAmudIrNavyaktataramithyAtvamohanIyodayAnAmeva samudbhUtA nAnAvidhAH kuvikalpAH zrayante / kiM ca-mokSakAraNe dharne ekAntabhavakAraNatvenAdharmazraddhAnarUpaM mithyAtvamapi teSAM labdhyAdyarthaM gRhItapravajyAnAM vyaktameva / yatyunarucyate-teSAM kadAciskulAcAravazena vyavahArato vyaktamithyAtve samyaktve vA satyapi nizcayataH sarvakAlamanAbhogamithyAtvameva bhavatIti / tadabhinivezavijambhitam , zuddhanyapratipattyabhAvApekSayA nizcayenAnAbhogAbhyupagame AbhigrahikAdisthale'pi tatprasaGgAd , bahirantaya'ktAvyaktopayogadvayAbhyupagamasya cApasiddhAntakalaGkadUSitatvAd / __ atha yadekapudgalAvazeSasaMsArasya kriyAvAditvAbhivyaJjakaM dharmadhiyA kriyArucinimittaM tanmithyAtvaM vyaktam / yaduktam" tesuvi ego puggalapariaTTo jesi hua saMsAro / tahamavvattA tesiM kesiMci hoi kiriyaruI // tIe phiriyAkaraNaM liMgaM puNa hoi dhanmabuddhIe / kiriyAINimittaM jaM vuttaM vattamicchati // ". tato'nyavAvyaktaM mithyAtvam / na cAbhavyasya kadApyekapudgalaparApAvazeSaH saMsAra iti sadaiva tasyAvyaktaM mithyAtvamavasthitamiti cet, maivam , evaM sati caramapudgalaparAvartAtiriktapudgalaparAvartavartinAM bhavyAnAmapyavyaktAnAbhogamithyAtvavyavasthitAvAbhigrahikamithyAtvocchedaprasaGgAt / kiM ca-evamanAbhogamithyAtve vartamAnA jIvA na mArgagAmino navonmArgagAmino bhavanti, anAbhogamithyAtvasyAnAdimatvena sarveSAmapi jIvAnAM nijagRhakalpatvAd / loko'pi nijagRhe bhUyaHkAlaM teSvapi eko pudgalaparAvarto yeSAM bhavetsaMsAraH / tathAbhavyatA teSAM keSAMcid bhavetkriyAruciH // tayA kriyAkaraNaM liGgaM punarbhavati dhrmbuddhyaa| kriyArucinimittaM yaduktaM vyaktamithyAtvamiti // For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 25 pasannapi na mArgagAmI na yonmArgagAmIti vyapadizyate, kintu gRhAnnirgataH samIhitanagarAbhimukhaM gacchan mArgagAmI, anyathA tUnmArgagAmIti pyapadizyate / evaM tathAbhavyatvayogenAnAdimithyAtvAnnirgato yadi jainamArgamAzrayate tadA mArgagAmI, jainamArgasyaiva mokSamArgatvAd / yadi ca zAkyAdidarzanaM jamAlyAdidarzanaM vA''zrayate tadonmArgagAmIti dhyapadizyate, tadIyadarzanasya saMsAramArgatvena mokSaM pratyunmArgabhUtatvAditi svakalpitaprakriyApekSayA'caramapudgalaparAvartavartinaH zAkyAdayo'pi nonmArgagAmino syuriti, "kuppavayaNapAsaMDI savve ummaggapaDiyA" ityAdi pravacanavirodhaH / kiM ca-evaM dharmadhiyA viruddhakriyAkaraNAdunmArgagAmitvaM yathA vyaktamithyAtvopaSTambhAccaramapudgalaparAvarta eva tathA dharmadhiyA hiMsAkaraNAddhiMsakatvamapi tadaivetyacaramapudgalaparAvarteSu hiMsakasvAdikamapi na syAditi sarvatra trairAzikamatAnusaraNe jainaprakriyAyA mUlata eva vilopApattermahadasamaJjasam / tasmAdabhavyAnAmapi dUrabhavyAmAmiva yogyatAnusAreNAbhigrahikavyaktamithyAtvopagame na doSa iti mantavyam / athAbhavyA avyaktamithyAtvavantaH, avyavahAritvAt , sNprtipnnnigodjiivvd-itynumaanaattessaamvyktmithyaatvsiddhiH| avyavahArisvaM ca teSAmanantapudgalaparAvartakAlasthAyitvAt sidhyati / vyAvahArikANAmutkRSTasaMsArasyAvalikAsaMkhyeyabhAgapudgalaparAvartamAnatvAt / taduktaM kAyasthitistotre " avvahAriyamajjhe bhamiUNa annNtpugglprhe| kahavi vavahArarAsi saMpatto nAha tatthavi ya / ukkosaM tiriyagaI-asaNNi-egidi-yaNa-pApuMsesu / bhamio AvaliaasaMkhabhAgasamayapuggalaparaTTe // " ... avyavahArikamadhye bhrAntvA'nantapuralaparAvartAn / kathamapi vyavahArarAziM saMprApto nAtha ! tatrApi ca // utkRSTaM tiryaggatyasaMzyekendriya-vaNa-napuMsakeSu / bhrAnta AvalikA'saMkhyabhAgasamayapudgalaparAvartAn / For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ... ata evotkRSTo vanaspatikAlo'pi pravacane vyAvahArikApakSaya. coktH| tathAhi " vaNassaikAiANaM pucchA, jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukoseNaM aNaMtaM kAlaM'agaMtA ussappiNiosappiNIo kAlao, khittao agaMtA logA asaMkhejjA puggalapariaTTA" iti / idameva cAbhipretyAsmAbhiruktam " vavahArINaM NiyamA saMsAro jesi hujja ukkoso| tesiM AvaliaasaMkhabhAgasamapoggalaparaTTA // " ityasmanmatamaduSTamiti cet / nAyamapyekAntaH, anantapuchalaparAcatakAlasthAyitvenAvyavahArivAsiddheH, vyAvahArikANAmapyAbalikAsaMkhyeyabhAgapudgalaparAvartAntaritabhUyobhavabhramaNenAnantapudgalaparAvartAvasthAnasyApi saMbhavAt / taduktaM saMgrahaNIvRttI-- " ete ca nigode vartamAnA jIvA dvidhA-sAMvyavahArikA asAMvyavahArikAzca / tatra ye sAMvyavahAriphAste nigodebhya uddhRtya zeSajIvarAzimadhye samutpadyante, tebhya uddhRtya kecid bhUzo'pi nigodamadhye samAgacchanti, tatrApyutkarSata AvAlikA'saMkhyeyabhAgagatasamapramANAn pudgalaparAvartAna sthitvA bhUyo'pi zeSajIveSu samAgacchanti, evaM bhUyo bhUyaH sA vyavahArikajIvA gatyAgatIH kurvntiiti"| yatpunaratra bhUyo bhUyaH paribhramaNe'ppu tAsaMkhyeyapuddhalaparAvartAnatikrama eva, AvalikA'saMkhyeyabhAgayudgalaparAvartAnAmasaMkhyAtaguNAnAmapyasaMkhyAtatvameveti pratIto kutaH bhUyo bhUyaH zabdAbhyAmAnantyakalpanAyA gandho'pi, tena bhUyo bhayaH paribhramaNe'pasaMkhyAtatvaM tadavasthameva / atastAvatA kAlena vyAvahArikANAM sarveSAmapi siddhirbhaNiteti pareNa svamataM samAhitam , tadapi naikAntaramaNIyam / evaM " vikalendriyaikendriyeSu gatAgatairanantAn pudgalaparAvani niruddho'tiduHkhitaH" ityAdinA " anyadA ca kathamapi nIto'sAvAryadezodbhavamAtaGgeSu, tebhyo'pyabhakSyabhakSaNAdibhirnarakapAtAdikrameNa rasagRddhayakArya 1 vanaspatikAyikAnAM praznaH, jaghanyena antarmuhUrtamutkRSTanAnantaM kAlam-anantA utsarpiNyavasarpiNyaH kAlataH, kSetrata anantA lokA asaMkhyeyA pudglprivhti| vyAvahArikANAM niyamAtsaMsAro yeSAM bhavedutkRSTaH / teSAmAvalikAsaMkhyabhAgasamapadralaparAvartAH // For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravartanAbhyAmeva lIlayaiva vyAvRttya vidhRto'nantapudgalaparAvartAn" ityAdinAmahatA anthena bhuvanabhAnu kevalicaritrAdau vyAvahArikatvamupeyuSo'pi saMsArijIvasya vicitrabhavAntaritatayA'nantapudgalaparAvartabhramaNasya nigadasiddhasvAt / tathA yogabindusUtravRttAvapi naranArakAdibhAvenAnAdau saMsAre' nantapudgalaparAvartabhramaNasvAbhAvyamuktam / tathAhi " anAdireSa saMsAroM naanaagrtismaashryH| pudgalAnAM parAvartA atrAnantAstathA matAH / / anAdiravidyamAnamUlArambha eSa pratyakSato dRzyamAnaH saMsAro bhavaH, kIdRzaH? ityAha--nAnAgatisamAzrayaH-naranArakAdivicitraparyAyapAtraM vartate / tatazca pudgalAnAmaudArikAdivargagArUpANAM sarveSAM parAvartA grahaNamokSAtmakA atra saMsAre' nanta vArasvabhAvAH, tathA tena--samayaprasiddhaprakAreNa gatA atItAH / keSAm ?' ityAha sarveSAmeva sattvAnAM tatsvAbhAvyaniyogataH / / nAnyathA saMvide teSAM sUkSmabuddhayA vibhAvyatAm // sarveSAmeva sattvAnAM prANinAM tatsvAbhAvyam-anantapudgalaparAvartaparibhramaNa-- svabhAvatA tasya niyogo vyApArastasmAd / ava vyatirekamAha-na naiva anyathA- tatsvAbhAvyaniyogamantareNa saMvid avabodho ghaTate / eteSAmanantapudgalaparAvartAnAM sUkSmabuddhyA nipuNAbhogena vibhAvyatAm-anuvicintyatAmetad / iti vyAvahArikatve'pyanantapudgalaparAvartabhramaNasaMbhavAt , tenAbhavyAnAmavyAvahArikatvasAdhanamasaMgatamiti draSTavyam // nanu prajJApanAvRttI vyAvahArikaraNAmutkarSato'pyAvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvartasthitiH, tata UrdhvaM cAvazyaM siddhiriti sphuTaM pratIyate / tathA ca tadgranthaH-" nanu yadi vanaspatikAlapramANamasaMkhyeyAH pudgalaparAvartAstato yadgIyate siddhAnte "marudevIjIvo yAvajIvabhAvaM vanaspatirAsId" iti tatkathaM syAt ? kathaM vA knaspatInAmanAditvam ?, pratiniyatakAlapramANatayA vanaspatibhAvasyAnAditvavirodhAt / tathAhi-asaMkhyeyAH pudgalaparAvartAsteSAmeva sthAnamAnam , tata etAvati kAletikrAnte niyamAtsarve'pi kAyaparAvarta kurvate, yathA svasthitikAle surAdayaH / uktaM ca For Private and Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaMDa puggalapariaTTA saMkhAiA vaNassaI kAlo / to acaMtavaNassaijIvo kaha nAma marudevI 1 // hunja va vaNassaINaM aNAiantamata eva heuuo| jamasaMkhejjA poggalapariaTTA tatthavatthANaM // kAleNevaieNaM tamhA kuvvaMti kAyapallaTuM / savvevi vaNassaiNo ThiikAlaMte jaha surAI // kiMca-evaM yadvanaspatInAM nirlepanamAgame pratiSiddham , tadapIdAnI prasaktaM katham ? iti ced / ucyate-iha pratisamayamasaMkhpeyA ghanaspatibhyo jIvA udvartante, vanaspatInAM ca kAyaparimANamasaMkhyeyAH pudgalaparAvartAH, tato yAvanto'saMkhyeyeSu pudgalaparAvarteSu samayAstairabhyastA ekasamayovRttA jIvA yAvanto bhavanti tAvatparimANamAgataM vanaspatI. nAm / tataH pratiniyataparimANatayA siddhaM nirlepanam , pratiniyataparimANatvAd , evaM gacchatA kAlena siddhirapi sarveSAM bhavyAnAM prasaktA, satprasaktau ca mokSapathavyavacchedo'pi prasaktaH, sarvabhavyasiddhigamanAnantaramanyasya siddhigamanAyogAt / Aha ca " kAyaThiI kAleNaM tesimasaMkhijjayAvahAreNaM / jillevaNamAvaNNaM siddhIvi ya sabvabhavvANaM // paisamayamasaMkhijjA jeNuvvadRti to tadabhatthA / kAyaThiIe samayA vaNassaINe parimANaM / / " yadi punalaparAvartAH saMkhyAtisA vnsptikaalaa| tato'tyantavanaspatijIvAH kathaM nAma mrudevii|| bhavedvA vanaspatInAmanAdyantamata eva hetoH / yadasaMkhyeyA pudgalaparAvartAstatrAvasthAnam // kAlenaitAvatA tasmAtkurvanti kAyaparyastam / sarve'pi vanaspatayaH sthitikAlAnte yathA surAdiH // kAyasthitiH kAlena teSAmasaMkhyeyatA'pahAreNa / nirlepanamApanaM siddhirapi ca sarvabhavyAnAm // pratisamayamasaMkhyeyA yenodvartante tatastadabhyastA / kAyasthityA samayA vanaspatInAM parimANam // For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na caitadasti, vanaspatInAmanAditvasya nirlepanapratiSedhasya sarvabhacyAsiddhermokSapathAvyavacchedasya ca tatra tatra pradeze siddhaante'bhidhaanaat| ucyate-iha dvividhA jIvAH-sAMvyavahArikA asAMvyavahArikAzca / tatra ye nigodAvasthAta uddhRttya pRthivIkAyikAdibhaveSu vartante te lokeSu dRSTipathamAgatAHsantaH pRthivIkAyikAdivyavahAramanupatantIti sAMvyavahArikA ucynte| te ca yadyapi bhUyo'pi nigodAvasthAmupayAnti tathApi te sAMvyavahArikA eva, saMvyavahArapatitatvAt / ye punaranAdikAlAdArabhya nigodAvasthAmupagatA evAvatiSThante te vyavahArapathAtItasvAdasAMvyavahArikAH / kathametadavasIyate / dvividhA jIvAH-sAMvyavahArikA asAMvyavahArikAmyeti ucyate yuktivazAt / iha pratyupatrapanaspatInAmapi nirlepanamAgame pratiSiddham , kiM punaH sakalavanaspatInAM sathAmavyAnAmapi / taca yadyasAMvyavahArikarAzinipatitA atyantabanaspatayo na syustataH kathamupapadyata / tasmAdavasIyate-astvasAMvyavahArikarAziriti, yadugatAnAM vanaspatInAmanAditA / kiM ca-yamapi gAthA gurUpadezAdAgatA samaye prasiddhA " asthi aNaMtA jIvA jehiM Na patto tsaaiprinnaamo| tevi gaMtANaMtA NigoavAsaM aNuhavaMti // " tata ito'pyasAMvyavahArikarAzisiddhiH / uktaM ca "Neya paccupatravANassaINaM pillevaNaM na bhavyANaM / juttaM hoi Na taM baha acaMtavaNassaI natti // evaM cANAivaNassaINa matthittamatthao siddhaM / maNNai imAvi gAhA gurUvaesAgayA samae / " avi aNaMtA jIvA' ityAdi 18 pade // " sansyanantA jIvA yairna prAptaH prsaadiprinnaamH| te'pyanantAnamtA nigodavAsamanubhavanti // na ca pratyutpannavanaspAtInAM nirlepanaM na bhanyAnAm / yuktaM bhavati tada yAde atyantavanaspati sti| evaM cAnAdivanaspatanAmastitvamarthataH sikham / bhApa iyamapi gAyA gurUpadezAgatA samaye // ... .. .. . . For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tato'bhavyA avyAvahArikA eva, anyathA'saMkhyeyapudgalaparAvartakAlAtikrame teSAM siddhigamanasyAvyavahAritvabhavanasya vA prasaGgAd / ata eva cAdaranigodajIvA apyavyAvahArikarAzAvabhyupagantavyAH, anyathA pAdaranigodajIvebhyaH siddhAnAmanantaguNatvaprasaGgAt / yAvanto hi sAMvyavahArikarAzitaH sidhyanti, tAvanta eva jIvA asAMvyavahArikarAzervinirgatya sAMvyavahArikarAzAvAgacchanti / yata uktam " sijhaMti jattiyA kira iha sNvvhaarjiivraasiio| iMti aNAivaNassaimajjhAo tattiyA ceva // " iti / evaM ca vyavahArarAzitaH siddhA anantaguNA evoktaaH| tatra yadi bAdaranigodajIvAnAM vyAvahArikatvaM bhavati, tarhi bAdaranigodajIvezyaH siddhA anantaguNAH saMpadyarana , santi ca siddhebhyo bAdaranigAdajIvA anantaguNAH, tebhyaH sUkSmajIvA asNkhyeygunnaaH| yadAgamaH___ " eesiM NaM bhaMte ! jIvANaM suDamANaM vAyarANaM NosuhumANaM NobAyarANaM kayarekayarehito appA vA, bahuA vA, tullA vA, visesAhiA vA ? / goyamA ! sakvathovA jIvA josuhumA NobAyarA, bAyarA aNaMtaguNA, suhumA asaMkhejaguNA" iti / etadvRttiryathA-"eesi paM bhaMte ! jIvANaM suhumANamityAdi / sarvastokA jIvA yosuhumA NobAyarA, siddhA ityarthaH, teSAM sUkSmajIvarAze darajIvarAzezzanantatamabhAgakalpatvAt / tebhyo bAdarA anantaguNAH, bAdaranigodajIvAnAM siddhebhyo' nantaguNatvAt / tebhyazca sUkSmA asaMkhyeyaguNAH, bAdaranigodajIvebhyaH sUkSmanigodajIvAnAmasaMkhyeyaguNatvAd " iti / tata evamAgamavAdhAparihArArtha vAdaranigodajIvA avyAvahArikAH sviikrtvyaaH| prayogazcAtra-bAdaranigodajIvA na vyavahAriNaH, teSAM . siddhebhyo'nantaguNatvAt / yathA sUkSmanigodajIvAstathA anAdimantaH sidhyanti yAvantaH kila iha sNvyvhaarjiivraashitH| yanti anAdivanaspatimadhyAttAvanta eva // 2 eteSAM bhagavan jIvAnAM sUkSmAnAM bAdarANAM nosUkSmANAM nobAdarANAM (siddhAnAM) phatare katarebhyo'lyA vA bahavo vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? / gautama ! sarpastokA jIvA nosUkSmA nobAdarAH, bAdarA anantaguNA, sUkSmA asaMkhyeyaguNA iti| For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUkSmA bAdarAzca nigodajIvA avyavahAriNa eva, anyathA vyvhaaritvbhvnsiddhigmnyorpryvsittvaanupptteH| aparyavasitatvaM ca "sijhaMti jaciyA kira0" ityAdinA siddham , tathA sAMvyavahArikA jIvAH sidhyantyeva, AvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvartasamayaparimANatvena parimitatvAd / vyatireke siddhA nigodajIvAzca dRSTAntatayA pAcyA iti / . nanu " sarve jIvA vyavahAryavyavahAritayA dvidhA sUkSmAHnigoda evAntyAH, te yenye vyavahArigaH" iti yogazAstravRttivacanAddhAdaranigAdIvAnA vyavahAritvasiddheH kathamavyavahAritvamiti cet / na, tatra 'sUkSmanigodA evAntyAH' iti pAThasthApi darzanAt tatra sUkSmAzca nigodAzcetItaretaradvandvakaraNe'saMgatigandhasyApyabhAvAd / sUkSmapRthivyAdijIvAnAM pAvyavahAritvaM prajJApanAvRtyabhiprAyeNa sphuTameva pratIyate, lokadRSTipathamAgatAnAmeva pRthivyAdijIvAnAM vyavahAritvabhaNanAd , anyathA 'pratyekazarIriNo vyAvahArikAH' ityeva vRttikRdavakSyat / yacca kevalaM nigodebhya udvRtya pRthivIkAyikAdibhaveSu vartante ityAdi bhaNitam , tatsUkSmapRthivyAdijIvAnAmasaMkhyeyatvenAlpatvAd avazyabhAvivyavahAritvAdvAvivakSaNAditi saMbhAvyate, samyagnizcayastu bahuzrutagamya iti / evaM cAsAMvyavahArikA jIvAH sUkSmapRthivyAdiSu nigodeSu ca sarvakAlaM gatyAgatIH kurvantIti saMpannam / itthaM ca tatra ye'nAdisUkSmanigodebhya udRtya zeSajIveSUtpadyante pRthivyaadivividhvyvhaaryogaatsaaNvyvhaarikaaH| ye punaranAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSvevAvatiSThante tathAvidhavyavahArAtItatvAdasAMvyavahArikA iti / pravacanasAroddhArakRttAvapi " anAdisUkSmanigodajIvA avyavahAriNaH" ityatra sUkSmA pRthivyAdayazcatvAro nigodAzca bAdarasAdhAraNavanaspatayaH, na vidyate AdiryeSAM te'nAdaya:aprAptavyavahArarAzaya ityarthaH / tathA ca sUkSmAzca nigodajIvAzceti dvandvaH, anAdayazca te sUkSmanigodajIvAzceti karmadhArayaH, iti samAsavidhidraSTavyaH / sarvatrApi karmadhArayakaraNe bAdaranigodajIvAnAM vyavahAritvasaMpattAyuktAgamavAdhaprasaGgAditi cet / ucyate-evaM prajJApanAvRttyabhiprAyamanusRtyAbhavyAnAmavyAvahArikatvaM vyavasthApyate, tatkiM vyAvahArikalakSaNayogAduta paribhASAntarAzrayaNAt ? nAdyA lokavyava For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hAraviSayaH, pratyekazarIravattvAdistallakSaNasyAbhavyeSvapi satvAdanantadravyakriyAgrahaNaparityAgavatAM teSAmavyAvahArikarAzivinirgatatvena vyAvahArikatvasyopadezapadamasiddhatvAzca / tathA ca tadgranthaH "je davaliMgakiriyANaMtAtIyA bhavami sagalAvi / samvesi pAeNaM Na ya tatthavi jAyameti // " jamityAdi / yad yasmAdravyaliGgakriyAH pUjAghabhilASeNa / vyAvRttamithyAsvAdimohamalatayA dravyaliGgapradhAnAH zuddhazramaNabhAvayogyAH pratyupekSaNApramArjanAdikAzceSTAH, kim ? ityAha-anantA anantanAmakasaMkhyAvizeSAnugatA vyatikrAntA bhave saMsAre, sakalA api-tathAvidhasAmagrIvazAtparipUrNA api sarveSAM bhavabhAjAM prAyeNa avyAvahArikarAzigatAnalpakAlaMtabhirgatAMzca muktvetyarthaH / tato'pi kim ? ityAha-na ca-naiva tatrApi tAsvapi sakalAsu dranyaliGgakriyAsu jAtametad-dharmapIvamityAdi // " atha pRthivyAdivyavahArayogena teSAM dhyAvahArikatve'pyAvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvAdhikasaMsAravattvena na vyAvahArikatvamiti paribhASAntaramAzrIyate iti dvitIyaH pakSaH parigRhyate iti cet , parigRyatAM yadi bahuzrutAH pramANayanti, naivamasmAkaM kA'pi kSatiH, mukhyavyAvahArikalakSaNaparityAgena teSAmavyaktamithyAtvaniyamAbhyupagamAdiviruddhaprakriyAyA asiddheH| nahi paribhASA vastusvarUpaM tyAjayatIti / etena bAdaranigodajIvAnAM vyAvahArikatvaniSedho'pi pratyuktaH, paribhASAmAtraNa lakSaNasiddhasya vyAvahArikatvasya niSeddhamazakyatvAt / pRthivyAdivividhavyavahArayogitvalakSaNasya tasya praaptsuukssmnigodetrtvpryvsitsyaanugtsyaanaadisuukssmnigodetrsrvjiivvRttitvaat| cakSugrAyazarIratvarUpalakSaNaM na tu lakSaNamityAvayoH samAnam , anyathAssmAkaM sUkSmapRthivIkAyikAdiSvavyApteriva tava mate bAdaranigodeti. vyApterapi prasaGgAt / kiM ca-prajJApanAvRttyabhiprAyeNApi bAdaranigodajIvAnAM vyavahAritvameva prtiiyte| ye punaranAdikAlAdArabhyanigodA. yadnyaliGgakriyA anantA'tItA bhave sakalA'pi sarveSAM prAyeNa na ca tatrApi jAtametaditi // For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vasthAmupagatA evAvatiSThante se vyavahArapathAtItatvAdasAMvyavahArikAH iti vacanAdanAdivanaspatInAmevAvyAvahArikatvAbhidhAnAt / tatreda sUtraM sAMvyavahArikAnadhikRtyAvaseyam , na cAsAMvyavahArikAn , vizeSa viSayatvArasUtrasya / na caitatsvamaniSikAvijRmbhitam / yata Ahurjina bhadragaNikSamAzramaNapUjyapAdAH "taha kAyaThiIkAlAdaovi sese paDucca kira jIve / .. nANAivaNassaiNo ye saMvavahAravAhiriyA // " atrAdizabdAtsarvairapi jIH zrutamanantazaH spRSTamityAdi / yadasthAmeva prajJApanAyAmeva vakSyate, prAguktaM ca tatparigrahastato na kazcidoSa iti, agre vyaktameva anAdivanaspatyatiriktAnAM vyAvahArikatvAbhidhAnAca / anAdivanaspataya iti sUkSmanigodAnAmevAbhidhAnam , na tu bAdaranigodAnAmiti prathAntare'pyayamevAbhiprAyo jJAyate / uktaM calaghUpamitabhavaprapazcagranthe zrIcandrasUriziSyazrIdevacandrasUribhiH " astyatra loke vikhyAtamanantajanasaMkulam / yathArthanAmakamasaMvyavahArAbhidhaM puram // 67 // tatrAnAdivanaspatinAmAnaH kulputrkaaH| casanti tatra karmapariNAmamahIbhujA // 68 // niyuktau tIbamohodayAtyantAbodhanAmako / mahattamabalAdhyakSau tiSThataH sthAyinau sadA // 69 // yugmam tAbhyAM karmapariNAmamahArAjasya zAsanAt / nigodAkhyApavarakeSvasaMkhyeyeSu divAnizam // 70 // kSiptvA saMpiNDya dhAryante sarve'pi kulputrkaaH| prasuptavanmUrchitavanmacavanmRtavaJca te // 71 // yugmam se spssttcessttaacaitnybhaassaadigunnvrjitaaH| chedabhedapratIghAtadAhAdInApnuvanti ca // 72 / / aparasthAnamanapramukho nApi kazcana / kriyate'nyo'mi terlokavyavahAraH kdaacnH|| 73 // sathA kAyasthitikAlAdayo'pi zeSAn pratIsya phila jIvAn / mAnAdivanaspate. ye saMvyavahAravAhAH // For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMsArijIvasaMjJana vAstavyena kuTuMbinA / kAlo nirgamitaH pUrva tatrAnanto mayA'pi hi // 74 / / lathA atraiva kiyadantare tatraikAkSanivAsAkhye nagare prathama khalu / amIbhirasti gantavyamarthanaM yuvayozca tat / / 26 n tAbhyAmapi tathetyukte te sarve tatpuraM yayuH / tasmiMzca nagare santi mahAntaH pazca pATakAH // 27 // eka pATakamaGgulyA darzayannagrataH sthitam / . mAmevamatha tattvaMpi (?) tIvramohodayo'bravIt // 28 // svamatra pATake tiSTha bhadra ! vizvastamAnasaH / pAzcAtyapuratulyatvAd bhAvyeSa dhRtidastava / / 29 // 'yathA hi tatra prAsAdagarbhAgArasthitAH janAH / santyanantA piNDitAGgAstathaivAtrApi pATake // 30 // varttante kintu te lokvyvhaarpraangmukhaaH| . maniSibhiH samAnAtAstenAsAMvyavahArikAH // 31 // gamAgamAdikaM lokavyavahAramamI punH| kurvanti sarpadA tena proktAH sAMvyavahArikAH // 32 // anAdivanaspataya iti teSAM samAbhidhA / eSAM tu vanaspataya iti bhedayathAparaH // 33 // " vRddhApamitabhavaprapaJcagranthe'pyevamevoktamasti / tathAhi " astIha loke AkAlapratiSThamanantajanasaMkulamasaMvyavahAraM mAma nagaram / tatra sarvasminnagare'nAdivanaspatinAmAnaH kulaputrakAH prativasanti ityAdi / xxx uktau ca bhavitavyatayA mahattarAbalAdhikRtau-yaduta mayA yuvAbhyAM cAmIbhiH saha yAtavyam / yato bhartRdevatAnArIti na bhoktavyo mayA saMsArI jIvaH / yaccAsti yuvayorapi pratijAgaraNIyamekAkSanivAsaM nAma nagaram / tatrAmIbhirlokaH prathamaM gantavyam / sato yujyate yuvAbhyAM saha cAmISAM tatrAsituM nAnyathA / tato yadbhavatI jAnAtItyabhidhAya pratipannaM tadvacanam / mahattamabalAdhikRtAbhyAM pravRttAH sarve'pi samAgatAstadekAkSanivAsaM nagarama / tatra nagare mahAntaH paJca pATakA For Private and Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vidyante / tato'hameka pATakaM karAgreNa darzayatA tIvramohodayenAbhihitaH-bhadra saMsArijIva! tiSTha tvamatra paattke| yato'yaM pATako'saMvyavahAranagareNa bahutaraM tulyoM vartate / tato bhaviSyatyatra tiSThato dhRtirityAdi / xxxx tato'haM yadA tatrAsaMvyavahAranagare'bhUvam , tadA mama jIrNAyAM jIrNAyAmapasaM guTikAM dattavatI, kevala sUkSmameva me rUpamekAkAraM sarvadA tatprayogeNa vihitavatI / tatra punarekAkSanivAsanagare samAgatA tIvramohAtyantabodhayoH kutUhalamiva darzayantI tena guTikAprayogeNa sabhAnekAkAraM svarUpaM prakaTayati smetyAdi / " samayasArasUtravRttyorapyuktam "ahavA saMkvahAriyA ya asaMvavahAriyA ya / " athaveMti dvaividhyasyaiva prakArAntaroddayotane / etadeva spaSTayannAha tattha je aNAikAlAo Arabbha suhumaNigoesu citi na kayAi tasAi.. bhAvaM. pattA te asaMvavahAriyA / je puNa suhumaNigoehito niggayA sesajIvesu uppanA te sNvvhaariaa| te. a puNovi suhamaNigoapattAvi saMvavahAriacciya, bhaNNaMti // " . idamatra hRyayam-sarvasaMsAriNAM prathamamanAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSvevAvasthAnam , tebhyazca nirgatAH zeSajIveSUtpannAH pRthivyaadivyvhaaryogaatsaaNvybaarikaaH| te ca. yadyapi kadAcid bhUyo'pi neSveva nigodeSu gacchanti, paraM tatrApi.sAMvyavahArikA eva, vyavahArapatitatvAt / ye tu na kadAcittebhyo nirgatAH / ".atthi aNaMtA jIvA jehiM Na pattoM tasAi pariNAmo / tevi aNaMtANaMtA NigoavAsaM aNuhavaMti // "1 athavA sAMdhyavahArikAcAlAMvyavahArikAzca // 2 tatra ye anAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSu tiSThanti, na kadAcid prasAdibhAvaM prAptA te asAMvyavahArikAH / ye punaH sUkSmanigodebhyo nirgatA zeSajIveSUspannAste saaNvyvhaarikaaH| te. ca. punarapi sUkSmanimodaprAptA api sAMvyavahArikA eva bhnnynte| santyanantA jIvA yairnaprAptastrasAdipariNAmaH / teyamantAntA nigodavAsamanubhavanti // .. For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti vacanAttatraivotpattivyayabhAjaste tathAvidhavyavahArAtItatvAsAMvyavahArikA iti / tatraivAgre'pyuktam "teresavihA jahA NosuhumaNigoarUve asaMvavahArabhee / bArasa saMvavahAriA, te a ime-puDhavI-AU-teu-cAu-NiyoA, suhumavAyaratteNa dudu bheA, pattejavaNassaI tasA ya / / " sAMvyavahArikAsAMvyavahArikatvena jIvAnAM dvaividhyaM prAga darzitam / tatrAsAMvyavahAriko rAzireka eva, sUkSmanigodAnAmevAsAMvyavahArikatvAt / sAMvyavahArikabhedAstu dvAdaza / te ca ime pRthivyAdapa: paza, sUkSmavAdaratayA dvibhaidAH, pratyekavanaspatayaH sAcati // tathA bhavabhAvanAvRttAvapyuktam.... aMgAima esa bhave, aNAimaM ca jIve, aNAI a sAmantreNa tassa nANAvarapAikammasaMjogo, apaJjavasio amavvANaM, sapaJjavasio uNa bhavkANaM / viseso uNa micchattA-virai-pamAya-kasAya jogo kammasaMjogo jAyaiti / savvesipi jIvANaM sAIo ceva eso jAo akAmaNijarA-cAlatavokamma-sammatsanANavirahaguNehi avassameva vihaDaitti / savvesi sapaJjavasio ceva / teNa ya kammapoggalasaMjoaNAzubhAveNaM, vasaMti / savvepi pANiNo pubdhi tAva. aNaMtANaMtapoggalaparibahe agAivaNassaiNigoesu pIDijaMti / tatthegaNigoasarIre aNaMtA pariNamaMti. asaMkhaNigoasamudayaNiphaNNagolayabhAveNaM, samagamaNaMtA. UsasaMti, samagaM ... zyodazavidhA yathA nosUkSmanigodarUpo'saMvyavahArabhedaH / dvAdaza sAMdhyatrahArikAH, te. ceme-pRthivyaptejovAyunigodAH, sUkSmavAdaratvena. dvau do bhedo, pratyekavanaspatayaH sAzca / 2 anAdimAneSa. bhavaH, anAdimAMzca jIvaH, anyadizca sAmAnyena tasya jhAnAvaraNAdikarmasaMyogaH, aparyavasito'bhavyAvAm, saparyavasitazca punarbhavyAnAm / vizeSataH punarmithyAtvAvirati-pramAda-kaSAya-yogaH karmasaMyogo jAyate iti / sarveSAmapi jIvAnAM sAdika eva eSa jAtaH, akAmanirjarA pAlatapaHkarma-samyaktva"jJAna-viratiguNairavazyameva vighaTate iti sarveSAM saparyavasitaH eva / tena ca karmapuralasaMyojanAnubhAvena. vasanti / sarve'pi prANinaH pUrva tAvadanantAnantapudralaparAdhartAnanAdivanaspatiniyodeSu pIjyante / tatraikanigodazarIre anantAH pariNamanti asaMkhyanigodasamudayaniSpanagolakabhAvena / samakamanastA, ucchvasanti, samakaM - For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pIsasaMvi, samamaM AhArati, samagaM pariNAmayaMti, samagaM uppajjati, samagaM vidhati, pINadImahANidAgADhanANAvaraNAikammapoggalodaeNaM na veaMti appANaM, na maNaMti paraM, na suNaMti saI, na pecchati sarUvaM, na agyAyaMti gaMdha, na bujjhati saM, na vidaMti phAsaM, na saraMti kayAkayaM, maipuvvaM na calaMti, na phaMdati, na sIyamaNusaraMti, nAyavamuvagacchati / kevalaM tivvavisayaveyaNAbhibhUamajjapANamacasadiyapurisanka jahuttarakAlaMte vasiUNa kahamavi tahAmavvatta-bhaviavkyANioge kipi tahAvihaDiakammapoggalasaMjogA tehiMto NiggaMtumuvavajaMti ke sAhAraNabaNassaisa allaya-sUraNa-gajjara- vajakaMdAisaveNa" ityaadi| tathA tatraiva pradezAntare proktam--" tato balinarendreNoktam-svAmistahIdameva zrotumicchAmi, prasAdaM vidhAya nivedayantu bhagavantaH / tataH kevalinA proktam-- mahArAja ! sarvAyuSA'pyetatkathayituM na zakyate / kevalaM yadi bhavatAM kutUhalaM tarhi samAkarNayata, saMkSipya kiMcitkathyate--ito'nantakAlAtparato bhavAnikala cAritrasainyasahAyo bhUtvA mohArivalakSayaM kariSyatIti karmapariNAmenAsaMvyavahArapurAniSkAzya samAnIto vyavahAranigAdeSu / tato. vijJAtaitadvyatikarairmohAribhiH prakupitairvidhRtasteSveva tvamanantaM kAlam / tataH pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricatuHpazcendriyatiryakSu narakeSvanAryamanuSyeSu cAnItastvaM karmapariNAmena, punaH punaranantavArAH kupitaimohAdibhirvyAvartya nIto'si pazcAnmukho nigodAdiSu, evaM vAvad yAvadbhamito'syatiduHkhitastairanantAnantapudgalaparAvartAn / tatavAryakSetre'pi labdhaM manuSyatvamanantavArAH, kintu hAritaM kvacit kujAtibhAvena, kvApi kuladoSeNa, kvacijjAtyandhabadhirakhaJjatvAdirUpeNa, kyApi kuSTAdirogaiH, kvacidalpAyuSkatvena evamanantavArAH(ram), kintu dharmasya nAmApyajJAtvA bhrAntasteSveva parAGmukho vyAvRttyAnantapudgalaparAvartAnekendriyAdiSu / tato'nyadA zrInilayanagare niHzvasanti, samakamAhArayanti, samakaM pariNAmayanti, samakamutpadyante, samakaM vidyante, syAnarddhimahAnidrA gADha jJAnAvaraNAdikarmapugalodayena na vedayanti AtmAnaM, na jAnanti paraM, na zRNvanti zabdam, na pazyanti svarUpam , nAjinanti gandham , na budhyante rasam, na vedayanti sparzam , na smaranti kRtAkRtam, matipUrva na calanti, na spandante, na zItamanusmaranti, nAtapamupagacchanti / kevalaM- tIvaviSaya ghedanAbhibhUtamadyapAnamatta-muditapuruSavad * yathottarakAlAnte uSitvA kathamapiM tathAbhavyatva-bhavitavyatAniyogena kimapi tathAvighaTitakarmapunalasaMyogAstebhyo nirgatyospayante kecitsAdhAraNavanaspatiSu Ardraka-sUraNa-garjara-caDhakandAdirUpeNa / For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhanatilakaveSTino jAtastvaM vaizramaNanAmA putraH / tatra ca ' svajana-dhana-bhavanayauvana-vanitA-tattvAdyanityamidamakhilaM jJAtvA yatrANasahaM dharma zaraNaM bhajata lokAH' iti vacanazravaNAjjAtA dharmakaraNabuddhiH kevalam / sA'pi kudRSTisabhavA mahApApabuddhireva paramArthataH sNjaataa| tadvazIkRtena ca svayaMbhUnAmnAstridaNDinaH ziSyatvaM pratipanam / tatastadapi mAnuSatvaM hArayitvA vyAvartito bhrAmitaH saMsAre'nantapudgalaparAvartAniti / tato'nantakAlAtpunarapyantarA'ntarA labdhaM mAnuSatvam , para na nivRttA'sau kudharmabuddhiH / zuddhadharmazravaNAbhAvo'pi kvApi sadguruyogAbhAvAtkvacidAlasyamohAdihetukalApAt / kvacicchuddhadharmazravaNe'pi tanivRtto'sau zUnyatayA tadarthAnavadhAraNAt / kvacicca zraddhAnena tataH kudharmabuddhayupadezAddharmacchalena pazuvadhAdimahApApAni kRtvA bhrAntasteSvevAnantapudgalaparAva niti // " tathA zrAvakadinakRtyavRttAvapyuktam-" iha hi sadaiva lokAkAzapratiSThitAnAparyavasitabhakcakrAkhyapurodaraviparivartI janturanAdivanaspatiSu sUkSmanigodAparaparyAyeSvanantAnantapudgalaparAvartAnsamakAhArocchavAsaniHzvAso'ntarmuhUrtAntarjanmamaraNAdivedanAvrAtamanubhavati ityAdi / tathA xxxx evaM ca tathAvidhabhavyajanturapyanantakAlamavyavahArarAzau sthitvA karmapariNAmanRpAdezAttathAvidhabhavitavyatAniyogena vyavahArarAzipravezata utkarSeNa vAdaranigodapRthivyaptejovAyuSu pratyekaM saptatikoTisAgaropamANi tiSThanti / eSA ca kriyA sarvatra yojyA / etepvevaM sUkSmeSvasaMkhyalokAkAzapradezasamA utsarpiNyavasarpiNyaH" ityAdi / ____ puSpamAlAbRhattAvapyuktam- nanu kathamitthaM manuSyajanmApiTalama pratipAdyate ? ucyate-samAkarNaya kAraNam / " avvavahAraNigoesu tAva ciTThati jaMtuNo savve / paDhamaM aNaMtapoggalapariaTTe thAvaraceNaM // 1 // tatto viNiggayA vi hu vavahAravaNassaiMmi NivasaMti / kAlamaNaMtapamANaM aNaMtakAyAibhAveNaM // 2 // avyavahAranigodeSu tAvattiSThanti jantavaH sarve / prathamamanantapudgalaparAvartAn sthAvaratvena / 1 // mato vinirgatA api ca vyavahAravanaspatI nivasanti / kAlamanantapramANamanantakAyAdibhrAvena // 2 // For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattovi samubaTTA puDhavijalAnalasamIramamaMmi / asaMkhosappiNisappiNIo NivasaMti patteyaM / / 3 / / saMkheja puNa kAlaM vasaMti vigaliMdiesu patteyaM / evaM puNopuNovi ya bhamaMti cavahArarAsimi // 4 // ". tallaghuvRttAvapyuktam Adau sUkSmanigode jIvasyAnantapudgalavivartAn / tasmAtkAlamanantaM vyavahAravanaspatI vAsaH // 1 // utsarpiNIrasaMkhyAH pratyekaM bhUjalAgnipavaneSu / vikaleSu ca saMkhyeyaM kAlaM bhUyo bhramaNameva // 2 // tiryakapazcendriyatAM kathamapi mAnuSyakaM tato'pIha / kSetrakulArogyAyurbuddhayAdi yathottaraM tu duravApam // 3 // dharmaratnaprakaraNavRttAvapyuktam ibhyastUpramanArtha prayayau natvA gurUna smyvidhinaa| niSasAda yathAsthAnakamatha marirdezanAM cakre // 1 // avyavahArikarAzau bhramayitvA'nantapudgalavivartAn / vyavahRtirAzau kathamapi jIvo'yaM vizati tatrApi // 2 // bAdaranigoda-pRthivI-jala-dahana-samIraNeSu jaladhInAm / saptatikoTAkoTyaH kAyasthitikAla utkRSTaH // 3 // sUkSmeSvamISu paJcasvavasarpiNyo hysNkhyloksmaaH| sAmAnyabAdare'GgulagaNanAtItAMzamAnAstAH // 4 // " ityAdi / saMskRtanavatattvasUtre'pyuktam nigodA eva gaditA jinairavyavahAriNaH / sUkSmAstaditare jIvAstAnyapi vyavahAriNaH // 1 // " iti / tato'pi samudvRttAM pRthivI-jalA-nala-samIramadhye / asaMkhyotsarpiNyavasAkSaNArnivasanti pratyekam // 3 // saMkhyeyaM punaH kAlaM vasanti vikalendriyeSu pratyekam / evaM punaH punarapi ca amamsi mpabahArarAzau // 4 // For Private and Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tadevaMvidhavacanairanAdisUkSmanigodasyaivAsAMvyavahArikatvam , anyeSAM ca vyAvahArikatvamiti sthitI paroktA yuktirekA'vatiSThate / tatra "sijhaMti jattiyA kira0" ityAdinA vyavahArarAzitaH siddhAnAmamantaguNatvaM vyavasthApya tadanantaguNatvena bAdaranigodajIvAnAmavyAyahArikatvaM ca vyavasthApitam / tadasat , siddhyavacchinnavyavahArAzyapekSayA siddhAnAmanantaguNatvasiddhAvapi sAmAnyApekSayA tadasiddheH, vyavahAritvabhavanasiddhigamanayoraparyavasitatvaM cAnAdisUkSmanigodAnipatamyavahAritvAbhimukhajIvAnAM nirgamAnAnupapannam / AvalikAsaMkhyepabhAgapudgalaparAvartamAnatvena vyavahArikANAM sarveSAM siddhyApattistu syAt / tatrAmavyasya vyAvahArikatvAnurodhena nigodatvena tiryaktvanapuMsakatvAdinA ca kAyasthitipratipAdakAnAM sUtrANAM vyAvahArikavizeSaviSayatvaM vA kalpanIyam , anyo vA kazcitsUtrAbhiprAya ityatra bahuzrutA eva pramANam / avazyaM ca sUtrAbhiprAyaH ko'pi mRgyaH, anyathA bahavo bhavyAstAvadetAvataH kAlAsidhyanti; anye tu svalpAt , apare tu svalpatarAt , yAvatkecinmarudevIsvAminIvatsvalpenaiva kAlena sidhya. nti / abhavyAstu kadAcidapi na sidhyanti, bhavabhAvanAvRttyAdivacanAdabhavyAnAM bhavyAnAM ca yaduktAdhikasaMsArabhedabhaNanaM tannopapadyeta / yatu pareNoktam-yattu kvacidAdhunikaprakaraNAdau prajJApanAcAgamavirudvAni vacanAni bhavanti, tatra tIrthAntaravartinAmasadgrahAbhAvAdanAbhAMga eva kAraNam / tathA abhavyA na vyavahAriNo nApyavyavahAriNaH, kintu vyavahAritvAdivyapadezavAhA iti te vyAvahArikamadhye vivakSitAsteSAM samyaktvapratipatitAnAmanantabhAgavartitvenAlpatvAditi / tadatisAhasavijRmbhitam , abhiprAyamajJAtvA prAcInaprakaraNavilApe mahAzAtanAprasaGgAt / abhavyAnAmapi vyAvahArikabAhirbhAva-niyata-kAyasthitisaMsAraparibhramaNAnupapatteyodRcchikakalpanayA'samaMjasatvaprasaGgAt , novyapahAritva-noavyavahAritvaparibhASAmAtrasya cAbhavyaSvivoktAdhikasaMsArijIveSvapi kalpayituM cAzakyatvAca na kiMcidetaditi dig // 9 // tadevamabhavyasyApyAbhiprahikaM mithyAtvaM bhavatIti pradarzayitumAbhigrahikasya SaD bhedA uktAH / athAnAbhigrahikAdInAmapi sAmAnyena bahuprakAratvaM nirdizanteSu gurulaghubhAvaM viveSayati For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aNabhiggahiAINavi AsayabheeNa huti bhubheaa| lahuAI tiNNi phalao eemuM dunni gruaaii||10|| . aNabhiggahiAINacitti / anAbhigrahikAdInAmapi mithyAtvAprAmAzayabhedena pariNAmavizeSeNa bahavo bhedA bhavanti / tathAhianAbhigrahikaM kiMcitsarvadarzanaviSayam yathA sarvANi darzanAni zobhanAni' iti / kiMciddezaviSayam-yathA 'sarva eva zvetAmbaradigambarAdipakSAH zobhanAH' ityAdi / Abhinivezikamapi matibhedAbhinivezAdimUlabhedAdanekavidham-jamAligoSThAmAhilAdInAm / uktaM ca vyavahArabhASye " maibheeNa jamAlI puci buggAhieNa goviNdo| saMsaggAe bhikkhU godAmAhila AhiNivesatti / / " itiH| / sAMzayikamapi sarvadarzana-jainadarzana-tadekadezapadavAkyAdisaMzayabhedena bahuvidham / anAbhogo'pi sarvAzaviSayAvyaktaSodhasvarUpo vikakSitakiMcidaMzAvyaktabodhasvarUpazcetyanekavidhaH / na khalu mahAmohazailUSasyaiko nartanaprakAro'stIti / eteSvAbhigrahikAdiSu mithyAtveSu madhye trINyanAbhiMgrahika sAMzayikAnAbhogarUpANiM phalataH prajJApanIyatArUpaM gurupArataLyarUpaM ca phalamapekSya laghUni, viparItAvadhAraNarUpaviparyAsa vyAvRttatvenaiteSAM RrAnubandhaphalakatvAbhAvAt / dve AbhigrahikAbhini bezalakSaNe mithyAtve gurU. viparyAsarUpatvena sAnabandhakrezamUlatvAt / uktaM copadezapade " eso a eltha guruo NANajjhavasAyasaMsayA evaM jamhA asappavittI etto savvatthaNatthaphalA // "... anAbhigrahikAdInAmapi Azayabhedena bhavanti bhubhedaaH| laghUni trINi phalato eteSu dve gurU // 10 // 1 . matibhedena jamAliH pUrva vyugrAhitena govindaH / "saMsargAda bhikSurgoSThAmAhila abhinivezIti / / eSa bAtra, gururvAnabhyavasAya-saMzayAneSam / / vasmAtasatpravRttiritaH sarvatrAnaphalA // For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir suSatIkAro'satpravRttihetutvenaiSa viparyAso'tra garIyAn zeSA, masvamadhyavasAya-saMzayAvavaMbhUto, atasvAbhinivezAbhAvena tayoH sunatIkAratvenAtyantAnarthasaMpAdakatvAbhAvAdityetattAtparyAdhaH / / nanvana mASatuSAdInAM cAritriNAmeva saMzayAmadhyavasAyayorasatyautpananuvandhitvamuktam , taba yuktam , teSAM mithyAtvamohanIyAnantAmuSandhinA prabalapoSaviparyAsakAriNAM prabalakriyAviparyAsakAriNAMca hatIyakaSAyAdInAmabhAvAt / mithyAzI saMzayAnadhyavasAyayozca na syAtvaM yuktam , viparyAsazaktiyuktatvAtteSAm / ata zubhapariNAmoapi teSAM phalato'zubha evoktaH zrIharibhadrasUribhiH / tathAhi "melamaccha-mavavimoaga-visatrabhoINa jAriso eso moho suhovi amuho saphalao evamesoti // "... malatyAdi / galo nAma prAntanyastAmiSo lohamayaH kaNTako matsyagrahArya karamadhye saMcAritaH, tatAsanapravRtto matsyastu pratIta eva / tato galenopalakSito matsyo glmtsyH| bhavAd-duHkhabahulakuyonilakSaNAhuHkhitajIvAn kAkazRgAlapipIlikAdIn tathAvidhakutsitavacanasaMskArAtprANavyaparopaNena mocayatyusArayatIti bhavavimocakaH-pAkhaNDavizeSaH / viSeNa mizramanaM tad muhate tacchIlaMga yaH se tathAvidhaH / tato galamatsyaca mavavimocakaca viSAtrabhojI ceti indraH, teSAM yAdRza eSa pariNAmaH pratyapAyaphala eva / kutaH ? mohAdajJAnAtparyantadAruNatayA zubho'pi-svakalpanayA svarucimantareNa teSAM tathApravRterayogAtsundaro'pi samadhumaH saMkliSTa eva / kutaH ? ityAha-tatphalataH-bhAvapradhAnatvAd nirdezasya tatphalatvAdaazubhapariSAmaphalatvAd / atha prakRte yojayabAha-evaM galamatsyAdipariNAmaradeSo'pi jinAmollainena dharmacAripariNAmaH tasphalatvAdazubha eva, AmAparipApamanyatamomayatrApi samAnatvena tulyameva kila phalam " iti // 10 // etadArAhAyAmAha galamarasya-mapavimocaka- vimojinAMbArA ekaH / mohAlgubho'pi azubhaH tatkAlata epameSa iti / For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir majjhatyattaM jAyai jesiM micchattamaMdayAevi / Na tahA asappavittI sadaMdhaNAeNa tesipi // 1 // . ___ manatthataMti / madhyasthatvaM rAgadveSarahitatvaM jAyate yeSAM miSyAsamandatayA'pi, kiMpunastakSayopazamAd itypishbdaarthH| teSAmapi mandamithyAtvavatAmapi, kiM punaH samyagdRSTyAdInAm / na tathA ErviparyAsaniyataprakAreNAsatpravRttiH syAt / kena ! sadanyajJAtana-samIpInAndhavAntena / pathAhi-sadandhaH sAtavedyodayAdanAmogenA'pi mArga evaM gacchati, tathA nijitvena ni/jamAyAbhimukhatvena pAmohAkarSajAnitamandarAgadveSabhAvo'nAmogavAnmithyAdaSTirapi jijJAsAdi eNapogAnmArgamevAnusaratItyuktam / uktaM ca lalitavistarAyAm -"anAmogatoSI mArgagamanameva sadA nyAyena-datyadhyAtmacintakAH" / idamatra hRdayam-yaH khalu miNyArazA. mapi keSAMcitsvapakSanibaddhoddhAnubandhAnAmapi. prabalamohatye satyapi karaNAntarAdupajAyamAno rAgadveSamandatAlakSaNa upazamo nyAnapi zyate, sa pApAnubandhipuNyapandhahetutvAtparyantadAruNa ev|stklsukhH pyAmUdAnAM teSAM puNyAbhAsakamuparame narakAdipAtAvazyaMbhAvAdiyasatpavRttiheturevApam / yaca guNavatpuruSaprajJApanAItvena jijJAsAdieNayogAnmohApakarSaprayuktarAgadveSazaktipratighAtalakSaNa upazamasa tu satpravRttiheturevAprahavinivRttaH sadarthapakSapAtamAratvAditi // 11 // . yAta eca mithyAtvamandatAkRtaM mAdhyayaM nAsatmavRttyApAyakam , bata eka ladupaSTammakamamAmiprahikamithyAtvamapi zobhanamityAha: itto aNabhiggahiya bhaNiaM hiyakAri. puvvsevaae| aNNAyavisesANaM paDhamillayadhammamahigica // 12 // madhyasthatvaM jAyateM yeSAM mithyAtvamandatayA'pi / va tathA'satpravRttiH sadanyajJAtena teSAmapi // 11 // ito'nAmiyahi maNi hiMsakAri pUrva sevaamaan| mAtaviyANAM prathamaparmamaSikha // 12 // For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - ittotti / itaH pUrvoktakAraNAdajJAtavizeSANAM devagurvAdivizeSaparijJAnAbhAkvatAM prAthamikaM dharmamadhikRtya-prathamArabdhasthUladharmamAzritya pUrvasevAyAM yogaprAsAdaprathamabhUmikocitAcArarUpAyAM anAbhigrahikasarvadevagurvAdizraddhAnalakSaNaM mithyAtvaM hitakAri bhaNitam , anuSaGgataH sadviSayabhaktihetutvAd , avizeSazraddhAnasyApi dazAbhedena gunntvaat| taduktaM yogavindauatha devapUjAvidhimAha-- . " puSpaizca balinA caiva vastraiH stotraizca shobhnaiH| devAnAM pUjanaM jJeyaM zaucazraddhAsamanvitam // " puSpairjAtizatapatrakAdisaMbhavaiH, , balinA pakvAnaphalAzupahArarUpeNa, valaiH vasanaiH, stotraica zobhanaiH stavanaiH, cazabdAzcaivazabdazca samuccayArthAH / zobhanarAdaropahitatvena sundarairdevAnAmArAdhyamAnAnAM pUjana jJeyam / kIdRzam / ityAhazaucazraddhAsamanvitam / zaucena zarIravastradravyavyavahArazuddhirUpeNa, zraddhayA ca bahu'mAnena, samanvitaM yuktamiti / " avizeSeNa sarveSAmadhimuktivazena vA / gRhiNAM mAnanIyA yatsarve devA mahAtmanAm // " avizeSeNa sAdhAraNavRttyA sarveSAM-pAragata-sugata-hara-hari-hiraNyagarbhAdInAm / ' pakSAntaramAha-adhimuktivazena vA / athavA yasya yatra devatApAmatizayena zraddhA tadazena / kutaH ? ityAha-gRhiNAm-adyapi kuto'pi matimohAdanirNItadevatAvizepANAM mAnanIyA-gauravArhA yad yasmAtsarve devA uktarUpAH, mahAtmanAM paralokapradhAnatayA prazastAtmanAmiti // etadapi katham / ityAha sarvAndevAnnamasyanti naikaM devaM smaashritaaH|.. jitendriyA jitakrodhA durgANyatitaranti te / / sarvAn devAsamasyanti-namaskurvate / vyatirekamAha-naika kaMcana daivaM samAzritAH pratipanA ghartante / yena te jitendriyA nigRhItahaSIkA jitakrodhA abhibhUtakopA durgANi narakapAtAdIni vyasanAni, atitaranti atikAmanti. he srvdevnmskaarH| For Private and Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nanu nate loke vyavahriyamANAH sarve'pi devA muktipathasthitAnAmanukUsAgharaNA bhavantIti kathamavizeSeNa namaskaraNIyAH ? ityAzaGkayAha cArisaMjIvanIcAranyAya eSa satAM mtH| nAnyathA'veSTasiddhiH syAd vizeSeNAdikarmaNAm // cAraH pratItarUpAyA madhye saMjIvanI-auSadhivizeSazcArisaMjIvanI, tasyApArazcaraNaM sa eva nyAyo dRSTAntazcArisaMjIvanIcAranyAyaH / epo vizeSeNa devatAnamaskaraNIyatA'padezaH satAM ziSTAnAM mto'bhipretH| . bhAvArthastu kathAgamyaH sA ceyamabhidhIyate / asti svastimatI nAma nagarI nAgarAkulA // 1 // tasyAmAsItsutA kAcid bAmaNasya tathA sakhI / sasyA eva paraM pAtraM sadA prempo gtaavdheH||2|| sayorvivAhavazato bhitrasthAnanivAsitA / bajJe'nyadA dvijasutA jAtA cintAparAyaNA // 3 // kathamAste sakhItyevaM sataH prApUrNikA gtaa| dRSTA viSAdajaladhau nimamA sA tayA stH||4|| apaccha ki tvamasantavirachAyavadanA sakhi / , sayoce pApasamA'haM patyurdubhagatAM gatA // 5 // mA vipIda viSAdo'yaM nirvizeSo vivAda sakhi / karomyavavAhamaha pati te malikAbalAt // 6 // tasyAH sA mUlikAM dattvA sainivezaM nijaM yayau / aprItamAnasA basya prAyacchatAmasau tataH // 7 // abhUd gauracuraskandho agityeva va sI.radi vidrANA'tha kayaM sarvakAryANAmakSamo maveda // 8 // goyathAntargato nitse pahicArayituM sakaH / sayArabdho vaTasthApaH so'nyadA vizramaM gataH // 9 // tacchAkhAyAM namavArimidhunasya kathaMcana vizrAntasya mitho jalpaprakrame ramaNo'bravIt // 10 // mAtraiSa gauH svabhAvena kintu baiguNyato'ani / patnI prativamA sA punarnA'sau kArya bhavet / // 11 // For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mRmyantaropayogana, svAste ? sAmya tarorathaH / / bhutvatatmA pazoH patnI pavAcApitamAnasA // 12 // abhedakSA tavavAri sarvo cArayituM takam / / prAcA mUlikA''bhogAtsayo'sau puruSo'bhavat // 13 / / ajAnAnya yathA bhedaM mUlikAyAstayA pazuH / cAritaH sarvatazcAriM punartRtvopalabdhaye // 14 // tathA dharmaguruH ziSyaM pazuprAyavizeSataH / pravRttAvadhamaM jJAtvA devapUjAdike vidho // 15 // sAmAnyadevapUjAdau pravRzci kAsyamapi / viziSTasAdhyasiddhayartha na syAdoSI. manAgapi // 16 // iti / vipakSe bAdhAmAha-'na' naiva, 'anyathA' cArisaMjIvanIcAranyAyamantareSA 'atra' devapUjAdau, prastute ' iSTasiddhiH' viziSTamArgAvatArarUpA 'syAd' bhavet / ayaM copadezo yathA yeSAM dAtavyastadAi-' vizeSeNa ' samyagdRSTyAdhucitadezanA-- parihArarUpeNa, ' AdikarmaNAm ' prathamamevArabdhasthUladharmAcArANAm / nadyatyantamundhatayA kaMcana devatAvizeSamajAnAnA na. vizeSapravRtcerapApi. pogyAH, kintu sAmAnyarUpAyA eveti // barhi kadA vizeSapravRtiranumanyate / ityAzaya Aha guNAdhikyaparijhAnAdvizeSe'pyetadipyate / adveSeNa tadanyeSAM ittAdhikye tathA''tmanaH / / / 'guNAdhikyaparijJAva' devatAntarebhyo guNavRddhavagamAda, vizeSe'pyahaMdAdI kiM punaH sAmAnyena etatpUjanamipyate / katham / ityAha-'adeSeNa ' amassareNa 'vadanyeSAm ' pUjyamAnadevatAvyatiriktAnAM devatAntarANAM "vRttAdhikya" mApArAdhikya sati / ' tathA ' iti vizeSaNasamuccaye. ! ' AtmanaH ! svasya devasAmtarANi pratItyati // ___atra hyAdidhArmikasya vizeSAjJAnadazAyA~ sAdhAraNI devabhaktirevoktA, dAnA dhikAre pAtrabhaktirapyasya vizeSAjJAne sAdhAraNyeva, tajAne vizeSana uktA / / tathAhi For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - prasasthA liGginaH pAtramapacAstu vizeSana / svasiddhAntAvirodhena vartanne ye sadaiva hi / / avasthA hiMsA'nRtAdiSApasthAnaviratimantaH, liGginoM vratamUcakatathAvidhanepampavantaH pAtramavizeSeNa vartate / atrApi vizeSamAha-agacAstu svayamevApAcakAH, amarupalakSaNAtparairapAcayitAraH pazyamAnAnanumantAro liGgina eva vizeSeNa pAtram / gayA ' svasiddhAntAvirodhena ' svazAstroktakriyA'nullaGnena ! vartanne' ceSTantaM, 'sadara hi' sarvakAlameveti // itthaM cAsyAnAbhigrahikamapi guNakAri saMpannam / tathA bAnAbhiprahikamapyAbhigrahikakalpatvAttIvameveni sunizcitamityAdi saMmatipradarzanapUrva yaH prAha tannirastam , mugdhAnAM svapratipattau tasya gunntvaat| sunizcitamisyAdinA vizeSajJasyApi mAyAdinA mAdhyasthyapradarzanasyaiva roSatvapratipAdanAdaH / na cAsyAvizeSapratipattiH samyagdaSTeriva duSTeti zanIyam , avasthAbhedena doSavyavasthAnAd / anyathA sAdhoriva samyagdazaH sAkSAddevapUjAdikamapi duSTaM syAditi vibhASanIyam / etena thivyApArambhapravRttApakSayA nijanijadevArAdhanapravRttAnAmadhyavasAyaH zomanaH, devAdizubhagatihetutvAdityasat, tathAbhUtAdhyabasAyasya zobhanasve samyaktvoccAriNI " kaippaDa aNNautthie vA." ityAdirUpeNa mithyaasvprtyaakhyaanaanuppttiprsktH| nahi zubhAdhyavasAyasya tadvatorvA pratyAkhyAnaM saMbhavati, tataH zubhAdhyavasAyo'pi teSAM pApAnubandhipuNyaprakRtihetutvena narakAdinibandhanatvAnmahAnarthahetureva / nakSatrApekSikamapi zubhatvaM ghaTate, svastrIsaGgaparityAgena parastrIsaGgapravRttasyaiva bahupApaparityAnamantareNAlpapApaparityAgasyAzubhatvAd / ata eva pRthivyAghArambhapravRttasyApi samyagdazo'nyatIrthikadevAcArAdhanaparityAgopapattiriti parasyaikAntAbhinivezo nirastaH / utkaTamithyAtvavantaM puruSaM pratItya nijadevAcArAdhanapravRttemahAnarthahetutve'pyanAgrahikamAdidhArmikaM prati sathAvasyAbhAvAt , tasyAvizeSapravRtteDhuMrgataraNahetutvasya haribhadrasUribhirevoktatvAt / pratyAkhyAnaM ca pUrvabhUmikAyAM zubhAdhyavasAyahetorapyuttarabhUmikAyAM svapratipannavizeSadharmapratibandhakarUpeNa bhavati, naitAnA pUmikAyAmapi tasya visopo yuganaH / yacAhi-pratipatra For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 kRtsnasaMyamasya jinapUjAyAH sAkSAtkaraNaniSedhAt , tasya svapratipanna cAritravirodhipuSpAdigrahaNarUpeNa tatpratyAkhyAne'pyakRtsnasaMyamavatAM AddhAnAM na tadanaucityam , tathA pratipannasamyagdarzanAnAM svapratipannasamyaktvapratibandhakaviparyAsaMhatutvenAvizeSamavRttaH pratyAkhyAne'pi nAdidhArmikANAM tadanaucityamiti vibhAvanIyam / __nanvevamAdidhArmikasya devAdisAdhAraNabhakteH pUrvasevAyAmucitatve jinapUjAvatsAdhUnAM sAkSAttadakaraNavyavasthAyAmapi tadvadevAnumodyasyApattiriti ced / na, sAmAnyapravRttikAraNatadupadezAdinA tadanumodhatAyA iSTatvAt , kevalaM samyaktvAyanugataM kRtyaM svarUpeNApyanumothamitaraca mArgabIjatvAdinanyasti vizeSa ityetacAgre samyag vivecayivyAmaH // 12 // ____ anAbhigrahikasya zobhanatvameva guNAntarAdhAyakatvena samarthayatiitto a guNahANaM paDhamaM khalu laDajogadiTThINaM / micchattevi pasiddhaM paramatthagavesaNaparANaM // 13 // itazcAnAbhigrahikasya hitakAritvAdeva ca mithyAtve'pi khalviti nizcaye labdhayogadRSTInAM mitrAdiprathamadRSTicatuSTayaprAptimatAM paramArthagaveSaNaparANAM mokaprayojanAnAM yoginAM prathamaM guNasthAnamanvartha prasi. dam / ayaM bhAvaH-mithyAdRSTayo'pi paramArthagaveSaNaparAH santaH pakSapAta parityajyAdveSAdiguNasthAH khedAdidoSaparihArAd yadA saMvegatAratamyamApnuvanti tadA mArgAbhimukhyAtteSAmikSurasa-kavAya-guDakalpA mitrA tArA balA dImA ceti catasro yogadRSTaya ullasaMnti, bhagavatpataJjalibhadantabhAskarAdInAM tadabhyupagamAt / tatra mitrAyAM dRSTauM svalpo bodhoM yamo yogAGgadevakAryAdAvakhedo yogabIjopAdAnaM bhavodvegasiddhAntalekhanAdikaM bIjazrutau paramazraddhA satsaMgamazca bhavati, caramayathApravRttakaraNasAmarthyena karmamalasyAlpIkRtatvAt / ata evedaM caramayathApravRttakaraNaM paramArthato'pUrvakaraNameveti yogavido vidamti / itatha guNasthAnaM prathama khalu labdhayogadRSTInAm / mithyAtve'pi prasiddha paramArthagaveSaNaparANAm // 13 // . . - sa For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upatapa " apUrvAsamabhAvena vyabhicAraviyogataH / tatvatopUrvamevedamiti yomavido viduH||" asyAM cAvasthAyAM mithyAdRSTAyapi guNasthAnapadasya yogArthaghaTanApapadyate / uktaM ca "prathamaM yadguNasthAna sAmAnyenopavarNitam / / asyAM tu tadavasthAyAM mukhymnvrthyogtH||" tArAyo tu manAk spaSTaM darzanam , zubhA niyamAH, tatvajijJAsA, yogakathAsthavicchinnA prItiH, bhAvayogiSu yathAzaktyupacAraH ucita'kriyAhAniH, syAcArahInatAyAM mahAtrAsaH, adhikakRtyajijJAsA ca bhavati / tathAsyAM sthitaH svaprajJAkalpite visaMvAdadarzanAnAnAviSamumukSupravRtteH kAsnyena jJAtumazakyatvAJca ziSTAcaritameva puraskRtya pravartate / uktaM ca___ " nAsmAkaM mahatI prajJA sumahAna zAsavistaraH / ziSTAH pramANamiha tadityasyAM manyate sadA // " palAyAM dRSTau dRDhaM darzanam , sthirasukhamAsanam , paramA tattvazuzrUSA, yogagocaro'kSepaH, sthiracittatayA yogasAdhanopAyakauzalaM ca bhavati / dImAyAM dRSTau prANAyAmaH, prazAntavAhitA lAbhAdayogotthAnavirahA, sasvazravaNam , prANebhyo'pi dharmasyAdhikatvena parijJAnam , tatvazravaNato gurumakterudrekAmApattyAdibhedena tIrthadarzanaM ca bhavati / tathA mitrAdRSTistRNAnikaNopamA na tAvato'bhISTakAryakSamA, samyak prayogakAlaM yAvadanavasthAnAt , alpavIryatayA tataH paTusmRtivIjasaMskArAdhAnAmupapatteH, vikalaprayogamAvAd bhAvato vandanAdikAryAyogAditi / tArASTiomayAgnikaNasahazI, iyamapyuktakalpaiva, tatvato viziSTavIryasthitivikalavAda / ato'pi prayogakAle smatipATavAsiDheH. taha For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAve prayogavaikalyAt , tatastathA tatkAryAbhAvAditi / balASTiH kASThAgnikaNatulyA, ISadviziSToktayodhadvayAt , tadbhAvenAtra manAsthitivIrye ataH paTumAyA smRtiriha, prayogasamaye tadbhAve cArthaprayogamAtra. prItyA yatnalezabhAvAditi / dImAdRSTiIpaprabhAsadRzI, viziSTataroktIryatrayAd , ato'trodane sthitivIrye, tatpaLyapi prayogasamaye smRtiH / evaM bhAvato'pyatra dravyaprayogo vandanAdau, tathA bhaktito yatra bhedapravRtteriti prathamaguNasthAnaprakarSa etAvAniti samayavidaH / itthaM coktasya yogadRSTisamuccayagrandhArthasyAnusAreNa mithyAdRSTInAmapi mi. trAdidRSTiyogena rAyANasthAnakatvasiddheH, tathApravRtteranAbhigrahikarathameva teSAM zobhanamityApannam // 13 // - nanu yogadRSTyA'pi mithyAdRzAM kathaM guNabhAjanatvam ! jainatvaprApti vinA guNalAbhAsaMbhavAd dRSTiviparyAsasya doSasya sattvAd / ata evoktam " mithyAtvaM paramo rogo mithyAtvaM paramaM tamaH / mithyAtvaM paramazatrurmithyAtvaM padamApadAm // ". . ityAzaGkayAhagaliAsaggahadosA avijjasavijjapayagayA tevi| savaNNubhicabhAvA jaittaNaM jaMti bhAveNaM // 14 // .. galiAsaggahadosatti / telabdhayogadRSTayo mithyAtvavanto'vadyasaMvedyapadgatA api tattvazravaNaparyantaguNalAbhe'pi karmavajravibhedalabhyA. nantadharmAtmakavastuparicchedarUpasUkSmabodhAbhAvena vedyasaMvedyapadAdhastanapadasthitA api bhAvena jainatvaM yAnti vedyasaMvedyAH / vedyasaMvedyapadayolakSaNamidam galitAsadgrahadoSA avedyasaMvedyapadagatAste'pi / sarvajJabhRtyabhAvAd yatitvaM yAnti bhAvena // 14 // For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " vedhaM saMvedyate yasminnapAyAdinibandhanam / padaM tadvadyasaMvedyamanyadetadviparyayAt / / " iti / asyArthaH-vedyaM vedyanIyaM vastusthityA tathAbhAvayogisAmAnyenAvikalpajJAnagrAhyamityarthaH / saMvedyate kSayopazamAnurUpaM vijJAyate yasminnAzayasthAne'pAyA. dinibandhanaM narakasvargAdikAraNaM syAdi tad vedyasaMvedyapadaM nizcitAgamatAtparyArthayoginAM bhavati / anyadavedyasaMvedyapadam , etadviparyayAt-uktalakSaNavyatyayAt . sthUlabuddhInAM mavati / / __kathaM te bhAvajainatvaM yAnti ? ityatra hetumAha-sarvajJabhRtya nAvAt sarvatra dharmazAstrapuraskAreNa tadvakaTa sahanAvAmAt / nanvenu. cchinnA jainAH, jainavyavasthAbATairapi sanAganA sarvajJAbhyupagalAt teSAmapi jainatvaprasaGgAdityatasteSAM vizeSamAha-galitAsagrahadoSA iti / yeSAM svasadgrahadoSAtsvasvAbhyupagatArthapuraskArasteSAM rAgadveSAdivizilpakalpitasarvajJAbhyupagantRtve'pi na bhAvajainatvam / yeSAM tu mAdhyasthAvadAtabuddhInAM vipratipattiviSayaprakArAMza nAmahasteSAM mukhya. sarvajJAbhyupagantRtvAd bhAvajainatvaM syAdeva iti bhaavH| mukhyo hi sarvajJa. stAvadeka eva niratizayaguNavattvena tatpratipattitvaM yAvatAM tAvartA sadaktatvamaviziSTameva, sarvavizeSANAM chadmasthenAgrahAddUrAsannAdimedasya ca bhRtyatvajAtyabhedakatvAditi / taduktaM yogadRSTisamuccaye " na tattvato bhinnamatAH sarvajJA bahavo ytH| mohastadadhimuktInAM tadbhedAzrayaNaM ttH||" sarvazo nAma yaH kazcit pAramArthika eva hi / sa eka eva sarvatra vyaktibhede'pi tattvataH // pratipattistatastasya sAmAnyenaiva yAvatAm / ve sarve'pi tamApannA iti nyAyagatiH parA // vizeSastu punastasya kAtsyenAsarvadarzibhiH / sarvairna jJAyate tena tamApanA na kazcana // tasmAtsAmAnyato'pyenamabhyupaiti ya eva hi / nirvyAvaM tulya evAsau tenAMzenaiva dhImatAm // For Private and Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yathaikasya nRpatehavo'pi samAzrivAH / darAsamAdibhedena tabhRtyAH sarva eva / sarvajJatattvAbhedena tathA sarvajJavAdinaH / sarve tattatvagA jJeyA bhinnAcArasthitA api // na bheda eva tattvena sarvajJAnAM mahAtmanAm / vathA nAmAdibhede'pi bhAvyametanmahAtmabhiH // " iti / na ca pareSAM sarvajJabhakterevAnupapattiH, teSAmapyadhyAtmazAstreSu citrAcitravibhAgena bhaktivarNanAt, saMsAriNAM vicitraphalArthinAM nAnAdeyeSu citrabhaktaH, ekamokSArthinAM caikasmin sarvajJe citrabhaktyupaNaTanA / tathA ca hAribhadraM vacaH " citrAcitravibhAgena yacca deveSu varNitA / bhaktiH sadyogazAstreSu tato'pyevamidaM sthitam / / saMsAriSu hi deveSu bhaktistatkAyagAminAm / tadatIte punastattve tadatItArthayAyinAm / / citrA cAyeSu tdraag-tdnydvesssNgtaa| acitrA carame tveSA zamasArA'khilaiva hi // " iti / prApyasya mokSasya caikatvAt tadarthinAM guNasthAnapariNatitAratamye 'pi na mArgabheda iti, tadanukUlasarvajJabhaktAvapyavivAda eva teSAm / uktaM ca prAkRteSviha bhAveSu yeSAM ceto nirutsukam / bhavabhogaviraphtAste bhavAtIvArthayAyinaH // eka eva tu mArgo'pi teSAM zamaparAyaNaH / avasthAbhedabhede'pi jaladhau tIramArgavat / / saMsArAtItatattve tu paraM nirvANasaMjJitam / tathaikameva niyamAcchabdabhede'pi tatvataH / / sadAzivaH paraM vA siddhAtmA tathA neti shbdaistducyte'nvrthaadekmevaivmaadibhiH|| sallakSaNAvisaMvAdAnirAbAdhamanAmayam / niSkriya ca paraM tavaM yato janmAcapomavaH / / For Private and Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAveM nirvANatatve'smin na saMgohena tattvataH / prekSAvatA na tadbhaktau vivAda upapadyate // " iti / manu dezanAbhedAnnakaH sarvajJaH iti sarveSAM yoginAM bhaikasarvajJabhaktatvamiti ced / na, vinayAnuguNyena sarveSAM dezanAbhedopapatteH, ekasyA eva vA tasyA vakturacintyapuNyaprabhAvena zrotRbhedena bhisayA pariNataH kapilAdInAmRSINAmeva vA kAlAdiyogena nayabhedAttadvaicizyopapatteH, tanmUlasarvajJapratikSepasya mahApApatvAt / uktaM ca " citrA tu dezanaiteSAM syAdvineyAnuguNyataH / yasmAdete mahAtmAno srvvyaadhibhissgvraaH|| yasya yena prakArega viijaadhaanaadisNbhvH|| sAdhuvandho bhavatyete tathA sasya jagustataH // ekApi dezanaiteSAM yadvA shrossibhedtH| . acintyapuNyasAmarthyAttathA citrAvabhAsate . yathAbhavyaM ca sarveSAmupakAropi tskRtH| - jAyate vandhyatA'pyevamasyAH sarvatra susthitA / / yadvA tattannayApekSA. tattakAlAdiyogataH / RSibhyo dezanA citrA tanmUlaiSA'pi tatvataH / / tadabhiprAyamajJAtvA na tato'rvAgdRzAM satAm / yujyate tatpratikSepo mahAnarthakaraH paraH // nizAnAthapratikSepo ythaa'ndhaanaamsNgtH| tanedaparikalpazca tathaivArcAndRzAmayam / / na yujyate pratikSepha sAmAnyasyApi tatsatAm / AryApavAdatastu punarjihvAcchedAdhiko mtH|| kudRSTAdi ca no santo bhASante prAyazaH kvacit / nizcitaM sAravacava kintu satvArthakRtsanA // " iti / nanu payevavidha mAdhyasthyaM pareSAM syAt tadA mArgAbhAvajainatvaM bhavet ,sadeva tu vyakhAsto jainamArgAnAzrayaNe durghaTamiti na teSAM mAdhyasthyamiti cedU / na, mohamAndhe pareSAmapi yoginAmetAdRzamAdhyasthyasyeSTatvAdU, padayaM kAlAtItavacanAnuvAdo yogavindo mAdhyasthya For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mavalamvyevamaidaMparyavyapekSayA tatvaM nirUpagIyaM syAt / kAlAtIto'pya dobravIt " anyeSAmapyayaM mArgoM muktAvidyAdivAdinAm / abhidhAnAdibhedena tattvanItyA vyavathitaH / / mukto buddhoIna vApi yadaizvaryeNa smnvitH| vadIzvaraH sa eva syAt saMjJAbhedotra kevalam / / banAdizuddha ityAdiryo bhedo yasya kalpyate / vasantrAnusAreNa manye so'pi nirarthakaH / / . vizeSasyAparijJAnAd yuktInAM jAtivAdataH / prAyo virodhitazcaiva phalAbhedAcca bhaavtH|| avidyAklezakarmAdi yatazca bhavakAraNam / tataH pradhAnamevaitatsaMjhAbhedamupAgatam / / atrApi yo paro bhedazcitropAdhistathA tathA / gIyate'tItahetubhyo dhImatAM so'pyapArthakaH / / tataH sthAnaprayAso'yaM yattadbhedanirUpaNam / sAmAnyamanumAnasya yatazca viSayo mataH // sAdhu caitad yato nItyA zAstramatra pravartakam / yathA'bhidhAnabhedAttu bhedaH kucitikAgrahaH // " ityAdi / arthateSAM bhAvajainatve AjJA'saMbhavamAhadavvANA khalu tesi bhAvANA kAraNattao neyaa| jaM apuNabaMdhagANaM cittamaNuTThANamuvaiha // 15 // davvANatti / teSAmavedyasaMvedyapadasthAnAM bhAvajanAnAM 'khalu' iti nizcaye bhAvAjJAyAH samyagdarzanAdirUpAyAH kAraNatvato dravyAjJA jJeyA'punarbandhakocitAcArasya pAramparyeNa samyagdarzanAdisAdhakatvAt / taduktaM copadezapade dravyAjJA khalu teSAM bhAvAjJA kAraNatvato jheyaa| yadapunarbandhakAnAM citramanaprAnasaMpadiSTama // 15 // For Private and Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " 'gaMThIgasattApuNabaMdhagAiANapi danyo ASA gavaramiha danvasaddo bhaianvo samayaNIIe / / pago appAhane kevalae ceva vahaI ettha / aMgAramaddago jaha davAyario sayAmamvo // anno puNa joggatte citteNa ya bheo muNeambo / vemANiovavAotti davvadevo jahA sAha / / tatthAmavvAdINaM gaMThIgasattANamappahANati / iyaresiM joggayAe bhAvANA kAraNatteNaM // ". atra hi dravyazabdasya dvAvA~-pradhAnabhAvakAraNaM mAvAzavikalaM kevalamaprAdhAnyam / saMgrahanyavahAranayavizeSAd vicitramekamavikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotralakSaNaM tattatparyAyasamucitabhAvarUpaM yogyatvaM ca / tatra prathamArthanAbhavyasakRdbandhakAdInAM dravyakriyAbhyAsaparANAM dravyAjJA / dvitIyArthena cApunarbandhakAdInAmiti vRttitaatpryaarthH| . __nanvevamapunarbandhakAnAM dravyAjJA vyavasthitA, tathApi bhinnamArgasthAnAM madhyasthAnAmapi mithyAdRzAM kathameSA saMbhavati ?, jainamArgakriya. yaivAvyutpannadazAyAmapunaryandhakatvasiddhe vIjAdhAnasyaiva talliGgatvAt, tasya ca sarvajJavacanAnusArijinamuniprabhRtipadArthakuzalacittAdilakSyatvAd / taduktamupadezapadavRttikRtA- . " ANAparatatehi tA bIAhANametya kAyavvaM / dhammami jahAsattI paramasuhaM icchamANehiM // "- iti pranthigasattvApunarbandhakAdInAmapi dravyata AjJA / kevalamiha dravyazabdo bhaktavyaH samayanItyA / eko'prAdhAnye kevale eva vartate'tra / aGgAramardako yathA dravyAcAryaH sdaa'bhvyH|| anyaH punaryogyatve citteNa ca bhedato jJAtavyaH / baimAnikopapAta iti dravyadevo yathA.sAdhuH / tatrAbhavyAdInAM pranthigasatsvAnAmapradhAneti / itareSAM yogyatayA bhAvAjhA kAraNatvena // AzAparatantraistasmAdvIjAdhAnamatra kartavyam / dharme yathAzakti-paramasukhamicchaniH // For Private and Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gAyoM vivRNvanA dharmabIjAni caitra zAstrAntare paripaThizAni azyante jineSu kuzalaM cittaM tannamaskAra eva ca / praNAmAdi ca saMzuddha yogavIjamanuttamam // upAdevadhiyA'tyanta saMjJAviSkambhaNAnvitam / phalAbhisandhirahitaM saMzuddhaM hyetadIdRzam // AcAryAdiSvapi hyetadvizuddhaM bhAvayogeSu / caiyAkRtyaM ca vidhivcchuddhaashyvishesstH|| bhavodvegazca sahajo drvyaabhigrhpaalnm| . tathA siddhAntamAzritya vidhivad lekhanAni c| lekhanA pUjanA dAnaM zravaNaM vAcanodgrahaH / prakAzanA'tha svAdhyAyacintanA bhAvaneti ca / / duHkhiteSu dayA'tyantamadveSo guNavatsu ca / .. aucityAsevanaM caiva sarvatraivAvizeSataH // iti / lAletavistarAyAmapyuktam-" etatsiddhayarthaM tu yatitanyamAdikamANe, parihartavyo'kalyANamitrayogaH, sevitavyAni kalyANanitrANi, na laDanIyocitasthitiH, apekSitavyo lokamArgaH, mAnanIyA gurusantatiH, bhavitavyametattantraNa, pravartitavyaM dAnAdau, kartavyodArapUjA bhagavatAm , nirUpaNIyaH sAdhuvizeSa', zrotavyaM vidhinA dharmazAstram , bhAvanIyaM mahAyatnena, pravartitavyaM vidhAnato'valambanIyam , paryAlocanIyA''yatiH, avalokanIyo mRtyuH, parihartavyo vikSepamArgaH, patitavyaM yogasiddhau, kArayitavyA bhagavatpratimA, lekhaniyaM bhuvanezvaravacanam , kartavyo maGgalajApaH, pratipattavyaM catu zaraNam , garhitavyAni duSkRtAni, anumodanIyaM kuzalam', pUjanIyA mantradevatA, zrotavyAni saceSTitAni, bhAvanIyamaudAryam , vartitavyamuttamajJAnena" evaMbhUtasya yeha pravRttiH sA savaiva bAdhvI mArgA: nusArItyayaM niyamAdapunaryandhakAdistadanyasyaivaMbhUtaguNasaMpakSe'bhAvAdi: sthata Aha-yad yasmAd apunarbandhakAnAM citramanekavidhamanuSThAnamuNadiSTam , ato bhinnAcArasthitAnAmapi teSAM dravyAjJAyA naanuppttiriti| For Private and Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir idamatra hRdayam-mayAdidhArmikasya vidhiH sarva eva sarvatropayujyate, kintu kvacitkazcideveti / bhinnAcArasthitAnAmapyantaHzuddhimatAmapunarvandhakatvamaviruddham , apunarbandhakasya hi nAnAsvarUpatvAt tattattantroktA'pi mokSArthA kriyA ghaTate, samyagdRSTazca svatantrakriyeveti vyavasthitatvAt / taduktaM yogabindumatravRttyoH apunarbandhakasyaivaM samyagnItyopapadyate / tattattantroktamakhilamavasthAbhedasaMzrayAt // ... apunabandhakasyoktarUpasyavamuktarUpeNa samyagnItyA-zuddhayuktirUpayA upapadyate-ghaTate / kim ? ityAha- tattacantroktaM ' kApila-mogatAdizAstrapraNItaM mumukSujanayogyamanuSThAnamakhilaM samastam , kutaH ? ityAha-avasthAbhedasaMzrayAtaapunarbandhakasyAnekasvarUpAGgIkaraNatvAt , anekasvarUpAbhyupagame hi apunarbandhakasya kimapyamuSThAnaM kasyAmapyavasthAyAmavataratIti / athApunarbandhakAnantaraM yadbhavati taddarzayani " svatantranItitastveva granthibhede tathA sati / samyagdRSTirbhavatyuccaiH prshmaadigunnaanvitH|| 'svatantranItitastveva' jainazAstranItereva, na punastantrAntarAbhiprAyeNApi, 'ganthibhede ' rAgadveSamohapariNAmasyAtIvadRDhasya vidAraNe, 'tathA' yathApratyAdikaraNaprakAreNa ' sati ' vidyamAne, kim ? ityAha- samyagdRSTiH' zuddhasamyakvadharo ' bhavati ' saMpadyate / kIdRzaH ? ityAha--' uccaiH' atyarthaM prAgavasthAtaH sakAzAt ' prazamAdiguNAnvitaH' upazama-saMvega-nirvedAnukampA''stikyAbhivyaktiyukta iti / evaM pareSAmapi mAdhyasthye dravyAjJAsadbhAvaH siddhaH // 15 // nanu dravyAjJA'pi siddhAntoditakriyAkaraNaM vinA kathaM pareSAM syAt ? ityata AhamaggANusAribhAvo ANAe lakkhaNaM muNeyavvaM / kiriyA tassa NaNiyayA paDibaMdhe vAvi upgaare||16|| mArgAnusAribhAva AjJAyA lakSaNaM jJAtavyam / kriyA tasya na niyatA pratibandhe vA'pyupakAre // 16 // For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maggANusAribhAvAtti / mArgAnusAribhAvI nisargatastazcAnukUlapravRttihetuH pariNAma AjJAyA lakSaNaM 'muNeyavya'ti jJAtavyam / kriyA svasamayaparasamayoditAcArarUpA, tasya mArgAnusAribhAvasyopakAra prati. bandhe vA na niyatA, svasamayoditakriyAkRtamupakAraM vinApi meghakumArajIvahastyAdInAM tathAbhavyatvaparipAkAhitA'nukampAdimahimnA mArgAnusAritvasiddheH, parasamayakriyAyAM ca satyAmapi samullasitayogadRSTimahimnAM patacalyAdInAM mArgAnusAritvApratighAtAt / ___ atra kazcidAha-nanu patacalyAdInAM mArgAnumAritvamazAstrasiddham , ucyate-naitadevam , yogadRSTisamuccayagrantha eva yogadRSTyabhighAnAt teSAM maargaanusaaritvsiddheH| uktaM ca-" nirUpitaM punaryogamAraharadhyAtmavidbhiH pataJjaliprabhRtibhistaponiI takalmaSaH prazamapradhAnana tapasA kSINaprAyamArgAnusAribodhavAdhakamohamalairiti " / uktaM ca-" yogamArga - staponi takalmaSaiH" iti pratIkaM vivRNvatA yogavinduvRttikRtA'pi tayAM tadabhidhAnAceti / ayamiha paramArthaH-avyutpannAnAM viparItavyutpannAnAM vA parasamayasthAnAM jainAbhimatakriyA yathA'sadgrahaparityAjanadvArA gavyasamyaktvAdyadhyAropaNena mArgAnusAritAhetuH, tathA sadgrahapravRttAnAM teSAmubhayAbhimatayamaniyamAdisvarUpazuddhakriyA'pi pAramArthikavastuviSayapakSapAtAdhAnadvArA / tathAhi-yopAdeyaviSayamAtraparIkSApravaNatvAdadhyAtmavidAM tathA ca niyatakriyAyA mArgAnusAribhAvajanane'naikAntikatvamAtyantikatvaM vA, tathA ca jainakriyAM vinA'pi bhAvajanAnAM pareSAM mArgAnusAritvAdAjJAsaMbhavAviruddha iti / yuktaM caitad , na cedevaM tadA jainakriyAM vinA bhAvaliGgabIjAbhAvAd bhAvaliGgasyApi pressaamnuppttaavnylinggsiddhaadibhedaanupptteH| yaH punarAha-parasamayAnabhimatasvasamayAbhimatakriyaiya asadgraha vinAzadvArA mArgAnusAritAheturiti, tadasat , ubhayAbhimatAkaraNaniyamAdinaiva pataJjalyAdInAM mArgAnusAritA'bhidhAnAt , vyutpannasya mArgAnusAritAyAM tattvajijJAsAmUlavicArasyaiva hetutvAt , avyutpannasya tasyAM gurupArataLyAdhAnadvArA svasamayA kriyAhetutve parasamayAnabhimatatvapraveze pramANAbhAvAca / bhavAbhinandidoSapratipakSA guNA eva hi For Private and Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir niyatA mArgAnusAritAhetavaH, kriyA tu kvacidubhayAbhimatA, kvacicca svasamayAbhimatetyaniyatA, hetuH parakIyasaMmaternijamArgadAyahetutvaM vA. vyutpannamabhiniviSTaM vA prati, na tu vyutpannamanabhiniviSTaM pratIti / yatu nizcayataH parasamayabAhyAnAmeva saMgama-nayasArAmbapramukhAnAM mArgAnusAritvaM syAt , nAnyeSAmiti keSAMcinmatam , tatteSAmeva pratikUlam , sagrahapravRttijanitanaizcayikaparasamayabAhyatayA patacalyAdInAmapyambaDAdInAmiva mArgAnusAritvApratighAtAt / iyAneya hi vizeSo yadekeSAmapunaryandhakatvena tathAtvam , apareSAM tu zrAddhatvAdineti // 16 // ayaM mArgAnumAribhAvaH kadA syAt ? ityetatkAlamAnamAhamaggANusAribhAvo jAyai caramami ceka pariaTTe / guNavuDDIe vigame bhavAbhinaMdidosANaM // 17 // maggANusAribhAvotti / bhayAbhinandidoSANAm__" kSudro lobhakhatirdIno matsarI bhayavAn zaThaH / ano bhavAbhinandI syAnniSphalArambhasaMgataH // " iti zlokoktAnAM vigame sati guNavRddhayA caramapudgalaparAvarta eva mArgAnusAribhAbo bhayati / apunarbandhakAdemArgAnusAriprauDhaprajJAnugatatvavacanAt tasya caitAvatkAlamAnatvAt / ata eva ca nauSadhaprayogakAlazvaramapudgalaparAvarta evokto vyavahArataH , nizcayatastu grandhibhedakAlastatrApi pranthibhedakAla eva nyUnatvena puraskRtaH / tathA copadezapadasUtravRtI " eNamicchatto kAlo ettha akAlo u hoi NAyavyo / kAlo a apuNabaMdhagapabhiI dhIrehi NihiTo / / mArgAnusAribhAvo jAyate carama evaH parivarte / / guNavRddhathA vigame bhavAbhinandidoSANAm // 17 // ghanamithyAtvaH kAlo'trAkAlastu bhavati jJAtavyaH / kAlazcApunaryandhakaprabhRtidhArairnirdiyaH // For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Nicchayao puga eso vinneo gaMThibhe akAlaMmi / eyaMmi vihisayapAlagAu AroggayAoM" ghanaM-mahAmedhAvaluptasakalanakSatrAdiprabhAprasarabhAdrapadAdyamAvAsyA madhyabhAmasamudbhUtAndhakAranibiDaM mithyAtva-tatyaviparyAsalakSaNaM yatra sa tathA, kAlazramapudgalaparAvartavyatiriktazeSapudgalaparAvartalakSaNaH, atra-vacanauSadhaprayoge, akAlastuakAla eva bhavati jJAtavyaH / caramapudgalaparAvartalakSaNastu tathAbhavyatyaparipAkato mojAdhAnodbhedapoSaNAdiSu syAdapi kAla iti / ata evAha-kAlastvavasaraH punarapunarvandhakaprabhRtiH / tatrApunarbandhakaH "pA~va Na tivvabhAvA kuNA" ityAdilakSaNaH, AdizabdAnyAgAbhimukha-mArgapatito gRhyate / tatra mArgo lalitavistarAyAmanenaiva zAstrakRtetthaMlakSaNo nirupitaH / " magmadayANaM' ityAdyAlApakaLyAkhyAyAM mArgazcataso'vakragamatam , bhujaMgamanalikAyAmatulyo viziSTaguNasthAnAvAptipravaNaH svarasavAhI kSayopazamavizeSo heta-svarUpa phalazuddhAmukhetyarthaH, tatra patito bhavyavizeSo bhArgapatita ityucyate, tadAdibhAvApannazca mArgAbhimukha iti / etau ca caramayathA-- pravRttakaraNabhAgabhAjAveva vijJeyau / apunarbandhako'punarbandhakakAlaH prabhRtiryasya sa tathA dhIraistIrthakarAdibhirnirdiSTo vyavahArata iti / nizcayato nizcayanayamatena punareSa vacanauSadhaprayogakAle vijJeyaH / kaH ? ityAha-granthibhedakAlastu: granthibhedakAla eva, yasmina kAle'pUrvakaraNAnivRttikaraNAbhyAM granthibhinnA bhavati, nasmiAvetyarthaH / kutaH? yata etasmin granthibhede satiH vidhinA-avasthocitakRtyakaraNalakSaNena, sadA sarvakAlaM yA pAlanA ca vacanauSadhasya, tayA kRtvA''rogyaM-saMsAravyAdhirodhalakSaNam , etasmAdacanauSadhaprayogAd mAliH / apunarbandhakaprabhRtiSu vacanaprayogaH kriyamANo'pi na tathA mUkSmavodhavidhAyakaH, anAbhogabahulatyAsakAlasya / bhinnagranthyAdayastu vyAvRttamohatvena nipugNaDuddhitayA teSu kRtyeSu vartamAnAstatkarmavyAdhisamucchedakA jAyanta iti / granthi dameva puraskurvannAha " iharAvi haMdi eaMmi esa AroggasAhago cevaH / / poggalapariaTTaddhaM jamUNameaMmi saMsAro // " .. 