Book Title: Shamb Pradyumna Charitra Part 01
Author(s): Sulochanashreeji
Publisher: Amitbhai S Mehta
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022711/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAR zAMba-padyumnacaritra pahelo bhAga aAvAdaMkA : sva. sAdhvIjI sunaMdAzrIjInA ziSyA sAdhvIjI sulocanAzrIjI hAla nA ja ( re, usare ]]g]5|g;S|G5955995959595Tg5Tg5gG5gggggTg5gG595@g Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HANAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAARDSA zAMba-padyumnacaritra pahelo bhAga. - amApadaMkA : sva. sAdhvIjI sunaMdAzrIjInA ziSyA sAdhvIjI sulocanAzrIjI C'e - -- -- - - - - Bsare GT]GHTEETHEIGHIG5959E5gY59595995955gG5G5]GSTggggSgTggg Page #3 -------------------------------------------------------------------------- Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavicakravatI zrI ravisAgara gaNi-racita phi. zrI zAMba-pradyumna caritra [ sargaH 1 thI 8] - prathama bhAga mULa saMskRta zloka ane bhAvAnuvAda Oood : bhAvAnuvAdikA sva. pravartinI sAdhvIjI sunaMdAzrIjInAM viduSI ziSyA sAdhvIjI sulocanAzrIjI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : prakAzaka : amitabhAI esa. mahetA "amikaMja' le gArDana pAse navaraMgapurA, amadAvAda : prAptisthAna : sarasvatI pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA, ratanapoLa amadAvAda-1 semacaMda DI. zAha jIvana nivAsa sAme pAlItaNu (saurASTra) sevaMtIlAla vI. jaina 20, mahAjana galI. jhaverIbajAra, muMbaIH 2. vi.saM. 2044 prati-500 * mUlya: 50/ru. - I-- mudrakaH jagata TreDarsa, nayanakumAra maphatalAla gAMdhI A/21, zAMti kamarziyala senTara, nagarazeThane vaMDe, ghAMTA, amadAvAda, - - ON : --swima : Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika sahayogI vi.saM. 2040nuM cAtumAMsa pUjya sAdhvIjI sucanAthI chad madrAsamAM sAdhAraNa bhavanamAM thayuM. teozrInI preraNAthI zrI candraprabhu junA maMdiranA nAnakhAtAmAMthI A granyanA prakAzanamAM rU. 21 hajArane puNya sahayoga sAMpaDayo che. tathA sAdhAraNa bhuvananI zrAvikA bahene taraphathI paNa A graMthanA prakAzanamAM rU. pAMca hajArane sahayoga prApta thayA che. ame emanA kRta chIe. : prakAzaka : Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya : pUjya sAdhvIjI sucanAthIjIe sarvaprathama dArzanika graMtha "syAvAda maMjarI' ne saraLa ane subodha bhAvAnuvAda karyo hato ane enI bIjI AvRtti paNa prakAzita thaI che. te pachI teoe "hirasaubhAgya nAmanA saMskRta mahAkAvyane rasapUrNa anuvAda karyo hato ane enuM paNa prakAzana thaI gayuM hatuM. zAMba-pradyumna caritra' sAdhvIjI mane khUba priya kAvyagraMtha che ane lagabhaga dareka cAturmAsamAM bahene samakSa pravacanamAM A graMtha teo vAMcatAM hoya che. temaNe A caritrane anuvAda e dhArApravAhI ane rasapUrNa zailImAM karyo che ke vAMcanAra graMtha puro karyA vinA mUke nahIM. caritragraMthanA abhyAsane saraLatA rahe eTalA mATe mULa leka paNa chApavAmAM AvyA che. A prathama bhAgamAM 1 thI 8 sarga ApavAmAM AvyA che. bIjA bhAgamAM 9 thI 16 sarga ApavAmAM Avaze. bIjo bhAga paNa ame jaladI prakAzita karavA icchIe chIe. ja joIe. jethI abhyAsa karanArAone A dareka jJAna bhaMDAramAM A caritragraMtha ho graMtha sulabdha bane, chapAvavAmAM khUba kALajI rAkhavA chatAM, keI bhUla rahI javA pAmI che. adhyayana karAvanArA vidvAne e bhUla sudhArI levA kRpA karaze. A graMthanA prakAzanamAM jeone Arthika sahayoga prApta thayA che, te madrAsanA caMdraprabhasvAmI junA maMdiranA TrasTIone ane sAdhAraNa bhavananI zrAvikA bahenene AbhAra mAnuM chuM. aMte, huM pUjya sAdhvIjI ma. sulocanAzrIjIne vinaMtI karuM chuM ke teo A rIte potAnI jJAne pAsanA cAlu rAkhIne samAjane AvuM upayogI sAhitya pradAna kare. - prakAzaka amadAvAda : 20-5-88 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDitacakravartI rAjasAgara gaNu-ziSya paMDita ravisAgara gaNuM-viracita zAMba-prAmA cAstra * cAra : anuvAdikA : sAdhvI sulocanAzrIjI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nama: zrI pArzvanAthAya || paNDitaprakANDa zrI ravisAgaragaNikRtam // gAMvadyumnacaritram // maMgalAni - praNatamAnavadAnavanAyakaH, prathamatIrthaM patiH zivadAyakaH / vijita dussahamanmathasAyakaH, prakurutAM matimastakaSAyakaH // 1 // // // magalAcaraNa // E // jeozrI meAkSamA-pradAtA ane duHsahya kAmanA vijetA che temaja dAnavA, mAnavA ane deveAnA paNa nAyake jemanI nitya pUjA-bhakti kare che, evA prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva bhagavata mArI buddhine kaSAyarahita karanAra aneA. [1] jagati zAMtijinaH sukhakArakaH, sakalaleAkabhavAmbudhitArakaH / tamo vipadAmayavArakaH, suranarastutadIdhitidhArakaH // 2 // jeozrI trileAkanA bhavya vAne bhatrasAgarathI tAranAra ane temanA tamAma prakAranA duHkhAne dUra karanAra che, temaja mAnave ane devee stutigAna karIne jemanI kItine anaMta kSitija sudhI vistArI che, evA zrI zAMtinAtha prabhu sakaLa vizvane mATe sukha ane zAMti karanArA thAe [2] biSayamanmathamAnavinAzakaH, zuciyazA bhuvanatrayabhAsakaH / jayati nemijinA janazAsakaH, zivavadhUkamanIya vilAsakaH // 3 // vizvavijetA kAmadevane paNa parAjIta karI tenuM mAna utAranAra, vizva-vikhyAta, tribhuvana yeAtirdhara, leAkanAyaka, muktirUpI patnI sAthe prasanna dAMpatyajIvana jIvanAra zrI neminAtha bhagava...tane jaya hA! [3] vikaTasaMkaTapeTakapATanaH, pracaratAM dadhadastabhavAdanaH / vigalitA'khilasaMsRtinATanaH sphurati pArzvajinA madameoTanaH // 4 // | bhISNu ane bhayaMkara upadraveAne paNa pAra karanAra, bhavabhramaNaneA sukhAMta lAvavAnI klAnA kImiyAgara, sasAranA tamAme-tamAma nATakAneA a`ta karanAra ane akArane nakhazikhAna uccheda karanAra zrI pArzvanAthaprabhu, A akhila vizvanI AAbhA ane zaNagAra che. [4] Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-prakhya caritra vitatamerugirerapi dhIratAM, jalanidherapi bhUriMgabhIratAM / rajasi karmamaye ca samIratA-matati vIrajinasya sudhIratA // 5 // meru parvatIya vizeSa dhIra, kSIra samudra karatAMya savizeSa gaMbhIra ane karmarUpI kacarAnA jaMgI Dhagane palakamAM dUra karavA mATe pracaMDa vAvaMToLa samA zrI mahAvIra paramAtmA nI dhIratA, vIratA ane gaMbhIratAthI jagata AkhuM preraka ane pAvana banyuM che. [1] iti matisudhanAnAM paMcatIrthI jinAnAM, pramuditabhuvanAnAM namradevAMganAnAM / praNatasamajaneMdrAzcograbuddhyai jineMdrA, ghanatamasi dinendrA, dravyadAne dhnendraaH||6|| je trilekane trikALa AnaMdathI abhibhUta kare che ane jemane devAMganAo paNa vinaya ane umaMgathI vaMdanA kare che, jJAnarUpa suMdara dhanavALA evI A pAMca jinezvaranI paMcatIrthI, temaja ajJAnanA ghanaghera aMdhakArane vidAravAmAM sUrya samAna, dAna ApavAmAM kuberanAya kubera evA jagavaMda tri-kAlIna [ vartamAna, atIta ane anAgata kALanA ] anaMtA zrI tIrthaMkara paramAtmAo ! sahu keIne nirmaLatA ane nirmamatA bakSe ! [6] che sarasvatI stuti che matimahimavidhAnA, bhAratI bhA-pradhAnA, vizadaguNanidhAnA-pAdane saavdhaanaa| pravilasadabhidhAnA stUyamAnAvadhAnA, janayatu vibudhAnAmihitaM zaM dadhAnA // 7 // buddhinA bhaMDArane bharacakaka karanArI, nirmaLa guNa-bhaMDAranI sajAga rakSikA, nAma pramANe ja guNiyala ane guNavatI, stuti karanArane sukha ApanArI rUpazrI he mA zAradA ! tame paMDitajananI IcchAne paripUrNa karanArA thAo. [7] # guru-stuti stuvadamaraharibhyaH kSiptakarmAdyaribhyaH, smayazikharipavibhyaH, kAmamustAkiribhyaH / tridazavaratarubhyaH, kAmitArthapradebhyaH svamatijitagurubhyastAnamaH zrIgurubhyaH // 8 // praNipatya jinAdhIzAna , prAtihArya virAjinaH / zrutadevImajADayAM ca, zrIgurUn sukRtAdhvanaH / / 9 / / deva-devendrothI stuti karAyelA, karmazatruone saMhAra karanArA, ahaMkArarUpI pahADane toDavAmAM vajasamAna, kAmarUpI thAMbhalAne jaDamULathI ukheDI nAkhavAmAM hAthI samAna, IcchakonI IcchAone paripUrNa karavAmAM kalpavRkSa jevA temaja pitAnI buddhithI bRhaspatine paNa parAbhava karanArA evA zrI gurubhagavatene mAre namaskAra ho ! [8] Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadyAta Ama ATha ATha pratihArIothI suzobhita zrI jinezvara bhagavaMtone temaja buddhinidhAna zrutadevI ane sanmArganA pathika guru bhagavaMtane aMtaranA aMtarathI trividha vaMdanA karIne "zrI zAmba-pradyumna caritrane zubhAraMbha kare che. [9]. upodaghAta che prAjyA viSNusutA AsaMsteSu yo'bhUnmaharddhikaH / vidyopahAralIlAbhiH prAgjanmasukRtodayAt // 10 // svakIyaparabodhArtha-maSTamAMgAdgurogirA / zrI pradyumnakumArasya caritraM tasya vakSyate // 11 // zrI kRSNanA ekathI vadhu putro hatA. e sau putromAM, pUrvajanmanA puNyadayathI jemane anekavidha vidyA-vaibhava prApta thaye hato evA "pradyumnakumArInuM jIvanacaritra, "annakRtadazAMga" nAmanA AThamA Agama-graMthanA AdhAre temaja gurukRpAthI mArA ane anya sau koInA Atmabodha ane AtmakalyANa mATe kahuM chuM. [10, 11] jaMbudvIpAbhidhe dvIpe, bharate suSamAzrite / abhUccaMpApurI bhUri-bhUrisarivirAjitA // 12 // suSama nAmanA ArAnI vAta che. e samaye jabUdvIpanA A bharatakSetramAM caMpA nAmanI nagarI hatI. aneka prakAranA AcAryo A nagarInuM gaurava ane garimA hatA [12] pUrNabhadralasadbhadre caitye nityepsitprde| tatraiva samavAsArSIt paJcamA gaNanAyakaH // 13 // eka maMgaLa divase, A caMpAnagarImAM, Icchitane ApanAra kalyANakArI pUrNabhadra nAmanA caityamAM gaNadhara bhagavaMta sudharmAsvAmI padhAryA. [13] nAkinirmitakalyANa-naline saMsthitaH prabhuH / sudharmasvAmyatha bhrAmyadbhavyajIvAnupAdizat // 14 // teozrI devaracita suvarNakamaLa upara birAjIne bhavya jIvone dharmadezanA ApI rahyA hatA [14] tenopadiSTamAkarNya, dharma kaivalyakAraNaM / svAcitAni vratAnyaMgI-kRtya cApurgRhaM janA // 15 // temanI kevalyakAriNI dharmadezanA sAMbhaLIne ghaNAMe pitAnAM rasa, rUci ane zakti anusAra vrato aMgIkAra karyA ane pachI sau saunAM ghare gayA. [15] jabUsvAmyatha saMjAta-zraddho muditamAnasaH / sudharmasvAmina samya-kcaturjJAna vyajijJapat // 16 // tyAre zraddhALu ane prasannacitta jaMbUsvAmie caturNonI sudharmAsvAmIne vinayathI pUchyuM : [16] Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAba-pradyumna caritra zrIaMtakRdazAMgasya, caturthe varga AdarAt / prajJaptA bhagavan ke'rthAH, zrIvIreNa savistarAH // 17 // "he bhagavaMta! zrI aMtakRtadazAMga nA cethA prakaraNa [ adhyAya ] mAM zramaNa bhagavAna mahAvIre zuM kahyuM che, te kahevAnI Apa kRpA karo. [17] AmRzatA'rhataH pAdasaroruhamaharnizaM / mamAthAMzca samAyAtA-nAyuSman avataH zRNu // 18 // sudharmAsavAmIe kahyuM: "he AyuSyamAna jabU! paramAtmAnA zrIcaraNenI niraMtara upAsanA karanAra mArA mATe zrI mahAvIra prabhue temAM je kaMI kahyuM che, te huM tane kahuM chuM. e tuM sAMbhaLa." [18] tadyathA-jAli 1 mayAli 2 ubayAli 3 purisaseNe a 4 vAriseNe a 5 // pajjunna 6 saMva 7 aniruddha 8 / sabanemi a 9 daDhanemI 10 // pannAsaM pannAsaM, bhajjA uvai a vArasaMgadharA / solasaM pariAyA, siddhA sittuMjae dasavi / zabdAdizAstravoddhAro, yoddhAro raNakarmaNi / balIyAMsA babhUvAMsA, dazaite siddhigAminaH // 19 // jAli, mAli, uvayAli, purisarSaNa, vAriNa, madha, zAMba, anirUddha, sarvanemi ane 8nemi-A dazee agiyAra aMgone abhyAsa karyo hato ane soLa varasa sudhI saMyamadharmanuM utkRSTa ArAdhana karIne te sau girirAja zrI zatruMjaya upara siddhatvane [ nirvANa] pAmyA. A dasa vyAkaraNAdi zastronA jANakAra, yuddha karavAmAM suMdara laDavaiyA, baLavAna A dase mokSane pAmanArA hatA. [19] kambukaNThaH punarjabU-svAmI bhUmIzavaMditaH / aprAkSItakSINakamaika-marmA zarmanibandhanam // 20 // zrImacchatruJjaye tIrthe, sarvatIrthavibhUSaNe / dazasveteSu nirvANaM, pradyumna kathamAptavAn // 21 // nagarI kA garIyAsI-tsukhAnyasya ca vibhrataH / kA mAtA ca pitA ko vA,ko bandhurha dayaMgamaH // 22 // ityanyUnamapi svAmin , svarUpaM paMkavajitaM / seotsAhaM zrItumIhe'haM, yuSmadvadanavArijAt // 23 // zaMkha jevI DokavALA, rAjAmahArAjAone paNa vaMdanIya evA jaMbUsvAmie punaH vinayathI pUchayuM : "he bhagavaMtuM ! zabdAdi zAstranA jJAtA, yuddhakaLAmAM nipuNa ane mahAparAkramI e dasa yoddhAo tIrthAdhirAja zrI zatruMjaya upara nirvANa pAmyA ema Ape kahyuM. have mane Apa e kahevAnI kRpA karo ke te dasamAMnA eka pradyumnakumAre akSayasukhavALA nirvANapadane kevI rIte prApta karyuM ! temanAM mAtA-pitA koNa hatA? temanA bhAI-bahena Adi svajane koNa keNa hatA? e kayA nagaramAM rahetA hatA? he svAmina ! ApanA zrI mukhethI e jANavA huM utsuka ane Atura chuM. [20, 21, 22, 23] Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga : 1 zrIsudharmA sudharmANa-madhvAnaM pradadhattata / jaMbUsvAminaM Acakhyau, pradyumnasya caritrakam // 24 // ane punitapathe vicarI rahelA suryAsvAmIe jaMbUsvAmine pradyumnakumAranuM caritra kahevAnuM zarU karyuM. [24] sargaH 1 caMdramaMDalasaMkAze, ratnarAjivirAjite / vRttAkAratayA kAMte, virAjadvijayAzrite // 25 // jaMbUdvIpe jagatkhyAte, lakSayojanavistRte / dvilakSayojanAyAme-lavaNAMmubudhibhUSite // 26 // yojanaiH paMcazatyA ca, SaDviMzatyA samanvitaM / SabhiH kalAbhirAbhAti, kSetra bharatanAmakam // 27 // jenI tarapha goLAkAra be lAkha jana pramANa lava samudra ghUghave che, jemAM caMdramaMDaLa jevA ratnonA jhagamagATathI manohara evA aneka vijayo [ kSetro/pradeze/rA ] che ane je svayaM eka lAkha jana sudhI vistarita ane vizvavikhyAta che, te jaMbudvIpamAM bharatakSetra aneka prakAre viziSTa ane zreSTha che. tenuM kSetraphaLa pa26 yojana ane 6 kalAnuM che. [25, 26, 27] zrImatAM tIrthanAthAnAM, yatra syAjjananAdikaM / athavA yatra jAyate, rAmacakrayardhacakriNaH // 28 // AryAvartI jinaiH khyAtaH, sa dezaH klezanAzanaH / tatra nAmnAsti sauvIro, dezA janapramAdakaH // 29 // A bharatakSetramAM zrI tIrthaMkara paramAtmAnA janma, dIkSA Adi kathAko thAya che, vAsudeva, baLadeva, cakavata Adi mahApuruSonI je janmabhUmi ane karmabhUmi che evA A bharatakSetramAM jinakathita AryadezamAM sarvasaMtApanAzaka, sukhadAyI sauvIra nAmano deza che. [ 28, 29] tatra citrapavitrAbhe, trstshaatrvsNhtau| amarIkelikAliMdyA, rarAja mathurApurI // 30 // zatruone jyAM koI upadrava nathI evA A sauvIra dezamAM mathurA nagarI che. devo paNa jyAM kIDA kare che evI yamunA nadIthI te zebhI rahI che. [30] caturA mathurA seyaM, yamabhItinirAkRtA / svasvasRvAsarAgeNa, bhRrivRddhasamAzritA // 31 // pitAnI bena yamunAnI nivAsanagarI hevAthI bahena pratyenA snehathI jyAM yamarAjAno bhaya nathI evI mathurA nagarI dhana-dhAnyathI samRddha hatI. [31] harivaMzyAdvasuputrA-tasyAM bRhdbhujaattthaa| bhUteSu bhUribhUpeSu, samabhUdbhUpatiryaduH // 32 // AsIdapi yadAH sUnuH,zUraH zUramatisthitiH / putrau zaurisukhIrau dvau, zUrasthApi babhUvatuH // 33 // harivaMzIya vasuputrathI bRhadabhuja sudhI ghaNuM rAjAoe mathurAmAM rAjya karyuM. temAM eka yadu nAmano rAjA hato. tene zUra nAmano eka putra, nAma pramANe zUravIra hato. zUrane be parAkramI putra hatA. eka zaurI ane bIjo suvIra. [32, 33] Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaba-dukha caritra prAjye rAjye mudA zauri, yauvarAjye suvIrakaM / nyasya zUro'tivairAgyA-dIkSAM gRhItavAnmuda // 34 // saMsAra para vairAgya AvatAM zarA rAjAe ghaNI dhAmadhumathI zaurIne rAjasiMhAsane ane suvIrane yuvarAjapade besADIne pite dIkSA lIdhI. [34] mathurAyAstu sAmrAjyaM, zauridatvAnujAya ca / gatvA kuzAtadezeSu, zauryapuramavAsayat // 35 // zaurIe mathurAnuM sAmrAjya nAnA bhAI suvIrane meMpI dIdhuM ane pote kuzAddezamAM cAlyo gayo. ahIM eNe zauripura nAmanuM navuM nagara vasAvyuM. [3] sutA aMdhakavRSNyAdyA, babhUvuHzauribhUbhRtaH / bhojavRSNyAdayaH putrAH, suvIrasyApi cAbhavan // 36 // zaurIne aMdhakavRSNi Adi ane suvIrane bhojavRSNi Adi ghaNAM putro thayA. [36] bhojakavRSNaye datvA, svarAjyaM mathurApuraH / sauvIrapattanaM nyasya, siMdhuSvasthAtsuvIrarAT // 37 // savAre pitAnI mathurAnI rAjagAdI bhejavRSNine ApI ane svayaM siMdhu dezamAM jaIne tyAM sauvIrapura nAmanuM nagara vasAvIne tyAM ja rahyA. [37] aMdhakavRSNimAtmIye, rAjye saMsthApya zaurirAT / pratiSThitayateH pArthe, pravrajya divamAptavAn // 38 // zaurI rAjAe paNa potAnA rAjasiMhAsane, potAnA putra aMdhakavRSNine abhiSeka karAvyuM. e pachI temaNe pratiSThita nAmanA muni pAse dIkSA lIdhI ane saMyamI jIvananuM utkRSTa ArAdhana karatA karatA devalokamAM gayA. [38] pAlayataH sato rAjyaM, bhojavRSNezca mAthuraM / ugrasenAbhidhAno'gra-sthAmadhAmasuto'jani // 39 // mathurAnagareza bhajavRSNine ugrasena nAmano putra thaze. te khUba ja tejasvI hato. [ 39] subhadrAkukSijA eteM-dhakavRSNerdazAbhavan / samudravijayaH pUrvo, hyanidravijayAMcitaH // 40 // akSAbhyaH zAtravA'kSAbhyaH, stimitaH stimitaashyH| sAgarazvAkaraH kAMte-himavAn himakAMtiruka 41 acalo'caladhIrdInA-ddharaNo dharaNo bhuvi / pUraNazvA'bhicaMdrAhvo, vasudevAMgadevabhAH // 42 // dazApi sudazA Asan , dazArdA iti nAmataH / sphuratparAkramAkrAMta-dAdaMDAzcaMDatAdRtAH // 43 // aMdhakavRSNine subhadrArANIthI daza putro thayA. te A pramANe H Asetu sudhI vijaya vAvaTo laherAvanAra samudravijaya-1, zatruothI jarAya kSubdha ke bhayabhIta na thanAra abhya-2, pratipaLa prasannacitta svimita-3, sAgara jevo gaMbhIra sAgara-4, himAMgI himarUka-5, sthitaprajJa buddhinidhAna acala-6, garIbene AdhAra dharaNa-7, manorathane pUrNa karanAra pUraNa8, pUrNacandramukhI abhicandra-9, ane deve jevo dedipyamAna vAsudeva. A daseya bhAIo pracaMDa bAhavALA, mahAparAkramI ane jotAveta ja gamI jAya evA hatA. te sau vizvamAM dazadazAha nAme vikhyAta banyA. [40, 41, 42, 43] Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga : 1 anuje prathite teSAM, kuMtImAyau babhUvatuH / tAtaH kuMtI dadau pAMDo-damaghoSasya madrikAM / / 44 / / daza bhAIo vacce be bahena hatI. kuMti ane mAdri. pitAe kutine pAMDurAjA sAthe ane mATine damaSa rAjA sAthe varAvI. [44] samudravijaye zaurya-purarAjyaM nidhAya ca / pravrajya suvratAbhyarNedhakavRSNirayAdivaM // 45 // aMdhakavRNie zauryapuranuM rAjya samudravijayane seMpIne, suvrata nAmanA AcArya pAse dIkSA lIdhI ane cAritradharmanuM samucita pAlana karIne teo devalekamAM gayA. [45] bhojavRSNirapi svIya-rAjyaM nyasyAgrasenake / mathurAyAmadAdIkSA-matucchotsavapUrvakaM / / 46 / / bhojavRSNie paNa ugrasenane mathurAnA siMhAsane rAjayAbhiSeka karAvIne mahotsava pUrvaka dIkSA lIdhI. [46] prajAM pAlayataH putra-putrIvanmathurApuri / ugrasenamahIzasya, paTTarAjyasti dhAriNI // 47 // sagAM saMtAnanI jema lokenI sArasaMbhALa letA prajAvatsala ugrasena rAjAne dhAriNI nAmanI paTarANI hatI. [47] ekadAmaMtritasyApi, mAsakSapaNapAraNe / tApasasya kSamAbhA, yatkAritaM na pAraNaM // 48 // eka divase ugrasenarAjAe mAsakhamaNanA tapasvI tApasane pitAne tyAM pAraNuM karavA mATe padhAravA prArthanA karI. paraMtu saMjoge ja evA badhAM UbhA thayAM ke rAjA tapasvI tApasane pAraNuM karAvI zake nahi. [48] [te A pramANeH mathurAnagarInI bahAranA bhAgamAM eka udyAna hatuM. temAM tApane eka Azrama hato. temAM rahIne tApaso anekavidha tapasyA karatA hatA. temane eka tApasa mAsakSamaNanA pAraNe bIju mAsakSamaNa karatA. A tapa mATe teNe niyama rAkhyo hato ke pAraNuM karavA mATe keI nimaMtraNa Ape to ja tene tyAM pAraNuM karavA javuM ane e yajamAna yathocita sanmAnathI pAraNuM karAve to ja pAraNuM karavuM, A niyama na sacavAya te mAsakSamaNanuM tapa satata cAlu rAkhavuM.' eka divasa ugrasena rAjA AzramamAM kulapatinA darzana mATe Avyo. eNe mAsakSamaNanA tapasvI tApasane pitAne tyAM pAraNuM karavA mATe padhAravA nimaMtraNa ApyuM. nimaMtraNane svIkAra karIne tapasvI tApasa rAjamahelamAM padhAryA. ' paraMtu e ja divase rAjAne ekAeka zULa rega thayo. rAjAnI vedanAnuM upazamana karavA ane temanA roganI sAravAra karavA mATe rAjaparivAra doDAdeDa karI rahyo. saunA haiye rAjAnA svAdhyanI ciMtA hatI. AthI AMgaNe padhArelA tapasvI tApasa tarapha keIe dhyAna na ApyuM. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra, tapasvI tApasa zekavAra sudhI samatApUrvaka UbhA rahyA. te paNa koIe temanI hAjarInI neMdha na lIdhI. AthI temaNe niyama mujaba, vagara pAraNe ja bIjuM mAsakSamaNa zarU karI dIdhuM. A bAju samayasaranI sAravArathI ugrasena rAjAnI vedanA zAMta thaI gaI tarataja temane yAda AvyuM ke Aja te tapasvInA pAraNAno divasa che. meM temane pAraNA mATe nimaMtraNa ApyuM che. e jarUra Aja padhAryA haze. temanI tapAsa karAvI te temane jANa thaI ke tapasvI te padhAryA hatA. paraMtu koIe temanuM svAgata na karyuM ethI e te pAraNuM karyA vinA ja pAchA AzramamAM cAlyA gayA che. - rAjAne, AthI khUba ja du:kha thayuM. Azrame jaIne temaNe kulapati ane tapasvI mahAtmAnI kSamA mAMgI ane pAraNAM mATe padhAravA mATe pharIthI vinaMtI karI. bIjA sAsaNane samaya pUro thaye eTale tapasvI tApasa pAraNA mATe rAjamahelamAM padhAryA. paraMtu tyAre temanA tarapha jovAnI paNa koIne phurasada na hatI. e ja divase rAjAne tyAM putrajanma tharyo hovAthI sau rAjAne vadhAI ApavAmAM vyasta hatA. rAjA pote paNa putrajanmanA AnaMdamAM e aTavAI gayo hato ke pite Aje tapasvIne pAraNuM karavA mATe nimaMtraNa ApyuM che, te yAda ja na rahyuM ! rAjamahelamAM pAraNuM karAvavA mATe koIe svAgata na karyuM, AthI, tapasvI niyama mujaba zAMtacitte AzramamAM pAchA pharyA ane satata trIjuM mAsakSamaNa karavAnuM cAlu rAkhyuM. ugrasenane tapasvInA pAraNanI yAda AvI tyAre ghaNuM moDuM thaI gayuM hatuM. pastAvAthI tenuM haiyuM raDI rahyuM. AzramamAM jaIne teNe gaddagadda kaMThe tapasvI mahAtmAnI kSamA mAMgI ane pAraNA mATe padhAravA mATe punaH nimaMtraNa ApyuM. paraMtu bhavitavyatA. kaMIka bIjI ja hatI. trIjA pAraNAnA divase ja rAjAne zatru rAjAne sAmane karavA mATe nagara bahAra nIkaLI javuM paDe che. te nimaMtraNa mujaba tapAvI tApasa trIjA mAsakSaNanA pAraNA mATe padhAryA. tyAre rAjamahelamAM cetarapha yuddhanI vAte ane vAtAvaraNa hatuM keIe temane satkAra na karyo. thaDIvAra sudhI tapasvIe rAha joI. paNa keIe temanA tarapha joyuM suddhAMya nahi, AthI temane khUba ja krodha caDe. haiye gusso bharIne te AzramamAM pAchA pharyA ane AmaraNa upavAsa cAlu karyA. tapamAM te vicArI rahyA ke rAjAe mane mArI nAMkhavA mATe ja mArI sAthe A durvyavahAra karyo che. nahi te e kaMI traNa traNa vakhata mane ApeluM AmaMtraNa bhUlI jAya?-Ama karmanA devathI e UMdhuM vicAratA rahyA ane niyANuM karyuM ke-mArI tapasyAnuM kaMI paNa phaLa maLavAnuM hoya te AgAmI janmamAM huM rAjAne mAranAra thAuM...] Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sarga-1 ..ugrasenakSayAyAhaM, bhayasimiti tadbhRzaM / nidAna kRtya tajjIvA, dhAriNIkSimAgamat / / 49 // ugrasena rAjAne kSaya karanAre thAu A pramANe niyANuM karIne tApasano jIva marIne ugrasena rAjAnI rANI dhAriNInI kukSie Avyo. [49] patyurvakSaHsthalasthaM ca, mAMsamagrIti dAhadaH / prArabhya taddinAttasyA, mAnase samajAyata // 50 // e garbhanI dui vRttinA prabhAve ghAriNIne khUda pitAnA ja patinA hRdayanuM mAMsa khAvAnI tIvra IcchA thaI AvI IcchA kema kahevAya ane kema purI karAya" e vicArathI dhAriNI manomana duHkhI thaI ane tethI te sUkAvA lAgI. paraMtu rAjA ane pradhAneM tenI IcchA kaLathI jANuM lIdhI ane kALajIpUrvaka dhAriNInI IcchA ( doDada) pUrI karI. [50] pUrNIbhUteSu mAseSu, sAsUta vairiNaM sutaM / dAsyAkSepayadutpAta-bhayataH 'kAMsyasaMpuTe // 51 // mAtuH pituzca nAmAMkAM mudrikA patrikAMkitA / kSiptvA ratnAni ceya tAM, yamunAMbunyavAhayat // 52 // jAto mRtaH sutaH kSoNI-dhavAyeti zazaMsa saa| peTA sA vAyunAnIya--mAnA zauryapuraM yayau // 53 // garbhAdhAnane kALa pUrNa thatAM dhAriIe putrane janma Ape. A putra bhaviSyamAM pitAnA ja pitAne paDanAro banaze." ema samajI vicArIne, dhAriNIe tene eka kesanI peTImAM mUko. tenI sAthe mAtA-pitAnA nAmavALI vIMTa ane DAMka paNa mUkayA. pachI e piTI baMdha karAvI ane dAsI mAraphata e peTIne yamunA nadImAM vahetI mUkAvI dIdhI. e samaye pavana anukULa hovAthI peTI vahetI vahetI zauryapura nagare pahoMcI. A daramiyAna rANIe rAjAne kahyuM ke pitAne marele putra janmyo hato. [ 51, 12, 53] rasavaNiksubhadrAkhyo, dehazaucArthamIyivAn / tAM peTI vIkSya kAliMdyA, AkarSajalatA bahiH // 54 // tasyAmudghATitAyAM sa, sapatraratnamudrikaM / tejasevaM zizu sUraM, dRSTvA bAlamadita // 55 // / samaMjUSAnvitaM bAlaM, samAdAya niketaneM / svakAMtAyai sutatvena, pAlanArtha vaNigdadau / / 56 // 5 gRhItaH kAMsyapaTAtaH, kaMsa ityaahvysttH| yathArtho daMpatIbhyAM tu tAbhyAM prAduSkRtastadA // 56 // - subhadra vaNika rasane vepArI hatA. kudaratI hAjata mATe te savAre nadI kAMThe AvyA. tyAM teNe nadImAM taNAtI vatIkAMsAnI peTI jaI teNe e peTanaidAthI hAre kADhI ane kAMThe laI AvIdhADI.TImAM teNe jIvatuM baLaka, vITIame je adhuM joIne tene khUbaja -naMda thayo ane peTI-zahita baLakane te pitAnA ghera laI AvyuM. patnIne bALaka sApyuM. kAMsAnIsTamAMthI zetAne tejasvI putra maLe hate. AthI vaNika daMpatIe tenuM nAma kaMsa pADyuM. [54, 55, pa6] Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaba-pradyumna caritra pratyahaM vayasA tanvA, prakRtyA kalahena ca / vardhamAnaH prasiddho'bhU-svakIyaireva lkssnnaiH||57|| yaSTimuSTipaTurgAlI--like'sau dadAti ca / lAti pitrorupAlaMbhAn , ramamANaH sa sarvadA // 58 // bAlyAvasthAprasaMgena, yAdRgvAlavitIryate / pitRbhyAM tAdRzaM zobhA-dikamAsAdyate ytH||59|| subhadro vasudevasya, tata udvignamAnasaH / dazavarSadharaM kasaM, sevAkRtyAya dattavAn // 6 // nAnI vayathI ja kaMsano svabhAva kodhI ane kajIyAra hato. paDozI bALakanI sAthe ramatAM te haMmezA bIjA bALakone gALo dete. dholadhapATa kare. mArAmArI karato. AthI leko kaMsane kajIyAkhera kahetA bALakanA mA-bApa roja tenI mArAmArI ane gALAgALInI phariyAda karatA. AthI subhadra vaNikane khUba ja duHkha ane ciMtA thatI. putrane sudhAravA mATe e jyAre daseka varasano thayo tyAre pitAe tene vasudevanI sevAmAM mUkyo. kahyuM che ke bALapaNamAM putranA jevAM vartana ane vyavahAra hoya che te pramANe mAtA-pitAnI Abaru vadhe-ghaTe che. [ 57, 58, 19, 60]. sevakebhyo'pi sarvebhyo, vizeSAvarjanAdinA / satataM prINayAmAsa, vasudevasya mAnasaM // 61 // vasudevanI sevAmAM AvyA pachI kaMsa, bIjA badhA sevako karatAM vizeSa prakAre ane khUba ja vinayathI vasudevanI sevA karavA lAgyA ane ema karIne vasudevane khuza rAkhavA lAge. [61]. kaMsena sahito'pyeSa, vasudevo mahodayAt / nityarAtAzritazcaMdra, iva prItidharau babhau // 62 // vasudevuM ane kaMsa vacce paraspara evo pragADha prema hato ke e baMne nitya rAhunI sAthe jema caMdra ze tema zobhatA hatA. [2] - AsItkaMsAnujA rAjI--matI raajiimtidyutiH| neminA navajanmAli-snehapAlanahatsatI // 63 // ka kaMsanI eka nAnI bahena hatI. rUparUpanA aMbAra jevI e bahenanuM nAma rAjamati hatuM. bhagavAna neminAtha sAthe rAjamatIne nava nava bhavane rAga-saMbaMdha hatA. [3] ugrasenA dvidhApyatra, rAjImatIlasatpitA / prajAM modayate nyArI-mathurArAjyapAlanAt // 64 // ugrasena rAjA rAjImati mATe premALa hatA. kaMsanA mATe te pUrvabhavanA vairI pitA hatA. mathurAnA rAjyanuM te nyAyapUrvaka saMcAlana karatA hatA. temanA rAjyamAM prajA sukhI hatI. [64] dazasvapi dazA Su, mukhyA jyeSTaH sahodaraH / rAjyaM zaurgapare pAti, samudravijayo nRpaH // 65 // tasya rAjJI mahAprAjJI, bhUrisevakasevitA / sumukhI viduSImukhyA, priyAsti nAmataH zivA // 66 // A tarapha dazadezAImAM vaDila baMdhu samudravijaya zauryapura rAjyanuM zAsana saMbhALe che. temane zivAdevI nAme rANI che. A rANuM ghaNuM sevakothI sevAtI buddhizAlinI, zreSTha viduSI ane svabhAve mIThI che. [5, 66] Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-1 satataM dhanadAnena, duHkhavidhvaMsanena ca / nItizikSAvidhAnena, prajAH pAti piteva sH||67|| samudravijaya rAjA nyAya ane nItithI prajAnuM pitAnI jema pAlanapoSaNa kare che. te dAna paNa Ape che ane prajAnA duHkhane paNa dUra kare che. [67] sUryAyate pratApena, bhuvanavyApinA bhRzaM / akSobhyaripuvikSobha-kAriNA sthaurgadhAriNA // 68 // pitAnA ati sthira pratApathI samudravijaya baLavAna zatruone paNa kSebha pamADanAra hevAthI, temanI kIrti sUryanI jema vizvabharamAM jhagamagI rahI che. [68] AsamudrAMtamudbhUta-rAjadvijayadhAraNAt / samudravijayetyAkhyA, satyA tena vinirmitA // 69 // sAgarakAMThA sudhI pRthvInuM rAjya karatA hovAthI temanuM samudravijaya nAma kharekhara sArthaka che. [6] . mahAnemitanUjenA-parairapyatulaiH sutaiH / rAjyaM prakurute prAjyaM, samudravijayaH prabhuH // 70 // teo mahAnemi Adi parAkramI putranA sAtha-sahagathI rAjavahIvaTa khUba ja saphaLatAthI saMbhALI rahyA che. [70] dharmI yudhiSTiro bhImo, bhiimaarjunaa'rjunopmH| nakulaH sahadevAkhyo, vidyate bhUrivikramaH // 71 // mImiH paMcamaH pustinApure vAre 7 vaDapa murNa muMje, navaH vaMdiriva I72 jema pAMca indriya sAthe jIva hoya tema, pAMDurAjA-dharmaniSTha yudhiSThira, zatruone mATe bhayaMkara bhIma, suvarNa samAna arjuna, nakula ane sahadeva-A pAMca putro sAthe hastinApura nagaramAM rAjyasukha bhogavI rahyAM che. [71, 72]. evaM kSoNipatitrayI vilasati trailokyasAdhAraNe / svadraMgatritaye nayena nikhilAH saMmeAdayaMtI prajAH // aizAnI nayanatrayIva jagati jyotiH prapaMcAvahA / sadvidyAtritayIva sarvamanuje maahaatmysNshlessinnii||73|| jagatanAM prapaMcano nAza karanArI zaMkaranI netratrayI, sarveya manuSyanA mahimAne vadhAranArI vidyAtrayInI jema, ugrasena-samudravijaya ane pAMDu-A traNe rAjAnI tripuTI pitapitAnA dezamAM nyAyapUrvaka rAjya karIne samasta prajAne AnaMda ApI rahI che. [73] iti paMDitacakracakravartizrIrAjasAgaraziSyapaMDitazrIravisAgaragaNiviracite zrIpradyumnacaritra zrIjaMbUsvAmipraznavarNano nAmA prathamaH sargaH samAptaH // zrIrastu // paMDitemAM cakravartI samAna zrI rAjasAgarasUrinA ziSya paMDita zrI ravisAgaragaNie racela pradyumna caritramAM, zrI ja bUsvAmie pUchelA praznanA yathAyogya javAba Apate, 73 ka pramANa A prathama sarga pUrNa thaye. . sau koInuM zubha thAo Ei Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyuma caritra sarga : 2 itaH pUrvAnyadigbhAga-dvipuTA zuktikeva ca / bhAtinIklisanmuktAphalA zuktimatI purI // 1 // [, pUrva ane dakSiNa dizAnA madhyabhAgamAM muktimatI nagarI che. nItirUpI ujajavaLa bhInI mALA sarakhI zaktikA jevI tenI zobhA che. [1] tasyAmabhUdvaso rAjJaH, supasunaMdanastataH / gato nAgapure naSTvA, so'nyadA pRthivIpatiH // 2 // : nagarInA vasurAjAne putra suvasu eka divasa A nagarI cheDIne bhAgI gaye ane >> nAgapura jaIne rahyo. [2] asIttasya sutastatra, bRhadrathetinAmakaH / dordaDavAsitAneka-vairibhUpAlamaMDalaH // 3 // a a avasune eka putra thaye. bRhaduratha nAmane e putra potAnA bAhubaLathI zatruone - parAjita karanAra vIra hato. [3]. [ ahIM graMthakAra zrI tIrthaMkara paramAtmAnA pAMca kalyANakAnuM nirUpaNa kare che.] tIrthAdhinAthajIvasya cyavanaM svargalokataH / sukhAyate 'samastAnAM, bhRzaM yatra zarIrANAM // 4 // ucchinnajanmamRtyUnAM, abhUtAnAM svayaMbhuvAM / navyauH saMpUritaM dravyai-janmanA pitRmaMdiraM // sarvasAvadhayogAnAM, tyAgAnehasi tIrthapaiH / dAridya cheditaM nRNAM, bhUyiSTadravyadAnataH // 5 // jJAnAvaraNAdicatuH-karmaNAM kSayasaMbhavAt / vilasatkevalajJAna-samutpattirajAyata // 6 // jAte'pi jinanirvANe; teSAM gaNadharAdibhiH / rakSitaH saukRtaH paTTaH, ziSyA gurvanugA yataH // 7 // 1. zrI tIrthaMkara paramAtmAnA jIvanuM svargalekathI avana thatAM akhila sRSTinA tamAme : tamAma ane sukhanI anubhUti thAya che. 2. janma ane maraNa jemanAM sarvathA naSTa thaI gayA che evA zrI tIrthaMkara paramAtmAne janma, temanAM pitAnA gharane dhana-dhAnyathI samRddha banAve che. 3. sarva prakAranI pApa pravRttionA tyAgarUpa "dIkSA kalyANaka pUrvenuM zrI tIrthakara paramAtmAnuSIdAna aneka garInI garIbAIne dUra kare che. 4. "jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mehanIya ane aMtarAya-A cAre ghAtakarmane kSaya thavAthI - zrI tIrthaMkara paramAtmAne kevaLajJAnanI prApti thAya che. ane zrI tIrthaMkara paramAtmA nirvANa pAmatAM teozrInA gaNadhara Adi zikhyo temanI dharma pATane sudIrghakALa sudhI gauravavaMtI rAkhe che. kahyuM che keH ziSya gurunA pagale pagale cAlanArA hoya che. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga - 3 evaM kalyANakarjenaiH, paMcabhiH sukhsNvrH| kalyANAni pravardhate. yatra deze vishesstH||8|| yatra tIrthAdhirAjAnAM, vihAreNa varIyasA saptetyupadravadhvaMsAtsu-suSamArakavatsukham // 9 // bahudhAnyasamutpattyA, durbhikSabhavavArtayA / uttame 'kupravRttyeva, 'na prAsAri kadAcana // 10 // tatra pAvitryasaMyukte, magadhe vibudhe. hite| deze surasukhAveze, puraM rAjagRhaM bRhat // 11 // A pramANe bhagavaMtanA sukhadAyI, evA pAMce kalyANaka je dezamAM thayA che ane jayAM tIrthakara bhagavAnanA vihArathI sAte prakAranA upadrava zAMta thaI suSama, ArAnI jema sukhanI vRddhi kare che. vaLI, jema uttamapuruSamAM kuchaMda jevA na male tema puSkaLa dhAnyanI utpatti havAthI duSkALane kaI samajatuM nathI. temaja paMDita puruSanuM hitakArI svargIya sukhane. anubhava karAvanAra evA pavitra magadha dezamAM rAjagRha nAmanuM moTuM nagara hatuM.. [4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 11] gato bRhadrathastatra, kramAsatsaMtasAvapi / rAjA jayadrathA jAto, dIpratApapratApabhRt // 12 // tyAM rahelA bRhadrathane aneka putra hovA chatAM jayadratha nAmano pratApI putra hatA. [12] tatsuto'bhUjjarAsaMdhaH, satyasaMdhaH svabhASaNe / bhAratIyatrikhaMDezaH, prativiSNuranuSNaruk // 13 // . zrIprativiSNunA rAjya, pAlyate vairijissnnunaa| alaMkariSNunA bhUme--rAjyabhArasahiSNunA // 14 // te jayarathane vacanapAlanamAM daDha pratijJAvAle, zvetavaNa, bharatanA traNakhaMDanA adhipati che. prativAsudeva jarAsaMdha nAmane putra hato. rAjyanI dhurAne vahana karavAmAM samartha jarAsaMdha zatruone parAjita karI prativAsudeva tarIke rAjyanuM pAlana kare che. [13, 14] vidyAdharatatA--dInadayanidhau pura siMhapura vAEUR-DhITAiivakAsa . pA.. tadA siMharathastatra, rAjyaM karotyazaMkitaH / durdharSaH siMhavaddharSa-prakarSA'marSabhRdripau. // 16 // vidyAdharanA AzrayathI yukta vaitADhaya parvatanI najIkamAM kIDAnA sthAnarUpasuMdara evuM siMhapura nAmanuM nagara hatuM. jyAM.siMhanI jema dUdha, atyaMta krodhI e siMhararAjA. rAjya kare che. [ 15, 16]. taM zalyakjarAsaMdhaH, khAT kurvANamavetya ca / dUtenAdizadatyaMta, samudravijayaM nRpaM // 17 // AnIyatAM drutaM badhdhvA, duSTaM siMharathaM vibhuM 1. ahaM dAsye puraM caika, tasya jIvayazaHsutAM // 16 // ., sarva vyatikaraM zrutvA, drutaM dUtamukhAditi / samudravijayo jAta-ciMtAMcitaH stracetasi // 19 // vijJaptaM vasudevena, tasminnavasare bhRzaM / naitatkRtyaM bhavadyogya, kariSye'dA'hameva ca // 20 // te siMharadhane zalyanI jema ukheDIne pheMkI devA jevo jANIne jarAdhe samudravijya rAjAne dUta mAraphate saMdeze eka keH duSTa evAgasiMharatha rAjAne dhIme je kaI lAvaze - Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaba-pradyumna caritra tene eka nagara temaja mArI putrI jIvayazA ApIza" A pramANe dUtanA mukhathI sarvavRtAMta jANIne samudravijaya ciMtita banI gayA te avasare nAnAbhAI vasudeve vijJapti karI ke svAmina! Ape kaI ciMtA karavI nahI. Apane yogya kArya huM saMbhALI laIza [17, 18, 19, 20] " (vasudevanA pUrvabhavane vRtAMta) [keI eka gAmamAM daridra brAhmaNa hatA. tene durbhAgI, kadarUpa ane vAmaNe naMdISaNa nAmane putra hato. e durbhAgI e hatuM ke janmatAMnI sAthe ja tenI mA marI gaI, pAMca varSane thatAM tene bApa gujarI gayo. nirAdhAra banela bALaka athaDAte kUTAte lokene hAsyAspada banI aneka parAbhava sahI divasa gujArate hato. tyAre dara dezamAM rahelA tenA mAmAne khabara maLavAthI AvI nadIne pitAne tyAM laI gayA. mAmAne tyAM kAmakAja karato bheTo thAya che. evAmAM mAmAnA paDozIne tyAM lagna prasaMga ujavAI rahyo che. naMdISeNa vAraMvAra te jovA mATe jAya che. tene paNa A rIte lagna karavAnI tamannA jAgI. paraNavAnI prabaLa IcchA thavAthI khAte pIto nathI. mAmA ghaNuM samajAve che paraMtu paraNavAnI haThane mUkato nathI. tyAre mAmAe pitAnI sAta dIkarIone kahyuM :- tamArAmAMthI keIe naMdISeNa sAthe lagna karavAM. paraMtu sAtamAMthI eka paNa putrI kadarUpA naMdISeNane paraNavA taiyAra na thaI. paraMtu naMdaNanI mazkarI karatI thU-karI tene dhUtkArI mUkyuM. AvuM asahya apamAna sahana nahI thavAthI ane pitAnA atyaMta kadarUpA zarIrathI kaMTALIne maravA mATe pahADa upara gaye. pahADa uparathI paDatuM mUkavAnI taiyArI kare che tevAmAM tyAM koI kAussagrudhArI muninI najara paDI. turtaja nadINane mIThA zabdothI belAvI pAse rAkhe. saMsAranuM svarUpa-karmanI vicitratA samajAvI dIkSA ApI. vairAgI banelA nadISeNe dIkSA divasathI chaThane pAraNe AyaMbilano ta5 zarU karyo. sAthe sAthe gurUsevA ane svAdhyAyamAM tatpara banyo. agIAra aMgatA jANakAra banI sevAyajJa zarU karyo. glAna vRddha bimAra sAdhuonI utsAhapUrvaka sevA kare che. muninA vaiyAvaccaguNanI prazaMsA vagelekamAM IndramahArAje devenI sabhAmAM karI. temAMnA keI be deve parIkSA karavA mATe mRtyulokamAM AvyA. eka deva bimAra vRddha sAdhunuM rUpa banAvI gAma bahAra rahyo. jyAre bIje deva paNa sAdhu banI nadI chaTThanuM pAraNuM AyaMbila karavAnI taiyArI kare che tyAM AvI AkrozapUrvaka naMdISeNane tiraskAra karI kahe che:-"are, khAudharA, gAma bahAra bimAra sAdhu vedanAthI pIDAI rahyA che tyAre tuM khAvA beTho chuM. moTo sevAbhAvI thaIne ATalI paNa khabara rAkhatA nathI. vi. vi." AvA Akrozayukta vacana sAMbhaLavA chatAM samatApUrvaka AgaMtuka sAdhunI kSamA yAcI tUrta ja ubhA thaI sAdhunI sAthe gAma bahAra AvyA. jhADA ulTI karI rahelA vedanAthI kaNasatA sAdhune jeI karUNuddha banI tUrta ja zuzraSA karavA lAgyA. paraMtu sAdhu te naMdISaNano tiraskAra karatA jAya che ne vadhAre jhADA ulTI karatA jAya che. (devAyA che ne ?) sAdhune khabhe besADI gAmamAM laI gayA. tyAM paNa te pramANe kare che. ulTI' hAthamAM " Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga -2 6 jhIlI le che. jamIna para paDavAthI jIvavirAdhanA na thAya, AvI zubha bhAvanAthI hAthamAM rahelI ulTI potAnA zarIra para lagAve che. Akhu je zarIra durgadha azucithI vyApta banI gayuM. sAdhune Ama Akroza hovA chatAM naMdISeNa mahAmuni samatArasamAM jhIlI rahyA che. kasoTImAMthI pAra pAmelA munine devo pratyakSa thaIne khamAve che. svagAkamAM IndramahArAjanI mUrisUri prazaMsA karI potAnA sthAne gayA. sevA mATe zarIra kAma Ape tema nahI hovAthI tapathI kRza banI gayelA naMdISeNe najIkanA parvata para jaI aNasaNa karyuM. rAjA-prajAe temanAM darzana karI ahobhAva vyakta karyo. varSonuM sAdhujIvana tapa tyAga titikSAmaya banAvyA chatAM hadayanA koI khUNAmAM pelI paraNavAnI vAsanA ghara karI beThelI te yAda AvatA naMdISeNamuni bhAna bhUlI gayA ane niyANuM karyuM ke "mArA A tapa ane saMyamanuM kaMIpaNa phaLa hoya to AvatA bhavamAM huM strIvallabha banuM.' tapa-saMyamane dharmanI sAthe sodo karI, nidAnanA prabhAve aMdhakavRSNuinA daza putromAM devakumAra samAna dazamAM putra vasudeva thayA. (cakavatIne cosaTha hajAra rANIo hoya tyAre vasudevane niyANAne anusarI 72 hajAra (boMtera hajAra ) rANIo hatI.] samudravijayaH proce, kaniSTaM bAMdhavaM prati / adyApi te na saMgrAma-samayo vidyate kila // 21 // vayasaH prauDhimA pUrva, dvedhApi balabhUritA / tathaiva dIprazaktiste, yujyate raNakAriNaH // 22 // A samudraviye laghubaMdhu vasudevane kahyuM ke "bhAI ! tArI vaya hajI saMgrAmane gya nathI. yuddha karavA mATe tAruM yuddhakauzalya hovA chatAM raNasaMgrAmamAM zUravIratAnI sAthe uMmaranI paNa prauDhatA jevAnI hoya che. vasudevo'vadatsvAmin , yuSmatprasAdadhAriNaH / susAdhaM bhAvi me sarva, na kiM hi stprbhaavtH||23|| vasudeve kahyuM -svAmin ! ApanI maherabAnIthI sau sArAvAnA thaze. sapuruSanAM prabhAvathI zuM zuM nathI banatuM? arthAt badhu ja thaI zake che. siMheneva baliSTenA-bAlyAdapi ca nirbhayaM / nirbandhAtpunarapyukte, vasudevena dhImatA // 24 // samudravijaye ghaNuM ghaNuM kahevA chatAM bAlyakALathI ja siMhanI jema nirbhaya ane parAkramI vasudeve yuddhamAM javAnI taiyArI batAvI ane vaDilabaMdhu samudravijayamahArAjAnI preraNA mujaba vizALa sainya taiyAra karyuM kathaMcidurarIkRtya, vacanaM bAMdhavoditaM / samudravijayAdhIzaH, senAsAmagrikAM vyadhAt // 25 // keSAMcijchatayodhitvaM, keSAM shsryodhitaa| keSAMcillakSayodhitvaM, keSAMcidvIramAnitA // 26 // kecitkavacasaMyuktA, kecinnAgodadhAriNaH / jaMghAtrANayutAH keci-tkecicchIrSaNyadhAriNaH // 27 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 zAMbha-pradyumna caritra kecinmArgaNasaMyuktAH, kecidvAhulasaMginaH / jAlikAH zAlikAH kecitkecitparihitAMzukAH // 28 // kecid gRhItanArAcAH, kecidAdattakuMtakA / khaDgAnvitakarAH kecitkecitkeAdaMDapANayaH // 29 // kecana mudgarAraMbhAH, kecit trizUlazUratAH / subhaTAnAM hi zastrANAM bhUyastvena baliSTatA // 30 // kecinmattagajArUDhA, hayArUDhAca kecana / keciccArurathArUDhAH keciccaraNacAriNaH // 31 // samudravijayezena, racayitveti vAhinIM / datvA ca sumuhUrtena, laghubaMdhurvyasarjyata // 32 // saMjAtaiH zakunaiH sadbhi--valanAnaMtaraM tataH / vasudevo'lpakAlena, sImAM siMhapuro yayau // 33 // jemAM mukha mastaka jaMghA Adi AkhA zarIra upara nava-navA akhtareAthI susajja zatayAdhi, sahasrayAdhi ane lakSayeAdhi vIramAnI lAkhA cAddhAo hatA. keTalA khANAvaLI, keTalAka bhAlA-talavAra-dhanuSya-mugara gadA ane trizuladhArI hatA. valI keTalAka caiddhA madeAnmatta hAthI upara, keTalA aaA upara, keTalAka sudara rathA upara teA keTalAka ceAddha pAdacArI hatA AvI vizAla senAnI sAthe samudravijaye laghubaMdhu vasudevane sArA muhUrte prayANa karAvyu. zubha zukanA laine vasudeva alpa samayamAM ja si'hupura nagaranI hadamAM AvI gayA. jarAsaMdhamahIzasya, nirdezamurarIkuru / yadi nA tarhi saMgrAma - kRte sajjIbhava drutaM // 34 // tatra sthitveti dUtenA-jJApi siMharathasya tu / sakaMsavasudevena, saMto na hi sakaitavAH / / 35 // kaMsanI sAthe rahelA vasudeve mAraphate kahevaDAvyu` ke kAM jarAsa'dharAjAnI AjJAnu pAlana kara. kAM yuddha karavA mATe taiyAra thA. kharekhara, satpuruSA kapaTI hAtA nathI. dUtoktavAkyamAkarNya, kruddhaH siMharatheo balI / yuddhAya nirgatavamvA saha mAnena siMhavat // 36 // dUtanA vacana sAMbhaLI krodhita banelA ahakArI siMharatha yuddha karavA mATe sainya sahita nagaranI bahAra Avye. ubhayeordalasaMparke, parvarAhnarkayogavat / utthite reNubhirjAtA, sati sUrye'pi yAminI // 37 // 1 paCrAhu ane sUrya'nI jema bannenA sainyathI uDatI dhULathI sUrya hAvA chatAM paNa rAtrinI jema adhakAra chavAI gayA. raNAMgaNe raNattUrya - dhvAnairamlAnavigrahAH / anRtyan subhaTA raMga -- maMDape nartakA iva // 38 // jAyamAne mitho yuddhe - SkSobhayattaccamUM nRpaH / dadhAve vasudevena, kaMsasArathinA saha // 39 // bAlena kSIrapAnaM syAnna tu saMgrAmanirmitiH / siMharatheo gaditvetya - dhAvatsiMhaparAkramaH // 40 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-2 ubhau yuddhaM prakurva tau,, janatA vIkSya sAdaraM / rAvaNalakSmaNAkhyau kiM, sametAvityazaMkata // 41 // atha sArathitAM tyaktvA, parigheNa gariyasA / kaMsaH siMharathaM bhUpaM, vabhaJja balabhAjanaM // 42 // asiM siMhastho'karSa-dyAvatkaMsavadhAya ca / kruddhaH svakAzatastAva-dvasudevastamagrahIt // 43 // taM gRhItvA kSurapreNa, dIpreNa tIkSNadhArayA / muMDatAtacchiraH kezA, vegAttena balIyasA // 44 // tataH siMharathaM badhdhvA, bhujaMgapAzabaMdhanaiH / cikSepa vasudevasya, rathe kaMsaH sakaitavaH // 45 // zvApadeSu samasteSu, yadyapi kesarI balI / tathApi vasudevasya, puraH siMhasya kiM balaM // 46 // tataH siharathaM lAtvA, nAzayitvA ca taccamUM / vijayI vasudevAkhyo, nijaM puraM kramAdagAt // 47 // samudravijayo rAjA, bAMdhavaM jitakAsinaM / AgacchaMtaM samAkarNya, sanmukhaM samupeyivAn // 48 // manastuSTiM prapannAsu, samastAsu prajAsu ca / bhUpaH pravezayAmAsa, purAMtastaM mahAmahaiH // 49 // nATayamaMDapamAM jema nAcanArAo nRtya kare tema raNabhUmimAM raNavAjiMtronA avAjathI romAMcita banelA sainike nRtya karatA hoya tema dekhAtA hatA. parasparanA yuddhamAM pitAnI senA kSubdha banelI joI sArathI banelA kaMsanI sAthe vasudeva yuddhabhUmimAM AvyA. tyAre siMhasamAna parAkramI siMhAthe vasudevane kahyuM:-"hajI tArA mukhamAM mAnuM dUdha che arthAta tuM bALaka che, yuddhane mATe lAyaka nathI" Ama vasudevane uzkerI pote vasudeva sAme laDavA mATe deDa. siMharatha ane vasudevanA yuddhane joIne sainike vicAre che keH "zuM A rAvaNa ane lakSamaNa che?" A prakAranuM bhayaMkara yuddha joIne kaMsa rathane choDIne nIce utaryo ane teNe mugarathI siharathanA sainyane chinna bhinna karI nAkhyuM. bhayaMkara krodhI banelo siharatha myAnamAMthI talavAra kheMcIne je kaMsane mAravA jAya che teTalAmAM vasudeve tINa astrAthI tenA dADhI mUcha ane mAthAnA vALa ukheDI nAkhI tene pakaDe ane kaMse nAgapAzathI siMharathane bAMdhIne vasudevanA rathamAM nAkhyo. je ke zikArI pazuomAM siMha baLavAna prANI kahevAya che. paraMtu kezarI siMha samAna vasudeva AgaLa A siMhanuM zuM gajuM ?' siMharathane laIne ane tenI senAne bhagADIne vijayI banelA vasudeve potAnA nagara bhaNI prayANa karyuM. | vijayapatAkA pharakAvIne AvatA pitAnA bhAInI vAta sAMbhaLIne samudravijayarAjA bhAInA sAme gayA. ane prasannacitta thaelA prajAjane sahita rAjAe mahatsavapUrvaka nagarapraveza karAvyA. GT Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaba-pradyumna caritra SaTkarNIbhavanAnmaMtro, mA bhinattu kadAcana / samudravijayeneti, bhrAtU rahasi bhASitaM // 50 // baMdhA ! kroSTakisaMjJena, jJAninA svanimittataH / proce pUrvajanuHpuNyA-nmamAyatihitaiSiNA // 51 // jIvayazA iti khyAtA, jarAsaMdhasya yA sutA / pitubhartRkuloccheda-kAriNI sA kulakSaNA // 52 // svayAnIto'styayaM badhdhvA bhUpaH siharathAbhidhaH / tatpAritoSike tAM te, jarAsaMdhaH pradAsyati // 53 // yena tena prakAreNA-pAyastatkA'pi ciMtyate / yathAsyA viSakanyAyA, niSedhaH syAtdaMtikAt // 54 // cha kAne gayelI vAta kayAreka prajAmAM prasarI jatI hoya che ema mAnI samudravijaya mahArAje ekAMtamAM vasudevane bolAvIne kahyuM - ApaNA pUrvajanmanA puNyathI prerAIne koSTakI nAmanA mahAna jyotiSIe bhaviSyamAM hitakArI evI vAta karI che ke jarAsaMdhanI vayazA nAmanI putrI, pitA ane patinA kuLano nAza karanArI kulakSaNI che. te bhAI siMharathane bAMdhIne tuM lAvyo che tene pAritoSika tarIke tane jarAsaMdha tenI putrIne ApavAnuM kaheze to e viSakanyAno niSedha kaI rIte kare? mATe kaI upAya vicAra paDaze." tato'vagvasudevastaM, svAmin siharathaM nRpaM / anaiSItsamare badhdhvA, kaMsaH prAjyaparAkramaH // 55 // tatastasyaiva sA kanyA, dIyatA parituSTaye / svIkRtavastudAnena, jarAsaMdhena bhUbhRtA // 56 // nAsya vaNiksutatvena, madIzastAM nijAMgajAM / balena kSatriyatvaM ca, dadhato'syApi dAsyati // 57 // taSa dehAtsamutpannaH, pAlitA'styathavA suptH| AkArya zapathaM datvA, papraccha vaNijaM nRpaH // 58 // seo'pyAcakhyau yadi svAmin , satya tvaM mama pRcchasi / AkarNayAsya vRttAMtaM, tvaM yathArthamathAditaH59 tyAre vasudeve kahyuM ke "svAmina ! yuddhabhUmimAM siMha rathane bAMdhIne lAvanAra te parAkramI kaMsa che. mATe jarAsaMdhanI bheTa kaMsane apAvavAthI te tenA saMtoSane mATe thaze. samudravijaya kaheH "kaMsa vaNikaputra che, ema mAnI jarAsaMdha pitAnI putrI kadAca tene nA Ape te!" vasudeva kahe ke "zuravIratAmAM to kaMsa kSatriya karatA paNa adhika baLa dharAve che. te kadAca te vaNikaputra nA paNa hoya! mATe tenA pitAne belAvIne pUchI laIe !" A pramANe baMne bhAIoe maMtraNA karI kasanA pitA subhadrAvaNikane belAvyo! samudravijayarAjAe tene pUchayuM sogaMdapUrvaka sAcu kaheje ke tuM kasane janmadAtA pitA che ke pAlaka pitA?' tyAre subhadre kahyuM ke svAmin ! Apa mane pUche cho te huM kaMsanA jIvananI satya hakIkta zarUAtathI kahuM chuM. kase svarUpamAtmIyaM, zrotukAma iva sthite / sa vaNikathayAmAsa, vRttAMtaM vasudhezituH // 60 // kAlaMdyAM vahamAnAgA-speTA kAMsyamayI rayAt / gatena tatra zaucArtha prAta:kSyAdade mayA // 61 / / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga -2 yAvadudghATitA gehe, samAnIya nirIkSituM / tAvadevakumArAbhaM, bAlakaM dRSTavAnahaM // 62 // zrIugrasenadhAriNyo-nAmadheyAMkitA tathA / patrikA mudrikA tatra, vilokitA mayA muMdA // 63 // saiSeti kathayitvAsau, subhadraH krayavikrayI / rAjJe samarpayAmAsa, jAtijJAnAya tavayIM // 64 // dohadasyAnumAvena, mAbhUttAtavighAtakaH / sapatramudrikaH kSiptvA, peTAyAM vAhito'styayaM // 65 // patrikAlikhitaM sarva, vAcayitvA mhiibhujaa| ugrasenAMgajo'styeSa, nAnyasyeti vinizcitaM // 66 // anyathAnyasya no vIrya, saMbhavedIdRzaM tanau / tAtavIryAnusAreNa, prAyo vIrya hi nandane // 67 // dohadAdviditotpAta-mItayA nijabhartari / dhAriNyA sarvamapyetat , kaMse saMbhAvyate kRtaM // 68 // kaMsanA jIvanane sAMbhaLavA mATe ekakAna banelA rAjAne subhadra kahe che -"svAmin , eka vakhata savAre zauca mATe huM yamunA nadInA kinAre gayelo. tyAM dUrathI pravAhamAM taNAtI kAMsAnI peTI jaI tarata ja peTIne ghare laI gaya! ughADIne joyuM te temAM eka devakumAra sarakhe bALaka, ugrasena ane dhAriNI nAmanI mudrikA (vITI) ane eka patra je," ema kahIne mudrikA ane patra rAjAne Apo kaMsanA kuLane jANavA mATe patra khelIne vAMce! "dehadanA anubhAvathI A putra pitAne ghAtaka na bane ! ema mAnIne vaTI ane patra sahita A bAlakane peTImAM mUkI nadImAM vahete karI dIdhuM che." A pramANe patra vAMcanathI samudravijayane nizcaya thaze ke kesa jarUra ugrasena rAjAno ja putra che. te sivAya AvuM baLa bIje kayAMya saMbhavI zake nahI. prAyaH pitAnA vIryane anusArI putramAM vIrya hoya che. AthI nakakI thAya che ke dohadanA anubhAvathI A putra pitAnA patine upadrava karanAre thaze, tema samajI dhAriNue tyAgI dIdho haze! A pramANe "kasa uprasena rAjAne putra che" ema nakkI thavAthI baMne bhAIo khUza thaI gayA. samudravijayezo'tha, kaMsena balinA samaM / yAtvA siMharathaM baddhaM, pradadau prativiSNave // 69 // svAmin kaMso mahAyoddhA, boddhA zAstrANi bhUrizaH / balena kalayA cAya, bahubhyo'pi viziSyate // 70 // ugrasenasutatvena, dadhAnenA'tizUratAM / anenaiva raNe jigye, bhUpa siMharathA vayaM // 71 // kaMsastutimiti zrusvA, samudravijayoditAM / arAsaMdhaH susAM tasya, samamUddAtamuttukaH // 73 // have samudra vijaya rAjAe, baLavAna kaMsanI sAthe prativAsudeva pAse jaIne, baLavAna siMharatha jarAsaMdhane suprata karyo ane kahyuM: "svAmina, kaMsa zastra ane zAstrane jANakAra baLavAna haiddha che, vaLI baLa ane kaLamAM sauthI mokhare che. atyaMta zUravIratAne dhAraNa karanArA ugrasena rAjAnA putra kase ja A yuddhamAM siMharathane parAsta karyo che. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaba-pradyumna caritra samyavakulAdikajJAnAt , pramodena mahIyasA / prativiSNusutAM kaMsaH, prANigrAhitavAnmahaiH // 74 // nijajIvayazAputryAH,pANivimuttkyanehasi / sukha bhoktA trikhaMDasya, kaMsasya zvazuro'vadat // 75 // bho jAmAtaH sphuratsAta-kRte yAcasva satvaraM / ekaM nagaramApUrNa, bhUyiSTadraviNakaraiH // 76 // aparAdhaM vinA jAta-mAtrasyApi mamArivat / kAritA yadi tAtenai-tAvatyevaM viDambanA // 77 // tahiM mathurArAjya-mevArthayAmi sAdaraM / yathA madvairamAdAtuM, pitaraM pIDayAmyahaM // 78 // kaMsena zuddhavaMzena, cetasIti vicArataH / yayAce mathurArAjyaM, dattaM ca zvazureNa tat // 79 // - A pramANe samudra vijayanA mukhathI kaMsanI prazaMsA sAMbhaLIne jarAsaMdha kaMsane pitAnI putrI ApavA mATe utsuka thayo! kuLavAna, kaLAvAna, ane parAkramI kaMsanuM pati vAsudevanI putrI sAthe ThAThamAThathI pANigrahaNa karAyuM ! pANigrahaNa vakhate traNa khaMDanA adhipati jarAsaMdhe pitAnI putrInA kanyAdAnamAM jamAI kaMsane kahyuM -kaMsa! tamArA sukhane mATe dhanadhAnyathI bharapura tamArI pasaMdagInuM kaI eka nagara mAgI lyo ! tyAre kaMsa vicAre che ke "kaMI jAtanA aparAdha vinA pitAe janmatAnI sAthe zatrunI jema mArI viDaMbanA karI che, to tenA vairano badalo levA mATe pitAnuM mathurAnuM rAjya ja mAMgI lauM ane pitAne duHkhI karUM." Ama vicArI zuddhavaMzI kase sasarAnI pAse mathurAnuM rAjya mAgyuM. ane jarAsaMdhe ApyuM. tato jIvayazaHpatnyA, sahAgA mathurAM purIM / pitaraM paMjare loha-madhye cikSepa durmatiH // 8 // tyAra pachI patnI chavayazAnI sAthe mathurA gayA. tyAM jaIne dubuddhi kase pitA ugrasenane leDhAnA pAMjarAmAM keda karI dIdhA. sA na zakyate'smAbhi-nityaM piturviDaMbanA / na punaH zakyate sAkaM, kimapyetena pApinA // 81 // duHkhiteSu samasteSu, tanayeSvatimuktakaH / ugrasenasya duHkhena, vairAgyAdAdade vrataM // 82 / / 'hameza pitAnI AvI viDaMbanA amArAthI sahI zakAtI nathI ane pApI kaMsanI sAme thavAnI amArI tAkAta nathI." Ama pitAnA dukhe dukhI thaelA patramAMthI atimukta nAmanA kumAre vairAgyabhAvathI dIkSA aMgIkAra karI. AbAlyAtpAlayitvAha-mRddhimetAvatIM yadi / saMprApitaH subhadreNa, subhadreNa kRpAlunA // 83 // tadupAstikRtajJAtvA-ttarhi tasya mahAtmanaH / pratyupakAritAM, kurve yatheccha vasupUraNAt // 84 // tataH zaurgapurAtpreSya-rAkArya vaNija varaM / kaMsa saMtoSayAmAsa, pratyupakArako dhanaiH // 85 / / "bAlyakALathI pALIpoSIne moTo karanAra ane samRddhinI Toce pahoMcADanAra upakArI pAlaka pitA subhadranI huM sevA karUM. teonA upakArane badale kaMika vALuM." Ama vicArI kase mANaso mokalI zauryapurathI subhadrane bolAvI dhanadhAnyathI saMtuSTa karyo. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sar 23 vatsaitatkAryanirmityAM, dUSaNaM na pitustava / mayaivAjJAnayogena niHzeSamapi nirmitaM // 86 // tataH svakIyatAtaM matprANanAthaM nirAgasaM / suvAsinIlasadveSa - dAtAraM mAcaya drutaM // 87 // dhAriNyA kathite'pIti, nAmocayannazastadhIH / pUrvajanmanidAnena, pratyutAbhUd ruSa (ruNaH // 88 // bhujaMgame yathAH dugdha -- pAnaM cApi bhavedviSaM / mAturvAkyaM tathA kaMse--- bhvtkrodhaadhiktvkRt||89|| prAyo gatyanusAreNa, matirbhavettanUbhRtAM / etasyApi tathA jJeyA, dhIhiM gatyanusAriNI / / 90 / / 'vatsa ! tane tyajI devAnA kAmamAM tArA pitA bilkula ajANa che. mArI ja mUkhatAne kAraNe A badhu thayuM. temAM tArA pitAnA kAI ja deSa nathI. mATe mArA saubhAgyanA cinha mArA prANanAtha evA tArA pitAne piMjarAmAMthI mukta kara ! ' A pramANe dhAriNIe kahevA chatAM paNa dubuddhi ka Mse pitAne mukta te nA karyA paraMtu vadhAre rASe bharAyA ! kharekhara, sarpane dUdha pAvA chatAM te dUdha sarpane mATe viSarUpe ja pariName che.' tema ka'sane mAtAnA vacane vadhAre uttejita banAvyeA. prAyaH manuSyeAnI mati gatine anusarIne hAya che, tema ka MsanI paNa buddhi tenI dugatine anusaravAvALI jANavI. jarAsaMdhAjJayA bhUpaH, samudravijayAbhidhaH / sahodaraiH samanvItaH, samAyayau nijaM puraM // 91 // jarAsaMdhanI AjJAthI samudravijaya rAjA bhAie sAthe peAtAnI nagarI zauya purImAM AvyA. zrImaAyapure varSe, vayapArasamanvite / muTeva sevA, vana dviti / / 12 / mAhinyA vidyayAkRSTA ivAnuyAMti yoSitaH / saMtuSTa bhUpatadrUpa -- pravilokanalAlasAH // 93 // prakuryuryAna mArtaMDa - darzanamAtramaya ho / saMmukhaM yA na pazyeyu - ranyasya puruSasya ca // 94 // tA apyabhilaSaMtisma, nijabhartRcikIrSayA / pativratA api cakru - stasya saubhAgyavarNanaM // 95 // yatra yAti sa yatrApi, tiSThati krIDati kSaNaM / mohitA itarAH sarvA, apyakArSustathaiva tAH // 96 // uttama prajAjaneAthI yukta evI zreSTha zauya`purImAM devanI jema vasudeva svagI`ya sukhane AnaMda mANI rahyA che. tyAM meAhinI vidyAthI AkaSita DhAya tema nagaravAsI strIe vasudevanA AlAdaka rUpane jovA mATe talasI rahI hatI. jema sU` sAme STi mAMDI zakAtI nathI tema strIe anya purUSanA sAme draSTithI jovA mATe IcchatI na hatI. ane pativratA strIe paNa vasudevane peAtAnA pati banAvavAnI abhilASA sevatI hatI. ane rAta divasa vasudevanA saubhAgyanI prazaMsA karatI hatI, vasudeva udyAna vigeremAM jyAM jyAM kIDA karavA jAya te tyAM tyAM mugdha banelI strIo gharanA kAmakAja mUkIne detI hatI. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra paurINAM sarvadA strINAM, dRSTvA kharUpamIdRzaM / samudravijayezaspa, jagadurnAgarA narAH // 97 / / cenna prajApate kupye--vijJaptIravadhAraya / pravadAmo rahovRttyA, vayaM te duHkhamAtmanAM // 98 // nagaravAsI strIonuM hamezanuM AvuM behudu vartana joIne ciMtita banelA nagarajanoe samudravijaya rAjA pAse AvIne vijJapti karI:-svAmina! Apa roSAyamAna nA thAo to amArA dukhanI vAta Apane ekAMtamAM karIe! prajA putra ane baMdhuthI paNa adhika che," ema vicArI rAjAe nagarajanone kahyuM ke je kAMI kahevuM hoya te khUzIthI kahI zako che ! (97, 98) prajAstu nijaputrAcca,baMdhorapyadhika hitA / vicintayan prajApAlA-'vAdIttAnamidhIyatAM // 99 / vasudevasya rUpeNa, mAhitA yoSitA'khilAH / maryAdArahitA jAtAH,kArmaNeneva sNyutaaH||100|| yena kenApyupAyena, maMdire niSkuTe'thavA / nityaM sa khelatu svecchaM, syAtprajArakSaNaM yathA // 1 // svAmina! vasudevanA rUpathI mohita thaelI gAmanI dareka strIo kAmaNa karyA hoya tema vasudevanI pAchaLa pAchaLa ghUmyA kare che. te vasudeva mahelamAM ke bIje koI sthAne svecchA pUrvaka krIDA kare, jethI prajAnA zIla ane sadAcAranuM rakSaNa thaI zake ! yuSmadIyAM kariSyAmi, vAMchAmAzvAsya tAM prajAM / vyasarjajjamatIjAnI, raajyprjaahitodytH||2|| rAjya ane prajAnA hitecchu rAjAe 'tamArI IcchA mujaba thaze, A pramANe AzvAsana ApIne nagarajanone vidAya karyA. so'nyadA vinayAttaM ca, praNAmArthamupAgataM / saMsthApya bandhumutsaMge, girA snehalayAbravIt // 3 // baMdho kelinimittena, vahirnigacchati tvayi / zItAtapAnyadoSaughAH, kaSTayiSyanti te vapuH // 4 // tato'smanmaMdirAyeSu, krIDAM kuru yathAsukhaM / zastrazAstrabhavAbhyAsa-gItanRtyavinAdanaiH // 5 // yadvAdhItAM varAM vidyA, saMsmara tvaM niraMtaraM / saralA varamityuktvA , natvezaMsa gRhaM gataH // 6 // svakIyasya ca bhUpasya, prasAdeSveva sarvadA / AraNAcyutayordevA--dhinAtha iva divyati // 7 // eka divase samudravijaye praNAma karavA AvelA vinayI vasudevane khaLAmAM besADIne premALa bhASAmAM kahyuM -bhAI! kIDA karavA mATe tamAre bahAra javAnI zuM jarUra ! bahAra pharavAthI TADha-taDakA veThavAthI tamAruM sukomaLa zarIra karamAI jAya che, mATe AvuM kaSTa sahevA karatAM ApaNA rAjamahelamAM ja gIta, nRtya, hAsya vinoda vigere ramata-gamata karo te sArUM, vaLI bhaNelI tamArI vidyAnuM paNa smaraNa thAya! mATe havethI rAjamahelamAM Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-2 svecchApUrvaka kriyA karo !" A pramANenA moTAbhAInA nehALa vacanane mAnya karI sarala svabhAvI vasudeva namaskAra karIne potAnA sthAne gayA, ane rAjamahelamAM AraNa-ayutadevanA IndranI jema hamezAM AnaMda pramoda karavA lAgyA. anyadA nijapatyartha, ghRSTacaMdanamizritaM / preSayatsurabhidravyaM, dAsyA sArdha zivA priyA // 8 // AgacchaMtI tadAdAya, smudrvijyaalye| vasudevena sA dRSTA, pRSTA dAsi kare'sti kiM // 9 // soce saMpreSitaM devyA, sugaMdhidravyamastyadaH / grISmartuvapuruttApa-vyApavyApAdane kSamaM // 10 // vilepayAmyahaM dehe, dehi dehi mamApi tat / tenetyukttvAdade gaMdha-dravyaM sA kupitAvadat // 11 // mAdRzImapi yahi tvaM, vilagasyaMtarAdhvanaH / padamAtramapi tvatto, gaMtu nAnyAstu zaknuyuH // 12 // samudravijayezenA--yatisuMdarabuddhinA / varaM markaTavadrohe, tvaM niyaMtryAsi rakSitaH // 13 // zrutveti kuJjikAvAcaM, vasudeva udAradhIH / are niyaMtraNaM me ki-mAkrozAttAmavIvadat // 14 // tata AmUlacUlaM sA, sarva vyatikaraM jagau / guhyaM na tiSThati strINAM, citte dAsyA vizeSataH // 15 // have eka divase zivAdevIe ghaselA caMdanathI mizrita sugaMdhI dravyane dAsI sAthe pitAnA pati samudra vijaya mahArAjane kahyuM. te dravya dAsI laIne samudravijayanA mahelamAM gaI. tyAM vasudeve joIne dAsIne pUchyuM ke "tArA hAthamAM A zuM che!" "grISmaRtunI garamIne zamAvavAmAM samartha evuM A sugaMdhI dravya zivAdevIe rAjAne mokalyuM che. tyAre vasudeve kahyuM "lAva lAva mane Apa ! huM mArA zarIre vilepana karUM !" Ama kahIne dAsInA hAthamAMthI pAtra chInavI lIdhuM. roSe bharAyelI dAsI belI ke "mArA jevI dAsIne Ama rastA vacce herAna kare che ! AvAne AvA lakSaNonA kAraNe mahelanI bahAra paga mUkavAnI manAI karAI che, nipuNamativALA samudra vijaya mahArAje mAMkaDAnI jema bAMdhIne gharamAM rAkhyA che. e ja sAruM karyuM che." A pramANe dAsInA vacana sAMbhaLIne udAra buddhivALA vasudeve AkrozathI dAsIne kahyuM. "tuM ke, mane kedI kahenArI? bela! zuM vAta che?" gabharAyelI dAsIe pahelethI chelle sudhIno badhe vRttAMta kahyo ! kharekhara strIonA peTamAM kaI paNa gupta vAta TakatI nathI, temAM vaLI A te tuccha buddhivAlI dAsI kahevAya! kayAMthI gaMbhIratA rAkhI zake? AkarNya kiMvadaMtI sa, dhRtvA ca nijacetasi / bhRzaM vicArayAmAsA-pamAnodvignamAnasaH // 16 // aho rAjA nijaM baMdhu-mapi jAnAti mAM vittN| strIlAMpaTayAdayaM bhrAmyan , samabhUtsakale pure // 17 // yadyevaM tarhi kiM me'trA-vasthAnena prayojanaM / vimRzyetvakarobuddhiM, paradezadidRkSayA // 18 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAba-pradyumna mitra dAsI pAsethI vAta sAMbhaLI, te vAta manamAM dhAraNa karI, apamAnathI udvigna banelA vadhu vicAramagna banI gayA. "Azcarya thAya che mane ! rAjA pitAnAM baMdhane paNa zuM laMpaTa samaje che? zuM huM laMpaTa banIne gAmamAM ghUmato hatA ! kadI ne vahilanA manamAM ema ja hoya ahIMyAM rahevAnuM mAruM zuM prayojana ?" Ama vicArI ane paradeza jevAnI IcchAthI vasudeve nagara choDIne cAlyA javAnuM nakakI karyuM. atikramya dina rAtrau, sa kSiptvA guTikA mukhe / kRtvA veSAMtaraM cAsi-mAdAya niryayau purAt // 19 // bahinirgatya tenaiva, zmazAne racitAM ciMtA / mAnadravyeNa matyaina, kiM kiM na pravidhIyate // 20 // araNIkASThasaMyogAt-pAtayitvA hutAzanaM / zavaM nirmAyakaM satra, dAhayAmAsa vahinA // 21 // vidhIyate hi tatvena, gurumiyannije jane / dUSaNatvema talloko, prakaTIkriyate mithaH // 22 // hitaM yadUSaNatvema, tanmAnavaivicityate / sahi kiM jIviteneti, vahnau yo praviSTavAn // 23 // mama satyamasatyaM vA, dUSaNa cisaciMtite / samagre sahanIyaM ta-gurubhizca purIjanaiH // 24 // gurUNAM kSAmaNArtha sa, likhitAmiti patrikAM / staMbhe badhdhyA cacAlAgre, vasudevo mahAmatiH // 25 // jema tema karIne divasa pUro karI rAtrinA samaye guTikA mukhamAM rAkhI vezapalTo karI lalavAra laIne nagaramAMthI bahAra nIkaLI gayA. nagara bahAra jaI phamazAna bhUmimAM citA "kI. mAlika vinAnI lAzane citA para sUvADI araNinA kATathI agni peTAvIne citAne mIbhUta banAvI dIdhI. svAbhimAnI purUSe zuM zuM nathI karatA ? gurUjano ne pitAnA mANasone doSita tarIke jotA hoya te bahAra lokomAM te te kalaMkita rUpe ja pakoya, temAM kAMI navAI nathI. mATe vaDile ane loko samakSa kalakita banIne jIvavuM, enAM karaMtI agnipraveza kare sAra.' Ama vicArIne aparAdhI evA ApanA laghubaMdhu vasudeve potAnI jAtane agnine samarpita karI dIdhI che." "apa gujajane ane prajAjano mArA sAcA beTA aparAdhanI kSamA Apo." A pramANe vasudeve ghaDI ne khamAvavA mATenI ciThThI lakhI, mazAna bhUminA thAMbhalA sAthe bAMdhIne tyAMthI AgaLa nIkaLI gayA. taMvartmani gacchaMta, vIkSya vADavaveSiNaM / gacchantI tAtavezmAvakAcitkAMtA rathasthitA // 26 // asiSaya raithe mAtI, simenaM dvijottama / sagirAreSiyAmAse, sA~ puNyAya nimeM rathe // 27 // sArdhameva samAnIya, rathasthaM saM svamaMdire / AtithyaM nitaM sAbhyAM, tailaMkAbhyaMganAdibhiH // 28 // smAtyA bhuktvA sukhenaiva, tatra sthitvA ca vAsaraM / rajanyAM zayanArtha sa,jagAma yakSamaMdiraM // 29 // rathamAM besIne pitAnA ghera javA mATe nIkaLelI ke strIe rastAmAM cAlatA brAhmaNa Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vezadhArI vasudevane joIne potAnI mAtAne kahyuM: "mAtA! cAlI rahelA A uttama brAhmaNane rathamAM besADe !" putrInA vacanathI prerAIne mAtAe vasudevane rathamAM besADayA. ane potAnA ghera laI jaI tela vigerethI mAliza karI snAna karAvyuM. tyArabAda AgrahapUrvaka bhojana karAvI suMdara Atithya karyuM. vasudeva paNa A divasa tyAM rahIne rAtre sUvA mATe yakSamaMdiramAM gayA. itaH zauryapure prAtaH, samudravijayaH prabhuH / zuddhiM kArivadhAna preSya-vasudevagaveSaNAt // 30 // itastata prapazyani:, sadbhiH sevakasaMcayaiH / vApIkUpavar3AgeSu, vaneSu ca vilokitaM // 31 // tathApi tasya zuddhina, jIvavatprApi kutracin / athaikena zmazAnA staMbhe patraM nirIkSitaM // 32 // samAdAya tataH staMbhA-ccintAturasya bhUpateH / tvaritaM vijahastena, patraM tena samarpita // 33 // likhitaM vAcayitvA tadrataM sakalamapyalaM / praviSTaH zAkapA)odhau, niHzvAsaijalpati prabhuH // 34 // kiM tanAtyeSa niHzvAsA-mityAzaMkya sahodaraiH / pRSTaM baMdhI prabhUtaM ca, kiM te niHzvAsakAraNaM // 35 // bhUSaH punaHpunaH pRSTo-'vAdIda gadmadayA giraa| abhUrasaubhAgyamehaM ma prANAbho lghubaaNdhdhH||36|| mAnI dAnI zubhadhyAnI,jJAnI kenApi hetunA / citAM kRtvA praviSTo'sau,vahninA bhsmsaadbhuut||37|| zrutveti bAMdhanAH sarve-'pyapare'pi ca yAdavAH / same'pi nAgarA leokA, vajAhatA izabhavat // 38 // tatastadbhAgyasaubhAgyA-tsaMsmaraMtA guNAvalIH / kraMdato rudataH sarve, mRtakAryANyakurvata // 31 // A bAju savAre zauryapurImAM sakSudravijaya mahArAje vasudevanI zodha mATe cAre bAju mANasane deDAvyA. sevakoe paNa vAva-taLAva-kuvA-jaMgale-gAma-nagara vigere cAre tarapha tapAsa karavA chatAM jema jIvane joI zakAto nathI tema vasudevane kyAMya joyA nahi. nirAza thaIne pAchA AvatA keI sevakanI najara mazAnanA thAMbhalA upara paDI. tyAM ciThThI bAMdhelI joI. tarata ja ciThThI laIne ciMtAtura janelA samudravijaya mahArAjanA hAthamAM mUkI, iii kholIne vAMcatAM rAjA hibrUDha banI gayA. zokasAgaramAM DUbI gayelA rAjAne tyAM rahelA bhAIoe zaMkita banIne nizAsananuM kANu pUchyuM. samudravijaya mahArAjA gadgad stare vilApa karatA belyA:-"prANathI paNa adhika priya mAro saudbhAgyazALI nAno bhAI vasudeva jJAnI dhyAna ane samaju thaIne koNa jANe kayA kAraNathI agnimAM praveza karIne bhasmIbhUta thaI gaye ?" Aja ada samAcAra sAMbhaLIne vajane ghA pa hema tema badhumAM tarata nagaravAsIo sahu kupAMta karavA lAgyA. vasudevanA bhamya saubhAgyanI prazaMsA karatA, tenA guNone yAda karatA temaNe raDatA raDatA vasudevanuM mutakArya karyuM. puri che rilA, sAtti nivAM pharigraha rAThavArSika ni0i Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaba-pradyumna caritra lekanA mukhathI zaurIpurImAM pitAnA mRtakAryanA samAcAra sAMbhaLIne "have kaI tapAsa karavA pAchaLa Avaze nahI" ema mAnI nizaMka banelA vasudeva, brAhmaNanA gAmathI AgaLa cAlyA. mArge dhanyAni vanyAni, grAmyANi nAgarANi ca / kautukAni prapazyan sa, prApto vijayakheTakaM // 41 // sugrIvastatra sugrIvaH, prajAhitA mahIpatiH / rAjyaM niSkaMTakaM bhukta, haraMzcauraparAbhavAn // 42 // tasya rAjJazcatuHSaSTi-kalAzAstravicakSaNe / pravartate ubhe kanye, zAmAvijayasenake // 43 // ayogyo'pi kalAprAptA--vabhimAnaH kalAvatAM / puMsAM yadi bhavetstrINAM, tatki tAbhina so'dhikaH 44 AvAM jetA kalAbhina, kalAvAn kA'pi pUruSaH / dadhArete smayodrakaM, hadi TiTvibhavattataH // 45 / / yo jeSyati pumAnAvAM, tasyaiva sukalAvataH / udvAhaM prakariSyAvaH, pratijJAyeti tiSThataH // 46 / / nadIsaMnibhayobhUyaH-kalAjalaprapUrNayoH / vasudevasamudrasya, purastAnki balaM tayoH // 47 // / tataste dve kalAbhiH sa, vijitya pANipIDanaM / akaroccaturo martyaH, svIkuryAddhi bhujArjitaM 48 ' mArgamAM gAma-nagara dhAnyanA khetare Adi navanavA kautukone jotA vijayakhaDa nAmanA nagaramAM pahoMcyA. tyAM prajAvatsala sugrIva nAmane rAjA cAra Adi upadrathI rahita niSkaTaka rAjyanuM pAlana karato hato. te rAjAne cosaTha kalAmAM nipuNa evI zAmAM ane vijayasenA nAmanI be putrIo hatI. "kalAvAna purUSomAM kalA prApta karavAnI ayogyatA hovA chatAM paNa je abhimAna hoya to zuM strIonI kalAmAM adhikatA nA hoI zake ? jagatamAM amArI kalAne jItanAre koIpaNa purUSa nathI." A rItane ahaMkAra te banne kanyAnA hRdayamAM aMkita thaI gayA hatA. tethI je keI kalAvAna purUSa kalAmAM amane jItaze tenI sAthe lagna karIzuM', A pramANe pratijJA karIne rahI hatI. kalArUpI jalathI paripUrNa nadI sarakhI te bane benenI kaLAonuM vasudevarUpI kalAsamudra AgaLa zuM gaju? tethI te bannene kalAmAM parAjita karIne teonI sAthe lagna karyA, kharekhara ! uttama purUSe bAhubalathI meLaveluM ja bhegave che. ratiprItimRgAkSIbhyAM,sAdha saMkalpabhUriva / dIvyaMstAbhyAM samaM kAlaM, sukhenaivAtyavAhayat // 49 // tasmAdvijayasenAhvA, ramamANA kiyacciraM / niMdyatvaM bhuvi vaMdhyAnAM, vidaMtIgarbhamAdadhau // 50 // mai jai sumere, te samaye zu supuve sutaratna , na suvavat III akro darzane lokai-dRzyate spRzyate'pi ca / akrUra iti tannAma, pitRbhyAM pradade mudA // 52 / / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarNa : 2 - jema kAmadeva rati ane prItinI sAthe tema vasudeva zAmA ane vijayasenA sAthe svargIya sukhane bhogavatA samaya pasAra kare che. jagatamAM strIonuM vaMdhyatva e niMdAne pAtra che, tema jANe mAnatI na hoya tema vijayasenAe garbha dhAraNa karyo ! zubha svapnathI sUcita, zubha manerathI yukta anukrame zubha divase vijayasenAe vasudeva samAna rUpavAna putrane janma Apyo. lekamAM darzanIya ane sparzanIya evA sukumALa putranuM nAma mAtApitAe "akrura" rAkhyuM. sarvatra bhoginAM bhogAH, zAstroktamiti saMsmaran / punarbhAgyaparIkSAyai, tato'pyagre cacAla saH // 53 // atha paryaTatastasya, kutUhalavilokinaH / mArge'bhavanna sa grAmA, nagaraM tanna pattanaM / / 54 / / ekasyA za dvayoryatra, tisRNAM vA mRgiidRshaaN| na babhUva mahoddhaH tprAyazaH pANipIDanaM // 55 / / bhogIpurUSone bhoga sarvatra hoya che." AvA zAstravacanane yAda karI bhAgyanI parIkSA karavA mATe vasudeva tyAMthI AgaLa cAlyA. thAne sthAne kautukone jotAM gAma nagara ane zaheromAM paryaTana karatA vasudeve eka-be-traNa nahI paraMtu seMkaDo ane hajAronI saMkhyAmAM strIonI sAthe mahotsava pUrvaka pANigrahaNa karyA. strIpANigrahaNAnyaMgI-kurvan kAlena bhUyasA / devatAvacanAddhAmyan', seo'riSTapuramAptavAn / / 56 / / tatrAsti rudhirA rAjA, dviSadrudhirakarSakaH / dhAriNI tasya bhAryAsti bhaTIMmanyAtigaviNI // 57 / / rohiNyasti tayoH putrI pavitratamazIlabhAk / agaNyapuNyalAvaNyA-spaSTasaMtuSTivarNinI // 58 // ayogyA vara etasyA; mA bhUccittA'samIhitaH / iti svayaMvarATopa-stena bhUpena maMDitaH / / 59 / / svakIyA bAMdhavAH kvApi kutracinmaMtriNastathA / dUtAH kvApi ca pUtAsyAH preSitAstena bhUbhujA 60 tadAkAraNayogena prativiSNumahAbalI / jarAsaMdhaH samAyAto bahuputranRpAnvitaH // 61 // samudravijayA rAjA bAMdhavairaSTabhiH saha / dhRtarASTraH zatai putraiH pAMDuzca paMcabhiH sutaiH // 12 // viduro viduro loke pare'pi ca mahIbhujaH / Ayayuna hi kaH pANi-grahaNAyodyato bhavet // 63 // che. A pramANe dezaparadeza pharatA vasudevano ghaNo samaya pasAra thaI gayo. jemAM hajAro 'rAjakanyA sAthe lagna karyA. have devIne vacanathI ariSTapura nagaramAM pahoMcyA. tyAM duzmananA lehIne bahAra kADhanAra rUdhira nAmane parAkramI rAjA hato te rAjAnI anya strIone tuccha gaNanArI dhAriNI nAmanI rANI hatI. teone pitAnA rUpa guNa ane lAvaNyathI saMtoSa ApanArI kehiNI nAme pavitra putrI hatI. "te rahiNIne agya pati nA thAo," ema vicArI rAjAe svayaMvaranuM Ayojana karyuM. gAme gAma ane deza dezanA rAjAne AmaMtraNa ApavA mATe pitAno baMdhuvarga, maMtrIvarga temaja dUtane mokalyA. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradukha thas ( rUdhira rAjAnA AmaMtraNathI ghaNA putro sahita prativAsudeva jarAsaMdha, ATha bhAIo sahita samudravijaya, so putra sAthe dhRtarASTra, pAMca putro sahita pAMDurAjA, lekamAM vikatA tarIke prasiddha vidura temaja bIjA paNa ghaNA rAjAo svayaMvaramAM bhAga levA AvyA hatA pANigrahaNa karavA koNa taiyAra nA thAya!" gateSu navasu svIya-bAMdhaveSu svyNvre| yadyahaM na prayAsyAmi mamaiva hInatA tadA // 6 // itIvAgatavAn loka-hAsyavAmanarupabhRt / ADaMbareNa sarveSAM tatrAgamanadarzanAt // 65 // jarAsaMdhAdibhUpeSu saMsthiteSu samaMtataH / madhyavartI babhUvAsau marAleSu balAkavat // 66 // mArA nave bhAIo svayaMvaramAM pahoMcI gayA che, te je huM nA jAuM to mArI hatA thAya ! Ama vicArI vasudeve lekene hAsyAspada evuM vAmanarUpa dhAraNa karyuM. ne ADaMbara pUrvaka AvatA dareka loko joI zake ema mAnI jarAsaMdha Adi rAjAonI madhyamAM jaIne beThA. tyAre hasanI vacce bagalo lAge tema dekhAtA hatA. samasteSu prapazyatsu paTahastena vaaditH| devatAdhiSTitA deva-sAnnidhyAtkiM na siddhayati // 67 / / ojasvino mahAteja-svinA bhUpAn vimucya sA / mAlAmAropayatkaMThe rohiNI tasya harSataH // 68 // rohiNIsahite caMdra udite tArakA iva / Asan sarve'pi bhUpAlA-stasminnavasare pare // 69 / / devIthI adhiSThita DhalI rUpe banelA vasudeve sau lokenA dekhatAM hAthamAM paDaha (la) laIne jorathI vagAyuM. devInA sAnidhyathI zuM zuM siddha nA thaI zake ! mahA tejasvI ane prabhAvazAlI rAjAone mUkIne vAmanarUpamAM rahelA helInA kaMThamAM rAjakumArIe varamALA paherAvI. tyAre rohiNI nakSatra sAthe rahelA caMdranI AgaLa jema tArA jhaMkhA lAge tema vasudeva-rahiNI AgaLa anya rAjAe jhAMkhA paDI gayA. nadanti siMhavatkecit kecid garjati hastiyat / kruddhayati hRdaye kecit punarmAdyamti kecanA // 70 / / keTalA siMhanI jema trADa pADatA, keTalAka hAthInI jema garjanA karatA te keTalAka rAjAo krodhAtura banIne pAgalanI jema Ama tema ghUmatA hatA. tadece kAzalAdhIzo rudhiraMprati bhUpati / ahA asatyeSa Ajanma zuddhaH pANavikaH kila // 71 / / yadi pANaviko nAyaM tena paTahavAdanAt / kathaM bAdhiryakApAmyAM sarve'pi vyAlavatkRtAH // 72 // madanotkaTatA bahvI yadA jAyeta yoSitAM / tadA kRtyabhakRtyaM vA vaikalyato na vetti sA // 73 // manyate sA ca rohiNyAH sadrupabhUpadarzanAta / tyaktezA tata evAsya kaMThe cikSepa sA sraja / / 74 / / tyAre kezaladezano rAjA, rUdhira rAjA pratye bolyo ke "are, A te janmathI ja zAha helI lAge che. nahItara tenA AvA helannAinathI badhAye loko baherAnI jema bebAkaLA phesa Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banI jAya ! are, kAmAtura banelI strIo vyagratAthI kRtyAkRtyane bhUlI jAya che. rohiNInA svarUpane jotA paNa ema lAge che ke teNe vyAkULatAthI ja DhelInA kaMThamAM varamAlA nAkhI che. to vAmane varamAlAne tyAga karavo joIe. isyukte rudhiro'rAvIt svayaMvaraNamaMDape / kanyA svakalpitaM kuryA-na cAnyaccittaciMtitaM / / 7 / / rAjastaya vicAreNa sRtaM vakroktidhAriNaH / kApi sAMpratamanyaiva pravidheyA vicAraNA // 76 // kezalarAjanA AvA vacana sAMbhaLIne rUdhirarAja bolyA :-svayaMvaramAM kanyA pitAnI IcchA mujabanI pasaMdagI karI zake che. temAM bIjA keInuM cAlatuM nathI. te rAjana! AvA vAkprahArothI saryuM. have bIjI koI kanyA mATe vicAra karavo rahyo. (75, 76) athAvagviduraH sarve kiM vahati viSaNNatAM / pRcchayatAM mRSTavAkyenA-syaiva sarva kulAdikaM // 77 // bhRkuTIbhISaNIbhUyA-bhidadhAti sa vAmanaH / yAdRzastAdRzo'mAni yuSmAkaM kimare pituH / / 78 // iyaM na rocate kanyA yasmai maskarapIDanAt / sajjIbhUyAtsa yuddhAya karomi tasya ciMtitaM // 79 / / tyAre vidure kahyuM? zA mATe badhA kheda kare che! tene ja mIThAvacanathI tene kulavaMza vigere pUchI le ne ! A pramANe sAMbhaLIne bhayaMkara bhrakuTI caDhAvIne vAmana be : "tamArA bApane mArA-tamArA je mAne che ! jene kanyA joItI hoya te yuddha mATe taiyAra thAo ! tamArI IcchA pUrI karIza. tasyotkarSavacaH zrutvA jarAsaMdhaH krudhoddhataH / samudravijayAdIzA-nuvAca subhaTotkaTAn / / 8 / / ahA ghUNAkSarodruta-nyAyAtpaTahavAdanAt / eteSu satsu bhUpeSu vRtAnena nRpAtmajA // 81 // tathAdhyasya na saMtuSTiH prajAyate duraatmnH| pratyuta vakravAkyAni prajalpatyeSa vAmanaH // 82 / / tato na pradhvaro bhAvI sarvathA zikSayA vinA / dIyatAM kemacchikSe-tadIyamukhabhaMjanAt // 83 / / rudhire'pyasti duSTAtmA, nRpodvegavidhAyakaH / AkAriteSa bhUpeSu dattavAmanaputrikaH // 84 // rAgadveSamahAdasyU zUrA vayaM yamA iva / dvAvapyetau tato naMtu; loke subhaTamAninau // 85 / / tene AvA AkrozapUrNa vacana sAMbhaLIne kodhita banelA jarAsaMdhe samudravijaya Adi pazamI subhaTone kahyuM -ahe, juo te khA ghuNAkSara nyAye (lAkaDAmAM kASTanA kIDAthI sahajabhAve nakazI (ketaraNI) banI jAya che tema) rAjAonI vacamAM hela vagADIne kanyA malI gaI chatAM A pApAmAne ATalethI saMtoSa thato nathI, ane ulTA rAjAone vAMkA vacano bele che. to A vAmanane jambara zikSA ApyA vinA pAMsaro nahI thAya. te tenuM moDha bhAMgI nAkhavAnI huM zikSA karUM chuM. vaLI, durAtmA rUdhira paNa rAjAone udvega karanA nIkaLe. badhA rAjAone AmaMtraNa ApIne pitAnI putrI vAmanane ApI. te eNe paNa rAjAonI ThekaDI ja uDAvIne ? Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zaba-pradyumna caritra lokamAM pitAnI jAtane subhaTa mAnanArA rAga dveSa jevA A be luMTArAno yamanI jema ame nAza karI nAMkhIzuM. jarAsaMdhAditi zrutvA samudravijayAdikAH / pUrva vilakSavakratvA-babhUvuryA mudyatAH // 86 // hRdyavidyAdharAdhIza-stadA dadhimukhAbhidhaH / rathe sArathyamAzrityA-ropayadvasudevakaM // 87 / / vegavatyA taDidvatyAM-gAravatyA samarpitA / Adade zauriNA tUNa-sthitA tadeSudhoraNI // 88 // jAyamAne mithaH saMkhye jarAsaMdhasya bhUbhujaH / kaTakaM bhaMjayAmAsU rudhirasya kSamezituH // 89 / / dehe vicalitaM dRSTvA ; rudhiraM bhItibhAgapi / kalayA prerayacchauridrUtaM dadhimukhe hayAn // 10 // chidyate viSavallI ce-dAdAveva sukhArthinA / tataH prathamato'bhAMkSI-dasau zalyanRpaM dRDhaM // 11 // - jarAsaMdhanI AvI Akroza vANI sAMbhaLIne samudraviya Adi rAjAo yuddha karavA mATe taiyAra thayA. tyAre dadhimukha nAmane vidyAdhararAjA vasudevane rathamAM besADIne pote temanA sArathI tarIke thayo. vegavatI taDituvatI ane aMgAravatI nAmanI vidyAdharIoe ApelA maMtrasiddha bANenA bhAthAne vasudeve grahaNa karyuM. raNasaMgrAmamAM jarAsaMdhanA sainyathI rUdhira rAjAnuM sainya chinna bhinna thaI gayuM. ane jema zarIramAM ekadama pharatA rUdhiranI jema bhayabhIta thavAya tema bhayabhIta banelA rUdhira rAjAne joIne tarata ja vasudeva dadhimukhanA rathane tyAM derI gayA. ane sukhanA athIo pahelethI jema viSavelaDIne chedI nAkhe tema vasudeve pahelA tabakake ja zalyarAjAne bhAMgI nAkhyo." asmAkaM sarvasenAyAM balIyAn samabhUdayaM / tamevAdita evAsau babhaMja sarvato balI // 92 / / kevalaM paTahasyaiva vAdako'yaM na sarvathA / atizAyI paraM kA'pi pumAneSa pravartate // 13 // zaMkitAtmA jarAsaMdhaH samudravijayaM jagau / yogyastvameva yuddhayasva sahAnenAbhimAninA // 94 // dhAmanaM dhAmanIkRtya gRhItvA tatkarAtstriyaM / jitakAsI tvamevAtra sarvasmin kaTake bhava // 95 // "amArI senAmAM baLavAna zaktizALI zalya rAjA hatA, tene ja A pApIe ukheDI nAkhe, te A koI sAmAnya DhelI lAgatuM nathI paraMtu kaI prabhAvazAlI purUSa lAge che. A pramANe zaMkAzIla banelA jarAsaMdhe samudravijayane kahyuM -abhimAnI evA AnI sAthe te tame ja yuddha karavA mATe yogya che. AnI AgaLa jevA tevAnuM kAma nathI, to A vAmanane sAva vAmaNe banAvI tenA hAthamAMthI kanyAne laIne ApaNA samagra sainyamAM vijayI bano." samudravijayezo'pi jarAsaMdhamavIbhaNata / parastriyA na me kRtyaM kariSye tvagirA raNaM // 16 // samudra vijya mahArAje jarAsaMdhane kahyuM -ApanI AjJAthI yuddha karIza, paraMtu A parastrInuM mAre kaMI kAma nathI, Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 magara tataH kaTakaM sajjI - kRtya saMgrAmasAdhakaH / babhUva bhUrikodaMDa - pracaMDAkhaMDamArgaNaiH // 97 // pAtAlamadhigacchaMta-chedakAH pANipAdayeoH / UrdhvaM ca mastakAdInAM mAbhUvanmArgaNA raNe // 98 // pazyaMti nirjarA yatrAM-tarAla ina saMsthitAH / tadeSTazaM mahAgheoraM; raNaM bhrAtrorajAyata / / 99 / / Ama kahIne parAkramI samudravijaye sainya taiyAra karIne yuddhabhUmimAM mAtheAne varasAda varasAvyeA. temanI khANavarSAthI subhaTAnA chedAyelA hAthapagane pAtAlamAM pesADI dIdhA ane mastakone AkAzamAM mekalI dIdhA! [ kAraNa ke raNabhUminI vacamAM athaDAya nahI. ] te jANe anne bhAionu bhayaMkara yuddha jovA mATe AkAzamAM deve AvelA nA hAya ! yasya puNyabalaM nA, tasyAbhyasya balena kiM / iti na kSobhaNAM prApa-dvAmano'pyadhiko guroH 200 jenu' puNyabaLa prakRSTa heAya tyAM bIjA khaLanu zu' mahatva ! vAmanarUpadhArI vasudeva parAkramI samudravijayathI jarA paNu kSeAbha pAmyA nahI. yadi nArya mayA satrA - pasaratyAhavAda ho / tadAyaM jJAyate ko'pi, zaktimAnanyaveSabhRt // 1 // nijaM mahatvametasmAdrakSiSyate mayA kathaM / samudravijayA yAva -- --dadhyaiau dRSTvA calavalaM ||2|| peAtAnu sainya pIchehaTha karatuM joine samudravijaya vicAre che ke ' yuddhabhUmimAM A mArAthI parAjita thatA nathI teA lAge che ke zaktizALI keAI vidyAdhara ke deva hovA joie ! te| AnI sAme mArUM mahatva kevI rIte jALavI zakAze !' prayaMte mArA, vAMcavagha nigolasA hai / dviveva tena sAthai na, yuvate baMdhunA cAra niSedhdhuM vigrahaM yuddhe, mArgaNaH preSyate nRpeH / tatpuraH preSitastena, svanAmAMkita mArgaNaH || 14 || baMdhune potAnA parAkramaneA camatkAra batAvAya paraMtu bhAI sAthe yuddhabhUmimAM duzmananI jema laDAya nahI,' ema vicArI vasudeve yuddha baMdha karavA mATe potAnA nAmathI aMkita cIThThI lakhIne meATAbhAI sAme khANa cheDyuM. taM lAtvA vAcayitveSu-varNAMzca jyeSTabAMdhavaH / na me baMdhuM vinA keA'pI-dRzaH syAdityamUmudata ||5|| nirgataH kapaTenaiva, nijaM bhAgyaM parIkSituM / vasudevA namatyeSa, tubhyaM bhrAmyannihAgataH || 6 || bANanI sAthe AvelA patranA akSarA eLakhIne samudravijaya AnaMdyuM pAmyA 'mArA bhAI sivAya AvuM parAkrama khIjA keAinAmAM nA hAya !' patra kheAlIne vAMce che:- peAtAnA bhAgyanI parIkSA karavA mATe kapaTathI nagara choDIne cAlyA gayelA vasudeva pharatA pharatA ahIyA AvelA che, te ApanA nAnA bhAI Apane namaskAra kare che. 5 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra laghurapyeSa vA vRddhaH. pUrNazaktidhRteriti / samudravijayo matvA, milituM baMdhumAgamat // 7 // vimucya guruvanmAna-mAgacchaMtaM nirIkSya c| seo'pi sanmukhamAgatya, prANamattaM tu shissyvt||8|| vasudeva nAnA chatAM pUrNa zaktizAlI che, ema mAnIne samudravijaya baMdhune maLavA mATe sAme gayA ! sAme AvatA moTAbhAIne joIne, jema ziSya gurUne namI paDe tema vasudeva vaDilabaMdhunA caraNamAM namI paDayA." vatsa ! varSazatenaiva, militastvaM mamAdhunA / samudravijayazceti, gaditvAliMgayacca taM // 9 // atiSTo'ndazataM baMdho, kveti pRSTo nRpeNa saH / yathAjAtaM svavRttAMtaM, svayamevodito'vadat // 10 // tasya svarUpamAkarNya, pratyakSeNa nirIkSya ca / samudravijayo'tuSya-dvizeSeNa rudhirAdhipaH // 11 // jarAsaMgho'pi vijJAya, svasAmaMtasahodaraM / cittAtpANavikabhrAMti, bhraMzayAmAsa sarvathA // 12 // "he vatsa, tArA dukhI bhAIne tuM e varSe malyo!" ema gadgad thaine samudravijaye gADha AliMgana ApyuM. "baMdhu ! so varSa sudhI tuM kyAM hato zuM zuM karyuM !" A pramANe samudravijayanA pUchavAthI vasudeve AdithI aMta sudhI badhe vRttAMta pite kahyo ! vasudevanuM camatkArika svarUpa jANIne samudravijaya Adi khUba ja khUza thayA. temAM rUdhirarAjAne AnaMda to sImA oLaMgI gayo! jarAsaMdhane paNa potAnA sAmaMta samudravijayanA bhAI vasudeva jANIne manamAMthI helI tarIkene bhrama dUra thaI gaye. saMtuSTeSu samasteSu, hRSTo'tha rudhiro'pi ca / akArayattayoH pANi-grahaNaM prabale kSaNe // 13 // pUrNedvAhakRtyeSu, jarAsaMdhAdikAdhipAH / pUjitA rudhirezena jagmivAMsuH svamAspadaM // 14 // AgRhya rakSitAH saMto, yAdavAH sAdhuvAdinaH / tatraiva hAyanaM yAvat, kaMsena sahitAH sthitAH // 15 // harSita banelA rUdhira rAjAe save rAjAo samakSa vasudeva ane rohiNIne ThAThamAThathI pANigrahaNa-mahatsava karAvya ! lagnamahatsava pUrNa thayA pachI jarAsaMdha Adi rAjAone ghaNuM satkAra ane sanmAnapUrvaka vidAya ApI ane samudravijya Adi yAdavo temaja kaMsane Agraha karIne eka varSa sudhI potAne tyAM rokI rAkhyA. vivikte vasudevAkhyA, rohiNImanyadA jagau / pANavikA'pyahaM bhUpAM-styakttvA vRttaH kathaM priye // 16 // soce prajJaptividyAyAH, pUjAM karomyahaM sadA / sovAca dazamo bhAvI, dazA) ramaNastava // 17 // kathaM sa jJAyate pRSTA, sAvakpaTahavAdanAt / sarvAn bhUpAMstato muktvA , tvamevezaM vRto mayA // 18 // koI eka divase ekAMtamAM vasudeve hiNIne pUchyuM -priye, badhA rAjAone mUkIne helI evA mArA kaMThamAM kema varamALA AropI?" rohiNIe kahyuM -svAmina, prajJapti Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Oaa 35 sarga-3 vidyAnI huM nIraMtara pUjA karuM chuM. tethI vidyAe mane kahyuM ke "dazamo dezAhe vasudeva tAro bhAvi pati thaze. me pUchyuM ke te kevI rIte jANyuM."! tyAre vidyAe kahyuM -"svayaMvaramaMDapamAM vAmanarUpadhArI helI haze te ja vasudeva jANa." A pramANe vidyAnA kahevAthI sarve rAjAone choDIne ApanAM kaMThamAM varamALA ApI hatI. samudravijayAdhIze-vAsIneSvekadA sabhAM / AziSaM vasudevasya, kApyardhajaratI dadau // 19 // savitrI bAlacaMdrAyA, vartta'haM vasudeva bhoH / tvadviyogAgnisaMtapta--dehA snehAkulA tvayi // 20 // eka divase samudravijaya rAjAthI adhiSThita rAjyasabhAmAM eka prauDhA strI AvIne vasudevane AzIrvAda ApIne bolI:-"vasudeva ! huM bAlacaMdrAnI dhAvamAtA chuM. tamArA viraharUpI agnithI dAjhI rahelI mArI putrIne ApanA AgamanarUpI meghadhArAthI siMcIne navapallavita banAve !" varaM tvadAgamAbhreNa, snehivadarzanodakaM / varSaya tvatprasaMgAbdaM, vAyuneva mayeritaH // 21 // AgRhIte tayetyuccaiH, samudravijayAnanaM / dadarza vasudevo'pi, yathAkathanakArakaH // 22 // samudravijayo'vAdIdbhAtarbraja paraM tvayA / sarveSAM vallabhatvena, stheyaM na pUrvavabahu // 23 // A pramANe teNInA vAraMvAranA kathanathI vasudeve samudravijaya sAme joyuM. samudravijaye kahyuM : tamAre javuM joIe ! bhAI tame te badhAne priya che, paraMtu have vadhAre samaya rakAze nahIM. samudravijayAdIzA-nathAnujJApya bAMdhavAn / pracacAla tayA sAka-mAtaMkaparivarjitaH // 24 // tayA kRptavimAne sa, saMsthitA vyomavartmanA / pracalana prAptavAn daMga, nAmnA gaganavallabhaM // 25 // samudravijaya Adi baMdhuvarganI anumati meLavIne prasannacitta vasudeve prauDhA sAthe prayANa karyuM. teNIe banAvelA vimAnamAM besIne AkAzamArge jatA vasudeva anukrame vaitADhaya parvata upara rahelA gaganavallabha nAmanA nagaramAM pahoMcyA. samudravijayo'pIza mukttvA kaMsasamanvitaH / vasudevAgamotkaMThAM, dharan zauryapuraM yayau // 26 // kesanI sAthe samudravijaya paNa vasudevanA AgamananI rAha jotA zauryapura gayA vapnA kAMcanadaMSTreNa, vidyAbhRdvibhunArpitAM / bAlacaMdrAmupAyaMsta, vasudevo mahotsavaiH // 27 // yasmin yasmin sthAnake pUrvamUDhA-stasmAttasmAtsvAH samAdAya kAMtAH / vidyAbhRdbhiH sevyamAno gariSTaH, zauriH zaurya pattanaM cAsasAda // 28 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 zAMba-pradyumna caritra rohiNyAM vai cArupaMceMdriyANAM, bhogAn bhujAnasya zaurabhUva / rAmaH putro nirmito vai vidhAtrA, yo niAzeSANAM samAdAya rUpaM // 29 // kAMcanA nAmanA viMdyAdhara rAjAe pitAnI putrI bAlacaMdrAnuM vasudeva sAthe dhAmadhUmathI lagna karyuM. sthAne sthAne paraNIne mUkelI pitAnI hajAre patnIone sAthe laI aneka vidyAdharAthI sevAtA vasudeva zauryapura najIka AvyA. samudravijaya rAjAe vasudevane ghaNA ThAThamAThathI nagarapraveza karAvyuM, rahiNI sAthe pAMca IndriyenA viSayasukha bhegavatA vasudevane rUpanA bhaMDAra samA rAjA (beladeva) nAmane putra tha! te jANe vidhAtAe baghAnA rUpe bhegA karIne A putra banAvyA nA heya ! evuM lAgatuM hatuM. iti paMDitacakracakravartizrIrAjasAgaragaNiziSyapaMDitaravisAgaragaNiviracite zrIpradyumnakumArapitAmahavasudevapANigrahaNazauryapurAgamananirUpako dvitIyaH sargaH samAptaH // zrIrastu // A pramANe paMDitamAM cakaLatI samA zrI rAjasAgara gaNIne ziSya paDita ravisAgara gaNae racelA pradhumna caritramAM pradhunanA pitAmaha (dANa) vazudevanA pANigrahaNa ane zaurya puranuM punarAgamananuM varNana karatA rara9 "ka pramANa bIjo sarga samApta thaze. zrIrastu Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga : 3 ekadA vasudevo'tha, maitrI jJApayituM dRDhAM / kaMsenAkAritaH prItyA, mathurApuramAgamat // 1 // dvayomilitayostatra, jIvayazaHsamanvitaH / zauri proce'nyadA kaMsaH, puryasti mRttikAvatI // 2 // - eka vakhata kaMse pitAnI gADha mitratA jaNAvavA mATe premapUrvaka vasudevane mathurA nagarImAM bolAvyA. tyAM jIvayazA sahita ane mitronuM subhaga milana thayuM. pitRvyo devakastatra, rAjyaM pAlayati priyaM / tasyAsti devakI putrI, putrIva saritAM vibhoH // 3 // tasyAH saubhAgyazasyAyAH, kuru tvaM pANipIDanaM / yadyahaM tvadabhISThasta-nmA kRthAH prArthanAM vRthA // 4 // UmityukttvAsya dAkSiNyA-tsakaMso vRssnninNdnH| pracacAla varItuM tAM, striyai yaspRhate na kH||5|| kaMse vasudevane kahyuM -mRttikAnagarImAM mArA kAkA devaka rAjya kare che. temane samudraputrI lakSamI samI devakI nAmanI putrI che. saubhAgyazAlinI mArI na devakI sAthe tamAruM pANi grahaNa karAvavAnI mArI icchA che. to mitra! je huM Apane priya houM te mArI A prArthanAne hukarAvaze nahI. kaMpanI dAkSiNyatAthI vasudeve anumati ApI. tyAre baMne mitrae mattikAvatI tarapha prayANa karyuM. strInI spRhA kone nA che! dvAbhyAmapyatha gacchan yAM, dRSTo vartmani nAradaH / tathA saiSArcitastAbhyAM, yathA spriitimaambhRt||6|| arcA hi prItikarvI spA-dataH prItaH sa mAradaH / tAvabravIdhuvAM kutra, calitI kena hetunA // 7 // zauriNAbhANi mAM lAtvA, kaMso yAtyeSa sauhRdAt / devakI devakezaspo-vAhayituM kumArikA // 8 // zrutveti nArado'vAdI-kaMsenAkAri suMdaraM / vasudevadevakyo-yogyA yogavinirmitiH // 9 // nareSu vasudevasya, rUpamekaM vinirmitaM / tathaiva pudgalaiH sArai-devakyAH kAminiSu ca // 10 // mAbhUdvisadRzo yoga, etayoriti vedhasA / cityamAnena vihitaM, zarkarAdugdhayogavat // 11 // yuvayorubhayoryoge, dhAtApi jJAsyati dhruvaM / svakIyodyamasAphalyaM, vaiphalyamanyajaMtuSu // 12 // vidyAdharyastvayA'pyUDhA, vidyate bahavaH paraM / devakyaMguSThamAtraiNa, tA nArhati kalAmapi // 13 // vare saptaguNopete, devakyA milite sati / pratyUhamyUhasaMpAdI, mAbhUta ko'pi vibhedakRt // 14 // vasudevaguNAt gatvA, devakyai kathayAmi tat / muniH sa iti saMcityo patyAgaddevakIgRhai // 15 // rastAmAM jatAM nArAjI maLyA. baMnenA saMskAra ane sanmAnathI nAradajI khUza pUrA thaI gayA. paza thayelA nArade pUchyuM: "tA bane Ama kathA kAraNe jaI rahyAM ?' tyAre vasudeve kahyuM -mitratAnI rUe kaMsa devakarAjAnI putrI devakI sAthe mA pANigrahaNa karAvavA laI jAya che. " nArade kahyuM "kaMse A bahu sAruM karyuM. vasudeva ane devakIne Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 zAbapradyumna caritra saMbaMdha kharekhara yogya ja che. vidhAtAe purUSamAM jema vasudevanA rUpanuM nirmANa karyuM che, tema dareka strIonAM rUpamAMthI sAra tatva laIne eka devakInuM nirmANa karyuM che. A baMnene saMbaMdha bIjA koInI sAthe nA thAo, ema vicArIne brahmAe dUdhasAkaranI jema sarakhe sarakhI joDI banAvI che. jyAre vidhAtAne A bannenA saMbaMdhanI jANa thaze tyAre pitAno prayatna saphaLa thayAne saMtoSa thaze. vasudeva, tame ghaNI vidyAdharI kanyAo paraNyA che paraMtu devakInA rUpa AgaLa te badhI enuM rUpa aMguThA mAtra paNa nahI hoya !" A pramANe nArada vasudevane devakI pratyenuM AkarSaNa karAvIne have devakIne vasudevanuM AkarSaNa kema thAya, ema vicAre che. devakIne varanA sAte guNethI yukta pati maLavAmAM koI vidane upasthita nA thAya ! athavA vacce koI bheda karAvanAra na bane, ema vicArI nArada devakIne vasudevanA guNenI jANa karavA mATe devakInA ghera gayA. abhyutthAnAdibhirgehA-gato'sau pUjitastayA / vinayaM nottame muMce-dvizeSAdgRhamAgate // 16 // tasyA AzIrvacAdAnA-vasare nAradena tu / vivoDhA vasudevaste, bhUyAdityabhyadhIyata // 17 // AkaNye ti tayA pRSTaM, vasudevo'sti kA bhuvi / so'vocatsa dazArho'sti, dazamaH khecarIhitaH // 18 // varNyate bahudhA kiM ya-drUpApamAnitAH surAH / jAnAnA mlAnitAmAtma-nyadRzyatvamivAgaman // 19 // nAradA varNayitvetyu-bhayohitaviciMtakaH / tirodadhe khavidyAbhi-devateva kSaNAdapi // 20 // pitAne tyAM AvelA nAradaRSine devakIe abhyatyAnapUrvaka, AdarasatkAra-pUrvaka pUjA karIne satkAryA. uttama purUSa AMgaNe AvelAnuM vizeSa prakAre Atithya kare che. AzIrvAda ApatA nAradajIe devakIne kahyuM -"tAro pati vasudeva thAo ! A pramANenA AzIrvacana sAMbhaLIne devakIe nAradajIne pUchayuM -svAmina! te vasudeva koNa che? nAradajIe kahyuM -"dazamo dazAI vasudeva hajAro vidyAdharIono svAmi che. are devakI, vasudevanA rUpanuM zuM varNana karUM! tenA rUpathI apamAnita thaelA deve plAnamukhavAlA banIne pitAnI jAtane adezya rAkhe che. bannenA hitaciMtaka nArada vasudevanA rUpa-guNanI prazaMsA karIne pitAnI vidyAthI devanI jema kSaNamAtramAM aMtardhAna thaI gayA. (16, 17, 18, 19, 20) krameNAtha calaMtau tau, nagarI mRttikAvatIM / zaurikaMsau samAyAtau, na kenApi parAjitau // 21 // samAkarNya sametau tau, devakA vasudhAdhipaH / saMmadAtsaMmukhaM gatvA, prAvezayadimau puri // 22 // gRhamAnIya tailAMbu-snApitau bhojitau punaH / sametau hetunA kena, tau bhUpenetyapRcchacatAm // 23 // kaMso'vagvasudevasya, vivor3hakuNazAlinaH / ucitAM devakI kanyAM pradApayitumAgataH // 24 // zrutveti devako'vAdI-nAyaM dharmaH subhUspRzaH / AkAraNaM vinA kanyA-vivAhAya ydaagmH||25|| ahaM svayaMvare kanyAM, pradAsye devakImimAM / nAparasmai manuSyAya, sadguNabhrAjine'pi ca // 26 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-3 3 tau dvAvapi vilakSAsyau, svaM balaM pravivezatuH / mahatAM mAnabhaMge hi, mahad duHkhaM prajAyate // 27 // parAkramI evA vasudeva ane kaMsa anukrame mRttikAvatImAM AvyA. devaka rAjAe satkArapUrvaka te banneno nagarapraveza karAvyo, rAjamahelamAM lAvI sugaMdhI dravyathI majjana snAna vilepana karAvI, bhajanakArya patAvIne devaka rAjAe kaMsane pUchyuM -"kayA kAraNathI A bAju AvavAnuM thayuM?" kaMse kahyuM: ' guNasamRddhimAM vasudeva ajoDa che. devakIne mATe yogya vara che. te devakInI sAthe vivAha karAvavA mATe Avyo chuM." kaMsanA vacana sAMbhaLIne roSe bharAyelA devakarAja chelyA-sArA mANasono A dharma nathI ke vinA kAraNe kanyAnI mAgaNI karavA sAme cAlIne Ave huM to svayaMvaramAM devakIne ApIza. paraMtu game te guNavAna haze to paNa mArI putrI bIjA koIne nahI ApuM. samajyA ?" AvA apamAnita vacana sAMbhaLIne zUravIra evA paNa kaMsa ane vasudeva vilakhA banI gayA. moTA mANasone mAnabhaMga mahAduHkhadAyI bane che. zuddhAMtaHsvakazuddhAMta-mAviveza tato nRpaH / vinayAtsahasA rAjhyA, samutthAya ca satkRtaH // 28 // devakyA nijatAtatvAt , praNato'sau vizeSataH / putryabhISTo varaste'stu, dadAvityAziSaM tadA // 29 // tyAMthI uThIne pavitra hadayavALA devakarAja aMtaHpuramAM AvyA. mahArANIe UbhA thaIne rAjAne vinayapUrvaka satkAryA. devakIe pitAne praNAma karyA. "tane Ichita vara maLe !' A pramANe pitAe AzIrvAda ApyA. devyai deva ivAvAca-devako devakIpitA / priye'yAcata kaMso'dya, vasudevAya devakIM // 30 // devakarAjAe mahArANane kahyuM -priye, ! Aje vasudevane laIne kaMsa Apane tyAM Avela. tene vasudeva mATe devakInI mAgaNI karI. meM tenI mAgaNIne ThukarAvI dIdhI. mayA tasya na datteta-dviprayogAtsahiSNunA / Akaye ti viSAdena, saMpUrNA devyajAyata // 31 // nAradoktaguNaizcitte, praviSTaM taM pati vinaa| mAbhUdanyo varaH ko'pI-tyarodIddevakI bhRzaM // 32 // zaurAveva tayozcittaM, vijJAya devako'bhyadhAt / praSTumatra sameto'smi, mA khedaM kurutaM yuvAM // 33 // devI provAca yadyevaM, tadaiSA bhAgyayogataH / svameva sametasya, zaurereva pradIyatAM // 34 // rAzyetyukte nRpaHproce, maMtrinnAnIya tAviha / satkArayaukaso dAnAt,prAyaH stryanucaro jnH||35|| pitAnA uparyukta vacana sAMbhaLI devakI viSAdathI gherAI gaI. kAraNa ke nAradanA mukhe vasudevanA guNenI prazaMsA sAMbhaLIne devakIe hadayamAM vasudevane ja pati tarIke sthApita karyA hatA anya koI purUSane manathI paNa IcchatI na hatI. A rIte pratibaddha banelI devakI pitAnI vAta sAMbhaLIne atyaMta rUdana karavA lAgI. ane potAno nizcaya mAtA-pitAne jaNAvyuM. devarAje putrIne nizcaya jANune kahyuM :-putrI ! tuM kheda karIza nahI, huM te mAtra Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra pUchavA mATe ja Avyo chuM. mahArANIe paNa kahyuM -"svAmina, ApaNuM bhAgya sAme cAlIne vasudeva AvyA che, te temane sanmAna pUrvaka devakIne Apa !" rANInA vacanathI rAjAe bannene bolAvavA mATe maMtrIzvarane mokalyA. prAyaH purUSa strInI vAtane anusaratA deya che. svasutAditsayA zaure, rAjJApi svArthasAdhinA / tayoH satyApanArebhe, svArthe yAdarakRjjanaH // 36 // have pitAnI putrI ApavAnI IcchAvAlA devakarAje te banene sArI rIte satkAra karyo. svAthI manuSya jyAMthI svArtha sare tyAM vadhu jhukatA hoya che. naimittikAnathAkArya, muhUrta svAminekSite / devakyA vasudevasya, vivAho'bhUnmahotsavaiH // 37 // ekena gokulena syAdgavAM dazasahasrakaM / saurabheyIkulAnyevaM-vidhAni daza yAni tu // 38 // gokulAnAM pati teSAM, nadaM yazodayA yutaM / koTigoyuksuvarNAdi, devakaH zauraye dadau // 39 // atra me tiSThato mAbhU-dvigAnaM zvazuraukasi / AsIjigamiSuH zauri-rAdAya devakI tataH // 40 // tiSIe ApelA zubhamuhUte vasudeva ane devIne ghaNA ThAThathI vivAha-mahatsava karyo ane rAjAe putrInA kanyAdAnamAM eka gokulamAM daza hajAra gAye hoya tevA daza gokula ApyAM. gokula sAcavavA mATe govALemAM mukhya naMda ane yazodA nAmanA pati-patnIne gekulanA adhipati tarIke ApyA. vaLI vasudevane suvarNa ratna hAthI ghoDA Adi koDanI saMkhyAmAM ApyuM. AgAtAM mathurAM zauri-kaMsau naMdasamanvitau / mitrApaNigrahAvarSa', kaMsazcakre nije gRhe // 41 // "sasarAne tyAM vadhAre rahevuM sAruM nahI," ema vicArI vasudeve devakarAjanI rajA meLavI devakI vigere parivAra sAthe mathurA tarapha prayANa karyuM. pUrva janakaduHkhena, samAdattavrato muniH, / kaMsAnujo'timukto'gA-tpAraNe kaMsasamani // 42 // kese vasudeva-devakIne potAnA tyAM laI jaI harSa pUrvakapharIthI pANigrahaNa mahatsava ujaLyo. pUrve pitAne (ugrasenanA) dukhathI dukhI thaIne dIkSita banelA atimukta muni mAsakSamaNanA pAraNe kaMsane tyAM vaheravA mATe padhAryA. varSAkAle yathA nadyo, madakAle mataMgajAH / yavanA madyapAneSu, vivAhe syustathAMganAH // 43 // varSAkALamAM nadIo, madakALamAM hAthIo ane madyapAnamAM jema yavane unmatta bane che, tema strIo vivAha Adi prasa gemAM madonmatta banatI hoya che. tathA dvedhApi sauvasya, bharturmAnena mAninI / kaMsasImaMtinI jIva-yazA asti madoddhatA // 44 // tadA kaMsanizAMte sva-pAraNAyAgatasya tu / sA tapaHkRzadehasyA-timuktasya gale'lagat // 45 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-3 re kiM devara saMsAra-sukhecchA te na yauvane / athavA kiM tvayA tyaktaM, svkiiymauddhyyogtH||46|| athApi mayakA sAkaM, tvaM ramasva yathAsukhaM / gItagAnaiH phalAdAnai-vinodairvaranartanaiH // 47 // gale jIvayazAstasya, lagitveti jagau muneH / gRhasthasyeva bahulA, tayA kRtA kadarthanAH // 48 // te pramANe kaMsanI patnI jIvayazA patinI mAnItI ane utsavamAM unmatta banelI, tapathI kRza thaI gayelA atimukta muninA gaLe vaLagI paDI ane belI -are, dIyara, zuM tane saMsArasukhanI IcchA nathI ke jethI tuM yauvanamAM tyAgI banI gayo che? sAva mUrkha che tuM. cAla cAla mArI sAthe. gIta gAna nRtya, hAsya-vinoda nAcavuM kUdavuM Adi yatheccha kriIDA kara ! A pramANe gaLe vaLagIne jIvayazAe pAgalanI jema munine pheraphudaDI pheravyA. zItaM yadyapi pAnIya-muSNaM syAdaniyogataH / zAMtasyApi tathA sAdhAH, krodhastasyA'bhavattadA // 49 // jJAnI munI ruSAbUta, kiM vadasi durmate / ucchRkhalA madonmattA, vihvalA patigarviNI // 50 // yadartha kriyate gIta-gAnAdirutsavastvayA / tadIyaH saptamA garbho, haMtA te patitAtayAH // 51 // yathAhidamanIyogA-sarpasya viSamuttaret / tasya vAcA tathA sadya-stanmadotkaTatA gatA // 52 // cittAttarayAM gatAyAM sA, sAvadhAnAbhavadyadA / tadvAkyavajraghAtena, jAtaM zalyamivAvahat // 53 // hA hA saMtApitaH sAdhu-mayA duSTaM viceSTitaM / niMdaMtIti svakarmANi, rudaMtI sAdhavaM gatA // 54 // tatra gatvA tayA sarva, svasvarUpaM nirUpitaM / samAkabhivatkaMsaH, kAMdizIkA mahAnapi // 55 // jaLa zItaLa hovA chatAM agninA saMgathI uSNa banI jAya che tema zAMtarasamAM jhIlatA evA jJAnI sAdhune kSaNika Aveza AvI gaye! ane bolyA :-"are durmati, patinA mAnathI abhimAnI banI ATalI uchuMkhala ane unmatta kema banI gaI che? jenA mATe gIta gAna ane utsava ujavI rahI che, e ja devakIno sAtamo putra tArA pati ane pitAne mAranAra thaze." A pramANenA muninA vacanathI jema nAgadamanIthI sarpanuM jhera utarI jAya tema jIva zAne unmAda tatkALa osarI gaya! ane hadayamAM utarI gayelA muninA zabdothI sAvadhAna banI gaI vajInA ghA samAna muninA vacanathI haNAyelI chavayazA potAnA duSkAya ane daurbhAgyane nIdatI raDatI raDatI pati pAse gaI, ane kahyuM : arere svAmina, meM pApiNue munine saMtApyA tyAre munie mane zrApa Ape. ema kahIne AdithI aMta sudhInI badhI hakIkta kahI. zUravIra kaMsa paNa vAta sAMbhaLIne bhayabhIta banI gayo. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMbha-pradyumna caritra pazcimAyAM dizAyAM ce-dahA kadAcidaMzumAn / udiyAtsAdhuvAkyaM na, tathApi viphalaM bhavet // 56 // dadhyau kaMseA mRterbhItA, yAvatko'pi na vetyadaH / garbhAn saptApyanutpannAM - stAvadyAce svamitrataH 57 na me dAsyatyasau garbhAn devakya prArtitA yadi / tadeApAyaM kariSye'haM paraM jIvitarakSaNe // 58 // dhyAtvetyutpijalatvaM sa, vibhraccitte mukhe'pi ca / darzayan vasudevAya, dUrAdeva nameA vyadhAt // 59 // 42 'sUrya kadAca pazcimamAM uge paraMtu sAdhunuM vacana niSphaLa jatuM nathI.' A pramANe maraNanA bhayathI dhrUjI gayelA kaMsa vicAre che :-jyAM sudhI A vAta keAI jANatuM nathI tyAM sudhImAM mitra pAsethI devakInA sAte gA~ mAgI la`! devakI kadAca mArI mAgaNI svIkAre nahI te jIvananI rakSA mATe khIje koI upAya vicArIza.' A pramANe manamAM kapaTa ceAjanA vicArI, udAsIna banelA kaMse vasudevane AvatA joine dUrathI namaskAra karyAM. samurliMgamAoya, sazaurinAvo / mitreza svarUpa ,i vadda stya muddo mama // 60 || madvaco vasudevo'yaM, prakariSyati vA na vA / evaM saMkalpanAM muktvA, niHzaMkaM vada me suhRd // 61 // bahudhA vasudevena. kaMsasyetyudite sati / vinayI prAMjalirbhUtvA so'vak snehalayA girA // 62 // kevalaM tvaM na me mitraM, AtA mAtA pitA prabhuH / RddhirvRddhirvidhAtA ca tvattaH paro na ko'pi me 63 trikhaMDabharatAdhIzAjjarAsaMdhAttvayaiva bho / vallabhAdApitA, jIvayazA jIvayazA mama // 64 // kaMsena hRdi duSTena, mRSTavAceti jalpitA / nijArthe hi na ko bhAvI sRSTAvAcAdijalpakaH / / 65 / / adya yAvanmayA mitra ! kalpadrostava saMnidheH / kimapi prArthitaM nAstyadhunA dadyAbravIttataH // 66 // prati taM vAsudevA'vag, yadvapurme dhanAdi ca / sarvamapi tvadAyattaM kimanyasya prayojanaM // 67 // " kasane udAsIna cahere joine vasudeve kahyu :-mitra! kema Ama ? zu thayuM ? udAsa thavAnuM zuM kAraNa ? huM' tArA mitra chu' je heAya te kahe! vasudeva mArU' vacana mAnaze ke nahI' evA sa'kalpa choDI niHzaka banI je hAya te kahe ! tArUM game te kAma haze te huM karI ApIza.'A pramANe vasudevanI vAta sAMbhaLI e hAtha joDIne madhura vacanathI kaMse kahyuM :-svAmin, Apa phakta mArA mitra nathI paraMtu mAtA pitA khaMdhu svAmi ane save Rddhi siddhinA dAtA che ! tamArAthI adhika mAre bIjuM kAI nathI. Ape ja traNakhaMDanA adhipati jarAsaMdhanI vhAlaseAyI putrI jIvayazA mane apAvI che. vadhAre zuM kahuM? tame ja mArA sarvesarvA che ! ApanAthI mAre zuM chUpAvavAnuMDhAya ? je kAMI joituM haze te ApanI pAse ja mAgI laIza. kalpavRkSa samA ApanI pAse mAgavAthI zuM zuM nA maLI zake? A je kAMI che te badhu ApanArA Apa ja che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 sarga-3 - kaMsanI AvI madhajharatI vANI sAMbhaLI sarala hRdayI vasudeve kahyuM -mitra, dhana milakata ane A zarIra paNa tane AdhIna che. tAre je kAMI kahevuM hoya, mAgavuM hoya, te sukhethI kahI zake che ane mAgI zake che. kaMso'bhyadhatta yadyevaM, hitaM mayi vicityate / taddevakyA ito dehi, garbhAna saptapi janmataH // 68 // kApaTayaM suhRde mAbhU-prArthanAbhaMgatAthavA / mayA nigaditA vANI, mAstu vA phalavarjitA // 69 // kuTilaM saralAtmA tu, jAnan saralamAtmavat / vasudevaH prapede ta-dvacanaM prAMjalojjvalaH // 70 // kapaTI kaMse kahyuM -"A5 sadAya mArI hitaciMtA karanArA che, te mArA saMtoSanI khAtara devakInA je je putro thAya te badhA janmatAnI sAthe ja mane ApI devA"! gADha maitrI pAchaLa kaI kapaTa ke prArthanAmaMga jevuM hotuM nathI, to mAruM vacana niSphaLa javuM nA joIe ! sarala mANaso bIjAnI kuTilatAne samajatA nathI paraMtu badhAne saraLa ja mAne che. tethI bhadrika ane saraLa vasudeve kaMsanuM vacana mAnya karyuM. loke'pi yo bhavedhUrtaH, kArya kuryAnijaM dRDhaM / tato'vagvasudevAya, kaMsaH punarapi drutaM // 71 // tavAhaM vallabho baMdhA, tatastvayA pratizrutaM / paraM yAvanna devakyA, tAvatpUrNA na me spRhA // 72 // kaMsenetyudite zauri-rapazyat svapriyAnanaM / ajJAtapUrvavRttAMtA, pratyapadyata sApi tat // 73 // kemAM kahevAya che ke dhUta mANaso zaMkAzIla hoya che. potAnI vAtane daDha karavA mATe sadAya prayatnazIla hoya che. kese paNa pitAnI vAtane nakakI karavA mATe pharIthI vasudevane kahyuM -Apane to mArA upara atyaMta prema che, paraMtu devakI A vAta mAnya nahI rAkhe che ? ! A pramANenA kaMsanA kathanathI vasudeve devakI sAme joyuM ! devakIne A koI vAtane khyAla nahI hovAthI teNe paNa kaMsanI vAta mAnya rAkhI. pratyutIce ca sA devI, re kaMsa mama vartase / tvaM bAMdhavastathAbhISTaM, mitraM tatsvAminA'pi ca // 74 // tadA zrIvasudevasya, naMdanAnAM pramodinAM / tavApi tanUjAnAM kiM, bhado'trApi pravartate // 75 / / vasudevo'vadatkAMte, kAMtekSaNe kuraMgavat / sopacAraiH sitAmRSTai-stdIyairvacanairalaM // 76 // ratnagarbha va puMratna-garbhA tvamasi tatpriye / saptApi jAtamAtrAMste, garbhAn kaMsavazAn kuru // 77 // pativAgbhaMgabhIteva, sApi tatpratyapadyata / kulInA yA bhavetkAMtA, sA hi patyanugAminI // 78 // ane devakIe kahyuM -kaMsa, tuM te mAro priyabaMdhu che. vaLI mArA svAmino priya mitra che. tethI vasudevanA putro ane tAro putro vacce zuM bheda hoya?" sAMbhaLIne vasudeve Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 zAMbha-pradyumna caritra kahyuM :-mRgAkSi ! sAkara ane amRta karatAM paNa adhika tArA mIThA vacaneAthI sayuM, tuM spaSTa kahI de ne ! priye, pRthvInI jema ratnagarbhA tA tu' che. teA tArA sAte putro janmatAnI sAthe ja kasane ApI devA! 'patinu vacana phegaTa nA thavu' joie.' ema mAnIne devakIe paNa ka'sanI vAta kabula rAkhI. kharekhara kulIna strIe patinA mArgane anusaranArI hAya che. daMpatyArnizcalatvaM, tajjAnan saMtuSTamAnasaH / visRSTo zauriNA madya - zauMDaH kaMso'gamad gRhaM // 79 vasudeva ane devakInA niNa yathI saMtuSTa thayelA ane nazAmAM cakacUra banelA kaMse vasudevane vidAya ApI ane vasudeva-devakI zauya puramAM gayA. -- dvAdazayeojanAyAmA, garjaneva payomucaH / prAsaradyatinA proktA, vAgjIvayazaso bhuvi // 80 // sAdhuvAcAmameAghAM tAM viSvagAkarNya daMpatI / amuSNAnmAyayA kaMsa, AvAmiti vyaSIdatAM // 81 // bAra yAjana dUra rahelI meghanI ganA jema sAMbhaLAya che tema jIvayazAne atimukta munie kahelI vAta cArekhAju prasarI gaI. vasudeva ane devakI paNa sAdhunI amogha vANI sAMbhaLIne khukha du:khI thaI gayA. kharekhara 'se ApaNI sAthe ThagAI karI. phatatha nAnAmA, maoi ddei taddAmavat |taya puchyavato mAryAM, mujatA viSThAtrI 5825 navastraRRtiSThA mAvi--jUne vAsyeSi tAmiti / cALatimuttena, tapaHsaMgAta'dhdhinA 583 / / avandhyAM vratineA vAcaM, jAnatI naigameSiNaM / ArAdhayattapobhiH sA, nijasaMtAnabhUtaye // 84 // prasannIbhUtatAMstasyA, avAdItso'tha nirjaraH / tapobhiste'smi saMtuSTo, yAcasva dharmiNIpsitaM 85 sA proce yadi tuSTo'si, zaktimAn hitaciMtakaH / aputriNyAstadA putrAn dehi me tvaM prasAdataH 86 A bAju bhalapura nagaramAM nAga nAmanA zreSThinI sulasA nAmanI zrAvikA patnI hatI. tapeAlabdhivALA cAraNaRSi evA atimukta munie sulasAne bAlyAvasthAmAM kahelu - tane bhaviSyamAM marelA putro janmaze. ' RSinI amAghavANI jANIne sulasAe putraprApti mATe aThThamanA tapa karI hiNIgameSI devanI ArAdhanA karI. tenA tapanA prabhAvathI prasanna thayelA hiraNIgameSI deve sulasAne kahyuM :-sulasA ! tArI IcchAnusAra varadAna mAMgI le, ' prasanna thayelA Apa zaktizALI ane mArA hitaciMtaka che te Apa kRpA karIne aputrIyA evI mane putro Ape|! niMdureSeti vijJAyA - padhijJAnadharaH suraH / jagAdeti tapaH zIlaguNaraMjitamAnasaH // 87 // tvamasi zrAvikA niMdurato, garbhAn mRtAMstava / ahaM saMcArayiSpApi garbheSu devakIstriyaH // 88 // ye garbhA devakIdevyAH kaMsena haMtumarthitAH / garbhasthAMstAMstvadIye'haM, garbhe kSepsyAmyasaMzayaM // 89 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 sarga-3 evameva tayetyukte, naigameSI surottamaH / puSpavatyA samaM cakre, garbhiNI sulasAM ca tAM // 90 // nijazaktyA tato deva-zcakre muditamAnasaH / viniyamaM tayAnUnaM, garbhayo gameSI saH // 91 // avadhijJAnI deve "sulasA siMdura che (raktarogI. garbhamAM ja putro marI jAya) ema jANIne kahyuM -"tane marelA putro thaze! paraMtu te sAcI zrAvikA che, pativratA che, tArA tapanA prabhAvathI huM saMtoSa pAmyo chuM. tethI tArA marelA putro devakIne tyAM ane devakInA putro janmatAnI sAthe ja tAre tyAM mUkI daIza. kAraNa ke devakInA putrone mArI nAkhavA mATe kaMse mAgI lIdhA che, tethI A rIte pheraphAra karIne tene putro ApIza." A pramANe kahIne deva aMtardhAna thaI gayA. vyApannamapi taM bAlaM, gRhItvA kaMsasevakAH / svasevAsUcanArtha te, daduH kaMsAya dudhiyai // 92 // durAtmA nirdayaH so'pi, tamAdade svapANinA / manmArako'yamityuktvA-sphAlayad dRSadA saha 93 SaTsvapyeteSu garbheSu, zrutvA kaMsakadarthanAM / daMpatI chalitau vAcA, jIvanmRtau babhUvatuH // 94 // devakInI sAthe sulasA paNa garbhavatI banI. avasare deve potAnI zaktithI devakInA putrane sulasAne tyAM ane tulasAnA marelA putrane devakInI pAse mUkI dIdho ! putra janma sAMbhaLIne tarata ja kaMsanA sevakoe potAnI pharaja samajI devakInA marelA putrane dabuddhi kesane Apyo ! "A mane mAranAra che," ema kahIne durAtmA kase nirdaya banIne bALakane pattharanI zilA para traNa vakhata pachADIne pheMkI dIdhuM. A pramANe potAnA chae putrone duSTAtmA kaMse mArI nAkhyA jANe vasudeva-devakI chaLI paDyA ane khuba ja dukhI thayA. teo jIvatA marelA barAbara banI gayA. SaDete nAmatA'nIka--yazAzcAnaMtasenakaH / ajitasenakaH khyAtA, nihatAristathAparaH // 15 // devayazAH sphuradeva-yazAzca zatru senakaH / sarve'pi sadRzAkArA-stulyalAvaNyadhAriNaH // 96 // anIkyaza, anaMtasena, ajitasena, nihatAri, devayaza, ane zatrusena A nAmathI devakInA chae putro eka sarakhI suMdara AkRtivAlA sulatAne tyAM vRddhi pAmavA lAgyA. tasyAM svapne'yadApazya-devakI sihamuttamaM / ravIndvagniM vRSaM cApi, vimAnAbjasarastathA // 97 // jIvo'tha gaMgadattasya, cyutvA zukrAtsuparvaNaH / prabhAsvaddevakIkukSau tasyAM rAtrAvavAtarat // 98 // koI eka vakhate rAtrimAM devakIe svapnamAM siMha, sUrya, caMdra, agni, vRSabha, vimAna ane padmasarovara-A pramANe svapna joyAM. tyAre sAtamA mahAzukra nAmanA devalokathI gaMgadattano jIva devakInI kakSAmAM AvyuM. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra kRSNa vAsudevanA pUrvabhavana vRttAno [acala ane gaMgadatta nAmanA be kheDUta bhAIo hatA. eka vakhata koI kArya mATe gADAmAM besIne bahAragAma jatA hatA, rastAmAM sAmethI eka nAgaNa deDatI AvatI hatI. tene joIne acale gaMgadattane bAjumAM gADu laI levAnuM kahyuM paraMtu gaMgadatta majAmAM nAgaNa upara ja gADuM calAvyuM. nAgaNa kacarAI gaI. tenA cI-cI avAjathI gaMgadatta khUza thayo. acalane dukha thayuM. nIce utarI nAgaNanA mukhamAM pANuM mUkayuM. gaMgadattanA upara roSe bharAyelI nAgaNa taraphaDIne marI gaI. marIne kaI eka nagaranA zreSThIne tyAM yazomatI nAmanI putrI thaI nagarazeThanA putra sAthe tenA lagna thayAM. acalano jIva tyAMthI marIne yazomatInI kukSimAM putrapaNe Avyo. tene ghaNA vahAlapUrvaka rAkhe che. gaMgadattano jIva paNa yazomatInI kukSimAM Avyo. garbhamAM AvatAnI sAthe ja yazomatIne garbha pratye dhRNA tiraskAra ane dveSa jo . garbhane nAza karavA mATe ghaNA upAyo karyA paraMtu niSphaLa gaI. pUrNamAse putrane janma Ape. janmatAnI sAthe ja bALakanuM gaLuM dabAvIne mArI nAkhavA lAgI. tevAmAM dAsIe tenA hAthamAMthI bALakane khUMcavI lIdhe, tenA pitAne Apyo. pitA guptapaNe bALakane uchere che. koI prasaMge pitAe bALakane bahAra lAvI jamavA besADa! yazomatIe jotAnI sAthe ja pUrvabhavanA dveSathI prerAI saLagatuM lAkaDuM laIne tene mAravA doDI. tyAMthI bhAgI gaMgadatta tApasanA AzramamAM gayo. tyAM kulapatie tene AzvAsana ApyuM. acala paNa bhAInA mohathI zodhato zodhato AzramamAM gayo. tyAM banne bhAIo tApasa banI tapazcaryA karatA jIvana vyatIta karavA lAgyA. anukrame acala tyAMthI marIne sAtamA mahAzuka nAmanA devalokamAM deva tarIke thaye. bhAInA mRtyuthI kheda pAmelA gaMgada anazana karyuM. najIkanA nagaranA rAjA vizALa sainya sahita darzanArthe AvyA. rAjAnI samRddhi joI gaMgada niyANuM karyuM -"A tapazcaryAnuM kaMI paNa phaLa hoya to AvatA bhavamAM vizALa rAjyane adhipati banuM! A pramANe niyANuM karI maraNa pAmI sAtamA mahAzuka nAmanA devalemAM deva thayo. tyAMthI cavI devakInI kukSimAM sAta svapnathI sUcita kRSNa vAsudeva tarIke utpanna thayA. nAgaNano jIva aneka bhavamAM bhaTakI prati vAsudeva jarAsaMdha tarIke thaya] nirIkSya devakI svapnAn ,svabhartAraM vyajijJapat / svAminnadya mayA svapnA,dRSTAH siMhAdikA varAH 99 nizamya vasudevastA-nuvAca nijabuddhitaH / priye svamAnusAreNa, zreSThaH putro bhaviSyati // 10 // sApyavAdIdyadi svAmin , sutaratnaM bhaviSyati / tadratnaM rakSituM kaMsA-dAvAbhyAM zakyate kathaM // 101 // vasudevo'vadatsubhra, ciMtAM tvaM mA kRthA vRthA / sa eva nijabhAgyena, ciMtayiSyati jIvitaH // 2 // - devakIe svapno joIne pitAnA pati vAsudevane kahyuM -svAmina, meM Aja rAtrie siMha Adi sAta mahAsvapno jayAM! sAMbhaLIne vasudeve pitAnI mati anusAra kahyuM -devI, Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 sarga-3 zubha svapnane anusare tamane zreSTha ane suMdara putra thaze." devakIe kahyuM -svAmina, ApanA vacana mujaba suMdara putra ratna thaze paraMtu e puNyazALI putranuM pApI kaMsathI ApaNe rakSaNa kevI rIte karIzuM ?" vasudeve kahyuM -tuM zA mATe ciMtA kare che ? bhAgyazALI putranuM rakSaNa nuM bhAgye ja karaze." A pramANe nizcita banelA daMpatI samayanI rAha jotA rahyA. pUNe mAse cArddharAtre ca, zubhe caMdrAdike sati / nabhomAse sitASTamyAM, prAsUta devakI sutaM // 3 // AbAlyAdapi devAnAM, sAnnidhyaM bhajate hriH| tattasyopadravAn sarvAn , nirAkurvanti devtaaH||4|| ta daivatAbhiranyeSAM, harSaH prAdAyi janmataH / kaMsamuktabhaTAnAM tu nidrAvasvApinI tadA // 5 // pratyUhA'sya manAgmAbhU-caMdaukomuktikarmaNi / iti tAbhistataH sarve, mRtA iva vinirmitaaH||6|| zrAvaNa vada AThamanI madhyarAtrie caMdra nakSatra AdinA zubhayogamAM pUrNamAse devakIe putraratnane janma Apyo. satata devIonA sAnnidhyathI rakSAyelA bAlakRSNanA saghaLAye upadravanuM nivAraNa devIo karavA lAgI. ghaNA harSathI devIoe kaMse rokelA subhaTonA upara avasthApinI (gADha) nidrA mUkI. kAraNa ke naMda govALIyAnA ghera jatA rastAmAM koI vidano nA Ave. mATe sau subhaTone mRtaprAyaH karI dIdhA. athAkArya patiM deva-kyUce rahasi satvaraM / svAminnasmi vipakSaNa, baddhA kaMsena vAcayA // 7 // yo yo garbho mayA jAto, hato'nena sa pApinA / SaNNAmapi ca garbhANAM, janitaM hananaM dhaa||8|| siMhAdisaptakasvAma-saMsUcite'tra saptame / garbhe'vasthA yadA saiva, jJeyA drAgme mRtistadA // 9 // tarata ja devakIe vasudevane ekatamAM bolAvI kahyuM -baravAmina, Apa to duSTa kesanI sAthe vacanabaddha che jethI mArA cha e cha putrone pApIne havAle karyo. ane e durAmAe mArA badhA ja putrone mArI nAkhyA. to siMha Adi sAta zubha svapnothI sUcita mArA A bAlanuM rakSaNa nahIM karo to huM jIvI zakIza nahI" vasudevo'vadaddevi, garbhasyAsya tadA kathaM / rakSAM karomi sA'voca-nmuMcainaM naMdamaMdire // 10 // satyaM satyaM priye proktaM, vasudeva iti bruvan / lAtvA dvAbhyAM karAbhyAM taM, niryayau yAmikAlayAt // 11 // zIrSoparyAtapatraM ca, prasUnavRSTimAdadhe / pradIpairaSTabhirmArga, dIpayaMtyazca devikA // 12 // kRtvojjvalarSabharUpaM, bhUtvA devIbhiragrataH / puryA udghATitaM dvAra-mavabuddhaM na kenacit // 13 // zauri prAptaM puradvAraM, cograsenA'sti paMjare / kimasti hastayoste bhoH sa citrAditi pRSTavAn // 14 // so'pyUce te'rIbhUtasya, dhruvaM kaMsasya vairyayaM / uktveti darzayitvA taM, vsudevo'brviitpunH||15|| suvarNasadRzAdasmA-tkaMsaH kAMsyaM bhaviSyati / etanmUlye ca tanmUlyaM, bhavitA na manAgapi // 16 // yaduvaMzAdayo'muSmA-dasmAtkaMsaparAsana / asmAcca te zubhaM bhAvi, na kathyaM kasyacinnRpa // 17 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAba-pradyumna caritra vasudevo vaditvetyA-naMdAnaMdasya maMdiraM / jagAma tejasAM dhAma, rAmAbhirAmamohanaM // 18 // naMdo'pyatha nizIthetaM, samAyAtaM vilokya ca / vyAcaSTa sahasotthAya, svAminnatrAgamaH kathaM // 19 // so'pyabhyadhatta taM pazcA-tkiMvadaMtI vidhAsyate / sAMprataM te yazodAyAH, pArzve'mumuca bAlakaM // 20 // tadA tayApi sUtAsti,sutA saubhAgyazAlinI / tAM lAtvA tatra taM muktvA,zauristato'tha jagmivAn 21 tAM bAlAM devakIpArzve, muktvA rahasi saMsthitaH / pramIlAmakarotsadyaH, sukhena kAryasAdhanAt // 22 // vasudeve kahyuM -devI, A putranI rakSA huM kevI rIte karUM? devakIe kahyuM -svAmina, hamaNAM ne hamaNA A putrane laI gokuLamAM jAva. tyAM naMda-yazodAnI pAse mUkIne Avo." vasudeva kahe:-"barAbara, barAbara. A vAta tArI sAva sAcI che. hamaNAM ja jAuM chuM.' ema kahI putrane be hAthamAM laIne rAjamahelamAMthI bahAra AvyA. tyAM kRSNanI adhiSThAyika devIoe puSpa vRSTi karI, upara chatra dhAraNa karyuM ane ATha devIo prakAza mATe hAthamAM dIpaka laI AgaLa cAlI. sauthI mokhare eka devI gAyanuM rUpa dhAraNa karIne AgaLa cAlI. A badhAnI sAthe vasudeva nagaranA daravAjA pAse AvyA. daravAje Apo Apa ughaDI gaye. daravAjAnI bahAra nagaranI durgadhI pALanI najIka pAMjarAmAM pUrAyela ugrasena rAjA jAgatA beThA hatA. vasudevane joIne pUchyuM - Ama aMdhArI rAtre ekalA kayAM cAlyA? vaLI tamArA hAthamAM zuM che ?" vasudeve hAthamAM rahelA bALakane batAvIne kahyuM -"mArA ane tamArA kaTTara duzmana kaMsane A kALa che. suvarNa samAna A putrathI kAMsA jevA kaMsane kAsa nIkaLI jaze ! suvarNanA mUlya AgaLa kAMsAnuM zuM mUlya hoya? kaMsane nAza karI amArA yaduvaMzano udaya karanAro banaze. tamAro paNa hitakArI che. tethI A vAta koIne paNa karazo nahI.' ema kahIne vasudeva AnaMdapUrvaka gokuLamAM gayA. naMda govALe madhya rAtrie AvelA pitAnA mAlikane joIne pUchayuM -"svAmina, Ama ekA eka AvavAnuM prayojana ?" vasudeve TuMkamAM badhI vAta samajAvIne naMdanI patnI yazodAne putra Apyo ane yazodAnI tarata janmelI putrIne laIne tyAMthI vasudeva pAchA pharyA. bAlikA devakInI pAse mUkI. vigata samajAvI nizcita banelA vasudeva pitAnA sthAne jaIne nirAMte poDhI gayA. avighnena kRte kArya utthitA yAmikAH same / zauri vilokayAmAsurna dRSTaH kenacitsa tu // 23 // kecidvadaMti kiM kRtyaM, vasudevasya satvaraM / kRtyaM saptamagarbhasya, sa eva dRzyatAM drutaM // 24 // sametya devakIpArzva, yAmikaiH kaMsasevakaiH / vilokitaM tadA labdhA, sutA suto na saptamaH // 25 // te tAmapi samAdAya, sarve'pi kaMsakiMkarAH / kaMsasya puratastUrNa, DhaukayAmAsurAdarAt // 26 // aho eSA varAkI kiM madghAtaM pravidhAsyati / chitvotkarSeNa tannAsA, devakyai pratidApitA // 27 // ayamAsInna sarvajJo,yatsatyameva jalpati / kruddhena bhASitaM mithyA'-timuktena tapasvinA // 28 // haMtA me'tha na ko'pyasti,mithyA jAnan ytervcH| svacittaciMtitAnmAnA-drAjyaM pAti sa mattavat 29 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa-3 puNya prabhAve nirviktapaNe badhu kAma patyA pachI kaMsanA subhaTo jhabakIne jAgI gayA. koI paNa jAtanI hilacAla joI nahI. paraMtu keTalAka subhaToe kahyuM : "alyA, juve te kharA ! vasudeva-devakInA sAtamA garbhanuM zuM thayuM?" ema bolIne tapAsa karavA mATe devakI pAse AvyA. tyAre devakInI pAse sAtamA garbha tarIke putra nahI paraMtu putrI joI. AnaMdita banelA subhaTo bAlikAne laIne kaMsanI pAse AvyA. sAtamA garbha tarIke bAlikAne batAvI. kaMsa paNa bAlikAne hAthamAM laIne aTTahAsya karate bolyo, "are, jo to kharA ! pelo atimukta muni ke ju? devakInA sAtamA garbha tarIke A rAMkaDI bicArI chokarI zuM mAro ghAta karavAnI hatI? sAdhu AvezamAM AvIne bolI gayo hato. e thoDo jJAnI hato ? Ama bolIne bAlikAnuM nAka charIthI chedI nAkhyuM. "basa, mane mAranAra duniyAmAM koI nathI." A pramANe sAdhunA vacanane mithyA mAnato kaMsa nizcita thaIne unmatta mANasanI jema rAjyanuM pAlana karavA lAgyo. tasya kRSNazarIratvA-tkRSNa ityucyate'bhidhA / devIbhiH sevyamAno'sau,naMdagehe samaidhata // 30 // gokuLamAM naMdanA ghera devIothI sevAtA bALakane, tenA zarIrane varNa kRSNa (kALa) hovAthI govALIAo tene "kRSNa" kahIne bolAvatA. garbhasyAdhAnapoSAbhyAM,sneho mAturmahAn bhavet / devakItIva sotkaThA,jAtA putra''syadarzane // 31 // tato mAse vyatikrAMte, devakI vasudevakaM / yAsyAmi gokule dRSTuM, tanUjamityacIkathat // 32 // zauriHprovAca kurvatyA, gamanAgamane tava / kaMso jJAsyati niHzeSAM, vAtAM tatkA vicAraNA // 33 // kAraNAni samuddizya, tatastvaM mRgalocane / gacchenija sutaM dRSTuM vatsaM gauriva gokule // 34 // prastAvajJApi sA dakSA, pativAkyAnuyAyinI / upAyaM racayAmAsa, putravatrAdidRkSayA // 35 // AgaMtryo yoSito yAstA, AgacchaMtu mayA saha / gopUjAvAsaro me'dya, tadgamiSyAmi godhanaM // 36 // sarveSAM sA ca sarvAsAM vizvAsA-tpAdanAya gAH / acituM caMdanaM lAtvA-gAtstrIbhistatra bhUribhiH 37 evaM gAH pUjayaMtI sA, jagAma naMdamaMdiraM / tatra yazodayA sArci, pUjanAtpUjanaM bhavet // 38 // svacchazrIvatsanirgaccha-datucchacchavirAjitaM / kRSNaM kAyaM dvidhApyeSA, puMDarIkAkSamaikSata // 39 // zaMkhacakragadApANi-miMdranIlaprabhaM sutaM / naMdasvIkroDagaM dRSTvA, devakyA vyaramanna dRg // 40 // khelayaMtyaMgajaM bAlye, dhanyA matto'pyasau vazA / yathA tathaidhatAM vAtra,mAtAmahanivAsavat / / 41 // kukSijastu mamaivAyaM, vikalpAniti tanvatI / sutAsyadarzanAtprApa-tsA mudaM vacanAtigAM // 42 // tatra putrekSaNecchAbhi-gopUjAdaMbhato'nizaM / kurvatyAgamanaM tasyA-jajJe gopUjanaM jane // 43 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 zAMba-pradyumnacaritra mahadbhirmahatIbhizca, kriyate kAraNena yat / tatsarvamapi loke hi, parvarUpeNa jAyate // 44 // garbhAdhAna ane piSaNa karatAM paNa mAtAno neha adhika hoya che. devakI pitAnA putranuM mukha jevA mATe atyaMta Atura banI. eka mahino te muzIbate pasAra karyo. vasudevane kahyuM ke "huM putrane jovA mATe gokuLamAM jaIza." vasudeve kahyuM:- tuM A rIte tyAM vAraMvAra gamanAgamana karIza to kaMsane vahema Avaze ane je badhI vAta jAhera thaI jaze te tuM zuM karIza? mATe tAre kaI bahAnuM kADhIne kayAreka javuM." avasarane jANavA vALI tema ja patinA vacanane anusaranArI devakI putranA darzanano upAya vicAre che. "amAre tyAM gAyanI pUjAno rIvAja che ema kahIne sAhelIo sAthe caMdana Adi pUjAnI sAmagrI laIne jauM te bIjA lokone paNa vizvAsa bese !" A pramANe vicArIne devakI ghaNI badhI strI sAthe pUjA laI gAtI gAtI gokuLamAM gaI. tyAM jaIne gAyanI pUjA karI. yazodAe paNa badhA sAthe pUjA karI. svaccha zrIvatsanA cihnathI suzobhita kRSNa zarIravALA kRSNane joyA. hAthamAM zaMkha cakra gadA AdI zubha lakSaNothI yukta IdranIla samAna dedIpyamAna kRSNane yazodAnA khoLAmAM beThelA jeIne devakI romAMcita banI gaI. apalaka netre joI rahI. mArA karatA yazodA kharekhara bhAgyazAlinI che kevI putrane ramADI rahI che! bhale, mosALanI jema ahIMyA ja moTo thAya.' A pramANe vicAratI devI atyaMta AnaMdita banI. A rIte mahine mahine gepUjAne bahAne gokuLamAM AvI putrane ramADI jAtane dhanya mAnavA lAgI. tyArathI lekamAM gopUjAnuM parva pragaTa thayuM. moTA mANaso kAraNe je kare che te parvarUpe banI jAya che. atha tAtasya vidveSA-dubhe sUrpaNakhAsute / zAkunipUtane ete, mAtRvairajighRkSayA // 45 // khecayauM te mahAduSTe, dRSTvA caikAkinaM hariM / muktaM naMdayazodAbhyAM, tatrAstAM haMtumudyate // 46 // zAkunyA rudrayA cAdhA-kRtvA kRSNaH kadarthitaH / stanaH pUtanayAkSepi, tanmukhe ca vissaavilN||47|| devIbhiH kRSNabhaktAbhirapahRtya ca tdvissN| te dve apyaMjasaiva drA-gmardite mArite punaH // 48 // mRte nipatite te dve, raktAkSe bhiissnnaanne| khecayauM vIkSya naMdo'vaga , hA hA hato'smi vedhasA // 49 // kimete mArite kena, jAtaM kiMvAtra vA khalu / papracchAhUya gopAlA-naMdA vegAttamAdhavaH // 50 // te'pyUcurna vayaM vidro-'nusArAd jJAyate paraM / anenaiva baliSTena, bAlenApi hate ime // 51 // bhairave mArayitvaite, rakSitaM nijajIvitaM / AbAlyAdapi puNyADhayo, bhaveddhi zauryadhairyabhAk // 52 // gopAlebhya iti zrutvA, saMspRzan zizumastakaM / naMdA'pazyatsamasteSva-pyaMgeSu puruSottamaM // 53 // tamakSatazarIrADhayaM, dRSTvA naMdA'pyamUmudat / tadAyAtAM yazodAM sa, kathayAmAsa bhUrizaH // 54 // ratnarakSAkRte yatnaH, kAryaH sukhAbhilASiNA / tanmuktvaikAkinaM bAlaM, kRSNaM tvaM kva gatAbhavaH // 55 / / ye syuH pratyarthinaste tva-nveSayaMti chalaM tataH / etAbhyAM tu kSatAMgo na, jAto'yaM puNyapUruSaH // 56 / / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 sarga-3 patatA haviSAM kuMbhAM-styaktvAsyaiva shishaastvyaa| ahorAtraM prakartavyA, sevA devAryabuddhitaH // 57 // vasudeva pratyenA dveSathI zUparNakhAna zAkuni ane pUtanA nAmanI be vidyAdharaputrIo mAtAnuM vera levA mATe gokuLamAM AvI. eka vakhata naMda ane yazedA kRSNane mUkIne kArya prasaMge bahAra gayelA tyAre avasara joIne A be bhayaMkara rAkSasIo AvI bAla kRSNane ekalA joIne zAkunIe tene uMdhA nAkhIne khUba kadarthanA karI. pUtanAe viSavALo stana kRSNanA moDhAmAM nAkhyo teTalAmAM kRSNabhaktA devIeAe AvIne viSane dUra karI kRSNane bacAvI lIdhA. ane bannene lehI vamatI karI nAMkhI. naMde AvIne marelI rAkSasIo pAse ramatA kRSNane joyA vyAkuLa banIne naMda belyA, "arere, vidhAtAe A zuM karyuM ! keNe kayA kAraNe A bene mArI nAkhI ?" govALI A badhA bhegA thaI gayA. belyAH "ame kAMI ja jANatA nathI, paraMtu lAge ke che A bhAgyazALI balavAna kRSNanuM ja kAma hoya ! bannene mArIne pitAne bacAva karyo lAge che. kharekhara, kRSNa janmathI ja baLavAna ane puNyavAna che." A pramANe govALIyAnA mukhe pitAnA putranI prazaMsA sAMbhaLIne naMda khuba ja AnaMdita thayo ! ane kRSNane UMcakIne gADha AliMgana ApyuM. eTalAmAM yazodA AvI gaI. naMda yazodAne khUba Thapako Apyo ane kahyuM -"jo tAre sukhapUrvaka jIvavuM hoya to mArA A ratnane jIvanI mAphaka sAcavaje. ene ekale mUkIne tAre kayAMya javuM nahI. kemake zatruo chidrAnveSI hoya che. sAruM thayuM ke te potAnI rakSA pote karI zako! mATe ghIno ghaDo DhoLAI jato hoya te bhale, so kAma paDatA mUkIne devanI jema tAre kRSNanI rAtadivasa sevA karavI." AkaNyeti yazAdApi, kRSNaikAkitvamocanAt / hA hatAsmIti jalpaMtI, svakAryANi zuzoca ca 58 bhUtapretapizAcAnAM, zAkinyA bhIzca mAsmabhUt / yasya velA bhavecasya, rakSAstu taba naMdana ! // 59 // majjIvaM nyuMchanIkurve, vatsa te mastakopari / strIsvabhAvena cATUni, vAkyAnIti jajalpa sA // 60 // vatsa vatsa na bhetavyaM, tvayA tvayAtibhAsinA / sA nijAMke samAropya, cucuMba mastakAnane // 61 / / kasmAdapyasya bhItirna, jAnaMtyasti tathApi saa| kRSNamekAkinaM na kvA-muMcaJjIvaM tanUriva // 62 // A sAMbhaLI yazodA kRSNane ekalA mUkIne javAthI pazcAttApa karavA lAgI ane ghaNA hetapUrvaka bolI - are vatsa, tAro bhUta, preta, pizAca zAkinI Adi koI upadrava nA karo! tArI rakSA tArUM puNya karaze tuM DarIza nahIM." A pramANe strIsahaja cATu vacana bolatI, mastakathI luM chaNA letI ane khoLAmAM laIne vAraMvAra cuMbana karatI, aneka rIte vahAla varasAvatI bolyA kare che ke "he putra! havethI tane ekalo choDIne kayAMya jaIza nahI, mArA jIvanI jema tane sAthe rAkhIza." Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para zAMba-pradyumna caritra viSNuM dAnodare'nyedyu-badhdhvA sA tamudUkhale / kAryAya bibhyati sA'gAt , prAtivezmikamaMdiraM // 63 tadA sUrpakavidyAbhR-tanayo viSNusannidhau / dharan pitAmaha dveSaM, yamalArjunatAmadhAt // 64 // prakSipyodUkhale jiSNu, khaMDayAmIti ciMtayan / pArzvataM nItavAn yAvad , duSTo vidyAdharo'tha saH 65 anyasya ciMtyate yAha-gtAhagAtmani jAyate / arjunau dUrataH kRtvA, devyA sa eva khNdditH||66|| viSNunA vAraNenevo-ccheditau yamalArjunau / yazodAzobhito naMdA,gopAlebhyo'zrRNAditi // 67 // dhUlIdhUsaritAMgaM ca, ramamANa kSitau zizuM / gRhItvA hastayomauliM cacuMbatuzca daMpatI // 68 // udare dAmabaMdho'sya, gopAlaiH pravilokitaH / taddAmodara ityAkhyA, saukhyAya prakaTIkRtA // 69 // eka divase khAsa kAma mATe paDozaNanA ghera javAnuM thayuM tyAre yazodA kRSNanA peTe vAMsanI derI viMTALIne ukhala (khANIyA) sAthe bAMdhIne gaI. evAmAM sUrpaka vidyAdharanA putra yamala ane arjuna vasudeva pratyenA vathI prerAIne tenuM vera levA AvyA. kRSNane ekalA jaI "khANIyAmAM u nAkhIne khAMDI nAMkhIe," A pramANe vicArI duSTa vidyAdharo jyAM kRSNane ucake che tevAmAM kRSNanI bhakta devIe AvIne yamala-arjunane khANIyAmAM nAkhI khAMDI nAkhyA. "kharekhara, je bIjAnuM ahita vicAre che temAM potAnuM ja kharAba thAya che. evAmAM naMda ane yazodA AvI gayA, AzcaryathI banenAM mRtaka ane dhULamAM ramatA kRSNane joI rahyA. khuba vahAlathI hAthamAM laIne cuMbana karavA lAgyA, badhA govALo bhegA thaI gayA jANIne khUba ja AnaMdita thayA. peTe deraDuM bAMdheluM hovAthI badhAye ne 'hAmI2' sIna mAsA khAyA. kurvatyupadravAn viSNoryAn bAlye khecraadyH| dazArhadevatAbhiste, nyakkriyate svamAtRvat 70 A rIte kRSNane bAlavayamAM vidyAdharI AdithI je je upadrava thatA te badhAnuM nivAraNa yadukuLanI kUladevIe karatI. ane mAtAnI jema rakSaNa karatI. AbhIrai maulivanmaulA-vAbhIrIbhizca sa tataH / kAmakuMbha iva premNA, sthApyate khelanAya saH // 71 // zaizave'tIvacApalyA-nmaMthanyA gopayoSitAM / gRhNAti navanItAnAM, piMDAn snehAnna vAryate // 72 // padAni nidadhadbhUmau, vidadhatkUdanakriyAM / vANImabhidadhAnaMda-yazodAnaMdado'bhavat // 73 // paryastaM zakaTaM bhUyo, dhvaste zakunipUtane / kRSNena bAlyayoge'pi, bhajitau yamalArjunau // 74 // iti gopAdyazaH zrutvA, svamUnoH zauriradbhutaM / bAlye'pi sthAmaghAtAbhyA-mabhUddharSaviSAdavAn // 75 // yadyapyAcchAdyate bhAnu-rabhairvAlyeina vA hriH| tathApi svakaraujobhyAM, bhavetAM vizrutAvimau // 76 // tathAnena samaM kiMci-nna hi zakSyati kasyacit / bAlye tathApyamuM kaMso,mAjJAsIdrakSayA vinA // 77 // akrUranAmadheyAdyAH, kaMsenAvasitAH same / rAmastvadyApi na jJAtaH. samasti rohiNIbhavaH // 78 // kaMsAtsaMgopito'pyeSa,mAbhUtkhyAtaH svatejasA / zaizavAcchaMkitaH zaurI, rakSopAyaM vyaciMtayat // 79 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 sarga-3 vinizcityetyasau pArzva, svapriyAM rohiNI tataH / zaurirAkArya cAlApya, zauryapuryAmamocayat // 80 // ayaM vizvaMbharastAva-kInA lghushodrH| kaMsabhItyA vivRddhayartha, mukto'sti naMdagokule // 81 // dAsyAmi tatsutatvena, vatsa tvAmapi rAma bhoH| ekAkitvena saMstheyaM, yuvAbhyAM snehanirbharaM // 82 // na vAcyaM kiMtu kasyApi, tvayA nyAyAvatAriNA / zikSayitveti tatpArzve, taM naMdagokule'mucat // 83 // gokuLamAM kRSNa eTalA badhA priya hatA ke bharavADa-bharavADaNa kRSNane kAmakuMbhanI jema mAthe ucakIne khelAvatI. kRSNa paNa bharavADaNee vAvIne bAjumAM mUkelA mAkhaNane ane dahinA maTakAmAM hAtha nAkhIne dahIne bagADatA chatAM temanA premathI koI tene rokatuM nahI, ulaTAnuM hoMze hoMze ramADatA. mATalA banAvavA mATenI mATIne be page khUdI khUTIne uDADatA chatAM badhI bharavADaNe kRSNanI AvI bAlaceSTA joI joIne AnaMda pAmatI, ane rAtrinA samaye koI mAthA upara, kaI khabhA upara te kaI be hAthamAM laIne garabe ghUmatI kRSNanA guNagAna karatI. " naMda-yazodAno putra nA hovA chatAM teNe zakuni-pUtanA jevI bhayaMkara rAkSasaNIone temaja yamala ane arjuna jevA vidyAdharane mArIne bhagADI mUkyA. A pramANe bAlakRSNane yaza cArebAju phelAyo. vasudeva jyAre pitAnA bAlaputranuM addabhUta parAkrama sAMbhaLIne harSa pAmyA. sAthe temane viSAda paNa thayo. "sUrya vAdaLathI AcchAdita hovA chatAM tene prakAza bahAra AvyA vinA raheto nathI. tema A putranuM parAkrama bahAra phelAya vinA rahevAnuM nahI. emAM je kaMsa jANI jaze to tenuM ahita karyA vinA rahevAno nahI. mATe enI rakSA mATe koI prabaMdha karavo paDaze. mane lAge che ke enI rakSA mATe baladeva yecyuM che. akrara Adi bIjA mArA putrone kaMsa eALakhe che paraMtu balabhadra hajI tenI najara bahAra che. mATe tene gokuLamAM mukuM." A pramANe vicArI rahIzuM sAthe nizcaya karIne balabhadrane potAnI pAse bolAvyo. "vatsa, tArA nAnA bhAIne moTo karavA mATe kaMsanA bhayathI gokuLamAM mUkI che (ema kahIne AdithI aMta sudhInI badhI vAta samajAvI) to tAre tenI rakSA mATe tyAM rahevAnuM, tyAM rahIne tene tAre zastra-zAstra Adi kalAo zIkhavADavAnI, bane bahu premathI tyAM raheje ! A vAta koI jANe nahI tene khAsa khyAla rAkhavo." A pramANe balabhadrane zikhAmaNa ApIne gokuLamAM mUkyA. ubhau dazadhanurmAna-zarIradhAriNau tataH / krIDaMtau vividhakrIDA-vilAsairvRddhimAgatau // 84 // pracaMDakAMDakAdaMDa-kalAkeliparau tataH / vardhamAnau ca gopAnA-mAnaMda dadatazca tau // 85 // vayasyau jAtucirbhUtvA, chAtrAcAyauM ca karhi cit / eka ekaM vinA sthAtuM,na zaknoti manAgapi // 86 // yathAvAsastathAbhyAsaH, puccheSu vrajato vRSAn / gRhItvA rakSatItyojo, tuSyadvIkSyAnuje hlii||87|| sarvadA yugapatprItyai, ratiprItyoH svayoSitAH / bhoga bhoktumivAnaMgA, dve rUpe vidadhetamAM // 88 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra pradyumnajanakatvena, dadhisArAdanena tu / kAmarUpasmarodrekA-dviSNurvAbhUdvirUpabhAk // 89 // pratyahaM dadhipiMDasyA--danena gopyossitH| madanotkaTatApUrNA-stau dvau dRSTvaityazaMkata // 10 // balabhadra gokuLamAM jaIne kRSNane maLyA. jetAnI sAthe ja khUba AnaMda thayo. (pUrvanA cAra bhavanA saMbaMdhanA kAraNe) daza dhanuSyanI kAyAvALA baMne bhAIo vividha prakAranI kIDAo karIne AnaMda kare che ane gopALa-gopAlane paNa AnaMda pamADe che. baMne bhAIo kaI vakhata be mitro banI jAya che te kaI vakhata zikSaka ane vidyArthI banIne AnaMda kare che. eka bIjA vinA rahI zakatA nathI, paraspara baMnene eTale badhe prema che jevuM vAtAvaraNa tevuM vartana, e pramANe baladeva paNa gAyanA dUchaDA kheMcIne doDAve che ane nAnA bhAIne khUza kare che. pradyumna (kAmadeva) nA bhAvi pitA ane govAlaNe pAsethI maTakAmAMthI mAkhaNa, dahI khAnArA, haMmezA dahI khAvAthI kRSNa (kALA) hovA chatA viSNu kAmadevanI jema svarUpavAna lAgatA hatA. A pramANe unmAdI banelA baMne bhAIone joIne zaMkA thatI ke pitAnI patnI rati ane prIti baMnene ekI sAthe bheLavavA mATe jaNe kAmadeve be rUpa dhAraNa karyA nA hoya ! rAtrau samudayIbhUya, purastAnnarakadviSaH / dIrghAtimadhuradhvAnai--yaMti godhugaMganAH // 11 // prabarhANAM ca barhANAM, vidhAya cArukAMcikAM / nRtyaMti puratA viSNA-hallIsakena gopikaaH||92|| sAraMgAn varasAraMgAM--zcitrite staMbhitAniva / kurvazca madhuraM veNuM, kuMjeSu vAdayeddhariH // 93 // gAyaMtISu ca gopISu, pInorustanacAruSu / vAdayatyullasattAlAn , rAme nRtyati mAdhavaH // 94 // ityekAdaza varSANi, rAmeNa saha khelataH / kRSNasyAkRSTacittasya, sukhe naMdakule'bhavan // 15 // rAtrinA samaye nikuMja (vRkSanI ghaTA) mAM badhI gopIo ekaThI thaIne vacamAM kRSNane besADI madhura svare gIto gAtI ane morapIMchanI kAMcaLIo paherI kRSNanI AgaLa nRtya karatI. puSTa ane unnata stana vALI gopIo jyAre garabA letI tyAre kRSNa haraNane bhAvI de tevI vAMsaLI vagADatA ane baLarAma (baLadeva) gopIone tAla ApatA. A pramANe naMdakULamAM (gekULamAM) baLarAma ane gopIonI sAthe AnaMda pramoda karatA kRSNa agIyAra varSanA thayA. hastI vRSA harilakSmya-bhiSekA dAma caMdramAH / sUryo dhvajo ghaTaH pdm-sroNbudhivimaankN||96|| ratnarAzyanalajvAle, iti svapnAMzcaturdaza / datvA kArtikake zyAma-dvAdazyAM caitrake vidhau // 17 // aparAjitatejaskA-parAjitavimAnataH / cyutvA zaMkhasya jIvaH shrii-shivodre'vtiirnnvaan||98|| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 sarga-3 hAthI, vRSabha, siMha, lakSmIdevI, puSpanI mAlA, caMdra, sUrya-dhavaja, kuMbha sarovara, kSIrasamudra, devavimAna, ratnarAzi, nirdha maagni A pramANe cauda svaprathI sUcita zaMkhane jIva mahAtejasvI evA aparAjita nAmanA vimAnamAMthI cavIne kAtika vada bArasanA citrA nakSatramAM zivAdevInI kakSamAM Avyo. nAtyuSNAdakamAhAra-madatI dadhatI sukhaM / saMpUrNadeAhadAsta, sA sutaM samaye zubhe // 99 // yatkRtyaM dikkumAryastu, SaTpaMcAzadvitenire / yasya cakruzcatuHSaSTi-riMdrA api janurmahaM // 300 // rAtrau janmAbhiSekeSu, kRtessvaakhNddlaadibhiH| samudravijayo rAjA, prAtarmahAnakArayat // 1 // svapne'pazyadariSTasya, cakradhArAM prasUmudA / ariSTanemirityAkhyA, pitRbhyAM pravinirmitA // 2 // ati ThaMDA nahI. ati uSNa nahI paraMtu sama AhArane karatI ane saMpUrNa thayA che manoratha jenA evI zivAdevIe zubha samaye sukhapUrvaka putraratnane janma Ape. jene janmamahotsava chapanna dikakumArikAoe tema ja cosaTha Indroe karyo ! e rAtrimAM merUzikhara para janmAbhiSeka karIne Indra bhagavAnane zivAdevI pAse mUkI pitAnA sthAne gayA. - have prabhAte samudra vijaya mahArAje ghaNA ThAThamAThathI janma mahatsava ujavyo. ane svamamAM zivamAtAe ariSTa ratnanI cakadhArA jeelI tethI bALakanuM nAma mAtApitAe ariSTanemi rAkhyuM. nAgari mudde rA-naravA gaI mUriAH jazuM sIyA, na va yutimAM rUA. sthAne sthAne tataH prAjyAna , vasudevAdikA nRpAH / mahotsavAn prakRrvati, prodytprmodmeduraaH||4|| jenA janma samaye nArakI Adi traNe jagatanA jIvane AnaMda thAya tyAre pitAnA svajanane to keTale AnaMda thAya ! te pramANe vasudeva Adi rAjAoe sthAne sthAne ghaNA ullAsa pUrvaka janma mahesava karyo ! tadartha kriyamANAMca, mahotsavAn mahIyasaH / zrutvA kaMso'smaragarbhaH, saptamo'yaM bhvissyti||5|| A pramANe ghaNA ullAsathI mahotsavane karatA yAdavane sAMbhaLIne kaMsa zaMkAzIla banyo ke "A devakIno sAtamo garbha haze !" sarvatra zaMkate zaMkA, prAyazaH zaMkito janaH / azaMkitamapi svAMte, zaMkate zaMkitAzayaH // 6 // sUkSmabAdarajaMtunA-mupari yaH kRpAdrahat / tataH zrInemito'pyeSa, kNso'bhuunmRtyubhiitibhRt||7|| "zaMkAzIla mANaso dareka jagyAe zaMkAnI najare ja jotA hoya che, enuM hRdaya kayAre paNa zakAthI mukta banatuM nathI. traNe jagatanA sUkSma bAdara (nAnA-moTA) badhA ja Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padma zAMbha-pradyumna caritra upara karUNAnA dhodhane vahAvatA evA bhagavAna neminAthanA janmathI durbhAgI kaMsa bhayabhIta banyA ! khera, karmAMnI kevI viSamatA ! tataH kaMso'nyadA dRSTuM devakIgRhamAgataH / chinnanAsAM sutAM tatra, vIkSya citte vyacArayan // 8 // RSiNA saptamo garbhA, yaH prokto mama ghAtakaH / sa tu strImAtra eSo'sti, chitvA nAsAM mayAMkita // 9 AkAzapuSpavajjAne -'haM tu sAdharvicA yathA / paraM tathApi pRcchAmi, kaMcinnaimittikaM budhaM // 10 // tyAra pachI koI eka divase kaMsa devakInA ghera AvyeA. tyAM kapAyelA nAkavALI heAkarIne joine vicAravA lAgyA : RSie mane devakInA sAtamA garbha mAranArA thaze?-ema kahelu', para'tu sAtamA garbha tarIke tA jenI meM nAsikA cheDhIne nizAnI karI che te A chokarI che, te zuM mane mAranArI hatI ? mATe nakakI thAya che ke AkAzapuSpanI jema RSinu vacana khoTu che, phogaTa che! tema chatAM keAI sAcA nimittajJa (jozI)ne melAvIne pUchI jouM, A pramANe vicArI mathurApurI Agye. saMkalpyeti samAhUyA--prAkSInaimittikaM sa tu / matyAtA devakIgarbhaH, saptamo'tti na vA vada / / 11 ser'pyUce sAdhuvAkyaM syA- nnAnyathA vajralepavat / pratyayArthe tavAdhIza, kaMsa yadvacmi tacchRNu // 12 // ariSTAkhyamanaDavAhaM, kezinaM ca turaMgamaM / kharameSau baliSTau tvaM nUnaM vRMdAvane dhara // 13 // krIDAM kurvannijasthAmnA, yo'mUn vidArayiSyati / sa jJeyeo devakIgarbhaH, saptamastava ghaatkH|| 14 // mAtrArcyamAnamAste te, zArGgadhanurniketane / tadAropaNayogyatvaM, tasyaiva saMbhaviSyati // 15 // anyacca kAliyavyAla-- cANUrayorvighAtakaH / nUnaM rAjan sa vijJeyo, ghAtakaste ca durjayaH // 16 // guzayaeNpanete--dezaLeva kSitaH / jaisA! sAdhuvannaH satyaM, svamanasvavadhAya // 7 // nimittajJane bAlAvIne pUchyuM :-sAdhue devakInA sAtamA ga^ mane mAranArA thaze, ema kahevu', 'zu' vAta sAcI che !' naimittike kahyu :-'sAdhunu vacana vajralepa samAna bilakula satya che, tene anyadhA karI zakavAnI kAinI tAkAta nathI. tema chatAM kasa! tAre khAtrI karavI heAya te huM je je matAvuM chuM tenAthI khAtrI karI le, sAMbhaLa ! tArA ariSTanAmanA baLavAna AkhaleA (baLada) kezI nAmanA azva (gheADA) khara ane meSa-e badhAne vRndAvanamAM mekala! te badhAne vidAranAre je haze te devakInA sAtame garbha tane mAranArA thaze ! vaLI tArA pUrvajothI pUjAyeluM zAnlR nAmanuM dhanuSya je khaLavAna purUSa uThAvaze, te sAtame garbha jANavA. hajI vadhu eka khAtrI Apu! yamunAmAM rahelA bhayaMkara kAli nAmanA nAgane temaja tArA baLavAna cANura ane muSTikane nAmanA madyane mayuddhamAM mAraze te devakInA sAtame garbha jANavA; ke jenAthI tArU' mRtyu nizcita che. A pramANe jagatamAM azakayane paNa zakaya banAvAra je haze tene tAre| nizcita kALa jANavA ! mATe ka'sa ! sAdhunuM vacana kayAre paNa khATuM paDatuM nathI. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-3 nijaM pratyarthinaM vettuM, kaMso'riSTAdikAnadhAt / kAnane ya zramaM kartu, mallau cANUramuSTikau // 18 // namittikanI vANI sAMbhaLIne kaMsa vyagra banI gayo! pitAnA zatru jANavA mATe naimittike je je nizAne batAvyA tenI eka pachI eka khAtrI karAvavA lAgyo. ane cANura muSTika malane mallayuddhanI tAlIma ApavA lAgyA. (19, 20) zaratkAle'nyadAriSTo-'naDavAn zrRMdAvane vrajan / gopAn bhApayituM lagyo, mdonmttgjeNdrvt||19|| kAMzcidvidhyati zrRMgaNa, maNikAro maNIniva / cAlinyAmiva keSAMci-canau chidraannyciikrt||20|| gRhItvA zrRMgayugmena kaMdukamiva lIlapA / ucchAlya haviSo'matrA-yaskoTayadasau drutaM // 21 // rakSa rakSa mahAdakSa, puMDarIkAkSa dakSadhIH / balabhadra balabhadreti, babhUva goduhAM ravaH // 22 // tat zrutvA haliviSNU ca, dhuyauM paropakAriSu / prasthitau vRSamaM haMtu, sthAmnA siNhmivotktt||23|| nihaMtu surabhIreSa, sphoTitu sarpiSo ghaTAn / pratyAyAtaM yuvAM vegA-dopairityucyate bahu // 24 // mayi satyapi kiM rAma-stirazco'syopari vrajet / hakkayAmAsa taM kRSNA, nijazauryeNa grjitH||25|| hakkAmasahamAnaH sa, siMhavattasya sanmukhaM / sazrRMga kaMpayanmauliM, nihaMtuM dhAvito hariM // 26 // dhaturme pANinaikena, mAbhUd duHkhaM dvitIyake ubhAbhyAmiti hastAbhyAM, zrRMge dve api so'grahIt // 27 // gRhItvA te ca pAdAbhyAM, mardayitveva mRttikaaN| cakravadbhrAmayitvAtaM, dUre sa vykirtkraat||28|| ariSTaM taM tathA dRSTvA, vRSaM vyApAditaM tadA / pupUjurAyatau pUjyaM, gopAH pratyAgataM hariM // 29 // kaMse zaradaRtumAM ariSTa nAmanA baLada(AkhalA)ne vRndAvana (gokuLa)mAM mokalyo. tyAM madenmatta hAthInI jema cAre bAju ghumate e Akhale gevALAne bhaya pamADe che. maNIkAra (jhaverI)jema mane vIdhe tema zIMgaDA bharAvIne kaI gopIone vadhe che te kaIne zarIramAM cAlaNanI jema chidro pADe che. vaLI ghI-dahI-dudhanA maTakAne be zIMgaDAmAM bharAvI AkAzamAM uchALIne pheDI nAkhe che. A pramANe AkhAye gokuLamAM AkhalAe dhamAcakaDI macAvI nAkhI. he kRSNa! he puMDarIkAkSa! he balabhadra ! amAruM rakSaNa karo !" A pramANe zevALAne zorabakera macI gayo ! kolAhalane sAMbhaLI paropakArI evA kRSNa-balabhadra deDatA AvI pahoMcyA. tyAre A AkhalAe amArA ghInA ghaDA, dahInA maTakA pheDI nAkhyA che." ema belatI gopIoe rADAroDa karI mUkI. "mArI hayAtI hovA chatAM rAmane zA mATe pazumAtrane haNavA javuM paDe?" ema vicArI kRSNa potAnA zauryathI garjanA karI baLadane tiraskAryo! pitAne tiraskAra sahana nahI thavAthI zIMgaDA sahita mastakane dhUNAvate Akhala siMhanI jema kRSNane mAravA mATe sAme AvyA. eka hAthe pakaDuM to bIjA hAthane dukha thAya ema mAnIne jANe kRNe be hAthe be zIgaDA pakaDIne AkhalAne AkAzamAM uchALIne nIce paTaka ane tenA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumnacaritra upara kuMbhAra jema mATIne khUke tema be paga vaDe khUMdIne pachI cakranI jema goLa goLa ghumAvI dUra dUra pheMkI dIdhuM. AkhalAne marelo joIne govALe pAchA pharelA pUjya kRSNanA guNagAna karavA lAgyA. kaMsasya madadhIzasya, vRSabho'nena mAritaHA grahItumiva vairaM drA-kkezI turaMga AgataH // 30 // mAbhUdekAkinastasya, duHkhaM vRSasya mAraNAt / manye sahAyatAM kartu, hataH so'pi ca jiSNunA // 31 // eka ekaH samAgAdyaH, sa tu kRSNena maaritH| anyedyuH kharameSAbhyAM, dvAbhyAM tena samAgataM // 32 // eko'pi hanyate yena, duSTo bhUriparAbhavaH / tadIyA jAyate khyAti-mahIyasI mahItale // 33 // anena bAlakenApi, kharameSau madoddhatau / saMtApako manuSyANAM, janAte lIlayaiva ca // 34 // vizvasyAmapi vizvAyAM, balIyAnayameva hi / prasiddhiH samabhUdevaM vaikuMThasyApi zaizave // 35 // zakyetaikAkinAnena, na dvAbhyAM saha kiMcana / citte'nayormadA mAbhU-tau dvAvapIti mAritau // 36 // - "mArA svAmi kesane baLavAna baLadane mArI nAkhe," tenuM vera levA mATe Avyo hoya tema kezI nAmane gheDe Ave. vRSabha (baLada)ne duHkha nA thAya ke huM ekalo ja marAyA chuM, ema samajIne jANe kRSNa kezIne paNa yamasadana pahoMcADe. te pramANe eka pachI eka AvatA gayA te te badhAne kRSNa paralekanA yAtrI banAvI dIdhA. have bAkI rahelA khara ane meSa je lekane saMtApa karanArA hatA, te banne madonmattane paNa ThekANe pADI dIdhA. koIthI paNa parAbhava karI zakAya nahI temAMnA ekano paNa koI parAbhava kare te tenI kIrti phelAya te bAlavayamAM jemaNe e badhAne mArIne pheMkI dIdhA evA balavAna kRSNanI vaikuMThamAM nahI paraMtu samasta vizvamAM prasiddhi thaI etAnnaimittikaproktAn ,hatAn zrutvA vRSAdikAn |ripaaH samyakparIkSAyai, kaMsaH zAGgabaliM vyadhAt37 satyabhAmAM nijAM jami, tadadhiSTAyikAmiva / saMsthApya saMnidhau kaMso'kArSIpUjotsavAn bhuun||38|| guNamAropayedasmin , dhanuSi yo mhaagunnii| satyabhAmAM dade tasmai, kaMsa ityudaghoSayat // 39 // vidyAkRSTA ivAneke, nizamyodghoSaNAM ca tAM / AkAritAH samabhyeyuH, kSitipAlAH klaakulaaH||40|| grahItumapi kenApi, devAdhiSThitavastuvat / tannAzakyata zakyeta, samAropayituM kathaM // 41 // naimittikanA kahevA mujaba vRMdAvanamAM je je mokalyA te sarvene kRSNa mArI nAkhyA che, ema sAMbhaLIne kaMse hajI paNa vadhu zatrunI parIkSA mATe zA dhanuSyanI pUjAnuM Ayojana karyuM. ane dhanuSyanI adhiSThAyikA devInI jema potAnI bena satyabhAmAne dhanuSyanI pAse rAkhI ane udgheSaNa karAvI ke "je koI parAkramI purUSa zAdhanuSya caDhAvaze tene mArI bena satyabhAmAM ApIza." A pramANenI uddaghaSaNa sAMbhaLIne AkarSaNa vidyAthI AkRSTa hoya tema aneka vImAnI rAjAo AvyA, paraMtu devAdhiSThita vastunI jema koIpaNa rAjA eka tasumAtra paNa dhanuSyane UMcuM karI zakyA nahI. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-3 vasudevamadanavegA-suto'nAdhRSNinAmakaH / vIraMmanyastadAkarNya, prAcalannijagehataH // 42 // adhvanyAgacchatA tena, sametaM nNdgokule| tatra rAmaharI dRSTvA -vAsaikAM rajanIM mudA // 43 // Aruhya spaMdanaM vyuSTe [pRSTe], visRjya halinaM punaH / viSNumekAkinaM sArdha, lAtvA sa mathurAmagAt44 sakINe paadpairdhv-nybhuunnygrodhpaadpH| lagnastatra rathogaMtuM zakto nopAyakoTimiH // 45 // tAvannArAyaNenAzu, mUlAdunmUlya taM vaTaM / adhvA spaMdanayAnAya, prAMjalo janitaH kSaNAt // 46 // balaM tasya samAlokya, taM cAropya rathe svayaM / anAvRzNizcamatkAraM, bibhrattenAdhvanAcalat // 47 // uttIya yamunAto dvA-vapyetya mthuraapurii| zAGga pUjotsavAsthAna-mAgAtAM bhUpapUritaM // 48 // satyabhAmAcituM muktA, samIpe zAGgadhanvanaH / yasyA yasmAdbhavetkRtyaM, saiva tatparivAriNI // 49 // anAdhRSNiharI vIkSya, tyaktavA tatrAdimaM guruN| manasA sA parivatre, viSNuM strI lghuvaaNchinii||50|| pitAnI jAtane vIra mAnato vasudevanI mada-vegA rANuno anAvRSNi nAmane putra pitAnA gAmathI mathurA javA mATe nIkaLyA. tyAM jatA rastAmAM AvelA vRMdAvanamAM Avyo. tyAM kRSNa ane balabhadrane joIne eka rAta rokAye. ratha upara caDhelA balabhadrane nIce utArI ekalA kRSNane sAthe laI mathurA tarapha prayANa karyuM. rastAmAM AvelA vRkSone dUra karato rathane AgaLa calAvavAnI keziSa kare che paraMtu eka moTuM vaDavRkSa vacamAM paDeluM. keme karI ratha AgaLa cAle nahI. teTalAmAM kRSNa nIce utarI vaDavRkSane mULamAMthI ukheDIne dUra pheMkI dIdhe ane rathane mArga saraLa banAvI dIdho. kRSNanuM AvuM aciMtya bala joIne anAvRSNi Azcarya pAmyA! yamunA nadI utarI bane bhAIe mathurApurI AvI pahoMcyA. jyAM aneka rAjAo AvelA che tevA zAdhanuSyanA pUjAmahotsavamAM AvyA. dhanuSyanI pAse parivAra sahita rahelI satyabhAmA, je je sthAne mUkavA gya hoya te te sthAne pUjA sAmagrI mUke che. navA AvelA anAvRSNui ane kRSNane joI rahI. mugdha banIne kRSNane manathI varI cUkI. strIo prAyaH nAnAne Icche che." dhanurAropaNe yAva-danAdhRSNiH samudyataH / papAtAMgre karau kRtvA, mithyAdRzAM praNAmavat // 51 // vIkSamANeSu bhUpeSu, patito'yaM kSitau drutaM / zarIre'sya tadasmAbhiH, sausthyena sthIyate kthN||52|| maulimauleH papAteti, hArastutroTa kaMThataH / dvedhApi kaTakaiH pANe-bebhaMje cukSubhe'paraiH // 53 // kAMtabhogArtakAMtAva-dbhaSTa zRMgArabhUSaNaM / tatsvarUpaM nirIkSyezAH, satyabhAmAdayo'hasan // 54 // anAvRSNi dhanuSya caDhAvavA mATe taiyAra thaI jyAM be hAthe upADavA jAya che teTalAmAM ja te sASTAMga daMDavat praNAmanI jema nIce paDI gayuM. "rAjAonA dekhatA pitAnA mAlikane jamIna upara paDI gayo jANI, amAre zarIra upara svastha thaIne kema besI rahevAya?" A pramANe jANe nA hoya tema mastaka uparathI mugaTa, kaMThamAMthI hAra paDI gayA ane be hAthamAM rahelAM Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zAMba-pradyumna caritra kaDA bhAMgI gayA. patinI sAthenA joga samayamAM strIonA AbhUSaNe jema astavyasta thaI jAya tema anAvRSNinuM astavyasta svarUpa joIne, satyabhAmA sahita badhA rAjAo hasavA lAgyA. (para, 53, 54, 55) bhUSAH svayamanAropA-dvilakSavadanA api| hasaMtyete na jAnaMti, bahuratnAM vasuMdharAM // 55 // ciMtayitveti kRSNena, teSAM hAsyAsahiSNunA / dhanvAdhijyaM kRtaM sayo, vaaltviaabjnaalvt||56|| biDojodhanuSA ramyA, kAdaMbinIva puSkare / babhau kRSNatanustasyAM, sabhAyAM tena dhanvanA // 57 // pate dhanuSya caDhAvI zakayA nahi, tethI vilakhA banavA chatAM paNa bIjane hase che te keTalA mUrkha kahevAya! zuM nahI jANatA hoya ke bahuratnA vasuMdharA che?" A pramANe vicArI ane anAvRSNinI hAMsIne sahI nahi zakavAthI kRSNa ubhA thayA. ane kamalanI nAlanI jema dhanuSyane vALIne TaMkArava karyo te vakhate jema ghanaghora vAdaLamAM IndradhanuSyanI sAthe vIjaLI zobhe tema sabhAmAM dhanuSyanI sAthe kRSNa zarIravALA kRSNa zobhatA hatA. (56, 57, 58) viSNunAropite dhanva-nyApte jayArave sati / anAdhRSNistataH sthAnA-drathamAruhya niryyau||58|| spaMdanasthaM hariM dvAri, muktvAnAdhRSNiraMjasA / gatvA ca janakAgAraM, vyAcaSTa spaSTavAcayA // 59 // ekAkinA mayA tAta, zAGgamAropitaM dhnuH| zakradhanurivAzakyaM, grahItumapi paarthivaiH||6|| zrutvA tadvacanaM zauriH, sahasovAca taM prati / gaccha haniSyati prAccaiH, kaMso dhnvaadhiropkN||69|| pituH sAkSepavAkyenA-nAvRSNirbhayamudvahan / goviMdena samaM naMda-gokule'gacchadicchayA // 62 // tatra rAmaharI pRSTvA, sa zauryapuramAptavAn / dhanurAropitaM naMda-naMdanenetyabhUdyazaH // 63 // kRSNanA dhanuSya TaMkAravathI badhe jayajayakAra thaI gayo tyAre anAvRSNi tarata ja kRSNane rathamAM besADIne tyAMthI ravAnA thaI gayA. nagaranI bahAra kRSNane rathamAM rAkhIne pite pitAne maLavA gayo. tyAM jaIne vasudevane athathI iti sudhInI badhI vigata kahI. vAta sAMbhaLIne vasudeva ekadama bolI uThayA ke "are te A zuM karyuM? dhanuSya caDhAvanArane kaMsa mArI nAkhaze. mATe ja jaladI jA. tene vRndAvanamAM pahoMcADI de. " pitAnA sAkSepa vacanathI bhayabhIta banele anAvRSNi, kRSNane laIne jaldI gokuLamAM pahoMcI gaya! tyA rAmane kRSNanI sepaNa karI pite zauryapurImAM AvyuM. dhanuSya caDhAvavAthI naMdagovALanA putra kRSNano cAre bAju yaza phelAye. kodaMDAropaNAtkaMso, vidadhAti mahotsavaM / uddizyetyAdizabhRtyAn , mallayuddhAya so'nydaa||64|| sa AkArya bahUn bhUpAn , maMtriNazca purohitAn / mNcessvssvsthaapyiNbhaad-durvicaaraikmaansH||5|| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga -3 dhanuSyanA AropaNathI khinna banelA kaMse AkharI dAva tarIke have makalayuddhanuM Ayojana karyuM. jemAM gAmegAmanA rAjAo maMtrIo ane purohitene bolAvyA. mallayuddha mATe vizAla maMDapamAM cAre bAju uMcA uMcA maMce goThavyA. ane sauthI UMcA maMca upara duSTa . vicAra karI rahelA daMbhI kaMse pitAnuM sthAna rAkhyuM. taduSTamAnasajJena, zauriNA dIrghadarzinA / sArthe 'krUrAdikAn sUnUn , lAtvA tatra samAgataM // 66 // kaMsenoccatare maMce, vasudevo nivezitaH / akarAyaiH sutaistatra, devariMdra ivAvabhau // 67 // kaMsanA duSTa vicAronA jANakAra vasudeva dIrdhadaSTithI akrara Adi pitAnA badhA putrone laIne malayuddhamAM bhAga levA AvyA. putronI sAthe maMca upara vacamAM beThelA vasudeva devendranI jema zobhatA hatA. mallayuddhaM nizamyoccaiH, zrIpatI rAmamabravIt / tadAvAmapi pazyAvA, vajitvA tatra parSadi // 68 // aMgIkRtya vacA viSNA-yazodAM rAma UcivAn / yAsyAvA mathurAmAvAM, snAnaM sajjIkuru drutN69|| AlasyaM bibhratIM vIkSya, rAmaH sAkrozamAha tAM / kezavasya purA baMdhu-mAraNajJApanAya ca // 70 // are ki te visasmAra, dAsIbhAvaH purAtanaH / uSNodakAdisAmagrI, yadvidadhAti nAMjasA // 1 // vilakSaM vacasA teno-pAdAya mAdhavaM gRhAt / snAnAya yamunAnadyA-manayanmuzalI balI // 72 // kArayitvA balI snAna-mapRcchannarakAMtakaM / vilakSa dRzyase ki tva-mapamAnitamartyavat // 73 // so'vaggadgadayA vAcA, baMdho majjananI tvayA / dAsIti kathitA kinu, sAmarSa khalu shtruvt||74|| komalAbhihalIvAgbhi-ruvAca puruSottamaM / yazodAsau na te mAtA, naMdAkhyo'pi ca no pitA // 75 // tvadIyA devakI mAtA, devarAjAMgajA smaa| janako vasudevaste, vasudevaH kSamAtale // 76 // mAse mAse vyatikrAMte, tvadAnanaM nirIkSituM / niryatstanyA yayAvatra, devakyatipramodinI // 77 // kaMsasyAgrahayogena, saMsthitA mathurApuri / AvayAvarttate tAto, vasudevaH prasiddhimAn // 78 // gurubhiratha taistAtai-likasnehalAlasaiH muktaste'pAyarakSArtha, jyeSTo'haM ca vimAtRjaH // 79 // bho sahodara tAto me, yadi zauriH pravartate / kathaM tenAtra mukto'haM, papraccheti harirbalaM // 8 // pRSTa tu vAsudevena, baMdhu haladharA jagau / AditaH kaMsavRttAMtaM, svabAMdhavavadhAdikaM // 81 // // zrutvA rAmamukhAtsarve, kRSNaH kRSNamanAH krudhA / kaMsaghAtaM pratijJAya, kAlaMdyAM snaatumiiyivaan||82 mathurAmAM malayuddha sAMbhaLIne kRSNa rAmane kahyuM -ApaNe paNa malayuddha jevA mATe jaIe ! kRSNanA vacanathI balabhadra paNa javA mATe taiyAra thayA. ane yazodAne kahyuM -amAre mathurA javuM che. mATe nAna karavA mATe jaladI garama pANInI taiyArI kara ! pitAnA baMdhuonA ghAtanI jANa karavA mATe ane sAcA mAtApitAnI oLakha karAvavA mATe Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra kRSNane sAMbhaLatAM, vilaMba karatI yazedAne rAme AkrozapUrvaka kahyuM -"are yazodA! zuM tArA pahelAnA dAsI bhAvane bhUlI gaI che? amArA kahyA mujaba kema jaldI kAma karatI nathI?' A pramANe kahI udvigna banelA kRSNane laIne balabhadra gharamAMthI bahAra nIkaLI gayA. udAsIna mukhavALA kRSNane balabhadre pUchyuM "bhAI ! Ama udAsa kema thaI gayA che? keIe tAruM apamAna karyuM che.?" gadgad thaIne kRSNa kahyuM -baMdhu! tame mArI mAtAne dAsI kahIne tenuM ghora apamAna karyuM. tethI mane khUba duHkha thayuM che!" kemalavacanathI sAMtvana ApIne balabha kaNane kahyuM -yazodA tArI mAtA nathI ane naMda tArA pitA nathI. tArI mAtA devAMganA sarakhI devakI che ane jagatamAM prasiddha evA tArA pitA vasudeva che. tAruM mukha jevA mATe mahine mahine devakI gokuLamAM Ave che. tene joIne e khUba AnaMda pAmatI cAlI jAya che. mathurAmAM rahelA kaMsanA bhayathI pitAjIe ApaNane baMnene ahIMyA rAkhyA che. putra pratyenA gADha premathI tArI rakSA mATe pitA vasudeve mane tArI pAse mUkyo che. mArA ane tArA pitA jagataprasiddha evA vasudeva rAjA che. mArI mAtA rohiNI ane tArI mAtA devakI. ApaNe bane sagA bhAIe chIe!" A pramANe sAMbhaLIne Azcarya pAmatAM kRSNa kahyuM :-"moTAbhAI ! je ema ja che te pitA vasudeve mane gokuLamAM kema rAkhe che ?' kRSNanI vAta sAMbhaLIne balabhadra, pitAnA cha bhAIone ghAta karo kevI rIte karyo te vagere AdithI aMta sudhI badhe vRttAMta kRSNane kahyo. jema jema sAMbhaLatA gayA tema tema kRSNane roSa bhabhUkI uThyo ane kaMsano vadha karavAnI pratijJA karI. tyArabAda yamunAmAM snAna karavA mATe gayA. kAlaMdyAmeSyati snAtuM, kRSNaH kaMsena bhUbhujA / kAliyAhisvarUpeNa, kiM mukta iva sevakaH // 83 // yadyahaM sevakIkRtya, kaMsena pariciMtitaH / tadviSNuM tadviSa hanmI tyadhAvattaM sarIsRpaH // 84 // phaNAsthitamaNizreNi-pradyotAd dyotayan dizaH / gRhItvA nAsikAyAM sa, nastitA narakAriNA // 85 // tatpRSTopari cokhya, vidhvastasAdhvasena saH / viSNunA yamunAnIre, taraMDa iva vAhitaH // 86 // khelito hariNA tAva dyAvanirjIva Asa sH| tatastaM vAlayAmAsa, kodaMDamiva zuddhadhIH // 87 // nirgatau yamunAnadyA, yAvad dvAvapi tau bahiH snAnikaiveSTitau tAva-taunArAyaNakezavau // 88 // yasmAdvibhyati niHzeSA, baliSTA api mAnavAH / jaghAna kAliyavyAlaM taM kumAro'pi keshvH||89|| etayoH sadRzaH ko'pi, varIvati na bhUtale / zazaMsuriti gopAstau, nAgarAzca dvijaadyH||90|| rAmakRSNau balIyAMsau, dharaMtAviti zaMzinaiH / naraiH parivRttau prAptau, mathurAgopuraM ca tau // 11 // kRSNa snAna karavA mATe yamunAmAM Avaze ema samajIne jANe ke kAlinAga svarUpe pitAne sevaka rAkhe nA hoya!" "kasana sevaka thaIne huM paNa mAlikanI IcchA mujaba zatru Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-3 evA kRSNane mArI nAkhuM!" ema vicArIne jANe kALInAga dhasamasate kRSNane DaMkha devA mATe sAme dho ! phaNuM upara rahelA maNinA tejathI cAre dizAne prakAza karatAM bhayaMkara nAganuM nAka pakaDI tenI pITha upara kRSNa besI gayA ane nAvanI jema tene yamunA nadImAM ghumAvI niSmANa karIne dhanuSyanI jema vALIne dUra dUra phekI dIdho ! nadIkAMThe ubhelA nAgarike brAhmaNa ane govALo snAna karIne bahAra AvelA kRSNa ane balabhadrane vIMTaLAIne prazaMsA karavA lAgyA ke jenAthI baLavAna mANaso paNa DarI jatA evA bhayaMkara nAgane A nAnakaDA kRSNa mArI nAkhyo ! te kharekhara A bALaka je baLavAna jagatamAM bIje kaI nahI hoya" ! A pramANe nagarajanothI prazaMsA karAtA baMne bhAIo mathurA nagarInA daravAjA AgaLa AvyA. (84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 2) tayorAgamanaM zrutvA, kaMsenoktaM nissaadinaaN| padmottaracaMpatebhI, hetuM tau kurutAgrataH // 92 // carapurU dvArA kRSNa ane balabhadranA Agamanane jANIne te baMnene mAravA mATe kaMse pakvottara ane caMpaka nAmanA be hAthIone sAme deDAvyA. mittikIlAvivAmUlA-dAkRSya dazanau hariH / padmottaraM capaka tu dhAvamAnamahan hlii||93|| yazodAnaMdayoretau, yazodAnocitau sutau / balinau viditau loke, zatrudhAtamahAbalau // 94 // divo devavimuktoru-vanamAlAvilAsinoH / etayoH sanmukhako'pi, na hi tiSThati srvthaa||15|| gopAlaiH stUyamAnau tau, daryamAnau ca nAgaraiH / rAmakRSNau samAyAtau; mallayuddhAspadaM tdaa||96|| bhIMtamAMthI jema khIlI kheMcI nAkhe tema kRSNa paddhottaranA ane balabhadra caMpakanA dAMta kheMcIne mArI nAkhyA. baLavAna zatruono vadha karanArA yazodA ane naMdanA baMne kizorane kemAM ghaNe yaza phelAyo. dee paherAvelI vanamALAthI suzobhita A baMnenI sAme ubhA rahevAnI koInI tAkAta nathI A pramANe nagarajano ane vALathI prazaMsA karAtA rAma ane kRSNa mallayuddhanA maMDapa pAse AvyA. mahAmaMcasthitaM tatra, janamutthApya nirbhayau / upaviSTau svagopAla-kalitau halimAdhavau // 97 // svavairidarzitaH kaMsaH, saMjJayA halinA hareH / viSNorudalasadvairaM, taM pRSTvA tAtaghAtivat // 98 // tAtapAdAnanujyeSTAn, baMdhUMzca svajanAdikAn / hare!pavRtasya, rAmaH sphuTamadarzayat // 99 // moTA maMca upara beThelA mANasane uThADIne te maMca upara gavALa vedhArI te bane nirbhaya thaIne beThA. pitAnA zatra kaMsane IzArAthI balabhadra kRSNane batAvyA. pitAnA vairIne joIne kRSNa rASita banI gayA. tyAra bAda balabhadra samudravijaya Adi vaDIlajanonI potAnA baMdhuvanI temaja svajanenI eka pachI eka oLakhANa karAvI. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 zAMma-pradyumna caritra adhikAmadhipebhyo'pi, dharaMtau rUpasaMpadaM / etau devakumArau kA- vityazaMketa bhUmipAH || 300 || rAjAethI pazu adhika rUpasa'pattivALA devakumAra samAna A banne kizoro kANu haze ? A pramANe tyAM beThelA rAjAe sakalpa-vikalpa karatA hatA. (301) yUyaM mallA niyudhyadhva-miti kaMsaniyogataH / aneke'nekadhA yuddha - manyonyaM te pracakrire // 1 // cANUramallAmAtaMga ! tvaM samuttiSTa satvaraM / svAmyAdezamavApyAya - mudatiSThadbaloddhataH // 302 // yaH zridvAramAnI svA - jhumukhyAM prauDhavarSadri / niyuSyatAM mayA sAthe, tatttana pachIthasA / / 303 / / paMcAnana ivAhUtaH, pucchAcchoTaM dharanniti / bhujAsphoTaM prakurvANa - zrANUra utthite 'vadat // 304 // tame aneka mallA, arasa parasa aneka prakAranA mallayuddha mATe taiyAra thAo ! cANuramala ! tame satvare uTho.' A pramANenA kasanA AdezathI khalavAna eve cANura uce ane elyuM| : 'A sabhAmAM je keI vIramAnI DhAya te mArI sAthe yuddha karavA mATe taiyAra thAo.' si'huM jema pUcha u pachADIne garjanA kare tema bhujAsphoTa karatA cANura uDayeA. tadvAkyamakSamI jiSNu -- bhujAsphoTanapUrvakaM / kaMsAdarzakamAnazca sabhAyAM yodhdhumutthitaH // 5 // viSNunA ca kRte bAhU vA-sphoTe kSobhAt tridhA jagat / AsItsvarganRpAtAla - lokatrayavyavasthayA // 6 // tenA abhimAnI vacanane sahana nahI karatA kRSNa, kaMsane zaMkAzIla manAvatA sabhAmAM uThIne yuddha karavA mATe sajja thayA. kRSNanA prathaDa bhujAsphoTathI kSeAbha pAmelI pRthvI svaga mRtyu ane pAtAla ema traNa leAkamAM vaheMcAI gaI ! duzaH mRtayuddhorya, yuddhazilAvizvalaH / pALarApti prayAga, muvameTaH // 7 // aa ayaM tu sukumAro'sti, sukumAraH sumoruruk / naitasya yujyate yuddhaM sahAnena durAtmanA // 8 // kecidvadaMti siMhasya, purastAt kiM laghorapi / prauDhAMgA'pi dvipaH sthAtuM prazaknoti manAgapi // 9 // prekSaNAya mahIzeSu sarveSu saMsthiteSvapi / tadeti vyAkulaH zabdaH parasparamajAyata // 10 // tumuzravaLAto, raMgamaya vitttavanAdUtAvimAM gopI, mevAnamekurtI 1 zA kAI kahevA lAgyA 'are, cAN tA ghaNA yuddho karyAM che mATe yuddhakalAmAM vicakSaNa che, vaLI, kasAyelA zarIravALA tema ja krUra kArya karavAmAM pAvaradho che. tenI sAthe suvarNa samAna kAMtIvALA A sukumAra kizAranu yuddha karAvavu. cegya nathI.' tyAre kAI kahe : 'are bhAI, nAnuM nAnuM paNa siMhatu. kharco ! te zuM nAnA paNa siMhanI sAme pahADa samAna hAthI UbhA rahI zake kharA!' jovA AvelA sarve rAjAonAM A pramANenAM parasparanA vArtA lApathI zArakhakAra thaI gayeA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-3 "are gAyanuM dUdha pIne puSTa AvA ghATathI raMgamAM bhaMga paDhate joine kaMsa be banelA A be govALIAne koNe bolAvyA che " procustatsevakAH svAmin, bhUpAn bihAya goduhau / AkAryete imau kena ? svayameva samAgatau // 12 // yadyatraitAvanAhUtA-cunmatau samupasthitau / niSedhyetAmimau kena, tadA yuddhAtparasparaM // 13 // anayoH kurvatAyuddha, yasya bAdhA tato bhavet / rakSAyai vapuSastena, kathanIyaM purA mama // 14 // sevake kahe "svAmina! rAjAo sivAya koIne AmaMtraNa ApyuM nathI. A be te vayaM pote cAlIne vagara belA AvelA che." kaMse kahyuM: "te vagara belAre AvelA A baMnene mallanI sAthe yuddha karatA roke. nahItara malayuddhamAM A bannenA zarIre kaMIpaNa bAdhA thaze te tenA mATe koNa javAbadAra che? tenA zarIranI rakSA karavA je AvyA hoya te mArI AgaLa hAjara thAo." kaMsavAkyamiti zrutvA, niHzeSo'pyaparo jnH| kRSName vaikSataiSo'pi. smitvA'kSavIdidaM vcH||15|| pIno'sau rAjabhojyena, nityAbhyAsavidhAyakaH / cANurosti mahAdeha-stvayA snehena poSitaH // 16 // vajraNeva mayaivAyaM, laghunApi nagAkRtiH / khaMDayamAno yugaMdharyAH, kaNavatsaMpratIkSyatAM // 17 // A pramANe kaMsanA vacana sAMbhaLIne badhA leke kRSNane joI rahyA. te paNa hasIne kahe cheH "are kaMsa, haMmeza malayuddhanI tAlima lenAro, 2AjabhegathI puSTa banelo pahADa samAna moTI kAyAvALo ane tArA nehathI pivAyela A cANura che ne? kadamAM nAnuM paNa vajI jema parvatane chedI nAkhe tema tene huM bAjarAnA kaNanI jema tamArA badhAnA dekhatAM chedI nAkhIza!" kuraMga iva siMhasya, tasya vAkyena bhItimAn / samudasthApayatkaMso, muSTikaM hastisannibhaM // 18 // siMhanI gajenAthI haraNa jema bhayabhIta bane tema kRSNanA vAkyathI bhayabhIta banelA kese sthUla kAyAvAlA mauSTika malane cANanI sahAya mATe uThADe. viSNoH paMcAnanasyeva, dvitIyA baMdhuvabalaH / bhettuM kuMbhasthalaM tasya, gajAmaM taM vilagnavAn / / 19 // valgaMtau kRSNacANUrau, mithA mushlimussttiko| bibhyaMta iva devAH khe'drAkSurmaDalasaMsthitAH // 20 // rauhiNeyamukuMdAbhyAM, muSTicANUramallakau / bAsasI rajakAbhyAM cA-kuTayetAM karamudgaraiH // 21 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra tAbhyAmevAhipAzAbhai- jainiyaMtrya lIlayA / ucchAlitau ca-tau yuddha-krIDAkaMdukavad drutaM // 22 // sarvatra jayinAveva, vilokya rAmamAdhavau / duSTastau mAvadhItkaMsa, ityabhUcchaMkito janaH // 23 // Ayena vAsudevena, bhUyiSThabalazAlinA / udapATi yathA koTi-zilAz2a nijamastakAt / / 24 // vaikuThabalabhadrAbhyAM, saMyutAbhyAM parAkramaiH / tathaivotpATayamAnau tau, samIkSya tutuSurjanAH // 25 // yugmN|| cakriNA carameNaiva, balAdutpATayate yathA / devatAdhiSThitA sA bhU-pIThAdAcaturaMgulaM // 26 // cANUramuSTikAbhyAM tau, tathaivotpATitau bhuvH|ckritvmivsaadRshy-mubhyorbubudhurjnaaH||27||yugmN|| siMha jema hAthInA gaMDasthalane bhedavA mATe vaLage tema kRSNa hAthI samAna sthUla kAyAvALA cANane vaLagyA. ane balabhadra muSTikane vaLagyA A pramANe cANura ane kRSNa, muSTika ane balabhadra teonuM paraspara yuddha devanI jema animeSa netre joI rahelA rAjAo paNa bhayabhIta banI gayA. jema bebI kapaDAne dhokAthI kUTe tema kRSNa cANUrane, balabhadra muTikane hAthathI kuTatA hatA. nAgapAza samAna baMnenI bhujAo vaDe bane malene dabAvIne daDAnI jema AkAzamAM uchALyA. A pramANe sarve dAvamAM vijayI banelA rAmakRSNane joIne duSTa kaMsa zaMkAzIla banI gayo. tyAre A avasarpiNImAM pahelA vAsudeva tripRSTa piotAnA baLathI koDamaNanI zilAne TacalI AMgaLIthI uThAvIne mastaka sudhI laI gayA hatA, tema kRSNa ane balabhadra pitAnA parAkramathI A bannene UMce uchALavAthI tyAM rahelA rAjAo saMtoSa pAmyA. chellA vAsudeva devAdhiSThita kAmaNunI zilAne jamInathI cAra AMgaLa uThAvIne jamIna upara mUke, tema kRSNa ane balabhadra bane mane jamIna upara pachADyA. tyAre sajajana purU A banenI tulanA baLamAM cakravatI sAthe karatA hatA. kumArau rAmagoviMdau, mAhASTA~ tau manAgapi / evaM viciMtayAmAsuvicAracaturA narAH // 28 // viSNuvakSasi cANUro, dattavAn sviiymussttikaaNtdaadhyaansthyogiiv,kRssnnaa'bhuunmiilitaakssikH||29|| ghAtayainaM tvamAbhIraM, tadA chalopalabdhinA / kaMsena saMjJayAjJApi, cANUrasyAbhimAninaH // 30 // tatsaMjJApreritaH seo'pi, durAtmA zoNitekSaNaH / dvidhApi, vyAlavaktro'bhi-dadhAve taM jighaaNsyaa||31|| baMdhojighAMsayA rAmA, ghAvamAnaM samIkSya taM / jaghAna ca mahAdhvAne, pRSTe muSTayA zilAbhayA // 32 // pataMtaM tena ghAtena, mallaM cANUranAmakaM / viSNurAzvAsya harSeNa, yuddhAyAkArayatpunaH // 33 // bhUyAtprANakSayo mAma-kInA mA ca smykssyH| vidanneSa vibhinnAMga-zalya ivotthitA madAt // 34 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-3 . godAhabhAMDavacchIrSa, kSiptvA jAnuvicAlake / yuddhayamAno harizcakre, mukhottharudhirazravaM // 35 // zarIre rudhiraM sAraM, nirgacchedyadi tanmukhAt / tatkathaM sthIyate'smAbhiH, prANairapIti nirgataM // 36 // rAma ane kRSNa ane kizoro keTalAM baLavAna che? baliSTha malene jarA paNa macaka ApatA nathI. A pramANe sajajana mANaso jyAre vicAre che tyAre lAga joIne cAre viSNunI chAtImAM pitAnI lokhaMDI mUThIthI joradAra prahAra karyo, tyAre viSagu dhyAnastha gInI jema AMkha baMdha karIne sthira thaI gayA. ke tarata ja duSTa karo "IzArAthI abhimAnI cANane samajAvyuM ke govALIyAne pUro karI nAkha." kaMsanI preraNAthI khUnI AkhevALa durAtmA cANa vAghanI jema moDhuM phADIne kRSNane mAravA mATe je doDyo ke tarata ja tenI pIThamAM balabhadra pitAnI vA samAna mUThIthI joradAra prahAra karyo. ane viSNune premapUrvaka AzvAsana ApIne yuddha karavA mATe protsAhita karyA. "prANa jAya to bhale paraMtu mAnabhaMga nA thavo joIe." ema jANatA kRSNa tarata ja svastha thaI gayA, ane dahIdUdhanA maTakAnI jema cANuranuM mastaka be paga vaDe jorathI dabAvIne lehI vamata karI nAkhe. zarIranA sArabhUta rUdhira nIkaLI javAthI prANa paNa zarIramAM kayAM sudhI TakI zake? arthAt te nicetana thaI gayo. cANUraM mRtamAlAkya, prakartuM tatsahAyatAM / kopATopArUNaH kaMsa, ityAdizatsvasevakAn // 37 // akAryakAriNau duSTau, cANUramallaghAtinau / hanyetAM rAmagoviMdau, yuSmAbhizca dRDhAyudhaiH // 38 // yenaitau vardhitau dugdha-pAneneva bhujaMgamau / taM naMdamapi hanyAsta, yazodAyopidanvitaM // 39 // pAlitau lAlitau yena, kuTuMbena ca khelitau / tatsarvamapi gopAla-kuTuMbaM hata vegataH // 40 // naMdasya tasya vA sarvasevakAnAM dhanAdikaM / gRhItvA bhasmasAdvahnau, kriyatAM manniyogataH // 41 // cANUreNa samaM yuddhaya-mAnayo rAmakRSNayoH / yathA kalAM prapazyeyu, sarve'pi pretyajanmani // 42 // cANurane marelo joIne atyaMta roSAtura banelA kaMse tenI sahAya karavA mATe subhaTone Adeza karyo. cANura mallanA hatyArA ane akArya karanArA A duSTa pApIone tIkSaNa zastrothI haNI nAkhe. ane sarSanI jema A bannene dUdha pAIne ucheranAra naMda govALIAne enI strI yazodA sahita mArI nAkho. ane je je kuTuMbe A bane pApIonuM lAlanapAlana karyuM che te badhA govALIAnA kuTuMbane paNa mArI nAkhe. naMda Adi sarve gevALIAnA dhanamAlane lUMTI le ane mArI AjJAthI te samasta gokuLane bhasmIbhUta karI nAkho." eTaluM ja nahI paraMtu cANura sAthe rAma ane kRSNanA malayuddhane jovA mATe AvelA ane A bane pApIonI prazaMsA karanArane paNa haNuM nAMkho. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra samAkayeti goviMdA, raktAkSo bhISaNAkRtiH / amAMtarjayAmAsa, kasaM sabhAvidhAyakaM // 43 // re kaMsa re durAcAra, bAlahatyAparAyaNa / tavaivAsti rasA bhUyAn, mallayuddhavilokane // 44 // preSayAmi tateA'haM tvA-meva tadyuddhamIkSitu / yadyasya purastvaM me-'ghAtayiSyastadA nijAn // 45 // ityuditvA mahAmaMca-sthitaM kasaM ca vipriyaM / utplutya sadyastaM kRSNaH keshaaccaurmivaagrhiit||46|| tadA tasya bhayeneva, bAlahatyAparAdhataH / askhlnmukuttedehaa-dnyaanyaabhrnnaanypi||47|| navInAnyapi vAsAMsi, zrotrAdInIMdriyANyapi / tathA tanusthajIvo'pi, kaMsaH shvmivaabhvt||48|| kaMsanuM vakatavya sAMbhaLIne krodhathI lAlaghUma thaI gayelA bhayaMkara AkRti dhAraNa karIne kRSNa Akroza pUrvaka belyA -are durAcArI, bAlA hatyA karanArA pApAtmA kaMsa, malayuddha jevAno te tane rasa che tethI tArA mahalanuM yuddha jevA mATe pahelA tane ja ekalI dauM chuM. khabaradAra mArA dekhatAM koIne paNa kaMI kare te pahelAM tAro ja hisAba patAvI dauM !' ema kahI kRSNa kUdako mArI uMcA maMca upara rahelA kaMsanA mAthAnA vALa pakaDI tene jamIna upara pachADa. tyAre jANe bAlahatyAnA aparAdhathI dhrujI gayelA hoya tema tenA zarIra uparathI mugaTa kuMDala Adi AbhUSaNe paNa sarI paDayA. zarIramAM prANa hovA chatAM paNa kaMsa maDadA jevo thaI gayo. khaTvAyAM rakSate'nyo'pi, na mayoM mRtyvanehasi / itIva zrIpatiH kasaM, maMcA bhuumyaampaatyt||49|| smAryate puNyapApAni, tasminnavasare nRNAM / itIva bAlahatyAdi, tasyAsmArayadacyutaH // 50 // lokemAM e rIvAja che ke aMta samaye svajano khATalAmAMthI upADIne nIce jamIna para sUvADe che tema jANe kRNe paNa te mATe ja kaMsane maMca uparathI nIce paTaka na hoya ane mRtyu samaye mANase puNya pApane yAda karAve che, tema harie kaMsane bAlahatyAdi pApane yAda karAvavA mAMDayAM. bhUtasyeva kacAMstasya, gRhItvA hariramavIt / bAlahatyA tvayAtmIya-jIvarakSAkRte kRtA // 51 // syAjjIvarakSayAnyasya, jIvarakSAtmanaH kila / ghAtenaM ghAta eva syA-nna jJAtaM kaMsa re tvyaa||52|| jijIviSuradharmeNa, tvaM prabhUtamanehasaM / narakAdau tadedAnI, gatvA jIva yadRcchayA // 53 // bhUtanI jema kaMsanA mAthAnA vALa kheMcIne kRSNa bolyA :-"pApI kaMsa tArA jIvanI rakSA mATe bAlahatyAo karatAM tane kaMI vicAra AvyuM hatuM ke nahIM ? lekamAM kAyado che ke bIjAnuM rakSaNa kare to pitAnuM rakSaNa thAya ane bIjAne mAro to potAne maravuM Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga -3 paDe che. vALane badale gALathI ne khUnane badale khUnathI. tenI tane zuM khabara nathI? to have AvA adharmathI lAMbe samaya jIvavuM tenA karatAM naraka Adi nimAM jaIne IcchApUrvaka lAMbu jIvana jIvaje." baMdhena yautrikeNAtha, niyaMtrya mallamuSTikaM / cANurAvirahIkartu-mivAhanmuzalI drutaM // 54 // itavANuramallaM ca, muSTikaM prApitA mRtiH| vinizcityAtmano bhartu -rapi tAM pArzvavartinIM // 55 // svakIyakAyarakSArtha, ye ca kaMsena rakSitAH / subhaTA utthitAH kopAdivetaya shevyH||56|| yugmN|| AgaccheyurhariM hatuM, yAvatte taavducckaiH| rAmastAna hakkayAmAsa, dauryaSTayA kukura niva // 57 // samucchidyata evAzu, vairI vyAdhiriveti hi / nyasya kaMThe kramau kasaM, shriipurussottmo'pyhn||58|| pitAnI rakSA mATe kaMse rokelA jarAsaMdhanA ane pitAnA subhaTo kaMsanA bacAva mATe AvavA lAgyA. paraMtu balake te badhAne kUtarAnI jema hAMkI kADhayA. vyAdhi ane vairIne tatkALa uccheda kara joIe ema mAnI viSNue tenA gaLA upara be paga rAkhIne kaMsane vadha karyo, ane balabhadra muSTikane paNa tenA mitra cANasa pAse mokalI dIdhe, arthAt mArI nAkhyo. tataH purA jarAsaMdha-muktAzcArabhaTA haThAt / kaMsasya ghAtividveSA-tsajjIbhUtAH sitaasyH||59|| varmAdiparidhAnena, sajjitA vIkSya tAn bhaTAn / samudravijayAdIzAH, prasana rvirshmivt||60|| teSAmAyudhavRMdAnAM prabhAbhiH parito bhaTAH / naSTvA ghUkA ivaadity-tejobhirvivraannyguH||61|| kaMsanA vadhathI roSe bharAyelA jarAsaMdhanA subhaTo bakhtare ane zastrothI sajaja thaIne zatrune mAravA mATe taiyArI karavA lAgyA. te joIne samudra vijaya Adi rAjAe sUryanA kiraNonI jema cAre bAju phelAI gayA. ghuvaDa jema sUryanA tejane sahana nA karI zake tema subhaTo rAjAonA rAja tejane sahana nahI karI zakavAthI dUra bhAgI gayA. tato'nAdhRSNirAropya, haliviSNU svake rathe / AnayadvasudevaukaH, samudravijayAjJayA // 62 // samudra vijayanA kahevAthI anAvRSNi, kRSNa ane balabhadrane rathamAM besADIne vasudevane tyAM laI gaye. itastadA samAgatya, tatra vizve'pi yAdavAH / militAH kalisaMbhrAMtA, mithaH prshnvidhitsyaa||63|| AbAlyAdapi gAMbhIrya-zauryadhairyAdikairguNaiH / yukto'pi zrIpatiH putro, mayA bAlye na khelitaH / / 64 // ityardhaviSTa re rAma, samAropyAMkamacyutaM / uttamAMge cucuMbAzru-pAtairAnakaduMdubhiH // 65 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumnacaritra have A bAju laDAIne samAcAra jANIne cAre bAjuthI yAdave bhegA thaI gayA ane "A zuM thayuM ! A zuM thayuM ?" ema vAraMvAra pUchavA lAgyA. vasudeva ardhA siMhAsana upara rAmane ane meLAmAM kRSNane besADIne AMkhamAMthI harSanA AMsu vahAvatA bannene mastakane vAraMvAra cUmavA lAgyA. teo belyA - bALapaNathI dhIra, gaMbhIra ane audArya Adi guNothI yukta hevA chatAM mArA putra kRSNane huM ramADI zo nahIM." ajJAtapUrvametat ka-makasmAjjAtamutkaTaM / papracche sodarairevaM, vasudevAya dhImate // 66 // pRSTena bAMdhavaiH sarvai--rvasudevena caucyata / sarvo'pi viSNuvRttAMto-'timuktena niveditaH // 67 // viSNuvyatikaraM zrutvA, samudravijayezitA / saMsthApya kRSNamutsaMge, rAmaM zazaMsa pAlanAt / / 68 // sametya devakI putryA, tatraikanAsayA samaM / yadubhidhiyamANaM cA-dAyAliliMga mAdhavaM // 69 // bhUtakALanI vAtathI ajANa bhAIoe vasudevane pUchayuM: "are, akaramAtuM A zuM banyuM ?" tyAre vasudeve atimukta munie kahela tyAMthI mAMDIne aMta sudhInI badhI vAta baMdhuvargane kahI. samudravijaye kRSNane vRttAMta sAMbhaLIne ati khuza thaIne kRSNane pitAnA kheLAmAM lIdhA. tenI temaja kRSNanI rakSA karanAra balabhadranI vAraMvAra prazaMsA karI. teTalAmAM cherAyelI nAsikAvALI putrIne laIne devakI AvI. yAdavo pAsethI kRSNane laIne gADha AliMgana karatI vhAla karavA lAgI. avadan vasudevaM ca, yAdavAH saashrulocnaaH| svAminnekAkinA yoge-'pyajeyo'si jgjjyii||70|| tataH kaMsena duSTena, jAtamAtrAn svabAlakAn / kathaM tvaM mAryamANAMstAn, jnyaatvopekssitvaansi||71|| avAdIdvasudevo'pyA-jananaM sunRtaM vrataM / apAli mayakA tena, nAtra duSTaM ca kiMcana // 72 // devakIvacasA kRSNaH, pAlitau naMdagokule / tato lAtvA kumArIyaM, devakyA arpitA mayA // 73 // saptamastanayAgarbhastenAvagaNitaH khalu / kaMsoccheditanAsA yA, sAstyeSA naMdanaMdinI // 74 // vasudeve kahelI vAta sAMbhaLIne raDatA raDatA yAdavee vasudevane kahyuM -"svAmina, Apa ekalA ja jagatane jItavAnuM sAmarthya dharAve che, te duSTa kaMse tarata ja jamelAM tamArA bALakone mAratA jANane upekSA kema karI ?" tyAre vasudeve kahyuM - bhAIo ! mane duSTa kaMsanA kharAba IrAdAnI bilakula jANa nahatI. teNe mArI pAse putronuM pAlana karavAnI mAgaNI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-3 karelI. huM vacanathI baMdhAI gayela. amane baMnene tenA kapaTanI jarAye gaMdha AvI nahIM, khera, chatAM sAruM thayuM ke devakInA AgrahathI A putrane gokulamAM naMdane tyAM mUkI Avyo ane naMdanI tarata janmelI bAlikAne lAvIne devakInI pAse mUkI. savAre kaMse devakInI pAse sAtamA garbha tarIke bAlikA joI ane tenI avagaNanA karIne putrInuM nAka chedIne cAlyo gayo." vasudevanI vAta sAMbhaLIne samudravijaya Adi yAdave AnaMda sAthe duHkhI paNa thayA. bAMdhavAn yAdavAMzcAthA-nujJApya nikhilAnapi // samudravijayo'karSadugrasenaM tu paMjarAt // 75 // ugrasenanRpeNAmA samudravijayAdikAH / vyApannakaMsakRtyAni cakrire yamunAjale // 76 // kaMsasya jananI patnyo, bAMdhavA svajanA api / sazokA apyadu ka-vyavahArAjjalAMjalIn // 77 // have pitAnA baMdhuvarga temaja yAdavonI anumati meLavIne samudravijaye ugrasenane pAMjarAmAMthI mukta karyA. ugrasena ane samudravijaya Adi svajanee yamunA kinAre kaMsanuM mRtakArya karyuM. tyArabAda kaMsanI mAtA, bIjI patnIe, bhAIo, svajanoe temaja yAdoe zekapUrvaka vyavahArathI ke sane jalAMjali ApI. trikhaMDabharatezasya, jarAsaMghasya tejsaa| hRdAhaMkArato jIva-yazAstu pradadau na tAn // 78 // gopAlahaliviSNubhyAM, samaM tAn yAdavAnapi / prathamaM bhasmAsAtkRtvA, pazcAddAsye jlaaNjliin|||79|| vadaMtIti svavaktreNa, rudatI virhaaturaa| pravekSyAmyanyathA vahnau, pratijJAmiti sA dadhau // 8 // pratijJAya jarAsaMdha-vastU rAjyaM prakurvataH / prAptA rAjagRhadraMga, sA deva viSTapasannibhaM // 81 // para tu traNa khaMDanA adhipati jarAsaMdhI huM putrI chuM." ema ahaMkArathI ja javayazAe jalAMjali ApI nahI. ane bolI keH "kRSNa, balabhadra, govALe ane badhA yAdavone bhasmIbhUta karAvIne jalA li ApIza jalAMjali nahI Apu te huM agnimAM paDIne bhasmIbhUta thaI jaIza". A pramANe pratijJA karIne rUdana karatI jIvayazA tyAMthI nIkaLIne jarAsaMdhanI rAjadhAnI rAjagRhI tarapha cAlI gaI atho sa kezavAdezAt , samudravijayAdhipaH / ugrasenaM nRpatvenA-sthApayanmathurApuri // 82 // ugrasenApitA satya-bhAmA yauvnsNyutaa| upayeme mukuMdena, kroSTukidattavAsare // 83 // have kRSNanA kahevAthI samudravijaye mathurApurInuM rAjya ugrasenane ApyuM, ugrasena rAjAe kATuki (nimitta) ApelA muhUrta pramANe satyabhAmAnuM lagna kRSNanI sAthe karyuM. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaba-pradyumna caritra ito jIvayazA sApi, krameNa rUdatI bhRzaM / bikIrNacikurAyAtA, jarAsaMdhezasannidhau // 4 // muSitA muSitA tAta, jAtAhaM duHkhitA kSitau / matpatiArito rAma-kRSNAbhyAmabhimAnataH // 85 // sazalya iva tadvAkyA-jjarAsaMdhanRpo jgau| putrike bhavatAtsvasthA, vada vRttAMtamAditaH // 86 // kiM jAtaM mAritaH kena, kAraNena patistava / pitrA pRSTAtimuktoktaM, vRttAMtaM sAdito'vadat // 87 // zrutvA putryuditAM vAtI, jarAsaMdho'pyavIvadat / kaMsena SaT hatA garbhA-stadbhavyaM na mnaakkRtN||88|| ekasyAmeva devakyAM, hatAyAM sutasaMbhavaH / nAbhaviSyattaromUle,jvAlite hi phalodbhavaH // 89 // jarAsaMdho'bhyadhAvatse, mArodIstvamataH paraM / rodayiSyAmyahaM te'ri-strIrucchedya ssNttiiH||90|| kariSyAmi yadA putri ! yAdavAn bhasmasAdahaM / athavA smudrmryaadi-deshtyaagvidhaayinH||91|| satyasaMdho jarAsaMgho, jJeyastadA trikhaMDarAT / anyathA durjarAgrasta-saMdho'haM tu vicakSaNe 1||92||yugm|| have anukrame chavayazA mAthAnA vALa chUTA mUkI rUdana karatI jarAsaMdhanI pAse pahoMcI pitAjI, huM cerAI gaI cerAIgaI, mArUM sarvasva luMTAIgayuM. pitAjI, huM duHkhI duHkhI thaI gaI. A pramANe putrInA vilApapUrNa vacana sAMbhaLIne jarAsaMdha beH "are, putrI huM svastha thA. zuM thayuM te mane pahelethI mAMDIne vAta kara. tArA pati ane mArA jamAI kaMsane koNe kayA kAraNe mArI nAkhe?" pitAnA vacanathI svastha thaIne jIvayazAe atimukta munie kahelI vAtathI mAMDIne kaMsavadha sudhI badhe vRttAMta kahyo. putrInI vAta sAMbhaLI jarAsaMdhe kahyuM -kase cha garbhanI hatyA karI te jarAye sArU karyuM nathI. enA karatA eka devakIne ja nAza karyo hota to ? kAraNa ke "mUla nAsti kutaH zAkhA? " e nyAye mULane bALI nAkhIe to phUla kayAMthI thavAnA hatA? khera, je thavAnuM hatuM te thaI gayuM have tuM raDIza nahIM. huM tArA zatruone temanA putro sahita nAza karIne temanI strIone raDAvIza. vaLI te yAdavane strI-bALake sahita bhasmIbhUta karIza. athavA samudra paryata bhUminI bahAra te lekene deza nikAla karIza. te tuM jANaje ke traNakhaMDanA adhipati mArA pitA jarAsaMdha satya prajJAvALA che. sabAlastrIvighAtAde-na syAccetpApinI matiH / prativiSNoH kathaM tarhi, narakasya gtirbhvet||13|| itIva cittavAkA yaiH, kRtvA tridhApi tulyatAM / / jarAsaMdho'bravIdaMta-kAle jJApayituM gatiM // 14 // je A pramANe strI-bALaka sahita mANasonI hatyA karavAnI pASiSTha buddhi nA hoya te prati vAsudevanI naraka gati kevI rIte thAya? jarAsaMdha raudra dhyAna pUrvaka manavacana kAyAthI jANe pitAnI gati jaNAvavA mATe bole nA hoya! jevI gati evI mati ! Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMga-3 nAmnAtha somako bhUpo, jraasNdhmhiibhRtaa| samudravijayAbhyaNe, praiSyata tvaritaM ruSA // 95 // mathurApuri gatvA drA-gsamudravijayezituH / kathanIyaM tvayA samya-sAma-dAmAdibhedataH // 96 // reSAtura banelA jarAdhe samaka nAmanA rAjAne bolAvIne kahyuM-tuM mathurApurImAM samudravijya pAse che. tyAM jaIne sAma, dAma, bheda ane daMDanItithI tenI sAthe vAta karaje." somakaH svapateH zikSA-mAdAya clitsttH| mathurAyAM sametyoce, samudravijayaM nRpaM // 97 // samudravijayAdhIzAH, samudravijayAzritAH / yuSmAn vadati naH svAmI, jarosaMdho narAdhipaH // 98 // madIyA prANato'pISTA, jIvayazAH sutA matA / tasyAH zasyAkRteH kaMsa, pati ko'pi na buddhavAnH99 zizubhyAM sIrizAGgibhyA-mavyaktAbhyAM bhujaujsaa| sarveSu vIkSamANezu, kaMsoyodho'pi yddhtH||400 atha yUyaM madAdeza-pAlakAH sevakA vraaH| sukhena nijasAmrAjyaM, tataH pAlayatAnizaM // 1 // svakavaMzamahAkakSe, bRhadbhAnusamIraNau / kiMtvetau haligoviMdau, mA vardhayata sarvathA // 2 // devakyAH saptamo garbhaH, kRSNo yaH kathyate jnaiH| sa tu prAgeva kaMsena, vasudevAddhi maagitH||3|| tato dvAvapi matpAve, praheyAvavilaMbataH / rAmakRSNau bhavaMtastu, rAjyaM pAtu yadRcchayA // 4 // goviMdagopanAdrAmaH, kaMsaghAtAcca kezavaH / dIyatAM mama gRhNAmi, yathA vairaM tadaMtikAt // 5 // jarAsaMdhanRpo'smAkaM, svAmyAjJApayatIti ca / somakoktavacaH zrutvA, samudravijayo jagau // 6 // samaka paNa potAnA svAminA Adeza mujaba anukrame mathurApurI pahocyA. tyAM jaIne teNe samudra vijayane kahyuM, "samudra vijayI (jarAsaMdha) ne Azrayane rahelA he samudra vijaya, tamArA ane mArA svAmi jarAsaMdha rAjAe kahevaDAvyuM che ke prANathI paNa adhika vahAlI mArI putrI jIva zAne sukhI karavA mATe meM kaMsane ApI hatI, te koNa jANatuM nathI ? te tamArA badhAnA dekhatA ja kRSNa-balabhadre pitAnA bAhubalathI kaMsano vadha karyo che, tema chatAM tamane bInagunegAra samajIne kahuM chuM ke, tame mArI AjJApAlanamAM eka adanA sevaka che. te tame sukhethI rAjya kare. paraMtu tamArA vaMzane nAza karanAra agni ane pavana samAna rAmakRSNanuM pAlana karavuM te sarvathA yogya nathI." vaLI sahu kaI jANe che ke kaMse vasudeva pAsethI pahelethI ja devakInA sAtamA garbha tarIke je kRSNa kahevAya che, tene mAgI lIdhuM che. to te kRSNane ane tenI rakSA karanAra rAmane vinA vilaMbe mane suprata kare. ane tame svecchApUrvaka rAjyanuM pAlana kare. kAraNa ke kRSNanI rakSA karanAra rAma ane kaMsane vadha karanAra kRSNa te banne pAsethI mArA vairanI vasulAta karI dauM. A pramANe amArA svAmI jarAsaMdha-rAjAnuM pharamAna che. Ama kahIne maka Ubhe rahyo. (have samakanI vAta sAMbhaLIne samudravijaya kahe che.) 10 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 zAMba-pradyumna caritra ArjavAdvasudevena, garbhAH SaDapi vaacyaa| dattAH kaMsasya tannUnaM, na nyAyyaM prvinirmitN||7|| kaMsena nihatA garbhAH, SaT jAtAH kRSNabAMdhavAH / tadvaireNa hataH kaMso, nAtra doSo hrermnaak||8|| pradyoti puSpadaMtAbhyAM, yaduvaMzadhanAzraya / bAlAbhyAM halijiSNubhyA-mAbhyAM shobhe'hmucckaiH||9|| yadbhaviSyatprajAtaM ta-dajJAtaM pUrvameva tu / dIyete nu kathaM rAmakRSNau, tau jIvatA mayA // 10 // manuSyairgAlidAnena, yadi gAliH pradIyate / kiM SaNNAmapi baMdhUnAM, vadha vairaM na gRhyate // 11 // sarvathaiva tato rAma-kRSNayo tra dUSaNaM / dAnamapyetayornAsti, kadApi vadhahetave // 12 // dUSaNaM ca tavaivAtra, jarAsaMdhasya bhU bhujH| vinAzakAlasaMsUci(cA), viparItamatisthiteH // 13 // etAvanmAtramapyataH, sa ca vetti na darpataH / etayo rAmaviSNvoH kiM, svajAmAtRkRte vdhH||14|| vasudeve saraLatAthI kaMsane cha garbhe ApavAnuM vacana ApyuM hatuM ane te ApI paNa dIdhA hatA. tyAre duSTa kese e chae bALakanI hatyA karI nAkhI, te zuM teNe vyAjabI karyuM che? pitAnA cha bhAIonA hatyArA kaMsane vadha karyo, temAM kRSNane jarApaNu doSa nathI. ane A rAma-kRSNa te amArA yaduvaMzarUpI AkAzamAM dedIpyamAna candra ane sUrya samAna che. tethI amArI zobhArUpa che. vaLI, je kAMI banI gayuM te badhuM mArI jANa bahAranuM hatuM. have mArA jIvatAM mAravA mATe rAma-kRSNane kevI rIte ApuM? lekanIti paNa kahe che -'gALanI sAme gALa ane khUnanI sAme khUna." te rIte kRSNa pitAnA cha bhAIne vadhane badalo kaMsanA vadhathI lIdhe che, temAM zuM khoTuM karyuM che? jarAsaMdhane kaheje ke mAravA mATe kayAre paNa huM rAmakRSNane ApavAnuM nathI. AmAM jarAsaMdhane ja deSa che. ene A rIte kaMsane pakSapAta levAya ja nahI. rAmakRSNano vadha karavAno vicAra karyo che tethI mane lAge che ke vinAzakALe viparIta buddhi' A rIte najIkamAM jarAsaMdhane vinAza lAge che. nahItara AvI durbuddhi sUjhe ja nahIM. sAdI vAta paNa abhimAnathI jarAsaMdha samajyo nathI. somakastadvacaH zrutvA, samudravijayaM jgau| mA vadiSTA giro yUyaM, sarvathetyavicAritA // 15 // sevyasevakabhAvaH syA-dyatra rAjan parasparaM / AjJAyA eva tatrAsti, prAmANyaM kevalaM nRnnaaN||16|| janakAMgajayoryAte, yaM ptyornurktyoH| yathA baMdhumatIsiddha-mitrayorna vicAraNA // 17 // SaNNAmapi tu garbhANAM, tato jAto yathA vadhaH / dvayorapyetayoH so'stu, tathA svanAyakecchayA // 18 // bhavatAM srvthaachinn-jnnaalysNcyaaH| etAbhyAM hi bhaviSyaMti, yAdavAH sakalA api||19|| kena sUtrakRte hAra-stroTayate buddhizAlinA / bhUyo baMbhajyate kena, prAsAdaH kiilikaakRte||20|| jIvitArthI pumAn ko nu vyAlavaktre karau kssipet| ko vA kesariNaM supt-mutthaapyetkrudhaanvitH||21|| baliSTena samaM mAnotkarSa-sparddhA ca mtsrH| sarvathA tadvacolApaH, zubhAya jAyate na hi||22|| tato'hamupakArAya, yuSmAkaM kthyaamylN| jarAsaMdhatrikhaMDeza-vAkyaM kuruta satvaraM // 23 // himavaddIpakatvena, vahnaH zItatvasAdhakAH / anumAtuM ythaashktii-dhretpraamaannikaagrnniiH||24|| dhRtvA sadanumAnena, saMmatena mniissinnaaN| nirksayedyathA cA, tamajJaM sa vickssnnH||25||yugmN|| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga -3 95 samudra vijayanA vacana sAMbhaLIne seAmake kahyuM:-tamAre Avu' anucita khelavu' nA joie rAjan, tamArA jarAsa'dha sAthenA senya sevaka bhAva zu bhUlI gayA ? tamAre tA ApaNA svAmInI AjJAnuM pAlana karavuM joIe, temAM ja ApaNuM hita samAyelu che. 'pativratA kha`dhumatIe peAtAnA svAmInA kahevAthI pitA-putranA vadha naheAtA karyAM ? tevI rIte vicAra karyAM vinA svAmInI AjJA mujaba karavu' e ja ApaNuM kanya che. jema cha ganA vadha thayeA tema svAmInI icchAnusAra A be rAma ane kRSNanA vadha thaze, tamArA badhA mATe zreya rUpa che. ane A e ne ApavAthI ghaNA kALathI saMcita karelA yAdavAnA jAna-mAla paNa surakSita raheze. te eka sUtaranA tAMtaNA mATe kayeA buddhizALI manuSya hArane teDI nAkhe ? eka khIlI mATe keANa mATe mahela bhAMgI nAMkhe? jIvitanA athI kayA purUSa vAghanA mukhamAM hAtha nAkhavA jAya ane sUtelA siMhane jagADe ? mATe maLavAnanI sAthe khAtha bhIDavA javu ane tene mATe jema tema khelavuM, te tamArA sArA mATe nahI thAya. mATe hajI samajI jAva. huM... tamArA bhalA mATe kahuM chuM. traNa khaMDanA adhipati jarAsaMdha rAjAnI AjJA mujaba karo. koI paNa prAmANika purUSa dIpakathI himanu' ane ThaMDInA sAdhaneAthI agninuM anumAna kayAre paNa kare kharA ? sad anumAnathI sAdhyanI siddhi thAya che. asad anumAnathI kayAre paNa sAdhyanI siddhi thaI zakatI nathI. te tamA sArI rIte samajI zake che. somakasya tathA vAcaH, zrAvaM zrAvaM janArdanaH / taM tu nirbhartsayAmAsa, kumAro'pi svazaktitaH // 26 // avadhyo dUtakarmatvA-tpurastAnmama gacchatAt / re kiM bhApayase'smAMstvaM, jarAsaMdhAttavezituH // 27 // vayaM tu mumArA: skrU, mArA vardhamAnamAH |vAddana vAddana garAsaMdho, narasaMdhimavAsavAna||28|| taM preSayAmi cetkatu, svajAmAtuH sahAyatAM / satyA daityArirityAkhyA, SaSThItatpuruSo tadA // 29 // sA me SaSThIbahuvrIhi samAse saMsthitA'nyathA / jJeyA tvayA nijAdhIzAM-bujasomaka somaka // 30 // semakanA vacana sAMbhaLI sAMbhaLIne rASe bharAyelA kRSNe, nAnA hovA chatAM potAnI zaktithI tene tiraskAra karIne kahyuM:-are tuM dUta che mATe avadhya che, tArU krUta kAya patAvIne ravAnA thai jA. tArA rAjA jarAsaMdhathI zu amane khavarAve che ame badhA vamAna sarakhA kumArA khAtAM khAtAM tArA jarAsaMdhanA sAMdhAne jarjarita zrI nAkhIzuM'. tene jo tenA jamAInI sahAya karavA javu hoya te hamaNAM ja mekalI Apu. jethI daityAri= daityanA arizatru-ema SaSThI tatpurUSa samAsa siddha thai zake. A rIte daityane ari ane daitya che ari jenA evA, tatpurUSa ane bahuvrIhI samAsanI mArI satA siddha karI batAvu. tArA rAjAnA caraNa kamaLanu pAna karanArAM bhramara samAna hai seAmaka, jA jaldI cAlye jA. ane A mArA saMdezA ene kahI deje.' Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 zAMba-pradyumana caritra AkarNya vacanAnyevaM, viSNuvaktrotthitAni ca / samudravijayaM prAha, kopATopena somkH||31|| samudravijayA yUyaM, vaMzarakSaNatatparA / yuSmadvaMze paraM viSNu-viSavallirivAstyayaM // 32 // yUyaM jIvata vidvAMsaH, sadAyatisukhaiNaHSi / zIghraM yuSmAbhirucchedyo, bAlyAdapi shishustvsau||33|| jIvanalAd dvAdazabhizca hAyanai, rAmo'pi rAjyaM ca nalopi bhUpatiH / jIvanmahAnaMdapadaM ca sAdhaye-jIvan pumAn pazyati maMgalAvalIH // 34 // ( A pramANe viSNunI AkrozapUrNa vANI sAMbhaLIne roSe bharAyelA semake samudravijayane kahyuM: "tamArA vaMzanI rakSA karavAnI ciMtAvALA samudravijaya, tamArA vaMzamAM A chokaro viSano vele che. bhaviSyanA sukhanI IcchAvALA tamArA jevA vidvAna purUSe tene tAtkAlika ukheDI nAkha joIe. nalarAjA tathA rAmacaMdrajI jIvita hatA te bAra varSe paNa rAjaya prApta karI zakayA. jIvato nara bhadrA pAme te tamo paNa jIvatA hazo te AvA aneka putra utpanna karI zakaze. mATe haju paNa vicAra karI juvo. somakoditamAkaye, vacanaM kopasUcakaM / anAvRSNiramarSeNa, tamUce vikalo'si kiM // 35 // ekavAraM niSiddho'pi, zrItAtena sudhAgirA / rAmakRSNAvabhIkSNaM tvaM, raMkavadyAcase kathaM // 36 // pakSapAtavidhAtAra-stasya sarve'pi bAMdhavAH / akrurAdyAstato'jalpaM-staM prati ghoruNekSaNAH // 37 // yathA jAmAtRghAtena, tvatsvAmI khedavAnabhUt / tathA kiM na vayaM khinnA, asmatpaTabaMdhughAtataH // 38 // anehasamiyaMta tu, jarAsaMdhaparAbhavaH / soDho'smAbhiH sahiSyAmA, nAtaHparaM manAgapi // 39 // yAhi yAhi mukhaM lAtvA, tvaM kuzalena somaka! truhi brUhi samAcAra-masmadIyaM vishesstH|| 40 // ruSAnAdhRSNineti drAka, tarjitaH somakA'calat / samudravijayenApya-pamAnito nijaM puraM // 41 // semakanA vacana sAMbhaLIne atyaMta gusse thayelA anAvRSNie kahyuM - "alyA tuM gAMDe thaI gayo che ke zuM? eka vakhata te mIThA vacanathI vaDila pitAe tane cakakhI nA kahI dIdhI tema chatAM vAraMvAra bhikhArInI jema rAmakRNanI bhIkha mAgI rahyo che? rAmakRSNanA pakSa lenArA tenA akrara Adi badhA bhAIo tane lAla AMkha batAvI rahyA che, chatAM te bakavAsa karI rahyo che? tArA vAmIne jamAInA vadhathI duHkha thAya che. to amArA cha bhAInA vadhathI amane zuM duHkha nahI thatuM hoya? kevI vAta kare che? ATalA divasa sudhI jarAsaMdhane parAbhava sahana karI rahyA chIe, have amArAthI tene trAsa sahana nahI thaI zake. e enA manamAM zuM samaje che ? jA samaka jA, tAruM kALuM meTuM laIne ahIMthI kuzaLapaNe jA, ane amAro saMdezo tArA svAmIne mIThuM maracuM bhabharAvIne kaheje. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa-3 77 A pramANe anAvRSNinA AkrozathI tiraskRta banele temaja samudra vijayathI apamAnita thayele somaka nIcuM moDhuM rAkhIne tyAMthI nIkaLIne pitAnA nagaramAM AvyuM. melayitvA dvitIyasmin ,vAsare sa shaadraan|smudrvijyo'paakssiit , kiM krtvymthaatmbhiH|| 42 // svatvabuddhyA vicAro yaH, samutpadyeta suMdaraH / kathanIyaH samastopyA yatisAdhuvicArya me // 43 // bIjA divase samudra vijaye badhA bhAIone bhegA karIne pUchyuM : bolo, have ApaNe zuM karavuM che ? kema ke have jarAsaMdhano varaghoDo AvavAno ! mATe bhaviSyamAM hitakArI jenI je buddhi sUje te badhA mArI samakSa rajuAta kare. kazcidvakti jarAsaMdhaH kiyanmAtraH prvrtte|n vAcyamiti kazciJca, trikhaMDAdhipatiH sa tu / / 44 // kazcidvakti sahaitena, mariSyati yuyutsavaH / kazcidvadati nA'nena, saMgrAmeNa prapUryate / / 45 // kazcidbravIti nazyAmA, jiivrkssaakRte'dhunaa|kshcidvdti naMSTvA kya, gamiSyAmo vayaM bhayAt // 46 // ityAlApe mithaH sarvaiH, kriyamANe shodraiH|smudrvijyo'baadiit pRcchayate kroSTukiH puraa|| 47 // sAdhu sAdhu tadA sarve'pyavAdiSuH shodraaH| pRcchayatAM drutamAkArya, kroSTukiH sa nimittavit // 48 // "kaI kaheH jarAsaMdha keNa mAtra che? tyAre koI kahe bhAI, e traNa khaMDano rAjA che." koI kahe : tenI sAthe yuddha karIzuM. maravuM paDaze te marI javA taiyAra chIe" tyAre koI kahe: "tenI pAse moTuM sainya che. ApaNe samartha nathI. vaLI keTalAka kahe H jIva bacAvavA ahIMthI nAzI jaIe." tyAre bIjA kahe : "bhAI nAzIne kyAM jaIzuM? bhara ne traNe khaMDamAM tenuM sAmrAjya vireluM che." A pramANeno bhAIono parapara vArtAlApa sAMbhaLIne samudra vijaye kahyuM : "ApaNe pahelA koki (jyotiSI) ne bolAvIne pUchI joIe." tyAre badhA bhAIoe "sAruM, sAruM !' ema kahIne samudra vijayanA vacanane Teko Ape. sakalairevamAlocyA-kAritaH kroSTukiMstadA / pRSTo bhAvi kimasmAkaM, hitAhitamataH paraM / / 49 // seo'vAdItsarvathA yUyaM, citAM mAkASTaM maanse|etaabhyaaN rAmakRSNAbhyAM, yuSmAkamudayo mhaan||50|| prativiSNu jarAsaMdha, hatvA taccakrazaktitaH / tadrAjyabhoginau rAma-kRSNAvetau bhvissytH||51 // prativiSNuvidhAtAya, dhRtAvatArikAvimau / kSamAvIrau rAmakRSNau sta-strikhaMDaizvaryadhAriNau / / 52 // pazcimAMbunidhestIraM, yUyaM sAMprataM gacchata / tatra zatrukSayo bhAvi, yuSmAkaM ca mahAdayaH / / 53 // gacchatAM yatra yuSmAkaM, satyabhAmA sutadvayaM / janayettatra saMstheyaM, vAsayitvA purIM mudA / / 54 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra A pramANe badhA bhAIonI sAthe vicAra-vinimaya karIne samudra vijaye korTukine bolAvI pUchayuM: 'amAruM bhaviSya kevuM che? jevuM hoya tevuM kahe." tyAre kALukie kahyuM : 'tamAre jarAye ciMtA karavA jevuM nathI. rAma ane kRSNathI tamAro mahAna udaya thaze. prati vAsudeva jarAsaMdhane tenA ja cakathI mArIne tenA sAmrAjyanA bhaktA rAma-kRSNa thaze. prativAsudevane haNavA mATe ja A bannee avatAra lIdhe che. mATe mahAbalI zUravIra evA rAmakRSNa bhaviSyamAM traNa khaMDanA adhipati vAsudeva ane baladeva tarIke jagatamAM prasiddha thaze. mATe tame hamaNAM ja pazcima samudranA kinAre jAo. tyAM tamArA zatrune kSaya thaze ane tamAre abhyadaya thaze. ane jyAM satyabhAmA be bALakane janma Ape, te sthAne nagarI vasAvIne raheje." pramANIkRtya tadvAcaM, samudravijayastataH / atyAkSInmathurAmekA-dazabhiH kulakoTibhiH / / 55 // drAkzauryapuramAgatya, tato'pyAdAya sapta ca / kulakoTIH samudrAMtaM, samudravijayo'vrajat // 56 // ugraseno'pi saarthe'gaa-tsmudrvijyeshituH|aNtrvidhyaaclN mArge, celuH sarve'pi yAdavAH / / 57 // kALukinI vAta sAMbhaLIne harSita thayelA samudravijaye tenuM vacana pramANa karIne agIAra kula keTa yAdavanI sAthe mathurApurIne tyAga karyo ane zaurya pura AvIne tyAMthI sAta kula koTi yAdavene laIne zauryapurathI nIkaLI gayA. ugrasenarAjA paNa samudra vijayanI sAthe cAlyA. cAlatA cAlatA sarve vAda viMdhyAcalanI najIkamAM pahoMcyA. somako'tha jarAsaMdha-pArzva gatvA prakopataH / vRttAMtaM kathayAmAsa, niHzeSamapi mUlataH // 58 // samudravijayopAMte, gataH svAmistvadAjJayA / ghUkAriSu prabhUteSu, tatra ghUka ivAbhavaM / / 59 // etAvaMtamahaM kAlaM, jAnannAsaM narezvara ! / tvaM trikhaMDAdhipastatra, tvadAjJA varivati ca / / 60 // samudravijayAbhyarNe preSitastadvaraM kRtaM / tavAjJApAlanabhrAMti-nivRttA mama mAnasAt // 61 // svalparAjyadharA ete, samudravijayAdayaH / na te'pi pAlayaMtyAjJAM, pAlayiSyaMti ke tadA / / 62 // bdhathI dhuMApUMA thayelA semake jarAsaMdha pAse jaIne mUlathI saghaLo vRttAMta kahyo. ane sAthe sAthe jarAsaMdhane uzkeravA mATe bolyA "svAmina, ApanI AjJAthI samudra vijaya pAse gayo paraMtu tyAM ghaNA sUryomAM mArI dazA ghuvaDa jevI banI gaI! ATalA divasa sudhI huM jANato hato ke traNakhaMDanA adhipati evA ApanI AjJA sarvopari che. paraMtu samudravijaya pAse to tenAthI viparIta jANavA maLyuM. khobA jeTalA rAjyanA mAlika hovA chatAM kevA ghamaMDI che? teo tamArI AjJA pALatA nathI ane pALaze paNa nahI." krodhAgnirvadhamAnazca, kurute vikRtitrayaM / AtmatApaM paratApaM, pretya hAnisvarUpakaM / / 63 // itIva vacanaM satyaM, vidhAtuM somako'rot / jarAsaMdhaM mahAkopaM, tadvRttAMtanivedanAt // 64 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sargaka vadhate krodhAgni traNa prakAranI vikRti kare chepitAne saMtApa, bIjAne saMtApa ane trIjAne nAza. A nItine sAcI pADatA semake evI rIte rajuAta karI ke jethI jarAsaMdhane krodhAgni cAre bAjuthI bhabhUkI uThe. niSkAsanaM madAjJAtaH, kimeSAM kArayAmyahaM / kiM cakraratnahomAtha, yadvAgnau bhasmasAdamUn // 65 // khaMDaM khaMDa prakurve kiM, yAdavAn sklaanpi|gRhiitvaa yadi vAtmIya-hastAbhyAM mardayAmi kiM // 66 // samakanA vacanathI uzkerAyele jarAsaMdha be hAthanI muThThIo vALI dAMta kacakacAvIne saMkalpa vika95 karavA lAgyA. 'zuM yAdavene mArI AjJAthI deza nikAla karuM? athavA caka ratnanI hemAgnimAM bhasmIbhUta karI nAMkhyuM ? ke saghaLAye yAdavone be hAthathI masaLIne TukaDe TukaDA karI nAMkhyuM ?" somakoditavRttAMta-zravaNAnmagadhezvaraM / vikalpAniti kuvantaM, dRSTvA kAlaH suto'bhyadhAt / / 67 // varAkA yAdavAH ke'mI, tAta tanme samAdizAnabhonRlokapAtAlA-nalebhyaH karSayAmi tAn // 68 // AnayAmi tataH kRSTvA, sakalAn yAdavAn ydi| samAgacchAmi te pAzva, tadAhaM syAM na caanythaa||69|| pratijJAmiti kRtvA sa, pitRdattabalena ca / paMcazatyA mahIzAnAM, samaM tIvramadotkaTaH // 70 // baMdhunA pavanenApi, sahadevena cAnvitaH / bhavatsvazakunepUccaiH kAlazcacAla kAlavat // 71 // A pramANe pitAnA pitA jarAsaMdhanuM raudravarUpa joIne tene moTo putra kALa bolyo : "pitAjI, rAMkaDA e yAdavo koNa che ? AkAza pAtAla ke mRtyulekamAM e jyAM haze tyAMthI kheMcIne ApanI pAse lAvIza. ane mAruM nAma kALa" sArthaka karIza. je e yAdone lAvI zaku nahI to huM agnimAM praveza karIza." A pramANe pratijJA karIne pitAe ApelA sainya sahita pAca parAkramI rAjAe temaja pavana ane bIjA bhAIe sAthe kALanI jema kALe apazukana thavA chatAM paNa, rAjagRhathI prayANa karyuM. jarAsaMdhabhayatrastA, naSTAH sarve'pi yAdavAH / mArge pracalatAnena, zrutamevaM janoktitaH / / 72 // teSAmanupadaM gacchan, zuddhiM labdhaM tato drutaM / yAdavAditsyA prApto, viMdhyagirerupatyakAM / / 73 // jarAsaMdhanA bhayathI trAsI gayelA yAdava nAzI gayA che. A pramANe lokonA mukhethI sAMbhaLata kAla tIvravege yAdavene pakaDavA mATe teonA pagale pagale vidhyAcalanI taLeTI pAse AvI pahoMce. ativegena tatpRSTe, samayAMtamanaMtaraM kAlaM kAlamivAjJAsU , rAmakRSNeSTadevatAH // 74 // duSTo'sau mAvadhIdetAn , yadUna bhaavimhodyaan|taabhirityaashu cakre'dri-rekadvArazcitopamaH / / 75 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMkha-pradyumna caritra " husenA 2 sarvAMtra, hinA masAmRta | hato tAzritApArzva, vAmajA Avata|| 76 // tadA tadaMtike kAlaH samAyAto balena tAM / aprAkSItkimidaM bhadre; rodiSi tvaM kathaM punaH // 77 // sovAca mAyayAbhUvan yAdavA mama bAMdhavA / kumArAstaruNA vRddhA, matprANato'pi vallabhAH // 78 jarAsaMdhasutaM kAla-mAgacchaMtaM ca pRSTataH / AkarNya te'tra sarve'pi jvalitA mAraNadrutAH / / 79 / / ekAkinyatha kiM sthitvA, prakariSyAmi tAn vinA / ato'hamapi vikSyAmi, duHkhinyatra citAmale || vilapaMtI gaditvetyA-kraMdatI tatra zokataH / mAmAzabdai niSiddhApi, kAle pazyati sAvizat / / 81 // vardhamAnamahAjvAlA - vyAjeneva svapANibhiH / AkArayati taM kAla - mAtithyAya citA drutaM // 82 // 80 tIvravegathI pAchaLa paDelA kALane jANIne, tene pheMkavA mATe, ane yAdavenA abhyudaya mATe rAma-kRSNanI adhiSThAyikA devIe parvatanI taLeTI pAse eka moTI citA vikuvI". bhaDabhaDatI agninI jvAlAe cAre bAju ane AkAza sudhI phelAI gaI. citA pAse chAtI phATa rUdana karatI, karUNa svare vilApa karatI eka vRddha strInu rUpa vikuchyu tyAM sainyasahita kALa AvI pahAMcyA. AkraMda karatI DezIne pUchyuM:-mAjI, tame koNa che? A citA kAnI che? tame ATalA badhA kalpAMta kema karo che ? - mAyAvinI vRddhA kholI -bhAI, mArA prANathI paNa adhika pyArA svamAnI nAnA meATA vRddha yAdaveA mArA baMdhuo, pAchaLa dhasamasa AvatA jarAsaMdhanA putra kALane sAMbhaLIne tenA bhayathI bALako ane srIe sahita aDDIyA citA khaDakIne agnimAM bhasmIbhUta thaI gayA. arere, huM zuM karU? gharaDI hovAthI paheAMcI nA zakI. have mArA bhAio sivAya mArAthI kema jIvAze? dukhIyArI huM paNa A citAmAM paDIne aLI marU ?' A pramANe kholIne kALa nA-nA kahetA rahyo ne vRddhAe rUdana karatAM karatAM agnimAM jhaMpalAvyu. tyAre vadhatI jatI agninI jvAlAe jANe kALanu Atithya karavA bolAvatI nA hoya, tema bhayaMkara agninI jvAlAe cArebAju phelAI gaI. athoce bAMdhavAn kAlo, madAgamanabhItitaH / gehe nardina ete'gu- rnaSTvA zikhini yAdavAH // 83 // AtmanAM bhaginIbhartu- rghAtakau rAmamAdhavau / kRSTvA yadUzca cityAyA, hatvA (hRtvA) yAsyAmi vautike / / pUrve macaitra tAtAnAM, pustAviti saMzruta / to meva mAvA, veAmi dutAzane / / 86 // have kALa potAnA bhAione kahe che:-joyu ne yAdavA kevA gRhezUra (gharamAM ja parAkrama batAvanAra) che? mArA AvavAnA bhayathI nAzIne agnimAM pravezI gayA. te! huM pazu mArA anevInA vadha karanAra rAma-kRSNa ane yAdavAne citAmAMthI khe'cIne bahAra lAvIza. me` pitAjInI AgaLa pratijJA paNa karI che. tethI hu agnimAM praveza karIza.' Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harga-3 vinayAtpavano'bAdi-prAtaH kRtyaM tamAtra kiM |aanyissyaamyhN vo dhRtvA kezeSu yAdavAn // 86 // uvAca sahadevo'pi, kRtyametattavApi na / ahameva pravizyAnA-bAmayiSyAmi tAn drutaM // 87 // tathA pare'pi sodaryAH, sarve'pi vsudhaadhvaaH|mNtrinno'pi ca kAlaM taM, kathayAmAsuruccakaiH / / 88 // kAlastathApyamarSeNa, vAryamANo'pi bAMdhavaiH pravivezAnale tUrNa, vicAra ca vinA mRtaH / / 89 // tyAre pavane kahyuM -bhAI tamAre zA mATe anipraveza kare paDe ? huM ja yAdonA keza kheMcIne agnimAMthI bahAra kADhIza! tyAre sahadeve kahyuM - tamAre keIe kaMI karavAnuM nathI. huM ja agnimAM pravezIne te lokone bahAra kADhIza." A pramANe bIjA bhAIo, sarve rAjAo ane maMtrivargo paNa ghaNuM kahyuM. bhAIo vigeree niSedha karavA chatAM paNa vicAra karyA vinA kALe agnimAM kUdake mAryo, ane tarata ja maraNane zaraNa thaye. tAdRzaM devatAkRtyaM, mRtyUtpattizca tAdazI / yAdRzaM cAzubhaM karma, zarIriNAM hi saMbhavet / / 90 // mANasanAM jevA prakAranA zubhAzubha karmo hoya che tevA prakAre devakRtya maraNa vigere badhA saMyogo malI Ave che. dezAMtare sahasrAMzI,gate cAstAcale kramAt / zarvayomupitAstaspA, tatraiva pavanAdayaH // 91 // anukrame sUrya paNa astAcala tarapha gaye pavana vigeree rAtrivAsa tyAM ja karyo. pareSAM mArakA kAlo, mRtistasthApi cedabhUt / jIviSyati tadA ko'tra, puruSo basudhAtale / / 92 // bIjAne mAranAra kALa ja mRtyu pAme, te A pRthvImAM Avaze ke? zocaMtaH saMsmaraMtazca, kAlasyApi guNAnatha / maMtriNo bhUbhujazthApi,pavanAdyAzca sodarAH // 93 // tyAM kALanA guNone yAda karatA, zeka karatA, pavana Adi bhAIo, maMtrIo, ane rAjAo khinna thaI gayA. athodite sahasrAMzI, prAcImaMDalamaMDane / na citAM na giriM cApi, dadRzuste camatkRtAH / / 94 // devatAracitaM sarva-miMdrajAlamivAbhitaH / sarve'pyakSaMta kAlasya, kiMtu satyatayA mRti|| 95 // pUrva dizAmAM sUryanA kiraNe dharatI upara prasarI rahyA tyAre parvata ke citA kaMIpaNa levAmAM AvyuM nahIM. tethI Azcarya cakti banelAM pavane, devatAe karelA iMdrajAlanI jema Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra, kaMIpaNa nahI dekhAvAthI cAre bAju jaI rahyA. phakta kALanuM ja mRtaka dekhAyuM. kALanA mRta dehane joIne kapAta karavA lAgyA satataM devatA bhAgyAta ,sAMnidhyaM kurute yayoH rAmakRSNau sapuNyau tau, haMtavyau kathamAtmabhiH / / 96 // tayoreva vRSeNeti, devatAbhivikuya' ca |akaale'pi balI kAlo, mAritaH zauryabhAgapi / / 97 // svAmino yAdavA duur-mgcchnnaatmvairinnH|ityety kathayAmAsu-stebhyaH svagUDhapUruSAH / / 98 // tadgatvAgre kimasmAbhiH, kAlaM vinA krissyte|ityaalocy nivRttAste, yavanAdikabhUmRtaH / / 99 // 'svAmina, jenA bhAgyathI de nItara sahAya karI rahyA che evA puNyazALI rAmakRSNane ApaNe kevI rIte mArI zakIzuM ? te bannenA puNyathI deve citA vikuvIne baLavAna evA kALane akAle bhAga lIdhe. ApaNA vairI yAda dUra dUra nIkaLI gayA che." A pramANe cara purUSae AvIne kahyuM, tyAre khinna thayelA yavana rAjAo kALa vinA ApaNe AgaLa jaIne zuM karIzuM ? A pramANe vicArIne badhA tyAMthI pAchA pharyA. jarAsaMdhAya te cetya, yAvatkAlamRti jaguH / putramRtizrutestAva-nmUrchayA so'patadbhuvi / / 500 // prabhU tairUpacAraiH sa, labdhasaMjJo'bhavadyadA / vyalapatkAlakAleti, kaMsakaMseti ca smaran / / 1 // jAmAtureva caikasya, duHkhamAsItpurA mama / putrasya maraNAttattu, dviguNaM pratyutAbhavat // 2 // svayaM rUdan parAnapyA-rodayan sa vilApataH / samete hi mahAduHkhe, syAnmahAnapi kaatrH|| 3 // ekasya jAyate duHkha-manyasya paramaM sukhaM / adRSTAnAM hi vaicitryAt , sNsaarsthitiriidRshii|| 4 // anukrame rAjagRhI AvIne jarAsaMdhane kALanA maraNa sudhIne badhe vRttAMta kahyo. putranuM maraNa sAMbhaLIne jarAsaMdha mUIita thaIne jamIna upara paDI gayo. aneka zItala upacAra karavAthI vastha thaIne kalpAMta karavA lAgyo. he kALa, he kALa, he kaMsa-kaMsa." Ama putra ane jamAIne vAraMvAra yAda karate jarAsaMdha pite raDe che ane bIjAne raDAve che. pahelA te ekalA jamAInuM duHkha hatuM. have putranA maraNathI e duHkhamAM bamaNo vadhAro thaye "kharekhara, jyAre duHkha Ave che tyAre moTA mANase paNa kAyara banI jatA hoya che." ekane duHkha tyAre bIjAne sukha thAya che. kharekhara kamanI vicitratAthI ja A saMsAranI viSama paristhiti sarjAya che. iti kartuM samIcInaM, kAlasya paripaMthinaH / nanaMdurmaraNaM zrutvA, samudravijayAdikAH // 5 // pitAnA zatru kALanA maraNane sAMbhaLIne je thayuM te pitAnA sArA mATe thayuM che? ema vicArI samudra vijaya Adi badhA yAdavo khuba khUza thayA. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa-3 83 prazaMsasustadA ke'Si mahAbhAgyau balAcyutau / samudravijayaM ke'pi, ke'pi naimittikaM punaH / / 6 // ke'pi zrIjinanAthAcI, prakurvate vizeSataH / ekazo vighnavidhvaMse, ke'pi dAnaM dadurmudA // 7 // jaguH kecana gItAni, nanRtuH kecanAdbhutaM / avAdayaMzca niHsvAnA-dikavAdyAni harSataH // 8 // jJAnIva satyavAdI tvaM, kroSTukiM saMstuvanniti / kRtajJo'pujayatproccaiH, samudravijayo dhanaiH / / 9 // nimittaM satyatAyuktaM, yadyasmAkamasAvadAttadAsyAtidhanaM datvA, naivyaM nyatkrityate'jasA // 10 // ityAlocya tataH sarve-rvasudevAdibhinepaiH sa svarNarUpyamANikyA-dikadAnena pUritaH // 11 // temAM keTalAMka bhAgyazALI rAma-kRSNanI prazaMsA karavA lAgyA to keTalAka samudraviyanI, te keTalAka krAhuki nimittajJanI prazaMsA kare che. keTalAka yAdave khuzAlImAM jinezvara bhagavaMtanI vizeSa prakAre pUjA kare che. keTalAka viddhanAza thavAthI yAcakane bharapura dAna Ape che. keTalAka gItagAna ane abhuta nRtya kare che. te keTalAka aneka prakAranA vAjiMtro vagADe che. A pramANe badhA yAdave khuzakhuzAlImAM masta thaI gayA. samudravijaye jJAnI ane satyavAdI tarIke prazaMsA karAtA kATukine ghaNuM dhana ApIne tene satkAra karyo. ane amArA mATe tArU nimitta bilakula satya puravAra thayuM che. A pramANe stuti karIne aDhaLaka dhana ApIne tene dAridrayane dUra karI nAkhyuM. tyAra pachI vasudeva Adi sarve rAjAoe paNa vicArIne suvarNa-rUpu mANeka ane motInuM dAna karIne krAhukine saMtuSTa karyo. mArge'tha gacchatAM teSA-mekatra tasthuSAM pade / atimuktazcAraNaSi-rAgato'nabhravRSTivat // 12 // abhyutthAnAdisatkAraiH, samudravijayAdibhiH / yAdavairapi niHzeSaiH, pUjitastoSitastathA // 13 // svasthIbhUto'tisaMtuSTa-steSAmAdarayogataH / kSaNamekaM sthitastatra, syAdAdaro'jarAmaraH // 14 // samudravijayezena, tadA pRSTo munIzvaraH / bhagavannAyatau naH kiM, bhAvi prasadya tadvada // 15 // so'pi provAca yuSmAkaM, kA ciMtA tmsstteH| dvAviMzatitamo yatrA-hennemirbhAti bhAnuvat // 16 // etau muzaligoviMdau, jarAsaMdhaM nihatya ca / baladevAsudevau, trikhaMDezau bhaviSyataH // 17 // bharatArdhAdhipAvetau-vikhyAtavArdhacakriNau / suparvavAsitadvAra-vatyAM rAjyaM kariSyataH // 18 // atimuktamukhAdevaM, zrutvA saMtuSTamAnasaH / visasarja muni natvA, zrInemibhagavatpitA // 19 // mAmAM jatA jatA kaI eka sthaLe yAdavenI chAvaNImAM vAdaLa vinAnI vRSTinI jema acAnaka cAraNamuni atimukta padhAryA. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumnaSi samudra vijaya Adi badhA yAdavee UbhA thaIne temane ghaNe Adara satkAra karyo, yAdavenA ati Adara sakArathI saMtoSa pAmelA muni tyAM thoDI kSaNe rokAyA. darekane Adara priya hoya che, samudra vijaye munine pUchayuM :- bhagavana, amAruM bhAvI kevuM che te kRpA karIne jaNAvo. munie kahyuM tamAre ciMtA che? jenA kULamAM aMdhakArane nAza karanAra sUrya samAna bAvIsamA tIrthaMkara zobhe che. A rAma-kRNa jarAsaMdhano vadha karIne traNa khaMDanA adhipati vAsudeva ane baladeva tarIke prasiddha thaze ane emanA mATe khAsa kevoe vasAvelI dvArAmatImAM rAmakRSNa ardhabharatanuM sAmrAjya karaze. Ama eka ja kULamAM traNa traNa puNyazALIbena triveNI saMgama" heya te kuLanuM sAnnidhya devo karatA hoya che. mATe tamAre ciMtA karavA jevuM nathI. A pramANe atimukta muninA zrImukhe pitAnuM' ujajavala bhAvi sAMbhaLIne samudra vijaya Adi yAdave atyaMta AnaMdita banI gayA. ane saMtuSTa thaI namaskAra karIne atimukta munine vidAya ApI. sarveSvapi bharateSu, sarvezvaravateSu ca / tulyatve'pi viziSTaM ya-tIrthazatrujayasthiteH // 20 // bharate'trApi SaT khaMDA; vaitADhyakhaMDitAstrayaH / tatrApi bahavo dezA, AryAnAryaprabhedataH // 21 // jananena jinAdInAM, te saardhpNcviNshtiH| AryAH syurapare'nAryA-stadviparItalakSaNAH // 22 // Aryadeze'pyatIvAryaH, surASTrAdeza uttamaH / na durbhikSAdiduHkhAni, yatra lokaH sukhI sadA // 23 // ayodhyAnagarItazca, yauva samavAsarat / navanavatipUrvANi, vRSabhaH prathamaH prabhuH // 24 // pAMca marata ane pAMce airAvata kSetra samAna hovA chatAM zatrujya tIrthanI apekSAe A bharatakSetranI AgavI vizeSatA che. evA A bharatakSetranA cha khaMDa che. paraMtu vacamAM vaitADhaya parvata hovAthI be bhAgamAM vahecAyeluM hovAthI dakSiNa dizAnA traNa khaMDamAM (dakSiNArdha bhAratamAM Arya-anArya aneka deze rahelA che. jinezvara bhagavaMta AdinA janma AtithI pavitra thayelA sADA pacIza Arya zo che. bAkInA anAdeze che. evA Arya dezamAM paNa ati uttama saurASTra deza che ke jyAM durmikSa Adi koI upadra hotA nathI ane hamezA lake sukhI hoya che. evA saurASTra dezamAM AvelA zatrujya tIrtha upara ayodhyA nagarIthI bhagavAna RSabhadeva navANuM pUrva (sIttora lAkhane sIttora lAkhe guNatA eka) pUrva thAya. evuM nANuM pUrva) vakhata samaryA hatA. sarvajJAH samavAsAtUM-strayoviMzatirAdarAt / yatra tIrthaM ca dharmasya, vRddhaye neminaM vinA // 25 // anaMtAH puMDarIkAdyAH sAdhavaH smmaansaaH| yatra siddhipadaM prApu-stiyaM copi divaM gatA // 26 // saccaturvizatAvasyAM, yanmAhAtmyaM nizamya ca / janitaH prathamoddhAro, yAtrApi bharatena tu // 27 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-3 indrasya purataH khyAtaH, sa siimNdhrshNbhunaa| tIrtha za-jayo yatra, ghorapApavinAzakaH // 28 // atimuktoktavizvAsA-datimuktabhayaH sukhaiH / samudravijayo rAjA, surASTrArASTramApatat / / 29 // je zatruMjaya tIrtha upara zAsananI unnati mATe neminAtha sivAyanA vartamAna covIzInA trevI tIrtha'karo samavasaryA hatA. temaja puMDarIka Adi anaMtA munivaro A zatruMjaya tIrtha upara siddhiAtine pAmyA che, aneka tIrya paNa A tIrthanI sparzanA karIne devagatine pAmyA che. A pramANe zatruMjyanuM mAhA sAMbhaLIne te pavitra tIrthane prathama udhAra bharata cakravartIe karAvyuM, bhagavAna simaMdhara svAmie paNa ghora pApano nAza karavAmAM samartha evA zatruMjayanuM mAhAtya Indra AgaLa vistArathI varNaveluM. A pramANe atimukta muninA kathanathI nizcita banelA samudra vijaya yAdave sahita saurASTra dezamAM AvyA. zrIzatrujayatIrthasya, dvitIyaM zikharaM mahat / yatrAsti girinArAkhyaM sarvasiddhinibaMdhanaM // 30 // abhuktAM kAminI muktvA, bhUyo rUpavatI stiiN| pAlanaM brahmacaryasya, yatra tatrAtiduSkaraM // 31 // itIva jJAnavAnnemi vicArya nijmaanse| ArurohajjayaMtAdri-yaMtra parvatabhUSaNaM // 32 // pratizruto mayaivAyaM, svIkRtaM pAlayedbudhaH / tatraivetIva cakre'haMstrINi kalyANakAni sH||33|| ujjayaMtAcalAsasmA spratIcyuttarabhAgake / yAdavo'STAdaza kulakopTayADhayAH zibiraM nydhuH||34|| saurASTra dezamAM sarvasiddhinA kAraNarUpa gIranAra nAmanuM zatruMjayanuM bIju moTuM zikhara raheluM che. je gIranAra parvata upara rUpavatI satI ramatIne kumArikApaNamAM ja tyAga karIne nemikumAre ati dukara evA akhaMDa brahmacaryanuM pAlana kareluM, jema meM tane svIkAryuM tema bIjA paNa svIkAraze." ema jJAnathI jANIne jANe neminAthe pitAnA traNa kalyANako (dIkSA-kevala-mokSa) gIranAra upara karyA nA hoya! AvA gIranAra parvatanA pazcima ane uttara bhAgamAM aDhAra kulaTi yAdavenI zibiro naMkhAI. satyabhAmA hareH kAMtA, tantra dvau suSubaigajau / bhAnubhAmarasaMjJAkau bhaamubhirbhaanubhaasurau||35|| ane tyAM kRSNanI patnI satyabhAmAe sUryasamAna tejasvI bhAnu ane bhAmara nAmanA be putrone janma Apyo. divase kroSTukiprokte, snAnaM vidhAya ca baliM / saMprasAdayituM deva-marcayAmAsa vAridhiM // 36 // sthitvaikatra pade tatra, pavitre puruSottamaH / upavAsatrayaM cakre, na siddhihi tapobinA // 37 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra adhiSThAtA samudrasya, lavaNAkhyasya nirjaraH / ArAdhito mukuMdeno-pavAsatritayena tu // 38 // tRtIyAyAM triyAmAyA-maSTamasya prbhaavtH| AsanakSobhanAttasya, prasanno'nimiSo'bhavat / / 39 / / pAMcajanyaM sughoSaM ca, ratnadAma manoharaM / divyAzukaM dadau devo, vAsudevAya tuSTitaH / / 4 / / naMSvaitasya manuSyasyA-vaSTaMbhaH zaraNArthinaH / mahate sukRtAya syA-ditIyovAca soMjasA // 41 // dhyAtaH kathaM smRtazcAhaM, goviMda vada kAraNaM / susthito nAmato nAkI, kiM te kRtyaM kromyhN||42|| tadvAkyAtsnehalAtsadyaH, prIto'vAdIjjanArdanaH / yA dattA pUrvaviSNUnAM, vAsAya dvArikA purI // 43 // sAMprataM tdbhaavenaa-cchaaditaabdhijlaistvyaa| pradehi prakaTIkRtya tvaM vAsAya mamApi tAM // 44 // kAbukie ApelA zubhadivase snAna bali, vigere vidhi karIne samudranA adhiSThAyika susthita devane prasanna karavA mATe kRSNa aThThama (traNa upavAsa) ne tapa karyo. ane eka pavitra jagyAe dhyAnamAM sthira rahyA. kharekhara, tapa vinA koI siddhi malatI nathI' tapanA prabhAve pitAnuM Asana calita thavAthI prasanna thayelA susthita deva trIjA divasanI rAtrie kRSNanI sAme pratyakSa thayA, ane kRSNane pAMcajanya zaMkha, sughoSa, ratnamAlA, temaja divya vastra ApyAM. dUradezathI AvelA mANasanuM svAgata karavuM te mahAna puNayane mATe thAya che ema mAnIne deve madhura vANIthI kRSNane pUchayuM -goviMda, kema mAruM dhyAna ane smaraNa karavuM paDayuM ?" devanI AvI nehALa vANIthI khUza thayelA kRSNa kahyuM -je Apa mArA upara prasanna che te mArI pahelAnA vAsudevane rahevA mATe nagarI vasAvI ApelI, tevI mane paNa rahevA mATe nagarI vasAvI Apa." Umiti pratipannopi, so'vakpRcchAmi vajiNaM / svasvAmivacasA kRtyaM, saMpUrNaphaladAyi hi / / 45 / / kRSNena varamityuktaH, sa devaH zakrasannidhau / gatvA ca vinayAdUce, vinayo hi mahAphalaH // 46 / / mathurAta ihAyAtaH, prabhA'sti navamo hriH| matpArzve yAcate dvAra-vatI vAsAya vAsava ! // 47 // tataH zrIdasya dattAjJA, hariNA tvaM pradehi tAM / ityAjJAM prApya saMtuSTo'bhavadvaizramaNobhRzaM // 48 // ekaM tu viSNuvAsAya, daanmnydvibhorvcH| iti ratnamayIM cakre, nagarI tAM sitodrH||49|| dvAdazayojanAyAmA, navayojanavistarA / kRtA svazaktitastena, zobhAbhUyastvazobhanA / 50 / / sAruM, tamArA kahyA mujaba thaze. tema chatAM huM Indrane pUchI lauM. kema ke kaMI paNa karatAM pahelAM pitAnA ravAminI AjJA levAthI te kAmamAM ApaNane saMpUrNa saphalatA maLe che." ema kahIne susthita deve Indra pAse jaI praNAma karIne vinaya pUrvaka kahyuM -"svAmina, mathurApurIthI navamA vAsudeva kRSNa AvelA che. temaNe mArI pAse pitAnA nivAsa mATe dvArA mati (dvArikA) nI mAgaNI karI che. sAMbhaLIne tarata ja Indra kubera bhaMDArIne hukama karyo - Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-3 vAsudevanA mATe dvArAmati vasAvI Apa." IndranI AjJAthI saMtoSa pAmelA kubera bhaMDArIe ghaNA harSa pUrvaka bArayeAjana lAMbI ane navayajananA vistAravALI ranamayI nagarI pitAnI zaktithI kSaNa mAtramAM banAvI dIdhI. aSTAdazakarottuMgaM, navahastamitaM kSitau / dvAdazahastavistAraM, prAkAraM tatra so'karot / / 51 / / jarAsaMdhavalaM mAgA-ditIva dhanado vidan / parikhAM paritastasyA-cakre'bdhijalapUritAM // 52 // nagarInA pharatA aDhAra hAtha , nava Atha pramANa jADo, ane bAra hAthanA vistAra vALa moTo kille (keTa) banAvyo. killAnI cAre bAju samudranA jalathI parIpUrNa khAI banAvI. te jANe jarAsaMdhanuM sainya A nagarImAM pravezI na zake te mATe dhanade nA banAvI hoya! tatra kecana vRttAca, caturasrAzca kecana / vyasrAH kecigirikUTAH, kecana svastikopamAH // 53 // kecicca sarvatobhadrA, vardhamAnAzca kecana / AyatA maMdarAH kecidavataMsAzca kecana // 54 // prAsAdA iti nAmAno lakSazastatra cakrire / kecidekaikabhUmAzca, dvibhUmAH saMti kecana / / 55 // tribhUmAzca caturbhUmAH, paMcabhUmAzca kecana / SaDbhUmAzca tathA sapta-bhUmAstena vicakrire // 56 // jAtyasvarNamaNibhizca, caityAni zrImadarhatAM / catvareSu ca zrRMgATe-dhvakArSItsa sahasrazaH // 57 // samudravijayezasyA-gneyyAM dizi cakAra saH / prAsAdaM zAtakauM sa-prAkAraM svstikaakRti||58|| akSobhyastimitaprodya-tprAsAdau dakSiNAdizi / naMdyAvartagirikUTa-saMjJAvabhavatAM kramAt / / 59 // prAsAdaH sAgarasyApi, naiRtyaakhyaavidishybhuut| paMcamasya ca SaSThasya, prAsAdau vrdhmaankau||60|| vAyavyAM dharaNasyAbhU-tprAsAdaH pusskraabhidhH| pUraNasya tto'pyaasii-daalokdrshnsttH||61|| abhicaMdrasya tatpArzve, vimukto'bhavadAkhyayA / aizAnyAM kRSNatAtasya, kuberacchadanAmabhRt // 62 // strIvihArakSamaH pRthvI-pAlamArgasya sannidhau / ugrasenAvanInAtha-prAsAdastatra rAjate // 63 // maMdAratarusaMdAha-yutAH sarve'pi suNdraaH| prAsAdAstatra rAjate,bhRzaM prAkAraketubhiH // 64 // tyAM keTalA goLAkAre, keTalA samacorasa, keTalA traNa khUNayA, keTalA zikhara jevA, keTalA svastika jevA, keTalAka sarvabhadra AkAravALA, keTalAka vardhamAna AkAravALA, keTalAka samAna lAMbA ane keTalAka mugaTanA AkAravALA lAkhe mahele banAvyA. temAM ekamALanA, be mALanA, traNa mALanA, cAramALanA, pAMca mALanA, cha mALanA ane sAta mALanA prAsAdo lokone rahevA mATe banAvyA. nagarInA madhyabhAgamAM ane mahehalAomAM jAtyasuvarNanA hajAro jinacaitya banAvyAM. samudra vijayanA mATe agni khUNAmAM suvarNa svastikanA AkArano mahela banAvyuM. dakSiNa Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra dizAmAM akSobhyane navAva, ane svimitanA mATe garikUTa nAmanA mahela banAvyA. sAgarane naiRtya khUNAmAM temaja pAMcamA ane chaThThA dazA mATe vardhamAna nAmanA judA judA mahela banAvyAM. dharaNa mATe vAyavya khUNAmAM puSkara nAmane ane pUraNa mATe 'Aleka darzana nAmanA mahela banAvyo. abhicaMdra mATe pUraNanI pAse vimukta nAmano mahela banAvyuM. IzAna khUNAmAM kRSNanA pitA mATe kuberachAma' nAmano suvarNarUdhyamaya mahela banAvyo. rAjamArganI samIpamAM ugrasena rAjAne bhavya mahela banAvyuM. badhA prAsAde maMdAra, azoka ane Amra Adi aneka vRkSothI yukta ane citra-vicitra dhvaja patAkAothI atyaMta zobhatA hatA. prAsAdaH sarvatobhadraH sarvato bhdrbhaasurH| sadraSTAdazabhUmo'bhUt, svarNaratnamayo hareH // 65 // prAsAdo halinazcApi, ctursro'bhvdvrH| gavAkSamaMDitaH svarNa-ratnarAjivirAjitaH // 66 // sabhekA sannidhau tasya rAjate'timanAharA / sudharmAsakhIsaMkAzA, bhUristaMbhamanoharA // 67 // AhetapratibiMbAnA-maSTottarazatena tu / siddhAyatanavattatra, jinendrAyatanaM kRtaM // 68 // zAlipAMcAlikAstaMbha, jAtyahemavinirmita / toraNaM jAlakaiH reje, tatsaMbhAgarbhagaM varaM // 69 // dIdhikAMsArakAsAra-caityavApIvanAni c| kuberoracayAmAsa, drutaM divyasvazaktitaH tribhivishesskai|| ekAkino'pi kurvati, nRlokaM svavimAnavat / devAH svazaktitaratUrNa, sarvazobhAsamanvitaM // 71 // devaloke tu devAnAM, vimAnAni ca bhUrizaH / nRloke'pi tathA kurve, sAMprataM nijshktitH||72|| itIva vAsudevAya, kRtvA, dvAraghatI mudA / dattA zrIdena saMtuSTa-mAnasena zubhAspadA // 73 // cAre bAjuthI dedIpyamAna aDhAra mALane suvarNa ratnane "sarvataibhadra' nAmane mahela kRSNane mATe banAvyo. ane balarava mATe suvarNa ratnonI jALIothI yukata gavAkSothI suzobhita samarasa mahela banAvyo. te mahelanI pAse aneka staMbhethI manahara sudhamasabhA jevI suMdara vizAla rAjasabhA (sabhAgRha) banAvI. e rAjasabhAmAM ekaso ATha jinabiMbavALuM siddhAyatana jevuM suMdara jinAlaya banAvyuM. ratnajaDita suvarNanA staMbhe ratana (thAMbhale-thAMbhale) vividha ratnathI jaDita suMdara zAlabhaMjikAo (putaLIo) goThavI. ratnanI jALIvALAM taraNethI yukta zreSTha sabhAgRhamAM, kAvAva, vAvaDIo, talAva, sarovara temaja suMdara udyAne vigerenI racanA kubere pitAnI divya zaktithI karI. deva ekAkI hovA chatAM paNa pitAnI divyazaktithI manuSya lokane sarva prakAranI zebhAthI yukta deva vimAna jevo banAvI de che, tema kubere paNa pitAnI divyazakitathI devalokanA ghaNA deva vimAne manuSya lokamAM utArI dIdhA na hoya, tevI dvArA matinI racanA karI. ujjayaMtaH purastasyA, mAlyavAn dakSiNAdizi / pazcimAyAM saumanasa, udIcyAM gNdhmaadnH||74|| Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa-3 89 dvArikAnI pUrva dizAmAM ujjayaMta, dakSiNu dizAmAM mAlyavAna, pazcimamAM saumanasa ane uttara dizAmAM gaMdhamAdana ema cAre dizAmAM cAra parvate banAvyA. tataH pItAMbare pItAMbarAya dhanado dadau / varaM mAlyaM kirITaM ca, kaustubhAkhyaM mahAmaNiM / / 75 // dhanuH zAGka ca tUNIra - vakSayyamArgaNau gadAM / kaumodakIM naMdakaM ca, khaDgaM tArkSyadhvajaM rathaM // 76 // nIlavastre ca rAmAya, rathaM tAladhvajaM tthaa| muzalaM vanamAlAM ca, tUNI pUrNazarau ilaM // 77 // dazArhebhyo dazabhyo'pi, bhUSaNAnyaparANi ca / dhanadaH pradadau prItyai, rAmamAdhavayostadA // 78 // ekaM tu kRSNavAsAya, pradAnaM dvArikApuraH / vAtsalyamIdRzaM cAnyad, brUmaH zrIdasya kAn guNAn // 79 // tyAra pachI kRSNane pitAMbara, zreSThamAlA, mugaTa, kaustubhamaNi, zAtra dhanuSya, akSamya bANAvALA bhAthA, kaumeArdikI nAmanI gadA, naMdaka nAmanu khaga (talavAra) ane tAkSyadhvaja nAmanA ratha ApyA. khalabhadrane nIla vasra, tAladhvaja ratha, muzala, vanamAlA, pUrNa mANeAthI yukta bhAthu ane hala ApyuM. e rIte kRSNa khAdeva temaja daze. dazAAMne bIjA paNu ghaNA alakAro ApyA. kuberanuM kevuM vAtsalya ? tenA kayA kayA guNlRAnu varNana karIe !' jAnato vAsudevatvaM, kRSNasya yAdavo'khilAH / pazcimAMbhonidhestIre - sbhiSekaM cakrire mudA // 80 // siddha siddhArthastena, rAmasya prerito rathaH / harerdArukasaMjJena, dvArikAbhimukhaM tadA // 81 // anye'pi yAdavAH svAn svAn, sajjIkRtya rathAMstataH / janyA iva vareNA tA-stAbhyAM sArdhaM tadAcalan || gamAtracitravAntri--viSe: motaH| vadyamAnairmadhvane-tiyAne muzIdAM|| 83 || zIyamAnUnane pro----mAnayajJayAvai / TrIyama nairmahAvAne--jUthamAnairmotsavai: 584 || kubereNa samaM rAma - goviMdau pravivezatuH / svavimAne mRgAMkArkA -viva dvAravatIM purIM / tribhirvizeSakaM / / 85 / / Sita thaelA badhA yAdavee pazcima samudranA kinAre kRSNane vAsudeva tarIkene rAjayAbhiSeka karyAM. ratha calAvavAmAM kuzaLa siddhA nAmanA sArathie khaladevanA ane dArUka nAmanA sArathie kRSNanA ratha dvArikAnI sanmukha rAkhyA bIjA paNa yAdaveAe peAtapAtAnA ratha taiyAra karIne varanI pAchaLa jema jAna jAya tema rAma-kRSNanI sAthe dvArikA sanmukha cAlyA. aneka prakAranA vAjiMtronA avAjathI ullasita banelA, strIo vaDe magala gItA gavAtA, leAkovaDe jaya jayArava karAtA, ane bhaMDArI sAthe caMdra sUrya jema peAtAnA yAcakone dAna ApatA, mahA maheAtsava pUrvaka kubera vimAnamAM jAya tema rAma-kRSNe dvArikAmAM praveza karyAM. 12 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra pradattAjJA sureMdreNa, vAsitA dhanadena tu|aashritaa rAmakRSNAbhyAM, sA'dhAcchobhAM vco'tigaaN||86|| surendranI AjJAthI dhanade vasAvelI ane rAma-kRSNathI Azrita dvArikAnI zobhA kharekhara vacanAtIta lAgatI hatI. tatraukasvavasana kuberaraciteSaccairdazAho halIdaityAristvapare'pi sarvayadavo, goviNdnirdeshtH|| rUpyasvarNamayai dhanaizca vasanaiH pAtrairvavarSIbubhiH-(nyaiH sArdhadinatrayaM janakRte tAM purayan yksspH||87|| - kubere banAvelA suMdara AvAsamAM kRSNanA AdezathI daza dazAhe, sarve yAdavo temaja rAma-kRSNa pita pitAnA rAjamahelamAM praveza karyo. tyA2 5chI mere 3nA bhATe supanA, 2nanI, 35, mAtI, pana, dhAnya, patra, pAtra, pANI Adi jIvana jarUrIyAtanI badhI cIjonI satata sADA traNa divasa sudhI vRSTi karI. alakAsti purIyaM kiM, kiM vA devendrapUriyaM / anyadezAgatA lokA, yAM vIkSyeti zazaMkire // 88 // tayati punasta-na sA kailAsasaMsthitA / na sASi yataH sA tu, zAzvatatvena zobhitA // 89 // iyaM tu pRthivIpIThe, vaiSamyeNa vivarjitA / pArAvArasamIpe'sti, sukhamAsukhamAzritA // 90 // jhAtkAritA lasatkIrti-navoDheyaM vadhUriva / zrIdena svarNamANikyai-bhUSitAsti pramodataH / / 91 // tathA tatra sthitA devAH, svavasUni manAgapi / dadate'rthinRNAM naiva, prasannAH prArthitA api / / 92 // devI bhuktA suraiHprAg yA, sA parairapi bhujyte|prtyhN viSayAsaktA, na zIlaM pAlayati te // 93 // kRtvA tapAMsi bhUyAMsi, bubhukSitA ito gatAH / pauruSImAtramapyete, na kurvati kadAcana // 94 // prabhU taizvaryabhAktvena, sarvadA tadavasthayA / jarAdhivyAdhyabhAvAtte, bhAvanA bhAvayati na // 95 // saptakSetrAvizeSeNa, dInAdikazarIriSu / svabhujArjitavittAni, dadatyatra sthitA janAH // 96 // saMtoSiNaH svadAreSu, paropakRtyatoSiNaH / bhogino'pi svasaMtatyai, zIlaM ca pAlayaMtyamI // 97 // tapasA hanyate kaSTaM, tapasA siddhirApyate / tapasA kSIyate vyAdhi-stapAMsi vidadhatyamI // 98 // utpadyate mriyate ca, jIvAH saMsAravartinaH / duHkhinaH sukhinaH ke'pi, bhAvayaMtyapi bhAvanAM // 99 // na hi svArtha vinA mAtA, pitA bhrAtA sutAH striyaH / matveti gurupArzve'tra, diikssaamaaddteNginH||600 gRhNati tadasaktAzca, vratAni dvAdazAnizaM / dharaMti dharaNIM dhIrA, vIrAH kukarmanAzane // 1 // AbAlyAdapi kaMdarpa-darpajetu jinezituH / zrInemezcaraNAMbhoja-kSaradreNupavitritA // 2 // navamo baladevo'tra, saMjAto yuvarAjavat / vimAtreyo'pi bibhrANaH, snehaM kRSNe sadAdhikaM // 3 // kRSNo'tra rAjate kRSNa-kAMtirapInapInaruk / pratApena dharan rAjyaM, navamo vAsudevakaH // 4 // puraMdarapurIto'sA-vityadhikA purI vraa|bhuuribhuussnnbhuussaabhiH,shkrpuuHsnnibhaassic|assttaadshbhiHkulkN|| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-3 bIjA bIjA dezothI AvelA loko dvArikAnI zobhA joIne judI judI kalapanAo karatA-" "A to zuM alakApurI che ke IdranI amarAvatI che? athavA kailAsanagarI che? nA nA e badhI zAzvatI hovA chatAM dvArikAnI tulanAmAM AvI zake tema nathI. samudranA kAMThe sukhaduHkhanI viSamA vinAnI A te koI agocara duniyAmAMthI AvelI, koI svargIya nagarI hovI joIe. kemake kubere suvarNa, ratna ane mANekathI zaNagArelI evI A nagarI navoDhA (navaparaNina) strInI jema potAnI zobhAthI te badhI nagarIo (alakApurI, amarAvatI, kalAsapurI) ne tiraskAra karIne dUradUra haDaselI mUkI che ! te devenI nagarIomAM rahelA deva pitAnI saMpattimAMthI mAgavA AvelA yAcakone kaMIpaNa ApatA nathI. arthAt tyAM dAnadharma nathI. pahelAnA devoe bhogavelI devIone bIjA de paNa bhogave che, tethI nIraMtara vidhyAsakta hovAthI zIlama paNa pALI zakatA nathI. ahIMthI ghaNe tapa karIne gayelA bhUkhyA thayelA deve eka "pArasI mAtrane paNa tapa karI zakatA nathI. arthAt tyAM tapadharma paNa nathI. tyAM ghaNA aizvaryanA svAmI hovAthI ane nItara eka sarakhI zarIrasthiti hovAnA kAraNe jarA ane vyAdhine abhAva hovAthI koI bhAvanA paNa bhAvI zakatA nathI. arthAt tyAM bhAvadharma paNa hoto nathI. jayAre A dvArikApurImAM te dIna anAtha vAcakone temaja sAte kSetramAM (sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA, jJAna, jinabiMba, jina caitya) koIpaNa jAtanA bhedabhAva vinA pitAnA bAhubaLathI meLavelI saMpattinuM dAna kare che, tethI ahIMyA dAnadharma che paropakAra karavAmAM rasika dvArikAvAsI che pitAnI saMtati mATe bhegI hovA chatAM paNa svastrImAM saMtoSa mAnanAra hovAthI zIladharmanuM paNa pAlana kare che. tapathI kaTa nAza pAme che, tapathI sarva prakAranI siddhio prApta thAya che, ane tapathI dareka jAtanA rogone kSaya thAya che, ema mAnIne A nagarImAM leka tapadharmanuM paNuM pAlana karatA hatA. saMsAramAM rahelA che janme che ane mare che temAM keIsukhI, keI duHkhI. e badhI kamanI viTaMbanAo che', A prakAranI bhAvanA paNa bhAvatA hatA arthAt dvArikAmAM loko bhAvadharmanuM paNa pAlana karanArA hatA. "mAtA, pitA, baMdhu, putro ane strIo A saMsAramAM svArtha vinAnA keI hotA nathI." ema mAnIne gurU bhagavaMta pAse dIkSA aMgIkAra karanArA paNa hatA. cAritra dharma levAmAM azakta evA leke kamano nAza karavA mATe zrAvakanA bAravratane paNa grahaNa karatA hatA. A dvArikA, bAvAvasthAthI ja kAmadevanA abhimAnane dharAzAyI karyo che evA zrI neminAtha bhagavAnanA caraNa rajathI pavitra thayelI che. dvArikAmAM navamA baladeva yuvarAjanI jema zobhe che je baladeva vimAtA (sAvakI mAtA) no putra hovA chatAM kRSNa upara haMmezAM adhikane adhika saneha rAkhe che. vaLI, A nagarImAM potAnA kRSNavarNanI atyaMta kAMti vaDe suzobhita dehavAlA kRSNa nAmanA navamAM vAsudeva rAja kare che. tethI A dvArikApurI ghaNA AbhUSaNanI zobhAmAM bhale IndrapurI samAna hoya paraMtu upara jaNAvyAM mujabanI A navI Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra viziSTatAthI IndranI amarAvatI karatA kaMI guNA uMcA daraje rahelI che. A pramANe bahAranA lekenI kalpanAnuM varNana karyuM) ahorAtraM prakAzisvA-devAdhiko'rkatejasaH / prAsIsaratprasASo drA-kRSNasya vasudhezituH // 6 // citrakuvalayollAsI, vinAzI paripaMthinAM|utkaTAnAM nRpANAM ca, badhUvaktrAbjarociSAM ||yugm 7 // sUryane pratApa phakta divase ja prakAza Ape che jyAre rAmakRSNane pratApa divasa ane rAtrine prakAzita karanAra devAthI sUrya karatA paNa adhika tejasvI hate. sUrya jema aMdhakAra rUpI zatrune zanA karanAra ane sUryavikAsI kamalane vikasita karanAra che tema rAmakRSNa balavAnA zatrurAjAene nAza karanAra ane strIonA mukhakamalane vikasita karanAra che. yasya dIpapratApasya, purato hArito divA / rAtrAvastamivAmoti, tejaHpuMjo'pi gopatiH // 8 // yasya vaktrasya saumyatvaM, dRSTvA kumudiniiptiH|mnye svasmin vidannyUnaM, rAtrAvudeti lajjitaH // 9 // huM mAnuM chuM ke sUrya tejane puMja hovA chatAM kRSNanA tejathI parAjita thavAthI rAtrie ugate nahI ho ya ! ane caMdra paNa kRSNanA mukhanI saumyatA joIne tenAthI pitAnI ghaNI nyUnatAnA kAraNe zaramAIne ja zatrimAM AvatA haze ! saMgrAmasya puro ysyo-sktthittdrpmrdinH| sarve'pi tatyajurga vizve'pi viirmaaninH||10|| paridhvaste'rthinAM naHsvye, yena drvyprdaantH|daanecchaaN tadabhAve'tra, vyasmArayatsitodaraH // 11 // raNa saMgrAmamAM kRSNa nI AgaLa balavAna evA vIramAnI rAjAonuM abhimAna kSaNamAtramAM osarI jatuM. kRSNa evA dAnezvarI hatA ke vAcakone aDhaLaka dAna ApIne teonI daridratAne dUra karI nAkhatA. jethI vAcakone pharIthI dAna levAnI IcchA paNa thatI nahI. tethI loko dAnezvarI kuberane paNa bhUlI jatA ! satyabhAmA priyA satya-bhAyutA tasya shaangginnH|punnylaavnnynaipunny-dhnyaannyvrennyhRt // 12 // ratiprItI ratiprIte, rUpeNa vijite yayA / patistayoranaMgo'bhU-nmanye'syAzca caturbhujaH // 13 // aSTAgramahiSImadhye, yatheMdrasya zacIvarA / rUpazIlena vikhyAtA, satyabhAmA harestathA // 14 // bhogyabhogAn yathA bhukte, zacyA saha shtkrtuH|saavitryaa ca yathA brahmA, pArvatyA zaMkaro yathA // 15 // mohinyA vidyayevoccaiH, sa mohitaH klshriyaa|bhogaan bhuMkte, tayA sArdha, mahiSyA stybhaamyaayugmN|| viSayavyAptacitto'pi, mahiSyA saha maanvH|n bhukte prAyazo bhogAn, bhukte cedvirame drutaM // 17 // prItipAtraM mahiSIyaM, satyabhAmA harerabhUt / tathApi na tayA sAkaM, bhogebhyo vyaramatsa hi // 18 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ga-3 kRSNanI, puNya lAvaNya naipuNya Adi zreSThaguNovALI satyabhAmA nAmanI paTTarANa hatI. satyabhAmAnAM rUpathI kAmadevanI patnIe pati ane prItinA rUpane parAbhava thavAthI lajajApAmelo kAmadeva aMgavinAno banI gaye ane satyabhAmAnAM pati kRSNa caturbhuja thayA ! (kRSNane caturbhuja paNa kahevAya che) pitAnI ATha amahiSI (paTTarANI)omAM Idra zacInI sAthe vadhAre prema karatA tema kRSNa paNa rUpaguNathI zobhatI satyabhAmAM para vadhAre prema rAkhatA. - jema Idra zacInI sAthe, brahmA sAvitrInI sAthe, zaMkara pArvatInI sAthe tema tenI kalAthI AkarSAyelA kRSNa jema mohinI vidyAthI AkRSTa hoya tema satyabhAmAM sAthe niraMtara bhegasukha bhegavatA. "mANasa tIvra viSayAsakata hovA chatAM paNa mahiSI (pADI-athavA bheMsa) nI sAthe kayAre paNa bhega bhegavato nathI ane koI adhama kadAca evI ceSTA kare te paNa tarata ja tyAMthI virAma pAme che, paraMtu kRSNa te prItipAtra A mahiSI (paTTarANI)nI sAthe bhegathI kyAre paNa viramatA nahI. kRSNakAMtyA lasadrUpa-vatImAM bahuyoSitAM / saMprApyate mahAbhogAH, puruSeNAthavA na hi // 19 // itIva tatparIkSArtha, kRSNarupadharo'pi cAbhogAnabhuMkta kRSNo'pya-nyAsAM prAjyeSTa yossitaaN|yugm||20|| rUpavatI strIo kRSNavarNa (kyAma)nA puruSane che ke nahI ! tema jANe tenI parIkSA karavA mATe pote zyAmarUpa dhAraNa karI, bIjI paNa suMdara rUpasuMdarIe sAthe nIraMtara bhogasakta rahetA hatA. kapolamUlayonirya-dAnalolupaSaTpadAH prottuMgA dviradA yasyA-dhurairAvatakalpanAM // 21 // meyamadhyA mukhe kSAmAH, pInA pshcimbhaagyoH|lghukrnnaa uro'mAnAH, skaMdhogrA javino hyaaH||22|| kvaNaMtIbhiradabhrAbhiH, kiNkinniibhirvibhuussitaaH| ketubhizcitrayaMtaH kha, rathA yasya sadAbhavan // 23 // wwAti sAhA, kSAra zaninaH vipatto vipakSANAM, patto mUziH 24 saMkhyAyAM vidyamAnAyA-mapi yasya balaM sadA / asaMkhyAtatayo lokai-nigadyate pratApataH // 25 // kRSTa nA rAjyamAM rAvaNahathI samAna gaMDasthalamAMthI nItara mada jharatA UMcA madagala hAthIonI senA hatI. lakSaNopeta mukha pAchaLanA bhAge pucha, nAnA kAna, vizAla chAtI ane unnata ske dhavALA jAtivaMta pavanavegI azvonI senA hatI. madhura avAja karatI nAnI nAnI ghugharIovALI, AkAza sudhI pahoMcelI dhajAothI suzobhita nI senA hatI. pote ekAkI hovA chatA seMkaDe, hajAro ane lAkho yoddhAone jItI zake tevA zatAdhi, sasodhi ane lakSadhi sainikonI senA hatI. A badhI senAnI saMkhyA parimita hovA chatAM kRSNanA pratApathI kemAM kRSNanuM agaNita sainya gaNAtuM. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra prAmANyaM rAjadharme syA-dAjJAyA eva bhUpateH / samudravijayAdIzA, apyAjJAM tasya cakrire // 26 // rAjya dharmamAM rAjAnI AjJA ja pramANa rUpa gaNAya che. ema mAnIne samudra vijaya Adi vaDIle paNa kRSNanI AjJAne zirodhArya karatA. kAlena kAladharmasya, jarAyAzcApyasaMbhavAt / yatra yauvanasaMpannA, yAdavA nirjarA iva // 27 // puNyalAvaNyadhAriNyo, mohinyo bhrtRcetsaaN|haarinnyo'prcittaanaaN, striyo devAMganA iva // 28 // yadyapi tatra dInAsyA, dAnArthino na yAcakAH / tathApi paradezebhyaH, sametAnamayaM vidhiH // 29 // dIyaMte yatra dAnAni, cIyaMte sukRtAni ca / pIyaMte guruvAkyAni, dhIyate ca guNAlayaH // 30 // brAhmI yatra ramA tatra, na syAditi virodhitaa|vidvttaasukhitaabhyaaN sA, janairyatra nirAkRtA // 31 // trivarge'pi rasAddharma, yazo'bhUdbhuvanatraye / sarvatra khyatimattasya, khyAtidharmAddhi jAyate // 32 // dharmezarAjadhAnIva, sauravyairiMdrapurIva yA / nyAyena yAstyayodhyeva, draviNairalakeva yA // 33 // rAjyaM pAlayato hareH sahalinaH zrIdvArikAyAM tadA / pArAvArataTe dazAhayadumiH satrA pavitrAkRteH // bhUSA kecidaDhokayannijakanIH khAnIH surUpazriyA-mazvAn kecidibhAMzca kecidavanau vastvadbhUtaM kecana iti paMDitacakracakravarti zrIrAjasAgaragaNi ziSyapaMDitazrIravisAgaragaNiviracite / zrIsAMbapradyumnacaritre rAmakRSNAriSTanemijanma-kaMsavadha dvArikAniveza-rAjyapAlanavarNano nAma tRtIyaH sargaH samAptaH kALa (yama) vaDe kALadharma ane jarA (vaDapaNa) no asaMbhava hevAthI yAda devenI jema yauvana saMpanna hatA. vaLI, devAMganAnI jema rUpa ane lAvaNyavaMtI nArIo pitAnA patinA cittane moha pamADatI ane anya purUSanA cittane haraNa karanArI hatI. jo ke dvArikAmAM dAna lenArA kaI yAcake hatA nahIM, chatAM paradezathI AvelA hoya tevA yAcako paNa dIna mukhavALA rahetA nahIM. e dvArikAmAM nItara dAna devAya che, pUNya pArjana thAya che. gurUnA vacanAmRtanuM pAlana karAya che ane guNene samudAya ekaTho karAya che. lekamAM kahevata che ke "sarasvatI ane lakSmI eka sthAne rahI zakatI nathI. paraMtu ahIMyA te paMDito paNa zrImato hatA ! A pramANe paMDitAI ane zrImaMtAIne sumeLa hovAthI lekonI kahevatane khoTI TharAvAI hatI. dharma artha ane kAma A trivargamAMthI dharmanI Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sargaka ja mukhyatA hovAthI dvArikA nagarIne yaza traNe lokamAM phelAyo. tenI kIrti cAre dizAe phelAI hatI, kharekhara dharma thI ja kIrti maLe che. dvArikA-dharmarAjAnI rAjadhAnI, sukhamAM IndrapurI. nyAyamAM ayodhyA, ane dhana vaibhavamAM alakApurI samAna hatA. pazcima samudranA kinAre AvelI zrI dvArikAmAM daze dizAha Adi yAdavonI sAthe baladeva sahita kRSNa rAjyanuM pAlana karatA hatA. purUSottama purUSa kRSNa rAjAne koI rAjA rUpa lAvavAnI pitAnI kanyAo, keI hAthIe, koI ghaDAo, kaI gAmanagare A pramANe deze dezanA rAjA bhaTaNuM karatA hatA. A pramANe paMDitamAM cakravatI samAna zrI rAja sAgara gaNinA vidvAna ziSya zrI ravisAgara gaNie racelA zrI zAMbapradyumana caritramAM rAma-kRSNa ane nemikumArane janma, kaMsavadha, dvArikAmAM praveza temaja sAmrAjayapAlananuM varNana karatA. 634. kaleka pramANa trIje sarga samApta thayo. zrI rastuH Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath caturtha sargaH praarbhyte|| athAnyadA sabhAyAM ca, sudharmAyAmiva zriyA / babhau vajrIva gobiMdo, yAdavai nirairiva // 1 // yuvr|jopmN rAma, dazArhAna sudazAn dazAbhUpAn sabhyAnamAtyAMzca, so'parAnapyamUmudat // 2 // saga:4 sudhama sabhAmAM devenI sAthe jema Indra zebhe tema yAdavonI sAthe kRSNa rAjasabhAmAM zebhatA hatA. yuvarAja jevA rAma, daza dazahe, rAjAo, maMtrIo ane bIjA sabhAsadone kRSNa AnaMda ApatA hatA. ito vimAnamAkAzA-duttaraddadRze dRzA / sadasyAM hRdyapArSadyai-stejaH puMjavirAjitaM // 3 // idaM vidyAdharANAM kiM, kiM vA suparvaNAmidaMtadityAlokyamAlokya, zazaMkire sabhAsadaH // 4 // atyAsanne samAyAte, UhApohau vimucya te / jJAtvA taM nAradasyaiva, cicchedunijsNshyN|| 5 // eka divasa sabhAsadoe rAjasabhAmAM tejanA paMja samAna vimAnane AkAzamAMthI utaratuM joyuM. jene koI vidyAdharanuM haze ke devanuM haze.' A pramANe badhA vicAravA lAgyA. najIkamAM AvavAthI nAradane joIne badhA sabhAsado zaMkArahita thayA. nAradastata uttIrya, pavitracitraveSabhRt / zIlAvadhinidhistatra, guNAnAM samupeyivAn // 6 // zIlavAna guNavAna, pavitra ane vicitra vedhArI nArada vimAnamAMthI utarIne kRSNanI rAjasabhAmAM AvyA. nAradanuM varNana strIsaMsargaparityAgAt, kazcit kazcicca naiHskhytH| pumAn kazcidrasatyAgAt, kshcidvaardhkyogtH||7|| gatvA kazcidaraNye ca, sthityA kshcicchiloccye|kshcidekaakitaaN kRtvA muktvA kshcidgRhaadikN||8|| saamgriivirhaatkshci-tkshcidbhuubhiishsaadhvsaat|kshcillaabnnyshuunyaanaaN, strINAM rUpavilokanAt // 9 // yasmAtsiMhAdibhItirna, vidyAsiddhiryato bhvet|ysmaacc bhAgyasaubhAgye, ysmaatsiddhiHshriirinnaaN|10|| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMga-4 aMtaHpureSu bhUpAnAM, gatvA strIrUpadarzanaM / kathAhAsyavinodAnAM, karaNaM tAsu nirbhaya // 11 // pravartanaM yadRcchAmiH, smarasaMhArataH kSaNaM / kutUhalena bhUpAlA-diSu saMgrAmakAraNaM // 12 // tathApi mAnasabrAhmI-vapuHzuddhayA svjnmtH|adbhutN nAradasyaita-ttasya zIlasya pAlanaM // 13 // kaI strInA tiraskArathI, kaI daridratAthI, koI vyAdhi ke koI vRddhAvasthAthI strIne saMga karI zakatA nathI. keI jaMgalamAM jaIne, koI parvatanI Toce, kaI ekalA rahIne, koI gharabAra cheDIne, to keine sAmagrI nahI maLavAthI te kaI rAjadabANathI athavA keIne suMdara strI nahI malavAthI brahmacaryane pALe che. jyAre nArada te rAjAonA aMtapuramAM jaIne rANIonA rUpane jovA, te lokenI sAthe hAsya-vineda-vArtAlApa vigere nirbhaya thaIne kare che. IcchA mujabanA khAnapAna ane pitAnI kutUhalavRttithI rAjAone paraspara jhaghaDA karAvavA, ATaluM hovA chatAM mana vacana kAyAthI Ajanma nirmala ane addabhuta brahmacaryanuM pAlana kare che. kharekhara brahmacarya pAlanathI manuSyane siMhAdi zikArI jAnavarone bhaya hoto nathI, vidyAonI prApti, bhAgya-saubhAgya ane sarva prakAranI siddhio maLe che. matveti rAmakRSNAbhyA-mabhyutthAnAdikaM kRtN|ttr tasya sametasya, vihAyogatividhayA // 14 // kamaMDalujaTAdhArI, kalikArI parasparaM / nijacetasyahaMkArI sarvacArI nabhazcaraH // 15 // evaMvidho'pi pUjyaH sa, grAhyaH srvnRpaadibhiH| siddhiM yAtyalpasaMsArI, brahmacArI yto'nishN||16|| raktaH zrIjinadharme ca, viraktaH kAminIrate / AsaktaH svapratijJAyA-manAsaktazchalAzaye // 17 // AkAzagAminI vidyAthI AvelA nArada RSine rAma-kRSNa bhiA thaIne AdarasatkAra karyo. kamaMDala ane jaTAdhArI, kalipriya, ahaMkArI ane svarga mRtyu ane pAtAla A traNe lokamAM sarvatra pharanArA nAradane save rAjAe pUjya mAnatA hatA. jinadharmamAM rakta, strI othI virakta, sva pratijJA pAlanamAM Asakta, chala kapaTamAM nirAsakta ane daDha brahmacArI nArada alapa saMsArI thaIne mekSa gatine pAme che. straniketanaprAptasya, bahumAnaM riporapi / yadi pradIyate tahi, kiM munerguNinAM nRNAM // 18 // vimRzyeti sarAmeNa, mukuMdena vivekinA / abhyutthAya nije siMhA-sane sa upavezitaH // 19 // nivezya tatra taM kRSNaH, svAgatapraznapUrvakaM / uvAca vinayenoccaiH, svAminnadya kRtArthitaH // 20 // adyabhAgyodayo jAto-'vatAraH saphalo mama / adya sarvArthasaMsiddhi-radya bhadrANyanekazaH // 21 // adya me paramA prIti-ragha vA mahatI matiH |ady me paramA khyAti-dadyAnItitamohatiH // 22 // 13 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra samAyAtaH pumAn geha-mabhyutthAnena vA girA / yadi saMtoSyate tahi, svesyaiva gauravaM bhavet // 23 // iti stutimayairvAkyaiH, snehlaivinyaanvitaiH| nAradaM prINayAmAsa, vAsudevo mudA tadA // 24 // sajajana purUSe pitAne tyAM AvelA zatrune paNa Adara Ape che te A RSimuninuM vadhAre bahumAna karavuM joIe." ema vicArIne rAma-kRNe UbhA thaIne, hAtha joDI vinayapUrvaka nAradane pitAnA siMhAsana upara besADayA. temanI sAme besI kuzala-kSema pUchI vinayapUrvaka UMce svare stuti karatA kRNe kahyuM -svAmina, Aje huM kRtArtha thaye. Aje mAro bhAgyodaya thaye. mAre avatAra saphaLa thaye. Aje mane sarva arthanI prApti thaI. ane Aje mArUM kalyANa thayuM. Aje mane ghaNe harSa thayA. mArI buddhi saphaLa thaI. mAre mehadhakAra naSTa tha. svAmina, ApanA darzanathI mArA romereAma vikasita banyA che. je leke ghera AvelA atithine Adara satkAra ane mIThA vacanathI saMtoSa Ape che. temAM pitAnuM ja gaurava vadhe che. A pramANe neha ane vinayayukta kRSNanI stutithI nAradajI khUba ja khuza thayAM. nArado'pi jagAdoccai-AnitaH satkRto'pi ca / cennAgamiSyamatrAhaM, dvedhApi puruSottama ! // 25 // tadAhlAdapradAnAnAM, sajjanAnAM bhvaadRshaaN|raamaadipaarthivaanaaNcaa-bhvissydrshnN kutH||26||yugm|| ubhayorapi saMtoSe, saMjAte vAgvilAsataH / dvitIye viSTare kRSNaH, sthito'vagnAradAjJayA // 27 // kRSNanI stutithI prasanna thayelA nArada bolyA- "he purUSottama ! je huM ahIM nA Avyo hata te banne lAbhathI vaMcita raheta ! tamArA jevA sajajana ane sadAnaMdI pratApapurUSanA ane rAma Adi sahadayI rAjAonAM darzana kayAMthI thAta ? ' A pramANe arasaparasanI stuti garbhita vANIthI saMtuSTa thayelA nAradanI AjJAthI kRSNa bIjA siMhAsana upara beThA. kAMtAkAnanasaMmohaM, vinArjitataponidhiH / adbhutaM kAmacArIha, zIlaratnadharo'pyasi // 28 // bhUyo bhUpasabhAmadhye, paradezeSu gacchasi / cAru cittacamatkAra-karaM kiMcidvilokitaM // 29 // kRNe kahyuM vAmina, Apa strIo pratyenA anurAgathI rahita che. mahAtapasvI ane abhUta zIlaratnanA dhAraka che. chatAM badhe ja svecchApUrvaka pharanArA che! te paradezamAM ghaNA rAjAonI rAjasabhAmAM paNa jAya che te tyAM badhe ghaNuM ghaNuM AzcaryakArI ghaTanAo joI haze? so'pyUce kRSNa bhUriSva-paradezapadeSu ca / mahatAmapi bhUpAnAM, parSatsu jagmivAnahaM / / 30 // kiMtu te nagarItalyA, na dRSTA nagarI mayA / tava nItisamA nIti-na kvApi dadRze punH||31|| dharmasya sthApako yAha-gvatase tvaM janArdanAdharmasaMsthApako'nyatra, na dRSTaH kvApi tAdRzaH // 32 // yAvadevamubhau vArtA, prakRrvAto mitho mudA / tAvattatra trilokezaH, krIDan shriinemiraagtH||33|| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga 4 99 AgacchaMta tamAlokya, sabhyAH sarve'pi pArthivAH / baladevo mukuMdo'pyu - datiSThannArado'pi ca // 34 // nivezya viSTare sauve, zrImaMtaM taM jagadguruM / saMtuSTo nAradaH spaSTaM, tuSTAvAriSTaneminaM // 35 // nArade kahyuM:- kRSNu, paradezamAM moTA moTA rAjAonI rAjasabhAmAM jAuM chu. para'tu tArI nagarI jevI nagarI, tArI nIti jevI nIti me' kayAMya joI nathI, ane tArA jevA rAjyadhama mAM kuzaLa rAjavI pazu dITho nathI. A pramANe nArada ane kRSNanA paraspara vArtAlApa cAlI rahyo hatA, tevAmAM krIDA karatA zrI nemikumAra tyAM AvyA. naimikumArane AvatA joI ne nArada, kRSNa, baladeva Adi badhA rAjAe UbhA thaI gayA. traNa jagatanA gurU nemikumArane siMhAsana upara besADIne satuSTa thayelA nArada bhagavAna ariSTaneminI stuti kare che. nAtha ! sva. sarvanIyone vizvavi purAyajIvavAnuvai:, ghUpo'ti timi: rU6|| tathApi hi smayAbhAvAtsamacittatayApi ca / mAdRzAmapi bAlAnAM pUjAM gRhNAsi ca stutiM // 37 // gurubhiH stutibhiryena, saMstutastasya dehinaH / alpAbhirapi tAbhitra, bhaktyAtasyApi bhUspRzaH // 38 // duzasvavivati, vaivAsi sadA 7 / nAcitra maneyudde, mAMto natavatsalA:|| rUo 5yuSma // devA viDaMbitA yena, manuSyAzca kadarzitAH / prasarpaddarpakaMdarpaH, so'pyajIyata zaizavAt // 40 // tvattastataH paro vIro, dhIro na ko'pi viSTape / svacchanIropamaH karma - paMke gAMbhIryavAridhiH // 41 // namo phevaaivAya, madhyasrotaiyArthine nIcaoNLatasevAya, niHALovAraNe|| 42 // brahmajyotiHsvarUpAya, cidAnaMdamayAya te / nama OMkArarUpAya, hI kAraparamAtmane // 43 // yogAbhyAsakRtAM nRNAM, piMDasthapadadhAriNe / arhan padastharUpAya, rUpAtItAya te namaH // 44 // rAgadveSau svayaM muktvA cAtmanaH prathamaM hRdaH / pareSAmapi cittAtva - meva mocayituM kSamaH / / 45 / / dadyAH zivaM hRdA dhyAtaH, kIrti ca kIrtito girA / pUjitoMgena saMpattI - stridhApi ca sukhAvahaH / / 46 / / iti prAjyaprakArAbhiH stutibhiH zivazAMtibhiH / stutvAsthAnnArado neme - rAjJayA viSTare pare / / 47 / / ', * he nAtha Apa deva-deva', khaladeva, vAsudeva, ane cakravatI e rAjAone paNa pUjya che ! chatAM sapanAmAM jarAya ahaM'kAra nathI. ane dareka jIvA pratye samadraSTivALA che, tethI ja mArA jevA ajJAnI bALakanI paNa pUjA prAthanAne svIkAra che. mATI vadhAre stuti karanArA manuSyAne ane thADI paNa stuti karanArA bhaktone svarga apavarga (meAkSa) Adi samAna phaLane ApanArA che. emAM kaI Azcarya nathI. kema ke mahApurUSo bhakta vatsala ja hAya che. deva ane manuSyeAne viDa'banA ane kadanA karAvanArA abhimAnI kAmadevane te Ape bALapaNathI ja jItI lIdhA che. tethI A jagatamAM Apa samAna keAI vIra nathI, dhIra nathI, ane gabhIra nathI. Apa te karUpI kADhavamAM nIla jala samAna che. bhavyajIvAnu rakSaNa karanArA deve Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 zaba-pradyumna caritra vaDe pUjAyelA, niSkAraNa upakArI evA he devAdhideva Apane mAre namaskAra thAo brahmajyoti svarUpa, cidAnaMdasvarUpa, kArasvarUpa, ane huM kArasvarUpa he paramAtmA Apane mArA namaskAra thAo. yogI purUSanA dhyAna mATe piMkastha, padastha ane rUpAtIta avasthAne dhAraNa karanArA evA he arihaMta paramAtmA Apane mAre namaskAra thAo. prathama rAgadveSathI svayaM mukta thaIne bIjAone rAgadveSathI mukta karAvanAra he paramAtmA hRdayamAM dhyAna karanArane mekSa Apo cho. vANIthI kIrtana karAvanArane kIti Apo cho. ane aMgathI (kAyAthI) pUjA karanArane saMpatti Ape che. ema traNa prakArathI Apa sukhane ApanAra che. A prakAre suMdara bhAvavAhI zivazAMtine ApanArI stuti karIne nAradajI neminAthanI AjJAthI svasthAne beThA.. kSemaM sarve'pi papracchu-ritaretaramAdaraiH / AnaMditAH sthitA nemi-rAmakRSNarSinAradAH // 48 // nAnAdezamayIrvAAH , prakurvANAH sabhAsadaH / nAradaM kiyatI belA, dRSTvA sthitamamUmudan / / 49 // saumyAsya vinayopetaM, kalikAramapIha taM / muditAH sakalA lokA, ajJAsuH sAdhubhUSaNaM / / 50 // yatra syAdvijayI rAjA, vareNyavinayI nayI / tatra prajApi tAhi, yathA rAjA tathA prajA / / 51 // nemikumAra, rAma, kRNa ane nArada AdarapUrvaka parasparane kuzaLakSema pUchatA beThA. nAradanI aneka dezonI navI navI vAta sAMbhaLIne sabhAsada nAradane joIne paNa khuza thayA. - saumya cahere, vinayI, kalaha priya ane RSimuniomAM mahAna evA nAradane mATe sahune mAna hoya che. jene rAjA vijayI, nyAya priya ane nItivAna hoya che tenI prajA paNa tevI ja hoya che. tethI "yathA rAjA tathA prajA jevo rAjA tevI prajA lekenI e kahevata kRSNanI rAjasabhAmAM barAbara baMdha besatI che. tataH saMsadi sarvasyA-mapyudyadvinayekSaNAt / mudito nArado'vAdI-dAdareNa pareNa tu // 52 // ahaM goviMda gacchAmi, bahuSu sthAnakeSu ca / karomi jinayAtrAMca praNamAmi munIzvarAn / / 53 // kiMtu me mAnasI prIti-stvadguNaistvayi yaadRshii|n kvApyanyatra tAdRzya-bhavajjAnIhi srvthaa||54|| tatatava sudhI sapha-TupaiyAyataH pArUlyonyAzrayogAta- suagNayo papa . yadyatha syAttvadAdezo, brajitvAMtaHpureSvahaM / lAvaNya suMdaraM rUpaM, pazyAmi te mRgIdRzAM // 56 // lAvaNyena vivekena, puNyena vinayena cAte mahiSyAdayaH kAMtA-stvadyogyAH saMti vA na hi / / 57 // vismayo nAradasyAbhU-ccAturyAdIkSaNe yathA / kautukena tathA viSNo-rapyasau tadvilokane / / 54 // parIkSA sahajenaiva, strINAM mama bhaviSyati / ciMtayitveti kRSNo'vag, nAradarSezca sasmitaM / / 59 // hitaiSI mabha mitraM ca, jyeSTo guruH sahodaraH / vartase paramAmISTa-stvaM prANebhyo'pi vallabhaH / / 60 // atastvatto'sti kiM gopyaM, lApyaM ca vacanaM tava / madaMtaHpuranArINAM, pazya svarUpamicchayA // 61 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-ka t badhI rAjasabhAo karatA A sabhAnA sabhAsane vinaya joIne khuza thayelA nArada kahyuH "viMda huM ghaNA sthAnamAM pharUM chuM tIrthayAtrA paNa karuM chuM, ane mahAmunione vaMdana pUjana paNa karUM chuM paraMtu mArA manamAM tArA guNothI jevo AnaMda thaye che te mane kayAMya thayo nathI, e huM cokkasapaNe kahuM chuM. tethI tArA sukhe sukhI ane tArA duHkhe duHkhI ema ApaNe baMne parasparanA sukhaduHkhanA sahabhAgI banIza? A pramANe mitratAne kola ApIne kRSNane kahyuM je tamArI AjJA hoya te aMtaHpuramAM jaIne suMdara rUpavaMtI tArI priyAne huM jevA mATe IcchuM chuM kAraNa ke rUpa-lAvaNya, vinaya ane vivekathI pUrNa evI tArI paTarANuo tane yegya che ke nahIM. . kRSNane nAradanI caturAI joIne jema Azcarya thayu hatuM tema temane kautuka priyasvabhAva joIne Azcarya thayuM. "bhale mArI strIonI svAbhAvika parIkSA thaze." ema vicArI kRSNa hasIne nAradane kahyuM: A5 te parama hitasvI mitra che. mArA jayeSTha baMdhu che, parama priya che ane mArA prANathI paNa mane adhika priya che. te svAmina, ApanAthI mAre kaMI gupta rAkhavA jevuM nathI. ApanuM vacana ulaMghI zakAya nahI. te A5 khuzIthI ApanI IcchA mujaba mArA aMtaHpuramAM jaI zake che ! zrutvetyasau mukuMdasya, vAkyamaMtaHpure gataH / nispRhANAM gatiH kvApi, niSiddhayate na kenacita // 62 // aSTAgramahiSImukhyA, satyabhAmA murAriNA / kRtAsti prathamaM tena, vIkSe tAmeva vallabhAM // 63 // vimRzyeti gRhe tasyAH, paurastyaM nAradA muniH kautukAkulito'cAlI-thAturyAdi priikssitu|| 64 // kRSNanuM vacana sAMbhaLIne nArada aMtaHpuramAM gayA. nispRha mANaso sarvatra jaI zake che. tene koI rokI zakatuM nathI. kRSNanI ATha paTarANIo che. temAM mukhya paTarANa satyabhAmAM che. te pahelA tenA ghera ja javuM" Ama vicArI kautuka priya nArada satyabhAmAnA rUpaguNa ane caturAI jevA mATe pahelA satyabhAmAnA mahele gayA. tAvatSoDazazrRMgAra-paridhAnAya bhUghane / tayAdau majjanaM cakre, zuddhagaMdhodakAdibhiH // 65 // netrayoraMjanaM karNa-yAmale kuMDale dadhau / cArumuktAphalopetaM, nAsikAbhUSaNaM tathA / / 66 // kalayA binirmitaM cIna-deze gurUpadiSTayA / cArucInAMzukaM kSauma, sAdhatta pramadottamA / / 67 // Adarzamekahastena, gRhItvAnanasanmukhaM / puDhU lalATapaTTe sA, mudA viracayaMtyabhUt // 68 // puSpamAlA gale hAro, hastayoH kaMkaNe tthaa|kiNkiinniimekhlaa kaTayAM, dehe caMdanacarcanaM // 69 // lepanaM gaMdhadhUlyAdyaiH, kucayoH kubhikuNbhyoH| kvaNannUpuramaMghrayozca, ghaMTikAjAlasaMyutaM // 70 // evaMvidhAMzca zrRMgArAn, saharSeNa mahIyasA / cikIrSuH sAsti saMmohA-nmano mohayituM hareH / / 71 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 zAMba-pradyumna caritra tyAre satyabhAmA soLa zaNagAra sajavAmAM tallIna hatI. prathama pavitra sudhI jalathI nAna karyuM. baMne AMkhamAM aMjana lagADayuM. banne kAnamAM kuMDala paheryA, suMdara pANIdAra motInI cunI (nathanI ) paherI. cIna dezamAM taiyAra thatAM suMdara ane suMvALA rezmI vastra dhAraNa karyA, ane mukhanI sAme eka hAthamAM darpaNa laine lalATamAM saubhAgyanA cihnarUpa cAMdalo karyo. gaLAmAM puSpamAlA ane suMdara navasere motIne hAra dhAraNa karyo, be hAthamAM kaMkaNa, kaTapradeza ( kamare ) kaMdare, ane zarIre sugadhI caMdanane rasa lagADa, kaLaza jevA suMdara be stana upara sugaMdhI padArthanuM vilepana karyuM ane pagamAM jhINI jhINI ghugharIothI yukta jhAMjhara paheryA, A prakAranA soLa zaNagAra kRSNanA manane moha pamADavA mATe sajyA. tasminnavasare tasyAH, pRSTa nArada AgataH / bhasmadhUsaritAMgazca, jaTAvAn valkalAMzukaH / / 72 // nAradarSimajAnaMtI, darpaNe pratibiMbitaM / bIbhatsa kimidaM rUpaM, vakrIkRtyAha sA mukhaM / / 73 // caMdraH kalaMkitAyogA-nmAdRzAM vadane tulAM / kadApyalabhamAnaH san, samudeti hiyA nizi / / 74 // ato'tra samaye cedaM, kasya rUpaM bhayaMkaraM / zrRMgArarasaghAtAya, samajAyata hA vidhe ! / / 75 // te avasare zarIre bhasma lagADelI, jaTAdhArI ane valkalanA vastra paherelA nArada tenI pAchaLa AvIne UbhA rahyA, tyAre nAradathI ajANa evI satyabhAmA darpaNamAM pratibiMba paDelA rUpane joIne chaLI uThI, "arere, A zuM? A bhayaMkara rUpavALa keNa che? moDhuM macakeDIne e bolI -mArA mukharUpI candrane kalaMkita karanAra A keNa AvIne UbhuM che? caMdra paNa mArA mukhacandranI zobhAthI lajita thaIne kayAre paNa divase AvatuM nathI, rAtre ja uge che. te samaye A bhayaMkara rUpadhArI koNa AvyuM che ke je mArA zaNagArane deSita karI rahyo che? arere vidha tuM paNa ke vicitra che ? AvA kadarUpAne kema banAvato haze? svarUpamIdRzaM tasyA, nirIkSyAkarNya vAcayA / vila kSavadanA vegaa-nmNdiraannirgaanmuniH|| 76 // zrIdavilAsakailAsa snnibhaatsthaankaatttH| nirgatya nAradaH kApA-jhaMpAM daatumivodytH|| 77 // satyabhAmAnuM svarUpa ane tenI vANInA uddagAro sAMbhaLIne vilakhA thayelA nArada tenA mahelamAMthI jhaTapaTa bahAra nIkaLI gayA. kubera bhaMDArInA kailAsa samAna rAjamahelamAMthI nIkaLIne nArada krodhAtura banI gayA. ye bhavaMti mahAtmAno, vizuddhAcAracAriNaH / ekAkitvena kasyApi, bhavane tairna gamyate / / 78 // vizeSato'titAruNya-rUpalAvaNyasaMpadA / unmattAyA abuddhAyAH, striyAzca na hi dhAmani // 79 // na doSaH satyabhAmAyA, atra doSo mamaiva hi / ajJAtakulazIlAyA, gehe'syA gamanaM kRtaM / / 80 // pratApavyApasaMtApatApitArinRpastriyaH / bhUpapaMkteH samajyAbhirmAnyopyahamanArataM // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga -3 103 yauvanena ca rUpeNa, bhartRmAnena mattayA / etasminnavatAre'ha -- manayaivApamAnitaH / / 81 / / sarvavAda dvAra--dhano haMmati kSitau / smi pradyotanaprodha-stradyota va gha|| 82 / / mugdhayApyavivekinyA-nayA nistrapayA khalu / dadRze'haM ca no dRgbhyA - mulUkItulyayA divA / / 83 // tadAsyA eva mAhAtmya - hAniH kila bhaviSyati / sarvatrApi prapUjyasya kiM me munergamiSyati // 84 // satyamamAthavA viLo--muddA levI pravartate / tayApamAnitastaEi, vijinnArahadrUpaLa // 81 // gata:paraMparA hrAti, mAninI mAnayogataH / mALA vitthamAvAsa, gatasya mama zIhinaH // 86 // prasanno nArado yasya, kalpavRkSastadaMgaNe / yena sArdhaM virodhitvaM, prAptastasyApado'khilAH / / 87 // hoja bASAnovA--pratItamya garIyasaH / mAM mUyApratyayasvAti, jJAniAnavato mama / / 88 / / mattAmetAmapAye'haM kathaMcitpAtayAmi cet / tadA me duHkhazAMtiH syA-cchikSA tasyA api sphuTaM // 89 // satyabhAmAgRhe jAtA - pamAnAduHkhito muniH / evaM saMkalpayAmAsa, tatra gatvA kalipriyaH / / 90 / / vizuddha AcaraNa karanArA mahAtmAoe ekAkI koInA ghera javu. noI e. temAM paNa rUpa lAvaNyava'tI garviSTha evI abudha strInA ghera teA javuM ja na joI e ! AmAM satyabhAmAnA koI doSa nathI mArA ja deSa che. tenA phUla ane zIlane jANyA vinA huM tenA ghera gayeA. jenA pratApa ane saMtApathI zatru rAjAenI strIe trAsI uThe che, evA moTA moTA rAjAonI rAjasabhAemAM paNa mArUM keTaluM mAna che? jyAre A peAtAnA patinI mAnItI rUpagarviSThAe A jIvanamAM keie nathI karyu tevuM mArUM apamAna karyuM. dhikkAra che ene. haMsa jevIgatavALA svamAnI evA hu jagatamAM tejasvI sUrya'nI jema badhAne prakAzita karU chuM ane AnaMda Apu chuM. paraMtu nirlajja ane avivekI A mugdhAe ghUvaDanI jema mane najarathI joye paNa nahI. (dhrUvaDa divase joI zakatA nathI. sUrya hAya tyAre tenAM netra khIDAI jAya che.) emAM ene ja nukazAna thavAnu', enA ja mAhAtmayanI hAnI thaze. sa` ThekANe pUjya evA mArU zu javAnuM? lokomAM paNa kahevAzeH 'viSNunI abhimAnI patnI satyabhAmAe nAradanuM apamAna karyu. emAM nAradaneA kAI dASa nathI, basa have AjathI AjathI svamAnI ane zIlavAna evA mAre kAIpaNa strInA Ava!samAM javu' nahI. 'prasanna thayelA nArada tenA AMgaNe kalpavRkSa samAna bane che ane nAradanI sAthe vireAdha karanAranA mAthe AphanA ALA utarI Ave che A vAta te AbAla gopAla jANe che. te zuM ene eTale paNa khyAla nahI hoya ? mArUM zuM thaze?' basa, have e abhimAnIne koIpaNa upAye duHkhamAM pADIza teA mane zAMti thaze ane ene paNa zikSA maLaze ke nAradanA apamAnanuM zuM parINAma zuM Avyu. A pramANe satyabhAmAnA gherathI apamAnita thayelA kalahu priya nArada tyAMthI nIkaLIne aneka sakalpa vikalpa karavA lAgyA. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 zAMba-pradyumna caritra atha kena prakAreNa, tasyAH kaSTaM dadAmyahaM / nArado vyAkulo jAtaH, satyabhAmAticiMtanAt / / 91 // "have koIpaNa prakAre teNIne kaSTa ApuM." A pramANe satyabhAmAne dukha ApavAnI ciMtAmAM nArada vyAkula banI gayA. atha vidyAdharasyAhaM, militvA kasyacidabaha / asyoH svarUpamAlikhya, phalake darzayAmi ca // 12 // rUpamasyAH samAlokya, sa saMmohitalocanaH / ahaMkAravatImetA-mito'pahRtya yAsyati / / 93 // puruSottamasaMbhoga-viyogenaiva vihavalA / svabhAvenaiva kaSTe sA, patisyati smarAturA // 94 // tava duHkhena me dukhaM, tava saukhyena vA sukhaM / pratipannamapi caita-tsamaM narakavairiNA // 95 // asyo viyogato vissnnu-bhvissytytiduHkhitH|tdpi svIkRtaM bhAvi, mudhA durjanavAkyavat / / 96 // ciMtayAmi dvitIyaM tat, kimapi sphuttduHkhdN| tasyAzca satyabhAmAyA, evaM manorathazca me / / 97 // hAvabhAvavilAsena, ramamANAmatIva taaN|smmnyen ma]na, darzayAmi ca vidyayA / / 98 // naitadapi samIcIna-meSA stiishiromnniH|jnyaasyte tAdavasthyaM ca, viSNu stasyA api dhruvaM / / 99 // nArado'lIkavAdIti, mAM mukuMdo'pi vetsyti|prtyutaasyaa yazovAdo, bhvissytykhilessvpi|| 700 // prasiddhAyA mahAsatyA, mUnyebhyAkhyAnamutkaTaM / tatpradAnabhavaM pApaM, mamApi ca lagiSyati // 1 // evaM saMkalpapAthodhi, mur|reriv mathnataH / lakSmIriva samutpannA, nAradarSezca zemuSI // 2 // dRSTvA kutazcidetasyAH, sapatnImAnayAmi cAsapatnIjaM striyA duHkhaM, mahAzalyamivAsti hi // 3 // satyabhAmAnA rUpane citrapaTamAM AlekhI, vidyAdharone tyAM jaIne batAvuM to koI vidyAdhara enA rUpathI mohita thaIne e abhimAnInuM apaharaNa karI jaze, te enA pati kRSNanI sAthe tene viga thaze ane virahAkula banelI te dukhI dukhI thaI jaze. nA, nA, e paNa mArAthI nahI banI zake. kema ke "tArA dukhe dukhI ane tArA sukhe sukhI" A pramANe meM kRSNane vacana ApyuM che. te AnI sAthenA viyegathI kRSNa paNa dukhI thaze, te mAruM vacana dUjana mANasanI jema phegaTa thaze. to have zuM karavuM ? ekalI satyabhAmAM ja dukhI thAya evuM kaMI karuM. mArA vidyAprayogathI te koI parapuruSanI sAthe hAvabhAva vilAsa karatI kRSNane batAvuM, te Apo Apa kRSNa teno tyAga karI deze ane te gUrI jhUrIne dukhI thaze nA,nA, ema paNa na karI zakAya. kAraNa ke "A satIzaromaNi che ema kRSNane dilamAM puro vizvAsa che, ane A maMtraprayAga viSe jANI jAya te viSNu mArA mATe zuM vicAre? "nArada naradama mRSAvAdI che." ane udyo teNIne lekemAM yaza phelAya. satIzImaNi A mahAsatI upara khoTuM ALa caDhAvavAthI mane ghaNu pApa lAgaze." jema samudranA maMthanathI viSNune lakSamI prApta thaI hatI temAM saMkalpa vikalpa karI Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-3 105 rahelA nAradane saMkalparUpI samudramAMthI eka buddhi skurAyamAna thaI bahu sarasa bahu sarasa !" nArada nAcI uThayA "satyabhAmAnA mAthe zakaya lAvuM ! kema ke strIone zeyanuM duHkha e maTA zalya jevuM lAge che.' saMciMtyeti tataH sthAnA-dutthAya nArado muniH|sphaartaaddhyN ca vaitADhayaM, jagAma tAM vilokituM // 4 // tasmiMzca dakSiNazreNyAM, rAjakanyA mRgIdRzaH rAjJAmAjJAmavApyAzu, nAradena nirIkSitAH // 5 // satyabhAmAkramAMguSTha-kalAmapi na tA dadhuH kalAM nA hati caMdrasya, tArANAmiva kAMtayaH / / 6 // uttarasyAM dvitIyastrAM, bhRzaM tena niriikssitaaH|prN na dharmiNA'zuddha-kriyeva kvApi sekSitA // 7 // cApanIDazrutAM citra-latAmivAdyamena taaN|apraapyaatiivkhinno'bhuu-nnaardcityaanvitH // 8 // yasya sthAnasya vishvaaso-'bhvtttprvilokit|arthsiddhirn me jAtA, kutrApi kiM karomyatha // 9 // udyame syAnna dAridyaM, ciMtayanniti cetasi / bhUcarANAM narezAnAM, sa prAptazca sabhAMtaraM // 10 // bhrAMtvA rAjJAM prabhUtAnAM, zuddhAMteSu ca sabasu / susUkSmekSikayA tena, mAninA pravilokitaM // 11 // kumArI taruNI vArdha-jaratI kApi kaaminii|tsyaa rupAdhikA kvApya-nUDhA tena ca nekSitA / / 12 // ema vicArI tyAMthI uThIne nArada zobhAyamAna evA vaitADhaya parvata upara rAjakumArikAne jevA mATe gayA. vaitADhaya parvatanI dakSiNa zreNImAM rAjA nI AjJAthI ghaNI rAjakanyAo joI, paraMtu jema tArAnuM teja candranI tulanAmAM nA AvI zake tema satyabhAmAnA rUpanI haroLamAM mUkI zakAya evI eka paNa kanyA jovAmAM nA AvI. satyabhAmAnA aMguThAmAtra jeTaluM paNa rUpa kaI kumArImAM joyuM nahIM. tyAra pachI vaitAtha parvatanI uttara zreNImAM gayA. tyAM paNa jema dharmAtmAmAM azuddha AcaraNa jevA nA male tema kayAMya koI paNa satyabhAmAM jevuM rUpa jovA maLyuM nahIM. udyama karavA chatAM paNa jema cASa pakSInA mALAmAM rahelI citrA velI prApta thAya nahI, tema nArada rUpavatI kanyA nahI jevAthI khinna thaI gayA. je je sthAnamAM mane vizvAsa hato ke ahiMthI kaI rUpavatI kanyA maLI jaze, paraMtu kayAMyathI paNa mArI artha siddhi thaI nahI. have zuM karuM? kayAM jau ? udyama karavAthI draridratA jAya che ema bIje kAI udyama karuM, tethI mArI abhilASA saMtoSAze. ema vicArI bhUcara rAjAonI rAjasabhAmAM pharI AvyA. ghaNA ghaNA rAjAonI rAjasabhAomAM-aMtaHpuramAM bhamI bhamIne sUma buddhithI joyuM, to paNa koI kumArI, tarUNa, prauDha strI, paraNelI ke nahI paraNelI satyabhAmAnA rUpathI adhika joI nahI ! itazca bhramatA tena, prAptaM padmAniketanaM / ratnamivAstaciMtAkaM, zrIkuMDaM kuMDinaM puraM // 13 // aharnizaH pratApe'pi, kAkArIniva vaasre|ghukaariiniv rAtrau ca vipakSezAn karoti yaH // 14 // 14 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 zAMba-pradyumnacaritra ttraatimaatrmaahaatmy-daanshauryaadikairgunnaiH|citrN kurvannidaM rAjA, yo vo'sti budhairapi // 15 // nAmnA bhISmo'pyabhISmazca svaprajApAlanodyame / saMtApanAdripustrINAM, nAmasatyArthatAM dharan / / 16 // rAjJastasya priyA rAjJI, rupalAvaNyasaMyutA / zrImatI kurvatyanArataM, pati prati // 17 // vrycaaturygaaNbhiiry-shiilaudaarylsdgunnaiH|khyaataa sA rukmirukmiNyau, lAlayaMtI sutAMgaje / / 18 // lakSamInA gRha samAna, lakSmInA kuMDa samAna ane aciMtya ciMtAratna samAna kuMDinapura nAmanuM nagara hatuM. te nagaranA rAjAnA pratApane zatru rAjAo divase ghuvaDanI jema ane rAtrimAM kAgaDAnI jema joI zakatA nahIM. A rAjAnA dAna, zaurya, parAkrama Adi guNonA mAhAonuM varNana paMDita purUSathI paNa yathArtha thaI zakatuM nahIM. e bhIma nAmano rAjA hatA. je pitAnI prajAnuM pAlana karavAmAM abhIma (saumya) ane zatru rAjAonI strIo mATe tenuM "bhIma' nAma sArthaka hatuM. evA te bhISma rAjAnI rUpa lAvaNya Adi guNothI saMpanna patiparAyaNa zrImatI nAmanI paTTarANI hatI. te baMnene cAturya, gAMbhIrya, audArya, sauMdarya ane zIla Adi guNathI prasiddhine pAmelA "rUkima" nAmano putra ane rukimaNuM nAmathI putrI hatI. tayAmA devavadivyaM, bhuJjAno bhogmdbhutN|saamraajyN pAlayan rAjA, sabhAyAM sNsthito'nydaa||19|| janatApUritAmetAM, sabhAM tUrNa samAgataH / tasya kSamAdhinAthasya, nAradaH kalidohadaH // 20 // AgacchaMta tamAlokya, bhUpAdayaH sabhAsadaH / sarve'pyutthitavaMto hi, vinayo mahatAmayaM / / 21 // sArasiMhAsane saube, bhUpAlena nivezitaH / sa zrIgururiva prItyA, brahmacaryavibhUSaNaH // 22 // apare'pi kSamApAlA-dayaH sarve'pi pArSadAH vinayena purastasya, suziSyA iva saMsthitAH // 23 // kSemapraznena kurbati, pravRttiM vAcanAmivAtAvadbhISmapateH putro, nAradena nirIkSitaH / / 24 // taM dRSTvA tasya hRSTaM hRta, praphullaM nyndvyN|ucchvsitN zarIre ca, romNAmadhyuSTakoTimiH // 25 // devanI jema divya sukhano anubhava karI rahelA bhIma rAjA rAjyanuM pAlana kare che. tyAM eka divase sabhAsadothI khIcokhIca bharelI rAjasabhAmAM gAme gAma pharatA pharatA kalipriya nAradajI padhAryA. nAradane AvatA joIne rAjA Adi sarve sabhAjano UbhA thaI gayA. mahA purUSono vinaya e mukhya guNa hoya che. brahmacaryathI vibhUSita nAradane gurUnI jema moTA siMhAsana upara besADayA ane badhA sabhAjane temanI AgaLa ziSyanI jema rahyA. jANe gurU ziSyanI vAcanA cAlatI hoya tema eka bIjAne kSemakuzala pUchI rahyA che, tyAM nArade bhISma rAjAnA putrane je. jeIne nArada hRSTa puSTa thaI gayA. bane AMkhe vikasvara banI gaI mana praphulita banyuM ane zarIranI sADA traNa koDa remarAjI vikasavara banI gaI Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-3 107 uvAca pRthivInAthaM. nAradarSiH praharSataH / kasyAsau vidyate sUnu-bhUpAzeSapramodakaH / / 26 // uttamA mAnino na syu-ritydhovdno'vdt|kssmaajaanistvaivaayN, prasAdo mama kevalaM / / 27 // saMtuSTaH pRthivIbhartu-pRSTavAkyena naardH|tccirN jIvatAdeSa, ityAzIrvacanaM jagau // 28 // asya mAturapatyAni, kiyati saMti te nRpa / pRSTaM tenAnurupAyAH, sutAyA jJAnahetave // 29 // ajalpad bhUpatiH svaami-stvaadbhrprsaadtH| apatyayugmamevAsti, mAturasya sutasya tu // 30 // eko'yaM tanayo bAlaH, purastAdyaH sthitastava / vidyate tanayA caika-tasmAdvAlakato laghuH // 31 // harSa pAmelA nAradajIe rAjAne pUchayuM :-"rAjA Adi badhAne AnaMda ApanAre A kone putra che?' uttama purUSe lajajALa heya che." rAjA nIce mukha karIne be -svAmina, A ApanI kRpA che." rAjAnA AvAM mIThAM vacanathI saMtaSita thayelA nArade "cIraMjIva A pramANe AzIrvAda ApyA. rAjAne putrI che ke nahI e jANavAnA IrAdAthI pUchayuM -"rAjana, A putranI mAtAne bIjA keTalAM saMtAna che?' rAjAe kahyuM : "svAmina, ApanA prasAdathI AnI mAtAne A putra ane eka putrI ema be saMtAna che. A putra moTo che tenI bena enAthI nAnI che." rUpiNo'sya kumArasyA-nusAreNa mnojnytaa| sutAyAM yadi rupasya, phaliSyati mama spRhA // 32 // dhyAtvetyasya punaH pRSTa. tenApi nAradarSiNA / pariNItAstyanUDhA vA, kiM sA rupavatI sutA // 33 // bhUpo'bhANInmahAbhAga, pariNItA na sA sutaa| bhUpAlazizupAlAya, kiMtu cAsti samarpitA // 34 // sAdhu sAdhu tadAvAdI-nnArado hRSTavAn hRdi / satyabhAmApamAnAya, sapatnyeSAH bhaviSyati // 35 // paraM vIkSe kumArI tAM, sA rupeNAsti kIdRzI / dhyAyanniti kiyatyA ca, velayA sa smutthitH||36|| uttiSTan so'vadadbhUpaM, tvadIyAjJA bhavedyadi / gatvA sadani tAM kanyA, pazyAmyaMtaHpuraM cte||37|| babhANa dharaNIjAniH pRcchasIdaM munIza kiM / bhAgyenaiva bhavedgehe, kramareNurbhavAdRzAM // 38 // sadyaH prasadya zuddhAtma-statastvaM bho pavitraya / madIyagRhayAnena, zuddhAMtardarzanena ca // 39 // A kumArane anusAra enI bena paNa eTalI ja suMdara haze ! te te mArI IcchA saphaLa thaze." ema vicArIne nAradajIe pUchayuM te paraNelI che ke kuMvArI!" rAjAe kahyuM :"svAmina, paraNelI nathI, paraMtu zizupAla rAjAnI sAthe tenuM vAgudAna karyuM che." "sArUMsAruM ema kahyuM : nAradajInAM hRdayamAM khUba ja AnaMda thayo. satyabhAmAnA apamAnano badalo vALavA mATe A zakya barAbara thaze. paraMtu te pahelA A kumArikAne jouM ke te kevI rUpALI che? ema vicArI tyAMthI uThayA. ane uThatAM rAjAne kahyuM: 'jo tArI AjJA hoya te tArI kanyAne ane tArA aMtaHpurane jevA jauM'' rAjAe kahyuM -prabho! emAM pUchavAnuM Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 zAMba-pradyumana caritra zuM hoya ? amArAM bhAgyathI amArA gharamAM ApanA jevA mahA purUSanA caraNa kamalanI raja maLe. to Apa kRpA karIne mArA aMtaHpuramAM padhArIne mArA gharane pavitra karo." bhUbhRdvacanamosAdya, saMtuSTipuSTamAnasaH / joma nAradoM bhISma-bhUpAlabhavanai varaM // 40 // tatrAsti bhaginI bAla-vidhavA bhUpatenavA / maMDitA paMDitastrISu, pAMDityena nijena ca // 41 // tathA paMDitayA vIkSyA-gacchatamRSinAradaM / vinayairbahunizcI-bhyutthAyAsanamarpitaM // 42 // se viSTare sthitI yavi-tpurazca sthitayAM taiyo / tAvadAkAritIH saMvA api nai nRpaaNgnaaH||43|| rukmiNyapi samAhRtA, tayA tAbhiH samaM mudA / rupsauNdryvaamaakssii-priitikuudrpdhaarinnii||44|| samA api samAgatya, prmodbhrpuuritaaH| nemuridapAdo hi, namyo muniH saMmairapi // 45 / / natAnAmapi sarvAsAM, sa AzIrvAdimabhyadhAt / tasyAzIrvacasA tena samastA apyamamudan // 46 // rAjAnA vacanathI saMtuSTa ghayelA nArada bhISma rAjAnA aMtaHpuramAM gayA. tyAM bhISma rAjAnI bAlavidha viduSI bena "maDitA" hatI teNe nAradane AvatA joIne UbhA thaIne vinaya ane bahumAnathI siMhAsana arpaNa karyuM. sihAsana upara nAradane besADIne rAjAnI badhI rANIone namaskAra karavA mATe bolAvI. benanA saMdezAthI rANIo AvI sAthe rUmaNuM paNa AvI. rUmanI abhutarUpa saundaryane joIne nArada khuba khUza thayAM. kemasara rANIoe herSapUrvaka niMma rekAra karyA. nAMde paNa rANIne yaMdhAyone AzIrvAda ApyA. badhAM khUza thaI gayAM. zizupAlAya dattAstI-tIva bhrAMtimaposituM / rukmiNyAstu pRthatkvena, tenAzIrvacanaM dade // 47 // kRSNAgramahiSI ktse, bhUyAstvaM kila rukmiNi-! / mahilAmAMcaHpaSTi-kalAmuNavizArade // 48 // nArada aura saMbhAvyaM, nizamya sahasA vacaH / rukmiNyA vismayenAzu, dRSTaM pitRsvasurmukha // 49 // tanmukhAbhimukha vIkSya, saMjJayA jJApitaM tayA / kimuktaM muninAnena, pRcchatAt tvaM pitRsvasaH // 50 // rukmiNyA janitI saMjJA-mavagamya nRpAnujA / vinayAtsnehalaikyi , prapaccha muninAradaM // 51 // svAmin satyavacodhArina , brahmacaryAtivaryahata / ruvimapyAzIrvAgdAne, tvayA yatpratipAditaM // 52 // tatkiM munipate hAsyA-sahasAkArato vA / kiMvA satyatayA proktaM tvayaitasyAH praNAmataH // 53 // so'vAdItsubhage neva, hArayataH karitaM mayo / saMhasakArato naiva, kiMtu satyatayoditaM // 54 // amogha muninA proktaM jAnatI pArthivAnujA / tamevArtha dRDhIkartu, punarapyavadanmuniM / / 55 // praNAmAvasare nAtha, rukmiNyA yo nygdyt|s ko'sti mayakA tvadya-yAvadajJAtanAmakaH // 56 // kulaM zIlaM sanAthatvaM, vidyA vittaM vapurvayaH / evaM saptaguNAnvItaH, prAyo varo varo bhavet // 57 // pitRbhyAM ca vivekena, svakIyaH sujanai punaH / tasyaiva dIyate kanyA, pRSTastatastayA muniH // 58 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga -3 109 tasya kA janamI cAsti, kalyANajananI nRNAM / ko'thavA janako harSa - janako janakopamita / / 59 / tasya vA kIdRzaM zIlaM, pakSaH samasti kIdRzaH / vidyA kIdRgvayaH kIdR-gvapuH kIdRNdhanaM punaH // 60 // kaTakaM kaze tasya, valaM dhairya ca kIdRzaM / athinAM kIdRzaM dAne, zrutveti nirjagAda saH // 61 // jananI devakI tasya, devakIrtirtasadgurNA / janakoM vasudaivastu, vasudevasamAgat // 62 // zrImanne mijinAdhIzaH, sahodaro vivekavAn / jainadharmaratairyasya, zuddhAcArapravRttayaH // 63 // yasya paMkSe gravartate, dazAhoM balino daza / sahasrazo'pare'neke, kauTuMbikAca yAdavAH / / 64 / / vinayAdvarya cAturya - yukalAcArya sannidhau / dvAsaptatikalAbhyAsaH, kRto'sti yena harSataH / / 65 // vibhavAnAM prabhUtAnAM dAnakIrtividhAyinAM / vartate devatA yasya, pUrakA nijazaktitaH / / 66 / / kulizarSabhanArAca - saMhananena yadvapuH / satsamacaturasreNa, saMsthAnena ca rAjate / / 67 // bhuMjAno yauvanAvasthA - meva deva ivAvanau / mAnuSatve'pi devImAM, bhogasaMyogakArakaH || 68 // saMti yatkaTake yuktAH, zatruMjayasamudyatAH / vIrA bhUSayataH prAjyAH, pattayazca gajA hayAH / / 69 / ekato lakSazI vIrA, ekataH sa janArdanaH / ubhayorapi saMgrAma, jayazrIrvRNute hariM // 70 // udapATayatpANirmyA, bAlye govardhanaM giriM / jaghAna pUtanAM cAsau, malau cANUramuSTikau // 71 // baMbaMdha kAliye vyAla-magAdhe yamunAMni / sa duSTasyApi kaMsasyaM ziraH kozamivAcchidat / / 72 / / acalau'pi caleccAru-rathI cAmIkarAcalaH / na tvasau puMDarIkAkSaH svakIyadhairyavIryataH // 73 // dazajAtibhavAH kalpA, yugmino dadatI hitaM / pUrNa datte sa eko'pi bhUyasAmarthinAmapi // 74 // adadravyadAnena, so'kArSIddhanino'rthinaH / AmAdyo'nyapadA kazci-taM baMdhumiva mAnayet / / 75 / / vAsayitvA nivAsAya, dvArikAnagarI varA / surAdhIzAjJayA yasya, dhanadena samarpitA / / 76 / etatsArvajanAnAM ca, prathitaM kathitaM mayA / anyattasyAsti yatkiMcinmAhAtmyaM varNyate kathaM // 77 // dhairyazauryAdIkAnanyAn guNAn varNayituM mayA / naikayA jihavayA viSNoH, purastAttava zakyate // 78 // 'rUkmaNI zizupAlane ApI che,' e bhrAntine jANe dUra karavA mATe DhAya tema rUkSmaNine praNAma karatI vakhate nArade judA AzIrvAda ApyA:- sIenI cesaTha kalAmAM nipuNa evI he rUkSmaNi, tu kRSNanI agramahiSI thA !' nAradanA AvA age bhavya vacana sAMmaLIne vismaya pAmelI rUkSmaNIe phaInA sAmuM joyuM. sAmu joI ne rUkamaNIe phaIne IzArAthI kahyuM-munie Ama kema kahyuM ?" rUkmaNInA izArAne saMmajIne ene vinayapUrvaka premALa bhASAthI nAradane pUchyuM: - mit' anupama satya zIlane dhAraNa karanArA Ape rUkSmaNIne praNAma karatI vakhate je AzIrvAda ApyA. te hAsyathI, akasmAtathI, ke sAthe ja satya vAta kahI nArade kahyuH subhage, meM hAsyathI ke akasmAtathI nathI kahyuM paraMtu satya vAta kahI che.' 'muninuM vacana Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 zAMba-pradyumna caritra amogha hoya che ema jANatI rAjAnI bene e vAtane puSTa karavA mATe pharIthI pUchyuM:kula-zIla, parivAra, vidyA, dhana,zarIra ane vaya-e sAte vAne varamAM jovA joIe, e sAte guNothI yukta hoya te ja vara zreSTha kahevAya che. tevA varane ja vivekI mAtApitA pitAnI putrI Ape che. te Ape je nAma kahyuM te nAmane paNa ame jANatA nathI. te tenI kalyANa kArI mAtA koNa che ? harSa ApanAra pitA koNa che? tenuM zIla, pakSa, vivA, zarIra vaya, dhana, sainya, bala, zaurya, dAna vagere kevuM che? A badhA praznonuM samAdhAna karatA nArade kahyuM: devAMganAo jenA guNagAna karI rahI che, evI te tenI mAtA che, devakumAra samAna tenA pitA che. zrI neminAtha bhagavAna jenA bhAI che, vaLI jaina dharmamAM rakta ane zuddha AcAranuM pAlana karanAra che. jenA pakSamAM balavAna evA daza dazAhe che, hajAro kuTuMbIo temaja kroDa yAdane adhipati che. vinayapUrvaka kalAcArya pAsethI purUSanI bahetara kalAe meLavIne pAraMgata thayo che. ghaNA vaibhavazALI, ghaNuM dAna ApanAra evA kRSNane deve paNa pitAnI zakitathI sahAya karanArA che. vASabhanArA saMghayaNa ane samacaturasa saMsthAnavALuM tejasvI tenuM zarIra che. A pRthvImAM te manuSya hevA chatAM devenI jema devAMganA samAna rANIonI sAthe nIraMtara bhaMga saMga karanAra che. jenA sainyamAM zatruone nAza karanArA vIra parAkramI bahAdUra rAjAe che. zreSTha hAthIo, jAtivaMta ghoDAo temaja lAkhe ane koDonuM padAti sainya che. eTaluM ja nahI paNa ekabAju ekalA kRSNa hoya ane eka bAju lAkho vIra subhaTo hoya, to paNa raNasaMgrAmamAM jayalakSmI to kRSNane ja vare. AvA mahAbalI kRSNa bAlyAvasthAmAM govardhana parvatane be hAthe uMcakaryo hate. pUtanA rAkSasI, cANamallane jeNe sahajatAthI haNa nAMkhyA hatA. yamunAnA agAdha jalamAM kAlinAmanA bhayaMkara nAgane vadha karyo hato temaja duSTa kesano ziroccheda karyo hate. acala e senAne meruparvata kadAca calita thAya paraMtu puMDarikA kRSNa pitAnA pairya ane vIryathI kyAre paNa calita thaI zake nahi. yugalikanA manorathone dazajAtinA pavRkSo pUrNa kare che. jyAre A kRSNa ekalA ja aneka yAcakanA mane rathe pUrNa kare che. kRSNa yAcakane eTaluM badhuM dAna ApeluM che ke vAcakenA dilamAMthI yAcaka vRtti ja nAza pAmI gaI che ane te yAcake paradezathI AvelA bIjA yAcakane baMdhu samAna mAnI temanI daridratAne dUra kare che. kRSNane rahevA mATe suredranI AjJAthI kuberabhaMDArIe suMdara dvArikA nagarI vasAvI ApI che. A badhI vAta lokonA mukhethI sAMbhaLIne meM yatkiMcita kahI, paraMtu kRSNanA mAhAsyanuM varNana koInAthI paNa thaI zake nahI. tenA pairya, zaurya Adi guNonuM varNana eka jIbhethI kahevA mATe brahmA paNa samartha nathI. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-3 111 nAradoktamiti zrutvA, svarUpamadbhUtaM hreH|ddhau tanmayatAM citte, pitRsvasA ca rukmiNI // 79 // abhUdutkaMThitA tasya, darzanAya nRpAnujA / rukmiNI tu tadudvAha-karaNAya samutsukA / / 80 // nAradanA mukhethI kRSNanA adbhUta svarUpane sAMbhaLIne rUkSamaNa temaja phaI bane Azcarya cakita thayA. rAjAnI bena kRSNanA darzana mATe ane rUkSmaNa tenI sAthe vivAha karavA mATe utsuka thaI gaI manAgapi vihasyoce, rukmiNI jnkaanujaaN|anytraivaasmi dattAhaM, miliSyatyasya vAkkathaM / / 81 // sApyabhyadhatta vatse ya-danena nAradakSiNA / pratyapAdi ca tatsava-mapi jAnAhi sUnRtaM / / 82 // yato vAsara ekasmin, bhikssaarthmaagto'bhvt|asmdgRhe'timuktaakhyo, muniAnI shrutaanvitH||83|| datvA zuddhAnnapAnAni, gRhItvA sukRtaM ca saH / munimAmaMtrayAmAsA-pavezayitumAsane // 84 // AgRhya tava tAtena, saMsthApya cAsane kSaNaM / sthitvA ca puratastasya, bAribhyata saukRtI // 85 // tAvattasya munezcakSu-rgocare sahasApatat / vRMdArakakumArIva, rupamAdadhatI tanau // 86 // gauravarNayutAM mAM, vANImiva vipazcitAM / tvAmAloktha muniHproce, kasyeyaM tanayA nRpa ! / / 87 // bhUpAlo'bhyadadhatsvAmi-stvatprasAdAdiyaM sutaa|mmaasti parametasyA, vivoDhA ko bhaviSyati // 88 // - kaMika hasIne rUphamaNIe phaIne kahyuM - pitAe mane to bIjI jagAe ApI che. te A kRSNanI sAthe meLApa kevI rIte thaze ?' phaIe kahyuM - dIkarI, A nAradaRSie je hakIkata kahI te barAbara sAcI che. eka vakhata bhikSA mATe ApaNe ghera jJAnI atimukta muni AvyA hatA tArA pitAjIe ghaNA AdarapUrvaka temane zuddha anna-pANI vahorAvyA hatA. tyArabAda Asana upara birAjamAna thayelA muni sAthe tArA pitAjI dharmacarcA karatA hatA. tevAmAM tuM ekAeka tyAM AvI caDhI. sAkSAt sarasvatI samAna devakumArI jevI tane joIne khUza thayelA munie tArA pitAjIne pUchayuM - A putrI konI che ? " tArA pitAjIe kahyuM - svAmin A ApanI kRpAnuM phala che. Apa ja kahe teno bhAvi pati koNa thaze ?" maniH provAca bhUpAla, yadi mAM pRcchasi drataM / AkarNaya sakarNa tvaM, labdhavarNakRtastutiH / / 89 // yadUnAmanvayAMbhodhi-samullAse zazIva yaH / citraM kalaMkitAmuktaH, kRtArAtirapi sphuTaM / / 90 // duSTAnAmapi daityaanaa-mnvyaikprmaathnH|shissttaanaampi mAnAM, pAlanaM vidadhAti yaH / / 91 // doSayuktaH svakIyopi, tyajyate yena zatruvat / nirdoSaH parakIyo'pyA-driyate ca svamitravat // 92 // navamo vAsudevezo, dvArikAnagarIpatiH / etasyAH pariNetA sa, bhAvI bhUpAlabhUSaNaM // 93 // ityatimuktatAtAbhyAM, kriyamANA mitho mudA / kiMvadaMtI samIpe tu, saMsthitayA mayAtAzru // 94 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 zAMba-pradyumna caritra kRtvA vArtAmimAM tAba-tAtena saha te zubhe ! / jagAma muniradhyAtma-tejA nijatapovane // 95 // dvirnivaddhaM subaddhaM syA-diti nyAyaM budhodita vidaMtyato mayA'vAdi, satyaM nAradabhASitaM / / 96 // yathAtathaM vijAnIhi, tatastvamapi rukmiNi ! loke'pyasti prasiddha hi, narSibhASitamanyathA // 97 // | munie kahyuM - "rAjana , jo tuM pUche che te huM kahuM te barAbara sAMbhaLa "yaduvaMzarUpI samudrane ullasita karavAmAM caMdra samAna. ( Azcarya e che ke caMdra kalaMkti che paraMtu A te zatru hovA chatAM kalaMkathI rahita che. ) duSTa daityono nAza ane ziSTa purUSanuM pAlana karanAra pitAnA doSone zatrunI jema tyAga karanAra ane pArakAnA guNane mitranI jema Adara karanAra evA dvArikAnagarInA adhipati navamA vAsudeva, e ja A putrInA bhAvi pati thaze." A pramANe tArA pitA ane atimuktamuni vAta karI rahelA hatA tyAM rahelI meM barAbara te vAta sAMbhaLI hatI. tArA pitAnI sAthe A pramANe vAta karIne adhyAtmajJAnI tapasvI mahAmuni potAnA sthAne cAlyA gayA hatA. be vakhata bAMdheluM hoya te majabUta bane che.' tema atimuktamunie kahelI ane nArade kahelI vAta bane rIte maLatI Ave che. tethI tane nArade AzIrvAda ApyA te satya mAna, rUkramaNi! kemAM paNa kahevata che ke jema tema bolAyeluM paNa RSimunionuM vacana satya kare che. kayAre paNa phagaTa jatuM nathI. rUkmiNI tu tadAvAdIn, satyaM brUSe pitRsvsH| kintu tvamapi jAnAsi, zizupAlArpitAsmyahaM // 98 // soce jAnAmyahaM putri, mAkArSIzcittamAdhibhAkApitRbhyAM tvaM na dattAsi, zizupAlamahIbhRte // 99 // zizupAlAvanipAla-pArzve'nyedhurgatena tu|muditen tvadIyena, bhrAtrArpitAsi rUkmiNi ! / / 800 // rUmaNIe kahyuM -phaI tame je vAta kahI te satya che, paraMtu tame paNa jANe che ke mane zizupAlane arpaNa karI che. phaIe kahyuM paraMtu putrI, tuM ciMtA karIza nahi? tArA mAtA-pitAe tane zizupAlane nathI ApI paraMtu tAro bhAI rUkikumAra eka vakhata zizupAla pAse gayeluM. tyAM khUza thaine tArA bhAIe tane ApI che, mATe ciMtA karIza nahI." rUkmiNyuvAca mabaMdhu-rgatastatrAbhavatkathAta sarvamapi vRttAMtaM, prasAdaya mamAditaH // 1 // pitRSvasAvadadvatse, zRNu tatkathayAmyahaM / zizupAlo'nyadAcAlI-jjetumutkaTapArthivAn // 2 // tadA tvadIyatAtasya, svIkRtasauhRdasya ca / patrikA saha dUtena, preSitA tena bhUbhujA // 3 // drutamatra sametavyaM, yuSmAbhiH priitidhaaribhiH| bhUyobalena sAkaM hi, parIkSyo'vasare suhRt // 4 // patrikAM vAcayitvA sa, tatra gaMtumanA nRpaH / rAjye'bhiSekayAmAsa, rUkmiNaM nijanaMdanaM // 5 // rUkamyapyabhyadhAttAta. sato'pi tava gopateH / satvaramAspade sUryA-imeva sthApye tvahaM kathaM // 6 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-4 113 bhISmo'vAdIdabhISmotkyA, samAkarNaya nNdn| kRtye prabalakAlIne, nRpeNa yadi gamyate // 7 // tadA svakIyasAmrAjye, nyasyate nijanaMdanaH / mahatAmapi bhUpAnAM, prAyazo vidhirastyayaM // 8 // samAcakhyau kumAro'pi, prabhUtakAlakarmaNi / yathA rAjJAM vidhistAta, tathA me tvatprasAdataH // 9 // bhUyiSTe viSame kArye, vinayI naMdano bhuvi / na datte sarvathA gaMtu, tAtaM mUrdhaziromaNi // 10 // naMdanasya vinItasya, saiva cAsti vidhiryataH / tatastvaM vad me tAta, kimasti kRtyamIdRzaM // 11 // rUkamaNIe kahyuM: "mAro bhAI tyAM kema gayele ? te badhI vAta mane mAMDIne karo." phaIe kahyuM: 'huM kahu te sAMbhaLa, eka vakhata zizupAla duzmana rAjAone jItavA nIkaLyA tyAre tArA pitAne te mitra hovAthI dUtanI sAthe patrikA lakhIne mokalI. paramanehI evA he mitra, moTA sainyanI sAthe mArI madade tamAre AvavuM. (kharekhara, mitranI parIkSA avasare ja thAya che.) patrikA vAMcIne tArA pitA rUkimakumArano rAjyAbhiSeka karIne yuddhamAM javA mATe utsuka thayA. tyAre rUmikumAre kahyuM - "pitAjI, sUrya samAna A5 hovA chatAM rAjya upara A patharAne kema sthApana karo cho ?" tyAre bhImarAjAe madhura vANuthI kahyuM - "putra, meTuM kArya upasthita thAya tyAre rAjAe javuM joIe. potAnA putrane rAjyasiMhAsana upara sthApIne rAjAo jAya che. meTA rAjAonI A vidhi hoya che, tyAre rUkimakumAre kahyuM-evuM kayuM moTuM kArya upasthita thAya tyAre rAjAne A vidhi karavI paDe ? te kRpA karIne jaNAve. game tevuM moTuM kArya hoya paraMtu je vinayI putra hoya te pUjanIya pitAne javuM jarAye yegya nathI. te jevI ApanI vidhi che evI vinayI putranI paNa A vidhi che, te Apa kahe ke evuM zuM kArya che ?" bhISmabhUpo'vadadvatsa, zizupAlo'sti matsuhRt / durdharaM bhUpati jetuM, calitaH sabalo balI // 12 // sauhArdenaiva tenAha-mAkArito'smi satvaraM / yadA na gamyate tatra, kiM sauhArda tadA mama // 13 // tatastvAmabhiSicyAhaM, kaTakena mhiiysaa| putra ! tatra prayAsyAmi, pakSapAtavidhitsayA // 14 // bhISmarAjAe kahyuM - "putra, zizupAla mAro mitra che. te moTA sainya sahita balavAna zatrurAjAne jItavA nIkaLyo che. teNe mitratAthI pitAnI madade mane be lAvyo che. te mAre javuM ja joIe. je nA jauM to mArI mitratA lAje, tethI tAro rAjyAbhiSeka karIne moTA sainya sAthe tenI madada karavA mATe jaIza." samAkarNya vaco vaptuH, kumAro'pi vyajijJapat / mayi satyapi he tAta, tvayA nUnaM na gamyate // 15 // lokA api vadiSyati, tiryasiho'pi sundrH| ya ekenaiva putreNa, sukhI syAtsarvajanmani // 16 // 15 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 zAMba-pradyumna caritra mamAdezapradAnena, prakaTIkuru mAM tataH / syAdvacanIyatA vA na, yathA loke'pi me pitaH // 17 // bhUpo'bhyadhAtkumAra tvaM, sukumArazca bAlakaH / kaThoraM raNakarmAsti, yena tena na janyate // 18 // tatastavAsti yogyaM na, kRtyametsutottama / geha eva sthito rAjyaM, pAlaya tvamakaMTakaM // 19 // pitAnA vacana sAMbhaLIne kumAre kahyuM - "pitAjI, huM chuM tyAM sudhI Apane bilakula javA nahI dauM. loko paNa kahe che. ke tiryaMca evo siMha paNa eka ja putrathI jIvanabhara sukhI rahe che, Apa mane Adeza Ape. jethI lekamAM mArI niMdA nA thAya." rAjAe kahyuM: "tuM sukumALa bAlaka che, raNakArya kaThora hoya che. tyAM jevA tevAnuM kAma nahIM. tArAmAM haju yuddha karavA mATenI yogyatA nathI, mATe tuM ghera rahIne nikaMTaka rAjayanuM pAlana kara. prajajalpa kumAropi, vinayAtpitaraM prati / prasAditaM tvayA tAta, tatsarvamapi sUnRtaM // 20 // kaThinAH parvatAH prauDhA, abhedyAzca yathA tthaa| laghunApi vajreNa, bhedyaMte kiM na helayA // 21 // zuMDAdaMDena bhUyiSTa-mAn bhApayatAM bhRzaM / bhinatti hastinAM kuMbha-sthalAni kiM na kesarI // 22 // tvayA punaH pitaH proktaM, rAjyaM dhAmnyeva pAlaya / lokaistadapi no sAdhu, sarvathA kathayiSyate // 23 // putrasya kAmanA pitrA, sukhArtha pravidhIyate / prastAve zameNi nAbhUta , kiM mUtena sUtena tat // 24 // tato'kRzakRpAM kRtvA, datvA cAjJAM pitarmama / parIkSasva svarUpaM ca, yogyAyogyAtmakaM punaH // 25 // sahajenaiva bhUpAla-zizupAlena mAM saha / preSayitvA raNe pazya, pazcAdrAjyavyavasthitiH // 26 // kumAre vinaya pUrvaka pitAne kahyuM: "Ape je te kahyuM badhuM barAbara che, paraMtu kaThIna ane abhedya evA paNa parvato nAnakaDA vajAthI zuM bhedAtA nathI ? pitAnI pracaMDa sUMDhathI lokone DarAvatA evA hAthInA gaMDasthalane nAnakaDo kezarI siMha zuM bhedI zakato nathI ? to Ape ghera rahIne rAjya pALavAnuM kahyuM, paNa tethI lokomAM jarA paNa sAruM kahevAze nahI. ane putranI IcchA pitAne sukhI karavAnI hoya che. te je putra avasare pitAne sukha nA Ape to e putra putra tarIke kahevAtuM nathI. to pitAjI, Apa mArA upara moTI kRpA karIne AjJA Ape, ane mArAmAM rahelI yogyatA-avatAnI parIkSA kare. zizupAla rAjAnI sAthe mane yuddhamAM mokalIne pachIthI rAjayanI vyavasthA vicAraze" ityaMgajavacaH zrutvA, saMtuSyan bhISmabhUpatiH / etasyAho vinItatvaM, manasyevaM vyaciMtayat // 27 // sarvairapi pravartavya--masyAjJAyAM vizeSataH / melayitvA balaM sarva, zikSA datteti bhUbhujA // 28 // atyAgrahaprasaMgena, tAtenAjJA samarpitA / kumArasyApi putrasya, vinayena mahIyasaH // 29 // preSaNAya tato dattA, janakena varUthinI / bhUyastarapadAtIbha-turaMgamarathairyutA // 30 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga -4 115 putranA saMtoSa kAraka vacana sAMbhaLIne bhISmarAjA manamAM vicAre che ke A putra ke vinayavaMta che. A pramANe vicArI bhImarAjAe badhAM sainikone belAvIne zikhAmaNa ApIH tamAre sahue vizeSa prakAre, rUkimakumAranI AjJA mujaba cAlavAnuM che' putranA atiAgrahathI rAjAe vinayI putrane yuddhabhUmimAM javA mATenI AjJA ApI, ane tene hAthI ghoDA ratha ane pAyadala ema moTI caturaMgI senA ApI. zirasyAropya pitrAjJAM, natvA pitroH padadvayaM / zubhe'ti zakunarbhavyaiH kumAraH pracacAla saH // 31 // avicchinnaprayANena, kumAro vartmani vajan / zizupAlezasenAyAH, socireNaiba caamilt||32|| kumAre milite bhUri, sAnnidhyaM pravidhAyini / cacAla zizupAleza-stadanaMtaramaMjasA // 33 // pitAnI AjJA meLavIne khUza thayelA rUkimakumAre pitAne namaskAra karI zubha divase zubha zukane pUrvaka prayANa karyuM. avicchinna prayANe cAlatAM rastAmAM ja te zizupAlanA sainya sAthe maLI gaye. baMne rAjAnA sainyathI utsAhita thayelo zizupAla thaDA ja samayamAM zatrurAjAnI sImamAM pahoMcI gayo. kumAreNa samaM mArge, pravartayaMstataH sukhaM / duSTapallIpateH pallI-sImani samupeyivAn // 34 // zizupAlaM samAyAtaM, zrutvA sImani vegataH / melayitvA balaM prAjyaM, so'pi sanmukhamAgamat // 35 // samete'bhimukha tasmin , zaurya darzayituM nij| zizupAlaH krudhA vani--niryajjvAlo babhUva c||36|| durAtmAstyeSa bhUpAlaH, sAvadhAnatayA tataH / vizeSeNa nizi stheyaM, mahIzo'kathayabale // 37 // rUkimakumAranI sAthe sukhapUrvaka cAlatAM teo duSTa palipatinI pallInI sImAmAM pravezyA. pitAnI hadamAM zizupAlane Avelo sAMbhaLIne palIpati vizAla sainya laIne sAme Avyo. potAnI zUravIratA dekhADavA mATe sAmAM AvelA pallI patine joIne zizupAlano krodharUpI agni vadhAre prajavalita banyo. " A rAjA duSTa che, te sAvadhAna thaIne rahevuM. temAM paNa rAtrie to vizeSa sAvadhAnI rAkhavI." A pramANe zizupAle potAnA sainyane sAvadhAna karI dIdhuM. varAko'yaM kiyanmAtraM, svAmistavAnubhAvataH / samanAta yuddhAya, bruvANA iti tadbhaTAH // 38 // gehe zUrA bhavaMtyeke, tathaike caiva paMDitAH / anyasya milite putra, yastiSThebalavAnasau // 39 // tato gaMdhebhasaMkAze, kaTake samupeyuSi / zizupAlavalaM jAtaM, nirmadaM parahastivat // 40 // yudhyamAneSu vIreSu-bhayorapyabhimAnataH / hAritaM zizupAlasya naSTaM sainyaM samaMtataH // 41 // jayAmi nikhilAnetA-nityahaMyuH samutthitaH / tadane zizupAlo'pi, zizupAla ivAbhavat // 42 // tatsvarUpaM samAlokya, rupA rukmI samutthitaH / cakre pallIpateH sainya-maryameva tamo'bhitaH // 43 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 6 zaba-pradyumna caritra dinAMkava #Ara-mAlvina saraLataiT davA pachAmAna, nApatiSThA gRhItvA zizupAlo'pi, prAha re kiM karomyatha / so'vAdInmArgayeryattvaM, dadyAM mAM kiMtu mA vdhiiH||45|| prativarSamiyAn daMDo, deya utkveti rukmiNA / zizupAlasamIpAtsa, mocitaH kRpayA tadA // 46 // bhadrANi jIvatAM puMsAM, vimRzyeti prapadya ca / daMDe muktAphalasvarNa-gajAzvAn sa pradattavAn // 47 // rukmisAMnidhyato jitvA, pallIsvAminamutkuTaM / prAjyaM ca daMDamAdAya, zizupAlaH prtiiyivaan||48|| svAmina ApanA prabhAva AgaLa A rAMkaDo zuM mAtra che?" A pramANe bolatA pallIpatinA sainiko yuddha mATe taiyAra thayA. "are, A to gharamAM ja zUravIra che. haThapaMDita che. bIjAne putra maLI gaye che, eTale baLavAna thaI Avyo che, paraMtu ApaNA gaMdha hasti samAna sainyanI AgaLa sAmAnya hAthInI jema, tene mada hamaNuM ja ogALI nAMkhuM chuM,' ( A pramANe belatA pallIpatie sainyane yuddha karavAno Adeza Apyo. baMnenuM sainya abhimAnathI laDI rahyuM hatuM, paraMtu zizupAlanuM sainya hArIne bhAgI gayuM. "A badhAne huM ekale ja jItI laIza", AvA ahaMkArathI UbhelA zizupAlanI dazA te kharekhara zizu bAlakanA pAlaka jevI banI gaI ! zizupAlanA sainya hArI gayuM jANI rUmikumAra yuddhabhUmimAM Avyo, tyAre patnI patinA sainyanI dazA sUryanA AvavAthI aMdhakAra palAyana thaI jAya tevI thaI. arthAt sainyamAM nAzabhAga thaI gaI. ghuvaDanI jema ekalA UbhA rahelA pallI patine nAgapAzathI bAMdhIne rUkikumAra zizupAla pAse lAvyA. zizupAle raSithI pahelI patine kahyuM bola, tAruM zuM karuM !' te bolyo :-"rAja, tame kaho te karuM. tame mAge te Apu, paraMtu kRpA karIne mAro vadha karazo nahI." rUkimakumAre kahyuM - dara varSe tAre amuka daMDa bharavo" A pramANe kahIne zizupAla pAsethI tene choDAvyo. 'jIvate nara bhadrA pAme" ema vicArI pallI patie rUjhimakumAranuM vacana pramANa karIne daMDamAM hIrA, motI, mANeka, hAthI, ghoDA, suvarNa vigere ApyuM rUjhimakumAranI sahAyathI balavAna pallI patine chatIne daMDa laIne zizu pAla rUkimakumAra sAthe tyAMthI pAcho pharyo. eka nijavayasyasya, sUnudvitIyamasya hi / sAhAyyenaiva pallIza-jayo'bhUdbhubi bhUpateH // 49 // tataH sanmAnayAmAsa, rukmiNaM bhUpatirbhRzaM / mithazcAkRtrimA prIti-stayoradhvanyajAyata // 50 // eka te potAnA mitrane putra, ane bIjuM enI sahAyathI ja ukaTa pallI pati upara vijaya maLyo. tethI zizupAle rUkimakumAranuM khUba ja sanmAna karyuM. rastAmAM banne vacce gADha maitrI-saMbaMdha baMdhAyo. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-4 117 eko datte dvitIyo'pi, pratigRhNAti harSataH / eko-bhukte eko bhoj-ytyaadrvishesstH||51|| eko guhyaM vadedanyaH, prapRcchati chalojjhitaM / iti SaDlakSaNaiH prIti-stayoH samabhavad dRddhaa||52|| "harSa pUrvaka eka bIjAne ApavuM-levuM, AdarathI eka bIjAne prIti bhejana karavuM karAvavuM, temaja arasa parasa eka bIjAthI kaMI paNa gupta rAkhavuM nahIM, A pramANe prItinA cha lakSaNe jyAM hoya tyAM gADha maitrI thAya che." rUjhimakumAra ane zizupAlanI A rItanI gADha maitrI thaI jitvA pallIpatiM duSTaM, zizupAleza AgataH / iti jJAtvA pure lokaiH, pravezasyotsavaH kRtH||53|| kumAreNa samaM bhUpaH, samAgatya pure nije / parasparavinodaizca, prItyA kAlamavAhayat // 54 // prArabhyAdyadinAdaMtya-dinasAdRzyameva hi / jAnan prItau kiyaMta sa, kAlaM tatra sthito mudA // 55 // gehaM jigamiSa rukmI, milituM pitarau nijau| saMmadAdanyadAdatta, tvAM surUpavatI kanIM // 56 // vizeSeNa tato'pISTa-gajAzvAdipradezanaiH / saMtoSitastato'cAlIt , kanyAdAnaM hi tuSTaye // 57 // duSTa pallIpati upara vijaya meLavIne AvelA pitAnA rAjAne jANIne nagaravAsI lokoe zizupAlana ghaNu ThAThathI nagara mahotsava karAvyuM. rUkimakumAra sAthe potAnA nagaramAM AvIne paraparanA vArtA vinodamAM ghaNe samaya pasAra thaI gayA. pahelA divasathI chellA divasa sudhI eka sarakhI prItine dhAraNa karatA rUkimakumAre mAtA pitAne maLavA mATenI utkaMThAthI zizupAlane kahyuM - have mAre ahIMthI tvarAe javuM joIe. mATe Apa mane AjJA Apo" ema kahIne saMbaMdhane daDha banAvavA mATe potAnI rUpavatI bena rUkamaNIne ApavA mATenuM vacana ApyuM. ane zizupAle paNa rUmanA dAnathI khUza thaIne hAthI, ghoDA, ratha, pAyadala vigere ApIne rUkimakumArane khUba sa teSa Ape. sanmAnito mahIzena, yadA rukmI niketane / yuddhe jayaM samAdAya, datvA tvAM smupaagtH||58|| tadA natvA pituH pAdAn , tasthivAnucitAspade / vRttAMta zizupAleza-milanAdyamacIkathata // 59 // pravRttau kriyamANAyAM, kuzalapraznapUrvakaM / rukmiNI zizupAlAya, mayA datteti so'vadat // 60 // sAdhu sAdhu tvayA rukmina , kRtametanmanISiNA / sarve'pi bAMdhavAste cA-vIvadanniti harSataH // 61 // zizupAlathI sanmAnita thayelA rUjhimakumAra pitAnA nagaramAM AvyA. vijaya prApta karIne AvelA putrane bhIma rAjAe ghaNA satkAra ane sanmAnathI vadhAvyo. rUkikumAra paNa pitAne namaskAra karIne ucita sthAne beThA. tyAra bAda rastAmAM zizupAla sAthenAM mIlanathI mAMDIne pallI patine kevI rIte chatya, vigere vRttAMta vistArathI kahIne. pote pitAnI mene rUkSamaNIne zizupAlane ApI te paNa vAta karI. A vAtathI khUza thaIne pitAe rukimaNumArane kahyuM -"sAruM sArUM, A te bahu sAruM karyuM. A rIte rAjA pradhAna-temaja baMdhuvarge paNa A vAtane AnaMdathI vadhAvI lIdhI. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMkha-pradyumna ritra I , saMtuSTena tava bhrAtrA, zizupAlAya bhUbhRte / rukmiNaiva pradattA tvaM tvatpitrA na tu rukmiNi ! // 62 // ata eva purastAtte, puMDarIkAkSacetasaH / asaMbhAvyamapi proktaM, bhAvi nAradabhASitaM // 63 // pitRbhyAmeva kanyA tu, pradattA yAti sarvathA / sahodarAdibhirdattA, satostayorna hi vrajet // 64 // kariSyAmyahamapyuccai--rabhiyogaM tathAMgaje / bhaviSyati yathA tAva - kInacittavicititaM // 65 // 118 'rUkSmaNi, saMtuSTa thayelA tArA bhAie tane zizupAlane ApI che. para`tu mAtA-pitAe ApI nathI. AthI nArade tane kRSNapati thajo.' evA je AzIrvAda ApyA, te asabhavita nathI. kema ke mAtA pitAe kareluM kanyAdAna saprakAre dRDha bane che. paraMtu bhAI vageree ApeluM kanyAdAna eTalu cAsa hetu nathI. mATe je tArI tanmayatA kRSNa pratye haze te ene meLavavA mATenA upAye vicArIzuM, tuM ciMtA karIza nahI.' 1 pitRSvasuriti zrutvA vacanaM duHkhamocanaM / viSNumeva vahatyucca -- manase caiva kevalaM // 66 // A pramANe duHkha dUra karanArA kUInA vacana sAMbhaLIne khUza thayelI rUkmaNI manamAM kRSNanuM dhyAna karatI rahI. yoSitaH puruSe cittaM puMsazca yadi yoSiti / ubhayorapi vivAhaH samIcInastadaiva hi // 67 // lAtveti rukmiNI cittaM, kRtvA viSNozca varNanaM / nijApamAnaduHkhasya, zAMtyarthamutthito muniH||68|| 'strIne purUSanI cAhanA ane purUSane strInI cAhanA, A pramANe eka bIjAne cAhatA hAya tevA strI purUSane vivAha saphala bane che.' ema mAnIne nAradajI rUkSmaNInuM citta kRSNa pratye AkaSI ne have kRSNanu citta rUkmaNI pratye AkaSavA mATe ane tethI satyabhAmAnA apamAnanA badale levA mATe tyAMthI uThayA. kailAsazikhare gatvA, sthitvA kiyadanehasaM / lilekha rukmiNIrUpaM, paTe svakalayA muniH // 69 // paTe likhitamapyAzu, manohAri satAmapi / AdAya rukmiNIrUpaM, cacAla nAradastataH // 70 // AcchAdyAdhvani vastreNa dhRtvA bhujAMtare bhRzaM / viSNodarzayituM rUpaM, so'calad dvArikAM purIM // 71 // cAraNarSimivAkAza - mArgeNAyAtamAdarAt / vIkSyAbhyutthitamAtmIya - sabhAsthena murAriNA // 72 // guNAn vardhayituM sauvA-nabhyutthAyAsanAdibhiH / munimAmaMtrayAmAsa, vinayena janArdanaH ||73 || AmaMtrito munistatrA - sane datte murAriNA / harSAdAzIrvaco datvo- paviSTaH susthiro yadA // 74 // tadA pRSTo mukuMdena, svAmin vicarasIcchayA / vIkSitaM kautukaM kiMcit, kvApi bhUmaMDale tvayA // 75 // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-4 119 mayA tvaM paramAbhISTa-mitratvena viciMtyase / tato madarthamAnItaM, kiMcidAzcaryakAraNaM // 76 // iti prokte muniauna-mAdhAya saMsthito mudA / paTe likhitamAkAra-madarzayajjanArdanaM // 77 // taM samAlokya goviMda-zcitte tanmayatAM dharan / meSonmeSAvakayo- dhAccitrapumAniva // 78 // adRSTacaravibhrAji-kutUhalimanuSyavat / paTasvarUpamAlokya, so'bhavacca savismayaH // 79 // tathA bhUtvA kiyadvelAM, daityArirapi taM muni / papraccha vikalaH kiM ca, strI dRSTvA vikalo na kH||8|| svAminnidaM kimAlekhya--mAtramasti paTe'tra ca / athavA vidyamAnaM kiM, kalayAcitritaM tvayA // 81 rUkSmaNIne tyAMthI nIkaLI nArada kelAsa parvata upara jaI keTalA divasa tyAM rahIne khUba ja zAMti pUrvaka eka paTa upara rUmanuM citra potAnI kalAthI Abehuba banAvyuM. saMtane paNa meha pamADe tevuM citra laIne tyAMthI nIkaLyA. rastAmAM vastramAM viMTALI bhujAmAM rAkhIne kRSNane batAvavA mATe dvArikAmAM AvyA. cAraNaSinI jema AkAzamArgethI AvatA nAradane joIne kRSNa UbhA thaIne AdarapUrvaka Asana ApyuM. Asana upara birAjI kRSNane AzIrvAda ApyA. kRNe pUchyuM -svAmina, Apa to IcchA mujaba bhUmaMDalamAM pharo che, Ape te ghaNA AzcaryakArI kautuko joyA haze ? huM tamAro khAsa mitra chuM, te mArA mATe Azcarya kArI koI vastu lAvyA cho ? viSNunuM vacana sAMbhaLI maunapUrvaka peluM citrapaTa kholIne batAvyuM. animeSa nayane citrane joIne citra purUSanI jema kRSNa citramAM tanmaya banI gayA. jema koI alaukika vastune joIne vimita thavAya tema kRSNane Azcarya thayuM. keTalIvAra sudhI visphArita netra citrane joIne kRSNa pUchayuM :-muni, zuM A koI kalA che ? AvI kalA hoya ja nahI. arthAt strIne joIne koNa vikala (vihavala) na bane? svAmina, A mAtra paTamAM AlekhavA puratuM ja AlekhyuM che ke vidyamAna vastunuM citra potAnI kalA batAvavA mATe AlekhyuM che? iti pRSTe'bravItso'pyA-lekhyamAnaM hi naastydH| kiMtu dRSTaM varaM rUpaM, mayA citritaamcyut!