________________
ગાથા ૨૬ મી
પગલા પ્રમાણ છાયા હોય” ઈત્યાદિ શાસ્ત્રમાં કહેલ પિરસી વગેરેના માપની વિચારણું, દક્ષિણાયન-ઉત્તરઅયનની વિચારણું તથા વૃદ્ધાવસ્થાને લીધે એક સ્થાને રહેલ સાધુઓનું તે ક્ષેત્રના નવ વિભાગે કરવાપણું એ વગેરેમાં અધિકમાસ નિષ્ફળ જાણ. આ બાબતમાં થોડી યુક્તિઓ આગલ બતાવશું. હવે તે ઉત્સર્ગમાર્ગ જણાવીને અપવાદમાર્ગ કહે છે કે “પરંતુ ગૃહિજ્ઞાત (રૂ૫ વિધિમાર્ગ) ને છેડીને જ કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે-જે કે અધિકમાસ, અઈઓ વગેરેમાં પ્રમાણ નથી; તે પણ પિતે રહેવાની ધારણ કરેલ હોય તથા પિતે રહ્યા જ છે એમ ગૃહસ્થને જણાવવું હોય તે અવસરે પ્રમાણ જ છે. ૨૪-૨૫
અવ –હવે ઉપર જણાવેલી પચીશમી ગાથાના ચોથા પાદમાં જણાવેલ નિર્ષિ રેવ એ અપવાદને જણાવનાર (જે ગ્રન્થ છે તે) ગ્રન્થને જણાવનારી ગાથા કહે છે – मू०-तइअंमि य उद्देसे, जं भणिअं वुड्डकप्पचुण्णीए ॥
दसमम्मि य उद्देसे, निसीहचुण्णीइ तह भणिअं ॥२६॥ મૂલાથ-કારણ કે શ્રી બૃહકલ્પસૂત્રની ચૂર્ણિના ત્રીજા ઉદ્દેશામાં તેમજ શ્રી નિશીથસૂત્રની ચૂર્ણિના દસમા ઉદ્દેશામાં તે પ્રમાણે કહેલું છે. શારદા
ટીકાર્થ –કારણકે (ગૃહિજ્ઞાતાવસ્થાનમાં અધિકમાસ ગણવે એ અપવાદ) શ્રી બૃહત્કલ્પસૂત્રની ચૂર્ણિના ત્રીજા ઉદ્દેશામાં જણાવેલ છે કે જે અધિકમાસ પડ્યો હોય તે વિસ રાત્રિદિવસવાળે ગૃહિજ્ઞાત અવસ્થાનવિધિ ન કરે. શું કારણ? તે કહે છે કે અહિં અધિકમાસ, માસ પણ ગણાય છે અને તે માસ બીજા માસના વીસ દિવસની સાથે મળીને વીસ અહોરાત્ર સહિતને માસ’ એમ પણ કહેવાય છે. તેવી જ રીતે શ્રી નિશીથચૂર્ણિના દસમા ઉદ્દેશામાં પણ કહ્યું છે કે-“મદા સમિઢિાવત્તેિ –કારણકે અભિવહ્નિતવર્ષમાં તે અધિકમાસ ગ્રીષ્મઋતુમાં ગયે છે તેથી વીસ દિવસ (તે અધિકમાસ સહિત પચાસ દિવસ) સુધી અનભિગૃહીત કરવું=સંદિગ્ધ રાખવું.” આ બંને પાઠોને વિષે શ્રી બૃહત્કલ્પસૂત્રચૂર્ણિકાર અને શ્રી નિશીથસૂત્રચૂર્ણિકાર એ બંનેય શાસ્ત્રકારોએ હવામિહીર=પતે રહેવાની ધારણા કરી રાખવી તે તથા પૃથશાત=પતે રહ્યા જ છે એ પ્રમાણે ગૃહસ્થને જણાવવું તે મળીને બને અવસ્થાન સિવાયના બાકીના કોઈપણ કાર્યોમાં અધિકમાસ નામ લઈને પ્રમાણભૂત ગણ જણ નથી. અને એ પ્રમાણે “આ અધિકમાસનાં અપ્રામાણ્યમાં–તેને પ્રમાણ નહિ કરવામાં દૈવસિક અને પાક્ષિક અનુષ્ઠાન વગેરેમાં પણ અનુપયેગીપણું હોવાથી અતિપ્રસંગદેષ છે, એમ ન કહેવું. કારણકે- તે મારા પિતાની કુક્ષિમાં સ્થાપેલા નિયત અનુષ્ઠાનમાં પણ અનુપયેગી બનવાને અશક્ત છે. લોકમાં વિવાહાદિ કાર્યોમાં અનુપયોગી
સં. ૨૦૦૬માં સુધારી વધારીને પુનઃ પ્રસિદ્ધ કરેલા “સપરિશિષ્ટ શ્રી તત્વતરંગિણી ટીકાનુવાદના ૨૬મા પેજ ઉપર નવા વર્ગે અહિંના મૂળ “કુક્ષિનિક્ષિણ' શબ્દને અર્થ, “કુક્ષિમાં પડેલા અને આ સ્થાને રહેલા મૂળ “મવિનરાજવિત’ વાક્યને અર્થ-બનવું અશક્ય છે. એ પ્રમાણે કરેલ છે તે અનુવાદકના અવળા બોધનું માપક છે.