1 nizcayataH punareSa vineyo pranthibhedakAle / etasmin vidhizatapAlanayA ArogyametakAt // 2 pApaM na tIvabhAvAtkaroti / itarathA'pi khalu etasminneSa ArogyasAdhanavauSa / punalaparAvartAI yadUnametasmin saMsAraH // . For Private and Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itarathA'pi vidheH sadApAlanAmantareNApi, handIti pUrvavat . etasmin grandhibhede kRte satyeSa bacanaprayoga ArogyasAdhakazcaivabhAvArogyaniSpAdaka eva saMpadyate / tathA ca paTharate " landhyA muhUrtamapi ye parivarjayanti samyaktyaratnamanavadyapadapradAyi / yAsyanti te'pi na ciraM bhavavArirAzau __ tadvibhratAM cirataraM kimihAsti vAcyam / __ atra hetumAha- pudgalAnAmaudArika- taijasa- bhASA-''naprANa-manaH karmagrahaNapariNatAnAM vivakSitakAlamAdau kRtvA yAvatAM sAmastyenakajIvasya grahanisargoM saMpadyate sa kAlaH pudgalaparAvarta ityucyate, pudgalagrahaNanisargAbhyAM parivartante parAparapariNatiM labhante tasminiti vyutpatte , tasyArddha yAvad yad yasmAdUnaM kiMciddhInam , etasmin granthibhede sati saMsArijIvAnAM tIrthakarAdyAzAtanAbahalAnAmapi / atra dRSTAntAH kUlavAlakagozAlakAdayo vAcyA iti / evaM cotkarSato'pyapArdhapudgalaparAvartAvazeSasaMsArasyaiva mArgAnusAritvamiti yatkenaciduktam , tatkenAbhiprAyeNeti vicAraNIyaM madhyasthaiH / na vamapunarbandhakApekSayA kAlabhedena granthibhedasya puraskaraNamupapadyate, parAbhiprAyeNApArddhapudgalAvartakAlamAnasyobhayatrAvizeSAd evaM vadato bhrAntimUlaM tAvacaramayathApravRttakaraNabhAgabhAjAmevApunarbandhakAdInAmadhikAritvabhaNanam , tAdRzAnAM teSAM samyaktvasaMnihitatvAd / ata eva * " bhavaheunANamayassa pAyaso sappavittimAvaNaM / taha tayaNubaMdhao ciya tatteparaniMdaNAio // 5 bhavahetuH saMsAranibandhanaM jJAnaM-zAstrAbhyAsajanyo bodha etasya mithyAdRSTeH, katham ? ityAha-prAyazo bAhulyena, asatpravRttibhAvena-viparyastaceSTAkaraNAt , tasya yadiha prAyograhaNaM tad yathApravRttakaraNacaramavibhAgamAjAM saMnihitagranthibhedAnAmatyantajImithyAtvajvarANAM keSAMciduHkhitadyA-guNavadadveSa-samucitAcArapravRttisArANAM sundarapravRttibhAvena vyabhicAravAraNArtham / tatheti hetvntrsmuccye| tadanuvandhata evAsatpravRtyanubandhAdeva / etadapi kutaH ? ityAha-tattvetaranindanA bhavahetujJAnametasya prAyazo'satpravRttibhAvena / tathA sadanuvandhata para tasvetaranindanAditaH // For Private and Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ditaH / sa hi mithyAtvopaghAtAtsamupAttaviparItaruciH, sattvaM ca sadbhUtadevatAdikamahattvAdilakSaNam , 'niMda'tti itaracAtatvaM tatkuyuktisamupanyAsena puraskaroti tatastattvetaranindanAdito doSAd bhavAntare'pyasatpravRttiranubandhayuktasyaiva syAdityupadezapadavacanAntaramanusRtyAtrAnAdipravAhapatitasya yathApravRttakaraNasya caramavibhAgaH samyaktvaprAptihetukarmakSayopazamalakSitAvasthAvizeSastadvatAM saMnihitagranthibhedAnAM svalpakAlaprAptavyasamyaktvAnAmatyantajIrNamithyAtvajvarANAM sundarapravRtiriti bhaNanena tadvayatiriktAnAM tu sarveSAmapi mithyAdRzAmasundarapravRttirevokteti sUkSmadRzA pAlocyamiti tenoktam / tadaM vicAraNIyam-caramatvaM yathApravRttakaraNasyAnantapudgalaparAvartabhAvinazvasmaikAvartamAtreNApi nirvAhyam , saMnihitagrasthibhedatvasya tu svalpakAlaprAptavyasamyaktvAkSepakatA / " AsannA ceyamasyoccaizcaramAvartino yataH / bhUyAMso'mI vyatikrAntAstadeko'tra na kiMcana / / AsannA cAbhyarNavartinyeva iyamuktirasyodhairatIvacaramAvartinazvaramapudgalaparAvartabhAjo jIvasya, yataH kAraNAd bhUyAMso'tIvabahavo'mI AvartA vyatikrAntA anAdau saMsAre vyatItAstata eko'pazcimotra 'na kiMcana' na kiMcidbhayasthAnameSa ityarthaH" - iti yogabindusUtravRttivacanAccaramAvartira AsannasiddhikalyasyApi svalpakAlaprAptavyasiddhyAkSepakatvApatteH, ApekSikAsannatayA samAdhAnaM cobhayatra sughaTamiti athaikabhavikAdyacitayogyatAniyatatvAd dravyAjJAyAH samyaktvaprAptyapekSayA sadadhikavyavadhAne mithyAdRzo na mArgAnusAriteti nizcIyate iti ced / na, asati prativandhe paripAke vA'punarbandhakAdermAryAnusAriNo'bhAvAjJAvyavadhAne'pi sati pratibandhAdau tadvayavadhAnasyApi saMbhavAt tatkAle'pi bhAvAjJAbahumAnApratighAtAt , ucitapravRttisAratayA dravyAjJAyA avirodhAd , anyathA cAritralakSaNAd bhAvastavAdekabhavikAdyadhikavyavadhAne dravyastavasyApyasaMbhavaprasaGgAd , bhAvastavahetutvenaiva dravyastavatvapratipAdanAt / taduktaM pazcAzake For Private and Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tA bhAvatthayaheU jo so davyatthao ihaM iho / jo uNa NevaM bhUo sa appahANo paraM hoi // " iti / yadi ca bhASalezayogAdvayavahitasyApi dravyastavatvamaviruddhaM tadA sata eva tAdRzasya mArgAnusAriNo dravyAjJApyavirudvaiva / yathAhinirnidAnaM sUtravidhilakSaNena bhAvastavAnurAgalakSaNena vA prakAreNa jinabhavanAdyucitAnuSThAnasya dravyastavatvamavyAhatam , ekAntena bhAvazUnyasyaiva viparItatvAt / tathA apunarbandhakasyApi bhASAjJAnurAga-bhAvalezayuktasya vyavadhAne'pi dravyAjJAyA na virodha iti / ata eva bhavAbhiSvaGgAnAbhogAsaMgatatvAt anyAvartApekSayA vilakSaNameva caramAvarte gurudevAdipUjanaM vyavasthitam / taduktaM yogabindau etad yuktamanuSThAnamanyAvarteSu tad dhruvam / carame tvanyathA jJeyaM sahajAlpamalatvataH // ekameva hyanuSThAnaM kartRbhedena bhidyate / sarujetara bhedena bhojanAdigataM yathA // itthaM caitan yataH proktaM sAmAnyenaiva paJcadhA / viSAdikamanuSThAnaM vicAre'traiva yogibhiH / viSaM garo'nanuSThAnaM taddheturamRtaM param / gurvAdipUjA'nuSThAnamapekSAdividhAnataH / / viSaM labdhyAdyapekSAta idaM saJcittamAraNAt / mahato'lpArthanAda jJeyaM laghutvApAdanAttathA // divyabhogAbhilASeNa grmaahurmniissinnH| etadvihitanItyaiva kAlAntaranipAnanAt / / anAbhogavatazcaitadananuSThAnamucyate / saMpramugdhaM mano'syeti tatazcaitad yathoditam / / etadrAgAdidaM hetuH zreSTho yogavido viduH / sadanuSThAnabhAvasya shubhbhaavaaNshyogtH|| jinoditamiti tvAhurbhAvasAramadaH punaH / saMvegagarbhamatyantamamRtaM munipuGgavAH // For Private and Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir evaM ca kartabhedena parame'nyAdRzaM sthitam / pudgalAnAM parAvarte gurudevAdipUjanam / / yato viziSTakatI yAM tadanyebhyo niyogataH / sadogayogyato bhedAditi samyag vicintyatAm / / ana pUrva khekAntena yogAyogyasyaiva devAdipUjanamAsIt , caramAgharte tu samullasitayogAyogyabhAvasyati / caramAvartadevAdipUjanasyA. nyAvartadevAdipUjanAdanyAzatvamiti vRttikad vilayAnetena / yattvanyatIthikAbhimatAkaraNaniyamAdeH sundaratvena bhaNanaM tad hiMsAdyAsaktajanasya manuSyatvasyeva svarUpayogyatayA vyavahArato mantavyam / nizcayatastu mithyAgakaraNaniyamo hiMsAdyAsaktajanamanuSyatvaM vetyubhayamapi saMsArakAraNatvenAnarthahetutvAdasundarameveti yatkenacidukAm', tadapAstam / na tAdRzaM vacanamabhinivezaM vinA saMbhavati, yataH pUrvasevApi muktyadveSAdisaMgatA caramAvartabhAvinI, nizcayataH prAcyAvartabhAvitadvilakSaNA yogayogyatayA''cAryairatizayitoktA, kiM punarakaraNaniyamasya sAkSAd yogAGgasya vaktavyamiti / nahi manuSyatvasadRzamakaraNaniyamAdikam , anyeSAmapi sadAcArarUpasya tasya sAmAnyadharmapraviSTatvAt , sAmAnyadharmasya ca bhAvalezasaMgatasya vizeSadharmaprakRtitvAt , manuSyatvaM cAnIdRzam / kiM ca-hiMsAdyAsaktamanuSyatvasthAnIyaM yadi mithyAtvaviziSTamakaraNaniyamAdikaM tadA meghakumArajIvahastyAdidayA'pi tAdRzI syAd , utkaTamithyAtvaviziSTasya tasya tathAtve ceSTApattiH, apunarvandhakAdInAmutkaTamithyAtvAbhAvAtpUrvasevAyAmapi ca teSAmevAdhikRtatvAt / taduktam " asyaiSA mukhyarUpA syAtpUrvasevA yathoditA / kalyANAzayayogena zeSasyApyupacArataH // " iti / na cApunarbandhakAderapi na samyaganuSThAnamiti zaGkanIyam , " sammANuThANaM ciya tA savvamiNaMti tattao NeyaM / Na ya apuNabaMdhagAI muttuM evaM ihaM hoi||" . ___ samyaganuSThAnameva tasmAtsarvamidaM tatvatto zeyam / na cApunarbandhakAdi muktvA etadiha bhavati // For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samyaganuThAnamevAzAnuGgalAcaraNameva, sara-tasmAtsavaM triprakAramapi idama muThAnaM takhataH-pAramArthikavyavahAranayadRSTyA jJeyam / atra hetumAha-'na' naiva, yo pulabandhaka-mArgAbhimukha-mArgapatitAn muktvA etadanuSThAnabhihateSu jIveSu mAti * apunarbandhakAdayazca sanyaganuSThAnavanta eva ' iti upadezapadasUtravRttibacanAd apunarbandhakAdeH sanyaganuSThAnaniSanapratipAdanAt triprakAra ghanuSThAnaM matatAbhyAsa-viSayAbhyAsa-bhAvAbhyAsabhedAt / tatra nityamevopAdeyatayA lokogharaguNAvAptiyogyatApAdakamAtApitRvinayArittiH sttaabhyaasH| viSaye'hadakSaNe mokSamArgasvAmini vA vinayAdivRttiH sa vissyaabhyaasH| dUraM bhavAdudvignasya samyagdarzanAdInAM bhAvAnAmabhyAsazca bhAvasyAbhyAsa zati / tacca nizcayato mokSAnukUlabhAvapratibaddhatvAd viSayagatamevetyapunarvandhakAdiH salyaganuSThAnavAneveti yogamArgopaniSadvida', yena cAtyantaM samyaktvAbhimukha eva mithyAdRSTirmArgAnusArI gRzate, tenAdidhArmikapratikSepAd apunarbandhakAdayastrayo dharmAdhikAriNa iti mUlaprabandha eva na jJAtaH, samyaktvAbhimukhasyaivApunarbandhakasya pRthaggaNane cAritrAbhimukhAdInAmapi pRthaggaNanApattyA vibhAgagyAghAtAt / tasmAd yathA cAritrAyavahi sasyApi samyagdRzaH zamasaMvegAdinA samyagdRSTitvaM nizcIyate, tathA samyaktvAd gyavahitasyApunarbandhakAderapi tallAstadbhAvo nidheyH| tallakSaNapratipAdikA ceyaM pakSAzakagAthA " pauvaM Na nivvamAvA bugai Na bahu manai bhavaM ghoraM / uciyaSThiI ca sevai sambatyadhi apuNabaMdho // " tti / etavRttiyathA--pApamazuddhaM karma, tatkAraNatvAd hiMsAdyapi pApaM tad 'na' naiva tIvabhAvAd gADhaM saMkliSTapariNAmAtkaroti vidhatte, atyantotkaTamithyAtvAdiayopazamena landhAtmanairmalyavizeSatvAn / tIti vizeSaNAdApanamatIvabhAvAtkarotyapi, tathAvidhakarmadopAt / tathA 'na bahu manyate' na bahu mAnaviSayI karoti ' bhavaM ' saMsAraM ghoraM ' raudram , tasya ghoratvAvagamAt / tathA ucitasthitimanurUpapratipattim , cazabdaH samuccaye, sevate-bhajate, karmalAghavAt sarvatrApi, AstAmekatra, dezakAlAvasthApekSayA samasteSvapi devAtithi-mAtA-pitRprabhRtiSu, pApaM na toprabhAvAtkaroti, na bahu manyate bhavaM ghoram / ucisasthiti baseSate sarvatrApi apunarbandhaH // For Private and Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArgAnusAritA'bhimukhatvena mayazizuSTAntAdapUnarbandhaka uktanirvacanI gaura ityevaMvidhakriyAliGgo bhavatIti gAthArtha iti / - na cApunarbandhakasya kvacinmArgAnusAritAyAH kvacica tadabhi. mukhatvadarzane bhramakaluSitaM ceto vidheyam , dravyabhAvayogAbhiprAyeNoMbhayAbhidhAnAvirodhAt / etena mArgAnusAritvAt ' ityatra dharmabinduprakaraNe mArgasya samyagjJAnAdermuktipathasyAnuvartanAditi vyAsyAnAt, bandAruvRttAvapi maggANusAriti asadgrahaparityAgenaiSa tatvapratipattirmArgAnusAritetyeva vyAkhyAnA mithyAvRSTherakaraNaniyamAdhikAriNo'pi mArgAnusAritvamityapAstam , parAbhimatasya sambayasyAbhimukhasyopunarbandhakAdeH sarvasyApi dharmAdhikAriNo yogyatayA satyapratipate. mAMgAnusAritAyA apratighAtAt , mukhyatazvapratipattezca bheSakumAra. jIvahastyAdAvapi vastumazakyatvAt / tasmAtsaMgamanayasArAdivadatisaMnihitasamyaktvaprAptInAmevaM mArgAnusAritvamiti mugdhapratAraNa mAtram , apunarbandhakAdilakSaNavaMtAmeva tathAbhAvAda, anyathA tAdRza. saMnihitatvAnizcaye'punarbandhakAyudezenAdidhArmikAcArAdyupadezo'pyubichateti sakala jainaprakriyAbilApApatiH / kiM ca-bIjAdInAM gharamapuddhalaparAvatebhAvitvesya tatprAptAbutkarSata ekapunaleparAvartakAlamAnasya seSAM sAntaretaratvabhedasya ca pratipAdanAza saMmyavatvAlisamitimeva mArgAnusAritvaM bhavatIti niyamaH shrddheyH| taduktaM paJcaviMzikAvAm pIjAikameNa puNo jAyai esuttha bhavvasattANaM / NiyamA na annahA vi hu iphalo kapparukkhuvva // 1 // bIjaM vimassa NeyaM daNaM eyakAriNo jIve / bahumANasaMgayAe muddhapasaMsAi karaNicchA // 2 // tIe cevaNubaMdho akalaMko aMkuro ihaM Neo / bIjAdikrameNa punarjAyate eSo'na bhavyasattvAnAm / niyamAd nAnyathA'pi khalu iSTaphalaH kalpavRkSa iSa // 1 // bIjamapyasya kSeyaM dRSTvA etatkAriNo jIvAn / bahumAnasaMgatAyAH zuddhaprazaMsAyAH karaNecchA // 2 // tasyAzcaivAnubanyo'kalora zaha sheyH| For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAI' huka vijyo tadupAyosaNA cittA // 3 // ghesu pavatI ya tahA cittA pasAi sarasigA hoi / tassaMpasI puSpaM gurusaMjogAirUyaM tu // 4 // taco sudesaNAIhiM hoi jo bhAvadhammasaMpattI / taM phalamiha vineyaM paramaphalapasAhagaM NiyamA // 5 // pIjassavi saMpattI jAyai caramaMmi ceya pariaTTe / aJcaMtasuMdarA meM esAvi tao Na sesesu // 6 // pa ya emi aNaMto juai Neyasya NAma kAlusi / ussappiNI aNaMtA huMti jao egapariahe // 7 // pIjAiA ya ee tahA tahA saMtaretarA nneyaa| bahamanyattakhisA egaMvasahAva bAhAe ||"ci // 8 // etena yaducyate kenacid bIjAdiprAptau mArgAnusAryA samyaksyo palambhaM saMjJitvameva na vyabhicaratIti' tadapAstaM draSTavyam // " saMpNIrSa zucchA-goyamA ! jahoNaM aMtomuhuttaM, ukoseNaM sAgarovamasatapuDuttaM saatirege|" ityAgamayacanAtsaMjJikAlasyotkarSataH sAtirekasAgaropaprazatapRthaktyamAnatvAda, apunarbandhakapadasthApunarbandhakatvanotkRSTakasthitikSapaNArthapAlocamAyAmapyetadadhikasaMsArAvazyakatvAd bIjAdiprAptapUryapyeka puzalaparAvartaniyatAnantotsarpiNyavasarpiNIrUpakAlamAnanirdezAt / / kA punadhizeyastadupAyAnveSaNA citrAH // 3 // . veSu pravRttidha tathA citrA.............. varasaMprAtiH puSpa gurutaMyogAdirUpaM tu // 4 // zataH muzAjAdibhirbhavati yo bhAvadharmasaMprAptiH / saraphalabhiha vikSeyaM paramaphalaprasAdhakaM niyamAt // 5 // bIjasyApi saMprAptirjAyate gharama evaM parAvarta / atyantasundarA yadeSA'pi na zeSeSu // 6 // ma caitasmim ananto yujyate naitasya nAma kAla iti / utsapiNyo'nantA bhavanti yata ekaparAvarte // 7 // bImAdikAzca zeyA tathA tathA sAntaretarA sheyaa| tathAbhavyatvAkSiptA ekAttasvabhAvavAghayA // iti // 8 // 1 saMkSinAM praznaH-gautama! aghanyenAntarmuhUrtam , uskarSeNa sAgaropamazatapayakAvaM sAvirekam / / For Private and Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 68 na ca paJcamArake jJAnapaJcakasadbhAvAbhidhAnavIjAdiprAptau tharamapudgalaparAvartakAlamAnAbhidhAne'pi notkarSatastAvadantaraM tasya labhyate iti vAcyam , bIjAdiprAptau caramAvartamAna eva saMsAra iti paripATyAvyApakakAlasyaiva lAbhAdadhikaraNakAlamAnAbhiprAyeNetyabhidhAnAsaMbhavAd anyathA samyaktve'pyetAvAn saMsAra iti vacanasyApyanaSayatvaprasaGgAt / kiM ca " acaramapariahesuM kAlo bhavabAlakAlao bhgio| caramo a dhammajuvvaNakAlo taha bhittabheotti // " " tA bIjapuvvakAlo Neo bhavavAlakAla eveha / iyaro u dhammajubbaNakAlo vihiliMgagammutti ||"ityetcturthpnycmviNshikaagaathaadvyaarthvicaarnnyaa bIjakAlasya gharavartamAnatvameva sidhyati // api cha " navanItAdikalpastadbhAvena nivandhanam / / pudgalAnAM parAvartazcaramo nyAyasaMgataH // " iti yogabinduvacanAcaramAvartasya ghRtAdipariNAmasthAnIye yoge brakSaNAdisthAnIyatvasiddhau satyanyakAraNasAmrAjye'pArddhapudgalaparAvartamadhye samyaktvAdiguNAnAmiva caramAvartamadhye pIjocitaguNAnAmapyuspattiH kadApyaviruddhaiva, kAlapratiSandhAbhAvAditi vyaktameva prtiiyte| ata eva hi bhogAyathaM yamaniyamArAdhanarUpAM kApilAdibhirabhyupagatAM pUrvaseSAm " ata eva hi nirdiSTA pUrvasevA'pi yA praiH| sAsamAnyagatAmanye bhvaabhissvnggbhaavtH||"-: acaramaparAvarteSu kAlo bhavabAlakAlako bhnnitH| paramazca dharmayauvanakAlastathA citrabheda iti / tasmAd bIjapUrvakAlo bhayo bhaSabAlakAla eveha / prasastu dharmayauvanakAlo vidhivinamba bi. For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hl sukhn elaamghr' ashni chbi nmunudi pAra , sAvikapUrvasevAyA apAIpadgalaparAvartAdimAnatthe cAsannatopasAgAyata pUrvakAlaniyatAmethainAmavakSyad granthakAra iti / api ca" manAgapi hi tbhivRtt| tasyApunarbandhakatvameva syAd "-iti vacanAt manAgapi saMsArAsanivRttI jIvasyAenandhakatvaM sidhyati, tanivRtiya muztyadveSeNApi syAt , tasya ca caramagalaparAvartavyavadhAnenApi mokSahetutvamuktam / tathA ca yogabindussUtravRttI "nAsti thepAmayaM tatra te'pi dhanyAH prakIrtitAH / bhavIjaparityAgAttathA kalyANabhAginaH // "na' naiva, * asti ' vidyate, "yeSAM ' bhavyavizeSANAm , ' ayaM "deSaH, 'tatra' musto, 'tepi' kipunastatrAnurAgabhAja ityapizabdArthaH, 'dhanyAH' dharmadhanalagnAH prakIrtitAH / punarapi kIdRzAH 1 ityAha-' bhavabIjaparityAgAta manAk svagatasaMsArayogyatAparihANeH sakAzAt , ' tathA' tenaprakAreNa caramapudgalaparAvartavyavadhAnAdinA; 'kalyANabhAginaH' tIrthaka sadipadaprAptidvAreNa zIyadharmabhAja iti // ". tathA ca caramapudgalaparAvartavartinAM muktyadveSatAdUrAgAkSudratAdi guNavatAM galitakadAgrahANAM samyaktvaprAptisAMnidhyavyavadhAnavizeSe'pi sarveSAmapunarpandhakAdInAmavizeSeNa mArgAnusAritvamaGgIkartavyam / yasu " paMDhamakaraNovari tahA aNahiniviThANa saMgayA esA " iti vacanAtprathamakaraNoparyeva yatattvAbhinivezino bhavantIti / 'prathamakaraNopari vartamAnAnAmapunarbandhakAdInAM zuddhavandanA bhavati' ityabhidhAya "No bhAvao. imIe parovi hu avaGkapoggalA ahigo| saMsAro jIvANaM haMdi pasiddhaM jiNamayaMmi // " ityanena granthena zuddhAdhyavasAyazuddhAyAM dhandanAyAM satyAmutkRSTospyapApudgalAvartAdhikaH saMsAro jIvAnAM na bhavatIti paJcAzake pro. 1 prathamakaraNopari tathA'nabhinidhiSTAnAM saMgatA eSA // - 2 no bhAvato'syAH paro'pi khalu apaapudglaaddhikaaH| samAro jIvAlAmeSa prasiddhaM jinmo| For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 70 patam , tadayunayandhakasthAvasthAbhedena vidhinasthAd vivizudanaziyA ''rAdhakamapunarthandhakamadhikRtyAvaleyam ; sarvasyAenandhakasya prApustapuktyaitAvatkAlamAnAniyamAd bhAvazuddhajanakriyAyA eva etAvatkAcha-- niyatasvAda / asa evAsminnartha " kolamaNaMtaM ca sue addhA pariaTTao a desUNo / zrAsAyaNabaDulANaM ukkosaM aMtaraM hoi / / "iti saMmatitayodbhAvitaM vRttikRtA / mokSArthitayA kriyamANA hi vidhizuddhA jainakriyA utkarSata etAvatkAlavyavadhAnena mokSa prApayatIti vijayavizeSa eSaH / bhavati ca bhAvAvizeSe'pi viSayavizeSAsphalavizeSaH, sAmAnyasAdhu-bhagavaddAnAdau tadarzanAditi zraddheyam / ma ghedevaM tadA svatantrAnyatantraMsiddhakriyAkAryapunarbandhakabhedo na syAditi bhAvanIyaM sudhiibhiH| yadapi bhIjAdhAnamapi hyapunarvandhakasya, na cAsyApi pudgalaparAvataH saMsAra iti bhagavatAM sarvasatyanAthatve'nyatarasmAd bhagavato bIjAdhAnAdisiddheralpanaiva kAlena sarvabhavyaktiH syAdityatra hetutayoktaM tadapi bhagavatpadeyavicitravIjApekSayA / ata eka pUrvasevAdeH pRthaggaNaH nayA bIjAdhAne pudgalaparAvartAbhyantarasaMsArabhaNanopapattiH, anyathAs:sphArakAlAkSepakatayA, na cAsyApyapAIpudgalaparAvartAdhikaH saMsAra ityevopanyasanIyaM syAditi sUkSmadhiyA vibhAvanIyam / ye tu vadanti-" mithyAdRSTInAM mArgAnusAritvAbhyupagame teSAM guNavatvAvazyaMbhAvAda mithyAtve'pi guNazreNyabhyupagama pralaGgaH"na caitadiSTam , samyaktvapratipattimArabhyaiva karmagranthAdau guNazreNyabhidhAnAditi teyAjubuddhInAM haribhadrAcAryopadarzitA'nvarthaguNasthAnapadapravRttireva mithyAtve'pi guNasajhAvasAkSiNI guNazreNI ca dharmapRcchAdau mithyAzAmapi samyaktvotpattyAdyupalakSitaiva draSTavyAyadAcAravRtti kUr3a-" iha mithyAdRSTayo dezonakoTIkoTikarmasthitikAca granthikasasvAste phAlamanantaM ca thute ardhaparivartazca dezonaH / AzAtanAyaDulAnAmutkRSTamantaraM bhavati For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karmanirjarAmAzritya tulyAH, dharmapRcchanotpanasaMjJAstebhyo'saMkhyeyaguNanirjarakA, sato'pi pipRcchiSuH satsAdhujigamiSuH, tasmAdapi kriyA''viSTaH pratipadyamAnaH, sasmAdapi pUrvapratipanno'saMkhyeyaguNanirjarakaH iti" samyaktvotpattiAsyAtati / yadi caitadvacanayalAdeva cAritrAdAviva samyaktve'pyabhimukhapratipadyamAna-pratipannatrayasyaiva guNazreNIsabhAyAt samyaktvAnaminukha. mithyAdRSTene mArgAnusAritvamityAgrahastadA saMgama nayasArAvarapi mA. rgAnusAritvaM na syAd / na hi bhavAntaravyavadhAne'pi guNazreNyanukUlamAbhimukhyaM saMbhavatIti samyaktvAdiniyataguNazreNi vinA'pi mithyArazAmapyalpamohamalAnAM saMsAramatanutAkAriNI dayAdAnAdiguNapariNatirmArgAnusAritAniyandhanaM bhavatIti pratipattavyam / ata eva " bhavAbhinandidopANAM prtipkssgunnairyutH| barddhamAnaguNaH prAyo hyapunarvandhako mataH // " iti yogabindAbuktem, / apunarvandhakA prathamaguNasthAnIyasthAvizeSa iti tatra sarvathA guNapratikSepavacanaM niNAnAtheti mantadhyam // 17 // tadevaM mArgAnusAribhAvasya kAlamAnayuktam, athAnena sadAcAra' kriyArupeNa jJAnadarzanayogAyogAbhyAM yathA caturbhaGgI niSpayate tathA'ha eammi nANadaMsaNajogAjogehiM dessvvko| caubhaMgo ArAhagavirAhagattesu suasiddho // 18 // eammitti / etasmin- mArgAnusAribhAve sadAcArakriyArUpe jJAnadarzanayogAyogAbhyAmArAdhakatvavirAdhakatvayordazasarvakRtazcaturmaGgasamAhAraH zrutasiddhaH / tathAhi- 1 bhAgAnusArikriyAvAn zAnadarzanahInaca dezArAdhaka iti prathamo bhaGgaH / 2 jJAnadarzanasaMpannaH kriyAhInazca dezavirAdhaka iti dvitIyaH / 3 jJAnadarzanasaMpannaH kriyAsaMpannazca etasmin jJAnadarzanayogAyogAbhyAM dezasarvakRtaH / caturbhaGgamArAdhakavirAdhakatvayoH zrutasiddhaH // 18 // For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nIrAvaka iti putIyaH / 4 zAnadarzanAsaMpannaH sicAhIca sarvadhirAdhaka iti caturthaH / tathA ca bhagavanInUtram.. "evaM khalu gae cattAri purilajAyA pattA / taM jamA- 1 sIlasaMvoM jAmaM ene No suasaMpanne / 2 suapane NAmaM ene No sIlasaMpale / 3 ege mIlasaMpanevi suasaMpannavi / 4 ege No suasaMpanne No sIlasaMpance // tatva se paDhame purisajAe se NaM purise sIlavaM atuavaM, ubarae aviNNAyadhanne / elaI goamA! mae purise desArAhae paNNatte / tattha NaM je se duzce parisajAe se paM purise asIlavaM suavaM, azuvarae viNNAyadhamme / esa gaM gojamA ! mae purise desavirAhae paNNatte / tattha NaM je se rAce purisajAe se NaM purise sIlalaM avaM, ubarae viNNAyadhamme / esa gaM gojamA ! mae purile sadhArAhae paNNate / vattha NaM je se cautthe purisajAe se NaM purise asIlavaM asuavaM, aNuvarae aviSNAyadhamme / esa NaM goSamA mae purise savvavirAie paNNattetti " // - etattiryadhA-evamityAdi / evaM vakSyamANanyAyena, 'purisajAe si purussprkaarH| sIlavaM asuti, ko'rthaH-' uvarae aviNyAyadhametti uparato nivRttaH svabuddhayA pApAt , avijJAtadharmA bhAvato'nadhigatazrutajJAno bAlatapasvIsvarthaH, gItArthAnizritatapazcaraNarato'gItArtha ityanye / ' desArAhae ti stokama mokSamArgasyArAdhayatItyarthaH, sanyagbodharahitatvAt kriyAparatvAJceti / 'asIlavaM asuavaMti kotha:- aNuvarara viNNAyadhamme'tti pApAdanivRtto vizAtadharmA pAviratisamyagdRSTiriti bhAvaH / 'desavirAMhae ti stokamazaM sAnAditrayarUpasyamokSamArgasya tRtIyabhAmarUpaM cAritraM virAdhayatItyarthaH , prAptasya tasyApAlanAd 1evaM khalu mayA catvAraH puruSajAtAH prshptaaH| tad yathA- 1 zIlasaMpanno nAma eko no bhutasaMpannaH / 2 zrutasaMpanno nAla eko no zIlasaMpajaH / 3 eka zIlasaMpato'pi zrutasaMpanno'pi / 4 eko no bhutasaMpanno no zIlasaMpannaH / tA cha yaH sa prathamaH puruSajAtaH sa puruSaH zIlavAn adhrutavAn , uprto'vijnyaatdhrmaa| epa gautama ! mayA puruSo dezArAdhakaH prajJaptaH / tatra yaH sa dvitIyaH puruSajAsaH sa puruSaH azIlavAn zrutavAn , apunarato vijJAtadharmA / eSa gausama ! mayA puruSo dezavirAdhakaH prahaptaH / tatra yaH sa tRtIyaH puruSajAtaH sa khalu puruSaH zAlavAn zrutavAn , uparato vijJAtadharmA / eSa khalu gautama ! mayA puruSaH sarvArAdhakaH prAptaH / tatra khalu yaH sa caturthapuruSajAtaH sa khalu puruSo'zIlavAna azrutavAn , anuparato'pivAtadharmA / eSa khalu gautama! mayA puruSaH sarvapirAdhakaH prApta iti / For Private and Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 73 aprAptavA / 'sabArAhae'tti sarvaM triprakAramapi mokSamArgamArAdhayatItyarthaH zrunazabdena jJAnadarzanayoH saMgRhItatvAt , na hi mithyAdRSTirvijJAtadharmA tavato bhavati / etena samuditayoH zIlazrunayoH zreyastvamuktamiti " // 18 // atra prathamabhaGgasvAminaM bhagavatIvRttyanusAreNaiva svayaM vivRNvannanyamataM dRSayitumupanyasyatipaDamo bAlatavassI giyatthANi ssio va aggiio| aNNe bhnnNtiliNgiismggmunnimggkiriydhro||19|| paDhamotti / prathamaH prathamabhaGgasvAmI jJAnadarzanarahitaH kriyAparazca dezarAdhakatvenAdhikRto bAlatapasvI paratantroktamumukSujanocitAcAra. vAn vRttikRnmate / gItArthanizrito'gIta:-padaikadeze padasamudAyopacArAdagItArthoM vA'nyeSAmAcAryANAM mate / asmiMzca sAMpradAdhikamatadvaye nAtibheda ityagre darzayiSyate / anye-saMpradAyavAhyA bhaNanti-liGgIkevalaliGgabhRt samagramunimArgakriyAdharo mithyAdRSTireva san kutazciminitAdIkRta jinotasAdhumAmAcArI paripAlanaparAyaNo dezArA dhakaH prathama bhalasvAmIti / ayameteSAmAzaya:-zAkyAdimArgasthA .lavAnapi na daMza.rAdhakaH, pratipannavadanuSThAnAkaraNena jinAjJAyA cirAdhakasyA, nadanuTAnakaraNava janAjJAyA ArAdhakatvamiti niyamAt zAkyAdimAga muSThAnastha cAnIhazatvAt tadaGgIkRtyApi tatkaraNAkaraNAbhyAM jinAjJArAdhanavirAdhanayorabhAvAda , anyathA tannArgAnuSThAnatyAjona jainamArgAnuThAnavyavasthApanAyuktatvaprasaGgAt / kiM ca-mithyAdRSTInAM jJAnasyApyajJAnatvanaya tanmApalitazIlasyApyazIlatvena prajanavAdayanAsthAnAM zIlava tvameva neti kutasteSAM degArAdhakatva ? / anyabhikSavo hi jIvAdyAstikyarahitAH sarvadhA'cAritriNa eveti / " sati egehi bhivakhuhiM gAratthA saMjamuttarA" ityAdi bahugranthaprasiddhana , anyathA'nyatIrghikAbhimatadevAdayo'pi devatvAdi nAbhyupa prathamo bAlatapasvI gItArthAnizrito vA'gItaH / anye bhaNanti liGgI samagramunimArgakriyAdharaH / / 19 // / santi eke bhikSayo gauravArthAH saMyamottamaH // For Private and Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 gantavyAH prasajyeran , mokSamArgabhUtazIlasyopadiSTavAn / tasmAda bhavyA abhavyAzca nikhilajainasAmAcAryanuSThAnayuktA mithyAdRSTaya evaM dezArAdhakA grAhyAH, teSAM dravyazIlasyApi mArgapatitatvena vyavahAranayApekSayA prazastatvAd / ata evArAdhakAnAM satAmeteSAM navamaveyaka yAvadupapAto na viruddhaH, akhaNDasAmAcArIparipAlanabalena tatrotpAdAt / yadAgamaH-" ahaM bhaMte asajayabhaviadavyadevANaM....yAvat-jahaNNeNe bhavaNavAsIsu ukkoseNa uvarimagevijaesuM"tti bha0 za. 232 vRzyekadezo yathA-" tasmAnmithyAdRSTaya eva bhavyA abhavyAzcAsaMyatabhavya dravya devAH zramaNaguNadhAriNo nikhilasAmAcAryanuSThAne yuktA dravyaliGgadhAriNo gRhyante / teM yakhilasAmAcArIprabhAvata evoparitanagraiveyakeSatpadyante, asaMyatAzca satyapya nuSThAne cAritrapariNAmazUnyatvAditi" / itthaM caitadaGgIkartavyam-jinoktamanuSTAnamantareNArAdhakatvAbhAvAd mithyAdRSTitvamantareNa bAlatapasvitvAbhAvAceti // 19 // etanmataM dRSayatitaM micchA, jaM phalao mukkhaM ArAhagattamiha pgyN| taM ca Na egaMteNaM kiriyAe bhAvasuhAe // 20 // tmicchtti| tatsaMpradAyAyoktaM mataM mithyA, yad yaramAdiha prakRtacaturbhamapratipAdaka bhagavatomutre mukhyaM mokSAnukUlanArAkatvaM prakRtam , jJAna-kriyA'nyataramokSakAraNavAdinAmanyatIthikAnAM malanirAsArtha tatsamuccayavAde vizadIkaraNAtatsUtrapravRtteH / pratyeka jJAnakriyayoH svalpasAmarthyasya samuditayozca nayoH sampUrNasAmarthyasya pradarzanArtha dezArAdhakAdicaturbhaGgayapanyAsasya sArthakyAt , pratyekaM svalpasAmarthyasyAbhAve ca sikatAsamudAyAttailasyeva tatsamudAyAdapi mokSasyAnupapatteH / tadidamAhAkSepasamAdhAna pUrva bhASyakAra: 1 atha bhagavan ! asaMyata bhavya dravyadevAnAM yAvat jaghanyena bhavanavAsiSu, utkRSTenoparitanagraiveya keSu iti // tanmithyA, yatphalato mukhyamArAdhakatvamiha prakRtam / taca naikAntena kriyayA bhAvazUnyayA // 20 // For Private and Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ** pane yamabhAvAo NiyANaM samudiyAsu Na jutta / nANakiriyAsu vottuM sikatAsamudAye telaM va // cIsuMNa sabaha ciya sikatAtellaM va sAhaNAbhAvo / desobagAriyA jA samavAyaMmi saMpuNNA // " AnimagAthArtho yathA-na caviSvak pRthak sarvathaiva sikatAkaNAnAM taila iva sAdhye jJAnakriyayormokSaM prati sAdhanatvAbhAvaH, kintu yA ca yAvatI ca tayokSiM prati dezopakAritA pratyekAvasthAyAmapyasti sA ca samudAye saMpUrNA bhavatyetAvAn vizeSaH, ataH saMyoga eva jJAnakriyayoH kAryasiddhiriti // taca zukhyamArAdhakatvamasaMyatabhavyadravyadevAnAmekAntena bhAvazUnyayA kriyayA na saMbhavatIti / yadi ca dezArAdhakatvamabhyudayApekSayA vyAkhyeyaM tadA sarvArAdhakatvamapyabhyudayApekSayaiva paryavasyaditi na kAcitprayojanasiddhiH, pratyuta prtyekpkssvishesssNghttnaanuppttiH| kiM ca'zIlavAn zrutavAna dezArAdhakaH' ityatra yogyatAvalAdapi mArgAnusArI bAlatapasyeva gRhItuM bhujyate nAnyaH, tadgatabhAvazUnyakriyAyAH samudAyAdezatvAdapunarbandhakAdikriyAyAmeva mokSasamucitazaktisamarthanAd ,. anupacitazaktikopAdAnakAraNasyaiva dezatvena zAstre vyavahArAd , ata eva mRdravyameva ghaTadezo na tu tantvAdirdaNDAdirvA / mokSopAdAnatvaM ca kivAyAM yogAyA yogamAyAM vetyanyadetat // 20 // amukhyAdhikatyAGgokAre'pi doSAntaramAhajaiNIe kiriyAe dabeNArAhagattapakkhe ya / samvArAhagabhAvo hojja amavvAiliGgINaM // 21 // pratyekamabhAvAd nivANaM samuditayona yuktama / zAnakriyayorvaktuM sikatAsamudAye talAmava / viSvaga na savathava sikatAtalAmeva sAdhanAbhAvaH / dezopakAretA yA samavAye saMpUrNA // jainyA kriyayA dravyeNArAdhakatvapakSe c| savArAdhakabhAvo bhaved abhavyAdidvyalivinAm // 21 / / For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaiNIe'tti / jainyA kriyayA nikhilasAdhusAmAcAryanuSThAnarUpayA dravyeNArAdhakatvapakSe ca dezArAdhakatvAbhyupagame cAbhavyAdiliGginAma: bhavyAdInAM dravyaliGgadhAriNAM sarvArAdhakabhAyo bhavet , kuto'pi prayojanAtteSAM nikhilasAdhusAmAcArIgrahaNe tasyAH pazcArarUpatvAda , dravyatazcAritrasyeva dravyato jJAnadarzanayorapyArAdhakatvasya teSAM balAdupanipAtAd / na hi te samyaktvAMze'nArAdhakA eva cAritrAMze tvArAdhakA ityardhajaratIyanyAyAzrayaNaM prekSAvatAM ghaTate / samyaktvAMze bhAvata: samyaktvAbhAvenotsUtrabhASaNa-vratabhaGgAdyabhAvena cArAdhakabirAdhakaravabhAvAbhAvAdanArAdhakatvasyeva cAritrAMze'pi bhAvatazcAritrAbhAyema prANAtipAtAdivratabhaGgAdyabhAvena cArAdhakavirAdhakasvabhAvAbhAvAdanArAdhakatvasyAvizeSAd dravyatazcobhayArAdhakatvAvizeSAditi / yattu teSAM dravyato'pi svecchAvizeSAd vratAMzasyaiva. grahaNaM na tu zraddhAnAMza iti parasya matam , tadunmattapralapitam , akhaNDasAmAcArIpAlanabalenaiSaH teSAM graiveyakotpAdAbhidhAnAditi // 21 // doSAntaramapyAhataha NiNhavANa desArAhagabhAvo avaDio hujjaa| to paribhAsA juttA vittiM parigijjha vRttuM je||22|| 'taha 'tti / tatheti doSAntarasamuccaye / ekAnta vyakriyayaivArAdha-- katvAbhyupagame nihavAnAmabhinivezAdinA parityaktaratna grayANAM sarvavirAdhakatvakAle'pi dezArAdhakasvAbhAbo bhaved / yathA prati jJAtadravyakriyayA aparityaktatvAdiSTApattoM ko doSaH? iti cada, vyavahAravirodha eva, na hi sarvavirAdhako dezArAdhakazca ko'pi vyavaSTriyate / atha dravyakriyAmAzrityaivArAdhakatva-virAdhakatvavyavasthAkaraNAtsarvavirAdhakatvaM nihavAnAM neSyate eva, pratipannacAritraviSayakadvyAjJAbhaGgAbhAvAddezA-- rAdhakatvam , utsUtrabhASaNena samyaktvaviSayakapratipannajinAjJAparityA-- tathA nibavAnAM dezArAdhakabhAvo'vasthito bhayet / vataH paribhASA yuktA vRttiM parigrahya vaktuM hi // 22 // For Private and Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 77 gAddezAvarAdhakatvaM cAviruddhameva, aMzabhedAdekatraiva sapratipakSobhayadharmasamAzAvirodhAditi ced / na, evaM satyasaMyatabhavyadravyadevAnAM nitaghAnAmabhavyAdInAM copapattimadhikRtya sAmyAbhAvaprasaGgAt / atha nAstyeva teSAmupapAtasAmpam , aveyakeSvapi nihnavasya devadurmatitayotpAdAd / devadurgatatvaM ca na kevalaM devakilbiSikatvAAdenaiva, tatra teSAmabhAvAd , kintu saMmohatvena / sa ca devadurgatastatazcyuto'nantakAlaM saMsAre paribhramati / yadAgamaH " kedappadevakilbisaabhiogA. AsurI ya saMmohA / to devaduggaIoM maraNaM.mi virAhiA huMti // "ti / AturapratyAkhyAnaprakIrNake vyAkhyAdezo yathA-" saMmoha'tti saMmohayanti-unmArgadezanAdinA mokSamArgAd bhraMzayanti ye te saMmohAH, saMyatA apyevaMvidhA devatvenotpannA saMmohA evaM rUpA durgatiH, tA eva devadurgatayo maraNA'padhyAnAdinA virAdhitA bhavanti, tatazcyutA anantasaMsAraM paribhramantIti ced / na, abhavyAdInAmapyakAlavacanauSadhaprayogAt prAptapraiveyakotpAdAnAM saMmohaprAvalyana luptasukhAnAM devadurgatatvAvizeSAd / uktaM copadezapade " kaha Nu akAlapaoge itto gevijagAi suhAsiddhI / NaNu sAhigaosahajogasokkhatullA muNeyavvA // 1 // kuNai iha saMNitAe sadosahajogasukkhamittaM tu / taha eyaM viSNeyaM aNorapAraMmi saMsAre // 2 // Na ya tattao tayaMpi hu sukkhaM micchattamohiamaissa | jaha roddavAhigahiassa osahadeve ya tabbhAve // 3 // kandarpadeva kilviSAbhiyogA AsurI ca saMmohAH / tA devadurgatayo. maraNeH virAdhitA bhavanti // kathaM nvakAlaprayoge ito graiveyakAdisukhasiddhiH / nanu sAdhikauSadhayogasAkhyatulyA jJAtavyA // 1 // karotIha saMkSitayA sadoSadhayogasaukhyamAnaM tu / tathaitad vijJeyaM anavArapAre saMsAre // 2 // va ca tattvatastadapi khalu saukhyaM mithyaatvmohitmteH| yathA rodvyAdhigRhItasya............ For Private and Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 78 jaha yovahayanayaNo sammaM rUvaM Na pAsai puriyo / taha ce| micchadihI kiulaM sukkhaM Na pa.vei / / 4 / / asadabhiNivesavaso Ni.ogao lANa tattao bhogo / savvattha taduvadhAyAci saghAriyajogatullotti // 5 // etasmAddhi vacanAdAvyAdInAmeva nivAdyapekSayA'pyakAlavacanASadhaprayogeNa mithyAbhinivezadAyAdatiduHkhitatvena kliSTataradevadurgarava pratIyate, pareNa tvabhavyanihavAnAmanArAdhakatvavirAdhakatvAbhyAM vaiparItyamaGgokRtaM prasajyate ca tatprakriyayA dravyAjJApekSayA'bhavyAdInAmapi sArAdhakatvAt tAttvikasudevatvameveti yatkiMcidetat / - atha cAritrApekSayA''rAdhakatvaM dravyapratipatyaiva paribhASyate, jJAnadarzanApekSayA tu bhAvapratipattyA tato'bhavyAdInAM dravyaliGginAM dezArAdhakatvameva / nihavAnAM ca dezArAdhakatvaM dezavirAdhakatvaM ca tataH dezArAdhakatvApekSayobhayopapAtasAmyaM durgatitvanibandhanaM caikasya sAhajikaM mithyAtvam , aparasya ca virAdhanAjanyamiti paribhASAyAM ko doSaH ? iti ced , nanvevaM paribhASAzrayaNAvazyakatve vRttikRtsvArasyenaiva sA''zrayaNI yA ityabhiprAyavAnAha-tat tasmAvRti parigRhya paribhASA vaktuM yuktA / 'je' iti pAdapUraNArthoM nipAtaH / vRttau hi zrutazabdena jJAnadarzanayoH zIlazabdena ca prANAtipAtAdikriyAyA eva paribhASaNAd / azrutavAn zIlavAMzca mArgAnusAyaca bAlatapasvI paryavasthatIti bhAvaH / nahi dravyaliGgadharo'bhavyAdirvyavahAreNa bAlatapasvI vaktuM yujyate / " to etaM bAlalavassiNo dRTTavvetti " mahAnizIthe nAgilavacanaM kuzIleSu bAlanizcayAbhiprAyakamavati / na caikasminneva vAkye dezArAdhakatvamazuddhavyavahArAt , tadupapAdakaM bAlatapasvitvaM ca nizcayAditi vaktuM yuktam , saMdarbhavirodhAt, kintu nizcayaprAyakA yathavopahatanayano samyaga rUpaM na pazyati puruSaH / tatheva mithyAdRSTivipulaM sopaM na prApnoti // 4 // asadabhinivezavazo niyogatasteSAM tattvato bhogaH / / sarvatra tadupaghAtAdapi............yogatulya iti // 5 // 1 tata ete. bAlatapasvino draSTavyA iti / For Private and Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvayavahArAddezAdhikatvaM tadupapAdakaM ca mArgAnusAriyamaniyamAdikiyAvatvaM bAlatapasvitvamityevaM saMdarbhAvirodhaH / na ca vyavahAre nizcaye prAyakatvAprAyakatvAbhyAM vizeSaH zAstrAsiddha iti vyAmUdhiyA zaGkanIyam , yogbinduupdeshpdaadaavetdvishessprsiddheH| nanvasyAmapi paribhASAyAM kathaM bAlatapasvino dezArAdhakatvam , tadgatamArgAnusArikriyAyA api mokSamArgatvAbhAvAt , tadaMza cAritrakriyAyA evAMzatvAditi ced / na, saMgrahanayAdezAdanuyogadvArasi pradezadRSTAntena svadezadezasyApi svadezatvAghirodhAdiAte sUkSmamIkSaNIyam // 22 // ___ nanvanyamArgasthazIlAdikriyAyA api jainamArgAnuSThAnatvAbhAvAkathaM tayA dezArAdhakatvam ? ityatrAhaimaggANusArikiriyAjaiNiciyabhAvao usmvtth| jeNaM jiNovaeso citto apamAyasArovi // 23 // 'maggANusArikariyatti / mArgAnusAriNI kriyA zIladayAdAnAdirUpA sarvatra bhAvatastu jainyeva, Adito bhagavatpraNItAyA eva tasthAH sarvatopaniyAdhAt , mArgAra sAriNAM ca tanmAtra eva tAtparyAt / te hi kSIranIravidhekakRto haMsA iva nisAMta eva zuddhAzuddhakriyAvizeSagrAhiNa iti kamiyaM jano ? ityatra hetumAha-yad-yasmAd apramAdasAropi-paramopeyApramAdamukhyo ddezo'pi jinopadezaH citraH-puruSavizeSApekSayocitaguNAdhAyakatayA nAnAprakAro yo yatpramANopadezayogyastasya tAvatpramANaguNAdhAnaparyada sanna iti yAvat / taduktamupadezapade evaM jiNovaeso uciyAkkhAi cittarUvotti / apamAyasArayA e vi to savisao muNeyavvo // 1 // mArgAnusArikriyA jainyeva bhAvatastu sarvatra / yena jinopadezazcitropramAda sAro'pi // 23 // evaM jinopadeza ucitApekSayA citrarUpa iti / apramAdasAratAyAmapi tataH svaviSayo jJAtavyaH // For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir elavRttiryathA-evaM gu va maNau pravajyAprati payasahiSNutvaM sati jinopadeza-sajJiprajJApanArUpa ucitApe6 yA yo ya prAmANasyopadezasya yogyaratadapekSayA citrarUpo nAnArUpatayA pravartate iti prAgvat / apramAdasAratAyAmapi apramAdaH sAraH karaNIyatayA yatra jinopadeze sa tathA tasya bhAvastattA, tasyAmapi tat tasmAt saviSayaH saMgocaro ' muNeyaco'tti muNitavyaH / " / padA hi jinopadezazcitrarUpatayA vyavasthito'pramAdasAropi tadA'punarbandhakAdI nirvANamArgaprajJApanAyogyAnadhikRtya kecitsAmAnyadezanAyA, kecitsamyagdRSTiguNayogya prajJApanAyAH, keciddezaviratiguNasthAnAprarUpaNAyAH, kecinirddhatacAritramohamAlinyA apramattatArUpapravrajyAdezanAyA yogyA iti nAviSayA'pramattatAprajJApaneti / tatazca mArgAnusArAikriyApi bhagavatsAmAnyadezanArtha iti bhAvato jainyeveti pratipattavyam // 23 // namvevaM bhAgavatI sAmAnya dezanAmanusRtya pravatamAnAnAM bhizyAhazAmapi sA mArgAnusAriNI kriyA siddhyanudayAdAnAdikA jainI, patanalyAyuktamanusRtya pravartamAnAnAM tu sA kavaM jainI? janadazanA saMdhA namUlapravRtya nupahitatvAdityAzaGkAyAmAhaaNgatthavi jamabhiNaM atthapayaMtaM jinnNdmuamuul| aNNoSi tayaNusArI to sArAhago jutto // 24 // 'aNNatthavitti / anyatrApi pAtaJjalAdi zAstre'pi yadaH pa; puruSArthopayogivacanam abhinnaM -bhagavadvacanaikArthaM tajinA zru mRlama , tadanusAreNaiva tatra tadupanibandhAt / tathA ca tato'pi jAyamAnA mAgA nusAriNI kriyA vastuto bhagavaddezanAviSayatvena bhAvato jai yeva / na hi madhyasthasyAnyoktatvajJAnaM tatphalapratibandhakam , dRSTirAgasahakRtasyaiva tasya tathAtvAt / ata eva nAbhinnArthe'nyoktatvamAtreNa sarvanaya anyatrApi yadabhinnamarthapadaM tajinendra zrutamUlam / / anyo'pi tadanusArI tato dezArAdhako yuktaH / / 24 // For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghAdasaMgrahaheM tucintAjJAnApAdane mAdhyasthaguNAnAM sAdhuzrAvakANAMpradveSaH, tatpadveSastha tanmUladRSTivAdapradveSamUlatvena mahApApatvAt / taduktamupadezapadasUtravRttyoH "ja atthao abhinna aNNatthA saddAvi taha ceva / taMmi paMoso mohA visesao jiNamayaDiANaM / / " avAkyamarthato vacanabhede'pyarthamapekSyAbhinnabhekAbhiprAyam , tathA anvarthAd acugatArthAcchandato'pi zabdasaMdarbhamapekSya tathaiva-abhinameva / iha parasamaye dvidhA vAkyAnyupalabhyante / kAnicidarthata evAbhinnAni " appo gaI veyaraNI appA bhe kuddsaamlii| appA kAmaduhA dheza appA me naMdaNaM vanaM ||"ityaadiniryaakthairythaa bhAratoktAni " indriyANyevaM tatsarvaM yatsvarganarakAvubhau / nigRhIta vizidhAni svargAya narakAya ca / / ApadA prathitaH panthA indriyANAmasaMyamaH / tajjayaH saMpadAmagre yeneSTaM terne gamyatAm / / " ityAdIni / kAnicicchandato'rthasazca-" jIvadayA sacakyaNaM "-ityAdibhiH prasidvaireva cAkyaiH saha yA- .. " pazcaitAni pavitrANi sarveSAM dharmacAriNam / ahiMsA satyamasteyaM tyAgo maithunavarjanam // " ityAdIni / evaM sthita tasminnabhinnArthe'karaNaniyamAdau vAkye viziSTakSayopazamAdivAkyaMna saha pradvepaH- parasamayaprajJApaneyam ' itIrdhyA moho mUDhabhAvalakSaNo vartate bauddhAdisAmAnyadhArmikajanasyApi vizeSato jinamatasthitAnAM sarvanayavAdasaMgrahAmadhyasthabhAvAnItahRdayANAM sAdhuzrAvakANAm " / ata evAnyatrApyanenoktam yadarthato'bhinnamanvArthAcchandato'pi tathA caiva / tasminpradvega mohAd vizeSato jinamatasthitAnAm / / AtmA nadI caitaraNI AtmA me kUTazAlmalI / AtmA kAmadudhA dhenurAtmA me nandanaM vanam // 3 jIvadayA satyavacanam / For Private and Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 82 4" guNatastatve tulye sNjnyaabhedaagmaanythaadRssttiH| bhavati yato'sAvadhamo doSaH khalu dRSTisaMmohaH // " iti etatsarva samarthayannAha " saMvyappavAyamUlaM duvAlasaMga jao samakkhAyaM / 'rayaNAgaratul khalu to sadhvaM suMdara tami // " sarvapravAdamUla-bhikSu-kaNabhakSAkSapAdAditIrthAntarIyadarzanaprajJApanAnAmAdikAraNam / ki sad ? ityAha dvAdazAGga-dvAdazAnAmAcArAdInAmaGgAnAM pravacanapuruSAvayavabhUtAnAM samAhAro yataH kAramAtsamAkhyAtaM sanyak prajJaptam / siddhasenadIvAkarAdibhiyaMtaH paThAte " udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha ! dRSTayaH / na ca tAsu bhavAn pradRzyate pravibhaktAsu saritsvivodadhiH / " ata eva ratnAkaratulya-kSIrodadhiprabhRtijalanidhinibham , khalu nizcaye, tasasmAt sarvamaparizeSasundaraM yatkiMcitpravAdAntareSu samupalabhyate tattatra smytaarnniiym| ityakaraNaniyamAdInyapi bAkyAni teSu teSu yogazAstreSu dhyAsakapilAtItapatacalyAdIni praNItAni jinavacanamahodadhimadhyalabdhodayAnyeva dRzyAnIti / teSAmavajJAkaraNe sakaladuHkhamUlabhUtAyA bhagabadanajJAyAH prasaGgAt na kAcitkalyANasiddhiriti / yattu kazcidAha-" jainAnAmakaraNaniyamaparihArazaGkAmirAsArthameva tIrthAntarIyavarNitatvamupavarNitaM natvandhatIthikeSvakaraNaniyamo'stIti bhaNitam / varNanaM ca varNanIyavastuviSayakayathArthajJAnasApekSameva, anyathA ca tathA bhUtavarNanaM samyageva syAt , tathA ca tadarzane'pi dharmasadabhAvaprasaGga / ilthaM ca kapilasya purastAnmanAgihApi dharmo'stIti parivrAjakadarzanamadhikRtya marIciyadhanamutsUtraM na syAditi / tadasat , tIrthAntarIyANA sarvapravAda mUlaM dvAdazAGgaM yataH samAkhyAtama / ratnAkaratulyaM khalu tataH sarva sundara tasin / For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mapi sadbhUtAkaraNaniyamavarNanasya zubhabhAvavizeSasApekSatvena mArgAnusAritayA teSu sAmAnyadharmasiddheH / zubhabhAvavizeSasApekSatvaM ca. tasya " itto akaraNaniyamo aNNehivi vaNNio sasatyami / / suhabhAvavisesAoM Na cetrameso. Na juttoMkti // " iti. upadezapadavacanenaiva prasiddham / na caivaMvidhasteSAM zubhAdhyavasAya-- stathAbhUtamohanIyakSayopazamaz2anitatvena svayamevokto niranubandhazubhaprakRtihetutvAdanarthaheturedheti pareNa vaktuM yuktam / . nirupadhibhavIja-- prahANecchAgocaramArgAnusArizubhAdhyavasAyasya zubhAnuvandhipuNyaniminoksavAt / taduktamapunarbandhakAdhikAre yogavindo. "krodhAdyabAdhitaH zAnta udAttastu mahAzayaH / zubhAnuvandhipuNyAcca viziSTa matisaMgataH // Uhate yamataH prAyo. bhavabIjAdigocaram / / kAntAdigatageyAdi tathA. bhogIva sundaram // " iti / ana eva pareSAnakaraNaniyatavarga he tuH zubhabhAvavizeSo vajravaHdabhedyaH prazastapariNAmabheda upadezapadavRttau vikRtaH / ayameva yasya vizeSo yadvizeSazanApratisaMdhAna vitA'pi tadvizeSaparyaghasAyitvamiti / ata eva mArgAnusAriNAM pareSAM jainAbhimataprakAreNa jIvAdyanabhyupagamAna nAstikatvam , vipratiphnAMze pakSapAtaparityAge sati vAtunattabhyupagamaparyavasAnAd / ata eka zubhabhAvavizeSAdakaraNaniyamavaNa mArgAnusAriNAmeva yadRcchApraNayanapravRttAnAmarvAcInAnAM ca pravAhapatitatvena. ghuNAkSaranyAyenaivAne jinavacanaviSayakaparopanivandhe'pyasti vizeSaH / tadidamuktaM dharmabindu vRtto-" yacca pahacchAmaNayanapravRtteSuH tIrthAntarIyeSu rAgAdimatsvapi ghuNAkSarotkiraNavyavahAreNaH kvacitkicidaviruddhamapi vacanamupalabhyate mArgAnusArivuddhau vA prANini kvacit tadapi jinapraNItameka, lanmUlatvAttasyeti / etena ghuNAkSara-. nyAyena jainAbhimatavastuvarNanAnukAri varNanamanyatIrthive -- ito'karaNaniyamo'nyairapi varNitaH svazAstraH / zubhabhASAvizeSAd ya caivameSa, ba: yuSataH itiH // For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pravacane pratItameveti teSAmakaraNa niyamavacanamAkRtimAtramevetyapAstam / mArgAnusAridRSTyA tadvarNanasya ghuNAkSaravilakSaNatvAda, audayikayogadRSTyA sarva vizeSAvagAhisamyaktvAbhAve'pi sAmAnyadharmapradarzanAvirodhAt , sAmAnyadharmasattA ca teSu bauddhAdisAmAnyadhArmikajanasyA gIti badata upadezapadavRttikartureva vacanAd zyaktaM pratIyate / evaM sati manAgihAphi dharmo'stIti marIcivacanasyotsUtratvaM na syAditi tvasamIkSitAbhidhAnam , svatantrapramANa pratipattyanubandhiviSayatayA'nyadarzane manAga dharmasyApyabhAvena tadvacanasyotsUtratvAt , tavRttisAmAnyadharmaipi bhagavadvacanasyaiva svatantrapramANatvAd / athavA kapilasya bAlatvAdanyaliGgamevAnyadarzanatvena tena pratItam , tatra ca svanirUpitakAraNatAvizeSeNa na ko'pi dharmo'stIti bhAvAsatyatvAt tadvacanasyotsUtratvAvyAghAta iti yathAtantraM vibhAranIyam / athaivamanyadarzane kvacitsatyasvam , kvaciccAsatvatvamiti mizratvaM syAd natvekAntamithyAtvam, na caivamiSyato, tasyaikAntamithyArUpasyaiHbAbhyupagamAt / taduktaM dazavaikAlikaniyuktI " saMnmadihIu suaMmi aNuvauttI aheuaM ceva / jaM bhAsai sA sosA micchadiTTIvi ya tahevatti / etatvRttiryathA-samyagdRSTireva zruta Agame'nupayuktaH amAdAd yatkiMcidahetukaM caiva yuktivikalaM caika bhASate tantubhyaH paTa eva bhavati' ityAdi, sA mRSA, vijJAnAdarapi tata eva bhAvAditi ! mithyAdRSTirapi tathailopayukto'nupayukto vA yad bhApate sA mRNaiva puNAkSaranyAyena saMvAde'pi "sadasataravizeSAd yadRcchopalabdhenmattavat " iti gAthArthaH, iti ced / na, anabhiniviSTaM pratyanya: charzanasya sarvasyaika phalato'prAmANyAt , mArgAnusAriNaM prati ca sundaravacanasyaH jainavacanaparyavasitatayA'vaziSTasyAsyadarzanasyaikAntamithyA: tvatAdavasthyAt / - kazcitra dRDhadRSTisagavilusabuddhiH pAtaJjalAdimatAkaraNaniyamA. divAkyAnAM jinavacanamUlatvamanabhimanyamAnaH "sabappavAyamUlaM." samyagaddaSTiH zrute'nupayukto'hetukaM caiva / yad bhASate sA mapA mithyAdhirapIti ca sathaiveti // For Private and Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir havAyupadezapadagAthAyAmimAmanuphpattimudbhAvayati-'sarvaprathAdAnAM mUle dvAdazAGgam ' ityatra pravAdA nayavAdavizeSAste ca sarvagrahaNena zubhA azubhAzca sAhyAH / tatra zubhA jIvarakSAdyabhiprAyaTitAH, azubhAzca tato vilakSaNA teSAM ca mUrla dvAdazAGgaM zrIbIravacanAhodhitazrI sudharmasvAmisabandhi na bhavati , azubhAnAmApe pracAdAnAM pravRterjiyacanamUlakatvAsvatyA zubhAnAmivopAdeyatA syAditi / te ca pravAdA zubhAzubharUkA api saMkhyayA ca na saMkhyAkAH / taduktam-" jIvaiyA vayaNa mahA0" ityAdi, teSAM pravRziranAdipravAhapatitA kathaM jinavacanamUlikA saMbhavati ?, pratyakSabAdhAt / kiM ca-teSAM sarveSAmapyavajJAkaraNena jinAvajJA'bhyupagame " jIvo hantavyaH" ityAdinayapravAdAnAsapyabajJAkaraNe nayAtvApattiriti / etacyabhAvaM kalpayati-dvAdazAGgaM hi sarvotkRSTaM anajJAnaM kevalajJAnadivAkarasya prakAzabhUtaM kevalajJAnamiva prasthAtmaka titvAdhikaraNabhedena bhinnamapi svarUpato na bhinnam , kintu kevalajJAnamivaikameva, tukhyaviSayakatvAt tulyasaMbandhitvAcca / udayamadhikRtya tu kharUpatopi bhinnameva, tatkAraNastha kSayopazamasya pratyAtmabhinnatvAt , zratajJAnodayasya ca kSAyopazamikatvAt / te ca prakAdA nijadvAdazAmUlakA api sAmAnyato dvAdazAGgamUlakA evocyante / yathA mAnAjalasaMbhUtAnyapi kamalAni sAmAnyato jalajAnyeka, ata eva sarvapravAdAnAM mUlaM dvAdazAGgameveti sAmAnyato'bhihitam , sarvasyApi dvAda zAGgasya sarvotkRSTazrutatvena sarvAkSarasaMnipAtAtmakatvAt pravAdA apyakSarAtmakA eva / ata eva dvAdazAGgaM ratnAkaratulyam , ratnAkarasyaiva tasyAsyanekajAtIyazubhAzubhanayalakSaNavastUmAmAzrayatvAt / para mithyAdRzAM yad dvAdazAGgaM tatsvarUpata eva sarvanayAtmaka sattAmAtravartitvAda, na ghunaH phalato'pi kasyApi mithyAzaH kadAcidapi sarvAMzakSayopazamAbhAvAt , mithyAdRSTimAtrasyotkRSTato'pi kSayopazamaH sarvAMzakSayopazamalakSaNasamudrApekSayA bindukalpo bhavati / yaduktaM. "jayati vijitarAgaH" ityAdi / samyagdRzAM tu keSAMcitsaMyatAnAM phalato'pi dvAdazAGgasya sarvanayAtmakatvam , sarvAMzakSayopazamasya saMbhavAd / 1 yAvanto pacanapathAH / For Private and Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ata eva gautamAdayaH sarvAkSarasaMnipAtinaH prabacane bhapiAtAH, para teSAM saMyatAnAM sakalamapi dvAdazAGgaM zubhanayAtmakatvenaiva pariNamati, sAvadhanayaviSayakAnujJAdivacanapravRtterapyabhAvAd / etena sarve'pi zAkyAdipavAdA jainAgamasamudrasaMbandhino vindava iti bhrAntirapi nirastA, "padzatAni niyujyante pazUnAM madhyame'hani " ityAdi pravAdAnAmaei jainAgamamUlakatvApattyA saMyatAnAM sAvagrabhASApravRttiprasakteH / tasmAtsarvAzakSayopazamasamutthadvAdazAGgalakSaNasamudrasya purastAdalyatIrthikAbhimatapravAdAH samudItA api bindUpamA ityarthoyuktaH, anyathA 'bindubhAvaM bhajante' iti prayogAnupapattiH syAt / avayavAvayavinorupamAnopameyabhAvena varNane nijAcayavApekSayA mahattve'pyavayavinogauravAbhAvAd, nAGgaSTho hastAvayavabhAvaM bhajate iti hastasya stutiH saMbhavati / kiM ca-samudrasya dhindava iti bhaNanamapyasaGgatam , samudraprabhavAH hi yelokalloloryAdayo bhavanti na punarvindavaH, teSAM cotpattirmeghAd istavavAdicyApArAddhA syAditi sarvAnubhavasiddham / anyathA samudrAzigatabindubhiH samudrasya nyUnatyApattyA tasya gAmbhIryahAniH sthAna ityevaMsthite kRttivyAkhyAnasaMgatiriyam-yada yasnAtkAraNAd dvAdazAGgaM ratnAkaropanayA zubhAzubhasarvapravAda skUlam , tasmAtkAraNAtsvarUpataH ratazca yAvatlundaramAtmaniSThAkaraNaniyamAdivAcyavAcakaM vAkyAdikaM tattasina dvAdazAkSe, evakAro ganyAH, dvAdazAGga eka samavatAraNIyaM, tatra vartate evetyarthaH, dvAdazAGgasya sarvotkRSTazrutatvena tadvyApakabhUtasya sarvasundarAtmakatvasyAvazyaMbhAvAt ; paraM samyagdRzAM yAvatsundaraM tAvatsarvamapi dvAdazAGgamUlakamuditaM bhavati, phalatopi zubhatvAt , tadAgamanavidhiparijJAnAca / tacca sAnubandhapuNyaprakratihetuH / mithyAdRzAM tu svarUpataH kvacidaMze zubhatve'pi phalato'bhi vameveti / viruddhasvarUpapariNatayorubhayoH samyasmithyAzArakaraNaniyamayorabhedena bhaNanamuditasyAkaraNaniyamasyAvajJayA jinAyajJAH syAt , sA cAnantasasAraheturiti bhaNitam / yathA mokSAcaM svarUpataH zubhamapi manuSyatvaM, saMyatajanasya phalato'pi zubhameya, mokSaprAptiparyantaM sugatihetutvAt / tadeva mayatvaM vyAdhAdaH phasato'zubhameya, jIvaghAtAyasaMyama hetutvena varga For Private and Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lihetutvAt / evaM satyapi bhede dvayorapi manuSyatvayostulyatayA bhaNanaM saMyatajanamanuSyatvasyAvajJayA jinAvaddeva, jinenaiva bhedenAbhidhAnAta dRzyate ca lokapilakSaNopeta tadanupetayormaNyostulyatayA bhaNane lakSaNApetameNeravajJayA tatparikSakasyAvajJaiveti // tadidamakhilamakANDatuNDatANDavADambaramAtram , anupapatterevAbhAvAt / dvAdazAGgasya vidhiniSedha. vidhayA svasamayaparasamayaprajJApanAvidhayA~ vA'zubhAzubhamarvapravAdamUlatve dopaabhaavaat| na cAzubhAnAmapi pravAdAnAMtataH pravRttestanmUlakata yopAdeyatAprasaMgA, sajanyapratipattiviSayatva prastha tanmUlekara basyopAdeyatvAprayojakatvAt , jinavacana vihinatvasyaivopAdeyatAyoM tantrasvAt / sarveSAmapi paravAdAnAmayajJAkAraNe ca na jinAvajJA'bhyupagamyate, kintu tadgatasundarapravAdAmAmeveti / 'jIyo hantavyaH' ityAdinayavAdAnAmavajJAyAM jijAyajJA''pAdanamasaGgatameveti, tato bhAratantarakalpanaM nirmUlakamevAsaMgatataraM ca / anyoktAkaraNaniyamAvajJApa rihArArthaM prakRtagAyopanyAsAtparakalpitabhAvasya ca tadviparItatvAt tadanusAreNobhayAkaraNaniyamavarNanAmede bhagavazvajJAyasaGgAt , ta - davyaktaye anyAkaraNaniyamavarNanAvajJAyA evaM nyaayytyprsnggaaditi| tathA'pi tatra kizciducyate- dvAdazAja hi sarvotkRSTazunajJAnaM santAnabhedAvivakSayA gRhyate, tacchuddhajJAnameva jJAnAjJAnasAdhAraNa vA tyetasya sarvapravAdamUlatvAnupapattiH, zuddhAzuddhayorakyAyogAd / anye ca saMgrahaH nayAzrayaNena dvAdazA sAmAnyasya vastutaH sarvanayamavAdAtmakatvAsidvAyapi vyaktyanupasaMgrahApattiH / ma hi yathA nAnAjalotpannAni jalajAni jalajatvenocyante tathA 'jalaM sarvajalajotpAdakam / ityadhi vyavahAre kriyate, evameva hi sarvapravAdamUlaM dvAdazAhagam' ityapi ma syAt / yadi caikavacamenApi vyaktyupasaMgrahaH kriyate, bhedavivakSatra ca mithyAdRzAM dvAdazAGgamatyalpakSayopazamAtmakaM sarvAMzakSayopazamazuddhasamyagdRSTidvAdazAGgaratnAkarApekSayA vindutulyaM vyavasthApyate, tadA keyaM vAcoyukti: ?, 'sarvepi zAkyAdipravAdA jainAgamalanuisaMbandhino bindrava iti bhrAnti: ' iti jJAnavAkyayomithyArUpayoradhiziSTayorakatra jainAgamasaMbandhityamapara belyA pramANAbhAvAnda , pratyuta For Private and Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghokyanutsagato na pramANaM navA'pramANam , arthApekSayA tu tatra prAmA NyamaprAmANyaM vA vyavatiSThate iti kalpabhASyaprasiddhArthAnusAreNAdAsIneSu vAkyarUpaparavAdeSu tatsaMbandhitvamasyasundaram , sAkSAtpratipakSabhUteSu mithyAjJAnarUpeSu prayAdeSu tadatyantAsundaramiti bhAvabhede ca sati vAkyaracanIyAM na vishessH| 'samyagdRSTiparigRhItaM mithyAbhutamapi sanyaszrutam , mithyAdRSTiparigRhItaM ca samyakzrutamapi mithyAzrutam ' ini siddhAntavyavasthitatvAcchAkyAdizvAneSu jainAgamogalatvarUpatatsaMbara dhitvAbhyupagamasyaM tadekAnupUrvIkaracanArUpasabandhAbhAvena khaNDanaM tvaSANDityavijRmbhitameva / nayabhUtasaMbandhena sAdhUnAM tadvacanAda saMyatatvApattiH, zuddhAzuddhavivekainavaM saadhubhisttprigrhaat| na ca 'zAkyAdipravAdA jainAgamaiMsamudrasaMbandhino bindavaH' iti pravAhapatitameva vacamam " pAvati asamaMjasAvi vayaNehi jehiM prsmyaaN| tuha samayamahohiNo te maMdA vidunnissNdaa||" iti paramazrAvakeNa dhanapAlapaNDitenApItthamabhidhAnAn / kiM cA "ja kAvilaM darisaNaM eaM dayaTiasa vattavyaM / suddhoaNataNayasa u parisuddho pNjvviappo|| dohivi NaehiM pIkaM satyamulUeNa tahavi micchattaM / jaM savisayapahANataNeNa aNuNNANivekhaM / / " ityAdi samatigrandhe'pi zaoNkyAdipravAdAnAM jainAgamamUlatve suma siddham , tasya dravyArthika-paryAyAMdhikobhava nayarUpatvAt / yacca siddhasenaH-- prApnuvanti asamaJjasA aura yecanaH prsmyaa| saMgha samayamahodadhIna te sandA binduniHspandA yatkApila darzanabhetad dravyArthikasya bktvym| . zuddhodanatama yasya tu parizuddhaH parSavadhikalpaH // dvAbhyAM nayAbhyAM nItaM zApamulUkena tathApi mithyAtvam : yatsvAdhiSapapradhAnasvena anuzAnirapekSam // For Private and Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "tityayaravayaNasaMgahavisesapatthAramUlabAgaraNI / davyAhio a pajavaNao a sesA viappAsi // " iti / (saMmati nayakANDa. gA. 3) baccoktam-'bindubhAvaM bhajante' iti prayogAnupapatiH, anayavAvayavinorupamAnopameyabhAve gauravAbhAvAditi / tadasat , napatra hastA dyavayavasAdhAraNamavayavatvam , kintu samuditeSu parapravAdeSu tadekadezArthatvamiti gauravApratighAtAt / gracoktam-'samudrasya bindava iti bhaNanamapyasaMgatam ' ityAdi, tadapi asat, samudrasthAnIyajainamahAzAkhaprabhavakallolasthAnIyAvAntarazAstrebhyaH sAmAnyadRSTipavanapreritaparasamayabindudgamasyAvirodhAt, 'samudrAnirgatabindubhiH samudrasya gAmbhIryahAniH' iti tu na pAmarasthApi saMmatamiti yatkicidetat / ekkArAdyadhyAhAreNa vRttisaMghaTanA tu vRtikaDabhinAyeNaiva viruddhA, 'anyatra na sundaram' ityasyArthasya vRttikRdanabhipretatvAt, uditAnuditayoH karaNanirAmayorabhedena bhaNanaM ca yadyaditasyAkaraNaniyamasyAjJA ta davAdibhagavadavajJAparyavasAyilI syAt, tadA tadbhedavarNanamapi sAmAnyAkaraNaniyamAvajJA tadabhedavAdiagavadavajJAparyavasAyinI syAt, na hi ta dameva bhagavAn vadati nAbhedamityekAnto'sti, bhedAbhedavAditvAttoni vakAlAM parityajya vicAraNIyam ; paraguNadveSa ela bhgvaanvaami| etadarthasamarthanAyaiva hi 'sarvavAdamUlaM dvAdazAzU ratnAkaratulyam' ityatra "udadhAviva" ityAdisaMmatitayodbhAvitaM vRttikRtaa| atra paraH prAha-yatta sarvapravAdArAM dvAdazAGga ratnAkaratulyam' iti samarthanAya TIkAkAreNa " udadhAviva sarvasindhavaH" ityAdirUpaM zrIsiddhasenadivAkaravacanaM saMmatitayodbhAvitaM taca picAryamANamasaMgatamiyAbhAti / tathAhi-yadi dvAdazAGgaM ratnAkaratulyam , tarhi nadItulyAH pravAdA na bhaveyuH, samudrAnadInAmutpaterabhAvAt , samudrasya ca nadI tiirthkrvcnsNgrhvishessprstaarlvyaakrnno| dramArthikaca paryavataraca zetA vilyA anoH|| For Private and Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pitRtvApattyA 