Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo arihaMtANaM namo siddhANaM namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNe eso paMca namukakAro sava pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvasiM paDhamaM havaI maMgala
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 2 (Full Edition) :: yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ YAK SUT SUTRAM AVASH AvazyakasUtram
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI Avazyaka sUtrama
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ caMdrakAMta prabhudAsa doza prabhudAsa derI bAdI zerI mAM nI vA, rAjakoTa, (yu.rA.'
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI - ghAsIlAlajI - mahArAja - viracitayA munitoSaNyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM hindIgurjara bhASAnuvAda sahitam / AvazyakasUtram / AVASHYAKASUTRAM niyojaka : saMskRta - prAkRtajJa - jainAgamaniSNAta - priyavyAkhyAni - paNDitamunizrI - kanhaiyAlAlajI mahArAjaH / prakAzaka: a. bhA. zve. sthA. jainazAstraddhArasamitipramukhaH zreSThi zrI zAntilAla - maGgaladAsabhAI - mahodayaH mu. rAjakoTa (saurASTra ) dvitIyaM saMskaraNam - 1000 mUlyam - rU. 7-8-0
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ : prA pti sthA na : zrI. a. bhA. che. sthAnakavAsI je na zAstra ddhA 2 samiti grIna leja pAse, rAjakoTa. bIjI AvRtti : prata 1000 vIra saMvata : 2484 vikrama saMvata : 2014 IsvI sana : 1958 mudraka : ane mudraNasthAna: jayaMtilAla devacaMda mahetA ja ya bhA 2 ta presa, ga 2 DI A 5 vA re Da zAka mArakITa pAse, rAjakeTa.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkkathana roga se AkrAnta manuSya ke liye jaise auSadha sevana nitAnta Avazyaka hai, usI prakAra bhavaroga se saMtapta prANiyoM ke liye sAmAyika Adi kriyAyeM Avazyaka haiM / kyoM ki binA inake AtmAmeM nirmalatA nahIM A sakatI, aura anirmala AtmA kabhI bhI bhavaroga se mukta nahIM ho sakatA / ye sAmAyika Adi manuSyoM ke liye avazyakartavya hone ke kAraNa Avazyaka kahalAte haiM, aura inakA grathana isa AgamameM kiyA gayA hai ataH yaha Agama bhI 'Avazyaka ' kahalAtA hai 1 isa Avazyaka sUtra ' kI paramopayogitA dekhakara pUjyazrI ghAsIlAlajI ma. sA. ne isa para, saMskRtameM vistRta prastAvanA sahita munitoSaNI' nAmaka TIkA likhI hai / yaha TIkA atyanta sarala hone ke kAraNa sAdhAraNa saMskRtajJoM ke liye bhI subodha hai / sarvasAdhAraNa ke lAbhArtha isa TIkAkA hindI aura gujarAtI bhASA meM anuvAda bhI kiyA gayA hai / isa liye sabhI varga ke jijJAsuoM ke liye yaha upAdeya hai / 6 6 isa AvazyakasUtra kI prathama AvRttikA prakAzana zrI zve. sthA. jaina zAstroddhAra samiti (rAjakoTa ) ne san 1951 I. meM kiyA thA / prathama AvRtti kI sabhI pratiyA~ vitarita ho cukI haiM, ataH isa sUtra kI yaha dvitIya AvRtti prakAzita kI gayI hai / AtmArthI jana isase pUrNatayA lAbha uThAveM yahI hamArI AkAkSA hai | nivedaka maganalAla chaganalAla zeTha mAnada maMtrI, zrI. a. bhA. zve. sthA. jaina zA. samiti rAjakoTa.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka apIla Apa gacchapati hA......ke saMghapati he. sAdhu mahAtmA hai......ke zrAvaka hA. paraMtu... A zubhakAmAM madada karavAnI ApanI cAsa pharaja che. kAraNa ke ApaNI samAjanA utthAnanA AvA bhagIratha kA'mAM Apane jeTalA vadhu sahakAra maLaze teTalu kArya vhelu pUrNa thaze. ghaDI ghaDI AvA satane bheTo thavA du bha che. 32 sUtro jaldIthI taiyAra karAvI levAya tenI kALajI rAkhavAnI che. ane tethIja ApazrIne apIla karavAmAM AvI che. samagra samAjanuM kArya thatuM hoya tyAM sAMpradAyakazrAda ke prAMtavAda naja hovA joie.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUA. 10,000 ApanAra Adha surIzrI, samitinA pramukha dAnavIra zeThazrI che aaN ti lAla ma ga La sa a ma da vA da.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - - zrI-vadhamAna-zramaNa-saMghanA AcAryazrI pUjya AtmArAmajI mahArAjazrIe A pe la sa -- ti 5 tra uparAMta pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja-racita bIjA sUnI TIkA mATe teozrInA maMtavya te ma ja anya mahAtmAo, mahAsatIjIe, adyatana-paddhativALA kolejanA prophesare te ma ja zAsa zrAvakenA abhiprA. The. grIna leja pAse che. gareDIyA kuvAreDa } rAjakoTa : saurASTra zrI akhila bhArata che. sthA. jena zAstroddhAra samiti.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ (zrI dazavakAlikamUtrakA sammatipatra.) // zrIvIragautamAya namaH // sammati-patram. mae paMDiyamuNi-hemacaMdeNa ya paMDiya-mUlacandavAsavArApattA paMDiya-rayaNa-muNi-ghAsIlAleNa viraiyA sakkaya-hiMdI-bhASAhiM juttA siri-dasaveyAliya-nAma suttassa AyAramaNimaMjUsA vittI avaloiyA, imA maNoharA atthi, ettha sadANaM aisayajutto attho vaNNio viujaNANaM pAyayajaNANa ya paramovayAriyA imA vittI dIsaha ! AyAravisae vittIkattAreNa aisayapubbaM ulleho kaDo, tahA ahiMsAe sarUvaM je jahA-tahA na jANaMti tesiM imAe vittIe paramalAho bhavissai, kattuNA patteyavisayANaM phuDasveNa vaNNaNaM kaDaM, tahA muNiNo arahattA imAe vittIe avaloyaNAo aisayajuttA sijjhai ! sakkayachAyA suttapathANaM payaccheo ya subohadAyago atthi, patteyajiNNAsuNo imA vittI dahavvA / amhANaM samAje erisavija-muNirayaNANaM sambhAvo samAjassa ahobhaggaM atthi, kiM ? uttavijamuNirayaNANaM kAraNAo jo amhANaM samAjo suttappAo, amhakeraM sAhiccaM ca luttappAyaM atthi tesiM puNovi udao bhavissaha jassa kAraNAo bhaviyappA mokkhassa joggo bhavittA puNo nivvANaM pAvihii aohaM AyAramaNi-maMjUsAe kattuNo puNo . puNo dhannavAyaM demi-|| vi. saM. 1990 phAlgunazuklatrayodazI maGgale (alavara sTeTa) / uvajjhAya-jaiNa-muNI,AyArAmo (pacanaIo)
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 jainAgamavettA jainadharmadivAkara upAdhyAya zrI 1008 zrI AtmArAmajI mahArAja tathA nyAya vyAkaraNa ke jJAtA parama paNDita munizrI 1007 zrI hemacaMdrajI mahArAja, ina donoM mahAtmAoMkA diyA huA zrI upAsakadazAGga sUtrakA pramANa patra nimna prakAra haisammaivattaM siri-vIranivvANa-saMvacchara 2458 AsoI ( puNNamAsI) 15 sukavArI luDiyANAo | mae muNihemacaMdeNa ya paMDiyarayaNamuNisiri- ghAsIlAlaviNimmiyA siriuvA - sagamuttassa agAradhammasaMjIvaNInAmiyA vittI paMDiyamUlacandavAsAo ajjovaMtaM suyA, samIINaM, iyaM vittI jahANAmaM tahA guNevi dhAreDa, saccaM, agArANaM tu imA jIvaNa (saMjamajIvaNa) dAI eva asthi / vittikatcuNA mUlasUttassa bhAvo ujjuselIo phuDIo, ahaya uvAsayassa sAmaNNavisesadhammo, NayasiyatrAyatrAo, kammapurisahavAo, pramaNovAsayassa dhammadattA ya, iccAivisayA asi phuDarIio vaNiyA, jeNa kaNo paDiDAe sudurapayAreNa paricaya hoi, taha iihAsadiDiovi sirisamaNassa bhagavao mahAvIrassa samae vaTTamANa-bhara samsa ya kacuNA visayapayAreNa cittaM cittitaM puNo sakayapAThINaM, vaTTamANakArya hindINAmiyAe bhAsAe bhAsINaM ya paramovayAro kaDo, umeNa karuNo arihattA dIsara, kattuNo eyaM kajjaM paramappasaMsaNijjamasthi / patte yajaNassa majjhatthabhAtrAo amsa suttassa avaloyaNamaItra lAhaparya, aviu sAvayassa tu ( u ) imaM satthaM savvamsametra asthi, ao kattuNo aNerkoDIso dhannavAo asthi, jehiM, aJcaMta parissameNa jaiNajaNatovari asImovayA kaDo, ahaya sAvayassa bArasa niyamA u patteyajaNamsa paDhaNijjA asthi, jesiM pahAvao vA gahaNAoM AyA nivvANAhigArI bhavai, tahA bhaviyanvayAtrAo purisakkAra parakamavAo ya avassametra daMsaNijjo, kiMbahuNA imIse vittIe patteyavisayassa phuDasadehiM vaNNaNaM kathaM, jai annotri evaM amhANaM pasRttappAe samAje vijjaM bhavejjA tayA nANassa carittassa tahA saMghassa ya khiSpaM udayo bhavissai, evaM haM manne // 9 bhavaIouvajjhAya - jaiNamuNi- AyArAma, - paMcanaIo, -
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ sammatipatra (bhASAntara) zrI vIra nirvANa saM0 2458 Asoja zuklA (pUrNimA) 15 zukravAra ludhiyAnA maiMne aura paMDitamuni hemajandajIne paMuitaratnamunizrI ghAsIlAlajIkI racI huI upAsakadazAMga sUtrakI gRhasthadharmasaMjIvanI nAmaka TIkA paMDita mUlacandrajI vyAsase AdyopAnta sunI hai / yaha vRtti yathAnAma tathAguNavAlI-acchI bnii-hai| saca yaha gRhasthoMke to jIvanadAtrIsaMyamarUpa jIvanako denevAlI-hI hai| TIkAkArane mUlasUtra ke bhAvako sarala rItise varNana kiyA hai, tathA zrAvakakA sAmAnya dharma kyA hai ? aura vizeSa dharma kyA hai ? isakA khulAsA isa TIkAmeM acche DhaMgase batalAyA hai| syAdvAdakA svarUpa karma-puruSArtha-vAda aura prAvakako dharmake andara dRr3hatA kisa prakAra rakhanA, ityAdi viSayoMkA nirUpaNa isameM bhalIbhA~ti kiyA hai| isase TIkAkArakI pratibhA khUba jhalakatI hai / aitihAsika dRSTise zramaNa bhagavAn mahAvIrake samaya jainadharma kisa jAhojalAlI para thA? aura vartamAna samaya jaina dharma kisa sthitimeM pahuMcA hai ? isa viSayakA to ThIka citra hI citrita kara diyA hai ! phira saMskRta jAnanevAloMko tathA hindIbhASAke jAnanevAloMko bhI purA lAbha hogA, kyoMki TIkA saMskRta hai usakI sarala hindI karadI gaI hai / isake paDhanese kartAkI yogyatAkA patA lagatA hai ki vRttikArane samajhAnekA kaisA acchA prayatna kiyA hai| TIkAkArakA yaha kArya parama prazaMsanIya hai| isa sUtrako bhadhyastha bhAvase paDhane vAloMko parama lAbhakI prApti hogii| kyA kaheM zrAvakoM (gRhasthoM) kA - to yaha sUtra sarvasva hI hai, ataH TIkAkArako koTizaH dhanyavAda diyA jAtA hai, jinhoMne atyanta parizramase jaina janatAke Upara asIma upakAra kiyA hai| isameM zrAvakake bAraha niyama pratyeka puruSake paDhane yogya haiM, jinake prabhAvase athavA yathAyogya grahaNa karanese AtmA mokSakA adhikArI hotA hai| tathA bhavitavyatAvAda aura puruSakAra
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAkramavAda haraekako avazya dekhanA caahiye| kahAMtaka kaheM isa TIkAmeM pratyeka viSaya samyaka prakArase batAye gaye haiN| hamArI suptaprAya (soI huIsI) samAjameM agara Apa jaise yogya vidvAn phira bhI koI hoMge to jJAna cAritra tathA zrIsaMghakA zIghra udaya hogA, aisA mAnatA hU~ ApakA upAdhyAya jainamuni AtmArAma paMjAbI. isI prakAra lAhorameM virAjate hue paNDitavarya vidvAn munizrI 1008 zrI bhAgacandajI mahArAja tathA paM. munizrI trilokacandajI mahArAjake diye hue, zrI upAzakadazAGga sUtrake pramANapatrakA hindI sArAMza nimna prakAra hai zrI zrI svAmI ghAsIlAlajI mahArAja kRta zrI upAsakadazAGga sUtrakI saMskRta TIkA va bhASAkA avalokana kiyA, yaha TIkA atiramaNIya va manoraJjaka hai, ise Apane bar3e parizrama va puruSArthase taiyAra kiyA hai so Apa dhanyavAdake pAtra haiN| Apa jaise vyaktiyokI samAjameM pUrNa AvazyakatA hai| ApakI isa legvanIsa samAjake vidvAn sAdhuvarga paDhakara pUrNa lAbha uThAveMge, TIkAke paDhanese hamako atyAnanda huvA, aura manameM aise vinAra utpanna hue ki hamArI samAjameM bhI aise 2 suyogya ratna utpanna hone lage-yaha eka hamAre liye bar3e gauravakI bAta hai| vi. saM. 1080 mA. Azvina kRSNA 13 vAra bhauma lAhora.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jJAtAdharmakathAGga bhUtra kI 'anagAra dharmA'mRtavarSiNI' TIkA para jainadivAkara sAhityaratna jainAgamaratnAkara paramapUjya zraddheya jainAcArya zrI AtmArAmajI mahArAjakA sammatipatra ludhiyAnA, tA. 4-8-51. maiMne AcAryazrI ghAsIlAlajI ma. dvArA nirmita 'anagAra-dharmA'mRta-varSiNI' TIkA vAle zrI jJAtAdharmakathAGga sUtrakA muni zrI ratnacandrajIse AdyopAnta zravaNa kiyA / ___ yaha niHsandeha kahanA par3atA hai ki yaha TIkA AcAryazrI ghAsIlAlajI ma. ne bar3e parizrama se likhI hai| isameM pratyeka zabdakA prAmANika artha * aura kaThina sthaloM para sAra-pUrNa vivecana Adi kaI eka vizeSatAyeM haiM / mUla sthaloMko sarala banAne meM kAphI prayatna kiyA gayA hai, isase sAdhAraNa tathA asAdhAraNa sabhI saMskRtajJa pAThakoM ko lAbha hogA aisA merA vicAra hai| __ maiM svAdhyAyapremI sajjanoM se yaha AzA karU~gA ki ve vRttikArake parizrama ko saphala banAkara zAstrameM dIgaI anamola zikSAyoM se apane jIvanako zikSita karate hue paramasAdhya mokSako prApta kareMge / zrImAnjI jayavIra ApakI sevAmeM poSTa dvArA pustaka bheja rahe haiM aura isapara AcAryazrIjI kI jo sammati hai vaha isa patrake sAtha bheja rahe haiM pahucane para samAcAra deveM / zrI AcAryazrI AtmArAmajI ma. ThAne 6 sukha zAntise virAjate haiN| pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. sA. ThAne 4 ko hamArI orase vandanA arjakara sukhazAtA pUche / pUjya zrI ghAsIlAlajI ma.jI kA likhA huA (vipAkasUtra) mahArAjazrIjI dekhanA cAhate haiM isaliye 1 kA~pI Apa bhejane kI kRpA kareM; phira Apako vApisa bheja deveNge| Apake pAsa nahIM ho to jahAM se mile vahAMse 1 kA~pI jarUra bhijavAne kA kaSTa kareM, uttara jalda denekI kRpA kreN| yogya sevA likhate raheM / ludhiyAnA tA. 4-8-51 nivedaka pyArelAla jaina
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 jainAgamavAridhi - jainadharmadivAkara - upAdhyAya - paNDita - muni zrI AtmArAmajI mahArAja ( paMjAba ) kA AcArAGgasUtra kI AcAracintAmaNi TIkA para sammati - patra | maiMne pUjya AcAryavarya zrIghAsIlAlajI (mahArAja) kI banAI huI zrImad AcArAGgasUtra ke prathama adhyayana kI AcAracintAmaNi TIkA sampUrNa upayogapUrvaka sunii| yaha TIkA - nyAya siddhAnta se yukta, vyAkaraNa ke niyama se nibaddha hai / tathA isameM prasaMGga 2 para krama se anya siddhAnta kA saMgraha bhI ucita rUpa se mAlUma hotA hai / TIkAkArane anya sabhI viSaya samyak prakAra se spaSTa kiye haiM, tathA prauDha viSayoM kA vizeSarUpa se saMskRta bhASA meM spaSTatApUrvaka pratipAdana adhika manoraMjaka hai, etadartha AcArya mahodaya dhanyavAda ke pAtra haiM / maiM AzA karatA hU~ ki jijJAsu mahodaya isakA bhalIbhA~ti paThana dvArA jainAgama - siddhAntarUpa amRta pI pI kara mana ko harSita kareMge, aura isake manana se dakSa jana cAra anuyogoM kA svarUpajJAna pAveMge / tathA AcAryavarya isI prakAra dUsare bhI jainAgamoM ke vizada vivecana dvArA zvetAmbara - sthAnakavAsI samAja para mahAna upakAra kara yazasvI baneMge / } vi.saM. 2002 mRgasara sudi 1 jaina muni - upAdhyAya AtmArAma ludhiyAnA (paMjAba) zubhamastu // -:: bIkAneravALA samAjabhUSaNa zAstrajJa bherudAnajI zeThiAno abhiprAya Apa jo zAstrakA kArya kara rahe haiM yaha baDA upakArakA kArya hai / isase jainajanatA ko kAphI lAbha pahu~cegA. ( tA. 28 - 3 - 56 nA patramAMthI)
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ // shriiH|| jainAgamavAridhi- jainadharmadivAkara-jainAcArya-pUjya-zrI AtmArAmajImahArAjanAM pazcanada-(paMjAba)sthAnAmanuttaropapAtikasUtrANA marthabodhinInAmakaTIkAyAmidam sammatipatram. AcAryavayaH zrI ghAsIlAlamunibhiH saGkalitA anuttaropapAtikamUtrANAmarthabodhinInAmnI saMskRtavRttirupayogapUrvakaM sakalA'pi svaziSyamukhenA'zrAvi mayA, iyaM hi vRttirmunivarasya vaiduSyaM prakaTayati / zrImadbhirmunibhiH sUtrANAmarthAn spaSTayituM yaH prayatno vyadhAyi tadarthamanekazo dhanyavAdAnahanti te / yathA ceyaM vRttiH saralA subodhinI ca tathA sAravatyapi / asyAH svAdhyAyena nirvANapadamamIpsubhinirvANapadamanusaradbhirjJAna-darzana-cAritreSu prayatamAnaimunibhiH zrAvakaizca jJAnadarzana-cAritrANi samyak samprApyA'nye'pyAsmAnastatra pravartayiSyante / ___ AzAse zrImadAzukavirmunivaro gIrvANavANIjuSAM viduSAM manastoSAya jainAgamamUtrANAM sArAvabodhAya ca anyeSAmapi jainAgamAnAmitthaM saralAH muspaSTAzca vRttIvidhAya tAMstAn sUtragranthAn devagirA suspaSTayiSyati / ante ca "munivarasya parizramaM saphalayituM saralAM subodhinI cemAM bhUtravRtti svAdhyAyena sanAthayiSyantyavazyaM suyogyA hasanibhAH pAThakAH / " ityAzAstevikramAbda 2002 // zrAvaNakRSNA patipadA upAdhyAya AtmArAmo jainamuniH / ludhiyAnA. aisehI: madhyabhArata sailAnA-nivAsI zrImAn ratanalAlajI DosI zramaNopAsaka jaina likhate haiM ki : zrImAna kI kI huI TIkAvAlA upAsakadazAMga sevaka ke dRSTigata huvA, sevaka abhI usakA manana kara rahA hai yaha grantha sarvAMgasundara evam uccakoTi kA upakAraka hai|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirayAvalikAsUtrakA sammatipatra. AgamavAridhiM sarvatantrastratantra - jainAcArya - pUjyazrI AtmArAmajI mahArAjakI tarapha kA AyA huvA sammatipatra ludhiyAnA. tA. 11 navambara 48 zrIyuta gulAbacandajI pAnAcaMdajI / sAdara jayajinendra // patra ApakA milA ! nirayAvalikA viSaya pUjyazrIjIkA svAsthya ThIka na hone se unake ziSya paM. zrI hemacandrajI mahArAjane sammati patra likha diyA hai Apako bheja rahe haiM ! kRpayA eka kopI nirayAvalikA kI aura bheja dIjiye aura koI yogya sevA kArya likhate raheM ? ! bhavadIya. gujaramala- balavaMtarAya jaina // sammatiH // (lekhaka jainamuni paM. zrI hemacandrajI mahArAja) sundarabodhinITIkayA samalaGkRtaM hindI - gurjara bhASAnuvAdasahitaM ca zrInirayAvalikAsUtraM medhAvinAmalpamedhasAM copakArakaM bhaviSyatIti sudRDhaM me'bhimatam, saMskRtaTIkeyaM saralA subodhA sulalitA cAta eva anvarthanAmnI cApyasti / suvizadatvAt sugamatvAt pratyekadurbodhapadavyAkhyAyutatvAcca TIkeSA saMskRtasAdhAraNajJAnavatAmapyupayoginI bhAvinItyabhipremi / hindI - gurjara bhASAnuvAdAvapi etadbhASAvijJAnAM mahIyase lAbhAya bhavetAmiti samyak saMbhAvayAmi / jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjAnAM pari zramo'yaM prazaMsanIyo dhanyavAdAhazca te munisattamAH / evameva zrIsamIra mallajI - zrI kanhaiyAlAlajI munivareNyayorniyojanakAryamapi zlAdhyaM, tAvapi ca munivarau dhanyavAdAha staH / sundara prastAvanAviSayAnukramAdinA samalaGkRte sUtraratne'smin yadi zabdakoSo'pi dattaH syAttarhi varataraM syAt / yato'syAvazyakatAM sava'pyaveSakavidvAMso'nubhavanti / pAThakA : sUtrasyAsyAdhyayanAdhyApanena lekhakaniyojaka mahodayAnAM parizramaM saphalayiSyantItyAzAsmahe / iti /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI upAsakadazAGga sUtra paratve jaina samAjanA agragaNya jainadharmabhUSaNa mahAna vidvAna saMtoe temaja vidvAna zrAvakoe sammatio samapI che temanA nAmo nIce pramANe che. (1) ludhiyAnA- sambat 1989, Azvina pUrNimA kA patra, zrutajJAna ke bhaMDAra AgamaranAkara jainadharmadivAkara zrI 1008 zrI upAdhyAya zrI AtmArAmajI mahArAja, tathA nyAyavyAkaraNavenA zrI 1007 tacchiSya zrI muni hemacandajI mahArAja. (2) lAhaura-vi0 saM0 1989 Azvina vadi 13 kA patra, paNDita ratna zrI 1008 zrI bhAgacandajI mahArAja tathA tacchiSya paNDita ratna zrI 1007 zrI trilokacaMdajI mahArAja. (3) khicana se tA. 9-11-36 kA patra, kriyApAtra sthavira zrI 1008 zrI bhArataratra zrI samarathamalajI mahArAja. (4) vAlAcora-tA. 14-11-36 kA patra, parama prasiddha bhArataratna zrI 1008 zrI zatAvadhAnIjI zrI ratanacandajI mahArAja. (5) bambaI-tA. 16-11-36 kA patra, prasiddha kavIndra zrI 1008 zrI kavi nAnacandrajI mahArAja. (6) AgarA-tA. 18-11-36, jagat vallabha zrI 1008 zrI jaina divAkara zrI cauthamalajI mahArAja, guNavanta gaNIjI zrI 1007 zrI sAhityapremI zrI pyAracandajI mahArAja. (7) haidrAbAda (dakSiNa) tA. 25-11-36 kA patra, sthivarapadabhUSita bhAgyavAna puruSa zrI tArAcandajI mahArAja tathA prasiddha vaktA zrI 1007 zrI sobhAgamalajI mahArAja. (8) jayapura-tA. 26-11-36 kA patra, saMpradAya ke gauravardhaka zAMta svabhAvI zrI 1008 zrI pUjya zrI khUbacandajI mahArAja. (9) ambAlA-tA. 29-11-36 kA patra, parama pratApI paMjAba kezarI zrI 1008 zrI pUjya zrI rAmajI mahArAja.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) selAnA-tA. 29-11-36 kA patra, zAstroM ke jJAtA zrImAn ratanalAlajI DosI. khIcana-tA. 9-11-36 kA patra, paMDitaratna nyAyatIrtha suzrAvaka zrIyut mAdhavalAlajI. ............. ___ tA. 25-11-36 sAdara jaya jinendra ___ApakA bhejA huvA upAsaka dazAMga sUtra tathA patra milA yahAM virAjita pravartaka vayovRddha zrI 1008 zrI tArAcaMdajI mahArAja paNDita zrI kizanalAlajI mahArAja Adi ThANA 14 zugva zAMtI meM virAjamAna haiM Apake vahAM virAjita jainazAstrAcArya pUjyapAda zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi ThANA nava se hamArI bandanA arja kara sukha zAMti pUche Apane upAsakadazAMga sUtra ke viSaya meM yahAM virAjita munivaroM kI sammatI maMgAI usake viSaya meM vaktA zrI sobhAgamalajI mahArAja ne pharamAyA hai ki vartamAna meM sthAnakavAsI samAja meM anekAneka vidvAna muni mahArAja maujUda haiM magara jainazAstra kI vRtti racane kA sAhasa jaisA ghAsIlAlajI mahArAja ne kiyA hai vaisA anya ne kiyA ho aisA najara nahIM AtA damarA yaha zAstra atyanta upayogI to yoM haiM saMskRta prAkRta hindI aura gujarAtI bhASA hone se cAroM bhASA vAle eka hI pustaka se lAbha uThA sakate haiM jaina samAja meM aise vidvAnoM kA gaurava baDhe yahI zubha kAmanA hai AzA hai ki sthAnakavAsI saMgha vidvAnoM kI kadara karanA siikhegaa| yogya likheM zeSa zubha bhavadIya jamanAlAla rAmalAla kImatI AgarA se: zrI jainadivAkara prasiddhavaktA jagaDhavallabha muni zrI cothamalajI mahArAja va paMDitaratna suvyAkhyAnI gaNIjI zrI pyAracanda jI mahAraja ne isa pustaka ko atIva pasanda kI hai|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAna nyAyatIrtha paNDita mAdhavalAlajI khIcana se likhate haiM kiHuna paMDitaratna mahAbhAgyavaMta puruSoM ke sAmane unakI agAdhatattvagaveSaNA ke viSaya meM maiM nagaNya kyA sammati de sakatA huuN| parantu : mere do mitroM ne jinhoMne isako kucha paDhA hai bahuta sarAhanA kI hai vAstava meM aise uttama va sabake samajhAne yogya granthoM kI bahuta AvazyakatA hai aura isa samAja kA to esA grantha hI gaurava baDhA sakate haiM-ye donoM grantha vAstava meM anupama hai aise grantharatnoM ke suprakAza se yaha samAja amAvAsyA ke ghora andhakAra meM dIpAvalI kA anubhava karatI hUI mahAvIra ke amUlya vacanoM kA pAna karatI huI apanI unnati meM agrasara hotI rhegii| tA. 29-11-36 ambAlA (paMjAba) patra ApakA milA zrI zrI 1008 paMjAba kezarI pUjya zrI kAzIrAmajI mahArAja kI sevA meM paDha kara sunA diyaa| ApakI bhejI huI upAsakadazAGga sUtra tathA gRhidharmakalpataru kI eka prati bhI prApta huii| donoM pustakeM ati upayogI tathA atyadhika parizrama se likhI huI haiM, aise grantharatroM ke prakAzita karavAye kI baDI AvazyakatA hai| ina pustakoM se jaina tathA ajaina sabakA upakAra ho sakatA hai| ApakA yaha puruSArtha sarAhanIya hai| ApakA zazibhUSaNa zAstrI adhyApaka jaina hAI skUla ambAlA zahara.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 zAnta svabhAvI vairAgya mUrti tastra vAridhi, dhairyavAna zrI jainAcArya pUjyavara zrI zrI 1008 zrI khUbacandajI mahArAja sAhebane sUtra zrI upAsaka dazAGgajI ko dekhA / Apane pharamAyA ki paNDita muni ghAsIlAlajI mahArAja ne upAsaka dazAGga sUtrakI TIkA likhane meM baDA hI parizrama kiyA hai / isa samaya isa prakAra pratyeka sUtroMkI saMzodhaka pUrvaka sarala TIkA aura zuddha hindI anuvAda hone se bhagavAna nigranthoM ke pravacanoM ke apUrva rasa kA lAbha mila zakatA hai. bAlAcora se bhArataratna zatAvadhAnI paMDita muni zrI 1008 zrI ratanacandajI mahArAja pharamAte haiM ki : uttarottara jotAM mUla mUtranI saMskRtaTIkAo racatrAmAM TIkAkAre stutya prayAsa karyo che, je sthAnakavAsI samAja mATe magarUrI levA jetuM che, valI karAMcInA zrI saMghe sArA kAgalamAM ane sArA TAipamAM pustaka chapAtrI pragaTa kayU~ che je eka prakAranI sAhitya sevA bajAvI che. bambaI zahara meM virAjamAna kavi muni zrI nAnacandajI mahArAjane pharamAyA hai ki pustaka sundara prayAsa acchA 1 khIcana se sthavira kriyA pAtra muni zrI ratanacandajI mahArAja aura paMDitaratna muni samrathamalajI mahArAja zrI pharamAte haiM ki - vidvAna mahAtmA puruSoMkA prayatna sarAhanIya hai kyA jainAgama zrImad upAsaka dazAGga sUtra kI TIkA, evaM usakI sarala subodhanI zuddha hindI bhASA baDI hI sundaratA se likhI hai /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vItarAgAya namaH // zrI zrI zrI 1008 jainadharma divAkara jainAgamaratnAkara zrImajjainAcArya zrI pUjya ghAsIlAlajI mahArAja caraNavandana svIkAra ho / aparazca samAcAra yaha hai ki Apake bheje hue 9 zAstra mAsTara sobhAlAlajI ke dvArA prApta hue, etadartha dhanyavAda! ApazrIjIne to aisA kArya kiyA hai jo ki hajAroM varSoM se kisI bhI sthAnakavAsI jainAcArya ne nahIM kiyA / ___Apane sthAnakavAsIjainasamAja ke Upara jo upakAra kiyA hai vaha kadApi bhulAyA nahIM jA sakatA aura nahIM bhulAyA jA skegaa| hama tIno muni bhagavAna mahAvIra se athavA zAsanadeva se prArthanA karate haiM ki ApakI isa vajramayI lekhanI ko uttarottara zakti pradAna kareM tA ki Apa jaina samAja ke Upara aura bhI upakAra karate raheM aura Apa ciraJjIva hoN| hama Apa ke muni tIna udepura. muni satyendradeva-muni lakhapatarAya-muni padmasena itavArI bAjAra nAgapura tA. 19-12-56 prakhara vidvAna jainAcArya munirAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjadvArA jo AgamoddhAra huA aura ho rahA hai sacamuca mahArAjazrI kA yaha stutya kArya hai| hamane pracArakajI ke dvArA nau sUtroM kA seTa dekhA aura kai mArmika sthaloMko paDhA, par3ha kara vidvAna munirAjazrI kI zuddha zraddhA tathA lekhanIke prati hArdika prasannatA phUTa pddii|| vAstava meM munirAja zrI jaina samAja para hI nahIM itara samAja para bhI mahA upakAra kara rahe haiM / jJAna kisI eka samAja kA nahIM hotA vaha sabhI samAja kI anamola nidhi hai jise kaThina parizrama se taiyAra kara janatA ke sammukha rakkhA jA rahA hai jisakA eka eka seTa hara zahara gAMva aura ghara dhara meM honA Avazyaka hai| sAhityaratna mohanamuni sohanamuni jaina.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dazavaikAlika sUtranuM sammati patra. zramaNa saMghanA mahAna AcArya Agama vAridhi sarvatanna svataMtra jainAcArya pUjyazrI AtmArAmajI mahArAje ApelA sammati patrane gujarAtI anuvAda. meM tathA paMDita muni hemacaMdrajIe paMDita mUlacaMda vyAsa (nAra mAvAha vAhyA) dvArA maLelI paMDita ratna zrI. ghAsIlAlajI muni viracita saMskRta ane hindI bhASA sahita zrI dazavaikAlika sUtranI AcAra maNimaMjUSA TIkAnuM avakana karyuM. A TIkA suMdara banI che. temAM pratyeka zabdano artha sArI rIte vizeSa bhAva laIne samajAvavAmAM Avela che. tethI vidvAno ane sAdhAraNa buddhivALAo mATe parama upakAra karavAvALI che. TIkAkAre muninA AcAra viSayane sAre ulekha karela che. je Adhunika matAvalaMbI ahiMsAnA svarUpane nathI jANatA, dayAmAM pApa samaje che temane mATe "ahiMsA zuM vastu che tenuM sArI rIte pratipAdana karela che. vRttikAre sUtranA pratyeka viSayane sArI rIte samajAvela che. A vRttinA avakanathI vRttikAranI atizaya gyatA siddha thAya che. A vRttimAM eka bIjI vizeSatA e che ke mUla sUtranI saMskRta chAyA hevAthI sUtra, sUtranAM pada ane padayacheda subodha dAyaka banela che. pratyeka jIjJAsue A TIkAnuM avalokana avazya karavuM joie. vadhAre zuM kahevuM. amArI samAjamAM AvA prakAranA vidvAna muni ratnanuM hovuM e samAjanuM ahobhAgya che. AvA vidvAna muni ratnanA kAraNe suptaprAya sutele samAja ane luptaprAya eTale lepa pAmeluM sAhitya e baMnene pharIthI udaya thaze. jenAthI bhAvitAtmA mekSa yogya banaze ane nirvANa padane pAmaze A mATe ame vRttikArane vAraMvAra dhanyavAda ApIe chIe. vikrama saMvata 190 phalaguna zukala. | II terasa maMgaLavAra (alavara sTeTa) ivajajhAya jaINa suNI AyArAme paMcanaIo
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ zramaNa saMghanA pracAra maMtrI paMjAba kezarI mahArAja zrI premacaMdajI mahArAja jeozrI rAjakeTamAM padhArelA hatA tyAre tenA taraphathI zAstrone mATe maLela abhiprAya. zAddhAra samiti taraphathI pUjyapAda zAstra vAridhi paMDitarAja svAmIzrI ghAsIlAlajI mahArAja dvArA zAstroddhAranuM je kArya thai rahyuM che te kArya jena samAja temAM khAsa karIne sthAnakavAsI jaina samAjane mATe mULabhUta maulika saMskRtinI jaDane majabuta karavAvALuM che. eTalA khAtara A kArya ati prazaMsanIya che mATe dareka vyakitae temAM yathAzakita bhega devAnI khAsa AvazyakatA che ane tethI e bhagIratha kArya jaldIthI jaldI saMpUrNapaNe pAra pADI zakAya ane janatA zrutajJAnano lAbha meLavI zake. darIyApurI saMpradAyanA pUjya AcArya zrI IzvaralAlajI mahArAja sAhebanA sUtre saMbaMdhe vicAre namAmi vIra girI sAra dhIre pUjya pAda jJAna pravarazrI ghAsIlAlajI mahArAja tathA paMDitazrI kanaiyAlAlajI mahArAja Adi thANu chanI sevAmAM amadAvAda zAhapura upAzrayathI muni dayAnaMdajInA 108 praNipAta. Apa sarve thANuo sukha samAdhimAM haze niraMtara dharmadhyAna dharmArAdhanamAM lIna haze. sUtra prakAzana kArya tvarIta thAya evI bhAvanA che dazavaikAlika tathA AcArAMga eka eka bhAga ahIM che TIkA khUba suMdara, saraLa ane paMDitajanene supriya thaI paDe tevI che. sAthe sAthe TakA vInAnA muLa ane artha sAthe prakAzana thAya te zrAvakagaNa teno vizeSa lAbha laI zake atre pUjya AcArya gurudevane AMkhe motIye utarAvyuM che ane sAruM che eja. Aso suda 10, maMgaLavAra tA. 25-10-55 punaH punaH zAtA Icchate, dayA muninA praNipAta
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 darIyApurI saMpradAyanA paDita ratna bhAIcaMdajI mahArAjanA abhiprAya zrI rANapura tA. 19-12-1955 pUjyapAda jJAnapravara paMDitaratna pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja AdimunivaronI sevAmAM. Apa sarva sukha samAtrImAM haze. sUtra prakAzananuM kAma suMdara thai rahyuM che te jANI atyaMta AnaMda. ApanA prakAzIta thayelAM keTalAMka satra joyAM. sudara ane sarala siddhAMtanA nyAyane puSTi karatI TIkA paDitaratnane supriya thai paDe tevI che. sUtra prakAzananuM kAma tvarita pUrNa thAya ane bhAvi AtmAane AtmakalyANa karavAmAM sAdhanabhUta thAya eja abhyarthanA. lI. paMDitaratna bALabrahmacArI pU. zrI bhAicaMda mahArAjanI AjJAnusAra zAntimuninA pAyavadana svIkAraze. tA. 11-5-56 vIramagAma gacchAdhipati pUjya mahArAja zrI jJAnacaMdrajI mahArAjanA saMpradAyanA AtmArthI, kriyApAtra, paMDitaratna, munizrI samarathamalajI mahArAjane abhiprAya, khIcanathI Avela tA. 11-2-56nA patrathI uprita. pUjaya AcArya ghAsIlAlajI mahArAjanA hastaka je sUtrAnuM lakhANa suMdara ane saraLa bhASAmAM thAya che. te sAhitya, paDita munizrI samarathamalajI mahArAja, samaya AchA maLavAne kAraNe saMpUrNa joi zakayA nathI. chatAM jeTaluM sAhitya taiyu che, te bahu ja sArUM ane manana sAthe lakhAyelu che. te lakhANu zAsra AjJAne anurUpa lAge che A sAhitya dareka zraddhALu jIvAne vAMcavA yeAgya che. AmAM sthAnakavAsI samAjanI zraddhA, prarupaNA ane pharasaNAnI daDhatA acArya zrI apUrva parizrama lai samAja upara mahAna upakAra kare che. zAsrAnukuLa che. lI. kIzanalAla pRthvIrAja mAlu mu.khIcana.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 lIMbaDI saMpradAyanA sadAnaMdI munizrI choTAlAlajI mahArAjanA abhiprAya zrI vItarAgadeve-jJAnapracArane tIrthakara nAma gAtra bAMdhavAnuM nimitta kahela che. jJAna pracAra karanAra, karavAmAM sahAya karanAra; ane tene anumodana ApanAra jJAnAvaNiya karmane kSaya karI-kevaLa jJAnane prApta karI paramapadanAM adhikArI bane che. zAstrajJa-parama zAnta, ane apramAdi pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja pote avizrAntapaNe jJAnanI upAsanA ane tenI prabhAvanA aneka vikaTa prasaMgamAM paNa karI rahyA che. te mATe teozrI anekazaH dhanyavAdanA adhikArI che. vaMdaniya chetemanI jJAna prabhAvanAnI dhagaza ghaNuM pramAdione anukaraNIya che. jema pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja pite jJAnapracAra mATe avizrAnta prayatna kare che. temaja zAstroddhAra samitinA kAryavAhako paNa emAM sahAya karIne je pavitra sevA karI rahela che. te paNa kharekhara dhanyavAdanA pUrNa adhikArI che. e samitinA kAryakarone mArI eka sUcanA che ke : zAstroddhAraka pravara paMDita apramAdi saMta ghAsIlAlajI mahArAja je zAstroddhAranuM kAma karI rahela che. temAM sahAya karavA mATe-paMDita vigerenA mATe je kharco thaI rahela che. tene pahoMcI vaLavA mATe sAruM sarakhuM phaMDa joIe. enA mATe mArI e sUcanA che ke:- zAstroddhAra samitinA mukhya kAryavAhake,-je banI zake te pramukha pote ane bIjA be traNa jaNAe gujarAta, saurASTra ane kacchamAM pravAsa karI membara banAve ane Arthika sahAya meLave. je ke atyAranI paristhiti viSama che. vyApArIo, dhaMdhAdArIone pitAnA vyavahAra sAcavavA paNa muzkela banyA che. chatAM je saMbhAvita gRha pravAse nIkaLe te jarUrI kArya saphaLa kare evI mane zraddhA che. Arthika anukuLatA thavAthI zAstroddhAranuM kAma paNa vadhu saralatAthI thaI zake. pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja jyAM sudhI A tarapha vicare che tyAM sudhImAM emanI jJAna kitano jeTalo lAbha levAya teTale laI le. kadAca saurASTramAM vadhu vakhata rahevAthI temane have bahAra viharavAnI IcchA thatI hoya to zAntibhAI zeTha jevAe vinaMtI karI amadAvAda padharAvavA. ane tyAM-anukuLatA mujaba be-traNa varSanI sthiratA karAvIne temanI pAse zAstroddhAranuM kAma pUrNa karAvI levuM joIe. thoDA vakhatamAM jAmajodhapuramAM zAstroddhAra kamITI maLavAnI che. te vakhate uparanI sUcanA vicArAya te ThIka.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 pharI zAstroddhAraka pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjane emanI A sevA ane parama kalyANakAraka pravRttine mATe vAraMvAra abhinaMdana che, zAsananAyaka deva temanA zarirAdIne sazakata ane dIrghAyu rAkhI samAja dharmAMnI vadhu ne vadhu sevA karI zake. OM astu. cAturmAsa sthaLa. lImaDI sAM. 2010 zrAvaNu vada 13. gurU. } zrI vardhamAna saMpradAyanA pUjya zrI punamacaMdrajI mahArAjanA abhiprAya tA. 22-4-56 ravivAra mahAvIra jayaMti li. sadAnaMdI jainamuni che.TAlAlajI zAstra vizArada pUjya AcArya mahArAja zrI dhAsIlAlajI mahArAjazrIe jaina AgamA upara je saMskRta TIkA vagere racela che. te mATe teozrI dhanyavAdane pAtra che. temaNe AgamA uparanI svataMtra TIkA racIne sthAnakavAsI jaina samAjanuM gaurava vadhAryu. che. AgamA uparanI temanI sa MskRta TIkA bhASA ane bhAvanI dRSTie ghaNIja suMdara che. sa MskRta racanA mAdhu temaja alaMkAra vagere guNeAthI yukata che. vidvAna e temaja jaina samAjanA AcAryAM, upAdhyAye vagere e zAstro upara racelI A sa MskRta racanAnI kadara karavI joIe ane dareka prakAranA sahakAra ApavA joie. AvA mahAna kAryamAM paDitaratna pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja je prayatna karI rahyA che te alokika che. temanuM Agama uparanI saMskRta TIkA vagere racavAnuM bhagIratha kArya zIghra saphaLa thAya eja zubhecchA sAthe. amadAvAda muni pUrNacaMdrajI } khabhAta sa`pradAyanA mahAsatI zAradAbAI svAmInA abhiprAya lakhatara tA. 25-4-56 zrImAna zeTha zAMtIlAlabhAI maMgaLadAsabhAI pramukha sAheba akhila bhArata ve. sthA. jaina zAstroddhAra samiti suA. amadAvAda ame atre devagurUnI kRpAe sukharUpa chIe. vi.mAM ApanI samiti dvArA pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAheba je sUtrAnuM kArya kare che te paikInAM sUtreAmAMthI upAsaka dazAMga sUtra, AcArAMga sUtra, anuttara papAtika sUtra,
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavaikAlika sUtra vigere atre jemAM te sUtre saMskRta hindI ane gujarAtI bhASAemAM hevAne kAraNe vidvAna ane sAmAnya janene ghaNuMja lAbhadAyika che. te vAMcana ghaNuM ja suMdara ane mane raMjana che. A kAryamAM pUjya AcAryazrI je aghAta puruSArthe kArya kare che te mATe vAraMvAra dhanyavAdane pAtra che. A satrathI samAjane ghaNuM lAbhanuM kAraNa che. haMsa samAna buddhIvALA AtmAo vaparanA bhedathI nikhAlasa bhAvanAe avalokana karaze te A sAhitya sthAnakavAsI samAja mATe apUrva ane gaurava levA jevuM che. mATe dareka bhavya AtmAone sUcana karuM chuM ke A sUtre pitApitAnA gharamAM vasAvAnI suMdara takane cUkaze nahi. kAraNa AvA zuddha pavitra ane svaparaMparA ne puSTIrUpa sUtre maLavAM bahu muzkela che. A kAryane ApazrI tthA samitinA anya " kAryakare je zrama laI rahyA che temAM mahAna nijerAnuM kAraNa javAmAM Ave che te badala dhanyavAda. eja lI. zAradAbAI svAmI khaMbhAta saMpradAya. baravALA saMpradAyanA viduSI mahAsatIjI meMghIbAI svAmIne abhiprAya dhaMdhukA tA. 27-1-56 zrImAna zeTha zAntIlAla maMgaLadAsabhAI pramukha a0 bhA . sthA. jainazAstroddhAra samiti mA. rAjakeTa. atre birAjatA guru gurunA bhaMDAra mahAsatIjI viduSI madhIbAI svAmI tathA hIrAbAI svAmI Adi ThANA bane sukhazAtAmAM birAje che. Apane sUcana che ke apramata avasthAmAM rahI nivRtti bhAvane meLavI dharmadhyAna karazejI eja AzA che. vizeSamAM amane pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjanA racelAM sUtro bhAI popaTa dhanajIbhAI taraphathI bheTa tarIke maLelAM te sUtre tamAma AghoupAna vAMcyAM manana karyA ane vicAryA che te sUtra sthAnakavAsI samAjane ane vItarAga mArganI pUbaja unmatta banAvanAra che. temAM ApaNI zraddhA eTalI nyAya rUpathI bharelI che te ApaNA samAja mATe gaurava levA jevuM che. haMsa samAna
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmAo jJAna jharaNAthI AtmarUpa vADIne vikasIta karaze. dhanya che Apane ane samitinA kAryakarane je samAja utthAna mATe keInI paNa paravA karyA vagara jJAnanuM dAna bhavya AtmAone ApavA nimittarUpa thaI rahyA che. AvA samartha vidvAna pAsethI saMpUrNa kArya purUM karAvaze tevI AzA che. eja li. baravALA saMpradAyanA viduSI mahAsatIjI moMghIbAI svAmI nA pharamAnathI lI. DIdAsa gaNesabhAI-dhaMdhukA sthAnakavAsI jaina saMghanA pramukha. * adhatana paddhatine a5nAvanAra vaDodarA kalejanA eka vidvAna prophesarane abhiprAya. sthAnakavAsI saMpradAyanA munizrI ghAsIlAlajI mahArAja jenazAstronA saMskRta TIkAbaddha, gujarAtImAM ane hindImAM bhASAMtare karavAnA ghaNA vikaTa kAryamAM vyApta thayelA che. zAstro paikI je zAstra prasiddha thayAM che te huM joI zaka chuM, munizrI pite saMskRta, ardhamAgadhI hindI bhASAonA niSNAta che, e emane Tuke paricaya karatAM sahaja jaNAI Ave che. zAstronuM saMpAdana karavAmAM temane pitAnA, ziSyavargane ane vizeSamAM traNa paMDitene sahakAra maLe che, te joI mane AnaMda thaye. sthAnakavAsI saMpradAyanA agresaree paMDitene sahakAra meLavI ApI munizrInA kAryane saraLa ane ziSTa banAvyuM che. sthAnakavAsI samAjamAM vidvatA ghaNI e chI che. te digaMbara, mUrtipUjaka zvetAMbara vagere jainadarzananA pratinidhionA ghaNA samayathI paricayamAM AvatAM huM virodhanA bhaya vagara, kahI zakuM. pU. mahArAjane A prayAsa sthAnakavAsI saMpradAyamAM prathama che evI mArI mAnyatA che. saMskRta spaSTIkaraNa sArAM ApavAmAM AvyAM che. bhASA zuddha che ema huM cekasa kahI zakuM chuM. gujarAtI bhASAMtare paNa zuddha ane saraLa thayelAM che. mane vizvAsa che ke mahArAja zrIne A stutya prayAsane jainasamAja uttejana Apaze ane zAstronA bhASAMtarane vAcanAlayamAM ane kuTuMbamAM vasAvI zakAya te pramANe vyavasthA karaze. pratApagaMja, vaDodarA kAmadAra kezavalAla himatarAma, tA. 27-2-1956 ema. e.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ muMbainI be kalejenA prophesarene abhiprAya. muMbaI tA. 31-3-56 zrImAna zeTha zAMtIlAla maMgaLadAsa pramukha zrI akhila bhArata che. sthA. jene zrAddhAra samiti, rAjakeTa. pUjyAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAje taiyAra karelA AcArAMga, dazavaikAlika Avazyaka, upAsakadazAMga vagere sUtre ame joyA. A satra upara saMskRtamAM TIkA ApavAmAM AvI che ane sAthe sAthe hindI ane gujarAtI bhASAMtara paNa ApavAmAM AvyAM che, saMskRta TIkA ane gujarAtI tathA hindI bhASAMtare jotAM AcAryazrInA A traNe bhASA paranA ekasarakhA asAdhAraNa prabhutvanI sacoTa ane surekha chApa paDe * che. A satra graMthomAM pAne pAne pragaTa thatI AcAryazrInI apratima vidvatA mugdha karI de tevI che. gujarAtI tathA hindImAM thayelA bhASAMtaramAM bhASAnI zuddhi ane saraLatA kheMdhapAtra che. ethI vidvajana ane sAdhAraNa mANasa ubhayane saMtoSa Ape evI emanI lekhinInI pratIti thAya che. 32 sUtromAMthI haju 13 sUtre pragaTa thayAM che. bIjAM 7 satre lakhAIne taiyAra thaI gayAM che. A badhAM ja sUtre jyAre emane hAthe taiyAra thaIne pragaTa thaze tyAre jaina sUtra-sAhityamAM amUlya saMpattirUpa gaNAze emAM saMzaya nathI. AcAryazrI A mahAna kAryane jene samAjane vizeSata: sthAnakavAsI samAjane saMpUrNa sahakAra sAMpaDI raheze evI ame AzA rAkhIe chIe. che. ramaNalAla cImanalAla zAha seMTa jheviyarsa koleja, muMbaI. che. tArA ramaNalAla zAha seTTIyA kaleja, muMbaI, rAjakeTanI dharmendrasiMhajI kelejanA prophesara sAhebane abhiprAya. jaya mahAla jAganAtha pleTa rAjakoTa, tA. 18-4-56 pUjyAcArya paM. muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja Aje jaina samAja mATe eka evA kAryamAM vyApta thaelA che ke je samAja mATe bahu upayegI thaI paDaze. munizrIe taiyAra karelAM AcArAMga, dazavaikAlika, zrI vipAkata vi. meM joyAM.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ A sUtre jatAM pahelI ja najare mahArAjazrIne saMskRta, ardhamAgadhI, hindI tathA gujarAtI bhASAo uparane asAdhAraNa kAbu jaNAI Ave che. eka paNa bhASA mahArAjazrIthI ajANa nathI. ApaNe jANIe chIe ke e sUtre ucca ane prathama keTinA che. tenI vastu gaMbhIra, vyApaka ane jIvanane talasparzI che. ATalA gahana ane sarvagrAhya sUtronuM bhASAMtara pU. ghAsIlAlajI mahArAja jevA ucca keTine munirAjane hAthe thAya che te ApaNA ahebhAgya che. yaMtravAda ane bhautikavAdanA A jamAnAmAM jyAre dharmabhAvanA osaratI jAya che eve vakhate AvA tattvajJAna AdhyAtmikatAthI bharelAM sUtranuM saraLa bhASAmAM bhASAMtara dareka jIjJAsu, mumukSu ane sAdhakane mArgadarzaka thaI paDe tema che. jaina ane jainetara, vidvAna ane sAdhAraNa mANasa, sAdhu ane zrAvaka darekane samajaNa paDe tevI spaSTa, saraLa ane zuddha bhASAmAM sUtro lakhavAmAM AvyA che. mahArAjazrIne jyAre joIe tyAre temanA A kAryamAM saMkaLAyelA joIe chIe. e uparathI munizrInA parizrama ane dhagazanI kalpanA karI zakAya tema che. temanuM jIvana sUtromAM vaNAI gayuM che. | munizrInA A asAdhAraNa kAryamAM pitAnA zikhene tathA paMDitene sahakAra maLe che. mane AzA che ke je dareka mumukSu A pustakane pitAnA gharamAM vasAvaze ane potAnA jIvanane sAcA sukhane mAge vALaze te mahArAjazrIe uThAvele zrama saMpUrNa paNe saphaLa thaze. che. rasikalAla kasturacaMda gAMdhI ema. e. ela. ela. bI. dharmendrasiMhajI keleja rAjakeTa (saurASTra) muMbaI ane ghATakoparamAM maLelI sabhAe bhinAsara kenpharansa tathA sAdhu saMmelanamAM mokalAvela TharAva. hAla je vakhate zrI vetAMbara sthAnakavAsI jaina saMgha mATe Agama-saMzodhana ane svataMtra TIkAvALA zAstroddhAranI ati AvazyakatA che ane je mahAnubhAvoe A vAta dIrdha draSTithI pahelI potAnA magajamAM laI te pAra pADavA mahenata laI rahyA che tevA muni mahArAja paMDitaratna zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke jeone sAdaDI adhivezanamAM sarvAnumate sAhitya maMtrI nImyA che teozrInI dekharekha nIce A bhA. ve. sthA. jaina zAstroddhAra samiti je eka meTI vagavALI kamiTI che tenI mAraphate kAma thaI rahyuM che jene pradhAnAcAryazrI tathA pracAra maMtrIzrI
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathA aneka anubhavI mahAnubhAvee pitAnI pasaMdagInI mahora chApa ApI che ane chelAmAM chelalA vaDodarA yunivasITInA prekesara kezavalAla kAmadAra ema. e. e pitAnuM savistara pramANapatra ApyuM che te zAstroddhAra kamiTInA kAmane A saMmelana tathA kenpharansa hArdika abhinaMdana Ape che. ane temanA kAmane jyAM jyAM ane je je jarUra paDe-paMDitanI ane nANAMnI-pitAnI pAsenA phaMDamAMthI ane jAhera janatA pAsethI madada maLe tevI IcchA dharAve che. A zAstro ane TIkAone jyAre ATalI badhI prazaMsApUrvaka pasaMdagI maLI che tyAre te kAmane madada karavAnI A kenpharansa pitAnI pharaja mAne che ane je kAMI truTI hoya te paM. 2. zrI ghAsIlAlajI mahArAjanI sAnidhyamAM jaI. batAvIne sudhAravA prayatna kare. A kAmane Tale caDhAvavA jevuM kaMI paNa kAma sattA uparanA adhIkArIonA vANI ke vartanathI na thAya te jevA pramukha sAhebane bhalAmaNa kare che. (sthA. jaina patra tA. 4-5-56) svataMtra vicAraka ane niDara lekhaka jaina siddhAMtanA taMtrIzrI zeTha nagInadAsa gIradharalAlane abhiprAya zrI sthAnakavAsI zAstroddhAra samiti sthApIne pU. zrI. ghAsIlAlajI mahArAjane saurASTramAM lAvI temanI pAse batrIsa sUtra taiyAra karavAnI hilacAla cAlatI hatI tyAre te hilacAla karanAra zAstrajJa zeTha zrI dAmodaradAsabhAI sAthe mAre patravyavahAra cAlele tyAre zeTha zrI dAmodaradAsabhAIe temanAM eka patramAM mane lakheluM ke "ApaNuM sUtronA mULa pATha tapAsI zuddha karI saMskRta sAthe taiyAra karI zake tevA sthAnakavAsI saMpradAyamAM munizrI ghAsIlAlajI ma. sivAya mane koI vizeSa vidvAna muni jevAmAM AvatA nathI. lAMbI tapAsane aMte meM muni zrI ghAsIlAlajIne pasaMda karelA che." zeTha zrI dAmodaradAsabhAI pite vidvAna hatA. zAstrajJa hatA tema vicAraka paNa hatA. zrAvaka temaja munio paNa temanI pAsethI zIkSA vAMcanA letA, tema jJAna carcA paNa karatA. evA vidvAna zeThazrInI pasaMdagI yathArtha ja heya emAM
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ navAI nathI. ane pU. zrI ghAsIlAlajInA banAvelAM sUtre jotAM sau koIne khAtrI thAya tema che ke dAbedaradAsabhAIe temaja sthAnakavAsI samAje jevI AzA zrI vAsIlAlajI ma. pAsethI rAkhelI te barAbara phaLIbhUta thayela che. zrI vardhamAna zramaNasaMdhanA AcArya zrI AtmArAmajI mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjanA sutre mATe khAsa prazaMsA karI anumati Apela che te uparathI ja zrI ghAsIlAlajI ma. nA sUtrenI upagitAnI khAtrI thaze. A satre vidhAthIne, abhyAsIne temaja sAmAnya vAMcakane sarvane eka sarakhI rIte upayogI thaI paDe chevidyAthIne temaja abhyAsIne mULa tathA saMskRta TIkA vizeSa karIne upayogI thAya tema che tyAre sAmAnya hindI vAMcakane hindI anuvAda ane gujarAtI vAMcakane gujarAtI anuvAdathI AkhuM sUtra saraLatAthI samajAya jAya che. keTalAkane e bhrama che ke satro vAMcavAnuM ApaNuM kAma nahi, sUtra ApaNane samajAya nahi. A bhrama tana kheTo che. bIjA keIpaNa zAstrIya pustaka karatAM sUtra sAmAnya vAMcakane paNa ghaNI saraLatAthI samajAI jAya che. sAmAnya mANasa paNa samajI zake teTalA mATe ja bha. mahAvIre te vakhatathI leka bhASAmAM (ardha mAgadhI bhASAmAM) sUtre banAvelAM che. eTale sUtra vAMcavA temaja samajavAmAM ghaNuM saraLa che. mATe kaI paNa vAMcakane ene bhrama heya te te kADhI nAMkhave. ane dharmanuM temaja dharmanA siddhAMtanuM sAcuM jJAna meLavavA mATe sUtre vAMcavAne cUkavuM nahi eTaluM ja nahi paNa jarUrathI pahelAM sUtraja vAMcavA. sthAnakavAsIomAM A zrI sthA. jaina zAstroddhAra samitie je kAma karyuM che ane karI rahI che tevuM kaMI paNa saMsthAe Aja sudhI karyuM nathI. sthA. jaina zAstroddhAra samitinA chelA riporTa pramANe bIjA cha satra lakhAyela paDayAM che, be sUtra-anugadvAra ane ThANAMga satra-lakhAya che te paNa thoDA vakhatamAM taiyAra thaI jaze. te pachI bAkInA sutre hAtha dharavAmAM Avaze. taiyAra sUtro jaldI chapAI jAya ema icchIe chIe ane sthA. baMdhuo samitine uttejana ane sahAyatA ApIne temanAM sutre gharamAM vasAve ema icchIe chIe. jaina siddhAnta" patra - me 1955.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ zruta bhakita (pU. AcArya zrI IzvaralAlajI ma. sA. nI AjJA anusAra lakhanAra) dasaM. nA jaina muni zrI dayAnaMdajI mahArAja tA. 23-6-56 zAhapura, amadAvAda Aje lagabhaga 20 varSathI zraddheya paramapUjya, jJAna divAkara paM. munizrI ghAsIlAlajI ma. carama tIrthakara bhagavAna mahAvIranA anuttara anupama nyAya yukata, pUrvApara avirodha, svapara kalyANakAraka, carama zItaLa vANInA ghAtaka evA zrI jinAgama para prakAza pADe che. teozrI prAcIna, porvAtya saMsakRtAdi aneka bhASAnA prakhara paMDita che ane jina vANIne prakAza saMskRta, gujarAtI ane hindImAM mULa zabdArtha, TIkA, vistRta vivaraNa sAthe prakAzamAM lAve che e jaina samAja mATe ati gorava ane AnaMdane viSaya che. bha0 mahAvIra atyAre ApaNI pAse vidyamAna nathI. paraMtu temanI vANI rUpe akSaradeha gaNadhara mahArAjee zrata paraMparAe sAcavI rAkhe. zruta paraMparAthI sacavAtuM jJAna jyAre vismRta thavAne samaya upasthita thavA lAge tyAre zrI devaddhigaNi kSamAzramaNe valabhIpura-vaLAmAM te Agamene pustaka rUpe ArUDha karyo. Aje A siddhAMte ApaNI pAse che. te ardha mAgadhI pAlI bhASAmAM che. atyAre A bhASA bhagavAnanI, devenI tathA janagaNanI dharma bhASA che. tene ApaNu pramANe ane zramaNIo tathA mumukSu zrAvaka zrAvikAo mukhapATha kare che, paraMtu tene artha ane bhAva ghaNuM ceDAe samaje che. [, jinAgama e ApaNAM zraddheya pavitra dharmasa che. e ApaNI Akhe che. tene abhyAsa kare e ApaSThI saunI-jema mAtranI pharaja che. tene satya svarUpe samajAvavA mATe ApaNAM sadabhAgye jJAna divAkara zrI ghAsIlAlajI mahArAje satsaMkalpa karyo che. ane te likhita satrane pragaTAvI zAstroddhAra samitI dvArA jJAna paraba vahetI karI che. AvA anupama kAryamAM sakaLa jainene sahakAra avazya ho ghaTe ane tene vadhAremAM vadhAre pracAra thAya te mATe prayatna karavA ghaTe. bha. mahAvIrane gaNadhara gotama pUche che ke he bhagavAna, sutranI ArAdhanA karavAthI zuM phaLa prApta thAya che? bhagavAna tene prati uttara Ape che ke zrutanI ArAdhanAthI jInA ajJAnane nAza thAya che. ane teo saMsAranA kalethI nivRtti meLave che. ane saMsAra kalezethI nivRtti ane ajJAnane nAza thatAM mekSa phaLanI prApti thAya che. AvA jJAna kAryamAM mUrtipUjaka jene, digaMbare ane anya dhamIe hajAre ane lAkho rUpIyA khace che. hindu dharmamAM pavitra manAtA graMtha gItAnA seMkaDo nahi paNa hajAre TIkA the duniyAnI lagabhaga sarva bhASAomAM pragaTa thayA che. IsAI dharmanA pracArake temanA pavitra dharmagrantha bAIbalanA pracArArthe tenuM jagatanI sarva bhASAmAM bhASAMtara karI, tene paDatara karatAM paNa ghaNI ochI kiMmate vecI dharma
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrone pracAra kare che. muslIma leke paNa temanA pavitra manAtA grantha kurAnanuM paNa aneka bhASAomAM bhASAMtara karI samAjamAM pracAra kare che. ApaNe paisA parane meha utArI bhagavAnanA siddhAMtane pracAra karavA mATe tana, mana, dhana samarpaNa karavAM joIe. ane sUtra prakAzananA kAryane vadhu ne vadhu vega maLe te mATe sakriya prayatna karavA joIe AvA pavitra kAryamAM sAMpradAyika matabhede saue bhUlI javA joIe ane zuddha AzayathI thatA zuddha kAryane apanAvI levuM joIe. samitinA niyamAnusAra rU. 251] bharI samitinA sabhya banavuM joIe. dhArmika aneka khAtAMonA mukAbale sUtra prakAzananuM-jJAna pracAranuM A khAtuM sarvazreSTha gaNAvuM joIe. A kAryane vega ApavAnI sAthe sAthe e Agama-bhagavAnanI e mahAvANInuM pAna karavA paNa ApaNe harahaMmeza tatpara rahevuM joIe jethI parama zAnti ane jIvana siddhi meLavI zakAya. - (sthA. jaina. tA. 5-7-56) zrI. a. bhA. 2. sthA. jaina zAstroddhAra samitinA pramukhazrI vagere. rANapura parama pavitra saurASTranI puNya bhUmi para jyArathI zAnta-zAstravizArada apramAdi pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjanAM punita pagalAM thayA che tyArathI ghaNA lAMbA kALathI lAgu paDela jJAnAvaraNiya karmanAM paDaLa utAravAne zubha prayAsa thaI rahyo che. ane je pravacananI prabhAvanA teozrI karI rahyA che te anaMta upakAraka kAryamAM tame je apUrva sahAya ApI rahyA che te mATe tame sarvane dhanya che ane e zubha pravRttinA zubha pariNAmane janatA lAbha le che ane te samajAya che ke sAdhujI chaThe guNasthAnake hoya che. paNa pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja te bahudhA sAtameM apramata guNasthAnake ja rahe che. evA apramata mAtra pAMca-sAta sAdhue. je sthAnakavAsI jaina samAjamAM hoya te samAjanuM zreya thatAM jarAe vAra na lAge. samAjAkAzamAM sthA. jaina saMpradAyane divya prabhAkara jaLahaLI nIkaLe. pa...Na dina...... zrI zAstroddhAra samitine mArI eka namra sUcanA che ke-pUjyazrInI vRddhAvasthA che, ane kAryapraNAlikA yuvAnane zaramAve tevI che. temane gAmogAma vihAra karavA ane zAstroddhAranuM kArya karavuM temAM ghaNI zArIrika-mAnasika ane vyavahArika muzkelI veThavI paDe che. te kaI yogya sthaLa ke jyAMnA zrAvake bhakitavALA hoya. vADAnA rAganA viSadhI alIpta hoya evA keI sthaLe zAstroddhAranuM kArya pUrNa thAya tyAM sudhI sthIratA karI zake enA mATe prabaMdha karavuM joIe. bIjA koI evA sthaLanI anukuLatA na maLe te chevaTa amadAvAdamAM yogya sthaLe rahevAnI sagavaDatA karI apAya te vadhu sArUM hArI A sUcanA para dhyAna ApavA pharI yAda ApuM chuM. pharIvAra pUjya AcAryazrIne ane temanA satkAryane sahAyakane mArA abhinaMdana pAThavuM chuM te svIkArazojI. li. sadAnaMdI jenamuni choTAlAla cha.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 " jaina siddhAMtanA " tatrIzrInA abhiprAya. sthAnakavAsIomAM pramANabhUta sUtra bahAra pADanArI A ekanI eka saMsthA che. ane enA A chellA ripeA uparathI jaNAya che ke teNe ghaNI sArI pragati karI che te sei AnaMda thAya che. mULa pATha, TIkA, hindI tathA gujarAtI anuvAda sahita sUtrA bahAra pADavAM e kAMi saheluM kAma nathI. e eka mahAbhArata kAma che. ane te kAma A zAstroddhAra simita ghaNI saphaLatAthI pAra pADI rahI che te sthAnakavAsI samAja mATe ghaNA gauravanA viSaya che ane samiti dhanyavAdane pAtra che. samiti taraphathI nava sUtrA bahAra paDI cUkayAM che, hAlamAM traNa sUtra chapAya che. * nava sUtrA lakhAI gayAM che ane jaMbudvIpa prajJapti tathA nadIsUtra taiyAra thaI rahyAM che. hAlamAM maMtrI zrI sAkaracaMdra bhAIcaMda samitinA kAmamAM ja temanA AkhA vakhata gALe che ane samitinA kAmakAjane ghaNA vega ApI rahyA che. temanI khata mATe dhanyavAda. ane A mahAbhArata kAmanA mukhya kAryakartA teA che vayevRddha paDita munizrI ghAsIlAlajI mahArAja, mULa pAThanuM zeAdhana tathA saMskRta TIkA teozrI ja taiyAra kare che. munizrIneA A upakAra AkhAya sthA. jaina samAja upara ghaNuM! mahAna che. e upakAranA badale tA vALI zakAya temaja nathI. paraMtu A samitinA membara banI, tenA bahAra paDelAM sUtreA gharamAM vasAvI tenuM adhyayana karavAmAM Ave teA ja mahArAjazrInuM thADuM RNa adA karyuM gaNAya. bhagavAne kahyuM che ke paDhamaM nALa to tyA pahelu' jJAna pachI dayA, dayA dharmane yathA samajavA hAya tA bhagavAnanI vANIrUpa ApaNA satrA vAMcavAM joie tenuM adhyayana karavuM joIe ane tenA bhAvArtha yathArtha samajavA joie. eTalA mATe A zAsroddhArasamitinA sarva sUtreA dareka sthA. jaine peAtAnA gharamAM vasAvavAMja joie sa` dhajJAna ApaNA sUtrAmAMja samAyelu che ane sUtra sahelAithI vAMcIne samajI zakAya che, mATe dareka sthA. jaina A sUtra vAMce e khAsa jarUranuM che. " jaina siddhAMta " DIsembara- 56
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI upAzaka dazAMga sUtrane mATe abhiprAya. maLa satra tathA pU. munizrI ghAsIlAlajIe banAvela saMskRta chAyA tathA TakA ane hiMdI tathA gujarAtI-anuvAda sahita. prakAzaka- a. bhA. 2. sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti, gareDIA kuvA reDa, grIna leja pAse, rAjakoTa (saurASTra) pRSTha 616 bIjI AvRtti bevaDuM (ma) kada. pAkuM paThuM. jekeTa sAthe sane 156 kiMmata 8-8-0 ApaNA mULa bAra aMga sUtramAMnuM upAzakadazAMga e sAtamuM aMga sUtra che. emAM bhagavAna mahAvIranA daza upAsake zrAvakanAM jIvanacaritra ApelAM che temAM paheluM caritra AnaMda zrAvakanuM Ave che. AnaMda zrAvake jena dharma aMgIkAra karyo ane bAravrata bhagavAna mahAvIra pAse aMgIkAra karI pratijJA (pratyAkhyAna) lIdhAM tenuM savistara varNana Ave che. tenI aMtargata aneka viSaye jevA ke, abhigama, kAlekasvarUpa, navatatva, naraka devaloka vagerenuM varNana paNa Ave che. AnaMda zrAvake bAra vrata lIdhA te bAre vratanI vigata aticAranI vigata vagere badhuM ApeluM che. te ja pramANe bIjA nava zrAvakenI paNa vigata Apela che. AnaMda zrAvakanI pratijJAmAM madiMta je zabda Ave che. martipUjake mUrtipUjA siddha karavA mATe teno artha arihaMtanuM citya (pratimA) e kare che. paNa te artha tadana khUTe che. ane te jagyAe AgaLa pAchaLanA saMbaMdha pramANe tenA e khoTo artha baMdha besatuM ja nathI te munizrI ghAsIlAlajIe temanI TIkAmAM aneka rIte pramANe ApI sAbita karela che ane parivaMta revA ne artha sAdhu thAya che te batAvI Apela che. A pramANe A sUtramAMthI zrAvakanA zuddha dharmanI mAhitI maLe che te uparAMta te zrAvakanI addhi, raheThANu, nagarI vagerenA varNana uparathI te vakhatanI sAmAjika sthiti, rItarivAja rAjavyavasthA vagere bAbatonI mAhitI maLe che. eTale A sUtra dareka zrAvake avazya vAMcavuM joIe eTaluM ja nahi paNa vAraMvAra adhyayana karavA mATe gharamAM vasAvavuM joIe. pustakanI zarUAtamAM vaddhamAna zramaNa saMdhanA AcAryazrI AtmArAmajI mahArAjanuM saMmati patra tathA bIjA sAdhuo temaja zrAvakanA saMmati patre ApelA che, te sUtranI pramANabhUtatAnI khAtrI Ape che. "jena siddhAMta janyuArI, 57
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaDe sarTIphIkeTa uparAMta hAlamAM maLelA keTalAka tAjA abhiprAya zA strI dvAra nA kAryane vega Apo taMtrIsthAnethI (jenajAti) tA. 15-9-57 pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja ThANA 4 hAlamAM amadAvAda mukAme sarasapuranA sthA. jaina upAzrayamAM birAjamAna che. teozrI zAstroddhAranuM kArya khUba ja khaMta ane utsAhathI vRddha vaye paNa karI rahyA che. teozrI vRddha che chatAM paNa Akhe divasa zAstranI TIkAo lakhI rahyA che. Aja sudhImAM temaNe lagabhaga 20 jeTalAM zAstronI TIkAo lakhI nAkhI che ane bAkInAM sUtrenI TIkA . jema bane tema jaladI pUrNa karavI tevA mane ratha sevI rahela che. sthA. jaina samAjamAM zAstro upara saMskRta TIkA lakhavAne A prathama ja prayAsa che ane te prayAsa saMpUrNa bane evI ame zAsanadeva pratye prArthanA karIe chIe. Aja sudhI ghaNu munivaroe zAstronuM kAma zarU karela che paNa koIe pUrNa karela nathI. pUjyazrI amulakhaRSIjI mahArAje batrIse zAstro upara hindI anuvAda karela ane saMpUrNa banela. tyArabAda AcArya zrI AtmArAmajI mahArAjazrIe hindI TIkA keTalAka zAstro upara lakhela paNa ghaNAM zAstro bAkI rahI gayAM. pUjya hastimalajI mahArAje eka be zAstro uparanI TIkAonA anuvAda karela. pUjaya zrI javAhiralAla mahArAjazrIe sUyagaDAMga sUtra TIkA sahita hindI anuvAda sAthe karela. zrI saubhAgyamalajI mahArAje AcArAMganI hindI TIkA lakhela. paNa saMpUrNa zAstro upara saMskRta TIkA hajI sudhI sthA. jaina sAdhuo taraphathI thayela nathI. jyAre pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjazrIe 20 zAstro upara saMskRta TIkA tene hindI gujarAtI anuvAda karAvela che AthI have AzA baMdhAya che ke teozrI batrIse batrIsa zAstro upara saMsakRta TIkA lakhavAmAM saphaLa thaze ane zAstroddhAra samitie Aja sudhI 10 thI 12 zAstro chapAvI paNa dIdhAM che ane hajI paNa te zAstro vizeSa jaladI chapAya te mATe zAstroddhAra samiti saMpUrNa prayatna karI rahela che te dhanyavAdane pAtra che. jene zAstroddhAra samitinA rU. 251 bharIne lAIpha membara thanArane zAstro tamAma, zAstroddhAra samiti taraphathI bheTa maLe che. A rIte eka paMtha ane de kAja. banne rIte lAbha thAya tema che. rU. 251 mAM 500 rUpiyAnI kiMmatanA zAstro maLe e paNa moTe lAbha che ane pravacananI prabhAvanA karavAne dharmalAbha paNa maLe che.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 A sAle pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjanA suziSya 5. munizrI kanphayAvAlajI mahArAja malADa mukAme cAturmAsa birAje che ane teo zrI zAstronA membara karavA mATe athAga prayatna karIne pravacananI sevA bajAvI rahyA che. ane atyAra sudhImAM muMbaI temaja parAonA lagabhaga 40 jeTalA gRhastha lAIpha membara banI gayA che ane muMbaImAM lagabhaga 300 jeTalA membare thAya te IcchavA yeca che. zrImaMta gRhastha hajAra rUpiyA pitAnA ghara kharcamAM temaja mejazekhanA kAmamAM temaja vyavahArika kAmamAM vAparI rahyA che te AvA zAstroddhAra jevA pavitra kAryamAM rUpiyA vAparaze te dharmanI sevA karI gaNAze. ane badalAmAM uttama AgamasAhityanI eka lAyabrerI banI jaze. jenuM vAMcana karavAthI AtmAne zAMti maLaze ane zAstrajJA pramANe vartavAthI jIvana saphaLa thaze.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3ra zatAvadhAnI munizrI jayaMtilAlajI mahArAjazrIne amadAvAdane patra "sthAnakavAsI jaina" tA. 5-9-57nA aMkamAM chapAela che je nIce mujaba che. sUtrenA mULa pAThomAM pheraphAra hoI zake khare? tA. 7-8-17nA roja atre birAjatA zAstroddhAraka AcArya mahArAjazrI ghAsIlAlajI mahArAja pAse, mArA upara Avela eka patra laIne huM gayuM hatuM, te samaye mAre pU. ma. sA. sAthe je vAtacIta thaI te samAjane jANa karavA sArU lakhuM chuM. zAstronuM kAma eka gahana vastu che. apramAdI thaI temAM avirata prayatna karavA joIe. saMpUrNa zAstronuM jJAna temaja dareka prakAranI khAsa bhASAnuM jJAna heya teja Agama dvArakanuM kArya saphaLatAthI thAya che. A prakArane prayatna hAla amadAvAda khAte sarasapura jene sthAnakamAM birAjatA pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja karI rahyA che. zAstra lekhananuM A kArya thaI rahyuM che, temAM aneka vyakitaone aneka prakAranI zaMkAo thAya che temAM zAstronA mULa pAThamAM pheraphAra thAya che? karavAmAM Ave che? e prazna paNa keTalAkane thAya che ane te prazna thAya te svAbhAvika che, kemake amuka munirAje taraphathI pragaTa thayela sUtranA mULa pAThamAM pheraphAra thayelA che. jethI A kAryamAM paNa samAjane zaMkA thAya. paNa kharI rIte jotAM, atyAre je zAddhAranuM kAma cAlI rahyuM che te viSe samAjane khAtrI ApavAmAM Ave che ke, zAstroddhAra samiti taraphathI atyAra sudhImAM pragaTa thayelAM AgamanA mULa pAThamAM jarApaNa pheraphAra karavAmAM Avela nathI ane bhaviSyamAM je sUtre pragaTa thaze temAM pheraphAra thaze nahi tenI samAja noMdha le. hatA. zatAvadhAnI zrI jayaMta muni-amadAvAda
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 "zrI akhila bhArata zvetAmbara sthAnavAsI jaina zAstroddhAra samitine TuMka paricaya sthAnakavAsI samAjanI A ekane eka saMsthA che ke je atyAra sudhImAM tera sUtre pAra bahAra pADI dIdhAM che. sAta sUtra chapAya che ane bIjA keTalAka 5vA mATe taiyAra thaI cUkyA che. A pramANe A saMsthAe mahAna pragati sAdhI che tene TuMka paricaya A patrikAmAM Apela che te vAMcI jaI sava rUA. jena bhAIbahenee A saMsthAne yathAzakti madada karI tenA kAryane haju vizeSa vegavAna banAvavAnI jarUra che. khI vaDe vAge che ema sthA. kenpharansa jema khoTAM baNagAM kuMkanArI saMsthAne kaI kiMmata nathI, tyAre nakkara kAma karanArI A zAstrodvAra samitine dareka prakAre uttejana ApavAne dareka sthAnakavAya jenane anivArya pharaja che. ane A sarva sUtra taiyAra kasnAra pUnya munizrI ghasalAlajI mahArAjane sthAnakavAsI samAja upara vo mahAna upakAra che. evu hovA chatAM teozrI je masta taiyAra karAve che tenuM kAma haju sudhI khAna keie karyuM nI ane bIjuM kaMI karI zaLe ke nahi te paNa zaMkAryuM che. na muninA A mahAna unne kiMcita badalA samAje A zAstroddhAra samitine bane zakatI DAya karIne vALavAne che. sthAnakavAsa samaja sAnane kadara karUAmAM pA haka tma nA ene ame AzA rAkhIe "sita " patra ekamara 17
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 zrI dazavaikAlika tathA upAsaka dazAMga sUtro gujarAtI bhASAmAM anuvAda thayelAM pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja viracita zrI uparokta be sUtre jena dharma pALatA dareka gharamAM rahevA ja joIe. te vAMcavAthI zrAvaka dhama ane zramaNa dharmanA AcAranuM jJAna prApta thaI zake che ane zrAvake pitAnI niravadya ane eSaNiya sevA zramaNa pratye bajAvI zake che. vartamAnakALe zrAvakamAM te jJAna nahi hovAne lIdhe aMdhazraddhAe zramaNa varganI vaiyAvacca te karI rahela che. paraMtu "kalpa zuM ane akalpa zuM" enuM jJAna nahi. hovAne lIdhe pite sAvadha sevA apI pitAnA svArthane khAtara zramaNa vargane pitAne sahAyaka thavAmAM ghasaDI rahyA che ane zramaNa varganI prAya: kusevA karI rahyA che. temAMthI bacI lAbhanuM kAraNa thAya ane zramaNane yathAtathya sevA ApI temane paNa jJAnadarzana cAritranI ArAdhanA karavAmAM sahAyaka thaI pitAnA jJAnadarzana cAritranI ArAdhanA karI sugati meLavI zake. zramaNanI yathAtatha sevA karavI te avazya gRhasthanI pharaja che. pUjya zrI ghasIlAlajI ma. zAstroddhAra anuvAdana traNa bhASAmAM rUDI rIte karI rahyA che ane rUpIyA 251 bharI meara thanArane rU. 400-500 lagabhaga nI kIMmatanA batrIse Aga phI maLI zake che te te rU. 251 bharI membara thaI batrIse Agame dareka zrAvakaghare meLavavA joIe. batrIse zAstronA lagabhaga 48 pustake maLaze. te te lAbha potAnI nirjarA mATe punyAnuMbaMdhI punya mATe jarUra meLave. uparokata baMne sUtronI kIMmata samiti kaMIka ochI rAkhe te harakoI gAmamAM zrImaMta hoya te sUtra lAvI aradhI kIMmate, maphata athavA pUrI kIMmate lenAranI sthiti joI dareka gharamAM vasAvI zake. eka gRhastha nedha-uparanI sUcanAne ame AvakArIe chIe. AvAM sUtre dareka gharamAM vasAvavA yeca temaja dareka zrAvake vAMcavA gya che. taMtri "ratnata" patra tA. 1-10-17
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjya AcAryazrI thAsIlAlajI mahArAjanAM banAvelAM sUtrA. kAzmIra.....thI.....kanyAkumArI temaja karAMcI..... sudhI dareka sthaLe hAMzathI vaMcAya che. .....thI.....lakattA kAraNa ke AvI rIte zAsro taiyAra karavAnuM aneAkhu kA haju sutro kAi karI zakayuM nathI. * zrI sthAnakavAsI jaina samAja u 5 rAM ta zrI derAvAsI sapradAcanA mahAna AcArya zrI rAmavijayasUrIjI tathA anya sunivare e temaja terApathI mahAsabhA kalakattAvALAe A sUtra apanAvyAM che. deza-paradezanA membara sUtra vAMcI jaina dharmAMnA zrutajJAnane aNumele lAbha laI rahyA che. hamaNAMja laMDananI InDIA eDDIsa lAibrerIe A sUtreA magAvyA che. The. grIna leAja pAse, gareDIkuvA roDa rAjakoTa. Apa rUpIA 251-0-0 mekalI membara tarIke nAma nAMdhAvI hapte hapte lagabhaga rUpI pAMcaseA sudhInI kiMmatanAM zAo vinA mUlye meLavI zake che. vadhu vigata mATe lakhe : matri zrI akhila bhArata ve. sthA. jaina zAstroddhAra samiti.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakasUtrasya viSayAnukramaNikA viSaya 1 2 3 sAmAyikam 4 caturviMzatistavaH prastAvanA namaskAramantravyAkhyA 5 vandanA 6 pratikramaNam 7 kAyotsargaH 8 pratyAkhyAnam 9 hindIpariziSTa 10 gujarAtI pariziSTa iti pRSTha 1 - 40 41- 67 68-117 118 - 145 146-156 157-285 286-299 300-322 323-328 329-335
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 1.-40 // zrI vItarAgAya namaH // jainAcArya-jainadharma-divAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajImahArAjena AvazyakamUtrasya munitoSaNyAkhyA vyAkhyA vitanyate iha hi janmajarAmaraNA''dhivyAdhijanitaduHkha paTalasaMkule kSaNakSaNavilakSaNavyavahAre'nantavistAre'sAre'pi sAravadAbhAsamAne saMsAre sarva eva prANinaH sukhaprAptiM duHkhAbhihatiM ca kAmayamAnAH saMdarIdRzyante; kintu mukhaduHkhotpattikAraNajJAnamantareNa tanna saMbhavatyato duHkha hetubhUtAn 'mithyAtvA'virati-kaSAya-pramAdA-'zubhayoga-hiMsA''rambheA -rAga-dveSaprabhRtyantaH-zatrusamUhAn _zrI AvazyakasUtra kI munitoSaNI nAmakI vyAkhyA kI hindI prastAvanA janma-jarA-maraNa-Adhi-vyAdhi ke duHkhoM se bhare hue, pratikSaNa vilakSaNa vyavahAra vAle, asAra hone para bhI sAra sahita mAlUma hone vAle isa ananta saMsAra meM, saba jIva sukha cAhate haiM aura duHkha kA nAza karanA cAhate haiN| kintu jaba taka sukha aura duHkha ke kAraNoM kA jJAna na ho, taba taka sukha kI prApti aura duHkha kA nAza nahIM ho sktaa| isaliye mithyAtva, avirati, kaSAya, pramAda, azubha yoga, hiMsA, Arambha, IrSyA, rAga, dveSa Adi duHkhoM ke prastAvanA ___ mA abhisa saMsAra, bha, 421, bha26, mAthi, bhane vyAdhi35 thA bharele che, pratikSaNa calita svarUpathI dRzyamAna thAya che, te paNa AvA kSaNa bhaMgura jagatamAM sarva che sukhanI vAMcchanA rAkhe che. ane du:khanA nAzanI AkAMkSA dharAve che. paraMtu jyAM sudhI vAstavika sukha duHkhanuM mULa kAraNa na jaNAya tyAM sudhI sukhanI prApti ane duHkhane nAza the asaMbhavita che. eTalA mATe duHkhanA kAraNabhUta mithyAtva avirati (sAMsArika sukhamAMthI na nivartavuM) kaSAya (odha-bhAna-bhAyA-soma ) prabhAta ( sabhA mAsa 25 ) azubhayoga (mana-vacana kAyAne khoTI rIte pravartAvavA). hiMsA, AraMbha (pitAnA sukha mATe
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakasUtrasya samyaga vijJAya tannAze satyeva duHkhAdvimuktAtmAnaH sAndrAnandasandohasandAnitAM mokSalakSmImadhigantumarhanti / tadeva lakSyIkRtya samastajAgatikajantujAtahitAya paramakAruNikena vItarAgeNa bhagavatA zrImahAvIreNA'vitathapathabhUtAbhyAM samyagjJAnakriyAbhyAmeva sakalasukhanidAnamokSaprAptiH pratipAditA / / samyagjJAnaM hi nA''tmazuddhimantareNa kadApi saMbhavati, Atmazuddhizca kriyAM vinA sarvathaivA'sambhavinI; nahayoSadhisevanaM vinA rogoSadhyAdijJAnamAtreNA''kAraNa antaraMga zatruoM ko bhalIbhA~ti jAnakara, nAza karane para hI duHkha se chuTakArA pAne vAle ananta avinAzI Atmika Ananda yukta-mokSa lakSmI ko prApta hote haiN| isI kAraNa samasta saMsArI, prANiyoM ke hita ke liye, parama dayAlu, vItarAga bhagavAn zrI mahAvIra ne samyagjJAna aura samyak kriyA se hI mokSa kI prApti honA batalAyA hai| samyagajJAna AtmA kI zuddhi ke vinA kadApi nahiM ho sakatA, aura AtmA kI zuddhi vinA kriyA ke bilakula asaMbhava hai| vinA auSadha sevana kiye, kevala jAna lene se Arogya kI prApti nahIM anya jIvane haNavA) IrSyA, rAga, dveSa, Adi aMtaraMga zatruone jANI tenA nAza karavAthI ja avinAzI Atmika sukhanI prApti thAya che. eTalA mATe samasta prANIonA hita mATe paramakRpALu mahAvIradeve sabhyajJAna, ane samyapha kriyAthI mokSanI prApti batAvI che. ekAMta jJAna ke ekAMta kriyAthI mokSanI prApti thatI nathI. kaSi-munImaame cha : 'jJAnayAsyAm mokSaH' atha-samyapha jJAna ane kriyAthI ja mokSanI prApti thaI zake che. jema gADIvAnane amuka rastAnI mAhItI che paNa je te raste baLadane derIne nahi laI jAya che te sthaLe gADIvAna pahoMcI zakatuM nathI, tevI rIte mekSarUpI nagaramAM pahoMcavAne raste jANe paNa te bhaNI tathArUpa kriyA na thAya te Icchita sthaLe pahoMcI zakAtuM nathI. tema jJAna meLavavA chatAM yathAyogya kriyA na thAya te Atmika sukhanI prApti thavI azakaya che.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSiNI TIkA prastAvanA rogyalAbhaH; kintu roganidAnajJAnapUrvakanadIyauSadhi sevanenaiva, tathaiva na kriyAM / vinA jJAnamAtreNa pApakSayaH samasti bhavitum ; apitu jJAnapUrvakakriyayaiveti / kizca mokSamyAvyavahitakAraNamapi kriyaiva, satyapi kevalajJAne pUrNayathAkhyAtacAritrarUpakriyAyA abhAve mokSAbhAvAt , tadbhAve ca tadbhAvAt , ataH samyakracAritrarUpAyAH kriyAyAH sadbhAva evA'jitasya karmaNo nirjaraNasaMbhavena ho sktii| hA~, jaba roga ke kAraNa kA aura auSadha kA jJAna ho jAyagA taba yadi auSadha kA sevana kiyA jAya to roga miTa sakatA hai| isI prakAra kriyA ke vinA akele jJAna se hI karmoM kA kSaya nahIM ho sakatA; balki jJAnapUrvaka kriyA se hotA hai| damarI bAta yaha hai ki mokSa kA avyavahita kAraNa kriyA hI hai, kyoMkI kevalajJAna ke ho jAne para bhI pUrNa yathAkhyAta cAritra rUpa kriyA ke abhAva se mokSa nahIM hojAtA / jaba pUrNa yathAkhyAta cAritra ho jAtA hai taba tatkAla hI mokSa kI prApti ho jAtI hai| ataH samyakacAritra rUpa kriyA se hI pahale baMdhe hue karmoM kI nirjarA hokara anta meM samasta jema roganuM nidAna jANyA pachI oSadhanuM yathAniyama sevana na thAya te roga jIte nathI, tema sAMsArika du:khanuM kAraNa samyapha prakAre jANyA chatAM je te du:khanA nivAraNa rUpa sukriyA na thAya te du:khane aMta AvatuM nathI eTalA ja mATe jJAna ane kriyA e bannenI AvazyakatA che. A ubhaya padane bhai knowledge and action nAle mana mezana 43 che. mAnle zrIya mo se che 4 zAna (Perfect knowledge paraphekaTa leja) thayA pachI paNa pUrNa yathAkhyAta (Perfect paraphekaTa) cAritranA abhAvathI AtmA siddhagatine pAmate nathI. samyaka cAritra eTale samyaka kriyArUpa vahana. A samyapha kriyArUpa vanathI AtmA pitAnA karmonI nirjarA (TakA) kare che, A nirjarA karatAM karatAM pitAnI zakti vadhAre pramANamAM keLave che. ATalI zakita keLavatAM kevaLa jJAna thAya che chatAM amuka karmonI sattA rahI javAthI, AtmAne te karmonI nirjarA mATe ghaNuM vadhAre pramANamAM zakita vadhAravAnI AvazyakatA jaNAya che. AvA prakAranI jezabaMdha kriyArUpa vahanane jene zAstrakAro "yathAkhyAtacAritra" nA
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya kRtsnakarmAtyantavimuktasyA''tmano'saGgatayA apagatalepabandhA'lAbUvat , bandhacchedAderaNDabIjavad UrdhvagatisvabhAvAdagnizikhAvacca svayamevA''lokAntamUrdhvagamanamupapadyate / itthaM cAbhinavapApakarmA'sambandhAya cirakAlapravRttamithyAvA'viratikaSAya-pramAda-yogAdijanitakarmakalApapaNAzAya ca samyazraddhAna-samyagjJAnavadbhirapi nirantaraM samyakcAritrA''cAraNaparAyaNaireva bhavitavyamiti nirNaye tAdRzacAritrapavitrakarmapatipAdakamidaM- 'bhAvAvazyakamatra' sAdaramAlokyA'nAkarmoMse sarvathA chUTa kara AtmA nissaMga hone se, jisakA lepa pAnI ke yoga se chaTa gayA ho aisI laeNbI kI taraha, baMdha kA vinAza ho jAne se eraNDa ke bIja kI bhA~ti, Urdhvagamana karane kA svabhAva hone se agni kI lau kI nAI svayaM hI loka ke anta taka Urdhvagamana karatA hai| isaliye navIna karmoM kA dhandha rokane ke liye tathA cirakAla se lage hue mithyAtva avirati pramAda kaSAya yoga se utpanna hone vAle karmoM ke samUha kA nAza karane ke liye samyagdRSTi aura samyagjJAnI janoM ko bhI samyaka cAritra meM parAyaNa rahanA caahie| yaha nizcaya ho jAne para isa prakAra ke cAritrarUpa pavitra kartavya ko pratipAdana karane vAlA yaha 'Avazyaka' nAmaka zAstra Adara ke sAtha paDha kara zIghra hI nAme oLakhe che. A kriyArUpa vahana chevaTanuM vahana che, ane A vahana prApta thaye sarva karmane kSaya thave joIe, je sarva karmane kSaya thaye anaMta Atmika sukha isa cha. jema lepa lagADela tuMbIpAtra pANInA vegathI lepamAMthI mukta thAya che ne jema te tuMbIpAtra pANInI sapATIe tare che tema AtmA kamarUpI rajathI cAritra vaDe mukta thaI saMsAranI sapATI para rahe che, jene aMgrejImAM surface of the world (saratha soI ghI 166) 4 che. navA karmonA baMdhananI rUkAvaTa mATe ane lAMbA vakhatathI vyApta evA mithyAtva avirati, pramAda, kaSAya ane yogathI utpanna thatA karmonA nAzane mATe samyagU dRSTi ane samyapha jJAnIoe paNa samyapha cAritramAM parAyaNa rahevuM joIe.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSiNI TIkA prastAvanA yAsato jhaTiti svakIyA'vazyakarmaNi vijJAte tadanuSTAnAya pravarttitavyamubhayalokasAdhanasAmagrI saMkalana cAturIcaNairvicakSaNaiH / asmin zAstre nimnoktAH kriyAH pratipAditAH - (1) sAmAyikam (sAvadyayoganivRttiH ), (2) caturviMzatistatraH ( 24 jinastutiH), (3) ghandanam (guruvandanA ), (4) pratikramaNam (prAyazcittam), (5) kAyotsarga :, (6) pratyAkhyAnaM ca / yA svAbhISTA'nyAnabhISTabhUtA kriyA sA sAvadharUpatvAnnA'mandA''nanda saralatA pUrvaka Avazyaka kriyAe~ jAna kara iha - loka-paraloka ko sAdhana karane kI sAmagrI ikaTThI karane meM kuzalajanoM ko unake anuSThAna karane meM pravRtti karanA cAhie / isa zAstra meM nimna - kahIhuI kriyAoM kA pratipAdana kiyA gayA hai - (1) sAmAyika (sAvadya yoga kI nivRtti) (2) caturviMzati stava (24 jinastuti) (3) vandanA (guruvandanA) (4) pratikramaNa (prAyazcitta) (5) kAyotsarga aura (6) pratyAkhyAna | jo kriyA apane iSTa aura dUsare ke aniSTa ke liye kI jAtI hai, vaha sAvagrarUpa hone se ananta anupama Atmika Ananda uparokta nizcaya e cAritrarUpa pavitra kartavyane pratipAdana karavAvALA Avazyaka sUtranuM myajJAnI ane samyakdRSTi jIvee sAdara paThana karavuM joie, ane sUtrokata kriyAnuM yatheAcita anuSThAna avazya thavu joie. sadarahu zAstramAM nIce pramANe kriyAonuM pratipAdana karyuM che. (1) sAmAyika ( sAvadha arthanI nivRtti ) (2) yaturviMzatistavana- 24 tirtha puronI stuti (3) vahanA ( gu3vA ) (4) pratibhathu=tha gamesa pAparUpa kriyAone joi javI ane krIthI tevA prakAranI kriyA nahi karavAnuM pratibaMdhana karavuM ane thaela pApa badala hRdaya pUrvaka pazcAttApa karavA. (5) kAryotsarga ( kAyAne byulsa karavA kAyAnA aMge pAMgane sthira rAkhavAnI kriyA, ) (6) pratyAkhyAna-( paccakhANu-amuka kAryAM karavAnI AMdhI karavI ). ne ThiyA potAnA dRSTa ane anyanA aniSTa mATe karAya che te pApakArI hovAthI anupama Atmika sukha prApta karAvanArI nathI. paraMtu AtmAne
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ --- AvazyakasUtrasya sandoharAMjananAya prabhavati, pratyutA'dhogatinayanAyaiva jAyate / yA tu svakalyANaprArthanapUrvaka-samastajantujAMtazAtAbhilASagarbhitA, maitrI-pramoda-kAruNya-mAdhyasthyabhAvanArUpajAgarayottarottara-vairAgyavRddhikAriNI, saiva niravadyarUpatayA vAstavikA''tmAnandAsvAdasampAdikA bhavatItyasyAH SaDidhA''vazyakarUpakriyAyAH sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikANAmubhayakAlamavazyakaraNIyasvAdidaM-' bhAvAvazyaka 'miti kathyate, yathoktamko dene vAlI nahIM, balki adhogati meM lejAne vAlI hai| jo apane kalyANa kI prArthanA ke sAtha samasta prANiyoM ke kalyANa kI icchA se yukta, maitrI, pramoda, kAruNya, mAdhyasthabhAvanA-rUpa jAgRti se uttarottara vairAgya baDhAne vAlI hotI hai, vahI kriyA sacce sukha kA AsvAdana karA sakatI hai| chaha prakAra kI yaha Avazyaka kriyA sAdhu sAdhvI zrAvaka aura zrAvikA ko donoM samaya avazya hI karane yogya hai, isaliye ise 'Avazyaka' kahate haiN| kahA bhI haiadhogatimAM vahana karanArI che. - je temaja parakalyANa karavAnA IrAdApUrvaka maitrI, prada, kAruNya ane mAdhyacya bhAvanArUpa kriyAnuM AcaraNa karavAmAM Ave te te bhAvanAnA prasAdathI AtmA uttarottara vairAgyamaya thAya che, eTaluM ja nahIM, paNa atulya sukhane AsvAdana aMgIkAra karI zake che. mahAtmAoe kahyuM che ke - sarve mitrI guNiSa pramoda kilazkevuM cheSa dayAparatvama, mAdhyaaibhAva viparItavRtto, sadA mamAtmA vidadhAtu deva. arthA-dareka jI tarapha mitrIbhAva rAkhavA, dareka vyaktimAM guNa zodhIne tenI tarapha AnaMdita thavuM, duHkhI jI tarapha kRpAdRSTi rAkhavI, viparIta AcaraNa karanArI vyakitao tarapha madhyasthabhAve jevuM. upakata cAra prakAranI bhAvanA je kriyArUpe aMgIkAra thAya te zAzvata sukha tarapha anukrame vahana thAya che. cha prakAranI Avazyaka kriyA sAdhu sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikAe avazya AcaravA yogya che, te AvazyakatAne laI majakura sUtra-siddhAMtane ApaNe "Avazyaka sUtra" nAme oLakhIe chIe.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSiNI TIkA prastAvanA " samaNeNa sAvaeNa ya, abamsakAyacaM havai jamhA / aMto ahonisamsa ya. tamhA 'AvasmayaM' nAma // 1 // " iti / yacca mUtramidamAvazyakamityAkhyAyane. tatpratipAdya-pratipAdakA'bhedA'bhimAyAdityavagantavyam / AvazyakaM hi naivopayogamantarA kevalaM zukavad-AraTayamAnaM samyaktayA phalapadaMH kintu sopayogaM mvAtmani nadgata viSayapariNamanapUrvaka vidhIyamAnaM sallokonaraphalapradamana eveda-lokocarabhAvAvazyakamiti kathyate / yathoktaM bhagavatA "jaNNaM ime samaNe vA samaNI vA sAvae vA sAviyA vA taccine tammaNe tallesse tadajjhavasie naninvajhavasANe taTTovaune nadappiyakaraNe nambhAvaNAbhAvie samaNeNa sAvaeNa ya, avammakAyavvaM havai jamhA / aMto ahonisasma ya, tamhA 'AvammayaM' nAma / ina kriyAoM ko 'Avazyaka' kahane kA kAraNa batalAyA jA cukA hai / kintu isa maMtra ko bhI Avazyaka kahate haiM / vaha imaliye ki yahA~ pratipAdya-jisakA pratipAdana kiyA jAya (Avazyaka), aura pratipAdaka (zAstra) ke abheda kI vivakSA hai| vinA upayoga lagAye totAraTannI kara lene se Avazyaka kA vAstavika phala nahIM hotA. kintu upayoga ke mAya, unake viSaya ko AtmA ke sAtha ekameka karate hue jo Avazyaka kiyA jAtA hai vahI lokottara phala dene vAlA lokottara bhAvAvazyaka kahalAtA hai| bhagavAn ne kahA hai "jaNNaM ime samaNe vA samaNI vA sAvao vA sAviyA vA .: 59 Diya. 35.51, 1.23.. . . . ta paastvika phaLa prApta thaI zake che bAkI "paDe. 5.parama. rA.ra. te sUtra anusAra pipaTIA jJAnanI mAphaka mukhadhI che.lI javuM. tethI kaMi artha saratuM nathI. upaga ane bhAvapUrvakaja avazyaka kriya.e.nuM a.caraNa thAya te.ja tethI upakssit mAnaha pra.11 bAya che. bhagavAne kahyuM che ke - 2 .5 2.55, zra.14 a.pi. citte. 1.naye, vele, taya
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamutrasya aNNattha katthai maNaM akaremANe ubhaokAlaM AvassayaM kareMti, settaM loguttariyaM bhAvAvasmayaM // " nanvevaM tarhi upayogAdikaM vinA''vazyakaM na karttavyamiti nodbhAvanIyam , vItarAgamArge kriyAyA virakti (hiMsAdityAga) rUpatvAt , satyauSadhasevanavadAvazyakaM sarveSAM kartavyameva, yathA'yathAvidhAnamapi sevyamAnaM satyauSadhamArogyAyaiva prabhavati, tadgata-pathyA'pathyAdivicAraNA-tadanukUlavartanA-pUrvakaM sevyamAnaM tu tadevauSadhaM samadhikaguNAn pradarzayati / tacitte tammaNe tallesse tadajjhavasie tattivvajhavasANe tadahovautte tadappiyakaraNe tanbhAvaNAbhAvie aNNattha katthai maNaM akaremANe ubhao kAlaM AvasmayaM kareMti, se taM loguttariyaM bhAvAvassayaM / " ___ yahA~ yaha prazna uThatA hai ki, yadi upayogapUrvaka Avazyaka karane se hI alaukika phala kI prApti hotI hai, to kyA vinA upayoga ke Avazyaka karanA hI nahIM cAhie ? lekina bAta aisI nahIM hai| vItarAga ke mArga meM kriyAe~ virakti (hiMsA Adi ke tyAga) rUpa haiM, isalie satya auSadha ke samAna unakA sevana avazya karanA caahie| binA pathya ke satya auSadha kA sevana karane se kucha na kucha Arogya lAbha hotA hI hai| aura yadi pathya apathya kA vicAra rakha kara usake anusAra pravRtti kI jAya to adhika lAbha hotA hai| isI prakAra upayoga pUrvaka Avazyaka karane se samasta karmoM kI nirjarA hotI hai, vasAe tadubhAve Avazyaka kriyA karaze te nizcayapaNe lakattarabhAvane prApta karaze.' ahi A prazna upasthita thAya che ke je upaga ane bhAvapUrvaka Avazyaka kriyAo karavAmAM Ave teja alokika phaLanI prApti thAya che, te pharI prazna thAya che ke vinA upayoge Avazyaka kriyA na karavI? pratyuttaramAM jaNAve che ke sAkara aMdhArAmAM khAya te paNa miThAza Ape che ane prakAzamAM vicAra karIne AsvAdana letAM letAM te sAkara khavAya che ane AnaMda ane zArIrika vRddhi thAya che. A uparathI ema samajAya che ke upayoga pUrvaka sAkara na khavAya te paNa tene mIThAza guNa jAtuM nathI. temaja Avazyaka kriyAo kadAca upayogapUrvaka na karavAmAM Ave
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ suniyoSiNI TIkA upayogAdipUrvakaM hi kriyA'nuSThAnaM sarvakarmanirjarAkaraM bhavati, yaH kazcidupayogAdivirahito'pi kriyAnuSThAne pravRttastasyApi yadA kadAcitsamyakkriyAM vidhAnaM kamapi dRSTvA tIvravairAgyaprAptyA yathArthavairAgyasya kSaNamAtramadhyavasAyena sarvakarmanirjarAsaM bhavastasmAdAvazyakaM karaNIyameva sarveSAmiti nirvivAdam / prastAvanA 1 SaDadhyayanAtmakasyA''vazyakasya dvitIyaM nAma ' pratikramaNa ' mityasti tatra kiM kAraNam ? ucyate pratikramaNazabdaH prAyazcittaparyAyo varttate / prAyazcittaM hi pApaprakSayasya pradhAnakAraNamasti yathA vividhopaskara pariSkRtamapi vyaJjanAdikaM aura yadi upayoga ke binA kare to bhI saMbhava hai ki kabhI dUsaroM ko samyak prakAra kriyA karate dekha kara use tIvra vairAgya kI prApti ho jAya aura tIvra vairAgya kSaNa bhara bhI hRdayameM Tika jAya to beDA pAra huA samajhie / isaliye sabhI ko nitya prati Avazyaka karanA Avazyaka hai / Avazyaka sUtra ke chaha adhyayana haiM / isakA dUsarA nAma pratikramaNa hai / isakA kAraNa yaha hai - pratikramaNa kA artha hai prAyazcitta / prAyazcitta pApa ke prakSaya kA pradhAna kAraNa hai / yadi aneka prakAra ke masAloM se yukta bhI vyaJjana (sAga tathA dAla Adi) haiM; parantu unameM lavaNa na hove to ve svAdu nahIM hote, apitu phIke lagate haiM / isI te pazu te kriyAomAM rahela ahiMsA, saMvara, kAryAtsa vaMdana Adi guNAnA lAbha che ja, paNa jo Avazyaka kriyAo upayega ane bhAvapUrvaka AcaravAmAM Ave te prakAzamAM khavAela sAkaranI mAka alaukika ane anupama AnaMda prApta karAve che ane samasta karmonI nirjarA thAya che, jo krAi upayAga vagara kriyA kare te paNa evA saMbhava che ke anyane rUDA prakAre kriyA karatA joi tene tIvra vairAgyanI prApti thAya ane e tIvra vairAgya eka kSaNabhara hRdayamAM sthira thAya te bhavabhramaNa ne ata Ave, ema samajavuM; tethI pratyeka bhabhyane huMmeza Azyaka karavA jarUrI che. Avazyaka sUtranA cha adhyayana che. tenuM khIjuM nAma che; ane tenuM kAraNa e che ke pratikramaNanA artha prAyazcitta che, ane eTale pApane vizeSa prakAre kSaya karavAnuM mukhya kAraNa. jema vividha mazAlAthI pratikramaN prAyazcitta
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 AvazyakasUtrasya lavaNamantareNa na susvAdAI tathA tapazcaryA-gurustuti-pratyAkhyAnAdikA sarvA'pi kriyA prAyazcittaM ( pazcAttAparUpaM ) vinA naiva nitAntasukhaphalaM prApayituM kSamA, tadviSayakaM pratikramaNAkhyaM caturthamadhyayanamasminnastItyasya zAstrasya pratikramaNa' miti nAmAntaraM jAtam / ___yadhapi saMmRtigartanipatitAnAM prANinAM yadA tadA yena kena citpakAreNa pApapaGkalepo durnivAryastathApi tasya pApasya tatkSaNameva pazcAttApenA''locanA kriyeta cettadA bhuktatatkSaNavAnta viSavat tadudaye'pi jIvaH pApajanitatIvraduHkhabhAg na bhavet , tatkSaNakRtaprAyazcittena duHkhanidAnakarmaNAM prakRtisthityanubhAga-pradezaprakAra tapazcaryA, gurustuti, pratyAkhyAna Adi samasta kriyAe~ prAyazcitta (pAzcAttApa rUpa) ke binA AtmIya-Anandaprada nahIM hotii| yaha pazcAttApa-pratikramaNa isa zAstra meM pratipAdita kiyA gayA hai, ataeva isa samUce sUtra kA bhI nAma pratikramaNa paDa gayA hai| isa saMsArarUpI khaDDhe meM gire hae jIva kabhI na kabhI, kisI prakAra pApakarmarUpI kIcaDa meM phaMsa hI jAte haiN| aisI avasthA meM yadi tatkAla hI usa pApa karma kA pazcAttApa karake usakI AlocanA kara lI jAve to khAye hue viSa ko tatkAla vamana kara dene kI taraha usa pApa karma ke udaya hone para bhI tIvra duHkha nahIM bhoganA pddtaa| kyoMki tatkAla prAyazcitta kara lene se usake anubhAga bharapura zAka-dALa nimaka (samarasa) nA abhAve svAdiSTa banatuM nathI ane nIrasa lAge che tema tapazcaryA, gurU stuti, paracakhANa vigere kriyAo prAyazcitta vagara Atmika AnaMda ApanAra thaI zakatI nathI. A pratikramaNanuM A zAstramAM pratipAdana karavAmAM Ave che. ethI A AkhA sUtranuM nAma pratikramaNa paDI gayuM che. A saMsAra rUpa khADAmAM paDI gaela jIva kayAre na kayAre kaIne kaI pApakarma rUpa kIcaDamAM phasAI jAya che. evI avasthAmAM je tatkAla te pApakarmanuM pazcAttApa karIne AlocanA karavAmAM Ave te jevI rIte khavAI gayeluM jheranuM tarata vamana karavAmAM Ave che, tenI vighAtaka asara thatI nathI tevI rIte te pApa karmane udaya upasthita thatAM tenuM tIvra du:kha bhegavavuM paDatuM
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSiNI TIkA prastAvanA bandheSu nyUnatva-zithilatvasaMbhavAt / yathA tatkAlaviracitabhittyAdInAM tadgatasandhibandhazithilIkaraNe tatpAtane ca naiva prayAsabAhulyamapekSyate kintu kAlapAcurye sati tatpAtane tacchithilIkaraNe ca pracuraparizramA'pekSAsambhavastathaiva duHkha hetubhUtakarmaNAM tadivase tatkSaNe eva yadi pazcAttApaH kriyeta tarhi naiva tAni bhaviSyakAle svodaye'pi prabhUtaduHkhapadAni jAyeran pratyutA''tmA laghukarmatvAt UrdhvagAmI saJjAyeta / yathA makhalIputro gozAlakaH pazcAttApaprAyazcittena svakRtaghanakarmANi kSapayityA dvAdaze devaloke devatvamavApa, evaM prasannacandrarAjarSiH saptamanarakaprApakANi karmANi baddhvA'pi pazcAttApena ghanaghAtakakarmavinAzanapUrvakaM baMdha Adi meM nyUnatA aura zithilatA ho jAtI hai / jaise tatkAla banAI huI dIvAra ko DhIlI karane yA girAne meM adhika parizrama nahIM karanA paDatA, kintu bahuta dinoM bAda use DhIlI karane yA girAne meM bahuta parizrama karanA paDatA hai| vaise hI duHkha ke kAraNa bhUta karma (kArya) kA usI dina, usI kSaNa hI pazcAttApa kara liyA jAya to usake udaya Ane para vaha adhika duHkhadAyaka nahIM hotA, balki AtmA laghukarmI hokara UrdhvagAmI banatA hai| maMkhalIputra gozAlaka pazcAttApa-prAyazcitta karake, kiye hue ghora karmoMko pazcAttApase nAza kara bAharaveM devaloka meM deva huaa| rAjaRSi prasannacandra sAtaveM naraka meM pahu~cAnevAle karmoko mana ke pariNAmoMse bAMdha karake bhI pazcAttApa ke dvArA ghanaghAtikarmoM nathI kAraNake pApanuM tAtkAlika prAyazcitta karavAthI tenA anubhAga-baMdha vageremAM maMdatA AvI jAya che. jevI rIte navI caNelI divAlane tAtkAlika DhIlI karavAmAM ane pADavAmAM vizeSa parizramanI jarUra paDatI nathI paraMtu taiyAra thayA bAda ghaNu divaso pachI tene DhIlI karavA mATe ane pADavA mATe ghaNoja parizrama karavuM paDe che. evI rIte du:khanA kAraNarUpa thaela pApakarmanuM teja divase teja kSaNe prAyazcitta karavAmAM Ave che te pApakarmane udayavipAka Avye udaya ke vipAka vizeSa pramANamAM du:khadAyaka banatA nathI, paraMtu AtmA karmathI haLave banI ucagati devagatimAM jAya che. maMkhalIputra zAlaka pite karelAM ghora pApa karmonuM prAyazcitta karI pazcAttApathI pApakarmonA udayane nAza karI bAramAM devale ke deva thayA. rAjarSi prasannacaMdra mananA duSTa pariNAme vaDe sAtamI narake pahoMcADanAra pApa
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 AvazyakamUtrasya sadyaH kevalAsslokamAsAdya mokSamagacchat, tata eva pApaprAyazcittasya prAdhAnye nA'sya nAmApi ' tikramaNa ' miti jAtam / 6 nanvevaM pratimakraNamya ( SaDAvazyakAtmakasya ) pApanivartakatve pramANite pratikramaNavetRNAM tannAzopAyajJAtRtvAtpApAcaraNapravRttirna zaGkAvahA nApi parihAryeti venmaivam - yathA kasyacitpArzve viSApaharaNauSadhaM vartate tena kiM viSaM bhakSyate ? evaM vastradhAvanopayogikSArAdisAmagrIsadbhAve'pi rajakaH kiM svavastrANi paGkAdile pena ko naSTa karake, kevalajJAna pAe aura mokSa ko prApta hue / pApa ke prAyazcitta kI pradhAnatA ke kAraNa isa zAstra kA nAma 'pratikramaNa' hai / yadi koI yaha tarka karane lage ki jaba chaha adhyayana rUpa pratikramaNa karane se hI pApoM se chuTakArA mila jAtA hai to jo pratikramaNa ke jAnane vAle haiM ve pApoM meM pravRtti karane se kyoM jhijhakegeM aura kyoM pApoM kA tyAga kareMge ? kyoMki unheM pApoM se chuTakArA pAne kA upAya mAlUma hai, jaba cAheMge taba pratikramaNa karake unase chuTTI pA leNge| aisA vicAra karanA bhI ThIka nahIM hai / kyoMki jisake pAsa viSa utArane kI oSadhi hotI hai, vaha jAna-bUjhakara kabhI viSa khAtA hai ? kyA kapaDe sApha karane ke liye sAvuna kSAra Adi padArtha jinake pAsa maujUda hote haiM, ve loga kabhI jAna-bUjhakara apane kapaDe kIcaDa meM latheDa lete haiM? kyA koI samajhadAra karmAM khAMdhela hatA chatAM prAyazcitta dvArA te sa` ghanaghAtI karmonA nAza karI devaLajJAna prApta karI mekSa prApta karyAM. pApanA pAyazcittanI pradhAnatAnA kAraNe A zAstranuM nAma pratikramaNa che. jo kAI evA tarka uThAve ke jyAre cha adhyayana rUpa pratikramaNu karavAthI pApamAMthI mukata thAya che. te je pratikramaNa jANanArA che te pApamaya pravRtti karavAthI zA mATe pAchA haThe? athavA pApa karmonA tyAga thA bhATe 1re ? teone te pApamAMthI mukita meLavavAne upAya hAthamAM che, jyAre IcchA kare tyAre pratikramaNa karI mukita meLavI zake. AveA tarka uThAvavA jenI pAse jhera utAravAnI auSadhi che te jANI bujhIne kdI vaLI jeenI pAse kapaDA sApha karavA mATe sAbu, kSAra vagere ThIka nathI; kAraNa ke jhera padArthA che te khAya che ?
