________________
૭૬ ]
તત્વતરંગિણી ગ્રંથને અનુવાદ “હે ગૌતમ! ઈર્યાવહી પડિકમ્યા વિના ચિત્યવંદન–સ્વાધ્યાય-ધ્યાન આદિ કાંઈપણ કરવું કપે નહિ” એ પ્રકારના વ્યતિરેક ( મારે રમવો એ ન્યાયના) વાક્યથી (ઇરિયાવહિયા પૂર્વક સામાયિક લીધા બાદ દેરાસરે જવાનું થયે સતે ચૈત્યવંદન કરવાનું હાયવાચના લેતી વખતે ગુરુવંદન કરવાનું હેય-સ્વાધ્યાયાદિ બીજું જે કાંઈ અનુષ્ઠાન કરવાનું હોય તે અનુષ્ઠાન સંબંધીની) “ઈર્યાવહી કરીને જ ચૈત્યવંદન-સ્વાધ્યાય-ધ્યાનાદિક કરવું કલ્પ.” એ અન્વયદ્વારા સમજનારા બુદ્ધિમાનેને તેવી શંકાને સંભવ નથી. “કેવલજ્ઞાન થયું ન હોય તે પુરુષ કે સ્ત્રી વગેરે કઈ પણ ક્ષમહેલમાં આરૂઢ થવાને શક્તિમાન નથી.” એ પ્રકારના વાક્યથી કેઈપણ સંદેહવાળે દેખાતો નથી, તેની જેમ “વિલંત વિવિદિશા નલિત્તિ વિ ફુબરુ એ વાક્યમાં નિષેધ વાચક જે બે “નકાર છે, તે બે “નકારના વિશેષણવાળા–“કિંચિત” શબ્દ, “એવી કાર અને “અપિ”કાર વગેરે નિષેધક શબ્દોનું પણ નિરર્થકપણું થઈ જાય.
વળી ઉત્સગને પરિહાર, હેતુવાળે છેઃઉત્સર્ગને પરિહાર પણ તે કઈ હેતુ હોય તે થઈ શકે છે.” એ ન્યાયથી (હેતુ વિના શ્રીમહાનિશીથમાંના તે ઉત્સર્ગવચનને પરિહાર થઈ શકે નહિ.) જે કોઈ પણ અનુષ્ઠાનમાં નિયમે ઇર્યા પ્રતિકાંતિ જણાવી હોય ત્યાં તે સર્વ અનુષ્ઠાનની શરૂઆતમાં જ ઈર્યાવહી નિશ્ચયરૂપે દીઠી છે. વળી–સામાયિક છે તે અમુક હેતુથી બીજી રીતે વ્યત્યયથી કરાય” એમ તમારે બોલવું અશક્ય હેવાથી સામાયિકમાં પણ ઈર્યાવહી શરુઆતમાં જ કરવી, એમ પૂરવાર થયું.
વળી (ઉભા ઉભા ક્રિયા કરવાની હોય તે બેઠા બેઠા કરે એમ બને; પણ) ક્રિયાના વ્યત્યયે કરીને=આગળની ક્રિયા પાછળ અને પાછળની ક્રિયા આગળ કરવાથી તે ઉત્સર્ગ અને અપવાદ પણ ન બને પ્રતિકમણાદિ કિયાને પણ ક્યારેક વ્યત્યય કલ્પવાનું બને તે સર્વ પણ ક્રિયાઓને આગમક્ત મર્યાદા વગરની લેખાવવાને પ્રસંગ આવે. (માટે એમ ક્રિયાના વ્યત્યયથી નહિ;) પરંતુ સદ્દભાવ અને અસભાવથી જ ઉત્સર્ગ અને અપવાદ એ બન્ને બને, એ પ્રમાણેનું રહસ્ય જાણવું. (મતલબ કે કિયા હો અથવા ન હો, કે–ચૌદશને ઉપવાસ કરે અથવા ન કરે તેમ બને પણ વ્યત્યય ન થાય પકૂખીનું ચૈત્યવંદન, પક્ખી પ્રતિકમણ પછી કરવું” એમ ન બને.)
હવે શાસ્ત્રકારને ખાનગીમાં બેઠેલ અન્યગચ્છીય કહે છે કે-“આવશ્યક ચૂર્ણિમાંનાશ્રાવક, અદ્ધિમાન અને ઋદ્ધિહીન એમ બે પ્રકારે હોય તેમાં જે અદ્ધિહીન હોય તે ચૈત્ય અથવા સાધુ પાસે અથવા ઘરે અથવા પૌષધશાલાએ એ ચાર સ્થાને નિયમા કરે, તેમાં
જ્યારે સાધુ પાસે કરે તેમાં શે વિધિ છે ? તે કહે છે કે-જે પરંપરાએ કેઈને ભય ન હોય, કેઈની સાથે વિવાદઃઝઘડો ન હોય, કેઈને દેવાદાર હોય અને તેથી લેણદાર આવીને હાથ પકડીને ખેંચાખેંચ ન કરે, કે-જેથી સામાયિક ભાંગે નહિ અને (પોતે). આદરેલા કાર્યની પહેલ કરવાનું છોડી દે, કે-જેથી પાછલ પિતે કરેલા કાર્યની પરંપરા ન ચાલે,