'nadIpatiH samudraH' iti kavisamayavyAtiprasastaH, samudrasya gAmbhIryahAniprasaktezca / tasmAtstutikarturabhiprAyo'yamhe nAtha ! ' tvayi' sarvajJe dRSTayo'nyatIthikAnAM nija nijamArgazraddhAnalakSaNAH 'samudIrNAH ' samyagudayaM prAptAH tadviSayo bhagavAn jAta ityarthaH / ayaM bhAvaH-yatkiMcidakaraNaniyamAdikaM jinena sundaratayA bhaNitam , tadanyatIrthikairapi tathaiva pratipannam / etacca sAmprataM nAli. parAdiphalAhAreNaikAdazIparvopanAsaM kurvANA jaitAbhimatopravAsaM samya..nayA manyante, jainAzca tadupavAsaM lezato'pi na manyante / ata eya cana ca tAsu bhavAn pradRzyate' iti / tAsu-anyatIrthikadRSTiSu ' bhavAn na pradRzyate' anyatIrthika zraddhAnaviSayIbhUtaM dhArmikAnuSThAnaM galasnAnAdikaM bhavAn lezato'pi na manyate ityarthaH / anyatIthikAnAM dRSTayo bhagavati vartante / tatra dRSTAntamAha-yathodadhau sarvAH sindhavaH sanudIrNA bhavanti-samyagudayaM prAstAH syuH, loke'pi bhartRsaMbandhena striya uditA bhavantIti prasiddhaH / tAsu bhavAnnAsti' ityatra dRSTAntamAha-yathA pravibhaktAsu saritsu nadISu samudro nAsti / tAsu ca samudro nAvataratItyarthaH / anenAbhiprAyeNa stutiH, na punararhadupadiSTapravacanadvArA'rhatsakAzAdnyatIrthikadRSTayaH samutpannA itybhipraayenneti|| tadasat, prAcInAcAryavyAkhyAmullaGghya viparItavyAkhyAnasyApasiddhAntatvAt / tadAhuH zrIhemacandrasUrayaH " yadArjavAduktamayuktamanyaistadanyathAkAramakAriziSyaiH / na viplavo'yaM tava zAsane'bhUdaho adhRSyA tava zAsanazrIH // " iti / na cedamupadezapadavRttikRta eva dRSaNadAnam , kintu " eka eva mArgo'pi teSAM shmpraaynnH|" ityAdivadatAM zrIharibhadrasUrINAM 'sasAkhyAtam' iti padusUcitagranthakRdekavAkyatAzAlizrIsiddhasenadivAkarANAM tadanusAriNAmanyeSAM cetyatiduranto'yaM ko'pi mohamahimA / yAvAnupapattirudbhAvitrA' yadi dvAdazAGgaM ratnAkaratulyam' ityAdinA sA'nupapannA, samudrAjalaM gRhItvA megho varSati, tatazca nadyaH pravRddhA bhavatIti prasiddheH, parapravAdAnAmapi nadItulyAnAM jainAgamasya samudra For Private and Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gRhiitaarthjlaadaashikkssyopshmmedhaatmvRddhisNbhvaat| evaM nItulyAnAM parapravAdAnAM jainAgamasamudramUlatve lokanItyApi bAdhakAbhAvAt / ata eva na samudrasya nadIritRtvApattidoSo'pi, lokanItyA'pi tadanupapatteH / yadi copamAnayalalabhyadharmeNa tatsahacaritAnabhimatadharmApatti: syAt , tadA candropamayA mukhAdI kalaGkitatvAdyApattirapi syAditi / na naivaM meghAtprAgnadInAmiva jainAgamAnusArikSayopazamAtprAk paravAdA nAmanupacitAvasthatvaprasaGgaH, iSTatvAt , jainAgamAnusArinayaparijJAna vinA'nupanibaddhamithyAtvarUpatayaiva teSAM sthitatvAt / na caivaM jinadezanAyA upacitamithyAtvamUlatvenAnarthamUlatvApattiH, vizvahitArthipatra ttAvanuSaGgatastadupasthitAvapi doSAbhAvAd bhAvasyaiva prAdhAnyAt / taduktamaSTake " ithaM caitadiheSTavyamanyathA dezanA'pyalam / kudharmAdinimittatvAddopAyaiva prasajyate // " iti parAbhiprAyeNa prakRtastutivRttavyAkhyAne ca tvattaH samudI:-. iti vAcye ' tvayi samudIrNAH' iti pAThasya klisstttvaapttiH| kiMca' evaM pareSAM bhagavadabhihitArthazraddhAnaM bhagavatazca tallezasyApyazraddhAna etAvatA bhgvtytishyaalaabhH| sAMpradAyika tvarthe 'bhagavatyanyadRSTa. samayataranti, bhavAMzca na tAsu' ityevaM khetarasakaladarzanArthavyApyA pravacanavaktRtvarUpAtizayAlAbha ityupamayA vyatirekAlaMkArAkSepAta duSTArthakatvaM kAvyasya syAt / kiM ca-evamapi pareSAM jinAbhihitA zradvAnAbhyupagame stprshNsaaruupbiijlaabhaabhyupgmprsnggH| na ca te kvacid yathArthajinoktazraddhAne'pi tatmaNetaryahati devatvena bhAvAra.. vAd / devo rAgadveSarahitaH sarvajJa eva bhavati nAparaH, sa cAsmadani mataH sugatAdireveti zAkyAdInAm , devohanneva, paramasmanmArgapraNenatyAdi ca mithyAtvabIjaM digambarAdInAmastyeveti na teSu dharmasaMbhA, iti vAcyam / tathApi tAdRzapakSapAtarahitAnAM yaH kazcid rAgA rahito viziSTapuruSaH sa devaH' ityAdisaMmugdhazraddhAnavatAM bhagavadahitakatipayasundarArthagrAhiNAM dharmabIjasadbhAvasya pratihantumazavaya. For Private and Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tvAt , audhikayogadRSTyA tatpraNItavAkyeSu sundarArthamupalabhyetyasyApyAdidhArmikatvopapattezcayadhyAtmadRSTyA vicAraNIyam , tAM dinA vAdaprativAdAdivyApArAt tattvApratipatteH / taduktaM yogabindau " vAdAMzca prativAdAMzca badanto nizcitAMstathA / tatvAntaM naiva gacchanti tilapIDakavad gatau // adhyAtmamatra parama upAyaH prikiirtitH| gau sanmArgagamanaM yathaiva hyapramAdinaH // " iti / nanvetadaktam--mithyAdRzAM prANAtipAtAdivinivRtterapyadharmapakSe nivezitatvAt tayA teSAM dezArAdhakatyAbhAvAt / taduktaM sUtrakRtAGge"ahAvare taccassa ghANasa mIsagassa vibhaMge evamAhijai, je ime bhavaMti AraNNiA" ityAdi yAvat xxx " asayadukkhappahINa magge egaMtabhicche asAhu"tti / etavRtyekadezo yathA-"atra cAdharmapakSeNa yukto dharmapakSo mizra ityucyate, tatrAdharmasyeha bhUyiSThatvAdadharmapakSa eva yairdraSTavyaH / evaduktaM bhavatiyadyapi bhithyAdRSTayaH kAMcittathAprakArAM prANAtipAtAdivinivRtti vidadhati, tathApyAzayasyAzuddhatvAdabhinavapittodaye sati zarkarAmIzrakSIrapAnava parapradezavRSTivadvivakSitArthAsAdhakatdAbhirarthakatAsApadyate, tathA mithyAtvAnubhAgad mizrapakSo'pyadharmapakSa evaavgntvyH"| ityAdIti cet / satyam , nahi vayamapi sanmArgagahAdihetupravalamithyAtvaviziSTayA prANAtipAtAdivinivRttikriyayA dezArAdhakatvaM bramaH, kintu rAgadveSAsadgrahAdimAndhena mArgAtusAriNyaiva tayA / sA ca sAmAnyadharmaparyavasannA'pi dharmapakSe na samavatarati, tanna bhAvaviratereva parigaNanAt, tadabhAve bAlatvAt , taduktam--" aviraI paDucca bAle Ahijai" ti / etadvRttiryathA-"yeyamaviratirasaMyamarUpA samyaktvAbhAvAnmithyAdRSTe vyato viratirapyaviratireva, tAM pratItya-Azritya bAlabad bAlojJaH, sadasadvivekavikalatvAd ityevamAdhIyate vyavasthApyate veti"|| dravyaviratizca mithyAtvaprAbalye'prAdhAnyena tanmAnye ca mArgAnusAritvarUpaprAdhAnyenApi saMbhavatItyevaM viSayavibhAgapa 1 athAparastRtIyasya sthAnasya mizrakasya vibhaGge evamAkhyAyate-ya i bhavanti aarnnyikaaH| asarvaduHkhaprakSINamArgamekAntamithyA'sAdhviti // - 2 adhirati pratIla bAla AdhIyate / For Private and Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yolocanAyAM na ko'pi doSa iti / avazyaM caitanIkartavyan , anyathA parasya mArgAnusAri go mithyAdRSTevilopApatiH, mithyAtvalahitAyA anukampAdikriyAyA apyakiMcitkaratvAd, 'yadIpAlantAnubandhinoM jINatvena samyaktvaprAtipatibandhakamyaM teSAM mAgAnusAritvam , te ca samyaktvAbhimusvatvena samyagdRSTiyadevAcasAtavyAH' iti svAyayoH samAnamiti / na cedevaM tadAdivArmikAvadhiH sarvo'pyucchidyateti sa - liniviSTacittAnAM mithyAdRzAM dayAdikamaduSTam , anadhiniviSTAnAM tu mArgAnusAritAnimittabhiti dhyeyam , sAmAnyadharmasyApi sddhrmbiijprrohtvenokttvaat| taduktaM dharmavindau "prAyaH saddharmavIjAni gRhilyavidhegalam / rohati vidhinomAni yathA vIjAni sakSitau / / iti / etena " je abuddhA mahAbhAgA vIrA asnmttdNsigo| asuddhaM tesiM parakaMtaM saphalaM hoi svvso||" iti sUtrakRtA'STanAdhyayanagAthAyAM teSAM ca bAlAnAM yatkimapi tapo-dAnAdhyayana-niyamAdiSu parAkrAntamudhamaH kRtastadazuddham-avizuddhakAri pratyuta karmabandhAya, bhAvopahatatvAd sanidAnatvAvati, kuvaidyacikitsAvad viparItAnubandhitvAceti / saha phalena karmabandhena vartate iti sphl| sarvaza iti| sarvA apikriyAstapo'nuSTAnAdikAH, karmavandhAyaiva ityuttarArddhavyAkhyAnAt / 'paNDitAnAmapi tyAgAdibhilokapUjyAnAmapi mujhaTabAdaM bahatAnapi samyaktvaparijJAna vikalAnAM sarvakriyAvaiphalyAda na mithyAdRzAM kevamapi kriyAvatAmapi lezato'pyArAdhakatvam ' ityapAstam / etena bhavAbhinandinAM mithyAdRzAM sarvakriyAvaiphalyaliddhAvapi tadvilakSaNAnAM bhAvAnupahatatvena dezArAdhakatvApratighAtAt / etela 'mithyAdRzAM sarvaM kRtyaM nirarthakam' ityAdI ye abuddhA mahAbhAgA barA asmyktvdrshinH| azuddhaM teSAM parAkrAntaM saphalaM bhavati sarvazaH // For Private and Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 04 nyapi vacanAni vyAkhyAtAni, viziSTaphalAbhAvApekSayA'pi nirarthakatvavacanadarzanAt / paThyate ca " nANaM carittahINaM liMgaggahaNaM ca daMsaNavihaNaM / saMjamahINaM ca tavaM jo carai NiratthayaM tassa // " ityAdi / atha poSamAse vaTavRkSAmravRkSayoH sahakAraphalaM pratyakAraNatvavacanayoryathA svarUpayogyatA-sahakAriyogyatA'bhAvena vizeSastathA mithyAdRkkRtyacAritrahInajJAnAdinirarthakatAvacana yorapisphuTa eva vizeSa iticet, tarhi ayamaparo'pi vizeSaH paribhAvyatAm / sahakAraphalasthAnIyaM mokSaM prati bhavAbhinandimithyAdRk kRtyaM vaTavRkSavadayogyam , apunarvandhakAdikRtyaM tu sahakArAGkaravatpAramparyeNa yogyamiti sarvamidaM nipurNa nibhAlanIyamam // 24 // 'tadevaM zrutavAMzca bAlatapasvI dezArAdhakaH' iti vRttigataH prathamapakSaH samarthitaH, atha tadgataM dvitIyaM pakSaM samarthayAtepakkhaMtarammi bhaNiogIyatthANissio agiioso| jo NabhiNiviTTacitto bhIrU egaMtasuttaI // 25 // pakkhaMtarammitti / pakSAntare-anyeSAmAcAryANAM vyAkhyAne gItAnizrito'gItArthaH sa dezArAghako bhaNitaH, yo'nabhiniviSTacittaHAtmotkarSa-paradroha-guru-gacchAdipradveSamUlAsadgrahAkalaGkitacittaH, bhIruH-kuto'pi hetorekAkibhAvamAzrayannapi svecchAnusAreNa pravartamAno'pi svArasika jinAjJAbhayaH, ekaantsuutrruciH-avyaakRtsuutrmaatraanusaarii| pakSAntare bhaNito gItArthAnizrito'gItaH sH| yo'nabhiniviSTacitto bhIrurekAntasUtraruciH // 25 // zAnaM cAritrahInaM liGgagrahaNaM ca darzanavihInama / saMyamahInaM ca tapo yazcarati nirarthakaM tasya // . For Private and Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .. ayaM bhAvaH--ekAkinastAvatyAyazcAritrAsaMbhava eva, svayaM gItArthasya tanizritAgItArthasya vA cAritrasaMbhavAt / na hi cAritrapariNAma sati gurukulvaasmocnaadikmsmnyjsmaapdyte| ukaM ca pazcAzake-- tANa caragapariNAme eyaM asamaMjasaM iha hoi| AsannasiddhiyANaM jIvANa tahA ya bhaNiyamiNaM // nANassa hoi bhAgI thirayaro daMsaNe carit ya / dhannA AvakAhAe gurukulavAsa Na muMcaMti // tataH kaSTavihAriNo'pyekAkino gurukulacAsaikAkivihArayorguNadoSaviparyAsamavabudhyamAnasya svAbhinivezAttaporatasyAnAgamikatvenaikAkitvena ca pravacananindAkAriNaH zeSasAdhuSu pUjAvicchedAbhiprAyatazca prAyo bahasamIkSitakAritvenAbhinnagranthitvAd ghAyavadasAdhutvameva taduktam " je u taha vivajatthA sanmaM gurulAghavaM ayANaMtA / saggAhA kiriyarayA pavayaNakhisAvahA khudA // pAyaM abhinnagaMThI tamA(vo)u taha dukkaraMpi kuvvNtaa| bajjhavva Na te sAhU dhaMkhAharaNeNa vineyA // " ti / tathApi na sarveSAM sadRzaH pariNAma iti yasyaikAkino vihAriNI nAtikaraH pariNAmaH, kintu mRgaparSadantargatasya sAdhorapavAdAdibhIrutayaiva tathAvidhakarmavazAd gacchavAsabhIrutayaivaikAkitvaM saMpannam , sUtra tato na caraNapariNAme etadasamaasAmeha bhavati / AsanasiddhikAnAM jIvAnAM tathA ca bhaNitamidam // jJAnasya bhavati bhAgI sthirataro darzane cAritre ca / dhamyA yAvatkathAyAM gurukulavAsaM na muJcanti // ye tu tathA viparyayArthAH samyag gurulAghavamAnantaH / samAhA kriyAratA pravacananindAvahA kssudraaH|| mAyo'bhinnananthiH tapastu tathA duSkaramapi kurvantaH / vAhyA iva na te sAdhamaH dhvAMkSAharaNe na vidheyAH // For Private and Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvazca na nivRttA, tasya svamatyanusAreNa sadAravRttebahvajJAnakaSTe patati kiMcitu kadAcitpariNAmavizeSavazAdAgamAnupAtyapi svAt / taduktamupadezamAlAyAm " apariNicchiya suaNihalasa kevalamabhinasuttacArissa / sanchuJjameNavi kayaM annANatave vahuM paDai / / " iti / tavRttiyathA-"aparinizcitaH samyagaparicchinnaH zrutanikaSa AgamasadAbo yena sa tathA tasya, kevalamabhinnamavistArtha yatsUtraM viziSTavyAkhyAnarahitaM sUtramAtramityarthaH, tena carituM tadanusAreNAnuSThAnaM kartuM dharmo yasya sominnasUtracArI tastha, sarvocamenApi samastapatlenApi kRtamanuSThAnamajJAnatapasi pazcAgnisevanAdirUpe bahu patati svalpamevAgamAnusAri bhavati, viSayavibhAgavijJAnazUnyatvAditi // " ___ yadyapi svamatyA pravartamAnAnAM dhuNAkSaranyAyAtsamAgataM kiMcicchuddhamapi kRtyaM nAgAnupAti, anyathA nihavAnAmapi tadApatteH; tathApi zuddhakriyAjanyanirApratibandhakasmativikalpe yatkizcidAgamAnupAti ziSTasaMmataM ca tatpramANam , la tu manyatAnusAritvenaivAgamaH pramANamityevaMvidho'nabhinivezavikalpa uttejaka iti na dossH| tadevaMdhidho gItArthanizritatapazcaraNarato'gItArthaH bAlatapasvI ca zIlavAn zrutavAn mArgAnusAritvena dezArAdhaka ityubhayoH pakSayornAtivizeSa iti draSTavyam // 25 // nanu 'laukikamithyAtvAlokottaramithyAtvaM balIyaH' iti he torubhayormahAbheda eva ityata AhaloiamicchattAyo louttariyaM tayaM mahApAvaM / ia NegaMto jutto jaM pariNAmA bahuviappA // 26 // laukikamithyAtvAllokottarikaM tad mahApApam / ityekAnto na yukto yatpariNAgA bahuvikalpAH // 26 / / aparinizcitazrutanikapasya kevalamabhinnasutracAriNaH / soyamenApi kRtajJAnatapasi bahu patati // For Private and Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir loiamicchattAotti / 'laukikamithyAtvAllokottarika tat mithyAtvaM mahApApam ' ityekAnto na.yuktaH, yatpariNAmA bahuvikalpA nAnAbhedAH saMbhavanti / tathA ca yathA laukikaM mithyAtvaM tIvramandAdibhedAnnAnAvidhaM tathA lokottaramapIti na vizeSaH, pratyuta granthibhedAnantaramalpayandhApekSayA lokottaramevAlpapApamiti / taduktaM yogavindusUtravRttyoH " bhinnagranthestRtIya tu samyagdRSTaratoM hi na / patitasyApyato bodho granthimullaGghaya dezitaH / / "bhinnagranthestRtIyaM tu' anivRttikaraNaM punarbhavati / evaM sati yasiddhaM sadAha-samyagdRSTejIvasya ato hi' ata eva karaNatrayalAbhAdeva hetoH 'na' naiva ' patitasya' tathAvidhasaMlazAtparibhraSTakha ato labhyate bandho jJAnAvaraNAdipudgalagraharUpaH, kIdRzaH ? ityAha-' granthi' granthibhedakAlamAvinI karmasthitimityarthaH, " ullaGmaya' atikramya 'dezitaH' saptatikoTyAdipramANatayA prajJaptaH, " baMdhaNa Na colai kayAi" ityAdivacananAmANyAt // " " evaM sAmAnyato jJeyaH pariNAmo'sya. zobhanaH / mithyAdRSTerapi sato mahAbandhavizeSataH // ' evaM ' grantherullaGghanena bandhAbhAvAt / sAmAnyataH' na vizeSeNa jJeyaH pariNAmo'sya-samyagdRzaH ' zobhana:' prazasto mithyaraSTerari 'sataH' tathAvidhaHmithyAtvamohodayAt , kutaH? ityAha- mahAbandhavizeSataH' iha dviSA bandhaH, mahAbandha itarabandhakSa / tatra mithyAdRSTemahAyandha', zeSazcetarasya / tato mahAbandhasya vizeSato'vasthAntaravizeSAt / idamuktaM bhavati-lavdhasamyaktvasya prANino milAhaSTitve'pi na sAmAnyamithyAdRSTerikha bandhaH, kintu kazcida tyantanyunaH / / " sadvizeSa evaM kulaH? ityAha " sAgaropanakoTImAM koTyo mohasya saptatiH / abhinnagranthibanyo na tvekApItarasya tu // 1 bandhena nAtikAmati kadAcid / For Private and Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAgaropramakoTInA kovyo mohasya saptatiH karmagranthaprasiddhA abhinnagranthejIpasyotkarSato banyo 'yad' yasAkAraNAt "na tu' na punarekA'pi sAgaropamakodIbandhaH, ' itarasya tu' bhinnagrantheH punarmithyAdRSTerapi stH|| athopasaMharannAha tadatra pariNAmasya bhedakatvaM niyogtH| bAhyaM tvasadanuSThAnaM prAyastulyaM dvayorapi / / yato granthimatikramyAsya na bandhastat tasmAd 'atra' anayobhinnagranthItarabIkyorviSaye 'pariNAmasya ' antaHkaraNasya bhedakatvaM bhedakabhAvo 'niyogata' niyogena, "bAhyaM tu' bahirbhavaM punarasadanuSThAnamarthopArjanAdi 'prAyo' bAhulyena 'tulyaM' samaM dvayorapyanayoriti" saiddhaantikmtmetd| yepi kArmagranthi kA bhinnagrantherapi mithyAtvaprAptAvutkRSTasthivibandhamicchanti, teSAmapimatena tathAvidharasAbhAvAt tasya zobhanapariNAmatvena viprtipttiH| yadyapi alpabandhe'pi bhinnagrantherazubhAnubandhAnmithyAtvaprASalye'nantasaMsAritvaM saMbhavati, tathA'pi mandIbhUtaM lokottaramithyAtvaM saMnihitamArgAvataraNabIjaM syAditi vishessH| na caivaM 'laukikamithyAtvAllokottaramithyAtvaM zobhanaM '-ityekA"nto'pi grAhyaH, lokottarasyapi bhinnagranthItarasAdhAraNatvAt, mugdhAnAM pareSAM mithyAtvavRddhijanakatayA lokottaramithyAtvasyApi mahApApatvenoktatvAca / yadAgamaH " jo jahavAyaM Na kuNai micchadihI tao hu ko aNNo / vaDlei micchattaM parassa saMkaM jnnesaanno||" iti| "sasmAdatrAnekAnta eva zreyAniti // 26 // gItArthanizritamapi dezArAdhakamAha yo yathA dhAdaM na karoti mithyASTistataH khalu ko'nyaH / paIyati mithyAtvaM parasya zAM janaran / For Private and Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paDhamakaraNabheeNaM gaMthAsanno jaI va saDDhoM vaa| NemamaNayamayabheA iha desArAhago Neo // 27 // __ pddhmtti| prathamakaraNabhedena yathApravRttakaraNAvasthAvizeSeNa granthyAsatro granthinikaTavartI apunarbandhakAdibhAvazAlI yatirvA zrAddho vA iha prakRtavicAre naigamanayabhedAtprasthakanyAyena-vicitrAvasthA'bhyupagantanai-- gamanayanatavizeSAzrayaNAdezArAdhako jJeyaH / / - ayaM bhAvaH-gItArthastAvatprakRtibhadrakatvAdiguNavatAM prANinAM yogyatAvizeSamavagamya keSAMcijinapUjA-tapovizeSa-pratikramaNa-sAmAyikAdi zrAvakadharma samarpayanti, keSAMcica pravrajyAmapi teSAM thAvyutpannadazAyAM sadanuSThAnarAgamAtreNa tadanuSThAna dharmamAnahetutayA. paryavasyati / taduktaM pUjAmadhikRtya vizikAyAm "paDhamakaraNabheeNaM gaMthAsanassa dhammamittaphalo / sAhuttagAibhAvo jAyai taha nANubaMdhatti // " povizeSamAzrityoktaM paJcAzake: "evaM paDivattIe ittoM mggaannusaaribhaavaaoN| caraNaM vihi.bahave pattA jIvA mahAbhAgA / / . tathA pravrajyAmAzritya tatraivoktam " dikkhAvihANamesaM bhAvijjataM tu taMtaNIIe / / . saiapuNabaMdhagANaM kugAhavirahaM lahu kuNai // " prathamakaraNamedena granthyAsanoM yatirvA zrAddho vA / naigamanayamatabhedAdiha dezArAdhako jJeyaH / / 27 / / . prathamakaraNabhedena pranyAsanassa dhrmmaatrphlo| sAdhutvakAdibhAvo jAyate nAnubandha iti // .. evaM pratipasyetaH mArgAnusAribhAvAt / maraNa vihitaM bahagho prAptA jIvA mahAmAgA kokSAvidhAnametad bhAvyamAnaM tu tantranItyA / . saphadapUnarbandhakayo prahavirahaM baba karoti... For Private and Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 " etadvatiyathA-dIkSAvidhAna jinadIkSAvidhiretadanantaroktaM " bhAvijjata tu' ti bhAvyamAnamapi paryAlocyamAnamapi AstAmAsevyamAnaM sakRdvandhakApunabandhakAbhyAmiti gamyam / athavA bhAvyamAnameva nAbhAvyamAnamapi, tuzaddho'pizadArtha evakArArthoM vA, tanvanItyA AgamanyAyena, kayoH ? ityAha-sakUdekadA na punarapi ca bandho mohanIyakarmotkRSTasthiti bandhanaM yayaustau sakUdapunarbandhako tayoH, sakRdvandhakasyApunabandhakasya cetyarthaH / tathA yo yathApravRttakaraNena granthipradezamAgato'bhinnagranthiH sakRdevotkRSTAM sAgaropamakoTAkoTisamatilakSaNAM sthitiM bhantsyati. asau sakRdandhaka ucyate, yastu tAM tathaiva kSapayan granthipradezamAgataH punarnatAM bhansyati bhatsyati ca granthi sopunarbandhaka ucyate / etayozcAbhinnagranthitvana kuahaH saMbhavati, na punarviratasamyagdRSTyAdInAm , mArgAbhimukhamArgapatitayostu kunaisaMbhave'pi tattyAga etadbhAvanAmAtrasAdhya ityata uktaM-sakRddhandhakApunarbandhakayoriti / etayozca bhAvasamyaktvAbhAvAdIkSAyAM dravyasamyaktvamevamAropyate iti kunahavirahamasadabhinivezaviyogaM laghu zIghraM karoti vidhatte iti // ". tathA ca dharmamAtraphalAnuSThAnavatAM gItArthanizritasAdhuzrAvakANAmapi bhAvato'nadhigatazrutajJAnatvAcchIlavattvAca. dezArAdhakatvameva tathaiva paribhASaNAt, cAritramohanIyakSayopazamavizeSAgAvato'dhigatazrutajJAnAnAM zIlavatAM dravyato'lpazrutAnAmapi mASatuSAdInAM tvevaM sArAdhakatvameva pariziSyate iti draSTavyam // 27 // vivecitaH prathamo bhaGgaH, atha dvitIyaM bhaGgaM vivecayanAha-- desassa bhaMgao vA alAhao vA virAhago biio| saMviggapakkhio vA sammaTThiI avirao vA // 28 // desassanti / dezasya mokSamArgatRtIyAMzabhUtasya cAritrasya gRhItasya bhaGgAdalAbhAdvA dezasya virAdhako jnyeyH| sa ca dezabhaGgApekSayA saMvignapAkSiko dezAprAptyapekSayA cAviratasamyagdRSTiH, tathA ca jJAnadarzanavattve sati cAritrabhaGgAmAptyanyataravattvaM dezavirAdhakatvamiti paribhASitaM bhavati // itthaM ca jinoktAnuSTAnamadhikRtyaiva kRtapratijJA dezasya bhaGgato vA ArAdhako vA virAdhako dvitiiyH| saMvignapAkSiko vA samyagdRSTiravisto vA // 28 // For Private and Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nirvahaNa dezArAdhakaH, viratiparityAgenaiva cAviratasamyagdRSTirapi dezavirAdhakaH, "prAptasya tasyApAlanAd" iti vacanAt ityubhayorapi prakArayoH saviSayatvena prAmANyasiddha "yadaprAsevA' iti vikalpena vyAkhyAnaM tatkenAbhiprAyeNa ? iti saMzaye samyagaMvaktRvacanaM vayamApe zrotukAmA ma iti bodhyam , yato yadyamAptimAtreNa virAdhakatvaM syAt tarhi carakaparivrAjakAdInAM jyotiSakAdUrdhvamupapAtAbhAvaH prasajyeta, mokSakAraNabhUtAnAM samyagjJAnAdInAM trayANAM lezato'pyabhAvena dezaviratisaviratyoyugapadvirAdhakatvAt / tathA dvAdazAGgaparyantanAnAzrutAbadhipravRttyamAptimAn chaasthasaMyato dUre, kevalyapyaprAptajinakalpAdevirAdhakaH prasajyeta' iti yatpareNa prAcInagranthadUSaNarasikeNa proktaM tatparibhASAjJAnAbhAvavijRmbhitamiti draSTavyam / yo yadaprAptimAn sa tadvirAdhaka iti vyAtau ca tatra tAtparyAbhAvAt, kintuktaparibhASAyAmeva tAtparyAt / tatphalaM ca dezavirAdhakatvena dezadvadhArAdhakalvAkSepaH / tathA ca pUrvabhaGgAdAdhikyaM labhyate, tena dezavirAdhakatve'viratasamyagdRSTedezArAdhakAdapyaghamatvaM syAdityapAstam, paribhASitasya virAdhakatvasyAdhamatvAprayojakatvAt pratyutta dezadvayArAdhakatvAkSepakatayotkarSaprayojakatvAt / na ca paribhASA na sutranItiriti zaGkanIyam , " sabAmagaMdha paricaja nirAmagaMdhoparijae" ityAdInAM paribhASAsUtrANAmapi tantravyavasthApitatvAd / yadi ca dezavirAdhakatvaM naivaM pAribhASikamaGgIkriyate, tadA'nupAsataH samyagdRSTiH kasmin saGge'vatAraNIyaH / na ca nAvatAraNIya eva, sIrAdhakAdanyatra sahakAriyogyatAbhAvAbhidhAnAya tribhireva bhoH sarveSAM tadvilakSaNAnAM saMgrAhyatvAditi sUkSmamIkSaNIyam // 28 // tRtIyacaturthabhaGgI vivecayati-- taDae bhaMge sAha saavaMto ceva sIlarvato a| uvayArA saDDhovi ya bhavAbhiNaMdI cautthaMmi // 29 // tRtIye bhaGge sAdhuH zrutavA~zcaiva zIlavA~zca / upacArAt zrAddho'pi ca bhavAbhinandI caturthe // 29 // 1 sAmagagdhaM parityajya nirAmagandhaH parivrajet ||(aacaar ) For Private and Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir taie bhNgetti| zrutavA~zcaiva zIlavA~ca sAdhustRtIyabhaGge sarvArAdhakalakSaNe samavatAraNIyaH, uparatatvAd bhAvato vijJAtadharmatvAca viprakArasyApi mokSamArgasyArAdhakatvAt / zrAddho'pi copacArAttRtIyabhaGga eva, dezaviratau sarvaviratyupacArAt jJAnadarzanayozcApratihatatvAt / tatra ca caturthabhaGge sarvavirAdhakalakSaNe bhavAbhinandI kSudratvAdidoSavAn dezato'pyanuparato mithyAdRSTiriti // 29 // atra kecidvadanti yo mithyAdRSTiranyamArgasthaH sa sarvavirAdhako bhavatu, yastu jainamArgasthaH sa bhavAbhinanyapi na tathA, vyavahArasya balavattvAt , "vavahArovi hu balavanto" iti pacanaprAmANyAditi tanmatanirAkaraNArthasAhabhAvo jesimasuddho te vavahAraTThiyAvi erisyaa| NicchayaparaMmuho khalu vavahAro hoi ummggo||30|| bhAvotti / bhAvazcittapariNAmo yeSAmazuddhaH-apunabandhakAdhuttIrNatvena lezenApi nizcayAsparzI te vyavahArasthitA, api-svAbhimataihikaprayojanArthaM vyavahAramAzritA api IdRzakAH sarvavirAdhakA eva, nizcayaparAGmukhaH khalu vyavahAra unmArgo bhavatIti na teSAM kliSTakarmaNAM sa trANAyeti / yastu vyavahAro balavAnabhyadhAyi sa nizcayaprApako na tu tadprApakaH / ata eSa 'avidhinApyabhyAso vidheyaH, duHSamAyAM vidherdurlabhatvAt , tasyaiva cAzrayaNe mArgAcchedaprasaGgAda.'-. ityAdyazAstrIyAbhinivezaparityAgArtha vidhiyAta eva vyavahArazuddhihetu: zAstre kartavyatayopadezitaH / taduktaM paJcAzaka- . " auloiUNa eyaM taMtaM pRbAvareNa sUrIhiM / vihijatto kAyabbo muddhANa hiyaTThayA sammaM / / " iti / bhAvo yeSAmazuddhaste byavahArasthitA apIdRzakAH / nizcayaparAGmukhaH khalu vyavahAro bhavatyunmArgaH // 30 // 1 vyavahAro'pi khalu balavAn / / Alocya etaM tantra pUrvApareNa sUribhiH / / vidhiyantaH kartavyo mugdhAnAM hitAyIya sbhygaa| For Private and Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir etattiryathA-"Alocya-vimRzyaivaM pUrvoktanyAyena tantravacanam , katham? ityAha-pUrvazca-tantrasya pUrvo bhAgo'parazca-tasyaivAparo bhAgaH pUrvAparaM tena, saptamyarthe vA enapratyaye sati pUrvApareNeti pUrvAparabhAvayorityarthaH, tayoravirodheneti yAvat / anena cAlocanamAtrasya vyavacchedaH, tasya tavAvabodhAsamarthatvAditi sUribhirAcAryaiH paNDitairvA vidhau vidhAne vandanAgatavelAcArAdhanarUpe yatna udyamo vidhiyatnaH sa kartavyo vidhAtavyo vimustAlasyaiH / svayaM vidhinA vandanA kAryA, anye'pi vidhinaiva tAM vidhApayitavyA ityrthH| kimarthametadevam ? ityAha-mugdhAnAmavyutpababuddhInAM hitaM zreyastadrUpo yo'rthaH sa hitArthastasmai hitArthAya, samyagaviparItatayA / yadA hi gItArthA vidhinA svayaM vandanAM vidadhati, anyA~zca tathaiva vidhApayanti, tadA mugdhabuddhayo'pi tathaiva pravartante, pradhAnAnusAritvAnmArgANAm // " Aha ca__"jo uttamehiM maggo pahao so dukaro na sesANaM / Ayarizrami jayaMte tayaNucarA ke Nu sIyaMti / / je jattha jayA jaiA bahussuA caraNakaraNaujjuttA / jaM te samAyaraMtI AlaMbaNaM tivvasaddhANaM // ". 'jaya'tti duSamAdau, 'jaitti durbhikSAdAviti / tathApravRttAzca te vandanAdhanajanyaM hitamAsAdayanti, tadvirAdhanAjanyadravyapApebhyazca mocitA bhavantIti / ayaM copadezo'samaJjasatayA svayaM candanAM vidadhAnAMstathA'navAsApunarbandhakAdyavasthebhyastathAvidhajijJAsAditalliGgavikalebhyo janebhyastAM prayacchataH sUrIna vIkSya AcAryeNa vihitaH, evaM hi tatpravRttau teSAmanyeSAM cAnartho'samaJjasakriyAjanyA ca zAsanApabhrAjanA mA bhUdityabhiprAyeNeti gAthArtha / iti / ata eva ca kAlAnubhAvAJjainapravacane'pyalpasyaiva janasyArAdhakasya darzanAt jinAjJArucizuddhapveva bhaktimAnAdikAryamiti pUrvAcAryA vadanti / / ya uttamairmArgaH prahataH sa duSkaro ma zeSANAm / AcArye jayati sadanucarAH ke nu sIdanti // ye yatra yadA yadA bahuzrutAdharaNakaraNopayuktAH / yasa samAcaranti AlambanaM tIvrazravAnAm // For Private and Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uktaM copadezapade "evaM pAeNa jaNA kAlaNubhAvA ihapi svvevi| No suMdaratti tamhA ANAsuddhesu pddibNdho||" ti|| etadvRttiryathA--evamanantaroktodAharaNavatprAyo bAhulyena janA lokAH kAlAnubhAvAdvartamAnakAlasAmarthyAd ihApijainamate'pi sarve'pi sAdhaSaH zrAvakAca no-naiva sundarA vartante, kintvanAbhogAdidoSAcchAtrapratikUlavRttaya iti pUrvavat tasmAtkAraNAdAjJAzuddheSu- samyagadhItajinAgamAcAravazAcchuddhimAgateSu sAdhuSu zrAvakeSu ca bahumAnaH kartavya iti // 30 // nanvevaM vidhivikalabyavahArasyArAdhakatvAprayojakatvepi vidhizuvyavahArasya bhAvahInasyApyArAdhakatvaprayojakatve kiM bAdhakaM paraM prati, sasya nizcayaprApakatvAd ityata AhabhAvujjhiyavavahArA Na kiMpi ArAhagattaNaM hoii| bhAvo u bohibIjaM savaNNumayaMmi thovovi // 31 // bhAvojjhiatti / bhAvojjhitavyavahArAd bhavAbhinandinAM dravyavratadhAriNAM vidhisamagrAdapi na kimapyArAdhakatvaM bhavati, paraM prati nizcayaprApakasyApi tasya svakAryAkAritvAd / bhAvastu sarvajJamate stoko'pi bodhibIjam , vizeSadharmaviSayasya stokasyApi bhAvasya vizeSaphalatvAd / ata evApUrvA dharmacintA'pi prathamaM samAdhisthAnamuktam / taduktaM samavAyAGge-" dhammAcatA vA se asamappaNNapanyA samappajejA savvaM dhammaM jANittae "ti // etadvRttiryathA-"tatra dharmA jIvAdidravyANAM saMyogotpAdAdayaH svabhAvAsteSAM cintA-anuprakSA, dhamasya vA zrutacAritrAtmakasya sarvajJabhASitasya 'hariharA bhAvojjJitavyavahArAnna kimapyArAdhakatvaM bhavati / bhAvastu bodhibIjaM sarvajJamate stoko'pi // 31 // evaM prAyeNa janA kAlAnubhAvAdihAni sarve'pi / na sundarA iti tasAdAbAzuddhaSu pratibandhaH // 2 dharmacintA ghAta yAsamutpamA samupadyata sarva dharma mAtum // For Private and Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dinigaditadharmebhyaH pradhAno'yam' ityevaM cintA; vAzabdo vakSyamANasamAdhisthAnApekSayA vikalpArthaH 'se' iti, yaH kalyANaMbhAgI tasya sAdhorasamutpannapUrvApUrvasminnanAdAvatItakAle'nupajAtA, tadutpAde jhapArddhapudgalaparAvartAnte kalyANasyAvazyabhAvAt samutpadyeta-jAyeta / kiM prayojanA ceyam ? ata Aha-sarva niravazeSa dharma jIvAdidravyasvabhAvamupayogotpAdAdikaM zrutAdirUpaM vA 'jANittae' jJaparijJayoM jJAtuM jJAtvA ca pratyAkhyAnaparijJayA pariharaNIyadharma parihartum / idamuktaM bhavati-dharmacintA dharmajJAnakaraNarUpA jAyate iti // " ___ atrApUrvadharmacintAyA utkarSato'pArddhapudgalaparAvarta vyavadhAnena kalyANakAraNatvamuktam , anyatra ca muktyadveSAdiguNAnAM caramapudgalaparAvartavyavadhAneneti pravacanapUrvAparabhAvaparyAlocanayA guNasAmAnyasya caramAvartamAnatvamasmAbhirunnIyate / yadi caivamapi svatantraparatantrasAdhAraNApunarbandhakAdiguNAnAmapArddhapudgalaparAvartamAnatvameva sakalagItArthasaMmataM syAt tadA nAsmAkamAgraha ityasyAM parIkSAyAmupayuktairbhavitavyaM gItAthai H pravacanAzAtanAbhIrubhiH // 31 // tadevaM vivecitA caturbhaGgI, athAsyAM ko bhaGgo'numodyaH ? ko vAna? iti parIkSatetiNNi aNumoyaNijjA eemuMNo puNo turiybhNgo| jeNamaNumoyaNijjo lesovi hu hoi bhAvassa // 32 // tiNNitti / eteSu dezArAdhakAdiSu catuSu bhaGgeSu yo bhaGgA / dezArAdhaka-dezavirAdhaka-sArAdhakalakSaNA anumodanIyA na punasturIyo bhaGgaH sarvavirAdhakalakSaNaH, yena kAraNena bhAvasya lezo'pi hyanumodanIyA, na cAsau sarvavirAdhake saMbhavati, dezArAdhakAdiSu tu mArgAnusAribhAvavizeSasaMbhavAt , tadanumodanIyatve tadvArA te vAmapyanumodanIyatvamAvazyakamiti bhAvaH // 32 // atha kisanumodanIyatvam ? kA cAtumodanA ? ityetallakSaNamAha trayo'numodanIyA eteSu na pRnstriiybhnggH| yenAnumodanIyo lezo'pi hi bhAvati bhAvasya / / 32 // For Private and Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aNumoaNAi visao jaMtaM aNumoaNijaya hoi| so puNa pamoamUlo vAvAro tiNha jogANaM // 33 // 'aNumoaNAi'tti / anumodanAyA viSayo yadvastu tadanumodanIyaM bhavati / tadviSayatvaM ca bhAvasya sAkSAd bhAvapradhAnatvAtsAdhUnAm / taduktamoghaniyuktau " paramarahassamimANaM samattagaNipiDayajhariasArANaM / pariNAmayaM pamANaM NicchayamavalaMbamANANaM ||'ti / tatkAraNakriyAyAzca tadutpAdanadvArA / yad hAribhadraM vacaH " kaMjaM icchaMteNa aNaMtaraM kAraNaMpi iTThati / jaha AhArajatittiM icchaMteNehamAhAro // "tti / puruSasya ca tatsaMbandhitayeti tattvataH sarvatra bhAvApekSamevAnumodanIyatvaM paryayasyati / sA'numodanA punaH pramodamUlo harSapUrvakastrayANAM yogAnAM kAyavAGmAnasAM vyApAro romAJcodgama-prazaMsA-praNidhAnalakSaNo 'na tuHmAnasavyApAra eva, anumodanAyA api yogabhedena trividhAyAH siddhAntapratipAdanAt / mAnasavyApArasyaivAnumodanAtve prazaMsAdisaMvalanAdanumodanAphalavizeSAnupapattezca / na ca yathA naiyAyikaikadezinAM maGgalatvAdikamAnasatvavyApyA jAtistathA'smAkamanumodanAtvamapi tatheti,trayANAmapi yogAnAM harSamUlo vyApAro'numodaneti vastusthitiH yazcAnumodanAvyapadezaH kaciJcittotsAhe eva pravartate sa sAmAnyavAcakapadasya vizeSaparatvAd nizcayAzrayaNAdvetyavadheyam // 33 // anumodanIyA viSayo yadvastu tadanumodanIyaM bhavati / . sa punaH pramodamUlo vyApAro trayANAM yAgAnAm // 33 // paramarahasyameSAM samastagaNipiTakakSaritasArANAm / pariNAmaH pramANaM nizcayamavalambamAnAnAm // kAryamicchatA anantaraM kAraNamiSTamiti / yathA''hArajatRptimicchatA ihAhAraH // For Private and Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir evaM sati yo'numodanAprazaMsayorviSayabhedena bhedamevAbhyupagacchati lanmatanirAsArthamAhasAmannavisesattA bheo annumoannaapsNsaannN| jaha puDhavIdavvANaM Na puDho visayassa bhaeNaM // 34 // 'sAmannavisesatta'tti / anumodanAprazaMsayoH sAmAnyavizeSatvAt sAmAnyavizeSabhAvAnedaH, yathA pRthiviidrvyyoH| dravyaM hi sAmAnyaM, pRthivI ca vishessH| evamanumodanA sAmAnyaM prazaMsA ca vizeSa itye-- tAvAnanayorbhedaH, na punaH pRthaga viSayasya bhedenAtyantiko bhedaH, prazaMsAyA anumodanAbhedatvena tadanyaviSayatvAsiddheH / nahi ghaTapratyakSaM pratyakSabhinnaviSayamiti vipazcitA vaktuM yuktam , na ca mAnasotsAharUpA'numodanAyA api prazaMsAyA bhinnaviSayatvaniyamaH, prakRtisundarasyaiva vastunaH samyagdRzAmanumodanIyatvAtprazaMsanIyatvAca / na cAnumodanAyAH sveSTasAdhakameva vastu viSayaH, tAdRzasyaiva tapaHsaMyamAderArambhaparigrahAdervA virataravirataizvAnunodanAt, na tu pareSTasAdhakam , AtmanazthAniSTasAdhanamapi nijdhnaaphaarsyaapynumodniiytvaaptteH| prazaMsAyAzceSTamaniSTaM ca vastu viSayaH, iSTasya dhArmikAnuSThAnasyAniSTasya cAjJAyAhyasya vastunaH prazaMsAvyavasthiteH / bhavati hi nijakAryAdinimittamasadguNasyApi prazaMsA / ata evAyamAgamo'pi_ "cauhiM ThANehiM asaMte guNe dIvejjA, 1 abbhAsavattiya 2 parachaMdANuvattiyaM 3 kaJjaheu 4 kayapaDikaie"tti / ___ sA ceyamaniSTaprazaMsA'ticArarUpApi prayojanavizeSeNa kasyacitkAdAciMtakI syAdityetadapi vacanaM zobhanam , svArAsikaprazaMsAyA aniSTAviSayatvAt , puSTAlambanakAniSTaprazaMsAyA apISTaviSayatvapa: ryavasAnAt / na hi kiMcijAtyeSTamaniSTaM vA vastu vidyate, kiMtu pariNA sAmAnyavizeSatvAd bhedo'numodnaaprshNsyoH|| yathA pRthivIdravyayoH, na pRthag viSayasya bhedena // 34 / / caturbhiH sthAnairasanto guNAn dIpayet , 1 abhyAsapratyayaM 2 paracchandAnuvartitvaM 3 kAryahetu 4 kRtapratikRtyAH iti // For Private and Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhavizeSeNa bhajanIyamiti / yaduvAca kalpAkalpavibhAgamAzritya vAyA kamukhya: kizcicchuddhaM kalpyamakalpyaM syAdakalpyamapi kalpyam / piNDaH zayyA vastraM pAtraM vA bheSajAdyaM vA // "iti / mohapramAdAdinAniSTaviSayatvaM ca prazaMsAyA ivAnumodanAyA api bhavatIti na ko'pi vissybhedH| na cAniSTaviSayatAvacchadenopa-- cArAnupacArapravRttyA'nayoraticArabhaGgabhAvAd bhedaH, abhimatopacAreNAticArasvAbhAvAt / anyathA " 'saMtharaNaMmi asuddhaM doNhavi giNhaMtaditayANahiyaM / AuradidvaiteNaM taM ceva hiyaM asaMtharaNe // " ityAdau kAraNikAzuddhagrahaNaprazaMsAyA apyaticAravalaprasaGgAd / / anabhimatopacArAdaticArabhaGgayostu pariNAmabhedaH prayojako na tu. viSayabheda iti yatkiMcidetat / zAstre'pi prazaMsA anumodanAvizeSa evaM giiyte| taduktaM paJcAzakavRttikRtA-" jaiiNovi hu danvatthayabheo aNumoaNeNa athitti" iti pratikaM vivRNvatA yaterapi-bhAvastavArUDhasAdhorapi na kevalagRhiNa eva / huzavo'laMkRtau / dravyastavabhedo dravyastavavizeSo'numodanena jinapUjAdidarzanajanitapramodaprazaMsAdilakSaNayA'numatyA asti vidyate itizabdo vAkyaparisamAptamiti // evamanumodanAprazaMsayorviSayabhedAbhAve siddhe'numodanIyaprazaMsa-. nIyayorviSamavyApti pariharannAhateNamaNumoaNijjaM pasaMsaNijjaM ca hoi jaaiie| suddhaM kicaM savvaM bhAvavisiTuM tu annaMpi // 35 // tenAnumodanIyaM prazaMsanIyaM ca hoi jAtyA / zuddhaM kRtyaM sarva bhAvaviziSTaM tvanyadapi // 35 // saMstaraNe azuddhaM dvayorapi gRhaDhdatorahitam / AturadRSTAntena, tadeva hitamasaMstaraNe // 2 yaterapi khalu dravyastavabhedo'numodanena // For Private and Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir teNaM 'ti| tenAnumodanAprazaMsayorviSayabhedAbhAvenAnumodanIyaM prazaMsanIyaM ca sarvaM zuddhaM svarUpakRtyaM dadyA dAna-zIlAdikaM ca jAtyA svarUpayogyatA'vacchedakarUpeNa bhvti| yadpAvacchedena yatra sundaratvajJAnaM tadrUpaviziSTapratisaMdhAnasya tadpAvacchinnaviSayakaharSajanakatvAd / ata eva zuddhAhAragrahaNadAnAvyiktInAM sarvAsAmasundaratve'pi kAsAMcicAzuddhAhAradAnAdivyaktInAmapyavAdakAlabhAvinInAM sundaratve'pi sAdhoH zuddhAhAragrahaNaM sundaram , zrAvakasya ca zuddhAhAradAnamityayamevopadezo yukto na tvazuddhAhAragrahaNadAnopadezo'pi, sAmAnyaparya. vasAyitvAttasya; sAmAnyaparyavasAnasya ca svarUpazuddha eva vastunyucitatvAt , svarUpazuddhaM hi vastu jAtyA'pyanumodyamAnaM hitAvahamiti / bhAvaviziSTaM tu-apunarbandhakAdibhAvasaMvalitaM tu, anyadapi viSayazu, dhAdikamapi vastvanumodyam / 'bhAvaviziSTA kriyA sundarA' ityAdiprazaMsayA bhAvakAraNatvena viSayazuddhAdAvapi kRtye svotsAhasaMbhavAt / na caivamapunarvandhakocitaviSayazuddhakRtye'pi sAdhoH pravRtyApattiH, svAbhimatatattaddharmAdhikArISTasAdhanatvena pratisaMhite'dhastanaguNasthAnavayaMnuSThAne svotsAhasaMbhave'pi svAdhikArAbhAvena tatrApravRtteH / ata eva 'zobhanamidametAvajanmaphalamaviratAnAm' itivacanaliGgagamyasvotsAhaviSaye'pi: z2inapUjAdau zrAddhAcAre na sAdhUnAM pravRttiriti bodhyam / itthaM ca bhAvAnurodhAdapunarbandhakAderArabhyAyogikevaliguNasthAnaM yAvatsarvamapi dharmAnuSThAnamanumodanIyaM prazaMsanIyaM ceti siddham // uktaM copadezapadasUtravRttyoH to eaMmmi payatto oheNaM vIarAavayaNami / bahumANo kAyavvo dhIrehiM kayaM pasaMgeNaM // ", " tat tasmAd etasmin dharmabIje prayatno yatnAtizayaH ' kartavyoM dhIraiH / ityuttareNa yomaH / kiMlakSaNaH prayatnaH kartavyaH ? ityAzaGkaya Aha-opena sAmAnyena vItarAgavacane vItarAgAgamapratipAdite'punarbandhakaceSTAprabhRtyayogikevalipa tata, etasmin prayatna oghenaH vItarAgavacane / bahumAnaH kartavyo dhIraiH kRtaM prasaGgena // For Private and Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ryavasAne tattaccitrazuddhasamAcAre bahumAno bhAvapratibandhaH kSayopazamavaicitryAnmRdumadhyAdhimAtraH kartavyo dhiirairbuddhimdbhiH| upasaMharannAha-kRtaM prasaGgena paryAptadharmavIMjaprakhyApaneneti / bhAvAnurodhena hyanuSThAnasyAnumodanaprazaMse vihite, bhAvazcApunarba dhakAdhanuSThAne niyata eva, antato mokSAzayasyApi sattvAt , tasyApyacaramapudgalaparAvartAbhAvitvena mohamalamandatAnimittakatvena zuddhatvAt / taduktaM vizikAyAm "mokkhAsaovi SaNNattha hoi gurubhAvamalapahAbaNaM / ' jaha guruvAhivigAreNa jAu pacchAsao sammaM // " iti anyatra casmapudgalaparAvAdanyatra / tato viSayazuddhAdikaM trividhamapyanuSThAnaM prazastamiti siddham // uktaM ca viMzikAyAmeva " visayasarUvaNubaMdheNa hoi suddho tihA ihaM dhammo / jaM tA mukkhAsayAo sabbo kila sundaro Neo // " iti viSayazuddhAdibhedazcAyaM yogavindAvupadarzitaH "viSayAtmAnubandhaistu tridhA zuddhamudAhRtam / anuSThAnapradhAnatvaM jJeyamasya yathottaram // Aye yadeva muktyarthaM kriyate patanAdyapi / tadeva muktyupAdeyalezabhAvAcchubhaM matam // dvitIyaM tu yamAyeva lokadRSTayA yamAdikam / na yathAzAstrameveha smygjnyaanaadyyogtH|| . tRtIyamapyadaH kintu tattvasaMvedanAnugam / prazAntavRttyA sarvatra dRDhamotsukyavarjitam // " iti / nanu bhavatu viSayazuddhAdyanuSThAnatrayamapunarbandhakAdau kathaMcitsundaram , tathApi vItarAgavacanapratipAditasyaiva tadgatasyAnuSThAnasyAnumodyatvaM mokSAzayo'pi nAnyatra bhavati gurubhAvamalaprabhAveNa / yathA guruvyAdhivikAreNa jAtapathyAzayaH samyak // viSayasvarUpAnubandhaina bhavati zuddho vidheha dharmaH / yattato mokSAzayAtsarvaH kila sundaro sheyH|| For Private and Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAnyasya, "jo ceva bhAvaleso so caiva bhagavao annumo|" ityatra bhagavadvahumAnarUpasyaiva bhAvalezasyAnumodyatvapratipAdanAditi ced / na, anyatrApi bhavAbhinandidoSapratipakSamokSAzayabhAvasya tattvato bhanavadvahumAnarUpatvAd bhavanirvedasyaiva bhagavadvahumAnatvAd ' iti lalitavistarApatrikAvacanAt , svarUpazuddhaM cAnuSThAnaM sarvatrApi tattvato bhagavatpraNItameveti, tatprazaMsayA bhavatyeva bhgvdvhumaanH| vyutpannA hyanyazAstre kathaMcidupaniSaddhAnapi mArgAnusAriguNAn bhagavatpraNItatvenaiva pratiyanti / tadAhuH zrIsiddhasenasUrayaH" sunizcitaM yaH paratantrayuktiSu sphuranti yAH kAzcana sUktasaMpadaH / tadeva tAH pUrvamahArNavoddhRtA jagatpramANaM jinavAkyavighuSaH ||"iti nandivRttAvapyevamevoktam-" paradarzanazAstreSvapi hi yaH kazcitsamIcInArthaH saMsArAsAratA-svargAdihetuprANyahiMsAdirUpaH sa bhagavatpraNItazAstrebhya eva samuddhRto veditavyaH / na khalvatIndriyArthaparijJAnamantareNAtIndriyaH pramANAbAdhitArthaH purupamAtreNopadeSTuM zakyate, aviSayatvAd / na cAtIndriyArthaparijJAnaM paratIrthikAnAmastItyagre vakSyAmaH / tataste bhagavatpraNItazAstrebhyo maulaM samIcInamarthalezamupAdAya pazcAdabhinivezavazataH svamatyanusAreNa tAstAH prakiyAH prapaJcitavantaH / uktaM ca stutikAreNa-" sunizcita0" ityaadi| nanu dayAdivacanAni paramate tattvato jinavacanamUlAnyapi svasvamatAdhidaivatavacanatvena parigRhItatvAdeva nAnumodanIyAni, ata eva mithyAdRSTibhiH svasvadaivatabimbatvena parigRhItArhatpratimA'pyupAsakadazAGgAdiSvavandyatvena pratipAditeti cet / atra vadanti sampradAyavidaH yathA mithyAdRkparigRhItA tIrthakRtpratimA mithyAtvAbhivRddhinivAraNAya na vizeSeNa namaskriyate, sAmAnyena tu " aM kiMci nAma titthaM " ityAdinA " jAvaMti ceiAiM0" ityAdinA cAbhivandyate eva, tatvata 1 ya eva bhAvalezaH sa eva bhagavato'numataH // 2 yatkicid nAma tIrthaH / 3 yAvanti caityAni0 // For Private and Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir stAsAmapi tIrthatvAt jinyimbtvaacc| tathA'trApi mithyAdRzAM guNAH 'sarveSAM jIvAnAM dayAzIlAdikaM zobhanam ' ityevaM sAmAnyarUpeNAnumodyamAnAH kena vArayituM zakyante ? iti / yuktaM caitat , dharmabindu sUtravRttyorapi saddharmadezanAdhikArasAdhAraNyena lokalokottaraguNaprazaMsApratipAdanAt / tathAhi " sAdhAraNaguNaprazaMseti" // " sAdhAraNAnAM lokalokottarayoH sAmAnyAnAM gumAnAM prazaMsA-puraskAro dezanArhasyAgrato vidheyaa| yathA pradAne pracchannaM gRhamupagate saMbhramavidhiH priyaM kRtvA maunaM sadasi kathanaM cApyupakRteH / anutseko lakSmyA nirabhibhavasArAH parakathAH zrute cAsaMtoSaH kathamanabhijAte nivasati // " iti / . iyaM ca puruSavizeSAnupagrahAtsAmAnyaprazaMsaiveti / yadyapyatrApi vAkyArthasya vizeSa eva paryavasAnam , tathA'pi sAdhAraNaguNAnurAgasyaivAbhivyaGgyatvAnna mithyAtvAbhivRddhiriti draSTavyam / syAdana parasvedamAzaGkA-evaM sati mithyAdRSTeH puruSavizeSasya dayAzIlAdiguNapuraskAreNa prazaMsA na kartavyA syAt , anyatIrthikaparigRhItAtpatimAyA vizeSeNAvandyatvavad anyatIrthikaparigRhItaguNAnAmapi vizeSato'prazaMsanIyatvAt / doSavattvema pratisaMdhIyamAne puruSe tadgataguNaprazaMsAyAstadgatadoSAnumatiparyavasitatvAt / ata eva sukhshiiljnvndnprshNsyostgtprmaadsthaanaanumodnaapttiruktaa| " kiikammaM ca pasaMsA suhasIlajaNaMmi kammabaMdhAya / je je pamAyaThANA te te uvavUhiyA hu~ti / / " ityAdinA AvazyakAdAviti // tatra brUmaH-yadi nAma tadgatadoSajJAnameva tatprazaMsAyAstadIyataddoSAnumatiparyavasAyakamiti mithyAdRSTiguNaprazaMsAtyAgastavAbhimatastadAviratasamyagdRSTaH samyaktvAdiguNaprazaMsA'pyakartavyA syAt , tadgatAviratidoSajJAnAttasyAstadanumatiparyavasAnAt / kRtikarma ca prazaMsA sukhazIlaje karmabandhAya / ye ye pramAdasthAnAni te te upabRMhitAni bhavanti // For Private and Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir athAviratasamyagdRSTayAdAvaviratyAderna sphuTadoSapratisandhAnameva ca tadgataprazaMsAyA doSAnumatiparyavasAnabIjam , ata eva zailakarAjarSiprabhRtInAM pArzvasthatvAdisphuTadoSapratisandhAne hIlanIyatvamevoktaM zAstre na tu guNasAmAnyamAdAya prazaMsanIyatvam , tatkAlInatatpazaMsAyA doSAnumatirUpatvAdityaviratasamyagdRSTayAdInAM samyaktvAdiguNAnumodanena doSa iti cet / tarhi mArgAnusAriNAM mithyAdRzAM mithyAtvamapi na sphuTo doSaH, tattvetaranindanAzupahitaprabalamithyAtvasyaiva sphuTadoSatvAditi tadgataguNaprazaMsAyAmapi na doSaH, / avazyaM caitaditthaM pratipattavyam , anyathA meghakumArajIvahastino'pi dayAguNapuraskAreNa prazaMsAnupapattiriti / anyatIrthikaparigRhItatvaM cAhatpratimAyAmiva dayAdiguNeSu na sphuTo doSaH, dayAdiguNAnAmabhiniviSTAnyatArthikasAkSikatvAbhAvena mithyAtvavRddhinibandhanatvAbhAvAt, pratyuta tattvato jinapravacanAbhihitatvapratisandhAnena tadasphuTIkRtameva / ataH 'stokasthApi bhagavadabhimatasya guNasyopekSA na zreyasI' ityadhyavasAyavazAyAM tatprazaMsA guNAnurAgAtizayadvArA kalyANAvahA / ata eya gugAnurAgasaMkocaparihArAya stokaguNAlambanenApi bhaktyuddhAnaM vidheyamityupadizanti puurvaacaaryaaH| taduktaM bRhatkalpabhASyavRttyoH desaNanANacarittaM tavariNayaM jattha jattiyaM pAse / jiNapannattaM bhattIe pUyae taM tahiM bhAvaM / / . "darzanaM ca niHzakSitAdiguNopetaM samyaktvaM, jJAnaM cAcArAdi, cAritraM ca mUlottaraguNAnupAlanAtmakaM darzanajJAnacAritra dvandvaikaradbhAvaH / evaM tapazcAnazanAdi, vinayazcAbhyutthAnAdirUpastapovinayam / etaddarzanAdi yatra pArzvasthAdau puruSe yAvara yatparimANaM svalpaM bahu vA jAnIyAt , tatra tameva bhAvaM jinaprajJaptaM svacetasi vyavasthApya tAvatyaiva bhaktyA kRtikarmAdilakSaNayA pUjayed " iti // tena mArgAnusArikRtye sardamapi mAzyogAdanumodanIyaM prazaMsanIyaM ceti siddham // 35 // darzanazAnacAritraM tapodhinayaM yatra yAvatpAdyaM / jinazataM bhavatyA pUnaye taM rAna bhAvam // For Private and Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 114 "tatazca "mithyAdRzAM guNA na grAhyAH' iti kadAgrahaH parityAjya ityabhiprAyeNAhaia loialouttara sAmannaguNappasaMsaNe siddhe| micchadiTThINa guNe Na pasaMsAmottiM duvvayaNaM // 36 // 'ia'tti / ityamunA prakAreNa laukikalokottarasAmAnyaguNaprazaMsane siddhe iSTasAdhanatvena vyavasthite 'mithyAdRSTInAM guNAnna prazaMsA maH' iti durvacanaM guNamAtsaryAdeva, tathAvacanapravRtteH / na ca naivaMbhUtaM mAtsaryAdevocyate, kintu samyagdRSTimithyAdRSTisAdhAraNaguNaprazaMsayA vizeSaguNAtizayabhaGgApattibhayAdeveti zaGkanIyam / evaM sati viratAviratasAdhAraNasamyaktvAdiguNaprazaMsAyA api parihArApatteH, tathApi viratavizeSaguNAtizayabhaGgApattibhayatAvadasthyAditi // 36 // . durvacanatvaM cAsya vyaktyA tatprazaMsAvidhAyakasadvacanabAdhAtsidhyatIti tadupadarzayati maggANusArikicaM tesimnnumoannijmuvittuN| sivamaggakAraNaM taM gammaM liMgehiM dhIrehiM // 37 // maggANusAritti / mArgAnusArikRtyaM teSAmapi mithyAdRzAmapyanumodanIyamupadiSTaM bhgvtaa| taduktaM catuHzaraNaprakIrNake "ahavA savvaM ciya vAyarAyavayaNANusAri jaM sukaDaM / kAlattaevi tivihaM aNumoemo tayaM savvaM // " iti laukikalokottarasAmAnyaguNaprazaMsane siddhe / mithyAdRSTInAM guNAn na prazaMsAma iti durvacanam // 36 // mArgAnusArikRtyaM teSAmanumodanIyamupadiSTam / zivamArgakAraNaM tad gamyaM liGgadhIraiH // 37 // athavA sarvameva vItarAgavacanAnusAri yatsukRtam / kAlatraye'pi vividhamanumodayAmastatsarvam // For Private and Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir etadbhuttiryathA-" athaveti sAmAnyarUpaprakAradarzane / 'ciya'tti evA tataH sarvameva vItarAgavacanAnusAri jinamatAnuyAyi yatsukRtaM jinabhavana-bimbakAraNa-tatpratiSThA-siddhAntapustakalekhana-tIrthayAtrA-zrIsaMghavAtsalya-jinazAsanaprabhAvanA-jJAnAdyupaSTambha-dharmasAMnidhyakSamAmAIksaMvegAdirUpa mithyAkasaMvandhyapi mArgAnuyAyikUtyaM kAlatraye'pi trividhaM manovAkkAyaiH kRtaM kAritamanumataM ca yadabhUd bhavati bhaviSyati ceti tattadityarthaH, tatsarvaM niravazeSamanumanyAmahe harSagoca-- ratAM prAyayAma iti // " nanu mArgAnusArikRtyaM na jainAbhimatadhAnikAnuSThAnAnukArimithyAdRSTimArgapatitaM kSamAdikam , kintu samyaktvAbhi khagataM jainAbhimatameva, tacca samyagdRSTigatAnuSThAnAnna pArthakyena gaNayituM zakyamityAzaGkAyAmAha-tanmArgAnusArikRtyaM zivamArgasya jJAnadarzanacAritralakSaNasya kAraNaM dhIrainizcitAgamatattvairliGgaiH " pAvaM Na tivya bhAvA kuNaI". ilAyapunabandhakAdilakSaNairgamyam / ayaM bhAva:-samyagdRSTikRtyaM yathA vastutazcAritrAnukUlamevAnumodanIyaM tathA mArgAnusArikRtyamapi samya ktvAnukUlameva / svalpakAlaprAptavyAphalajJAnaM ca tatrAnumodanIyatAyAM na tantram , kintu skhalakSaNajJAnameva / tathA ca yatra bhavAbhinandidoSapratipakSaguNAnAmapunarbandhakAdilakSaNAnAM nizcayastatra mArgAnusArikRtyAnumodanAyAM na bAdhakam , vivicyAgrimakAlabhAviphalajJAnasya pravartakatve tu chAsthasya pravRttimAtrocchedaprasaGga iti / ata eva mArgAnuyAyikRtyaM lakSaNazuddhaM jinabhavanakAraNAdyevoktam , tasyaiva mokSamArgakAraNatvAd / mokSamArgo hi bhAvAjJA samyagdarzanAdirUpA, tatkAraNaM cApunarbandhakaceSTA dravyAjJA / tatra bhAvAjA mokSa prati kAraNatvenAnumodanIyA, dravyAjJA tu kAraNakAraNatveneti na kazciddoSa iti / tadidamuktaM vyaktaivArAdhanApatAkAyAm-- aha dukkaDagarahAnalajJAmiyakarmimadhaNo puNo bhAgai (?) sukaDANumoaNaM tivvasuddhapulayaMciyasarIro // 1 // pApaM na tIvabhAvAtkaroti // atha duSkRtagI'naladhyAtakarmandhanaH punaH...... / sukRtAnumodanaM tIvrazuddhapulakAJcitazarIraH // 1 // For Private and Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caUtIsabuddha(su)aisaaaTThamahApADiheradhammakahAH / titthapavattaNapabhiI aNumoemi jijiMdANaM // 2 // siddhattamaNaMtANaM varadaMsaNanANasukkhaviriAI / igatIsaM siddhaguNe aNumanne savvasiddhANaM // 3 // paMcavihaM AyAraM desakulAIguNe ya chattIsaM / sissesu atthabhAsaNamuhaM sUrINa aNumoe // 4 // aMgANa uvaMgANaM paiNNasuacheamUlagaMthANaM / uvajjhAyANaM ajjhAvaNAi savvaM samaNumanne // 5 // samiIguttImahavvayasaMjamajaidhammagurukulaNivAsaM / ujjuavihArapamuhaM aNumoe samaNasamaNINaM // 6 // sAmAiapoMsahAI aNuvvayAI jiNiMdavihipUyaM / ekkArapaDimapabhiI azumanne saGkasavINaM // 7 // jiNajammAisu UsavakaraNaM taha maharisINaM pAraNae / jiNasAsaNaMmi bhattIpamuhaM devANa aNumanne // 8 // tiriyANa desaviraI pajaMtArAhaNaM ca aNumoe / sammaiMsaNalaMbhaM aNumanne tArayANaMpi // 9 // catustriMzadbuddhAtizayASTamahAprAtihAryadharmakathA / tIrthapravartanaprabhRtIranumodayAmi jinendrANAm // 2 // siddhatvamantAnAM varadarzanazAnasaukhyavIryANi / ekatriMzataM siddhaguNAn anumanye sarvasiddhAnAm // 3 // paJcavidhamAcAraM dezakulAdiguNAMzca patriMzatam / ziSyeSu arthabhASaNamukhaM sUrINAmanumode // 4 // aGgAnAmupAGgAnAM prakIrNakazrutacchedamUlagranthAnAm / upAdhyAyAnAmadhyApanAdi sarva samanumanye // 5 // samiti-gupti-mahAvata-saMyama-yatidharma-gurukulanivAsam / udyuktavihArapramukhaM anumode zramaNazramaNInAm // 6 // sAmAyikaprauSadhAdi aNuvratAni jinendravidhipUjAm / ekAdazapratimAprabhRtIranumanye zrAddha-zrAddhAnAm // 7 // jinajanmAdiSUtsavakaraNaM tathA maharSINAM pAraNakam / jinazAsane bhaktipramukhaM devAnAmanumanye // 8 // tirazcAM dezaviratiM paryantArAdhanaM ca anumode / samyagdarzanalAbhamanumanye tArakAnAmapi // 9 // For Private and Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sesANaM jIvANaM dANaruittaM sahAvaviNiattaM / taha payaNukasAyattaM parovayAritta bhavvattaM // 10 // dakkhinnadayAluttaM piyabhAsittAi vivihaguNaNivahaM / sivamaggakAraNaM jaM taM savvaM aNumayaM. majjha // 11 // pazcasUtryAmapyuktam "aNumoemi savvesi arahaMtANamaNuTThANaM, savvesi siddhANaM siddhabhAvaM, savvesiM AyariANaM AyaraM, savvasi uvajjhAyANaM (suttapayANaM) savvasi sAhUNaM sAhUkiriyaM, sabasi savvesi sAvagANaM mukkhasAhaNajoe, sarvasiM devayANaM savvesiM. jIvANaM houkAmANaM kallANAsayANAM maggasAhaNajoe / hou me esA annumoannaa||" ___etavRttiryathA-"anumode'hamiti prkrmH| sarveSAmarhatAmanuSThAnaM. dharmakathAdi, sarveSAM siddhAnAM siddhabhAvamavyAbAdhAdirUpam , evaM sarveSAmAcAryANAmAcAraM jJAnAcArAdilakSaNam , evaM sarveSAmupAdhyAyAnAM. sUtrapradAnaM sadvidhivad , evaM sarveSAM sA-- dhUnAM sAdhRkriyAM satsvAdhyAyAdirUpAm , evaM sarveSAM zrAvakANAM mokSasAdhanayogAn vaiyAvRttyAdIn evaM sarveSAM devAnAmindrAdInAM sarveSAM jIvAnAM sAmAnyenaiva bhavitukAmAnAmAsanabhavyAnAM kalyANAzayAnAm , eteSAM kim ? ityAha-mArgasAdhanayogAn sAmAnyenaiva kuzalavyApArAn 'anumode' iti kriyaanuvRttiH| bhavanti caiteSAmapi mArgasAdhanayogAH, mithyAdRSTInAmapi guNasthAnakatvAmyupagamAd / anabhigrahe sati praNidhizuddhimAha-bhavatu mamaiSA'numAdanetyAdi / " atra hi sAmAnyenaiva kuzalavyApArANAmanumodyatvamuktamiti sidhyAdRzAmapi svAbhAvikadAnarucitvAdiguNasamUho vyaktyA'numodyo na tu tadvizeSa evAzrayaNIyaH / yattu dAnamapi pareSAmadharmapoSakatvAda zeSANAM jIvAnAM dAnarucitvaM svabhAvavinItatvam / tathA pratanukaSAyatvaM paropakAritva-bhavyatvaM // 10 // dAkSiNyadayAlutvaM priyabhASitvAdivividhaguNanivaham / zivamArgakAraNaM yattatsarvamanumataM mama // 11 // 2 anumode sarveSAmarhatAmanuSThAnam , sarveSAM siddhAnAM siddhabhAyam , sarveSAmAcAryANAmAcAram , sarveSAmupAdhyAyAnAM sUtrapradAnam , sarveSAM sAdhUnAM sAdhukriyAma, sarveSAM zrAvakANAM mokSasAdhanayogAn , sarveSAM devatAnAM sarveSAM jIvAnAM bhavitukAmAnAM kalyANAzayAnAM mArgasAdhanayogAn / bhavatu me essaa'numodnti| For Private and Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhikaraNamiti dAnarucitvAdiguNeSvapi vizeSAzrayaNamAvazyakamiyAsannasamyaktvasaMgamanayasArAdisazasAdhudAnAdinaiva dAnarucitvAdikaM. grAtyamiti parasyAbhimatam , tadasat / bhUmikAbhedena dAnavidherapi bhedAt , samyagdRSTiM prati prAsukaiSaNIyAdidAnavidherivAdidhArmikaM prati " pAtre dInAdivarge ca " ityAderapi dAnavidheH pratipAdanAt / tataH sAmAnyena kuzalavyApArA AdidhArmikayogyA eva grAhyA iti yuktaM pshyaamH| etena puNyaprakRtihetorevAnumodyatve kSuttRTsahana-rajjugrahaNaviSabhakSaNAdInAmapyanumodyatvApattiH / puNyaprakRtyudayaprAptasyaiva dharmasyAnumodyatve ca cakravartinaH striirtnopbhogaaderpynumodytvaapttiH| samyaktvanimittamAtrastha cAnumodyatve'kAmanirjarAvyasanAdera pynumoctvaapttiH| " annukNp-kaamnninyjr-baaltvo-vinny-daann-vibhNge| saMjogavippaoge vasaNasava-iDDisakAre // " ityAdinA'nukampAdInAmapi samyaktvaprAptinimitta prtipaadnaat| dharmabuddhyA kriyamANasyaivAnuSThAnasyAnumodyatve cAbhigrahikamithyAzA dharmabuddhyA kriyamANasya jainasamayatyajanatyAjanAderapyanumodyatvApattiriti 'samyaktvAbhimukhasyaiva mArgAnusArikRtyaM sAdhudAnadharmazravaNAdyanumodyam , natvanyamArgasthasya kSamAdikamapi' iti parasya kalpanAjAlamapAstam , sAmAnyenaiva kuzalavyApArANAmAdidhArmikayogya nAmanumodyatvapratipAdanAt , asatkalpanA'navakAzAt , tIbramamAdAdizavalasya samyaktvasyeva tIvrAbhinivezaduSTasya mokSAzayAderayananumodyatve'pi jAtyA tadanumodyatvA'napAyAditi phalataH svarUpatazcAnumoyatvavizeSavyavasthA na kApyanupattiriti / __ yastvAha-samyagdRSTaya eva kriyAvAdinaH zuklapAkSikAzca na tu mithyAdRSTaya iti teSAM kRtyaM kimapi nAnumodyamiti / tena na suSTu dRSTam , dharmarucizAlinAM samyagdRzAM mithyAdRzAM cAvizeSeNa kriyAvAditvasya zuklapAkSikatvasya ca pratipAdanAt // anukampA'kAmanirjarA-bAlatapo-vinaya-dAnavibhaMga / saMyogaviprayogau vyasanotsavarddhisatkAram // For Private and Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tadule dazAzrutaskandhacUrgau-"jo akiriyAvAI so bhavio vA, NiyamA kaNhapakkhio / kiriyAvAdI NiyamA bhavio NiyamA sakkapakkhio aMto puggalapariaTTassa NiyamA sijjhihiti, sammadiTThI vA micchadiTThI vA hujatti // " etatsamaMtipUrvamupadezaratnAkare'ppevamuktam-tathAhi-"kecitsaMsAravAsino jIvA devAdigatau cyavanAdiduHkhabhagnA bhokSasaukhyamanupama jJAtvA tadarthajAtaspRhAH karmapariNativazAdeva manuSyagatiM prApuH / tatra caikaH prathamaH kugurUpadiSTazAstrArthabhAvitatayA'bhigRhItabhithyAtve digmohasamatattvavyAmohavAn pUrvoktamithyAkriyAsu manovAkAyadhanAdibalavattayA bhRzamudyukto viSNupurANoktazatadhanupAdidRSTAntabhyo vedapurANAmuktibhyazca saMjAtajinadharmadveSAtsvajJAnakriyAgarvAca yakSatulyaM samyagguruM tadupadezAMzca dUrataH parihArAdinA'vagaNayya sarvebhyaH prAgeveSTapurasamaM mokSaM gantuM samutthito jJAnakriyAdi garvAdinA'nyadarzanisaMsAlApajaprAyazcittabhiyA mArgamilitasamyakpathikatulyAn jainamunizrAddhAdIna sumArgamapRcchan yathA yathA prabala pAdatvaritagatisamA anantajIvapiNDAtmakamUlaka-sevAlAdibhojanAgnihotrAdikA mithyAtvakriyAH prabalAH kurute, tathA tathA tajanitamahArambhajIvaghAtAdipApakarmAvezAdazvagrIvanRpatipurohitavad gADhagADhataragADhatamaduHkhamayakumAnuSyatiryagnarakAdikagatipatito durlabhabodhitayA'nantacaturazitilakSajIvayonibu bhrAmyana zivapurAd bhRzaM duravatyeva jAyate punaranantama kAlena tatrAgAmukatvAt / kiriyAvAI NiyamA bhavio, NiyamA sukkapakkhio, aMto pugalapariahassa NiyamA sijjhihiti, sammadiTThI vA micchAdiTThI vA hujjA" ||-iti dazAzrutaskandhacUryupAsakapratimAdhikArAdivacanAt kriyArucitvenAvazyaM zivagAmitayA yathApravRttakaraNAduttIrNo'pUrvakaraNa 1 yo'kriyAvAdI sa bhavyo vA, niymaatkRssnnpaakssikH| kriyAvAdI niyamAd bhavyo niyamAcchuklapAkSikaH, antaHpudgalaparAvartasya giyamAtsetsyati, samyagdRSTiA mithyAdRSTi; bhavediti // 2 kriyAvAdI niyamAd bhavyaH, niyamAcchuklapAkSikaH, antaH pudgala parAvartasya niyamAtsetsyati, samyagdRSTiA mithyADaSTiyaM bhavediti // For Private and Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 sUryodaye svaM bhrAntaM manyamAno'kAmanirjarAyogAdinA kacinmanujabhave prApya karmakSayopazamavazAjAtatattvAnveSaNazraddho mizrAdiguNasthAnakayogAdapagata digamohasamamithyAtvahetukatattvavyAmohaH kathamapi yakSasamasadguruM prApya tadupadezabahumAnAdavagataM jJAnAdimokSamArga tadanugatasamyaganuSThAnAdinA bhajamAna utkarSataH pudgalaparAvartamadhye parebhyaH pazvebhyo'pi mitrebhyaH pazcAdanantena kAlena sveSTapurasamaM mokssmcaapnotiiti| nanu yadyapyevaM dazAzrutaskandhacUrNyanusAreNa kriyAvAdinaH samyagdaSTi-mithyAdRSTayanyataratvamutkarSato'ntaHpugaparAvartamAnasaMsAratvena zuklapAkSikatvaM ca niyamato labhyate, akriyAvAdinazca niyamAnmithyAdRSTitvaM kRSNapAkSikatvaM ca tathApi nAmra nizcayaH kartuM pAryate, anyatrApArddhapudgalaparAvartAdhikasaMsArasyaiva kRSNapAkSikatvapratipAdanAt / tatuktam simabaDDo puggalapariaTTo sesao u saMsAro / .. te sukkapakkhiA khalu ahie puNa kaNhapakkhiyA" "yepAmapArddhapudgalaparAvarta eva zeSaH saMsArastata Urdhva setsyate te zuklapAkSikAH kSINaprAyasaMsArAH / khaluzaddho vizeSaNArthaH / prAptadarzanA aprAptadarzanA vA santoti vizeSayati / adhike punarapArddhapudgalaparAvartAtsaMsAre kRSNapAkSikAH krUrakarmANa ityarthaH // " ityAdizrAvakaprajJaptivRttau yogabinduvRttAvapyuktam / tatrApi zuklapAkSiko'pArddhapudgalaparAvartAntargatasaMsAraH / yata uktaM "jesimavaDDo puggala.' ityaadi| tato hi kriyAvAdinaH zuklapAkSikatvaM bhajanIyameva labhyate, akriyAvAdano'pi niyamataH kRSNapAkSikatvamiti vighaTate eva; apArdhapudgalaparAvartAbhyantarIbhUtasaMsArANAmapyakriyAvAdinAM saMbhavAt , tasyApi kRSNapAkSikatvabhajanAyA eva saMbhavAt / nAstikatvapakSo hyakriyAvAdaH. "Atthatti kiriyavAI cayanti sthitti akiriyavAI"tti vcnaat| 1 themApapArdhaH pudgalaparAvataH zeSastu sNsaarH| te zuklapAkSikAH khalu adhike pumaH kRssnnpaakssikaaH|| 2 astIti zivAdilo padanti, nAstIti akrizAsadinaH / For Private and Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 121 sa ce karmavaicitryavazAdalpatarabhavAnAmapi pradezyAdivad bhavatIti / ata eva bhagavatyAM "sukapakkhiyA jahA salessa"tti salezyAtidezena zuklapAkSikasyApyakriyAvAdasaMbhava upadarzitaH / tathA ca salezyAdhikArapraznanirvacanasUtram ." salessA NaM bhaMte jIvA kiM kiriyAvAdI ? pucchaa| goyamA ! kiriyAvAdIvi, jAva veNaiavAdIvi"tti / / nata imAmanupapattiM dRSTvA bhagavatyartha eva mano deyam / bhagavatyAM hi samyagdRSTaya eva kriyAvAdinaH pratipAditAH, "micchaziTTI jahA kapahapakkhiyA" itpatidezAt / " kaNhapakkhiA NaM bhaMte jIvA ki kiriyAvAdI ? pucchA / goyamA yo kiriyAvAdI, akiriyAvAdIvi annANiyavAdIvi veNaiavAdIvitti-vacanAskRSNapAkSikANAM ca kriyAvAditvapratiSedhAditi / yuktaM caitat , sUtrakRtAGgemi samavasaraNAdhyayananiryuktAvitthaM pratipAditatvAt / tathA ta tatpAThaH " sanmadiTTI kiriyAvAdI bhicchA ya sesaMgA vAdI / jahiUNa micchavAyaM sevaha vAdaM imaM saccaM // " iti cet / maivam / ekazAstrAvalambanenAparazAstradUSaNasya mahAzAtanArUpatvAd ubhayazAstrasamAdhAnasyaiva nyAyyatvAt / tatra bhagavatyA sUtrakRtaniyuktau ca kriyAvAdivizeSasyaiva grahaNAd ( atra) akriyAvAdisAmAnyasya grahaNAnna granthavirodhaH / taduktaM bhagavatIvRtau-" ete ca sarve 'pyanyatra yadyapi mithyAdRSTaya evoktAstathApIha kriyAvAdinaH samyagcha 1 zukla pAkSikA yathA salezyA iti / 2 salezyA bhagavan ! jIvAH kiM kriyAMvAdinaH ? praznaH / gautama! kriyAvAdino'pi yAvat vainthikvaadino'piiti| 3 kRSNapAkSikA bhagavat jIvAH kiM kriyAvAdinaH ? praznaH / gautama ! nokriyApAdinaH, abhiyAvAdino'pi, azAnikavAdino'pi vainathikavAdino'pIti / samyagdRSTayaH kriyAvAdinI mithyA va zeSakA vAdinaH / baa missttaant sb aami / For Private and Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 Tayo grAhyAH, samyagastitvavAdinAmeva teSAM samAzrayaNAt " iti / sUtrakRtavRttAvapyuktam-" nanu ca kriyAvAdyapyazItyuttarazatabhedo'pi tatra tatra pradeze kAlAdInabhyupagacchanneva mithyAvAditvenopanyastastatkathamiha samyagdRSTitvenocyate ? ucyate-sa tatra 'astyeva jIvaH' ityevaM sAvadhAraNatayA'bhyupagamaM kurvaMstathA 'kAla evaikaH sarvasyAsya jagata: kAraNaM' tathA 'svabhAva eva niyatizca pUrvakRtameva puruSAkAra eva ityevamaparanirapekSatayaikAntena kAlAdInAM kAraNatvenAzrayaNAnmithyAtvam / tAhi-astyeva jIvaH' ityevamastinA saha jIvasya sAmAnAdhikaraNyAd yadasti tajjIva iti prAsam , ato niravadhAraNapakSasamAzrayaNAdiha samyaktvamabhihitam / tathA kAlAdInAmapi samuditAnAM parasparasatyapekSANAM kAraNatvenehAzrayaNAtsamyaktvamiti / nanu ca kathaM kAlAdInAM pratyekaM nirapekSANAM mithyAtvasvabhAvatve sati samuditAnAM samyaktvasadbhAvaH ?, na hi yatpratyekaM nAsti tatsamudAye bhavitumarhati sikatAtailavat / naitadasti, pratyekaM padmarAgAdimaNiyavidyamAnA'pi ratnAvalI samudAye bhavantI dRSTA, na ca dRSTe'nupapannaM nAmeti yatkiMcidetadityAdi // " yA ca kriyAvAdisAmAnyasyAntaHpudgalaparAvartAbhyantarasaMsAratvena niyamataH zuklapAkSikatvAnupapattiH sA kriyArucirUpeNa zuklapakSaNa zuklapAkSikatvamavalambya parihartavyA / ata evAkriyAvAdino niyamAtkRSNapAkSikatvamapi saMgacchate, kriyApakSa eva zuklo'kriyApakSastu kRSNa iti / anyathA nirabadhAraNapakSAzrayaNe kriyAvAdivadaki yAvAdyapi samyagdRSTiH syAt / athavotkRSTataH pudgalaparAvartasaMsArijAtIyatvamatra zuklapAkSikatvaM tadadhikasaMsArijAtIyatvaM ca kRSNapAkSikatvaM vivakSitamityadoSa iti pratibhAti / tatvaM tu bahuzrutA vidanti // yattUcyate-kenacidakAmanirjarAGgatvAna mithyAdRzAM kimapi kRtyamanumodanIyamiti / tadasat , mithyAdRzAmapi prakRtibhadrakatvAdiguNavatAM 'karmakSayo me bhUyAd' itIcchayA svayogyazIlatapaH prabhRtisadanuSThAnakAriNAM sakAmanirjarA'napAyAt / saha kAmeNa mokSAbhilASeNa vartate yA sA sakAmA, tadviparItA tvakAmeti hi sakAmAkAmayornirjarayolakSaNam / For Private and Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 / taduktaM yogazAstravRttI-" sA nirjarA dvadhA / saha kAmena "nirjarA me bhUyAd ityabhilASeNa yuktA sakAmA, na vihalokaparalokaphalAdikAmena yuktA, tasya pratipiddhatvAt / yadAhu:-"no ihalogaTTayAe tava mahiDijA" ityAdi ityekA nirjarA / dvitIyA tvakAmA kAmena pUrvoktena varjiteti / na ca vAcyaM "jJeyA sakAmA yaminAmakAmA tvanyadehinAm / ityanena yogazAstrasyaiva vacanAntareNa yatInAmeva sakAlA nirjarA sibhyati mithyAdRzAM tu karmakSayAdyartha tapaHkaSTaM tanvatAmapyakAmaiveti / " jJeyA sakAmA yabhinAs"-ityAdinA vacanasyotkRSThasakAmanirjarAkhAbhikathanaparatvAd utkRSTA hi sakAmanirjarA teSAmeva bhavaditi / anyathA dezaviratasamyagvazAM cAkAmanirjaraiva prAsAti, teSAmapi yamizabdAvyapadezyatvena. vizeSAbhAvAda / na caitadiSTam , tasmAdetadvacanasutkRSTasakAmanirjarAdhikArikathanaparamiti na dossH| kiMca-jJeyA sakAmetyAdizlokavyAkhyAne'pyakAmanirjarAsvAminonirabhilASe nirabhiprAyaM ca kaSTaM sahamAnA ekendriyAdaya evoktAH, na tu bAlatapasvyAdaya nidhyAdRzo'pi / tathAhi-sakAmA nirjarAbhilASavatAM yaminAM yatInAM vijJeyA / te hi karmakSayArtha tapastapyante / akAmA tu karmakSayalakSaNaphalanirapekSA nirjarA anyadehinAM yativyatiriktAnAmekendriyAdInAM prApinAm / tathAhi-ekendriyAH pRthivyAiyo banaspatiparyantAH zItoSNavarSajalAgnizastrAyabhighAtacchedabhedAdinA'sadvedyaM karmAnubhUya nIrasaMtasvapradezebhyaH parizAdayanti, vikelandriyAzca kSutpipAsA zItoSNavAnAdibhiH, pazcendriyAstiyazcazca cchedabhedadAhazastrAdibhiH, nArakAca trividhayA vedanayA, manuSyAzca kSutpipAsAvyAdhidAridrayAdinA, devAzca parAbhiyogakilbiSatvAdinA'sadvecaM karmAnubhUya svaradezebhyaH parizATayantItyeSAmakAmanijareti / / samayasArasUtrakRtyorapyevamevoktam / tathAhi-" idAnIM nirjarA. sattvaM nigadyate-" aNubhUarasANaM kammapuggalANaM parisaDaNaM nnijjraa|" 1 na ihalokArtha tapo'dhitiSThet / . anubhUtarasAnAM karmapudalAnAM parizaranaM nirjarA / . For Private and Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 upabhuktavipAkAnAM parizadanamAtmapradezebhyaH pracyavanaM mirjarA / atha tasyA bhedAvAha-sA duvihA paNNatA sakAmA akAmA ya / saha kAmena 'nirjarA me bhUyAd' ityabhilASeNa na tviha paralokAdikAmena yuktA skaamaa| anantaroktakAmavarjitA tvkaamaa| cazabdaH smuccye| upAyAtvato'pi vA phalAnAbhiva karmaNAM pAkasya sAvAnirjarAyA idaM dvaividhyamiti bhAvaH / tatrAkAmA keSAm ? ityAha-" tattha akAmA savvajIvANaM " nirjarAbhilASiNAM tapastapyamAnAnAM sakAmanijareti vakSyamANatvAd tavyatiriktAnAM sarveSAM jIvAnAmakAmA, karmakSayalakSaNAbhilASavarjitatvAd / etadeva caturgatigatajantuSu vyaktIkurvannAha / tathAhi-" eNgidiAI tiriA jahAsaMbhavaM chea-bhea-sI-uNha-vAsa-jala ggichuhA-pivAsA-kasaMkusAIehi, nAragA tivihAe veaNAe, maNuA chuhA-pivAsAvAhi-dAlidda-cAragaNirohaNAiNA, devA parAbhioga-kibbisattAiNA asAyAvegijaM kammamaNubhaviuM paDisADiti tesimakAmaNijarA // ". ___ "tathAhIti pUrvoktasyaivopakSepe / cheda-bheda-zItoSNa-varSa-jalAgnikSudhApipAsA-kazAGkazAdaya ekendriyAdiSu paJcendriyaparyantatiryakSu yojyA / nAskANAM trividhA vedanA kSetrajA'nyAnyodIrita-paramAdhArmikajanitasvarUpA / 'vAhitti vyAdhiH, cArakanirodhaH kArAgAragrahaH / zeSaM subodham / sakAmanirjarAmAha-sakA maNijarApuNa NijarAbhilAsaNi aNasaNa-UNoyariA-rasaJcAya-kAyakilesa-pasaMliNaAbheaM chavihaM bAhira pAyacchitta-viNaa-ceyAvacca-saMsajjhAya-jhANa-viussaggabheaM chabihamAbhitaraM ca tavaM tavaMtANaM / nirjarAbhilASiNAmanazanAdibhedaM SaDvidhaM bAhyaM prAyazcittAdibhadaM SaDvidhamAbhyantaraM ca tapastapyamAnAnAM bhavati sakAmA nirjareti saMTaMka ityAdi / " 1 sA dvividhA prAptA sakAmA akAmA ca / 2 tatrAkAmA sarvajobAnAm / . 