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ toSiNI TIkA prastAvanA 13 malinIkaroti ? yadvA gRhe bahavyaH sammArjanyaH santItikRtvA kiM bahiH pradezAdAnIya dhUlyAdikaM gRhe vikSipyate ? apitu na, kintu yadi pramAdAdivazAdanabhijJatayA vA viSabhakSaNAdi kRtaM bhavettarhi tatprayogeNa tannivAraNamabhimataM vipazcitAM tadeva zreyaskaraM ca, anyathA tAdRzAnucitA''caraNavikhyApitamauryasya nindA - duHkhAdibhAgitvaM samAsAditaM bhavatyato naivaM bhAvanIyaM jainendrmvcnaanushiilnshiilaiH| tacca pratikramaNaM paJcadhA bhavati - (1) daivasikaM, (2) rAtrikaM, (3) pAkSikaM, (4) cAturmAsikaM, (5) sAMvatsarikaM ceti / yaha vicAra karake ki ghara meM bahuterI saMmArjaniyAM- (buAriyAM) paDI haiM, bAhara se kUDA kacarA ikaTThA karake gharameM phailAtA hai ? nahIM, kadApi nahIM / hA~, pramAda vaMza yA anajAna meM viSa kA bhakSaNa ho jAya to usa davA kA prayoga karake usakA pratikAra karanA samajhadArI hai, aura isI meM bhalAI hai / anyathA apane anucita AcaraNa se mUrkhatA pragaTa hogI aura nindA tathA duHkha kA pAtra bananA paDegA / isaliye jinendra bhagavAn ke pravacana rUpI prazama - pIyUSa (amRta) ke pipAsuoM ko aisI bhAvanA mana meM na lAnI cAhie / pratikramaNa pA~ca prakAra kA hai -1 divasa sambandhI 2 - rAtri sambandhI 3 - pAkSika ( pakhavADA) sambandhI 4 - cAturmAsa - sambandhI 5 - sNvtsrzuM jANI joIne potAnA kapaDAM kAdavamAM nAkhI ga MdA kare che? gharamAM sAphasuprI karavA mATe ghaNI sAvaraNI che evA khyAla kAi samajadAra manuSya karI zuM mahArathI potAnA gharabhAM ya hai| 42ze ? nahi, udyApi nahi. hA, kadAca pramAdathI athavA ajJAna dazAmAM viSa khAvAmAM Ave te tenA utAranA prayAga karIne viSanA pratikAra karavA; teja kharI samaja che ane teja ziSTa che. A samajanuM anusaraNa na kare te peAtAnA ayeAgya AcaraNathI petAnI mUrkhAi bahAra Ave che; ane potAne niMdA ane duHkhanuM pAtra khanavuM paDe che. mATeja jIne bhagavAnanA pravacana rUpa zAnta amRtanA pAna karanArAomAM AvI aziSTa bhAvanA AvavI na joie, Ave kutarka Avave na joie. rAha prati'bhaNu yAMca prabhAranA che: - ( 1 ) divasa - saMdhI (2) rAtri - saMdhI (3) pAkSi-saMbaMdhI (4) yAturbhAsa-saMbaMdhI (4) saMvatsara-saMbaMdhI hivasa haramyAna
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 Avazyakamutrasya natra divasasaMjAtapApasya daivasikena, rAtrisaMjAtapApasya rAtrikeNa, evaM pakSa-caturmAsa-saMvatsaramajAtapApasya kramAt pAkSikeNa cAturmAsikena sAMvatsarikeNa patikramaNena zuddhividhAtavyA bhavyabhAvanazIlaiH / nanu pratikramaNasya daivasika-rAtrikobhayabhedenaiva sarvapApaprakSayadvArA zuddhisaMbhavaH, pratidivasasaMjAtapApasya dinAnte daivasikena, rAtrikRtasya ca rAtryante rAtrikeNa pratikramaNena zuddhisaMbhavAt , kiM punaH pAkSika-cAturmAsika-sAMvatsarikapratikramaNaiH prayojanam ? iti cedatrocyate-loke yathobhayakAlaM prtidivsmshnaadismbndhii| dina meM lage pApoM kI daivasika se, rAtrimeM lage hue pApoM kI rAtrika se, isI prakAra pakSa, caturmAsa aura samvatsara (varSa) meM lage hue 'pApoM kI zuddhi kramazaH pAkSika cAturmAsika aura sAMvatsarika pratikramaNa se bhavya jIvoM ko karanI caahie| yahA~ yaha prazna hotA hai ki pratikramaNa ke daivasika aura rAtrika bheda hI ThIka haiN| inhIM ke dvArA samasta pApoM se chuTakArA pAyA jA sakatA hai| dinameM jo pApa lageMge unakI dina ke antameM kiye jAne vAle devasika pratikramaNa se aura rAtri meM lage hue pApoM kI rAtrike anta meM kiye jAnevAle rAtrika pratikramaNa se zuddhi ho jaaegii| phira pAkSika, cAturmAsika aura sAMvatsarika pratikramaNoM kI kyA AvazyakatA hai? imakA samAdhAna yaha hai-ki jaise lokavyavahAra meM pratidina do bAra bhojana banAyA jAtA hai, phira bhI tyohAra aura utsava ke samaya gvIra, thaelAM pApanuM devasikathI, rAtrimAM thaelA pApanuM rAtrithI, A pramANe pakhavADiyA, cAturmAsa ane saMvatsara daramyAna thaelA pApanI zuddhi anukrame pAkSika cAturmAsika ane sAMvatsarika pratikramaNathI bhavya jIvee karavI joIe. ahIM eka evo prazna uThe che ke pratikramaNanA devasika ane rAtrika bheda gya che ane enAthIja samagra pApothI mukta thaI zake che. divasa daramyAna je pApa thAya tenI zuddhi divasane aMte devasika pratikramaNathI ane rAtri daramyAna thaelA pApanI zuddhi rAtrine aMte rAtrika pratikramaNathI thAya che, te pachI pAkSika cAturmAsika ane sAMvatsarika pratikramaNa karavAnI zI jarUra che ? A tarkanuM samAdhAna e che ke jevI rIte leka vahevAramAM be vAra bhojana
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSiNI TIkA prastAvanA 15 sampAdane'pi sarve parvamahotsavAditithiSu gvaNDa vAdyavRtapUga-'yUpa-lapanazrIprabhRtIn viziSTAn bhojyapadArthasaMbhArAn sampAdayanti / yathA vA loke lokA anudinaM bhavanaM saMmArjayanto'pi dIpAvalyAdiparvamu tata inaH koNakAdigatA'jJAtasakalAvakarasaMmArjanena savizeSaM gRhagatakacavarAdizuddhiM vidadhIti mupamiddhameva, uktazcAtra "jaha gehaM paidivasa pi moDiyaM, tahani pakgvagaMdhImu / mohinjai savisemaM. evaM iDa yAvi nAyavvaM / / 1 / / " ghevara, mAlapuA, lapasI Adi viziSTa pakvAna taiyAra kiye jAte haiM, athavA jaise loga pratidina makAna kI maphAI karate haiM to bhI dIpAvalI Adi tyohAroM para acchI taraha kone-AMtara taka jhADa-vuhAra kara saphAI karate haiM, vaise hI daivamika aura rAtrika pratikramaNa kara lene para bhI anAbhoga-(anajAne) lajjA mandapariNAma Adi kAragAMse yA ajJAna ke kAraNa yadi pUrI zuddhi na ho to pAkSika Adi pratikramaNoM meM, lage hue una-una aticAra-anAcAra kA smaraNa karane se virakti ( hiMsA Adi ke tyAga ) kI adhika bhAvanA hotI hai aura bhalIbhAMti pApa kI zuddhi ho jAtI hai| kahA bhI hai "jaha gehaM paidivasaM pi mohiyaM, nahavi pakvamaMdhIsu / sohijar3a mavisesa, evaM iha yAvi nAyavvaM // 1 // " banAvavAmAM Ave che tema chatAM paNa tahevAra ane utsavanA divase khIra ma. 1. dhuvA, 1.5sI, bhI55 vagere 541:na yA2 421.ma. ma.ye : manavIna manuSya hamezA pitAnA makAnanI saphAI rAkhe che te pAga Dhava.nI vagere tahevare upara vizeSa prakAre khUNe khAMcethI paNa sAphasuphI kare che, evI ja rIte devasika ane rAtrika pratikramaNa karI letAM ajANa paNe, zaramathI maMda pAraNAma Adi kAraNe.thI athavA ajJAnathI je pApanI pUrNa thA na hoya te pAkSika vagere pratikramamAM bhUtakALamAM lAgelA aticAra anAcAra (pApa) nA smaraNa karavAthI hiMsA vagerenA tyAganI adhika bhAvanA jAgRta thAya che, ane saMpUrNa paNe rUDI rIte pApanI zuddhi thAya che. kahayuM paNa che- "jaha gaI par3adivamaMpi mohiyaM, nahavi pagvagaMdhImu sohijjai mavimemaM, evaM ina yAvi nAyavvaM / / 1 / /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 Avazyakamutrasya 'pi tathaiva prativAsaraM daivasikarA trikamatikramaNamubhayakAlamAvazyaka karaNe anA bhogalajjAmandapariNAmAdikAraNavazenA'nabhijJatayA vA yadi samyakzuddhirna jAyeta tadA tena pAkSikAdiSu tattadaticArasmaraNena samadhikavairAgyabhAvanA purassarA pApazuddhiH samIcInA bhavati, tataH pAkSikAdimatikramaNamapi karaNIyameveti siddham / astu tAvat, kintu sAMvatsarikapratikramaNaM yatra karttavyatvena vihitaM tatra kimanyairdevasikAdibhiH prayojanam ? saMvatsarasaJjAtapApatrAtAnAM saMvatsarAnte sAMvatsarikama tikramaNena kSayaH syAdeveti cet, ucyate - daivasikAdipratikramaNavidhAnena sadyaH - saMlagnamalamalinasadyo dhautavastravatsadyaH kRtapApaparizuddhiH sadya eva saMjAyate, tena ca cAritrazuddhirviziSTatarA bhavati, kAlAtikrame sati pratikramaNena ataH pAkSika Adi pratikramaNa bhI avazya karanA cAhiye / prazna- jaba sAMvatsarika pratikramaNa karane kA vidhAna kara diyA to devasika Adi pratikramaNa kI kyA AvazyakatA hai ? varSa bharameM jo pApa lageMge unakA varSake antameM sAMvatsarika pratikramaNase kSaya ho hI jAyagA / uttara - yaha hai ki jisa prakAra kapaDe para lage hue dAga ko tatkAla dhone se vaha sApha ho jAtA hai usI prakAra devasikAdi pratikramaNa karanese lage hue pApakI tatkAla parizuddhi ho jAtI hai, jisase cAritrazuddhi atyanta viziSTa hotI hai| samaya ke bIta jAne para jo pratikramaNa kiyA jAya to lage hue doSoM kA vismaraNa ho jAnA Adi aneka doSoM kA prasaMga AtA hai; ataH Upara kI Upara mATe pAkSika vagere pratikramaNNA avazya karavAM joie. prazna :- jyAre sAMvatsarika pratikramaNa karavAnA nirdeza karavAmAM Avye che ne te pachI devasika, rAtrika pratikramaNa karavAnI zI jarUra che ? varSa daramyAna pApe thAya tenuM nivAraNa varSane a Mte sAMvatsarika pratikramaNa karavAthI thaI jAya che. uttara--e che ke:-jevI rIte kapaDA upara lAgelA DAghane tatkAla dheAi nAMkhavAMthI te kapaDuM sAk thai jAya che, te pramANe daivasikAdi pratikramaNu karavAthI je keAi pApa lAgelAM heAya tenI tatkAla zuddhi thaI jAya che. jenA vaDe cAritra zuddhi atyanta vizuddha thai jAya che samaya vItI gayA pachI jo pratikramaNu karavAmAM Ave te je kAMi dASA lAgelA heya tenuM vismaraNa (bhUlI javuM ) thavuM Adi
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ nitoSaNI TIkA kRtAtIcAravismaraNAdidoSa bAhulyamasaGgaH, mevAnuSTheyam / anyadapi zrUyatAm - prastAvanA 17 tataH devasikAdipratikramaNamavazya yathA ko'pi mRdula pallavita kalambaH pracaNDa mArtaNDA''tapena mlAno na kevalamekavArasalilasiJcanena kintvanekazaH salilasekena pUrvAvasthAmAnoti tathaivA'trA'pi bodhyam / anyacca pUrva tu AtmasaMyame tIvropayogasyA'khaNDa pariNatyA'vicalAvasthayA pApalepo'saMbhAvyaH, yadi pramAdAdinA pApasaMparkastadA tatkSaNa evaM pazcAttApAdinA tasya pApa kI vizuddhi ke lie daivasikAdi pratikramaNa avazya karanA cAhie / phira bhI udAharaNa yaha hai / jaise lahalahAtA huA paudhA dhUpase murajhA jAya to eka bAra jala sIMcane se hI harAbharA nahIM ho sakatA ! bArambAra jala sIMcane kI AvazyakatA hotI hai / isI prakAra vratarUpI paudhA aticArarUpI dhUpase murajhA gayA to use pUrvAvasthAmeM bArambAra pratikamaNarUpa jalasiJcana kI AvazyakatA hai ata eva daivasika rAtrika Adi sabhI pratikamaNa karane yogya haiN| athavA prathama to cAhie ki tIvra upayoga kI akhaMDa pariNati aura avicala avasthA dvArA pApakA lepa bhI na lagane deN| yadi prmaadaaaneka doSonA prasaMga Ave che. e kAraNathI upara kahevAmAM AvelA pApanI vizuddhine mATe jaivasikAdi pratikramaNu avazya karavuM joie. phrI paNa sAMbhaLe ! jevI rIte lIlAchama rahelA DavAe (vRkSanA cheDavA) tApathI taddana sUkAi jAya to eka vakhata pANI sIMcana karavAthI te lIlAchama jevA thai zakatA nathI, parantu te cheDavAone vAraMvAra pANInu sIMcana karavAnI AvazyaktA rahe che e pramANe vratarUpI choDa aticAra rUpI tApathI tadna sUkAI gayA te tene pUrva je sthitimAM hatA tevI sthitimAM lAvavA mATe vAraMvAra pratikramaNu rUpa pANInuM siMcana karavAnI AvazyakatA che. eTalA mATe daisika rAtrika Adi sa pratikramaNa karavA cegya che. athavA-- prathama te icchIe ke tIvra upayeganI akhaMDa pariNati ane avicala avasthA dvArA pApane lepa paNa lAgavAja nahi deveA joie paraMtu jo ke
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakasUtrasya nAzo vidheyH| tatkSaNa eva pazcAttApAbhAve divasAnte rAjyante pakSAnte catumAsAnte ca krameNa pratikramaNena pApakSayo vidhaatvyH| yadi ca pragADhapramAdAdi. vazAt pUrvoktasamayeSu pazcAttApAdi samAcaritaM na bhavet tadA saMvatsarAnte khavazyameva zuddhAntaHkaraNena saMvatsarasamudbhUtapApAni smAraM smAraM pratikramaNamavazyamAcaraNIyam; anyathA pApAnAM vajrale pAyitatvamevA''padyeta / atra dRSTAntaH yathA kenacinnareNa RNavizodhanasamayo niyatIkRto yathA-"aha-mamukAdivaza pApakA saMparka ho jAya to usI kSaNa pazcAttApAdi dvArA usakA nAza kara denA cAhiye / agara usa vakta pazcAttApAdi na ho sakA to dina, rAtri, pakSa, evaM caturmAsa ke antameM anukrama * se pratikramaNa dvArA pApa kA kSaya kara denA jarUrI hai, yadi pragADha pramAda Adike kAraNa pUrvokta samaya cUka gayA ho arthAt pUrvanirdiSTa samayameM aticAra zodhana nahIM kiyA gayA ho to saMvatsara (varSa) ke antameM to manuSyako zuddhaantaHkaraNa ho kara varSabhara ke lage hue pApoM ko yAda kara-kara ke pratikramaNa avazya karanAhI caahiye| aisA na kiyA jAya to laga hue pApa vajralepa jaise ho jAveMge, arthAt pApa se apane ko chuDAnA muzkila paDegA / isa para dRSTAnta kahate haiM jaise kisI manuSyane RNa cukAne ke lie pAMca vAra kI pramAda Adi doSanA vaza thavAthI pApano saMparka thaI jAya che te ja samaye pazcAttApAdi dvArA tene nAza karI deve joIe. athavA te te samaye pazcAttApAdi na karI zakAya te divasa, rAtri, pakSa, e pramANe caturmAsanA antamAM anukramathI pratikramaNa dvArA pApa nAza karI de joIe, e jarUrI vastu che. je vizeSa, balavAna pramAda AdinA kAraNe AgaLa je samaya kahyo che te bhUlI javAya te, arthAta AgaLa kahelA samaye pratikramaNanI kriyA nahi banI zake te saMvatsara (varSanA aMtamAM manuSyae zuddha aMta:karaNa thaIne eka varSa sudhImAM je pApa lAgelA hoya tene yAda karIne pratikramaNa avazya karavuM ja joIe. e pramANe karavAmAM na Ave te lAgelA pApa volepa jevAM thaI jaze, arthAtapApathI pitAne bacavAnuM muzkela thaI paDaze. te mATe dRSTAMta kahe che ke - mAnI lezeke ke manuSyane aNa-deNuM-karaja)cUkAvavA mATe pAMca
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSiNI TIkA prastAvanA mukadivase etAvadetAvadravyaM dAsyAmI"ti tenA'smAdRNadAnadivasAtparaM paJcame mAsi sakusIdasakaladravyazodhanaM bhaviSyatIti, tatrA'dhamarNasya nAyaM bhAvastiSThati yadantimasamaye pUrNa satyeva mayA sarva pradeyamiti kintu yathA'vasaraM zIghrameva RNavizodhanAyAM mayA prayAsaH kartavya iti, ato yadi niyamitasamayAtmAgeva RNaM vizodhyeta tadA'dhamaNasya mahatI zobhA saMjAyate / prathame niyatasamaye RNavizodhane sAdhAraNI zobhA, dvitIye madhyamA, tRtIye kizcidUnA, caturthe nyUnA, evaM pUrNa paJcame mAsi tu sakusIdaM sarva dravyamavazyameva deyaM yena vyavahAro na truttyet| kintu pUrNe 'pyavadhau yadyadhamarNaH sAkalyena RNaM na parizodhayet tadA'vazyaM vyava ------ - - - - - - - kiztabandI kara dI ki- "maiM itane itane dinomeM itanA itanA RNa cukA kara itane dinoMmeM Urina ho jaauuNgaa|" aisI dazAmeM kisI bhale karjadAra kA yaha bhAva nahIM hotA ki jaba kiztabandI kA samaya pUrA hogA tabahI hama saba cukA deMge, kintu jitanA jaldI ho sakatA hai pahalI vAra hI RNa cukA denA cAhegA, to tadanusAra yadi niyamita kizta ke samayase pahale hI RNa pUrA cukA de to usakI saMsAra meM zobhA hotI hai| agara dUsarI kimta para saba RNa cukA de to kucha kama zobhA hotI hai, evaM tIsarI kiztapara cukAve to usase kama, cothIvArameM usase bhI kama zobhA hotI hai| Akhira pAMcavIM vAra cukAnA to usako bilakula lAjimI hai| yadi isa samayabhI na cukAvegA to sAkha zobhAmeM hAni aura haptAnI mUrata bAMdhI dIdhI ke - "huM amuka divasomAM amuka-amuka cukAvIne ATalA divasomAM mukata thaI jaIza" AvI sthitimAM koI paNa samajadAra deNadAranI evI bhAvanA thatI nathI ke jyAre mUrata baMdhIne samaya pUro thaze tyAre ja huM sarva prakAranuM karaja cUkAvI ApIza? paraMtu jeTaluM vaheluM karaja cUkAvI zakAya teTalI utAvaLathI karaja cUkavavA banatuM karaze te saMsAramAM tenI zabhA dekhAze. athavA te bIjI muddata upara tamAma karaja cUkAvI Apaze te prathama karatAM zebhA zeDI ochI dekhAze. trIjI mudata upara cUkavaze te bIjI karatAM paNa zebhA ochI, cethI mUdata para cUkavaze to tethI paNa ochI zabhA dekhAze. chevaTe pAMcamI mUdata para karaja cakAvavuM te te karajadAra mATe ekadama a gya che. te paNa je te
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 AvazyakamUtrasya hArastruTyeta pratiSThAhAnizca jAyeta, rAjadvAre sAtizayaM daNDanIyazca bhavet / evaM pratikramaNaviSaye'pi boddhavyam / ___ nanu iyamAvazyakakriyA zrAvakazrAvikANAM sarveSAmeva karaNIyeti tu yuktam gRhasthatvena teSAM pApasaMbhavAt , jinendrazAsanapratipAlakAnAM sAdhUnAM tu sarvasAvadhayoganivRttyabhyupagamena manovAkAyapravRttayo vizuddhA eva bhavanti kathaM punasteSAM pApasaMbhavo yena daivasikAdipratikramaNaisteSAmapi tacchuddhiH karttavyA bhavet ? iti cedatrocyate ___yathA tAlakaniyantritakapATAvaruddhagRhe'pi yena kenacitmakAreNa rajaHlokanindA hogI, tathA nyAyAlayameM daNDa pAvegA / yahI bAta pratikramaNa ke viSayameM samajhanA caahie| prazna yaha hai ki Avazyaka kriyA saba zrAvaka zrAvikAoM ko to karanI cAhiye, kyoMki ve gRhastha haiM aura gRhastha hone se pApa lagane kI saMbhAvanA hai| kintu jinendra bhagavAna ke zAsana kA pAlana karane vAle sAdhu aura sAdhvI to sAvadha ke sarvathA tyAgI hote haiM, unake mana vacana aura kAya kI pravRtti vizuddha hI hotI hai, inheM pApa kaise laga sakatA hai ki jisake kAraNa daivasika Adi pratikramaNa karake unheM bhI pApa kI zuddhi karanA Avazyaka ho ? / isakA samAdhAna yaha hai ki jaise bilakula banda makAna meM samaye paNa karaja cUkAvI nahi zake te pratiSThAnI hAni sAthe lekanindA thaze temaja nyAyanI adAlatamAM daMDa thaze; eja pramANe pratikramaNanA viSayamAM samajavuM naye. - A Avazyaka kriyA sarva zrAvaka zrAvikAoe te karavI ja joIe. kAraNa ke te gRhastha che, ane gRhastha hovAthI pApa lAgavAne saMbhava che, paraMtu jinendra bhagavAnanA zAsananuM pAlana karanArA sAdhu ane sAdhvI te sAvadhanA sarvathA tyAgI hoya che, temanA mana, vacana ane kAyAnI pravRtti vizuddhaja heya che temane pApa kevI rIte lAgI zake che? ke je kAraNathI devasika Adi pratikamaNu karIne temaNe paNa pApanI vizuddhi karavI jarUrI hoya? tenuM samAdhAna e che ke je pramANe ekadama baMdha karelA makAnamAM paNa
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSiNI TIkA 21 pravezo jAyata eva tathaivaiteSAM sammati yathAkhyAtacAritrAsaMbhavAt sAdhUnAmapi pramAdasaMbhavAcca sUkSmabAdarAticArasaMbhava eva etadevA'bhipretya - 'prathamAntimajinasAdhUnAmubhayakAlaM pratikramaNamavazyameva karttavyamiti bhagavatA''jJaptam, tathA coktam"sapaDikamaNo dhammo, purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / majjhimayANa jiNANaM, kAraNajAe paDikkamaNaM // 1 // | " iti / ( Ava. ni. ) api ca aticArasaMbhavAbhAve'pi pratikramaNakaraNena tajjanitA''tmazuddheH prAbalyaM tvavazyaM saMbhavati tRtIyavaidyauSadhivat, yathA prastAvanA bhI kisI na kisI prakAra dhUla ghusa hI jAtI hai vaise hI sAdhuoM ke pUrNa yathAkhyAta cAritra na ho sakane se aura pramAda kA astitva hone se sUkSma yA sthUla aticAra laga hI jAte haiN| isI lie jinezvara bhagavAna kI AjJA hai ki- prathama aura antima tIrthakaroM ke sAdhuoM ko ubhayakAla pratikramaNa avazya karanA cAhie / kahA bhI hai sapaDikkamaNo dhammo, purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / majjhimayANa jiNANaM, kAraNajAe paDikkamaNaM // 1 // (A. ni. ) dUsarI bAta yaha hai ki aticAra na lagane para bhI pratikramaNa karane se tajjanya Atmazuddhi kI prabalatA avazya hotI hai / tIsare vaidya kI phAIne koI prakAre dhULa ghusI jAya che. tevIja rIte sAdhuone pUrNa rIte yathAkhyAta cAritra nahi hAI zakavAthI ane pramAdanuM astitva hovAthI sUkSma athavA sthUla aticAra lAgIja jAya che. eTalA mATe jinezvara bhagavAnanI AjJA che ke prathama ane antima tIrthaMkaronA sAdhuoe banne samaya pratikramaN avazya karavuM joIe - ahyuM che : sapaDikamaNo dhammo, purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / majjhimayANa jiNANaM, kAraNajAe paDikamaNaM // 1 // (A.ni.) khIjI vAta e che ke: aticAra nahi lAge te paNa pratikramaNu karavAthI
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 Avazyakamutrasya kazcinnarapativaidyAna AhRya proktavAn- " yad bhavadbhistathA vidhIyatAM yathA mama pANapriyasyAditIyasya tanayasya zarIre AyatyAM rogasparzo'pi na saMbhavet" ityAkarNya tanmadhyAdeko vaidyaH samabhyadhAt- "matpArce evaMvidhaM rasAyanaM vidyate yad rogasadbhAve sevitaM sat tatkSaNameva taM nAzayati, rogAbhAve tatsevanaM tu nUtanarogotpattaye jAyate" iti / dvitIyenoktam-"madauSadhaM rogasadbhAve taM vinAzayati, rogAbhAve tatsevane tu na kazcidguNaM doSaM vA prdrshyti"| tadanantaraM tRtIyo vaidyaH sAmodamavAdI-"he rAjan ! atiprazasyamadbhutaM ca mama rasAyanaM, nacaitAgrasAyanamanyatra kvApyupalabhyate, yadidaM dehasthitAnAtaGkAn samUlaM * auSadhi kI taraha / kisI eka rAjAne vaidyoM ko bulAkara kahA-"Apa loga koI aisA upAya kIjie ki mere prANoMse bhI pyAre laDake ko bhaviSyameM roga cha bhI na ske|" rAjAkI bAta sunakara eka vaidya bolA"mere pAsa aisI davA hai ki roga hone para usakA sevana kiyA jAya to palabharameM uma roga ko miTA detI hai, aura roga na hone para sevana kiyA jAya to navIna roga utpanna kara detI hai|" dUsare vaidyane kahA"mere pAsa aisI davA hai ki-roga ho to use phaurana davA detI hai aura roga na ho to na kucha guNa karatI hai na avaguNa / " isake bAda tIsare vaidya prasannatAse bole-"mahArAja? merI davA ati prazaMsanIya tajajanya AtmazuddhinI prabaLatA avazya thAya che. trIjA vaidyanI oSadhi pramANe. udAharaNano khulAzo e che ke-kei eka rAjAe vedhone bolAvIne kahyuM ke:Apa leka koI e upAya karo ke mArA prANathI adhika vhAlA putrane bhaviSyamAM roga sparza paNa na karI zake? rAjAnI A pramANe vAta sAMbhaLIne eka vaidya bole ke-"mArI pAse evuM rasAyaNa che ke-roga thAya che te rasAyaNanuM sevana karavAmAM Ave te eka palamAM te rasAyaNa rogane maTADI zake che, ane paga na hoya chatAMya sevana karavAmAM Ave te nave rega utpanna karI Ape che. bIjA vize kahyuM ke-mArI pAse evI davA che ke roga hoya te ekadama tene dabAvI de che, ane roga na hoya ane davAno upayoga karAya te nathI guNa karatI ke nathI avaguNa karatI. tyAra pachI trIjA vaidhe prasannatAthI kahyuM ke mahArAja ! mArI pAse je rasAyaNa che te bahuja vakhANavA yaMgya ane addabhuta che, AvuM
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA munitoSiNI TIkA 23 nAzayati, rogAbhAve'pi sevitaM sadA''gantukA''taGkAna nivArayati zarIrakAnti saMvarddhayati, rasAyanasyAsyA'parApyadbhutacamatkArajananI zaktirvidyate yadasya sevane punA rogazaGkA'pi na sNbhvtiiti"| rAjA ca tatsarva nizamya tRtIyavaidyopadiSTamevauSadhaM tanayAya praadaapyt| evaM sAdhubhirapyAtmanInametAdRzaM kriyauSadhaM sevanIyaM yena tadgatakarmarogasaMkSayapUrvakamAgantukakarmarogAvarodhapurassaramAtmazuddhiH saMjAyate / anena daivasikAdikamapi pratikramaNaM sAdhUnAmapyavazyamAsevyam , pApasadbhAve tatkSayasya tadabhAve cA''tmikavizuddheravazyambhAvAt / aura adbhuta hai| aisI davA aura kahIM nahIM mila sktii| yaha zArIrika rogoMko jaDase naSTa kara detI hai aura roga na hone para Age Ane vAle rogoMko rokatI hai, tathA zarIra kI kAnti baDhAtI hai| isameM eka aura camatkAra yaha hai ki isakA sevana kara liyA to bhaviSyameM Ane vAle rogoM kI AzaMkA hI nahIM rhtii|" rAjAne yaha saba sunakara tIsare vaidya kI rasAyana hI apane laDake ko dilvaaii| sAdhuoMko bhI aisI kriyA rUpI auSadha kA sevana karanA cAhiye ki jisase lage hue karmoMkA nAza aura AgAmI karmoMkA nirodha ho kara Atmazuddhi ho / ataeva sAdhuoMko daivasika Adi pratikramaNa avazya karanA cAhie, kyoMki isase pApa lagane para usakA nAza hotA hai aura pApa na bhI lagA ho to Atmazudvi avazya hotI hai| rasAyaNa bIje kaI sthaLe maLI zakatuM nathI. A rasAyaNa zArIrika rogone jaDa-mULathI naSTa karI zake che ane roga na hoya ane te rasAyaNane upayoga karavAmAM Ave te bIjA rogone thatA aTakAve che tathA zarIranI kAnti vadhAre che, ane temAM eka bIjo camatkAra e che ke -tenuM sevana karavAmAM Ave te bhaviSyamAM rega thavAnI zaMkA rahetI nathI. rAjAe A sarva vAta sAMbhaLI trIjA vaidhanI davA (2sAya) 0 potAnA putrane bhayAvI. sAdhuoe paNa evI kriyArUpI auSadhInuM sevana karavuM joIe ke jenAthI lAgelA karmone nAza thAya ane AgAmI karmone nirodha (aTakAva) thaIne Atmazuddhi thAya. eTalA kAraNathI sAdhuoe daivasika Adi pratikramaNa avazya karavuM joIe, kAraNake pApa lAge te paNa tene nAza thaI jAya che ane pApa nahi lAgyAM hoya te Atmazuddhi avazya thAya che.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 Avazyakamutrasya nanu pUrve yadabhihitam - "sAdhu-sAdhvI zrAvaka-zrAvikANAmidaM SaDadhyayanAtmakamAvazyakamavazyaM karaNIya " miti tadvratinAmavatinAM vA ? iti jijJAsAyAM vratyavati sAdhAraNyena sarveSAmeva teSAM tatkaraNIyamiti sidhyati sUtre pratipadoktatayA tatannAmA'nupAdAnAt. paraM tadantarvani-pratikramaNAkhyaM caturthamadhyayanaM tu vratasaMlagnAcArazuddhimaMtra pratipAdayati tatastatkaraNamatratinAmayogyameva, tratiSvapi bhinna 2 vratadhAriNo bhavantIti kathaM teSAmidaM saMpUrNamadhyayanaM yujyate ? iti ced, atrocyate - avatino tino vA bhavantu nAma tathA'pi na ko'pi doSalezaH samudetuM kSamaH, atratinAM tadrahaNa tacchraddhAviparyAsAdiviSayaka H vratinAM gRhIteSu teSu saMlagnAticArAtmakaH agRhItAnAM cAvaziSTatratAnAM tadgrahaNapramAda tacchraddhAviparyAsAdiviSayakazca pApapazcAtApaH karaNIya eva, zrAvakatvenaitra teSAM tatkaraNAdhikArAt / prazna- Apane pahale kahA hai ki yaha SaDadhyayanarUpa Avazyaka sAdhu sAdhvI zrAvaka aura zrAvikAoMko avazya karanA cAhie; kyoMki sUtrameM 'banIko karanA cAhie yA avatIko ?' aisA vizeSa kathana nahIM kiyA gayA hai, isase mAlUma hotA hai ki vratI aura avatI donoMko hI karanA cAhie; kintu isameM caudhA adhyayana pratikramaNa kA hai vaha vratoMmeM lage hue aticAroMkI zuddhi ke lie kiyA jAnA hai / aisI avasthAmeM avratI jIva pratikramaNa karake zuddhi kisa kI karegA ! aba rahe vratI so unameM bhI koI kisI vratakA dhArI hotA hai, koI kisI vratakA, una saba ke lie ekahI pratikramaNa ( pUrA kA pUrA ) kaise upayukta ho sakatA hai ! prazna--Ape prathama kahyuM ke- a. cha adhyayanarUpa Avazyaka sAdhu-sAdhvI ane bra.vaka-zrAvika.e.e avazya karavAM joie; kAraNa ke sUtramAM vratadhArIone karavA joie ke atrIe ne ? evuM vizeSa kadhana kahevAmAM AvyuM nathI, tethI jANI zakAya che ke-tratI ane atratI soe avacUka karavuM joie; parantu temAM caithu adhyayana pratikramanuM che. te tratemAM lAgelA aticAronI zuddhine mATe kvela che, evI avasthamAM atratI jave.e pratikramaNa karavuM' bya che, jyAre tene taja nathI te! pratikramaNa karIne zuddhi kAnI karaze ? have vratI viSe kahevAnuM raghu tA temAM kejI kayA vratanA dhArI ane ke kayA vratanA dhArI hoya che, e sarva mATe ekaja pratikramaNa kevI rIte upayegI thaI zake?
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSiNI TIkA prastAvanA 25 yathA na khalu ko'pi "zrAvako'yam" iti jJAtvA abhakSyamakalpyaM vA kizcidapi vastu samarpayati, zrAvakakulotpannatvenaiva tamyA'kalpyavastunAtatyAgitvaprasiddhaH. tathaivA'trApi jJAtavyam / uttara-avatI ho yA vratI, pratikramaNa sabako pUrA karanA cAhie isameM koI doSa nahIM AsakatA; kyoMki avratI pratikramaNa karegA to pratikramaNa kA mahattva samajhanese vrata nahIM grahaNa karanekA use pazcAttApa hogA tathA "vrata grahaNa karane kI kyA jarUrata hai ? inameM kyA dharA hai ?" ityAdi mithyA zraddhA kA pazcAttApa hogA, isase antaHkaraNameM nirmalatA Adi aneka AtmaguNa prakaTa hoNge| imalie, tathA vratadhArI ko grahaNa kiye hue vratoM meM laganevAle aticAroMkA, tathA yadi usane pUre vrata na liye hoM to nahIM liye hue vratoMko grahaNa karane meM kiye hue pramAda aura vrata viSayaka viparIta zraddhA ke viSayameM pazcAttApa hogA imalie vratI yA avratI mabako pratikramaNa karanA hI cAhie; kyoM ki avatI bhI zrAvaka haiM aura zrAvaka honese hI unheM pratikramaNa karane kA adhikAra ho hI jAtA hai / uttara-bhavatI (prata pA265 nala 32nA2) DAya ayA pratI (vrata dhAraNa karanAra) heya e soe pUrepUruM pratikramaNa karavuM joIe, ane e pramANe karavAmAM kaI prakArane doSa AvI zakatuM nathI. kAraNa ke atranI pratikramaNa karaze te pratikramaNanuM mahattva samajavAthI vrata grahaNa nathI karI zake tene pazcAttApa thaze tathA "trata grahaNa karavAnI zuM jarUra che? temAM zuM lAbha che ?" vagere beTI zraddhAne pazcAttApa thaze ane te pazcAttApa karavAthI aMtaHkaraNamAM nirmalatA Adi aneka AtmaguNe pragaTa thaze, e mATe tathA vratadhArIe je vrata dhAraNa karelA haze te vratamAM je je aticAro lAgI zake che te aticArane tathA kadAca pUrA vate grahaNa nahi karyA hoya te Aja sudhI vrata-grahaNa nahi karavAmAM kahele je pramAda temaja vrata vizenI viparIta zraddhA te viSe pazcAttApa thaze, eTalA mATe vratI athavA te agratIe pratikramaNa karavuM joIe. aAtI paNa zrAvaka che ane zrAvaka hovAthI ja tene pratikramaNa karavAne adhikAra maLI ja banaya che.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 Avazyaka sUtrasya yadvA- " akhaNDitaM mUtramuccAraNIya" mityanuzAsanAt, sUtre'kSaramAtrasyApi stagesdhikatayA boccAraNe "hINakkharaM accakkharaM " ityAdinA jJAnA''zAtanAsskhyApanAcca mRtramakhaNDameva paThanIyam, anyathA yad yad vrataM gRhItamasti tattadviSayakapAThameva tasmAnnissArya paThane tu hInAkSarAtyakSarAya neka doSAH saMbhavanti, sarveSAM tAdRzayogyatAyA asaMbhavAt / satyAmapi yogyatAyAmevaMkara Ne'nyeSAmIdisaMbhava: ' yadahamapyevaM kathaM na karomI' ti, tena ca yathoktamRtrazailyA vidhvaMsasaMbhavAt tattapAThavaiSamyAccA'tizayenA ticArasaMbhavastasmAt sarvairakhaNDa tayaiva sUtroccAraNaM karaNIyamiti siddham / . " athavA zAstroM meM kahA gayA hai ki- 'akhaNDitaM sUtramuccAraNIyam' arthAt sUtra akhaNDita bolanA cAhie / isa kathana se yaha siddha hai ki khaNDita sUtra bolanA ThIka nahIM hai / jisane jo vrata liyA hai vaha yadi usI vratakA pATha nikAla kara paDhe to 'hInAkSara' 'atyakSara' Adi bolane ke aneka doSa lgeNge| kyoMki sabameM aisI yogyatA nahIM hotI ki ve usa usa pATha ko zuddha rIti se nikAla kara paDha skeN| jina thoDe se vyaktiyoM meM aisI yogyatA hai ve yadi aisA kareMge to dUsare ajJa jana unakA anukaraNa karane lageMge / kyoMki adhikAMza loga anukaraNapriya hote haiM / isase uparokta sUtra - paThana-zailI meM bahuta bAdhA phuNcegii| ataeva zrutapaThana ke aticAra TAlane ke liye AvazyakatA hai ki sUtra akhaNDita paDhA jAya / athavA zAstromAM kahevu che ke:-- "akhaNDitaM mRtraccamuccAraNIyam" arthAt sUtra maMDita mosavu leAbhe-A vAkayathI e siddha thAya che ke khAMData sUtra khelavuM te ThIka nathI. jeNe je vrata lIdhuM che, te leona vrtne| yA aDhIne yeto " hInAkSara atyakSara" mAhi bhane doSa lAgaze, kAraNa ke savamAM evI yAgyatA nathI ke te sa` pAThane zuddha rIte uccAraNa karI zake. je thADIeka vyakitaomAM evI yagyatA che te jo e pramANe karaze te bIjA ajANyA mANase tenuM anukaraNa karavA lAgI jaze. kAraNa ke moTA bhAganA mANusAne anukaraNa priya che. te kAraNathI upara kahela sUtra-paThana-zailImAM bahuja harakata Avaze. e kAraNathI zruta abhyAsanA aticAra nivAraNa mATe jarUra che ke sUtra akhaMDita vAMcavuM.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 munitoSiNI TIkA prastAvanA astvevaM doSapatividhAnaM tathApi svAdhyAyajanyaM jJAnAvaraNIyakarmakSayakaraM mahatphalaM svavatinAmapyanivAryameva / uktazca uttarAdhyayanamUtre "sajjhAeNaM bhaMte ! jIve ki jaNayai ? goyamA ! sajjhAeNaM nANAvaraNijjaM kammaM kha vei" iti / evaM cA'vatinAmapi tatkartuM yujyata evetyalam / sAmAyikam (1) nanu 'sAmAyikAkhyamadhyayana'-mityatra kaH sAmAyikazabdArthaH ? samasya-samabhAvasya AyaH lAbho yasmin tat samAyaM tadeva sAmAyikama, rahI avratI jIvoM kI bAta so pratikramaNa karane se unheM jJAnAvaraNIya karma kA kSayarUpa svAdhyAyajanya mahatphala hogA hii| uttarAdhyayana meM kahA bhI hai-" sajjhAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? goyamA ! sajjhAeNaM jIve nANAvaraNija kammaM khvei|" arthAt-zrI gautamasvAmIne pUchA-"prabho! svAdhyAya se jIva ko kyA phala milatA hai ?" bhagavAna bole-"gautama ! svAdhyAya se jIva jJAnAvaraNIya karma kA kSaya karatA hai|" ataH pratikramaNa avratI jIvoM ko bhI karanA hI caahie| sAmAyika (1) prazna-sAmAyikAdhyayana Apa kahate haiM, so 'sAmAyika' zabda kA artha kyA hai ? uttara-jisameM sama-samatAbhAva kA, Aya-lAbha ho, use have avratI nI vAta kahIe te te pratikramaNa karavAthI tene nAnAvaraNIya karmanA kSayarUpa svAdhyAyajanya mahAna phaLa thazeja. uttarAdhyayana sUtramA dhyu cha :- "sajjhAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? goyamA ! sajjhAeNaM jIve nANAvaraNijjaM kammaM khavei" arthAt-zrI gautama svAbhIme pUchyu " pralo! svAdhyAyathI jIvene zuM phaLa maLe che? bhagavAne kahyuM ke gautama? svAdhyAyathI jIva jJAnAvaraNIya karmane kSaya kare che. A kAraNathI pratikramaNa avratI jIe paNa karavuM ja joIe, sAmAyika prazna-samAdhyiyana bhA5 4aa cha ta 'sAmAyi' zahane artha cha ? uttara-jemAM sama-samatA bhAvane Aya-lAbha hoya tene sAmAyika kahe che.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 AvazyakamUtrasya arthAt prANimAtre samabhAvapUrvakaM sAvadhavyApAraviratisampAdakam , uktazca"sAmAieNaM bhaMte ! jIve ki jaNayai ? sAmAieNaM sAvajjajogaviraI jaNayai" samabhAvena cittasthairya bhavati, tasmiMzca satyeva sakalAH kriyA yathoktavidhinA sampadhante, tasmAt prathamamidaM sAmAyikAdhyayanamupanyastam / caturviMzatistavaH (2) tadanantaraM caturviMzatijinastutiH kartavyA, sA ca jIvasya paramAtmani sadbhaktiM janayati, tayA ca darzanazuddhiH saMjAyate, uktazcasamAya kahate haiM aura usIko sAmAyika kahate haiM / arthAt prANImAtra meM samatA dhara kara samasta sAvadya vyApAra kA tyAga krnaa| kahA bhI hai-"sAmAieNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? sAmAieNaM sAvajajogaviraI jnnyh|" arthAt zrIgautama svAmIne pUchA-prabho! sAmAyikase jIva ko kyA phala hotA hai ! bhagavAn ne uttara diyA'he gautama ! sAmAyika se sAvadha yoga kI nivRtti hotI hai aura samabhAva utpanna hotA hai, samabhAva se citta meM sthiratA AtI hai, aura citta kI sthiratA se hI samasta kriyAe~ vidhi ke anusAra sampAdita hotI haiN| ataH pahale-pahala sAmAyika adhyayana kahA gayA hai| caturviMzatistava (2) sAmAyika ke anantara cauvIsa jinendroM kI stuti karanI arthA-prANI mAtramAM samatAbhAva rAkhIne samasta sAvadya (pApamaya) vyApArane tyAga karave. ____ 55 cha :- "sAmAieNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? goyamA! sAmAieNaM sAvajjajogaviraI jaNayai" artha-zrI gautama gaNadhare pUchayuM ke he prabho! sAmAyika karavAthI jIvane zuM phaLa thAya che? bhagavAne uttara ApyuM ke he gautama! sAmAyika karavAthI sAvadya yeganI nivRtti thatA samabhAva utpanna thAya che ane samabhAvathI sAvadya kriyAnI nivRtti thAya che, tethI cittamAM sthiratA Ave che, ane cittanI sthiratAthI samasta kriyAo vidhi-anusAra prApta thAya che. e kAraNathI prathama sAmAyika adhyayana kaheluM che.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA munitoSiNI TIkA 29 "cauvIsatthaeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? goyamA ! cauvIsatthaeNaM dasaNavisohiM jaNayai / " iti / darzanazuddhathA ca jIva AtmasvarUpaM labhate, yathA bhRGgagRhasthitaH kITavizeSaH svasyaughadazAyAmapi tacchandadRDhasaMskAreNa bhRGgatAM pratipadyate tathaiva jIvo'pi bhaktyudrekeNa paramparayA zuddhasvarUpaM labhate'to dvitIyamAvazyaka caturviMzatistavAravyamasti / 2 / cAhiye / imase vItarAga prabhu meM jIva kI bhakti hotI hai / bhakti se darzana kI vizuddhi hotI hai| . kahA bhI hai "cauvIsatthaeNaM bhaMte ! jIve ki jaNayai ? cauvIsatthaeNaM dsnnvisohiNjnnyh|"-arthaat zrI gautama svAmIne pUchAbhagavan ! caturvizatistava kA jIva ko kyA phala hotA hai ? bhagavAn ne uttara diyA-darzanavizuddhi hotI hai| darzanavizuddhi se AtmA ko zuddha svarUpa kI prApti hotI hai| jaise bhaure ke ghara meM rahA huA kIDA apanI oghadazA meM bhI usake zabda ke dRDha saMskAra se bhauMrA bana jAtA hai, usI prakAra jIva caturvizatistava dvArA paramparA se apane zuddha svarUpa ko prApta karatA hai| ataH dUsarA caturviMzatistava hai| yatuvizatista5 (2) sAmAyika pachI vIsa jinendra devenI stuti karavI joie, e vaDe vitarAga prabhumAM jIvene bhakita thAya che, ane bhakitathI darzananI vizuddhi thAya che. 4ghu 55 cha :- caugrIsatyaeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? cauvIsasthaeNaM daMsaNavisohi jaNayai / arthAta zrI gautama 57yu-bhagavan ! yaturvizatita (stavana) karavAthI jIvane zuM phala thAya che? bhagavAne uttara Ape ke darzanavizuddhi thAya che. darzanavizuddhithI AtmAne zuddha svarUpanI prApti thAya che. jevI rIte bhamarInAM gharamAM rahele kIDo pitAnI oghadazAmAM paNa tenA zabdanA daDha saMskArathI bhamarI banI jAya che. jene "kITa bhaMgI nyAya kahe che' te pramANe jIva catuviMzatistavathI paramparAthI pitAnA zuddha svarUpane prApta kare che. tethI bIju sthAna caturvizatistavanuM che.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamutrasya / vandanam (3) pApaparyAlocanaM tu vandanapUrvakaM gurusamakSameva karaNIyamiti tRtIyaM vandanAkhyamadhyayanamuktam / vandanakena hi jIvasyoccagotrAdibandho jAyate, tathoktam ___ "vaMdaNaeNaM bhaMte ! jIve ki jaNayai ? baMdaNaeNaM jIve nIyAgoyaM khavei uccAgoyaM kammaM nibaMdhai, sohaggaM ca NaM apaDihayaANAphalaM nivatteDa dAhiNabhAvaM ca NaM jaNayai" iti vandanAkhyaM tRtIyamadhyayanamuktam / ----- --- _vandanA (3) pApa kI AlocanA vandanApUrvaka gurU ke sAmane hI karanI cAhie, yaha bAta batAne ke liye tIsarA vandanA nAmaka adhyayana hai| vandanA se ucca gotra kA bandha tathA anyAnya phala hote hai| kahA bhI hai-"vaMdaNaeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vaMdaNaeNaM jIve nIyAgoyaM khavei uccAgoyaM kammaM nibaMdhai, sohaggaM ca NaM appaDihayaM ANAphalaM nivattei, dAhiNabhAvaM ca NaM jaNayai" arthAt gautamasvAmI ne pUchA-prabho ! vandanA se jIva ko kyA phala hotA hai ? bhagavAn ne uttara diyA-vandanA se nIca gotra kA kSaya hotA hai, ucca gotra kA bandha hotA hai, saubhAgya aura apratihata AjJA phala ko prApta karatA hai, tathA dAkSiNya (anukUlatA) kI prApti hotI hai| yaha tIsarA adhyayana huaa| hanA (3) pApanI AlocanA vaMdanApUrvaka gurunI samIpeja karavI joIe, e vAta batAvavA mATe trIjuM vaMdanA nAmaka adhyayana che. vaMdanA vaDe karIne uccagetrane baMdha tathA anyAnya phaLa prApta thAya che. kahyuM che ke - vaMdaNaeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vaMdaNaeNaM jIve nIyAgoyaM khavei uccAgoyaM kamma nibandhai, sohaggaM caNaM appaDihayaM ANAphalaM nivattei, dAhiNabhAvaM caNaM jaNayaI" arthata zrI gautama svAmIe pUchayuM-he prabhe? vaMdanA karavAthI jIvane zuM phala thAya che? bhagavAne uttara Apya-gautama ? vaMdanA karavAthI nIca netrane kSaya thAya che, ane ucca gotrane baMdha thAya che, saubhAgya ane apratihata AjJA phalane prApta kare che tathA dAkSiNya (anukUlatA) nI prApti thAya che. A trIjuM adhyayana thayuM.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSiNI TIkA prastAvanA pratikramaNam (4) vandanAnantaraM pApaprAyazcitaM kartavyatayollikhitaM; divase rAtrau vA yathA kathaJcit ko'pyaticAraH saMlagnastatprakAzana-tadanutApana-tannindAdividhAnena pratikramaNaM vidheyaM bhavyaiH, anena vratagatacchidrAcchAdanaM jAyate, tenA''gantukA''savajalamAtmani na pravizatItyAdi bahuvidhaM phalaM jIvo labhate, tathA coktam ___paDikkamaNeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? paDikkamaNeNaM vayacchiddAiM pihei, pihiyavayacchidde puNa jIve niruddhAsave asabalacaritte aTThasu pavayaNamAyAsu pratikramaNa (4) . vandanA ke bAda prAyazcitta karane kA vidhAna kiyA gayA hai| dina meM yA rAta meM kisI bhI prakAra jo koI bhI aticAra lagA ho use prakaTa karake, usakA pazcAttApa karake tathA usakI nindA Adi karake bhavya jIvoM ko pratikramaNa karanA cAhiye / pratikramaNa karane se vratoM meM lage hue doSa miTa jAte haiN| Age Ane vAlA Asrava rUpI jala AtmA rUpI naukA meM praveza nahIM kara paataa| ityAdi aneka lAbha hote haiN| kahA bhI hai-"paDikkamaNeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? paDikkamaNeNaM vayacchiddAI pihei, pihiyavayacchidde puNa jIve niruddhAsave, asabalacaritte aTThasu pavayaNamAyAsu uvautte apuhatte suppaNihie vihri|" pratibhA (4) vaMdanA pachI prAyazcitta karavAnuM vidhAna kareluM che. divasamAM athavA rAtrIe kaI paNa prakArane je aticAra lAgyuM hoya te pragaTa karIne tene pazcAttApa karIne tathA tenI niMdA karIne bhavya che e pratikramaNa karavuM joIe. pratikramaNa karavAthI vratamAM lAgelA denuM nivAraNa thAya che, AgaLa AvavAvALA AsavarUpI jala AtmArUpI naukAmAM praveza karavA pAmatA nathI. ityAdi aneka lAbha thAya che, paDikkamaNeNaM bhaMte ! jIve ki jaNayai ? paDikkamaNeNaM vayacchidAI pihei, pihiyavayacchidde puNa jIve niruddhAsave asabalacaritte, aTTama pavayaNamAyAsu uvautte apuhatte suppaNihie viharai /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 AvazyakasUtrasya uvautte apuhatte supaNihie viharai" / tasmAdidaM pratikramaNAkhyaM caturthamAvazyakamabhihitam / kAyotsargaH (5) pUrva kriyayA mAnasikI vAcikI ca zuddhiH saJjAtA, tadanantaraM kAyikI zuddhirAvazyakIti kAyamarthAtkAyamamatvaM tyaktvA''tmanyeva ramaNaM jAyate tena he bhadanta ! pratikramaNa karane se kisa phala kI prApti hotI hai ? he gautama !-pratikramaNa, vratoM ke chidroM ko rokatA hai, vratoM ke chidra rukajAne se jIva Asravarahita hotA hai, Asrava ruka jAne se cAritra nirmala hotA hai, cAritra nirmala hone se aSTa' pravacana mAtA meM upayogavAn (samiti gupti ke ArAdhana meM sAvadhAna) hotA hai, jisase saMyama meM tatparatA hotI hai, aura mana, vacana, kAyA ke yoga asadmArga se ruka jAte haiM; ataeva vaha samAdhibhAvayukta ho kara vicaratA hai| ___yaha pratikramaNa nAmaka cauthA adhyayana huaa| kAyotsarga (5) pahale kI kriyAoM se mAnasika aura vAcika zuddhi huii| he bhadanta ! pratikramaNa karavAthI kayA phaLanI prApti thAya che? he gautama? pratikramaNa vratanAM chidrone roke che. vratanAM chidro rokAI javAthI jIva Asavarahita thAya che. Asava rokAI javAthI cAritra nirmaLa thAya che. ane cAritra nirmaLa hovAthI ATha pravacanamAM upayogavAna (samiti guptinI ArAdhanAmAM sAvadhAna) bane che, tethI saMyamamAM tatparatA vadhe che ane mana vacana kAyAnA pega asatya mArgathI rokAI jAya che. jethI te samAdhibhAvavALo thaI viyare che. A pratikramaNa nAmanuM eThuM adhyayana thayuM. ayotsarga prathamanI kriyAo vaDe mAnasika ane vAcika zuddhi thaI tenA pachI kAyika zuddhi karavI jarUranI che. kAyA dharmane AdhAra tathA nimitta tyAre banI zake Ti. 1-pAMca samiti aura tIna gupti milakara ATha pravacanamAtA hai|
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA prastAvanA cAtItapatyutpannaprAyazcittavizuddhayAdibhiH prANI sukhI bhavati, uktazcAtra ___"kAusaggeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? kAusaggeNaM tIyapaDappannapAyacchittaM visohei, visudapAyacchitte ya jIve nivvuyahiyae ohariyabharuncabhAravahe pasatyajjhANovagae muhaMsuheNaM viharai" / ityato'sya pazcamAdhyayanasya 'kAyotsarga' iti nAma / / isake pazcAt kAyika zuddhi karanA Avazyaka hai| kAya dharma kA AdhAra aura nimitta taba hI bana sakatA hai jaba usameM AtmIyatAmamatA na rhe| zarIra meM mamatA na hone ko hI kAyotsarga kahate haiN| yaha kAyotsarga dharmasAdhaka hone se kAyikazuddhirUpa hai| ataeva kAMyikazuddhi karane ke liye kAyotsarga nAmaka pA~cavA~ adhyayana kahA gayA hai| isase atIta anAgata tathA vartamAna-kAlIna prAyazcitta kI vizuddhi Adi hotI hai aura isase AtmA sukhI hotI hai| kahA bhI hai-" kAussaggeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? kAusaggeNaM tIyapaDupannapAyacchittaM visohei, visuddhapAyacchitte ya jIve nivvuyahiyae ohariyabharuvvabhAravahe pasatthajjhANovagae suhaMsuheNaM vihrh|" he bhagavan ! kAussaga (kAyotsarga) karane se kisa phalakI prApti hotI hai ! he gautama ! kAyotsarga se atIta anAgata aura che ke-jyAre kAyAmAM AtmIyatA-mamatA na rahe, eTale ke zarIramAM mamatArahitapaNuM teneja kAtsarga kahe che. te kAryotsarga dharmasAdhaka hovAthI te kAyika zuddhirUpa che. eTalA mATe kAyika zuddhi karavA athe kAyotsarga nAmanuM pAMcamuM adhyayana kahyuM che. tethI atIta anAgata ane vartamAna kAlanI prAyazcittavizuddhi vagere thAya che, ane tethI AtmA sukhI thAya che. __4thu 55 cha :- "kAussaggeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai? kAusaggeNaM bIyapaDupanapAyacchittaM visohei, vimuddhapAyacchitte ya jIve nivvuyahiyae mohariyabharucabhAravahe pasasthanjhANovagae muhaMmuheNaM vihri|" he bhagavAna! kAusagga (kAyetsarga) karavAthI kayA phaLanI prApti thAya che? he gautama! kayetsargathI atIta anAgata ane vartamAnamAM lAgelA aticAranI
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyAkhyAnam (6) prayAmyAnaM nAma uccAnigeyaH / mavAH kriyAH mbIkatAvenahi icchAnirodho'pyavazyaM karaNIyaH / muknAMdibhUSaNAnAmuncalIkaggakriyava pratyAmnyAnamidaM vitriyAtmakaMgaviSkagNAya prabhavati. ato yathAvani pranyAyAnaM karaNIyameva. AmravadvAranigevAdiviziSphalamatipAdakam , unA paJcakmANaNaM maMte ! jIva kiM. jagayaDa ? paJcakkhAgaM AmadArAI nijhamA. paJcakavANa icchAnigaI jabayai. icchAnigehagae nIce mabadanvesu vartamAna meM lage hue aticAroM kI zuddhi hotI hai aura hRdaya vizuddha hotA hai. hRdaya vizuddha hone se AtmA karmabhAra se halakA hokara prazamnavyAnayukta banatA hai. aura mamAdhibhAvameM vicaraNa karatA hai| pratyAkhyAna (3) pratyAkhyAna icchA ke nigedha ko kahate haiN| jaba pUrvokta sabhI kriyAeM svIkAra karalI no icchA kA bhI nigeSa avazya karanA caahie| jaise maphAI karane se mAneka AmRSaNa kI ujvalanA bahatI hai, vaise hI pratyAbhyAna se AtmA meM viziSTa zakti kA prAdurbhAva hotA hai| ataeva Azrava hAra ke nirodha Adi viziSTa phalako dene vAlA pratyAbhyAna karanA hI caahie| kahA bhI hai-" pabacAneNaM bhaMte ! jIve ki jaNayaha ? paccakyAleNaM AmavadArAI nimbhaha, pacakvANeNaM kRddhi thAya che ane vizuddha bane che. hRdaya vizuddha thavAthI ame karmabhArathI lave che. pra .nI bane che ane sama...vamAM vicaraNa kare che. atyAjyAna ( 7.na. 425. tana ...yAna , zyA3 pUrva 4 tamAma kriya.e.no svIkAra karI lIdhuM. te pachI ine. nirodha paNa avazya kare che. jevI rIte saphAI karavAthI senAnA a.bhUSaNenI ujavaAtA vadhe che, tevI ja rIta pratyAkhyAnathI a.mAmAM viziSTa zakita utpanna thAya che. eTalA mATe AvadvArana. vi adi viziSTa phaLane ApavAvALA pratyAkhyAna zratane karavuM ja me yu :- "paccakambANaNaM mata: jIve kiM janavaDa ? paccakkhANeNaM
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA footers firee vihara | M prastAvanA 35 iti SaSThamAkaM pratyAkhyAnAkhyaM samupanyastam / etaddhi SaDadhyayanAtmaka mAtravyakaM ( pratikramaNaM ) sarveSAmubhayakAlaM karaNIyametra / tatrApi mAdhRnAmanitrAryatayA karttavyametat / yathA'nimtracchavabeSu kAlimASAtazaGkA, dhaninAM ca luSTAkAvyAtaGgo vizeSarUpeNa jaJjanyate tathaiva. zuddhacAritraicchAnigehaM jaNayaha. icchAni gehagae NaM jIve mavvadavveSu viNIyanavhe sIbhRe biharaDa | .. he bhainna ! pacavANa ( pratyAkhyAna ) karane se kisa phala kI prApti hotI hai / he gautama! pratyAkhyAna karane se AmravadvAra ruka jAte haiM aura icchA kA nirodha hotA hai. icchA ke nirodha se AhArAdi meM tRSNA ruka jAtI hai. aura tRSNAvarodha se AtmA bAhya tathA Abhyantarika santApa se rahita hotI hai / yaha pratyAkhyAna nAmaka chaDDA Avazyaka huA / ye uhoM Avazyaka yadyapi sabhI ko ubhaya kAla karanA cAhie, to bhI sAdhuoM ke liye ubhaya kAla karanA anivArya haiN| jaise atyanta svaccha kapaDe para dhabbA lagane kI AzaMkA rahatI hai yA dhanavAnoM ko luTeroM kA Dara vizeSa rUpa se rahatA hai. usI prakAra AsavadArA niraMbhaH paccavANeNaM icchAniroDaM jagaha icchA nirohagae gaM jIve savcavve vINIyAde mIDabhUe riDa. " he hantu ! pazya (anya jyAna) 120. nI prApti dhAya che ? he gotama ! anya dhyAna 421.dhI 25.15.2 6.44 jaya che ane icchaniSa thAya che, ii.ni.dhathI ahe.dimAM vRo rekarDa jAya che teja tRSNAvaSathI mAtmA bAhya abhyantarika sanna.pI rahita tha jAya che. A pratyAkhyAna nAmanuM chaThThuM azyaka pUrNa thayuM. A cha .vazyaka e ke sarvane uttaya kALa karavAM joe, te paNa sAdhune mATe te banne kaLa karavuM anivAya che. jema ke svaccha kapaDAM upara DAgha lAgavAnI zaMkaraDe che. adhava. to dhanananane khArI jJAna Adi guNethI vibhUSita nevI ne zuddha yAtri bahuja rahe che e mATe Darane laya vizeSa ane pa.pane. naca
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya dhAriNAM jJAnAdiguNagaNazAlinAM sAdhUnAM sAtizayaM pApabhayaM jAyate; atastadrakSaNopAyabhUte karmaNi teSAmavadhAnadAnamAvazyakamityatra teSAM pratikramaNavidhirupadarzitaH, ato'sya 'sAdhupatikramaNaM,-sAdhvAvazyakaM' ceti nAmadheyaM jAtamiti // asya hetumartha ca samyagavagamya svasvapApAnAM saMkSayAya zaithilyApAdanAya ca sarvereva bhavyabhAvanazIlaivyaiH prayatanIyaM, yato vItarAgapraNItatayA sarvaprANinAM taspAlanaM zvovasIyasAdhAyakamiti / ____ iha khalu nikhile jagatItale jIvo yadA'dhikA'dhikA''dhivyAdhibAdhAvikalAntaHkaraNaH 'trAyasva trAyasve' -ti samAkrozan zaraNaM gaveSayati, zuddha-cAritradhArI, jJAna Adi guNoM se vibhUSita sAdhuoM ko pApoM * kA bahuta Dara rahatA hai| ataH unheM rokane kI kriyA meM sAdhuoM ko sAvadhAna rahanA bahuta Avazyaka hai| prastuta sUtra meM sAdhuoM ke pratikramaNa kI vidhi batAI gaI hai, isalie isakA nAma 'sAdhupratikramaNa' aura 'sAdhu-Avazyaka' hai| Avazyaka kA hetu aura artha samyaka rItise jAnakara apaneapane pApoM kA kSaya karane athavA zithila karane ke lie sabhI bhavyaprANiyoM ko prayatna karanA cAhie, kyoM ki yaha pratikramaNa vItarAga praNIta hone se saba prANiyoM ko isa pratikramaNa karane rUpa vItarAga kI AjJA kA pAlana karanA kalyANa kA sAdhaka hai| jIva AdhivyAdhi Adi bAdhAoM se atyanta vyAkula hRdaya hokara jaba "bacAo, bacAo, rakSA karo" isa prakAra cillAtA pApane rokavAnI kriyAmAM sAdhuoe sAvadhAna rahevuM ghaNuM ja jarUrI che. prastuta sUtramAM sAdhuonA pratikramaNanI vidhi batAvI che. eTalA mATe tenuM nAma "sAdhuprtibhe" bhane "sAdhu-mAvazya" che. Avazyakane hetu ane artha samyapha rIte jANI karIne pitAnA pApane kSaya karavA athavA zithila karavA mATe so bhavya prANIoe prayatna kare joIe, kAraNa ke A pratikramaNa vItarAgapraNIta hovAthI sarva prANIoe A pratikramaNa rUpa vItarAganI AjJAnuM pAlana karavuM te kalyANanuM sAdhana che. jIva Adhi-vyAdhi Adi badhI pIDAothI atyaMta-vyAkula-hRdaya thaIne yAre yA ! mayA ! 26 // 42 // !" me pramANe aya paamt| 4 / samasta saMsA
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA prastAvanA tadAnIM dharmamantareNa nAnyaH ko'pi tasya zaraNIbhUya tadAtti dUrayituM prabhavati / tasmiMzca kSaNe sa pUrvakRtAticArAdIni smAraM smAraM bahudhA pazcAttApaM vidhatte / aGkuratAmApAditaH kAlAntareNa dRDhamUlazca pApavRkSaH pazcAddurutpATanIyo bhavati, ataH pUrva bIjameva na vapanIyamiti prathamA buddhimattA / yadi kathazciduptamapi bhavet tarhi tatkSaNa eva tanmUlonmUlanAya prayatanIyamiti dvitIyA / ____ evamapi no cettahi pazcAttApAdinA tacchaithilyaM tvavazyaM vidheyam , yena praddho'pi duHkhaphalakaH pApavRkSo nissAratvena kAlAntare duHkhalakSaNakaTuphalaM janahuA samasta saMsAra meM zaraNa khojatA hai taba dharma ke mivA aura koI bhI zaraNa nahIM hotA, na koI usakI cillAhaTa miTA sakatA hai| usa samaya vaha pahale kie hue aticAra Adi kA smaraNa kara-karake atyanta pazcAttApa karatA hai| ___aMkurita huA tathA kucha kAlameM dRDha jaDavAlA hokara vaha pApavRkSa phira baDe kaSTase ukhADane yogya hotA hai, isalie bIja na honA pahalI zreNI kI buddhimattA hai| yadi asAvadhAnI se boyA gayA ho to tatkAla samUla ugvADane ke lie prayatna karanA dUsare darje kI buddhimattA hai| yadi yaha bhI na ho sake to pazcAttApa Adi karake use zithila to avazya kara denA cAhie, jisase ki duHkharUpa phala denevAlA pApavRkSa nissAra hojAne ke kAraNa ramAM zaraNane zodhe che tyAre dharma vinA bIjuM kaI zaraNa nathI thatuM. temaja tenA bhayane dharma vinA kaI maTADI zakatuM nathI. te samaye teNe prathama karelA aticAre AdinuM smaraNa karI karIne atyanta pazcAttApa kare che. aMkurita thayela tathA thoDA samayamAM daDhamULavALuM banIne te pApavRkSa pharIne moTA kaSTathI ukhaDI zake tevuM thaI jAya che, eTalA mATe prathama bIjarUpe thavA na devuM te pahelI zreNInI buddhimattA che. je asAvadhAnatAthI bIja vAvI devAmAM AvyuM hoya te tatkAla mUlasahita ukheDI nAkhavAne yatna kare te bIjI zreNInI buddhimattA che. e pramANe na banI zake te pazcAttApa Adi karIne te pApane zithila te avazya karavuM ja joIe ke jethI karIne du:kharU5 phala ApavAvALuM pApavRkSa
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 AvazyakasUtrasya yituM na prabhavet pratyuta samUlaM zIryeta / evaM cA''tmano nissahAyA'vasthA mAbhUdityetadartha pratikramaNaMmeva zaraNIkurvANaiH kriyA''caraNaparAyaNAntaHkaraNairavazyaM bhavitavyaM bhavyaiH, yena aihikA''muSmikasugvAnyanubhavitumarhatA'dhigamyeta / pratikramaNA'paraparyAyamidamAvazyakamavazyamanuSTheyaM nijavratamakhaNDIkazukAmena sAdhunA / anuSTAnaM cedamitikartavyatAparijJAnamantareNA'sambhavi, tacca (itikartavyatAparijJAnaM ) gUDhArthakAnAM mUtrANAM saralavyAkhyayaiva sambhavati sukumAramatInAmidAnIntanajanAnAm / duHkharUpI kaDuvA phala dene meM samartha na ho sake, balki zithila hotA jaay| __ AtmA nissahAya na ho isalie pratikramaNa kI zaraNa meM jAnevAle bhavyoM ko antaHkaraNase kriyA karane meM parAyaNa avazya honA cAhie, jisa se isa loka aura paraloka-sambandhI sukhoM kI prApti ho ske| yaha pratikramaNa, dUsarA nAma Avazyaka apane vratoM ko akhaNDita rakhane vAle sAdhu ko avazya karanA caahie| yaha anuSThAna karttavyajJAna ke vinA nahIM ho sktaa| Ajakalake alpabuddhivAloM ko karttavyajJAna taba hI ho sakatA hai, jaba gUDha arthavAle sUtroM kI sarala vyAkhyA kara dI jaay| nisAra thaI jAya, jethI du:kha rUpI kaDavA phaLa ApavA samartha thaI zake nahi ane zithila thaI jAya. AtmA niHsahAya na thaI jAya eTalA mATe pratikamaNanAM zaraNamAM javAvALA bhavya jIvee kriyA karavAmAM parAyaNa aMta:karaNavALA avazya thavuM joIe, jethI A leka ane paraleka saMbaMdhI sukhanI prApti thaI zake. A pratikrimaNa ke jenuM nAma Avazyaka che tene potAnA vrata rUpa gaNIne akhaMDita vrata dhAraNa karavAvALA sAdhuoe avazya karavuM joIe. A anuSThAna kartavyajJAna vinA thaI zakatuM nathI. AjakAlanA a95buddhivALAone kartavyajJAna tyAre ja thAya che ke jyAre gUDha arthavALA sUtranI sarala vyAkhyA karI ApavAmAM Ave.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 39 yadyapyasya pratikramaNasya bhUyasyo vyAkhyA locanagocaratAmaJcanti, kintu mRkSmekSikayA nisamIkSitAsu tAsu naikA'pi saralA mandamatibodhajanikA ca vyAkhyA samupalabhyate, ataH komalabuddhInAmanAyAmena jhaTityarthAvabodhasaMjananAya mayA mUtrA''zaSA'nusandhAnapuramsaraM munitoSaNI ' - nAmadheyA TIkeyaM viracitA / etasyAM prAyo viSayAstu pramANI bhUtebhyaH zAstrebhyaH saMgRhItA eva, nAsaMgRhya viSayAna adyatve prAcInAnAM maharSINAmabhiprAyaM prakaTIkartuM paTiSThaH ko'pi bhUmiSTha upa 6 prastAvanA yadyapi pratikramaNa kI bahuterI TIkAe~ ( vyAkhyAe~ ) dRSTigocara hotI haiM, kintu unameM mandamativAle bhavyoM ko bodha karAnevAlI sarala vyAkhyA koI nahIM hai; isalie komala buddhivAloM ko vinA vizeSa parizrama ke zIghra artha-jJAna karAne ke lie maiMne sUtroM kA Azaya dhyAnameM rakhakara isa Avazyaka sUtra kI munitoSaNI nAmakI TIkA banAI hai, isa TIkAmeM viSayoM kA saMgraha prAmANika zAstroM se kiyA gayA hai, kyoMkI vinA viSayoM ke saMgraha kiye prAcIna maharSiyoMkA abhiprAya prakaTa karane meM Ajakalake vidvAn jo pratikramaNanI ghaNIja TIkALA ( vyAkhyAo) tevAmAM Ave che. parantu te sa TIkAomAM maDhamativALA bhavya jIvAne eka thaI zake tevI sarala vyAkhyA kei jovAmAM AAvatI nathI eve manamAM vica.ra karIne komalabuddhivALAone vinA vizeSa parizrame zIghra anAna karAvavA me sUtrAnA Azayane dhyAnamAM rAkhIne Avazyaka sUtranI munitASaNI nAmanI TIkA banAvI che. A zAstromAMthI karavAmAM A TIkAmAM viSayAnA saMgraha prAmANika AvyA che; kAraNa ke viSayAnA sagraha karyA vinA prAcIna maharSionA abhiprAye
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 AvazyakasUtrasya labhyate, tathApi yathAzakti paryAlocya jainAgamasiddhAntAnusAreNa katipaye viSayA atra spaSTIkRtya pradarzitAH santi / samartha nahIM ho sakate ! to bhI kitaneka viSaya apanI zakti ke anusAra vicAra kara jainasiddhAntAnusAra spaSTa kara ke digvalAe gaye haiN| - - -- - - - pragaTa karavAmAM AjakAlanA vidvAne samartha thaI zakatA nathI. te paNa keTalAka viSaya potAnI zakita-anusAra vicAra karI jenasiddhAMtAnusAra spaSTa karIne batAvyA che.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 namaskAramantravyAkhyA 41- 67 munitoSaNI TIkA 41 yanamaH // // athA''vazyakasUtraM saTIkam // sirivaddhamANadevaM, jiNaNAhaM kammapaDalamalarahiyaM bhImabhavagahaNavinbhama,-bhayattamaNajIvamaggaNeyAraM // 1 // laddhimaMtaM mahAteyaM, jiNasAsaNadIvayaM / cauNNANasamAvannaM naccA gaNaharaM varaM // 2 // sadatthasArasaMjuttaM, ghAsIlAlo muNI vaI / / vittimAvassayassAhaM, kuNemi muNitosaNiM // 3 // karmamalase rahita, saMsArarUpa bhayaGkara aTavI meM paribhramaNa ke bhaya se vyAkula bhavya jIvoM ko mokSamArga para lAne vAle jinezvara zrI varddhamAna svAmIko // 1 // tathA-jinazAsanake pradIpaka, cAra jJAna ke dhAraka, 'Amosahi' Adi labdhiyoM ko dhAraNa karane vAle, mahA tejasvI, sarvazreSTha zrI gaNadhara bhagavAna ko namaskAra karake // 2 // maiM ghAsIlAla muni Avazyaka sUtra kI zabdArthasAragarbhita munitoSaNI nAmaka TIkA ko karatA hU~ // 3 // karmamala vinAnA, saMsArarUpI bhayaMkara aTavImAM paribhramaNa karavAnA bhayathI vyAkula bhavya jene mokSamArgamAM lAvavAvALA jinezvara zrI vardhamAna svAmIne (1) tayA nisananA pradI54, yA jJAnAne pA265 42117, "Amosahi" vagaire labdhione dhAraNa karavAvALA, mahAna tejasvI sarvazreSTha zrI gaNadhara bhagavAnane namaskAra karIne (2) huM ghAsIlAla muni AvazyakasUtranI zabdArthasAragarbhita bhunitoSa nAmanI 20t yathAmuddhithI 43 chu. (3) / labdhi sparza karane se hI saba prakAra kI vyAdhiyoM kA dara ho jAnA, ityAdi prakAra kI Atmazakti ko labdhi kahate haiN| 'labdhi-sparza 421 // bhAtrI 124 prA2nA zaga 2 54 jAya, AvA prakAranI Atmazakitane labdhi kahe che.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ // chAyA // 42 AvazyakabhUtrasya iha SaDadhyayanAtmakaM zramaNAvazyaka prArIpsita, yasyAdau paJcanamaskArAtmaka maGgalaM vakSyamANebhyo hetubhyo niyamena karttavyamiti tadartha gurorAjJA grahItavyA, sA ca vandanApUrvikaiveti prathamaM guruvandanocyate // mUlam // tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM vaMdAmi namasAmi sakAremi sammANemi kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsAmi matthaeNa vaMdAmi // sU0 1 // triH kRtvA AdakSiNapradakSiNaM vande namasyAmi satkaromi sammAnayAmi kalyANaM mAla daivataM caityaM paryupAse mastakena vande / / mU0 1 // // TIkA // ti-triH, triin| vArAnityarthaH / AyAhiNapayAhiNa aJjalipuTaM bavA taM badbhAJjalipuTaM dakSiNakarNamUlata Arabhya lalATapadezena vAmakarNAntikena cakrAkAraM triH paribhrAmya lalATadeze sthApanarUpam AdakSiNapadakSiNam / ___yahAM para chaha adhyayanavAlA zramaNAvazyaka sUtra prArambha karanA hai, jisake Adi meM Age kahejAne vAle hetuoM se paMcanamaskArarUpa maMgala karanA jarUrI hai, ataeva usake lie guru mahArAjakI AjJA lenI cAhie, vaha AjJA vandanApUrvaka hI lI jAtI hai, isalie pahale guruvandanA kahate haiM 'tikkhutto' ityAdi / he gurumahArAja! maiM aJjalipuTako tIna vAra dAhine hAtha kI ora se prAraMbha karake phira dAhine hAtha kI ora taka ghumAkara apane lalATa-pradeza para rakhatA huA pradakSiNA. ahiM cha adhyayanavALA zramaNavazyaka sUtra prAraMbha karavuM che. jenI zarUAtamAM AgaLa kahevAmAM AvanAra hatuothI paMca-namaskArarUpa maMgala karavuM jarUranuM che, te mATe gurU mahArAjanI AjJA levI joIe. te AjJA vaMdanApUrvaka ja levAya che, te mATe prathama gurUvaMdanA kahe che. 'tikkhutto ityAdi' 23 mArA ! siTana (mAyA) mata jamaNe hAtha taraphathI AraMbhIne pharI jamaNA hAtha sudhI pheravIne pitAnA lalATapradeza upara rAkhIne pradakSiNApUrvaka stuti karuM chuM. traNa vakhata uThI besI ane pAMca aMga 1-'dvitricaturyaH suc' iti kriyA'bhyAttigaNane suc /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 'khutto'=kRsvA' |athvaa 'tikhutto' iti pAThamAzritya 'tri kRtvaH' 2 iti saMskRtam , tathA ca sati AdakSiNapradakSiNamiti kriyAvizeSaNatayA samarthanIyam / 'vaMdAmi'= vande vAcA staumi ratnAdhika, 'namaMsAmi'-namasyAmi-praNamAmi-kAyena nmriibhvaamiityrthH| "sakkAremi"-satkaromi abhyutthAnAdinA, "sammANemi"-sammAnayAmi vastrabhaktAdinA, kIdRzam ratnAdhikamityAha-"kallANaM"-kalyANam-kalyo mokSaH karmajanitasakalopAdhirahitatvAt tam AsamantAnnayatiprApayatIti, athavA kalyena jJAnadarzanacAritralakSaNenA''rogyeNa ANayati-jIvayati-saMsAramohajAlAnalajvAlAmAlAvalIDhAn mUDhAn prANinaH prazamayatIti vA klyaannm| "maMgalaM" pUrvaka stuti karatA hU~, tIna vAra uTha-baiTha pAMca aMga jhukA kara namaskAra karatA hU~, abhyutthAna Adi se satkAra karatA hU~, vastra bhakta (anna) Adi se sammAna karatA hU~, kyoMki Apa kalyANasvarUpa hai, arthAt kalya-mokSa ko dene vAle, athavA kalya-jJAnadarzana cAritrarUpa Arogya se janmajarAmaraNasaMtApa-saMtapta bhavya jIvoM ko apane sadupadezadvArA zAnti dene vAle haiM, aura maGgalasvarUpa haiM; kyoMki saMsAra ke namAvIne namaskAra karuM chuM. alpatthAna vigerethI satkAra karUM chuM. vastra bhakta (anna) vigerethA sanmAna 43 chu. 254 mA5 cyA 2135 ch|, arthAt kalya-mokSa mA5pApA mA2 kalya-jJAnazana yAtri35 mArogyathA, bha, 421, mRtyunA du:madhI tapelA bhavya jIne pitAnA upadezadvArA zAMti ApavAvALA che, ane maMgaLa 1 kRtve'-tyasya 'khutto' ityArSatvAt / na ca 'tikkhutto' ityasya 'tri kRtva' iti saMskRtamiti vAcyam , sujantAtkRtvamuco durlabhatvAt / 'tikhutto' iti pAThe'pi dvitricaturthyaH sucA kRtvamuco bAdhAt , utthitAyAH pradakSiNamityasya sakarmakakriyA''kAGkSAyA duSpariharatvAcca / 2- ArSatvAtkRtvasuca eva samAdhAnAt / 2-'citI saMjJAne' iti dhAtoH 'striyAM ktin ' (pA0 3 / 3 / 94) iti bhAve ktin / 3-varNadRDhAdisvAhAhmaNAderAkRtigaNatvAdvA svArthe Sya' 'yasyeti ca' (pA0 6 / 4 / 148) itIkAralopaH, atra pakSe 'ceiyaM' ityASatvAt / yadvA 'ciJ cayane' ityasmAdeva prAgvat ktinAdau caityamiti / dhAtUnAmanekArthatvAdhokto'rthaH / dRSTaM hi paricinotItyAdau citro jJAnArthakatvam / upasargANAM ghotakatvamabhipretya dhAtUnAmeva tattadarthapratipAdakatvasiddhAntAt /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 Avazyaka sUtrasya maM=bhavasambandhi bandhanaM, tannibandhanaM duHkhaM vA gAlayati = nAzayatIti yadvA manyate = prApyate svargo mokSo vA'neneti maGgaH dharmaH taM lAti = gRhNAtIti maGgalaH= zrutacAritradharmadhArakastam / "devayaM" devataiva daivataM dharmadevamityarthaH / 'ceiyaM ' caityam, cetanaM 'cittiH = samyagjJAnam, tadeva caityam" / caityazabdasya jJAnArthakatvamuktaM bodhaprAbhRte kundakundasvAminA'pi -- 1 buddhaM jaM bohato, appANaM veiyAi aNNaM ca / paMcamahavayasuddhaM, NANamayaM jANa cediharaM // iti / rAjapraznIyasUtre malayagiribhirapi - "kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM " ityasya vyAkhyAyAM-'kalyANaM ' - kalyANakAritvAt, maMgalaM - duritopazamanakAritvAt, daivataM devaM trailokyAdhipatitvAt caityaM - suprazastamanohetutvA' - diti / bhAgavate Tha caityazabdena na kevalaM jJAnameva, apitu pUrNajJAnavAnAtmA gRhIto'sti, tathAhi"ahaGkArastato rudrazcittaM caityastato'bhavat " (tRtIya skandhe SaDviMzatitame adhyAye zlo. 61) iti, virArUpasya brahmaNo hRdayAt.... ahaGkAra utpannastasmAdbhudrastathA cittamutpannaM, citAca caitya ityarthaH / caityaH = kSetrajJaH, iti taTTIkAyAM zrIdharasvAmI / ' kSetrajJa AtmA puruSa : ' ityamaraH / evamevAtraiva skandhe'dhyAye ca (zlo0 70 ) proktam-"cittena hRdayaM caityaH kSetrajJaH prAvizadyadA / trirAT tadaiva puruSaH salilAdudatiSThata" iti tadasyAstIti caityastaM samyagjJAnavantamityarthaH 1 caityazabdo nAnArthakaH H sa cehA'prapaJcito'pi prasaGgAdanyatra nirUpayiSyate / ' pajjuvAsAmi ' paryupAse =savidhi seve | " matthapaNa vaMdAmi' mastakena = mastakaM namayisvetyarthaH, vande = abhivAdaye || mU0 1 // , duHkhoMkA anta karanevAle haiM, athavA maGga-mokSa prApti ke sAdhanabhUta zrutacAritarUpa dharma ko dhAraNa karane vAle, evaM dharmadevasvarUpa hai, aura caitya arthAt jJAnavAn haiM, ataeva manavacana kAya se maiM ApakI sevA tathA zira jhukAkara vandanA karatA hU~ / / sU0 1 // sva35 cho; araNya saMsAranA huna saMta sAvavAvAjA cho. athavA mNg=mokssprAptinA sAdhanabhUta zruta-cAritrarUpa dharmane dhAraNa karavAvALA svarUpa che, ane caitya arthAta jJAnavALA che eTale mana huM ApanI sevA ane mastaka namAvIne vaMdanA karU eTale ke dharmadeva vacana ane kAyAthI chu. (sU. 1) 1 arza AditvAdac /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- - - munitoSaNI TIkA 45 imAM paTTikAM triruccArya trirvandanAM ca vidhAya guroH sakAzAtsavinayaM SaDAvazyakA''jJAM yAceta, tadanu-"icchAmiNaM bhaMte ! tumbhehi abbhaNunnAe samANe devasiyaM paDikkamaNaM ThAemi, devasiyanANadaMsaNacarittatavaaiyAraciMtaNarTa karemi kAussaggaM" iti paTTikAM paThitvA namaskAramantroccAraNapUrvakamAvazyakaM samArambhaNIyamiti namaskAramantramAha // mUlam // Namo arihaMtANaM, Namo siddhANaM, Namo AyariyANaM, Namo uvajjhAyANaM, Namo loe savvasAhaNaM // sU0 2 // // chAyA // ___ namaH arihadbhayaH, namaH siddhebhyaH, namaH AcAryebhyaH, nama upAdhyAyebhyaH, namo loke sarvasAdhubhyaH // sU0 2 // isa (tikkhutto ke) pATha ko tIna bAra paDhakara evaM tIna vAra UTha-baiTha kara paMcAMga-namana-pUrvaka vandanA karake vinayapUrvaka guruse Avazyaka-pratikramaNa karane kI AjJA maaNge| bAdameM 'icchAmi NaM bhaMte' kA pATha paDhakara pahale namaskAra-mantroccAraNapUrvaka Avazyaka kA Arambha karanA cAhie, ataeva pahale namaskAra mantra kahate haiM 'namo arihaMtANaM' cAra ghanaghAtika koM kA nAza karake ananta kevalajJAna kevaladarzana ko prApta karane vAle, arihanta ko namaskAra ho / yahA~ namaH zabda kA artha namaskAra hotA hai, vaha do prakAra kA hai-(1) dravyanamaskAra aura (2) bhAvanamaskAra / unameM A tivavRttA nA pAThane traNa vakhata bhaNIne tathA traNa vakhata uThI-besIne paMcAMga namanapUrvaka vaMdanA karIne vinayapUrvaka gurUdeva pAsethI Avazyaka-pratikramaNa karavAnI bhAjJA bhainI. pachI 'icchAmi gaM bhaMte nA mAne prathama nabha2412-matrAcyA29. pUrvaka Avazyakane AraMbha kare joIe; e mATe prathama namaskAra maMtra kahe che. 'namo arihaMtANaM' yAra dhana-dhAti bhanina uzane mananta ThevaNazAna zanane prAta 42vaavaa|| ati bhAvAnane nmH||2 yAya. mAhi namaH zahanA artha 1 mahIbhAvArthakAt namdhAtorauNAdike'sipratyaye 'svarAdinipAtamavyayam' (1-1-37) iti pANinivacanenAvyayatvam /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 AvazyakamUtrasya // TIkA // ' Namo arihaMtANaM, namo'rihadbhayaH = ghanaghAtikakarmacatuSTayahantRbhyaH / atra 'namaH' zabdasya dravya ( hastapAdAdipaJcAGga ) - bhAva (mAnAdi ) - saGkocArthakanipAtarUpatvAnmAnAdityAgapurassarazuddhamanaH sannivezapUrvakaH paJcAGganamaskAro'stvityarthaH / namaskAryAnAha - 'arihaMtANaM " ityAdinA / 'arihadbhayaH ' arIn =jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya - mohanIyA'ntarArUpANi ghAtikarmANi ghnanti = nAzayantItyarihantaH tebhyaH / ' arahaMtANaM ' itipAThe 'arhadbhayaH' iticchAyA, atra pakSe trikaTabhavaparamparA'TavI paryaTana parizrAntinitAntakkAntaM prANijAtaM nirbhayamArgapradarzanena tadiSTAM nirvRti (mokSa) - purIM netuM, yadvA bhavyajana kartRkaguNavarNanA'bhivAdanAdeH suranikarasampAditA'zokAdyaSTaka dravyanamaskAra do hAtha do ghuTane eka zira, ina pAMca aMgoM ko jhukAnA | bhAvanamaskAra-mAna Adi kA parityAga karanA / jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya mohanIya aura antarAya, ina ghAtikakarmarUpa zatruoM kA nAza karane vAle, athavA (arhadbhayaH) bhayaGkara saMsArarUpa aTavI meM vAra vAra bhramaNa karane se vyAkula namaskAra thAya che te be prakAranA che-(1) dravya namaskAra ane (ra) bhAva namaskAra. emAM dravyanamaskAra be hAtha beTI eka mAthuM A pAMce AMgAne jhukAvavAM, bhAvanamaskAra, mAna vigerene parityAga karave. jJAnAvaraNIyadanAvaraNIya mehanIya ane aMtarAya athavA A dhAtika ka rUpa zatrue ne uravAvANA, nAtha ' arhadbhyaH' laya 42 saMsArarUpa aTavImAM vAraMvAra bhramaNa karavAthI vyAkula bhavyeAne niyamA atAvIne zivapurImAM pahoMcADavAvALA, athavA bhavya lekethI karAelA guNavana abhivAdana vigerenA tathA iMdrAdika devatAoe karelA aSTamahAprAtihAryAMthI 1 niruktoktarItyA satyAdizabdavaspRSodarAditvAtsAdhanA bodhyA / ukaMzca" varNAgamo varNaviparyayazca dvau cAparau varNavikAranAzau / dhAtostadarthAtizayena yogastaducyate paJcavidhaM niruktam" iti, "yAtratAmeva dhAtUnAM liGgaM rUDhigataM bhavet / arthazvApyamidheyastha, - stAvadbhirguNavigrahaH" iti ca /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 47 pAtihAryarUpAyAH sevAyAH zAzvatikaniratizayasukhasya cAInti yogyA bhavantItyahantastebhyaH / athavA 'arahadbhyaH' iticchAyA, rAgAdinidAnabhUtaprakRSTaviSayasaMbandhe'pi vItarAgatvAdirUpaM bhAvaM na rahanti na tyajantItyarahantastebhya ityarthaH / 'aruhaMtANaM' iti pAThe 'aroddhayaHiticchAyA, iha pakSe prakSINanikhilakarmabIjatayA kadA'pyanutpadyamAnebhya ityarthaH, yaduktamaupapAtikamUtre-"bIyANaM* aggidaDDhANaM, puNaravi aMkuruppattI Na bhavai, evAmeva siddhANaM kammabIe dabaDhe puNaravi jammuppattI na bhavai" iti / bhagavanto'Into'pi hi sityaptejovAyuvanaspatitrasakAyaSaTkaM bhavyoM ko nirbhaya mArga batAkara zivapurI meM pahuMcAne vAle, athavA bhavyajanoM se kiye jAnevAle guNavarNana abhivAdana Adi ke tathA indrAdika devatAoM se kiye hue aSTamahAprAtihAryoM se yukta aura zAzvatika niratizaya sukha ko pAnevAle, yA (arahadbhyaH )rAgAdike kAraNabhUta prakRSTa viSayoM kA saMbandha rahate hue bhI vItarAgatvarUpa apane svabhAva ko kabhI nahIM choDane vAle, athavA (arohadrathaH) karmabIja ke dagdha hojAne ke kAraNa phira se kabhI janma nahIM lene vAle arihantoM ko namaskAra ho| yuta bhane vali niratizaya sumane megAvA, athavA (arahadbhyaH) zAhinA kAraNathI utkRSTa viSane saMbandha rahetA thakA paNa vItarAgatva rUpa pitAnA svarUpane dhyAreya nahIM chounA2, athavA arohadbhyaH bhabhI majIvAnA raNe zathI artha vakhata janma nahi levAvALA arihaMtene namaskAra ho. arihaMta bhagavAna svayaM paTAyanI 2kSA 42tA 42tA bhIon'mA haNa mA iNa' AvA prakArane upadeza devAvALA tathA bhayaMkara bhavaparaMparAthI utpanna thaela 1 azokavRkSaH surapuSpavRSTirdivyadhvanizcAmaramAsanaM ca / __bhAmaNDalaM dundubhirAtapatraM, satmAtihAryANi jinezvarANAm // 1 // 2 yogyatArthakAdakarmakAt 'aI' dhAtorlaTaH shtraadeshH| 3 tyAgArthaka-'raha'-dhAtoH zatrantasya nayA smaasH| 4- prAdurbhAvArthakasya ruhadhAtoH zatrantasya natrA samAsa ASatvAdguNAbhAvazca / vyAkhyAnAntarANi saMbhavansyapi kliSTatvAdanupayuktatvAJcopekSitAni / * chAyA-bIjAnAmagnidagdhAnAM punarapyaGkarotpattirna bhavati, evameva siddhAnAM karmabIje dagdhe punarapi janmotpattinaM bhavati /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 AvazyakabhUtrasya rakSantastadartha 'mA haNa mA haNa' ityAdivAkyaiH sarvAnupadizanti bhISmamavaparamparodUtamabhUtabhItibhUmabhIrubhUto'dbhutAnandasandohakandalIyamAnA'punarAvRttiviziSTa nitipuryavitathapathaM pradarzayantIti caiSAM namaskaraNIyatvamaItAm / 'Namo siddhANaM' iti, namaH siddhabhyaH, asaitsuH sAdhanIyA'khilakAryasAdhanena pariniSThitArthA abhUvanniti, asedhiSuH zAzvatikatayA'pavargam anantacatuSTayarUpaM maGgalaM ca pApaniti vA siddhAH // sidatvaM ca sidvAnAM na dIpanirvANavadabhAvarUpaM kintu sadbhAvasvarUpamata eva cakravartyAdimanuSyAnArabhyA'nuttaravimAnaparyantairdevairapi arihanta bhagavAna svayaM SaTkAya kI rakSA karate hue dUsaroM ko 'mAhaNa-mA haNa' isa prakAra kA upadeza dene vAle, tathA bhayaGkara bhavaparamparAse utpanna mahAbhaya ke kAraNa vyAkula bhavyoM ko alaukika Ananda ke mUlabhUta, punarAvRtti (AvAgamana )-rahita mokSapurI ke pavitra mArga ko dikhalAne vAle haiM, ataeva ye namaskAra ke yogya haiM (1) / 'namo siddhANaM' samasta kartavyoM kI siddhi hone ke kAraNa kRtakRtya, tathA zAzvatika mokSasukha aura anantacatuSTayarUpa maGgala ko prApta hue siddhoM ko namaskAra ho| siddhoM kA siddhatva dIpaka bujha jAne kI taraha abhAvasvarUpa nahIM, kintu sadbhAvasvarUpa hai, ataeva manuSyoM meM cakravartI se lekara mahAbhayanA kAraNathI vyAkula bhavyene alaukika AnandanA mULabhUta, punarAvRtti (AvAgamana)-rahita ekSapurInA pavitra mArgane batAvavAvALA che, eTale e namaskAra karavAne yogya che. __ namo siddhANaM' sa yI siddhi pAthI kRtakRtya tathA ti bhaaksssukha athavA anaMta-catuSTayarUpa maMgalane prApta karelA siddhone namaskAra che. siddhonuM siddhatva dIpakanA TharI javAnI jema abhAvasvarUpa nahi paNa sadbhAva - svarUpa che. eTalA mATe manuSyamAM cakravattathI laIne anuttara vimAna sudhI devatAene paNa durlabha tathA bIjA sukhanI apekSAe enA sukha anaMta gaNu che, kAraNa 1-'Sidhu saMrAddhau' ityasmAdaniTo devAdikAt , 'vidha gatyAm' ityasmAtseTo bhauvAdikAt , 'SidhU zAstre mAGgalye ca ' ityasmAdveTo bhauvAdikAdvA kartari ktaH / vyutpatyantarANi yathAmatyUhanIyAni /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA mudurlabhaM sukhAntarAnantaguNitaM bhavati teSAM sukhaM, sarvakAlasamayAvacchinnatayA saMbhAvitamanantavargavargavargitaM lokAlokAkAzayoranantapradezeSu paripUrNatayA'nantamapi kadAcitsyAddevAdisukhaM, tathApi na jAtu siddhasukhena tulAdhRtaM, tasyAparicchi. aparimANatayA kacidapi samAvezAbhAvAt / taccoktamaupapAtikamUtre "Navi asthi mANusANaM, taM sokkhaM Navi ya svvdevaannN| jaM siddhANaM sokkhaM, avvAbAhaM uvagayANaM // 13 // jaM devANaM sokhaM, savvaddhApiDiyaM aNaMtaguNaM / Na ya pAvai muttisuhaM, gaMtAhiM vaggavaggUhi // 14 // siddhassa suho rAsI, savvaddhApiMDio jai havejA / so'NaMtavaggabhaio savvAgAse Na mAijjA // 15 // " iti / anuttara vimAna paryanta devoM ko bhI durlabha, tathA anya sukhoM kI apekSA inakA sukha ananta guNa hai, kAraNa yaha ki devAdikoM ke sukha kadAcit sarvakAla meM sthAyI ananta vargoM ke bhI vargoM se guNita tathA loka-alokarUpa donoM AkAzoM ke ananta pradezoM meM bharapUra hokara ananta bhI ho jAye to bhI siddhoM ke sukhoM kI barAbarI nahIM ho sakatI, kyoMki aparimita hone se sidgoM ke sukha apAra haiN| e che ke devAdikanA sukhe kadAcita sarvakALamAM sthAyI anaMta vargonA paNa vargothI guNita tathA leka-alekarUpa bane AkAzanA anaMta pradezomAM bharapUra thaIne anaMta paNa thaI jAya te paNa siddhonAM sukhanI barAbarI thaI zakatI nathI, kAraNa ke aparimita hovAthI siddhonAM sukha apAra che. * nApyasti manuSyANAM tatsaukhyaM nApi ca sarvadevAnAm / yatsidvAnAM saukhyam , avyAbAdhamupagatAnAm // 13 // yadevAnAM saukhyaM, sarvAddhApiNDitamanantaguNam / na ca prApnoti muktisukhaM, anantAbhirvargavagitAbhiH (addhAbhiH) // 14 // siddhasya saukhyarAziH, sarvAdApiNDito yadi bhavet / so'nantavargabhaktaH sarvAkAze na mAyAt // 15 // iticchaayaa|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya etenaiva namaskaraNIyatvamapi siddhAnAM siddham , avinazvarAnantajJAnadarzanasukhavIryAkSayasthitiprabhRtipraguNaguNagaNagumphitAGgatayA dhyAnAdivazAvyAtmAnandodrekodbhAvakatvenopakAritvAt / Namo AyariyANaM' iti, nama AcAryebhyaH, AsamantAt maryAdayA vA caryante paricaryante ziSyAdibhirityAcAryAH |aacaarN jJAnadarzanacAritratapovIryarUpaM grAhayantIti, Acinvanti-bRhayanti ziSyANAM jJAnAdInIti, AcArayanti-sampAdayanti ziSyairAgamoktavidhIniti vA''cAryAH / athavA AmaryAdayA caranti= gacchantIti, AcArairvA carantItyAcAryAH / yadyapi zilpAcArya-kalAcArya siddhoM ko isaliye namaskAra kiyA gayA hai ki ye apane avinAzI anantajJAna, anantadarzana, anantasukha, anantavIrya, ananta akSaya sthAna Adi utkRSTa guNoMse AtmAnanda ke udbhAvaka hokara bhavya jIvoM ke upakAraka haiM / (2) 'namoAyariyANaM' AmaryAdApUrvaka ziSyoM se sevita athavA ziSyoM ko jJAna darzana cAritra tapa tathA vIyarUpa AcAra kI zikSA denevAle, yA unake jJAnAdi AcAra ko baDhAnevAle, athavA jJAnAcAra Adi kI maryAdAmeM calanevAle AcArya ko namaskAra ho| yoM to zilpAcArya kalAcArya aura dharmAcArya ke bhedase siddhone eTalA mATe namaskAra karavAmAM Avela che ke e pitAnA avinAzI anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMta sukha, anaMtavIrya, anaMta akSayasthAna vigere uttama guNethI Atmika AnaMdanA ubhAvaka thaIne bhavya che mATe upakAraka che. (2) 'namo AyariyANaM' 'A'=bharyApU ziSyAthI sevAmetA athavA ziSyAne jJAna, darzana, cAritra, tapa tathA vIryarUpa AcAranI zikSA devAvALA athavA temanA jJAnAdi AcArane vadhAravAvALA athavA jJAnAcAra vigerenI maryAdAmAM cAlavAvALA AcAryane namaskAra thAya. ema te zilpAcArya kalAcArya ane dharmAcAryanA bhedathI AcAryanA 1 AkupasargapUrvakAt caradhAtoH karmaNi Nyat upadhAddhiH / 2 satyAdizabdavanniruktoktarItyA pRSodarAdipAThAtpadasiddhiH / 3 AkupasargapUrvakAt caradhAto hulakAvartari vyasmatyayaH /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 munitoSaNI TIkA dharmAcAryabhedenA''cAryatraividhyaM tathA'pyaIsiddhasAhacaryAnnamaHpadasAnidhyAcAtra dharmAcAryANAmeva grhnnm| tattvaM ca mutrArthajJAtRtvArthavAcakatva-gacchamedhIbhUtatva-gaNacintArahitatva-strIkathA-rAjakathA-dezakathA-bhaktakathA-samyaktvazaithilyakathAvarjakatvaM, tathA navavidhabrahmacaryaguptidhArakatva-pazrendriyasaMvaraNakArakatva-kaSAyacatuSTayarahitatva-paJcamahAvratopetasva- pazcavidhAcArapAlakatva - pazcasamitisamitasva-guptitrayaguptatvarUpaSatriMzadguNavatvaM, sAraNA-vAraNA-dhAraNA - nodanA-pratinodanAvatvaM ca / tatra sAraNA=vismRtasAmAcArikebhyo munibhyaH, 'mune ! bhavatedaM AcArya ke tIna bheda haiM, to bhI 'arihaMta' 'middha' tathA 'namo' pada ke mAhacarya se yahAM para dharmAcArya kA hI grahaNa hai| jo sUtrArtha ko jAne, ziSyoM ko pravacana kA marma samajhAve, gacchameM meDhI (khalihAna kA khaMbhA) samAnaho, gaNa kI cintA se rahita ho, samyaktva ko zithila karanevAlI kathA kA varjana kare, tathA nau vADa brahmacaryadhAraNa (1), pAMca indriyoM ko jItanA (14), cAra kaSAyoM kA parityAga (18), pAMca mahAvratoM (23) aura pAMca AcAroM kA pAlana (28) pAMca samiti (33) aura tIna guptiyoM kA dhAraNa (36), ina chattIsa guNoM se tathA sAraNA, vAraNA, dhAraNA, cAyaNA, paDicAyaNA se yukta ho| unameM sAraNA-pramAdavaza sAmAcArImeM bhUle hue muniko 3 me cha. to para 'arihaMta' 'siddha' tathA 'namo' pahanA sAyaryathI mADiyA dharmAcAryanuM ja grahaNa che. jeo sUtranA arthane jANe. ziSyane pravacananuM rahasya samajAve. garachamAM medhi samAna, gaNanI ciMtAthI rahita hoya. samyakatva zithila thAya evI kathAnuM varjana kare tathA navAvADa brahmacaryanuM pAlana, (9) pAMce Idrine satavI. (14) yAre pAyono tyAga. (18) pAya mAnato (23) tathA pAMya mAyAnu pAsana (28) pAMya samiti (33) bhane 3 gutimAna dhAraya 42q. A chatrIsa (36) guNethI tathA sAraNa, vAraNuM, dhAraNA, coyaNu ane paDiceyaNAthI yukata hoya. temAM sAraNa=pramAdathI sAmAcArImAM bhUlelA munine yogya jJAna ApavuM. 1 dharmAcAryatvama ,
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 AvazyakamRtrasya samyaGnAnuSThitamevaM kartavya' - mityAdirItyopadezadAnam / vAraNA-kusaGgatiprabhRtipavRttaziSyapratiSedhanam 'evaM na kadApi kartavya'-miti, iyaMca dvividhAdravyato bhAvatazca, yathA kazcitmauDhazcikitsako 'vicikitsakAn kaoNvidrogiNo vArayati-'yuSmAbhiroSadhyanukUlapathyAhArAdinA vattitavyamitarathA rogo dudhikissaH syA'-diti, imaM cikitsakahitopadezaM premNA zrutvA ye tathA pathyena vartante te tato rogAnmuktvA mukhino bhavanti, ye ca jihAlolupino vaidyavacanamanAtya yathAruci vidadhate te tenaivA'pathyasevanena gadadalitadehA nirupAyA mRtyumukhaM pravizanti, ucita zikSA denaa| vAraNA akRtya sevanase roknaa| yaha do * prakArakI hai| (1) dravyavAraNA aura (2) bhAvavAraNA, unameM dravyavAraNA jaise-koI vaidya rogI ko kahatA hai-'amuka davAmeM amuka amuka vastu pathya hai isakA sevana karo aura amuka amuka vastu kupathya hai ise choDo, nahIM to roga dUra nahIM hogA' ityAdi, jo rogI vaidya ke isa vacana ko hitadhuddhi se sunakara isake anukUla pathya sevana karatA hai vaha usa roga se mukta ho kara sukha ko prApta karatA hai, aura jo vaidya ke vacana kA anAdara kara apanI icchAse varttatA hai vaha nAnA prakAra ke kaSToM ko bhogatA huA mRtyu taka ko bhI prApta ho jAtA hai| vAraNa nahi karavA lAyaka kAmathI rekavuM. te be prakAranI che. (1) dravyavAraNa ane (2) AvArA. dravyavAraNu- jema keI vedya rogIne kahe ke "amuka davAmAM amuka vastu khAvA lAyaka che tenuM sevana kare ane amuka vastu khAvA lAyaka nathI tethI tene che. nahitara rega maTaze nahi" vigere, je dardI vaidyanuM A vacana hita-buddhithI sAMbhaLIne tene anukULa yaMgya padhdhanuM sevana kare che te tenA regathI chuTIne sukha meLave che, athavA je vaidyanuM vacana pALyA vinA pitAnI marajI pramANe vate che te aneka prakAranA duHkhane bhagavate thake mRtyu sudhI pahoMcI jAya che. 1 vaarnnaa| 2 saMzayAlUn /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA saiSA dravyavAraNA, bhAvavAraNA tu dRSTAntasyaivopanayo yathA - kA~zcitakarmarogagrastA~stato muktikAmAna prANina AcAryavaidyo vArayati - ' yuSmAbhiH sarvadA pravacanauSadhagrahaNapUrvakaM jJAnAcArAdipathya sevaka bhavitavyamitarathA pramAdAdirogo'yaM ducikitsaH syAditi teSu ye tathA jJAnAcArAdipathyapAlanena varttante te tasmAdrogAdvimucya sukhamaznutrate, ye cendriyArAmAH kAmabhogAdirUpamapathyaM na tyajanti te bhUyo bhUyo janma - jarA - maraNAni prApnuvantIti / dhAraNA = viSayAntara nivRttipurassaraM manasaH saMyamamArge sthirIkaraNam / nodanA (coyaNA) = sAmAcArIto bahiH pravarttamAnAnAM sAmAcArIM pAlayituM pravarttanA / pratinodanA ( paDicoyaNA ) ca 53 bhAvavAraNA-dRSTAnta kA upanaya svarUpa hai, jaise karmaroga se pIDita mokSAbhilASI prANiyoMko AcAryarUpa vaidya upadeza dete haiM'isa pravacanarUpa auSadha meM jJAnAcAra Adi pathya hai isa kA sevana karanA cAhiye aura viSaya bhogAdi kupathya hai use choDanA cAhiye, anyathA karmaroga kA miTanA asambhava hai ' ityAdi, jo isa vacana ke anusAra niyamase calatA hai vaha usa karma roga se mukta hokara zivasukha ko pAtA hai, aura jo AcArya ke vacana kA anAdara kara svacchanda pravRtti karatA hai vaha nAnA prakAra ke duHkhoM ko bhogatA huA bArabAra janma jarA maraNa pAtA hai / dhAraNA - manako anya 2 viSayoM se haTA kara saMyama mArga meM sthira karanA | coyaNA = sAmAcArI se bAhara pravRtti karane vAloM ko bhAvavAraNA--dRSTAMtanuM upanaya svarUpa che. jevI rIte karmAMjanya rogathI pIDita mekSAbhilASI prANione AcArUpa vaidya upadeza Ape che 'A pravacanarUpa oSadhamAM jJAnAcAra Adi pathya che tenuM sevana karavuM joie ane viSayoga vigere kupa che tene ThaMADI devAM joie. nahiMtara kajanya roga maTavA kaThina che'. ityAdi. je A vacana anusAre niyamathI cAle che te karAgathI mukata thaIne zivasukhane prApta kare che; ane je AcAryanA vacanane anAdara karIne svacchanda pravRtti kare che te aneka prakAranA du:khAne bhegavatA vAravAra janma jarA ane maraNa pAme che. dhAraNA=manane bIjA-khIjA viSayeAmAMthI haThAvIne sa MyamamArgImAM sthira karavuM. ceAyaNA=sAmAcArIthI bahAra pravRtti karavAvALAne pharIthI sAmAcArImAM pravRtta
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 Avazyaka sUtrasya paunaHpunyena sAmAcArIskhalitAnAM dhigdhigityAdiparuSa bhartsanA pUrva kama gADhameraNA | AcAryasya 'gaNI'- tyapiM nAma, gaNaH = sAdhusamudAyaH so'syasyeti nyurupatergaNI, tasya gaNinaH sampadaH prasaGgato lakSyante, tA aSTau - (1) AcArasampat, (2) zrutasampat, (3) zarIrasampat, (4) vacanasampat, (5) vAcanAsampat, (6) mati - sampat, (7) prayogasampat, (8) saMgrahasampacceti / etA api pratyekaM catuvidhA, tathAhi - AcArasampaccaturddhA yathA - (1) saMyamadhutrayogayuktastraM, (2) jAtyAdimadarahitatvam, (3) aniyatavihAritvaM, (4) vRddhavanmanaH kAya nirvikAratvaM ceti / phira se sAmAcArI meM pravRtta karanA / paDicAyaNA = bArabAra sAmAcArI se skhalitoM ko rUkSa vacanoM se phaTakAra kara sAmAcArI meM pravRtta karanA / AcArya ko gaNI bhI kahate haiM, unakI ATha saMpadAe~ haiM(1) AcArasampadA, (2) zrutasampadA, (3) zarIrasampadA, (4) vacana sampadA, (5) vAcanAsampadA, (6) matisampadA, (7) prayogasampadA (8) saMgrahasampadA / [1] AcArasampadA ke cAra bheda haiM-- (1) cAritra meM nirantara samAdhiyukta rahanA, (2) jAtyAdimada kA parityAga (3) apratibandhavihAra, (4) vRddha ke samAna indriyAdivikAra rahita honA / karavA. DicAyaNA= vAraMvAra sAmAcArImAM bhUla karanArane rUkSa vacanothI phiTakArIne sAmAcArImAM pravRtta karavA. AcAryane gaNI paNa kahe che, AcArya'nI A saMpadA che. (1) AcArasNyhaa, (2) zrutasabhyahA; (3) zarIrasaM pahA, (4) vayanasaMcahA, (4) vAyanAabhyahA, (6) bhatisabhyatA, (7) prayogasaM pahA, (8) saMgrahasambhyahA (1) AcArasabhyadAnA yAra leha che- (1) zAstrimAM hamezAM samAdhi(3) apratimandha-vihAra, yukta rahevuM. (2) jAti vagerenA madane parityAga, (4) vRddha samAna indriyAhi-vihAra-rahita tha. 1 ' gaNI ' ityatra gaNazabdAt ' ata iniThanau ' ( 5 / 2 / 15 ) iti pANinivacanena matvarthIya iniH /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA zrutasampaccaturdA yathA-(1) bahuzrutatvaM, (2) paricitamatratvaM, (3) parijJAtosargApavAdatvam . (4) udAttAnudAttAyanusandhAnapUrvakayathocitavarNoccArayitRtvaM ceti / tatra bahuzrutatvaM-yadA yAvanti mUtrANi tadA tAvatsarvaparijJAtRtvam , paricitamUtratvaM svanAmAdivatkadApyavismRtamUtratvam / zarIrasampaccatardA yathA(1) samacaturasrasaMsthAnatvam , (2) sampUrNAGgopAGgatvam , (3) pratipUrNandriyasvam , (4) sthirasaMhanatvaM ceti / vacanasampaJcaturdA yathA-(1) AdeyavacanatvaM, (2) madhuravacanatvaM, (3) madhyasthavacanatvaM, (4) sphuTavacanatvaM ceti / vAcanAsampaccaturdA yathA-(1) pAtrakupAtravivecakatvaM, (2) kRtapUrvamUtrArtha __ [2] zrutasampadA ke cAra bheda haiM- (1) jisa samaya jitane sUtra hoM una saba kA jJAna rakhanA / (2) apane nAmakI taraha sUtroM ko kabhI na bhuulnaa| (3) utsarga apavAdakA jJAna ragvanA / (4) udAtta anudAtta Adi svaroM ke anusandhAna pUrvaka varNoM kA zuddha uccAraNa krnaa| [3] zarIrasampadA ke cAra bheda- (1) samacorasa saMsthAna kA honA, (2) aMgaupAMgoM se avikala honA, (3) saba indriyoM se paripUrNa honA, (4) dRDha saMhananakA honaa| [4] vacanasampadA ke cAra bheda- (1) Adeya vacana honA, (2) madhura vacana honA, (3) madhyastha vacana honA, (4) sphuTa vacana honaa| [5] vAcanA sampadA ke cAra bheda- (1) ziSyoM meM pAtra zratasampadAnA cAra bheda che. (1) je samaye jeTalA sUtra hoya te sarvanuM zAna rAma'; (2) pAtAnA nAmanI ma sUtrIne hI 575 na bhU (3) utsarga-apavAdanuM jJAna rAkhavuM, (4) udAtta-anudAtta Adi svarenA anusaMdhAnapUrvaka vaNene zuddha uracAra kare. (3) zarIsa pahAnA yA2 - (1) samayarasa saMsthAnanU DAj (2) 1-34igothA ma1i48 5y, (3) saba diyothI paripUrNa pA. (4) 18saMvanananuM hovuM. (4) payanasa pahAnA yAra se:- (1) mAheya vayana (2) madhura vayana (3) madhya25 payana, (4) 28 vayana (5) pAyanAsa-pahAnA yA2 - (1) ziyomA pAtra -pAtrapAyAno
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 pariSAkAya ziSyAya mRtrArthapadAtRtvaM (3) sUtrAdhyayanArthamutsAhadAtRtvaM (4) pUrvAparArtha sAMgatya nipuNatvaM ceti / matimampaJcaturddhA yathA - (1) avagraha: ( sAmAnyena padArtha nirNaya:), (2) IhA (vizeSa vimarza:), (3) atrAyaH (nizvayaH) (4) dhAraNA ( kAlAntarAyAtrismaraNaM) ceti / prayogasampaccaturddhA yathA - (1) vAdaviSayakasvasAmarthyajJAnaM, (2) pariSatparijJAnaM, (3) kSetraparijJAnaM, (4) vastuparijJAnaM ceti / saMgrahasampaJcaturddhA yathA - (1) gaNasthabAlavRddhAdimuninikupAtra kA vicAra karanA, (2) pUrva paDhAe hue sUtrArtha kA paripAka hone para Age paDhAnA, (3) sUtra paDhaneke lie utsAha denA, (4) sUtrArtha kI pUrvApara saMgati karane meM nipuNa honA / [6] manisampadA ke cAra bheda - (1) avagraha ( sAmAnya rUpase padArthoM kA nirNaya karanA), (2) IhA (vizeSa rUpa se jAnanA ), (3) avAya (padArtha kA ThIka nizcaya karanA), (4) dhAraNA (kAlAntara meM nahIM bhUlanA ) / [7] prayogasampadA ke cAra bheda - (1) vAdameM apane sAmarthyakA jJAna rakhanA, (2) pariSad kA jJAna rakhanA, (3) kSetra kA jJAna rakhanA, (4) rAjA mantrI Adi kA jJAna rakhanA / Avazyakamutrasya [8] saMgrahasampadA ke cAra bheda - (1) gaNameM rahe hue bAla vicAra karavA, (2) prathama bhaNAvelA sUtranAM arthanA paripAka thayA pachI AgaLa abhyAsa karAvave; (3) sUtranA abhyAsa karavAmAM utsAha ApavA, (4) sUtrAnI pUrvApara sa'gati karavAmAM nipuNa thavuM. (6) bhatisamyahAnA cAra bheda.- (1) avagraha "sAmAnya rUpathI padArthAMnA nikSuya 42 (2) 'DA-vizeSa3padhI svu, (3) mavAya- pahArthanA nizcaya 12v| (4) dhAraNA antarabhAM pazu lUjhavu nahi. kharAkhara (7) prayoga saspadAnA cAra bheda. (1) vAda karavA vakhate potAnA sAmarthyanuM jJAna rAvu, (2) pariSahanu jJAna rAjavaM. (3) kSetranaM jJAna rAma (4) zabda, maMtrI vagerenuM jJAna rAkhavuM. (8) saMgraha saMyahAnA cAra bheda.- (1) gaNumAM rahelA khAla-vRddha Adi 1 - prayogasampat = vAdamedhA / 2 - vastuparijJAnaM= rAjAmAtyAdiparijJAnam /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA rvAhayogya kSetrAdinirIkSaNaviSayA, (2) bAlaglAnAdiyogyasaMstArakAdivyavasthAkaraNaviSayA, (3) yathAkAlaM svAdhyAyAdyanuSThAnaviSayA, (4) yathAyogyavinayaviSayA veti / AsAmaSTavidha sampadAM vistarato vyAkhyA matkRddazAzrutaskandhamutrasya TIkAyAM vilokanIyA / 57 eta evoktalakSaNA AcAryAH (1) pravacanaprabhAva kopadeza-(2) vAdAdhikaraNakazAzvatikajaya - (3) nimittajJAna - ( 4 ) tapasvitvA - (5) 'Jjanasiddhi - (6) labdhisiddhi(7) karmasiddhi - (8) vidyAsiddhi - (9) mantrasiddhi--(10) yogasiddhyA - (11) ssgamasiddhi - (12) yuktisiddhaya- (13) 'bhiprAyasiddhi - (14) guNasiddhaya(15) 'rthasiddhi - (16) karmakSaya siddhi - rUpairviziSTaiH SoDazabhirguNairapyupalakSitA vRddha Adi muniyoMke nirvAhayogya kSetra AdikA nirIkSaNa karanA, (2) bAla-glAna Adike yogya zayyA - saMthArA Adi kI vyavasthA karanA, (3) yathAkAla svAdhyAya Adi karanA, (4) yathAyogya baDoM kA vandana Adi vinaya karanA / ye hI uktaguNasampanna AcArya jaba - (1) pravacanaprabhAvaka upadeza denA, (2) vAdameM sadA jaya, (3) nimittajJAna, (4) tapasyA, (5) aJjanasiddhi, (6) labdhisiddhi, (7) karmasiddhi, (8) vidyAsiddhi, (9) mantrasiddhi, (10) yogasiddhi, (11) Agamasiddhi, (12) yuktisiddhi, (13) abhiprAyasiddhi, (14) guNasiddhi, (15) arthasiddhi, (16) karmakSayasiddhi; ina solaha vizeSa guNoM se yukta hote haiM taba suniyAnA nirvAha ceAgya kSetra AdinA tapAsa karavA, (ra) khAla, glAna AdinA yogya zakhyA sAMthArA AdinI vyavasthA karavI; (3) yathAsamaya svAdhyAya : Adi karavA, (4) moTA hoya tene yathAyegya vinaya ane vaMdanAdi karavuM. upara pramANe kahelA guNuthI pUrNa DhAya tevA AcArya jyAre (1) pravacanaprabhAvaka upadeza Ape che. (2) vAdamAM vijaya meLave che; (3) nimittajJAna, (4) tapasyA, (5) nasiddhi, (9) samdhisiddhi, (7) urbha siddhi, (8) vidyAsiddhi, (Ga) maMtrasiddhi, (10) yogasiddhi, (11) bhAgamasiddhi, (12) yuktisiddhi (13) abhiprAyasiddhi, (14) gususiddhi, (18) arthasiddhi (19) bhakSayasiddhi A seALa vizeSa guNaiAthI yukta hAya che tyAre te " yugapradhAnAcAya "
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya bhavanti, tadA yugapradhAnAcAryA ucyante / te cAcAryA yathA tIvrabhAnau bhAnAvastamite pradIpo ghaTapaTAMdipadArthajAtaM svabhAsA bhAsayati tamazca vyapohati tathA bhagavati tIrthakare siddhagati saMprApte bhuvanatrayasya tattvArthaprakAzanena mithyAtvAdikaM nijapratibhayA vyapagamayantItyato namaskaraNIyatvameSAm / Namo uvajjhAyANaM' iti 'nama upAdhyAyebhyaH' upa-samIpam etyAdhIyate yebhyaste 'upaadhyaayaaH| yadvA upasya sAmIpyArthakatvAdadhItyasya cA''dhikyArthakatvAt upa-samIpam adhi Adhikyena Iyate-mApyate yeSAM te tathA / athavA upAdhIyate samIpAvasthAnena smaryate sUtrato jinabhASitaM munibhiryebhyaste. tathA / yaM dvAdazAGgasvarUpaM svAdhyAyamAdAvarthatastIrthakarA upadidizustadanu ca sUtrato 'yugapradhAnAcArya' kahalAte haiN| jaise tIvra kiraNoMvAle sUryake asta ho jAne para dIpaka apane prakAza se ghaTa-paTa Adi padArthoM ko prakAzita karatA aura andhakAra ko haTAtA hai usI taraha tIrthakara bhagavAna ke mokSa padhAra jAne para AcArya mahArAja tInoM loka ke jIvAdi padArthoMkA prakAza karate ( svarUpa batAte) hue mithyAtva Adi ko haTAte haiN| isalie upakArI hone ke kAraNa ve vandana karane yogya haiN| 'namo ubajmAyANaM'-samIpameM Aye hue muniyoM ko artharUpameM upAya che. jevI rIte tIvra kiraNovALe sUrya asta pAmI jAya che. tyAre dIpaka [4] pitAnA prakAzathI ghaTa-paTa vagere padArthone prakAzita kare che ane aMdhakArane dUra kare che. tevI rIte tIrthaMkara bhagavAnanA mokSa gayA pachI AcArya mahArAja traNeya lekanA jIvAdi padArthone prakAza karIne svirUpa batAvIne mithyAtva Adine dUra kare che. eTalA mATe upakArI hovAnA kAraNe teo namaskAra karavA gya che. _ 'namo uvajjhAyANaM' pAtAnA sabhIpamA 22sA munimAne artha 35mA tArtha 1- 'iG adhyayane' asmAt 'iDazca' (3 / 3 / 21) iti vacanenA''pAdAne ghan / 2- 'yadvA 'upAdhyAyAH' upA'dhipUrvakAt ' iN gatau ' asmAt 'akartari ca kArake saMjJAyAm ' (6 / 4 / 28) iti vacanabalena bAhulakAdvA'dhikaraNe ghana / 3- athavA 'ik smaraNe' asmAtpUrvoktopasargadvayaviziSTAtmAgvad ghaJ /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA gaNadharAstameva paramparA''yAtaM ziSyAnadhyApayanti ye te upAdhyAyA ucyante iti saarH| apivA AdheH manovyathAyA AyA lAbhaH AdhyAyaH, upahataH nAzita AdhyAyo yaiste upAdhyAyAH-pravacanatattvopadezena munihRdayasantoSakA ityarthaH, ataeva namaskArArhAH, jJAnadarzanacAritrayukatvAca / Namo loe sabasAhUNaM' iti, namo loke sarvasAdhubhyaH' / sAdhayanti sAdhnuvanti vA'bhilapitArtha nirvANasAdhakAn yogAn, yadvA samyagjJAnadarzanacAritrarUparatnatrayabalenA'pavargamiti, athavA niruktavyutpattyA bhUteSu samatAM dhyAyantIti dadhata iti, mokSamArga prati gacchatAM sahAyakA bhavantIti vA 'sAdhavaH, atra 'sarva' padena sArddhadvIpadvayarUpalokasthA gRhyanne, te ca te sAdhavazva, yadvA tIrtharoM se upadiSTa aura sUtrarUpameM gaNadharoM se racita paramparA se prApta dvAdazAGga ke paDhAne vAle, athavA pravacana kA pATha dekara AdhimanakI vyathA ke Aya-prAptiko upa-upahata arthAt dUra karane vAle upAdhyAya ko namaskAra ho| jJAnadarzanacAritra se yukta tathA sUtra paDhAne ke kAraNa upakArI honese upAdhyAya namaskAra ke yogya haiN| __'namo loe savvasAhaNaM'-abhilaSita artha ko, nirvANasAdhaka yogoM ko athavA samyaga jJAna-darzana-cAritrarUpa rasnoM se mokSako sAdhanevAle, athavA saba prANiyoM para samabhAva rakhanevAle, yA mokSAbhilASI bhavyoM ke sahAyaka, tathA aDhAI dvIparUpa lokameM rahanevAle karethI upadezAvelA ane sUtrarUpamAM gaNudharethI racAyelA paramparAthI prApta dvAdazAMga ne abhyAsa karAvanArA, athavA pravacanane pATha ApIne Adhi=mananI vyathAnA Aya=prAptine upa=upahata arthAta dUra karavAvALA upAdhyAyane namaskAra thAya. jJAna, darzana ane cAritrathI yukata tathA sUtrane abhyAsa karAvavAnA kAraNe upakArI hovAthI upAdhyAya namaskAra karavA yogya che. 'namo loe sancasAhUNaM'-maniSita marthane, nieals yegone, athavA samyapha jJAna darzana cAritra rUpa ratnathI mene sAdhavAvALA athavA sarva prANIo upara samabhAva rAkhavAvALA athavA mekSanA abhilASI bhavya jIne sahAyaka tathA aDhI dvIpa-rUpa lekamAM rahevAvALA sarva 1- 'sAdhavaH' auNAdikaprakriyayA pRSodarAditvAdvA sandasidiH /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvazyakamutrasya 'sarvamya sarvajJasya (aItaH) sAdhavaH sarvasAdhavaH / athavA prAkRte sarva-sArvazabdayoH 'sanca' itirUpasattvAt sAvasya-sarvajJasyetyAdi prAgvat tebhya ityarthaH / sAdhavo hi zabdarUpagandharasasparzapaJcakakAmaguNanivRttA vizuddhacAritreNa vividhAbhigrahAdiniyamaizca saMyuktAH mokSaguNasAdhakA upadezadvArA sarvaprANihitakAriNazca, ataeva nmskaaraarhaaH| Aha-sUtrapravRttirdvidhA saMkSepato vistarato vA, saMkSepato yathA-sAmAyikasUtram , vistarato yathA-dvAdazAgaNipiTakaH tatredaM namaskArAtmakaM sUtraM kiM saMkSepamadhikRtya varttate vistaraM vA ? nAyaM, tathA sati hi sabhI yA sarvajJa ke sAdhuoM ko namaskAra ho| zabda-rUpa-gandha-rasa aura sparza, ina pAMca kAmaguNoM se nivRtta aura vizuddha cAritra tathA aneka abhigrahoM se yukta, evaM AtmakalyANa ke liye mokSaguNa ke sAdhaka tathA upadeza dvArA prANI mAtra ke hitakArI hone se sAdhu namaskAra ke yogya hai| yahAM prazna uThatA hai ki-sUtrakI pravRtti yA to saMkSepase hotI hai, jaise-sAmAyika-sUtra, yA vistAra se-jaise-dvAdazAGga gaNipiTaka, so yaha namaskAra kyA saMkSepase kiyA gayA hai yA vistArase ? yadi kaheM ki saMkSepase kiyA gayA hai to siddha bhagavAn kRtakRtya athavA sarvajJanA sAdhuone namaskAra karuM chuM. zabda-rUpa-gandha-rasa ane sparza A pAMca kAmaguNethI nivRtta ane vizuddha cAritra tathA aneka abhigrahathI yukata e pramANe AtmakalyANa mATe mekSa guNanA sAdhaka tathA upadeza dvArA prANI mAtranA hitakArI hovAthI sAdhu namaskAra karavA yogya che. ahiM eka prazna uThe che ke -sUtranI pravRtti saMkSepathI hoya che, jevI rItesAmAyika sUtra. athavA te vistArathI-jema ke dvAdazAMga gaNipiTaka, te A namaskAra saMkSepathI kahevAmAM AvyuM che ke vistArathI ? je kaheze ke saMkSepathI kahevAmAM AvyuM che te siddha bhagavAna kRtakRtya thayelA che eTalA mATe sAdhu 1- devAdizabdasya devadattAdiparatvavat "vinApi pratyayaM pUrvottapadayorvA lopo vAcyaH" (3 / 2 / 88) iti kAtyAyanavAtikAnuzAsanavalAt sarvapadaM sarvajJaparaM tena sarvasya sarvajJasyetyarthaH /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 'Namo siddhANaM Namo loe sabasAhUNaM' ityubhayAtmaka eva namaskAra ucyeta na tu paJcavidhAtmakaH, sAdhutvAvacchinnatayA'haMdAcAryAdInAM sAdhuSvantarbhAvAt , siddhAnAM ca kRtakRtyatayA sAdhugrahaNenA'grahaNAt / na dvitIyam , evaM sati hi 'namo usabhassa' 'namo ajiassa' ityAyekaikazo nAmagrahaNapUrvakamevoktiyuktA, tatazca namaskArA''nantyaM prApnoti, arhatAM siddhAnAM ca samayabhedenA''nantyAt, evamAcAryopAdhyAyasAdhanAmapIti sarvathA paJcavidhAtmako namaskAro na yujyata iti, atrocyate-ahaMdAdiSu niyamena sAdhuguNasadbhAvAtsAdhutvaM, sAdhuSu svaIttvAho cuke haiN| isalie sAdhu-padase grahaNa nahIM hosakane ke kAraNa 'namo siddhANaM' aura arihanta AcArya upAdhyAyoM meM sAdhupana rahane ke kAraNa 'namo loe savvasAhaNaM' itanA hI kahanA Avazyaka thaa| yadi vistArase kiyA gayA mAneM to 'namo usabhassa' 'namo ajiassa' ityAdi prakAra se saba tIrthaGkara arihantoM kA, tathA 'namo egasamayasiddhANaM' 'namo dusamayasiddhANaM' ityAdi prakArase yAvat saMkhyAta asaMkhyAta anantasamaya siddhoM kA evaM AcAryAdikoM kA alaga 2 nAma grahaNa karane se ananta bheda ho jAya~ge, ata eva yaha paMca namaskAra na saMkSepase kaha sakate haiM aura na vistArase / uttara-mAnA ki arihanta AcArya Adi bhI sAdhu haiM parantu sAmAnyatayA sAdhu zabdase namaskAra karane para sirpha sAdhunamaskArakA 54thI aDa naDi tha6 zayAnA 20 'namo siddhANaM' bhane bharita AyA GdhyAyomA sAdhupA 2 pAnA ||2nne 'namo loe sabasAhUNaM' meTa 43 13 . ne tame vistArathI 42pAmA mAnche sebha mAnata 'namo usabhassa' 'namoajiassa' tyA prAthI satI 42 mariDatAnA tathA 'namoegasamayasiddhANaM' 'namo dusamayasiddhANaM' tyA prArathI tamAma saMdhyAta asabhyAta anantasamaya siddhonA, e pramANe AcAryAdinA judA-judA nAma grahaNa karavAthI anaMta bheda thaI jaze. e kAraNathI A pAMca namaskAra saMkSepathI che. athavA te vistArathI che. ema kahI zakAze nahi. uttara-mAnI le ke arihaMta AcArya Adi paNa sAdhu che, paraMtu sAmAnya rIte sAdhu zabdathI namaskAra karavAthI mAtra sAdhunamasakAranuM ja phaLa thAya
