________________
પતિથિમાધક પ્રશ્નોત્તરી
[ ૧૨૧
નહિ કરવાના’ નિયમ તે ખરાખર સચવાઈ જ રહેતા હેાવાથી− નદી ઉતરતાં તે નિયમ માનવાના નથી' એ વાત મુનિને વિચારવી પણ રહેતી નથી. આથી ‘નદી ઉતરતાં તે નિયમ માનવાને નથી' એ મુનિ માટે રજુ કરેલી વાત તે બહુલસંસારી હૈયામાંથી ઉદ્દભવેલી વાત છે. એવી વાતનું શરણું લઈ ને પણ જે વ, ક્ષય-વૃદ્ધિ વખતે ઉદયવાળી તિથિ માનવાની મૂર્ખામીભરી વાતને સિદ્ધાંત ગણાવવા મથી રહેલ છે તે વગનાં તેવાં લખાણમાં તથ્યને અશ પણ કચાંથી હાય ?
એ રીતે પેાતાની માન્યતાને સાચી લેખાવવા સારૂ શરણ્ય ગણેલી તે અહુલસ સારી હૈયાની વાતને પણ ત્યાં તે વગે, તે વાત પછી ‘તેના અર્થ એ થાય કે—નદી ઉતરતાં સાધુને જીવદયા પાળવાની નથી.’ એ પ્રમાણેના અથ પણ પોતે જ રજુ કરેલ છે અને તેને અનર્થંકર પણ પાતે જ કહે છે! એ એક અચ્છેરૂ' છે અને અચ્છેરૂ ઉપાદેય ગણાતું નથી.
આચાય ના-મિ ના સિદ્દી॰ એ વચનથી તિથિને (પંચાંગમાં જણાવેલાં તેનાં પ્રમાણને ઉવેખીને ) ઉદ્દયવાળી માનવી તે ઉત્સગ માર્ગ છે અને તિથિની ક્ષય-વૃદ્ધિ વખતે ક્ષીણુ તિથિને આચાર્યનાં ‘ક્ષયે પૂ’” એ વિધિવાકયથી, ‘યે યે પૂર્વી પૂર્ણાં’ એ તંત્રન્યાયથી તથા ચાવલ્લુંમવસ્તારિિધ' એ ન્યાયથી ઉદયવાળી ખનાવવી તથા એ સૂર્યોદયને પામવાને લીધે વૃદ્ધ ગણાતી એક તિથિને-આચાર્યનાં ‘વૃદ્ધ જાŕ' એ નિયામક વચનથી એક સૂર્યદયવાળી ઠરાવવી તે અપવાદમા છે.
જેનેાને– આરાધના માટે મહિનામાં ફરજીયાત આરાધ્ય એવી, ત્રીજા ત્રીજા દિવસે તે આવીને સ્વતંત્રપણે ઉભી જ રહે તેવી અને ૨૪ કલાકના પ્રમાણવાળી તિથિ જોઈ એ.’ જે લૌકિક ટીપણામાં તેા હાતી જ નથી. આથી લૌકિકટીપણામાં દર્શાવેલી તિથિની શરૂઆત અને ક્ષય-વૃદ્ધિ આદિને જૈનાએ જૈની તિથિની શરૂઆત તરીકે અને ક્ષય-વૃદ્ધિ તરીકે સ્વીકારવી પાલવતી જ નથી.
તેથી જ જૈનાચાર્યએ લૌકિકટીપણામાંની એસતી-અસ્ત પામતી-ભાગવાળી–સમાપ્તિવાળી કે ક્ષય-વૃદ્ધિ પામતી તિથિને ઉદયવાળી જૈની તિથિઓ બનાવવા સારૂ ઉપર જણાવેલા ‘સયંમિ, સથે પૂર્વા, યે યે પૂર્વા પૂવો, ચાવÉમવસ્તાયિિષ, વૃદ્ધો ઉપા’ આદિ ઉત્સ-અપવાદ અને નિયામક સૂત્રેાની રચના કરી છે, તેમજ સ્વીકારી છે: કે—જેના આધારે આજે પણ જેના મહિનામાં નિયમિત ત્રીજા દિવસે આવતી અને ૨૪ કલાકના પ્રમાણુ વાળી ખાર પીનું આરાધન અસ્ખલિતપણે કરી રહેલ છે.
પ'ચાંગમાં પહેલા દિવસે તિથિ ગમે તેટલી ઘડીની હેાય છતાં તે તિથિની તે ઘડીઓને અપ્રમાણુ ગણીને તે તિથિ જો બીજા દિવસના સૂર્યોંદય વખતે અલ્પ પણ ઉદયમાં ડાય તે તે પણ અલ્પ તિથિને આરાધનામાં તે મિ’પાઠેના આધારે ૨૪ કલાકની ગણવી તે ઉત્સગ મા` છે, અને જો ક્ષય કે વૃદ્ધિ વાળી તિથિ હાય તા તે ક્ષય કે વૃદ્ધિ તિથિની પૂર્વેની
