________________
તત્ત્વતર’ગિણી ગ્ર’થના અનુવાદ
ટીકાઃ—જેમ મુક્તિના અભિલાષી, મુક્તિના અી પણા દ્વારા દીક્ષાને ગ્રહણ કરતા દીક્ષાર્થી પણ કહેવાય છે. કારણકે કાર્યની ઇચ્છાવાળાઓમાં કારણની ઇચ્છાના નિયમ છે જઃ દ્વાર વડે ઇચ્છાપણુ જણાવીને હવે ઉપચાર જણાવે છે. જેમ કે-કાષ્ટમાં પ્રસ્થક= પાલાના વ્યપદેશ થાય છે. કહેવાના ભાવ એ છે કે-હાથમાં (કાઈ) લાકડુ` લઈ ને જતા હોય તો પણ પાલેા લઈને જાય છે' એમ કહેવાય છેઃ એ પ્રમાણે દુગ્ધ ગ્રહણ કરતા પુરુષ પણ ઘી ગ્રહણ કરે છે' એમ કહેવાય છે. હવે હેતુના વ્યતિરેક એટલે હેતુના અભાવને દેખાડે છે કે-પ્રથમ કહેલ દ્વાર અને ઉપચાર ખન્ને સંભવતા નથી : કેમ સ ંભવતા નથી ? તા કહે છે કે–કારણભાવને છેડીને એટલે કે-તે દ્વાર અને ઉપચાર એ બંનેમાં જો કારણભાવને માનવામાં ન આવે તે તે દ્વાર અને ઉપચાર ખ'ને સંભવતા નથી. કારણપદ્મ ઉપલક્ષણવાળુ છે. તેથી કાર્ય કારણભાવને છેડીને તે દ્વાર અને ઉપચાર સંભવતા નથી એ પ્રમાણે ભાવા છે. પ્રા
અવ——હવે કાલનું કાર્યંમાત્ર પ્રતિ કારણપણું હાવાથી પૂર્ણિમાને વિષે પણ ચતુ દશીરૂપ કાર્ય ના ઉપચાર કેમ ન થાય ? એ પ્રકારની શંકાને દૂર કરે છેઃ-मू० - जइवि हु जिणसमयमि अ, कालं सव्वस्त कारणं भणिओ || तहवि अ चउद्दसीए, नो जुज्जइ पुण्णिमा हेऊ ॥ १०॥ ભૂલા—જો કે જૈનશાસનમાં કાલને સનું કારણ કહેલ છે, તેા પણ પૂર્ણિમા, ચૌદશના હેતુ તરીકે ઘટતી નથી. ૫૧૦ના
૨૬ ]
ટીકા;—જો કે-જૈનશાસનમાં સ્વભાવ આદિ ચાર કારણા સહિત કાલ પણ સકા નું કારણ કહેલ જ છે, તે પણ કારણનાં લક્ષણના અભાવ હેાવાથી પૂર્ણિમા, ચૌદશનું કારણ ઘટતું જ નથી૪=ખની શકતું જ નથી. ૧૦ના
અવ—હવે કારણના લક્ષણના અભાવને જ દેખાડે છેઃ—
मू० - कज्जरस पुव्वभावी, नियमेण कारणं जओ भणियं ॥ तल्लक्खणरहिआ विय, भणाहि कह पुण्णिमा हेऊ ॥ ११ ॥
મૂલા :—કારણ કે-કાનાં કારણને નિશ્ચયે કરીને પૂર્વભાવી=પૂર્વે હેાનારૂ કહેલ છે. આ લક્ષણથી રહિત હૈાવા છતાં પણ પૂર્ણિમા, (ચૌદશનું ) કારણ શી રીતે બને ? તે
કહેા. ૫૧૧૫
૪૪. અહિં ખાસ ધ્યાન રાખવું કે–શાસ્ત્રકારે ખુલાસામાં ઉપચારને અયેાગ્ય ન જણાવતાં ‘પૂનમ, એ ચૌદશનું કારણ બનતી નથી, કારણકે—તે તેા પૂનમ આવ્યા પહેલાં કાર્યો બનીને પણ નષ્ટ થએલ હોવાથી તેવા પૂના નષ્ટ કાર્યંતે પછીની પૂનમે કરવાનું કહે છે તે (ચૌદશના ) કાર્યોંમાં ઉપચાર ન જ થાય' એમ જણાવ્યું છે.