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 Avazyakamtrasya dayo bhajanIyAH (kacitsaMbhavanti kacinna), iti sAmAnyataH sAdhuzabdena namaskAre'hannamaskArajanyasyaM viziSTaphalasya prAptirna jAtu saMbhavati, nahi narasAmAnyanamaskAreNa rAjAdinamaskArajanyaM viziSTaM phalaM kacidapi dRSTacaram / narasAmAnyagrahaNena viziSTarAjAdiparijJAnasya tatmasAdasya caikAntamasambhavAditi sAmAnyato namaskAradvaividhyaM viziSTaphalAnutpAdakatvAdupekSya paJcavidho namaskAra Azrita iti saMkSepata evAyaM namaskAroM na vistarata iti / hI phala hotA hai, arihanta AcArya Adi ke namaskAra kA nahIM, kyoMki namaskAra aise zabdoM se kiyA jAtA hai jinase namaskaraNIyameM rahe hue asAdhAraNa guNoMkA bodha hosake, arihanta AcArya AdimeM rahe hue guNoMkA bodha arihanta AcArya Adi zabdoM se hI hosakatA hai, sAdhuzabdoM se kadApi nahIM ! jaise koI yaha jAnakara ki rAjA bhI to manuSya hI hai, manuSya zabdase rAjAko namaskAra karanA cAhe to vaha rAjAke namaskAra kA phala nahIM prApta kara sakatA hai, rAjAke namaskArake lie usakA paricAyaka zabda cAhiye, ata eva jitane zabdoM ke vinA vizeSa-vizeSa avasthA meM rahe hue arihanta siddha AdikoM kA grahaNa honA asambhava thA, utane zabdoMkA grahaNa karane para bhI yaha paMca namaskAra saMkSepase hI hai vistArase nhiiN| che-maLe che. paNa AcArya AdinA namaskAranuM phaLa maLatuM nathI, kAraNa ke - namaskAra evA zabdothI karavAmAM Ave che ke jenA vaDe namaskaraNayamAM rahelA asAdhAraNa guNene baMdha thaI zake. arihanta, AcArya AdimAM rahelA guNane baMdha arihanta AcArya vagere zabdathI ja thaI zake che, paraMtu sAdhu zabdathI kadApi thaI zakaze nahi. jema ke I mAne ke rAjA paNa manuSya che. manuSya zabdathI rAjAne namaskAra karavA IcchA kare te te mANasa rAjAne namaskAra karavAnuM phaLa prApta karI zakaze nahiM. rAjAne namaskAra karavA mATe rAjAnA nAmane paricaya karAvanAra zabdane ja upayoga kare joIe. e kAraNathI jeTalA zabdo vinA vizeSa-vizeSa avasthAmAM rahelA arihaMta siddha Adi sonuM grahaNa karavuM asaMbhava che. eTalA zabdanuM grahaNa karatAM chatAMya A paMcanamaskAra saMkSepathIja che, vistAsthii nali.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA Aha--krama AnupUrvI, sA ca dvividhA-pUrvAnupUrvI pazcAdAnupUrvI ca, krameNa prathamamArabhyAntAnudhAvanaM pUrvAnupUrvI, vyutkrameNAntamArabhya prathamAnudhAvanaM pazcAdAnupUrvI, tatrAyamahadAdinamaskArakramo na pUrvAnvayI kRtasakalakRtyAnAM 'siddhANaM NamokAra kareMti' (AcA0 dvi. zru. 15 bhA. a.) ityAdinA' hadbhirapi namaskAryatayA sarvAbhya'hitatvena prAk prayojyAnAM siddhAnAmAdAvanabhidhAnAt / nApi pazcAdAnupUrvI, tathA sati hyahaMdAdipaJcake sarvApradhAnabhUtAnAdau sAdhumtata upAdhyAyA~stata AcAryAstato'rDataH pratipAdya siddhAnAM pratipAdanaM yujyate na tu yathokaM, tasmAnneyaM pUrvAnupUrvI nApi pazcAnupUrvIti / prazna-AnupUrvI (krama) do prakAra kI hai, eka pUrvAnupUrvI aura dUsarI pazcAdAnupUrvI, pradhAna kramako pUrvAnupUrvI kahate haiM aura apradhAna kramako pazcAdAnupUrvI, unameM yaha namaskAra yadi pUrvAnupUrvI se kiyA gayA mAneM to 'arihaMtANaM' se pahale 'siddhANaM' kahanA cAhiye; kyoMki kRtakRtya hone tathA arihantoMse namaskAra kiye jAne ke kAraNa siddha bhagavAna arihantoM se bhI zreSTha haiM, yadi pazcAdAnupUrvI se mAne to saba se prathama sAdhu, taba upAdhyAya, anantara AcArya, tadanantara arihanta, bAdameM siddha ko namaskAra kiyA jAnA cAhiye, na ki ukta rItise, ataH yaha namaskAra AnupUrvI (krama) se rahita hai, ityaadi| prazna-mAnupUcI [bha] 2 prajanI cha. ma pUrvAnupUcI mane bhI pazcAdAnupUva. pradhAna kramane pUrvAnupUva kahe che, ane apradhAna kramane pazcAdAnupUrva kahe che, temAM A namakArene je pUrvAnumUvIthI karelA che ema mAnaze te arihaMtA thI pahelA nidrA kahevuM joIe. kAraNa ke kRtakRtya thavAthI temaja arihantAe temane namaskAra karelA che te kAraNathI siddha bhagavAna arihantathI paNa zreSTha che. have je pazcAdAnupUvathI mAnaze te sauthI prathama sAdhu, te pachI upAdhyAya, anantara AcArya, tyAra pachI arihaMta ane chevaTe siddhane namaskAra karavuM joIe. nahi ke upara prathama kahevA pramANe. e kAraNathI A namaskAra-paddhati bhAnuSI (bha)thI 2hita cha. vagere. 1-'abhyarhitaMca' iti (kA.pA. 1 / 4 / 12) vacanenA'bhyahitasya pUrvaprayogavidhAnAt /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 Avazyakamutrasya tatrocyate-- namaskAramRtramidaM nAnupUrvImatirttate pUrvAnupUrvyAH sadbhAvAt, yaduktam- ' abhyarhitatvenAdau siddhAbhidhAnaM yuktam' iti, tanmandam, arhadupadezenaiva siddhAvaratAmeva tadapekSayA'pyabhyarhitatvAt kRtasakalakRtyatvasya co bhayatra sAmyAt, arhannamaskAryatvaM tu na hetu:, yato bhUtA bhAvinazvAnantAH siddhA api kadAcicchadmasthAvasthAyAM kRtArhannamaskArA eva / chadmasthAH santo bhagavanto'rhanto namaskurvanti cedguNAdhikAn siddhAnnamaskurvantu nAma, naitAvatA naH kiJcidAcchidyate kevalotpattAve vAInsamAptistadAnImA saccAt / na hi vayaM uttara-- namaskAra karane vAle bhavyoM ke lie siddhi bhagavAna kI apekSA vyavahAranayase arihanta hI meM pradhAnatA hai, kAraNa yaha ki siddhoM kA bhI jJAna bhavyoM ko arihantoM ke hI upadezase hotA hai, sAtha hI tIrthapravarttaka hone se apanI dezanA dvArA bhavyoM ko bhavasamudra se pArakara siddhagati taka pahu~cAnevAle arihanta hI haiM, rahI bAta kRtakRtyatA aura arihanta se siddhoMko namaskAra kiye jAne kI, so donoM meM barAbara hai, kyoMki arihantakA bhI koI kartavya bAkI nahIM raha pAyA hai aura ananta siddhoM meM se bhAvI ( honevAle) siddha bhI chadmastha avasthA meM arihantako namaskAra karate hI haiM, ataeva chadmastha avasthAmeM arihanta siddhoM ko aura bhAvi siddha arihantoM ko namaskAra karate haiM, kyoMki usa avasthAmeM kevalajJAna utpanna na hone ke kAraNa unako arihanta yA siddha zabda se kaha hI uttara--namaskAra karavAvALA bhavya jIveA mATe siddha bhagavAnanI apekSA vyavahAranayathI arihantanI pradhAnatA che. kAraNa ke siddhonuM paNu jJAna bhavya jIvAne ahintAnA upadezathI thAya che. temaja tItha pravartaka hAvAthI peAtAnA upadeza dvArA bhavya jIvane bhava samudrathI pAra utArIne siddhagati sudhI paheAcADanArA arihanta ja che. have kRtakRtyanI ane ahintA siddhone namaskAra kare che te viSenI vAta karavI rahI. te bannemAM barAbara che; kAraNa ke arihantane paNa kAI kabya khAkI rahyuM nathI. ane ananta siddhImAMthI bhAvimAM dhavAvALA siddha paNa chadmastha avasthAmAM arahiM tane namaskAra kare che ja. e kAraNathI chadmasthAvasthAmAM ahinta siddhone ane bhAvi siddho arihantAne namaskAra kare che. kAraNa ke te avasthAmAM kevala
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA chadmasthatIrthaGkarAdikramamapekSAmahe, kiM tarhi ? samutpannajJAnadarzanadharA'rhadAdikramameva, tasmAttIrthamatrarttakatvAdezanayA'pArasaMsArapArAvArottAraNena bhavyebhyaH siddhagatipradatvAccAnta evA'bhyahantItyeSAmeva yuktaH prathamo namaskAraH / 65 nanu tadyacAryopadezato'pi kadAcidbhavyairarhatAmavagaterAcAryAdireva krama vidheyo nArhadAdiH, na ca tathA vihito'sti, tasmAd yo yasyopadezakastasya tadapekSayA'bhyarhitatvena prAgupAdAnamiti tvaduktamayuktam, tathA sati hi gautamAdigaNadharAdibhirarhadezanayA siddhAnAM gautamAdiziSyopaziSyAdibhizca svasvagurUpadezataH siddhAdInAM parijJAnAdgaNadharANAmarhadAdistacchiSyAdInAM cA''cAryAdiH krama Apadyeteti pUrvapakSisamAkSepaH / nahIM sakate haiM, isaliye namaskAra mantra se kahe hue arihanta pada se kevalI arihantoMkA hI grahaNa hai, jo ki siddha bhagavAnake svarUpa kA bhI upadeza dekara bhavyoM ke atyanta upakArI haiM, ataH yaha namaskAra pUrvAnupUrvI se kiye jAne ke kAraNa kramazUnya nahIM haiM / prazna- - jaise arihanta ke upadeza se siddha bhagavAnakA jJAna bhavyoM ko hotA hai vaisehI AcArya ke upadezase arihantoMkA jJAna honA sambhava hai, aisI avasthAmeM arihannakI bhI apekSA AcArya hI ko prathama namaskAra honA cAhiye; ataH upadezaka ke kramase yaha namaskAra kiyA gayA hai, aisA kahanA ucita nahIM / jJAna utpanna thayelu nathI tethI teone arihaMta athavA siddha zabdathI kahI zakAya ja nahi. eTalA mATe namaskAra maMtramAM kahelA arihanta padathI kevalI arihantAnuM ja grahaNa thaI zake, je arihaMta, siddha bhagavAnanA svarUpanA upadeza ApIne bhavya jIvane atyanta upakArI che. e kAraNathI A namaskAra pUrvAnupUrvIthI karavAmAM AvyA che. tethI umazUnya nathI, prazna--je pramANe arihantanA upadezathI bhavya jIvAne siddha bhagavAnanuM jJAna thAya che; tevIja rIte AcAryanA upadezathI arihantAnuM jJAna thavA saMbhava che. evI sthitimAM arihaMtanI apekSAe paNa AcAryaMne ja prathama namaskAra thavA joIe. e kAraNathI upadezakanA kramathI A namaskAra karavAmAM AvyA che ema kahevuM te cegya nathI.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya atrAbhidhIyate-yo'yamupadezakramo'pekSitastatra sarvaprAthamyamaItAmeva, gaNadharebhyo hyaItAmeva prathamamupadezaH, taditare gurvAcAryAdayastu kevalamaIdupadiSTasyaivAnuvadanta iti yadyapi tadupadezena siddhAdayo jJAyante tathApi tasmannupadeze te na svatantrA api khaIdupadezAdhInA eveti prokto'IdAdikrama ityAstAM vistrH|| ityaM namaskRtya tatphalamAha // mUlam // eso paMcanamukkAro, savvapAvappaNAsaNo / maMgalANaM ca savvesiM, paDhamaM havai maMgalaM // 1 // // chAyA // eSa pazcanamaskAraH, sarvapApapraNAzanaH / maGgalAnAM ca sarveSAM, prathamaM bhavati maGgalam // 1 // (TIkA) 'eso'-eSa-pAguktasvarUpaH 'paMcanamukkAro' pazcanamaskAraH, pazcAnAm-arhatsiddhAcAryopAdhyAyasarvasAdhurUpANAM parameSThinAM 'namaskAraH svaniSThA uttara-AcArya Adi kA upadeza gaNadharoM ke prati arihanta bhagavAnase kiye gaye prathama upadeza kA hI anuvAda hai svatantra nahIM, isaliye AcArya Adi ke upadezase jo arihantakA jJAna hotA hai usameM bhI kAraNa arihanta hI haiM, ata eva arihantako namaskAra pahale kiyA gayA hai| aba namaskArakA phala kahate haiM 'eso' ityAdi / yaha paMcaparameSThiyoMkA namaskAra (apanI uttara-AcArya Adine upadeza gaNadhare prati arihanta bhagavAne karelA prathama upadezane ja anuvAda che, svataMtra nathI. e kAraNathI AcArya AdinA upadezathI je arihantanuM jJAna thAya che. temAM paNa arihanta ja kAraNa rUpa che eTale arihantane prathama namaskAra karavAmAM AvyA che. have namaskAranuM phaLa kahe che. 1- namaHpUrvakAt kRdhAto ve patra , 'sAkSAtmabhRtIni ca' (1 / 4 / 74) iti namaHzabdasya gatisajJAyAM 'kugatimAdayaH' (2 / 2 / 18) iti samAse 'namaspurasorgatyoH ' (8 / 3 / 40) iti namaHzabdasya visargasya satvam / -- - -
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 67 pakRSTatvabodhanapUrvakapa raniSThotkRSTatvaprakArakajJAnAnukUlaH zironamanAdilakSaNo vyApAravizeSaH / 'savvapAvappaNAsaNo' sarvapApapraNAzanaH, sarvANi= nikhilAni aSTAvapItyarthaH, paM= paGkilamarthAnmalina bhAvamApayanti = prApayantIti, pe= pAtAlesrthAnnarakAdyadhogatau Apayanti = prApayantIti, paM=kSemam, A=samantAt pibanti = zoSayantIti, narakAdikugatiSu jIvAn pAtayantIti, kaluSatabhAvarajobhirAtmAnaM 'pAMzayanti = malinayantIti vA 'pApAni = jJAnAvaraNIyAdikarmANi teSAM pra=prakarSeNa nAzanaH = vidhvaMsakaH, 'ca' kiJca, 'savvesiM' sarveSAM 'maMgalANaM' maGgalAnAM = dravyabhAvabhedabhinnAnAM nirddhAraNe SaSThI; tena sarveSu maGgaleSvityarthaH, ' paDhamaM ' prathamaM = mukhyamiti yAvat maGgalaM ' havai' bhavati - astItyarthaH // 1 // // iti namaskAramantravyAkhyA // apekSA anya ko antaHkaraNa se utkRSTa samajhate hue zira Adi pAMca aMgoM ko jhukAnA ) AtmA ko malina karane vAle, athavA narakAdi kugati meM pahuMcAne vAle, yA AtmakalyANa kA nAza karanevAle saba (AThoM ) pApoM (jJAnAvaraNIyAdi karmoM) kA nAza karane vAlA, tathA dravya bhAvarUpa sarva maMgaloM meM zreSTha maMgalasvarUpa hai // 1 // // iti namaskAramantravyAkhyA // 'eso' chatyAhi. A paMca-parameSThi-namaskAra ( peAtAnI apekSA anyane antaHkaraNathI uSTa samajIne mastaka Adi pAMce AMgAne namAvavuM), AtmAne malina karavAvALA athavA narAdi kugatimAM laI nArA, athavA AtmakalyANa nAza 42vAvAjA sarva (bhAI) paaye| (jnyaanaavriiyAdi karmAM )nA nAza karanAra tathA dravya-bhAva-35 sarvabhaMgasomAM zreSTha mNglsvarUpa che. // 1 // // chati nabhasra-maMtra-vyAcyA // 1 - pAMzuH = dhUli: / ' pAMzurnA na dvayorajaH ' ityamaraH, so'syAstIti pAMzumAna, pAMzumantaM kurvanti pAMzayanti, 'tatkaroti tadAcaSTe' iti NicISThavadbhAvAdvimantorlugiti matupo luk tataSTilopaH / 2 - pApazabdasya tajjanake lakSaNayAtra karmASTakaparatvam / 3- ' nAzanaH ' nandyAditvAtkarttari lyuH /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 sAmAyikam 68 AvazyakasUtrasya / atha prathamAdhyayanam / nahyakRSTAyAM bhUmau nipuNena kenApi kRSIvalena vIjamupyate iti hetoH proktebhyazca hetubhyo'haMdAdipaJcakaM namaskRtya ziSyaH sAmAyikaM cikIrSannAha // mUlam // karemi bhaMte! sAmAiyaM, savvaM sAvajaM jogaM paccakkhAmi .jAvajjIvAe, tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravemi karataMpi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte ! paDikamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi ||suu0 1 // // chAyA // karomi bhadanta ! sAmAyika, sarva sAvadhaM yogaM pratyAkhyAmi yAvajjIvayA, trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi, tasya bhadanta ! pratikrAmAmi nindAmi garhAmi AtmAnaM vyutsRjAmi // 1 // jaise koI bhI catura kisAna parata (vina-jotI) jamInameM bIja nahIM botA, aura koI yadi boye bhI to vaha bIja vyartha jAtA hai, vaisehI paMcaparameSThI-namaskAra se hRdayakSetra ko pavitra kiye vinA sAmAyika saphala nahIM ho sakatI ! ataeva ziSya pahale namaskAra karake sAmAyika karatA hai - jema keI catura kheDuta kheDyA vinAnI jamInamAM bI vAvate nathI ane vAve te te bIja nakAmuM jAya che. tema paMca-parameSThA-namaskArathI hRdayarUpI jamInane pavitra karyA vinA sAmAyika saphaLa nathI thaI zakatI ! teTalA mATe ziSya prathama namaskAra kare che, 1-prAkRtazailyA 'ata etsau puMsi, (8 / 4 / 287) iti prAkRtasUtreNaikArAdeze 'bhaMte' iti siddham /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA // TIkA // bhandate = kalyANaM sukhaM vA prApayatIti 'bhadantaH, yadvA bhavaM = saMsAramantayati = dUrIkarotIti, 2 athavA bhavasya = saMsArasyA'nto = 'vasAnaM yeneti "bhavAntaH / yadvA bhayasya = janmajarAmaraNarUpasyAnto=nAzo yenenta bhayAntaH sa eva bhadanta iti vA api vA bhayaM dadatIti bhayadA bhogAstAnantayatIti bhadantaH, yadvA dAntaM = damitaM bhayaM yena sa bhayadAntaH sa eva 'bhadantaH / kiMvA bhAnti = dIpyante samullasantItyarthAt svasvaviSayeSviti bhAni indriyANi tAni dAntAni yena sa bhadAntaH sa etra bhadantaH, atha ca bhAti = samyagjJAnadarzanacAritrairdIpyate iti 'karemi bhaMte' ityAdi / he bhadanta = kalyANa tathA sukhako dene vAle, athavA he bhavAnta = saMsAra kA anta karanevAle, athavA he bhayAnta = janmajarAmaraNarUpa bhaya tathA ihalokAdi sAta bhayoM kA anta karanevAle, athavA he bhayadAnta = arthAt kAmabhogoM kA nAza karanevAle, yA bhagada=bhayakA damana karanevAle, athavA he bhadAnta = bha - indriyagaNa, usakA damana karanevAle, athavA he bhAnta=samyag 69 karemi bhaMte dhatyAhi. he bhadanta = pratyAzu tathA sumane hevAvANA, athavA he bhavAnta=saMsAra! aMta 42vAvANA, athavA he bhayAnta =nbha 4 / bha25 35 bhaya tathA sohi sAta layano mata 2vAvANA, he bhayadAnta = arthAta abha bhAgonA nAza karavAvALa, athavA he bhadanta = bha- bheTale iMdriyagAnuM hamana 1 - 'bhadantaH ' - antarbhAvitaNyarthAt 'bhadi kalyANe sukhe ca' asmAdauNAdike'ntapratyaye pRSodarAdipAThAdvAtUna kAralopaH / 2-bhavAntaH (bhadantaH) 'karmaNyaN ' ( pA0 3 / 2 / 1 ) ityaN, zakandhvAderAkRtigaNatvAtpararUpe pRSodarAdipAThAdvasya daH / - 3- 'bhavAntaH' - vyadhikaraNapado bahuvrIhiH pararUpAdezau prAgvat / 4 - 'bhayAntaH' - pRSodarAditvAtsiddhaH / 5- 'bhayadAntaH' - karmaNyaNantabhadhadAntazabdasya pRSodarAditvAd bhadanta iti / 6- 'yadvA- 'bhayadAntaH ' niSThAntasya paranipAta AhitAgnyAdipAThAd, yalopo hrasvazca pRSodarAdikRtaH / 7- 'bhadAntaH'-- niSThAntaparanipAtaH prAgvat pRSodarAditvAdAkArasya hrasvaH /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 Avazyakamutrasya " bhAntaH sa eva 'bhadantaH, ( evaM yathAmati vyutpatyantareSvapi niruktoktazAkaTAyanAdimatipAditarItyA sAdhanamakriyA boddhavyA / ) tatsambodhane - he bhadanta != he bhagavana ! ahaM, samo= rAgadveSarahitastasyA''yo = gamanaM pravRttiriti yAvat, atha vA samAnAM=samyagjJAnAdiratnatrayasya Ayo = lAbhaH, yadvA samAni = jJAnAdIni teSu tairvA Ayo=gamanam api vA samo = rAgadveSAgraspRSTAntaHkaraNaH = stratrannikhilabhUtadarzI vizuddha AtmA tucchitAnalpa cintAmaNikalpataru kAmadhenubhirgahana bhava gahanaparibhramaNajasalezaklezanAzakaira pUrvairjJAna darzanAdibhiH saMvRtatvAt tasyA''yaH =prAptiHsvAtmavizuddhIkaraNamiti bhAvat, samAyaH sa eva sAmAyikaM, tat karomi= jJAna darzana cAritrase dedIpyamAna ! bhagavan ! ( gurumahArAja ! ) maiM samyagjJAna samyagdarzana samyak cAritrarUpa ratnatrayakI prApti, athavA rAgadveSase rahita, samasta jIvoM ko apane samAna dekhanevAle tathA 42vAvAjA, athavA he mAnta = sabhya jJAna darzana vyAstrithI suzobhita hai lagavan! (gu3bhddddaarAja !) huM samyagajJAna, samyagdarzana ane samyaktcAritra rUpa ratnatrayanI prApti athavA rAga ane dveSathI rahita, dareka prANIne mArI jema jovAvALA tathA ciMtAmaNi, 1 - 'bhAntaH ' - ' bhA dIptau' asmAdauNAdiko'ntaH pratyayaH, siddhiH pRSodarAditvAdeva / 2 - ' zaityaM hi yatsA prakRtirjalasya' ityAdiSu yathecchamuddezyagataM vidheyagataM vA liGgamAdAya tyadAdiprayogasya suprasiddhatvAdatra samAyazabdagataM puMstvamAdAya 'sa' iti / taduktaM - ' kiM yattatsAsnAlAGgUlakakudakhuraviSANyartharUpaM sa zabdaH ' iti paspazAhnikabhASyapratIkamAdAya kaiyaTe - ' uddizyamAnapratinirdizyamAnayorekatvamApAdayanti sarvanAmAni paryAyeNa tattaliGgamupAdadate iti kAmacArataH sa zabda iti puMlliGgena nirdeza:' iti / 3 - 'vinayAdibhyaSThak (5 / 4 / 34 ) ityatratyagaNe samAyazabdasya pAThAtsvArthe Thak, tasyekAdezaH kittvAdAdivRddhiH / yattu kaciduktaM - ' vinayAdiSu 'samaya' zabda eva paThyate na tu samAyazabdastasmAdatraikadezavikRtasyA'nanyatvAtsamayazabdena samAyazabdasyApi grahaNam' / yadvA trinayAderAkRtigaNatvAdvagiti' tadubhayamapyasAram, samayazabdavatsamAyazabdasyApi vinayAdigaNe pratipadoktapAThAdvinayAderAkRtigaNatve pramANAbhAvAca / "
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 71 samAcarAmi / evaM pratijJAya sAmAyikavidhisvarUpamAha-'savvaM' ityAdinA, na vadituM yogyam avadyam, avadhenansakalatIrthakaragaNadharAdivigahitena (pApena) saha vartata iti sAvadho nindhaH, yujyata iti yojanamiti vA zyogaH= kAyika - vAcika-mAnasikavyApAraH, taM sAvadhaM yogaM pratyAkhyAmi cintAmaNi kalpavRkSa kAmadhenu sparzamaNi Adi se bhI *utkRSTa, saMsArarUpI gahana vanameM bhaTakate hue jIvoM ke sAre duHkhoMkA nAza karane vAle samyagjJAna darzana cAritrase yukta AtmasvarUpa kI prAptirUpa sAmAyika karatA huuN| ata eva yAvajjIvana (jIvana bhara ke lie) maiM sarva sAvadya vyApAra kA tIna karaNa tIna yoga se tyAga kalpatarU, kAmadhenu, sparzamaNi vigerethI paNa atizreSTha jagatarUpI bhayaMkara aTavImAM bhaTakatA prANIonA badhAM duHkhene nAza karanAra, samyakajJAna-darzanacAritrathI yukata AtmasvarUpanI prAptirUpa sAmAyika karuM chuM, eTalA mATe yAjajIva (jiMdagIbhara) huM dareka sAvadha vyApArane traNa karaNa traNa vegathI tyAga karUM chuM. _ *-samatAbhAva kI prApti hue vinA rAgadveSakA kSaya nahIM hosakatA, rAgadveSa kA kSaya hue vinA kevalajJAna kevaladarzana kI prApti nahIM hosakatI, aura kevalajJAna kevaladarzana kI prApti hue vinA mukti nahIM mila sakatI, isalie mokSa kA mUla kAraNa sAmAyika hI hai; ataeva ise kevala sAMsArika sukha ke denevAle cintAmaNi pArasamaNi Adi se bhI uttama kahA hai / * samatA bhAvanI prApti vinA rAgadveSane kSaya thatuM nathI ane rAgadveSanA kSaya vinA kevalajJAna kevaLadarzananI prApti thatI nathI ane kevaLajJAna kevaLadananI prApti vinA mukita maLatI nathI. mokSanuM mULasAdhana sAmAyika ja che, ethI sAmAyika, kevala sAMsArika sukha ApanAra cintAmaNi pArasamaNi AdithI paNa uttama kahela che. 1- 'avadham - nazupapadAdvadeH 'vadaH supi kyap ca (3 / 1 / 176) iti prAptau yatkyapau pravAdhya " avadhapaNyavaryA gardApaNitavyAnirodheSu (3 / 1 / 101) itinipAtanAdgardAyAM yat / yattu 'vadituM yogyaM vadyaM, na nayamavadya'-miti vyAkhyAnaM tavyAkaraNatattvAnavabodhamUlakameva, natrupapadAdeva vadadhAtAryatmatyayanipAtanasya mAguktakhAt / 2- yogaH-'yujira yoge' asmAddhan / 3- pratyAkhyAmi pratyAbhUrvakasya khyA 'prakathane' ityasya rUpam /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya sarvathA prityjaamiityrthH| yadvA pratyAcakSe' iticchAyA, asyApyarthaH prAgvadeva, kevalaM dhAturevAtiricyate-'cati vyaktAyAM vAcI'-ti / kiyatkAlArtha pratyAkhyAmI ? tyAha-yAvajjIvaye'-ti, atra yAvacchabdaH parimANArthako mryaadaarthko'vdhaarnnaarthkshcaa'vyyH| jIvanaM jIvA,' tayA jIvayA' jIvAmityarthaH, yAvanmama jIvanaparimANaM tAvatpatyAkhyAmIti jIvanaM maryAdIkatyArthAnna kevalaM maraNakAla evA'pi tu tataH prAgapi pratyAkhyAmIti, jIvana eva na tu taduttarArthamapi pratyAkhyAmItyarthaH / kIdRzaM taM yogaM pratyAkhyAmI? tyAha'trividha'-miti-tisro vidhAH prakArA yasya taM kRtakAritAnumatarUpaM manovAkAyavyApAram / tatra kRtaM svatantraNA''tmanA sampAditaM, kAritam anyadvArA sampAditam , anumataM sAvadyavyApAramArabhamANasya 'khayA samyak kriyate, evameva kriyatA'-mityAdinA, yadvA cakSupA dRSTasyApi tUSNImavasthAnena niSedhAdhakaraNAtmotsAhitam / trividhena prakAratrayaviziSTena kAraNabhUtena, kena tene ?-tyAha'manasA' vAcA kAyeneti / nanu trividhenetyanena yatpakAratrayaM gRhyate tat manasekaratA huuN| tIna karaNa ye haiM- kRta-kArita-anumodita / kRta-apanI icchAse svayaM karanA, kArita-dUsare vyakti se karAnA, anumodita-jo sAvadya vyApAra kara rahA ho use acchA smjhnaa| tIna yoga ye haiM-(1) mana, (2) vacana, (3) kAya / prazna-sUtra meM 'trividhena' (tIna prakAra se) kahA hI hai phira RNa 4265 mA - (1) ta, (2) rita, (3) anumAhita. kRta-patAnI IrachAthI pite karavuM. kArita-bIjI vyakti pAse karAvavuM. anudita-je sAvadya vyApAra karI rahyo hoya, tene sAruM jANavuM. traya yo| mA cha (1) bhana, (2) 1yana, (3) yA. prazna-sUtramA trividhena (aey 3) 4 cha, pachI manasA=(bhanathI), 1- jIvA-'jIva pANadhAraNe' asmAt 'gurozca halaH' (3 / 3 / 103) iti vacanena striyAmakArapratyaye strItvATTAp, 'IhA, UhA' ityAdivat / 2-'jIvayA' - 'tato'nyatrApi dRzyate' iti vacanabalAdyAvacchabdayoge dvitIyAyAH prAptAvapyArSatvAttRtIyA /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA tyAdinA pratipadamevoktam , evaM sati trividhenetyupAdAnaM punarutaM bhavati / yadvA trividheneti vizeSaNaM manasetyAdereva saMbhavati, tatazca trividhena manasA, trividhayA vAcA, trividhena kAyenetyanvaye manovAkAyAnAM pratyekaM traividhyaM prApnoti, tacAniSTaM, nayatra manAdIni pratyekaM traividhyamarhanti kiM tarhi ? tadvayApArA eveti cenna, tadabhAve hi manasA vAcA karmaNetyetAvanmAtroktau 'na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmI'-tyanena saha " yathAsaGkhyamanudezaH samAnAm" (1 / 3 / 10) iti vacanAnurodhena "Adyantau Takitau" (1 / 1 / 46) ityAdivat , "zatru mitraM vipattiM ca jaya raJjaya bhaJjaye"--tyAdivat 'eco'ya'manasA' (manase) 'vAcA' (vacanase) 'kAyena' (kAyase) kahane se punarukti (kahe hueko punaH kahanA) hotI hai| yA (tIna prakArase) yaha vizeSaNa 'mana, vacana, kAya' kA hI hosakatA hai| yadi aisA mAna liyA jAya to isakA artha hogA ki 'tIna prakArake kAya se Arambha na kareM / arthAt mana vacana kAya ke tIna tIna bheda hoNge| aisA artha zAstraviruddha hai, zAstroM meM bhagavAnane mana Adi ke tIna tIna bheda nahIM batAye haiM, kintu mana Adi ke vyApAroM ko tIna prakAra kA batAyA hai| uttara-yaha zaMkA ThIka nahIM hai| yadi 'trividhena' na kahakara kevala 'manasA vAcA kAyena' kaha dete to artha ThIka nahIM baiThatA, kyoM ki jaise-koI kahe ki 'heya aura upAdeyako tyAgo aura vAcA (vayanathA) kAyena (AyAthI) 4uvAthI puna3ti (4sAra 521 4) yAya che. A "traNa prakAre e vizeSaNa "mana, vacana, kAyAnuM ja hoI zake che. je ema mAnavAmAM Ave te ene artha e thaze ke "traNa prakAranA manathI, traNa prakAranA vacanathI ane traNa prakAranI kAyAthI AraMbha na kare. arthAt mana, vacana, kAyAnA paNa traNa traNa bheda banaze, e artha zAstraviruddha che. zAstramAM bhagavAne mana AdinA traNa bheda batAvyA nathI, paraMtu mana AdinA vyApArane te traNa prakAranA matAcyA che. utta2-meza 2012 nathI. trividhena na DIna va manasA vAcA kAyena kahyuM heta te artha barAbara baMdha besata nahi; kAraNa ke keI jema kahe ke "heya ane upAdeyane tyAga ane grahaNa kare" te e vAkayamAM kramAnusAra heya'nI
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 AvazyakasUtrasya vAyAvaH' (6 / 1 / 78 ) ityAdivadvA kramikAnvaye 'manasA na karomi, vAcA na kArayAmi, kAyena kurvantamapyanyaM na samanujAnAmI'-tyanabhISTo'rtha Apagheta, tadvAraNArtha trividhenetyuno, tena manasA na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi, vAcA na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi, evaM kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmItyarthoM bhavati / yadvA pUrva sAmAnyatastrividhenetyuktvA kena trividheneti jijJAsAyAM --- - - grahaNa kro|' to isa vAkya meM kramase 'heya' ke sAtha 'tyAgo' kA sambandha ho jAtA hai aura 'upAdeya' ke sAtha 'grahaNa karo' kaa| isI prakAra 'colapaTTA caddara pahano, oDho' kahane se yaha artha hotA hai ki 'colapaTTA pahano aura caddara oDho', isI prakAra 'trividhena' (tIna prakAra se) pada na ragvate to aisA aniSTa artha ho jAtA kimanase na kare, vacanase na karAve aura kAyase anumodanA na kre| isa aniSTa artha kA parihAra karane ke lie 'trividhena' pada rakhane se yaha artha huA ki-(1) manase na karU~, (2) na karAU~ (3) na karate hue ko bhalA jAna / (4) vacana se na karU~, (5) na karAU~, (6) na karate hue ko bhalA jAna / (7) kAya se na karU~, (8) na karAU, (1) na karanevAle ko bhalA jAna / / ___ athavA pahale sAmAnyarUpa se kahA hai ki tIna prakAra se na sAthe "tyAgone saMbaMdha thaI jAya che ane "upAdeyanI sAthe "grahaNa kare ne. eja rIte "lapaTTo cAdara pahere e kahevAthI e artha thAya che ke calapaTTo pdde| bhane yA62 sotI. se zate trividhena (vaya 43) 24 / sabhyo rAta te e aniSTa artha thaI jAta ke manathI na kare, vacanathI na karAve ane kAyAthI na anumodanA karo. aniTa arthane parihAra karavAne mATe trividena zabda mAyo cha, sema trividhena za6 mA5pAthI vo maya thayo 3-(1) bhanathI na 43, (2) na 426, (3) na 42nArane ma ta), (4) payanathI na 43, (5) na 42rAj, (6) na 42nArane ma GALY', (7) yAthI 43, (8) na 42j (6) na karanArane bhale jANuM. athavA pahelAM sAmAnya rUpe kahyuM che ke "traNa prakAre na karUM paraMtu te traNa
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA taspakArAn darzayituM vizeSata Aha-manasetyAdIti nAsti paunaruktyam / kecit'manasA vA vAcA vA kAyena veM'-ti vikalpasaMgrahArtha trividhenetyuktmityuucire| na kArayAmItyatrA'nyeneti zeSaH puurnniiyH| na samanujAmi=nAnumanye / 'tasyeti tasmAt saavdhyogaadityrthH| 'bhaMte' iti bhadanteti sambodhanaM prAgvadeva, pUrvAnuvRttyaivArthasiddhau punaH 'bhaMte' ityuktiH prArambhavat paryavasAnamapi gurvAmantraNapUrvakameva karttavyamiti mUcanAya / yadvA punaruccAraNayatnenA'nuttireva labhyate, karU~, parantu ve tIna prakAra kauna-kaunase haiM ? aisI jijJAsA hone para vizeSarUpase batA diyA ki "manasA vAcA kAyena" ye tIna prakAra haiM, isalie punarukti Adi koI doSa nahIM hai| * athavA mana, vacana aura kAyake nimittase honevAle tIna bhedoM kA saMgraha karane ke lie 'trividhena' pada rakhA hai| vyAkaraNa meM 'bhaMte' zabda aneka prakAra se siddha hotA hai, isalie usake artha bhI bahutase haiN| jaise (1) kalyANa aura sukhako denevAle, (2) saMsAra kA anta karanevAle, (3) jinakI sevA-bhakti karane se saMsArakA anta ho jAtA hai ve, (4) janma-jarA maraNake bhayakA nAza karanevAle-nirbhaya, (5) bhogoM ko tyAga denevAle, (6) bhaya ko damana karanevAle, (7) indriyoMkA damana karanevAle, (8) samyagajJAna, samyagdarzana, aura samyakanAritra se 42 43 // 4 // cha ? sevA zisA yatai vizeSa35 tAvI mAdhyu manasA vAcA jAna e traNa prakAra che. ethI karIne punarUkita Adi kaI doSa thatuM nathI. athavA mana vacana ane kAyAnA nimitte thanArA traNa bhedane saMgraha 42vAne bhATe trividhena zam ||dhy che. vyAkaraNamAM aMte zabda aneka prakAre siddha thAya che. tethI enA artha yA che; (1) 48yAya bhane sumane mApanA2, (2) sNsaarne| aMta 42nA2, (3) jenI sevAbhakita karavAthI saMsArane aMta AvI jAya che te, (4) janma jarA maraNanA bhayane nAza karanAra, (5) bhegene tyAga karanAra, bhayanuM damana karanAranirbhaya, (7) IdriyenuM damana karanAra, (8) samyajJAna samyagdarzana ane samyaka 1- 'tasyeti tasmAt' atrA'pAdAnasya zeSatvavivakSayA SaSThI /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamatrasya yataH kevalamanuttimAtreNa na kimapi kArya bhavati kintUccAraNAdiprayatnenaiva, tadana vaiyAkaraNaiH-"anuvartante ca nAma vidhayo na cAnuvartanAdeva bhavanti, kiM tarhi ? yatnAdbhavanti, sa cAyaM yatnaH punaruccAraNam" iti / athavA svasyApi bhadantavAdAtmana evedamAmantraNaM sAvadhAnIkaraNAya / yadvA bhUyaH sambodhanena guruM pati bhaktyudeko'bhivyajyate / pratikrAmAmipratinivarte, pRthagabhavAmIti yAvat / yatra kaciTTIkAsu 'paDikkamAmi' ityasya 'pratikramAmi' iticchAyopalabhyate sA prAmAdikyeva "kramaH parasmaipadeSu" (7 / 3 / 76) iti vacanabalena kramerupadhAdIrghasya durnivAratvAt / nindAmi-jugupse / garle-jugupsa ityevArthaH / nanu tarhi nindAgardayoH 'kutsA nindA ca garhaNA' iti koSarItyA paryAyatvena paunarutthaM vajralepAyitameveti cenna, yataH svasAkSikI nindA, gurusAkSikI ca gati paraspara bhavati bhUyAn bhedH| yadvA 'nindA sAdhAraNI kutsA, gardA saivAtibhUyasI'-ti parasparamarthabhedAnnAsti paryAyatA, yathA-vRddha eva kopaH krodho na sAdhAraNa iti ko pakrodhayoH paryAyavAbhAvena krudhyarthatvAbhAvAtkubdhAtuyoge caturthI neSyate, taduktaM- 'krudhaduheAmayArthAnAM yampati kopa (1 / 4 / 37) ityatra zabdenduzekhare nAgezena-'nahyakupitaH krudhyatIti bhASyeNa prarUDhakopa eva krodha iti kupedIpanevAle / ina saba ko 'bhaMte' kahate haiN| isI prakAra aura artha bhI samajhane cAhie / 'bhadanta' ! isa sambodhanase yaha pragaTa hotA hai ki samasta kriyAe~ gurumahArAja kI sAkSIse hI karanI caahie| he bhagavan ! maiM sAvadyayogase nivRtta hotA hU~, nindA karatA hU~ aura gardA karatA huuN| kozoM meM nindA aura gardA zanda kA eka hI artha hai, isalie punarukti hotI hai, aisA nahIM samajhanA cAhie; kyoM ki nindA AtmasAkSI se hotI hai aura gardA guru cAritrathI dIptimAna. e badhAne mane kahe che, eja rIte bIjA artho paNa samajI levA. " bhadanta' e saMbodhanathI ema pragaTa thAya che ke badhI kriyAo gurUmahArAjanI sAkSIe ja karavI joIe. he bhagavAn ! huM daMDathI nivRtta thAuM chuM, niMdA karuM chuM ane gaha karuM chuM. zabdakozamAM "nindA ane gaha' zabdane eka ja artha che, tethI punakita thAya che, ema na samajavuM, kAraNa ke niMdA AtmasAkSIe thAya che ane
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 munitoSaNI TIkA stadarthatvAbhAvena na tadyoga idam, kupyati kasmai cidityaadysaadhveve'-ti| 'nindAmi, garhAmi' ityanayostasyetyanena prAgutana sambandhastena sAvadhayogasambandhinI svasAsikI gurusAkSikI ca nindA karomIti nirgalito'rthaH, tasyetyatra sambandhasAmAnye SaSThayAH prAguktatvAt / yadvA 'AtmAna'-mityasyaiva madhyamaNinyAyAdehalIdIpanyAyAdvA vyutsRjAmItyanena nindAmi, garhAmi' ityAbhyAM ca sambandhastena sAvadhayogakAriNamAtmAnaM jugupse, vyutsRjAmi=vividhabhAvanayA viziSya vA parityajAmItyarthaH ||muu0 1 // sAkSI se hotI hai| athavA nindA sAdhAraNa kutsAko kahate haiM aura gahI atyanta nindA ko kahate haiN| - isakA artha yaha hotA hai ki-he bhagavan ! atIta kAla meM sAvadha vyApAra karanevAle AtmA (AtmapariNati) ko anitya Adi bhAvanA bhAkara tyAgatA hU~, nindA karatA hU~, gardI karatA huuN| jaise ghara kI dehalIpara dIpaka rakhane se bhItara bhI prakAza hotA hai aura bAhara bhI prakAza hotA hai, isIko 'dehalI-dIpaka' nyAya kahate haiM, kahA bhI hai-'parai eka pada bIca meM, duhu disa lAgai soya / so hai dIpaka-deharI, jAnata hai saba koya // 1 // bIca meM maNi jaDa dene se donoM ora maNikA prakAza hotA hai, yaha 'madhyamaNi' nyAya kahalAtA hai, isI prakAra 'appANaM' kA donoM ke sAtha sambandha hotA hai| arthAt sAvadha vyApAravAlI AtmA ko tyAgatA hU~ aura usakI nindA karatA hU~ tathA gardA karatA huuN||suu0 1 // gaha gurUsAkSIe thAya che, athavA niMdA sAdhAraNa katsAne kahe che ane gaha atyaMta nidAne kahe che. Ane artha e thAya che ke he bhagavana! atIta kALamAM daMDa (sAvadya vyApAra) karanAra AtmA (AtmapariNati) ne anitya Adi bhAvanA bhAvIne tyAguM chuM, niMduM chuM, gaNuM chuM, jema gharanI dehelI (uMbara) para dI rAkhavAthI aMdara paNa prakAza thAya che ane bahAra paNa prakAza thAya che tene "dehalI-dIpaka nyAya" kahe che. kahyuM che ke-pare eka pada bIcameM, duha disa lAge seya. se 3 h4-37,' nata sama choya. (1)' kyamA bhali hI vAthI me bAju maNine prakAza thAya che tene "madhyamaNi-nyAya' kahe che. e ja rIte
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 AvazyakamUtrasya sAdhoH sarvaviratirUpaM sAmAyikaM yAvajjIvanaM bhavatyavazyakartavyaM tasmiMzca sati pramAdAdinA'ticArAH sambhavantIti sAmAyikanirUpaNottaramagre kAyotsargapatijJApUrvakaM ziSyaH prathamaM doSAn paryAlocayati // mUlam // icchAmi ThAmi kAussaggaM jo me devasioaIAro ko kAio vAio mANasio ussutto ummaggo akappoakaraNijo dujjhAo duviciMtio aNAyAro aNicchiyavvo asamaNapAugo nANe taha daMsaNe caritte sue sAmAie, tiNhaM guttINaM, cauNhaM kasAyANaM, paMcaNhaM mahavvayANaM, chaNhaM jIvanikAyANaM, sattaNhaM piMDesaNANaM, ahaNhaM pavayaNamAUNaM, navaNhaM baMbhaceraguttINaM, dasavihe samaNadhamme samaNANaM jogANaM jaM khaMDiyaM jaM virAhiyaM tassa micchA mi dukkaDaM ||suu0 2 // / // chAyA // icchAmi sthAtuM kAyotsarga yo mayA devasiko'tIcAraH kRtaH kAyiko vAciko mAnasika utmatra unmArgo'kalpo'karaNIyo durdhyAto durvicintito'nAcAro'neSTavyo'zramaNaprAyogyo jJAne tathA darzane cAritre zrute sAmAyike, tisRNAM ___muniyoM kI sarvaviratirUpa sAmAyika yAvajIvana hotI hai, usameM pramAda Adi se aticAra kI saMbhAvanA rahatI hai| ataeva sAmAyika kA nirUpaNa karake aba isake Age ziSya kAyotsargapUrvaka aticAra kI AlocanA karane ke liye prathama kAyotsarga kI pratijJA karake doSoM kI AlocanA karatA hai-'icchAmi ThAmi kAussaggaM' ityAdi / mayri ne beunI sAthe saMbaMdha thAya che. arthAta sAvaghavyApAravALA AtmAne tyAguM chuM ane tenI niMdA karuM chuM, tathA gaI karUM chuM. (sU0 1) muninI sarvaviratirUpa sAmAyika yAvajachava hoya che. emAM prasAda AdithI aticAranI saMbhAvanA rahe che, eTalA mATe sAmAyika nirUpaNa karIne te pachI zikhya kAryotsargapUrvaka aticAranI AcanA karavA mATe prathama yotsanA pratijJA prazana hoSAnI bhAsAyanA 42 che icchAmi ThAmi kAussaggaM vigere. 1- 'lumperavazyamaH kRtye' iti makAralopaH /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA 79 guptInAM caturNAM kaSAyANAM paJcAnAM mahAvratAnAM SaNNAM jIvanikAyAnAM, saptAnAM piNDaiSaNAnA, - maSTAnAM pravacanamAtRNAM, navAnAM brahmacaryaguptInAM dazavidhe bhramaNadharme zramaNAnAM yogAnAM yatkhaNDitaM yadvirAdhitaM tasya mithyA me duSkRtam // mu0 2 // // TIkA // ' 'ThAmi ' sthAtuM cittaikAgratayeti zeSaH, kartumityarthaH / 'kAussaggaM ' kAyotsarga, kAyasya= zarIrasya utsarga = tadekatAnatA pUrvakaikadezAvasthitidhyAnamaunavyatiriktayAvatkriyAkalApasambandhamadhikRtya sarvAvecchedena parityAgam - aticArasaMzuddhaye vyutsarjanaM, mamatvApavarjana vA 'icchAmi = vAJchAmi / tatrAdau vakSyamANarItyA doSAn paryAlocayati - 'jo' iti / yaH = kAyotsargaH mayA = kartRbhUtena 'devisao' = divasena nirvRtto devasika divasapadaM rAtrerapyupalakSakaM tena he bhadanta ! maiM cittakI sthiratA ke sAtha eka sthAna para sthira rahakara dhyAna - mauna ke sivAya anya sabhI vyApAroM kA parityAgarUpa kAyotsarga karatA hU~, parantu isake pahale ziSya apane doSoM kI AlocanA karatA hai- 'jo me' ityAdi / jo mujhase pramAdavaza divasasambandhI tathA rAtrisambandhI saMyamamaryAdA kA ullaGghanarUpa he bhadanta ! huM cittanI sthiratAnI sAthe eka sthAna upara sthira thaine dhyAna mauna sivAya anya adhA kAmenA tyAgarUpa kAryotsarga karU chuM, paraMtu menA paDesAM ziSya potAnA hoSonI AsoyanA pure che. " jo me pratyAhi " jo mArAthI ALasavaza divasasaMbaMdhI tathA rAtrisaMdhI samayamaryAdAnA 1 - 'ThAmi' karttumityarthaH / dhAtUnAmanekArthatvAt 'sthA' dhAtuH karotyarthaH, ArSasvAd 'mip' pratyayaH tumunnarthaH, ArSeSu hi prayogeSu bAhulakena sarve vidhayo vikalpyante yaduktam- 'kacitpattiH kacidamavRttiH kacidvibhASA kacidanyadeva | vidhervidhAnaM bahudhA samIkSya, caturvidhaM bAhulakaM vadanti " // 1 // iti, kizca - "suptiGapagrahaliGganarANAM, kAlahalacasvarakartRyaGAMca / vyatyayamicchati zAstrakRdeSAM, so'pi ca sidhyati bAhulakena ||2||" iti, tatra upagrahaH = parasmaipadA''tmanepade, naraH=prathamAdipuruSatrayam / kAlaH = kAlavAcakaH pratyayaH / kartRzabdaH kArakatvAvacchinnopalakSakastena kArakavAcinAM kRttaddhitAnAM viparyayaH / yaGiti yaGo yazabdAdArabhya liGyAziSyaGGiti GakAreNa pratyAhAraH / spaSTaM ziSTam / 2 " tena nirvRttam " (5 / 1 / 78) iti Thak / "
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamutrasya divasakRto raatrikRtshcetyrthH| 'aIAro' atikramya cAraH caraNamatIcAra:=saMyamamaryAdAto bahiHpavartanaM-saMyamamaryAdAmullaGghya gamanamiti yAvat , 'kao' kRto vihita ityarthaH / kIdRzaH sa devasiko'tIcAraH ? ityata Aha'kAio vAio mANasio' iti, kAye bhavaH, kAye jAtaH, kAyena nivRtto vA kAyikaH / evaM vAciko mAnasika ityubhayatrApi bodhyam , kAyajAto vAgajAto manojAta iti niSkarSaH / 'ussutto' sUtramucchiyotkramya vA mutrArzva vA saMjAta utsUtraH sUtrollaGghanena nisspnno'rthaattiirthkrgnndhraadyaaptopdissttprvcnprityaagenodbhuutH| ataeva 'ummaggo' mArgAdudgata unmArgaH kSAyopamikabhAvapahANapUrvakodayikabhAvaposaMkramaH ( krAntaH ) / 'appo' kalpaH karaNacaraNavyApArarUpa AcAraH, na kalpo'kalpaH karaNacaraNApArarahita ityarthaH / yadvA ' akalpyaH' iticchAyA tasya kalpayituM yogyaH kalpyo munidharmaH na kalpyo'kalpyo-munyAcAravizaGkalitaH ataeva 'akaraNijjo' akaraNIyaH-munibhiranAcaraNIyaH / uktAH kAyika-vAcika-yoratIcArayorbhedAH, sampati mAnasikasyA'ticArasya tAnAhaaticAra kiyA gayA ho, cAhe vaha kAyasambandhI, vacanasambandhI, manasambandhI, 'umsutto' utsatrarUpa arthAt tIrthaGkara gaNadhara Adike upadiSTa pravacanake viruddha prarUpaNAdirUpa, 'ummaggo'-unmArgarUpa arthAt kSAyopazamika bhAvakA ullaGghana karake audayika bhAvameM pravRtti pa, 'akappo'-akalpa(lpya) karaNacaraNarUpa AcAra rahita, 'akaraNijjo'akaraNIya arthAt muniyoMke nahIM karane yogya ho| ye saba Upara kahe hue kAyika tathA vAcika aticAra haiM, aba mAnasika aticAra ulaMghanarUpa aticAra karIye haya, cAhe te e zarIrasaMbaMdhI vacanasaMbaMdhI manasNdhii, usmutto-utsUtrarUpa arthAt nI 42 apara vigere 756Ta prayananI 135 53566, ummaggo ubhAga35 arthAt kSAyopazama mArnu ghanazana soya bhAvamA pravRtti35, akappo 2146pya, 426229435 yArahita mana akaraNijjo akaraNIya arthAt munione nahi karavA lAyaka hoya. upara kahela e badhA kAyika tathA vAcika aticAra che. have mAnasika aticAra kahe che 1 'kAyikaH / "tatrabhavaH (4 / 3 / 53) iti, "tatrajAtaH" (4 / 3 / 25) iti, "tena nivRttam " (5 / 1 / 78) iti vA Thak /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 81 dunjhAo ' - ityAdinA, ' dujjhAo ' duyatiH, duSTo duHstho vA dhyAto durdhyAtaH = triruddhadhyAnasaMpannaH kaSAyakaluSitAntaH karaNaikAgratA''rttaraudrarUpaH, yadvA ArSatvAdatra bhAve ktaH puMstvaM ca tena duSTadhyAnarUpa ityarthaH, ata eva 'dubvicitio ' duHkhena dRSTo vA vicintito durvicintitaH=anavasthitacittatayA tattvaparibhraMzanapUrvakA'zubhacintanopetaH, ataeva ' aNAyAro' anAcAraH= saMyamamArgeNa pracalatAM saMyaminAmanAcaritavyaH / yato'nAcaritavyo'taeva ' aNicchiyantro ' aneSTavyaH = cetasA'pi lezato'pyanabhilaSaNIyaH, yatazcaitramataH ' asamaNapAurago' na yogyo'yogyaH prakarSeNA'yogyaH prAyogyaH zramaNAnAM zramaNairvA prAyogyaH = zramaNamAyogyaH na zramaNamAyogyo'zramaNapAyogyaH - zramaNAnAmayogya ityarthaH, munibhirananuSTheya iti yAvat / atra vyutkramavyAkhyAnaM tu sUtrakramavirodhAdanubhavavirodhAcco pekSitavyameva / kiMkiviSayako'ticAraH ? ' nANe ' ityAdinA, 'nANe ' jJAne= padArtha paribodhalakSaNe, 'daMsaNe' darzane= mavacanAbhirocanastrarUpe, 'carite ' cAritre = AzravanirodharUpe 'nANe ' ityAdiSu vaiSayikAdhAre saptamI, mokSe icchA'stItyAdivat tena jJAnaviSayako darzanaviSayakacAritratriSayakazceti phalati / vizeSeNocyate - ' sue ' iti, 'sue ' zrute= matyAdijJAnasvarUpe, zrutagrahaNasya matyAdijJAnopalakSakatvAt matyAdijJAnaviSayaka ityarthaH, yadvA ' sue ' ityasya zrute= dharme'rthAcchAstrapaThanAdirUpa ityevArtho na tu matyAdijJAna iti, aticArayAtrAkAle mRtrapaThanAdirUpaH / adhunA cAritrAticAra ityAha 6 kahate haiM-- 'dujjhAo' - durdhyAnakaSAyayukta antaHkaraNa kI ekAgratAse ArsaraudradhyAnarUpa, 'duvvicitio' - durvicintita citta kI asAvadhAnatA se vastu ke ayathArtha svarUpakA cintanarUpa, 'aNAyAro' - anAcAra - saMyamiyoM ko anAcaraNIya, 'aNicchiyanvo' - aneSTavya-sarvathA avAMchanIya tathA 'asamaNapAuggo' - azramaNaprAyogya - sAdhuoM ke AcaraNake ayogya A dujjhAo - durdhyAna- SAyayukta saMtaH unI meyatAthI mArttaraudradhyAna3ya duvicitio - durvicintita - vittanI asAvadhAnatAthI vastunA ayathArtha sva3yamAM ciMtana35 aNAyAro - anAvaraNIya saMyabhiyone manAyaraNIya aNicchiyanvo-aneSTavyahamezAM nahi icchvAyojya tathA asamaNa pAuggo - azramaNaprAyogya - sAdhuyanA AcaraNane ayeAgya hAya temaja jJAnamAM, dezanamAM, cAritramAM tathA vizeSarUpathI zruta
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 6 mAha - ' sAmAie ' iti, sAmAyike = sAmAyikaviSayakaH, prAgvyAkhyAtaH sAmAyikapadArthaH, atra sAmAyikapadena samyaktva sAmAyika - cAritrasAmayikayorgrahaNaM, tatra vakSyamANarUpaH zaGkAdiH samyaktva sAmAyikA ticAraviSayaH, cAritrasAmAyikAticAro bhedatrayAtmaka iti bodhayitumAha - ' tinhaM guttINaM ' iti, tisRNAM guptInAM, nirddhAraNe SaSThI, tena tisRNAM guptInAM madhya ityarthaH, evamagre'pi, guptizva mokSAbhilASukayoganirodharUpA caNDaM kasAyANaM ' caturNAM kaSAyANAM bhavamahIruhasecakAnAM krodhamAnAdInAm, 'paMcaNDaM mahavtrayANaM ' pazcAnAM mahAvatAnAM= prANAtipAtamRSAvAdA'dattA''dAnAdyu paratisvarUpANAM, 'chaNheM jIvanikAyANaM ' SaNNAM jIvanikAyAnAM = pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasakAyikAnAm, 'sattaNhaM piMDesaNANaM ' saptAnAM piNDeSaNAnAmasaMsRSTAprabhRtInAm, tAzca yathA - 1 asaMsRSTA 2 saMsRSTA, 3 saMsRSTA'saMsRSTA, 4 alpalepA, 5 atragRhItA, 6 pragRhItA, 7 ujjhitadharmikA ceti, AsAM pratyekaM svarUpANyAcArAGgamUtrato jJeyAni / 'ahaM patrayaNamAUNaM ' aSTAnAM pravacanamA tRNAM = samitipaJcaka- guptitrayarUpANAm / 'navaNhaM baMbhaceraguttINaM' navAnAM brahmacaryaguptInAM vasatikathAdirUpANAm / etadantAnAM sarveSAM ' yo'ticAraH kRtaH ' iti pUrveNAnvayaH / ' dasavihe ' dazavidhe samaNadhamme' zramaNadharme kSAntyAdirUpe ' samaNANaM' zramaNAnAM = zramaNasambandhinAM 6 Avazyakamutrasya ho, evaM jJAnameM, darzana meM, cAritrameM tathA vizeSarUpa se zrutadharma meM, samyaktvarUpa tathA cAritrarUpa sAmAyikameM, tathA usake bhedarUpa yoganirodhAtmaka tIna guptiyoM meM, cAra kaSAyoM meM, pAMca mahAvratoM meM, chaha jIvanikAryoM meM, (1) asaMsRSTA, (2) saMsRSTA, (3) saMsRSTA'saMsRSTA, (4) alpalepA, (5) avagRhItA, (6) pragRhItA, tathA (7) ujjhitadharmikA rUpa sAta piMDaiSaNAoM meM, pAMcasamiti tIna guptirUpa ATha pravacanamAtAoM meM, brahmacarya kI nau vADoM meM, daza prakAra ke zramaNadharma dhama mAM, samyakatvarUpa tathA cAritrarUpa sAmAyikamAM tathA enA bhedarUpa cenarodhAtmaka traNa guptimAM, cAra kaSAyAmAM, pAMca mahAvratAmAM, cha jIvanikAyAmAM, (1) asaMsRSTA (2) saMsRSTA (3) saMsRSTA'saMsRSTA (4) asyasevA (4) bhavagRhItA (6) pragRhItA (7) ujigatamikArUpa sAta piMDaSAomAM, pAMcasamiti traNaguptirUpa pravacanamAtAomAM, brahmacaryanI nava vADAmAM, daza prakAranA zramaNudharmoMnI aMdara AThe
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 'jogANaM' yogAnAM vyApArANAM zraddhAna-prarUpaNa-sparzanasvarUpANAM zramaNasambandhivyApAramadhye ityarthaH, 'ja' yat 'virAhiyaM' virAdhitaM sarvatobhAvena khaNDitaM svalitaM, ' tassa' tasya vAcikAdirUpasya daivasikasyAticArasya khaNDanasya virAdhanasya ca-tatsambandhItyarthaH, (yanado nityasambandhena tassa' iti tacchandena prAguktAnAM yacchandanirdiSTAnAM sarveSAM saMgrahAt , bahuSu pustakeSu dRzyamAnaM viparItavyAkhyAnaM mUtrAkSarAnanuguNalAdapekSyameva, nacaikena tacchabdena 'jo me devasio' 'jaM khaMDiyaM' 'jaM virAhiyaM' iti yacchabdatrayasyA''kAkSA kathaM pUryata ? patiyacchabdaM tacchabdopAdAnasyA''vazyakatvAta , ataeva yaM yaM kAmayate kAmaM taM tamAmoti lIlayA' ityAdau tacchabdadvayopAdAnaM saMgacchata iti vAcyam , buddhiviSayatAvacchedakatvopalakSitadharmAvacchinne nacchandazaneH, prakRte ca sarveSAmeva yacchabdopAttAnAM tAdRzadharmAvacchinna ( buddhiviSaya ) tvAt , ataeva 'yaghaspA patijahi jagannAtha ? namrasya tanme ' ityAdau yadyadityAbhyAM yacchabdAbhyAM yena kenacidrUpeNa sthitaM sarvAtmakaM pAparUpaM vastu vivakSitaM tathAbhUtamya tasya taccha dvena parAmarzastasmAnnAtra sAkAGkSatvaM doSa ityukaM kAvyaprakAza-rasagaGgAdharasAhityadarpaNAdiSviti tatraiva kaNehatyA'valokanIyam / ) 'dukkaDaM' duSkRtaM pApam , 'mi' mayi viSayasaptamIyaM tena madviSaya ityarthaH / 'micchA' mithyA niSphalam abhAvarUpamiti yAvat, bhavatviti shessH| yattu 'mi' ityasya 'me' iticchAyayA vyAkhyAnaM tadvayAkaraNavirodhAtsUtratAtparyavirodhAcca heyameva / - - ---- ke andara zraddhAprarUpaNA-sparzanArUpa zramaNayogoM meM se, jisa kisI kI dezase khaNDanA yA sarvathA virAdhanA huI ho una saba pUrvokta aticAroM se mujhe lagA huA pApa niSphala ho // 'mi' isakI 'me' aisI chAyA karake jo vyAkhyAna kiyA gayA hai vaha vyAkaraNa tathA mUtratAtparya se viruddha hone ke kAraNa sarvathA tyAjya hai| zraddhA-prarUpaNA-sparzanArUpa zramaNomAMthI jenI keInI dezathI khaMDanA athavA sarvathA virAdhanA thaI hoya te sarva pUrve kahelA aticArothI mane lAgelAM pApa niSphaLa thAya. mi-sanI me mevI chAyA zane vyAjyAna 42 cha te vyA425
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 AvazyakamUtrasya kecit 'micchAmi' iti padaM 'mi' 'chA' 'mi' ityevaM vibhajya prathamena 'mi' ityanena kAyanamratvaM ca, 'chA' ityanenAsaMyamayogarUpadoSacchAdanaM, carameNa 'mi' ityanena 'cAritrarUpamaryAdAsthito'ha'-mityevarUpaM, tathA 'dukkaDaM' ityatra 'du' ityanena duguMchAmi='duSkRtakarmakAriNamAtmAnaM nindAmi' ityevaMrUpaM 'ka' iti varNana 'kRta'-miti, 'Da' iti varNana 'upazamenAtikrAmAmi' arthAt dravyabhAvanamrazcAritramaryAdAsthito'haM duSkRtakarmakAriNamAtmAnaM nindAmi, kRtaM ca duSkRta karma upazamena parityajAmItyenamartha vyAcakSate 'pratyekAnatiriktaH samudAyaH' iti nyAyena padasyArthavatve varNAnAmapyarthavattA'GgIkArAditarathA pada kaI eka 'micchAmi' isa padakA 'mi' 'chA' 'mi' aisA padaccheda karake "'mi' kAyika aura mAnasika abhimAnako choDakara 'chA' asaMyamarUpa doSa ko Dhaka kara 'mi' cAritra kI maryAdA meM rahA huA maiM, 'du' 'ka' 'DaM - 'du'sAvadyakArI AtmAkI nindA karatA hU~, 'ka' kiye hue sAvadyakarma ko 'DaM'=upazamadvArA tyAgatA hU~, arthAt dravya-bhAvase namra tathA cAritramaryAdA meM sthita hokara maiM sAvadya kriyAkArI AtmA kI nindA karatA hU~ aura kiye hue duSkRta (pApa) ko upazamabhAvase haTAtA hU~" isa prakAra artha karate haiN| aisA artha karanA koI asaMgata nahIM hai| pratyuta sarvathA ucita hI hai, kyoMki-'samudAya pratyeka se bhinna nahIM hotA' isa nyAya se jaba pada kI sArthakatA svIkAra kI jAya to pratyeka varNa kI bhI tayA sUtranA tAtparyathA vidukha DAvAne ho ma tyAgaya 2.21 "micchAmi" se pahamA "mi 'chA' mi" se prabhArI 562 4 4zane 'mi' yi bhane mAnasi bhalibhAnane choDI "chA" asaMyama35 hoSane DhahAne "mi" yAtrinI bhADAmA 27 / hu~ 'du' 'ka' 'DaM' "du' sArI mAmAnI nihA 43 chu. "ka" 42ai pApakarmane "huM' upazama dvArA tyAga karU chuM, arthAta dravyabhAvathI namra tathA cAritramaryAdAmAM sthita thaIne huM sAvaghakriyAvAna AtmAnI nindA karUM chuM ane karelA pApane upazamabhAvathI haThAvuM chuM-e pramANe artha kare che. A pramANe artha kare te koI prakAre asaMgata nathI paraMtu sarvathA ucita ja che, kAraNa ke samudAya pratyekathI bhinna nathI -A nyAya pramANe jyAre padanI sArthakatA
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA syApi varNasamudAyAtmakatvenA''narthakyA''patteH, taduktam-' arthavanto varNA0' iti pratijJAya 'saMghAtArthavattvAcca' iti hetupadarzakavArtikavyAkhyAyAM pataJjalinA-'yeSAM samudAyA arthavanto'vayavA api teSAmarthavantaH........tadyathA-ekacakSuSmAn darzane samarthastatsamudAyazca zanamapi samartham, ekazca tilastailadAne samarthastatsamudAyazca zatamapi samartham , yeSAM punaravayavA anarthakAH samudAyA api teSAmanarthakAH, ekA ca sikatA tailadAne'samarthA tatsamudAyazca khArIzatamapyasamartha-miti' / sArthakatA svIkAra karanI hotI hai; anyathA vargoM ke samudAyarUpa pada aura padoM ke samudAyarUpa vAkya meM yadi vargoM ko anarthaka kaheM to unake samudAyarUpa zabda tathA vAkya bhI anarthaka ho jAya, jaisA ki pataJjaline apane grantha vyAkaraNa-mahAbhASya meM kahA hai-"jinake samudAya arthavAn hote haiM unake avayava bhI arthavAn hI rahA karate haiM, jaise-netravAlA eka vyakti dekha sakatA hai to usI taraha netravAlA hajAroM kA samudAya bhI dekha sakatA hai, tilake eka dAne meM taila hai to aneka dAnoM meM bhI hai, aura jinake avayava anarthaka hote haiM unake samudAya bhI anarthaka hI huA karate haiM, bAlUke eka kaNase tela nahIM nikala sakatA to bAlUkI derIse bhI nahIM nikalatA" ityAdi / svIkAra karavAmAM Ave te pratyeka varSanI paNa sArthakatA svIkAravI joIe. anya vargonA samudAyarUpa pada ane padenA samudAyarU5 vAkyamAM je vaNene anarthaka kahIe te tene samudAyarUpa zabda tathA vAkaya paNa anarthaka thaI jAya. jevI rIte ke pataMjalie pitAnA graMtha vyAkaraNa-mahAbhASyamAM kahyuM che : "jene samudAya arthavAna hoya che tenuM avayava paNa arthavAna ja rahe che. jema netravALe eka mANasa dekhI zake che te te rIte netravALA hajAro mANasane samudAya paNa dekhI zake che. talanA eka dANAmAM tela che te tenA aneka dANuomAM paNa che ane jenuM avayava anarthaka hoya che te tenA samudAya paNa anarthaka hoya che. retInA eka kaNamAMthI tela nIkaLatuM nathI te retInA DhagalAmAMthI paNa tela nIkaLI zakatuM nathI. ItyAdi.'
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya athavA niruktarItyA 'micchAmi, dukkaDaM' ityasya 'mi' mayi viSayasaptamyAzrayaNAnmadviSayakaM chayati=chinatti zivasRkhamiti chAH =mithyAsvAdiste no palakSitaM, 'mi 'minomi-prakSipAmi, kim ? isyAha-dukkaDaM.' duSkRtaM pApam / evaMca madviSayakaM mithyAtvAdyupalakSitaM duSkRtaM (pApa) prakSipAmi= dUrataH parihArAmItyarthaH / yadvA 'micchAmi' iti padatrayavyAkhyA pUrvavat , 'dukkaDaM' ityatra ca 'da'-riti daSTe 'ke'-tyAtmani 'De' ti sattAyAM, duSTatvaM ca sattAyA vivakSitaM, tathAca-'mi' mayi 'chA'=mithyAtvAdinA hetubhUtena duSTAM ninditAmAtmanaH sattAmaticArapravRnilakSaNAM 'mi' prkssipaamiityrthH| vyAkhyAnAntarANi ___ athavA nirukta rItise 'micchAmi dukkaDaM' kA artha isa prakAra . bhI hotA haiM-'mi' 'chA' 'mi' 'dukkaDaM' aisA padaccheda karane se 'mi' mujha meM rahe hue 'chA'=mithyAtva avirati kaSAra pramAda azubhayogarUpa 'dukkaDaM' pApa ko 'mi'=dara karatA huuN| ___athavA 'mi' 'chA' 'mi' kA vyAkhyAna pahale kI taraha jAnanA, 'dukaDaM' zabda meM 'du' 'ka' 'DaM' isa prakAra padaccheda karane se 'du'= duSTa (aprazasta) 'ka'=AtmA kI 'Da' sattA ko, ataeva samudAya kA yaha artha huA ki-ukta mithyAtvAdike kAraNa mujhameM rahI huI athavA nita-zata-pramANe " micchAmi dukkaDam " / ma mevI rIte pA, thAya cha. "mi chA mi dukkaDaM" mevo 562che 42vAthI 'mi' bhArAmA 27 // 'chA' mithyApa bhavizati pAya prabhAI ashubh-yo||35 'dukkaDaM' pApane 'mi' 12 43 chu, mayA 'mi' 'chA' 'mi' nu vyAbhyAna pasAnI bhA . 'dukaDaM' zamAM "du ka DaM" mevI zata 54276 42vAthI 'da' huTa (maprazasta) 'ka' mAmAnI 'DaM = sattAne, aeva samudAyane A artha thAya che ke ukta mithyAtvAdinA kAraNe 1- 'chAH' 'cho chedane' asmAskartari 'kvim / 'Adeca upadeza' ityAkAraH / 2- 'tena' ityatra- 'jaTAbhistApasaH' itivttRtiiyaa| 3- 'minomi' 'Dumin prakSepaNe' asmAtkari kie / 'mi' ityatrArSatvA diirghaabhaavH| 4- 'dukkaDaM' ityatra kuyoge SaSThIprAptAvapi ArSatvAdvitIyA /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA ythaamtyuuhniiyaani| etacca midhyAduSkRtaprAyazcittaM samitiguptirUpasaMyamamArgagattasya sAdhoH pramAdAdivazAtskhalanAyAM satyAmanuSThitaM sat pradIpastama iva doSamapanayati, akRtyavAsanAvAsitAntarAtmanA sAdhunA mithyAduSkRtadAnaM punarakRtyasevanAdgurgaderaMnuraJjanamAtraphalakaM bhavati, tasmAttadartha nedaM prAyazcittaM, nahi jJAtvA bhRzamaparAdhyato'pyajJAnakRtAparAdhamAyazcittanA''tmamocanaM jAtu dRSTacaram , 'buddhvA ced dviguNo damaH'-'matyA tu dviguNaM caret' ityAdinI teryathA'parAdhaM rAjAdizAsanavaddharmaAtmA kI aticAra pravRttirUpa aprazasta sattA (azuddha avasthA) ko haTAtA hU~ // . Upara kahA huA mithyAduSkRta prAyazcitta samiti - guptirUpa saMyama mArga meM pravRtta sAdhu ke pramAda Adi kAraNase lage hue doSako usI taraha haTA detA hai jaise dIpaka andhere ko, kintu jo sAdhu jAna-bUjhakara doSa sevana kiyA karatA ho usakA mithyAduSkRta kevala guru Adi ke manoraJjana ke lie hI hai pApase chuTakAre ke lie nahIM, kyoM ki bhUla se honevAle aparAdhoM ke lie jo prAyazcitta niyata hai usase jAna-bUjhakara aparAdha karanevAle kA doSa dUra nahIM hosktaa| jaise anajAnameM kisIse rAjazAsanake viruddha koI aparAdha kiyA jAtA hai to usako jitanI sAdhAraNa sajA dIjAtI hai, to jAna-bUjhakara aparAdha karanevAle ko aparAdha ke mArAmAM rahelI AtmAnI aticArapravRtti rUpa aprazasta sattA (azuddha avasthA) ne tyAj chu. upara kahelA mithyAdukRta prAyazcitta samiti-guptirUpa saMyama mArgamAM pravartelA sAdhunA pramAda Adi kAraNathI lAgelA deSane evI rIte haTAvI de che ke jevI rIte dIve aMdhArAne haTAvI de che. paNa je sAdhu jANI joIne dezanuM sevana karyA kare che tenA miyA duSkRta kevaLa gurU vigerenA manoraMjana mATe ja che. pApamAMthI chuTavAne mATe nahiM. kAraNa ke bhUlathI thayelA aparAdhane mATe je prAyazcitta nakakI che, tethI jANI joIne aparAdha karavAvALAnA deSa dUra thaI zakatA nathI. jevI rIte ajANatAM keIthI rAjyazAsana-viruddha koI aparAdha thaI jAya te tene jeTalI sajA devAya che, te karatAM jANI joIne aparAdha karavAvALAne te aparAdhathI
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakatrasya zAstramAyazcittasyA'pyuttamamadhyamAdhama sAhasarUpatvasya sarvajanInatvAt / anyathA kadAcit kumbhakArakSullaka mithyASdukRtatvApatteH // mU0 2 // sampratyaticArANAM vizeSazuddhayarthaM kAyotsargaH karttavya iti savidhi kAyotsargasvarUpamAha -' tassuttarI' - tyAdi / 88 // mUlam // tassuttarIkaraNeNaM pAyacchittakaraNeNaM visohIkaraNeNaM visallIkaraNeNaM pAvANaM kammANaM nigghAyaNaTTAe kAussaggaM anattha UsasieNaM nIsasieNaM khAsieNaM chIeNaM jaMbhAieNaM uDDueNaM vAyani saggeNa bhamalie pittamucchAe suhumehiM aMgasaMcAlehiM suhamehiM khelasaMcAlehiM suhumehiM dihisaMcAlehiM evamAiehiM AgArehiM 'abhaggo avirAhio huja me kAussaggo jAva arihaMtANaM bhagavaMtANaM namukkAreNa na pAremi tAva kArya ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM appANaM vosirAmi // sU0 3 // // chAyA // tasyottarIkaraNena prAyazcitta karaNena vizuddhi ( trizodhI ) karaNena vizalyIkaraNena pApAnAM karmaNAM nirghAtanArtha tiSThAmi kAyotsargam, anyatrocchvasitena niHzvasitena kAsitena kSutena jRmbhitena udgAritena vAta nisargeNa bhramalyA pittamUrcchayA sUkSmairaGgasaJcAraiH mRkSmaiH zleSmasaJcAraiH sUkSmaTasaJcAraH, anusAra usase adhika hI sajA dIjAtI hai / mithyAduSkRta ke bharose para jAna-bUjhakara pApa karate rahanevAle sAdhu kI prAyaH vaisI hI durdazA hotI hai jaisI kumbhAra ke hAthase mithyAduSkRta denevAle kSullaka sAdhu kI huI thI // sR0 2 // aba aticAroM kI vizeSa zuddhi ke lie vidhipUrvaka kAyotsarga kA svarUpa dikhalAte hai - 'tassuttarIkaraNeNaM' ityAdi / adhika sajA devAya che, mithyAduSkRtanA bharosA upara jANI joIne rahenArA sAdhunI khAsa karIne evI durdazA thAya che ke jevI rIte kuMbhAranA hAthathI mithyAduSkRta devAvALA kSullaka sAdhunI thaI hatI. sU. 2 pApa karatA have aticAranI vizeSa zuddhi mATe vidhipUrvaka kAryotsarganu svarUpa tAve che. 'tassuttarIkaraNeNaM' ityAdi.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 89 evamAdikarAgArairabhanno'virAdhito bhavatu me kAyotsargoM yAvadarhatAM bhagavatAM namaskAreNa na pArayAmi tAvatkArya sthAnena maunena dhyAnenA''tmAnaM vyutsRjaami||m0 3 // // TIkA // 'tassa' tasya-pramAdakRtA'zubhayogasambandhena dezataH sarvato vA khaNDitasya zramaNayogasya sAticArasyA''tmano vA, tacchandenAtraucityAttayoreva grahaNAt , aticArasya tu sambhave'pi 'uttarIkaraNa-vizalyIkaraNA'sambhavAdagrahaNam , na ca bhAgaticArasya 'jo me devasio ajhyAro' ityAdau yacchandanirdiSTatayA yattadozca nityasambandhenA'tra 'tassa' ityanena grahaNamiti vAcyam , tatra yacchandanirdiSTasyA'ticArasya tatratyenaiva 'tassa micchA mi' ityanena gatArthasambandhakhAta , atrokena ca 'tassa' iti tacchabdena buddhiviSayatAvacchedakakhopalakSitadharmAvacchinnasyaiva zramaNayogasyA''tmano vA grahaNaM na khaticArasyeti sudhIbhirvivaktavyam / 'uttarIkaraNeNaM'-uttarIkaraNena anuttarasyottarasya kara yahAM para 'tassa' padase dezakhaNDita sarvavirAdhitarUpa zramaNayoga athavA sAticAra AtmA kA grahaNa hai| koI-koI 'tassa' isa padase aticAra kA grahaNa karate haiM-vaha ucita nahIM hai, isalie usakA sambandha 'tassa micchA mi dukkaDaM' isa padameM rahe hue 'tassa' zabda ke sAtha pUrNa ho cukA hai| dUsarA kAraNa yaha bhI hai ki yadyapi prAyazcittakaraNa tathA 'pApavizuddhi' kaNTakazuddhi-paira Adi meM lage hue kAMTe ko nikAlane-kI taraha aticAroM kA vizuddhIkaraNa mAyA 'tassa' 54thI dezapAMDita bhane savAcita 35 shrmaayyaa| mayA sAtiyAra mAtmAnu aDae cha. 4 'tassa' mA padathI aticArane grahaNa kare che. paraMtu te yaMgya nathI tethI tene saMbaMdha "tassa micchA mi dukkaDaM" mA pahanA 29sA tassa zahanA sAthe puu2|| yayo che. bIjuM kAraNa e paNa che ke "prAyazcittakaraNa" tathA "pApavizuddhi" kaMTaka - zuddhi-paga AdimAM lAgelA kAMTAne nikAlavAnI rIte aticAronuM vizuddhIkaraNa 1-'rAjA gauDendraM kaNTakaM zodhayati' ityAdiSu kaNTakavizudivadaticAravizuddhikaraNaM saMbhavati tasmAduktam-' uttarIkaraNe'-ti, nahi-zalyaM mAyAdirUpamavicArasya samasti; api tvAtmanastatvAdhAnyAcchAmaNyayogasya ca /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka sUtrasya Nam 'uttarIkaraNam, uttarazabda uccatarArthakaH karaNazabdo bhAvasAdhanastena- anucatarasya punaH saMskAradvAroccatarasya ( utkRSTasya ) karaNaM = sampAdanaM tenetyarthaH / ' adhyayanena vasati' itibaddhetau tRtIyA, yadvA''rSasvAttAdardhyacaturthyarthe tRtIyA; tadA cottarIkaraNArthamityarthaH / evamagre'pi tRtIyAntArthI boddhavyaH / yathA kupathyAhAravihArAdinA samutpannasya vyAdherupazamAya vaidyakoktaH pratIkAraH kriyate tadvadidamuttarIkaraNam / uttarIkriyA ca prAyazcittAcaraNenaiva saMbhavatItyata Aha-' pAyacchittakaraNeNaM' prAyazcittakaraNena - pAyo = bAhulyena prayatatvAdvA citam = upacitamazubhaM tanUkarotIti, azubhayogAdvA skhalitaM cittam AtmAnaM prAti=tasadazubhayogApanayanena pUrayatIti prApayati cittam = AtmAnaM mano vA zuddhimiti, prAyaH=bAhulyena cetayati = ' punarevaM na karttavya - miti pratibodhayatyAtmAnamiti vA prAyazcittam, yadvA-' prAyaH prokaM tapasyAdi, cittaM nizraya ucyate / tacca hosakatA hai to bhI yahAM kahe gaye 'uttarIkaraNeNaM' aura 'visallIkaraNeNaM' ke sAtha usakA sambandha nahIM baiThatA, kAraNa yaha hai ki na to aticAroM ko utkRSTa banAne ke liye kAyotsarga kiyA jAtA hai aura na unameM mAyAdizalyoM kA saMbhava hai, mAyAdizalya to AtmA ke vibhAva pariNAma haiM, ataeva siddha huA ki usa khaNDita athavA virAdhita zramaNayoga yA usa yoga se yukta AtmA ko utkRTa banAne ke liye, aura vinA prAyazcittake AtmA utkRSTa nahIM bana sakatIisaliye lage hue pApoMkA prAyazcitta karane ke liye, tathA prAyazcitta yaha zaDe che to pazu yadi usa 'uttarI karaNeNaM' athavA 'visallI karaNeNaM' nI sAthe tene saMbaMdha nathI besatA. kAraNa e che ke na tA aticArone utkRSTa banAvavA mATe kAyAsa karavAmAM Ave che ane nathI temAM mAyAdi zalyAne saMbhava. mAyAdizalya tA AtmAnA vibhAvapariNAma che. ethI siddha thayu ke-e kha MDita athavA virAdhita zramayoga athavA e yegathI yukata AtmAne utkRSTa banAvavA mATe athavA prAyazcitta vinA AtmA utkRSTa thaI zakate nathI tethI lAgelAM pApAnA prAyazcitta karavA mATe, tathA prAyazcitta paNa pariNAmenI yuddhatA vinA thaI zakatAM nathI te 1 - uttarIkaraNam -' abhUtatadbhAve'rthe 'kRbhvastiyoge saMpakartari for: ( 5 / 4 / 50 ) iti citraH, 'asya cvau' ( 7 / 4 / 32 ) itIkAraH / 9
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA nizcayasaMyukta, prAyazcittamiti smRtam || 1 || ' ityuktavidhaM tasya 'karaNam=anuSThAnaM, tena / prAyazvizA''caraNaM ca pariNAmavizuddhimantareNa na saMbhavatItyata Aha - ' visohI karaNeNaM ' iti, vizodhanaM (viziSya zodhanaM) vizodhiH =samyakzuddhiH, tasyAH karaNaM = sampAdanam, yadvA zodhanaM zodha H 3 viziSTaH zodho yasya khaNDita-trirAdhitarUpasya zrAmaNyayogasya tatsambaddhasyAtmano vetyarthAt, sa vizodhaH, avizodhasya vizodhasya karaNaM vizodhIkaraNaM tena / vizodhIkaraNaM prati bhAvazalyodaragasya kAraNatvAttadAha-' vimalIkaraNeNaM' iti, vinaSTaM mAyAnidAnAditrikarUpaM zalyaM yasyoktarUpasya ( zrAmaNyayogasya ) sa vizalyaH khaNDanAvirAdhanAdito'vizalyasya trizalyasya karaNaM vizalyIkaraNaM tena / Aha-kaH zalyazabdArtha : ? katividhazva saH ? ucyate zalyate= dhAtUnAmanekArthatvAd vAdhyate, yadvA saMviyate sukhamaneneti zalyaM, tacca dravyabhAvabhedAdvividhaM tatra dravyazalyaM lokapratItaM kaNTakasUcI - zUla - bhallAdikam / bhAvazalyaM mAyAprabhRti, jIvatAM kaThoratamatIkSNa dazanaiH zvApadairaGgaM sphorayitvA svayaM vA nijAM svayaM niHsArya svazarIrasya lavaNasarjikAbhI pariNAmoM kI zuddhatA ke binA nahIM hosakatA isa kAraNa aticAra haTAkara AtmapariNAmoM ko nirmala karane ke liye, vizodhIkaraNa (AtmapariNAmoM kA nirmala karanA) bhI zalya ke dUra kiye binA nahIM ho sakatA, kyoMki siMha vyAghra Adi bhayAnaka jIvajantuoM ke tIkhe nAkhUna dAna Adise zarIra ke aMga aMga ko phaDavA lenA, apane Apa sAre zarIra kI khAla khIMcakara usa para mATe aticArone dUra karI AtmapariNAmene zuddha karavAne mATe vizeSIkaraNa ( AtmapariNAme ne zuddha karavA ) paNu zalyane dUra karyA vinA nathI thai zakate, kema ke siMha vAgha vigere bhayaMkara prANIonA tIkSNa nakha dAMta vigerethI zarIranA aMge agane phaDAvavuM, potAnA ja hAthe AkhA zarIranI cAmaDI kheMcIne tenA upara mIThuM chAMTI levuM, rAjIkhuzIthI potAnuM mAthuM kApIne pheMkI devuM, 1 - 'prAyazcittakaraNam' = siddhirniruktAMktarItyA pRSodarAditvAt / 2- vizodhiH - 'vi' + pUrvakAt zudhU dhAtorNyantAdauNAdikaH striyAM bhAve 'i' pratyayaH / 3- zodha: - bhAve ghaJ 4- vizodhIkaraNam abhUtatadbhAve virIkArAdezazca / 91
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 92 Avazyakamutrasya ' kSArAdinA secanaM, lIlayeva chicA stramastakasyApi prakSepaNaM, majvaladanala karAlakuNDe nirbhayapatanamuttA podgaladravasIsakAdipAnaM, bhRguprapAtaH, kANDAdimasthA nAnAM kuntAdinA vedhanaM ca kattu suzakaM; kintu RddhyAdigauttryabhaGgabhayAjjAyASTavidhamadAdvA pAmarairamakAzita ghoratapaH prabhRtimunikriyAkalApako malakalpalatAkarttanakakarttarIkalpamanalpadoparA zinidAnamananta caturgatisaMsRtibhrAmakamidaM bhAtrazalyaM sarvathA duHsahamiti zalyazabdena prakRte mAyAdibhAtrazalyameva gRhyate prakaraNasyA'bhidhAniyAmakatvAt, 'pAtrANaM kammANaM pApAnAM karmaNAM pAMzayanti =malinayanti narakAdau pAtayanti, AnandarasaM zoSayanti kSapayanti veti pApAni tadrUpANAM karmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAM nigdhAyaNadvAe nirdhAtanArtha = samUlamunmUlanArtham nirdhAtanArtha=samUlamunmUlanArtham namaka chiDakanA, khuzI se apanA mastaka kATakara pheMka denA, ukalate sIseko pI jAnA, dhadhakate hue agnikuNDameM kUda paDanA, parvata kI coTI para caDhakara dhaDAma se nIce gira paDanA, kaleje meM bhAlA bhoMkanA Adi dravyazalya sahana karanA sahaja hai; parantu RdrayAdi tIna gauravoM (gArava) ke nAza hone ke Darase, athavA jAti Adi ATha prakAra ke mada ke kAraNa apane andara hI chipAye hue-muniyoM ke muktisAdhana ghora tapa Adi kriyArUpa komala kalpalatA ke katarane meM kataranI ke samAna tathA ananta durguNoM se yukta aura cAragatirUpa ananta saMsAra meM paribhramaNa karAnevAle - mAyA Adi bhAvazalyoM kA pAmaroMse sahana honA atyanta kaThina hai, ataH bhAvazalyoM ko dUra karane ke liye, tathA jJAnAvaraNIya Adi pApa (ATha) karmoM kA nAza garama karelu sIsuM pI javuM, dhagadhagatA agnikuMDamAM kudI paDavuM. paryaMtanI ca upara caDhIne dhaDAmathI jhaMpalAvavuM, kalejAmAM bhAlA bheAMkavA Adi dravyazalya sahana karavA saheja che paraMtu RddhAdi traNa gaurave (gArava)ne nAza thavAnA DarathI jAti vigere prakAranA madyane aMdaraja lIdhe petAnI athavA AThe chupAela-munienAM mukitasAdhana utkRSTa tapa vigere kriyArUpa kAmala-kalpalatAne kAtaravAmAM kAtara samAna, tathA anaMta durgANuAthI yukata ane cAra gatirUpa anaMta saMsAramAM paribhramaNu karAvanAra-mAyA Adi bhAvayenuM pAmarethI 62 karavA, tathA jJAnAvaraNIya thavuM ghannuMja kaThaNa che te mATe bhASAvyeAne saDana ,
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 'kAussaggaM' kAyasya-zarIrasya utsargam aticAravizuddhaye tyAgaM 'ThAmi' 'tiSThAmi sthApayAmItyarthaH yadvA ukaromItyarthaH / athavA 'kAussaggaM' ityaprA''rSasvAttRtIyArthe dvitIyA, tena kAyotsargeNA'rthAt kAyotsarga kRtvA tiSThAmIsyarthaH / nanu kathametAvatsAmadhye kAyotsargamya varNita ? miti cedacyate yataH sAkSAttIrthakarairevAyaM mokSamArgaH proka iti, evaM ca sati sAticArasya zrAmaNyayogasyA''tmano voccatarIkaraNa-prAyazcittakaraNa-vizodhIkaraNa-vizalyIkaraNa-pApakarmanirghAtanAnyaticAranivRttisvarUpANye vetyanicAranivRttyartha kAyotsarga karomIti paryavasanno'rthaH / na ca sarvathA, kiM tarhi ? tadAha-' annastha ' anyatra-vinA 'UsasieNaM ' Urca zvasanam ucchvasitaM, napuMsake bhAve ktastena-ucchvAsaM vinesyarthaH, evamagrimarapi tRtIyAntaiH sahA'nyatretyasya sambandho yojyH| nIsasiMeNaM' niHzvasitena-niHzvasitaM=zvAsamokSaNaM tena, 'kAsieNaM' -kAsitena kaasen| 'chIeNaM' kSutena kSutaM nAsikA'bhighAtajanyA''kasmikamazabdA'nilanissaraNaM 'hanchi' riti, 'chikke ti ca prasiddhaM ('hA chI' iti bhASAyAm ) tena / 'jaMbhAieNaM' jRmbhitena-jumbhA Alasyajanito mukhvyaadaanpuurvktdvaaraa''ntrpvnvinirgmsten| 'uDDueNaM' udgAritena'uDDua' ityasya dezizabdatAdadgAritamarthaH,udgAritaM codgAra:kaNThagarjanA'paraparyAyaH, udvamanaprabhedastena / 'bAyanisaggeNaM' vAtanisargeNa-vAtasya= karane ke liye maiM kAyotsarga karatA hai, kintu isameM zvAsa kA lenA tathA nikAlanA, khA~sanA, chIkanA, jaMbhAI lenA, DakAranA, apAnavAyu kA nikalanA, pittaprakopa Adise cakkarakA AnA, mRrchAkA AnA, vigere pApa (ATha) kamene nAza karavA mATe huM kAryotsarga karuM chuM. paNa emAM zvAsa le tathA mUka, khAMsI khAvI, chIMka khAvI, bagAsuM khAvuM, eDakAra khAve, apAnavAyuno strAva thave, pittaprakopathI aMdhArA AvavA, mUracha 1- dRSTaM hi sakarmakasyApi dhAtoH kacidakarmakatvaM yathA, kAvyaprakAze dvitIyollAse -' viSayavibhAgo na pApnotI'-ti / akarmakasyApi ca sakarmakatvaM yathA-' yathA zatru jayati bhAraM vahatI'--tyAdi ca / 2- antarbhAvitaNyarthat sthA-dhAtoH sthApayAmItyarthaH / 3- 'kurda khurda gurda guda krIDAyAmeva' ityatraivagrahaNena 'parau bhutro'banAne, ityatrA'vajJAnagrahaNena ca dhAtUnAmanekArthatvakalpanAt karomItyarthaH / /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakasutrasya pAyuvAyonisargaH=nimsaraNaM vAtanisargastena / ' bhamalIe' bhramalyA-bhramalI= AkasmikazarIrabhramaNaM-pittodayena yAmyanmahIdarzanaM pUrvAdidigbhrAntizca (cakkara, ghurmA, ityAdi bhASAyAm) tyaa| 'pittamucchAe ' pittamUrchayA-pittamUrchA pittajanyA naSTaceSTatA tayA / 'suhumehiM aMgasaMcAlehiM ' mUkSma- saMcAlaiHromodgamAdirUpairalakSitaprAyaH, mRkSmaH zarIrasaJcAlaiH svabhAvikairaGgasphuraNAdibhirvA, 'suhumehi khelasaMcAlehi'-mRkSmaiHzleSmasaMcAlaiH-kheleti dezabhASAyAM prazleSmaNo nAma, zleSmaNAM-kaphAnAM saJcAlaiH galabilAtsvabhAvataH zleSmaNAmadho bahirvA'vataraNaiH / 'sahumehi dihisaMcAlehi-mUkSmadRSTisaMcAlaiH mUkSmaH svAbhAvikaidRSTisaJcAla:= pakSmanikocanAdibhiH / enaAirahi bhAgArehi' emAdirAkAraiH- epramAdiniruktasvarUpairucchvasitAdibhirAkAraiHkAyotsargapratirodhakaH, atrA''dizabdenA'gnyupadravajalopadrava-mahAsAhasikopadrava-rAjopadravebhyaH, bhitticchtrAdipAtasiMhasayapadravebhyo mAnArAdikRtabhRzopadrava-saGkaTApannamUSikAdiprANiparirakSaNArtha vA sthAnaparivartanaM grAhyam , eSAmucchvasitAdInAmAgArANAM kAyotsargaprasaGge nirUpaNametadadhikArisaMhananasAmarthya tAtparyeNa; 'abhaggo' abhagnaH dezato'khaNDitaH, 'avirAhio' avirAdhita:sarvato'khaNDitaH, 'huja' bhavet 'me' mama 'kAussaggoM' kAyotsargaH arthAducchvasitairAgAraH sadbhirapi mama kAyotsargo'khaNDito'virAdhito'stu / atrAvadhimAha-'jAva' sUkSmarUpase aMgoM kA halanA-calanA athavA phaDakanA, kapha, yU~ka Adi kA saMcAra honA, tathA dRSTikA saMcalana honA Adi AgAra haiM, yahAM Adi zabda se agni jala DAkU rAjA siMha sarpa bhIta (dIvAra) tathA chata kA giranA Adi upadravoM se yA billI Adi hiMsaka prANiyoM se ghire hue cUhe Adi jIvoM ko dayA bhAvase chuDAne ke liye sthAnaparivartana karanA Adi AgAroM kA grahaNa karanA caahiye| ye ucchvasitAdi AgAra adhikAriyoM (dhyAnastha . AvavI, sahama paNe aMgenuM halana calana thavuM tathA pharakavuM, kapha. thuMka vigerene saMcAra che, temaja dRSTinuM saMcalana thavuM vigere AgAra che. ahiM Adi zabdathI agni jala DAku rAjA siMha sarpa dIvAla tathA chatanuM paDI javuM vigere upadrathI athavA khilAI vigere hiMsaka prANiothI gherAela udara vigere jIvene dayA bhAvathI choDAvavA mATe sthAnaphera kare vigere AgAnuM grahaNa karavuM joIe.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA ityAdi, 'jAva' yAvat ' arahaMtANaM bhagavaMtANaM ' arhatAM bhagavatAM tatkarmakeNetya ta / ' namokAreNa ' namaskAreNa 'na pAremi' na pArayAmi, kAyotsargaparisamAptau hi -- namo'rahaMtANaM' ityuccAryaiva viramaNIyamiti sampadAyastasmAt 'namo rahaMtANaM' ityucArya yAvatpAraM na yAsyAmIti bhAvaH, vartamAnasAmIpye vartamAnavatpatyayaH 'ayamAgacchAmI'-ti yathA / ' tAva ' tAvat 'kArya' dehaM 'ThANeNaM' sthAnena-gatinivRtyA kAyavyApAranirodhena 'moNeNaM' maunena tUSNImbhAvena= bAgvyApAranirodhena 'jhANeNaM' dhyAnena= cittaikAgratayA manovyApAranirodhena kAyika-vAcika-mAnasikavyApAraparityAgapUrvakamiti yAvat , 'appANaM' AtmAnam' atrA''smazabda AtmIyArthakaH, sa ca 'kAya' ityasya vizeSaNaM tenA''tmIyaM kAyamiti sambandha iti kecit , vastutastu kAyamAtmAnaM cetyarthaH / cazabdAsbhAve'pi samuccayArthasya 'aharahanayamAno gAmavaM puruSaM pazu' mityAdau darzanAt , ataeva mane 'kArya' ityuktvA'nantaraM 'ThANeNaM' iti kAyavyApAranirodhaH, 'appANaM' ityatra ca 'jhANeNaM' iti manovyApAranirodhaH prokta iti sUkSmekSikayA'vadhAryam / kAyotsargasya pasidbhirapyetanApAryaparikaiva; nahyAtmatyAganyatirekeNa kAyatyAgamAtrAyathoktaM pAyazcittaM saMbhavati / kizca rUDhaH payojanasya tAtparyA'nupapanazca hetorabhAvena lakSaNAyA asambhavAt ,AtmIyArthatvakalpanamAyamUlakamevetyAstAM vistaraH / 'bosirAmi' vyutsRjAmi-parityajAmItyarthaH / / 03 / / vyaktiyoM)kI nyUnAdhika zaktikI apekSAse kahe gaye haiM / ina AgAroM se merA kAyotsarga gvaNDita tathA virAdhita nahIM ho, kabataka ? jabataka ki arihaMta bhagavAna ko namaskAra karake dhyAnako samApta na kara, taba taka, eka sthiti se kAya ko, maunase vacanako aura cittakI ekAgratAse AtmA ko bosarAtA huuN|| sU0 3 // ucchavasitAdi AgAra adhikAriye dhyAnastha vyaktie)nI ochI vadhu zakitanI apekSAthI kahyuM che. A AgArethI mArA kAryotsarga khaMDita tathA virAjita nahiM thAya, kayAM sudhI ? ke jyAM sudhI arihaMta bhagavAnane namaskAra karIne dhyAna pUre na karI lauM tyAM sudhI, eka sthitithI kAyAne, monathI vacanane ane cittanI ekAgratAthI mAtmAne yosa (sU. 3)
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 : - - bhAvazyakamUtrasya evaM kAyotsargamAsthAya tatra bhedena prakRtA'ticArA~trintayati // mUlam // Agame tivihe paNNatte taMjahA-suttAgame atthAgame tadubhayAgame / jaM vAiddhaM, vaccAmeliyaM, hINakkharaM,accakkharaM, payahINaM, vigayahoNaM, jogahINaM, ghosahINaM, suTThadinnaM sujhupaDicchiyaM, akAle kao sajjhAo kAle na kao sajjhAo, asajjhAe sajjhAiyaM, sajjhAe na sajjhAiyaM, 'tassa micchA mi dukkaDaM |suu04|| // chAyA // __ AgamastrividhaH prajJaptamtayathA-mUtrAgamaH arthAgamaH tadubhayAgamaH / (tatra ) yad vyAviddhaM, vyatyAneDinaM, hInAkSaram , atyakSaraM, padahInaM, yogahInaM, ghoSahInaM, suSThudattaM, duSThupratISTam , akAle kRtaH svAdhyAyaH, kAle na kRtaH svAdhyAyaH, asvAdhyAye svAdhyAyitaM, svAdhyAye na svAdhyAyitaM, tasya mithyA mayi duSkRtam // mU0 4 // " // TIkA // 'Agame' A-samantAt gamyante-jJAyante jIvAnIvAdipadArthA yeneti, A-vinayAdimaryAdayA gamyate-pApyate tIrthakaragaNadharAdibhya iti, A= smaraNArthamAtmasvarUpasyetyarthAt , gamyate gRhyate iti, A AbhimukhyamarthA isa prakAra kAyotsarga kA avalambana karake umameM aticAroM kA vizeSarUpase cintana karate haiM-'Agame tivihe' ityaadi| jimase 'jIva, ajIva' Adi nau tattva acchI taraha jAne jAe~ yA jo vinaya Adi ke AcaraNadvArA tIrthaGkara aura gaNadharoM evI rIte kAryotsarganuM avalaMbana karIne temAM aticAronuM vizeSarUpathI ciMtana 52 cha 'Agame tivihe' ityAdi nAthI 'jIva' 'ajIva' vigere na ta rAma2 ne avAya - athavA je vinaya Adi AcaraNadvArA tIrthakara athavA gaNadharotho 1- bhaNatA guNatA vicAratA jJAna aura jJAnavaMta kI AzAtanA kI hoto 'tassa micchA mi dukkddN'| 2-dhAtUnAmanekArthasvAditi bhAguktameva / yadvA 'ye gatyarthAste prAptyarthAH' iti gatiH mAptigrahaNaM ca mitho'narthAntarameva /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ suninapaNI TIkA 6 nmosya sAmmurUyaM gamyate = jJAyate yeneti, Agamayati = mAkalyena bodhayati jIvAjIvAditamAryamiti. AM= samyagjJAnAditrayamokSamArgarUpA maryAdA gamyate= jAyate yeneti. A=tIrthakara prarUpitatvena sarvathA niHzaGkitatvAdvismayajanako gamo = jJAnaM yasminniti vA AgamaH / yadvA nAmaikadeze nAmagrahaNAn A ' 'ga' 'ma' iti patrayaM parikalpya ' A = jagatastIya karAra. 'ga'Ano gamatraramukhe. ma=mato bhavyAnAM sarveSAmityAgamaH, tayAca Agato vItarAmAtu gato gaNavarA''nane / mataH samasta bhavyAnAM tasmAdAgama ucyate // 1 // ' iti nirgatim / vyAkhyAnAntaraM yathAmatyuGanIyam / AgamaH siddhAntaH pravacanamiti paryAyAH / katividhaH saH ? ityAha-' titrihe paSNate ' iti / tisro vidhA:= prakArA yasya sa trividhaH pravapraH = prakarSeNa sadevamanujAmRrasabhAyAM samatrasaraNasthaistIrthanAthaiItaH = jJApita ukta iti yAvat / taM jahA N tadyathA - ( atra sa yathe - vi vaktavye taditi nirdeza AgamasvarUpavizeSaNApekSayA''rSatvAdvA yadvA'vyayaM tacchandamAdAya tadevA''gamasvarUpaM darzayAmItyarthaH ) ' suttAgame ' sUtrAgamaH =mUtrarUSa AgamaH / ' atthAgame ' arthAgama: =artharUpa AgamaH / ' tadubhayAgame ' tadubhayAse prApta ho, athavA jo AtmasvarUpake smaraNa ke liye prApta kiyA jAya, yA jisa se mokSamArgakA jJAna ho, athavA jo tIrthaGkara bhagavAna ke dvArA upadiSTa hone ke kAraNa zaMkArahita aura alaukika hone se bhavya jIvoM ko cakita kara dene vAle jJAna ko dene vAlA ho, yA jo arhanta bhagavAna ke mukha se nikala kara gaNadhara devako prApta huA aura bhavya jIvoMne samyaka bhAvase jisako mAnA use Agama' kahate haiM / vaha tIna prakArakA hai - (1) suttAgama, (2) atthAgama (3) taDubhayAgama / " prApta thAya, athavA je AtmasvarUpanI jenAthI mekSamArganuM jJAna thAya hAvAne kAraNe zaMkArahita ane karavAvALA jJAnane ApavAvALA De.ya, athavA hIne gaNadhara devane malyA tathA jaine bhavya 'Agama' he che. te prahAra (1) sucAgama, (2) asthAgama, (3) tadubhayAgama. smaraNane mATe prApta karavAmAM Ave, athavA athavA je tIrthaMkara bhagavAna dvArA upadeSTa alokika havAthI bhavya jIve.ne ti aDita bhagavAnanA mukhathI nIkajIva.e samyaka bhAvathI mAnyA tene
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 Avazyakamutrasya gamaH=mRtrArthadvayarUpa AgamaH / tatra sUtrapadaM vyAcaSTe - ' suttaM ' iti prAkRtazailyA sUtraM mRktaM suptamiti padatrayasya 'suttaM ' iti bhavati, tasmAt sUtryante = saMgRhyante bahavo'rthA yasminniti, mRtrayati = gumphayati vividhAnarthAn saMkSepeNeti, sUtrayati = mRcayatyalpAkSarairdravyaparyAyanayAdisvarUpaM bhRzamarthamiti doSarAhityena 'suSThuna:= pratipAditamiti, arthajJAnamantareNa sarve padArthAH suptavatpratibhAnsyatreti vArthaH / yadvA mRtraM=tantustatsAdRzyAdgoNyA lakSaNayA sUtram, yathA tantau bahUni vastUnyekatra saMgradhyante tathehApi bahavo'rthA iti / Ahosvit yathA tanttraparaparyAyaM mUtrameva sucaturaiH paTakaraiH paTarUpatAM nItaM sad gopyAGgAnyAnRtya zaityAdibhyo rakSan dhArakasya zobhAM maGgalaM ca tanoti tathedamapi mratramAcAryAdivyAkhyAtaM sat paTasthA jisameM saMkSepa rUpase bahuta arthoM kA saMgraha kiyA jAya, athavA jo doSarahita kahA huA ho, yA jaise soye hue 72 kalA ke jJAtA puruSa ko jagAne para kalA kA bheda-prabheda kA jJAna hotA hai usI prakAra artha dvArA sarvatattva jisase jAneM jAye athavA jaise sUtra (mRta) meM maNi motI Adi taraha taraha ke padArtha gU~the hue rahate haiM, yA jaise sUta bahuta se ikaTThe kiye jAkara catura puruSoM se taraha2 ke (apanI icchA ke anusAra) kapaDe banAye jAte haiM aura jo gupta aMgoM ko DhAMkate haiM, sardI garmI se bacAte haiM tathA dhAraNa karane vAle kI zobhA ko baDhAte haiM, vaise hI jo jIvAdi nAnA padArthoM ke svarUpa se gumphita (grathita) tathA AcArya Adi se jemAM sakSepa rUpe ghaNA arthAnA saMgraha karavAmAM Ave. athavA je doSa rahita kahela hAya, athavA jema sutela 72 kaLAnA jJAtA purUSane jagADayA pachI kaLAnA bhedaprabheda jANI zakAya tevI rIte artha dvArA saghaLA tattva jenAthI jANI zakAya, athavA jema derAmAM mi-metI vigere bhAtabhAtanA padA guMthAela rahe che, athavA jevI rIte ghaNAM sUtarane bhegA karIne DAhyA mANusA pAtAnI icchArUpa bhAtabhAtanuM kApaDa banAve che te kApaDa gupta aMgAne DhAMke che, sadI ane tApathI bacAve che ane paheranAranI zolAne vadhAre che. tevI rIte ne vAhi nAnA pahArthoMnA sva35thI gumphita (ati) 1 - ' suSThukaM sUktamiti cchAyAkSe / 2 - 'sRpta' - miti cchAyApakSe /
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA nIyatAmAsAdya pidhAnIyaM kumArgamAvRtya zaityAdisthAnIyA'STavidhakarmabhyo rakSan pArakANAM bhavyAnAM mukhazobhA paramamaGgalaM ca tanotIti / athavA mRcayati-sIvyati sravati vA'rthAniti niruktaparipAcyA mRtrama , ' svalpAkSaramasandigdhaM, sAravadvizvatomukham / astobhamanavA ca, bhUtraM mUtravido viduH // 1 // ' ityuktamanyatra / sUtrasyArthApekSitayaivopayogitvAdAha-' atthAgame' iti, arthyate yAcyate, athavA vyAkhyAna Adi ke dvArA vistRta ho kara AsravoM ko DhakatA hai, aSTavidha karmoM se bacAtA hai, dhAraNa karane vAle kI zobhA baDhAtA hai, yA jaise maI ke dvArA vastroM ke TukaDe sIye jAne para tarahataraha ke sundara vastra banakara logoM ke upakAraka hote haiM, vaise hI jo bahuta se phuTakara arthoM sa joDA jAkara bhavyoM ke liye apUrva lAbhadAyaka hotA hai, athavA jaise kisI jharane se pAnI jharatA hai usI prakAra jisameM se uttama artha nikalatA hai use 'mUtra' kahate hai| kahA bhI hai "jisameM akSara thoDe para artha sarvavyApaka, sAragarbhita, sandeharahita, nirdoSa tathA vistRta ho use vidvAna loga 'matra' kahate hai" // 1 // tadrUpa (matrarUpa) Agama mRtrAgama kahalAtA hai| jo mumukSuoM se prArthita ho use arthAgama kahate haiN| kevala sUtrAgama yA arthAgama se prayojana siddha nahIM ho sakatA, isaliye sUtra aura artharUpa 'tabhayAgama' kahA hai| inameM jo kucha kramako tathA AcArya vigerenA vyAkhyAnAdi-dvArA viratRta thaIne Ane DhAMke che, aSTa prakAranA karmothI bacAve che, dhAraNa karavAvALAnI zobhA vadhAre che, athavA jevI rIte samaya-dvArA kApaDanA TukaDA sIvAI gayA pachI tareha tarehanAM suMdara vastra banIne loko mATe upakArI bane che. tevI rIte je ghaNu prakAranA artho thI saMgRhIta thaIne bhavyane apUrva lAbhadAyaka thAya che, athavA jevI rIte keI jharaNAmAMthI pANI jhare che evI rIte jemAMthI uttama artha nikaLe che, tene sUtra kahe che. kahyuM paNa che - jemAM akSara thoDA chatAM paNa artha sarvavyApaka, sAragarbhita, sadeharahita nirdoSa tathA vistRta heya tene vidvAna mANase sUtra kahe che. tadrUpa (sUtra35) bhAgama-sUtrAgama Aya che. je mumukSuothI prArthita hoya tene athagama kahe che. kevaLa sutrAgama agara arthAgamathI projana siddha nathI thaI zakatuM, eTalA mATe stra ane artharUpa tadubhAyAgama kahela che. emAM je the DuMka kamane cheDIne arthAt kramapUrvaka
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 AvazyakamUtrasya aryate gamyate'rthAtmApyate bubhutsRbhirityarthaH / pRthaka pRthaka mUtrarUpeNArtharUpeNa cA''gamena yathocitopayogAbhAvAdubhayamAha- tadubhayAgame ' iti, tacca sa ca te tayorubhayaM tadubhayaM taccAsAvAgamazca tadubhayAgamaH mUtrArthoM-bhayarUpa Agama ityrthH| tatra 'jaM' yat -- vAidaM ' byAviddhaM viparyastamaNimAlAvattadeva viparItoccAritam , 'vaccAmeliya'-vyatyAneDita vyatyayena sUtrAntarasyA''lApaka sUtrAntareNa saMyojyA'sthAne virAmaM kRtvA svakapolakalpitAni sUtrAbhAsAni viracayya vA ApreDitaM samughuSTamAduccAritam / 'hINakravaraM' hInAkSaraM-hInamakSaraM yasmiMstat , hInAkSaradoSo hi mahAntamanartha janayati, akAramAtralope satyanalo'pi choDakara arthAt kramapUrvaka na paDhA gayA ho, jaise 'namo arihaMtANaM' ityAdi kI jagaha 'arihaMtANaM namo' ityAdi paDhA gayA ho (1) / eka sUtra kA pATha dusare sUtra meM milAkara yA jahAM virAma na lenA cAhiye vahAM virAma lekara, athavA apanI tarapha se kucha zabda joDakara par3hA gayA ho (2) / akSarahIna paDhA gayA ho, jaise 'anala' zabda kA akAra kama kara diyA jAya to 'nala' bana jAtA hai, 'saMsAra' zabdakA sirpha anusvAra nikAla diyA jAya to 'sasAra' nayA DAya, vArIta 'namo arihaMtANaM' vigairenI nyAye 'arihaMtANaM namo' vigere vaMcAyuM hoya (1). eka sUtranA pATha bIjA sUtramAM meLavIne agara jyAM rokAvuM na joIe tyAM rokAIne, athavA pitAnA taraphathI ceDA zabda joDIne vAMcyuM hoya, (2). akSarahIna vaMcAyuM hoya-jevI rIte "anala' zabdane akAra kADhI nAkhIe te "nala' banI jAya che, "saMsAra" zabdamAM khAlI anusvAra kADhI nAkhIe te. 1- artha:-artha upayAcvAyAm' asmAd bAhulakena karmaNyac, pakSe 'ka gatau' asmAdauNAdikaH karmaNi than / 2- 'Agame tivihe' ityata Arabhya ' tadubhayAgame,' ityantaM yAvatevaM mAgadhIzalyA //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 101 nalaH, anusvAramAtralope satyasAraH saMsAro'pi sasAraH saMjAyate / atra bahatra itthamAbhaNanti - rAjagRhe samavatasya bhagavato mahAvIrasya dharmadezanAzravaNAnantaraM bhagavantaM vanditvA pariSat pratigatA, tadA kiJcidutpatyAtrapatitaM punarutpatyAtrapatitaM vidyAdharavimAnamAlokya sandihAnena saputreNa rAjJA zreNikena pRSTo bhagavAnAha - 'vimAnavAho'yaM vimAna cAraNamantrasyaikamakSaraM vismRtavAMstenedaM vimAnaM hatapakSaH pakSItra muhurmuhurutpatyotpatya nipatatI 'ti / tacchrutvA zreNikaputro'bhayakumAro nijayA padamAtropalabdhipUrvakA'nepadAnusandhAnazaktyA taM vimAnacAraNamantraM nyUnAkSarA(sArasahita ) bana jAtA hai, tathA 'kamala' zabdake 'ka' ko kama karadene se 'mala' bana jAtA hai, ityAdi; isa viSaya meM vidyAdhara aura abhayakumAra kA dRSTAnta hai 6 eka samaya rAjagRha nagarImeM padhAre hue bhagavAna mahAvIra svAmI kI dharmadezanA sunakara tathA unako vandanA karake pariSada ke cale jAne para bAra bAra uDate-girate kisI vidyAdharake vimAna ko dekha kara apane putra abhayakumAra ke sAtha rAjA zreNikane bhagavAna se pUchA, prabho ! yaha vimAna isa prakAra uDa kara kyoM giratA hai? taba bhagavAnane pharamAyA ki yaha vidyAdhara apanI vidyA kA eka akSara bhUla gayA hai jisame yaha vimAna vigara pAMkha ke pakSI kI taraha vAra vAra uDa-uDa kara giratA hai / aisA suna kara rAjA 'sasAra' ( sArasahita ) ne che. tathA jema ' kramaLa zabdanA 'ka' te kADhI maLa zabda banI jAya che. nAvAzrI' " A viSayamAM eka vidyAdhara ane abhayakumAranuM dRSTAMta che. eka vakhata rAjagRha nagarImAM padhArelA bhagavAna dharmadezanA sAMbhaLI tathA mahAvIra svAmInI bhagavAnane vandana karI pariSada cAlI gayA pachI eka vidyAdharanA vimAnane uDatA-paDatA joine potAnA putra abhayakumAranI sAthe zreNika rAjAe bhagavAnane pUchyuM. prabhe ! A vimAna AvI rIte uDIne pAchuM kema paDe che ? tyAre bhagavAne jaNAvyuM ke A vidyAdhara potAnI vidyAmAMthI eka akSara bhUlI gayA che. jethI vimAna pAMkha vinAnA pakSInI jema vAraMvAra uDI uDIne paDI jAya che, sAMbhaLIne rAjA zreNikanA putra abhayakumAre A evuM
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 Avazyaka sUtrasya , nusandhAnenA'trilIkRtya phalitamanorathAtprasannAttasmAdvidyAdharAttadvidyA siddhyupAyamrupalabdhavAniti / 'accakkharaM ' atyakSaram - ati = AgamagAthAsUtrApekSayA'dhikamakSaraM yasmiMstattathAbhUtamarthAdekadvayAdikrameNAkSaramadhikIkRtyoccAritam / 'payahINaM' padahInaM= padaM nyUnIkRtyoccAritam, etaccopalakSaNamadhikapadatvasyApi adhikAkSaratvasyevAdhikapadatvasyApyupanyAsAItvAt / ' viNayahINaM ' vinayahInaM= vinayaM vinozcAritam / jogahINaM ' yogahInaM- yogo = manoyogastena hInaM manoyogaM datvA paThitamityarthaH / zreNikakA putra abhayakumArane apanI padAnusAriNI- labdhi-dvArA usake vimAna cAraNa maMtra ko pUrA karake usake manoratha ko siddha kiyA aura usa vidyAdhara se AkAzagAminI vidyAkI siddhi kA upAya sIkha liyA / (3) adhika akSara joDakara paDhA gayA ho, jaise eka rAjA ke vAcaka 'nala' zabda ke pahale 'a' joDa kara paDhA jAya to 'anala' bana jAtA hai, jisakA artha agni ho jAtA hai (4) / pada ko nyUna yA adhika karake bolA gayA ho, jaise "sapta vyasana sevanIya nahIM hai" yahAM para 'nahIM' padako nyUna kara dene se tathA "hAra" ke sAtha " pra" Adi adhika zabda lagA dene se bahuta arthabheda ho jAtA hai (5) / vinayarahita paDhA gayA ho (6) / manoyoga diye binA paDhA gayA ho, athavA Ayambila Adi peAtAnI padAnusAriNI labdhi dvArA enA vimAnacAraNu ( vimAna calAvanAra ) matrane pUro karI tenA maneAthane siddha ', ane te vidyAdhara pAsethI AkAzagAminI vidyAnI siddhinA upAya zIkhI lIdhe (3). 66 " " vAcaka nala zabda pahelAM a' joDI devAya tA hAya - jevI rIte eka rAjAnA 'manasa > khanI jAya che ane jene a agni thaI jAya che (4). padane thADuM agara vadhAre karIne mAlAyu hAya jevI rIte sAta byasana sevavA yAgya nathI. ahIM nathI padyane choDI devAthI, tathA 'hAra' nI sAthai 'a' vigere badhAre zabda umeravAthI the| arthabheda thaI jAya che (5). vinayarahita vaheMcAyuM haiAya (6). manAyega ApyA vinA vAMcyuM. hAya athavA Ayammila vigere zAsrota tapa karyAM vinA vAMcyuM. DAya vadhAre akSara joDIne vAMcyu 9
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA yadvA-AcAmAmlAyanuSThAnarUpayogodvahanamantareNa paThitam / 'ghosahINaM' ghoSahInaMghoSaH=udAttAnudAttasvaritarUpasvaratrayaM taddhInamarthAdudAnAdisvarANAM yathocitamuccAraNamakRtvaiva paThitam / 'suSThadinnaM' muSThadattaM-suSTu-zobhanaM yathAsyAnathA marahasyamityarthaH, darAM-pAThitam . pAtrApAtravivekamakRtvaiva nikaTopasthitAya yasmai kasmaicitsamyatayA muutraarthdaanmityrthH| pAtravivekamantareNa hi kadAcitkupAtrAyA'dhyApitaM mahAntamanartha janayati, yathA bhunaGgasya kSIrapAyanaM tadviSavarddhanAyaiva, yathA vA jvarAtasya ghRtapAyanaM zItalajalasnapanaM vA tajjvaravarddhanAyaiva, yadvA yathA bahumUlyAM suvizAlAM mAlAM saMgrathya vAnaragale samarpaNaM tanmAlAyAH samucchedAyaiva, athavA yathoSarabhUmAvuptavIjaM na phalani pratyuta tatraiva ( bhUmau ) vilIyate tathaivA'pAtrAya vidyAdAnaM, yato'mau kAkatAlIyanyAyena kadAcillabdhavidyo'pi svasvazAstrokta tapa kiye vinA paDhA gayA ho (7) / udAtta Adi svaroM ke ucita uccAraNa kiye vinA paDhA gayA ho (8) / pAtra kupAtra kA vicAra kiye vinA rahasya gvola kara paDhAyA gayA ho, kyoM ki ziSya kI parIkSA kiye vinA kadAcit kupAtra ko paDhAyA jAya to vaha sAMpa ko dUdha pilAne tathA jvara vAle ko ghI pilAne yA ThaNDhe jala se nahalAne ke barAbara anarthakArI hotA hai| athavA jaise sundara ratnoM kI mAlA bandara ke galemeM DAla dI jAya, yA Usara bhUmimeM bIja boyA jAya to lAbha ke badale hAni hI hotI hai usI prakAra kupAtra ziSyako zAstra kA jJAna paDhAnA alAbhakArI hai| yadi kisI saMyoga se vaha vidyA prApta bhI kara (7). udAtta vigerene zuddha uracAra karyA vinA vAMcyuM hoya (8). pAtra-kupAtranA vicAra karyA vinA rahasya samajAvIne bhaNAvyuM hoya. kAraNa ke ziSyanI parIkSA karyA vinA keI vakhata kupAtrane bhaNAvAya to te sAMpane dUdha pIvarAvavA jevuM tathA tAvavALAne ghI khavarAvavA jevuM athavA te ThaMDA pANIthI snAna karAvavA jevuM anarthakArI thAya che, athavA te sundara ratnanI mALA vAMdarAnA gaLe paherAvavI agara khArA vALI jamInamAM bIja vAvI devAmAM Ave to lAbha thavAnA badale hAni ja thAya che. e pramANe kupAtra ziSyane zAstranuM jJAna ApavuM alAbhakArI che, kadAca koI sagavazAta te vidyA prApta paNa karI le te paNa pitAnA kuTila
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamutrasya bhAvamaparityajan 'dRSTIdRSTi pAtrabhUtAnapi ziSyAnapAtratvaM nayati, svalpIyasA'pi kAraNena mahAntaM krodhamAdAya gavito'nAcaraNIyamAcarya nijayA durbhAvanayA kuThAradhArayA dharmakalpavRkSameva cicchitsati / nanu ko'pAtrapadabhAka? iti ceducyate-yaH parApavAdazIlo, yo'saMyatendriyo, yo'nRjuryaH krodhI, yaH pizuno, yaH krUravAk , yo bahubhojanapriyaH, yo mnovaagdehessvsmvRttiyshcaavinyH| proktamidamuttarAdhyayananiyuktauleve to apane kuTila svabhAva ko na choDatA huA supAtra ziSyoM ko bhI apane samAna banA DAlatA hai| aura jarA 2 sI bAtameM kruddha hokara ghamaNDapUrvaka durbhAvanArUpa kulhADI se dharmarUpa kalpavRkSa ko kATane ke liye utArU hojAtA hai| kupAtra usako kahate haiM- jo parAI nindA kare, indriyoM kA lolupI, hRdaya kA kuTila, krodhI, cugalakhora, kaThorabhASI, khAnepInemeM adhika lolupI, mana vacana aura kAyAmeM viSama vRtti rakhane vAlA ( manameM kucha, bole kucha, kare kucha aisA ) tathA uddaNDa ho / jaisA ki uttarAdhyayananiyuktimeM kahA haisvabhAvane te choDatuM nathI ane supAtra ziSyane paNa pitAnA jevuM banAve che, ane sAmAnya jevI vAtamAM paNa krodhAyamAna thaIne ghamaMDa sAthe durbhAvanA rUpa kuhADI vaDe dharmarUpa kalpavRkSane kApI nAMkhavA taiyAra thaI jAya che. kupAtra tene kahe che ke je pArakI nindA kare. idriyomAM lupI, kuTilaaMta:karaNa hoya. krodhI, cADIyApaNuM, kaDavI vANI belanAra, khAna-pAnamAM lupI, mana vacana ane kAyAmAM viSayavRtti (manamAM bIjuM, bolavAmAM bIjuM ane karavAmAM bIjuM) rAkhanAra, tathA uddhata hoya. jemake uttarAdhyayananiryukitamAM kahyuM che ke - 1-'dRSTIdRSTi' 'dekhAdekhI' iti bhASA, 'karNAkarNi prathitamayazo bandhuvagairabhANi' ityAdAviva praharaNaviSayasya karmavyatihArasya cAbhAve'pi bahuvrIhisamAsasyecpratyayasya ceSTatvAt //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA " 'daMsagamasagasamANA, jalUgavecchugasamA ya je hoti / te kira hoti khalaMkA, tikAvamiU caMDamaddaviyA // 1 // " je kira gurupaDiNIyA, sabalA asamAhikAragA pAvA / kalahakaraNassa bhAvA, niNavayaNe te kira khalukA // 2 // pisuNA parokyAvI. bhinnarahamsA paraM paribhavaMti / niviaNijjA ya maDhA, niNavayaNe te kira khalukA // 3 // " iti / sthAnAGge bhagavatA'pi nidarzitam " jo DAma, macchara, jauMka vicchU ke samAna AcaraNa karane vAlA, asahiSNu, AlasI, krodhI, vAravAra kahane para bhI gurukI AjJA ko nahIM mAnane vAlA, gurukA virodhI, cAritrameM zavaladoSayukta, guruko amamAdhi paidA karane vAlA, jhagaDAlU , cugalakhora, para ko pIDA dene vAlA, dUsare ko dabAne vAlA, rahasyabheda karane vAlA, viruddha AcaraNa karane vAlA tathA zaTha, pApAtmA, jinavacanameM gvala-kuziSya kahalAtA hai // 3 // mthAnAGga sUtra meM bhagavAna ne pharamAyA hai ki-'avinIta, rasa "s, isa, ma272, vichInA samAna mAyAya 42vA, masalie ALasu, dhI, vAraMvAra kahevA chatAMya gurunI AjJAnuM pAlana nahi karanAra, gurunA viredhI, cAritramAM zabala devayukata, gurUne asamAdhi utpanna karanAra, kajIyAkhera, caDIyApaNuM, parane pIDA karanAra, bIjAne dabAvanAra, khAnagI vAtane jAhera karanAra, viruddha AcaraNa karanAra tathA zaTha pApAtmA jinavacanamAM zaMkA paMkhA karanAra kaziSya kahevAya che. sthAnAga satramAM bhagavAne kahyuM che ke-avinIta, rasalupa, mahAkrodhI, 1-daMzakamazakasamAnA jalakAvRzcikasamAzca ye bhavanti / te kila bhavanti khaluGkAstIkSNamRducaNDamArdavikAH // 1 // ye kila gurupratyanIkAH, zabalA asamAdhikArakAH pApAH / kalahakaraNasvabhAvA jinavacane te kila khlungkaaH||2|| pizunAH paropatApino, bhinnarahasyAH paraM paribhananti / nirvedanIyAzca zaThA jinavacane te kila gvaluGkAH / / 3 / / iti saMskRtacchAyA /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamutrasya "cattAri avAyaNijjA pannanA, taMjahA-aviNIe vigaipaDibaDhe aviosavitapAhuDe mAI " iti / yadvA 'mugudinnaM' ityatra prAkRtatvAdakAralopastena 'muSThvadatta'-miticchAyA, tena sRSThave-vinItAya adattaM na dattamityarthaH / vinItAya ziSyAya datta zAstramanantaguNaphalakaM bhavati, yata idameva dharmadAnamitItyuktamanyatra "pAtrebhyo dIyatAM vidyA, nityaM caivA'napekSayA / kenalaM dharmabuddhayA ya,-ddharmadAnaM pracakSate" // 1 // iti / 'duThThapaDicchiya' duSThu-azobhanaM yathA syAttathA durbhAvanayA vA lolupa, mahAkrodhI tathA mAyAcArI ziSya, ye cAra vAcanA dene * yogya nahIM hai|' __athavA 'suThudinnaM' yahAM para prAkRta ke kAraNa akAra kA lopa hai isaliye suSTu-vinIta ko adatta-na paDhAyA gayA ho, kyoMki vinIta ziSya ko paDhAnese ananta jJAnAdi guNoM kI prApti hotI hai, isako anyatra dharmadAna bhI kahA hai-jaise 'supAtra ziSya ko nirlobha hokara kevala paramArtha dhuni se jJAna dene ko 'dharmadAna' kahate haiM // 1 // (9) duSTa bhAvase grahaNa kiyA ho, athavA duSTa puruSa se liyA gayA ho| isa aticArako kisIne 'suTuMdinnaM' se alaga nahIM mAnA tathA mAyAcArI ziSa, A cArene vAcanA ApavI egya nathI. athavA 'muThudinnaM' mAmA prAkRta bhASAnA 2 mArane 5 cha. eTalA mATe suhu-vinItane adatta-nahi bhaNAvyuM hoya. kAraNa ke vinIta ziSyane abhyAsa karAvavAthI ananta jJAnAdi guNenI prApti thAya che. ene bIje ThekANe dhamadAna paNa kahela che. jevI rIte "supAtra ziSyane nirlobha thaIne kevala paramArtha- buddhithI jJAna ApavuM tene "dharmadAna" kahe che" . 1 (9) duSTabhAvathI grahaNa karyuM hoya athavA duSTa purUSa pAsethI lIdhuM hoya A matiyArane me "muTThadinnaM" thI ma bhAnyo nathI, arthAt "suTThadinnaM 1- "catvAro'vAcanIyAH prajJaptAstadyathA-avinIto vikRtipatibaddho'nyavazamitapAbhRto mAyI" iticchAyA //
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA duSTho; patISTaM pratigRhItam, 'pratIpsita'- miticchaayaayaampyymevaarth:| kecidanayordoSayorekatvaM vyAcakSate, tadayuktam ; parasparamanapekSatvAt , ata evAtrA'ticArANAmAgopAlavAvahAlikAsiddhaM caturdazatvamapyupapadyate'nyathA trayodazasvApatteH, etena 'suSTu dattaM guruNA, duSThu pratIcchitaM kaluSitAntarAtmane-' ti vyAkhyAnamasaditi buddhimadbhiranubhAvyam / muSThu-duSThu-zabdAvavyayau triliGgau ca / _ 'akAle ko sajjhAo' na kAlo'kAlastasminnakAle-asamaye, arthAd yasya kAlikAdizrutasya yo'dhyayanasamayaH prathamapaharAdistamatikramya kRto-vihitaH svaadhyaayH| 'kAle na ko sajjhAbho' kAle svAdhyAyasamaye prathamamaharAdau na kRtaH svAdhyAya iti nigadavyAkhyAtamidam / 'asajjhAye sajjhAiyaM' na svAdhyAyo yasmin so'svAdhyAyastasmin = svasamutthaparasamutthabhedabhinne rudhirasrAvolkApAta-digdAhA'kAlavarSaNAdirUpe 2svAdhyAyitaM svAdhyAyaH kRtH| hai, arthAt 'suThudinnaM duTupaDicchiyaM' ina donoM ko milAkara eka aticAra mAnA hai so ucita nahIM hai, kyoMki ina donoM kA aisI koI apekSA nahIM hai jisase eka sAtha sambandha kiyA jAya / donoM ko judA 2 mAnane se hI caudaha aticAra hote haiM nahIM to teraha hI raha jAya~ge (10) / akAla meM svAdhyAya kiyA gayA ho (11), kAla duchupaDicchiyaM' mA pani savI me matiyAra mAne te ayita nathI, ma A bannenI koI evI apekSA nathI ke jethI eka sAthe sabaMdha karavAmAM Ave. bannene jUdA jUdA mAnavAthI cauda aticAra thAya che. nahi te tera ja thaI jaze (10) akAlamAM 1-'paDicchiyaM ' ityasya 'pratIcchita'-miticchAyayA pratigRhItArthakarapanaM tu vyAkaraNAnanusandhAnena gajanimIlikaiva 'iSugamiyamAM chaH' (7 / 3 / 77) iti zityeva chAdezavidhAnAt / na ca pratIcchA saMjAtA'syetyarthe tArakAditvAditaci pratIcchitamiti yuktameveti sandegdhavyam , tathA sani pratIcchAvata eva bodhasambhavena 'pratigRhIta'-miti karmavodhakatvAnupapatteriti kRtamasAragranthaparyAlocanena // 2- svAdhyAyitam'-' tatkaroti tadAcaSTa'-iti NijantAt svAdhyAyazabdAt nApratyaye 'niSThAyAM seTi' (6 / 4 / 52) iti nnilopH| 'svAdhyAyikam'iticchAyo kalpayitvA svAdhyAya eva svAdhyAyikam-iti vyAkhyAnaM tu na ruciraM, svAdhyAyazabdAt svArthaThako'saMbhavAt , vinayAderAkRtimaNatve pramANAbhAvasya prAmuktatvAt / -- - - -
