________________
પર્વતિથિમાધક પ્રશ્નોત્તરી
[ ૧૩
અને ઉદયવાળી બનાવીને માનવાની વાત જણાવી છે તે તે વાત શ્રી તત્ત્વતર ગણી ગ્રંથ સાથે સંગત શી રીતે ગણાય
ઉત્તર:—શ્રી તત્ત્વતરંગિણી ગ્રંથની રચના જ મુખ્યત્વે ખરતરાને અગે છે. આથી તે ગ્રંથમાં યે પૂર્વ'ની જ માન્યતાવાળા ગ્રંથકારશ્રીએ, અષ્ટમીના ક્ષયે સાતમે આઠમ અને પૂનમના ક્ષયે (ચૌદશને બદલે) એકમે પૂનમ કરનાર ખરતરને તે માન્યતા ખાટી છે? ઇત્યાદિ સાબિત કરી આપવા સારૂ ‘સાતમના દિવસે તે આઠમને ભાગ પણ છે; પરતુ એકમના દિવસે તે પૂનમનો ભાગ પણ નથી.’ એમ યુક્તિરૂપે જ તિથિના ભાગની વાત જણાવવી જરૂરી બની છે. તે ગ્રંથમાં જણાવેલી સમાપ્તિની વાત પણ એ રીતે યુક્તિરૂપે જ છેઃ નહિ કે–તે વાતા સિદ્ધાંતરૂપે છે.
Bes
શાસ્ત્રકારને તે ભેગ શબ્દથી ‘ ખીજ આદિ પતિથિના ક્ષય વખતે ખીજ આદિના ભાગવટા જ ઇષ્ટ હાત તા ‘ક્ષયે મોળવતીત્તિષિ” એમ કહ્યું હેત; પરંતુ એમ નહિ કહેતાં તે ગ્રંથમાં ચાલેલી આખી ચર્ચામાં ‘ક્ષયે પૂર્વાં॰' પ્રઘાષની જ મુખ્યતા રાખેલ છે અને તે મુખ્યતા, એકમ આદિને ખીજ આદિપણે જ માનવા સારૂ રાખેલ છે. તેથી જ ગ્રંથકારે તે ગ્રંથમાં ચૌદશના ક્ષયે તેરસને-ચતુર્તા પવ થવો ચુ' વાકયથી ચૌદશ જ કહી છે.
તિથિક્ષય તિથિનું જે ‘ભાગવાળી તિથિ’ એ લક્ષણ ગણવામાં આવે તે તે તિથિ તે દિવસે જેટલી ઘડી પ્રમાણની હાય તેટલી ઘડી પ્રમાણ જ આરાધવી પડે ! સૂર્યોંદયથી બીજા સૂર્યોદય સુધીના ૨૪ કલાક સુધી આરાધી શકાય જ નહિ; કારણકે-તે દ્વિષસે રહેલી સૂર્યોદયવાળી એકમ આદિ અપમાં તે બીજ આદિના ભાગવટે હાતા નથી અને તે સેિ તે ક્ષીણુ ખીજ આદિ તિથિની સમાપ્તિ બાદ બેસી જતી ત્રીજ આદિમાં પણ તે બીજ અશિા ભાગવટા હાતા નથી. 14
સમાપ્તિની વાત પણ એવી જ છે. શાસ્ત્રકારને આ ગ્રંથમાં કહ
જણાવેલ
સમાપ્તિની વાત ઉપરથી તિથિને જો સમાપ્તિ ઉપર જ આધાર રાખવા ઈષ્ટ હાત તે ખીરું આદિ તિથિના ક્ષય વખતે તેની સમાપ્તિ એકમ આદિમાં અને વૃદ્ધિ વખતે મીજી તિથિમાં હાવાથી–સામાન્યતિથિ, એકવડી પ`તિથિ, ક્ષીણુ પëતિથિ અને વૃદ્ધપતિથિ એ દરેક તિથિઓને માટે 'હિન્ની કલ્પ સમq-તિષિયંત્ર સમાન્યસ્તે તિથિ જ્યાં સમાપ્ત થાય તે પ્રમાણુ ’ એમ કહ્યું હાત. અથવા ‘લમાપ્તિમાંન' કહ્યું હેાત; પરંતુ ત્યાં પણ એમ નહિ કહેતાં આખી ચર્ચામાં ‘ક્ષયે પૂર્વી’ અને ‘વૃદ્ધો પત્ત’ પ્રદેાષની જ મુખ્યતા રાખેલ છે, અને તે મુખ્યતા, મીજ આદિના ક્ષયે તે દિવસની એકમ આદિને જેમ ખીજ આદિપણે જ મનાવવા સારૂ રાખેલ છે તેમ ખીજ.આદિની વૃદ્ધિ વખતે પણ એ સૂર્યોદયને પામેલી તે તિથિના પહેલા સૂર્યોદયને હિસાબમાં જ નહિં ગણીને તથા ખીજા સૂર્યોદયને તે તિથિ માટે પ્રમાણ માનીને તે તિથ્યશને જ ખીજ આદિ તરીકે પ્રમાણ માનવા સારૂ રાખેલ છે. તેથી જ શ્રી હીર
