________________
પર્વ તિથિઓધક પ્રશ્નોત્તરી
દબાવીને રાખવાને બદલે કમરે વળ ચઢાવીને ભેરવવારૂપે ચલપટ્ટાને ફેરફાર કરે, ગોચરીની ઝોળીના બે છેડાની એક ગાંઠ વાળીને કાંડા ઉપર લટકાવ્યા બાદ બીજા બે છેડા મુઠીમાં પકડી રાખવાને બદલે તે બીજા બે છેડાની પણ બીજી ગાંઠ વાળવી, ઔપગ્રહિક ઉપાધિ રાખવી, કટાહક=ધાતુનાં વાસણ (?) ઉપયોગમાં લેવાં, તુંબડાને મેટું કરવું અને તાપણું– લેટ-ળપટ્ટો વગેરેને દેરા બાંધવા વગેરે. . ૮૨ પાત્ર વગેરે ઊંચે રાખવા સારૂ શીકું બાંધવું, ભાદરવા સુદ પાંચમે સંવત્સરીને બદલે એથે સંવત્સરી કરવા રૂપે તથા ત્રણ માસી પૂનમને બદલે ચૌદશે કરવા રૂપે તિથિનું પરાવર્તન કરવું, ગોચરીમાં ગમે તે અને ગમે તેટલાં દ્રવ્ય આવ્યા હોય તે કઈ દ્રવ્યનું કઈ દ્રવ્ય સાથે સાજન કર્યા વિના પૃથક પૃથફ દ્રવ્ય વાપરવાના વિધિને બદલે પ્રચલિત ભજનવિધિ કરઃ ઈત્યાદિ અનેક પ્રકારે બીજી પણ આચરણાઓ છે. ૮૩.”
સાડાત્રણ ગાથાના સ્તવનની ચૌદમી ઢાલમાં મહોર શ્રી યશોવિજયજી મહારાજે પણ કહ્યું છે કે-“માર્ગ સમયની સ્થિતિ તથા સંવિજ્ઞબુધની નીતિ” એ દેય અનુસારે ક્રિયા, જે પાળે છે તે ન લહે ભીતિ–એટલે કે આગમશાસ્ત્રોની મર્યાદા અને સંવિજ્ઞવિબુધની આચરણ એ બંને માર્ગ છે અને તે બંનેય માર્ગને અનુસરીને જે માણસ ક્રિયા કરે તે ભવપરંપરાને ન પામે. ૪” તેઓશ્રીએ તે સ્થલે આચરણા બાબત પણ પૂર્વોક્ત ધર્મરત્નપ્રકરણના પાઠ મુજબ જ કહ્યું છે કે “સૂત્રે ભર્યું પણ અન્યથા, જુદું જ બહુ ગુણ જાણ, સંવિજ્ઞવિબુધે આચર્યું, કાંઈ દીજે હે કાલાદિ પ્રમાણ સાહેબજી સાચી તાહરી વાણ પાપા કલ્પનું ધરવું-ઝેલિકા, ભાજને દવરકદાન તિથિ પજુસણની પાલટી, ભેજનવિધિ હો ઈત્યાદિ પ્રમાણ. છે સાવ ૬ વ્યવહાર પાંચે ભાખીયા, અનુક્રમે જેહ પ્રધાન ! આજ તે તેમાં જીત છે, તે તજીયે હે કેમ વગર નિદાન? સા. ૭”
આ દરેક આધારથી સિદ્ધ છે કે-શાસ્ત્રો, પરંપરા કરતાં બલવાનું નથી, પરંતુ પરંપરા શાસ્ત્રો કરતાં બલવત્તર છે. બલવાનની શુદ્ધાશુદ્ધતાનું માપ નિર્બલથી કાઢવાની વાત જ વાહિયાત છે. પરંપરા શાસ્ત્રને સાધક હોય છે; પરંપરાનું સાધક શાસ્ત્ર હેતું નથી. કાલાદિકારણે શાસ્ત્ર નિજનું હિતચાહક છે અને પરંપરા તેને-શાસ્ત્રને હિતકારક છે. શાસ્ત્ર, પરંપરાનું હિત કદિ કરી શકતું નથી. આથી શાસ્ત્રથી પરંપરાને સાધવાનું કહેનાર અપૂર્વભૂત મૂખ કરે છે. શાસ્ત્રથી કરાય તે શ્રુતવ્યવહાર અને પરંપરાથી કરાય તે છતવ્યવહાર ગણાતે હાઈને શાસ્ત્ર અને પરંપરાને પ્રાયઃ સંબંધ જ હોતું નથી. શાસ્ત્રાજ્ઞા એ ઉત્સગ માગ છે અને પરંપરા એ અપવાદ માર્ગ છે. ઉત્સર્ગથી સિદ્ધ નહિ થઈ શકતા કાર્યો અપવાદ સિદ્ધ કરી આપતા હોવાથી અપવાદરૂપ પરંપરા કરતાં ઉત્સગરૂપ શાસ્ત્રો બલવાનું નથી, પરંતુ ઉત્સર્ગરૂપ શાસ્ત્રો કરતાં અપવાદ રૂપ પરંપરા જ બલવતી છે. આજે વિદ્યમાન છે તે પરં. પરાગમરૂપ શાસ્ત્રથી થત શ્રુતવ્યવહાર અને પરંપરાથી થતે છતવ્યવહાર એ બંને જિનાજ્ઞા હોવા છતાં (ઉપર જણાવેલા મહેપાધ્યાયજીના વ્યવહાર પાંચે ભાખીયાં, અનુક્રમે જેહ