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamutrasya 'sajjhAe na samjhAiyaM' svAdhyAye na svAdhyAyaH kRtH| 'tassa' tasyokapakArAticArasya 'mi' mayi madviSaye 'dukkaDaM' duSkRtaM pApam -- micchA' mithyA niSphalaM bhavatviti bhAgvata // __ atra darzanasamyakatva-samitipazcaka-guptitraya-yAvarapazcaka-vikalendriyatrayapazcendriya-pazcamahAvrata-rAtribhojana-pApasthAnASTAdazakapaTTIsamuccAraNapUrvakaM 'mUlotaraguNAnAM trayastriMzato gurvAzAtanAnAM ca yo mayA'ticAraH kRtastasya midhyA mayi duSkRtamastu' iti 'icchAmi ThAmi0' iti saMpUrNI paTTI ca paricintayet kintu dhyAnavelAyAM ' tamsa micchAmi dukkaDaM ' ityasya sthAne 'tassa Aloemi' iti cintanIyam / paryavasAne ca namaskArapUrvakaM kAyotsargaH samApanIyaH / etAH sarvA: paTTikA hindIbhASAyAmadhastAd vilokniiyaaH|| iti zrIvizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASAkalitalalitakalApA''lApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapadatta janazAstrAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAla-tivicitAyAM zrIzramaNasUtrasya munitoSaNyAkhyAyAM vyAkhyA yAM prathamaM sAmAyikA. khyamadhyayanaM samAptam // 1 // meM svAdhyAya na kiyA gayA ho (12), asvAdhyAyameM svAdhyAya kiyA gayA ho (13) / svAdhyAyasamaya meM svAdhyAya nahIM kiyA gayA ho (14) / 'tassa micchAmi dukkaDaM ' vaha pApa merA niSphala ho // asvAdhyAya ke viSayameM Age koSThaka diyA jAtA haisvAdhyAya karyo hoya (11) kAlamAM savAdhyAya karyo na hoya (12) asvAdhyAyamAM svAdhyAya karyo hoya (13) svAdhyAyanA samayamAM svAdhyAya na karyo hoya (14) - "tassa micchAmi dukkaDaM" te bhA3 55 ni058 yAmA. asvAdhyAyanA viSayamAM AgaLa keThaka ApeluM che.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA 9 ukAvAya (ulkApAta) tArA TUTe 2 disidAha ( digdAha ) dizA kI lAlimA gajjiya ( gaNita ) megha kI garjanA vijjuya (vidyut ) bijalI camake nigdhAya ( nirghAta) bAdala kaDake yA bhUkampa ho ve bAlacandra 1 / 2 / 3 zukla tithi AkAzameM yakSAdikA cihna / 3 asvAdhyAya 6 jUtraya (yUpaka) 9 7 nakkhaditte ( yakSadIsa) 8 || asvAdhyAyayantram // dravya dhUmiyA ( dhUmikA) mahiyA (mahikA ) lAla yA kAlI ghU~vara sapheda ghU~trara kSetra : jisa maNDalameM 99 19 19 39 sarvatra jisa maNDalama 99 19 kAla eka pahara jaba taka rahe eka pahara eka pahara 8-12-16 pahara eka pahara jaba taka dikhAI de jaba taka rahe 19 bhAva sUtra na paDhe 95 99 15 37 " 36 " 36 " 99 munitoSaNI TIkA
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 11 12 13 16 17 18 rayaugghAya (raja udvAta ) aTThI (asthi) maMsa (mAMsa) 19 soNiya ( zoNita) 14 asui sAmanta (azuci sAmanta ) 15 susANasAmanta ( zmazAnasAmanta ) rAyapaDaNa (rAjapatana) | saba dizAoMmeM dhUlakA chA jAnA rAyavuggaha (rAjaviMgraha) caMdovarAga (caMdroparAga ) khobarAga (sUryoparAga) hADa manuSya tiryaca kA mAMsa manuSya tiryeca kA lohI manuSya' tiryaca kA tathA prasava kA avaci smazAna 19 candramA kA grahaNa sUrya kA grahaNa 100 hAtha manuSya kA 60 hAtha tiryeca kA hADa ho to / manuSya kA 100 hAtha tiryeca kA 60 hAtha 1100 hAtha 260 hAtha sAtagharoM ke aMdara yadi bIcameM rastA na paDatA ho jahAM dIkhe, gaMdha Atre. cAroM tarapha sau sau (100) hAtha rAjAkA avasAna jahAM taka usakA rAjya ho / nayA rAjA baiThe rAjAoM kI laDAI upanagara nagara ke samIpa saba jagaha meM saba jagaha meM 99 manuSya ke hADa kI avadhi 12 varSa 3 pahara 33 pahara kanyA prasava 8 ahorAtra putra prasava 7 ahorAtra jaba taka rahe sarva kAla tabataka jaba taka hove 4 / 8 / 12 pahara 4 / 8 / 16 pahara sUtra na paDhe 59 " 99 99 99 34 " 99 64 99 110 Avazyakamutrasya
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA uvasmayassaaMtoorAliyazarIre sthAnaka ke aMdara paMcendriyakA || " (upAzrayamyAntaraudArikazarIrama) kalevara paDA ho jisa sthAnaka ma | jaba takapaDA rahe , | 1 apAdI 2 bhAdrapadI 28 | mahApuNimA 5 (mahApUrNimA ) |3 AzvinI 4 kAttikI | saba jagaha | 8 pahara 5 caitrI zrAvaNa vadi 1,Azvina vadi1 30 mahAparikara 5 (mahApatipadaH) | kArtika vadi 1, mArgazIrSa | saba jagaha | vadi 1,baizAkha vadi 1 (5mahA / 8 pahara pUrNimA kedasare roja) 1 mUharta (AdhA| 34 saMjhA (saMdhyA) 4 prabhAta 1 dupahara 2 sAMjha3/ | saba jagaha | muhata pahale kA | dazavaikAliardharAtri 4 AdhA muhUna | kAdi na paDhe / pIche kA) // iti asthAdhyAyayantram //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 Avazyakamtrasya darzanasamyaktvAdipaTTikA dasaNasaMmattaM paramatthasaMthavo vA sudiTTaparamatthasevaNaM vAvi bAvanakudaMsaNavajjaNA iyasaMmattasaddahaNA sammattassa paMca aiyArA peyAlA jANiyacA na samAyariyannA, taMjahA-saMkA kaMkhA vitigicchA parapAsaMDapasaMsA parapAsaMDasaMthavo vA (te mharA samakitarUpa ratnapadArtha ke viSaya mithyAsvarUpa rajomala lAgo hoya, to) tassa micchAmi dukkaDaM / (TippaNI-darzanasamyaktvam / tatra darzanaM jinamatAbhirocanam , tadeva samyaktvam , paramArthasaMstavo vAparamArthaH jIvAdisvarUpam , tasya saMstavaH paricayo bodha ityarthaH, sudRSTaparamArtha sevanA vApi, tatra sudRSTaiH atIndriyArthadarzibhiH sarvarupadRiSTaH paramArthaH jIvAdisvarUpaM tasya sevanA Asevanam ; vyApanakudarzanavarjanAtatra vyApanna-vinaSTaM darzanaM samyaktvaM yeSAM te vyApannadarzanAH, kudarzanAH kutsitaM darzanamasadbhAvanirUpaNAdirUpaM yeSAM te kudarzanAH, teSAM varjanA vyApannakudarzanavarjanA, vAntasamyaktvAnAM mithyAdRSTInAM ca saMsargavarjanamityarthaH / iti samyaktvazraddhAnam / samyaktvasya pazca aticArAH peyAlA pradhAnAni jJAtavyA na smaacritvyaaH| 'peyAla' iti pradhAnArthako dezIyaH zabdaH / tadyathA-zaGkA-jinavacaneSu sNdehkrnnm| kaakssaa-prdrshnaabhilaassruupaa| vicikitsA tapaHsaMyamArAdhanaphalaM prati sNshyH| parapASaNDaprazaMsA-paradharmaprazaMsAkaraNam , parapASaNDasaMstavo vA para. dharmaparicayakaraNam // ) pahilI iriyAmamiti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloUM, dravya thakI cha kAyA kA jIva joine na cAlyo hoU, kSetra kI sADhAtIna hAtha pramANe joine na cAlyo hoUM, kAla thakI dina ko dekhe vinA rAta ko pUMje vinA cAlyo hoUM, bhAva thakI upayoga sahita joIne na cAlyo hoU, guNa thakI saMvaraguNa, pahilI iriyAsamiti ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo . hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukkaDaM / dUsarI bhASAsamiti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloU, dravya thakI bhASA karkazakArI, kaThorakArI, nizcayakArI, hiMsAkArI, chedakArI, bhedakArI, parajIva ko pIDAkArI, sAvajjasavvapApakArI kUDI mizrabhASA bolyo hoU, kSetra thakI raste cAlatAM
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 113 bolyo hoU, kAla thakI pahara rAtri gayAM pIche gADhe gADhe zabda bolyo hoU, bhAva thakI rAgadveSa se bolyo hoU, guNa thakI saMvara guNa, dUsarI bhASAsamiti ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo hoya to devasiya saMbaMdhI tassa micchAmi dukkaDaM / tIsarI eSaNAsamiti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloUM, dravya thakI sole udagamaNakA doSa, sole utpAtakA doSa, daza eSaNAkA doSa ina bayAlIza doSa sahita AhAra pANi lAyo hoU, kSetra thakI do koza uparAMta lejAIne bhogavyo hoya kAla thakI pahelA pahara ko chelA pahara meM bhogavyo hoU, bhAva thakI pAMca mAMDalAkA doSa na TAlyA hoya guNa thakI saMvaraguNa, tIsarI eSaNA samiti ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo hoUM to devasiya saMbandhI tassa micchAmi dukkaDaM / / cothI AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamiti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloU, dravya thakI bhANDopakaraNa ajayaNA se lIdhA hoya ajayaNA se rakhyA hoya, kSetra thakI gRhasthake ghara AMgaNe rakhyA hoya, kAla thakI kAlokAla paDilehaNA na kI hoya, bhAva thakI mamatA mUrchA sahita bhogavyA hoya, guNa thakI saMvara guNa, cothI samiti ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukkaDaM // 4 // pAMcavI uccAra-pAsavaNa-khela-jalla- siMghANa-parihAvANiyA samiti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya te AloUM, dravya thakI UMcI nIcI jagaha paraThavyo hoya, kSetra thakI gRhastha ke ghara AMgaNe paraThavyo hoya, kAla thakI dinako vinA dekhe rAtako vinA pUMje paraThavyo hoya, bhAvathakI jAtA AvasahI AvasahI, na karI hoya, pariThavate pahale zakrendra mahArAja kI AjJA nahIM lI hoya, thoDo pUMjI ne ghaNo pariThavyo hoya, paraThane ke bAda tInavAra bosire vosire na kinho hoya, AvatA niHsahI nizsahI na karI hoya, ThikANe AIne kAusagga na karyo hoya, guNathakI saMvaraguNa,
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 AvazyakamUtrasya pAMcavI samiti ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo hoya to devasIya sambandhi tasya micchAmi dukkaDaM // 5 // managupti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloU, vacana AraMbha, sAraMbha, samAraMbha, viSaya, kaSAya ke viSaya khoTo mana pravartAvyo hoya to devasiya sambandhi tasya micchAmi duka / 1 / vacanagupti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloU, vacana AraMbha, sAraMbha, samAraMbha, rAjakathA, dezakathA, strIkathA, bhattakathA ina cAra kathA meM se koI kathA kI hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukkaDaM / 2 / ___kAyAgupti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloUM, kAyA AraMbha, sAraMbha, samAraMbha, vinA pUMjyA ajayaNApaNe asAvadhAnapaNe hAthapaga pasArathA hoya, saMkocyA hoya, vinA pUMjyA bhItAdika ko oTIMgaNo (sahAro) lIdho hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi duvaDaM / 3 / pRthvIkAya meM miTTI, maraDo, khaDI, geru, hiMgalU, haDatAla, haDamaci, lUga, bhoDala, patthara ityAdi pRthvIkAya ke jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukkaDaM // 1 // apkAya meM ThAra ko pANI, osa ko pANI, hIma ko pANI, ghaDA ko pANI, talAva ko pANI, nivANa ko pANI, saMkAlako pANI, mizra pANI, varSAda ko pANI ityAdi appakAya ke jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukaDaM / 2 / teukAya meM khIrA, aMgIrA, bhobhala, bhaDamAla, jhAla, TUTatI jhAla, vijalI, ulkApAta ityAdi teukAya ke jIvoM kI virAdhanA ko hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukkaDaM / 3 / vAukAya meM ukkaliyAvAya, maMDaliyAvAya, ghaNavAya, ghaNagaM. javAya, taNavAya, zuddhavAya, sapaTavAya, vIjaNe karI, tAlikarI,
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA camaTIkarI, ityAdi vAukAya ke jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukkaDaM / 4 / __ vanaspati kAya meM harI, tarakArI, bIja, aMkurA, kaNa, kapAsa, gummA, gucchA, lattA, lIlaNa, phUlaNa, ityAdi vanaspatikAya ke jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi bendriya meM laTa, giMDolA, alasiyA, zaMkha, saMkholiyA, koDI, jaloka, ityAdi bendriya jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukkaDaM / 1 / tendriya meM kIDI, makoDI, jUM, lIMkha, cAMcaNa, mAkaNa, gajAI, khajUrIyA, udhaI, dhaneriyA ityAdi tendriya jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukkaDaM / 2 / caturindriya meM tIDa, pataMgiyA, makkhI, macchara, bhaMvarA, tigorI, kasArI, vicchaM ityAdi caturindriya jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukkaDaM / 3 / paMcendriya meM jalacara, thalacara, khecara, urapara, bhujapara, sannI, asannI, garbhaja, samucchima, paryAptA, aparyAptA, ityAdi paMcendriya jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukkaDaM / 4 / pahilA mahAvrata ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloUM, (1) indathAvarakAya (2) bambhathAvarakAya (3) sippathAvarakAya (4) sammatIthAvarakAya (9) pAyAvacathAvarakAya (6) jaMgamakAya, dravya se inakI hiMsA kI hoya, kSetra se samasta loka meM, kAla se jAvajIvataka, bhAva se tIna karaNa tIna yoga se pahilA mahAvrata ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukkaDaM // 1 // dasarA mahAvrata ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to mAloUM, kohAvA, lohAvA, bhayAvA, hAsAvA, krIDA, kutuhalakArI, dravya se jhUTha bolyo hoU, kSetra se samasta loka meM, kAla se
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 AvazyakamUtrasya jAvajIva taka, bhAva se tIna karaNa tIna yoga se dusarA mahAvrata ke viSaya jo koI pAMpa doSa lAgyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukkaDaM // 2 // tIsarA mahAvrata ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloUM, deva adatta, guru adatta, rAjA adatta, gAthApati adatta, sAdharmi adatta, dravya se inakI corI kI hoya, kSetra se samasta loka meM, kAla se jAvajIvataka, bhAva se tIna karaNa tIna yoga se tIsarA mahAvrata ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukkaDaM // 3 // cauthA mahAvrata ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloUM, kAmarAga, sneharAga, dRSTirAga, devatA sambandhI, manuSya sambandhI, tica sambandhI, dravya se kAma bhoga sevyA hoya, kSetra se samasta loka meM, kAla se jAvajIvataka, bhAva se tIna karaNa tIna yoga se cauthA mahAvrata ke viSaya koI pApa doSa lAgyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukkaDaM // 4 // pAMca gaM mahAvrata ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloUM, sacitta parigraha, acitta parigraha, mizra parigraha, dravya se chati vastu para mUrchA kI hoya, para vastu kI icchA kI hoya, sUI kusaga dhAtu mAtra parigraha rAkhyo hoya, kSetra se samasta loka meM, kAla se jAvajIva taka, bhAva se tIna karaNa tIna yoga se pAMcavAM mahAvrata ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukkaDaM // 5 // chaTThA rAtri bhojana ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloUM, cAra AhAra asaNaM, pANaM, khAinaM, sAimaM, sIta mAtra, lepa mAtra, rAtavAsI rAkhyo hoya, rakhAyo hoya, rAkhatA pratye bhalo jANyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukkaDaM // 6 // aThAraha pApa (1) prANAtipAta (2) mRSAvAda (3) adantAdAna (4) maithuna (5) parigraha (6) krodha (7) mAna (8) mAyA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 117 (9) lobha (10) rAga (11) dveSa (12) kalaha (13) abhyAkhyAna (14) paizunya (15) paraparivAda (16) rati arati (17) mAyAmoso (18) mizrayAdarzanazalya ye aTThAraha pApa sevyA hoya, sevAyA hoya, sevatA pratye bhalo jANyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukaDaM / pAMca mUlaguNa mahAvrata ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo hoya to devasiya saMmbandhI tassa micchAmi dukkaDaM / isa uttaraguNa pacakkhANa ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukkaDaM / tetIsa AzAtanA meM se guru kI baDoM kI koI bhI AzAtanA huI ho to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukaDaM / sUcanA- isake pIche 'icchAmi ThAmi kAusaggaM' kA pATha bolanA, isa prakAra ye sabhI pATha mauna rahakara prathama adhyayana (Avazyaka) ke dhyAna meM bolane kA hai, evaM tIsarA adhyayana (Avazyaka) ke bAda bhramaNasUtra ke pahale cauthe adhyayana ke Adi meM khaDe hokara spaSTa uccAraNapUrvaka bolA jAtA hai / ( isI prakAra prathama Avazyaka ke dhyAna meM aura tIsare Avazyaka ke bAda cauthe Avazyaka ke Adi meM jo ninyAnaveM aticAra gRhastha bolate haiM unheM AvazyakasUtra ke anta ke pariziSTa meM dekheM) iti prathama adhyayana sampUrNa.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 caturviMzatistavaH 118 118 - 145 AvazyakasUtrasya / atha dvitIyamadhyayanam / ithaM prathamAdhyayane sAvayayogoparamasvarUpaM sAmAyikamabhidhAya saMpati caturviMzatistutirUpe'smin dvitIye'dhyayane sarvasAvadyayogaviratyupadezasya labdhabodhiparizuddherbhUyo bodhyupalabdheH pradhAnakarmakSayasya ca hetutvenA'vasarasaGga testIrthakarANAM guNasaGkIrttanamadhikriyate - ' logasse ' tyAdi / " // mUlam // logassa ujjoyagare, dhammatitthayare jiNe / arihaMte kittaissaM, cauvIsaMpi kevalI // 1 // usabhamajiaM ca vaMde, saMbhavamabhiNaMdaNaM ca sumaI ca / paumappahaM supAsaM, jiNaM ca caMdapyahaM vaMde // 2 // suvihiM ca puSpadaMtaM, sIyala sijaMsa vAsupujaM ca / vimalamaNaM taM ca jiNaM, dhammaM saMtiM ca vaMdAmi // 3 // kuMthuM araM ca malliM, vaMde muNisuvvayaM namijiNaM ca / vaMdAmi ridvanemiM pAsaM taha vadramANaM ca // 4 // evaM mae abhithuA, vihUyarayamallA pahINajaramaraNA / cavIsaMpi jiNavarA, titthayarA me pasIyaMtu // 5 // kittiya vaMdiya -mahiyA, je e logassa uttamA siddhA / AruggabohilAbhaM, samAhivaramuttamaM ditu // 6 // caMdesu nimmalayarA, Aicesu ahiyaM payAsayarA / sAgaravaragaMbhIrA siddhA siddhi mama disaMtu // 7 // // chAyA // lokasyodyotakarAn, dharmatIrthakarAn jinAn / arhataH kIrttayiSyAmi, catuviMzatimapi kevalinaH // 1 //
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ manitoSaNI TIkA RSabhamajitaM ca vande, sambhavamabhinandanaM ca sumatiM ca / padmaprabhaM supAce, jinaM ca candraprabha vande // 2 // suvidhi ca puSpadantaM, zItala-zreyAMsa-vAsupUjyAzca / vimalamananaM ca jinaM, dharma zAnti ca vande // 3 // kunthumaraM ca maliM, vande munisuvrataM namijinaM ca / vande'riSTanemi pArtha tathA vardamAnaM ca // 4 // evaM mayA'bhiSTutA, vidhRtarajomalAH prhiinnjraamrnnaaH| caturviMzatirapi jinavarA, -stIrthakarA me pasIdantu // 5 // kIrtita-vandita-mahitA, ya ete lokasyottamAH siddhaaH| ArogyabodhilAbha, samAdhivaramuttamaM dadatu // 6 // candrebhyo nirmalatarA, Adityebhyo'dhikaM prakAzakarAH / sAgaravaragambhIrAH, siddhAH siddhiM mama dizantu / / 7 / / ||ttiikaa // lokasyodyotakarAnarhatazcaturviMzatimapi kevalino jinAn dharmatIrthakarAn kIrtayiSyAmIti sambandhaH / lokyate-dRzyate kevalajJAnAditye neti, lokyate= isa prakAra pahale adhyayana meM sAvadyoga kI nivRttirUpa sAmAyika kA nirUpaNa karake aba caturvizatimtava (cauvImatthava) rUpa isa dusare adhyayanameM samasta sAvadya yogoM kI nivRtti ke upadeza honese samakita kI vizuddhi tathA janmAntarameM bhI bodhilAbha aura saMpUrNa karmoM ke nAza ke kAraNa hone se parama upakArI tIrthaGkaroM kA guNa kIrtana karate hai-logassa' ityAdi / __ jo kevalajJAnarUpI sUrya se athavA pramANa (jJAna) ke dvArA dekhA jAya use loka kahate haiM, usa paMcAstikAyarUpa loka ko e pramANe pahelA adhyayanamAM sAvadyAganI nivRtti rUpa sAmAyikanuM ni3555 uzane 73 yatuvizatista1 (caunIsatthava) 35 mA bhAga adhyayanamA samasta sAvadya genI nivRttine upadeza hevAthI samatinI vizuddhi tathA janmAMtaramAM paNa dhilAbha ane saMpUrNa karmonA nAzaka hevAthI parama upakArI tIrtha ronA zu-zItana re cha " logassa" tyAha. je kevaLajJAnarUpI sUryathI athavA pramANa (jJAna) vaDe joI zakAya tene loka" kahe che, te paMcAstikAyarUpa lekane pravacanarUpI dIvA vaDe prakAza
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvazyakamatrasya pativIkSyate pramANavale neti vA lokaH pazcAstikAyaviziSTa AkAzavizeSaH / yadukta bhagavatyAm kimiyaM bhaMte ? loeti pavuccai ? goyamA ? paMcatthikAyA esa NaM patrattie loetti pavuccai ' ityAdi / tasya lokasya (karmaNi SaSThI) uddayotanamuddayotastaM kartuM zIlaM yeSAM ta udyotakarAstAna kevalA''lokena pravacanapradIpena vA nikhilalokaprakAzakAnityarthaH / 'dharma'iti-durgatipatitamAtmAnaM dhArayati-zubhasthAne prApayatIti dharmaH tIryate pAraM nIyate'neneti tIrtha-pravacanam , dharmapradhAnaM tIrtha, dharmatIrtha, dravyarUpasya pravacanarUpI dIpaka dvArA uddayota karanevAle, prANiyoM ko saMsAra ke duHkhoM se chuDAkara sugati meM dhAraNa karanevAle, dharmarUpa tIrtha ke sthApaka, rAgAdi karmazatruoM ko jItakara kevalajJAna yukta hokara virAjamAna aise cauvIsoM zrI arihanta bhagavAna kI stuti karatA huuN| / yahAM para 'loka' zabda se paJcAstikAya kA grahaNa hai aura AkAza bhI paMcAstikAya kA hI bheda hai, tathA aloka bhI AkAzasvarUpa hai ataeva 'loka' pada se hI loka aura aloka donoM kA grahaNa hone se kevalajJAna kI anantatAmeM koI bAdhA nahIM aasktii| karavAvALA, ane prANIone saMsAranA dukhethI choDAvIne sugatimAM dhAraNa karavAvALA, dharmarUpI tIrthanA sthApaka, rAga Adi karmazatruone jItI laIne kevalajJAnayukata thaIne virAjamAna evA covIsa arihanta bhagavAnanI stuti karUM chuM. ___ mahiM "loka" wthI paMgAstiyana grahaNa 42 . bhane mAza paNa paMcAstikAyano ja bheda che tathA aleka paNa AkAzasvarUpa che. e kAraNe "loka" pahathI as bhane ma mannanu a ya za cha, tethI 14 jJAnanI anantatAmAM kaI prakAre hAni thaI zakatI nathI. 1- 'loka darzane' asmAt 'akari ca kArake saMjJAyAm (3 / 3 / . 18) iti kaNi ghan / 2- kulo hetutAcchIlyAnulomyeSu (3 / 2 / 20 ) iti kartari TaH / 3- 'dhRna dhAraNe' asmAdauNAdiko manpatyastena 'dharmaH' iti siddham / 4- 'tIrtham'-'tRplavanasantaraNayoH' asmAdauNAdikasthan 'Rta iddhAtoH (7 / 1 / 100) itItvam , 'hali ca' (8 / 2 / 77 ) ityupadhAdIrghaH /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 121 nadyAdeH zAkyAdipraNItasyAdharmapradhAnasya ca tIrthasya parihArArtha dharmagrahaNam , dharmatIrtha kartuM zIlaM yeSAM te dharmatIrthakarAstAn |jyti apanayati rAgAdikarmazatrUniti, jayati kevalajJAnAdiyuktatayA sarvotkarSeNa rAjata iti vA 'jinaH, 'arihaMte' iti vyAkhyAto'IcchabdArthaH, 'namo'rihaMtANaM' ityatra; 'cauvIsaM' iti saMkhyAntaravyavacchedAya, apizabdo'vadhAraNArtho mahAvidehakSetrasthakevalibhagavadgrahaNAryazca, lokazabdena pazcAstikAyagrahaNAdAkAzasya ca pazcAstikAyAntaHpAtivAdalokasyApyAkAzasvarUpatayA lokapadenaiva lokAlokayAgrahaNamiti na kevalodyotasyAparimitatvahAniH, lokoddayotakaratvamavadhivibhaGgajJAniSu candramUryAdiSvapi cAstyata uktaM 'dhammatitthayare' iti, dharmArtha nimneSu nadyAdiSvavataraNAya ye tIrtha (ghaTTa-'ghATa' itibhASApasidaM ) kurvanti teSvaniprasaGgavAraNAya 'logassa ujjoyagare' iti, lokodyotakaratvaM dharmatIrthakaratvaM ca darzanAntaramatakalpiteSvapi jJAniSuloka ke uddayotakara avadhijJAnI, vibhaGgajJAnI tathA candramaryAdika bhI hote haiM, ataeva unakI nivRtti ke liye 'dhammatitthayara' pada diyA hai| nadI tAlAva Adi jalAzayoM meM utarane ke liye dharmArtha tIrthaghATa banAnevAle bhI dharmatIrthakara kahalA sakate haiM, unakA yahAM grahaNa na ho isaliye 'logassa ujjogagare' vizeSaNa diyA hai, loka ke uhayotakara tathA dharmatIrthakara anyamata ke jJAnI bhI ho sakate haiM; jaisA ki anya zAstroM meM kahA gayA hai na lekamAM prakAza karanAra avadhijJAnI, virbhAgajJAnI tathA caMdrasUryAdika paNa hoya cha. me bhATatanI nivRtti 421"dhammatitthayare" 56 mapicha. nahI-tasA mAha jalAzamAM utaravA mATe dharmArtha tIrthaghATa banAvavAvALA paNa dharmatIrthakara upAya che. tene svI2 mahiM naDa yA bhATa "logassa ujjoyagare" vizeSa ApyuM che. lekanA prakAzaka tathA dharmatIrthakara anya matanA jJAnI paNa hoI zake che, jevI rIte anya zAstromAM kahyuM che ke 1-'jinaH' 'ji abhibhave' asmAt 'ji jaye' asmAdvA bAhulakAdauNAdiko naH pratyayaH /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamutrasya " jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM padam / __ gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tIrthanikArataH / / 1 // " iti, taduktarItyA sambhavati tadvayAttaye 'jiNe ' iti, nahi te jinAH rAgAdizatrujetArastaduktapunarAgamanAdeva, yato rAgAdizatrujayamantareNa karmabIjA'dAhAdudbhavatyeva bhavAGkuraH, taduktamitaratrApi " ajJAnapAMzupihitaM, purAtanaM karmabIjamavinAzi / tRSNAjalAbhiSinI, muJcati janmAkura jantoH // 1 // " iti / jinAnityeva vAcye ' logassa ujjoyagare' ityAdhuktiH zrutajinAvadhi'dharma tIrtha ke karane vAle jJAnI dharma kI hAni hote dekha kara parama pada para ArUDha hokara bhI punaH saMsAra meM lauTa Ate haiM // 1 // ' unakA grahaNa na ho isaliye 'jiNe' vizeSaNa diyA hai, kyoM ki rAgAdi zatra ko jIte vinA karmabIja kA nAza nahIM hotA, aura karmabIja kA nAza hue vinA bhavarUpI aMkura kA nAza nahIM hotA hai, jaisA ki anyatra bhI kahA hai __ 'ajJAnaspI miTTI ke andara paDA huA, prANI kA purAnA karmavIja tRSNArUpa jalase sIMcA jAkara janmarUpa aMkura ko paidA karatA hai // 1 // ' 'jiNe' pada kaha kara bhI 'logassa ujoyagare' kahane se dharmatIrthanA karavAvALA jJAnI dharmanI hAni thatI hoya te joIne parama pada para ArUDha thaIne paNa pharI saMsAramAM pAchA Ave che. ( 1 " tamanu a5 na thAya te bhATe "jiNe" vizeSara piTu cha. 121 // zatruone jItyA vinA karmabIjane nAza thatuM nathI, ane karmabIjanA nAza thayA - vinA bhavasaMsArarUpI aMkurane nAza thato nathI, jevI rIte bIjA sthaLe paNa pAmA mAvyu cha : ajJAnarUpI mATInI aMdara paDelA prANInA purANuM karma bIja tRSNarUpa jalathI siMcana pAmIne janmarUpa aMkurane utpanna kare che. 1 "jiNe" 56 DIne 55 "logassa ujjoyagare" pAthI zrutani,
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 123 jinamanaHparyayajinacchadmasthavItarAgANAM vyavacchedAya / ityamuktaguNaviziSTA aInta eva saMbhavanti netare, punaH 'arihaMte' ityunivizeSyatvAbhimAyeNeti kecit vastutastviha tIrthakaraguNotkIrtanAdhyayane guNotkIrtanameva lakSyaM, tathA ca tIrthaGkarANAM ye ye guNA yena yena zabdena lakSyante tena tena teSAM guNAnAM saMkI naM kriyate-ityaSTavidhamahApAtihAryAhatvaguNotkIrtanAthamukam 'arihaMte' iti. eteneva * kevalI ' ityapi vyAkhyAtaM kaivalyaguNabodhanAya tadupAdAnAt , evaM ca padAntaranadahatpadamapi guNotkIrtanAyaiva natu vizeSyatvAya, vizeSyaM tu 'dhammatityayare' ityeva prAptAvasaratvAt , tadapi yathoktaguNotkIrtanapurassarameva, yogA-( vyutpatya ) 'zrutajina, avadhijina, manaHparyayajJAnajina, tathA chadmastha vItarAgoM kI nivRtti kI gaI hai / Upara kahe hue saSa vizeSaNoM se yukta arhanta hI ho sakate haiM phira 'arihaMte' pada jo kahA hai vaha vizeSyavAcaka hai / athavA isa adhyayana meM tIrthaMkaroM kA guNa varNana kiyA jAtA hai, isa avasthA meM jina 2 zabdoM se unake jo jo guNa prakaTa ho sakate haiM una 2 zabdoM se unakA guNa varNana karanA Avazyaka hai ataeva tIrthaGkara aSTamahAprAtihArya ke arha-yogya bhI haiM, isa bAtako samajhAne ke liye 'arihaMte' pada diyA hai, ataH 'arhat' pada bhI guNa-vizeSaNa-vAcaka hI hai, vizeSyavAcaka 'dhammatitthayare' pada hai, kintu usase bhI uparokta kathana ke anusAra guNa kA bodha hotA hI hai, kyoMki prakRti pratyaya ke avadhijina, mana:paryayajJAnajina tathA chadmastha vItarAgonI nivRtti kahevAmAM AvI cha. 652 sA saba vizeSathI yuta maIta DA za cha. 52 // "arihaMte" para je kahevAmAM AvyuM che te vizeSavAcaka che athavA A adhyayanamAM tIrthakaronA guNa varNana karavAmAM Ave che. e avasthAmAM je je zabdathI temanA je je guNe pragaTa thaI zake te te zabda vaDe temanuM varNana karavuM jarUrI che, e kAraNathI tIrtha. 42 samApratiDAyane -yaya para cha. me pAtane samalA bhATe "arihaMte" 56 mApe cha. arthAta " mata" 56 55] gu-vizeSa-vAya // che. vizeSyavAya 'dhammatitthayare' 54 che. paraMtu tenAthI 5, paranA 4thana anusAre guNane baMdha thAya ja che. kAraNa ke prakRti pratyAyanA balathI thavAvALA
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 AvazyakamUtrasya thaparityAge pramANAbhAvAt / astu vA'Ita eva vizeSyatvaM tIrthakaraparyAyatvAt , na vayaM tatrA''grahilAH, kintu paryAyatve'pyaIttIrthakarakevalinAmupAdAnaM tattacchandasAmarthya gamyArthapradarzanArthamevetyeva kevalaM brUmaH / _atra kecit-nanu sambhavavyabhicArAbhyAM syAdvizeSaNamarthavat-yathA nIlo ghaTaH, kRSNA gaurityAdiSuH sambhavavyabhicArAbhAve vizeSaNamanarthaka-yathA zIto'nalaH, zyAmo bhramara ityAdiSu; tatazcAtra kevalina iti dharmatIrthakaravizeSaNaM zyAmo palase honevAle arthakA tyAga karanA nyAyaviruddha hai, 'kevalI' padake denekA bhI yahI tAtparya samajhanA caahiye| ___ yahAM para zaMkA hotI hai ki-' vizeSaNa' saMbhava athavA vyabhicAra hone para diyA jAtA hai, jaise-'nIle ghaDe ko lAo' yahAM para ghaDe kA nIlA honA saMbhava bhI hai, aura yadi kevala 'ghaDeko lAo' aisA kahate haiM to kAle pIle Adi ghaDoM kA vyabhicAra bhI hai, isalie yahAM 'nIlA' vizeSaNa denA ucita hai| aura jahAM para saMbhava nathA vyabhicAra na ho vahAM vizeSaNa kA denA vyartha hotA hai, jaise 'ThaMDhI agni' yahAM agni meM ThaMDhApana saMbhava nahIM hai, aise hI 'kAlA bhauMrA' yahAM para bhauMre meM kAlepana ke sivAya dUsare varNa kA vyabhicAra nahIM hai, arthanI tyA 423 te nyAyavi36 cha, "kevalI" 56 pArnu 4 / 255 55 upara pramANe samajI levuM joIe. ahiM eka zaMkA thavA saMbhava che ke vizeSaNa, saMbhava athavA vyabhicAra thatuM hoya te sthaLe ApavAmAM Ave che, jevI rIte ke;-"nIlA ghaDAne lAvo" ahiM ghaDAnuM nIlA hovA paNuM saMbhavita che, ane je mAtra "ghaDAne lAve e pramANe kahe te kALe, pILe Adi ghaDAone vyabhicAra paNa che. eTalA mATe ahiM "nIle" vizeSaNa ApyuM te ucita che. ane jyAM AgaLa saMbhava tathA vyabhicAra thatuM nathI tyAM vizeSaNa ApavuM te vyartha thAya che. jevI rIte ke "zItala agni" ahiM agnimAM zItalatAno saMbhava nathI, tevI ja rIte "kAlA bhamarA" ahiM bhamarAmAM kALApaNA vinA bIjA raMgane vyabhicAra nathI eTalA mATe evA vizeSaNe ApavAM vyartha che te kAraNathI
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 125 bhramara itivaditaravyAvarttakatvAbhAvAdapArtham dharmatIrthakarANAM kevalitvAnyabhicArAdityAzaGkya - ' kevalina eva yathoktasvarUpA dharmatIrthakarA nAnye ' iti niyamAdarthatvena svarUpajJAnAyedaM vizeSaNamityAhuH / kIrttayiSyAmi = anupadaM stoSyAmi, vastutastu ArSatvAdatra laTsthAniko lRT, staumItyarthaH / apiH pUrvAparasamuccayA ( saGgrahA ) - tha: / ' usa ' iti / RSabhAdInAM sarveSAM dvitIyAntAnAM candanakriyayA'nvayaH, 'usabha' iti RSabhavRSabhazabdayorubhayorapi bhavati, tatazca gatyarthadhAtUnAM jJAnArthatvAt, RSati jAnAti lokAlokasvarUpamiti, RSati = gacchati paramaM padamiti, zaraNaiSibhirbhavyajanaiRSyate = prApyate iti vA RSabhaH / pakSe varSati = pUrayati bhavyajanamanorathAniti, isaliye aise vizeSaNoM kA denA vyartha hai, ataeva dharmatIrthakara ko 'kevalI' vizeSaNa denA bhare ke kAle vizeSaNa ke samAna vyartha hai, kyoM ki dharmatIrthakara kevalI hI hote haiM ' / bAta isakA uttara yaha hai ki - ' kevalI hone para hI tIrthaGkara dharmatIrtha ke pravartaka hote haiM chadmastha avasthA meM nahIM, isa ko spaSTa karane ke liye 'kevalI' vizeSaNa diyA gayA hai // 1 // isa prakAra cauvIsa tIrthaGkaroM kI stuti karane kI sAmAnya rUpase pratijJA karake nAmagrahaNapUrvaka vizeSarUpa se stuti karate haiM, jo lokAloka ke svarUpa ko jAnanevAle, parama padako prApta honevAle bhavya janoM ke AdhArabhUta tathA unake manorathoM ko pUrA krdharmatIrthaMkarane kevalI vizeSaNa ApavuM te bhamarAne kALApaNAnuM vizeSaNa ApavA pramANe bya che, kema ke dharmatIrthaMkara kevalI ja hoya che. A zaMkAnA uttara e che keH--"kevalI thayA pachI ja tIrthaMkara dharmatIrthanA pravarttaka hAi zake che, chadmastha avasthAmAM thaI zakatA nathI, e vAtane spaSTa karavA bhATe "ThevalI" vizeSa Asu che // 1 // e pramANe cAvIsa tIthaMkaronI stuti karavAnI sAmAnyarUpanI pratijJA karIne nAmagrahaNapUrvaka vizeSarUpathI stuti kare che ke je lekAlekanA svarUpane jANavAvaajaa, parama padane prApta thavAvALA bhavyajavAne AdhArabhUta tathA temanA manArathAne pUrNa karavAvALA, dharmArUpI bagIcAne pravacanarUpa jalanuM sIMcana
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 AvazyakasUtrasya varSati=siJcati pravacanajalena dharmodyAnamiti vA vRSabhaH, vRSabhalAJchanayogAdvA vRSabhaH / athavA etanmAtAM garbhastha etasmin dRSTeSu caturdazasu svapneSu prathamaM vRSabhamadrAkSIttena vRSabhastam (1) / 'ajiaM ' ajito rAgadveSAdibhiraparAjitaH, yadvA garbhastha etasmin pAzakaiH krIDatormAtApitroH pitrA mAtA na jiteti mAturajayahetutvAdajitastam (2) / 'saMbhavaM 'saMbhavati-prakarSaNa jAyate sukharAziyena yasmAda yasmin veti, durbhikSAdicintAkrAntAmu prajAsu garbhasthe'smin bhagavati nevAle, dharmarUpI bagIce ko pravacanarUpa jalase sIMcanevAle tathA vRSabha ciha se yukta haiN| athavA bhagavAna jaba garbhameM Aye taSa unakI mAtAne caudaha svapnoM meM pahale-pahala vRSabha (baila) dekhA thA ataeva 'vRSabha' nAma rakkhA, aise zrI RSabhadeva svAmI ('vRSabhadeva ) ko maiM vandanA karatA huuN|1| jo rAga-dveSAdi ko jItanevAle haiM, athavA ve jaba garbha meM Aye taba caupaDa khelate samaya mAtA kI hAra na honese jinakA 'ajita' nAma paDA una zrI ajitanAtha ko maiM vandanA karatA huuN|2| jo ananta sukhasvarUpa haiM aura jinase ananta sukha kI prApti hotI hai, athavA jinake garbha meM Ate hI dhAnyAdi kA karavAvALA tathA vRSabhacinhathI yukta che. athavA bhagavAna jyAre garbhamAM AvyA tyAre temanI mAtAe cauda svapnamAM sauthI prathama vRSabha (baLada) ne joyele se bhATe " vRSama" nAma rAbhyu, mevA zrI RSalava svAmI ( vRSamahe"* " bhane "vRSama" mA ganna zahAnu prAkRtabhA "GAR" 35 mana cha.) ne huM vaMdanA karuM chuM. meM 1 che je rAga dveSAdikane jitavAvALA che athavA teo jyAre garbhamAM AvyA tyAre pATe ramavA samaye mAtAnI hAra nahi thavAthI jenuM "ajita" nAma - paDayuM, te zrI ajitanAthane huM vaMdanA karuM chuM. 2 je ananta-sukha-svarUpa che. ane jenAthI anaMta sukhanI prApti thAya che. athavA jeonA garbhamAM AvavA mAtrathI dhAnyAdikane adhika saMbhava(utpatti)hevAthI 1- 'RSabha' aura 'vRSabha' ina donoM zabdoM kA pAtameM 'usabha' rUpa banatA hai|
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA masyAdisampatterAdhikyena saMbhava AsIdityupacArAnA saMbhavamtam (3) / 'abhiNaMdaNaM' abhinandayati harSayati bhavyajanAniti, garbhAdArabhya janmAvadhi bhRzamindreNA'bhinandita iti vA-abhinandanamtam (4) / 'ca' kizca 'sumaI' suSTha-zobhanA matiryasyeti, garbhasthe'smin bhagavati jananyAH sarveSu dharmakartavyeSu pUrNatayA zobhanA matirmAtA tadyogAdvA, prANinAmetaddarzanena zobhanA mokSaviSayiNI matirjAteti vA, yadvA garbhasthasyAmya bhagavato mAtA mRtapatikayoH kayozcidekasmin putre dhane ca ' mamedaM sapUtradhanAdikaM na tave '-ti vivadamAnayoH sapalyonirNayAya zaraNamAgatayorvyavahAraM nijayA tadAnIntanyA vizadayA matyA nirNItavatIti mAtRmumatihetutvAtsumatistam (5) / 'paumappaI ' padmasya kamaadhika saMbhava (utpatti) hone se durbhikSa miTakara subhikSa ho gayA aise zrI saMbhavanAtha ko / / ___ jo bhavya jIvoM ko harSita karanevAle haiM aura garbhameM Ane para indrane jinakI vAra vAra stuti kI aise zrI abhinandanasvAmI ko / 4 / jinakA jJAna pUrNa nirdoSa hai, jinake darzana mAtrase prANiyoM ko subuddhi kI prApti huI, jinake garbhastha hone para dharmakartavyoM meM mAtA kI buddhi vizuddha ho gaI aura putra tathA dhana ke bAre meM jhagaDatI huI do vidhavA mautoM kA kleza kA jaba kahIM nipaTArA na ho sakA to garbhastha bhagavAna kI mAtAne garbha ke prabhAva se hI apanI subuddhi dvArA yathArtha nyAya kara diyA, isaliye mAtA kI dukAla nivAraNa thaI subhikSa (sukAla) thaI gaye evA zrI "saMbhavanAtha ne 3 je bhavya jIvone harSita karavAvALA che. ane garbhamAM AvyA tyAre jenI iMdra mahArAje vAraMvAra stuti karI evA zrI abhinandana svAmIne 4 jenuM jJAna pUrNa nirdoSa che, jenA darzana mAtrathI prANIone subuddhi prApta thaI, jeonA garbhamAM AvavAthI dharma-kartavyamAM mAtAnI buddhi vizuddha thaI ane putra tathA dhananI bAbatamAM paraspara kalaha karI rahelI be vidhavA zakaya strIono kaleza jyAre koIpaNa ThekANe nahIM pace tyAre garbhastha bhagavAnanI mAtAe garbhanA prabhAvathI pitAnI subuddhi dvArA teno yathArtha nyAya karyo tethI mAtAnI
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 Avazyakatrasya lasya prabhA padmaprabhA, padmaprabheva prabhA tattulyakomalAGgatvAt yasya saH', yadvA padmaSu kamaleSu prabhA yasyAsau padmaprabhaH-mUryastadvadvimalakevalajyotiSA bhAsamAnasvena gauNalakSaNAvalena rUpakakalpanayA, athavA garbhasthasyAsya mAtuH padmazayyAdohadaH saJjAto yo devena pUritastaduttaramasau pAbhavaditi padmaprabhastam , ejvarayavyAkhyAne padmottaraM padmazayyAdohadottaraM prabhavatIti vyutpattiH (6) / 'supAsaM' su-zobhanau pAzvauM yasya saH, yadvA garbhasthasyAsya mAtA supArdhA zobhanapAvatI jAtA tayogAt supArzvastam (7) / 'niNaM' jinam / vyAkhyAto jinapadArthaH / sumati ke kAraNa jinakA 'sumati' nAma rakkhA gayA una zrI sumatinAtha bhagavAna ko / 5 / padma-kamala ke samAna prabhA-kAnti-vAle, athavA padmoM-kamaloM meM prabhA-kiraNa hai jisakI vaha huvA padmaprabha arthAt sUrya, usake samAna kAntivAle, yA jaba bhagavAna garbha meM the to inakI mAtA ko padmazayyA kA dohada (dohalA)huA, jisako devatAne pUrA kiyA isa kAraNa padmaprabha nAmavAle bhagavAna ko / 6 / dekhane meM suDaula haiM pArzva (pasavADe) jinake, athavA jaba ye garbha meM the to inakI mAtA garbha ke prabhAvase sundara pArzva (pasavADe) vAlI huI, isaliye guNaniSpanna nAmavAle zrI supArzvanAtha ko // 7 // sumatinA kAraNe jenuM "sumati" nAma rAkhavAmAM AvyuM evA zrI sumatinAtha bhagavAnane 55 5-bhasa samAna prabhA-ntivA, athavA po-bhAbhA pramA-425 che jenI te thaye padmaprabha arthA-sUrya, tenA samAna kAntivALA, athavA jyAre, bhagavAna garbhamAM hatA tyAre tenI mAtAne padmazAne dehale thayele je devatAe pUrNa karyuM te kAraNathI "padmaprabha" nAmavALA bhagavAnane che 6 jovAmAM pAzva (paDakhAne bhAga) suDoLa sarakhe che jene athavA jyAre te garbhamAM hatA tyAre garbhanA prabhAvathI jenI mAtA suMdara pArthavALAM thayAM eTalA mATe guNa-niSpanna nAmavALA zrI supArzvanAtha ne 7 . 1- padmaprabhaH- 'saptamyupamAnapUrvapadasya bahuvrIhiruttarapadalopazca vaktavyaH' iti vacanAtsamAsa uttarapadalopazca kharamukhoSTramukhAdivat / 2-padmapabhaH-'zAkapArthivAditvAt 'uttara' zabdasya lope pRssodraaditvaatsidiH||
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA 129 * caMdappahaM ' candate= AhAdate iti candrastasya prabhA candraprabhA, candraprameva prabhA vizuddhazyatvAd yasyAsau yadvA garbhAvasthAyAmasya jananyAzcandraprabhASAnadohado'bhavattatsambandhAccandramabhastam ''vaMdAmi' vande (8) | 'suvirhi' suvidhi = suzobhano vidhiranuSThAnaM yasya saH, yadvA yaddarzanasmaraNAdinA lokAH suvidhayaH= subhAgyA bhavanti saH, athavA garbhasthasyAsya jananI sarveSu abhayadAna-supAtradAnamriyamANaprANi parimocanAdividhiSu sAtizayA zobhanA = kuzalA jAtA'tastadyogAtsuvidhistaM, 'puSkadaMtaM' suvidherevedamaparaM nAma viziSya paricayArthamupanibaddham, svacchatvAnmanoharattrAcca puSpANIva, yadvA nAmaikadezena nAmagrahaNAt puSpapadena tatkuNAlAgrasya grahaNAt puSpakuDmalAgrANIva dantA yasyAsau puSpadantastam (9) / 'sIyalatathA candramA ke samAna kAntivAle, yA jaba ye garbha meM the to inakI mAtA ko candraprabhApAna kA dohada huA, isa kAraNa guNaniSpanna nAma vAle zrIcandraprabha bhagavAna ko // 8 // acche anuSThAna vAle, yA jinake darzana smaraNa Adi se prANI pUrNa bhAgyavAna hote haiM aise, athavA jaba ye garbha meM the to inakI mAtA abhayadAna, supAtradAna, marate hue prANiyoM ko bacAnAAdi dharma kI sabhI vidhiyoM meM vizeSatayA nipuNA huI, isa kAraNa suvidhinAtha aura puSpa ke samAna svaccha donoM kI chaTAvAle hone se puSpadanta bhI nAma hai jinakA aise bhagavAna ko // 9 // tathA caMdrasamAna kAntivALA athavA jyAre te garbhamAM hatA tyAre temanI mAtAne caMdrapAna karavAnuM dehaleA thayeluM te kAraNathI guNu-niSpanna naabhzALA zrI caMdraprabha bhagavAnane 5 8 // AdithI prANI pU sArA anuSThAnavALA, athavA jenA darzana smaraNu bhAgyavAna thAya che evA, athavA jyAre te garbhamAM hatA tyAre temanI mAtA sa`vidhieka blemAM vizeSa nipuNa thayA A kAraNathI puSpasamAna svaccha dAMtanI paMkitavALA heAvAthI " puSpadanta mevA bhagavAnane // 5 // 66 " suvidhinAtha athavA nAma paNa che jenuM 1- 'baMdAmi' atra mAkRtatvAtparasmaipadam / ""
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakasUtrasya sijaMsa-vAsupujaM' ca' zItalazca zreyAMsazca vAsupUjyazcetyeteSAmitaretarayogadvandve zItala-zreyAMsa-vAsupUjyAstAn / teSvAdhivyAdhijasantApakalApanitAntaklAntasvAntajantujAtakRte candracandanAdito'pyapUrvazItalatvAt , yadvA zItalazabdasya guNavAcakaslAt zItaM zaityaM kaSAyaprazamanasvarUpaM lAti Adatta iti, athavA'sya bhagavataH piturekadA'titIvraH pittajvaradAhaH saJjAtaH sa vividhairupacAraiH kRtairapi na zAnti prAptaH,-garbhagate tvasmin bhagavati devyAH karakamalasparzamAtreNaivopazAnta iti mAtadvArA pitRvaradAhapazamanahetutvAt zItalastam (10) / sijjaMsaM zreyAMsamsakalabhuvanahitAdhAyakatvAdatizayena prazasyaH='zreyAn ; yadvA zreyAMsAvaMsau-skandhau yasya saH, athavaitatpitU rAjJaH pitRparamparAmAptAyAM kasyAzcicchayyAyAM Adhi-vyAdhi se hone vAle samasta santApoM ko miTAkara prANiyoM ko candramA candana Adi se bhI adhika zItala zAnti ko, yA kaSAya ke upazamarUpa zItalatA ko dene vAle, athavA jaba ye garbha meM the to inakI mAtA ke kara-kamala kA sparza hote hI pitA kA asAdhya dAhajvara inake prabhAva se upazAnta huA isa kAraNa 'zItalanAtha' nAma vAle bhagavAna ko // 10 // tIna loka ke hita karane vAle, athavA inake pitAke yahA~ pitRparamparAse prApta eka zayyA devAdhiSThita thI, jisase usa para Adhi-vyAdhithI thavAvALA tamAma saMtApane nivAraNa karIne prANIone candramA-caMdana vigerethI adhika zItala zAMtine athavA te kaSAyanI upazamatA rUpa zItalatA ApavAvALA athavA jyAre teozrI garbhamAM hatA tyAre tenA prabhAvathI temanI mAtAnA kara kamalane sparza thatAMja teonA pitAne asAdhya dAhajavara upazAMta thaye e kAraNathI "zItalanAtha" nAmavALA bhagavAnane 10 | traNa lekanuM hita karanArA, athavA temanA pitAne tyAM pitRparaMparAthI prApta eka zA devAdhiSThita hatI, jethI te zA upara besavAvALAne upasarga thatuM hatuM, 1-'sIyala........vAsupujjaM ca' atra sUtre ASatvAdekavacanam , yadvA samAhArAbhiprAyeNa / 2- prazasyazabdAdatizaye'rthe 'dvivacanavibhajyopapade tarabIyasunau' (5 / 3 / 57) itIyamuni 'prazasyasya zraH' (5 / 3 / 60) iti prazasyazabdasya zrAdezaH, zreyAMsetyadantatvaM tu pRSodarAditvAt /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA devAdhiSThitatvena yaH kazrana puropavizati tamupasargoM bAdhate sma, garbhasthe svasmin bhagavati mAtustacchayyopavezadohade jAte taduparyupavezamAtreNaiva devopadravo vinaSTa itIdRzazreyomUlatvAcchreyAMsastam' (11) / 'vAsupujaM' 2vasavaH munayaH-sAdha. vasta eva vAsavasteSAM pUjyo vAsupUjyaH, yadvA vamaniratnAni tAni cAtra samyagjJAnadarzanacAritrANi, tAnyeva vAni, tatpakAzakatvAtpUjyo vAsupUjyaH, athavA garbhasthe'smin bhagavatyasya jananI vAsavena=devendreNa bhRzaM vandana-namaskArAbhyAM pUjitA'bhUttena vAsupUjyastam (12) / 'vimalaM' vigataM sarvathA naSTaM malaM= karmamalaM yasya, yadvA vizeSeNa malatedhArayati durgatigarte pipatiSUn bhavyAn yaH baiThanevAle ko upasarga hotA thA, kintu bhagavAna garbha meM the taba usa zayyA para unakI mAtA ke baiThate hI devakRta upasarga naSTa ho gayA, isa prakAra zreya (kuzala) karane vAle zrI zreyAMsanAtha ko // 11 // __ muniyoM ke pUjya, yA ratnatrayarUpa vasu-sampatti ke prakAzaka athavA jaba ye garbha meM the taba inakI mAtA indra ke dvArA vAravAra sammAnita huI, aise yathArtha nAmavAle zrI vAsupUjya bhagavAna ko // 12 // jinakA karmamala sarvathA naSTa ho cukA hai, yA jo durgati meM girate hue prANiyoM ko dhAraNa karanevAle, nirmala svarUpa vAle, paraMtu bhagavAna garbhamAM hatA tyAre te zayyA para temanI mAtA pite beThAM ke turataja devakRta upasarga nAza thaI gaye, e pramANe zreya (kuzaLa) karavAvALA " zrI zreyAMsanAya "ne // 11 // munionAM pUjya, athavA ratnatraya rU5 vasu-saMpattinA prakAzaka, athavA tyAre teo garbhamAM hatA tyAre temanI mAtA Indra vaDe vAraMvAra sanmAna pAmI sevA yathArtha nAmA " zrI vAsu5nya " bhagavAnane // 12 // jene kamala sarvathA naSTa thaI gaye, athavA je durgatimAM paDatA prANIone dhAraNa karavAvALA, nirmala svarUpavALA, athavA garbhamAM AvavA 1- 'zreyAMsaH' sidviruktaiva nirukavRttyA vA bodhyA / 2- 'vasuH sAdhuH' iti zabdaratnAvalIti zabdakalpadrumaH / 3- 'vAsupUjyaH'-asmin vyutpattitraye'pi vAsuzandasidiH pRSodarAditvAt / /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 132 Avazyakamutrasya sa trimala, athavA vimalasvarUpatvAdvimalaH api vA garbhasthasyAsya jananyAstajurmatizca vimalA saJjAtAM taddyogAdvimalastam (13) / 'anaMta' mokSAdhikaraNaka niravadhisthitikatvAt avidyamAno'nto=nAzo yasyAsAvanantaH, yadvA anantAni jJAnadarzanAdIni taddhetutvAdanantaH, kAraNe kAryopacArAt, api vA'nantasvarUpatvAdanantaH / athavA garbhasthasyAsya bhagavato mAtA svapne'nantAkArAM mAlAmadrAkSI nAnantastam (14) / ' jiNaM' jinam, prAgvyAkhyAto jinazabdArthaH / 'dhammaM ' durgatau prapatato jantUn dhArayatIti dharmaH, yadvA kAraNe kAryopacArActacAritrAdirUpasya dharmasya prarUpakatayA dharmasvarUpatvAdvA, athavA garbhasthe'smin bhagavati jananyA dAnAdirUpe dharme dRDhA matirudinA tadyogAddharmastam (15) / athavA garbha meM Ane para jinakI mAtA kI buddhi nirmala ho gaI, aise yathAnAma tathAguNa vAle 'zrI vimalanAtha' ko // 13 // avinAzI pada (mokSa) ko prApta karanevAle, ananta jJAna ananta darzana Adi Atmika guNoM ke dAtA, athavA garbha meM Ane para jinakI mAtAne svapna meM ananta AkAravAlI ratnamAlA ko dekhA ataeva yathArtha nAmavAle zrI anantanAtha ko // 14 // durgati meM paDate hue jIvoM ke uddhAraka, zruta- cAritrarUpa dharma ke upadezaka, athavA garbha meM Ane para jinakI mAtA kI buddhi dAnAdi dharma meM dRDha huI, aise sArthaka nAma vAle zrI dharmanAtha ko // 15 // sAtheja jenI mAtAnI buddhi nirmUla thaI gaI evA yathAnAma tathAguNavALA " zrI vibhasanAtha "ne // 13 // avinAzI yaha (mokSa) ne prApta uravAvANA, ananta jJAna, anantadana Adi Atmika guNAnA dAtA, athavA gabhamAM AvatAM ja jenI mAtAe svapnamAM ananta AkAravALI dekhI eTalA mATe yathA nAmavALA ratnamALA " zrI anantanAtha "ne // 14 // durgatimAM paDatA jIvAnA uddhAraka, zruta cAritrarUpa dharmAMnA upadezaka, athavA garbhamAM AvavAthI jenI mAtAnI buddhi dAnAdi dharmane viSe dRDha thaI, evA sArthaka nAmavALA " zrI dharmanAtha "ne // 15 //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 munitoSaNI TIkA 'saMti' zamayativyapanayati kaSAyamiti 'zAntiH, yadvA karmasantatisantApamAlA''kulAnAM janAnAM zAntikaraNazIlatvAcchAntiH, zAntisvarUpakhAdvA zAntiH, nirAbAdhamuktirUpazAntihetutvAdvA, smaraNena bhavyajanAdhivyAdhizAntihetutvAdvA, athavA bahoH kAlAjanapade vartamAnasya durbhikSarogopadravAderasmin bhagavati garbhAgate sati zAntirjAtA tadyogAcchAntistam, nAmaikadezena nAmagrahaNAt-'zAntinAtha'-mityarthaH (16) / 'vaMdAmi' vande-staumi / 'kuMthu' kunthati=hinasti karmazatrumiti, kuthnAti-mokSazriyamAliGgatIti vA 'kunthuH, yadvA kuM-pRthivIm upalakSaNAdabAdikaM ca stabhnAti dhArayati-rakSatIti kunthuH SaTkAyarakSakamunigaNaH, taM sadorakamukhavatrikAdhAriNaM bhavyajIvopakArakaM mokSamArgapracArakaM mahatyAmaneka. kaSAyoM ke nAza karanevAle, karmarUpI santApa se saMtapta prANiyoM ko zAnti pradAna karane vAle, zAntasvarUpI, jinake smaraNa mAtrase AdhivyAdhi miTa jAtI hai aise, athavA garbha meM Ane para durbhikSa tathA mahAmArI (marakI) Adi kI upazAnti ho gaI, aise anvartha nAmavAle zrI zAntinAtha jinendra ko maiM vandanA karatA hU~ // 16 // karma-zatruoM kA nAza kara mokSa ko prApta karanevAle, athavA garbha meM Ane para jinakI mAtAne svapna meM kunthu arthAt sadorakamukhavastrikAdhArI, bhavya jIvoM ke upakArI, mokSamArga ke pracAraka kaSAyane nAza karavAvALA, karmarUpI saMtApathI tapI rahelA prANIone zAMti ApavAvALA, zAntasvarUpI, jenA maraNa mAtrathI Adhi-vyAdhi maTI jAya che evA, athavA garbhamAM AvatAM ja duSkAla tathA marakI Adi roga-upadranI upazAnti thaI gaI evA yathArtha nAmavALA " zrI zAMtinAtha" jinendrane huM vaMdana karuM chuM 16 karmazatruone nAza karIne mokSane pAmavAvALA, athavA garbhamAM AvatAM ja jemanI mAtAe svapnamAM kuntha eTale derAsahita mukhavastrikA bAMdhanAra, mekSamArganA pracAraka, aneka deva manuSyanI vizALa pariSadamAM vicitra dharmopadeza denAra 1- 'zAntiH atra bAhulakAtkartari kin / 2- 'kunthuH' bhauvAdikAdisArthakAt kuthi dhAtoH pakSe kraiyAdikAtsaMzleSaNArthakAt kunthadhAtorauNAdika upatyayaH /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 AvazyakamUtrasya devamanuSyapariSadi vicitraM dharmamupadizantametasmin garbhasthe'sya jananI svapne dRSTavatI tayogAt kunthustam (17) / ' araM' aryate pApyate mokSo yasmAtso'raH, yadvA'smin bhagavati garbhasamAgate'sya jananI svapne ratnamayamaraM (cakrAGgaM) dRSTavatI tadyogAdarastam (18) / 'malliM' mallate dhArayati duHkhakUpe patataH pANina iti malliH, yadvA garbhAvasthe'smin bhagavatyetajjananyAH saJjAto mallIkusumadAmazayyAdohado devena pUritastadyogAnmallistam , nAmaikadezena nAmno grahaNAnmallisvAminamityarthaH, 'vaMde' vande (19) / 'muNisuvvayaM' manyate manute vA paralokAyAstikatAmiti muniH, su-zobhanAni tAni yasyAsau suvrataH, munitathA aneka deva manuSyoM kI vizAla pariSada meM vicitra dharmopadeza karate hue SaTakAyarakSaka munivRnda ko dekhA, aise una saguNa nAmavAle zrI kunthunAtha bhagavAna ko // 17 // mokSa prApta karAne vAle, athavA garbha meM Ane para jinakI mAtAne svamameM ratnamaya pahiye ke Are dekhe, una guNayukta nAma vAle zrI aranAtha bhagavAna ko // 18 // duHgvarUpa kueM meM girate hue prANiyoM kI rakSA karane vAle, athavA garbha meM Ane para jinakI mAtA ke mallI-mAlatI phUlamAlA kI zayyA ke dohada (dohale) ko devatAne pUrA kiyA, aise guNasampanna nAma vAle zrI mallInAtha bhagavAna ko // 10 // zreSTha cAritra ko pAlane vAle, athavA jinake zAsana kAla evA che kAyanA rakSaka munirvAdane joyuM, evA saguNa nAmavALA "zrI kuSNunAtha" bhagavAnane che 175 mekSa prApta karAvavAvALA athavA garbhamAM AvatAM ja jenI mAtAe svapramAM ratnamaya paDAne Are che. evA guNayukta nAmavALA "zrI aranAtha bhagavAnane ke 18 5 :kharUpa kuvAmAM paDatA prANuonI rakSA karavAvALA, athavA garbhamAM AvatAM ja jenI mAtAne mahulI-mAlatI phUlamALAnI zayAnA dehada (dehalA) ne devatAe pUrNa karyo evA guNasaMpanna nAmavALA "zrI mallInAtha" bhagavAnane 1lA zreSTha cAritranuM pAlana karavAvALA, athavA jenA zAsana kAlamAM niraticAra
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 135 thAsau suvratazca munisuvrataH, yadvA'sya zAsanakAle munayo niraticAreNa zobhanavratazAlino jAtA iti kAlikAMdisambandhena, athavA garbhasthe'smin bhagavatyetajananI munivatsuvratA jAtA tadyogAnmunisuvratastam (20) / 'namijiNaM' namayati tiraskaroti karmazatrUniti namiH, yadvA garbhaprApte'smin bhagavati, etatmabhAvaiH sarve paranarapatayo namitAstadyogAnnamiH, sa cAsau jinazca namijinastam (21) / 'vaMdAmi' vande 'riTanemi' ariSTam azubhamupadravaM vA namayati adhaHkarotIti, jAtamAtraH sannariSTaM 'mRtIgRhaM tAtsthyAtmRtIgRhasthitajanAn anamayatnatazirameM niraticAra cAritra pAlanevAle bahuta muni hue, athavA jaba ye garbha meM Aye taba unakI mAtA munike samAna suvratA huI isa kAraNa 'munisuvratanAtha' nAma vAle bhagavAna ko // 20 // karma zatruoM ko jItane vAle, yA jaba ye garbhameM the to anya sabhI vimukha rAjagaNa namra ho gaye (jhuka gaye) ata eva yathArtha nAma vAle zrI namijina ko maiM vandanA karatA hU~ // 21 // azubha tathA upadravoM ko dUra karanevAle, athavA jinake janma lete hI usa samaya ariSTa-prasUtigRha (saura-suvAvaDa kA ghara) meM sthita samasta manuSyoM ke sira muka gaye, yA jo sAre saMsAra cAritra pAlana karanArA ghaNAja muni thayA, athavA jyAre te garbhamAM AvyA tyAre temanI mAtA muninA samAna suvratA thaI e kAraNathI "munisuvratanAtha" nAmavALA bhagavAnane 20 karma zatruone jItavAvALA, athavA jyAre garbhamAM hatA tyAre sarva aNanama rAjAgaNe nagna thaI gayA (jhukI gayA) e kAraNathI yathArtha nAmavALA "zrI naminAtha" bhagavAnane vaMdanA karUM chuM . 21 azubha athavA upadravane dUra karavAvALA, athavA jene janma thatAM ja eTale janma samaye ariSTa prasUti gRha (suvAvaDanuM ghara)mAM rahelA tamAma mANasenAM zira-mastaka namI paDayAM (jhukI gayAM) athavA jeo sakala saMsAranuM ariSTa 1- 'ariSTaM mUtikAgRha'-mityamaraH, 'ariSTaM mUtyAgAre'ntacihne takre zubhe'zubhe' iti haimaH /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakasUtrasya skAnakarot svatejaseti, ariSTaM='zubhaM (kalyANam ) arthAjagato nayatiApayatIti niruktavRtyA vA ariSTanemiH, yadvA'sya garbhasthasya mAtA mvapne'riSTa (ratna) mayI nemirathacakramAntabhAgaM dRSTavatI tadyogAdariSTanemistam (22) / 'pAsa' pazyati lokAlokasvarUpamiti pArthaH, pRSodarAditvAt ; bhavijanavighnavallIsamucchedArtha pa samUhatulyakhAtpAH , yadvA'smin bhagavati garbhasthe kadAcidrAtrau nirvANe pradIpe'sya jananI rAjapArthe sAmAyAntaM sarpa garbhajyotiHprabhAveNA''lokya rAjAnaM sacetIkRtavatI, rAjA ca prajvAlya pradIpaM dRSTvA ca pArthe samAgataM sarpa vismisya garbhaprabhAvaM nizcikAyetyandhakAre'pi nijamAtRkartakapitRpArzvasamAgatasarpakarmakadarzanahetutvAtpArthastam (23) / 'tahA' 'tathA' baddhamANaM ca' varddhate jJAnAkA ariSTa-kalyANa karane vAle, athavA jaba ye garbha meM the to mAtAne svapameM pahiye kI ariSTa-ratnamayI-nemi (puTha) ko dekhA isa kAraNa jinakA nAma 'ariSTanemi' paDA, aise bAIsaveM tIrthaGkara ko // 22 // lokAloka ke yathArtha svarUpako jAnane vAle, yA bhakta jIvoM kI vighnalatA ko vinAza karane ke lie kuThAra ke samAna, athavA jaba ye garbha meM the taba kisI rAtameM dIpaka ke bujha jAne para inakI mAtAne rAjAke pArzva-pasavADe ke pAsa Ate hue sarpa ko garbha ke tejase dekhakara rAjAko sAvadhAna kiyA, isa prakAra 'pArzva' pada ke sambadhase 'zrI pArzvanAtha' nAmavAle bhagavAna ko // 23 // aura jJAnAdi guNoM se varddhamAna (baDhanevAle) yA ananta kAla se kalyANa karavAvALA athavA jyAre teo garbhamAM hatA tyAre mAtAe svamamAM peDAnI ariSTa-ratnamayI nemi (pUMThane) joI. e kAraNathI jenuM nAma "ariSTanemi, paDayuM, evA bAvIsamAM tIrthakarane ke 22 che le kAlekanA yathArtha svarUpane jANavAvALA, athavA bhavya jInI vipnalatAne vinAza karavA mATe kuThAra jevA, athavA jyAre teo garbhamAM hatA tyAre kaI rAtrimAM dIpaka bujhAI jatA temanI mAtAe rAjAnA pArSa--pasavADAnI najadIka AvatA sapane garbhanA tejathI joIne rAjAne sAvadhAna karI dIdhA. e kAraNathI pArzva padanA saMbaMdhathI "zrI pArzvanAtha" nAmavALA bhagavAnane che 23 ! jJAnAdi guNethI viddhamAna (vadhavAvALA) athavA anaMta kAlathI saMsAra samu1- 'arihaM tu zubhAzubhe' ityamaraH /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA 137 dineti, yadvA, varddhate == =antarbhAvitaNyarthatvAd varddhayati bhavyAnAmanantakAlataH parya tAM jJAnAdiguNamiti, garbhazayyAsthite'smin bhagavati jJAtakulaM dhanadhAnyAdibhivarddhateti vA barddhamAnastam (24), caH = apyarthakaH, varddhamAnamapItyarthaH, pUrvokena 'vaMdAmi' ityanenAntraya ityuktameva / abhivandyopasaMharannAha - ' evaM ' ityAdi, evam = ukaprakAreNa, 'mae' mayA 'abhithuyA' abhi= sarvato bhAvena stutAH = 1abhiSTutAH nAmanirdezapUrvakaM yathAvidhi stutiviSayIkRtA ityarthaH, 'viyarayamallA' vizeSeNa dhRte vidhUte, rajazva malaM ca rajomale, vidhRte rajomale yaiste vidhUtarajomalA:; tatra rajaH = badhyamAnaM jJAnAvaraNIyAdirUpamIryApatharUpaM vA karma, malaM= pUrvabaddhanikAcita - sAmparAyikarUpam, yadvA raja ivA''vArakatvAdrajaH = jJAnAvaraNIyAdikarma tadeva malaM rajomalaM, vidhUtaM =kSAlitaM rajomalaM yaiste vidhUtarajAMmalAH | 'pahINajaramaraNA' jIryanti = zithilIbhavantyutthAnAdIni saMsAra samudra meM gote khAte hue prANiyoM ke jJAnAdi Atmika guNoM ko baDhAnevAle, athavA jaba ye garbhameM Aye taba jJAtakula dhana dhAnya hiraNya suvarNAdi se paripUrNa huA ataeva guNaniSpanna nAmavAle ' zrI varddhamAnasvAmI' ko maiM vandanA karatA hU~ // 24 // / - guNotkIrttana karake upasaMhAra karate haiM isa prakAra mujhase alaga2 nAmanirdezapUrvaka stuti kiye gaye, jo jJAnAvaraNIyAdi badhyamAna karmoMkA tathA nikAcita-sAmparAyikarUpa pUrvabaddha karmamala kA nAza karane vAle aura ceSTAvizeSa rUpa utthAna, mAM gothAM khAtA prANIonA jJAnAdika Atmika guNeAne vadhAranArA, athavA jyAre teo garbhamAM AvyA tyAre sAtakula dhana dhAnya hireysuvarNAdikathI paripUrNa thayuM e kAraNathI guNu-niSyanna-nAbhava mavALA " zrI vamAna svAmI " ne huM va MdanA karUM chuM // 24 5 guNeAtkIna karIne upasaMhAra kare che. A pramANe mArAthI jUdA jUdA nAmanirdezapUrvaka stuti karavAmAM Avela, jee jJAnAvaraNIyAdi bAMdhelA karmonA tathA nikAcita-sAmparAyika rUpa pUrvIbaddha kamalanA 1 - ' abhiSTutA H ' - ' upasargAtsunotI 'ti Satve 'STunA STu' - - riti dusvam / --
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 Avazyakamutrasya (atrA''dipadena ceSTAvizeSaH, karma-vala- - vIrya - puruSakAra - parAkramA gRhyante, tatra utthAnaM= karma = bhramaNAdikriyA, balaM zarIrasAmarthyam, vIrya = jIvamabhavaM, puruSakAraH = abhimAnavizeSaH, parAkramaH = svAbhISTakarma sAdhanazaktivizeSaH ) yayA sA, yadvA jaraNaM=trayoDhAnirjarA, maraNaM pANavinirgamAparaparyAya AyuSya nAzaH, jarA ca maraNaM ca jarAmaraNe, prahINe=praNaSTe jarAmaraNe yeSAM te tathAbhUtAH, ' cauvI saMpi caturviMzatirapi, apizabdaH pUrvavadavadhAraNArthI mahAvidehasthabhagavadgrahaNArthazca / ' jiNavarA' jineSu = avadhijJAnyAdiSu varAH = zreSThAH / sAmAnya kevalino'pi jinavarAH saMbhavanti tadvAraNAyAha- 'titthayarA' tIrthakarAH / 'me' mama uparItyasyAdhyAhAraH / 'pasIyaMtu' prasIdantu = prasannA bhavantu // 5 // 'kittiya - baMdiya- mahiyA' kIrtitAzca vanditAzca mahitAzveti dvandvaH, tatra kIrttitAH = tatannAmanirdezenaikakazaH kathitAH, vanditAH = vAmanaH kAyayogairguNasaMbhramaNAdirUpa karma, zarIramAmarthyarUpa bala, jIva sambandhI vIrya, 'maiM isa kArya ko siddha karU~gA ' isa prakAra abhimAna vizeSarUpa puruSAkAra, tathA abhISTa siddha karane kA zaktivizeSarUpa parAkrama, ina sabakA nAza karanevAlI vRddhAvasthArUpa jarA aura maraNa kA vinAza karanevAle, kevaliyoM meM zreSTha uparyukta cauvIsa tIrthakara haiM ve, tathA api zabda se mahAvideha kSetrameM rahe hue tIrthakara mujha para prasanna hoM | kintiya' pRthaka 2 nAma se kIrttita, ' vaMdiya ' - mana vacana kAya se stuta, 'mahiya - jJAnAtizaya Adi guNoM ke kAraNa saba nAza karavAvALA ane ceSTAvizeSarUpa utthAna, bhramaNAdi rUpa ka, zarIra sAma'rUpa bala, jIva sambandhI vIrya, "huM A kAryane siddha karIza" e pramANe abhimAna vizeSarUpa purUSAkAra, tayA abhISTa siddha karavAnI zakitavizeSarUpa parAkrama, e sarvane nAza karavAvAlI vRddhAvasthArUpa jarA ane maraNane nAza 42vAvAjA, ThevalIyomA zreSTha upara DelA thopIsa tIrtha 52 che te, tathA 'api' zabdathI mahAvideha kSetramAM rahelA tI kare mArA upara prasanna thAe ? 4 'kittiya' bhUhA - bhUhA nAbhathI DIrtita, 'baMdiya' stuti rAmelA, 'mahiya' jJAnAtizaya mAhi gunA mana, vacana mane AyAthI rathe sarva AzImothI
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ manitoSaNI TIkA stavakaraNAtsamyakastutAH, mahitAH mahadbhiAnAdiguNaiH kRtvA sarvairAhatAH, yadvA mahitAH pUjitAH-sAdaraM prazaMsitA indrAdibhirityarthaH, kIrtitAH manasA guNacintanarUpeNa, vanditAH vacasA stutAH-vadidhAtoH stutiparatvAt , mahitAH kAyena indrAdibhiH zarIrAvanamanakaraNena namaskRtAH iti hRdayam , 'puSpAdibhiH pUjitAH' iti keSAzcidvyAkhyAnamazobhanama sAvadhapUjAyA hiMsAmadhAnatvena vItarAgANAM tadasaMbhavAttasyAH mRtre'nabhidhAnAca, 'maha pUjAyAm' ityatra pUjAyAmityaviziSyatroktamasti; tatazca mahitaH pUjita ityAyAti, naitAvatA prANiyoM se sammAnita, athavA indrAdikoM se sAdara prazaMsita jo ye rAgadveSa Adi kalaGka se rahita hone ke kAraNa tInoM loka meM uttama siddha arthAt kRtakRtya haiM ve mujhe Arogya-siddhasvarUpa kI prApti ke liye jinadharmakI rucirUpa bodhikA lAbha aura uttamottama samAdhi dekheN| kisIne yahAM 'kittiya-vaMdiya-mahiyA 'ima padameM rahe hue 'mahita' kA artha 'puSpa Adi se pUjita' kiyA hai kintu vaha sarvathA asaMgata hai, kyoM ki puSpAdi sAvadya dravyoM se kI huI pUjA hiMsApradhAna hone ke kAraNa aisI pUjA vItarAgoM kI nahIM ho sakatI aura zAstra meM kahIM aisA ullekha bhI nahIM hai / 'maha pUjAyAm'isa dhAtu se 'mahita' banatA hai jisakA artha sAmAnyataH 'pUjita' yahI ho sakatA hai, usase 'puSpAdipUjita' artha karanA kevala sanmAnita, athavA IndrAdikothI sAdara prazaMsA pAmelA je e rAga-dveSa Adi kalAkathI rahita hovAnA kAraNe traNeya lekamAM uttama siddha arthAt kRtakRtya che te mane Arogya - siddhasvarUpanI prApti mATe jina dharmanI ci-rUpa bedhine lAbha ane uttamattama samAdhi Ape ? 2 // syale 'kittiya-vaMdiya-mahiyA' mA 56mA 27sA 'mahita' ne artha "puSpa AdithI pUjita kare che, paraMtu e artha sarvathA asaMgata che. kAraNa ke puSpAdi sAvadha dravyothI karelI pUjA hiMsApradhAna hovAthI te pUjA vItarAganI hoI zake nahi temaja zAstromAM e ullekha paNa maLatuM nathI, 'maha pUjAyAM' mA dhAtuthI 'mahita' ne cha bhane artha sAmAnyata: 'pUlita' 45 zake che, tenAthI "puSpAdipUjita artha kare te kevala ka95nA mAtra che,
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 AvazyakasUtrasva puSpAdibhireva pUjanamiti zakyate vaktuM, tathA sati mahacchabdasyApi tthaasvaapteH| na cAstu kA no hAniriti vAcyam, evaM sati 'mahAbAhurmahAzayaH' ityAdAvapi 'puSpAdipUjitabAhumAn' 'puSpAdipUjitA''zayavAn' ityasatArthApatteH, pUjArthakamahadhAtuniSpannamahacchabdasya tatra tatrApi sattvAt , na ca 'vinigamanAvirahAtpuSpAdipUjanamapyarthaH syAdityuTTaGkanIyaM, vItarAgANAM sAvadhapUjA'naucityarUpAyA vinigamanAyA anupadamuktatvAt, kitraivaM bhavadAgrahe 'mahAmohaM pakubaI' (dazA0 skaM) 'mahAvAe va vAyaMte' (dazavai0) 'mahAmumiNaM pAsittANaM paDikalpanAmAtra hai, kyoM ki aisA mAnanese jo jo zabda maha dhAtu se banate haiM una saba jagahoM meM pUrvapakSI ke kathanAnusAra 'puSpAdi se pUjana' rUpa artha mAna lene para 'mahAbAhu, mahAzaya' Adi zabdoM ke bhI 'puSpAdi se pUjita bhujAvAle' 'puSpAdi se pUjita AzayavAle' Adi aniSTa athe hone lgeNge| yadi kaheM ki-'kisI arthavizeSa kA nizcaya na rahane ke kAraNa 'maha dhAtu' ke 'vizAla' 'udAra' Adi artha kI taraha' puSpAdipUjanarUpa' bhI artha le sakate haiM to isakA uttara pahale hI de cuke haiM ki-'vItarAgoM ke sAvaca pUjana kA na honA hI puSpAdipUjanarUpa arthake na hone meM niyAmaka hai, aura Upara likhI huI saMskRta TIkA meM dikhalAye hue mahAmohaM.' Adi sthaloM meM tathA anyatra bhI jahAM kahIM 'maha' dhAtu kA prayoga kemake e pramANe mAnavAthI je zabda mad dhAtuthI bane che te sarva sthaLe pUrvapakSInA kahevA pramANe "puSpAdithI pUjana rU5 artha mAnI levAthI "mahAbAhu, mahAzaya Adi zabdane paNa "puSpAdithI pUjita bhujAvALA," "puSpAdithI pUjita AzayavALA vagere aniSTa artha thavA maMDaze. je kaheze ke "kaI artha vizeSane nizcaya nahi ravAnA raNe 'maha' dhAtuna vizAla, GER' mA aya pramANe 'Yount pUjanarUpa paNa artha laI zakAya che. te tene uttara prathamaja ApI cUkayA chIe ke "vItarAga ne sAvadya pUjana na thavuMja puSpAdipUjanarUpa artha nahi DAi 141 / bhATe niyama che. ane 52 sameTI satta rImA matAvela 'mahAmorDa' Adi sthaLomAM tathA bIjA sthaLe paNa je ThekANe "mara' dhAtune pravega Ave che 1-ekatarapakSapAtinI yuktipinigamanA tasyA viraho'bhAvastasmAt /
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 141 buddhA' 'mahANubhAvesa mahAparakkamesu' (ma. kR. 2 a. 2) 'savikArAtmadhAnAttu mahattattvaM prajAyate / mahAniti yataH khyAtiloMkAnAM jAyate sadA // 1 // ahaGkArazca mahato jAyate maanvrddhnH||' (ma. pu.)| 'prakRtemahAn mahato'hakAro'hakArAtpaJcatanmAtrANi' (saaNkhymuutr)| 'prakRtermahA~stato'haGkArastasmAdagazca SoDazakaH (saaNkhyttvkaumudii)| 'dravyapatyakSe mahatvaM samavAyasambandhena kAraNam' (nyA. si. mu.) iti darzanAntarANi / 'zudrAsyAtpAdajo dAso prAmakaTo mhttrH|' (tri. ze.), 'raNapaNDito'gyavibudhAripure kalahaM sa rAmamahitaH kRtavAn / ' (bhaTTikA0 10 sa.), 'vizaGkaTaM pRthu bRhadvizAlaM pRthulaM mahat' (a. ko.), ityAdIni ca na saGgacchante / 'je e' ye ete, 'logassa' 'lokasya, nirdhAraNe SaSThI tena lokatrayasya madhya ityarthaH / 'uttamA' uttamAH rAMgadveSakarma paGkakalaGkasaMvandharAhityAt zreSThAH / 'sidA' siddhAH kRtakRtyatvAdagdhabhavabInAGkaratvAcca / 'AruggavohilAbha' rujati-pIDayatIti rogo janmajarAmaraNAdirUpo'tra; avidyamAno rogo yeSAM te-arogAH siddhAsteSAM bhAva Arogya=siddhatvam bodhiH nikhilabhavabandhanapatikUlA paramArthAvabodhahetubhUtA jinamaNItapravacanarucistasyA lAbho bodhilAbhaH, ArogyAya=siddhasvarUpAya bodhilAbhaH =ArogyabodhilAbhastam , yadvA-Arogya=nirupadravam = upavAbhAvastena bodhilAbhastam / 'ArogyAya' ityatra ca phalebhyo yAtItyAdivat 'kriyAoMpapadasya ca karmaNi sthAninaH ' (2 / 3 / 14) iti caturthI; tena siddhatvaM prAptuM bodhilAbha iti niSkarSaH / ayaM ca baudhilAbho'nidAnAtmaka eva mokSaprAptihetuna tu AtA hai 'puSpAdise pUjana' rUpa artha kahIM nahIM likhA hai, ataeva yaha nirvivAda siddha huA ki 'mahita' arthAt jJAnAtizaya Adi guNoM se sammAnita athavA indrAdi se sAdara prazaMsita / ___'nidAna (niyANA) rahita hI bodhilAbha mokSa kA kAraNa tyAM "puSpAdithI pUjana" rUpa artha karela nathI eTalA mATe nirvivAda siddha yayu : 'mahita' arthAt jJAnAtizaya Ale guthI sanmAnita mayAnyA sAdara prazaMsA pAmelA. ___ 'nidAna' (niya.) hita Man mokSanu // 25 cha me pAta abha 1-'je e'-(ye ete) atraa''rsstvaadekaarlopH|| 2- lokasya-ArSatvAdekavacanam 'aco'ntyAdi TI'-tyAdivat /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 Avazyaka sUtrasya sanidAnAtmako'ta Aha- 'samAhivaraM ' iti, samAdhAnaM samAdhiH = ratnatrayoSalabdhiH / ayaM ca samAdhidravyabhAvabhedAdvividhastatra dravyasamAdhiH = zarIrAdisaukhyAtrAptiH, bhAvasamAdhistu ratnatrayopalabdhistayordravyasamAdhivyAvRtyarthaM varapadamAha - varazvAsau samAdhizceti vigrahaH, yadvA samAdhyorvaraH samAdhitrarastam, samAdhitrarazca bhAvasamAdhireva sa ca samyagjJAnAdiratnatrayaprAptisvarUpa iti tadAnIma nidAna bodhilAbhasyodayAt sanidAnabodhilA bhavyavacchedaH samyagjJAnAdiratnatrayaprAptirhi mokSasAkSAtkAraNamatastasyAM velAyAM sanidAna bodhilAbho pakSayAdanidAnabodhilAbho jAyate / samAdhitraro'pi jaghanyAdibhedairanekavidhastasmAdAhahai' isa bAta ko samajhAne ke lie 'samAhivaraM' kahA hai, samAdhi bhI dravya-bhAva bhedase do prakAra kI hai, unameM se zarIrAdi sukha kI prApti rUpa dravyasamAdhi ko haTA kara kevala ratnatraya prAptirUpa bhAvasamAdhi kA grahaNa karane ke lie 'varaM' pada diyA hai ata eva sanidAna bodhilAbha kA nivAraNa ho gayA, kyoMki jJAnAdi ratnatraya kI prApti mokSa kA sAkSAt kAraNa hai, isIlie isa avasthA meM kevala anidAna ( niyANArahita) bodhilAbha rahatA hai| bhAvasamAdhi bhI jaghanya Adi bhedoM se aneka prakAra kI hai unameM lavavA bhATe 'samAhivaraM' he che, samAdhi pazu dravya-bhAva lehathI meM prabhAranI che temAMthI zarIrAdi sukhanI prApti rUpa dravyasamAdhine haThAvIne kevala ratnatrayInI prAptirUpa bhAvasamAdhinuM grahmaNu karavA bhATe 'baraM' yaha khAyesu che bheTalA bhATe sanidAna edhilAbhanuM nivAraNa thaI gayuM, kAraNa ke jJAnAdi-ratnatrayInI prApti meAkSanuM sAkSAt kAraNa che A mATe e avasthAmAM kevala anidAna (niyANuArahita) medhilAbha rahe che bhAvasamAdhi paNa jaghanya Adi bhedathI aneka prakAranI 1 - samAdhiH, sam + AipUrvakAt 'ghA' dhAtoH ' upasarge ghoH kiH ' (pA. 3 / 3 / 82 )' iti bhAve kiH pratyayaH, Ato lopa iTI' - syaakaarlopH| 2 - ' varasamAdhiH' pUrvanipAtamakaraNasya 'samudrAbhrAddhaH' (pA. 4 / 4 / 118) ityAdinirdezaca lenA'nityatvAdvarazabdasya pazcAtprayogaH / atratyAdinA 'lakSaNa hetvoH kriyAyAH' (3 / 2 / 126 ) ityAdInAM grahaNam 1 3-' samAdhyAMrvaraH ' atra saptamItatpuruSaH SaSThItatpuruSastu 'na nirddhAraNe' (pA. 2 / 2 / 10) iti pratiSedhAnnAtra bhavati /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 143 6 'uttamaM' uttamaM=sarvotkRSTam, etena jaghanyamadhyamayorvyavacchedaH / 'diMtu ' dadatu= vitarantvityarthaH / naMdesu nimmalayarA' kSAlitAkhilakarmamalatvAccandrebhyo nirmalatamAH=candrApekSayA'pyatizayitanairmalyabhAja iti bhAvaH / ' Aicesu ahiyaM payAsayarA ' mithyAtvAditimiravinAzakAtyutkRSTa kevalA''lokenAkhilalokAlokaprakAzakatvenA''dityebhyo'pyadhikaM prakAzakarAH / 'sAgaravara gaMbhIrA ' sAgaravaraH=svayambhUramaNasamudrastadvadgambhIrAH= sAgarAH = samudrAsteSu varaH =zreSThaH parISadAdisahanazIlatvAtpazAntatamAH, 'siddhA' siddhAH = sAdhitAkhilA bhIpsitAH, 'siddhi' siddhi = nivRttipadopalabdhi 'mama' mayaM 'disaMtu' dizantu dadatvityarthaH / raft siddhAnAM vItarAgatvenA''rogyabodhilAbhAdidAyakatvaM na saMghaTate tathApi yAcanyA bhASayA bhaktyudrekAdevamucyate iti na kA'pi kSatiH / se jaghanya aura madhyama ko haTAne ke liye 'uttama' pada diyA hai | sakala karmamaloM ke haTa jAne ke kAraNa candramAse bhI atyanta nirmala, kevalajJAnarUpI Aloka (prakAza) se saMpUrNa lokAloka ke prakAzaka hone ke kAraNa sUrya se bhI adhika tejavAle, tathA aneka anukUla-pratikUla parISaha - upasarga ke sahanevAle hone se svayambhUramaNa samudra ke samAna sugambhIra siddha bhagavAna mujhe siddhi (mokSa) deveM // 7 // siddha bhagavAna vItarAga haiM ataeva yadyapi kisIko Arogya bodhilAbha Adi de nahIM sakate to bhI bhavyoM kI utkRSTa zraddhA che, tebhAMthI dhanya ane madhyabhane AvavA bhATe 'uttama' yaha pe che. sakala ka`mala dUra thaI javAnA kAraNe candrathI paNa atyanta nirmala, kevalajJAnarUpI AdyAka-(prakAza)thI saMpUrNa akAlekanA prakAzaka hAvAnA kAraNe sUryathI paNa adhika tejavALA, tathA aneka anukULa pratikULa parISahe upasage'nAM sahana karavAvALA hAvAthI svayaMbhUramaNa samudranA vAna bhane siddhi (mokSa) bho // 7 // samAna sugaMbhIrasiddha laga siddha bhagavAna vItarAga che. e kAraNathI jo ke keine Aregya beAdhilAbha Adi ApI zakatA nathI te pazu bhavya jIveAnI utkRSTa zraddhAthI A prakAranI 3- 'caMdesu' 'Aizccesu' atrA''rSasvAspaJcamyarthe saptamI /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 AvazyakasUtrasya nanu tAvatA'pi yAzcAbhaGga Apayeta iti cennA bhaktimahimnA svata evaM yAcitArthoMpalabdheH,paripakabhaktestathAsvAbhAvyAt / na caitasyAM prArthanAyAM sanidAnasvaM (sakAmatvaM ) prasajjata iti vAcyaM, prArthanAyA mokSaprAptiviSayakatvAt / __ Aha-jinavarairyadAtavyaM bodhilAbhAdihetubhUtaM taddattameva ratnatrayopadezarUpamiti kimataH paramavaziSTaM dAtavyaM yatmArthyate? iti, ucyate-yadyapi sarva tairupadezena dattamevAsti tathApyutkaTabhAvabhaktibharitasyetyamukau sacitAnAM jJAnAvaraNIyAdInAM karmaNAM prakSayo bhavati, tatmakSayAcca mokSopalabdhiriti / jina bhaktyaivA''rose isa prakAra kI prArthanA ucita hI hai, kyoMki siddha bhagavAn kucha bhI na dekheM para bhaktimAn bhavyoM kI apanI aTala bhakti ke prabhAva se prArthanA ke anusAra phala ho jAtA hai| yaha prArthanA mokSaprApti ke liye hai ataH ise nidAnasahita nahIM kaha sakate / yahAM prazna uThatA hai ki siddha bhagavAn jo kucha desakate the vaha mokSa mArga kA upadeza arihaMta avasthAmeM de hI cuke haiM phira kyA zeSa raha gayA jisake liye prArthanA kI jAtI hai ? / / isakA samAdhAna yaha hai ki isa prakAra bhaktimAn bhavyoM kI utkRSTa bhAvanA se kI huI prArthanA ke dvArA pUrvasaJcita jJAnAvaraNIya Adi karmoMkA kSaya hokara mokSaprApti hotI hai| prArthanA ucita ja che, kAraNa ke siddha bhagavAna kAMI paNa ApatA nathI te paNa bhakitamAna bhavya jInI potAnI aTala bhakitanA prabhAvathI prArthanA anusAra phaLa thaI jAya che. A prArthanA mokSa prApti mATe che, mATe tene nidAnasahita kahI zakAya nahi ahi eka prazna thAya che ke, siddha bhagavAna je kAMI ApI zake che te mokSamArgane upadeza arihaMta avasthAmAM ApI cukayA che. pachI zuM bAkI rahI gayuM che ke jenA mATe prArthanA karavAmAM Ave? A praznanuM samAdhAna e che ke A pramANe bhakitamAna bhavya jInI utkRSTa bhAvanAthI karavAmAM AvelI prArthanA dvArA pUrva saMcita jJAnAvaraNIya Adi karmone kSaya thaIne mokSa prApti thAya che.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, sAmAyikAdhyayanam-2 145 gyabodhilAmAdisidau tapazcaraNAdiklezo'kizcitkara iti tu nAzaGkanIyam , tapaHsaMyamAcanuSThAnena dRDhasya zradAnasyotpattau bhaktidADhaya tena karmakSayamtato mokSa iti bhaktidADhartha pati tapaHsaMyamAghanuSThAnasya hetutvAt // 1-7 // iti zrIvizvavikhyAta -jagadavallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASAkalinalalitakalApA''lApaka-pravizuddhagadhapapanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhachatrapatikolhApurarAjamadatta 'jainazAstrAcArya'-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAla-vrativiracitAyAM dhIzramaNamRtrasya munitoSaNyAkhyAyAM vyAkhyAyAM caturviMzati stavAgvyaM dvitIyamadhyayanaM samAptam // 2 // koI kahe ki-bhagavAna kI bhakti se hI mokSa prApti taka kI siddhi ho to tapa saMyama Adi ke kaSTa uThAne kA kyA prayojana hai ? isake liye yahI uttara hai ki-tapa saMyama Adi ke ArAdhana karane se 'zraddhAna' dRDha ho kara bhakti prabala hotI hai aura bhakti kI dRDhatA se karmoM kI nirjarA hokara kramase mokSa kI prApti hotI hai // 1-7 // // iti dvitIya adhyayana saMpUrNa // | kaI kaheze ke bhagavAnanI bhakitathI ja mokSaprApti sudhInI siddhi thAya che te tapa saMyama Adi kaSTa uThAvavAnuM zuM prajana che? uttara e che ke tapa. saMyama AdinI ArAdhanA karavAthI zraddhA daDha thaIne bhakita prabala thAya che. ane bhaktinI dRDhatAthI karmonI nirjarA thaIne bhayA mokSanI prApti yAya che. (1-7) / ti dvitIya adhyayana saMpUrNa // 2 //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 vandanA 146-156 bhAvazyakamUtrasya / atha tRtIyamadhyayanam / dvitIye'dhyayane pANAtipAtAdisAvadhavyApAranivRttilakSaNasAmAyikavatopaTeSTaNAmahatAM guNotkIrtanaM kRtam , adhunA'haMdupadiSTasyApi sAmAyikavatAdegurukRpayevopalabdherguruvandanonarameva pratikramaNAnuSThAnasya ziSTAcAraparigRhItasvAcA'vasarasaMgatAM guruvandanAM kartuM vandanAkhyaM tRtIyamadhyayanamAha-'icchAmi' ityAdi, // mUlam // icchAmi khamAsamaNo! vaMdiuM jAvaNijjAe nisIhiyAe, aNujANaha me miuggahaM, nisIhi ahokAyaM kAyasaMphAsaM, khama*Nijo me kilAmo, appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikato? jattA bhe? javaNijaM ca bhe? khAmemi khamAsamaNo! devasi vaikama, AvassiyAe paDikamAmi khamAsamaNANaM devasiAe AsAyaNAe tettIsannayarAe jaMkiM cimicchAe maNadukkaDAe // atha tIsarA adhyayana prAraMbha // damare adhyayana meM prANAtipAta Adi sAvadya yogakI nivRttirUpa sAmAyika vratake upadezaka tIrthakaroM kA guNotkIrtana kiyA gayA hai| tIrthakaroM se upadiSTa vaha mAmAyika vrata guru mahArAja kI kRpAse hI prApta ho sakatA hai isa kAraNa, tathA guruvandanApUrvaka hI pratikramaNa karane kA ziSTAcAra hone se guruvandanA karanA Avazyaka hai ataeva aba vandanAdhyayana nAmaka tIsarA adhyayana prAraMbha karate haiM-'icchAmi' ityaadi| atha trIjI adhyayana prAraMbha bIjA adhyayanamAM prANAtipAta vagere sAvadha ganI nivRtti-rUpa sAmAyika vratanA upadezaka tIrthakarenuM guNe kIrtana karavAmAM AvyuM che. tIrthakaree upadezeluM sAmAyika vrata guru mahArAjanI kRpAthI ja prApta thAya che, eTalA mATe, tathA gurUvaMdanApUrvaka ja pratikramaNa karavAne ziSTAcAra levAthI gurUvandanA karavI te Avazyaka che, e mATe have vaMdanadhyayana nAmanuM trIjuM adhyayana bhAra 43 cha-" icchAmi " tyAha.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA, vandanAdhyayanam - 3 147 vayadukkaDAe kAyadukkaDAe kohAe mANAe mAyAe lohAe savva - kAliyAe savvamicchovayArAe savvadhammAikkamaNAe AsAyaNAe jo me devasio aiyAro kao tassa khamAsamaNo ! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi // sU0 1 // // chAyA // icchAmi kSamAzramaNa ! vandituM yApanIyayA naiSedhikyA, anujAnIta me mitAtragraham / niSidhya adhaHkAyaM kAyasaMsparzam | kSamaNIyo bhavadbhiH klamaH / alpaklAntAnAM bahuzubhena bhavatAM divaso vyatikrAntaH ?, yAtrA bhavatAm ? yApanIyaM ca bhavatAm ? kSamayAmi kSamAzramaNa ! daivasikaM vyatikramam / AvazyakyA pratikramAmi kSamAzramaNAnAM daivasikyA AzAtanayA trayastriMzadanyatarayA yatkiJcinmithyAbhUtayA manoduSkRtayA vacoduSkRtayA kAyaduSkRtayA krodhayA mAnayA mAyayA lobhayA sarvakAlikyA sarva mithyopacArayA sarvadharmAtikramaNayA AzAtanayA yo mayA daivasiko'ticAraH kRtastasya kSamAzramaNa ! pratikramAmi nindAmi ga AtmAnaM vyutsRjAmi // 02 // // TIkA // * khamAsamaNo' kSamaNaM parISahAdInAM sahanaM kSamA, ' 'zramaNo, zamanaH, samanAH, samaNaH' ityeSAM prAkRte 'samaNo' iti bhavati, tatra zrAmyati=tapasyatIti, bhavabhramaNahetubhUtaviSayeSu vidyatIti yadvA'ntarbhAvitaNyarthatvAt zrAmyati=damanena 'zramaNaH, zamanaH, samanAH, samaNaH ' ina cAroM kA prAkRta meM 'samaNo' aisA rUpa banatA hai ataH saMskRta chAyA ke anusAra ina cAroM kA alaga 2 artha kahate haiM bAraha prakAra kI tapasyA meM zrama (parizrama) karanevAle, 4 " zramaNaH, zamanaH, samanAH, samaNaH, mA cAreya padAnuM prAkRta bhASAmAM "samaNA" mevu 35 jane che; bheTale saMskRta chAyA anusAra me yAraiya pahanA hA- hA artha uhe che: NAra prabhAranI tapasyAmA zrama (pazcima) 42vAvAjA, athavA, indriya, 1 - kSamA- ' kSamUS sahane' asmAt ' SidbhidAdibhyo'G' ( 3 / 3 / 104) iti sUtreNa striyAmapratyayasvaSTAp /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 bhAvazyakamUtrasva zramayatIndriyanoindriyANIti 'shrmnnH| zamayati zAnti nayati kaSAyanokaSAyarUpAnalamiti, zAmyati vizAlabhanATavIparyaTagogAnalajvAlAmAlAkarAlatApakalApataH pRthagbhavatIti vA 'zamanaH / samAnaM svaparajaneSu tulyaM mano yasyeti, kuzalamayena manasA saha vartate iti vA samanAH / sam=samyak 'aNati-pravacanaM brUta iti, samyaka aNyate-saMyamabalena kaSAyaM jitvA jIvatIti vA samaNaH / kSamAmadhAnaH zramaNaH, zamanaH, samanAH, samaNo vA kSamAzramaNAdistatsaMbuddhau / athavA indriya noindriya (mana) kA damana karanevAle ko 'zramaNa' kahate haiM / kaSAya-nokaSAyarUpa agni ko zAnta karanevAle, yA saMsArarUpa aTavImeM phailI huI kAmabhogarUpa agni kI pracaNDa jvAlAoM ke bhayaGkara tApa se AtmA ko alaga karanevAle ko 'zamana' kahate 12 / zatrumitra meM ekasA mana rakhanevAle, athavA vizuddha manavAle ko 'samanA' kahate haiM 3 / acchI taraha pravacana kA upadeza denevAle, athavA saMyama ke bala se kaSAya ko jItakara rahane vAle ko 'samaNa' kahate haiM 4 / parantu yahAM para prasiddhi ke kAraNa 'zramaNa' zanda ko lekara hI vyAkhyA karate haiM-kSamA hai pradhAna jinameM nandiya (mana)nu bhana 42vApAna "zramaNa" ke cha (1). pAya, nAya rUpa agnine zAMta karavAvALA athavA saMsArarUpI aTavImAM phelAelI kAmabhegarUpI agninI pracaMDa javAlAonA bhayaMkara tApathI AtmAne alaga-ju 42vApaNAne 'samana' 43 cha (2). zatru-bhitramA sarabhu mana rAma gayA vizuddha bhanAjAna 'samanA' 49 cha (3). 12052 sArI zata prayanane upadeza ApavAvALA, athavA saMyamanA baLathI kaSAyane jItIne rahevAvALAne 'samaNa' 3 cha (4). 52ntu mahiM prasiddhinA ra 'zramaNa' zahane sana vyAkhyA kare che, jenI aMdara samAguNa mukhya che tene kSamAzramaNa kahe che. 1- 'zrI tapasi khede ca ' asmAnnanyAdilAtkartari lyuH / 2- zamanaH-'zamu upazame' asmANNyantAcchuddhAdvA lyuH pUrvavat / 3- samanAH-pUrvatra vyutpattau ' samAnasyacchandasI'-tyatra 'samAnasye 'ti yogavibhAgAu samAnasya saH, uttaratra 'vopasarjanasya' (6 / 3 / 83) iti sahasya sH| 4- 'aNati' bhauvAdikAtparasmapadinaH' zabdAryakAt 'aN' dhAtoridam / 5- 'aNyate' devAdikasya AtmanepadinaH 'aNa pANa' ityasyedaM rUpam /
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pandanAdhyayanam-3 149 'jAvaNijjAe' yApanIyayA zaktyanukUlayA 'nisIDiyAe' niSedhanaM niSedhaH = prANAtipAtAdisAvadhavyApAraviratiH sA payojanaM yasyA sA naiSedhikI' , tayA naSedhikyA tanveti bheSaH, zaktyanukUlena prANAtipAtAdinivRttarUpeNa zarIreNetyarthaH, 'vaMdiuM' vanditum abhivAdayitum 'icchAmi' abhilaSAmItyarthaH / ataH 'me' mama 'miuggaha' avagRhyata ityavagrahaH kSetram , yadvA-avagrahaNamavagrahaH kSetraparigrahaH, mitazcAsAvavagrahazca mitAvagrahaH, athavA mitAyAH arthAtparimitabhUmeravagrahaH grahaNaM mitAvagrahaH upaviSTasya gurorabhimukhaM vartamAnAyAH svadehaparimitAyA bhUmegrahaNaM, tam 'aNujANaha' anujAnIta=mitAvagrahapravezAyAnujhAM datta, asminnavasare guruH 'anujAnAmi' iti bhaNati, tato'nujJAtaH ziSyaH 'nisIhi' niSidhya-sAvadhavyApArAn parityajya 'ahokAyaM' kAyasya-zarIrasyA'dhaH adhaHkAyaH, yatA adhaH adhastanaH kAyaH adha:kAyastaM caraNasvarUpaM pratIti zeSaH / SaSThyarthe vA dvitIyA''rSatvAt / 'kAyasaMphAsaM' kAyena=svazirounako 'kSamAzramaNa' kahate haiN| yahAM ziSya sambodhana karake kahatA hai ki "he kSamAzramaNa ! maiM apanI zakti ke anusAra prANAtipAta Adi sAvadya vyApAroM se rahita kAya se vandanA karanA cAhatA hU~; ataeva mujhe Apa mitAvagraha (jahAM guru mahArAja virAjita hoM unake cAroM ora kI sADhe tIna 2 hAtha bhUmi) meM praveza karane kI AjJA diijiye"| usa mamaya guru ziSya ko 'anujAnAmi' kaha kara pravezakI AjJA deveM, taba AjJA pAkara ziSya ghole-'he guru mahArAja ! maiM sAvadha vyApAroM ko roka kara mastaka aura hasta se ahiM ziSya saMbodhana karIne kahe che ke he kSamAzramaNa ! huM mArI zakita anusAra prANAtipAta Adi lAvavA (pApakarI) vyApArathI rahita zarIra vaDe vaMdanA karavA IcchA karuM chuM, eTalA mATe mane Apa mitAvagraha (jyAM guru mahArAja birAjita hoya temanI cAre bAju sADA traNa sADA traNa hAtha bhUmi)mAM praveza karavAnI AjJA Ape. te samaye zuru ziSyane 'anujAnAmi' hIna pravezavAnI mAjJA bhASe. tyAre mAjJA bhagavAna ziSya kahe ke - he guru mahArAja ! huM sAvadha vyApArone rokIne zira tathA 1- 'naSedhikI-tadasyetyadhikAre 'prayojanam' (5 / 1 / 108) iti raka, ThagantakhAnkIp /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 AvazyakasUtrarUpa , istalakSaNena saMsparza: =samyak sparzastam / 'aNujANaha' ityanena pUrvoktena sambandhaH, karomItyasya zeSo vA / 'kilAmo ' klamaH = zarIraglAnikRt matkRto'parAdhaH nijakaThora karazirasA bhavadIyakomalacaraNakamalasparzenetyarthAt, yajha madIyenAnena namaskAravyApAreNa bhavato mAnasa evaM kazvana zramaH saJjAtaH syAtsa 'bhe' bhavadbhiH, yadvA bhavatAM ' ' khamaNijjo' kSamaNIyaH = soDhavyaH tathA 'appa - kilaMtANaM' alpazabdo'trA'bhAvavAcI, 'klAntaM = kAntiH, alpaM= trigataM klAntaM = zarIraglAnirUpaH zramo yeSAM te'lpaklAntAsteSAmalpaklAntAnAm - alpa vedanAvatAmityarthaH, 'bhe' bhavatAM guruvaryANAM 'divaso divasaH 'bahusubheNa ' bahu ca tacchubhaM ca bahuzubhaM tena prabhUtazAntipUrvakamityarthaH ' vaikaMto' vyatikrAntaH = gataH kim ? 'nacA' yAtrA = taponiyamAdisvarUpA saMyamayAtrA 'bhe' bhavatAM nirAbAdhe ? vi zeSaH, ca = kizca 'bhe' bhavatAM zarIramiti gamyate ' javaNijjaM ' yApanIyam = indri - manoindriyabAdhArahitaM varttate ? iti zeSaH, evaM saMyamayAtrAdikuzalamA pRcchaya ziSyaH punarapyAha - ' khamAsamaNI' he kSamAzramaNa ! 'khAmemi' kSamApayAmi Apake caraNa kA sparza karatA hU~' isa taraha vandanA karanemeM mujhase jo Apako kisI prakAra kA krama (kaSTa) pahuMcA ho Apa usakI kSamA kareM / he guru mahArAja ! ApakA dina bahuta sukhazAnti se vyatIta huA na ?, ApakI saMyamayAtrA nirAbAdha hai na ?, aura ApakA zarIra, indriya, noindriya kI bAdhA se rahita hai na ? | isa prakAra saMyamayAtrA aura zarIra ke sambandha meM kuzala pUcha kara phira se ziSya kahatA hai- he kSamAzramaNa ! mujhase, jo divasa-sambandhI hAthathI ApanA caraNanA sparza karUM chuM. A pramANe vaMdanA AApane je kaMi prakArathI kaSTa thayuM hoya te Apa mane kSamA karo. karavAthI mArA 3 he guru mahArAja ! Apane divasa khUba zAMtithI pasAra thaye che ke kema ? ApanI saMyamayAtrA nirakhAdha che ke kema ? ane ApanuM zarIra, indriya, nAindriyanI upAdhithI rahita che ke kema ? A pramANe samayAtrA ane zarIranA sabaMdhamAM kuzaLatA pUchIne ziSya pharIthI kahe che ke:- he kSamAzrama'gu ! mArAthI 1 - ' nijakaThorakarazirasA ' atra prANyaGgatvAdekavadbhAvaH / 2 - ' bhatratAm ' atra 'kRtyAnAM karttari vA' (2 / 3 / 71) iti karttari SaSThI / 3- ' klAntaM ' bhASetaH /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, bandanAdhyayanam-3 151 'devasiyaM' divase bhavo devasikastaM, divasazabdo'tra rAtrerapyupalakSaNastenA'horAtrakRtamityarthaH, 'vaikkamaM' vyatikramo'parAdhastam 'AvassiyAe' AvazyakyA avazyaM karttavyaizcaraNakaraNayogainivRttA AvazyakI avazyakarttavyaguruzuzrUSAdirUpA tayA hetubhUtayA yatkizcidviparItamAcaritaM syAt tat 'paDikkamAmi' pratikrAmAmi-parityajAmi, yadvA tasmAt patikrAmAmi-vinivarte, ityevaM kecidvayAcakSate, vastutastu 'khAmemi khamAsamaNo devasiyaM vaikkama AvassiyAe paDikamAmi' ityasya he kSamAzramaNa ! saJjAtaM daivasikamaparAdhaM kSamApayAmi bhaviSyantaM ca tamavazyakarttavyayA bhavadIyA''jJArAdhanayA parityajAmItyevArtha iti vayam / poktamevArtha vizeSataH sphorayati-'khamA0' iti / 'khamAsamaNANaM' kSamAzramaNAnAM pUrvoktAnAM 'devasiyAe' daivasikyA, divasapadasya rAtrerapyupalakSaNatvAdahorAtrasaaparAdha huA ho usakI kSamA cAhatA hU~ Apa kSamA kareM, Avazyaka kriyA karate samaya bhUla se jo kucha viparIta AcaraNa kiyA gayA usase nivRtta hotA hU~' isa prakAra koI 2 vyAkhyA karate haiN| vAstava meM 'khAmemi khamAsamaNo ! devasiyaM vahakkama AvassiyAe paDikamAmi' kA tAtparya yaha hai-'he kSamAzramaNa ! divasa saMbandhI jo kucha aparAdha ho cukA ho usake liye kSamA cAhatA hu aura bhaviSyameM ApakI AjJAkI ArAdhanA rUpa Avazyaka kriyA ke dvArA aparAdha se alaga rahU~gA, arthAt aparAdha nahIM hone denekA prayatna kruuNgaa'| isI bAta ko ziSya vistArase kahatA hai-'he guru mahArAja ! Apa kSamAzramaNoM kI, divasa-sambandhI taitIsa divasa saMbaMdhI je kAMI aparAdha thayo hoya tenI kSamA mAguM chuM. Apa kSamA kare, Avazyaka kriyA karavA vakhate bhUlathI mArA vaDe je kAMi viparIta AcaraNa thayuM hoya tenAthI nivRtta thAuM chuM-kaI kaI AvI rIte vyAkhyA kare che. vAstavazate to 'khAmemi khamAsamaNo devasiyaM vaikkama AvassiyAe parimAna' ane tAtparya e che ke "he kSamAzramaNa ! divasa saMbaMdhI je kAMI aparAdha thaye heya tenA mATe kSamA mAguM chuM, ane bhaviSyamAM ApanI AjJAnI ArAdhanArUpa Avazyaka kriyA vaDe aparAdhathI dUra rahIza arthAta aparAdha na thavA pAme te prayatna karIza. A vAtane ziSya vistArathI kahe che - he gurU mahArAja ! Apa zamAAmaNanI divAsasaMbaMdhI tetrIza AzA
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 AvazyakamUtraspa mbandhinyetyarthaH, 'tettIsannayarAe' trayastriMzadanyaMtarayA trayastriMzadAzAtanAsvanyatarayA kayAcidekayA 'AsAyaNAe' AzAtanayA A-samantAt zAtyante= khaNDayante jJAnAdayo guNA yayA, yadvA A-samantAt zAtayati-avaruNadi mokSasukhaM yA sA- AzAtanA tayA, tathA 'jaMkiMcimicchAe' yaskizcinmidhyayA-mithyA'styasyA iti 'mithyA, yA kAcinmithyA yatkiJcinmidhyA tayA, yayA kayAcinmithyAyuktayetyarthaH, asamyagbhAvasaMpannayeti yAvat, 'maNadukkaDAe' manoduSkRtayA durbhAvena kRtA-duSkRtA, manasA, jJAnapUrvakamityarthAt duSkRtA-manoduSkRtA tayA azubhapariNAmarUpayeti bhAvaH / 'vayadukaDAe' coduSkRtayA (samAsaH prAgvat, evamagre'pi) svaGkArAdirUpayetyarthaH / 'kAyadukkaDAe' kAyaduSkRtayA-upagamanA'vasthAnAdinimittayA kohAe'krodhayA krodho'syAmastIti krodhA tayA krodhayuktayetyarthaH, evaM 'mANAe' mAnayA mAnayuktayA, 'mAyAe' mAyayA-mAyAyukayA, 'lohAra' lobhayA lobhayunAyA (33) AzAtanAoMmeM se kisI bhI AzAtanA dvArA, tathA mithyAbhAva ke kAraNa azubha pariNAma se, tukArA Adi durvacanoM se aura atyanta nikaTa calanA, abhyutthAnakA na karanA Adi zarIra kI duSTa ceSTA se, krodha, mAna, mAyA aura lobha se kI gaI, tathA bhUta bhaviSya vartamAna rUpa tInoM kAloM meM kI gaI, sarvathA mithyopavArase kI gaI, kSAntyAdi sakala dharmoM kA ullaMghana karane vAlI AzAtanA ke kAraNa jo mujhase divasasambandhI aticAra kiyA tinA paikI kaI paNa AzAtanA vaDe tathA miyA bhAvanAne kAraNe azubha pariNAmathI, tuMkAre vagere kharAba vacanathI ane atyaMta najIka cAlavuM, abhyatthAna na karavuM vagere zarIranI duSTa ceSTAthI, krodha, mAna, mAyA, ane lebhathI karelI tathA bhUta, bhaviSya, vartamAna rUpe traNe kALamAM sarvathA mithyA upacArathI karelI, kSAtyAdi sakala dharmonuM ullaMghana karavAvALI AzAtanAnA kAraNe mArAthI divasa 1-'jaMkiMcimicchAe' ityArabhya 'lohAe' ityantaM yAvat sarvatra arshaaderaakRtignntvaanmtvrthiiyo'cptyyH| AkRtyA paThitagaNaviSayakazAstravihitatattadgaNAntargatatvaprayuktakAryavattayA gaNyate ityAtigaNastasya bhAvastatvaM tasmAt prAkRtigaNasvAditi / 2-mayUravyaMsakAditvAtsamAsaH /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA, bandanAdhyayanam - 3 153 'AsayaNAe ' ityasya vizeSaNAnImAni / evamahorAtrasambandhinI rAzAtanA uktvA sampatyaihikajAnmAntarikA'tItA'nAgatakAlikAdiparigrahAyocyatesavva0 ' ityAdi / " ' sannakAliyAe ' sarvaH kAlo yasyAH sA sarvakAlikA tayA, yaha / sarvAsa kAlaH sarvakAlastatra bhavA sarvakAlikI tayA - varttamAnA'tItAdikAlatraya saJjAtayetyarthaH / ' sannamicchovayArAe' sarva mithyopacArayA = sarvAMzato mithyopacArayuktayA, sarvo mithyopacAro yasyAmiti bahuvrIheH / 'savvadhammAikamaNAe' sarve ca te dharmA anuSThAnarUpAH kSAntyAdayaH sarvadharmAsteSAmatikramaNam = ullaGghanaM yasyAM sA, athavA sarve dharmAH pravacanamAtarastAsAmatikramaNaM yasyAM sA, sarvadharmAtikramaNA tayA / 'AsAyaNAe' AzAtanayA, ( vyAkhyAta AzAtanA padArthaH) 'jo me' yo mayA 'devasio' devasikaH 'aiyAro' aticAraH 'kao ' kRtaH ' tassa ' tasya 'tamityarthaH, 'paDikkamAmi' vinivarce, 'niMdAmi garihAmi appANaM bosirAmi' iti pUrvavat / evaM kSamayitvA 'icchAmi khamAsamaNo ' ityAdipAThaM punarapyunena vidhinA bhaNet / bandanAvidhizva prasaGgato'tra sphuTapatipataye nirUpyate sa yathA 6 candanavelAyAm 'icchAmi khamAsamaNo baMdiuM jAvaNijjAe nisIhiyAe ' ityuccAryA'vagrahamavezAyA''jJAM grahItuM gurusamakSaM kRtAJjaliH ziro namayet ( ivaM gayA ho usase maiM nivRtta hotA hU~, usakI nindA aura ga karatA hU~, tathA sAvadhakArI AtmAko vosaratA (tyAgatA) hU~ / isa prakAra khamAkara phirabhI ukta vidhi se kSamAzramaNa (pATha) pddhe| yahAM para prasaMga se vandanA kI vidhi kahate haiM vaha isa taraha - vandanA ke samaya 'icchAmi khamAsamaNo vaMdiuM jAvaNijAe nisIhiyAe' itanA bolakara avagraha meM praveza karanekI AjJA ke liye avagraha se bAhara sabadhI je aticAra lAgyA hoya temAMthI huM... nivRtta thAuM chuM ane tenI niMdA tayA gA~ karU chu. tathA sAvadyakArI AtmAnA tyAga karU chuM, A pramANe kSamA mAMgIne karI paNa kahelI vidhithI kSamAzramaNu (pATha) khAle. ahiM prasaMgathI vaMdanAnI vidhi kahe che. te A pramANe che. vaMdanA karavA vamate "icchAmi khamAsamaNo baMdiuM jAvaNijjAe nisIhiyAe" mA prabhA bAlIne avagrahamAM praveza karavAnI AjJA mATe avagrahathI bahAra ubhA rahIne banne 1 - tasya - tamityarthaH, atra dvitIyArthe sambandhavivakSayA''rSatvAdvA SaSThI /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 154 Avazyaka sUtrasva prathamA'vanatiH ); AjJAlabdhyuttaraM dIkSAgrahaNasamaye paridhRtacolapaTTaka- prAvaraNasadoraka mukhavastrikArajoharaNaMpramArjiko baddhAJjalipuTazcAsIt, tAmatrasthAmAzritya vandanakaraNaM yathAjAtatrandanam ; tatpUrvakaH san guptitrayabhUSito'vagrahaM pravizya 'a' ityuccAryAJjalipuTaM dakSiNabhAgakrameNa paribhrAmya vAmabhAgamAnIya zirasA saMyojya 'ho' iti vadet, itthaM prathamamAvarttanaM samApya 'kA' 'yaM' ityuktvA dvitIyaM, 'kAya' ityabhidhAya tRtIyaM cAvarttanaM pUrvavat kRtvA 'saMphAsaM' iti vadan ziro namayitvA gurucaraNau spRzet, patrizanneva 'khamaNijjo bhe kilAmo adhyakliMtANaM bahu " kAya hI khaDA huA donoM hAtha lalATa pradeza para rakha kara guru ke sAmane zira jhukAve ( yaha prathama avanati ) / AjJA prApta ho jAne para yathAjAta vandana (dIkSA grahaNa ke samaya dhAraNa kiye hue caddara bolapaTTaka ke sahita evaM muMha para muhapattI bAndhe hue rajoharaNa pramAjikA ke sahita aMjalI (donoM hAtha ) joDe hue muni kI vandanavidhi ko yathAjAtavandana kahate haiM ) - pUrvaka tIna guptiyoM ke sahita avagrahameM praveza karake 'a' aisA bola kara aMjali ko dAeM hAthakI tarphase ghumA kara bAyeM hAthakI tarapha lAve aura bAdameM mastaka para lagAtA huA 'ho' aisA bole / isa prakAra prathama Avarttana samApta karake 'kA' aura 'thaM' se dUsarA Avarttana pUrA kare / phira ' se tIsarA Avarttana karake saMphAsaM' bolatA huA sira jhukA kara caraNa sparza kare / bAdameM vahIM baiThA huA maNijo hAtha kapAlanAM bhAga upara rAkhIne gurunI sAme mAthu namAvavuM (A prathama avanati). AjJA prApta thayA pachI yathAjAtavandana-(dIkSA grahaNu samaye dhAraNa karela, cAdara cAlapaTTaka sahita tathA meDhA upara muhapatti bAndhela, roharaNu gecchA sahita ajali (banne hAtha) joDela muninI vandenavidhine yathAjAtavandena kahe che) pUrNAMka traNa gupti sahita avagrahamAM praveza karIne meM zabdanA uccAraNa karIne ali (be hAtha joDI) jamaNA hAtha taraphathI ghumAvIne DAbA hAtha tarapha lAvavA ane pachIthI mAthA upara lagAvIne ema bele e pramANe prathama Avatta na (be hAtha joDInevartula jamaNI bAjuthI DAkhI khAjI sudhI pheravavuM) pUrNa karIne TM ane caM zabdathI khIjuM Avattana pUruM karIne pharI ya thI trIjuM Avana karIne "saMphAsaM" molatA thA bhAthu namAvIne thara sparza 2 6 pachI te sthA . (
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, vandanAdhyayanam-3 subheNa bhe divaso vaikkato?' iti vAkyenA'parAdhakSamApaNapUrvakaM devasikaM mukhazAtAdikaM pRSTvA 'jattA bhe' ityuccArya caturtha 'javaNija' ityuccArya paJcamaM ca bhe' ityuccArya SaSThaM cA''varttanaM kRtvA ziro namayitvA 'khAmemi khamAsamaNo devasiyaM vaikkamaM' iti vadet, tataH 'AvassiyAe' ityuktvA, avagrahAdahiniHsRtya kSamAzramaNasya pUrNA paTTikAmuccArayet / evamekA'nanatiH, ekaM yathAjAtaM, tisro guptayaH, ekaH pravezaH, ekaM niSkramaNaM, zirodvayaM-kSamApaNakAle ziSyasyAvanataM ziraH prathamaM ziraH, guruNA vandanasvIkRtaye yaccAlitaM svazirastad dvitIyaM ziraH, iti zirodvayam, SaDAvartanAni ca sampadyante / tataH 'icchAmi khamAsamaNo vaMdiuM jAvaNijAe nisIDiyAe' ityuccArya punaravagrahaM praveSTuM gurupurato natabhe kilAmo appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikato ?' isa vAkya se aparAdha kI kSamAprArthanApUrvaka divasasambandhI sukhazAtA pUcha kara 'jattA bhe' se cauthA 'javaNijaM' se pAMcavA~ aura 'ca bhe' se chaThA Avartana samApta kara ke sira jhukAve, anantara 'khAmemi khamAsamaNo ! devasiyaM vaikkama' yaha pATha bole, phira 'AvassiyAe' kaha kara avagraha se bAhara Akara kSamAzramaNa kI pUrI pATIko pddhe| isa prakAra eka avanati 1, eka yathAjAta 2, tIna guptiyA~ 5, eka praveza 6, eka niSkramaNa 7, do mastaka 8, (kSamApaNa kAla meM ziSya guru ke sAmane mastaka mukAve, vaha eka mastaka huA, guru kI tarapha se svIkRtimacaka mastaka kA hilAnA dusarA mastaka huA, isa prakAra do mastaka hue) aura chaha Avartana 15, hote haiM / me khamaNijjo me kilAmo appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikaMto A vAkayathI aparAdhanI prArthanApUrvaka kSamA mAgavI. te pachI divasasaMbaMdhI sukhaAiti pUchIna "jattA meM" thI yAyuH javaNijjaM thI pAMmu bhane ca bhe thI bhAvanana 5 / bhAthu nabhAva. pachI "khAmemi khamAsamaNo devasiyaM vaikkama" A pATha belave ane pharIthI gAriyAi belIne avagrahathI bahAra AvIne kSamAzramaNanI pUrI pATI belavI, A rIte eka avanati 1, eka yathAjAta 2,traNa guptapa, eka praveza 6, eka niSkramaNa 7, be mastaka 8(kSamApaNa samaye ziSya gurusamIpe mastaka nave te eka mastaka kahevAya ane gurU taraphathI svIkAra sUcaka mastakane halAvavuM te bIje mastaka kahevAya. e pramANe be mastaka thayA) ane cha Avartana 15 thAya che. pachI "icchAmi khamAsamaNo vaMdilaM jAraNijjAe nimIDiyAe" sIna
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 AvazyakamUtrasya mastakaH pArtha yeta , (iyaM dvitIyA'vanatiH), gurvAjJayA yathAvidhyavagrahaM pravizya pUrvavadvandamAnastatraivA'vagrahe 'khamAsamaNa'-paTTikAM samApayet , iha niSkramaNaM nAsti, atraikA'vanatirekaH pravezaH paDAvartanAni zirodvayamiti pUrvAparasaMkalanayA paJcaviMzatividhayaH / uktazca bhagavatA samavAyAGge ''do oNayaM ahAjAyaM, kiikammabArasAvayaM / caussiraM tigunaM ca, dupavesaM eganikkhamaNaM // 1 // ' iti ||muu01|| iti zrIvizvavikhyAta-jagadvallabha-prasidravAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApA''lApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta 'jainazAstrAcArya'-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAla-tiviracitAyAM zrIzramaNamatrasya munitopaNyAkhyAyAM vyAkhyAyAM vandanAkhyaM tRtIyamadhyayanaM samAptam // 3 // anantara 'icchAmi khamAsamaNo vaMdiuM jAvaNijAe nisIhiyAe' bola kara phirase avagrahameM praveza karane ke liye guru ke sAmane sira jhukAve (yaha dusarI avanati huii)| guru kI AjJA milane para vidhipUrvaka avagrahameM praveza karake pahale kI bhA~ti vandanA karatA huA avagrahameM hI 'khamAsamaNa' kI pATI pUrI bole| yahAM para niSkramaNa nahIM hotA hai, ataH eka avanati 16, eka praveza 17, chaha Avartana 23, aura do mastaka 25 hote haiN| isa prakAra pUrvApara kI saMkhyA joDane se vandanA kI paccIsa vidhiyAM hotI haiM |suu01|| iti tRtIya adhyayana saMpUrNa // 3 // pharIthI avagrahamAM praveza karavAne mATe gurunI sAme mAthuM namAvavuM. (A bIjI avanati thaI) gurunI AjJA meLavI vidhipUrvaka avagrahamAM praveza karIne prathama pramANe pahanA 42tA 54 apamAna "khamAsamaNa" nA pATI pUrI mAlavI. aDiM niSkramaNa thatuM nathI. e mATe eka avanati, eka praveza, cha Avartana, ane be mAthAM thAya che. A rIte pUrvAparanI saMkhyA joDavAthI vaMdanAnI pacIsa vidhio thAya che. (sU0 1) iti tRtIya adhyayana saMpUrNa. 1 chAyA-'dvayavananaM yathAjAtaM, kRtikarma dvAdazAvarttam / catuHzirastriguptaM ca dvipravezamekaniSkramaNam' // 1 // iti /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 pratikramaNam 157-285 munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 157 atha pratikramaNanAmakaM caturthamadhyayanam pUrvAdhyayane vandanApUrvaka gurusamIpe 'paDikamAmi' ityanena pratikramaNapratijJA pradarzitA, sampati caturthAdhyayane tadeva pratikramaNamAha-athavA pUrvAdhyayane'hatvaNItasAmAyikAnuSThAtRbhirgurorvandanAdirUpA pratipattiH kartavyetyuktam , atra caturthAdhyayane tasyAH pratipanerakaraNena paravalinasyAtmano nindA prarUpyate, mUtre 'khaliyamsa niMdaNA' ityuktatvAt , yadvA bandanAdhyayane vandanAdirUpayA munibhanyA karmakSayo darzitaH, iha tu mithyAtvA'viratyAdiparityAgena karmamUlaM pratiSi / cauthA adhyayana / nImare adhyayanameM vandanApUrvaka guru mahArAjake samIpa pratikramaNa kI pratijJA karane kI vidhi digvalAI gaI hai| aba isa cauthe adhyayana meM usI pratikramaNa ko digvalAte haiM / athavA tIsare adhyayanameM 'arhanta bhagavAna se upadiSTa sAmAyika karanevAle bhavyoM ko gurukI vandanArUpa pratipatti (sevA) karanI cAhiye' aisA kahA hai, aba isa cauthe adhyayana meM vandanA Adi na karane ke kAraNa skhalita AtmA kI nindA kI jAtI hai, athavA vandanAdhyayana meM yaha dikhalAyA gayA hai ki 'vandanAdirUpa munibhakti se karmakSaya hotA hai' aura isa adhyayanameM mithyAtva avirati AdikA tyAga yothu 2madhyayana. trIjA adhyayanamAM vaMdanApUrvaka guru mahArAjanI samIpa pratikramaNa karavA mATe pratijJA karavAnI vidhi batAvavAmAM AvI che. have A cethA adhyayanamAM te ja pratikramaNane batAve che athavA trIjA adhyayanamAM "ahaMta bhagavAnathI upadeza karAelI, sAmAyika karanArA bhavya jIne gurunI vaMdanArUpa pratipatti (sevA) karavI joIe" ema kahela che, have A cothA adhyayanamAM vaMdanA vigere na karavAnA kAraNe khalita AtmAnI niMdA karavAmAM Ave che, athavA vaMdanA adhyayanamAM A batAvavAmAM AvyuM che ke "vaMdanAdirUpa munibhakitathI karmane kSaya thAya che ane A adhyayanamAM mithyAtva avirati vigerene
