________________
પર્વતિથિબેધક પ્રશ્નોત્તરી
[૯૭
ઉત્તર–આ દુષમકાલે જેમ તેવા જ્ઞાનીને સદ્ભાવ નથી તેમ તેવા જ્ઞાનીગમ્ય અગાધ જ્ઞાનમય શાસ્ત્રોને પણ પૂરે સદ્દભાવ નથી આથી સંપૂર્ણ શાસ્ત્રોના આધારે પ્રવર્તનશીલ પ્રભુશાસન પ્રવર્તાવામાં આજે શાસ્ત્રોનું મુખ્યપણું તે યુક્તિથી પણ ઘટી શકતું નથી. આમ છતાં આજે પ્રભુશાસનને પ્રવર્તાવામાં રહેલી પરંપરાની મુખ્યતા શાસ્ત્રથી પણ સમજીએ. અને તે આ પ્રમાણે –
શ્રી સ્થાનાંગસૂત્ર -નામના આગમગ્રંથના ૩૧૭ માં પૃષ્ટ ઉપરના ૪૨૧માં સૂત્રમાં પ્રભુશાસન ચલાવવામાં અનુક્રમે મુખ્ય એવા–“આગમવ્યવહાર-શ્રુતવ્યવહાર–આજ્ઞાવ્યવહારધારણ વ્યવહાર અને જીતવ્યવહાર.” એ પાંચ વ્યવહાર જણાવેલા છે અને તેને ભાવાર્થ, તે સ્થલે-“(૧) જે શ્રુતજ્ઞાનની સ્વયં શરૂઆત કરે તે શ્રત તે શરુઆત કરનારને આત્માગમ, તેના પાસેથી તે શ્રુત સીધું પ્રાપ્ત કરનાર (ગણધરેદેવ)ને અનંતરાગમ અને તેઓ પાસેથી તે શ્રત પ્રાપ્ત કરનારા તેઓશ્રીની પાટ પરંપરાગત ચૌદપૂર્વધર ભગવંત)ને સંપૂર્ણ પરંપરાગમ હોય છે અને તેથી તેઓને પ્રભુનું શાસન ચલાવવામાં આગમથી વ્યવહાર કરવાને (અને તે વ્યવહાર યાવત્ નવ પૂર્વધરો પર્યન્ત) હોય છે. (૨) તે ચૌદ પૂર્વધર ભગવંતની પાટપરંપરાના (આઠ પૂર્વધરથી માંડીને યાવત્ અર્ધપૂર્વધર પર્યન્તને) પૂ. શ્રમણભગવંતેમાં
જ્યારે જ્યારે કમે જેટલું જેટલું શ્રત હોય ત્યારે ત્યારે તેમણે તેટલા તેટલા મૃતથી અને તે સાથે (૩) તેવા વિશિષ્ટ આજ્ઞાકારક ભગવંતની આજ્ઞાથી (૪) તેની ગણતામાં તેવા વિશિષ્ટ (આજ્ઞાકારકેએ જણાવેલું ધારી રાખવાની શક્તિવાળા) શ્રમણભગવંતની ધારણાથી અને (૫) તેવા ધારણ શક્તિવંતની પણ ગણતામાં આજે મુખ્ય ગણાતા જીતથી=અશઠગીતાર્થ ભગવંત આચરિત આચરણાથી પ્રભુશાસન ચલાવવાનો વ્યવહાર કરવાનું હોય છે. એ પ્રમાણે પ્રભુનું શાસન ચલાવવામાં તે પાંચ વ્યવહારનું અનુક્રમે પ્રધાન તરીકે સમ્યક્ પાલન કરતા શ્રમણભગવંતે પ્રભુની આજ્ઞાના આરાધક બને છે.” એ પ્રમાણે જણાવેલ છે.
એ પ્રકારે પ્રભુશાસન પ્રવર્તાવનારા તે પાંચ વ્યવહારમાં સંપૂર્ણ પરંપરાગમ પર્યતને પહેલે જે આગમવ્યવહાર છે તે તે દ્વાદશાંગીના અભાવે આજે વિદ્યમાન જ નથી. એટલે ચૌદ પૂર્વધર ભગવંતોની અદ્યાપિ પર્વતની જ નહિ, પરંતુ આશાસન પાટપરંપરાગત પૂજ્ય સમસ્ત શ્રમણભગવંતેને તે આગમવ્યવહાર હોતે જ નથી અને તે આગમવ્યવહાર સિવાયના અનુક્રમે પ્રધાન ગણાતા-શ્રુત–આજ્ઞા–ધારણ અને જીત” એ ચાર વ્યવહાર હોય છે. અને તેમાં પણ આજે મુખ્ય છતવ્યવહાર હોય છે.
શ્રી સેનપ્રશ્નના બીજા ઉલાસના ત્રીજા પ્રશ્નોત્તરમાં-“પુરવદાસ્તુ સંપૂળાં નાર, વિજયાન વસે' એ ઉલ્લેખ પણ જણાવે છે કે–આજે શ્રતને=શાસ્ત્રને વ્યવહાર તે સંપૂર્ણ નથી જ, છે તે કેટલેક છે એટલે કે ગૌણ છે. આથી આજે મુખ્યત્વે જે શાના આધારે ધર્મોપદેશ-આજ્ઞાઓ અને સમાધાને અપાતા જેવાય છે તે શાસ્ત્રવ્યવહાર તે સંપૂર્ણ ૧૩
