________________
પર્વતિચિબેધક પ્રશોત્તરી
[ ૧૫૩
-~
માટે અહિં બંને તિથિઓનું સાધારણ=સામાન્ય લક્ષણ ઉત્તરાદ્ધથી જણાવે છે ” એ અક્ષરશઃ અર્થને ઉડાવી દીધેલ છે, (૨)-વૃદ્ધિ અને ક્ષય બંને વખતને માટેની તે અવતરણિકાના અર્થને અર્થપત્તિથી કેવલ વૃદ્વિતિથિ પૂરત જ લેખાવેલ છે અને (૩)-શાસ્ત્રકારે એકવડી પર્વતિથિના ક્ષય અને વૃદ્ધિના પ્રસંગને માટે જણાવેલા તે સર્વસાધારણ લક્ષણને (ભા. શુ ૪-૫, ૧૪-૧૫ અને ૧૪-૦)) જેવાં જોડીયા પર્વ પ્રસંગની વિશેષ વાતને પણ લાગુ કરવાના દુરાશયથી વિશેષ લક્ષણ તરીકે ખેંચી જવા સારૂ માત્ર “લક્ષણ” કહેવાની ગરબડ કરેલ છે. આથી તે અર્થ બરાબર તે નથી જ, પરંતુ અનર્થકારી છે.
પ્રશ્ન ૩૫ -શ્રી તત્વતરંગિણી ગ્રંથમાંની તે અવતરણિકા પછીની “ના મિત્ર પંક્તિને અર્થ, તે વગે તે સ્થલે (અવતરણિકાના કરેલા તેવા અર્થ પછી) પંચમ્યાદિ જે તિથિ રવિવારાદિ જે દિવસે સમાપ્ત થતી હોય તે જ રવિવારાદિ દિવસ તે પંચમ્યાદિ તિથિરૂપે પ્રમાણભૂત છે.” એ પ્રમાણે કરેલ છે તે બરાબર છે?
ઉત્તર–શ્રી તત્ત્વતરંગિણીમાની તે પંક્તિને અક્ષરશઃ અર્થ, “જેથી કરીને જે તિથિ જે રવિવાર આદિ લક્ષણવાળા દિવસે સમાપ્ત થાય તે વારલક્ષણવાળા દિવસ પ્રમાણ કરવો = એટલે કે-તે દિવસ તે તિથિપણે જ સ્વીકાર ” એ પ્રમાણે છે. શાસ્ત્રકારના તે ઉલ્લેખના આ અર્થમાં “પંચમી” નામ જ નહિ હોવા છતાં તે વગે, શાસ્ત્રકારના આ ઉલ્લેખમાં (સં. ૧૯૨ અને ૧૯૩માં તે વગે કરેલી પંચાંગમાંની ભા. શુ. બે પાંચમની વાતને આ શાસ્ત્રથી પ્રમાણિક લેખાવવા સારૂ) “પંચમી” શબ્દ, ઘરને ઘુસાડીને તે શબ્દને પોતે કરેલા તે કૃત્રિમ અર્થદ્વારા આ શાસ્ત્રકારના નામે ચડાવી દેવાનું કાપટય કેળવેલ હોવાથી તેમજ “તિથિપણે જ પ્રમાણભૂત છે” એમ જણાવવાને બદલે તે વાક્યાથમાંથી “પા–જ' કાર ઉડાવી દેવા પૂર્વક “તિથિપણે પ્રમાણભૂત છે” એમ જણાવવા વડે તે વાક્યર્થમાં અવધારણાર્થ લેપી નાખેલ હોવાથી તે વર્ગને તે અર્થ ભારે અનર્થકારી છે.
પ્રશ્ન ૩૬-તે સ્થલે નવાવર્ગે તે અર્થની નીચે-“આ નિયમમાં શાસ્ત્રકારે સીધું અને સ્પષ્ટ લક્ષણ બાંધી આપ્યું–જે તિથિ તમારે જોઈતી હોય તે તિથિની સમાપ્તિ કયે દિવસે થાય છે, એટલે તમે તપાસી લે. જે દિવસે તે સમાપ્ત થતી હોય તે દિવસે તમારે તે તિથિ કરવી. પછી ભલે તેને ક્ષય હોય કે વૃદ્ધિ હોય. કેઈને બદલે કેઈને ક્ષય કે વૃદ્ધિ આદિ કરવાની કાંઈ ગડમથલ કરશે નહિ” એ પ્રમાણે તે અર્થને જે ભાવ જણાવેલ છે તે શાઅસંગત છે ?
ઉત્તરા-તે વર્ગ, શાસ્ત્રકારની તે પ્રશ્ન ૩૪માં જણાવેલી મૂલ પંક્તિમાંના રિજિ”િ વાક્યના અર્થમાં ઘુસાડેલ “પંચમી” શબ્દને સ્થાને તેમણે જણાવેલા આ ભાવમાં વળી “જે તિથિ તમારે જોઈતી હોય એવું ઘરનું વાકય ગોઠવીને પંચમીને બદલે ક્ષય કે વૃદ્ધિ ન પામી હોય તેવી પણ તિથિઓ લેખાવી છે! અને તેમ કરીને શાસ્ત્રકારે (જે પર્વતિથિ,