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 Avazyakamutrasya dhyate / pratizabdo'tra prAtikUlye tena pratikUlaM kramaNaM-parAvRtya gamanaM-patikramaNaM', pUrva zubhayogebhyo viniSkramyA'zubhayogasaMprAptasyAtmanaH punasteSveva zubhayogeSu saMkramaNamityarthaH / tathA coktam " svasthAnAdaparasthAne. pramAdAtsaMgatasya yat / tatraiva kramaNaM bhUyaH pratikramaNamucyate // " iti, " gatasyaudayikaM bhAvaM kSAyopazamikAtpunaH / kSAyopazamikA''vezaH pratikramaNamucyate // " iti ca / yadvA pratizabda AbhimukhyArthakaH 'lakSaNenAbhipratI Abhimukhye' ityAdau karane se karmanidAna kA pratiSedha dikhalAyA jAtA hai| zubha yoga se azubhayogameM pahuMcI huI AtmAko phira se zubhayogameM lejAnekA nAma pratikramaNa hai / jaisA ki kahA hai ___ 'pramAda vaza apane svarUpase azubha yogameM pravRtta AtmAkA jo phirase apane svarUpameM AnA use pratikramaNa kahate haiM // 1 // ' tathA 'kSAyopazamika bhAvase audayika bhAva ko prApta AtmA ke phirase kSAyopazamika bhAvameM praveza karane ko pratikramaNa kahate haiM // 1 // athavA jisase mokSa ke sanmukha jAyA jAya, yA zubha tyAga karavAthI kamanidAnane pratiSedha batAvavAmAM Ave che. zubhayegathI azu bhAgamAM pahoMcela AtmAne pharIthI subhAgamAM laI javAnuM nAma pratikramaNa che. jema kahyuM che ke pramAdavaza pitAnA svarUpathI azubha yogamAM pravRtta AtmAnuM pharIthI pitAnA svarUpamAM AvavuM tene pratikramaNa kahe che ke 1 . tathA lApazamika bhAvathI oyika bhAvane pAmela AtmAne pharIthI sApazamika bhAvamAM praveza karavAne pratikramaNa kahe che (1) athavA jenAthI mekSanI sanmukha javAya athavA zubhamAM vAraMvAra 1-pratikramaNazabdazca prati+pUrvakAt 'kramu pAdavikSepe' ityasmAt yuT pratyaye siddhaH /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 159 tathAdarzanAt , kramudhAtuzca gamanArthakastena pati-mokSAbhimukhaM kramyate-gamyate'neneti, athavA matizabdasya bhRzArthakatvAcchubhayogeSu vAraM vAraM kramaNaM pratikramaNam / tatra (patikramaNe) dhyAnaviSayIkRtam-'Agame tivihe' iti paTTikAyA Arabhya 'icchAmi ThAmi' iti paryantaM sarva prasphuTaM vanavyaM, tadanu 'tikkhutto' ityasya pAThena savidhi vandanAM vidhAya zramaNasUtrasyAjJA grahItavyA, tato namaskAramantrocAraNapUrvakaM 'karemi bhaMte' ityucArya mAGgalikamuccAraNIyamiti / sampati mAGgalikasUtramAha-'cattAri' ityAdi / // mUlam // cattAri maMgalaM-arihaMtA maMgalaM, siddhA maMgalaM, sAhU maMgalaM, kevalipannatto dhammo maMgalaM / cattAri loguttamA-arihaMtA loguttamA, siddhA loguttamA, sAhU loguttamA, kevalipannatto dhammologuttamo / cattArisaraNaM pavajjAmi, arihaMte saraNaM pavajAmi, siddhe saraNaM pavajAmi, sAhU saraNaM pavajAmi, kevalipaNNattaM dhammaM saraNaM pavajAmi // sU0 1 // yogoM meM bAra vAra jo saMkramaNa (jAnA) usako pratikramaNa kahate haiN| isameM 'Agame tivihe' se lekara 'icchAmi ThAmi' taka dhyAnameM cintita sava pATiyoM (pAThoM) ko pragaTa rUpase yole, bAdameM 'tikkhutto ke pAThase vidhipUrvaka vandanA karake zramaNasUtra kI AjJA leveM taya namaskAra mantra ke uccAraNapUrvaka 'karemi bhaMte' kI pATI pola kara mAMgalika yole, aisA niyama hai, isa kAraNa yahAM mAMgalika kahate haiM-'cattAri' ityAdi / Key (r) tere prati bhae De 2, memA "Agame tivihe" thI sana 'icchAmi ThAmi' sudhA pyAnamA vitita mI pATiyA (48) 32 35 nAve. pachI 'tikkhutto' nA 54 vidhi- nA zata zrama sUtratA bhAjJA sa nabha2412 bhAvanA vA 54 (karemi bhaMte) nI pATI mAsIna mAMgalika belavuM. e niyama che. eTalA mATe ahiMyA mAMgalika kahe che. 'cattAri' ityAdi
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya // chAyA // catvAro maGgalam-aInto maGgalaM, siddhA maGgalaM, sAdhavo maGgalaM, kevaliprajJato dharmoM maGgalam / catvAro lokottamAH-arhanto lokottamAH, siddhA loko. samAH, sAdhavo lokottamAH, kevalipajJapto dharmoM lokottamaH / caturaH zaraNaM prapadyeAtaH zaraNaM prapadye, siddhAn zaraNaM prapadye, sAdhUna zaraNaM prapadye, kevalimajJaptaM dharma zaraNaM prapadye // mU. 1 // // TIkA // _ 'cattAri' catvAraH, 'galaM' maGgalam-maGgaH zrutacAritrAdirUpo dharmastaM lAti Adatta iti 'maGgalam , yadvA mAM gAlayati-bhavAdapanayatIti, maGkanaM maGka: bhUSaNaM-jJAnadarzanAdi taM lAti Adatta iti vA maGgalam , athavA maGgyate= pApyate hitamaneneti maGgalam / atraikavacanaM tu aIdAdicatuSTayaniSThasya maGgalavasyekatvena 'sUtrANi pramANam' ityAdivat, tatra hi pamitikaraNatAvacchedakaM sUtratvAbacchinnayAvatsUtraniSThamekamevetyavacchedakaikatvamAdAyaikavacanaprayogaH, "spaSTamidama- . nyatra vistareNa / 'cattAri' ityuktaM, sampati catuHpadArthAnAha-'arihaMtA' cAra maMgalasvarUpa haiM, maMgala usako kahate haiM jo zruta cAritra rUpa dharma ko denevAlA ho, athavA mujha (namaskAra karanevAle) ko saMsArase pAra karane vAlA ho, yA maGka-jJAna darzana Adi bhUSaNa ko dhAraNa karanevAlA ho, athavA jisake dvArA hitakI prApti ho| isa prakAra sAmAnyatayA maMgalakA nirUpaNa karake aba cAra zandase jo lie jAte haiM una kA nirUpaNa karate haiM-arhanta cAra maMgaLa svarUpa che, maMgaLa tene kahe che ke je zrata cAritrarUpa dharmane devAvALe heya. athavA mane (namaskAra karavAvALAne) saMsArathI pAra karanArA heya. athavA na jJAna darzana vigere bhUSaNane dhAraNa karavAvALA heya. athavA jenA dvArA hitanI prApti thAya, AvI rIte sAmAnya prakAre maMgaLanuM nirUpaNa karIne have cArathI je levAya tenuM nirUpaNa kare che. ahata-samasta vinenAM 1- 'Ato'nupasarge kaH' (3 / 2 / 3) iti kapatyaye 'Ato lopa ittii'-tyaalopH| 2-maGka:-'maki maNDane' bhautrAdika AtmanepadI, sidiH pRSodarAdipAThAt / 3- 'maGgalam'-gatyarthakAt 'magi' dhAtorauNAdiko'lac pratyayaH / 5- anyatra vyutpattivAdAdiSu /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 161 ahantaH 'maMgalaM' mAlam-sakalavighnavinAzakatvAnmaGgalasvarUpatvena sAmAnAdhikaraNyamubhayoH, mAlatvasya jAteH sarveSvarhatsvekatvenaikavacanamiti prAgukaM na vismatavyam / 'siddhA maMgalaM' nigadaspaSTamidam / 'sAhU maMgalaM' sAdhavo maGgalam , sAdhupadenA''cAryopAdhyAyA api lakSyante teSAmapi sAdhutA'vacchedakadharmavattvAt , adAdipadavyAkhyA ca namaskAramantre gtaa| 'kevalipaNNatto dhammo kevalaM kevalajJAnamastyeSAmiti kevalinastaiH prajAtaH marUpitaH kevalipajJaptaH, dharmaH zrutacAritralakSaNaH 'maMgalaM' mngglsvruupH| 'cattAri' cakhAraH 'loguttamA' kokeSu-dravyabhAvarUpeSu uttamAH zreSThA lokottmaaH| 'lokasyottamAH' iti vyAkhyAnaM tu na samyak, niriNaSaSThayAmekavacanAntavasyAsakteH, 'na nirdAraNe' (2 / 2 / 10) iti samAsapratiSedhAca / 'arihaMtA loguttamA' antio lokottamAH / 'siddhA loguttamA' siddhA lokottmaaH| 'sAhU lokottamA' sAdhano lokottamAH 'kevalipaNNato dhammo loguttamo' kebaliprajJapto dharmoM lokottamaH / 'cAri' caturaH, 'saraNaM' zaraNam 'pavajAmi' prapadye-pAmomi caturgavibhramaNabhayaparitrANAyetyarthAt / 'arihaMte saraNaM pavajAmi' ataH zaraNaM apadhe / 'siddhe saraNaM pavajjAmi' siddhAn zaraNaM prapadye / 'kevalipaNNacaM dhamma saraNaM patrajjAmi kevalimAnasaM dharma zaraNaM prapadye, nigadavyAkhyAtamidaM sarvam ||muu0 1 // samasta vighnoM ke vinAzaka hone se maMgalasvarUpa hai 1 / vaise hI siddha maMgalasvarUpa haiM 2 / sAdhu padase yahaM para sAdhu, AcArya, upAdhyAya, tInoM kA grahaNa hai ata eva artha huA ki-sAdhu, AcArya tathA upAdhyAya maMgalasvarUpa haiM 3 / kevalI prarUpita dharma maMgalasvarUpa hai 4 / ye hI cAra lokameM uttama haiM ata eva inhIM cAroM kI zaraNa ko maiM prApta hotA hU~, kyoM ki caturgati-bhramaNa ke bhaya ko haTAne vAle ye hI cAra haiM // sU0 1 // nAza karavAvALA hevAthI maMgalasvarUpa che (1) tevI ja rIte siddha maMgala2135 che. (2) sAdhu 54thI mahiyA sAdhu, mAyAya, upAdhyAya, penu ma che. eTalA mATe artha che ke sAdhu, AcArya tathA upAdhyAya maMgalasvarUpa che. (3) kevaLiprarUpita dharma maMgaLasvarUpa che. (4) e ja cAra lekamAM uttama che. eTale e cArenAM zaraNane huM prApta thAuM chuM. kAraNa ke caturgati-bramaNanA bhayane haTAvavAvALA e ja cAra che.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 Avazyakatrasya ___ atha 'icchAmi ThAmi kAussaggaM' iti sampUrNI paTTikAM paThitvA 'icchAmi paDikkamiuM' iti sarvA paTTI paTheda, saiSA-'icchAmi0 iriyAvahiyAe' ityAdi / // mUlam // icchAmi paDikkamiuM iriyAvahiyAe virAhaNAe gamaNAgamaNe, pANakamaNe, bIyakamaNe, hariyakkamaNe osA-uttiMga-paNagadaga-maTTI-makkaDA-saMtANA-saMkamaNe je me jIvA virAhiyAegidiyA, beiMdiyA, teiMdiyA, cauriMdiyA, paMciMdiyA, abhihayA, vattiyA, lesiyA, saMghAiyA, saMghaTTiyA, pariyAviyA, kilAmiyA, uddaviyA ThANAo ThANaM saMkAmiyA, jIviyAo vavaroviyA tassa micchA mi dukkaDaM ||suu0 2 // // chAyA // icchAmi patikramitumairyApathikyAH (kyAM) virAdhanAyAH (yAM), gamanAgamane bhANAtikramaNe, bIjAkramaNe, haritAkramaNe, avazyAyotiGgapanakodakamRttikAmarkaTasantAnasaMkramaNe ye mayA jIvA virAdhitAH-ekendriyAH, dvIndriyAH, trIndriyAH, caturindriyAH, pazcendriyAH, abhihatAH, vartitAH, zleSitAH, saMghAtitAH, saMghaTTitAH, paritApitAH, klamitAH, abadAritAH, sthAnAtsthAnaM saMkrAmitAH, jIvitAyaparopitAstasya mithyA mayi duSkRtam // // TIkA // 'iriyAvahiyAe' airyApathikyAH IraNamIryA=saMyaminAM gamanam , pathibhavA panthAnaM gacchatimAmotIti vA 'pathikI, IryApradhAnA pathikI I-pathikI, isake bAda 'icchAmi ThAmi kAussagaM' kI pATI paDhakara 'icchAmi paDikkamiuM' kI pUrI pATI paDhe, vaha isa prakAra-'icchAmi. iriyAvahiyAe' ityaadi| he gurumahArAja ! maiM IryApathasambandhI virAdhanA se nivRtta tapachI 'icchAmi ThAmi kAussagaM' - luIne icchAmi paDikkamiuM' nI 5rI pArI mAlavI, te bhA prA3-'icchAmi0 iriyAvahiyAe' ityAdi. he gurumahArAja ! huM IyapathasabaMdhI virAdhanAthI nivRtta thavA IcchuM chuM. 1-pathikI-'payaHSkan' (5 / 1 / 75) iti Skan pratyayaH pittcAnkI /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 nitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam - 4 163 yadvA IryApradhAnaH panthAH = I : = IryApathastatra bhavA = airyApathikI = IrSyA pathasambandhinI virAdhaneti yAvat tasyAH / ' paDikamiDaM' pratikramituM nivartitum icchAmi' spaSTamidam / atha virAdhanAviSayAn darzayati -- " tatrA'vazyAyaH= 'gamaNAgamaNe' gamanaM cA''gamanaM ca gamanAgamanaM, tasmin gamanAgamane tatra gamanaM = svAdhyAyAdinimittamupAzrayAdvahiH prasthAnam AgamanaM kArya samAptau parAdRtya punarupAzraya eva samAgamanam / aticArotpatau nidAnamAha-'pANakamaNe' ityAdi, mANAH santyeSAmiti prANAH = dvIndriyAdayaH prANinasteSAm AkramarNa = pAdAdinA pIDanaM prANAkramaNaM tasmin / 'vIyakamaNe' bIjAni prasiddhAni teSAmAkramaNa bIjAkramaNaM tasmin / 'hariyakamaNe ' haritasya = vanaspatimAtrasyAsskramaNa haritakramaNa tasmin / 'osAusiMga paNagadgamaTTI makkaDAsaMtANAsaMkramaNe ' avazyAyazvottiGgazca panakazca dakaM ca mRttikA ca markaTakasantAnazvetyeteSAM dvandve atra iyAyociGgapanaka- daka- mRttikA markaTakasantAnAsteSAM saMkramaNa = AkramaNam tasmina, ya: = meghamantareNa rAtrau patitaH RkSmatuSArarUpo'kAya vizeSaH 'osa' iti bhASAprasiddhaH, uniGgAH = bhUmau vartulavivarakAriNo gardabhamukhAkRtayaH kITavizeSAH kITikAnagarAdayo vA, panakaH = aGkurito'naGkurito vA paJcavarNAnantakAya vizeSaH, jalasambandhena jAyamAnaH picchilAkAra: 'kAI' iti lokaprasiddhaH, 'dakam =udakamaSkAyaH, mRttikA = sacittapRthvIkAyaH, markaTakasantAnaH = lUtAjAlam / honA cAhatA hU~ / svAdhyAya Adi ke liye upAzraya se bAhara jAne meM aura lauTakara phira upAzraya Ane meM paira Adi se prANiyoM ke daba jAnemeM, bIjoM ke daba jAnemeM, vanaspati ke daba jAnemeM, osa, usiMga (kITa vizeSa), paMcavarNa panaka (phUlana), pAnI, miTTI, makaDeke jAla Adi ke kucala jAnemeM, jo eka svAdhyAyAdi nimitta upAzrayamAMthI bahAra javAmAM ane pAchA krI upAzraye AvavAmAM, paga vigerethI prANIonA dabAI javAmAM, khIja vagere dabAI javAmAM, vanaspatinA dukhAI javAmAM, esa, uttiga (eka prakAranuM jIvaDuM), paMcavaNuM pana (sAtha), pANI, bhATI, bhaDoDInI lasa vigerenA uyarAdha kvAmAM ne me4 1 - ' gamanAgamanam ' atra dvandvenaikavacanAntatA / 2 - prANAH - 'arza Adibhyo'c ' ityacapratyayaH / 3 - dakaM-jalam -' proktaM prAjJairbhuvanamamRtaM jIvanIyaM dakaM ca' iti halAyudhaH /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 AvazyakasUtrastha evamanye'pi 'je' ye 'egidiyA' ekaM sparzarUpamindriyaM yeSAM ta ekendriyAH= pRthivyAdayaH, 'beiMdiyAM' dvIndriyAH kRmiprabhRtayaH, 'teiMdiyA' trIndriyAH= pipIlikAdyAH, 'cauridiyA' caturindriyAH dezamazakabhramarAyAH, paMciMdiyA' paJcendriyAH gRhagodhikAdhAH 'me' mayA 'virADiyA' virAdhitAH duHkhIkRtAH, 'abhihayA' abhi-sAmmukhyena hatAHcaraNAdisparzana paripIDitAH, 'battiyA' vartitAH dhUlyAdiSu viloThitA dhUlyAdibhirAhatA vA, yadvA parivartitAH yathAvasthAnAdvaiparItyaM nItA ityarthaH, 'lesiyA' zleSitAH sammarditAH, 'saMghAiyA' saMghAtitAH mithaH saMyojitAH, 'saMghaTTiyA' saMghaTTitAH ISatspRSTAH, 'pariyAviyA' pari=sarvatobhAvena tApitA:=pIDitAH, 'kilAmiyA' klAmitA:glAnimAnItAH, 'uddaviyA' apadrAvitAH upadrAvitA vA trAsitA ityarthaH, 'ThANAo ThANaM saMkAmiyA' sthAnAta ekasmAt sthAnAt sthAnaM sthAnAntaraM saMkrAmitAH mApitAH, 'jIviyAo vavaroviyA' jIvitaM jIvanaM tasmAd vyaropitAH mocitAH, 'tassa' tasya-tatsambandhino'ticArasya 'mi' mayi sthitamiti zeSaH, 'dukkaDaM' 'duSkRtaM pApaM 'micchA' mithyA niSphalamastvitizeSaH ||mR02|| evaM gamanAgamanAticAramuktvA sampati svavartanasthAnAticAraindriyavAle, do indriyavAle, tIna indriyavAle, cAra indriyavAle, pAMca indriyavAle jIva mujhase virAdhita (dukhI) hue hoM, kucale gaye hoM, dhUla AdimeM luDhakAye yA Dhake gaye hoM, kisI prakAra masale gaye hoM, ikaTThe kiye hoM, chye gaye hoM, satAye gaye hoM, thakAye gaye hoM, athavA jIvase rahita kiye gaye hoM to 'tassa micchA mi dukkaDaM' isa prakAra gamana--Agamana sambandhI aticAra kahakara zayana iMdriyavALA, be iMdriyavALA, traNa iMdriyavALA, cAra iMdriyavALA, pAMca iMdriyavALA jIva mArAthI virAti (dukhI) thayA hoya, kacarAI gayA haya, dhULa vigeremAM DhaMkAI gayA hoya, koI prakAre maraDAI gayA hoya, bhegA karAyA hoya, sparza thaI gaye haya, satAvyA hoya, thakAvyA hoya athavA jIvathI rahita karyA hoya te 'tassa micchA mi dukkaDaM'. AvI rIte gamana Agamana saMbaMdhI aticAra kahIne zayana AdimAM paDakhuM
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 pratikramaNamucyate-'icchAmi0 pagAmasijAe' ityAdi / // mUlam // icchAmi paDikkamiuM pagAmasijAe nigAmasijAe saMthArAuvvaTTaNAe pariyaTTaNAe AuMTaNAe pasAraNAe chappaIsaMghaTTaNAe kUie kakkarAie chiie jaMbhAie Amose sasarakkhAmose AulamAulAe sovaNavattiAe itthIvippariAsiAe diDivippariAliAe maNavippariAsiAe pANabhoyaNavippariAsiAe jo me devasio aiyAro kao tassa micchA mi dukkaDaM ||suu03|| // chAyA // icchAmi pratikramituM prakAmazayyayA nikAmazayyayA saMstArakodvarttanayA parivartanayA AkuzcanayA prasAraNayA SaTpadIsaMghaTanayA kUjite karkarAyite kSute jRmbhite Amarze sarajaskAmarza AkulAkulayA svamapratyayayA strIvaiparyAsikyA dRSTivaiparyAsikyA manovaiparyAsikyA pAnabhojanavaiparyAsikyA yo mayA daivasiko'ticAraH kRtastasya mithyA mayi duSkRtam / / // TIkA // 'paDikkamiuM' pratikramituM nivatitam , 'icchAmi' abhilaSAmi, 'pagAmasijjAe' zayanaM zayyA' , prakAmaM zayyA 'prakAmazayyA tayA, rAtriAdi meM karavaTa badalane Adi se honevAle aticAroM kI nivRtti kahate hai-'icchAmi pagAmasijAe' ityAdi / he bhagavan ! maiM dina-rAta sambandhI zayana Adi aticAroM se nivRtta honA mA 3211AmA yanA matiyAzenI nivRtti che. icchAmi pagAmasijjAe' ityaadi| he bhagavAna ! huM divasa-rAtri saMbaMdhI zayana vigere aticArothI nivRtta thavAne cAhuM chuM te aticAra agara adhika suvAthI athavA vinA kAraNe suvAthI athavA 1 zayyA'-zIla svameM asmAt 'saMjJAyAM samaja-niSad-nipata-mana-vidapun-zIG-bhRtriNaH' (3 / 3 / 88) iti bhAve kyap / kintu 'kRtyalyuTo bahulam' iti vacanAd 'ya' pratyayaH 'tyuktistu vyAkaraNAnavabodhamUlavetyalamitarAkSepeNa / 2 'prakAmazayyA'-atra supmupeti samAsaH /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakasUtrasya madhyayAmadvayAdhikazayanena niSkAraNa divAzayanena vA, yadvA-bahAlasyAdinanikayA mRdutamayA sthlshyyyetyrthH| madhyayAmadvayAdhikazayanasya svAdhyAyapatirodhakatvena pratiSedhAva / 'nigAmasijjAe' prakAmazayyaiva nityamAsevyamAnA 'nikAmazayye'-tyucyate / 'saMthArA' iti luptasaptamyantaM pRthakpadaM, samAse tu sati 'saMthArA' ityasya 'pariyaTTaNAe' ityanena vivakSitaH sambandho na syAt 'padArthaH padArthenAnveti natu padArthaikadezena ' itisiddhAntAt , samAse ca viziSTa eva zaktisvIkAreNa tadekadezasya padArthavAbhAvAditi 'papazcitamanyatra, saMstIryate'sminniti saMstaraNaM vA saMstAraH AstaraNaM tasmin , 'uncaTTaNAe' uddhavartanamudvartanA-pramArjanamantareNa dakSiNapArvA''vartanaM tayA, 'pariyaTTaNAe' parivartanaM parivartanAbAmapAzrvAvartanaM tayA, 'AuMTaNAe' AkuzcanamAkucanA-zarIrasaGkocastayA, 'pasAraNAe' prasAraNaM prasAraNA-zarIrasaJcAraNaM tayA, etatparyantaM 'pramArjanamantareNe'-tyasya zeSo boddhavyaH / 'chappaIsaMghaTTaNAe' SaTpayo yUkA stAsAM saMghaTTanam ayathAvatsparzaH SaTpadIsaMghaTanA tayA, 'kUie' kUjitaM? kUjana-kleSmAdivazenA'yathAvatkAsanaM, tasmin satItyarthaH / 'kakarAIe' karkacAhatA huuN| ve aticAra cAhe adhika sonese yA binA kAraNa sone se, athavA atyanta komala moTI (jADI) zayyA para sone se tathA aisI zayyA kA nitya sevana karane se, bichaune (saMthAre) para zarIra ke dina pUje karavaTa lene se, bina pUMje aMgopAMga ke saMkocana aura pasArane se, jaeN Adi ke avidhipUrvaka sparza se, avidhi se khAMsI Adi ke karane se, ayatanA pUrvaka chIMkane tathA atyaMta kemala maTI zA upara suvAthI tathA evI pathArIne nitya upaga karavAthI, pathArI (saMthArA) upara zarIrane paMjyA vinA karavaTa levAthI, paMnyA vinA aMga-upAMgane saMkocavA-pasAravAthI, zuM AdinA avidhipUrvaka sparzathI. avidhie udharasa vigere khAvAthI, ayatanApUrvaka chIMkavAthI tathA bagAsuM 1 anyatra-'vaiyAkaraNaSabhUNa-laghumaJjuSAdiSu' / 2 bhAve kaH / 3 'yasya ca bhAvene ti saptamI, evamagre'pi /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 rAyite-karkarAyita hA viSameyaM paruSeyaM zayyA; tadupari kathaM mayA zayitavyamityAdi zayyAdoSakathanaM tasmin sati, 'chiie' kSute-chikkAdau 'jaMbhAie' jRmbhitaM z2ambhA tasmin ; etadvayaM cAvidhipUrvakameva kRtaM sadaticArotpAdakamityavagantavyam 'Amose' AmarzaH sparzastasmin-apamAyaM hastAdinA kaNDUyanasvarUpe / 'sasarakkhAmose' saha rajasA vartate sarajaskaH sa cAsAvAmarzazca sarajaskAmarzastasmin sacittarajoyuktavastusparza ityrthH| itthaM jAgrato'ticAramuktvA sampati suptasya tamAha-'AulamAulAe' iti, AkulAkulA-nidrA pramAdAyabhibhUtasya mUlottaraguNasambandhivividhoparodhakriyAsvarUpA, yuddha-vivAha-rAjyaprAptipabhRtisAvadhakriyAsvarUpA vA tyaa| 'soaNavattiAe' svapnaH zayanaM pratyayaH heturyasyAH sA svapnapatyayA' tayA svamavazAtsaJjAtayetyarthaH, virAdhanayetyarthAdgamyate; svapnavazAtsaJjAtayA mUlottaraguNasambandhivividhoparodhakriyAsvarUpayA, yuddha-vivAha-rAjyapAptipamukhasAvadhakriyAsvarUpayA vA viraadhnyetyrthH| imAmeva pavibhajya pradarzayati' itthIvippariAsiAe' khiyA strIbhirvA saha viparyAsaH svapne brahmacaryaskhalanarUpo vyatyAsastatra bhaveti, yadvA viparyAse bhavA vaipa-sikI striyA vaiparyAsikI strIvaiparyAsikI tayA, 'dihivipariAsiAe' svapne anurAgavazAtsyavalokanaM dRSTiviparyAsastatra bhavA dRSTivaiparyAsikI tayA, 'maNavippariAsiAe' svapne manasA jaMbhAI lene se, vinA pU~je khujalAne se yA sacitta rajayukta vastrAdike sparza se jo aticAra kiyA gayA ho,ye saba jAgrata aticAra hue, aba supta aticAra kahate haiM-evaM svana-avasthAsambandhI, mUlottara guNako dRSita karanevAlI, athavA yuddha, vivAha, rAjyaprApti Adi sAvadha kriyA arthAt svamameM strI ke sAtha kuzIla sevana, anurAga pUrvaka strI kA avalokana, manake vikAra, tathA khAvAthI, pUjyA vinA kholavAthI athavA sacitta rajayukta vastrAdikanA sparzathI je aticAra thayA hoya e badhA jAgrata aticAra thayA, have supta aticAra kahe che - evuM svapna avasthA sabaMdhI, mUttara guNane dUSita karavAvALI athavA yuddha, vivAha, rAjyaprApti vigere sAvadya kriyA arthAt svapnamAM strInI 1-pratyayo'dhInazapathajJAnavizvAsahetuSu / / ityamaraH // - --
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 bhAvazyakasUtratva viparyAso manoviparyAsastatra bhavA manovaiparyAsikI tayA, 'pANabhoaNavipariAsiAe' svapne pAnazca bhojanazca pAnabhojane tayoviparyAsaH pAnabhojanAdisevanaM tatra bhavA pAnabhojanavaiparyAsikI tayA hetubhUtamA virAdhanayA, 'jo' yaH 'me' mayA, 'devasio' devasikaH 'aiyAro' aticAraH, 'kao' kRtaH sampAditaH 'tassa' ityAdi bhAgvat / nanvayamaticAro na prApnoti pratiSiddhatvAdivAsvApasyeti ? atrocyate yadyapi pratiSiddho divAsvApastathApyetadvacanasAmarthyAdadhvazrAntAdInAM nAsau patiSiddha iti gamyate // ititvagvartanAticAramatikramaNam // sU0 3 // gataM tvagvartanA'ticArapratikramaNaM sampati gocarAticArapatikramaNamabhi. dhIyate-'paDikamAmi goyara0' ityAdi / AhAra pAnIke sevana rUpa virAdhanA ke kAraNa mujha se jo aticAra kiyA gayA ho 'tassa micchA mi dukkaDaM' / yadyapi sAdhuoM ke liye dinameM zayana kA niSedha hai to bhI yahAM para zayana sambandhI daivasika aticAra batAne se yaha siddha hotA hai ki vihAra Adi se adhika thakAvaTa AjAne para thA anya anivArya kAraNoM se yadi dina meM soyA jAya to aisI avasthA ke liye ukta daivasika aticAra patAye haiM // sU0 3 // isa prakAra zayana sambandhI aticAroM kA pratikramaNa kaha kara aba gocarI ke aticAra sambandhI pratikramaNa kahate haiM'paDikamAmi goyara0 ityAdi / sAthe samAgama, premapUrvaka strInuM jevuM, manane vikAra, tathA AhAra-pANInA sevana3pA virAdhanAnA 2the bhArAthI ko matiyAra yayA ya. 'tassa micchA mi dukaDaM' yadyapi sAdhuone mATe divasamAM suvAnuM niSedha che te paNa zayana sabaMdhI devasika aticAra batAvavAthI e siddha thAya che ke vihAra AdithI khUba thAkI javAnA kAraNe athavA bIjA anivArya kAraNathI divase suvuM paDe te AvI avasthAne mATe upara kaheluM devasika aticAra batAvela che. (sU0 3) AvI rIte zayana saMbaMdhI aticAranA pratikramaNa kahIne have gocarInA bhatiyA2 saMdhI pratibhaY 49 - 'paDikamAmi goyara0 'ityAdi'
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 // mUlam // paDikamAmi goyaracariyAe bhikkhAyariyAe ugghADakavADaugghADaNAe sANAvacchadArAsaMghaTTaNAe maMDIpAhuDiAe balipAhuDiAe ThavaNApAhuDiAe saMkie sahasAgArie aNesaNAe pANesaNAe pANabhoyaNAe bIyabhoyaNAe hariyabhoyaNAe pacchAkammiyAe purekammiyAe adiTThahaDAe dagasaMsaTTahaDAe rayasaM. sahahaDAe pArisADaNiyAe pAriThAvaNiyAe ohAsaNabhikkhAe jaM uggameNaM uppAyaNesaNAe aparisuddhaM paDigAhiyaM paribhuttaM vA jaM na pariThaviaM tassa micchA mi dukkaDaM // sU0 4 // // chAyA // patikrAmAmi gocaracaryAyAM bhikSAcaryAyAmudghATakapATodghATanayA icavatsadArakasaMghaTTanayA maNDImAbhRtikayA balipAbhRtikayA sthApanApAbhRtikayA zaGkite sahasAkArike'neSaNayA pAnaiSaNayA pANabhojanayA bIjabhojanayA haritabhojanayA pazcAtkamikayA puraHkarmikayA'dRSTAhatayA udakasaMsRSTA''hatayA rajaHsaMsaTAhatayA pArizATanikyA (pArizAtanikyA) pariSThApanikyA ohAsanabhikSayA yad udgamena utpAdanaiSaNayA'parizuddha pratigRhItaM paribhukaM vA yanna pariSThApitaM tasya mithyA mayi duSkRtam' // mU0 4 // // TIkA / / 'goyarariyAe' caraNaM caraH gozvaro gocaraH, caryA caraNamityaparyAyAntaram , gocara iva caryA nirgocaracaryA tasyAM tadrUpAyAmiti bhaavH| 'bhikaravAyariAe' bhikSAyai caryA bhikSAcaryA tasyAM kuleSattamamadhyamAdhameSu vastuSu ceSTAniSTeSu rAgAdirAhityena lAbhAdinarapekSyeNa ca samacetasA muninA bhikSArthamaTanIyaM tAdRzyAM bhikSAcaryAyA ___ gAyake samAna jagaha jagaha se thoDA thoDA AhAra lene ke liye bhramaNa karane kA nAma gocaracaryA hai, tatsvarUpa jo bhikSAcaryA (arthAt uttama madhyama aura nIca (sAdhAraNa) kuloM meM tathA issttgAyanI jema ThekANe ThekANethI zeDa De a hAra levA mATe pharavuM te kAmane gecaracaryA kahe che tasvarUpa je bhikSAcaya ( arthAt uttama madhyama ane nIca 1-bhikSAyAmIvidhatvamupadarzayitumevoka mUle-gocaracaryayeti / ---- -- ---
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 Avazyaka sUtrasya mityarthaH asyAgre sambandhaH / atra yathA'ticArastaM saprabhedamAha - 'ugvADakavADaugghADaNAe' udghATayata iti, yadvA udgato ghATa : = ghaTanaM = parasparasaMyojanaM yasya tadudvATaM kiJcitsthagitamadattaviSkambhakaM vA tacca tatkapATaM ca udghATakapATaM tasyodvATanA = mamArjanamantareNa svAminidezamantareNa vA mocanamudghATaka pATodghATanA tayA / 'sANAtracchadArAsaMghaTTaNAe ' zvA = kukkuraH, vatsaH = gayA patyarUpo vatsataraH, dArakaH= bAlakaH, zvA ca vatsazca dArakazcetyeteSAmitaretarayogadvandve zvavatsadArakAsteSAM saMghaTTanA=gAtraiH saMhatIkaraNaM zvavatsadArakasaMghaTTanA tayA, upalakSaNamidaM gavAdInAmapi / 'maMDI pAhuDiyAe ' maNDI = agrakUraH ( agrabhaktaM ) tasyAH prAbhRtikA=prAbhRtapaDhaukana miti yAvat, yadvA pra=prakarSeNa A= maryAdayA bhRtA sAdhvarthe saMrakSitA prAbhRtA, saiva mAbhRtikA tayA / 'balipAhuDiAe' baliH = devabhUtAdyuddezena deyamannAdi tasya prAbhRtikA tayA / 'ThatraNApAhuDiAe' sthApyata iti sthApanA = kRpaNavanIpakAdibhyaH sthApitamannAdi tasyAH prAbhRtiketi prAgvattayA, 'saMkie ' aniSTa vastuoMmeM rAgAdirahita ho kara lAbhAlAbhameM samAnabhAva se AhArAdi grahaNa karanA) usameM vinA sAMkalake Dhake hue yA adhaDhake hue kivADoM ko vinA pU~je athavA vinA svAmI kI AjJAke kholane se, kutte, bachaDe, bAlaka Adiko Dhakelakara yA lAMghakara jAne se, kutte Adike liye nikAle hue agrapiNDake lene se, devatA bhUta AdikI bali ke liye tathA yAcaka-kRpaNa Adike (sAdhAraNa) kuLamAM tathA iSTa aniSTa vastuomAM rAgAdi rahita thaIne lAbhAlAbhamAM samAna bhAvathI AhAra Adi grahaNa karavuM) temAM sAMkaLa vinA baMdha karela agara ardhA vAselA kamADane pUjyA vinA athavA dhaNInI AjJA vinA kheAlavAthI, kutarA, vAcharaDA, bAlaka Adine dhakelIne athavA meALaMgIne javAthI, kutarA vigere maTe kADhele atrapiMDa levAthI, devatA, bhUta vigerenA balinA mATe tathA yAcaka-kRpaNa 1 - hantakArAdisvarUpaM 'handA' ityAdinA paJcApAdipadezeSu prasiddhaM, yadvA kukkurAdikRte rakSitam, 'maNDUkaDI' iti rAjasthAnAdau pratItam / 2 - idaM hi kasmaicidiSTAya pUjanIyAya vA snehAtsaba humAnaM deyamiSTaM vastu, tassAdRzyAtsAdhubhyo deyaM bhikSAdyapi / 3 - bAhulakArakarmaNi 'NyAsazranyo yuc' ( 3 / 3 / 107 ) iti yuc /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 zaGkA saJjAtA yariMmamtacchaGkitaM tasmin , AdhAkarmAdidoSaduSTe'nnAdAvityarthAt , sanisaptamIyam, tRtIyAntAnAmiva saptamyantAnAmapi sarveSAM parasparaM nirapekSatayA 'naM uggameNaM' ityAdinA'gretanenaivAnvayaH, 'sahasAgArie' sahasA karaNaM sahasAkArastatra bhavaH sahasAkArika: Akasmika AhArastasmina , 'aNesaNAe' na eSaNA= grAhyamidamagrAhyaM vetyAdhanveSaNAbhAvo yasyAM bhikSAcaryAyAM sA aneSaNA tayA, 'aNNesaNAe' itipAThe annasya bhaktAdeH eSaNA parIkSaNaM yasyAM sA annaSaNA tayeti bodhyam ; hetau tRtIyA, 'pANesaNAe' pIyata iti pAnaM jalAdi tasyaiSaNA= anveSaNaM yasyAM sA pAneSaNA tayA; pAneSaNAyAM vaiSamyeNeti bhAvaH, pANabhoyaNAe' prANAH santyeSAmiti prANAH dvIndriyAdyAstanmizritA bhojanA prANabhojanA tayA, bhavati hi kadAciddadhyAdipradAnavelAyAM dAtugrahIturvA'parAdhena dvIndriyAdInAM jIvAnAM sammizraNena saMghaTanena vA vyApAdanam ; ayameva cAtrAticAro boddhvyH| 'vIyabhoyaNAe' vIjAnAM bhojanA, yadvA vIjAni bhojane yasyAM kriyAyAM sA=bIjabhojanA tayA, 'hariyabhoyaNAe' haritabhojanayA, 'pacchAkammiyAe' pazcAta bhikSApadAnonaraM kama-bhAjanadhAvanAdi yasyAMsA=pazcAtkamikA tayA, purekammiyAe' liye sthApita (rakkhe hue), evaM AdhAkarma AdikI zaMkAse yukta, tathA vinA moce vicAre AhArAdi ke lenese, aneSaNIya kimI vastuke lenese, pAnI Adi pIne yogya vastuko eSaNAmeM kisI prakArakI truTi honese, dvIndriyAdiprANimizrita, bIjayukta, tathA haritakAgayukta AhArAdi ke lene se, pazcAtkarmika (jisameM AhArAdi grahaNa karane ke bAda hAtha baratana Adi dhoyA jAya) Adine arthe rAkhavAmAM Avela, athavA AdhAkarmI AdinI zaMkAthI yukta, tathA jANyA vicAryA vinA AhAra vigere levAthI, aneSaNIya kaI paNa vastune levAthI, pANI vigere pIvA gya vastunI eSaNAmAM koI paNa prakAranI khAmI hovAthI, hIndriyadi-prANi-mizrita, bIjayukta, tathA haritakAyayukata AhAra Adi levAthI, pazcAtyamika (jemAM AhAra Adi grahaNa karI lIdhA pachI hAtha-vAsaNa vigere 1 'prANAH'-atra-arza AdisvAdaca / 2-prANabhojanA-zAkapArthivAdisvAduttarapadalopaH /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 AvazyakasUtrasva puraH bhikSApadAnAtpUrva karma hastadhAvanAdi yasyAM sA-puraHkammikA tayA, 'adiTTahaDAe' aSTama anAlokitam AhataM gRhItaM yasyAM (bhikSAyAM) sA, yadvA adRSTAna sthAnAdAhRtA AnItA adRSTAhatA tayA, gRhItAdRSTavastukayetyarthaH atra hi jIvasammizraNamardanAdinAticArasambhavaH, 'dagasaMsaDAe' dakamudakaM, tena saMsRSTaM sammizritaM dakasaMsRSTaM tata AhRtaM gRhItaM yasyAM sA-dakasaMsRSTAhatA tayA sacittajalamizritAnnAdigrahaNikayA hastasaMlagnajalasaMyutayA vetyarthaH, 'rayasaMsaTTahaDAe' rajaH sacittadhulikAdi, tena saMsRSTa-yuktaM rajaHsaMsRSTaM, tata AhRtaM yasyAM sArajaHsaMsaSTAhatA tayA, 'pArisADaNiyAe' parizATanaM deyavastuno ghRtAdevindvAdInAM bhUmau pAtanaM, tena nittA pArizATanikI tayA, 'pArihAvaNiyAe' parirvatobhAvena sthApanaM pariSThApanaM-gRhasthena akalpanIyaM vastu pradAnapAtrAniHsArya tatraiva pAtre deyavastusthApanaM, tena nittA bhikSA pAriSThApanikI tayA', 'ohAsaNabhikkhAe' 'ohAsaNa' iti pravacanaparibhASayA tathA puraHkarmika (jisameM AhArAdi deneke pahile hAtha baratana Adi dhoyA jAya) AhArake lene se, adRSTa sthAna se lAI haI vastu ke lene se, sacitta pAnI ke dvArA gIle hAtha se AhArAdike grahaNa karane se, sacitta rajayukta AhArAdi ke lene se, dAtA dvArA idhara udhara girAte hue AhArAdi ke lene se, kisI pAtrameM akalpanIya vastu rakkhI huI ho use nikAla kara usI pAtra se diye hae AhArAdi ke lene se, athavA vinA kAraNa AhArAdi ke pariThavane se aura devAya) tathA purakarthika (jemAM AhArAdi detAM pahelAM hAtha, vAsaNa Adi dhevAya) AhAra Adi levAthI, adaSTa jagyAethI lAvavAmAM AvelI vastune levAthI, sacitta pANIthI bhIMjAyelA hAthe AhAra Adi grahaNa karavAthI, sacitta rajaputa AhAra Adi levAthI, dAtAra dvArA Amatema DhALatA AhAra Adi levAthI, ke pAtramAM akalpanIya vastu paDelI hoya tene khAlI karI teja pAtrathI devAmAM Avela AhAra Adi levAthI athavA vinA kAraNe AhAra Adi pariThavAthI 1-upasargAtsunotIti SatvaM, yadi tvatra parirbhAgArthako'narthako vA tadA 'parI'-tyasya karmapravacanIyasaJjayopasargasadbhAyA abhAvAttataH parasyasasya SatvAbhAva evA'taeva kacit 'pAristhApanikI' ti SakArarahito'pi prayogo dRzyate /
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 173 viziSTadravyayAcanaM gRhyate, tatpadhAnA bhikSA ohAsanabhikSA tayA, hetuM vinaiva viziSTasya vastuno nAmopAdAya 'amukaM meM dehi nAmuka'-mityevaMrUpayA yaacnyetyrthH| bhedasya bahutvAtsaMkSipati - 'ja' yat, 'uggameNaM' udgamena=AdhAkarmAdidoSasvarUpeNa, 'uppAyaNesaNAe' utpAdanAdhAtryAdidoSaH, eSaNA-zaGkitAdisvarUpA tAbhyAm 'aparisuddhaM' aparizuddhaM dRSitaM, 'paDiggaDiyaM' pratigRhItaM= svIkRtam, 'paribhuttaM' paribhuktam Asevitam , sarveSAmeva tRtIyAntAnAM saptamyantAnAM ca aparizuddhAdibhiH ktAntaireva sambandha iti vibhAvanIyam , 'jaM' yat , 'na paridRviyaM' na pariSThApitaM na parityana, 'tassa' tasya sarvasyokarUpasyAticArasya 'micchA mi dukkaDaM' iti vyAkhyAtapUrvam / / mR0 4 // evaM gocarAticAraoNzcintayitvA sampati svAdhyAyAticArAMzcintayati'paMDikamAmi cAukkAlaM0' ityAdi / // mUlam // paDikamAmi cAukAlaM sajjhAyassa akaraNayAe ubhaokAlaM bhaMDovagaraNassa appaDilehaNAe duppaDilehaNAe apamajaNAe duppamajaNAe aikkame vaikkame aIyAre aNAyAre jo me devasio aIyAro kao tassa micchA mi dukkaDaM // sU0 5 // // chAyA // pratikrAmAmi catuSkAlaM svAdhyAyasyA'karaNatayA, ubhayakAlaM bhANDo. pakaraNasyA'matilekhanayA duSpatilekhanayA apramArjanayA duSpamArjanayA, atikrame binA kAraNa mAMgakara viziSTa vastu ke lene se jo koI aticAra lagA ho, tathA AdhAkarma Adi udgamadoSa, dhAtrI Adi utpAdanAdoSa, evaM zaGkina Adi eSaNAdoSa se kSita AhAra Adi liyA gayA ho, upabhogameM lAyA gayA ho aura jo pariSThApita na kiyA gayA ho 'tamsa micchA mi dukkaDaM' // sa0 4 // ane vinA kAraNe viziSTa vastunI yAcanA karI levAthI je kAMI aticAra lAgyA hoya, tathA AdhAkarma Adi ugamardoSa, dhAtrI Adi utpAdanA deza, ane zakita Adi eSaNA dezathI dUSita AhAra Adi levAI gayA hoya, upabhegamAM lIdhA rAya athavA 2 paricita na DAya "tassa micchA mi dukkaDaM" (50 4)
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 174 AvazyakasUtrasya vyatikrame'ticAre'nAcAre yo mayA daivasiko'ticAraH kRtastasya mithyA mayi duSkRtam // mra0 5 // // TIkA // paDikamAmi' pratikrAmAmi = vinivarte, yadvA svAtmAnaM vinivarttayAmi aticArAditi zeSaH / aticArasvarUpamAha- ( cAukkAlaM ' catvAraH=divasarAtri - prathamAntimapraharasvarUpAH kAlAH = samayA yasya tadyathA syAtatheti kriyAvizeSaNamidam, yadvA caturNAM kAlAnAM samAhArazcatuHSkAlaM' ' sajjhAyasya' su = suSThu A= maryAdayA adhyAyaH =adhyayanaM nirdiSTakAlAnatikrameNa yathAvidhi pravacanapaThanaM, tasya, dyamAnaM karaNam = anuSThAnaM yasmin so'karaNaH - asvAdhyAyaH, tasya bhAvo'karaNatA tayA akaraNenetyartha: / atra 'svAdhyAya karaNAdibhirhetubhiratikrame vyatikrame'ticAre'nAcAre (jAte) sati yo mayA'ticAraH kRtastasya mithyA mayi duSkRta'mityAdirItyA sambandha iti sUkSmekSikayA'vadhAraNIyam / " svAdhyAyaH 'akaraNayAe 'atri 'ubhaokAlaM ' divasasya ubhayataH = prathamAntimaprahararUpau kAlau yasmistadubhayataH kAlam ; tadyathA syAttathA 'bhaMDovagaraNassa' bhaNati = zabdAyate iti maiM Age kahe hue ina aticAroM se nivRtta hotA hU~, dina tathA rAtri ke prathama aura antima prahararUpa cAra kAloM meM maryAdA pUrvaka pravacanake mUlapaThanarUpa svAdhyAyako na karanA, donoM kAloM (dinake prathama aura antima prahara) meM pAtra rajoharaNa Adi bhaMDa upakaraNa AgaLa kahevAmAM AvelA aticArothI huM nivRtta thAu chuM. divasa tayA rAtrInA prathama ane chellA prahararUpa cAra kALamAM maryAdA pUrvaka pravacananA mULapaThana 35 svAdhyAya na karavuM, ane samaya ( hivasanA pahelA ane pAchalA prahara ) mAM pAtra-rajoharaNu Adi bhaMDa upakaraNanuM sathA 1- samAhAradvigutvAnnapuMsakatA, tato'tyantasaMyoge ' vyApya' iti kriyAdhyAhAreNa vA dvitIyA, na caivaM sati 'akArAntottarapado dviguH striyAmiSTaH iti vArtikabalena strItve 'trilokI' ityAdivat dvigo:' ( 4 / 1 / 21 ) iti GIp syAditi vAcyam, pAtrAdyantargaNe'sya pAThakalpanAt / kAlasya vastuta usedspyapacArikatvAdiha cAturvidhyaM bodhyam /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 175 bhaNDaM tadeva bhANDaM-pAtrAdi, upakriyate-dRDhIkriyate saMyamAdi yena tadupakaraNaM= sadorakamukhavatrikAvastrarajoharaNAdi bhANDaM copakaraNaM cetyanayoH samAhAraH,bhANDopakaraNaM tasya, appaDilehaNAe' apratyupekSaNayA sarvathaivAnirIkSaNena,'duppaDilehaNAe' duSpatilekhanayA asamyag nirIkSaNena, 'appamajjaNAe ' apamArjanayA apramAjanA=rajoharaNAdinA sarvatobhAvenA'zodhanaM tayA, 'duppamajjaNAe' duSNamArjanayA duSpamArjanA tenaiva rajoharaNAdinA'samyak parizodhanaM tayA,2 'aikkame atikrame atikramaH akutyasevanasya saGkalpastasmin 'saMyamasambandhini' iti zeSaH,evamagre'pi saptamyanteSu, sati saptamIyam / evamagre'pi / 'vaikkame' vyatikrame vyatikramaH akRtyasevanAya sAmagrIsaMyojanaM tasmin , 'aIyAre' ativAre-aticAraH akRtyasevanAya pavartanaM tasmin , 'aNAyAre' anAcAra-anAcAraH akRtyasevanaM tasmin , 'jo' yaH 'me' mayA 'devasio' devasikA divasaM vyApya bhavaH, 'aIyAro' aticAraH, 'kao' kRtaH, 'tassa micchA mi dukkaDaM' iti vyAkhyAtapUrvam // mR0 5 // kA sarvathA samyaka prakAra se pratilekhana na karanA, tathA pAtra upAzraya AdikA sarvathA yA yatanApUrvaka na pUjanA Adi kAraNoM se saMyamasambandhI atikrama (akRtyasevanakA bhAva), vyatikrama (akRtya sevana kI sAmagrI milAnA), aticAra (akRtya sevanameM gamanAdirUpa pravRtti karanA) tathA anAcAra (akRtya kA sevana karanA) ho jAne para jo mujhase aticAra kiyA gayA ho 'tassa micchA mi dukAI' / / sU0 5 // athavA samyapha prakAre pratilekhana na karyuM hoya, tathA pAtra, upAzraya Adine sarvathA athavA yatanA pUrvaka pUjavAnuM kArya na karyuM hoya Adi kAraNethI saMyama saMbaMdhI atikrama (akRtya sevanane bhAva), vyatikrama (akRtya sevananI sAmagrI meLavavI), aticAra (akRtya sevanamAM gamanAdirUpa pravRtti karavI) tathA anAcAra (akRtyanuM sevana karavuM) thaI javAne kAraNe mArAthI je aticAra thayA hoya "tassa micchA mi dukkaDaM" (20 5) 1- zabdArthakAd 'bhaN' dhAtorauNAdiko DaH pratyayaH / prajJAdipAThAdaN / 2- eSu sarvatra hetau tRtIyA, hetutvaM cAtikramAdhapekSayA /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 AvazyakamUtrasya sampatyaticAraikAnekabhedagarbha pratikramaNamAha-'paDikkamAmi egavihe' ityAdi / // mUlam // __paDikamAmi egavihe asaMjame / paDikamAmi dohi baMdhaNehi-rAgabaMdhaNeNaM dosabaMdhaNeNaM / paDikamAmi tihiM daMDehimaNadaMDeNaM vayadaMDeNaM kAyadaMDeNaM / paDikkamAmi tihiM guttIhiMmaNaguttIe vayaguttIe kaayguttiie| paDikkamAmi tihiM sallehimAyAsalleNaM niyANasalleNaM micchaadNsnnsllennN| paDikamAmi tirhi gAravehi-iDDhIgAraveNaM rasagAraveNaM sAyAgAraveNaM / paDikkamAmi tihiM virAhaNAhi-nANavirAhaNAe daMsaNavirAhaNAe carittavirAhaNAe // sU0 6 // // chAyA // pratikrAmAmi ekavidhe'saMyame / patikrAmAmi dvAbhyAM bandhanAbhyAM-gagabandhanena dveSabandhanena / pratikrAmAmi tribhirdaNDaiH-manodaNDena vacodaNDena kAyadaNDena / pratikrAmAmi tisRbhirguptibhiH-manoguptyA vacoguptyA kaaygupyaa| pratikrAmAmi tribhiH zalyaiH-mAyAzalyena nidAnazalyena mithyAdarzanazalyena / pratikrAmAmi tribhigauravaiH-Rddhigaura veNa rasagauraveNa zAtagauraveNa / pratikrAmAmi tisRbhivirAdhanAbhiH-jJAnavirAdhanayA darzanavirAdhanayA cAritravirAdhanayA / / mR0 6 // // TIkA // 'paDikamAmi' gatA'sya vyAkhyA, "egavihe' ekA vidhA-prakAro (bhedo) yasya sa ekavidhastasmin , 'asaMjame' na saMyamaH asaMyamaH pApAcArA yaha aticAra saMkSepa se eka prakArakA, vistAra se do tIna Adi AramAdhyavasAyase saMkhyAta asaMkhyAta yAvat ananta prakAra kA hai, unameM se eka Adi bheda kahate haiM-'paDikamAmi egavihe.' ityAdi / eka prakArakA asaMyama hone para jo mujhase aticAra huA A aticAra saMkSepathI eka prakAranA che, ane vistArathI be-traNa Adi AtmAdhyavasAyathI saMkhyAta asaMkhyAta yAvat ananta prakAranA che, temAMthI eka vagerene se cha-"paDikamAmi egavihe" tyAha.. eka prakArano asaMyama thavAthI mane je aticAra lAgyuM hoya e
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 177 ciratistasmin , arthAdekavidhe'saMyame jAte sati niSiddhA''caraNAdinA yo mayA'ticAraH kRtastasya duSkRtaM mayi midhyA'stviti saaraayH| evamanyatrApi bodhyam / ukto'saMyamarUpa ekavidho'ticAraH, sammati nAnAvidhaM taM darzayannAha-'paDikkamAmi dohiM baMdhaNehiM' iti 'dohiM' dvAbhyAM, badhyate-bandhaviSayIkriyate jIvo gAbhyAM rAga-dveSAbhyAM te bandhane tAbhyAM, hetau tRtIyA, atra 'yo'ticAraH kRtastaM, tasmAt iti vA 'pratikrAmAmi'-ti sambandhaH kAryaH, ke te bandhane ? ityapekSAyAmAha-'rAgavaMdhaNeNaM' rajyate yeneti rAgaH, sa ca tadndhanaM ca tena, 'dosabaMdhaNeNaM' prAkRte dveSa-doSa-zabdayoH samAnarUpatvAt dveSabandhanena-doSabandhanena vA iti cchAyA, dveSTi, jIvAnAmaprItimutpAdayatIti, dviSyate apItirUpAdhate yena yasmAdvA sa dveSaH, sa ca tadvandhanaM ca dvaSabandhanaM, tena' yadvA duSyanti= vikRtA bhavanti kSAntyAdyAtmaguNA yena yasmAdveti doSaH mithyAtvAvirati-pramAdakaSAyAzubhayogalakSaNaH sa ca tadvandhanaM ca doSabandhanaM tena,2 'paDikkamAmi' pratikrAmAmi, 'tihiM' tribhiH, 'daMDehiM' daNDaiH, daNDayate ratnatrayaizvaryApaharaNAdasArIkriyate AtmA yairiti, daNDayante vyApAghante mANino yairiti vA daNDAstaiH, daNDo dravyAdibhedAdanekavidho'pyatra mApadaNDa evAdhikRto bodhyaH, daNDatraividhyamAha-'maNadaMDeNaM' manyate-jJAyate padArthasArtho'neneti manastena daNDo (asadayApArAtmakaH) manodaNDastena, 'vayadaMDeNaM' ucyate iti vacastena daNDo vacodaNDastena, 'kAyadaMDeNaM' cIyate'sminnasthyAdikamiti kAyaH kAyena daNDaH kAyadaNDaho to, evaM rAga (anurAga) dveSa (aprIti) rUpa do bandhanoM ke kAraNa, samyagjJAnAdirUpa ratnatrayakA nAza karake AtmAko asAra karanevAle, athavA prANiyoM kI hiMsAmeM nimittabhUta mAnasika, vAcika, kAyika, ina tIna daNDoM ke kAraNa, vihita kA anuSThAna pramANe rAgadveSa rUpa be bandhanenA kAraNe samyapha-jJAnAdi rU5 ratnatrayane nAza karIne AtmAne asAra karavAvALA, athavA prANIonI hiMsAmAM nimittabhUta mAnasika, vAcika ane kAyika e traNa daDAnA kAraNe vihitanuM anu 1- 'dviSa apIto' asmAdbAhulakAskaraNe'pAdAne vA ghan / 2- 'duSa vaikRtye' asmAtpUrvavaddhan / 3- 'nivAsacitItyadhikaraNe ghaJ casya kutvaM ca' /
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 AvazyakasUtrasya stena, 'tihiM' tisRbhiH, 'guttIhiM' gopanamarthAdrakSaNaM guptiH Agantukakarmakacavaranirodho yoganirodho vA tAbhiryo'ticAraH kRtastasmAt 'paDikamAmi' pratikrAmAmi, guptitrayamAha 'maNa' iti 'maNaguttIe' manogupsyA, 'vayaguttIe' vacogupsyA, 'kAyaguttIe' kAyaguptyA, arthaH prasphuTaH, Aha-kathaM guptInAmaticAraM pati karaNatva ? miti, ucyate-vihitAnanuSThAna-niSiddhA''caraNa-zradAnamaskhalanAdinA vyutkrameNa sevitA manoguptyAdayo'ticArahetavaH sampayanta iti / 'tirhi' tribhiH, 'sallehiM' zalyate-klizyate jIvo yaistAni zalyAni, dravyabhAvabhedena zalyasya dvaividhye'pyatra prakaraNAdbhAvazalyasyaiva grahaNaM bodhyam , anvaya ihApi prAgvadeva, zalyatrayamAha-'mAyA0' iti-'mAyAsalleNaM' mIyate-pratAryate pakSipyate vA narakAdau loko'nayeti, yadvA, 'mAyyate azubhakarmarUpe garne pAtyate loko'nayeti, mAnti sarve durguNA yasyAmiti vA mAyA, tadrUpaM zalyaM mAyAzalyaM= manasA vAcA kAyena vA paravaJcanasvarUpaM tena, 'niyANasalleNaM' nitarAM dIyate= chiyate AtmabhUmijAta-samyaktvA'Gkurita-vividhavimalabhAvanAsalilasaMvaditadhyAnakriyApallavitA'khaNDatapaHsaMyamAdyanuSThAnapuSpita - mokSaphalasubhUSita - kuzalakarmakalpavRkSo yena-aihikacakravartyAdipAralaukikadevadaryAdipadaprAptijanyaviSayana karane, niSiddha kA sevana karane, tathA azraddhAnAdise samyak asevita yoganirodharUpa manogupti vacanagupti kAyagupti, ina tIna guptiyoM ke kAraNa, azubha karmoM ke gaDDemeM yA narakameM girAnevAlI athavA viSayoMmeM prANiyoM ko lubhAnevAlI mAyA, aihika cakravartI Adi, paralokasambandhI devaRddhi Adike padoM kI prApti se honevAlI viSayasukhalAlasArUpa tIkSNadhArA se yukta kuThAra ke ThAna na karyuM hoya ane niSiddhanuM sevana karyuM hoya, tathA azraddhAthI samyaka asevita ganirodharUpa mane gupti, vacanagupti, kAyapti, A traNa guptionA kAraNe. azubha karmonA khADAmAM athavA narakamAM nAkhanArI, athavA viSayamAM prANIone lebhAvanArI mAyA, ahika-cakravartI Adi, paraleka sabaMdhI deva Rddhi Adi padanI prAptithI thanArI viSayasukhanI lAlasArapa tIkSaNa 1-'Dumin prakSepaNe' ityasyedam / 2-'maya gatau' ityasya Nyantasyedam /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSagI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 179 mukhalAlasArUpanizitadhArakuThAreNa tannidAnaM taca tacchalyaM nidAnazalyaM tena, 'micchAdasaNasalleNaM' mithyA viparItaM mohakarmodayajanitaM darzanam abhiprAyo mithyAdarzanaM tadeva zalyaM tena, 'paDikamAmi' pratikrAmAmi, 'tirhi' tribhiH, 'gAravehi' guroH karma bhAvo vA gauravaM, tadvividhaM dravyagataM bhAvaganaM ca, dravyagataM vajrAdeH, bhAvagatamahaGkAralobhAdijanyamAtmano'zubhabhAvarUpacartugatisaMsAracakrabhramaNanidAna - karmakAraNam , atra tvetadeva vivakSitaM prakaraNAta, taiH, taddvAreti bhAvaH 'yo mayA'ticAraH kRtaH' ityAdisambandhaH prAgvat / tadeva gauravatrayamAha-'iiDI.' iti, 'iiDIgAraveNaM' RddhiH rAjaizcaryAdilakSaNA, AcAryAdipadasammAptilakSaNA vA tayA tasyA vA gauravamRdigauravam AtmoskarSastena, 'rasagAraveNaM' rasaH rasanendriyArthoM madhurAdiH, tasya gauravaM tadavAptyabhimAnastena, 'sAyAgAraveNaM' zAtaM= zarIrAdisukhaM tena tasya vA gauravaM zAtagauravaM, tena-'aho ahamasmi zarIrAdimukhasampannaH 'ityabhimAneneti yAvat 'sAyA' ityatra prAkRtabAdIrghaH, 'paDikkamAmi' samAna, AtmarUpa bhUmimeM utpanna samakita rUpa aGkara se yukta nirmala bhAvanArUpa jalase sIMce hue, tapa saMyama Adi phUloM se hare bhare aura mokSarUpa phalase vibhUSita kuzalakarmarUpa kalpavRkSa ko kATanevAlA nidAna (niyANA) aura mohakarma ke udaya se honevAlA abhiprAyarUpa mithyAdarzana, ina tIna zalyoM se aura rAjA Adi yA AcArya Adi kI padaprAptirUpa Rddhigaurava, madhura Adi rasakI prApti kA abhimAnarUpa rasagaurava, tathA zarIra Adi kI sukha prApti se honevAlA abhimAnarUpa zAtagaurava ke kAraNa, evaM jJAnakI (jisake dhArathI yukata kuThAra samAna, AtmarUpa bhUmimAM utpanna samakitarUpa aMkurathI yukata nirmala bhAvanArUpa jalathI sIMcela, tapasaMyama Adi kulethI bharelA mekSarUpa phalathI vibhUSita kuzala karma rUpa kalpavRkSane kApavAvALA nidAna (niyANuM) ane mehakarmanA udayathI utpanna thanArA abhiprAya rU5 mithyAdarzana, A traNa zalyathI, rAjA athavA AcArya Adi padanI prApti 25 addhigorava, madhura Adi rasanI prAptinA abhimAna rU5 rasagorava tathA zarIra AdinA sukhanI prAptithI thavAvALA abhimAnarUpa zAtagorava, e pramANe jJAnanI (jenA vaDe 1-nipUrvakAt 'do avakhaNDane' asmAt karaNe lyuT /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 AvazyakasUtrastha pratikrAmAmi, 'tihiM' tisRbhiH, 'virAhaNAhi' vigatAnyArAdhanAni, yadvA vi= vizeSeNa rAdhanAni virAdhanAH khaNDanAstAbhirarthAttadvArA yo mayA'ticAraH kRtaH' ityAdisambandhaH praagukpkaarH| virAdhanAbhedAnAha-' nANa.' iti 'nANavirAhaNAe' jJAyante-avabudhyante padArthA yena yasmAdvA tajjJAnam=padArthaparibodhastasya virAdhanA-jAnavirAdhanA-tayA, 'dasaNavirAhaNAe' dRzyante= dhAtUnAmanekArthatvAt zraddhIyante padArthA aneneti darzanaM samyagrUpaM tasya virAdhanA tayA, 'cArittavirAhaNAe' caryate-samArAdhyate mumukSubhiriti caryate= karmaNA riktIkriyate AtmA'neneti vA caritraM tadeva 'cAritraM-trasa-sthAvarAdimANAtipAtAyuparamarUpA''tmapariNAmarUpaM, sarvasAvadhayogaparityAgapurassaraniravadyayogAnuSThAnarUpaM vA sAmAyikAdi, tasya virAdhanA=cAritranirAdhanA tayA / / m06|| ||muulm // paDikamAmi caUhiM kasAehi-kohakasAeNaM, mANakasAeNaM, mAyAkasAeNaM, lohakasAeNaM / paDikamAmi caUhiM saNNAhi-AhArasaNNAe, bhayasaNNAe, mehuNasaNNAe, pariggadvArA jIvAdi padArtha jAnA jAya vaha jJAna, usakI) virAdhanA, darzanakI (jisa ke dvArA jIvAdi padArthoM kA zraddhAna kiyA jAya vaha darzana, usakI) virAdhanA, cAritrakI (mokSArthiyoM se sevana karane yogya, athavA AtmA ko karma rahita karane vAlA cAritra, usakI) virAdhanA, ina tIna virAdhanAoM (ArAdhanA ke abhAva athavA khaNDanArUpa) ke kAraNa jo mujha se aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA // sU0 6 // jIvAdi padArtha jANI zakAya te jJAna, tenI) virAdhanA, darzananI (jenA vaDe jIvAdi padArthonI zraddhA karavAmAM Ave, pravacanamAM rucI thAya te darzana, tenI) - virAdhanA, cAritranI (mekSAthI jIvene sevana karavA yegya, athavA AtmAne karmarahita karavAvALe cAritra, tenI,) virAdhanA, A traNa virAdhanAonA kAraNe ( ArAdhanAne abhAva athavA khaMDanArUpa) kAraNe mane je aticAra lAgyo hoya te temAMthA hu nivRtta thA chu. (50 6) 1-prajJAditvAtsvArthiko'N pratyayaH /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181 munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 hasaNNAe / paDikamAmi caUhiM vikahAhi-itthikahAe, bhattakahAe, deskhaae,raaykhaae| paDikamAmi caUhiM jhANehi-aTTaNaM jhANeNaM, ruddeNaM jhANeNaM, dhammeNaM jhANeNaM, su NaM jhANeNaM // suu07|| // chAyA // pratikrAmAmi catubhiH kaSAyai:-krodhakapAyeNa, mAnakaSAyeNa, mAyAkaSAyeNa, lobhakapAyeNa / pratikrAmAmi catasRbhiH saMjJAbhiH-AhArasaMjJayA, bhayasaMjJayA, maithunasaMjJayA, pratigrahasaMjJayA / pratikrAmAmi catamabhirvikathAbhiH-strIkathayA, bhaktakathayA, dezakathayA, raajkthyaa| pratikrAmAmi caturbhiAna:-Ataina dhyAnena, raudreNa dhyAnena, dharmeNa dhyAnena, zuklena dhyAnena // mR0 7 // // TIkA // 'paDikamAmi' pratikrAmAmi, 'caUhiM' caturbhiH, 'kasAehi' kaSyate saMsAre samAkRSyata AtmA yaiste kaSAyAH ; yadvA kaSati=hinasti viSayakaravAlena pANina iti kaSaH=saMsArastamya AyaH lAbho yairiti, kaSyante gamanA''gamanAdikaNTakeSu ghRSyante pANino yairiti, kRSyate-mukhaduHgvAdisamyaphalayogyA kriyate karmabhUmiriti, kaluSayanti malinayanti svabhAvamapi jIvamiti niruktavRtyA vA kaSAyAmtaiH, tavAretyarthaH 'yo maye'-tyAdisambandhaH prAgvat , tadeva kaSAyacatuSTayamAha-koha.' iti-'kohakamAeNaM' krubhyati=vikRto bhavasyAtmA'neneti krodhaH sa cAsau kaSAyazca krodhakaSAyastena, 'mANakasAeNaM' mAnanaM svamapekSyA''nyasya hInatayA paricchedanaM, yadvA mIyate paricchidyate'neneti mAnaH sa cAsau kaSAyazca mAnakaSAyastena, 'mAyAkasAeNaM' mAyAzabdavyAkhyA AtmA ko isa saMsArameM paribhramaNa karAnevAle, yA gamanAgamanarUpa kaNTakoM meM prANiyoM ko ghasITane vAle, athavA AtmA ko malina karanevAle jIvapariNAma ko kaSAya kahate haiM, isa kaSAya arthAt krodha-mAna-mAyA-aura lobha ke kAraNa, jisase jIva yA AtmAne saMsAramAM paribhramaNa karAvanAra athavA javuM AvavuM vagere kriyArUpa kaTakamAM prANIone kheMcI javAvALA, athavA AtmAne malina karavAvALA jIvanA pariNAmane kaSAya kahe che. A kaSAya arthAt krodha, mAna, 1- 'kaS' dhAtorauNAdika 'Aya' pratyayaH
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 AvazyakamUtrastha svanupadamevoktA, * lohakasAeNaM' lobho'bhikAkSA, athavA ' lubhyate vyAkulIkriyata AtmA'neneti lobhaH, sa cAsau kaSAyazca lobhakaSAyastena, 'paDikamAmi' pratikrAmAmi, kAbhiH ? 'caUhiM' catasRbhiH, 'saNNAhi' saMjJAnAni=saMhAH, saMjJAyate jIvastacceSTAvizeSo vA yAbhiriti saMjJAH=abhilASavizeSarUpAstAbhirarthAnadvArA 'yo'ticAraH kRta' ityAdisambandhaH prAgvat / tadbhedAnAha'AhAra0' iti 'AhArasaNNAe' AhAraNamAhArastadviSayA saMjJA''hArasaMjJA kSudvedanIyodayena kavalAdhabhilASasvarUpA''tmapariNativizeSastayA, 'bhayasaNNAe' bhayaM bhItistadviSayA saMjJA bhayasaMjJA tayA 'mehuNasaNNAe' mithunaM strIpuMsau tatkarma maithunaM tadviSayA saMjJA maithunasaMjJA syAdivedodayarUpA tayA, 'pariggahasaNNAe' pari=samantAd gRhyate svIkriyata iti parigrahaH, yadvA parigrahaNaM parigrahastadviSayA saMjJA parigrahasaMjJA lobhjnyaa''tmprinntivishessstyaa| 'paDikkamAmi' pratikrAmAmi, 'caUhiM ' catasRbhiH, 'vikahAhiM' viviruddhAH saMyamavirAdhakatvena kathAHbacanaracanAvalyaH vikathAstAbhistadvAretyarthaH 'yo maye' tyAdisambandhaH prAgvadeva / tadeva vikayAcatuSTayamAha-'itthi.' iti| 'itthikahAe' strINAM kathA strIkathA tayA, iyaM ca strIkathA jAti-kula-rUpa-nepathya-bhedAcaturdA; tatra jAtyA strIkathA, yathA-- 'mRte patyau duHkhadagdhAM, dhigastu brAhmaNI sdaa| dhanyA zUdaiva yA''pnoti, ajIvakI ceSTA jAnI jAya aisI AhAra-bhaya-maithuna-tathA parigraharUpa saMjJA ke kAraNa aura strIkathA, bhaktakathA, dezakathA tathA rAjakathA rUpa cAra vikathAoM ke kAraNa jo kucha aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA huuN| inameM 'strIkathA' jAti kula rUpa aura nepathya ke bhedase mAyA ane lebhanA kAraNe, jenA vaDe jIva ane ajIvanI ceSTA jANavAmAM Ave evI AhAra, bhaya, methuna tathA parigraha rUpa saMjJAnA kAraNe, ane strIkathA, bhakatakathA, dezakathA, tathA rAjakathA rUpa cAra vikathAo karavAnA kAraNe je kaI aticAra thayA hoya te temAMthI huM nivRtta thAuM chuM. emAM strIkathA jAti kula rU5 ane nepaccenA bhedathI cAra prakAranI che, 1- 'lubha vimohane' ' vimohanamAkulIkaraNa'-miti siddhAntakaumudI /
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 dhave prete paraM param" // 1 // ityAdi rItyA brAhmaNyAdInAM vinindmaadiH| kulena yathA-'aho prazastatamograkulasaMbhUteyaM bAle'-tyevamAdiH / rUpeNa yathATA kSabANA maithilya AndhrayaH zazadharAnanAH' ityevamAdiH, nepathmainapA-macimAha parvatIyAzca cipiTanAsikA niHsImavastrAbharaNAdibhArA durbhASitA, pAnI gurjarI-maithilI-pAzcAlyo yathocitavastrAbharaNAdisuveSaparicchinnA ityAdi strIkathAyAM svaparodIraNoDDAhabrahmacaryAguphyAdidoSasambhavenA'sikArahetutvamaki seyam / 'bhattakahAe' bhaktasya odanAdeH kathA, bhaktakathA tayA; isani: catudarI AvApa-nirvApA-''rambha-niSThAnabhedAt , tatrA''vApena bhakakAdhAcAra prakArakI hai, unameM jAtikathA jaise-"pati ke mara jAne rAhA se dina bitAnevAlI brAhmaNI ko dhikkAra hai, zadrA hI anya ko eka pati mara jAne para bhI dasare pati ke dvArA sukhane nImaca bitAtI hai' ityAdi / kulakathA jaise-'yaha kanyA upakur3hakI hai isaliye acchI hai' ityAdi / rUpakathA jaise-'pahADI lisyAM prasta aura AbhUSaNa bahuta rakhatI hai, maithilI aura paMjAbI khimA~ bhAlA zyakatAse adhika vastra tathA AbhUSaNa nahIM pahanatI hai' ityAdi kI kathAoMse brahmacarya Adi vratoM meM doSa lagane kI saMbhAvanA mI hai isaliye isako aticAra kA hetu mAnA gayA hai / ___ 'bhaktakathA' AvApa, nirvApa, Arambha aura niSThAna bhesse cAra prakArakI hai| unameM AvApa bhaktakathA jaise-isa rasoI meM temAM jAtikathA jevI rIte ke-pati maraNa pAmyA pachI duHkhathI divasa vitAvArI brAhmaNIne dhikakAra che, zuddhANIne ja dhanya che ke jene eka pati maraNa pAmI jatAM bIjA pati dvArA sukhathI jIvana gujAre che. ItyAdi. kulakathA-A kanyA ukulanI che, eTalA mATe sArI che. ItyAdi. rUpakathA jema-pahADI strIo vao ane AbhUSaNa bahuja rAkhe che, maithilI ane paMjAbI strIo jarUrata karatAM vadhAre vastra tathA AbhUSaNa paheratI nathI, ItyAdi. AvI kathAothI brahmacarya Adi vratamAM deSa lAgavAnI saMbhAvanA rahevAthI tene aticArane hetu mAnavAmAM Avela che. bhaktakathA-AvApa-nirvApa-AraMbha ane niSThAna bhedathI cAra prakAranI che.
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ --- - -..-. 184 AvazyakamUtrastha 'etAvadatra mahAnase ghRtametAvacchAkAdyetAvadvesavArAdi yukaM syAdityevaM prakathanam / nirvApeNa yathA-'etAvanti pkaanyetaavntypkaanynnaanyetaardvynyjn'-mityaayuktiH| ArambheNa yathA 'asmin mahAnase zAkaphalAdIni etAvanti upayokSyanta' ityuktiH| niSThAnena yathA-'asmin mahAnase zataM rUpyakANi 'viyanti' ityAdi dravyasaMkathanam, atra cAjitendriyatvaudarikatvAdayo doSA bhavanti / 'desakahAe' deza: magadharAjasthAnapazcAlAdirUpo janapadastasva kathA dezakathA tayA, iyamapicchanda-vidhi-vikalpa-nepathya-bhedAccaturvidhA-tatra chandena dezakathA yathA-- itanA ghI itanA zAka aura itanA masAlA ThIka hogA' ityAdi / nirvApa bhaktakathA jaise-itane pakavAna the itanA zAka thA aura itanA madhura thA' isa prakAra dekhe hue bhojya padArthoM kI kathA krnaa| Arambha bhaktakathA jaise-'isa ramoI meM itane zAka aura phala Adiko jarUrata rahegI ityAdi / niSThAna bhaktakathA jaise-amuka bhojya padArthoM meM itane rUpaye lageMge' isa prakAra dravya kI mukhyatA se kathA krnaa| bhaktakathA se ajitendriyatva Adi doSa honeke kAraNa aticAra hotA hai| magadha Adi dezoMkI kathA karane ko 'dezakathA' kahate haiN| vaha bhI cAra prakArakI hai-(1) chanda (2) bidhi (3) vikalpa (4) nepathya. temAM AvA5 bhakatakathA-jevI rIte ke A rasoImAM-amuka pramANamAM ghI-zAka ane mazAle haze te sArI rasoI thaze, ItyAdi, nirvApa bhakatakathA-ATalAM pakavAna hatAM, ATalAM zAka hatAM ane svAdamAM madhura hatAM. e pramANe joyelA padArthonI kathA karavI te. AraMbha bhakatakathA-jemake "A rasaImAM ATalAM zAka ane phaLanI jarUrata raheze, ItyAdi. niSThAna bhakatakathA-jemake amuka bhejana karavAnA padArthomAM ATalA rUpiA thaze A pramANe dravyanI mukhyatAthI kathA karavI te. bhakatakathAthI ajitendriyatna Adi deSa thavAnA kAraNe aticAra lAge che. magadha Adi dezonI kathA vagerene deza kathA kahe che. te paNa cAra prakA2nii . (1) 4.6, (2) vidhi, (3) (4s65, (4) nepathya. 1-vyayitAni bhavantItyarthaH /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam - 4 185 'dakSiNe mAtulI kanyA pariNeyA prayatnataH ' - iti lATAdidezeSu mAtulakanyA gamyA taditaratra - ' mAtulasya sutAmUdavA mAtRgotrAM tathaiva ca / samAnapravarAM caiva bhuktvA cAndrAyaNaM caret' iti saivAgamyetyAdiprakathanam / vidhiH== bhojanAdisampAdanaM tena dezakathA yathA-- magadhe'nnadugdhAdInAM bhojyAnAmevaM prAcurye bhavati, kosaladeze bhavanAdInyevaM nirmIyante, srudhne caitraM vyApAraparAyaNA dhaninaH, -ityevamAdi, vikalpaH = kSetra vApI - kUpa - taDAgAdi nirmANa, sasyAdisampanizca tena dezakayesyatirohitam, nepathyaM = strI puruSa kartRkamaNibhUSaNAdidhAraNaM (1) chaMda - dezakathA jaise- dakSiNa dezameM mAmAkI kanyA ke sAtha vivAha kiyA jAtA hai / anya dezoM meM doSa mAnA jAtA hai, jaisA likhA hai ki-' mAmAkI kanyA se mAtA ke gotrameM utpanna kisI aura bhI kanyA se athavA eka pravara (mUla) kI kanyA se yadi koI vivAha kare to vaha vivAha ayogya samajhA jAtA hai aura vivAha karanevAle ko cAndrAyaNavrata karanA paDatA hai' ityAdi / (2) vidhi-dezakathA jaise--' magadha dezameM cAvala, dUdha, Ama vagairaha isa prakAra utpanna hote haiM, kosala (avadha) dezameM makAna isa prakAra banAye jAte haiM, tathA srughna ( AgarA prAnta) ke dhanI loga isa prakAra vyApAra kiyA karate haiM' ityAdi / (3) vikalpa - dezakathA jaise-kheta, bAvaDI, kUpa, tAlAba, Adi ke khudavAne tathA zAli Adi ke ropane Adi kI kathA karanA / ( 4 ) nepathya - dezakathA 'maNi-bhUSaNa (1) chanda dezakathA--jemake, dakSiNa dezamAM mAmAnI putrI sAthe lagna karI zakAya che. ane bIjA dezemAM te pramANe karavAmAM dveSa mAnavAmAM Avye che. jevI rIte anya graMthemAM lakhelu che ke:- mAmAnI putrIthI, mAtAnA gAtramAM utpanna kAi khIjI kanyAthI athavA eka pravara (mUla) nI kanyA sAthe kai vivAha kare te te trivAha-lagna ayegya samajavAmAM Ave che ane lagna karanArane cAMdrAyaNa vrata 42vuM paDe he dhRtyAhi. (2) vidhi dezabhyA-bhaDe, bhagadha dezamAM yAvasa- (yomaa)-duudhAMkhA vagere A pramANe utpanna thAya che, kezala (avadha) dezamAM makAna A pramANe manAvavAmAM Ave che. tathA AgarA prAntamAM dhanavAna mANaseA A pramANe vyApAra pure che ghetyAhi. (3) vimutpathI dezasthA - maDe, jetI, vADI, vA-tAva vagere khAdAvavAnI tathA zAlI Adi dhAnya ropavAnI kathA karavI te. (4) nepathya
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 AvazyakasUtraspa tena-dezakathA yathA--' -'aho vaidehInAM kezapAzavinyAzo bAsodhAraNamAtrISyaM ca, aho gaurjarINAmalpIyasA'pi bhUSAprayogeNa rUpasaundaryam, aho pAJcAlInAmadharIyacailacamaskAraH" ityAdiH, iha ca rAgadveSodayapakSapAtAdayo doSA boddhavyAH / ' rAyakahAe' rAjJaH = nRpateH kathA rAjakathA tayA, iyamapi atiyAnaniryANa - balavAhana - kozakoSThAgArabhedAccaturvidhAH tatrA'tiyAnaM=nagarAdipravezanaM tena rAjakathA yathA- -' zaziprabhacchatra nivAritAtapaH, sadantivAjI sitacAmaradvayaH / asau nRpo mAgadhavandivandito, rathena samprApsyati rAjadhAnikAm ' -- vastra Adi ke dhAraNa karane kI kathA karanA, jaise-videha dezakI striyoM ke kezapAza Adi kI sundaratA acchI hai, gujarAtI striyoM kI thoDe AbhUSaNa se bhI rUpasundaratA aura paJjAbI striyoM ke adharIya vastroMkA camatkAra prazaMsanIya hai ' ityAdi rUpa se kathana karanA / dezakathA meM rAga-dveSa - pakSapAta Adi doSoM kI saMbhAvanA se aticAra lagatA hai / rAjakathA bhI cAra prakAra kI hai- (1) atiyAna (2) niryANa (3) balavAhana (4) koSa- koSThAgAra, unameM (1) atiyAna ( nagarAdipraveza) se rAjakathA-jaise 'candramA ke samAna svaccha chatra aura cAmaroM se suzobhita, hAthI ghoDoM se yukta, ratha para car3hA huvA yaha rAjA mAgadha, bandI Adi yAcaka janoM kI jayadhvani ke sAtha rAjadhAnI deza kathA-maNui-bhUSaNu vajra Adi dhAraNa karavAnI kathA karavI te. jemake videha dezanI zrIenA keza-pAza vagerenI suMdaratA sArI che. gujarAtI strIo ceDAM AbhUSaNa pahere te paNa suMdara dekhAya che, paMjAkhI srIonA vastronA camatkAra prazaMsA karavA ceAgya che ityAdi rUpathI vAta karavI te. dezakathAmAM rAga-dveSa-pakSapAta vagere rANe thavAnA saMbhava che tethI aticAra lAge che. 2044thA pazu yAra prahAranI che (1) atiyAna, (2) niryAya, (3) jasavADhana, (4) bhASa-SThAgAra. temAM (1) atiyAna (nagarAdvipraveza) thI raajsthaa:jemake-' candramA pramANe svaccha chatra ane be cAmarIthI sunthebhita, hAthI gheADAthI yukata, ratha upara beThelA A rAjA mAgadha-bI Adi yAcaka jatAnI jayagheSaNA sAthe rAjadhAnImAM praveza karaze-ityAdi. (2) nirmAMNu-nagarAdithI khahAra nIkalavAnI
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 187 iti / nirmANa=purAdargimanaM, tena yathA tatraiva 'purAbahirgacchati sainyasaMvRtaH' iti caturthacaraNavyatyAsenodIraNam / balaM sainyaM, vAhanaM-gajAdi, tAbhyAM yathA 'amI khurakSuNNadharAsturaGgamAH, rathA mahAntazca gajA madoddhatAH / padAtayo vairinibaINakSamAH, kSamApateH kasya cakAsatIdRzAH' // iti, koza:=bhANDAgAraM, koSThAgAraM-dhAnyAdigRhaM tAbhyAM yathA ___'ratnAdipUrNakozaH, kottttpdaatiprkopdlitaariH| saMbhRtakoSThAgAraH, mukhaM svapityeSa naranAthaH' ityAdi / atra rAjarahasyabhedanAdayo doSAH pratItA meM praveza karegA' ityAdi / (2) niryANa (nagarAdi se bAhara nikalane) se rAjakathA-jaise-'uktazobhAke sAtha rAjA rAjadhAnI se bAhara nikalegA' ityAdi / (3) bala (senA) vAhana (hAthI ghoDe Adi) se rAjakathA-jaise-'ahA! aise paDe 2 caMcala ghoDe, madonmatta hAthI aura zatruoM ke chakke chuDAnevAle zUravIra kisa rAjAke haiM !' ityAdi / 4 koSa (khajAne) aura koSThAgAra (koThAra) se rAjakathA-jaise-' jisake ratnAdi se khajAnA, aura dhAnya Adi se koThAra bhare hue haiM tathA jisakA kilA abhedya evaM yoddhAgaNa zatraoM kA damana karanevAle haiM, aisA yaha rAjA sukha se samaya bitAtA hai' ityAdi / isa prakAra rAjakathA karane se rAjarahasyamedana Adi aneka doSoM kI utpatti hone ke kAraNa aticAra lagatA hai| kathA-jemake -upara kahelI zobhA sAthe rAjA-rAjadhAnIthI bahAra nIkaLaze ItyAdi. (3) sa-(senA) pAna (hAthI ghoDa) sahita 14yA-bha-maDa ? mAvA moTA-moTA caMcala gheDA, madenmatta hAthI ane zatruonA mAna utArI nAkhe tevA zUravI2 7. sana ? VtyAhi. (4) uSa ( na) bhane / // 2 ( 2)nI rAjakathA-jemakejenA ratnAdikathI khajAnA ane dhAnyAdikathI koThAra bharelA che tathA jena rAjanA kilA abhedya che. ane ddhAo zatruonuM damana karavAvALA che. evA A rAjA sukhathI samaya gujAre che. ItyAdi. A pramANe rAjakathA kahevAthI rAjAnI gupta vAta bhedana vagere aneka denI utpatti thavAnA kAraNe aticAra lAge che. 1.-tatraiva-moktazloka eva /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 AvazyakasUtrasya eva / 'paDikkamAmi' patikrAmAmi, 'caUhiM' catubhiH, 'jhANehi' dhyAtiH= dhyAnaM nirvAtasthAnasthitanizcalapadIpazikhAvat sthiratara-dhArAvAhijJAnavicchedakaviSayAntarasaJcArAnantaritakamAtrArthacintanarUpacittaikAgratAsvarUpaM, yaduktam___ 'aMtomuhuttamittaM, cittAvasthANamegavatthummi / chaumasthANaM jhANaM, jogaNiroho jiNANaM ti' iti / taiH, taddvArA yo mayA'ticAraH kRtaH, ityAdhanvayaH prAgvat / krameNa bhedacatuSTayamevAha-'aTTeNaM jhANeNaM' Artena dhyAnena, ati: manovyathA, tasyAM tayA saha vA bhavamiti, athavA 'RtiH azubhaM tayA saha bhavamAta tena dhyAnena manojJAmanojJavastusaMyogaviyogajanitacittodrakalakSaNenetyarthaH, taduktamitaratrApi pavana rahita sthAnameM rakhe hue nizcala dIpakI zikhAke samAna atyaMta sthira-dhArAvAhI jJAnakA viccheda karanevAle anya padArthoM ke saMbandha se rahita eka mAtra vastu ke cintana ko dhyAna kahate haiM, jaisA ki kahA hai-'chadmasthoM ke eka vastu meM antarmuhUrta mAtra manakA avasthAna 'dhyAna' kahalAtA hai| kintu jina bhagavAna ke mana kA abhAva hone ke kAraNa yoganirodha hI hotA hai, avasthAna nhiiN'| vaha dhyAna Artta (1) raudra (2) dharmya (3) aura zukla (4) bheda se cAra prakAra kA hai, unameM se (1) ArtadhyAna use kahate haiM jo ati-mana kI vyathA ke sAtha, athavA Rti-azubha ke sAtha hone vAlA ho, arthAt iSTa zabdAdi ke saMyoga aura aniSTa ke viyoga kA cintana krnaa| jaisA ki likhA hai jisameM nivRta ( jyAM pavana AvI zake nahi tevA) sthaLe rAkhelA nizcala dIpaka-dIvAnI zikhA samAna atyaMta sthira dhArAvAhI jJAnane viccheda karavAvALA anya padArthonA saMbaMdhathI rahita eka mAtra vastunA cintanane "dhyAna" kahe che. kahyuM che ke "chadmasthane " eka vastumAM antarmahatta mAtra mananuM avasthAna 27 tara dhyAna 43 cha. te dhyAna (1) bhAta, (2) zaidra, (7) bhyaH, (4) zusa bheda thI cAra prakAranuM che. temAM (1) A khyAna tene kahe che ke je ati-mananI pIDAnI sAthe athavA ti-azubhanI sAthe thanArUM hoya, arthAt ISTa zabdAdine 1-RtiH-azubhamiti zabdakalpadrumaH /
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 'rAjyopabhogazayanA''sanavAhaneSu, strIgandhamAlyamaNiratnavibhUSaNeSu / yatrAbhilASamatimAtramupaiti mohAd dhyAnaM tadAtamiti saMpravadanti tajjJAH // 1 // ' iti 'rudeNaM jhANeNaM' raudreNa dhyAnena, rodayati=antarbhAvitaNyarthatvAt sahasopaghAtAdipariNAmayuko jIvo vyathayati parAnaneneti rudraH, yadvA rudra itra caNDasvAdudrastasya karma raudraM, tena dhyAnena hiMsAdhatikrauryabhAvopahatenetyarthaH, etaccoktam-- 'saMchedanairdahana-bhaJjana-mAraNazca, ___ bandha-prahAra-damanaivinikRntanazca rAgodayo bhavati yena na cAnukampA, dhyAnaM tu raudramiti tatpavadanti tajjJAH // 2 // iti / mohavaza rAjya ke upabhoga, zayyA, Asana, hAthI, ghoDe Adi vAhana, strI, gandha, mAlA, maNi, ratna, bhUSaNa Adi kI icchA utpanna ho use aura isase viparIta saMyogoM kI anicchA karanA 'ArtadhyAna hai| (2) upaghAta Adi pariNAmoM se jo jIva ko malAve arthAt dukhI kare, athavA atyanta krUra AtmAkA jo karma (AtmapariNAmarUpa kriyAvizeSa) usako 'raudradhyAna' kahate haiM, jaise kahA hai-'jisase chedana-bhedana-dahana-mAraNa-bandhana-praharaNa-damana-kartana saga ane aniSTanAM viyeganuM cintana karavuM, jemake-jemAM mehavaza rAjyanA upabhega yathyA, mAsana, sAthI, 1 mAha pAIna, sI, Andha, mAsA, maNi, 2tna, bhUSaNa vagerenI IrachA utpanna thAya che ane e sarvathI viparIta saMyoganI anicchA karavI te A dhyAna kahevAya che. (2) upaghAta-vagere pariNAmothI jIvane raDAve arthata-duHkhI kare, athavA atyaMta krUra AtmAnuM je kama (AtmapariNAmarUpa kriyAvizeSa) tene 'zarapyAna' cha. ma yuM renA / chena, bahana, hana, bhAra, madhana, praharaNa, damana, kartana (kApavuM) vagerenA kAraNathI rAga-dveSane udaya thAya ane dayA
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamutrasva " 'dhammeNaM jhANeNaM' dharmyeNa dhyAnena dharmaH zrutacAritralakSaNastasmAdanapetaM = tadyukaM 'dhayai, tena dhyAnena vItarAgA''jJA'nucintanenetyarthaH / etadapyuktam 'mRtrArthasAdhana mahAvratadhAraNeSu, 190 bandhapramokSa gamanAgamahetu cintA | paJcendriyavyuparama dayA ca bhUte, dhyAnaM tu dharmyamiti saMpravadanti tajjJAH || 3 || ' iti / 'sukeNaM jhANeNaM' zuklena dhyAnena, zukram = ArttaraudroktadoSarAhityena niSkalaGkatayA svaccham, yadvA zu=zucaM = jJAnAvaraNIyAdikarmamalaM kla= kramayati= apanayatIti zuklaM tena dhyAnena, doSamalApagamAcchucisvarUpeNetyarthaH / idamapyuktam'yasyendriyANi viSayeSu parAGmukhAni, saMkalpakalpanavikalpa vikAradoSaH / (kATanA) Adi ke kAraNa rAgadveSakA udaya ho aura dayA na hoaise AtmapariNAma ko 'raudradhyAna' kahate haiM ' // (3) vItarAga kI AjJArUpa dharma se yukta dhyAna ko 'dharmyadhyAna' kahate haiM, kahA bhI hai- 'Agama ke paThana vratadhAraNa, bandhamokSAdi ke ciMtana, indriyadamana tathA prANiyoM para dayA karane ko 'dharmyadhyAna' kahate haiM // (4) zukla arthAt sakala doSoM se rahita hone ke kAraNa nirmala, athavA zu-jJAnAvaraNIyAdi karmamala ko kla-dUra dhyAna ko 'zukladhyAna' kahate haiM, jaisA ki kahA hai na thAya AvA AtmapariNAmane 'raudradhyAna' kahe che, ranevAle jisakI L (3) vItarAganI AjJA rUpa dharmayukta dhyAnane 'dha dhyAna' kahe che. kahyu :- sAgamA svAdhyAya, vratadhAraNa, khaMdha-meAkSAdinuM cintana, iMdriyadamana tathA prANIo para dayA karavI tene dhamya dhyAna kahe che. athavA (4) zukala artha sakala deSAthI rahita hAvAnA kAraNe nirmAla 3-jJAnAvaraNIya Adi ka`malane kala-dUra karanAra dhyAnane zukaladhyAna kahe che. prema madhu che :-nenI iMdriyo viSayavAsanArahita hoya, samudaya-vizya doSa1- ' dharmyam ' 1' dharmapathyarthanyAyAdanapete' (4 / 4 / 92 ) iti yat /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ manitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 yogaistathA tribhiraho ? nibhRtAntarAtmA, dhyAnaM tu zuklamidamasya samAdizanti // 4 // ' iti / saMkSipyaSAM svarUpANyuktAni yathA 'kAmANuraMjiyaM aTTa, roI hiMsANuraMjiyaM / dhammANuraMjiyaM dhammaM, mukkajjhANaM niraMjaNaM // 1 // ' iti // sU0 7 // // mUlam // paDikamAmi paMcahi kiriyAhi-kAiyAe, ahigaraNiyAe, pAusiyAe, paritAvaNiyAe, pANAivAyakiriyAe / paDikkamAmi paMcahi kaamgunnehi-sddennN,ruuvennN,gNdhennN,rsennN,phaasennN|pddikkmaami paMcahiM mahatvaehi-savvAo pANAivAyAo veramaNaM, savvAo musAvAyAo veramaNaM, savvAoadinAdANAo veramaNaM, savvAo mehuNAo veramaNaM, savvAo pariggahAo veramaNaM / paDikamAmi paMcahi samiIhiM-iriyAsamiIe,bhAsAsamiIe, esaNAsamiIe, AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamiIe, uccArapAsavaNakhelajallasiMghAindriyA~ viSayavAsanA rahita ho, saMkalpavikalpAdidoSayukta jo tIna yoga unase rahita usa mahApuruSa ke dhyAna ko 'zukladhyAna' kahate haiN| saMkSepa se cAroM kA svarUpa isa prakAra hai-'kimI vastukI kAmanA se yuktako Arta, hiMsAdi se yukta ko raudra, dharma se yukta ko dhamya aura saba prakAra ke doSoM se rahita ko zukladhyAna kahate haiN'| ina cAra dhyAnoM ke nimitta se jo aticAra lagA ho usase maiM nivRtta hotA huuN| sU0 7 // yukta je traNa vega tenAthI rahita evA mahApuruSanA dhyAnane "zukaladhyAna' kahe che. saMkSepathI cAre dhyAnanuM svarUpa A pramANe che. "kaI vastunI kAmanAthI yukatane Ad, hiMsa dithI yukatane ro, dharmathI yukatane dhamma ane sarva prakAranA deSa rahitane zukaladhyAna kahe che. A cAra dhyAnenA nimittathI je kAMI aticAra auyA hai.5 te. nanAyI hu~ nivRtta yA chu. (207) 1- kAmAnuraJjitamA gai, himAnuraJjitam / dharmAnuraJjitaM dharmya, zulkadhyAnaM niranjanam // 1 //
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.2 AvazyakasUtrasya nnpaaritthaavnniyaasmiiie| paDikamAmi chahiM jIvanikAehipuDhavikAeNaM, AukAeNaM, teukAeNaM, vAukAeNaM, vaNassai. kAeNaM, tskaaennN| paDikkamAmi chahiM lesAhi-kiNhalesAe, nIlalesAe, kAulesAe, teulesAe, paumalesAe, sukkalesAe // sU0 8 // // chAyA // pratikrAmAmi paJcabhiH kriyAbhiH-kAyikyA, AdhikaraNikyA, pAve. pikyA, pAritApanikyA, praannaatipaatkriyyaa| pratikrAmAmi pazcamiH kAmaguNaiH-zabdena, rUpeNa, gandhena, rasena, sparzena / pratikrAmAmi paJcabhirmahAvrataiHprANAtipAtAdviramaNena, mRSAvAdAdviramaNena, adattAdAnAdviramaNena, maithunAdviramaNena, parigrahAdviramaNena / pratikrAmAmi paJcabhiH samitibhiH-IryAsamityA, bhASAsamityA, eSaNAsamityA, bhANDamAtrAdAnanikSepaNAsamityA, uccAraNaprasravaNakhelajallasiMghANapAriSThApanikAsamityA / pratikrAmAmi SabhirjIvanikAyaiHpRthvIkAyena, apakAyena, tejaskAyena, vAyukAyena, vanaspatikAyena, trasakAyena / -pratikrAmAmi SabhirlezyAbhiH-kRSNalezyayA, nIlalezyayA, kApotalezyayA, tejolezyayA, padmalezyayA, zuklalezyayA // sU0 8 // // TIkA // 'paDikkamAmi' pratikrAmAmi, 'paMcahi' paJcabhiH, 'kiriyAhiM' kriyA karaNaM vyApArastena tadvAretyarthaH, bahuvacanaM, 'yo mayA'ticAraH kRta ityAdisambandhaH prAgvat ; kriyApazcakamevAha--'kAi0' iti 'kAiyAe' cIyante ekatrIbhavanti asminnasthyAdaya iti kAyaH zarIraM tena nirvRttA kriyA kAyikI-zarIra kriyA pAMca prakArakI hai-(1) kAyikI (2) AdhikaraNikI, (3) prAdeSikI, (4) pAritApanikI (5) prANAtipAtakI / jisameM - asthi Adi ho use kAya kahate haiN| usase honevAlI kriyA ko 'kAyikI' kahate haiM, vaha tIna prakArakI hai-(1) aviratakAyikI, yA pAMya nA che. (1) AyaDI, (2) bhASiyI ; (3) prASikSI, (4) pAritApanidhI, (5) prAyAtitI . mA asthi-8131 vagere DAya te Aya kahe che. ane tenA vaDe thavA vALI kriyAne "kAyikI" kahe che. te traNa prakAranI
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 193 vyApAraH, iyaM trividhA-aviratakAyikI, duSpaNihitakAyikI, uparatakAyikI ceti, tatrAviratAnAMvratarahitAnAM samyagdRSTInAM mithyAdRSTInAM ca karmabandhanahetubhUtA utkSepAdisvarUpA prathamA, dvitIyA dvividhA-indriyaduSpaNihitakAyikI noindriyaduSpaNihitakAyikI ca, iyaM dvividhA'pi pramattasaMyatAnAM kriyocyate, tatra indriyaiH cakSuHzrotrAdibhiH duSpaNihitasya-iSTAniSTaviSayasaMpAptau kizcinmokSamArga pati durvyavasthitasya kAyena nittA''dyA, noindriyeNa manasA duSpaNihitasyA'zubhasaMkalpena durvyavasthitasya kAyena nirvRttA'parA / uparatasya-prAyaH sAvadhayoganivRttasyA'pramattasaMyatasya kAyena nivRttA-uparatikAyikI tRtIyA, tayA (2) duSpraNihitakAyikI (3) uprtkaayikii| mithyAdRSTiyoM aura aviratasamyagdRSTiyoM kI karmabandhana ke hetubhUta kriyA ko 'aviratakAyikI' kahate haiM / duSpraNihitakAyikI kriyA do prakArakI hai-(1) indriyaduSpraNihitakAyikI, (2) noindriyaduSpraNihitakAyikI, ye donoM kriyAeM pramatta sAdhuoM kI haiN| unameM cakSu Adi indriyoM kI capalatA ke kAraNa mokSamArga ke prati avyavasthita (asthira) ke kAya se honevAlI kriyA ko 'indriyaduSpraNihitakAyikI' kahate haiM, aise hI noindriya (mana) ke azubha saMkalpa ke dvArA avyavasthita ke kAya se honevAlI kriyA ko noindriyaduSpraNihitakAyikI' kahate haiN| prAyaH sAvadha yoga se nivRtta apramatta saMyata ke kAyA se honevAlI kriyA ko 'uparatakAyikI' kahate haiM / (1) cha. (1) avirata 481, (2) dupraNitiyI , (3) 52tayiI . mithyaadRSTio ane aviratasamyagudRSTionI karmabandhananI hetubhUta kriyAone "aviratAya3 cha. pratiyi liyA me 2nI che. (1) IndriyaduppaNihitakAyika, (2) neIndriyadupraNihitakAyikI, A banne kriyAo pramatta sAdhuonI che. temAM cakSu Adi IndrionI capalatAne kAraNe mekSamArgamAM asthira kAyAthI thavA vALI kriyAo IndriyadupraNihitakAyikI kahevAya che. e pramANe neIndriya (mana) nA azubha saMkalpa dvArA asthira kAyAthI thavAvALI kriyAone neIndriyadupraNihitakAyikI kriyA kahe che. prAyaH-ghaNuM karIne sAvadya yugathI nivRtta apramatta saMyatInI kAyA vaDe thavAvALI kriyAone uparatakAyikI kriyA kahe che. e 1
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 Avazyaka sUtrasya trividhasvarUpayA, 'ahigaraNiyAe' adhikriyate = samAzrIyate = prApyate narakAdigrat jIvo'nenetyadhikaraNaM = khaDgAdi, tatra bhavA''dhikaraNikI, iyaM dvividhA-saMyojanAdhikaraNikI nirvarttanAdhikaraNikI ceti, yasyAM khaDgatatkoSAdikayoH saMyojanaM kriyate sA saMyojanAdhikaraNikI, yasyAM ca khaGgatomarAdInAmAdito nirvartanaMniSpAdanaM sA nirvartanAdhikaraNikI tayA, 'pAusiyAe ' pradveSaH = matsarastatra bhavA mAdveSikI tayA; eSA dvividhA - jInamAdveSikI ajIvamAdveSikI ca, tatrA''dyAjItramadveSeNa nirvRttA, dvitIyA cA'jIvamadveSeNa = pASANAdiskhalanAdinA yo dveSajisake dvArA AtmA narakAdi kugati meM jAve, aise khaDgAdi se honevAlI kriyAko 'AdhikaraNikI' kriyA kahate vaha do prakAra kI hai - (1) saMyojanAdhikaraNikI aura (2) nirvarttanAdhikaraNikI, jisameM khaDga Adi kA koSa (myAna) Adi ke sAtha saMyoga kiyA jAya vaha 'saMyojanAdhikaraNikI' hai, aura jisa (kriyA) meM khaDga Adi banAye jAya~ use 'nirvarttanAdhikaraNikI' kriyA kahate hai // 2 // - dveSa se yukta kriyA ko 'prAdveSikI' kriyA kahate haiM, vaha do prakAra kI hai- (1) jIvaprAdveSikI aura (2) ajIvaprAdveSikI / jIva para dveSa karane se honevAlI kriyA ko 'jIvaprAdveSikI' aura ajIva pASANAdi kI Thokara Adi lagane ke kAraNa usa para dveSa karane se honevAlI kriyA ko ajIvaprAdveSikI' kriyA kahate haiM // 3 // 6 jenA vaDe AtmA narakAdi kugatimAM jAya, evI talavAra Adi zastrathI thavAvAjI yAne 'mAdhirathiDDI' diyA Ahe he, te me aAranI che. (1) sNyaaAdinA kASa janAdhikaraNikI (2) ane nivattanAdhikaraNukI', jemAM talavAra (myAna) Adi sAthe saMcega karavAmAM Ave te 'sayAjanAdhikaraNikI" che ane je kriyAmAM talavAra Adi banAvavAmAM Ave tene nivattanAdhikaraNikI' kahe che. dveSayukta DiyAne 'adveSikI DiyA he che. te me abharanI che. (1) lnnprAtyeSikI ane (2) achavAdreSikI, jIvaupara dveSa karavAthI thavA vALI kriyAne 'jIvaprAkreSikI' kriyA kahe che. ane ajIva-pASANu mAhinI ThAkara lAgavAnA kAraNe tenA upara dveSa karavAthI thavA vALI kriyAne ajIvaprAkreSikI" kriyA kahe che. nANA
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 195 stena nivRttA, 'pAritAvaNiyAe' paritApana= duHkhaM tena nivRttA tatra bhavA vA pAritApanikI-khar3agAyAghAtena pIDAkaraNaM tayA, iyamapi dvividhA-svahastapAritApanikI parahastapAritApanikI ca, svahastena svaparadehasya duHkhamutpAdayataH prathamA, parahastena tathA kArayato dvitIyA, 'pANAivAyakiriyAe' prANAH santyeSAmiti prANAH pANinaH teSAmatipAto-nAzaH pANAtipAtaH sa eva kriyA pANAtipAtakriyA tayA, eSApi dvividhA-svahastaprANAtipAtakriyA parahastapANAtipAtakriyA ca, ihApi prANapadena prANino grahaNaM pAgavat , tatra svahastena mANAtipAtaM kurvataH khaDga Adi ke dvArA pIDA pahu~cAne ko 'pAritApanikI' kriyA kahate haiM, usake do bheda haiM-(1) svahastapAritApanikI, aura (2) prhstpaaritaapnikii| apane hAtha se parako duHkha pahu~cAne vAlI kriyA ko 'svahastapAritApanikI' aura anya dvArA dUsare ko dukha pahu~cAne vAlI kriyA ko 'parahastapAritApanikI' kriyA kahate haiM // 4 // prANiyoM kA nAza karane ko 'prANAtipAta' kriyA kahate haiN| yaha bhI do prakAra kI hai-(1) svahastaprANAtipAtakriyA, aura (2) prhstpraannaatipaatkriyaa| apane hAtha se prANiyoM kA nAza karane ko 'svahastaprANAtipAtakriyA,' aura parAye hAtha se prANiyoM kA nAza karane ko 'parahastaprANAtipAtakriyA' kahate haiM // 5 // talavAra Adi hathira vaDe pIDA pahoMcADavI tene "paritApanikI kriyA" cha, tanAre me cha (1) 216stapAritApani' bhane (2) '5262tpAritApanikI pitAnA hAtha vaDe parane du:kha pahoMcADavA vALI kriyAne "svahastapAritApanikI". kriyA kahe che ane anya dvArA bIjAne duHkha pahoMcADavuM te kriyAne "parahastapAritApanikI kriyA kahe che. 4 prANIonA nAzane "prANAtipAta' kriyA kahe che. tenA paNa be bheda che; (1) svahastaprANAtipAtakriyA ane (2) parahastaprANAtipAtakriyA, pitAnA hAtha vaDe prANIone nAza kare tene "svahastaprANAtipAtakriyA' kahe che. ane bIjAnA hAthathI prANIone nAza thAya tevI kriyAne parahastaprANAtipAta kiyA kahe che ke 5 che 1- prANAH-arza AditvAnmatvarthIyo'c /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasva kriyA prathamA, parahastena sA dvitIyA / 'paDikkamAmi, pratikrAmAmi 'paMcahi' paJcabhiH, 'kAmaguNehi kAmyante bhogANibhirabhilaSyante iti kAmAH zabdAdhAste ca te kAmavRddhikAraNatvAt guNA (pudgaladharmA) va kAmaguNAH, yadvA kAmasya kandarpasyA'bhilASamAtrasya vA sampAdakA guNAH kAmaguNAstairniSiddhAcaraNadvAretyarthaH 'yo mayA'ticAraH kRta' ityAdisambandho bhUtapUrvaH, 'kAmaguNapazcakamevA''ha-'saddeNaM' iti 'saddeNaM' zabdayate uccAryata iti zabda: karNendriyagrAhyaniyatakramavarNasvarUpastena, 'rUveNaM' rUpyate-vilokyate iti rUpaMcakSurviSayaM nIlapItAdilakSaNaM tena, 'gaMdheNaM' gandhyate-AghrAyata iti gandhaH=ghrANendriyaviSayazcandanakarpUrAdistena, 'raseNaM' rasyate AsvAdyata iti rasaH=rasanendriyaviSayo madhurAdistena, 'phAseNaM' spRzyate chupyata' iti sparzaH tvagindriyaviSayaH ina kriyAoM ke dvArA mujha se jo aticAra kiyA gayA ho usakI maiM nivRtti karatA huuN| zabda-jo bolA jAya usa ko zabda kahate haiM, vaha karNendriyagrAya manojJa-amanojJa varNamAlAsvarUpa hai| rUpa--jo dekhA jAya usako rUpa kahate haiM, vaha cakSu indriya kA viSaya nIla-pItAdi hai| gandha-jo sUMghA jAya usako gandha kahate haiM, vaha ghANendriya kA viSaya candana kapUra Adi hai| rasa-jo cakkhA jAya usako rasa kahate haiM vaha rasanA indriya kA viSaya madhura Adika hai / sparza-jo sparza kiyA jAya (chuA jAya) usa ko sparza kahate haiM, vaha sparza indriya kA viSaya A kriyAo vaDe karI mane je aticAra lAgyA hoya te tenAthI huM nivRtta thAuM chuM. | zabda-je bolavAmAM Ave che tene zabda kahe che, te kaNendriya grAhya ane maneza amanejha varNamAlA svarUpa che. rUpa-je jovAmAM Ave tene rUpa kahe che, te cakSu Indriyane viSaya lIlA pILA Adi che. gandha-je suMghavAmAM Ave tene gandha kahe che, te ghaNendriyanA viSaya sUkhaDa kapUra Adi che. rasa-je cAkhavAmAM Ave tene rasa kahe che, te rasanA IndriyanA viSaya madhura Adika che. sparza--jene sparza karavAmAM Ave tene sparza kahe che te sparzendriyanA viSaya mAlA, sukhaDa, Ti. 1- 'chupa sparze' tudAdiraniT parasmaipadI /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA, matikramaNAdhyayanam - 4 197 srakcandanAGganAdistena / ' paDikkamAmi' pratikrAmAmi 'paMcahi ' paJcabhiH, ' mahatvaehiM ' vrataM = zAstramaryAdAMnusaraNaM, mahAnti vizAlAni ca tAni vratAni mahAvratAni taiH, mahatvaM caiSAM mahadbhistIrtha karagaNadharAdibhirAcaritatvena mahApuruSA''caryamANatvena sarvavyApakatvena zrAvakatratApekSayA ca bodhyaM, taistatsahakRta iti tAtparya 'yo mayA'ticAraH kRtaH' ityAdisambandho yathApUrvam, mahAvratapaJcakamevAha - ' savvA0' iti / 'savvAo pANAivAyAo veramaNaM sarvasmAt = nikhilAt =sthUlamkSmAdiyAvadbhedaviziSTAt kRta-kAritA - 'numoditastrarUpAcca, prANAH = ucchvAsaniHzvAsAdayasteSAmatipAto = viyojanaM = hiMsanamiti yAvat, unaca - 'paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchvAsaniHzvAsamathAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadbhiruktA, - steSAM triyogIkaraNaM tu hiMsA' iti, tasmAdviramaNaM = mAlA, candana, aMganA Adi hai / ye pAMca kAma (viSaya bhoga ke abhilASa ) guNa (varddhaka) haiM, arthAt ye AtmA ke svabhAvika guNoM kA nAza karane vAle haiM, ina kAmaguNoM dvArA mujhase jo aticAra kiyA gayA ho usakI maiM nivRtti karatA hUM / zAstra kI maryAdAmeM calane kA nAma 'vrata' hai, inheM tIrthakara gaNadhara Adi mahApuruSoMne svIkAra kiye athavA ye mahApuruSoM ke hI AcaraNa karane yogya hone se aura zrAvaka ke vratoM kI apekSA baDe hone ke kAraNa 'mahAvrata' kahalAte haiM, ve pAMca haiM- (1) kRta-kArita - anumodita rUpa saba prakAra se sthUla sUkSma Adi samasta jIvoM ke prANoM (pAMca indriyA, tIna bala, zvAsocchvAsa aMganA Adi che. A pAMca abha ( viSayaloganI abhilASA) gulu (vardhaka) cha. arthAt te AtmAnA svAbhAvika guNenA nAza karavAvALA che. te kAma guNethI mArAthI aticAra thayA heAya te temAMthI huM nivRtta thAuM chuM. zAonI maryAdAmAM cAlavAnuM nAma 'vrata' che. A vratA tIrthaMkara ane gaNadhara Adi mahApurUSoe svIkAra karela che, athavA e mahApurUSaneja AcaraNa karavA ceAgya hAvAthI ane zrAvakeAnA vratAnI apekSA moTA hovAthI 'mahAvrata' kaheAya che, te pAMca prakAranAM che-(1) karavuM, karAvavuM ane karatA hAya tene anumedana rUpa sarva prakArathI sthala-sUma Adi tamAma javAnA prANe! (pAMca indriya,
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 Avazyakamatrasta nivartanam / 'sancAo musAvAyAbho veramaNaM' mRSAvAdaH alIkabhASA, tammAviramaNam / 'savvAo adinnAdANAo veramaNaM' adana=svAmi-guru-rAjagRhapati-samibhiravitIrNa, tasya sacicAdisvarUpasya vastuna AdAna-prahagaM tasmAt / 'sannAo mehuNAo veramaNaM' sarvasmAt, mithunaM svIpuMsalakSaNaM, tassa karma maithunaM tasmAt , deva-manuSya tiryg-lkssnnaadityrthH| 'sancAo pariggahAbo beramaNaM' parigRhyate-strIkriyate mamatveneti parigrahaH sacittAcittamizramRcchAlakSaNastasmAt / 'paDikamAmi' pratikrAmAmi 'paMcahi' paJcabhiH 'samiIhi'samsamyak-ekIbhAvena vA itayaH-zobhanaikAgrapariNAmaceSTAH, yadvA saMgatA itayaH pravRttayaH samitayaH pANiparitApaparijihIrSayA samyak pravartanAni tAmistatsevanapasaneneti bhAvaH, 'yo mayA'ticAraH kRtaH' ityAdisambandhaH praaguktH| tadeva samitipazcakamAha-'iri0' iti, 'IriyAsamiIe' IraNamIryAnvatigamanaM, tatra yA samitiH samyagekIbhAvena vA rAgadveSarA hityena pravarcanaM prakharatathA Ayu, ina daza) ke atipAta-hiMsA se viramaNa (nivRtta honaa)| (2) saba prakAra ke mRSAvAda (jhUTha) se viramaNa / (3) saba prakAra ke adattAdAna (corI) se viramaNa / (4) deva-manuSya-niryaca sambandhI saba prakAra ke maithuna se virmnn| aura (5) sacitta Adi saba prakAra ke parigraha se virmnn| inase tathA rAgaDeparahita zobhana ceSTA arthAt jIvoM ko kisI bhI prakAra se pIDA na pahuMce, isa bhAva se pravRtti karane ko 'mamiti' kahate haiM / baha pAMca prakAra kI hai-(1) 'IryAsamiti' muniyoM kA ekAkI traNa bela, zvAsocchavAsa tathA AyuSya A za) nAM atipAta-hiMsa.thI viramaNa (nivRtta 5g), (2) sa 2 // bhRSAvA-asatyayA vibha, (3) saba ..2nA bhAttahAna (ye.)thI virabha, (4) 31; manuSyati ya samandhI pra.nA bhyunathI viramaNa, ane (5) sacitta Adi sarva prakAranA parigrahathI viramaNa enAthI tathA rAgadveSarahita 7ii ceSTA arthAt kaI paNa jAne keka prakAranI pIDA na pahecADavI evA bhAva rAkhIne pravRtti karavI. tene "samiti kahe che. te pAMca ghara cha (1) "Isamiti-munionA ekAkI bhAvathI athavA rAgadveSa rahi.
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 199 sarasahasrakarakaranikarapakAzitAsu dizAsu padArthAvekSaNakSame cakSuSi manuSyarathacakra-turagakhurakSuNNatuSArAdau pAsukamArge tadekatAnamanaso muneH zanaivinyastacaraNasya saGkucitanijapUrvAparagAtrasya purato yugamAtradRSTayA ceSTanamiti yAvat tyaa| 'bhAsAsamiIe' bhASaNaM bhASA-vacanaM tasyAM samiti SAsamitiH= kArkazyAdirahita-hita-mita-sphIta-mRdubhASaNavyavahArastayA / 'esaNAsamiIe' eSaNA gaveSaNA-grahaNeSaNA-paribhogaiSaNAdilakSaNA tatra samitireSaNAsamitiHbhikSAgatena muninA sopayogaM navakoTivizuddhabhikSAgrahaNaM tayA / 'AyANabhaMDamattabhAva se athavA rAgadveSarahitatApUrvaka gamanakAlika pravRtti, arthAta jaba sUrya kI prakhara kiraNoM se dizAoM ke prakAzita hone ke kAraNa AMkheM padArthoM ko grahaNa karane meM samartha ho jAya~, ratha, ghoDe, manuSya Adi ke calane se osa ke mardita ho jAne ke kAraNa mArga prAsuka ho jAya, usa mArga para sAvadhAna ho kara ayatnA ke bhaya se zarIra ko saMkucita karake yugapramANa mArga ko dekhate hue dhIre dhIre muni kA calanA / (2) 'bhASAsamiti'-karkazatA Adi se rahita, saba prakAra kA kalyANa karane vAlI, parimita, spaSTa aura madhura vANI bolnaa| (3) 'eSaNAsamiti' gaveSaNA, grahaNeSaNA, paribhogaiSaNAsvarUpa eSaNA meM yatnApUrvaka pravRtti karanA, arthAt upayogapUrvaka navakoTivizuddha AhAra kA grahaNa krnaa| tatApUrvaka gamanakAlika pravRtti arthAta jyAre sUryanA prakhara kiraNethI dizAo prakAzita thavAnA kAraNe AMkhe padArthane grahaNa karavA zakitamAna thaI jAya. ratha, ghoDA, manuSya AdinA cAlavAthI esanI bhInAza khudAI javAthI raste prAsuka thaI jAya, te rastA upara sAvadhAna thaI ayanAnA bhayathI zarIrane saMkucita rAkhI yugapramANa mArgane jotA thakA dhIre dhIre muninuM cAlavuM. (2) bhASAsamiti-zata mAthI 2hita, sapa 2nA yA 421vALI, parimita, spaSTa ane madhura vANI bolavI. (3) eSaNAsamiti-gaveSaNa, grahaNaSaNA, paribhegeSaNa-svarUpa eSaNAmAM yatnApUrvaka pravRtti karavI arthAta-upaga pUrvaka navakeTI vizuddha AhAra grahaNa kara.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 AvazyakasUtrasya nikkhevaNAsamiIe' bhANDamAtre upakaraNamAtre, AdAnanikSepaNaM grahaNasthApana tadviSayA smitistyaa| 'uccArapAsanaNakhelajallasiMghANapariThAvaNiyAsamiIe' uncAra:=purISaM, prasravaNaM bhUtraM, khelaH zleSmA, jallAdehamalaM, siMghANaM= nAsAmalaM, teSAM pariSThApanikA vyutsarjanaM tadviSayA smitistyaa| 'paDikkamAmi pratikrAmAmi, 'chahi' SaDbhiH, 'jIvanikAehi' jIvAnAM nikAyAH=rAzayaH jIvanikAyAH pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasasvarUpAstaistadvAretyarthaH 'yo mayAticAraH kRta' ityAdi-sambandhaH pAgvadeva / 'paDikkamAmi' pratikrAmAmi, 'charhi' pabhiH, 'lessAhi' lizyate-zliSyate-sambadhyate AtmA karmabhiH (4) 'AdAnabhANDamAtranikSepaNAsamiti'-vastra-pAtra Adi upakaraNoM kA yatnApUrvaka lenA aura rkhnaa| tathA (5) 'uccAra-prasravaNa-khela-jalla-sivANa-pAriSThApanikAsamiti'-uccAra Adi kA yatnApUrvaka daza bola varja (TAla) ke pariSThApana karanA, inase evaM pRthvI, apa, teja, vAyu, vanaspati aura prasarUpa chaha jIva nikAyoM se, tathA kRSNa, nIla, kApota, teja, padma aura zukla, ina chaha lezyAoM ke sambandha se jo aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA huuN'| aba lezyA kA svarUpa kahate haiM jisake dvArA AtmA karmoM se lepAyamAna ho usako arthAt kaSAyoM ke udaya se prApta zaktivizeSavAlI yogapravRtti (4) 'mAhAna-mAM-bhAtra-nipA -samiti'-patra, pAtra mAha 7542ene yatnApUrvaka levuM mUkavuM. tayA (5) 'kyA2-prasapA-bhesa-area-siMdhA-pAriThApani-samiti'-yAra Adine yatnA pUrvaka daza-bAla tyajIne pariSThApana karavuM enAthI evaM pRthvI, pANI, teja, vAyu, vanaspati ane trasarUpa che jIva nikAyethI, tathA kuSNa, nala, kApata, teja, padma ane zukalA A cha vezyAonA sambanyathI je koI aticAra lAgyA hoya te temAMthI huM nivRtta thAuM chuM, have vezyAnuM svarUpa kahe chejenA dvArA AtmA karmothI lepAyamAna thAya tene arthAt kakSAnA udayathI
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 201 sahA'nayeti lezyA; sA ca kaSAyodayalabdhazanivizeSA yogapattiH, lezyA dravya-bhAvabhedAdvividhA, tatraM dravyalezyA-pudgalavizeSarUpA, sA'pi dvidhAnokarmadravyalezyA karmadravyalezyA ca, tatra nokarmadravyalezyA varNavizeSAtmikA, karmadravyalezyA tu bhAvalezyAjanakakaSAyamohanIyakarma=nAmakarmadravyANi / yacca paraiH karmaniSyanda-(badhyamAnakarmapavAha)-rUpatvaM karmadravyalezyAyA ukaM, tanna yuktam; tathAhi-sa karmaNAM niSyandaH sArarUpo'sArarUpo vA ? sArarUpazret jJAnAvaraNIyAdiSvanyatamasya sAraH sarveSAM vA ? vikalpadvayamapyAgamaviruddham , ko lezyA kahate haiM, vaha dravya, bhAva bheda se do prakAra kI hai| unameM dravyalezyA pudgalasvarUpa hai, vaha bhI nokarmalezyA, karmalezyA ke bheda se do prakAra kI hai| usa meM nokarmadravyalezyA varNavizeSarUpa mAnI gaI hai aura karmadravyalezyA bhAvalezyA ke utpAdaka kaSAyamohanIyakarma aura nAmakarma dravyasvarUpa hai| ___ jo koI isa karmadravgalezyA ko karmaniSyanda (badhyamAna karmapravAha) rUpa mAnate haiM vaha ThIka nahIM, kyoM ki yadi aisA lakSaNa mAna liyA jAya to yahA~ do prazna upasthita hote haiM ki-vaha karmaniSyanda sArarUpa hai yA asaarruup?| yadi sAra rUpa mAneM to jJAnAvaraNIyAdi ATha kamoM meM se kisI eka karma kA sAra hai yA saba karmAkA ?, magara ye donoM vikalpa Agamaviruddha haiM, kyoM ki prApta thayelI zakitavizeSavAlI gapravRttine lesyA kahe che. te dravya ane bhAva nA bhedathI be prakAranI che. temAM dravyalezyA pugalasvarUpa che. te paNa kamalesyA ane kamalesyAnA bhedathI be prakAranI che. temAM nekamaMdravyasyA varNavizeSarUpa mAnavAmAM AvI che ane karma dravyalezyA bhAvalezyAnI utpAdaka kaSAyamahanIyakama ane nAmakarma dravyasvarUpa che. jo ke keTalAka mANase A karma dravyalezyane karmaniNaMda (badhyamAna karma pravAha) rUpa mAne che. paNa te mAnyatA ThIka nathI. kAraNa ke je evA lakSaNa mAnavAmAM Ave te A sthaLe be prazna ubhA thAya che ke -te karmaniNaMda sArarUpa che ke asAra rUpa che ? je sAra rUpa che ema mAnaze te jJAnAvaraNIyAdi ATha karmomAMthI kaI eka karmano sAra che, athavA sarva karmone ? paNa
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 AvazyakasUtrasta tatra (Agame) tAsAM karmaphalatvenA'pratipAdanAva, karmasAreNa vavazyaM phalavatA bhavitavyam / yadyuttarapakSaH kakSIkriyate tarhi asArasvarUpasya tasya noskRSTAnubhAga prati hetutvaM sidhyati / nanu yathA kArmaNazarIrasya karmavargaNAbhiH kAryakAraNabhedo'bhyupagataH zAstre tathaiva leNyAdravyANyapi karmavargaNAbhibhinnAnyabhyupagantavyAni, tAsAM tadantarbhA. vA'bhArAditi, tadapyamAmANikameva, yathA-kArmaNazarIrasya karmavargaNAbhibhinnadravyatvamAgame pratipAditaM tathA lezyAdravyasya pRthaktvenA'nupAdAnAt, pRthaktvenA'nuAgamoM meM lezyA karmaphalasvarUpa nahIM batAI gaI hai aura karmoM kA sAra to avazya phalavAlA honA hI cAhiye, isaliye usako karmoM kA sArarUpa nahIM kaha sakate, yadi asArarUpa mAneM to vaha utkRSTa anubhAga kA hetu nahIM ho sktaa| ataH lezyA ko karmaniSyandarUpa nahIM mAnanA cAhiye / isaliye jisake dvArA AtmA kamoM se lipta ho aisI zubhAzubha AtmapariNati ko hI lezyA mAnanA zAstrasaMmata hai| yahA~ eka aisA prazna hotA hai ki jaise kArmaNa zarIra ko karmavargaNA ke sAtha kAryakAraNarUpa mAnA hai vaise hI lezyAdravya ko mI karmavargaNA ke sAtha kA kAraNarUpa mAnane meM kyA Apatti hai! kyoM ki una lezyAoMkA karma ke andara samAveza nahIM hotA hai| e banne vikalpa AgamathI viruddha che. kemake AgamAM lezyAne karmanA phalasvarUpa kahevAmAM AvI nathI. ane karmonA sArarUpa te jarUra phaLavALuM hovuM ja joIe, eTalA mATe tene karmonA sArarUpa kahI zakAze nahi. have je asArarUpa mAnIe te te utkRSTa anubhAgane hetu thaI zakatuM nathI. te kAraNathI lesthAne karmaniSpandarUpa nahi mAnavuM joIe. eTalA mATe jenA dvArA AtmA karmothI lepAya evI zubha-azubha AtmapariNatineja lezyA mAnavI, te zAstrasaMmata che. ahiM eka e prazna thAya che ke jevI rIte kArya zarIrane karmavarga NanI sAthe kAryakAraNarUpa mAnavAmAM Ave che. tevI ja rIte lesyAdravyane paNa karmavargaNanI sAthe kAryakAraNarUpa mAnavAmAM zuM Apatti che? kAraNa ke te lesyAone karmanI aMdara samAveza thato nathI. e pramANe prazna kare te
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 203 pAdAnaM ca karmavargaNAntargatatvasAdhakaM, tatazca, 'tadantarbhAvAbhAvAt' ityayaM heturbApitaviSayaH / uktA dravyalezyA sampati bhAvalezyAmAha-sA ca kaSAyodayalabdhazaktivizeSayogapravRttyAtmikA proktaiva / _atrAzaGkate kazcit-nanu bhAvalezyAyA uktalakSaNasvIkAre upazAnta-kSINakaSAya-sayogikevali-guNasthAneSu tadabhAvaH prasajyate, tatra kaSAyAbhAvAt-yogapravRtteratizayAntaramupanIterasaMbhavAt , iti cena, tatra bhAvalezyAyA upacArato'jIaisA prazna karanA ThIka nahIM, kyoM ki AgamoM se virodha AtA hai| arthAt kisIbhI Agama meM lezyA ko kAryakAraNarUpa nahIM mAMnA hai| lezyA ko alaga nahIM batAne kA kAraNa yaha hai ki ve karmavargaNA ke antargata sAdhakasvarUpa haiN| yaha huI dravyalezyA, aba bhAvalezyA kahate haiM bhAvalezyA kaSAyodayalandhazaktivizeSayogapravRttirUpa pahale kaha cuke haiN| yahA~ para yaha prazna hotA hai ki bhAvalezyA kA pUrvAkta lakSaNa mAnane se upazAntakaSAya, kSINakaSAya aura sayogikevalI guNasthAnoM meM usa (lezyA) kA abhAva mAnanA paDegA, kyoM ki vahA~ kaSAya nahIM hai! ThIka nathI, kAraNa ke Agamane temAM virodha Ave che. arthAt koIpaNu AgamamAM sthAne kAryakAraNa rUpa mAnavAmAM Avela nathI. lezyAne jUdI batAvavAnuM kAraNa e che ke karmavargaNAnI aMdara sAdhaka svarUpa che, A vAta dravyalesyAnI thaI. have bhAvalezyA kahe che. bhAvalezyA kaSAye dalabdhazakitavizeSagapravRttirUpa che ema prathama kahevAyuM che. ahiA eka prazna thAya che ke-bhAvasthAnuM parvokata lakSaNa mAnavAthI upazAntakaSAya, kSINakaSAya ane sagikevaLI guNasthAnemAM te lesthAne abhAva mAnave paDaze, kAraNake tyAM kaSAya nathI.
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 AvazyakasUtrasta kArAt / 'mukhyAbhAve sati prayojane nimitte copacAraH pravartate' iti nyAyAdatra yogamavRttisattevaupacArikalezyAsattve hetuH / idamadamparyam-yA hi yogapravRttiH mUkSmasamparAyaguNasthAnaparyantaM kaSAyodayalabdhazaktivizeSA''sIt saivopazAntakaSAyAdiSvasti, ata eva bhUtapUrvanayA'pekSayA tatra lezyAsadbhAvaH shaastressuupgiiyte| yathA loke bhaginyAM mRtAyAmapi tatpatirbhaginIpatitvena vyavahiyata eva / navAgame sAmAnyena sayogikevaliparyantaM lezyAsadbhAvA''vedaka yaha prazna karanA ThIka nahIM, kyoM ki vahA~ bhAvalezyA upacAramAtra se mAnI gaI hai| "mukhya kA abhAva hone para nimitta meM upacAra kiyA jAtA hai" isa nyAya se yogapravRtti kI sattA hI aupacArika lezyA ke sadbhAva meM hetu mAnA gayA hai| yahA~ tAtparya yaha hai ki jo yogapravRtti sUkSmasaMparAya guNasthAna taka kaSAyodayalabdhazaktivizeSasvarUpa thI vahI yogapravRtti upazAntakaSAyAdika meM hai isaliye bhUtapUrvanayakI apekSA se vahA (upazAnta kSINakaSAyAdi guNasthAnoM meM) lezyA kA sadbhAva zAstroM meM kahA hai| loka meM bhI yaha ukti prasiddha hai ki bhaginI (bahina) ke mara jAne para bhI usake patiko bhaginIpati (bahanoI) kahate haiN| bAta yaha hai ki sAmAnyatayA sayogikevalI guNasthAna paryanta upacAra se hI lezyA kA sadbhAva siddha hotA hai| - A prazna kare ThIka nathI, kema ke tyAM bhAvalezyA upacAra mAtrathI mAnavAmAM AvI che. "mukhyane abhAva hovAthI nimittamAM upacAra karAya che. A nyAyathI vega pravRttinI sattAja opacArika lesthAnA sarbhAvamAM hetu mAnavAmAM Avela che, ahiM tAtparya e che ke je yugapravRtti suhamaparAya guNasthAna sudhI kaSAye dayalabdhazakitavizeSa rUpe hatI eja yugapravRtti upazAMtakaSAyAdikamAM che, eTalA mATe bhUtapUrvanayanI apekSAthI tyAM (upazAMtakSINukaSAyAdi guNasthAnamAM) lesthAne sadbhAva zAstromAM kahela che. temAM paNa A ukita prasiddha che ke bena marI javA pachI paNa tenA patine banevI kahe che. vAta e che ke sAmAnya rIte sagikevaLIguNasthAna sudhI upacArathI ja lesyAno saddabhAva siddha thAya che. je tyAM vAstavika vezyA mAnIe te tenAthI
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 205 zAkhA'bhiprAya aupacArika evetyavasIyate / vAstavikalezyAsvIkAre tatra sthityanubhAgavandhaprasaGgaH syAt , na ca tatra tatsadbhAvaH, tathAhi-'jogA payaDipaesaM Thii aNubhAgaM kasAyao kuNaI' iti vacanAt , prakRtipradezau yogajanyau, sthityanubhAgau ca kaSAyajanyau mtH| mayogikevalyAdiguNasthAneSu yoganimittakaprakRtipadezabandhasadbhAve'pi kaSAyAbhAvAt sthityanubhAgasaMbhavena kuDayapatitazuSkaloSTavasthitimakurvanneva karma tvaritaM pratyAvarcate, taduktaM zrI yadi vahA~ vAstavika lezyA mAnI jAya to usase sthitibandha aura anubhAgavandha kA bhI prasaMga hogA, parantu vahA~ una donoM bandhoM kA abhAva hai, kahA bhI hai ki-"prakRti aura pradeza kA bandha yoga se hotA hai tathA sthiti aura anubhAga pandha kaSAya se hotA hai|" isa vacana se prakRti aura pradeza-bandha yogajanita hai, sthiti aura anubhAgabandha kaSAyajanita hai| sayogikevali Adi guNasthAnoM meM yoganimittaka prakRtibandha aura pradezabandha kA sadbhAva hone para bhI tathA kaSAya ke abhAva se sthiti aura anubhAga kA saMbhava hote hue bhI bhIta para pheMke huve sUkhe Dhele kI taraha vahA~ sthiti nahIM krtaa| huAhI karma turanta vApasa haTa jAtA hai, yahI zrI sUyagaDAMga sUtra meM bhagavAnane pharamAyA hai ki - --- ----- sthitibaMdha athavA anubhAgabaMdhano paNa prasaMga thaze, paraMtu tyAM te baMne baMdhane abhAva che, kahyuM paNa che ke "prakRti ane pradezane baMdha vegathI thAya che tathA sthiti ane anubhAgane baMdha kaSAyathI thAya che." A vacanathI prakRti ane pradezabaMdha gajanita che. sthiti ane anubhAga baMdha kaSAyajanita che. sagikevaLI vigere guNasthAnomAM ganimittaka prakRtibaMdha ane pradezabaMdhane sadabhAva thayA pachI paNa tathA kaSAyanA abhAvathI sthiti ane anubhAgane saMbhava thayA pachI paNa bhIMta upara phekela sukA DhephAnI mAphaka tyAM sthiti nathI karate. turata thaeluM karma pAchuM haThI jAya che. A viSaya zrI sUyagaDAMga sUtramAM bhagavAne pharamAveluM che-
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrastha sUtrakRtAGge-'taM paDhamasamae baddhaM, bIyasamae veiyaM, tatiyasamaye nijiNaM' iti; atastabandha IryApathabandha ucyate / ayamevA''gamastatraupacArikalezyAsattA''vedakaH; ityuktalakSaNalakSitaiva bhAvalezyeti siddham / ___ atra ca bhAvalezyaiva pratikramaNaviSayastasyA evAdhikRtatvAt , bhAvalezyAsu kRSNAdizabdavyavahArastadutpAdakalezyApudgalanimittakA pariNAmasAdRzyamUlakatheti dhyeyaM, tAbhiH / "prathama samayameM bandha hotA hai, dUsare samayameM vedA jAtA hai aura tIsare samayameM nirjara jAtA hai arthAt dUra ho jAtA hai // " isI kAraNa se usa bandhako IryApathabandha kahA hai| yahI AgamavAkya vahAM aupacArika lezyA ke sadbhAvako batAnevAlA hai, ata: pUrvokta lakSaNavAlI hI bhAvalezyA hai| __ yahAM pratikramaNameM bhAvalezyA kA adhikAra hai, unameM kRSNAdi zabdoM kA jo vyavahAra hotA hai vaha sirpha unake utpAdaka lezyA ke pudgaloM ke nimitta se tathA pariNAma bhI vaise ho jAne ke kAraNa se mAnA jAtA hai| vaha lezyA chaha prakArakI hai jaise (1) kRSNalezyA / (2) nIlalezyA / (3) kApotalezyA / (4) tejolezyA / (5) padmalezyA / (6) zuklalezyA / prathama samayamAM baMdha thAya che, bIjA samayamAM anubhava thAya che, ane trIjA samayamAM nirjarI jAya che arthAta dUra thaI jAya che." A kAraNathI te baMdhane IryApatha baMdha kahela che. A zAvAya tyAM aupacArika leyAnAM saddabhAvane batAvavA vALe che, eTale pUrvokta lakSaNavALIja bhAvalezyA che. ahiM pratikramaNamAM bhAvalesthAno adhikAra che, emAM kRNAdi zabdone je vyavahAra thAya che te mAtra tenI utpAdaka vezyAnAM pudagalanAM nimittathI tathA pariNAma paNa tevAja thaI javAnA kAraNathI manAya che. te leyA cha prakAranI che, jevI zata (1) vezyA, (2) nAsavezyA, (3) potozyA, (4) tennavezyA (5) 5mavezyA, (6) zusavezyA.