|82 nArade kahyuM- "kRSNa, A citranuM koI Alekhana puratuM Alekhana karyuM nathI paraMtu je suMdara rUpa meM joyuM che, tenuM ja meM citramAM Alekhana karyuM che.' punarapyacyutaH prAhA-karNitaM rUpamIdRzaM / triviSTape'surINAM vA, surINAM vaDavAmukhe // 83 // tAvakInA gatistatra, pravartate na sarvathA / martyaloke gatiste'sti, na tatra rUpamIdRzaM // 84 tataH samyakprakAreNa, mamAgre brUhi sUnRtaM / samAnItamidaM rUpaM, kRtaH kasyAH striyAH sphurt||85|| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 zAMba-pradyumna caritra kRSNa kahe: "varga mAM devakanyAnuM athavA gAMdharva lekamAM gAMdharva kanyAnuM AvA prakAranuM kadAca rUpa hoya, tevuM sAMbhaLavAmAM AvyuM che, paraMtu ApanuM gamanAgamana tyAM te hatuM nathI. manuSya lekamAM ja moTe bhAge phare che, tyAre manuSya strInuM AvuM rUpa te heya nahIM. te mArI AgaLa Apa sAcesAcI vAta kaho ke A rUpa kaI strInuM che?" prativaddhaM manastatra, rUpe matvA vRssaakpH| mAdhavaM nArado'vAdI-dvihasya ca manAgapi // 86 // manuSyaloka evAstI-dRzaM rUpaM manoharaM / citAratnamivAnItaM, DhaukanAya purastava // 87 // viSNunuM citta citrapaTa upara baMdhAyeluM jANIne kaMIka hasIne nArade kahyuM : Avu manahara rUpa manuSya lekanuM ja che. ciMtAmaNI ratna samAna A citrapaTane tamane bheTa karavA mATe ja lAge chuM" darza darza ca tadrUpaM, kRSNaH saMsthitalocanaH / kAMteyaM cenmayA nAptA, tadAhaM muSito'smi c||88|| vartate martyaloke'pI-dRzaM rUpaM mRgIdRzAM / na ced dRggocarIbhUtaM. vNcito'smiityciNtyt||89|| kRSNa sthira netre jema jema rUpane juve che tema tema te rUpamAM tallIna banI jAya che ane vicAre che ke AvI strI mane maLI nathI, te kharekhara huM cerAI gayuM che. manuSya strInuM AvA prakAranuM rUpa Aja sudhI mane jevA malyuM nathI. te kharekhara huM ThagAI gayo chuM veNIdaMDo'pyaho hyasyAH, kRSNabhujaMgamAyate / dRSTamAtro'pi cetAMsi, harate kAminAM nRnnaaN||904|| satSoDazakalAdhAri--tvena mAbhUdvidhoH smayaH / pArvaNeMdukalAkhaMDaM, dhAtevAsyAdadhe'like // 91 // kaMdarpasya dhanuHzAstre, zruyate dRzyate na ca / itIva bhramiSAdasyA, dhanvakAmena daryate // 92 // etasyA netrasaudarya-yogenaiva jitA iva / sAraMgyo nagaraM tyaktvA, banavAsaM siSebire // 13 // yasya nAsA gatA tasya, na vaktre kimapi sthitN| anayA nAsayA kIrAH, khe bhrAmyaMti jitA iva94 biMbasya vA pravAlasya, mAbhRtsvazoNatAsmayaH / dhAtraivAsyAH kRtAvoSTau, raktatvena dvayorapi // 15 // anayaiva gRhItaH sva-svareNa kokiladhvaniH / itIva kAlikAM dehe, duHkhena pradadhe pikaH // 16 // svahRtsaralataujjvalya-sUcanArthamivAnayA / daMtapaMktau dhRte kuMda-vatsaralatvazubhrate // 97 // rAtrAveva kalA me'sti,mukhsyaasyaastvhnishN| itIva lajjayA nUnaM, na divA bhAti cNdrmaaH||98|| asyA eva varaM rUpaM, sarvasvISvityasau gale / rekhAM kaMburivAdabhre, hRdi kiMtu na vakratAM // 99 // madhye kAThinyayogena, saukumAryeNa vA bahiH / etasyA iva kalyANa-kuMbhAyete payodharau // 30 // mahAbAhulane asyA, visAyete manorame / adbhUtaM kaMTakairmukte, saukumArye Na saMyute // 1 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-4 121 gaMbhIratvena pAthodhi-samAnaM mAnasaM bhRzaM / eSA ca pradadhAnApi, kSAratvena vivarjitA // 2 // sarasAhArasaMprAptA--vapyeSAsti kRzodarI / nikhilarAmayamuktA, saMyuktA saMsphuradguNaiH // 3 // kaTibhAgatanutvena, siMhIvAsau pravartate / nAbhikUpena lAvaNya-pAnIyadIrghikeva ca // 4 // nitaMbayozca puSTatvaM, dharatyeSA smaaNsyoH| raMbhAstaMbhasamAnatva-pUrvorjAnvozca mUDhatAM // 5 // kUrmapRSTasamAnenau-natyena ca vizeSataH / pAdAbhyAM rAjamAnAbhyA-metasyAH zobhate vapuH // 6 // pAdapANitalAzeSa-nakheSveSA ca zoNatAM / sAramAdAya padmAde-rdhatte mattebhagAminI // 7 // ApAdamastakaM strINAM, dakSalakSaNalakSitaM / asti kasyA ado rUpaM, samasteMdriyasundaraM // 8 // vyaMtarI kinnarI vApi, rAjatsarvasurIvarA / pAtAlasundarI vidyA-dharI rUpAdhikaM vidaM // 9 // kharekhara, A strIne veDa (Tale) kALAnAga jevo che ke jene jovA mAtrathI kAma purUSanA cittane harI le che. caMdrane paNa pitAnI seLakalAthI saMpUrNa rahevAnuM abhimAna che. dhanurvidyAmAM kAmadevanA bANe keIe joyA nathI ane sAMbhaLyA paNa nathI. tethI A strInI be bhramarenA hAne jANe kAmadevanA bANe batAvyA na hoya! A strInA netranI suMdaratAthI parAbhava pAmelI bicArI haraNIone nagara choDIne jaMgalamAM vAsa karavo paDe lAge che.! jenI nAsikA barAbara nA hoya tenA mukhamAM kaMI rahetuM nathI. A rInI nAsikAnI suMdaratAthI parAbhava pAmelA hovAthI jANe pipaTone AkAzamAM bhamavuM paDe che ! biMbaphala (geleDA) ane pravAlane paNa potAnI ratatAnuM abhimAna osarI gayuM che. kema ke brahmAe te baMnenI raphatatA (lAlAza) ne laIne A strInA be hoTha banAvyA lAge che! pitAne madhura avAja luMTAI javAthI duHkhI thayelI kokilA (keyala)e tethI ja pitAnA zarIre kALAza dhAraNa karI nathI zuM ? macakuMda puSpanI saraLatA ane zubhratAne laIne ja brahmAe A suMdarInI daMtapaMkti banAvI lAge che. mArI kalA te rAtrimAM ja khIle che, jyAre A suMdarInuM mukha to divasa ane rAtrie niraMtara khIlI uThe che." Ama zaramAIne jANe candra divase AvatA nahIM hoya? 'sarve strIomAM AnuM rU5 zreSTha che.' e sUcavavA mATe ja brahmAe jaMTha (gaLA) upara rekhA derI nA hoya ! arthAt zaMkha samAna Doka hovA chatAM zaMkhanA madhyabhAgamAM vakratA che jyAre AnA hRdayamAM vakatAnuM nAma nizAna nathI! | madhyamAM kaThIna ane bahAra sukumALa evA A strIne be stana suvarNa kaLaza jevA zobhe che. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 zAMba-pradyumna caritra A strInI bAhalatA kamalanI nALa jevI manahara che. paraMtu Azcarya e che ke mRNAlanI nALamAM kAMTA hoya che, paraMtu AnI bhujAlatA kAMTA vinAnI che. A suMdarInuM hRdaya samudra samAna gaMbhIra che, paraMtu samudra khAre che, jyAre AmAM khArAzanuM nAma paNa nathI. sarasa bhojana karanArI hovA chatAM kadari (pAtaLA peTavALI) che ane roga rahita ane guNothI sahita che. Ane kaTIbAga siMhaNanA je muNigrAhya che. enI nAbhi jANe lAvaNyanI kupI (kuI) jevI che. AnA baMne nitaMba puSTa ane be bAju sarakhA che. enA sAthaLa keLanA staMbha jevA sukamaLa ane jAnu gUDha che. kAcabAnI pITha samAna unnata ane suMdara be paganI zobhAthI teNInA zarIranI zobhAmAM era vadhAre lAge che. raktakamalamAMthI sAra to (lAlAza)ne laIne jANe vidhAtAe gajagAminI evI A suMdarInA hAtha-paganA taLIyAM ane na banAvyA na hoya ! pagathI mAthA sudhI lakSaNe peta AvuM sarvAMgasuMdararUpa kaI strInuM haze ? athavA vyaMtarI kinnarI, devakanyA, pAtAlasuMdarI ke vidyAdharInA rUpathI adhika rUpa dhArI A keNa strI haze! aho nAradapAMDityaM, kuta etadvilokitaM / vIkSitaM ca paTe'nena, rUpamAlikhitaM kathaM // 10 // iti pratyakSamAnenA-pIkSamANo muhurmuhuH / saMzayAzritacetaskaH, kezavo vihvalo'bhavat / / 11 // kharekhara, nAradanuM kevuM pAMDitya che ke jene eka vakhata joIne citrapaTamAM suMdara rUpanuM sarasa Alekhana karyuM che ! A pramANe suMdarIne sAkSAt jANe jotA na hoya tema citrasuMdarIne vAraMvAra jotA zakita banelA zrIkRSNa vidgala banI gayA. punarapyacyuto'voca-kalpanaiH kiM prayojanaM / hastai kakaMkaNAdarza-prayojanamivAvanau // 12 // atyAgraheNa pRcchAmi, nAradameva kevalaM / ciMtayitveti goviMda-stamapRcchatprayatnataH // 13 // svAmin ramyamidaM rUpaM, samAnItaM kutastvayA / sadyaH prasadya hRdyAtman , drutaM me vada tuSTaye / / 14 // paTasthenApyanenAzu, rUpeNa mama mAnasaM / akSobhyamapi kenApi, kSomitaM hastikarNavat / / 15 // staMbhitaM staMbhaneneva, mohaneneva mohitaM / yaMtritaM yaMtrakeNeva, maMtrakeNeva maMtritaM // 16 // kRNa vicAre che ke khAlI kalpanAo karavAnuM zuM prajana? kaMkaNanI jema hAthamAM Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-4 1ra3 arise hoya to pachI duniyAmAM bIje kayAM jovA javAnI jarUra? mATe sAme ja nArada che, te tene badhuM pUchI lauM. jethI badhI kalpanAne aMta AvI jAya. ema vicArIne kRSNa prayatna pUrvaka nAradane pUchyuM: "svAmina, AvuM suMdara rUpa tame kayAMthI lAvyA ? mArA saMtoSa mATe Apa kRpA karIne jaladIthI kahe." kAraNa ke A citrapaTanA rUpa darzanathI akSobhya evuM paNa mAruM mana hAthInA kAnanI jema caMcaLa banI gayuM che. staMbhana vidyAthI jema khaMbhita thaI jAya, mohinI vidyAthI jema mohita thaI jAya, yAMtrika vivAthI jema yaMtrita banI jAya ane maMtra zaktithI jema maMtrita thaI jAya tema mAruM mana kSubdha banI gayuM che." pRSTa satIti bhUdiSTa-tuSTimariSTanAzinIM / vibhradadabhrazubhrAci-ramado nArado'vadat / / 17 // kRSNanAmnApyakRSNAsya, samAkarNya ca nirNaya / api dolAyamAnAttvaM, dukhatAM cetasastyaja / / 18 // na nairjaraM na gAMdharva, na vidyAdharagaM nanu / tvaM vijAnIhi mAnuSya-rUpametad vRSAkape / / 19 // zrIkuMDanapure sphare, hAre kSamAyoSito gale vibhAti bhUpatirbhISma-nAmA dhAmAkhilazriyAM // 20 // tasya rAjJI kalAprAjJI, bhUtA nUtA vishaardH| tasyAzvAsti hyasau putrI, pavitrIkRtabhUtalA / / 21 // rukmiNI nAmataH khyAtA, pradadhAti svavarmaNi|AvAlyAdapi rUpeNa, rekhAM lekhAMganeva ca / / 22 // vaitADhayaparvate gatvA, zreNyordvayorapi khalu / rupaM vidyAdharastrINAM, mayakA pravilokitaM // 23 // bhUtale'pi ca sarvasmi-nirIkSitA nRpstriyH|rukminniikrmnnaaNgusstth-shobhaaN kApi bibharti na // 24 // kRSNanA ati AgrahathI tenA nirNayane sAMbhaLIne nirmaLa ane pavitra hadayavALA nArada saMtoSakArI ane saMtApane dUra karanArI vANIthI kahe che. nAmathI kRSNa paraMtu ujajavalamukhavALA he kRSNa, cittanI caMcaLatAno tyAga kare ane duHkhathI mukta thAo. A keI devakanyAnuM, gAMdharva kanyAnuM ke vidyAdharI kanyAnuM rUpa nathI. paraMtu mAnava-kanyAnuM saudarya che. A pRthvItala upara pRthvInA hAra samAna ane lakSmIdevIne krIDAgRharUpa kuDinapura nAmanuM nagara che. tyAM bhISma nAmano rAjA rAjaya kare che. tenI kalAsAmrAjJI vidUSI zrImati nAmanI paTTarANuM che. te baMne daMpatIne rUkima nAmane rUpavAna putra ane rUpamAM jagatanI strIonA rUpane oLaMgI jAya tevA addabhUta rUpane dhAraNa karanArI rukimaNI nAmanI putrI che. ' are marAri, e rUkamaNanA rUpanuM varNana karavAnI mArI zakti nathI. kharekhara, meM vaitADhaya parvatanI dakSiNa zreNImAM ane uttara zreNImAM jaIne vidyAdharIonAM rUpane joyAM ane bhUtalamAM lagabhaga badhA rAjAonI rAjarANIo ane rAjakanyAone joI. paraMtu te badhInuM rUpa rUSimaNanA eka aMguThA mAtranI zobhA jevuM paNa nathI.. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 zAMba-pradyumna caritra kiM tu sA puNyalAvaNyA, tvayA zrutavatI hare / tatkiM zrutaM sabhAsadbhyaH sabhAyAM puruSottama / / 25 // dRSTA kAMtA na sA yena, na sA zrutavatI bhuvi / avatAro mudhA teSA-mavatIrNAstu niSphalAH / / 26 // he viSNu, AnI puNyavatI ane rUpavatI kanyA tame joI nahI hoya ane sAMbhaLI paNa nahI heya ! A sabhAnA keI sabhAsade paNa joI nahI hoya ane sAMbhaLI paNa nahIM hoya! kharekhara, viSNu! AvI rUpasuMdarInuM darzana ane sparzama jeNe karyuM nathI tene janma niSphaLa che ane bhUmipara tene avatAra phegaTa che. nAradodidatamAkarNya, rukmiNyA rupamadbhutaM / UDhAnUDhAstyasau nArI, mAdhaveneti bhASitaM // 27 // nizamya nAradaH proce, soDhA nAsti paraM hare zizupAlamahIzAya, khyAtAyAsti samarpitA / / 28 // zizupAlezitaH pAce, jetuM jiga miSo ripuun|jitN rukmiNA premNA, pakSapAtacikIrSayA // 29 // jitvA pratyarthinaH pratyA-gacchatoH svniketne|bhuubhRtkumaaryoH prIti-nIraMdhe samajAyata / / 30 // zizupAlAya tuSTena, baMdhunA tatra ruukminnaa|anaapRcchthaiv pitrAdIna, pradattA rukmiNI svasA / / 31 // zizupAlo'pi bhUpAlo, vishaalkrvaalbhRt| vairikAlo manaHkAlo, vIramAnyo'sti sAMprataM // 32 // aciMtyazaktidhArANAM, devAnAmapi durlabhA / jIvatA tu na sA tena, mucyate rukmiNI kanI // 33 // A pramANe nAradanA mukhe rukimaNInA adUbhUta rUpa-guNanI prazaMsA sAMbhaLIne kRSNa pUchyuM svAmina, A strI vivAhita che ke avivAhita ?' nArade kahyuM - vivAhita nathI, paraMtu zizupAla rAjAnI sAthe enuM vAgudAna thayeluM che. eka vakhata zizupAle balavAna zatrune jItavA mATe bhImarAjAnI madada mAMgI. bhImaputra kimakumAranI madadathI zizupAla zatru para vijaya meLavyuM. saMtuSTa thayelI zizupAla ane rUmikumAranI gADha maitrI baMdhANI. kimakumAre svadeza pAchA pharatI vakhate utsAhamAM AvIne pitAnI bena rUkimaNIne mAtA pitAne pUchayA vinA ja zizupAlane ApI. zizupAla rAjA paNa khaDmayuddhamAM bhayaMkara rIte talavAra calAvavAmAM) ajoDa che. zatruone kALa che. ane vIramAnI che. zizupAla jIvita che tyAM sudhI te aciMtyazaktizALI devAnI paNa tAkAta nathI ke enA hAthamAMthI rUkimaNIne mUkAvI zake. samAkarthe ti vaikuMTho, romacAMcalyadhAraNAt / loke yathArthanAmAbhU-nmaticaMcalatAyutaH // 34 // sukRSNavadanaM kRSNaM, nirIkSya nArado'bhyadhAt / sarvathA mA kRthAzveta-ciMtayAnvitamacyuta // 35 // satvamevAvalaMbasva, mukhyaH satvavatA bhava / yasvAvalabamenaiva, siddhyaMtyarthA hi dehinAM // 36 // satvodyamavidhAtRNAM, phalaMtvarthAH samIhitA / tasmAtsatvodyamI kAya, sukhaiSiNA manISiNA // 37 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-4 125 tatpANigrahaNe viSNo, kAmanA tava cedbhavet / yAvadUDhA na sA tAva-tvameva tAM vRNISva tat ||38|| kumAryA hi bivo dRNAM zatAni punarokasAM / kSamAtale samastIda - - mapi prasiddhamacyuta ||39|| tasmAttvameva goviMda, sarvavIra ziromaNiH / drAkyANigrahaNaM tasyAH, kuruSvAzritya sAhasaM // 40 // ekataH zatazo nArya, eka taste sahasrazaH / rukmiNyAH purato bhAti, na kApi strI manAgapi // 41 // sarvAsAmapi kAMtAnAM, bhogA vyarthAstathA tava / iMdriyANAM yathA bhogA, jIvatAmaMtareNa tu // 42 // bahudhA varNanaistasyA, mohayitveti mAdhavaM / samutthitastataH sthAnA-- nAradaH kalikAmukaH // 43 // nArade kahelI vigata sAMbhaLIne kRSNanI rezamarAjI ca'caLa banI gaI, leAkeAkti pramANe ca'calatAnA kAraNe kRSNanuM hira (vAnara) nAma yathA thayuM ! kRSNa vadanavALA kRSNune joine nArade kahyu : 'acyuta, ci MtAtura nA thAze. satyanu Alabana laine sattvazALI bane, je satvanA AlakhanathI manuSyA sarva prakAranI siddhi prApta kare che. * jyAM satya che tyAM ja siddhi che. ' te sukhanA abhilASI buddhimAna purUSoe satvazIla ane udyamI banI peAtAnI iSTa siddhi mATe purUSArtha karavA joie. viSNu, jo tamArI IcchA rUkimaNI sAthe pANigrahaNa karavAnI hAya te| jayAM sudhI te kuvArI che tyAM sudhImAM tame pANigrahaNa karI zake che. kuMvArI kanyAne se| varane se ghara kahevAya che. teA vIra zirAmaNI kRSNa, sAhasa karIne jaldIthI AnI sAthe pANigrahaNa karI lye. kharekhara kRSNa, mArUM mAnavu che ke ekabAju se'kaDo, hajArA strIe DhAya teA paNa rUkimaNI AgaLa teenAM rUpaguNanI keAI visAta nathI. jIvita vinA jema IndriyAnA bhAgo niSkula che tema ye strIe sAthenA bhAgeA rUkimaNI thinA phogaTa che. A pramANe rUkmiNInA rUpaguNanI ghaNI ghaNI prazaMsA karIne kRSNane meAhAsakta banAvI kakSipriya nArada tyAMthI cAlI nIkaLyA. samutthite munau tasminmUrchAmApat trivikramaH / zItalairupacAraizca, yAdavaiH sA nirAkRtA // 44 // mUrchAyAM vinivRttAyAM, tasyAH saMgamameva hi / savAMchasvikalIbhUtaH, zUnyacitta iva sthitaH || 45 // nAradanA gayA pachI kRSNe mU%0ita thaI gayA. yAdaveAe karelA zitala upacArathI kaIka svastha thayA, paraMtu rUkmiNInA saMgamanI prabala ichAthI vila banI gayA, ane zUnya cittanI jema samaya pasAra karavA lAgyA. sar zizupAlena samaM naimittikaM varaM / ApRcchaya rukmiNIlagne, pitrAdibhirupAdade // 46 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zAMba-pradyumna caritra A bAju rukimaNInA mAtApitAe tiSIne pUchIne zizupAla sAthe rUkimaNanA lagna nakkI karyA. rukmiNyApi ca tallagnaM, vinizcitaM zrutaM yadA / tadA ciMtAturA jAtA, mA kRSNavaraNecchayA // 47 // kRSNasya zaraNaM bhUyA-maraNaM zaraNaM ca me / svacittAlocamAtreNa, nizcikAyeti rukmiNI // 48 // tathApi kathaSAmAsa, purataH sA pitRsvsuH| kRSNo gRhNAtu mAM vAgni-- nyaH ko'pi mhiitle||49|| kRSNane varavAnI IcchAvALI rukimaNI pitAnA lagna nakkI thayelA jANIne ciMtAtura banI gaI ane "A jIvanamAM kRSNa ja mArA zaraNa che nahItara maraNa eja mAruM zaraNa che. A pramANe manamAM daDha saMkalpa karyo. teNe phaLanI AgaLa potAno nizcaya jaNAvyA :-A jagatamAM viSNu ja mArA pati thAo. nahItara agni e ja mAruM zaraNa che." samAkaye ti rukmiNyA, vacanaM duHkhagarbhitaM / pitRsvasA jagau vatse, maakaassirduHkhmucckaiH||50|| yadi tvaM kathayastarhi, duHkhaM tvaritameva te| nirAkartumupAyaM ca, vidadhAmi manISayA // 51 // zrutvA pitRsvasurvAkyaM, varamityabhidhAya sA / rukmiNyuvAca tattUrNa, kuru tvaM mama zarmaNe // 52 // rUkimaNInAM duHkha pUrNa vacana sAMbhaLIne phaIe AzvAsana ApyuM -beTI, tuM jarA paNa ciMtA karIza nahI. je tAre A ja daDha saMka9pa hoya te duHkhane dUra karavAnA upAya vicArUM.' phaInA AvAM AzvAsananAM vacana sAMbhaLIne rUkimaNIe kahyuM -"mArA sukhane mATe Apa jaldIthI upAya zodho." ubhAbhyAmapi goviMda--saMgahRdbhyAM tato mudA / militvA likhitaM patraM, jJApayituM vRSAkapeH // 53 // dhanAzraye sahasrAMzu--dure yadyapi tiSThati / tathApi nalInI bhAnoH, saraHsthA karamIhate // 54 // dvArikAyAM tathA viSNoH, saMsthitasya tavaiva hi / samIhate karasparza, rukmiNI kuMDinasthitA // 55 // patrikAyAM likhitveti, tAbhyAM preSayituM dade / nAmrA ca pariNAmena, dUtAya vatsalAya sA // 56 // tyAra pachI baMnee maLIne rUkimaNanA hRdayaMgata bhAvane jaNAvatA patra kRSNane lakhe. 'AkAzamAM dUra rahelA sUryanAM kiraNone (kara) jema ahI sarovaramAM rahelI kamalinI icche che, tema kuMThinapuramAM rahelI rUkimaNI dvArikAmAM rahelA A 5 viSNunA kara (hAtha) nI jhaMkhanA karI rahI che." A pramANe patra lakhI baMdha karIne, te banee "vatsala nAmanA dUtane patra ApIne dvArikA mokalyA. patrikAM tAM samAdAya, cacAla so'pi satvaraM / atikramya bahuM mArga, dvAravatImavAptavAn // 55 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-4 127 patrikA laIne dUta paNa atitvarAe prayANa karato anukrame dvArikA pahoMcyA. saMkraMdanapurI ramyo-tIrNAsti kiM triviSTapAt |tsyaaH zobhA samIkSyeti, dadhyau sNdeshhaarkH||58|| tribhUmAnnikhilebhyo'pi, prAsAdAMzca laghIyasaH / samAlokyAbhavattatra, dUto vismitmaansH||59|| zrImukuMdanareMdrasya, prAsAdo'yaM bhaviSyati / AzaMkya gamanAttatra, niSiddhayate janastataH / / 60 // yatra yatra vrajatyeSa, uddIzya svamanISayA / netyayaM kRSNarAjasya, niSiddhayate tatastataH // 61 // evaM paryaTatastasya, tatrAbhavadinatrayI / pRSTaM jijJAsayA tena, tadA martyasya kasyacit // 62 // tena sArdhaM samAgatya. prAsAdo narakadviSaH / darzito dUratastasya, dUtasyodaMtavAdinaH // 63 // rAjadvAraM samAyAto, yAvatsaMdezahArakaH / pratIhAreNa tAvatsa, jalpitaH kuta AgataH // 64 // so'pyuvAca pratIhAra--mahaM vaideziko'smi vaa| dUradezAtsamAyAtaH, kRtyamuddizya suMdara ! // 65 // tatastavAdhinAthasya, drutaM paropakAraka | tvaM samAgamanaM gatvA, mAmakInaM nivedaya // 66 // dvArikAnI zobhA joIne dUta vicAre che -"are, vargamAMthI IndranI-alakApurI te A pRthvI upara utarI AvI nathI ? kharekhara A te kaI svargane TukaDo lAge che.' nAnAmAM nAnA traNa mALanA dareka mahela joIne dUta vatsala vimaya pAme. "AvaDI moTI nagarImAM mAre kRSNano mahela kayAM zodha ?" jyAM jyAM pAMca-sAta mALanA prAsAde juve che ane pUche che - "A kRSNamahArAjano mahela che ? ema pUchatAM pUchatA ane nagarImAM bhamatAM bhamatAM tenA traNa divasa nIkaLI gayA, chatAM kRSNane rAjamahela ja nahi. nirAza thayelA vatsalane eka sajjane pUchayuM -"bhAI tamAre kenuM kAma che ?' vatsale kahyuM - "mahAyaza, mAre ahIMyAnA rAjAdhirAja kRSNamahArAjane maLavuM che." te sajajana puruSa vatsalane sAthe laI gayA ane dUrathI kRSNane rAjamahela batAvyo. rAjamahela joIne vatsala vismata banI gaye. daravAje Avyo tyAre pratihAre rokIne pUchyuM -"Apa kayAMthI Ave che ?" tene kahyuM - "huM videzI chuM. dUra dUrathI keI kArya mATe Avyo chuM. ApanA mahArAjanAM darzana karavAnI mArI IcachA che. to paropakArI, mahArAjAne mArA AgamananA samAcAra jaNa ane mane mahArAjAnAM darzana karAvo." utthAya bacasA tasya, dUto vaidezikaH prabho ! / dikSurdarzana tejA-yAto'stIti vyjijnypt|67|| yuSmAkaM cedbhavedAjJA, mamAdezavidhAyinaH / yuSmAkaM darzanaM dRSTuM, samAgaMtu dadAmi // 68 // pratihArI uThIne rAjahelamAM gaye. mahArAjAne praNAma karIne kahyuM : "mahArAjA koI videzI puruSa AvyA che. te A5nAM darzananI AzA rAkhe che. je ApanI AjJA hoya te ApanA mATe rAjasabhAmAM AvavAnI anumati ApuM" Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMkha-pradyumnAtra taM vaidezikamuttamaM / / 69 / / " AkarNya vacanaM tasya, jagAda puruSottamaH / dehi dehi samAyAtuM zirasyAropya goviMda - vacanaM dvArapAlakaH / pratyAgatya ca taM dUtaM samAnayannRpAMtikaM // 70 // dvAbhyAmapi samAgatya, satrA kRtvA ziroJjaliM / deveMdra iva devADhaya sabhAsthaH praNato hariH / / 71 // svAmin vaidezikaH so'yaM, yo mayA pratiprAditaH / saMsatsthapuMDarIkAkSaM pratIhAro'bravIditi // 72 // kRSNastaddarzanenaiva samullasitalocanaH / sametastvaM kuto dutetyazAkSItsvayameva ca // 73 // kRSNarAjaM tadIyAM ca parSadaM pravilokya saH / dUtaH kSmAsarvamaizvarya - matraivAstItyaciMtayat / / 74 // jJaH prastAvocita nanhe kSatvati vinayena saH / zrIhinapurAdvaita, nRtyavAnansa saMmati / 71 // tadA kRSNena vijJAnaM, rukmiNyabhidhayA janaH / anyena preSito mAbhU-nmama jJApayituM drutaM // 76 // svacetasIti saMkalpya, pRSTuM taM vijane tataH / saMsadvisarjanopAyaM citayAmAsa kezavaH // 77 // dUtenAyuditaM svAmi-nekAMte kiMcidasti te / kathanIyaM mahAhlAda - vinirmitiparAyaNaM // 78 // visRjya saMjJayA zIghraM, samastAmapi saMsadaM / samAdAya samaM dUta - mutthitaH sabalohariH // 79 // vijane bhavane gatvA, sthitvA yogyAsane ca tau / aprASTAM rAmagoviMdau, taM yogyAsanasaMsthitaM // 80 // dUta tvaM preSitaH kenA - yAto vA kena hetunA / dvAbhyAmapIti pRSTaH saMyojya dvau karau jagau // 81 // nivedayAmi yatsvAmi- nahaM tava puro vacaH / niHzeSamapi vijJeyaM, tvayakA satyameva tat // 82 // T 18 dvArapAlanAM vacana sAMbhaLIne purUSa!ttame kahyu':-AvavA de, AvavA de e videzI puruSane.' kRSNunI AjJA zireAdhAya karIne dvArapAla pAchA AvIne te dUtane rAjAnI pAse laI gayA. te baMnee sAthe rAjasabhAmAM AvIne, mastake ajali karIne, devasabhAmAM devendranI jema sabhAsadeAnI madhyamAM rahelA kRSNane namaskAra karyAM. dvArapAle rAjAne kahyuM : svAmin, meM je kaheluM' te A videzI puruSa ApanA dana mATe AvelA che. prasannanetre dUta sAme joIne kRSNe pUchyuM : 'tame kayAMthI Ave che ?' te kahyuM :-'svAmin, Apane ane ApanI rAjasabhAne joI ne vicArU chu ke, 'pRthvInuM samasta aizvaryAM jANe ahIM AvIne vasyuM' che.' A pramANe avasareAcita bhASaNa karI vinayapUrvaka elyuM. 'hu ku'nipurathI Avu chu.. ku nipuranuM nAma sAMbhaLI kRSNanA magajamAM sphuraNA thaI : 'rUkimaNIe A mANasa dvArA mane sadezeA tA mekalyA nahI haiAya ?" teTalAmAM dUte ja kahyuM : 'svAmin, Apane AnaMdaprada samAcAra ApavA AvyA chuM.' tarata ja kRSNe izArAthI samasta sabhAnuM visarjana karyu dutane sAthe lai, kRSNa ane khalabhadra maMtraNAgRhamAM gayA. tyAM cegya Asana upara besI kRSNe dUtane pUchyu : tamane kayA kAraNe kene ahI mokalyA che?" e hAtha joDIne dUte kahyuM : 'hu ApanI pAse je kaI vAta karU te Apa bilakula satya mAnaze. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-4 1 zrIkuMDinapure kuMDA-nukAre sNpdNbubhiH|raajte nijatejobhi-bhISmarAjo jitAhitaH / / 83 // tasya priyA priyAlApa-kalApAThavicakSaNA / valakSalekSaNairdevI-vA'sti kiMnu pativratA / / 84 // tayA pativratAdharma-bhAktvena suSuve 'GgajaH / samagrodagrasaMgrAma-rAjadvijayarAjitaH // 85 // zaMkarasya yathA sUnuH, samabhRcchikhivAhanaH / yatheMdrasya jayaMtazca, tasya rukmisutastathA // 86 // anyA ca tanayA nyAya-bhUyo vinayasaMyutA / yoginAmapi cetAMsi, kaMpayatI kalAvatAM / / 87 // puraMdarAdyathotpannA, jayaMtI naamtoNgjaa| pArAvArAdyathA lakSmI-himAcalAdyathA zivA / / 88 // yathA sarasvatI dhAtu-caMdratazcaMdrikA ythaa| tathA bhISmanRpAjAtA, rukmiNI vizrutA sutaa|| 89 // saMpattirUpI jalathI paripUrNa kuMDanA AkAre rahelA zrIku nipura nagaramAM zatruone mATe bhayaMkara e parAkramI bhISma rAjA rAjya kare che. tenI priyabhASiNI, lakSaNavaMtI, vidUSI ane pativratA evI zrImatI nAmanI rANI che. te daMpatI, zaMkarano jema kArtika svAmI ane Indrane jema jayaMta nAme putra che tema yuddha kalAmAM vizArada rUkimakumAra nAmano putra che. ane indranI jema jayaMtI, samudranI jema lakSamI, himAlayanI jema pArvatI, brahmAnI jema sarasvatI, candranI jema candrikA tema kalAkAra ane gIpurUSanA paNa cittane caMcaLa banAvI de tevI suMdara rUpavatI "kimaNI" nAmanI putrI che. zizupAlAya sA dattA, sahodareNa rukmiNA / gatena bhavanaM tasya, mAnitena muhurmuhuH / / 90 // maNIvAtyadbhUtAbhAbhI, rukmiNI ramaNISu saa| apRSTvaiva svapitrAdIn, dade saMgrAmamAnataH // 91 // tAMdatvA yAvadAgatya, svajanAnAM purojagau / samastai rapi tattAva-tsvIkRtaM yogytaavshaat|| 92 // mithastayovivAhAya, lagnaM pitrAdibhiH shubh|pRssttN naimittikasyAsA-vapi tadvIkSya dattavAn / / 93 // mAdhazvetASTamIghasra, nakSatreca zubhe vidhau / samasti lagnamAdattaM, rukmiNIzizupAlayoH // 94 // eka vakhata zizupAlanI madade gayelA rUkimakumAre tenA zatrune vaza karI ApavAthI zizupAla rUkimakumArane AdarapUrvaka pitAne tyAM laI gayA. tyAM zizupAle rUknikumArane ghaNuM sanmAna ApyuM. utsAhita banelA rUkimakumAre mAtA pitAne pUchayA vinA jagatanI strIonA rUpa saundaryamAM eka rekhA samAna maNa jevI tejasvI pitAnI bena rUkimaNIne zizupAlane ApI. kaMDinapura AvIne mAtA pitA svajana vigerene vAta karI. rUmikumAranI vAtane badhAye vadhAvI lIdhI. mAtA pitAe zizupAla ane rukimaNInA lagna tiSIne pUchIne nakakI karyA. te mahAsuda aSTamInA zubha muhUrta lagna nizcita thayAM che. 17 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 zAMba-pradyumna caritra atrAMtare muniH prApto, nArado nRpaparSadaM / tatrAzIrvAdadAnena, saMtoSya saMsthitaH kSaNaM // 95 // sthitvA bhUmivibhoH zIghra-maMtaHpuradidRkSayA pRSTvA jigamiSustatra, prAvizannArado muniH // 96 // aMtaHpure'bhavabhISma-bhUpasya vidhavA svasA / tayAsanAdidAnena, muniH sanmAnito bhRzaM / / 97 // satkAritaH sthitastatrA-sane purasthayA tayA / AkArya nikhilA rAjJo, rAjyodhyo mitA muneH98 AzIrvacaHpradAnena. yAvattAstoSitA bhRzaM / pRthaksA rukmiNI tAva-tpAtitA kramayAmale // 99 // praNato'haM pRthaktvenA--nayA yadi padadvaye / asyAH pRthagdadAmyAzI-casteneti taddade // 400 // dvAravatIpurIrAjA, yadukoTiniSevitaH / trastasamastavidveSI, haribaMzaharihariH // 1 // sa stAttava dhavastvaM tu, tadagramahiSI bhava / ityAziSamasaMbhAvyAM, zrutvA sA vismitA'bhavat // 2 // kathayitveti rukmiNyA, nAradarSiH samutthitaH / tvadekamanasA viSNo, yattayAkAri tacchRNu // 3 // na dhAnyAdi kSudhA bhuMkte, sakhIbhiH saha vakti na / na ca snAti jalairdehe, paridhatte na sA srajaM // 4 // svajane vijane vApyu--dyAne naiva ca kAnane / prAsAde sA viSAdena, na kApi labhate ratiM // 5 // aMgArAniva zrRMgArAn , vidatyaMge dadhAti n| bhUmiloThanatazceyaM, dhUlilepanadhAriNI // 6 // rAkSasIvAsitA rAtri--stasyA asti bhayaMkarI / zuklAyAM nizi caMdro'pi, pAdaireva nihaMti tAM // 7 // tato nAnnaruciviSNo, tasyAH samasti vaasre|viyoginyaashc yoginyA, iva nidrApi no nishi||8|| cakravAkI raviM dRSTvA, divase labhate sukhN| cakorI ca vidhuM sAtu, tvAM vinA kamapIha na // 9 // tavaiva nAma dhyeyena, dhyAnena ca tavaiva hi / duHkhinyapi mukuMdAsau, kanyA jIvati kevalaM // 10 // tataH svadarzanenaiva, payodena latAmiva / tatra gatvA hare tvaM tAM premNA pallavaya drutaM // 11 // eka vakhata nArada muni bhISma rAjAnI rAjasabhAmAM padhAryA hatA. rAjAe AdarasatkAra karI temanuM sanmAna karyuM hatuM. thoDI kSaNe tyAM rahIne rAjAne pUchI aMta:pura jevA mATe nAradajI aMtaHpuramAM gayA hatA. tyAM rAjAnI vidhavA bena maMDitAe abhyatyAnapUrvaka satkAra karI Asana ApIne sanmAna karyuM hatuM. rAjAnI badhI rANIoe nAradajInA caraNa parza karI namaskAra karyA. nArade te badhAne alaga alaga AzIrvAda ApIne saMtuSTa karI. temAM rUkimaNIne ghaNu premapUrvaka judo ja AzIrvAda Ape. "harivaMzane viSe siMha samAna, zatruo mATe kALa samAna, kaDo yAda jenI sevA karI rahyA che evA dvArakAdhipati zrIkRSNa tArA pati thAo. huM temanI mukhya paTTarANuM thA." A pramANenA asaMbhavita AzIrvAdane sAMbhaLIne rUkimaNI Azcarya mugdha banI gaI. nArada te AzIrvAda ApI ane viSagunA guNagAna karIne tyAMthI cAlyA gayA. paraMtu rUmiNI ApanA pratye gADha anurAgiNI banI gaI. rAta ne divasa eka citte viSNunuM dhyAna dharatI rahI che. rAjana, rukimaNInI sthitinI zI vAta karuM? khAtI nathI, pItI nathI, sakhIo sAthe hAsya vinoda karatI nathI, zarIranI zuzraSA karatI Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-4 131 nathI. vilepana ke khAna paNa karatI nathI. parivAranI sAthe hoya ke ekalI hoya, udyAnamAM hoya ke sarovaramAM hoya, te jalakrIDA ke ArAma krIDA karatI nathI. jaMgalamAM hoya ke mahelamAM hoya, Akho divasa viSAdathI gherAyelI rahe che. kayAMya ene cena paDatuM nathI. kazAyamAM ene AnaMda nathI. alaMkAra te ene aMgArA samAna lAge che. zarIra para eka paNa alaMkArane paheratI nathI. keI jAtanA zaNagAra sajatI nathI. jamIna upara sUI jAya che. bhUmi upara ALoTe che. zarIra dhuLathI kharaDAyeluM rahe che. rAtri rAkSasInI jevI bhayaMkara lAge che. pUrNimAne candra paNa tene zitalatA ApI zakatA nathI. viyeginI rUkimaNIne divase anna rUci thatI nathI ane rAtrie ginInI jema nidrA rUcI thatI nathI. arthAta nidrA AvatI nathI. cakravAkI sUryane joIne AnaMda pAme che, cakerI candrane joIne AnaMda pAme che tema ApanA darzanathI ja tene AnaMda thaze. sukha thaze. Apa sivAya koI ene sukha ApI zake tema nathI. dhyAna-dhyeya vigere badhuM tene mATe eka Apa ja che. kharekhara, rAjana, rukimaNuM phakta ApanA dhyAnathI ja jIvita rahI zakI che. to megha vaDe jema lattA pallavita thAya tema Apa ApanA darzana vaDe tene pallavita kare. jaladIthI tyAM padhArIne tenA para premavArinuM siMcana karo. dUtaproktaM vacaH zrutvA, zRNvAne nIlavAsasi / dUtaM trivikramaH prAha, varItuM tAM yiyAsayA // 12 // zrIkuMDinapure tatra, dUta vrajAmyahaM kathaM / kathaMcidyadi gacchAmi, tadA sA me miletkathaM // 13 // balabhadra ane kRSNa dUtanuM kathana sAMbhaLIne rUkimaNI sAthe paraNavAnI icchAvALA zrIkRSNa kahyuM : "dUta, kuMDinapura kevI rIte javuM? tyAM AvuM, paNa te mane kevI rIte maLaze ?" iti pRSTe mukuMdena dUto, vijnypytylN| zrIkuNDinapuropAMte, pramadAkhyaM banaM mahata // 14 // saphalAH sahakArAzca, sarasAH surprnnikaaH| suraMgA nAgaraMgAzca, bakulA mAtuliMgakAH // 15 // nAgavallayaH kadalyazca, kuvallayo girimllikaaH|raajN te'nekajAtIyA, vane tati zAkhinaH // 16 // prabhUtaiH pAdapaistatra, tamAvRtaH samaMtataH / azokanAmadheyosti, zAkhI zokavinAzakaH // 17 // vaijayaMtI nibaddhAsti, tasyopari mahattamA / drAktvAmAkArayaMtIva, vAyunA kaMpanacchalAt / / 18 // bhUpAlasvasRputrIbhyAM, pUrvameva narAyaNAtvadartha sthApitA tasyA-dhastAnmUtirmanobhuvaH // 19 // upakAraratenAtha, tatrAgamyaM tvayA drutaM |tsyaa jIvitadAnArtha, stheyaM gulmAMtarAlake // 20 // kAmA_pUjanavyAjA-tsvabhrAtrAdIn pratArya cArukmiNyapi vibho tatra, sNketenaa''gmissyti||21|| yuvayonirbharaM, svAMta-snehayorubhayorapi / milanaM nAtha tatraiva, bhaviSyati sukhAvahaM // 22 // kenacitkAraNenApi, yadi tvaM naagmissysi|tvdviyogen sA bAlA, maraNaM tarhi lapsyate // 23 // mamopari kRpAM kRtvA, tvadAgamanasUcakAdehi dehi drutaM kiMci-dyathA yAmi nije pure // 24 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 zAMbha-pradyumna caritra e sAMbhaLIne dUte kahyuM :-svAmina `Dinapura nagaranI pAse 'prama' nAmanuM moTuM vana che. te pramaDha vanamAM AmravRkSa vaTavRkSa nAraMgI, mAsa bI, bakula khinnerA, nAgaravela, kadalI (keLA) kamalavata ane girimallikA Adi aneka jAtanA navapallavita vRkSAnI ghaTA rahelI che. cAre tarapha aneka vRkSAnA samUha vacce zeAkanA nAza karanAra vizAlakAya aAAka nAmanu' mahAvRkSa che. tenA upara sudara dhajA rahelI che. te pavanathI ka'pAyamAna thavAnA bhAne jatA AvatA musApharAne jANe peAtAnA tarapha khelAvatI na hoya tevI che. rAjan, rAjAnI bena rUkimaNIe ApanA mATe ja azeAkavRkSanI nIce kAmadevanI mUrti sthApana karI che. te paropakAra parAyaNa sevA Apa rUkimaNIne jIvita dAna ApavA mATe tyAM jaldIthI padhAre. Ape vRkSanA jhuMDa vacce rahevu. svAmin, potAnA mAtA-pitA kha' vigere svajaneAne chetarIne kAmadevanI pUjAnA bhAne saketane anusAre rUkimaNI tyAM Avaze. tyAM ApanA anenuM sukhadAyI snehapUrNa milana thaze. jo Apa kAI kAraNavazAt tyAM nahI padhAre te| ApanA vAge te khALA mRtyu pAmaze. te| Apa mArA upara kRpA karIne avazya AvavAnI nizAnI rUpe mane kaiMka Ape. te laIne huM have ahIthI jaldI kujhinapura paheAMcI jauM.' tyutte tena sUtena, patra suvaLabhUSita / svastamudriA tattvA, zrIpatirvisasane haiM // 21 // vastrAlaMkAradAnena, kRSNena toSito bhRzaM / praNatya puMDarIkAkSaM sa dUtazcalitastataH // 26 // dUtanuM kathana sAMbhaLIne harSita thayelA zrIkRSNe suvaNa bhUSita patra ane potAnA nAmanI mudrikA ApIne, ane vastra alakAra vigere bakSisa ApIne, dUtane visarjana karyAM. dUta paNa kRSNane namaskAra karIne tyAMthI ravAnA thaI gayA. dUte'tha prasthite tatra, tanmayaH puruSottamaH / abilaMbaM svayaM gaMtu mupAyaM hRdyaciMtayat // 27 // cedbalena yuto yAmi, tadvArtA prasariSyati / duHkhinI satyabhAmApi, bhaviSyati ca matpriyA // 28 // ekAkitvena vA yAmi, na tadapyAyatipriyaM / duHkhitAyA api tasyAH sAMtvanecchA mahIyasI // 29 // ahaM saMkarSaNazcApi, dvAvevAta ito drutaM / yAvaH syaMdanamAruhya, kenApyajJAtagocarau // 30 // samAhya ratha raMgasuraMgama-samanvita nizIthe rAmanoviMdrI,sasannAau zvetu: rU| dUtanA gayA pachI tanmaya banI gayelA kRSNa tyAM kevI rIte jaldIthI paheAMcavuM, tenA upAya| vicAravA lAgyA. ' jo hu sainya laI ne jAu' te| vAta bahAra prasarI jAya ane mArI priyA satyabhAmAne paNa du:kha thAya. ane jo ekAkI jAuM te pariNAma sArU nA Ave. ane du:khI thayelI rIsAyelI satyabhAmAne zAMta karavI muzkela thai paDe. basa, huM... ane balabhadra kAi na jANe te rIte rathamAM besIne ahIyAthI nIkaLI jaI e. e ja mAga zreSTha Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga -4 14 che. " A pramANe vicArI kRSNa ane balabhadra baMne bhAIo zastra-saraMjAma sahita vAyuvegI rathamAM besIne madhyarAtrie dvArikAmAMthI ravAnA thaI gayA. rahoyAne balAnIva, zastrANyeva balAcyutau / jAnaMtau bhUrizaH zIghra, sArthe tAnyeva babhratuH // 32 // pradyotanarathaupamyaM, dharataM vegato rathaM / samAruDhau balopendrA-veyatuH kuMDinAMtikaM // 33 // dRzyate ripuvistAro, mahAnAvAM tu raMhasA / dvAvevAtra samAyAtau, paddhatiH kA kariSyate // 34 // bicAre kriyamANe ca, samAcakhyau halI hariM / yatraikAkI bhavetsiMha-statra kiM zvApadaiH paraiH / 35 // rAmamuvAca kRSNo'pi, bhrAtastavAnubhAvataHA manAgapyAvayoIti-nAsti kuto'pi vairitH||36|| dvau tau ca satvakalitau baladhairyavaryA-vAtmIyazaktivijitAkhiladuSTadasyU / zrIkuMDinAbhidhapurasya samIpavayu-dyAnaM sameyaturanokaharAjamAnaM // 37 // iti paMDitacakracakravartipaMDitazrIrAjasAgaragaNiziSyapaMDitazrIravisAgaragaNiviracite zrIsAMbapradyumnacaritre rukmiNIpANigrahaNAya zrIkRSNarAjasya kuMDinapuropAMtakAnanAgamanakathano nAma caturthaH sargaH samAptaH // zrIrastu // zastra e ja emanuM vizAla sainya che, ema jANatAM baMne bhAIo rastAmAM pitapotAnA zastrAne saMbhALI rahyA. sUryanA rathanI jema tIvragatie doDatA ratha upara ArUDha thayela Indra ane balIndranI jema kRSNa ane balabhadra kuMDinapuranI najIkamAM AvI gayA. dUrathI joyuM te tyAM kuMThinapuranI cAre bAju zatrusenA patharAyelI joI vicAravA lAgyA. are, AmAMthI ApaNe raste kevI rIte kADhIzuM?' vicArI rahelA kRSNane balabhadre kahyuM bhAI, muMjhavaNamAM kema paDI gayA ? jyAM eka siMha hoya tyAM hajAre haraNiyAonuM zuM gajuM?' kRSNa balabhadrane kahyuM -"bhAI, tamArA prabhAvathI mane koI paNa zatrune jarApaNa bhaya nathI. ApaNe be chIe pachI bhayane koI sthAna nathI. balavAna, vairyavAna, satvazAlI, temaja potAnA parAkramathI samasta zatruone jemaNe jItI lIdhA che evA bane bhAIo-zrIkRSNa ane balabhadra kuDinapuranI samIpanA aneka vRkSothI suzobhita udyAnanI najIkamAM AvyA. A pramANe paMDitemAM cakravatI samA zrI rAjasAgaragaNInA vidvAna ziSya paMDita ravisAgaragaNIe racelA zrI zAba pradyumna caritramAM rukimaNI sAthe pANigrahaNa mATe zrI kuMDinapura najIkanA udyAnamAM zrIkRSNanA Agamana sudhInuM varNana karate 437 loka pramANa caturtha sarga samApta. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha paJcama sargaH prArabhyate // zrIkuMDinapure ziSTa-triviSTapAnukAriNi / meruttIrNamidaM kiM nu, naMdanaM naMdanaM vanaM // 1 // vRkSaranekajAtIyaiH, saurabhyaparamaiH sumaiH / auSadhibhiranekAbhi-ridaM hi rAjate vanaM // 2 // saga : 5 devenI svargapura samI DinapuranI bahAra vana joyuM. te jANe merUparvatathI utarIne AveluM naMdanavana na hoya, evuM lAgatuM hatuM. aneka jAtanA vRkSonA sugaMdhI pupi ane vividha auSadhIothI yukta pramadavana zobhI rahyuM hatuM. svarupeNAzvinI putrA-viva tau kssitiraajinau| lasadvanasthalI zobhAM, draSTuM vivizaturmudA // 3 // pravizya tatra yAvattau, viiksseyaataamitsttH| azokastAvatA dRSTo, nRNAmazokatApradaH // 4 // duutoktcihnsNsuucaa-prpcnpraaynnaa| vaijayaMtI tarostasyopari cAru virAjate // 5 // tasyAdho mAnmathI mUrtiH, sArasphUrtisamanvitA / kAMtAnAM kAmasaMpUrti-dAyinI ca tadA bbhau||6|| spaMdanaM choTayitvA ca, tatrAnyatra turNgmau| muktvA tau saMsthitau channaM, rukmiNyAgamakAmukau // 7 // sAkSAt azvinIkumAra samA kRSNabalabhadra vanasthalIthI zobhAne jovA mATe pramadavanamAM praveza karyo. pravezIne Ama tema juve che tyAM manuSyanAM zokane dUra karanAra azokavRkSane joyuM. dUtanA sUcana mujaba tenA upara suMdara dhvajA pharakatI joI. tenI nIce strIonAM manarane pUrNa karanAra dedIpyamAna kAmadevanI mUrti joIne khUza thayelA baMne baMdhuo rathane choDI ane surakSita sthale mUkI, rUkSamaNInAM AgamananI rAha jotAM vRkSanI ghaTA pAchaLa saMtAIne mA 2a. itazca dvArikApuryA, nArAyaNaH karoti kiM / gatvA pazyAmi taM ceti, saMjagAmarSinAradaH // 8 // rAjaloke samAgatya, papracche nAradarSiNA / yuSmAkaM svAminau bhadraM, vartate kva ca kezavaH // 9 // rAmakRSNAvitastUrNa, rathamAruhya veginaM / calitAviti tatratyai-stasya prakathitaM janaiH // 10 // nArado'nupaviSTo'sau, zrutveti calitastataH / zrIcedinagare prAptaH, zizupAlaniketanaM // 11 // vinayAsanadAnena, nAradastena toSitaH / ajAnanniva papraccha, zizupAlamahIpatiM // 12 // zizupAla! bhavatpANigrahasya lagnamaMjasA / gRhItamasti rukmiNyA, sArdhamiti zrutaM mayA // 13 // tatkiM satyamasatyaM vA, vadatAtpurato mama / ityukte bhUpatiH smitvA, prAha sUnRtameva tat // 14 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-5 135 uvAca nAradastahi, tvametallagnapatrakaM / zuddhAzuddha vicArAya, pradarzayAvilaMbataH // 15 // muninetyudite bhUmi-pAla AnAyya patrakaM / lapane lajjamAno'pi, prAdarzayanmunIzituH // 16 // munirlagnaM samAlokya, vAcayitvA vicArya ca / bhUpatermAnase zaMkA, pravidhAtuM ziro'dhunAt / / 17 // kaMpite mastake'kasmA-nmuninA nAradena tu / samubhUcchaMkitasvAMta-stvaritaM vasudhAdhavaH / / 18 // bhUpo'bhyadhAnmune kena, hetunA kaMpitaM shirH|so'pyuvaac kSamAnAtha, kimapyasti na kAraNaM / / 19 // zizupAlo'vadattUNa, mune kAraNamaMtarA / na bhavetmahatAM ceSTA, viziSTAcAradhAriNAM // 20 // tataH prasadya sadyastvaM, nivedaya nibaMdhanaM / prasahyeti nRpeNokte, jagAda muninAradaH // 21 // mayA vilokitaM lagnaM, bhagnaM ca mama mAnasaM / yato lagne'tra yAnena, zarIre kaSTamasti te / / 22 // ato yatnena gaMtavyaM, tvayakA kuNDine pure / anyathA te mahInAtha, mRtyureva na saMzayaH // 23 // zarIre vidyamAne ca, samastamapi saMbhavet / indriyANAM gaNe naSTe, niHzeSamapi nazyati // 24 // tatastava hitAyAhaM, nirupayAmi bhUrizaH / gaMtavyaM mahatA tatra balena bhavatA saha // 25 // rakSaNIyaM zarIraM te, mahIpate yathAtathA / AtmIyaM hi tadevAtrA-vasare kRtyameti yat // 26 // ityuditvA kaliM ghoraM, samutpAdya ca naardH|prccaal tato'nyatra, dharitryAM klezamIkSituM // 27 // A bAju "kRSNa zuM kare che, dvArikAmAM jaIne jouM te kharo !' Ama vicArI nAradajI dvArikAmAM AvyA. rAjamahelanA maMtrIne pUchyuM. "tArA baMne svAmI (kRSNa-balabhadra) kuzala che ne ? kayAM che ?" "amArA svAmi kRSNa-balabhadra pavanavegI ratha upara ArUDha thaIne kayAka gayA che. A pramANe saMtrInA mukhe samAcAra jANuM nAradajI khUza thayA. "viSNu bIje kayAMI jAya nahIM, nakkI rUkSamaNane levA mATe ja gayA che. Ama vicArI tarata ja nAradajI cedInagaramAM zizupAlanA rAjamahelamAM pahoMcyA. zizupAle ghaNu Adara sahita nAradane satkAryA. prasanna banelA nArade jANe jAtAM ja nA hoya tema zizupAlane pUchyuM: "rAjana, meM sAMbhaLyuM che ke tamArA lagna rUphamaNI sAthe thavAnA che, te vAta zuM satya che ?? hasIne zizupAle kahyuM - "ravAmina, ApanI pAse zuM chUpAvAnuM hoya ? Ape je vAta kahI te sAcI che." nArade kahyuM - "tArI lagna patrikA jeuM. te zuddha che ke azuddha ?" belavAmAM lajajA AvavA chatAM zizupAle tarata ja lagna patrikA nAradajInAM hAthamAM mUkI. lagna patrikA vAMcI vicArIne rAjAnA manamAM zaMkA utpanna karavA mATe nArade mAthu dhUNAvyuM. mastakanA kaMpanathI zakita banelA zizupAle nAradajIne pUchyuM :-"svAmina, Ape kayA kAraNe mAthuM dhUNAvyuM.? mahApurUSonI koI paNa ceSTA kAraNa vinAnI hatI ja nathI. te kRpA karIne je kAMI hoya te Apa jarUra kaheze." "rAjana , lagna patrikA joIne mAruM mana bhAMgI gayuM. kharekhara, A lagnamAM tArA zarIre kaSTa paDaze. zarIra sArUM haze, vidyamAna haze te badhuM ja che, je pAMce Idriyone ja nAza thaI jAya to badhAne ja nAza che, mATe kuMDinapura lagna mATe jAva te Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 zAMba-pradyumna caritra sAthe vizAla sainya laIne jajo. tamArA hitane mATe kahuM chuM tame game tema karIne jAtanI rakSA karaje. sainya sAthe haze te avasare kAma lAgaze." A pramANe bhayaMkara kalaha upajAvIne dharatImAM bIjA bIjA sthaLe kajIyA jevA mATe nAradajI tyAMthI vidAya thayA. nArada gate rAjA, zizupAlAbhidhastataH / melayitvA balaM prauDhaM, pratasthe kuMDinaM puraM / / 28 // calanAnaMtaraM svalpa-kAlenAgatya tatra saH / aveSTayatsvasainyena, samaMtAtkuMDinaM puraM / / 29 // mAgAdatra durAhvAnaH, ko'pi bhUpo ripurmama / itIva kaTakenaivA-kArayatparito vRtiM / / 30 // lavaNAdadhinA jaMbU-dvIpo yathA samaMtataH / tArakervA yathA meru-statpuraM veSTitaM tathA / / 31 // nAradajInA gayA pachI zizupAle pitAnuM vizAla sainya ekatra karIne kuMDinapura tarapha prayANa karyuM. alpa samayamAM kuDinara AvI pahoMcyA. nagaranI cAre bAju pitAnA sainyathI kulinapurane vIMTI lIdhuM. "koIpaNa mAro zatru A nagaramAM dAkhala thAya nahI, tema mAnIne jema lavaNa samudra vaDe jabUdvIpa, tArA gaNa vaDe merU parvata vIMTaLAya tema kuMThinapura nagara zizupAlana sainyathI beTa jevuM banI gayuM. puraM tadveSTitaM zrutvA, rukmiNI ciNtyaanvitaa|kRssnnpaannigrhotkNtthaa, jAtA ca janakAnujA // 32 // Agamyate mukuMdena, mAM varItuM kathaM drutaM / tameva ramaNaM kartu, mayApi gamyate kathaM // 33 // tato dInamukhI saa''sii-dvissnnusNgmnecchyaa|snehinymilite prAyaH strINAM kaSTaM mahattanau // 34 // zizupAlanA sainyathI kuMThinapura gherAyeluM sAMbhaLIne kRSNane paraNavAnI utkaMThAvAlI rUkSamaNI temaja tenA pheI paMDitA ciMtita banyAM. "are, viSNu mane levA kevI rIte Avaze ? huM temane maLavA kevI rIte jaIza?" A pramANe rukimaNI dIna mukha vAlI banI gaI. prAyaH strIo pitAnA premI nahI malavAthI khuba ja duHkhI thatI hoya che. vicchAyavadanAM vIkSya, tAmuvAca pitRssvsaa| putrike sarvathA duHkha, mAkArSIstvaM manAgapi // 35 // pUrvameva mayA proktaM, vartate puratastava / tathodyama vidhAsyAmi, yathA bhAvi tavepsitaM // 36 // madIyaM vacanaM kiM nu, kathitaM vismRtaM tava / ekameva varANAM tu vacanaM dRDhatAyutaM // 37 // udAsIna banelI rUkimaNIne joIne pheIe kahyuM : beTI, tuM zA mATe duHkhI thAya che? tAre jarAye dukha karavuM nahI. meM tane pahelA paNa kahyuM che ke game tema karIne tAruM icchita karIza ane haju paNa kahuM chuM tuM jarAye ciMtA karIza nahI. mArA vacana para vizvAsa rAkha. uttama mANasanuM vacana kayAre paNa niSphaLa jatuM nathI. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-4 137 saMtoSyaivaMvidhaikyaiiH , komalairduHkhinI kanIM / mukuMdamilanopAya, pitRsvasA vyaciMtayat // 38 // ekAkinI triyAmAyAM, lAtvainAM yadi yaamyhN| kalaMkitA tadA gurvI, bhaviSyatyubhayorapi // 39 // anApRcchayaiva pitrAdI-nathavA saha kenacita / ahaM kiM preSayAmyetAM, na tadapyasti zobhanaM // 40 // vicAre hRdayenaivaM, kriyamANe svabuddhitaH / prAdurbhutA matistasyAH, zasyA mArgAnugAminI // 41 // dhvastAMgidapakaMdarpa-mUrtipUjanakaitavAt / vAdyeSu vAdyamAneSu, samAdAya vrajAmya // 42 // vAditreSu pavitreSu vAdyamAneSu vaadkaiH| gIteSu gIyamAneSu, tAM lAtvA sA yayau bahiH // 43 // A pramANe kemala vacanathI dukhI banelI rUkimaNIne saMtoSIne kRSNane meLavI ApavA mATe pheI vicAre che. je ekalI rUkimaNane rAtrimAM laIne jAuM te amArA baMne upara bhAre kalaMka Ave. je tenA mAtA-pitAne pUchyA vinA ene koInI sAthe karyuM te paNa sArUM nahI. kevI rIte baMnene saMgama karI Ape ? A pramANe hRdayamAM vicAra karatAM eka sarala ane prazasta buddhi utpanna thaI. kAmadevanI pUjAnA bahAne vAdake vAjitra vagADI rahyA hoya, sohAgaNa strIo maMgalika gIto gAI rahI hoya,! hAthamAM pUjAnI sAmagrI leya. soLe zaNagAra sajAvIne rUkamaNIne A pramANe nagaranI bahAra laI javAthI mArga sarala banaze. citravAditrasaMgIta-gItadhvAnapurasparaM / suvAsinIvRtA yAva-niryayau sAtha rukmiNI // 44 // tAvatA zizupAleza-sevakaiH samupetya c| bahirgamanataH sarvA, api kAMtA nivAritA / / 45 // nivArya ya carA gatvA, zizupAlasya sannidhau / drutaM vijJapayAmAsa, rukmiNIgamanaM vane / / 46 // gIyamAnA vadhUTIbhI, rukmiNI kvApi kaanne| yAti nAtha yathAjJA te, tathA vayaM prakurmahe // 47 // yadi prasAdyate svAmi-stadA gaMtuM prdiiyte|no cettadA tathAsmAkaM, tvaritaM tvaM prasAdaya // 48 // sevakairiti vijJapto, jagAda vasudhAdhavaH / na deyA sarvathA gaMtu, yuSmAbhI rukmiNI vane // 49 // iti zrutvA nijasvAmi-mukhAdezaM ca sevkaaH|nyvaaryNt te sadyaH, rukmiNIM gamanAine // 50 // A pramANe vicArI paMDitAe rUkSamaNIne taiyAra karI. aneka jAtanA vAjiMtranA avAja sahita seMkaDo hajAre strIonA maMgalagIta gavAI rahyAM che, evA ThAThamAThathI phaInI sAthe rUmane varaghoDo nagaranA daravAjA AgaLa AvyA, tyAM ja zizupAlanA sainikoe AvIne bahAra nahI javA mATe badhI ja strIone tyAM ja rokI rAkhI, ane zizupAla pAse jaIne rUkamaNI vAjate gAjate strIonI sAthe nagaranI bahAra jaI rahI che, te svAmina, ApanI AjJA heya te rUmaNIne nagaranI bahAra vanamAM javA daIe, sainikanuM nivedana sAMbhaLIne Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 zaba-pradyumna caritra zizupALe kahyuM: mArI sakhta manAI che ke koIpaNa strI, purUSa, bAla ke vRddha koIne paNa nagara bahAra javA nahI devAM. temAM rUkSamaNane te sutarAM javAnI rajA nathI. pitAnA svAminA Adezane sAMbhaLIne sainikoe rUkmaNIne tyAM rokI rAkhI. bhiissmbhuupaanujaajlp-daakroshvcnaistdaa|vinaa zubhaM vicAraM ki, bhavadbhiH kriyate tvidaM // 51 // te procuH ko vicAro'tra, svaamyaajnyaasmaakmiidRshii|tto nUnaM na cAsmAbhiryAtumeSA pradAsyate // 52 // bhUpAlabhaginI kopA-Topena punarapyavakAre kathaM na yathAjAtA, samastyatra vicAraNA / / 53 // yato'nyedhurgatA pUrva-mevAbhUd rukmiNI vane / ramamANA vayasyAbhiH, samaM zaizavaceSTayA // 54 // tadA tatra vane dRSTA, tayA mUrtimanobhuvaH / rAgeNa pUjayitvA tA-midaM vAkyamabhASyata / / 55 // yadi svAmizca me bhartA, nizeSaduHkhanAzakaH / zizupAlo bhavettarhi, setsyati mama cepsitaM / / 56 // tadA lagnadine'vazyaM, svarNarUpyamayaiH sumaiH / pUjayiSyAmi te mUrti, samastAtivinAzinI / / 57 // tato'sau mAnitAM pUjAM, kartu mUrte manobhuvaH / suvAsinIyutA yAti pAdapAkIrNakAnane / / 58 // vAMchito'bhUtpatitvena, zizupAlo nRpaH puraa|ysy mUrteH prasAdena, yAti sAdya tamacituM // 59 // tataH kathaM niSedhyaiSA-naMgayAtrAvidhAnataH |svnaathsyaapi yuSmAbhi-drutaM gatvA nirUpyatAM // 60 // tyAre bhISmarAjAnI bena paMDitAe (pheIe) AkAzapUrvaka sainike kahyuM: "are, tamane koI sArAsArane vicAra che ke nahI ? tame leke zuM karI rahyA cho? sevako kahe - "ame bIjuM kaMI jANIe nahI, amAre te amArA savAminI AjJAne amala kare ja rahyo. amArAthI kayAre paNa rUkSamaNane bahAra nahI javA devAya." kodhita banelI paMDitAe kahyuM: "zuM karavuM joIe zuM na karavuM tenI vicAraNA tamane kayAMthI hoya? jAva, tamArA svAmine ATale saMdeza pahoMcADo ke rUkamaNi pUrve eka divasa pitAnI sakhIonI sAthe vanamAM bAlakrIDA karavA gaI hatI tyAre amadavanamAM kAmadevanI mUrti joI AnaMdavibhera banI kAmadevanI pUjA karI ane varadAna mAgyuM ke he svAmina, samasta duHkhano nAza karanAra mArA manane icchita evA zizupALarAjA je mane pati tarIke maLaze te lagnanA divase huM sonArUpAnA phUla vaDe samasta duHkhane nAza karanArI ApanI mUrtinI huM pUjA karIza. tethI te kAmadevanI pUjAnI pratijJAne pUrNa karavA mATe sohAgaNa strIonI sAthe pramahavanamAM jaI rahI che, A pramANe pitAnI IcachAnI pUti thavAthI kAmadevanI pUjA mATe jAya che, to tene kema niSedha karI zakAya ? mATe tame jaladI jaIne saghaLe vRttAMta zizupAlarAjAne nivedana kare." tayA nigaditaM zrutvA, gatvA ca pArthivAMtikaM / sevakAH kathayAmAsuH, sarva vRttAMtamAditaH // 61 // rukmiNImanuraktAM ca, svasmin kushlkaamnaat|jaantaa zizupAlena, yAtrAjJA pradade mudA / / 62 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-4 139 pramANIkRtya nirdezaM, sevakairvasudhAvibhoH / kaMdarpamUrtipUjArtha, dattA gaMtuM ca rukmiNI // 63 // sevakanA mukhe saghaLA vRttAMta jANIne zizupAle pitAnI kuzalakAmanA karatI, pitAnA pratye anurAgiNI mAnIne rUkSmaNIne yAtrA mATe pramadavanamAM javAnI saMmati ApI. rAjAnI AjJAnuM pramANa karIne sevakoe kAmadevanI pUjAne mATe rUkSmaNa Adi strIone nagara bahAra orqn adhI. aMtarAle samutpanna-pratyUhabyUhanAzanAt / modamAnA cacAlAsA-vapi pUjanadaMbhataH // 64 // gIyamAnA mRgAkSIbhiryAvatsA kAnena gtaa|sthitvaanystriiyutaa tAva-detAMjagau pitRsvasA / / 65 // nikuMje tvaritaM gatvA, manobhUmUrtipUjayA / tvamevaikAkinI bhadre , sAdhayasva samIhitaM // 66 // vacamAM AvelA vidane nAza thavAthI khUza thayelI rUkimaNI AgaLa cAlI. suhAgaNa strIo vaDe maMgala gIta gavAtA pramada vananI najIkamAM AvyA tyAre pheI paMDitA e badhI strIone bahAra rokIne rUkimaNIne kahyuM : "beTA, tuM nikuMjamAM ekalI jA. tyAM kAmadevanI pUjA karIne tArUM icchita sAdha." prAyaH kAmavazA kAMtA, parivAramapi tyajet / niryAtyekAkinI cApi, karoti cittaciMtitaM / / 67 // parityajya tataH sarva-mapyAtmanaH paricchadaM / pUjopahAramAdAya, maMdaM maMdaM vinirgatA // 68 // dhyAyaMtI hRdi goviMda-mitastatastameva cAvIkSamANA dRzAgaccha-tsArthabhraSTeva kAminI // 69 // jarAbhIrusphuranmUrti--pArzve sA yAvadAgatA / gulmAMtarasthitenApi, tAvanmurAriNaikSyata // 70 // kiM devI kinnarI kiMvA, vidyAdharI smstysau|shshNketaaN nirIkSyeti, mAnase puruSottamaH / / 71 // zyAmadhammilacihnana, pArvaNena kalAbhRtA / sahAnanena tulyatvaM, pradadhau sA kumAyepi // 72 // netrayoH khaMjanaupamyaM, kaMThe kaMbusamAnatAM / kucayoH kalazAkAraM, bibhratI zuzubhe ca sA // 73 // saukumArya ca raktatvaM, pANyoH kokanadopamaM / bhUjayormAlatImAlya-samAnatvaM dadhAra sA // 74 // haMsagena samAdAya, sthUlatvaM jaTharAdiva / nitaMbau vihitAvasyA-stato'styeSA kRzodarI // 75 // jaMghayoH kadalIstaMbha-sannibhatvamathAtulaM / kUrmapRSTatulAmaMghayo-stAmrasnigdhacchavi nakhe / / 76 // yadA sA dUrato dRSTA, tadA devyAdikalpanA / janitA padmanAbhena, rukmiNyAgamacetasA / / 77 // pArzve sthitavatI jAtA, yadA ca sA tadA hariH / nArIyamiti nizcitya, tasyA rUpeNa vismitH||78 dehe SoDazazRMgAra-paridhAnAya yuktitaH / kimIdRzyapyaho nArI, dhAtrA rUpeNa janyate // 79 // rUpalAvaNyacAturya, sarvasAmapi yoSitAM / samAdAya vidhAtaitA-meva vA kimajIghaTat // 8 // sarvalakSaNasaMpUrNI, tAmAlokyeti mAdhavaH / citte vicitayan yAva-nnikuMjato vinirgataH // 81 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zAMba-pradyumna caritra ke : ; * prAya: kAmAsakta strIo parivArane paNa tyajI de che, ane pitAnuM mane Icchita pUrNa kare che. te pramANe rUkimaNI paNa pitAnA saMghaLA parivArane tyAga karIne hAthamAM pUjA laI maMda maMda paNe cAlI nIkaLI, sArtha zabda hariNInI jema Ama tema jotI hRdayamAM viSNunuM dhyAna karatI azoka vRkSanI nIce kAmadevanI mUrti pAse jyAre AvI tyAre nikuMjanI pAchaLa rahelA viSNu rukimaNune joIne vicAre che -zuM A koI devI che? kinnarI che ke vidyAdharI che? A kumArInuM mukha zyAma abaDAnA cihathI kharekhara pUrNimAnA candranI samAnatAne dhAraNa kare che. tenA kAjaLayukata ne khaMjana pakSInI jema zobhe che. tene kaMTha zaMkha samAna che. ane tenA bane stane te kharekhara kuMbhanA AkAre zobhI rahyA che. tenA sukumALa hAtha-paganAM taLIyAM te kokanada samAna lAla che. tenI bhujAo mAlatInI mAlA jevI suMdara che. rAjahaMsa samAna gatine karanArI evI A kudarInA bane nitaMbe eka sarakhA zobhI rahyA che. tenI banne jaMghA keLanA staMbha jevI sukemaLa ane tenA paga kAcabAnI pITha jevA ubhaDaka temaja teNInA nakhe komaLa ane rakta ratnanI jema zobhe che. A pramANe viSNue dUrathI rukimaNIne joI tyAre manamAM koI devInI kalpanA AvI gaI. jyAre najIkamAM AvIne joI tyAre ja kRSNane nizcaya thayuM ke "nahI nahI A koI devI nathI paraMtu mAnavIya zrI ja che. kharekhara brAe jagatanI strIonA rUpa lAvaNya ekaThA karIne ja AvuM zrI ratna ghaDayuM che. dhanyavAda che. brahmAnA apUrva kauzalyane! A pramANe manamAM vicAratA kRSaNa sarvalakSaNayukta rUkamaNine joIne kuMjamAMthI bahAra nIkaLyA. yadi matsukRtenAtrA-gataH syAd dvArikezvaraH / dIyatAM ca vanAMtAnme, sAMtarhitazca darzana // 82 // patyau snehasUcA I-meva yAvajjagAviti / vivikte militA kAMtA, svamano hi prakAzayet // 83 // mAmevAmilapatyeSA, nAnyamiti trivikrmH| nirgatya purato bhUtvA, tasthivAn baladevayuk / / 84 // 1 ti mArA mahAna puNyathI prerAIne dvArikAdhipati zrIkRSNa je ahIM AvyA hoya te mane tAtkAlika darzana Apa." A pramANe patinAM snehane sUcita karavA mATe nA hoya tema rukimaNIe prArthanA karI. khare khara ekAMtamAM strIo pitAnA manane prakAzita kare che. pitAnA pratye anurAgiNI evI rUkimaNInuM vacana sAMbhaLIne balabhadranI sAthe zrIkRSNa tenI samakSa AvIne UbhA rahyA. sApi taM sundarAkA raM, rUpeNa smarasannibhaM / anumAnena vaikuMTha, ramaNaM tamakalpayat // 85 // prakalpya ramaNatvena, tameva guNasevadhi / matvA svaM tatkalatratvaM, hiyA sAsthAdadhomukhi // 86 // mA lagyAttuSTidRSTi meM, tasyAbhIkSNaM nibhAlanAt / itivAdhomukhI bhUmi-maMguSTena likhatyabhUt / / 87 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa -4 . kAdeva samAna suMdara AkRtivALA viSNune joIne rukimaNIe anumAna karyuM ke "nakkI A ja zrI kRSNa che." guNanA bhaMDAra evA zrIkRSNa pitAnA pati che ane pote tenI bhAya che. ema mAnI lajajAthI nIcuM mukha karIne UbhI rahI. vAraMvAra patinA sAmuM jovAthI mArI najara temane nA lAgI jAya, te mATe jANe nIcuM joIne ane aMguThA vaDe bhUmine khaNatI ubhI rahI nA hoya ! iyaM pravartate kanyA, dhanyA lAvaNyazAlinI / etayA saha jalpAmi, dakSo'haM prathamaM kathaM / / 88 // iti saMcitya kRSNena, saMsthitena mahAtmanA / prajalpitA na sA bAlA, vAMchaMtyapi praz2alpanaM / / 89 // aMguSTalikhanavyAjAd, jJApayaMtIva jalpanAjalpitA sA mukuMdenA-tIvasnehalayA girA // 90 // ahaM tvadvacanenAtrA-yAto'smi dvArikAvibhuH tataH snehalayA dRSTayA, pazya mAM mRgalocane / / 91 // iti proktApi nApazyat, sanmukhaM tasya ljyaa| zizupAlezabhItyeva, kaMpamAnatanUlatA // 92 // rUpavaMtI guNavatI ane lAvaNyazAlinI AvI suMdara kanyA sAthe pahelA huM kevI rIte boluM?' ema vicArIne sAme ubhelA viSNu bolavAnI IcchA hovA chatA mauna rahyA. aMguThAthI bhUmine chetaravAnA bahAne pitAne bolavAnuM jaNAvatI nA hoya, ema mAnIne ati nehapUrvaka kemala vANIthI viSNue kahyuM : "he mRgacanA, tArA bolAvavAthI huM dvArakAdhipati kRSNa tArI samakSa Avyo chuM. te mArI sAme snehapUrNa dRSTithI tuM je." A pramANe kahevA chatAM paNa rukimaNIe lajajAthI sAme joyuM nahI te jANe zizupAlanA bhayathI kaMpatI nA hoya ! rAmo'pyavagrathaM sajjI-kRtya tAvat trivikramAsvabhAvena trapAM kAMtAH, kuryuH kanyAstvatIva tAM / / 93 // svayameva samAdAya, pANibhyAM tvAmimAM kanIM / sajjIkRte rathe viSNo, samAropaya satvaraM / / 94 // adyApi kAminInAtha-svarUpaM na hi vetsi yat / gopAleSvadhito gopa-paddhatimeva vetsi tat // 95 rAmavAkyaM samAkarNya, prauDhapremA jnaardnH| rukmiNImAlIliMgAtma-rathAropaNakaitavAt / / 96 // Aruhya balabhadreNa, drAk tAvaccAlito rathaH / rathe'tha cAlite'jalpa-saMkarSaNamayokSajaH / / 97 // pUrayitvAmano mAnyaM, pAMcajanyaM mahAdhvani / jJApayAmi mahIzAdeH, svavRttAMtaM savistaraM // 98 // abhyastAnyavicAreNa, bibhyadapyacyutAgrajaH / baMdhuvAkyena saMtuSTa, omiti pratipannavAn / / 99 // prapanne balabhadreNa, dazANa bliiysaa| pUryamANe mahAzaMkhe, prarUpitamidaM vacaH // 10 // zizupAlabale ye syuH, kuDinapuHsthitAzca ye| vIraMmanyAH samullAsA-tte zrRNvaMtu vaco mama // 1 // purANapuruSeNApi, mayA hRtAsti rukminnii| yUnAM yeSAM bhavecchakti-ste mocayatu matkarAva // 2 // vidyamAneSu vIreSu, gRhyate rukmiNI yadi / yuSmAkaM vIramAnitvaM, kiM gehenadinAM tadA // 3 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMma-pradyumna caritra sevakIbhUya vA sevA - vR -zrRjhyA vinA hava| 35nIvayatha tRtva, vivaMto ti sevA || 4 || prastAve yadi zUratvaM, darzyate na hi sevakaiH / tadA kiM vRttidAnena, tebhyaH prAptaM sukhaM nRpaiH // 5 // zizupAmahIpA, kattA tavayAnI / yamA vartamAnevi, Tena yite mA / 6 / / jIvitavyena tatkiM te, hatkalpitAbhimAninaH / zizupAletyAkhyAM lokA, vakSyati zizupAlanAt // 7 // mo mISma tava putrI ce----vattA TIyate mayA / di nAnaiva mISmavyuM, na tu te rAmeLa | 8 || rukminnapi kumAratve, svakIyazauryagarvataH / zizupAlezasainye ce --tsAhAyyaM janitaM tvayA / / 9 / / rukmiNI yA svasA te sA, mayA hRtA tathApi hi / tadrakSAM na vidhatse tat, ki bAlyaM punarapyabhUt // 10 11 dvAvevAvAmaneke ca bhavato vIramAninaH / tathApi hiyate hyeSA, kiM yuSmAkaM balaM tadA // 11 // kRtvA kApaTyametAbhyAmapAhiMyata cetkanI / tadA kiM kriyate'smAbhirvAcyaM kenA'pi no manAk 1 vIramAnitvasAmarthya-madbhutaM yadi vo hRdi / tadAvAbhyAM samaM yuddhaM kRtvA tadapi darzyatAM // 13 // ityuktvA jJApayitvA ca sarveSAmapi zRNvatAM / zaMkhanAdaM ratho ninye, tAbhyAM yodhdhuM vanAdbahiH || 14 || saMgrAmakRti yogyAyAM sthApayitvA kSitau rathaM / kiMbhAvIti vadaMtIM strI-mAzvAsya saMsthitau ca tau // 15 // 142 - khalabhadre kahyuM:- 'kRSNa tuM jaldI ratha taiyAra karI tene be hAtha vaDe upADIne rathamAM esADa. zuM tane khakhara nathI ke strIe svabhAvathI lajjALu hAya che ane A teA kanyA che. e te vadhu zaramALa hoya. kharekhara, kRSNa, tuM geAkuLamAM vasyA hAvAthI geAvALIyAnI ja rItabhAta jANe che. ATa ATalI strIne pati thavA chatAM strIonAM manane samajI zakatA nathI.' A pramANe khalabhadranA ramujI vacana sAMbhaLIne kRSNe ratha upara caDhAvavAnA bhAne gADha prema pUrNAMka rUkimaNIne AliMgana karyuM. arthAt rUkimaNIne tha upara besADIne pete paNa sAthe beThA, ane balabhadra sAritha thaI ne vanamAMthI rathane bahAra lAvyA. kRSNe khalabhadrane kahyuM : 'pAMcajanya za kha phUMkIne zizupAla Adi rAjAone ApaNe vRttAMta jaNAvIe. ApaNe cArI chUpIthI rUkimaNInuM haraNa karavu' nathI. mATe ApanI sa`mati hoya te zAMkha phUMkuM,' kRSNanA vacanathI sUtuSTa thayelA alabhadre potAnI saMmati darzAvI. bhAInI anumati meLavIne zrIkRSNe jorathI pAMca janya zakha vagADayA. ane bolyA : 'zizupAla ane tenA sainiko temaja peAtAnI jAtane zUravIra tarIke mAnatA kuDinapuranagaramAM rahelA vIrA, mArU A vacana sAMbhaLeA. prauDha puruSa evA mArA vaDe rUkSmaNInu haraNa karAya che. te je koI yuvAno tathA purUSAmAM zakti hoya te mArA hAthamAMthI rUkamaNIne mUkAve. tamArA jevA vIrapurUSonI hAjarImAM huM kimaNInu haraNa karI jAu te tamArI vIratA kalakita thaze, khare, tamA gharamAM ja zUravIratAnA DahALa karatA hazo. peAtAne sevaka tarIke jANatA athavA sevAvRttithI sevaka thaI ne rahetA manuSyanu Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga -4 143 (kUtarA) karatAM vadhu zuM mahatva hoI zake ? sevake je avasare potAnI zuravIratA nA batAve te tene sevAdharma lAje. rAjAonI khuzAmata phakta AjIvikA pati ja karI rahyA to tenA vRttidAnanuM zuM prajana ? (have zizupAlane udezIne kahe che.) zizupAla rAjA, tane ApelI kanyAnuM tArI vidyamAnatAmAM huM haraNa karI jAuM chuM, te tArA jIvitavaDe zuM ? tArA abhimAnane dhikkAra thAo. lokamAM tArUM zizupAla (bALakone pAlanAra) nAma sArthaka banaze. he bhISmarAjA, tArI putrI mane ApelI nahI hovA chatAM huM tene tArA dekhatA ja laI jAuM to tAruM nAma ja bhISma che, bAkI raNasaMgrAmamAM tuM bhISma (bhayaMkara) nathI. pitAnI zUravIratAthI abhimAnI banelA rUkimakumAra, te zizupAlane sahAya karI pitAnI bena zizupAlane ApI, e ja tArI benanuM huM haraNa karI jAuM chuM. te tenI je tuM rakSA nahI kare to huM mAnuM chuM ke kharekhara, hajI tuM bALaka ja che. tArA ane zizupAlanA baMnenA sainyanI hAjarImAM huM rukimaNane laI jAuM chuM te pitAnI jAte vIramAnI evA gheTA-bakarA samAna tamArA saunyanuM bala kayAM rahyuM ? tamArA baMne rAjAnI sAthe kapaTa karIne je A kanyAnuM haraNa karavuM hota to mAre kaMI paNa kahevAnuM hatuM nahIM. paraMtu vIrapurUSo pitAnA sAmarthyathI, pitAnAM bhUjAbalathI ja kArya kare che. mATe tame badhA mArI sAthe yuddha karIne tamAruM parAkrama batAvo. A pramANe kahI badhAne jaNAvIne sahu leke jANe te rIte pharIthI zaMkhanAda karI vananI bahAra saMgrAmane 5 bhUmi para rathane sthApana karIne, rUkimaNIne AzvAsana ApIne baMne bhAIo nI pAse UbhA rahyA. itaH snAMtodale keci-dde vArcanacikakIrSayA / kRtvA devArcanaM bhAvA-dAharaMtazca kecana / / 16 // kecitparasparaM vAtA, kurvANA sukhaduHkhayoH / lIlayA kecidAsInA, gacchaMtaH kecidadhvani / / 17 // dIvyaMtaH zAripAzAbhyAM, kecinmitraH samaM mudaa|rmNte pramadAsAkaM, kecitsuptAH pramIlayA / / 18 // unmattAn dviradAn keci-krIDayaMto hayAn punaH rathAMzca sajjIkurvati, kecidyuddhAbhilASiNaH // 19 // tAvadAkasmikaM vAkyaM, zrutvA hRtkSobhakArakorukmiNyAzca hRtiM jJAtvA, sarve'pi cudhubhurjanAH / / 20 // A bAju keTalAka devapUjA mATe snAna karatA hatA, keTalAka devArcana karatA hatA, keTalAka bhojana karatA hatA, keTalAka sukhaduHkhanI vAta karatA hatA, keTalA kIDA karatA hatA, keTalAka nirAMte beThelA hatA to keTalAka rastAmAM pharatA hatA. keIka sogaThAbAjI ramatA hatA, ke pitAnI strIonI sAthe vArtA-vineda karatA hatA, keTalAka nirAMte nidrA letA hatA, keTalAka unmatta hAthIone aMkuzamAM rAkhatA hatA, keTalAka andhakrIDA karatA hatA, keTalAka potapitAnA rathane sajAvatA hatA, tyAre kSobhakArI Akasmika zaMkhanAda sAMbhaLIne ane rukimaNInuM haraNa jANIne badhA leke ekadama kSobhita banI gayA. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 .. zAMba-pradyumana caritra ...AAAAAN sanahya svasvazastrANi, samAdAya ca vegtH|yen tatra zrutaM zrutyo-statastena vinirgataM // 21 // hRtavAn rukmiNI kanyAM, durAtmA yo mlimlucH|gRhytaa taM ca saMgrAmAta, kaaNdishiikmitibruvt||22|| bhAgIrathyAH pravAhaH kiM, velA kiM saritAM vibhoH|nirydishodish sainya; lokA dRSTvetyaciMtayan // 23 // kecid dvipAMstathA keci-dvAjinazca madotkaTAna / prerayaMto rathAneke, gacchatyekeMghicAriNaH // 24 // agragA agrato yAMti, madhyagA mdhytstthaa|aNtygaa aMtyato gacchaM-tvevaM te ca milaMti na // 25 // vIrANAM zUratAdhikyaM, kaatraannaamshuurtaaN|kurvaannaanaaN bhUriniHsvAna-vAditrANAM mhaarvaiH|| 26 // dhanuSTaMkAravaiH sphaarai-hepaabhivRhitaistthaa|rthaanaaN citrcitkaar-krNdnaistumulo'bhvt||27|| yugmam jeNe je bAjuthI sAMbhaLyuM te te leka pita pitAnAM zastro laIne deDAdoDI karatA bahAra nIkaLavA lAgyA. "yuddhathI gabharAtA leke pakaDo e duSTa pApIne ke je rukimaNanuM haraNa karI jAya che, te durAtmAne pakaDe A pramANe bolate cAre dizAmAMthI sainyane pravAha naga ranI bahAra nIkaLate joIne prajAjane vicAravA lAgyA ke "A te zuM gaMgAne pravAha che ke samudranA taraMgo uchaLI rahyA che?' - keTalAka madonmatta hAthIo upara keTalAka pavanavegI azva upara, keTalAMka ratha upara besIne te keTalAka page cAlIne A pramANe eka bIjAnI AgaLa deDavA mATe prayatna karatuM vacamAM vacamAM ke chelle eka bIjAne joyA vinA dehAdeDa karatuM sainya jaI rahyuM che, tyAre raNasaMgrAmanA vAMjitrane mahAdhvani vIrapurUSane zUrAtana caDhAvate ane kAyara purUSane DarAvate temaja dhanuSyanA pracaMDa TaMkArava vaDe azvonA hevAra vaDe ane rathanA citkAra vaDe samasta kuMDinapura bhayaMkara kolAhalarUpa banI gayuM. ekataHzizupAlezaH, kaTakena mahIyasA / niryayau bhISmabhUpAlo-rukmikumAra ekataH // 28 // dhAvamAnAvadUre ca, saMprApya raammaadhvau| te ca saMveSTayAmAsuH, makSikA madhupiMDavat // 29 // parito'tIvaduSTena, bhUyaH sainyena veSTitau / dvAvevaikAkinau vIkSya, cukSobha hadi rukminnii||30|| hAhA sakalakAMtAsu, maMdabhAgyAsmi srvthaa|rhsi grahaNaM me hi, bhAvyetayoH kSayo'pi ca // 31 // siMdhukallolavattvaitat, kaTakaM zaizupAlikaM / sukumArau kumArAbhau, kva caitau dvau shodrau||32|| madartha jAyate yuddhaM, madartha vaanyormutiH|mttstto na kApi strI, bhAgyahInAsti srvthaa||33|| viciMtyeti viSAdaM ca, janayaMtI svacetasi / rudaMtI rukmiNI proccai-balabhadreNa vIkSitA // 34 // tAM tu tadAvadhiAM vIkSya, saMkarSaNo jagau hariM / viSIdaMtImimAM pazya, muMcaMtI nayanodaka / / 35 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa -5 145 prabhUtaM kaTakaM dRSTvA, balini tvayi satyapi / bibheti hRdi cedeSA, tava zauryeNa kiM vada // 36 // kathaMcidapi tadviSNo ! samAzvAsaya suNdriiN| eSApi pratyayaM vidyA-ttavAtulabalasya ca / / 37 // ityukto'bhyadadhadviSNuH, samAzvAsayituM hi tAM / vikhinnA sarvathA mAbhUH, suzru tvamapi sNprti|| 38 // aMdhakAreNa sAdRzyaM, dadhAnaM prabalaM balaM / nirIzya sahasArIgAM, he devi tvaM vi bheSi kiM // 39 // etasmin kaTakAkAze, mayi sUrye samudgate / sahasaiva digaMteSu, tatsarvamapi yAsyati // 40 // yadIcchA tava citte syAt, pazyaMtyAmeva hi tvyi|pressyaami balaM caita-tsanAyakaM yamAlaye / / 41 // svArthasiddhikRte citto--nnatiH kasya samasti nAvidaMtIti harigroktA-pyeSA khedaM mumocana / / 42 // tadAdAya karAttasyA, mudrikAvajaratnakaM / lIlayaiya mukuMdena, cUrNIcakre ciraMtanaM // 43 // taccUrNenAtisUkSmeNa, svastikaH svstiklpkH|tsyaa haste mukuMdenA-lilikhe pratyayAptaye // 44 // ekapaMktigatAn sapta, tAlAMzca purataH sthitaan|arghcdrenn goviMda, IkSukhaMDAnivAcchidat // 45 // lokAtigaM balaM vIkSya, rukmiNI nijbhrtri|praaptaavismytaaN citte-'ciMtayacchaktimadbhutAM / / 46 // IdRgsamasti cetprANa-vallabhasya parAkramaH / kopena mAvadhIdeSa, tarhi me tAtabAMdhavau // 47 // ciMtayaMtIti citte sA, duHkhinI punarapyabhUtApAyaso hi bhavetatstrINAM, pitRbaMdhU atipriyau / / 48 // macchaktidarzanenApi, mlAnamukhyeva yadyasau / tatpRcchAmyahametasyA, duHkhaM kiM vartate tava / / 49 // matveti sA mukuMdena, pRSTAdyApi kimiidRshii|nuutnaayaaH striyAzcita-sthairya kArya hi kovidaiH||50|| ucyamAne mayA mAbhU-tkAcidasya vicaarnnaa|klpmaaneti nAjalpa-tsA prtivaakymiishituH||51|| papraccha punarapyeSa, kathaM pratibravISi na / ityuktA sA vinItAtruH, pAtayaMtI jagau hiyA / / 52 // svAmistavAtulaM sthAma, camatkArakaraM bhuvi|kaarunnyen tvayA mocyau, yuddhe me pitRbAMdhavI / / 53 // etAvadeya yAce'haM, sAMprataM yuSmadaMtikAt / tayorabhayadAne me, vacaH pradIyatAM prabho ! // 54 // khyAtimaMtaM vihAyApi, zizupAlaM madoddhataM / yadayamurarIcakre, mAmevAnupalakSitAM / / 55 // mayyavaikAMtarAgiNyA, asyA evAdyavAsarAt / vacastarhi mayA mAnya-miti te nApyadAyi tat 56 // vyAcaSTa rukmiNI hRSTA, prakuSTA spaSTavAcayA / jayo bhUyAcca te nAtha, saMgrAme ripupuurite|| 57 // deDatA AvI rahelA eka bAju zizupAlanA sainya ane bIjI bAju bhImarAjA ane rUkimakumAranA sainya, madhapUDo jema mAkhIothI vIMTaLAI jAya tema rAmakRSNane cAre bAjuthI gherI lIdhA. A pramANe prabala sainyathI gherAyelA rAmakRSNane joIne rukimaNInA hRdayamAM khUba ciMtA thaI. "arere, huM jagatanI strIomAM kevI maMdabhAgI chuM ke mane grahaNa karatAnI sAthe ja A 19. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 zAMba-pradyumna caritra baMne bhAIone nAza thaze. samudranA uchaLatA taraMge jevuM zizupAlanuM sainya kyAM ane ekAkI sukumALa evA A be bhAIo kyAM? mArA nimitte yuddha thaze ane mArA nimitte A baMnenuM maraNa thaze. tethI mArAthI vadhIne durbhAgiNI bIjI keNa strI hoI zake ?" A pramANe manamAM ciMtA ane viSAda karatI raDatI rukimaNIne joIne balabhadra kRSNane kahyuM, "tArA je balavAna puruSa hevA chatAM paNa, AvaDuM moTuM sainya joIne viSAda karatI ane azapAta karatI rUkrimaNI bhayabhIta banI rahI che? te tArA zauryanuM zuM karavAnuM ? tu tenA sAmuM te je, e kevuM rUdana karI rahI che? pahelA to tene AzvAsana A5 ane tArA atulabala ane tArI vidyAnI tene khAtarI karAva." A pramANe balabhadranA kahevAthI viSNue rUkimaNIne AzvAsana ApavA mATe kahyuM - "he sunna, tuM jarAye kheda karIza nahI. devI, aMdhakAra samAna moTA sainyane joIne sUrya zuM bhaya pAme kharo? mArI pAse rahelI evI tuM zA mATe kare che? gaganamAM sUryane udaya thavAthI aMdhakAra jema bhAgI jAya tema aMdhakAra jevuM A prabala sainya mArAthI cAre dizAmAM bhAgI jaze. vaLI je tArI icchA hoya te tArA dekhatA ja A badhA sainyane ane tene svAmione eka kSaNamAtramAM yamasadanamAM pahoMcADI dauM !" pitAnA svArthanI siddhi mATe kone ciMtA nA hoya ! mATe tuM jarAye gabharAIza nahI." A pramANe kRSNa kahevA chatAM paNa rukimaNa khedane mUkatI nahi hovAthI potAnA baLanI khAtarI karAvavA mATe viSNue teNInA hAthamAM rahelI vastra ratnanI mudrikA laIne be hAthanI hathelImAM kSaNamAtramAM roLI nAkhI tenuM sUma cUrNa karIne rUkimaNInA hAthamAM svastika (sAthIyA)nuM Alekhana karyuM. temaja eka zreNImAM dUra rahelA sAta tAlavRkSane ardhacandra bAvaDe zeraDInA TukaDAnI jema lIlAmAtramAM chedI nAkhyAM ! pitAnA patinuM AvuM lekAtIta bala joIne Azcarya pAmI tenI addabhuta zaktine manamAM vicAravA lAgI :- "mArA prANapriyanuM AvuM adbhuta parAkrama che te te krodhamAM AvIne mArA pitA ane baMdhune vadha karI nAkhaze. pAchI manamAM A ciMtA thavAthI vadhAre duHkhI thaI. prAyaH karIne strIone mAtA-pitA baMdhu Adi piyarIyA vadhAre vahAlA hoya che." mArA bala ane zaktinI ATalI pratIti karAvavA chatAM haju A kema udAsIna rahI che? tenI udAsInatAnuM kAraNa zuM haze? pUchuM to kharo. "paMDitoe navavadhUnA cittane sthira karavA mATe prayatna karavo joIe." ema mAnIne viSNue kahyuM: 'priye, meM tane mArA parAkramanI ATalI pratIti karAvavA chatAM tArA manamAM bIjI kaI ciMtA che? tuM kema bolatI nathI? tArA dilamAM je hoya te tuM kahI zake che. A pramANe viSNue vAraMvAra kahevAthI azupAta karatAM lajajAthI rukimaNIe kahyuM -"svAmina, jagatamAM camatkArI evuM ApanuM Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-5 17 atula bala che te mArA para karUNA karIne yuddhamAM mArA pitA ane baMdhune vadha karaze nahI. teone mukta karI deze. svAmina, huM ApanI pAse mArA pitA ane baMdhunI bhikSA yAcu chuM. mane Apa vacana Apo ke te bannene abhayadAna Apazo." prasiddhimAna ane parAkramI evA zizupAlane choDIne aparicita ane aNajANa evA mAre jeNe svIkAra karyo che, mArA pratye ekAMta anurAgiNI banI che, evI rukimaNIne mAre A avasare vacana ApavuM ja joIe." ema vicArI viSNue tene vacana ApyuM. tethI harSita banelI rUkimaNIe kahyuM - "nAtha, zatruonI sAthenA saMgrAmamAM Apane saMpUrNa vijaya thAo !" A pramANe kemala ane madhuravANIthI kRSNane navAjyA. ripuM sabalamAlokya, jAnatApi harerbalaM / jagade baladevena, jyeSTo hi laghucitakaH / / 58 // varIvarti bRhatsainyaM, zizupAlo'pi durdharaH / prAtastatastvayA tUrNa, kAryA kAcidvayavasthitiH 59 // zizupAlo durAtmAsti, bhrAtastvAM ca vadAmi tat / ahaM tameva jeSyAmi, samastAmapi tacca // 60 // rAmaproktaM samAkarNya, kRSNo'vAdIdamarSataH / varAko'yaM kiyanmAtraH, zizupAlaH purastava // 61 // paramenaM durAtmAnaM, mudhAbhimAnamAlinaM / ahameva ca jeSyAmyA ropya spaMdana eva tAM // 62 // saMsthApya rukmiNI kAMtAM, zatAMga eva vegtH| yodhdhuM vIrAdhivIrau tau, sattvamAlaMbya nirgtau||63|| vaDile harapaLe nAnAonI ciMtA karatA hoya che." tema balabhadra kRSNanuM baLa jANatA chatAM paNa kahyuM -"bhAI ApaNI sAme sainya che. ane zizupAla paNa durdhara yoddho che, te tAre jaladIthI keI vyavasthA karavI joIe. zizupAla durAtmA che, te tuM kahe to huM zizupAlana ane tenI samasta senAne jItI lauM." rAmanA vacana sAMbhaLIne krodhathI kRSNa bolyAH "A rAMkaDo zizupAla tamArI AgaLa koNa mAtra che? e mithyAbhimAnI durAtmAne te huM ja jItI laIza." ema kahI rUkimaNane rathamAM besADIne satvanuM AlaMbana laI baMne mahAbalI haiddhAo yuddha karavA mATe vegathI bahAra nIkaLyA. pracacAla balI viSNuH, zizupAlezasanmukhaM / saMkarSaNo'pyamarSeNo-dizyApi nikhilAM cmuu||64|| ekAkinaM samAyAMtaM, samAlokya trivikramaM / darzanAdullasadvairaH, zizupAlaH smutthitH||65|| yuddhaM dRSTvA tadA ghoraM, mukuMdazizupAlayoH / sainikA apare kSubdhA, naSTvA dUraM sthitAstadA // 66 // kaMThIravasya goviMde, dvipasya zizupAlake / samAlokyobhayoyuddha, kalpanAM cakrire janAH // 67 // aparAM zvApadAkArAM, bAhinI balinImapi / ciMtayannAtmanaH siMha-sAmyaM ca yuyudhe balaH // 68 // kSveDayaiva ca huMkAra-vAcayaiva tadIyayA / praNaSTAH sarvataH keci-subhaTAH kAtarA iva // 69 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 zAMba-pradyumna caritra khaDgena khaMDitAH kecit , kecidghANena marditAH / arditAstvardhacaMdreNa, marditA mudgareNa c||70|| zrotrAbhyAM rahitAH keci-tkeciccakSuvinA kRtAH / kecinnakravihInAzca, keciduchinnamastakAH71 svIyeSTadevatAM kecit , kecit smaraMti mAtaraM / kecicca janakaM keci-tkraMdaMti karuNasvaraM // 72 // duSTenaikAkinAnena, vyAyAditA vayaM yadi / punayuddhayAmahe keci jalpaMti patitA api||73|| godhikApucchavadvIrA, nirjIvA api kecana / pANIn prakaMpayaMti svAn , vividhaayudhsNyutaan|74| sarvasyAmapi vAhinyAM, samIkSya kSobhamutkaTaM / krodhena dhAvito rukmI, hakkArayan svasevakAn / / 75 // AkarNa dhanurAkRSya, balenAgatya rukminnaa|mumuce nizito bANo, rAmamAraNahetave / / 76 // yasya puNyabalaM tasya, kasyApi na praabhvH|shrenneti tadIyena, vighno nAkAri tattanau / / 77 // parve zasyApi vaMzasyo-gharSaNe'gniryathaidhate / muzalIrukmiNoyuddhe, krodhazcaMDastathaivata // 78 // atIvavardhamAnena, prakopacitrabhAnunA / jvAlayAmAsatuH sainya-vanaM tau dvAvasannibhau / / 79 // tayoliyatostattu, yAvatkAlo'bhavanmahAn / tAvadruSAhipAzAhU, zaraM saMkarSaNA'mucat / / 80 // pakSapAtakareNApi, janakena samanvitaH / tena saMveSTito rukmi-kumAro balavAnapi / / 81 // yadA saMveSTitau tena, kumArajanako dRDhaM / tadAropya rathe to tu, rukmiNyai pradade balaH / / 82 // datvA rAmo'bravIdbhadre, baMdhutAtAvimau tava / athaitayomukhAnmohA-nmakSiko'DDAyanaM kriyaaH|| 83 // kRSNo'pi zizupAlena, balinApi samaM tathA / cakre nAnAyudhairyuddhaM, yathA kSobho'bhavadbhuvi / / 84 // kriyamANaM raNaM raudra-mubhAbhyAmapi kopataH / darzadarza nanauccai-nArado vyomasaMsthitaH / / 85 // viramenna mitho yAvat , saMgrAmAdeka ekataH / tAvadvANaH kSuraprAkhyo, mumuce narakadviSA / / 86 // zizupAlaziraHzmazru-bhrUkezAnikhilAnapi / AdAya tena goviMda-jayazrIdviguNI kRtA / / 87 // kezayAnena no yAtAH, kuMtalA eva kevalaM / kiMtu yAtAH ripoH zaurya-caitanyakAMtayo'khilAH88 dehAcchauryAdikaM naSTa-metasya yadi bhUbhujaH / tadA kiM mArayAmyenaM, nirvIrya gatacetanaM // 89 // iti saMcitya goviMdo, vicchAyaM ca diveduvat / vimucya zizupAlezaM, jIvaMtaM kRpyaa'clt||90|| parAkramI viNa krodhathI zizupAlanI sanmukha ane balabhadra samasta senAne uddezIne AgaLa vadhyA. ekAkI kRSNa ane zizupAlanuM bhayaMkara yuddha jeIne parAkramI evA sainike paNa kSubdha banIne dUra dUra jaIne UbhA rahyA. siMha samAna viSNu ane hAthI samAna zizupAlanA yuddhane joIne leke kalpanA karatA hatA : jaMgalI pazuo jevI senAnI sAthe siMha samAna balabhadra yuddha karI rahyA che. tenA eka huMkArAthI athavA siMhanAdathI saghaLA sainike kAyaranI jema cAre bAju nAsI gayA. temAM keTalAka talavArathI khaDita thayA, keTalAka bANathI viMdhAI gayA. keTalAka ardha candra bANavaDe kapAI gayA, keTalAka mudagarathI cUracUra thaI gayA. keTalAka Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-5 149. sainike kAna vinAnA, keTalAka AMkha vinAnA, keTalAka hAtha paganI AMgaLIo vinAnA to keTalAka sainike mastaka vinAnA thaI gayA. temAMnA kAyara sainike potAnA ISTa devane athavA pitAnI mAtAne ke pitAnA pitAne yAda karatA karUNa svare AkraMda karI rahyA hatA. duSTa evA A ekalAe ApaNane mArI nAkhyA, chatAM maratA maratA paNa enI sAthe yuddha kare." A pramANe bolatA zUravIra yoddhAo gaLInA pUMchaDAnI jema kapAI gayelA aMgevAlA athavA nijIva banI gayelA hovA chatAM paNa potAnA hAthamAM rahelA zAne kaMpAvatA hatA. A pramANe pitAnI senAnI behAlI joIne kodhita banela phimakumAra pitAnA sevakane uttejita karate AgaLa Avyo. AvIne jozathI dhanuSyane kAna sudhI kheMcIne balabhadrane mAravA mATe tINa bANa phekayuM. paraMtu jenuM puNyabala hoya che tene parAbhava kaI karI zakatuM nathI. tema rukimakumAranA bANathI rAmanA zarIra para keI nukazAna thayuM nahI. gAMThAvALA vAMsanuM paraspara gharSaNa thavAthI jema agni pragaTa thAya che tema balabhadra rUkimakumAranA yuddhamAM pracaMDa krodha utpanna thaye. te banenA vadhatA krodharUpI agninI pracaMDa jvAlAothI dUra raheluM saunyarUpI vana paNa baLavA lAgyuM. jyAM sudhI sainyarUpI vanamAM bhayaMkara agni pedA thAya tyAM sudhImAM to balabhadra nAgapAza nAmanuM bANa phekayuM. te nAgapAza bANamAMthI chUTelA vikarAla nAgo balavAna evA rUkimakumArane vIMTaLAI gayA. tene pakSapAta karavA AvelA tenA pitA bhISmarAjAne paNa rUkimakumAranI jema nAge vIMTaLAI gayA. A pramANe daDha nAgapAzathI baMdhAI gayelA pitA putrane laIne rUkimaNInI pAse rathamAM mUkyA ane rukimaNIne balabhadre kahyuM - "bha, A tArA pitA ane baMdhunA mukha uparathI mAkhIo uDADavAnuM kAma kara." kRSNa paNa balavAna evA zizupAlanI sAthe vividha prakAranA zathI bhayaMkara yuddha karatA lokone lobha pamADatA hatA. zizupAla ane kRSNane krodhathI bhayaMkara yuddha karatA joIne AkAzamAM rahela nArada khUza thaI nAcavA lAgyA. zizupAle yuddhamAM jarApaNa macaka nahI ApavAthI kRSNa bhurakha (aA jevuM) nAmanuM bANa mUkyuM. te suraka zae zizupAlanA dADhI-mucha bhrakuTI ane mAthAnA samasta vALa (keza) laI lIdhA. tethI kRSNane bamaNo jayajayakAra tha. dADhI-mUcha ane mAthAnA vALa ekalA zizupAlanA gayA, paraMtu tethI zatrunuM zaurya, caitanya ane saghaLuM teja harAI gayuM. " rAjAnA zarIramAMthI je zaurya, bala, vIrya ane teja cAlyuM jAya to bAkI zuM rahe ? te AvA nivIrya ane caitanyahIna evA zatrune mAravAthI zuM ?' Ama vicArI kRSNa divase AkAzamAM nisteja rahetA candra jevA tejahIna zizupAlane dayAvaDe jIvate cheDIne tyAMthI cAlyA gayA. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMbha-pradyumna yastri... bhaved dvedhApi bhUyiSTa - lospi vasudhAdhavaH / nUnaM puNyakSaye so'pya - - dhikapuNyena jIyate // 91 // ekAkinApi kRSNena, prabhUtapuNyadhAriNA / zizupAlo baliSTo'pi, helayaiva jitastataH // 92 // kAtarANAM ca vIrANAM, rAjinAM vAjinAM punaH / kabaMdhairda tinAM daMtaiH pUritA raNabhUrabhUt // 93 // tIrthaMkarAH kSamAzurA, dAnazUrAH sitodarAH / vAsudevA raNe zUrAstapazUrAstapodhanAH // 94 // raudramevaM raNaM kRtvA, hatvA cArikadaMbakaM / iti satyApayan kRSNo, balagarva na cAkarot // 95 // tato dvAvapi goviMda - sAnvatau jitakAsinau / AgAtAM rukmiNIpArzve, saMgrAmAptajayazriyau // 96 // 150 puNyanA kSaya thAya tyAre adhika puNyavALA jIte che te rIte mahApuNyazALI evA kRSNe ekalA heAvA chatAM paNa khalavAn evA zizupAlane eka DelAmAtramAM parAjita karyAM. kAyara ane vIrapurUSonA, hAthI ane gheADAenA mastaka vinAnA zo vaDe temaja hAthIenA dAMtA vaDe saMgrAmabhUmi bharAi gai. kahyuM cheH- tIrthaMkare| kSamAmAM zUravIra, kubera dAnamAM zUravIra, ane sAdhupurUSo tapamAM zUravIra hoya che tema vAsudeve yuddhamAM zUravIra hoya che.' AvuM bhayaMkara yuddha karI, aneka subhaTone nAza karIne peAtAnI ( vAsudevapaNAnI ) zUravIratA sArthaka karI. tema chatAM teoe peAtAnA khalanuM jarAya abhimAna karyuM' nathI. rAmamAdhavayostatra, jayaM prApya sametayoH / vinayAyAbhitasthau sA hiyAdhaH kRtalocanA // 97 // saMprApyAvasaraM proce, rukmiNI ramaNaM prati / balena baddhaM me baMdhu, satAtaM ca kaSTataH // 98 // hasitvA vakradRSTibhyAM rukmiNyA vIkSya sanmukhaM / mumoca rukmiNaM nAga - pAzabaMdhAjjanArdanaH / / 99 / / yuddhamAM jayazrI prApta karIne vijayI evA kRSNu-balabhadra, rUkimaNInI pAse AvyA. jayazrIne varelA joine rUkimaNI vinayapUrvaka UbhI thaI ane lajjAthI nIcuM joI gaI. have avasarane pAmIne kemala vacanathI rUkimaNIe kRSNane kahyu:-svAmit A mArA pitA ane ane kaSTathI mukta kareA.' vakradRSTithI rUkimaNInA sAmu joI hasIne kRSNe pitA sahita kimakumArane nAgapAzathI mukta karyAM. " provAca ca harI rukmin vartase tvamataH paraM / madIya eva bandhuzca, ciMtA karyA na ca tvayA // 100 // jagAda baladevA'pi tadA komalayA girA / tyaja rukmin virodhitvaM, kuruSva hRdi saMmadaM // 1 // trivikramavRterbhacyaM, rukmiNyA vihitaM yathA / tathA tvamapi jAnIhi bhavyameva svamAnase // 2 // vIrANAmekataH koTi -- bhavecca harirekataH / tathApi hariNA sArdhaM, tathA yodhdhuM na zakyate // 3 // tataH svasevakIbhAvaM pratizrutya vRSAkapeH / bhaginyA upari snehaM ciMtaya pratyutAtulaM // 4 // sakalAbhyo'pi kAMtAbhya-stvadIyA rukmiNI svasA / varIvarti guNajJA yad -- vRNoti ramaNaM hariM // 5 // etasyA upari sneha -- stataH kAryoM vizeSataH / imAM ca milituM premNA, sametavyaM tvayA'nizaM // 6 // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga rUpa 51 viSNordeze pure grAme, skhalanA nAsti te manAk / praNAmArthaM mukuMdasyA ---- gaMtavyaM ca muhurmuhuH // 7 // vAkyairbahuvidhairevaM, bhUyaHpremarasAlayaiH / rukmiNIprItito rukmI, balabhadreNa moditaH ||8|| gopAvetau purA rAma - goviMdau kathitau janaiH / tayozca purato rukmI, hAritaH kSatriyo'pyahaM // 9 // namanmahImahIpAla -- zizupAlArpitA mayA / AbhyAmeva haThAd dvAbhyAM gRhItA rukmiNI svasA // 10 // vilakSavadano rukmI, ciMtayanniti cetasi / bhUyo'bhimAnalajjAbhyAM na prtyuttrmdhydaat|| 11 // mahatvahAnito duHkhaM, jAnannAsIdayaM hRdi / matvetyamucatAM rAma -- kRSNo tatraiva rukmiNaM // 12 // muktavA ca tatra taM rAmo, dvArikAbhimukhaM rathaM / mukuMdarukmiNIrAja -- cchobhaM shiighrmvaahyt|| 13 / / " == mukta karIne kRSNe kimakumArane kahyuM :- 'rUkimakumAra, AjathI tame mArA priya baMdhu che. tamAre jarAye ciMtA karavI nahI.' balabhadre paNa madhura vacanathI kahyuM:-rUkmikumAra, have tame virAdhIpaNu' cheDI dyo. ane hRdayamAM AnaMda pAme. rUkimaNI viSNune paraNI e bahu sArU karyu che. tamArA hRdayamAM khUzI mAne. eka tarapha lAkhe| ane kroDA vIrapurUSo heAya ane bIjI tarapha kRSNa ekalA hAya, te paNa keAInI tAkAta nathI ke kRSNanI sAthe yuddha karI zake. tethI tame paNa viSNunA aMgata sevaka banIne peAtAnI bena rUkimaNI upara sneha dhAraNa karo. ane manamAM vicAre :-saghaLIye strIe karatA mArI bena keTalI zuSudraSTivAlI ke jeNe viSNune pati tarIke svIkAryA.' AthI rUkimaNI para vizeSa sneha rAkhI tene maLavA mATe nira tara tAre AvavuM. viSNunA keAI gAma nagara ke dezamAM tane koI rokaze nahI. mATe viSNune praNAma karavA mATe tAre vAraMvAra AvavuM',' rUkimaNI taraphanA premathI A pramANe premarasathI bharapura mIThA madhurA vacanAthI rUkmikumArane khUza karavA mATe balabhadre ghaNA prayatna karyAM. paraMtu abhimAnI rUkimakumAra vicAre che ke huM kSatriya thaine geAvALIyA evA A bannethI hArI gayA. vaLI, jene hajAre rAjAe namaskAra kare che, tevA zizupAlane mArA hAthe ApelI mArI bena rUkimaNIne A geAvALIA balAtkAre laI jAya che !' A rIte lajjA ane abhimAnathI vilakhA ane nirAza manele kimakumAra nIcu' joIne UbhA rahyo, para'tu eka paNa zabda khelI zakatA nathI. peAtAnA mahatvanI hAnithI A hRdayamAM duHkhI banI gayA che,' ema mAnI tene tyAMja cheDIne rAma kRSNe rUkimaNIne laine dvArikA sanmukha rathane hAMkI mUkayeA. pratyUhavyUhayoge'pi rukmiNIkanyakAptitaH / menAte rAmagoviMdA - vAtmanozca kRtArthatAM // 14 // trivikramapatiprAptyA, rukmiNyapi ca cetasi / dhanyaMmanyA samastAsu, kAMtAsu samabobhavIt / / 15 / / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra zAMba-pradyumna caritra rUkimaNa kanyAnI prAptimAM ghaNu vina AvavA chatAM vine nAza thavAthI potAnI jAtane kRtArtha mAnatA balabhadra ane kRSNa khUba ja saMtoSa pAmyA, ane rUkimaNuM paNa kRSNane pati tarIke meLavavAthI khUba ja saMteSa pAmI. saghaLIye strIo karatAM pitAnI jAtane dhanya mAnavA lAgI. rAmo'vAdIdidaM sarva, bhAgyatastava mAdhava / mAdhavo'pyavadabhrAtaH, prAsAdo'yaM tavaiva c||16|| prazaMsAmiti kurvANau, parasparaM sahodarau / kautukaM pathi pazyaMtau, prAptau raivatakAcalaM // 17 // adRSTacaramAlokya, prottuMga taM ziloccayaM / rukmiNI puMDarIkAkSaM, vinayena vyajijJapat / / 18 // svAminnayaM giristuMgaH, kimAhvayaH pravartate / svarupamasya kIdRkSaM, vistAraH kIdRzastathA // 19 // dAmodaro jagau devI-masti raivatakAbhidhaH / nirjarANAmanekeSAM, krIDAsthAnamayaM giriH / / 20 // vimalAcalatIrthasya, dvitIyaM zrRMgamastyadaH / zatayojanavistAra-samanvitaziloccayaH // 21 // svarUpamujjayaMtAdre-rIgAkaNye rukmiNI / atra yAtrAM kariSyAmi, kalpamAnetyamUmudat / / 22 // balabhadra kRSNane kahyuM: "bhAI A badhu tArA bhAgyathI ja banyuM che tyAre kRSNa kahe: nahI nahI, baMdhu, A badhe tamAre ja prAsAda che. A pramANe ekabIjAnI prazaMsA karatA, stAmAM navA navA kautukone jotA raivatAcala (gIranAra) pAse AvyA. kayAre paNa nahIM joyelA evA UMcA parvatane joIne rUkimaNIe vinayapUrvaka kRSNane pUchyuM :-"svAmin A UMcA parvatanuM nAma zuM? tenuM svarUpa zuM? temaja tene vistAra keTalo che ? kRNe kahyuM - devi, A raivatAcala- nAmane parvata che ke je aneka devenI krIDAbhUmi che. vimalAcala tIrthanuM A bIju zikhara kahevAya che. tene se jana (400 gAu=800 mAIla) ne vistAra che. ujjayaMtagirinuM AvA prakAranuM svarUpa jANIne rUkimaNIe khUza thaI ane manamAM saMkalpa karyo ke huM ahIMnI yAtrA karIza." bhuvanAnaMdanaM tasya, vanaM naMdanasannibhaM / bahujAtitaruvAta-phalapuSpalatAyutaM / / 23 // caMdrAdibhiH zuma lagne, tatra pavitrakAnane / rAmeNa rukmiNIhayoMH, kAritaM pANipIDanaM / / 24 // jAtaM tadAditastasya, mahattvaM nikhile vne|ksy kasya kSitau syAnna, mahattvaM mahitAzritaH // 25 // phala puSpa ane latAthI yukta aneka jAtanA vRkSothI suzobhita naMdanavana samAna te parvatanA bhavanAnaMdana nAmanA pavitra vanamAM candra Adine yoga prApta thatA zubhalagnamAM balabhadra kRSNa ane rukimaNInuM pANi grahaNa karAvyuM. tyArathI mAMDIne bhavanAnaMdana vananuM mahatva jagatamAM prasiddha thayuM. kharekhara mahAna puruSonI nizrAthI kene mahatva nA maLe? arthAt e paNa mahAna bane che. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga -5 153 krIDAM kata vane tatra, rukminniirmnniiyutau|kaalN kiyaMtamAnaMdA-drAmatrivikramau sthitau // 26 // kRSNena balabhadro'pi, baladevena mAdhavaH / rukmiNI viSNubhA ca, kuTuMbaM sarvamapyavet / / 27 // vane'pi, vasatAM teSA--marati pyajAyata / pratyutAnaMdasaMdoha-prAdurbhAvo'bhavad bhRzaM // 28 // rukmiNIbalabhadrAbhyA-manekatAM vijAnatA / sthitaM tatra mukuMdenA-maMdasaMmadasaMpadA // 29 // bhuvanAnaMdana vanamAM rukimaNI sAthe krIDA karatAM keTalAye samaya pasAra thaI gaye. kRSNavaDe balabhadra ane balabhadrava: kRSNa, temaja rUkimaNI patinI sAthe rahelI te emaja mAnatI ke "ATaluM ja mArUM kuTuMba che.' A rIte bhuvanAnaMdanavanamAM vasatA teone keIrega zeka ke saMtApa jevI vastu jaNAtI na hatI ke AnaMdarUpI sAgaranI laharIomAM naraMtara snAna karI rahyA hatA. kRSNa, rukimaNI ane balabhadra sAthe rahetA atyaMta AnaMda anubhavatA hatA. dvAravatyAM tadA lokaiH, zuzruve svajanairapi / udvAhya rukmiNI jitvA, zatru ca harirAgamat / / 30 // toraNaizcaMdanAMbhomi--AnAkusumaketubhiH / janArdanapravezArtha, zrRMgAritA purI naraiH // 31 // gAMbhIyauMdAryacAturya-rupayauvanasaMyutA / bhUSaNairbhUSitA bhAti, kAMtayogeMganA yathA // 32 // dvAravatyapi pUreSA, tathorutoraNAdibhiH / samanvitA tadA reje, nayanAnaMdadAyinI // 33 // purIzobhA vidhAyaivaM, vistareNa mhiiysaa| viSNoH sanmukhamAyAtAH, sarve'pi nAgarA nraaH|| 34 // mAdhuryavaryatUryANAM, nirghoSaiH pUritAMbaraiH / pramodibaMdivRMdAnAM, bhUyo jayajayAravaiH / / 35 / / suvAsinImRgAkSINAM, lsddhvlmNglaiH| harSotkarSeNa paurANAM, pravezaM kRtavAn hariH // 36 / / yugmaM // zatrune chatIne rUkimaNIne paraNIne kRSNa bhuvanAnaMdana vanamAM AvI gayA che. AvA samAcAra sAMbhaLIne dvArikA nagarInA leke atyaMta harSita thayA. svajanavage ane maMtrI vage kRSNano praveza mahotsava karavA mATe caMdana AdinA tera vaDe ane navI navI jAtanAM puSponI dhvajApatAkA vaDe dvArikA nagarIne adbhuta zaNagArI. jema gAMbhIrya audArya, cAturya ane rUpa yauvanathI yukta, saLe zaNagArathI sajaja rUpayauvanA patine maLavA mATe utsuka thayelI zobhe tema janArdana (kRSNa)nA praveza mATe dvArikAnagarI zobhatI hatI, aneka prakAranA vijA, patAkA. vaMdanamAlikA ane tAraNe vaDe nayanane AnaMda pamADe tevI dvArikAnI zobhA karIne, sarve nagarajane svAgata karavA mATe viSaNunI sAme AvyA. madhura vAjiMtronA avAjavaDe ane harSita thayelA baMdIjananA jayajayAratha vaDe AkAza maMDala vyApta banI gayuM. harSaghelI banelI sahAgaNa strIonA maMgala gIte ane sAcA motInA vadhAmaNA sahita nagarajanoe zrIkRSNane nagara-praveza karAvyo. 20 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 zAMba-pradyumna caritra haTTe vikrIyamANAni, krayANakAnyanekazaH / nANakAni ca vAsAMsi, kecidvimumucustadA / / 37 // vihAya niryayuH snAna-mardha pAnaM ca bhojn|mNddnN khaMDanaM dhyAnaM, kazcidgAnaM vilepanaM / / 38 // drAramUrdhaveSTanaM kaMThe, kecit graiveyakaM kaTau / mudrikAM karayoraMdhyoH , keyUrANi ca paryadhuH // 39 // vAditradhvanivAllabhyA-ttasminnavasare striyaH / cakruzceSTA vizeSeNa, saMkSepato bravImi tAH / / 40 // dadhAnA kAcidautsukyaM, vadhUvaradidRkSayA / akSNozcikSepa puMDrArtha ghRSTe kuMkumacaMdane // 41 // lalATapadake kAci-daMjanena mahIyasA / tilakaM racayAmAsa, kAcitkapolamaMDanaM / / 42 // mukuTasthAnake kAci-ccUDAmaNimupAdadhat / mukuTaM zravaNasthAne, kAcidvai yagryayogataH / / 43 // kucayorupari sphAre, kuMDale kAcidaMganA / hAraM caraNayoH kAci-ninadannU puraM gale / / 44 // vastrANAM paridhAnaM tu, vaiparItyena yatkRtaM / upahAsyakaraM puMsAM, kimucyate mayA'tra tat / / 45 // hAvabhAvavilAsAn sva-bhA satrA vitanvatI / ubhayorapi vaikalyA-tkAcidutthAya nirgtaa||46|| sImaMta racanAvaja, muktvA kAcidvinirgatA / mukhAgra AgataiH keza, rAkSasIva bhayaMkarI // 47 // kAcitprakArayaMtI strI, stanyapAnaM nijAMgajaM / dhRtvA kaTIpradeze ca, samAyAtA sakautukA // 48 // kAcinnijasutabhrAMti, dadhAnautsukyato hRdi / svagehe pAlitaM cautu-potaM dhRtvA samAgatA // 49 // kAcit truTitahArA ca, kAcitsphuTita kaMkaNA / prAlaMbarahitA kAcinnUpureNa vivarjitA // 50 // kAcitsphATitavastrA ca, kAcidgharSadvapulatA / prAptamuktAphalA kAci loksNmrdto'bhvt||51|| kAcijjAlAMtare sthitvA, vIkSamANA vdhuuvrau| muktAphalasamanvIte-ravardhApayadakSataiH // 52 // rukmiNIkezavAloke, vIkSya paurAMganAkRtaM / citraM kutUhalaM lokA, jahasuhastatAlakaiH // 53 // karIyANAnA vepArIoe karIyANAthI, kasI lekee sonA cAMdIthI, jhaverIoe jhaverAtathI, ane kApaDIyAoe kApaDathI alaga alaga bajAramAM pitApitAnI dukAnone zaNagArI, vAjiMtronA avAja sAMbhaLIne snAna karatI strIo adhuM snAna mUkIne, bhejanapAna karatI adhuM bhojana mUkIne, zaNagAra karatI strIo adhe zaNagAra paDato mUkIne, dhyAna karatI dhyAna cheDIne temaja gAna ane vilepana paNa paDatA mUkIne varaghoDo jovA mATe deDAdoDa karatI hatI. temAM keTalIka strIo to aDadho gUMthele coTale chUTo mUkIne, keTalIka kaMThamAM paheravAne hAra keDamAM, hAthanI mudrikAo pagamAM ane paganA jhAMjhara hAthamAM temaja vara vahu (kRSNa-rUkimaNa)ne jovA mATe utsuka thayelI utAvaLamAM keTalIka AMkhanuM aMjana kapAlamAM ane kapAlane kumakuma cAMdalo AMkhamAM AMjatI dekhAtI hatI. keTalIka te mugaTanA sthAne cUDAmaNi (ra) kAnana kuMDala gaLAmAM ane gaLAne hAra kAnamAM nAkhatI. vaLI keTalIka te stana upara kuMDala lagAvatI, hArane, pagamAM paheratI, kaMThamAM jhAMjhara paheratI A rIte jovAmAM tallIna banelI strIo viparIta zaNagArane karatI purUSone mATe hAsyAspada banI gaI hatI. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa pa graMthakAra kahe che ke A te meM saMkSepamAM kahyuM che. vadhAre zuM kahu? keTalIka strIe tA peAtAnA pati sAthe hAvabhAva vilAsa karatI tyAre vAjitraneA avAja sAMbhaLIne pAgalanI jema badhu ja cheDIne jovA mATe mahAra bhAgI jatI. keTalIka mAthAnA keza samAratI mUkIne jovA mATe bahAra AvelI mukha upara AvelA keza vaDe bhaya'kara rAkSasI jevI dekhAtI. keTalIka bALakane stanapAna karAvatI keDamAM bAlakane laine kautuka sahita bahAra doDI AvI. vaLI keTalIka tA eTalI utsuka thaI gaI ke peAtAnA bALakane badale bhrAntithI gharamAM pALelA khilADInA baccAne keDamAM teDIne AvelI ! pa jovA mATenI dADAdoDImAM keTalIka strIonA hAra tUTI gayA tA keTalIkanA kaMkaNa, keTalIkanA jhAMjhara nIkaLI gayA. keTalIkanAM vastrA phATI gayA tA keTalIkanA caMdananA vilepane parasevAthI rebajheba thaine pravAhI banI gayA. A pramANe keTalIka strIo gavAkSamAM (jharUkhAmAM) teA keTalIka agAzImAM, te keTalIka bajAramAM, keTalIka rastA upara UbhI UbhI vara vahu (kRSNe rUkimaNI) ne joine sAcA mAtIthI ane akSatAthI vadhAvatI hatI, A pramANe strIonA viparIta zaNagAra ane viparIta veSabhUSA joine puruSa ekabIjAne tALIe ApatA hasavA lAgyA. rukmiNIkRSNayoryogaM dRSTvA bruvaMti nAgarAH / aho vivekinA dhAtrA, ratnaM ratnena yojitaM // 54 // anaMgamaMgayuktaM ca, mAdhavaM vIkSya mAnavAH / rukmiNIM ca ratiprItyA, pratyakSato'pyaciMtayan / / 55 / / kAcidbravIti nArISu, rukmiNyeva varIyasI / yadarthe puMDarIkAkSo, jagmivAn kuMDinaM puraM // 56 // kAcitsamastamartyeSu, bhAgyavAn puruSotamaH / zizupAlanRpaM jitvA, jagrAha yo haThAdimAM // 57 // kAcicca bahuvighne'pi, phalitazcenmanorathaH / mahAbhAgyaM varIvartya - cityaM tadubhayorapi // 58 // kAcittIrthakRtAM pUjA, yA kRtA pUrvajanmani / sAnayoH phalavatyAsI -- datra janmani sarvadA // 59 // kAcitpUrvakRtaM dAnaM dhyAnaM ca vividhaM tapaH / saphalaM tadbabhUvAtra, daMpatyoretayoralaM // 60 // lokaiH saMstUyamAnAbhyAM, daMpatIbhyAM pramodataH / dvArikAyAM sazobhAyAM, pravezo vihitastadA / / 61 / / philmaNI ane kRSNane yAga joine nAgarike kahevA lAgyA : brahmA keTale vivekI ane catura che ke ratnanI sAthe ratnane yeAtra karAvyA ! arthAt sarakhe sarakhI joDI che. mAdhava (zrIkRSNa) ne joine nagaravAsIe vicAratA ke aMga vinAnA anaMga (kAmadeva) sAkSAt rati-prIti sAthe jANe maLyA nA hAya ! keTalIka strIe kahetI : jagatanI strIomAM rUkimaNI keTalI bhAgyazAlinI che ke jene mATe zrIkRSNa kuDinapura gayA hatA. keTalIka kahetI : purUSottama mahA bhAgyazALI che ke zizupAla rAjAne jItIne rUkimaNIne prApta karI. keTalIka kahetI : banne mahAbhAgyazALI che ke ghaNu vighna AvavA chatAM potAnA maneAratha pUrNa thayA. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 zAMbha-pradyumna caritra vaLI keTalIka kahetI : A bannee pUrvajanmamAM tItha 'kara bhagavatanI bhAvathI pUjA karI haze ke jethI A janmamAM tene pUrNa saphaLatA maLI che, keTalIka kahe : pUrvajanmamAM A anne jaNAe ghaNuM dAna puNya karyuM haze. dhyAna karyuM haze. vividha prakAranA tapa karyA haze tethI ja bannene saphala sabaMdha thayA lAge che. A pramANe nagarajane vaDe stuti karAtA 6 patie suzAbhita evI dvArikA nagarImAM praveza karyAM. astyeSA tridazAdhIza -- nagarI kiM garIyasI / tAM vIkSya rukmiNI dadhyau, savismayamanA iti // 62 // trAsAvAstatra nainaMdrAna, samAjoya ca vimaLI / mumudde maLava'nA--dharmamaviISayajJa||13|| aho bhAgyaM mahanme yat, kRtvA pUjanamarhatAM / avatAraM kariSyAmi, phalADhayamatra mAnuSaM // 64 // dvArikAnI zAbhA joI ne vismita thayelI rUkimaNI vicAre che: A tA keI IndranI indrApurI che ke zu? jinendronA prAsAde (madirA) joine bhagavapUjA Adi dha kAya karavAnI icchAvALI rUkimaNI atyaMta khUza thaine vicAravA lAgI : dhanya bhAgya mArA ke huM arihaMta paramAtmAnI pUjA karIne mArA mAnava avatArane sala karIza.' pANigrahaNamAsAdya sametasya varasya / yAdavidhIyate nRtya, matsya vimazAMtaye / / 6 / / tAivanRtya kRtaM prAvya, musinImittavai:| rumiLIsaMyutaH jaLaH, vizastvanitane||66|| svaprAsAdaM gate viSNau, kRtakRtyo'pi sAnvataH / revatIdarzanotkaNThaH, prAsAdaM prAptavAnijaM // 67 // prAvya prAsAdmAtmIya, revatIpriyayA sama ! zazIya yugnune monAna, rAmaH vanitaH / / 685 pANigrahaNa (lagna) karIne AvelA varavadhUnu vighnAnI zAMti mATe jevA prakAranu` ma`gala kA' karavu joie tevA prakAranuM mAMgalika kAya utsAhita banelI seAhAgaNa strIoe karyuM. tyArabAda rUkimaNInI sAthe kRSNe potAnA AvAsamAM praveza karyAM. A rIte kRSNane tenA mahelamAM mUkIne balabhadra kRtakRtya banyA. peAtAnI priyA revatInA darzana karavA mATe utkRti anelA khalabhadra pAtAnA AvAsamAM praveza karI revatI priyAnI sAthe niSkala'kicandranI jema lAgeAne bhAgavavA lAgyA. prAsAdaM navabhUmaM ca vAsAya rukmiNIstriyAH / vicitraracanAyuktaM dadau ca puruSottamaH ||69 // dAsIdasAMzca dhAnyAni, gokulAni dhanAni ca |hstino vAjino grAmAn, rukmiNyartha harirdadau / 70 janArdanaprasAdena, prAsAdena vilAsinA / tathA rukmiNyavet saukhyaM, pitRsadmApi nAsmarat // 71 // lAvaNyena rUpeNa guNena vinayena ca / zIlenApi tathA viSNo - manaH saMmohitaM tayA // 72 // striyAmanyatra kutrApi, pavitrAyAmapi guNaiH / yathA vAcA zarIreNa tasya sneho babhUva na // 73 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa-5 157 kRSNe rUkimaNIne rahevA mATe citravicitra racanAthI yukta navamALanA sudara mahela ApyA. vaLI dAsa dAsI, gokuLa, hIrA, mANeka, meAtI, suvarNa, cAMdI Adi dhana, dhAnya, hAthI, gheADA, rathA temaja ghaNA gAme vigere rUkimaNIne ghaNuM ghaNu* ApyuM. kRSNanA prema ane maherabAnIthI rUkimaNIne eTalu badhu sukha maLyuM ke jethI peAtAnA pitAnuM ghara paNa yAda AvatuM nahI. peAtAnA rUpa-lAvaNya ane vinaya Adi guNaiAthI temaja svabhAvanI saralatA ane namratAthI rUkimaNIe kRSNanuM dila eTalu badhuM jItI lIdhu ke kRSNane khIjI badhI pavitra ane guNavAn patnIe hovA chatAM vacana ane zarIrathI khIje kyAMi temanA prema jatA nahI. arthAt dinarAta rUkimaNInI pAse ja rahetA. navInatvena rukmiNyA, yadyayaM tanucetasI / dattavAn pracuraM prItyai, dIyatAM tarhi dIyatAM // 74 // vRddhAyA dhIprabuddhAyA, vizuddhAyA mude mama / vAGmAtramapi no datte, dhigdhiprema vRSAkapeH // 75 // nateSu vivonneva, RtiSivatiyuvataH | AMtAhAviyogena, sasyADamarvADhayoginI || 76 II snAnaM zarIrazuzrUSAM paridhAnaM suvAsasAM / na sAkarodramaNyo hi bhUSitAH kAMtasaMgame // 77 // rukmiNImAlatIpuSpa - mAghrAyAcyuta SaTpadaH / aicchatkarIrapuSpAbhAM, satyabhAmAM hRdApi na // 78 // rukmiNyA adhikaM mAnaM, zrAvaM zrAvaM janoktitaH / satyabhAmA sapatnItvAt, duHkhinI samabhUd bhRzaM // 79 // viyogAduHkhinIM pazye - tsatyabhAmAM yathA yathA / tuSyeda bhISTasaMprApte - nArado'pi tathA tathA // 80 // 'rUkimaNI navI ane kemala dilanI hAvAthI kRSNa prItithI tene bhale ghaNu ghaNuM Ape. paraMtu buddhizAlinI pavitra ane sahuthI moTI evI mane eka vacana mAtra paNa detA nathI. eTaluM ja nahI. mArA sAme paNa jotA nathI. khera, dhikkAra heA kRSNanA premane, kahevata che ke 'navuM navuM nadana.' joie, rUkimaNI upara pazu kRSNanA prema kayAM sudhI TakI zakaze ?' A pramANenA virahamAM jhuratI viyAgInI satyabhAmA rUkimaNI pratyenA kRSNanA prema joine duHkhI duHkhI thaI gaI. snAna, vilepana Adi zarIranI suzruSA karatI nathI, temaja suMdara vastrAlaMkAra paNa dhAraNa karatI nathI. 