________________
તત્ત્વતરંગિણી અનુવાદ ગ્રંથ
*
--~
સૂરિજી મહારાજે શ્રી હીરપ્રશ્નમાં અને શ્રી સેનસૂરિજી મહારાજે પણ શ્રી સેનપ્રશ્નમાં (વૃદ્ધિ વખતે બંને તિથિ ઔદયિકી જ હોવા છતાં) બીજી તિથિને જ (તિથિ બે બેલાય નહિ માટે બીજી તિથિ નહિ કહેતાં) ઔદયિકી જણાવી છે.
તિથિની ક્ષય-વૃદ્ધિએ તિથિનું જે “સમાપ્તિવાળી તિથિએ લક્ષણ ગણવામાં આવે તે બીજ આદિના ક્ષય વખતે એકમ આદિમાં તે સમાપ્તિ અને ઉદય બંને હોવાથી અને વૃદ્ધિ વખતે પહેલા સૂર્યોદયવાળી તિથિ, તે દિવસની સમાપ્તિની અપેક્ષાએ તે દિવસની સમાપ્તિ સાથે સમાપ્ત થતી હોવાથી, તથા ક્ષય વખતે તે દિવસે તે તિથિ સમાપ્ત થવા પછીથી શરૂ થતી અન્યતિથિમાં તેને ભેગ નહિ હોવાથી તેમજ વૃદ્ધિ વખતે બીજા સૂર્યોદયને બે ત્રણ ઘડી જ સ્પશીને સમાપ્ત થવા પછીથી શરૂ થતી તિથિમાં પણ તેને ભેગ નહિ હેવાથી તે ક્ષીણ–વૃદ્ધતિથિઓ, જેટલી ઘડીના માપે સમાપ્ત થતી હોય તેટલી ઘડી પ્રમાણ જ આરાધી શકાય, પરંતુ એક સૂર્યોદયથી બીજા સૂર્યોદય સુધીના ૨૪ કલાક પ્રમાણ આરાધી શકાય જ નહિ.
આથી જ શ્રી તત્વતરંગિણી ગ્રંથમાં જે સ્વીકારરૂપે પણ સમાપ્તિની વાતે જોવામાં આવે છે તેને કઈ સિદ્ધાંતરૂપે ન માની બેસે એ સારૂ તે શાસ્ત્રકારે આ શ્રી તત્ત્વતરંગિણી ગ્રંથરત્નની ૧૭મી ગાથાના- ના ifમદુ રિવરે તમw at vમાળ તિ' એ ઉત્તરાદ્ધની ટીકામાં ક્ષય અને વૃદ્ધિ વખતે કઈ તિથિ સ્વીકારવી? એ પ્રશ્નના સમાધાન અર્થે તે બંને તિથિનું સાધારણ=સર્વસામાન્ય લક્ષણ સ્થાપેલ છે કે “ તિથિરિવારિરિવારને
આવે તો પણ વિલો-વારાણા પ્રમાણિતિ તત્તિવિવેનૈવ રવીર્થ જે તિથિ જે રવિવાર આદિ લક્ષણવાળા દિવસે સમાપ્ત થતી હોય તે જ રવિવાર આદિ લક્ષણવાળા દિવસ પ્રમાણુ કર–તે તિથિપણે જ સ્વીકાર.” એટલેકે
સમાપ્તિવાળી તિથિ સ્વીકારવી” એમ નહિ; પરંતુ-સમાપ્તિથી પણ આગળ વધીને આ દિવસ જ માનવી. એટલેકેસમાપ્તિવાળી તે તિથિ બે જ ઘડી હોય તે પણ તે તિથિને તે દિવસના સૂર્યોદયથી બીજા દિવસના સૂર્યોદય સુધીના ૨૪ કલાકની જ તિથિ તરીકે માનવી.
આથી સમજવું સ્પષ્ટ બને છે કે-ટિપ્પણામાંની તિથિની ક્ષય-વૃદ્ધિ વખતે “કમિe' વાળે ઉત્સર્ગ, નાકામિયાબ બનવાથી શ્રી સંઘમાં ભેગવાળી તેમજ સમાપ્તિવાળી તિથિ લેવાની થવા માંડેલી વાતને પૂજ્ય ઉમાસ્વાતિ વાચકપ્રવરે શ્રી સંઘને સમર્પેલા “અરે ! પ્રષિદ્વારા સ્થગિત કરી દેવાની સાથે તેવા પ્રસંગે તે દિવસના સૂર્યોદયથી જ તે તિથિ માનવાનું નક્કી કરી આપેલ છે. આ ગ્રંથકારશ્રીએ પણ તેથી જ આ ગ્રંથમાં શરૂઆત જ “જે પૂ. પ્રઘોષના આધારે કરેલ છે, અને આ ગ્રંથની તે ૧૭મી ગાથાની તકામાં પોતે તે પ્રસંગને અનુલક્ષીને બાંધેલા તે સાધારણુલક્ષણ પર પણ તરતજ તે વાચકપ્રવરશ્રીના પ્રષને આધાર તરીકે રજુ કરેલ છે. એટલે સિદ્ધ છે કે-તિથિક્ષય-વૃદ્ધિ