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 207 lezyASaTkamevAha-(1) 'kiNDa lesAe' kRSNadravyAtmikA kRSNadravyoparAgajanitA vA lezyA kRSNalezyA-kRSNadravyopAdhikAtmapariNAmavizeSaH, yena jIvasya hiMsAcAraveSu pravRttiH, manovAkAyAnAmasayaMmaH, svabhAve kSudratA, guNadoSAvavimRzyaiva kAryeSu pravRttiH krUratvaM ca saMjAyate tayA / / (2) 'nIlalesAe' nIladravyAtmikA nIladravyoparAgajanitA vA lezyA nIlalezyA azokatarusamAnanIlavarNadravyopAdhikA''tmapariNAmavizeSaH, yena jIvaH IrSyAluH asahiSNuH, mAyAvI, nitrapaH, pradIptaviSayAbhilASaH, rasalolupaH, sadA paudgalikasukhagaveSakazca bhavati, tayA / __(3) 'kAulesAe' kapotasyAyaM kApotaH=pArAvatavarNastattulyadravyarUpA tattu (1) kRSNalezyA- kRSNadravyasvarUpa tathA kRSNadravyoparAgajanita AtmapariNAma svarUpa hai, jisase hiMsA Adi AzravoM meM AtmAkI pravRtti hotI hai, mana-vacana-kAyAkA asaMyama, svabhAvameM kSudratA, guNa doSoM ke vinA vicAre kAryameM pravRtti karanA aura krUra bhAva kA AnA hotA hai| (2) nIlalezyA- nIladravyAtmaka tathA nIladravyauparAgajanita arthAt azoka vRkSa ke samAna nIlavarNavAle AtmapariNAmasvarUpa hai| isase AtmA IrSyAlu, asahiSNu, mAyAvI, nirlaja, viSayalolupI, rasalolupI aura paudgalika sukhoMkA anveSaka hotA hai| (3) kApotalezyA- kabUtara ke tulya varNavAlI tathA usake (1) kRSNalesyA-kRSNadravyasvarUpa tathA zudroparAgajanita AtmapariNAma svarUpa che, jenAthI hiMsA Adi AzramAM AtmAnI pravRtti thAya che. mana vacana ane kAyAne asaMyama, svabhAvamAM kSudratA, guNone vicAryA vinA kAryamAM pravRtti karavI ane kUrabhAvanuM AvavuM thAya che. (2) nIlalezyA-nIladrAvyAtmaka tathA nIladravyauparAgajanita arthAt azeka vRkSanI jema nIlavarNavALA AtmapariNAma svarUpa che, ethI AtmA IrSyA, asahiSNu mAyAvI nirlajaja, viSayapremI, rasapremI ane pagalika sukhanAM anveSaka hoya che. (3) kApatalesyA-kabutaranI samAna varNavALI tathA tenI jema koparAga
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 Avazyakasutrasya lyadravyoparAgananitA vA lezyA kApotalezyA taruNapArAvatakaNThatulyakRSNalohita (dhupachAyA) varNadravyopAdhikAtmapariNAmaH; yena jIvasya vacasi kartavye vicAraNAyAM ca sarvatra vakrataiva jAyate, kasminnapi viSaye sAralyaM na bhavati, nAstikatvaM paraduHkhajanakabhASaNazIlatvaM ca saMjAyate tayA / (4) 'teulesAe' tejaH agnijvAlA tattulyalohitavarNadravyAtmikA tAdRzadravyoparAgajanitA vA lezyA tejolezyA zukatuNDavadraktavarNadravyopAdhikAtmapariNAmavizeSaH, yadvazAt jIve namratvaM padamAdadhAti zAThayaM cApalyaM ca mudramapasarati, dharme'mirucirdADhaya sarvajanahitaiSitvaM ca jaJjanyate nayA / tulya dravyoparAgajanita arthAt taruNa kabUtara ke kaMThasadRza kRSNa aura nIla varNavAle dravyAtmaka AtmapariNAma svarUpa hai, jisase AtmA mana vacana kartavya aura vicArameM sarvathA vakra bhAvako dhAraNa karatA hai, kintu kisI viSayameM saralatA nahIM rakhatA hai, aura usameM puNya pApa AdikI nAstikatA tathA paraduHkhajanaka bhASA bolanekA svabhAva hotA hai| (4) tejolezyA-agnijvAlA ke samAna lAlavarNadravyasvarUpa tathA tAdRza (vaise) dravyoparAgajanitasvarUpa hai, arthAt tote kI coMcake samAna lAla varNavAle dravya ke sadRza AtmapariNAmarUpa hai, isase AtmA namra banatA hai, zaThatA aura capalatA rahita hotA hai, dharma ke andara dRDha, prANImAtra kA hitaiSI hotA hai| janita arthAta taruNa kabutaranA kaMThanA jevA kALA ane nIlavarNavALA-dravyAtmaka AtmapariNAmarUpa che, jethI AtmA, mana, vacana, kartavya ane vicAramAM haMmezAM vakrabhAvane dhAraNa kare che paraMtu keI viSayamAM saraLatA nathI rAkhate, ane temAM puNya pApa vigerenA nAstikatA tathA paradu:khajanaka bhASA belavAne svabhAva yAya che. (4) tejalezyA-agninI jvALAnI peThe lAlavaNa dravyasvarUpa tathA evuM ja kaparAgajanita svarUpa che, arthAta popaTanI cAMcanI jema lAlavarNavALA dravyanI jema AtmapariNAmarUpa che, ethI AtmA namra bane che, luccAI tathA capalatAthI rahita thAya che, dharmanI aMdara dRDha, prANImAtrane hitevI thAya che.
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 209 (5) 'paumachesAe' atra padmazabdenopacArAtpadmagarbhagrahaNam sa ca pIto bhavatyataH panagarbhavatpInadravyAtmikA pItadravyopAdhijanyA vA lezyA panalezyA haridrAvaspItadravyopAdhikA''tmapariNAmavizeSaH, yaddvArA jIvasya krodhamAnAdikaSAyANAM bahutarAMzeSu mAndhaM, svAnte zAntiH, AtmasaMyamadhAraNakSamatvam , mitabhASitvam, jitendriyatvaM ca saMpavate, tayA / ___'sukkalesAe' zuklaM=zukladravyaM tadAtmikA taduparAgajanitA vA lezyA zuklalezyA-zaGkhavacchvetavarNadravyopAdhikAtmapariNAmaH, yadvazato jIvasyA''rtaraudragvAnA'varodhapUrvakaM dharma-zukradhyAnadvayamupasaMpadyate, manovAkkAyasaMyamanazaktiH, kaSAyopazAntiH, vItarAgabhAvasampAdanA''nukUlyaM ca jAyate, tayA (6) . (6) padmalezyA-padma-kamala-ke garbha ke samAna pItadravyasvarUpa tathA haladI ke samAna pIle dravyavAle AtmapariNAmavizeSasvarUpa hai, jisase AtmA ke krodha mAna mAyA Adi kaSAya maMda arthAt patale ho jAte haiM, aura AtmAmeM mana kI zAnti, AtmasaMyama kA sAmarthya, maryAdita bolanA aura jitendriyatA Adi guNa AjAte haiN| (6) zuklalezyA-zukladravyasvarUpa yAne zaMgvake taleke samAna zveta dravyavAle AtmapariNAmavizeSarUpa hai, jisase AtmA Ataraudra dhyAna ko choDakara dharma tathA zukladhyAnadhArI hotA hai, mana bacana kAyA ke saMyamana kA sAmarthya, kaSAyoM kI upazAnti, vIta (5) padmalezya-padma=kamaLanA garbha samAna pILA dravya svarUpa tathA haLadaranI jema pILA dravyavALA AtmapariNAmavizeSa svarUpa che. jenAthI AtmAne, krodha, mAna, mAyA Adi kaSAye maMda arthAtu patalA thaI jAya che, ane AtmAmAM mananI zAMti, AtmasaMyamanuM sAmarthya, maryAdita balavuM ane jItendriyapaNuM Adi guNa AvI jAya che. (6) zukalayA-zukalavyasvarUpa arthAt zaMkhanA talIyAnI samAna sapheda dravyavALA AtmapariNAmavizeSarUpa che jethI AtmA A rodra dhyAnane cheDIne dharma tathA zukala yAna dhArI thAya che. mana vacana kAyAnA saMyamanuM sAmartha, kaSAyenI upazAMti, vItarAgabhAvane prApta karavAnI anukULatA vigere
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka sUtrasva SaDvidhAnAmapi lezyAnAM svarUpaM suspaSTaM bodhayitumudAharaNaM pradarzyatekazcitaskaraH SaTsvAmikaM dhanaM cauryeNA'pajahAra / pazcAd dhanasvAminaH svaM svaM vivaM caureNA'pahRtaM vijJAya taskarA''vAsabhUmiM gatvA parasparaM vicArayAmAsuH, tatra prathamo'vadat-madIyadhanApahArako'smin grAme nivasatyato'yaM grAma evA'smAbhi 21. daH (1) dvitIya:- samastagrAmadAho nocitaH, kintu grAmasya yasmin pATake sa nivasati tAvanmAtra eva dagdhavya iti (2) / rAgabhAvako prApta karanekI anukUlatA Adi aneka prazasta guNavAlA hotA hai / ina chahIM lezyAoM ke dvArA jo aticAra lage hoM unakA maiM pratikramaNa karatA hU~ arthAt una aticAroM se maiM alaga hotA hU~ / pUrvokta chahoM lezyAoM ke svarUpa ko spaSTa samajhAne ke lie udAharaNa diyA jAtA hai jaise kisI corane chaha janoMkA dhana curAyA to ve chahoM manuSya cora ke gAma pahuMce aura paraspara vicAra karane lage, unameM se pahale puruSane kahA ki hamAre dhanakA haraNa karane gAma meM rahatA hai isalie hama saba mila kara isa jalA deM // 1 // dUsare ne kahA ki sArA gAma jalAnA ThIka nahIM kintu aneka prazasta guNavALA thAya che. A chae vaizyAo dvArA je aticAra lAgye hAya tene huM pratikramaNa karU chuM. arthAt te aticArothI huM alaga thAuM chuM. pUrvAMkata chae lezyAenAM svarUpane spaSTa samajAvavAne mATe udAharaNa devAya che. jevI rIte vAlA cora isa sAre gAma ko gAma koi cAre cha mANasanuM dhana cAyuM te te chae manuSya cAranA gayA ane paraspara vicAra karavA lAgyA, emAMthI pahelA puruSe kahyuM ke amArA dhananI cArI karavAvALA cAra A gAmamAM rahe che, eTalA mATe ApaNe badhAe mahIne A AkhA gAmane bALI nAkhavuM joie (1). bIjAe kahyuM-AkhuM gAma khALI nAkhavuM ThIka nathI. paraMtu je mahellAmAM cAra rahe che e maheAlAne
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 tRtIyaH - nanu pATakavAstavyAnAM ko'parAdhaH ? kevalamasmaddhanApahArakamAtrasya gRhaM dAdyamiti (3) / 211 caturthaH - tadgRhanivAsino'nye tatparijanA na hyasmaddhanApahAriNo'taeva taralezanamanucitaM yastvasmaddhanApahartA sa eva dahanIya iti ( 4 ) | paJcamaH - taskaradAhenAlaM tadIyasarvasvaM tatsamakSamevA'paharaNIyamiti (5) / SaSThaH - sarvasvApaharaNamapi nocitam ajJAnavazato'nenA'smaddhanamapahRtamityato vividhA'narthakAraNaM tadIyAjJAnameva dUrIkaraNIyaM yenA'taH prabhRti puna - revaMvidhamakAyai na kuryAditi (6) / apara AmraphalakhAdakapuruSaSaTkadRSTAntaH supratIta eveti // sU0 8 // 9 jisa muhalle meM cora rahatA hai usa muhalle ko jalA denA ThIka hai || 2 || tIsare ne kahA ki isa muhalle meM rahane vAloM kA kyA aparAdha hai ! kevala apane dhana ko curAnevAle ke ghara ko hI jalA deM // 3 // cauthe ne kahA ki- isake gharavAloMne kyA aparAdha kiyA hai ! kevala apane dhana ko curAnevAle cora ko hI jalAnA ThIka hai // 4 // pAMcaveM ne kahA ki becAre cora ke prANa lenA ThIka nahIM, kintu isake dhanamAla ko hI jalA do // 5 // chaThe ne kahA ki - isake dhanamAla ko jalAne se kyA hogA ! isane ajJAnavaza yaha kAma kiyA hai ataH aneka prakAra kA anartha karanevAle isake ajJAna ko upadeza dvArA dUra karanA cAhie jisa bALI nAMkhavA ThIka che (ra). trIjAe kahyu-A mahellAmAM rahenArA leAkeAnA zu aparAdha che ? phakata ApaNA paisA cAranAranA gharaneja khALIe (3). cethAe kahyuM ke e gharanA lekee zu aparAdha karyAM che? phakata ApaNA dhanane cerI janAra ceraneja bALI nAkhavA ThIka che (4). pAMcamAe kahyu ke bicArA cAranA prANa levA e ThIka nathI, paraMtu enA dhanamAlaneja bALI nAkheA (5). chaThThAe kahyuM ke enA dhana-mAlane khALI nAkhavAthI zuM vaLaze ? taNe ajJAnatAthI che. mATe aneka prakAranA anatha karavAvALA enA ajJAnane A kAma karelu upadeza dvArA 62
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 AvazyakasUtrasya // mUlam // paDikkamAmi sattahiM bhayahANehiM / ahiM mayahANehiM / navahiM baMbhaceraguttIhi / dasavihe samaNadhamme // sU0 9 // // chAyA // pratikrAmAmi sptbhirbhysthaanaiH| assttbhirmdsthaanH| navabhibrahmacaryaguptibhiH / dazavidhe zramaNadharme / / mR0 9 // // TIkA / / 'paDikkamAmi' ityaadi| bhayaM bhInistasya sthAnAni paryAyabhedAH-bhayasthAnAni taiH, sapta bhayasthAnAnyuktAni yathA-'ihaparaloyAdANamakamhA AjIvamaraNamasiloe' iti / asya 'ihaparalokAdAnamakammAdAjIvamaraNamazlokaH' iticchaayaa| tatra lokazabdasya dvandvAnte zrUyamANatvAdihetyanenApyanvayaH, ihalokaH sajAtIyalokastasmAdbhayaM-yathA manuSyebhyo manuSyANAM, niryagbhyastirazcAM bhayam / paralokaH-vijAtIyalokastasmAdbhayaM, yathA siMhAdibhyo manuSyAdInAM bhayam, AdIyate-gRhyate ityAdAnaM dhanaM, taddhetakaM caurA-'gni-rAjAdibhyo bhayam, yadvA AdAnaM rAjAdivitIrNapadavIgrAmAdimbIkaraNaM, tadartha bhayamarthAdrAjAdibhya eva, rAjAno hi cAracakSuSTvAt kSaNe tuSTAH kSaNe ruSTAH dattamapi sarvasvaM kadAcidaparAdhalavenA'pyapaharanti, se phira yaha bhaviSya meM aisA anartha na karake acche rAste cale aura sukhI bane // 6 // isI prakAra dusarA Amraphala ke khAnevAle chaha puruSoM kA dRSTAnta prasiddha hI hai // mR08|| (1) ihalokabhaya-manupya ko manuSya se aura tiryazca ko tiryazca se bhaya, (2) paralokabhaya--manuSya Adi ko siMha Adi se bhaya, (3) AdAnabhaya-cora rAjA Adi se dhana Adi chIne jAne kA bhaya, (4) . karavuM joIe. jethI e pharIthI bhaviSyamAM Avo anartha na karIne uttama mArge jAya ane sukhI thAya (6). AvI rIte bIjuM AmraphaLa khAnArA cha purUSanuM TAMta prasiddha cha. (sU0 8) (1) U Rya- manuSyane manuSyathA bhane ti yati yathA laya, (2) 52samaya-manuSya mAhine siMha vigairethA laya, (3) mAhAnamaya-yAra rAta vaye
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 213 tathokaM nItau-'rAjA mitraM kena dRSTaM zrutaM vA,' 'rAjasevA manuSyANAmasidhArAvalehanam / pazcAnanapariSvaGgo, vyAlI vadanacumbanam' ityAdi / akasmAt bAhyanimittamantareNaiva sarpAdibudayA rajjvAdibhyo bhayaM, sahasaivArtanAdAdizravaNAdvA bhayam / AjIvaH jIvikA tasmAttadartha vA bhayam - 'nirdhano'haM dabhikSAdau kathaM prANAn dhArayiSyAmi' iti, 'kathaM vA mama jIvikA muDhA bhaviSyatIti / maraNaM-prANaviyogastasmAdbhayam / zlokaH yazaH- padye yazasi ca zlokaH' ityamaraH, na zlokaH azlokaH apayazastasmAdbhayam / tadevamuvidhaiH saptabhirbhayamthAnoM mayA'ticAraH kRtastasmAttaM vA pratikrAmAmi-vinivarte-parityajAmi veti samanvayaH / atroktasya 'paDikamAmi' ityasyeta Arabhya trayastriMzadAzAtanA yAvat sambandho boddhvyH| 'ahiM' aSTabhiH, 'mayahANehiM' mado'haGkAramtasya sthAnAnijAtikula-bala-rUpa-tapaH-zruta-lAbhai-uvaryarUpANi taiH, sambandhaH prAgvan / ___ 'navarhi' navabhiH, 'baMbhaceraguttIhi' brahmacarya-maithunavirativanaM tasya guptayaH rakSApakArAH brahmacaryaguptayaH maithunaviratiparirakSaNopAyAmtAbhiH, sambandhaH pUrvavat / tAzca brahmacaryaguptayaH-(1) vasati-(2) kathA-(3-4) niSadhendriya-(5) kuDayAntara-(6) pUrvakrIDA-(7-8) praNInA'nimAtrAhAra-(2)vibhUSaNaparihArarUpAH, tatra vasatiH svIpazupaNDakA''zritasthAnasevanaM tatparihAraH prathamA guptiH (1) / akammAdbhaya- vinAkAraNa hI acAnaka Dara jAnA, (2) AjIvikA bhaya-merA nirvAha kaise hogA ! dRSkAla Adi meM prANa kaise ravagA! ityAdi rUpa bhaya, (6) prANaviyoga kA bhaya, aura (7) azloka (apayaza) hone kA bhaya, ina sAta bhayoM se; jAti, kula, bala, rUpa, tapa, zruta, lAbha, aura aizvarya-mada, ina ATha madoM se; nathA (1) vamatistrI, pazu, paNDaka sahita sthAna-kA tyAga, (2) kathA-strI mambandhI rethI dhana Adi chInavIne laI javAno bhaya, (4) akasmAtRbhaya-vinA kAraNeja acAnaka bI javuM, (5) AjIvikA bhaya-mAre nirvAha kema thAze? duSkALa AdimAM prANa kaI rIte rAkhIza? ItyAdi rU5 bhaya, (6) prANa viyegane bhaya, ane (7 aka (A4ne) yAno bhaya, mA sAta bhayothI. ti, , masa35, ta5, zrata a. ane mezvarya-ma6 mA mAH mahathA tathA (1) vasati-strI, pazu, 54 sahita sthAnane tyA, (2) 4yA-zrI saMdhI vAtAnA tyAga, (3) niSadhA-lyAM
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 AvazyakamUtrasya kathA = strI sambandhinI, striyA sahaikAnte vA vArtA, tatparihAro dvitIyA (2) / niSadyA = pUrvamupaviSTAnAM pazcAdutthitAnAM strINAmAsane tadutthAnottaraM horAdvayAbhyantare samupavezastatparihAraH ( 3 ) / indriyam = indriyAvalokanaM = strINAmaGgopAGga nirIkSaNaM, tatparihAra : ( 4 ) / 'kuDyAntaraM = bhittyAdivyavahitAnAM strINAM sammohakamadhuradhvanyAyAkarNanaM tatparihAraH (5) / 'pUrvakrIDA ' = dIkSAgrahaNAtpUrvaM saMsArAvasthAyAM striyA saha kRtasya krIDAdeH smaraNaM, tatparihAra : ( 6 ), praNItaM = niSyandamAnaghRtAdibindu, tato'nyadapi vA dhAtUpabRMhakaM bhojyavastu tatparihAra : ( 7 ), atimAtrA''hAraH=parimANAdhikabhojanaM, tatparihAraH (8), vibhUSaNaM = snAnAdinA zarIrasaMskArastatparihAra : ( 9 ) / ' dasavihe ' daza vidhAH = prakArA yasya sa tathA tasmin 'samaNadhamme' zramaNadharme, 'yo mayA'ticAraH kRta ' - ityAdisambandho vArtA kA tyAga, (3) niSadyA - jahA~ pahale strI baiThI ho usa sthAna para strI ke uTha jAne para do ghaDI ke bhItara usa sthAna para upavezana (baiThane) Adi kA tyAga, (4) indriya- strI ke aMgopAMga ke nirIkSaNa kA tyAga, (5) kuDyAntara - dIvAra Adi kI oTa meM strI puruSa ke viSayottejaka zabda zravaNa kA tyAga, (6) pUrvakrIDA - strI ke sAtha pahale kI huI krIDA Adi ke smaraNa kA tyAga, (7) praNIta-pratidina sarasa bhojana kA tyAga, (8) atimAtrAhAra- pramANa se adhika bhojana kA tyAga, (9) vibhUSA - zarIra kI zuzrUSA kA tyAga, ina nau brahmacaryaguptiyoM (bADoM) dvArA aura kSAnti, mukti ( lobhaparityAga), Arjava ( mAyAparityAga), mArdava (mAnaparityAga), lAghava pahelAM strI beThI heAya te sthAna upara strI uThI gayA bAda be ghaDInI aMdara te jagyA upara besavA vigerenA tyAga, (4) indriya-srInA aMga-upAMga jovAne tyAga, (5) kuDayAntara-dIvAla AdinI eTamAM srIpuruSanA viSayane uttejana kare evA zabda sAMbhaLavAne tyAga, (6) pUrvakrIDA-strInI sAthe prathama karelI krIDA vigerenA smaraNuna tyAga, (7) praNIta pratihina sarasa lobhanano tyAga, (8) atimAtrAhAra-pramANuthI vadhAre khArAka khAvAnA tyAga (6) vilUSA- zarIranI zuzrUSAne tyAga, A nava brahmacaya guptie (vADA) dvArA ane kSAnti, mukti 1--kuDyasya antaraM=vyavadhAnaM kuDacAntaram, etasyopalakSaNatvAdukto'rthaH /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam -4 215 bhUtapUrva eva tatra daza zramaNadharmA yathA - kSAnti-mukti- rArjavaM mArdatraM, lAghavaM, satyaM, saMyama-stapa-styAgo, brahmacaryatrAsaceti // sU0 9 // // mUlam // egArasahi uvAsagapaDimAhiM // sU0 10 // // chAyA // ekAdazabhirupAsakapratimAbhiH / / sU0 10 // // TIkA // ' egArasahiM' ityAdi / upAsate zramaNAnityupAsakAH =zrAvakAsteSAM pratimAH = abhigrahAH ( pratijJAvizeSAH ) upAsakapratimAstAbhiH prarUpaNAdau yo mayA'ticAraH kRta ityAdisambandho yathApUrvam / AsAM pratimAnAmAdyA prathamA (1) mAsikI samyaktva ( darzana ) - pratimA, zaGkAdidoSarahitasya samyaktvasya pAlanam / dvitIyA (2) dvaimAsikI vratapratimA, tatra nairmalyena ( dravyabhAva se laghutA ), satya, saMyama, tapa, tyAga ( sAmbhogika sAdhuoM ko AhArAdi lAkara denA) aura brahmacaryavAsa (brahmacarya - pAlana) isa daza prakAra ke yatidharma meM jo koI aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA hU~ // sU0 9 // upAsakoM (zrAvakoM) kI pratimAe~ ( pratijJAvizeSa) gyAraha hotI haiM, unameM pahalI 'darzanapratimA' eka mAsa kI, isameM eka mAsa ekAntara upavAsa aura zaGkAdi doSoM se rahita nirmala samakita kA pAlana kiyA jAtA hai (1) / dUsarI 'vratapratimA' do mAsa kI hotI hai, isameM pUrvakriyA sahita do mahIne taka do do upavAsa (solana) tyAga) mAnava (mAyAno tyAga) bhAIva (mAnanA tyAga) lAdhava (dravya lAvathI bujavAyAgu ), satya, saMyama, tapa, tyAga (sAMbhagika sAdhuone AhAra vigere lAvI devA), ane brahmacarya vAsa ( brahmacarya pAlana ) A daza priiranAM yatidharmImAM jo koi aticAra karyAM hoya te temAMthI huM nivRtta thAuM chuM. (s0 9) upAsa hai| ( shraav}| ) nI pratibhAo ( pratijJAvizeSa) bhagiyAra hoya che. emAM pahelI 'danapratimA' eka mAsanI, emAM eka mAsa ekAMtara upavAsa ane zakAdi doSothI rahita nimA~la samakitanuM pAlana karAya che (1), khIjI 'vratapratimA be mAsanI hAya che, emAM pUrva kriyA sahita be mahinA sudhI babbe upavAsanA pAraNApUrvaka vrata pratyAkhyAna nirmULa pALavAmAM Ave che (2). trIjI
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 AvazyakasUtrasya vrata-pratyAkhyAnayoH pAlanam / tRtIyA (3) traimAsikI sAmAyikapatimA, tatra aticAravarjanapUrvakamubhayoH kAlayoH sAmAyikA''caraNam / caturthoM (4) cAturmAsikI pauSadhapratimA, tatra aSTamI-caturdazI-pUrNimAdiparvatithipUpavAsaH / paJcamI (5) pazcamAsikI pratimA, tatra snAna-rAtribhojanavarjana-kacchakamocana-divAbrahmacaryapAlana - naktantatparimANakaraNarUpapaJcavidhamaryAdApAlanam / SaSThI (6) 'pANmAsikI brahmapatimA, tatra sarvathA brahmacaryapAlanam-abaddhaparidhAnakA pAraNApUrvaka vratapratyAkhyAna nirmala pAlA jAtA hai (2) / tIsarI 'sAmAyikapratimA' tIna mAsa kI, isameM tIna mAsa taka tIna tIna upavAsa kA pAraNA kiyA jAtA hai, donoM kAla aticAra * rahita sAmAyika kI jAtI hai (3) / cauthI 'pauSadhapratimA' cAra mAsa kI, isa meM cAra mAsa taka cAra cAra upavAsa kA pAraNApUrvaka aSTamI, caturdazI, pUrNimA Adi parva tithiyoM meM pauSadha kiyA jAtA hai (4) / pAMcavIM 'pratimA' nAmakI pratimA pAMca mAsa kI, isameM pAMca mAsa taka pAMca pAMca upavAsa kA pAraNApUrvaka pAMca boloM kI maryAdA kI jAtI hai| ve pAMca bola isa prakAra haiM-(1) snAna na karanA, (2) rAtribhojana na karanA, (3) eka laeNoNga khulI rakhanA, (4) dina meM maithuna kA sarvathA tyAga karanA, aura (5) rAtri meM usakA parimANa karanA; parantu pauSadha-avasthA meM sarvathA tyAga hI karanA (5) / chaThI 'brahmapratimA' chaha mAsa kI, isameM chaha mahIne taka sAmAyikapratimA" traNa mAsanI. emAM traNa mAsa sudhI traNa traNa upavAsanA pAraNA karAya che ane vakhata aticArarahita sAmAyika karAya che (3), thI "poSadha pratimA " cAra mAsanI, emAM cAra mAsa sudhI cAra cAra upavAsanA pAraNA ane AThama, codaza, pUnama, Adi parva tithimAM poSadha karAya cha (4). pAMyamI 'pratibhA' nAmanI pratibhA pAMya bhAsanI, mAM (pAMya bhAsa sudhI pAMca pAMca upavAsanA pAraNApUvaka nigna pAMca bolenI maryAdA karAya che. te pAMca bela A prakAre che- 1) snAna na karavuM. (2) rAtri bhejana na karavuM. (3) me ain mukhI rAmavI. (4) se bhaithunanA sayA tyA 423 ma2 (5) rAtrimAM ene parimANu karavuM, paraMtu pauSadha avasthAmAM sarvathA tyAga kare. (6) chaThI "brahmapratimA" cha mAsanI, emAM (cha mAsa sudhI cha cha upavAsanA
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 kacchatvaM ca / saptamI (7) saptamAsikI-sacittaparityAgapratimA, tatra sarvathA scittvstuprityaagH| aSTamI (8) aSTamAsikI ArambhaparityAgapatimA, tatra svahastenArambhaparityAgaH / navamI (9) navamAsikI-preSyArambhaparityAgapratimA, tatra anydvaaraapyaarmbhprityaagH| dazamI (10) dazamAsikI uddiSTabhana parityAgapratimA, tatra svoddiSTabhaktaparityAgaH / atra sthitena zrAvakeNa kSuramuNDitamuNDenA' chaha chaha upavAsa kA pAraNApUrvaka akhaNDa brahmacarya pAlana kiyA jAtA hai tathA donoM lAMge khulI rakhI jAtI haiM (6) / sAtavIM 'macittaparityAgapratimA' sAta mAsa kI, isameM sAta mAsa taka sAta sAta upavAsa kA pAraNA, aura sarvathA sacitta vastu kA tyAga kiyA jAtA hai (7) / AThavIM 'ArambhaparityAgapratimA' ATha mAsa kI; isameM ATha mAsa taka ATha ATha upavAsa kA pAraNA tathA svayaM AraMbha karane kA tyAga kiyA jAtA hai (8) / navavIM 'preSyArambhaparityAgapratimA' nau mAsa kI; isameM nau mAsa taka nau 2 upavAsa kA pAraNA aura dUsare se bhI AraMbha karAne kA parityAga kiyA jAtA hai (1) / dasavoM 'uddezyapratimA' dasa mAsa kI; isameM dasa mAsa taka dasa dasa upavAsa kA pAraNA tathA apane uddezya se banAye gaye AhArAdi kA parityAga kiyA jAtA hai, isameM sthita zrAvaka kSuramuNDita athavA amuNDita raha kara gRhasambandhI kisI bAta ke pUche jAne pAraNA pUrvaka akhaMDa brahmacaryanuM pAlana karAya che tathA baMne logo khulI rAkhavAmAM Ave che. (6) sAtamI sacitta parityAgapratimA' sAta mAsanI, emAM sAta mAsa sudhI sAta sAta upavAsanA pAraNA ane sarvathA sacitta vastune tyAga karAya che. (8) AThamI "AraMbha parityAgapratimA ATha mAsanI, emAM ATha mAsa sudhI ATha ATha upavAsanA pAraNA ane pitAnA hAthe AraMbha karavAne tyA 42zaya che. (6) navamI 'preSyAra saparityAgapratimA' nava bhAsanI, abhI nava bhAsa sudhI nava nava upavAsanA pAraNA ane bIjAthI paNa AraMbha karAvavAne parityAga 42||y che. (10) zamI dRzyapratimA' za bhAsanI, abhaya 42 // bhAsa sudhI daza daza upavAsanA pAraNA ane pitAnA udezathI banAvAelA ahArAdikane parityAga karAya che, emAM rahela zrAvaka muramuMDita athavA amuMDita rahIne ghara
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 AvazyakamUtrasya muNDitena vA gRhasambandhe kaizcitkizcitpRSTe sati tadjJAne 'veDI'-ti tadajJAne 'na vegrIti ca nigadatA bhAvyam / ekAdazI (11) ekAdazamAsikI-zramaNabhUtapratimA, tatra tena zikhAvarja kRtalucanena kSuramuNDitena vA sAdhuveSadhAriNA IryAsamityAdikamakhilaM sAdhudharmamanupAlayatA dhRtanirvasvarajoharaNadaNDena svajAtimAtrata eva pAlitabhikSAgrahaNavratena bhikSAyai gRhapravezavelAyAM 'zramaNopAsakAya pratipannAya bhikSA deyA'-iti bhASitavyam, 'kastva'-miti kenApi pRSTe sati 'zramaNopAsako'ham , iti bruvatA bhavitavyam / AsvekAdazasu pratimAsu yathottaraM pUrvapUrvapatimAgataguNasambandho bodhyaH // 0 10 // para jAnatA ho to kahe ki 'jAnatA hU~ aura nahIM jAnatA ho to aisA kahe 'nahIM jAnatA hU~' (10) / gyArahavIM 'zramaNabhUta (sAdhu samAna ) pratimA' gyAraha mAsa kI; isa meM gyAraha mahIne taka gyAraha 2 upavAsa kA pAraNA kiyA jAtA hai, isa meM sthita zrAvaka zakti ho to loca kare, nahIM to muNDana kare, zikhA rakkhe, IryAsamiti Adi samasta sAdhudharmoM kA pAlana karatA huA ughADI (khulI huI) dAMDI kA rajoharaNa liye hue kevala . apanI jAti meM gocarI kare aura gocarI ke liye kisI ke gharameM praveza karate samaya bole ki-'pratimAdhArI zramaNopAsaka ko bhikSA do|' yadi koI pUche ki-'tuma kauna ho?' to kahe ki 'maiM pratimAdhArI zrAvaka hU~ sAdhu nahIM' (1) / ina gyAraha pratimAoM meM pahalI pahalI sabaMdhI kaI vAta pUchavAmAM Ave te jANatA hoya te kahe ke huM jANuM chuM, nahi jANatA ya to 47 nayA ongto, (11) mAyAbhI zramabhUta-(sAdhusamAna) pratimA" agiyAra mAsanI, emAM agiyAra mAsa sudhI agiyAra agiyAra upavAsanA pAraNA karAya che. emAM sthita zrAvaka zakti hoya te leca kare, nahi te muMDana kare, eTalI rAkhe, IryAsamiti Adi sarva sAdhudharmonuM pAlana karatA thakA ughADI dAMDInuM raharaNa laIne kevaLa pitAnI jAtimAMja gocarI kare ane necarI mATe keInA gharamAM praveza karatI vakhate bele ke "pratimadhArI zramaNopAsakane bhikSA Apa'. je pacha -'tame / ch| ?' to he pratibhAdhArI zrA14 cha, sAdhu nathI." A agiyAra pratimAomAM pahelI pahelI pratimAnAM guNa uttara uttara prati
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 munitISaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 // mUlam // bArasahi bhikkhupaDimAhiM // sU0 11 // // chAyA // dvAdazabhirbhikSupatimAbhiH / mR0 11 // // TIkA // dvAdazabhibhikSupatimAbhiH-bhivRNAM pratimAH bhikSupatimAstAbhiryo'ticAraH kRta ityAdimambandhaH prAgvadeva / tatra prathamA mAsikI bhikSoH pratimA, tasyAmannasya jalasya caikaikA dattiAdyA; danizca hastapAtrAdito niravacchinnadhArArUpeNa patitA bhikSA gRhyane, dhArAvicchedena tu sikthamAtrapAte'pi dtibhedH| evaM dvaimAsikI-traimAsikI-cAturmAsikI-pAzcamAsikI-pANmAsikI-saptamAsikISu krameNA'nna-jalayordattidvaya-traya-catuSTaya-paJcataya-SaTka-saptakAni gRvanta ini svayamUhanIyama / aSTamI pratimA saptAhorAtrikI, tatra caturvidhA''pratimA ke guNa uttara uttara pratimAmeM samajhane caahiye| inameM prarUpaNA Adi dvArA jo koI aticAra lagA ho to usase maiM nivRtta hotA hU~ // 10 // __ minu (sAdhu) kI bAraha pratimAe~ (pratijJAvizeSa) hotI haiN| pahalI eka mAsakI, yAvat sAtavIM mAtamAsakI bhikSupratimA / pahalI pratimAmeM nirlepa eka datti annakI eka datti pAnI kI lI jAtI hai| ambaNDita eka dhArA se eka bAra jitanA AhArapAnI pAtra meM gire utanA hI upabhoga meM le 1 / isI prakAra kramase sAtavI pratimAmeM sAta datti anna aura sAta datti pAnI kI lI mAmAM samajavA joIe. emAM prarUpaNA Adi dvArA je kaI aticAra lAgyA DAya to tebhAyI nivRtta yA chu. (su. 10) / mita (sAdhu) nI mA2 pratibhAsA (pratijJA vizeSa) soya che pakSI eka mAsanI, bIjI be mAsanI, yavata sAtamI sAta mAsanI bhikSupratimA. pahelI pratimAmAM nirlepa eka datti annanI eka datti pANInI levAya che. akhaMDita ekadhArAthI eka vakhata jeTale AhAra pANI pAtramAM paDe eTale ja SuogamA vye (1). merI prA3 bhayA sAtabhI pratimAmA sAta hatti annanI ane
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 22. Avazyaka sUtraspa hAra parityAga pUrva kaikAntaropavAsasevanaM grAmAdvahi: kAyotsarge ca kuryAt, uttAna ekapArzve vA zayIta, palyaGkA''sanena vA''mIta / evaM navamI - dazamyAvapi pratime saptasaptAhorAtrasAdhye, tayostapazcaraNamaSTamI deva kevalamAsanabhedaH, tatra navamyAM daNDAsana-lagaNDAsano - kudukAsanarUpANi trINyAsanAni teSu daNDAsanaM nAma - pAdAgrAdiprasAraNena daNDavatpatanarUpam / lagaNDaM = trakrakASThaM, tadvatarthAnmastaka pArNyAdibhAgAnAM bhUmisambandhena pRSTasya ca tadasambandhena yadA sanaM tallagaNDAsanam / utkuTukAsanaM nAma - putasya ( zroNibhAgasya ) alaganenopavezanam / dazamyAM vIrAsana - godoDikAsanA - SS mrakubjakAsanAni, tatra jAtI hai ! AThavIM pratimA sAta ahorAtra kI hai, isameM ekAntara cavihAra upavAsa aura gAma se bAhara kAyotsarga kiyA jAtA hai / tathA uttAnAsana ( citta sonA), ekapArzvasana (eka pasabADe se sonA) aura paryAsana, ina tIna AsanoM meM se koI bhI eka Asana kiyA jAtA hai| isI prakAra navamI aura dazavIM pratimAe~ AThavIM ke samAna haiM, kintu navavIM meM daNDAsana (daMDake paDane kI taraha paga pasAra kara sonA), lagaNDAsana (mastaka aura eDiyoM ko bhUmi para lagA kara pITha ko adhara rakhanA), utkuTukAsana-pUrtibhAgabaiThakako jamIna para nahIM lagA kara UkahU~ baiThanA yAnI do pairoM ke Upara hI baiThanA / tathA dasavIM meM vIrAsana kara siMhAsana para baiThe hue ke samAna, ghuTane (pRthvI para paira rakha alaga 2 rakha kara ahArAtrinA che. emAM A sAta datta pANInI levAya chaeN. AThamI pratimA sata ekAMtara ceAvihAra upavAsa, ane gAmathI bahAra kAyetsarga karAya che, tathA uttAnaasn ( bhittA subuM ), pArzvAsana ( bheDa paDyo suvuM ), mane parya asana. traNa AsanemAMthI kei paNa eka mAsana karAya che, evI rIte navamI ane dazamI pratimA AThamInI samAna che paraMtu navamImAM da'DAsana (daMDa-lAkaDI paDela haiya tema paga pasArIne suvuM), lagaDAsana (mAthuM ane eDIene bhUmi upara lagAvI pIThane para na lagAvIne ubhaDaka adhara rAjavI), utDuTuDAsana - yUtilAga - jaiThane bhIna besavuM, arthAt be paga uparaja besavuM. tathA dazamImAM vIrAsana-pRthvI para paga rAkhIne siMhAsana upara beThA hoya evI ghuMTaNa judA judA rAkhIne rIte AdhAra
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 221 'vIrAsanaM'-nirAlambe'pi siMhAsanopaviSTavanyastacaraNaM munajAnukamupavezanam , 'godohikAsanaM'-godohikAvaMt = godohanavadAsanamarthAta-yathA godohako godohana velAyAmAste tadvatpAdAgratalAbhyAmavasthAnam , 'AmrakubjakAsanam'-AmravaskubjamAsanam / AsvaSTamyAdidazamyantapratimAsu pratipratimamuktAnAmAsanAnAmanyatamA'valambanenAsitavyamiti tAtparyam / ekAdazI pratimA tvekAhorAtrasAdhyA, tasyAM caturvidhA''hAraparityAgapUrvakaM dinadvayopavAso grAmAdahirgatvA kAyotsargazca kartavyaH / athaikadinamAtrasAdhyA dvAdazI pratimA, tasyAM caturvidhA''hAraparityAgapUrvakaM dinatrayamupoSya tRtIyasmin dine grAmAdvahiH zmazAnasthAnaM gatvA pudgalasyaikasyopari dRSTidAnena kAyotsargaH kartavyaH, tadAnIM ca tatra deva-manuSyavinA sahAre sthira rahanA), godohAsana (godohanakI taraha pairoM ke agrabhAga aura tala bhAga ke sahAre baiThanA) aura AmrakubjakAsana (AmraphalakI taraha kUbaDA ho kara sthira rahanA); inameM koI bhI eka Asana kiyA jAtA hai 10 / / gyArahavIM pratimA kevala eka dina kI hotI hai, isameM cauvihAra belA kiyA jAtA hai aura gAma ke bAhara kAusaga kiyA jAtA hai 11 / bAharavoM pratimA eka dina kI hotI hai, isameM cavihAra telA kiyA jAtA hai, telA ke dina gAma se bAhara zmazAna bhUmimeM jA kara kisI eka pudgala para dRSTi sthira karake kAyotsarga kiyA jAtA hai| usa samaya hone vAle deva-manuSya aura vinA sthira rahevuM, gadahAsana-gAya detA hoIe tevI rIte paganA AgalA bhAga ane tala bhAganA Azraye besavuM, ane AmrakuMjakAsana (AmraphaLanI jema kUbaDA thaIne sthira rahevuM). AmAMthI keI paNa eka Asana karAya che (10). agiyAramI pratimA phakata eka divasanI hoya che. emAM cevihAra chaThTha karAya che ane gAmanI bahAra kAusagga karAya che (11). bAramI pratimA eka divasanI heya che emAM cevihAra aThThama karAya che. aThThamanA divase gAmanI bahAra smazAna bhUmimAM jaIne koI eka pudagala upara dRSTi sthira karIne kAryotsarga karAya che. e vakhate thavAvALA deva manuSya ane tiryaMca sabaMdhI utkRSTa upasarga je sahana
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 AvazyakamUtrastha tiryakRte ghora upasarge soDhe'vadhi-manaHparyaya-kevalajJAnAmanyatamasyaikasya kasyacijjJAnasyodayo jAyate, 'anyathA tUnmAdAdiduSTarogasaMkrameNa zramaNasya kevaliparUpitadharmAdbhavati paribhraMzanam // bhU0 11 // terasahi kiriyAThANehiM ||suu0 12 // // chAyA // trayodazabhiH kriyAsthAnaH // bhU0 12 // // TIkA // trayodazabhiH kriyAsthAnoM mayA'ticAraH kRtaH ityAdisambandho ythoktH| tatra kriyAsthAnAnyuktAni, yathA-"(1) aTThAdaMDe, (2) aNahAdaMDe, (3) hiMsAdaMDe, (4) akamhAdaMDe, (5) dihivipariyAsiyAdaMDe, (6) mosavattie, (7) adinnAdANavattie, (8) ajjhatthavattie, (9) mANavattie, (10) mittadosavacie, (11) mAyAvattie, (12) lobhavattie, (13) iriyAvahie" iti / tatrArthAya svapayojanAya daNDo'rthadaNDaH (1) anartha prayojanamantareNa daNDotiryaca sambandhI ghora upasarga yadi sahana karale to avadhi, manaHparyaya, aura kevalajJAna meM se kisI eka kI utpatti hotI hai, nahIM to unmatta (pAgala), dIrghakAlika dAhajvarAdi rogoM se pIDita aura kevaliprarUpita dharma se cyuta ho jAtA hai| ina bAraha bhikSupratimAoM meM nyUnAdhika zraddhA-prarUpaNA Adi dvArA jo aticAra kiyA ho to usa se maiM nivRtta hotA hU~ ||suu. 19 // kriyAsthAna teraha haiM-(1) athedaNDa (svaprayojana ke liye karI le te avadhi, mana:paryaya ane kevaLa jJAnamAMthI kaI ekanI utpatti thAya che; nahiM te unmatta (pAgala), dIrghakAlika dAhavarAdika regathI pIDita ane kevaliprarUpita dharmathI patita thAya che. A bAra bhikSupratimAomAM ochI vadhatI zraddhA prarUpaNA vigere dvArA je kaI aticAra lAvyA hoya te temAMthI huM nivRtta thA . (sU0 11) yAsthAna te2 che-(1) artha (potAnA prayoga bhATe yA 42vI ) (2) mana ( 25 vinA yA 42vI), (3) hiMsA, (4) bhAta 1 upasargabhIrutve
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 223 munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam - 4 'narthadaNDaH = sAvadhakriyA'nuSThAnam (2) hiMsaiva daNDaH = hiMsAdaNDaH = mANAtipAtastrarUpaH (3) / akasmAt = anyakriyayA'nyadIyavyApAdanarUpo daNDaH = akasmAddaNDaH (4) / dRSTeH=netrasya viparyAsaH - darzanavibhrAntiH = rajjvAdiSu sarpAdibuddhi: - dRSTiviparyAsaH, sa cAsau daNDazca dRSTiviparyAsadaNDaH - bANAdinA loSTAdibhrAntyA tittiricaTakAdInAM vihiMsanam (5) / sadbhUtanitrapUrvakA -'sadbhUtasamAropaNanimino mRSAvAdamAtyayikaH, 'mosavattie' iti puMstvaM tu daNDa vizeSaNatvAbhiprAyeNa, evamevAgre'pi ( 6 ) / adattasya = svAmyAdibhiravitIrNasya parakIyasyeti yAvat AdAnaM=grahaNamadattAdAnaM= cauryaprakArastannimitaH ( 7 ) / AtmanItyadhyAtmaM tatprAtyayiko'dhyAtmamAtyayikaH =svAtmani mittako daNDaH, yato duHkhabhAvo jano nirhetukameva kSata saMkalpazcintAsantAnasamAkrAntasvAnto nitAntaM danAntastiSThati (8) / jAti - kula - balarUpAdimadasthAnASTakA''veSTitahRdayasya paranIcatvAvalokino yo'bhimAnamUlako daNDaH sa mAnamAtyayikaH (9) / mitrakarmaka santApajo doSo mitradoSo mAtR-pitRprabhRtInAmapIyasA'pyaparAdhenogratamasvarUpadhAraNayA mahA''dhijanakaceSTA vizeSarUpastannimittako daNDI mitradoSaprAtyayikaH (10) / mAyA = parapratAraNopAyakriyA karanA), (2) anarthadaNDa (vinA prayojana kriyA karanA), (3) hiMsAdaNDa, (4) akasmAddaNDa (ekako mArate bIca meM dUsare kA mArA jAnA), (5) dRSTiviparyAsadaNDa (patthara samajhakara tItara, caTakA Adi kA mArA jAnA), (6) mRSAprAtyayika (asatya se lagane vAlA (7) adattAdAnaprAtyayika, (8) adhyAtmaprAtyayika (jisase manuSya svayaM niSkAraNa cintA kare ), (9) mAnaprAtyayika, (10) ( ekane mAratAM vacamAM khIndranI hiMsA thavI ), (5) dRSTiviparyAsadaMDa ( patthara samajIne tetara cakalI AdinI hiMsA thavI ), (6) mRSAprAtyayika ( asatyathI sAgavAvA pApa), (7) mahattAdhAnaprAtyayi, (8) adhyAtmaprAtyayika (methI mANasa pAte nakAmI ciMtA kare ), (9) mAnaprAtyayika, (10) mitradoSaprAtyayika ( bhAtA, pitA mahine masya mayarAdhanA lAre daMDa hevA ), (11) bhAyAyAtya pApa), 1 - ' antaH ' zabdo rephAnto'ntaHkaraNa paryAyo'vyayaH /
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 AvazyakamUtrasya stanimittako daNDo mAyAmAtyayikaH (11) / lobhanimittako daNDo lobhapAtyayikaH (12) / IryAnimittako daNDa I-prAtyayikaH (13) / vyapetakaSAyasya sarvatropayuktasamitiguptimato bhagavato yogeneryAprAtyayiko jAyate / eSu ca sarvatra prAtyayikapadArthasya 'karmabandha' iti vizeSyaH svayamahanIyaH / atra 'prAtyayika' padasthAne 'pratyayaka' zabdena vyAkhyAyAmaucityaM pratibhAti, maSA pratyayo yasyetyAdirItyA bahuvrIhI zeSAdvibhASeti vaikalpikakabutpattaH, tathA sati vivakSito'rthoM vispaSTaM pratIyate / 'pratyaya' zabdazcAtra hetuparyAyaH- 'pratyayo'dhInazapathajJAnavizvAsahetuSu' itymrH| 'mAtyayikaH' iti pAThe bhavAdyarthe Thaka, 'pratyayikaH' iti pAThastu yathA na rocate tathA prekSAvanta eva pramANam // mU0 12 // // mUlam // cauddasahiM bhuuyggaamehi| pannarasahiM paramAhammiehiM / solasahi gAhAsolasaehiM / sattarasavihe asaMjame / ahArasavihe abaMbhe / egUNavIsAe nAyajjhayaNehiM / vIsAe asamAhiTTANehi ||suu0 13 // // chAyA // cturdshbhirbhuutgraamaiH| paJcadazabhiH prmaadhaarmikaiH| SoDazabhirgAthASoDazakaiH / saptadazavidhe'saMyame / aSTAdazavidhe'brahmaNi / ekonaviMzalyA jnyaataadhyynaiH| viMzatyA'samAdhisthAnaH / / sU0 13 // mitradoSaprAtyayika (mAtA, pitA Adi ko alpa aparAdha kA bhArI daNDa denA), (11) mAyAprAtyayika, (12) lobhaprAtyayika (13) IryAprAtyayika (kaSAyarahita, upayogasahita, samiti-gupti ke dhAraka bhagavAna ko yoga se lagane vAlA sAmAnya karmabandha); ina teraha kriyAsthAnoM dvArA jo aticAra lagA ho to usase maiM nivRtta hotA hU~ // sU0 12 // yika, (12) lebhaprAyayika, (13) IprAyayika (kaSAyarahita upayogasahita samitiguptine dhAraNa karavAvALA bhagavAnane vegathI lAgavAvALA sAmAnya karma baMdha). A tera kriyAsthAne dvArA je kaI aticAra lAgela hoya te temAMthI nivRtta yA chu. (50 12)
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ nitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam -4 // TIkA // ' cauddasahi ' caturdazabhiH, 'bhUyaggAmehiM' bhUtAni = jIvAsteSAM grAmAH = samudAyAstaiH, grAmairiti bahuvacanena mRkSmai kendriyagrAma - bAdare kendriyagrAma - dvIndriyagrAma-trIndriyagrAma-saMjJipaJcendriyagrAmA - 'saMjJipaJcendriyagrAmANAM paryAptA'paryAptabhedena caturdazAnAM grahaNamabhipretam / etatsUtrasthAnAM sarveSAmeva padAnAM ' yo mayA'ticAraH kRtaH ' ityAdibhiH pUrvokaiH sambandhaH / 225 'pannarasahiM' paJcadazabhiH, 'paramAdammiehiM ' dharmaM carantIti dhArmikA na dhArmikAH = adhArmikA paramAzva te adhArmikAH = paramAdhArmikAH atikaluSitahRdayapariNAmA yama- lokapAlasevakA asurakumAradevavizeSAstaistakRta pApA'numodanAdibhirityarthaH / tannAmAni proktAni yathA (1) aMbe, (2) aMbarimI, (3) sAme, (4) sabale, (5) rudde, (6) utrarudde, (7) kAle, (8) mahAkAle, (9) asipatte, (10) dhaNU, (11) kuMbhe, (12) vAlU, (13) veyaraNI, (14) kharassare, (15) mahAgho se / 6 'tatra ' amba : ' = ambanAmA paramAdhArmiko, yo hi nArakAn gaganatalaM (1) sUkSma ekendriya, (2) bAdara ekendriya, (3) hIndriya, (4) trIndriya, (5) caturindriya, (6) asaMjJi paJcendriya ( 9 ) saMjJi paJcendriya, ina sAtoM ke paryApta aura aparyApta ke bheda se caudaha bhUtagrAma ( jIvasamUha) hote haiM, inakI virAdhanA Adi se jo aticAra lagA ho 'to usase maiM nivRtta hotA hU~' atyanta kaluSita pariNAma vAle hone se paramAdhArmika kahalAne vAle deva (15) pandraha prakAra ke haiM- (1) aMba - nArakI jIvoM ko AkAza meM le jAkara nIce (1) sUkSma bheDeMdriya, (2) mahara DeMdriya (3) dvIndriya, (4) trIndriya, (4) yaturindriya, (6) asaMjJi yathendriya, (7) saMjJi pathendriya, yA sAtenA paryApta ane aparyAptanA bhedathI cauda bhUtagrAma (jIvasamUha) hAya che. enI virAdhanA AdithI je aticAra lAgyA hoya 'te tethI huM nivRtta thAuM chuM.' atyaMta kaluSita pariNAmavALA hAvAthI paramAdhArmika kahevAtA deva paMdara prabhAranA che
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 AvazyakasUtrasva nIvA 'dhastAdvimuJcati, dattvA ca galahastaM garbhe pAtayati, adhomukhamambaratale samutkSipya punaH punaH patantaM zUlAdinA vidhyati, pApaM saMsmArya saMsmArya cAnekadhA bhUyaH kadarthayati / 1 / khaNDanaH 'ambarISo ' nArakAn mudgarAdinA kuTTayitvA krakacAdibhiH kRtvA bhrASTrAdau pacati, hatA''hatatayA mUcchitA~zca tAn kadalIstambhavacarmaNAmekaikaM puTamutpATyotpATaya kadarthayati / 2 / ' zyAmaH ' kazAghAtAdinA zAtayati, hastapAdAdIn durdarzatayA chinatti, zUla - sUcyAdinA vidhyati, uparito vajrazilAyAM pAtayati, tathA rajjvAdinA paTakane vAle, gardaniyA dekara (gardana pakaDa kara ) gaDDhe meM girAnevAle, ulaTe mu~ha AkAza meM uchAla kara girate samaya barchA Adi bhoMkane vAle, aura pApa kA vAramvAra smaraNa karAkara aneka prakAra se pIDA pahu~cAne vAle / (2) aMbarISa - neraiyoM ko mudgara Adi se kUTa kara karota, kaiMcI Adi se TukaDe 2 kara bhADa bhU~jane vAle tathA adhamare kara ke kadalI stambha ke samAna eka eka carmapuTa ko khIMca kara duHkhI karane vAle / (3) zyAma -- kazA (koDA) Adi se pITane vAle, hAtha paira Adi avayavoM ko burI taraha kATanevAle, zUla suI Adi se bIMdhanevAle, Upara se vajrazilA para paTakane vAle, aura rassI (1) AMkha-nArakI jIvAne AkAzamAM laI jaIne nIce pachADavAvALA, garadana pakaDIne khADAmAM phUMkavAvALA, avaLA meDha AkAzamAM uchALIne paDatI vakhate barachI vigere lAMkavAvALA, ane pApanuM vAraMvAra smaraNa karAvIne aneka prakArathI pIDA pahAMcADavAvALA, (2) maMjarISa-nerayAne bhugahara mAthi TIne zeta, thI (tara) mAhithI TukaDA TukaDA karIne bhaThImAM zekavAvALA tathA adhamuvA karIne keLanA thAMbhalAnI jema ekeka capuTane khecIkhecIne du:khI karavAvALA. (3) zyAma-zA (ayaDA ) mAhithI bhAravAvAjA, hAtha patra Ahi vayovAne churI rIte kApavAvALA, zULa seya AdithI vIdhavAvALA, uparathI vajra zilA upara
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ toSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam - 4 dRDhaM baddhvA latAdiprahArapurassaraM bhISaNayAtanAM nayati, asya zyAmAGgatvAcchcAmanAma / 3 / zabala: =varNena karburaH, ayaM maharAdinA nArakiNAma sthisandhi cUrNayati, antravasAdInniSkAsayati ca / 4 / 227 'raudro' rudrakarmakaratvAt, yato'yaM nArakAn bhrAmayitvA 2 vyomni sudUramutkSipya nipatatastAn zaktyamitomarAdiSu protayati / 5 / uparaudraH = raudrakalpaH, eSa ca karacaraNAdyaGgopAGgAni manakti / 6 / 'kAla: sa yo nArAna nAnAvidheSu kumbhyAdipAtreSu pacati, bhayaM ca to'pi kAla etra / 7 / , mahAkAla:- pUrvasmin janmani mAMsAhAriNo nArakAntadIyokartitaM pRSTAdivaM mAMsaM kadarthanayA bhakSayati, ayaM ca varNena mahAzyAmatvAnmahAkAla ucyate |8| Adi se majanUna bAMdha kara lanA (bena) Adi ke prahAra se camaDA uDane vAle / (4) zabala - mudgara Adi dvArA nArakiyoM kI haDDI ke jor3oM ko cUra cUra karane vAle tathA A~na aura caravI ko nikAlane bAche / (5) raudra - narakampa jIvoM ko khUba U~ce uchAla kara girate samaya, zakti, talavAra, bhAle Adi meM piganevAle / (6) uparaur3anArakIya jIvoM ke hAtha paira toDane vAle / (9) kAla - kuMbhI AdimeM pacAnevAle / (8) mahAkAla - pUrvajanma ke mAMsAhArI jIvoM ko unhoM kI pITha AdikA mAMsa kATa kATa kara vilAne vAle / (9) 57.81.1.. bhane hera mahithI kadhIna aai (naMtara) vigeredhI bharIne gADuM neDana. (4) zama-bhuzahara mahidvArA naraDIna yUreza 421.1 // tathaH tan bhane rajIne uTha (4) nAMva vane ma chajIne patI mate zakti, bAra, lAvA vigerebhAM pASANA (3) uparoDhanArIya venAM 6.4 paga te.1.2.ja. (7) 5.3 - isI mahimAM ne manI pIunu 28.108, (5) maI.5.8 pUrva4nmanA mAM mAMsa kra:pI ka.pIne khavara.vAvALa. (9) asapatra-talavAra jevA tIkSNa pAMdaDAvALA
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 AvazyakasUtrasva 'asipatraH' sa devo yo'situlyapatrANAM vanaM viracayya tacchAyA'bhilASeNa samAgatAnArakiNo vikRtavAtAndolanapUrvakamasipatrapAtanena khaNDazazchinatti / 9 / dhanuH-sa yo dhanuSo vinirmukairarddhacandrAkArairbANaiH karNISThanAsAdInavayavAbhArakiNAM chinatti / 10 / ____ kumbhaH-vividhASTrikAdyAkArAmu kumbhISu nArakiNo bhRzaM pacati hanti ca / 11 / vAluH'-bhrASTrasthataptavajravAlukAsu nArakAn sataDatkAraM caNakAdIniva bhanayati / 12 / vaitaraNI-narakasthanadI, tadadhiSThAtRtvena taddevo'pi tAtsthyAt gRhA dArA itivat , sa cAtipUtigandhipUyarudhirapavAhaparipUritAM taptatraputAmrAdikalakalAasipatra-talavAra jaise tIkhe pattoM ke vanakI vikurvaNA karake usa vanameM chAyAkI icchA se Aye hue nArakI jIvoM ko vaikriya ghAyudvArA patte girAkara chinnabhinna karanevAle / (10) dhanu-dhanuSa se choDe hue arddhacandrAkAra bANoM se A~kha nAka Adi avayavoM ko chednevaale| (11) kuMbha-U~TanI Adi ke AkAravAlI kumbhiyoM meM pacAnevAle / (12) vAlU-vajramaya taptavAlukA meM canoM ke samAna DataDAhaTa karate hue nArakI jIvoM ko bhUnanevAle / (13) vaitaraNI-atyanta durgandhavAlI rAdha lohU se bharI huI, evaM tape hue jasta aura kathIra kI ukalatI huI, atyanta kSAra se yukta uSNa pAnI se bharI huI vaitaraNI nadI kI vikurvaNA karake usameM vananI vimurvaNu karIne te vanamAM chAyAnI IcchAthI AvelA nArakI jIvane vaikriya vAyu dvArA pAMdaDAone kheravIne chinnabhinna karavAvALA. (10) dhana-dhanuSyathI cheDela ardhacaMdrAkAra bANathI AMkha nAka Adi avayavane chedavAvALA. (11) kuMbha uMTanI (sAMDhaNuM) AdinA AkAravALI kuMbhiyamAM pakAvavAvALA. (12) vAlva maya tapelI retImAM caNAnI samAna taDataDAta karatA nArakI ane zekavAvALA (13) vaitaraNIkhUba dudhavAlI rAdha lehIthI bharelI, tapelA jasata ane kathIrathI ukaLatI, atyaMta kSAra yukta unA pANInI bharelI vaitaraNI nadInI vidurvaNA karIne emAM 1- 'asipatra' ityatrA'rza AditvAdac /
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 229 yitAM kSAroSNajalabhRtAM bhayAnakA vikRtadarzanAM nadI vikRtya nArakAn kliznAti / 13 / kharasvaraH-sacItkAramuccairAkrozato nArakAn tIkSNavajrakaNTakA''kIrNeSu zAlmalyAdiprAMzuvRkSeSu' samAropyA''karSati, ziramsu ca krakacaM nidhAya vidArayati, parazubhirga khaNDayati / 14 / / __'mahAghoSaH'-ayaM paramapIDotpattibhItAn mRgAnivetastataH palAyamAnAn nArakAn ghoragarjanAM kurvan vATakaM (vanaM) paniva narakA''trAsamavaruNadi / 15 / ___'solasahi' SoDazabhiH, 'gAhAsolasaehi' gAthAnAmakaM SoDazamadhyanarakake jIvoM ko DAla kara aneka prakAra se pIDita krnevaale| (14) kharasvara-tIkhe vajramaya kATevAle U~ce2 zAlmalI (semala) vRkSoM para caDhAkara cillAte hue nArakI jIvoM ko khIMcanevAle, mastaka para karoMta rakhakara cIranevAle, tathA pharasA se khaMDa2 karanevAle / (15) mahAghoSa-atyanta vedanA ke Darase mRgoMkI taraha idhara-udhara bhAgate hue nArakI jIvoM ko vADemeM pazuoMkI taraha ghora garjanA karake roknevaale| inake dvArA honevAle pApakI anumodanA Adi se jo aticAra lagA ho to maiM usase nivRtta hotA hai| sUtrakRtAGga ke prathama zrutaskandha ke molaha adhyayana isa narakanA jIvane nAkhIne aneka prakArathI duHkha devAvALA. (14) kharasvara-tIkhA vajA jevA kAMTAvALA uMcA uMcA zemaLanA jhADa upara caDhAvIne bumo pADatA nArakI chAne khecavAvALA, mAthA upara karavata rAkhIne cIravAvALA tathA pharasIthI TukaDA TukaDA karavAvALA (15) mahASa- atyaMta vedanAnA DarathI haraNanI jema jyAM tyAM bhAgatA nArakI ane vADAmAM pazuonI mAphaka ghera garjanA karIne rekavAvALA e paramAdhArmika dethI thatA pApanI anumaMdanA AdithI je aticAra lAgyA heya "te temAMthI huM nivRtta thAuM chuM sUtrakRtAMganA prathama zrutaskaMdhanA seLa adhyayana A prakAre che 1.- 'prAMzuruccaH' ityrthH| 2- rudherdvikarmakatvAdidamakathitaM karma 'vanamavaruNadi gAm' ityAdivat /
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 Avazyaka sUtrasva " yanaM yeSvabhyavaneSu tAni gAthASoDazakAni taiH = mRtrakRtAGgaprathamazrutaskandhAdhvayanaiH sambandhastukta eva / prasaGgaprAptAni SoDazAnAmadhyayanAnAM nAmAnyucyantesvasamaya para samayanAmakaM 1, vaitAlIyam 2, upasargaparijJam 3, strIpariim 4. narakavibhaktiH 5, vIrastutiH 6, kuzIlaparibhASAnAmakam 7, vIrya - nAmakam 8, dharmanAmakam 9, samAdhinAmakam 10, mokSamArganAmakam 11, samavasaraNanAmakam 12. yAthAtathyanAmakam 13, granthanAmakam 14, AdAnanAmakam 15, gAthAnAmakam 16 ceti / ' sattarasavihe' saptadazavidhe ' asaMjame' na saMyamAM'saMyamaH = sAvadhAtuTAnamarthAna pRthivIvyaptejovAyuvanaspati- dvi- tri- catuHpaJcendriyA'jIvaprakAra haiM - (1) svasamayapara samaya, (2) vaitAlika, (3) upasargaparijJA (4) strI parijJA, (5) narakavibhakti, (6) vIrastuti, (7) kuzIlaparibhASA (8) vIryanAma, (9) dharmanAma, (10) samAdhinAma, (11) mokSamArga nAma, (12) samavasaraNanAma, (13) yAthAtathyanAma, (14) grandhanAma, (15) AdAnanAma, (16) gAdhAnAma / ina solaha adhyayanoMmeM zraddhA prarUpaNA AdikI nyUnAdhikatA ke kAraNa jo koI aticAra kiyA gayA ho to maiM usase nivRtta hotA hU~ // asaMyama (mAtraya - anuSThAna - vizeSa ) sataraha prakArakA hai(1) pRthvIkAya asaMyama, (2) akAya asaMyama, (3) tejaskAya (1) svasamaya samaya (2) vaitAbika, (3) upasargaparijJA, (4) khIyajJa (4) vilAsita, (6) vIrastuti, (7) kuzIsaparibhASA, (8) vIrya - nAma, (8) dharmanAma, (10) samAdhinAma, (11) bhokSamArganAma, (12) sabhavana2dhunAma, (13) ba. dha. tathyanAma (14) athanAbha, (15) mahAnanAma, (16) gAthAnAbh A sALa adhyayanAmAM zraddhA prarUpaNA AdinI nyUnAdhikatAnA kAraNe je kAi aticAra lAgyA hoya tA temAMthI hu nivrutta thAuM chu. asayama (sAvadha anuSThAna vizeSa) sUttara prakAranA che. (1) pRthvIDAya 1 - bahumUlya vastrAdInAM grahaNaM sadoSopadhigrahaNaM cAjIvA'saMyamaH / upakaraNAdInAmavidhinA pratyupekSaNamapratyupekSaNaM vA prekSA'saMyamaH / asaMyame pravarttanaM saMyame cA'pravartanamupekSA'saMyamaH, prasphuTA itare /
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 lopekSApamArjanapariSThApanamanovAkkAyAnAM, tasmin / 'ahArasavihe' aSTAdazavidhAH prakArA yasya tasmin 'abaMbhe' aMsaMyama, (4) vAyukAya asaMyama, (5) vanaspatikAya asaMyama, (6) bIndriya asaMyama, (7) zrIndriya asaMyama, (8) caturindriya asaMyama, (9) pazcendriya asaMyama, (10) ajIva asaMyama, (pAtra Adi upadhikA avidhi se kAmameM lAnA, adhika tathA sadoSa upadhi AdikA grahaNa karanA), (11) prekSA asaMyama (upadhikA avidhi se pratilekhana karanA, athavA pratilekhana nahIM karanA), (12) upekSA asaMyama (saMyama yogameM mana vacana kAya ke yogoM ko nahIM lagAnA aura asaMyamameM lagAnA), (13) apramArjanA asaMyama (upAzraya AdikA nahIM pU~janA), (14) pariSThApanikA asaMyama (ayatanAse kisI vastukA pariSThApana karanA), (15) mana asaMyama, (16) vacana asaMyama, (17) kAya asaMyama / ina asaMyamoM dvArA jo aticAra kiyA gayA ho 'to maiM usase nivRtta hotA hai| aThAraha prakAra kA abrahmacarya (kuzIla-maithuna) (1-2) audArika zarIra dvArA mana vacana aura kAya se sevana kiyA ho, karAyA ho, yA masayama, (2) 2554Aya asayama, (3) te424ya asayama, (4) vAyuya asa. yama, (5) vanaspatiya asaMyama, (6) dvandraya asayama, (7) jIndriya sasayama, (8) yatundriya asaMyama, (e) 5yendriya asaMyama, (10) 171 asayama (pAtra Adi upadhine avidhithI kAmamAM levuM, adhika tathA sadaiSa upadhi AdinuM grahaNa karavuM), (11) prekSA asaMyama (upadhinuM vidhi vinA pratilekhana karavuM athavA pratilekhana nahi karavuM), (12) upekSA asaMyama (saMyamayegamAM mana vacana kAyAnA yegene nahIM lagADavA athavA asaMyamamAM lagADavA). (13) apramAjanA asaMyama (upAzraya vigerene nahi paMjavA), (14) parijhApanikA asaMyama (ayanatAthI kaI vastu pariThApana 42y), (15) mana masayama, (16) payana masayama, (17) chaayasaMyama. A asaMyama dvArA je aticAra thayA hoya te temAMthI huM nivRtta yA chu. aDhAra prakAranuM abrahmacarya thazIla-mithuna) (1-9) dArika zarIra dvArA
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakasUtrasya kuzala manuSThAnaM brahma,na brahma-abrahma arthAnmaithunaM, tasmin abrahmaNi; etaddhi-audArikavaikrayikazarIrAbhyAM karaNaMkAraNA'numodanairvAGmanaHkAyato'STAdazavidhaM bhavati, arthAdaudArikaM manasA vAcA kAyena ca svayaM na karotIti trividham , manasA vAcA kAyena cA'nyadvArA na kArayatIti trividhamiti SaDvidham / manasA vAcA kAyena ca kurvantamapyanyaM na samanujAnAtIti ca trividhamiti sarvasaGkalanayaudArikazarIrasambandhino nava bhedAH / evameva vaikrayikazarIrasambandhino'pIti milisvA'STAdazavidhatvam / 'egRNavIsAe' ekonaviMzatyA 'nAyajjhayaNehiM' jJAtAni=udAharaNAni, tatpratipAdakAnyadhyayanAni=jJAtAdhyayanAni taiH, eSu yatra parameNa kAru* jyenA''tyantikakaSTasahanapUrvakaM meghakumArakartRkaM hastibhavAdhikaraNakaM pAdaikotkSepagarUpaM vRttamupanivaddhaM tadutkSiptajJAtaM nAma prathamamadhyayanam / asya caivaM jJAtatvamdayAdiguNazAlino davadAhAdikaSTa sahante samutkSiptakacaraNa-meghakumAra-jIvahastivaditi 1 / yatra zreSThi-taskarayorekatra bandhanavRttAnta upanivaddhastat 'saMghATajAtaM' nAma dvitIyamadhyayanam / tRtIyaM 'mayUrANDajJAtAdhyayanam / ' anumodanA kI ho, isI prakAra (10-18) vaikriya zarIra se maithuna mana, vacana aura kAya se sevana kiyA ho, karAyA ho aura anumodana kI ho| isa aThAraha prakAra ke abrahmacarya dvArA jo aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA huuN| jJAtAdharmakathA ke unnIsa adhyayana-(1) meghakumAra (utkSipta), (2) dhannA sArthavAha (saMghATa), (3) mayUrANDa, (4) kUrma (kacchapa) mana vacana ane kAyAthI sevana karyuM hoya, karAyuM hoya ane anumodana ApyuM hoya, A prakAre (10-18) vaikriya zarIrathI mithuna mana vacana ane kAyAthI sevana karyuM hoya, karAyuM hoya ane anumodana ApyuM hoya. A aDhAra prakAranA abrahmacarya dvArA je aticAra lAgyA hoya 'te temAMthI huM nivRtta thA . jJAtAdharmakathAnA ogaNIsa adhyayana (1) meghakumAra (ukSipta), (2) pannA sArthavADa (sapATa), (3) mayUrA3, (4) dUrbha (4275 ), (5) zaikSa 1- jJAtAdhyayaneSu /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam -4 233 caturthaM kUrmajJAtAdhyayanam / paJcamaM zailakarAjarSijJAtAdhyayanam / SaSThaM tumbajJAtam / saptamaM rohiNIjJAtam / aSTamaM mallIjJAtam / navamaM mAkandIputrajJAtam / dazamaM candrajJAtam / ekAdazaM samudranIrasthadAvaddatra vRkSacaritrayuktatvAddAvaddavajJAtAdhyayanam / dvAdazamudakajJAtAdhyayanam, atra nagaraparikhAjalavarNanam / trayodazaM maNDUkajJAtAdhyayanam / atra nandanamaNikArazreSThijIvavRttAntavarNanam / caturdazaM tetalI - pradhAnajJAtAdhyayanam / paJcadazaM nandivRkSAkhya taruphalavRttAntasambandhAnnandiphalajJAtAdhyayanam / SoDazamamarakaGkAjJAtam, amarakaGkA nAma ghAtakIkhaNDa - bharata kSetrarAjadhAnI tatsambandhAt / saptadazamAkIrNajJAtam - AkIrNAH = AkIrNajAtIyAH samudramadhyavarttino'zvavizeSAstatsambandhAt / aSTAdazaM mumAjJAtaM nAma / ekonaviMzatitamaM puNDarIkajJAtaM nAmAdhyayanam // 'bIsAe' viMzasyA 'asamAdddviANehiM' samAdhidhitaikAgratA=mokSamArgeSTsthAnaM, na samAdhirasamAdhiH, yatsevanena svaparobhayamokSasukhavicchedo jAyate (5) zailakarAjarSi, (6) tumbalepa, (7) rohiNI, (8) mallinAtha, (9) mAkandI, (10) candra, (11) dAvaddavavRkSa, (12) udakanAma, (13) maNDUka, (14) tetalI pradhAna, (15) nandIphala, (16) amarakaMkA, (17) AkIrNajAtIya azva, (18) susumA, (19) puNDarIka, ina unnIsa jJAtAdhyayanoM kI zraddhA-prarUpaNAdi meM nyUnAdhikatA hone se jo koI aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA hU~ / cittakI ekAgratApUrvaka mokSamArga meM sthita hone ko samAdhi kahate haiM, aura isase viparIta ko asamAdhi kahate haiM, usake bIsa sthAna ( jJAnAdirahita aprazasta bhAva vAle sthAna) haiMrAjarSi (1) tumJazeSa, (7) roDilI, (8) maslinAtha, (E) bhAuMchI, (10) caMdra, (11) hAvahRvavRkSa, (12) nAma, (13) maMDUka, (14) tenasI pradhAna, (15) nanhIIla, (11) abha24deg4, (17) bhADI gulatIya azva, (18) suMsubhA, (18) puMDarI 4. A egaNIsa adhyayanonI zraddhA-prarUpaNAdimAM nyUnadhikatA thavAnA kAraNe je koi aticAra lAgyA hAya 'tA temAMthI huM... nivRtta thAuM chuM.' cittanI ekAgratApUrvaka mokSamArgamAM sthita thavuM tene ane tenAthI viparIta sthitine asamAdhi kahe che. tenA samAdhi kahe che, vIsa sthAnakA
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 Avazyaka sUtrasya saH, tasya sthAnAni=padAnyasamAdhisthAnAni - jJAnAdirahitA'mazastabhAvasampannAni sthAnAnItyarthastaiH / tAni krameNa yathA - prathamaM drutadrutacaraNaM = saMyama trirAdhanAmAtmavirAdhanAM cAnapekSya gamanam / dvitIyamapramArjitacaraNam = apramArjite= rajoharaNenA'vizuddhIkRte mArgAdau gamanam / tRtIyaM duSpamArjitacaraNam =asamyak pramArjite gamanam / caturtha maryAdAtiriktazayyApIThaphalakAdisevanam / paJcamaM ratnAdhikaparibhavaH= gurvAcAryAdInAM parAbhavakaraNam / SaSThaM sthavirANAM ghAtacintanam / saptamaM bhUtAnAmupaghAtacintanam / aSTamaM pratikSaNaM krodhakaraNam / navamaM pRSThatosvarNavAdaH = parokSa AkSepavacanam / dazamaM zaGkite'rthe punaH punarnizcita bhASaNam / ekAdazamanutpannanUtanakalahakaraNam 1 dvAdazaM purAtanopazamitakalaDhodIraNam / (1) davadava- jaldI jaldI calanA (2) vinA pU~je calanA, (3) samyak prakAra pU~je vinA calanA (pU~janA kahIM calanA kahIM), (4) maryAdA se adhika pATa pATalA Adi kA upabhoga karanA, (5) guru Adi ke sAtha avinayapUrvaka bolanA tathA unakA parAbhava karanA, (6) sthavira ( apane se baDe ) kI ghAta cintana karanA, (7) bhUtoM (jIvoM) kI ghAta ciMtana karanA, (8) kSaNa kSaNa krodha karanA, (9) parokSa meM avarNavAda karanA, (10) zaGkita viSaya meM bAra bAra nizcayapUrvaka navIna bolanA, (11) kleza utpanna karanA, (12) upazAnta kleza kI udIraNA karanA, (13) (jJanAdi rahita aprazasta lAvavAlA sthAna) che. (1) havahava (nsahI sahI) yAdavu. (2) pUlyA vinA yathAsavu, (3) sabhya prakAre pUjyA vinA cAlavuM (pUjavuM kyAMya ane cAlavuM kayAMya), (4) maryAdAthI vadhAre pramANamAM 5Ta-pATalA vagerenA upabhAga karavA, (5) guru vagerenI sAthe avinayapUrvaka khelavuM tathA temanA parAbhava karavA, (6) sthavira (peAtAnAthI meTA)nI ghAta karavAnuM cintavana 42, (7) lUtoM (lavonI) ghAta azvAnuM ciMtana 12, (8) kSaNukSazubhAM dbodha karavA, (9) parekSamAM avarNavAda melavuM, (10) za MkA hoya tevA viSayamAM vAravAra nizrcayapUrvaka khelavu, (11) navo kaleza utpanna karavo, (12) upazAnta kalezanI udIraNA karavI, (13) akAle svAdhyAya karavo, (14) sacitta rajavALA
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 235 trayodazamakAle svAdhyAyakaraNam / caturdazaM sarajaskacaraNenA''sanAdAvupavezanam / paJcadazaM rAtriSu prathamaharottaraMmuccaiH sambhASaNam , gRhasthabhASAbhASaNaM vA / SoDazaM gacchAdiSu bhedotpAdanam / saptadazaM jhaMjhakaraNam gaNaduHkhadabhASAvyavaharaNam / aSTAdazaM kalahakaraNamyena kenacit saha virodhA''caraNam / ekonaviMzatitamaM sUryodayAdArabhyA'staM yaavtpaunHpunyenaa'bhyvhrnnm| viMzatitamamaneSaNikAhArAdisevanam // mU0 13 // ||muulm // egavIsAe sabalehiM ||suu0 14 // // chAyA // ekaviMzatyA zabalaiH // bhU0 14 // // TIkA // yadvArA cAritraM zabalaM karburaM bhavati tAni zabalAni, teSAmekaviMzatiH akAla meM svAdhyAya karanA, (14) sacitta rajayukta caraNoM se Asana Adi para baiThanA, (15) prahararAtri vyatIta hone ke bAda jora se bolanA athavA gRhastha jaisI bhASA bolanA, (16) gaccha Adi meM cheda-bheda karanA, (17) gaNa ko dukha utpanna ho aisI bhASA bolanA, (18) hareka ke sAtha virodha karanA, (19) sUryodaya se sUryAsta taka khAte rahanA, (20) aneSaNika AhAra Adi kA sevana krnaa| inake viSayameM aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA hU~ / / sU0 13 // jinase cAritra zabala (karpura) arthAt cAritra dRSita ho paga vaDe Asana vagere para besavuM, (15) prahara rAtrI gayA bAda UMcA svarathI bela-athavA gRhastha jevI bhASA bolavI, (16) gaccha, saMgha vageremAM cheda-bheda paDAvavo, (17) gaNane du:kha utpanna thAya tevI bhASA bolavI, (18) darekanI sAthe virodha karavo, (19) sUryodayathI laI sUryAsta samaya thAya tyAM sudhI bhajana karatA rahevuM; (20) aSaNika AhAra AdinuM sevana karavuM, A viSe je kaMI aticAra lAgyA hoya te temAMthI huM nivRtta thAuM chuM" (sU0 13) jenA vaDe cAritra zabala-arthAta cAritra draSita thAya che tene "zabala'
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 Avazyakamatrasya bhedAH, tatra hastakarmakaraNaM prathamam (1) atikramavyatikramAticAraithunasevana dvitIyam , (2) rAtribhojanaM tRtIyam (3) AdhAkarma sevanaM caturtham (4), rAjapiNDa-(nRpatimuddizya niSpAdita) grahaNaM paJcamam (5), dravyAdinA sAdhvartha krItamuddhAragRhItamanicchataH putrabhRtyAdeIstAdapahRtyA'nyasambandhisAdhAraNA''hArAdikaM tAnanApRcchaya svakIyamapi svasthAnAdapahRtya vA sAdhave dIyamAnamityeSAM pazcAnAM piNDAnAM sevanaM SaSTham (6), punaH punaH pratyAkhyAnabhaJjanaM saptamam (7), SaNmAsAbhyantare svagacchAniHsRtya gacchAntaragamanamaSTamam (8), mAsAbhyantara udakatrayale pasevanaM navamam (9) mAsAbhyantare mAtRsthAnatrayasevanaM dazaunheM 'zabala' kahate haiM, ve ikkIsa (21) haiM-(1) hastakarma karanA (2) atikrama vyatikrama aura aticAra se maithuna sevana karanA, (3) rAtri bhojana karanA, (4) AdhAkarmI AhAra AdikA sevana karanA, (6) rAjapiNDa lenA (6) 'kIyaM' (krIta)-sAdhu ke nimitta kharIde hue, 'pAmice' (prAmitya)-udhAra liye hue, 'acchinnaM' (acchedya)-putra bhRtya Adi ke hAtha se chIne hue, 'aNisiha' (anisRSTaM)=aneka ke hisse kA AhAra Adi unase vinA pUche diye hue, tathA 'AhaTTa dinamANaM' (AhRtya dIyamAnaM) svasthAna se sAmane lAkara diye hue, AhAra Adi kA sevana karanA, (7) pratyAkhyAna kA bArambAra bhaMga karanA, (8) chaha mahIne se pahale apanA gaccha choDa kara dUsare gaccha meM jAnA, (9) eka mahIne meM tIna bAra udaka kA lepa lagAnA (nadI 53 cha. tasevA prAranA che. (1) stama 42, (2) mAtama, vyatima ane atiyArathI maithuna sevana 42, (3) tri-ant 42j, (4) AdhAbhI mADA2 parenu sevana 42j, (5) piMDa ya 42vo. (6) 'kIyaM' (krIta) sAdhunA nimitta maza: 42sA, 'pAmice' (pAmityaM) GdhA2 vAghelA, 'acchinnaM (acchedha) putra-nau42 mAhinA yamAthI chInI sIdhelA, 'aNisiTTa' ( anisRSTaM) aneka mANasonA bhAgane AhAra vagere teone pUchayA vinA ApelAM tathA 'AhaTTa dijamANaM' ( AhRtya dIyamAnam ) potAnA sthAnathI sAmA bhAvI sAvI ApelA AhAra adinuM sevana karavuM, (7) pratyAkhyAnane vAraMvAra bhaMga karavo, (8) cha mAsa pUrve pitAno gaccha tyajI bIjA gacchamAM javuM, (9) eka mahinAmAM
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 237 mam (10), mAtRsthAnazabdenAtra kapaTa (mAyA) gRhyate / zayyAtarapiNDasevanamekAdazam (11), jJAtvA prANAtipAtakaraNaM dvAdazam (12), jJAtvA mRSAvAdakaraNaM trayodazam (13), jJAtvA'dattA''dAnaM caturdazam (14), jJAtvA sacittapRthivyupavezanAdi paJcadazam (15) snigdhapRthivyAmupavezanaM SoDazam (16), sajIvapIThaphalakAdisevanaM saptadazam (17), mUla-kanda-skandha-tvak-pravAlapatra-puSpa-phala-bIja-haritAdInAM sevanamaSTAdazam (18), saMvatsarAbhyantare dazodakale pasevanamekonaviMzatitamam (19) saMvatsarAbhyantare dazamAtRmthAnasevanaM viMzatitamam (20), sacittodakarajovyAptahastAdinA dattasyA''hArAdeH sevanamekaviMzatitamam (21) // sU0 14 // Adi se utaranA), (10) eka mahIne meM tIna mAtRsthAna (kapaTa) sevana karanA, (11) zayyAtara piNDa kA sevana karanA, (12) jAnabUjha kara prANAtipAta karanA, (13) jAnabUjha kara jhUTha bolanA, (14) jAnabUjha kara corI karanA, (15) jAnabUjha kara sacitta pRthvI para baiThanA, (16) snigdha (gIlI) pRthvI para baiThanA, (17) jIva sahita pITha phalaka Adi kA sevana karanA, (18) mUla-kandaskandha-svaka-pravAla-patra-puSpa-phala-bIja aura harita, ina daza prakAra kI sacitta vanaspati Adi kA sevana karanA, (10) eka varSa meM daza udaka lepa lagAnA, (20) eka varSa meM daza mAtRsthAna sevana karanA, (21) sacitta udaka se bhIge hue (gIle) hastapAtra traNa vAra pANIne lepa lagADavo (nadI vigere utaravAM), (10) eka mAsamAM 3 bhAtRsthAna (458nu) sevana 42j, (11) zayyAtarapiMDa sevana 42j, (12) Me-muDIna prAtipA1 425o, (13) sI-samathane asatya mAsa, (14) -samaTane yArI 42vI, (15) onel-mulIne 2.yitta pRthvI 52 mesayu, (16) pANIthI bhIMjAelI jamIna para besavuM, (17) jIva sahita pIThaphalaka vagerenuM sevana 427, (18) bhUta, 6, 2405, chAsa, pravAsa, patra, pu.5, 50, 4 bhane harita-lIlI A dasa prakAranI sacitta vanaspatinuM sevana karavuM, (19) eka varSamAM dasa pAzInA 5 // 31, (20) me varSamA 6sa bhAtRsthAna (758) sevana 425i, (21) sacitta pANIthI bhIMjAelA hAtha-pAtra AdithI ApelA AhAra-AdinuM sevana
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 AvazyakasUtrasya // mUlam // bAvIsAe parisahehi // sU0 15 // // chAyA // dvAviMzatyA pariSahaiH // mU0 15 // // TIkA // 'parisahehiM' pari=samantAt sAnte kSamyante karmanirjarAthai mokSArthibhiriti pariSahAstaiH, te yathA kSudhApariSahaH (1), pipAsApariSahaH (2), zItapariSahaH (3), uSNapariSahaH (4), daMzamazakapariSahaH (5), acelapariSaDaH (6), aratipariSahaH (7), strIpariSahaH (8), caryA-(bihAra) pariSahaH (1), naiSedhikIpariSahaH (10), zayyApariSahaH (11), AkrozapariSahaH (12), vadhaparipahaH (13), yAcanApariSahaH (14), alAbhapariSahaH (15), rogapariSahaH (16), tRNasparzapariSahaH (17), jalla [malla]-pariSahaH (18), 'satkArapuraskAraAdi se diye hue AhAra Adi kA sevana karanA, inase jo aticAra huA ho to usase maiM nivRtta hotA hU~ ||suu0 14 // mokSArthI jinheM karmoM kI nirjarA ke liye sahana karate haiM unheM 'pariSaha' kahate haiM ve bAIsa hai (1) kSudhA, (1) pipAsA, (3) zIta, (4) uSNa, (5) daMzamazaka, (6) acela, (7) arati, (8) strI, (9) caryA (calanA), (10) naSedhikI (baiThanA), (11) zayyA, (12) Akroza, (13) vadha, (14) yAcanA, (15) alAbha, (16) roga, (17) tRNasparza, (18) mala, (19) satkArapuraskAra, (20) prajJA, (21) ajJAna, (22) karavuM,-e sarvathI je kaI aticAra lAgyA hoya te temAMthI huM nivRtta thAuM chuM.' (sU0 14) mokSAthI jo karmonI nirjarA karavA mATe je sahana kare che. tene 'pariSa' . mane paripaDa mAvIsa-22 // 2 // cha (1) kSudhA bhUma, (2) pipAsA (tRSA), (3) zIta (62), (4) Gey (5), (5) zamaza: () (bha-72), (6) ayesa, (7) mati, (8) zrI, (e) yaryA (yAsata), (10) naighiI (sa), (11) zayyA, (12) Bha, (13) 15, (14) yAyanA (15) men, (16) roga, (17) tRpaspaza, (18) mata, () sA2522412, (20) prajJA, 1- atra satkAro vastrAdinA, puraskAracAbhyutthAnAdinA /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam -4 239 pariSada H (19), prajJApariSahaH (20), ajJAna pariSadaH (21), darzanapariSaha - (22) zreti, sambandhastu yo mayetyAdinaiva sarvatreti prAguktaM na vismarttavyam / / mR0 15 / / // mUlam // tevIsAe sUagaDajjhayaNehiM / cauvIsAe devehiM / paNavIsAe bhAvaNAhiM / chavvIsAe dasAkappavavahArANaM uddesaNakAlehiM / sattAvIsAe aNagAraguNehiM // sU0 16 // // chAyA // trayoviMzatyA sUtrakRtAdhyayanaiH / caturviMzatyA devaiH / paJcatriMzatyA bhAvanAbhiH / SaDaviMzatyA dazAkalpavyavahArANA mudezana kAlaiH / saptatriMzatyA'nagAraguNaiH // 40 16 // // TIkA // ' tevI0' iti / mRtrakRtAGgaprathama zrutaskandhasya SoDazAdhyayanAni prAgukAni tadvyatiriktAni ca dvitIyazrutaskandhasya puNDarIkAdhyayana- kriyAsthAnAdhyayanA-''hAraparijJAdhyayana-pratyAkhyAnakriyAdhyayanA - ''cArazrutAdhyayanA-''rdrakAdhyayana - nAlandIyAdhyayanAni sapteti militvA trayoviMzatiH sUtrakRtAdhyayanAni taiH / darzana / ina pariSahoM ko samyak prakAra na sahane se jo aticAra kiyA gayA ho 'to usase maiM nivRtta hotA hU~' // sU0 15 // sUtrakRtAMga ke prathama zrutaskandha ke pUrvokta solaha (16) adhyayana aura dvitIya zrutaskandha ke (1) puNDarIka, (2) kriyAsthAna, (3) AhAraparijJA, (4) pratyAkhyAnakriyA, (5) AcArazruta, (6) ArdrakumAra aura (7) nAlandIya, ye sAta milAkara teIsa adhyayanoMmeM zraddhA prarUpaNA Adi kI nyUnAdhikatAse, tathA dasa bhavanapani, ATha (21) ajJAna, (22) harzana, mA jAvIsa pariSahone sabhya - iDA karavAthI je kAMi aticAra lAgyA hoya te temArthI huM nivRtta thAuM chuM ( sU. 15 ) sUtrakRtAMganA prathama zrutaskaMdhanA pUkata 16 (sela) adhyayana ane zrI zrutasandhanAM (7), puMDarIDa (2) dviyAsthAna, atyAkhyAna DiyA, (5) mAyArazruta, (6) sAMdakumAra sane sAta adhyayana meLavIne kula tevIza (13) adhyayanAmAM nyUnAdhitAthI, tathA dasa bhavanapati, AThe vyaMtara, pAMca prakAre sahana na (3) AhAraparijJA, (4) (7) nAsadIya, yA zraddhAprarUpaNA-vagerenI yAtiSI ane eka
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 AvazyakasUtrasva 'cauvIsAe devehi' daza bhavanapatayaH, aSTau vyantarAH, pazca jyautiSikAH, eko vaimAnikaH, iti militvA caturviMzatirdevAstaiH, athavA caturviMzatitIrthakaraiH / 'paNavIsAe bhAvaNAhiM' bhAvyate-guNairvAsyate AtmA yAbhiriti, bhAvyante abhyasyante karmamalakSAlanAthai mumukSubhiriti vA bhAvanAH-IryA-mano-vacana-SaNA-''dAnanikSeparUpAH paJca prathamamahAvratasya (1) / Alocya saMbhASaNaM krodha-lobha-bhayahAsyeSvanRtavivarjanazceti patra dvitIyamahAvratasya (2) / aSTAdazavidhazuddhavasate cinApUrvaka sevanaM pratidinamavagrahaM yAcitvA tRNakASThAdigrahaNaM, pIThaphalakAdyartha* vyantara, pAca jyotiSI aura eka vaimAnika, ina caubIsa prakAra ke devoM kI athavA cauvIsa tIrthaMkaroM kI AzAtanA se jo aticAra lagA ho to usase maiM nivRtta hotA hai| jisake dvArA AtmA guNayukta hotA hai athavA karmamala dhone ke liye mokSArthI jisakA abhyAsa karate haiM, use bhAvanA kahate haiN| pratyeka mahAvratakI pAca pA~ca bhAvanAe~ hone se ve saba milakara pacIsa haiN| unameM pahale mahAvrata kI pAMca bhAvanA-(1) IryA, (2) mana, (3) vacana, (4) eSaNA, (5) AdAnanikSepa / dusare mahAvratakI pA~ca bhAvanA-(6) vicAra kara bolanA, (7) krodha, (8) lobha, (1) bhaya, (10) hAsyavaza asatya nahIM bolnaa| tIsare mahAvratakI pA~ca bhAvanA-(11) aThAraha prakAra ke zuddha sthAnakI yAcanA karake sevana karanA, (12) pratidina tRNa kASThAdikA avagraha lenA, (13) vaimAnika, A cevIza prakAranA devonI athavA te covIza tIrthakaranI AzAtanAthI je aticAra lAgyA hoya te temAMthI huM nivRtta thAuM chuM. jenA dvArA AtmA, guNayukata thAya che, athavA karmamala devA mATe mekSAthI jIvo jene abhyAsa kare che tene bhAvanA kahe che; pratyeka mahAvratanI pAMca-pAMca bhAvanAo hovAthI te sarve maLIne kula pacIsa bhAvanA thAya che temAM pahelA mahAvratanI pAMya bhAvanA (1) dhryA, (2) bhana, (3) payana, (4) meSA , (5) mAhAnani:5. bhI mahAnatanI pAMya bhAvanA (6) piyArI nAma, (7) adha, (8) sAla, (e) bhaya, (10) hAsyavaza asatya na sata. zrI mahAvratanI pAMya naanaa(11) aDhAra prakAranA zuddha sthAnanI yAcanA karIne sevana karavuM, (12) pratidina
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ vajana,strya munitoSagI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 241 maSivRkSAdInAmacchedanaM, sAdhAraNapiNDasyAdhikato na sevanaM, sAdhuvaiyAvRttyakaraNaM ceti paJca tRtIyamahAvratasya (3) / strI-pazu-paNDakarahitavasatisevanaM, stra GgopAGgA'navalokana, pUrvakRtasurataraterasmaraNaM, pratidinaM bhojanaparityAgazceti pazca catuthamahAvatasya (4) / prazastA'prazasta zabda-rUpa-gandha-rasa-sparzaSu rAgadveSavarjanaM, zabdAdibhedAtpazca pazcamamahAvratasye (5) ti militvA pnycviNshtirbhaavnaastaabhiH| 'dasA-kApa-vavahArANaM' dazA-kalpa-vyavahArANAM dazAzrutaskandha-bRhatkalpa-vyavahAramUtrANAM yathAkramaM daza-SaD-dazasaMkhyakAdhyayanayuktAnAm 'uddesaNakAle hiM' uddezanakAlaiH paThanasamayaiH / 'sattAvIsAe' saptaviMzatyA, 'aNagAraguNehiM' avidyamAnapITha phalaka Adi ke lie bhI vRkSAdi ko nahIM kATanA, (14) sAdharaNa piNDakA adhika sevana nahIM karanA, (15) sAdhukI vaiyAvRtya (veyAvacca) karanA / cauthe mahAvrata kI pA~ca bhAvanA-(16) strI-pazu-paNDaka-rahita sthAnakA sevana karanA, (17) strIkathA varjana karanA, (18) striyoM ke aMgopAMgakA avalokana nahIM karanA, (19) pUrvakRta kAma bhogakA smaraNa nahIM karanA, (20) pratidina sarasa bhojana kA tyAga krnaa| pA~cave mahAvrata kI pA~ca bhAvanA- (21) iSTAniSTa zabda, (22) rUpa, (23) gandha, (24), rasa, aura (25) sparzameM rAga-dveSa nahIM karanA / ina paccIsa bhAvanAoM ke viSayameM tathA dazAzrutaskandha ke dasa, bRhatkalpake chaha aura vyavahArasUtra ke dasa, ina chabbIsa adhyayanoM ke paThanakAlameM, aura jinake dravyase-miTTI AdikA banA huA tRNa-koThAdinuM avagraha levuM. (13) pITha phalaka Adi mATe paNa vRkSane kApavuM nahi te, (14) sAdhAraNa piMDanuM adhika sevana karavuM nahi te, (15) sAdhunA peyAvRttya (vaiyA125) 42vI. yAthA bhAvatI pAMya bhAvanA- (16) shrii-pshu-5/rahita sthAnakanuM sevana karavuM, (17) strIkathA varjana karavuM, (18) strIonA aMgepAMganuM avalokana nahi karavuM, (19) pUrvakRta kAmaganuM smaraNa nahi karavuM, (20) pratidina sarasa bhejanane tyAga kare. pAMcamAM mahAvratanI pAMca bhAvanA(21) 4AniTa thapa, (22) 35, (23) 114, (24) 24 bhane (25) sparzamA rAga-dveSa nahi kare. A pacIza bhAvanAonA viSayamAM tathA dazAzrutaskaMdhanA daza, bRhatka9panA che ane vyavahArasUtranA dasa, A chavvIsa adhyayanane paThana
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 bhAvazyakasUtrastha magAraM-dravyato gRha bhAvataH kaSAyamohanIyaM yeSAM te'nagArAH sAdhavasteSAM guNAH= paJcamahAvratAni, pazcendriyanigrahAH, catvAraH krodhAdivivekAH, antarAsmazudisaJjAtaM bhAvasatyaM, pratyupekSaNAdikriyAyAmupayuktatvaM karaNasatyaM, yogAnAM manAdInAM yathArthatvaM yogasatyamiti bhAva-karaNa-yogasatyAni trINi, kSamaikA, virAgikA pasiddhe ime, akuzalAnAM mano-cAkkAyAnAM nirodhAtrayaH, jJAna-darzana-cAritrasampannatAstisraH, zItAdivedanAsahiSNutvamekaM, mAraNAntikopasargasahanazIlatA caiketi saGkalanena saptaviMzatiranagAraguNAstaiH // mU0 16 // // mUlam // aTThAvIsAe aayaarppkppehi| egaNatIsAe pAvasuyappasaMgehiM ||suu0 17 // agAra (ghara) aura bhAvase-kaSAyamohanIyarUpa agAra nahIM hai una anagAra ke (1-5) pAca mahAvrata, (6-10) pA~ca indriyanigraha, (11-14) cAra kaSAyajaya, (15) bhAvasatya (antarAtmazuddhi), (16) karaNasatya (pratilekhanAdi kriyA meM upayoga), (17) yogasatva (zuddhamArgameM manayoga Adi kI pravRtti karanA), (18) kSamA, (19) virAgitA-vairAgya, (20) aprazasta mana (21) vacana (22) kAya kA nirodha, (23) samyag darzana, (24) jJAna, (25) cAritra se yuktatA, (26) zIta Adi vedanA kA sahanA, aura (27) mAraNAntika upasarga sahanA / ina sattAIsa anagAra guNoM ke viSaya meM jo koI aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA hU~ // sU0 16 // samayamAM, ane jenA dravyathI-mATI AdinuM baneluM makAna (ghara) ane bhAvathI-kapAya mehanIya rU5 agAra nathI te aNagAranA (1-5) pAMca mahAvrata (6-10) pAMca chandriyanigraDa (11-14) yAra SAya-jaya, (15) nAsatya (antarAtmazubi), (16) 42satya (pratimanAhi yAmAM 6payoga), (7) yogasatya (Y bhAbhI manAyA mAhinI pravRtti 42vI), (18) kSamA, (1) vairAzya, (20) maprazasta mana, (21) 1yana bhane (22) yAnu ni, (23) sabhyahana, (24) jJAna ane (25) cAritrathI yuktatA, (26) zIta Adi vedanAonuM sahana karavuM ane (27) maraNAntika upasarga sahana kare. A sattAvIza aNugAranA guNonA viSayamAM je kaI aticAra lAgyA hoya te temAMthI huM nivRtta thAu chuM. (sU0 16)
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 punitoSaNI TIkA, atikramaNAdhyayanam-4 // chAyA // aSTAviMzatyA''cAraprakalpaiH / ekonatriMzatA pApazrutamasaGgaiH // sU0 17 // // TIkA // 'aTThAvIsAe' aSTAviMzatyA, 'AyArappakappehi' AcAra: AcArAhaM paJcaviMzatyadhyayanAtmakaM, tatra (1) zastraparijJA-(2) lokavijaya-(3)zItoSNIya-(4) samyaktva-(5) lokasAra-(6) dhUta-(7) vimokSo-(8) padhAnazruta-(9) mahAparijJArUpAdhyayananavakaH prathamazrutaskandhaH, (1-2) piNDaiSaNA-zayye-(3) --(4) bhASA-(5) vastraiSaNA-(6-7) pAtraiSaNA'vagrahapatimAH, (6) sthAnamaukikA (9) naiSedhikIsaptaikikA (10) ucAramasravaNasaptaikikA (11) zabdasaptaikikA (12) rUpasaptaikikA (13) parakriyAsaptaikikA (14) AcArAMga ke do zrutaskandha haiM, unameM prathama ke nava adhyayana haiM-(1) zastraparijJAdhyayana (2) lokavijayAdhyayana, (3) zItoSNanAmAdhyayana, (4) samyaktvanAmAdhyayana, (5) lokasArAdhyayana, (6) dhUtAdhyayana, (7) vimokSAdhyayana, (8) upadhAnazrutAdhyayana, (9) mahAparijJAdhyayana / dvitIya zrutaskandha ke solaha-(1) piNDaiSaNAdhyayana, (2) zayyAdhyayana, (3) IryAdhyayana, (4) bhASAdhyayana, (5) vasleSaNAdhyayana, (6) pAtraiSaNAdhyayana, (7) avagrahapratimAdhyayana, (8) sthAnasaptaikikAdhyayana, (9) naiSedhikIsaptaikikAdhyayana, (10) uccAraprasravaNasaptaikikAdhyayana, (11) zabdasaptaikikAdhyayana, (12) rUpasaptaikikAdhyayana, (13) parakriyAsaptaikikAdhyayana, (14) anyonya mAyAzaMganA ne zruta345 cha, tabhI prayabhanA na adhyayana cha. (1) zava parijJApyayana (2) vijayAdhyayana (3) zInAmAdhyayana, (4) sabhyatvanAmApyayana, (5) sadhyayana, (6) dhUtAdhyayana (7) vimokSAdhyayana, (8) upadhAnazrAdhyayana, (9) mahApariNAthayana. dvitIya zrutaskaMdhanA seLa adhyayana che-(1) pipAyayana (2) zayyA, (3) ryA, (4) bhASA, (5) kSa mA, (6) pASA (7) apratimAdhyayana, (8) sthAnasayayana, (6) navadhihI. sataikikAzcayana (10) ucAraprasavaNasataikikAdhyayana (11) zabdasaptakikAdhyayana (12) rUpasaptakikAyayana (13) pakriyAsaptakiyayana (14) anya kriyA
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamutrastha anyonyakriyAsaptaikikA, (15) bhAvanA, (16) vimuktizceti SoDazAdhyayanAtmako dvitIyazrutaskandhaH, iti militvA paJcaviMzatiradhyayanAni, prakalpa:-prakRSTaH kalpaH sa (1-2) codghAtA'nudghAtA-''--(3) ropaNArUpAdhyayanatrayAtmakanizIthAparanAmaka iti sakala' saGkalanayA'STAviMzatiradhyayanAni, tathA cA''cArapadena paJcaviMzateradhyayanAnAM, prakalpapadena ca trayANAmadhyanAnAM grahaNamabhipretya AcArAzca prakalpAzceti dvandvenA''cAraprakalpAstairiti bahuvacanamuktam // ___'egUNatIsAe' ekonatriMzatA, 'pAvasuyappasaMgehi' pAtayantyAtmAnaM durgatAviti pApAni, zrUyante gurumukhAditi zrutAni-zAstrANi, pApAnipAparUpANi zrutAni, pApazrutAni teSAM prasaGgAH tadvivecanarUpAstadabhyasanarUpA vA pApazrata* prasaGgAstaiH, tatra pApazrutAni yathA-bhaumotpAtasthamA-'ntarikSAGga-svara-vyaJjanakriyAsaptaikikAdhyayana, (15) bhAvanAdhyayana, (16) vimuktAdhyayana, isa prakAra donoM milAkara paccIsa adhyayana hue, aura nizItha ke tIna-(1) uddhAta, (2) anuddhAta, (3) AropaNA, ina aTThAIsa adhyayanoM kI zraddhA prarUpaNA AdimeM jo koI aticAra kiyA gayA ho 'to usase maiM nivRtta hotA hai| AtmA ko durgati meM DAlanevAle ko 'pApa' kahate haiM, jo gurumukha se sunA jAya use 'zruta' kahate haiM, aura pAparUpa zruta ko 'pApazruta' kahate haiM, vaha untIsa prakAra kA hai-(1) bhaumabhUkampa Adi ke phala kA pratipAdaka zAstra, (2) utpAta-apane Apa saptakika yayana (15) bhAvanAdhyayana, (16) vimukatadhyayana. e rIte banne maLIne 5yaa| adhyayana cyA, bhane nizIthanA taya (1) dhAta, (2) anu6dhAta, (3) maa2|paNa. e pramANe e aThAvIza adhyayanenI zraddhA prarUpaNA AdimAM je kAMI aticAra lAgyA hoya "te temAMthI huM nivRtta thAuM chuM. - AtmAne durgatimAM nAkhanAra kriyA tene pApa kahe che. je gunA mukhathI sAMbhaLavAmAM Ave tene "zruta" kahe che ane pAparUpa zrutane "pApazruta" kahe che. te ogaNatrIza prakAranA che. (1) bhauma-bhUkampa vagerenA phalane kahenArAM zAstra. (2) 5.ta-pAtAnI bhege-puratI zata yanArI-sahAnI vRSTina ne nAtaM 1- sakala '-AcAra-prakalpayorubhayoriti bhAvaH /
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 245 lkssnnruupaannyssttau| pratyeka mUtra (mUla)-vRtti (TIkA)-vAnika-(AkAkSikadezapUraNa) bhedAccaturviMzatiH, vikathAnuyoga-vidyAnuyoga-mantrAnuyoga-yogAnuyogA-'nyatairthikapravRttAnuyogAzceti militvA ekonaviMzat / tatra bhaumabhUkampAdiphalapratipAdakaM zAstram / utpAtaM svAbhAvikarudhiravRSTayAdiphalapratipAdakam / 'svapna svamaphalapatipAdakam / aGgam aGgasphuraNAdiphalapatipAdakam / svaraM jIvAjIvagatasvaraphalapratipAdakam / vyajyate'neneti vyaJjana-cihna, tatsambandhAcchAstramapi vyaJjanaM, tacca janmottarakAlajAyamAnazarIrasthatilamaSA''dicihnavizeSazubhAzubhaphalamUcakam / lakSaNaM-zarIrasahajAtamAnonmAnapramANAdiphalAbhidhAyakam / ityevaM caturvizatiH / tathA vikathAnuyogaH kAmopAyapratipAdakAni vAtsyAyanapraNItahonevAlI madhira Adi kI vRSTi ke phala kA kahanevAlA zAstra, (3) svapna-svapnaphalapratipAdaka zAstra, (4) antarikSa-AkAza meM grahayuddha Adi ke phalakA sUcaka zAstra, (5) aMga phaDakane ke phala kA sUcaka zAstra, (6) svara--jIva Adi ke svara ke phala kA pradarzaka zAstra, (7) vyatrana-zarIra ke tila, maSa Adi ke phala kA bodhaka zAstra, (8) lakSaNa-zarIra ke sAtha hone vAle mAna unmAna aura pramANa ke phalakA pratipAdaka zAstra ye ATha, sUtra (mUla), vRtti (artha) aura vArtika (AkAkSita artha kI pUrti) aise eka eka ke tIna tIna bheda hone se AThatrika gaibIsa hue| (1) vikathAnuyoga-kAmoddIpakazAstra vAtsyAyana praNIta kAmasUtra Adi, (2) zatra. (3) sana-2113sAnu pratipAhana 42nArA zakha. (4) sntrikss-m:zamAM gRhayuddha AdinA phalane jaNAvanArUM zAstra. (5) aMga pharake tenuM phaLa jaNAvanArUM zAstra. (6) svara-jIva AdinA svaranA phaLane jaNAvanArUM zAstra (7) vyajana-zarIramAM tila, masA AdinA phalane jaNAvanArUM zAstra. (8) lakSaNa-zarIranA sAthe thavAvALA mAna unmAna ane pramANunA phalane jaNAvanArUM zAstrae ATha sUtra ( bhUta ), vRtti ( artha ) bhane pati ( bhAkSita arthanI patti) se prabhAra eka-ekanA traNa-traNa bheda hovAthI traNa aThTha cAvIza thAya che, (1) vikathAnuyog-maadii54||2-vaalyaayn 2yita masUtrA, (2) vidhAnuyoga 1-svapnaH svapnasambandhiphalAphalaviSayo'sminnastIti svamam , arza AditvAnmatvarthIyo'cpratyayastena 'svapra' iti jAtam /
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya kAmasUtrAdIni, vidyAnuyogaH rohiNyAdividyAsAdhanopAyapradarzakAni zAstrANi / mantrAnuyogaH bhUtapizAcAdisAdhakamantrapratipAdakAni zAstrANi / yogA'nuyogaH= vazIkaraNAdividhibodhakAni haramekhalAdiyogapratipAdakAni zAstrANi / anyatairthikamavRttAnuyogaH anye ca te tairthikAH anyataithikAH kApilA (sAGkhyA) dayastebhyaH pravRtta: anyatairthika vRttaH sa cAsAvanuyoga: svakIyA''cAravastutatvAnAM vicAravizeSastatkaraNArtha zAstrasandarbho'pi tathA 'gRhA dArA' itivaditi / sambandhastu 'yo mayA'ticAraH kRtaH' ityAdinAmAgutavadeveti bahuza unmsmaamiH||m0 17 // // mUlam // tIsAe mohaNIyahANehi // sU0 18 // // chAyA // triMzatA mohanIyasthAnaH // mU0 18 // // TIkA // 'tIsAe' triMzatA-triMzatsaMkhyakaiH, 'mohaNIyahANehiM' atra mohavidyAnuyoga-rohiNI Adi vidyA ke sAdhana ke upAya kA pradarzaka zAstra, (3) mantrAnuyoga-bhUtapizAca Adi ke sAdhaka mantroM ke zAstra, (4) yogAnuyoga-vazIkaraNa Adi kA bodhaka, tathA haramekhalAdiyogapratipAdaka zAstra; (5) anyatairthikapravRttAnuyoga-kapila Adi ke banAye hue sAMkhya Adi zAstra, inakI zraddhA prarUpaNA Adi karane se jo aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA hU~' // sU0 17 // jo sAmAnya rUpa se ATha koMke aura vizeSarUpa se Adi vidhA AdinA sAdhanAnA upAyanuM darzana karAvanArUM zAstra, (3) maMtrAnuyoga- bhUta pizAca AdinA sAdhaka maMtranuM zAstra. (cha yegAnuyega-vazIkaraNa Adino baMdha karAnArUM zAstra, tathA hara-mekhalAdi vega pratipAdana karanArUM zAstra. (5) anyatairthika pravRttAnuga-kapila AdinA banAvelA sAMkhyAdi zAstra, tenI zraddhA-prarUpaNAdi karavAthI je kaI aticAra lAgyA hoya te temAMthI huM nivRtta yA chu.' (sU0 17) / je sAmAnya rUpathI ATha karmonA ane vizeSarUpathI mohanIya karmanA
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 247 nIyazabdena sAmAnyato'STavidhaM karma vizeSatazcASTavidhakarmAntargataM caturtha karma, tasya sthAnAni = nimittAni mohanIyasthAnAni = mohanIyakarmabandhanajanakAnItyarthastaiH / sambandhastu yathApUrvam / tatra triMzatsthAnAni yathA - (1) jale broDabhitvA strIpuruSAdi - sajIvAnAM hananam, (2) zvAsAvarodhena hananam, (3) agnidhUmaprayogeNa hananam, (4) prakRSTamahAra pUrva kamasta kasphoTanena hananam, (5) AIcarmaNA ziroveSTayitvA hananam, (6) unmattAdIn mAtuluGgAdiphalAdibhiH paunaHpunyena vo pahasanam, yadvA taskaramahAsAhasikAdivacchalena nirjane vane nItvA hananam, (7) gUDhamAyAcAritvaM - mAyayA mAyA''cchAdanaM sUtrArthagopanaM vA, (8) svAtmakRtasya RSighAtAca kRtyasyAnyasminnAropaNam, (9) sadasi mizrabhASAsaMbhASaNam, (10) bhUpasyArthA''gamadvAramatradhruya taddvArA rAjyAdeH svAyattIkaraNam, mohanIya karma ke bandha kA kAraNa hai, use 'mahAmohanIyasthAna' kahate haiM, usake tIsa bheda haiM- (1) trasajIva strIpuruSa Adi paJcendriyoM ko pAnI meM DubAra kara mAranA, (2) zvAsa Adi ko roka kara mAranA, (3) agni dhUma Adi ke prayoga se mAranA, (4) laTTha Adi se zira phoDa kara mAranA, (5) gIle camaDe se sira bAMdha kara mAranA, (6) pAgala ko nIbU Adi se mArakara ha~sanA, yA cora DAkuoM kI taraha chala se nirjana sthAna meM lejAkara mAranA, (7) kapaTa meM kapaTa karanA athavA sUtra aura arthako chipAnA, (8) apane kiye hue RSighAtAdi ke pApakA dUsare para Aropa karanA, (9) sabhA meM mizra bhASA bolanA, (10) rAjA kI AmadanI Adi baMdhanu kAraNa che tene mahAmeAhanIya sthAna kahe che, tenA trIza bheda che. (1) trasajIva strI-purUSa Adi paMcendriya jIvAne pANImAM DubAvI DubAvIne bhAravAM. (2) zvAsa vagere roDIne bhAravAM (3) agni, dhUmADA vagerenA prayogathI mAravAM te. (4) lAThI AdithI mAthu phADIne mAravu, (5) lIlA cAmaDAthI mAthu khAMkhIne mAravu. (6) gAMDA mANasane liMbunA phaLa vaDe mArIne hasavuM, agara cAra- DAkunI pramANe chala-kapaTa karI vagaDAmAM laI jaIne mAravuM, (7) 458mAM kapaTa karavuM athavA sUtra-arthane chupAvavuM. (8) pote karelA RSighAtAddhi pApanA khIjA upara Aropa mUkavA (9) sabhAmAM mizrabhASA khelavI (10) rAjAnI
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 248 Avazyakamutrasva (11) akumArabrahmacAriNaH sato'pi ' ahamasmi kumArabrahmacArI ' - vibhASaNam, (12) maithunAdanivRttasya sato'pi 'brahmacAryaha' - miti saMbhASaNam, (13) yadavalambanena bRddhimupagatastasyaiva vibhUtiSu pralobhaH, (14) yaiH paurajanairyaH svAmipade samAropitastena teSAmaniSTakaraNam, (15) svIyANDasamRhasya nAginyeva svAmino vyabhicAriNyA patnyeva poSayitU rAjAderduH sacivAdinevA''zrayasba svena hananam, (16) ekadezAdhipaterghAtacintanaM ghAto vA, (17) aneka dezAdhipaterbahujananAyakasya, heyopAdeyavastunirUSakadhArmika puruSasya vA ghAtacintanaM ghAto vA, (18) pravrajyAdigrahaNarUpadharmArthamudyatasya puruSasya dharmAde rokakara usake rAjya Adi ko apane adhikAra meM karanA, (11) bAlabrahmacArI na rahane para bhI apane ko bAlabrahmacArI kahanA, (12) brahmacArI nahIM aura brahmacArI nAma dharAnA, (13) jisake Azraya se unnata huA ho usIkI jaDa kATanA, (14) jisa janasamudAya se ucca adhikAra pAyA ho usIkA aniSTa karanA, (15) jaise sarpiNI apane aNDekA, vyabhicAriNI strI apane patikA aura duSTa mantrI apane rAjAkA saMhAra karate haiM usI prakAra apane rakSaka kA vinAza karanA, (16) eka dezake svAmI rAjA kA ghAnacintana karanA, yA ghAta karanA, (17) aneka dezake svAmI rAjA, yA janasamudAya ke nAyaka, athavA dharmAtmA puruSa kA ghAtacintana karanA yA ghAta karanA, (18) pravrajyA lene ke liye udyata AmadAnA vagere rekIne tenA rAjyane potAnA kabajAmAM levuM, (11) khAlabrahmacArI na hovA chatAMya peAtAne mAlabrahmacArI kahevarAvavuM, (12) brahmacArI na hAya ane brahmacArI kahevarAvavu. (13) jenA Azraye potAnI unnati thai hAya teja mANasanA mULa kADhavAM te, (14) je mANasanA samudAyathI ucca adhikAra maLye hoya tenuM ja aniSTa karavuM. (15) jevI rIte sarpiNI petAnA iMDAneA, vyabhicAriNI zrI pAtAnA patine ane duSTa maMtrI potAnA rAjAnA saMhAra kare che, te pramANe potAnA rakSakanA vinAza karavA. (16) eka dezanA svAmI rAjAne ghAta citavave athavA ghAta karavA. (17) aneka dezanA svAmI rAjA, athavA athavA dharmAtmA puruSanAM ghAtanuM cintavana karavuM, agara janasamudAyanA nAyaka te ghAta karavA. (18) pratrajyA levA taiyAra thaelA puruSanA pariNAmane pAchA
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam - 4 zanam, (19) vItarAgAvarNavAdakaraNam, (20) mokSamArgasyApakaraNamavarNatrAdakaraNaM vA, (21) yebhya AcAryopAdhyAyebhyaH mUtravinayAdikaM gRhItaM teSAmeva nindanam, (22) AcAryopAdhyAyAdInAM yathAzakti vaiyAvRtyAskaraNam, vinayAdyakaraNaM vA, (23) abahuzrutasyA 'pi sato 'bahuzruto'smI' - ti vacanam ' (24) atapasvinaH sato'pi 'tapasvyahamasmI' ti prakathanam, (25) glAnAdInAM vaiyAvayAkaraNam, (26) hiMsopadezadAnaM saMghacchedabhedAdikaraNaM vA, (27) AtmazlAghAyeM muhurmuhUradhArmikavazI karaNAdiprayogasAdhanam, (28) aiDikapAralaukika kAmabhogAnAM tIvrAbhilASA''viSkaraNam, (29) RddhayAdimatAM 249 puruSa ke pariNAmoM ko haTAnA, (19) vItarAga kA avarNavAda karanA, (20) mokSamArgakA apakAra, athavA avarNavAda karanA, (21) jina AcArya upAdhyAya AdikoM se sUtra vinaya Adi sIkhe hoM unhIM kI niMdA karanA, (22) AcArya upAdhyAya AdikoM kI yathAzakti vaiyAvRttya vinaya Adi kA nahIM karanA, (23) bahuzruta nahIM hone para bhI 'maiM bahuzruta ha~' aisA kahanA, (24) tapasvI na hone para bhI tapasvI nAma dharAnA, (25) glAna AdikI yathAzakti vaiyAvRttya nahIM karanA, (26) hiMsAkA upadeza denA yA saMgha meM cheda-bheda karanA, (27) apanI bar3AI ke liye bArabAra vazIkaraNa Adi adhArmika prayogoM kA karanA, (28) isaloka yA paraloka sambandhI kAmabhogoM kI tIvra lAlasA karanA, (29) Rddhiyukta sUtra haThAvI hevAM te. (18) vItarAganA avavAha 42 (20) mokSamArganI bhAra athavA ava vAda karaveA, (21) je AcArya upAdhyAya AdithI Adi zIkhyA hAya tenI nindA karavI. (22) AcAyaeN upAdhyAya vagerenI yathAvinaya zakita veyAvaca vinaya Adi nahi karavu' te. (23) khahuzruta nahIM hAvA chatAMya pazu 'huM bahuzruta chuM' ema kahevu. (24) tapasvI nahi hovA chatAMya tapasvI nAma dharAvavuM. (25) glAna AdinI yathAzakita vaiyAvRtya nahi karavI. (26) hiMsAnA upadeza ApavA athavA te saMdhamAM cheda-bheda pADavA, (27) peAtAnI baDAi mATe vAraMvAra vazIkaraNa Adi adhArmika prayoga karavA. (28) A leka leka sakhazrI kAmaleganI tIvra lAlasA karavI, (29) Rddhiyukata devAne ava athavA 52
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 AvazyakasUtrasya devAnAmavarNavAdaH, (30) apazyato'pi 'pazyAmyahaM devAn' ityuktiH, ajinatve'pi 'jino'smI' syuniSeti // sU0 18 // // mUlam // egatIsAe siddhAiguNehiM / battIsAe jogasaMgahehiM // sU0 19 // / // chAyA // ekatriMzatA siddhAdiguNaiH / dvAtriMzatA yogasaGgrahaiH / / sU0 19 // // TIkA // 'ega0' iti. 'egatIsAra' ekatriMzatA ekatriMzatsaGgyakaiH, 'siddhAiguNehi' Adau=siddhAvasthAmAptivelAyAmeva yaugapadhena sthAyino na tu kramabhAvino guNA AdiguNAH, siddhAnAmAdiguNAH siddhAdiguNAstaiH / sambandhastUkta eva / te guNA yathA-paJcavidhajJAnAvaraNIyakSINatvAni paJca, navavidhadarzanAvaraNIyakSINatvAni nava, dvividhavedanIyakSINatve dve, dvividhamohanIyakSINatve dve, catuvidhAyuHkSINatvAni catvAri, dvividhanAmakarmakSINatve dve, dvividhagotrakarmakSINatve dve, paJcavidhAntarAyakSINatvAni pazceti militvaikatriMzaditi / 'banIdevoMkA avarNavAda bolanA, (30) devatA ko nahIM dekhate hue bhI 'meM devatA ko dekhatA hU~' aisA kahanA, ina tIsa mhaamohnii| sthAnoM ke dvArA jo koI aticAra kiyA gayA ho to maiM usase nivRtta hotA hU~' // suu018|| siddha avasthA kI prAptike samaya siddhI meM eka sAtha rahanevAle guNoMko siddhAdiguNa kahate haiM, ve pAca jJAnAvaraNIya, nau darzanAvaraNIya, do vedanIya, do mohanIya, cAra Ayu, do gotra, do nAma, pA~ca antarAya, ina ikatIsa prakRtiyoM ke kSayarUpa ikattIsa rNavAda bolavo. (30) devatAne nahi jevA chatAMya "huM devatAne jou chuM" e pramANe kahevuM. te A trIza mahAmehanIya sthAna dvArA je kAMI aticAra lAgyA hoya to temAMthI huM nivRtta thAuM chu " (sU0 18) siddha avasthAnI prAptinA samaye siddhomAM eka sAthe rahevAvALA guNene siddhAdiguNa kahe che te pAMca jJAnAvaraNIya, nava darzanAvaraNIya, be vedanIya, be mehanIya, cAra Ayu, be netra, be nAma, pAMca akhtarAya, e ekatrIza praka
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam - 4 sAe' dvAtriMzatA = dvAtriMzatsaMkhyakaiH 'jogasaMgahehiM' yogAH = yojanAni=manovAkAvyApArAste ca yadyapi zubhAzubhabhedena dvividhAstathApi prasaGgAdatra zubhA eva vivakSitAH, teSAM saGgrahAstaiH, sambandho yathApUrvameva, te ca saMgrahA dvAtriMzadyathA(1) gurusamIpagamanapuraHsara pApasamAlocanarUpamAlocanam, (2) anyapurato guruNA'pi ziSyAnAlocanarUpo nirapalApa:, (3) Apatsu dharmadAdartham, (4) aihikapAralaukika sukhAnicchayA kriyAnuSThAnarUpamanizritopadhAnam, (5) grahaNA''sevanArUpA zikSA, (6) zarIrAdisaMskAravarjanarUpA niSpatikarmatA, (7) pracchannatapaHguNa haiM; inake viSayameM jo aticAra kiyA gayA ho 'to maiM usa se nivRtta hotA hU~ / 251 mana vacana kAyake vyApAra ko yoga kahate haiM, ve yadyapi zubha azubha ke bheda se do prakAra ke haiM, tathApi yahA~para prakaraNa vaza zubha yogoM kA hI grahaNa hai, unake saMgraha ko yogasaMgraha kahate haiM, ve battIsa haiM - (1) Alocana- guru ke samIpa jAkara pApakI AlocanA karanA, (2) nirapalApa - dUsare ke sAmane ziSyakI AlocanA kA prakAzita na kiyA jAnA, (3) Apatti Ane para bhI dharma meM dRDha rahanA, (4) anizritopadhAna- ihaloka-paraloka sambandhI sukha kI icchA na rakhakara kriyAnuSThAna karanA, (5) zikSA-vidhi pUrvaka sUtrAdi-grahaNa - rUpa grahaNA aura samAcArIkA samyak pAlanarUpa AsevanA (6) niSpratikarmatA - zarIrasaMskAra kA parityAga, tionA kSayarUpa ekatrIza guNa che. te viSayamAM je kAMi aticAra lAgyA hAya to 'temAMthI hu~ nivRtta thA 'chu ' mana, vacana ane kAyAnA vyApArane yAga kahe che te zubha-azubhanA bhedathI e prakAranA hoya che chatAM paNa A sthaLe prakaraNa vaza zubhayogAnuM grahaNu karelu che. teomAM sa Mgrahane yegasa Mgraha kahe che. te khatrIza prakAranA che. (1) AlAcana gurunA pAse jaIne pApanI AvecanA karavI, (2) nirapalApa-bIjAnA pAse ziSyanI AlAcanA jAhera nahi karavI, (3) Apatti AvavA chatAMya dharmamAM dRDha rahevuM, (4) anizrita padhAna-A loka-paraleka saMbadhI sukhanI icchA nahi rAkhatAM kriyAnuSThAna karavAM, (5)zikSA-vidhipUrvaka sUtrAdigrahaNa rUpa grahaNA ane samAcArInuM 1 - yathAvidhimutrAdigrahaNalakSaNA grahaNA, sAmAcAryAH samyak pAlanamA sevanA /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 AvazyakamUtrasya karaNarUpA ajJAtatA, (8) alobha lobharAhityam , (9) pariSahopasargAdisahanarUpA titikSA, (10) kauTilyatyAgarUpamArjavam , (11) saMyamaviSayakAticAramalavarjanarUpA zuciH, (12) samyaktvazuddharUpA samyagdRSTiH, (13) cittaikAgratArUpaH samAdhiH, (14) AcAra: mAyArAhityam, (15) vinaya-mAnarAhisyam , (16) dhairyasahitA yA matistadrUpA dhRtimatiH (17) saMsArAdbhayasya mokSAbhilASasya ca yatkaraNaM tadrUpaH saMvegaH (18) mAyAzalyavarjanarUpaH praNidhiH, (19) prazastakriyAparAyaNatAsvarUpaH muvidhiH, (20) AzravanirodharUpaH saMvaraH, (21) AtmadoSaparihAraH, (22) kAmaparityAgaH, (23) mUlaguNaviSayakabhatyAkhyAnam, . (24) uttaraguNaviSayakapatyAkhyAnam, (25) dravyabhAvena kAyotsargakaraNarUpo (7) ajJAtatA-gupta tapa karanA, (8) alobha-lobha tyAganA, (9) titikSA-pariSaha-upasargAdikA sahana karanA, (10) Arjava-kuTila bhAvakA tyAga karanA, (11) zuci aticArarahita saMyama pAlanA, (12) samyagdRSTi samakitakI zuddhi, (13) samAdhi-cittakI ekAgratA, (14) AcAra, (15) vinaya, (16) dhRtimati-dhairyayuktamati, (17) saMvega-saMsAra se bhaya aura mokSa kI icchA, (18) praNidhimAyAparityAga, (19) suvidhi-uttama kriyAmeM tallIna rahanA, (20) saMvara-Azravanirodha, (21) AtmadoSaparihAra, (22) kAmaparityAga, (23) mUlaguNa-sambandhI pratyAkhyAna, (24) uttaraguNasambandhI pratyAkhyAna, (25) dravyabhAva se kAyotsargakaraNarUpa sabhya pAna 421635 mAsevanA. (9) niprtit-shriirs27|2ne| parityA (7) ajJAtA guptata5 42j, (8) ale-art tyA 42vI, (6) titikssaapariSaha-upasarganuM sahana karavuM, (10) Ajava-kuTila bhAvane tyAga kare, (11) zuthi-matiyA22Dita sayabhanu pAna 42j, (12), sabhyaSTi-samatinI zuddhi, (13) samAdhi-yittanI mAtA, (14) mAyAra, (15) vinaya, (19) chatimati-dheryayukata mati, (17) saMvega-saMsArane bhaya ane mekSanI IcchA, (18) pravidhi-bhAyAparityAga, (16) suvidhi-uttama yAwi deelna 23, (20) 12 bhAvanirodha, (21) mAtbhopaparivAra, (22) bhaparityAga, (23) mUlaguNasaMbandhI tyAkhyAna, (2) uttaraguNasaMbaMdhI pratyAkhyAna,
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 253 nyutsargaH, (23) amavAdaH, (27) samucitasamayAnatikrameNa sAmAcAryanuSThAna rUpo lavAla:, ( 28 ) ArttaraudradhyAnamahANapUrvakadharma zukladhyAnasamAdaraNarUpo dhyAnasaMvaraNayogaH, (29) mAraNAntikavedanodaye'pi kSobharAhityam, (30) jha - mayAkhyA naparijJayA 'saMgaparijJAna- saMgavarjanarUpA saGgaparijJA, (31) prAyazcittA''caraNam, (32) maraNAnte ( maraNasamaye ) 'pi jJAnAdyArAdhanA ceti / / sU0 19 // // mUlam // tittIsAe AsAyaNAe // sU0 20 // // chAyA // trayastriMzatA''zAtanAbhiH mU0 20 // // TIkA // trayastriMzatAtrayastriMzatsaMkhyakAbhiH, ' tittIsAe ' 'AsAyaNAe ' vyutsarga, (26) apramAda, (27) ucita samayameM sAmAcArIkA anuSThAnarUpa labAlaba, ( 28 ) ArtaraudrarUpa dhyAna ke parityAga - pUrvaka dharmazukla dhyAnakA AdararUpa dhyAna saMvaraNayoga, (29) mAraNAntika upasarga sahana karanA, (30) pratyAkhyAnaparijJA se saMgaparityAgarUpa saMgaparijJA, (31) prAyazcitta karanA, (32) maraNaparyanta jJAnAdikI ArAdhanA karanA / ina battIsa yogasaMgrahoM kA samyag ArAdhana nahIM hone se jo koI aticAra kiyA gayA ho ' to maiM usase nivRtta hotA hU~ ' // sU0 19 // jisase jJAna AdiguNa naSTa ho jAte haiM, athavA samyag (25) dravyAne bhAvathI prayotsarga 42vA 35 vyutsarga, (26) aprabhAhu, (27) ucita samayamAM sAmAcArInA--anuSThAna rUpa lavA-lava, (28) Attaraudra - rUpa dhyAnanA parityAgapUrNAMka-dharma zukala dhyAnanA AdararUpa dhyAna (29) mAraNAntika upasa saMvaraNuyAga, sahana karavA, (30) pratyAkhyAnaparijJAthI saMga parityAgarUpa saMgaparijJA, (31) prAyazcitta karavuM te (3ra) maraNu sudhI jJAnAdikanI ArAdhanA karavI, A pramANe khatrIza cegasa MgrahanuM samyak prakAre ArAdhana nahi thavAthI je kAMi aticAra thayA haiAya te 'temAMthI huM...nivRtta thAuM chu.' (s0 19) jenA kAraNe jJAna Adi guNu nAza thaI jatA hAya, athavA samyaga
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 Avazyakamtrasya A-samantAt' zAsyante apanIyante jJAnAdayo guNA yAbhiriti, yadvA niruktarItyA A-AyaH samyaMgajJAnAdilAbhastasya zAtanAH khaNDanAH AzAtanAstAbhiH / sambandhastu pUrvavadeva, atraikavacanaM tvArSatvAt, etAtrayastriMzadAzAtanAH prakaraNAntaroktA gurusambandhinyo bodavyAH, tA yathA-(1) rAtnikasya purato gamanam , (2) pArvataH samazreNyA gamanam , (3) 'Asannato gamanam , evaM (4) rAtnikasya purato'vasthAnam , (5) pArzvato'vasthAnam , (6) AsannAvagthAnam , (7) purato niSadanam , (8) pArzvato niSadanam , (9) AsannaniSadanaM ceti nava / (10) saMjJAbhUmi gatavatoguruziSyayorgurutaH pUrvamAcamanam , (11) gamanAgamanayoH pUrvamAlocanam , (12) guruNA saMlapitumAgatena saha gurutaH pUrva saMlapanam , (13) 'ko jAgartIti kaH svapitIti vA' rAtrau guruNA pRSTasya jAgrato'pi ziSyasyA'jJAnAdi-ratnatrayakA lAbha jisake dvArA khaNDita hotA hai vaha gurusambandhI 'AzAtanA' teMtIsa prakArakI hai-(1) guru se Age calanA, (2) barAbara calanA, (3) atyanta najadIka calanA, (4) guruke Age gvaDA rahanA, (5) barAbara khaDA rahanA, (6) adhika pAsameM khaDA rahanA, (7) guruke Age baiThanA, (8) barAvara baiThanA, (9) atyanta samIpa baiThanA, (10) guruke sAtha saMjJAbhUmi jAne para guruse pahale zauca karanA, (11) upAzraya meM Akara guru ke pahale iryAvahI-pratikramaNa karanA, (12) guru se vArtAlApa karane ke lie Aye hue ke sAtha guru ke pahale bolanA, (13) 'kauna soyA kauna jAgatA hai ?' isa prakAra jJAnAdi-ratna-trayane lAbha jenA dvArA khaMDita thatuM hoya te guru-saMbaMdhI " tanA" alu prA2nI cha. (1) gurunI bhAsaNa yAsayu, (2) marAma2 yAla, (3) atyanta nabhA yAla (4) gurunI bhAbhA 29g, (5) rAma2 SAL 27j, (6) ma nabhai Geet 27j, (7) gurunI mAga mesa, (8) sarAsara mesa, (e) me na bha mesag, (10) gurunI sAthe saMjJAbhUmi jAtAM gurunI pahelAM zauca karavuM, (11) upazrayamAM AvIne gurunA pahelAM IyavAhI pratikramaNa karavuM, (12) gurunI sAthe vArtAlApa karavA mATe AvelAnI sAthe guru vAta kare pahelAM vAta karavI, (13) koNa sutelA che? keNa jAge che? A pramANe rAtrIe gurujI pUche tyAre 1-AsannataH nikaTataH /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 255 bhASaNam , (14) azanAdikamAnIya pUrva laghoH purata Alocanam , (15) evamevopadarzanam , (16) nimantraNaM ca, (17) rAsnikamapRSTvA svecchayavAhArAdikasyAnyebhyaH pradAnam , (18) guruNA sahA'bhyavaharaNe aprazastaM vihAya prazastasya vastuno bhojanam , (19) sati prayojane vyAharatA rAsnikenA''hUtasyApi tUSNIbhAvaH, (20) AsanAsInatayaiva rAtnikAya prativAkyadAnam, (21) rAtnikA''hUtena ziSyeNa 'tatheti' iti vaktavye 'kimucyate ? na zrutaM punarucyatAm'ityAdipalapanam , (22) prerayantaM rAtnikaM prati tvaGkArazabdoccAraNam , (23) ratnAdhikasya purataH prayojanAdadhikaM nirarthakaM kaThoraM vA saMbhASaNam , (24) glAnA rAMtrimeM guru ke pUchane para jAgate hue bhI uttara nahIM denA, (14) AhAra Adi lAkara prathama choTe ke pAsa AlocanA karanA, (15) AhArapAnI Adi lAkara prathama choTe ko dikhAnA, (16) guru ko pUche binA apanI icchA se anya choTe sAdhuoM kI nimantraNA karanA, (17) guru ko pUche vinA hI apanI icchAse anya sAdhuoM ko AhAra Adi denA, (18) guru ke sAtha AhAra karatA huA manojJa 2 svayaM khAjAnA, (19) kAryavaza guru ke yolAne para cupa raha jAnA, (20) Asana para baiThe hue hI guru ko uttara denA, (21) guru ke ghulAne para 'tahatti' na bola kara 'kyA kahate haiM !" kyA kahanA hai !' aisA bolanA, (22) guruko 'tU' zabda bolanA, (23) guru ke sAmane prayojana se adhika nirarthaka tathA kaThora bolanA, jAgatA hovA chatAMya uttara nahi Apa, (14) AhAra vagere lAvIne prathama nAnAnI pAse AvecanA karavI, (15) AhAra-pAchuM Adi lAvIne prathama nAnA hoya tene dekhADa, (16) gurujIne pUchyA vinA pitAnI icchAthI ja anya nAnA sAdhune nimaMtraNa karavuM, (17) gurujIne pUchyA vinA pitAnI IcchAthI ja anya sAdhuone AhAra Adi ApavuM, (18) gurunI sAthe AhAra karatAM pitAne je sAruM lAge te pote ja khAI javuM, (19) kAryavaza gurujI bolAve te paNa cupa rahI javuM, (20) Asana upara beThAM beThAM uttara Apa, (21) gurujI lAve tyAre " tahatti " na tai "zu ho ch| ?" zu cha ? me pramANe pAma bhApako, (22) gurukane 'tU' yA nAvAvA, (23) gurunI sAme prayo
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 AvazyakasUtrasya diparicaryArtha prerakAya gurave 'vaM kathaM na saMparicarasi'-ityAdirItyodIraNam, (25) kathAM kathayato rAtnikasya 'evaM vaktavyam' iti kathanam , (26) kayAM kathayato rAnikasya 'no smarati bhavAn' iti kathanam , (27) karmakathAM zrAvayati rAsnike'nyamanaskatA, (28) rAsnikakathAyAM pariSadbhedanam , (29) dharmakathAyAM 'gocarIvelA sampAptA' ityAdivipralApaH, (30) anutthitAyAM pariSadi rAnikoktAyA eva kathAyA muhurmuhU rucirarUpeNa svayaMbhASaNam , (31) rAtnikasambandhizayyAsaMstArakAdInAM pAdAdinA saMghaTanam , (32) tasya zayyAdiSUpavezanAdi, (33) rAtnikAduccAsane samupavezanamiti // mU0 20 // * (24) glAna Adi kI vaiyAvRtya ke liye gurudvArA preraNA karane para 'Apa kyoM nahIM karate ho !' aisA uttara denaa| (25) dharmakathA karate hue guru ko ToMkanA arthAt 'yaha aisA nahIM hai aisA hai' ityAdi kahanA, (26) dharmakathA kahate hue guru ko 'Apako yAda nahIM hai kyA !' aisA kahanA, (27) guru kI dharmakathA se prasanna nahIM honA, (28) guru kI sabhA meM chedabheda karanA, (29) dharmakathA meM 'gocarI kA samaya A gayA' ityAdi bolanA, (30) upasthita (baiThI huI) sabhAmeM guru se kahI gaI kathA ko doharA kara sundara rUpa se kahanA, (31) gurusambandhI zayyA-saMthAre kA paira Adi se saMghadyA karanA, (32) guru kI zayyA Adi para baiThanA (33) guru se UMce Asana para baitthnaa| ina teMtIsa AzAtanAoM janathI adhika nirarthaka tathA kaThera bolavuM, (24) plAna AdinI vaiyAvRtya karavAnI gurudvArA AjJA maLatA "tame kema karatA nathI" ? evo uttara Apavo, (25) dharmakathA karatA hoya tyAre gurune TokavuM, arthAta "A pramANe nayI' meM prabhArI che, tyAta pu. (26) dharmayA 42tA zuruchane Apane yAda nathI zuM" AvI rIte kahevuM, (27) gurunI dharmakathAthI prasanna nahIM thavuM, (28) gurujInI sabhAmAM chedabheda kavuM, (29) dharmakathAmAM gocarIne samaya thaI gaye che? A prakAre bolavuM, (30) beThelI sabhAmAM gurujIe kahelI kathAne bIjI vakhata suMdara rUpathI kahevI. (31) gurujI sambandhI zayA saMthArAne paga 43 rIne 25rza vo. (32) gurunI zayyA vagere 52 sayu, (33) gurujInA Asana karatAM uMcA Asana upara besavuM. A tetrIza AzAtanAo
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 257 evaM gurusambandhinIstrayastriMzadAzAtanA abhidhAya sampati taditarA apyAha-'arihaMtANaM' ityAdi / // mUlam // arihaMtANaM AsAyaNAe, siddhANaM AsAyaNAe, AyariyANaM AsAyaNAe, uvajjhAyANaM AsAyaNAe, sAhUNaM AsAyaNAe, sAhuNINaM AsAyaNAe, sAvayANaM AsAyaNAe, sAviyANaM AsAyaNAe, devANaM AsAyaNAe, devINaM AsAyaNAe, ihalogassa AsAyaNAe, paralogassa AsAyaNAe, kevalINaM AsAyaNAe, kevalipannattassa dhammassa AsAyaNAe, sadevamaNuyAsurassalogassa AsAyaNAe, savvapANabhUyajIvasattANaM AsAyaNAe, kAlassa AsAyaNAe, suassa AsAyaNAe, suyadevayAe AsAyaNAe, vAyaNAyariyassa AsAyaNAe, jaM vAiddhaM, vaccAmeliyaM, hINakkharaM, aJcakkharaM, payahINaM, viNayahINaM, jogahINaM, ghosahINaM, suTThadinnaM, duDupaDicchiyaM, akAle kao sajjhAo, kAle na kao sajjhAo, asajjhAe sajjhAiyaM, sajjhAe na sajjhAiyaM, tassa micchA mi dukkaDaM // sU0 21 // // chAyA // arhatAmAzAtanayA, siddhAnAmAzAtanayA, AcAryANAmAzAtanayA, upAdhyAyAnAmAzAtanayA, sAdhUnAmAzAtanayA, sAdhvInAmAzAtanayA, zrAvakANAmAzAtanayA, zrAvikANAmAzAtanayA, devAnAmAzAtanayA, devInAmAzAtanayA, ihalokasyA''zAtanayA, paralokasyA''zAtanayA, kevalinAmAzAtanayA, kevalisambandhI koI aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA hU~ // sU0 20 // isa prakAra guru sambandhI teMtIsa (33) AzAtanAeM kaha kara aba arihantAdi kI AzAtanAeM kahate haiNsaMbI ke aticAra lAgyA hoya te temAMthI huM nivRtta thAuM chuM (sU0 20) A prakAre guru saMbandhI tetrIza AzAtanA kahyA pachI have arihaMtAdikanI AzAtanA kahe che -
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 Avazyaka sUtrasya prajJaptasya dharmasyA''zAtanayA, sadevamanujA'surasya lokasyA''zAtanayA, sarvaprANabhUtajIvasattvAnAmAzAtanayAM, kAlasyAzAtanayA, zrutasyAzAtanayA, zrutadevatAyA AzAtanayA, vAcanAcAryasyA''zAtanayA, yad vyAtriddhaM, vyatyAmreDitaM, hInAkSaram, anyakSaraM, padahInaM, vinayahInaM, yogahInaM ghoSahInaM, suSThu dattaM duSThu pratIcchitam, akAle kRtaH svAdhyAyaH, kAle na kRtaH svAdhyAyaH, asvAdhyAye svAdhyAyitaM, svAdhyAye na svAdhyAyitaM, tasya mithyA mayi duSkRtam / / sU0 21 // // TIkA // 'arihaMtANaM' arhatAm, karmaNi sambandhasAmAnye vA SaSTI, tenA'skamiMyA'rhatsambadhinyA vetyarthaH / evamagre'pi, AzAtanA cA'tra - 'na santyaIntastatpadavAcyAnAmapyasmadAdivadbhogA''saktatvAd' ityAdyuktyA jAyate / nanu neyamAzAtanA tAtvikatvAt tathAhi zrUyanta evA'rdvanto'pi viSamavipakalpa bhogabhogino, devakRtaiH samavasaraNasphATikAdisiMhAsanAdibhiraSTavidhamahAprAtihAryaizva yuktA, iti cenna, nahi te sarAgiNa ivA''maktyA bhogAn bhuJjate sma, apitu pUrvArjita arihaMtoM kI AzAtanA se, yaha AzAtanA isa prakAra arhanta nahIM haiM, kyoM ki jinako hama arhanta kaha rahe haiM ve bhI kabhI bhogoM kA phala kaDavA samajhate hue bhI bhogate hI the, tathA kevalajJAna prApta hone para bhI devakRta samavasaraNa sphaTikasiMhAsana Adi se yukta hote hI haiM / yahA~ prazna uThatA hai ki- 'yaha AzAtanA kaise ? kyoM ki aisA ullekha to arhanta bhagavAna ke liye zAstroM meM AtA hI hai|' isakA uttara yaha hai ki - 'arhanta bhagavAna ne jo saMsAra avasthAmeM bhogAdi bhogA hai vaha sarAgI pramANe che. ' anta nathI'. koi vakhata ' bhegonuM phula tathA kevalajJAna prApta thavA yukata hoyaja che, ahiM arihaMteAnI AzAtanAthI, te AzAtanA A kAraNa ke jene ame anta kahIe chIe te paNa kaDavu che' ema samajatA chatAMya bhAgavatAja hatA, chatAMya paNa devakRta samavasaraNa sphaTikasiMhAsana AdithI prazna thAya che ke--A AzAtanA kevI rIte? kAraNa ke evA ullekha te anta bhagavAna mATe zAstramAM Ave cheja, tenA uttara e che je sa sAra-avasthAmAM bhegAdi bhagavyA che te sarAgI leke ke ' anta bhagavAne pramANe Asakata thaIne
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ manitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 259 puNyaprakRtibAhulyenA'ntaHsantyaktanikhilA''saktitayA kevalamaudAsInyenaiva, tadapi ca saMsArAvasthAyAmeva, evaM kevalajJAne sammApte'pi mohanIyakarmAbhAvAdanicchAyAM satyAmapi samavasaraNAdiprAptistIrthakaranAmakarmaprakRtiphalabhogasya durnivAratayA tadudayenaiva, na tAvatA vItarAgatvamAptyuttaraM teSAM kizciddhIyate vItarAgatvAdeva / 'siddhANaM.' iti, sidAnAmAzAtanA yathA-na santi siddhAzceSTAlogoM kI taraha bhAsakta ho kara nahIM; kintu pUrvopArjita puNyaprakRti kA prabala udaya hone ke kAraNa anivArya bhogoM ko anAsakta ho kara udAsIna bhAvase bhogA hai, isI prakAra mohanIya karma kA abhAva hone se saba prakAra kI icchA se rahita aura vItarAga ho jAne para bhI tIrthaGkaranAmakarma prakRti ke udaya ke kAraNa durnivAra devakRta samavasaraNAdi se yukta hote haiN| ataeva 'arhanta nahIM haiM'-ityAdi kathana karanA AzAtanA hai / siddhoM kI AzAtanA se, yaha AzAtanA isa prakAra hotI hai-'siddha nahIM haiM,' kyoM ki unake halana-calana Adi kisI prakAra kI ceSTA kA abhAva hai, aura yadi ve hoM bhI to rAgadveSase mukta nahIM haiM, kyoM ki rAga-dveSa dhruva hone ke kAraNa kisI se naSTa nahIM kiye jA sakate, aura sAtha hI yaha bhI kaha sakate haiM / ki jinako Apa siddha kahate haiM ve bhI asarvajJa hI haiM, sarvajJa nahIM haiN| kyoM ki nahi, paraMtu pUrvopArjita puNya prakRtinA prabaLa udaya hovAnA kAraNe anivArya bhegone anAsakata thaine udAsInabhAvathI bhegavyA che, e pramANe mehanIya karmano abhAva hovAthI sarva prakAranI IcchAthI rahita ane vItarAga thavA pachI paNa tIrthakara nAmakarma prakRtinA udayanA kAraNe durnivAra devakRta samavasaraNAdithI yukata hoya che, eTalA mATe "ahaMnta nathI" ItyAdi kahevuM te AzAtanA che. siddhonI AzAtanAthI, te AzAtanA A pramANe che-"siddha nathI" kAraNa ke tene halana-calana Adi kaI prakAranI ceSTA karavApaNuM nathI, ane je te hoya te paNa rAga-dveSathI te mukata nathI, kAraNa ke rAga-dveSa dhruva hevAnA kAraNe keIthI nAza thaI zakato nathI, ane sAthe-sAthe e paNa kahI zakIe chIe ke - Apa jene siddha kaho cho te paNa asarvara che, sarvajJa nathI, kemake vastunA sAmAnya
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 AvazyakasUtrasya ghadarzanAdrAgadveSayuktatvAcca, rAgadveSau hi dhauvyAnna kenApi davayituM zakyete, kizca ye siddhapadavAcyAste'pi vayamivA'sarvajJA, yataH padArthAnAM sAmAnyadharmagrAhi darzanaM, vizeSadharmagrAhi ca jJAnamiti sAmAnyajJAnottarakAla eva vizeSajJAnotpatteH sarvatra dRSTatvAnnAsti darzanajJAnayoyauMgapadya (mekakAlAvacchinnatva) miti jJAnadazanayoH parasparA''vArakatayA jJAnopayoge darzanopayogasya, darzanopayoge jJAnopayogasya cA'bhAva eva, bhAve vA jJAnadarzanayorekatvamApayeta, tasmAjjJAnatvasAmAnyAvacchinnayodarzanajJAnayoyauMgapadyenA'yogapadyena vA bhavadabhimateSu siddhapadavAcyeSvasambhavAnnAsti teSu sarvajJatA'pIti / nanu kathamiyamAzAtanA ? siddhAnA* vastu kA sAmAnyadharmagrAhI darzana aura vizeSadharmagrAhI jJAna hotA hai, tathA padArthoM kA sAmAnya jJAna hue vinA vizeSa jJAna ho nahIM sakatA; ataH eka samayameM eka hI upayoga siddha hotA hai, kAraNa yaha hai ki darzanopayoga ke samayameM jJAnopayoga nahIM aura jJAnopayoga ke samayameM darzanopayoga nahIM, isaliye eka samayoM mAmAnya-vizeSAtmaka ubhaya dharma kA jJAna asaMbhava hai, yadi saMbhava kaheM to jJAna aura darzana meM ekatva ho jAyagA, kyoM ki vaisI avasthA meM padArthasvarUpa jitanA jJAnase pratIta hogA darzana se bhI utanA hI hogA, isa kAraNa jJAna darzana kA yogapadya (eka sAtha sthiti) na rahane se 'siddha asarvajJa haiN'-ityaadi| dharmagrAhI darzana ane vizeSadharmagrAhI jJAna hoya che, tathA padArthonuM sAmAnya jJAna thayA vinA vizeSa jJAna thaI zakatuM ja nathI. eTalA kAraNathI eka samayamAM ekaja upayoga siddha thAya che, kAraNa ke darzana-upaganA samayamAM jJAna- upayoga hoya nahi ane jJAna- upaganA samaye darzanapaga hoya nahi, eTalA mATe eka samayamAM sAmAnya-vizeSAtmaka banne dharmanuM jJAna thavuM asaMbhavita che, je saMbhava che ema kahezo te jJAna ane darzanamAM ekatva AvI jaze, kAraNa ke tevI avasthAmAM padArtha svarUpa jeTalA jJAnathI pratIta thaze teTaluM ja darzanathI thaze, e kAraNathI jJAna-darzananuM yaugapadya-eka sAthenI sthiti nahi rahevAthI 'siddha asa cha' tyAdi. 1-durIkartum /
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam - 4 261 muktAbhya eva yuktibhyo'sattvAt sattve'pi vA tattaddoSasampRktatvAditi cetucchamidam, yataH ' siddhAH' iti prAptasyaiva hi pratiSedho bhavati, siddhAH santItyata eva bhavatA'pyucyate, 'na santI' - ti, prasiddhapratiyogikasyaiva hyabhAvasya sarvatra grahaNaM dRzyate, gozRGgaM nAstIti vaktuM zakyate yato gozRGgamanyatropalabhyate, yacca nopalabhyate na tatpratiyogikAbhAvo vaktuM zakyate - ' zazazRGgaM nAstyaztrazRGgaM nAstIti / yadyapi padapArthakye zazAdeH zRGgAdeva vAcyAH santyeva ghaTAdekhi, yadi koI kahe ki - yaha AzAtanA kaise ? kyoMki Upara kahI huI yuktiyoM se yaha bAta satya hI jAna paDatI hai' to isa kA uttara yaha hai ki- 'tumane jo kahA hai ki - 'siddha nahIM haiM' - isI se 'siddha haiM' - aisA siddha huA, kyoMki sat (vidyamAna ) vastu kA hI niSedha kiyA jAtA hai, jo vastu vidyamAna nahIM hai usakA niSedha bhI nahIM kiyA jAsakatA hai, 'gAyake sIMga nahIM haiM' aisA kahA jAtA hai, isalie ki gAya ke sIMga hote haiM, jo vastu trikAlameM hone kI nahIM, jaise ghoDe yA kharagoza ke sIMga, to aisI vastuoM kA niSedha bhI prAyaH buddhimAna manuSyoM ke mukha se nahIM kiyA jAtA, yoM to zazazRMga Adi padoM ko alaga 2 rakhane para pratyeka kA artha prasiddha hI rahatA hai; kintu ikaTThA kara dene para 'zazazRMga' 'azvazRMga' Adi zabdoM kA artha hogA 'kharagoza ke sIMga' 'ghoDe jo kAi kahe ke:- A AzAtanA kevI rIte ? kemake upara kahevAmAM AvelI yukitaothI A vAta tadana satyaja dekhAya che, te eneA uttara e che ke:tame je kahyuM ke 'siddha nathI,' e vAkaya upara siddha che, tema nizcaya thayela che. kAraNa ke sat-vidyamAna-vastuneAja niSedha thai zake che, je vastu vidyamAna na hAya tenA niSedha paNa karI zakAtA nathI. 'gAyane zIMga nathI' ema kahevAmAM Ave che te eTalA mATe ke 'gAyane zIMga hAya che ja. je vastu trikALamAM hAyaja nahi, jemake gheADA athavA kharageAzanA zIMga" tA evI vastuonA niSedha paNu ghaNu karI buddhimAna manuSyanAM mukhathI karavAmAM AvatA nathI. jemake zazazRMga Adi paheAne dA--jUdA rAkhavAthI pratyekanA artha prasiddhaja rahe che. parantu ekaThA karavAthI ' zazazuMga ' ' azvazuMga' mAhi zabdono artha thaze. 'aragozanA zIMga' ' ghoDAnA
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 AvazyakasUtrasya tathApi mithaH sambaddhAnAM zazazRGgAdInAmaprasiddhireva, ata eva 'eSa bandhyAmuto yAti, khpusspkRtshekhrH| kUrmakSIracaye snAtaH, zazazRGgadhanurdharaH // ' ityAdiSu samuditArthAbhAvena bhAtipadikatvAbhAvA''pattimAzaGkaya vandhyApadArthaputra padArthAderekaikasya prasiddhayA bauddhamarthamAdAyA'thavattvAtmAtipadikatvamityAhuvaiyAkaraNAH, tasmAt 'siddhA na santI'-ti duSpatipAdam / yadunaM 'nizceSTasvamiti' tadatyantamasat , teSAM siddhasakalakAryatvAnniHzarIratvAca, rAgadveSau tu ke sIMga' ityAdi; vaha aprasiddha hai| yahI kAraNa hai ki 'eSa vandhyAsuto yAti' ityAdi sthaloM meM yadyapi alaga 2 rakhane para ghadhyA zabda aura suta zabda kA artha prasiddha hI hai, parantu ikaTThA kara dene para 'vandhyAsuta' 'kUrmakSIra' (kachuekA ddha) Adi zabdoM kA artha kucha bhI nahIM hotA hai, ataeva anarthaka hone se prAtipadika saMjJAkA honA asaMbhava jAnakara vaiyAkaraNoMne eka eka padArthakI prasiddhi rahane ke kAraNa samudAyameM bauddha (buddhikRta) artha ko mAnakara prAtipadika saMjJA Adi kArya kiye haiM, isa kAraNa 'siddha nahIM haiN| aisA kahanA sarvathA asaMgata hai| dUsarI bAta yaha hai ki Apane jo siddhoM ko nizceSTa kahA vaha bhI ThIka nahIM hai, kAraNa yaha ki siddhoM ke kartavya koI bAkI rahA nahIM aura zarIra bhI nahIM jisase ve ceSTA kreN| rAga-dveSa bhI unameM isaliye nahIM zI' tyAha, te prasiddha nathI, mela 42 'eSa bandhyAsuto yAti' ItyAdi sthaLamAM yadyapi judA judA rAkhavA para vaMdhyA zabda ane suta zabdane ma prasiddha cha parantu manne zaNTe me 42vAthI 'vaMdhyAsuta, 'kUrmakSIra' (Aya. bAnuM dUdha) vagere zabdono koI paNa artha thaze nahi, eTalA kAraNathI anarthaka hovAnA kAraNe pratidika saMjJAno asaMbhava jANIne vaiyAkaraNIoe eka eka padArthanI prasiddhi rahevAnA kAraNe samudAyamAM bauddha (buddhikRta) artha mAnIne prAtipAdika saMjJA Adi kArya kareluM che. e kAraNathI "siddha nathI" ema kahevuM te sarvathA asaMgata che. bIjI vAta e che ke tame siddhone niceSTa kaho cho te paNa ThIka nathI, kAraNa e che ke siddhone koI kartavya bAkI raheluMja nathI, ane zarIra paNa nathI ke jenAthI ceSTA kare, rAga-dveSa paNa temanAmAM eTalA mATe nathI
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 263 prakSINasakalakaSAyANAM teSAM saMbhavatAmeva kutaH ? na copayogayogapaghamantareNa sarvajJatA kathamiti vAcyam, yogapadhenopayogadvayAbhAvasya jIvasvAbhAvyAnnayAbhipretatvAca, tayoraikthaM tu na, vibhinnA''varaNakatvAt / dravyAthikanayena jJAnadarzanayorekatvaM, jJAnanayamAzritya sarvamevedaM jJAnamiti darzananayamAzritya ca sarvamevedaM darzanamiti nAssyasarvajJatAzaGkAlezo'pIti / 'AyariyANaM' AcAryANAm , 'AsAyaNAe ' AzAtanayA, AcAryAzAtanA ca-'bAlA akulInA atimandabuddhayazcame, anyopadezadakSA na ca kizcidAcaranti' ityAdivikathanarUpA / evamupAdhyAyAnAmapyAzAtanA bodavyA / hai ki unake sampUrNa kaSAya naSTa ho gaye haiN| eka samaya meM do upayoga nahIM hote haiM, isakA kAraNa yaha hai ki jIvakA svabhAva hI aisA hai| jJAnopayoga aura darzanopayoga donoM ko eka to isaliye nahIM kaha sakate haiM ki donoMkA AvaraNa bhinnara hai| rahI bAta amarvajJatAkI, usakA uttara yaha hai ki dravyArthikanaya ke matase jJAna aura darzanameM ekatA hai kyoM ki jJAnanaya kI apekSA saba jJAnamaya hai aura darzananaya kI apekSA saba darzanamaya, isaliye siddha sarvajJa haiN| AcAryakI AzAtanAse, vaha isa prakAra-"ye bAlaka haiM, akulIna haiM, alpa-buddhi haiM, auroM ko to upadeza dete haiM para khuda kucha nahIM karate" ityAdi / isI prakAra upAdhyAya kI AzAtanA samajhanI caahiye| ke -temanA kaSAye saMpUrNa nAza thayA che. eka samayamAM be upayoga thAya nahi enuM kAraNa e che ke:- jIvano svabhAvaja evo che. jJAnepaga ane dazano paga e bannene eTalA mATe eka kahetA nathI ke bannenA AvaraNa jUdA jUdA che. have asarvajJatAnI vAta rahI, tene uttara e che ke dravyArthika nayanA matathI jJAna ane darzanamAM ekatA che, kema ke jJAnanayanI apekSAe sarva jJAnamaya che ane darzananayanI apekSAe sarva darzanamaya che, e kAraNe siddha sarvajJa che. AcAryanI AzAtanAthI, te A pramANe che-"A bAlaka che, akulIna che, alpabuddhi che, bIjAne upadeza Ape che paNa pite kAMI karatA nathI?-ityAdi e pramANe upAdhyAyanI AzAtanA samajavI joIe.