3 ekendriyAdayastiryaJco yathAsaMbhavaM cheda-bheda-zItoSNa-varSA-jalAgni-kSudhA pipAsA-kazA-'zAdibhiH, nArakAstrividhayA vedanayA, manujAH kSudhA-pipAsAvyAdhi-dAriya-cArakanirodhanAdinA; devAH parAbhiyoga-kilviSatvAdinA azAtAvedanIyaM karmAnubhUya pratizATayanti tessaamkaamnirjraa| 4 sakAmanirjarA punarnirjagabhilASiNAmanazanodarikA-rasatyAga-kAyakleza-pratisaMlonatAbhedaM par3avidhaM bAhyaM prAyazcitta-vinaya-vaiyAvRtya-saMsvAdhyAya-dhyAna-nyutsarga: mevaM SaDvidhatAbhyAtaraM tapassapyamAnAnAm // For Private and Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . na cAtrApi tapasaH sakAmanirjarArUpatvapratipAdanAd mithyAdRzAM ca tadabhAvAnna sakAmanirjareti vAcyam , mithyAdRzAmapi mArgAnusAriNAM'tapazcAndrAyaNaM kRcchram' ityAdinA tapasaH pratipAdanAt / kiM camArgAnusAryanuSThAnamAtrameva sakAmanirjarAyAM bIjam , aviratasamyagdRSTayanurodhAt na tu tapomAtrameveti na kApyanupapattiH / ata eva sphuTa mokSAbhilASasattve'pi mithyAdRzAMprabalAsadgrahadoSavatAMtadabhAvavatAmAdidhArmikANAmiva phalato na sakAmanirjarA, mArgAnusAryanuSThAnAbhAvAt , tadabhAvapi ca svAbhAvikAnukampAdiguNavatAM meghakumArajIvahastyAdInAM phalataH sAyAdhiti vibhAvanIyam / yutaM caitat pazcasvanuSThAneSu taddhatvamRtAnuSThAnayoriva sakAmanirjarAGgatvavyavasthiteH / ata evaanucitaanusstthaanmkaamnirjraanggmuktm| tathA ca dharmabindusUtravRttivacanam / " ananuSThAnamanyadakAmanirjarAGgamuktaviparyayAditi" | ananuSThAnamanuSThAnameva na bhavati, 'anya' vilakSaNamucitAnuSThAnAd / tarhi kIdRzaM tat ? ityAha-'akAmanirjarAGgam' akAyasya nirabhilASasya tathAvidhavalIvAderiva yA nirjarA karmakSapaNA tasyA ajhaM nimittam / nanu muktiphala. yornijarayoH kulaH ? ityAha-'uktaviparyayAd' udagravivekAbhAvena ratnatrayArAdhanAbhAvAditi // ucitAmuSTAnaM ca sAdhvAdInAM yathAzuddhacAritrapAlanAdIkaM tathA mArgAnusAriNAM mithyAdRzAmapi sAmAnyataH sadAcArAdikam , bhUmikAbhedenaucityavyavasthAnAt , tato'dhikAribhedena yad yadocitamanuSThAnaM tattadA sAkSAtpAramparyeNa dhA nirvANaphalamiti sakAmanirja. rAGgam / yaccAnucitaM " tadanucita pratipattI niyamAdasadabhinivezo'nyatrAnAbhogamAtrAditi ||"-vcnaat abhinivezasahakRtatvena viparItaphalamiti tattvato'kAmanirjarAGgamiti mantavyam / itthaM ca " tao bhaNiyaM nAileNa, jahA mA vaccha / tuma eteNaM pariosamuvayAsu / jahA ahayaM AsabAreNa parimusio akAmagijarAevi kiMvi kammarakho havai kiMpuNa jaM bAlataveNaM / tA ete bAlatavassigo daTTaye, jao NaM kiMci ussutunmaggayAritta 1 tato bhaNitaM nAgileNa, yathA mA ghatsa! tvametena paritoSamupayAhi / yathA'' hamazvavAreNa parimuSito'kAmanirjarayA'pi kiMcitkarmakSayo bhavati ki punaryadUbAlatapasA ? / tasmAdate khAlatapasvinoM drssttvyaaH| yataH khalu kiMcidutsUtronmArgacAritva For Private and Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir meesi ya dIsai" / ityAdi mahAnizIthacaturthAdhyayanavacanAd akAmanirjadAjanyAtkarmakSayA bAlatapojanyasya tasya bhuuystvsiddheH| " aNukaMpakAmaNijaravAlatare daagvigyvimNge|" ityAdau samyaktvaprAptihetuSu " mehavyayaaguvyaehi ya bAlatavAkAmaNijarAe ya / devAuaMNibaMdhaI sammadiTTI ya jo jIvo ||"ityaadau devAyuH kAraNeSu ca bhedenAbhidhAnAdakAmanirjarA-bAlatapaso bhedo yaH procyate sa svarUpabhedaM nijanijaphalabhedaM cApekSyabAlatapaH sarvamevAkAmanirAGgabhiAte parasya bhAnti nirAsAya / tattvatastu yaducitAnuSThAnaM tannAkAmanirjarAGgam , yaccAnucitAnuSThAnaM tannirvANAnaGgatvAtphalato bAlatapo vocyatAmakAmanirjarAGgaM vA nAtra, kazcidvizeSa iti yuktaM pazyAmaH // kiMca-mithyAdRSTInAmapi mArgasAdhanayogA guNasthAnakatvAbhyupagamAdeva haribhadrAcAryaiH pradarzitAH, tathA ca teSAmapi sakAmanirjarAyAM na bAdhakam , guNalakSaNAyAstasyAH kuzalamUlatvAt / taduktaM tattvArthabhASye navamAdhyAye-" nirjarA vedanA vipAka ityanAntaram / sa dvividho'buddhipUrvaH kuzalamUlazca / tatra narakAdiSu karmaphalavipAko yo'buddhipUrvakaptamavadyato 'nucintayed akuzalAnuvandha iti / tapa paripahajayakRtaH kuzalamUlastaM guNato'nucintayet-zubhAnuvandho niranubandho veti / evamanucintayan karmanirjaragAyaiva ghaTate // " atra hyakuzalAnubandho vipAka ityakAmanirjarAyAH kuzalamUlazca sakAmanirjarAyAH saMjJAntarameveti / atha mithyAdRSTevuddhiravuddhireveti na buddhipUrvikA nirjareti ced / na, mArgAnusAriNyA buddherabuddhitvenApahrotumazakyatvAd ; anyathA mASatuSAdInAmaNyakAmanirjarA prasaGgAt , teSAM nirjarAyA avuddhipUrvakatvAtphalato buddhisadbhAvasya cobhayatrAvizeSAd / ucitaguNasthAnapariNatisattve phalato buddhimattvamaSAdhitameveti / meteSAM ca dRzyate / 1 anukampA'kAmanirjarAbAlatapo dAnavinayavibhaGgAH / 2. .. mahAvratANuvrataizca bAlatapo'kAmanirjarAbhyAM ca / ........ devAyurnibadhnAti samyagadRSTizca yo jIvaH // .. For Private and Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 127 taduktam " guMNaThANagaparigAme saMta taha buddhimaMpi pAeNa / jAyai jIvo tapphalamavekkhamanne u Niyamatti // ". sugavizeSasya jIvadayAdirUpasyAtmani pariNAme sati, tatheti samuccaye buddhimAnapi yuktAyuktavivecanazemuSIparigato'pi na kevaladharmasAraH sadA bhavati prA. yeNa bAhalyena jAyate jIvaH / mahatAmadhyanAbhogasaMbhavena kadAcitkRtyeSvabuddhimattvamapi kasyacisyAditi prAyograhaNam / atraiva matAntaramAha-tatkalaM buddhimatvakalaM svargApavargAdiprAptilakSaNamapekSyAnye punarAcAryA niyamo'vazyaMbhAvo buddhimAvasya anAbhAge'pi gugathAnapariNatI satyAmiti bruvate / ayamabhiprAyaH-sapananirbaNavrataparigAmAH prANino jinabhaNitamidamiti zraddadhAnAH kacidarthe'nAbhogabahulatayA prajJApakadopAd vitayazraddhAnavanto'pi na sanyaktvAdiguNama bhAjo jAyante / yathoktam. "saMmmaddaTThI jIvo uvai8 pavayaNaM tu saddahai / saiii asabbhAvaM ayANamANo guruNiogA // " .. * buddhimattve sati vratapariNAmaphalamavikalamupalabhanta eveti / yathA ca samyagdRSTayAdiguNasthAnAvAntarapariNatitAratamye'pi buddhimasvasAmAnyaphalAbhedastathA mArgAnusAriNAM mithyAzAM mithyAtvaguNasthAnAvAntarapariNatitAratamye'pi / ata evApunabandhakAdInAmAdita. evAramyAnAbhogato'pi sadandhanyAyena mArgagamanamevetyupadizantyadhyAtmacintakAH / yattu mithyAdRzAM sakAmanirjarAsaMbhave samyagdRSTimithyAdRSTayoravizeSaprasaGga iti kenaciducyate, tadasat / evaM sati mithyAhaSTayAdInAM sayogikevaliparyantAnAM zuklalezyAvattvenAvizeSaprasaGgAt / avAntaravizeSAnna tadavizeSa iti cet / so'yaM prakRte'pi tulyaH, samyagdRSTinirjarA'pekSayA mithyAdRSTinirjarAyA alpatvasyAbhyupagamAditi yathAzAstra bhAvanIyam // 41 // guNasthAnakapariNAme sati tathA buddhimAnApa prAyeNa / jAyata jIvastatphalamapekSyAnye tu niyama iti // samyagdRSTirjIva upadiSTaM pravacanaM tu zraddadhAti / thadhAtyasadbhAvamajAnan guruniyogAt // For Private and Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nanveva mithyAzA guNAnumodanenaM parapAkhaNDiprazaMsAlakSaNaH sa. myaktvAticAraH syAdityAzaGkA pariharjumAhaparapAkhaMDapasaMsA ihaI khalu kovi nnevmiaaro| so tammayaguNamohA aNavatthAo va hojjAhi 42 ___ para pAkhaMDapasaMsatti / evamuktaprakAreNa iha mArgAnusAriguNAnumAdane parapAkhaNDiprazaMsA'ticAraH ko'pi na syAt / yataH sa parapAkhaNDiprazaMsAtidhArastanmatAH parapAkhaNDimAtrasaMmatA ye guNA agnihotrapaJcAgnisAdhanakaSTAdayasteSu moho'jJAnaM tattvato jinapraNItatulyatvAdimi. thyAjJAnalakSaNaM tato bhavet , 'parapAkhaNDinaH paradarzaninaH prazaMsA' ityatra vyutpattAparthAt pAkhaNDatA'vacchedakadharmaprazaMsAyA evAticAralAbhAd / yathA hi 'pramAdino na prazaMsanIyAH' ityatra pramAdinAM pra. mAditAvacchedakadharmeNAprazaMsanIyatvaM labhyate na tvaviratasamyagdRSTyAdInAM samyaktvAdinApi, 'tathA pAkhaNDino na prazaMsanIyAH' ityatrApi pAkhaNDinAM pAkhaNDatAvacchedakadharmeNavAprazaMsanIyatvaM labhyate na tu mArgAnusAriNAM kssmaadigunnenaapi| abhinivezaviziSTakSamAdiguNAnAmapi pAkhaNDatAvacchedakatvameveti tadapeNa prazaMsAyAmapyaticAra ev| ata evograkaSTakAriNAmapyAjJollaGghanapravRttInAM doSAvahattvamuktaM-- tesi bahumANeNaM unmaggamoaNA aNiDaphalA / tamhA titthayarANAThiesu juttottha bahumANo ||ityaadinaa zrIharibhadrasUribhiH / vA athavA, anavasthayA mArgabhraMzalakSaNayA'ticAro bhaved / mugdhaparSadi kSamAdiguNamAdAyApi mithyAdRSTiprazaMsAyAM paradarzanibhaktatvaprasaGgAdekaikAsamaJjasAcArAd, evaM mArgocchedApatteH / ata evAbhimukhamugdhaparSadgatasya parapAkhaNDi parapArakhaNDaprazaMsA iha khalu ko'pi naivamaticAraH / sa tanmataguNamohAd anavasthayA vA bhaved // 42 // teSAM yahumAnenonmArgamAdanA'niSTaphalA / tasmAttIrthakarAzAsthiteSu yukto'tra bahumAnaH / For Private and Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 129 saMbandhikaSTaprazaMsAdinA mahAnizIthe paramAdhArmikamadhyotpattiruktA / tathA tapAThaH 'je bhikkhU vA bhikkhuNI vA parapAsaMDINa pasaMsaM karejA, jeyAviNaM giNhavANaM pasaMsaM karejA, jeNaM NiNhavANaM AyayaNaM pavisejA, jeNaM NiNhayArNa maMtha-saMstha-paya-nakharaM vA paravejA, je NaM NiNhabANaM saMtie kAyakilesAie tave i vA saMjame i vA nANe i vA vinANe i vA sue i cA paMDitte i vA abhimuhamuddhaparisAgae silAhejA sevi ya NaM paramAhammiesu ubavajejA, jahA sumatitti" // .. tathA ca yaH svasya pareSAM ca guNAnurAgavRddhi kAraNamavagamyaiva jinapraNItakSamAdiguNagaNamAdAya mArmAnusAriNAM mithyAdRzAM prazaMsA kara roti tasya na doSagandho'pi, pratyuta 'aho sakalaguNasAraM jinapravacanam' iti dharmonnatireva syAditi bhAvaH // 42 // ___atha bhavantu mithyAdRzAmapi ke'pi guNAstathApi hAnatyAdeya te nAnumodyA ityAzaGkAzeSaM nirAkartumAha---- jai hINaM tesi guNaM sammattadharo Na mannaitti mii| tA kassavi suhajogaM titthayaroNAgumanijA // 43 // jaI-hINaMti / yadi hInaM teSAM mithyAzA guNaM kSamAdikaM na manyate nAnumanyate samyaktvadharaH, utkRSTapadatvAditi tava matiH syAt sadA kasyApi zubhayogaM tIrthakaro nAnumanyeta, tIrthakarApekSayA sarveSAmapi chamasthAnAmadhastanasthAnavartisvAt / na caivadiSTam , tata uparitanaguNasthAnasthAnAmapi sarva mArgAnusArikRtyamanumodanIyameva / yaha yadi hInaM teSAM guNaM samyakatvadharo na manyate mtiH| tataH kasyApi zubhayogaM tIrthakaro nAnumanyeta / / 43 // , - 1 yo bhikSurbhikSukI vA parapAkhaNDinAM prazaMsAM kuryAt , yo'pi ca nihnavArnA prazaMsAM kuryAt , yaH khalu nihavAnAmAyatanaM pravizeta , yA khalu nihavAnAM pranyazAstra-padAkSaraM vA prarUpayet , yaH khalu nihnavAnAM sarakaM kAyaklezAdin tapA yA saMyamaM vA zAnaM vA vijJAnaM vA * zrutaM vA pANDitkaM kA abhimukhamugdhapaSadgarAH sAmyeta so'pi ca paramAyArmikeSu upapata, yathA- sumatiriti / T For Private and Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samyaktvaguNavizeSapradarzanArtha mithyAgguNamAtrasya zAstrekiMdhikaratvapratipAdanaM naitAvatA sarvathA tadvilopa eva sidhyati, cAricaguNavizeSapradarzanArtha "dasArasIhassa ya seNiyassa peDhAlaputtassa ya saccaissa / aNuttarA daMsaNasaMpayA siyA viNA caritteNa haraM gaI gayA // "-- ityAdinA samyaktvasyApi tatpratipAdanAditi draSTavyam // 43 // tadevamanyeSAmapi mArgAnusAriguNAnAmanumodyatvasiddhau samyaMgizA'nyeSAM guNA nAnumodyA evetyutsUtraM tyaktavyam , stokasyApyutsUprasya mahAnarthahetutvAdityupadezamAhatA usmuttaM muttuM aNumoijjA guNe u sabvesi / jaM thovAvi tao laheja dukhkhaM marIivva // 44 // _____tA ussuttati / tat tasmAtkAraNAdutsUtraM muktyA, turevakArArthaH sa ca 'sarveSAm' ityanantaraM yojyaH; sarveSAmeva guNAnanumodeta; bhavya iti zeSaH / yad yasmAtstokAdapi tata utsUtrAnmarIciriva duHkhaM labhate / marIcirhi "kavilA itthaMpi ihayaMpi" iti stokAdapyutsUtrAtsAgaropamakoTAkoTImAnasaMsAraparibhramaNajanyaduHkhaM labdhavAn , tato yo mArgAnusAryanumodanAM lumpannutsUtrasahasrabAdI tasya kiM vAcyamiti bhaavH|| - aba kecidAhumaricirutsUkA duHkhaM labdhavAniti vayaM na sahAmahe, utsUtrasya niyamato'nantasaMsArakAraNatvAt , tena cAsaMkhyeyasaMsArArjanAt , tata utsUtramizritamevedaM marIcivacanaM natUtsUtramiti pratipatta tata utsUtraM muktvA'numodeta guNAn sarveSAm tu / yatstokAdapi tato labheta duHkhaM marIciriva // 44 // 1 dazArasiMhasya ca zreNikasya peDhAlaputrasya ca satyakeH / anuttarA darzanasampad syAd binA cAritreNAdharAM gatiM gatA // 3 kapila ! itthamapyatrApi / : For Private and Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyam / tathAhi-sAdhudharme dvirukte'pi sAdhudharmAnabhimukhena kapileka yuSmatsamIpe kazciddharmo'stIti pRSTe, AvazyakavRttyabhiprAyeNa tu bhavadarzane kiMciddharmostIti pRSTe aho ! ayaM pracurakarmA dvirukto'pi sAdhudharmAnabhimukho maducitaH sahAyaH saMvRtta iti vicintya mama dezaviratidharmostItyabhiprAyeNa manAgihApyastIti marIciruktavAn / tatra marIceyadi dezavirativimarzanA nAbhaviSyat tarhi manAgiti nAbhaNiSyat / etadvacanaM parivrAjakaveSe sati parivrAjakadarzane kiMciddharmavyavasthApaka saMpannam / ihazabdasyAspaSTArthavAcakatvena zrotuH kapilasya parivrAjakada. zane'pi kiMciddharmo'stItyavabodhAt , anyathA kapilaH parivrAjakaveSaM nAgrahISyat , tasya dharmacikIrSayaiva tadveSopAdAnAt , rAjaputratve nAnyakAraNasaMbhavAt , tatazca kaapiliiydrshnprvRttiH| sA ca kapilasya marIceranyeSAM ca mahAnarthakAraNam , kupravacanarUpatvAt / tadevaMbhUtaM va canamutsUtra mizra, marIcyapekSayA sUtratve'pi kapilApekSayA (ut) sUtratvAt / mama pArce manAga dharmo'stIti dezaviratasya marIcerabhiprAyAnmarIcyapekSayA hi satyamevaitat , parivrAjakadarzane dharmo'stIti kapilasya buddhijanakatvena kapilApekSayA cAsatyarUpameveti / . tadasat , utsUtrakathanAbhiprAyeNa pravRttasyAsya vacanasya mAyAnizritAsatyarUpasyotsUtratvAd / ApekSikasatyAsatyabhAvAbhyAmutsUtramizritatvAbhyupagame ca bhagavadvacanasyApi tathAtvaprasaGgAt / tadapi hi bhagavatastadbhaktAnAM cApekSayA satyaM pAkhaNDinAM cApekSayA'satyamiti / atha bhagavatA vacanaM parasyAsatyabodhAbhiprAyeNa na prayuktamiti notsabram ,marIcinA tu prakRtavacanaM kapilasyAsatyabodhAbhiprAyeNaiva pryuktm| sahyevaM jJAtavAn-etanmadvacanaM kapilasya parivrAjakadarzane dharmabuddhi-- janakaM bhaviSyatItyevamevAyaM bodhanIya iti, kathamanyathA'sya parivrAjakaveSamadAsyad ? iti mahadvaiSamyamiti cet / hanta tarhi utsUtramevedaM prAptAmati gatamutsUtra mizreNa / dravyato'satyasya kizalayapANDapatrAdyallAparUpasUtravacanasyaiva dravyataH satyasya prakRtavacanasyotsUtrarUpasyApi bhizratvAyogAt zuddhAzuddhadravyabhAvAbhyAM mizratvAbhyupagame jinapUjAdAyapi mizrapakSAbhyupagamaprasaGgAca / atha dezaviratyabhiprAyeNa madapekSayA For Private and Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mayA satyaM vaktavyam , sasbiAjakaveSAbhiprAyeNa kapilApekSayA svasalyamityevaM bhAvabhedAdevedamutsUtrAmizramiti cet, na, etAdRzabhAvayorekadA'saMbhavAt , upayogadvayayogapacAbhyupagamasyApasiddhAntatvAdaH / eka "evAyaM samUhAlambanopayoga iti cet, tarhi kena kasya mitratvam / niyamataH padArthadvayApekSayaitaditi viSayabhedAdekatrApi mizratvamiti cit / lahiM gataM kevalenolsUtreNa, sarvasyApyasatyAbhiprAyasya dhayaMze satyatvAt"sarva jJAnaM dhamiNyabhrAntaM prakAre tu viparyayaH" iti zAstrIyamavAdaprasiddhaH / tarhi prakArabhedAvastu mizratvam, ekatraca vacane satyA. 'satyabodhakatvAvacchinnaprakArabhedoparaktAbhiprAyopazleSAdutsUtramizrasvasaMbhavAditi cet / na, sUtrakathanAMze'bhiprAyasya prAbalye'nutsUtrasyotalU'prakathanAMze tatprAbalye cotsUtrasyaivaM saMbhavAnmithyAvyapadezena mizrasyAnavakAzAd / anyathA 'kriyamANaM na kRtam' ityaMze'satyaM pratipAdayAmi itarAMze ca satyamiti mithyAvyapadezena vadato jamAlyAnusAriNo'pi notsUtraM syAt kintUtsUtra mizramiti mahaksamasajam / api ca-idaM marIcivacanamutsUtrAmizramiti badattA mUlata eva jainI prakIyA na jJAtA / yataH sUtrotsUtravyavasthA tAvacchutabhAvabhASAmAzritya kriyate / sA ca satyAsatyAnubhayarUpatvAt trividhaiSa dazavakAlikaniyu'ktyAdisiddhAntapratipAditA / parAbhiprAyeNa tu mizrarUpAyA api "tasyAH siddhau bhagavadbhadrabAhUktavibhAgavyAghAtaprasaGga iti na kiMcidetat / itthaM ca marIcyapekSayA marIceranutsUtrameghedaM vacanaM kapilApekSayA ca 'viparyAsabuddhijanakatvajJAne'pIthamucyamAnametadvacanaM mamotsUtramiti parijJAnAbhAvAtkathaMciMdanAbhogahetukamutsUtramiti vadato mAtA ca me pandhyA ceti nyAyApAta iti draSTavyam / kiMca-tasyotsUtrAbhogo mAsIdityapi duHzraddhAnam , vyutpannasya tasya tAdRzAspaSTavacane'pyutsUtratvapratyayAvazyakatvAd / na ca sAdhubhaktasya tasya tathotsUtrabhASaNamasaMbhAdhyamiti zaGkanIyam , karmapariNatervicitratvAd / aspaSTatvaM ca tatrAbhimatAnamimatavidhiniSedhAvadhAraNakSamatvalakSaNaM na, utsUtrAbhogAbhAra vAt ; kintvanabhimataniSedhAMze dezavidhyAropaprayojakatathAvidhasaMkle 'zAt / ata eva sphuTAmarUpaNamapyasyAspaSTatAkhyajAtivizeSazAlinyu. For Private and Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . .... . smatraprarUpaNa eva paryavasyati / taduktaM pAkSikasaptatikAvRttI-utsUtraprarUpaNAyAH saMsArahetutvAt / 'yathoktam DapAgaDamakahatI jahAdviyaM bohilAbhamurvahaNai / jaha bhagavao visAlo jarAmaraNamahI ahiAsi // " ti / "kiMca-ihatti dezaviratyabhiprAyeNa voktamiti nirNItam / upadezamAlAvRttau "kapila ! ihAnyAnapIti" matsaMbandhini sAdhusaMva'dhiMni cAnuSThAne dharmo'stIti bhaNanAt / na ca tatra 'sAdhusaMbandhini' iti bhaNanena "matsaMbandhini dezaviratyanuSThAne dharmo'sti' ityevAbhiprAya iti vAcyam / jinadharmAlasaM jJAtvA ziSyamicchan sa taM jagaumArge jainepi dharmo'sti, mana mArge'pi vidyate iti haimavIracaritravacanAtvamArge'pi tena dharmAbhidhAnAt / khamArgazca tasya svaparigRhItaliGgAdhAradakSaNaM kApiladarzanameva / tatra ca mArge niyatakAraNatAvizeSasaMbandhena dharmamAtrameya nAsti kuto dezaviratyanuSThAnam ? ityutsUtramevaitaditi / aniyamAbhiprAyeNa tvasyotsUtraparihAre'nyaliGgAdisiddhAbhyupagamAcAritrAderapi tatrAbhyupagamApattiriti na kiNcidett| etana kavilA 'itthaMpitti apizabdasyaivakArArthatvAgnirupacaritaH khalvatraiva sAdhumArge, 'ihayaMpi'tti svalparatvatrApi vidyate / sa hyevamAkarNya satsakAza eva prvrjitH| marIcinA'pyanena durvacanena saMsAro'bhinivartita iti jJAnasAgarasUrivacanamapi vyAkhyAtaM tatrApi mArgabhedAbhiprAyeNaiva dharmabhedAbhidhAnAd / nahi sAdhuzrAvakayormArgabhedena dharmabhedaH saMbhavaduktiko:pIti vicaarnniiym| . yattu marIcibacanamidamAvazyakaniyuktI durbhASitaM natatsUtrAmiti nedamutsUtraM vaktavyamiti kenaciducyate / tadasat, durbhASitapadasyAnAgamikArthopadeze rUDhatvAt , tadutmaghatAyA vyaktasthAt / . taduktaM pazcAzakasUtravRttyoH1 sphuTaprakaTamakathayan yathAsthitaM ghodhilAbhamupaddanti / yathA bhagavato vizAlo jarAmaraNamaho adhikamAsIt (1) - For Private and Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 134 ": 'saMviggoNuvaesa Na dei dubbhAsiya kaDavivAgaM / jANaMto taMmi tahA atahakkAro u micchattaM // " vyAkhyA-sacino bhavabhIruranupadezaM naH kutsitArthatvena kutsitopadezamA gamavAdhitArthAnuzAsanaM na dadAti-parasmai na karoti, taddAne saMvignatvahAniprasaGgAt / kiMbhUtaH san ? ityAha-durbhASitamanAgamikArthopadezaM kavipAkaM dAruNaphalaM durantasaMsArAvahaM marIcibhave mahAvIrasyaiva, jAnan-avabudhyamAnaH / ko hi pazyannavAtmAnaM kUpe kssiptiityaadi| ___ tathA zrAvakadinakRtyavRttAvapyuktam-"viparItaprarUpaNA unmArgadezanA / iyaM hi caturantAdabhrabhavabhramaNaheturmarIcyAderiveti // ". dharmaratnaprakaraNasUtravRttyorapyuktam " aisAhasameyaM jaM ussuttaparUvaNA kdduvivaagaa| jANate hi vi dijjai Nidesso suttavajjhatthe // " " jvalajjvAlAnala pravezakArinarasAhasAdapyadhikamatisAhasametadvartate, yadusUtraprarUpaNA-sUtranirapekSadezanA kaTuvipAkA dAruNaphalA jAnAno'vabudhyamAno'pi dIyate-vitIryane nirdezo nizcayaH sUtrabAye-jinendrAnukte'rthe-vastuvicAre / " dubhAsieNa ikkeNa marIi dukkhasAgaraM patto / bhaNio koDAkoDI sAgarasariNAmadhijANaM // ussuttamAyaraMto baMdhai kammaM sucikkaNaM jIvo / saMsAraM ca pavaDDai, mAyAmosaM ca kuvai ya // 1 // ummaggadesao maggaNAsao guuddhhiyymaaillo| saDhasIlo a sasallo tirihauM (agaiM) baMdhai jIvo // 2 // saMvigno'nupadezaM na dadAti durbhASitaM kaTuvipAkam / jAnan tasmiMstathA atathAkArastu mithyAtvam / 2 AtasAhasamatad yadutsUtraprarUpaNA kaTuvipAkA / jAnAno hyapi dIyate nirdezaH sUtrabAo'thai // 3 durbhASitenaikena marIcirduHkhasAgaraM prAptaH / .... bhaNitaH koTAkoTIsAgarasahaganAmadheyAnAm // utsUtramAcaran badhnAti karma sucikkaNaM jiivH| sasAraM ca pravardhate mAyAmRSA ca karoti ca // 1 // 1 For Private and Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ummaggadesaNAe caraNaM NAsaMti jiNavariMdANaM / vAvaNNadaMsaNA khalu nahu lanmA tArisA daTuM // 3 // " ityAgamavacanAni zrutvA'pi svAgrahagrastacetaso yadanyathA (ca)kSate vidadhati ca tanmahAsAhasameva, anarvApArAsArasaMsArapArodaravivarabhAvibhUriduHkhabhArAGgIkArAditi // tathA zrAddhavidhivRttAvapyAzAtanAdhikAre proktam "etAsu cotsUtrabhASaNArhadgurvAdyavajJAdimahatyAzAtanA'nantasaMsArahetuzca sAbadyAcArya-marIci-jamAli-kUlavAlakAderiva / yataH ussuttabhAsaNANaM yohINAso agaMtasaMsAro / .. pANacaevi dhIrA ussutaM to Na bhAsaMti / / titthayarapavayaNasuaM AyariaM gaNaharaM mahiDDIya / " ityAdi / tathA yogazAstravRttAcapyuktam-"bhagavAnapi hi bhuvanagururunmArgadezanAtsAgaropamakoTAkoTI yAvadbhave bhrAntastatkA'nyeSAM svapApapratIkAraM kartumazaknuvatAM gatiriti / tathA tatraiva-"alpAdapi mRSAvAdAda" ityasya vyAkhyA-"yA tvalpasyApi mRSAvAdasya mahAnarthahetutve saMmativacanamidamupadarzitam ahaha sayalannapAvA vitahapanavaNamaNumavi duraMtaM / jaM marIibhatra uvajiya-dukkaya-avasesa-lesa-vasA // 1 // u.mArgadezako mArganAzako gUDhahRdayamAyAvAn / zaThazIlazca sazalyaH tiryaggati badhnAti jIvaH // 2 // unmArgadezanayA caraNaM nAzayanti jinavarendrANAm / vyApanadarzanAH khalu naiva labdhA tAhazA dRSTvA // 3 // utsUtrabhASakAnAM bodhinaasho'nntsNsaarH| prANatyAge'pi dhIrA utsUtraM tato na bhASante / / tIrthakarapravacanazrutamAcArtha gaNadharaM maharddhikazca / ahaha sakalAnyapApAd vitathaprajJApanamaNvaSi durantam / yamarIvibhave upArjitaduSkRtAvasresalezavazAt // 1 // surastutaguNo'pi tIrthakaro'pi tribhuvane atulyamallo'pi / gopAdibhirapi bahuzaH kadarthitastrijagatprabhu... ...... go-brAhmaNa-bhrUNAntakA api kecidiha dRDhaprahArAdayaH / bahupApA api ca siddhA kila tasminneva bhghe| For Private and Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir suradhuaguNovi tisthaMkarovi tihujaNaanullamallovi / bhAvAIhi vi bahuso kapasthio tijayapaha taMsisthI / / 2 / / gobhaNabhUNaMtagAvi keI iha daDhapahArAI / bahupAyA vi ya siddhA, siddhA kira taMmi ceva bhave // 3 // tti / tathopadezaratnAkare'pi proktam tathA keSAMciddezanA punaH prastAvaucityAdisarvaguNasubhagA paraM kevalenotsUtraprarUpaNadUSaNena kalitA, sA'pi puranirddhamanatulyA, amedhyalezena nirmalajalamivotsUtralezaprarUpaNenApi sarve'pi guNA yato dUSaNatAmiva bhajanti, tasya viSamavipAkatvAd / yadAgama:-" dubbhAsieNa ikkaNa" ityAdi / tathA tatraiva pradezAntare proktam-" kecid gurava AlaMbanaM vinaiva satataM bahutarapramAdasevitayA kucAritriNaH dezanAyAmapyacAturyabhRtazca, yathA tathAvidhAH pArzvasthAdayaH, yathA vA marIciH "kavilA itthaMpi ihayaMpi" ityAdidezanAkRd / dezanAcAturya cotsUtraparIhAreNa samyak sabhAprastAvaucityAdiguNavattvena ca jJeyam" ityAdi / ___yattu kazcidAha-utsUtralezavacanasAmarthyAdeva pratIyate marIceryacanaM na kevalamutsUtraM kintuutsuutrbhishrmiti| tanna, evaM sati "jo ceva bhAvaleso so ceva bhagavao. bahumao"tti pazcAzakavacanAd ya eva mAvalezo bhagavaddhahumAnarUpo dravyastavAd bhavati sa bhagavato mukhyavRttyA'numata ityarthapratItau tatra bhAvalezasyAbhAvamizritasya bhagavahumatatvApatte; tasmAllezapadamapakarSAbhidhAyakaM na tu mizritatvAbhidhAyakamiti mantavyam / syAdayamabhiprAya:-dharmasthApiH hyazubhAnubandhAditi Ahe. " dhammovi sabalao hoi" ityAdinA zAstre zabalatvamucyate, zabalatvaM ca mizratvameva marIcivacanasyApi kudarzanapravRttyA'zubhAnubandhAnmizratvamavirUdam , kudarzanapravRttereva tasya saMsAravRddhihetulvenAvazyakacUrNAvuktatvA. diti / so'yaM durabhiprAyaH, yataH itthaM sati phalata evedamutsUtraM syAd na tu svarUpataH, ucyate svarUpato'pIdamutsUtratvAdeva ca saMsAraheturiti 1 yazcaiva bhAvalazaH sa evaM. bhagavato bahumata iti / 2 dho'pi zabalo bhavati / For Private and Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paktizcidetat / ata eva zrAddhapratikramaNasUtravarNAvapi "paDisiddhANaM karaNe" iti vyAkhyAne viparItaprarUpaNA vivicya tatkRtAzubhaphalabhAgitvena marIciriva dRssttaanttyopdrshitH| tathAhi-"vivarIaparUvaNAe" tti ca zabdaH pUrvApekSayA " vivarIaM vitaha ussuttaM bhaNNai, parUvaNNA pannavaNA desanatti Ne pajAyA" viparItA cAsau prarUpaNA ca viparItaprarUpaNA tasyAM satyA pratikramaNaM bhavati sA caivaMrUpA " sivAyamae samae parUvaNegaMtavAyamahigizca / ussagga-vavAyAisu kuggaharUvA muNeyavA // 1 // piMDaM asohayaMto acarittI ittha saMsao Nasthi / cAritami asaMte savvA dikkhA nirasthiyA // 2 // evaM ussaggameva kevalaM paNNavei / javasAyaM ca ceiapUAkajA jaiNA vihu vayarasAmiNadhva kila / abhiyasuasUrINa va cIAvAse vi na hu doso // 3 // " " liMgAvasesa mittevi vaMdaNaM sAhuNA vi dAyacaM / mukadhurA saMpAgaDasevI iccAi vayaNAo // " ahavA1 viparItaM vitathaM utsUtraM bhavyate, prarupaNA prajJApanA dezanAta eSAM pryaayaaH| 'syAdvAdamaya samaye prarUpaNaikAntavAdamadhikRtya / utsargApavAdAdiSu kupraharUpA jJAtavyA // 1 // piNDamazodhayapracAritrI atra saMzayo nAsti / cAritre'sati sarvA dIkSA nirarthakA // 2 // evamutsargameva kevalaM prajJApayati / apavAda ca caityapUjAkAryAd yatinA'pi khalu vanasvAmine phila anikasUtariNeva caityAvAse'pi bhaiva doSaH // 3 // liGgAvazeSamAtre'pi dhandanaM sAdhunA'pi dAtavyam / muktadhUH saMprakaTaseSI isyAdi bacagAt // adhavA For Private and Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir '138 pAsatyo sanna-hAchaMde kusIle sabale thaa| diTThIevi ime paMca goyamA na nirikkhae / jo jahAvAyaM na kuNai micchadiTThI tao hu ko ano| baDlei ya micchattaM parassa saMkaM jaNemANo // iccAi Nicchayameva purao karei / kiriyAkAraNaM na nANaM, nANaM vA na kiriyA, kammaM pahANaM na vavasAo vA kanmaM, eganeNa NicamaNicaM vA davbamayaM pajAyamayaM sAmanarUvaM visesarUvaM vA vatthu payAsei, evaMvihA egaMtavAyappahANA parUvamA vivarIyaparUvaNA bhavai / ao tesiM paDikkamaNati cauttho heU / iyamayuktatarA durantArantasaMsArakAraNam / yaduktamAgame dubhAsieNa ikeNa marIi dukkhasAgaraM patto / bhamio koDAkoDI sAgarasariNAmadhijANaM // atra kazcidAha-nanvatra turantAnantazabdo duHkhalabhyAntatvenAntAbhAvena cAsaMkhyAtAnantAbhidhAyako viruddhArthAviti kathametadupapattiriti sabhrAntaH "vaNassai kAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase kaal-| maNaMtaduraMtaM samaya goama ! mA pamAeha // " pArzvastho-tsanna-yathAchandAH kuzIlaH shblstthaa| dRSTyA'pi imAn paJca gautama ! na nirIkSate // yo yathAvAdaM na karoti mithyASTistataH khalu ko'nyH| varddhayati ca mithyAtvaM parasya zaGkAM janayan // ityAdi nizcayameva purataH karoti / kriyAkAraNaM na jJAnaM, zAnaM vA na kriyA, karma pradhAna na vyavasAyo vA karma, ekAntena nityamanityaM vA dravyamayaM paryAyamayaM sAmAnyarUpaM vizeSarUpaM vA vastu prakAzayati, evaMvidhA ekAntavAdapradhAnA prarUpaNA viparItaprarUpaNA bhavati / atasteSAM pratikramaNamiti caturthoM hetuH / durbhASitenaikena marIcirduHkhasAgaraM prAptaH / / bhrAntaH koTAkoTI sAgarasagnAmadheyAnAm // vanaspatikAyamatigata utkRSTa jIvastu saMvasetkAlam / anantaM durantaM samayaM gautama mA pramAca // For Private and Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ah ityAdAvanantazabdasamAnAdhikaraNasya durantazabdasya darzanAda durantAnantavacanasyAtizayitAnantavAcakatvena virodhAbhAvAd / itthaM sati viparItaprarUpaNAyA durantAnantasaMsArakAraNatve marIcidRSTAntopanyAsasya sAkSAttasyAsaMkhyAtabhavavAcakapramANavirodhenAnupapattistu tasyA durantAnantasaMsArakAraNatvopalakSitAyuktataratvopanayanAbhiprAyeNa nirsniiyaa| yattu zrAvakasya viparItaprarUpaNAyA atra prakRtatvAttasya cAnAbhogAd guruniyogAdvA tatsaMbhavAttathAvidhakliSTapariNAmAbhAvAnnAsAvanantasaMsArahaMtuH, ata eva zrAvakapratikramaNasUtrasya vRttau kevalaM durantazabdasyaivAbhidhAnam / yA ca viparItaprarUpaNA mArgapatitAnAmanantasaMsArahetuH sA sabhAprayandhena dharmadezanAdhikAriNAM bahuzrutatvena lokapUjyAnAmAcAryAdInAM kutazcinnimittAnijalajjAdihAnibhayena, sAvadyAcAryAdInAmiva paraviSayakamAtsaryeNa, goSThAmAhilAdInAmiva tIrthakadUcanasyAzraddhAne, jamAlyAdInAmivAbhogapUrvikA'vasAtavyA / te cehAdhikArAbhAvenAnuktA appanantasaMsAritvena khata eva bhAvyA / yena kAraNena kasyacidanAbhogamUlakamapyutmatraM kudarzanapravRtihetutvena dIrghasaMsAraheturapi bhavati, tena durantasaMsAramadhikRtya marIciriSa dRSTAntatayA darzitaMH / tasya ca tathAbhUtamapyutsUtraM tathaiva saMjAtam , zrIAyazyakacUrNAvapi tathaivoktatvAt ; anyathA dvivAdibhavabhAvimuktInAmapi muniprabhRtInAmanantasaMsAritvavaktavyatA''pattau jainaprakriyAyA mUlata evocchedaH syAdityAdi pareNoktaM tadasat / zrApakasyApi " jaNassa dhamma parikahei "tti vacanAd gurUpadezAyattatayA dharmakathanAdhikAritvazravaNAtkarmapariNativaicitryeNa tasyApi gurUpadezAyattatAM parityajya kathaMcissAvadyAcAryAdInAmiva viparItaprarUpaNAsaMbhavAt tasyAzca svarUpato'nantasaMsArakAraNatvAt tatpratikramaNArthamihetthamupaniSandhAda / na cAnyatra durantAbhidhAnamanantatvapratikSepakam , durantatvasyAnantatvAvirodhitvAd / anantasaMsArAdhikArAbhAvAdiha dRSTAntAnuktiriti tu prakRtagranthasya khaNDanaM na tu maNDanam / sA cAyuktatarA, 'durantA1 janasya dharma prikthyti| For Private and Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nantasaMsArahetuH' ityavasthitapAThatyAgenaiva tadRSTAntAdhyAhArasaMbhavAt tasmAdUktopalakSaNavyAkhyAnarItyaiva prakRtopanayasamarthana nyAyyam / I. dRzotsUtravacane svarUpato'nantasaMsArahetutvavacane caramazarIrikriyamA. jAramme'pi kharUpato narakahetutvavacanavat prakriyA virodhAditi sampavibhAvanIyam / itthaM ca "AyariaparaMparaeNa AgayaM jo u ANupuvIe / kovei choyavAI jamAliNAsaM va NAsIhi // " " zrAcAryAH zrIsudharmasvAmi-jaMbUnAma-prabhavAryarakSitAdhAsteSAM paramparA-praNAlikA pAramparya tenAgataM yadvayAkhyAnaM sUtrAbhiprAyastadyathA-vyavahAranayAbhiprAyeNa kriyamANamapi kRtaM bhavati / yastu kutarkadadhmAtamanasA mithyAtvopahataSTitayA chekabuddhyA-nipuNavulyA 'ku. zAgrIyazemuSIko'ham' iti kRtvA kopayati dUSayati-anyathA tamartha sarvajJapraNItamapi vyAcaSTe 'kRtam' ityevaM brUyAd-vakti vacanam / nAhi mRtpiNDakriyAkAla eva ghaTo niSpadyate, karmaguNavyapadezAnAmanupalabdheH, sa evaM chekavAdI-nipuNo'ham' ityevaMvAdI paNDitAbhimAnI jamAlinAzaM-jamAlinihavavatsarvajJamatavigopako vinaGkSayati-araghaghaTIyantranyAyena saMsAracakravAlaM baMbhramiSyati" ityAdi sUtrakRtAGgayathAtathyAdhyayananiyuktivRttivacanamAtramavalambya ye jamAleraraghaghaTIyantranyAyena saMsAracakravAlabhramaNe sAdhye dRSTAntatayopadarzitatvAd dRSTAntasya ca nizcitasAdhyadharmavattvAt tasyAnantasaMsAritvasiddhiriti padanti te prynuyojyaaH| nanvayamapi dRSTAntaH prAguktamarIcidRSTAntavadupalakSaNapara evetyaraghaghaTIyantranyAyopalakSitasaMsAracakravAla paribhramaNasAdhyenAyukta iti kathamasmAdbhavatAmiSTasiddhiH ? anyathA'raghaghaTIyantranyAyo'tra prakaraNamahimnA punaH punazcaturgatibhramaNaparyavasita iti caturgatibhramaNamapi jamAleranena nyAyena sidhyet / ___ yattu yasyaikendriyAdiSu punaH punarutpAde drAdhIyasI saMsArasthitistamuddizyaivAyaM nyAyaH pravartate AcAryapAramparyeNAgataM yastu AnupUrdhyA / kopayati dhchekavAdI jamAlinAzamiSa nazyati / For Private and Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir taduktam "eya puNa evaM khalu anANapamAyadosao Naya / jaM dIhakAlaThiI bhaNiA egidiyAINa ||"-ti upadezapade vyAkhyAyAM ekendriyAdiSu dUramanujatvalakSaNAsvaraghaha'ghaTIyantranyAyakramaNe punaH punarAvartate / tadapi kutaH siddham ? ityAha yad yasmAtkAraNAdvAghIyasI kAyasthitiH punaH punarmRtvA tatraiva kAye utpAdalakSaNA bhaNitA pratipAditA siddhAnte ekendriyAdInAM jAtInAmiti // tata ekendriyAdijAtyAzritasyaivAraghaghadIyantranyAyasyAyaNAnna dRSTAntadAntikayovaiSamyamiti / tadasat / tatra manujatvagatidaurlabhyAdhikArAdaraghaghaTIyantranyAyasAmAnyasthaikendriyAdijAtimAtreNa vizeSavivakSAyAmapyatra sarvajJamatavikopakasya caturazitilakSajIvayonisaMkula saMsAraparibhramaNAdhikArAtpunaH punargaticatuSTayabhramaNAzritasyaiva vivakSitatvAd / ata eva zrutavirAdhanAtazcAturgatisaMsAraparibhramaNaM bhavatIti sphuTamevAnyatrAbhihitam , jamAliddaSTAntazca tatropanyasta iti / tathAhi. " icceyaM dudhAlasaMgaM gaNipiDagaM tIte kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhettA cAturaMtasaMsArakatAraM aNupariarTisu 1 / icceyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM paDuppo kAle paritA jIvA ANAe virAhittA cAturaMtasaMsArakaMtAraM aNupariati 2 / itheyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM aNAgae kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhittA pAuraMtasaMsArakaMtAraM aNupariaTTi (hi)titti" nandisatre / / etavRttirmalayagirikRtA, yathA-icceyamityAdi ityetaddvAdazAGgaM gaNipiTakamatItakAle'nantA jIvA AjJAyA yathoktaparipAlanAbhAvena virAdhya cAturanta etatpunarevaM khalu ajJAnapramAdadoSato seyam / ___ yahIrghakAlasthitirbhaNitA ekendriyAdInAm // iti 2 ityevaM bAdazAnaM gANapiTakamatIte kAle anantA jIvA AjhAyA virAjya cAturantasaMsArakAntAramanuparyaTan 1 / ityevaM dvAdazAGgaM gaNipiTakaM pratyutpanne kAle parittA jIvA AzAyA virAbhya cAturantasaMsArakAntAramanuparyaTanti 2 / ityevaM zAdazAjhaM gaNiApaTakamanAgate kAle anantA jISA AzAyA virAma cAturantasaMsArakAntAramanuparthariyantIti / For Private and Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMsArakAntAraM vividhazArIramAnasAnekaduHkhaviTapizatasahasadustaraM bhavag2ahanaM aNupariarTisutti anuparAvRttavanta Asan / iha dvAdazAGgaM sUtrArthobhayabhedena trividha, dvAdazAGgamevAjJA AjJApyate jantugaNo hitapravRttI yayA sA''jheti vyutpatteH, tataH mA tridhA, tadyathA-sUtrAjJA arthAjJA tadubhayAjJA / saMpratyamUpAmAjJAnAM virAdhanAzcintyate yadAbhinivezato'nyathA sUtraM paThati tadA sUtrAjJAvirAdhanA / sA ca yathA jamAliprabhRtinA yadAbhinivezavazato'nyathA dvAdazAGgArtha prarUpayati tadA jJAvirAdhanA; sA ca goSThAmAhilAdInAmivAvasAtacyA / yadA punarAbhinivezavazataH zraddhAvihInatayA hAsyAdito vA dvAdazAGgasya sUtramartha ca vikuTTayati tadobhayAjJAvirAdhanA; sA ca dIrghasaMsAriNAmasacyAdI)nAmanekadhA vijJeyeti / tathAbhinivezato'nyathA pAThAdilakSaNayA virAdhanayA virAdhyAtIte kAle'nantA jIvAzcAturantasaMsAraM nArakatiryanarAmaravividhavRkSajAladustaraM bhavAvaTavIgahanarmityarthaH anuparAvRttAnta asan jamAlivad / arthAjJAyAH punarabhinivezato'nyathA prarUpaNAdilakSaNayA virAdhanayA goSThAmAhilavaditi tu hAribhadhAmetaddhRtAvuktamiti / / " tasmAdupalakSaNavyAkhyAna eva yathoktadRSTAntopapattiriti sAtavyam / yatu AzAtanAvahulAnAM niyamenAnantasaMsAro bhavatIti jJApanAM themevedaM jamAlidRSTAntopadazenaM, cAturantazabdastu saMsAravizeSaNatvena saMsArasvarUpAbhidhAyako na punaH sarveSAmapyAzAtanAkAriNAM gaticatuTayAbhidhAyakaH; nahi gaticatuSTayagamanamevAnantasaMsAritvAbhivyaJcaka, anvayavyatirekAbhyAM vyabhicArAt , tasmAd gatyAdInAM prati prANinaM bhinnatvAnna taulyamiti pareNAtra samAdhAnaM kriyate, tadasaMbaddhavAgvAdamAtram / caturantazabdArthasya saMsAravizeSaNatve caturantasaMsAraparibhramaNasya viziSTasAdhyasya paryavasAnAt caturantAnvitasaMsArasya bhramaNe'nvayAt , tathA ca dRSTAnte jamAlau sAdhyavaikalpadoSAnuddhArAt / nahi viziSTe sAdhye vizeSyAMzasabhASamAtreNa dRSTAnte sAdhyabaikalyadoSa uddhartuM zakyate / anabhijJasyAhacaityAnagArazabdAbhyAmekasyaivArthasya yodhanamityabhyupagame ca prekssaavtaamuphaaspaatrtvaapttiH| gatyAdInAM para yathA prati prANinaM bhinnatvaM tathA saMsArasyApyadhyavasAyavizeSAd bhisatvaM kiM neSyate ? " ummagamaggasaMpaDiyANaM " ityAdinotsUtrabhASiNAM niyamAvanantasasArasiddhau ca For Private and Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sIalavihArao khalu bhagavaMtAsAyaNANiogeNa / tatto bhavo aNato kilesa bahulo jao bhaNioM / "tisthayarapavayaNasuaM" ityAzupadezapadavacanAcchItalavihAriNAM pArzvasthAdInAM niyamAdanantasaMsArApattiriSyate ca, tatra pariNAmabhedADreda itpannApyadhyabasAyapratyayaH saMsAravizeSo mahAnizIthoktarItyA zraddheyaH / kiMca-araghaghaTIyantranyAyena yatra saMsAraparibhramaNapradarzanaM tatra niyamAdanantasaMsAra ityabhyupagame utsUtrabhASiNAmiya kAmAsaktAnAmapi niyamato'nantasaMsArAbhyupagamaprasaGgaH, teSAmapi saMsArabhramaNe tannyAyapradarzanAt / taduktamAcArAGgazItoSNIyAdhyayanavRttI-"saMciMcamANA puNariMti gambhaM" ityavayavavyAkhyAne "tena-kAmopAdAnajanitena karmaNA saMsicyamAnA ApUryamANA garbhAdgarbhAntaramupayAnti-saMsAracakravAle'raghaTTaghaTIyantranyAyena paryaTanta Asate " ityuktaM bhavatIti evamanekeSu pradezeSvisthamabhidhAnamastIti na kiMcidetat / - yaca " jamAlI NaM bhaMte devatAo devalogAo AukkhaeNaM jAva kahiM uvavajjihi ? goyamA ! cattAri paMca tirikkhajoNiya-maNua-devabhavagahaNAI saMsAra aNupariahitA tao pacchA sijjhihiti / " " ityatra catvAro dvIndriyAdayaH pazca caikendriyAH pRthivyAvayaste ca te tiryagyonikAzca teSu devamanuSyeSu bhavagrahaNAni bhrAntvA" iti byAkhyAnAdana ca tIrthakarAzAtanAkRto'dhikRtatvAd bhavAnantyalakSaNabahutvasya spaSTatvAd bhagavatyapekSayaiva jamAleranantabhavasiddhiriti parasya mataM tadapUrvabuddhipATavasUlam , / etAizasya gambhIrArthasya vRttikRtA'spaSTIkRtasya svayameva spaSTIkaraNAt kathaM cAyaM tapasvI nAkalayatyetAvadapi yadam catuHpaJcazabdau bhavagrahaNasamAnAdhikaraNau bhinnavibhaktyantau vyasto samAsAnta:patitatiryagyonikazabdasya vizeSaNatAmApadyate iti / na cemau na vibhaktyantAviti zotalavihArataH khalu bhagavadAzAtanAniyogena / tato bhavo'nantaH klezabahulo yato bhaNitam / tIrthakarapravacanazrutaM xxx x // 2 jamAlI bhagavan ! devatAyA devalokAdAyuHkSayeNa yAvatsya utpatsyate ! gautama ! catvAri paJca tiryagyonika-manuja-devabhavagrahaNAni saMsAramanuparyaTya tataH pazcAtsetsyatIti // For Private and Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 144 pAcyam , vibhaktyantamantareNa zasantacatuAzabdaniSpannasya cattAri' iti zabdasya sarvathA'siddheH / nApyatrAlupsamoso'stIti, etena catasuSu pazcasu ca jAtiSu tiryagmanujadevabhavagrahaNAnIti bhaNanAdanantamavasiddhirityAyapAstam, 'cattAri' itpatra dvitIyAbahuvacane saptamIbahuvayanArthatvasya 'paJca' ityanantarasasamIbahuvacanalopasya samucayArthakacakArAdhyAhArasya ca prasaGgAt / kiz-catuHpaJcazabdayoH saMkhyAvAcakayoyektivacanatvena kutastAbhyAM jAtirupasthitiriti vibhAvanIyam / yadi ca jamAleranantA saMsAraH sUtre vaktavyo'bhaviSyat tadA "tiriya-maNussadevesu aNaMtAI bhavaggahaNAI saMsAramaNupariaTTittA tao pacchI sinjhissaha' ityAdi / athavA " hA gosAle maMkhaliputte taheva NeraiavajaM saMsAramaNupariaTTitA tao pacchA sijjhissaMi" ityAdi bhaNanIyamabhaviSyad / anyathA navasu jAtiSu bhavagrahaNena bhramaNAdapi kuta AnantyalAbhaH ? navabhirapi cAreH tatpUrtisaMbhavAt, prativyaktibhramaNaM nAkSarabalAllabhyate bAdhitaM ca / sarvatiryagdevamanujeSu svecchAmAtreNa niyatAnantatiryagyonikabhayagrahaNAzrayaNe ca kiM sUtrAvalambanavyapadezena ? svakalpanAyA mahatsvAdhyAropasya mahadAzAtanArUpatvAt / etena " ghyutvA tataH paJcakRtvo prAntvA tiryagnRnAkiSu / avAptabodhinirvANaM jamAliH samabApsyati ||"iti haimavIracaritrIyazloke pazcakRtvazabdaH paJcadhArAbhidhAyakaH, sa ca tiryakzabdena yojitaH san jamAlistiryagyono paJcavArAn yAsya. tItyarthAbhidhAyakaH saMpanna, tathA ca tiryagyonau vArapUrtimanujAdi gatyantarabhavAntaramAptimantareNa na bhavati, sA ca prAptirAzAtanAbahulasya jamAleranantakAlAntaritaiva syAd , evaM paJcavAragamane'nantabhavagrahaNamanantaguNamapi saMbhavati / manujagativArapUrtistUtkarSato'pi saptASTabhave. raiva syAd / devanArakayostvanantaraM punarutpAdAbhAvenaikenaiva bhavena vAra 1 tiryagmanuSyadeveSu anantAni bhavagrahaNAni saMsAramanuparyaTya tataH pazcAtserasyati // 2 yathA gozAlo makhaliputrastathaiva nairavikarja saMsAramanuparyaza tamaH pazcAtsetsyati // For Private and Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pUrtiH syAd ityAdi kApi parakalpanA dUramapAstA veditavyA / 'paza. kRtvaH' ityasya tiryakzabdenaiva yojanAyA asaMbhavAt , dvandvasamAsamadiyA pratyekameva tadanvayAd bhavagrahaNavyaktyapekSasya pazcavAratvasthAnantavAragrahaNeSu jAtyapekSasaMkocana samarthayitumazakyatvAt , tAdRzazA. mdayodhasyAkAGkhAM vinaa'nupptteH| nokatrAnantavArabhavagrahaNAbhyupagame'pyekavArabhamaNameva vaktuM yuktam , sthAnabhedena tatsthAnAvacchinnAdhi. kRtakriyAjanyavyApAropahitakAlalakSaNavArabhedAdU ; vijAtIyasthAnaga. manAntaritatajAtIyasthAnAvacchinnabhramaNakriyAjanyabhavagrahaNavyApAropa hitAyAvAn kAlastAvata ekavAratvAbhyupagame ca "tiryazvanantavAraM bhrAntaH" iti vadata eva vyAghAtaH / kiMca evaM "bahavo jIvA nityanigAdevanantavAraM janmamaraNAni kurvanti " ityAyakhilapravacanavilopaprasaGga iti na kiMcida kiMca-'cyutvA tataH paJcakRtvaH' ityAdizlokaikavAkyatayA hi 'pattAri paMca' ityAdibhagavatIsUtraM tvayA vyAkhyAtumiSTam , tathA ca tatra vijAtIyabhavAntaritatayA tiryakSu pazcavAramevAnantabhavagrahaNasi. ddhiriti sarveSAmapi pratyanIkAmIdRzameva saMsAraparibhramaNaM sidhpet natvanantAnyAnyabhavAntaritabhavaSahulam ; yato " devakinnisiyA NaM te tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM aNaMtaraM cayaM cattA kahiM gacchiti ? kahiM uvavajiti ? goyamA ! jAva cattAri paMca Neraiya-tirikkhajoNiya-maNussa-devabhavaggahaNAI saMsAraM aNupariaTTittA to pacchA sijhaMti, jAva aMtaM karaMti"tti tvayA sAmAnyasUtramaGgIkriyate tatazcoktasya cattAri paMca' ityAdivizeSasUtrasya nArakagatipratiSedhamAneNaiva vizeSo'bhyupagamyate natvadhikaH kshcidpiiti| athAstvanyatra yathA tathA bhagavatyapekSayA tujamAleranantA evaM bhavA labhyante, yato yAvacchandaH sAmAnyasUtre'sti, tasya ca prayogaH 1 devakilbiSikAste tasmAdevalokAdAyuHkSayeNa bhavabhayeNa sthitikSayeNa anantaraM cayaM vyutvA ka.gamiSyati ? + utpatsyate ? gautam ! yAvacatvAri pakSa nairayikatiyaMgyonika-manuSya-devabhavagrahaNAmi saMsAramanuparyavya tataH pazcAtsetsyati, yAvadantaM krissytiiti| For Private and Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kacidvizeSyatvena kvacica vizeSaNatvena syAt , tatra vizeSyatvena prayuvato yAvacchabda uktagaNasaMbandhibhyAmAcantapadAbhyAM viziSTaH sanneva gaNamadhyavartinAM padArthAnAM saMgrAhako bhavati / yathAM-jamAlI NaM aNagAre asAhAra virasAhAre antAhAra paMtAhAre lUhAhAra tucchAhAre arasajIvI virasa. jotro jAva tuccha jIvo uvasaMtajIvI pasaMtajIvI vicittajIvI ? haMtA." ityAdisAmAnya jatroktasya gaNatyAdyanta zabdAbhyAM viziSTo 'goamA! jamAloNaM agagAre arasAhAre jAva vicitajIvIti sUtroktavAkpagato yAvaccha dattatya ca samAditvena buddhisthavAcakatvAnmadhyavartinAmI padArthAnAM nAnArUpANAM nAnAsaMkhyAkAnAM saMgrAhakatvam , evamAdyanta. zaiyorapi gaNAnurodhena bhinnatvameva bodhyaM na punaryAvacchando'pi ghaTapaTAditanniyatapadArthavAcaka iti / vizeSaNabhUtastu yAvacchanda uvata. padavAcyAnAmarthAnAM dezakAlAdiniyAmako bhavati / tatra dezaniyAma katvaM-yAva-paJcaviMzaniyojanAni patanaM nAvadgantavyamityAdau / ka la. niyAmakatvaM ca-"jAtra NaM se jove sayA samiraM taM taM bhAvaM pariNamai tAva ca NaM se jove Aramai sAra nai samArabhai " ityAdI prasiddham / vizeSaNa vavizeSyatvasvarUpavikalastu yAvacchabdo DitthaDavityAdivadarthazUnya evaM syAt ; nadiha yAvacchando nAnathako navA vizeSyabhUtaH, AdyantazabdA. bhagamAvAMzaSTatvAda; vizeSyabhUtasya ca tasya tyAbhyAM viziSTasyaiva prayogAt kintu vizeSaNabhUtaH; 'prAk patitaM vizeSaNam' iti vacanAt sa cAtrAdhikArAtkAlAnayAmaka iti / yAvatkAlaM catuHpaMcasUtre sa sthAvarajAtiSu nArakAtayagyonikamanujadevAnAM bhavagraha gAni yattadonityAbhisaMbaMdhAt tAvatkAlaM saMsAramanuparAvRttya tataH pazcAtsetsyanti, yAvatsabaMduHvAnAmannaH kAraSyantIti sAmAnya sUtrArthaH paryavasyati / evaM sAmAnya sUtromnAnusAreNa vizeSasUtre'pi kAlaniyamArthaM tAvacchabdavad yAvacchabdo'pyadhyAhArArthaH, tAvadantareNa vAkyadvayAnupapattyA 2 jamAlarana ro'rasAhAga virasAhArI antAhAraH prAntAhAro rUkSAhArastu. cchAhAro' sajAvA virasajivo yAcalucchAjavA upazAntAjavA prazAntajive' vicitrAjavA, Amiti / 1 yAvatta ova sadA samitaM taM taM bhAvaM. pariNama te, tAvazca sa jIva Ara. bhane smaarbho| For Private and Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAlaniyamAnupapattiriti vyaktaiva sAmAnyasUtrAdiva vizeSasUtrAdapyanantabhavasiddhiriti-cet , tadidamasiddhamasiddhena sAdhayato mahAtArki ktvmaayussmtH| yato 'jAva cattAri' ityAdAvapi zamantacatuHpaJcapadasamAnAdhikaraNabhavagrahaNapadottaradvitIyAvibhaktareva "kAlAvanoAptau" [siddha 0.2.2-42] ityanuzAsanAtkAlaniyamasiddhau na punastadabhidhAnAya yAvacchabdaprayogaH, arthapunaruktatayoH prasaGgAt , tasmAttadanurodhena tAvacchabdasya vizeSasUtre yaavttaavcchbdyoshcaadhyaahaarklpnaa'tijghnyaiveti| nanvevaM " sthitergatizcintanIyA" iti yAvacchabdasya sUtrasthasya ko'rthaH ? iti cet , tato devalokAdAyuHkSayAdinA cyutveti pUrvaprakrAntapadasamudAyArtha evetyavehi / athaivaM gaNasaMbandhyAdyantapadaviziSTasyaiva yAvacchabdasya pUrvaprakrAntagaNavAkyArthavAcakatvamiti vyutpattibhaGga iti cet , na / tAdRzaniyame pramANAbhAvAt , pUrvaprakrAntavAkyArthavAcakatve yAvacchabdasya svasaMbandhipadopasaMdAnamAtrasya grAhakatvenApekSitatvAd / ata eva kacidgaNasaMbandhyAdyantapadaviziSTAdiva kacidantyapadaviziSTAdapi yAvacchabdAttadupasthitiH / tathAhi egaMtapAMDae NaM maNusse ki meraiAuM pakarei 4 ? pucchA / goamA ! egaMtapaMDie NaM maNusse AuaMsia pakarei, sia No pakarei / jai pakarei No NeraiAuaM pakarei, No tirigo maNu (sse ), devAaM pakarei / No NeraiAjthaM kiccA paraiesu uvavaJjai No tiriNo maNusse, devAuaM kiccA devesu uvavajai / se keNadveNaM jAva devAuaM kiccA devesu uvavajai ? / goamA / egaMtapaMDiassa NaM . maNussassa kevalameva do gatIo paNNattAo, aMtakiriyA ceva kapyovavattiyA deva, se teNa?NaM goamA ! jAva devAuaM kiccA devesu uvavajaitti // " atra hi yAvacchabdasya na gaNasaMbandhyAvantyapadaviziSTatayaiva pUrva prakAntavAkyArthavAcakatvaM kintu svasaMbandhyantyapadopasaMdAnAdeva, tadvadihApi catvAri paMcetyAdisvasaMvandhipadopasaMdAnAd yAvacchandasya pUrvapraphrAntavAkyArthavAcakatve na kiMcid bAdhakAmati yuktaM pazyAmaH / For Private and Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 kiMca-sUtre dyotakaracanArUpamati yAvatpadaM dRzyate / yathA skandakAdhikAre-" bhAvao NaM siddhe aNaMtA nANapajavA aNaMtA daMsaNapajavA jAva aNaMtA agurualahuapajjavA0" ityatra nahyatra gaNamadhyasthasyAnyasyArthaparAmarzI yAvacchabdena kattuM zakyate, yato sa gaNastAvaditthamupadarzitaH " bhAvao NaM jIve aNaMtA nANapajjavA aNaMtA daMsaNapajavA aNaMtA carittapajavA aNaMtA garualahuapajavA aNaMtA agarualahuapajava ti" / tatra jJAnadarzanaparyAyAH siddhasya sAkSAdevoktAH, cAritraparyAyAzca tasya na saMbhavanti " No parabhavie carite" ityatra siddhAnAM cAritrasya vyaktameva niSiddhatvAd / gurulaghuparyAyAzcaudArikazarIrANyAzritya vyAkhyAtA iti te'pi siddhasya na saMbhavanti / agurulaghuparyAyAzca kArmaNAdidravyANi jIvakharUpaM cAzritya vyAkhyAtAH, tatra kArmaNAdidravyAzritAste siddhasya na saMbhavanti, jIvasvarUpaM tvAzritya sarvAMzazuddhAste saMbhavanti paraM te'pi sAkSAcchabdenoktA iti yAvacchandavAcyaM nAvaziSyate iti tato yathA tatra vAkyArthadyotaka eva yAvacchabdastadvadihApi syAditi kimanupapannamiti nipuNadhiyA nibhAlanIyaM prekssaavdbhiH| kiM ca-'jAva cattAri paMca' ityAdisUtramapi narakopapAtAtiriktavizeSAbhAvamAdAya parimitabhavajamAlijAtIyadevakilbiSikaviSayaM jamAlisAdRzyapradarzanAyopanyastaM na tu devakilbiSikasAmAnyaviSayamiti saMbhAvyate, anyathA " atthegaiA aNAdIyaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtaM saMsArakatAraM aNupariaTuMti" ityagrimasUtrAbhidhAnAnupapatteH, tato 'atthegaiA' ityAdikamaparimitabhavAbhidhAyakaM 'jA cattAri' ityAdikaM ca parimitabhavAbhidhAyakamiti yuktam , bhavati hi sAmAnyAbhidhAnasyApyekavizeSapradarzane tditrvishessprtvm| yathA 'brAhmaNA bho- jayitavyAH' iti vacanasya kauNDinyetarayAtmaNabhojanavidhiparatvamiti / yattu 'atthegaiA' ityAdisUtramabhavyavizeSamadhikRtyAvasAtavyaM, tayaJjakaM tu ante nirvANAbhaNanameveni pareNocyate / tadasat, ante nirvANAbhaNanAdIdRzasUtrANAmabhavyavizeSaviSayatve-" asaMbujjhe NaM aNagAre AuavajjAo sattakammapagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo ghaNiyabaMdhaNabaddhAo pakarei, hastakAlaThitiAo dIhakAlaThitiAo pakarei, maMdANubhAgAo tivvA For Private and Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jubhAgAoM pakarei, (bahuppadesagAo) appapadesagAo pakarei / jAuyaM ca NaM kamma sia baMdhai, sia No baMdhai, asAyAveaNijjaM ca NaM kammaM bhujjo bhujjo uvaciNai, aNAiyaM ca NaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAramaNupariai / kohavasaTTe NaM bhaMte jIve kiM baMdhai ? kiM pakarei ? kiM ciNai ? kiM uvaciNai ? sNkhaa| kohavasaTTe NaM jIve AuavajjAo sattakammapagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo, evaM jahA paDhamassa NaM asaMvuDDassa aNagArassa jAva aNu priatttti| mANavasaTTe NaM jIve evaM ceva, evaM mAyAvasajhevi, evaM lobhavasaddevi, jAva aNupariaTTai" ityAdisUtrANAmapi tathAtvApatteriti / nanu yadyevaM 'cattAri paMca' ityAdisUtre jamAle nantabhavaviSayatA tadA nirviSayatA syAt , catuHpaJcazabdabhyo'traikArthAnabhidhAnAditi ced , / na, "sia bhaMte ! jAva cattAri paMca puDhavIkAiA egatao sAhAraNasarIraM baMdhaMti, egatao pacchAhAreMti pariNAmaMti vA sarIraM baMdhaMti ? No iNaDhe samaDhe / isia bhaMte cattAri paMca AukAiA, evaM sia bhaMte jAva cattAri paMca teukAiA" ityAdiSu sUtreSu bhagavatyAM " jayA NaM bhaMte ! tesiM devANaM iMde cayaha se kahamiANiM pakArei ? goyamA! jAvacattAri paMca sAmANiA taM ThANaM uvasaMpajjittA NaM viharaMti" ityAdijIvAbhigamasUtre'nyeSu ca bahuSu sthAneSu tayoH "sattaTTha bhavaggahaNAI sattahapayAI" ityatra saptASTapadayoriva sNketvishessaadeksNkhyaavaacktvsiddhH| 'paMca tirikkhajoNiya-maNussa-devabhavaggahaNAI' ityAdiko'pyAdarzAntare pATho'sti, tatra ca zaGkAlezasyApyabhAva ev| nanyevamapi 'paJcazabdo gatitrayAnurodhena triguNitaH kiM paJcadazatayA'bhidhAyakaH ? uta tiryagyonikadevasaMbandhinau dvau bhavau ekaca manujasaMbandhI, athavA trayo bhavAstiryaksaMbandhina eko devasaMbandhI e. kamya manuSyasaMyandhItyevaM paJcabhavAbhidhAyakaH ?' ityevaM saMdehAnivRttireSeti ced / na, zAstravyutpannasyaitAhazasaMdehAnudayAd , dvandvasamAsasya sarvapadapradhAnatvena pratyekameva paJcasaMkhyA'nvayAd , anenaiva vAbhiprAyeNa vyutvA tataH paJcakRtvaH tataH paJcakRtva ityAdhabhidhAnAt " jiNaNAheNa bhaNiyaM suratiriyanarasu pNcvelaao| bhamiUNa pattohI lahihI nivvANasukkhAI // " For Private and Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti zrIabhayadevamUrisaMtAnIyaguNacandragaNikRte prAkRtavIracaritre'pItthamevoktam / "tiryagmanuSyadeveSu bhrAntvA sa katicid bhavAn bhUtvA mahAvideheSu dUrAnnivRttimeSyati / " ityupadezamAlAkarNikAyAmapItthameva nigaditam / atra yatpareNocyate-'katicid bhavAn' iti yad bhaNitaM tatkilbiSikadevabhavAccyuto jamAliranantaraM sarvalokagarhaNIyAn manuSyAdidurgatisaMbandhinaH katicid bhavAnavApya pazcAtsUkSmaikendriyAdiSu yA. sthatIti jJApanArthameva / tathA cAgamo'pi " ladhdhUgavi devattaM uvavanno devakibbise / tatthavi se na yANei ki me kiccA imaM phalaM " // 1 // tattovi se caittA NaM labbhi hI elamUagaM / NAragaM tirikkhajoNi vA bohI jattha sudullahA ||2-iti tadatikadAgrahavijRmbhitam , atra tiryagAdiSu pratyekaM parimitabhaghabhramaNasya vyaktamevAbhidhAnAt , icchAmAtreNAvaziSTAnantabhavakalpanasyAprAmANikatvAt , sthUlabhavAbhidhAnamAtrametadityatra pramANAbhAvAt / na ca dUrAnnivRttimeSyatIti vacanAnupapattirevAna pramANam , AsanaMtAdUratayorApekSikatvAt / kiMca-dUrapadaM vinA'pyevaMvidho'rtho'nyatra dRzyate / taduktaM sarvAnandasUriviracitopadezamAlAvRttI... "tiryakSu kAnApa bhavAnativAhya kAMzciddeveSu copacitasaMcitakarmavasya' / labdhvA tataH sukRtajanmagRhe videhe janmAyameSyati sukhaikakhanirvimuktim // " iti - yattu jamAleH sAkSAttIrthakaradUSakasyApi paJcadaza bhavAH, subAhukumArasya ca jinAjJArAdhakasyApi SoDaza bhavA iti jinAjJArAdha gapakSayA tadvirAdhanameva samyagiti parasyAbhidhAnaM tadavivekamUlam / evaM hi dRDhaprahAriprabhRtInAM ghorapApakAriNAM tadbhavamuktigAmitvam , AnaMdAdInAM ca devamanujabhavaprAptikrameNeti sukRtApekSayA duSkRtamava samyagiti vadato'pi mukha kaH pidadhyAditi / yadapi sAdhubhaktasya dravyatastIrthakRto'pi marocaH kApilIyadarzanapravRttihetusaMdigdhotsUtrabhASaNanimittadurvacanamAtreNApyekendriyAdiSva For Private and Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 151 saMkhyeyabhavabhamaNaM jamAlezca sAkSAtIrthakaradRSakasyApi paJcadaza bhadA iti mahadasamaJjasamiti paregodhuSyate tadapi tathAbhavyatAvizeSAdeva na paryanuyAMga ham , anyathA saMdigdhotsUtrabhASaNA'pi marIce rakaduHkha prAptiH, nizcitAtsUtrabhASiNazca jamAleneyamityatra bhavato'pi kimu ttaraM va.cyamiti rAgadveSarahitena cetasA cintanIyam / doghaTIsaMjJakAyAM vRttau tu " tatazcyutazcatvAri paMca tiryagmanusya devabhavarahaNAni saMsAramanuparyaTya mahAvidehe setsyati" iti zabda saMdabhaNa bhagavanIsUtrAlApakAnuvAdyeva dRzyate / siddharSIyopadezamAlA TIkAyAstvAdabhedAtpAThabhedoM dRzyate / tathAhi-"jIvanti dravya liGgena lokamityAjIvakA nivAsteSAM gaNo gacchasteSAM netA nAyako gururityarthaH, rAjyazriyaM prahAya-parityajya pravrajyAM gRhItvA cazabdAdA ga cAdhItya jama.libhagavajAmAtA hitamAtmano'kariSyat 'yadi ityadhyAhAraH, tato na-naiva vacanIye nindyatve iha-lo pravacane vA'pani pya / / tathAhi-mithyAtvAbhinivezAdasau bhagavadvacanaM kriyamANaM kRtam ityazradvAnaH 'kRtameva kRtam'-iti viparItamarUpa gAlakSaNAdahitA caraNa dava lokamadhye vacanIya patito'ti puSkaratapovidhAna'pi kilbi padevatvaM bhavaM ca.nantaM nirmitavAn "-ityA kaSucidAdarzaSu pATho dRzyo, "viparInaprarUpaNAdahitAcaraNAdeva 'nihavA yam'-iti loka madhye vacanIye panito'tiduSkaratapAMvidhAne'pi kilbiSadevatvaM nirva nitavAn / "-ityayamapi kacidAdarza pATho dRzyate, kaciva " tathyanithyAtvAbhiniveza.dasau bhagavadvacanaM 'kriyamANaM kRtam' ityazradadhAnaH kRtameva kRtam'-iti viparItaprarUpaNalakSaNAdahitAcaraNAdeva 'nihnavoyan'-ini loka adhye vacanIya patito'tiduSkaratapAMvidhAne'pi kilbiSadevatvaM bhavaM cAnantaM nirvartitavAn / uktaM ca prajJapto-"jai NaM bhaMte jamAlo aNagAre arahAsAre jAva kamhA NaM laMtae kapa terasasAgare vama Thiiesu kincisiesu devatAe uvavanne ? goyamA ! jamAlI NaM AyariapaDiNIe ityAdi yAvat / jamAlI NaM bhaMte ! tAo devalogAo AukkhaeNaM jAva karhi uvavajihiti ? goyamA ! paMcatArekkhajoNiyamaNussadevabhavaggahaNAI saMsAranaNuH pariATTittA tao pacchA sijjhihiti / "-ityevaMbhUtaH pATho'sti / hayopAda For Private and Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yavRttAvapi keSucidAdazeSvayameva pATho'sti / AdarzAntare ca-"ati. duDakaratapovidhAne'pi kilviSadevatvaM nirvartitavAn " iti| uktaMca prajJaptI-"jai NaM bhaMte." ityAdi racanayA paattho'sti| evaMsthite madhyasthA gItArthA itthaM pratipAdayanti-yaduta bhagavatyAdibahugranthAnusAreNa parimitabhavatvaM jamAleAyate, siddharSIyavRttipAThavizeSAdyanusAreNa cAnantabhavatvamiti, tattvaM tu tatvavidveyamiti; paraM bhagavatIsUtraM prakRta tArthena vivRtamasti, tatsamukhyaM ca vIracaritrAdigranthaM teSu dRzyate, saMmatipradarzanaM svarthadvayAbhidhAnaprakrame'pyekArthApuraskAreNApi sNbhvti| yathA nAnAkAraM kAyendriyam , asaMkhyeyabhedatvAt , asya cAntarSahiAMdo na kazcit / prAyaH pradIrghasaMsthitaM karNATakAyudhaM kSuraprastadAkAraM rasanendriyam , atimuktakapuSpadalacandrakAkAraM kiMcitsakesaravRttAkAramadhyavinataM ghrANendriyam , kiMcitsamunnatamadhyaparimaNDalAkAraM dhAnyamasUvacakSurindriyam , pAtheyabhANDakayavanAlikAkAraM zrotrondriyaM nAlikakusumAkRti cAvaseyam , tatrAyaM khakAyaparimANaM dravyamanazca, zeSANyakulAsaMkhyeyabhAgapramANAni sarvajIvAnAm / tathA cAgamaH-" phAsidie NaM bhaMte kiMsaMThie paNNatte ? goyamA ! NANAsaMThANasaMThie / jimbhaidie gaM bhaMte ki saMThie paNNate ? goyamA! khurppsNtthie| ghANedie NaM bhaMte kiMsaMThie paNNate? goyamA! atimuttayacaMdagasaMThie pnnnntte| cakhuridie NaM bhate kiMsaMThie paNNate? goyamA! masUraya caMdasaMThie / soidie NaM bhaMte kiMsaMThie paNNatte ? goyamA ! phalaMbuApuphasaMThie paNNatte"-iti / atra hIndriyasaMsthAnaM tatparimANaM ceti dvayamupakrAntaM, saMmatipradarzanaM tu pUrvArtha evetyevaM siddharSIyavRttyAdarzavizeSe'pi jamAleranantabhavasvAmitvapradarzanaM caturantasaMsArakAntAradRSTAntatvapradarzanasadRzam , sUtrasaMmatistu , devakilyiSikatvAMza evaityayamaryo nyAyyo'nyo vA tatra kazcitsuMdaro'bhiprAya iti yathA bahuzrutAH pratipAdayanti tathA pramANIkartavyaM na tu kuvikalpacakreNa granthakadarthanA krtvyaa| - yattu vastugattyA samayabhASayA tiryagyonikazanda evAnantabhavA. bhidhAyako bhavati / yaduktaM " tiryagyonInAM ca" -iti tattvArthamUtrabhASyavRttI-"tiryagyonayaH pRthivyaptejovAyuvanaspati dvi For Private and Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 153 tricatuHpaJcendriyAsteSAM parAparasthitI ityAdiyAvatsAdhAraNavanaspataranantA apyutsarpiNyavasarpiNyaH" ityAdIni pareNoktaM te tvanAkalitagranthAnAM vibhramopAdakaM prekSAvatAM tUpahAsapAtram / parAparabhavasthitikAyasthitivivekasya tatra pratipAditatvAt , utkRSTakAyasthitereva tiryagyonInAmanantaparyavasAnAt prakRte ca bhavagrahaNAdhikArAt na tatkAyasthinigrahaNaM kathamapi sambhavatIti kiM pallavagrAhiNA samadhika vicAraNayeti kRtaM prasaktAnuprasaktyA // 44 // tadevaM marIceriva stokasyApyutsUtrasya duHkhadAyitvAdanyeSAM guNAnumodanaM na karttavyam'-ityutsUna tyAjyam , kartavyA ca guNAnumodanA sarveSAmapIti vyavasthApitam , atha sUtrabhASakANAM guNamAhasuttaM bhAsaMtANaM NicaM hiyayadio havai bhayavaM / hiyayaTiaMmi taMmi ya NiyamA kalAgasaMpattI // 45 // 'sutaM AsaMtANa'ti / sUtraM bhASamANAnAM nityaM nirantaraM bhagavAMstIrthaGkaro hRdayasthito bhavati, bhagavadAjJApraNidhAne bhagavatpraNidhAnasyAvazyakatvAt , AjJayoH sasambandhikatvAt / hRdayasthite ca tasmin bhagavati sati niyamAnnizcayAt kalyANasampattiH, samApattyAdibhedena tIrthakRddarzanasya mahAkalyANAvahatAyAH pUrvAcAryaiH pradarzitatvAditi // 45 // kalyANaprApakatvaM ca hRdayasthitasya bhagavato'narthanirAkaraNadvArA syAdityanvayavyatirekAbhyAM tasyAnarthanirAkaraNahetutvaguNamabhiSTuvannAha hiyayaTTio abhayavaM, chiMdai kuvigppmttbhttss| tayabhattassa u taMmivi bhattimimA hoi kuvigppo|| 'hiyyddioatti| hradayasthitazca bhagavAnAtmabhaktasya khasevakasya kuvikalpaM kutarkAbhinivezarUpa chinatti / durnivAro hi prANinAmanA sUtraM bhASamANAnAM nityaM hRdayasthito bhavati bhagavAn / hRdayasthite tasmiMzca niyamAtkalyANasaMpattiH // 45 // hRdayasthitazca bhagavAn chinatti kuvikalpamAtmabhaktasya / tadabhaktasya tu tasminnapi bhaktimiSAd bhavati kuviklpH||46|| For Private and Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 dibhavaparamparAparicayAnmohamAhAtmyajanitaH kuvikalpaH, kevalaM bhagavadbhaktireva tamucchidya tadutpAdaM niruddhaya vA tatkRtAzubhavipAkAnnistArayatIti / taduktamanyairapi "puNye manaH kasya munerapi syAt pramANametasya hi dRzyavRtti / tacinticittaM paramezvarastu bhaktasya hRSyatkaruNo ruNaddhi // " iti / anvayapradarzanametad / vyatirekamAha-tadabhaktasya tu kutarkAdhmAtatayA bhagavadbhaktirahitasya tu tasminnapi sakaladoSarahite jagajIvahite bhagavatyapi bhaktimiSAllokasAkSikakRtrimabhaktivyapadezAtkuvikarUpo. 