Book Title: Tattvartha Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
३०४
तत्त्वार्थसूत्रे पुनश्च व्याख्याप्रज्ञप्तौ ७शतके २उद्देशके उक्तम्-"जीवा णं भंते ! किं सासया-असा सया ? गोयमा ! जीवा सिय सासया, सिय-असासया, से केणटेणं भंते-एवं वुच्चइ जीवा सिय-सासया, सिय असासिया ? गोयमा- दव्वट्ठयाए सासया, भावट्टयाए असासया, से तेणटेणं गोयमा ! एवं बुच्चा सिय सासया, सिय-असासया। नेरइया णं भंते किं सासया, असासया एवं जहा जीवा, तहा नेरइया वि, । एवं जाब-वेमाणिया, जाव-सिय सासया, सिय असासया सेवं-भंते-? सेवं-भंते-१ इति ।
छाया-जीवाः खलु भदन्त- किं शाश्वताः-अशाश्वताः गौतम ! जीवाःस्यात् शाश्वताः, स्यात् अशाश्वताः,तत्केनार्थेन भदन्त-? एवमुच्यते जीवाः स्यात् शाश्वताः, स्यात् अशाश्वताः-१ गौतमद्रव्यार्थतया शाश्वताः, भावार्थतया अशाश्वताः, तत्तेनार्थेन गौतम ! एवमुच्यते स्यात् शाश्वताः, स्यात् अशाश्वताः नैरयिकाः खलु भदन्त ! किं शाश्वताः अशाश्वताः, एवं यथा जीवास्तथा नैरयिका अपि । एवं यावद्वैमानिकाः, यावत्-स्यात् शाश्वताः स्यात् अशाश्वताः, तदेवं भदन्त ! तदेवं भदन्त !, इति ॥२६॥
मूलसूत्रम् -..."अप्पियणप्पिएहिं अणेगंत" ॥२७॥ छाया--"अर्पिता नर्पिताभ्याम्-अनेकान्तम् ॥२७॥
तत्त्वार्थदीपिका-पूर्वसूत्रे पर्यायार्थिकनयेन घटादिवस्तुन उत्पादव्ययशालितयाऽनित्यस्यापि द्रव्यार्थिकनयेन मृत्तिकाद्यन्वयसद्भावात् नित्यत्वं प्रतिपादितम् तद् विरुद्धमिव प्रतीयते कथं तावद्-- यदेवाऽनित्यं तदेव नित्यमपि भवेत् ?
प्रश्न-भगवन् ! जीव शाश्वत हैं या अशाश्वत हैं ? उत्तर--गौतम ! कथंचित् शाश्वत हैं, और कथंचित अशाश्वत हैं।
प्रश्न-भगवन् ! किस हेतु से ऐसा कहा गया है कि जीव कथंचित् शाश्वत और कथंचित् अशाश्वत हैं ?
उत्तर-गौतम ! द्रव्य की दृष्टि से शाश्वत हैं और भाव अर्थात् पर्याय की दृष्टि से अशाश्वत हैं। हे गौतम ! इस हेतु से ऐसा कहा गया है कि जीव कथंचित् शाश्वत और कथंचित् अशाश्वत हैं।
प्रश्न-भगवन् ! नैरयिक जीव क्या शाश्वत हैं या अशाश्वत हैं ?
उत्तर-जैसा जीवों के विषय में कहा गया है, उसी प्रकार नैरयिकों के विषय में समझना चाहिए । इसी प्रकार वैमानिकों तक चौवीसों दण्डकों के जीवों के संबंध में समझ लेना चाहिए कि सभी कथंचित् नित्य और कथंचित् अनित्य हैं ॥२६॥
मूलसूत्रार्थ-"अप्पियणप्पिएहिं" इत्यादि । सूत्र २७॥ प्रधानता और अप्रधानता से विवक्षा करने पर अनेकांत की सिद्धि होती है ॥२७॥ तत्त्वार्थदीपिका-पूर्व सूत्र में यह प्रतिपादित किया गया है कि घट आदि प्रत्येक वस्तु
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર: ૧