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 AvazyakasUtrasya ( " " sAhUNaM' sAdhUnAm, 'AmAyaNAe' AzAtanayA, sAdhvAzAtanA cettham - ' ete sAdhavo virUpanepaththA hInasaMskArA jaDA vyarthajIvanA muNDitamuNDA bhikSAmAtrazaraNAH' ityAdi / evameva sAdhvInAmapyAzAtanA jJAtavyA / sAvayANaM zrAvakANAm, 'AsAyaNAe ' AzAtanayA, zrAvakA''zAtanA caaho ime'bhigatajIvAjIvA upalabdhapuNyapApA Azrava - saMvara- nirjarA kriyAdhikaraNavandhamokSakuzalA jinamavacanaparijJAnena yathArtha mAnuSyakaM labdhvA'pi na viratiM zrayante dhigdhig ' - ityAdirUpA / zrAvikANAmadhyAzAta nedRzyeva / 'devANaM ' devAnAm, 'AsAyaNAe' AzAtanayA, sA ca- 'devAstu viSayavAsanAvAsita 6 6 mAdhu munirAjakI AzAtanA se, vaha isa prakAra 'ye sAdhu maile kucale vastroMke dhAraka, saMskArahIna, jaDa, mRr3ha, sira muMDAkara jIvana ko vyartha karane vAle haiM, ityAdi / isI prakAra sAdhvIkI AzAtanA samajhanI cAhiye / zrAvaka kI AzAtanA se, vaha jaise- 'hAya ! jIva ajIva ke svarUpa aura puNya pApake marma ko jAnane vAle, tathA Azrava saMvara nirjarA kriyA adhikaraNa bandha aura mokSa, inameM heya, upAdeya kA jJAna rakhane vAle, evaM jina pravacana ke yathArtha jJAtA hokara bhI ye zrAvaka sarvavirati ko dhAraNa nahIM karate haiM 'dhikkAra hai' ityAdi / zrAvikAoM kI bhI AzAtanA isI prakAra kI hai / devoM kI AzAtanA se, vaha isa prakAra - " devatA to viSaya melAM-ga MdhAtA bya karanAra sAdhu munirAjanI AzAtanAthI, te A pramANe che-' e sAdhu kapaDAM dhAraNa kare che, saMskArahIna, jaDa, mUDha, zira muMDAvI jIvanane che ityAdi. A pramANe sAdhvInI AzAtanA samajavI joie. zrAvakanI AzAtanAthI, te A pramANe-hAya ? jIva-ajIvanA svarUpa ane puNya-pApanA mane jANavAvALA, tathA Azrava saMvara nirjarA kriyA adhikaraNa, bandha ane meAkSa, temAM heya-upAdeyanuM jJAna rAkhavAvALA, e pramANe jina pravacanane yathArtha jANunAra hoine paNa te zrAvaka sarvaviratine dhAraNa karatA nathI, dhikkAra che ityAdi. zrAvikAonI AzAtanA paNa A pramANe ja che. devAnI azAtanAthI, te A pramANe-devatA te viSayavAsanAmAM Asakata,
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ sumitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam - 4 cittavRttayospratyAkhyAnA aviratAH zaktimantaH santo'pi zAsanasamunnatimakurvANAH santi ' - ityevaMrUpA / devInAMmapyAzA tanaivameva / ' ihalogassa' ihaloko = manuSyalokastasya 'AsAyaNAe' AzAtanayA nyUnAdhikatvanirUpaNAdilakSaNayA / 265 9. 6 evameva paralokasyA''zAtanA'pi, atra paralokaH = svarganarakAdilakSaNaH | 'kevalINaM' kevalinAm, 'AsAyaNAe' AzAtanayA = ' kevalinaH kaivalyAkavalAhArAdikaM na kurvanti - ityAdirUpayA / ' kevalipannattassa ' kevalipajJaptasya 'dhammassa' dharmmasya = jIvadayA - satyA - 'steya- brahmacarya - kSAnti- paJcendriyanigraharUpasya, 'AsAyaNAe' AzAtanayA = = viparIta nirUpaNasvarUpayA / sade bamaNuyAsurasa' sadevamanuSyAsurasya = deva - manuSyA -'surasahitasya, 'logassa' lokasya, 'AsAyaNAe ' AzAtanayA = vitathaprarUpaNasvarUpayA / 6 savvapANabhUyajIvasattANaM' prANAH = prANino vyanendriyA dvi- tri- caturindriyalakSaNAH, bhUtAH= vAsanAmeM Asakta, apratyAkhyAnI, aviratI haiM, aura zaktimAna hote hue bhI zAsana kI unnati nahIM karate haiM " ityAdi / isI prakAra devI kI bhI AzAtanA samajhanA / isa loka kI nyUnAdhikatva - nirUpaNarUpa AzAtanAse, aise hI 'svarga naraka Adi rUpa paraloka kI AsAtanA se / ' 'kevalI kavalAhAra Adi nahIM karate haiM' ityAdi viruddha prarUpaNArUpa kevalI kI AzAtanA se / kevaliprarUpita dharmakI viparIta prarUpaNArUpa AzAtanA se / deva manuSya aura asura sahita lokakI asatya prarUpaNArUpa AjJAtanA se / dvIndriyAdi prANI, apratyAkhyAnI, avirati chaeN, ane zakitamAna hovA chatAMya paNa zAsananI unnati karatA nathI, tyAdi e pramANe devInI paNa AzAtanA samajavI A leAkanI nyUnAdhikatva nirUpaNuM rUpa AzAtanAthI, evIja rIte svarga-naraka Adi rUpa paralekanI AzAtanAthI. " kevalI kavala AhAra Adi karatA nathI" vagere viruddha prarUpaNArUpa kevalInI AzAtanAthI. kevalI prarUpita dharmanI viparIta prarUpaNA rUpa AzAtanAthI. devamanuSya ane asura sahita lAkanI asatya prANI, vanaspatikAyarUpa bhUta, paMcendriyarUpa chatra ane pRthvI Adi sattva, e prarUpaNA rUpa AzAtanAthI. dvIndriyAdi
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 AvazyakamUtrasya vanaspatayaH, jIvAH pazrendriyAH, sattvAH pRthivyaptejovAyavaH; prANAzca bhUtAca jIvAzca sattvAzcetyeteSAmitaretarayogadvandve prANa-bhUta-jIva-sattvAH, sarve ca te prANa-bhUta-jIva-sattvAzceti sarva-prANa-bhUta--jIva-sattvAH, unaM ca 'prANA dvi-tri-catuH proktA, bhUtAstu taravaH smRtaaH| jIvAH pazcendriyA jJeyAH, zeSAH sattvA itIritAH' iti / teSAm 'AsAyaNAe' AzAtanayA vitathaparUpaNAdirUpayA, vitatha. prarUpaNA yathA-'aGguSThaparvamAtrAtmavanto dvIndriyAdayaH, bhUtasattvA vanaspatithivyAdirUpA ajIvA eva cetanagataspandanAdiceSTArahitatvAt , jIvAstu kSaNikAH' ityAdi / 'kAlassa' kAlasya, 'AsAyaNAe' AzAtanayA, kAlA''zAtanA ca-'varnanAlakSaNaH kAlo nAsti' ityapalAparUpA, kAla evaM kartA yathA-'kAla: pacati bhUtAni, kAlaH saMharate prajAH / kAlaH mupteSu jAgarti, kAlo hi duratikramaH // ' ityekAntakAlakartRtvarUpayA vA / 'suyassa' zrUyate iti zrutaM bhagavanaspatikAyarUpa bhUta, paJcendriyarUpa jIva aura pRthivI Adi sattva, ina sabakI asatya prarUpaNArUpa AzAtanA se, vaha asatya prarUpaNA jaise-'dvIndriya AdimeM AtmA aMgUThe ke parva (pora) ke barAbara hotI hai, vanaspati aura pRthivI Adi to halana calana Adi ceSTA ke na hone se acetana hI haiM aura jIva bhI kSaNika hI haiM' ityAdi / varttanAlakSaNa kAla nahIM hai| isa prakArakI, athavA 'kAla hI sabakucha karatA hai jIvoM ko pacAtA hai unakA saMhAra karatA aura saMsAra ke soye rahane para jAgatA hai ataeva kAla durnivAra hai' isa prakAra kAla ko ekAnta kA mAnanerUpa AzAtanA se| bhagavAna mahAvIra ke mukhacandra se nismRta, gaNadharake karNameM pahuMcA sarvanI asatya prarUpaNArUpa AzAtanAthI, te asatya prarUpaNA- jemake " dvAndriya - AdimAM AtmA aMguThAnA parva para)nI barAbara hoya che. vanaspati ane pRthvI vagere halana-calana Adi ceSTA karatA nathI tethI acetana ja che, ane jIva paNa kSaNika che" ityAdi. "vartAnAlakSaNa kAla nathI" "A prakAranI" athavA kAlaja sarva kAMI kare che, jene pacAve che temanA saMhAra kare che ane saMsAra suve che tyAre te kAla jAge che, eTalA mATe "kAla' durnivAra che. e pramANe kAlane ekAta kartA mAnavA rUpa AzAtanAthI, bhagavAna mahAvIranA mukharUpacandramAthI nikalI gaNadharanA
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ punitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 panmukhasudhAMzuniHsRta-gaNadharazravaNapuTapraviSTa-viziSTArthapradarzakA'jarAmaratvasaMsAdhakavArupIyUSamAtra, tasya, 'AMsAyaNAe' AzAtanayA vitthpruupnnaadilkssnnyaa| 'muyadevayAe' zrutAdhiSThAtrIdevatA-zrutadevatA-jinavANI, tasyAH , 'AsAyaNAe' bhAzAtanayA, atrA''zAtanA ca-viparItazraddhAnaprarUpaNAdirUpA / 'vAyaNAyariyassa' vAcanAcAryaH zrutAdhyApanAcAryastasya, 'AsAyaNAe' AzAtanayA='ayamadhyApako vinayavandanAyartha muharmuhurmA preryti-ityevmaadiprkthnsvruupyaa| 'jaM vAidaM' ityAdipadavyAkhyA 'Agame tivihe' ityatra paTTikAyAM gatA / / mU0 21 // ___ evamekavidhA'saMyamAdArabhya trayastriMzattamaparyantaiH sthAnadAghAzAtanAhuA, sAmAnya vizeSAtmaka padArthoM ke podhaka aura bhavya jIvoM ko ajara amara karanevAle-vacanAmRta svarUpa zrutakI asatya prarUpaNA Adi AzAtanA se| zrutadevatA kI AzAtanA se / ye vinaya bandanA Adi ke liye mujhe vAraMvAra taMga karate rahate haiN| isa prakAra kI vAcanAcArya kI AzAtanA se tathA vyAviddha-kramarahita (bhAgepIche bolanA), vyatyAneDita (apanI mati se pATha banAkara polanA) Adi pUrvokta (pRSTa) doSoM se jo koI aticAra kiyA 'gayA ho to maiM usase nivRtta hotA hU~ aura usakA 'micchA mi dukaDaM' detA hU~ / mU0 21 // isa prakAra ekavidha asaMyama se lekara teMtIsa (33) sthAnoM, tathA arihanta AdikI AzAtanAoM ke dvArA kiye gaye hue atikAnamAM pahoMcelA sAmAnya-vizeSAtmaka padArthonA bodhaka ane bhavya jIvone ajaraamara karavA vALA vacanAmRtasvarUpa zrutanI asatya prarUpaNA Adi AzAtanAthI, zata devanI AzAtanAthI, "a vinaya vaMdanA Adi mATe mane vAraMvAra taMga karyA kare che, e pramANe vAcanAcAryanI AzAtanAthI tathA vyAviddha-kamarahita (Agala pAchala bolavuM), vyatyAeNDita (pitAnI icchAthI pATha banAvI belavuM) Adi pUrve kahelA (pRSTa) dethI je kAMI aticAra lAgyA hoya tenAthI nivRtta thAuM chuM. bhane tanA 'micchA mi dukkaDaM' mA 7. (20 21) A pramANe eka saMyamathI laIne tetrIsa (33) sthAna, tathA arihanta AdinI AzAtanA dvArA thayelA aticArothI nivRtta thaIne pharIthI aticAra nahi
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 AvazyakamUtrasva bhivA'ticArebhyaH pratikrAntaH punaraticArAkaraNArtha praticikrasayA''dau namaskaroti--'namo cauvIsAe" ityAdinA / // mUlam // namo cauvIsAe titthayarANaM usbhaaimhaaviirpjjvsaannaannN| iNameva niggaMthaM pAvayaNaM saccaM aNuttaraM kevaliyaM paDipunnaM neyAuyaM saMsuddhaM sallagattaNaM siddhimaggaM muttimaggaM nijANamaggaM nivANamaggaM avatihamavisaMdhi savvadukkhappahINamaggaM / itthaM ThiA jIvA sijjhaMti bujjhati muccaMti parinivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM krNti| taM dhammaM sadahAmi pattiyAmi roemi phAsemi pAlemi annupaalemi| taM dhammaM sadahato pattiyaMto roaMto phAsaMto pAlaMto aNupAlaMto tassa dhammassa kevalipannattassa abbhuThiomi ArAhaNAe vira omi virAhaNAe, asaMjamaM pariyANAmi, saMjamaM uvasaMpajjAmi, abaMbhaM pariyANAmi baMbhaM uvsNpjjaami| akappaM pariyANAni, kappaM uvsNpjaami| annANaM pariyANAmi, nANaM uvsNpjaami| akiriyaM pariyANAmi, kiriyaM uvsNpnjaami| micchattaM pariyANAmi, sammattaM uvsNpjaami| abohi pariyANAmi, bohi uvsNpjaami| amaggaM pariyANAmi, maggaM uvsNpnjaami| jaM saMbharAbhi jaM ca na saMbharAmi, ja paDikamAmi jaM ca na paDi'kamAmi tassa savvassa devasiyassa aiyArassa pddikmaami| samaNohaM saMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakammo aniyANo dihisaMpanno mAyAmosavivajio aDhAijjesu dIvasamuddesu pannarasasu kammabhUmIsu jAvaMti kei sAhU rayaharaNamuhapattiyagocchagapaDicAroM se nivRtta ho kara phira se aticAra na karane ke lie pratikramaNa karanA jarUrI hai, imaliye prathama namaskAra karate hue prati. kramaNa karate haiM-'namo covIsAe' ityAdi / karavA mATe pratikramaNa karavuM e jarUrI vastu che, eTalA mATe namaskAra karIne pratibhara 73 cha. 'namo covIsAe' tyAdi.
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ anitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 269 ggahadhArA paMcamahanvayadhArA ahArasasahassasIlaMgadhArA akkhayAyAracarittA te savve sirasA maNasA matthaeNa vaMdAmi 'khAmemi savvajIve, savve jIvA khamaMtu me / mittI me savvabhUesu, veraM majjha na keNaI // 1 // evamahaM Aloiya, nidia garahia dugaMchiyaM sammaM / tiviheNa paDikkato, vaMdAmi jiNe cauvvIsaM ||2||||suu0 22 // // chAyA // namazcaturvizataye tIrthakarebhya RssbhaadimhaaviirpryvsaanebhyH| idameva nainyaM pravacana satyamanuttaraM kaivalikaM pratipUrNa naiyAyikaM saMzuddha zalyakarttanaM 'sidimArgoM muktimArgoM niryANamArgoM nirvANamArgo'vitathamavisandhi sarvaduHkhapahINamArgaH / atra sthitA jIvAH sidhyanti yudhyante mucyante parinirvAnti sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti / taM dharma apadhe pratipadye rocayAmi spRzAmi pAlayAmi anupAlayAmi / taM dharma zrAdhAnaH pratipadyamAno rocayan spRzan pAlayannanupAlayan tasya dharmasya kevalipajJaptasyA'bhyutthito'smyArAdhanAyAM virato'smi virAdhanAyAm / asaMyamaM parijAnAmi saMyamamupasaMpadhe, abrahma parijAnAmi brahmopasampadhe, akalpaM parijAnAmi kalpamupasampaye, ajJAnaM parijAnAmi jJAnamupasampadhe, akriyAM parijAnAmi kriyAmupasampo, midhyAtvaM parijAnAmi samyaktvamupasampathe, abodhi parijAnAmi codhimupasampadhe, amArga parijAnAmi mArgamupasampadhe, yatsmarAmi yaca na smarAmi, yatpatikrAmAmi yacca na pratikrAmAmi, tasya sarvasya daivasikasyAticArasya pratikrAmAmi / zramaNo'haM saMyataviratapratihatapratyAkhyAtapApakarmA anidAno dRSTisampanno mAyAmRSAvivarnakA, arddhatIyeSu dvIpasamudreSu paJcadazakarmabhUmiSu ye ke'pi sAdhavo rajoharaNamukhavatrikAgocchakapatigrahadhArAH pazcamahAvratadhArA aSTAdazasahanazIlAdhArA akSatA''cAracAritrAstAn sarvAn zirasA manasA mastakena " kSamayAmi sarvAn jIvAn , sarve jIvAH kSAmyantu mAm / maitrI meM sarvabhUteSu, vairaM mama na kenApi // 1 // evamahamAlocya, ninditA gaI yikhA jugupsitvA samyak / trividhena patikrAman , vande jinAnAM caturvizatim // 2 // // mU* 22 //
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. AvazyakamUtrastha // TIkA // 'cauvIsAe.' iti spsstto'thH| 'usabhAi.' atra mAkakhAcaturthya SaSThI, vyaktamanyat / evaM namaskRtya tIrthaGkaramaNItamavacanamazaMsanapUrvakaM prakRtamAha'iNameva' idameva nAnyat , 'niggathaM' nainyaM-nirgatA granthAH dravyataH svarNAdayo, bhAvato mithyAtvA'viratyAdilakSaNA yebhyaste, yadvA anyebhyo niSkrAntA nigranthAH munayasteSAmidam 'pAvayaNaM' prakarSeNa yathArthata ucyante padArthA yatra tatpavacanaM tadeva prAvacanam-svArthikaH prajJAdipAThAdaNa / sAmAyikamabhRtipratyAkhyAnaparyantaM dvAdazAGgaM gaNipiTakaM vA, etadeva vizinaSTi-'sarca' ityAdinA, santaH pANinaH padArthA munayo vA tebhyo hitaM, satsu-munijIvAdipadAyeMSu yathAkrama muktimApakatva-yathAvasthitacintanAbhyAM sAdhu vA satyam' , yadvA santamarthamAyayatiatyAyatIti niruktapakriyayA satyam / 'aNuttaraM' na uttarama-uccataraM (pradhAna) yasmAtadanuttarama-ananyasahazamisyarthaH / 'kevaliyaM' kevalinA proktaM yadvA kevalameva kevalikam-advitIyami zrI RSabhadeva svAmI se lekara zrI mahAvIra svAmI paryanta caubIsoM tIrthaGkara bhagavAna ko merA namaskAra ho| isa prakAra namaskAra karake tIrthaGkara praNIta pravacanakI stuti karate haiM-yahI nirgranthaarthAt svarNa rajata Adi dravyarUpa aura mithyAtva Adi bhAvarUpa grantha (gATha) se rahita-munisambandhI sAmAyika Adi pratyAkhyAnaparyanta dvAdazAGga gaNipiTakasvarUpa tIrthaGkaroM se upadiSTa pravacana, satya, sarvottama, advitIya, samasta guNoM se paripUrNa, mokSamArga zrI RSabhadeva svAmIthI AraMbhIne zrI mahAvIra svAmI sudhI vIrA tIrthakara bhagavAnane mArA namaskAra che. A pramANe namaskAra karIne tIrthaMkara praNIta pravacananI stuti kare che. A nircantha-arthAta sonuM-cAMdI Adi dravyarUpa ane mithyAtva Adi bhAvarUpa grantha-gAMThathI rahita-muni saMbaMdhI sAmAyika Adi pratyA khyAna paryanta bAra aMga gaNipiTasvarUpa tIrthakarathI upadezAeluM pravacana, satya, sarvottama, advitIya, samasta guNethI paripUrNa, mokSamArgapradarza, agnimAM 1-' tasmai hita'-miti, 'tatra sAdhu'-riti vA yat prtyyH| 2-bodhayati /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 tibhAvaH, 'paDipunaM' pratipUrNa sUtrato'kSaramAtrAdinyUnatayA, arthato'dhyAhArAsskAGkSAdibhi rahitaM sarvapramANopetamapavargaprApakakRtsnaguNasaMyutaM vA / 'neyAuyaM' nyAyena carati nyAyamanugacchati nyAyamanatikrAntaM nyAye bhavaM vA naiyAyikaM mokSagamakam / 'saMsRddhaM' saM= sAmastyena zuddhaM = kaSAyAdimalarahitaM nigharSaccheda-tApatADana - koTivizuddha hemava nirdoSamiti yAvat / ' sallagattaNaM' zalyaM = mAyAdi pAeM vA kRntati = chinatIti kRtyate = chidyate'neneti vA zalyakarttanam / vAdimataM pratikSipati 'siddhimaggaM' siddhiH = sAdhya niSpattiH avicalasukhaprAptistasyA mArgaH=upAyaH-siddhimArgaH / 'muttimaggaM' muktiH = aDitArtha karma mahANaM, tasya mArgaH / vipratipattiM nirasyati - 'nijjANamaragaM' niryANaM = sakalakarmabhya Atmano niHsaraNaM, tasya mArgoM niryANamArgaH=viziSTanirvANAvAptinidAnamityarthaH / 'nivvANamaraMgaM' nirvANa= nirvRtiH = nikhilakarmakSayajanyaM paramasukhaM, yadvA nirvAyate = apunarA - vRtti gamyate'sminniti, tasya mArgoM nirvANamArgaH / vastvantaraM pUrvataH susthamapi kAlAntareNa vikriyate pravacanaM tu na tathA kAlatraye'pyavikRtatvAditi nigamayannAha - 'atrita ' avitathaM = tathyam, Aha- satyA'vitathayoH paryAyatvAt paunaruktacaM kathaM neti ? ucyate-pUrvaM satyArthapratipAdakatvAtsatyamityuktamiha tu savasvarUpatvAdavitathamiti 'avisaMdhi = avyavacchinnam, etacca videhakSetramapekSyokaM, bharata kSetrAca pradarzaka, agni meM tapAye hue sone ke samAna nirmala (kaSAya malase rahita), mAyAdi zalyakA nAzaka, avicala sukhakA sAdhana-mArga, karmanAzakA mArga, AtmA se karmako dUra karanekA mArga, zItalIbhUta honekA mArga, avitatha arthAt tInoM kAlameM bhI avinAzI, mahAvideha kSetrakI apekSA sadA aura bharatakSetra AdikI apekSA ikkIsa hajAra varSa rahanevAlA aura saba duHkhoM kA nAza karanevAlA mArga hai| tapAmelA seAnA samAna nirmUla ( kaSAyamalathI rahita ), mAcAdizalyanAzaka, avicala sukhanA sAdhana-mArga, kanAza karavAne mA, mAtmAne lAgelAM kane dUra karavAnA mArga, zItalIbhUta thavAne mA, avitatha arthAta traNe kAlamAM avinAzI, mahAvideha kSetranI apekSA sadA ane bharatakSetra AdinI apekSA ekavIza hajAra va rahevAvALA ane sa` du:khaneA nAza karavAvALA mArga che. Ti. 1- kriyAvizeSamidam / - 271
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 AvazyakasUtrastha pekSayaikaviMzatisahasrAvacchinnavarSANyeva nirvcchedmvsthiteH| 'savvadukkhappaDIgamagaM' sarvaduHkhamakSINaM=niHzreyasaM tasya mArgaH sarvaduHkhamakSINamArgaH / itthaM pravacanasya vizeSaNabAhulyena yannirgalitaM tadAha-'itthaMThiyA' isthamiti 'atra' ityasyArthe'vyayam , ittham atra-proktavizeSaNaviziSTe nirgranthapavacane sthitAH vartamAnAH jIvAH pANinaH, "sijhaMti' sidhyanti-sidigati prApnuvanti 'aNimAghaSTasiddhiyuktA bhavanti vA / 'bujhaMti ' budhyante kevalino bhavanti, 'muccaMti' mucyante karmabandhAtpRthag bhavanti 'parinivvAyaMti' parinivAnti-sarvathA mukhino bhavanti / 'sambadukkhANamaMtaM karaMti' sarvANi ca tAni duHkhAni sarvaduHkhAni zArIramAnasAdIni teSAmanto nAzastaM kurvanti / itvaM jJAtvA saMsArasAgaraM titIrgharAtmAnamuddizyA''ha-taM' tam=pUrvoktavizeSaNaviziSTam , 'dhamma' dharma-nirgranthapavacanasvarUpam 'sadahAmi' zraddadhe ayameva kevalaM saMsArapArAvArapArottAraka iti bhAvaye / 'pattiyAmi' pratyemi-vizvA isa mArgameM rahe hue prANI siddhagati se, athavA aNimA Adi ATha siddhiyoM se yukta hote haiM, kevala padako prApta hote haiM, karmabandha se mukta hote haiM, sarva sukha ko prApta hote haiM aura zArIrika mAnasika sarva duHkhoMse nivRtta hote haiN| usa dharmakI meM zraddhA karatA hU~ arthAt eka yahI saMsAra samudra se tAranevAlA hai aisI bhAvanA karatA hU~, antaHkaraNa se pratIti karatA hUM, utsAhapUrvaka Asevana karatA hU~, AsevanA dvArA sparza karatA hU~ aura pravRddha pari A mArgamAM rahelA prANI siddhagatithI athavA aNimAdi ATha siddhioe yukata hoya che, kevalapadane prApta thAya che, karmabandhathI mukata thAya che, sarva sukhane prApta kare che ane zArIrika mAnasika du:khethI nivRtta thAya che. te dharmanI huM aDhA karuM chuM arthAt A saMsAra samudrathI tAravAvALo te ekaja che evI bhAvanA karUM chuM; antaHkaraNathI pratIti karUM chuM. utsAhapUrvaka Asevana karuM chuM, AsevanA dvArA sparza karUM chuM, ane pravRddha pariNAma-ucca bhAvathI pAlana karUM chuM, ane sarvathA niraMtara ArAdhanA karuM chuM. te dharmamAM zraddhA karato thaka, pratIti karato thaka, ruci rAkhate 1- aNimAdayo yathA-"aNimA mahimA cava garimA laghimA tthaa| pAptiH prAkAmyamIzitvaM, vazitvaM cASTadriyaH" iti //
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273 munitoSaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 sabhUmiM karomi, yadvA pratipadhe bhItyA prAmomi / 'roemi' rocayAmi=utsAhAtirekeNA''sevanAbhimukho bhavAmi 'phAsemi' sevanAdvAreNa spRshaami| 'pAlemi' prabuddhapariNAmena pAlayAmi / 'aNupAlemi' anu-anukUlaM pAlayAmi, yadvA sarvatobhAvena karomi / 'taM dhamma' taM dharmam , 'sahahaMto' zraddadhAnaH='pravacanamidaM satyamastI'-tyevamAtmapariNAmaM kurvANaH, 'pattiyaMto' pratiyan vizvAsabhUmi kurvan , yadvA pratipadyamAnaH pItyA svIkurvANaH, 'roeMto' rocayamAnaH= ruciviSayaM kurvANaH, 'phAsaMto' spRzan=AsevamAnaH, 'pAlaMto' pAlayan= paddhapariNAmena sevamAnaH, 'aNupAlaMto' anupAlayan anukUlaM pAlayan , yadvA sarvatobhAvena kurvan, 'tassa' tasya pUrvoktasya 'kevalipannattassa' kevalipajJaptasya, 'dhammassa' dharmasya, 'abbhuTiomi' abhyutthito'smi udyato bhavAmi 'ArAhaNAe' ArAdhanAyAmarthAdAsevanAviSaye, 'viraomi' virato'smi, nivRtto'smi 'virAhaNAe' virAdhanAyAM-khaNDanAyAm / eSa evArthoM vibhighocyate-yata evamataH-'asaMjamaM pariyANAmi' asaMyamaHmANAtipAtAdhakuzalAnuSThAnarUpaH saMyamAbhAvastaM parijAnAmijJaparijJAvalena jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA prityjaami| 'saMjamaM' sama-zobhanAH yamAH mANAtipAtAdinivRttirUpA yasmin, yadvA saMyamyate nivartyate sAvadhAnuSThAnAdAtmA yena sa saMyamastam 'upasaMpanjAmi' NAma (uccabhAva) se pAlatA hU~ aura sarvathA nirantara ArAdhanA karatA huuN| usa dharmameM zraddhA karatA huA, pratIti karatA huA, ruci rakhatA huA, sparza karatA huA, pAlana karatA huA aura samyak pAlana karatA huA usa kevali prarUpita dharma kI ArAdhanA ke lie maiM udyata huA hU~, tathA saba prakAra kI virAdhanA se nivRtta huA hU~, ataeva asaMyama (prANAtipAta Adi akuzala anuSThAna) kI jJaparijJA se jAnakara aura pratyAkhyAnaparijJA se parityAga kara sAvadya anusstthaanthake, sparza karate thake, pAlana karate thake, ane samyapha pAlana karate thake te kevali-prarUpita dharmanI ArAdhanA mATe huM taiyAra thaye chuM, tathA sarva prakAranI virAdhanAthI nivRtta thaye chuM, eTalA mATe asaMyama (prANAtipAta Adi akuzala anuSThAna) ne jhaparijJAthI jANIne ane pratyAkhyAnapariNAthI parityAga karIne sAvadha anuSThAna nivRttirUpa saMyamane svIkAra karuM chuM. mithunarUpa akRtyane choDI
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 AvazyakasUtrastha upasampadhe svIkurve / 'abaMbha' abrahma-maithunalakSaNA'kuzalakarma' 'pariyANAmi' parijAnAmi prityjaami| 'baMbha' brahma-maithunaparityAgalakSaNaM kuzalakarma= zIlamityarthaH, 'uvasaMpajjAmi' upasampadye aGgIkurve / evam -'akappaM' 'akalpam= mumukSubhiranAcaritaM 'kappaM' kalpaHkaraNa-caraNasvarUpa AcArastam, 'annANaM' jIvAdivastuno yathAvasthitasvarUpAnirNayalakSaNamajJAnam, 'nANaM' jJAyate paricchighate vastvanenAsmAdveti jJAnam vastuyathAvatsvarUpakaM, yadvA jJAtirjJAnaM vastuyathAvasvarUpAnubhavastat , 'akiriya' akriyAm, nabo'tra durarthakabADhuSTAM kriyAmiti, yadvA abhAzastyArthako'tra natra, tenAprazastA kriyAM nAstikavAdasvarUpAmityarthaH 'kiriya' kriyA samyagnyApAraH, samyagvAdo vA tAm, 'micchattaM' mithyAtvaM tattvArthAzraddhAnaM viparyastazraddhAnamityarthaH, tathA coktam-'micchattaM jiNadhammavivarIyaM' iti / 'sammattaM' samyaktvaM-sAmAnya vizeSAbhyAM jinapraNItajIvAdipadArthasArthasya zraddhAnam / 'abohiM ' aboSi: Atmano mithyaatvprinnaamstm| 'bohiM' bodhi: AtmanaH sakaladuHkhakSayanidAnajinadharmaprAptistam, 'amaggaM' nivRttirUpa saMyama ko svIkAra karatA hU~, maithunarUpa akRtya ko choDa kara brahmacaryarUpa zubha anuSThAna ko svIkAra karatA hU~, a. kalpanIya ko choDa kara karaNacaraNarUpa kalpa ko svIkAra karatA hU~, ajJAna ko tyAga kara jJAna ko aGgIkAra karatA hU~, nAstika vAdarUpa akriyA ko choDakara AstikavAda rUpa kriyA ko grahaNa karatA hU~, mithyAtva ko tyAga kara samyaktva ko svIkAra karatA hU~, AtmA ke mithyAtva pariNAmarUpa abodhi ko choDa kara sakala duHkhanAzaka jinadharmaprAptirUpa bodhi ko grahaNa karatA hU~ aura jinamatase viruddha pArzvastha nihava tathA kutIthi-sevita amArga brahmacaryarUpa zubha anuSThAnane svIkAra karuM chuM. akalpanIyane choDIne karaNacaraNa rUpa ka9pane svIkAra karuM chuM. ajJAnane choDIne jJAnane aMgIkAra karuM chuM. nAstikavAdarUpa akriyAne tyAga karIne AstikavAdarUpa kriyAne grahaNa karUM chuM. mithyAtvane tyAga karIne samyakatvane svIkAra karuM chuM. AtmAnA mithyAtvapariNAmarUpa adhine choDIne sakala duHkhane nAza karanAra jinadharmanI prAptirUpa badhine grahaNa karuM chuM, ane jinamatathI viruddha pArthastha niddhava tathA kutIrthi
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275 munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 amArgaH jinavacanaviruddhapArzvastha nivAdikutIthisaMsevitalakSaNastam, 'maga' mArgoM jJAnAdiratnatrayasvarUpastam, chadmasthatvAtsamastadoSazudimAha-'jaM saMbharAmi' yasmarAmi smRtipathamAnayAmi, 'jaM ca na saMbharAmi' yacca na smarAmi chaasthasvena vismRtisvAbhAvyAtsmRtipathaM nA''nayAmi, 'jaM paDikamAmi' yatpatikA. mAmi=jJAnaM sat pratinivarttayAmi parityajAmi vA, 'jaM ca na paDikamAmi' yaccA'nAbhogAdajJAtaM sUkSmaM na pratikramituM zaknomi, ' tassa savvassa devasiyassa aiyArassa paDikamAmi' nigadavyAkhyAtamidam / ___ itthaM pratikramya saMyataviratAdivizeSaNaviziSTaM svAtmAnamanusmaran sarvasAdhuvandanAM karoti-'samaNoha' zrAmyati-tapasyatIti zramaNaH, tapazcaraNazIla: kazcidanyo vA sambhavatItyata Aha-'saMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakammo' saMyaMtaHvartamAnakAlikasarvasAvadyAnuSThAnanivartakaH, virataH atItakAlikapApAjjugupsApUrvakaM bhaviSyati ca saMvarapUrvakaM nivRttaH, ata ena pratihataM-samyakaprakAreNa ko choDa kara jJAnAdi ratnatraya rUpa mArga ko svIkAra karatA huuN| isI prakAra jo aticAra smaraNa meM AtA hai yA chadmastha avasthA ke kAraNa smaraNa meM nahIM AtA hai tathA jisakA pratikramaNa kiyA ho yA anajAnavaza jisakA pratikramaNa nahIM kiyA ho una saba devasika aticAroM se nivRtta hotA huuN| isa prakAra pratikramaNa karake saMyata-viratAdirUpa nija AtmA kA smaraNa karatA huA saSa sAdhuoM kA vandanA karatA hai| saMyata ( vartamAna meM sakala sAvadya vyApAroM se nivRtta) virata (pahale kiye hue pApoM kI nindA aura bhaviSya kAla ke sevita amAne cheDIne jJAnAdi-ratnatrayarUpa mArgane huM svIkAra karuM chuM. e pramANe je aticAra smaraNamAM Ave che athavA chadmastha avasthAnA kAraNe smaraNamAM na Ave tathA jenuM pratikramaNa karyuM hoya athavA ajANapaNAthI jenuM pratikramaNa na karyuM hoya te sarva devasika aticArethI nivRtta thAuM chuM. A pramANe pratikramaNa karIne saMyata-viratAdirUpa nija AtmAnuM smaraNa karate thake sarva sAdhuone vaMdanA karUM chuM. saMyata (vartamAnamAM sarva sAvadha vyApArathI nivRtta), virata (prathama karelA
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 Avazyakasutrasva nAzitaM pratyAkhyAtaM ca-pUrvakRtasyA'ticArasya nindayA, bhaviSyato'karaNena ca nirAkRtaM pApakarma pApAnuSThAnaM yena sa pratihatapasyAkhyAtapApakarmA, saMyatazcAsau viratazca saMyatavirataH, (vizeSaNayorapi parasparavizeSyavizeSaNabhAvAtsamAso gatapasyAgatAdivat) saMyataviratazcAsau pratihatamatyAkhyAtapApakarmA ceti saMyataviratapatihapratyAkhyAtapApakarmA, punaH kIdRzo'ham ? 'aNiyANo' anidAnaH akRtanidAnaH, etAdRzo mithyAdRSTirapi sambhavati tasmAdAha-'didvisaMpanno' dRSTisampannaH samyagdarzanasahitaH, ataeva 'mAyAmosavivajio' mAyAmRSAvivarjitaH mAyAmRSAvAdAbhyAM rahitaH, evaM bhUtvA 'aTThAijjesu dIvasamuddesu' 'adbhavatIyeSu dvIpasamudraSu-jambUdvIpa-dhAtakIkhaNDa-puSkarArddharUpeSu, 'pannarasakammabhUmIsu' paJcadazana karmabhUmiSu karma kRSivANijyaprabhRti mokSAnuSThAnaM vA tatpadhAnA bhUmayaH karmabhUmayaH bharatapaJcakairavatapaJcaka-mahAvidehapazcaka-lakSaNAstAmu sthitA iti zeSaH, 'jAvaMti' yAvantaH, 'kei' kecit 'rayaharaNamuhapattiyagocchagapaDiggahadhArA' rajA bAbAbhyantaraM rajo hiyate apanIyate'neneti, haratyapanayatIti vA rajoharaNam , tatra liye saMvara karake sakala pApoM se rahita), ataeva atIta anAgata vartamAna kAlIna saba pApoM se mukta, anidAna-niyANArahita, samyagdarzanasahita tathA mAyA mRSA kA tyAgI aisA maiM zramaNa, aDhAra dvIpa pandraha kSetra (karmabhUmiyoM) meM vicaranevAle, rajoharaNa pUMjanI pAtra ko dhAraNa karane vAle aura DorAsahita mukhavastrikA ko mukha para bAMdhanevAle, pAMca mahAvrata ke pAlanahAra aura aThAraha pApanI nindA ane bhaviSya kAla mATe saMvara karIne sarva pApathI rahita), eTalA mATe atIta, anAgata ane vartamAna kAlanA sarva pApothI mukata, anidAna-niyANA rahita, samyagadarzana sahita tathA mAyAmRSAne tyAgI e huM zramaNa, aDhI dvIpa saMbaMdhI paMdara kSetre (karmabhUmi) mAM vicaravAvALA, rajoharaNa pUruM pAtrane dhAraNa karavAvALA ane derAsahita mukhavAcikAne mukha para bAMdhavAvALA, pAMca mahAvratanA - pAlanahAra ane aDhAra hajAra zIlAMgarathanA dhAraNa karanAra tathA AdhAkarma Adi 1-ardai vatIyaM yeSu te'ddhatRtIyAsteSu / 2-arthamAtrapradarzanamidaM, vyutpattistu 'rajaso haraNa'-mityeveti prekSavatAM sUkSmekSikA /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 sunitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 bAhya pRthivyAdirajaH, AbhyantaraMbadhyamAnakarmasvarUpaM, kAraNe kAryopacArAt, nanu-rajoharaNasparzavazAdalpakAyAnAM kunthu-matkuNa-pipIlikA-mazakAdInAM jIvAnAM vinAzasya, yatheccha gamanabhojyAdivyAghAtasya pramRSTarajaHprabhRtibhiH kadAcit pipIlikAdivivarAdisaMmudraNAdinopaghAtasya prAyaH pratyakSasiddhatvAdrajoharaNaM saMyamayogAnAM na kAraNaM pratyutA'narthasya, tasmAnna dhAryamiti, hajAra zIlAGgaratha ke dhAraka tathA AdhAkarma Adi 42 doSoM ko TAla kara AhAra lene vAle, 47 doSa TAla kara AhAra bhogane vAle, akhaNDa AcAra cAritra ko pAlane vAle aise sthavirakalpI jinakalpI munirAjoM ko 'tikkhutto' ke pATha se vandanA karatA huuN| __yahAM para rajoharaNa dhAraNa karane ke viSayameM koI zaGkA karatA hai ki-rajoharaNa dhAraNa karanA eka prakAra kI hiMsA kA kAraNa hai; kyoM ki rajoharaNa ke sparza se kunthu, pipIlikA Adi choTe 2 jIvoM ke icchAnukUla calane phirane meM bAdhA ho sakatI hai, aura isake dvArA ekatrita kI huI dhUlI Adi se pipIlikA Adi kA vivara (dara) DhaMka jAne para unakA upaghAta honA prAyaH pratyakSa siddha hai, isaliye rajoharaNa saMyama yoga kA kAraNa nahIM hai pratyuta anartha kA kAraNa hai, ataH isakA dhAraNa karanA ucita nahIM hai| 42 doSane TAlI ahAra grahaNa karanArA, 47 doSa TAlIne AhAra bhegavavAvALA, akhaMDa AcAra cAritra pAlana karavAvALA evA sthaviraka9pI jinaka9pI munirAjone tikhuttAnA pAThathI vaMdanA karuM chuM ahIM rajoharaNa dhAraNa karavA viSe kaI zaMkA kare che ke-jeharaNa dhAraNa karavuM eka prakAranI hiMsAnuM kAraNa che. kAraNa ke rajoharaNanA sparzathI kaMthavA, kIDI Adi nAnA nAnA jIvone svaIcchA pramANe haravA-pharavAmAM takalIpha thaI zake che. ane enA vaDe ekaThI karelI dhUla AdithI kIDI AdinA dara (rahevAnA dara) DhaMkAI javAthI te jIna upaghAta thaI javuM prAya: pratyakSa siddha che. eTalA mATe rajaDaraNa saMyama yogone sAdhaka nathI paraMtu anarthanuM kAraNa che, mATe ene dhAraNa karavuM ucita nathI.
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 AvazyakasUtrastha atrocyate-aparijJAtarajoharaNagrahaNA''zayatvAbhrAnto'si, yena netre'GgalidAnato hicandrAdipratibhAnavadrajoharaNadhAraNasyA'nyathAtvamisthamAzaGkase, inta vikRtAGga ! nAsau tvatpakSaH kSodakSemakSamaH, nahi vayaM dhRtarajoharaNA yUyamiva gajanimIlikayA saJcarAmaH paryaTAmo'nyadvA vizciyavaharAmo, yena rajoharaNasparzAdinA jIvallezalezo'pi samutpadheta, cakSuSA samIkSya kunthupipIlikAdInAmanupalambhe sati upalambhe'pi vA tadrakSaNasakSaNatayaiva tatrA'pyatikomalorNAdiracitena rajoharaNena pramAma iti kathamupaghAtAdisambhavaH ? na hyapathyAzino'paripAkAdikAyadoSasadbhAvAtpathyAzanaM kenApi sadvivekajuSA viduSA parihIyate, jIvAdhava isa zaMkA (prazna) kA uttara dete haiM-are bhrAtA! rajoharaNa dhAraNa karane ke Azaya se anabhijJa hone ke kAraNa Apa bhrAnta haiN| isa kAraNa ApakA pakSa tarka kI kasauTI para kharA (barAbara) nahIM utaratA, kyoM ki bAhya-pRthvI Adi raja aura AbhyantarabAMdhe hue karmarUpI raja jisase dUra kiyA jAya use rajoharaNa kahate haiN| usa sukomala rajoharaNa dvArA hama upayoga-sahita yatnAyukta pramArjana karate haiM, isaliye pramArjana (pUMjane) se jIvopaghAta hone kI saMbhAvanA nahIM ho sktii| ___ yadi kisI ko apathya bhojana se ajIrNa hojAya to kyA pathyAhArI loga pathya bhojana karanA choDa deMge ! kadApi nahIM / isI prakAra yadi kadAcit asaMyamI dvArA pramArjana karate jIvopaghAta A zaMkAno uttara Ape che ke-are bhrAtA ! rajoharaNa dhAraNa karavAnA AzayathI anabhijJa hovAnA kAraNe tuM brAnta che. tethI tamAro pakSa tarkanI kaTI upara barobara nathI utarate, kema ke bAhya-pRthvI Adi raja ane Abhyantara-bAMdhelA karmarUpI raja jenAthI dUra karI zakAya tene rajoharaNa kahe che. te sukomala rajoharaNa dvArA upayoga sahita yatanAyukata pramArjana karIe chIe, e kAraNe pramAjana (paMjavA)thI jIpaghAtaka thavAnI saMbhAvanA nathI. je kadAcita keIne apathya AhArathI ajIrNa thaI jAya te zuM pathya AhAra karavAvALA mANase pathya khAvuM cheDI deze! na ja cheDe. eja rIte je kadAcita asaMyamI dvArA pramArjana thAtA jIpaghAta thaI jAya te zuM saMyamI rajoharaNane
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 279 lokanapUrvake'pi pramArjane tvatkalpitena sambhAvitopaghAtena tu vayaM nA'parAdhyAmo, na vA zAstrasiddhAntagandho'pi tathA, yato rajoharaNadhAraNatatpamAnanAdikamasmAbhirjantujAtatrANArthameva kriyate natUpaghAtadhiyA, ata eva vyAdhigrastAnAM mANinAmupakArArtha cikitsatA vijJena vihite cikitsAprayoge kadAcitteSAM vyApattau satyAmapi nAsau prAyazcittAIzcikitsakaH / kizca yadi sammArjanAdinA kadAcitsaMbhAvitaM doSamapekSya rajoharaNagrahaNapratiSedhA''grahagrahilo'si, tadA manye tvayA'zana-pAnaho jAya to kyA saMyamI rajoharaNa kA tyAga karadeM ! kadApi nahIM ! kyoM ki saMyamI dvArA jIvopaghAta hone kI saMbhAvanAhI nahIM hai| jIvoM ko dekhakara yatnApUrvaka pramArjana karane para bhI tumane jo kalpanA kI usa saMbhAvita jIvopaghAta kA aparAdha hameM nahIM laga sakatA, isa kAraNa tumhArI zaGkA jarA bhI zAstrAnukUla nahIM hai| kyoM ki jIvoM kI rakSA ke liye hI saMyamI rajoharaNa dhAraNa karate haiM evaM usake dvArA pramArjana karate haiM, upaghAta ke liye nhiiN| yadi upakAra kI dRSTi se rogiyoM kI cikitsA karane vAle vaidya kI cikitsA se kisI rogI ko kisI bhI prakAra kI kSati pahuMca bhI jAya to bhI vaha vaidya aparAdhI nahIM ho sakatA, kyoM ki vaidya rogI kI hitabuddhi se hI cikitsA karatA hai| isa para bhI yadi tuma rajoharaNa dhAraNa karane meM Apatti samajhate ho to maiM mAnatA hU~ ki tumheM azana, pAna, bhramaNa, tyAga karI ghe! na ja kare. kemake saMyamI dvArA jIpaghAta thavAnI saMbhAvanA ja nathI. jene jotA thakA yatnApUrvaka pramArjana karyA chatAM tame je kalpanA karI te saMbhAvita chapaghAtane aparAdha amane nathI lAgI zakta, e kAraNe tamArI zaMkA jarAya zAstrAnukula nathI, kema ke saMyamI muni jIvonI rakSA artheja rajoharaNa dhAraNa kare che temaja tenA vaDe pramArjana kare che, jIpaghAta mATe nahIM. je upakAranI dRSTithI regionI cikitsA karavAvALA vaidyanI cikitsAthI ke rogIne koI paNa jAtanI hAni pahoMcI paNa jAya te paNa vaidya aparAdhI thaI zakate nathI, kAraNa ke vaidya te regInI hitabuddhithIja cikitsA karavAvALe che. te chatAM jo tame rajoharaNa dhAraNa karavAmAM Apatti mAnaze te mane mAnavuM
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28. AvazyakasUtraspa bhramaNa - bhASaNo-sthAna- pArzva parivartana - malamUtratyAgAdikAH kriyA api pariharaNIyA eva syuH, tvatsaMmbhAvitasyoktadoSasya kadAcittAbhyo'pi sadbhAvAditi kathaM jIvasi ? kathaM vA na nigRhIto'sIti brUhi, tUSNIM vA''ssva, tvatpakSe jIvadayAsvarUpameva gaganakusumAyata iti vibhAvaya ca / tasmAnmunInAM saMyamanirvAhArtha rajoharaNAdyupakaraNagrahaNaM paramAvazyakamiti bodhyam / atra sakSiptapUrvottarapakSasaGgrahagAthA apyanyatroktA yathA 4 1 // keI bhAMti mUDhA, saMjamajogANa kAraNaM netraM / raharaNaMti pamajjaNa, - mAIhunaghAya bhAvAo mUiMgaliAINaM, viNAsasaMtANabhogavirahAI | rayadarithagaNa - saMsa, - jjaNA''raNA hoi uvaghAo // 2 // paDile hiuM pamajjaNa, - muvaghAo kahaNu tattha hojjAu ? | appamajjiuM ca dosA, vajjA''dAgADhavosiraNe // 3 // Aya para paricAo, duhAvi satthassa'kosalaM nUNaM / saMsajjaNAidosA, dehevva'vihIra No huMti // 4 // bhASaNa, utthAna ( uThanA ), zayana, pArzvaparivartana ( karavaTa badalanA ) aura mala-mUtra - parityAga Adi kriyAoM ko bhI choDanA hogA, kyoM ki tumhAre dvArA kathita doSa ina kriyAoM meM bhI AsakatA hai to phira batAo ki jIvita hI kaise raha sakoge ? tumhAre kathanameM jIvadayA kA svarUpa AkAzakusuma ke samAna ho jAyagA, yaha bhI soco| isaliye ' kisI bhI jIvako kisI prakArakA kaSTa na pahu~cane pAve' isI hetu muniyoMko rajoharaNa Adi upakaraNa dhAraNa karanA saMyamanirvAha ke liye atyanta Avazyaka hai ! paDathe } tamone azana, pAna, bhramaNu, bhASaNa, utthAna ( uThavuM), zayana, pArzvaparivartana (paDakhu pheravavuM) ane malamUtra parityAga Adi kriyAone cheDI devI paDaze. kAraNa ke tamArA taraphathI kathita (kahela) dveSa e sarva kriyAomAM paNa AvI zake che, te pachI mhA ke jIvitaja kai rIte rahI zakazeA! tamArA kathanamAM jIvadayAnuM svarUpa AkAzakusuma samAna thaI jaze. A mATe 'koipaNa jIvane koi prakAranuM kaSTa na pahoMce ' A hetuthI suniyAne rajoharaNu Adi upakaraNa dhAraNa karavuM sa MyamanirvAha arthe atyaMta Avazyaka che.
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 // chAyA // ke'pi bhaNanti mUDhAH, saMyamayogAnAM kAraNaM naivam / rajoharaNamiti pramArjanAdimirupaghAtabhAvAt // 1 // mUiGgalikAdInAM, vinAzasantAnabhogyavirahAdayaH / rajodaristhaganasaMsarjanAdinA bhavatyupaghAtaH // 2 // pratyupekSya pramArjana,-mupaghAtaH kathaM nu tatra bhavet / apamRjya ca doSA vA AdAvAgADhavyutsarge // 3 // AtmaparaparityAgo dvidhApi zAstrasya (zAsituH) akauzalaM nUnam / saMsarjanAdidoSA dehe iva avidhinA no bhavanti // 4 // ityAstAM vistaraH, prakRtamanusriyate-mukhavatrikA-vAyukAyAdiyatanArtha mukhopari davarakeNa bandhanIyamaSTapuTamupakaraNam , gucchakaH pAtrAdipamArjanIvizeSaH, pU~janI' iti bhASApasiddhaH, pratigRhNAti bhaktapAnAdikaM svasminnAdhatta iti pratigrahaH bhaktapAnAdipAtram , rajoharaNaM ca mugvavatrikA ca, gucchakazca pratigrahazceti rajoharaNamukhavatrikAgucchakapratigrahAstAn dharante ye te rajoharaNa-mugvavatrikAgucchaka-pratigrahadhArAH / itthaM nivAdayo'pi saMbhavantIti tadapAkaraNArthamAha'paMcamahanmayadhArA' pazcamahAvratAnimANAtipAtA'nRtabhASaNA'dattA''dAnA-'brahmacaryaparigrahavyuparamalakSaNAni dharanta iti paJcamahAvratadhArAH / na kevalameta eva kintUktaguNaviziSTAH santo'pi- aTThArasasahassasIlaMgadhArA' aSTAdazasahasrazIlAgadhArAH / aSTAdazazIlAGgasahasrANi tu yathA-yo na karoti manasA''hArasajJAviprayutaH zrotrendriyasaMvRtaH zAntisampannaH pRthivIkAyArambham (1), evamakAyArambham (2), tejaskAyArambham (3), vAyukAyArambham (4), vanaspatikAyArambham (5), dvIndriyArambham (6), trIndriyArambham (7), caturindriyArambham (8), pazcendriyArambham (9), ajIvArambhaM ca (10) / ete kSAntipadena 1-'........dhArAH' karmaNyaN / 2-nihanuvata iti nivAH, pacAderAkRtigaNalAtkartaryaca, yadvA nihavaH = apalApo'styeSAmiti nivAH, nidavazabdAdarza AdisvAnmatvarthIyo'ca, sajJeyaM tAntrikI / 3.-'........dhArAH' karmaNyaN /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 AvazyakasUtrasva jAtA daza / evaM mukti (nilo bhatA) padena (10), Arnavena (10), mArdavena (10), lAghavena (10), satyena (10), saMyamena (10), tapasA (10), tyAgena (10), brahmacaryeNa ca (10); jAtAH sarve zrotrendriyapadena zatamekam (100) / evaM cakSuSA (100), ghrANena (100), rasanayA (100), sparthena ca (100), jAtAH sarve AhArasajJApadena zatAni pazca (500) / evaM bhayasajJApadena (500), maithunasajJApadena (500), parigrahasajJApadena ca (500) / jAtAH sarve 'na karoti' padena sahasradvayam (2000), e 'na kArayati' padena(2000), 'nAnujAnAti' padena (2000), jAtAH sarveH 'manasA' padena SaT sahasrANi (6000) / evaM vacasA (6000), kAyena ca (6000); jAtAH sarve'STAdaza sahasrANi zIlAGgAni, tAni dharante ityaSTAdazazIlAsahasradhArA iti / unaM ca joe' karaNe saNNA, iMdiya bhommAi samaNadhamme ya / aNNoNNehi abbhatthA, aTThAraha sIlasahassAiM // 1 // ' chAyA-yogAH karaNAni saMjJA indriyANi bhUmyAdayaH zramaNadharmAzca / anyonyairabhyastA aSTAdazazIlasahasrANi // 1 // aThAraha hajAra zIlAGgaratha ye haiM-1-pRthvIkAya Arambha, 2apkAya Arambha, 3-tejaskAya Arambha, 4-vAyukAya Arambha, 5-vanampatikAya Arambha, 6-bendriya Arambha, 7-tendriya Arambha, 8-caturindriya Arambha, 9-paMcendriya Arambha, 10-ajIva Arambha, ye 10 bheda kSAnti ke hue, isI prakAra mukti ke (10), Arjava ke (10), mArdava ke (10), lAghava ke (10), satya ke (10), saMyama ke (10), tapa ke (10), tyAga ke (10), brahmacarya ke (10), ye saba zrotrendriya ke 100 bheda hue, isI prakAra cakSurindriya ke 100, ghrANendriya ke 100, rasendriya ke 100, sparzendriya ke 100, ye saSa AhAra saMjJA ke 500 - bheda hue, isI prakAra bhayasaMjJA ke 500, maithunasaMjJA ke 500, aura parigrahasaMjJA ke 500 hue, isa prakAra saba 2000 bheda hue, inheM na karane, na karAne aura na anumodana karane ke dvArA tigunA karane para 6000 bheda hue, inheM phira mana, vacana, kAyA se tigunA karane para 18000 hote haiN|
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 283 ataeva, 'akkhayAcAracarittA' AcAra: AdhAkarmAdidoSaparityAgaH, cAritraM-sAmAyikAdi, AcArazca cAritraM cetyAcAracAritre, akSate akhaNDite AcAracAritre yeSAM te-akSatA''cAracAritrAH dezataH sarvatazcA'viplutA''cAracAritrA ityarthaH / sampatyupasaJjihIrSayA''ha-'te savve' tAn sarvAn gacchagatA~stanirgatA~zca jinakalpikAdIn sAdhUna 'sirasA' zirasA karaziraHsaMyogeneti bhAvaH, agre 'matthaeNa' (mastakena) ityasyopAdAnAt, 'maNasA' manasA hRdayena, 'matthaeNa' mastakena=zirasA nateneti zeSaH, ataeva 'sirasA' 'matthaeNa' ityanayoH paryAyatve'pi na paunarutyam, yattu paunaruktyabhayAdDalikApravAheNa vA 'masthaeNa vaMdAmi' iti vAcA vadediti vyAkhyAnaM tadatyantA'sAmaJjasyAtsUtrAkSarAbhimAyAparijJAnAdvA vidvadazraddheyameveti sahRdayAH pramANam / na ca'sirasA' ityanena kAyikasya 'maNasA' ityanena mAnasikasya ca vandanasyoktI vAcikasyApi tasyopAdAnamAvazyakameveti yuktameveti vAcyam, 'tAn sarvAn zirasA manasA mastakena vande' ityuktau vAcikavandanasyArthApattilabhyatvAt , nahi vApayogaM vinaivamuktiH 'samastItyAstAM tAvat / itthaM sarvasAdhUnabhivandha nikhilapANijAtakSamApaNapUrvakaM maitrImabhivyanakti-'sanna.' iti 'sancajIve' sarve ca te jIvAH sarvajIvAstAn=kSudrakSudretarAkhilapANinaH, 'khAmemi' kSamayAmi= sarvebhyo jIvebhyaH kSamAmabhikAGkSAmItyarthaH, 'sabve jIvA' sarve jIvAH 'me' mama ajJAnAdivazAjAtamaparAdhamitizeSaH 'khamaMtu' kSameran / 'me' mama, 'savvabhUesu' sarvabhUteSu, 'mittI' maitrI mitrabhAvaH astItyadhyAhiyate, 'yatra isa prakAra santa munirAjoM ko vandanA karake samasta jIvoM kI kSamApanApUrvaka mitrabhAvanA prakaTa karate haiM-'maiM saba jIvoM se apane aparAdha kI kSamA mAMgatA hU~ aura ve sabhI mere aparAdha kI e pramANe santa munirAjone vaMdanA karIne samasta jIvenI kSamApanApUrvaka mitrabhAvanA pragaTa kare che. huM sarva jI pAse mArA aparAdhanI kSamA mAMgu chuM, ane Ti. 1-samasti-saMbhavati /
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 AvazyakasUtrasya kAcana kriyA nAsti tatrAstirbhavantIparaH' prayokavya'-iti vaiyAkaraNasiddhAntAt / 'keNavi' kenApi saha, sahArthe tRtIyA; nanu sahazabdasya tadaryakazabdAntarasya vA prayogAbhAvena kathaM sahArthe tRtIyeti cenmaivam , 'pRthagvinAnAnAbhistatIyA'nyatarasyA'-mityAdAviva 'sahenA'madhAne' itinyAsenaiva yogArthalAbhe siddhe 'sahayukte'padhAne' ityatra yuktagrahaNaM 'sahazabdAbhAve'pi tadarthamAtrasatve. 'pi tRtIye'-ti bodhanArtham , ata eva 'vRddho yUne'-tyAdayo nirdezA api saMgacchante, etena 'vIro yudhyati karmabhiH' ityAdiSu tRtIyA kathamiti patyuktamityalamihAtiprasaGgena, 'majjha' mama, 'veraM' vairaM-virodhaH, 'na' nahi astItIhApi pUrvavadadhyAhRtaM jJeyam / uktaH kSamApaNApUrvako maitrIbhAvaH, sampati maGgalamayamupasaMhAramAha-'evamahaM' evam unaiH prakAraiH ahamityAtmanirdeze, 'samma' samyak yathAvat samyagityasya sarvaiH ktAntaiH saha sambandhaH, 'Aloiya' Alocya AlocanAviSayIkRtya, 'niMdiya' ninditvA-svasAkSikaM samyagavinindha, 'garahiya' gahitvA-gurusAkSikaM samyagvinindha, 'duguMchiya' jugupsitvA 'ghiGmAM pApakaraM mUDhadhiya' mityAdibhartsanApUrvakaM ninditvA, 'tiviheNa' trayo vidhAH prakArA yasya sa trividhastena-triprakAreNa vAG-manaH-kAyalakSaNena kRta-kAritA-'numodita-lakSaNena cetyayaH / 'paDikkato' patikrAntaH= kSAlitAkhilAticAramalatayA paramazucitvamAptaH, 'cauvvIsaM' caturviMzatim= kSamA kareM, kyoM ki saba jIvoM ke sAtha merA mitrabhAva hai, kisI ke bhI sAtha vairabhAva nahIM hai| isa taraha vidhipUrvaka AlocanA, nindA, gardI aura jugupsA (pApakArI mujha mUDhAtmA ko dhikkAra hai te sarva jI mArA aparAdhanI kSamA kare, kAraNa ke sarva jI sAthe mAre mitrabhAva che, keInI sAthe mAre vairabhAva nathI. e pramANe vidhipUrvaka AcanA, nindA, gaha ane jugupsA (pApakArI mArA mUhAtmAne dhikakAra che ItyAdi rU5) karIne traNa karaNa 2-bhavantIparaH laTparaH bhavantIti laTaH saMjJA pUrvAcAryANAm / 3-yudha dhAtorAtmanepaditvAdhudhyatIti yudhamicchatIti kyajiti siddhaantkaumudii|
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 munitoSaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 caturviMzatisaMkhyakAn 'jiNe' jinAn rAgadveSAdikarmazatrujetRRn 'vande' bande staumyabhivAdaye ca / caturviMzatijinavandanayA'dhyayanasamApanaM maGgalArtham / / mU0 22 // iti zrIvizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApA''lApaka-pravizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapadatta 'jainazAstrAcArya'-padabhUSita--kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAla-tiviracitAyAM zrIzramaNasUtrasya muni toSaNyAkhyAyAM vyAkhyAyAM caturtha pratikramaNAkhyamadhyayanaM samAptam // 5 // ityAdi rUpa) karake tIna karaNa aura tIna yoga se nirmala banA huA maiM caubIsoM jinezvaroM ko namaskAra karatA huuN|| // sU0 22 // // iti caturtha adhyayana sampUrNa // ane traNa vegathI nirmala banele huM vIsa jinezvarene namaskAra karuM chuM. (sU0 22) ati cothu madhyayana sa . 0*KR
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 kAyotsargaH 286-299 286 Avazyakasutrasya / atha paJcamamadhyayanam / atha 'icchAmi khamAsamaNo' iti paTTikAM dviH paThitvA parameSThinAM bhAvavandanA vidhAtavyA, tadanu 'ananta cauvIsI jina namo' ityAdi paThet / tatazca // atha paJcama adhyayana // 'namo cauvIsa.' kI paTTI (pATI) pUrI hone ke bAda 'icchAmi khamAsamaNo' kI paTTI do bAra bolakara paMcaparameSThI kI bhAvavandanA karanI caahiye| pAMca padoM kI vNdnaa| Ti0 1- pahile pada zrI arihantajI jaghanya bIsa tIrthakarajI utkRSTa eka sau sATha tathA eka sau sittara devAdhidevajI, una meM dhartamAna kAla meM bIsa viharamAnajI mahAvidehakSetra meM vicarate haiM eka hajAra ATha lakSaNa ke dhAraNahAra, cautIsa atizaya, paiMtIsa vANI karake virAjamAna, causaTha indroM ke vandanIya, aThAraha doSa rahita, bAraha guNa sahita ananta-jJAna, ananta-darzana, ananta-cAritra, ananta-balavIrya, anantasukha, divyadhvani, bhAmaNDala, sphaTika atha payamamadhyayana. "namo cauvIsAe"n pATI pUrI yayA pachI "icchAmi khAmAsamaNo" nI pATI be vAra bolIne paMca parameSThInI bhAvavaMdanA karavI joIe.1 pahelAM khAmaNAM-zrI arihaMta devane (banne DhIMcaNa nIcAM DhALI khAmaNAM bolavA) pahelAM khAmaNAM zrI paMca mahAvideha kSetrane viSe jayavaMtA tIrthakara deva birAje che, temane karuM chuM. te svAmInA guNagrAma karatAM jaghanya rasa upaje te karmanI koDI khape ane utkRSTo rasa upaje te A jIva tIrthakara nAma gotra upaje. hAla birAjatA vIza tIrthakaronAM nAma: (1) zrI sImadha2 svAmI, (2) zrI gurodhara svAmI, (3) zrI mAhu svAbhI, (4) zrI sumAI svAbhI (5) zrI sugata svAmI, (9) zrI svayaMsa svAmI, (7) zrI
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 287 sunitoSaNI TIkA, kAyotsargAdhyayanam=5 siMhAsana, azokavRkSa, kusumavRSTi, devadundubhi, kSatra dharAyeM, ca~vara vijAveM, puruSAkAra parAkrama ke dharaNahAra, aDhAI dvIpa pandrahakSetra meM vicareM, jaghanya do kroDa kevalI aura utkRSTa nava kroDa kevalI kevalajJAna kevaladarzana ke dharaNahAra sarva dravya kSetra kAla bhAva ke jaannhaar| aise zrI arihanta bhagavanta dInadayAla mahArAja ApakI (divasa sambandhI) avinaya AzAtanA kI ho to dhArambAra he arihanta bhagavan ! merA aparAdha kSamA kriye| hAtha joDa, mAna moDa, zIsa namAkara 1008 vAra namaskAra karatA huuN| tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM (karemi) vandAmi namasAmi sakkAremi sammANemi kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsAmi matthaeNa vNdaami| Apa mAMgalika ho, uttama ho, he svAmI ! he nAtha! ApakA isa bhava, para bhava, bhava bhava meM sadA kAla zaraNa ho| apamAnana svAmI (8) zrI manatavIya svAmI, (e) zrI suraprabha svAmI, (10) zrI qiua svAbhI, (11) zrI 112 svAmI, (12) zrI yaMdAnana svAmI, (13) zrI yamAI svAbhI, (14) zrI bhugaDeva svAmI (15) zrI zvara svAmI, (19) zrI nemapra svAmI, (17) zrI vIrasena svAmI, (18) zrI bhaDAsa svAmI, (16) zrI 126 // svAmI (20) zrI anitasena svAbhI. te jaghanya tIrthakara 20 ane utkRSTa heya te 16, agara 170 temane mArI tamArI samaya samayanI vaMdanA he! te svAmInAtha kevA che ! mArA tamArA mana mananI vAta jANe dekhI rahyA che, ghaTaghaTanI vAta jANI dekhI rahyA che, samaya samayanI vAta jANuM dekhI rahyA che, coda rAjuloka aMjalIjala pramANe jANI dekhI rahyA che. te svAmIne anaMta jJAna che, anaMta darzana che, anaMta cAritra che, anaMta tapa che, anaMta pairya che, ane anaMta virya che; e SaTa (cha) guNe karI sahita che. cetrIza atizaye karI birAjamAna che, pAMtrIza prakAranI satya vacana vANInA guNe karI sahita che, eka hajArane aSTa uttama lakSaNe karI sahita che, aDhAra doSa rahita che, bAra guNe karI sahita che, cAra karma ghanaghAti
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 AvazyakasUtrastha dUje pada zrI siddha bhagavAna mahArAja pandraha bhede ananta siddha haiN| ATha karma khapAya ke mokSa pahu~ce haiN| (1) tIrthasiddhA (2) arthasiddhA, (2) tIrtha siddhA, (4) atInidrA (6) - yuddhavirA (6) pratye killA purohitasiddhA), (8) strIsiddhA, () puriMddhiA , (20) napuMjiDhiA , (22) sirA, kSaya karyA che. bAkInA cAra karma pAtaLAM paDyAM che. mukita javAnA kAmI thakA vicare che, bhavya jIvanA saMdeha bhAMge che. sagI, sazarIrI, kevaLajJAnI, yathAkhyAta cAritranA dharaNahAra che, kSAyika samakita, zukalezyA, zubhadhyAna, zubhaga sahita che, 64 idronA pUjanIka, vaMdanika arthanika che. paMDita vIrya Adi anaMta guNe karI sahita che. dhanya te grAma, nagara, rAjadhAnI, pura, pATaNa jyAM jyAM prabhu dezanA detA thakA vicaratA haze. tyAM tyAM rAIsara, talavara, mADaMbI, keDaMbI, zeTha, senApati, gAthApati Adi, svAmInI dezanA sAMbhaLI karNa pavitra karatA haze, svAmInAM darzana dedAra karI netra pavitra karatA haze, anAdika cauda prakAranuM dAna daI kara pavitra karatA haze, caraNe mastaka namAvI kAyA pavitra karatA haze. vrata paccakhANa AdarI AtmAne nirmaLa karatA haze ane prazna pUchI mananAM saMdeha dUra karatA haze, temane dhanya che. svAmInAtha! ApazrI paMca mahAvideha kSetramAM birAje che, huM aparAdhI, dInakikara, guNahIna, ahIMyAM beThe chuM. AjanA divasa saMbaMdhI ApanA jJAna, darzana cAritra, tapane viSe avinaya, AzAtanA, abhakita, aparAdha kIdhe hoya te hAtha joDI, mAna meDI, mastaka namAvI, bhuje bhuje (vAraMvAra) karI khamAvuM chuM. ( ahiM tikhuttAne pATha traNavAra bolavo) bIjAM khAmaNa-zrI siddha bhagavaMtone bIjA khAmaNAM anaMtA siddha bhagavaMtajIne karuM chuM. te bhagavatajInA guNagrAma karatAM jadhanya rasa upaje te kamanI keDI khape, ane utkRSTo rasa upaje te jIva tIrthakaranAmagotra upAje. A bharatakSetrane viSe A vIzImAM vIza tIrthakare siddha thayA, temanA nAma kahuM chuM - (1) zrI RSabhadeva svAmI, (2) zrI ajitanAtha svAmI, (3) zrI saMbhavanAtha svAmI, (4) zrI abhinaMdana svAmI, (5) zrI sumatinAtha svAmI, (6) zrI padmaprabha svAmI
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, kAyotsargAdhyayanam-5 289 (12) anyaliMgasiddhA (13) gRhasthaliMgasiddhA (14) ekasiddhA (15) anekasiddhA, jahAM janma nahIM, jarA nahIM, maraNa nahIM, bhaya nahIM, roga nahIM, zoka nahIM, duHkha nahIM, dAridraya nahIM, karma nahIM, kAyA nahIM, moha nahIM, mAyA nahIM, cAkara nahIM, ThAkara nahIM, bhUkha nahIM, tRSA nahIM, jota meM jota virAjamAna, sakala kArya siddha karake cavade prakAre pandraha bhede ananta siddha bhagavanta hue| anantasukhoM meM tallIna, anantajJAna, anantadarzana, nirAyAdha, kSAyika samakita, aTala avagAhanA, amUrtI, agurulaghu, anantavIrya, yaha ATha guNa karake sahita haiN| aise zrI siddha bhagavantajI mahArAja ApakI avinayaAzAtanA kI ho to bAramyAra he siddha bhagavan ! merA aparAdha kSamA kariye, hAtha joDa, mAna moDa, zIsa namAkara tikkhuttA ke pATha se 1008 bAra namaskAra karatA huuN| (7) zrI supAcanAya svAmI, (8) zrI yama svAmI, (e) zrI suvidhinAya svAmI, (10) zrI sanAya svAmI, (11) zrI zreyAMsanAya svAmI, (12) zrI vAsunya svAbhI, (13) zrI vimAnAya svAmI, (14) zrI sanAtanAya svAmI, (18) zrI dharmanAtha svAmI, (19) zrI zailtanAya svAmI, (17) zrI thunAtha svAmI, (18) zrI 12nAya svAmI, (18) zrI masinAtha svAmI, (20) zrI munisuvrata svAmI, (21) zrI nabhinAya svAmI, (22) zrI nemInAtha svAmI, (23) zrI pArzvanAtha svAmI, (24) zrI (vI2 15 bhAna) mahAvIra svAmI. A eka evIsI anaMta covIzI paMdara bhede sIjhI bujhI, ATha karmakSaya karI mekSa padhAryA, temane mArI tamArI samaya samayanI vaMdanA heje! ATha karmanAM nAma-jJAnAvaraNaya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mehanIya, AyuSya, nAma, getra ane aMtarAya, e AThe karmakSaya karI mukita zilAe pahoMcyA che, te mukitazilA kayAM che! samapRthvIthI 790 jana uMcapaNe tArA maMDaLa Ave. tyAMthI daza jajana uMce sUryanuM vimAna che, tyAMthI 80 jejana uMcapaNe caMdramAnuM vimAna che, tyAMthI cAra jana uMcapaNe nakSatranAM vimAna che, tyAMthI cAra jajana uMcapaNe budhane tAre che, tyAMthI traNa jajana uMcapaNe zukano tAre che, tyAMthI traNa je jana uMcapaNe bRhaspatine
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ . Avazyaka sUtrasya tIje pada zrI AcAryajI chattIsa guNa karake virAjamAna pAMca mahAvrata pAleM, pAMca AcAra pAleM, pAMca indriya jIteM, cAra kaSAya TAleM, nava-vADa - sahita zuddha brahmacarya pAleM, pAMca samiti tIna gupti zuddha ArAdheM, yaha 36 guNa aura ATha sampadA ( 1 AcAra sampadA, 2 zrutasampadA, 3 zarIrasampadA, 4 vacana sampadA, 5 vAcanAsampadA, 6 matisampadA, 7 prayogasampadA, 8 saMgrahaparijJAsampadA ) sahita haiM / aise AcArya mahArAja nyAya pakSavAle, bhadrikapariNAmI, parama pUjya, kalpanIya acitta vastu ke grahaNahAra, sacitta ke tyAgI, vairAgI, mahAguNI, guNa ke anurAgI, saubhAgI haiM / aise zrI AcAryajI mahArAja ApakI ( divasasambandhI ) avinaya - AzAtanA kI ho to bArambAra he AcAryajI mahArAja ! merA aparAdha kSamA kariye, hAtha joDa mAna moDa, zIsa namAkara tivakhuttA ke pATha se 1008 vAra namaskAra karatA hU~ / tArA che, tyAMthI traNa jojana uMcapaNe magaLanA tArA che, tyAMthI traNa jojana uMcapaNe chellA zanizcaranA tArA che ema navaseA jojana lagI jyAtiSacakra che tyAMthI asa MkhyAtA jojana kroDA kroDI uMcapaNe khAra devalAka Ave che. tenA nAma :- sudharma, IzAna, sanatkumAra, bhADendra, brahmo, sAMta, mahAzu4, sahasAra, bhAta, prANata. AraNa ane acyuta, tyAMthI asaMkhyAtA jojananI kroDA kroDI uMcapaNe caDIe tyA nava audeyaka Ave, tenAM nAma :- ladde, sulacha, sunnanye, subhAeguse, priyahaM sANe, AmATe, subirlR ane jasedhare, temAM traNatrika che, pahelI trikamAM 111 vimAna che, khIjamAM 17 ane trIjImAM 100 vimAna che. tyAMthI asaMkhyAtA jojananI kroDAkroDI uMcApaNee caDIe tyAre pAMca anuttara vimAna Ave, tenAM nAma :- vijaya, vijayaMta jayaMta aparAjita ane sarvArthasiddha. A sarvArthasiddha mahAvimAnanI dhvajAthI khAra ttejana ucapaNe mukitazilA che. te mukitazilA kevI che ? pIstAlIza jojananI lAMkhI paheALI che, madhye ATha jojananI naDI che. utaratAM cheDe bhAbhInI pAM pAtajI che. gokSIra, zaMbha, caMdra, akaratna, rUpAnA paTa, meAtInA hAra sAgaranA pANI thakI paNa adhika uNI che. ratAM ya ane kSIra
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ nitoSaNI TIkA, kAyotsargAdhyayanam-5 291 cauthe pada zrI upAdhyAyajI, paccIsa guNa karake sahita (gyAraha aMga, bAraha upAMga, caraNasattarI, karaNasattarI-ina paccIsa guNa karake sahita), gyAraha aMga kA pATha artha sahita sampUrNa jAneM, 14 pUrva ke pAThaka aura ninokta battIsa sUtra ke jAnakAra haiN| te siddhazilA upara eka jajana, tenA keTalA gAunA chaThThA bhAgane viSe siddha bhagavaMtajI niraMjana nirAkAra birAjI rahyA che. te bhagavaMtajI kevA che? avaLuM , agaMdha, ase, aphase, amUrti, avinAzI, bhUkha nahi, duHkha nahi, rAga nahi, zoka nahi, janma nahi, jarA nahi, maraNa nahi, kAyA nahi, karma nahi, anaMta anaMta Atmika sukhanI laheramAM birAjI rahyA che. dhanya svAmInAtha? Apa zrI siddhakSetrane viSe birAje che, huM aparAdhI, dInakiMkara, guNahIna ahIM beTho chuM, ApanA jJAna darzanane viSe AjanA divasa saMbaMdhI avinaya, azAtanA, abhakita aparAdha thaye hoya te hAtha joDI, mAna meDI, mastaka namAvI bhuje bhu karI khamAvuM chuM. (ahIM tikhuttAne pATha traNa vakhata kahe.) trIjA khAmaNAM-kevaLI bhagavAnane trIjAM khAmaNAM paMca mahAvideha kSetrane viSe birAjatA jayavaMtA kevaLI bhagavAnane karuM chuM. te svAmI jaghanya hoya te be kroDa ane utkRSTa hoya to navaThoDa kevaLI, te sarvane mArI tamArI samaya samayanI vaMdanA heje. te svAmI kevA che ? mAre tamArA mana mananI vAta jANI dekhI rahyA che, ghaTa ghaTanI vAta jANI dekhI rahyA che, samaya samayanI vAta jANI dekhI rahyA che, caudarAju loka aMjali-jalapramANe jANuM dekhI rahyA che, anaMta jJAna che, anaMtu darzana che, anaMta cAritra che, anaMte tapa che, anaMta pairya che, anaMta vIrya che-e SaTe (cha) guNe karI sahita che. cAra karma ghanaghAtI kSaya karyA che, bAkInAM cAra karma pAtaLAM paDayAM che. mukita javAnA kAmI thakA vicare che, bhavya jInA saMdeha bhAMge che. sagI, sazarIrI, kevaLajJAnI, kevaLadarzanI, yathAkhyAta cAritranA dharaNahAra che, kSAyika samakita, zukala dhyAna, zukala lezyA, zubha dhyAna, zubha ga, paMDita vIrya Adi anaMta guNe karI sahita che dhanya te svAmI gAmAgara, nagara, rAyANI, jyAM jyAM dezanA detA thakA vicaratA haze, tyAM tyAM rAIsara, talavara, mADaMbI, kebI, zeTha, senApati, gAthApati Adi svAmInI dezanA sAMbhaLI karNa pavitra karatA haze, temane dhanya che? svAmInAM darzana
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 Avazyaka sUtrasya pArada aMga-lAcArIna, sUcanaDAMga, kALAMga, samayayAMga, mAvatI, jJAtAdharmathI, jIvAlA, aMtaLavA, anusarovavA, praznavyAkaraNa, vipAkasUtra | padmavaLA, yAd upAMga-3vArpha, rAyasenI, nIyAbhigama, nambUdIvapannattI, capannattI, sUpannattI, niyAvahiyA, vvayaMziyA, purvAiSA, pukhtavRttiyA, jilA cAra mUlasUtra - uttarAdhyayana, dazavaikAlikasUtra, nandIsUtra, anuyogadvAra | cAra cheda- dazAzrutaskandha, bRhatkalpa, vyavahAra sUtra, nizIyasuutr, aura battIsavAM Avazyaka, ityAdi aneka svasamaya para samaya ke jAnakara, sAta naya, nizcaya, vyavahAra, cAra pramANa Adi svamata dedAra karI netra pavitra karatA haze. temane dhanya che. svAmIne azanAdika cauda prakAranuM dAna daI kara pavitra karatA haze, temane paNa dhanya che. dhanya svAmInAtha ! Apa paca mahAvideha kSetrane viSe birAje che, huM aparAdhI dInakiMkara guNahIna ahIM beThe| chu. AjanA divasa saMbaMdhI ApanA jJAna, darzana, cAritra tapane viSe avinaya, AzAtanA, abhikata, aparAdha thayA hAya, teA hAtha joDI, mAna meDI, marataka namAvI bhuja bhujo karI khamAvuM chuM. (ahIM timuttAnA pATha traNa vakhata kaheveA). ceAthA khAmaNAM ceAthA khAmaNAM gaNadharajI, AcAryajI, upAdhyAyajIne karUM chuM. gaNudharajI khAvana guNe karI sahita che, AcAryajI chatrIza guNe karI sahita che, upAdhyAyajI paccIza guNe karI sahita che, mArA tamArA dharmaguru, dharmAcArya, dharma upadezanA dAtAra, paMDitarAja, munirAja mahApuruSa, gItA, bahusUtrI, sUtrasiddhAMtanA pAragAmI, taraNatAraNu, tAraNI nAvA samAna, saphrI jahAja samAna, ratnaciMtAmaNi samAna, jinazAsananA zaNuMgAra, dharmonA nAyaka, saghanA mukhI, saMghanA nAyaka Adi aneka upamAe karI birAjamAna hatA. ghaNA sAdhu-sAdhvIe AlevI, paDikkamI, nindI, ni:zalya thaIne prAya: devaleAka padhAryA che temanA ghaNA ghaNA upakAra che. Aja vartamAna kALe taraNa, tAraNa, tArI nAvA samAna, saphI jahAja samAna, ratnaciMtAmaNi samAna, jinazAsananA zaNugAra, dhanA nAyaka, saMghanA mukhI, saMdhanA
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ manitoSaNI TIkA, kAyotsargAdhyayanam-5 293 tathA anyamata ke jAnakAra manuSya yA devatA koI bhI vivAda meM jinako chalane meM samartha nahIM, jina nahIM paNa jina sarIkhe, kevalI nahIM paNa kevalI sarIkhe haiN| aise upAdhyayAjI mahArAja mithyAtvarUpa aMdhakAra ke meTanahAra, samakita rUpa udyota ke karanahAra, dharma se Digate prANI ko sthira kare, sArae, vArae, dhArae ityAdi aneka guNa karake sahita haiN| aise zrI upAdhyAyajI mahArAja ApakI avinaya-AzAtanA kI ho to he upAdhyAyajI mahArAja ! merA aparAdha bArambAra kSamA kariye, hAtha joDa, mAna moDa, zIsa namAkara tikkhuttA ke pATha se 1008 vAra namaskAra karatA huuN| pAMcaveM pada "Namo loe savvasAhUNaM"-aDhAIdvIpa pandraha kSetra nAyaka Adi aneka upamAe karI birAjamAna che je sAdhu-sAdhvI vItarAga devanI AjJAmAM birAjatA hoya, temane mArI tamArI samaya samayanI vaMdanA heje. te svAmI kevA che? paMca mahAvratanA pAlanahAra che, pAMca samitie ane traNa guptie sahita, chakAyanA piyara, chakAyanA nAtha, sAta bhayanA TAlaNahAra, ATha madanA gAlaNahAra, navAvADa vizuddha brahmacaryanA pAlaNahAra, dazavidha yati dharmanA ajavALaka, bAra bhede tapazcaryAnA karaNahAra, sattara bhede saMyamanA dharaNahAra, bAvIza pariSahanA jitaNahAra, sattAvIza sAdhujInA guNe karI sahIta, 42-47-96 doSa rahita AhAra pANInA lenAra, bAvana anAcAranA TAlaNahAra, sacittanA tyAgI, acetanA bhegI, kaMcana-kAminInA tyAgI, mAyA-mamatAnA tyAgI, samatAnA sAgara, dayAnA Agara, Adi aneka guNe karI sahita che. dhanya mahArAja ! Apa gAma, nagara, pUra, pATaNane viSe vicare che, ame aparAdhI, dInakikara, guNahIna ahIM beThA chIe. AjanA divasa saMbaMdhI ApanA jJAna, darzana, cAritra, tapane viSe avinaya, AzAtanA, abhakita aparAdha thayela hoya, te hAtha joDI, mAna meDI, mastaka namAvI bhuja bhuje karI khamAvuM chuM. (ahIM tikhuttAne pATha traNa vakhata kahe). pAMcamA khAmaNA pAMcamA khAmaNA pAMca bharata, pAMca Iravata. pAMca mahAvideha e aDhI dvIpa
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 AvazyakamUtrastha rUpa loka ke viSe sarva sAdhujI jaghanya do hajAra karoDa, utkRSTa nava hajAra karoDa jayavantA vicreN| pA~ca mahAvrata pAleM, pA~ca indriya jIteM, cAra kaSAya TAleM, bhAvasacce, karaNasacce, jogasacce, kSamAvanta, vairAgyavanta, manasamAdhAraNIyA, vayasamAdhAraNIyA, kAyasamAdhAraNIyA, nANasampannA, daMsaNasampannA, cArittasampannA, vedanIyasamAahiyAsanIyA, maraNAMtikasamAahiyAsanIyA haiM-aise sattAIsa guNa karake sahita, pA~ca AcAra pAleM, chaha kAya kI rakSA kareM, sAta kuvyasana, ATha mada choDeM, navavADa sahita brahmacarya pAleM, dasa prakAra yatidharma dhAreM, bAraha bhede tapasyA kareM, satraha bhede saMyama pAleM, aThAraha pApoM ko tyAgeM, bAIsa pariSada jIteM, tIsa mahAmohanIya karma nivAreM, tetIsa AzAtanA TAleM, payAlIsa doSa TAla ke AhAra pAnI leveM, saMtAlIsa doSa TAla ke bhogeM, bAvana anAcAra TAleM, teDiyA (bulAyA ) Ave nahIM, nAtiyA jIme nahIM, sacitta ke tyAgI, acitta ke bhogI, loca kareM, naMge paira cAleM-ityAdi kAyAkleza kareM aura moha-mamatA-rahita haiN| kSetrane viSe birAjatA sAdhu sAdhvIjIne karuM chuM. teo jadhanya hoya te be hajAra kroDa sAdhu-sAvI, ane utkRSTa hoya te nava hajAra kroDa sAdhu- sAdhvI, temane mArI tamArI samaya samayanI vaMdanA heje. te svAmI kevA che? pAMca mahAvratanA pAlaNahAra che, pAMca samitio ane traNa guptie sahita, cha kAyanA piyara, cha kAyanA nAtha, sAta bhayanA TAlahAra, ATha madanA gAlaNahAra, navavAvizuddha brahmacaryanA pAlaNahAra, dazavidha yatidharmanA ajavAlaka, bAra bhede tapazcaryA karaNahAra, sattara bhede saMyamanA dharaNahAra, bAvIza pariSahanA taNahAra, satAvIza sAdhujInA guNe karI sahita, 42-47-96 doSa rahita AhAra pANInA levaNahAra, bAvana anAcAranA TAlaNahAra, sacittanA tyAgI, acetanA bhegI, kaMcana kAminInA tyAgI, mAyA-mamatAnA tyAgI, samatAnA sAgara, dayAnA Agara, Adi aneka guNe karI sahita che. ghanya svAmInAtha! mA5 gAma, nagara, 52, pArane vibhinna cha, aparAdhI, dIna kikara, guNahIna ahIM beThe chuM. AjanA divasa saMbaMdhI ApanA jJAna, darzana, cAritra, tapane viSe avinaya, AzAtanA abhakti, aparAdha kIdhe hoya te
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA, kAyotsargAdhyayanam - 5 295 aise munirAja mahArAja ApakI avinaya AzAtanA kI ho to he munirAja ! merA aparAdha bArambAra kSamA kriye| hAtha joDa, mAna moDa, zIsa namAkara, tikkhuttA ke pATha se 1008 bAra namaskAra karatA hU~ / // dohA // ananta caubIsI jina namraM, siddha anantA koDa ! kevala jJAnI gaNadharA, vandU be kara joDa // 1 // doya koDi kevaladharA, viharamAna jina bIsa / sahasra yugala koDI namUM, sAdhu namUM nizadIsa // 2 // dhana sAdhu dhana sAdhavI, dhana dhana hai jina dharma / ye samaya pAtaka jhare, TUTe ATho karma // 3 // arihaMta siddha samarUMsadA, AcAraja uvajjhAya / sAdhu sakala ke caraNa ko, bandu zIsa aMgUThe amarita vase, labdhi taNA zrI guru gautama samariye, vAMchita phala dAtAra // 5 // lobhI guru tAre nahIM, tire so tAraNa hAra / jo tUM tiriyo cAha to, niralobhI guru dhAra // 6 // guru dIpaka guru cAMdaNo, guru vina ghora aMdhAra / palaka na visarUM tumabhaNI, guru mujha prANa adhAra // 7 // namAya // 4 // bhaNDAra / hAtha joDI, mastaka namAvI bhujo bhuo karI khamAvuM chuM. (ahIM tikhuttAnA pATha traNa vakhata kahevA.) ane sAdhu-sAdhvIjI birAjatAM hoya, te nIcenI gAthA kheAlI traNa vakhata vividha vaMdanA karavI sAdhu vande te sukhIyA thAya, bhavA bhavanA teA pAtaka jAya, bhAva dharIne vaMde jeha, vahelA mute jAze teha. chaThThAM khAmaNA (chaThThAM khAmaNA aDhIdvIpa mAMhe aDhIdvIpa bahAra asa MkhyAtA zrAvaka- zrAviAne karU chuM. te zrAvakajI kevA che?
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 Avazyaka sUtrasya // caurAsI lAkha jIva yoni kA pATha // sAta lAkha pRthvIkAya, sAta lAkha apkAya, sAta lAkha te kAya, sAta lAkha vAyukAya, daza lAkha pratyeka vanaspatikAya, caudaha lAkha sAdhAraNa vanaspatikAya, do lAkha beindriya, do lAkha teindriya, do lAkha cAurindriya, cAra lAkha nArakI, cAra lAkha devatA, cAra lAkha tiryaJca paMcendriya, caudaha lAkha manuSyakI jAta aise cAra gati meM caurAsI lAkha jIva-yoni ke sUkSma bAdara paryApta aparyApta jIvoM meM se hAlate cAlate uThate baiThate sote kisI jIva kA hanana kiyA ho, rAyA ho, hanatA prati anumodna ziyALe, sevA ho, mevA te, kilAmaNA upajAI ho, mana vacana kAyA karake aThAraha lAkha caubIsa huMthI tamathI, dAne, zIyaLe, tape, bhAve, guNu karI adhika che, e vakhata Avazkaya pratikramaNanA karanAra che, mahinAmAM be, cAra ane cha pASAnA karanAra che, samakita sahita khAra vratadhArI, agiyAra paDimAnA sevaNuhAra che, traNa maneAthanA ciMtavanAra che, dukhaLA-pAtaLA jIvanI dayAnA aNunAra che, jIva ajIva Adi nava tatvanA jANunAra che, ekavIza zrAvakajInA guNe karI sahita che, padhana patthara khAkhara lekhe che, parastrI mAta bena samAna lekhe che, dRDhadhI, priyadhamI, devatAnA DagAvyA Dage nahi evA che, dharma'nA raMga hADa hADanI mIMjAe lAgyA che: evA zrAvaka, zrAvikA, saMvara, peASA, pratikramaNamAM birAjatA haze temane AjanA divasa saMbaMdhI avinaya, AzAtanA, abhakita, aparAdha karyAM hAya, tA hAtha joDI, mAna meADI, mastaka namAvI. bhune jo karI khamAvuM chuM) sAdhu-sAdhvIne vAMduM chuM, zrAvaka-zrAvikAne khamAvu chuM, ceArAzI lAkha vAninA jIvane khamAvuM chuM: 7 lAkha pRthvIkAya, 7 lAkha apakAya, 7 lAkha teukAya 7 lAkha vAyukAya, 10 lAkha pratyeka vanaspatikAya, 14 lAkha sAdhAraNu vanaspatikAya, 2 lAkha e iMdriya, 2 lAkha teIMdriya, 2 lAkha cAreMdriya, 4 lAkha nArakI, 4 lAkha devatA, 4 lAkha ti' ca paMcendriya, 14 lAkha manuSya jAti, e corAzI lAkha jIvAoninA jIvane hAlatAM, cAlatAM, uThatAM, besatAM, jANutAM, ajANatAM, haNyA hAya, haNAvyA hoya,
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA, kAyotsargAdhyayanam - 5 caturazItilakSayonigatAn jIvAn kSamApya sArddha saptanavatilakSAdhikaikakoTikulakoTivirAdhanAsambandhi midhyAduSkRtaM dattvA pApATAdazakapaTTikAmuccArya kAyotsargAbhisya paJcamAvazyakasyAjJAM gRhNIyAt / tatra pUrvasminnadhyayane mUlottara anantara 'anantacauvIsI jina namo' ityAdi paDhe, bAda meM caurAsI lAkha yoni gata jIvoM se kSamApanA karake eka karoDa sADhe sattAnaverANa (2070000) ru koTi (joDI) nIyoM nI virAdhanAsmbndhii mithyAdRSkRta dekara aura aThAraha pApasthAna kI paTTI bolakara guru se kAyotsarga nAmaka pAcaveM Avazyaka kI AjJA grahaNa kare / 297 tyAra bAda 'ananta cauvIsI jina name" ItyAdi bele, pachI cerAsI lAkha cenigata jIvAnI pAse kSamApanA mAgIne eka kareDa sADA sattANu lAkha (19750000) kula keTI (kADI) jIveAnI virAdhanA sabaMdhI mithyA duSkRta ApIne ane aDhAra pApa sthAnanI pATI melIne gurupAse kAryotsarga nAmanA pAMcamAM AvasyakanI ajJA grahaNa karavI. 27 hajAra eka sau vIsa (1824120) prakAre " tassa micchAmi dukkaDaM ' khAmemi savve jIvA, savve jIvA khamaMtu me / mittI me savvabhUesu, veraM majjhaM na keNai // evamahaM Aloiya, niMdiya garahiya dugaMchiuM sammaM / tiviheNaM paDikkaMto, vaMdAmi jiNe cauvvIsaM // devA hAya, bhedyA hoya; paritApanA-kilAmanA upajAvI hoya, te ahinta anaMtA siddha bhagavaMtanI sAkhe "tassa micchAmi dukkaDa, ' khAmemi savva jIvA sabve jIvA khamaMtu me mittIme sabhUesu vera makhkhu na keNuI evamaha AlAiya niMdicagarahiyadurgAcha sakSma, niviheNuM paDikate vaMdAmi jINe caunnIsa khamAvuM chuM sa vene, sarvA jIvA mane kSamA Apajo sarva jIve sAthe mAre mitratA che keinI sAthe mAre ghera nathI. e prakAre huM AlecanA karI, niMdA karI, (gurunI sAkSIe) vizeSe niMdA karI, dugachA karI samyak prakAre, traNa prakAre (mana, vacana, kAyAe) pratikramaNa karatA thake ceviza janezvara prabhune vaMdu chu
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 Avazyaka sUtrasva guNeSu skhalitasya nindA'bhihitA, iha tvAcArapraskhalitasya cAritrapuruSasyAticAralakSaNatraNotpattisambhavAttacikitsArUpaH kAyotsarga ucyate, athavA moke pratimidhyAtvAviratyAdipaJcavidhapratikramaNadvArA karmA''gamapratirodha upapAditaH, iha tu kAyotsargavidhinA pUrvasacitAnAM karmaNAM prakSayo bhavatIti pratipAdyate -' icchAmi NaM' ityAdi kramaNAdhyayane // mUlam // icchAmi NaM bhaMte tubbhehiM abbhaNuNNAe samANe / devasiyapAyacchittavisohaNahaM karemi kAussaggaM // 1 // // chAyA // icchAmi khalu bhagavan yuSmAbhirabhyanujJAtaH san / daivasikaprAyazcittavizodhanArthaM karomi kAyotsargam // 1 // // TIkA // vyAkhyA prasphuTA // 1 // pUrva (cauthe) adhyayana meM mUla aura uttara guNoM meM skhalita kI nindA kahI hai, isa pAMcaveM adhyayana meM AcAra se skhalita cAritrarUpa puruSa ke aticArarUpa vraNa (ghAva) hone ke saMbhava se usa kI cikitsArUpa kAyotsarga kahA jAtA hai / athavA pratikramaNAdhyayana meM mithyAtva Adi pA~ca prakAra ke pratikramaNa dvArA karmoM ke Agamana kA pratirodha kiyA gayA hai, aura yahA~ kAyotsarga dvArA pUrvasacita karmoM kA kSaya dikhalAyA jAtA hai-' icchAmi NaM bhaMte' ityAdi / prathama pahelA (ceAthA) adhyayanamAM mUla ane uttara guNeAmAM skhalitanI nindA kahI che. A pAMcamAM adhyayanamAM AcArathI skhalita cAritrarUpa puruSanA aticAra rUpa traNa (dhA) thavAnA saMbhavathI tenI cikitsArUpa krAryAMsa kahele che, athavA pratikramaNAdhyayanamAM mithyAtva Adi pAMca prakAranA pratikramaNa dvArA karmAMnA AvavApaNuM:ne pratiredha karavAmAM Ave che, ane ahIM kAyetsa dvArA pUrva saMcita nA kSaya jatAvavAmAM Ave che. (icchAmi NaM bhaMte ) chatyAhi.
