________________
ગાથા રર મી
[
૩
જનમમમમમનનનનન
નતા
થતું નથી. કારણકે-(તે મહિનાના નામે) જણાવાએલા શુભકાર્ય વગેરેમાં ઉપયોગી નથી. શાથી અનુપયેગી છે? તે કારણ જણાવે છે કે તે માસ (તેના નામનાં કાર્યો કરવામાં) નપુંસક કહેવાય છે? રત્નકેશ નામના તિષશાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે-યાત્રા-વિવાહ-શણગાર અને બીજા પણ સર્વ શુભકાર્યોને વિદ્વાનોએ નપુંસકમાસમાં તજી દેવાં” અને લકત્ત શાસ્ત્રમાં આ પ્રમાણે કહ્યું છે કે-“પાંચ વર્ષના ગણતા એક “યુગ’માંના ત્રીજા અને પાંચમા વર્ષે જે આ અધિકમાસ આવે છે તે અધિકમાસ, માસી-સાંવત્સરિક (વાર્ષિક) વગેરેનું પ્રમાણ વિચારવામાં, “આષાઢમાસે બે પગલાં એ વગેરે પૌરુષીના પ્રમાણની વિચારણામાં, છ માસ રૂપ અયનના પ્રમાણની વિચારણામાં, વર્ષની અંદર હોનારા શ્રીજિનેશ્વર ભગવતેના જન્મ આદિ કલ્યાણકને વિષે અને વૃદ્ધાવસ્થાને લીધે એકસ્થાને રહેલા સ્થવિર વડે ક્ષેત્રની નવ વિભાગે કરાતી કલ્પનાને વિષે ગણાતું નથી. કારણ કે–તે માસ, કાળની શિખારૂપે હાઈ (કાલથી ભિન્ન નથી.) [ આ બાબત] શ્રી નિશીથસૂત્રમાં અને શ્રી દશવૈકાલિકસૂત્રમાં
આ સંબંધમાં સિદ્ધચક્ર વર્ષ ૧૦ ના સંયુક્ત પ થી ૧૨ અંકના ૧૨૪ મા પેજ ઉપર નવા વર્ગના ભાસવૃદ્ધિ અને તિથિવૃદ્ધિને અંગે આરાધનાના નિયમમાં સમાનતા છે કે નહિ ? એ પ્રશ્નની સમાલોચનામાં નક્કર સમાધાન અપાએલ છે કે-તિથિને માટે “જે પૂo
' એ વિધિ અને નિયામક વાકયે છે, તેવાં વાક્યો માસને અંગે શાસકારે કઈ સ્થળે કહ્યા નથી, તેમજ માસ અનુષ્ઠાન તિથિની માફક પરિસંખ્યાત નથી. (શ્રાદ્ધવિધિ આદિમાં) તિથિનું પ્રકરણ શરૂ કરીને શાસ્ત્રકારેએ “ક્ષ પૂર્વા' વગેરે કહ્યું છે, માટે તે નિયમ તિથિને જ લાગુ કરી શકાય. માસને માટે તે જે તેણે મહિનાને નામે નિયમો લીધા હોય તે તે બંને મહિના પાળવા પડે. કેમકે–ચોમાસી, છમાસી અને વાર્ષિકતપમાં અધિક મહિનામાં તપસ્યા કરવી જ પડે છે. વધેલા મહિનામાં સ્વીકૃત નિયમ, ન પાળે તો તપ તૂટ્યો જ ગણાય; પરંતુ લીધેલ નિયમ, અધિક તિથિમાં ન પાળે તે તૂટયો ન ગણાય. (આથી–માસવૃદ્ધિ અને તિથિવૃદ્ધિને અંગે આરાધનાના નિયમમાં સમાનતા હોવાનું નવા વર્ગનું કથન, કપિત ઠરે છે.) સંવત્સરી પર્વ, એ મહિનારૂપ નથી પણ મહિનામાંની તિથિરૂપ છે.
તિથિવૃદ્ધિનાં કારણ તરીકે સૂર્યોદયની અધિકતા છે અને માસવૃદ્ધિનાં કારણ તરીકે કાળની અધિકતા છે એ વાત ખ્યાલમાં લેવાથી પણ નવા વર્ગની માસવૃદ્ધિ અને તિથિવૃદ્ધિ અંગે આરાધનામાં સમાનતા છે એ વાત ભ્રામક તરીકે સ્પષ્ટ જણાઈ આવે તેમ છે.
બાર માસની સંક્રાંતિઓ બાર છે અને માસવૃદ્ધિ વખતે મહિના ૧૩ છે તેથી બાર સંક્રાંતિમાં તેર ભાસ સમાય છે; આથી સિદ્ધ છે કે–માસવૃદ્ધિ વખતે સૂર્ય ઉદય ઓછો છે. જ્યારે તિથિવૃદ્ધિ વખતે તે એક તિથિને બે સૂર્યોદય સ્પર્શતા હોવાથી સૂર્યને ઉદય વધે છે. આથી માસવૃદ્ધિને નિયમ તિથિવૃદ્ધિને લાગુ થતો જ નથી. આથી જ નવા વર્ગને પણ સં. ૨૦૦૬માં સુધારી વધારીને પુનઃ છપાવવી પડેલી “સપરિશિષ્ટ શ્રી તત્ત્વતરંગિણી ટીકાનુવાદ બૂકના પેજ ૪૯ ઉપર આ ૨૨ મી ગાથા સંબંધીની પિતાની તે માન્યતાને વિશેષ વિચાર નં. ૯માં સ્થાન જ નહિ આપવાની અને પેજ ૫૩ ઉપર શ્રી પ્રવચનપરીક્ષાની તે ૨૦૮ મી ગાથા–ટીકાને સાચો અર્થ રજુ કરી દેવાની શાણપત વસાવવી પડી છે.
આ બાબત અથજએ વિશેષ તરીકે શ્રી સિદ્ધચક્રપાક્ષિક વર્ષ ૧ન્ના સંયુક્ત અંક ૫થી ૧૨ ના ૧૫૪ થી ૧૫૬ પેજ ઉપર વિસ્તારથી પ્રસિદ્ધ થયેલું હૃદયંગમ સ્પષ્ટીકરણ જેવું ખાસ જરૂરી છે.