'pativratA strIe patinA virahamAM keAI zaNagAra sajatI nathI.' rUkimaNI rUpI mAlatInA puSpanI suvAsa prApta karIne kRSNa rUpI bhramaranA hRdayamAM karamAyelA karIranA puSpa samAna satyabhAmAnI smRti paNa AvatI nathI. leAkeAnA mukhe rUkamaNInA adhika mAna-pAna-sneha sAMbhaLI sAMbhaLIne sapatnI (zAkaya) evI satyabhAmA atyaMta dukhI thatI hatI. kRSNanA virahathI satyabhAmAne jema jema duHkhI thatI juve che tema tema nArada vadhu ne vadhu khUza thAya che. pAtAnA apamAnanA badale satyabhAmAne malI rahelA jANI nAradane atyaMta sASa thayA Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 zAMba-pradyumna caritra ekasya jAyate duHkha-mekasya jAyate sukhaM / aho pazyata saMsAra-svarUpaM viSamaM janAH / / 81 // kulinApi mukuMdena, satyabhAmApamAnitA / sapatnImAnasaMzrutyA, samajAyata duHkhinI / / 82 / / ekAkinI samAnItA, svayaM gatvA murAriNA / rukmiNI guNayogena, prabhutairapi pUjitA / / 83 // pUjanIyA guNA loke, zarIraM na zarIriNAM / kartavya udyamastasmA-dguNAnAM samupArjane // 84 // ___ 4812 49 cha : 'mI, sasAnu 2135 vu (15ma DAya cha, nyAre ne du: thAya che tyAre bIjAne sukha thAya che. kulIna hovA chatAM paNa kRSNa satyabhAmAne apamAnita karI ane satyabhAmA zekyanA mAnapAna sAMbhaLIne dukhI thAya che. kRSNa pote jaIne ekAkI rukimaNIne lAvelA chatAM rukimaNInA guNo vaDe tene vadhAre mAna sanmAna maLe che. kemAM vyakti pUjAtI nathI paraMtu vyaktinA guNe pUjAya che. mATe guNenuM upArjana karavA mATe dareke udyama kare joIe. bhavanAccittavAkkAye, svapne ca jAgare hareH / AsIdardhAgasevinya-pyeSA sAgasevinI // 85 // snAnaM ca bhojanaM dhasra zayanaM mohanaM nishi|rukminnyaa eva samanya-kArSInArAyaNo mudA / / 86 // rukimaNInA guNothI AkarSAIne svapnamAM athavA jAgrata avasthAmAM kRSNanI mana vacana ane kAyAthI ardhaganA hovA chatAM, rUkimaNI sarvAga sevinI banI gaI. snAna, bhajana, divase zayana ke rAtrimAM ratikrIDA vigere kAryo prasanna thayelA kRSNa rukimaNInA AvAsamAM ja karatA hatA. ugrasenasutA kAMtA, satyabhAmAkhyavallabhA / kenAnenAguNenaivaM, parityaktA murAriNA // 87 // vijJAyApaguNaM cice, parityajatu mAM hariH / taM pRcchAmi sati sneha, AjanmasnehavAMchinI / / 88 // vizeSeNaikadotpanna-rasasya suratasya tu / prAMte trivikramaH pRSTo. rukmiNyA cATuvAcayA / / 89 // svAmistavogracAturya-lAvaNyarUpapAragA / mayAgra mahiSI patnI, satyabhAmA zrutA'bhavat / / 90 // mayA tava priyA sA tu, kadAcidapi nekssitaa|kthN tvamapi tadgeha-madya yAvad gato'si na / / 91 // nArItvAnmAninI mAbhU-deSApi mama maantH| vimRzyetyavadatkRSNaH, sUnRtameva tatpuraH // 92 // rUpavatyapi sA devi, prAjyAhaMkAradhAriNI / ahaMkAravatI kAMtA, svapriyAya na rocate / / 93 // vapurbhUSAkaraM loke, prabhUtasukhakAryapi / karNatru TikaraM svarNa, kenApi paridhIyate / / 94 // etadvacaH samAkarNya, viSNunA prtipaadit|maanse rukmiNI bhItA, na kA patyubibheti hi / / 95 // evaM mAmapi maakaarssii-tkdaacinmaannirmiteH|ahNkaaro baliSTo'yaM, bibhyatIti hyuvAca saa|| 96 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-5 159 yattvayA kathyate nAtha. tatsarvamapi saMdaraM / ahaM jAnAmi nAthatvAta, pramANaM hi prabhorvacaH / / 97 // truTiH zravaNayoryena, jAtarUpeNa jAyate / kenApi yadyapi zrutyo-stannaiva paridhIyate // 98 // tathApi hastayolagnaM, pUrvakarmAnubhAvataH / sarvathA mucyate tanna, suvarNa hi manISiNA // 99 // ado vacanamAkarNya, rukmiNyA vadanodbhavaM / amaMdAnaMdasaMdoha-staM jagAda janArdanaH / / 300 // yadi bravISi devItthaM, snehinI tadidRkSayA / tvadIyavacasA tuSTa-stasyA yAsyAmi maMdiraM // 1 // ugrasenarAjAnI putrI paTTarANI satyabhAmAne mArA svAmi kRNe kyA avaguNathI tyAga karyo haze? mAre e avaguNa jANavuM jarUrI che. kemake mArAmAM e avaguNa praveze nahI. e avaguNathI zrIkRSNa mAro paNa tyAga nA karo A pramANe jIvanaparyata kRSNanA premane cAhanArI rukimaNI vicAre che. evAmAM eka vakhata ratikrIDAthI vizeSa AnaMdita banelA kRSNane rukimaNIe madhura ane premALa vacanathI pUchayuM: "svAmina, rUpalAvaNya ane saundarya zAlinI evI mArAthI meTI satyabhAmA nAmanI agramahiSI (paTTarANuM) sAMbhaLI che. te ApanI priyAne meM kayAre paNa joI nathI. hajIsudhI Apa tenA ghera gayA nathI? "A paNa strI che mArA mAnapAna nehathI abhimAnI na banI jAya,' ema vicArI kRSNa tenI AgaLa sAce sAcuM bolyA: priye, te satyabhAmA rUpavatI hovA chatAM khUba abhimAnI che. abhimAnI patnI pitAnA patine gamatI nathI. lekamAM paNa kahevAya che ke zarIranI zobhA vadhAranArU, sukha denArU AbhUSaNa hovA chatAM kAnane toDI nAkhanAruM hoya tevuM AbhUSaNa keNa pahere ? " kRSNanA vacana sAMbhaLIne rUkimaNuM bhayabhIta banI gaI (kharekhara patithI kene Dara nA hoya ?) "mArAmAM abhimAna AvI jAya te mArI paNa e dazA thAya. kharekhara, ahaMkAra mahAbalavAna hoya che. ahaMkAra karavA jevuM nathI." A pramANe bhaya pAmelI rUkimaNIe kahyuM - "nAtha, Ape je kahyuM te barAbara che Apa mArA svAmi che. ApanuM vacana pramANa che chatAM avinaya mApha karajo, huM eka vAta pUchuM chuM:- kAnane toDI nAkhanAruM AbhUSaNa keInathI paNa paherI zakAya nahI, paraMtu te kAnanuM AbhUSaNa che te suvarNa (sonu) ne? te pUrvapuNyanA prabhAvathI maLelA suvarNane koIpaNa buddhizALI puruSa tyAga karI deto nathI" A pramANe rUkimaNInA mukhamAMthI nIkaLelAM komala vacana sAMbhaLIne zrIkRSNa atyaMta khUza thaIne bolyA - devI, je tArI IcchA hoya ane tAre tene jovAnI IcchA hoya te tArA vacanathI saMtuSTa thayele huM kyAreka satyabhAmAne ghera jaIza, anyadA zuklazarvaryA, sthitamasti zirogRhe / mithaH premaprapUrNAbhyAM, daMpatIbhyAM yadRcchayA // 2 // paripakvAnyazuSkANi, kITakAbhakSitAni ca / nAgavallIdalAnIha, tadA dAsI varANi ca // 3 // elAlavaMgakapura-pUgIkhadirasArayuk / varNyajAtiphalAdyADhayaM, dravyamapyAnayadvaraM // 4 // yugmaM // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 zAMba-pradyumana caritra kRSNena nijahastena, rukmiNyA muktamAnane / tAMbUlamativAllabhyA-drakmiNyA ca harermukhe // 5 // caveyitvA rasAlatvA-tAMbUlaM, mukhamadhyataH / vikiratyavanIpIThe, yAvatA rukmiNI vadhUH // 6 // vicAlAdeva tAMbUlaM, tAvadAdAya vissnnunaa|bddhN nijAMcale zaucA-zaucadhIH premNi nAsti hi // 7 // graMthau nibaddhaya tattasmAt, sthAnAdutthAya maadhvH|gtyaa prottuMgahastIva, satyabhAmAgRhaM yayau // 8 // AgacchaMtaM samAlokya, puMDarIkAkSamIya'yA / jajalpa satyabhAmApi, dagdhA virahavahninA // 9 // yAhi yAhi ca vaikuMThaM. tatraiva dhAma tAvakaM / yatra dAsa iva prIta-stiSThasi tvamaharnizaM // 10 // satyabhAmAvacaH zrutvA. vakroktayA haasyyogtH|jgaad puMDarIkAkSo, bhrAMtyAtrAhaM samAgataH / / 11 // yadi tvaM prathamaM mugdhe, mama dAsIva vartase / tadAhaM kathamAyAmi, bhavatyA na niketanaM // 12 // ityuktvA satyabhAmAyA, vAsauko jagmivAn hriH| zayyAsanAdidAnena, tayApi vinayaH kRtH||13|| vayA zayyAM samAsAdya, kApaTayena jagau hariH / nidrAyAH pAravazyena, samAyAto'smi sNprti||14|| bhavedyadi tvadIyAjJA, zayyAyAmatra sAMprataM / prakaromi tadA taMdrAM, prayAsakSayahetave // 15 // nAsti bhogArthameto'yaM, nidrAdhUrNitalocanaH / atyamarSAnuSaMgena, satyabhAmA jagI harim // 16 // satyaM satyaM tvayA svAmin , purastAnmama bhASitaM / nidrAMka na datto'si, sImaMtinyA navoDhayA17 nidrAM kartumapIheza, sametavyaM tvayAnizaM / na sA tatra navInatvA-nidrAM kartuM pradAsyati // 18 // tvayaivAhaM tu bhuktAsmi, cirakAlaM janArdana ! tato bhogaspRhA nAsti, mama citte manAgapi // 19 // tvayakA saiva saMtoSyA, pariNItA navA vadhUH / kartavyaM hi prabuddhena, navInAyAM manaH sthirN||20|| paraM nidrAM vinAhAro, nopaiti paripAkatAM / samAdhizca zarIre na, na ca zramaparikSayaH // 21 // keI eka vakhate zukala pUrNimAnI rAtrimAM premarasamAM magna kRSNa ane rukimaNI, daMpati agAsImAM beThelAM, tyAM IlAyacI, laviMga, kapUra, sopArI, khAreka Adi zreSTha padArthothI yukta aneka jAtinAM varNa, ane sugaMdhI padArthavALAM tAjA nAgaravelanAM pAnanAM bIDAM dAsIe baMnenI AgaLa mUkayAM. kRNe potAnA hAthe rUkimaNInA mukhamAM ane rukimaNIe premapUrvaka kRSNanA mukhamAM tAMbUla mUkayuM. sugaMdhIdAra tAMbUla cAvIne rUkimaNI mukhamAMthI pAnanI picakArI nAkhavA jAya che tyAM kRSNa rukimaNInuM cAluM tAMbUla laIne pitAne uttarIya vastranA cheDe bAMdhyuM. jyAM ghaNe prema hoya tyAM pavitra apavitrano vicAra hoto nathI! cAveluM pAna gAMThe bAMdhI, tyAMthI uThIne zrIkRSNa moTA hAthInI jema gajagatithI satyabhAmAnA ghera gayA. dUrathI kRSNane AvatA joIne IrSAthI ane virahAgnithI dAjhelI satyabhAmA belI - jA jA, tArUM dhAma vaikuMThamAM ja hoya. dAsanI jema khUza thayela tyAMne tyAM ja paDaye rahe' satyabhAmAnAM vacana sAMbhaLIne hasI pUrvaka vakravacanathI kaNe kahyuM: "are, huM ahIMyAM Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-5 kayAMthI AvI co? khare, brAntithI ja ahI AvI gayo chuM. mugdhA, je tuM paNa mArI prathama dAsI hoya te te huM kahuM chuM ke A ghara tArUM nathI". A pramANe kahIne kRSNa satyabhAmAnA zayyAgrahamAM praveza karyo. satyabhAmAe kRSNane zayyA Asana Adi ApavA vaDe vinaya karyo, zreSTha zA meLavIne kRSNa DhoMga karIne kahyuM: "mane hamaNu khUba nidrA Ave che. tethI ahIM Avyo chuM. je tArI AjJA heya te zramane dUra karavA mATe A zayAmAM nidrA karU. AMkhamAM UMgha gherAyelI che, tethI A bhega mATe AvyA nathI. ema mAnIne reSathI satyabhAmAe zrIkRSNane kahyuM: "svAmina, mArI AgaLa Ape je kahyuM te kharekhara sAcuM ja che. kemake navI paraNIne lAvyA che tethI UMgha karavA nahI detI hoya. tamAre je nidrA karavAnI icchA hoya to haMmeza mAre tyAM AvavuM, sukhapUrvaka nidrA leje. rukimaNI tAjI paraNelI che. eTale Apane nidrA levA nahI de ane huM to purANI chuM tamArI ja chuM. mane ghaNuM saMteSa che. mane evI kaI bheganI spRhA nathI ane e te navI paraNetara kahevAya, ene te tamAre saMtavavI rahI. "navI vadhUnuM mana sthira karavuM e paMkitanuM kartavya che. paraMtu haMmezA ujAgarA thAya te AhAra paNa pace nahI. tethI zarIra paNa sAruM rahe nahI. ArAma paNa male nahi. tethI zarIra svAdhya bagaDe, tenI ciMtA ane te rahe ne? tato vacmi hitArtha te samAgatya niraMtaraM / atra nidrA prakartavyA, samAdhividhaye tvayA // 22 // mukuMdo'pyabravIdde vi, tvaM tvagramahiSI mamAkathaM na ciMtyate bhUyo, hitaM tvayA priye mayi // 23 // saMtoSya vacaneneti, satyabhAmA mnsviniiN| mukhamAcchAdya suSvApa, kRSNaH kapaTanidrayA // 24 // kRSNena surabhidravyaM, yadbaddhamuttarIyake / tasya gaMdhe'bhito lubdhA-stAva gAH smaagtaaH||25|| drAkkusumavanAdetAM, sugaMdhautkaTayalobhinIM / gAlI vIkSya jAleSu, satyabhAmA tvakupyata // 26 // aho pazyaMtu kAminyaH, puMsAM saMmohamIdRzaM / jyeSTApyupekSyate hyekA, laghuranyA ca manyate // 27 // mama dhAma samAgatya, suptasyApyasya zAGgiNaH / etAvAnapi no sneho-'bhavanmayIdamarpyate // 28 // tasyA evAtilAvaNya-rUpasauMdaryasaMpade / idaM tu surabhidravyaM, gatvA'yaM tatra dAsyati // 29 // ciMtayaMtIti kopena, satyabhAmAtmamAnase / nidrAgataM hariM matvA, graMthimacchoTayacchanaH // 30 // choTayitvA ca tad dravyaM, surabhisaMyutaM mudA / kuMkumacaMdanopetaM, mardayAmAsa bhAminI // 31 // mardayitvA ca tad dravyaM, mastake ca padadvaye / rukmiNA adhikaM rUpaM, dhat liptaM vapustayA // 32 // rukmiNIto'dhikaM me'stu, saubhAgyaM ca harirvazaH/vilipaMtI mukhaM soce, patimAnAbhilASiNI // 33 // satyabhAmAM prajalpaMtI, samAkaye ti bhaartiiN|shsaamukhmudghaatty, nijagAda janArdanaH // 34 // aye priye ! paraM mugdhe, kiM prArabdhamidaM tvayA / etatsamasti tAMbUlaM, sapatnImukhasaMbhavaM // 35 // 21 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra zAMkha-pradyumna tri tvayA kimavicAreNa, kalAsaMpUrNayApi c| tena liptaM vapurvaktraM, vaMcitAsi manasvini ! // 36 // kathayitveti goviMdaH, karatAlAn dadad bahUn / satyabhAmAM jahAsoccaiH, kapolAkSNoH smullsn||37|| pUgIphalalavaMgAdi --surabhi dravyasaMyutaM / carvitaM ca tathA vaktre, vAMtaM caitanmukhAttataH // 38 // dravyeNa tena niMdyena, samastairapi bhRtale / tvayA lAvaNyazAlinyA, lilipe svaM vapuH kathaM ? // 39 // padminIjAtayaH kAMtA -- zvitriNIjAtayastathA / hastinIjAtayazcApi, zaMkhinIjAtayo mama // 40 // paraM mama tvamevAsi, sarvAbhyo'pi garIyasI / tvameva puNyalAvaNyA, tvameva prANavallabhA // 41 // tvameva paramAbhISTA, tvamevAgraha mahiSyasi / tAMbUlazya vilepena, dakSApi vaMcitA kathaM // 42 // abhIkSNaM kathannevaM, trivikramo'hasadyadA / satyabhAmA tadovAca re tvaM hasasi mUDha kiM // 43 // purA bhuktA ciraM kAlaM snehinI yA nitaMbinI / yogyAyogyavicAreNaikAMte jalpati no hi sA / 44 // anujA rukmiNI mesrita, bhISma bhUpAlanaMdinI / zizupAlAya dattA sA, haThena jagRhe tvayA // 45 // uttamA yo bhavelloke, kanyAM rUpavatImapi / parAdattAM na gRhNAti, sarvathA hi haThena saH // 46 // mayaiva malamUtrANAM. kSAlanena pavitritA / lalitA mayakA dugdha - pAnakAraNapAlitA // 47 // adhyApitA catuHSaSTi --strIguNA vardhitA mayA / samIcInaM tar3hA jAtaM, sAcetvayA gurukRtA // 48 // snehAttasyA malenApi, zArIreNa vibho tvayA / AnItena ca cehe ho, vilipyatetamAM mayA / / 49 / / tadApi paramaM saukhyaM jAyate mama vigrahe / kiM punarmukhabhUtena, tAMbUlena hasasyare // 50 // 'lajjitApi manodhASTarya, kRtvA satyA jagau hariM / sarvathA na satAM yuktaM, hasanaM kAraNaM vinA // 51 // vacanaM satyabhAmokta-miti zrutvA sanAtanaH / nijagAda hasitvA tAM sAdhu sAdhu tvayoditaM // 52 // mayA devi na vijJAta -- metAvatamanehasaM / bhaginyA mukhatAMbUla - mIdRzaM tava vallabhaM || 53 || yadItthaM vartate tasyA - tAMbUlaM vahnabhaM tava / AnIya pratyahaM tarhi, tatpradAsyAmi bhAmini ! || 54 // satyoce rukmiNIvaktra - saMbhUtaM svAMzukAMcale / badhdhvAnItaM tvayA nAtha, tatkathaM na priyaM mama // 55 // mitho vArtA vidhAyeti, daMpatabhyAM sthitaM kSaNaM / tAvatsatyAvadadviSNuM, navAM darzaya me vadhuM // 56 // jagade | ca mukuMdena, bhaginIdarzanaspRhA / vartate tava citte cet, pUrayiSyAmi tAM tadA // 57 // ityuktvA kitI velAM, yAvatsthitvA haristataH / utthAya rukmiNI gehe, yayau snehaM vahan bahuM // 58 // mATe ApanA hitane mATe kahuM chuM ke Apa nira Mtara nidrA levA mATe mAre tyAM Avaze. satyabhAmAnA vacana sAMbhaLIne kRSNe kahyuM:-devI, tuM mArI sahuthI moTI paTTarANI che. mArA upara tane ghaNA prema che, te priye, tArA sivAya mArI ciMtA khIjuM koNa kare ?' A pramANe mIThA vacanathI buddhizAlinI satyabhAmAne aMteSIne mAthethI paga sudhI eDhIne kRSNa kapaTa nidrA karatA sUI gayA, tyAre kRSNe uttarIya vastranA cheDe khadhelA pelA sugaMdhI dravyavALA Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-5 163 tAMbUlanI suvAsa levA mATe cAre bAjuthI gaMdhanA vepI maro AvavA lAgyA. pupanA bagIcAmAM puSponI utkaTa sugaMdha levA mATe bhramaranI paMkti jema guMjArava kare tema guMjArava karatI bhramaronI zreNI joIne satyabhAmAM krodhita banI. ane belavA lAgI :-"are, juo to kharA, kAminIo pratye purUSanuM kevuM mehAMdhapaNuM hoya che ? huM moTI chatAM mArI upekSA karIne pelI rUkimaNuM nAnI hovA chatAM tene keTaluM mAna Ape che. mAre ghera AvIne sUtelA kRSNane eTale paNa neha mArA upara nathI ke AvuM sugaMdhI dravya mane nahI ApatAM rukimaNanA rUpa lAvaNya ane sauMdaryanI abhivRddhine mATe rUkimaNIne tyAM jaIne ene Apaze." A pramANe belatI ane krodhathI manamAM aneka jAtanI kalpanAo karatI. kRSNane uMghI gayelA mAnIne dhIme dhIme khesanA cheDe rahelI gAMTha choDIne kuMkumacaMdanathI yukta sugaMdhI dravyane be hAthe masaLavA lAgI. masaLIne rUkimaNIthI adhika rUpa dhAraNa karavAnI IcchAthI te dravyanuM potAnA mastaka ane be page vilepana karatI bolavA lAgI ke rukimaNa karatAM mArUM rUpa ane mAruM saubhAgya adhika thAo. ! jethI kRSNa mAre vaza thAya." A pramANe patinA mAnanI abhilASA karatI satyabhAmAne bolatI sAMbhaLIne kRSNa tarata ja moDhuM ughADIne hasatAM hasatAM bolyAHare priye, are mugdhA, te A zuM karyuM ? A to tArI zakyanA mukhanuM cAveluM tAMbUla che. tuM ATalI kalAvAna, huMzIyAra ane catura hovA chatAM kema ThagAI gaI ? te vinA vicAre moDhAnuM cAveluM tAMbUla zarIre ghasyuM ? kharekhara, tArI paMDitAI vakhANavA lAyaka che ha!" A pramANe balIne kRSNa be hAthe tAlIo pADatA, AMkha ane kapilathI abhinaya karatA satyabhAmAne khUba ja hasavA lAgyA. tenI ghaNuM ghaNuM mazkarI karatA bolyA - sepArI, laviMga Adi sugaMdhI dravyathI yukta tAMbUla rukimaNIe cAvIne pIcakArImAM nAkhatAM vacamAMthI meM laI lIdheluM. evA nigha dravyathI jagatamAM prasiddha lAvaNyazAlinI evI te zarIre kema vilepana karyuM ? je mAre paviNa, citriNI, hastinI ane zaMkhinI ema cAra prakAranI patnIo che, te badhAmAM tuM mahA hoMzIyAra che. sahuthI moTI che. tuM saubhAgyazAlinI che. ane tuM mArI prANavallabhA che. mane tuM paramaISTa che. tuM mArI mukhya paTTarANI che, AvI catura hovA chatAM paNa eMThA tAMbUlanuM vilepana karavAthI kharekharI ThagAI gaI" A pramANe vAraMvAra kahetA ane hasatA kRSNa upara gusse thaIne satyabhAmA bolIH- are, mUha, emAM hase che zuM ? varSo sudhI bhagavelI ane ghaNe sneha ApanArI priyAnI gyAcanI vicAraNA ekAMtamAM karAya che. emAM kaMI bolavAnuM hotuM nathI ! zizupAlane ApelI bhISmarAjAnI putrI rukimaNIne balAtkAre tame lAvyA cho te mAre paNa tene nAnI bahena tarIke mAnavI ja joIe. jagatamAM je uttamapurUSa hoya che te bIjAne ApelI kanyA bhale rUpavatI hevA chatAM paNa teno svIkAra karatA nathI. ane tame te pelA bicArA zizupAla pAsethI AMcakIne lAvyA che, emAM zuM tamArUM gaurava che ? khera, mArI, sarakhAmaNImAM te te eka nAnI bAlikA che. tenA malamUtrane sApha karI pavitra karA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 zAMba-pradyumna caritra celI dugdhapAnavaDe teNInuM lAlanapAlana karAyeluM, temaja strIonI saThakalAne zikhavADavA vaDe hoMzIyAra karIne meTI karelI, evI chokarIne jo tame moTuM sthAna ApyuM che, te mATe paNa tenuM gaurava karavuM rahyuM. svAminate rukimaNI pratyenI gADha AsaktithI tame pote ja teNInA bIjA paNa zArIrika maLane pavitra mAnIne lAve tenuM huM vilepana karUM temAM zuM khoTI vAta che? mane temAM paNa sukha ja che. A te phakta tenuM cAlu tAMbUla ja che. bIjA paNa malamUtrane lAve ne ! vilepana karavAthI mArA zarIre sukha thaze. temAM ATaluM badhu hasavAnI zuM jarUra? purUSone kAraNa vinA hasavu gya nathI." pote zaramAI gaI hovA chatAM paNa manane kaThora karIne satyabhAmAe uparokta pramANe kRSNane Thapako Ape. satyabhAmAnA vyaMga vacane sAMbhaLI kRNe hasIne kahyuM: "ahehe te sAruM kahyuM sAruM kahyuM: devi, meM ATalA divasa sudhI jAyuM nahotuM ke tArI benanuM cAlu tAMbUla tane ATaluM priya che ! jo tane ATaluM badhuM priya hoya te satyabhAmA, huM tane haMmezAM tenuM cAveluM tAMbUla lAvI ApIza. hoM ! ciMtA nA karIza !" satyabhAmAe kahyuM - "nAtha rukimaNInuM cAlu tAMbUla tamArA kapaDAnA cheDe bAMdhIne tame lAvyA cho to te mane kema priya nA lAge ? A pramANe baMne daMpatIe paraspara theDI kSaNe vAto karyA bAda satyabhAmAe viSNune kahyuM- "tamArI navI vahune te mane batAvo." kRSNa kahyuM - "tArI benane jovAnI je tArI IcchA haze to jarUra tArI IcchA pUrNa karIza." A pramANe kahI zeDo samaya tyAM rahIne tyAMthI uThI ghaNA snehane dhAraNa karatA rukimaNInA AvAsamAM gayA. viSNumAyAMtamAlokya, jaMgamaM surazAkhinaM / vinayAtsahasotthAya, rukmiNyA dattamAsanaM // 59 // tatra sthitvA kSaNaM kRSNo, babhANa rukmiNI prati / paridhehi priye ramya-vAsAMsi ca sukNcukN||6|| bhUSaNAnyapi niHzeSA-NyAzirazcaraNAvadhi / ucitAni vibhUSArtha, paridhehitamA tanau // 61 // na jJAyate yathA bhedo, lakSmyAzca tava mUrtitaH / paridhattAM tathA dehe, zrRMgArAn suzru SoDaza // 62 // paridhAyAM vAda ni, zobhanAni mayA saha / jyeSTAyAH satyabhAmAyA, ehi pramadakAnanaM // 63 // pramANaM svAmino vAkya-mityabhidhAya rukmiNI / dehaM zrRMgArayitvoccai-niryayo hariNA smN|64| sAkSAt kalpavRkSa samAna kRSNane AvatA joIne rukimaNIe tarata ja uThIne vinayapUrvaka Asana ApyuM. tyAM thoDI kSaNe rahIne kRSNa rukimaNIne kahyuM: 'priye, tuM suMdara kaMcukI ane vacce dhAraNa kara. ane mAthAthI paga sudhInA saMpUrNa alaMkAro pahera. zarIre evA yogya vastrAlaMkAro dhAraNa kara ke tArAmAM ane lakSmIdevInI mUrtimAM jarApaNa taphAvata na lAge. te rItanA meLe zaNagAro dhAraNa kara. A pramANe vibhUSA karIne mArI sAthe paTTarANI evI satyabhAmAnA amadavanamAM cAla. svAminAM vacanane pramANa karI rUkimaNI soLe zaNagAra sajI kRSNanI sAthe amadavanamAM javA nIkaLI. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa-5 165 rukmiNI yAvadAgacchedvane naanaadrumaanvite| tAvatA dakSiNa zreNyA bhRgAlyA toraNAyitaM // 65 // dalaiH phalaizca nIraMdhaiH kusumairmaNDapAyitaM, / kUjitai vividhai ramyairjayajayAravAyitaM // 66 // samIracAlitAzeSa-zAkhAgraiH zAkhisaMcayaiH / pavitracitravAditA-yitaM komalaniHsvanaiH // 67 // kokilairmadhuradhvAna-gItagAnAyitaM bhRzaM / UdhvIMkRtya kalApAMca, mayUrairnartakAyitaM // 68 // rukmiNIhaSIkezAbhyAM, zobhitaM kAnanaM ca tat / yatheMdrANIsurezAbhyAM, vanaM hi naMdanAhvayaM // 69 // rukimaNa ane kRSNa paramahavanamAM praveza karyo, tyAre dakSiNa dizAmAM bhramaronI zreNithI jANe teraNa banI gayuM, gIca puSpa, phUla ane pAMdaDAo vaDe maMDapa jevuM banI gayuM. manahara guMjAravavaDe jANe jaya jayArava thaI rahyo, maMdamaMda vAyuthI kaMpAyamAna thayelA samastavRkSanAM agrabhAga upara rahelI DALIonA kamala avAja vaDe jANe vidha vidha prakAranA vAjiMtrone avAja AvI rahyo. keyanA madhura avAjathI gItagAna karAI rahyAM. pIMchAo UMcA karIne mayUro vaDe nATaka karAI rahyuMH Indra IndrANI vaDe jema naMdanavana zobhI rahe tema rukimaNI ane kRSNa vaDe pramahavana zobhI rahyuM. puSkariNIva devAnAM, bhuurivaarismnvitaa| tatraikA vApikA cAsti, puMDarIkaimanoramA // 70 // vedikAM jAtarUpasya, vararatnamahItalA / zAtakauMbhAni sopAnA-nyAdhatte paritazca yA // 71 // viraajijihNsaadyai-dvndvcaaraivihNgmaiH| svecchayA kriyate krIDA, bhayatrIDAvinAkRtaiH // 72 // tasya zasyAMtike bhAsva-dazokastatra pAdapaH / chAyAniSeviNAM puNsaa-mshoktaavidhaaykH||73|| adhastasya tarorasti, sphaTikasyojjvalA shilaa| nivezya rukmiNIM tatra, saakssaaddeviimivaavnau||74|| tAla vRtaM prasUnAnAM, svahastAbhyAM vidhAya ca / vAraNAyaiva bhaMgAMNAM, tatkare pradadau hariH // 75 // kRtvA zrIdevatArUpaM, datvA ca vyajanaM kare / tatra tu sthApayitvA tAM, satyAsama gato'cyutaH // 76 // tatra gatvAvadadviSNuH, priye cettava cetasi / rukmiNImilanotkaMThA, melayAmi tadA drutaM // 77 // sovAcaikA svasA me sA, tvayA yA caatimaanitaa| melyate yadi sA nAtha, prasAdastanmahAn mama78 iti prokte hariH prAha, yadyevaM hariNekSaNe / Agaccha prathamaM tarhi, vane tvameva satvaraM // 79 // pazcAnniketane tasyA, gatvAhamabilaMbitaM / bhaginImAnayiSyAmi, melanArtha tava priye // 8 // kRSNoktamevamAkarNya, satyabhAmAbravIdatha / yathA prasAdayasyArya, pramANaM me vacastathA // 81 // satyabhAmoditaM zrutvA, niryayau shriiptirbhiH| satyabhAmApi rukmiNya, kRSNena saha nirgtaa||82|| AgaMtavyaM tvayA devi, tAmAhvAtuM pryaamyhN| ityuktvA purato bhUtvA, gulmAMtargatavAn hriH||83|| kAM kAM karisyatazceSTAM, sapatnyau milite ubhe| iti kautukataH kRSNa-statraiva rahasi sthitH||84|| Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra vane yAvatsamAgatya, satyabhAmA vilAsinI / ekAkinyapi no bhItA, samIkSata itsttH||85|| darzanIyAM prasannAM cA-zokakSitiruhAdadhaH / zrIdevI rukmiNIrUpAM, sAkasmAttAvadaivata // 86 // kimepAstyasurI devI, kimeSA vyaMtarI tathA / eSA jyotiSikI kiMvA, kiMvA vaimAnikI surii||87|| yadA bhAgyaM bhavedbhari, devatAdarzanaM tadA / prasannaM tadapi proccairdazyate tanmahodayaH // 88 // bahuzaH pUjitA pUrva-mArAdhitA ca bhUrizaH / evaMvidhA prasannaiSA, mayA dRSTA na jAtucit / / 89 // tAM sphUrtisahitAM mUrtimAlokya satyabhAmayA / hadi viciMtayAmAsa dakSatvayuktayA'pi ca // 90 // devAzca guravo devyaH, pUjitA mAnitAH smRtAH / samastaciMtitArthAnAM, pUraNAya bhavaMtyalaM / / 91 // tato'hamapyamUM devI, pUjayAmi sukhAptaye / ciMtayitvetyagacchatsA, vApikAvArisannidhau / / 92 // pUtaM vApIjalaM labdhvA, hastAMghrimukhadhAvanaiH / tasyA pUjAkRte tUrNa, sA dezasnAnamAcarat / / 93 // dezasnAnaM vidhAya drAga, gRhItvA jalajAni c|taaN mUrti pUjayAmAsa, nArthinI vidadhAti kiM / / 94 // zatapatraH sahasrAgra--patraizca sarasIruhaiH / tAmacitvA jagau sAzru, rukmiNyAgamabhItitaH / / 95 // durlabha puNyahInAnAM, devatAdarzanaM bhuvi / devatAdarzanaM prAyaH, puNyenaiva prajAyate / / 96 // yadyadya vidyate prodya-dyogyaM bhAgyaM mamAmalaM / tadA te darzana jAtaM, devi ! locanagocare / / 97 // pUjayitvA smitAMbhojai-stasyAH pAdau praNamya cAstuvaMtI satyabhAmApi, saMyojyoce karadvayaM / / 98 // darzanaM devadevyozca, mudhA syAna kadAcana / tataH prasadya devi ! tvaM, me prasannaM hariM kuru / / 99 // svAminyA vacanaM sarva, mAnayetkiMkaraH pumaan| tvaM vidhehi tathA nAtho, yathA me kurute vcH|| 400 // rukmiNyA upari sneharaktatvena karoti n| mayyeva snehamAsaktyA, kuryAddehi tathA varaM // 1 // taM rukmiNyAmanAsaktaM, viraktaM bhaktavarjitaM / mayyeva raktamAsaktaM, bhaktapAnakaraM kuru // 2 // maMtraNa yaMtrito matto, yathA yAti na kutracit / matpremarasamaMtraNa, baddhaM kuruSva kezavaM // 3 // dehi dehi varaM mAta-rdevi satvaramatibhita / rukmiNI ca sapatnI me, pazcAtsamAga miSyati // 4 // ityuditvA mukuMdasya, vazIkaraNavAMchayA / rukmiNyadhikasaubhAgyaM, yAcituM sAluThad bhuvi / / 5 // uktvetyatIvacATUni, vacanAni punaH punaH / satyabhAmAluThadyAva-drukmiNIpAdapaMkaje // 6 // gulmamadhyAnmukuMdastu, tAvannirgatya kautukii|hsttaalaan dadaddhAsyA-tsatyabhAmAmavIvadat // 7 // sAdhu sAdhu priyeproktaM, rukmiNIcaraNArcanAt / bhaviSyati susaubhAgya-vazaste kezavo'pi ca // 8 // tatastvaM pUjayetasyAH , zasyaM caraNavArijaM / muhurmuhurnamaitAM ca, mAkArSImanasi madaM // 9 // mukuMdoditamAkarNya, jJAtvA ca tasya cessttit|stybhaamaa prabuddhApi, cakitA lajitA bhRzaM // 10 // aho durAtmanAnena, gopAlena murAriNA / vaMcitAhaM kulInApi, sapatnIpAdapAtanAt // 11 // viSAdaM pradadhAneti, krodhaM saMvRtya cetasi / prasannavadanevoce, zrRNu mAtRmukhAcyuta ! // 12 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-5 yazodAstanapAnena, gopAlo gIyasetamAM / yAdRza eva gopAla-stAdRza eva vartase // 13 // gopAlena vinA duSTAM, ceSTAmIdRzamuttamaH / na naraH kurute kazcittathA hAsyamapIdRzaM // 14 // satyaM mayAdya vijJAtaM, gopAlo vartate bhavAn / kuceSTA yoSitA sAkaM, gopAlenaiva janyate / / 15 // dIyate kimupAlaMbho, duSTasya tasya vedhasaH / trikhaMDAdhipatiryena, kRto mUrkhastvamIdRzaH // 16 // mUrkhatvaM yadi te syAnno, tadapi jJAyate na tatAsamasti samayaH ko'yaM, mama hAsyavinirmitau // 17 // pUrva mayA purastAtte, vartate pratipAditaM / iyaM tu mayakA mAnyA, rukmiNyasti mamAnujA / / 18 // anujAyAzca mAnyAyAH, praNAmenArcanena cAko doSo me vinItAyAH, kiM hAsyate mudhA hare ! // 19 // devatApUjayA yatra, drAgyAcitopayAcite / mRgIdRzaH prakurvate, tatra naiti vivekavAn // 20 // vairiNI taruNI naiva, prakartavyA vickssnnaiH|iti satyAM vilakSAM ca, jJAtvA'gAtsvAspadaM hriH||21|| A vanamAM devanI kIDAvAvanI jevI kamale ane jalathI paripUrNa evI eka suMdara vAva che. te vAvamAM suvarNanI vedikA, zreSTharatnanuM patalIyuM temaja cAre bAju suvarNanA pagathIyA hatA, te vAva bhaya ane lajajAthI rahita chApUrvaka krIDA karI rahelA haMsa ane cakravAka Adi pakSIonA yugala vRdothI suzobhita hatI, te vAvaDInI najIkamAM jenI chAyAmAM Azraya karI rahelA musApharonA zakane nAza karanAra azaka nAmanuM suMdara vRkSa hatuM. te vRkSanI nIce sphaTika ratnanI eka ujavala zilA hatI. te zilA upara rUkimaNIne besADIne kRSNa tenA baMne hAthamAM puSpanA paMkhA ApyA. te jANe bhramarane uDADavA mATe nA hoya ! tyAre rukimaNI rUpe pRthvI upara utarI AvelI sAkSAt lakSamIdevI nA hoya A pramANe hAthamAM vijaNe ApI zrIdevInuM rUpa karAvIne viSNu satyabhAmAnA mahele gayA. tyAM jaIne satyabhAmAne kahyuM - "priye, je tAre rukimaNIne maLavAnI IcchA hoya to tane laI jAuM." tyAre satyabhAmAe kahyuM- "te mArI eka nAnI bena ane tamArI mAnItI che. je tenuM milana karI Ape te tamArI moTI kRpA." kRNe kahyuM - mRgAkSi, pahelA pramahavanamAM tuM jaladIthI mArI sAthe Ava. pachI huM teNInA ghera jaIne tane malavA mATe jaldIthI bolAvI lAvIza" viSNunuM vacana sAMbhaLIne satyabhAmAe kahyuM - "ApanI kRpAnI sAthe ApanuM vacana paNa mAre pramANa rUpa che." satyabhAmAnuM kathana sAMbhaLIne zrIkRNa bahAra nIkaLyA, satyabhAmAM paNa rukimaNane jevA mATe kRSNanI sAthe bahAra nIkaLI. pradavananI samIpe AvyA tyAre kRSNa kahyuM kavi, tuM vanamAM jA, huM rukimaNane bolAvavA mATe jauM chuM." A pramANe kahI kRSNa AgaLa nIkaLIne vRkSonI kuMjamAM saMtAI gayA. baMne zoka bhegI thaIne zuM zuM ceSTA kare che, e jevA tyAMja ekAMtamAM chUpAI rahyA. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 zAMba-pradyumna caritra nirbhayapaNe Amatema jotI vilAsinI evI satyabhAmA vanamAM AvI, tyAM akasmAta tenI najara azokavRkSa nIce darzanIya ane prasanna mudrAmAM rahelI rUkimaNuM rUpe zrIdevI upara paDI. jeIne vicAre che ke "are, A keNa ? A keI nAgakanyA che? vyaMtarI che? jotiSI devI che ke vaimAnika devI che ? jyAre mAnavInuM mahAna puNya hoya tyAre ja sAkSAt devanuM darzana thAya che temAMye vaLI AvI prasannamudrAvALI devInuM darzana e te mahAna puNya karanArUM hoya che. meM atyAra sudhImAM ghaNA devadevIone pUjyA ane ghaNAnI ArAdhanA karI che, paraMtu AvI prasannamudrA kayAre paNa joI nathI." AvI sakutivALI mUrtine joIne catura evI paNa satyabhAmA hRdayamAM vicAre che - devadevIo ane gurUonuM pUjana, sanmAna, samaraNa karavAthI manuSyanAM samasta Icchita arthanI prApti thAya che. te huM paNa sukhane mATe A devInuM pUjana karUM." A pramANe vicArI satyabhAmAM pavitra thavA mATe vAvaDI pAse gaI. vAvanA pavitra jalathI hAtha paga ane mukha dhoIne tvarAthI dezasnAna karyuM. dezasnAna karIne jaldI jaladI pUjA mATe hAthamAM kamala pu laIne mUti pAse AvI. "AthI mANase zuM zuM nathI karatA?" rukimaNInA AgamananA bhayathI jaladI zatapatra ane sahastrapatranA kamalethI mUrtinI pUjA karIne AMkhamAM AMsu lAvIne bolIH "A jagatamAM puNyahIna manuSyane devanuM darzana durlabha hoya che. prAyaH mahAna bhAgya hoya te ja devadarzana maLe che. te kharekhara, Aje mArUM mahAn bhAgye jAgRta thayuM ke devi, Aje mane ApanuM darzana maLyuM. Aje mArA netro saphala thayAM. Aja mArUM jIvana dhanya banI gayuM." A pramANe bolI, vikasvara puSpo vaDe devInI pUjA karI. teNIne pagamAM praNAma karI be hAtha joDIne satyabhAmA prArthanA karavA lAgI - devadevInuM darzana kayAre paNa phegaTa jatuM nathI, to he devi, tame mArA para prasanna thAo. mane varadAna Apo. mArA svAmi kRSNa mane vaza thAo ! cAkaranI jema mArA svAmi mAruM vacana mAnanArA bane. he devI, tame tevA prakAranuM kare ke mAre nAtha huM kahuM te pramANe kare. rukimaNI uparanA snehathI mArUM kahyuM te karatA nathI te mArA upara nehAsakta karo, jethI mAruM badhuM kahyuM mAne. rukimaNuM upara viraphata banI jAya ane mArA upara Asakta banI mAre tyAMja mArA svAmi bhaktapAna, zayana vigere kare. maMtrathI maMtrita bane tema mArAthI eTalA badhA baMdhAI jAya ke bIje kyAMya na jatAM kRSNa mArA premarasamaMtrathI maMtrita thaI jAo. he mAta, he devI, tuM jaladIthI mArA duHkhane dUra kara ane jaladI jaldI mane varadAna Apa. kema ke mArI zakya rUkimaNa hamaNAM Avaze. mATe jaldI kara " kRSNane vaza karavAnI icchAvALI satyabhAmAM A pramANe prArthanA karIne rUkimaNI karatAM adhika saubhAgya meLavavA mATe vinA caraNamAM ALeTI paDI. vAraMvAra atyaMta cATu vacane belatI satyabhAmAM rukimaNInA caraNa kamalamAM jyAre ALeTI tyAre nikuMjanI bahAra nIkaLIne kautukI evA kRSNa tAlI pADatA ane khuba hasatA hasatA bolyA-"satyabhAmA, te bahu sArU karyuM, rukimaNInA caraNanI pUjA karavAthI tene saubhAgyanI prApti thaze ane kRSNa tane vaza thaze. tethI tAre haMmezA rukimaNInA Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-5 169 caraNanI kamalothI pUjA karavI ane tene vAraMvAra namaskAra karavA. have tAre manamAM abhimAna karavuM nahIM." A pramANe ekAeka kRSNane avAja sAMbhaLIne ane A badhI ceSTA kRSNanI jANIne vidUSI evI satyabhAmAM Azcarya cakita banI gaI ane lajajA pAmI, "are, A durAtmA gevALIyA kRSNa kulIna evI mane zokyanA pagamAM paDAvIne mane ThagI !" A pramANe viSAdane dhAraNa karatI ghaNe gusso AvavA chatAM, gussAne dabAvI prasannamukhe kahyuM -are, jaDa govALIyA ! yazodAnuM dUdha pIne tuM barAbarane govALIye banyo che. govALIyA jevuM ja tArUM vartana che. govALIyA sivAya koI paNa uttama purUSa AvI kuceSTA temaja AvI hAMsI kare nahI. Aje mane satya pratIti thaI gaI ke tuM sAce ja govALIye che. ke strIonI sAthe AvI kuceSTA karI rahyo che. are, pelA duSTa brahmAne zuM Thapako Ape ke tArA jevA A mUkhane traNa khaMDana adhipati banAvyuM. mUrkha sivAya bIje kaI AvuM kAma kare nahI. mATe sAce ja tuM mUkha che. pahelAM meM tane nahetuM kahyuM: rUkimaNI mArI nAnI bena ane tamArI mAnItI che, tethI mAre paNa tene mAnavI joIe. tamArI mAnItI ane nAnI bena hevAthI tene praNAma temaja tenI pUjA karavI te vinIta evI mAre mATe yogya che. emAM zuM mAre kaI doSa che ke tuM ubhe ubhe hase che? tenI pUjA prArthanA vigere dareka strIo kare che, emAM kaMI tene viveka ja nathI." A pramANe gussAmAM vyaMga vacana bolatI bheTI paDelI satyabhAmAne jANIne (paMDita purUSoe strIone zatru nahI banAvavI joIe') zrIkRSNa tyAMthI cAlyA gayA ane pitAnA sthAne AvI gayA. pUrva matto'pyasau mAnyA, vRddhA, vaabhuutvRssaakpeH|prpuujyaa vinayeneyaM, satyabhAmA mamApi ca // 22 // vijJAyeti samutthAya, rukmiNI vinyaanvitaa|nnaam satyabhAmAMghI, vinItA hi kulodbhavA // 23 // iyaM mama sapatnIti, vijAnatyapi cetsi|rukminnii satyabhAmApyA-liliMga vyavahArataH // 24 // sAvIvadacca kalyANi, kuzalaM tava vrmnni|rukmnnyvyvdtkssem-mevaasti tvatprasAdataH // 25 // parasparaM militvA ca, nirIkSya rUpasaMpadaM / bAhyapremarasAnvite, gate te nijamaMdiraM // 26 // rukmiNyA bhumaanaatsv-bhrtushcaatmnymaantH|stybhaamaa tu vRddhApi, duHkhinI saMsthitA gRhaM // 27 // muditA viSNumAnena, rukmiNI bhavena sthitA / svabhaturvahumAnena, kasyA na syAdamaMdamut // 28 // prabhUtaduHkhasaukhyAbhyAM, patyapamAnamAnataH / prAyo gamayataH kAlaM, te api mRgIdRzau / / 29 // A mArAthI moTI che ane zrIkRSNanI agamahilI (paTTarANI) che. te mAre tene vinaya kara joIe. mArA mATe te pUjya che. ema mAnI rukimaNI tyAMthI uThIne vinayapUrvaka satyabhAmAnA pagamAM paDI. 'kulIne mAM svAbhAvika vinayaguNa hoya che." "A mArI zakaya che manamAM vicArIne kodhathI dhuMApUMA thayelI hovA chatAM satyabhAmAe vyavahArathI 22 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 zAMba-pradyumna caritra smita karIne rUkimaNIne AliMgana ApyuM. ane bolI - he kalyANI, tArA zarIre kuzala che ne ?" rukimaNIe kahyuM - "ApanI kRpAthI mane kuzalakSema che." A pramANe baMne paraspara malI rUpasaMpattine joIne bahArathI prema batAvIne baMne pita pitAnAM sthAne gaI. pitAnA patinA bahumAna ane premathI rukimaNI sukhasAgaramAM jhIlatI rahI, tyAre moTI hovA chatAM paNa satyabhAmAM duHkha dAvAnalamAM jalatI rahI. kRSNanA prema ane bahumAnathI rukimaNInA divaso sukhamAM pasAra thaI rahyA che. potAnA patinA mAna sanmAnathI kone AnaMda nA thAya ! A pramANe patinA bahumAnathI rukimaNanA sukhanAM temaja patinA apamAnathI satyabhAmAnA duHkhanA divase pasAra thaI rahyA che. itazcaizvaryayuktena, duryodhanamahIbhujA / likhitvA preSito lekho, dUtena saha zAGgiNaH / / 30 // anehasAcireNaiva, dUto'pi dvArikApuri / etya natvA hari lekha-marpayAmAsa maMntriNaH // 31 // maMtriNApi samAdAya, drAgunmuya ca pANinA / vinayAtpradade lekhaH, sabhAsthasya vRSAkapeH // 32 // sacivasya pradAnena, gRhItvA paanninaatmnH|kRssnno'pyvaacyttN kaH, zubhodaMte hi nodyamI / / 33 // vAcayitvA svayaM le khaM, mNtrinno'rpydcyutH| AnaMdakArako lekhA, dvitIyasya hi dIyate // 34 // sacivo'pIzaci tajJaH, zrAvaNArtha sabhAsadaH / vAcayAmAsa taM lekha, sphuTArtha pramadaM vahan // 35 // svastizriyAM mhaag| raM, va tyApa va lazaM satAM / nirmala kevalAlokA-lokitAlokalokakaM // 36 // zrImaMtaM taM jinaM natvA, taravAtavArthavAdinaM / zrImatyAM dvAravatyAMca, hstinaagaabhidhaatpuraat||37|| duryodhano bhavabhRtyaH, sapraNAmaM sasaMmadaH / likhati prabalaprema-pUreNa prItipatrikAM // 38 // yathA kAye smaratyatra, bulaM vRpayA tava / tatratyo naH samasto'pyu-daMto jJApyo vishesstH||39|| atra sthito'pyahaM yauSmAkeNa evA'smi sevakaH / yUyaM tu paramAbhISTA, vartadhve bAMdhavA mm||40|| tato vijJapayAm yuccaiH, saMbaMdhaM kartumAvayoH / mahadbhirapi yuSmAbhiH, svIkartavyaM vaco mama // 41 // cikIrSuriha saMbaMdha, prAyaH sarvajano vadet / abhimAnyapi vAkyaM hi, vinayenAtra nAdbhutaM // 42 // apatye bhAvinI vaye, vartete aavyorydi|tyovivaahyogen, maitrI bhRyAnmitho dRDhA // 43 // mitho bhavaMti saMbaMdhA, loke'pi bahavo nRNAM / putraputrIpradAnaM hi, saMbaMdha na vinA dRDhaM // 44 // yuSmAkaM jAyate putra-stanayA ca yadA mm|athvaa daivayogena, putro me zrImatAM sutA // 45 // tadobhayorapi prauDhotsavena pANipIDanaM / vidheyamAvayoH prIti-prabuddhaye parasparaM // 46 // anenApi prakAreNa, saMbaMdha Avayoryadi / dUrasthayorapi prIti-rAjayorivaidhate // 4 // have A bAju-ezvaryazAlI duryodhana rAjAe eka patra lakhIne dUta mAraphate kRSNane mokalyo. thoDA ja divasomAM dUte dvArikAmAM AvI, kRSNane namaskAra karI patra Apyo. kRSNanA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-5 17 AdezathI maMtrIzvare patra laI tene pheDIne vAMce. vinayapUrvaka rAjasaMbhAmAM rahelAM zrIkRSNane ApyAH kRSNa mahArAje paNa tvarAe patra laIne vAMcyuM, "zubha samAcAra jANavA mATe keNa usuka nA thAya " kRSNa patra vAMcIne pharIthI maMtrIzvarane Ape. kharekhara AnaMdadAyaka samAcAra bIjA mANasone jaldI pahoMcADAya che. pitAnA svAminA cittane jANanAra maMtrIe sabhAsadone saMbhaLAvavA mATe moTethI patra vAMce...... "kalyANa ane bAhAatyaMtara lakSmInA sthAnarUpa, satparUSamAM kalyANanA kalazarUpa, nirmala kevalajJAnanA prakAza vaDe carAcara jagatane hAthamAM rahelA AMbaLAnI jema jonArA, temaja tatva tatva padArthone kahenArA evA zrI jinezvarabhagavaMtane namaskAra karIne hastinAgapura nAmanA nagarathI Apane sevaka duryodhana, zrI dvArikAmAM birAjamAna zrI kRSNamahArAja ne harSa sahita praNAma karIne, ghaNA premapUrvaka prItine joDanArI patrikA lakhI rahyo chuM. ApanI kRpAthI ahIMyA badhAne kuzaLa che. tyAM paNa sahu keIne kuzala haze. ApanA kuzalakSemanA samAcAra vizeSathI jaNAvavA kRpA karazejI. ahIyAM rahele huM Apane adane sevaka chuM Apa mArA parama priya bAMdhava che. tethI ApaNA baMnene saMbaMdha daDha karavA mATe eka vijJapti karUM chuM. Apa mahApurUSa mArA vacanane jarUra svIkAraze. prAya saMbaMdha karavAnI IcchAvALA abhimAnI puruSanuM paNa vAya nama ane kamala hoya che. e sarvajana vidita che. emAM kaMI Azcarya jevuM nathI. je ApaNe baMnene bhAvi saMtAna thAya to te baMnene paraspara vivAha kare. jethI ApaNI maitrI daDha bane. jagatamAM parasparanA saMbaMdhe ghaNuM hoya che, paraMtu putraputrInA AdAna-pradAna sivAya te saMbaMdha TakI zaktA nathI. mATe je Apane tyAM putra janma ane mAre tyAM putrI thAya te ApanA putranI sAthe mArI putrIne paraNAvavI. kadAca daivayoge Apane tyAM putrI janme ne mAre tyAM putra janma te ApanI putrIne mArA putra sAthe vivAha kare. jethI ApaNe baMnene prema saMbaMdha dinapratidina vRddhi pAme, dara rahelA sUrya ane kamalinInI prIti jevI prIti dUra rahelA evA ApaNu baMnenI daDhatama banI raheze." lekhamadhye samAlokya likhitaM caivmcyutH| mumude hRdi saMbaMdha-nirmitau ko na modate // 48 / / sabhAyAmapi goviMdA, jagAdAmaMdasaMmadaH / evamapyubhayoryogye, saMbaMdhe hAnirasti kA // 49 // zrAvayitveti pArSadyA-nnikhilAnapi sAdaraM / vastrAbharaNadAnena, dUtaH saMtoSito bhRzaM // 50 // duryodhanoktavijJapti-svIkArasUcanAya ca / saMtoSyoccai nirdate-staM visasarja mAdhavaH // 51 // hariNA preSitaiH , samaM nishcysuuckaiH| so'pi duryodhanopAMte, gatvA nizcayamabravIt / / 52 // kezavapreSitairvRtaH, samamAlApya tuSTitaH / duryodhano'pi saMbaMdha, nizcikAya svacetasi // 53 // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMkha-pradyumna caritra tato valAviyAnena, turIyanena mumugA / vidyuTAtra gatA dUtA, puruSottamasaniyau / 14 / / samAgamena dUtAnAM harSapUritacetasAM / atyaMta puMDarIkAkSo - 'pyabhUnmuditamAnasaH // 55 // 102 pUrvokta durgaMdhananA patra vAMcIne kRSNanA hRdayamAM ghaNA ja AnaMda thayA. 'sabadha bAMdhavAmAM keAne khUzI nA hAya ?' harSita banelA kRSNa mahArAje rAjasabhAmAM kahyuMH-'A saMkha'dha ceAgya che. emAM ApaNe kAI nukazAna nathI.' sarve sabhAsade e paNa ghaNA utsAhathI kRSNanI vAtane samarthana ApyuM, ane ghaNAM vasra-mAbhUSaNeAnA dAna vaDe tane sa MteASita karyAM, kRSNe durgaMdhananI vijJaptinI svIkRtinI sUcanA karavA mATe potAnA tAne paNa ravAnA karyAM, zrI kRSNe meAkalelA lRAe paNa duryodhana pAse jaine kRSNa mahArAjane niSNu ya jaNAvce. kRSNa mahArAjanA tenI sAthe zAMtithI vAta karIne durgaMdhane paNa peAtAnA manamAM saMbaMdhane niNa ya karyAM, ane vastrAla'kAra AdinA dAna vaDe Ane saMtoSIne kRSNu pAse javA ravAnA karyAM. saMteASa pAmIne AvelA kUtAnI sAthe vAtacita karIne kRSNa atyaMta khUza thayA. vAtI tAM dUtasaMbhUtAM, na vijAnAti rukmiNI / satyabhAmA vijAnAtya- nusAreNa manAgapi // 56 // vicakSaNApi martyAnAM, manacauryavinirmitau / satyabhAmAM vinA kAci - nAnyA tAM vetti kAminI // 57 // duryodhananA dUte kahelI vAta, rUkimaNIe jANI nahI para`tu satyabhAmAe aNasAre saghaLIe vAta jANI. catura mANasAnuM mana badhuja jANavAmAM tatpara hoya che. satyabhAmA sivAya kRSNanI koI paNa strI kaMI paNa jANatI na hatI. rukmiNyA saha bhuJjAno, bhogAn paMcadriyodbhavAn / yAdavai yadavezazca dhRtAjJaH sukhamanvabhUt // 58 // zizupAlezadAnena, saMkaTe patitApi hi / hariNA puNyayogeno - payeme rukmiNI kanI // 59 // kaMDukSoNInAthahastAtprajAtA, vaMzyA yaSTiH puNyayogena vidyut | puNyADhyasyAdhIzvarasyAthavAbhU - tmartyakSobhotpAdi vajraM tRNaM tu / / 60 / / puNyAdviSNordvArikAM vAsayitvA, yakSeNAhorAtramAtreNa dattvA / puNyAjjitvA vairivAraM pracaMDa, goviMdo'sau rukmiNImAsasAda / / 61 / / va kArya sukRtamakRtAraMbhasaMbhArabhaiH proktaM muktapratighaghanatAsaMga maistIrthanAthaiH / tasmAttattat sukRtavaraNAtsvarga lokApavarga - prAdurbhUtaM bhavati bhavinAM zarma karmApahAraM / / 62 / / ', phikamaNInI sAthe pAMce indriyAnAM viSayAnA upabhAga karatA yAdaveAnA adhipati zrIkRSNa sukhanA anubhava karatA hatA. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-5 173 rukimaNuM zizupAla rAjAne ApelI hovAthI saMkaTamAM paDelI hovA chatAM, kRSNa pitAnA puNya pratApe rUkimaNI kanyAne paraNyA. puNyanA pratApe kaMDurAjAnA hAthanA sparzamAtrathI vAMsanI lAkaDI vijaLI rUpe banI gayelI temaja puNyADhaya rAjAnuM eka taNakhaluM paNa manuSyane #bha pamADanAra vajA rUpe baneluM. tevI rIte kRSNanA puNya pratApe rahevA mATe eka aherAtramAM ja kubera bhaMDArIe dvArikA vasAvI ApI. ane puNyathI ja prabaLa zatruonA samuhane jItIne viSNue rukimaNIne prApta karI. AraMbha samAraMbhanA prapaMcathI rahita ane kaThora karmonI jALathI mukta banelA tIrthakara bhagavaMtoe tethI ja kahyuM che- " dareka manuSyae zreSTha evuM puNya upArjana karavuM joIe. te te sukRtanA karavAthI A lokamAM sukhazAMti maLe ane paralokamAM svargIya sukhe prApta karI paraM parAye bhavya jIve karmamalane dUra karI zAzvata sukhanA joktA bane che. iti paMDitacakracakravartipaMDitazrIrAjasAgaragaNiziSyapaMDitazrIravisAgaragaNiviracite zrIzAMbapradyumnacaritre kRSNarukmiNIpariNayana-zizupAlajaya-satyabhAmAviDaMbana ajAtasutavivAhamelana-varNano nAma paMcamaH sarga samAptaH ||shriirstu| A pramANe paMDitomAM cakravatI samA zrI rAjasAgara gaNinA vidvAna ziSya ravisAgara gaNue racelA zrI zAba-pradyumna caritramAM kRSNa ane rukimaNInuM pANigrahaNa, zizupAlano parAjaya, satyabhAmAnI viDaMbanA, duryodhana sAthenI vacanabadhdhatA AdinuM varNana karato 46ra leka pramANa paMcamasarga samApta tha. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che mA va8: sa. parampare ! sarga-6 atha zrIpatimAnena, rukmiNI ramaNI varA / kevalaM sukhapAthodhau, manA tiSThati sarvadA // 1 // yathA yathA sukhAMbhodhau, manAM pazyati rukmiNIM / tathAtathegraMyA satya-bhAmA bhavati duHkhinii||2|| hA matto laghurapyeSA, vabhUva kRSNamAninI / ahaM vRddhApi saMjAtA, svAminazcApamAninI // 3 // tena kenApyupAyena kaSTamasyA bhavedyadi / tadaiva puMDarIkAkSa-mAnanIyA bhavAmyahaM // 4 // vyadhatta satyabhAmAtha, rukmiNyapAyaciMtanaM / sapatnyAzca sapatnI hi, prAyo'pAyaM viciMtayet // 5 // zrIkRSNa taraphathI maLatA mAnathI rUpasuMdarI rukimaNa haMmezA sukharUpI samudramAM magna rahetI. jema jema rUkimane sukhasamudramAM DubelI juve che tema tema IrSyAthI satyabhAmA duHkhI duHkhI thatI jAya che. enA badhA ja divase durgAnamAM pasAra thAya che......arere, mArAthI nAnI hovA chatAM rukimaNI kRSNanI mAnitI banI gaI. huM moTI chatAM mArA svAmIthI apamAnita banI te kaIpaNa upAyathI teNIne kaSTamAM nAkhuM, te ja huM kRSNanI mAnitI thaI zakuM"! A pramANe satyabhAmAM rukimaNIne kaSTamAM nAkhavA mATenA aneka upAyo vicAre che. prAyaH sapatnI (zakaya) pitAnI patnI kema duHkhI thAya tenI ja satata vicAraNA karatI hoya che. apAyaM ciMtayaMtyApi, sapatnIbhAvatastayA / na labdhastAdRzaH ko'pya-pAyopAyo manAgapi // 6 // satyAyA iti jAnaMtyA, gataH kAlaH kiyAnapi / tAvaduryodhanezasya, sA lekhAgamamasmarat // 7 // smRtvA lekhAgamaM satya-bhAmA manasyamodatAdugdhasikya vir3AlIva, rukmiyAM ciMtayaMtyalaM // 8 // yAvatpuNyodayaH puMso, yoSito'pyathavA bhavet |kenaapi vairiNA tAva-tadapAyo na ciMtyate // 9 // yadyapIti bijAnaMtI, satyabhAmA mniissinnii| tathApi mahiSItvena, tadapi vyasmaratsamaM // 10 // vismArya manasazceti, rukmiNyA mAnahAnaye / upAyo mayakA labdhaH, satyabhAmetyamUmudat // 11 // dveSabhAvathI rukimaNInA apAyane vicAravA chatAM satyabhAmAne tevo koI upAya matye nahI. vicAratAM vicAratAM satyabhAmAne ghaNe samaya pasAra thaI gaye. tevAmAM eka divase duryodhanane patra yAda AvyuM ! patranuM lakhANa yAda karIne bilADI dUdha joIne khuzI thAya tema satyabhAmA khuza thaI gaI. "basa, A ja rUkimaNane dukhI karavA mATe samartha upAya che. jyAM sudhI puruSa athavA strIne puNyane udaya hoya che tyAM sudhI koI paNa zatru tenuM kaMI paNa ahita karI zakato nathI, Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-6 175 A siddhAMtane jANavA chatAM ahaMkAra ane dveSathI prerAyelI, buddhizALI hovA chatAM satyabhAmA uparokta siddhAMtane bhUlI jaI. rukimaNane dukhI karavAne eka upAya malavAthI khUza thaI gaI. saMtAnamapi jAye ta, vayoyogene yoSitAM / rukmiNI vartate matto, laghustucchavayoyutA // 12 // tato'syAstanayastUrNa, bhaviSyatyathavA na vA / vRddhAyA vayasA bhAvI, mama tvavazyamaMgajaH // 13 // vRddhatvAtprathamaM bhAvI, yadi mama sutottamaH / pariNeSyati bhUyiSTo-tsavAtkRSNavinirmitAt // 14 // etasyAH sahajenaiva, dukhaM hRdi bhaviSyati / mama ca pracura saukhyaM, dukhamasyA vilokanAt // 15 // tato'pi prakaTIkurve, kalA kAmapi buddhitaH |lo kahAsyAdyathA sA syA-dvizeSeNa viDaMvinI // 15 // sAkSiNau rAmagoviMdau, yogyAyogyavicAriNau / kRtvA prathamataH pazcA-tkurve buddhivicAraNAM // 17 // satyabhAmA vimRzye ti, dUtimAkArayajjavAt / svAminyAkAraNenaiva, prItyA sApi samAgatA // 18 // AgatAM kathayAmAsa, satyAH saMdezahArakAM / yAhi tvaM rukmiNIgehe,gatvA vada vaco mama // 19 // tava puNyaprasAdena, yadi putraH prjaayte|s eva prathamaM pANigrahaNaM vidadhAti ca // 20 // vivAhasamaye tasya, vizuddhe lagnavAsare / zIrSAduttArya sarve'pi, deyA mayA ziroruhAH // 21 puNyAnmama bhavetsU nu-vivAho yadi tasya ca / tvayApi ca samastei , tadA me rukmiNi dhruv|22 atiivkRssnnvaallbhyaa-drupsaundryyogtH| abhimAno bhavedyahi, tadaitadurarIkuru // 23 // mayA proktamidaM sarva-mapi tvaM rukmiNI prti| dRti! mamakRte gatvA, gehe tasyA nivedaya // 24 // "vaya (uMmara) pramANe strIone saMtAna thAya che. rukimaNuM mArAthI nAnI che enI uMmara paNa hajI saMtAna egya nathI. tethI teNIne jaldI putra thaze nahIM. ane uMmaramAM huM moTI chuM te mane avazya putra thaze. ane te mAro putra moTo hovAthI pahele te paraNaze. kRSNa tene ThAThathI vivAha mahotsava karaze eTale svAbhAvika ja teNInA hRdayamAM dukha thaze. rUkima ne dukhI joIne mane ghaNuM sukha thaze. buddhithI evI kaI kalA ajamAvuM ke lokamAM tenI hAMsI thAya. tethI tenI ghaNI ghaNI viDaMbanA thAya. tenA sAkSIrUpe yogyA gyano vicAra karanAra rAma ane kRSNane rAkhuM. pahelethI ja badhuM pAkuM karI levuM sAruM. emAM ja buddhimattA che." A pramANe vicArIne satyabhAmAe jaladIthI eka dAsIne bolAvI pitAnI svAminInA bolAvAthI khuza thayelI dAsI AvI. saMdeza laI javA mATe AvelI dAsIne satyabhAmAe kahyuM - 'tuM rukimaNInA ghera jA, tyAM jaIne mAro saMdezo kaheje ke 'puNyayoge je tamane putra thAya te tene vivAha pahelo thaze. vivAha mahotsavamAM lagnanA divase mArA mAthAnA badhA vALa utArIne mAre tamane ApavA ane je puNyathI mane putra thAya te tene vivAha pahele thaze. to te pramANe lagnanA divase tamAre tamArA mAthAnA badhA vALa utArIne mane ApavA. kRSNanA ati premanuM ane rUpa sauMdaryanuM abhimAna hoya to A vAtane svIkAra kare." Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMkha-pradyumna caritra he kRti tu A pramANe je meM kahyuM te save vAta rUkimaNInA ghera jaIne tene nivedana kara.' 176 31 // 11 rukmiNyAH kRSNamAnena, garvitAyA bruve kathaM / iti bhItApi satyAyA vacaHsvIkRtyasa [Scalat 25 prabhUtavAtayogena, kaMpamAnena sA bhayAt / gatvA ca rukmiNIgehe, maunamAlabya saMsthitA // 26 // maunena saMsthitAmagre, tAM samAlokya dUtikAM / rukmiNI jalpayAmAsa, kauTilya rahitojjvalA // 27 // yatkAraNaM samuddizya, samAgatA madaMti ke / tatkAraNaM mamAgre tvaM, jalpathA nirbhayA satI // 28 // rukmiNyetyudite dUtI, vibhyatI praskhaladvacAH / satyabhAmoditaM sarva-mapi vRttAMtamabhyadhAt // 29 // samAkarNya samAcAraM, tayA svamukhabhASitaM / hasitvA rukmiNI proce, kimatra praznakAraNaM // 30 11 bhaginI satyabhAmA me, tathA ruciryathA bhavet / tadvacanaM tathai vAstu, pramANagocaraM mama // gaccha gehe ca satyAyAH, satyAyAsavidhitsayA / madvacaH kathayitveti, vidhehi tAM mudanvitAM // 32 // rukmiNyA vAkyamAdAya, sAMtaHsatoSakAraNaM / gatvA gehe namaskRtya, satyabhAmAmavIvadat // 33 // satyabhAmApi tatproktAM, vArtAmAkarNya karNayoH / cite vividhAmAsa kuTilatvasamanvitA // 34 // sAkSiNau ca prakurve'haM, baladevasanAtanau / tasyA visaMsthalIbhUtaM vacanaM na bhavedyathA // 35 vicArye ti nije citro, dUtikA stybhaamyaa| preSitA puMDarIkAkSa - balabhadrakayoH puraH || 36 || tayApi svAminIvAkyA - dgatvA saMsadi bhUpateH / yAdavAnAM samakSaM ca, vistareNa nirUpitaM // 37 // balabhadramukuMdAbhyAmapi zrutvA ca tadvacaH / kutUhalaprasaMgena varaM varamitIritaM // 38 // dvayorapi sapatnyo mitho vivadamAnayoH / pravilokanato'smAkaM kutUhalaM bhaviSyati // 39 // jJAtveti balabhadreNa, dUtyA hAsena bhASitaM / asthinnarthe vayaM sabhyAH smaH sakezava yaadvaaH||40|| svasvAminyA puro gatvA, dUtike! tvaM nirUpaya / sAkSiNau baladAzA hauM kRtAviti gatA'pi sA // 41 // tava kRtyaM mayA svAminyanyUnamapi nirmitaM / gatvA sA nivedyeti, satyabhAmAmamodayat ||42 // satyayA preSitAM dUta, vijJAya cApi rukmiNI / nijAM tAM preSayAmAsa saMkarSaNAcyutAMtike / / 43 // yathA sarvasamAcAro jJApito satyabhAmayA / rukmiNyAcyAtmano dUtyA tathaita yornirupitaM // 44 // mayaiva jJApitaM pUrva, vijJAtamiti bhAmayA / mayA'pi ceti rukmiNyA, te dve apItyatuSyatAM // 45 // athA'nyadA nizAzeSa, iti sA svamamaikSata | suzvetavRSabhasthASNu - vimAnena brajAmyahaM // 46 // kRSNanA premathI garvita thayelI rUkimaNIne AvI vAta kevI rIte karU ?" A pramANe bhayabhIta banI DhAvA chatAM satyabhAmAnA vacanathI dAsI tyAMthI cAlI. jema praca' pavanathI velaDI ka Mpe tema bhayathI dhrUjatI dUtI (saMdezavAhikA) rUkamaNInA ghera jaIne rUkimaNI Agala Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-6 177 maunapaNe UbhI rahI. maunapaNe ubhelI dAsIne joIne sarahadayA rukimaNI belI - he dUtI, tuM je kAraNathI mArI pAse AvI chuM te kAraNe mArI Agala nirbhaya thaIne kahe," rukimaNInA vacanathI kaMIka AzvAsana pAmI bhayathI truTaka truTaka zabdathI satyabhAmAne saghaLo saMdeza kaho dAsInA mukhe badhI vAta sAMbhaLI hasIne rukimaNIe kahyuM- "emAM mane pUchavAnuM zuM kAraNa? satyabhAmAM mArI moTI bena che. temanI IcachA temanuM vacana e mArA mATe pramANa che. dAsI tuM satyabhAmAne tyAM jaIne satyatAnI khAtrI pUrvakanuM mAruM vacana temane jaIne kahe ane teone khUzI samAcAra Apa.' dAsIe rUkimaNInA saMtoSakAraka vacana satyabhAmAne namaskAra karIne kahyA. satyabhAmAM paNa sAMbhaLIne khuza thaI paraMtu kuTilatAthI pharIthI vicAravA lAgI: matamAM rAma kRSNane sAkSI to rAkha ja. kAraNa ke rukimaNI kadAca pharI jAya to ? mATe vAta pAkI karavI sArI." A pramANe vicArI satyabhAmAe rAma kRSNa pAse dAsIne mekalI. dAsIe rAjasabhAmAM jaIne yAdavonI samakSa rAma kRSNane potAnI svAminI satyabhAmAne saMdeza vistArathI kahyo. sAMbhaLIne rAma kRSNa Adi yAda AnaMda pAmyA :- "sArU sArUM, be zAne parasparane vivAda jevA malaze. amane moTuM kutuhala jovA maLaze. A pramANe hasIne balabhadre dAsIne kahyuM - "dAsI jA tArI svAminIne kaheje ke yAda sahita rAma kRSNa tArI A vAtamAM sAkSIrUpa chIe.' dAsIe jaIne satyabhAmAne kahyuM. satyabhAmA khuza khUza thaI gaI. rukimaNIe paNa satyabhAmAnI vAta jANIne sAkSI mATe pitAnI dAsIne rAma kRSNanI pAse mokalI tene paNa te pramANe kahyuM. rukimaNI paNa saMtuSTa thaI. A pramANe rukimaNI satyabhAmA baMne samayanI rAha jotA saMteSa pUrvaka rahyAM have eka vakhata rAtrinA cothA prahare svapnamAM rukimaNIe balavAna veta vRSabha joDelo vimAnamAM besIne pitAne jatI joI. devalokAnmahAzukrAttadaiva ca mhrdikH|surshcyutvaa samutpanno rukmiNyA jaThare vare // 47 // taM svapnaM sA smaalokyaa'-jaagriitpriitipuuritaa|smutthaay gatA sA'pi, patye svamamudAharat // 48 // patyApi zAstrabuddhibhyAM vicAryAkhyAyi he priye ! svamenAnena te bhAvi, vikramI mokSagaH sutH||49|| kRSNena kathitAM zrutvA, svapnocitAM vicAraNAM / rukmiNI sumaNIvAbhUta, mAnyA nijaguNena c||50 tyAre sAtamA mahAzukra nAmanA devalokamAMthI eka mahardhika deva tyAMthI cavIne rukimaNInA udaramAM garbha paNe utpanna thaye. zubha svapna joIne khUza thayelI rUkimaNIe patinA zayanakhaMDamAM AvIne patine svapna kahyuM: pati zrIkRSNa zAstra ane buddhithI vicArIne kahyuM - "priye, A zubha svapnane anusAre tane mahAparAkramI evo mokSagAmI putra thaze." kRSNa kahelI svapna yogya vicAraNA sAMbhaLI Ana'dita thayelI rUkimaNI garbhavatI banI, ane pitAnA guNe vaDe vizeSa prakAre mAnya banI. 23. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 zAMba-pradyumna caritra rukmiNI svapnamAlokya, pratibuddhA nizAtyaye / gatvA caturbhujopAMte'kArayat tdvicaarnnaaN||51|| dAsImukhAditi zrutvA, sAra bhAmA'pi vaitavAn / gajadro'dya mayA svapne, dRSTo rAtrau hrervk||52|| hariNAkAraceSTAbhyAM, tadasUnRtabhASaNaM / jAnatA'pi mudhA mA, bhUtsakrodheyamitIritam // 53 // asya svapnasya, zuddhasya prabhAveNa prabhAvaraH / pradhAnabhUghanaH sUnustava suzru ! bhaviSyati // 54 // kUToktamapi madvAkyaM, satyatvena vijAnatA / viSNunedRk kRtArthazcetphaliSyatyeva me tadA // 55 // asatyamapi satyaM ca, viSNuvAvayAdbhaviSyati / mahatA sahaja naiva jalpitaM na mudhA bhavet // 56 // hariprokta vicAreNa, satyabhAmApyamamudat / putraprasavavArtApi, kAminInAM hi vallabhA // 57 // kRSNavAkyaM mudhA mAbhU-DrAmA krodhAturAthavA / itIva devatastasyA, apyaasiidgrbhsNbhvH||58|| rAtrinAM cothA prahare svapna joIne jAgI ane viSNu pAse jaIne rUkimaNIe svapna saMbaMdhI vicAraNA karI. te vAta dAsInA mukhethI sAMbhaLIne satyabhAmAe paNa kapaTathI bIjI rAtrinA cothA prahare kRSNa pAse jaIne kahyuM - "svAmina, Aje rAtrimAM meM svapnamAM hAthI je. teNInA AkAra-vikAra ane ceSTAthI "A naradama jUThuM bole che, tevuM jANatA hevA chatAM phegaTa tene krodhAtura nahI karavI, ema samajIne kRSNa kahyuM -"su, A zuddha havapnanA prabhAvathI tane prabhAvazAlI zreSTha putra thaze, "mArA asatya vacanane paNa satyarUpe jANune viSNue mane AvA prakArane suMdara AzIrvAda Apyo che, to jarUra mane temanuM vacana phalIbhUta thaze. asatya DevA chatAM paNa viSNunuM vacana satya banaze. mahAna purUSanuM sahajatAthI belAyeluM vacana paNa niSphaLa jatuM nathI." harinA vacanathI satyabhAmA khUba khuza thaI gaI. kharekhara, strIone putra prAptinI vAta atyaMta priya hoya che. kRSNanuM vacana phegaTa nA thAo, athavA satyabhAmAM kadhata nA thAo. jANe ema mAnIne ja nA hoya ! tema daivayoge satyabhAmAM paNa garbhavatI banI. pItAtitakravatsatya-bhAmAda kRzodarI / atyuttamena garbheNa, gUDhagarbhA tu rukmiNI // 59 // mAtsaryeNa tato'nyeyuH, satyAgatyAccutAMtikaM / yAvajjalpati rukmiNyA, vitathaM jalpitaM vibho!60 madvacane pratItirna, yadi te'tha janArdana ! / prapazya jaTharaM nAtha, dvayorapi mRgIdRzoH // 61 // tAvattadvAkyamevAtra, vitathaM kartumaMjasA / rukmiNyA suSuve manu-rdAsIti kRSNamabhyadhAt // 62 // tadvardhA panikA svAmin pradehi mama bhUyasIM / sUryodyote sute jAte, kaH kuryAnna dhanavyayaM // 63 // rAjacihna vinA bhUri-dravyAbharaNacIvaraiH / sadvardhApanikAM dAsyai, pradade madhusUdanaH // 64 // svakAn ko vikAsamAya-51karitAna samAgatAna / zrIpatiH kathayAmAsa, kurvatAM nAgarIM zriyaM 65 haTTe haTTe dhvajAropo, gehe vaMdanamAlikA / sthAne sthAne ca nRtyAni, vidhIyatAM madAjJayA // 66 // pUjayaMtu jinAdhIza-pratimAMzca vizeSataH / aSTaprakArayA sapta-dazaprabhedayAcayA // 67 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-6 19 dIyaMtAMdInadAnAni, yAcakebhyo'yi bhuurishH| mAMgalikAni kRtyAni, nisspaadytaamnekdhaa||68|| laghvyA api sapatnyA me, saMjAtastanayoMjasA / vRddhatvAnme na jAto'sau, satyapi grbhsNbhve||69|| iti ciMtAturA zrutvA, sapatnI sutaM krudhA / yAtaukaH satyabhAmApi, prAsta bhAnukaM sutaM // 7 // jANe ati chAza pIdhI nA hoya tema satyabhAmA phIkI ane moTA peTavALI banI. ane uttama garbhanA prabhAve rUkimaNI gUDhagarbhA banI. tyAra pachI eka divasa satyabhAmAe IrSAthI kRSNanI pAse jaIne kahyuM - "svAminuM juo kharA, rukimaNa keTaluM juThuM bole che. ene garbha rahyo nathI chatAM kahe che ke huM garbhavatI chuM, je mArA vacana upara Apane vizvAsa na hoya te nAtha, amArA baMnenAM peTa juo," teTalAmAM te jANe satyabhAmAnA vacanane jUThuM pADavA mATe ja na hoya tema dAsIe AvIne kRSNa mahArAjane vadhAmaNI ApI mahArAjA rukimaNI devIe putraratnane janma Ape che. te svAmina, putraratnanI vadhAmaNInI khUzAlImAM Apa yogya karaze." sUrya samAna tejasvI putraratnanA janma prasaMge koNa dhanavyaya (kharca) nA kare ? tyAre kRSNa rAjacinha (rAjamugaTa) sivAya ghaNuM dravya, alaMkAro ane suMdara va vadhAmaNI ApavA AvelI dAsIne ApyA. potAnA kauTuMbika purUSane bolAvIne kRSNa dvArikA nagarIne zaNagAravA mATe AjJA karI. ane kahyuM ke dukAne dukAne dhvajAropaNa karAve. dareka ghara AgaLa sAthiyA pUrA, ane sthAne sthAne nATaka karAvo. temaja jinezvara bhagavaMtanI vizeSa prakAre aSTaprakArI ane sattarabhedI pUjA racA. dIna, anAtha yAcakane ghaNuM ghaNuM dAna Apo temaja nagarImAM aneka prakAranA mAMgalika kAryo karAvo. mArI AjJA pramANe karAvIne mane tarata ja samAcAra Apa." kRSNanI khuzAlIpUrvakanI AjJA sAMbhaLIne satyabhAmA duHkhI duHkhI thaI gaI. "arere, mArI zekaya rUkimaNuM nAnI hovA chatAM ene mArI pahelA putra janmyo. huM maTI hovA chatAM mane haju putra prasava thaye nahI. A pramANe ciMtAtura banelI satyabhAmAM pitAnA ghera jaIne gussAthI peTa kuTavA lAgI. tyArabAda thoDA samayamAM teNe paNa "bhAnuka' nAmanA putrane janma Apyo. rukmiNInilaye gatvA, kRSNaH putradidRkSayA / siMhAsane samAsIna, AnAyayatsvanaMdanaM // 71 // samAnAyya kumAraM taM, gRhItvA ca svahastayoH / AsecanakamAnaMda-saMdohAdrupamaikSata // 72 // kiM jayaMto'zvinIputraH, kiM vA biMbamaharpateH / darza darza kumAraM taM, mukuMda ityaciMtayat // 73 // prAcyA prajanito rAja-tejaHpuMjamayo'ryamA / sarvA api dizo viSvaka, prAdyotatetamAM ythaa||74|| rukmiNyApi prasUto'sau, bAlo'pyatIvatejasA / adhikenAkhilebhyo'pi, prAdyotatAbhito gRhN||75|| zrIpradyumnakumAro'yaM, tadetyUce murAriNA / tatpradyumnakumAro'sau, proktamityakhilairapi // 76 // putrane jovAnI IcchAthI kRSNa rukimaNInA ghera jaIne siMhAsana upara beThA ane putrane jevAnI mAgaNI karI. rukimaNIe Apela putrane be hAthamAM laIne atyaMta AnaMdathI romAM Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 zAMba-pradyumna caritra cita banelA kRNa putranA rUpane ekITase joI rahyA che - "zuM A te kaMI Indrane putra jayaMta che? azvinI putra che ke A te kaI sUryanuM pratibiMba che? A pramANe putrane vAraMvAra jetA kRSNa vicArI rahyA che - pUrvadizAmAM udaya pAmele tejapuMja sUrya jema sarve dizAene prakAzita kare che, tema rukimaNIthI utpanna thayele A bALaka potAnA adhika teja vaDe A samasta rAjamahelane cAre taraphathI prakAzita karI rahyo che. tethI huM A putranuM nAma "pradyumnakumAra" rAkhuM chuM. A pramANenA zrIkRSNanA vacanathI tyAM rahelA badhA lekee zrI pradyumnakumArano jaya pokAryo. rAmayitvA svakaM manu, kiyadvelAM pramodataH / rukmiNyA arpayAmAsa, yatnato dharaNIdharaH // 77 // itazca dhUmaketvAkhyo, vibhaMgajJAnayogataH / smRtvA prAgjanmavairaM ca, kruddhastatrAgataH suraH // 78 // Agatya rukmiNIveSaM, kRtvA cApi jihIrSayA / dIyamAnaM mukuMdena, rukmiNyai sa tamagrahIt / / 79 // aMtarAlAd gRhItvA taM, prayujya karalAghavaM / prativaivADhathamAyAto, dhUmaketurjighAMsayA // 80 // tatrAgatya yayau bhUta-ramaNaM kAnanaM ghanaM / tatra TaMkazilA caikA, pravartate mahattarA // 8 // khaMDazaH khaMDazaH kRtvA, bAlasyaitasya varmaNaH / catasRSvapi dikSvucce-baliM dadyAM suprvnnaaN||82|| zilAyAM cAthavAsphAlya, hyenaM vyApAdayAmyahaM / tatra sthitvA krudhA dhmAtaH,suraHsa itycityt||83|| bAlahatyAbhavaM pApaM, zAstre mahatprarUpitaM / bAlahatyA na kartavyA, svahastAbhyAmato budhaiH / / 84 // asyAstataH zilAyAzco-pari muMcAmyamuM zizuM / kSudhAkrAMto nirAhAraH, svayameva mrissyti||85|| tasIri dardiA. vinA kadanA | tatra duttAka zizu saipha, sannAbhajIyal8dA. kRtaM mayA samIcInaM, yadvairamAdade'dhunA / jAnanniti varaM tatra,muktvA sthAnaM gataH suraH // 87 // zizustu caramAMgatvA tsopkrmaayurujjhitH| papAtAmAtrapatrADhaye, pradeze na punarmRtaH // 88 // AnaMdita banelA kRNe thoDA samaya sudhI pitAnA putrane ramADIne yatnapUrvaka rukimaNIne ApavA jAya che tyAM dhUmaketu nAmane deva, virbhAgajJAnathI pUrvajanmanA pitAnA zatrune joI, pUrvajanmanuM vaira yAda karI, krodhita bane tyAM A be. putrane harI javAnI IcchAthI rUkamaNInuM rUpa karyuM ane jyAre kRSNa rUkimaNine ApavA jAya che tyAM vacamAMthI ja deve laghulAghavIkalAthI putrane laI lIdhuM. tene mArI nAkhavAnI icchAthI tyAMthI laIne vaitADhaya parvata upara Avyo tyAM AvIne bhUtaramANa nAmanA bhayaMkara jaMgalamAM rahelI TekazilA nAmanI moTI zilA upara mUkIne vicAre che. "A bALakanA zarIranA TUkaDe TUkaDA karIne cAre dizAmAM devone balidAna ApI dauM ? ke A zilA upara pachADIne mArI nAkhuM ? nA,nA, zAstramAM bALahatyAnuM pApa meTuM batAvyuM che. AthI paMDita puruSee potAnA hAthe bAlahatyA karavI nA joIe, tethI Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa 181 zilA upara A bALakane mUkI dauM. kSudhAtura banele AhAra pANI vinA svayaM pite ja marI jaze. krodhAMdha banele dhUmaketu deva bALakane zilA upara mUkIne meM sAruM karyuM. tenI sAthe mAruM vera levAyuM, e bahu sAruM thayuM. ema vicArI tyAMthI pitAnA sthAne cAlyo gayo. caramazarIrI (e ja bhavamAM mokSa janAro) hovAthI, nirUpakramI AyuSyavALo bALaka pattharanI zilA upara pAMdaDAnA DhagalAmAM pachADavA chatAM paNa maraNa pAme nahIM. agnijvAlapurAtprAtaH, svakIyanagaraM prati / hRdyavidyAdharAdhIza-zvacAla kAlasaMvaraH // 89 // mArge vimAnamArUDhaH, sAdhu kanakamAlayA / kurvan vArtA vinodena, yAti pramodameduraH // 90 // tasya pracalatastUrNa, vimAnaM yAvadadbhutaM / bAlakasyopari prauDhaM, sametamaskhalad drutaM // 91 // tAvattatskhalayAmAsa. vAyuvegamapi sphuTaM / skhalitaM ca vimRshyaado-'ciNtytkaalsNvrH||92|| adhastAjjagadIzasya, kiM prAsAdaH pravartate / kAyotsargeNa vA kazcit , saMsthitaH kiM munIzvaraH // 13 // athavA puNyavAn kazci-dadhazvaramavigrahaH / vartate puruSaH strI vA, shishudibhrkssttbhaak||94|| ata eva vimAne me, skhalanAM smjaayt|anythaa madvimAnaM hi, skhalyate nApi kenacit / / 95 // vimAnAdahamuttIrya, prapazyAmi tato druta asmin zaile svarUpaM kiM, samasti dvAparacchidaM // 96 // jJAtveti dvAparocchittyai, samuttIya vimAnataH / yAvatsamaMtataH pazyet, kSitau patitaratnavat / / 97 // AdarAdvIkSamANena, nirIkSya tena bAlakaM / parvataprAptaratnena, puMseva mumude hRdi / / 98 // maharyamaNisaMghAtA-dratnaM labdhvA priiksskH|ythaa samIkSate'bhIkSNaM, taM bAlaM sa tathaikSata / / 99 / bhramarIkAlimopeta-snigdha sUkSmakacAvali-bhAjaduSNIkasaMyuktaM, vibhrAjate'sya mastakaM / / 100 aSTamIcaMdramastulyaM, bhAlametasya vartate / bhruvau ca dapikaMdarpa-varakodaMDasannibhe // 1 // dolaupamyaM zizorasya, dadhAtti zravaNadvayaM / ativismera rAjIva-pavitraM netrayAmalaM // 2 // pArzvayorubhayorasya, kapolau darpaNAviva / vibhrAjete vibhUSAmi-tkiArapravidhAyinau // 30 tilaprasUnasaMkAzA. nAsauSTau hemakaMdalau / kuMdavaMdeMdupAthodhi-kalloladhabalA gdAH / / 4 // kaMbukaMTho ghaTaupamyaM, dhatte bhujazironugaH / mRNAlIyati dodaMDaH, patrIyati karAMgulIH // 5 // kapATapATavaM bibhra-dvakSaHsthalaM virAjate / Avarta iva gaMbhIro, nAbhiretasya dRzyate // 6 // hastihastopame jaMghe, nigUDhe jAnunI punaH / kUrmapRSTasamAvaMdhrI, tale raktotpale iva // 7 // darza darza zizorasya, rUpaM lakSaNalakSitaM / svamAnase camatkAra-madharatkAlasaMvaraH // 8 // pArva Nedurirvatasya vadanaM tu prazasyate / svakIyakAyatejobhiH, pUSeva dyotate'bhitaH / / 9 // tatpradyumnakumAro'ya-mityAkhyAsya prabhUyatAM parito dyotamAnasya, svadyote zca dizaH samAH / / 1 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 zAba-pradyumna cAritra vidyAyogAtkutazcidvA, vijJAyaiva tdaahvyN|kRssnndttaiv tenAkhyA, dattA pradyumnasaMjJitA // 11 // pradAya nAma saMpAdya-mAne mahotsave sti|guuddhgrbhaabhvnme strI-tyabhyadhAtsvajaneSu saH / / 12 // svajAtasyeva putrasyA-tulastasyotsavaH kRtH|vidyaabhRtsvaaminaa kAla-saMvareNa pramodinA / / 13 // puNyavaMto narA yatra, gacchaMti shaishvaadpi|tauv saMpadasteSAM, satyIkRtyeti saMsthitaH / / 14 // vidyAdharane adhipati kAlasaMvararAjA prabhAtamAM agnijavAlA nAmanA nagarathI pitAnI paTTarANI kanakamAlAnI sAthe AnaMdathI vArtAvida karatA AkAzamAge vimAnamAM potAnI rAjadhAnI tarapha jaI rahyo hato. vimAna tvarAe cAlI rahyuM hatuM. jyAre bAlaka upara thaIne pasAra thAya che tyAre vimAna ekAeka staMbhI gayuM, kAlasaMvara vicAre cheH- are, pavanavegI mArUM vimAna keNe alita karyuM? nIce kaI jinezvara bhagavAnanuM maMdira che zuM ? ke kAryotsargamAM rahelA tapasvI koI munIzvara che? athavA caramazarIrI koI strI puruSa ke bALaka saMkaTamAM haze? AvA keI kAraNathI mAruM vimAna khalita thAya. bAkI koI paNa rIte mArU vimAna smalita thAya nahI tethI vimAnamAMthI utarIne jaladI jaIne jouM ke A parvata upara zuM zuM che? tIvra jijJAsA che. to jijJAsAne samAvavA mATe rAjA vimAnamAMthI utarIne cAre bAju juve che. tyAM pRthvI upara paDelA rananI jema bALakane AdarathI joIne jema ratnanI prAptithI mANasa khUza thAya tema rAjA atyaMta khUza thaye. parIkSaka (jhaverI) jema mUlyavAna maNIonA samUDamAMthI ratnane meLavI le che, tema kAlasaMvararAjA vAraMvAra ekITase bALakane joI rahyo. oha, kALIkALI bhramarathI yukta snigdha ane sUkSma komaLa kezAvalithI enuM mastaka kevuM zobhI rahyuM che? aSTamInA caMdra jevuM nirmala enuM lalATa che. abhimAnI kAmadevanA dhanuSya jevI te enI be bhrakUTI che ! hiMDoLA jevA A bALakanA be kAna che. vikasvara kamala jevA te enA be netra che. tejathI jhagArA mAratA be bAjunA kapila nirmala darpaNa jevA zobhI rahyA che ! puSpa samAna mukha upara rahela tala ke zobhe che ! A bALakanI nAsikA ane hoTha te jANe be suvarNanA kaMdala nA hoya ! macakuMdapuSpane samuha caMdra ane samudranA taraMgo jevI ujajavala tenI daMtapati che zakha jevI Doka temaja ghaDAnI upamA samAna chAtIne bhAga che. mRNAla jevA kemala bAhudaMDa che, temaja pAMdaDIo samAna tenA hAthanI AMgulIe che, kapATa samAna vizAla chAtI che ane Avata jevI te gabhIra tenI nAbhi dekhAya che ! hAthInI sUMDha jevI tenI baMne jaMghA che ane gUDha jAnu che. kAcabAnI pITha samAna tenA paganA paMjA che. raktakamala jevA lAla tenA hAthapaganA taLiyAM zobhe che. A pramANe batrIsa lakSaNathI lakSita A bAlakanuM adbhuta rUpa joI joIne kAlasaMvararAjA manamAM Azcarya Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA-1 183 cakita banI gayo. kharekhara A bALakanuM mukha te pUrNimAnA caMdra karatAM paNa vadhu AhAdaka che. pitAnA zarIranA tejathI sUryanI jema cAre bAju prakAza relAya che. potAnI katithI cAre dizAone prakAzita karatA A bALakanuM nAma "pradyumnakumAra rAkhavuM yathArtha che. A pramANe vicArIne athavA to vidyAnA prabhAve kRSNa tenuM pradyumnakumAra" nAma ApeluM che, e jANIne kAlasaMvararAjAe paNa 'pradyumnakumAra" nAma ApyuM. zilA uparathI kamala hAthe bALakane laIne potAnI priyA kanakamAlAne Ape. pitAnA nagaramAM AvI svajana vigere AgaLa jAhera karyuM ke mArI priyA kanakamAlA gUDhagarbhA hatI Aje ja teNe putrane janma Apyo che." Ama kahIne temane mahAmahotsavapUrvaka janmamahatsava karyo ane pradyumnakumAra nAmakaraNa karyuM khare, puNyazAlI puruSo bAlyAvasthAthI ja jyAM jAya tyAM tene navI navI saMpatti maLe che, e vAta prastanA jIvanamAM satyarUpe pUravAra thaI che. athaitya rukmiNI kRSNa-mUce kvAsti tvaaNgjH|vissnnuraakhytpriye tubhyaM, saMpratyeva dade mayA // 15 // rukmiNyabhyadadhatsvAmin , mAM ca tvaM kiM vitrkse|naasti vitarkaNAvelA, duHkhadAtrI mamAdhunA // 16 // harirapyabhyadhAdevi, mayA tvaM na vityNse|tvaiv hastayordatto, vIkSyeSadapi bAlakaH // 17 // viSNoniSkapaTaM vAkya-mevaM nizamya rukminnii| hastayorapi zayyAyA-mapazyaMtI ca mUrchitA18 jAtaputraviyogena, mUrchitAM patitAM bhuvi / nirIkSya rukmiNI kRssnn-ichlito'smiityviivdt19|| mayA yena jitA devA. devyo vidyAdharA api |vyNtryo'nye'pi bhUpAzca, so'pyaho kena vNcitH20|| rukmiNyai dIyamAno'sau, hRtazcenmama bAlakaH / tadA ko'pi durAtmAyaM, matto'pi savalaH khlu21|| pratyakSIbhUya duSTo'sau, pRthivyA jitakAsinA / kiM na kuryAnmayA sAkaM, yuddhaM darzayituM balaM // 22 // hariNetyucyamAnena rAjaloko'khilo'pi ca / rukmiNIkRSNaduHkhena, saduHkhaH smbhuuttmaa||23|| tataH pradhAnamaryena, sarvatrApi gvessnnaa|kaaritaa nijadUtaugha-preSaNena samaMtataH // 24 // dUtairapyabhiyogena, bharatasya trikhaMDake / nagare nagare viSvaka, haTTe haTTe gRhe gRhe // 24 // zaile zaile ca sarvasmin , do daryA vizeSataH / prapAyAM ca prapAyAM ca, grAme grAme vane vane // 25 // bahuzaH zodhanenApi, ciMtAratnamivArbhakaH / zrIpradyumnakumArAkhyo, bhAgyahInairavASi na // 26 // zuddhiM vidhAya sarvatra, svakIyodyamayogataH / Agatya kathayAmAsu-rdatA atIvaduHkhitAH // 27 // prApyate na yathA prAyo, naSTo ga to mRto drutaM / tathAyamapi no lbdho-'smaabhistaavknNdnH||28|| tairityuktamAka Nya, kRSNaH sarve'pi yAdavAH / rukmiNIdAsikA dAsA, vizeSAd duHkhino'bhavan have A bAju, rukimaNe kRSNane kahe che- svAmina kayAM che ApaNe putra ? kRSNa kahe : priye. meM tane hamaNAM ja tArA hAthamAM Apyo ne ?" rUkamaNi kahe "svAmina zuM tame mArI Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMma-pradyumna tri mazkarI kare che ? AvI dukhadAyI mazkarI karAtI haze! hamaNAM mazkarIneA samaya che ! svAmin, mArA putrane mane jaldI ApeA.' kRSNa kahe:- devI, huM... hAMsI nathI karatA bALakane tArA hAthamAM me hamaNAM ja ApyA che. tuM kharAkhara jo.' ! viSNunI saralavANI sAMbhaLIne rUkmaNI zayyAmAM be hAthe jovA lAgI. putrane nahI jovAthI putranA viyAgathI AghAta pAmelI ki maNI mUchita aIne bhUmi upara paDI gaI. kimaNI ne mUrchita thayelI joIne kRSNa stabdha manI gayA - are, hu ThagAi gayA. me deva devIe vidyAdharA-vyaMtaro ane aneka rAjAene jItI lIdhA che. te mane ThaganArA A kANu ? rUkimaNIne ApatAM vacamAM mArA putrane ja harI gayA che te durAtmA mArAthI paNa zu vadhAre balavAna che ? hai duSTa, ! tuM jo kharekhara balavAna che te| A pRthvI upara mArI sAthe yuddha karavA kema nathI Avate pApI, tAru bala mane pratyakSa thaIne batAva.' ? harine A pramANe jorajorathI AkrAza pUrNAMka khelatA sAMbhaLIne samasta rAjaleAka stabdha banI gayA. rUkimaNI ane kRSNanA duHkhe du:khI ai gayA. ? tyAra pachI mahAamAtye peAtAnA dUte mekalIne cAre bAju tapAsa karAvI. te paNa bharatanA traNe khaMDanA dareka nagarA, dukAneA, harakoi gharo, pratyeka pava tA, dareka guphAe badhI vAvaDI, gAme gAma, vane vana, jagale jagala ema cAre bAjunI dharatIne khUMdI vaLyA. paraMtu bhAgyahInane jema ciMtAmaNI ratna nA maLe tema pradyumnakumAranI kAipaNa jagAe bhALa maLI nahI. peAtAno athAga prayatna niSkula javAthI vilakhA banelA te AvIne duHkhathI gadgad svare kahevA lAgyA :- svAmin, nAza pAmele, bhAMgI gayelA ke mRtyu pAmele mAnavI prAya: phIthI maLI zakatA nathI. tema ApanA putra ame cAre bAjue aNuvaTathI tapAsa karavA chatAM amane prApta thayA nahI.' tenA vacana sAMbhaLIne kRSNa Adi sarva yAdava, rUkmiNI Adi badhI rANIe sarve dAsa dAsIo mAdi samasta rAjakUla duHkhI du:khI thaI gayuM 184 puNyaM vijRMbhate'dyApi, madIyaM ca mahAbalaM / strIpu sarvAsvapi prItiM satyabhAmA tviti vyadhAt // 30 // yathAnayA mayA sAthe, hrasva vira4: zrRtaH / tathAsyA jJAtamAtrA-thamavattanayasya saH // 2 // bhASitamasti loke'pi, yAdRgvidhIyate pare / alpenaiva ca kAlena tAdyagAtmani jAyate ||32|| rukmiNIduHlamAptya, putrApAranuM vana / riniye munnA--vyamUtsatyAminahitA "rUA pradyuAsya kumArasvA--pahAravuM:lavuM; vitaH / satyAM taravAnuM 2, vinA hoddoSi tivruti rUkA mama putrApahAra--dbabhUva duHkhadAyakaH / putrasya satyabhAmAyA, mAbhUcca jananotsavaH ||35|| itIva rukmiNI zokaM, lokaM zokasamanvitaM / janayaMti nayaMtI ca putraduHkhAnnijaM manaH || 36 || muktaM svakIyayA rucyA, sarasAhArabhakSaNaM / pAnaM manojJapAnAnAM rukmiNyAMgajaduHkhataH // 37 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa -4 185 badhI strIomAM haju paNa mAruM puNyabaLa jAgatuM che, mArI sAthe rUkimaNIe kRSNano viraha karAvyuM te teNIne janmajAta putrane ke viyega tha? khare, lekomAM kahevAya che - "bIjAnuM je bUrU karAve tenuM pitAnuM thoDA samayamAM ja bUruM thAya che sArA beTAnuM pratyakSa phaLa maLe che." "ariSTa nilaya" nAmanA mahelamAM sUtelI satyabhAmAM rUkrimaNInA du ane sAMbhaLIne uparokta pramANe vicAratI khUba ja khUza thaI. khUba ja AnaMdita banI. pradyumnakuma ranA apaharanA duHkhathI samasta rAjaka, prajAjana badhAne ghaNuM ghaNuM duHkha thayuM paraMtu satyabhAmA ane teno parivAra ghaNe harSita bane. mArA putranuM apaharaNa duHkhadAyaka che. tethI satyabhAmAnA putrane janma mahotsava na thAo." A pramANe manamAM vicAratI nA hoya tema putranA duHkhathI pite duHkhI thatI ramata prajAjanone paNa zekAkula banAvI dIdhA. putranA apaharaNathI duHkhI thayelI rUkimaNI potAnI rUci anusAra sarasa ane maneNa AhAra paNa karatI nathI. zarIre majanaM tyaktaM, kabarIracanaM punaH / paridhAnaM suvastrANAM, kajjalenAMbukAMjanaM // 38 / / hAraH pAzopamAkAra-stilakena tilAyitaM / kuMDalaM kuMDalIbhUtaM, muktamAlA ca sapiNI // 39 // puSpamAlAM gale naiva dhaceMdhrayopuraM punaH / zarIre caMdanAlepaM, lepanaM kucayAmale // 40 // na dhatte mekhalAM kaTayAM,karayoH kaMkaNe api / tAMbUlabhakSaNaM naiva, karoti sA zucAkulA // 41 // etaiH SoDazamiH zasyaiH, zrRMgAra rahitAbhavat / rukmiNI putraduHkhena, yoginIva viyoginI // 42 // tuMdaM nipIDayejjagdha, eko'pi kavalo'dhikaH / adhikAnnavamAsAMzca, na sa sthito'pyapIDayat 43 // he kRSNa puMDarIkAkSa, he janArdana mAdhava / he prANanAtha dattaste, saMpratyeva kare'bhavat / / 44 // nAtha tvatpArzvato me'tha. yAvannAyAtsa baalkH| nyAsApahArajaM pApaM, tAvattava lagiSyati // 45 // nyAsApahArapApebhya, uttamAH kila bibhyati / tatastvamudyamaM kRtvA-nIya pradehi matsutaM // 46 // utkaTAH zizupAlAdyA, vijitA lIlayA purA / putrakRte'dhunA sthAma, na kiM darzayase prabho ! // 47 // ekazaH pUjayatyatra, yA pramadaikamAnasA / tava pAdAMstvadIyAkhyA-mahAmaMtraM ca yo japet // 48 // phalaM sApi mano'bhISTaM, labhate putrasaMpadA / sarvathA pApazAMti ca, bhAsvatsau ravyaparaMparA // 49 // tvayyeva sthApitastrAMta-cAkAyAhamaharnizaM / tathApi mama putrasya, viprayogo'bhavat kathaM // 50 // vartase satyabhAmA me, jyeSThA ca bhaginI mama / kaniSTA paramAmISTA, re re jAMbavati svasaH // 51 // re'syA dUtikA dAsyo, dhAvyastayAMgasevikAH / khelamAyApi yumAbhi-hItaH syAnmamArbhakaH 52 // tadaikazo mukhaM tasya, zizordarzayata drutaM / yuSmAbhiH khelanIyaH sa, punarapyavilaMbataH // 53 // re naMdana mayA pUrva, jJAtamAsItsvacetasi / prathamaM kArayiSyAmi, stanyapAnamahaM tava // 54 // 24 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 zAMba-pradyumna caritra na jJAyate madIyo'sti, pUrvananmaripuH suraH / athavA tAvakaH kazci-dyo'harattvAM gunnaaly!||55|| pApinA tena devena, tvAmapahRtya vairataH / mUlAdunmUlito mAma-kIno manorathadrumaH / / 56 / / manomohana re nArI, stanyapAnamathAdarAt / kArayiSyati kA putra, bhUtvAtra jananI tava // 57 // re kuladevatA yuyamAgacchatha bliicchyaa| putrazuddhividhAnasyA-vasare kvAdhunA gatAH // 58 // mayA te'balayA devA'-parAddhaM nAsti sarvathA / aparAddhaM ca bhavettarhi, prakaTImaya me vd||59|| aMtardAha iva tvaM kiM, jAtamAtreNa sUnunA / viprayogavidhAnena, mudhA dahasi mA mRduM // 6 // yadvodAya sakhI kApi, putraM me ki vane gatAkhelayituM svagehe vA jinAlaye gatAthavA / / 61 // mama kRtyavidhAnArtha, sakhyaH pazyata pshyt|anythaa ki sakhItvena,yauSmAkInena sAdhanaM // 62 // bhASamANeti vaikalyaM, dharatI mAnase bhRzaM asvAsthyena zarIrasya, vArtAmapyakarona sA / / 63 // sAkuTTayatkSaNaM vakSaH-sthalaM cApi lalATakaM hastatAlAn kSaNaM dadyau, jagharSa kramayAmalaM / / 64 // troTayaMti ziraHkezAn, moTayaMtI nijAM tn|sphaattyNtii ca vastrANi, bhAMDAni sphoTayaMtI ca // 65 // vilipaMtI mRdA vaktraM, viluThaMtI bhuvstle|hsNtii rudatI cApi, grathileva babhUva sA / / 66 // yoginIva gRhaM muktvA, vicarAmi vane vne|bhuutvaahmthvaa sAdhvI, deze deze vrajAmyahaM // 67 // evaM caiva bhramaMtyA me, kadAcinmilati sa tu bhavettarhi samIcIna-mityapyAzAM babaMdha sA / / 68 // zarIre snAna, veNa baMdha, suMdara vonuM paridhAna, AMkhamAM aMjana vigere kaMI paNa karatI nathI, kaMThamAM paherele hAra tene pAza jevo lAge che, bhAla paranuM tilaka tila jevuM, kAnanAM kuMDala sarSanA guMcaDArUpa ane motInI mALA nAgaNa jevI bhayaMkara lAge che. gaLAmAM puSamAlA, pagamAM jhAMjhara, zarIre caMdananuM vilepana, stanayugala paranuM lepana, keDamAM kare, hAthamAM kaMkaNa temaja tAMbUla bhakSaNa te soLe zaNagArathI rahita banelI putranA viyegathI duHkhI banelI rUkimaNa ginInI jema virAgaNa banI gaI. eka kavala adhika khAvAthI peTamAM pIDA thAya paraMtu navamahinAthI adhika putrane peTamAM rAkhavA chatAM pIDA thatI nathI. paraMtu mAtAne vadhu AnaMda thAya che. mAtA banelI rUkimaNa putranA duHkhathI pAgalanA jevI ceSTA kare che - he kRSNa, he he puMDarI kAza ! he janArdana ! he mAdhava! he prANanAtha, mAro putra hamaNAM tamArA hAthamAM ja hato te he nAtha tame jyAM sudhI tamArI pAse rahelA mArA putrane nahI Ape tyAM sudhI tamane thApaNa oLavavAnuM mahA bhayaMkara pApa lAgaze. uttama puruSo kayAre paNa pArakI thApaNa oLavavAnuM pApa karatA nathI. te game te prayane mArA putrane lAvIne mane Ape. he svAmin zizupAla jevA parAkamI ddhAone eka lIlAmAtramAM tame jItI lIdhA. te tamAruM baLa hamaNuM putranA mATe kema batAvatA nathI ? je strI eka dhyAnathI eka vakhata tamArA caraNanI pUjA kare che, tamArA nAmano mahAmaMtra jape che, te strInAM manavAMchita phaLe che. tene putranI prApti thAya che. sarva prakAranA pApanI Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-6 187 zAMti thAya che, ane ghaNA sukhanI paraMparA vadhe che. te huM to tamAruM mana vacana ane kAyAthI niraMtara dhyAna karI rahI chuM. chatAM mane putrane viyAga kema thAya ? arere, badhA kema muMgA banI gayA ? satyabhAmA, tame mArI moTI bena che, jAMbavatI, tuM mArI nAnI priya bhaginI che, re re dAsIo, dUtIo, dhAvamAtAo, aMgarakSikAe je kaI mArA putrane ramADavA mATe laI gayA hoya te mane jaladI lAvI Apo. eka vakhata putranuM mukha dekhADe. pachI tamAre ramADavA laI ja hoya to laI jaje, vilaMba nA kare. mArA putrane jaladI lAvI Ape. he putra, meM mArA manamAM pUrve vicAryuM hatuM - prathama tane stanapAna karAvIza ! na jANe mArA pUrvajanmane kaNa zatru pAko ke he guNanidhi tane janmatAM ja harI gaye. e pApI deve vairathI tArUM haraNa karIne mArA maneratharUpI vRkSane mULamAMthI ukheDI nAMkhyuM. he manamohana, e keNu nArI haze ke tArI mAtA banI tane premathI stanapAna karAvaze ? he kuladevatA, tame balinI IcchAthI Ave. mArA purAnI zodha karavAnA avasare tame kayAM jatA rahyAM? abalA evI meM devane koI aparAdha karyo nathI. kadAca karyo hoya te pratyakSa thaIne mane kahe. he kuladevI, janmatAnI sAthe ja mArA putrane viyAga karAvIne aMtarvAhanI jema kemala evI mane kema dajhADI rahyA che ? athavA koIpaNa sakhI mArA putrane khelAvA mATe vanamAM laI gaI hoya, ke ramADavA mATe pitAnA ghare laI gaI hoya athavA jinamaMdiramAM darzana karAvavA laI gaI hoyato he sakhIo, tame jAva, juo juo, mArA para ATale upakAra karo. nahItara tamAruM sakhI paNuM lAjaze." A pramANe gAMDAnI jema jematema bolatI manamAM atyaMta duHkhane dharatI rUkimaNa pitAnA zarIranI paNa ciMtA karatI nathI. eka kSaNamAM chAtI kUTe che, kSaNamAM kapALa kUTe che. kSaNamAM tAlIo pADe che. kSaNamAM paga pachADe che. te kayAreka mAthAnA vALa teDe che. zarIrane macakoDe che. va phADI nAMkhe che. vAsaNo phADI nAkhe che, kSaNe kSaNe niHzAsA nAkhe che. bhUmi upara ALoTe che, hase che, raDe che. A rIte te sAva vikala banI gaI gharane tyAga karI ginInI jema jaMgale jaMgale pharuM? athavA sAdhvI thaIne dezadeza vicarUM? A pramANe ghUmatAM ghUmatAM kayAreka te mAre putra keIka vakhata mane malaze. A rIte AzAo bAMdhe che. jAtamAtrAMgabhUduHkhA-dvikalAM bhuduHkhiniiN|daasiibhyo rukmiNI zrutvA, mukuMda ityaciMtayat / / 69 // yA cAsti mahiSImukhyA, satyabhAmA mama priyaa|ruuplaavnnysNyuktaa, sApyetayA vinirjitA // 70 // tasyA apIdRzI cessttaa-bhvtsuunoviyogtH|gtsy mama hastAbhyAM, kiM karomyatha pAtakI / / 71 // atha kiM jIvitavyena, rAjyenApi mmaathvaa|so'pi zokAturo bhUtvA, ciMtAmana ivAbhavat / / 72 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 zAba-pradyumna caritra dAsInA mukhe janmajAta purAnA viyegathI khuba dukhI ane vikalAM thayelI krimanI dazA sAMbhaLIne kRSNa ciMtA karavA lAgyA -"mArI amahiSI rUpalAvaNyathI yukta evI satyabhAmAne potAnA guNe ane sauMdaryathI jeNe jItI lIdhI che, evI mArI prANapriyA rukimaNanI AvI dazA ? kharekhara huM ja pApI chuM - mArA ja hAthamAMthI purAnuM haraNa thayuM. te mAre A rAjya ane A jIvanathI zuM? A pramANe kRSNa zakAtura thaIne ciMtAmagna banI gayA. sarve'pyAkAritAH paurA, bAMdhavA yAdavA api / narakArAtinA suunu-vipryogaanussNginaa||73|| tAn samAkArya govidaH, kathayAmAsa duHkhataH / yuSmAbhiraparAdho me, zaMtavyaH sakalo'pi c||74|| mayA sAdha viyogazce-daivena sUnunA samaM / janitastanmariSyAmya-vazyaM bhI yaadvaadrut||75|| ityukte hariNA paurAH, sarve'pi zokasaMginaH / samabhUvana vizeSeNa, lokAH syurhi nRpAnugAH / / 76 // daMtAnAM ghAvanaM paura-ruSNaireva tdaaditH| niHzvasaividadhe nityaM pratyaMtaravinirmitaiH // 77 // nijaputraviyogena, kvApi ratyanavAptitaH / saMjJayaiva bruvan kRssnno'pyaayaannaasthaansNsdN||78|| purAnA vigathI ciMtAtura banelA viSNue sarve baMdhuo, yAdave ane nagaravAsIone bolAvyA. bolAvIne kRSNa badhAne duHkhathI kahyuM- "tamArA pratye thayelA mArA aparAdhanI tame badhA mane kSamA Ape. mArI sAthe deve janmajAta putrane viyAga karyo te duHkha mArAthI sahI zakAtuM nathI. he yAdave, mane lAge che ke huM maraNa pAmIza." A pramANenA kRSNanA vacanathI save leke zokAtura banI gayA. kharekhara, vizeSa prakAre leke rAjAne anusaranArA hoya che. tyArathI nagaravAsIoe garama pANIthI daMtadhAvana karatA hoya tema garama garama nisAsA nAkhyA. purAnA vige kayAMya paNa cena paDatuM nahIM hovAthI kRSNa rAjasabhAmAM dimUDha banIne besatA bAMdhavA yAdavAzcAnye, sarvANyaMtaHpurANi ca / asIdana rAjyakAryANi, mukuMde duHkhite sati / / 79 // tAvanniyogino vRddhAH, sametya mAdhavAMtike / duHkhAdgadagadayA vAcA, svAmibhaktA vyjijnypn||80|| puruSottama he nAthA-cityazaktisamanvitAH / ye zatakratavo devA, vyaMtarA bhavanAdhipAH / / 81 // ye jyeSTA vAsudevebhyo, balIyAMso'cyutAgrajAH / ye trikhaMDopabhoktAro, ye ca SaDkhaMDanAyakAH / / 82 // halino vAsudevAzca, mahAMtazcakravartinaH / vidyAdharA narAdhIzA, maMtriNaH zreSTinazca ye 83 // mAstejasvino'nye'pi, rUpavatyo mRgiidRshH| bAlye'pi yauvane vAdhye, gatAste'pi yamAlaye 84 // jAnannapi mukuMdeti, banubhUtaM samairapi / enaM kiM zocasi proccai-rjAtamAtraM tvamarbhakaM // 85 // tvamekasyApi putrasya, viyogaM soDhumakSamaH / SaSTisahasrasUnUnA, sa soDhaH sagareNa tu // 86 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA-6 baMdhuo, yAdave, prajAjano ane saghaLuM aMtaHpura (rANIvAsa) kRSNanA dukhe duHkhI banI gayuM. rAjyakAryo paNa sadAvA lAgyAM tyAre svAmibhakta vRddhajane kRSNanI pAse AvIne ga6gavANIthI vijJapti karavA lAgyA :- "he nAtha, he puruSottama, aciMtyazakitazAlI Indro, , hAnayo, vyata, manapatimA, pAsuvAthA 55 pAna acyute| (ma ) - khaMDanA adhipati vAsude, pakhaMDanA adhipati cakravartIe, vidyAdhare, rAjAo, mAMDalike, maMtrIo, zreNIo ane bIjA paNa mahAna tejasvI mahArathIo, svarUpavaMtI mRganayanA te vigere manuSyo bAlyAvasthAmAM, yuvAvasthAmAM ane vRddhAvasthAmAM AyuSya pUrNa thatAM sahu yamasadanamAM pahoMcI jAya che. saMsAranI A viSamatAne jANavA chatAM paNa he mukuMda, he mahArAjA, jAtamAtra putrane ATale badhe zoka zA mATe ? Apa eka paNa putrano viyoga sahI zakatA nathI. to sagaracakravatI e sATha hajAra putrane viyega kaI rIte sahana karyo haze? tadA jagAda goviMdaH, sthavirAMstAniyoginaH / kaH sagaro'bhavatputra-viyogaM so'sahatkathaM // 87.. ityudite mukuMdena, sthavirai ko babhANa ca / atraiva bharate hyAsI-dayodhyAkhyA, mhaapurii||8|| jitazatrumahIzazca, tatrAsId bharatAnvaye / rAjJI ca vijayAkhyAsya, varyacAturyasaguNA / / 89 // yuvarAjo'bhavattasya, sumitravijayo'nujaH / patnI yazomatI tasya, kAMtakAMtiyazomatI / / 90 // ubhAbhyAM saha bhAryAbhyAM, bhuMjAnau bhogmdbhutN|raajyN pAlayatastau dvA-vapi dharmaparAyaNau // 91 // jitazatrumahIzasya, vijyaayossito'nydaa|ccccturdshsvpn-sNsuucitH sUto'bhavat / / 92 // putrajanmotsavAn prAjyAn, pravidhAya tadAhvayaM|zrImAnajitanAtheti, pitRbhyAM pravinirmitaM // 13 // merau kalpa ivAgAre, vardhamAno babhUva saH / tAvatprAptA yazomatyA, svamAzcApi caturdaza / / 94 // taiH svapnaiH sUcitaH sUnuH, smbhuutsgraabhidhH|sulkssnno yazomatyA, valakSakukSisaMbhavaH / / 95 // rAjakanyAH salAvaNyA, dhanyA rUpeNa suNdraaH|tau dvAbudvAhitau putrau, pitRbhyAM yauvanAgame // 96 // ekasminneva gehe kiM, puSpadaMtau smaagtau|tau dvAvapi samAlokyA-ciMtayaniti maanvaaH|| 97 // viSANi viSayAH prAya, sajyaMte yauvane jnaiH|vaardhke te tu mucyate, budhaiH kAmavimuktaye // 98 // vimRzyeti vijetuM tAn , jitaza jurmhiiptiH| satyIkartumivAtmAkhyAM, dadau rAjyaM sute'jite|99|| sagare yauvarAjyaM ca, datvA karmajigISayA / sumitravijayenAthA, prAtrAjIbaMdhunA nRpaH // 10 // dIkSAM gRhNAmyahaM rAjyaM, pAlayannajitaprabhuH / dvitIyatIrthakRnnAma-karmodayAdavediti // 1 // tAvallokAMtikairdevaH, samayo jJApito vibhoH / so'pi svaM sagare rAjya,nyasya diikssaamupaadde||2|| dIkSAM lAtvAjitezena, tIrtha prAvaya'ta svakaM / AjJA ca sagareNApi, cakravartitvakarmaNA // 3 // tyAre kRSNa svAmibhakta pitAnA prauDha anucarane pUchyuM: e sagaracakravatI koNa? ane tene sAITha hajAra putrone kaI rIte viga thayo? Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 zAMma-pradyumna carcAtra kRSNanA pUchavAthI sthavirA sagaracakravartInuM kathAnaka kahe che. "A bharatakSetramAM AyeAdhyA nAmanI moTI nagarI hatI, tyAM bharatacakravatInA va'zamAM jitazatru nAmanA rAjA hatA. tene sauMdaryAdijhuNAthI yukta vijayA nAmanI mahArANI hatI. te jitazatru rAjAneA sumitravijaya nAmanA nAnA yuvarAja bhAi hatA. tenI zreSTha kAMtivAlI yazeAmatI nAmanI priya patnI hatI. mane bhAie peAta peAtAnI bhAryAo sAthe pAMca indri ceAnA adbhuta viSaya sukhanA upabhega karatA rAjyanuM pAlana karatA dharmakArya mAM tatpara hatA. eka divase jitazatrurAjAnI vijayA rANIe maneAhara cauda svapnasUcita putraratnanA janma ApyA. putraratnaneA ThAThamAThathI janmamahAtsava karIne mAtApitAe putranuM ajita' nAma Apyu. merUparyaMta para jema kalpavRkSa vRddhine pAme tema rAjamahelamAM ajita meTA thayA, tevAmAM sumitravijayanI yazeAmatI rANIe paNa cauda svapna sUcita putra ratnane janma ApyA. mahe| maheAtsavapUrvaka lakSaNlRApeta putranuM mAtA-pitAye 'sagara' nAma rAkhyuM. ajita ane sagara yuvAvasthAmAM AvyA tyAre mAtA-pitAe suMdara rUpavatI ane guNavatI zreSTha rAjakanyA sAthe pANigrahaNa karAvyuM. ajitanAtha tIthakara ane sagaracakravati' ane eka ja kuLamAM janmelA joI ne mANasA kalpanA karatA ke zu' eka ja gharamAM sUrya ane candranA vasavATa rahyo che ? 'prAya: yuvAvasthAmAM manuSye viSasamAna viSayeAnA upabhega kare che paraMtu patipurUSo kAmarahita thavA mATe vRddhAvasthAmAM viSayApabhogathI virAma pAme che. A pramANe vicArI kAmazatrune jItavA mATe jitazatrurAjAe ajitanAthane potAnuM rAjya Apyu, peAtAnu` jitazatru nAma sAthaOka karyuM. sumitravijaye paNa sagarane yuvarAjapada ApI peAtAnA bhAInI sAthe dIkSA aMgIkAra karI. sayamanA abhilASI ajitanAtha rAjyanuM pAlana kare che. tyAM tIrthaMkara nAma kanA udayathI prerAI ne lekAMtika devAe AvI prabhune tItha pravartana mATenI vijJapti karI. ajitanAthe sagarane peAtAnA rAjya upara sthApI ekavarSa sudhI sAMvatsarika dAna ApI. prava jyAne grahaNa karI. ane tIrthapravartAvI khIjA tI'kara tarIke prasiddha thayA. sagaraH sAdhayitvA ca, SaTkhaMDAn bhAratAn kramAt / satrA strINAM catuHSaSTi - sahasraiH ra traH sukhamanvabhUt // 4 bhuMjAnasya sukhaM tasya, putrAH SaSTisahastrakAH / zUrAH samabhavan vIrA, vikramAkrAntabhUmayaH ||5|| jyeSTo janhukumArastu, samabhUtteSu sUnuSu / prAsAdoddhArayAtrAdi - dharmakarmaparAyaNaH // 6 // tena janhukumAreNa, guNaizca vinayAdikaiH / kathaMcittoSito'nyedhu - ratIva sagaraH pitA // 7 // harSeNa janakenoce, putra tvadIyabhaktitaH / ahaM pramodito varte, varaM vRNu tadicchayA // 8 // jandurvyajijJapattAta, tuSTazcettvaM mamopari / tadA kAruNyamAdhAya, matkAmanAM prapUraya // 9 // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga -6 191 jagAda janapho vatsa, sA kA'sti kAmanA tava / paripUrNA na jAtA yA, janake mayi satyapi // 10 // prasannavadaneneti, tAtena pratipAdite / jajalpa pitaraM janhu-kumAro vinayAnvitaH // 11 // zrItAta cetprasanno'si, svaratnAni caturdaza / samastaM kaTakaM sarvA-mapi baMdhuMzca dehi me // 12 // taiH sAkaM paryaTannanya-dezatIrthavasuMdharAM / nirIkSya tvatprasAdena, svAM vAMchAM pUrayAmyahaM / / 13 / mayi satyapi cedasya, neyaM pUNIbhaviSyati / kAmanA mAnasI tarhi, mayakA janakena kiM // 14 // vicArye ti pitA prAha, janhukumAra tAvakI / yA yA spRhA bhavetsA sA, pUrNIkAryA tvyecchyaa||15| prasannaM vacanaM vastu-nizamya zravaNAmRtaM / kumAro'mUmudatsave, zItalIbhUtavigrahaH // 16 // sagara paNa cakravata nAmakarmanA udayathI anukrame bharatanA cha khaMDa sAdhI cesaTha hajAra rANIonI sAthe sAMsArika sukhano anubhava karatAM te sagara cakravatIne zUravIra, parAkramI ane tejasvI evA sATha hajAra putra thayA. te sATha hajAramAM moTA jahukumAra nAmanA putra, jirNoddhAra, yAtrA Adi dharmakAryamAM tatpara hatA. eka divase janDakumAre pitAnA vinayAdi guNathI pitA sagara cakravatIne khUba khUza karyA. harSita thayelA pitAe putrane kahyuM -"putra, tArI bhaktithI huM prasanna thayo chuM tArI IcchA pramANe varadAna mAga ! jahukumAre kahyuM - pitAjI, je Apa mArA para saMtuSTa thayA che to kRpA karIne mArI eka IcchAne pUrNa karo. sagaracakravartIe kahyuM - beTA, (1) mArA je pitA zuM putranI manokAmanA pUrNa nA kare ? (2) tArI je IcchA hoya te kahe! pitAnA saMtoSakAraka vacana sAMbhaLIne jandukumAre vinayapUrvaka pitAne kahyuM "pitAjI, Apa mane ApanA caudaratno sahita cakravatI sainya Ape. huM mArA badhA baMdhuonI sAthe samasta bhAratanuM paryaTana karavA mATe jAuM. bhAratamAM rahelA deze, tIrthabhUmie joIne mArI manekAmanA pUrNa karUM." "mArA je cakravartI pitA hevA chatAM mArA putranI IcchA pUrNa nA karUM te pitA evA mArUM zuM mahatva A pramANe vicArIne sagare kahyuM - janDakumAra, tArI je je IcchA hoya te badhI IcchAo pUrNa kara." pitAnA premapUrNa amRta samAna vacana sAMbhaLIne jandukumAra AnaMda vibhera banI gayA. tataH prAjyairgajaizca-padAtimistataH samaM / praNamya tAtapAdAMzca, janhuryayau zubhe dine // 17 // nagarANAmanalpAnAM, grAmANAmadhvavartinAM / kAnanAnAM ca pazyan sa, kutUhalAnyamodata // 18 // anukramaprasaMgena, prApyASTApadaparvataM / tasyaivopatyakAyAM sa sarva balaM nyavezayat // 19 // nivezya kaTakaM tatra, parivAreNa bhuuysaa|aarurohoprissttaats, jineMdrAnabhivaMditum // 20 // jinaprAsAdabiMbAnAM, racanAmavalokya ca / acitvA tAni vaMditvA, kumAro hRdyamUmudat // 21 // janhuH pramuditaH prAha, bho dhisakhA vishaardaaH|praasaadrcnaa kenai-tA jinArcAzca kAritAH // 22 // iti pRSTe kumAreNa, vinayAnmaMtriNA'vadan / yathA tvamaMgajo jyeSTaH, sagarasya babhUvitha // 23 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra tathA zrIvRSabhasyAbhU-bharato dharmakarmakRt / tIrthayAtrAkRte sarva-mapyetattena kAritaM // 24 // punarapyavadanjanhu-kumAraH sacivAnprati / anyametAdRzaM zailaM, yUyaM pazyata sAdaraM // 25 // yathAhamapi tatraiva, yathAzakti shiloccye| prAsAdAn pratimAzcArha--nAthAnAM kArayAmyalaM // 26 // bhRtyajanhukumArasyA--jJayA vissvgvilokitN|tthaapi kvApi te'drAkSu-rnAnyamaSTApadopamaM // 27 // sametya kathayAmAsuH, paritaH pravilokya te|svaaminnetaadRshH zailo--'paraH ko'pi na dRzyate / / 28 // zrutveti kathitaM janhu-kumAreNa manISiNA / yadyevaM kriyate tadya-syaiva rakSA vizeSataH // 29 // zAstre'pi hi navInAnAM, prAsAdAnAM vinirmiteH / phalamaSTaguNaM proktaM, jINecaityodhdhRtau jine // 30 // evamevAstviti proce, sarvairapyanucAribhiH / udyamo vihitastena, tIrtharakSAkRte tataH // 31 // khAnitA daMDaratnena, sahanayojanAvaniH / yathA nipatitA dhRli-bhavanAdhipadhAmasu // 32 // ajJAtapUrviNo nAga-kumArA bhItibhAjinaH / zaraNaM mArgayaMto'gu-jvalanaprabhasannidhau // 33 // teSAM vacanamAkarNya, mahodveganibaMdhanaM / pradhundha cAbavijJAna, jJAtavAn jvalanaprabhaH // 34 // utpAtaM bhAvayan so'pi jvalan kopena vahnivat / virya vikRtAkAraM- ttraagaadrktlocnH||35|| etya ca prekSya janvAdI-zcakriNastanujAn jagau / durAtmanaH kimArabdhaM, karmedaM sukhhaanye||36|| khAtikAkaraNaM hyevaM, bhUmezca khananaM tthaa| adyaprabhRti na jJAtaM, na zrutaM vA kadAcana // 37 / / kopo nAgakumArANAM, bhaveDhyAn bhayAvahaH / bhaveyuH pUjanIyAste, manuSyeNa sukhaiSiNA / / 38 // arhaNApravidhAnArtha, yuSmAbhiH kiM durAtmabhiH / teSAM mUya'bhiyogena, dhUliH prkssipyte'tulaaH||39|| jvalanaprabhamAlokya, kopATopopaTaMkitaM / jagAda vinayAjanhu--kumAro mRSTayA girA // 40 // svAminnajJAnato'smAbhi--janitaM yatkSamasva tat / nAtaHparaM kariSyAmaH, kathayitveti toSita:41 asau saMtoSito yAvat , svakIya sthAnakaM gataH / parikhA janitA kiMtu, na varA slilNvinaa|42| tyAra pachI zreSTha hAthI, ghoDA, ratha, pAyadala Adi caturaMgI senAnI sAthe jandukumAre pitAne praNAma karI zubha divase prayANa karyuM. mArgamAM AvelA ghaNAM gAma, nagara, ane jaMgalenA kutUhalene jotA harSita thayelA jahukumAra anukrame aSTApada parvatanI taleTImAM samasta sainyane paDAva nAkhyo. sainyane talATImAM rAkhI, parivAranI sAthe aSTApada parvata upara rahelA jinamaMdironA darzana karavA mATe parvata upara ArohaNa karyuM. tyAM maMdiramAM rahelA jinabibonI racanA joI pUjana karI. vaMdana karIne kumArane khUba ja AnaMda thaye. AnaMdita banelA janDakumAre buddhinidhAna maMtrIzvarene pUchyuM - "AvAM moTA suMdara jinamaMdira ane jinabiMbe kene karAvyAM ?" maMtrIzvare vinayapUrvaka kahyuM - Apa jema sagara cakravatInA jayeSTha putra che tema zrISabhadeva prabhunA bharata cakravatI nAmanA dharmakAryamAM rakta jayeSThaputra hatA. te bharata cakIe tIrthayAtrAne mATe A saghaLA maMdira ane jinabiMba karAvyAM che." pharIthI Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-6 jahukumAre maMtrIne kahyuM -"A parvata sarakhe bIje kaI parvata hoya te tapAsa kare. tethI huM paNa te parvata upara jinezvara bhagavAnanA maMdire ane pratimAo karAvuM." A pramANe janDakumAranA AdezathI sevakoe cAre bAju tapAsa karI paraMtu aSTApada parvata jevo bIjo koI parvata jovAmAM AvyuM nahIM. tethI pAchA pharIne jandukumArane kahyuM - "svAmina, aSTApada sarakho bIje koI parvata bhAratamAM dekhAto nathI. A sAMbhaLIne buddhizALI jalDakumAre kahyuM ke "te ema karIeA tIrthanI vizeSa prakAre rakSA karIe. zAstramAM jinezvara bhagavaMte kahyuM che ke "navA maMdiranA nirmANa karatAM jirNoddhAra karavAnuM AThagaNuM phala hoya che." jahukumAranI vAta sAMbhaLIne badhA baMdhuo, maMtrIo ane anucaroe anumodana ApyuM - barAbara che ema ja karIe. tIrtharakSA mATe udyama karIe." A pramANe sarvenI saMmatithI jahukumAre daMDarana vaDe eka hajAra jana nIce sudhInI bhUmi pedAvI, jethI bhuvanapatidevanA AvAsomAM dhULa (mATI) paDavA lAgI. A vAtathI ajANa nAgakumAranA deve bhayabhIta banelA zaraNane zodhatA pitAnA Indra valanaprabhanI pAse gayA. ane pitAnA bhayanuM kAraNa batAvyuM. mahAudveganA kAraNarUpa devanI vAta sAMbhaLIne jvalanaze avadhijJAnathI badhuM jANI lIdhu. krodhathI dhuMApUMA thayele jvalanaprabha lAlane ane bhayaMkara nAganuM rUpa vimuvI utpAtane karate cAre bAju agnikaNone verato Avya, AvIne jandukumArane kahyuM -"are, durAtmA, pApI,A te zuM AdaryuM che ! tArA sukhane nAza karavAnI ceSTA karI rahyA che - A rIte bhUmi pedavAnuM ane khAI banAvavAnuM kArya Aja sudhI kyAMya joyuM nathI ane sAMbhaLyuM paNa nathI. vaLI nAgakumAra deveno krodha ghaNe bhayAnaka che. sukhAbhilASI manuSya te teonI pUjA karavI joIe tyAre tame durAtmAe te pUjAnA badale nAgakumAranA mAthA upara dhULane varasAda varasAvI rahyA che. A pramANe krodhanI jvAlAothI bhabhUkI rahelA javalanaprabhane joIne vinayapUrvaka madhuravANuthI jahukumAre kahyuM -svAmina, ajJAnapaNAthI amArAthI je kAMI thayuM tenI ame vAraMvAra kSamA mAgIe chIe. havethI AvuM nahIM karIe." A pramANe madhura vacanathI javalanaprabhane zAMta karyo. zAMta thayele valAprabha pitAnA sthAne gaye. vimRzyeti kumAreNa, daMDaratnena taavtaa|mNdaakinyaaH pravAho'pi, samAnIto'vanItale // 43 // ekAMte militA prAyaH, puruSeNa sahAMganA / yathAdravIbhavedvegAd, dRDhatvenApi saMgatA // 44 // adbhutaM parikhAmadhye, napuMsakena vAriNA / militA ca dravIbhUtA, kharApi pRthivI tadA // 45 // mUrdhni nAgakumArANAM, dhUlicUrNa gataM purA / tairja nituM vilepasya, kRtaye preSitaM jalaM // 46 // dehe lipte yathA tApo, nirgacchedvahiraMjasA / dhUlijalavilepena, kuttApo nyasarattathA // 47 // aho durAtmanAmeSA--maparAdho myaikshH|kssaaNtstthaapi no zAMtA-statphalaM darzayAmyatha // 48 // viciMtyeti bhujaMgezo, jvalan jvalanasannibhaH / vicakre dRgviSAn san , dRSTamAtreNa ghaatkaan||49|| 25. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 zAMba-pradyumna caritra avalokanatasteSAM, dRSTamAtropaghAtinAM / sagarasya sutAH SaSTi-sahasrA apyadIdahan // 50 // teSAM maraNasaMprApteH, sarve'pi scivaadyH| arodiSu ziraHsphoTe-ruraHsthalavikuTTanaiH // 51 // nAtha nAtheti jalpaMtyo, vilapaMtyo muhurmuhuH / kAminyaH sArthavartinyo, mumUrchaH sahasaiva ca / / 52 // sroTayaMtyo gale hArAn , sphoTayaMtyasva kaMkaNAn / loTayaMtyaH svagAtrANi, mUrchitA nyapatana bhuvi|53|| virUpaM ca svarUpaM tad , dRSTvA kaTakavartinAM / bibhyad vyaciMtayanmaMtrI tadupadravataH punaH // 54 // vacanaistIrthanAthAnAM, sAmudAyikakarmabhiH / kumArA yugapanmRtyuM, prAptA ete tu daivataH // 55 // amI tIrthamahAyAtrAM, kRtvA rakSodyama mudA / kurvANA maraNaM prAptA, jJAyate svrgbhaajinH||56|| catuHSaSTisurAdhIza-sevitAMdhisaroruhAM / babhUva kAladharmoM yat , sarveSAmarhatAmapi // 57 // yo bhavitavyatAyogA-tpadArthoM bhAvyabhUdiha / sa vidhAtRvilAsena, niSpanno duHkhdaaykH||58|| atha sarva balaM lAtvai-kazo yAmi nRpAMtike / AjJayA sa yathA vakti, tathA kurmo'khilA vyN||59|| ityuddizya balaM sarva-mapyAdAya sa dhIsakhaH / utpAtakArakAtsthAnA-ccacAla svapuraM prti||60|| pracalatkaTakaM yAva-dayodhyApurasImani / samAyAtaM tadA vakti, kazcinmaMtrI niyoginaH // 61 // vallabhAnapi tatputrAn , dagdhvASTApadabhUmiSu / vayaM sarve 'pi jIvaMto, yAsyAmaH paarthivaaNtike||62|| bhasmIbhUtA yathA me te, tanayA ativllbhaaH| re pApiSTAstathA yUya-mapi jAtAH kathaM na hi||63|| iti vakSyati bhUpAlo. yadAsmAnprati jIvataH / jAtameva tadA mRtyu, hyasmAkaM jIvatAmapi // 64 // laghavastaruNA vRddhAH, kAtarA yAzca yoSitaH / kaTakAdyadi te yAMti, yAMtu sarve'pi maMdire // 65 // mriyate dhruvamasmAbhiH kiMtu lajjAsamanvitaiH / racayitvA citAM prauDhA-matraiva svayazaHkRte // 66 // varaM varamiti procu-vIrA lajjAlavo jnaaH| anye'pi ca tathaivocu-bhayena kAtarA api // 67 // saMmatenaiva sarveSA-mapi niSpAditA citAH / lokAstAsvagnidAnena, martukAmAH samAgatAH // 68 // khAI te khodAI gaI, paraMtu pANI vinA jate divase khAI pUrAI javAnI." A pramANe vicArI jandukumAra daMDaranavaDe gaMgAnavIna pravAha pRthvItala upara laI Avyo. puruSanI sAthe strInuM ekatamAM milana thAya ane strI jema dravI jAya tema kahIne evI bhUmi paNa pANInA saMgathI dravI gaI, bhIMjAI gaI. napuMsaka jalavaDe khAInI madhyamAM rahelI kaDIna pRthvI jalabaMbAkAra banI gaI. nAgakumAradevonA mAthe pahelA dhULanuM cUrNa pheMkAyuM hatuM. have te dhULanuM vilepana karavA mATe ja mokalyuM ! zarIra para caMdana AdinA vilepanathI jema garamI bahAra nIkaLI jAya tema dhULa ane jalanA vilepanathI nAgakumAranI kedharUpI garamI bahAra nIkaLI arthAt kodha bhabhUkI uThe- "aho, A durAtmAonA aparAdhanI meM eka vakhata kSamA ApI chatAM amane herAna karatA virAma pAmyA nahI. tethI have te tenA pApanuM barAbara phaLa cakhADuM. A pramANe vicArIne nAgakumAranA adhipati velana-prabhadeve, javAlAone Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga -6 195 choDatA najare paDatAMnI sAthe ja bhasmIbhUta karI nAkhe tevA asaMkhya-daSTi viSa sa vikuvya. te daSTi viSa sarponA daSTipAtathI eka kSaNa mAtramAM sagaracakravatanA sATha hajAra putre ekI sAthe bhasmIbhUta thaI gayA. sATha hajAra kumAranA mRtyuthI AghAta pAmelA maMtrIo, sainike ane aMtaHpura chAtI phATa kalpAMta karavA lAgyuM. mAthA pachADatI, chAtIo phUTatI-"he nAtha, he nAtha..." A rIte vAraMvAra vilApa karatI saghaLI rANIo AghAtathI mUchita thaIne bhUmi upara paDI gaI. mUcha vaLyA pachI gaLAmAMthI hAra teDatI, hAthanA kaMkaNe pheDatI ane jamIna para ALoTatI karUNa svare rUdana karavA lAgI. sainyamAM rahelA save lekenuM AvuM bhayaMkara svarUpa joI ane te upadravathI bhayabhIta banelA maMtrIzvara vicAravA lAgyA:- tIrtha". kara bhagavaMte kahelA sAmudAyika karma vaDe A badhA kumAro daivayege ekI sAthe mRtyu pAmyA. paraMtu kumAre A mahAtIrthanI yAtrA karIne harSita thayelA, tIrtharakSA mATe udyama karatA maraNa pAmyA che te te badhA nakkI svarga lekamAM ja gayA haze. cosaTha Indro jenA caraNakamalanI sevA kare che, evA tIrthakara bhagavaMtane paNa kALa dharma (nirvANa) thAya che. kharekhara jagatanuM A eka sanAtana satya che. bhavitavyatAnA yoge je padArthanuM je bhAvi heya tenuM te pramANe banyA ja kare che, khare, vidhAtAno A vilAsa du:khadAyaka banAvAya che. have te A saghaLuM sainya laIne cakravatI pAse jau. svAmi jema AjJA karaze tema karIzuM" A pramANe vicArI mahAmaMtrIe upadrava karanArA te sthAnathI sainya laIne ayodhyA nagarI pratye prayANa karyuM, ayodhyAnI hadamAM AvyA tyAre eka maMtrIe mahAmaMtrIne kahyuM - "ApaNe cakravatI pAse kevI rIte jaI zakIzuM? aSTApadanI taLeTImAM cakravatInA badhA putra bhasmIbhUta thaI gayA ane ApaNe jIvatA rahyA to rAjA ApaNane nahI kahe ke "duSTo, pApIo, mArA prANa priya putre jema marI gayA tema tame kema marI na gayA ?' A pramANe ApaNane rAjA kaheze te ApaNe jIvatA rahevA karatA maraNa sArUM, ApaNA sainyamAM nAnA bALako, tarUNo, vRddho, strIo ane kAyaro heya temane pota potAnA ghera javuM heya te jaI zake che. bAkI amane to jIvatA rahevAmAM zarama Ave che, AbarU sAcavavA mATe ame te ahIMyA ja moTI citA saLagAvIne amArA prANanI Ahuti ApIzuM. pradhAna puruSanI vAta sAMbhaLIne lajajALa evA vIrapuruSe eka avAje bolI uThayA :- "sArUM, sArUM, barAbara ! ame taiyAra chIe." bIjA paNa kAyara purUSe bhIrU hovA chatAM paNa baLI maravA mATe taiyAra thaI gayA. A rIte savenI maravA mATenI saMmatithI badhAye maLIne eka moTI citA taiyAra karI. tasminnavasare vajrI, dvijarUpaH samAgataH / tena pRSTaM kathaM yUyaM, vyAkulIbhUtacetasaH // 69 // ityukte tena vipreNa, lokAH kaTakavartinaH / prAhurjanhukumArAdi-mRtisvarUpamazrubhiH // 70 // vIrAH SaSTisahasrAzca, sutAH sagaracakriNaH / tIrtharakSAM prakurvANA, devena bhasmasAtkRtAH // 71 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra aSTApadasya zailasya, kSitau te mRtimApnuvan / bhUpabhItyA mariSyAmo, vayamapyatra sAMprataM // 72 // td| jagAda bhUdevo, mA kurudhvaM maraNodyamaM / drAk pratibodhayiSyAmi sagaraM putraduHkhitaM // 73 // kathayitveti sarveSAM, nivArya sahasAmRtiM / anAthaM mRtakaM lAtvA, nagare praviveza saH // 4 // AkraMdaMzca ziraHkezAM-stroTayan kuTTayannuraH / rudaMzca putra putreti, gataH sa sagarAMtike // 75 // mamaika eva putro'bhUta, so'pi daSTo'hinA mRtH| tvadIyairbheSajaimaMtra-jIvaya tvaM cikitsakai // 76 // zrutveti sArvabhaumenA-kAritA bhissjo'khilaaH|aakaary tAn amuM putra-masya jIvayathetyavak // 77 // jIvayiSyatha no yadye-tasya yUyaM ca naMdanaM / prakariSyAmi yuSmAka-mapyasyaiva shaayitaaN||78|| najIvati mRtaH ko'pI-ti jAnaMto'Si vaidykaaH|sdyobuddhiN samAsAdya, bhUpAlaM prtybiibhnnn|||79|| yasya gehe mRtaH ko'pi, na syAttasya niketnaat|rkssaamaany nAthainaM, jIvayAmo vayaM yathA // 8 // bhUpA dubailakarNAH syu-riti satyApayannayaMtithaivAbhyadadhabhRtyAn, rakSAmAnayatAlayAt // 81 // bhRtyairapi prabhovAkyA-dgataM sarveSu smsu| sarveSAmapi lokAnAM, nAptA tAdRktathApi sA // 82 // mAtuH pituzca patyuzca, baMdhoH sva sunijasya ca / pratyuta smAraNaM jAtaM, ciraduHkhasya mRtasya ca // 83 // nirIkSya nagaraM sarva, samIpe cakravartinaH / janitAMjalayo maulau, jaguH sametya sevakAH // 84 // svAminiketanaM tanna, kimapyatra pure'khile|ytr ko'pi mRto nAsti, vRddho vA bAlako'thavA // 85 // yasya yasya nivAse cA-smAbhirgataM tvdaajnyyaa|tsy vismaritaM duHkha-miva smAritamaMjasA // 86 // tataH kvApi pure grAme, nagare pttne'thvaa|amRtyusaano rakSA, na miliSyati sarvathA // 87 // vinA vaidyoditAM rakSA-mupacAraiH prairpi|ydi jIvedasau tarhi, jIvaya tvamimaM vibho // 88 // ityukte sevakarbhapa-staM bhUdevamabhASata / yo jAto mriyate cetsa, tarhi kurmoM vayaM ca kiM // 89 // saMsArasthitireSAsti, janminAM mRtireva ca / tataH zokaM vimuMca tvaM, putrasya mRtisaMsmRteH // 90 // cakravartivacaH zrutvA, duHkhI bhUya dvijojgau|yHsukhii duHkhino duHkha-vArtA vetti na sa prbho||11|| saMti SaSTisahasrAste, putrA ye ca dhuraMdharAH / tvayA kiM kAlataste'pi, zakyaMte rakSituM na hi||92|| bhUpaH prAha mahAbhAga, nAsti zaktazca ko'pi hi / yaH kAladharmato rakSe-tkamapi janminaM bhuvi||93|| kiM matputrA yadA deva-kumArANAmapIdRzaH / kAladharmo bhavettarhi, zakyate kena vaarituN||94|| vADavo'bhyadadhatsvAmin , yadyevaM tarhi te sutAH / sAmudayikakarmANaH, sarve'pi yugpnmRtaaH||95|| AkasmikamasaMbhAvyaM, zrutvaivaM ca dvijoditaM / kathaM me te mRtA bahi, pRcchedyAvaditi prabhuH // 96 // saMketAttAvadAnaMda-zabdaM vidadhataH kharaM / maMtryAdayaH samAyAtA, rodayaMto'parAnapi // 97 // rAjaloke babhUvuryAH, striyo ye'pi ca puruSAH / sarve'pi rurudustatrA-stokazokAkulA bhRshN||98|| bhUpAlo'pi tadA tatra, vajraghAtAdiva svayaM / mUrchayA sahasA mayAM, papAtAtIvaduHkhabhAk // 99 // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga 6 197 sataH zItopavAre zra, sevavivaiidyuta| svasthImUrta vaM prekSa, vADavo'dhaye ||rU00|| paropadezadAyitvaM, saMbhavetsulabhaM bhave / svasmin samAgate duHkhA - dike syAd dussahaM nRNAM // 1 // asArasya bhavasyAsye-- dRzameva svarUpakaM / tato dhairyaM dhara svAMte, kuru dharmaM mahodayaM // 2 // saMsAre'nekazo jAtA, mAtaraH pitaraH sutAH / sahodarAH svasArazca striyaH kauTuMbikAstathA // 3 // kasmin jAte tato harSaH, kasmin mRte viSaNNatAM / kriyate'nityatAM citte, bhAvayatA manISiNA || 4 || prabhUtairvacanairevaM, pratibodhya dvijanmanA / svasthatA prApitA bhUpo bhavasvarUpadarzanAt ||5|| nIte mahIpatau svAsthyaM, niveditaM dvijAtinA / yUyaM niyogino brUta, svarUpaM ca yathAsthitaM || 6 || tyutte sAjInetrAste, duHlAturAH sATuM vRttAMta 2 yacAmRta, thayAnAmurIzvare nAgA vahaMto hRdaye zalyaM, vilapato muhurmuhuH / punarapyazrupAtaiste, hyarudanmuktakaMThakaM // 8 // tadA vipreNa vairAgya - cacadvacanasaMcayaiH / AzvAsitAH same te'pi pArthivAdiniyoginaH // 9 // sarvaM nivArya zokaM ca, nRpaM saMsthApya parSadi / bADavo maMtriNazcAnye -- spyAtmIyasthAnakaM gatAH // 10 " ', te avasare devarAja indra brAhmaNanuM rUpa karIne tyAM AvyA. AvIne mahAmaMtrIne pUchyuM:- 'tame badhA Ama vyAkula kema banI gayA che? A bhaDabhaDatI ciMtA zAnI ? Ama zeAkAtura kema dekhAo che!!" brAhmaNanA pUchavAthI maMtrI Adi badhAye janTukumAra Adi sATha hajAra kumArAnA maraNane saghaLA vRttAMta gagasvare kahyo. aSTAbdanI bhUmi upara e sagara cakravatInA sATha hajAra vIraputra teA tInI rakSAnA bhAvathI bhasmIbhUta thayelA marIne devaleAkamAM gayA, paraMtu rAjAnA bhayathI ame hamaNAM marIzuM tyAre brAhmaNe kahyuM:- 'tame hamaNAM maravAnI utAvaLa nA kare. huM hamaNAM jaine putranA duHkhathI du:khI thayelA cakravartIne pratibedha karIza.' A pramANe kahI badhAne maratA rAkIne brAhmaNaveSe indre eka anAthamRtaka (putranuM zakha)ne laIne nagaramAM praveza karyAM. AkraMda karatA chAtI ane mAthuM kuTatA hai putra, ke putra, A pramANe kalpAMta karatA sagara cakrInI pAse gayA ane kahyuM:- rAjan, mAre ekanA eka putra sadazathI mRtyu pAmyA che, teA tArA vaidyo, jAMgulI, mAMtrikeAnA maMtra taMtra ane auSadhathI mArA putrane sajIvana kara !' sAMbhaLIne rAjAe tarata ja vaidyo, mAMtrike Adine melAvIne kahyuM:-A bhUdevanA putrane cenakena prakAre sajIvana karo. jo A brAhmaNunA putrane sajIvana nahi kareA te tamane badhAne enI (putranI) sAthe yamasadanamAM mAkalI ApIza.' rAjAnI vAta sAMbhaLIne bhayathI kAMpI uThelA vaidyo jANe che ke mareleA mANasa kayAre paNa jIvatA thatA nathI.' chatAM paNa peAtAnA bacAva mATe buddhipUrvaka rAjAne kahyuM:-mahArAja ! je gharamAM kayAreya koInuM paNa mRtyu nA thayu hoya tenA gharanI rAkha (bhasma) lAvIne Ape tA amA brAhmaNa putrane sajIvana karIzu'.' Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 zAMba-pradyumna caritra rAjAo durbala kAnanA hoya che," vaidyonI vAta sAcI mAnIne tarata ja sevakane rAkha levA mATe cArebAju deDAvyA. rAjAnA hukamathI lokonA saghaLA gharomAM tapAsa karI paraMtu tevA prakAranuM eka paNa ghara jovAmAM nA AvyuM ke jemAM koInI mAtA, koInA pitA ke keIna baMdhu, bene nA marI hoya. ulaTuM sevake jyAM jyAM gayA tyAM tyAM marelAM potAnA svajanone yAda karI rUdana karavA lAgyA. sarve nagaranuM AvuM karUNa svarUpa joIne sevakoe cakravatI pAse AvI hAtha joDI namaskAra karIne kahyuM -svAmin samasta nagaramAM evuM ke ghara nathI ke jyAM kaI bAla, vRddha ke yuvAna koI maryuM nA heya. ApanI AjJAthI ame jyAM jyAM gayA tyAM tyAM pUrve maraNa pAmelA pitAnA svajanene yAda karI karI rekakaLa karI mUkI. kaI evuM gAma, nagara, pura ke pattana nathI ke jyAM sAta peDhImAM paNa koInuM maraNa nA thayuM hoya. evA gharanI rAkha ApaNane kyAMthI malI zake? vaidya kahyA mujaba kayAMya paNe amRta gharanI rAkha malaze nahI. te brAhmaNaputrane jIvADavA mATe bIje kaI upAya vicAravAno rahyo." sevakenI vAta sAMbhaLIne rAjAe bhUdevane kahyuM -je janme che tenuM maraNa avazya thAya che ja, temAM ApaNe zuM karI zakIe? saMsAranI paristhiti ja evI che janma- pAchaLa maraNa raheluM ja che, mATe bhUdeva, putranA maraNane zoka have mUkI gho." | 'cakravatInA vacana sAMbhaLIne brAhmaNa duHkhI thaIne be - "prabho ! je sukhI heoya te dukhIyAnA duHkhanI vAta jANatA nathI. rAjana, skaMdhano bhAra vahana karanArA dhuraMdhara evA tamArA sATha hajAra putronuM zuM kAlarAjAthI tame rakSaNa nA karI zake ?" rAjA kahe "mahAbhAga, ! A jagatamAM e kaI samartha nathI ke je yamarAjathI keInuM paNa rakSaNa karI zake, te devakumAra samA mArA putranuM kAlarAjAthI rakSA karavAnI mArI zuM zuM jAya che ? tAre brAhmaNe kahyuM - ema ja che te tamArA sATha hajAra putra sAmudAyika karmanA udayathI ekI sAthe maraNane zaraNa thayA che." AvuM Akasmika ane asaMbhAvya brAhmaNanuM vacana sAMbhaLIne rAjA pUche che-"zuM mArA putra maraNa pAmyA ?" evAmAM IndranA saMketathI maMtrIo, rAjAo, strIo Adi bIjA badhA mANaso karUNa AkraMda karatA tyAM AvyA ane rAjamahelamAM rahela strI-puruSa badhAya gADhasvare vilApa karavA lAgyA. sagara cakravatI AvI duHkhada ghaTanA jeIne hAhA-putra ! ema belatA vAnA ghAthI haNAyA hoya tema mUcha pAmIne bhUmi upara paDI gayA sevakonA zItapacArathI kaMIka svastha thayelA rAjAne brAhmaNe kahyuM:-mahArAjA, A jagatamAM mANaso para paze ja paMDita hoya che. jyAre pitAnA upara duHkha AvI paDe che tyAre te sahana karI zakatA nathI. mATe A saMsAranuM asAra svarUpa jANI, manamAM dhairyanuM avalaMbana karI kalyANakArI evA dharmane anusare. A saMsAramAM eka jIvane aneka vakhata mAtA, pitA, baMdhu, putra, bhAIo, bene, patnI, svajane vigerene saMba dha thayo che. te tenA janmamAM harSa kare ane tenA maraNamAM kheda karo ? jAtasya dhruva Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-6 199 mRtyuH--janme tenuM avazya mRtyu thAya che, mATe buddhizALI purUSoe manamAM jagatanI ani tyatAnuM ciMtana karavuM joIe." AvA prakAranAM vairAgyapreraka aneka vacanethI saMsAranI asthi ratAne dekhADI Indra rAjAne pratibodha karI kaMIka svastha karyA. tyArabAda maMtrIone kahyuM -je vAta banI te vistArathI rAjAne kahe. " zakAtura banelA maMtrIo codhAra AMsue raDatA ga6 6re sATha hajAra kumAranuM jevI rIte mRtyu thayuM hatuM te badhe vRttAMta cakravatIne kahI saMbhalAvyo ane dukhathI vAraMvAra kalpAMta karatA muktakaMThe rUdana karavA lAgyA. te badhAne paE ; Indra vairAgya pUrNa vacanothI khUba AzvAsana ApyuM. A pramANe rAjA maMtrI, 5 revAra vigere badhAno zoka nivAraNa karIne Indra temaja rAjAe vigere pitAnA sthAne gayA. ito'nyedyaH sabhAsInaM, sagaraM cakravartinaM / aSTApadAcalAsana-vatina AgatA narAH // 11 // sametya kathayAmAsuH, svAmin janhusutena te|gNgaaprvaah AnItaH, plAvayenagarAdikaM // 12 // tadupadravataH sthAtuM, lokaina zakyate manAka / yena kenApyupAyena, vAraNIyaH sa tu tvayA // 13 // lokairityudite rAjJA, paraduHkhavinAzinA / viciMtitaM ka eteSAM, kaSTadhvaMsI bhaviSyati // 14 // apareSAmasAmathye, vijAnan naranAyakaH / bhagIrathaM kumAraM ca, putramAjJApayad drutaM // 15 // AkArya kathitaM rAjJA, hyaSTApadagireradhaH / vasati vatsa nAgeMdro, jvalanaprabhanAmakaH // 16 // tatra prathamato gatvA, kRtvA'STamatapastvayA / pazcAdvAlayituM puramArAdhyo jvalanaprabhaH // 17 // proccairnAgakumArezaM, samArAdhya tadAjJayA / prakSepyo jAnhavIpUro, daMDaratnena sAgare // 18 // pitAmahasya vAkyAni, pramANIkRtya bhktitH| parivArayutastuNe, sumuhUrte cacAla saH // 19 // eka divase rAjasabhAmAM beThelA sagara cakravatI pAse aSTApada parvata najIkamAM rahelA lokoe AvIne vijJapti karI svAmina, ApanA putra jandukumAra gaMgAnadIne pravAha lAvelA, tethI najIkamAM rahelA gAma-nagara-khetare pANInA pravAhamAM DubI rahyA che. tethI lokone tyAM rahevA mATe du zakya che te Apa kaIne kaI upAye tenuM nivAraNa kare !" paraduHkhabhaMjana rAjA lokonI ciMtA sAMbhaLI ciMtita thayo -"are, A kaSTanuM nivAraNa kevI rIte thaze? bIjA koInI zakti nathI ke gaMgAnA pravAhane bIjI dizAmAM vALI zake, ema vicArI jahunA putra bhagIrathakumArane bolAvI AjJA karI kahyuM: "beTA, aSTApada parvatanI nIce javalanaprabha nAmane nAgone adhipati nAgendra vase che. tyAM jaIne pahelAM tuM aThThama tapa karI javalAprabha devanI ArAdhanA karI, tene saMtuSTa karaje. pachI tenI AjJA meLavIne gaMgAnadIne pravAha daMDara-vaDe samudramAM vALaje." A pramANenA pitAmaha (dAdA)nAM vacanane pramANarUpa karIne bhaktipUrvaka namaskAra karI, parivAra sahita zubhamuhUrta bhagIratha kumAre ayodhyAthI prayANa karyuM. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMma-pradyumna caritra pitAmahoktavidhinAss--rAdhito jvalanaprabhaH / bhISaNaH pannago hAra -- keyUra bhAksamAgataH // 20 // tataH saGgItanAdena, puSpaizca tena pUjitaH / prasannIbhUtavAn so'pi tasya bhaktiprasaMgataH // 21 // tataH prabhRti saMjAtA nAgapUjA tu viSTape / mahadbhiH sahajAkRtyaM, yatkRtaM tatpravartate // 22 // koruM nAma re, vayamArAdhitA: thai ? / hetunA Sito cena, taM hetu me nihaSaya rA prItyA nAgakumAreNa kathite ca kumArakaH / vinayAttamabhASiSTa, spaSTaM vAcAtimRSTayA ||24|| aSTApadasya zailasya, talahaTTipravartinI - - maMdAkinIpravAho'ya - mupadravati mAnavAn ||25|| tadA nAgakumArovak--tvadIyacittakAmanA / yathA bhavettathA kArya, tvayA nirbhayacetasA ||26|| AjJAM nAgakumArasya, samAdAya kumArakaH / daMDaratnena pUrvAbdhau gAMgaughaM kSiptavAnasau // 27 // mIthena gAMnauSa, samAnItaH yoniyo gaMgAsAgarasaMge te--tIrtha vyakttISkRta lanaiH / / 28 / tato bhAgIrathI gaMgA, jAtA bhAgIrathAnayAt / gaMgAsAgarasaMjJa ca khyAtaM tIrthamajAyata ||29|| prItitaH pUjito nAga-- kumAraizca bhagIrathaH / kRtvA pitAmahasyAjJA -- mayodhyApuramAptavAn // 30 // mahAjJayA mRta maLyuM, pautranaitena zrImatA / dhyAveti sagara: puSo, pravezayannahaiyuM rU| sagaracakravartI ca datvA rAjyaM bhagIrathe / samIpe'jitanAthasya, vairAgyAccaraNaM dadhau ||32|| cakravartI bhavedyaH sa rAjyaM pAlayati priyaM / citraM bhagIrathastadva-tsAmrAjyaM pAtyakaMTakam ||33|| , 200 aSTApada paryaMta pAse jaI pitAmahanI sUcanA mujaba vidhipUrvaka javalanaprabhadevanI ArAdhanA karI. hAra ane mugaTa sahita bhayaMkara AkRtivALA nAga tyAM AvyeA. phUlaphUla naivedya vaDe tenI pUjA karI gItanAda vAjiMtra vaDe tenA satkAra karyAM. bhagIrathakumAranI AvI bhaktithI deva prasanna thayA. tyArathI mAMDIne jagatamAM 'nAgapUjA' nAmanuM pava pratyu'. khare, mahApurUSonuM svAbhAvika karelu kArya paNa eka parUpe khanIjatu hoya che. prasanna thayelA nAgendre bhagIrathakumArane kahyuMH khelA, ? kema mane yAda karyAM ?" vinayapUrNAMka madhuravANIthI lagIrathakumAre kahyuM:-'svAmin, aSTApadmaparvatanI taLeTImAM rahelA jAnhavI (gaMgA)neA pravAha lAkAne upadrava kare che. je ApanI AjJA hoya te te pravAhane 'DaratnavaDe samudramAM lai jauM.' tenI bhaktine vaza thaIne nAgendre kahyuM:-tArI mananI icchA tu khUzIthI nibha^yapaNe pUrI zake che.' A pramANe nAgakumAranI AjJAthI saMtuSTa thayelA bhagIrathakumAre daDaratnavaDe gaMgAnA pravAhane pUrva samudramAM vahetA karyAM. A rIte gaMgA ane sAgarane jyAM saMgama thaye te sthAnane lokoe tIrUpe mAnI lIdhuM ane te stha prayAga tI' tarIke prasiddha thayuM. tyArathI mAMDIne gagAnuM bIjuM nAma bhAgIrathI kahevAya che, A pramANe premapUrNAMka nAgakumArAvaDe pUjAyele bhagIrathakumAra pitAmahanI AjJAnuM pAlana karIne aAdhyA najIka Avye. A buddhizAlI pautre mArI AjJAnu` bahu sArI rIte pAlana karyu. Ama Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-1 201 vicArI sagara cakravatIe bhagIrathakumArane nagara praveza ghaNuM mahatsavapUrvaka karAvyuM. ane pitAnuM rAjya bhagIrathakumArane ApIne sagara cakravatIe zrI ajitanAtha bhagavAna pAse vairAgyathI cAritra aMgIkAra karyuM. cakravatInI jema bhagIratha rAjAe paNa sAmrAjyanuM niSkaTakapaNe pAlana karIne prajAne apUrva prema saMpAdana karyo. anyadA samavAsArSIta, sadjJAnAtizayI guruH / tatra saMdehahartA co--pakartA bhUridehinAM // 34 // tadIyAgamanaM zrutvA, kSamAnAtho bhagIrathaH / pracacAla prabhUtA , vaMdituM zramaNottamaM // 35 // vaMditvA parayA bhaktayA, zuzrAva tasya dezanAM / so'prAkSIddezanAprAMte, svasaMdehaM ciraMtanaM // 36 // svAmin janhukumArAdyAH, putrAH sagaracakriNaH / kathaM SaSTisahasrAzca, saMprAptA yugapanmRtiM // 37 // iti pRSTe munisteSAM, pUrva janmasvarUSakam / jJAnena purato rAjJo, jagau vairAgyahetave // 38 // pUrve bhave same'pyAsa-nnaTavyAM te puliMdakAH / ekazca kuMbhakAraca, teSAM mitramabhUtpriyaM / / 39 // sammetagiriyAtrAyai, gacchatsaMghasya luTanaM / ciMtitaM krUrakarmANi, kurvadbhirebhiruccakaiH // 4 // samabhUtkuMbhakAro ya-stadA tena nivAritaM / mahApApakara tIrtha--yAtrAyAtrikalaMTanaM // 41 // luMTayitvA'tituSyaMto, grAma ekatra te gatAH / tatrAgarjanai rAjJo, niruddhaya bhsmsaatkRtaaH||42|| caurANAM zubhazikSAyA, dAnotthasukRtena tu / svajanA''maMtrito gehe, kuMbhakAro gto'bhvt||43|| kodravISu tato mRtvo-tpannAH SaSTisahasrakAH / tatrAyAto bhraman hastI, marditAstA tdNghrinnaa||44|| tatoyoniSvanekAsu, bhrAMtvA svakRtakameNA | kRtazcitsukRtAdAsan, sutAH sagaracakriNaH / / 45 // yatkRtaM samudAyena, tatsArthenaiva bhujyate / ataste'pi mRtAH sarve, saMgatAzcakriNoMgajAH // 46 // vipadya kuMbhakAro'pi, vaNiksamRddhimAnabhUt / tatazca bhUpatistatra, dharmamArAdhya nirjaraH // 47 // suraloke prapUrNAyu-bhuktvA divyocitaiH sukhaiH / kuMbhakArasya jIvastvaM, jnhusunurbbhuuvith||48|| iti jJAnigurorvANI, zrutvezo'pi bhagIrathaH / prApnuvan bhavasaMvegaM, natvA ca svargRhaM yyau||49|| koI eka vakhata jagatanA jIvone upakAra karanArA, lekanA saMdehane dUra karanArA evA viziSTa jJAnI munirAja ayodhyAnagarImAM padhAryA, gurUbhagavaMtanuM Agamana sAMbhaLI bhagIratha rAjA ghaNI addhi siddhi pUrvaka gurUbhagavaMtane vaMdana karavA mATe gayA apUrva bhaktipUrvaka vaMdanA karI, dezanA sAMbhaLavA beThA. dezanAnA aMte ghaNA samayathI potAnA manamAM rahelA saMzayane pUcha-svAmina, jahukumAra Adi sagacakranA sATha hajAra putre ekI sAthe kema maraNa pAmyA? munirAje rAjAnA saMzayanuM nivAraNa karavA mATe ane tenA vairAgyanI puSTi karavA mATe temanAM pUrva janmanuM svarUpa batAvyuM - pUrve koI eka bhavamAM A sAThahajAra Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 zAMba-pradyumna caritra putre eka jaMgalamAM bhIla luMTArA tarIke hatA. teono eka priya mitra kuMbhAra hate. krUra karma karanArA sAThahajAra luMTArAo hamezA luMTaphATa karI rahyA hatA, evAmAM "sameta zikharanI yAtrA mATe eka saMgha A raste thaIne pasAra thavAno che. ema jANa luMTArAoe saMghane luMTavA mATenI yojanA ghaDI. tenA mitra kuMbhAre teone salAha ApI ke "bhAIo tIrthayAtrA karavA nIkaLelA yAtrikone luMTavAthI mahApApa thAya mATe saMghane luMTa nahI." A pramANenI mitranI salAhane avagaNa luMTArAoe saMghanI luMTaphATa ane khAnAkharAbI karI, potAnI jAtane saMtuSTa mAnatA eka gAmamAM chUpAIne rahyA. najIkanA gAmanA mANa see AvIne gAmane Aga lagADI. temAM sAITha hajAra luMTArAo bhasmIbhUta thaI gayA. cArane sAcI zikhAmaNa ApavAthI ane dAnapuNya karavAthI kuMbhArane svajane pitAnA ghera laI gayA. AgamAM bhasmIbhUta banelA luMTArAo tyAMthI marIne sAIThe hajAra kedravA (dhAnya vizeSa)rUpe utpanna thayA. khalAmAM paDelA kedravAnA dANA upara pharato pharato eka hAthI Avyo. hAthInA pagale badhA kedravA cagadAI gayA. tyAMthI marIne pitAnA pApakarmanA udayathI aneka yoniomAM bhaTakI, akAmanirjarAthI ghaNuM kaSTo sahana karI kaI puNyakarmanA udaye e sAITha hajAra luMTArAo sAcakavartInA putra tarIke utpanna thayA. badhAye sAthe maLIne kareluM samudAyikakama sAthe ja bhegavavuM paDe che. tethI A bhavamAM paNa sAthe ja maraNa pAmyA ane tIrtha rakSAnI zubha bhAvanAthI marIne devalokamAM paNa sAthe ja gayA. pele kuMbhAra samRddhizALI banI dharmanI ArAdhanA karI tyAMthI marIne devalekamAM gayo. devalekanA divyasukho bhegavI kuMbhArane jIva tuM jAndukumArano putra bhagIratha tarIke utpanna thayo. A pramANe jJAnI gurUnI vANI sAMbhaLI saMvegarasamAM jhIlatA bhagIratharAjA ayodhyAmAM AvI vairAgyapUrvaka rAjyanuM pAlana karI, putrane rAjya ApI, cAritra dharmanI ArAdhanA karI devalemAM gayA. mRtaSaSTisahasrAMga-bhuvaH sagaracakriNaH / dRSTAMta darzayitvetya-mAtyA viSNumabodhayan // 50 // tvatputrasya na nirNIti-jIvannAste mRto'thavA / kiM tvaM zokavidhAnena, viDaMbayasi vigrh||51|| syAdasau cenmRto bAlo, dehastatrAvatiSTate / sa nAsti jJAyate tarhi, kenApi pApinA hRtH||52|| ataH zuddhi vidhaasyaam-stvdiiysyaaNgjnmnH| mahAMtamudyamaM kRtvA, zIghraM vayamataH prN|||53|| syAdvAdo'hatpraNIto'sti, yadyapyAhetazAsane / tathApi niyatatvena, tvaM vijAnIhi kezava ! // 54 // prAyo vaMze yadUnAM ye, saMbhavaMti zarIriNaH / tucchAyuSo na nirbhAgyA, bhaveyuH sarvathaiva te // 55 // tato'numAnayogena, jAMnImaste'gajo hre| kiyatAnehasA bhUyaH, samRddhibhAka sameSyati // 56 // nAnopadezadRSTAMtaH, mUnoviyogadukhinaM / taM samAzvAsayAmAsu-dhIsakhAH puruSottamaM // 57 // vacanairmatriNAM teSAM, sUnovirahaduHkhataH / svasthIbhUto hariH kiMci-dvayavaharacchranyacetasA // 58 // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-6 203. A pramANe sagaracakravartInA sAThahajAra putronuM eka sAthenA maraNanuM daSTAMta batAvIne vRddhajanoe viSNune pratibaMdha karatA kahyuM - "rAjana, Apane putra jIve che ke maraNa pAmyA che, tene koI nirNaya nathI, to zA mATe zeka karIne zarIrane viDaMbanA ApavI? ane je bALaka maraNa pAmyo hoya to teno mRtadeha to ahIyAM hoyane? eno mRtadeha nathI, tenA zarIrano koI avazeSa nathI, mATe nakkI thAya che ke keI pApIe tenuM haraNa karyuM heya. AthI game te prayatna tenI zodha karI Apane bAtamI ApIzuM, je ke jainazAsanamAM jinezvara bhagavaMte svAvAda (anekAMta) no siddhAMta kahe che, ema chatAM paNa ame eTaluM kakasa kahIzuM ke yaduvaMzamAM utpanna thayelA strI ke purUSa alpaAyuSyavALA nibhaMgI hetA nathI. tethI he vipazu, ame anumAnathI jANIe chIe ke Apane putra thoDA samayamAM ghaNuM samRddhi sAthe Apane malaze. A rIte ghaNe upadeza ane daSTAMta ApIne pradhAna purUe putranA viyegathI dukhI thayelA viSNune AzvAsta karyA. maMtrIonA vacanathI kaMIka svastha thayelA viSNue zUnyamanathI rAjyakAryamAM citta parovyuM. tAvatsamastalokAnA-mazarmasaMjihIrSayA / dvAravatyAM ramAvatyAM, nAradarSirathAgamat // 59 // vAditravAdanairgIta-gAnairathiMpradezanaiH / suvarNabhUSaNairnavya-vasanairupazobhitA // 6 // kanyAyAH puNyapuNyAyA, dhanyAyA rUpasaMpadA / pANigrahaNaveleva, dvArikeyamabhUtpurA // 61 // sApi saMprati sNjaat--vidhvtvsmnvitaa| kathaM kanyeva dRzyeta. mayakA dvArikApurI // 62 // matveti dvArikApuryAH, svarUpaM viparItakaM / samIkSya puruSaM kaMcit , papraccha nArado muniH // 63 // nAradapraznamAkarNya, vAcA gaddayA bhRzaM / so'pi zokAturo bhRtvA, nijagAda munIzvaraM // 64 // rukmiNIkukSisaMjAto, jAtamAtro hareH sutaH / hRto na jJAyate kenA-pahRtya maarito'thvaa||65|| tataH zokamayI dvAra-vatyeSA vartate mune ! / mayA jJAtaM paraM nAsti, kimapyanyannibaMdhanaM // 66 // nizamya vacanaM tasya, zravaNAzravyamAtmanaH / nAradaH sthiracitto'pya-sthirAtmA smbhuuttdaa||67|| hA hA yena samaM maitryA, duHkhena duHkhitAnizaM / sukhena sukhitA yAva-jjIvamaMgIkRtA mayA // 68 // tasyApi mama mitrasya, kRSNasya dhIratAjuSaH / putrApahArajaM duHkhaM, jAyate mayi satyapi // 69 // tadA kiM jIvitavyena, vAGmAtrasAratAbhRtaH / lokApavAdazaMkAtaH, paridhvastabhayasya me // 7 // nAradaH parikalpetyA-gato nArAyaNAlaye / prItyA nArAyaNenApi, tasya pradattamAsanaM // 71 // samasta lokonA duHkhone dUra karavAnI IcchAvALA nAradajI pharatA 2 dvArikAmAM AvyA. gItagAna nATaka ceTaka ane vAjiMtronA nAdathI bharI bharI, hIrA motI ane suvarNanA alaMkAra temaja suMdara rezamIvAthI zobhatI rUpa saundaryavatI puNyazALI kumArikA pANigrahaNanI veLAe Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 zAMba-kana caritra jema zobhe tema kahela karatI dvArikAnagarI pahelAM huM Ave tyAre zobhatI hatI. paraMtu atyAre to vidhavA jevI udAsInatAthI bharelI dvArikA jhAMkhI kema lAge che?" dvArikAnuM AvuM viparIta svarUpa joIne nAradamunie koI mANasane pUchayuM. nAradane prazna sAMbhaLI zakAtura banelA mANase gadgadghare nAradajIne kahyuM -svAmina, kRSNanA rUkimaNIthI utpanna thayelA taratanA janmelA putrane na jANe koI haraNa karI gayuM ke tene mArI nAkhe, ghaNuM ghaNuM zodha karavA chatA bALakane kyAMyathI patto malyo nathI. tethI AkhI dvArikA nagarI zokAtura banI gaI che. e sivAya bIjuM koI ja kAraNa nathI" te mANasa pAsethI nahI sAMbhaLavA lAyaka samAcAra sAMbhaLIne sthira cittavALA nArada paNa asthira citta (asvastha)vALA banI gayA. "arere, meM jenI maitrI karI che, 'tArA dukhe dukhI ane tArA sukhe sukhI." evuM meM jene vacana ApyuM che. evA mArA mitra dhIrapurUSa kRSNane mArI hayAtImAM putra haraNanuM duHkha thAya? te to mArU jIvita zA kAmanuM ? ApelA vacananuM pAlana karanAro, lokApavAdanI zaMkAthI rahita ane nirbhaya evA mArA A jIvita vaDe zuM?" A pramANe manamAM aneka prakAranI kalpanA karatA nArada kRSNanA rAjamahelamAM gayA. nAradane joIne kRSNa ubhA thaI namaskAra karI besavA mATe Asana ApyuM. anena punaduHkhe'pi, pradattaM mama viSTaraM / aho vinaya etasya, mahAtmapuruSocitaH // 72 // iti saMtuSTacitto'sau, saMsthitastatra viSTare / mAnI hi mAnadAtRNAM, tuSTo bhavati cetasi // 73 // pUrvamajJAtavRttAMta, iva bhUtvA sa naardH|pprcch zrIpati viSNo, duHkhI tvaM dRzyase kathaM ? // 74 / / abhISTe milite mitre, sukhaduHkhe vadetsuhRt |milite'pi vadenno ya-stanmaitrI daMbhatAM bhajet / / 75 // tataH sve sukhaduHkhe tvaM, nizaMkaM purato mm|kthy zrIpate'bhISTa-sakhyena svIkRto mayA // 76 // nAradoktaM samAkaNya, vacanaM puruSottamaH / duHkhAdvisaMsthUlIbhUta-mAnasaH paryakalpata / / 77 // tasyAne kathanIyaM syAd , duHkhinA duHkhmaatmnH|yo duHkhaM zamayedyadvA, yasya syAttena duHkhitaa||78|| sto'smin dve api sAmarthe, duHkhitAduHkhanAzane / tato'haM kathayAmyasya, duHkha virahasaMbhavaM // 79 / / janArdano vimRzyeti, nAradarSe : puro'bravIt / vijitAtulasaMgrAmo-'pyabhavaM virahAkSamaH // 8 // munIza bhISmabhUpAla-putrIprasUtanaMdanaM / kenApi so'riNA jare, devena dAnavena vA // 81 // tato bhUritaraM duHkhaM, vidyate mama maanse|ky vrajAmi prakurve kiM, diGmUDhatAM gato'smyahaM // 82 // tvayi ca milite svAmi-nnetAvadapi jlpitN|proktmevaanythaa nAsti, vacasA saha kenacita / / 83 // dhIrasyApi mukuMdasya, zrutvA duHkhamayaM vcH|niHsNgo'pi ca nIrAgo, duHkhI babhUva nAradaH // 84 // kathite duHkhinA duHkhe, zrotA syAdyadi duHkhabhAkAtadaiva tanmano duHkhe-nivRttirbhavati kSaNaM / / 85 // sadharmI tvaM kRtajJo'si, paropakArakArakaH / tava puNyaprabhAveNa, zubhameva bhaviSyati // 86 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA-6 205 saMsAre yatra saMyogo, viyogastatra saMbhavetAyasya janma mRtistatra, yasya saMpacca tadvipata // 87 / / yasya saukhyaM bhavettasya, mahAduHkhaparaMparA / yatra moho bhavettatra, droho duHkhavidhAyakaH / / 88 // ka ityanityatAbhAvaM, nitimavadhArayet / sarveSAmapi bhAvAnAM, saMsRtyanityatAM dhara // 89 / / snehena prApyate pIDA, snehena duHkhasaMbhavaH / tilo'pi snehayogena, sahate lokapIDanaM // 90 / / snehayogAnna nirvANaM, yogIMdre rapi labhyate / pazya dIpo'pi nirvANaM, snehakSayAdavApnuyAt / / 9 / / kasya mAtA pitA kasya, kasyAthavA sahodarAH kasya putryaH sutAH kasya, kasya kAMtA manoharAH // 92 / / prottuMgAH kasya mAtaMgA, javinaH kasya vAjinaH kasya pAdAtikAH kasya,rathAH kasya dhanAni c||93|| he trivikrama niHzeSa-mapyetatkSaNabhaMguraM / dRzormIlitayoH svIyaM, vartate kimapIha na / / 94 / / mAmakInamidaM mAma-kInametatsvacetasi / rUpyabhrAMtirivAbhAti, zuktikAzakale dRzoH / / 95 / / tanmuMca zokamastoka-manalpakAladuHkhadaM / prajAM snehalayA dRSTayA, nirIkSasva narAyaNa ! / / 96 // yAvanmuMcasi zokaM na, trikhaMDabharatAdhipa ! / tAvanmamApi dattaH sa, tava duHkhena duHkhinaH // 97 // yatiSye jAtamAtrasya, tvatsUnoH zuddhinirmitau / tathAhamapi goviMda ! yathA zuddhirbhaviSyati / / 98 / / mAtuH pituzca putrANAM, bAMdhavAnAM ca yoSitAM / sarvasaMgaparityAgI, kamapi smaratIha na // 99 // ityupadezadAnena, nAradapratibodhitaH / zokAnnyavartatopeMdra, iMdrezvaryavibhUSitaH // 400 // muninAradavAkyena, tyaktvA zokaM janArdanaH / smarannapi sutaM citte, vyavahAramapAlayat // 1 // aha, Ane keTalo vinaya che? pote putraviyeganA duHkhathI duHkhI hovA chatAM mane jAte Asana ApyuM. khare. kuLavAna purUSomAM ja A vinaya hoya che. kharekhara, mAnI purUSa mAna ApanAra upara prasanna hoya che. kRSNa ApelA sanmAnathI saMtuSTa thayelA nArada Asana upara besIne jANe jANatA nA hoya tema ajANyA thaIne kRSNane pUchayuM:- "are, viSNu, tame duHkhI kema lAgo che ? baMne priya mitra maLe tyAre ekabIjAne paraspara sukha duHkhanI vAta karavI joIe, ane je nA kare te e mitratAmAM daMbha karyo kahevAya. meM tamane mArA priya mitra banAvyA che. te tamArA sukhaduHkhanI je vAta hoya te mArA AgaLa nizaMkapaNe kaho." nAradanuM kathana sAMbhaLIne purUSottama duHkhathI vivaLa banI gayA ne vicAravA lAgyAH-duHkhI mANase potAnuM duHkha tenI AgaLa kahevuM joIe ke je ApaNA duHkhanuM zamana kare athavA ApaNA duHkhe duHkhI thAya." "duHkhI thavAnI ane duHkhane nAza karavAnI A be zakti nAradamAM che, tethI huM mArA duHkhane kahuM? A pramANe vicArI viSNue nAradajIne kahyuM -"are RSi, meM ghaNuM saMgrAmo karyA, paraMtu A putra virahanuM duHkha mArAthI sahI zakAtuM nathI. bhISmarAjAnI putrI rukimaNanA janmajAta putrane keI deva-dAnava zatru harI gaye Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 zAMba-pradyumna caritra che. tenuM mane ghaNuM duHkha thAya che. huM kyAM jauM ! zuM karuM? kone kahuM ! huM sAva dizAzUnya banI gayo chuM. svAmin ,tame mane malyA te ATaluM huM bolyo, bAkI Aja sudhI keInI sAthe eka akSara paNa huM bolyo nathI. mane keInI sAthe vAta karavI paNa gamatI nathI. vairyavAna evA paNa kRSNanA dukhapUrNa vacana sAMbhaLIne niHsaMga ane nIrAgI hovA chatAM paNa nArada duHkhI thayA. kahyuM che ke duHkhI mANasanuM duHkha sAMbhaLIne zrotA je duHkhI thAya te dukhI mANasanuM duHkha thaDI kSaNe mATe kaMIka haLavu thAya che" duHkhI banelA nArada kahyuM - hari, tame mArA sahadhamI cho! kRtajJa che, paropakArI che. tamArA puNya prabhAve saha sAruM thaze. ciMtA nA karo." bAkI, A saMsAramAM jene saMga tene viga che ja jeno janma tenuM maraNa ane saMpattinI pAchaLa vipatti paNa rahelI che. sukhanI pAchaLa duHkha ane duHkhanI pAchaLa sukha, moha tyAM droha ane droha tyAM moha, A rIte sukhaduHkha rAgadveSa, Adi dvandronI paraMparA duHkhane ApanArI che. A saMsAranA sarve padArtho nAzavaMta che. asthira ane anitya che, te je sukhI thavuM hoya to haMmezA saMsAranI anityatAnuM ciMtana karavuM. mANase saneha (rAga) thI vedanA bhogave che, ane nehathIja duHkhI thAya che. juone talamAM paNa sneha (tela) hovAthI ja tene ghANImAM pIlAvuM paDe che, RSimuniomAM paNa jyAM sudhI sneha hoya che tyAM sudhI teone nirvANa (mekSa)nI prApti thatI nathI. juo te kharA, pele dIpaka jyAre temAMthI sneha (tela) cAlyuM jAya che tyAre ja tenuM nirvANa (bujhAI javuM) thAya che ! A saMsAramAM keNa mAtA? koNa pitA ? kenA baMdhuo? konI putrIo? konA putre? konI strIo ? konA madonmata hAthIe ? konA vegavaMta avo ? kenuM sainya? konA ratha ane tenA dhanavaibhava? he trivikrama. A badhuM kSaNabhaMgura che, kSaNika che. ApaNI AMkha mIMcAyA pachI kaMI ja nathI. chIpanA TukaDAmAM jema rUpAnI brAnti thAya che tema jIva mArU mArU karI karIne beTI bhramaNAomAM muMjhAI rahyo che. vAstavikatAmAM ApaNuM kaMI ja nathI mATe ATale badhe zeka ane duHkha mUkI prajAne sanehALa daSTithI juo traNa khaMDanA adhipati he kRSNa je tame zeka nahI mUke to mAre paNa tamArA duHkhe dukhI thavAnuM raheze. ke mAtA-pitA putra-baMdhu-strIo vigere, cheDayA pachI sarvasaMganA tyAgI sAdhuo koIne paNa yAda karatA nathI, chatAM tamArA pratyenA premathI prerAIne huM tamArA janmajAta putranI zodha mATe badhe ja prayatna karIza, ane banaze tyAM sudhI tenI bhALa meLavIne ja rahIza. paraMtu tame have zeka nA karazo. prasannacitta banI jAo. indranA aizvaryathI vibhU Sita banelA upendranI jema nAradanA upadezathI kRSNano zoka dUra thaye. manamAM putranuM smaraNa hovA chatAM paNa nAradanA vacanathI zekane dUra karI kRSNa vyavahArathI rAjyanuM pAlana karavA mATe tatpara banyA. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA-1 207 tadA ca puMDarIkAkSo, nAradarSimabhASata / ahaM tu bhavato vAkye, sthito'smi sarvadA mune! // 2 // kiMtu tvayA paTe yasyA, rUpamAlekhya darzitaM / putrItvena prapannAyA, yA ca matprANavallabhA // 3 // sAdhikAnnavamAsAMzca, kukSAbUDho yayA sutaH / gatvA tasyAH gRhe putra-duHkhinI tAM prbodhy||4|| nArado'pi harervAcaM, pramANIkRtya satvaraM / jagAma rukmiNIgehaM, vAcaMyamaziromaNiH // 5 / / AgacchaMta samAlokya, rukmiNI nAradaM muniM / vinayAtsahasotthAya, tasyAsanamathArpayat // 6 // aho putraviyoge'pI-yaM vinayaM na muMcati / yadvA mahAnubhAvA yA, sA samA sukhaduHkhayoH / / 7 / / nAradazcitayannitthaM, rukmiNI vIkSya duHkhiniiN|vtse tubhyaM zubhaM bhUyA-ttiSTa tiSTetyabhASata / / 8 / / susImavAkyapAnIyai-jvalalloha ivocckaiH|dgdhaaNgii rukmiNI tAvat, sikteti nAradarSiNA // 9 // suunoviyomduHkhaagni-jvaalossshaaNtyeNjsaa|niHshvaasaiH rodanairyAvad , duHkhamuktA babhUva sA // 10 / / tadoce rukmiNI duHkhAt, kiM vArayasi rodanAtAtvayi pazyati matprANAn, parityakSAmyahaM jvaat||11 yayA mAtrA dhRtAdhAne, samutpannA yataH pituH| ekasmAdudarAjjAto-'bhavadyazca sahodaraH // 12 // asau mAtApitA'sau vA, bAMdhavaH sa ca duHkhabhAkAmama ye duHkhavettAro, dUre sarve'pi te sthitaaH||13|| jananItAtasaudarya-mayo me'ciNtyshktimaan|propkaarinnaaN dhuryo-'dhunA tvameva me pitA // 14 // tvayi satyapi cetkazcid-duSTo me'paharetsutaM / tAta kiM me tadaitena, jIvitena, prayojanaM // 15 // prANatyAgaM kariSyAmi, zucAtho'haM munIzvara ! maiSAkArSIdado'kArya, bhIto jagAda naardH||16|| tava putro hRto nAsti, vatse kenApi pApinA / mamaiva jIvitaM kiMtu, hRtaM tena durAtmanA // 17 // tavaiva kevalaM nAsti, tato duHkhaM vRhattaraM / zalyamiva prajAtaM tad, duHkhaM mamApi mAnase // 18 // alpenAnehasA tAva-kInasya tanayasya tat / janayiSyAmyahaM zuddhi-mudyamena ca vidyyaa||19|| tadoce rukmiNI tAta, bharatasya trikhaMDake / daMge grAme purAyeSu, zuddhiH kRtA ghanairjanaiH // 20 // tathApi rAjamatyastaiH, svasevAdarzanodyamaiH / avApi na sa kutrApi, ciMtAmaNIrivAbhekaH // 21 // rukmiNIvAcamAkarNya, jagAda muninAradaH / niveditaM tvayA yattat , samIcInaM vicakSaNe ! // 22 // paraM yathAtathA zuddhiM, tvatsanA nayAmi cet|mdiiyaa biphalA vAcA, vijJeyAstvayakA tadA // 23 // kathite nAradeneti, duHkhinyapyAha rukmiNI / bhUyAtte saphalA vANI, mama ciMtAvidhAyinaH // 24 // satyaM zIlaM bacaH satyaM, satyAM paropakAritAM / nAradasya vijAnaMtI, zuddhizakti vyacArayat // 25 // sUnuzokanivRttyartha, nAradaH punarapyavak / duHkhaM putraviyogAtthaM. jAtamasti tavaiva na // 26 // purApi jAtamAtrasya, bhAmaMDalavirAjinaH / pitrArbhAmaMDalAdesta-jAtamastyapahArajaM // 27 // kiyatApi ca kAlena, samRddhivRddhisaMyutaiH / sametya pitarau svIyau sutaistairapi tASitau // 28 // vidyApatnIprabhUtaddhi-yuktastavApi naMdanaH / kariSyatyetya saMtoSaM, ciMtA tvaM mA vyadhA hRdi // 29 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 zAMba--pradyumna caritra asi tvaM jajanI yasya, pitA yasya caturbhujaH / yo jAto yaduvaMze ca, bhAgyavAneva bhAvyasau 30 // mArito mriyate nAsau, jito'pi jIyate na ca / yasmin bhaviSyati sthAne, saukhyavAneva tatra saH31 putraduHkhanirAkAri, zrutvA nAradabhASitaM / babhANa rukmiNI svAmin ! pramANaM vacanaM tava / / 32 / / kiMcicchokanivRttAM tAM, jJAtvA vacanaceSTayA / pratyayotpAdanArtha ca, jajalpa nArado muniH||33|| samabhUdatimuktarSi-AnI nikhilavastuvit / kaMsasya sodaraH so'pi, mahAnaMdapadaM dadhau / / 34 / / zrImannemijino jJAna-trayIyukto'tra sAMprataM / nAsau taM bhASate satya-vacanopi gabhIradhIH // 35 // tatastava tanUjasya, zuddhipraznAya rukmiNi ! / yAsyAmi prAgvidehe'haM, durladhye pAdacAriNA // 36 // nagarI puMDarIkiNya-sti satra nagarIvarA / zrImAn sImaMdharasvAmI, tatrAste viharan jinaH / / 37 / / tatra gatvA samAcAraM, tava putrasya zuddhijaM / samAnIya pradAsyAmi, jJeyamatra dRDhaM vacaH // 38 // tadAha rukmiNI tAta paropakArakarmaThaH / tava vAkyaM hi kalyANaM, bhUyAttena mamApi tat // 39 / / tyAra pachI kRSNa nAradajIne kahyuM -"munivara, huM te ApanA vacanathI kaMIka svastha banyo chuM paraMtu jenA rUpanuM Alekhana karI e citrapaTa mane batAvele, e tamArI mAnelI putrI ane mArI prANavalalabhA rukimaNI, jeNe navamAsathI adhika divasa sudhI kukSimAM putrane dhAraNa karele, e putranA viyegathI hAla duHkhI duHkhI banI gaI che. mATe tyAM jaIne ene tame pratibodha kara." kRSNanuM vacana pramANa karIne paMDita ziromaNI nArada tarata ja tyAMthI uThIne rUkimaNInA mahele gayA. nAramunine AvatA joI rUmiNe tarata ja uThIne vinayapUrvaka Asana ApI praNAma karIne ubhI rahI. "aha, putrane viga hovA chatAM A strI vinaya mUkatI nathI. kharekhara, mahApurUSe sukhadukhamAM samacittavALA rahe che. A prakAre vicAratA nArada udAsIna rukimaNIne joIne bolyA-dikarI, kema tane sAruM che ne ? basa, bIce besa" virahAnalathI dAjhelI rukimaNI nAradanA piyuSa pUrNa zitala vacanathI siMcANI. putra viyeganI dukharUpI Agane zAMta karavA mATe nisAsA mUkatI gADha svare rUdana karavA lAgI. "he muni, mane rUdana karatI aTakAvo nahI. huM tamArA dekhatAM ja mArA prANa no tyAga karUM chuM. kema ke je mAtAe mane garbhamAM rAkhI je pitAthI huM utpanna thaI ane eka ja mAtAnA udaramAMthI utpanna thayele bhAI te mAtA-pitA baMdhu mArA dukhamAM bhAga lenArA, mArA dukhane samajanArA badhA dUra rahyA che. ahIMyA mArUM koNa che ! hAla te mAtApitAbaMdhu je gaNo te tame ja che. aciMtyazaktimAna ane paropakAra karavAmAM agresara evA Apa hevA chatAM mArA putrane koI duSTa harI gayo te he! pitA have mAre A jIvitanuM zuM prayajana che? mATe he munIzvara, mane maratI nA reko. huM hamaNAM ja mArA prANane tyAga karUM chuM.' rUkimaNInI AvI bedayukta vANI sAMbhaLIne nAradane bhaya lAgyo : "rakhene Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 saga-6 A AvuM kaMI akArya karI besaze te !' eTale tene zAMta karavA mATe bolyA -beTI, e pApAtmAe eka tArA putrane nathI haryo paraMtu mArA jIvitane harI lIdhuM che, ekaluM tane ja duHkha nathI, mArA manamAM paNa e duHkha zalyanI jema bheMkAI gayuM che, paraMtu huM mArA AtmavizvAsathI kahuM chuM ke mArI vidyA zaktithI thoDA divasamAM ja tArA putranI khabara laI AvIza." tyAre rukimaNIe kahyuM -"pitAjI, viSNue putranI zodha mATe udyama karavAmAM kaMI bAkI rAkhyuM nathI. bharatakSetranA traNe khaMDamAM gAma, nagara, vAva, talAva, kuvA, pahADe... parvate guphAomAM rAjasevakane mokalIne ghaNI ghaNI tapAsa karAvI chatAM ciMtAmaNa rananI jema putranI prApti thaI nahI." rukimaNInI vAta sAMbhaLIne nArade kahyuM -"tuM kahe che te barAbara che. paraMtu have mane prayatna karavA de. game tema karIne paNa huM tArA putranI khabara nA lAvuM te tuM mAnaje ke nArada khoTA belA che. mAruM vacana niSphala che." rukimaNIe kahyuM - nahI nahI pitAjI, Apa to mArI satata ciMtA karanArA che. ApanuM vacana satya ja che ApanuM zIlA satya ane ApanI paropakArI buddhi paNa satya che. putranA zekane dUra karavA mATe pharIthI nAradajIe kahyuM -beTI putranA viyeganuM duHkha ekaluM tane ja AvyuM che ema nathI. pahelA paNa janakarAjAnA suMdara janmajAta bhAmaMDala nAmanA putranuM A rIte haraNa thayeluM. keTalAMka varSo bAda Rddhi-siddhithI yukta bhAmaMDale svayaM AvIne mAtA pitAne saMtuSTa karyA hatA. tevI rIte tAro putra paNa samRddhi, vidyA ane patnI sAthe AvIne tene saMtuSTa karaze. mATe tuM hadayamAM jarApaNe ciMtA karIza nahI." jenI mAtA rukimaNI, jenA pitA viSNu ane jene vaMza yadu, AvA uttama mAtApitA ane yaduvaMzamAM utpanna thayela bALaka avazya puNyazAlI ja hoya. ene koI mAravA prayatna kare te mArI zake nahI. jItavA prayatna kare te jItI zake nahI. A bhAgyazALI putra jyAM haze tyAM sukhamAM ja haze. putranA duHkhane dUra karavAmAM samartha evA nAradanA vacana sAMbhaLIne rUkimaNIe kahyuM -"svAmina, ApanuM vacana pramANarUpa che. ApanA vacanathI mane ghaNuM AzvAsana maLyuM' rUkimaNInA vacanathI tenA zokanI nivRtti jANIne, vadhAre pratIti mATe nArajIe kahyuM - pahelA te samasta vastune jANanArA kaMsanA bhAI atizayajJAnI ati mukta mahAmuni A bhUmi para hatA, paraMtu te paNa nirvANapadane pAmyA, hAlamAM neminAtha bhagavAna traNa jJAnavALA che. paraMtu te satya jANavA chatAM paNa kahe nahI. tethI rukimaNa, tArA putra aMge pUchavA mATe huM pUrva mahAvidehamAM jaIza. tyAM page cAlIne jaI zakAya nahI. mArI vidyAnA baLe vimAna vikuvIne jaIza. pUrva videhamAM moTI puMDarikiNI nagarI che. tyAM bhagavAna sImaMdhara svAmI sadehe vicArI rahyA che. tyAM jaIne bhagavAnane tArA putra aMge pUchIne badhA samAcAra tane ApIza, A mArA vacana upara vizvAsa rAkhaje. rUkimaNIe kahyuM - pitAjI, Apa te paropakAra karavAmAM agresara che, ApanuM vacana mArA mATe kalyANakArI bano.' 27 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 zAba-pradyumna caritra ityuktavacanAM kiMci-nmuktazokAM ca rukminniiN| AzvAsya vacanaimRSTai--nAradastata utthitH||40|| samutthAya vimAnaM ca, kRtamAruhya vidyyaa|maarge kutUhalaM pazyan, so'caladgaganAdhvanA // 41 // vimAnaM gacchadAkAza-mArge dRSTaM samairapi / sahasAdRzyatAM prAptaM, vRMdArakavimAnavat // 42 // svakIyena vimAnena, gacchatastasya vartmani / surasthAnaM samAyAta--caMcaccAmIkarAcalaH // 43 // zarvarIbhavanAttatra, nizAyAM nAradaH sthitaH / prAtardevAnnamaskRtya, cAraNarSizca so'calat // 44 // zIghraM gacchanvimAnena nagarI puMDarIkiNIM / saMprApto nAradarSiH zrI-sImaMdharAMghipAvitAM // 45 // tatra zrItIrthanAthAnAM, kevalajJAnadhAriNAM / manaHparyAyasadjJAnA--vadhijJAnavirAjinAM // 46 // anyeSAmaSi sAdhUnAM, tapojJAnakriyAvatAM / sAdhvInAM zrAvakazrAddhI-vargasya dharmiNastathA // 47 // cakravartivAsudeva-baladevAnyabhUbhujAM / kadApi viraho nAsti, prabhUtAnAM ca zarmaNAM // 48 // yatra sImaMdharasvAmI, yAvattatra gato muniH / tenekSitA samavasa-tyapUrvaracanA dRzA // 49 // A pramANe rukimaNIne kaMIka zekamukta karI, mIThA vacanethI AzvAsana ApIne nAradajI tyAMthI UThayA. uThIne potAnI vidyAzaktithI eka suMdara vimAna banAvIne AkAzamAge dharatI paranAM aneka kutUhalene jotA devavimAnanI jema AkAzamArgamAM adazya thaI gayA. A rIte pitAnA vimAnamAM jatAM anukrame denA sthAnarUpa merU parvata upara AvyA. rAtri thavAthI rAtrimAM tyAM rahI savAre jinezvara bhagavaMtanI pratimAne namaskAra karI cAraNaRSi nArada tyAMthI AgaLa cAlyA, vimAnamArge zidhrapaNe jatA bhagavAna zrI simaMdharasvAmInA caraNakamalathI pavitra banelI paMDarIkiNI nagarImAM AvyA, tyAM tIrthakaro, kevalajJAnI, mana:paryAyajJAnI, avadhijJAnI temaja bIjA paNa tapasvI jJAnI cAritravAna sAdhu, sAdhvI, zrAvaka zrAvikA, cakravatI, vAsudeva baladeva ane bIjA mAMDalika rAjAo, te badhAne kayAre paNa viraha hato nathI. ane tyAM haMmezAM sukha, sukha ne sukha ja hoya che. puMDarIkiNI nagarImAM nAradajIe tyAM pahoMcIne bhagavAna zrI sImaMdhara svAmInA samavasaraNanI apUrva racanA joI AyojanaM kSamA vAyu-kumArai nijbhktitH| saMvartanasamIreNa, zodhitA bhAti sarvataH // 50 // sugaMdhamudakaM tatra, varSatyabdakumArakAH / RtudevAH sumavyUha, ratnAni vyaMtarAsurAH // 51 // vaprA abhyaMtare madhye, bahistrayo vibhAMti ca / maNiratnasuvarNAnAM kapizIrSasamanvitAH // 52 // ratnasuvarNarUpyAnAM, saMdoharacanAnvitAH / kRtA vaimAnikAmartya jyotiSkabhavanAmaraiH // 53 // dvAtriMzadaMgulatriMza-ddhanuHpRthulatAnvitAH / vRtte samavasaraNe, dhanuHpaMcazatocchyAH // 54 // SaDadhanuHzatamAnaika-triMzatprajanitAMtarA / dhanurmI ratni saMyuktai-rirvaprA virAjitAH // 55 // ekadhanuHzatasphArAH, prAkArAzcaturasrake / sArdhakrozAMtarAnvItAH, pramAcca dvitIyAdyataH // 56 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA-6 dvitIyAcca tRtIyasmA-rakrozAMtaraM pravartate / svarUpaM pUrvavaccheSa--manyad jJeyaM vickssnnaiH||57|| sopAnairdazasahasraH, prathamo bhAti vaprakaH / yo niHzreNiriva khyAto, lokAnAM muktigaaminaaN||58|| pazcAzaddhanvabhirgatvA, samA bhUmiH pravartate / paMcasahalasopAna-dvitIyo bhAti vaprakaH // 59 // gatvA dhanUMSi paMcAza-tprataraH pravirAjate / paMcasahasrArohaNa-stRtIyo'pyasti vaprakaH // 60 // paDadhanuHzatakairekaM, zobhanaM pIThamadbhutaM / caturiM sasopAnaM, madhye pIThaM maNImayaM // 61 // jinadehapramANena, samutthitaM virAjate / dhanuHzataM pRthudIrgha sArdhakrozadvayAnvitaM // 62 // dvAdazaguNamucca syA-jjinezvarazarIrataH / adhikayojanapRthurazokapAdapAruNaH // 63 // devacchaMdo bhavettatra, ctuHsiNhaasnaanvitH| pAdapIThasamanvItaH, saMsthAtuM jagadIzituH // 64 // reje taduparichatra-catuSTayaM dhvajAnvitaM / pratirUpatrikaM cASTa, dve dve cAmaradhAriNaH // 65 // puro hemAraviMdasthaM, dharmacakracatuSTayaM / sacchavAH kalazAH ketu-pAMcAlyAdivibhUSaNAH // 66 // pratidvAraM maNibhrAja-toraNatritayaM tataH / kurva ti vyaMtarAstatra, dhUpaghaTItrayaM tathA // 67 / / sahasrayojanadaMDA-zcatvAraH saMti ketavaH / vardhamAnagajasiMha-satkubhAdisamanvitAH // 68 // mAnametadazeSaM ca, jJeyaM sUtroditaM budhaiH / prabhuH pradakSiNAvarte-stiSTatyevAsane vare // 69 // zrItIrthAdhipatiH pAda-pIThasthApitapAdakaH / tIrthAya nama uktveti, dharma vadati prssdi||70|| munirvaimAnikI sAdhvI, hyAgneyAM vidizi sthitAH / bhavanajyotivyaMtara--yoSittiSTati naiRtau|71| bhavanavyaMtarajyoti-devA vAyudik shritaaH| vaimAnikezamaya'strI-varga IzAnakoNake // 72 // sAdhvyo devyazcatasro'pi, zrRNvaMtyUdhvaMsthitA vRSA sAdhumaha~striyo devAH, sthitAH prthmvprkaa73| tathA dvitIyavaprAMte-tiryacaH sakalA api| adhastRtIyavaprAMte, tiSTeti vAhanAdikaM // 74 // bhavetAM caturasne ca, dve vApyau ca manorame / ekaikA vApikA vRttA, vibhAti konnsNsthitaa||75|| pItavarNAH surAH zvetA, vyaMtarAstatra vapake / jyotiSkA bhavanAdhIzA, raktazyAmalavarNakAH // 76 // dhanudaMDasamanvItau, somayamau ca nirjarau / pAzagadAkarau bhAtaH, pAzavaiH zramaNAbhidhau // 77 // nAmato jayavijayau, devau jitaparAjitau / valakSAruNapItAgra-zyAmadyutivirAjitau // 78 // devI yugalasaMyuktA, abhayAMkuzadhAriNI / pAzamakarahastA ca, tiSThati haimavapake // 79 // suratuMbarUkhaTvAMga-kapAlinaHsamaulayaH / tRtIyavaprato bAhye, tiSThati dvArapAlakAH // 8 // proktAyA racanAyAzca, svanetrAbhyAM pradarzanAt / zobhAM samavasaraNe, vyajAnAdadhikAM muniH||81|| dhanyo'haM bharatakSetra, mayA yena sametya c| dRSTAdRSTacarI cArU, racaneyamihAdbhutA // 82 // varaM daityAriNA sAdhaM, maitnI me samajAyata / varaM tasyApi putrasyA-pahAro duHkhakArakaH // 83 // yatastasya vizuddhayartha-mahamatra samAgataH / sametena mayA dRSTaH, zrIsamavasRtau prabhuH // 84 // pradakSiNAtrayIM datvA, kRtvA ca mastakeMjaliM / sImaMdharajinAdhIza, muniH stotuM pracakrame // 85 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21ra zAMza-dukha caritra samavasaraNa bhUminuM varNana vAsukumAra deva pitAnI bhaktithI saMvartaka vAyu vaDe cAre bAju eka jana sudhInI bhUmine sApha kare che. meghamAra devo sugathI jalane chaMTakAva kare che. vAstudevo sudhI puSone varasAve che. vyaMtaradeve maNi ratna ane suvarNanA kAMgarAsahita bahAra aMdara ane madhya ema ratnanA traNa gaDha banAve che. temAM vaimAnika, jotiSI ane bhavanapatinA devo cAMdI suvarNa ane ratnanI navI navI racanAo kare che, trIsa dhanuSya batrIza AMgula pahelA ane pAMcaso dhanuSya cA gaLAkAra samavasaraNamAM chaso dhanuSyanA pramANavALA ekatrIsa dhanuSyanA aMtaravALA ratnamaya cAra daravAjA banAve che. bIjAthI trIjA daravAjAnuM aMtara ekeka nAnuM hoya che. pahelA ane trIjA dvAranuM svarUpa pahelAnI jema jANavuM, cAre prAkAra se dhanuSyanA ane ardhA gAunA aMtaravALA hoya che. prathama gaDhanA daza hajAra pagathiyAM hoya che. te ja bhavijhavene mekSamahelamAM caDhavAnI nisaraNI (sIDI)ne hoya! tyAMthI pAMcaso dhanuSya jaIe tyAre samatala bhUmi Ave che. tyArabAda bIje gaDha kilo pAMca hajAra pagathiAne hoya che. tyArapachI pAMcase dhanuSya jaIe tyAre pratara Ave. tyArabAda pAMca hajAra pagathiane trIje gaDha Ave che. tenA upara eka gAu ane chase dhanuSyanA pramANavALI addabhuta ane suMdara maNIya pITha rahelI che. te pIThanI cAre dizAmAM pagathiyAM sahita cAra dvAra (daravAjA) hoya che. te maNImaya pITha addha gAu ane se dhanuSya lAMbI pahoLI ane madhyamAM jinezvara bhagavAnanA zarIra pramANe upaselI hoya che, tenA upara jinezvara bhagavAnanA zarIrathI bAra gaNuM UMcu ane eka janathI adhika vistAravALuM azoka vRkSa hoya che. temAM siMhAsana ane pAdapIThathI yukta cAra devadA virAmagRha) tIrthaMkarabhagavaMtane rahevA mATe hoya che. tenA upara dhvaja sahita traNa traNa chatra cAre dizAmAM rahelA hoya che. ane mukhya siMhAsana upara traNa dizAmAM tIrthakara bhagavaMtanAM traNa pratibiMba ane cAre dizAmAM be be eTale kula ATha cAmaradhArI hoya che. tenI AgalA sonAnuM kamala, cAra dharmacakra, chatro, kalaze, dhajAo ane suvarNaratnamaya zAlabhaMjikA (putaLIo) suzobhita hoya che. ane samavasaraNanA dareka daravAje vyaMtaradeve maNiratnanAM traNa traNa teNe ane traNa traNa dhUpaDAnIo mUke che. vardhamAna, gaja (hAthI) siMha ane kalaza AdinA citrothI suzobhita eka hajAra vaijanAnA daMDavALI cAra dhajApatAkA cAre dizAmAM rahelI hoya che. tIrthaMkarabhagavaMta traNa pradakSiNA daI pAdapITha upara pagasthApana karI tIrthAya nama: kahIne zreSTha siMhAsana para birAje che ane bAra paSatAmAM dharmadezanA Ape che. [bAra parSadA] sAdhu, sAdhvI ane vaijJAnika devIo agnikhUNAmAM, bhavanapati, vyaMtara ane jatiSI devIo netratya khUNAmAM, bhavanapati, vyaMtara ane jyotiSI deve vAyavya khUNAmAM, vaijJAnika ane manuSya ane manuSyane strI varga IzAna khUNAmAM A pramANe bAre parSadA prathama gaDhamAM hoya che. temAM sAdhvIjIo ane cAre nikAyanI devIo UbhI UbhI dharmadezanA sAMbhaLe, sAdhuo, manu, manuSyanI strIo ane devo beThA beThA dharmadezanA sAMbhaLe che. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sagara 13 bIjA gaDhamAM sadhaLAye tiryA ane trIjA gaDhamAM deva ane manuSyanAM vAhano rahe che. samavasaraNanI cAra dizAmAM cAra suMdara vAvaDIo hoya che. temAMnI ekeka vAvaDI geLAkAre ane samarasa hoya che. prathamagaDhamAM pILA varNavALAM vaimAnika, vetavarNavALA vyaMtare, lAla varNavALA jotiSI devo ane zyAmavarNavALAM bhavanapati de rahelA hoya che. emanAmano deva dhanuSya, yamanAmane deva daMDa, pAzavadeva pAza ane zramaNa nAmanA deva hAthamAM gadA laIne ubhA rahe che. tenI sAthe ubhelA lakSavarNavALe jaya, raktavarNano vijaya, pItavarNane jita ane zyAmavarNano parAjita deva zebhe che. suvarNanA gaDhamAM hAthamAM pAza laIne abhavAMkuzA ane dhAriNI nAmanI be devIo ubhelI che. suratuba, khaTvAMga, kapAli ane samI. laya nAmanA cAra deva trIjAgaDhanI bahAra cAre dizAmAM cAra dvArapAla tarIke ubhA rahe che. jAthA karatA adhika AvA prakAranI samavasaraNanI suMdara racanA pitAnI sagI AMkhe joIne nAradajI harSathI romAMcita banI gayA. kharekhara huM dhanya chuM ke bharatakSetramAMthI ahiM AvIne AvI adbhuta samavasaraNanI racanA mane jovA maLI. sAruM thayuM ke kRSNanI sAthenI mArI mitrI ane tenA putranA haraNanuM dukha....e badhuM sArA mATe thayuM ke jethI putranI beja mATe ahIM AvyuM, te samavasaraNanI addabhuta racanA ane sAkSAt sImaMdhara-svAminA mane darzana thayAM ! A pramANe haSAMnvita banelA nAradajI traNa pradakSiNA daI, mastake aMjali karIne bhagavAna zrI simaMdhara svAmInI stuti karavA lAgyA. zrIsImaMdharasAya, sArvApAyanivAriNe / smaragarvavinAzAya, suparvasukhadAyine // 86 // saMsArasthitimuktAya, viviktAya bhavAvaneH / prabhUtajJAnayuktAya, saMsiktAya zamAmRtaiH // 87 / / bhUyo devAdhidevAya, kRtasebAya vAsavaiH / praNamannaradevAya, zritadevAya te namaH // 8 // yadyapi jyotiSAmiMdra, kalAvAnasti cNdrmaaH|tthaassi svakalaMka na, mUrdhnaH spheTiyituM kSamaH / / 89 // manuSyalokajAto'pi, tvaM bhavAptIMdratojjhitaH / devAsuramanuSyANAM, kalaMka harase drutaM // 9 // niHzeSadoSasaMhArI hArI, tvaM vartase guNaiH / sadoSavastvAnAhArI, bihArI bhUribhUmiSu // 11 // dInAnAmupakArI tvaM, vikArI na manobhuvA / AkArIrUpimaryeSvapakArI nirdayAMgiSu // 12 // nirvANapadasaMcArI, vicArI sukRtAdhvanaH / AcArI dhamilokeSUpacArI madanAmaye // 13 // [niHzeSadoSasaMhArI vartase sadguNaiH saha / sa tu doSAkaro jJAto jhupamIyeta kiM tvayA // 94 // ] prakAzI sUkSmavastUnAM, vikAzI nRsaroruhAM / udAsInaH samaste'pi-dAsIkRtasuro'si ca / / 95 / / niHzaraNyasya martyasyA-si tvaM zaraNakAraNaM / atItAnAgatavarta-mAnasaMzayahArakaH // 96 // saMsAre bahavo devA, devazabdasya vAcakAH / lokasaMtApakatvena, jAtA ekAravarjitAH // 97 // saMsAratAraNAbhAtha, devastvameva vartase / dInoddhAravidhAnena, tvameva karuNAparaH // 98 / / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 zAMbha-pradyumna tri sevAnAM kSetranAyAnAM, suMvarapurovi / tramurALAM tarIzAnAM, nAyan stutinoSarazaH ||11|| tAn guNAn yogInamadhya - navakAzAn mahIyasaH / maMdadhIre kajihvo'pi kathaM syAdgadituM kSamaH / / 500 // anaMtaguNayukto'pya-naMtajJAnadharo'pi ca / anaMtadarzanAdayopi citraM dharasi matstutiM // | 1 || iti nAnAprakAreNa, stutvA natvA ca tIrthapaM / tasthitavAnucitasthAne, nArado vinayAnvitaH ||2|| atratyAnAM manuSyANAM, dhanuSAM paMcabhiH zataiH / pramitAni zarIrANi, vartate suMdarANi ca // 3 // varte dazadhanurmAna - zarIro'haM tu mAnavaH / tato'mISAM padAhatyA, mariSyAmyatra kIvat // 4 // eSAM vA padaghAtena, sImaMdhara jinAMtike / triye yadA tadA samya -- gArAdhako bhavAmyahaM ||5|| kathayiSyAmyahaM zuddhi, yuvayostanayasya hi / dattA goviMdarukmiNyo -- riti vAcA mudhA bhavet // 6 // vimRzyeti tatastIrtha -- nAthasiMhAsanAdadhaH / khakIyajIvarakSArtha, prAvizannArado muniH // 7 // huM bhagavAna zrI simaMdhara svAmI ! Apa sujJa che, sa`prakAranA sakaTAne dUra karanArA che, mada ane madana (kAmadeva)nA nAza karanArA che!, daivI sukhane ApanArA che, saMsAranI sthitithI mUkAyelA che, bhavATavIthI bahAra nIkaLelA che, kaivalya jJAnathI yukta che, zamarUpI amRtanuM siMcana karanArA che. deva devedro-dAnava-dAnavendro-manuSyA ane cakravatI rAjA ApanA caraNakamalanI sevA karI rahyA che. he devAdhideva ! Apane mArA ghaNA ghaNA namaskAra thAe. jo ke jyeAtiSI devAnA indra kalAvAncandra che chatAM paNa mAthe raheluM peAtAnuM kala ka dUra karavA mATe samaya nathI ! jyAre huM paramAtmA, Apa te manuSya lAkamAM utpanna thavA chatAM pAte niSkala'ka ane deva manuSya tathA asurAnA kakSakane dUra karanArA che. candra aASA (rAtri)nA karanAra che, jyAre Apa potAnA sadguNNA vaDe samasta DhASAne haranArA che ! candra deASA (rAtri) sahita che jyAre Apa sadeASa-doSita AhArane khAnArA nathI. candra gaganamaMDalanA vihArI che Apa teA samasta pRthvIma'DalamAM pharanArA che. Apa dIna anAtheAnA upakArI che. kAmadeva mATe nivikArI che.. rUpastha-rUpavAna manuSyeAmAM rUpanA bhaMDAra che. (piMDastha) dhyAna karanAra manuSyeA mATe sAkAra che. niyajIvA mATe apakArI che. nirvANu pa'the cAlanArA, sukRtamAnA vicArI, dharmI loko mATe cArI ane kAmarUpI roganA nAza karavA mATe upacArI (vaidya) samAna che. Apa pAtAnA saguNA vaDe samasta dveSane nAza karanAra hAvAthI deASA (rAtri) kArI evA candranI upamA Apane kevI rIte ApI zakAya ? sUkSmamAM sUkSma vastuonA prakAza karanAra, manuSyarUpI kamaLAne vikasita karanAra, devendra dAnavedra mAnaveMdra ApanA caraNakamalamAM dAsarUpe rahevA chatAM teo upara paNa udAsInabhAvane dhAraNa karanArA vaLI, he bhagavaMta Apa azaraNu manuSyane zaraNa ApanArA ane atIta anAgata ane vartamAnakAlIna saMzayAne haranArA che. sa sAramAM ghaNA devAne 'deva' Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-6 215 zabdathI belAvAya che paraMtu te devo e kAra vinAnA eTale deva nahi paNa dava (agni) nI jema lekane saMtApa karanArA che, tethI karUNAnA bhaMDAra, dIneno uddhAra karanAra, ane saMsAra sAgarathI tAranAra he nAtha, deva te eka Apa ja che ! deva deveMdra ane asuraasurendranA gurU bRhapati temaja mahAna gIpurUSe paNa ApanA guNonuM varNana karavA mATe ke stuti karavA mATe samartha nathI, te maMdabuddhivALo e huM eka jIbhathI ApanI stuti karavA mATe kaI rIte samartha thaI zakuM? chatAM AzcaryanI vAta e che ke anaMtajJAnI, anaMtadazanI ane anaMtaguNanA bhaMDAra hovA chatAM he nAtha, mArI tUTI-phUTI stutine Apa svIkAre che. A pramANe aneka prakAre stuti karI tIrthakara bhagavaMtane namaskAra karI, vinayapUrvaka nAradajI gya sthAne ubhA rahIne vicAre che- ahIMnA manuSyo pAMcase dhanuSya (gAu) nI kAyAvALA ane suMdara che. ane huM to phakta daza dhanuSyanI kAyAvALe chuM, te te lekanA paga nIce AvIne kIDAnI jema kadAca kacarAIne marI jaIza to? bhagavAna sImaMdhara svAmInI nizrAmAM e lokenA paga nIce kacarAvavAthI kadAca maraNa Ave to te ghaNuM zreSTha che. huM ArAdhaka thaIza. paraMtu kRSNa ane rUkimaNIne tenA putranI zodha karI ApavAnuM je vacana ApyuM che, te mAruM vacana phegaTa (niSphaLI jAya ne ? A pramANe vicArIne nArada pitAnA jIvanI rakSA mATe tIrthakara bhagavatanA siMhAsana nIce lapAIne beThA. tAvattatra samAyAto, nijadharmaparAyaNaH / padmanAbhazcakravartI, pArzve sImaMdharaprabhoH // 8 // natvA ca dezanAM zrotuM, yAvattatra sthito mudA / siMhasanAdadhastAva--dadRSTacaramaikSata // 9 // cakravartI tamAlokyA--dRSTacarazarIriNaM / vismayAkulitasvAMta-zciMtayAmAsa cetasi // 10 // devo vA mAnavo vAsau, kiM tiryanArako'thavA / caturgativicAleSu, kIDagsvarUpako'styasau // 11 // evaM vimRzatA tena, vismayavyAptacetasA / manuSyo'pi gRhIto'sau, pakSIva svakarAMbuje // 12 / / samAdAya kare bAla, iva taM zAlabhaMjikaM / tasya sarvamapi dehaM, bhUpatistu vyalokayat // 13 / / asti kA jAtiretasya, kA yonirvAsya kathyate / iti ciMtayatastasya, prAdurbhatA matirvarA // 14 // trikAlasaMzayAnAM ca, hArake sati bodhide / mayakA mUDhabhAvena, kalpanA kriyate mudhA // 15 // citte tena vimRzyeti, prapacche jagadIzvaraH / catasRNAM gatInAM ca, madhye kiNgtiko'stysau||16|| ityukte sArvabhaumena, babhANa bhagavAn vacaH / svarUpaM zrotukAmazce-detasya tvaM tadA zRNu // 17 / / evAmAM dharmamAM tatpara evA padmanAbha nAmanA cakravatI bhagavAna sImaMdhara havAmIne vaMdana karavA mATe AvyA. namaskAra karI dharmadezanA sAMbhaLavA mATe yogya sthAne beThA. cakravatInI najara ekAeka siMhAsana nIce paDI, ane pote kayAre paNa joyuM nA hoya tevuM prANI joIne Azcarya pAmyA. manamAM vicAravA lAgyA -are, deva, mAnava, tiryaMca ke nAraka-A cAra Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra gatimAMhene A kaye jIva haze? tenuM kevA prakAranuM svarUpa haze? A pramANe AzcaryathI vicAratA manuSya hovA chatAM paNa pakSInI jema nAradane pitAnA eka hAthamAM lIdhA. bALaka jema ramakaDA (pUtaLA)ne ramADe tema potAnA hAthamAM Ama tema pheravatA rAjA nAradanA zarIrane jevA lAgyA. pharI vicAre che-"are, AnI jAti kyI haze? kaI nIne A jIva haze? ema vicAratA vicAratA manamAM jhabakAre thaye. are, traNekALanA saMzane haranArA ane be dhibIjane ApanArA sAkSAt bhagavAna mArI sAme hovA chatAM huM mUDha beTI kalpanAo karuM chuM. paramAtmAne ja pUchI je. Ama vicArI bhagavaMtane pUche che - bhagavana, cAragatimAMthI A kaI jAtine jIva che? bhagavaMte kahyuM -rAjan , tenuM svarUpa jANavAnI IcchA hoya te sAMbhaLamnussyyonisNbhRto, nAmnAyaM nArado muniH / vikhyAto brahmacaryasya, guNena vrajatIcchayA // 18 // tapasvI ca virakto'pi, viSNunA saha tuSTimAn / citraM tasya tanUjasya, zuddhiM prssttumihaagtH||19|| samAkahito vAkyaM, sArvabhaumo vyajijJapat / IdRzAH saMti kiM mAM, bhrtkssetrsNbhvaaH||20|| kevalajJAnavijJAta lokAlokasvarUpakaH / tadA jagau jino rAjan , svarUpaM bhArataM zrRNu // 21 // tatra kAlo'vasarpiNyu-tsarSiNI bhedato dvidhA / viMzatyA koTikoTInAM sAgarANAM sa puuryte||22|| arAH SaDavasarpiNyA-mutsapiNyAM SaDeva te / viparItA iti kAla--cakraM dvAdazabhistvaraiH // 23 // ekAMtasukhamAro'tra, syAJcatuHkoTikoTimAn / sukhamA sAgarANAM tu, trikoTikoTiTaMkitaH // 24 // nivRttaH sukhaduHkhAbhyAM sukhmaaduHkhmaarkH| dvAbhyAM ca koTikoTibhyAM sAgarANAmajAyata // 25 // ekayA koTikoTayADhayazcaturthaH saMbhavedaraH / dvicatvAriMzatAbdAnAM sahasrarunatA yutaH // 26 // duHkhamA tvekaviMzatyA, sahasaH zaradAM bhavet / ekAMta duHkhamAropye-kaviMzatisahasrakaiH // 27 // tabAre prathame mAM--tripalyopamajIvinaH / trigavyUtitanUchAyA, dinatritayabhojinaH // 28 // dvitIyasmin bhaveyuste, dvipalyapramitAyuSaH / dvigabyUtizarIrAzca, vAsaradvayabhojinaH // 29 // tRtIyasminnare mA, ekapalyopamAyuSaH / ekagavyUtimAnAMgA, ekavAsarabhakSiNaH // 30 // evaM janAcaturthAre, kalpadrumaphalAzanAH / pUrvakoTimitAyuSkAH, paMcadhanuHzatochyAH // 31 // vRssbhshcturshiiti-lksspuurvaayuriishvrH| paMcadhanuHzatocchrAyaH, zarIreNa vyabhAsataH // 32 // dvAsaptatipUrvalakSA-yurAsIdajito jinH| sArdhacatuHzatadhanuH, pramANavapuranvitaH // 33 // pUrvANAM SaSTilakSaNa, pratitaM jIvitaM dadhau / catuHzatadhanurmAna--vapuzca saMbhavo vibhuH // 34 // paMcAzatpUrvalakSAyu:--samanvito'bhinaMdanaH / sArvatrizatakodaMDa--pramANadehadhArakaH // 35 // catvAriMzallakSapUrvA-yuSkaH sumatibodhidaH / dhanustrizatamAnAMgo, babhUva sumatiprabhuH // 36 // triMzallakSapUrvajIvi-tavyaH padmaprabhaH prabhuH / sArdhadvizatakodaMDa-pramANadehadhArakaH // 37 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga 217 viMzatipUrvalakSAyu-mitaH supArzvatIrthapaH / dhanurdizatamAnAMgo, virarAja mahItale // 38 // dazalakSapUrvAyuSko-'bhavaccaMdraprabhaH prabhuH / sArdhazatadhanustuMga-zarIreNa samanvitaH // 39 // suvidhiH suvidhiH sArvo, dvilakSapUrvajIvitaH / dhanuHzatapramANAMga-muccatvena dadhAra ca // 40 // ekalakSapUrvAyuSkaH, zItalaH zItaladyutiH / dhanurnavatimAnAMga-bAnabhUdarhaduttamaH // 41 // varSANAM caturazIti-zatasahasrajIvitaH / azItidhanurmAnAMgaH, zreyAMsaH zreyasAnvitaH // 42 // dvAsaptativarSalakSa-jIvitavyo jagatprabhuH / saptatidhanvamAnAMgo, vAsupUjyo jino bbhau||43|| SaSTivarSalakSAyuSko, vimalo vimalodayaH / SaSTikoiMDamAnAMgo, babhUva jaga dIzvaraH // 44 // triMzallakSazaranmAna-jIvito'naMtatIrthapaH / paMcAzaddhanvamAnena, zarIreNa vyabhAsata // 45 / / dazahAyanalakSAyu-rdhArako dharmabodhidaH / azobhatatarAM paMca-catvAriMzaddhanustanuH // 46 // ekavarSalakSAyuSkaH, shaaNtikRcchaaNtitiirthpH| catvAriMzaddhanurmAnaM, zarIramadadhattamAM // 47 // kuMthurnavanavatyabda-sahasrAyujinAdhipaH / paMcatriMzaddhanurmAna-vapuSA zobhayadbhuvaM // 48 // aro'rhazcaturazIti-zaratsahanajIvitaH / triMzaddhanuHpramANena, zarIreNa virAjitaH // 49 // zrImalliH paMcapaMcAza-dvarSasahasrajIvitaH / paMcaviMzatikodaMDa-mAnena vapuSA babhau // 50 // triMzadvArSasahasrANAM, mAnena jIvitAntritaH / vizatidhanvamAnAMgaH, suvrato munisuvrataH // 51 // dazavarSasahasrANAM mAnena jIvitAzritaH / paMcadazadhanustuMgo, namirjino'jani kSitau // 52 // abdairekasahasreNa, mitena jIvitena ca / dazadhanvapramANena, dehena nemirAbabhau // 53 // ekazatazaranmAna-jIvitavyena sNyutH| navahastapramANAMgaH, zrIrAzvaH samajAyata // 54 // dvAsaptatizaradAyu-babhUva tridazAcitaH / saptahastapramANAMgaH, zrIvIrazcaramo jinaH // 55 // etebhyaH sarvasArvebhyaH, AyuSA vapuSA punaH / vijJeyA itare lokAH, kiMcidAdhikyadhAriNaH // 56 // mAzatAyuSaH sapta-hastoccAH paMcame tvare / SaSTe SoDazavarSAyu-dharA dvihastakocchyAH // 57 // tIrthasya neminAthasya, vartamAnatayA tvayaM / dazadhanuHpramANAMgo, vidyate muninAradaH // 58 // "manuSyanimAM utpanna thayelA brahmacaryanA guNavaDe prasiddha ane svecchAcArI (pitAnI IcchA mujaba pharanArA) nArada nAmanA A RSimuni che. pite tapasvI ane vairAgI hovA chatAM paNa kRSNa sAthenA maitrI saMbaMdhathI tenA putranI bhALa pUchavA mATe ahIM AvyA che, bhagavaMtanI vANI sAMbhaLIne cakravatIe pUchayuM : "bhagavana, bharatakSetramAM zuM AvA manuSyo hoya che? tyAre kevalajJAnathI kAlekanA svarUpane hAthamAM rahelA AMbaLAnI mAphaka netA ane jANatA arihaMta paramAtmAe kahyuM : "rAjana, bharatakSetranA svarUpane tuM barAbara sAMbhaLa. bharatakSetramAM vizakeDIkeDI sAgaropama pramANu utsarpiNI ane avasarpiNa nAmanA be prakAranA 28 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 zAMba-pradyumna caritra kALa hoya che. temAM cha ArA avasarpiNInA ane cha ArA utsarpiNInA- ema bAra ArA vaDe eka kAlacakra thAya che. (avasarpiNIbala, buddhi, AyuSya, zarIra vigere dinapratidina ghaTatuM ghaTatuM jAya, utsarpiNI-bala-buddhi-AyuSya-zarIra vigere dinapratidina vadhatuM vadhatuM thAya.) 1. suSamasuSama-ekAMte sukha hoya te cAra kaTAkeTi sAgaropamano pahele Are. 2. suSama-sukha hoya te traNa koTAkeTi sAgaropamane bIjo Are. 3. suSamadaSama sukha vadhAre ane duHkha ochuM e be kaTAkoTi sAgaropamane trIje re. 4. dazamasuSamajemAM sukhaduHkha samAna hoya te eka kaTAkeTi sAgaropamane ethe Ara. 5. duSamajemAM duHkha vadhAre ane sukhane kaMIka AbhAsa hoya tevo ekavIza hajAra varSane pAMcame Ara. 6. daSamaduSama-jemAM naryuM duHkha duHkhane duHkha ja hoya, te ekavIza hajAra varSane chaThTho Ave. A pramANe avasarpiNInA cha ArA heya. temAM prathama ArAmAM manuSpo traNa palyopamanA AyuSyavALA, traNa gAu UMcAInA zarIravALA ane traNa divase bhajana karanArA hoya che, e rIte bIjA ArAmAM manuSyo be palyopamanA AyuSyavALA be gAunA zarIravALA ane be divase bhajana karanArA hoya che trIjA ArAmAM manuSya eka palyopama (asaMkhyAta)nA AyuSyavALA, eka gAuna zarIravALA ane AMtare divase bhajana karanAra hoya che. cethA ArAmAM manuSya pUrvakroDa varSanA AyuSyavALA (70lAkhane 70 lAkhathI guNatA je saMkhyA Ave tene pUrvakoDavarSa kahevAya che.) pAMcase dhanuSyanI kAyAvALA (pAMca dhanuSya-0 gAu) ane kalpavRkSanA phaLanuM bhajana karanArA hoya che. -ra4 tIrthakarenuM zarIra pramANu ane AyuSya1-0Sabhadeva bhagavAnanuM 84 lAkha pUrvanuM AyuSya ane 500 dhanuSyanI uMcAInuM zarIra. 2-ajitanAtha bhagavAnanuM 72 lAkha pUrvanuM AyuSya ane 450 dhanuSyanuM zarIra. 3--saMbhavanAtha bhagavAnanuM 60 lAkhapUrvanuM AyuSya ane 400 dhanuSyanuM zarIra. 4-abhinaMdana svAmInuM 50 lAkha pUrvanuM AyuSya ane 350 dhanuSyanuM zarIra. pa-sumatinAtha bhagavAnanuM 40 lAkha pUrva nuM AyuSya ane 300 dhanuSyanuM zarIra. 6-padmaprabha svAmInuM 30 lAkha pUrvanuM AyuSya ane 250 dhanuSyanuM zarIra. 7-supArzvanAtha prabhunuM 20 lAkha pUrvanuM AyuSya ane 200 dhanuSyanuM zarIra. 8-candraprabha svAmInuM 10 lAkha pUrvanuM AyuSya ane 150 ghanuSyanuM zarIra. -suvidhinAtha bhagavAnanuM 2 lAkha pUrvanuM AyuSya ane 100 dhanuSyanuM zarIra, 10-zItalanAtha bhagavAnanuM 1 lAkha pUrvanuM AyuSya ane 90 dhanuSyanuM zarIra. 11-zreyAMsanAtha bhagavAnanuM 84 lAkha varSanuM AyuSya ane 80 dhanuSyanuM zarIra, 12-vAsupUjya svAmInuM 72 lAkha varSanuM AyuSya ane 70 dhanuSyanuM zarIra. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saTTa 219 13-vimalanAtha bhagavAnanu' 60 lAkha varSanuM AyuSya ane 60 dhanuSyanuM zarIra. 14-anaMtanAtha bhagavAnanu` 30 lAkha varSoMnu AyuSya ane 50 dhanuSyanuM zarIra. 15-dhanAtha bhagavAnanu 10 lAkha varSanuM AyuSya ane 45 dhanuSyanuM zarIra. 16-zAMtinAtha bhagavAnanuM 1 lAkha varSanuM AyuSya ane 40 dhanuSyanuM zarIra. 17-kuMthunAtha bhagavAnanuM 99 hajAra varSanuM AyuSya ane 35 dhanuSyanuM zarIra. 18-aranAtha bhagavAnanu 84 hajAra vanuM AyuSya ane trIza dhanuSyanu' zarIra. 19-mallInAtha bhagavAnanuM 15 hajAra va tu AyuSya ane paccIsa dhanuSyanuM zarIra, 20-munisuvrata svAmInu` 30 hajAra vastu AyuSya ane vIza dhanuSyanuM zarIra. 21-minAtha bhagavAnanuM 10 hajAra varSanuM AyuSya ane padara dhanuSyanuM zarIra. 22-neminAtha bhagavAnanu 1 hajAra varSanuM AyuSya ane daza dhanuSyanuM zarIra, 23-zrI pArzvanAtha bhagavAnanu 100 varSanuM AyuSya ane nava hAthanu zarIra. 24-zrI mahAvIra svAmInuM 72 varSInu AyuSya ane sAta hAthanuM zarIra. e sarve tIrthaMkara bhagavaMtanA AyuSya ane zarIra pramANa bIjA manuSyA karatA kaIka adhika jANavA. pAMcamA ArAmAM manuSyenu' se| varSanuM AyuSya ane sAta hAthanI UMcAInuM zarIra pramANa. chaThThA ArAmAM manuSyAnu` seALa vastu AyuSya ane be hAthanu zarIra pramANa hAya che. vartamAna ceAvIsImAM bAvIzamA tIrthaMkara neminAthanA tImAM A daza dhanuSyanA zarIravALA nAradamuni che. jinamabhyadadhaccatra--vartI svAminnasau muniH / kathamatra samAyAto durladhye pAdacAriNAM // 59 // uvAca bhagavAn jaMbU -- dvIpadakSiNabhArate / navamo vAsudevo'sti, kRSNAkhyo dharmadhyAnavAn ||60 // tatputro jAtamAtrazca, kenApi vairato hRtaH / tasya zuddhiM samAdAtu - mayameto'sti meMti // 61 // zudrasya mahAcaryeLa, phezavaratyayALiH / tasya vidyate vidyAvihAomAminI 62/ pazrimati sarvatra, dudhavA vighavA tathA / sthApanA na mULAnAM, vartataMtaHpureSi tAddazA bhagavAna sima'dhara svAmI pAsethI bharatakSetranuM varNana sAMbhaLIne padmanAbha cakravatI e pUchyuM:-'svAmin, dulavya evA A mahAvidehakSetramAM A muni bharatakSetrathI page cAlIne kevI rIte AvyA haze? ane kayA kAraNe AvyA che ?" bhagavaMte kahyuMH -rAjan, ja bUdvipanA bharatakSetramAM dharma dhyAnamAM tatpara navamA kRSNa nAmanA vAsudeva che. janmatAnI sAthe tenA putranuM keAI vairIe apaharaNa karyu che. mArI pAsethI tenI bhALa meLavavA mATe ahI AvyAche. dezivaratine dhAraNa karanArA zuddha brahmacArI evA A nAradamuni pAse AkAzagAminI vidyA che. maneAhara evI vidyAnA baLe teo satra paribhramaNa karI zake che, rAjAenA aMtaHpurAmAM jatA paNa teone koI rokI zakatu' nathI. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMbha-pradyumna carcAtra bhagavadbhASitaM zrutvA, vacanaM racanAMcitaM / sthiti kRSNasya zuzrUSuH sArvabhaumo vyajijJapat ||64 // navamo vAsudevo'yaM, trikhaMDa prabhutAyutaH / mahAbAhurbalopetaH saMbhavedviSNubhAvataH || 65 // kiM nAmakA purI tasya tatsuto'pahRtaH kathaM / kena prAgjanmavaireNa, tatsarvaM me prasAdaya ||66 || 220 bhagavate bhAkhelA madhura vacananuM zravaNu karIne kRSNanI sthitine jANavAnI IcchAthI cakravatI e bhagava'tane vijJapti karIH-bhagavad, te traNakhaMDanA adhipati navamA vAsudeva mahAbaLavAna ane temanu vAsudevapaNu kevu' hAya ?tenI nagarI kevI hAya ? ane tenA putranu apaharaNa tenA pUrva janmanA kayA vairIe karyu che te saghaLA vRttAMta jaNAvavA Apa kRpA karo. pRSTe satItiH SaTkhaMDa - bhartrA zuzrUSayA tadA / jinena jagade yarhi, zuzrUSA te tadA zRNu // 67 // kRSNa ityAkhyayA khyAto, dvAravatIpurIpatiH / tasyAste rukmiNI devI, devIrUpAdhikadyutiH // 68 // tayA prAsUyatAditya - pradyotaprasphuradvapuH / tanayo vinayopeta, Ajanmato'pi bhAgyavAn // 69 // tadvardhApanikAM dAtu --mAgurdAsyastadaMtike / tena tAsAM dade'dabhraM draviNaM nirupadravaM // 70 // saMjAte divase SaSTe, nijAMgajadidRkSayA / rukmiNInilayaM prItyA, jagmivAn puruSottamaH // 71 // vinayaH pratipattizca, viSNostayApi nirmitA / sthitvA so'pi sutaM tatrA - nAyaya drshnotsukH||72|| rukmiNyApi svahastAbhyAM, puMDarIkAkSahastayoH / ciMtAmaNirivAtmIyaH, suto dattaH samIkSituM // 73 // dyotayaMtaM dizaH svAMga -- dyutibhirvIkSya bhAnuvat / bhUyAtpradyumnanAmAya - mityuktvA taM dadau hariH 74 drAk pratidIyamAnaH saH, rukmiNIkarayoH zizu / jahre prAgjanmavaireNa, vicAlAdhdhUmaketunA / / 75 / hRtvA vidveSatastena, gate vaitADhayaparvate / TaMkAkhyAyAH zilAyAzro - pari muktaH sa mRtyave // 76 // tasyAyuSA zizostatrA - gamadvidyAdharAdhipaH / kAlasaMvara saMjJAko, yuktaH kamalamAlayA // 77 // vidyAdharAdhipenAtma - nagaraM prati gacchatA / vimAnastaMbhanAtprAtastejasvI dadRze zizuH // 78 // vimAnAtsa samuttIrya, taM samAdAya bAlakaM / patnyAH kamalamAlAyA, aputriNyAH samarpitaH // 79 // vartate'sya sutAH paMca -- zatAni zauryazAlinaH / tebhyo'yaM pAlakatvena, hIno kiMcitbhaviSyati 80 // bhaviSyati tadA duHkhaM, madIye mama mAnase / tatsoDhuM zakSyate naiva tato'syAgrahaNaM varaM // 81 // citayaMtIti duHkhena, putrasyAtmanyasaMbhavAt / patinA dIyamAnaM taM, bAlakaM nAgrahIdiyaM // 82 // tadA jagAda tAM patnIM, vidyAbhRtkAlasaMvaraH / kathaM priye na gRhNAsi, bAlakamenamadbhutaM / / 83 // tataH kamalamAloce, svAmiMstava sutA matAH / saMti paMcazatImAnAH, purasteSAmayaM ca kiM // 84 // mayA svIkRtametaM ca putraM tvaM manyase na hi / tadA tu pratyuta klezaH, svIkRta eva kevalaM // 85 // zrutvetyUce sa yadyevaM, tvaccite'sti vicAraNA / bhUyAdadyaprabhRtyasya yauvarAjyaM mayArpitaM // 86 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa- i 221 1 uktveti mukhato bAlaM, tilakena samarcya ca / yauvarAjyasutatvena svastriyastena so'rpitaH // 87 // lAtvA taM putravattatra pAlyamAnastayA mudA / sukhena vardhate bhAbhi - rAvAlyAdapi so'rkavat // 88 // puNyAtsaMketamAtreNa, khyAtaM nAma kSitau satAM / pradyumna eva tatrApI - tIva tathA dde'bhidhaa||89|| yuktaH SoDazabhirlAbhaiH, SoDazabhizca hAyanaiH / hRdyavidyAdvayIprodya - - strIbhRtpitrormiliSyati // 90 // lakSaNAni bhaviSyaMtya -- mUni tasya samAgame / camatkArakarANi ca tAnyAkarNaya bhUpate ! // 91 // udyAnaphaladAtAro, ye'bhaviSyanna pAdapAH / phalAni te'pi dAsyati, mahAMti tatsamAgame // 92 // tAni ye dadato'bhUvan, dAsyati te vizeSataH / phaladA iti sauvAkhyAM, satyIkartumivAvanau / / 93 // saukhyAni vardhamAnAni, bhaviSyati purInRNAM / nyAyavyApArayogena, vardhiSyaMte dhanAni ca / / 94 // cittaM caMcalamapyuccai--cittAdapi vilocane / locanAbhyAM mukhaM tasyA -- tucchaM sA lapsyate tadA95 meghavRSTayAhatapuSpa -- kadaMbazokhino yathA / ucchravasiSyati tadroma - - rAjIradhyuSTakoTikAH ||96 || caMdraM dRSTvA samudrasya, velAyAH saMbhavo yathA / rukmiNyAH stanajo bhAvI, prastAvo vIkSya taM tathA97 pravartate purA yeSAM prItiH kutrimatAnvitA / payasi tA sthitiriva, tanmilitA bhaviSyati // 98 // virodho jAyamAno'bhU-- dyeSAM prItau parasparaM / sa eva vilayaM teSAM prayAsyatyavilaMbitaM // 99 // navapallavavatvena sarve'pi phalino drumAH / teSAM ca bhakSaNatvena, tiryaco'pi sapuSTayaH / / 600 // teSAM dadhipayaHpAna - sarpiH svAdanato drutaM / AdhidurvyAdhyabhAvena, puSTimaddehadhAriNaH // 1 // kANAH kubjAH kurUpAzca ye bhaviSyati dehinaH / dvinetrAH suMdarAkArAH, surUpA vararociSaH // 2 // nAgarA varanAgaryo, modameduramAnasAH / visphuriSyaMti goviMda - rAjyAdapi vizeSataH // 3 // rUpavatI sacAturyA, dhanADhyA kAminIva hi / patyAgame tathA dvAra - vatI nUnaM tadAgame // 4 // sacaitanyA acaitanyAH, padArthAH sakalA api / subhagatvaM dhariSyaMti, tyaktvA durbhagatAM nijAM // 5 // vaireNApahRtasyAzu, sureNa dhUmaketunA / zuddhayai kRSNakumArasya, snehena munirAgataH || 6 | cakravatInI kRSNane vRttAMta jANavAnI IcchAthI bhagavate kahyuM:-rAjandvArikAnagarInA adhipati kRSNanI divyarUpane dhAraNa karanArI rUkimaNI nAmanI paTTarANI che. teNIe sUryasamAna tejasvI, zarIranI kAMtine dhAraNa karanArA putrane janma ApyA. te janmathI ja bhAgyazALI che. putrajanmanI vadhAmaNI ApavA mATe dAsI kRSNa pAse gaI ane kRSNe vadhA maNI lAvanAra dAsIne khUba dravya Apyu, putrane jovAnI utkaMThAthI chaje divase purUSottama prItithI rUkimaNInA rAjamahelamAM gayA, rUkimaNIe vinayapUrvaka viSNune besavA mATe Asana ApyuM. putrane jovAnI utsukatAthI rUkimaNI pAsethI putrane mAgyeA, rUkimaNIe paNa e hAthathI ciMtAmaNI ratnanI jema putrane zrI kRSNanA hAthamAM ApyA. peAtAnA zarIranI krAMtithI Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 zAba-pradyumna caritra daze dizAne prakAzita karatA putrane joIne harie kahyuM : "A putranuM nAma ApaNe pradyumnakumAra rAkhIzuM.' ema kahIne jyAM rukimaNInA hAthamAM ApavA jAya che tyAM vacamAMthI ja pUrva janmane vairI dhUmaketudeva bAlakanuM apaharaNa karI gaye. mArI nAkhavAnI icchAthI vairI dhUmaketue vaitADhaya parvatanI TekazilA upara bALakane mUkI dIdhuM. tenA AyuSyabaLathI vidyAdharanA adhipati kAlasaMvara' nAmano rAjA pitAnI paTTarANI kamalamAlAnI sAthe potAnI rAjadhAnI tarapha jato hato tenuM vimAna AkAzamAM staMbhI gayuM, vimAnamAMthI nIce utarIne jotAM tejasvI bALakane je. bALakane laI aputriNI evI pitAnI patnI kamalamAlAne ApavA mAMDyo paraMtu kamalamAlA letI nathI. nahI grahaNa karavAnuM kAraNa pUchavAthI kamalamAlA e kahyuM: "svAmina, ApanA parAkramI bIjA pAMca putra che. A bALakanuM huM pAlana karuM, paraMtu A putra tamArA pAMca putrethI nA kahevAya. ene rAjya maLe nahI te bhaviSyamAM A duHkha mArAthI sahana thaI zake nahI. enA karatAM A bALakane grahaNa nahI karo e ja sArUM." tyAre kAlasaMvare kahyuM : "priye, AvA addabhuta bALakane tuM grahaNa nahI kare? je te kharI keTalo tejasvI che. kamalamAlA kahe ene huM grahaNa karuM paraMtu tame ene rAjya nA Apa to ulTo mane kaleza thAya. mATe ja ene huM svIkAratI nathI, sAMbhaLIne kAlasaMvara rAjAe kahyuM : "je tane ema ja che te A putrane huM AjathI ja yuvarAja padavI ApuM chuM ema kahI tenA kapAlamAM yuvarAjanuM tilaka karI potAnI patnI kamalamAlAne Ape. kamalamAlA tene laIne putranI jema pAlana karavA lAgI. te pradyumna sukhavaDe ane sUryanI jema zarIranI kAMtivaDe divase divase vadhavA lAge, tenA puNyanA saMketathI pRthvItalamAM pradyumnatarIke prasiddha thaze! te pradyumnakumAra manahara evI be vidyAo, patnI ane adbhuta evA seLalAbha sahita meLavaSe tenA mAtApitAne maLaze. enA janmadAtA mAtA pitAne jyAre maLaze tyAre dvArikAmAM camatkArI lakSaNe thaze te sAMbhaLa, udyAnemAM phaLane nahI ApanArA vRkSe navapallavita thaI ghaNuM phaLa ApanArA banaze. vRkSonuM "phaladA' vizeSaNa sArthaka thaze. nagaravAsI manuSyamAM sukhanI vRddhi thaze. nyAya nItipUrvakanA vyApArathI dhananI vRddhi thaze. cittanI caMcaLatA hovA chatAM paNa pradyumnanA anupama mukhane jovA mATe cittanI atyaMta vyagratAthI aMdhajanene paNa netre prApta thaze. meghanI vRSTithI kadabavRkSanA puSpo aMkurita thAya tema pradyumnane joIne rUkimaNInI sADAtraNa koDa remarAjI vikasvara thaze, candrane joIne jema samudramAM bharatI Ave che tema pradyumnane joIne tenA stanamAMthI dUdhanI dhArA chUTaze. jenI prIti pahelA kRtrima haze te paNa pANImAM rahelI rekhAnI jema ekameka banI jaze, jeonI prItimAM paraspara vireAdha haze teone paNa virodha tarata ja zamI jaze. sarve vRkSe navapallavita thaze. tenA bhakSaNathI tiryaMce (pazuo) paNa puSTa banaze. te pazuonA dahI, dUdha ane ghInA bhakSaNathI manuSyanI AdhivyAdhio nAza pAmaze ane zarIrane puSTikArI banaze. kANu manuSya be netravALA kunjamAne suMdara AkRtivALAM ane kurUpa manuSya suMdara ane zreSTha rUpavALA Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-1 223 thaze. kRSNanA rAjyathI paNa adhikatara nagaravAsI naranArIonA mana AnaMdita banaze. patinA AgamanathI jema strI rUpavatI, cAturyavaMtI ane dhanADhayA bane che tema pradyumnanA AgamanathI dvArikA rUpavatI, cAturyavaMtI ane dhanAlyA banaze. jaDa ane cetana-saraLAye padArtho pitAnI durbaLatAne tyAga karI subhagatAne dhAraNa karaze. AvA prakAranA puNyazALI pradyumnakumAranI bhALa meLavavA mATe kRSNanA snehathI prerAIne ahIM nArada AvyA che. harSAharSakaraM tasya, zrutvA svarUpamadbhutaM / prajajalpa jinAdhIzaM, sArvabhaumaH savismayaH // 7 // tvayA proktaM samAsenA-kaNitaM tanmayA vibho ! / vistareNa prajalpAsya, svarUpaM pUrvajanmanaH // 8 // IdRgbhAgyodayastasyA-bAlyAdapyabhavatkathaM / kathaM vA tena devena, sArdha vairaM durAsadaM // 9 // harSa ane viSAda karanAruM pradyumnanuM adbhuta svarUpa sAMbhaLIne vimaya pAmelAM cakravartIe bhagavAna simaMdharasvAmIne pUchayuM : bhagavana, Ape saMkSepathI pradyumnanuM svarUpa mane batAvyuM, have tenA pUrvajanmanuM vistRta svarUpa samajAvavA kRpA karo. bhagavana, mane eka vAtanuM Azcarya thAya che ke AvA prakAranA bhAgyazALI bALakane janmatAnI sAthe devanI sAthe kevI rIte vaira baMdhAyuM haze? panarapyadite sArva-bhaumeneti manISiNA / jino'vA naradeva tvaM, yadicchasi tadA zRNu // 10 // jaMbUdvIpe kSitikhyAte, samAzrite suparvabhiH / pavitre bharatakSetre, dezo'sti magadhAbhidhaH // 11 // zAliniSpatti yastva-zAlilakSmIzca dezake / vazAligItagAnena, zAligrAmo'sti zobhanaH // 12 // brahmabIjaprasUto'haM, jAtiyeSTA tato mama / vahanniti smayaM tatra, somadevo'sti vADavaH // 13 // agniletyabhidhAnena, prasiddhA tasya kAminI / mAninImAnanAzAya, rUpeNa vidhinA kRtA // 14 // bhuMjAnayormudA bhogA-nanalpadravyapUrNayoH / kArya hi kAraNaiH sAdhyaM, tadbharyAdhAnamAdadhat // 15 // AdhAnasamaye pUrNe,suSuvAte sutau tayA / agnibhUtirvAyubhUti-rityAkhyA ca kRtA tayoH // 16 // nirgadhAni prasUnAni, yathA kiMzukazAkhinAM / na rAjaMte tathA vidyA-vihInAH pUruSA bhuvi // 17 // dhyAtvetyadhyApanArtha tA-vupAdhyAyasamIpake / vimuktau tanayau tAbhyAM, dUrAmocyAvapi kSaNaM // 18 // pUrvajanmaikasaMskAra-vazenApaThatAM ca tau / bahUnyanyAni zAstrANi, vedAn vizeSataH punH||19|| kanyayo rupavatyozca, dvijAtijAtayostayoH / pitRbhyAM yauvane kAle kAritaM karapIDanaM // 20 // ekaM rupaM dvitIyaM tu, prabhUtadravyagarvitA / brAhmaNeSu tRtIyaM ca vedAdipAragAmitA // 21 // caturthoM bhrAtRsaMyogaH, paMcamaM yauvanaM varaM / SaSTaM brAhmaNajAtizca, saptamaM lokamAnitA // 22 // eteSvapi padArtheSu, jhekopi dussaho bhavet / kiM punarmilitAH sapta, na kasya madahetave // 23 // tatastau dvau madonmattau, gabhIravedinAviva / bhramaMtAvabhimAnena, sarvatra grAma icchayA // 24 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 zAMba-pradyumna caritra buddhizALI evA cakravatInA kathanathI bhagavaMte kahyuM: "rAjana, saMsArI jIne rAgaSanuM kAraNa prAyaH pUrvajanmanA RNAnubaMdhane anusarIne heya che, te have pradhumnanA pUrva janmanA vRttAMtane kahuM chuM te tuM sAMbhaLa." jabUdvIpamAM pRthvItalane viSe prakhyAta ane devo vaDe Azrita evA bharatakSetramAM magadha nAmane deza che. jemAM zAli (DAMgara-cokhA)nI vadhAre pramANamAM utpatti che ane lakSamIvaMtane vAsa che, temaja sadaiva gItagAna vaDe ullasita vAtAvaraNa che tevuM suMdara zAligrAma nAmanuM nagara che. te zAligrAmamAM "brahmAnA bIja svarUpa mArI uttama jAti che," evA prakAranA ahaMkArane dhAraNa karate emadeva nAmane brAhmaNa rahe che. pitAnA rUpa vaDe jagatanI strIone tuccha gaNanArI agnilA nAmanI tenI patnI che, sAMsArika sukha bhogavatA bheganA phalarUpa agnilAe garbha dhAraNa karyo. teNIe pUrNa samaye agnibhUti ane vAyubhUti nAmanA be putrone janma Apyo. "kizukavRkSa (kesuDA)nA nirgadha puSei jema zobhatA nathI tema jagatamAM vidyA vinAnA puruSe zobhAne pAmatA nathI. A pramANe vicArIne semadeve pitAnA hAlasoyA baMne putrane upAdhyAya pAse bhaNavA mATe mUkyA. pUrvajanmanA saMskArathI te baMne bhAIoe alpakAlamAM ja saghaLaye zAstro bhaNI lIdhAM. temAM vizeSathI vedonA pAraMgata banyA. vidyAdhana prApta karI ghera AvelA te baMne yuvAna putranuM brAhmaNa jJAtinI rUpavatI kanyAonI sAthe mAtApitAe pANigrahaNa karAvyuM. eka te rUpa, bIjI dravyasaMpatti, trIjI vedAdi zAstronI pAraMgatatA, ethe bhAIone paraspara prema, pAMcamuM yauvana, chaThTha brAhmaNa jJAti ane sAtamuM lekamAnyapaNuM. A sAtamAMthI ekeka vastu jenI pAse heya tene abhimAnI banAve che. vaLI, A baMnemAM sAte vastunuM milana hevAthI madamata kema nA banAve ? mahemanta banelA te baMne bhAIe nagaramAM sarvatra ghUmatA hatA. svecchApUrvaka krIDa karatA hatA. keI tene rokI zakatuM nahI. vAsupUjyajineMdrasya dvAdazasya jineSvapi / bhrAjamAnaM tadA tIrtha, samabhUtpApanAzanaM // 25 // itazca mahatastasya, zAligrAmasya sannidhau / Aste manoramodyAnaM, hRdyAnaMdapradaM nRNAM // 26 // sRmanA iti nAmnAbhUd, yakSo rakSopakArakaH / tatraiva samavAsArSI-dAcAryoM nNdivrdhnH||27|| yAcitvAvagrahaM yogyaM, vanapAlasya sannidhau / vineyaivinayAnanai-statrocI? munIzvaraH // 28 // zikSayAzikSitAMgAnA, ziSyANAM saukhyazAlina adhItyadhyApane dRSTvA, vanapAlo'pyamRmudat 29 // modamAnena natvA taM, zrI guruM bhaktipUrvakaM / tena pauramanuSyANAM, tadvardhApanikA dade // 30 // tadAnanAtsamAkarNya, zrIgurvAgamanaM varaM / saMmataM dharmilokAnAM, zrAddhavargoM mudaM dadhau // 31 // prabhUtaM vanapAlasya, datvA dravyaM purIjanAH / dAga vivaMdiSavo'bhUvana bhaktirAgAnuSaMgataH // 32 // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-i 225 1 " AkarNitaM yato yena, tataH so'pi samutthitaH / nivAse sve samAgatya, pracakre vidhimAtmanaH 33 // snAtvA svasadmadevAnAM kRtvA ca vidhinAce naM / kuMmakumacaMdanAbhyAM ca kRtapuMdrA viniryayuH ||34|| gajArUDhA narAH kecit kecidvAjinamAzritAH / rathArUDhAstathA kecit kecitpAdavihAriNaH / / 35 dharmeNa vaMdituM kecita, kecitkUlakrameNa ca / pramadApreritAH kecit kecitsauhArda yoga taH // 36 // vaMdanautsukyato lokAH pathi saMghaTTabhIbhRtaH / nabhoyAnakRte'vAMcchan, svavidyAdharatAM bhRzaM // 37 // darakA va prodya-dveSabhUSaNabhUSitAH / narAstathA ca kAminyo, devAMganA ivAbabhuH ||38|| ekato martyavRMdaM ca, kAminIvRMda mekataH / gantumautsukyato yAti, prItizca tacetasA ||39|| lokAn manojJanepathyA-bharaNairbhAritAMstataH / bahistau gacchato vIkSya, zrAddhaM kaMcidapRcchatAM // 41 kimaveMdramahaH kiMvA ! taDAgasya maho mahaH / kaumudiyo mahaH kiM vA vartate nagarAd bahiH || 40 yata te janA yAMti bhUparUpANi vibhrataH / dhanyaMmanyAzca kAminyaH svAminya iva bhUSitAH // 42 // tenoktaM ki yuvAM mUDhau patitau nabhaso'dhunA / athavA sphoTAyitvorvI kiMvA grAmAt samAgatau surAsuranara : pUjyaM trijJAnadhyAnayoginaM / naMdivarddhanamAcArya yanna vittho vanAgataM // 44 // kathite zrAvakeneti kSiptA jyAgnizikhe iva / pravarddhayannakopau tAvajalpatAM dvijAtijau // 45 // maMtrataMtraprayogeNa vipratAritamAnasaH / kadAgrahagrastaH kiM prajalpasi mUDhadhIH || 46 || etAvAnutsavai loko yenA'sti vipratAritaH / AvAbhyAM yazca na jJAtaH, sa ko'sti nandivarddhanaH naiSAM zvetAmvarANAM tvaM svarUpaM vetsi mAyinAM / AvAmeva vijAnIvo, dhUrtavidyAvizAradau ||48 || yAdazA malinA bAhyetaraMge'pi tAdRzAH / ubhayoH pakSayoreSAM zaucaM mAlinyato nahi // 49 // homapUjana yAgAdyA, dure satvaparAH kriyAH / jagadIzvaranAmApi zaucaM vinA na zuddhayati // 50 // vinA tannAmajApena, pApavyApapraNAzinA / anyopAyena kenA'pi na muktirbhavinAbhavet // 51 // anyacca vedazAstrebhyo'pi bAhyA malinAMvarA / naite brAhmaNajAtIyA adhyagrAhyAbhidhAnakAH // 52 // lohagolA ivaite tu svayaM tarItumakSamA / tAraNAyAnyalokAnAM saMbhaveSuH kSamAH kathaM ||53 || aputragativannRNAmeSAM svarge'pi noditaH / tadA puktiH kva niHzeSa-karmamarmakSayaMkarI || 54 || brahmavaktrasamudbhUtA brahmajJAnavizAradAH / tArakA brAhmaNA eva saMti, brAhmaNajAtijAH || 55 || kathitAnAM jagatasRSTi- kartrA vaktreNa vedhasA / caturNAmapi vedAnAM saMtatAbhyAsakAriNaH || 56 // amalinA yathAMge ca paridhAnAMzuke yathA / pUtAstathAMtaraM ge'pi brAhmaNAH zucikarmaNA // 57 // puMstrI vedasamutpanna - vikArasamanAya ca / saMtatyai surataM kRtvA sanyAsavratadhAriNaH ||58 || yajanaM yAjanaM caivAdhyayanAdhyApane punaH / dAnaM pratigrahazceti nityaM SaTkarmakArakAH // 59 // aihikAmuSmikAsaMkhyasaukhya- saMspRhayAlunA / tvayA sevyA dvijA eva, svrgaapvrgdaaykaaH||60|| 1 29 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 zAMba-pradyumna caritra A samaye bAramA vAsupUjya bhagavAnanuM samagra pApano nAza karanAruM tIrtha pravartatuM hatuM. zAligrAmanI najIkamAM manuSyane AnaMda ApanArUM mane rama nAmanuM udyAna che, te udyAna sumana nAmanA yakSathI adhiSita che. eka divase te udyAnamAM bAramA vAsupUjya svAmInA tIrthamAM rahelA naMdIvardhana nAmanA AcArya bhagavaMta pAMcaso sAdhuonI sAthe padhAryA. vanapAlakanI pAse vasatinI yAcanA karIne vinayI evA pitAnA ziSyonI sAthe tyAM rahyA. mumukSu ziSyane adhyApana karAvI rahelA prazAMta mUti AcArya bhagavaMtane joIne vanapAlaka ghaNo khUza thayo. khUza thayelA vanapAle gurUbhagavaMtane bhaktipUrvaka namaskAra karIne nagaravAsIone vadhAmaNI ApI. gurUbhagavaMtanuM Agamana sAMbhaLIne zrAvakavarga Adi dhamIlekane khUbaja AnaMda thaye. nagaravAsIoe vadhAmaNa ApanAra vanapAlakane ghaNuM dravya ApIne vaMdana karavAnI IcchAvALA nagaravAsIoe eka bIjAne samAcAra ApI, bhaktipUrvaka udyAnamAM AvIne gurUbhagavaMtane vaMdanA karI dharmadezanA sAMbhaLI, pitAnI jAtane kRtArtha mAnI, pita pitAnA ghera javA lAgyA. A rIte nagaravAsIo snAna karI pitAnA gRhacaityanI pUjA arcanA karI kezara caMdananA tilaka karI keTalAka hAthI upara, keTalAka ghoDA upara, keTalAka rathamAM te keTalAka page cAlI pitAne dharma samajI, keTalAka svajananI preraNAthI te keTalAka mitranI, te keTalAka patnIonI preraNAthI vaMdana karavA AvavA lAgyA. vaMdana karavAnI utsukatAthI rastAmAM jatA lekonI eTalI badhI bhIDa jAmI gaI ke jANe teo vidyAdharonI jema AkAzamAM cAlatA nA hoya ! tema mAnavA lAgyA. vividha prakAranI veSabhUSAthI sajaja purU devanI jema temaja seLe zaNagArathI sajaja strIvarga devAMganAnI jema zebhato hate. suMdara vastrAlaMkArathI zobhate eka bAju purUSa vargane ane bIjI bAju strIvargane gurUbhagavaMtanA darzana vaMdana karavAnI utsuktAthI prasannatA pUrvaka jate Avato joIne agnibhUti ane vAyubhUti baMne bhAIo pUchavA lAgyA- "are, Aje nagaranI bahAra kaI Indramahatsava che? tAga mahotsava che ke kaumudI mahotsava che? jethI leke navA navA kapaDAM paherI, zaNagAra sajIne AnaMdapUrvaka daDAdoDI karI rahyA che. te zA mATe?? A pramANe agnibhUti ane vAyubhUtinA pUchavAthI eka zrAvake kahyuM - "are, tame leke mUDha cho ke zuM ? AkAzamAMthI paDayA cho ke dharatI pheDIne bahAra nIkaLyA cho ? gAmamAM rahe che chatAM tamane eTalI paNa khabara nathI ke deva deveMdra ane manuSyothI pUjAyelA trikALajJAnI, dhyAna ane mahAnagI evA naMdivardhana AcArya bhagavaMta ApaNA nagaranI bahAranA udyAnamAM saparivAra padhAryA che! tame sAva ajJAnI cho !" prajavalita agnimAM ghI homavA samAna zrAvakanuM vacana sAMbhaLIne bane brAhmaNe atyaMta krodhAtura banI babaDATa karavA lAgyA-are, mUDhabuddhivALo te tuM che. te sAdhunA maMtra taMtranA prayogathI tuM ThagAI gayuM che. eTale ja kadAgrahI banIne jema tema babaDI Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-6 227 rahyo che. ekalA tu ThagAi gayA che, eTalu' ja nahI. paraMtu A badhA lokone A sAdhue ThagI lIdhA che ame nathI jANatA ke te nadIna kANu che! tame leke te sAva mUkha' che. kaI samajatA nathI. mAyAvI evA A zvetAMbareAnA svarUpane jANatA nathI. tethI amane dhRtavidyAnA vizArada mAne che. A sAdhue jevA bahArathI melA che tevA aMdarathI paNa melA che, ane prakAre malina hAvAthI temanAmAM jarAye pavitratA nathI. heAma-pUjana, yajJa yAgAdi sAttvika kriyAe te dUra rahI paraMtu jagatkartA izvarane paNa te mAnatA nathI. pachI temanI aMdara zauca (pavitratA) rahe kayAMthI ? izvaranA nAma smaraNa-jAya vinA pApane nAza thAya nahI ane pApanA nAza sivAya mukti meLavavA mATenA khIne kAi upAya nathI. vaLI, A zvetAMbarIe vaidika zAstrathI bahAra che. ane brAhmaNa jAtinA nathI. tethI melAM kapaDAvALA A sAdhuenu nAma paNa levA jevuM nathI. lADhAnA gALA jevA pete bhavasamudrathI tarI zakavA samartha nathI teA khIjAne tAravAnI zakti temanAmAM kayAMthI hAya? zAstramAM kahyuM che ke 'aputrasya gatinaoNsti'putra vahUNA vAMjhIyAone sva maLatuM nathI, tA samasta karmIne kSaya karavAvALI mukita teA kayAMthI male ? kharekhara, brahmAnA mukhamAMthI utpanna thayelA brahmajJAnamAM vizArada brAhmaNajJAtinA brAhmaNAmAM ja saMsAra samudramAMthI tAravAnuM sAma paNa che, jagatakartA brahmAe svamukhe kahelA cAre prakAranA vedezanA 'mezAM abhyAsa karatA pavitra zarIra ane pavitra vasrone dhAraNa karanArA, jevA mahArathI pavitra che tevA aMtaragamAM padma pavitra zucikane karanArA brAhmaNA, zrI purUSa vedathI utpanna thayelA vikAreAne zamana karavA mATe ane sati mATe maithunakriyA karI satati pedA karyA pachI sanyAsa vratane dhAraNa karanArA yajJa-yAga, adhyayana- adhyApana, dAna--AdAna ane huMmeza SaTUMkamAM karavAmAM para evA brAhmaNA ja svarga ane apavarga (meAkSa)ne ApanArA che. mATe A lAka ane paralAkanAM hitanI IcchAvALA mANasoe brAhmaNeAnI ja sevA karavI joie. tadA'vocad gRhasthAH re, darpaNau dvijatijau / yeSAM syAd darzane puNyaM, sAdhUMstAnnidathaH kathaM // 61 // yeSAM putrakalatrAdi, syAdAraMbha parigrahaH / tasyAjIvanapoSArtha taireva vipratAryate // 62 // niputrA nikSatrArthe, niraMmaparigrahAH / sAdhanaH hrathamukhyamta, yuvAmyAM vitratAravAH // 6 // bAhyakSAlanato yarhi nairmalyaM syAccharIriNAM / matsyAdInAM tadA jJeyamazaucaM na kadAcana // 64 // vizuddhA brahmacaryeNa, ya eva nirmalA hi te / kathamucyate mAlinyaM - sAdhUnAM zIlazAlinAM // 65 // ye lAghavasamanvItA - sta eva tArakA nRNAM / sAdhavo vahanaprAyA, ghorasaMsAravAridhau // 66 // vedabAhyAsta eva syu - yajJahiMsanodyatAH / matikalpanayA ye ca samyagarthe vidaMti na // 67 // tyAtmayutA nainA, saMyamAMcitacetasaH / yaM nIvattAdharma, dhruvALA veto : 68 // - = Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara8 zAMba-pradyumna caritra mitho'bhavatkiya dvelA, vivAdaM kurvatostayoH / mUrkheNa tena kiM bruvo, viprAbhyAmiti ciNtit||69|| etena mAnanIyenA-cAryeNa guruNA samaM / jayAvo yadi vAdena, tadAvayoryazo mahat / / 70 // dU vicitrA ta, somavadrikAMat | vinadhanura tuM, subaddha zrAddhamUvA I7 kadAgraheNa cetAva-kInA matibijeSu na / tadA yAhi tvayA sAdha, mudhA pralapanena kiM // 72 // vaditvetyabhimAnena, visRjya zrAvakaM ca taM / agnibhUtivAyubhUtI, jagmatuH svaniketane // 73 // agnibhUti ane vAyubhUtinuM 'uparyukata bhASaNa sAMbhaLI gRhastha kahevA lAgyA kare, abhimAnI brAhmaNe, jenA darzanathI paNa pavitra thavAya che, evA sAdhupurUSanI niMdA kema karo che ? je loke strI putra parivArane laIne beThelA AraMbha parigrahamAM cakacUra ane AjIvikAnA piSaNa mATe ja potAnI vidyAno upayoga karanArA che evA brAhmaNe te lekone Thage che. jyAre A sAdhuo to putra kalatra Adi saMsArI parivAra vinAnA, nirAraMbhI ane ane niSparigrahI che. teone ThagArA kema kahI zakAya ? vaLI, tame kahyuM ke "nAna karatA nathI mATe malina che." paraMtu je nAna karavAthI ja pavitra thavAtuM hoya te nahI-taLAva sarovaramAM rahelA mAchalAM Adi jalajaMtue ja kharekhara zuddha ane pavitra kahevAya paraMtu evuM nathI. brahmacartha vaDe je vizuddha che, te ja kharekhara nirmala ane pavitra kahevAya che. A sAdhue nirmala akhaMDa brahmacaryanuM pAlana karanAra hovAthI mahA pavitra che. tene malina kema kahI zakAya. samudramAM te ja tarI zake ane bIjAne pAra karAvI zake ke jeo vajanamAM halakA heya. A sAdhuo ladhukamI hovAthI bhayaMkara saMsAra samudrane pite tare che ane bIjAne tAravA mATe samartha che. tame je kahyuM ke "sAdhue vedabAhya che. paraMtu tame yajJa-yAga, hiMsA AdimAM tatpara evA matikalpanAthI karelA arthane jANe che paraMtu vedanA samyam arthane jANatA nathI. tethI dama, dayA ane dAna, A traNa prakArathI yukta saMyamamAM rakata ane ahiMsA e ja parama dharma ema kahenArA evA jaina sAdhuone vedabAhya kevI rIte kahI zakaya ? A pramANe sagRhasthanI sAthe vivAda-carcA karatA ghaNo samaya thaI javAthI, agnibhUti-vAyubhUtie vicAryuM ke "A mUrkhAonI sAthe zuM carcA karavI ? e lekanA mAnelA gurU AcAryanI sAthe carcA karavI zreSTha che. ane je AcAryanI sAthe vAda vivAdamAM ApaNI jIta thaze to lokomAM ApaNe ghaNe yaza phelAze, ane jayajayakAra thaze. A pramANe vicArI te baMnee jainadharmamAM custa e zrAvakane kahyuM: "tame leke kadAgrahI che. tamArA manamAM brAhmaNe pratye tiraskAranI graMthI che. tamArI sAthe vAta karavI e eka pralApamAtra che. mATe jAva, tamArI sAthe beTI mAthA paracI karavI nathI. A pramANe kahIne te baMne potAnA ghera gayA. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suga-1 228 athaitau svagRhaM gatvA, natvA ca pitarau mudA / vinayena vinayopetau kathayAmAsatuH smayAt // 74 // udyanmanoramodyAne, daMbhena yativeSavAn / AcAryo nAmamAtreNA, - gato'sti naMdivardhanaH // 75 // dhavalAMbaradhAritvA--jjainamataprarUpiNA / sarvo'pi nAgaro loka - stenAsti vipratAritaH / / 76 / / kSamAvahe tamAvAM na, vajitvA yuSmadAjJayA / vAdaM vidhAya jeSyAvo, mAyAvinaM sitAMbaraM // 774/4/ artha saMsthAsyati dvitrA - NyahAnyatra pure yadi / tadAnena janaH sarvo, vibhrame pAtayiSyate // 78 // AvAM tato vane gatvA, vAdena sarvasAkSikaM / tathA nirbhartsayAvastaM, pAkhaMDinamakhaMDitaM // 79 // yathApamAnito grAmA - dasmAtprayAti satvaraM / syAdvAdavAdino jainA, api mlAnAnanA yathA / / 80 / / te baMnee pAtAnA ghera AvI vinayapUrvaka mAtApitAne praNAma karIne kahyuM : 'pitAjI ApaNA manerama udyAnamAM yati vaiSadhArI, daMbhI ane nAma mAtrathI AcArya kahevAtA koI naMdIvarSoMna nAmanA zvetAMbarI sAdhu Avye che. peAte zvetAMbarI hovAthI jainadhama nI prarUpaNA karIne nagaranA lene ThagI rahyo che. te amArAthI sahI zakAtuM nathI. je ApanI AjJA hAya te| tyAM jaIne tenI sAthe vAda karIne mAyAvI evA te zvetAMbarIne harAvIne vijaya meLavIe. A sAdhue jo gAmamAM becAra divasa vadhAre rokAze teA AkhAye gAmane vibhrama mAM pADI deze. tenI ame udyAnamAM jaI sa leAkeAnI sAkSIe vAda karI te pAkhaDIne tiraskAra karI gAmamAMthI tageDI mUkIe gAmamAMthI apamAnita thayele| pAkhaMDI gAma cheDI jaze tyAre bIjA syAdvAdI jainA paNa glAnamukhavALA banI jaze.' pitarAvUcatuH putrau, yuvAM kalAyutAvapi / vAdaM zvetAMbaraiH sArdhaM, mA kArSTa hi kadAcana // 81 // vidyate maMtrataMtrAdi - vidyAsteSAM kilAItAM / kauTilyamanyadapyeSAM jIvatavyavinAzanaM // 82 // vedazAstraparibhraSTAH, siddhAMtAdhyAyino'nizaM / nipuNAH paradezeSu paribhramaNanirmitaiH ||83|| tAvUcaturahaMkArAt kiM yuvAM pitarau mudhA / bibhItho malinAMgebhyo, dhUrtebhyastebhya ucckaiH||84|| yuSmAkaM ca prasAdena, yatraiko'pi suto vrajet / tato vivAdino yAMti, siMhAdiva mataMgajAH || 85 // yatraitau kiM punardakSau, sutau dvAvapi gacchataH / zvetAMbaro'thavA tatra, digaMbaro'stu daMbhabhAk // 86 // asmadagre kiyanmAtro, varAko naMdivardhanaH / dRptau tAviti jalpitvA, nirgatau vAritAvapi // 87 // , " putrAnI vAta sAMbhaLI mAtApitAe kahyuM : 'beTA, tame vidvAna ane kalAvAna che. chatAM kayAre paNa zvetAMkharInI sAthe vAda karavA nahI, kemake ma MtrataMtra Adi vidyAenA jANakAra syAdvAdIo bahu kapaTI hoya che. temAM kayAreka ApaNA vitanA paNa nAza thAya, vedazAstrathI bhraSTa jaina sAdhue haMmezAM peAtAnA siddhAMtanuM adhyayana karanArA ane gAmegAma paribhramaNa Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 zAMba-pradyumna caritra karanArA hevAthI mahAcAlAka hoya che. te lekene ApaNe pahoMcI zakIe nahIM." pitAnA vacana sAMbhaLI ahaMkArathI agnibhUti ane vAyubhUti bolyA : "pitAjI, e melAghelA dhutArAothI zuM ApaNe DarI javAnuM hoya? tamArI kRpAthI tamAre eka putra paNa tene jItavA mATe samartha che. A te ame baMne samartha vidvAna chIye, bhalene vetAMbara hoya ke digaMbara hoya. hAthIonA juthane bhagADavA mATe eka siMha barAbara che. mATe pitAjI Apa ciMtA nA karo. e rAMkaDe naMdIvardhana amArI AgaLa keNa mAtra che? A pramANe kahIne mAtApitAe vAya chatAM te be bhAIe abhimAnathI gharethI nIkaLI gayA. nirgacchatostayoH sArthe, baTvAdyA militA janAH / taiyutau tau nijotkarSA-dvArtayaMtau ca gcchtH|88 kazcidvadati dadhiH, prakSyAmyahaM SaDaMgikAM / kazciJca caturo vedAn , mImAMsAmapi kazcana / / 89 // AnvIkSikI punaH kazci-ddharmazAstraM ca kazcana / kazcitpurANamityAdyA, hRdyA vidyaashcturdsh||90|| vidyAvinodavAzci, prakurvatAM parasparaM / adhvanyA gacchatAM teSAM, nyagrodha eka AgataH / / 91 // tatra manoramodyAna--pArzvavartivaTadrume / zrInaMdivardhanAcArya--ziSyaH sthito'sti stykiH||92|| zrutakevalivad jJAnI, dhyAnI maunI kriyAparaH / dRSTo'yaM prathama muMDa--staM dRSTvetyUcatuzca tau||93|| sAdhustadAha ke yUyaM, yuSmAbhiH kutra gamyate / tAvAhatu dvijAvAvAM, yAvo'nUcAnasannidhau / / 94 // satyakiH satyakIrtizca, satyavAcA vicAryavaka / yadi vAdonmukhau tarhi, kiMcita sthaH paThitau yuvAM95 tAvucaturvizeSeNa, vedAbhyAsavidhAyinau / aparANyapi zAstrANi, vijAnIvastapodhana ! // 96 // muni punarapi proce, dhnyauvngrvitaiH| zrIAcAryasamIpe ca, bhavadbhirgamyate kathaM ? // 97 // tAvAkhyAtAmamarSeNa, sArdha tvannaMdivardhanaiH / vidyAyAH kauzalaM dRSTuM, yAvo vaadcikiirssyaa||98|| uvAca satyakirdUre, yadartha gabhyate janaiH / yadyarvAgeva tatsiddhi--dure tadgamanena kiM // 99 // sadyo bhaviSyatIhaiva, yuSmatpratyuttaraM yadi / tadAnUcAnapAdAMte, yAnena kiM prayojanaM ? / / 700 // tato mamaiva yuSmAbhiH, pRcchayetAM praznasaMzayau / gurau sati vadecchiSya--cettatpraznottaraM varaM // 1 // janake sati cetputro, bhUpAle sati vA balaM / zvazvAM satyAM snuSA yadvA, kRtyaM karoti tadvaraM // 2 // iti zrutvA hasitvA tau, vyAcakSAtAM madoddhatau / vartase tvaM kiyanmAtro, dakSayorAvayoH purH||3|| tvadgurUNAM gururyaH syA-tenApi prAjyabuddhinA / asmatpraznottaraM dAtuM na zakyate manAgapi // 4 // tatastavaiva saMdeho, yaH kazcitsyAcciraMtanaH / vitaMDAvAdamujjhitvA--smAkaM tvaM pRccha tcchtthH||5|| munirUce dvijAtIyau, mAkArTamatimAnitAM / madIyapraznanirvAho, yuvAbhyAM na bhaviSyati // 6 // kopATopena tau viprA-vRcaturyativeSabhRt / na bhavetpraznanirvAho, bhavedvA viditaM kathaM // 7 // citte syAttava saMdehaH, praznottaravinirmitau |kshcidvidhiiytaaN tarhi, paNaH samastasAkSikaM // 8 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-6 231 vAcaMyamastadAcakhyau, ye bhavaMti mumukSavaH / samasti sarvathA naiva, teSAM paNaprayojanaM // 9 // yadA kadAgrahagrastau, haThAtkathayatho yuvAM / evamevAstu tadvigrau, yuvAbhyAmeva kathyatAM // 10 // itaH zvetAMbaro yAti, yathA'yaM vipratArakaH / samakSaM sarvalokAnAM, paNastathA vidhIyate // 11 // vimRzyetyUcaturviprau, tvaM hArayasi cenmune / tadA nirbhaya'mAno'si, niSkAsyo guruNA sh||12|| hArayAvo yadAvAM vA jainasya puratastaba / bhavAvo bhavato nUnaM, ziSyau brAhmaNajAvapi // 13 // sAdhuH sAgaravacchazva--drabhIro mativAridhiH / UrIcakre tayorvAkyaM, svaM jJAnamaprakAzayan // 14 // pitAnA utkarSanI vAta karatA rastAmA jatA te baMnenI sAthe bALako Adi ghaNA mANasa sAthe cAlyA. abhimAnamAM aMdha banelA te baMne paraspara vAta kare che - "cha aMga, cAra veda, mimAMsA, AvI phikI, dharmazAstra ane purANa Adi ApaNI pAse mahAna cauda vidyAo che. vaLI ApaNe SaDuM darzananA pAraMgata chIe. te ApaNI sAme A rAMkaDe naMdIvardhana kayAM sudhI TakI zakavAno ? kSaNamAtramAM to ene bolato baMdha karI daIzuM." A pramANe vArtA vinoda karatA anukrame eka vaTavRkSa pAse AvyA. manorama udyAnanI pAse rahelA te vaTavRkSa nIce zrInaMdIvardhana AcAryanA mRtakevali jevA jJAnI, thAnI, maunI ane kriyAmAM tatpara evA satyaki nAmanA ziSyane beThelA joyA joIne te baMne belyA- "are, ApaNI najaramAM prathama ja A muMDI kyAMthI bhaTakAI gaye ? sAdhue pUchayuM:-"tame keNa che? kayAM jaI rahyA cho ?" tyAre teoe kahyuM -"ame AcArya pAse jaIe chIe." satyavANI, satya vicAra ane satya kItivALA satyaki munie kahyuM -"AcArya bhagavaMtanI sAthe tame vAda karavA mATe jatA hoya to eka kSaNa UbhA rahe. tame zuM bhaNyA cho?" teoe kahyuM - he tapodhana, ame te cauda vidyAnA pAraMgata chIe. temaja bIjA paNa aneka zAstronA jANakAra chIe." dhana, yauvana ane vidyAthI garvita banelA te baMnene munie kahyuM -"tamAre AcArya bhagavaMta samIpe zA mATe javuM paDe ? jo tame tamArI vidyAcAturI batAvavA mATe vAda vivAda karavAnI IcchAthI jatA he te mArI sAthe ja vAda kone ? je prayajananI siddhi najIkamAM ja thatI hoya te dUra javAnI zI jarUra? tamArA praznonA javAba mArI pAsethI maLI zakaze. to nAhaka AcArya bhagavaMtane takalIpha ApavAnI zI jarUra? tethI tamAre je je prazno pUchavA hoya te pUcho. tenA badhA javAba huM ApIza. nItizAstra paNa kahe che:'ziSya chatAM gurUne, putra hete chate pitAne, sainya hete chate rAjAne ane vahu hote chate sAsune takalIpha ApavI joie nahI. mATe tamArA praznonuM nirAkaraNa huM karIza. tethI zrI AcArya pAse javAnI jarUra nathI." muninA upayuMkata vacana sAMbhaLIne madAMdha banelA te baMne bhAIo hasIne munine kahe che:- "he mUha, tuM amArI AgaLa zuM mAtra che? tArA gurUnA gurU game tevA buddhizALI hoya to paNa amArA eka paNa praznano javAba ApavA Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 zAMba-pradyumna caritra mATe samartha nathI. tene koI purANe saMdeha hoya te vitaMDAvAdane mUkIne amane pUcha. tene tatkAla ame javAba ApIzuM, bAkI beTI baDAIe hAMkavAnI mUkI de." munie kahyuM - are brAhmaNo,mithyAbhimAna zA mATe kare che ? mArA eka paNa praznano javAba ApavAnI tamArI zakti nathI mATe tamArA dilamAM kaMI saMdeha hoya to khUzIthI mane pUchI zake che. ane hA, mArI sAthe vAda-vivAda ja kare che te A badhAnI sAkSIe kaMIne kaMI zarata rAkhavI joIe. je ke mumukSu sAdhuone sAkSI ke zaratanI kaMI jarUra hotI nathI, kAraNa ke sAdhuo to AtmakalyANamAM ja rakta hoya che, paraMtu tamArA jevA kadAgrahIo mATe zaratanI jarUra kharI, mATe vicAra karI juo." muninA vacana sAMbhaLI te baMne vicAre che- "barAbara vetAMbarIe vizvAsapAtra nathI. ThagArA evA te lokone bolIne pharI jatAM vAra lAge nahI. mATe teNe kahyuM che te ThIka ja kahyuM che. A badhA nagaravAsIonI samakSa zarata gUMkIe !' A pramANe vicArI te be bhAIo munine kahe che - he muni, je tuM hArI jAya te tArA gurUnI sAthe tAro tiraskAra karIne A nagaramAMthI tamane bUrA hAle hAMkI kADhIzuM. ane je ame hArIzuM te bhale ame brAhmaNa hovA chatAM paNa tArA ziSya banI jaIzuM arthAt jaina dIkSA laIzuM. bela che kabula ?" sAgarasamA gabhIra buddhinidhAna viziSTajJAnI satyaki munie te baMnenA vacanane svIkAra karyo. teoe paNa nagaravAsI samakSa zaratane svIkAra karyo, ubhAbhyAmapi kRtveti paNaM tAvAhaturdvijau / atha tvaM pRccha bho sAdho, tvadiSTaM praznamAvayoH // 15 // sAdhunA bhASitaM pUrva, praznaM pRcchAmi bho dvijau / omityabhihitaM tAbhyAM svotkarSAccittakalpitAt tato vAcaMyamo'pyUce. nizcetuM purato nRNAM / Avayorhi vivAde'tra, bhavaMta eva sAkSiNaH // 17 // puraiva paNa etAbhyAM, kRto'sti bhavatAM puraH / tasya nirmityanirmityo-yUyameva sbhaasdH18| kathayitveti nizcitya, paurANAM purato bhRzaM / saadhukaalikjnyaan-vickssnno'bhydhttm||19|| yadi brutho dvijau tarhi, loke paMDitamAninau / yuvAM kutaH samAyatau, pRcchAmi yuvayoH purH|20|| tadoktaM kimidaM pRSTaM, jJAtacaraM sameSvapi / zAligrAmAtsamAyAtau, naitAvadapi budhyate // 21 // tAbhyAmityudite sAdhu-vadanmRSTabhASayA / niveditaM yuvAmyAM yata, tattu satyaM dvijottmau||22|| paraM mama manaHprazna-bhAvo gUDhaprabhAvakaH / yuvAbhyAmapi dakSAbhyAM, sarvathA nAvasIyate // 23 // lokarUDherahamapi, jAnAmyakathitAmapi / agnilAkukSisaMbhUtau, somadevadvijAtmajau // 24 // agnibhUtivAyubhUtI, nAmnA dvAvapi vAMdhavau / vartethe hRdyavidyADhayau, zAligrAmanivAsinau // 25 // mayA pRSTaM paraM tatva-jJAnaM hi yuvayoH puraH / tattvajJAtA jano loke, procyate viduSAM varaH 26 tatvajJAnena mokSaH syA-ttatvajJAnAnmahodayaH / tatvajJAnArjane tasmA-tkartavyo yudyamo janaiH27 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga6 233 adhyetRbhyAmapi caturvedAn zAstrANi bhUrizaH / tatvajJAnasya lezo'pi, yuvAbhyAM nAvagamyate28 yadaikazo mayA pRSTaM, gadituM tanna zakyate / praznasyAnyasya nirvAhaH, kiM bhavadbhyAM bhvissyti||29|| ityukte muninA tenA-jalpatAM tau ruSAruNau / re mUrkha yattvayA pRSTa-mAvAbhyAmuktameva tt||30|| vedAnyazAstrapaThane, vartamAnaH sudhIriva / jJApayituM svapAMDityaM, lokeSu kiM prajalpasi // 31 // muniH proce kudhIdhmAtI, mAbhUtaM vedavedinau / pRSTaM mayA samAyAtau, yuvAM kuto bhvaadih||32|| muninoktamiti zrutvA, hasaMtAvAhaturdvijau / ayaM pRSTA mahAn yastu, svarUpaM tasya pRcchati // 33 // bhavAMtarasvarUpasya, vettA ko'pyasti bhUtale / asya buddhiparibhraMzo-'thavA kiM grthilo'styyN|34 ityukte vedagarbhAbhyAM, sarve'pyajJAnino narAH / hastatAlaM dadAnAca, sazabdaM jahasubhRzaM // 35 // teSveke paMDitaprajJA, abruvaMstatvabuddhayaH / mUrkhA ajJAnato yUyaM, kiM hasathA'dhamA iva // 36 // asyaiva pRcchayatAM kiM tvaM, gatajanmasvarUpakaM / vacomAtreNa tatvajJa samyag jAnAsi he! mune!||37|| satyaM ceti vacasteSAM, svIkRtya sakalA api / svasvatarkaNayA prAkSuH, paurA vktrvikaarinnH||38|| svakIyamAnarakSAyai, vizeSeNa dvijanmajau / upahAsyaM prakurvANA-vapRcchatA madotkaTau // 39 // yadi vetsi svakIyaM vA, parakIyaM bhavAMtaraM / ahi vahi tadA zIghraM, svavidvattvaM pradarzaya // 40 // A pramANe paraspara zarata maMjura karIne agnibhUti-vAyubhUtie munine kahyuM:- he sAdhu, tane je ISTa hoya te prazna amane pUcha.' sAdhue kahyuM-DIka tyAre, huM tamane baMnene prathama prazna karIza." pitAnI buddhi upara vizvAsa mUkIne teo e svIkAra karyo. have muni kahe che ke "juo bhAI, ApaNuM banenA vivAdamAM A nagaravAsIo sAkSIrUpa che. ane tame je zarata mUkI te A sabhAsadanI samakSa nizcita che. A pramANe nagaravAsIone sAkSI rAkhIne trikALajJAnI vicakSaNa evA munivare pitAne paDita mAnanArA te baMnene prazna karyo huM tamane pUchuM chuM ke tame kyAMthI AvyA che?' munine prazna sAMbhaLI te baMne bolyA "are abudha, tane eTalI paNa khabara nathI ke ame kayAMthI AvyA chIe? sau koI jANe che ke ame zAligrAmathI AvyA chIe. A te kaMI tAro prazna che?" tyAre munie madhuravacanathI kahyuM: he dvijottama, huM tamane sAce ja pUchuM chuM ke tame kayAMthI AvyA che ! mArA praznane gUDhArtha tame paDita hovA chatAM samajI zakatA nathI, leka vyavahArathI huM paNa jANuM chuM ke tame zAligrAmanA rahevAsI che ane somadeva ane agnilA nAmanA mAtApitAnA agnibhUti mane vAyubhUti nAmanA putra che paraMtu mAro prazna to tAtvika che. te vijJAnane jANe e ja kemAM zreSTha paMDita narIke paMkAya che. tame cAre veda ane caudavidyAnA pAraMgata hovA chatAM mane lAge che ke tamane lezamAtra paNa tattvajJAnano bodha nathI. mArA A sAmAnya hao. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 zAMbha-pradyumna tri praznane javAba ApI zakatA nathI, te khIjA tAttvika praznanA javAba kevI rIte Apaze| ? ane tamArA vacananuM pAlana kevI rIte karaze! ?' muninA vacana sAMbhaLIne krodhAMdha banelA te ane melyA:- are mUrkha. te je prazna karyAM te zuM cAgya che? AvA te koi prazna hetA haze ? veda bAhya zAstra bhaNIne jANe kAmAM peAtAnI pastAInuM pradarzana karavA mATe lavAre kare che.' krodhAtura banelA te ba Mnene munirAje kahyuM : bhale huM veda bhaNelA nA hou, paraMtu tame paNa kayAM vedane jANeA che?''tame kayAMthI AvyA che ?' khATalA praznaneA paNa uttara ApI zakatA nathI.' muninuM vacana sAMbhaLI te mane hasavA lAgyA 'e hA jANe mATo mahAna prazna pUchyA ! janmAMtaranA svarUpane jANakAra tA A jagatamAM kAi che nahI' are leAkeA, A muni buddhithI bhraSTa lAge che. athavA te pAgala lAge che.' ema kahIne te bane bhAIe jora jorathI hasavA lAgyA, sAthe sAthe ajJAnI leAkeA paNa hasavA lAgyA ane tAlIo pADavA lAgyA. te badhAmAM koi gabhIra ane sthitiprajJa DAhyA mANase kahyuM:are mUrkhAe dhamanI jema tame leAka zuM haso che ? sAdhunI A rIte hAMsI karAtI haze? e murtine ja pUchene ke tame janmAMranA svarUpane jANatA ho te kahe. khAlI vAvaDa maNA ceAgya nathI.' te DAhyA mANasanI vAta sAMbhaLIne badhAe kahyuM --hA, hA, barAbara che A baMnene bhavAMtaranI jANa nathI, te A munine ja pUchI le ne !" A pramANe nagaravAsInA vacana sAMbhaLIne potAnA vamAnanI rakSA mATe upahAsa karatA te baMnee munine hyuM:-a muni, peAtAnA ane khIjAnA bhavAMtarane tame! jANatA ho te khele, khele, jaldI bele ane tamArI vidvattAnu pradarzIna kare.' pauralokairiti prokte, viprAbhyAmapi cAdarAt / muniH sa kathayAmAsa teSAM madhurayA girA // 41 // sabhyA bho me bhavaM vacmi, yuSmAkamathavAnayoH / vinizcitya mitho yUyaM nivedayata satvaraM // 42 // zrutvetyavadatAM viprAvucchRMkhalau kutUhalAt / vada tvamAvayoreva, janmAMtarasvarUpakaM // 43 // tAbhyAM nirUpite sAdhu-ravadadbho sabhAjanAH / AgrahAdvADavAvetau, pRcchataH pUrvajanma cet // 44 // tarhi mayocyamAnaM prA-- janmasvarUpametayoH / sAvadhAnaM manaH kRtvA, yUyaM zRNuta citrakRt // 45 // zAligrAme'grimeva, pravaraH pravaradvijaH / dhanI vanIpakatyAgI, khyAto'bhUtkSetrakArakaH // 46 // tasya zasyamateH kSetro - pAMte'bhavadvadrumaH / tadadhaH zivayA sUtaM, citraM bhRgAlayAmalaM // 47 // tRNabhakSaNataH zIta- pAnIyapAnataH punaH / tattatra nirbhayaM tiSTa-dvapuSA vRddhimAptavAn // 48 // nirbhayatvena tatraiva, sasukhaM tatya tiSTataH / kiyaMto vAsarA yAtAH krIDatazca parasparaM // 49 // athaikadA samAdAya, sArthe karmakarAn narAn / jagAma dhImataH kSetraM, pravaraH sahalAdikaH ||50 // tadA dUranabhomArgA-- dAgacchataM ghanAghanaM / mAtaMgamiva garjataM, zyAmaM pravaramaikSata // 51 // madavAri jharan rAja - lokasanmAnitAgamaH / ucchAlitarajA megho vAyunA samamIyivAn // 52 // = Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-1 35 kathaM mayi sati grISma-rAjastApayati kSamA / zoSayati taDAgAMzca, nadIdrahamahIruhAn // 53 // dIrghAhavirahodbhUta-tApAyAH pRthivIstriyAH / kAmatApaM niraakrtu-mivaadhstaatsmaagtH||54|| kAMtAsaMgotsukA jAtA, nikhilAzca pravAsinaH / kamopi nikhilaM muktvA, yayuH svaM svaM niketanaM55 kAmodbhUtapratApena, kaMpamAnazarIrakaH / halopakaraNaM sarva, muktayAgAtpravaro gRhe // 56 // bhAminIbhogabhaMyoge, vijanaM mRgyate padaM / itIva jaladenApi, kRtaM vijanakAnanaM / / 57 // bahukAlaviyogitvA-dbhuktvA ca trasudhAMganAM / sa saptabhirahorA-statsaMgAdvirato'bhavat / / 58 // tena meghena jaMtUnAM, duHkhavyAkulatAbhavat / gomAyuyugmamapyAsI-datIva kSudhayAkulaM // 59 // aSTame divase vRSTe-viratau ca kSutpIDitau / kRzAMsau ca zRgAlau tau, niHsRtau gulmato bhiH|60 pRthvI halAdisaMbaddhA, duzcarmarajjavo'pi ca / dravIbhUtAsmayA vRSTayA-tibhogAditthameva hi // 61 // pIDitAbhyAM kSudhA tAbhyAM, kSetre tatraiva saMsthitAH / halAdiyaMtritA ArdrA, bhkssitaashcrmrjjvH||62|| ArdrANAM carmarajjUnA, bhakSeNenodare'bhavat / zUlavyathA tayostItrA, tau mRtau bAdhayA tayA // 63 // kenacidvidhiyogena, tau dvAvapi zRgAlakau / jAtau sutau yuvAM mRtvA-tra viprasomazarmaNaH // 64 // alpakAlojjhitAM pUrvI, jAtiM na smaratho yuvAM / brAhmaNajAtimAsAdyA-bhimAnaM kurutho dhanaM // 65 // samastairapi yadvajye, yuvAbhyAM tattu bhakSitaM / tathApi nidathaH sAdhUn , paurANAM purato yuvAM // 66 // svarUpamIdRzaM sauvaM, samAkAnyajanmanaH / sukRtI puNyakRtyAni, karoti pApapiSTaye // 67 // puNyena rahito jaMtu-duSTAM jAtimavApnuyAt / tucchaM kulaM kurUpaM ca, kucalaM kutsitaM zrutaM / / 68 // kutsitaM ca tapaHkarma, kulAbhaM maMdanirmiteH / iha loke paraloke, niMdanIyo'khilairapi // 69 // yo bhavetpuNyavAn prANI, jAtyAdi madavarjitaH / proktAnyetAti bhavyAni, labhate bhavinAM varaH70 dvitIyaM ca dazAMgAni, bhaveyuryatra nityazaH / labhate mAnuSaM janma, tatra sthAne sa puNyavAn // 7 // kAmaskandhazcaturbhiH syA-daMgamekaM sukhAnvitaM / kSetravAstuhiraNyaudha-pazudAsaiH samanvitaM / / 72 // putrapautrAdisaMyukto, mitravAn varNavAn punaH / alpAtaMko mahAprajJo, buddhimAn kIrtimAn balI pUrvoktena kilaikena, yuto vA sakalAMgakaiH / dvayAdito vA navAMgaizva, sukhaM bhuMkta mahodayI 74 // tato hitaiSiNA prANa-dhAriNA puNyasaMgrahaH / pAtheyAya prakarne vya, ehikAmuSmikAya ca / / 75 / / madukte'nyabhave cenna, vizvAso yuvayorbhavet / tadA samakSaM sarveSAM, pratyayaM kamapi truve / / 76 // yo vipraH pravaraH proktaH, pUrva sa hAlikaH saha / vRSTivyapagamArakSetra-zuddhazcikIrSayA gataH // 77 // tatra gatena tenaiva, halopakaraNaM samaM / vAtenatastataH kSipta-madarzi pravareNa tat // 78 // halasya purato rajjU-madhu muktvA mRtiM gatau / tau zrRgAlau samAlokya, patitau pracukopa sH79|| pratighena (prayatnena)tayostanvA, vidhAya bhasrike ubhe / meTakasyopariSTAtte, mukte tena dvijnmnaa||8|| Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 zAba--pradyumna caritra varttate te gRhe'dyApi, mukasyAsya dvijanmanaH / kautukaM yuvayozcetta-tatra gatvA prapazyataM // 81 // nizamya vacanaM sAdho-ruktavaMtau sahodarau / vratinnetasya viprasya, mUkatvaM vartate kathaM / / 82 // uvAca vacanaM vAcaM-yamo yaH pravaro dvijaH / mayA nigaditaH pUrva, tajjIvo'yaM pravartate / 83 // pravarAkhyena vipre Na, kRtvA yajJAdikaM bahu / tato mRtvAtimohena, samutpede snuSodare / / 84 // paripUrNe dine jAte, prasUtaM snuSayA tayA / edhito vIkSya gehaM svaM, jAtismaraNamApa saH // 85 // jAtismRtiprasaMgena, svasvarUpamavedasau / idaM me sadanaM caiSA, vadhUreSa suto mama / / 86 // atha snuSAM kathaM vacmi, mAtaraM pitaraM sutaM / iti saMcitya citte'sau, maunamAzritavAn sadA 87 AvayorvAdamAkarNya samAgato'tra saMsadi / sthita eteSu lokeSu, maunenA'sti prasiddhimAn 88 // uktveti vIkSamANeSu, manuSyeSu mumukSuNA / zatru mitrasamAnenA-kArito maunavAn dvijaH // 89 // pravara pravarasvAMta-stvamatrAgaccha tucchatAM / vimucya nijayoH pitro-muca maunaM mahAmate ! // 10 // maunaM muktvA pitarau ca, tvamAzvAsaya bodhavAn / vyavahAraprajalpe hi, na doSo mahatAmapi // 11 // asminneva bhave jaMto, kasyacitkarmayogataH / bhavaMti bhUrisaMbaMdhA, bhavAMtare tu kA kathA ? // 92 // vRdArako'pi tiryaktvaM, cakrI nArakatAM vrajet / vAsudevo'pyaviSNutvaM, baladevo'pi devtaaN||93|| nRpatiH sevakazcApi, sevako nRpatirbhavet / saMyogI ca viyogI syAt , putravAn putravarjitaH // 94 // bahukAMto'pyakAMtaH syA-tsakuTuMbo'kuTuMbakaH / duHkhI sukhI sukhI duHkhI, nirogI cApi rogavAn mAtA priyA priyA mAtA, pitA sutaH sutaH pitA / mAtA snuSA snuSA mAtA, snuSA svasA svasA snuSA sAMsArikamidaM rUpaM, karmavaicitryacitritaM / bhAvayan bhAvikaH puNyaM, kuryAdbhavaviraktadhIH // 17 // kAryoM yatnasta thA yena, nidyaH saMbaMdha IzaH / avAcyo vacanenApi, sarvathA labhyate'tra na // 98 // nagaravAsIo ane brAhmaNonA kahevAthI madhuravANIthI munie kahyuM- he sabhAjane, tame sAMtaLo, huM A baMne bhAIonA pUrvajanmane kahuM chuM:- muninA vacana sAMbhaLIne ughatA banelA teoe kahyuM -bela bela jaldI kahe. amArA janmAMtaranA svarUpane jANato hoya te pratIti pUrvaka satya kaheje. je tArI vAta sAcI nIkaLaze te amArI zarata maMjUra che." A pramANenA teonA AgrahathI munie sabhAjanene dezIne kahyuM: "A brAhmaNane Agraha che te te baMnenA AzcaryakArI pUrvajanmane huM kahuM chuM. te sAvadhAna thaIne mana sthIra karIne sAMbhaLaje. pahelA A zAligrAmamAM dhanADhaya ane dAnezvarI "pravara nAmane eka kheDUta brAhmaNa hatA. tenA khetaramAM eka vaDanA vRkSa nIce ziyALIyaNe be baccAne janma Ape. te baccAo tRNabhakSaNa ane naheranA ThaMDA pANInuM pAna karatA nirbhayapaNe krIDA karatA cAre bAju pharatA moTAM thatAM jAya che. keTalAya divaso sudhI A pramANe krIDA karatA Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-6 237 sukhapUrNAMka rahe che. pravara paNa potAnA mANasAne sAthe laIne khetaramAM khetI karavA mATe avaranavara Ave che ane peAtAnA hala vigere khetaramAM mUkIne ghera jAya che. evAmAM eka divasa pravara khetaramAM khetI karatA hatA tyAM mAkAzamAM ghanagheAra vAdaLa gherAI AvyAM. metranI garjanA thavA lAgI. hAthInI jema ganA karatA varasAda tUTI paDyeA. cAre bAju vijaLInA camakArA ane sUsavATA karate pavana vahevA lAgyA. jANe-mArU astitva hovA chatAM grISma RturAja A pRthvIne zrA mATe tapAve ? nadIe sAvare, ane vRkSeAne zA mATe zeASAvu paDe? ema mAnIne jANe varSAM cAlu thaI na hoya ! athavA lAMkhA samayanA virahathI tama thayelI peAtAnI prANapriyA pRthvIrUpI strInA kAmasatApane dUra karavA mATe jANe nA mAnyo hoya ! A pramANe dhodhamAra varasAda thavAthI peAtAnI patnIne maLavA mATe utsuka banelA pravAsIe potAnA kAma aDadhA sUkIne peAta peAtAnA ghera AvI gayA te rIte pravara pazu kAmAsakta banele ane varSAthI bhIjAi gayeaA hala vigere badhA sAdhanA dhrujatA dhrUjatA ghera pahoMcI gayA. khetaramAM mUkIne patnI sAthenA bhAga-saMcAgamAM jema ekAMta zeAdhAya che tema varasAde paNa jaMgalane ekAMta karI dhu! cirakAlanI viyeAgI pRthvIrUpI patnIne sAta divasa-rAta bhAgavIne megha tenA sa MgathI virAma pAmyA. arthAt sAta divasa rAtri sudhI vasIne varasAda zAMta thayA. satata varSAthI jIve| dukhI thayA. te ziyALaNInAM be baccAM paNu kSudhAtura thaI gayAM. AThame divase jyAre varasAda zAMta thaI gayA tyAre kSudhAtura banelAM ziyALanAM baccAM vRkSanA keTaramAMthI bahAra nIkaLyAM jamIna ane halanI sAthe khAMdhelI varasAdathI bhIjAI gayelI cAmaDAnI dorIne kSudhAtura thayelA baccAe bhakSaNa karI gayA. cAmaDAnI derInu' bhakSaNa karavAthI baMnene peTamAM zULa utpanna thayu. zULanI tIvra vyathAthI te bane baccAe marAne koI pUrvanA puNye A ja zAligrAmanA sAmazarmA brAhmaNane tyAM agnibhUti ane vAyubhUti nAme putrA thayA. tA he agnibhUti vAyubhUti, thADA ja varSo pahelA tyajelI peAtAnI jAtane zu' bhUlI gayA ? brAhmaNa jAti pAmIne mithyAbhimAna kareche ? ane samasta leAkeAthI vajaya evu' cAmaDuM' thoDA ja samaya pahelAM tamAe khAdhelu hAvA chatAM nagarajane samakSa sAdhu purUSAnI nidA kare che! ? AvA prakAranAM pUjanmanA svarUpane sAMbhaLI pApakA nAza karavA mATe DAhyA mAsAe puNya kArya karavuM joIe. puNya vinAnA prANIne duSTa jAti, tucchakula, kurUpatA, daukhalya, ajJAnatA, ajJAnakaSTa, ane nIcakula Adi ni'nIyala A leka ane paraleAkamAM maLe che, jAtimada, kulamada, Adi AThe prakAranA madathI rahita puNyavAna prANIne Aleka ane paraleAkamAM prazaMsanIya vastunI prApti thAya che. punyazALI prANIne jayAM dasa prakAranI sukhasAmagrI DAya tevA sthAnamAM manuSya janmanI prApti thAya che. (1) pAMce Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 zAMba-pradyumna caritra IndriyanA anukULa viSa, (2) kSetra, makAna, suvarNa Adi dhanadhAnyathI bharapura, pazu, nokaracAkarathI yukta, (3) putrapautrAdi anukULa parivAra, (4) sArA mitre, suMdara zarIra (5) ucca gotra, zreSTha jAti, (6) nirogIpaNuM (7) prajJA, (8) saddabuddhi, (9) yazakIrti ane (10) zreSTha baLa A pramANe dase prakAranuM sukha, mahAna, puNyazALI puruSone maLe che. puNyanI taratamatAmAM keIne eka prakAranI te koIne be thI nava prakAranI puNyasAmagrI maLe che. tethI hitecchu manuSyae Aloka ane paralokanA pAtheya rUpa puNyane saMgraha kare jaIe. mArA kahyA mujaba A baMne bhAIonA pUrvajanmanI vAtane vizvAsa nA pADate hoya te tamArA badhAnI samakSa tenI pratIti karAvuM chuM. pUrve meM kahela khetarane mAlika pravara brAhmaNa varasAda baMdha thayA pachI potAnA khetaranI tapAsa karavA mATe kheDUtonI sAthe khetaramAM game tyAM pavanathI jyAM tyAM paDelA haLa vigere joyA. adhIra khAdhelI cAmaDAnI derI joI ane tenI pAse paDelA ziyALanA baccAonAM be mRtaka joIne gusse thayelA pravare te ziyAbIyAnAM zarIranI be dhamaNa banAvIne pitAnA gharanA meDA upara mUkI. hajupaNa tenA gharamAM dhamaNa paDI che te prArane putra muge che. tamAre pratIti karavI hoya te te muMgAnA ghera jaIne jue. A pramANe muninA vacana sAMbhaLIne te baMne bhAIo e pUchayuM- he sAdhu, te brAhmaNane putra mu ge kema che ? munie kahyuM te pravara brAhmaNa yajJa-yAgAdi karI meha vazathI marIne tenI putravadhUnI kukSimAM putrapaNe utpana thaye, pUrNa mAse tene janma thaye. janma thatAnI sAthe potAnuM pUrvabhavanuM ghara putra vigere jaIne tene jAtismaraNa jJAna thayuM. jAtismaraNathI pitAnuM svarUpa jANyuM -"are, A mArU ghara, khA mAre putra, A tenI vahu. have te putra, putravadhUne mAtApitA kahIne mArAthI kema belAvAya ?' A pramANe manamAM vicArIne eNe janmathI ja mauna dhAraNa karyuM che. A pramANe kahIne zatrumitra pratye samAna daSTi rAkhanArA munivare badhA mAgone jetA maunI brAhma mune belA "zreSThaaMtaHkaraNavALA he pravara tuM ahIMyA Ava ! turachatAne dUra karI tArA mAtApitAnI sAthe maunavratane tyAga kara. maunane choDIne mAtApitAne namaskAra kara. teone AzvAsana ApIne samajAva. 01vahArabhASAmAM mahApurUSane kaI deSa lAgatuM nathI, A vartamAna bhavamAM paNa koI karmanA gathI aneka saMbaMdho karavA paDe che. te bhavAMtanI to zuM vAta karavI ? deva pazu bane che, cakravatI nAraka bane che, vAsudeva paNa narakamAM jAya che, baladeva deva bane che. rAjA sevaka ane sevaka rAjA thAya che. saMyoga viyegamAM parI aa che ke putravAna to koI aputrIo bane che. koine ghaNI strIo hoya che te koIne eka paNa strI hepI nathI. koI ekAkI koIne ghaNe parivAra hoya che. duHkhI sukhI thAya che, ane sukhI te duHkhI thaI jAya chenirogI regI ane rogI te nirogI bane che. mAtA priyA ane primA te mAtA bane che. putra pitA ane pitA te putra bane che. te ja mAtA putravadhU ane putravadhU mAtA Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-1 239 bane che. kyAreka putravadhU te bena ane bena te putravadhU bane che. A pramANe karmanI vicitratAthI saMsAranA svarUpane vicArI vairAgI evA bhavi jIve puNyano saMcaya kare jaIe. puNya saMcaya mATe tevA prakArane prazasya yatna karavo ke jethI A saMsAramAM pharIthI nikoTinA avAcya saMbaMdhe karavA nA paDe. munivAkyamiti zrutvA, maunavAn brAhmaNAgraNIH / sAdhupAdau namaskRtya, vinayena nyavedayat / / 99 // svamistvadvacanenAhaM, virokto'smi bhavodadheH / pitR-svajanabaMdhUnAM, saMbaMdhe na pryojn||800|| saMsAratAriNI sadyo, narakApattivAriNIM / kalyANakAriNIM dIkSAM, tataH prasadya dehi mAM // 1 // uvAca muninAtho'pi, taM prati madhuraM vacaH / yadi dIkSAjighRkSA te tarhi madvacanaM kuru // 2 // ekaza pitarau baMdhUn ,svajanAnnikhilAnapi / spaSTayA mRSTayA vAcA, prajalpaya dvijottama ! 3 // sa maunI sAdhuvAkyena, kuTuMbaM tatra saMsthitaM / dRSTvA gatvAmilattarNa, guruvAkyaM na laMghayet // 4 // adya yAvatpitarmAta-ravajJA yA kRtA mayA / kSatavyA sA kuTuMbena, samastena manISiNA // 5 // komalAni vinItAni, zrutvA vacAMsi karNayoH / kuTubaM sakalaM, pitrA-dikaM ruroda dukhataH // 6 // adya yAvatvayA vatsa, kiM vayaM vipratAritAH / rudaMtaH kathayAmAsuH sarve'pi svajanA janAH // 7 // so'jalpatsvajanA yUyaM, mA rodiSumuhumuhuH / anaMtazaH sutatvena, saMjAto bhavatAmahaM // 8 // matkuTumbatayA yUya-mapi jAtA anaMtazaH / kasmina kasmina bhave moho, vidhIyate vicakSaNaiH 9 // yadi kauTumbikA yUyaM, vartadhve mama vallabhAH / tathA kuruta nApnomya-vatAraM niMdyamIdRzaM // 10 // svajanA jagadurvatsa, sa upAyaH samasti kaH / yenedRzo na saMbaMdhaH, saMprApyate zarIribhiH / / 11 // so'vAdIdvinayenaiva, dIkSAM jainezvarI yadi / AdAyArAdhyate samya-virUddhAH syune te tdaa||12|| tato yadi mamAbhISTAH ziSTAcAraparAyaNAH / sadyaH prasadya dIkSA me, samarpayata zarmaNe // 13 // zrutvA tadvAcamUcuste, vayaM brAhmaNajAtijAH / asmAkaM janane jainI, dIkSA na sarvathocitA // 14 // saMsArasukhato yahi, viraktastvaM bhaviSyasi / sAnyAsikaM tadA zuddhaM, dAsyAmaH samahaM tava // 11 // sa prAhAgAbhikAlasyA-pekSA kA pravidhIyate / asthireNa yataH kenA-gAmi kAlaH samIkSitaH65 yadi saukhyaM kurudhvaM me, vallabhAH svajanA mama / datta jainezvarI dIkSAM,mahAmohavinAzinI // 17 // zubhAzubhAni kAryANye--kAMtatvena karoti yaH / na ko'pi bhUtale tasya, prerakazca nissedhkH||18|| svIkRtyeti vacastasya, pitRbhyAM svajanairapi / dattA jainezvarI dIkSA, tatraivAghanivAriNI // 19 // vADavaM taM bhavodvignaM, kSaNAtsamIkSya dIkSitaM / kecanAnityatAM citte, jAnaMtaHprAtman jmaaH||20|| kecitsamyaktvamUlAni, saddvAdazavratAni ca / samyaktvaM kevalajJAna-dAyakraM ke'pi kevalaM // 21 // kecidvairaMgikAH saMtaH, saptakSetryAM dhanaM dhanaM / vapaMtaH prakSipaMtazca, karmANi sukhamAsadan // 22 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 zAMba-pradyumna caritra uparyukta muninA vacana sAMbhaLIne maunI brAhmaNe sAdhunA caraNamAM namaskAra karIne vinayapUrvaka vijJapti karI - svAmina, huM ApanA vacanathI saMsAra samudrathI virakta banya chuM. mAre have mAtA-pitA Adi svajana baMdhuonA saMbaMdhanuM kaI prayojana nathI. te mArA upara kRpA karIne saMsAratAriNI, narakanI Apattine vAraNa karavAvALI, kalyANakAriNI evI pravajyA Apo. munie tene madhura vacanathI kahyuM: "jo tAre dIkSA levAnI IcchA che te huM kahuM te pramANe kara. eka vakhata tArA mAtA-pitA, baMdhuvarga ane svajana saMbaMdhIone mIThI vANIthI bolAva, gurUmahArAjanuM vacana alaMghanIya hoya che. ema samajI maunI brAhmaNe tyAM rahelA potAnA kuTuMbIjanone joI teone maLIne bolyo - he mAtA-pitA, meM Aja sudhImAM je je ApanI sanI avajJA karI che, tenI Apa sahu mane kSamA Apa. putranA kemala vacana sAMbhaLIne mAtA-pitA Adi kuTuMbIjana duHkhathI rUdana karatA kahevA lAgyA - "he putra, Aja dina sudhI mauna dhAraNa karIne te amane badhAne ThagyA." teNe kahyuM ke zA mATe tame rUdana kare che tamArA putrarUpe huM anaMtI vakhata thayo chuM. ane mArA putra Adi saMbaMdhe tame paNa badhA mane anaMtI vakhata maLyAM che. to kayA kayA bhavanA saMbaMdhone moha kare? je tamArA badhAne mArA pratye prema hoya te have eka kAma kare che jethI A saMsAra samudramAM mAre navo avatAra levo nA paDe." svajanAe kahyuM -"putra, evo kayo upAya che ke jethI jene navA navA saMbaMdho bAMdhavA nA paDe? tyAre teNe vinayapUrvaka kahyuM - bhAgavatI dIkSA grahaNa karIne tenI samyak prakAre ArAdhanA karAya te A saMsArano aMta AvI zake. mATe mArA hitane mATe ziSTAcAramAM tatpara evA Apa sahu mane dIkSA levAnI anumati Apo." putranA vacana sAMbhaLIne mAtApitA Adi svajanoe kahyuM -"ApaNe brAhmaNa jAtinA kahevAIe, tethI ApaNe jenI dIkSA levI bilakula yogya nathI. jo tuM saMsArasukhathI virakta hoIza te tane mahesavapUrvaka zuddha saMnyAsadharma apAvIzuM. putra kahyuM -"bhaviSya kAlanI apekSA rAkhavA jevI nathI. asthira saMsAramAM kAle zuM thaze tenI khabara nathI. eka kSaNano paNa vizvAsa karavA jevo nathI. mATe zubha kAryamAM vilaMba karo joIe nahI. A saMsAramAM zubhAzubha kAryanA preraka ane niSedhaka keI nathI, sau saunI bhavitavyatA pramANe badhu bane che. mATe mane rokavA mATe tamAre kaI paNa prayatna kare nahI." A pramANe saMsArathI udvigna banelA putranA vacana sAMbhaLIne mAtApitA Adi svajane e tene jenI dIkSA levAnI anumati ApI. ane teNe tyAM ja pApanAzinI dIkSA aMgIkAra karI dIkSita thayelA brAhmaNane joIne bIjA keTalAka lake paNa saMsAranI ani tyatAnuM ciMtana karatA dIkSita banI gayA, keTalAMka lokoe samyakatvamUla bAravratane aMgIkAra karyA, keTalAke kaivalyane ApanArUM samyakatva grahaNa karyuM. ane vairAgI banelA keTalAka lokee sAte kSetramAM vipula dhanano sadupayoga karI pitAnI jAtane kRtakRtya mAnI. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga 21 , kecana kautukAkrAMtA, AnIya bhakhike gRhAt / pratyayaM yativAkyasya, darzayAmAsuraMjasA // 23 // dRgbhyAM te dve samAlokya, jAtAH zraddhAlavo janAH / saMjAtau bhrAtarau tau dvau, jAtyAMjanAvilAnanau yuvayoH pitarau janma, dhim vAcApi manISitAM / yadatra muninAnenA-gatau vAdacikIrSayA // 25 // niMdyamAnau janairevaM, viladhIbhUtadarzanau / amibhUtivAyubhUtI, jagmatunijamaMdiraM // 26 // paThitAvapi mukhauM hA, hAritau yadyateH puraH / kathaM sadanamAyAtau, pitrA, tatreti tarjitau // 27 // yukyoH paThanArtha yad, draviNaM vyayitaM mayA / chArikAyA upariSTA-devallepanavatkRtaM // 28 // punaH kopAtpitA proce, durAtmAnau sutau yuvAM / mayA nivAritau pUrva, gamane munisanidhau // 29 // yadi mAdhya, pa ra hArita yuvA vavavaM zAyara jhAM, zartha huM mana svayaM rU hAritau yadi zAstreNa, bhavaMtau tucchacetanau / zastrega vijitastahi, yuvAbhyAM sa kathaM na hi ? // 31 // satyaM vaktyAkyostAto, vidaMtAviti tAvubhau / ruSA'ciMtayatAM ghAtaM, sAdhostasya niraagsH||32|| arthasiddhiH kathaM bhAvi--nyAvayoriti ciMtayA / pAtakAdhyavasAyau tau, gmyaamaasturdinN||33|| triyAmAyAM prajAtAyAM, caurakSaM ca vibhratau / kRpAgadhanyabANAdi, zastramAdAya nirgatau // 34 // tyAra pachI keTalA kautukI lokoe pravaranA gharamAMthI ziyALIyAnA cAmaDAnI banAvelI be bhastrikA (dhamaNu) lAvIne badhAne batAvI. A pramANe sAdhunA vacananI barAbaranI pratIti thavAthI ghaNA loke zraddhAvAna banI gayA. agnibhUti ane vAyubhUti paNa pitAnA pUrvajanmanI vastune najaro najara joIne plAnamukhavALA banI gayA. loko teone tiraskAra karavA lAgyA -"are, juo te kharA kevA mUrkhanA saradAra, AvA viziSTajJAnI muninI sAthe vAda karavA nIkaLI paDyA! dhikkAra che teone ane tenA mAbApane. teonuM bhaNeluM dhULamAM gayuM, bhaNyA paNa gaNyA nahI." A pramANe lokothI niMdAtA plAna mukhavALA baMne bhAIo ghera AvyA, tyAre temanA pitAe paNa tarjanA karI -"are, mukhae tame hArI ne kema ghera AvyA ? tamane bhaNAvavA mATe je dhana kharyuM te badhu nakAmuM gayuM. chAra upara lipaNa jevuM thayuM. are pApIo, meM tamane nA kahI chatAM muninI sAthe vAda karavA gayA, mArUM vacana mAnyuM nahI, ane have hArIne ghera AvyA. jAo, tamAruM kALuM moTuM mane dekhADaze nahI, sAva mUkha, zAstrathI hAryA paraMtu zastra nahotAM? zastrathI tene parAbhava kema na karyo" A pramANe krodhAyamAna thelA pitAnA vacana sAMbhaLI baMne bhAIo pitAnA caraNamAM mAthuM mUkIne kahevA lAgyA-pitAjI, Ape kahyuM te satya che. basa, have te munine ame zastrathI ghAta karIzuM, pachI ja ghera AvIzu." A pramANe kahIne gharethI nIkaLI gayA ane vicAravA lAgyA :-"munine kevI rIte mAravA ?' A rIte vicAratA vicAratA divasa pasAra thAya ane 31 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 zAMkha-pradyumna cAtra rAtrinA aMdhakAramAM cerane veSa dhAraNa karI hAthamAM dhanuSyabANu kRpANu-talavAra vigere laI ne lapAtA chUpAtA sAdhunA sthAna bhaNI AvyA. 1 itazca vipraputrAbhya, sAkaM vAdaM vijitya ca / gurUNAM gadituM vAda-svarUpaM satyakirgataH ||35|| gurUNAmati gatvA, natvA ca tatkramAmbujaM / vinayAdvacanaM proce, ziSyo hi vinayI priyaH || 36 || vibho ! vADavasUnubhyAM samaM vAdo'dya nirmitaH / tatkaraNena me'bhUdyat, prAyazcittaM tadarpayA ||37|| ziro dhanvan guruH prAha, vatsaitAbhyAM samaM tvayA / yo vivAdaH kRtastI - stadvaraM na vinirmitaM 38 vartete pApinAvetau, durAtmAnau durAzayau / yatighAtavidhAne hi nirdayatvasamanvitau // 39 // nirbhatsitau ca pitRbhyAM rAtrAvasyAM sametya tauA maraNAMta mupasarge ca sAdhUnAM prvidhaasytH||40|| guruvAkyapratItiM hi saMdadhAnaH svamAnase / sAdhUpasargato bhIto, jajalpa satyakitI // 41 // munInAmupasargathe-jjAyate mayi satyapi / kSaNabhaMgurazIlena, tadA kiM jIvitena me // 42 // kiMtu kazcidupAyossti, duSTAbhyAM pravinirmitaH / upasargaH kilaitAbhyAM yena na syAttapasvinAM / / 43 gururjagAda zrutveti, yatra vAdaH kRtastvayA / gaccha svacchamanA vatsa, pradoSe tatra kAnane // 44 // vartate kSetrapAlaH sa -- pratyayastadadhiSThitaH / yatpArzve mArgayitvAjJAM, stheyaM dhyAnaistvayA nizi // 45 // zrIjinAkhyA mahAmaMtra - - dhyAnena saMsthite tvayi / krodhAMdhau tau samAgatya, sthAsyatastvajjighAMsayA46 caturvidhasya saMghasya, tadA rakSA bhaviSyati / vidhAtavyaM tvayA vatsa, vacanaM bhASitaM mayA // 47 // evaM zrIguruvAkyena, kSAmayitvAkhilAnapi / nirgataH sa tataH sthAnA- dvarmadhyAnaparAyaNaH || 48 || Agatya vidhinA tatra, yAcitvA tadavagrahaM / kSetrapAlAMtike tena, sthitaM dhyAnaikacetasA // 49 // tAvattatra samAyAtau, duSTau tau vADavAMgajau / nirIkSyaikAkinaM dhyAna -- lInaM tau toSamApatuH // 50 // vallabhaM puruSaM vIkSyai -- kAkinaM vairiNaM punaH tanmAnasA hi modate, nijakRtyavidhitsayA / / 51 / / tato'muM mArayitvAtho, durAtmAnaM tapodhanaM / vairamAvAM grahISyAvaH, pauralokApamAnajaM // 52 // etadeva varaM jAtaM, yadayaM dRgpathe'bhavat / dRgpathe'yaM yadA jAto, tadArthasiddhirAvayoH // 53 // Avayorvartate vaira----metenaiva durAtmanA / prathamaM mAraNIyo'yaM, tato vairajighRkSayA // 54 // vicArye ti nije bhAle, bhRkuTiM jyAM ca dhanvani / Aropya procaturduSTA - - dhyavasAyau dvijAtmajau55 re pApiSTa manodhRSTa, viziSTAcAravarjitaH / yaH paurANAM puro vAde, mantuH kRto'sti taM smara // 56 // satyakirdhyAnalInatvA-na jalpati manAgapi / tadAvirbhUtakopau tAvUcatuzca dvijAMgajau // 57 // maunaM kRtvA sthito'si tvamekAkitvena re zaTha ! | mAnabhaMgaM ca kRtvA nau, maunaM vA sarvasAdhanaM 58 uditveti kaniSTazca jyeSTaM jagAda bAMdhavaM / vRddhatvAtprathamaM dehi, prahAraM tvaM sahodara ! // 59 // so'pyAha pUrvamevAmuM na haniSyAmi sarvathA / yatihatyAbhavaM ghoraM pApaM zAstre'sti bhASitaM // 60 // 1 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga6 23 anujo'pi jagau bhrAta--cetpApaM na mahISyasi / ahaM kathaM grahISyAmi, pApaM tadghAtajaM nanu // 61 // pUrva visanau tA-vANa ghanairiyata | vivAranAM prati, sArAzAnotara dharA zAstrabhyAsakaro matyoM, vipakSo'pi varo bhuvi / hitakartA paraM nUnaM, mAbhUnmUkhauM janaH kvacit // 63 pravidhAya tataHproccai--vicAraNAM parasparaM / Agatya munipArzve tau, yugapaddhatumudyatau // 64 // tAvUdhvIkRtya kodaMDaM, samAkRSya ca mArgaNaM / pratidhena muni hetu--kAmau yAvadadhAvatAM // 65 // tAvattatpuNyayogena, rakSAM kartumivodhataH / kSetrapAlaH samAyAtaH, puNye rakSA hyaciMtitA // 66 // A bAju brAhmaNa putranI sAthe vAta karI, vijaya meLavI vAdanA svarUpane gurUne kahevA mATe satyaki muni gurU pAse AvyA. gurUnA caraNe mastaka jhukAvI vaMdana karIne vinayapUrvaka gurUmahArAjane kahe che :-"bhagavaMta, brAhmaNaputra sAthe ApanI anumati lIdhA vinA Aje vAda karyo, tenuM Apa prAyazcitta Ape." gurUdeve mastaka dhUNAvIne kahyuM -"vatsa, brAhmaNa sAthe te je vivAda karyo te sAruM nA thayuM kAraNake te baMne pApAtmA, durAtmA ane duSTa AzayavALA che, sAdhunI hatyA karavAmAM te ni ya che. tenA mAtApitAe teone tiraskAra karIne kADhI mUkyA che, tethI rAtrimAM AvIne sAdhuone maraNAMta upasarga karaze. gurUnA vacana upara aDaga vizvAsa dhAraNa karatA satyaki muni sAdhuo upara thanArA upasargathI bhayabhIta banI gayA. "are, mArA nimitte A badhA sAdhuone upasarga thaze te kSaNabhaMgura evA A jIvitavaDe zuM ?, "gurUbhagavaMta, keI upAya che ke e be duSTothI sAdhuonA upasarganuM nivAraNa thaI zake?" "gurUmahArAje kahyuM - "vatsa, je jagyAe vAda karyo hato tyAM rAtrimAM tuM jA e jaMgalamAM vaDavRkSa nIce tyAnA adhiSThAtA kSetradevanI anumati laIne, dhyAnAvasthAmAM kAryotsarga dhyAnamAM zrI namaskAra mahAmaMtra jApa karaje. krodhAMdha banelA te baMne tane mAravA mATe Avaze. A rIte mArA vacana pramANe tuM karIza te caturvidha saMghanI rakSA thaze." A pramANe gurUbhagavaMtanI AjJAthI samasta jIvarAzine khamAvIne dharmadhyAnamAM tatpara satyaki muni tyAMthI nIkaLI e jaMgalamAM AvI kSetrapAlanI anujJA meLavI vaDavRkSa nIce vidhipUrvaka dhyAnamAM ekAgracite rahyA. teTalAmAM madhyarAtrie te banne duSTa brAhmaNe tyAM AvyA ane dhyAnamAM lIna satyaka munine joIne khuza thayA pachI pitAnA ISTa zatrune ekalA joI potAnuM kArya siddha thayuM mAnI, atiSita banI vicAravA lAgyA:- "durAtmA evA A sAdhune mArIne nagarajano samakSa ApaNuM apamAna kareluM, tene badale barAbara laIzuM. A sArUM thayuM ke ApaNI najaramAM e ja AvI gaye. ApaNuM vaira te A durAtmAnI sAthe che. pahelA tene mArIne pachI tenA gurUne mArIzuM? A pramANe vicArI bhrakuTi caDhAvI dhanuSya kheMcIne duSTa adhyavasAyavALA te belyA-re pAviSTha, he durAtmA, ziSTAcAra vinAnA he muMDIyA, nagarajananI samakSa amArI sAthe vAda karIne je te amAro aparAdha karyo che, tene tuM yAda kara." A pramANe vAraMvAra bolavA chatAM satyakimunine dhyAnamAM avi Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMkha-pradyumna tri calita joIne vadhAre krodhAyamAna thaine olyA re zaTha, dhUta, amArUM apamAna karIne have mauna laIne beTho che? paraMtu tane ja nahI karIe. apamAnanuM phula cAkhavA mATe taiyAra thaI jA.' A pramANe kahI nAnA bhAi mArA bhAIne kahe che badhu, tame moTA che te pahele| prahAra tame kare.' tyAre agnibhUti kahe ke 'nahI, paheleA prahAra huM nahI karUM, kAraNa ke zAstramAM yati hatyAnuM pApa bhayakara kahyuM che. mArA prahArathI A sAdhu marI jAya te badhuM pApa mane lAge.' vAyubhUti kahe keH tA pahelA prahAra huM paNa nahIM karUM. muni hatyAnuM badhu pApa mane lAge.' A pramANe zAstranA abhyAsI hAvAthI vivAda karatA eka nizcaya upara AvyA :-'ApaNe ane ekI sAthe prahAra karIe te aDadhuM aDadhu pApa baMnene phALe jAya, kahyuM che ke paMDita duzmana sArA para`tu hitastrI evA, paNa bhUkha mitra sArA nahI. A pramANe vicArI baMne bhAioe hAthamAM talavArA UMcI karI teTalAmAM muninA puNyaprabhAve tyAM rahelA kSetradeva Avye. 244 tatra tena sametena, dadRzAte dRzA bhRzaM / samudghATitakhaGgau sa -- zarau duSTAzayau dvijau // 67 // tau samAlokya yakSospi babhUva krodhapUritaH / yAdRzo dRzyate prAyaH, svabhAvo'pi hi taadRshH68|| vicAraH kopayoge'pi, tadaguNAguNayoH kRtaH / munirvairavinirmukto viprau tu vairavarddhakau // 69 // sUkSmasya bAdarasyApi, rAgadveSakRtopi ca / samastasyApi jIvasyA - bhayadAnapradAyakaH // 70 // laghUnAmapyasatyAnAM paJcAnAM mahAtAmapi / prauDhe'pi kAraNe jAte, vadedeSa kadApi na // 71 // saccitaM vA hyacittaM vA, prabhUtamathavA tanu / adattaM naiSa gRhNAti, nijAcAravizuddhaye // 72 // yA rUpeNApsarAyaMte, lAvaNyopacitAH striyaH / nekSyate'bhimukhaM tAsAM rAgabuddhacA manAgapi // 73 // dviredeSu tu raMgeSu, ratheSu ca padAtiSu / jAtarUpeSu rUpyeSu, mamatvaM nAsya vidyate // 74 // bubhukSito'pi nAhAra - mAharennizi sarvathA / maraNAMte 'pi no nIraM, pipAsito'pi saMpibet // 75 // mahAvratayutasyApi, maraNArthe muneryadi / samAyAtAvimau duSTau zikSyAmi ca tarhyam // 76 // saMpratyeva haniSyAmi durAtmAnAvimau dvijau / muninAM nihatAvetA - viti niMdA bhaviSyati // 77 // yadyamU tarjayityaiva, muMcAmi pApinAvimau / vijJAsyati kathaM lokA, duzceSTAmetayostadA // 78 // darzayitvA prage nRNAM ghoraM svarUpametayoH / pazcAdahaM haniSyAmi, krUrakarmakarAvimau // 79 // dhyAtveti tena yakSeNa, staMbhitau tAvubhAvapi / dhRtAstrau baddhahastAbhau, maMtumattaskaropamau // 80 // atha prAtaH samAyAtA, janAstamabhivaMdituM / muniM natvAnyakAryANi kAryANi hi vivekibhiH||81|| sAdhorupari mAkArSI-- ko'pi duSTaM mano janaH / ityaMgarakSakau martyA -- vivaitau kiM sthitAvubhauM 82 kAyotsargasthite sAdhA -- vAvAbhyAM sthIyate kathaM / itIvordhva sthitAvetauM, sAdhusevAcikIrSayA 83 dIyatAmAvayormokSaH, kRpAlo tvayakA mune / itIva khaDgadaMbhena tau vIjayatazcAmarau // 84 // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..sA ra45 tAvavalokya bhUdevA-vRdghATitakRpANako / ninaMsayA gatAH keci-tkuti klpnaamiti||85 kecidvadaMti SaDjIva-nikAyarakSakaM muni / samAnazaM trumitraM ca yadyene hetumAgatau / / 8 / / tadetau karmacAMDAlau, brahmavaMzodbhavAvapi / etayoH paThanaM cApi, bhasmahUtamivAjani / / 87 // bravIti bhIrukA kAci-dudghATitakRpANayoH / svarUpametayodRSTvA, mAtarvibhemyahaM bhRzaM // 88 // kAcitprovAca mAbhaiSI-nastyeivAtho'nayorbalaM / sAdhu hatuM sametau tau, yakSeNa staMbhitAvimau 89 kiMvadaMtI prasiddhaikA, strImukhe caTitA punaH / tasyAH syAdguptavRttitvaM, kathaM saMgopanairapi // 90 // puruSANAM samUhena, kalApena ca yoSitAM / kriyamANA mitho vAtA, saiva mukhe mukhe'bhavat / / 91 // bhramato'tha nareMdrasya, nagare tatra lIlayo / prasaraMtIti tasyApi, sA gatA karNakoTare // 92 // tatovaksevaka bhUmi-pAlaH pravRttirazrutA / zrayate'dya kathaM nUnaM, zramaNabrAhmaNasthitA // 93 // so'pi prarUpayAmAsa, jJAtacarasvarUpakaH / udyAne'sti samAyAtaH, zvetAMbarastapodhanaH // 14 // samaM mumukSuNA tena, sarvajIvAvirodhinA / atratyAbhyAM dvijanmabhyAM, kalye vAdo vinirmitH||95|| tAbhyAM vivadamAnAbhyAM, hAritaM janasAkSikaM / tataH kopAdyatiM hetu- mAgatau tau duraashyau||96|| kRpAluM sarvajIveSu, yati taM haMtumudyatau / vijJAya vananAthena, yakSeNa yaMtritau dvijau / / 97 / / tau vikSituM prayAMtyeke, AyAMtyeke ca vIkSya tau / puruSastrIsamuhena, vArtA saiva vidhIyate // 98 // sevakoktaM vacaH zrutvA, bhUmIpAlo'pyavIvadat / prayAsyAmo vayamapi, vIkSituM tatra kautukaM // 19 // sevako'pi kSamAjAni, jJAtvA jigamiSu vane / sAmagrI racayAmAsa, kareNuturagAdikAM // 900 // tayA bhUpo'pi sAmagrayA, muni naMtu ca kautukaM / vIkSituM kAnane sauve, svajanaiH kalito yayau 1 // bhUpAlapramukhailokai-bhUdevayodvayostayoH / svarUpaM vIkSya netrAbhyAM, jinadharmaH prazaMsitaH // 2 // samastebhyo'pi dharmebhyo, dharma Aheta eva ca / yatra jIvadayAdharmaH, prathama kathito jinaiH // 3 // keciddhamai prazaMsaMti, jaMtujAtasukhAvahaM / kecana dharmiNaM sAdhu, krodharodhavidhAyinaM // 4 // nidaMti pitarau kecid , dvijanmanostayordvayoH / kecittAveva pApiSTau, duSTau vidyAbhimAninau / / 5 vArtAyAM jAyamAnAyA-mitItaretaraM pure / kenacitpurataH pitroH. svarUpaM kathitaM tayoH // 6 // yuvayostanayAmyAM hya-stane dine vinirmitaH / vivAdaH sAdhUnA sAdhe, hAritau tau tu durmtii||7|| tena dveSeNa yAminyA-mAgatya yatinoMtike / ghAtAya khaDgamAdAya, yAvattau dhAvitau kudhaa||8|| tAvanmumukSupuNyena,samAgatyAtha tatra ca / yakSeNa vanapAlena,staMbhitau tau nImukhau // 9 // nizabhya tatsamAcAra, tanmukhAtkarNaduHkhadaM / pitarau bhUyasA sneha-saMyogaina vyaSIdatAM // 10 // sadanAtsahasAgatya, kAnane sAdhusannidhau / staMbhitau tanayau vIkSyA-rodiSTAM pitarau bhRshN||11|| hAhA putrau kathaM vAdaH, kRtastapasvinA samaM / yadi vAdaH kRtastarhi, rAtrAvanAgatau kathaM ? // 12 // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMma-pradyumna caritra ahorAtra' ca bhUyiSTa-sukhocitazarIrayoH / re sutauM yuvayorIha - gvAvasthA samajAyata // 13 // vilApaM vividhairvAkyaiH, kurvANau pitarAvatha / muniM naMtumiva kSoNyAM duHkhenAluTatAMtamAM // 14 // 246 dharma rakSati rakSitaH' e nyAye kSetrapAla muninuM rakSaNa karavA mATe udyata thayA. ughADI talavAre muninI hatyA karavAnA duSTa AzayavALA baMnene joIne yakSa krodhAtura banI gayA. kharekhara, jevu dRzya evAmAM Ave tevA prakAranA svabhAva prAyaH ane che. gussAmAM hAvA chatAM paNa yakSa, muni ane brAhmaNanA guNa doSanA vama kare che :-'suni vairathI rahita prazAMta che. jyAre A ane brAhmaNeA vairane vadhAranArA kAdhI che. muni-sUkSma bAdara Adi samasta jIvarAzine abhaya ApanArA ane rAgadveSathI rahita che, moTAM pAMca asatya tA kayAre paNa khAle nahI, paraMtu game tevI paristhitimAM nAnuM paNa asatya kadApi mele nahI. vaLI, pAtAnA mAcAranI vizuddhi, mATe sacitta (jIva sahita) ke acitta (jIva rahita) cADu` ke ghaNuM tenA mAlikanI rajA sivAya kyAre paNa grahaNa kare nahI. rUpa lAvaNyamAM rabhA samAna evI paNa strInI sAme rAgabuddhithI kadApi netA nathI. hAthI,gheADA,ratha,pAyadaLa, suvarNa, rUpu, hIrA, mANeka, mAtI Adi koI paNa vastu pAte rAkhe nahI, ane tenA upara mamatva dharatA nathI. atyaMta kSudhAtura hAvA chatAM rAtrimAM kayAre paNa AhAra karatA nathI. tRSA maraNuprAyaH thavA chatAM rAtrimAM pANI pItA nathI, A pramANe pAMca mahA vratadhArI, guNanA bha'DAra evA munine A duSTo mAravA mATe taiyAra thayA che, teA mAre tene zikSA karavI paDaze. A durAtmAene je hamaNAM huM mArI nAkhuM' te| munie mAryAM haze? tevI muninI niMdA thaze. tethI A pApIonI tarjanA karIne hamaNAM jema che tema rAkhu tA leAkeAne teonA duSTa caritranI jANa thaze. prabhAte leAkeAne e baMnenA kuka ne batAvIne pachIthI te pApIone haNIza' A pramANe vicArI yakSe zastra ugAmelA teonA baMne hAthane potAnI zaktithI thaMbhAvI dIdhA, prabhAte nagaravAsIe peAtAtAnA kAryAM patAvI muni bhagavAne namaskAra karavA mATe jAya che, tyAM te e brAhmaNAne hAthamAM zastra ugAmI sta`bhita thayelA joyA. leke kalpanA karavA lAgyAH-sAdhuo upara koi duSTo upadrava nA kare te mATe A ane a MgarakSaka thaIne rahyA nahI hoya ? anyathA kAussagga dhyAnamAM rahelA mahAtmA pAse A rIte kema UbhA rahe ? athavA sAdhunI sevA karavAnI icchAthI AvyA haze ? dayALu evA A muninI pAse meAkSanI yAcanA karatA hAya tema khaga (talavAra)nA mhAne jANe cAmara vIMjatA nahI hoya ? A pramANe judI judI kalpanA karatA lokoe najIkamAM AvIne joyuM tA agnibhUti vAyubhUti ne brAhmaNeAne ughADI talavAre UbhelA joine leAkeA bhayabhIta banI gayA. are, A teA be bhAIA muninI hatyA karavA AvyA lAge che. chakAyajIvanI rakSA karanAra, zatru mitra pratye samabhAva rAkhanAra AvA guNavAna mahAtmAnI hatyA karavA mATa Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-6 27 brAhmaNakuLamAM utpanna thayelA A karmacaMDALa AvyA che. AvuM bhayaMkara dazya joIne jana, samuhamAM rahelI kaI bhIrU strIo DaravA lAgI. tene AzvAsana mATe bIjI strIo kahevA lAgI ke bhaya pAmavAnI koI jarUra nathI, A pApIonI zuM tAkAta che ke muninI hatyA karI zake. mane lAge che ke muninI hatyA prayAsa karanAra A baMnene yakSe thaMbhAvI rAkhyA che. kahevata che ke "strIonA mukhe caDhelI vAta kayAre paNa gupta rahI zakatI nathI." te pramANe purUSone ane strIonA samuhamAM prasarelI vAta AkhA gAmamAM phelAI gaI. lokonA ToLe ToLA jevA mATe umaTayAM. phelAtI phelAtI vAta rAjadarabAra sudhI pahoMcI gaI. rAjAe sevakane belAvI pUchayuM keH "A zuM che?" badhI mAhitI meLavIne sevake kahyuM - svAmina, ApaNA nagaranI bahAranA udyAnamAM zvetAMbarI sAdhuo AvelA che. tenI sAthe gaI kAle ApaNA nagaranA agnibhUti-vAyubhUti be brAhmaNe nagaralokonI samakSa vAda karyo, ne te vAdamAM baMne hArI gayA. tethI e baMne narAdhama sajInA rakSaka muninI hatyA karavA mATe rAtrimAM gayelA. paraMtu vanarakSaka yakSe te baMnene tema nA tema thaMbhAvI rAkhyA che. teone jovA mATe nagaravAsI strI purUSonA ToLe ToLAM Ave che ne jAya che. sevakanA mukhe vAta sAMbhaLIne rAjAe kahyuM-"cAle, ApaNe paNa kautuka jovA mATe tyAM jaIe, rAjAnI AjJA pramANe caturaMgI senA taiyAra thaI gaI. caturaMgI senA sAthe rAjA munine namaskAra karavA mATe ane kautuka jovA mATe vanamAM AvyA. rAjA temaja bIjA paNa pramukha mANasee tevA prakAranuM dazya joIne jainadharmanI muktakaMThe prazaMsA karI. "kharekhara, sarvadharmomAM Ata dharma e ja zreSTha che. jinezvara bhagavaMte ahiMsA dharmane ja mukhya dharma kahyo che. A pramANe keTalAka loko prANImAtra pratyenA dayA dharmanI prazaMsA kare che. keTalAka krodhAdi kaSAyathI rahita sAdhudharmanI prazaMsA kare che. keTalAka te baMne brAhmaNanA mAtApitAnI niMdA kare che. te vaLI keTalAka vidyAbhimAnI pApiSTha evA e baMne duSTone dhikkAre che. temAM keTalAka leke tenA mAtApitA pAse jaIne kahevA lAgyA- "are, tamArA dIkarA kevA ucchakhaMla ane uddhata che? gaIkAle sAdhunI sAthe vAdavivAda karyo temAM teo hArI gayA eTale rAtrimAM carane veSa karI muninI hatyA karavA gayA ane talavAra ugAmI jevA mAravA deDe che tevAmAM muninA puNya prabhAve vanarakSaka yakSe AvIne baMnene thaMbhAvI dIdhA che. sAruM thayuM ke haju mAryA nathI. duSTone sajA thavI ja joIe. A pramANe duHkhadAyI samAcAra sAMbhaLIne pitA putra pratye snehathI duHkhI thayo. ane tarata ja gherathI vanamAM AvIne sAdhunI pAse khaMbhita banI ubhelA putrone joIne kalpAMta karavA lAgyo :- "hA hA putra, A tapasvInI sAthe tame vAda vivAdamAM kema utaryA? ane vAdavivAda karyA pachI rAtrimAM ahIyAM kema AvyA? are, dIkarAo, rAtadivasa sukhazayyAmAM poDhelA evA tamArI A kevA prakAranI durdazA thaI. arere amArAthI A najare jovAtuM nathI" A pramANe vidha vidha vAkayathI vilApa karatA teonA mAtApitA duHkhathI jamIna upara ALoTavA lAgyA. jANe teo munine namaskAra karatA nA hoya, tevA lAgatA hatA. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 zaba-pradyumna caritra yadyapi brAhmaNaiH prAyo, jaino munirna manyate / tathApi nijakArye syu-ste'pi ca namanAhakAH // 15 tataH samIpamAgatya, kAyotsargajuSo yateH / Anamya tatkramAMbhoja, kathayAmAsatuzca tau // 16 // sarvajIvakRpAkArI, sarvajaMtuhitAvahaH / sarvopakArakaH sAdhu-stvameva bhuvi vartase // 17 // tatastanayabhikSA tva-mAvayorvitarAdhunA / bhaveyurhi mahAMtastu, prArthanAmaMgamIravaH // 18 // upakAriNi bhUyAMso, bhaveyurupakArakAH / yo'pakAriNi jAyeto-pakArakaH sa uttamaH // 19 // iti jJAtvA kRpAM kRtvA, hyAvayorupari prabho ! / etAvanyAyakartArau, bAlako muMca kaSTataH // 20 // ruhaMtau vilapaMtau ca, vadaMtau dInabhASayA / samIkSya daMpatI sAdhuH, kAyotsargamapArayat // 21 // pArayitvA tanUtsarga-makrodhaH sAdhurabhyadhAt / mama kasyopari dveSaH, sarvathA nAsti vaaddvau||22|| sametasya nijaM sthAnaM, rakSA pratyarthino'pi ca / uttamaiH puruSairAtma--prANairapi vidhIyate // 23 // cinayitveti yakSeNa, kAnanasvAminA nizi / staMbhitau mama rakSArtha, saMbhAvyate imau dvijau // 24 // vArtAmiti prakurvAte, yAvanmitho yatidvijau / pratyakSIbhUya tAvatsa, daMDapANiH samAgataH // 25 // sametya ca namaskRtya, yatinaM guNamaMdiraM / uvAca so'pi he sAdho !, citAM tvaM mA kRthA vRthaa|26 yadi nyAyavatAM puMsAM. daMDo mayA vidhIyate / tahi lokApavAdaH syA-ttAvako'pi ca maamkH|27 anyAyakAriNAM nRNAM, daMDAdAne munIzvara / pratyutApanivRttiH syA-dyazovAdazca viSTape // 28 // tata etau haniSyAmi, zikSAdAnasya hetave / nAMtarAle tvayA kiMci-tkathanIyaM mamAgrahAt // 29 // grAmasya prathamaM tvasya, duSTanItipravartakaM / mArayiSyAmi bhUSAla-maparAdhavidhAyinaM // 30 // tvayi matsariNAvetau, madonmattau dvijAtijau / pUrvameva yato'nena, vAritau na niragalau // 31 // uktveti vajrivajrAbha, daMDamutpATaya pANinA / nihaMtuM bhUpati yakSo, dadhAve krodhabhISaNaH // 32 // tadA mAmeti niHzeSa-rapi prarupite sati / svasthIbhUte kSaNaM tasmi-nAcakhyauM vinayAnnRpaH // 33 // svAminnahaM na jAnAmi, vAdasvarUpametayoH / mayA cejjAnatA naito, vAritau tarhi dUSaNaM // 34 // samastairapi tatratyai-stathaiva kathite sati / apAsaradvanAdhIzo, bhUpamAraNakarmataH // 35 // apasRtya nRvAkyena, dharAdhIzAnnirAgasaH / nihaMtuM dhAvito yakSa--stau dvijaavpraadhinau||36|| mAmetyabhidadhatsAdhu--rabhyadhAvakSanAyakaM / etayordUSaNaM naiva, karmaNAM tatsamasti ca // 37 // yakSastadA jagAdApa--kAriSvapyupakAriNaH / tavAvajJA kRtaitAbhyAM mAryAveva tatastvimau // 38 // vAcaMyamastadA vAca--muvAca kRpayA hRt / yakSarAja mamAcAraM, zRNu tvaM zAMtacetasA // 39 // yo'nyArtha kriyate jIva-ghAtaH so'pi nivAryate / madarthamanayorghAtaM, kathaM pazyAmi bho vd||40|| asmAkaM yatinAM mArge, samastamapi tiirthpaiH| kathitaM paramabrahma--svarUpaikanibaMdhanaM // 41 // Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sama-6 jIvanaM jIvarakSAthai, maraNaM zivazarmaNe / ghorANAmupasargANAM, sahana karmahAnaye // 42 // kapopalena sArdhaM hi yathA gharSaNamaMtarA / zuddhasyApi suvarNasya, na jAyate parIkSaNaM // 43 // nigraMthasya dRDhasyApyu-pasargasahanaM vinA / bhavettathA na cchedo hi, karmaNAM mrmbhedinaaN||44|| kaivalyapadasaMprAptau, hetU jAtau tato mama / mAraNIyau kathaM yakSa-rAja tvayA dvijAvimau // 45 // zrutveti yatinA proktaM, vaco yakSo jagau mudA / munIza nyAyamArgo'tra, mayA svIkRta eva hi46 mayA tvanyAyamArgeNa, yatra daMDo vidhIyate / tasminnivAraNIyo'haM, sarvathA zramaNa tvayA // 47 // yatiH proce tvayoktaM ya-ttatsamyakiMtu yakSarAT / bhUyo narakadukhAya, jIvAnAM hiMsanaM bhvet||48|| abhyakAraNamapyasti, tayoramAraNe punaH / yakSarAja tato hyetauM, mAraNIyau na sarvathA // 49 // yakSo vyAcaSTa saMtuSTaH. kAraNaM yattvayoditaM / mahIyasI kRpAM kRtvA, tattu mama nivedaya // 50 // ityukte tena yakSeNa, jagAda munipuNgvH| prabhUtajJAnasaMyukto viyukto duritavajaiH // 51 // dvArikAnagarInAtho, navamo vAsudevakaH / akhaMDitayazovAdaH, kRSNanAmA bhaviSyati // 52 // vidyamAnAsu kAMtAsu, rUpahRdyAsu bhUriSu / tasya cAgramahiSyo'STau, bhaviSyaMti gunnottmaaH||53|| satyabhAmA ramAsatya-bhAmanavaryavigrahA / rukmiNIrugmaNIzreNi-gharNitA jAMvavatyapi // 54 // satI padmAvatI gaurI, gAMdhArI lakSmaNA yutA / susImAkhyApi sarvAstA, muktigAH kathitA imAH55 tAsu kAMtAsu rukmiNyA, jAMbavatyAzca kukSijau / bhaviSyata imau baMdhU, sneha snigdhau vimAtRjau56 zrImamijineMdrasya, dvAviMzatitamasya tu / tIrthe vigalitAnarthe, dIkSAmetau gRhISyataH // 57 // zuddhaM caraNamArAdhya, pratibodhya janaprajAn / parikSipyASTakarmANi, muktimetau gamiSyataH // 58 // mAraNAhI tato'pyeto, na vartete trayImukhau / jainaprabhAvanAkartu-stava jaMtuhitaiSiNaH // 59 // jAMgulikAdyathA maMtraM, samAkarNya bhujaMgamaH / kopATopaparIto'pi, prazAMtavigraho bhavet / / 60 // tathA yakSo yatervAkyaM, nizamya zAMtamAnasaH / kRtvArhacchAsanodyotaM, muktvA viprau tatau yayau61 ghapi brAhmaNe prAyaH jaina munine mAnatA nathI, paraMtu jyAre pitAne svArtha hoya tyAre munine namaskAra paNa kare che. e nyAye teonA mAtApitA kAryotsargamAM rahelA sAdhu samIpe AvI temanA caraNakamalamAM mastaka rAkhIne AjIjI karavA lAgyA, "he prabhu, Apa sarva jI pratye upakAra karanArA, saI nuM hita karanAra, sarve jIvo upara dayA karanArA che. te ame ApanI pAse putranI bhikSA mAMgIe chIe. Apa karUNAnA sAgara che. Apa mahAna che. mahApurUSo kadApi koInI paNa prArthanAne mAMga karatA nathI. u5kArI upara upakAra karanArA te jagatamAM ghaNuM hoya che, paraMtu apArI upara paNa upakAra karanArA virala mahAna ane uttama 32 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25o zAMba-pradyumna caritra hoya che. Apa te mahAna vibhUti che. ema jANI ame ApanI pAse yAcanA karIe chIe. kRpA karIne anyAya karanArA evA amArA A bALakone kaSTathI mukta kare." A pramANe rUdana karatA ane dina bhASAthI vilApa karatA daMpatine joIne satyaki munie kAryotsarga pAye. pArIne sAdhue sarala bhASAthI kahyuM, "bhAI, mane koIne pratye paNa dveSa nathI. paraMtu uttama purUSo potAnA prANanA bhAge pitAnA sthAne rahelA zatrunuM paNa rakSaNa karatA hoya che. ema vicArI A vananA mAlika yakSe mArI rakSA mATe A be brAhmaNane thaMbhAvI dIdhA lAge che." A pramANe sAdhu ane brAhmaNa paraspara vArtAlApa kare che tyAM daMDapANi yakSa pratyakSa thaye. guNanA bhaMDAra sAdhune namaskAra karIne bolyA : "he sAdhu, tame phegaTa ciMtA zA mATe kare che? je nyAyI mANasane daMDa karavAmAM Ave te tamAre ane mAro lokamAM apavAda thAya. paraMtu anyAya karanArA duSTone zikSA karavAmAM ulaTu pApa nAza thAya ane jagatamAM yaza phelAya che tethI A pApAtmAone zikSA mATe huM haza. mATe kRpA karIne vacamAM Avaze nahIM, ane mane kaMI kaheze nahIM. pahelAM te dunItine karanArA aparAdhI evA A gAmanA rAjAne mArIza. kemake sAdhuonA dveSI madenmatta A brAhmaNane, anyAya karatAM rAjAe kema vAya nahIM? mATe pahele aparAdha rAjAne che.' ema kahIne krodhathI dhUMApUMA thayele yakSa IndradhanuSya samAna daMDa upADI rAjAne mAravA mATe de. "rAjAne haNe nahIM, rAjAne haNe nahI, A pramANe lekene kailAhala thatAM yakSa kSaNamAtra svastha thaye, tyAre yakSane vinayapUrvaka rAjAe kahyuM: "svAmina, A vAdanA svarUpane huM jANato nathI, je jANatA hatA ane temane vAya nA heta te mAre gunha hatuM, paraMtu A bAbatamAM huM bilakula anabhijJa chuM.' A pramANe rAjA temaja tyAM rahelA samasta lokonA kahevAthI yakSa rAjAne mAravA mATenA prayatnathI aTakI gayo. rAjAne niraparAdhI jANI tyAMthI pAchA phare yakSa te baMne brAhmaNane mAravA mATe de. "mA, mA." bolatA sAdhue yakSane kahyuM: "yakSarAja, AmAM teone koI deSa nathI. badhe deva karmane che." yakSe kahyuM: "Apa te apakArI upara paNa upakAra karanAra che, paraMtu tamArI avajJA karanArA A baMnene to huM mArIne ja jaMpIza. karUNAdra hRdaye muni belyA: "dhakSarAja mArA AcArane tame zAMtithI sAMbhaLo. sAdhue kaI bIjAne mATe jIva hiMsA karate hoya te paNa tene aTakAvavo joIe. A te mArA nimite A baMnene ghAta thAya, te huM kevI rIte joI zakuM? amArA mokSa mArgamAM anaMtA tIrthakara bhagavatee kahyuM che. sAdhu jIvana paramabrahma svarUpanA kAraNarUpa jIvarakSAne mATenuM jIvana, mokSasukha mATe maraNa ane karmano nAza karavA mATe ghora upasarganuM sahana che. kasoTInA patthara upara jyAM sudhI suvarNa ghasAya nahIM tyAM sudhI tenI zuddhiparIkSA thatI nathI. upasargo sahyA vinA nircathapaNAnI draDhatA AvatI nathI, ane ghAtI karmono nAza thatuM nathI. to kevalyanI prApti mATe sahAyakarUpa evA A baMne brAhmaNane kevI rIte mArI zakAya? mArA mATe upakArI evA A baMnene mukta kare." "he zramaNa, meM Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga6 231 tamane pahelAM paNa kahyuM hatuM ke anyAyakartA duSTone zikSA karatAM tame mane aTakAvaze nahIM, chatAM tame mane vAraMvAra zA mATe roke che" munie kahyuM: "yahArAja, tame kahI te vAta sAcI che, paraMtu A baMnene nahIM mAravAnuM bIjuM paNa kAraNa che. eka to jIva hiMsAthI narakanAM duHkha bhegavavAM paDe, tethI mAravA e yogya nathI." muninI vAtathI saMtuSTa thayelA yakSe pUchayuM : "bIjuM zuM kAraNa che te kRpA karIne mane kahe.' yakSanA kahevAthI pApothI rahita viziSTajJAnI evA muni puMgave kahyuM: 'dvArikA nagarInA adhipati yazasvI navamAM vAsudeva zrI kRSNa thaze. temanI guNavAna, rUpavAna ane sauMdaryavatI ATha agramahiSIo (paTTarANIo) thaze. te A pramANe - suMdara ane tejasvI satyabhAmA, adUbhUta sauMdaryavatI rUkimaNI, jAMbuvatI, satI padmAvatI, gaurI, gAMdhArI lamaNu ane musImA. A AThe paTTarANIe taddabhava mokSagAmI che, temAM rUSimaNuM ane jAMbuvatInI kukSiAe A baMne baMdhu tarIke utpanna thaze. te baMnene akhaMDa prema jaLavAze. bAvIzamAM tIrthakara zrI neminAtha bhagavAnanA tIrthamAM A baMne pApanAzinI pravajyAne grahaNa karaze. zuddha cAritranI ArAdhanA karI, bhavyajIne pratibaMdha karI, aSTa karmono nAza karI te bhavamAM ja muktine pAmaze. tethI he yakSarAja, sakalajIvanA hitakArI jaina zAsananI prabhAvanA karanArA evA tamArAthI Amane mArI zakAya nahI." jAgulika maMtrane sAMbhaLIne krodhAtura banele nAga jema zAMta thaI jAya tema muninA vacanathI yakSarAjane krodha zamI gaye. prazAMta banI jaina zAsanano udyota karIne te baMne brAhmaNane mukta karI yA svasthAne gayo. puNyApuNyaphalaM vIkSya, lokA ihaiva janmani / camatkAradharA jAtA, dharmakarmavidhAyinaH // 62 // bhUpAlo'pi svayaM dharme, prAvartata vimuktaye / grAmINAnaparAn lokAn , praavrtydvishesstH||63|| tau dvAvapi dvijanmAnau, zAMtacitau babhUvatuH / kAle hi phaladaM tIrtha, sAdhavo draakphlprdaaH||64|| ninA pRta, kAbUvAta ! sAtriAvadhe ghaM, muriM ta AnagarapATa do adyaprabhRti jIvAva-stvatprasAdena he mune ! AvayohAri kSatiH, kAryA tvayA kRpaalunaa||66|| ajJAnena prakurvati, bAlAH pituH puro yathA / kRtaM tvayi tathAvAbhyAM, kSetavyaM kSamayA tvyaa||67|| AvAdItsAdhurasmAkaM, dharme sarvatapasvinAM / vartate jIvamAtrasyo-pari kSAMtiranArataM // 68 // yuvayorupari dveSa-stato me na manAgapi / sahatetropasargIzva, vasuMdhareva saMyatAH // 69 // jinadharmaparo dhImAn , rAgadveSau karoti na / sukhe duHkhe samAyAte vetti kamai ba kAraNaM // 7 // svakIyakarmayogeno-pasargA arhatAmapi / ghorAH samAgatAstahi, varAkasya ca kiM mama // 7 // zubhAzubhaikabhAvena, karma yAguSArjitaM / avazyameva tadbhogya--maihikAmuSmike bhave // 72 // kasyopari tato na sto, rAgadveSau dvijau mama / na vicityaM bhayaM matto, yuvAbhyAmapi jaatucit|73 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para zAMbha-pradyumna tri sAdhuvAkyamiti zrutvA, byAcakSAtAM trayImukhau / rAgadveSopasargANAM, jetA'si tvaM munIzvara // 74 // mumukSostvAdRzaspApyA - - vAbhyAM ghAto vicititaH / tatprAyazcittadAneno -- ra durgAtipAtataH 75 trAkSaLAvi cAMdA ----mamavidhAyinau / AvAM vatAyade nAtha !, dhamamArga vaMzaya / / 76 // AvayoH pApinorevaM, tvadvapurSAtacitanAt / saMsArataH samuddhAro, yena dharmeNa jAyate // 77 // A ja bhavamAM puNya-pApanAM pratyakSa phaLa joine leke Azcarya mugdha banI dhamakA karanArA banyA. rAjA paNa svaya' mukti mATe dhamamAM pravRtta thaye, temaja gAmanA bIjA bIjA leAkeA paNa vizeSa prakAre dharmAMmAM pravRtta thayA. te baMne bhAio paNa zAMta cittavALA thayA. kahyuM che: tI kALe le che, jayAre sAdhue zIghratayA phula Ape che. te brAhmaNA jainadharmImAM zraddhANu banI, sAdhunA upakAranuM smaraNuM karI, pAtAnA aparAdhane khamAvI, gurU bhagavaMtane kahyuM : 'he muni bhagavata, ApanI kRpAthI ame Aje jIvana pAmyA chIe. Apa dayALu amArA upara kRpA karI amArA aparAdhanI kSamA ApeA. bALaka pitAnI pAse ajJAnatAthI aparAdheA kare che, tema ame ApanI ghaNI ghaNI avajJA ane aparAdha karyAM che. te| kSamAzIla evA Apa amane ba Mnene kSamA karo. munirAje kahyuM: amArA sAdhuonA dharma che ke jIva mAtra pratye 'meza kSamAzIla banavuM. tethI tamArA pratye mane jarAye reASa nathI. vasudhA (pRthvI)nI jema sAdhuee upasa parISaheAne sahana karavA joIe. tethI jaina dharmamAM rakta evA buddhizALIe kAInA pratye paNa rAga dveSa karavA nahI. je sukha-duHkha Ave che te badhu' karmanuM phaLa che. peAtAnA azubha kamanA udaye tIthakara bhagava'tAne paNa gheAra upasaga sahana karavA paDe che. teA mArA jevA rAMkanu zuM gaLu ? zubhAzubha bhAve jevI rIte krama mAMdhyuM phAya tevI rIte ja A bhatra temaja parabhavamAM tenuM phaLa avazya bhAvavu paDe che. mATe prANIe kAnA upa2 pazu rAga-dveSa karavA jeie nahI. teA tamArA bane pratye mane jA pazu dveSa nathI. mArAthI tane jarA paNa bhaya rAkhazeA nahI. sAdhunI zAMta ane madhurI vANI sAMbhaLIne agnibhUti vAyubhUti bolyAH 'tame vA rAga-dveSa ane ghora upasargAne jItanArA che. Apa sarakhA mumukSunI hatyA karavAnA ame prayAsa karyAM, te pApanuM amAne prAyazcita ApI durgatimAM paDatA adhama evA amArA uddhAra kare, he nAtha, ame brAhmaNa hevA chatAM ca'DALa jevu' kAya' karavAmAM tatpara banyA. ApanA ghAta karavAnA pApI vicArathI ghera karmane bAMdhanAra pApAtmA evA amAre sa`sAra samudrathI uddhAra karIza. amAro A pApamAMthI uddhAra thAya teveA dharmomA batAve.' saMsArabhramaNAdbhItau, jJAtvA dharmArthinau dvija / sAdhurjinoditaM dharma - majalyatpuratastayoH // 78 // nirgrathazrAvakAcAra --- vadvidhA cArabhedataH / sarvajJena jineMdreNa, dvidhA dharmo'sti bhASitaH // 79 // tatra yo yatidharmo'sti sasatyaM ca mahAvrataH / dhIrANAmeva martyAnAmucitaH pAlanAya ca // 80 // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-6 253 yo dharmo'sti gRhasthAnAM, sukaraH pAlanAya saH / samyaktvaM prathamaM tatrArhadgurudharmagocaram / / 81 // aNuvratAni paMcApi, trINi guNavratAni ca / zikSAtratAni catvArI - ti dvAdazatratAmyapi // 82 // dvAviMzatirabhakSyANi, varjanIyAni nityazaH / varjanIyAzca dvAzi - danaMtakAyakAH punaH ||83 || tatra madyaM madhu mAMsa, navanItaM vizeSataH / rajanIbhojanaM syAjyaM, parastrIgamanaM punaH ||84|| svayaM pANigRhItAyAM, snehavatyAmapi striyAM | puMsA kAmAtureNApi vivarjya maithunaM divA // 85 // sUkSmabAdarajIvAnAM, sthAnaM saMdhAnakaM bhavet / varjanIyaM tataH pApa - bhIruNA ca vivekinA ||86 // dInAnAthajane deyaM dAnaM sanmAnapUrvakaM / pAlanIyaM yathAzakti, zIlaM nirmalatAkaraM // 87 // vidhAtavyaM daza pratyAkhyAnamadhyAttapo varaM / saMsArAnityatAM dhyAyan, bhAvayed bhAvanAM bhavI // 88 // devatArcanaM gurusevA, tapaH svAdhyAyasaMyamau / dAnamevaM ca karmANi, paT kartavyAnyaharnizaM // 89 // krogho mAno mahAmAyA, lobhaH kSobhavivarjitaH / vipakSA iva catvAraH, ete varjyA vidUrataH // 90 // SaTsu jIvanikAyeSu, rakSA kAryAtmajIvavat / paropakAritA ciMtyA, vidveSiSu janeSvapi // 91 // iti zrIjinarAjokto, dharmaH karmavimardakaH / saMsAraikasamuddhAra - kAraNaM vartate bhuvi // 92 // dhano ghano rAzi - bhasmasAtkriyate'gninA / tathaikazaH kRtenApi dharmeNa kSipyate tamaH mAhAtmyamiti dharmasya, matvA kaThinakarmabhit / udyamaH sarvadA kArye yuvAbhyAM dharma eva ca // 94 // munivAkyaM samAkarNya, tau dvAvapi sahodarau / vratAni dvAdazAdhAtAM, samyaktavAdIni bhAvataH // 95 // svIkRtAdharmau tau vijJAya svAMgajI hRdi / pitRbhyAmapi dharmaH sa, svIcakre karuNAmayaH // 96 // jainadharmamahAratnaM, vipravaMze'tidurlabhaM / manvAnau tatsamAsAdya, satAtau tau gatau mudaM // 97 // dharmaratnaM yateH pArzvAd, gRhItvA tau trayImukhau / tasya kramau namaskRtya, jagmaturnilayaM nijaM // 98 // kenacitstUyamAnau tau nidyamAnau ca kenacit / adhvanyagacchatAM bhUri-kuTuMba pitRsaMyutau / / 99 / / pitRbhyAM sArghamAgatya, kramAttau ca dvijAMgajau / vratAni pAlayaMtau ca dharmAsaktau babhUvatuH // 100 // ||93 || saMsAra bhramaNathI bhaya pAmelA, pApathI dhrujI uThelA ane dharmAMnA athI' evA khaMte brAhmaNAne jANIne gurU bhagavate te anene jinezvara bhagavate prarUpele dhama' kahyo. ''jJa jinezvara bhagavate sAdhudhama' ane zrAvakadhama ema e prakAre dhama batAvyA che. sAdhu dhama mAM pAMca mahAvratenu' mana, vacana, kAyAthI pAlana karavAnuM hrAya che, duSkara evA sAdhu dhanu te| zrIra vIra evA sattvazALI manuSye ja pAlana karI zake che. ane zrAvakadhama gRhasthAne pAlana ke vAmAM sura DhAya che, te A pramANe-deva gurU ane dharma-A tattvatrayI pratye vihaDa zraddhA rAkhavI, tene samyaktva kahevAya, te samUla khAravrata-(pAMca aNuvrata, traNa guNavrata ane cAra zikSAvrata)nu pAlana karavAnu hoya che. sAthe sAthe gRhasthane khAvIza Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 zAMba-pradyumna caritra abhakSya ane batrIza anaMtakAyane niraMtara tyAga karavAnuM hoya che. temaja madha, mAMsa, madha ane mAkhaNa-A cAra mahAvigaIne sadaMtara tyAga karavo joIe. vaLI, rAtribhojana, parI gamano tyAga ane svastrInI sAthe paNa divasamAM brahmacaryanuM pAlana karavAnuM, temaja divasonI paNa maryAdA rAkhavI. yathAzakti nirmala zIlanuM pAlana karavuM. dIna-anAthane mAnapUrvaka dAna ApavuM. hameza bAra prakAranA tapamAMthI temaja daza paccakakhANa tapamAMthI kaI paNa prakArane yathAzakti to kara. saMsAranI anityatAnuM niraMtara ciMtana karavuM, azaraNa Adi bAra bhAvanAnI haMmezAM vicAraNA karavI. 1 devapUjA, 2 gurUjanonI sevA, 3 ta5, 4 svAsthaya 5 saMyama ane 6 dAna A chae kartavyanuM gRhastha haMmezAM avazya pAlana karavuM joI e. krodha, mAna, mAyA, ane lAbha A cAre aMtaraMga zatruone dUrathI ja tyAga karavA. pRthavI, pANu, agni, vAyu, vanaspati ane trasakAya A pachavanikAya (cha prakAranA chAne samuha)nA pitAnA AtmAnI jema rakSA karavI. temaja zatruo upara paNa upakAra karavo. saMsAranA sakSama bhAdara Adi jIvamAtra pratye maitrIbhAva rAkho. A pramANe jinezvara bhagavaMte kamIne nAza karanAra, ane saMsAra samudramAMthI uddhAra karanAra gRhastha dharmanI prarUpaNA karI che. jema Idhanane samuha agnithI bhasmIbhUta thAya che, tema jina dharmanuM vidhipUrvaka pAlana karavAthI ajJAnarUpI aMdhakArano nAza thaI jAya che. kilaTakarmane nAza karanAra evA dharmanA mahAnsane mAnIne tamAre baMnee haMmezA dharmamAM udyama karavo." muninA mukhe dharmanuM mahAmya sAMbhaLIne agnibhUti ane vAyubhUtie bhAvapUrvaka samyakatvamUla bAravrata aMgIkAra karyo, A pramANe pitAnA putroe Ahadharma (jainadharma)no svIkAra karyo jANe temanA mAtApitAe paNa dayAmaya evA jainadharmane svIkAra karyo, brAhmaNa kuLamAM jainadharmarUpI mahAratnanI prApti atidurlabha hoya che. ema mAnI dharmanI khUba khUba anumodanA karI muni pAse dharmaratnane grahaNa karI, munine namaskAra karI agnibhUti vAyubhUti mAtApitAnI sAthe svasthAne gayA. ghera jatAM rastAmAM keTalAka sajajana loko teonI stuti prazaMsA kare che te keTalAka niMdA kare che. A rIte niMdA ane prazaMsA sAMbhaLatuM brAhmaNa kuTuMba potAnA ghera pahocyuM. pUjayaMtau jineMdrArcA, dadatau dAnamarthiSu / kurvANau tau kRpAM jaMtau, gamayAmAsatudinAn // 1 // yathAyathA vayovRddhi-stayodvayorajAyata / tathA tathAhate dharma-karmaNi buddhiraidhata // 2 // yathA yathA vayaH kSINaM, tatpitroH samabhUttamA / tathA tathA bhavatkSINA, dhIstayojinadharmaNi // 3 // kSIyamANapariNAmau, tatpitarau niraMtaraM / punarmithyAtvamApannau, tiSTheniHsve hi no maNiH // 4 // kiyatyapi gate ghasne, mithyAtvazalyayogataH / kathayAmAsatuH sUnU , pitarAvasthirAzayau // 5 // re naMdanau tadAsmAbhiH, kAraNe dharma AhetaH / svIkRto'bhUdatha tyAjyaH, sa hi vedpraangmukhH||6|| vedoktavidhinA dharmaH, kartavyo brAhmaNaiH sadA / vedamArgavilope hi, viprANAM syAdadhogatiH // 7 // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-6 255 zravaNAnucitaM vAkyaM, samAkarNya tayorubhau / citte'cintayatAM jaina dharmadADharthasamanvitau // 8 // viruddhavacasordadmaH, ki prtyuttrmetyoH| vinItatvAdvicAryeti, tAbhyAM kimapi nocyata // 9 // dharmakarmANi kurvatA--vatha tAvapi bAMdhavau / dezavratAni bhAvena, pAlayitvA divaM gatau // 10 // tatrotpAtamahAzayyAM, samutpannau sabhUSaNau / pUrNAH paMcApi paryAptI--stadA yaavsthitaavimau||11|| tAvaccatuSu pArzveSu, vIjayaMtyazca cAmarAn / procurjayajayArAvaiH, surUpA devayoSitaH // 12 // vibhUti devalokasya, dRSTvA saudharmaNastadA / tau dvAvapi hRdormadhye, camatkAramavApatuH // 13 // svAminau kena puNyena, saudharme'na samAgatau / aprAkSurmuditA devyo, darzayaMtyaH svvibhrmaan||14|| tAvUcaturdvijanmAnA--vAvAmabhavatAM purA / dharma ArAdhito jaina--stena samAgatAviha // 15 // tAbhiH praarbdhsNgiit--nRtyaadyaasktmaansau| paMca palyopamAni cA--bhUtAM tau jIvitAnvitau16 svargApavargajananaM mahimAnamuccai--rAlokya yena sukRtasya kRtasya samyak / samyaktvamujjavalamalaMkRtitulyamaMge, tatrApi kevalamapAlatAM mudA tau // 17 // dharmAdeva samIhitArthamilanaM kaSTe 'pi puMso bhave-ddharmAdeva kalAkalApakalanaM vAbAlyataH sarvadA // dharmAdeva samRddhivRddhibhavanaM pratyUhasaMdohabhi-ddharmAdeva jagattrayaprasRmaraM zubhraM yazo labhyate // 18 // mAtApitA sAthe ghera AvIne jinezvara bhagavaMtanA caraNa kamalamAM mararUpa banI arthAta khUba ja zraddhAthI baMne bhAIo vatanuM pAlana karatA dharmamAM Asakta thayA. haMmezAM jinezvara bhagavaMtanI mUrtinI pUjA arcanA karatA. athajanane dAna ApatA, cha pratye dayAbhAva rAkhatA baMne bhAI no samaya AnaMdathI pasAra thAya che. jema jema vaya (umara)nI vRddhi thatI jAya che tema tema jainadharma pratyenI zraddhA vadhatI jAya che. tyAre tenA mAtApitAnI vaya kSINa thatI jAya che tema tema janadharma pratyenI zraddhA ghaTatI jAya che. zraddhAvihIna banelA mAtApitAe pharIthI mithyAdharmane grahaNa karyo. kharekhara, daridrI mANasanI pAse ciMtAmaNI ratna kayAMthI Take? keTalAka divasa gayA pachI mithyA thI banelA mAtApitAe potAnA putrane kahyuM: "he putra, ApaNe jainadharma te kAraNe svIkAryo che, te kAraNa dUra thayuM hovAthI have vedabAhya evA jainadharmane tyAga kare joIe. ApaNe brAhmaNee vedamAM kahelA vaidika dharmane karavo joIe. vedamAgane apalApa karavAthI brAhmaNanI adhogati thAya che." sAMbhaLavA mATe agya evA mAtA pitAnA zraddhAbhraSTa vacana sAMbhaLIne dharmamAM zraddhALu evA baMne bhAIo manamAM vicAre cheH "mAtApitAne virUddha vacanathI kevI rIte pratyuttara Apo? vinIta hovAthI A rIte vicArI kaMI paNa bolyA nahI, paraMtu pite dharmamAM sthira banI dezavirati dharmanuM pAlana karI devakamAM gayA, vagelekanI utpAta mahAzayyAmAM cAlakAra sahita baMne devapaNe utpanna thayA. devanI pAMca paryApti (zakti vizeSa) pUrNa karI sola varSanA suMdara yuvAna devapurUSa tarIke rahyA. temanI cAre bAju cAmara vIMjAI rahyA che, ane devAMganAo Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 zAMba-pradyumna caritra jayajayArava karI rahI che, sadhama devakanI vibhUti joIne baMne deve Azcaryacakita banyA. khuza thayelI hAvabhAva ne kaTAkSa batAvatI devIe e pUchyuM : "svAmina, Apa kayA puNyathI saudharma devale. kamAM padhAryA " te baMnee kahyuM H gata janmamAM ame bhAvapUrvaka jaina dharmanuM ArAdhana karyuM hatuM, tethI ja amArI sadgati thaI." jevIonA nAca gAna saMgIta ane nATakamAM Asakta banelA be deve pAMca pApama (asaMkhya va) AyunI sthiti jogavI rahyA che. atyaMta sukhamAM samaya kayAM pasAra thAya che tenI khabara paDatI nathI. svarga ane apavarga (mekSa)ne ApanArA dhana maha myane samajI te bane deve devalokamAM paNa samyakatvane ujavala karI rahyA che. kasTamAM karelA dharmathI paNa Icchita vastunI prApti thAya che. dharmanA kAraNe bALapaNathI kalAone samuha maLe che. dharmathI samRddhinI vRddhi thAya ane dharmathI vinene nAza thAya che. traNe jagatamAM ujavala yaza phelAya che. mATe manuSyae dharmakAryamAM udyamazIla banavuM. iti paMDitacakracakravartizrIrAjasAgaragaNiziSya paM0 zrIravisAgaragaNiviracite zrIzAMvapradyumnacaritre pradyumnajanmajAtamAtrApaharaNatacchuddhikaraNArthanAradamahAvidehagamanapUrvabhavazravaNAgnibhUtivAyubhUtisvargagamano nAma SaSThaH sargaH samAptaH ||shriirstu|| A pramANe paMDitamAM cakravartI samA zrI rAjasAgara gaNInA vidvAna ziSya ravisAgara gaNIe racelA zAMbapradyumnacaritramAM pradyumnajanma, janmatAnI sAthe pradyumnanuM haraNa. tenI zodha mATe nAradanuM mahAvidehamAM gamana, pradyumnanA pUrvabhavonuM zravaNa, temAM agnibhUti vAyubhUtinuM svarga gamana AdinuM varNana karatAM eka hajAra ne aDhAra (1018) leka pramANa chaThTho sarga samApta thaye. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha saptama sargaH // saMga : 7 zrIkSetro bharatakSetra, pavitra dharmakarmabhiH / dezo'sti klezanAzo'tikozala:--kozalAhvayaH // 1 // raMgallavaMga'nAga--nAgavallIpriyaMgubhiH / azokaizcaMpakaizcApi, vanAni yatra rejire // 2 // yaMtra vApI praphuklAja-locanA lokavallabhA / vallabheva sukha datte, janAnAM ca viloDitA // 3 // AdhivyAdhivinAzAya, pIyUSasadRzAni ca / salilAni yadIyAsu, sarasISu virejire // 4 // zrotasvinyo nitaMbinya, ivAMbunidhibhartari / milaMti paramAcarya, tAbhiH sa hi na mAdyati // 5 // asaMprAptatalAH kUpA, upAyairatulairapi / pAnIyapUritA yaMtra, sajjanA iva rejire // 6 // IkSaNAM yatra niSpatti-- yastvena janAH sadA / prabhUtasitayA dugdha--pAnaM kurvtyhrmukhe||7|| vArtAyAM kriyamANAyAM, vinodena parasparaM / duSkAlasya ca vArtApi, yatra na kriyate naraiH // 8 // tatrA'yodhyA baliyobhi-rayodhyA nAmataH purii|nigrethvcnaiodhyaa, virAdhyA na kadA punaH // 9 // bibhyataH pApakarmebhyo, bhogakarmabubhukSayA / viraktAH paradAreSu, raktA janAH svayoSiti // 10 // saptavyasananirmuktA, dAnavyasanadhAriNaH / AsaktA dharmakAryeSva-nAsaktAH pAtake janAH // 11 // svayaMbhUvacanAsaktAH, zrAvakA yannivAsinaH / vADavA iva SaTkarma-niratA viratAzayAH // 12 // devAMganA iva prodya-drupeNa yatra yoSitaH / adbhutaM guruvAkyena, zIlaM prapAlayaMti tAH // 13 // anyatra sthAnake ye syuH,krUrakarmakarA narAH / tatra te bhUprabhAveNa, puNyaprAptiparAyaNAH // 14 // jinAnAM sArvabhaumAnAM, blaardhckrvrtinaaN|mhtaampi martyAMnA-mutpattisthAnamasti yA // 15 // tatrArijayakAritvA -dyathArthAmabhidhAM ddht|bhuupaalo'rijyo bhAti, prajAhitapradAyakaH // 16 // sUryodaye na pazyaMti, kauzikAstadvirodhinaH / yAminyAM cApi kRtyAni, te svakIyAni kurvate // 17 // tathArijayabhUpasya, pratApenApi caadbhutN|vairighuukaa na pazyaMti, rAtrAvapi ca vAsare // 18 // yugmm|| varNyate tasya mAhAtmyaM, kiM vizAradasaMcayaiH / prottuMgA api mAtaMgA, yatsaMgAdraMgasaMginaH // 19 // hayA dayAvato yasya, vijayAzritavarmaNaH / pavanaM nijavegena, vijayaMte sahasrazaH // 20 // ekAkitve'pi zatruNAM, bahUnAM jayakAriNaH / sevakAH koTizo yasya, svsvaamivaakykaarkaaH||21|| anyanArISu no baddhaM, kadApi tasya mAnasaM / vAcayApi dRDhIbhUtaM, tadA tadbhagabhItitaH // 22 // zIlaM vAcApi yasya syA--taM bhajati surA api / itIva yasya bhUpasya, khaGge jayo'pi saMzritaH23 arthilokeSu kArpaNyo-bhRtApavAdabhIruNA / zritau dAnaguNenA'pi, hastau yasya mhiipteH||24|| 33 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMkha-pradyumna tri 1 " zrutvA yasyApi sauMdarya, kaMdarpo darpabhAgapi / tanmAtrapariNAmena, jarAbhIrurajAyata || 25 // tasya priyaMvadA rAjJI, nAmnA loke priyaMvadA / varNikevAtirUpasya, yA vidhAtrA vinirmitA // 26 // svakIyaramaNe raktA, viraktA parapuruSe / satIguNasamAyuktA viyuktA krUrakarmabhiH ||27|| tayA vallabhayA sAkaM, bhuMjAno bhogamadbhutaM / zacyA saha surasvAmi - - vatkAlaM gamayatyayaM // 28 // tena rAjJA virAjaMtyAM, puryA zrImati tatra nu / ibhyaH samudradattAkhyaH zreSTi vasati vizrutaH ||29|| sadA so'yaM sadAcArI, vicArI dharmapaddhateH / pApakarmaNyasaMcArI, vAcAM rItidharastathA // 30 // jainadharmarato nityaM, zrAddhaSaTkarmapAlakaH / hastIva dAnazauNDava, dinoddharaNakarmaThaH // 31 // jIvAjIvAditattvAni, prarupitAni pAragaiH / jAnaMstadanusAreNa, saMsAre sa pravartate // 32 // dezavratAni bibhratsa, zuddhasamyaktvapUrvakaM / zrAvakeSu dadhadrekhAM, dharmamArAdhayatyayaM // 33 // tasya bhAryA guNairvaryA dhairyabuddhisamanvitA / aharnizaM tathA bhartuH paricaryApaTIyasI ||34|| hAriNI nAmadheyena rUpeNa cittahAriNIM / vikAriNI na kAmena, samastaprItikAriNI ||35|| pativrataikadharme sA, samAsaktA tvaharnizaM / jAnAti nijanAthAjJA - pAlanaM sukRtaM varaM ||36|| gehAgatasya martyasya, dAnaucityavinirmiteH / patyuH prAvardhayacchobhA -- mAtmano'pi ca sA sadA 37 bhujAnayormiMtho bhogAn, daMpatyordhanayuktayoH / putrasyehAbhavadvaddvI tayordharmai kacittayoH // 38 // bhaveyuH saphalAH puNya-- saMyuktasya manorathAH / iti tau svargatazcyutvA hAriNyAH kukSimAgatau 39 divaseSu prapUrNepu, janma tayorajAyata / pitRbhyAM harSatazcakre, prabhUto jananotsavaH // 40 // prAjyadraviNavastrANAM gaNaH saMkhyAtigo mudA / putravardhApanikAyAM pitRbhyAM pradade'rthinAM // 41 // mahatAmapi bhUpAnAM, saMnidhAneSvayAcitaH / tena dAtena saMtuSTAH saMjAtAH sakalArthinaH || 42 || tayorjanma samAkarNya, kuTumbibhirapi drutaM / yAcakebhyo dade dAnaM, puNyADhyA hykhilpriyaaH||43|| dvAdaze divase sarvA--nAkArya svajanAnnijAn / bhojayitvA pitRbhyAM ca kRtA nAmatryavasthitiH44 prathama maNibhadrAhvaH, pUrNabhadro dvitIyakaH / pitRbhyAmiti tannAmnI, janite sarvasAkSikaM || 45 || kalpavRkSAviva dvau tau vardhamAnau mahAsukhaiH / aSTahAyanasaMpUrNI, bAlau yaavdbbhuuvtuH||46|| mUrkhatvaM ca nirAkartuM pitarau paramotsavaiH / tAvadhyetumupAdhyAya -- pArzve tAvadvyamuMcatAM // 47 // sarvA api kalAstasya samIpe tau manISiNau / vinayenAdhyagISAtAM vinayo hi sukhapradaH // 48 // yauvane pAvane bhAbhiH kramAtsamAgate tayoH / kalAH zuzubhire rAkA -- kalAdharakalA iva // 49 // kRtArthatvaM janayituM pitarau prematastayoH / udavAhayatAM kanye, rUpalAvaNyasuMdare // 50 // caturvargAbhilASeNa, sAdhayaMtau trivargakaM / abhuMjetAM samaM tAbhyAM bhogAMstau dvAvapi priyAn // 51 // 1 , 1 258 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga7. 59 dharma-karmathI pavitra evA bharatakSetramAM kalezanAzaka ane kauzalyavAna evo kezala nAmane deza che. jyAM lavIMga, sopArI, kezara, nAgavela, rAyaNa, azoka ane caMpakavana Adi aneka prakAranAM suMdara vane AvelAM che. jemAM haMmezA vikasita kamale hoya che, evI aneka lokapriya vA, valalabhAnI jema manuSyane sukha ApanArI che. Adhi-vyAdhinA vinAza mATe amRtatulya zItala jalavALA aneka sarovara zobhI rahyAM che. je dezamAM nadIo piotAnA pati samudranA milana mATe strIonI jema utsuka thaIne doDI rahI che. paraMtu Azcarya che ke temAM unmAda jovA maLato nathI. atula upAye chatAM jenuM taLIyuM maLatuM nathI tevA aneka pAtAlakuvA sajajanenI jema zobhI rahyA che. jyAM zeraDInI utpatti ghaNI hovAthI manuSya prabhAtamAM sAkaravALA dudhanuM pAna kare che. jyAM manuSyo paraspara vArtA-vinoda karI rahelA hoya che, paraMtu duSkALanI vAta to svane paNa jANatA nathI. evA kozala dezamAM balavAna zatru vaDe jItI zakAya nahIM tevI, temaja nigrantha munionA vacanathI pratibaMdha pAmelI evI niSpA5 ayodhyA nAmanI nagarI che. ayodhyA nagarImAM bhegasukhane bhogavanAra hovA chatAM pApakArya karavA mATe bhIrU, parastrIthI virakta, svastramAM saMtoSI, sAtavyasanathI mukata, dAnadharmamAM lIna, dharmakAryamAM Asakta ane pApakAryamAM anAsakta evA manuSyo vase che. ane jyAM tIrthakara bhagavaMtanA vacana pAlanamAM Asakta brAhmaNonI jema niraMtara Trakarma karanArA, ane viratinA AzayavALA evA zrAvako vase che. ayodhyAmAM pitAnA rUpasauMdarya vaDe devAMganAonI jema zomatI ane gurUjanonA AdezathI nirmala zIlane pAlanArI strIo vase che. ayodhyA nagarInI bhUminA prabhAvathI kara karmane karanArA manuSyo dUra dUra sthAnamAM jaIne vasyA hatA. te bhUminI vizeSatA ja evI che ke tyAM rahelAM dareka manuSya puNyaprAptimAM ja tatpara hoya che. je nagarI tIrthakare, cakravatI, vAsudeva, baladeva, ane prativAsudeva Adi mahApurUSanuM utpatti sthAna kahevAya che. evI adhyA nagarImAM zatrune jaya karanAra hovAthI yathArtha nAmane dhAraNa karanAra "arijaya" nAmane prajAvatsala rAjA hato. sUryodayanA pratApamAM ghUvaDe divase joI zakatA nathI paraMtu rAtrimAM potAnA kAryo kare che, jyAre A rAjAnA pratApamAM tenA zatruerUpI ghUvaDe divase te joI zakatA nathI paraMtu rAtrimAM paNa aMdha banIne rahe che arthAt zatrurAjAo arijaya rAjAne pratApa sahI zaktA nathI. ariMya rAjAnA mAhAsyanuM zuM varNana karavuM? rAjA pAse pahADa samA unnata mayagala evA seMkaDe hAthIo che, vijaya apAvanArA, pitAnA vega vaDe pavanane jItanArA evA hajAro ghaDAo che. ekAkI hovA chatA ghaNuM zatruone sAmano karI zake tevA svAmibhakta karoDo sainike che. vaLI, rAjAnuM mana parastrI sAthe kayAre paNa baMdhAyuM nathI. vratabhaMganA bhayathI tenuM vacana paNa daDha che. mana-vacana-kAyAthI zuddha brahmacaryanuM pAlanArA arijayarAjAnI sevA haMmezA de karI rahyA che, tethI tenI talavAra upara zrI varelI che. jenI pAsethI Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 zAMba-pradyumna caritra kRpaNutA cAlI gaI che evA te rAjAnA baMne hAtha dAna guNa vaDe nIraMtara zelI rahyA che. rajAnuM adbhuta sauMdarya sAMbhaLIne abhimAnI e kAmadeva saMga vinAne banI gayo ! arthAt jarjarita thaI gayo! arijaya rAjAnI priyabhASiNI evI priyaMvadA nAmanI paTarANI che. te jANe brahmAe badhI strIonA rUpanI eka rekhA banAvI nA hoya ! arthAt atirUpavatI, pitAnA patimAM Asakta, parapurUSathI virakta, krarakarmothI rahita ane satIguNathI yukta pativratA che. Indra IndrANI sAthe jema bhegasukha bhogave che, tema rAjA paTTarANI sAthe bhegasukha bhogave che, ane sukhamAM samaya pasAra thaI rahyo che. evA guNavAna rAjA vaDe zobhatI adhyA nagarImAM "samudradatta nAmano prasiddha zreSThI vase che. sadAcArI, dharmakArya karanAra, pApakAryathI virakta, madhurabhASI, jainadharmamAM rakta, zrAvakanA AcArane pALanAra, hastinI jema dAnarUpI sUMDhane dhAraNa karanAre, arthAta dAnezvarI, dIna anAthane uddhAraka, jinezvara bhagavate kahelA jIvAditane samajanAre ane te mujaba jIvana jIvanAra, yuddha samyakatvapUrvaka bAra vratane dhAraNa karanAre, e gRhasthAmAM agraNI samudradatta zeTha che. te zeThanI guNavaMtI, rUpavatI, buddhizAlinI, patiparAyaNI, cittane AnaMda ApanArI, vikAranuM zamana karanArI, prItine karanArI evI "hAriNI' nAmanI priyapatnI che. ane te pativratA dharmane pAlanArI, pitAnA svAminI AjJAnusAra dharmakAryane karanArI, ghera AvelA atithinuM megya sanmAna karanArI, pitAnI ane patinI zAna vadhAranArI evI hAriNadevIthI samudradatta zreSThI khUba prasanna hatA. saMtAnasukhanI icchAvALA te zreSTha daMpatI bhegasukhane bhogavatAM dharmakAryamAM tatpara rahetA hatA. puNyazALI purUSanA mane ratho prAyaH saphala thAya che. e nyAye agnibhUti-vAyubhUti be devAtmA ravargathI kavIne hAriNInI kukSimAM avataryA, pUrNamAse baMnene janma thayo. putrajanmanI vadhAmaNI lAvanArane pitAe ghaNuM dravya ApyuM. mAtApitAe ghaNu harSapUrvaka be putrane janmamahatsava karyo. dIna-anAtha yAcakane ghaNuM dravya dAnamAM ApyuM. zreSThInA dAnathI saMtuSTa thayelA yAcakone rAjA pAse yAcanA karavA javAnI jarUra rahI nahI. kuTuMbIjane e paNa putrajanmanI khuzAlImAM yAcakane dAna ApI saMtuSTa karyA. bArame divase svajanene belAvI, bhajana karAvI, mAtApitAe nAmakaraNa vidhi karI. sarvajana sAkSIe prathama putranuM nAma "maNibhadra' ane bIjAnuM pUrNabhadra" rAkhyuM. sukhamAM kalpavRkSanI jema vadhatA baMne bhAIo ATha varSanA thayA tyAre mAtApitAe ajJAnatAnI nivRtti mATe ane jJAnanI prApti mATe mahatsava pUrvaka upAdhyAyanI pAse bhaNavA mATe mUkayA. buddhizALI evA baMne bhAIoe vinayapUrvaka upAdhyAya pAsethI alpatAlamAM sarve kaLAo prApta karI. anukrame yuvAvasthA pAmyA tyAre pUrNimAnA candranI jema sarve kalAo vaDe zobhatA hatA. pitAnuM kartavya samajIne mAtApitAe premathI baMnene rUpa ane lAvaNyavatI kanyAonI sAthe pANi grahaNa karAvyuM. cethAvarga (mekSa)nI abhilASAvALA baMne bhAIo traNe varga (dharma-arthakAmanI sAdhanA karatAM potapotAnI pri sAthe vaSayika sukha bhogavI rahyA che. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA-7 261 munIzo'nyedhurudyAne, bahubhiH sAdhubhiH saha / maheMdrasa riskRSTa-kriyAvAna samavAsarat // 52 // vasaMtatauM samAyAte, dalaizca kusumaiH phlaiH|prekssnniiyaa yathA zobhA, kAnanasya prajAyate // 53 // aciMtyazaktisaMyuktA-nmu niishvrprbhaavtH|vne tatra tathA sAbhU-ccamatkAravidhAyinI // 54 // kAnanasya svakIyasya, zobhA samIkSya taadRshiiN|adRssttcrmetkiN, vaneza iti vismitaH // 55 // kazcidivyAnubhAvo'ya-miti jaannnitsttH|yaavtsmiikssyte tAva--dapazyatsa muniprabhum // 56 // dadAnaM dezanAM kleza-nAzinI saMghasaMsaditaM dRSTvA vanapAlo'pi,praNAmamakaronmudA // 57 // praNamya muninAthaM taM, vaktuM vasumatIpateH / kusumAdi sa AdAya, yayau harSaprakarSataH // 58 // Agatya pArthivAgAra-dvAraM dauvArikasya ca / datvA puSpAdikaM kici-nmadhyaM tena samAgataM // 59 // purataH prAbhRtaM muktvA, kRtvA praNAmamAdarAt / vanapAlaH kSamApAla--mavIvadatsabhAsthitaM // 6 // prabho patraprasUnodya-tphalairdhAjati kAnane / munIzvaraH sameto'sti, yatisaMtatisaMyutaH // 61 / / samAkarNya mahIzo'pi, sAdhostatra samAgamaM / tasya datvA bahu dravya-mabhUdvaMditumutsukaH // 62 // bherIbhAMkArayogena, melayitvA purIjanAn / cacAla vipulApAlo, bhaktito vaMdituM guruM // 63 // mArge pramodayana lokAnU , mhttmsmRddhibhiH| Ayayau yAvadyudyAna-saMnidhAne bhuvo vibhuH // 64 // tAvadbhUpaticihnAni, parityajya svbhktye|vivesh vanamadhye'sau, vinayI hi nayI nRSaH // 65 // samAgatya ca sUrIMdro-pAMte datvA pradakSiNAM / vidhAtuM mAnavaM janma, saphalaM praNanAma saH // 66 // zrotukAmo munisvAmi-vacanaM duHkhamocanaM / sabhAyAM saMghapUrNAyAM, yathAsthAnamupAvizat // 67 // ramyA munIzvareNApi, prArebhe puNyadezanA / saMsArasukhasatAnA-mapi mokSapadezanA // 68 // nizamya dezanAM suri--pavitravaktrasaMbhavAM / AnaMdito nRpo'prAkSIta, karmabaMdhanibandhanaM // 69 // kathamutpadyate karma?, kathaM karma samedhate ? / tiSThati vA kathaM karma ?, karma prakSIyate kathaM ? // 10 // munirAjastadAjalpa-dAkarNaya mahIpate ! / karmaNAM prakRtiH prAjyA, vartate jinazAsane // 71 // saptapaMcAzatA karma prAdurbhavati hetubhiH / pariNAmena tIvraNa, tatkaraNena ca vardhate // 72 // mithyAtvena ca tutkarma, tiSThatyanehasaM bahu / kSIyate zuddhasamyaktva--pAlanena niraMtaraM // 73 // mithyAtvena ca dvA-dazAviratayaH punaH / paMcaviMzatiH kaSAyA, yogAH paMcadazasmRtAH // 74 // AbhigrahikamithyAtva-manAbhignahikaM tathA / AbhinivezikaM bhUyaH, sAMzayikamAmi sphuTaM // 75 // anAbhogikanAma syA-mithyAtvaM paMcadheritaM / tIrthakarairnarAdhAraiH, kevalajJAnabhAnubhiH // 76 // yo jinoktapRthaktvena, sarvaprakArako grahaH / darzanasya nijasyaiva, tadAbhigrahikaM bhavet // 77 // avakreNa svabhAvena, svakIyadarzane'pi ca / svAnyadevagururAgro-'nAbhigrahikamIritaM // 78 // jAnanapi jinoktAni tattvAni svamanISayA / yo nApi ghaTayedarthI-statsyAdAbhinivezikaM // 79 // . HHHUTHALI Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMkha-pradyumna cAtra 1 sUkSmavAdarajIvAnAM kathitAnAM jinAdhipaiH / zraddhatte hRdi saMdehAM - statsAMzayikamucyate // 80 // syAdekeMdriyavacchranya----manAH paMceMdriyo'pi ca / yena vicAranirmukta - stadAnAbhogikaM bhvet| 81 / SaNAM jIvanikAyAnAM, ghAtanaM dveSabhAvataH / paMceMdriyamanovyApo, dvAdazAviratiprathA // 82 // saMjvalanapratyAkhyAnA--pratyAkhyAnAnyanaMtakAH / ete bhedAJca krunmAna - mAyAlobhasamudbhavAH / 83 puMstrI napuMsaka vedabhedAstathA smitaM ratiH / aratizca bhayaM zoko, jugupsA nokaSAyakAH ||84 || bhavetsatyamanoyogo' satyahRdyogakastathA / satyAmRSA manoyogo'satyAmRSAmanAH punaH ||85 || jAyate satyavAgyogo --- ssatya vacanayogakaH / satyAmRSAvacoyogo - satyAmRSAvacovidhiH 86 bhavedaudAriko yoga--stathaudArikamizrakaH / vaikriyo vai kriyamizra AhAra - kazca maizrikaH / / 87 / / taijasakArmaNAbhyAM ca yogAH paMcadazetyamI / praNItA jinanAthena, zraddhAtavyA vivekibhiH ||88 || etairbhedairbhaveyuzca, kaSAyAH paMcaviMzatiH / hetavaH saptapaMcAza - - bhedAH kramAdbhavaMti te // 89 // rudreNAdhyavasAyena, samayaM samayaM prati / zubhetarANi karmANi, jIvazva parivardhayet // 90 // laukikalokottarAbhyAM, mithyAtvAbhyAM mahIyasIM / sthiti karma samApnoti, prabhUtakAla duHkhadAM / / 91 // kSAyopazamikaM nAma, sAsvAdanaM ca vedakaM / kSAyikamaupazamikaM samyaktvaM paMcadhoditaM // 92 // etatsamyaktvapUrveNa, yatizrAvakadharmayoH / samyagArAdhanAjjaMtoH karma prakSIyate'khilaM // 93 // mArdavamArjavaM kSAMti-muktistapazca saMyamaH / zaucAkiMcanate satyaM brahmacaryamiti smRtam // 94 // asau saMyaminAM dharmaH, kathito jinanAyakaiH / samyatvamUlaH zrAddhAnAM sa cokto dvAdazavrataH / / 95 / / yaH puNyavAn bhavejjIvo, mokSaM jigamiSudrutaM / sa UrIkurute sAdhu-- dharme karmavimardanaM // 96 // bhavAMtareNa yo jIvo, yiyAsurapunarbhavaM / dharetsamyaktvamUlAni sa dvAdazavatAni ca // 97 // dharmeNaitena jaMtUnA -- maSTAnAmapi karmaNAM / yuktAnAmapi dADharthena, jAyate hi kSayo drutaM // 98 // jJAnadarzanAvaraNa -- prabhRtikarmalepinAM / pApinAmapi martyAnAM jAyate'to mahodayaH // 99 // 262 kei eka divase ghaNA sAdhuonA parivArathI parivarelA utkRSTa sa`yamadhArI AcArya mahendrasUri acezvAnA udyAnamAM padhAryAM, vasataRtumAM vikasita patra-puSpa ane phUlavaDe vananI zAbhA vadhe tema AcAya bhagavatanA acitya prabhAvathI udyAna navapallavita banI gayuM. eka ja rAtrimAM navapavita anelA potAnA vanane eIne udyAnapAlaka Azcarya mugdha banyA are, A te koI divya prabhAva thayA ke zu?" A pramANe vicAratA Ama tema jue che, tyAM AcAya bhagavaMtane teNe joyA. zramaNa samudAyamAM kalezanAzinI dezanA ApatA AcAya bhagavatane joI ne bhAva vibhAra manI, ghaNA ha thI namaskAra karyAM. AcAyane praNAma karI puSpa vigere lai vanapAla rAjAne vadhAmaNI ApavA mATe gayA. rAjamahelamAM jaI pratihArane Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-7 puSpAdika ApI rAjasabhAmAM gayo. rAjAne bheTazuM dharI namaskAra karIne kahyuM : "patra-puSpa AdithI navapallavita banelA ApaNA udhAnamAM sAdhusamudAyathI parivarelA AcArya bhagavaMta padhAryA che. AcArya bhagavaMtanuM Agamana sAMbhaLI AnaMda vibhora banelA rAjAe vanapAlakane vadhAmaNImAM ghaNuM dravya ApyuM. tyAra bAda rAjAe nagaramAM paDaha vagaDAvI, nagaravAsIone sAthe laI caturaMgI senA sAthe gurUbhagavaMtane bhaktipUrvaka vaMdana karavA mATe samRddhi sahita nIkaLelA rAjAe yAcakane dAna ApI khuza karyA. udyAna samIpe AvIne rAjAe pitAnI bhakti mATe rAja cihano tyAga karI udyAnamAM praveza karyo. vinayI ane vivekI rAjAe AcArya bhagavaMta pAse AvI traNa pradakSiNA daI mAnavajanmane saphaLa karavA mATe dvAdazAvarta vaMdana karyuM. tyArabAda dukhanAzinI dharmadezanA sAMbhaLavA mATe sabhAmAM yathAsthAne beThA. munIzvare paNa saMsArasukhamAM Asakta evA jIvone mAsukha ApanArI dharmadezanA ApI. AcArya. bhagavaMtanA zrImukhe dezanA sAMbhaLIne AnaMdita banelA rAjA be karmabaMdhananuM kAraNa pUchayuM: bhagavaMta, karma kevI rIte utpanna thAya che? kevI rIte baMdhAya che? kayAM sudhI Take che ane tene kSaya kevI rIte thAya che? AcArya bhagavaMte kahyuM: "rAjan , jainazAsanamAM karmanI prakRtti ghaNuM banAvI che. temAM karmabaMdhana mATenA sattAvana baMdha hetuo (kAraNe) batAvyA che. je tIvra pariNAmathI karma kare te karmanI vRddhi thAya che te A pramANe te sattAvana-57 baMdhahetu-pAMca mithyAtva-bAra apariti-paccIza kaSAyapaMdara vega kula 57 1. Abhigrahika, 2. AnAbhigrahika, 3. Abhinivezika, 4. sAMzayika che. ane anAbhogika. A pramANe pAMca mithyAtva sarvajJa evA tIrthakara bhagavaMte kahyAM che. jinezvara bhagavate kahelA sarvanane jANe paraMtu potAnA ja darzanane pakaDI rAkhe, tene Abhigrahika mithyAtva kahevAya. sarala svabhAvathI potAnA ane pAradarzanamAM devaguru pratye samAna Adara rAkhe tene AnAbhigrahika mithyAtva kahevAya. jinezvare kahelA tene sArI rIte satya samaja hovA chatAM paNa pitAnI buddhi kalpanAthI viparIta arthane ghaTAve tene Abhinivezika mithyAva kahevAya. jinezvara bhagavaMte kahelI sUkSmabAdara Adi jenI prarUpaNAmAM saMzaya kare. paraMtu temAM zraddhA na rAkhe tene sAMzayika mithyAtva kahevAya. pote pacendriya rahevA chatAM saMmUchimanI jema zUnyamanaska thaI gatAnugatika cAle tene AnAgika mithyAtva kahevAya. bAra avirata 1. prathavIkAya, 2. apakAya, 3. teukAya, 4. vAukAya, 5. vanaspatikAya. 