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, kAyotsargAdhyayanam-5 299 ___'karemi bhaMte ? sAmAiyaM.' 'icchAmi ThAmi kAussaggaM.' ' tassotarIkaraNeNaM.' ityetAH sarvAH paTTikAH paThitvA kAyotsarga vidadhyAt , tatra 'logassa ujjoyagare0' iti paTTikAM vAracatuSTayaM manasA saMsmRtya sanamaskAra kAyotsarga samApya ca punarapi 'logassa ujjoyagare0' ityAdi paTTikAM pUrNAmuccArayet , tataH 'icchAmi khamAsamaNo0' iti paTTikAM dviH paThitvA gurusamIpe pratyAcakSIta // 1 // iti zrIvizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApA''lApaka-pravizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjamadatta 'jainazAstrAcArya-padabhUSita--kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAla-tiviracitAyAM zrIzramaNamUtrasya muni toSaNyAkhyAyAM vyAkhyAyAM pazcama kAyotsargAkhyamadhyayanaM samAptam / / 5 // usameM prathama 'icchAmi NaM bhaMte' kI paTTI se kAyotsarga kI pratijJA karake karemi bhaMte ! sAmAiyaM' aura 'icchAmi ThAmi kAussaggaM.' tathA 'tassottarIkaraNeNaM0' bolakara kAyotsarga kareM' aura kAyotsargameM cAra 'logassa.' manameM gina kara namaskArapUrvaka kAyotsarga kI samApti kareM, phira 'logamsa' kI paTTI pragaTa boleN| tadanantara 'icchAmi khamAsamaNo0' kI paTTI do bAra bola kara guruke nikaTa pratyAkhyAna kareM // 1 // vamaadhyayana samApta // tabhA prathama 'icchAmi NaM bhaMte,' nI pAyI yotsanA pratijJA zana 'karemi bhaMte sAmAiyaM' bhane 'icchAmi ThAmi kAussaggaM' tathA 'tassottarIkaraNeNaM' jhAlIna yosa 42vo bhane yosabhA yA2 'logassa' manabhA yA263 12 modI nabha72 pUrva yotsargI samApti 42vI, bhane pachI 'logassI pArI pragaTa mAlavI, te pachI 'icchAmi khamAsamaNo' nI pATI me pA2 mAtIne guru sabhApe pratyAjyAna 42. (1) Iti pAMcamuM adhyayana saMpUrNa
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 pratyAkhyAnam 300-322 300 AvazyakasUtrasya / atha SaSThamadhyayanam / anantaroke pazcamAdhyayane pUrvasazcitAnAM karmaNAM prakSayaH pratipAditaH, sampatIha SaSTAdhyayane AgantUnAM karmaNAM nirodhaH pocyate, athavA pUrvatra kAyotsargadvArA vraNacikitsA sammoktA, cikitsottaraM ca guNapratipattirbhavatItIha guNadhAraNAparA''khye pratyAkhyAnAdhyayane mUlottaraguNadhAraNAmAha-'dasavihe' ityaadi| // mUlam // dasavihe paJcakkhANe paNNatte taMjahA'aNAgayamaikaMtaM, koDIsahiyaM niyaMTiyaM ceva / sAgAramaNAgAraM, parimANakaDaM niravasesaM / saMkeyaM ceva addhAe, paJcakkhANaM bhave dasahA ||suu0 1 // // chAyA // dazavidhaM pratyAkhyAnaM prajJaptaM tadyathA-anAgatam-(1) atikrAntam (2) koTisahitaM (3) niyantritaM (4) caiva / sAkAram (5) AnAkAra atha chaThA adhyayana pAcaveM adhyayanameM pUrvasazcita karmoM kA kSaya kahA gayA hai| isa chaThe adhyayanameM navIna bandhanevAle karmoM kA nirodha kahA jAtA hai| athavA pAcaveM adhyayanameM kAyotsarga dvArA aticArarUpa vraNa kI cikitsA kA nirUpaNa kiyA gayA hai| cikitsAke anantara guNa kI prApti hotI hai, isaliye 'guNadhAraNa' nAmaka isa pratyAkhyAna adhyayanameM mRlottara guNa kI dhAraNA kahate haiM-'dasavihe paccakhANe' ityAdi / atha chaThuM adhyayana pAMcamAM adhyayanamAM pUrvasaMcita karmone kSaya kahevAmAM AvyuM che. have A chaThA adhyayanamAM navIna bandha thavAvALA karmone nirodha kahevAmAM Ave che. athavA pAMcamAM adhyayanamAM kAryotsarga dvArA aticAra rUpa traNa-ghAvanI cikitsAnuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che, cikitsA karyA pachI guNanI prApti thAya che, e mATe "guNadhAraNa" nAmanA A pratyAkhyAna adhyayanamAM mUlattara guNanI dhaa22|| che. 'dasavihe paJcakravANe" tyAdi.
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam - 6 301 (6) parimANakRtaM (7) niravazeSam (8) / saGketaM (9) caitra addhAyAH (10) pratyAkhyAnaM bhavati dazadhA / / sU0 1 // // TIkA // ' paccakkhANe ' pratyAkhyAyate = gurusAkSikaM tadabhAve svasAkSikaM vA pratiSidhyate heyavastu, anAgatapApaM vA yeneti pratyAkhyAnam | 'dasavihe' dazavidhaM ' paNNatte' prajJaptaM bhagavatetyarthAt / ' taMjahA ' tadyathA bhaviSya meM laganevAle pApoM se nivRtta hone ke liye gurusAkSI yA AtmasAkSI se heya vastu ke tyAga karane ko pratyAkhyAna kahate haiM, vaha dasa prakAra kA hai bhaviSyamAM lAgavAvALA pApethI nivRtta thavA mATe gurunI sAkSI athavA te AtmanI sAkSIthI heya vastune tyAga karave tene pratyAkhyAna kahe che, te dasa prAznA che 1- 'pratyAkhyAnam' atra karaNe, yadvA bhAve pratyAi - pUrvakAt cakSiGa vyaktAyAM vAci ityasmAllyuTi, tasyArddhadhAtukatvAttasmin pare caGiH qhzAvAdeze, khuzAbaH zakArasya 'zasya yo ve' ti yAdeze pratyAkhyAnam / yattu 'khyA prakathane ' ityasya prasyAGpUrvakasya lyuDantasya pratyAkhyAnaM bhavatI ' - ti ' tathA pratyAkhyAtIti pratyAkhyAte ' -ti ca kecidAhustadvyAkaraNAjJAnamUlakam, 'khyA prakathane ' ityasya sArvadhAtukamAtraviSayakatvAt, tadukaM 'sasthAnatvaM namaH khyAtre' iti vArtike vyAkaraNamahAbhASyakArapataJjalinA - ' namaH khyAtre' ityatra cakSiGaH khuzAbA deze zakArasya 'zasya yo ve' ti kRto yAdezaH 'zarpare visarjanIyaH' iti mRtraM pratyasiddhaH zarparakharparatvAdvisargasya visarga eva bhavati na tu 'kuvo 5 ka pau ce' - ti sasthAnatva (jihAmUlIyatva) miti 'namaH khyAtre' ityatra sasthAnatvAbhAvazca kSiSGaH khzAJAdezasya prayojanamitarathA jihvAmUlIyasya durvAratvAt, yadi tu 'khyA prakathane' ityasya tRnAdau prayogaH syAnadAsmAttRci 'namaH khyAtre ' ityatra 'zarpare0 ' ityasyAmapyA jihAmUlIyo durvAraH syAditi bhASyAsaGgatiH spaSTeva / ataeva 'puMkhyAnam ' ityatra 'pumaH khayyampare' iti ruH, 'saukhye bhavaH' ityarthe ' yopadhAdgurUpottamAdi' - ti vuJa, 'AkhyAtam' ityAdau 'saMyogAderAto dhAtoryatrataH' itiniSThAnatvam, 'paryAkhyAnam, ityAdau NatvaM ca 'zasya yo ve' - tyasyAsiddhatvena neti pazcitamanyatra vistareNa /
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka sUtrasya 'aNAgayaM' anAgataM = vaiyAvRttyAdikAraNavazAnnirdiSTa samayAtprAgeva tapaHkaraNam (1) 'aikaMtaM' atikrAntaM = nirdiSTasamayamatikramya tapovidhAnam (2) / ' koDIsahiyaM' koTisahitam = yayA koTayA tapaH samArabdhaM tayaiva tasya parisamApanam, arthAccaturbhaktAdinA samArabdhaM tapazcaturbhaktAdinaiva samApanIyam / 'NiyaMTiyaM' nitarAM yantritaM = pratijJayA pratibaddhaM niyantritam = traiyAvRtyAdipragADhakAraNasadbhAve'pi 'mayA'vazyamevAmukadivase tapaH kartavya ' - miti pratijJAyAM kRtAyAM kAraNe satyapi niyamitatapazcaraNam (4) / etacca vajrarSabhanArAcasaMhananadhAriNA'nagAreNaiva kriyate / ' sAgAraM ' utsargA'pavAdahetugarbheNA''kAreNa saha vartata iti sAkAram, ihotsargapakSe'nAbhoga - sahasAkArAbhyAmavazyaM bhAvyam, apavAdapakSe ca mahattarAdyAkAraiH (5) / ' aNAgAraM ' avidyamAnA AkArA:= 302 S (1) anAgata- vaiyAvRttya ( veyAvacca ) Adi kAraNavaza niyata samaya se pahale tapa karanA, (2) atikrAnta-niyata samaya ke bAda tapa karanA, (3) kATisahita - jisa koTi (caturbhakta Adi krama) se prArambha kiyA usIse samApta karanA, (4) niyantrita - vaiyAvRttya (veyAvacca) Adi prabala kAraNoM ke ho jAne para bhI saMkalpita tapa kA parityAga na karanA, yaha pratyAkhyAna vajraRSabhanArAcasaMhananadhArI anagAra hI kara sakate haiM / (5) sAgAra - jisameM utsarga avazya rakhane yogya aNNatthaNAbhoga aura sahasAgAra rUpa tathA apavAda ( mahattara Adi) rUpa AgAra ho use sAgAra kahate haiM, (6) aNAgAra - jisameM ukta (1) anAgata-vaiyAvRttya (vaiyAvastha) Adi azu vaMza niyata ( nirNaya karelA) samaya pahelAM tapa karavuM, (ra) atikrAnta niyata (nirNaya karelA) samaya pachI tapa karavuM, (3) keTisahita-je kruTi (caturbha`kata Adi krama) thI prAraMbha karyAM tenAthIja samApta karavuM, (4) niya Mtrita-vaiyAvRttva adi prabala kAraNeA banI jAya tepaNu saMkalpa karelA tapanA parityAga na karave, A pratyAkhyAna vajARRSabhanArAca-saMhanana-dhArI aNugAraja purI zaDe utsarga avazya rAkhavA yeAgya "gyAzutthazAloga" yAne tathA apavAda ( mahattara-moTA Adi ) rUpa AgAra DhAya tene (6) aNuAgara-jemAM kahelA apavAda rUpa AgAra (Ta) rAkhavAmAM nahi Ave che, (5) sAgAra-nemAM 6" sahasAgAra rUpa " sAgAra kahe che.
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 303 munitoSaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam-6 anAbhogasahasAkAravyatiriktA mahattarAdayo yatra tadanAkAram (6) / 'parimANakaDaM' parimANaM dattyAdirUpaM kRtaM vihitaM yasmiMstat (7) / 'niravasesaM' nirgatAni avazeSANi avaziSTAnyazanapAnAdIni yatra tat , sarvathA'zanAdiparityAgarUpamityarthaH (8) / 'saMkeyaM' saGketaH aGgalyAdicAlanasvarUpavitavizeSaH, so'sminnastIti saGketam' -aGgulyAdisaMGketAvadhikamityarthaH, muSTimocanA'lyAdiparicAlanAdikriyAtaH mAgeva pratyAkhyAnamiti bhAvaH (9) / 'addhAe' adA kAlo muhUrtapauruSyAdikastasyAH (10) / pratyAkhyAnamiti dazasvapi sambadhyate / addhApatyAkhyAnaM cAnekadhA tadupadaryate(1) namokArasahiyapaccakkhANaM uggae sUre namukkArasahiyaM paJcakkhAmi cauvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM (1) sahasAgAreNaM (2) vosirAmi / apavAda rUpa AgAra (chUTa ) na rakkhe jAya use aNAgAra kahate haiM, (7) parimANakRta-jisameM datti (dAta) AdikA parimANa kiyA jAya / (8) niravazeSa-jisameM azanAdi kA sarvathA tyAga ho / (9) saMketajisameM muTThI kholane Adi kA saMketa ho, jaise-'maiM jabataka muTaTI nahIM kholUMgA tayataka mere pratyAkhyAna hai' ityAdi / (10) addhApratyAkhyAna-muharta pauruSI Adi kAla sambandhI pratyAkhyAna / isake aneka bheda hai, unameM se mukhya 2 dasa bheda kahate haiM jo saMskRta TIkA meM spaSTa hai // muu01|| tene aNagAra kahe che. (7) parimANakRta-jemAM datti ( dAta) AdinuM parimANa 42vAmAM Ave. (8) ni25oSa-bhAM manAnA sarvathA tyAga ya. () sNtjemAM muThThI kholavA AdinA saMketa hoya, jevI rIte ke - "huM jyAM sudhI muThThI nahi kheluM tyAM sudhI bhAre pratyAkhyAna che." ItyAdi. (10) addhApratyAkhyAnamuhUrta pAruSI Adi kAla saMbandhI pratyAkhyAna. tenA aneka bheda che, temAM mukhya mukhya dasa bheda kahe che je saMskRta TIkAmAM spaSTa che. (sU01) 1 arza AditvAnmatvarthIyo'c /
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 Avazyakamutrasya (2) porisIpaJcakkhANaM uggae sUre porisiM paJcakkhAmi, cauvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM (1) sahasAgAreNaM (2) pacchannakAleNaM (3) disAmoheNaM (4) sAhuvayaNeNaM (5) saba samAhivattiyAgAreNaM (6) vaasiraami| evaM sADDhaporisiyaM / (3) purima (pUrvArddha)-paccakkhANaM uggae sUre purimaDDhaM paccakkhAmi, cauvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM (1) sahasAgAreNaM (2) pacchannakAleNaM (3) disAmoheNaM (4) sAhuvayaNeNaM (5) maha ttarAgAreNaM (6) sabasamAhivattiyAgAreNaM (7) vosirAmi / (4) egAsaNa-beAsaNa-paccakkhANaM uggae sUre egAsaNaM beAsaNaM paccakkhAmi, duvihaM tivihaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM (1), sahasAgAreNaM (2), sAgAriyAgAreNaM (3), AuTTaNapasAreNaM (4), guruabbhuTANeNaM (5) parihAvaNiyAgAreNaM (6), mahattarAgAreNaM (7), savasamAhivattiyogAreNaM vosirAmi / (5) egahANapaJcakkhANaM uggae sUre egahANaM paccakkhAmi, cauvihaMpi AhAraM asaNaM . pANaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM (1) sahasAgAreNaM (2) sAgAriyAgAreNaM (3), guru-abbhuTANeNaM (4), pAriTThAvaNiyAgAreNaM (5), mahattarAgAreNaM (6), sabasamAhivattiyAgAreNaM (7) vosiraami|
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam-6 305 (7) AyaMbilapaccakkhANaM uggae sUre AyaMbilaM paJcakkhAmi-tivihaMpi AhAraM asaNaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM (1), sahasAgAreNaM (2), levAleveNaM (3), gihatthasaMsa) (4), ukkhittavivegeNaM (5), pAriTTAvaNiyAgAreNaM (6),mahattarAgAreNaM (7), sabasamAhivaniyAgAreNaM (8) vosiraami| (7) caubihArapaJcakkhANaM* (ka) uggae sUre abhattaha~ paJcakkhAmi-cauvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM, annatthaNAbhogeNaM (1), sahasAgAreNaM (2), pAriTThAvaNiyAgAreNaM (3), mahattarAgAreNaM (4) saba samAhivattiyAgAreNaM (5), vosirAmi / (kha) tivihAhArapaJcakkhANaM uggae sUre abhattaha~ paJcakvAmi-tivihaMpi AhAraM asaNaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM (1), sahasAgAreNaM (2), pAriTTAvaNiyAgAreNaM (3), mahattarAgAreNaM (2), sabasamAhivattiyAgAreNaM (5), pANarasaleveNa vA accheNa vA bahuleNa vA sasittheNa vA asittheNa vA bosiraami| (8) divasacarimabhavacarimapaJcakkhANaM divasacarimaM bhavacarimaM vA paccakvAmi-cauvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM (1), sahasAgAreNaM (2), mahattarAgAreNaM (3), sabasamAhittiyAgAreNaM (4), vosiraami|
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazvakasUtrasya (9) abhiggahapaJcakkhANaM uggae sUre gaMThisahiyaM muTTisahiyaM paJcakkhAmi-caubihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM (1), sahasAgAreNaM (2), mahattarAgAreNaM (3), sabasamAhivattiyAgAreNaM (4) vosiraami| (10) nivigayapaccakkhANaM uggae sUre nivigaiyaM paJcakkhAmi-cauvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM (1), sahasAgAreNaM (2), levAleveNaM (3), gihatthasaMsaTheNaM (4) ukvittavivegeNaM (5), paDuccamakkhieNaM (6), pAriTThAvaNiyAgAreNaM (7), mahattarAgAreNaM (8), sabasamAhivattiyAgAreNaM (9) vosirAmi ||suu01||
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgAra sAha mahatA pA levAleveNI vivegeNaM ukkhittA annastha samva ..... sAgA | Au- | guru pAriTThA- gihasahasApacchana |riyA | dRNa abbhuTAvaNiyAgAreNa kAleNaM moheNaM vayaNeNaM saMkhyA pratyAkhyAna gAreNaM pasAreNaM NeNaM | gAreNaM . 1 navakArasI 1 1 * * * * 2 pauruSI / 151 1 1 / / / 3 purimadada 4 ekAzana 1 1 . . . / 1 1 / 11 / 1 / 5 ekalaThANa 1 | 1 * * * 1 1 1 0 1 1 . 6 / AMbila | 1 1 . * * 1 1 * * * 1 | 1 | 1 | 1 cauttha bhakta (upavAsa) divasacarima 1 1 abhigraha 1 1 nIvI 1 1 0 0 . 1 / 1 . . . 1 1 1 1 paNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam-6 . . . 1ma0 1 30 //
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAgAra nANA-ujAgara ST samA mi pasANa -- atyasahasA pAmevaya hi fa3911 NaNa sa sake gihatya vivegaNuM uphakhitta guru abhuThA. AgAra saMkhyA dilAsAha/31 mahattasAgA-ka saMkhyA pratyAkhyAna gAreNukAleNuM] ] | zuM ziTgAma, kArasI navakArasI | * * * * * * * * * * * * * | pauraSI purimaDUDha | ekAzana 5 | ekalaThANa 1 | | | | | | | | | | * * * * AMbilA * cauthabhakata 1 1 0 | - - 1 | 1 * * * 1 | deg deg deg | * | " 8 divasacarima 1 | abhigraha 1 1 10 | navI | 0 | 0 0 1 1 0 | ca6yalakata 0 | 1 | 1bha0 0 | 0 4 0 || AvazyakasUtra
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ manitoSaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam-6 evaM yathAzakti pratyAkhyAya gurorabhimukhastadabhAve pUrvAbhimukha uttarAbhimukho vA bhUtvA dakSiNaM jAnu bhUmau saMsthApya vAmaM corvIkRtya sAJjalipuTaM 'namotthu NaM' iti paThet, tathAhi ||muulm // namotthuNaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM AigarANaM titthayarANaM sayaMsaMbuddhANaM purisuttamANaM purisasIhANaM purisavarapuMDarIANaM purisavaragaMdhahatthINaM loguttamANaM loganAhANaM logahiyANaM logapaIvANaM logapajoagarANaM abhayadayANaM cakkhudayANaM maggadayANaM saraNadayANaM jIvadayANaM bohidayANaM dhammadayANaM dhammadesayANaM dhammanAyagANaM dhammasArahINaM dhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM dIvo tANaM saraNaM gaI paiTTA appaDihayavaranANaMdasaNadharANaM viaTTachaumANaM jiNANaM jAvayANaM tinnANaM tArayANaM buddhANaM bohayANaM muttANaM moyagANaM savvannRNaM savvadarisINaM sivamayalarumayamaNaMtamakkhayamavvAbAhamapuNarAvittisiddhigainAmadheyaM ThANaM saMpattANaM namo jiNANaM jiyabhayANaM // suu02|| // chAyA // namo'stu adbhayo bhagavadbhaya AdikarebhyastIrthakarebhyaH svayaMsaMbuddhabhyaH puruSottamebhyaH puruSasiMhebhyaH puruSavarapuNDarIkebhyaH puruSavaragandhahastibhyo loko isa prakAra yathAzakti pratyAkhyAna karake guruke nikaTa aura unake na rahane para pUrva yA uttara dizA kI ora mu~ha karake baiThe, aura dAhine jAnu (ghuTane) ko jamInase aDA kara bAyeM jAnu ko UMcA rakhakara usake upara aJjalipuTa dharakara 'namotthuNaM' kA pATha bole A pramANe yathAzakti pratyAkhyAna karIne gurunI pAse ane teonI hAjarI na hoya te pUrva athavA uttaradizA tarapha mukha rAkhIne besavuM ane jamaNA paganA ghuMTaNane jamInathI aDAvI arthAta nIco rAkhI tathA DAbA ghUMTaNane uMce rAkhI tanA 652 2 saya 2a "namotyu NaM" ne 48 savA
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 Avazyaka sUtrasya tamebhyo lokanAthebhyo lokahitebhyo lokapradIpebhyo lokapradyotakarebhyaH, abhayadayebhyazcakSurdayebhyo mArgadayebhyaH zaraNadayebhyo jIvadayebhyo bodhidayebhyo dharmadayebhyo dhamrmma dezakebhyo dharmanAyakebhyo dharmasArathibhyo dharma vara cAturantacakravarttibhyo dvIpastrANaM zaraNaM gatiH pratiSThA apratihatavarajJAnadarzanadharebhyo vyAvRttacchdmabhyo jinebhyo jApakebhyastIrNebhyastArakebhyo buddhebhyo bodhakebhyo muktebhyo mocake - sarvajJebhyaH sarvadazibhyaH zivamacalamarujamanantamakSayamavyAvAdhama punarA vRtti siddhigatinAmadheyaM sthAnaM samprAptabhyo namo jinebhyo jitabhayebhyaH / / sU0 2 // bhyaH // TIkA // 'namotthu NaM' namo'stu 'NaM' iti vAkyAlaGkAre'vyayam / 'arihaMtANaM ' arIn= rAgAdirUpAn zatrUn ghnanti =nAzayantIti vyutpattyA'tra siddhA'rha torubhayorarihantRpadena grahaNaM bodhyaM, tebhyo'rihantRbhyaH, evamagre'pi sarvatredRzasthale / 'bhagavaMtANaM ' vyAkhyAto bhagavacchabdArthaH / ' AigarANaM' Adau = prathamataH svasvazAsanApekSayA zrutacAritradharmalakSaNaM kArya kurvanti tacchIlA AdikerAstebhyaH 'tisthayarANaM ' tIryate= pAryate saMsAramohamahodadhiryena yasmAdyasminveti tIrtha = caturvidhaH saGghastatkaraNazIlatvAt tIrthakarAstebhyaH / ' sayaMsaMbuddhANaM' svayaM = paropadezamantareNa sambuddhA:= samyaktayA bodhaM prAptAH - svayaM sambuddhAstebhyaH / ' purisuttamANaM' puruSeSu uttamAH zreSThAH jJAnAdyanantaguNatrantrAt iti puruSottamAstebhyaH / purisasIhANaM ' puruSeSu siMhA karma rUpa zatruko jItane vAle arihanta aura siddha bhagavAna ko namaskAra ho / zrutavAritrarUpa dharmakI Adi karanevAle, jisase saMsAra samudra tirA jAya use 'tIrtha' kahate haiM, vaha tIrtha cAra prakAra kA hai - sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA ! isa caturvidha saMgha kI sthApanA karane vAle, svayaM bodhako pAne vAle, jJAnAdi ananta guNoMke " karmarUpa zatrune jItavAvALA arihanta ane siddha bhagavAnane namaskAra thAya. zrutacAritra rUpa dharmAMnI Adi karavAvALA, jenAthI saMsArasamudra tarI zakAya tene " tIrtha " uDe che, te tIrthaM yAra prahAranA che, sAdhu-sAdhvI, zrI mane zrAvi e caturvidha sa MghanI sthApanA karavAvALA, svayaM bedhane prApta karavAvALA, jJAnAdi ananta guNNAnA dhAraka hAvAthI puruSAmAM zreSTha, rAgadveSa Adi zatruone parAjaya 1 - kRJo hetutAcchIlyeti kartari TaH /
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam-6 rAgadveSAdizatruparAjaye dRSTAdbhutaparAkramatvAditi, yadvA puruSAH siMhA iveti puruSasiMhAstebhyaH / 'purisavarapuMDarIyANaM' puNDarIka-dhavalakamalaM, varaMca tatpuNDarIkaM varapuNDarIkaM-dhavalakamalapradhAna, puruSovarapuNDarIkamivetyupamitasamAse puruSavarapuNDarIkaM, puruSavarapuNDarIkaM ca puruSavarapuNDarIkaM ca puruSavarapuNDarIkaM cetyAdirItyaikazeSe puruSavarapuNDarIkANi, tebhyaH, bhagavato varapuNDarIkopamA ca vinirgatA'zubhamalImasatvAt saH zubhAnubhAvaiH parizuddhatvAca, yadvA yathA puNDarIkANi paGkAjAtAnyapi salile varddhitAnyapi cobhayasambandhamapahAya nirlepAnIva jalopari ramaNIyAni sandRzyante nijAnupamaguNagaNabalena murAsuranaranikarazirodhAraNIyatayA:timahanIyAni paramasukhAspadAni ca bhavanti tatheme bhagavantaH karmapaGkAjAtA bhogAmbhIvarditAH santo'pi nirlepAstadubhayativartante guNasampadA''spadatayA caM kevalAdiguNabhAvAdakhilabhanyajanazirodhAraNIyA bhavantIti, vistarastvatra zAstrAntarebhyo'valokanIyaH / 'purisavaragaMdhahatthINaM' gandhayuktA hastino gandhadhAraka honese puruSoM meM zreSTha, rAga dveSa Adi zatruoMkA parAjaya karanemeM alaukika parAkrama zAlI honese puruSoM meM siMha ke samAna, samasta azubha rUpa malase rahita hone ke kAraNa vizuddha, zvetakamala ke samAna nirmala, athavA jaise kIcaDa se utpanna aura jalake yoga se baDhA huA hokara bhI kamala una donoM ke saMsarga ko choDa kara sadA nirlepa rahA karatA hai aura apane alaukika sugandhi Adi guNoM se deva manuSya Adi ke zirobhUSaNa banatA hai, vaisehI bhagavAna karmarUpa kIcaDa se utpanna aura bhogarUpa jalase baDhe hue hokara bhI una donoM ke saMsarga ko choDakara nirlepa rahate haiM, aura kevalajJAna Adi guNoM se paripUrNa rahane ke kAraNa bhavyajanoM ke zirodhArya hote karavAmAM alaukika parAkramazAlI hovAthI puruSamAM siMha samAna, sarva prakAranA azubha rUpa malathI rahita hovAnA kAraNe vizuddha veta kamalanA jevA nirmala, athavA jema kAdavamAMthI utpanna ane jala-pANInA vegathI vadhelo hovA chatAM kamala e bannene saMsarga tyajI hamezAM nirlepa rahe che ane pitAnA alaukika sugaMdha Adi guNethI deva manuSya AdinA ziranuM AbhUSaNa bane che. tevI ja rIte bhagavAna karmarUpa kAdavathI utpanna ane bhUgarUpa jalathI vadhIne paNa e bannene saMsarga tyajI nirlepa rahe che, ane kevala jJAna Adi guNethI paripUrNa rahevAnA kAraNe bhavya jIvane zire dhArya
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 AvazyakasUtrasya hastinaH, varAzca, te gandhahastino varagandhahastinaH, puruSA varagandhahastinaH puruSavaragandhahastinastebhyaH / gandhahastilakSaNaM yathA " yasya gandhaM samAghrAya, palAyante pare gajAH / taM gandhahastinaM vidyAnnRpatevijayAvaham" / / iti / ata eva yathA gandhahastigandhamAghrAya gajAntarANItastato hutaM palAyya kvApi nililISante tadvadacintyAtizayabhabhAvavazAdbhagavadviharaNasamIraNagandhasambaMdha'gandhato'pIti-Damara-marakAdaya upadravA drAg dikSu pradravantIti, gandhagajAzritarAjavadbhagavadAzrito bhavyagaNaH sarvadA vijayavAn bhavatIti bhavatyubhayoyukaM sAdRzyam, etacceha sarvatra candramukhAdivadekadezikatayaiva na sarvavyApakatayeti . nAtra kazcidapi vipazcitA kenApi karne kSamaH kSodakSemaH / 'loguttamANaM' lokeSu bhavyasamAjeSu utamAzcatustriMzadatizaya-paJcatriMzadvANIguNopetatvAt tebhyaH / 'loghaiN| jisakA gandha sUMghate hI saba hAthI Dara ke mAre bhaga jAte haiM usa hAthI ko 'gandhahastI' kahate haiM, usa gandhahastI ke Azraya se jaise rAjA sadA vijayI hotA hai usI prakAra bhagavAnake atizaya se dezake ativRSTi-anAvRSTi Adi svacakra-paracakra-bhayaparyanta chaha prakAra kI Iti, aura mahAmArI Adi sabhI upadrava tatkAla dUra hojAte haiM, aura Azrita bhavyajIva sadA saba prakAra se vijayI hote haiN| cauMtIsa atizayoM aura vANI ke paiMtIsa guNoM se yukta hone ke kAraNa logoM meM uttama, alabhya ratnatraya ke lAbharUpa yoga thAya che jeno gaMdha suMghatA ja sarva hAthI DarIne bhAgI jAya che te hAthIne gabdha hastI" kahe che te gaMdhahastInA AzrayathI jema rAjA hamezAM vijayI thAya che te pramANe bhagavAnanA atizayathI dezane ativRSTi anAvRSTi Adi svacakra paracakra -bhaya paryanta cha prakAranI Iti ane mahAmArI Adi sarva upadra tatkAla dUra thaI jAya che, ane Azrita bhavya jI sadAya sarva prakArathI vijayavAna thAya che trIza atizaye ane vANInA pAMtrIza guNothI yukta hovAnA kAraNe lokomAM uttama, 1-gandhataH lezata ityarthaH,"gandho gandhaka Amode leze saMbandhagarvayoH" iti kozAt / 2-Itayo yathA-"ativRSTiranAvRSTimUSikAH zalabhAH khgaaH"| pratyAsannAzca rAjAnaH SaDetA ItayaH smRtAH // " iti / 3-sAdRzyam /
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam-6 313 nAhANaM' lokAnAM bhavyAnAM nAthA: netAro yoga'-2kSemakaratvAditi lokanAthAstebhyaH, 'logaDiyANaM' lokaH ekendriyAdiH sarvaprANigaNastasmai hitAH rkssopaaypthprdrshktvaallokhitaastebhyH| 'logapaIvANaM' lokasya bhavyajanasamudAyasya pradIpAstanmano'bhiniviSTAnAdimithyAtvatamaHpaTalavyapagamena viziSTAtmatattvaprakAzakatvAddIpatulyAstebhyaH, yathA pradIpasya sakalajIvArtha tulyaprakAzakatve'pi cakSuSmanta eva tatmakAzamukhabhAjo bhavanti na tvandhAstathA bhavyA eva bhagavadanubhAvasamudbhUtaparamAnandasandohabhAjo bhavanti nAbhavyA iti pratibodhayituM pradIpadRSTAntaH, ata eva ca lokapadena bhavyAnAmeva grahaNam / 'logapajjoyagarANaM' lokazabdenAtra-lokyate-dRzyate kevalA''lokena yathAvasthitatayeti vyutpattyA aura labdha ratnatraya ke pAlanarUpa kSema ke kAraNa honese bhavya jIvoM ke nAyaka / ekendriya Adi sakala prANigaNa ke hitakAraka / jisa prakAra dIpaka sabake liye samAna prakAzakArI hai to bhI netravAle hI usase lAbha uThA sakate haiM, netrahIna nahIM; usI prakAra bhagavAna kA upadeza sabake liye samAna hitakara hone para bhI bhavyajIva hI usase lAbha uThAte haiM, abhavya nahIM, ataeva bhavyoM ke hRdaya meM anAdikAlase rahe hue mithyAtvarUpa andhakAra ko miTAkara AtmAke yathArtha svarUpa ko prakAzita karanevAle / 'loka' zabdase yahA loka aura aloka donoM kA grahaNa hai, ataeva kevalajJAna rUpI Aloka alabdha ratnatrayanA lAbharUpa yoga ane labdha ratnatrayanA pAlanarUpa kSemanA kAraNa hovAthI bhavya jInA nAyaka, ekendriya Adi sakala prANigaNunA hitakAraka. je pramANe dIpaka sarvane mATe samAna prakAza ApanAra che te paNa netravALA cha ja teno lAbha prApta karI zake che, paNa netra hIna prApta karI zakatA nathI, te pramANe bhagavAnane upadeza sonA mATe samAna hitakara hovA chatAMya bhavya jI ja tene lAbha pAmI zake che, abhavya che pAmI zakatA nathI. eTalA mATe bhavya nA hadayamAM anAdi kAlathI rahela mithyAtvarUpa andhakArane nivAraNa karI AtmAnA yathArtha svarUpane prakAzita karavAvALA. leka zabdathI A sthaLe 1-2-alabdhalAbho yogaH, labdhaparirakSaNa kSemaH, iha ca prakaraNAdalabdhalabdhapadAbhyAM ratnatrayasya grahaNam /
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 Avazyaka sUtrasya " lokAlokayorubhayorgrahaNaM, tena lokasya = lokAlokalakSaNasya sakalapadArthasya pradyotaH - lokAlokapradyotastaM karttuM zIlaM yeSAM te lokAlokamadyotakarAH = sarvalokaprakAzakaraNazIlAstebhyaH, tAcchIlye kartari TaH pratyayaH / ' abhayadrayANaM' na bhayamabhayaM bhayAnAma' bhAvo vA abhayamakSobhalakSaNa Atmano'vasthAvizeSo mokSasAdhanabhUtamutkRSTadhairyamiti yAvat dayante dadatIti dayAH 2, abhayasyAbhayaM vA dayAH abhayadayAH, yadvA-abhayA = bhayavirahitA dayA = sarvajIva saGkaTapratimocanasvarUpA'nukampA yeSAM te'bhayadayAstebhyaH / 'cakkhudayANaM' cakSuH = jJAnaM nikhilavastutattvA'vabhAsakatayA cakSuH sAdRzyAt tasya dayAH=dAyakAJcakSurdayAstebhyaH, . yathA hariNAdizaraNye'raNye luNTAkaluSTitebhyaH paTTikAdidAnena cakSUMSi vidhAya hastapAdAdi baddhvA tairgarte pAtitebhyaH kazvitpaTTikAdyapanodanena cakSurdacyA mArga (prakAza) se samasta lokAloka ke prakAza karane vAle / mokSa ke sAdhaka, utkRSTa dhairyarUpI abhaya ko denevAle, athavA samasta prANiyoM ke saMkaTa ko chuDAnevAlI dayA (anukampA ) ke dhAraka / jJAna netra ke dAyaka, arthAt jaise kisI gahana vanameM luTeroM se lUTe gaye aura AkhoM para paTTI bAMdhakara tathA hAtha-paira pakaDakara gaDDhe meM girAye gaye pathika ke saba bandhanoM ko toDakara koI dayAlu netra khola detA hai, isI prakAra bhagavAna bhI saMsArarUpI apAra kAntAra leka ane aleAka bannenuM grahaNa kareluM che, eTalA mATe kevaLajJAna rUpI Aleka (prakAza) thI samasta leAkAlekanA prakAza karavAvALA. meAkSanA sAdhaka, utkRSTa dhai rUpI abhayanA devAvALA, athavA samasta prANIonA saMkaTane cheDAvavAvALI dayA (anukampA)nA dhAraka. jJAna netranA ApavAvALA, arthAt jema keAi gADha vanamAM luTArAthI luTAelA ane netra upara pATA bAMdhIne tathA hAtha pagane pakaDIne gaharA khADAmAM pheMkI dIdhA hAya tevA musApharane koI dayALu mANasa AvIne tenA tamAma baMdhanA teDIne netrane kheAlI Ape che, e pramANe bhagavAna paNa sauMsAra rUpI viSama vanamAM rAga-dveSa rUpI luTArAothI jJAnAi guNu luTAelA 1- 'avighna'-mityAdivadabhAvArthakanamA 'avyayaM vibhaktI'-tyavyayIbhAvaH / 2 - 'dayA' - pacAderAkRtigaNatvAdac / 3- avyayIbhAvapakSe SaSThacA 'nAvyayIbhAvAdato'mvapazcamyA' ityamAdezaH /
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam - 6 , pradarzayati, tathA bhagavanto'pi bhavA'raNye rAgadveSaluNTA kaluSTitA''tmaguNadhanebhyo durAgraha paTTikA''cchAditajJAnacakSubhya mithyAtvonmArge pAtitebhyastadapanayanapUrvakaM jJAnacakSurdacyA mokSamArga pradarzayanti / etadeva bhaGgayantareNA''ha - ' maggadayANaM' mArgaH = samyagratnatrayalakSaNaH zivapurapathaH yadvA viziSTaguNasthAnAvApakaH kSayopazamabhAvo mArgastasya dayAH = dAtArastebhyaH / ' saraNadayANaM' zaraNaM = paritrANaM, karmariputrazIkRtatayA vyAkulAnAM prANinAM rakSaNasthAnaM vA tasya dayAstebhyaH / 'jIvadayANaM' jIveSu = e kendriyAdisamastaprANiSu dayA= saGkaTamocanalakSaNA yeSAmiti, yadvA jIvanti munayo yena sa jIvaH = saMyamajIvitaM tasya dayAstebhyaH / 'dhammadayANaM' dharmaH = durgatiprapatajjantu saMrakSaNalakSaNaH zrutacAritrAtmakastasya dayA 315 (araNya) meM rAga-dveSarUpa luTeroM se jJAnAdi guNa luTAye hue tathA kadAgraha rUpa paTTe se jJAnanetra ko Dhaka kara mithyAtva ke gaDDhe meM girAye hue una bhavya jIvoM ke usa kadAgraha rUpa paTTe ko dUra kara unheM jJAna netra dene vAle, ataeva samyakaratnatrayasvarUpa mokSa mArga, athavA viziSTa guNa ko prApta karAne vAlA kSayopazama bhAva rUpa mArga ko denevAle, karmazatruoM se duHkhita prANiyoM ko zaraNa (Azraya denevAle, pRthivyAdi SaDjIvanikAya meM dayA rakhane vAle, athavA muniyoM ke jIvanAdhArasvarUpa saMyamajIvita ko denevAle, sama-saMvega Adi ke prakAzaka, athavA jinavacana meM ruci ko denevAle, durgati meM paDate hue prANiyoM ke dhAraka, athavA zruta cAritra rUpa dharma ko denevAle, dharma ke upadezaka, dharma ke nAyaka arthAt tathA kadAgraha rUpI pATA bAMdhI jJAnanetrane DhAMkIne mithyAtva rUpa khADAmAM nAMkhelA te bhavya jIveAnA kaddAgraha rUpa pATAne dUra karI temane jJAnanetra ApavAvALA, eTale ke samyak ratnatrayasvarUpa mekSamA, athavA viziSTa guNa prApta karAvanAra pazuma bhAva rUpa mAnA ApavAvALA. karmazatruothI du:khita prANIone zaraNu-Azraya denArA, pRthvI Adi SanikAyamAM dayA rAkhavAvALA, athavA muniyAnA jIvanAdhAra svarUpa soMyamajIvananA devAvALA. sama saMvega AdinA prakAzaka, athavA jinavacanamAM ruci ApanArA, durgatimAM paDatA jIvane dhAraNa karanAra, athavA zruta-cAritra rUpa dharmanA devAvALA, dharma upadezaka, dharmonA nAyaka arthAt pravarttaka. dharmonA sArathI
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 AvazyakasUtrasya stebhyaH / 'dhammadesayANaM' dharmaH prAkkSatipAditalakSaNastasya deshkaa-updeshkaastebhyH| 'dhammanAyagANaM' dhamasya nAyakAH netAraH prabhava iti yAvat dhrmnaaykaastebhyH| dhammasArahINaM' dharmasya sArathayaH dharmasArathayastebhyaH, bhagavatsu sArathivA''ropeNa dharma rathakhA''ropo vyajyata iti paramparitarUpakamalaGkArastasmAd yathA sArathayo rathadvArA tatsthamadhvanInaM sukhapUrvakamabhISTaM sthAnaM nayantyunmArgagamanAditazca matirundhanti tathA bhagavanto dharmadvArA mokSasthAnamiti bhAvaH / 'dhammavaracAuraMtacakkacaTTINaM' dAna-zIla-tapo-bhAvaiH catasRNAM narakAdigatInAM caturNA vA kaSAyANAmanto-nAzo yasmAt, athavA catasro gatIzcaturaH kaSAyAn vA antayati-nAzayatIti, yadvA caturbhirdAna-zIla-tapo-bhAvaiH kRtvA anto ramyaH, athavA catvAraH=dAnAdayaH antA avayavA yasya, yadvA catvAri dAnAdIni antAni svarUpANi yasya, 'anto'vayave svarUpe ca' iti hemacandraH, sa pravartaka, dharma ke sArathI arthAt jisa prakAra rathapara caDhe hue ko sArathI rathake dvArA sukhapUrvaka usake abhISTa sthAna para pahu~cAtA hai usI prakAra bhavya prANiyoM ko dharmarUpI ratha ke dvArA sukhapUrvaka mokSa sthAna para pahu~cAne vAle, dAna-zIla-tapa aura bhAva se naraka Adi cAra gatiyoM kA athavA cAra kaSAyoM kA anta karane vAle, athavA cAra dAna zIla tapa aura bhAva se anta-ramaNIya, yA dAna Adi cAra anta - avayava vAle, athavA dAna Adi cAra anta - svarUpa vAle, arthAta jevI rIte ratha para beThelAne sArathI ratha dvArA sukhapUrvaka tenA dhArelA sthAnake pahoMcADe che te pramANe bhavya prANIone dharmarUpI ratha vaDe sukhapUrvaka mekSa sthAna para pahoMcADavAvALA. dAna-zIla-tapa ane bhAvathI naraka Adi cAra gatione athavA cAra kaSAyane anta karavAvALA, athavA cAra dAna-zIla-tapa ane bhAvathI anta-ramaNIya, athavA dAna Adi cAra anta-avayavavALA, athavA hAna mAhi yA2 anta-2135 . zreSTha bhane "dharma 12yAturanta" 47 che, meka 1-ihoteSu sarvatra 'taM dayante' ityapavyAkhyAnam 'adhIgarthadayezAm-iti karmaNi SaSThayupapatteH, zeSatvAvivakSAyAM dvitIyAyAH sattve'pi vA 'karmaNyaNa' (3 / 2 // 1) ityaNutpattyA 'abhayadAyebhya' ityAghaniSTaprayogApatterdurvArasvAdityAstAmidam / 2-antoH ramyaH-'mRtAvavasite ramye samAptAvanta iSyate' iti vishvkossH|
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam-6 caturantaH, sa eva cAturantaH / , svArthikaH prajJAdhaNa, cAturanta eva cakraM janma-jarA-maraNocchedakatvena cakratulyatvAt , varaM ca tat cAturantacakraM varacAturantacakraM, varapadena rAjacakrApekSayA'sya zreSThatvaM vyajyate, lokadvayasAdhakatvAt , dharma eva varacAturantacakraM dharmavaracAturantacakraM tAdRzasya dharmAtiriktasyAsambhavAt, ata eva saugatAdidharmAbhAsanirAsaH, teSAM tAttvikArthapratipAdakatvAbhAvena zreSThatvAbhAvAt , dharmavaracAturantacakreNa vatituM zIlaM yeSAmiti dharmavaracAturantacakravartinastebhyaH, cakravartipadena SaTkhaNDAdhipatisAdRzyaM vyajyate, tathAhi casvAra:= uttaradizi himavAn, zeSadikSu copAdhibhedena samudrAH antAH sImAnasteSu svAmitvena bhavAzcAturantAH, cakreNa-ratnabhUtapaharaNavizeSeNa vartituM zIlaM yeSAM te cakravartinaH, cAturantAzca te cakravartinazcAturantacakravartinaH, dharmeNa nyAyena varAH=zreSThA itararAjApekSayeti dharmavarAH 'dharmAH puNya-yama-nyAya-snAbhAvA''cAra-somapAH' ityamaraH, te ca te cAturantacakravartinazceti dharmavaracAturantacakravartinaH, yadvA cAturantaM ca taccakraM-cAturantacakraM, varaM ca taccAturantacakraM-varacAturantacakraM, dharmoM zreSTha dharma ko 'dharmavaracAturanta' kahate haiM, yahI janma jarAmaraNa ke nAzaka hone se cakra ke samAna hai, ataeva dharmavaracAturanta rUpa cakra ke dhAraka / yahAM para 'vara' pada dene se rAjacakra kI apekSA dharmacakra kI utkRSTatA sUcita kI gayI hai, tathA saugata Adi dharma kA nirAkaraNa kiyA gayA hai, kyoM ki rAjacakra kevala isa lokakA sAdhaka hai paralokakA nahIM, tathA saugata Adi dharma yathArtha tattvoM kA nirUpaka na hone se vaha zreSTha nahIM hai| 'cakravartI pada dene se tIrthaGkaroM ko chaha khaNDa ke adhipati rAjA kI upamA dI gaI hai, kyoM ki vaha rAjA bhI cAra arthAt uttara dizAmeM himavAna aura pUrva-dakSiNa-pazcima dizAmeM janma jarA ane maraNanuM nAzaka hovAthI cakra samAna che eTale dharmavaracAturanta rUpa cakranA dhAraka. ahiA "vara pada ApavAthI rAjacakranI apekSA dharmacakranI utkRSTatA tathA sogata Adi dharmanuM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che. kAraNa ke -rAjaca kevala A lakanuM sAdhana che, paralokanuM nathI, tathA saugata Adi dharma yathArtha tatvanuM nirUpaka na rahevAthI te zreSTha nathI. "cakravarti pada ApavAthI tIrthakarane cha khaMDanA adhipati rAjAnI upamA ApI che. kAraNa ke te rAjA paNa cAra arthAta uttara dizAmAM himavAnuM ane
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 AvazyakasUtrastha varacAturantacakramiva-dharmavaracAturantacakraM tena vartituM vartayituM vA zIlameSAmiti / 'dIvo' dvIpaH saMsArasamudre nimajjatAM dvIpatulyatvAt , 'tANaM' trANaM-karmakarthitAnAM bhavyAnAM rakSaNasakSaNaH, ata eva teSAM 'saraNagaI' zaraNagatiH AzrayasthAnam, 'paiTThANaM' pratiSThAnaM kAlatraye'pyavinAzitvena sthitaH, 'dIvo'ityAdIni 'paiTTA' ityantAni sautratvAcaturthyarthe prathamaikavacanAntAni, 'trANa'miti napuMsakatvaM 'pratiSThe-ti strItvaM ca bhagavataH sarvazaktimattva pradarzanAya / 'appaDihayavaranANadaMsaNadharANaM' pratihataM bhittyAcAvaraNaskhalitaM, na pratihatamapatihata jJAnaM ca darzanaM ceti jJAnadarzane, vare=zreSThe ca te jJAnadarzane varajJAnadarzane kevalajJAnakevaladarzane apatihate varajJAnadarzane-apatihatavarajJAnadarzane, dharantIti dharAH apratihatavarajJAnadarzanayordharAH- apratihatavarajJAnadarzanadharAH AvaraNarahitakevalajJAnakevaladarzanadhAriNastebhyaH / 'viaTTachaumANaM' chAdhate Atriyate kevalajJAnakevaladarzanAvAtmano'neti chadmaghAtikakarmavandaM jJAnAvaraNIyAdirUpaM vA karmajAtam, vyAvRttaM-nivRttaM chadma yebhyaste vyAvRttacchadmAnastebhyaH / 'jiNANaM' jinebhyaH= svayaM-rAga-dvepa-zatrujetRbhyaH / 'jAvayANaM' jApayanti jayantaM bhavya jIvagaNaM lavaNa samudra hai sImA jisakI aise bharatakSetra para ekazAsana rAjya karatA hai| saMsAra samudra meM DUbate hue jIvoMke eka mAtra Azraya hone se dvIpa samAna, karmoM se saMtrasta bhavya jIvoM kI rakSAmeM dakSa hone se trANarUpa, unako zaraNa dene ke kAraNa zaraNagati-AzrayasthAna / tInoM kAlameM avinAzI svarUpavAle hone se prtisstthaanruup| AvaraNa rahita kevalajJAna kevaladarzana ke dhAraka / jJAnAvaraNIya Adi koM kA nAza karane vAle / rAga-dvaSarUpa zatru pUrva-dakSiNa-pazcima dizAmAM lavaNa samudra che sImA jenI evA bharata kSetra para ekazAsana rAjya kare chesaMsArasamudramAM DUbatA ane ekamAtra Azraya hevAthI dvIpa samAna, karmothI saMtApa pAmelA bhavya jIvonI rakSAmAM dakSa hevAthI (kuzaLa hAvAthI) trANarUpa, teone zaraNu devAvALA hovAthI zaraNagati-AzrayasthAna. traNe kAlamAM avinAzI svarUpavALA hovAthI pratiSThAna rUpa. AvaraNarahita kevalajJAna kevala darzAnanA dhAraka jJAnAvaraNIya Adi karmone nAza karavAvALA. rAga-dveSarUpa
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam-6 319 dharmadezanAdinA prerayantIti jApakAH' , tebhyaH / 'tinnANaM' svayaM saMsAraughaM tiirnnaastebhyH| 'tArayANaM' tArayantyanyAniti tArakAstebhyaH / 'buddhANaM' buddhebhyaH svayaM bodhaM prAptebhyaH / 'bohayANaM' bodhayantyanyAniti bodhkaastebhyH| 'muttANaM' amociSata svayaM karmapaJjarAditi muktaastebhyH| 'moyagANaM' mucyamAnAnanyAn prerayantIti mockaastebhyH| 'sabannUNaM' sarva sakaladravya-guNa-paryAyalakSaNaM vastujAtaM yAthAtathyena jAnantIti srvjnyaastebhyH| 'savvadarisINaM' sarva samastapadArthasvarUpaM sAmAnyena draSTuM zIlaM yeSAM te srvdrshinstebhyH| 'si' zivaM nikhilopadravarahitAsAcchiva (kalyANa) mayam , sthAnamityasya vizeSaNamidam, zivAdInAM sarveSAM dvitIyAntAnAmagretanena 'samprAptebhya' ityanena smbndhH| 'ayalaM' acalam svAbhAvikamAyogikacalanakriyAzUnyam / 'aruyaM' arujam-avidyamAnA rujA yasmistat , tatrAtmanAmavidyamAnazarIramanaskavAdAdhivyAdhirahitamityarthaH / 'aNaMtaM' avidyamAno'nto nAzo yasya tat / ata eva 'akkhayaM' nAsti lezato'pi kSayo yasya tt-avinaashiityrthH| 'avvAbAI' na vidyate vyAvAdhA=pIDA dravyato bhAvatazca yatra tat / 'apuNarAvitti' avighamAnA punarAvRttiH saMsAre punaravataraNaM yasmAt tat , yatra gavA na kadAcidapyAtmA vinivarttate, samAmnAtamanyatrApi na sa punarAvarcate na sa punarAvartate' iti / ityamuktazivatvAdivizeSaNaviziSTam 'sidigainAmadheyaM' siddhigatiriti ko svayaM jItane vAle aura dUsaroM ko jItAne vAle / bhavasamudra ko svayaM tairane vAle aura dUsaroM ko tirAne vaale| svayaM bodha ko prApta karane vAle aura dUsaroM ko prApta karAne vAle / svayaM mukta hone vAla aura dUsare ko mukta karAne vAle / sarvajJa, sarvadarzI tathA nirupadrava, nizcala, karmarogarahita, ananta, akSaya, bAdhArahita, punarAgamanarahita, aise siddhisthAna arthAt mokSa ko prApta siddha zatruone piteja jItavAvALA ane bIjAone jItAvavAvALA. bhavasamudrane pate taravAvALA ane bIjAne tAravAvALA, svayaM baMdha prApta karanArA ane bIjAne bodha prApta karAvanArA, svayaM mukata thavAvALA ane bIjAne mukata karanArA. sarvajJa, saza tathA nirupadrava, nizvata, bha rahita, ananta, sakSaya, 1- jApakA-'ji' dhAtoNau~ 'krIjINA'-mityAtve NyantANNvul /
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 Avazyaka sUtrarUpa nAmadheyaM=nAma yasya tat / ' ThANaM' sthIyate'sminniti sthAnaM lokAgralakSaNaM 'saMpanANaM' samprAptebhyaH =samAzritebhyaH / 'namo jiNANaM' namo jinebhyaH, ' kIdRzebhyaH ? ' jiyabhayANaM' jitaM bhayaM yaistebhya iti siddhapakSe, aItvakSe tu 'namotthUNaM jAtra saMpAviukAmassa' namo'stu yAvatsiddhigatinAmakaM sthAnaM samprAptukAmAya, 'NaM' itivAkyAlaGkAre'vyayapadam // sU0 2 // [ itthaM namaskArAntaM pratyAkhyAnaprakaraNaM parisamApya samprati tatpAraNasamApanavidhirucyate-- ' phAsiyaM ' ityAdi / // mUlam // phAliyaM (1) pAliyaM (2) sohiyaM (3) tIriyaM (4) * kiTTiyaM (5) ArAhiyaM (6) aNupAliyaM ( 7 ) bhavai, jaM ca na bhavai, tassa micchA mi dukkaDaM // sU0 3 // // chAyA // spRSTaM (1) pAlitaM (2) zodhitaM (3) tIritaM (4) kIrtitam (5) ArAdhitam (6) AjJayA'nupAlitaM ( 7 ) bhavati, yatra na bhavati, tasya midhyA mayi duSkRtam // sU0 3 // // TIkA // mayA svIkRtaM pratyAkhyAnamiti zeSaH, ' phAsiyaM' spRSTaM = kAyAdinA bhagavAna ko tathA mokSa ko prApta honevAle arihanta bhagavAna ko namaskAra ho | sU0 2 // isa prakAra namaskAraparyanta pratyAkhyAna kI vidhi kahakara aba usake pAraNa kI vidhi dikhalAte haiM- 'phAsi' ityAdi / bAra mujha se svIkRta pratyAkhyAna kA kAya Adi se sevana, bAra upayoga dekara saMrakSaNa, aticAra zodhana, samAptikA samaya ho bAdhA rahita, punarAgamana rahita, evA siddha sthAna arthAta meAkSane prApta thayelA siddha bhagavAnane tathA meAkSane pAmavAvALA ahinta bhagavAnane namaskAra che. (s02) A pramANe namaskArapanta pratyAkhyAnanI vidhi kahIne have tene pALavAnI vidhi satAve che. "phAsiyaM " ityAhi. mArAthI svIkRta pratyAkhyAnanuM zarIra AdithI samyak sevana, vAra vAra upayega
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA. pratyAkhyAnAdhyayanam-6 321 sevitaM (1), 'pAliyaM' pAlitaM muhurmuhurupayogadAnena saMrakSitam (2), 'soDiyaM' zodhitaM tadgatA'ticAraparimArjanaM kRtam (3), 'tIriyaM' tIritaM pratyAkhyAnAvadhau sampUrNatAM gate'pi kazcitkAlamavasthAya tIraM nItamityarthaH (4), 'kiTTiyaM' kIrtitaM pratyAkhyAne'sminnidaM ca karttavyaM mayA kRtamityevaM tattannAmopAdAya guruprato viniveditamityarthaH (5), 'ArAhiyaM' A-samantAt rAdhitamArAdhitam-utsargApavAdAdibhiH samaryAdamantaHkaraNena sevitam (6), 'ANAe aNupAliyaM' AjJayA'nupAlitaM zrIjinendroktarItyA'nuSThitam (7), 'bhavai ' bhavati-asti / 'jaM ca' yat 'prAgukeSu spRSTAdiSu madhye' ityarthAt cakAraH jAne para bhI kucha dera vizrAma, 'pratyAkhyAna meM amuka amuka vidhi karanI cAhiye so maiMne saba karalI' isa prakAra nAmagrahaNapUrvaka guruke samakSa nivedana, maryAdApUrvaka antaHkaraNa se sevana tathA bhagavAna kI AjJA ke anusAra pAlana kiyA gayA hai tA bhI pramAvaza usameM jo kucha truTi raha gaI ho to 'tassa micchA mi rAkhIne saMrakSaNa, aticAra dhana, samApti samaya thavA chatAMya gheDIvAra vizrAma, "pratyAkhyAnamAM amuka amuka vidhi karavI joIe te meM sarva karI lIdhIe pramANe nAma-grahaNa-pUrvaka gurunI pAse nivedana, maryAdApurvaka aMta:karaNathI sevana tathA bhagavAnanI AjJA pramANe pAlana karyuM che. te paNa pramAda rahevAthI temAM je kAMI truTI 20 4 saya to "tassa micchA mi dukkaDa" te samadhI bhAI 55 ni
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322. AvazyakasUtrasya samuccayArthaH, ' na bhatrai' na bhavati =na jAyate, ' tassa micchA mi dukkaDaM ' vyAkhyAtapUrvamidamityalamAmreDitena // mR0 3 // iti zrIvizvavikhyAta - jagadvallabha-masiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalApA''lApaka-pratrizuddha gadyapadyanaikagranthanirmApaka - vAdimAnamardaka- zrIzAhUchatrapati kolhApurarAjapadana 'jainazAstrAcArya' pada bhUSita - kolhApurarAjaguru- bAlabrahmacAri- jainAcArya - jainadharma divAkara-pUjyazrIghAsIlAla- prativiracitAyAm Avazyakamutrasya munitoSaNyAkhyAyAM vyAkhyAyAM SaSThaM pratyAkhyAnAkhyamadhyayanaM samAptam // 6 // // sampUrNamidaM sUtram // dukkaDaM' usa sambandhI merA pApa niSphala ho - ityAdi artha pahale kI taraha jAna leveM // sU0 3 // // iti chaThA adhyayana sampUrNa // iti Avazyaka sUtra kI munitoSaNI TIkA kA hindI bhavArtha saMpUrNa. thAmA hatyAhi artha prathama pramANe lagI sevA (sU03) kRti chaThThuM adhyayana saMpUrNa iti Avazyaka sUtranI muniteSaNI TIkAne gujarAtI anuvAda saMpUrNa
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 hindIpariziSTa 323-328 hindI-pariziSTa // bAraha vratoM ke aticAra sahita pATha // pahilA aNuvrata-thUlAo pANAivAyAo veramaNaM,trasajIva-beiMdiya teiMdiya cararidiya paMcidiya jAnake pahicAnake saGkalpa karake usameM svasambandhI-zarIra ke bhItara meM pIDAkArI sAparAdhI ko choDa niraparAdhI ko AkuTTI kI buddhi (hanane kI buddhi) se hanane kA paccakvANa jAvajIvAe duvihaM tiviheNaM na karemi, na kAravemi, maNasA vayasA kAyasA, aise pahile sthUla prANAtipAta-viramaNa-vrata ke paMca aiyArA peyAlA jANiyavvA, na samAyariyavvA, taMjahA-te AlouM baMdhe vahe chavicchee aibhAre bhattapANavicchee, jo me devasio aiyAro kao tassa micchAmi dukkddN| dUjA aNuvrata-thUlAo musAvAyAo veramaNaM, kannAlie, govAlie, bhomAlie, NAsAvahAro (thApaNamoso) kUDasakkhivajje ( kUDI sAkha, ) ityAdika moTA jhUTha bolane kA paJcakkhANa jAvajIvAe duvihaM tiviheNaM na karemi na kAravemi maNasA vayasA, kAyasA, evaM dUjA sthUla mRSAvAda viramaNavrata ke paMca aiyArA jANiyavvA na samAyariyavvA, taMjahA-te AlouM sahasabbhakkhANe, rahamsabbhagvANe, sadAramaMtabhee, mosovaese, kUDalehakaraNe, jo me devasio aiyAro kao tassa micchA mi dukkaDaM / / tIjA aNuvrata-thUlAo adinnAdANAo veramaNaM, khAta khanakara, gAMTha kholakara, tAle para kuMjI lagAkara, mArga meM calate ko lUTa kara, paDI huI dhaNiyAtI moTI vastu jAnakara lenA ityAdi moTA adattAdAna kA paJcakavANa, sage-sambandhI, vyApAra-saMbaMdhI tathA paDI nibhramI vastu ke uparAnta adattAdAna kA paccakkhANa jAvajjIvAe duvihaM tiviheNaM na karemi na kAravemi, maNasA vayasA kAyasA, evaM tIjA sthUla adattAdAna viramaNavrata ke paMca aiyArA jANiyavvA na samAyariyavvA, taMjahA-te AlouM tenAhaDe takarappaoge, viruddharanAikkame, kUDatulle, kUDamANe, tappaDirUvagavavahAre, jo me devasio aiyAro kao tassa micchA mi dukkaDaM / 1 'svadArasantoSa' aisA puruSa ko bolanA cAhiye, aura strI ko svapatisantoSa aimA bolanA cAhiye /
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 AvazyakasUtrasya cauthA aNuvrata-thUlAo mehuNAo veramaNaM, / sadArasaMtosie, avasesamehuNavihiM paJcakkhAmi jAvajjIvAe, devadevI-sambandhI duvihaM tiviheNaM na karemi, na kAravemi, maNasA vayasA kAyasA, tathA manuSya-tiryaJca-sambandhI egavihaM egaviheNaM na karemi kAyasA, evaM cauthA sthUla mehuNaveramaNavrata ke paMca aiyArA jANiyamvA na samAyariyavvA, taMjahA te AlouM ittariyapariggahiyAgamaNe, apariggahiyAgamaNe, anaMgakIDA, paravivAhakaraNe, kAmabhogativvAbhilAse, jo me devasio aiyAro kao tassa micchA mi dukkaDaM / pAMcavA aNuvrata-thUlAo pariggahAo veramaNaM, khetta-vatthu kA * yathAparimANa, hiraNNasuvaNNa kA yathAparimANa, dhanadhAnya kA yathAparimANa, dupayacauppaya kA yathAparimANa, kuviyadhAtu kA yathAparimANa, jo parimANa kiyA hai, usake uparAnta apanA karake parigraha rakhane kA paccakkhANa, jAvajjIvAe, egavihaM tiviheNaM na karemi maNasA vayasA kAyasA, evaM pAMcavAM sthUlaparigraha parimANa-vrata ke paMca aiyArA jANiyavvA na samAyariyavvA, taMjahA-te AlouM khettavatthuppamANAikkame hiraNNasuvaNNappamANAikkame dhaNadhannappamANAikkame, dupayacauppayappamANAikkame, kuviyappamANAikkame, jo me devasio aiyAro kao tassa micchA mi dukkaDaM / chaThA dizivrata-uDDhadizi kA yathAparimANa,- ahodizi kA yathAparimANa kiyA hai, isake uparAnta svecchA kAyA se Age jAkara pAMca Asrava sevana kA pacakkhANa jAvajjIvAe' duvihaM tiviheNaM na karemi na kAravemi, maNasA vayasA kAyasA, evaM chaThe dizivrata ke paMca aiyArA jANiyavvA, na samAyariyavvA, taMjahA te AlouM uDDhadisippamANAikkame, ahodisippamANAikame, tiriadisippamANAikkame, khittavuDDhI, saiantaraddhA, jo me devasio aiyAro kao tassa micchA mi dukddN| 1-'egavihaM tiniheNaM' bhI koI koI bolate haiN|
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAraha vratoM kA aticAra sahita pATha / 325 sAtavAM vrata-uvabhogaparibhogavihiM pacakkhAyamANe ullaNiyAvihi 1, daMtaNavihi 2, phalaviMhi 3, abhaMgavihi 4, uvaTTaNavihi, 5. majjaNavihi 6, vatthavihi 7, vilevaNavihi 8, pupphavihi 9, AbharaNavihi 10, dhUvavihi, 11, pejjavihi 12, bhakkhaNavihi 13, odaNavihi 14, sUpavihi 15, vigayavihi 16, sAgavihi mahuravihi 18, jImaNavihi 19, pANIavihi 20, mukhavAsavihi 21, vAhaNavihi 22, uvANahavihi 23, sayaNavihi 24, sacittavihi 25, vvavihi 26, ityAdi kA yathAparimANa kiyA hai, isake uparAnta uvabhogaparibhoga vastu ko bhoganimitta se bhogane kA paccakkhANa, jAvajjIvAe egavihaM tiviheNaM, na karemi maNasA vayasA kAyasA, evaM sAtavAM uvabhogaparibhoga duvihe pannatte, taMjahAbhoyaNAo ya, kammao y| bhoyaNAo samaNovAsaeNaM paMca aiyArA jANiyavvA na samAyariyavvA, taMjahA-te AlouM sacittAhAre, sacittapaDibaddhAhAre, appauliosahibhakkhaNayA, duppauliosahibhaksvaNayA, tucchosahibhakkhaNayA, kammaoNa samaNovAsaeNaM pannarasa kammAdANAiM jANiyavvAiM na samAyariyavvAiM, taMjahA te AlouM iMgAlakamme, vaNakamme sADIkamme bhADIkamme, phoDIkamme daMtavANijje, lakkhavANijje, kesavANijje, rasavANijje, visavANijje, jaMtapolaNakamme, nillaMchaNakamme, davaggidAvaNayA saradahatalAyasosaNayA, asaIjaNaposaNayA, jo me devasio aiyAro ko tassa micchA mi dukkaDaM / AThavAM aNaTThAdaNDaviramaNavrata-caunvihe aNaTThAdaMDe paNNatte, taMjahA-avajjhANAyarie, pamAyAyarie, hiMsappayANe, pAvakammovaese, evaM AThavAM aNahAdaMDa sevana kA paJcakkhANa (jisameM ATha AgAraAe vA, rAe vA, nAe vA, parivAre vA, deve vA, nAge vA, jakkhe vA, bhUe vA, ettiehiM AgArehiM annattha) jAvajjIvAe duvihaM tiviheNaM na karemi na kAravemi maNasA vayasA kAyasA, evaM AThavAM aNaTThadaMDa, viramaNavrata ke paMca aiyArA jANiyavvA na samAyariyavvA, taMjahA-te AlouM kaMdappe, kukkuie, moharie saMjuttAhigaraNe,
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka sUtrasya uvabhogaparibhogAiritte, jo me devasio aiyAro kao tassa micchAmi dukaDaM / navavAM sAmAyikavrata- savvasAvajjaM jogaM paccakkhAmi jAvaniyamaM pajjuvAsAmi, duvihaM tiviheNaM na karemi na kAravemi maNasA, vayasA, kAyasA, aisI saddahaNA parUpaNA to hai sAmAyika kA avasara Aye sAmAyika karUM taba pharasanA karake zuddha hou~, evaM navaveM sAmAyika vrata ke paMca aiyArA jANiyavvA na samAyariyavvA, taMjahA-te AlouM maNaduSpaNihANe, vayaduSpaNihANe, kAyadupaNihANe, sAmAhayassa saha akaraNayA sAmAiyassa aNavaDiyassa karaNayA jo me devasio aiyAro kao tassa micchA mi dukkaDaM / 326 dasavAM desAvagAsikavrata-dina prati prabhAta se prAraMbha karake pUrvAdika chahoM dizA kI jitanI bhUmikA kI maryAdA rakkhI ho usake uparAnta svecchA kAyA se Age jAkara pAMca Azrava sevane kA paccaRgvANa, jAva ahorantaM duvihaM tiviheNaM na karemi na kAravemi maNasA vayasA kAyasA, jitanI bhUmikA kI hada rakkhI usameM jo dravyAdika kI maryAdA kI hai usake uparAnta upabhoga- paribhoganimitta se bhogane kA paracakravANa jAva ahorattaM egaviha tiviheNaM na karemi maNasA vayasA kAyasA, evaM dazaveM desAvagAmika vrata ke paMca adhyArA jANiyanvA na samAyariyavvA, taMjahA te AloDaM ANavaNappaoge, pesavaNappaoge, saddANuvAe, rUvANuvAe, bahiyApuggalapakkheve, jo me devasio adhyAro kao tassa micchAmi dukkaDaM / gyArahavAM paDipuna poSadhavrata- asaNa pANa khAimaM sAimaM kA paccakkhANa, abaMbha sevana kA paccakkhANa, amuka maNi suvarNa kA paccatravANa, mAlAvannaga - vilevaNa kA paccakhANa, satyamusalAdika sAvajjoga sevana kA paccakkhANa, jAva ahorantaM pajjuvAsAmi, duvihaM tiviheNa na karemi na kAravemi, maNasA, vayasA kAyasA aisI saddahaNA parUpaNA to hai posaha kA avasara Aye posaha karU~ taba pharasanA karake zuddha hou~, evaM gyAravAM paDipunna poSadhavrata kA
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAraha vratoM kA aticAra sahita pATha / 327 paMca aiyArA jANiyavvA na samAyariyavvA, taMjahA te AlouM appaDilehiya-duppaDilehiya - sejjAsaMthArae, appamajjiya-duppamajjiyasejjAsaMthArae, appaDilehiya - duppaDilehiya - uccArapAsavaNabhUmi, appamajjiya-duppamajjiya - uccArapAsavaNabhUmi, posahassa samma aNaNupAlaNayA, jo me devasio aiyAro kaotassa micchA mi dukkaDaM / bArahavAM atithisaMvibhAgavata-samaNe niggaMthe phAsuyaesaNijjeNaM-asaNapANakhAimasAimavatthapaDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNaM paDihAriyapIDhaphalagasejjAsaMthAraeNaM osahabhesajjeNaM paDilAbhemANe viharAmi, aisI merI saddahaNA parUpaNA hai, sAdhu sAdhvI kA yoga milane para nirdoSa dAna dUM taba zuddha houM / evaM bArahaveM atidhisaMvibhAgavata ke paMca aiyArA jANiyavvA na samAyariyavvA, taMjahA-te AlouMsacittanikkhevaNayA, sacittapihaNayA, kAlAikkame, paravavaese, macchariAe, jo me devasio aDyAro ko tassa micchA mi dukkddN| / baDI saMlekhanA kA pATha / ___ aha bhaMte apacchimamAraNantiyasaMlehaNAjhUmaNA ArAhaNA poSadhazAlA pUMje, pUMja ke uccArapAsavaNa bhUmikA paDi lehe, paDileDa ke gamaNAgamaNe paDikkame, paDikkama ke darbhAdika saMthArA saMthAre, saMthAra ke darbhAdika saMthArA durUhe, durUha ke pUrva tathA uttaradizi sanmukha palyaMkAdika Asana se baiThe, baiTha ke karayalasaMpariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTu evaM vayAsI-'namotthu NaM arihantANaM bhagavaMtANaM jAva saMpattANaM' aise ananta siddhoM ko namaskAra karake, 'namotthuNaM arihantANaM bhagavaMtANaM jAva sampAviukAmANaM' jayavaMte vartamAnakAle mahAvideha kSetra meM vicarate hue tIrthaGkaroM ko namaskAra karake apane dharmAcAryajI ko namaskAra karatA hai| sAdhu pramukha cAroM tIrtha ko khamAke, sarvajIvarAzi ko khamA ke pahile jo vrata Adare haiM unameM jo aticAra doSa lage hoM, ve sarva Aloca ke paDikkama karake niMda ke niHzalya ho karake, savvaM pANAivAyaM paJcazvAmi, savvaM musAvAyaM paccakavAmi, savvaM adinAdANaM paccakkhAmi, samvaM mehuNaM paccakkhAmi, savvaM pariggahaM paccakvAmi, savvaM kohaM mANaM jAva micchAdaMsaNasallaM satyaM akaraNijajogaM paccakkhAmi, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM na karemi
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 Avazyakasutrasya na kAravemi karataMpi annaM na samaNujANAmi, maNasA vayasA kAyasA, aise aThAraha pApasthAnaka paccakSake savva asaNa pANaM khAimaM sAimaM caunvihaM pi AhAraM paccakkhAmi jAvajjIvAe, aise cAroM AhAra paccakkha ke jaM pi ya imaM sarIraM iTe, kaMtaM, piyaM maNuNNaM, maNAma, ghijaM, visAsiyaM saMmayaM, aNumayaM, bahumayaM, bhaNDakaraNDasamANaM, rayaNakaraMDagabhUyaM, mA NaM sIyaM, mA NaM uNDaM, mA NaM khuhA, mANaM pivAsA, mANaM bAlA, mA NaM corA, mA NaM daMsamasagA, mANaM vAhiyaM, pittiyaM, kamphiyaM, saMbhImaM sanivAiyaM vivihA rogAyaMkA parisahA ubasaggA phAsA phusaMtu-evaM pi ya NaM caramehiM ussAsanissAsehi bosirAmi tti kaTu aise zarIra vosirA ke, kAlaM aNavakaMkhamANe viharAmi, aisI merI sahahaNA parUpaNA to hai, pharasanA karUM to zuddha hoU aise apacchima-mAraNaMtiyasaMlehaNA-jhusaNA-arAhaNAe paMca aiyArA jANiyabA, taM jahA-ihalogAsaMsappaoge paralogAsaMsappaoge, jIviyAsaMsappaoge, maraNAsaMsappaoge kAmabhogAsaMsappaoge tassa micchA mi dukkaDaM / tassa dhammassa kA pATha / tassa dhammassa kevalipannattassa abbhuTiomi ArAhaNAe viraomi virAhaNAe tiviheNaM paDikkaMto vaMdAmi jiNacaunnIsaM /
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 gujarAtI pariziSTa 329-335 bAra vratanA aticAra sahita pATha. gujarAtI-pariziSTa. paheluM aNuvrata cUlAo pAzuIvAyA veramaNuM, trasajIva, be iMdriya, te indriya, cauridiya, pacedriya, jIva, jANIpIchI, svasaMbaMdhI, zarIra mAMhelA pIDAkArI, saaparAdhI, vigaleMdriya vinA, AkuTTi, hasuvAnimite, haNavAnA paccakhANa, tathA sulama ekeMdriya paNa haNavAnA paccakkhANa, jAvajajIvAe, duvihaM, tiviheNuM, na karemi, na kArami, mANasA, vasA, kAyasA, ehavA, pahelA, thala prANAtipAta veramaNuvratanA paMca aIyArA, paiyAlA jANiyavA, na samAyariyaravA, te jahA, te AleuM, baMdhe, vahe, chavi che, aIbhAre, bharapANa che, tassa micchA mi dukkaDaM. bIjuM aNuvrata, pUlAo musAvAyAe veramaNuM, kAlika, govAlika, mAlika, thApaNumese, maTakI kuDIsAkha. - ItyAdi maTakuM jUThuM bolavAnAM paccakhANa jAvajajIvAe duvihaM, tiviheNuM na karemi, na kArami, maNasA, vasA, kAyasA; evA bIjA sthUla mRSAvAda veramaNuM vratanA paMca aIyArA, jANiyavA. na samAyariyA, te jahA-te levuM. sahassAbhakhANe, rahassAbhaphakhANe, sadAramatabhee, esevaese, phUDalehakAraNe tassa micchA mi dukkaDaM. trIjuM aNuvrata, cUlAe adinnAdANA veramaNuM, khAtara-khANuM, gAMThaDI cheDI, tAluM para kuMcI karI, paDI vastu dhaNa AtI jANe, ItyAdi maTakuM adattAdAna levAnAM paccakhANa, sagAsaMbaMdhI tathA vyApArasaMbaMdhI najaramI vastu uparAMta adattAdAna levAnAM paccakhANa, nava jIvAe, duvihaM tiviheNuM, na karemi na kAmi, maNasA, vasA, kAyasA, evA trIjA zUla adattAdAna varamANe vratanA paMca aIyArA, jANiyavA, na samAyariyaLyA jahA, te AleuM. tenA haDa, sakkarapage, viruddha rajajAIkame, kuDatele kuDamANe, tapaDirUvagavavahAre, tassa micchA mi dukkaDuM, cothuM aNuvrata, ghelAe mehaNAe veramaNuM, sadArasaMSie, asesa mehuNavihiM nA pazcikakhANa. ane je strIpurUne mULa thakI kAyAe karI mehuNa sevavAnAM paccakakhANa
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 AvazyakasUtrasya hoya tene devatA, manuSya, tiryaMca saMbaMdhI mehuNanA paccakkhANa; jAvaja jIvAe, devatA saMbaMdhI duvihaM, tiviheNuM na karemi, na kAmi, maNasA, vayasA kAyasA manuSya tiryaMca saMbaMdhI. egavihaM, egaviheNuM, na karemi kAyasA. evA cethA thula mehuNaveramaNe vratanA paMca aIyArA, jANiyavA, na samAyariyavA, taMja te AlouM. ittariyaparigrahiyAgama, aparigrahiyAgama, anaMgakIDA, paravivAha karaze, kAmagesu tivAbhilAsA, tassa micchA mi dukkaDaM. pAMcamuM ANuvrata cUlAo parigahAe veramaNuM, kheravadhunuM yathAparimANa, 'hiraNusuvaNanuM yathAparimANa, dhanadhAnyanuM yathAparimANa, dupadacaupadanuM yathAparimANa, kuviyanuM yathAparimANa. e yathAparimANa kIdhuM che, te uparAMta pitAne parigraha karI rAkhavAnAM paccakkhANa jAvajIvAe. egavihaM, tiviheNuM, na karemi, maNasA, vasA, kAyasA evA pAMcamAM dhUlaparigraha-parimANa-veramaNuM vratanAM paMca aIyArA jANiyA, na samAyariyaLyA, te jahA-te Aleu, kheravabhupamAIkamma, hiraNyasuvaNupamANaIkame, dhanadhAnyapamANaIkame, dupadacaupadapamANaIkamma, kuviya pamAIkamma, tassa micchA mi dukkaDaM. - chaThuM dizita, udyadizinuM yathA parimANa, adizinuM yathA parimANa, tiriyadizinuM yathAparimANu. e yathAparimANu kIdhuM che, te uparAMta saIrachAe kAyAe jaIne pAMca Azrava sevavAnAM paccakakhANa, jAvaja jIvAe, duvihaM, tiviheNuM, na karemi, na kArami, masA, vayasA, kAyasA. evA chaThA diziramaNuM vratanA paMca aIyArA, jANiyavA, na samAyarivA, taMjahA te AleuM. udisi pamAIkame, adisi pamAIkame, tiriyadisi pamANAikame. khetavuddhI, saIaMtaraddhA, tassa micchA mi dukakaDaM. sAtamuM vrata, uvabhAgaparibhegavihiM paccakhAyamANe, ulaNiyAvihiM, daMtavihiM, phalavihiM, abhaMgaNuvihiM viTTavihiM. majjaNavihi, vatyavihiM, vilavaNuvihiM, puSphavihiM, AbharaNavihiM, dhUvihiM, pevihiM, bhaphakhaNuvihiM,
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAraha vratoM kA aticAra sahita pATha / davihiM, sUpavihiM, vigavihiM, sAgavihi, mArayavihiM, jemaNavihiM, pANiyavihiM, muhavAsavihiM, vAhaNavihiM, vANahavihiM, sayaNavihi, sacittavihiM, davihiM. ityAdikanuM yathAparimANa kIdhuM che. te uparAMta uvabhAgaparibhAga, bhoganimitta bhogavavAnAM paccakakhANa jAvaja jIvAe egavihaM, tiviheNuM na karemi, maNasA, vayasA, kAyasA evA sAtamA ubhega paribhega. duvihe pannatte, te jahA, bhoyaNAuya, kammauya, bhoyaNAu, samaNavAsaeNuM paMca aIyArA, jANiyA na samAyariyaLyA, te jahA-te AleuM. sacittAvAre, sacittapaDibaddhAhAre, apeliosahibhaphakhaNayA, dupeli sahibhakhaNayA, tuccha sahibhaphakhaNayA, kammauNuM samaNavAsaeNuM, pannarasa kasmAdANaU. jANiyA, na samAyariyaLyA, taMjahA-te AleuM, igAlame, vaNakame, sADIe, bhADIkame, pheDIkamma, daMtavANije, kesavANije, rasavANije, laphakhavANije, visavANije, jaMtapillaNakame, nilaMchaNakamma, davagiTAvaNayA, saradahata lAgaparisesaNuyA, asaIjaNa- pisaNayA, tassa micchA mi dukakaDaM. AThamuM vrata-anarthadaMDanuM verama, cauvihe anaWAda: panna, te jahA, avajajhANAcariyuM. pamAyAcariyuM hiMsAyANuM, pAvakameva esa evA AThamA anarthadaMDa sevavAnAM paccakakhANa jAvajachavAe. duvihaM tiviheNuM na karemi, na kArami, maNasA, vayasa, kAyasA. evA AThamA anartha daMDa veramaNuM vatana paMca aIyArA jANiyalvA, na samAyariyaLyA, te jahAte AleuM. kaMdape, kaphaIe, maharie, saMjIttAhigaraNe, ubhegaparibhegaaIrare, tassa micchA mi dukakaDa. navamuM sAmAyika vrata, vajajajoganuM verAmaNuM jAva niyama pajuvAsAmi, vihaM tivihevuM, na karemi na kArami, maNasA, vasA, kAyasA. evI mArI tamArI saddataNA prarUpaNA sAmAyikane avasara Ave ane sAmAyika karIe tyAre sparzanAe karI zuddha heje!
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 bhAvazyakasUtrastha evA navamA sAmAyika vratanA paMca aIyArA jANiyagyA, na samAyarithavA, jahA te AleuM. maduppaNihANe, vayaduppaNihANe, kAyaduppaNihANe, sAmAIyassa saI akaraNayAe, sAmAIyassa aNavadiyassa karaNayAe, talsa micchA mi dukakaDuM, dazamuM dezAvagAsika bata. dina pratye prabhAta thakI prAraMbhIne pUrvAdika cha dizi jeTalI bhUmikA mekaLI rAkhI che, te uparAMta saIchAe kAyAe jaIne pAMca Azrava sevavAnAM paccakhANa jAvaaheranaM. duvihaM tiviheNuM, na karemi na kArami, maNasA vayasA kAyasA, jeTalI bhUmikA makaLI rAkhI che, te mAMhi je dravyAdinI maryAdA kIdhI che te uparAMta vibhega, paribhega, bhega nimitte bhegavavAnAM paccakakhANa jAva aherAM, egavihaM tiviheNuM na karemi bhaNasA vayasA kAyasA evA dazamA dezAvagasika veramaNe vratanA paMca aIyArA jANiyAvA na samAyariyavA, te jahAte AleuM. ANavaNapUge, pesavaNapUge, sAsuvAe, rUvANuvAe, ahiA pagalapakave, tassa micchA mi dukkaDaM. agiyAramuM paripUrNa piSadha vrata, asaNuM" pANuM, khAimaM, sAImanA paccakhANu, akhaMbhanA paccakakhANa, maNisevananAM paccakhANa, mAlAvajagavilevaNanA paccakkhANa, satyamusalAdika sAvaja jeganAM paccakakhANa, jAva ahorAM juvAsAmi. duvihaM tiviheNuM na karemi na kArami, maNasA vayasA kAyasA evI mArI saddataNA prarUpaNA piSAne avasara Ave ane pi karIe, te vAre sparzanAe karI zuddha hejeevA agiyAramAM paripUrNa piSadha vratanA paMca aIyArA jANiyavA nasamAyariyaLyA te jahA te AleuM. apaDilehiya-paDilehiya-sejasaMthAra, apamaNijya-dupamasjiyasejajAsaMthAra, apaDilehiya-dupaDilehiya-uccArapAsavaNabhUmi, appamajiyadupamasjiya-uccAra-pAsavaNabhUmi, pisahassa samma aNuzupAlaNayA, tasya micchA mi dukakaDuM bAramuM atithi vibhAga dvata, samaNe nirgathe phAsueNe esaNijijeNuM
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAraha vratoM kA aticAra sahita pATha | 333 asaNuM pAchuM khAIma sAima vatyapaDiggahaka khalapAyapuRNe, pADhiyArU pIDha phulaga-sejA-saMthAraeNu, uhalesaNuM, paDilAlemANe, viddharissAmi. evI mArI sadRNA prarUpaNAe karI supAtra sAdhu-sAdhvIjInI jogavAI maLe ane nirdoSa AhAra pANI vaheArAvuM, te vAre sparzanAe karI zuddha hejo ! evA khAramA atithi savibhAga vratanA paMca aIyArA jANiyavvA na samAyariyavA, ta'jahA-te AveAu. sacittanikkhevayA sacittapehaNayA kAlAime parovaese macchariyAe tassa micchA mi dukaDa name arihaMtANaM, nA siddhANu, name AyariyANu, name| uvajjhAyANu, name leAe savvasAhU Nu . saMthArA ( aNusaNu-anazana ) nA pADha apachima mAraNendriya salehaNA, pASadhazALA pAMjIne, uccAra pAsavaNu bhUmikA paDilehIne, gamaNuAgamaNe paDikakamIne, saMthArA durUhIne, pUrva tathA uttara dizi palya kAdika Asane besIne, karayala saparigahiyaM sirasAvattaya matyae ajila kada eva vayAsI, namAtthaNu arihaMtANuM bhagatratANuM jAva pattANu. 7 ema anatA siddhane namaskAra karIne, vartamAna potAnA dharma guru-dharmAMcAne namaskAra karIne pUrvI je vrata AdaryAM che, te AlevI, paDikakami, niMdI, ni:zalya thaIne, sava pANAivAya. paccakrRkhAmi, savva musAvAya paccakkhAmi, savva adinnAdANuM paccakkhAmi, savva mehuy paccakkhAmi, savva parigaDha paccakkhAmi, sav`ke` paccakkhAmi jAva micchA dasaNu sala, akaraNajjoga paccakkhAmi jAvajIvAe, tiviha, tiviheNuM, na karemi, na kAravemi, karatApi anna na samaNujANAmi, masA vayasA kAyasA, ema aDhAre pApa thAnaka paccakkhIne, sava... asaNu pANuM khAimasAima caviDa AhAra paccakkhIne, jAvajIvAe,ema cAre AhAra paccakkhIne, jaMpiya Ima sarIra hU kata piya maNunna maNumaMdhijja jisAsiya samaya aNumaya bahumaya bhaDakaraDagasamANu rayaNukara DagabhU mA NuM sI ya mA chuM usM, mA zuM khuhA, mA chuM pIvAsA, mA !' mAlA, mA ! cArA, mA ! IMsA, mA zuM vAhiyaM pittiya sabhima sannivAIya. vivihA gAya kA parisahAvasA
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 AvazyakasUtrasya phAsA kusaMti, eyaMpiNe caramehi ussAsanissAsehiM sirAmi tti kaTTa, ema zarIra vosirAvIne, kAla aNuvakaMkhamANe viharissAmi, evI sahaNa prarUpaNAe karI, aNasaNane avasara AvyuM, aNusaNa kare te vAre sparzanAe karI zuddha heje. evA apachima mAratiya saMlehaNu gusaNu ArahaNanA paMca aIyArA jANiyaLyA na samAyariyaLyA taM jahA te AleuM. IhalegAsaMsapage, paralagAsaMsapage, chaviyAsaMsapage, maraNasaMsapage, kAmabhegAsaMsaMoge, tassa micchA mi dukakaDaM. ema samakitapUrvaka bAra vrata saMlekhaNa sahita tathA navANuM aticAra ene . viSe je kaI atikrama, vyatikrama, aticAra, aNuracAra, jANatAM ajANatAM mana, vacana, kAyAe karI sevyAM hoya, sevarAvyAM hoya, sevatAM pratye anudAM hoya, te arihaMta, anaMta siddha bhagavAnanI sAkhe tassa micchA mi dukakaDa. 1 prANAtipAta, 2 mRSAvAda, 3 adattAdAna, 4 maithuna, 5 parigraha, 6 krodha 7 mAna, 8 mAyA, 9 lebha, 10 rAga, 11 zreSa, 12 kalaha, 13 abhyAkhyAna, 14 pazunya. 15 para parivAda, 16 raIaraI, 17 mAyA, 18 micchAdaMsaNasala, tassa micchA mi dukakaDa. 25 prakAranAM mithyAtva 1 abhigrahika mithyAtva, 2 aNubhigrahika mithyAtva, 3 abhinivezika mithyAtva, 4 sazayika mithyAtva + aNubhaga mithyAtva, 6 lokika mithyAtva, 7 lakattara miyAtva, 8 kupravacana mithyAtva, 9 jIvane ajIva saradhe te mithyAtva 10 ajIvane jIva saradhe te mithyAtva, 11 sAdhune kusAdhu saradhe te mithyAtva, 12 musAdhune sAdhu saradhe te mithyAtva, 13 ATha kamathI mUkANA, tene nathI mUkANA saradhe te mithyAtva, 14 ATha karmathI nathI mUkANa, tene mUkANa saradhe te mithyAtva, 15 dharmane adharma saradhe te mithyAtva, 16 adharmane dhama saradhe te mithyAtva, 17 jinamArgane anya mAga saradhe te mithyAtva, 18 anya mAgane jinamArga saradhe te mithyAtva, 19 jina mArgathI ochuM prarUpe te mithyAtva, 20 jina mArgathI adhikuM prarUpe te mithyAtva, 21 jinamArgathI viparIta prarUpe te mithyAtva, 22 avinayamithyAtva, 23 akiriyAmithyAtva, 24 ajJAnamithyAtva. 25 AzAtanAmithyAtva, tassa micchA mi dukakaDa.
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAraha vratoM kA aticAra sahita pATha 335 cauda prakAranA samUcchima uccAresu pAsavaNesa khelesu siMdhANesa va tesu pittasu pUesa sAhyuiesa sukesu suggalaparisADiesa vigayajIvakalevaresu, itthIpurisasa jogesu, nagara niddhamaNesa, sabvesu ceva asuiThANesu vA tassa micchA mi dukakaDa, A ThekANe icchAmi ThAma Ale je me krevisa aiAra kae'thI ja khaDiya` ja virAhiyaM tassa micchAmi dukakaDa" sudhInA pATha kahevA pachI. navakAra maMtra ane 'karemi bhaMte sAmAIya"thI 'apANuM vAsirAmi' sudhI pATha kahevA. samApta
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstronI mAhItI. 5 bhAga 2 1 zrI upAsaka dazAMga sUtra pahelI AvRtti khalAsa. bIjI , taiyAra che. 8-8-0 2 ,, daza vaikAlika ) bhAga 1 pahelI , khalAsa. bIjI taiyAra che. 10-0-0 3 , dazavaikAlika bhAga 2 pahelI 7-8-0 ja , nirayAvalikA - bhAga 1 thI 5 pahelI 7-8-0 AcArAMga bhAga 1 pahelI khalAsa bIjI taiyAra che. 10-0-0 AcArAMga pahelI 10-0-0 AcArAMga bhAga 3 pahelI 10-0-0 8 Avazyaka pahelI khalAsa. bIjI taiyAra che. 7-8-0 . vipAka pahelI khalAsa. bIjI chapAya che. 10-0-0 10 , dazAzruta skaMdha pahelI khalAsa. chapAya che. -0- , annakRta dazAMga , pahelI khalAsa. bIjI chapAya che. 5-0-0 , anuttaro papAtika, pahelI khalAsa. bIjI chapAya che. 3-8- 13 , naMdI pahelI chapAya che. uvavAI pahelI , chapAya che. uttarAdhyayana pahelI chapAya che. 16 , ka95 pahelI , chapAya che. 35-0-0 (patrAkAre) (agAuthI grAhaka thanArane mATe rUA. 25-0-0) rAjakeTa tA. 15-3-58 bIjI '
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtAonI nAmAvalI Adha murabbIzrI, murabbIzrI, sahAyaka membare tathA membarAnI yAdI gAmavAra kakkAvArI lI tA. 18-10-44 thI tA. 28-2-58 sudhImAM dAkhala thaela membara, (rUA. 250 thI AchI rakama A yAdImAM sAmela karI nathI. ) zrI akhila bhArata zvetAmbara sthAnakavAsI jaina zAsroddhAra samiti. gareDIA kuvA roDa - grIna leAja pAse rAjakoTa.
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ AghamurabIzrIe-4 nAma (ochAmA ochI rU. 5000 nI rakama ApanAra) naMbara gAma rUpiyA 1 zeTha zAntIlAla maMgaLadAsabhAI jANItA mIlamAlIka amadAvAda 10000 2 zeTha harakhacaMda kAlIdAsabhAI vArIyA hA. zeTha lAlacaMdabhAI, jecaMdabhAI, nagInabhAI, vRjalAlabhAI tathA valabhadAsabhAI bhANavaDa 6000 3 koThArI jecaMdabhAI ajarAmara hA. haragovIMdabhAI jecaMdabhAI rAjakeTa para51 4 zeTha dhArazIbhAI jIvanabhAI selApura 5001 murabbIzrIo-22 (ochAmAM ochI rU. 1000 nI rakama ApanAra) 1 vakIla jIvarAjabhAI vardhamAna ke ThArI ha. kahAnadAsabhAI tathA veNIlAlabhAI jetapura 3605 2 dezI prabhudAsa mULajIbhAI rAjakeTa 3604 3 mahetA gulAbacaMda pAnAcaMda rAjakeTa 3289AAtA 4 sva. pitAzrI chaganalAla zAmaLadAsanA smaraNArthe ha. bhAvasAra bheMtIlAla chaganalAla amadAvAda 3251 5 mahetA mANekalAla amulakharAya ghATakopara 3250 6 saMghavI pItAmbaradAsa gulAbacaMda jAmanagara 3101 7 zeTha zAmajIbhAI velajIbhAI vIrANI rAjakeTa 2500 8 nAmadAra ThAkora sAheba lakhadhIrasihajI bahAdura morabI 2000 9 zeTha laheracaMda kuMvarajI hA. zeTha nyAlacaMda laheracaMda siddhapura 2000 10 zAha chaganalAla hemacaMda vasA hA. mehanalAlabhAI tathA metIlAlabhAI mu baI 2000 11 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha merabI 1963 12 mahetA samacaMda tulasIdAsa tathA temanAM dharmapatnI a. so. maNIgorI maganalAla ratalAma 1500 13 mahetA pipaTalAla mAvajIbhAI jAmajodhapura 1301 14 dezI kapuracaMda amarazI hA. dalapatarAmabhAI jAmajodhapura 1002 15 bagaDIA jagajIvanadAsa ratanazI dAmanagara 1002
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ amadAvAda 1001 16 zeTha AtmArAma mANekalAla porabaMdara 1001 17 zeTha mANekalAla bhANajIbhAI 18 zrImAna caMdrasiMha mahetA (relve menejara sAheba) kalakattA 1001 19 mahetA samacaMda neNasIbhAI (karAMcIvAlA) merabI 1001 20 zAha harIlAla anepacaMdabhAI khaMbhAta 1001 21 kaThArI chabIladAsa harakhacaMdabhAI muMbaI 1000 22 koThArI raMgIladAsa harakhacaMdabhAI zihera 1000 sahAyaka membaze-36 (ochAmAM ochI rU. 500 nI rakama ApanAra) 1 zAha raMgajIbhAI mehanalAla amadAvAda 751 2 merI kezavalAla harIcaMdra sAbaramatI 750 3 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha hA. zeTha jhuMjhAbhAI velasIbhAI vaDhavANa zahera 750 4 zeTha narottamadAsa oghaDabhAI jorAvaranagara 700 5 zeTha ratanazI hIrajIbhAI hA. geradhanadAsabhAI jAmajodhapura 555 6 bATavIyA gIradhara pramANaMda hA. amIcaMdabhAI khAkhIjALIA 527 7 morabIvALA saMghavI devacaMda neNazIbhAI tathA temanAM dharmapatnI a. sa. maNIbAI taraphathI hA. muLacaMda devacaMda (karAMcIvAlA) malADa 511 8 vArA maNIlAla popaTalAla - amadAvAda 52 9 gosalIyA harIlAla lAlacaMda tathA a. sau. caMpAbena gosalIyA amadAvAda 502 10 premacaMda mANekacaMda tathA a.so. samaratabena (rAjasItApuravALA)amadAvAda 502 11 zeTha IzvaralAla purUSetamadAsa amadAvAda 501 12 zeTha caMdulAla chaganalAla amadAvAda 501 13 zAha zAntIlAla mANekalAla amadAvAda 14 zeTha zIvalAla DamarabhAI (karAMcIvALa) lIMbaDI 501 15 kAmadAra tArAcaMda popaTalAla dhorAjIvALA rAjakoTa 500 16 mahetA mohanalAla kapuracaMda rAjakeTa pa00 17 zeTha govIMdajI popaTabhAI rAjakeTa 500 18 zeTha rAmajI zAmajI vIrANuM rAjakeTa 501 19 sva. pitAzrI naMdAjInA smaraNArthe hA. veNacaMda zAntIlAla (jAbuAvALA) meghanagara 501 20 zrI sthAnakavAsI jainasaMdha ha. zeTha ThAkarazI karasanajI thAnagaDha 500 21 zeTha tArAcaMdajI pukharAjajI oraMgAbAda 500 501
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 500 501 501 501 22 zrI sthAkavAsI jaina saMgha oraMgAbAda 150 zeTha zeSamalajI jIvarAjajI 125 zeTha anarAjajI lAlacaMdajI 125 dhukaDacaMdajI rUpacaMdajI 100 dagaDumalajI cAMdamalajI 500 23 mahetA mULacaMda rAghavajI hA. maganalAlabhAI tathA durlabhajIbhAI dhrAphA 24 zeTha harakhacaMda purUtama hA. IndrakumAra coravADa 25 zeTha kesarImalajI vasatImalajI gugalIyA rANAvAsa 26 sthA. jainasaMgha hA. bATavIA amIcaMda gIradharabhAI khAkhIjALIA 27 zeTha khImajIbhAI bAvAbhAI hA. kulacaMdabhAI, nAgaradAsabhAI tathA jamanAdAsabhAI muMbaI 28 zeTha maNIlAla mehanalAla DagalI hA. muLajIbhAI maNIlAla muMbaI 29 sva. kAMtIlAlabhAInA smaraNArthe ha. zeTha bAlacaMda sAkaracaMda muMbaI 30 kAmadAra ratIlAla durlabhajI (jetapuravALA) muMbaI 31 zAha jayaMtIlAla amRtalAla zIva 32 verA maNIlAla lakSamIcaMda zIva 33 zeTha gulAbacaMda bhudarabhAI khAraDa 34 mahAna tyAgI bena dhIrajakuMvara cunIlAla mahetA bhANavaDa 35 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha dhrAphA 36 zrI maganalAla chaganalAla zeTha rAjakoTa 501 501 501 501 501 501 501 501 501 501 316 membaronuM gAma vAra lIsTa amadAvAda tathA parAMo. 1 zeTha gIradharalAla karamacaMda 2 zeTha choTAlAla vakhatacaMda hA. phakIracaMdabhAI 3 zAha kAntIlAla trIbhavanadAsa 4 zAha picAlAla pItAmbaradAsa 5 zAha piTalAla mehanalAla 251 251 251 25 251
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 250 - 6 zeTha premacaMda sAkaracaMda 251 7 zAha ratIlAla vADIlAla 8 zeTha lAlabhAI maMgaLadAsa 9 sva. amRtalAla vardhamAnanA smaraNArthe hA. kAnajIbhAI amRtalAla desAI bhAvasAra bhogIlAla jamanAdAsa (pATaNavALA) 251 zAha naTavaralAla caMdulAla 251 12 zAha narasiMhadAsa trIbhavanadAsa 251 13 zrI zAhapura darIyApurI AThaLeTI sthA. jaina upAzraya hA. vahIvaTa kartA zeTha IzvaralAla purUSotamadAsa 251 14 zrI chIpALa darIyApurI AThakoTI sthA. jainasaMgha hA. caMdulAla amRtalAla 251 15 zAha cInubhAI bAlAbhAI DA. zAha bAlAbhAI mahAsukharAma 251 16 zAha bhAIlAla ujamazI 251 17 zrI sukhalAla DI. zeTha hA. De. ku sarasvatI plena zeTha 251 18 zrI saurASTa sthA. jainasaMgha hA. zAha kAntIlAla jIvaNalAla 251 19 medI nAthAlAla mahAdevadAsa 251 20 zAha mehanalAla trIkamadAsa 251 21 zrI koTI sthA. jainasaMdha hA. zAha piAcAlAla pItAmbaradAsa 251 22 zeTha popaTalAla haMsarAjanA smaraNArthe hA. zeTha bAbulAla popaTalAla 251 23 dezAI amRtalAla vardhamAna bApodarAvALA hA. bhAilAla amRtalAla desAI 251 24 zAha navanItalAla amulakharAya 251 25 zAha maNIlAla AzArAma 251 26 zAha cInubhAI sAkaracaMda 251 27 zAha varajIvanadAsa umedacaMda 251 28 zAha rajanIkAnta kasturacaMda 251 29 saMghavI jIvaNalAla chaganalAla (sthA. jaina) 251 30 zAha zAMtilAla mehanalAla prAMgadhAvALA 251 31 a. so. bena ratanabAI nAdecA hA. zAha dhulAjI caMpAlAlajI 251 32 zAha harilAla jeThAlAla bhADalAvALA 251 33 zrI sarasapura darIyApurI AThakeTI sthA. jaina upAzraya hA. bhAvasAra bhegIlAla chaganalAla 251 34 zeTha pukharAjajI samatIrAmajI sAdaDIvALA 251 35 zeTha lAlaca mIzrIlAla 251
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 sva. pitAzrI javAharalAlajI tathA pUjya cAcAjI hajAramalajI 251 baraDIyAnA smaraNArthe hA. mULacaMda javAharalAla sva. bhAvasAra babAbhAI (maMgaLadAsa) pAnAcaMdanA smaraNArthe hA. temanA dharmapatnI purIbena 251 sva. pitAzrI ravajIbhAI tathA sva. mAtuzrI mULIbAInA smaraNArthe hA. kakalabhAI keThArI 301 bhAvasAra kezavalAla maganalAla 251 40 zAha kezavalAla nAnacaMda jAkhaDAvALA hA. pArvatIbena 251 41 zAha jItendrakumAra vADIlAla mANekacaMda rAjasItApuravALA (sAbaramatI) 251 42 zrI sthA. jaina saMgha (sAbaramatI) 250 43 bIpInacaMdra tathA umAkAMta cunIlAla gopANI (rANapuravALA) 301 amalanera 1 zAha nAgaradAsa vAghajIbhAI 251 2 zrI sthA jenasaMgha hA. zAha gAMDAlAla bhIkhAlAla 251 ANaMda 1 zeTha ramaNIkalAla e. kapAsI ha. manasukhalAlabhAI Asanasela 1 bAvIsI maNIlAla catrabhujanA smaraNArthe temanAM dharmapatnI maNIbAI taraphathI hA. ramaNIkalAla, anIlakAMta, vinodarAya. 251 ATakeTa 1 zAha cunIlAla nAraNajI 301 udepura 1 zeTha motIlAlajI raNajItalAlajI hIMgaDa 251 2 zeTha maganalAlajI bAgacA 251 3 a. yo plena caMdrAvatI te zrImAna bahetalAlajI nAharanAM dharmapatnI hA. zeTha raNajItalAlajI hIMgaDa 4 sva. zeTha kaLalAlajI loDhAnA smaraNArthe hA. zeTha dolatasiMhajI leDhA 251 5 sva. zeTha pratApamalajI sAkhelAnA smaraNArthe hA. prANalAla hIrAlAla sAkhalA 251 251 251
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' . 251 6 pUjya pitAzrI motIlAlajI mahetAnA smaraNArthe 251 hA. raNajItalAlajI metIlAlajI mahetA 7 zeTha chaganalAla bAgaTecA 251 umaragAva reDa 1 zAha mehanalAla pipaTalAla panelIvALA 251 upaleTA 1 zeTha jeThAlAla goradhanadAsa 251 2 sva. bena saMtakabena kacarA hA. otamacaMdabhAI, cheTAlAlabhAI tathA amRtalAlabhAI vAlajI (kalyANuvALA) 3 zeTha khuzAlacaMda kAnajIbhAI hA. zeTha pratApabhAI 251 4. saMghANI mULazaMkara harajIvanabhAInA smaraNArthe hA. temanA putra jayaMtIlAlabhAI tathA ramaNIkalAla 251 eDana kempa 1 zAha gokaLadAsa zAmajI udANa 251 kalola 1 zeTha mehanalAla jeThAbhAInA smaraNArthe hA. zeTha AtmArAma mehanalAla 251 2 Do. mAyAcaMda maganalAla zeTha hA. De. ratanacaMda mayAcaMda 251 3 sva. nAthAlAla umedacaMdanA smaraNArthe hA. zAha ratIlAla nAthAlAla 251 4 zAha maNIlAla talakacaMdanA smaraNArthe hA. mAraphatIyA caMdulAla maNIlAla 251 1 zrI sthA. darIyApurI jaina saMgha hA. bhAvasAra dAmodaradAsa IzvarabhAI 251 kalakI 1 paTela govIMdalAla bhagavAnajI 251 2 paTela khImajI jeThAbhAI vAghANI (temanA sva. suputra rAmajIbhAInA smaraNAre 302 khIcana 1 zeTha kIzanalAla pRthvIrAja 251 khaMbhAta 1 zeTha mANekalAla bhagavAnadAsa 251 2 zrI sthA. jaina saMdha ha. paTela kAntIlAla aMbAlAla 251 3 zAha sAkaracaMda mehanata 251 4 zAha caMdulAla harIlAla 251
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ guMdA 1 sva. mahetA punamacaMda bhavAnabhAIne smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni dIvALIbena bhIlAdhara 251 Nisa 251 301 301 301 251 300 251 1 sva. bAkhaDA vacharAja tulasIdAsanAM dharmapatni kamaLabAI taraphathI hA. mANekacaMdabhAI tathA kapuracaMdabhAI 2 pIpaLIA lIlAdhara dAmodara taraphathI temanA dharmapatnI a. so. lIlAvatI sAkaracaMda kaMThArInA bIjA varasItapanI khuzAlImAM 3 kAmadAra juThAlAla kezavajInA smaraNArthe hA. harIlAla juThabhAI godharA 1 zAha trIbhavanadAsa chaganalAla ghaTakaNa 1 zAha caMdulAla kezavalAla gholavADa (thANA) 1 mahetA gulAbacaMdajI gaMbhIralAlajI cuDA (jhAlAvADa) 1 zrI sthA. jainasaMdha hA. ratIlAla gAMdhI pramukha jalesara (bAlAsara) 1 saMghavI nAnacaMda pipaTabhAI thAnagaDhavALA jAmajodhapura 1 zrI sthA. jainasaMgha 2 zAha trIbhovanadAsa bhagavAnajI pAnelIvALA jAmanagara 1 zeTha choTAlAla kezavajI 2 zeTha caturadAsa ThAkarazI 3 verA cImanalAla devajIbhAI jAmakhaMbhALIA 1 zeTha vasanajI nAraNajI 2 zrI sthA. jainasaMdha ha. mahetA raNachoDadAsa paramANaMda 3 saMghavI prANalAla lavajIbhAI 25 387 251 251 251 251 251 251 251
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAha 251 251 251 1 zAha maNIlAla mIThAbhAI ha. harIlAlabhAI (hATInA mALIovALA) 251 junAradeva (madhya prAMta) 1 pelANI trIkamajI lAdhAbhAI jetapura 1 zeTha amRtalAla hIrajIbhAI ha. narabherAmabhAI (jasApuravALA) 251 2 dezI choTAlAla vanecaMda che ke ThArI DolarakumAra veNIlAla 251 jetalasara 1 zAha kimIcaMda kapuracaMda 251 2 kAmadAra lIlAdhara jIvarAjanA smaraNArthe temanAM dharmapatni janakabena taraphathI hA. zAntIlAlabhAI gaMDalavALA DabhAsa 1 sva. turakhIA laheracaMda mANekacaMdanA smaraNArthe temanAM dharmapatni jIvatIbAI taraphathI hA. jayaMtIbhAI. DAcA 1 zrI sthA. jaina saMdha hA. zeTha caMpAlAlajI mAve 250 thAnagaDha 1 zAha ThAkarazIbhAI karazanajI 25 2 zeTha jeThAlAla trIbhavanadAsa 3 zAha dhArazI pAzavIra hA. sukhalAlabhAI dahANa reDa (thANA) 1 zAha harajIvanadAsa oghaDa khaMdhAra (karAMcIvALA) 251 dilhI 1 lAlA pUrNacaMdajI jena (senTrala beMkavALA) 351 dhAra (madhyaprAMta) 1 zeTha sAgaramalajI panAlAlajI 251 251 25 251
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 301 251 dhAMgaNa 1 zrI sthA. jaina moTA saMgha ha. zeTha mAvajIbhAI jIvarAja 2 saMghavI nAraNadAsa vakhatacaMda 3 Thakakara nAraNadAsa haragovIMdadAsa dhorAjI 1 mahetA prabhudAsa mULajIbhAI 2 sva. pitAzrI bhagavAnajI kacarAbhAInA smaraNArthe hA. paTela dalIcaMda bhagavAnajI. 3 a. sau. bacIbena bAbubhAI 4 dhI nava saurASTra oIla mIla prA. lImITeDa 5 sva. rAyacaMda pAnAcaMda zAhanA smaraNArthe hA. cImanalAla rAyacaMda 6 gAMdhI pipaTalAla jecaMda 51 251 251 251 301 250 dhaMdhukA 1 bhAvasAra kheDIdAsa gaNezabhAI 2 zeTha popaTalAla dhArazI 3 sva. gulAbacaMdabhAInA smaraNArthe hA. verA pipaTalAla nAnacaMda 4 vasANI catrabhuja vAghajIbhAI 251 251 251 251 naMdurabAra 3pa0 251 251 1 zrI sthAnakavAsI jaina saMdha hA. zeTha premacaMda bhagavAnalAla pANasaNA 1 zrI sthAnakavAsI jaina saMdha pAlaNapura 1 lamIbena hA. mahetA harIlAla pItAmbaradAsa 2 zrI kAgacha sthAnakavAsI jaina pustakAlaya pAleja 1 sva. manasukhalAla mehanalAla saMghavInA smaraNArthe hA. bhAI dhIrajalAla manasukhalAla baravALA (velAzA) 1 sva. mohanalAla narasIdAsanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni surajabena morArajI 301 2
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ bagasarA (bhAyANI) 1. pUjya mAtuzrI jakalakhAinA smaraNAthe hA. dezAI vrajalAla kALIdAsa 2 zeTha popaTalAla rAghavajI rAyaDIvALA hA. zeTha mAnasaMga premacaMda berAjA (kaccha) 1 1 1 ra 11 1 sva. vasANI haragAvRMdadAsa chaganalAlanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni chakhalaena 2 zrI sthAnakravAsI jainasaMdha (250 khAkI) kheDelI zeTha gAMgajI kezavajI (jJAnabhaMDAra mATe) eTAda 1 zAha pravINacaMdra narasIdAsa (sANa davALA) zAha gIradharalAla sAkaracaMda 1 zeTha jecaMdabhAi mANekacaMda ra saMghavI mANekacaMda mAdhavajI 3 zeTha lAlajIbhAi mANekacaMda (lAlapuravALA) 4 zeTha rAmajI jINAbhAI 5 zeTha padamazI bhImajI phI 6 phApharI gAMDAlAla kAnajIbhAI hA. a. so. zAMtAbena vasanajI madrAsa zeTha megharAjajI devIcaMdajI bhANavaDa manAra (thANA) ' zAha zeramalajI devIcaMdajI jasava tagaDhavALA hA. pUnamacaMda zeramalajI melyA mAnakuvA (kaccha) 1 sva. mahetA kuMvarajI nAthAlAlanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni kuvarabAi harakhaca da (mAnakuvA sthAnakavAsI jainasaMgha mATe) 251 251 251 251 pA 251 251 301 251 251 251 251 251 251 51 251
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ muMbaI tathA parAo 1 zeTha chaganalAla nAnajIbhAI 251 2 zAha harajIvana kezavajI 251 ghelANuM prabhulAla trIkamajI (borIvalI) 252 4 zeTha cheTubhAI haragoviMdadAsa kaTerIvAlA 251 5 zrI vardhamAna sthA. jainasaMghahA. kesarImalajI anepacaMdajI gugaLIyA(malADa) 251 6 zeTha DuMgarazI haMsarAja vIsarIyA 251 7 zAha ramaNIkalAla kALIdAsa tathA a.sau. kAntAbena ramaNIkalAla 251 8 zAha hiMmatalAla harajIvanadAsa 251 9 zAha ratanazI mANuzInI kaMpanI 251 zAha zIvajI mANeka (kacha berAjAvALA) 251 11 zAha pAnAcaMda saMghajI hA. zAha traMbakalAla ratIlAla 251 12 sva. pU. pitAzrI vIracaMda jesIMgabhAI lakhataravALAnA smaraNArthe hA. kezavalAla vIracaMda zeTha 251 13 zA. kuMvarajI haMsarAja 251 14 sva. mAtuzrI mANekabenanA smaraNArthe hA. zeTha valabhadAsa nAnajI (porabaMdaravALA) 301 15 zeTha devarAjajI jItamalajI pUnamIyA sAdaDIvALA 251 16 eka sadagRhastha hA. zeTha suMdaralAla mANekacaMda 251 17 a. sau. pAnabAI ha. zeTha padamazI narasibhAI (malADa) 251 18 zrIyuta amRtalAla vardhamAna bApodarAvALA ha. dalIcaMda amRtalAla 2pa1 19 sva. zAha nAgAzI sejapALa guMdALAvALAnA smaraNArthe hA. rAmajI nAgazI (malADa). 301 20 zAha rAmajI karazanajI thAnagaDhavALA 251 21 zAha nagInadAsa kalyANajI verAvaLavALA 251 22 zIvalAla gulAbacaMda zeTha mevAvALA 251 23 va. jaTAzaMkara devajI dezanA smaraNArthe 301 hA. raNachoDadAsa (bAbulAla) jaTAzaMkara dozI 24 sva. geDA vaNArazI trIlevana sarasaIvALAnA smaraNArthe hA. jagajIvana vaNArazI goDA (malADa) sva. trIvanadAsa vrajapALa vIMchIyAvALAnA smaraNArthe hA. haragoviMdadAsa trIvanadAsa ajamere 251 251
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 31 26 sva. kAnajI mULajInA smaraNArthe tathA mAtuzrI divALIbAInA 16 upavAsanA pAraNa prasaMge hA. jayaMtIlAla kAnajI kALAvaDavALA (malADa) 251 250 27 zeTha khuzAlabhAI kheMgArabhAI 251 28 zAha premajI mAlazI gaMgara (malADa) 29 sva. pitAzrI manubhAI menAbhAInA smaraNArthe hA. kAnajI patubhAI malADa 251 30 zAha velajI jezIMgabhAI chAsarAvALA taraphathI temanAM dharmapatni a. so. sva. nAnabAInA smaraNArthe 31 sva. pitAzrI rAmazI velajInA smaraNArthe hA. zAha dAmajI rAmazI (malADa) 301 zeTha traMbakalAla kasturacaMda lIMbaDIvALA taraphathI zrI ajarAmara zAstrabhaMDAra lIMbaDI mATe (mATuMgA) 251 33 sva. pitAzrI bhImajI karazI tathA mAtuzrI pAlAbAInA smaraNArthe hA. zAha umarazIbhAI bhImazI ka75tarIvALA (malADa) 301 34 zeTha cunIlAla narabherAma vekarIvALA 251 35 zAha vrajAMgabhAI zIvajI (malADa) 251 36 ratIlAla bhAIcaMda mahetA 251 37 zAha khImajI mULajI pUjA (malADa) 251 38 mesarsa savANI TrAnsaporTa kaMpanI hA. zeTha mANekalAla vADIlAla 251 39 ghelANI valabhajI narabherAma hA. narasIbhAI valabhajI 251 40 a. so. samatAbena zAntIlAla 90 zAntIlAla ujamazI zAha (malADa) 251 41 tejANI kuberadAsa pAnAcaMda 251 kapAsI mehanalAla zIvalAla 251 43 sva. pitAzrI kezavalAla vacharAja kaThArInA smaraNArthe surajabena taraphathI hA. tanasukhalAlabhAI (malADa) 251 daDIyA amRtalAla metIcaMda (ghATakopara) 251 zeTha saradAramalajI devIcaMdajI kAvaDIyA (sAdaDIvALA) 46 dezI catrabhuja suMdarajI (ghATakopara) 251 47 dezI jugalakIzora catrabhuja (ghATakopara) 521 48 dezI pravINacaMdra catrabhuja (ghATakopara) 251 zAha trIbhovanadAsa mAnasiMga deDhIvALAnA smaraNArthe hA. zAha harakhacaMda trIbhovanadAsa 251 50 zAha jeThAlAla DAmarazI dhAMgadhAvALA ha. zAha vADIlAla jeThAlAla 250 51 zAha caMdulAla kezavalAla 251 251
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ para sva. pitAzrI zAmaLajI lyANajI gAMDalavALAnA smaraNArthe temanA putra taraphathI hA. vRjalAla zAmaLajI bAvIzI 301 pa3 zAha premajI hIrajI gAlA 251 54 sva. pitAzrI bhagavAnajI hIrAcaMda jasANInA smaraNArthe hA. lakSmIcaMda tathA kezavalAlabhAI 301 55 sva. pitAzrI haMsarAja hIrAnA smaraNArthe hA. devazI haMsarAja karacha bIDAlAvALA (malADa) 251 pa6 rava. mAtuzrI gomatIbAInA smaraNArthe ha. zAha pipaTalAla pAnAcaMda 57 zeTha nemacaMda svarUpacaMda khaMbhAtavALA ha. bhAI jeThAlAla nemacaMda 251 58 sva. pitAzrI zAha aMbAlAla parasotama pANazaNAvALAnA smarathAthe temanAM putra taraphathI hA. bApAlAlabhAI 251 59 bena kezarabAI caMdulAla jesIMgalAla zAha 251 60 daDIyA jesIMgalAla trIkamajI 251 1 zAha kAntIlAla maganalAla (ghATakopara) 251 62 ke ThArI sukhalAlajI pUnamacaMdajI (khAra) 251 63 va. mAtuzrI kaDavIbAInA smaraNArthe hA. temanAM pautra hakamIcaMda tArAcaMda dezI (kAMdIvalI) 251 64 zeTha sArAbhAI cImanalAla 251 65 zAha karazIbhAI hImajIbhAI 301 66 pitAzrI kuMdanamalajI metIlAlajInA smaraNArthe hA. meMtIlAla jubaramala (ahamadanagaravALA) 67 zrI vardhamAna zvetAmbara sthA. jaina saMgha hA. zeTha rUpacaMda zIvalAla kAmadAra (aMdherI) 251 68 a. so. kamaLAbena kAmadAra hA. rUpacaMda zIvalAla (aMdherI) 69 dhI marInA meDana hAIskula TrasTa phaMDa hA. zAha maNIlAla ThAkarazI. 70 sva. mAtuzrI jIvIbAInA smaraNArthe hA. zAmajI zIvajI kaccha guMdALAvALA (geregAMva) 251 71 zAha ravajIbhAI tathA bhAIlAlabhAInI kaMpanI (kAMdIvalI) 251 72 a. so. lAdhubena hA. ravajI zAmajI (kAMdIvalI) 251 73 a. sI. bena kuMdanagorI manaharalAla saMghavI (khArareDa) 251 74 zAha karazana ladhubhAI (dAdara) 301 75 a. so. raMjanagaurI caMdulAla zAha vAha caMdulAla lakSmIcaMda (mATuMga) 251 76 mahetA meTara sTersa hA. ane pacaMda DI. mahetA (muMbaI) 251 je 251 251
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. 250 mAMDavI (kaccha) 1 zrI sthA. cha keTI jaina saMgha hA. mahetA cunIlAla velajI mesANA 1 zAha pAmazI suracaMdanA smaraNArthe hA. zIvalAla padamazI varamagAmavALA me AsA 1 zAha devarAja petharAja 250 2 zrIyuta nAthAlAla DI. mahetA 251 yAdagIrI 1 zeTha bAdaramalajI sUrajamalajI baeNnkarsa rANapura (jhAlAvADa) 1 zrImatI mAtuzrI amRtabAInA smaraNArthe hA. De. narottamadAsa cunIlAla 251 rANAvAsa (mAravADa) 1 zeTha javAnamalajI nemIcaMdajI hA. bAburakhabacaMdajI 301 rAjakoTa 1 dhI vADIlAla DAIMga enDa prinTIMga varkasa 2 zeTha ratIlAla nyAlacaMda 251 3 bAbu parazurAma chaganalAla zeTha (udepuravALA) 250 4 zeTha manubhAI muLacaMda (ejInIara sAheba) 251 5 zeTha zAntIlAla premacaMda temanAM dharmapatninA varasItapa prasaMge 251 6 udANI nyAlacaMda hAkemacaMda vakIla 251 7 zeTha prajArAma vIThThalajI 251 8 zeTha hakamIcaMda dIpacaMda noMDalavALA) sTezanamAstara 251 9 bahena sarkabALA nottamalAla jasANI (varasItapanI khuzAlI) 251 10 medI saubhAgyacaMda metIcaMda 251 11 badANI bhImajI velajI taraphathI temanAM dharmapatni a. sI. samaratabenanA varasItapanI khuzAlI 251 12 dezI motIcaMdra dhArazIbhAI (rITAyarDa ejInIara sAheba) 251 13 kAmadAra caMdulAla jIvarAja 250 14 hemA ghelabhAI savacaMda 251
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 251 251 251 251 251 251 251 251 raMguna 1 kAmadAra goradhanadAsa maganalAlanAM dharmapitna e. sI. kamaLAbena lakhatara 1 zAha rAyacaMda ThAkarazIne smaraNArthe hA. zAha zAntIlAla rAyacaMda 2 bhAvasAra harajIvanadAsa prabhudAsanA smaraNArthe hA. bhAI trIjovanadAsa harajIvanadAsa 3 zAha talakazI hIrAcaMdanA smaraNArthe hA. bhAI amRtalAla talakazI 4 zAha cunIlAla mANekacaMda 5 zAha jAdavajI oghaDabhAI sadAdavALAnA samaraNArthe 'hA. bhAI zAntIlAla jAdavajI 6 dezI ThAkarazI gulAbacaMdanA smaraNArthe temanAM dharmapatni samaratabena vRjalAla taraphathI hA. jayaMtIlAla ThAkarazI lAlapura 1 zeTha nemacaMda savajIbhAI modI hA. maganalAlabhAI 2 zeTha muLacaMda pipaTalAla ha. maNIlAlabhAI tathA jesIMgalAlabhAI lAkherI (rAjasthAna) 1 mAstara jeThAlAla manajIbhAI ha. mahetA amRtalAla jeThAlAla (sIvIla ejInIara sAhiba) - lImaDI (paMcamahAla) 1 zAha kuMvarajI gulAbacaMda 2 chAjeDa ghAsIrAma gulAbacaMda lenAvalA 1 zeTha dhanarAjajI mULacaMdajI mULA vaDhavANa zahera 1 zAha dilIpakumAra savAIlAla hA. savAIlAla caMbakalAla zAha 2 zAha maganalAla gokaLadAsa hA. ratIlAla maganalAla kAmadAra 3 saMghavI muLacaMda becarabhAI hA. bhAI jIvaNalAla gaphaladAsa 4 zeTha vRjalAla sukhalAla 5 zeTha kAntIlAla nAgaradAsa 251 251 251e 251 251 251 251 251 251
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 verA catrabhuja maganalAla 251 7 saMghavI zIvalAla hImajIbhAI 251 8 zAha devazI devakaraNa 251 9 verA DosAbhAI lAlacaMdra sthA. jaina saMgha hA. verA nAnacaMda zIvalAla 251 10 vorA dhanajIbhAI lAlacaMda sthA. jaina saMgha hA. verA pAnAcaMda gebaradAsa 251 11 dezI vIracaMda suracaMda hA. dezI nAnacaMda ujamazI 251 12 sva. verA maNIlAla maganalAla hA. verA catrabhuja maganalAla 251 vaTAmaNa 1 zrI vaTAmaNa sthA. jainasaMgha hA. zrI DAhyAbhAI habhubhAI paTela 251 valasADa 1 zAha khImacaMda mULajIbhAI 251 vaNI 1 mahetA nAnAlAla chaganalAlanAM dharmapatni sva. caMcaLabena tathA purIbenanA smaraNArthe hA. bhAI manaharalAla nAnAlAla 251 vaDodarA 1 kAmadAra kezavalAla himatarAma prephesara sAheba (goMDalavALA) 251 2 vakIla maNIlAla kezavalAla zAha 251 3 sva. pitAzrI zAha phakIracaMda puMjAbhAInA smaraNArthe hA. zAha ramaNalAla phakIracaMda 251 vaDIyA 1 paMcamIyA bhavAnabhAI kALAbhAI (jetapuravALA) 251 vAMkAnera 1 mAstara kAntIlAla traMbakalAla khaMDherIyA 251 2 zrI sthA. jaina saMgha (rU. 250 bAkI) 3 daphatarI cunIlAla pipaTabhAI merabIvALA hA. bhAI prANalAla cunIlAla vIMchIyA 1 zrI sthA. jaina saMdha hA. ajamerA rAyacaMda vRjapALa 251 251
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 300 251 viramagAma 1 zAha vADIlAla nemacaMda vakIla 250 2 zAha vIThalabhAI merI mAstara 251 3 zAha nAgaradAsa mANekacaMda 251 4 zAha maNIlAla jIvaNalAla (zAhapuravALA) 251 5 zAha amulakha (bacubhAI) nAgaradAsanAM dharmapatni a. so, bena lIlAvaMtInA varasItapanA pAraNAnI khuzAlImAM hA. bhAI kAntIlAla nAgaradAsa 6 sva. zeTha ujamazI nAnacaMdanA smaraNArthe temanA putra taraphathI ha. zeTha cunIlAla nAnacaMda 7 sva. zeTha maNIlAla lakSamIcaMdanA smaraNArthe temanA putro taraphathI hA. khImacaMdabhAI (khArAghoDAvALA) 251 8 sva. zeTha harIlAla prabhudAsanA smaraNArthe hA. zeTha anubhAI harIlAla 251 9 saMghavI jecaMdabhAI nAraNadAsa 251 10 sva. zAha velazIbhAI sAkaracaMdabhAinA smaraNArthe hA. cImanalAla velazI (katrAsavALA) 11 pArekha maNIlAla TokarazI lAtIvALA taraphathI (meTI benanA smaraNArthe) 12 zAha nAraNadAsa nAnajIbhAInA suputra vADIlAlabhAInAM dharmapatni a. sI. nAraMgIbenanA varasItapa nimIte hA. zAntIbhAI 13 sva. chabIladAsa gokaLadAsanA samaraNArthe temanAM dharmapatni a. sau. kamaLAbena taraphathI hA. maMjulAkumArI 251 14 zrI sthA. jaina zrAvikAsaMgha hA. pramukha a. so. raMbhAbena vADIlAla 251 15 sva. trIbhavanadAsa devacaMda tathA sva. a. so. caMcaLabenanA smaraNArthe hA. De. himatalAla sukhalAla 251 16 zAha mULacaMda kAnajIbhAI taraphathI hA. zAha nAgaradAsa oghaDabhAI 251 17 zeTha mehanalAla pItAMbaradAsa hA. bhAI kezavalAla tathA manasukhalAlabhAI 251 18 zrImatI hIrAbena nathubhAInA varasItapa nimIte hA. nathubhAI nAnacaMda zAha 301 19 sva. maNIyAra paretamadAsa suMdarajInA smaraNArthe hA. zeTha sAkaracaMda parasetamadAsa 251 zeTha maNIlAla zIvalAla 251 verAvala 1 zAha kezavalAla jecaMdabhAI 251 2 zAha khImacaMda sobhAgyacaMda vasanajI 251 251 -
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ satArA 1 sva. madanalAlajI kuMdanamalajI koThArInA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni rAjakuMvarabAI madanalAlajI 255 sAlabanI (baMgALa) 1 dezI cunIlAla kulacaMda morabIvALA 250 sANaMda 1 zAha hIrAcaMda chaganalAla ha. zAha cImanalAla hIrAcaMda 301 2 a. so. caMpAbena hA dozI jIvarAja lAlacaMda 251 3. paTela mahAsukhalAla DosAbhAI 251 4 zAha sAkaracaMda kAnajIbhAI 251 purIbena cImanalAla kalyANajI saMghavI lIMbaDIvALAnA smaraNArthe hA. vADIlAla mehanalAla jeThArI 6 pArekha nemacaMda motIcaMda muLIvALAnA smaraNArthe hA. pArekha bhIkhAlAla nemacaMda 251 7 saMghavI nAraNadAsa dharamazInA smaraNArthe ha. bhAI jayaMtIlAla nAraNadAsa 251 251 surata 251 1 zrI sthA. jaina saMgha ha. zAha choTubhAI abhecaMda suvai (kaccha) 1 sAvaLA zAmajI hIrajI taraphathI sadAnaMdI jena munIzrI choTAlAla mahArAjanA upadezathI suvaI sthA. jaina saMdha jJAnabhaMDArane bheTa surendranagara 251 251 251 1 zeTha cAMpazIbhAI sukhalAla 2 bhAvasAra cunIlAla memacaMda 3 sva. kezavalAla mULajIbhAInAM dharmapatni amRtabAInA smaraNArthe hA. zAha bhAIlAla kezavalAla (thAnagaDhavALA) 4 zAha nyAlacaMda harakhacaMda 251 251
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 251 250 saMjelI (paMcamahAla) 1 zAha luNAjI gulAbacaMda 2 zrI sthA. jaina saMgha ha. zeTha premacaMda dalIcaMda hATInA mALIyA 1 zeTha gopAlajI mIThAbhAI hArIja 1 zAha amulakhabhAI muLajI hA. prakAzacaMda amulakha 2 sva. bena caMdrakAntAnA smaraNArthe hA. amulakha muLajIbhAI hubalI 1 hIrAcaMda vanecaMdajI kaTArIA 301 301 251 kula membaronI saMkhyA tA. 28-2-58 sudhI 4 Adya murabIzrIo 316 prathama varganA membare 22 surIzrIo 83 bIjA varganA membare 36 sahAyaka membaro 461 kulala membare (bIjA vargane sadaMtara baMdha karavAmAM Avela che.) rAjakoTa, tA. 1-3-58 sAkaracaMda bhAIcaMda zeTha maMtrI, zrI a. bhA. 2. sthA. jaina zA. sa. na neTaH- tA. 23-12-57nA dine muMbaI mukAme dhI yuniyana beMka opha InDIA lI. mAM rU. 251-0-0 eka sadagRhastha bharelA che. jenuM nAma te bharanAra bhAI taraphathI maLela nathI temaja beMka taraphathI vadhu vigata maLI nathI te te rUA. 251 DIjhITa tarIke hAla jamA paDayA che jenuM nAma ane maLatAM lIsTamAM levAmAM Avaze.