'saddoSAdhyAropalakSaNo bhavatIti bhagavato hRdaye'vasthAnAbhAvAditi bhAvaH // 46 // . kathaM bhagavatyapi bhaktimiSAt kuvikalpo bhavatItyAhajeNaM bhaNaMti kei jogAu kayAvi jassa jiivvho| so kevalI Na amhaM so khalu makkhaM musaavaaii||47|| - 'jeNaM'ti / yena kAraNena bhaNaMti kecid yaduta yasya yogAtkadAcidapi jIvavadho bhavati so'smAkaM kevalI na bhavati / sa khalu sAkSAnmRSAvAdI, jIvavadhaM pratyAkhyAyApi tatkaraNAt / idaM hi bhaktivacanaM mugdhairjAyate, paramArthatastu bhagavatyasadoSAdhyAropAt kuvikalpa eveti bhAvaH / / 47 // etannirAkaraNArthamupakramatete iya pajaNujujA kaha siddho haMdi esa Niyamo bhe| jogavao duvvArA hiMsA jamasakkaparihArA // 48 // yena bhaNanti kecid yogAd kadApi yasya jiivvdhH| ma kevalI nAsmAkaM, saM khalu sAkSAnmRSAvAdI // 47 / / te iti paryanuyojyA kathaM siddho haMdi eSa niyamo bhavatAm / yogavato darvArA hiMsA yadazakyaparihArA // 48 // For Private and Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .. 'te iya'tti / te evaM vAdinaH paryanuyojyAH pratipraSTavyA ityamunA prakAreNa, yaduta eSa niyamo-yasya yogAt kadAcidapi jIvavadho bhavati sa na kevalItyevaMlakSaNaH kathaM te bhavatAM siddhaH ? yadyasmAtkAraNAd yogavataH prANina AtrayodazaguNasthAnamazakyaparihArA hiMsA durvArA, yoganirodhaM vinA tasyAH parihartumazakyatvAt , tadIyayoganimittakahiMsAnukUlahiMsyakarmavipAkaprayuktA hi hiMsA tadIyayogAd bhavantau kena vAryatAmiti / athaivaM sarveSAmapi hiMsA'zakyaparihArA syAditi ghet , na / anAbhogapramAdAdikAraNaghaTitasAmagrIjanyAyAstasyA AbhogApramattatAdinA kAraNavighaTanena zakyaparihAratvAd , yogamAtrajanyAyAstvaniruddhayogasyAzakyaparihAratvAditi vibhAvanIyam / nanvIdRzyAM jIvavirAdhanAyAM jAyamAnAyAM kevalinA jIvarakSA prayatnaH kriyate na vA ? Aye na kriyate cet , tdaa'sNyttvaapttiH| kriyate cet tadA cikIrSitajIvarakSaNAbhAvAtprayatnavaiphalyApattiH; sA ca kevalino na sambhavati, tatkAraNasya vIryAntarAyasya kSINatvAd , ata eva dezanAviSayakaprayatnaviphalatAyAM kevalinaH kevalitvaM na sambhavatIti pareSAM samyaktvAdyalAbhe dharmadezanAmapyasau na karotItyabhyupagamyate / taduktamAvazyakaniyuktI " savvaM ca desaviraiM sammaM picchai ya hoi kahaNAu / iharAamUlalakkho Na kahei bhavissai Na taM vatti // 1 // " tataH kSINavIryAntarAyatvAdazakyaparihArApi jIvavirAdhanA kevalino na sambhavatIti cet // na, yathAhi-bhagavataH sAmAnyataH sarvajIvahitoddezaviSayo'pi vAkprayatnaH svalpasaMsAriSveva saphalo bhavati, na tu bahulasaMsAriSu, pratyuta teSu karNazUlAyate / yata uktaM siddhasenadivAkaraiH" saddharmabIjavapanAnaghakauzalasya yallokabAndhava ! tavApi khilAnyabhUvan / tannAdbhutaM khagakuleSviha tAmaseSu sa'yAzavo madhukarIcaraNAvadAtAH // 1 // " iti / sarvAM ca dezaviratiM samyak pazyati ca bhavati kathanAt / itarathA amralalakSyo na kathayati........... For Private and Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ata eva ca lokanAthatvamapi bhagavato bIjAdhAnAdisaMvibhakta. bhavyalokApekSayA vyAkhyAtaM lalitavistarAyAm , anIzi nAthatvA. nupapattariti / na caitAvatA bhagavato vAka prayatnasya viphalatvaM, zakyaviSaya eva vizeSataH sAdhyatvAkhyaviSayatayA ttprvRttesttphlytyvyvsthiteH| sAmAnyataH sarvajIvarakSAviSayo'pi bhagavataH kAyaprayatno vizeSataH zakyajIvarakSAviSayatvena saphalaH san nAzakyaviSaye vaiphalyamAtreNa pratikSeptuM zakyata iti / . na cAdhikRtaviSaye vAkprayatno na viphalaH, svalpasaMsAryapekSayA sAphalyAd , itarApekSayA vaiphalasya tatrAvAstavatvAd ; azakyaparihArajIvavirAdhanAyAM tu tadrakSAprayatnaH sarvathaiva viphala iti vaiSamyamiti tatra vIryAntarAyakSayavaiphalyApattiriti tatsAphalyArtha bhagavadyogAnAM hiMsAyAM svarUpAyogyatvamevAbhyupeyamiti zaGkanIyam / evaM sati hi bhagavataH kSutpipAsAparISahavijayaprayatnaH kSutpipAsAnirodhaM vinA viphala iti vIryAntarAya kSayavaiphalyApattinirAsAthai bhagavataH kSutpipAsayorapi svarUpAyogyatvaM kalpanIyamiti digambarasya vadato dUSaNaM na dAtavyaM syAditi / yadi ca kSutpipAsayorniroddhumazakyatvAt tatparISahavijayaprayatno bhagavato mArgAcyavanAdisvarUpeNaiva phalavAniti vibhAvyate tadA'zakyaparihArajIvavirAdhanAyA api tyaktumazakyatvAt , tatra jIvarakSAprayatnasyApi bhagavatastathA svarUpeNaiva phalavatvamiti kiM vaiSamyam ? itthaM ca-" tassa asaM ceyayao saMcayayao a jAI sattAI jogaM pappa viNassaMti / Natthi hiMsAphalaM tassa // " tasyaivaMprakArasya jJAninaH karmakSayArthamudyatasyAsazcetayato'jAnAnasya, kiM ? sattvAni, kathaM ? prayatnaM kurvatApi, kathamapi na dRSTo vyApAditazca / tathA saJcetayato jAnAnasya katham ? astyatra prANo jJAto dRSTazca, na ca prayatnaM kurvatA'pi rakSituM pAritaH, tatazca tasyaivaMvidhasya yAni sattvAni yogaM kAyAdivyApAra prApya vinazyanti / na ca nAsti tasya sAdhohiMsAphalaM sAmparAyikaM saMsArajananamityarthaH / yadi paramIryApratyayaM karma bhavati, 1 tasyAsaMcetayataH saMcetayatazca yAni sattvAni yogaM prApya vinazyanti, nAsti hiMsAphalaM tasya // For Private and Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tavaikasmin samaye kSipatItyopaniyuktisUtravRttivacane " na ca prayatna kurvatApi rakSituM pAritaH" iti pratIkasya darzanAjIvarakSopAyAnAbho. gAdeva tadarthopapatteH kevalibhinnasyaiva jJAnino yogAnAmIryApathapratyayaH karmaSandhAnukUlasattvahiMsAhetutvaM siddhyati, natu kevalina iti nirastam / na ca prayatnaM kurvatApItyanena prayatnavaiphalyAsiddhiH, nijakAyavyApArasAdhyayatanAviSayatvena tatsAphalyAd , anyathA tena kevalino vIryAvizuddhimApAdayato nirganthasya cAritrAvizuddhyApatteH, tasyApyAcAra rUpaprayatnaghaTitatvAd yatanAtvena cobhayatra zuddhyavizeSAd / na cAzakyajIvarakSAsthalIyayatanAyAM tadrakSopahitatvAbhAvo rakSopAyAnAbhogasyaiva doSo natu nirgranthasya cAritradoSaH, snAtakasya tu kevalitvAnna tadanAbhogaH sambhavatIti tadyogA rakSopahitA eva svIkartavyA iti vAcyam / tathAvidhaprayatnasyaiva jIvarakSopAyatvAt , kevalinApi tadarthamullaGghanamalaGghanAdikaraNAt taduktaM prajJApanAyAM samudghAtAnivRttasya kevalinaH kAyayogavyApArAdhikAre " kAyajogaM jhuMjamANe AgacchiJja vA, gaccheja vA, cihejavA, NisIejavA, tuaTija vA, ullaMgheja vA; palaMghejja vA, pADihAriyapIDhaphalagasejjAsaMthAraM paJcappiNijjatti // " atra ullaGghana vA palaMghejave'tyetat padavyAkhyAnaM yathAathavA vivakSitasthAne tathAvidhasampAtimasattvAkulAM bhUmimavalokya tatparihArAya janturakSAnimittamullaGghanaM pralaGghanaM vA kuryAt / tatra sahajAtpAdavikSepAnmanAgadhikataraH pAdavikSepa ullaGghanaM, sa evAtivikaTaH prallaGghanamiti / sa ca jIvarakSopAyaH prayatno nirgranthena jJAta eveti tasyAzakyaparihArajIvahiMsAyAM tadrakSAvighaTako nAnAbhogaH, kiM tvazaktiH, sA ca yogApakarSarUpA nigraMthasnAtakayoH sthAnaucityenAviruddhati pratipattavyam // yadi ca tAdRzarakSopAyAH kevaliyogA eva, tada. nAbhogazca nirgranthasya tadvighaTaka iti vakraH panthAH samAzrIyate tadA prekSAvatAmupahAsapAtratA yuSmataH, yata evamanupAyAdeva tasya tadrakSAbhAva iti vaktavyaM syAnatapAyAnAbhogAditi kAraNavaikalyameva hi kAryavighaTane tantraM na tu kAraNajJAnavaikalyamapi / na ca kevaliyogAnAM For Private and Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 svarUpata eva jIvarakSAhetutvamityapi yuktimad , ullaGghanapralaGghanAdivaiphalyApatteH, kevaliyogebhyaH svata eva jIvarakSAsiddhau tatra tadanyathAsiddheH, anupAyaviSaye'pi kriyAvyApArAbhyupagame ca kozAdisthitisAdhanArthamapi tadabhyupagamaprasaGgAt / yadi ca sAdhvAcAravizeSaparipAlanArtha eva kevalino'sau vyApAro na tu janturakSAnimittaH, tasyAH svataH siddhatvena tatsAdhanoddezavaiyarthyAt , janturakSAnimittatvaM tUpacArAducyate, mukhyaprayojanasiddhezca na tadvaiphalyamiti ca vakrakalpanA tvayA''zrIyate, tadA 'svazastraM svopaghAtAyeti nyaayprsnggH| evaM hyazakya. parihArajIvahiMsAsthale'pi sAdhvAcAravizeSaparipAlanArthasya bhagavatprayatnasya sArthakyasiddhau 'saMceyayao a jAiM sattAI jogaM pappa viNassaMtI'tyatra chadmastha evAdhikRta iti svaprakriyAbhaGgaprasaGgAt / tasmAdAbhogAdanAbhogAdvA jAyamAnAyAM hiMsAyAM prANAtipAtapratyayakarmayandhajanakayogazaktivighaTanaM yatanApariNAmena kriyata ityetadarthapratipAdanArthaM " na ca prayatnaM kurvato'pi rakSituM pAritaH" ityuktam / ata eya sUtre'pItthameva vyavasthitam / tathAhi " vajjemittipariNao saMpattIevi muccaI vairA / avahaMto vi Na muccai kiliTThabhAvo'tivAyassa // " iti / / etavRttiryathA-varjayAmyahaM prANAtipAtAdItyevaM pariNataH san samprAptAvapi, kasya ? atiprAptasya prANiprANavinAzasthetyupariSTAt sambandhaH, tathA vimucyate vairAt karmabandhAd / yaH punaH kliSTapariNAnaH so'vyApAdayannapi na mucyate vairAditi jJAtvA jIvaghAtasyeryApathapratyayakarmabandhajanane yatanApariNAmasya sahakAritvapratipAdanAthaM 'na ca prayatnaM kurvatApi rakSituM pAritaH' ityuktamityapare // yattu vajanAbhiprAye satyanAbhogavazena jAyamAno jIvaghAto dravyahiMsAtmako na karmapandhahetuH, varjanAbhiprAyasya kAraNaM tu jIvaghAta niyamena durgatihetukarmabandho bhavatItyabhiprAya eva, anyathA sugatihetuSu jJAnAdiSvapi parjanAbhiprAyaH prasajyate / kevalinastu varjanAbhiprAyo na bhavatyeva, sarvakAlaM sAmAyikasAtavedanIyakarmabandhakatvena durgatihetukarmabandhAbhAvasya nirNItatvAt tasmAjIvaghAtastajanitakarmavandhabhAvazcetyubhayama For Private and Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pyanAbhogavantaM taM saMyatalokamAsAdyaiva siddhyatIti parasya mataM tadasad / varjanAbhiprAyasya bhagavataH prajJApanAvRttAvevoktatvAt , svakIyadurgatihetukarmandhahetutvAjJAne'pi svarUpeNa parjanIye varjanAbhiprAyasya bhagavata ucitapravRttipradhAnasAmAyikaphalamahimnaiva sambhavAd ; anyathA'neSaNIyaparihArAbhiprAyo'pi bhagavato na syAd aneSaNIyasyApi svApekSayA kliSTakarmavandhahetutvanizcayAt , tathA ca tatthaNaM revattae gAhA vaiNIe mama aTThAe duvekavo asarIrA uvakkhAyA tehiM No aTThotti / " aneSaNIyaparihArAbhiprAyAbhivyaJjakaM prajJapnisUtraM byAhanyeta, tasmAdyathocitakevalivyavahArAnusAreNa vajanAdyabhiprAyastasya sambhavatyeva; prayatnasAphalyaM tu zakyaviSayApekSayA nanvitarApekSayati mantavyam / etena phevalajJAnotpattisamaya eva kevalinA sarvakAlInaM sarvamapi kArya niyatakAraNasAmagrIsahitameva dRSTaM, tatra kevalinA nijaprayatno'pi vivakSitajIvarakSAyA niyatakAraNasAmanyAmantabhUto dRSTo'nantarbhUno vA Aye phevaliprayatnasya vaiphalyaM na syAt , tasya tasyA niyatakAraNasAmagyantabhUtatvena dRSTatyAd dvitIye vivakSitajIvarakSArtha kevalinaH prayatna eva na bhavat , kevalinA tatsAmagnyanantarbhUtatvana dRSTatvAditi na ca prayatna kurvatApi rakSituM na pArita iti vacanaM chadmasthasaMyatamadhikRtyavaiti kalpanA'pyapAstA svavyavahAraviSayaniyatatvenaiva kevalinA svaprayatnasya dRSTalvAditi diga / / 48 // nanu jIvahiMsA gahaNIyA'gahaNIyA vA ?, antye lokalokottaravyavahArayAdhaH / Adhe ca gahaNIyaM kRtyaM bhagavato na bhavatIti bhagavatastadabhAvasiddhirityAzaGkAyAmAhakhoNe mohe NiyamA garahAvisao Na hoi kivvti| sANa jiNANaMti maI davvavahe hoi nnivvisyaa||49|| kSINe mohe niyamAdgAviSayo na bhavati kasyApi / sA na jInAnAmiti matidravyavadhe bhavati nirviSayA / / 49 // tatra ca kSetra gAthApatanote madartha ho kapotazarIrau upakhyAto, tAbhyAM nArtha iti // For Private and Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 khINe mohe'tti kSINe mohe nissattAkIbhUte mohanIyakarmaNi niyamAnnizcayena garhaviSayaH / kRtyaM garhaNIyaM prANAtipAtAdikarma na bhavati, kasyApi prANinaH / taduktamupadezapade " itto avIyarAgo Na kiMci vi karei garahaNijaMtu"tti / etadvRttyekadezo yathA-itastvita evAkaraNaniyamAtkRtarUpAdvItarAgaH kSINamohAdiguNasthAnavartI munirna naiva kizcidapi karoti jIvaghAtAdikaM sarva gahaNIyaM tvavadyaM dezonapUrvakoTIkAlaM jIvannapIti iti hetoH|" sA hiMsA jinAnAM vigalitasakalagahaNIyakarmaNAM kSINamohavItarAgANAM na bhavatIti tava matiH kevalaM bhAvaprANAtipAtaniSedhApekSayA saviSayA syAd , dravyavadhe tu nirviSayA bhavati, tasyAzakyaparihAratvenAgarhaNIyatvAt ; dravyabhAvobhayarUpasya kevalabhAvarUpasya ca prANAtipAtAdevratabhaGgarUpatvena ziSTalokagarhaNIyatvAdaziSTagardAyAzcAprayojakatvAt / krUrakarmANo hi na svayaMbhUrayaM kintu manuSya iti, kathamasya devatvam ? kavalAhAravato vA kathaM kevalitvam ? ityAdikAM bhagavato'pi gahIM kurvantyeveti / na cedevaM tadopazAntamohaguNasthAnavartino garhaNIyaprANAtipAtAdyabhyupagame yathAkhyAtacAritravilopaprasaGgaH / __ athopazAntamohavItarAgasya mohanIyasattAhetu kaH kadAcidanAbhogasahakArikAraNavazena garhAparAyaNajanasya pratyakSatvAd garhaNIyo jIvaghAto bhavatyeva, natu yathAkhyAtacAritralopastena bhavati, utsUtrapravRttereva tallopahetutvAt / na ca pratiSiddhapratiSevaNamAtreNotsUtrapravRttiH, kintu sAmparAyikakriyAhaMtumohanIyodayasahakRtena pratiSiddhapratiSevaNena, / sA copazAntavItarAgasya na bhavati, tasyA mohanIyAnudayajanyeryApathikIkriyayA bAdhitatvAt ; utsUtrapravRttIryApathikokriyayoH sahAnavasthAnAd / yadAgamaH ___" jassa NaM kohamANamAyAlomA vucchiNNA bhavanti tassa NaM iriyAvahiyA kiriyA kajjati / taheva jAva ussuttaM rIyamANassa saMparAiA kiArayA kajjati, se NaM ahA suttameva rIya(ya)itti // " 1 yasya khalu krodhamAnamAyAlomA vyucchinnA bhavanti, tasya khalu iryApathiko kriyA kAryA, tathaiva yAvat utsUtraM rIya mAnasya sAmparAyikA kriyA kAryA / sa khala yathAsUtraM royate // For Private and Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathA'smAdutsUtrapravRttipativandhikA bhAvata IryApathikI kriyaiva, yathAkhyAtacAritrapratibandhikA ca mohanIyodayajanyA sAmparAyikI kriyA bhavatIti samyaparyAlocanAyAmupazAntavItarAgasya notsUtrapravRttinavA yathAkhyAtacAritrahAniriti cet / na, dravyavadhasya garhaNIyatve pratiSiddhapatiSevaNarUpatve ca tenopazAntamohasyApi yathAkhyAtacAritrasya nirgranthavasya ca vilopaprasaGgasya vajralepakhAt / " 2parihAravisuddhiyasaMnae pucchA, go0 No paDisevae hojA, apaDisevae hojA / evaM jAva ahakkhAyasaMjae kasAyakusIle pucchA, go0 No paDisevae hojA, apaDisevae hujA, evaM NiyaMThevi, evaM siNAe vi / " ityAdyAgamena pratiSiddhapratiSevaNasyoparitanacAritranigranthatrayavirodhitApratipAdanAt saMyamapratikUlArthasya sajvalanakaSAyodayAt sevakaH-prativevaka iti pratiSevaNAdvAre vyAkhyAnAt prativevaNAvizeSeNaiva yathAkhyAtacAritrAdivirodhavyavasthiteH // anAbhogajadravyahiMsAyAH pratiSiddhapratiSevaNarUpatve upazAntamohattitve ca na bAdhakamiti cet / na, pratiSevApadaviSayavibhAge'nAbhogajapatiSevAyA api parigaNanAd / yadAgamaH-" 2dasavihA paDisevaNA pnnnnttaa| taM0-dappa-ppamAya-'NAbhoga-Aure AvaIi ya saMkie sahasakA(ra)-bhaya-ppadosA ya vImasatti / " tasmAdvyahisAyAH pratiSevaNArUpavAbhyupagame tavApyupazAntamohasya pratiSevitvaM syAdityaprati SevikhavyApyayathAkhyAtacAritranirgranthakhayostatra kA pratyAzA ? mohodayaviziSTapratiSevaNatvenotsUtrapravRttihetumabhyupagamya votarAge mohasattAjanyapratiSevaNAzrayaNe'pasiddhAntAdidoSA durddharA eva prasajyeran , mohodayasattAjanyotsUtrapravRttihetupraniSevaNAbhedasya kApi pravacane'zrutakhAt , pratyuta kaSAyakuzIlAdiparihAravizuddhikAyuparitananirgranthasaMyamatrayasyApratiSevikhAbhidhAnAd / mohodayamAtramapi na pratiSevaNAjanakamiti tatsattAjanyapratiSevaNavArtApi dUrotsAritaiveti tasyA utsUtrapravRttihetutve mohodayaviziSTatvaM tantramityatra mUtrasammatipradarzanamatyasamaasam, tataH pulAkabakuzapatisevAkuzIlatrayasyapakRSTasaMyamasthAnaniyatasaMjvalanodayavyApya etra vyApAravizeSaH pratiSevaNArUpaH svIkartavyaH, sa eva ca sAdhUnAM garhaNIya 1 parihAravizuddhikasaMyate pRcchA, gautama ! na pratiSedhako bhaveta, apratiSevako bhaveda, evaM yAvat yathAkhyAtasaMyate kaSAyakuzIle pRcchA, no pratiSevako bhaveda apratiSevako bhavet / evaM nirgranye'pi, evaM snAtake'pi // 2 dazavidhA pratiSevaNA prasaptA, tad yathA-darpa-prasAdA-lAmogA- turApadazca zaDisa. sahalAtkAra-bhaya-praddheSAzca-vimarza iti ! For Private and Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti / "itto avIyarAgo Na kiMci vi karei garahaNijja tu |"-itynen tadatyantAbhAva eva vItarAgasya pratipAdyate, na tu dravyahisAbhAvo'pIti pratipattavyam // 49 // etadeva sphuTIkurvanAha'akaraNaNiyamAvekkhaM eyaM naNiaMti apmisevaae| itto jiNANa sihINa na davavahassa pamiseho // 5 // . 'akaraNaNiyamAvekkhaM ti / 'etaddhItarAgo na kiJcid garhaNIyaM karoti'ityakaraNaniyamApekSaM bhaNitamupadezapade, tatra tasyaivAdhikArAd, akaraNaniyamaca pApazarIrakAyaheturAjayakSmarogasthAnIyaH kSayopazamavizeSaH, sa ca granthimedAdArabhyAkSINamohaM pravarddhate, yathA yathA ca tatmaddhistathA tathA pApapravRttyapakarSa iti kSINamohe mohakSayarUpasyAkaraNaniyamasyAtyantotkarSasya siddhau pApapravRttaratyantApakarSa iti tatra pApapravRttyatyantAbhAvaH siddhayatIti sUtrasandarbheNaiva tatra sphuTaM pratIyate / tathAhi___. " 2pAve akaraNaNiyamo pAyaM prtnivittikrnnaao| ' Neo ya gaMThibheo bhujjo tayakaraNarUvo u // 1 // " kiyadantare ca" desaviraiguNaThANe akaraNaNiyamassa eva sambhAvo / savva viraiguNaThANe visiTThatarao imo hoi // 1 // jaM so pahANatarao Asayabheo tao eso|| etto ciya seDhIe Neo savvatthavi eso // 2 // etto avIyarAgo Na kiMci vi karei garahaNijaM tu / tA taggaikhavaNAikappamo esa viNNeo // 3 // " ti / tathA ceto vacanAdapratiSevAyA jinAnAM siddhiH, pratiSevArUpapApasyaivApavRtta, pUrvaguNasthAneSvapakarSatAratamyAjinAnAM tadatyantApakarSasambhavAd natu dravyavadhasya pratiSedhaH, tasyApakarSatAratamyAdarzanAd; nahi samyagdRSTidezaviratyAdiyogAjjAyamAnAyAM dravyahiMsAyAmapakarSabhedo dRzyate, yena jineSu tadatyantAbhAvaH si 1 akaraNaniyamApekSametad bhaNitamiti apratiSevAyAH / ito jinAnAM siddhirnatu dravyavadhasya pratiSedhaH // 50 // 2 pApe akaraNaniyamaH prAyaH paratanivRttikaraNAt / zeSazca pranthibhedo bhUyastakaraNarUpastu // For Private and Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dayed abhyantarapApapratiSevaNe tu pratiguNasthAnaM mahAneva bhedo dRzyata iti kevalini tadatyantAbhAvasiddhiranAbAdhaiveti // 50 // - nanvevaM vItarAgapadenopazAntamoho'pi vRttikRtA kathaM na gRhItaH ? tasyApyapratiSevitvAd-ityAzaGkAyAmAha'pariNihiyavayaNamiNaM, jaM eso hoi khiinnmohNmi| navasamaseDhIe puNa, eso pariNihioNa have // 5 // 'pariNiTTiyavayaNamiNaM 'ti / pariniSThitavacanaM sampUrNaphalavacanametad. yadeSo'karaNaniyamaH kSINamohe bhaktIti / upazamazreNyAM tvayamakaraNaniyama pariniSThito na bhavet , tasyAH pratipAtasya niyamAt , tatrAkaraNaniyamavaiziSTayAsiddheH, pariniSThitaviziSTAkaraNaniyamAdhikArAdeva kSINamohAdirvItarAgo vRttikRtA vivakSita iti na ko'pi doSa iti bhAvaH / pariniSThitApratiSevitvaphalabhAgitvAdeva ca kSINamohasya kaSAyakuzIlAdevizeSo'pratiSevitvaM vA bhagavato'bhidhIya. mAnamapakRSyamANasakalapApAbhAvIpalakSaNamiti smartavyam // 51 // nanu vItarAgo garhaNIyaM pApaM na karotIti vacanA mahaNIyapApAbhAvaH kSI Namohasya siddhayati, garhaNIyaM ca pApaM dravyAzrava eva, tasya gardAparAyagajanasya pratyakSatvAditi dravyAzravAbhAvastatra siddha epa, ata eva kSoNamohasya kadAcidanAbhogamAtrajanyasambhAvanArUhAzravacchAyArUpadoSasambhave'pi na kSatiH, tasyAdhyavasAyarUpasya chamasthajJAnagocaratvenAgarhaNIyatvAd, garhaNIyadravyAzravAbhAvAdeva tatra vItarAgatvAhAne:-ityAzaGkAyAmAhadavAsavassa vigamo garahA visayassa jA garahAvasayassa ja tahi ho| tAnAvagayaM pAvaM paDiyannaM attho ho // 5 // sarvaviratiguNasthAne viziSTatarazcAyaM bhavati // 1 // yatsa pradhAnatara Azayabhedazca tata eSaH / ita eva zreNyAM jJeyaH sarvatrApyeSa. // 2 // itazca vItarAgo na kiMcidapi karoti garhaNIyaM tu / satastadgatikSapaNAdikalpa eva vijJeyaH // ... 1 pariniSThitavacanamidaM yadeSo bhavati kSINamohe / upazamazreNyAM punaH-eSa pariniSThito na bhaveda // 2 dravyAkhavasya vigamo goviSayasya yadi taSTaH / sato bhAvagataM pApaM pratipatramarthato.bhavati // 59 // For Private and Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'davyAsakssa'tti / gardAviSayasya dravyAzravasya vigamo yadi tahiMti tatra kSINamohe iSTo'bhimato bhavatastarhi arthato'rthApatyA bhAvagataM pApaM tatra patipannaM bhavati, garhaNIyapApatvAvacchinnaM prati tvanmate mohanIyakarmaNo hetutvAda, tannivRttau garhaNIyapApanivRttAvapyagarhaNIyabhAvarUpapApAnivRtteH, agarhaNIyapApe'pyanAbhogasya hetutvAt tanivRttau kevalinastanivRttiH / kSINamoisya svAzravacchAyArUpama garhaNIyapApamabhyupagamyata eveti na doSa iti cet, na / abhyantarapApamAtrasya gahA~parAyaNajanApratyakSatvena tvamate'garhaNIyatvAt tassAmAnyenAbhogasya hetutvAt / mohAjanyAgarhaNIyapApe'nAbhogasyAnyatra ca tatra mohasya hetutvAnna doSa iti cet,n| gahagIyapApahetormohasyAgarhaNIyapApahetutvAbhAvAd, anyathA tajanyagarhaNIyAgarhaNIyobhayasvabhAvaikapApaprasaGgAditi na kiJcidetat // 52 // - dravyAzravasya mohajanyatvameva vyaktyA nirAkurvavAha"NiyaNiyakAraNapatnavA davvAsavapariNaI Na mohaayo| iharA davapariggahajuo jiNo mohavaM hujjaa||53|| vyAkhyA-dravyAzrayANAMprANAtipAta-mRSAvAdAdInAM pariNatinijanijakAraNAni yAni nodanAbhivAtAdiyogavyApAramRSAbhASAvargaNAprayogAdIni tatpabhavA satI na mohAnmohanIyakarmaNo bhavati-mohajanyA netyarthaH / kvacitpravRtyathai mohodayApekSAyAmapi dravyAzravasAvacchinne mohanIyasyAhetutvAd, anyathA''hArasaMjJAvatAM kevalAhArapravRttau bubhukSArUpamohodayApekSaNAtkavalAhArakhAvacchinne'pi mohasya hetukhAt kevalI kavalabhojyapi na syAditi digambarasagotrakhApattirAyuSmataH / atha kavalAhArasya vedanIyakarmaprabhavakhAnna tatra mohanIyasya hetutvam, Azravasya tu mohamabhavalAsiddherdravyAzravapariNatirapi mohajanyaiva, tatroditaM cAritramohanIyaM bhAvAzravaheturasaMyatAnAM sampadyate, saMyatAnAM tu pramattAnAmapi sattAvarticAritramohanIyaM dravyAzravameva sampAdayati, sumaGgalasAdhorivA''bhogenApi jAyamAnasya tasya jJAnAdyarthamatyApavAdikatvena tajjanyakarmabandhAbhAvAtsaMyamapariNAmasyAnapAyenAviratipariNAmasyAbhAvAttadupapatteH / yA tu teSAmArambhikI kriyA sA na 1 nijanijakAraNaprabhavA dravyAnavapariNatirna mohAt / . itarathA dravyaparigrahayuto jino mohavAn bhavet // 53 // For Private and Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 165 jIvaghAtajanyA, kintu pramatayogajanyA; " 'sahI pamattajogI AraMbhoti" vacamAda; anyathA''rambhikI kriyA kasyacitpamattasya kAdAciskyeva syAt, tatkAraNasya joraghAtasya (kasya )citkAdAcitkakhAt , asti cArambhikI kriyA pramattaguNasthAnaM yAvadanavaratameva / kizca-yadi jIvaghAtenArambhikI kriyA bhavet / tadA'paro'mamato dUre, upazAntacItarAgasyApyArambhikI kriyA vaktavyA syAda: asti ca tasya satyapi jovadhAte IryApathityeva kriyeti na jIvayAtAsaMyatasyArambhiko kriyA, kintu pramattayogAditi sthitam / sa ca pramatto yogaH pramAdaibhavati / te ca pramAdA aSTadhA zAstre proktAH-1 ajJAna-2 saMzaya-3 viparyaya-4 rAga5 dveSa-6 matibhraMza-7 yogaduSpaNidhAna-8 dharmAnAdarabhedAt / te cAjJAnavarjitAH samyagdRSTerapi sambhavanto'taH pramattasaMyataparyantAnAmeva bhavanti na punaramamattAnAmapi, pramAdAmamAdayoH sahAnavasthAnAt / tenehASTAsu pramAdeSu yau rAgadveSau pramAdatvenoyAttau (tau ) yogAnAM duSpaNidhAnajananadvArA''rambhikI kriyAhetU grAhyo; tayozca tathAbhUtayoH phalopahitayogyatayA jIvaghAtaM prati kAraNalasya kAdAcitkatve'pi svarUpayogyatayA tathAtvaM sArvadikameva / yadyapi sAmAnyato rAgadveSAvapramattasayatAnAmapi kadAcitphalopahitayogyatayApi jIvaghAtahetU bhavatastathApi teSAM to na 'pramAdau; yatanAviziSTayA pravRtyA sahakRtayostayorArambhikIkriyAyA ahetukhAta: tadapyanAbhogasahakRtayatanAviziSTayo rAgadveSayoryogAnAM duSpaNidhAnajanane sAma *bhAvAt , samyagoryayA pravRttyA tayostathAbhUtasAmarthyasyApaharaNAt, na caivaM pramatAnAM sambhavati, tepAmayatanayA viziSTayostayoryogAnAmazubhatAjanakatvenArambhikI kriyAhetukhAd, ata eva pramattAnAM vinA'pavAdaM jIvaghAtAdikaM pramAdasahatAnAbhogajanyam / taduktaM dazavaikAlikavRttau-"ayatanayA caran pramAdAnAbhogAbhyAM prANibhUtAni hinastIti" / tataH saMyatAnAM sarveSAM dravyAzrava eva bhavati / tatra pramattasaMyatAnAmapavAdapadapratiSevaNAvasthAyAmAbhoge'pi jJAnAdirakSAbhimAyeNa saMyamapariNAmAnapAyAdravyakhama, anyAvasthAyAM banAbhogAd / apramatasaMvatAnAM khapavAdAnadhikAriNAM ghAtyajIvaviSayakAbhogapramAdayorabhAva evetyadinAbhogasahakRtamavizeSitaM mohanIyaM kamaiva jIvaghAtAdikAraNaM sampannam, tayorekatarasyAbhAve'pyapramattasaMyatAnAM dravyAzravo na bhavatyeveti tataH pramattAntAnAM pramAdAd apramattAnAMtu mohanIyAnAbhogAbhyAM dravyAzravapariNatiriti siddhamiti // 1 sarvaH pramattayoga bhArambha iti, For Private and Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 166 mohaM vinA dravyAzravapariNatirna svakAraNaprabhavA kevalinaH sambhavatIti cettapAha-itarathA dravyAzravapariNatermohajanyakhaniyame dravyaparigraheNa vastrapAtrarajoharaNA dilakSaNena yuto jino mohavAn bhavet , dravya hisAyA iva dravyaparigrahapariNaterapi banmate mohajanyakhAd / na ca dharmopakaraNasya dravyaparigrahakhamazAstrIyamiti zaGkanIyam / "davao NAma ege pariggahe No bhAvao 1: bhAvao NAmege No davao 2, ege davaovi bhAvaovi 3, ege No davaovi No bhAvaovi 4 / tattha arattadudrussa dhammovagaraNaM davao pariggaho No bhAvao / mucchiyassa tadasaMpattIe bhAvao No davao 2, evaM ceva saMpattIe davaovi bhAvaovi 3, carimabhaMgo puNa sunotti 4 // caturbhayA dazavakAlika-pAkSikasUtravRtticUAdau prsiddhtvaat| naca dravyaparigrahayutasyApi bhagavato mohavatvamiSyate, ato na dravyAzravapariNatirmoMhajanyeti bhAvaH // 53 // . anayaiva pratibandhA kevalino dravyahiMsAyAM satyAM raudradhyAnaprasaGga parApAdita pariharamAha'eeNaM davyavahe jiNassa hiNsaannubNdhsNpttii| zya vayaNaM parikataM, sArakaNanAvasAricchA // 4 // 'eeNaM'ti / etena dravyaparigrahayutasyApi bhagavato mohAbhAvena dravyavadhe'bhyupagamyamAne jinasya hiMsAnubandhasammAptihiMsAnubandhiraudradhyAnaprasaGgaH: chadmasthasaMyatAnAM hi ghAtyajIvaviSayakAnAbhogasahakRtamohanoyalakSaNasahakArikAraNavazena kApAdivyApArA jovaghAtahetavo bhavanti, ta eva ca yogA ghAtyajIvaviSayakAbhogasahakRtatathAvidhamohanIyakSayopazamAdisahakArikAragaviziSTA jIvarakSAhetava 1 dravyato nAma ekaH parigrahaH, no bhAvataH / bhAvato nAma ekaH parigrahaH, no dravyataH / eko dravyato'pi bhAvato'pi / eko no dravyato'pi no bhAvato. 'pi / 1 tatra araktadviSTasya dharmopakaraNaM dravyato parigrahaH, no bhAvataH / 2 mUrjitasya tadasaMprAptyA bhAvato no dravyataH / 3 evaM caiva saMprAptyA dravyato'pi mAvato'pi / 4 caramabhaGgaH punaH zUnya iti / 1 etena dravyavadhe jinasya hiMsAnubaMdhasaMprAptiH / iti vacanaM prakSipta saMrakSaNabhAvasAhazyAt // 54 // For Private and Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ' ityanubhavasiddham / kevalinastu yogAH parAbhiprAyeNAmAbhogamohanIyAdhabhAvena parizeSAt kevalajJAnasahakRtA eva jIvaghAtahetavo bhavanti, kevalajJAnena etAbanto jIvA amukakSetrAdau mamAvazyaM hantavyAH' iti jJAtvaiva kevalinA tayAtAda, tathA ca tasya jIvarakSAdikaM kadApi na bhavet , kevalajJAnasahakRtatadyogAnAM sadA ghAtakatvAt , jIvaghAtasyeva jIvarakSAyA ma(a)pyavazyabhAvitvena parijJAnAd, ubhayatra kevalajJAnasya sahakArikAraNatvakalpane ca kevalino yogAnAM jIvaghAtajIvarakSAhetU zubhAzubhatve sarvakAlaM yugapad bhavataH etaccAnupapannam, parasparaM pratibandhakatvAdityekatarasyAbhyupagame parAbhiprAyeNa sarvakAlamazubhatvameva siddha yatIti hantavyacaramajIvahananaM yAvaddhisAnubandhiraudradhyAnaprasaGga iti-etadvacanaM parasya prakSiptam, saMrakSaNabhAvasya saMrakSaNAnubandhiraudradhyAnasya sAdRzyAd dravyaparigrahAbhyupagame bhagavatastulyayogakSematvAt / zakyaM hyatrApi bhavAdRzena vaktum, chadmasthasaMyatAnAM parigrAhyavastuviSayakAnAbhogasahakRtamohanIyalakSaNasahakArikAraNavazena kAyAdivyApArAH parigrahagrahaNahetavataH, ata eva ca parigrAhyavastuviSayakAbhogasahakRtatathAvidhamohanIyakSayopazamAdisahakArikAraNaviziSTAH parigrahatyAgahetava ityanAbhogamohanIyAmAne kevaliyogAnAM parigrahagrahaNe kevalajJAnameva sahakArikAraNaniti yAvatkaivalino pa. opakaraNadharaNaM tAvat sNrkssnnaanubndhiraudrdhyaanmksstmeveti|drvyprigrhe'bhilaapmuulsNrkssnniiytvjnyaanaabhaavaan raudradhyAnamiti yadi vibhAvyate, tadA dravyAhiMsAyAmapi svayoganimittakahiMsApatiyogini jIve sveSTahiMsApratiyogitvarUpaghAtyatvajJAnAbhAvAdeva na taditi praguNameva panthAnaM kimiti na vIkSase ? // 51 // - atha vastrAdidharaNaM sAdhorutsargato nAstyeva, kAraNikatvAt : " tihiM ThANehi vatthaM dharejA, hirivattiyaM parIsahavattiyaM dugaMchAvattiyaM ' ityAgame'bhidhAnAt , kintvApavAdikam / taddharaNakAraNaM ca jinakalpAyogyAnAM sthavirakalpikAnAM sAvaidikameva, niratizayatvAditi taddharaNamapi sArvadikaM prAptam / taduktaM vizeSAvazyaka " vihiya sue ciya jao dhareja tihi kAraNehiM vatthaM ti / teNaM ciya tadavassaM NiratisaeNaM dhareyavvaM // 1 tribhiH sthAnaH vastraM dhArayet-hrIpratyayaM pariSahapratyayaM jugupsaaprtyym|| 2 vihitaM zruta eva yato dhArayet tribhiH kAraNaiH vastrAmiti / tenaiva sadavazyaM dhArayitavyaM niratizayena // jinakalpAyogyAnAM hokutsApariSahA yato'vazyam / hI lajeti vA sa saMyamastadarthe vizeSeNa // iti. For Private and Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir niNakappAjogANaM hIkuccha-parisahA jo vss| hI lagnaMti va so saMjamo tayatthaM viseseNa ||ti (pR.1038.gA.2602-3) bhagavatazca yadyapi vastrAdidharaNaM hI-kutsA-pariSahamatyayaM na sambhavati, tasya tadabhAvAt , tathApi zItoSNAdiparIpahapratyayaM tat , AhAranimittakSutpipAsAparISahavahasradharaNanimittazItoSNAdipariSahasattAyA api bhagavatyavirodhAt , tathA pra. kAreNa tathAvidhaM karma kSapaNIyamityabhipAyAca na rAgAdivikalpaH, tathAvidhasAdhvAcArasthitiparipAlanAbhiprAyeNaiva vA taditi dharmArthamatyupagRhItatvAd dravyaparigrahe bhagavato na doSaH / yajAtIyadravyAzrave saMyatAnAmanAbhogenaiva pravRttistajAtoyadravyAzravasyaiva mohajanyatvAbhyupagamAdanarthadaNDabhUtadravyahiMsAderevaM tathAtvAda, dharmopakaraNarUpe dravyAzrave tu saMyatAnAM nAnAbhogenaiva pravRttiH, kintu dharmAdharmAyamasyA'parigrahatvAbhogenaiveti svakAraNalabdhajanmanastasya bhagavatyavirodhaH-ityAzaGkAyAmAha avavAovagame puNa itthaM naNaM pazeNahANI te / pAvaMti asuhajogA evaM ca jiNassa tujka mae // 55 // 'avavAovagame punn'tti|atr bhagavato dravyaparigrahe'pavAdopagame'pavAdAzrIkAre punaste tava pratijJAhAniH, apavAdapratiSevaNaM ca saMyateSvapi pramattasyaiva bhavasIti tava pratijJeti / ca punarevaM dharmopakaraNasadbhAvenApavAdato dravyAzravAbhyupagame tava mate jinasyAzubhayogAH prApnuvanti / idaM hi tava matam-yogAnAmazubhatvaM tAvanna jIvaghAtahetutvamAtreNa, upazAntaguNasthAnaM yAvadapramattasaMyatAnAM kadAcitsadbhUtajIvaghAtasambhavena "tatya gaM je te apamattasaMjayA te NaM No AyAraMbhANo parAraMbhA, No tadubhayAraMbhA, aNAraMbhA"-ityAgamapratipAdisanArambhakatvAnu papattiprasakterazubhayogAnAmArambhakatvavyavasthiteH, kintu phalAhitayogyatayA ghAtyajIvaviSayakAbhogapUrvakajIvaghAtahetutvena; atra phalopahitako gati padaM kevali 1 apavAdopagame punarityaM nUnaM pratijJAhAniste / __ prApnuvati azubhayogA evaM ca jinasya tava mate // 2 tatra yete apramatasaMyatAste zubhayogaM pratItya nase AtmAraMbhA no parArambhA ko sabubhavArambhA anArambhAH // For Private and Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yogAnAmazubhatvanivAraNArthameva, teSAM svarUpayomyatayaiva yathoktajIvaghAtahetutvAd, punaH phalopahitayogyatayApi, kAraNAnAmabhAvAt / tathA'zubhatvaM pramattayogAnAmeva tadabhivyakaM tu pramattayogAnAM phalavacchubhAzubhatvAbhyAM vaividhyAbhidhAyakamAgama vacanameva / tathAhi-"'tattha NaM je te pamattasaMjayA te NaM muhaM joga paDuca No AyAraMbhA, jAva aNAraMbhA / amuhaM jogaM paDucca AyAraMbhAvi; jAva No aNAraMbhatti / " atrApi pramattasaMyatAnAM sAmAnyataH pramattatAsiddhayarthaM tadIyayogAnAM sva. rUpayogyatayA''bhogapUrvakajIvaghAtahetutvaM vaktavyam, kAdAcitkAzubhayogajanyArambhakatvasiddhayartha cAbhogopighAtyajIvaviSayatvena vyakto vaktavyaH, tadvata eva kasyacitpamattasya sumaGgalasAdhorivApavAdAvasthAM prAptasyAtmAghArambhakatvAt , saMyatatvaM ca tasya tadAnImapavAdapadopAdhikaviratipariNAmasyAnapAyAd, na caivamapramattasaMyatasya bhavati, tasyApavAdapadAdhikAritvAbhAvenAbhogapUrvakajIvaghAtahetUnAM yogAnAmabhAvAt / yastvapavAdapratiSevaNArAhityAvasthAyAmapyapramattAnAmiva sadbhUtajIvaghAta: sa cAnAbhogajanya eva, tadAnImanAbhogasyApi tasya vidyamAnatvAd, ata eva evApramattAnAmiva yogAnAM zubhatvena nAtmAghArambhakatvamiti / phalopahitayogyatAsvarUpayogyatayozvAyaM bhedaH-yasya yadantargatatvena vivakSitakArya prati kAraNatA tasya tadantargatatvenaiva phalavattayA phalopahitayogyatA, anyathA tu svarUpayogyatA, satyapi tasya kAraNatve taditarasakalakAraNarAhityena vivakSitakAryAjanakatvAt : paraM svarUpayogyatA ekasminnapi kAraNe sajAtIyavijAtIyAnekazubhAzubhakAryANAM nAnAprakArA AdhArAdheyabhAvasambandhena saha jAtAH kAraNasamAnakAlInAH, phalopahitayogyatAstu svarUpayogyatAjanitA api kAdAcitkA eva, taditarasakalakAraNasAhityasya kAdAcitkatvAt , yacca kAdAcitkaM tatkeSAJcitkAraNAnAM kadAcidapi na bhavatyeva, tena phalopahitayogyatAH keSAzcitkAraNAnAM sambhavanyo'pi kAdAcitkya eva mantavyAH; ata eva kevalinAM yogA azubhakAryamAtra prati sarvakAla svarUpayogyatAmAja eva bhavanti, na punaH kadAcidapi phalopahitayogyatAbhAjo'pi, azubhakAryamAtrasya kAraNAnAM jJAnAvaraNodayAdidhAtikarmaNAmabhAvena taditarasakalakAraNasAhityAbhAvAt / zubhakAryANAM tu yathAsambhava kadAcitphalopahitayogyatApi syAt, tathaiva taditarasakalakAraNasAhityasya sa 1 tatra yese pramattasaMyatAste zubha yogaM pratItya no bhAtmArambhAH, yAvadanArambhAH 1 azubha yogaM pratItya AtmArambhA api yAvad no mArambhA iti. For Private and Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mbhavAditi na kazcidvirodhaH / itthaM cApavAdadazAyAM pramattasaMyatAnAM yogAnAM phalorahita yogyatayA''bhogapUrvakajIvaghAtahetutvena yathA'zubhatvaM tathA kevalina AmavAdikasya dharmArthamatyA dharmopakaraNasya dharaNe'pi khanmatanotyA''bhogapUrvakaparigrahagrahaNasya phalopahitayogyatayA hetUnAM yogAnAmazubhakhApattiH sphuTaiveti / ... atha yadyapavAdena dharmopakaraNagrahaNaM bhagavato'bhyupagamyeta tadAsyAdayaM doSaH, apabAdaM ca kevalinaH kadApi nAbhyupagacchAmaH, tasya pratiSiddhapratiSevaNAtmakatvena svarUpataH sAvadyatvAt ; niravadyatvaM cAsya puSTAlambanapratiSevitasya rogavizeSavinAzakasya parikarmitavatsanAgasyeva prAyazcittapratipattyAdinA sopAdhikameva / yAri" 'gaMgAe NAvio NaMdo" ityAdivyatikaropalakSitasya dharmasveranagArasya nAvikAdivyApAdanapravRttiH sApi paramArthaparyAlocanAyAM puSTAlambanaiva, tatkRtopAsya jJAnAdihAnihetutvAd, jJAnAdihAnijanyaparalokAnArAdhanAbhayena pratiSiddhapateH puSTAlambanamUlasAt : kevalaM zaktyabhAvAbhAvAbhyAM puSTAlambanataditarApAdayoH prazastAprazastasaavalanakaSAyodayakRto vizeSo draSTavyaH; jJAnAdihAnibhayaM ca kevalino na bhavatIti tasya nApavAdavA pi|| . yacca dharmopakaragadharaNaM tadvayavahAranayaprAmANyArtha , vyavahAranayasyApi bhagavataH pramAgokartavyakhAd / itthaM ca 'zruzoditarUpeNa dharmopakaraNadharaNena kevalilakSaNahAniH, 'idaM sAvadyam' iti prajJApya tatpratiSevaNAd, ata eva"2vavahAro vi hu balavaM jaM vaMdai kevalo vi chaumatthaM / AhAkammaM bhuMjai muavavahAraM pamANato" // 1 // na kevalaM nizcayo'pi tu svaviSaye vyavahAro'pi balavAn / yadyasmAtkAraNAt samutpannakevalajJAno'pi ziSyo yadyapi nizcayato vinayasAdhyasya kAryasya siddhatvAtkevalI na kasyacidvandanAdivinayaM karoti, tathApi vyavahAranayamanuvarttamAnaH pUrvavihitavinayo guruM vandate-AsanadAnAdikaM ca vinayaM tasya tathaiva karoti, yAvadadyApi na jJAyate, jJAte punargururapi nivArayatyeveti bhaavH| aparaM ca-"atIvagUDhAcAreNa kenacid gRhiNA vihitamAdhAkarma taca zrutoktaparIkSayA parIkSamANe nApyazaThena chamasthasAdhunA'vijJAtaM gRhIlA kevalinimittamAnItaM yathAvasthita 1 'gaMgAyAM nAviko nandaH' ityAdi AvazyakakathAnake draSTavyam / 2 vyavahAro'pi khalu balavAn yad dhandate kevalyapi chamastham / AdhAkarma bhuGkte zrutavyavahAraM pramANayan // For Private and Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ca kevalinastajAnato nizcayanayamatenAbhoktavyamapi zrutarUpaM vyavahAranayaM pramANIvanasau bhuGga eva, anyathA zrutamapramAgaM kRtaM syAt , etacca kila na kartavyam, vyavahArasya sarvasya prAyaH zronava pravartamAnakhAt , tasmAd vyavahAranayo'pi balavAneva kelinA smaatvaad|" iti puSanAlAsUtravRtyAdivacanAt kevalino'neSagIyAhArasya pravRttisiddhAvapi nAbAdasiddhiH, jJAnAdihAnibhayena tatrApateH, zrutavyavahArazuddhayarthameva tatra prakRteH, tatra 'idaM sAvadyam' iti bhaNiora bhAvAna vacanaviroSaH / 'yadi ca tadaneSagIya kathazcit kadAcidapi kevalinA bhukara ? iti chamasthajJAnagocarIbhavet tarhi kelI na bhuta eva, kevalyapekSayA zrutavyavahArazudverevAbhAvAd, 'azruddhamiti jJAvApi kevalinA bhuktam' iti chanmasthena jJAtavAt / A epa raktAtisAropazamanArtha revatokRtakUSmANDayAko bhagavatA zrImahAvIreNa pratiSidvaH kadAcitsAdhunA zrusavyavahArazuddhayAnoto'pi: revato tu jAnAtyeSa-yad bhAvatA zrImahAvIreNa jJAtvaiva bhuta iti chadmasthajJAnagocaratvena zruAyabahAramA roti rahasyam / etena kevalino'bhinAyAbhAvAjIyAtAdau satyati na doSa iti parAzaGkApi parAstA, revtiikaakuussmaannddyaakrityaagaanuppttiprskteH| kizca-svatantrakriyAvato jJAnapUrvakapravRttAvabhiprAyAbhAvaM vaktuM kaH samarthaH ? na ca zruAvyavahArazuddhamaneSagoyaM bhunAnaH kevalo sAvadhapratiSevitA bhaviSyatIti zaGkanIyam, sarveSAmapi vyavahArANAM jinAjJArUpatvena zrutavyavahArasya sAvadyatvAbhAvAt , tacchudvayAnItasya niravadyakhAd / ayaM bhAvaH-yathA'pramattasaMyato jIvavadheDapyavadhakaH, ''avahago so u'tti opaniyuktivacanAt , anAbhoge satyapyapramattatAyAstathAmAhAtmyAt , yathA copazAntamohavItarAgo mohasattAmAtrahetu ke satyapi jIvadhAte kevalibadvItarAgo nAtsUtracAro ca, mohanoyAnudayasya tathAmAhAtmyAdaH tathA zrutavyavahArazuddhermAhAtmyAdaneSaNIyamapItaraiSaNIyameveti kutaH sAvadha pratiSevitvagandho'pIti cet, tadidamakhilaM gUDhazabdamAtreNaiva mugdhapratAraNam / yato yadi bhagavatsvIkRtadravyArigrahAneSagoyAhArayoH svarUpataH sAvadyatve'pi zrutavyavahArazuddhasyopAdeyatvadhiyA doSAnAvahatvaM tadA'pavAdasthAnIyatvameva tayoH prAptam, aupAdhikazuddhatAzAlitvAt / na cApavAdaH sthavirakalpaniyata iti kalpAtItasya bhagavatastadabhAvaH, evaM satyupasargasyApyabhAvApatteH, tasyApi jinakalpasthavirakalpaniyatatvAd / yadi cotsargavizeSa eva kalpaniyata iti tatsA 1 avadhakaH sa tu / For Private and Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAnyasya bhagavati nAsambhavastadA'pavAdavizeSasyaiva tathAtve tatsAmAnyasyApi bhagavatyanapAyatvameva / yuktaM caitat , tIrthakRto'pyatizayAdhupajovanarUpasvajItakalpAdanyatra sAdhusAmAnyadharmatApratipAdanAt / taduktaM bRhatkalpabhASyavRtyoH-"paraH pAha-padi yadyatmAcInagurubhirAcINa tattatpAzcAtyairapyAcaritavyam, tarhi tIrthakaraiH prAkArachatratrayAdikA prAbhUtikA teSAmevArthAya surairviracitA samupajIvitA, tathA vayamapyasmanimittakRtaM ki nopjiivaamH| mUrirAha 'kAmaM khalu aNuguruNo dhammA taha vi hu Na sbsaahmmaa| guruNo je tu aisae pAhuDiAI samuvajIve // 1 // kAmamanumataM khalvasmAkaM yadanuguravo dharmAstathApi na sarvasAdhAdhi ntyate, kintu dezasAdhAdeva / tathAhi-guravastIrthakarAH, yattu yatpunaratizayAn prAbhRtikA surendrAdikRtA samavasaraNaracanA tadAdIn AdizabdAdavasthitanakharo mAdhomukhakaNTakAdisurakRtAtizayaparigrahaH; samupajIvanti sa tIrthakujjItakalpa iti kRtvA na tatrAnudharmatA cintanIyA / yatra punastIrthakRtAmitareSAM ca sAdhUnAM sAmAnyadharmatvaM tatraivAnudharmatA cintyate / sA ceyamAcIrNati dayate, 2sagaDadahasamabhome avia viseseNa virahiatarAgaM / tahavi khalu aNAina esa Nudhammo pavayaNassa // 1 // yadA bhagavAn zrImanmahAvIrasvAmI rAjagRhanagarAdudAyananarendrapravAjanAtha sindhusauvIradezavataMsaM vItabhayaM nagaraM prasthitastadA kilApAntarAle bahavaH sAdhavaH kSudhAstRiSArtAH saMjJAbAdhitAca babhUvuH / yatra bhagavAnAvAsitastatra tilabhRtAni zakaTAni pAnoyapUrNaca hradaH samabhaumaM ca gartAbilAdivarjitaM sthaNDilamabhavad, api ca tattilodakasthaNDilajAtaM virahitataramatizayenAgantukaistadutthaiva jIvairjitamityarthaH / tathApi khalu bhagavatA nAcINa nAnujJAtam-eSo'nudharmaH pravacanasya sarvairapi pravacanamadhyamadhyAsInairazastropahataparihAralakSaNa eva dharmo'nugantavya iti bhAvaH / etadeva vivRNoti 1 kAma khalu anuguravo dharmAstathApi khalu na sarvasAdharmyAt / / guravo yattvatizayAn prAbhRtikAdIn samupajIvanti // 2 zakaTa-da-samabhaumamApi ca vizeSeNa virahitataram / tathApi khalvanAcIrNameSo'nadharmaH pravacanasya / For Private and Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 176 vukaMtajoNi-thaMDila-atasA dinnA viI (pIDi) avi chuhaai| tahavi Na giNhisuM jiNo mA hu pasaMgo asatthahae" // yatra bhagavAnAvAsitastatra bahUni tilazakaTAnyAvAsitAnyAsan / teSu ca tilA vyutkrAntayonikA azastropahatA apyaayuHkssyennaacittibhuutaaH| te ca yaghasthaNDile sthitAH syustato na kalperan , ata Aha-sthaNDile sthitAH, evaMvidhA api trasaiH saMsaktA bhaviSyanti, ata Ai-atrasA:-tadudbhavAgantukatrasavirahitAH, tilazakaTasvAmibhirgRhasthaizca dattAH; etenAdattAdAnadoSo'pi teSu nAstItyuktaM bhavati / api ca te sAdhavaH kSudhA pIDitA AyuSaH sthitikSayamakArSuH, tathApi zrIjino varddhamAnasvAmI nAgrahIt , mA bhUdazastrahate prasaGgaH, 'tIrthakareNApi gRhitam ' iti madIyamAlambanaM kRtvA matsantAnavartinaH ziSyA azastropahataM mA grAhiSuriti bhAvaH / yuktiyuktaM caitat pramANasthapuruSANAm / yata uktam" viSIdaMti pramANAni pramANasthaivisaMsthulaiH ' ityAdi / atra hi svajItakalpAtiriktasthale tIrthakRtaH sAdhusamAnadharmatA proktA, sA cAzastropahatasacittavastuno'grahaNenopapAditA, taccAtiprasaGganirAkaraNAbhiprAyeNa, sa ca zrutAmAmANyabuddhayaiva syAt na tu bhagavatA prativevitamiti chadmasthabuddhimAtreNa, chadmasthairutsargataH pratiSiddhatvena jJAyamAnayorapi bhagavato nizAhiNDana-bheSajagrahaNAdipravRtteH zravaNAd, apavAdato'pratiSiddhatvajJAnAt , taddarzanena chadmasthAnAmatiprasaGga ityuktau ca sidvA'nAyAlenaiva bhagavato'pavAdapattiH , tasmAdunnatanimnadRSTAntapradarzitaparasparapratiyogikaprakarSApakarSazAliguNopahita kriyArUpotsargApavAdAbhAve'pi sAdhusamAnadharmatAvacanAd bhagavati mUtroditakriyAvizeSarUpayostayoryathocitatayA sambhavo'viruddha iti yuktaM pazyAmaH, tathA ca dharmopakaraNAneSaNIyAdiviSayapravRtterbhagavataH svarUpata ApavAdikatvena tava mate Abhogena pratiSiddhaviSayapravRttyupadhAnasya yogAzubhatAniyAmakatvAt tayA bhagavadyogAnAmazubhatvApattirvajralepAyitaiva / yadi ca yattu zrutavyavahArazuddhasyApyaneSaNIyatvenAbhidhAnaM tat zrutavyavasthAmadhikatyaivAvasAtavyam, 'yathA'yaM sAdhurudayano rAjA' ityatra rAjakhamagRhItazrAmaNyAvasthAmapekSyaiveti svavacanAzrayaNAd bhagavatsvIkRtAnA(nAM) zrutavyavahArasiddhAnA (nAM) pratiSiddhatvAbhimataviSayapravRti(tI)nAM vastuto na pratiSiddhaviSayatvam, na 1 vyutkrAlayoni-sthaNDila-atratA dattAH api pIDitA kSudhA / tathApi mA grahIt jino mA khalu prasaGgo'zastrahate // For Private and Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vA vAbhiH 'idaM sAvadham' iti prajJApya pratiSevitvam, idamityanena pratyakSavyaktigrahaNAt tasyAzcAnavadyatvAditi vibhAvyate, tadA 'aneSaNIyaM na grAhyam' ityAdisAmAnyapratiSedhavAkye zrutavyavahArazruddhAneSaNIyAtiriktAneSaNIyAdeniSedhyatvaM vaktagyam, tathA cApavAdikamanyadapi kRtyaM zrutavyavahArasiddhamityapratiSiddhamevetyA. bhogena pratiSiddhaviSayapravRttiH sAdhUnAM kApi na syAditi khadapekSayA yatInAma zubhayogatvamucchiyetaiveti pramattAnAM zubhAzubhayogatvena dvaividhyapratipAdakAgamavirodhaH, tasmAdAbhogena jIvaghAtopahitatvaM na yogAnAmazubhavam, azubhayogajanyajIvaghAto jovArambhakatvavyavahAraviSayaH, azubhayogArambhakapadayoH paryAyalaprasaGgAd, ekendriyAdiSvArambhakatvavyavahArAbhAvaprasaGgAca; nahi te Abhogena jIvaM nntiiti| asti ca tessvpyaarmbhkvyvhaarH| taduktaM bhagavatIvRttI-" 'tatya Naje te asaMjayA te aviraI paDucca AyAraMbhA vi jAvaNo aNAraMbhA" ityasya vyAkhyAne ihAya bhAvaH-yadyasaMyatAnAM sUkSmaikendriyAdInAM nAtmArambhakAditvaM sAkSAdasti, tathApyaviratiM pratItya tadasti teSAm, na hi te tato nivRttAH; ato'saMyatAnAmaviratistatra kAraNamiti / nivRttAnAM tu kazcidAtmAdyArambhakatve'pyanAra mbhakalam / yahAha- ' jA jayamANassa' ityAdi; kintu sUtroditetikartavyatopayogapUrvakavyApAratvaM zubhayogatvaM tadanupayogapUrvakavyApAratvaM cAzubhayogasam, taduktaM bhagavatIhattau-" zubhayoga upayuktatayA pratyupekSaNAdikaraNam, azubhayogastu tadevAnupayuktatayeti / tatra zubhayogaH saMyatAnAM SaSThe'pi guNasthAne saMyamasva bhAvAdeva, azubhayogaca pramAdeopAdhikaH / taduktaM tatraiva-"pramattasaMyatasya hi zubho'zubhazva yogaH syAt , saMyatakhAtmAdaparakhAceti " / tatra pramattasaMyatAnAmanupayogena pratyupekSagAdikaraNAdazubhayogadazAyAmArambhiko kriyAhetuvyApAravatvena sAmAnyata Arambhaka vAdAtmArambhakAditvam, zubhayogadazAyAM tu samyakkiyopayogasyArambhiko kriyApratibandhakatvAt , tadupahitavyApArAbhAvenAnArambhakatvam, pramattaguNasthAne sarvadA''rambhikIkriyAbhyupagamastvayuktaH, aniyamena tatra tatpatipAdanAta / taduktaM prajJApanAyAM kriyApade-AraMbhiyANaM bhaMte ! kiriyA kassa kajai, go0, aNNayarassAvi pamattasaMjayassa " iti / atrA 1tatra yete asaMyatAste avirAne pratItya AtmArambhAapi yAvad no anaarmbhaaH| 2 ArambhikAnAM bhadanta ! kriyA kasya kriyate ? gautama ! anyatarasyApi pramattasaMyatasya / For Private and Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pizabdo bhinnakramaH, pramattasaMyatasyApyanyatarasyaikatarasya kasyacitpamAde sati kAyaduSprayogabhAvataH pRthivyAderupamardasambhavAd apizabdo'nyeSAmadhastanaguNasthAnavattinAM niyamapadarzanArthaH / pramattasaMyatasyApyArambhikI kriyA bhavati kiM punaH zeSANAM dezavirataprabhRtonAmiti-asyAM vyavasthAyAM siddhAyAM jAnatA'pi bhagavato dharmopakaraNadharaNe'vajanIyasya dravyaparigrahasyeva gamanAgamanAdidhaya'vyApAre 'varjanIyadravyahiMsAyAmapyapramattatvAdeva nAzubhayogatvamiti pratipattavyam / tatra bhagavato dharmopakaraNasave'pi mUrchA'bhAvena parigrahatvatyAgAnna parigrahadoSaH, dravyahiMsAyAM tu satyAM prANaviyogarUpatallakSaNasattvAttadoSaH syAdeveti vyAmUDhadhiyA zaGkanIyam; 'pramAdayogena prANavyaparopaNaM hiMsA' iti tatvArthe tallakSaNakaraNAd bhagavati tadabhAvAdeva, ata eva ' hiMsA niyato doSaH, parigrahastvaniyato doSaH' ityapyapAstam, maithunAdanyatrAzrave'niyatadopalapratipAdanAt / taduktaM tattvArthavRttau-"pramattayogAdabhidhAnamanRtam, pramattayogAdadattAdAnaM steyam, pramattayogAnmUrchA parigrahaH, maithune pramattayogAditi padaM na,yatrApramattasya tathAbhAve sati tatra pramattayogagrahaNamarthavad bhavati, pramattasya karmabandhI nApramattasyeti prANAtipAtavanmaithune tu rAgAdveSAnvayAvicchedAt sarvAvasthAstu maithunAsevinaH karmabandha ityaadi|" etena dravyahiMsayA bhagavataH prANAtipAtakatvaprasaGgo'pi nirastaH, dravyaparigraheNa parigrahitvaprasaGgatulyayogakSematvAt / kiJca vItarAgANAmapramattAnAM ca jIvavirAdhanAyAM satyAmapyArambhikIprANAtipAtikIkriyA'bhAva eva bhnnitH| taduktaM bhagavatyAM-tatthaNaM je te saMjayA te duvihA paNNattA / taM0sarAgasaMjayA ya vIyarAyasaMjayAya / tatthaNaM je te vIyarAgasaMjayA te NaM akiriyaa| tattha NaM je te sarAgasaMjayA, te duvihA paNNattA / taM0-pamattasaMjayA ya apamattasaMjayA ya / tattha NaM je te apamattasaMjayA, tesiNaM egA mAyAvattiyA kiriyA kannai, tattha NaM je te pamattasaMjayA tesiNaM do kiriyAo kajjati / taM0-AraMbhiyA ya mAyAvattiA ya ityAdi " / etadvattiryathA-" sarAgasaMjaya'tti akSINAnupazAntakaSAyAH, 'voyarAgasaMjaya tti upazAntakaSAyAH kSINakaSAyAzca / 'akiriya' 1 tatra ca yete saMyatAste dvividhAH prajJaptAH / tadyathA-sarAgasaMyatAzca vItarAgataM yatAzca / tatra ca ye te vItarAgasaMyatA te cAkriyAH / tatraM ye te sarAgasaMyatAste dvividhAH prajJaptAH / tadyathA-pramatasaMyatAzca apramattasaMyatAzca / tatra ye te apramattasaMyatAsteSAmekA mAyApratyayikA kriyA kriyate / tatra ye te apramattasaMyatAsteSAM dve kriye kriyete, ArambhikA mAyApratyayikA ca // For Private and Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 176 ti viitraagtvenaarmbhaadiinaambhaavaadkriyaaH| 'egA mAyAvattiya' ti apramattasaMyatAnAmekaiva mAyApratyayA kriyA 'kajaiti kriyate bhavati: kadAciduDDAharakSaNamavRttAnAmakSINakaSAyatvAditi / 'AraMbhiya'tti pramattasaMyatAnAM sarvaH pramattayoga AraMbha iti kRtvA''rambhikI syAt , akSINakaSAyatvAcca mAyApratyayeti / tayA vatraivASTazate SaSThoddezaka proktaM- 'jIveNaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kai kirie ? go0 siya tikirie, siya caukirie, siyapaMca kirie, siya akirietti" // etadattiryathA-" parazarIramaudArikAdyAzritya jIvasya nArakAdezca kriyA abhidhAtumAha-'jIveNamityAdi / ' orAliyasarIrAo'tti audArikazarIramAzritya katikriyo jIva iti prshnH| uttaraM tu 'siya tikiriya'tti / yadekajIvo'nyasya pRthivyAdeH sambanthyaudArikazarIramAzritya kAyaM vyApArayati tadA trikriyaH, kAyikyadhikaraNikIpAdveSikInAM bhAvAd, etAsAM ca paraspareNAvinAbhUtakhAt syAt ' trikriyaH' ityuktam, na punaH syAd "ekakriyaH' syAd 'dikriya' iti / avinAbhAvazca tAsAmevamadhikRtadhiyA hyavItarAgasyaiva netarasya, sthAvidhakarmabandhAhetukhAd, avItarAgakAyasya cAdhikaraNatvena pradeSAnvitatvena ca kAyakriyAsadbhAve itarayoravazyaMbhAvaH, itarabhAve kAyikosadbhAvaH / uktaM ca prajJApanAyAmihAthai-" 2jassa NaM jIvassa kAiA kiriyA kajai tassa ahigaraNiyA NiyamA kajai, jassa ahigaraNiyA kiriyA kanjai tassa vi kAiyA kiriyA NiyamA kajai" ityaadi,| tathA''dyakriyAtrayasadbhAve uttarakriyAdvayaM bhajanayA bhavati / yadAha- jassa NaM jIvassa kAiyA kajjai, tassa pAriyAvaNiyA siya phajjai, siya No kajjai" ityAdi / tatazca yadIyakAyavyApAradvAreNAdyakriyAtraya eva varttate, na tu paritApayati na cAtipAtayati, tadA trikriya eveti, ato'pisyAt 'trikriya' ityuktam / yadA tu paritApayati tadA catuSkriyaH, AdyakriyAtrayasya tatrAvazyabhAvAd / yadA batipAtayati tadA paJcakriyA, catuSkasya tatrAvazyaMbhAvAd / ukta ca-" jassa pAriAvaNiyA kiriyA kajjai tassa kAiyA NiyamA kajja 1jIvo bhadanta ! audArikazarIrAta katikriyaH ? gautama ! syAt trikriyA, syAt catuzkriya. syAt paJcakriyaH, dakriya iti / 2 yasya jIvasya kAyikI kriyA kriyate, tasyAdhikaraNikI niymaatkriyte| yasyAdhikaraNikI kriyA kriyate tasyApi. kAyikI kriyA niymaatkiyte| 3 yasya jIvasya kAyikI kriyate tasya pAritApanikI syAt kriyate, syAt no kriyate / 4 yasya pAritApanikI kriyA kriyate tasya kAyikI niyamAt kriyte| For Private and Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 177 i" ityAdi / ata evAha-"siya caukirie,' siya paMcakirietti tathA siaakirie" ti| vItarAgAvasthAmAzritya, tasyAM hi vItarAgakhAdeva na santyadhikatakriyA iti / etadvacanAnusAreNa hyetatpratIyate yadArambhikI kriyA pramAdaparyantameva, na tu jIvavirAdhanAyAM satyAmapyupariSTAdapi / prANAtipAtakriyA ca paTTepeNa mANAtipAtakAla eva, na ca pRthivyAdInAM tadasambhavaH, tatkRtAkuzalapariNAmAnityaiva tatpratipAdanAditi / sApyapramattasya na sambhavati / na cAvItarAgakAyasyAdhikaraNatvena pradveSAnvitatvena ca kAyikIkriyAsadbhAve trikriyatvasya niyamapratipAdanAd evaMbhUtasyApramattasyApi prANAtipAtavyApArakAle prANAtipAtikIkriyAsambhava iti vAcyam, kAyikIkriyAyA api prANAtipAtajanakamadveSaviziSTAyA eva grahaNAd, itthamevAyakriyAtrayaniyamasambhavAt / taduktaM 'prajJApanAvRttau'-" iha kAyikI kriyA audArikAdikAyAzritA prANAtipAtanirvatanasamAM prativiziSTA parigRhyate, tathA kAcana kArmaNakAyAzritA vA, tata AdyAnAM tisRNAM kriyANAM parasparaM niyaamkbhaavH| kathamiti cet ; ucyate-kAyo'dhikaraNamapi bhavatItyuktaM prAk, tataH kAyasyAdhikaraNatvAt kAyikyAM satyAmavazyamAdhikaraNikI, AdhikaraNikyAmavazyaM kAyikI,sAca prativiziSTA kAyikI kriyApadveSamantareNa(na) bhavati,tataHprAdeSikyApisaha prsprmvinaabhaavH| pradeSo'pi ca kAyena sphuTaliGgaeca, vaktrarUkSatvAdestada vinAbhAvinaH pratyakSata evApalambhAd / uktaM ca-lakSayati rUkSato buddha vaktraM snihyati ca rajyataH puNsH| audAriko'pi deho bhAvavazAt pariNamatyeva // " iti / yadi ca pradveSAnvayAvicchedamAtrAdavItarAgamAtrasya kAyikyAdikriyAtrayaniyamaH syAt , tadA sUkSmasamparAye prANAtipAtasampattau prANAtipAtakriyayA pAividhavandhakavasyApyupapattau " "jIveNaM bhaMte ! pANAivAeNaM kai kammapagaDIo baghai ? goamA! sattavihabaMdhae vA aTTavihabaMdhae vaa|" ityuktvyvsthaanuppttiH| nanveva- 2jIveNaM bhaMte ! nANAvaraNija kammaM baMdhamANe kaikirie ? gomA ! siya tikirie siya caukirie siya pNckirie|-" iti prajJApanAsUtrasya kA gatiH1 bhavaduktarItyA jJAnAvaraNIyaM karma badhnato dazamaguNasthAnavattino'kriya 1jIvo bhadanta ! prANAtipAtena kati karmaprakRtIbadhnAti ? gautama ! saptavidhavandhako vATavidhabandhako dhaa| 2 jIvo bhadanta ! bhAnAvaraNIyaM karma banan katikriyaH ? gautama ! syAt trikiyaH, syAt catuphiyaH syAt pnyckriyH| For Private and Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 vasyAyi sambhavena 'syAda kriyaH' iti bhaGganyUnatvAditi cet , svasahacarite svakArye vA jJAnAvaraNIye prANAtipAtasya parisamAptinirvRttibhedaprakAropadarzanaparametat sUtram, na tu tadvandhe kriyAvibhAganiyamapradarzanaparam-ityeSA gatiriti gRhANa / taduktaM tadvattau-"jIvaHprANAtipAtena saptavidhamaSTavidhaM vA karma badhnAti, sa tu nameva prANAtipAtaM jJAnAvaraNIyAdi karma baghnan katibhiH kriyAbhiH samApayatIti pratipAdyante / api ca kAryeNa jJAnAvaraNIyAkhyeNa karmaNA kAraNasya prANAtipAtAkhyasya nirvRttibheda upadaya'te, tadbhedAca baMdhavizeSo'pIti / uktaM ca-"timRbhizcatamRbhiratha paJcabhizca kriyAbhihiMsA samApyate krmshH| bandho'sya viziSTaH syAd yogapradeSasAmyaM ced / iti tameva prANAtipAtasya nirvRttibhedaM darzayati-'siya tikirie' ityAdIti // athaivamapramattasyaivAkriyatvasvAminaH sulabhakhAd bhagavatIvRttau akriyatvaM vItarAgAvasthAmAzrityaiva kathamupapAditam ? iti cet , spaSTavArtham / bAdarasamparAyaM yAvat pradveSAnvayena trikriyatvAbhyupagame'pi mUkSmasamparAyasyAkriyatvasthAnasya pariziSTatvenetadupapAdanArthama, etatpakArasyAvazyAzrayaNIyatvAt / pradveSAbhAvena tatra kAyikyadhikaraNikIkriyAbhyupagame ca kAyikyAdikriyAtrayasya parasparaM niyamAnupapattiriti / kAyikI kriyA dvividhA-anuparatakAyikI kriyA duSNayuktakAyikI kriyA ceti siddhAnte'bhidhAnAt kAyikI kriyA''rambhikyA samaniyatA, prANAtipAtikI ca prANAtipAtavyApAraphalopahitvAt tavyApyaveti pratipattavyam , tata ArambhakatvaM prANAtipAtakatvaM ca satyAmapi dravyahiMsAyAM pramattasyaiva nApramattasyeti bhagavatastayA tadApAdanamayuktameveti dik // 55 // athAvazyaMbhAvinyAM jIva virAdhanAyAmAbhogavato bhagavato yad ghAtakatvamApadyate tatki lokottaravyavahArAd, uta laukikavyavahArAd, utAho svamativikalpitavyavahArAd ? nAdyaH, lokottaraghAtakatvavyavahAre Abhogena jIvavirAdhanAmAtrasyAtantratvAd, AbhogenApi jAyamAnAyAM tasyAmapavAdapadapratiSeviNo'ghAtakatvasya, anAbhogenApi jAyamAnAyAM tasyAM pramAdino ghAtakatvasya ca tadvyavahAreNeSTatvAd / nApi dvitIyaH, yato lokA api nAbhogena jIvaghAtamAtrAdeva ghAtakatvaM vyavaharanti, kUpanaSTAyAM gavi tatkarturgovadhakartRtvaprasaGgAd, gorAbhogasyApi tadA sphuTatvAda, Abhogajanyatvasya ca hiMsAyAmasiddhatvAd / hiMsAyAM hi jighAMsAhetu rAbhogastvanyathAsiddha ityetaddeoSavAraNArtha maraNoddezyakamaraNAnukUlavyApAratvaM hiMsA vaktavyA, tathApi kAzImaraNoddezapUrvakAnuSThAne AtmahiMsAtvApattivAraNArthamadRSTA For Private and Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 179 14 dvArakalaM vizeSaNaM deyam, ityadRSTAdvArakamaraNoddezyakamaraNAnukUlavyApAratvameva hi hiMsA nyAyazAskhasiddheti tRtIyapakSo'vaziSyate / sa tu svamativikalpitatvAdeva svazAstrapratijJAbAdhayA mahAdopAvaha ityabhiprAyeNAha'aNusaMgayAhiMsAe jiNassa dosaM tuhaM jaNaMtassa / sAhaNa vi AnogA NaznattArAi vihmilaa||56|| 'aNusaMgayahiMsAe 'tti anuSaGgajayA-dharmadezanAmAtroddezakamavRttyupajAyamAnakunayamatakhedAdivatsvAnuddezyakAttijanitayA hiMsayA jinasya doSa bhaNatastava sAdhUnAmapyAbhogAnnadyuttArAdi vighaTeta, teSAmapi nadyuttArAdau jalajIvAdi virAdhanAyA adhyakSasiddhatvAditi / nanvetadasiddham, nahi jalajIvAnAmapratyakSavena tadvirAdhanAyAH pratyakSavaM sambhavati, pratiyogino'pratyakSatve tadanuyogino'pyapratyakSatvAt / na ca jalasya pratyakSatvena tajjIvAnAmapi pratyakSatvamiti vAcyam, idaM jalamiti jJAnamAtreNedaMjalaM sacittamiti vivekena prijnyaanodyprskteH| tasmAt // 2duvihA puDhavikAiA pa0, taM0 pariNayA ceva apariNayA ceva, jAva vaNapphaikAia"tti zrIsthAnAGge / "tatra pariNatAH svakAyaparakAyazastrAdinA pariNAmAntaramApAditA acittIbhUtA ityarthaH "-ityAdipravacanavacanena nadyAdinale sacittAcittayoranyataratvena parijJAne satyapi idaM jalaM sacittam, idaM vA acittam-iti vyaktyA vivekamadhikRtya parijJAnAbhAvena chadmasthasaMyatAnAmanAbhoga evaM, tena siddhA nadyuttArAdau jIva virAdhanA'nAbhogajanyAzakyaparihAreNaityAzaGkAyAmAha-- ., . vaUto a aNi, jalajIvavirAhaNaM tahiM srk| jalajIvANAloga jaMpato kiM / lasi // 57 // 1. anuSaGgajahiMsayA jinasya doSaM tava bhaNataH / ' sAdhUnAmapyAbhogAd nadhuttArAdi vighaTeta // 56 // 2 dvividhAH pRthvIkAyikAH prazaptAH, tadyathA-pariNatAzcaiva apariNatAzcaiva, yAvad vanaspatikAyikA iti // 3 varjayazvAniSTAM jalajIvavirAdhanAM tatra sAkSAt / jalajIvAnAbhogaM jalpayan kiM na lajjase // 57 // For Private and Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 180 'bajatoya'tti / tatra nadyuttAre jalajIvavirAdhanAmaniSTAM sAkSAvarjayan varjanoyAmabhyupagacchezca jalajIvAnAbhoga jalpayan kiM na lajase ? ayaM bhAvA-nAtAre bahujalapradezaparityAgenAlajalapradezamavezarUpA yatanA tAvatvayApi svIkriyo, sA ca jalajIvAnAbhogAbhyupagame durghaTA, svalpajalaM sacittaM bhaviSyati bahu jalaM cAcittamiti viparItapravRttihetuzaGkApizAcIpacArasyApi duratvAd / bhagavaduktayatanAkramaprAmANyAneyaM zaGketi cet , tarhi yatanAyA api bahutarAsatpattinivRttirUpAyA vikena parijJAnaM nyUnAdhikajalajIvavirAdhanAbhogAdhInamiti vyavahArasacittatayA jalajIvAbhogAbhyupagamAvazyakatvAt taba vad(to)vyAghAta eva mahAtrapAkAraNamiti / kiJca-nadyAdijalajIvAnAM nizcayatazchamasthAnAM sacittatvAparijJAne'pi tatra sthitapanakasevAlAdInAM nizcayato'pi sacittatvaM parijJAyate eva / taduktamoghaniryukto 'sanco aNaMtakAo saJcitto hoi NicchayaNayassa / vavahArao a seso mIso pamhANaroTTAi // 1 // " " etavRttiryathA-sarva evAnantavanaspatikAyo nizcayanayena sacittaH, zeSaH parItavanaspatirvyavahAranayamatena sacitto mizrazva pramlAnAni kusumAni pani ca, 'roTTo loTTo tattha taMdulamuhAI atyaMti, teNa kAraNena mIso bhanaitti / " te ca panakazevAlAdayo jale'vazyaM bhAvina iti tadviSayaSirAdhanA nizcayato'pyAbhogena siddheti / tatrAnAbhogenaiva jIvavirAdhaneti durvacanam / na ca te tatrAsmAbhiH pratyakSato na dRzyante, atastavirAdhanA'nAbhogajaiveti vaktavyam; svacchastAkajalanadhAdiSu panakAdInAmasmAbhirapyupalabhyamAnatvena 'nAsmAbhiste tatra dRzyanta'-ityasyAsiddhatvAt / kiMca AgamavacanAdapi tatra tadavazyaMbhAvI nizcIyate / taduktaMprajJApanAtRtIyapadavRttau-"bAdaratejaskAyikebhyo'sakhyeyaguNAH pratyekazarIravAdaravanaspatikAyikAH, tebhyo bAdaranigodA asaGkhyeyaguNAH, teSAmatyanta sUkSmAvagAhanatvAd, jaleSu sarvatrApi ca bhAvAt / panakasevAlAdayo hi jale'vazyabhAvinaH, te ca bAdarAnantakAyikA iti / tathA bAdareSvapi madhye sarvabahavo vanaspatikAyikAH, anantasaGkhyAtatayA teSAM prApyamANatvAt / tato yatra te vahavastatra ba 1 sarvo'nanta kAyaH sacitto bhavati nizcayanayasya / vyavahAratazca zeSo mizraH pramlAnarodyAdiH // For Private and Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 181 hutvaM jIvAnAm, yatratvalpe tatrAlpatvam / vanaspatayazca tatra bahavo yatra prabhUtA ApaH, 'jatya jalaM tattha varNa' iti vacanAt , tatrAvazyaM panakasevAlAdInAM bhAvAt , te ca panakasevAlAdayo bAdaranAmakarmodaye vartamAnA api atyantasUkSmAvagAhanatvAd atiprabhUtapiNDIbhAvAcca sarvatra santo'pi na cakSuSA grAhyAH / tathA coktamanuyogadAreSu-" 'te NaM vAlaggA suhumapaNagajIvassa sarIrogAhaNAhito a. saMkhejaguNA" iti / tato yatrApi naite dRzyante, tatrApi santIti prtipttvyaaH| Ai ca mUlaTokAkAra:-iha " sarvabahavo vanaspatayaH" iti kRtvA yatra te santi tatra bahutvaM jIvAnAm, teSAM bahutvam, " jattha AUkAo tattha NiyamA vaNassaikAiA" iti| paNagasevAlahaDhAI bAyarA vihoMti, suhumA ANAgejmANa cakkhuNati // kiJca-nayuttArAdau maNDUkAditrasavirAdhanA "tasA ya paJcakkhayA ceva"tti vacanAt avazyaM jAyamAnAbhogapUrvikaiva, ityevaM ca sati jIvo'yamiti sAkSAtkRtvA yo jIvayAtaM karoti tasya viratipariNAmo dUre, nizcayataH samyaktvamapi na syAt , anukampAyA abhAvena samyaktvalakSaNAbhAvAd-ityAdi paroktaM yatkidhideva, AptavacanAjIvatvena nizcitasya virAdhanAyAH svAdarzanamAtreNAbhogapUrvapUrvakasvAbhAve amoktAvAdyantaritatrasAdivirAdhanAyAmapi tadApatteH, dRSTvA sthUlatrasavirAdhanAyAmAbhogavizeSAviSayavizeSAcca pAtakavizeSastu syAdna caitAvatA'nyatrAnAbhoga eva vyavasthApayituM zakyate / na khalu rAjadAragamane mahApAtakAbhidhAnAdanyatra paradAragamane paradAragamanatvameva neti vaktuM yuktam / etenAbhogamUlA''bhogapUrvikA ca jIvavirAdhanA vinAparAdhaM mithyAdRzo'pi prAyo'nAryajanasyaiva bhavati, sAca nAvazya bhAvinI, prAyaH sambhavisambhavAt / saMyatAnAM tvanAbhogamUlaiva sA, natvAbhogamUlA, ata eva nadyuttArAdau satyAmapi jalajIvavirAdhanAyAM saMyamo durArAdho na bhaNitaH, bhaNitazca kunthUtpattimAtreNApi, tatra nidAnaM tAvadAbhogo'nAbhogAveva / tatra yadyapi saMyatAnAmubhayatrApi jIvavirAdhanA'nAbhogAdeva, tayApi sthAvarasUkSmatrasajIvaviSayako'nAbhogaH sarvAMzairapi sarvakAlIno na punaH kAcitkaH kAdAcitkaca, tasya cApagamaH prayatnazatairapyazakyaH, kevalajJAnasAdhyatvAt , zakyazca kunthvAdisthUlatrasajIvaviSayakasyAnAbhogasya bhUyo nirIkSaNAdineti, tathAbhUtaM ca nirIkSaNaM duHsA 1 te ca vAlAprANi sUkSmapanakajIvasya shriiraavgaahnaabhyo'sNkhyeygunnaani|| 2 yatrAkAyastatra niyamAd vanaspatikAyikA iti.