________________
તત્વતરંગિણી ગ્રંથનો અનુવાદ ટીકાર્થ –તીર્થકર ભગવન્ત શ્રી વર્ધ્વમાનસ્વામીને અને તે ભગવન્તના તીર્થને નમસ્કાર કરીને શ્રી તત્વતરંગિણ નામના પ્રકરણને હું કહીશ. શ્રી વદ્ધમાનસ્વામી અને તેઓશ્રીનું તીર્થ કેવું છે? તે કહે છે કે શ્રેષ્ઠ અને અદ્વિતીય છે, અથવા તીર્થંકરપક્ષે જેઓ ચેત્રીશ અતિશય રૂપ લક્ષમી વડે શેભે છે, અથવા જેઓ આજ્ઞાતત્પરેને મોક્ષ રૂપ લક્ષમી આપે છે તે વારં-કયા શ્રી મહાવીર સ્વામીને અને તીર્થપક્ષે-સિદ્ધિરૂપ લક્ષ્મી, તીર્થંકર પરમાત્માની ચરણસેવા વડે (ચતુર્વિધ સંઘરૂપ તીર્થ) પ્રાપ્ત કરે છે તે સાંત્વના અસમાન એવા શ્રી મહાવીર સ્વામીનાં તીર્થને.” એ પ્રમાણે એ એકજ “રા' વિશેષણને ભિન્ન અર્થપણે અથવા એકાઈપણે કહેવું : કેવી તત્વતરંગિણીને કહેશે? તે કહે છે કેતિથિઓને આરાધ્યપણુ વડે કરીને જેમાં વિચાર રહે છે એવી તે તત્વતરંગિણીને જિનવચનનું ઉલ્લંઘન કર્યા વિના કહીશ.” અહિં નમસ્કાર કરેલ છે તે, ફલને બાધા ન પહોંચે તે પ્રકારના મન-વચન અને કાયાની એકાગ્રતા પૂર્વકને જાણે. વળી “અહિં વિશ્વવિનાશકપણું હેવાથી તીર્થંકર પ્રભુને જ નમસ્કાર કરે યુક્ત છે, પરંતુ તે પ્રભુનાં તીર્થને પણ નમસ્કાર કરે તે યુક્ત નથી.” એમ કહેવું નહિ. કારણકે–તે તીર્થનું પણ તીર્થંકરમાન્ય અને તીર્થકરનમસ્કરણયપણું હોવાથી તીર્થને વિષે નમસ્કરણીયપણું બાધા વગરનું છે અને વિઘવિનાશકપણું છે. કારણકે-(શ્રીનંદિસૂત્રની ગાથા ૪ થી ૧૭ સુધીમાં શ્રી શ્રમણપ્રધાન ચતુર્વિધ સંઘરૂપ તીર્થને) નગર–ર–ચક–પવા વગેરેની અનેક ઉપમા વડે સ્તવના કરવા પૂર્વક નમસ્કાર કરેલ છે. તીર્થને કરેલે આ નમસ્કાર, વસ્તુતઃ તે તીર્થકરને જ છે. આ સંબંધમાં બહુ યુક્તિઓ છે; પરંતુ ગ્રન્થ વધી જવાના ભયથી તે અહિં. કહેતા નથી. જે ૧ કે
અવકઈ તિથિ કયા વિધિથી આરાધ્ય છે તે કહે છે: मू०-अट्ठमिचउद्दसीसुं, पच्छित्तं जइ अ न कुणइ चउत्थं ॥
चउमासीए छटुं, तह अट्ठम वासपवम्मि ॥२॥ મૂલાર્થ– જે દરેક અષ્ટમી, ચતુર્દશી અને જશબ્દથી જ્ઞાનપંચમીને વિષે ઉપવાસ, ચોમાસીને છ૬ અને સંવત્સરીને અદ્દેમ ન કરે તે પ્રાયશ્ચિત્ત લાગે. ૨
ટીકાથ-દરેક અષ્ટમી તથા ચતુર્દશીએ ઉપવાસ, ચોમાસીને છ૬, [મૂલમાંના ત-તથા’ શબ્દનું લેલકના ન્યાયે બન્ને બાજુ સંબંધપણું હેવાથી] તથા સંવત્સરીને અમ, અને (મૂલમાંને “સ-ર' શબ્દ સમુચ્ચય અર્થે તથા જ્ઞાનપંચમી ગ્રહણ કરવાને અર્થે છે તેથી) જ્ઞાનપંચમીને ઉપવાસ છતી શક્તિએ કરે નહિ તેને પ્રાયશ્ચિત્ત લાગે. શ્રી મહાનિશીથ સૂત્રમાં “વસે [૪ વરિષદુવિચારપ ' પાઠથી કહ્યું છે કે- શારીરિકબલ, આત્મિક શક્તિ, આત્મીયાભિમાન અને આત્મિક વિષયમાં પ્રાપ્ત બલવીર્યનું સામર્થ્ય હેવા છતાં–અષ્ટમી, ચતુર્દશી અને જ્ઞાનપંચમીને પ્રત્યેક ઉપવાસ, સંવત્સરીને અદૃમ અને ચોમાસીને
