________________
ગાથા ૬ ઠ્ઠી
[ ૨૩
વસ્ત્રની સાથે બાંધેલ કે ત્રાંબાની સાથે જડેલ હોવા છતાં પણ રને પિતાનું સ્વરૂપ તજેલું નહિ હેવાથી પિતાનું કાર્ય કરવા સમર્થ જ છે. જે તે કપડા કે ત્રાંબાના સંગથી તે સામર્થ્ય રહેતું ન હોત તે રત્ન, તથા પ્રકારનું તેનું હોય તેટલું મૂલ્ય (પામે છે તે) ન જ પામી શકતઃ૪૦ તેવી રીતે (રત્નની જેમ)–“કઈ રત્નાથી વચ્ચે બાંધેલા કે ત્રાંબાથી જડેલાં રત્નનાં સ્થાને પ્રિય એવા પણ સુવર્ણ (વગેરે)ને ગ્રહણ કરતું નથી.” એ ભિન્ન ઉક્તિ અધ્યાહારથી જણવી કારણ કે તે સુવર્ણાદિથી રત્નનું કાર્ય બની શકતું નથી.
હવે (ચૌદશના ક્ષય પ્રસંગે) કારણવિશેષ વિના તેરસે “તેરસ” એવા નામની શંકા પણ ન કરવી,' એમ જણાવવા સારૂ લેકના ઉત્તરાદ્ધવડે દૃષ્ટાંત જણાવે છે કે-“વળી ત્રાંબા વગેરેનું મૂલ્ય કેઈ આપતું નથી અથવા કેઈ લેતું નથી. કારણકે–તેનું હેવાને લીધે તે મૂલ્યને રત્નના મૂલ્યમાં સમાવેશ થાય છે. કેવી રીતે ? તે કહે છે કે-“હેતુ=કારણ વિશેષ વિના.” આ કહ્યું તેને અર્થ છે? તે કહે છે કે-ત્રાંબાથી મઢેલ કે કપડે બાંધેલા રત્નનો તલ કરવાના અવસરે તે તે ત્રાંબુ વગેરેને પણ જુદાં ગણવામાં આવે છે.” એ પ્રમાણે ક્ષય પામેલી તિથિ જે તિથિમાં રહેલી હોય તે (ઉદયાત) તિથિ, કારણવિશેષેકર . ૪૦. રત્ન અને ત્રાંબાદિના આ દષ્ટાંતથી શાસ્ત્રકારે, અહિં—ચૌદશના ક્ષયે તેરસે-તેરસને ત્રાંબા અને વત્સસમાન અને ચૌદશને રત્ન સમાન કહેલ છે; અને તે સાથે “રત્નનું મૂલ્ય કરતી વખતે જેમ ત્રાંબા અને વસ્ત્રનું મૂલ્ય હિસાબમાં લેખાતું જ નથી, તેમ રત્નતુલ્ય ચૌદશના મૂલ્ય વખતે લૌકિક પંચાંગગત તેરસનું મૂલ્ય અલગ લેખાતું જ નથી = ચૌદશની અંતર્ગત જ થાય છે” એમ નક્કી કરી આપ્યું છેએટલે કે-“આરાધનામાં તે ચૌદશના ક્ષયે તેરસે ચૌદશનો જ વ્યવહાર થાય; પરંતુ ત્રાંબાદિ તુલ્ય તેરસને વ્યવહાર તે ન જ કરાય” એમ નકકી કરી આપ્યું છે. શાસ્ત્રકારે આથી જ આ ગ્રંથમાં પૂર્વે પ્રાયશ્ચિત્તવિધી વારફતિ’ કહેવા દ્વારા આરાધનામાં તેરસને ચૌદશ જ કહેલ છે. આમ છતાં જેઓ ચૌદશના ક્ષયે આ ગ્રંથના નામે તેરસ-ચૌદશ ભેળી ગણાવે છે તેઓ આ ગ્રંથના પાઠોને ઈરાદાપૂર્વક અવળો અર્થ કરનારા કરે છે = રત્નની સાથેના ત્રાંબા અને કપડાને પણ રત્ન લેખાવનાર ઠરે છે.
૪૧. આથી શાસ્ત્રકાર સ્પષ્ટપણે જણાવે છે કે-“કઈ મુહૂર્નાદિક વિશેષ–મોટું કારણ ન હોય તો ચૌદશના ક્ષયે તેરસને તેરસ કહેવાની શંકા પણ ન કરવી. અર્થાત લૌકિકપંચાંગમાં ભલે તેરસ કહેવાય, પરંતુ આરાધનાના પંચાંગમાં તેનઆ ગ્રંથમાં પ્રથમ જણાવેલા ચતુતિ અપમાનતા પાઠાદિ અનુસાર) તેરસને ક્ષય જ કરીને તેના સ્થાને ચૌદશ જ કરવી.” આ પાઠથી સ્પષ્ટ છે કે-આરાધનામાં સમ્યગૃષ્ટિને તેરસ-ચૌદશ ભેળા માનવા પાલવે જ નહિ. કારણ કે–પર્વતિથિ સૂર્યોદયથી જ ગણાતી હોવાથી અને ચૌદશના ક્ષયે ચૌદશને પૌષધ તેરસના સૂર્યોદય પહેલાં લેવાને વિધિ હોઈને તે પૌષધને ચૌદશને પૌષધ કહેવાતો હેવાથી તે દિવસે તેરસ ગણત્રીમાં રહેતી જ નથી.
કર. સં. ૨૦૦૬ના પ્રથમ આષાઢવદિમાં ડભેઈમુક્તાબાઈ જ્ઞાનમંદિરે (પ્રસિદ્ધિકાલ સ. ૨૦૦૫ છાપીને) પ્રસિદ્ધ કરેલ “બ્રીતવતનિ વાઢિાવવો” નામક બૂક કે–જેમાં તેના કર્તાનું નામ અને લેખનકાલ જણાવેલ નથી, અર્ધા ગ્રંથને પણ બાલાવબોધ નથી, કુલ ૬૧માંથી ૨૫ ગાથાનો જ બાલાવબોધ છે અને તે પણ ખંડખંડ છે અને ક્રમસર તે નથી જ! એટલે કે-તે બાલાવબોધ, મૂલ ગ્રંથની ૨૫ ગાથાઓની ટીકામાંની પણ અનેક પંક્તિઓ તથા અનેક પાઠોને છોડી દીધેલ એવો ગુટક-અસંબદ્ધ અને કઈ સ્થલે સમજ, કેઈસ્થલે અધૂરી સમજ અને કોઈ સ્થલે અણસમજ જ્ઞાપક છે, તેવા તે બાલાવબોધને તે