| panakasevAlahadAdayo bAdarA api bhavanti sUkSmA AzAgrAhA na cakSuSeti // For Private and Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhamiti saMyamo durArAdho bhaNitaH / evaM samyak prayatnaparAyaNAnAmapi kadAcita kunthvAdisthUlatrasajIvavirAdhanA syAt / sA ca prAyo'sambhavisambhavenAvazyabhA. vinIti vaktavyam / zakyaparihArajovaviSayakaprayatnavato'pi tatpariharaNopAyasyAparijJAnAtsA'pyavazyaMbhAvinI, virAdhanA dveSA-anAbhogamUlA anAbhogapUvikA, anAbhogamUlA AbhogapUrvikA ceti / tatrAdya(yA) jIvaghAte jAte satyeva tatparijJAnAd / dvitIyA tu nimnapradezAdau pipIlikAdikamavaivotpATite pAde dRSTvA'pi pAdaM pratyAdAtumazaktasya jIvaghAtAvasare jIvaviSayakAbhogasya vidyamAnalAt, paramanAbhogamUlikApi sthUlatrasajIvavirAdhanA saMyatAnAM tajanyakarmavandhAbhAve'pi lokanindyA bhavatyeva, tatka hisAvyapadezahetutvAt , tathAvyapadezaH sthUlatrasajIvasambandhitvena nijasAkSAtkAraviSayatvAt / na caivaM keva livacasA nizcitA'pi sUkSmatrasajIvavirAdhanA, tasyAzchadmasthasAkSAtkAraviSayatvAbhAvena hiMsakavyapadezahetutvAbhAvAt / ata evAbrahmasevAyAmanekazatasahasrapazcendriyajIvavirAdhako'pi dezaviratizrAvakoM 'jIvavirAdhakaH' iti vyapadezaviSayo na bhavati, (bhavati ) caikasyA api pipIlikAyA virAdhanenAbhogenApi; Abhoge ca svajJAtijJAte'pAMktayo'pi syAt , tena nijasAkSAtkAraviSayIbhUtAviSayIbhUtayojIvaghAtayormahAn bhedaH, anyathA'brahmasevI zrAvako vyAdhAdibhyo'pi jIvaghAtakalenAdhiko vaktavyaH zyAt-ityAdi parasya kalpanAjAlamapAstam, saMyatAnAM nadhuttAre jalajIvavirAdhanAyA AbhogamUlatve'pyAjJAzuddhatvenaivAduSTalAt / yacca tayA na saMyamasya durArAdhakhama, tasyAH kaadaacitktvaadaalmbnshuddhtvaac| yathA ca kunthUtpattimAtreNa sArvadikayatanAhekhAbhogadaurlabhyAt saMyamasya durArAdhatvam , tathA tathAvidhakSetrakAlAdivazAt sUkSmavIjaharitAdiprAdurbhAve'pi sArvadikatayatanA: lAbhogadaurlabhyAt saMyamasya durArAdhatvameveti tu 'daza vaikAlikA adhyayanavatAmapi -sUkSmASTakavidAM pariNatalokottaradayAsvarUpANAM pratItameva / sthAvarasUkSmatrasa viSayako'nAbhogaH kevalajJAnaM vinA duratyaya iti tu sUkSmASTakayatanAvidhAnAnyathAnupapattyaiva bAdhitaM pariNAmazuddhayarthaM tad natu tadAbhogArtham-ityevaM tadAbhogApalApe ca sthUlatrasAbhogAbhyupagamo'pyucchidyeta, tatrApItthaM vaktuM zakyatvAt , ceSTAliGgAbhivyateH sthUlatrasAbhogo'bhivyakta eveti cet , pRthivyAdijIvAbhogo'pi jinavacanA bhihita liGgAdAjJApAmANyAdvA kiM nAbhivyaktaH ? vyaktIyattayA'nAbhogastu manAkspandakunthutadanukArirajaluTipujhe'pi vaktuM zakyata iti na kizcidetat / tato yatanAM For Private and Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 183 kuvatAmazakyaparihArA hisA sUkSmasthUlajIvaviSayakabhede'pyazakyaparihAratvena. samAnaiva, viSayabhedAt tadbhedaM tu vyavahAreNa na vArayAmaH |at evAbrahmasevAyAmapi dezaviratasya kRtasaGkalpamUlasthUlajIvahiMsApratyAkhyAnAbhaGgAnna vyAdhAdivaDhuSTatvam / na caivaM dezaviratasyeva sAdhorapyAbhogena pRthivyAdivadhe na duSTatvamiti sAdhoH pratyAkhyAnabhAdoSasamarthanArtha pRthivyaadijiivaabhogo'pyvshymbhyupeyH| yadi ca sthUlatrasaviSayaka evAbhogo'bhyupagamyeta, tadA tadviSayaiva hiMsakAntato duSTA syAt , na caivaM jainaprakriyAvido badanti, taiH kSudramahatsavavadhasAdRzyavasadRzyayoranekAntasyaivAbhyupagamAt / taduktaM sUtrakRtAGge 'je kei khuddagA pANA aduvA saMti mhaalyaa| sarisaM tehi beraMti asarisaM ti ya No vae // etehiM dohiM ThANehiM vavahAro Na vijii| etehiM dohiM ThANehiM aNAyAraM tu jANae ||"tti etadvatiyathA-"ye kecana kSudrakAH satvAH pANina ekendriyadvIndriyAdayo'sakAyA vA paJcendriyA athavA mahAlayA mahAkAyAH santi vidyante, teSAM kSudrakANAmalpakAyAnAM kunthvAdInAM mahAn vA''layaH zarIraM yeSAM te mahAlayA hastyavAdayasteSAM ca vyApAdane sadRzaM vairamiti vajra-karma virodhalakSaNaM vA vairaM sadRrza samAnam, tulyapradezatvAt sarvajantUnApityevamekAntena no vadet / tathA visadRzamasadRzama, tadvyApattau vairaM karmabandho virodho vA, indriyavijJAnakAyAnAM visadRzatvAt , satyapi pradezatulyatve na sadRzaM vairamityevamapi no vadet / yadi hi vedhyApekSayaiva karmavandhaH syAt tatastadvazAt karmaNo'pi sAdRzyamasAdRzyaM vA vaktuM yujyate; na ca tazAdeva bandhaH, api tvadhyavasAyavazAdapi; tatazca tIvrAdhyavasAyino'lpakAyasazvavyApAdane'pi mahadvairama, akAmasya tu mahAkAyasattvavyApAdane'pi svalpamiti / etadeva sUtreNaiva darzayitumAha- etehI 'tyaadi| AbhyAmanantaroktAbhyAM sthAnAbhyAmanayorvA sthAnayoralpamahAkAyavyApAdanakarmabandhasadRzatva (visadRzatva)yorvyavaharaNaM vyavahAro niyuktikatvAnna yujyte| tathAhi-na vadhyasya sadRzatvamasadRzatvaM vaikameva 1 ye'pi kSudrakAH prANA athavA santi mahAlayAH / sadRzaM tairamiti asazamiti ca no vadet // etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM vyavahAro na vidyate / patAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAmanAcAra tu jAnIyAt / For Private and Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 184 karmapandhasya kAraNam, api tu vadhakasya tIvabhAvo mandabhAvo jJAta bhAvo'jJAtabhAvo mahAvIryatvamalpavIryatvaM cetyetadapi: tadevaM vadhyavadhakayorvizeSAt karmabandhavizeSa ityevaM vyavasthite vadhyamevAzritya sadRzatvAsadRzatvavyavahAro na vidyata iti / tathA'nayoreva sthAnayoH pravRttasyAnAcAraM vijAnIyAditi // " tathAhi-yajjIvasAmyAt karmavandhasadRzatvamucyate, tadayuktam, yato nahi jIvavyApattyA hiMsocyate, tasya zAzvatasvena.vyApAdayitumazakyatvAd, api vindriyAdivyApasyA / tathA coktam pazendriyANi trividhaM balaM ca ucchvAsaniHzvAsamathAnyadAyuH / pANA dazaite bhagavadbhiruktAsteSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA // " ityaadi| api ca bhAvasavyapekSasyaiva karmabandho'bhyupetuM yuktaH / tathA hi-vaidyasyAgamasavyapekSasya samyak kriyAM kurvato yadyAturavipattirbhavati, tathApi na vairAnuSako bhaved, doSAbhAvAt / aparasya tu sarpabuddhayA rajjumapi nato bhAvadoSAt karmabandhaH, tadrahitasya tu na bandha iti / uktaM cAgame- 'UcAliaMmi pAe' ityAdi / tandulamatsyAkhyAnakaM tu suprasiddhameva / tadevaM vadhyavadhakabhAvApekSayA sthAt sahazatvam, syAdasadRzatvamiti, anyathA'nAcAra iti / etena laukikaghAtakatvavyavahAraviSayIbhUtaiva hiMsA mahA'narthaheturiti parasya yatra tatra pralapanamapAstam / api caivamApavAdiko'pi vadho mahAnarthAya sampadyate, jJAnAdihAninivAraNamAtrAbhimAyasya saMyamapariNate'(rana)pAyahetutve'pi tatkRtavadhe laukikrpaatktyvyvhaarvissytvenaashuddhvaanivRtteH| paThyate ca yatanAdinA'pavAdasya zuddhatvameva / taduktaM vRhatkalpabhASye "gIyatyo jayaNAe kaDajogI kAraNami nniddoso| egesi goyakaDo arattaduTTo ya jayaNAe // 1 // ti / tasmAdAgamoditayatanayA'dhyAtmazuddhireva saMyamarakSAheturnatvanAbhoga iti sthisam / ata eva viratAviratayorjAnatorajAnatozca virAdhanAyAM yatanAnimisakA'dhyAtmazudi-tadazuddhivizeSAt karmanirjarAbandhavizeSo vyavasthitaH / taduktaM vRhatkalpabhASyavRttyodvitIyakhaNDe-atha jJAtAjJAtadvAramAha1 uccAlite pAde / 2 gItArtho yatanayA kRtayogI kAraNe nirdoSaH / ekeSAM gItakRto'raktadviSTazca yatanayA // For Private and Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 185 " 'jANaM karei ikko hiMsamajANamaparo avirao a| tatthavi baMdhaviseso mahaMtaraM desio samae // 1 // iha dvAvapirato, tatraikastayorjAnan hiMsAM karoti vicintyetyarthaH, apara puSarajAnan, tatrApi tayorapi bandhavizeSa: 'mahaMtaraM'ti mahatA'ntareNa dezita: samaye-- siddhAnte / tathAhi-yo jAnan hiMsAM karoti, (sa) tIvrAnubhAvabahutaraM pApakarmoMpacinoti: itarastu mandataravipAkamalpataraM tdevopaadtte| " 2virato puNa jo jANaM kuNati ajANaM ca appamatto ya / tatthavi ajjhatthasamA saMjAyati NijarA Na cao // 1 // ". yaH punarvirataH prANAtipAtAdinivRttaH sa jAnAno'pi ' sadoSamidam' ityavabudhyamAno'pi gItArthatayA dravyakSetrAyAgADheSu pralambAdigrahaNena hiMsAM karoti, yahA na jAnAti paramapramato vikathAdipramAdarahita upayuktaH san yatkadAcit mANyupadhAtaM karoti tatrApyadhyAtmasamA cittapraNidhAnatulyA nirjarA saAyate / yasya yAdazastIvo mando madhyamo vA zubhAdhyavasAyastasya tAdRzyeva karmanirjarA bhavatoti bhaavH| 'na cao'tti na punazcayaH-karmabandhaH sUkSmo bhavati, prathamasya bhagavadAjJayA yatanayA pravarttamAnatvAd, dvitIyasya tu pramAdarahitasyAjAnataH kathaM prANyupaghAtanaM mAvi ? aduSTatvAditi / yattu jIvaghAtavarjanAbhiprAyavatAM yatanayA pravartamAnAnAM chamasthasaMyatAnAmanAbhogajanyAzakyaparihAreNa jAyamAnaM jIvaghAtAnRtabhASaNAdikaM (sa)saMyamapariNAmAnapAyahetuH, saMyamapariNAmAnapAyahetutvaM hi varjanAbhiprAyopAdhikameva, jIvavirAdhanAyAH saMyamapariNAmApagamahetorjIvaghAtapariNAmajanyatvalakSaNasya nijasvarUpasya varjanAbhiprAyeNa parityAjanAt / ayaM bhAvaH-yaddharmaviziSTaM yadvastu nijasvarUpaM jahAti sa dharmaH tatropAdhiriti niyamAd, varjanAbhiprAyaviziSTA hi jIvavirAdhanA jIvaghAtapariNAmajanyatvaM saMyamanAzahetuM parityajati, tena saMyamapariNAmAnapAyadvArA varjanAbhiprAyajanyAM nirjarAM prati jIvavirAdhanAyA api pratibandhakAbhAvatvena kAraNatApi / yadAgamaH "jA jayamANassa bhave virAhaNA muttvihismggss| ... 1 jAnan karotyeko hiMsAmajAnanaparo'viratazca / / tatrApi bandhavizeSo mahA'ntaro dezitaH samaye // 2 virataH punaryo jAnan karotyajAnaeNzcApramattazca / tatrApi adhyAtmasamA saMjAyate nirjarA na cayaH // 3 yA yatamAnasya bhavedvirAdhanA sUtravidhisamagrasya / sA bhavati nirjarAphalA adhyAtmavizodhiyuktasya / For Private and Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sA hoi gijaraphalA ajjhavisohijuttassa ||1||"tti / atra hi ' muttavihisamaggassa' tti kRtasarvasAvadhapatyAkhyAnasya varjanAbhiprAyavataH sAdhorityarthaH / tatra jAyamAnAyA nirjarAyA jIvavirAdhanA pratibandhikA na bhavati, jIvaghAtapariNAmajanyatvAbhAvena varjanAbhiprAyopAdhyapekSayA durbalatvAd, evena jIvavirAdhanApi yadi nirjarAM prati kAraNaM bhavet , tarhi tathAbhUtApi virAdhanA tapaHsaMyamAdivadbhUyasyeva zreyaskarI,bhUyo nirjarAhetutvAditi parAzaGkApi parAstA, svarUpataH kAraNabhUtasya tathA vaktuM zakyatvAt / na caivaM jIva virAdhanA tathA, tasyAH saMyamapariNAmApagamadvArA svarUpato nirjarAyA pratibandhakatvAt / pratibandhakaM ca yathA yathA'lpasamarthaM ca tathA tathA zreyaH,tena tasyAHkAraNatvaM, pratibandhakAbhAvatvena prativandhakAmAvasya bhUyastvaM pratibandhakAnAmalpatvenaiva syAd, anyathA tadabhAvasya kAraNatA na syAdityAdikUTakalpanAra sikeNocyate / tadasat , nizcayataH sarvatra saMyamapratyayanirjarAyAmadhyAtmazuddhirUpasya bhAvasyaiva hetutvAt , tadaGgabhUtavyavahAreNa cApavAdapadAdipratyayAyA hiMsAyA api nimittatve bAdhakAbhAvAt : "je' AsavAte parissavA"-ityAdi vacanamA mANyAt / nimittakAraNotka (pi)pau ca na kAryotkarSApakarSaprayojakAviti na nirjarotkarSArtha tAdRzahiMsotkarSAzrayaNApattiH, yacca 'jAjayamANasse'tyAdi vacanapuraskAreNa varjanAbhiprAyeNAnAbhogajanyAzakyaparihArahiMsAyAH pratibandhakAbhAvatvena kAraNatvAbhidhAnaM tattu tavRttyarthAnAbhogavijRmbhitam, tatrApavAdapratyayAyA evaM hiMsAyA vyAkhyAnAt / tathAhi-yatamAnasya-sUtroktavidhiparipAlanapUrNasyAdhyAtmavizodhiyuktasya rAgadveSAbhyAM rahitasyeti bhAvaH, yA bhavedvirAdhanA'pavAdapadapratyayA sA bhavati nirjarAphalA / idamuktaM bhavati-kRtayogino gItArthasya kAraNavazena yatanayA'pavAdapadamAsevamAnasya virAdhanA sA siddhiphalA bhavatIti piNDaniyuktivRttau / na caiyamanAbhogajanyA varjanAbhiprAyavatI vA, kintu jJAnapUrvakatvenarjusUtranayamatena vilakSaNaiva satI vyavahAranayamatena ca vilakSaNAkAraNasahakRtA satI bandhaheturapi nirjarAheturghaTakAraNamiva daNDo ghaTabhaGgAbhiprAyeNa gRhIto ghaTabhaGge, ata eveyamanuvandhato hiMsArUpA satyaidaMparyArthApekSayA 'na hiMsyAt sarvANi bhUtAni' iti niSedhArthalezamapi na spRzati, avidhihiMsAyA evAtra niSedhAd / vidhipUrvakasvarUpahiMsAyAstu sadanuSThAnAntarbhUtatvena paramArthato mokSaphalatvAt / taduktamupadezapadasUtravRtyAH-atha sAkSAdeva katicitsUtrANyAzritya padArthAdIni vyAkhyAGgAni darzayannAha 1 ye AsravAste parisravAH For Private and Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 187 " hisijja Na bhUyAiM ittha payatyo pasiddhago ceva / maNamAIhiM pIDA savvesiM ceva Na karijjA" // 1 // " hiMsyAd vyApAdayed na naiva bhUtAni pRthivyAdIn prANinaH, atra sUtre padArthaH prasiddhakazcaiva prakhyAtarUpa eva, tameva darzayati-manAdibhimanovAkAyaiH pIDAM sarveSAM caiva samastAnAmapi na kuryAd na vidadhyAditi / tathA "AraMbhipamattANaM, itto ceiharalocakaraNAI / ___ takaraNameya aNubaMdhao tahA esa vakattho" // 68 // vyAkhyA-ArambhaH-pRthivyAdhupamaIH sa vidyate yeSAM te ArambhiNo gRhasthAH, pramAdyanti nidrAvikathAdibhiH pramAdaH sarvasAvadhayogaviratAvapi satyAM ye te pramattA yativizeSAH, ArambhiNazca pramattAca tepAtra, ita:-padArthAccaityagRhalocakaraNAdi, caityagRhamahato bhagavato bimbAzrayaH, locakaraNaM kezotpATanarUpam, AdizabdAt tattadapavAdAzrayaNena tathA tathA pravacanaduSTanigrahAdiparapIDAgrahasteSAM karaNAt ; tatkaraNameva prAniSiddhahiMsAdikaraNameva prAptam / kutaH ? ityAha-anubandhato'nugamAt tathA tatpakArAyAH parapIDAyA ityeSa cAlanArUpo vAkyArtha ityrthH|| " avihikaraNemi ANAvirAhaNA duTThameva eesi / to vihiNA jaiavvaM ti mahAvakattharuvaM tu // 69 // vyAkhyA-avidhikaraNe''nItividhAne caityalocAderarthasyAjJAvirAdhanA bhagavacanavilopanA duSTameva, eteSAM caityagRhAdInAM karaNam, tatreyamAjJA jinabhavanakAraNaM vidhiH zuddhA bhUmirdalaM ca kASThAdi / bhRtakAnatisandhAnaM svAzayavRddhiH samAsena // " locakarmavidhistu"dhuvaloo a jiNANaM vAsAvAsesu hoi thairANaM / 1 hiMsyAd na bhUtAni atra padArthaH prasiddhakazcaiva / manaAdibhirna pIDAM sarveSAmeva na kuryAt // 2 ArambhipramattAnAmitazcaityagRhalocakaraNAdi / tatkaraNamevAnubandhatastathA eSa vAkyArthaH // 3 avidhikaraNe AzAvirAdhanA duSTameva eteSAm / tato vidhinA yatitavyamitimahAvAkyArtharUpastu // 4 dhruvalocazca jinAnAM varSAvAseSu bhavati sthavirANAm / taruNAnAM caturmAsyAM vRddhAnAM bhavati SaNmAsyAm // For Private and Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 288 taruNANaM caumAse vuDrANaM hoi chammAse // 1 // " ityaadi| tattasmAdvidhinA jinopadezena yatitavyam-ityevaM mahAvAkyArthasya prAkcAli(ta)tatsatyavasthAnarUpasya rUpaM tu svabhAvaH punH| mahAvAkyArthameva gAthApUrvArddhanopasaMharadaMparyamAha " evaM esA aNubaMdhabhAvao tattao kayA hoi / __ aidaMpajjaM evaM ANAdhammami sArotti // 1 // " evaM vidhinA yatnena kriyamANenaiSA hiMsA'nubandhata uttarottarAnubandhabhAvAnmokSaprAptiparyavasAnAnugamAt tattvataH paramArthataH kRtA bhavati, mokSamasaMpAdya jinAjJAyA uparamAbhAvAditi aidaMparyametadatra yadutAjJAdharma sAraH / iti parisamAtAviti / pratibandhakAbhAvatvenoktahiMsAyA nirjarAhetutve cAbhyupagamyamAne kevalAyAstasyAH pratibandhakatvAbhAvAjjIvaghAtapariNAmaviziSTatvena pratibandhakatve vizeSaNAbhAvaprayuktasya viziSTAbhAvasya zuddhavizeSyasvarUpatve vizeSyAbhAvaprayuktasya tasya zuddhavizeSaNarUpasyApi sambhavAjIvaghAtapariNAmo'pi devAnAMpriyasya nirjarAhetuH prasajyetetyaho ! kAcanApUrvayaM tarkAgamacAturI / varjanAbhiprAyeNa jIvaghAtapariNAmajanyatvalakSaNaM svarUpameva virAdhanAyAstyAjyate'to neyamasatI pratibandhiketi cet , kimetadvirAdhanApadapratinimittamuta vizeSaNaM virAdhanApadArthasya / Aye padapravRttinimittaM nAsta(sti), padArthazca pratipAdyate ityayamunmattapralApaH / antye ca viziSTapratibandhakatvaparyavasAne uktadoSatAdavasthyamiti mugdhaziSyapratAraNamAtrametat / na ca ' yaddharmaviziSTaM yadvastu nijasvarUpaM jahAti sa dharmastatropAdhiH' iti niyamAd varjanAmibhaprAyaviziSTA hi jIvavirAdhanA jIvaghAtapariNAmajanyatvaM saMyamanAzahetuM parityajatIti bhAvArthaparyAlocanAdanupahitavirAdhanAtvena pratibandhakatvaM labhyata ityupahitAyAstasyAH pratibandhakAbhAvatvaM svarUpeNaivAkSatamityapi yuktam, prakRtavirAdhanAvyaktI jIvaghAtapariNAmajanyatvasyAsattvena tyAjayitumazakyatvAd, ata eva tatpakArakapramitipratibandharUpasyApi tddhaansyaanupptteH| atha varjanAbhiprAyAbhAvaviziSTavirAdhanAtvena pratibandhakatve na ko'pi doSaH, pratyuta varjanAbhiprAyasya pRthakkAraNatvAkalpanAllAghavameveti cet , na / varjanAbhiprAyamAtrasyAjJAbAhyAnuSThAne'pi sattvAnnottejakatvamityAjJAzuddhabhAvasyehottejakatvaM vAcyam, sa ca viziSTanirjarAmAtre svatantrakANagha miti na tatrAsyehottejakatvaM yujyate; anyathA daNDAbhAvaviziSTacakravAdinApi baTAdau pratibandhakatA kalpanIyA syAditi na kiJcidetat / tasmAdAjJAzuddhabhAva For Private and Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eva sarvatra saMyamarakSAheturna tvanAbhogamAtramiti / nadyuttAre'pi yatInAM tata evAduSTatvam, na tu jalajIvAnAbhogAditi sthitam // 67 // atha tatra jalajIvAnAbhoge vyaktaM dUSaNamAhajalajIvANAnogA inattAraMmi jai Na tuha doso| pANevi tassa tAso mUlacchejjo Na hujjAhi // 5 // vyAkhyA-'jalajIvANAbhoga 'tti nadyuttAre jalajIvAnAbhogAd yadi tava na doSaH, tarhi tasya jalasya pAne'pi sa doSo mUlaccheyo mUlapAyazcittavizodhyo na bhavet ; nahi nadImuttarato jalajIvAnAbhogastatpAne ca tadAbhoga iti tvayA vaktuM zakyate, tadanAbhogasya tvayA kevalajJAnanivartanIyatvAbhyupagamAt , tathA cobhayatraiva mithyAduSkRtaprAyazcittazodhyameva pApaM syAt / nanu jJAkhA jalapAne'pi mUlacchedyam, tacca zrutaparamparAviruddhamityAbhogaviSayatApi jalajIvAnAmavazyaM vaktavyA, prAyazcittabhedastu ytnaaytnaavishessaaditi| yadi ca jJAkhA jalapAne na jalajIvAbhogAsAyazcittavizeSaH, kintu niHzUkatvAdityucyate, tarhi sthUlatrasAbhogo'pyucchidyeta, tadvadhe'pi niHzUkatAvizeSAdeva pAtakavizeSopapatteH / zAstre svAbhogAnAbhogAvakartavyatvajJAnatadabhAvarUpAvevoktau / taduktaM pazcAzakavRttau"tatrAbhogo'karttavyamidamiti jJAnam, anaabhogstvjnyaanmiti| tau cobhayavirAdhanAyAmapi sambhavata eva / " pratipAditaM ca prAyazcittamAbhogAnAbhogabhedAt pRthivyAdi virAdhanAyAmapi pRthageveti na kiJcidetat / etena yaducyate vinApavAda jJAtvA jIvaghAtako yadyasaMyato na bhavet , tarhi asaMyatakhamucchinnasaMkathaM bhaved-ityAdi pareNa tadapAstam / apavAdamantareNApi sAmAnyasAdhUnAmapavAdapadAnadhikAriNAM cotkRSTacAritravatAM pratimApratipannajinakalpikAdInAM nadyuttArAdAvAbhogapUrvakajIvavirAdhanAyAH sAdhitatvAt / nadyuttArazca jinakalpikAdInAmapi, 2jatthatyame ityAdi pravacaneSu divasatRtIyapauruSyatikrame nadyAdyuttarataste jalAtpadamAtramapi bahirna nikSipanti, kintu tatraiva tiSThanti-ityAdibhaNanena pratIta eva / so'pyApavAdikazcet, tarhi vihArAhArAdikriyAsvautsargikISu jIvavirAdhanayA yogasamu 1 jalajIvAnAbhogAd nadyuttAre yadi na taba doSaH / pAne'pi tasya trAso mUlacchedyo na bhaved // 2 yatrAstamiyAdU For Private and Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tyayA jinakalpikAdInAmasaMyatalaprasaktervajralepatvameva, tasyA yogAvazyaMbhAktvisya pravacanAdeva nizcayAd aGgIkRtaM caitatpareNApi / yaduktaM tena-"yatrAnuSThAne ArambhastajinaiH pratiSiddhameva, uta jinopadiSTakriyAyAmArambho na bhavatyeva' iti lumpakIyapakSadvayadUSaNArthaM grnthaantre| AdyapakSe sAdhUnAM vihArA-hAra-nIhAra-nadhuttAra-atikramaNa-pratilekhano-pAzrayapramArjanAdikriyANAM pravacanaprasiddhAnAmArambhAvinAbhAvinInAM pratiSedhe sampanne tavaiva glpaadukaa| dvitIye'dhyakSabAdhA, nadyuttArAdiSu SaNNAmapi jIvAnAM virAdhanAsambhavAt , ' jattha jala tattha vaNaM'-ityAgama vacanAt pratikramaNapratilekhanAdiSu ca vAyujIvAdInAmArambhasyAgamaprasiddhalAta, ejanAdi kriyAyuktasyArambhAdhavazyaMbhAvAt / yadAgamaH-" 2jAva NaM esa jIve eai veyai calai phaMdai' ityAdi yAvadAraMbhe vaTTai" ityaadi| kiMca-apavAde AbhogapUrvikAyAmapi jovavirAdhanAyAM samyaktvanAzAdidUSaNaM yat tvayA nocyate, tatra kiM mriyamANAnAM jIvAnAM prANatyAgAbhAvaH, sadgatirvA kAraNa, dvayamapyAgamabAdhitamityAzayazuddhakhameva tatra kAraNaM vAcyamityazakyaparihArajIvavirAdhanAyAmapyAzayazuddhatvAdeva doSAbhAvo'stu, kimanAbhogaprapaJcena, ata eva jIvaghAte'pi loke dravyahiMsAyA bhAvahiMsAyAM zabdAdInAM ratAvivAnaikAntikakAraNakhAt., jIvarakSAviSayakaprayatnenaiva sAdhorantastattvazuddheraduSTatvaM vizeSAvazyake upapAditaM natvanAbhogenaiva, tathA ca tadgranthaH " evamahiMsA'bhAvo jIvaghaNati Na ya taM jau bhihiyaM / satthovahayamajIvaM Na ya jIvaghaNaMti to hiMsA // 1 // " nanvevaM sati lokasyAtIva pRthivyAdijIvaghanatvAdahiMsAbhAvaH, saMyatairapyahiMsAvratamitya nirvAhayitumazakyamiti bhAvaH, tadetad na, yato'nantaramevAbhihitamasmAbhiH-zastropahataM pRthivyAdikamajIvaM bhavati / tadajIvatve cAkRtAkAritAdiparibhogena nirvahatyeva yatInAM saMyamaH / na ca 'jIvaghano lokaH' ityetAvanmAtrezaiva hiMsA sambhavatIti // Aha nanu jIvAkule loke'vazyameva jIvaghAtaH sambhavI, jIvAzca ghnan kathaM hiMsako na syAd ? iti bhaavH| 1 yatra jalaM tatra dhanam / 2 yAvadeSa jIva ejate vedayati calati spandate ityAdi yAvadAramme vartate / 1 evamahiMsA'bhAvo jIvaghanamiti na ca tad yato'mihitam / zastropahatamajIvaM na ca jIvaghanamiti tataH hiMsA // For Private and Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "'Na ya ghAyautti hiMso NAghAyaMtIti NicchiyamahiMso / Na viralajIvamahiMso Na ya jIvaghaNaMti to hiMso // 1 // ahaNatovi hu hiMso duvRttaNao mao ahimarobdha / bAhito Na vi hiMso suddhattaNao jahA vijjo // 2 // " nahi 'ghAtakaH' ityetAvatA hiMsraH, nacAnanapi nizcayanayamatenAhiMsraH, nApi 'viralajIvam ' ityetAvanmAtreNAhiMsraH, na cApi 'jIvadhanam' ityetAvatA ca hiMsra iti; kiM tarhi ? abhimaro ganAdighAtakaH sa iva duSTAdhyavasAyo'nannapi hiMsro mataH / bAdhamAno'pi ca zuddhapariNAmo na hiMsraH, yathA vedya iti ghnannapyahiMsro'dhnannapi ca hiMsra uktH| sa iha kathaMbhUto grAhyaH ? ityAha___paMcasamio tigutto nANI avihiMsao Na vivriio| hou va saMpattI se mA vA jIvovaroheNaM // 1 // paJcabhiH samitibhiH samitaH tisRbhizca guptibhirgupto jJAnI jIvasvarUpasadrakSAkriyAbhijJaH sarvathA jIvarakSApariNAmapariNatastatmayatazca kathamapi hiMsannapyavihiMsako mataH / etadviparotalakSaNastu nAhiMsakaH, kintu hiMsra evAyam, azubhapariNAmakhAd, (bhAvabAhya)jIvahiMsAyA jIvoparodhena jIvasya kITAderuparodhenopaghAtena sampattirbhavatu mA bhUdvA, 'se' tasya sAdhvAdeH hiMsakatve tasyA anaikAntikatvAditi // kutastasyA anaikAntikatvam ? ityAha-- " 3asuho jo pariNAmo sA hiMsA so u bAhiraNimittaM / kovi avekkheja Na vA jamhA gaMtiyaM bajhaM // 1 // " yasmAdiha nizcayanayato yo'zubhapariNAmaH sa eva hiMsetyAkhyAyate / sa ca bAhyasatvAtipAtakriyAlakSaNaM nimittaM ko'pyapekSate, ko'pi punastannirapekSo bhavet , 1 ca ghAtaka iti hiMsro nAghAtayanniti nizcitamahinaH na viralajIvamahiMsro na ca jIvaghanamiti tato himnaH // anannapi khalu hiMsro duSTatvAnmato'bhimara iva / bAdhamAno nApi hiMstraH zuddhatvAd yathA vaidyaH // 2 pazcasamitastrigupto jJAnI avihiMsako na viparItaH / bhavatu vA saMpattistasya mA vA jIvoparodhena // 3 azubho yaH pariNAmaH sA hiMsA sa tu bAhyanimittam / ko'pi apekSate na vA yasmAdanaikAntikaM bAhyam // For Private and Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 192 yathA tandulamatsyAdInAm, yasmAdanaikAntikamevaM bAthanimittam , tatsadbhAve'pyahiMsakatvAt , tadabhAve ca hiNsklaaditi| nanvevaM tarhi bAhyo jIvaghAtaH kiM sarvathaiva hiMsA na bhavati ? ucyate-kazcid bhavati, kazcittu n| katham ? ityAha-- " 'asuhapariNAmaheU jIvAbAhotti to mayaM hiNsaa| jassa u Na so NimittaM, saMtovi Na tassa sA hiMsA" // 1 // tatastasmAd yo jIvAvAdho'zubhapariNAmasya heturathavA'zubhapariNAmo heturyasyAsAvazubhapariNAmaheturjIvAbAdho jIvaghAtaH sa eva hiMseti mataM tiirthkrgnndhraannaam| yasya tu jIvAbAdhasya so'zubhapariNAmo na nimittaM sa jIvAvAdhaH sannapi tasya sAdhorna hiMseti / amumevArtha dRSTAntena draDhayannAha-~ ___" saddAdao raiphalA. Na vIyamohassa bhaavsuddhiio| jaha taha jIvAbAho Na suddhamaNaso vi hiMsAe // 1 // " yatheha vItarAgadvaSamohasya bhagavata iSTAH zabdarUpAdayo bhAvavizudvito na kadAcidratiphalA ratijanakAH sampadyate, yathA veha zuddhAtmano rUpavatyAmapi mAtari na viSayAbhilASaH saMjAyate, tathA zuddhapariNAmasya yatnavataH sAdhoH satyopaghAto'pi na hiMsAyai sampadyate, tato'zubhapariNAmajanakatve bAhya nimittamanaikAntikameveti // " (pR. 747. gA. 1762-68) yadi cAzakyaparihAravirAdhanAbhogaH sAdhUnAM samyaktvakSatikaraH syAt tadautsargikavihArAdikriyAparityAga eva syAt , tatrApi yogajanyavirAdhanAnizcayAd, na ca pramANAntareNa nizcite'pi svAdarzanamAtreNAnAbhogaH zakyo vaktumityuktameva, na cedevaM tadA nirantarajIvAkulabhUmi nirNIyApi rAtrau tatraiva svairaMgamane jIvApratyakSatvena tatra tajjIvavirAdhanA'nAbhogajA vaktavyA syAt / tathAca lokazAstravirodhaH / kiMcaivamabrahmasevAyAmapi kevalivacasA nizcIyamAnAyA api trasavirAdhanAyA anA bhogapUrvakatve sAdhoHprathamamahAvratabhaGgo na syAt , syAca prakRSTAvadhimatAM pratyakSayogajanyavirAdhanAnAmiti na kiJcidetat // 58 // evaM vyavasthite satyatra vizrAntasya parasyAkSepaM samAdhatte azubhapariNAmaheturjIvASAdha iti tato mataM hiMsA / yasya punaH so'nimittaM sannapi na tasya sA hiMsA // 5 zabdAdayo ratiphalA na vItamohasya bhAvazuddhitaH / thA tathA jIvAantasmoti siMmAye // For Private and Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'naNu AjogA itthaM, virayANaM huU desavirayattaM / NevaM, jaM pamipunnA pavittI suttayANA ya // 5 // vyAkhyA-naNutti / nanvatra nadyuttAre jalajIvavirAdhanAyAmAbhogAdviratAnAM sarvasaMyamavatAM dezaviratatvaM bhavet , nizcite'pi jalajIvaghAte'vasthitasya viratipariNAmasyAbhyupagame tasya dezaviratirUpasyaiva paryavasAnAd, nizcite'pi jalajIvaghAte tajjIvaviSayakaviratipariNAmasyAnapAyena cAritrAkhaNDatAbhyupagame ca sarveSAmapi samyagdRzAM sarvaviratipratipattau na kiJcidvAdhakamiti dezaviratyuccheda eva syAditi bhaavH| navam, yad-yasmAt kAraNAdviratAnAM pratipUrNA pratipattiH-aSTAdazazolAGgasahasragrahaNalakSaNA mUtrAjJA ca tena na nizcitAyAmapi jalajIvavirAdhanAyAM nattArAdau dezaviratatvam, pratipannasarvavirateH sUtrAjJayA'khaNDanAt / na ca pratidinakarttavyavicitrotsargApavAdagahanASTAdazazIlAGgasahasrapatipattiyogyatAM svAtmanyanizcityAdita eva tatpratipattiyuktaMti tadadhastanaguNasthAnayogyatayA dezaviratipratipattisambhavAnna taduccheda iti bhAvaH / idaM tu dhyeyam-nizcayanayamatenASTAdazApi zIlAGgasahasrANyakhaGkhyeyAtmapradezavatparasparaniyatAnyevetyekasyApi suparizuddhasya zIlAGgasya sattvaM zeSasadbhAva eva syAditi samuditaireva taiHsrvvirtismbhvH| taduktaM haribhadrAcAryaiH 2 ettha imaM viNNeyaM, aidaMpajjaM tu buddhimatehiM / ikapi parisuddhaM, sIlaMga sesasambhAve // 1 // eko vA''yapaeso'saMkhejjapaesasaMgao jho| eyaMpi tahA NeyaM satattacAo iharahA u // 2 // jamhA samaggameyaMpi sabasAvajjajogaviraIo . tatteNegasarUvaM NAkhaMDarUvattaNamuvei // 3 // 1 nanvAbhogAditthaM viratAnAM bhaved dezaviratatvam / naivaM, yatpratipUrNA pratipattiH sUtrAzA ca // 19 // 2 atredaM vijJeyamaidaMparya tu buddhimadbhiH / ekamapi suparizuddhaM zIlAnaM zeSasadbhAve // eko vA''tmapradezo'saMkhyeyapradezasaMgato yathA ca / etadapi tathA jJeyaM svatattvatyAga itathA tu // yasmAtsamagrametadapi sarvasAvadyayoveratitaH / tattenaikasvarUpaM nAkhaNDarUpatvAmupaiti // For Private and Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyavahAranayamate tvekAyaGgabhaGge'pi sajvalanodayasya caraNaikadezabhaGgahetutvAdapara zIlAGgasadbhAvAdavaziSTapratipannacAritrasadbhAvAnna dezaviratatvam, nahi parvataikadeza loSTvAdyapagame'pi parvatasya loSTutvamApadyate, mUlabhaGge tu cAritrabhaGga eva, ata eva yaM manyate 'lavaNaM bhakSayAmi' iti tena manasA karoti AhArasaMjJAvihito (hIno) rasa nendriyasaMvRtaH pRthivIkAyasamArambhaM muktisampanna ityekatadbhaGgaH kRtaH / tatastadbhaGgena' pratikramaNaprAyazcittena zuddhiH syAt , anyathA mUlenaiva syAditi / na ca tadbhakSaNe 'pi zeSAGgasattvAnna mUlApattiriti zaGkanIyam ; maNDapazilAdRSTAntenaikasyApi guru doSasya mUlanAzakatvAbhyupagamAt / idaM ca zIlAGgAnyUnatvaM bhAvaviratimapekSya draSTa vyam, na tu bAhyAmapi pravRttimapekSya, yataH sA paratantrasya svatantrasya vA puSTAlamma nadazAyAM svatantra bhaGgecchArUpAviratibhAvaM vinA dravyahiMsAdikAriNyapi syAdeva,na tayA sarvArthAnabhiSvaGgasya bhAvaviratibAdhanam, utsUtrA tu pravRttirbAdhata eva virati bhAvam, kevalaM sA gItArthaprajJApanAyogyA niranubandhA, abhinivezavatI tu na mUlacche ghAticArajAtamantareNa syAditi gItArthasya tanizritasya vA''jJAparatantrasyotsUtra pravRttirahitasyASTAdazazIlAGgasahasramayo sarvaviratipariNAmaH pUrNoM bhavati, bArA pravRttipUrNatAmAtraM tvatrAtantramiti / taduktaM "'eyaM ca etya evaM viraIbhAvaM paDucca daTTavvaM / / Nau bajhaMpi paviti jaM.sA bhAvaM viNA vi bhave // 1 // jaha ussaggaMmi Thio khittI udagaMmi keNa u tvssii| tabahapavittakAo acaliyabhAvo'pavitto u // 14 // evaM ciya majjhatyo, ANAo katthaI pyttttto| sehagilANA daTThA apavatto ceva NAyanvo // 15 // ANAparataMto so sA puNa savvannuvayaNao ceva / egaMtahiyA vejjagaNAeNaM sahajIvANaM // 16 // . 1 etacca atraivaM viratibhAvaM pratItya draSTavyam / na tu bAhyAmapi pravRttiM yatsA bhAvaM vinApi bhaveda // yathotsarge sthitaH kSipta udake kena tu tapasvI / tadvadhapravRttakAyolitabhAvo'pravRttastu // evameva madhyastha AjJayA kvacitpravartamAnaH / zaikSaglAnId dRSTAdapravRtta eva jJAtavyaH // AzAparatantraH sa sA punaH sarvajJavacanatazcaiva / ekAntahitA vaidhakahAsena sarvajIvAnAm // For Private and Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvaM viNAvi evaM hoi pavittI Na bAhae esA / . savvattha aNabhisaMgA viraIbhAvaM susAhussa // 17 // usmuttA puNa bAhai, samaiviappasuddhA vi NiyameNa / gIyaNisiddhapavajaNarUvA NavaraM NiraNubaMdhA // 18 // iharA u abhiNivesA iyarA naya mUlachenjaviraheNa / hoe sA etto ciya, puvAyariA imaM bAhu // 19 // gIyatyo a vihAro bIo gIyatthamIsio ceva / itto taiavihAro NANunAo jiNavarehiM // 20 // gIyassa Na ussuttA tajjuttasseyarassa ya taheva / NiyameNaM caraNavaMja (vajja) Na jAu ANaM vi laMghei // 21 // Na ya tajjutto aNNaM NivArae joggayaM muNeUNaM / evaM doNhavi caraNaM parisuddhaM aNNahA va // 22 // sA eva viratibhAvo saMpuno ettha hoi nnaaydo| . NiyameNaM aTThArasasIlaMgasahassarUvo u // 23 // tti tato nadyuttArAdAvutsUtrapravRttyabhAvAdAjJAzuddhasya sAdhorna sAticAratvamapIti kutastarAM dezaviratatvam ? tadevaM nadyuttAre'nyatra vA'pavAdapade bhagavadAjJayA dravyAzravapravRttAvapi na doSatvamiti sthitam / evaM cAtra vihitAnuSThAne'nubandhato'hiMsA bhAvaM vinA'pyevaM bhavati pravRttirna bAdhate essaa| sarvatrAnabhiSvaGgA viratibhAvaM susAdhoH // utsUtrA punarbAdhate svamativikalpazuddhA'pi niyamena | gItaniSiddhaprapadanarUpA navaraM niranubandhA // . itaradhA tvabhinivezAditarAt na ca mUlacchedyaviraheNa ! bhavetsA ita eva pUrvAcAryA idamAhuH // gaitArthazca vihAro dvitIyo gItArthamizritazcaiva / itastatIyo vihAro nAtujJAto jinavaraiH // gItasya notsutrA tayuktasyetarasya ca tathaiva / niyamena caraNavarja na jAtvAjJAmapi laGghayati // na ca tadyutko'nyaM nivArayati yogyatAM jJAtvA / evaM dvayorapi caraNaM parizuddhamanyathA naiva // tata eva viratibhAvaH saMpUrNo'tra bhavati jJAtavyaH / miyamenAzazIkAMgasahamarUpastu // " iti For Private and Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 196 tvena pariNatAyAM dravyahiMsAyApIti manavadAjhaiva pravRttiheturiti sampannam , AjJAtaH vacacid dravyahiMsAdau pravarttamAno'pyamasta iti pazcAzakavRtti' vacanAt / yattUcyate pareNa nadyuttArAdau jalajIvavirAdhamA'nuzA-kiM sAkSAdAdezarUpA, uta kalpanAbhivyadhitA ? nAghaH, 'sa sAdhurjIvavirAdhanAM karotu ' ityAdirUpeNa kevalino vAkmayogAsambhavAt / yaduktaM-- arihaMtA bhagavaMto' ityAdi / ata eva dIkSAM jighRkSatA'pi vijJapto bhagavAn 'jahAsuI / ityevoktavAn na punastvaM gRhANetyAdi / yattu kriyAkAle'bhyarthito bhagavAnAdezamukhenApyanujJAM dadAti, tatrAnujJAyAH phalavattvena bhASAyA niravadyatvAt / nApi dvitIyaH, yataH kalpyatA nadyuttArasyeSTaphalahetutvenaiva syAt , iSTaphalaM sahetutvaM ca nadyuttArasya yatanAviziSTasyaiva bhaNitam, ayatanAviziSTasya tu tasya pratiSedha evetyayatanAjanyajIvavirAdhanayaiva nadyuttAro'pyaniSTaphalahetutvenAkalpyo bhaNita iti jalajIvavirAdhanAviziSTo nadyuttAraH kevalinA'nujJAta iti vaktumakalpyam / na ca yatanayA nadImuttarataH sAdhoranAbhogajanyAzakyaparihAreNa yA jalajIvakirAyanA sA'nujJAtetyucyata iti vAcyam, tasyAmanujJAyA anapekSaNAniSphalatvAda jhAte'pi prAyazcittAnupapattiprasaktezva, jinAjJayA kRtatvAt / evamanyatrApi karapyatA'kalyatA ca phaladvArA sAkSAdvoktA'vasAtavyA; paraM sarvatrApi vastusvarUpanirUpaNopadezena na punaH kvApyAdezenApi / ayaM bhAva:-jinopadezo hi samyagdRzAM pastusvarUpaparijJAnArthameva bhavati / tatra vastunaH svarUpaM heyatvajJeyatvopAdeyatvabhedena tridhA / tatra kizcidvastu jIvaghAtAdyAzravabhUtaM heyam , durgatihetutvAt / kizcicca jIvarakSAdi saMvararUpamupAdeyam , sugatihetutvAt / kizcicca svarganarakAdikaM jJeyameva, ubhasvabhAvavikalatvAt / yattu jJAtaM sarvamapi vastu sugatihetustatra " savizeSaNe0 " ityAdinyAyena jJAnasyeva prAdhAnyam , taccopAdeyAntarbhUtamavasAtavyam / evaM ca kizcidekameva vastu vizeSaNAdyapekSayA triprakAra mapi bhavati / yathA ekaiva gamanakriyA jIvaghAtAdihetutvenAyatanAviziSTA sAdhanAM haiyaiva, heyatvena cAkalpyaivaH tathA saiva kriyA jIvarakSAdihetutvena yatanAviziSTA sAdhUnAmupAdeyA, upAdeyatvena ca kalpyA; ubhayavizeSaNarahitA tu jJeyaiva / evaM dhAmikAnuSThAnamAtre vaktavye " savizeSa"-ityAdinyAyena vidhiniSeghamukhena yatanA'yatanAviSayaka eva jinopadezaH sampannaH; tathA ca jIvarakSArtha yatanopAdeyatvena kalpyA, ayatanA ca jIvaghAtahetutvena heyatvenAkalpyetyevaM vidhiniSedhamukhena vastusvarUpAvabodhako jinopadezo mantavyaH / evaM chaasthasaMyatAnAM jJAnAdyarthamapavAdapa For Private and Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 197 dapratiSevaNe'pyanAdisiddhakalpyasvAdilakSaNavastusvarUpAvavodhako jinopadezo :bhavati / tathA sAdhcyA upasargakartAramadhikRtya // paMciMdiyavavaroSaNA 'kappi a" ti nizIthacUrNAvuktaM ma punaH sa hantavya iti vidhimukhena jinopadezo bhavati '2savve pANA savve bhUA savve jIvA savve sattA Na hantavA" ityAyAma virodhaprasaGgAt / yacca dazAzrutaskandhacUau~-" . 2 avazNacAI paDihANeja hi bhaNitaM tadAcAryaziSyANAM paravAdanirAkaraNe sAmarthya darzitam / yathA-" "mi cchadiThIsu paDihaemu sammattaM thira hoi" tti zrIsUtrakRdAcUNau~ bhaNitam / ata eva " "sAhUNaM ceiANa ya' ityAdau sarvabaleneti svaprANavyaparopaNaM yAvadityeka bhaH Nitam, na punarminapravacanAhitakartA 'hantavya' iti, jainAnAM tathAbhASAya vaktumapyanucitatvAt / yadyapi sarvabalena nivAraNe paJcendriyavyApAdana kAdAci kaM bhavatyapi, tathApi 'sa vyApAdanIyo vyApAdyatAM ca' ityAdirUpeNa mano. vyApAravAnapi kevalIna bhavati, tathAbhUtasyApi manovyApArasya sAvadyatvena pratyA khyAtatvAd / na cApavAdikastathAvyApAraH sAvadho na bhaviSyatIti zanIyam, yato'pavAdapratiSevaNaM ca saMyateSvapi pramattasyaiva bhavati, kathaM tahi sarvotkRSTaniyatApramattasya kevalino'pIti ? paraM pazcendriyavyApAdanabhayena yadi sati sAmadhye prava. canAhitaM na nivArayati, tarhi saMsAraddhidurlabhabodhitA cetyAdi zrIkAlikAcAryakathAdau bhaNitam / ahitanivAraNe ca kriyamANe kadAcitpazcendriyavyApattau pAyazcittapratipratyAzayasya zuddhatvAjinAjJA''rAdhakaH sulabhabodhizcetyAdirUpeNa vastusvarUpAvabodhako jinopadezo bhavatIti tAtparyam / evaM jinopadezena vastusvarUpamavagamya svata evaM yathaucityena pravRttinivRttibhyAM jinAjJArAdhako bhavatIti jinopadezasya kalpyAkalpyatAvabodha eva caritArthatvAjalajIvavirAdhanAnujJA kevalinaH kalaGka eva / na ca nadyuttArasya kAraNatvena jalajIvavirAdhanA''pyApavAdikIti tatra jinopadezo bhaviSyatIti zaGkanIyam, acittajalanadhuttArasya bhAvApattyA tasyA nadyuttAre kAraNatvAbhAvAt / tasmAnnadyuttArasya kAraNaM na jalajIvavirAdhanA, kintu pAdAdikriyaiveti / etena 'jalaM vastragalitameva peyam nAgalitam' ityupadizatA kevalinA jale jIvavirAdhanA sacittajalapAna copadiSTaM bhaviSyatIti zaGkA'pi parAstA / yataH" savizeSaNe" ityAdinA nyAyena tatra jalagalanamevopadiSTam, 1. paJcendriya vyaparopaNA kalpyA iti // 2. sarve prANAH sarve bhUtAH sarve jIvAH sarve sasvA na hantavyAH // 3. avarSacAdina pratihasyAt / 4. midhyArakSita pratihateSu samyaktvaM sthiraM bhvti|5..saadhuunaaN caityAnAM ca / For Private and Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir taJca trasajIvarakSArthamiti / na ca kevalinA jIvaghAtAdikaM sAkSAdanujJAtamiti na zrUmaH, kintu vihArAdikamanujAnatA tadavinAbhAvena jAyamAnamanujJAtamityasyApi vacanasyAvakAzaH, evaM sati gajamukumAlazmazAnakAyotsargamanujAnataH zrIneminAyasya tadavinAbhAvitadIyaziraHprajvAlanasyApyanujJApatteH / na ca nadyuttAre jalajIvavirAdhanA yatanayA karttavyeti jinopadezo bhaviSyatItyapi sambhAvanIyama, yatanAvirAdhanayoH parasparaM virodhAd, yatanA hi jIvarakSAheturayatanA ca jIvaghAtaheturiti / tasmAjjIvavirAdhanA niyamAdayatanAjanyaiva, ayatanA cAntato jIvaghAtavadanAbhogajanyAzakyaparihAreNaiva,jIvarakSA ca yatanAjanyaivetyanAdisiddho niyamo mantavyAata eva chamasthasaMyatAnAmupazAntavItarAgaparyantAnAM yatanayA pravarttamAnAnAmapi yA virAdhanA sA niyamAdanAbhogavazenAyatanAjanyaiva,paramapamattasaMyatAnAM nAticAraheturapi,AzayasyazuddhatvAt / etacca sambhAvanayApyAtmakRtatvenAjJAtAyAM chaasthasAkSAkAragamyajIvavirAdhanAyAmavasAtavyam, jJAtAyAM ca prAyazcittapatipitsoreva, anyathA tu niHzUkatayA saMyamApagama pratIta ev| na cApamattAnAmayatanA na bhaviSyatIti zaGkanIyam, anAbhogajanyAyatanAyAzchadmasthamAtrasya sattvenApramattatAyA anAvAdhakatvAta, tena saMyatAnAM sarvatrAbhyanAbhogajanyAzakyaparihAreNa jAyamAne jIvaghAtamRSAbhASaNAdyaze jinopadezo na bhavatyeva, tathAbhUtAyA api virAdhanAyA ayatanAjanyatvena niSiddhatvAd, ata eva saMyatAnAM dravyato'pi hiMsA karmavandhakAraNam, asatyapi kRtprtyaakhyaanbhnggenaalocnaavissyH| yadAgamaH-1 se apANAivAe caubihe paNNatte,taM0-davao khittao kAlao bhAvao" ityAdi pratyAravyAnaM ca sarvaviratisiddhayarthameva, tasyA api dravyata AzravarUpakhAt , sUkSmapRthivyAdInAmivAviratipratyayakarmabandhahetutvAt , bhAvahiMsAyAH kAraNabAcca; etena yatra kApi dhArmikAnuSThAne sambhAvanayApyavayaM bhavati tadanuSThAnaviSayako jinopadezo na bhavati, tAvanmAtrasyApyAzravasyopadezaviSayatvApattyA kRtasarvasAvadhapatyAkhyAnavataH pratyAkhyAnabhaGgena 'kevalI yathA vAdI tathA kartA nabhaved' ityevaM prarUpaNAtmakaM pAzacandramatamapyupekSitaM draSTavyam, jainapravacane prAguktabhakAreNa tadaMze jinopadezApatterevAnaGgIkArAt; tasmAdayaM bhAvA-yadvastujAtaM cikIrSitakAryasya pratikUlamananukUlaM vA bhavettadavinAbhAvasambandhena jAyamAnamapyanukUlakAraNavadupadezaviSayo na bhavati / yathA nadhuttArAdyupadeze jIvaghAto yathA vA kSudvedanAdyupazamanAryAhAravidhau tiktama 1sa prANAtipAtazcaturvidhaH prAptaH, tadyathA-dravyataH zretrAtaH kAlato bhaasst| For Private and Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhurAdirasAsvAdaH, paraM yatra cikIrSitakAryasyAnukulakAraNAnyapi vyavahArataH sAbaMdyAni bhavanti tadviSayA jinAnujJA kriyAkAle'pyAdezamukhena na syAd, evaM vyavahArato bhASAyAH sAvadhavaprasakteH; kiM tviSTaphalopadarzanena kalpyatvAbhivyanitopadezamukhenaivAvasAtavyA / sA cAnujJA nizcayato niravathaiva, saMsAramatanukaraNapUrvakasAnubandhipuNyaprakRtibandhahetukhAt / etena kusumAdibhirjinendrapUjAmupadizatA kusumAdijIvavirAdhanApyupadiSTaiva, pUjAvinAbhAvitvena jJAtvaiva pUjAyAmupadiSTalAditi vacanamapAstam, kusumAdijIvavirAdhanAyAH pUjAyAH kartuSTuvApratyakSatvena pUjAviSayakapariNAmavyavahArAhetutvena kalpitakusumAdInAmiva dravyapUjAsAmagryanantarbhUtakhAt, upadezamantareNApi jAyamAnakhAt , pUjAM kurvatA tyaktumazakyakhAca, anyathA kusumAdInAmiva tasyA api bhUyastvameva viziSTapUjAGga vAcyam, na ca kumumAdibhUyastve tadbhUyastvamAvazyakam, kusumAdInAM sacittAcittatayA dvaividhyavyavasthAnAt / tasmAttIrthakRtAmAjJopadezaH karmakSayanimittaM pratyupekSaNeryAsamityAdiSu saMyatA yatanayA pravarteran nAnyathA, saMsAraddhihetutvAdityevaMvidhiniSepamukhAbhyAmevAvasAtavyo na punastvamitthaM kuru ityAdisAkSAdAdezamukhenApi / na ca yatanayA nadyuttAravattayA dravyapUjApi saMyatAnAM bhavakhiti zaGkanIyam, sAdhanAM prasasthAvarajIvarakSArthayatanAdhikArAd, nadyuttAre 1 egaM pAyaM jale kiccA' ityAdividhinA tannirvAhAd, dravyastave ca trasajIvarakSArthayatanAvatAM zrAddhAnAmegApikArAt, sarvArambhaparijihIrSApUrvakapRthivyAdiyatanApariNAme ca teSAmapi cAritra evAdhikAra iti tatkArApaNaM ca sAdhUnAmupadezamukhena yuktam, nizcayato'nuzAviSayavAd, na khAdezamukhena: pRthivIdalAdInAM tatkAraNAnAM vyavahArataH sAvadhakhAt, so'pyupadezo jinapUjAyatanAviSaya eveti sarvatra yatanAyAmeva bhagavadAjJA, natu kacid drvyhiNsaayaampiiti|| tatra brUmaH-anujJA tAvadbhagavato vidhivacanarUpA nadyuttArAdhavinAbhAvinyAM jalajIvamANaviyogarUpAyAM jalajIvavirAdhanAyAM na kathaJcideva, tasyA udAsInakhAt / tadanukUlavyApArarUpAyAM tu tasyAM nadhutArAdivyApArarUpAyAM sA'varjanIyaiva, ubhayasvabhAvasyAnaikAntikasya nimittakAraNasya buddhibhedena pRthakka mazakyatvAd, yata eva ca yatanAviziSTasya nadhuttArasyeSTaphalahetutvaM bhaNitam / ata eva naimittikavidhirUpAyA bhagavadAjJAyA bahulAbhAlpavyayadravyahiMsAyAM vyavahArataH paryavasAnamutsargataH, pratiSiddha hi kenacinnimittenaiva vidhIyata 1 ekaM pAdaM jale chattvA // For Private and Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // 200 iti tatva itakucyate . 1 appeNa bahu icchA vimukhabhAlaMbo yo / iti / nizrayatastu naikAntato bAhya vastu vidhIyate niSidhyate vA, kevalaM zubhamAko vidhIyate'bhabhAvastu niSidhyate, ataH eka bhAgAturodhenaH bAhya vastuni vidhiniSeyakAmAcAraH / taduktaM saGghadAsagaNikSamAzramamapUjyapAdaiH- 2NayaH kiMci aNupaNAcI paDisiddhaM vAvi jiNavariMdehi / esA tesiM-ANA: kajje saceNa hoavvaM // 1 // " ti / tathA ca yadeva nibhAmAGgalpanahAreNa najhuttArAdesnujJAtatvaM tadeva dravyAhiMsAyA ati' ityavaziSTakalpanA mAlamanutthAnopahatam / idaM tu dhyeyamanuzAviSayatAvacchedakaM . hiMsAtvaM nakuttAratvAdikaM vA, kinta sAmAnyavizeSavidhividheyatAvacchedakavidhizuddhavyApAratvayatanAdhiziSTanadyuttAmAdikam, phala tastu vidhizuddhahiMsAyA apyanujJAviSayatvaM vyavahArAbAdhitameva, ata eva vidhinA kriyamANAyA jinapUjAdiviSayahiMsAyA anubandhabhAvato mokSaprAptiparyavasAnavamupadezapadapazcavastukAdAvuktam / yattu 'arihaMtA bhagavaMto' ityAdi sammatipradarzanena bhagavato virAdhanAviSayakavAjhayogAsambhava upapAditastadatyantamasamAsam, sammativacanasya kAyavyApAraNeva pravartakalanivartakakhAbhAvAbhidhAnatAparyAdvAjhayogasyApyapravartakanivartakatvavidhiniSedhavyApAravaiyarthyAd / yadapi " sAvizeSaNe0 " ityAdinyAyena yatanA'yatanAviSayatvameva sarvatra jinopadezasyopadarzitaM tadapi vizeSyabhAgasyAkizcitkaratvapradarzanArtha mahAvAkyArthaparyavasAnArthamaidaM paryArthaparyavasAnArtha vA ? nAdyaH, nayuttArajanyasya bhikSAcaryAvihArAdiphalasya yatanAmAprAvasiddhevizeSyabhAgasyAkizcitkaratvAsambhavAd / na dvitIyaH, mahAvAkyAdhasya sarvaireka padArthaiH paryavasAnAd / nApi tRtIyaH, 'AjJA dharma sAra' iti sArvatrikaidaparyArthasya prakRtavAkyAthai yojanAyAmapi vizeSyasya tyAgAyogAt / kicaiva jayaM care' ityAdau yatanAMza evopadezo na tu. caraNAdyaza ityekatra kAkye ka pradapadArthayojanA ? yadapi bAnAdyarthamapavAdapratiSevaNe'pyanAdisiddha malayavAdilakSaNavastusvarUpAvabodhaka eva. jinopadezaH, pravRttistvaucityajJAnena svata-pratyuktaM badapyamApabhramasamudramajjanavijRmbhitam,...jinopadezAt kalpyatvAdivodhe svata eva prativacanasyAMvicAritaramaNIyatvAt, kalpyatAbodhakasyopadeza svaina mAnilakecchAjanakajJAnaviSayeSTasAdhanatAdibodhakatvena pravartakatvAd,etadeva hi A cchAti vizuddhAlambanaH zramaNa iti // 2 na. krizidanuzAtaM atiSiya-vApi jivagharendraH / eSA teSAmAkSA kArya satyena bhavitavyam // bataM barena / For Private and Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sarvatra vidheH pravartakatvamabhyupayanti zAstravidaH / vidheH pravartakatvAdeva ca kallyatAdibodhakAdarthavAdAdapi vidhikalpanamAdriyate, ityaM ca paJcendisavabarobalA vi kappiyati nizIthacUrNAyuktaM na punaH sahantavya ' itIti yaduktaM samibhedenArthaparAvarttamAtram / yacca 'savye pANA' ityAdinA virodhodbhAvanaM kRtaM san 'na hantavya' ityAdizabdasAdRzyamAtreNaiva, kintu hiMsAviSayakopadezArthamAtreNa syAt, tannirAkaraNaM caitatsUtrasyAvidhikRtahiMsAviSayatvenaiva haribhadrasUribhiH kRtamiti nAla prynuyogaavkaashH| kizca sAmAnyataH sarvajIvaparitApanAniSedhe'pi kacidapakAdatastadupadezo vidhimukhenApi dRzyate, yathA bhagavatyAm-2 chadeNa ajo tumme gosAla maikhaliputtaM dhammiyAe paMDicoaNAe paDicoeNha, dhammie paDisAraNAe paDisAreha, dhammieNaM paDoAreNaM paDoAreha; dhammiehiM aTehiM hehiM pasiMNehi ya NippiTTapasiNavAgaraNaM kareha " / ti etaddhi gozAlasya paritApajanakaM vacanaM bhagavataiva lAbhaM dRSTvA''jJaptam , na cotsargataH paraparitApajanakaM vacanaM sAdhUnAM vaktuM yujyata ityavazyamapavAdavidhirutsargavidhivadaGgIkartavyaH / itthaM ca avaNNavAI paDihaNejja' ti dazAzrutaskandhacUrNivacanasya yadanyArthaparikalpanaM tadayutameva, mithoviruddhaM cedaM yadutApavAdavidhipratiSedhaH , paJcendriyavyApAdanabhayena sati sAmarthya pravacanAhitAnivAraNe saMsAravRddhirdulabhabodhitA ceti / ityaM hi praghacanAhitanivAraNe nimitte paJcendriyavyApAdanasya balavadaniSTAnanubandhitvabodhArthamapavAdavidhiravazyaM kalpanIyaH, anyathA sAmAnyaniSedhajanitabhayAnivRtteriti / yacAhitanivAraNe kriyamANe kadAcitpazcendriyavyApattau prAyazcittapratipacyAzayasya zuddhatvAjinArAdhakatvaM sulabhavodhikatvaM coktaM tadavicAritaramaNIyam , yatanAvato'pavAde'pi prAyazcittAnupadezAt / taduktaM bRhatkalpavRttau tRtIyakhaNDe-" tathA mUlaguNapratisevyapyAlambanasahitaH pUjyaH, pulAkavat ; sa hi kulAdikArya cakravartiskandhAvAramapi gRhNIyAd, vinAzayedvA, na ca prAyazcittamApnuyAd / " ityAdi / yattu tasya " "hiTThANaTio vi"-ityAdinA'dhastanasthAnasthAyi 1. paJcendriyavyaparopaNA'pi kalpyate iti / 2. tat chandena Arya ! yUyaM gozAlaM maMkhaliputraM dhArmikayA praticodanayA praticodayata, dhArmikayA pratisAraNayA pratisArayata, dhArmikeNa pratyavatAreNa pratyavatArayata, dhArmikairaya hetubhiH prazna niSpiSTapraznavyAkaraNaM kuruteti / 3. avarNavAdinaM pratihanyAt / 4. adhstnsthaansthito'pi| For Private and Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 . tvamuktaM tatsvAbhAvikam , na tu pratiSevaNAkRtamiti bodhyam / kizca tasya prAyazcittaM syAt tadA punarvatAropaNAdi syAd, AkuTayA paJcendriyaghAte mUlAdimahAprAyazcittAbhidhAnAd / uktaM ca-" tasya hastazatAbahirgamana iva niraticAratAbhivyajaka sUkSmAzravavizodhakamAlocanAmAyazcittameva / tathA ca dvitIyakhaNDe bRhatkalpabhASyattigrantha:-" 'Ayarie gacchammi ya kulagaNasaMghe a ceiavinnaase| AloiapaDikaMto suddho je NijjarA viulA // " SaSThIsaptamyoratha pratyabhedaH / AcAryasya vA gacchasya vA kulasya vA gaNasya vA saGghasya vA caityasya vA vinAze upasthite sati sahasrayodhiprabhRtinA svavIryamahApayatA tathA parAkramaNINaM (NIyaM) yathA teSAmAcAryAdInAM vinAzo nopajAyate, sa ca tathA parAkramamANo yadyaparAdhamApannastathA'pyAlocitapratikrAntaH zuddha:-gurusamakSamAlocya mithyAduSkRtapradAnamAtreNaivAsau zuddha iti bhAvaH / kutaH ? ityAha-yadyasmAkAraNAdvipulA mahatI nirjarA karmakSayalakSaNA tasya bhavati, puSTAlambanamavagamya bhagavadAjJayA pravarttamAnatvAditi // " itthaM ca sarvatra vastusvarUpAvabodhaka evApavAdopadezo natu vidhimukha iti yatkiJcideva, bahUnAM chedagranthasthApavAdasUtrANAM vidhimukhena spaSTamupalambhAt / tathA AcArAGge'pi " 2se se tattha payalamANe vA pavaDamANe vA rukkhANi vA gucchANi vA layAo vA vallIo vA taNANi vA taNaggahaNANi vA hariANi vA avalaMbiyA uttarijjA, se tattha pADipahiA uvAgacchaMti te pANI jAejjA, tao saMjayAmeva avalaMbiya 2 uttarejjA, tao saMjayAmeva gAmANugAmaM duuijijjaa|" ityatra gacchagatasya sAdhovalyAdhAlambanasya vidhimukhenaivopadezAt / na ca " se bhikkhU vA 2 gAmANugAma duijjamANe aMtarA se vappANi vA phalihANi vA pAgArAgi vA toraNANi vA . : 1 AcArya gacche ca kulagaNasaMghe ca caityavinAze / AlocitapratikrAntaH zuddho yanirjarA vipulA // 2 atha sa tatra pracalan prapatan vRkSAn gucchAn vA latA vA vallI tuNAni vA tRNagrahaNAni vA haritAni vA avalambya uttaret, atha tatra prAtipathikA upAgacchanti teSAM pANiM yAceta, tataH saMyata eva avalambya 2. uttareta, tataH saMyata evaM grAmAnugrAmaM gaccheta / / 3. atha bhikSurvA bhikSukIrvA prAmAnu grAma gacchan antarA tasya vaprA vA parikhA vA prAkArA vA toraNAni vA argalA vA argalapAzakA vA sati parAkrame saMyata eva parAkrameta, no RjukaM gacchet / kevalI brUyAd AdAnametat // For Private and Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 203 aggalANi vA aggalapAsagANi vA [ uttAo vA darIo ] vA sati parakarma saMjayAmeva parakAmijjA No ujjuaMgacchijjA / kevalI bUA, AyANameyaMtiyA [ AcArAMga. pA. 337 ] prAguktaniSedhakAraNAniSTasambhAvanAvacanametad, natu vidhivacanamiti vAcyam ; vidhivacanatvenApi vRttikRtA vRttyA( tyAM)vyAkhyAnAt / tathAhi 'se' ityAdi / sa bhikSu mAntarAle yadi vapAdikaM pazyet , tataH satyanyasmin saGkrame tena RjunA pathA na gacched, yatastatra garnAdau nipatan sacittaM vRkSAdikamavalambeta, taccAyuktam / atha kAraNikastenaivaM gacchet , kathazcitpatitazca gacchagato valyAdikamavalambya prAtipathika hastaM vA yAcitvA saMyata eva gacchediti / tathA sAmAnyataH pratiSiddhaM lavaNabhakSaNamapyapavAdato vidhimukhena tatraivAnujJAtaM dRzyate / tathAhi "se bhikkhU vA 2 [ jAva samANe siyA] se paro ava(bhi)haTu aMto paDiggahe biDaM vA loNaM vA udbhiyaM vA loNaM paribhAittA NIhaDha dalaMijjA, tahappagAraM paDiggahaM parahatyasi vA parapAyasi vA aphAsu jAva No paDiggahijjA, se Ahacca paDiggAhie siyA, taM ca gAi dUragayaM jANejjA, se tamAdAe tattha gacchejjA, puvAmeva AloijjA, Ausotti vA bhagiNIti vA imaM te kiM jANayA dinnaM, udAhu ajANayA ? se ya bhANejjA, no khalu me jANayA dinnaM, ajANayA dinnaM, kAma khalu Auso idANi NisirAmi taM bhuMjaha vA NaM paribhAei vA NaM taM parehi samaNunnAya samaNusiTuM tao saMjayAmeva bhuMjejja vA pibejja vA, jaM ca No saMcAeti bhottae vA pAyaevA sAhammiyA tattha vasaMti, saMbhoiA samaNuNNA aparihAriA adUragayA tesiM aNuppadAyavaM siyA, No jattha sAhammiA [siA], jaheva bahupariAvane (4) ... 1 atha bhikSurvA yAvatsamAnaH syAt paraH pravizyAntaH patagrahe viDaM vA . lavaNaM vA umijaM vA lavaNaM paribhajya niHsRtya dadyAt, tathAprakAraM pratigraha parahaste vA parapAtre vA aprAsukaM yAvad no pratigRhNIyAt; sa Ahasya (sahasA): pratigRhItaM syAt, taM ca nAtidUraM jhAtvA sa tamAdAya tatra gacchetU, pUrvameva Alokaye, AyuSman ! bhAginIti vA idaM tvayA jAnatA dattamutAjAnatA ? sa ca bhaNetU-no khalu mayA jAnatA dattam, kAmaM khalu AyuSman ! idAnIM niHsarAmi taM bhuJjIta vA paribhAjayet vA ta paraiH samanujJAtaM samanusRSTaM tataH saMvata eva bhuJjIta vA pibed vA / yazca na zaknoni bhoktuM pAtuM vA, sAdharmikA yatra vasanti sArdhAmakAH samanojJA aparihArikA adUragatAsteSAmanupradAtavyaM syAt, no yatra sAdharmikAH syuH yathaiva bahuparyApannaH kriyate tathaiva kartavyaM syAt , evaM khala tasya bhikSobhikSukyA vA sAmagryamiti // For Private and Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kI taheva kAyadhvaM siyA, evaM khalu tassa bhikkhussa bhikhkhuNIe vA sAmaggi ati / " etavRttiryathA-sa bhikSurgRhAdau praviSTaH, tasya ca syAt kadAcitparo gRhasthaH ' abhihaTu aMto' iti aMtaH pravizya patadgrahe kASThacchabbakAdau glAnAdyartha khaNDAdiyAcane sati biDaM vA lavaNaM khanivizeSotpannaM udbhijja vA lavaNAkarAzutpanaM paribhAi' ttatti dAtavya vibhajya dAtavyadravyAt kazcidaMzaM gRhiitvetyrthH| tato ni:sRtya dadyAt, tathAmakAraM parahastAdigatameva pratiSedhayet , ' taccAhaceti sahasA pratigRhItaM bhavet / taM ca dAtAramadUragataM jJAtvA sa bhikSustallavaNAdikamAdAya tatsamIpaM gacched, gatvA ca pUrvameva tallavaNAdikamAlokayeddarzayed, etacca brUyAd -- amuka' iti vA, bhagInIti vA ! etacca lavaNAdikaM kiM tvayA jAnatA dattamutAjAnatA ? evamuktaH san para evaM vaded yathA pUrva mayA'jAnatA dattam , sAmpataM tu yadi bhavato'nena prayojanaM tato dattametat paribhogaM kurudhvam / tadevaM paraiH samanujJAtaM samanusRSTaM satmAsukaM kAraNavazAdaprAsukaM vA bhuJjIta pibedvA, yaca na zaknoti bhoktuM pAtuM vA tat sAdharmikAdibhyo dadyAt , tadabhAve bahuparyApanavidhi prAktanaM vidadhyAd, etattasya bhikSoH sAmagryamiti / " na cApavAdaviSayo'pi manovyApAraH sAvadyatvAt kevalino na sambhavatIti zaGkanIyam , adhikRtapuruSavizeSe'dhikanivRttitAtparyAvagAhitvenAsya niravacanAd, anyathA dezaSiratyupadezo'pi na syAt , tasya caraNAzaktapuruSaviSayatvenApavAdikatvAt , ata eva cAritramArgamanupadizya dezaviratyupadeze sthAvarahiMsA'matiSedhAnumateH kramabhaGgAdapasiddhAnta updrshitH| yattu 'jalaM vastragalitameva peyam ityatra " savizeSaNe0" ityAdinyAyAjjalagalanamevopadiSTaM na tu vidhimukhena niSiddhopadezaH kAraNato'pIti, tadasad , yato jalagAlanamapi jalazastrameva, taduktamAcArAGganiyuktau-1 ussicaNa-gAlaNa--dhoaNNe ya uvagaraNa-kosa bhaMDe a| bAyaraAukAe evaM tu samAsao satya " // ti / atra gAlanaM 'ghanamasaNavakhAnteina ' iti vRttau sampUrya vyAkhyAtam / tacca trividhaM trividhena niSidamiti vidhimukhena tadupadeze niSiddhasyApavAdatastathopadezAvirodhAd, niSidamapi hi kvacitkadAcitkathaJcidvihitamapi bhavatIti / yattUtaM dravyahiMsAyA apyanAbhogavazAdayatanAjamvatvena niSiddhatvameveti / tatrAyatanAjanyahiMsAyAH kaTukapha 1. utsecana-gAlana-dhAvanaM copakaraNa-kozabhANDaM ca / bAdarApkAye etattu saimAsamA zastram // For Private and Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lahetutvAt , tatrAzayazuddheH pratibandhikAyA yatanAtiriktAyA asiddheH, tasyAvAyatanayA saha virodhAt, sthUlayatanAyAM sthUlAyatanAyAH pratibandhakatvena sUkSmA yatanAkalpane pramANAbhAvAd, ayatanAsattve'pramattAnAmapramattatAsiddhe / yA ca sUkSmA virAdhanA dvAdazaguNasthAnaparyantamAlocanAprAyazcittabIjamiSyate sAna sUkSmAyatanArUpA, sUkSmAyA apyayatamAyAzcAritradoSatvenopazAntakSINamohayoryathAkhyAta cAritriNostadanupapatteH; kintvanAbhogalakSaNasUkSmapramAdajanitaceSTAzravarUpA,ata eva dvAdazaguNasthAnaparyantam , tnnimittaalocnaapraayshcittsmbhvH| saduktaM pravacanasArodAravRttau--" iyaM cAlocanA gamanAgamanAdiSvavazyakartavyeSu samyagupayuktasyAduTabhAvatayA niraticArasya chadmasthasyApramattayateSTavyA, sAticArasya tUparitanamAyazcittasambhavAt , kevalajJAninazca kRtakRtyatvenAlocanAyA ayogAt / AhayatInAmavazyakarttavyAni gamanAgamanAdIni teSu samyagupayuktasyAduSTabhAvatayA niraticArasyApramattasya kimAlocanayA ? tAmantareNApi tasya zuddhatvAd, yathAsUtra pravRtteH / satyametat , kevalaM yAzceSTAnimittAH sUkSmapramAdanimittA vA sUkSmA AzravakriyAstA AlocanAmAtreNa zudvayantIti tacchuddhinimittamAlocaneti / tathA vyavahAradazamoddezakavRttAvapyuktaM-nirgranthasyAlocanA-vivekarUpe dve prAyazcitte, snAtakasyaiko viveka iti / sathA''locanA guroH purataH svAparAghasya prakaTamam, kacittAvanmAtreNaiva zuddhiH, yathA'vazyakRtye hastazatAt parato gamanAgamanAdau samyagupayuktasya niraticArasya yateH, sAticArasya tUparitanaprAyazcittasambhavAt / yateravazyakRtye gamanAgamanAdau niraticArasyAlocanAM vinA'pi kathaM na zuddhiH, yathAsUtraM pravRtteH / satyam ; paraM yAzceSTAnimittAH sUkSmA AzravakriyAstAsAM zudyarthamAlocaneti / tathA ' yatijItakalpadRttAvapyuktam--" atrAha ziSyaH-- niraticAro yatiH karaNIyAn yogAn karoti, tataH kimAlocanayA vizodhyam ? gururAha-sUkSmA AzravakriyAH sUkSmapramAdanimittakA avijJAtAstAsAmAlocanamAtreNazuddhirityAdi / nathA pazcAzakasUtravRttyorapyuktam "tA evaM ciya evaM vihiyANuDhANamestha havaiti / kammANubaMdhacheaNamaNahaM AloaNAijubhaM // " 1 tata evamevaitad vihitAnuSThAnamatra bhavatIti / karmAnubandhacchedanamanaghamAlocanAdiyutam // For Private and Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 206 " yasmAtsarvAvasthAsu karmabandho'sti, karmabandhAnumeyA ca virAdhanA, iSyate cAsau dravyato vItarAgasyApi chamasthasya, caturNAmapi manoyogAdInAmabhidhAnAt, 'tA'. tasmAd evaMciya'ti evameva virAdhanAyAH zodhanIyatvena 'etad' kSAlanAdikaM 'vihitAnuSThAnaM ' vidheyakriyA ' atra ' karmAnayanaprakrame ' bhavati / sthAd / itizadvaH samAptyarthoM gAthAnte yojyH| kiMvidhaM bhavati ? ityAha-'karmAnubandhacchedana' karmasantAnachedakaM 'anaghaM '-adoSam, paroktadUSaNAbhAvAt / kiMbhUtaM sad ? ityAi-'AlocanAdiyutaM' AlocanapratikramaNA diprAyazcittasamanvitamiti gAthArtha iti // " ... vastutaH karmabandhAnumeyA dravyavirAdhanA nirgranthasya snAtakasya ca tulyA, dvayorapi sAmayikakarmabandhahetutvAt ; paraM chamasthAnAM vihitAnuSThAnamAlocanAdiyutamiSTasAdhanam , tathaiva vidhAnAt , chamasthayogAnAM zodhyatvena prAyazcittasya ca zodhakatvena vyavasthiterityakaSAyasya yogA aipithikakarmabandhahetutvena, nAyatanayA'zuddhA / akaSAyazca vItarAgaH sarAgazca saJjavalanakaSAyavAnapyavidyamAnatadudayo mandAnubhAvatvAt tattvArthavRttau nirdiSTaH, anudarA kanyAnirdezavad ityakaSAyasya nAyatanA, na vA tasyAvazyaMbhAvidravyahiMsAdikamapyayatanAjanyamiti pratipattavyam / yattUktaM dravyato'pi hiMsAyAH kRtapratyAkhyAnabhaGgenAlocanAviSayatvamiti tajjainasiddhAntaparibhASAjJAnAbhAvavijRmbhitam, dravyAdyAzrayeNa hiMsAdibhAvasyaiva pratyAkhyAtatvAd, dravyahiMsAdinA hiMsAdipratyAkhyAnabhaGgAbhAvAd anenaivAbhiprAyeNa dharmopakaraNAGgIkaraNe " se apariggahe caubihe paNNatte, dabao khittao0" tyAdikrameNa pratyAkhyAtasya parigrahasya na bhaGgadoSa iti vizeSAvazyake digambaranerAkaraNasthale'bhihitam / tathA ca tadgranthaH " apariggahayAsuttetti jA ya mucchaapriggho'bhimo| - savvadavvesu na sA kAyavvA suttsnmaavo||" yA ca " savvAo pariggahAo veramaNam " ityAdinA'parigrahatAsUtre prokteti tvayA gIyate, tatrApi mUcrchava parigrahastIrthakRtAmabhimato nAnyaH / sA ca mUrchA yathA vasne tathA sarveSvapi zarIrAhArAdidravyeSu na karttavyeti sUtrasa 1 sa ca pArigrahazcaturvidhaH prajJaptaH, dravyataH kssetrtH| 2 aparigrahatAsUtra iti yA ca mUrchA parigraho'mimataH / sarvadravyeSu na sA kartavyA sUtrasadbhAvaH // 3 sarvAtprANAtipAtAdU viramaNam // For Private and Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 207 bhAvaH sUtraparamArthaH, na punastvadabhimataH sarvathA vastraparityAgo'parigrahateti sUtrAbhimAyaH, tasmAdaparijJAtasUtrabhAvArthoM mithyaiva khidyase tvamiti // " kizca yadi dravyahiMsayA kRtapratyAkhyAnabhaGgaH syAt tadA tavApyupazAntamohasya yathAkhyAtacAritraM na syAt , aMzato bhaGgAvazyaMbhAvAditi / yacca sarvaviratisiddhayarthaM dravyahiMsAyA api pratyAkhyAnamupapAditam , tadayuktam , evaM yogAnAmapi pratyAkhyAnApatteH 'ayogikevaliSveva sarvataH saMvaro mataH' iti vacanAdayoginyeva sarvasaMvarasiddheH / yacca dravyAzravasya sUkSmapRthivyAdInAmivAviratipratyayakarmabandhahetutvamuktaM tathaiva, teSAmaviratibhAvaM pratItyaiva karmabandhAbhidhAnAt , tadyogAnAM dravya hiMsA'hetutvAd, bhAvahiMsAkAraNatvaM ca yogAnAmiva dravya hiMsAyA api na bAdhakamiti / 'yattvetenetyAdinA pAzacandramatamupekSya tasmAdayaM bhAvaH' ityAdinA kizcit sampradAyAnusAri bhaNitaM tadarddhajaratIyanyAyAnukAri, hiMsAMze jinopadezAbhAvena tanmatAzrayaNe ' pUjAdhupadezAbhAvApatteH, tadavinAbhAvihiMsAMze upadezAbhAvena prakRtopadezasamarthanasambhave'pi tadaGgakusumArcanAdyaze tasya kusumAdi jIvavadhAnukUlavyApArarUpahiMsAvagAhitvasya nirAka mazakyatvAd, evamaniSTabIjarUpamanapoyeSTaphalahetutvena kalpyakhAbhivyakterapyanupapatteH, kusumAdihiMsAyAH sandigdhatvena tathAvidhapAtakAhetutve mithyAdRzAmapi tasyAstathAtvApatteH, tasmAd dravyastavasthalIyahiMsAyAmanubandhazuddhatvenaiva bhagavadAjJA smyktvaadibhaavhetutvaaditi||59|| tadevamAbhoge'pi dravyahiMsAyA doSAnAvahatvaM yatsiddhaM tadAha'tamhA davvapariggaha-davyavahANaM samaMmi aabhoge| Nahu doso kevaliNo kevalanANe va caraNe vA / / 60 // 'tamha 'tti / tasmAd dravyaparigraha-dravyavadhayoH same'pyAbhoge sAkSAtkAra kevaMlino naiva doSaH, kevalajJAne cAritre vA jJAnAvaraNa-cAritramohanIyakSayajanyayoH kevalajJAna-cAritrayordravyAzravamAtreNAnapavAdAt / yattu kSINamohasyApi snAtakacAritrAbhAvAtsaMbhAvanArUDhAticArarUpasyApi dravyAzravasya yadi tatpatibandhakatvaM tadA sAkSAjIvaghAtasya dravyarUpasyApi tanyAyaprAptameveti kevalino'pi dravyahiMsA cAritradoSa eveti pareNa procyate tadasat , snAtakasya nirgranthabhedatvAd yathAkhyAtasyaiva cAritrabhedatvAt tatpratibandhakatvasya ca dravyahiMsAyAM tvayA'pyanabhyupaga 1 tasmAd dravyaparigraha-dravyavadhapoH same'pyAbhoge / naiva doSa: kevalinaH kevalajJAne ca caraNe vA // For Private and Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 208 mAt / yadi ca snAtakacAritrasya dravyAhiMsA doSaH syAt tadA nirgranthacAritrasyApi doSaH syAdeva, nirgrantha-snAtakayorekasaMyamasthAnAbhyupagamAt / "NigaMthasiNApANaM tullaM ikkaM ca saMjamahANaM" iti paJcanirgranthIvacanAditi draSTavyam // 60 // hiMsAcaturbhaGganyanusAreNaiva dravyAhiMsayA bhagavako doSAbhAvamAhaNodavA NobhASA jaha taha hiMsANa davvamitteNaM / teNaM tIe 'dosaM jiNassa ko bhAsae saNNI // 61 // vyAkhyA-'Nodavva 'tti / nodravyAd nobhAvAd yathA na hiMsA, tathA dravyamAtreNApi hiMsA tattvato na hiMsA / tena tayA dravyahiMsayA doSaM jinasya kaH saMjJI bhASeta-api tu na ko'pItyarthaH / idamuktaM bhavati-hiMsAmadhikRtyadravyabhAvAbhyAM caturbhaMgI tAvadiyaM zrAvakamatikramaNasUtravRttAvuktAH-1 dravyato bhAvatazca hiMsA'hanmi' iti pariNatasya vyAdhAdemaMgavadhe / 2 dravyato na bhAvataH-IryAsamitasya sAdhoH sattvavadhe / yadAgama: "2vajemitti pariNao saMpattIe vimuccaI verA / avahato vi Na muccai kiliTThabhAvA ivAyasya // " tti / 3 bhAvatonadravyataH-gAramardakasya kITabuddhayA'GgAramardane, mandraprakAze rajjumahibuddhayA nato vA / 4 na dravyato na bhAvataH-manovAkkAyazuddhasya sAdhoriti / . atra parazcaturthabhaGgasvAminaM sayogikevalinamevAha / yattu cUrNikAreNa "cautyo suNNo 'tti bhaNitam, tatra svAminamadhikRtya, kevalinastatsvAmino vidyamAnatvAt , tasya sarvotkRSTacAritrAnyathAnupapattyA manovAkAyaiH zuddhatvAd, anyathA snAtakaH kevalI na syAt, kintu hiMsAsvarUpamadhikRtyaivoktama, taccaivam-yadi hiMsA tarhi na dravyato na bhAvata iti vaktumapyazakyam, dravyabhAvayoranyAratvenAvazyambhAvAt , tena caturthoM bhaGgaH zUnyo bhaNitaH, virodhAd / na ca zailezyavasthAyAM kevalI svAmI bhaviSyatIti zaGkanIyama, tasya siddhasyeva yogAbhAvena manobAkAyaiH zuddhatvAbhAvAd, nadyavidyamAne vastre vastreNa zuddha' iti vyavahiyata ityAdyasau samarthayAmAsa / taccAyuktam, hiMsAvyavahArAbhAvamadhikRtyaiva caturthabhaGgazUnyatvA1 nodravyAda nobhAvAda vathA, tathA hiMsA na dravyamAtreNa / tena tayA doSaM jinasya ko bhASate saMjJI ? // 61 // 2 varjayAmIti pariNata: saMpattyA vimucyate vairAt / anannapi na mucyate kliSTabhAvAdivAtmanaH // For Private and Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 209 bhidhAnAd viruddhadharmAbhyAM tadabhAvasyeva tadvavedasyApi sambhavena tacchnyatvavyavahAropapatteH / hiMsAsvarUpamadhikRtya tu dravyamAtrahiMsAyAmapyahiMsAtvaM pravacane pratItamiti kadAcid dvitoyabhaGgasvAmitve'pi bhagavataH snAtakasya nirgranthasyeva caturthabhagasvAmitvA'virodha eva, ahiMsApariNatyabhedAzrayaNena tadbhaGgasyApi sambhavaduktikalAt / na caivaM dvitIyabhaGgakAle'pi caturthabhaGgApattivyahiMsAkAle'pyapramattayatInAM manovAkAyazuddhakhAnapAyAditi vA vAcyam, caturthabhaGgopapAdakamanovAkkAyazuddhatAyA guptirUpAyA eva grahaNAd ata eva niyatacaturthabhaGgasvAmitvamayogikevalino'pi nAnupapannam, zuddhapravRttivyApAreNaiva virodhavyApAreNApi manovAkAya. zuddhatA'napAyAd, anyathA tadavinAbhAvidhyAnAnupapatteH / uktaM hi-dhyAnaM karaNAnAM satmavRtti-nirodhAnyataraniyatam " 'sudaDhappayattavAvAraNaM Niroho va vijamANANa / jJANaM karaNANamayaM Na u cittaNirohamettAgaM // ityAdigranthena vizeSAvazyake zodhakena ca vyApAramupasampadyoparatenApi zuddhatvavyavahAro bhavatyeva, yathA jalena zuddhaM vastramiti / sarvotkRSTamanovAkAyazuddhatayA'yogikevalI niyamenaiva caturthabhaGgasvAmo yujyata iti / na ca zailezyavasthAyAmapi zArIrasparzamAgatAnAM mazakAdInAM vyApattau caturthabhaGgasvAmitvaniyamAnupapattiA, dravya hiMsAyAstadanukUlanodanAkhyayogavyApAraniyatatvAt , tatra tadabhAvAttatsambandhamAtrasyAtiprasaakatvAditi dik // 61 // _yadi ca 'na dravyato na bhAvato manovAkAyazuddhasya sAdhoH' iti vacanAnurodhena sayogikevalinazcaturthabhaGgasvAmitvamevAbhimataM bhavet tadA'pramattAdInAM sayogikevaliparyantAnAM dravyahiMsayA doSAbhAvataulyaM pravacanAbhihitaM na ghaTetetyAha'paya ciya vayaNamiNaM dahavaM hoi kappajAsassa / jaM apamattAINaM sajogicaramANa No hiMsA // 6 // vyAkhyA-payaDaM ciya' tti / prakaTamevaitadvacanaM kalpabhASyasya draSTavyaM 1 sudRDhaprayatnavyApAraNaM nirodha iva vidyamAnAnAm / dhyAnaM karaNAnAmayaM na tu cittanirodhamAtrakam // 2 prakaTameva vacanamidaM draSTavyaM bhavati kalpabhASyasya / yadapramattAdInAM sayogicaramANAM no hiMsA // 62 / / For Private and Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 210 bhavati rAgadveSarahitena parIkSakeNa, yadapramattAdInAM sayogikevalicaramANAM no naiva hiMsA, vyApriyamANayogAnAmapIti zeSaH / tathA ca tadgranthaH apyeva siddhatamajANamANo taM hiMsagaM bhAsasi jogavataM / ___daveNa bhAveNa ya saMvibhattA cattAri bhaMgA khalu hiMsagatte" // apItyabhyuccaye, astyanyadapi vaktavyamiti bhAvaH / yadevaM yogavantaM chedanAdivyApAravantaM jIvaM hiMsaka tvaM bhASase, tanizcIyate samyak siddhAntamajAnata evaM prlaapH| siddhAnte yogamAtrapratyayAdeva na hiMsopavaya'te, apramattasaMyatAdInAM sayogikevaliparyantAnAM yogavatAmapi tadabhAvAt / kathaM tarhi sA pravacane prarUpyate ? ityAha-dravyeNa bhAvena ca saMvibhaktAzcatvAro bhaGgA khalu hiMsakatve bhavanti / tathAhi-1. dravyato nAmaikA hiMsA na bhAvataH, 2. bhAvato nAmaikA hiMsA na dravyataH, 3. ekA dravyato'pi bhAvato'pi, 4. ekA na dravyato nApi bhAvataH / athaiSAmeva yayAkramaM bhAvanAM kurvannAha.... Ahacca hiMsA samiassa jA u, sA davao hoi Na bhaavo| bhAveNa hiMsA u asaMjayassa, je vA vi satte Na sadA vahei // 3saMpatti tasseva jadA bhavijjA, sA dabahiMsA khalu bhAvao a| ajjhatthasuddhassa jadA Na hojjA vadheNa jogo duhao vi hiMsA // samitasyeryAsamitAvupayuktasya yA''hatya kadAcidapi hiMsA bhavet sA dravyato hiMsA / iyaM ca pramAdayogAbhAvAt tattvato ahiMsaiva mantavyA, "pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA" iti vacanAt / bhAvena bhAvato yA hiMsA na tu dravyataH sA'saMyatasya prANAtipAtAderanivRttasyopalakSaNatvAt saMyatasya vA'nupayuktagamanAgamanAdi kurvato yAnapi sattvAnasau sadaiva na hanti tAnapyAzritya mantavyA, 1 4" je vi na vAvijaMtI giyamA tesipi hiMso so u" ni vacanAd / yadA tu tasyaiva prANivyaparopaNasammAptirbhavati, tadA sA dravyato bhAvatazca hiMsA prati1 apyeva siddhAntamajAnan tvaM hisakaM bhASase yogavantam / dravyeNa bhAveNa ca saMvibhaktAzcatvAro bhaGgAH khalu hiMsakatve // . 