________________
ગાથા ૪ થી
[ ૮ વિધાનમાં “ચૌદશ જ કહેવાય, એમ કહેલું હોવાથી અથવા ગૌણ અને મુખ્ય ભેદથી મુખ્યપણે ચૌદશને જ વ્યપદેશ-વ્યવહાર (ધારો) છે તે યુક્ત છે એ અભિપ્રાયથી “ચૌદશ જ કહેવાય કહેલું હોવાથી વિરોધ નથી. અને–(પર્વતિથિના ક્ષયે પૂર્વની અપર્વતિથિના દિવસે પર્વતિથિ જ કહેવી) એ વાત તો તમે પણ સ્વીકારેલી જ છેઃ આમ છતાં તે રીતે અપર્વે પર્વ જ નહિ કરે તે સાતમના દિવસે કરાતું ક્ષીણઅષ્ટમીનું કૃત્ય, “અષ્ટમીનું છે એવા વ્યપદેશને વ્યવહારને પામે નહિ. “રેડ્ડપત્તિ =અષ્ટમીને વ્યવહાર ન પામે, પણ આઠમના પૌષધની તે પ્રાપ્તિ છે ને? એમ પણ ન કહેવું. કારણકે-“બાલકથી માંડીને ભૂપતિ સુધી પ્રસિદ્ધ જ છે કે-“આજે અમારે આઠમને પૌષધ છે એ વચન બેલનાર પુરુષવડે પાલન કરાતા અનુકાનને અપલાપ કરનાર-અનુષ્ઠાનને ઓળવનાર થવાતું હોવાથી ગાંડા ગણાવને પ્રસંગ છે.”
હવે જો એમ કહે કે–આઠમને ક્ષય હોયે સતે આઠમનું કાર્ય પણ નાશ પામ્યું.” તે અહે, તમારી અમર્યાદ પંડિતાઈ! કારણકે- તેવું બોલવામાં તે તમે) પિતે આઠમનું કાર્ય કરીને પણ અપલાપ કરતા હોવાથી “મારે પિતા બાલબ્રહ્મચારી છે!” એ ન્યાયને અનુસરે છે. હવે જે-(ટિપ્પણમાંની સાતમે રહેલી આઠમને લેક, આઠમ ગણે છે તે) લેકવ્યવહારને (સાતમ આઠમનું કાર્ય ન કરીએ તે) ભંગ થતે હેવાના ભયથી સાતમે
૧૧. “શૌનમુકાયોર્કશે લંચ-તિ ચારઃ-ગૌણ અને મુખ્ય એ બે ભેદમાંથી મુખ્ય ભેદને વિષે કાર્યને નિશ્ચય કરવો, એમ ન્યાય છે-અનેરા રક્રિયા સાર્ત્રી ૩૬, સૂત્ર છે તયાં-શળે રાઃ પ્રયુનાનો મુદ્યાથરોળિય પ્રવત્ત-ગૌણ અર્થમાં જ શબ્દપ્રયોગ કરાતા (ગૌણશબ્દ) મુખ્ય અર્થના (જે આરોપ કરાય તે) આરોપથી જ પ્રવર્તે છે.” તથા– ગોધૂમાંકરમાં-પૃથ્વી, પાણી, હવા એ ગૌણુ કારણ હોવાથી અને મુખ્ય કારણ ગેધૂમ હોવાથી ‘પૃશંકર-લાંક–પવનાંકુર’ કહેવાતું નથી, પરંતુ ગેધૂમાંકુર જ કહેવાય છે :” તેમ ચૌદશના ક્ષયે તેરસે મુખ્યપણે ચૌદશ હોવાથી ચૌદશ જ કહેવાય. ગૌણને તો વ્યવહાર જ થતો નથી. પ્રતિમાને વિષે પત્થર મૂળ છે, પરંતુ તે ગૌણ લેખાતે હોવાથી મુખ્ય ગણાતી પ્રતિમાને જ વ્યવહાર કરાય છે અને તે વ્યવહારમાં કદિ ‘પ્રતિમા પણ છે અને પત્થર પણ છે એમ બેલાતું જ નથી. માતાને વિષે પણ માતામાં રહેલું સ્ત્રીત્વ ગૌણ હોવાથી “એ માતા પણ છે અને સ્ત્રી પણ છે એમ બેલાતું જ નથી.” તેમ ચૌદશના ક્ષયે ગૌણ ગણાતી તેરસને દિવસે “મુખ્યના હિસાબે ચૌદશ કરાય છે તેમાં આજે ચૌદશ પણ છે અને તેરસ પણ છે એમ શ્રી સંઘમાં કહેવાતું જ નથી; એમ ગ્રંથકારશ્રી, અહિં આ “કૌનમુદ્યમેટા” પાઠથી સ્પષ્ટ કરે છે. અર્થાત-શાસ્ત્રકારે તે પાઠ વડે ‘ગૌણ અને મુખ્ય એ બે ભેદ પ્રવર્તતા હોય ત્યાં તે પ્રકારે મુખ્યને જ વ્યવહાર પ્રવર્તતે હોય છે,’ એમ સ્પષ્ટ કર્યું છે.
૧૨. આ “શીનાષ્ટમી સભ્ય” એટલું ખંડ વાક્ય પકડીને ૭/૮ કહેવા તથા લખવા માંડેલ ન વર્ગ, આઠમના ક્ષયે “ક્ષયે પૂર્વી થી સાતમની બનતી આઠમે સાતમની પણ હયાતિ આ ગ્રન્થકારશ્રીના નામે લેખાવે છે તે ખોટું છે. કારણ કે–આ અધિકાર, પૌષધને ચાલતા હોવાથી તથા (પૌષધ ઉચરવાને કાળ સૂર્યોદય પહેલાં જ છે, અને ગ્રન્થકારે તે વખતથી જ આઠમ ગણી છે એ વાત,) તે પંક્તિની જેડે જ લખેલી બે પંક્તિ દ્વારા આઠમના પૌષધને આઠમને નહિ કહે તો ગાંડા ગણાવાને પ્રસંગ આવશે એમ ગ્રંથકારે ખરતરને સ્પષ્ટ જણાવેલ હોવાથી સ્પષ્ટ છે. માનીએ છીએ કે-નવા વર્ગે પર્વતિથિપ્રકાશમાં આ પંક્તિએનો અર્થ એથી જ છૂપાવ્યો હોય.