2 Ahatya hiMsA samitasya yA tu sA dravyato bhavati na bhaavtstu| bhAvena hiMsA tvasaMyatasya yacApi saravAn na sadA hanti / 3 saMprAptistasyaiva yadA bhavet sA dravyahiMsA khalu bhAvatazca / adhyAtmazuddhasya yadA na bhavet vadhena yogo dvidhApi hiMsA // hai yepi na vyApAyante niyamAteSAmapi hiMsakaH sa tviti // For Private and Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pattavyA / yaH punarAtmanA cetaHmaNidhAnena zuddha upayuktagamanAdikriyAkArItyarthaH, tasya yadA vadhena prANivyaparopaNena saha yogaH sambandho na bhavati tadA dvidhApi dravyato bhAvato'pi ca hiMsA na bhavatIti bhAvaH / tadevaM bhagavatpraNote pravacane hiMsAviSayAzcatvAro bhaGgA upavaya'nte / atra cAyabhaGge hiMsAyAM vyApriyamANakAyayoge'pi bhAvata upayuktatayA bhagavadbhirahiMsaka evoktaH, tato yaduktaM 'bhavatA vastracchedanavyApAraM kurvato hiMsA bhavati' iti tatpravacanarahasyAnabhijJatAsUcakamiti // 62 // nanvatra 'apramattAdInAmadhikRtavastracchedanavyApAravAn hiMsakaH, yogavatvAd' iti paropanyastAnumAnadRSaNavyabhicArasphoraNAya vyabhicArasthAnatvaM pradazitam / vyabhicArazca hetusattve sAdhyAsattvamiti kevalino'pramattAdisAdhAra yena yogabattvam, ahiMsakatvaM ca siddhayati, natu kathamapi dravyahiMseti cet, na / atra ca 'AdyabhaGgaH' ityAdinigamanavacanavicAraNayA'dhikRtavastracchedanavyApAravAnahiMsakaH, hiMsAvyApriyamANakAyayogavattve'pi bhAvata upayuktatvAt , apramatsAdivad -iti svatantrasAdhanadRSTAnta eva bhagavati ttsiddheH| kiJca pUrvapakSiNA vastrachedanAdivyApAre hiMsAnvitayogatvaM tAvad bhagavatI' vacanenaiva pradarzitam / tathAhi" 'saddo tahiM mucchai cche aNA vA dhAvaMti te do vi u jAva logo / vatthassa dehassa ya jo vikampo tatovi vAtA vitaranti loga" // bho AcArya ! tatra vastre chidyamAne zabda sammUrcchati, chedanakA vA sUkSmAvayavA uDDIyante, ete ca dvaye'pi vinirgatA lokAntaM yAvat prApnuvanti / tathA vastrasya dehasya ca yo vikampazcalanaM tato'pi vinirgatA vAtAdayaH prasarantaH sakalamapi lokamApUrayanti / / 2"ahicchasI jaMti Na te u dUraM saMkhobhiyA te avare vayaMtI / urdU aheyA vi cauddisa pi pUriti logaM tu khaNeNa sarva // " __ athAcArya! tvamicchasi-manyase vastracchedanasamutthAH zabdapakSmavAtAdipudgalA na dUraM lokAntaM yAnti, tarhi taiH saMkSobhitAcAlitAH santo'pareM vrajanti; evamaparAparapudgalapreritAH pudgalAH prasarantaH kSaNenorvamadhazcatasRSvapi dikSu sarvamapi lokamApUrayanti " // yata evamataH1. zabdastatra mUrcchati, chedanakA vA dhAvanti te dvaye'pi tu yAvallokam / vastrasya dehasya ca yo vikampastato'pi vAtA vitaranti lokam // 2 athecchasi yAnti na te tu duraM saMkSobhitAH tairapare vrajanti / Urdhvamadho vA'pi catasRSu dikSvapi pUrayanti lokaM tu kSaNena sarvam // For Private and Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "vinAya AraMbhamiNaM sadosaM tamhA jahAla mhitttthejjaa| vuttaM saeu khalu jAva dehI Na hoi so aMtakarI tu tAva // " idamanantaroktaM sarvalokapUraNAtmakamArambhaM sadoSaM sUkSmajIvavirAdhanayA sAvadyaM vijJAya tasmAt kAraNAd yathAlabdhaM vastramadhitiSThet-na cchedanAdi kuryAt / yata uktaM bhaNitaM vyAkhyAprajJaptau-yAvadayaM dehI jIvaH saijaH sakampazceSTAvAnityarthaH, tAvadasau karmaNo bhavasya vA'ntakarI na bhavati / tathA ca tadAlApaka:-"jAva NaM esa jIve sayA samizra eai veai calai phaMdai ghuTTai khunbhai udIrai taM taM bhAvaM pariNamai tAva NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA Na bhavai" ti / tathA ca hiMsAnvitayogatvena vastracchedanavyApAravato hiMsakatvamApAdayantaM pUrvapakSiNaM pratyapramattAdiSvApAdakasatvepyApAdyAbhAvAt tarkamUlavyAptyasiddhestasya mUlazaithilyarUpadoSapradarzanArthamitthamuktama, tathA cApAdakasattvAdevApramattAdivatkevalino'pi dravyahiMsAsambhave'pi na doSa ityetadevAhahiMsagannAvo huA hiMsaliyajogati tkss| dAeuM zya naNi pasiDhilamalattaNaM dosaM // 3 // "hiMsagabhAvo"tti / hiMsakabhAvo bhaveddhisAnvitayogato'dhikRtavastracchedanavyApAravata iti zeSaH, ityetasya tarkasya prazithilamUlamApAcApAdakavyAptyasiddhirUpaMdoSadarzayitumiti bhaNitaM-yadutApramattAdInAMsayogikevaliparyantAnAM hiMsAvyApriyamANakAyayoge satyapi bhAvata upayuktatvAnna hiMsakatvamiti yogavatvamAtraM ca nApAdakamiti tatrApAdyavyAptyasiddhipradarzanamakizcitkarameveti bhAvaH // 63 // nanvapramattAdInAmupayuktAnAM yogavatAmapyahiMsakatvapradarzanena hiMsAnvitayogAbhAva evaM pradarzito bhavati; tathA ca prakRte ApAdakApasiddhipradarzanapara evAyaM anyo'stu ityata Aha'ApAyagApasihINa ya jaNiyA vatthancheya ahigaare| tA tassaMmazvayaNaM paramatIe Na amttuN|| 64 // 'ApAyagApasiddhi' ti / ApAdakasya hiMsAnvitayogasyAmasiddhiH, 1 ApAdakAprasiddhinaM ca bhaNitA vastracchedAdhikAre / tataH tatsaMmativacanaM prajJapte nyArtham // 64 // For Private and Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na ca jhaNitA klacchedAdhikAre; kiM bhagavatIvacanAdArambhassa kriyAvinAbhAvitvamaGgIkRtyApi pratiSancaiva pUrvapakSI (kSiNA) dUSaNaM dattam / tathAhi" AraMbhamiTTo jaha AsavAya, guttI ya seAya tahA tu sAhU / No phaMda vArehi va chijjamANaM, paiNNahANI va ato'NNahA te " // 'ArambhamiTTo' ti / makAro'lAkSaNikaH / he nodaka ! yathA''rambhastavAzravAya karmopAdAnAyeSTo'bhimataH, guptizca tatparihArarUpA zreyase karmAnupAdAnAyAbhipretA, tathA ca sati he sAdho ! mA spanda, mA vA vastraM chidyamAnaM vAraya / kimuktaM bhavati-yadi vastracchedanamArambhatayA bhavatA karmabandhanamabhyupagamyate tato yeyaM vastracchedanapratiSedhAya hastaspandanAtmikA ceSTA kriyate, yo vA tatsatiSedhako dhva. niruccAryate tAvapyArambhatayA bhavatA na karttavyau, ato maduktopadezAdanyathA cet karoSi, tataste pratijJAhAniH-svavacanavirodhalakSaNaM dUSaNamApadyata ityarthaH // atha bruvIthAH-yo'yaM mayA vastracchedanapratiSedhako dhvaniruccAryate sa ArambhapratiSedhakatvAnidoSa iti / atrocyate " 2 adosavaM te jai esa saddo aNNovi kamhA Na bhave adoso| - ahicchayA tujjha sadosa eko evaM satI kasse bhave Na siddhI // " yadyeSa tvadIyaH zabdo'doSavAn , tato'nyo'pi vastracchedanAdisamutthaH zabdaH kasmAdadoSo na bhavet ; tasyApi pramANAtiriktaparibhogavirUpAdidoSaparihArahetuvAt / athecchayA svAbhiprAyeNa tavaiko vastrachedanazabdaH sadoSo'parastu nirdoSaH, evaM sati kasya na svapakSasiddhirbhavet-sarvasyApi vA gADhavacanamAtreNa bhavata iva svAbhipretArthasiddhirbhavediti bhAvaH / tatathAsmAbhirapyevaM vaktuM zakyam, yo'yaM vana. cchedanasamutyaH zabdaH sa nirdoSaH, zabdatvAd , bhavatparikalpitazabdavadityAdi tattasmAtkAraNAttatra vastracchedAdhikAre sampativacanaM prajJapteH "jIve NaM esa jIve"ityAdi nAnyA) kiM tvejanAdikriyANAmArambhAvinAbhAvitvapratipAdakameva, anyathaitadarthasamarthanArthametatsUtramupanyastavantaM taM pUrvapakSiNamanyArthapradarzanenaitadabhiprAyAnabhijJamavakSyat kalpabhASyakRditi / asmAdeva bhagavatIsUtrAdabAdhitayathAzrutArthA1 Arambha iSTo yathA''savAya guptizca zreyase tathA ca sAdho ! / no spagda vAraya vA chidyamAnaM pratijJAhAnirvA'to'nyathA te // adoSavAn te yadi eSa zabdaH, anyopi kasmAna bhavedadoSaH / sadoSa eka evaM sati kasya bhavena siddhiH // For Private and Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 dyAvadejanAdikriyA tAvadArambhAdisambhava iti kevalino dravyahisAyAM na sandeha iti bhAvaH // 64 // etadeva spaSTayati'kirigrAuaMtakiriyAvirohiNI jiNeNa naNiAna AraMnAijuAna maMDiyaputteNa puDheNaM // 66 // . vyAkhyA-'kiriAu' tti / maNDitaputreNa pRSTena jinena zrIvarddhamAnasvAminA kriyA ejanAdyA ArambhAdiyutA-ArambhAdiniyatA antakriyAvirodhinyo bhnnitaaH| tathA ca bhagavatIsUtram-" 2jIve NaM bhaMte ! sayA samiyaM eai veyai calai phaMdai ghuTai khubbhai udIrai taM taM bhAvaM pariNamai ? hetA maNDiyaputtA ! jIveNaM sayA samiyaM eai, jAva taM taM pariNamai / jAvaM ca NaM bhaMte ! se jIve sayA samiyaM jAva taM taM bhAvaM pariNamai, tAvaM ca NaM tassa jovassa aMte aMtakiriyA bha. vai ? No iNaTe samahe / se keNaheNaM bhaMte ! evaM buccai-jAvaM ca NaM se jove sayA samidhe jAva aMtakiriyA No bhavai ? maMDiyaputtA ! jAvaM ca NaM se jIve sayA samiaM jAva pariNamai, tAvaM ca NaM se jIve AraMbhai sAraMbhai samAraMbhai, AraMbhe vaTTai sAraMbhe vaTTai samAraMbhe vaTTai, AraMbhamANe sAraMbhamANe samAraMbhamANe, AraMbhe vadRmANe sAraMbhe vaTTamANe samAraMbhe vaTTamANe, bahUNaM pANANaM bhUjANaM jIvANaM sattANaM 1 kriyA antakriyAvirodhinyo jinena bhaNitAH ____ ArambhAdiyutA maNDitaputreNa pRSTena // 65 // __ 2 jIvo bhadanta ! sadA samitamejate vyejate calati, spandate ghaTTate kSubhyati udIrayati taM taM bhAvaM pariNamate ? hanta ( om ) maNDitaputra ! jIvaH sadA samitamejate, yAvat taM taM pariNamate / yAvaJca bhadanta ! sa jIvaH sadA samitaM yAvaJca taM taM bhAvaM pariNamate tAvaJca tasya jIvasya ante antakriyA bhavati ? nAyamarthaH samarthaH / sa kenArthena bhadanta! evamucyate-yAvazca sa jIvaH sadA samitaM yAvadantakriyA no bhvti| maNDitaputra ! yAvazca sa jIvaH sadA samitaM yAvatpariNamate tAvaJca sa jIva Arabhate saMrabhate samArabhate, Arambhe vartate, saMrambhe vartate, samArambhe vartate, ArabhamANaH saMrabhamANaH samArabhamANaH, Arambhe vartamAnaH, saMrambhe vartamAnaH, samArambhe vartamAnaH bahUnAM prANAnAM bhUtAnAM jIvAnAM satvAnAM duHkhApanAyAM zokApanAyAM jIrNatApanAyAM (khedApanAyAM) tepApanAyAM piTTanApanAyAM vidrApanAyAM paritApanAyAM vartate sa tenArthena maNDita. putra! evamucyate yAvacca sa jIvaH sadA samitamejate yAvatpariNamate tAvaJca tassa jIvassa ante antakriyA na bhavatIti // For Private and Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dukkhAvaNayAe soAvaNayAe jUrAvaNayAe tippAvaNayAe piTTAvaNayAe ni (vi) hAvaNayAe pariyAvaNayAe vaTTai, se teNaDheNaM maMDiyaputtA evaM vuccai, jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM ejati jAva pariNamati, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyANa havai' ti| etadvRttiryathA-kriyAdhikArAdidamAha-'jIveNaM' ityaadi| iha jIvagrahaNe'pi sayoga evAsau grAhyaH, ayogasyaijanAderasambhavAt ; sadA-nityaM 'samiyaM 'ti-sapramANaM 'eyai' tti ejate kampate ' eja kampane' iti vacanAt ; 'veyai 'tti vyejate vividhaM kampate, 'calai' tti sthAnAntaraM gacchati, 'phaMdai'tti spandate kizciJcalati, 'spadi kiJciccalane' iti vacanAt; anyamavakAzaM gatvA punastatraivAgacchatItyanye, 'ghaTTai ' ti sarvadikSu calati, padArthAntaraM vA spRzati; 'khubbhai' tti kSubhyati-pRthivIM pravizati, kSobhayati vA pRthivIm, bibheti vA; 'udIrai'tti prAbalyena prerayati, padArthAntaraM vA pratipAdayati / zeSakriyAsaGgahAthamAha-' taM taM bhAvaM pariNamati ' ti ukSepaNAvakSepaNAkuzcanaprasAraNAdikaM pariNAma yAtotyarthaH / eSAM vaijanAdibhAvAnAM kramabhAvitvena sAmAnyataH sadeti mantavyam ? natu pratyekApekSayA, kramabhAvinAM yugapadabhAvAditi / tassa jIvassa 'aMte tti maraNAnte 'aMtakiriya' tti sklkrmkssyruupaa| ' Arambhai 'tti Arabhate pRthivyAdInupadravayati, ' sAraMbhai ' tti saMrabhate-teSu vinAzasaMkalpaM karoti, 'samAraMbhai 'tti samArabhate-tAneva paritApayati, Aha ca-" saMkappo saMraMbho paritAvakaro have samAraMbho / AraMbho ubaddao sabaNayANaM visuddhANaM // 1 // " idaM ca kriyA kriyAvatoH kathaJcidabheda ityabhidhAnAya tayoH samAnAdhikaraNataH sUtramuktam / atha tayoH kathazcidbhedo'pyastIti darzayituM pUrvoktamevArthaM vyadhikaraNata Aha-'AraMbhe' ityAdi / Arambhe'dhikaraNabhUte varttate jIvaH, evaM saMraMbhe samArambhe ca, anantaroktavAkyArthadvayAnuvAdena prakRtayojanAmAha- ArabhamANaH' saMrabhamANaH samArabhamANo jIva:-ityanena prathamo vAkyArtho'nUditaH, 'Arambhe vartamAnaH' ityAdinA tu dvitIyaH, "dukkhAvaNayAe ' ityAdau vA zabdasya prAkRtaprabhavatvAd duHkhApa. nAyAM-maraNalakSaNaduHkhamApaNAyAma, athaveSTaviyogAdiduHkhahetuprApaNAyAM vartate iti yogaH; tathA zokApanAyAM dainyaprApaNAyAma, 'jUrAvaNayAe 'tti zokAtirekAccharorajIrNatAprApaNAyAm, 'tippAvaNayAe ' tti 'tepApanAyAM' tipRSTepa kSaraNArthAviti vacanAt , zokAtirekAdevAzrulAlAdikSaraNamApaNAyAma, / 'piTTAvaNayAe ' tti piTTanamApaNAyAma, tatazca paritApanAyAM zarIrasantApe vartate, kvaci For Private and Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 296 tpaThyate 'dukkhAvaNayAe ' ityAdi, tacca vyaktamevaH / yacca tatra 'kilAmaNayAe uddavaNayA' ityadhikamabhidhIyate, tatra 'kilAmaNAe 'tti glAninayane, 'uddavaNayAe ' ti unnAsana iti / atra ojanAdikriyANAmArambhAdidvAraivAntakriyAvirodhitvaM pratoyate / ArambhAdInAM caijanAdikriyAniyatatvam, niyamazvAyaM yathAsambhavaM draSTavyaH, tena nApramattAnAmArambhavatsaMrambhasamArambhayorapyApattiriti vRddhaaH| yuktaM caitat-" rajAva NaM esa jIve sayA samiaM eai veyai jAva taM taM bhAvaM pariNamai tAva Ne ahavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chabihabaMdhae pA egavihabadhae vA, noNaM adhae / " ityatraijanAdikriyANAmaSTavidhAyanyatasbandhavyApyatvavatmakRterapyArambhAdhanyataravyApyatvasyaiva vyutpattimaryAdayA lAbhAt / paraH punarenamevArthaM " sumunInAM zobhanA munayaH sumunayaH susAdhavasteSAmapramattaguNasthAnakAdArabhya trayodazaguNasthAnaM yAvadArambhe vartamAnAnAmapyArambhikI kriyA na bhavati" ityAdi svayameva granthAntare likhitamasmaranivAnyathaivAtra vyAkhyAprakAramAracayati / tathAhi-antakriyApratibandhakAstAvadyogA eva, yAvad yogAstAvadantakriyA na bhavati, yoganirodhe ca bhavatIti teSAM tatpratibandhakatvAd, yadabhAvo yatra kAraNaM tadeva tatra pratibandhakamiti jagatsthiteH / na caivaM kvApyAgame jIvadhAtanirodhe tajjanyakarmabandhanirodhe vA'ntakriyA bhaNitA / tasmAtsAkSAjIvaghAtalakSaNa Arambho nAntakriyAyAH pratibandhakaH, tadabhAve'ntakriyAyA abhaNanAt , pratyutAnnikAputrAcAryagajasukumArAdidRSTAntena satyAmapi jIvavirAdhanAyAM kevalajJAnAntakriyayorjAyamAnatvAt kutastatsatibadhakatvazaGkApAti / atra sUtre ejanAdikriyAjanyaArambho na bhaNitaH, kintu kriyArambhayorekAdhikaraNe niyamo bhaNitaH, sa caivaM-yAvatkAlaM yatanAdikriyAvAn tAvatkAlaM sa ArambhAdimAneva; evaM ca sati kampanAdikriyA vyApyA, Arambhazca vyApakaH, tena kampanAdikriyA nArambhahetuH, kintvArambhaH kmpnaadikriyaahetuH| yathA ' yAvatkAlaM yodhUmavA~ stAvatkAlaM sa ArdaindhanaprabhavavahimAneva' ityatra dhUmastayAbhUtavahverjanako na bhavati, bhavati ca tathAbhUto vahidhUmajanaka iti / ataH kriyApratibandhakArambhavyApyatvena kampanAdikriyANAmanta kriyApratibandhakatvaM vyAkhyeyam , Arambhazabdena ca 1 yAvadeSa jIvaH sadA samitamejate, vyejate yAvat taM taM bhAvaM pariNamate tAvadaSTavidhabandhako vA saptavidha bandhako vA SaDvidhabandhako vA ekavidhabandhako vA, no abandhakaH // For Private and Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 217 yogA ucyante, jIvaghAtAdilakSaNArambhAdijanakatvena kAraNe kAryopacArAt , zAsvasammataM ca yogAnAmArambhatvam / taduktaM bhagavatIvRttau-" nanu 'mithyAtvAviratikaSAyayogAH karmabandhahetaca 'iti prasiddhiH, iha tu ArambhikyAdayo'bhihitA iti kathaM na virodhaH ? ucyate-ArambhaparigrahazabdAbhyAM yogaparigrahaH, yogAnAM tadrUpatvAt , zeSapadeSu ca zeSabandhahetuparigrahaHpratIta eveti|" etaccAyuktam, ArambhAdizabdatrayeNa yogAbhidhAnasya durghaTatvAd, ejanAdikriyAtiriktakAyAdisadhrIcInajIvavyApArarUpayogasadbhAve pramANAbhAvAd, yogAnAM yoganirodharUpAntakriyAyAM pratibandhakatvAbhAvAcca nahi ghaTo ghaTanAzaM prati pratibandhaka iti / tasmAde janAdirahito nArambhAdiSu varttate, tathA ca na prANAdInAM duHkhApanAdiSu, tathA ca yoganirodhAbhidhAnazukladhyAnena sakalakarmadhvaMsarUpA'ntakriyA bhavartIti bhagavatIvRttAvevAgre vyatirekapradarzanAdejanAdInAmArambhAdidvArA'ntakriyAvirodhitva vyAkhyAnameva nyAyyamiti / yattu evamapi yadyArambhAdizabdairuktaprakAreNehAvyAkhyAtatvAt sAkSAjjIvanAto'bhimataH, tarhi "jIve NaM bhaMte ! sayA samiaM eyai" ityAdisAmAnyasUtre sayogijIvaH kevalivyatirikta eva grAhyaH, anyathA " sattahi ThANehiM kevali jANejjA"-ityAdi vizeSamUtravirodhena sUtrAbhiprAyakalpane matikalpanA mahAnarthahetuH-ityAyuktaM tadupahAsapAtram , vRttikudabhiprAyollaGghanena svasyaiva matikalpanAyA mahAnarthahetukhAt , ' sattahiM ThANehiM ' ityAdisUtrasya bhinnaviSayatvena makRtasAmAnyasUtrAvadhikavizeSasUtrasya kenApi granthakAraNAnupadarzitatvAceti // 65 // ___ syAdiyamAzaGkA-sakalasayogigataijanAdi kriyAsAmAnyasya na sAkSAdArambhAdiniyatatvam, bhagavatIvRttAveva sUkSmapRthivyAdInAM sAkSAdAtmArambhakatvaniSedhAd, evaM ca bhavatyapi kevalinaH sadA sAkSAdArambhAnabhyupagamena yadA tadabhAvastadA dvArAbhAvAdejanAdikriyayA'pratibandhAtkevalajJAnotpattyanantarameva kevalino'ntakriyAprasaGgaH / yadi cAntakriyAyAM kadAcit kriyAmAtrasya kadAcitra sAkSAdArambhasyAniyatavirodhitvaM svIkriyate tadA niyatArambhAdidvArakatvena tadvirodhitvavyAkhyAnavirodha ityatrAha'AraMjAijuattaM tassattIe phuDeI (hiM) Na u tehi| tassattIvigame puNa jogaNiroho apaDibacho // 6 // 1 ArambhAdiyutatvaM tacchaktyAM sphuTana tu taiH / tacchaktivigame punaryoganirodho'pratibaddhaH // 66 // For Private and Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyAkhyA-'ArambhAdiyutatvaM / ArambhAdiniyatatvaM ' kriyANAm' iti prAktanamihAnuSajyate; 'tacchaktyA' ArambhAdizaktyA, turevakArArthoM bhinnakramaca, natu taiH sphuTaiH-sphuTaireva tairArambhAdibhinetyarthaH / ayaM bhAvaH-sthUlakAlAvacchedena tAvadetatsUtroktaejanAdikriyANAM sAkSAdArambhaniyamo vaderayogasya (?) nAsambhavI, itthambhUtaniyamasyApi sUtre'bhidhAnAd, ata eva yasmin samaye kAyikI kriyA, tasmin pAritApanikI prANAtipAtikI ca prajJApanoktezaniyamenaiva vRttikRtopapAditA / tathAhi-samayagrahaNena ceha sAmAnyaH kAlo gRhyate, na punaH paramanirudo yathoktasvarUpo naizvayikaH samayaH, paritApanasya prANAtipAtasya vA bANAdikSepajanyatayA kAyikyAH prathama samaya evAsambhavAditi / ayaM ca niyama ArambhajAtIyasya doSatvasphuTIkaraNArtha vyavahAreNocyate, na tu kevalino'pyArambho doSa iti nAnupapattiH, tathApi nizcayato yogAnAM kevalAnAmeva yatpatibandhakatvaM pareNodbhAvyate, tatra vayaM vadAmaH-na sphuTArambhayuktAnAM navA kevalAnAM yogAnAmantakriyApratibandhakatvaM nizcinumaH, kintvArambhazaktiyuktAnAmantakriyAvirodhitvaM prANaghAtAnukUlapudgalapreraNAkAristhUlakriyArUpArambhajananazaktisahitairyogaiH sthUlakriyArUpArambhajananadvArA'ntakriyApratighAtAd, ata eva caramayoge ArambhajananazaktyananvayAt , tena nAntakriyApratibandha iti tadanantaramevAntakriyAsambhavastadidamAha- tacchaktivigame' ArambhAdijananazaktivilaye punaryoganirodho'prativaddho'skhalitasAmagrIkA, caramayogakSaNasyaiva yoganirodhajanakasvAd / idaM ca sUkSmaNusUtranayamatamityaviruddha miti mantavyam // 66 // nanvevamanena sUtreNa kevalina ArambhajananazaktyanvitayogavattvaM bhavadbhirabhyupagatam, taccAsmAkamapi sammatameva, ArambhasvarUpayogyatAyAH kevaliyogeSvasmAbhira bhyupagamAt / nacAtaH kevalinyArambhasambhavo'pi, mohanIyAbhAvena tanirUpitapAlopahitayogyatAyAstatrAsvIkArAditi parAzaGkAyAmAhapoggalapaNokSaNAe jo AraMno mI kiriyaae| NiyamA muNINa jaNiosassianAeNa so'duttttho|6| 1 pudgalapraNodanAyAM ya Arambho'nayA kriyvaa| niyamAnmunInAM bhaNitaH so'duSTaH zAsyikajJAtena // 67 // For Private and Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . vyAkhyA-'poggalapaNollaNAe 'tti| anayA''rambhacaktyA hetubhUtayA kriyayA-ejanAdilakSaNayA pudgalapraNodanAyAM jIvaghanalokAntarasthAparAparapudgalapreraNAyAM tathAvidhasahakArisamparkasamudbhUtAyAM satyAM va Arambho bhavati sa niyamAnmunInAM zAsyikajJAtenAduSTo bhnnitH| ____ ayaM bhAvaH-sthUlakriyAyA (yAM) pudgalapreraNAyAmArambhastAvatsAdhUnAmapyavarjanIyo bhavati / ata evAhArakasamudghAtaniHsRSTapudgalairapi zarIrasambaddhastadasambadairvA prANAdighAte trikriyatvAdikamuktam / tathA ca samudghAtapade prajJApanAsUtram- " teNaM bhaMte ! poggalA NicchUDhA samANA jAI tattha pANAI bhUAI jIvAiM sattAI abhihaNaMti jAva uvadaMni, te NaM jIve kaikirie ? go ! siya tikirie siya caukirie siya paMcakirie / te NaM bhaMte ! movA tAo jIvAo kaikiriA ? evaM ceva se Na bhaMte ! jIve te ajIvA aNNesi jIvANaM paraM parAghAeNaM kaikiriyA ? go! tikiriyAvi carakiriyAvi paMcakiriyA vitti" / paraM pramattatAdazAyAmArambhapratyayA kriyA nimittam , apramattatAdazAyAM tu dhArmikakriyAyogAntarbhUtatayA zAsyikadRSTAntena hitatvAd yogAtiriktadoSavidhayA nadoSabhAk / taduktaM bRhatkalpabhASye-" 2 AhAraNIhAravihIsu jogo, sabo adosAya jahA jayassa / hiAya sassaMmi va sassiyassa bhaMDassa evaM parikammaNaM tu // 1 // " yathA yatasya prayatnaparasya sAdhorAhAranIhArAdiviSayaH sarvo'pi yogo bhavanmatenApyadoSAya bhavati, tathA bhANDasyopakaraNasya parikarmaNamapi chedanAdikameva yatanayA kriyamANaM nirdoSaM draSTavyam / dRSTAntamAha-'hiyAya sassami va sassiasa' tti| zasyena caratIti zAsyikaH, tasya yathA tadviSayaM parikarmaNaM naMdiNatAdikaM hitAya bhavati, tathedamapi bhANDaparikarmaNam / tathA coktaM" yadvacchasyahitArthaM zasyAkoNe'pi vicarataH kSetre / yA bhavati zasyapIDA, yatna 1 tena bhadanta! pudgalA niHkSiptAH santaH yAn tatra prANAn bhUtAn jIvAn sasvAni abhinanti, yAvadupadravanti sa bhavanta! jIvaH katikriyaH gau0! syAt trikriyaH syAt catuSkriyaH syAtpaJcakriyaH / te ca bhadanta jIvAH / katikriyAH / evameva sa ca bhadanta ! jIvaH / te ajIvA anyeSAM jIva' paramparAghAtena katikriyAH ? gau0 ! syAd trikriyA api, catuSkriyA: paJcakriyA gheti // 2 AhAranIhAravidhiSu yogaH sarvo'doSAya yathA yatasya / hitAya zasya iva zAsyikasya bhANDasyaitatparikarmaNaM tu|| For Private and Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 220 vataH sA'lpadoSAya // 1 // tadrajIvahitArtha jovAkIrNe'pi vicarato loke| yA bhavati jIvapIDA yatnavata: sAlpadoSAya // 2 // " iti / tathA ca sthUlakripaivArambharUpA sampannA, mohanIyaM ca na tasyAM hetuH, dRSTeSTavirodhAd-ityevaMbhUtArarambhasya bhagavati sattve na bAdhakamityArambhazaktirevArambhAkSepikA, anyathA tu caramayoga iva prAktanayogeSvapyArambhazaktikalpane pramANAbhAvaH, nizcayena kArya kurvata eva kAraNatvAbhyupagamAd / na ca zaktivizeSa vinA yogatvenaiva kevaliyogasyArambhasvarUpayogyatvAbhyupagamo yauktikaH, caramayogasyApi tazvApatteH / na ceSTApattiH, ArambhasvarUpayogyayogatvenAntakriyAvirodhitvAd-ityArambhazaktisatve kevalinaH sthUlakriyArUpArambho nAnupapanna iti // 67 // etadevAha'so kevaliNo vihave calovagaraNataNaM jameyassa / sahagArivasA NiyayaM pAyaM thalAi kiriyAe // 6 // * vyAkhyA-'so tti' sa pudgalapreraNAdvAraka ArambhaH kevalino'pi bhaved , yad yasmAdetasya kevalinazcalopakaraNatvaM sahakArivazAd-gamanakriyApariNAmAdisahakArivazAtyAyaH sthUlayA kriyayA niyataM vartate / ayaM bhAvaH--calopakaraNatvaM tAvad bhagavato'pyastyeva, tathA ca bhagavatI sUtram-" kevalI NaM bhaMte ! assi samayaMsi jesu AgAsapaesesu hatthaM vA pAyaM vA bAhuM vA UruM vA ogAhittA NaM ciTThai pabhU NaM kevalI seakAlaMsi tesu ceva AgAsapaesesu hatthaM vA jAva ogAhittA NaM cihittae ? go0 No iNaDhe samahe / 1 sa kevalino'pi bhaved calopakaraNatvaM yadetasya / sahakArivazAnniyataM prAyaH sthUlayA kriyayA // 68 // 1 kevalI bhadanta ! asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu hastaM vA pAdaM vA bAhuM vA UruM vA avagAya tiSThati prabhuH kevalI eSyatkAle teSvevAkAzapradezeSu hastaM vA yAvadavagAhya sthAtum ? gautama! nAyamarthaH samarthaH / sa kenArthena bhadanta! evamucyate-yAvatkevalI asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu yAvattiSThati na prabhuH kevalI eSyatkAle'pi teSvevAkAzapradezeSu hastaM vA yAktsthAtum / gautama! kevalino vIryasayogasadravyatayA calAni upakaraNAni bhavanti, calopakaraNArthatayA ca kevalI asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu hastaM vA yAvattiiti, na prabhuH kevalI eSyatkAle'pi tepveva sthAtum , sa tenArthena yAvaducyate asmin samaye yAvatsthAtum / For Private and Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 221 se keNaDheNaM bhaMte ! evaM vuccai ? jAva kevalI Ne assi samayaMsi jesu AgAsapaesesu jAva ciTThai, No NaM pabhU kevalI seyakAlaMsi vi tesu ceva AgAsapaesesu hatthe vA jAva cihittae ? go0 kevalissa NaM vIriyasajogasaddavayAe calAI uvagaraNAI bhavaMti, calovagaraNayAe aNaM kevalI assi samayaMsi jesu AgAsapaesemu hatyaM vA jAva ciTai, No NaM pabhU kevalI seyakAlaMsi vi tesu ceva cihittae, so teNaheNaM jAva vuccai kevalI assi samayaMsi jAba cihittae" // etadvRttiryathA-'assi samayaMsi tti / asmin vartamAnasamaye 'uggAhittA NaM' ti avagAhya-Akramya 'seyakAlaMsi vi' tti eSyatkAle'pi 'vIriyasajogasaddavayAe 'tti vIrya-vIryAntarAyakSayaprabhavA zaktiH tatpradhAnaM sayogaM mAnasAdivyApArayuktaM yat sadvidyamAnaM dravyaM jIvadravyaM tattathA, vIryasadbhAve'pi jIvadravyasya yogAn vinA calanaM na syAditi sayogazabdena sadvyaM vizeSitam / saditi vizeSaNaM ca tasya sadA sattAvadhAraNArtham / athavA sva AtmA tadrUpaM svadravyam , tataH karmadhArayaH, athavA vIryapradhAnA sayogo yogavAn vIryasayogaH, sa cAsau sadravyazca manaHprabhRtivargaNAyukto vIryasayogasadravyastasya bhAvastattA, tayA hetubhUtayA 'calAI' ti asthirANi 'uvagaraNAI' aGgAni, 'calovagaraNaTTayAe a' tti calopakaraNalakSaNo yo'rthastadbhAvazcalopakaraNatA tayA, cazabdaH punarartha iti" // . etacca calopakaraNatvaM nirantarasUkSmagAtrasaJcArabIjaM calanasAmAnyasAmagryAM nivizamAnaM gamanAdikriyApariNAmamAtrasahakRtaM sad gamanAdisthUlakriyAmapi janayatyeva / sA ca sthUlakriyA'varjanIyArambhasaGgatA satI kevalino na vIryAntarAyakSayakSatikarI, yatastatsAmAnyakAraNaM calopakaraNatvamapi nAmakarmapariNativizepApAditayogAzaktiniyatameva / yadAha sUtrakRtAvRttikRt-" sayogI jIvo na zaknoti kSaNamapyekanizcalaM sthAtum , agninA tApyamAnodakavat kArmaNazarIrAnugataH sadA parivartayannevAste " ityAdIti / tatkAryasthUlakriyAyAmapyazakyaparihArArambhatyAge yogAzaktireva nimittamiti / kecittu sUkSmakriyANAmiva sthUlakriyANAmapi calopakaraNatAvazAdaniyatadezatvAvazyakatvAt tatprayuktArambhasambhavaH kevalino'pi durnivAra ityAhuH // 68 // . nanu yadyevaM sthUlakriyaiva dravyArambhastadA kevalinastasya kAdAcitkatvaM na syAd, iSyate cAyamanyasAdhUnAmapi kAdAcitka eva, 'Ahaca hiMsA samiassa jA u sA For Private and Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 davao hoi Na bhAvao u / " ti vacanAd-ityAzaGkAmetadvacanaM phalIbhUtasAkSAtsambaddhArambhaviSayatvAnnAnupapannam, sa ca kevalino'pi kAdAcitka evetyabhiprAyeNa nirAcikIrSurAha'sakkhaM tu kAyaphAse jo AraMjo kayAi so huGA / ahigicca taM NimittaM maggijjai kammabaMdhatiI // 19 // ___ vyokhyA-'sakkhaM tu 'tti / sAkSAttu kAyasparze ya ArambhaH sa kadAcideva bhavet , taM ca sAkSAtkAyasparzAjjAyamAnaM dravyArambhaM vyavahArijanapratIyamAnamiti gamyaM, nimittamadhikRtya karmabandhasthitieNgyate zAstrakArairiti gamyam / yadyapyapramattAnAmavazyabhAvI jIvaghAto na prANAtipAtatvena doSaH, tathApi nimittabhUtasyAsyaikAdhikaraNopAdAnasadbhAvAsadbhAvakRtaM phala vaicitryaM vicAryata ityarthaH / / 69 // ... kathamityAha'tattha Nimitte sarise jennevaadaannkaarnnaavikkho| baMdhAbaMdhaviseso jaNiyo AyAra vittIe // 70 // - vyAkhyA-'tatya' tti / tatra sAkSAtkAyasparzAjjAyamAnArambhe nimitte sadRze AkevalinamekarUpe sati yena kAraNenopAdAnakAraNasyApekSA niyatasadbhAvA sadbhAvAzrayaNarUpA yatra sa tathA bandhAvandhavizeSaH-karmabandhatAratamyatadabhAvaprakAroM bhaNita iti AcAravRttau / tatra prathamametadadhikArasambaddhamAcArAGgalokasArAdhyayanacaturthoddezakasthaM sUtraM likhyate-" se abhikkamamANe paDikkamamANe saMkucemANe pasAremANe viNiaTTamANe saMpalijamANe egayA guNasamiassa rIyato kAyasaMphAsamaNucinnA egaiA pANA uddAiMti, iha logavedaNavejAvaDiyaM jaM AuTTikayaM 1 sAkSAttu kAyasparze ya Arambho kadAcitsa bhavet / adhikRtya taM nimitaM mRgyate karmabandhasthitiH / 2 tatra nimitte sahaze yenopAdAnakAraNApekSaH / bandhAbandhavizeSo bhaNita AcAravRttyAm // 70 // 1 sa abhikrAman pratikrAman saMkucana prasArayan saMparimRjana ekaMdA guNasamitasya rIyamAnasya kAyasaMsparzamanucIrNA eke prANA apadrAnti, iha lokavedanavedyApatitaM yatpunarAuTTikRtaM karma tatparijJAya vivekameti / / For Private and Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 kammaM tapparinAya vivegameti ti||athaitvRttiH-se' ityAdi / sa bhikSuH sadA gurvAdezavidhAyI etadvyApAravAn bhavati, tadyathA-abhikrAman-gacchan , pratikrAman-nivartamAnaH, saMkucan hastapAdAdisaGkocanataH, prasArayan hastAdInavayavAna, vinivartamAnaH samastAzubhavyApArAn samyak parisamantAd hastapAdAdInavayavAMstanikSepasthAniva rajoharaNAdinA mRjana saMparimRjan, gurukulavAse vasediti sarvatra sambandhanIyam / tatra niviSTasya vidhiH-bhUmyAmekamuruM vyavasthApya dvitIyamukSipya tiSThet , nizcalasthAnAsahiSNutayA bhUmI pratyupekSya pramRjya ca kukkuTIvijRmbhitadRSTAntena saGkocayetmasArayedvA, svapannapi mayUravat svapiti, sa kilAnyasattvabhayAdekapArzvazAyI sacetanazca svapiti, nirIkSya ca parivartanAdikAH kriyA vidhatte ityevamAdi samparimRjan sarvAH kriyAH karoti / evaM cApramattatayA pUrvoktAH kriyA: kurvato'pi kadAcidavazyaM bhAvitayA yat syAttadAha-'egayA' ityAdi / ekadA kadAcid guNasamitasya guNayuktasyApramattatayA rIyamANasya samyaganuSThAnavato'bhikrAmataH pratikrAmata saGkucataH prasArayato vinivartamAnasya saMparimRjataH kasyAM cidavasthAyAM kAyaH zarIraM tasaMsparzamanucIrNAH kAyasaGgamAgatAH sampAtimAdayaH mANina eke paritApamApnuvanti, eke glAnatAmupayAnti, eke'vayava vidhvaMsamApadhante / apazcimAvasthAM tu sUtreNaiva darzayati-eke prANAH prANino'padrAnti-mANe vimucyante / atra ca karmabandhaM prati vicitratA / tathA hi-zailezyavasthAyAM mazakAdAnAM kAyasaMsparzena prANatyAge'pi paJcadhopAdAnakAraNayogAbhAvAnAsti bandhaH, upazAntakSINamohasayogikevalinAM sthitinimittakaSAyAbhAvAt sAmayikA, apramattayatejaghanyato'ntarmuhUrttama, utkRSTatazcAnta:koTAkoTisthitiriti / pramattasya banAkuTTikatAmupetya pravRttasya kacitpANyAghavayavasaMsparzAt pANyupatApanAdau jaghanyata utkRSTatazca prAktana eva vizeSitataraH / sacetemopi bhavena kSipyata iti sUtreNaiva darzayitumAha-'iha loga' ityaadi| ihAsmin loke janmani vedamanubhavanamiha lokavedanaM tena vedyamanubhavanIyamihalokavedanavedyaM tatrApatitamihalAkavedanavedyApatitam, idamuktaM bhavati-pramattayatinApi yadi kAyataH kRtaM karma kAyasaGghaTanAdinA tadaihikabhavAnubandhi, tenaiva bhavena kSipyamANatvAd, AkuTTikRtakarmaNi tu yadvidheyaM tadAha 'jaM AuTTI' ityAdi / yattu punaH karmAkuTayA kRtamAgamoktakAraNamantareNApetya prANyupamardanena vihitaM tatparijJAya jJaparijayA vivekameti vivicyate'neneti vivekaH For Private and Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 prAyazcittaM dazavidhaM tasyAnyataraM bhedamupaiti tadvivekaM vA'bhAvAkhyamupaiti, tatkaroti yena karmaNo'bhAvo bhavatIti // " - atra gurvAdezavidhAyinamabhikramaNAdivyApAravantamaprayattasaMyatamavazyaMbhAvijIva virAdhanAbhAginamanUdya karmabandhAandhavizeSavidhAnaM vRttau pUritam , anAkuTTikayA''kuTTikayA ca jIvavirAdhanAkAriNaM pramattasaMyatamanyehalokavedanavedyApatitasya vivekayogyasya ca karmabandhasya vidhAnaM sAkSAdeva sUtre'bhihitam, tatra kevalI * uddesopAsagassa patthi ! ti vacanAd gurvAdezavidhAyitvAbhAvAt sambhAvitabhAvijIvaghAtabhayAvinAbhAviniyatAbhikramaNAdikriyAbhAvAca nAnUdya iti tadvahi rbhAvenaivAvazyaMbhAvijIvavirAdhanAnimittakabandhAbandhavicAra iti paro'bhimanyate, tanmahAmRSAvAdavilasitam / sAkSAdeva kevalinamandya vRttau tatsamarthanasya brahmaNApi parAkartumazakyatvAt / tatrAnUdyatAvacchedakadharma virodhodbhAvanena ca vRttikRta eva sUtrAbhiprAyAnabhijJatAM vaktumupakrAnto devAnAM priyastameva manyamAnastameva vA'vamanyasa iti mahAkaSTaM tad / na caitadvirodhodbhAvanaM vicAryamANaM camatkArakAri,gu dezavidhAyitvasya bhagavati phalato'bhidhAnAvirodhAd , ata eva " kiM te bhaMte ! jattA ? somilA ! jaM me tavaNiyamasaMjamasajjhAyajjhANAvassayamAIsu jayaNA / setaM jttaa"| ityatra sUtre eteSu ca yadyapi bhagavato na kizcittadAnIM vizeSataH sambhavati, tathApi tatphalasadbhAvAttadastItyavagantavyamityuktam / abhikramaNAdiyatanAvyApArAzca yAzAzchamasthasaMyatAnAmayatanAbhayAvinAbhAvinastAdRzA evAyatanAmayAbhAve'pi bhagavataH sambhavatyeva, sAdhusamAnadharmatayaiva kalpikaparihArAdiyatanAvadabhikramaNAdiyatanAyA apyupapatteriti na kiJcidetat / yatvavazyaMbhAvitvaM prAyo'sambhavisambhavikAryatvam , yadeva hi prAyo'sambhavi sat kadAcitsambhavati tadevAvazyambhAvIti vyavahiyate, anyathA sarvamapi kAryamavazyamAvitvena vaktavyaM syAt ; paJcasamavAyavAdibhirjanaiH sarvasyApi kAryasya niyatijanyatAmadhikRtyAvazyabhAvitveneSTatvAt , kAlAdiSu paJcasu kAraNeSu niyaterapi parigaNanAd , ata eva jamAlinimittakanihavamArgotpattiravazyabhAvinIti pravacane pratItiH / torthakaradIkSitaziSyAt nidbhavamArgotpatteH prAyo'sambhavisambhavAd , evamapramattasaMyatasya kAyAdivyApArAjjAyamAnAnAbhogavazena kAdAcikItyavazyabhAvinI vaktuM yujyate natu kevalinaH, tasya tatkAdAcitkatAniyAmakAnAbhogAbhAvAditi nAvazyaMbhAvivirAdhanAvantaM kevalinamandha kimapi vicAra For Private and Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir NIyamasti' iti pareNodghaSyate, tadasad / anAbhogAderiva viSayAsabhidhAnAderapi kAdAcitkatvenAvazyaMbhAvitvopapatte kevlino'pyprmttyterivaavshyNbhaavijiivviraadhnopptteH| anyathA tamadhikRtya vRttikRtA yatsAmayikakarmabandhAvandhavyAkhyAnaM kRtaM tasyAtyantamanupapatteH / kiJca avazyaMbhAvinI jIvavirAdhanA prAyo' sambhavisambhavA'pramattasyaiva natu pramattasya, tadIyakAyavyApArAjjAyamAnasya jIvaghAtasya prAyaH sambhavisambhavatvAt, pramattayogAnAM tathAsvabhAvatvAd , ata eva pramattasaMyatasya pramattayogAnaGgIkRtyArambhikI kriyApi, teSAM yogAnAM jIvaghAtA-. ItvAd , anyathA pramattApramattayoravizeSaH sampadyeti (teti) parasyAbhyupagame'vasthitasUtrasyaivAnupapatiH, anAkuTTikayA'nupetya pravRttamavazyaMbhAvijIvavirAdhanAvantaM pramattasaMyatamadhikRtyaivehalokavedanavedyApatitakarmabandhasya sAkSAtsUtre'bhidhAnAt, tasya ca jIvavirAdhanAyA :avazyaMbhAvitvasya prAyaH sambhavisambhavatvena pareNa niSedhAt , tasmAnnAyaM panthAH, kintvanabhimatatve satyavarjanIyasAmagrIkatvamavazyaMbhASitvavyavahAraviSayaH, ata eva jijJAsitayordvayovastunoH pura sthitayorekasya darzanArthamunmIlitena cakSuSA'parasyApi darzanamavazyaM bhavatIti vyavahriyate / ata eva ca jamAlebhaMgavatA dIkSaNe nihnavamArgotpAdasyAvazyaMbhAvitvamapi nAnupapannam, tadAnIM tasyAnabhimatasyApyavarjanIyasAmagrIkatvAt ; evaMvidhA cAvazyaMbhAvinI virAdhanA saMyatAnAM sarveSAmapi sambhavatIti tAmadhikRtya vRttikaduktA vyavasthA kevalinyapi yuktimatyeveti / vastutaH sarvasyApi kAryasya puruSakArabhavitavyatobhayajanyatve'pIdaM kArya puruSakArajanitamidaM ca bhavitavyatAjanitamiti vibhakto vyavahAra ekaikasyotkaTatvalakSaNAM bahutvalakSaNAM vA mukhyatAmAdAyaiva shaastrkaarruppaaditH| tadiha sAdhUnAmanAkuTayA jAyamAne jIvadhAte bhavitavyatAyA eva - khyatayA vyApriyamANatvAt tatrAvazyaMbhAvitvavyavahAraH, na tvanAbhogajanyattvameva tatra tatram, AbhogapUrvakasya kAraNikasyApi tasya vivekayogyabandhahetoH pRthaka raNe nehalokavedanavedyApatitakarmabandhahetutayA parizeSitasyAvazyaMbhAvitvenaiva parigaNanAt, tato jIvarakSApariNAmavatAmAkuTayA jIvaghAtabhavRttirahitAnAM sarveSAmeva saMyatAnAM yA kAcidvirAdhanA bhavati sA'vazyaMbhAvinIti kAyasparzamanucIrNaiH pANibhirupajAyamAnAM tAmAzrityAkevalinaM vRttikaduktavyavasthAyAM na ko'pi sandeha iti sUkSmamIkSaNIyam / evaM satyapi parasyeya zaGkonmIlati-yadutA'tra karmabandha prati vicitrtaa| tathAhi-'zailezyavasthAyAM kAyasaMsparzena maJcakAdInAMprANatyA For Private and Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir me'pi pazcavidhopAdAkAraNAbhAvAnnAsti bandhaH' ityatra kartuH samyagvicAre mazakAdInAM prANatyAgasya kartA kimayogikevalI, utAnyaH kazcid / nAdyaH, ayogitva'kartRtvayorvirodhenAyogikevalinaH kartRtvAbhAvAt ; nahi kAyAdivyApAramantareNa kA bhavitumarhati, "kriyAhetuH svataH kartA ' iti vacanAt / yadi cAyomikevalinaH zarIrasya samparkAdapi jAyamAno jIvaghAtastalimittakatvena tatkartRko bhaNyate, tarhi apasiddhAntaH syAt / puruSaprayatnamana reNApi prANatyAgalakSaNasya . kAryasya jAyamAnatvena paJcasamavAyavAdi vahAne / nimittatvamAtreNa ca kartRlavyapadezo'pi na bhavati, sAdhvAdinimittakApasargasya dAnAdezca sAdhvAdikartRkatvena vyapadezaprasaktaH / dvitIyavikalpe'nyaH kazcit kartA-ityatrAnanyagatyA'nAbhogavataH kUpapAtavadaniSTo'pi mazakAdInAM nijaprANatyAgo'nAbhogavazena mriyamANamazakAdikartRka eva, yadi mazakAdInAM nijakAyAdivyApAro nAbhaviSyat tarhi zarIrasamparkAbhAvena nijaprANatyAgo'pi nAbhaviSyad-iti vyAptibalena mazakAdiyogajanyatvAt / tathA cAyogikevalini mazakAdikakA jIvavirAdhanA bandhAbhAvavatI sambhavatyapi sayogikevalini tu sA kathaM syAt ? tatra hiMsA bhavantI tadyogAnvayavyatirekAnuvidhAyitvena tatkartRkApi syAt, na ca kevalino jIvavirAdhanAkartRkAryabhAvasambandhena jIvavira dhanAvicAre kathaM kevalino nirdezo yujyate ? iti // 70 // ' tatra AhakAragasaMbaMdheNaM tassa Nimitta ssimA u mjjaayaa| kattA puNo pamatto NiyamA pANAzvAyasya // 1 // ... vyAkhyA-'kAragasaMbaMdheNaM ' ti / kArakasyApi karaNAdirUpasyAyogikevalyAdeH pazcAnupUrvyA pramattasaMyatAntasya sambandhena tasya sAkSAtkAyasparzapratyayArambhasya nimittasyeyamAcArAvRttikaduktA maryAdA-ayogikevalyAdikArakasambandhamAtreNaiva sAkSAdArambhasya bAhyasya nimittasya prastutA phalAphalavicAraNA kiyata, natu kartRkAryabhAvasambandhena jIvavirAdhanAvicAraH kriyata iti netAnuphpattirityarthaH / kartA punaH prANAtipAtasya niyamAt pramatta eva, zAstrIyavyabahAroga pramAdavata eva prANAvipAtakatvavyavasthite, tato yadi kartRkAryabhAvasa'bandhanaivAtra jIvavirAdhanAvicAraH prastutastadA parAbhyupagamarIramA kevalina ivApramAsaMmatasyApi nirdezo'mAmANika iti sarvameva vRttikaduktaM vizIryeta / yadi For Private and Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 227 copacAreNApramattayaterapi kathazcittatkartavamiSyate, tadopariSTAdapyuSacAreNaitatkalpana granthakArAbhiprAyAnurodhAdeva nirAbAdhamiti yaducyate pareNa 'sayogi kevalI kadAcinjIvavirAdhakaH sambhavati, bhavasthakevalitvAd ayogi kevalibad' ityatra kadAcijjIvavirAdhakatvaM sAdhyamayogikelini dRSTAnte nAsti, tasyAkartRtvAt / kina -ayogikevalidRSTAntadAturayogitvakartRtvayAvirodhAparijJAnamapi sphuTamevetyAdi, tatsarvaM granthAbhiprAyAparijJAnavijRmbhita miti mantavyam; na hyevamadhikRtAcArAGgavRttigranthaH kathamapyupapAdito bhavatIti // 71 // . nanvayaM granthaH prAsaGgika eva / tathAhi-ayogikevalini mazakAdighAtastAvanmazakATikartRka eva, tathA ca karmabandho'pyadhyavasAyAnugato mazakAdInAmeva bhavati, ekakartRkayoreva karmarandhopAdAnakAraNayoH parasparaM kAryakAraNabhAvasaMvandhAdna punarbhinnakartRkayorapi, sAMsArikajIvakartR kaiH paJcavidhopAdAnakAraNaiH si. ddhAnAmapi karmabandhaprasakteH / tasmAdanvayavyatirekAbhyAmanAdisiddhakAryabhAvavyavasthAsiddhayarthamatra ca karmabandhaM prati vicitratetyAdi prasaGgato'bhihitam / tatrAyoginyupAdAnakAraNAbhAvAt karmabandhAbhAva iti vyatirekaniyamaH pradarzitaH, sa cAnyayaniyamasya dADhayahetuH, anyathA karmabandhavicitratAvicAre'bandhakasyAyogikevalino bhaNanamanarthakameva sampadyeta, prayojanAbhAvAd / yogavatsu copAdAnakAraNasattve karmabandhalakSaNakAryasattvamityanvayaniyamaM pradarzayanneva yogavatAmapi karmabandhavaicitryamupAdAnakAraNavaicitryAyattameveti niyamasiddhayarthaM prathamaM kAraNAvaicitrye kAya(ya)vaicitryamupazAntakSINamohasayogikevalinAM sthitinimittakaSAyodayAbhAvAt sAmayikA karmabandha iti samuccayabhaNanenaM babhANa vRttikAraH, teSAM ca trayANAmapi mithyAtvAviratikaSAyayogapramAdalakSaNAnAM paJcavidhopAdAnakAraNAnAM madhye kevalayogasyaiva sattvena karmabandho'pi tatsatyaya eva / sa ca sAmayikasAtavedanIyakamAravalakSaNaH samAna eva bhavati, vicitratAhetumohanIyodayAbhAvAd, na punaruSazAntasyeva kSINamohasyApi jIvaghAtAdikaM bhavatoti buddhayA samuccayena bhaNamA sAzasAmyamadhikRtya samuccayena bhaNiterasambhavAd, anyathopazAntasyecaM kSINamohasyApi jopaghAtAdihetumohanIyasattApi vaktavyA syAt , tathA kevalivaduSazAntasyA'pi sarvajJatvaM vaktavyaM prasajyeta; nahi nArakatiryanarAmarAH karmabandhakA ityAdisamuccayamaNanena sarveSAmapi sAmyaM kagyApi saMmatam / tasmAghathA sAmAnyataH karmabandhamadhikRtya nArakAdInAM samuccayena bhaNanaM tathA sAmayikasAtavedanIyakarma, For Private and Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 228 bandhamadhikRtyopazAntAdInAM samuccayena bhaNanamityatra aprAsaGgike prathamAvRttigranye nAsmAkamanabhIpsitasiddhirityAzaGkAyAmAhajo puNa iha kattAraM niyamA msgaajiivmhikicc| jaNa imaM pAsaMgiyamaippasaMgo phuDo tassa // 7 // - vyAkhyA-'jo puNa' ti / yaH punariha zailezyavasthAyAmavazyaMbhAvinyAM jIvavirAdhanAyAM kartAraM niyamAnmazakAdijIvamadhikRtyedamAcArAsayuktaM prAsaMgikaM bhaNati-tadvirAdhanAkartRmazakAdijIvagatopAdAnakarmabandhakAryakAraNabhAvaprapazvapradarzanamAtraprasaGgamAptaM vadati, natu svasambaddhajIvavirAdhanAphalAphalavaicitryapradarzanaparam, tasya sphuTa evAtiprasaGgaH / evaM hyapramattasaMyatasyApi pramAdaniyatajIvavirAdhanAkartRtvAbhAvena jIvavirAdhanAnimittakakarmabandho bhriyamANajogata eva payavasyed, natvapramattasaMyataniSTha iti karmabandhAnumeyavirAdhanAyA apramattasaMyatAdiSu vicitrAyA abhidhAnamakhilaM vyadhikaraNameva syAditi / / kiJca-atra 'karmabandhaM prati vicitratA' ityatra 'atra' iti nimittasaptamyAzrayaNAt saMyatasambaddhAvazyaMbhAvijIvavirAdhanAnimittamadhikRtyaiva karmabandhavicitratA vaktumupakrAntA, sA ca karmabandhAbhAvakarmabandhAvAntarabhedAnyatararUpeti nAyogini tadvicitratA'nupapattiH / ata eva-" selesiM paDivanassa je sattA pharisa pappa uddAyati masagAdI, tattha kammabaMdho patthi / sajogissa kammabaMdho do samayA / jo apamatto uddavei tassa jahanneNaM aMtomuhuttaM, ukoseNaM amuhuttA / jo puNa pamatto na ya AuTTiAe tassa jahanneNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM asaMvaccharAI / jo uNa AuTTiAe pANe uvaddavei tavo vA cheo vA veyAvarDa vA karei ||"-ityaacaaraacuurnnaavpyvshyNbhaavijiivviraadhnaanimittk eva karmabandhAbhAvasaH (vaH) karmabandhavizeSazcAyogikevalyAdInAM saMyatAnAM pazcAnupUrvyA vyaktaH pratIyate / karmabandhAbhAvAdau nimittatvaM ca tatra svasamAnAdhikaraNopAdAnAnurodhenA'bhidhIyamAnaM nimittamanaikAntikamiti sampadAyAdaviruddham / tathA ca 'sajogissa kammabaMdho do samayA' ityatra tatra' ityasyAvazyamanuSaGgAt / tatra kAyasparza prApya satyopadrave sayogikevalino dvau samayau karmabandha iti sphuvAryatItApazAntakSINamohayorapi tatsamAnajAtIyatvena tatra dvASeva samayau karma For Private and Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 229 bandhaH sphuTa iti vRttAvupazAntAdInAM samuccayena bhaNanaM na jIvaghAtamadhikRtyeti yaducyate, tahahuzrutatvayazakSatikarameva, samunnayapratiyoginAM padAryAnAM tulyavasakRtadharmaviziSTakriyAnvayitvenaiva samuccayanirvAhAd / evaM ca yayA sikatAdau ghRtAdisaMsarge'pi snehAbhAvAna bandhaH, badaracUrNasaktucUrNAdInAM tu cirakAlasthitihetusnehavizeSAbhAvAdalpakAlIno bandhA, kaNikkAdInAM tu snehotkarSAdutkRSTabandha ityatra badaracUrNAdInAM tulyavadeva snehavizeSAbhAvaviziSTaprakRtaghRtAdisaMsarganimittakAlpakAlInabandhabhavanakriyAnvayenaiva samuccayaH pratIyate, tathA prakRte'pyupazAntAdInAM tulyavadeva sthitinimittakaSAyAbhAvaviziSTaprakRtajIvaghAtanimittakasAmayikabandhabhavanakriyAnvayenaiva samuccayopapatteriti nArakatiryaparAmarA iti dRSTAntena pratyekapadArthadharmamAdAya samuccayakhaNDanamapANDityavijrambhitameva, tasya kenApyanabhyupagatatvAt / prakRtadharmaviziSTakriyAnvayatulyatArUpasamuccayakhaNDane tu samuccayatAtparyaMkavAkyasyaivAnupapattiriti na kizcidetat // 72 // tadevamAcArAGgavRttyabhiprAyeNa yAvadayogikevalina saMyatAnAmapi kAyasparzenAvazyaMbhAvinI(nyA)jIvavirAdhanayA(nAyA)vyaktameva pratItAvapi ye 'ayogikevalinyavazyaMbhAvI mazakAdighAto mazakAdikartRko natvayogikevalikartRkaH - iti zabdamAtreNa mugdhAn pratArayati(nti) ta evaM praSTavyA:-so'yamevaMvidha eva sayogikevalinaH kathaM na bhavati ? iti / itthaM pRSTAzca ta evamuttaraM dadate-yogakto hi kevalino jIvarakSaiva bhavati, tatkAraNAnAM zubhayogAnAM sattvAt / ayogikevalinastu yogAnAmevAbhAvena svarUpayogyatayApi nijayogajanyajIvadhAtasAmagryA abhAvavajjIvarakSAsAmagryA apyabhAva eveti tatrAhajiyarakkhA suhajogA jaz tuha iTThA sajogikeva liyo| haMdi tayA tayatnAve ajogiNo huU hoNataM // 3 // . 'jiarkkh'tti|jiivrkssaa-jiivghaataabhaavruupaa yadi tava mate sayogikevalina iSTA, kevaliyogAnAmeva jIvarakSAhetutvAt , 'handItyAkSepe' tadA tadabhAve-yogAbhAvena jIvarakSA'bhAve'yogikevalino hInatvaM sayogikevalyapekSayA'pakRSTatvaM bhaved / ... ayaM bhAvA-jIvaghAtAbhAvarUpA jIvarakSA kiM tvayA guNarUpA'bhyupagamyate, For Private and Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230 doSarUpA, ubhayarUpA, anubhayarUpA vA? Aye tadguNavaikalyenAyogikevalino honatvaM durnivArameva / dvitIye tu svAbhyupagamasya hAnikoMkazAstravirodhazca / tRtIyazca pakSo vihitakriyApariNatayogarUpAM jIvarakSAmadhikRtya vihitakriyAtvena guNatvaM yogatvena ca doSatvamabhipretya sambhavaduktiko'pi svAbhAvikajIkyAtAbhAvarUpAM jIvarakSAmadhikRtyAsambhavaduktika eva; nahi sa guNo doSazvetyubhayarUpatAmAskandatIti / caturthe tu tadabhAve'pyayogikevalina iva sayogikevAlano'pi na bAdhaka iti, kiM tatrAvazyaMbhAvijIvavirAdhanAnirAsavyasanitayA? aya jIvaghAtAbhAvamAtrarUpA jIvarakSA na guNaH, kintu yogajanyajIvadhAtAbhAvarUpA; sA ca mazakAdikartRkamazakAdijIvaghAtakAle'yogikevalino'pi viziSTAbhAvasatvAnnAnupapanneti na tasya tadguNavaikalyam / na vA sayogikevalino'pi yogAt kadAcidapi jIvaghAtApattiH, tAdRzajIvarakSArUpAtizayasya cAritramohanIyakSayasamutthasya jJAnAvaraNIyakSayasamutthakevalajJAnasyeva sarvakevalisAdhAraNatvAt saMyatAnAM yajjovavaviSayakAbhogastajjIvarakSAyA niyatalAca / ata eva sAmAnyasAdhUnAmapyanAbhogajanyAyAmeva virAdhanAyAM pariNAmazuddhayA phalato'vadhakatvamupadarzitam // tathA coktaM hitopadezamAlAyAM " NaNu kaha uvauttANa vi chaumattha muNINa suhumjiarkkhaa| sacaM tahavi Na vahagA uvaogavarA jao bhaNi // 1 // " etadvyAkhyA yathA-nanviti pUrvapakSopanyAse / chadmasthAnAM viziSTAtizayajJAnarahitAnAM munInAM sAdhUnAmupayuktAnAmapi samyagIryAsamitAnAmapi sUkSmANAM carmacakSuSAmadRzyAnAM jIvAnAM kathaM rakSAsambhavaH ? AcArya Ai-satyamavitathametat, tathApi viziSTajJAnazUnyA api yadhupayogaparAH pUrvoktayukyA caMkramaNaprasAstadA sambhavatyapi prANivadhe na vadhakA-vadhakAryapApabhAjaH // " na caitatkAlpanikama, yata ' uccAliaMmi pAe ' ityAdi; yata eva bhagavato'hiMsAtizayaH, ata eva ' aNAsavo kevalINaM ThANaM' iti praznavyAkaraNasUtre kevalinAM sthAna kevalinAmahiMsAyAM vyavasthitatvAdityuktam / tathA catu:zaraNaprakIrNake'pi 'sabajimANamahiMsaM arihaMtA'-ityatra sarve sUkSmavAdaratrasasthAvaralakSaNA ye jIvAsteSAM na hiMsA'hiMsA tAmahanta iti vivRtamiti cet, nanvevaM yogajanyajIvaghAtAbhAverU pAyI jIvarakSAyA bhagavato'tizayatvaM svIkurvANasya tava mate sayogikevalino For Private and Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yogAjIvapAto. mA bhUd, ayogikevalivanmanakAdiyogAdeva tatkAyasparzena mazakAdighAtastu jAyamAnaH kathaM vAraNIyaH ? samAnAvacchedakatAsambandhena tatra kevaliyogAnAM pratibandhakatvAt sa vAraNIya iti cet / tatkiM pratibandhakatvaM zubhayogatvena, uta kevaliyogatvena, Ahosvit kSINamohayogatvena / nAyaH, apramattasaMyatAnAmapi jIvaghAtAnApatteH, teSAmapyAtmAghanArambhakatvena zubhayogatvAt / na dvitIyaH, kevaliyogatvena jokyAtapratibandhakatve kSINamohayogAt tadApatteramatibandhAt, sA ca tavAniSTeti / nApi tRtIyaH, kSINamohayogatvena tatpratibandhakatve kalpanIye AvazyakatvAllAghavAca mohakSayasyaiva tathAtvakalpanaucityAt / tathA cAyogikevalino'pi kAyasparzAnmazakAdivyApatyabhyupagamo durghaTaH syAditi / na ca sarvajIvAhiMsAlakSaNo'tizayo'hiMsAyAH kevalisthAnatvaM vA'yogikevalibahirbhAvena kvApi pratipAditamasti, yena tvayA tatra vyabhicAraNAya kSINamohayogatvena jIvaghAtapratibandhakatvaM kalpyamAnaM yuktikSama syAditi sarvajIvAhisAdipratipAdanaM sakalabhAvAkaraNaniyamaniSThAbhidhAnAbhiprAyeNaiva natu hiMsAyA api sayathA'bhAvAbhiprAyeNa / anAbhogastu na tajjanako yena tadabhAvAtadabhAvaH syAditi tu zatazaH pratipAditameveti na kiJcidetaditi smrttvym|| kiMca-pazakAdikartRkajIvaghAtaM pratyapi kevaliyogAnAM tvayA pratibandhakatvaM kalpyate tat kevalaM vyasanitayaiva, uta tAdRzasyApi tasya doSatvAt / nAyaH, vyasanitAmAtrakRtakalpanAyA anAdeyatvAd / na dvitIyaH, tAdazasya jIvaghAtasya sayogikevalino doSatve'yogikevalino'pi doSatvApacyavAditi bahutaramUhanIyam // 73 / / atha kevalino yogA eva rakSAhetava iti parAbhyupagamaprakAraM vikalpya dUSayabAha'sA tassa sarUveNaM vAvAreNaM ca Aime pakkhe / paDilehaNAzahANIvilie aasakkaparihAro // 7 // vyAkhyA-sA tassa ' tti / nA-jIvarakSA tasya kevalinaH zubhayogasya svarUpeNa sattAmAtreNa vA, athavA vyApAraNa jovarakSArtha svasya rakSaNIyajIvasya vA'nyadezanayanAbhimukhapariNAmena / Adime prathame pakSe pratilekhanAdihAniH / 1 mA tasya svarUpeNa vyApAreNa cAdime pksse| . pratilekhanAdihAniH, vitIye cAzakyaparihAraH // 74 // For Private and Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pratilekhanA hi kevalinaH prANaiH saMsaktasyaiva vastrAdeH pravacane prasiddhAH / taduktamIghaniryuktoM" 'pANehi u saMsattA paDilehA hoi kevalINaM tu / saMsattamasaMsattA chaumatyANaM paDilehA // 1 // " tti // 257 // sAca svarUpeNaiva yogAnAM jIvarakSAhetutve'nupapannA syAt , tadvyApAra vinApi jIvarakSopapattau tadviviviktIkaraNaprayAsasya palimanthatvAd, na ca palimanthaH kevalino yujyate, ata eva pratyupekSitamapi vastrAyavazyabhAvijIvasaMsagai jAnana kevalI palimanthAdeva nAnAgatameva pratyupekSate, kintUpabhogakAla eva pratyupekSate iti vyavasthitam / taduktam " saMsajjai dhuvameaM apehi teNa putva pddilehe| paDilehiapi saMsajjaitti saMsattameva jiNA // " // 258 // ti| "etadvyAkhyA yathA-saMsajyate prANibhiH saMsargamupayAti dhruvamavazyametadvastrAdi apratyupekSitaM sat tena pUrvameva kevalinaH pratyupekSaNAM kurvanti / yadi punarapi saMviprate-idamidAnI vastrAdi pratyupekSitamapyupabhogakAle saMsajyate, tadA 'saMsattameva jiNa' ti saMsaktameva jinA kevalina pratyupekSante, na tvanAgatameva, palimanyAditi // " 'paDilehaNAihANI' ityatrAdinA jIvarakSAhetUlanAlakanAdivyApArasyApi kevalino vaiyarthaM bodhyam, niyatavyApAreNaiva kevaliyogAjIvarakSeti / dvitIye ca pakSe'GgIkriyamANe'zakyaparihAro'pyavazyamabhyupagantavya iti gamyam, sa. catra jIvarakSAvyApArasya svakAyasya jIvAnAM vA viviktIkaraNaparyavasitasya - karatvAt // 74 // tathAhi'Na hu sakA kAcaM je iha bAyaravAnakAyanaharaNaM / kevaliNAvi vihAre jalAi jIvANa ya tayaMti // 7 // 1 prANaiH saMsaktAnAM pratilekhA bhavati kevalinAM tu .. saMsaktAsaMsaktAnAM chanmasthAnAM tu pratilekhA || 2 saMsajyate dhruvametad aprekSitaM tena pUrva pratilekhayeyuH / pratilekhitamapi saMsajyate iti saMsaktameva jinAH // 3 naiva zakyaM kartumiha bAdaravAyukAyikoddharaNam / / kevalinA'pi vihAre jalAdijIvAnAM ca taditi // 76 // For Private and Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 233 vyAkhyA-'Nahu sakka' ti|'nn hu' naiva zakyam, dIrghatvaM prAkRtatvAt , kartuM 'je' iti pAdapUraNArthoM nipAtaH / iha jIvaghane loke bAdaravAyukAyikAnAM jIvAnAM svata evopanipatya kevalinaH kAyamupaspRzatAmuddharaNaM-viviktadezasaMkramaNam, kevalinApi ca punarvihArejalAdijIvAnAMtad-uddharaNam, iti vaakyaarthprismaaptau| __ayaM bhAvaH--kevaliyogavyApArasya jIvarakSAhetutve yatra svAbhAvaprayuktaM tadvaikalyaM tatra tatsArthakyamastu, yatra tu jIvanirantaratayaiva jIvaviviktIkaraNamazakyaM tatrAvazyaMbhAvinyAM jIvavirAdhanAyAM jinasya tadyogAnAM vA ko doSaH ? nahi kAraNAntaravaikalyaprayuktakAryAbhAve'dhikRtakAraNasyAzaktatodbhAvanamadhItatarkazAstrA vidadhate / itthaM sati daNDasattve'pi cakrAbhAve ghaTAbhAvAddaNDasyApi ghaTAzaktatAyA udbhAvanIyatvaprasaGgAditi // 75 // atra paraH zaGkate'naNu jiNajogAna tahA jalAijIvANa ghaayprinnaamo| acittapaeseNaM jaha gamaNaM pupphacUlAe // 6 // vyAkhyA:-'naNu 'tti| nanviti pUrvapakSe, yathA puSpacUlAyAH sAvyA avAptakevalajJAnAyA api meghe varSatyapi atathAvidhajalapariNativizeSAdacittapradeze khe gamanaM saMpannam, tathA vihAre'pi jalAdijovAnAM jinayogAdaghAtapariNAmo'stu, nadyevamasmAkaM kApyanupapattirasti, kevalimAtrajIvamAtrayorghAtyaghAtakasambandhAbhAve kevalino'ghAtakasvabhAvena jIvAnAM cAghAtyasvabhAvena tathaiva kevalino vihArAdinirvAho bhavati, yathA na pRthivyAdijIvAnAM svayogena bhayAdileyo'pi sampadyata iti // 76 // atra samAdhAnamAha'jaeNa savaM eyaM jaNiyaM Nu tae paropparaviruddha / dilutiyadiTuMtA jamegarUvA e saMpannA // 7 // 1 nanu jinayogAt tathA jalAdijIvAnAM ghAtapariNAmaH / acittapradezena yathA gamanaM puSpacUlAyAH // 76 // 2 bhaNyate sarvametad bhaNitaM nu tvayA parasparaviruddham / dArzantikadRSTAntau yadekarupau na saMpannau // 77 // For Private and Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 234 vyAkhyA-'bhaNNai ' ti / bhaNyate-atrottaraM dIyate, sarvametat, 'nu' iti vitarka, tvayA parasparaviruddha bhaNitam, yad yasmAddArTAntikadRSTAntau naikarUpau sampannau // 77 // * tathA hi-- 'egattha jalamacittaM aeNattha sacittayaMti mhne| aphusiyagamaNaMtIeNasuaeNassava jiess|en| vyAkhyA:--'egatya 'tti / ekatra puSpacUlAyA varSati meghe gamane'cittaM jalaM sAkSAdeva zAstre proktam, anyatra kevalinAM vihArAdau nadyuttAre ca jalaM sacittamiti mahAn tayodRSTAntadAntikayorbhedaH / nahi kevalino vihArAdAvaniyatanaghuttAre nirantarapravAhapatitaM tajjalamacittameveti kvApyuktamasti / athaivamapyuktaM nAsti yaduta tIrthakudvyatirikto'mukanAmA kevalI nadImuttIrNavAniti, tIrthakRtastu surasaJcAritakanakakamalopari gamanAgamanapariNatasya jalasparzasyApyabhAvA tathA pi kevalino nadyuttaraNasambhAvanAyAmacittapradezaireva nadyuttAraH kalpyate, nahi sa vivicya vyavahattu parihatte ca jAnan sacittapradezai domuttarati; kevalitvahAneH / tasmAtpuSpacUlAdidRSTAnte nadyAdau yathAsthitameva jalaM jalavAyusUryakiraNAdilakSaNasvakAyaparakAyazastrAdinA tathAvidhakAlAdisAmagrIyogena kadAcidacittatayA pariNamati: punarapi tadeva jalaM sacittabhavanahetukAlAdisAmagrIyogena sacittatayA pi pariNamati / tatra dRSTAntaH sammUrchimamanuSyotpattisthAnAnyeva, parametatpariNatistathAbhUtA kevaligamyeti / kevalI tathApariNataM jalaM nizcitya nadImuttaratIti kalpyata iti cet , sarvametadabhinivezavijRmbhitam / svakarNAzravaNamAtreNa kevalino nadyuttArasya niSechumazakyatvAd / antato'nantAnAM jalamadhye'ntakRtkevalinAmapi zravaNena sarvatra jalAcittatA kalpanasyAprAmANikatvAt / kiJca sarvatra svottaraNAdikAle jalamacittatayA pariNataM tadAzritapanakAsAdijIvAzcAphrAntA iti kiM tava karNe kevalinoktam ? yenetthaM kalpayasi / puSpacUlAdRSTAntaina tathA kalpayAmIti cet , tatkiM dRSTAntamAtreNa sAdhyaM sAdhayannapUrvanaiyAyikatvamAtmanaHpra. kaTIkartumudyato'si / kevaliyogAnAmaghAtakatvAnyathAnupapatyaiva tathA kalpayAmIti 1 ekatra alamacittamanyatra sacittamiti mahAn bhedaH / aspRSTagamanaM tasyA na zrutamanyasya vA jinasya / / For Private and Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 235 cet, tarhi jalAcittatAkalpane tava kA vyasanitA ? sacitameva jalaM kevaliyogamavekSyAghAtyasvabhAvaM tvayA kiM na kalpyate ? na khalu tava zrutaparamparAGkuzarahitasyAdRSTArthakalpane bAdhakamasti, na cedevaM tadA sacittavAyusparze'pi tava kevaliyogAnAmaghAtakatvasamarthanaM kathaM syAd? iti / atha vAyurapi sacittAcittatayA pravacane dvimakAra ukta iti sacittavAyusparzamapi bhagavato nAbhyupagacchAmaH, kiM tvacittavAyusparzameva, anyathA tu bhagavatkAyasparzenApi pRthivyAdInAM bhayotpattiH syAd, na caivaM sambhavati / yadasmAkamabhyupagamaH-- " "puDhavIpamuhA jIvA uppattippamuhabhAiNo hu~ti / jaha kevalijogAo bhayAilesaMpi Na lahaMti // 1 // " iti cet , hantaivaM sacittAsparza eva bhagavato'tizayaH prAptaH, tatrAha-sacittasyAsparzoM na punarjinAtizayaH siddhaH, bhaktibharanamramanuSyAdisparzasya bhagavati sArvajaninatvAd / atha na sacittasparzAbhAvamAtra bhagavato'tizayaH, kintu yAdRzasacittasparzaH sAdhUnAM niSiddhastAdRzasparzAbhAva eveti sacittajalAdisparzAbhAvo bhagavato'tizayasiddha iti nAnupapattiriti // 78 // tatrAha-- soiso kAyako jAgakaovAhaviU kevlinno| duhayo vaeiNayaputrANAyo paaymviroho|| e|| vyAkhyAH--' soisao' ti / sa jalAdisparzAbhAvalakSaNo'tizayaH kAyakRtaH-kAyaniSTha phalavipAkapradarzako yogakRto vA-yoganiSTaphalavipAkamadarzako vA kevalino bhaved / ubhayato'pyanikAputrAdijJAtataH prakaTavirodha eva / napatrikAputra-gajamukumArAdInAmantakRtkevalinAM sayoginAmayoginAM vA sacittajalatejaskAyikajIvAdisparzastvayApi nAbhyupagamyate; kevalaM yogavatAmayogavatAM vA teSAmantakRtkevalinAM kAyasparzAttajjIvavirAdhanA'vizeSeNa ghuNAkSaranyAyena svayameva bhavatA svagranthe kvApi likhitA; svAbhyupagamarItyA tu trayodazaguNasthAnamullaGghya caturdazaguNasthAne vaktumuciteti vizeSaH / paratantrasyaivAyaM jalAdi 1 pRthivIpramukhA jISA utpattipramukhabhAjo bhavanti / yathA kevaliyogAda bhayAdilezamapi na labhante // For Private and Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sparzaH kevalino natu svatantrasyeti ced / neyaM bhASA bhavatastrANAya, " khINammi aMtarAe No se ya asakkaparihAro" tti vAGmAtreNAzakyaparihArAbhAvamAve. dayata AyuSmataH kevalinaH paratatratayApi jalAdisparzatajjIvavirAdhanayorabhyupagantumanucitatvAd, anyathA kevalI yatra sthitastatrAgantukavAyorapi sacittatAyA aniSedhaprasaGgAt tasmAt sacittajalAdisparzena kevalinaH sayogasyApyavazyaMbhAvinI jIvavirAdhanA vA svIkriyatAm, tadyogAkrAntAnAmapi vA jIvAnAmaghAtapariNAma eva (mo vA) svIkriyatAM natu tRtIyA gatirasti / tatra ca prathamaH pakSo'smanmatapravezabhayAdeva tvayAnAbhyupagantavya iti dvitIyaH pakSastavAbhyupagatumaziSyate (t)|| tatrAha-- evaM sabajiyANa jogAyo ciya aghaayprinnaame| kevalipo ullaMghaNapalaMghAINa vephanaM // // ... vyAkhyA--'evaM' ti / evaM jalAdisparzAbhAvAbhyupagamasya virodhagrastatve sarvajIvAnAM kevalino yogAdevAghAtapariNAme svIkriyamANe ullaGghanapaladhanAdInAM vyApArANAM vaiphalyaM prasajyate / svAvacchinnapradezavartijIveSu kevaliyogakriyAjanitAt kevaliyogajanyajIvaghAtapratibandhakapariNAmAdeva jIvaghAtAbhAvopapattau hi jIvAkulAM bhUmiM vIkSya kelina ullaGghanAdikamakarttavyameva syAt, pratyuta teSu svayogavyApAra eva kartavyaH syAta, tasya jIvarakSAhetutvAditi mahadasamaasamApadyate / yadi collaGvanAdivyApAraH zAstrasiddhaH kevalino'pyabhyupagantavyastadA kevaliyogAnAM na svarUpato rakSAhetutvaM, kintu niyatavyApAradvAreti tadaviSayAvazyaMbhAvijIvavirAdhanA durnivArA / yadi ca kevaliyogAnAM svarUpata eva jIvarakSAhetutvam, ullaGghanAdivyApAraca na tasya jIvarakSAmAtraprayojanA, kintu svavyavahArAnupAtizrutavyavahAraparipAlanamAtraprayojana iti vibhAvyate, tadA tAdRzAdapi tato jIvAnAmapasaraNaM bhavati naveti vaktavyam / Adhe sA'pasaraNakriyA bhayapUrviketi kevaliyogAtpRthivyAdijIvAbhayalezamapi na prApnuvantoti svapratijJAvyAghAtaH / antye cAdRSTaparikalpanA, naghullaGghanAdikriyayollaGgha mAnAdijIvAnAmanapasaraNaM kvApi dRSTamiti / kiMca-evamAdipadagrAhyamatilekhanAvaiphalyaM duruddharameva, jIvasaMsaktavastrAderviviktIkaraNenaiva tatsAphalyasambhakAd / na ca tatkevaliyogAjovAnAmanapasaraNasvabhAvakalpane nirbahatIti // 80 // For Private and Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir evaM cApasaraNAdidvAraM vinA svarUpata eva kevaliyogAnAM jIvarakSAhetutve ullaGghanAdivyApAravaikalyApattI vyavasthApitAyAM kevaliyogavyApArakAle jIvAnAM svata evApasaraNasvabhAvatvaM yatpareNa kalpitaM tadapi nirastamityAhaeeNa macciyAI sahAva kiriyAparAyaNA hu~ti / Na ha jiNa kiriyAperiakiriyaM jaMtitti pamisidA ___ vyAkhyA--'eeNa macchiAi' tti / etenoktahetunA makSikAdayo makSikApipIlikAdaMzamazakAdayaH svabhAvakriyAparAyaNAH sahajasamutthagamanAdikriyAkAriNo bhavanti, 'Nahu ' naiva jinasya yA kriyA gamanAgamanAdirUpA tayA preritA-tanimittakA yA kriyA tAM yAnti-kevaliyogahetukasvazarIrasaGkocamapi na kurvantItyarthaH / kevalino hi gamanAgamanAdipariNatau pipIlikAdayaH kSudrajantavaH svata evetastato'pasaranti, apamRtA vA bhavanti / yadi ca kadAcidasAtavedanIyakarmodayena daMzamazakAdayo nApasaranti, tadA kevalI tatkarmakSayanimittaM tatkRtavedanAM samyagadhisahate, kevalajJAnotpattisamaya eva tenaiva prakAreNAtmoyAsAtavedanIyakarmakSayasya dRSTatvAt / nanu kevaliyogajanitAM kimapi kriyAM kurvanti tadidamAha" teNaM macchiapamuhA sahAva kiriyA parAyaNA hu~ti / ___Na ya jiNakiriyAperiakiriyAlesaMpi kuvaMti " // ityetat pratiSiddhaM, svata eva jIlAnAmapasaraNasvabhAvatve kevalina ullaGghanAdivyApAravaiphalyApattervajalepatvAd / yacca kevaliyogavyApAramapekSya jIvAnAM svato'pasaraNasvabhAvatvakalpanaM tadapAM dahanAntike dAhajananasvabhAvakalpanasadRzameva / atha kevalinaH pratilekhanAdivyApArAjjIvAnAmapasaraNasya pramANasiddhatvAt kevali kriyAnimittakaM kriyAmAtraM na teSAM pratiSidhyate, kintu bhayapUrvikA kriyA pratiSidhyate; nAbhayadasya bhagavataH prANinAM sAkSAtrAsajanakavyApArarUpaM bhayadAnaM sambhavati, pareSAM bhApanasya bhayamohanAyAzravatvAt , tataH kevalikriyAtaH pratilekhanAdivyApArakAle yA prANinAmapasaraNAdikriyA bhavati sA na bhayamUleti svata evetyucyata iti cet / na, bhayaM vinaiva kevaliyogAt sattvApasaraNakalpane hiMsAM vinA tanmaraNakalpane'pi vAdhakAmAvAd, adRSTakalpanAyA ubhayatra tulyatvAd / AvazyakakriyAvazyaMbhAvinA ca pANibhayena ca yadi bhayamohanIyAzravabhUtaM bhA For Private and Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 panamucyate, tadA tava mate'pi sUkSmasamparAyopazAntamohayovya hiMsA'bhyupagamena bhApanAvazyaMbhAvAd bhayamohanIyakarmabandhasambhave SaDvidhabandhakatvamekavidhabandhakatvaM ca bhajyeta / na ca jAnato bhayaprayojakavyApArarUpameva bhApanaM bhayamohanIyAzraya iti nAyaM doSa iti vAcyam, jAnato'pi bhagavato yogAt tripRSTavAsudevabhavavidAritasiMhajIvasya palAyananimittakabhayazravaNAt / thattu tasya bhayahetavo na zrImahAvIrayogAH, kiMtu tadIyayogA eva, yathA'yogikevalizarIrAnmazakAdInAM yogA eva kAraNamiti kalpanaM tattuH sphuTAtiprasaGgagrastam / zakyaM hyevaM vaktuM, sAdhuyogAdapi na keSAmapi bhayamutpadyate, kintu svayogAdeveti / atha bhagavatyabhayadatvaM prasiddham, taduktaM zakrastave-'abhayadayANaM' ti / etavRttyekadezo yathA-"prANAntikopasargakAriSvapi na bhayaM dayante, yadvA'bhayA sarvaprANibhayatyAgavatI dayA kRpA yeSAM te'bhayadayAstebhya iti / tannirvAhArtha kevaliyogAdanyeSAM na bhyo| pattiriti kalpyate, sAdhuSu ca tathAkalpane na prayojanamastIti ced, naH / asminapyarthe samyagvyutpanno'si, kiM na jAnAsi ? saMyamasyaivAbhayatvama, yena saMyaminAM saMyamaprAmANyAdevAnyabhayAjanakayogatvaM na kalpayasi / na jAnAmIti cet, tarhi "taM no karissAmi samuhAe maMtA maimaM abhayaM vidittA"-ityAcArAgasUtra evAbhayapadArtha paryAlocaya, yenAjJAnanivRttiH syAd, " avidyamAnaM bhayamasmin satvAnAmityabhayaH saMyamaH' iti yuktaM vRttAviti // 81 // paramatasyaivopapAdakAntaraM nirAkaroti-- japi mayaM pAraMjo lajhisesAna ceva kevlinno| taM pizmI disAe pirAkayaM hoNAyavyaM // 3 // ___ vyAkhyA--'jaM pi mayaM' ti / yadapi mataM labdhivizeSAdeva kevalino nA. rambhA, prasiddhaM khalvetad-yaduta ghAtikarmakSayopazamAvAtajalacAraNAdinAnAlabdhimatAM sAdhUnAM nadIsamudrAdijalajvalanazikhopavanavanaspatipatrapuSpaphalAdikamavalambya yadRcchayA gamanAgamanAdiparAyaNAnAmapi jalajIvAdivirAdhanA na bhavatIti / taduktaM ' khIrAsavamahuAsava'-ityAdi catuHzaraNagAthAvRttau-" cAraNetyAdi yAvat kecit puSpaphalapatrahimavadAdigiryagnizikhAnIhArAvazyAyameghavA ridhArA-markaTatantujyotIrazmilatAdhAlambanena gatipariNAmakuzalAstathA vAponacAdijale tajjIvAnavirAdhayanto bhUmAviva pAdokSepanikSepakuzalA jalacAraNA For Private and Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 239 ityAdi " / kathaM tarhi ghAtikarmakSayAvAptalabdhibhAjaH kevalino jIvavirAdhanAsambhavaH ? ekasyA api kSAyikalabdheH sarvakSAyopazamikalabdhyAtmakatvena kSAyopazamikalabdhisAdhyasya jIvarakSAdikAryamAtrasya sAdhakatvAt / sA ca kSAyikI labdhirbhagavato jIvarakSAheturanuttaracAritrAntarbhUtA drssttvyaa| tatprabhAvAdeva na kevalinA kadApyArambha iti / tadapi matamanayA dizA nirAkRtaM jJAtavyaM bhavati, labdhisvabhAvAdeva jIvarakSopapattau kevalina ullaGghanAdivyApAravaiyarthyAMpattereti bhAvaH // 8 // digdarzitameva dUSaNaM vikalpya sphuTIkurvannAha-- taM khalu navajIvaMto pamAyavaM tuha mae jiNo hukA / selesIe vi phalaM Na tassa navajIvaNAlAve // 3 // vyAkhyA--' taM khalu ' tti / taM labdhivizeSamupajIvan-jIvarakSArtha vyA. pArayan khalu nizcitaM jinaH kevalI tava mate pramAdavAn syAd, labdhyupajovanaM hi pramattasyaiva bhavatIti zAstramaryAdA / astu tarhi sa labdhivizeSo' nupajIvita eva jIvarakSAhetuH, kSAyikInAM hi labdhInAM na prayuJjanA bhavati, tAsAmanavaratamekasvabhAvenaiva sarvakAlInatvAt , tAsAM ca phalavattvamapi tathaiva / taditarANAM tu kAdAcitkatvena phalavatvAt prayuati vizeSaH-ityeva hyasmanmatamityatrAhatasya labdhivizeSasyopajIvanAbhAve tu zailezyAmapi phalaM jIvarakSArUpaM nAsti, tadAnI tatkAyasparzena mazakAdivyApattestvayApi svIkArAt , ki punaH sayogikevalini vAcyam; tathA copajIvanAnupajIvanavikalpavyAghAtAt tAdRzalabdhivizeSakalpanamaprAmANikameveti bhAvaH // 83 // - atha cAritramohanIyakarmakSayajanitA jovarakSAheturlabdhiryogagataiva kalpyata iti zailezyavasthAyAM noktadoSa ityAzaGkAyAmAha-- jogagayA sAlahI ajogiNo khAigAvi jnntyi| tA takammassudo tasseva have parAhutto // 4 // ___ vyAkhyA--'jogagaya ' tti / sA jovarakSAheturlabdhiryogagateti kRtvA kSAyipi yadi ayopiyo'yogikevalino nAsti, tadA tasyevAyogikevalina eva tatkarmaNazcAritramohanoyakarmaNa udayaH parAvRtto bhavet , cAritramohakSayakAryAbhAvasya cAritramohodayavyApyatvAditi bhAvaH // kiMca-yadi labdhyupajIvijala For Private and Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cAraNAdiSu paridRSTA jIvavirAdhanA'bhAvalabdhiranupajIvyA yadi kevalini kalpyate, tadA tAdRzajaGghAcAraNAdiSu paridRSTA'tizayacaraNalabdhirapyanupajIvyA kevalini kasmAna kalpyate ? tasyA upajIvyatvaniyamAna tatkalpanaM kevalini kartuM zakyata iti ced, tadetadanyatrApi tulyamiti svayameva vibhAvaya / tasmAniyatayogavyApArAdeva bhagavatAM jIvarakSA, natu svarUpata ityavazyaMbhAvinyAM jovavirAdhanAyAM na kizcidvAdhakamiti sthitam // 84 // ___ nanvevamavazyabhAvinyA'pi jIvavirAdhanayA kevalino'STAdazadoSarahitatvaM na syAd, hiMsAdoSasya tadavasthatvAd / na 'devo'STAdazadoSarahita eva'-ityatrApyekAntavAdo jainAnAmaniSTa iti zaGkanIyam, anekAntavAdasyApyanekAntatvenAtrakAntAbhyupagame'pi doSAbhAvAdityAzaGkAyAmAha-- davAraMjaM dosaM aTThArasadosamajhayAmma / jo icchai soicchaNo davapariggaraM kamhA // 5 // __'darAraMbhaM'ti / aSTAdazadoSamadhye yo dravyArambhaM doSamicchati, sa dravyaparigraha doSa kasmAnnecchati ? tathA ca dharmopakaraNasadbhAvAd dravyaparigraheNa yathA na doSavatvaM tathA dravyArambheNApi na doSavatvam , bhAvadoSavigamAdeva bhagavati ni>patravyavasthiteriti bhAvanIyam / yaccoktaM nirdoSatve bhagavato nAnekAnta iti, tadasad; doSavibhAgakRtAnekAntasya tatrApyavirodhAd / yaccAnekAntasyAnekAntasamadhikaraNAniyamApekSayodbhAvitaM tatkenAbhiprAyeNa ? iti vaktavyam , antataH svapararUpApekSayA'pyanekAntasya sarvatra sambhavAd, ata evAtmAnAtmApekSayA sarvatrAnekAnto vAcakapuGgavenoktaH / dravyAtmetyupacAraH sarvadravyeSu nayavizeSeNa, AtmAdezAdAtmA bhavati, anAtmA parAdezAditi / anekAntasyAnekAntatvaM tu syAdvAjasaptabhaGgIvAkyaghaTakaikatarabhaGgAvacchedakarUpApekSayA vyavasthitam / ata eva-- " bhayaNA vi hu bhaiabA jaha bhayaNA bhayai sbdvaaii| evaM bhayaNANiyamo vi hoi samayAvirAhaNayA // " tti sammatigAthAyAM bhajanA'bhajanAyAH samayAvirAdhanA / " imANaM bhaMte ! rayaNappabhApuDhavo kiM sAsayA asAsayA ? go! siya sAsayA, sia asAsayA" iti / syAdvAdadezanAyAM dravyArthatayA zAzvatyeva, paryAyArthatayA tvazAzvatyevetyadhi For Private and Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 241 kRtabhArUpaniriNApekSayA vRttau vyAkhyAtA / nikSepAdiprapaJco'pi hi sarvatra spAvAdaghaTanArthameva, yataH prastutArthavyAkaraNAdaprastutArthApAkaraNAca nikSepaH phalavAnucyate, tatazca syAdvAdasiddhiriti / ata eva sarvatrautsagikI sthAvAdadezanaivokteti sammatyAdigranthAnusAreNa sUkSmamIkSaNIyam // 45 // . atha ya evamavazyaMbhAvinyA'pi jIvavirAdhanayA sadbhUtadoSamutprekSya bhagavato' sadoSAdhyAropaNaM kurvanti teSAmapAyamAviSkurvanAha-- micchAdosavayaNo saMsArAmavimahAkamilaMmi / jiNavaraNiMdArasiA namihiMti annorpaarmmi||7|| ___ vyAkhyA--' micchAdosavayaNao 'tti / mithyAdoSavacanAd-asadbhUtadopAbhidhAnAd jinavaranindArasikA abhavyA dUrabhavyA vA janAH saMsArATavImahAgahane'narvApAre bhramiSyanti, tIvrAbhinivezena tIrthakarAzAtanAyA durantAnantasaMsArahetutvAt / uktaM ca-'titthayarapavayaNasuaM' ityAdi 86 // __ atha kevali-chamastha liGgavicAraNayA na kevalino'vazyaMbhAvinI virAdhanA sambhavatIti vyAmoho'pi na karttavyaH, samyagvicAraparyavasAnatvAttasya, ityabhipAyavAnAhajovi ya jAya moho chanmatya jiNANa liNgvynnaan| navarattassa Na ciTTa sovi ya paramattha diTThIe // 7 // . 'jo viyatti' / yo'pi ca chamasyajinayoliGgavacanAt sthAnAgasthAnmoho jAyate durvyAkhyAtuAkhyAM zRNvatAmiti zeSaH , so'pi paramArthadRSTAvupayuktasya na siSThati; apaNDitavyAkhyAkRtabhramasya paNDitakRtavyAkhyA'vadhAraNamAtranivartanIyatvAditi bhAvaH / tatra chaasthakevaliliGgavacanamitthaM sthAnAGge vyavasthitam" sasahi ThANehiM chaumatthaM jANejjA / taM0-pANe aivAittA bhavati, musaM vadittA bhavati, adinamAdittA bhavati, saddapharisarasarUvagaMdhe AsAittA bhavati, pUA sakAramaNuhitA bhavai, 'imaM sAvajaM 'ti paNNavettA paDisevettA bhavati,No jahAvAdI tahA kArI yAvi bhavati / sattahiM ThANehiM kevalI jANijjA / taM0-No pANe aivArattA bhavaDa. jAna jahAvAra tadAkArI yAvi bhavara" iti / tadavattiryayA-"bhayaM For Private and Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ca chadmasthasyaiva bhavati, sa ca yaiH sthAnairjJAyate tAnyAha-'sattahiM ThANehiM' ityAdi / saptabhiH sthAnahetubhUtezchamasthaM jAnIyAt / tad yathA-mANAnatipAtayitA-teSAM kadAcid vyApAdanazIlo bhavati / iha ca prANAtipAtanamiti vaktavye'pi dharmadharmiporabhedAdatipAtayiteti dhrminirdissttH| prANAtipAtanAcchayastho'yamityavasIyate / kevalI hi kSINacAritrAvaraNatvAnniraticArasaMyamatvAdapratiSevitvAnna kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA bhavati / ityevaM sarvatra bhAvanA kAryA / tathA mRSA var3itA bhavati / adattamAdAtA-gRhItA bhavati / zabdAdInAsvAdayitA bhavati / pUjAsakArau-puSpArcanavastrAdyarcane'nuhayitA-pareNa svasya kriyamANasya tasyAnumodayitA tadbhAve harSakArItyarthaH / tathedamAdhAkarmAdi sAvadhaM sapApamityevaM prajJApya tadeva pratiSevitA bhavati / tathA sAmAnyato no yathAvAdI tathAkArI-anyathAbhidhAyAnyathA karttA bhavati / cApIti samuccaye / etAnyeva viparyastAni kevaligamakAni bhavanti / ityetatpratipAdanaparaM kevalimUtra sugamameveti / " atreyaM parasya prakriyA-chadmasthasaMyataH parIkSAvasare'pramatta eva pakSIkartavyaH, tatraiva cakSuHpakSmanipAtamapi sUtroktayatanayA kurvAge 'kimayaM chadmastha uta kevalI' iti saMzaye sati chadmasthata(tA)sAdhanAya liGgApekSopapatteH, uktasvarUparahitasya tu nidrAvikathAdipramAdavatazchamasthatvena saMzayAbhAvAnna parIkSAyAM praveza iti na tasya pakSatvam , Aha " cha umattho puNa kevalikappo apamattasaMjao nneo| so viSa saMjamajoge uvautto suttaANAe // " ti| - liMgAni ca tatra paJcamahAvratAtikramApavAdAnAbhogaviSayasaptasthAnapratipAditAni dravyaprANAtipAtAdirUpANyeva grAhyANi, natu bhAvaprANAtipAtAdirUpANyapi, teSAM chadmasthajJAnAgocaratvena liGgatvAbhAvAd / liGgaM hi chamasthajJAnahetave prayujyate, tacca jJAtameva jJApakaM nAjJAtamapIti, tAni ca mohanIyAvinAbhAvIni yAvadupazAntavItarAgaM bhavanti, na parato'pi; tata Urca mohanIyasattAyA apya bhAvAd / Aha ca "chaumatthanANaheU liMgAI davao Na bhaavaao| . uvasaMtavIyarAyaM jA tAvaM tANi jANAhiM // " ti / - nanvapUrvAdiSu paJcasu guNasthAnakeSu catasro'pi bhASA bhavantIti karmagranthe bha For Private and Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 243 Nitam, tathA ca siddhaM kSINamohasyApi mRSA bhASaNam, tacca chamasthatvAvabodhakaM liameva, tatkathamucyate chadmasthatvajJApakaliGgAni yAvadupazAntavItarAgameva bhavanti ? iti ced / maivam, chadmasthajJAnagocarasyaiva mRSAbhASaNasya liGgatvenAbhimatatvAt / tacca dravyato mRSAbhASaNaM kSINamohasya na bhavati, krodhAdijanyatvAd / yadAgama:-" sarva bhaMte ! musAvAyaM paJcakkhAmi / se kohA vA lohA vA, bhayA vA, hAsA vA," ityAdi kSoNamohasya cakrodhAdayo na bhavantIti kAraNAbhAvAd dravyato mRSAbhASaNasyAbhAvaH3; tathA ca bhAvato mRSAbhASaNasya sutarAmabhAvaH, tasya mohanIyodayajanyatvAt / tathA ca kSoNamohamAtrasya dravyato bhAvato vA mRpAbhASaNaM na bhavatyeva; saMyatAnAM jIvadhAtAdAvanAbhogasahakRtamohanIyakarmaNo hetutvAt ; mohanIyAbhAve cAnAbhogo vAstavamRpAbhASaNaM pratyakAraNaM sannapi sambhAvanArUDhamRSAbhASaNaM prati kAraNaM bhavatyeva, anAbhogasya tathAsvabhAvasyAnubhavasiddhatvAt / tena kSINamohasyApyanAbhogahetuke sambhAvanArUDhajIvavirAdhanAvanmuSAbhASaNamapi bhavatyeva; taca chamasthajJAnAgocaratvena chamasthatvAvabodhakaM liGgaM na bhavati, tasya kevalajJAnagamyatvAt na ca sambhAvanArUDhasya mRSAbhASaNasya mRSAbhASaNatvavyapadezo na bhaviSyatIti zaGkanoyam , sambhAvanArUDhaM mRSAbhASaNamiti bhaNitvApi mRSAbhASaNavyapadezo na bhaviSyatIti bhaNato vdvyaaghaataaptteH| kizca-jainAnAmaloke'pi kalpitalokasyAGgIkAre kalpanAyA iva sambhAvanAyA apiprAmANyameva,tata eva kAlazaukarikasya kalpitamahiSavyApAdanaM mahiSavyApAdanatayA bhagavatA zrI mahAvIreNa bhaNitamiti pravacane prasiddhiH; tasmAt karmabandhAhetutve'pi sambhAvanArUDhamRSAbhASaNasya snAtakacAritraprativandhakatvena dravyamRSAbhASaNasyeva doSatvam , citralikhitAyAM nAryAM nArItvavyapadezasyeva mRSAvAdavyapadezasya ca viSayatvaM pratipattavyamiti na doSa iti: tasmAd yAvadupazAntavItarAgameva chaasthatvajJApakAni liGgAnoti sthitam / tAni ca pratyakSagamyAni mithyAkArAdiliGgagamyAni vA; ayaM sAdhuH sAkSAt sambhAvanayA vA prANAtipAtAdipratiSevitaiva, mithyAkArAnyathAnupapatteH, asmadAdivad-ityevaM liGgagamyenApi prANAtipAtAdinA liGgena 'chanastho'yaM saMyataH' ityevaM nizcayasambhavAt / sa ca mithyAkAraH kAdAcitka eva jIvaghAtAdau bhavati, punarakaraNAbhimAyeNa tasya phalavatvAt , sArvadikasya tu tasya sambhave sarvaviratipariNAmasyaivAnupapattiH, pratisamayamanavarataM jIvayAto bhavatyeva ityabhiprAyasya For Private and Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 244 taspatibandhakatvAditi / atra ca chamasthatvajJApakaliGgAnAM samAnAmapi mohanIyakamajanyatvena parasparAnuviddhAnAM svarUpayogyatayA nizcayataH sarvakAlInatve'pi phalo-. . pahitayogyatayA vyavahAreNAnavarataM niyamAbhAvo'pyAyeSu paJcasveva, caramayostu iyoliyoH sAmAnyataH sarvakAlInatvena sUkSmadRzAM puraHsphUrtikatvAt , tAbhyAM chA. sthasvanirNayo vivakSitaparIkSAkAle sulabha eva / tathA hi-icchAkArAdisAdhusAmAcAroparAyaNasya chamasthasaMyatasya gamanAgamanasthitizayanAzanAsanapatyupekSaNAdikiyAsu cakSuSA punaH punanirIkSaNaM, (nirIkSya) ca yathAsambhavaM rajoharaNAdinA pramArjana, pramRjya ca hastapAdAyavayavAnAM yathAsthAne'bhyasanaM tvaparAvartana, tathaiva vakhapAtrAyu. pakaraNAnAmAdAnanikSepaNam, pramRjatazca rajoharaNAdikriyayA makSikApipIlikAdInAM bhayatrAsotpAdanenetastato nayanaM cetyAdhanekapakAramanuSThAnaM sambhAvitabhAvijIvadhAtAdidoSabhayajanyaM kAla madhikRtyAniyatamapyanyatamatkiMcidanavarataM bhavatyeva, tatrApi pirilIkAdijantUnAM bhayatrAsotpAdanaM sAvadhamiti prajJApya jIvaghAtavarjanAbhimAyavato'pyazakyaparihAreNa tatpratiSevaNaM SaSThaliGgAtmakaM chadmasthatvAbhivyaJjakaM sAmAnyataH sarvakAlInasulabhameva / tatsatiSevaNe ca saMyato na yathAvAdI tathA kartetyapi mantavyam, azakyaparihAreNApi pratyAkhyAtasya sAvadyasya pratiSevaNAditi kevalino'pi parIkSAyAM viparItAni chadmasthaliGgAni dravyarUpApyeva grAhyANi, teSAmeva chabasthajJAnagocaratvenAnumitijanakatvAt / yathAhi-chadmasthasaMyato'nAbhogasaikRtamohanIyavazena kadAcitmANAnAmatipAtayitA bhavati, parIkSopayogidhAtyajIvAnAM samparkasya tadviSayakAnAbhogasya ca kAdAcitkatvAt ; tathA kevalI na bhavatItyevaM prANAtipAtAdiviparyayali.dravyarUpaiH kevalitvaM sAdhyamiti / sa ca kevalI dvividho prAyaH-sadbhUtakevalI, antarmuhUrtabhAvikevalajJAnAbhimukhaH kSoNamohazca / yathA baddhadevAyurdevagatyabhimukhatvena devakhavyapadezaviSayaH pravacane pratItaH, tayA'nta: muharttanotpatsyamAnakevalajJAnaH kSINamoho'pi kevalivyapadezaviSayo bhavatyeveti, tathA bhAvini bhUtavadupaJcAraH' ini nyAyAt pratyAsannabhAviparyAyasya bhUtavadbhaNanaM yuktameva / yayA garbhasthopyarhan zakreNa bhAvAhartayA stutaH / evaM kSoNamohamAtrasya mAsyavItarAgasyApi kayazcitkevalitvavyapadezo na doSAvahaH / kiM ca-kevalisvagamakAni saptApi liGgAni mohanIyakSayasamutyAnyeva, 'kevalI hi kSINacAriprAvaraNatvAniraticArasaMyamatvAdamatiSevitvAnna kadAcidapi prANAnAmatipAta For Private and Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yitA bhavati' iti vacanA, tena liGgApekSayA dvayorapi sAmyameva / evaM ca sati yadi kSINamohasya chaasthavItarAgasya kathaMcitkevalitvaM nAbhyupagamyate, sahi kSINamohe chatrasyavItarAge saptApi liGgAni vyabhicaranti, tatra hetuSu vidyamAneSu sAdhyasya kevalitvasyAsattvAt / nanvAstAmanyat , paraM kevalinaH paJcAnuttarANi bhavanti / yadAgamaH-"kevalissa the paMca aNuttarA paM0 / taM0-aNuttare nANe, aNuttare daMsaNe, aNuttare caritte, aNuttare tabe, aNuttare virie"tti / etAni pazcApi kevalinivartamAnAni kathaM kevalitvamamakaliGgatayA noktAni ? iti ced, ucyate-eteSAM paJcAnAmapi chapasthajJAnAgocaratvenAnumitijanakatvAbhAvAt na liGgAni bhavitumaInti, pratyuta kevalajJAnAdiparijJAnArthamevoktaliGgAnAM prajJApaneti / etena saptApi prANAtipAtAdIni chadmasthAnAM rAgadveSajanitAni, teSAM tayoH saccAt / kevalinastu rAgadveSajanitAnAM teSAM niSedho na punaH sarvathA niSedhA, cakSuHpakSmanipAtamAtrajanyAyA asaGakhyeyavAyukAyajIvavirAdhanAyAH kevalino'pyanivRtteriti ni. rastam, azakyaparihArasyApi kevalini nirAsAt / 'kiMca-parakIyarAgadveSayostadabhAvasya ca niratizayacchavasthajJAnAgocaratvena tayAbhUtacchavasthamAtrAnumitijanakaliGgAnAM vizeSaNatvAsambhavAt , sambhave ca yo rAgadveSavAn sa chamasthaH, yastu rAgadveSarahitaH sa kevaloti vizeSaNajJAnamAtreNa chadmasthakevalinovivekena samyagnirNaye jAte prANAtipAtAdInAM tanniSedharUpANAM ca vizeSyapadAnAM bhaNanamunmattapralApakalpaM sampayeta, prayojanAbhAvAt , dharmopadezAdikriyAmAtrasyApi tathAtvena saptasaGkhyAbhaNanasyAyuktatvAcca / kiMca-aprasiddhavizeSaNadAnena hetUnAM sandigdhasvarUpAsiddhatApi, tathA rAgadveSavattvachadmasthatvayostadrAhityakevalitvayozcaikyameveti hetoH sAdhyaghaTitatvena hetusvarUpahAniH; tasmAdaviziSTAnAmeva chadmasthagamyamANAtipAvAdiniSedharUpANAM kevalitvagamakaliGgatvaM patipanyam / yattu chadmasthatvajJApakaliGgeSu kadAcid ' iti vizeSaNaM TIkAkAraNa dattaM vatsasAnAmapi liGgAnAM svarUpAsiddhicAraNArtham, nahi chaasthasAdhAvanavarata prANAtipAtAdizIlatvaM sambhavatIti / yacca kevalitvajJApakaliGgeSu 'kadAcidapi, iti viziSTavizeSaNamupAttaM tacchadmasthasAdhau vyAbhacAravAraNAya; bhavati hyetadvizeSaNaM vinA chaprasthasAdhau prANAtipAtAyabhAvAvasthAyAM hetuSu vidyamAneSu kevalitvAbhAvena vyabhicAra iti / . atra vadanti-'sattahiM ThANehiM chaumatthaM jANijjA' ityatrAmamattasya pakSI. For Private and Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 246 karaNe prANAtipAtakatvAdayaH sarve'pi hetavaH svarUpAsiddhatAmApnuvanti, prANAtipAtAdinimittakriyAbhAvena tasya prANAtipAtakatvAdyabhAvAt / yathA hi-karmagranyAyabhiprAyeNa nidrodayasyApramattAdiguNasthAneSu sattve'pi na tena pramattatyam, dravyato nidrAviSayAdivatvasya pramattatvAprayojakatvAt tathA dravyato jovavirAdhanAyAmapyapramattAHprANAtipAtakAnaprocyanta iti / na caupacArikairapAramArthikadravyataH prANAtipAtakatvAdibhistvatkalpitairapi pAramArthikaM chadmasthatvaM sAdhayituM zakyate, dravyato viratimahAvratavatvAdibhiH parivrAjakeSvabhavyanihavAdiSu ca paarmaarthikvirttvcaaritritvaadisaadhnprskteH| kiM ca-aupacArika prANAtipAtakatvaM 'yAvajIvaH sayogastAvadArabhate' ityAdyAgamavacanAdeva prasiddhavyabhicAramiti sadbhUtaprANAtipAtakatvAdibhizchadmasthatvasya sAdhanAt pramatta evAtra pakSokAryaH, tena na svarUpAsiddhiH, tatra pAramArthikAnAM hetUnAM satyAditi / kiMca-'vyApAdanazIlo . bhavati ' ityatra phalanirapekSA vRttiH zIlamiti, zIlArthatvAt , tasyAzca svabhAvanivandhanatvAt prANAtipAtAdisvabhAvahetusiddhayarthaM pramatta eva pakSIkartavya iti / na ca pramattatvAdeva tatra chadmasthatvarUpasAdhyasyApi pratItatvAtsAdhyatvAbhAvaH, 'apratItamanirAkRtamabhIpsitaM sAdhyam ' iti vacanAditi vAcyam , vyAmUDhamanasAM tavyAmohanityarthaM chadmasthatvasya saadhymaantvopptteH| "prasiddhAnAM pramANAnAM lakSaNoktau prayojanam / tavyAmohanittiH syAd vyAmUDhamanasAmiha // " / iti nyAyAvatAravacanAt / yathA hi-sAsnAdimatvAd gavi gotvasiddhe'pi vyAmUDhasya tatpratipattyarthaM prayogaH kriyate-yathA iyaM gauH, sAsnAdimatvAt , yatra gotvAbhAvastatra sAsnAdimatvAbhAvo yathA mahiSa ityAdi / evamatrApi puruSavizeSe pramattatvAcchadmasthatve siddhe'pi vyAmUDhasya jJApanArthamanumAne kartavye chadmasthatvasya sAdhyatvaM ghaTata eveti / etena nidrAvikathAdipamAdavatazchadmasthatvena saMzayAnupapattena tatparijJAnAya liGgApekSetyapi nirastam, uktayuktyA vyAmohanirAsArthaM tadupapatteH, vipatipatyAdinA kevalicchamasthavizeSajJasyApi saMzaye sati ttsaadhnopptteshc| na ca sUtre prANAtipAtakatvAdInAM sAmAnyena chadmasthaliGgatvena proktatvAta pramattachadmastharUpavizeSe vyAkhyAyamAne sUtrAzAta For Private and Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 247 neti vAcyam, sUtrasya sUtrAntarasammatyA vyAkhyAnakaraNe AzAtanAyAH parityAgAt / kiMca-bhavato'pyapramattarUpachadmasthavizeSamupAdAyaiva vyAkhyAnakaraNAnnaitadviSaye paryanuyoga eva yujyate / " yatrobhayoH samo doSaH parihAro'pi vA samaH / naikaH paryanuyoktavyastAgarthavicAraNe // " iti vacanAt / nanu pramattasya pakSatve'pramattasaMyate kathaM chamasthatvaM syAd ? liGgAbhAvAd-iti ced, na / liGgini liGgAvazyaMbhAvaniyamAbhAvAd, dhUmaM vinApi taptAyogolake vahridarzanAt / nanu yadyevaM pramattasya pakSa bhAvataH prANAtipAtakatvAdInAM ca liGgatvaM tadA chadmasthatvagamakaliGgeSu kadAcid '-iti vizeSaNaM yatTIkAkAreNa dattaM tadanupapannaM syAd, apramattasaMyatapakSe dravyaprANAtipAtAdInAM liGgatve hi teSAM sArvadikatvAbhAvena svarUpAsiddhivAraNArthaM tadupapannaM syAt / pramattasaMyatapakSe bhAvAprANAtipAtasya sArvadikatvena tadvizeSaNasyAnupapattireveti / bhaivam , avizeSeNo. ktasya prANAtipAtakatvAdeH svarUpasiddhatvAbhAvena 'kadAcid'-ityasyobhayamate'pi svarUpavizeSaNatvAt kAlikasambandhena vyApterabhipretatve'pi 'kadAcid ' ityasya kAlAntaropasaGgrahe'nupayogAd, yadA prANAtipAtakatvAdikaM tathA chadmasthatvamiti niyamasiddhau 'kadAcid ' ityanena kimupakarttavyametAdRzaniyamasphoraNaM vineti / kecittu kevalI kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA na bhavatIti yatkevalinA liamuktaM tatsarvApramattAnAmapi samAnamiti tavyAvRtyarthaM chadmasthaliGgeSu kadAcid ' iti vizeSaNamuktam / itthaM cApramattAnAM pramattaguNasthAnavatitve pramattatvAt kadAcidrAvato'pi yatpANAtipAtakatvaM sambhavati, na tu kevalinaH, tasya dezonapUrvakoTIkAlamapyapramattatvasyaiva bhAvAditi vizeSo'babuddho bhavati / na cApramattA api sarvadA mANAnatipAtakA eva bhavanti, pramattatvena prANAtipAtakatve'tvapramattA eva nocyante ityatiprasaktyaivaitallakSaNamiti vAcyam, apramattasya pramatsaguNasthAnavartino jIvadhAte aho ' apramatto'pi jIvaghAtaM karoti' iti vyapadezasambhavAt , catudazapUrvyAdInAM caturgatikatvA divacanavadetadupapatteH / yathAhi-'bhagavAnapi bhuvanagururunmArgadezanAtsAgaropamakoTAkoTIM bhrAntaH' iti yogazAstradRttivacanam / loke'pi ca ghRtaghaTe ghRtAbhAve'pi 'ghRtaghaTa ' iti vyapadezo bhAvini bhUtavadupacAreNa dRzyate, tathaivApramattAdiguNasthAnavartino'pi pramAdavattve bhAvataH prANAtipAtaka For Private and Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 248 vAdivyapadezo bhavati natu kevalinaH, tasya kadAcidapi pramAdavavAbhAvAditi nAtivyAptyAdidoSa ityaahuH|| ___ teSAM yathayamAzayo'pramattasaMyateSu kevalitvagamakamANAtipAtAbhAvAdiliMgAnAM mpabhicAraH, 'kadAcidapi' iti vizeSaNena tadyogyatAbhAvAnAM liGgatvalAmena vAryata iti chamasthaliGgeSu ' kadAcid ' iti vizeSaNaM yogyatAspaSTatvArthamiti; tadA sA yogyatA prANAtipAtAdimAgabhAvarUpA grAhyeti kevaliparokSAyAM kSapakazreNAvapUrvakaraNAdInAM tadabhAvAtteSu vyabhicAro durvaarH| chamasthaparIkSAyAM ca pramattasyaiva pakSatve yogyatAgrahaNavaikalyam , sarveSAM tu chadmasthAnAM pakSatve teSvevAsiddhiriti kimapramattAdAvaupacArikamANAtipAtakatvAdivivakSayA ? iti pramattApramattasAdhAraNapakSakachamasthatvasAdhane prANAtipAtAdiliGgeSu 'kadAcid' iti vizeSaNena sAdhyAdhikaraNakizcitkAlAvacchinnatvaM deyam , kevalitvagamakaliGgeSu ca sAdhyAdhikaraNayAvatkAlAvacchinnatvaM deyamiti noddezyAsiddhirna vA vyabhicAra iti vibhAvanIyam / yattu bhAvabhUtaliGgAnAM na chamasthajJAnopayogitvamiti / tadasad , bhAvabhUtAnAmeva zamAdiliMgAnAM chadmasthAnAM paraniSThasamyaktvajJAnajanakalapratipAdanAt / taduktaM yogazAstrahattau-" paJcabhilakSaNairliGgaiH parasthaM parokSamapi samyaktvaM samyagupalakSyate, liGgAni tu zamasaMveganirvedAnukampAstikyasvarUpANItyAdi " / bAbapariNativizeSAdeva tatra zamAdibhAvaliGgajJAnasaulabhyamiti ced , atrApi tata evaM na bhAvaliGgajJAnadaurlabhyaM parIkSakANAm / etena chamasthatvagamakAni liGgAni yAvadupaJcAntavItarAgameva bhavanti / yacca kSINamohasya mRSAbhASaNaM tacchamasthajJAnagocarasvena na liGgam , dravyato mRSAbhASaNasya krodhAdyabhAvena kSINamohe'bhAvAdityAdi yaduktaM tannirastam , uktarItyA dravyavyatiriktasyApi mRSAvAdasya suparIkSakANAM mugrahatvAt / kiMca-kSINamohasya dravyato mRSAbhASaNaM nAstIti sarvazAstraviruddham , yasmAtsarvAvasthAsu karmabandho'sti, karmabandhAnumeyA ca virAdhanA, iSyate cAso dravyato vItarAgasyApi chamasthasya, caturNAmapi manoyogAdInAmabhidhAnAditi paJcAzakavRttau dravyata eva mRSAvAdasya kSINamohe'bhidhAnAt / ata eva sUkSmapramAdanimitcavirAdhanayA''locanAprAyazcittaM tatroktam / tathAhi AloaNAvivego vA NiyaMThassa duve bhave / vivego a siNAyasma emeyA paDivattio // " ti For Private and Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 249 yatijItakalpasUne proktam / " AlocanAprAyazcicaM vivekaprAyazcittamityete dve prAyazcitte nirgranthasya bhavataH, snAtakasya kevala eko vivekH|" iti tttau| atra snAtakasya kevalavivekaprAyazcittabhaNanena nigranthayorupazAntakSINamohayosalocanAvivekaprAyazcitte de'vizeSeNaivokte sambhAvyete; anyathA nirgranthe vikalpAyamakariSyat; yathA-kutracinnigranthe vivekamAyazcittameva, kutracivAlocanAvivekarUpe de iti; na caivaM kacidupadarzita miti mAdhyasthyena pAlocyam / tathA cAlocanAprAyazcittazodhyA dravyavirAdhanA kevalivilakSaNe kSINamohe zAkhasiddhati dravyato mRSAbhASaNaM kSINamohe na bhavatIti yadvacanaM tannirarthakameva / yattu tatrAnAbhogahetukaM sambhAvanArUDhaM jIvavirAdhanAvatmRSAbhASaNamupapAditaM tatra dRSTAntAsiddhiH, dravyato jIvavirAdhanAyA tatropapAditakhAd, bhagavatyAmapi tatra jIvavirAdhanAyAH spaSTamuktatvAca / tathA ca tatsUtraM 18 za0-" aNagArassa NaM bhaMte ! bhAviappaNI purao duhao jugamAyAe pehAe rIyaM rIyamANassa pAyassa ahe kukuDapoe vA baTTApoe vA kuliMgacchAe vA pariyAvajejA, tassa NaM bhaMte ! kiM iriyAvariyA kiriyA kajjai, saMparAiA kiriyA kajjai ? go0 aNagArassagaM bhaviappaNoM jAva tassa gaM iriyAvahiA kiriyA kajjai, No saMparAithA kiriyA kajjai / keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ? jahA sattamasae saMvuDDaddesae va jAva aTTho miksito" ti // 'puro 'tti agrataH, 'duhao'tti dvidhA--antarA'ntarA pArvataH pRSThatazetyarthaH, 'jugamAyAe 'tti yUpamAtrayA dRSTayA, 'pehAe 'tti prekSya 'rIyaMti gataM gamanaM 'rIyamANassa 'tti kurvata ityarthaH, 'kukuDapoyae' ti kukuMdAdipotaH, * vaTTApoyae 'tti iha vartakaH pakSivizeSaH, 'kuliMgacchAe va 'tti pipIlikAdisadRzaH, 'pariyAvajjeja 'tti paryApayeta-mriyate / evaM jahA satta masae' ityaadi| anena yatsUcitaM tasyArthaleza evam-atha kenArthena bhadaMta ! evamucyate ? gautama! yasya krodhAdayo vyavacchinnA bhavanti, tasyeryApathikyeva kriyA bhavati "-ityAdi tavRttAvuktam / - atra bhAvitAtmA'nagAra upazAntaH kSINamohaca grAhyaH, anyasyepathikIkriyA'bhAvAt , kevalinathAnAbhogapayuktoktaviziSTagasanAsambhavAditi vadanti / tathA sambhAvanAruvaM mRSAbhASaNaM dravyabhAvAbhyAM bhinnai na kulApyupadarzita miti kSINamohe tadabhidhAnaM bhavato'pUrvapANDityAbhivyakameva, drasabhAvAvistisya sambhAvanArUDhasya zaviSAmacadavastRtvAt / maba vyaktimatirUpaM sambhave sambhAvye For Private and Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 ca yogavIryamuktaM tadbhAvapariNAmarUpameva, yayoktaM sUtrakRtAGgavIryAdhyayanavRttau / tathA manovAkAyAdInAM tadbhAvapariNatAnAM yadvIya sAmarthya tadvividha-sambhave sambhAvye c| sambhave tAvattIyakRtAmanuttaropapAtikAnAM ca surANAmatIva paTUni manodravyANi bhavanti / tathAhi-tIrthakRtAmanuttaropapAtikasuramanaHparyAyajJAnimaznavyAkaraNasya dravyamanasaiva karaNAd, anuttaropapAtikamurANAM ca sarvavyApArasyaiva manasA niSpAdanAditi / sambhAvye tu yo hi yamartha paTumatinA pocyamAnaM na zaknoti sAmpata pariNamayituM, sambhAvyate tveSa parikaryamANaH zakSyatyamumathai pariNamayitumiti / vAgvIryamapi dvividha-sambhave saMbhAvye c|ttr sambhave tIrthakRtAM yojananirhAriNI vAk sarvasvabhASAnugatA ca; tathA'nyeSAmapi kSIramadhvAzravAdilabdhimatAM vAcaH saubhAgyamiti / tathA haMsakokilAdInAM sambhavati svaramAdhuryam / sambhAvye tu sambhAvyate zyAmAyAH striyo gAnamAdhuryam / tathA coktam-"zyAmA gAyati madhuraM kAlI gAyati kharaM ca rUkSe(kSaM ce)"tyAdi / tathA sambhAvayAma enaM zrAvakadArakamakRtamukhasaMskAramapyakSareSu yathAvadaMbhilaptavyeSviti, tathA sambhAvayAma:-zukasArikAdInAM vAcI mAnuSabhASApariNAmaH / kAyavIryamapyaurasyaM yadyasya balam / tadapi dvividhaMsambhave sambhAvye ca / sambhave yathA cakravartibaladevavAsudevAnAM yahAhubalAdikAyavalam / tadyathA-koTizilA tripRSThena vAmakaratalAduddhRtA, yadi vA 'solasarAyasahassA' ityAdi yAvadaparimitavalA jinavarendrA iti / sambhAvye tu-sambhAvyate tIrthakaro lokamaloke kandukavat prakSeptum , tathA meruM daNDavat gRhItvA vasudhAM chatrakavaddha miti / tathA sambhAvyate'nyatarasurAdhipo jambUdvopaM vAmahastena chatrakavaddhatumayatnenaiva mandaramiti / tathA sambhAvyate'yaM dArakaH parivaImAnaH zilAmenAmuddhartu hastinaM damayitumacaM vAhayitumityAdi, tadiha yadi kSINamohe sambhAvanArUDhaM mRSAbhASaNaM sambhave vaktavyaM tadA vyaktita eva bhAvarUpaM saMpannam / yadi ca sambhAvye tadA zaktita iti na kathamapi pRthag bhavitumarhati / na ca kSINamohe mRSAbhASaNaM kevala sambhAvyameva, apUrvAdiSu paJcasu guNasthAnakeSu catasRNAM bhASANAM karmagranthe dvitIyatRtIyavAgyogau mithyAdRSTerArabdho yAvat kSINakaSAyavItarAgachamasthastAvallabhyete / tathopazAntakaSAyasthAne kSINakaSAyasthAne ca 'navayogA bandhahetavaH' ityasya cArthasyAvizeSeNaivAbhidhAnAd / avazyaMbhAvitvAbhiprAyeNa ca yatsambhAvyatvAbhidhAna tattu satsaMyatamAtrasyaiva mRSAbhASaNAdeH syAditi draSTavyam / kizca-sarvamapi mRSAbhASaNaM krodhamUlakameveti vadatastava sambhAvanArUDhamapi For Private and Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 251 mRSAbhASaNaM tanmUlakameva syAt , tathA ca kSINamohe tasyApyabhAvaH prApnoti / na. nUktaM tadanAbhogahetukameveti cet , tarhi tAdRzaM dravyato mRSAbhASaNameva kimiti nAbhyupeyate ? kiM sambhAvanayA ? na ca dravyabhUtena tena pratyAkhyAnabhaGgo bhavati, bhAvabhUtasyaiva tasya pratyAkhyAtatvAt , "pramattayogAdasadabhidhAnaM mRSA" iti tattvAthavacanAt / na ca bhAvataH prANAtipAtamRSAbhASaNAderyatkAraNaM tadeva tasya dravyato'pIti kSINamohena tatsambhavatIti vAcyam, evaM sati bhAvato jJAnadarzanacAritrANAM yAni kAraNAni tAnyeva dravyabhUtAnAM teSAM kAraNAni syuriti abhavyAdonAmapi dravyatA jJAnadarzanacAritravatAM jJAnAvaraNIya-darzanamohanIya-cAritramohanIyakarmakSayopazamAH kAraNAni syuH / tathA caagmvaadhaa| .. kiJca-evaM kevalino dravyendriyANAmadhyabhAvApattiA, bhASendriyahetujJAnAvaraNadarzanAvaraNakSayopazamayoH kevalinyabhAvAd / na ca dravyendriyAbhAvaH kevalinyuktaH, kintu bhAvendriyAbhAva eveti / kiM ca-upazAntamohe yathA jIvavirAdhanA mohanIyakAraNamantareNApi bhavati, tathA kSINamohe mohAbhAve'pi dravyato jIvavirAdhanAmRSAbhASAdisadbhAve kiMvAdhakam ? athAstyevAgamabAghA / tathA hi-" rAyagihe jAva evaM vayAsI, aha bhaMte ! pANAivAe musAvAe adiNNAdANe mehuNe pariggahe': esaNaM kativaNNe katigaMdhe, katirase katiphAse paNNatte ? goyamA ! paMcavaNNe dugaMdhe paMcarase cauphAse paNNate " ityAdi bhagavatIsUtre dvAdazazate paJcamoddezake proktam / 'rAyagihe' ityAdi / 'pANAivAe' ti prANAtipAtajanitaM tajjanakaM vA cAritramohanIya karmopacArAda prANAtipAtaH, evamuttaratrApi, tasya ca pudgalarUpatvAt varNAdayo bhavanti, ata uktaM 'paMcavaNNe' ityaadi| Ahaca-"paMcarasa-paMcavaNehiM pariNAya duvihgNdhcuphaasN| daviyamaNaMtapaesa siddhehiM gataguNahINa // " ityAghetavRttAyuktam / etadanusAreNa ca prANAtipAtAdInAM cAritramohanIyatvAt kSINamohe tdnupptteH| upazAntamohe tu mohasadbhAvAtmANAtipAtAdhaGgIkAre na kiJcidvAdhakamiti ced / etadapyasata, bhASamANAtipAtApekSayaivoktopacAravyavasthiteH, anyathA dravyamANAvipAtAdInAM cAritramohanIyakarmajanakatve sUkSmasamparAyAdau SaDvivandhakatvAdi na syAt / tajanyatve ca tasyoditasyAnuditasya vA janakatvaM vAcyam / Adhe upazAntamoha. dravyamANAtipAtAyanupapattiH / antye ca cAritramohanIyasattAmAtrAdupazAntamohe. tatkAryamANAtipAtasvIkAre nAnyAdInAM saptAnAM parISahANAmapi tatra svIkArA For Private and Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 153 pate teSAmapi cAritramohanIyakAryatvapratipAdanAt / , taduktaM bhagavatyAM-"carinamohaNijje pI maile ! kamme katipasesahA samoaraMti ? go0 satta parIsahA samoaratiH / taM0-" aratI acela itthI NisIhi jAyaNA ya akosA / sakArapurabAre caritamohami sAleti" // tatvArthabhASye'pyuktam-" cAritramohe nAgnyAratistrImiSadyAkrozayAvamAsatkArapuraskArAH parIpahA uktaaH|" iti / etattirvathA-"darzanamohavanaM zeSa cAritramohanIyaM-cAritrAnmUlottaraguNasampannAnmohanAtparAGmukhatvAcAritramohanIyam, tadudaye satyete nAgnyAdayaH sapta parISahA bhAnti / nAmya jugupsodayAd, aratyudayAdaratiH, strIvedodayAt stropariSahaH, niSadyA sthAnAsevitvaM bhayodayAt , krodhodayAdA krozaparIpahA, mAnodayAt yAcyA parIvaha iti // athacAritramohodaye satyete paroSahAH proktAH, tasmAdupazAnte na bhavantIti cet , tarhi cAritramohanIyakarmodaye sati prANAtipAtAdayaH proktAH, ataste'pi tatra mA bhUvan / atha bhAvata eva prANAtipAtAdayazcAritramohanIyodayasamutthA, dravyatastu cAritramohanIyasya sattAyAmapi tatra te bhavantIti cet , tarhi bhAvataH ekaH cAritramohamIyodayasamutthAH sapta parISahAH sUkSmasamparAyaguNasthAna yAvadbhavasti, drazyatastAta evokzAsamohe'pi cAritramohasattAnimittakA bhavantu, yurupayatra taulpAditi Ayaca saMbhAvanArUDhamRSAbhASaNanidhavyAghAtenaiva tasiddhisamarthanaM kRtam, tattu zAsyApi niSedhavyAghAtAt tatsiddhisamarthanamAyam / yA ca (a)loke lokakalpanAtulyA sambhAvanA proktA, sA tu prakRtArthasyAtizayitatvameva pratipAdayen / asake lokamamANAsaMkhyeyakhaNDapramANAvadhijJAnaviSayakalpanA hiM vaijJAnikasambandhene tadviSayaviziSTatAmavadhijJAnasyaiva jJApayatIti / Aha ca' bhASyakAra:.. " vaTTato puNa bAhiM logatyaM ceva pAsaI dii| suhumayaraM muhumayara pasmohI jAvaparamANu / "- iti / tadihApi sambhAvanayA viziSTameva mRSAbhASaNa prasajyeteti viparItaveya kalanA bhavataH iti / yazca ata eva kAlazaukarikasya'ityAdhukta, tattu taM pratyeva' lagalika yataH kAlapArikasya mahiSavyApAdanatvena bhagavatIkta sadbhAvamAzritya tena tatkalpanAkAH prAmANyama, sambhASanArUhamRmAmASaNAmRSAbhASAtvAdika tu bhAkso nocyata iktika taskalpanA sthAn ? nasataH sambhAvanApi sambhava tinahi kSINamohe maithunAdInAM bhavatApi sambhAvanA kriyate; ata evaM kSINamohe' For Private and Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 253 sambhAvanArUDhamRSAbhASAdeH snAtakacAritrapatibandhakatvena doSatvamityapi nirastam, asato doSatvAyogAt / ata evaM citralikhitanArIdRSTAnto'pi nirastaH, asata AkAramAtratAyA apyabhAvAditi na kizcidetat / / yaca chAsthalikAnAM dravyamUtAnAM mithyAkArAdiliGgagamyatvasyApi sambhavAmithyAkArasya vA'navaratapattAvasambhavAt saMyattAnAM dravyahiMsAdikaM kAdAcikatvenAnAbhogamayuktamevetyabhidhAnaM tadayuktam, pratyAkhyAtabhAvahiMsAderevAnA bhogaprayuktakAdAcitkabhaGgapariNativato mithyAkAraviSayatvAd, * dravyahiMsAmAtre tadabhAvAd, anyathA'paMcAdapadarjinapUjA''hAravihArAdikriyANAmapi mithyAkAraviSayatvApatteH / yaca SaSThasaptamaliMgayozchamasthamAtrai sulabhatvamuktama. tatpatilekhanApramArjanAdikriyANAM pipIlikAdikSudrajantubhayotpAdakatvena sAvadyatve / syAt, tadeva tu nAsti, kAyAdiniyatAcArarUpANAM tAsAmautsargikINAM kriyANAmatyantaniravadyatvAd / apavAdakalpatvAdAsAM kathaJcitsAvadyatvamiti ced, na / apavAdasyApi vidhizuddhasya sAvadhasvAbhAve tatkalpatvenAbhimate tadabhAvAd / na cotsaMgapivAdavyatirikto'pavAdakalpI rAzivayakalpanArasikaM bhavantaM vinA'nyena kenApISyata iti tatsadbhAve pramANamasti / zakyAzakyaparihAraviSayamedenopavAdApavAdakalpayorbhedAbhyupagame , duSkaramukarabAdibhedenAmazanayuktAhArAdikriyANAmutsargotsargakalpabhedakalpanAyA apyApatteriti na kiJcidetat / tasmAt SaSThasaptamaliMgayoH saulabhyamapi pramattasyaiva pratiSevaNadacAyAM jJeyam, apramattasya tu sattAmAtreNaivatadraSTavyam / yattu kevalino'pi parIkSAyAM chadmasthajJAnagocaratvena dravyarUpANyeva liGgAni grAhyANItyuktam, tanna caturacetazcamatkArakAri, dravyarUpANAmapi prANAtipAtAdInAmabhAvasya sarvakAlInatvasya hetughaTakasya durgrahatvAt / sUkSmadRSTayA tadgrahe ca bhAvarUpaliGgAnAmapi na durgrahatvamiti / yatroktaM sa ca kevalI dvividho grAhya ityAdi, tadasat / kSINamohe kevalitvasyAgamabAdhitatvAt, AgameM chaprasthavItarAgamadhya evaM kSINamohasya parigaNitatvAt / uktaM ca prajJApanAyA-" sa kiM te khINakasAyavIyarAyacarittAyariA ? khIMNakasAyavIyarAgacarittAyariA duvihA paM0 / ta0-chaumattharavINakasAyavIyarAMyacarittAyariyA ya, kevalI khINakasAba vIyarAgacaritAyariyAya" ityAdi / yadi caitA(mA)gamabAdhAmulakanyApi bhAvini bhUtavadupadhAra" iti nyAyAd dvAdaze guNasthAmeM kathaMzcitkevalitvamabhyupagamyate, tahi caramazarIriNi prathamAdiguNasthAnatini kSapakazreNyArUDhe vA saptamAdiguNa For Private and Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 254 sthAnavartini tadabhyupagantavyaM syAt / kiJca-kSINamohasya kevalitvavivakSA kenApi na kRteti kathaM bhavatA karttavyA ? nahi svalpakAlabhAvikevalajJAnasyApi chadmasthasya kevalitvavivakSA kartuM yujyate / ata eva " cha ThANAI chaumatthe sababhAvaNaM Na jANai, Na pAsai / taM0-dhammatthikAyaM adhammatyikAyaM AgAsaM jIvaM asarIrapaDibaddhaM paramANupoggalaM / etANi ceva uppaNNaNANadaMsaNadhare jANati'-ityAdi sthAnAGgasUtre / " iha chamastho viziSTAvadhyAdivikalaH, natvakevalI, yato yadyapi dharmAdharmAkAzAnyazarIrajIvaM ca paramAvadhirna jAnAti, tathApi paramANuzadvau jAnAtyeva, rUpitvAt tayoH, ruupidrvyvissytvaacaavdheH|"-ityaadi vRttAvuktam / atra paramAvadherantarmuhartAdUrdhvamutpatsyamAnakevalajJAnasyApi kevalitvavivakSA na kRtaa| yadi ca paramAvadhimataH kevalitvavivakSAmakariSyat tadA vyabhicArazaGkhava nAstIti chamasyapadasya vizeSaparatvaM nAvakSyad vRttikAraH / tasmAt kSINamohasyApyantarmuhUrtAdUrdhvamutpatsyamAnakevalajJAnasya. kathazcitkevalitvavivakSA zAstrabAdhitaiveti / yadi ca kSINacAritrAvaraNatvAddhetoH kSINamohe kevalitvaM durnivAraM, tadA niraticArasaMyamatvAdapratiSevitvAcopazAntamohe kaSAyakuzIle ca tadurnivAraM syAditi bodhyam / yaJca rAgadveSavattvacchamasthatvAdInAmaikyaudbhAvanena dUSaNaM dattaM, tattu na kizcid; evaM sati samaniyatadharmamAtravyAptyucchedaprasaGgAditi dig / / 'idaM khihAsmAkamAbhAti-yadAlocanAyogyavirAdhanAdikaM chadmasthamAliGga, tadabhAvazca kevalino liGgam , 'kadAcid' ityanena 'kadAcidapi' ityanena caitadarthasyaiva sphoraNAt / AlocanAyogyatAyA anAbhogaprayuktakAdAcitkatAniyatatvAd , itaratra ca tadabhAvAd / itthaM ca kevalI na kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA bhavati, kSINacAritrAvaraNatvAd-ityAdau viziSTo heturanusandheyaH, anyathA kevalitvagamakAni liGgAni kSINamohe na santi, kintu svarUpataH santi / yathA-vahiranuSNaH, kRtakatvAd-ityanumAne kRtakatvaM vahnau svarUpataH sadapyanuSNatvaMgamakaliGgatvena nAstIti pratyakSabAdhitapakSatvAdagamakaM procyate, tadvat 'kSINamohe saptApi sthAnAni' ityuktAvapi na nistAraH, tadvadevAmayojakatvena prkRtilinggvybhicaaraanuddhaaraat| nahyayaH piNDo dhUmavAn ,, vahnimatvAd-ityatra pakSadoSamAtreNa hetudoSo nirAkattuM zakyate-ityanumAnahetutve uktamakAra AzrayaNIyaH, sambhAvanAhetutve tu na kimapyupapAdanIyam-ityupayuktaivibhAvanIyamiti dik // 87 // For Private and Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 255 'tadevaM kevalino'vazyaMbhAvinI jIvavirAdhanA na bhavati'iti svamativikalpanamanarthaheturityetAdRzAH kuvikalpA mokSArthinA tyAjyA ityAhativAsaggahadosA eyArisayA havaM ti kuvigppaa| te nacchiMdiya samma ANA muNI payaTTikA // // tIvAt-samyagvaktRvacanAnivartanIyatvenotkaTAd, abhinivezAdviparyayagrahAdetAdRzakAH kuvikalyA bhavanti, tAnucchidya samyagAjJAyAM guruzAstrapAratanyalakSaNAyAM muniH pravarttata, na tu bahuzrutakhAdikhyAtimAtreNa svamativikalpajAla. grathanarasiko bhavediti / 'etAdRzakAH' ityatidezena yaH parasyAyaM kuvikalpo' sti-yo mAMsamaznAti tasya samyaktvaM na bhavatyeveti, so'pyapAsto boddhavyA, kevalasamyaktvadhAriNo'viratereva mAhAtmyAditarAbhakSyabhakSaNasyeva mAMsabhakSaNAdapi nivRtteraniyamAt / yadi ca sadyaH sammUcchitAnantajantusantAnadUSitaM tad jJAtvA bhuJAnasya sarvAMzAnukampArAhityAna samyaktvamityabhyupagamA, tadA'nantajantumayaM jJAtvA mUlakAdikaM bhakSayaTo'pi samyaktvakSatirabhyupagantavyA syAd / yadi ca mAMsabhakSaNasyAtinindyatvAttasya samyaktvanAzakatvaM tadA paradAragamanasya tatsutarAM syAditi tayasanavataH satyakimabhRteH smyktvmucchidyet| etena 'bila vAsinAmapi manujAnAM tathAvidhakarmakSayopazamena yadi mAMsaparihAraniyantRtvaM tadA samyagdRzAM tatsutarAM syAditi mAMsabhakSaNe samyakvakSatireva' iti nirastam, samyaktvasya bhadharmatvena kuladharmamAtratvAbhAvAt , tathAvidhakarmapariNateranucitapravRttimato'pi zraddhAnaguNena tadanapagamAt / anyathA stenAnAmapi keSAJcitparadAragamanaparihAraniyantRtvAt , tato'nivRttasya satyakimabhRteH smyktvmucchidyetaiveti| na ca mAMsAhArasya narakAyurbandhasthAnatvAdeva tadanivRttau na samyaktvamiti zaGkanIyam , mahArambhamahAparigrahAdInAmapi tathAtvAt , tadanivRttau kRSNavAsudevAnAmapi samyaktvApagamApatteH / kiM ca-samyaktvadhAriNAM kRSNaprabhRtInAM mAMsabhakSaNe'pi samyaktvAnapagamaH zAle'pi zrUyate / taduktaM SaSThANe-taeNaM duvae rAyA kaMpillapuraM NagaraM aNupavisai, aNupavisittA viulaM asaNaM 4 uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvittA koDubiyapurise sahAvittA evaM vayAsI-gacchaha NaM tumme devANuppiyA viulaM asaNaM 4 muraM marja maMsaM ca pasannaM ca mubahupuSphaphalavatthagaMdhamalAlaMkAraM vAsudevapAmokkhANaM rAyasahassANaM AvAsesu sAharaha / tevi sAharaMti / taeNaM ti For Private and Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAsudevappAmokkhA viulaM asaNaM jAva saMpavaM AsAemANA viharati "tti / na cAtra mAMsabhakSaNAdikaM svaparivArabhUtamithyAdRzAmeva tadAjJAnimittakatvAt tatkartRka vyapadiSTamiti zaMkanIyam , 'vAsudevapramukhA' ityatra sarveSAmekakriyAyogAt samyaktvanAzake tatra tadAjJAnasyApyanupapattezca / yattu varNanamAtratvenaitatsUtrasyAkiJciskaratvaM pareNodbhAvyate, tasya mahAneva kRtaantkopH| evaM sati svargadaryAdimatipAdaka sUtrANAmapi varNanamAtratvenAkizcitkaratAyA vAvadUkena vaktuM zakyatvAd, lokanindyaviSayamAtreNApi yathAsthitArthapratipAdakasUtravilope nAstikatvasyAnivAritaprasaratayA sarvavilopaprasaGgAditi / kizva-yadyanantakAyAdimAMsAdibhakSaNe sasyaktvasya mUlocchedaH syAt, tadA tatra tapaHprAyazcittaM nopadiSTaM syAt, uktaM ca tattatra / taduktaM zrAdajItasUtravRttyo: " cauguruNaM te caulahu parittabhoge scittvjiss| - maMsAsavavayabhaMge chagguru cauguru annaabhoge||" vyA-sacittavarjasya zrAvakAdeH 'ananta'tti anantakAyAnAMmUlakAdInAM bhakSaNe caturgumAyazcittaM bhavati / yadAgama:-" so u jiNapaDikuTTho aNaMtajIvANa mA(bA)yaNipphaNNo / gehIpasaMgadosA aNaMtakAo ao gurugA" // 1 // tathA sacittavarjasyaiva zrAddhAdeH 'paritta 'tti pratyekaparibhoge-pratyekAmrAdipuSpaphalAdibhoge caturlaghuprAyazcittam / tathA mAMsAsavayorupalakSaNAnmadhunavanItayozca 'vayabhaMge' ci anAbhogataH pRthagravakSyamANatvAdatrAbhogato jJeyam / tatazcAbhoge sati vratasya niyamasya bhaGge SaDguru, 'cauguru 'tti anAbhoge mAMsAsavamadhunavanItAnAM vratabhaGgeSu caturgurupAyazcittaM bhavatIti gAthAkSarArtha iti / tato 'mAMsabhakSaNe samyaktvaM nazyatyeva ' ityayamapi kuvikalpa eveti bodhyam , // 88 // ___ nanu vikalpocchedenAjJayA pravRttihitAvahoktA / na cAjJAmAtrAnusaraNaM hitAvaha sambhavati, sarvatra saulabhyAd, dRzyante hi sarve'pi nijanijagurvAdhAjJAyattA ityupAdeyAjJAvizeSamAhaANA puNa jagaguruNo egaMtasuhAvahA suprisuddhaa| apariskiprANa gijkA sA sahANAmamittaNaM // 5 // vyAkhyA-' ANA puNa 'tti / AjJA punarjagadgurotribhuvanadharmagurorbhagavato vItarAgasya suparizuddhA samyakparIkSAmAtA ekAntasukhAvahA niyamena svargApa For Private and Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 257 vargAdisukhahetuhyeti yogH| sA''jJA sarvA nAmamAtreNAparIkSitA satI na grAhyA, prekSAvatmahatte parIkSAniyatatvAditi bhAvaH // 89 // etatparokSopAyamAhakasa-cheya-tAva jogA pariskiyavvA ya sA suvaeNaM va / esA dhammaparigkA NAyavvA budhimaMteNaM // 9 // . vyAkhyA--sA-AjJA kapacchedatApayogAt suvarNamiva parIkSaNIyA / yathAhi-yuktisvarNe jAtyasvarNe ca suvarNamAtrasAmyena mugdhalokairabhedena pratIyamAne kaSacchedatApaivicakSaNAstatparIkSaNaM kartumutsahante, tathA''jJAyAmapi mugdhaiH sarvatra nAmamAtrAdekatvena pratIyamAnAyAM vicakSaNAstatparIkSAM kapacchedatApaiH kartumutsahanta iti buddhimataiSA dharmaparIkSA jnyaatvyaa| yaiva hyAjJA sa eva dharma ityAjJAparIkSaiva dharmaparIkSe. ti bhAvaH // 90 // kaSAdInevAra yojayitumAha- . vihipamisehAna kaso taGogakemakAriNI kiriyaa| chena tAvo ya ihaM vAna jIvAztattANaM // e1 // __vyAkhyA--' vihipaDisehAu' tti / vidhi:-aviruddhakartavyArthopadezaka vAkyam / yathA- svarga-kevalArthinA tapodhyAnAdi karttavyamityAdi / pratiSedhaH punarna hiMsyAt sarvabhUtAnotyAdi / etau dvAviha dharmaparIkSAyAM kapa eva, suvarNaparIkSAyAM kaSapaTTakarekheva / idamuktaM bhavati- yatra dharma uktalakSaNau vidhipratiSedhA puSkalAvupalabhyete sa dharmaH kapazuddhaH, na puna: " anyadharmasthitAH sattvA asurA iva vissnnunaa| . ucchedanIyAsteSAM hi vadhe doSo na vidyate // " -ityAdivAkyagarbha iti / tayovidhipratiSedhayoryogo'nAvirbhUtayoH saMbhavam, kSema cAvirbhUtayoH pAlanA, tatkAriNI kriyA bhikSATanAdibAhyavyApArarUpA chedH| yathA kapazuddhAvapyantargatAmadhuddhimAzaGkamAnAH sauvarNikAH suvarNagolikAdezchedamAdriyante, tathA kapazuddhAvapi dharmasya chedamapekSante prekSAvantaH / sa ca chedo vizu For Private and Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 258 vAyaceSTArUpA, vizuddhA ca ceSTA sA yatrAsantAvApa vidhipratiSedhAvabAdhitarUpau svAsmAnaM labhete, labdhAtmAnau cAticAravirahitAvuttarottarAM vRddhimanubhavataH, IzI yatra dharme ceSTA samapazcA mocyate sadharmazchedazuddha iti / tApazca jIvAditattvAnAM vAdaH-syAdvAdarItyopanyAsaH / yathA hi-kapacchedazuddhamapi suvarNa tApamasahamAnaM kAlikonmIlanadoSAnna suvarNabhAvamaznute, evaM dharmo'pi satyAmapi kapacchedazuddhau tApaparIkSAyAmanirvahamANo na svabhAvamAsAdayati, ato jIvAditattvAnAM syAdvA. dararUpaNayA tApazudiranveSaNIyA / yatra hi zAstre dravyarUpatayA'acyutAnutpannaH paryAyAtmakatayA ca pratisvamaparAparasvabhAvAskandanenAnityasvabhAvo jIvAdiravasthApyate syAttatra tApazuddhiH / yataH pariNAminyevAtmAdau tathAvidhAzuddhaparyAya prAdurbhAvAduktalakSaNaH kaSo bAhyaceSTAzuddhilakSaNazca cheda upapadyate na punaranyatheti / atra ca tApaparIkSA balavatI, kapacchedabhAve'pi tApAbhAve parIkSA'siddheH, nahi tApe vighaTamAnaM hema kapacchedayoH satorapi svaM svarUpaM pratipattumalama, yuktisvarNatvA. tasyeti // 91 // etAbhiH parIkSAbhidharme parIkSite dharmavAn gururapi parIkSita eva bhavatItya. bhimAyavAnAhaeyAhi parikAhi suddhe dhammaMmi pariNayA je cha / guruNo guNajalaNihiNote vi visudhA suvarNa va ||e ____ vyAkhyA-etAbhiH kaSAdiparIkSAbhiH zuddhe dharme ye pariNatA eva te gura. vo'pi guNajalanidhayaH suvarNamiva vizuddhA draSTavyAH, yadravyaM yadA yadrUpeNa pariNa mate tadA tanmayameveti zuddhadharmapariNatA guravo'pi zuddhadharmarUpatvenaivAdaraNIyA iti bhAvaH // 92 // ___ suvarNasadRzatvameva gurUNAM bhAvayannAhasatyozyaguNajutto suvannasariso gurU viNi diho / tA tatya naNaMti zme visaghAyAI suvannaguNe // e3 // ..vyAkhyA-'satyoiya' ti / zAstre dazavaikAlikAdAvuditAH pratipAdita ye gaNAH sAdhaguNAstairyuktaH sahita: muvarNasadRzo gururvinirdiSTaH, tattasmAtkAraNA For Private and Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir t tatra gurau viSaghAtAdIn imAnanantarameva vakSyamANAn suvarNaguNAn yojayanti // 93 // ___ atrArthe'STasuvarNaguNapratipAdanAya bhAvasAdhau gurau tadyojanAya ca pUrvAcAryakRtA eva tisro gAthA upanyasyativisaghAi-rasAyaNa-maMgalattha-viNae-payAhiNAvatte / gurue aDaU-kucche aha suvanne guNA huti // e4|| ___ vyAkhyA--' visaghAi' ityAdi / viSaghAti-garadoSahananazIlaM suvarNa bhavati / rasAyanamaGgalArthavinItamiti karmadhArayapadam / rasAyanaM-vayaHstambhanam, maMgalArtha-maMgalaprayojanama, vinItamiva vinItam, kaTakakeyUrAdISTavizeSaiH pariNamanAt / tathA pradakSiNAvarttamatitApane pradakSiNAtti, tathA gurukam, alaghusAratvAt / adAhyAkutsyamiti karmadhArayapadama, tatrAdAyamagneradahanIyam, sAratvAdeva: akutsyamakutsanIyam, akuthitagandhatvAditi / evamaSTau suvarNe hemni guNA asAdhAraNadharmA bhavanti syuriti gAthArthaH // 94 // etatsamAnAn sAdhuguNAnAhaiya mohavisaM ghAyai sivovaesA rasAyaNaM hoi| guNana ya maMgalatthaM kuNa viNIna a joggo ttie|| ____vyAkhyA-'iya' ti / ityevaM suvarNavadityarthaH, mohavirSa-vivekacaitanyApahArighAtayati-nAzayati keSAMcita, sAdhuriti prkrmH| kutaH ? ityAha-zivopadezAnmokSamArgaprarUpaNAt / tathA sa eva rasAyanamiva rasAyanaM bhavati jAyate, zivopadezAdevAjarAmararakSAhetutvAt / tathA guNatazca svaguNamAhAtmyena ca mAlArtha mA. lapayojanaduritopazamamityarthaH, karoti vidhatte, vinItazca prakRtyaiva bhavatyasau yogya iti kRtvA // 95 // maggaNusAri payAkSiNa gaMjIro garuao tahA hoi kohaggiNA aDajjo akuccho saisIkhanAvaNaM // 6 // .. vyAkhyA--' maggaNusAri 'tti / mArgAnusAritvaM sarvatra yatsAdhostatpadakSiNAvartatvamucyate / gambhIro'tucchacetAH gurukako guruka ityarthaH ' tathA ' iti For Private and Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samuccaye, bhavati syAt / tathA krodhAgninA adAhyaH, suvarNavat / tathA'kutsyaH sadAzIla bhAvena-zIlalakSaNasaugandhyasadbhAveneti // 96 // nigamayannAhaevaM suvannasariso paDipunnA hiaguNo gurU nneshro| zyaro visamuciyaguNo Na na mUlaguNehi prihiinno||7|| vyAkhyA-' evaM 'ti / evamuktaprakAreNa suvarNasadRzaH, sAmAnyato bhAvasAdhuguNayogAt / tathA pratipUrNA anyUnAH adhikaguNAH pratirUpAdivizeSaguNA yasya sa tathA guru yH| apavAdAbhiprAyeNAha-itaro'pi kAlAdivaiguNyAdekAdiguNahIno'pi samucitaguNaH pAdArddhahInaguNo guru yaH, natu mUlaguNaiH parihInaH, tadrahitasya gurulakSaNavaikalyapratipAdanAd / uktaM ca-guruguNarahio a ihaM dahavo mUlaguNaviutto jo" ti / mUlaguNasAhitye tu samucitaguNalAbhAd na kizcidguNavaikalyenAgurutvamudbhAvanIyamiti bhAvaH // uktaM ca-"Na u guNamittavihaNotti caMDaruddo udAharaNaM / " ti // 97 // . . . . . . . ucitaguNazca guruna parityAjyaH, kintu tadAjJAyAmeva vartitavyamityAhaeyAriso khalu gurU kulavahaNAeNa Neva mottvyo| eyassa u ANAe jaNA dhammami jazavvaM // ej|| etAdRza ucitaguNaH khalu nizcaye guruH kulavadhUjJAtena naiva moktavyaH / yathAhi-kulavadhUbharnA bhatsitA'pi taccaraNau na parityajati, tathA muziSyeNa bhatsitenApyucitaguNasya gurozcaraNasevA na parityAjyeti bhAvaH / 'tu' punaH, etasyocitaguNasya gurorAjJayA yatinA dharme yatitavyam // 98 // " tadAjJAsthitasya ca yo guNaH sampadyate tamAhaguruANA Thiyassa ya bajjhANuTThANasuddhacittassa / ajhappajjhANammivi egaggattaM samunnasa // ee|| vyAkhyA-'guruANAi 'tti / gurvAjJAsthitasya ca pariNatavyavahArasya sato bAhyAnuSThAnena-vihitAvazyakAdikriyAyogarUpeNa, zuddhacittasya. jJAnayogamati For Private and Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bandhakakarmamalavigamavizadIkRtahRdayasya nizcayAvalambanadazAyAM zuddhAtmasvabhAvaSariNatau prakaTIbhUtAyAmadhyAtmadhyAne'pi ekAgratvaM samullasati // 99 // . tataH kiM bhavati ? ityAha--. tami ya AyasarUvaM visyksaayaashdosmlrhi| vinnANANaMdaghaNaM parisuddha hoi paJcakkhaM // 10 // . vyAkhyA-tami ya' tti / tasmiMzvAdhyAtmadhyAnaikAgratve samullasite viSayAH zabdAdaya indriyArthAH kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhAstadAdayo ye doSamalA jIvaguNamAlinyahetavastadrahitaM, tathA vijJAnAnandaghanaM svarUpapratibhAsaprazamasukhaikarasatAmApannaM, parizuddhamanupahitasphaTikaratnavat prakRtyaiva nirmalamAtmasvarUpaM pratyakSaM bhavati // 10 // ... tatazcAtmanyeva ratasya tatraiva tRptasya tatraiva ca santuSTasya svAtmamAtrapratibandhavi. zrAntatayA vikalpoparamaH syAdityAhajalahimmi asaMkhone pavaNAnAve jahA jltrNgaa| parapariNAmAnAve va viappA tayA huMti // 10 // vyAkhyA-'jalahimmi tti / asaMkSobhe saMkSobhapariNAmarahite jaladhau samudre pavanAbhAve yathA jalataraGgA naiva bhavanti, tathA tadA-AtmasvarUpamatyakSatAdazAyAM parapariNAmasya pudgalagrahaNamocanapariNAmasyAbhAve naiva vikalpAH zubhAzubharUpAzcittaviplavA bhavanti // 101 // adhyAtmadhyAnajanitAyAmAtmasvarUpapratyakSatAdazAyAM saMhRtasakalavikalpAvasthAyAM sUkSmavikalpoparameNaiva sthUlavikalpoparamadADhayamAhakA aratI ANaMde kevatti viyappaNaM Na jatyuttaM / ameM tattha viyappA puggalasaMjogajA katto // 10 // .. 'kA arati 'tti / kA aratiH ? ko vA AnandaH ? iti vikalpanamapina ta(ya)tra-AtmasvarUpapratyakSatAyAmuktam,adhyAtmazAstre svarUpAnubhavamamatayA sannihitamukhaduHkhavikalpasya sakSamasyApyanavakAzAta / tatrAnye vikalpAH sthalA pudga For Private and Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 262 lasaMyogajA gRhadhanasvajanabhojanAdipudgalasaMsargajanitAH kuto bhavanti ? apitu na kutazcit ; svAbhAvikadharmajJAnasAmacyA aupAdhikadharmajJAnamAtra prati pratibandhakatvAditi bhaavH| tadayaM zuddhAtmasvabhAvAnubhavanAmA sanmAtrArthanirbhAso dharmazukladhyAna. phalaM vigalitavedyAntaracidAnandaniSpandabhUto'vikalpaH samAdhirupagIyate // 102 // asyaivAvikalpasamAdherupAyabhUtaM zuddhaM vikalpamupadarzayatiaeNe puggalajAvA aeNo ego ya nANamittohaM / sugho esa viyappo aviappasamAhisaMjaNao // 13 // ...'aNNe 'ti / pudgalabhAvAH pudgalapariNAmAH-kAyamanovAgAnamANakarmavargaNAdhanagRhakSetrArAmAdisaMsthAnabhAjo'vidyApapaJcoparAcatamamakAraviSayIbhUtA anye-madAtmadravyAdekAntena pRthagbhUtAH, kAlatraye'pyupayogalakSaNAsaMsparzAditi bhAvaH / ahaM ca jJAnamAtramupayogamAtrasvabhAva iti hetoH pudgalabhAvebhyo'nya ekazca, kAlatraye'pyanyadravyasaMsarge'pi tatsvabhAvAparigrahAd anantaparyAyAvirbhAvatirobhAvAbhyAmapyavicalitazuddhAtmadravyaikazaktimakhAca / na ca jJAnadarzanacAritrarUparatnatrayasvabhAvazAlitvenApi zuddhAtmadravyasyaikatvakSatiH sambhavati prabhAnairmalyadopaharaNazaktiguNayogAjAtyaratnasyeveti / eSa zuddhAtmadravyaviSayatvena zuddho vikalpo'vikalpasamAdheH samyak prakAreNa janakaH, etajanitasaMskArasya vikalpAntarasaMskAravirodhitvena tatastadanutyAnAd, etasya ca vaDhecaM vinAzyAnu vi. nAzavadazubhavikalpajAlamucchedya svata evoparamAditi // 103 // ... ____" tadetadadhyAtmadhyAnamavikalpasamAdhisambandhabandhuramityetadevAbhiSTuvannAhaeyaM paramaM nANaM paramo dhammo mo ciya psigho| eyaM paramarahassaM NicchayasuddhaM jiNA biti // 104 // vyAkhyA-eyaM paramaM 'ti / etadadhyAtmadhyAnaM paramaM jJAnaM, jJAnasya viratiphalatvAd, vistezca samatAsAratvAt , samatAyAzcetadAyattatvAditi bhAvaH / paramo dharmo'yameva prasiddhaH, durgatau patato jantoraNAta, siddhigatau niyamena dhAraNAca / etacca paramarahasyamutkRSTopaniSadbhutaM nizcayazuddhaM pAramArthikanayavizadIkRtaM jinAstIrthakarA bruvate / thadAgama:-- For Private and Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 263 " paramarahassamisINaM samattagaNipiDagajhAriasArANaM / pariNAmiyaM pamANaM NicchayamavalaMbamANANaM // " ti // 104 // adhyAtmasya pravacane paramarahasyatvAdeva parIkSakaiH sarvatra tadanullAnenaiva pravRttiH kartavyetyabhiprAyavAnAha-- ajjappAbAheNaM visayavivegaM amao muNI biti / jutto hu dhammavAo Na sukavAyo vivAo vA // 10 // vyAkhyA--' ajjhappAbAheNaM'ti / ato'dhyAtmasya paramarahasyatvAdadhyAtmA. bAdhena-svaparagatamaigyAdisamanvitazubhAzayAvicchedana viSayavivekaM nirNinISitArthanirNaya avate munayo vigalitarAgadveSAH sAdhavaH karttavyamiti zeSaH / hi yato dharmavAda evaM madhyasthena pApabhIruNA ca samaM tatvanirNayArthamapakSapAtena kathApArambhalakSaNo yuktaH, tattvajJAnaphalatvAt tasya na zuSkavAdaH, jaye parAjaye vA parasya svasya cAnarthalaghutvApatteH, kAThazoSamAtraphalo vivAdo vA-duHsthitenArthinA saha chalajAtipradhAno jalpo yuktaH, sAdhUnAM mAdhyasthyapradhAnatvAt ,zubhAnubandhitvAJca sAdhUnAM prayatnasya // 105 // ___ tadevaM dharmavAdenaivAdhyAtmAbAdhena tasvanirNayasya kartavyatvAcchiSTAcArAmurodhena tayoddezenaiva prArabdhasya svagranthaphalopahitatvaM pradarzayamanyairapi tattvanirNayasiddhayarthamityameva bhaNitavyamityupadezamAhajaNiyaM kiMci phumamiNaM disAi iya dhmmvaaymggss| aNNehi vi evaM ciya sumANusAreNa naNiyavaM // 10 // vyAkhyA--' bhaNiyaM ' ti / ityuktahetordharmavAdamArgasya dizaiva sphuTamidaM kizcitmakRtArthagocaraM bhaNitaM mayA, tena ca tAtparyArthadRSTayA tattvanirNayasiddhirapi kRtaiveti bhAvaH / anyairapi dharmaparIkSakairevameva zrutAnusAreNa bhaNitavyam / ityameva prakRtArthabhramanivasyA tatvajJAnasiddhe rAgadveSapariNAmAbhAvena kalyANavIjasampattetheti bhAvanIyam // 106 // sarvasvopadezamAha For Private and Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 264 kiM bahuNA iha jaha jaha rAgadosA lahu~ viliUMti / taha taha payaTTiyatvaM esA ANA jiNiMdANaM // 10 // ___ vyAkhyA--' kiM bahuNa 'tti / spaSTA // 10 // esA dhammaparikA razmA navitrANa tattabohahA / sohiMtu pasAyaparA taM giyatthA visesaviU // 17 // sUrizrIvijayAdidevasuguroH paTTAmbarAhamaNau . sUrizrIvijayAdisiMhasugurau zakrAsanaM bhejuSi / sUrizrIvijayaprabhe zritavati prAjyaM ca rAjyaM kRto grantho'yaM vitanotu kovidakule modaM vinodaM tathA // 1 // mahopAdhyAyazrIvinayavijayaizcArumatibhiH __ pracakre sAhAyyaM tadiha ghanasauSThavamabhUt / masarpakastUrIparimalavizeSAdbhavati hi prasiddhaH zRGgAra stribhuvanajanAnandajananaH // 2 // santaH santu prasannA me granthazramavido bhRzam / yeSAmanugrahAdasya saubhAgyaM prathitaM bhavet // 3 // iti jagadgurubirudadhAribhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyamukhyaSaTttarkIvidyAvizAradamahopAdhyAyazrIkalyANavijayagaNiziSyAvataMsazAstrajJatilakapaNDitazrIlAbhavijayagaNiziSyaratnaguNagaNagariSThapaNDitazrIjItavijayagaNisatIrthya tilakavipulayazaHpratApasaubhAgyanidhipaNDitazrInayavijayamaNicaraNakamalasevinA paNDi tazrIpadmavijayagaNisahodareNa. paNDitayazovijayena kRto dharmaparIkSAnAmA granthA smpuurnnH|| saMvatrasAkSIsaptendunabhe ca sitapakSake / aSTamIvidhuvAre hi likhitA pattane pure // zrIrastu --09:00 For Private and Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only