6. trasakAya e cha javanikAya. 7. be Indriya 8. te Indriya 9. caurindriya 10. paMcendriya e dazane kAyAthI dveSabhAvathI ghAta kare ane manathI azubha vicAravuM. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 zAMkha-pradyumna caritra (25-kaSAya) anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lebha. apratyAkhyAnIya krodha, mAna, mAyA, lAbha. pratyAkhyAnIya krodha, mAna, mAyA lAla. saMjavalana krodha, mAna, mAyA, leAbha. kula 16 kaSAya. strI, purUSa ane napuMsaka ema traNa veda. hAsya, rati, ati, bhaya, zeAka, jugupsA ema navanA kaSAya. sa` maLIne kula pacIza kaSAya. (15-yAga) 1. satya manAye ga. 2. asatya manecega 3. satyAmRSA manAyeAga 4. asatyAmRSA maneyAga, 5. satya vacanaceAga 6. asatya vacanayeAga cha. satyAmRSA vacanayega 8. asatyAmRSA vacanayeAga 9. audArika 10, audyArika mizra 11. vaikriya 12. vaikriya mizra 13. AhAraka 14. AhAraka mizra 15. taijasakAmaNa kula 15 yAga jinezvara bhagavate batAvelA che, tenA upara vivekIjane e zraddhA rAkhavI. pUAMkata sattAvana baMdha hetuothI sakilaSTa pariNAme jIva samaye samaye azubha kamakhaMdha kare che. ane vizuddha pariNAme zubhakama khAMdhe che laukika ane alaukika mithyAtvathI utkRSTa karmInI sthiti baMdhAya che, je lAMbAkAla sudhI duHkha ApanArI heAya che, kSAye|pazamika, sAsvAdana, vedaka, kSAtrika ane opazamika ema pAMca prakAranu' samyakatva kahyuM che. A samyakatvapUrNAMka sAdhudhama ane zrAvakadhama nuM samyaprakAre ArAdhanA karavAthI jIvAnA saghaLA karmone kSaya thAya che. mAtra. (namratA) Ava, (saralatA) kSamA, mukita, tapa saMyama, zauca, kicanatA (niSparigraha) satya ane brahmacaya A dazaprakAranA yatidhama, ane samyakatvala khAravratane zrAvaka dharma kahevAya che. puchyazAlI jIva A bhavamAM mekSe javAnI abhilASAvALe! hAya te karmAMnA nAza karanAra sAdhudhama ne svIkAre che; ane jene bhavAMta ramAM mekSanI prApti karavI hoya te samyakatvamUla bAravratane aMgIkAra kare che, AvA prakA ranA utkRSTadharmanI ArAdhanAthI jIvanA nikAcita kamenA paNa kSaya thAya che. jJAnAvaraNu, danAvaraNa Adi AThe karmInI ja jIramAM jakaDAyelA pApAtmAe dharmanI ArAdhanAthI meAkSa thAya che. mavRddhizayAveva, munIzvarani vitau / samAjye mahIvAjo, gAya racitAhiH ||z.|| samAkarNaya he nAtha, jaMtujAtakRpAparaH / mayA'pRcchata yatpUrve, tatsarvaM kathitaM tvayA // 1 // saMsAre svArthajA prIti ---- raprItiH sahajena ca / aupAdhikaM sukhaM dukhaM, prajAyate'nabhIpsitaM // 2 // paMcavarNAtmakaM deva -- nAyakasya dhanuryathA / tathA svajanavargasya, saMgaraMgA anekadhA // 3 // == Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-7 215 pradyotate yathA vidyu--dalpakAlaM nizAsvapi / saMpatirapi niHzegA, tathA jJeyA vicakSaNaiH // 4 // paMceMdriyabhavA bhogAH, sadA rogAdikArakAH / saMdhyArAgopamaM prema, zarIraM kSaNabhaMguraM // 5 // alpakAlaM sukhAvApti, bahukAlaM ca duHkhadaM / svarUpaM saMsRtedRSTvA, hyudvigno'smi bhavAdvibho ! // 6 // lokasya vyavahArAya, nyasya rAjyaM sute nije / bhaviSyati hi me dIkSA, bhagavan yuSmadaMtike // 7 // AkarNya bhUpatervAkyaM, jagAda munipuMgavaH / mAkArSIH pratibaMdha tvaM, pravartasva yathAsukhaM // 8 // ekadho'pi yo dIkSAM, pAlayetsa hi mokSagaH / vaimAniko'thAvazyaM, bhavatyatra na saMzayaH // 9 // mumukSurapi saMsArA-dhyAnadhyAtapadArthakaH / jainI dIkSAM vinA mokSaM, na ko'pi labhate naraH // 10 // nizamyeti munervAcaM, praNamya tatkramadvayaM / rAjA jagAma dhAma svaM, saMvegarasapUritaH // 11 // gatvA gehe mahAharSA-dvA rAjyaM ca sUnave / cAritraM samupAdatta, pArthivaH svajanaiH saha // 12 // bhRpadIkSAsvarUpaM ca, vIkSyAkarNya gurorvacaH / pUrNoM vairAgyAMgega, zrejI vA kovidaH // 13 // nyasya bhAraM kuTuMbasya, dvayorapi tanUjayoH / kalyANasukhasaMprAptya, zreSTayapi prAvajanU mudA // 14 // itazca zreSThinaH putrau, natvA munIzvarakramau / gRhasthamArga maprASTAM, dIkSAmAdAtumakSamau // 15 // cAritragrahaNe zakti-nAsti sAMpratamAvayoH / kRpAlo ! tvaM kRpAM kRtvA, gahidharma pradarzaya // 16 // munIMdro'pi tayorvAkya-mAkarNya zrutigocare / dharma prakAzayAmAsa, gRhiNAmapi saukhyadaM // 17 // mithyAtvaM prathamaM tyAjyaM, dhArya samyaktvamuttamotadUSaNAni heyAnyA-deyAni bhUSaNAni ca // 18 // yathAzakti vratAnyaMgI-kartavyAni vivekataH / pAlanIyAnyatIcAra-varjitAni niraMtaraM // 19 // saptakSejA tathA dIna-manujAnAM samudhdhRtau / nyAyopArjitavittAnAM, deyaM dAnaM yathocittaM // 20 // ziSTAcAraiH samaM dharma-karmavicAramAcaret / kulazIlasamAcAra-rudvahetAnyagotrajaiH // 21 // 1 akSudraH 2 prakRtau saumyo, madhyasthaH 3 saumyalocanaH 4 / 5 satkatho 6 guNarAgI 7 ca, sadAkSiNyo 8 vizeSavit // 22 // 9 supakSo 10 dIrghadarzI 11 cA-krUro 12 lokapriyo'zaThaH / 13 lajjAluH 14 sadayo 15 16 bhIru-vRddhAnugo 17 vinItakaH // 23 // 18 labdhalakSaH 19 kRtajJazca, 20 prhitaarthkaarkH|sauNdryenn svarUpasya, lokaaNbkprmodkH21|24|| guNairityekaviMzatyA, saMyuto yaH pumAn bhavet / sa dvAdazavatArhaH syAd , gRhavAse'pi sadgatiH // 25 // zrutveti tau munIMdrasya, vacanaM pApamocanaM / samyaktvaprathamAni dvA-daza vratAni bibhratuH // 26 // tau vratAnyurarIkRtya, natvA ca munIpakramau / manyamAnau kRtArthatva-magacchanAM svamaMdiraM // 27 // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 zAMba-pradyumna caritra karmaba dhanuM ane karmAiyanuM kAraNa gurUmukhe sAMbhaLIne rAjAe kahyuM - "svAmina, Apa jIvamAtra pratye dayAbhAva rAkhanArA che, meM je je pUchyuM te sarve' Ape kahyuM. kharekhara, saMsAramAM prIti-aprIti ravAbhAvika svArthamUlaka ja hoya che. sukha-duHkha paNa pAdhika che. mATe te badhu IcchavA lAyaka nathI. pAMcavarSIya IndradhanuSyanA je svajana vargane saMga che. rAtrinI vijaLInA camakArAnI jema saMpatti phANika che. pAMca ikiyenA vaiSayika bhego rogAdikane notaravAvALA che. sAMsArika saMbaMdhIone prema temaja A zarIra paNa kSaNabhaMgura che. alpakAlina sukha lAMbAkALa sudhI dukhane ApanAruM che. AvA saMsAranA svarUpane joIne he bhagavata, huM have A saMsArathI udvigna banyo chuM. lekavyavahArane anusarI mArA putrane rAjyAbhiSeka karI huM ApanI pAse dIkSA aMgIkAra karIza.' rAjAnI vAta sAMbhaLI AcArya bhagavaMte kahyuM :-"rAjana, tamane sukha upaje tema karo. sArA kAryamAM vilaMba kare joIe nahIM. eka divasanA paNa cAritra pAlanathI jIva mekSamAM jAya che, athavA avazya vaimAnika devapaNuM prApta kare che. temAM keI saMzaya nathI. saMsAra svarUpane samajanAra virakta e mumukSu AtmA paNa jainIdIkSA lIdhA vinA mokSa pAmI zakatuM nathI. gurUbhagavaMtanI amRtatulyavANI sAMbhaLI vairAgI banele rAjA gurUcaraNe vaMdanA karI rAjamahelamAM gaye. mahAmahetsavapUrvaka putrane rAjyAbhiSeka karIne bIjA rAjAo temaja svajanavaganI sAthe AcArya bhagavaMta pAse teNe cAritra aMgIkAra karyuM. rAjAnI dIkSA joIne ane gurUbhagavaMtanA vacanathI vairAgI banelA samudradatta zeThe paNa kuTuMbane bhAra baMne putrane soMpIne mokSa sukhanI prApti mATe parivAra sahita prajA aMgIkAra karI. zreSThIputre maNabhadra ane pUrNabhadra gurUcaraNe namaskAra karIne pUchayuM -"bhagavaMta, hamaNuM amArI cAritra grahaNa karavAnI zakti nathI, te amArA upara kRpA karIne amane gRhasthadhamaM batAvo." munibhagavaMte paNa teone sukhadAyI e gRhastha dharma kahyo. te A pramANe-prathama mithyAtvano tyAga karI ne samyakatvane grahaNa karavuM. samyakatvanA pAMca duSaNe tyAgI, pAMca bhUSaNe apanAvavAM. yathA zakti vivekapUrvaka vrata -niyama aMgIkAra karavA ane svIkArelA vrata-niyamanuM niraticArapaNe pAlana karavuM. nyAyapArjita dhananuM sAte kSetramAM dAna karavuM, temaja dIna-anAtha mAnavene uddhAra kare. ziSTAcAranuM pAlana karavuM. samAna kula zIlavALI anyagotrIya kanyA sAthe vivAha kara. temaja akSudratA, saumyatA, madhyasthatA, saumyanetra, satkathA, guNAnurAga, dAkSiNyatA, vizeSajJatA, supakSa, dIrvAdazIpaNuM, akrUratA, lokapriyatA, lajajALupaNuM, dayA, pApabhIrutA,vRddhAnusAritA, vinaya, labdhalakSatA, kRtajJatA, parahitaciMtA ane zarIranI suMdaratA A ekaviza guNothI yukta puruSa gRhastha vAsamAM hovA chatAM bAra vrata pALI zake che. ane tenI sagati thAya che." gurUbhagavaMtanuM pApathI mukta karAvanArU vacana sAMbhaLIne khUNe thayelA baMne bhAI ee samyakatvamUlaka bAra vrata dhAraNa karyA. vratane svIkArI gurU caraNe namaskAra karI pitAnI jAtane kRtakRtya mAnatA pitAnA AvAse gayA, Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-7 297 devArcanaM prakurvANI, trikAlaM bhAvapUrvakaM / dayAM prANigaNe dAnaM dadAnAvathiMpUruSe // 28 // jayaMtau mahAtIrtha-yAtrAM dravyavyayena ca / dhyAyaMtau jinapadhyAnaM tarpatau nijazaktitaH // 29 // jina praNItazAstrANi, zRNvAnau gurusannidhau / parokAracetaskau, dharaMtau dharmabaMdhuraM ||30|| sarvakAlocitAn bhogAnU, bhuJjAnau ca yadRcchayA / gamayAmAsatuH kAlaM, tau dvau sukhena devavat // 31 // athAnyadA muniH kazcid, jJAnI dhyAnyAgamadvane / tatsamAgamanaM zrutvA, ninaMsU tau babhUvatuH ||32|| vaMdituM taM muniM yAva - tAvagAtAM pramodataH / cAMDAlo militastAva - tayoH zunIyuto'dhvani // 33 // zuniyukte'pi cANDAle, netre tayoratuSyatAM / nRnetre eva pUrva hi, rAgadveSaikasUcake // 34 // dvayorAlokanAdeva bhrAtorvihitatoSayoH / bhRzaM tutuSatuneMtre, zunIcAMDAlayorapi ||35|| AliMgyate mithaH zIghra--miti mohasamudbhavaH / caturNAmapi cite'bhU -- tsaMbadhAtpUrvajanmanaH // 36 // gacchatordvijayormArge, cAMDAlo'pi zunIyutaH / mohodrekeNa tatsAdha--mabhavadbha tumutsukaH // 37 // viprAbhyAmapi mohena, niSedhdhuM na ca zakyate / catvAro'pi tataH sArdhaM, yatinaM vaMdituM gatAH // 38 // zrAvakAbhyAM dvijanmabhyAM vaMdito munirAdarAt / tathA zunIzvapAkAbhyA -- mapi tatsArtha yogataH / 39 // natvA puro niSaSNAnAM caturNAmapi saukhyataH / dezanA muninArebhe, munirhi dharmadezakaH // 40 // dharmopadezamAkarNya, saMsArabhramanAzinaM / ubhAbhyAmapi viprAbhyAmapRcchayata tapodhanAH // 41 // prabho hyatropaviSTau staH zunIcAMDAlakAvimau / anayozvAvayormohaH, ko hetukaH pravarttate // 42 // kAla svarUpasya vettA cchetA bhavan muniH / bhavAMtaramabhASiTa viprayorubhayorapi // 43 // zAligrAme purAbhUtA - metau brAhmaNavaMzajau / AkhyayA somadevo'bhU - dazilA ca tadaMganA // 44 // ubhayorapi daMpatyo-- ribhyayoH snehapUrNayoH / SaTkarmAsaktayoH putrau tayorabhavatAm yuvAM // 45 // yuvayoH prathamasyAkhyA- gnibhUtirabhavatpurA / vAyubhUti dvitIyasya, pitRbhyAM pravi nirmitA // 46 // pitarau tu prabhUtena, mithyAtvena vimohitau / bhRzaM mUrnityaM jainadharmaparAGmukhau // 47 // vedAbhyAsakarau nityaM, zaucadharme ca vibhratau / tarpaNazrAddhahomAdi - nijakartavyatatparau // 48 // yuvayoH kaSTasaMyoga - dAtajainadharmakau / bhukta-vAMtaparamAnnA -- viva vAMtArhatoditau // 49 // Arhatazreyaso bAMtyA, tasyaiva ca jugupsayA / yuvayoH pitarau mRtyA, prathame narake gatau // 50 // ye niMdAmaparasyApi, jugupsAM vA prakurvate / te yAMti narakaM ghora - masaMkhyaduHkhadAyakaM // 51 // vizeSAjjinadharmasya, jainavAkyaratasya ca / ye narAH kurvate niMdAM, bhavetteSAmadhogatiH || 52 || bhuktvAyurnarake taMtra, paMcapalyapramANakaM / ayodhyAyAM samutpanno, zunIcAMDAlakAvimau // 53 // zunI yA vartate sA tu jananI yuvayorabhUt / ito bhave tRtIyasmi - vAMDAlo janakaH punaH // 54 // pUrvajanmAbhisaMbaMdhA-detayoryuvayorapi / snehaH prajAyate prAyaH sneho hi pUrvajanmajaH // 55 // 1 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 zAMba-pradyumna caritra jainadharma samArAdhya, yuvAM tato divaM gatau / svargAccyutvA ca saMjAtau, zreSTiputrAvubhAvapi // 56 // tIvramithyAtvasamyaktva-phalaM samupalabhyate / bhave tatraiva vAnyatra, duHkhasaukhyanibaMdhanaM // 57 // pUrvajanmasvarUpaM ca, nijapitronizamya ca / jAtau saMvegasaMpUrNA-vubhAvapi sahodarauM // 58 // bhaveyuruttamAH putrA, ye dharmamatidhAriNaH / svakIyau pitarau dharme, te sthApayaMti bhaktaye // 59 / / vicAryeti kRtArthatvaM, saMpAdayitumAtmanaH / dApayAmAsaturdharma, tau pitroH sAdhusannidhau / / 60 // pUrvajanmatanujAbhyAM, vaaNcNymsmiiptH| Aheto dApito dharma-cAMDAlena dhRto mudA / / 61 // zvapacena yathAdhAri, jainadharmaH sukhAvahaH / jagRhe sArameyyApi, dharmastena samaM tathA // 62 // kathaM gatiH? kathaM jAtiH kathaM yoniH? kathaM janiH?|bhramadbhiH saMsRtau jI vai-vismysthaanmaapyte||63 ciMtayaMtAviti svAMte, jainadharmaprabhAvataH / bhAvayatAvanityatvaM, tAvabhUtAM ca janmanaH // 64 // ito bhave tRtIye kA, babhUva jAtirAvayoH / mithyAtvapApayogena, kIdRzI vidyate'dhunA // 65 // smaraMtau yativAkyena, svakIyAM jAtimuttamA / zunIcAMDAlakau citte, 'dadhAtAM duHkhamuccakaiH // 66 // athAvayoH samuddhAro, bhaviSyati vinizcayAt / prAptyA jainasya dharmasya, tau saMtutuSaturbhazaM // 67 // catvAro'pi yathA sAddhe, samAgatA ninasayA / tathA pratigatAH sthAnaM, muni natvA prmodtH||68|| samyaktvapUrvakANi dvA-dazavatAni dakSavat / samyagArAdhayAmAsa, cAMDAlo'pi kukarmakRt // 69 // ArAdhya mAsame ke sa, vratAni tAni bhAvataH / mRtvA naMdIzvare devaH, paMcapalyAyuSo'bhavat // 70 // pAlayitvA dinAna sapta, dhame kugatidArakaM / tatraiva nagare rAjJa-stanayA samabhUcchunI // 71 // vardhamAnA zazAMkasya, kaleva kalayAnizaM / yauvanaM pAvanaM prAptA, kAmimAnasavismayaM // 72 // tasyA vIkSyAnyadA rUpaM, nRpaciMtA cakAra ca / etasyAH ko varo bhAvI, kalArUpAdisaMyutaH // 73 // putrImenAM pradAsyAmi, tasmai varAya zarmaNe / bhaviSyati rucau yo'syA-thAturyakamalAyutaH // 74 // iti saMcitya bhUpena, svayaMvaraNamaMDapaM / prArabhyAkAritA bhUpAH surUpApalagarvitAH // 75 // tatrAgateSu bhUpeSu, naMdIzvarAtsuro brajana / vaiditumAhatcaityAni, prasaMgAdavatIrNavAn / / 76 // dRSTastenAvatIna, svayaMvaraNamaMDapaH / kautukAnmatyarUpeNa, tatra vadArakaH sthitaH // 77 // alaMkAreNa saMyuktA, purato vetrIdhAriNI / yAvadeti samAM kanyA, virudabhUtipUrvakaM // 78 // jAyA janmAMtarI yeyaM, vartate mama nizcayAt / avadhijJAnatastAva-tkanyA tena vilokitA // 79 // bhavatrayasvarUpaM yad ,sukaM viDambanAkaraM / tatkiM vismAritaM mugdhe, seti devena bhASitA // 8 // saMsArapApavRkSasya, durgateH phalavardhakaM / svayaMvare tvayA kiM nu, prArabdhaM pANipIDanaM // 81 // adyApi pratiyudhyasva, muktvA ca karapIDanaM / anaMtasukhasaMpAdi, kuru tvamAtmasAdhanaM // 82 // AsamArAdhitadharmA, ye bhavati zarIriNaH / teSAmalpopadezena, prativodhaH prajAyate // 83 // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-7 268 AsannakRtadharmatvAta ,snehAcca pUrvajanmanaH / vAkyena nAkinastasya, pratibuddhA kanI ca sA // 84 // unmArgAtprativAlyeta, yathA niSAdinA gajaH / tathA ta(sa)dupadezena, sA kanyA prativAlitA // 85 // valitvA kAnane gatvA, smRtvA ca saMsRtisthitiM / vairAgyAtsAgrahIdIkSAM, zrutasAgarasannidhau // 86 // vibudhairapyasaMbhAvyaM, kimetatsahasA'bhavat / vilakSavadanAH prApu-riti sarve'pi vismayAt // 87 // paraM kenApi na jJAtaM, tatsvarUpaM manAgapi / svayaMvare'pyaho dIkSA-bhAvastucchabhavasthiteH // 88 // sAdhvI dIkSAM samAdAya, samArAdhya yathAvidhi / cchitvA strIliMgamutSede, prathame tridazAlaye // 89 // dharmato narakacchedo, duSTayonine dharmataH / svargamokSAvapi dharmA-dharmaH kAryastato budhaiH // 10 // prasaMgena tayoH pitroH, svarUpaM pUrvajanmanaH / prarUpitaM samAsena, prAjyavairAgyakAraNaM // 91 // haMmezAM bhAva pUrvaka trikALa deva pUjA karatA, prANi mAtra pratye dayA bhAva rAkhatA, yAcaka vargane dAna ApatA, tIrthonI yAtrA karatA, lakSmIne sadvyaya karatA, paramAtmAnuM dhyAna karatA, zakti anusAra tapa karatA, gurUjano pAse zAstronuM adhyayana karatA, paropakAra karatA, suMdara dharmamaya dinacaryAnuM pAlana karatA, temaja pAMce IndriyanA vaiSayika sukha bhogavatA devenI jema te baMne bhAIone sukhapUrvaka kAla nirgamana thAya che. koI eka divase udyAnamAM jJAnI thAnI muni bhagavaMta AvelA sAMbhaLIne te be bhAI e vaMdana karavA mATe gherathI nIkaLyA. rastAmAM jatAM sAMkaLathI bAMdhelI kutarIne laIne jate eka caMDALa ma. kUtarI ane caMDALane joIne baMne bhAIo khUza thayA. vAraMvAra jovA lAgyA. kUtarI ane caMDALa paNa te baMnene joIne saMtoSa pAmyA, A pramANe arasa parasa eka bIjAne jotA khUba prema ubharAye. vicAra kare che ke "are kUtarI ane caMDALane joIne ATalo badho prema kema thAya che. A lokonI sAthe nakkI kaI pUrvajanmane saMbaMdha che joIe." baMne bhAIo A pramANe vicAra karatA AgaLa vadhe che. caMDALa paNa kUtarIne laIne teonI pAchaLa pAchaLa jAya che. udyAnamAM pahoMcyA pachI baMne bhAIo gurU caraNe vaMdanA karIne beThA. tenI sAthe caMDALa paNa gurUne namaskAra karIne beThA. pitAnI AgaLa beThelA cAre jIvane anusarIne munirAje dharmopadeza Ape. saMsAranI bhramaNaene nAza karanAre upadeza sAMbhaLIne baMne bhAIoe pUchayuM - "bhagavaMta, A caMDALa ane kUtarI sAthe amAre pUrvajanmane karyo saMbaMdha haze ke jethI amane teone joIne ane teone amane joIne ATale badhe meha thAya che? keI RNAnubaMdha sivAya eka bIjAne joIne rAga thAya nahIM, te kRpA karI Apa Apa amArA pUrvajanmane kaheze. traNeya kALanA svarUpane jANanArA ane bhavyanA saMzane chedanArA evA jJAnI gurUe kahyuM : "AjathI trIjA bhave zAligrAmamAM samadeva ane agnilA nAmanA brAhmaNa daMpatI hatA. baMne vacce ghaNe sneha hatA. brAhmaNakulanA SakAryane karatA teone agnibhUti ane vAyubhUti nAmanA be putra thayA. jainadharmathI parAmukha ane mithyAtvathI Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMbha-pradyumna caritra vimeAhita banelA mAtApitAe baMne putrAne vedAbhyAsa, zaucadhama ane tarpaNa, zrAddha, hAmahavana AdimAM tatpara banAvyA. te bhavamAM jainasAdhunI avahelanA Adi karavAthI yArAjanA prake|pathI ane muninI karUNAthI mukta banelA tame baMne bhAI ee satya samajIne jainadharma aMgIkAra karyAM. tamArI sAthe tamArA mAtApitAe paNa jainadhama svIkAryAM paraMtu pAchaLathI tee jainadhama nI vimukha khanI dharmanI nidA jugupsA karatA marIne pahelI narakamAM gayA. je leAkeA koInI paNa niMdA ane jugupsA kare che tenI adhogati thAya che. jyAre jainadhamanI ane jainambhagamanI nidA jugupsA karanAranI avazya narakagati thAya che. asa`khya kALa sudhI narakanI bhayaMkara yAtanAo bhogavavI paDe che. A pramANe tamArA mAtApitA pahelI narakamAM pAMca patyeApama sudhI narakanA bhayakara duHkha bhegavIne apeAdhyA nagarImAM tamArA pitA A caDALa thayA che, ane tamArI mAtA A kUtarI tarIke utpanna thaI che. tAba'ne bhAI e jainadhama nuM niraticArapaNe pAlana karIne, pahelA devaleAkamAM gayA. tyAMnA daivI sukhA bhogavIne tame ayeAdhyAmAM zreSThIputro tarIke utpanna thayA che. pUrvajanmanA sabaMdhathI ekabIjA pratye rAga utpanna thAya che, tItra mithyAtvanuM phaLa A bhatramAM athavA bhavAMtaramAM dukhanuM kAraNa bane che. zuddha samyaktvanuM phaLa A bhava athA parabhavamAM sukhanA kAraNarUpe ane che.' peAtAnA temaja mAtA pitAnA pUrvajanmanuM svarUpa sAMbhaLIne mane bhAI ene vairAgya utpanna thaye.. dhaniSTha evA uttamaputrae peAtAnA mAtA pitAne dhama mAM sthira karavA joie. ema vicArI peAtAne kRtAtha karavA mATe muninI pAse peAtAnA mAtApitA (cAMDALa ane kUtarI)ne dhama apAvyo. pUrvajanmanA putrA muni bhagavatathI dharma pAmI khUza thayA. A sa`sAramAM bhrama! karatA jIvane kevI kevI gati-jAti-ceAnimAM janma levA paDe che! jainadharmanA prabhAvathI peAtAnI uttama gati-jAtine jANI ane bhAIe saMsAranI anityatAnuM ci'tana karavA lAgyA ane jAtismaraNa jJAna pAmyA. kUtarI ane cAMDALa paNa mithyAtvanA cege peAtAnI adhamati jANI jAtismaraNa jJAna pAmI atyaMta duHkhI thayA, ane vicAravA lAgyA:-jainadharma vinA amAre| uddhAra nathI, dharmanI ArAdhanA kharAkhara karIzu te ja amArA uddhAra thaze.' A praznaNuM vicAratA baMne bhAIo temaja kUtarI ane cAMDALacAre jIvA munine namaskAra karI peAtAnA sthAne gayA. krUra karyAM hAvA chatAM ca'DALa samyaktvamUla khAra vratane bhAvathI aMgIkAra karI eka mAsanu' anazana karI, marIne naMdIzvara dvIpamA pAMca palyeApamana AyuSyavALA deva thayA ane kUtarI sAta divasanu anazana karI, dhanuM ArAdhana karI tyAMthI marIne e ja ayeAdhyAnagarInA rAjAnI putrI tarIke utpanna thaI. nira'tara vadhatI caMdranI kalAnI jema rAjakumArI yuvAvasthAne pAmI rUpayauvanathI yukta peAtAnI putrIne joI ne rAjAne varanI ciMtA thaI -'are A putrIne tene anurUSa kANu pati malaze ? rUpAna, kalAvAna, zIlavAna, dhIra ane vIra evA rAjakumAranI sAthe mArI rAjakumArInA 270 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga -7 201 lagna thAya te mArI putrI sukhI thaze. Ama vicArI rAjAe svayaMvara maMDapanuM Ayejana karyuM. temAM dUra dUrathI svarUpavAna ane parAkramI evA rAjAe temaja rAjakumAreAne AmaMtraNa ApIne lAvyA. A pramANe svayaMvarane prasaMga cAlI rahyo hata| tyAM nadIzvara dvIpathI Ata caityenA darzana karavA jate deva, svayaMvara joIne nIce AvyeA. kautukathI manuSyanuM rUpa karIne svayaMvara maMDapamAM ANye. tyAM alaMkAra dhAraNa karelI pratihAriNI sAthe sALe zaNagArathI sajja evI rAjakumArI AvI tene birUdAvalithI khIradAvI. rajakumArIne jotAM avadhijJAnathI deve jANyu ke are A te mArI janmAMtaranI priyA che. tene pratiSedha karUM'. ema vicArI deve kahyuM:- 'are mugdhA, viDaMbanAkArI evA tArA traNabhavanA svarUpane zuM tuM bhUlI gaI ke A svayaMvaramAM sasAra rUpI pApa vRkSanA krutirUpI phaLane ApanArA pANIgrahaNanI jaLeAjathAmAM paDI. hajI ke'i bagaDI gayu' nathI. pratikhAdha pAma A pANigrahaNanI lapa cheADIne anaMta sukhane ApanArA dhanI ArAdhanA kara.' najIkanA bhavamAM dharmAMnI ArAdhanA karI heAya evA jIvAne ceDA upadezathI paNa pratikhAdha thAya che. tema najIknA (kUtarInA bhavamAM) bhavamAM dharmanI ArAdhanA karavAthI ane deva pratyenA pU B janmanA snehathI devanA vacanathI rAjakumArI pratibadha pAmI. unmAge cAlatA hAthIne mahA vata jema ThekANe lAve tema devanA vacanathI rajakumArIe saMsAranA svarUpanuM smaraNu karI udyAnamAM jaIne zrutasAgara nAmanA gurUpAse vairAgyabhAvathI dIkSA aMgIkAra karI. devAne paNa asa'bhavita evI ghaTanA joIne svayaMvaramAM AvelA rAjAe vilakhA manIne vicAravA lAgyAHAvuM teA kayAre paNa jANyuM nathI, ane joyu' nathI ke svayaMvaramAM dIkSAnA bhAva thAya. A rIte Azcaya pAmI peAta peAtAnA sthAne gayA, dIkSita banelI rAjakumArI saprakAre cAritranu pAlana karI, strI vedaneA uccheda karI pahelA saudharma devaaAkamAM devapaNe utpanna thaI. A rIte dhama thI sadgati, dharma thI sArI ceAnI, temaja dharmathI svarga ane apavarga (meAkSa) nI prApti thAya che. mATe patipurUSoe dharmanI ArAdhanA karavI joIe. vairAgyanuM kAraNa hAvAthI prasaMgeApAta pUrvajanmanA mAtApitAnu sakSipta svarUpa kahyuM. 1 atha tau zreSTinaH sUnU, praNamya calitau muniM / gatau nilayamAtmIyaM, jainadharmaparAyaNau // 92 // samyagAradhya dharma tau, pUrNIkRtyAyuraihikaM / bhoktuM ca paralokasya, saudharme divi jagmatuH // 93 // dhArAdhare nabhobhAge, yarthedradhanurudbhavet / tathaivotpAdanazayyAyAM prAdurbhavati nirjaraH ||94 // tatra devAMganAbhizca spRhayituM manastayoH / prArebhe pravaraM nRtyaM, gItagAnapurassaraM // 95|| aMtarmuhUrta kAlena, paryAptastaruNopamAH / sarvAgabhUSaNAnvItA bhaveyurajarAH surAH // 96 // kezAsthimAMsakaraja - romAsRktvagvivarjitAH / purISamUtranirmuktA bhavaMti devayonayaH // 97 // meSonmeSojjhitAH akSNo, cittotthakAryasAdhakAH / syuramlAnasRjo bhUme - rUrdhvaM ca caturaMgulaiH 98 = Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 zAMkha-pradyumna caritra ' dhyAnalInamanaskAnAM sudhiyAM yoginAmapi / svakIyAbhiH kalAbhiH yA, mohayaMti manAMsi ca // 99 // tAbhistridazakAMtAbhiH, kAMtAbhiH saha lIlayA / bhuMjate vividhAn bhogAn, magnAH sukhapayonidhau / 200 // puNyairdravyaM bhavati bhavikA bhUrizobhA vibhAkRt, puNyairlIlA satatamatulA medinIpAlayogyA / / puNyaiH kIrtiH sphurati jagati prAjyarAjyapradAtrI, puNyaiH svargaH sakalasukhadaH syAtkrameNApavargaH // 1 iti paMDitacakacakravartipaMDitazrIrAjasAgaragaNiziSyapaMDita zrIravisAgaragaNiviracite zrIzAMvapradyumnacaritre tRtIyabhava - mANibhadrapUrNabhadra jinadharmazravaNa- saudharmagamano nAma saptamaH samaeN samAptaH || zrIstu / / zreSThIputrA muninA caraNe namaskAra karI peAtAnA sthAne jaI jainadharmamAM tatpara banyA. te ane bhAie, sabhyaprakAre zrAvakadhama nI ArAdhanA karI A bhavanuM AyuSyapUrNa karI, tyAMthI marIne saudhama devaleAkamAM devarUpe utpanna thayA, vAdaLAthI gherAyelA aAkAzamAM jema IMdra dhanuSya utpanna thAya tema devalAkanI utpAtazayyAmAM baMne devarUpe pragaTa thayA. devAMganAoe tenA mana:tuSTi mATe gItagAnapUrvaka nRtya zarU karyuM. eka tadbhuta kALamAM devayeAgya paryAsa pUrI karIne tarUNupurUSa rUpe sarvAMga AbhUSaNeAthI alaMkRta devA zayyAmAM pragaTa thAya che. daivayeAnimAM keza, hADakAM, mAMsa, majjA, rUdhira, rAma, raja Adi sAte dhAtuthI rahita ane triSTA tathA mUtrathI rahita vaikriya zarIra hoya che. detranAM netro sthira hAya ane devA saMkalpa mAtrathI ja kAma karanAra hAya che. temaja temanI puSpanI mALA kayAre paNa karamAtI nathI. bhUmithI cAra AMgaLa addhara cAle che. dhyAnamAM lIna evA yeAgIpurUSone temaja 'tipurUSone peAtAnI kalAthI cittamAM mAhu utpanna karAvavAnI zaktivALA hoya che. nIratara maneAhara evI devAMganAonI sAthe vidha vidha prakAranA bhogasukhAne bhegavatA sukha samudramAM magna rahe che. puNyathI dravya temaja zeAbhAspada evI ghaNI ghaNI sAmagrI male che. puNyathI ja cakravatI vAsudeva AdinI rAjyasattA prApta thAya che. puthI jagatamAM yazakIti phelAya che, ane puNyI ja svagIya sukhA maLe che. anukrame meAkSa sukhanI prApti thAya che. mATe pa'tapurUSoe puNyasa caya mATe prayatna karavA joI e. A pramANe patiAmA cakravatI samA zrI rAjasAgaragaNInA vidvAna ziSya zrI ravi sAgara gaNIe racelA zrI zAMkha pradyumna caritramAM trIje bhava maNidmadra pUrNa madranA, jainadharma nu zravaNu temaja jainadharmInI ArAdhanA, prAte saudhama devalAkamAM gamana AdinuM varNa na karatA 201 zloka pramANanA sAtamA saga samApta, na Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // athASTamaH sargaH // sarga:8 athAyodhyeti vikhyAtA, nagarI pravaraddhikA / vidyate ghanadhAnyADhayA, viyuktA vipadAlimiH // 1 // bhAti tasyAmayodhyAyAM, pabanAma iti prabhuH / pabanAma iva prodya-parAkrameNa bhUyasA // 2 // tasyAsIddhAriNI rAjJI, vareNyA guNadhAriNI / patisvAMtAtulaprItikAriNI na vikAriNI // 3 // premNA saMsArikAna bhogAMstayo aNjaanyomithH|svrgaaccyutvaa suparvANau, dhAriNyAH kukssimiiytuH||4|| paripUrNena kAlena, dvAvapyasata sA sutau / tejaHpuMjena saMyuktau, mArtaDazazinAviva // 5 // pitRbhyAM vihitau nAmnA, tau ca dvau madhukaiTabhau / vardhamAnAvabhUtAM tau, baladevAcyutAviva // 6 // yauvane nRpakanyAbhyAM, dhanyAbhyAM saha saMmadAt / pitRbhyAM kAritaM pANi-piDanaM sutyostyoH||7|| anyedhurudhadudyota-kalAvaMtAvivodhdhurau / cAtuSayoM tau vIkSya, hRSTo vakSA vyaciMzayat // 8 // vinItAstanayA bhAryA, rUpavatyo guNAnvitAH / bAMdhavAH snehalA bhRtyaaH,kaarynirmitittpraaH|9|| manuSyavRttamA jAtiH, zuddhaM kulaM kalA varAH / prottuMgA hastinazcAzvA, gehe dravyamanargalaM // 10 // saMsAreja padAryA ye, bhaveyuH sukhakAriNaH / te sarve 'pi mayA labdhAH, pUrvapuNyaprabhAvataH // 11 // tato'haM sukRtaM kuryA, tathA pApakSayaMkaraM / yathA prajAyate mokSa-stena puNyena zAzvataH // 12 // vicAyati nRpo rANyaM, samarpya madhunaMdane / kaiTame yauvarAjyaM ca, praabaajiidgurusnidhiiN||13|| prAjyA rAjAtmajAstena, sAdhaM prabajitA mudA / trINAmekasahasraM ca, sAdhayituM zivAspadaM // 14 // yo yatsAdhayituM prAyaH, pravatnaM kurute pumAn / sAdhayatyeva tatkAya, teneti muktirAdade // 15 // pAlanena mahArAja--nItyAstAbhyAM niraMtaraM / vismAritaH pitA sarva--lokAnAM sukhdaamtH||16|| bhImakAMtaguNAbhyAM ca, rAjyaM pAlayatostayo / zatravaH zizriyumaitrI, tAM mitrANyadhiko punH||17|| dhanadhAnyathI bharapura samRddhazAlinI vikhyAta ayodhyAnagarImAM pratApazAlI parAkramI e panAma nAmane rAjA hatA. te rAjAnI patinA cittane anusaranArI guNavAna evI vAriNI nAmanI suMdara parA hatI. rAjArANIne sAMsArika sukha bhogavatAM ghaNA samaya pasAra thaye. svargathI AvIne agnibhUti vAyumatinA cha vAriNI saNanI kakSamAM AvatamAM. mUrNa mAse dhAriNIe sUcandrazAmAna tenA puMjA jevA e putrane janma A. mAtApitAne enuM 35 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 zAMba-pradyumna caritra nAma madhu ane bIjAnuM nAma kaiTabha rAkhyuM. anukrame vadhatA yuvAvasthAmAM AvyA tyAre baMne ne suMdara rAjakanyAo sAthe pANigrahaNa karAvyuM. sAMsArika sukha bhogavatAM te baMne vAsudeva ane baladevanI jema zobhI rahyA. ekadivasa rAjAe potAnA putronuM parAkrama ane kalAcAturya joyuM. te joIne AnaMdita thayela vicAravA lAge manuSyabhava, uttama jAti, zuddha kuLa, zreSTha kalAo, hAthI, gheDA Adi anargala dravya, vinayI putro, rUpa ane guNavatI bhAryA, snehAla baMdhuo, temaja kAryaniSTha vaphAdAra sevaka varga, A badhuM A saMsAramAM puNyazAlI manuSyone maLe che. pUrva puNyanA prabhAvathI mane te badhI sAmagrI prApta thaI che. tethI huM pApane kSaya karanAra evA puNyanuM sarjana karUM, jethI mane anukrame zAzvata sukha ApanAra mokSano yega prApta thAya." A pramANe vicArIne rAjAe madhune rAjya ane kaiTabhane yuvarAja padavI ApI. seMkaDo rAjakumAra temaja ekahajAra strIonI sAthe AcArya bhagavaMta pAse dIkSA aMgIkAra karI. saMyamakarmanI utkRSTa ArAdhanA karI teo mokSasukha pAmyA. "khare. je koI purUSa sAdhanA mATe prayatna kare che tene prAyaH saphalatA male che." madhu ane kaiTabha pitAnI nItine anusarIne kAyapUrvaka rAjyanuM pAlana karatA hatA. tethI saMtoSa pAmelA prajAjano pitAne (pUrva rAjAne) yAda karatA nahotA.' bhIma ane kAMta guNathI rAjyanuM pAlana karatA madhu ' rAjAnA zaraNe zatruo AvyA ane mitrarAjAomAM maitrI gADha banI. . bhUyaH puruSapUrNAyAM. sabhAyAmanyadA sthitaH / bhUpatinagare kolA--halaM zuzrAva puSkalaM // 18 // taM zrutvA pArthivaH prAha, pratIhArAn dhatAyudhAn / kimetadazrutaM pUrva, madIye zrUyate pure // 19 // vinayena pratIhArA, - abhyadhurdharaNIdhavaM / svAminnasti nRpo. bhImo, nAmnA durgabalotkaTaH // 20 // sa.hi pracurayA dhATayA, dezAnU grAmAna purANi c|saarthaan dhRtaprabhutArthAna , niHzaMko hRdi luttti|21|| sa sameto'styayodhyAyAH, samIpe krunnojjhitH|hrte'sau puropAMte, caratazcApi catuSpadAna // 22 // / tena sarvo'nyayaM loko, nAgarIyo bhaya drutH| bahukolAhalArAvaM, kurute hRdi vihvalaH // 23 // iti zrutvA kulAmAtyAna , jagAda jagatIpatiH / lalATe bhRkuTi kRtvA, kathaM re jJApitaM na me // 24 // 1. tadAvadanamAtyAsta, nAtha tvamasi bAlakaH / tato na proktamasmAmiH, pAlanIyo.hi sAMprataM // 25 // rAjoce balino nAgAH, zvApadA apare'pi ca / tAvadgati yAvanna, tatrAyAti hareH zizuH // 26 // siMhavAle samete tu, sarve'pi yAMti dUrataH / yuSmAbhirne ti kiM loke, kiMvadaMtI purA zrutA // 27 // bhI mabhUpAlanAgasya, puraH kesaribAlakaM / yUyaM. mAmapi. jAnIta, dudhAnaM zaizavaM tanau // 28 // pratijJAya tathA yUyaM, melayatAtulaM balaM / svayameva yathA gatvA, baMbhajye'haM ca tatpuraM // 29 // pramANameva bhUpasya, vacanaM kriyate'dhunA / iti tadvacasAmAtyai-meMlitaM. kaTakaM mahat // 30 // sarAzo nA mattA, kSArtha turaMdhAmazarI: caMdranA vara, voziza pAtA: rUA Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-2 275 AkAze yadi gacchetsa, tadAnayAmi taM nRpaM / niHzreNaya iti prAjyAH, sArthe tena prkaaritaaH||32|| praNazya yadi pAtAla-mUle vizati so'dhamaH / kamyahaM tato'gIte, kuddAlA dadhire'dhikAH33 ityanIkasya sAmagrI, kArayitvA mdhuprbhuH| cacAla zubhadharaNa, jetuM bhImAbhidhaM nRpaM // 34 // analpaiH pAdapairmArgA, ye'bhUvana viSamA bhRzaM / kaTakasya prabhUtatvAt , samIbhUtAzca tasya te||35|| varaH ruiM ghAsa, maH nizita thatIH samaH tuLo cherA sarasI 1 rUdA turaMgamakhurottheSu, rajassu prasRteSvapi / sUryatApamapAka, chAyAkRtyamajAyata // 37 // kaTakena prabhUtena, caturaMgeNa bhUpatiH / trAsayan sapino bhUgan , prApto vttpuraaNtikN||38|| eka divasa rAjapurUSothI pUrNa rAjasabhAmAM beThelA madhurAjAe nagaramAM thate kalAhala sAMbhaLyo. pratihArane bolAvI pUchyuM- nagaramAM ATalo badhe kolAhala thavAnuM zuM kAraNa?" praNAma karIne vinayapUrvaka pratihAre kahyuM- "svAmina, mIba nAmane bhaMyakara rAjA gAma, nagare ane dezamAM meTI maTI dhADa pADI kene luMTI rahyo che. mArgamAM jatA AvatA musApharone nirdayapaNe mArIne bephAma lUMTa kare che. e bhImarAja ayodhyAnI najIkamAM AvyuM che. nagarInI bahAra caratI gAya, bheMso Adi pazuone lUMTIne bhAgI rahyo che. tethI bhayathI vihuvala banelA nAgariko AmathI tema nAsabhAga karatA kolAhala karI rahyA che." pratihAranI vAte sAMbhaLIne gusse bharAyelA rAjAe bhrakuTi caDhAvIne mahA amAtyane, kahyuM :-"are, tame lokee mane atyAra sudhI kema kaMI kahyuM nahI?" amAtye kahyuM -"svAmina, Apa bALaka che tethI ame kaMI kahyuM nathI. ame amArAthI zakya prayatna karIe ja chIe.' rAjAe kahyuM -"zuM huM bALaka chuM ? tame mane bALaka samajo cho? khabara nathI ke eka siMhanuM baccuM siMhanADha kare tyAre balavAna hAthIo, zikArI pazuo kSaNamAtra paNa TakI zakatA nathI. madonmatta hAthIonI garjanA tyAM sudhI ja hoya ke jyAM sudhI siMhanuM bALaka sAme dekhAyuM nA hoya. mane lAge che ke tame lekavyavahAra paNa samajyA nathI. bhale mAruM zarIra nAnuM che paraMtu te bhImarAjArUpI hAthInI AgaLa siMhanuM baccuM samaja che. tame sainya taiyAra karo. huM pote ja jaIne bhImane harAvI tenuM rAjya bhAMgIza." rAjanuM vacana sAMbhaLIne mahA amAtye seMkaDo hAthIo, hajAro ratho, lAkho gheDA temaja keDonI saMkhyAmAM parAkramI sainika-A rIte caturaMgI senA taiyAra karI. madhurAjAe pratijJA karI -"zatru AkAzamAM gaye haze to paNa tene dharatI upara utArI lAvIza. te mATe jANe sainyamAM moTI nisANIo rAkhI na hoya! pAtALamAM piTha haze to paNa tene khodIne bahAra kheMcI lAvIza te mATe jANe kedALA rAkhyA nA hoya! A pramANe senAmAM aneka sAmagrI karAvI madhurAjAe bhImarAjAne jItavA mATe zubha muhUrta prayANa karyuM. sainike e rastAmAM jyAM tyAM paDelA vRkSone dUra karI sarakhe raste karyo. AgaLa janArAone sarevaramAMthI pANI maLatuM, vacamAM cAlanArAone kAdava mizrita Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 zAMkha--pradyumna cAstra pANI ane chelle cAlanArAo mATe peAtAnI tRSA zAMta karavA mATe kAdava bAkI rahetA! arthAt sainyanI tRSA chIpAvavA mATe sarovaro paNa echA paDatAM. gheADAnI pUrIethI ukhaDelI rajanA kAraNe sUrya paNa DhaMkAI jatA. ATalA moTA vipula sainya sAthe madhurAjA zatru rAjAone namAvatA vaDapura nagarInI najIkamAM AvyA. 1 " AgamaM madhubhUpasya zrutvA hemarathezvaraH / nijAM jJApayitu sevAM, saMmukhaH samupeyivAn // 39 // Agatya bhUribhaktyA sa prANamanmadhubhUbhujaM / uttamAH sahajenaiva bhaveyurhi praNAminaH ||40|| taM samAliMgayAmAsa, madhubhrUpo'pi harSataH / ubhayormilanenaiva prItirbabhUva bhUyasI // 41 // vinayAnmadhubhUpAlaM, hemaratho vyajijJapat / kramayo reNubhiH svAmi-stvaM pavitraya matpuraM // 42 // Adarai raMjito rAjA, puNyadAkSiNyasaMgataH / tadvAkyamurarIcakre prItisaMsUcanAya ca // 43 // toraNaiH ketubhirdhRpa - ghaTIbhiH puSpadAmabhiH / vastrairAbhaNai rAjJA sarva zRMgAritaM puraM // 44 // vAditrANAmamAtrANAM, baMdInAM ca zubhasvanaiH / pravezaM kArayAmAsa, hemaratho nRpaM pure // 45 // prAvezya svagRhe nItvA svakIyAsthAna maMDape / siMhAsane ca sauvarNe, sthApayAmAsa taM nRpaM // 46 // puratastasya bhUpasya, prauDhaprAbhRtahetave / hemarathena muktAni vastUnyabhinavAni ca // 47 // sadmamadhye samAgatya, prajajalpa nRpaH priyAM / vallabhe tvaM svayaM gatvA vardhApaya madhuprabhum ||48 || nAmaneMduprabhayA proce, mukhenduprabhayA tadA / svAmin manoharaM yadya - dvastu syAnnijasadmani // 49 // tatsarvamapi bhUpAla- dRggocare na pAtyate / tatsamIkSya yatastasya locane calato drutaM // 50 // tatastava priyAH saMti, prAjyA rUpaguNAnvitAH / kAMcitpreSaya tanmadhyA-dUrdhApayitumIzvaraM // 51 // iti tadvacanaM zrutvA vadaTapurezvaraH / viruddhaM vacanaM devi tvayakA kiM nirUpyate // 52 // AvayostAta sodarya - sannibho'yaM madhuprabhuH / bhUyiSTA stvAdRzo dAsyo, bhaviSyatyasya bhUpateH // 53 // tatastvameva gatvAzu, vidhAya racanAM varAM / muktAphalAkSataiH kAMtaiH - vardhApaya narezvaraM // 54 // viruddhaM patinA kiMci - tsahasA viniveditaM / kulInA kAminI vetti, tadvacanaM tathA hRdi // 55 // jJAtvApi caikazastatsva - bhartuH pratinivedayet / sa vakti cetkuruSva tvaM, sA karotyeva tadvacaH // 56 // jJAtveti bhartRvAkyena, vardhApanAya bhUpateH / aMge SoDazazrRMgArAn paridhAya gatA sabhAM // 57 // samAgatya tayAtmIya - bhartrA saha madhuprabhuH / svastikaM pUrayitvAgre, vardhApito'kSatAdibhiH // 58 // kimasArvazI raMbhA, surI kimasurI parA / kiM sAvitrI ramA kiM, vA, gaurI pAtAlasuMdarI // 59 // tasyA vardhApayaMtyAca, nirIkSya rUpamadbhutaM / idRzyo'pi bhaveyuH kiM nAryaH sa ityaciMtayat // 60 // bhavedyadIdRzI nArI, martyaloke manoharA / sa eva tarhi dhanyo yo, bhogAn bhuMkte'nayA samaM // 61 // etasyA vadanodbhutaM sudhAzrAvi baco'nizaM / yaH samAkarNayenmartya --- stasya zrotre kRtArthinI // 62 // " Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-8 277 asyAH suparvanetrAbhyA-mivAkSibhyAM samIkSate / yazcAsecanakaM rUpaM, saphale tasya locane // 63 // bhUrisaurabhyasaMyuktaM, kAmibhaMgA mukhAMbujAt / jAtaM jighRti yo gaMdha, tasya nAsA phalegrahiH // 64 // zlokaiH kAvyaizca gAthAbhiH, kiNvdNtiibhirpyho|yo jalpedanayA sArdhaM, tasyaiva rasanA varA // 65 // kuMkumacaMdanadravyai--viliptakAyayAnayA / surataM kurute yazca, zubhaM tatsparzaneMdriyaM // 66 // yasyaiteSu padArtheSva-nayaiko'pi prvrtte|asminnsaarsNsaar--mdhye dhanyo'sti so'pi hi // 67 // mama tvekamapi sviiy-svaaNtsNtosskaarnn|anyaa dhanyayA sAkaM, vastu nAsti manAgapi // 68 // tAMvIkSya puNyalAvaNyAM, ciMtayaMtamiti tvasau [madAt] vardhApya madhubhUpAlaM, jgaamaagaarmaatmnH69|| spRhayA ca yayA sAkaM, tasya mAnasamapyagAt / nAdbhutaM hi madho vacchiMduprabhAyAM bhvedvhuH70|| ayodhyAnA rAjA madhunuM Agamana sAMbhaLIne vaDapurane rAjA hemaratha pitAnI sevA jaNAvavA mATe sAme AvyA. bhaktipUrvaka madhurAjAne praNAma karyA. "uttamapurUSomAM svAbhAvikapaNe vinavaguNa raheluM hoya che madhurAjAe paNa harSapUrvaka AliMgana ApyuM. banne vacce gADha maitrI saMbaMdha baMdhAye. hemaratha rAjAe madhurAjAne vinayapUrvaka vijJapti karI :-"svAmina, ApanI caraNareNu vaDe mArA nagarane pavitra banAve. tenA AdarathI khUza thayelA madhurAjAe maitrInI daDhatA mATe dAkSiNyatAthI tenuM vacana svIkAryuM. dhvajA, patAkA, toraNe dhUpaghaDIye, puSpamAlAo temaja vastro-AbharaNe vaDe hemaratha rAjAe nagarane zaNagAyuM. vividha prakAranA vAjiMtrenA madhura avAje vaDe ane badhI vagenI birudAvali vaDe jaya jayakAra bolAvatA madhurAjAnA nagara praveza karAvyo. rAjamahelamAM laI jaI potAnI rAja sabhAmAM suvarNanA siMhAsana upara madhurAjAne besADyA. tyArabAda pitAnA aMtaHpuramAM jaIne I duprabhA nAma nI mukhya parANuM kahyuM - priye, tuM rAjasabhAmAM AvIne madhurAjAnA vadhAmaNAM kara ! IduprabhAe kahyuM -"svAmina, atisuMdara vastu moTA rAjAnI AMkhe caDhAvAya nahI. daSTi paDatAM kayA samaye rAjAnuM mana vicalita thAya te kahevAya nahI. mATe ApanA aMtaHpuramAM bIjI ghaNI rANIo che, temAMnI ekAdane mokalI vadhAmaNAM karAvo. I duprabhAnA vacana sAMbhaLI hemarathe kahyuM :-" devI, tuM AvuM viparita nA bela. madhurAjA to ApaNA pitA samAna che. temanA aMtaHpuramAM te tArA jevI seMkaDo dAsIo haze. mATe ciMtA karyA vinA tuM jaldI Ava ane sAcA motI ane aphate vaDe rAjAne vadhAva, patie viparita nivedana karyuM hoya te kulIna patnI manamAM samaje. samajIne patine nivedana paNa kare, chatAM pati kahe ke "nahI tAre karavuM ja paDaze, to pativratA strIe patinuM vacana mAnya karavuM joIe." A pramANe manamAM vicArI patinA vacanathI seLe zaNagAra sajI rAjasabhAmAM jaIne madhurAjAnI AgaLa sAcA motIne svastika karI, akSata vaDe madhurAjAne vadhAvIne te tyAMthI cAlI gaI. paraMtu vadhAvatI evI IduprabhAnuM adbhuta rUpa joIne, rAjA vicAravA lAge-"are, A to kaI urvazI che? Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMbha-pradyumna caritra rakSA che ? sAvitrI che ? gaurI che ? pAtAla kanyA che ? devakanyA che ? ke keAI kinnarI che ? Avu' rUpa te keAI srIomAM jovAmAM Avyu nathI. manuSya leAkamAM jenI pAse AvI rjI hoyane tenI sAthe bhogasukha bhAgavatA hAya te purUSa kharekhara dhanyavAdane pAtra che. A mRgAkSInA mukhamAMthI nIkaLatA sudhA tulya vacanAne je puruSa nIra'tara sAMbhaLe tenA baMne kAna kuMtA che. devAMganAnA netrA samAna A strInA nayanayugalane je manuSya jove tenA ane netrA saphaLa che. AnA sukharUpI kamalamAMthI atyaMta suMgadhI yukta khuzbAne kAmIpuruSarUpI bhramara nIra'tara sughatA hAya tenI nAsikA saphaLa che. aAkA, kAvyeA, samasyAe ane kiMvadaMtI vaDe mA strInI sAthe vinehapUrvaka vArtAlApa karatA hAya te purUSanI jIvA kharekhara dhanya che. kuMkuma caMdana Adi sugadhI drabyAthI vilepana karelI A srInI sAthe je purUSa ratikrIDA kare che, tenI 5zendriya kharekhara saphaLa che. A pAMceindriyanA vaiSayikasukhAmAMthI ekapaNa indriyanA viSayanuM sukha A strInI sAthe je bhagavatA hAya te purUSa kharekhara A saMsAramAM dhanyavAdane pAtra che. mane teA mArA aMtaHkaraNanA saMteSamATe A strInI sAthe ekapaNa padmA'nuM sukha maLyu... nathI. puNyavatI ane lAvaNyavatI evI vadhAvavA AvelI i MdupramAne joI ne madhurAna pUrvakta prakAre vicAramAM magna banI gayA. ane teNI sAthenA sukhanI jha MkhanAthI madhurAjAnu cittapaNa harAI gayuM. emAM kaI Azcarya nathI. madhu (vasa MtaRtu) ane I MduprabhA (candranI candrikA) banne maLe tyAre A pramANe ja thatuM hoya che.' 208 so'pyutthAya tato rAtri - miva kalpayituM divA / tasyAviMduprabhAdhyAnaH, zayyAyAM sa tamogRhe71 tatra sthitvA na kenApi, saha jalpati sAdaraM / rucyA bhunakti nAhAraM, na nidrAM kurute nizi // 72 // nijasya kaTakasyApi, ciMtAM ca calanAdikAM / vidadhAti na kaMdarpa - bANairviddho mahIpatiH / 73 // tadA sametya tasyaiva, sacivaH paripakvadhIH / bhUpAlaM kathayAmAsa, dhIsakho hi sakhezituH // 74 // rAjaMstavAsti kiM duHkhaM, samudbhUtaM hRdi drutaM / kiM hemaratha bhUpenA - pamAnaM te kRtaM nanu // 75 // viA zarIrasaMmUta--viSamAnavanirmita / venacik TruSiLa yajJA, dhRta vAmanosthita / / 06 / / vyagracitte tvayi svAmin, sainyaM sarvamapi kSaNAt / yato bhaviSyati vyagraM, tadyathArthaM nivedy|77 - kAmAturamanuSyANAM na lajjA na ca sAdhvasaM / iti tena nijAsyena, kathitaM maMtriNaH puraH | 78 || na kRto'pyato'mAtya, duHkhaM madIyamAnase / strI hemarathabhUpasya yato dRSTA tato'sti tat // 79 // tathA pzanamAtre, mahIya datya hataM / anyasmAvi sarvamA--dvittiH vhAritA punaH ||80nA baMtaHpure mahIye tra, vavaH saMtiyoSitaH / chUMdI ASito nArI, maunayanamohinI zA tato gAyA matIyeya, praviti yati dutA / nIvata mAM vijJAnihi, rrAddhIsala nAnyathA825 dhruvastha zravaLAzra----miti navya voDayama / gAye nitayAmAsa, sacivo jyapramAnasa:0825 1 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sama-8 279 daSTasya phaNinA puMso, vyAdhibhirvyAdhitasya ca / api lagnakRpANasya, pratIkAraH prvrtte||84|| paraM kaMdarpabANena, viddhasya tu zarIriNaH / na vidyate pratIkAra, upacArazatairapi // 85 // tathApi kathayAmyasya, vAkyamAyatisuMdaraM / vimRzyetyabravInmaMtrI, kAmAturaM madhunRpaM // 86 // yattvayA ciMtitaM citte, matpuro yacca bhASitaM / iha loke'nyaloke ta-dapavAdakaraM tava // 87 // tadidaM ciMtanaM tyaktvA, matvA madvacanaM vibho / nijAbhiSTAni kRtyAni, vicArabhAk smaac|8| duSTena maMtriNAnena, cittavArtA mamAdade / na karotyudyamaM tatra, vArayatyeSa mAM punaH // 89 // tato'vadanmahIpAlaH, kopATopena dhIsakha / yAhi tvaM durato'vazyaM, mariSyAmyahamatra c|90| kAmI hitopadezena, kAryAkArya ca vetti na / tato'yaM sahasA prANAn, maatyaakssiitkaamvihvlH||11|| dhyAtveti sacivaH kAla-kSepaM kArayituM jagau / nAtha saMprati rakSyeyaM, kiMvadaMtI tvayA hRdi // 12 // duSTaM bhImanRpaM jetuM, sAMprataM gaccha bhUpate / mayakA valamAnena, kariSyate tavepsitaM // 93 // paradAravilubdhastvaM, vacasA me yadi prabho / na gacchasyadhunA tarhi, jJeyaM duHkha mahattvayi // 94 // ya ete subhaTAH saMti, tvattaste sakalA api / parAvRtya gamiSyati, sainye bhaMgo bhaviSyati // 15 // saMjAte kaTake bhaMge, ripurunmAdamApsyati / vairiNyunmAdamApanne, tavAyazo bhaviSyati // 96 // tatastvamadhunA svAmi-nAzvAsya sakalAM camuM / sarveNa parivAreNa, prathamaM jaya vairiNaM // 97 // zrutvetyUce madhurmatrin , kiM bhApayasi mAM mudhA / prayAtu sakalaM sainyaM, kIrtirapyastu vA'stu maa|988 mama sainyena sarveNa, dravyeNa na prayojanaM / ekamiMduprabhAyAM hi, prayojanaM kuruSva tat // 19 // ityurvIzavacaH zrutvA, ciMtayAmAsa dhIsakhaH / kAmAturo madhurhAhA, viruddhaM kiM prajelpati / / 100 // athavA kAmino mAH , kulAcAraM balaM dhanaM / prANAnapi tyati svAn , viruddhajalpanena kim||1|| yAdRzo rAgiNAM rAgo, rUpiNyAM striyi vA dhane / tAdRzo yadi dharme syA-ttarhi siddhirna durlbhaa||2|| AbAlakAlato'pyeSa, vardhitaH pArthivo mayA / yadi so'pIdRzaM vakti, tadanyasya tu kA kthaa||3|| athAsyAjJAnusAreNa, pracale vA svabuddhitaH / AzvAsyainaM yathA kAla-kSepo'pi ca prajAyate // 4 // vicAryetyavadanmaMtrI, yenoddezena nAyaka / nirgatastvaM kuruSvAdau, yato vairijayo bhavet // 5 // jite vairiNi te bhAvI, pratApasyodayo mahAn / pazcAdvidhAsyate nAtha, tAvakaM cittaciMtitaM // 6 // pArthivaH prAha yadyevaM, tarhi tvaM mama gocare / kuruSva zapathAna maMtrin, mAM vizvAsayituM drutaM // 7 // kAmArtA vikalAtmAno, vizvAsyA hi yathAtathA / pradhAnena tatastena, zapathAH praticakrire / / 8 // 1 . IduprabhAnA dhyAnamAM lIna madhurAjA rAjasabhAmAMthI uThIne divase paNa rAtrinI kalpanA karatA aMdhAraeraDAmAM jaIne palaMga upara paDayo. tyAM rahele rAjA keInI sAthe AdarathI vAta karatA nathI, rUcithI khAte nathI rAtrimAM UMghate nathI, pitAnA sainyanI koI ciMtA karate Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMkha-pradyumna tri nathI ane kAmadevanA khANuthI vIdhAyele rAjA tyAMthI AgaLa javAnI vAta karatA nathI. tyAre paripakva buddhivALA bujharga evA maMtrIzvare rAjA pAse AvIne pUchyuM: svAmit, tamane kaI du:kha thayuM che ? athavA hemarAjAe ApanuM apamAna karyu che ? athavA zarIramAM kAI vyAdhi utpanna thayA che ke koI zatru rAjA taraphathI azubha samAcAra AvyA che ? svAmina, Apa vyacittavALA kema lAgeA che ? Apa vyacittavALA khanaze te sainyanuM zuM thaze ? rAjan, ApanA manamAM je hoya te mane kaheA. jethI tenA pratikAra thaI zake. kAmAtura manuSyAne bhaya ke lajjA kaI paNa hetu nathI.' svamukhe rAjAe matrI AgaLa peAtAnA mananI vAta kahI,-maMtrIzvara, mArA manamAM mane bIjI kaI du:kha nathI, paraMtu jyArathI hemaratha rAjAnI patnI IMduprabhAne joI che, tyArathI tenA danamAtrathI mArUM hRdaya harAI gayu che ane bIjA badhAM uparathI mArUM mana DI khaNu che. mArA 'taHpuramAM ghaNI strIo che para`tu AvI mana ane nayanane satASa ApanArI kaI strI nathI. tethI A sI mArI patnI banaze teA ja huM jIvI zakIza nahItara maMtrI, huM jIvI zakuM tema nathI.' rAjAnA AvA adhama ane azrAvya vacana sAMbhaLIne maMtrI vyagra banI gayA. are, nAgathI sAyA haiAya, vyAdhinI pIDAtA haiAya ke talavAra AdinA ghA lAgyA hoya tA paNa tene pratikAra thaI zake che. paraMtu kAmakhANathI vIMdhAyelA manuSyanA sekaDA upAye karavA chatAM pratikAra thai zakatA nathI. te paNa RviSyamAM hitAvahu evu kaMIka ema vicArIne matrIe kAmAtura evA madhurAjAne kahyuM:-zajan, Apa ni'nIya vicArano tyAga karI mArU kahyuM mAnIne ApanuM icchita kArya karavAmAM tatpara banA. are, mA duSTa maMtrISme mArA mananI vAta laIne tenA mATe koI udyama karavAnA tA khAjue rahyo, paraMtu mane tenAthI zakavA mATe keAziSa kare che.' A pramANe krodhAtura banelA madhurAjAe ma trIne kahyu :-maMtrI, tuM ahI thI dUra cAlyA jA. mAre tArU kai kAma nathI. bhale hu* marI jaIza. tArU zuM javAnu che ? rAjenA AkrozapUrNa vacana sAMbhaLIne matrIzvare vicAryuM ke: kAsImanuSyA hitApadeza ke kArya zA maiM jANatA nathI. tethI kAma viThThala thayelA zA kadAca petAnA trANAne khAI nAMkhaze, mATe samayanI rAha jovaDAvu' ema vicArI ma`trIe kahyuM:sthAni, hamaNAM mA vAta manamAM rAkha, duSTa evA bhImarAjAne jItIne pAchA vaLatAM AvanuM prati thaze. parImAM lubdha evA bhApa e mArU vacana nahIM mAno te Ata ubhI thaze. Sa ahIthI nahI jAme te ApaNA badhA khuTa pAchA pharaze ane sainyanA zAMga thaze. sainyanA bhaMga thavAthI zatru pramaLa banaze. ane prabaLa thayelA zatruthI zrApane apayaza thaze. tethI prathama sainyane utsAhita karI sakala sainya dvArA zatru upara vijaya prApta karI laI e pachI ApanI IcchA gujama prayatna karIza. maMtrInI thAta sAMbhaLI madhurAjAe AkrozapUrvaka kahyuM: bare maMtrI zu tu mane khavaDAve che? sainyane javu heya te mAnya krIti jAya tema jAya, mAre sainya sAthe ke rAjya sAthe ke draSya sAthe kai prayeAjana nathI. bhale, adhu rasAtala 280 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA-8 thaI jAya mAre te eka IMduprabhAnuM prayojana che." rAjAnuM vacana sAMbhaLI maMtrI stabdha thaI gayA. "ahA! kAmAtura rAjA ke viparIta pralApa karI rahyo che? athavA kAmI manuSya kulAcAra, bala, dhana, rAjya ane pitAnA prANane paNa hoDamAM mUkatA acakAtA nathI. te AvuM bole temAM zuM navAI che? kharekhara, rAgI manuSyone je rAga rUpavatI strIo upara ke dhana upara hoya che te rAga je dharma upara heya to tenuM kalyANa thaI jAya tene zivalamI hathelImAM rame bAlyakALathI A rAjAne meM ramADaye ane moTo karyo che, te je a vuM bele te bIjAne zuM kahevuM ? have eka upAya che. rAjAne AzvAsana ApI enI AjJAnusAra athavA buddhipUrvaka cAlavAmAM Ave te kaMIka kAma thAya. ghaNe samaya pasAra thaI jAya ane rAjA bIjI pravRttimAM paDe, te kadAca bhUlI paNa jAya. A pramANe vicArI maMtrIe kahyuM: "rAjana, ApaNe je uddezathI nIkaLyA chIye te kArya paheluM karIe. jethI zatruno jaya thavAthI Apane mahAna pratApa thaze. ane loko vAhavAha karaze. pachI ApanuM icchita kArya saraLatAthI pAra paDaze." rAjAe kahyuM: "maMtrI je tuM sAce ja kaheto hoya te mArI AgaLa sogaMda le. to tArI vAta upara mane vizvAsa bese." maMtrIe paNa rAjAne samajAvavA zapatha lIdhA. "kAmAtura manuSyane jema tema paNa karIne vizvAsamAM levA paDe che." maMtriNAzvAsito rAjA, ciMtayaMzcittaciMtitaM / samaM hemarathezenA'-cAlId bhuuriprichdH||9|| dvayormahIbhujoH prAjye, militvA calite ble| bhUrigajahayopete, rathapattiyute drutaM // 10 // skhalanaM zailazrRMgANAM, kaMpanaM bhUtalasya ca / anIkasamudAyena, calatastasya pathyabhUt // 11 // nijAdhIzapratApena, nirbhayatvena vartmani / zanairapi balaM gaccha--nizIthe prApa tatpuraM // 12 // Adityazazino rAjJo-dvayobalairaveSTayata / bhImabhUpapuraM viSvaka, surAdristArakairiva // 13 // niHsvAnAdikanizvAnaH paracakrasamudbhavaiH / pUryamANe nabhodeze, cukSobha sakalaM puraM // 14 // subhaTAnAM pravezo yo, jAyate duHkhadAyakaH / tatryaninadaireva, kolAhalaH pure'bhavat // 15 // tumulaM nagare prAjya-mAkarNya bhImabhUpatiH / uvAca sacivaM kolA-halaH kiM hetuko'styayaM16 plAvitA kiM samudreNa, kiMvA prajvAlitAgnibhiH |kiN vidyudbhiH samAkrAMtA, pRthivI pRthutAnvitA17 amAtyaH satyavAnAce, nAtha ! tarkayase kimu ? / madhunRpaH sameto'sti, kaTakena mhiiysaa||18|| mAbhUdetatpurIbhaMgaH, paracakrasamAgamAt / loko bhayadrutastena, kolAhalaM karotyalaM // 19 // zrutveti garvavAna rAjA,jagau mithyA bravISi kiMAsa ko'pyasti na saMsAre, ya sameti mmopri||20|| pratApyanyo'pi yaH kazcit , so'pi bhUpaH sameti nAvarAko'yaM kumAro'pi, madhubhUpaH sameti ki|21 adya yAvattvayA maMtrin , na zrutaM zrutigocare / sihasyopari kiM hastI, sameti balavAnapi ? // 22 // u8 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra evaM satyapi yadyeSa, sameto'sti murpayA / tarhi tena samaM yuddhaM, vidhAya ghAtayiSyate // 23 // kathayitveti bhUpAlaH, sajjIkartuM balaM nijaM / kAMdizIkajane deMge, raNabherImavAdayat // 24 // tadA bhImamahIpAlaM,vyAcaSTa sacivAgraNI / vibho madhukSamAnAtho, balIyAna vartate mahAn // 25 // pratolI dApayitvA tad , durgarodhaM vidhAya c|sukhaistisstth kiyatkAlaM, kAlakSepA hi saukhyadaH // 26 // bhImezo bhImavabhImaH, prAha re kiM prjlpsi|vraake'smin samAyAte, pratolI dApyate kathaM ? // 27 // rAjoktveti purImadhyA-darItaH kesarIva saH / yuddhAyodyata ekAkI, nirgato'nucaH samAH // 28 // sainyopetaM tadA puryA, nirgataM bhImabhUbhujaM / nizamya madhubhUpo'pi, sajjIcakAra vAhinIM // 29 // maMtrIthI AzvAsana pAmelA madhurAjAe hemaratha rAjAne sAthe laI vizALa sainya sAthe tyAMthI prayANa karyuM. baMne rAjAnI hAthI, ghoDA, ratha ane pAyadaLa Adi caturaMgI senAnA cAlavAnA dhamadhamATathI parvatanA zikhare paDavA lAgyAMpRthvI paNa kaMpAyamAna thaI ane rastAo paNa khAIphapa banI gayA. pitAnA rAjAnA pratApathI nirbhayapaNe cAlatuM sainya madhyarAtrie bhImapura najIkamAM AvI gayuM. merU parvata jema tArAgaNathI viTAyela che tema sUryacandra samAna baMne rAjAnA sainyathI bhImapura vIMTAI gayuM. arthAt nagarane ghero nAkhIne rahyuM. paracakrathI utpanna thayelA vAjiMtra AdinA avAjathI gaganamaMDala gAjI uThayuM. ane Akhu nagara kSobha pAmyuM. nagaramAM duzmana rAjAnA subhaTone praveza te dUra raho, paraMtu tenA raNavAjiMtrothI samasta bhImapuramAM mahAna kalAhala thaye ! AvA prakArano bhayaMkara kolAhala thato sAMbhaLIne bhImarAjAe maMtrIne pUchayuM : "are maMtrI, A kolAhala zAne thAya che? zuM samudramAM tephAna AvyuM che? pracaMDa Aga lAgI che? vijaLI paDI che ke dharatI phATI gaI che?" maMtrIe kahyuM : "svAmina, Apa bIjI koI kalpanA nA karo paraMtu madhurAjA moTuM sainya laIne AvyA che, duzmana rAjAnA sainyathI nagarIne bhaMga nA thAya te mATe bhayathI vivala banelA nagaravAsIo kolAhala karI rahyA che." A sAMbhaLIne abhimAnI e bhImarAjA bolyo : maMtrI, A saMsAramAM mArA sivAya bIjo koI pratApI rAjA rahyo nathI ke je mArA upara caDhAI kare. A rAMkaDo madhurAjA koNa che? are maMtrI zuM te nathI sAMbhaLyuM ke siMha upara kayAre paNa keI hAthI caDhAI karI na zake? bhale e hAthIne barUM Avyo, maravA mATe ja Avyo haze. tenI sAthe yuddha karIne tene khatama karI nAkhIza" A pramANe belI pitAnuM sainya sajja karI nagaramAM raNabherI vagaDAvI. tyAre maMtrIe bhImarAjAne kahyuM : "madhurAjA baLavAna ane pratApI che. tenI pAse vipula sainya che te daravAjA baMdha karAvI killAne majabUta karAvI sukhapUrvaka thaDe samaya rahI zakAya ane kAla vila ba thaI zake" maMtrInA vacana sAMbhaLIne bhayaMkara bhImanI jema bhImarAjA tAH "are, zuM tuM mane rAMkaDe samaje che? jethI daravAjA baMdha karAvavAnuM kahe che? mAre koInI jarUra Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-8 283 nathI. hajAre gheTA-bakarA vacce eka siMha barAbara che. ema kahIne jema guphAmAMthI kesarIsiMha nIkaLe tema bhayaMkara khUlI talavAra laIne nagaramAMthI bhImarAjA bahAra nIkaLyo. tenI pAchaLa pAchaLa tenuM sainya paNa nagaramAMthI bahAra AvyuM. sainya sahita bhImarAjAne AvatA sAMbhaLIne madhurAjAe paNa potAnI senA sajaja kare. prAdurbhavedyathA vahni-dharSaNe vaMzavaMzayoH / yathA manobhavo bhUyo darzane puruSastriyoH // 30 // dharaNIdhavayoruccai-linorubhayorapi / sanmukha milite sainye, tUrNa yog spRhA'bhavat // 31 // raNatUraninAdaughainatyaMti vIramAnInaH / atha kiM prakariSyAmaH, kaMpate kAtarA iti // 32 // hayAnAM heSitairmata-hastinAM hitaistataH / spaMdanAnAM ca citkArai-dinAM birudAravaiH // 33 // sotsAhA dhRtanArAca-kRpANamudrAdayaH / bhramaMtIta stato vIrA, makarA iva vAridhau // 34 // hanyatAM hanyatAmeSa, vANA iti vairiNi / nakracakrA ivAMbhodhau vIrAH parisphurati ca // 35 // parasparAbhidhAtena, nirgatAni bahUni vai / rudhirANi jalAnIva, pravarttate samaMtataH // 36 // vIrANAmeva mAnAM, yodhdhuM prakaTitA ghanAH / hayA raMgattaraMgAbhA, nApnuvaMti kuraMgatAM // 37 // bhinnebhyaH kuMbhinAM kuMbha-sthalebhyazca vinirgataiH / zuddhamuktAphalaistUrNa, pUrNAbhUnmedinI tadA // 38 // anyonyazIghrasaMghaTTA-samudbhUto hutAzanaH / vaDavAniriva vyApa-bhasmasAtkartu mudytH||39|| ghorasaMgrAmapAthodhau, hayAdivahanai riti / unmajjaMti, vIrAzca kAtarA narAH // 40 // ye nottIrNAH payodhiM taM, manAstatraiva te narAH / samuttIrNAzca ye prAjyA-ste'bhuMjata jayazriyaM // 41 // yeSAM bhavaMti puNyAnyA-zrayeyustAn jayazriyaH / iti puNyaprabhAvAttA, madhubhUpacamuM zritAH // 42 // zritAsu jayalakSmISu, vAhinIM madhubhUbhujaH / bhImabhUpo gRhItazca, jIvaMstatsubhadrutaM // 43 // gRhItvA ca vaze kRtvA, taM ca niSkAsya dezataH / anyatra sthApayAmAsa, bhImabhUpaM mdhuprbhuH||44|| tatra deze madhukSmApo-'sthApayatsvakulAgatAn / ekamutthApayatyekaM, sthApayaMti ca ynnRpaaH|45|| bhImo'pi bhImabhUpAlo, vijito madhubhUbhujA / ityAnayaMti bhUpAlA, upAyanAnyanekazaH // 46 // vegino vAjinaH kecit , kecidunmattavAraNAn |adbhutaan syaMdanAn kecit, kecidvIrAna padAtikAn kecidrapavatIH kanyAH, kecidAbharaNaM varaM / kecinmuktAphalaM prItyA-Dhokayan nRpateH puraH // 48 // prAbhRtIkRtavastUnyA-dAya bhUpo'pi dattavAn / keSAMcitpattanaM dezaM, nagaraM grAmamuttamaM // 49 // datvA yathocitaM dAnaM, saMtoSya sakalAn janAn / babhUva madhubhUpAlaH, puraM jigamiSunijaM // 50 // be vAMsanA gharSaNathI jema agni pedA thAya ane strI-purUSanA saMgamathI jema kAma utpanna thAya, tema baLavAna evA ane rAjAne sainyamAM yuddha karavAne thanaganATa pedA thaye. raNavAjiMtronA avAjathI virapurUSe nAcavA lAgyA ane zuM thaze? ema mAnI kAyara purUSa Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 zAMba-pradyumna caritra kaMpavA lAgyA. azvonA hevArava, monmata hAthIonI garjanA, rathanA citkAra ane baMdIjananI birUdAvalIthI raNabhUmi gAjI uThI, dhanuSyabANa, talavAra, mudugara Adi zastrothI sajaja virapurUSa samudranA mAchalAnI jema raNabhUmimAM AmathI tema bhamavA lAgyA. ane "mAro... mAre.." belatA ekabIjA sAthe athaDAvA lAgyA. parasparanA ghAtathI zarIramAMthI nIkaLeluM rUdhira pANInI jema cAre bAju phelAI gayuM. yuddha karatAM vIrapurUSanA ghaDAo uchaLavA lAgyA. bhedAyelA hAthIonA gaMDasthalamAMthI nIkaLatA zuddha motIothI raNabhUmi bharAI gaI ekabIjAnA zastronA saMgharSa thI utpanna thayele agni vaDavAgninI jema cAre bAju prasarI gaye. A prakAre bhayaMkara saMgrAma bhUmi rUpI samudramAM azviAdi vAhanarUpI navo vaDe virapurUSa taravA lAgyA. ane kAyara purUSo DUbavA lAgyA. je purUSa samudramAMthI uttIrNa thayA nahI, te tyAM ne tyAM DUbI gayA ane je vIrapurUSa uttIrNa thaI gayA te jayazrIne meLavI gayA. jenA pakSamAM puNya hoya che tene ja jayazrI vare che. A pramANe puNyaprabhAvathI madhura jAne vijaya thayo. jaya lakSmIne varelA madhurAjAnA sainike e bhImarAjAne jIvate pakaDI lIdhe, ane madhurAjAe bhImane pitAne sevaka banAvI tenA dezamAMthI dUra karI, bIjI kaI jagyAe tenI nimaNuMka karI. ane bhImarAjAnI nagarImAM potAnA mANasone rAkhI pitAnA keI svajanane rAjya ApI bhImanI jagyAe rAjA tarIke sthApana karyo. bhayaMkaramAM paNa bhayaMkara evA bhImarAjAne jeNe jItI lIdhe te amArA jevAnuM zuM gaju? ema mAnIne bIjA rAjAe madhurAjAnA khaMDiyA tarIke AvI praNAma karIne hAthI, ghoDA, ratha, pAyadaLa, suvarNa AbhUSaNe, hIrA, mANeka, metI temaja rUpavatI kanyAonuM bheTANuM karIne ubhA rahyA. madhurAjAe paNa teonA bhUTaNa svIkArI koIne gAma, nagara, deza, paTTana Adi saune ucita dAna ApI saMtuSTa karyA. A pramANe rAjyanI vyavasthA karIne have pitAnA nagara javA mATenI taiyArI karI. atha gaMtApi bhUmIzaH, svakIya nagaraM prati / manomadhye sthitAmiMdu-prabhAM na vysmrnmnaak||51|| tato'vocatsa yadyapyA-vayoryAnaM nije pure / tathApi svavaco maMtrin , saMsmara tvaM puroditaM // 52 // jitvAriM valamAno'haM, vaTadraMga sametya ca / avazyaM prakariSyAmi, tAvakInaM samIhitaM // 53 // iti smRtvA purA proktaM vacanaM sacivottama ! / catubuddhinidhAnatvAta, kuru kArya mamepsitaM // 54 // bhUpAlavAkyamAkA -ciMtayaddhIsakho hRdi|kiN kurve'thAsya sAdyApi, vismRtA na parAMganA // 55 // abhavyaM vA vaco bhavyaM, pramANIkAryamaizvaraM / avocatsacivaH svAmin , smAritaM tadvaraM kRtaM // 56 // saMtoSya vacasA bhUpaM, viruddhaM tadvaco bidan / senAgrayAyinaM maMtrI, dIrghadarzI rahasyavaka // 57 // aho tathA tvayA senA, cAlanIyAgrato drutaM / yathA vaTapura mArge, naityayodhyaiva labhyate // 58 // ityamAtyasya vAkyena, senApatiratathA nizi / senAM cAlitamAna dura-vayaMbhUttatpuraM yathA // 59 // gacchato madhubhUpasya, parivAreNa bhUyasA / athAyodhyA nagaryevA-bhavatsamIpavartinIM // 60 // Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga - 8 285 madhurAjA acaiAdhyA nagarI pratye prayANa karI rahyA che, chatAM manamAM iMduprabhAne bhUlI zakayA nathI, tethI mahAma`trIne kahyuM:-'ApaNe ApaNI nagarI tarapha jaI rahyA chIe, teA have matrIzvara, mane ApeluM vacana yAda che ne ? tame mane kahyuM hatuM ne ke zatrune jItIne vaLatA vaTapura AvIne avazya ApanuM icchita karI ApIza. A pramANe yAda karIne mane ApelA vacananuM pAlana kare. tame cAra buddhinA nidhAna che. te tamArA mATe kaMi ja azakaya nathI.' rAjAnuM vacana sAMbhaLIne buddhizAlI matrI manamAM vicAravA lAgyA:- 'are, rAjA ATalI badhI pravRttimAM heAvA chatAM hajI sudhI parastrIne bhUlyA nathI ? khera, rAjAne meM vacana Apelu' te bhale sArU hAya ke khATu heAya, teA paNa tenuM pAlana karavuM te mArU ka bya che. tethI maMtrIe kahyuM:-rAjan, sArU thayu` ke Ape mane yAda karAvyu. huM te bhUlI gayA hatA.' A pramANe rAjAne saMtuSTa karI dICdarzI matrIe senApatine ekAMtamAM elAvIne kahyuM:-'tuM senAne AgaLane AgaLa evI rIte calAvaje ke rastAmAM vaTapura rokAvAtuM nA thAya. vaTapura aMdhArAmAM AvI jAya te rIte karaje.' matrIzvaranAM vacanathI senApatie senA rAtrimAM vegathI calAvI jenAthI vaTapura dUra rahI gayu ane prabhAta thatAM te sainya aAdhyAnI najIkanA udyAnamAM AvI gayuM! - vijitya bhImabhUpAlaM rAjAnaM jitakAsinaM / samAgacchaMtamAkarNya - zrRgArayan purIM janAH // 61 // haMsapAdaizca siMdUra - haritAlAdivarNakaiH / vicitrA racanA cakre, haTTe haTTe gRhe gRhe // 62 // toraNairmauktikaiH puSpa-dAmabhIrAmadhAmabhiH / purIM zRgArayitvoccaiH sametAH sanmukhaM prajAH // 63 // prAbhRtAni prabhUtAni vividhAni varANi ca / nRpasya purato muktvA, nemustAH sakalA api // 64 // kauzalAnagarIzobhAH, prajAstatra nivAsinIH / samIkSya madhubhUpasya babhUva pratigho mahAn // 65 // hRnmanorathAphalanA --nmadhukSmApo viSAdavAn / na tAH satkArayAmAsa, cukopa ca niyoginaM // 66 // aho hA pApmanaitena, mAM vipratArya kaitavAt / atrAnIyaM samastaM ca mama kArya vinAzitaM // 67 // niyoginaM durAtmAnaM, nirbhartsayAmyahaM tathA / adyaprabhRti no kArya --- mIdRzaM kurute yathA // 68 // citayitveti re huSTa, spaSTamithyApralApakaH / ki me te cAbhavadvairaM yenAbhUrvipratArakaH // 69 // pradattA ityupAlaMbhA, manISiNo'pi maMtriNaH / saH tadoce prabho nAhaM, veni vetti ca sainyapaH // 70 // tamAkArya yadA rAjJA, pRSTamAkrozabhASaNaiH / senApatirapi proce, na jJAtaM tamasA nizi // 71 // aparAdhaM kRpAsiMdho, kSamasva tvaM mamaikazaH / nAtaH paraM kariSyAmi, kAryamIdRzamIzvara ! // 72 // mahotsavaiH purImadhye, kriyamANe pravezane / saMtuSTA nAgarA lokA, bhUpastvabhUdviSAdavAn // 73 // vadhUbhirdhavayuktAbhirgIyamAne guNotkare / tUryANAM varyanirghoSai -- ragamadbhavanaM nRpaH // 74 // tatra gAyaMti gItAni, kAzcitsAraMgalocanAH / kAzcidrardhAparyaMtyuccai - rakSatairakSataiH zataiH // 75 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 zAMba-pradyumna caritra hAvabhAvavilAsAdIn , kAciddarzayatIzituH / kAcitkaTAkSabANena, nizitena ca vidhyati // 76 // paraM tasyAbhavacitta duHkhapUreNa pUritaM / udAsInamanAstena, yogIvAbhUnmahIpatiH // 77 // Asane zayane yAne, bhojane vijane jane / kAnane cApi prAsAde, sa kvApi nAptavAnU ratiM // 78 // audAsInyena rAjyasya, rAjA kAryANyasAdhayat / taddhIsakho'pyupAlabha-bhItyA naMtumupaiti naa79|| pitAnA parAkramI rAjA bhImarAjAne jItIne AvelA sAMbhaLI adhyAvAsIoe nagarIne zArI. khaDI, siMdUra ane haDatAla Adi vividha prakAranA raMgothI ghera ghera ane dukAne dukAne aneka prakAranI citra vicitra raMgoLIo kADhI. vajA-patAkA mauktika puSpa AdinA tAraNe ane mAlAo vaDe IndrapurI samAna nagarIne sajAvIne prajAjanoe vividha prakAranA zreSTha bheTaNAo rAjAnI AgaLa mUkI namaskAra karI kSema kuzaLatA pUchI zaNagArelI ayodhyA nagarIne ane nagaravAsIone joIne madhurAjAnA manamAM dhrAsako paDayo. potAnI IcchApUti nahI thavAthI viSAda pAmelA rAjAe prajAjanone satkAra karyo nahI. paraMtu mahAmaMtrI upara krodhAyamAna thayA. "ahe, A pApIe kapaTa karIne mane Thage. ahIM lAvIne mArU badhu kAma bagADyuM. durAtmA evA pApI maMtrIne e tiraskAra karuM ke jethI AjathI mAMDIne pharIthI AvuM kAma kare nahI." A pramANe vicArI maMtrIne belAvIne kahyuM -"are duSTa tuM sAva jUTho che, mArI sAthe vaMcanA karIne te vera vadhAryuM che. zuM te A sArU karyuM che?" A pramANe buddhizALI bujharga evA maMtrIne ghaNe Thapako Apyo. maMtrIe hAtha joDIne kahyuM - svAmina, huM kaMI jANatA nathI. senApati jANatA haze. teNe senA zA mATe ATalA vegathI calAvI ? Apa senApatine bolAvIne pUchI juo!" senApatine paNa ghaNA AkrozapUrvaka rAjAe tiraskAra karyo. senApatie kahyuM: "svAmina, rAtrinAM ghora aMdhakAramAM rastAnI mane kaMI jANa rahI nahI, mane paNa Azcarya thAya che ke ApaNe ATalA jaldI ayodhyA najIka kevI rIte AvI gayA? to he kRpAsiMdhu, mArA svAmin, mArA aparAdhanI ekavAra kSamA Ape. have pharIthI AvI bhUla nahI thAya." rAjAe tene kSamA ApI. khinna thayelA rAjAe saMtoSa pAmelA nagaravAsIo sAthe mahesavapUrvaka nagaramAM praveza karyo. aneka prakAranA vAjitranA vani sAthe baMdIjanenI birUdAvalI sAthe ane suhAgaNa strIonA gItaga na sAthe madhurAjAe rAjamahelamAM praveza karyo. tyAM gIta gAtI rUpayauvanAoe akSata ane sAcA motIthI vadhAmaNA karyA. keTalIka rUpasuMdarIo hAvabhAva ane kaTAkSa bANa vaDe rAjAne vadhI rahI hatI. ATaluM utsAhapUrNa vAtAvaraNa hovA chatAM madhurAjAnuM mana duHkhathI gherAyeluM hovAthI gInI jema udAsIna banIne rahyo. AsanamAM, zayanamAM, bhejanamAM, mANaso vacce ke ekAMtamAM, jaMgalamAM ke mahelamAM tene kayAMya AnaMda AvatuM nathI. rAjyakArya paNa udAsIna bhAve kare che. mahAmaMtrI ThapakAnA bhayathI namaskAra karavA mATe paNa AvatA nathI. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sama-8 287 atrAMtare vasaMta , rAjaghAnI smreshituH| samAyAtazca pAMthAnAM, ceto'nalapradIpakaH // 8 // mitho'tra daMpatI rAgaM, prakaTIkuruto bhRzaM / ityAviHkriyate rAgaH, kAnane kiMzukairapi // 8 // patraiH kecitsumaiH keci-tphalaiH kecicca pAdapAH / bhejuH zobhA svadeheSu, madhAvekeMdriyA api|82 sukhAptyA cittavAkkAyaiH, paMceMdriyA narA iva / tridhApi sahakArAstu, dadhuH pallavanazriyaM // 83 // dhanyo dhanyo basaMto'yaM, ytprsaadaanmhiiruhaaH| api nizchadanAH zuSkA, bhavaMti nvpllvaaH84|| samaMtAtkAMnane zobhA, dRSTvA pramodadAyinIM / kUjitairjayaniHsvAnA-nIva cakrurvanapriyAH // 85 // bhAvinI saurabhAvApti-rathAsmAkaM mahAvane / iti gujAravairmattA, gAnaM kurvati SaTpadAH // 86 // kutracidaMpatI krIDAM, prakurvAte banAvanau / kutracitpuruSA eva, kAminya eva kutracit // 87 // manuSyANAM mRgAkSINAM, pAdapAnAmapi sphuTaM / ajAyata rasotpatti-vasaMtasamayAgame // 88 // ekaM tu madhubhUpasya, karIrasyeva vigrhe| kathaMcidapi no jAto, rasaprAdurbhavaH kssnn||89|| bhavetsuMdaratAyogA-dabhISTeMduprabhA madhau / tatraiva tadabhAvena, mahAduHkho'bhavanmadhuH // 9 // atizuSkaMdhanenaiva, tena duHkhena bhUyasA / iMdriyAyatane tasya, jajvAla virahAnalaH // 91 // yathA yathAtiniHzvAsocchvAsA bhavaMti tanmukhe / sa prAvardhata taireva, vAtarUpaittathA tathA // 12 // kenacittatra puSpANi, mAlatIsaMbhavAni ca / kenacijAtijAtAni,raMbhAdalAni kenacit // 13 // kenacinnAgavallInAM, patrANi tanmukhe bhRzaM / kenacitsahakArANAM, maMjaryastatphalAni ca // 14 // caMdanAnAM sugaMdhInAM, karpUrANAM zazitviSAM / salilAni susImAni, kenacidbhaktibhAjinA // 95 // kenacittAlatAnAM, saMpAditAH samIraNAH / kaMThe mauktAphalA hArAH, kena citparidhApitAH // 16 // kenacitsUkSmavastrANi, paTTakUlAni kenacit / devadUSyANyudArANi, DhaukitAni ca kenacit / / 97 // iti nAnAprakArANi, vastUni yAni yAni tu / tasyopazAMtaye dattA-nyabhUvaMstAnyazarmaNe // 98 // yathA viSayiNo dharma-vArtApi ca viSAyate / tathA viyoginastasya, tatsarvamapyabhUdviSaM // 99 // prathamaM tu svayaM nAmnA, madhubhUpo dvitIyakaH / madhurevAgatasteno-ddIdIpe viraho'dhikaH // 200 // tato'sau vikalAtmevA-bhavacchUnyamanA nRpaH / tasya duHkhena duHkhADhayA, jAtAH sarve'pi naagraaH|1 tathApi na gRhe tasya, sametaH sAmavAyikaH / samAdhi vapuSaH praSTuM, pUrvavAkyAni saMsmarana // 2 // navamIdazamIkAmA-vasthAmadhyagato'nyadA / mumUrSaH svajanabhU mI, mukto'nnapAnamocanAt // 3 // bhUpabhRtyA drutaM gatvA, svarUpaM mNtrinno'bhydhuH| ghIsakho'pi tadAkaNye, samAyayau nRpAlaye // 4 // sametya ca namaskRtya, vivikta suptamIzvaraM / yAvattiSThati tAvatsa, tena sanmukhamIkSitaM // 5 // dRSTvA'vocannRpo maMtrin , vidyate bhavataH sukhaM / duHkhAtsa pratyavagnAtha, bhavitA tanmRte mayi // 6 // / rAjJaH svarUpamAlokya, virUpaM maMtryaciMtayat / kiM kurve kutra gacchAmi, puraH kasya bravImyahaM // 7 // Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 zAMba-pradyumna caritra atra paratra loke ya-dviruddhaM karma duHkhakata / avasthAmIdRzIM prApto, bhUpastasyAM viciMtanAt // 8 // asyAhaM cetsahAyaH syAM, mAM lokastarhi niMdati / na bhavAmi tadA'vazyaM, prANAnapi nRpstyjet|9|| tadA ciraMtanI lajjA, madIyA ca prayAsyati / anyathA sevako dharmoM, vrajiSyati purAtanaH // 10 // iti ciMtayatazcitte, tasya prAdurabhUnmatiH / yathAtathAsya bhUpasya, kartavyaM kAryamAdarAt // 11 // asmin jIvati bhUpAle, kAryANi nikhilAnyapi / bhaviSyati mRte vAsmi-nAzaM yAsyaMti tAni me12 ciMtayitveti bhUpaM sa, jagAda miSTabhASayA / prabho tvayA na kartavyA, hRdi ciMtA manAgapi // 13 // adya yAvanNayA jJAtaM. vismRtA sA bhaviSyati / svastrIva parakAMtA tu, vismRtA te na dRzyate // 14 // tato yathA yathA tasyAH, saMyogaH pravidhAsyate / madvAkyena kuru svAsthyaM, syAtkArya hi zanaiHzanaiH15 maMtrivizvAsivAkyena, mAnase dhIratAM dharan / tasthau tadAgamati-svasthIbhUto mahIpatiH // 16 // atha kApi matiH kalpyA, matveti hRdi dhIsakhaH! dUtAn preSitavAn rAjJA-mAkAraNAya srvtH||17|| mAsamekaM vasaMtasya, krIDAM bhUpatibhiH saha / sthitvodyAne kariSyatyaM-ganAyugmasupArthivaH // 18 // tato yuSmAbhirapyuccauH, priitibhktismnvitaiH|aagNtvyN sahAtmIyaiH, kalauH kriiddnocitaiH||19|| ye ye madhumahIzasya, zAsane bhUmujo'bhavan / iti saMpreSitAsteSAM, lekhA lekhA iva priyAH // 20 // lekhAnAM ca tathA teSAM, darzanena mahIbhujaH / te sarve'pi sametA hi, nAyAMti kelaye na ke // 21 // vizeSAllikhito lekho, hemarathasya bhUbhRtaH / yena mAnasajA prItiH, pravardhate parasparaM // 22 // vAcayitvA sa taM lekha, pramodapulakAMkitaH / rAjyA iMduprabhAyAzca, darzayAmAsa vegataH // 23 // Avayorupari sneho, devyaho vartate mahAn / ayodhyAnagarIbhA-pIdRzaM likhitaM yataH // 24 // have viyegI puruSanA cittanI virahAgnine pradIpta karanAra kAmadevanI rAjadhAnI evI vasaMta Rtu AvI. je vasaMta RtumAM daMpatI paraspara gADha rAgamAM masta bane che. ja galamAM kezuDAnA vRkSo paNa rAga (lAla pu)ne pragaTa kare che. ane ekendriya evA vRkSo paNa navapalavita pa, puSpa, phUle vaDe potAnA zarIrane zobhAve che. e vasaMta Rtune dhanya che ke jenI kRpAthI patra puSpa vinAnA zuSka thaI gayelA vRkSe navapallavita bane che. vasaMta RtumAM cAre bAju AnaMdadAyI evI vananI zobhAne joIne vanapriyA kevele potAnA kuTU evA madhura svarathI jANe jayajayArava karatI na hoya, "A mahAvanamAM bhaviSyamAM amane paNa suvAsa malaze, e hetuthI jANe nA hoya tema khUza bhramare gujArava vaDe gAna karI rahyA che. eka vanathI bIjA vanamAM koI daMpatI to koI vanamAM ekalA purUSo athavA ekalI strIo krIDA karI rahI che. A pramANe manuSya strIomAM ane vRkSamAM vasaMta RtunA AvavAthI eka AhlAdaka rasanI utpatti thAya che. jyAre keraDA jevA madhurAjAne kSaNamAtra kayAMya paNa rasa paDato nathI. madhurAjA pote madhu vasaMta hovA chatAM paNa iMduprabhAnA viyo nathI mahAduHkhane anubhava Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-8 289 karI rahyA che. sUkA kAThathI jema agni vadhu prajavalita thAya tema vasaMta Rtu mAM madhurAjAne virahAgni aMgeaMgamAM uvAsa ane nivAsarUpI vAyu vaDe vadhAre prajavalita thaI rahyo che. mAlatInA temaja jAI AdinA judI judI jAtanAM puSpa, keLanAM pAna, nAgaravelanAM pAna temaja AmravRkSanAM phaLone mukhamAM cAve che, sugadhI caMdana kapUra AdithI mizrita ThaMDApANIthI snAna karAve che, paMkhAthI vAyu nAkhavAmAM Ave che, gaLAmAM metInA hAra paherAvavAmAM Ave che, biskula bArIka vo ke devadUSe eDhADavAmAM Ave che A prakAre aneka prakAranI vastuo madhurAjAnI zAMtine mATe bhakta sevakavarga kare che chatAM paNa tene zAMtinA badale azAMti thAya che. viSayI manuSyone jema dharmanI vAta viSa jevI lAge che tema viyegI manuSyone A sarve jhera samAna lAge che. eka to pite madhu ane temAM bIjo madhu (vasaMta)-baMnenuM mizraNa thavAthI madhurAjAne virahAgni vadhu pradIpta bane. tethI vikala mANasanI jema rAjA zUnyamanavALe duHkhI thaI rahyo che. tenA duHkhathI sarve nAgariko paNa du:khI banI gayA. rAjAnI AvI avasthA thavA chatAM paNa mahAmaMtrI bhayathI rAjAnA zarIranI sukhazAtA pUchavA mATe AvyA nahi. annapANane choDavAthI rAjA divase-divase kSINa thato jAya che. kAmanI navamI-dazamI avasthAmAM jyAre AvyA tyAre svajanee rAjAno aMtakALa jANune bhUmi upara suvADe. rAjasevakoe doDIne maMtrIzvarane khabara ApI. sAMbhaLIne vyAkuLa banelA mahAmaMtrI tarata ja rAjamahelamAM AvyA. rAjAne namaskAra karIne jayAre UbhA rahyA tyAre rAjAe maMtrInA sAme joyuM. ekAMtamAM mahAmaMtrIne kahyuM: 'maMtrI, have te tane sukha thaze ne? duHkhapUrvaka ane marelo joIne tene ghaNI zAMti thaze. have zAMtipUrvaka rAjya karaje. rAjAnuM AvuM virUpa svarUpa joIne maMtrIzvara vicAravA lAgyA :-"karuM? kayAM jauM? tenI AgaLa kahuM? A leka ane paralokathI viruddha pApAcaraNa kevI rIte karAvuM? rAjA samajatA nathI. parastrInI abhilASAthI pitAnI kevI avasthA karI nAkhI che ? je huM A pApAcaraNamAM sahAyaka banuM to lokomAM mArI niMdA thAya. sahAyaka nA banuM te rAjA avazya prANa tyAga karaze. tyAre atyAra sudhI sAcavelI mArI AbarU upara pANI pharI vaLaze ane mAre purANe sevaka-dharma cAlyA jaze te have mAre zuM karavuM ?" A pramANe vicAratAM vicAratAM eka nirNaya upara AvyA game tema thAya, to paNa mAre rAjAnuM kArya karavuM joIe. rAjA jIvita haze te badhuM ja che. je te marI jaze to sarva vinAza thaze." A pramANe vicArIne mIThI madhura bhASA vaDe rAjAne kahyuM - svAmina, jarAya manamAM ciMtA karaze nahIM. atyAra sudhI huM samajatuM hatuM ke Apa IMdubhAne bhUlI gayA haze, paraMtu Apa pitAnI patnInI jema hajI tene bhUlyA nathI. ka I vadhe nahI. huM game tema karIne tenI sAthe saMyoga karAvI ApIza. mArA vacana upara vizvAsa rAkho vAdhya sudhAre. dhIme dhIme 37 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra badhuM kArya pAra paDaze. jethI lekamAM niMdA na thAya." "maMtrInA AzvAsanathI have mAruM Icachita kArya thaze,' ema mAnIne rAjA bairya dhAraNa karI svastha thayo. maMtrI ane rAjAe vicAra vimarza karIne potAnI AjJAmAM jeTalA rAjAo che te badhAne date mAraphate saMdeza ekalA -atyAre vasaMtaRtu cAle che, tethI madhurAjAe nakkI karyuM che ke eka mAsa badhA rAjAonI sAthe udyAnamAM rahevuM. tethI Apa sau rAjAo pota potAnI patnI sAthe kriIDA karavA mATe ayodhyAmAM Ave. tyAM Apa sahunuM prItipUrvaka sanmAna karavAmAM Avaze. madhurAjAnA saMdezAthI potAnA rasAlA sAthe rAjAe kIDA karavA mATe aAmAM AvyA. paraspara prItine vadhAravA mATe hemaratha rAjAne vizeSa prakAre patra mokalyA. patra vAMcIne AnaMdathI romAMcita banelA hemaratha rAjAe potAnI paTTarANI IMdumAne kahyuM -devI, je to kharI, ayodhyA patine ApaNuM upara keTale badhe sneha che ! ke patra lakhyo che? tuM pAMya to marI!' (mema DIne 5 yA .) atisphAratayAdhAre, manuSyANAM ca pakSiNAM / yathArthAkhye vaTapure, likhyate madhubhUbhujA // 25 // yadA tatra sameto'haM, tadA bhaktistvayA tathA / kRtA sarvaprakAreNa, yathAhaM raMjito bhRzaM // 26 // prANAdapi tato'bhISTo, vartase paramaH suhRt / tvayA samaM ca bhedo me, kadApi manasApi na // 27 // samastamapi madvastu, tvadAyattaM pravartate / tvayApi ca tathA jJeyaM, vimucya matikalpanAM // 28 // sakalatrA mahIpAlA, ye madAjJApravartinaH / mayA tvAkAritAH saMti, taiH samaM krIDituM vane // 29 // tvayApyataH sametavyaM, sahitena svayoSitA / na vilaMbazca kartavyaH, snehasaMpUrNacetasA // 30 // AdarAnmadhubhUpena, patrikA likhitAsti me / vAcaya tvamapi prANa-priye tAM prema vIkSituM // 31 // pAlyaiva kulakAMtAbhiH, patyAjJeti vicitya sA / vAcayitvA ca lekha taM, kaMpayaMtI ziro jagau // 32 // yo bhavetsaralo martyaH, saralatvena vetti saH / kiMtvatra vartate kiMcit , kApaTathaM madhubhUbhujaH // 33 // sevakAnAmapyuccairAdaro yo hi bhUbhRtaH / vinAzaheturevAsau, vijJeyo dakSabuddhibhiH // 34 // alpabuddharapi svAmi-zcenmAnayasi me vacaH / vimucya tarhi mAmala, yUyameva ca gacchata // 35 // mAmAdAya prabho sArdha, yUyaM yadi ca gacchatha / tadA sa mAyayA bhUpa-stvAM kaSTe pAtayiSyati // 36 // nizamya vacanaM rAjyA, jajalpa jgtiiptiH| mahatAM niMdanIyaM kiM, bravISi mRgalocane // 37 // ayaM mahAnareMdro hi, tAta iva kSamAtale / tasya tu tvAdRzo dAsyaH. pravartate sahasrazaH // 38 // mA maiSIstena devi tvaM, mAkArSIzca vikalpanAM / mama sArdha samAyAhi, bhavyameva bhaviSyati // 39 / ' ityuktvA sa samAdAya, sAkamiduprabhAMganAM / jAyamAneSvazakune-vacaladvasudhAdhipaH // 40 // hemarathaM mahInAthaM, samAkarNya samAgataM / sanmukha madhubhUpo'pi samAjagAma mAyayA // 41 // praveza kArayitvA sa, svaniketanasannidhau / AvAsAn dApayAmAsa, kAmI kuryAnna kiM striye // 42 // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa-8 291 AvAsAdipradAnena, toSayAmAsa taM nRpaH / anyeSAmapi bhUpAnAM dadau sanmAnamuttamaM // 43 // sametAnAM mahIzAnAM pratyayotpadanAya saH / vanazrRMgArasAmagrI, niSpAdayitumAdizat // 44 // manuSyA ane pakSIenA vizrAmarUpa yathA nAmavALA vaTapuranagaranA rAjA hemathanI aMtaHkaraNanI (huM tyAM AvyA tyAre) bhakita ane AgatA svAgatAthI huM khuba ja prasanna thayA chuM. tethI mArA prANathI paNa adhika tamane cAhuM chu. tame mArA paramapriya mitra che. tethI tamArAmAM ane mArAmAM manathI paNa huM koi bheda rAkhatA nathI. mArI samasta vastu tamane AdhIna che. tevI rIte tamAre paNa samajavuM. bIjo koi vikalpa karavA nahI. mArI AjJAmAM rahelA dareka rAjAone peAtAnI patnIe sahita vasataRtumAM udyAnamAM krIDA karavA mATe Ama gyA che. te tamAre paNu tamArI priyA sahita jaldIthI Avavu. vila'kha karaze nahI' A pramANenA madhurAjAnA putrane hematharAjAe peAtAnI patnIne vAMcavA ApyA ane kahyuM: 'prANapriye, madhurAjAne mArA upara keTalA badhA prema che.' kulAMganA strIe patinI AjJAne sarvocca mAne che. IMduprabhAe patinI AjJAthI patra vAMcIne mAthuM dhuNAvyuM ane khelIH- saraLamANusa bIjAne paNa saraLa mAne che, paraMtu AmAM mane madhurAjAnA kapaTanI gadha Ave che. sevake upara mAlika rAjAnA vadhu paDatA Adarane catura purUSoe vinAzanuM kAraNa samajavu. tA svAmit, huM alpabuddhi hAvA chatAM mArU vacana mAnA te| mane ahIMyA mUkIne Apa khUzIthI tyAM jAva. he nAtha, jo mane sAthe laI ne jaze aa mAyAvI madhurAjA tamane kaSTamAM pADaze.' rANInuM vacana sAMbhaLIne hemartharAjAe kahyuM:he mRgale catA, tu' mahApurUSanI niMdA kema kare che ? pRthvItala upara A te mahAna rAjA che. ApaNA pitA samAna che. tArA jevI te enI pAse hajArA dAsIe che. mATe devI khATA tarkavitaka karIne bhaya nA rAkha. mArI sAthe cAla. sau sArU thaze.' A pramANe kahI IMduprabhAne sAthe laI ne hemaratharAjAe apazukanA thavA chatAM aceAdhyA tarapha prayANa karyuM . hemaratha rAjAne AvelA sAMbhaLIne kapaTathI madhurAjA sAme gayA. ThAThamAThathI nagaramAM praveza karAvIne peAtAnA mahelanI samIpe tenA utAra| ApyA. 'kharekhara kAmIpurUSo strIo mATe zuM zuM nA kare' ? vizvAsa besADavA mATe khIjA rAjAone paNa mahela vigere ApIne teonuM sanmAna karyu ane udyAnane zaNagAravA mATe hukama karyAM. yatpurA varNitaM bhUSA - jJayA tatsevakairapi / zrIkaM pravatra - toraNaistadvanaM kRtaM // 45 // kunnumAnAM mugaMdhInAM, nahAnApi dALiAM ! varSona kSamA taMtra, sittA sevA yaiH / / 46 / / vApInAM dIrghikANAM ca vizveSAM sarasAmapi / prabhUtaiH surabhidravyai -- sitAni jalAnyapi // 47 // bhUSaNaiH paTTakUlaizca pAdapAH paridhApitAH / rAmA iveti cArAmAH, suzobhAM dadhire tanau // 48 // zrutvA zRMgAritaM sarva, vanaM sAMtaHpuro nRpaH / sakAMtaiH saha bhUkAMtaiH krIDAM kartumagAdvane // 49 // bhUpAlasya puro ramyaM, DhaukanaM kriyate budhaiH / pAdapairiti kAntAni, patrapuSpaphalAnyadhuH // 50 // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaba-pradyumna caritra Agatasya mahIzasya, purastai reva paadpaiH| patraiH puSpaiH phalaizcakre, prAbhRtaM nijabhaktaye // 51 // madhoH samAgamAd bhUpA, vanasya vardhate'dhikA / dvedhApIti madhooMge, vavRdhe tasya saadbhutaa||52|| tatra vApIjalaizcAru-zrIkhaMDakuMkumAnvitaiH / suvarNazrRMgikAM bhRtvA, keliM cakAra pArthivaH // 53 // bhUvibhramavidhAtribhiH, sarvAbhiraMganAlibhiH / samaM aMtaHpureNApi, so'ramata vyavahArataH // 54 // tathApIMdraprabhAvipra-yogAdito mahIpatiH / ramamANo vasaMte'pi, mAnase ratimApa na // 55 // bhUpAlA apa re ye ye, samaM sauvmRgiishaa| krIDAM kRtvA vasaMtasya, menire saphalaM januH // 56 // mAsamekaM vasaMtasya, kRtvA krIDAM nRpaiH saha / madhurAjA samAyAto, maMdiraM saparicchadaH / / 57 // samAgatyAtmanaH sadma, sakalabAna kSamAbhRtaH / datvA bhUSaNavastrANyau-cityena visasaje saH / / 58 // rAjAnI AjJAthI sevake e raMgaberaMgI vastronA maMDapa, temaja dhvajA patAkA ane toraNe vaDe vanane zaNagAyuM, sugaMdhI pupi yukta sugaMdhI jalane chaMTakAva karyo. suvAsita dravyathI vAsita jalathI paripUrNa vAvaDIo temaja sarovaro banAvyAM AbhUSaNo ane vastro vaDe strIonI jema vRkSanI zebhA karI. A pramANe suzobhita banelA ughAnamAM badhA rAjAonI jema madhurAjA paNa pitAnA aMtaHpura sahita krIDA karavA mATe AvyA. patipurUSoe rAjAnI AgaLa manohara evAM bhaTaNAM karyA. vRkSoe paNa pitAnI bhakti batAvavA mATe rAjAnI AgaLa patra puSpa ane phaLonAM jANe bheMTaNA karyA na hoya! madhurAjA ane madhumAsa (vasaMtamAsa) baMnenA samAgamathI vananI zobhA addabhuta khIlI uThI. hAvabhAva ane kaTAkSa karatI evI pitAnI rANIo sAthe vyavahArathI madhurAjA caMdana kuMkumayukta sugaMdhI jalathI suvarNanI pIcakArIo bharIne kIDA karatA, paraMtu IduprabhAnA viyegathI kIDA karavA chatAM vasaMtaRtumAM paNa tene Ana da AvatA nathI bIjA bIjA rAjAo pota potAnI rANIo sAthe vasaMtakrIDA karIne pitAnA janmane saphala mAnatA. A pramANe eka mahinA sudhI ughAnamAM vasaMtakrIDA karIne parivAra sahita rAjAonI sAthe madhurAjA ayodhyAmAM AvyA rANIo sahita bIjA rAjAone AbhUSaNa vastro Adi ApI ucita sanmAna karI visarjana karyA. proce hemarathaM rAjA, bhavatastava yoSitaH / ucitaM bhUpaNaM mitra, niSpannaM nAsti sAMprataM / / 59 / / vilaMbe kAryamANe tu, mayA prAjyahitaiSiNA / dezaM vinAzayiSyaMti, tava pratyarthino nRpAH // 6 // tena tvamadhunA gaccha, svacchAtucchamatisthitiH / anyebhyo vairibhUpebhyo, rakSa dezaM tvmaatmnH||61|| devImiMduprabhAmatra, vimuMca praannvllbhaaN| bhUSaNaM kArayitvAhaM, tasyA dAsyAmi hastayoH / / 62 // adyApi kAryamANaM ta-dvizeSeNAsti bhUSaNaM / samIpe svarNakArasya, nigadyate mayA tataH // 63 // evamevAstu te svAmin , vacanaM saukhyasUcakaM / vaditveti hemarathaH, svastrIpArzve samAyayau // 64 // Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-8 Agatya dayitApArzva, kathayAmAsa bhUpatiH / gacchAmyahaM svake deze, muktvAtra tvAmapi priye||65|| yogyaM niSpAditaM nAsti, paridhAnArthamAvayoH / bhUSaNaM madhubhupenA-dyApi nigadyate ttH||66|| yadA tvAM bhuSaNaM datvA, preSayenmadhupArthivaH / sauvidallaiH samaM vIraiH, sametavyaM tvayA tadA // 67 // zrutvetIMduprabhA duHkha-pUrasaMpUritA'vat / abhAgyaM prakaTIbhUta-masti nAtha ! tvaadhunaa||68|| yata ekAkinI patnI. mAM muktvA prANavallabha / rAjyaM bhoktuM gRhe yAsi, prbhuutsukhlipsyaa||69|| yadyatra mAM vimucya tvaM, nijagehaM gamiSyasi / sthApayiSyati duSTAtmA, svakalatreSu tayaM / / 70 // tadA hemaratho'voca-tmAvAdIdazubhaM vacaH / tvaccitte kalpanA yAha-ina taangmdhubhuupteH|71| yadAyamAvayogeMha-mAkAritaH samAgataH / tadAvAbhyAM kRtA bhakti-stena prItiM krotyyN|72|| itthameva viditvAyaM, snehaM darzayatItyalaM / tatastvayA na kartavyA, ciMtA citte manAgaSi // 73 // bhA punaH punaH prokte, svIkRtaM vacanaM tayA / vimucya so'pi tAM tatra, ccaalaashkunessvpi||74|| hemaratha rAjAne belAvIne kahyuM -mitra, tamArA ane tamArI patnI mATe khAsa AbhU paNa banAvavA mATe ApyA che, paraMtu haju sudhI taiyAra thayA nathI. gheDa vilaMba thaze. tema chatAM mAre tamAruM hita jevuM joIe. tame ahIMyA vadhu rokAvo te tamArA zatruo dezane vinAza kare. ane rAjyabhaMga thAya. te kAraNe pavitra buddhivALA he mitra, tame hamaNAM jAva ane zatrurAjAethI potAnA dezanuM rakSaNa karo. tamArI prANavalalabha devI IduprabhAne ahI yA mUke. AbhUSaNo karAvIne tene tamArA hAthamAM soMpIza. Aje paNa meM tapAsa karAvI paraMtu suvarNa kAra kahe che ke "sArI kArIgarInAM banAvavAnA hovAthI thoDe samaya lAgaze. to hemaratha mane lAge che ke tamAre vilaMba karavA jevuM nathI." hemarathe kahyuM -"svAmina, Ape mArA sukhane mATe je kahyuM te barAbara che. mAre jaladI javuM joIe." A pramANe rAjAne kahIne hemaratharAjA IduprabhA pAse AvyA, ane kahyuM -devI ApaNA dezanI rakSAne mATe madhurAjAe tane ahIM mUkIne mane javAnI AjJA ApI che. ApaNA baMne mATe khAsa AbhUSaNe banAvavA mATe ApyA che. paraMtu haju taiyAra thayAM nathI. Aje paNa tapAsa karAvI. tethI AbhUSaNo ApIne madhurAjA tane ApaNuM parAkramI evA kaMcukIonI sAthe vaTapura mokalI Apaze. tuM jarAye ciMtA karIza nahI." A sAMbhaLIne sabdha thayelI iMduprabhA duHkhapUrvaka belI - he nAtha, tamAruM durbhAgya pragaTa thayuM lAge che. mane ekalI mUkIne te prANavalama! tame rAjya bhogavavA mATe ghera jAva cho? tamane khabara nathI, paNa huM sAcuM kahuM chuM mane mUkIne tame jaze to A duSTa rAjA mane potAnI patnI banAvaze. mATe kaMIka samaje. Ama nA javAya." tyAre hemarathe kahyuM - priye tuM jevI kalpanA kare che, te a rAjA nathI. tene mATe AvuM azubha na Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra vicAra. ApaNe tyAM AvelA tyAre ApaNe temanuM sanmAna-bhakti karelI tethI ApaNA upara prIti kare che. bAkI AvA mahAna, rAjavInA manamAM AvuM kaMI ja nA heya. A te temane ApaNA upara pavitra sneha che, mATe tAre tArA manamAM jarAye ciMtA karavI nahI tema chatAM IMduprabhAe pitAnA patine vAraMvAra AjIjI karavA chatAM hemarathe ceDA rakSaka ane dAsI sAthe dukhabhAne tyAM mUkIne apazukane thavA chatA vaTapura tarapha prayANa karyuM. hemarathe mahIpAle, prasthite svapuraM prati / uvAca madhubhUpAlo, maMtriNaM smarapIDitaH // 75 / / hemarathastvito'cAlI-nmayA saMtoSito bhRzaM / dhIsakha tvaM mamopAMta-miMduprabhAmathAnaya // 76 // maMtryavocanmahIpAla, yAvatsameti zarvarI / vidhAya cetaso dADhartha, tAvattvayA pratIkSyata // 77 // pradhAnavacanaM zrutvA, modamAno mahIpatiH / svakIyakAmanAsiddhi, jAnan sukhena tsthivaan||78|| madhAviMduprabhAyogo, nizAyAM zarmaNe bhavet / itIvAstamito bhAnu-rubhayovighnabhItitaH // 79 // athavA parakAminyA, samaM riraMsayA nizi / lupatyeSa kulAcAraM, bhUpo'pIti gato'ryamA // 8 // saMkocitAni vaktrANi, sarasISu saroruhaiH / duHkhAdiva parityaktA, krIDA vihaMgamairapi // 81 / / mayyasti kSaNiko rAgaH, paMcavarNAtmako yathA / tathA sAMsAriko jJeyaH, saMdhyetyadarzayanmadhoH 82 // tatsvarUpaM samIkSyApi, tena bhUpena cetasaH / lagnorAgo vimukto na, durmocyaH kAminAM sa hi|83| saMdhyArAgopamaM rAgaM, saMsArikaM samIkSya yaH / mohamApsyati kAlimnA zIghraM tasya bhaviSyati / 84 // iti darzayituM rAjJaH, sameteva vibhAvarI / kAminAM, kAmavANAnAM prasarapravidhAyinI // 85 // duHkhitaM virahavadbhi-muditaM taskarainairaH / dhUNitaM locanAbhyAM ca, prasRtaM tAmasotkaraiH // 86 // nabhomarakatasthAlaM, bhRtvodyattArakAkSataiH / vardhApayitumAyAtA, svAminaM zazinaM nizA / / 87 // yathA yathA zazAMkezo-dayo'jAyata puSkare / tathA tathA madhukSmApaH smaravANairapIDayata // 88 // prajalpitumazakto'pi, jajalpa dhIsakhaM nRpaH / kathaM samAnaye dyApyamAtyeMduprabhA striyaM // 89 // maMtriNA bhUpavAkyena, prathame prahare nishH| dUtI saMpreSitA pArzve, patnyA hemarathezituH // 9 // gatvA tadaMtike sApya-bocanmadhurayA girA / iMduprabhe yaduktaM te, madhubhUpena tacchRNu // 91 // jagAda sApi bho dUti, yaduktaM madhubhUbhujA / upavizyAtra saukhyena, nizaMka vadatAnmama // 92 // ityudite tayA dUtI, jajalpa vinayAnvitA / mArgAtte patinA dUtaH, preSito'sti madhuprabhoH // 93 // mayA sAkaM dRDhA maitrI, yauSmAkInA bhvedydi|mjjaayaa drAk tadA preSyA, bhUSayitvA subhUSaNaiH // 14 // dUtena saha te bhA, proktamastIti bhUrizaH / tena zrImadhubhUpAla--stvAmAkArayati drutaM // 15 // pramadAnAM svakIyAnAM, tavApi ca mRgekSaNe / bhUSaNAni ca vastrANi, nRpo'dya nizi dAsyati // 96 // pradAya tava nAthasya, samIpe prAtarAdarAt / preSayiSyati bhUpAla-statastvamehi satvaraM // 97 // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-8 295 dUtIvAkyaM samAkarNya, kSobhanApravidhAyakaM / vyacitayanmanasyevaM, sA viSAdasamanvitA // 98 // kAminInAM kulInAnAM, svabhartRbaddhacetasAM / nizAyAmanyamartyasya, na gehe gamanaM varaM // 19 // bhUpo'yamabalAhaM tu, yAsyAmyasya gRhe yadi / ta_yaM mAM kalatratvaM, prApayiSyati nizcayAt // 30 // anenAkAritA yahi, nAhaM yAsyAmi sarvathA / prabhUtaM prApsyati dveSaM, bhaturyadA mamopari // 1 // ayaM na jJAyate dveSAt , kiM kiM kaSTaM karoti me|eksho'hN tato yAmi, yadbhAvi tadbhaviSyati // 2 // iti saMciMtya muMcatI, nizvAsAn prabalAnmukhAt / dUtIbhiH katibhiH sArdha, jagAma nRpasama sA // 3 // AyAMtI parivAreNa, jJAtA yAvanmahIbhujA / tAvatsaptamI bhUmi-mArUDho vyapadezataH // 4 // samastamapi saMsthApya, parivAramadhobhuvi / uparye kAkinI dUtyA, nItA seMduprabhAMganA // 5 // Ubhayorapi saMyoga, harSaviSAdakArakaM / melayitvA gatA dUtI, kRtArthinI niketanaM // 6 // A rIte hemaratha rAjAne vidAya karIne kAmathI pIDAtA madhurAjAe maMtrIne bolAvIne kahyuM : "maMtrI, hemarathane meM saMteSa ApIne vidAya karyo. have mArI pAse IMdubhAne laI Ava." maMtrIe kahyuM -"mahArAjA, rAta paDavA do. tyAM sudhI Apa daurya dhAraNa karIne rAha juvo. manamAM zAMti rAkho." maMtrInAM vacanathI khUza thayelA rAjAe pitAnI icchApUtinI kalpanA karI sukhapUrvaka divasa vyatIta karyo. "madhu ane iMdubhAne saMga rAtrimAM sukhapUrvaka thAo." ema mAnIne jANe sUrya asta thayo na hoya. athavA parastrInI sAthe A rAjA rAtrimAM krIDA karaze ane pitAnA kulAcArano bhaMga karaze. tethI jANe rAjAnuM mukha jevA nA mAgatA hoya, mATe sUrya asta thaI gayuM haze? athavA rAtrimAM pApAcaraNa thavAnA kAraNe jANe sarovaramAM kamalee mukha saMkacita karI nAkhyA, ane pakSIoe pata kIDA one tyAga karyo. "mArA astitvamAM jema pAMca varNano rAga kSaNika che, tema sAMsArika sukha paNa kSaNika che ema madhurAjAne jaNAvavA mATe saMbA khIlI uThI na hoya ! saMdhyAnA rAga samAna kSaNika sAMsArika sukhane jANavA chatAM je loko mohamAM masta bane che, tenA pariNAme jIvana kALameza banI jAya che, A pramANe rAjAne jANe pratibodha karavA mATe pRthvI upara cAre bAju aMdhakAra utarI Avyo arthAt kAmI purUne kAmabANathI vihUvaLa karatI rAta paDI. rAtri thavAthI duHkhI evA virahIjananI jema cora luMTArAo paNa khUza thayA. arthAt baMne AMkhane gherato aMdhakAra cAre bAju prasarI gaye. tArAo rUpI akSata vaDe AkAzarU pI marakata maNane thALa bharIne rAtrirUpI priyA jANe pitAnA pati caMdrane vadhAvavA mATe AvI nA hoya ! AkAzamAM jema jema caMdrane udaya vadhatuM jAya che tema tema madhurAjA kAmadevanA bANathI pIDAto jAya che, bolatA saMkoca thavA chatAM paNa madhurAjAe lajajAne tyA karI maMtrIne kahyuM -"maMtrI, haju sudhI IduprabhAne kema lAge nahI?" rAjAnA kahevAthI nA chUTake maMtrIe rAtrimAM hemaratha rAjAnI patnI IMdu pA pAse eka dUtI (sa deze. Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra laI janArI)ne mokalI teNIe jaIne madhuravANIthI IduprabhAne kahyuM - iMduprabhA madhurAjAe tamane saMdezo kahevaDAvyuM che te sAMbhaLe." tyAre IdubhAe kahyuM - dUtI, je saMdeze kahevAno heya te sukhethI niHzaMkapaNe kahe." dUtIe vinayapUrvaka kahyuM -rastAmAMthI tamArA patie madhurAjAnI pAse eka dUta mekalIne kahevaDAvyuM che ke, "rAjana, mArI sAthe Apane maitrI saMbaMdha gADha hoya te AbhUSaNathI zaNagArI mArI patnIne jaladIthI mokalI Ape. A pramANe dUta mAraphata vAraMvAra kahevaDAvyuM che, tethI madhurAjA hamaNAM ne hamaNAM tamane bolAve che. tamArA ane tamArA patinA vare temaja AbhUSaNe Aje rAtrie tamane Apaze." kSebhakArI dUtInuM vAkya sAMbhaLIne viSAda pAmelI IduprabhA manamAM vicAravA lAgIH-pitAnA patinI anurAgiNI evI kulavAna strIone rAtrimAM anya purUSanA ghera javuM jarApaNa vyAjabI nathI. e rAjA che ne huM abaLA chuM. rAtrimAM tenI pAse javAthI te jarUrI mArI sAthe patnI tarIkeno vyavahAra karaze. eNe bolAvI che, ne huM je nA jauM to mArA pati upara ghaNe dveSa karaze. ane A dveSanuM pariNAma zuM Ave ane kevA kevA kaSTo sahana karavo paDe. te te jJAnI jANe, khera, jAu. je thavAnuM haze te thaze." ema vicArI nisAsA mUkatI IMduprabhA pitAnI keTalIka dAsIone sAthe laI rAjamahelamAM gaI. IduprabhAne parivAra sahita AvatI jANane madhurAjA vyavahArapUrvaka sAtame mALe pahoMcI gaye. badhA parivArane nIce rAkhIne dUtI ekalI IduprabhAne sAtame mALe laI gaI harSa ane viSAda karanAra baMnene saMga meLavI ApIne kRtArtha thayelI dUtI potAnA sthAne cAlI gaI prAyaH syuyauvanAnvItA, ye mAM yoSito'thavA saMsthitAH samudAyeSu, hyAtmAnaM rakSituM kSamAH // 7 // ahamekAkinI bhUpo'pyayamekAkI vartate / asmin vikalite'thAtmA, rakSiSyate mayA kathaM ? // 8 // ciMtayaMtIti bhUpAlaM, vijanasthAnamAzritaM / ekAkinaM samAlokya, sA babhUva bhayadrutA // 9 // duSTavyAghrasamIpe tu, sthitA gauriva bibhyatI / lajjayA sA kulastrIva, nezAbhimukhamaikSata // 10 // tAvadAdAya pANibhyAM, kAmAkulena bhuubhujaa|shyyaayaa Upari snehAt , sthApitA sA vilAsinI // 11 // tathApi kiMcidAcakhyau, na sA snehalayA giraa| cATubhirvacanairbhUpa-stAM mohayitumabhyadhAt // 12 // tAruNyapuNyalAvaNyA, bhUridravyasamanvitAH / prAyo mAMzca kAminyo, na milaMti kadAcana // 13 // militeSvapi teSvasti, suratAvasarazca na / tasmin prApte trapAM kuryAttanmUkhatvaM mahattamaM // 14 // tadvimucya trapAM zIghra, ramasva tvaM mayA smN|aagcchaagcch matkroDa-bhAgamalaMkuru drutaM // 15 // hemarathAbhidho yaste, mahIzaH prANavallabhaH / mamaivAnucaraH so'sti, preSyavatpreSaNocitaH // 16 // devi tvamapi dakSAsi, vijAnAsi hitAhitaM / muktvA viSAdamAnaMda-sthAne svIkuru mdvcH||17|| svIkRtya vacanaM mAma-kInaM premapravardhanaM / aMtaHpure madIye ca, paTTarAjJI bhava priye // 18 // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga-8 287 1 kalAvatA manuSyeNa, rUpiNA dhaninA saha / ekAMte milane jAte, prAyo dravaMti yoSitaH ||19|| kAmAturANi vAkyAni, samAkarNya mahIpateH / svacitte dhairyamAlaMnya, jagAdeMduprabhA nRpaM // 20 // parastrIsaMgato lokApavAdo bhavati kSitau / parastrIto mitho vairaM, mitreSvapi pravardha // 21 // parastrIsaMgamAbhAvA--nmanastApo niraMtaraM / parastrItaH zarIrasya, balakSayaH prajAyate // 22 // vizvAso na vidhAtavyo, manuSyeNa vivekinA / svakIyAnAmapi strINAM, vizeSataH parastriyaH // 23 // rAjyabhraMzaH parastrIbhyaH, parastrIbhyo dhanakSayaH / kulyAnAmapi martyAnAM bhavetkulakalaMkitA ||24|| parastrIsaMgamo lAke, gadito narakapradaH / kiM tatra kriyate vAMchA, tyAjyA'nyastrI hi paMDitaiH // 25 // kutrApyakarNitaM nAtha, pAnIyAdvahnisaMbhavaH / meghAdaMgAravRSTizca karkaTIbhakSaNaM vRteH ||26|| AdityAttAmasodbhUtiruSNatA zazinaH karAt / bhUbhAraM kiM tyajeccheSo, maryAdAmaMbudhizca kiM / 27 / / bhaveyurye mahInAthA --ste parastrIparAGmukhAH / maryAdAM na vimuMcati, kiM prArabdhaM tvayA vibho / / 28 / / cakravAkI samIheta, svaM cakravAkameva hi / meghameva taDiccaMdra - meva vA caMdragolakAM // 29 // kulInA yA bhavetkAMtA, sA svakIyaM pativinA / na vAJchati svake svAMte, martyamanyaM kadAcana / 30 vahudhetyupadezAnAM vAkyAni prAcire tayA / tathApi viSayANAM ca na spRhA vyaramanmadhoH ||31|| mahatAmapi meghAnA - mUSare varSaNaM yathA / yathA dugdhasitApAna - mArAdhitasya bhoginaH ||32|| vaizvAnare haviH kSepa, jvaritasyAjyabhojanaM / khale yathopakArAH syu- stathA tasyApadezakA ||33|| samAkarNya tadIyAni, vacanAni mahIpatiH / manobhUmArgaNairviddha - ciMtayAmAsa mAnase ||34|| iyamekAkinI cAsti, tvahamadhyekA kitAM bhajan / triyAmAvasara zreDa - usamayo na miliSyati // 35 // vivarNebhyo'pi mUrkhaH sa, pazubhyo'pyadhika: sa ca / AtmanaH samayo yena, saMsAre nopalakSitaH ||36|| samaye janitaM kRtya-makhilaM saukhyahetave / yatkRtaM samaye naiva tatprAMte'nuzayAya ca // 37 // tato yathA tathA vegA -- danayA samamekazaH / vihAya sarvathA vrIDAM, kAmakrIDAM karomyahaM ||38|| vimRzyeti ca bhUpAlo - 'naMgapIDAvazAnugaH / reme balAttayA satrA rAjJA sA kiMhi zaknuyAt // 39 // madbhavitavyatAyogA--dyadbhAvi bhUtameva tat / anenaiva samaM bhartR - saMyogo bhavatAdatha // 40 // vimRzyeti dvitIyasyAM nizAyAM svayameva sA / tenAmA ramayAmAsa striyo hi kAmavihvalAH // 41 // tRtIyAyAM triyAmAyAM sA krIDadvIDayojjJitA / vAMcchaMtyeva striyaH prAya, ucca mucce hi puruSaM // 42 // hAvabhAvai vilAsaizra, vibhramai bhramakAribhiH / rAjAnaM raMjayAmAsa, kalAbhiH sA niraMtaraM ||43|| vinodairhAsyavArtAbhi--rAryAgAthAkathAdibhiH / gItairnRtyaizca vAditra - vAdanaistamaraMjayat // 44 // purAtanya samastA yA, avagaNayya yoSitaH / tAmagramahiSItvena, bhUpo'pyasthApayad guNaiH // 45 // 1 38 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 zAba-pradyumna caritra ArAme pAdapai ramye, vizAle dIrghikAjale / parvate vitate raMtu, yatra yatra vrajennRpaH // 46 // tatra tatra samAdAyeM-duprabhAmeva kAminIM / kevalaM tadguNAsakto, gacchati kSitinAyakaH // 47 // ekapakSA bhavetprIti-ne sukhAya manISiNAM / tanmayo madhurapyAsI-diduprabhApi tanmayI // 48 // pANigRhItakAMtAka, iva prAvartata prbhuH| vivAhavRttabhatrIveM-duprabhApi ca vallabhA // 49 // anyonyaniviDaprIti-bhavanena niraMtaraM / tau dvAvapIhitai gai-jAnItAM janurvaraM // 50 // yuvAna strI-purUSe samudAyamAM rahyA hoya te prAyaH pitAnuM rakSaNa paNa karI zake che. paraMtu ekAMtamAM prAyaH vicalita thaI jatAM vAra lAgatI nathI huM ekalI, rAjA ekale ! AvA ekAMta sthaLamAM huM mAruM rakSaNa kevI rIte karI zakIza ?' ekAMtamAM rahelA madhurAjAne joIne bhayathI vihvaLa thaI gayelI IduprabhA pUjavA lAgI kUra vAghanI sAme rahelI gAyanI je rithati thAya tevI siti anubhavavA lAgI. kULavAna strInI jema lajajAthI rAjAnI sAme paNa nA joyuM, tyAre kAmAtura banelA rAjAe uThIne tenA be hAtha pakaDI nehathI palaMga upara besADI ane tene mohita karavA mATe aneka prakAranA cATu vacanethI lalacAvI chatAM IduprabhA eka zabda paNa bolI nahI, pharIthI madhurAjAe tene snehapUrNa vacanathI kahyuM - "devI, rUpa, lAvaNya, vauvana, dhana, saMpati, rajava, Adi badhI vastu prAyaH karIne strI-purUSane malatI nathI. ane kadAca maLe te paNa bhegane avasara prApta thatI nathI. jyAre ApaNe baMnene te badhI ja sAmagrI prApta thaI che. te tArUM pUrNapaNuM che ke A avasare tuM lajajA rAkhe che. tuM zarama choDIne mArI sAthe kIDA kara tuM jaladI Ava, AvIne mArA bALAne alaMkRta kara. | mArI godamAM samAI jA, hemaratha rAjA tAro pati che, paraMtu mAre te te sevaka che. te sevakane yogya enI pAse hovuM joIe. jyAre tArA jevI rUpavatI-guNavatI catura strI ene tyAM zobhe nahI. tuM te mArI paTTarANI thavA mATe sarjAI che mATe lAbhAlAmane jANa AnaMdanA sthAne viSAdano tyAga karI mArUM kahyuM mAna. zremane vadhAranArUM mArUM vacana svIkArI he priye, tuM mArI paTTarANa thA. kalAvAna, rUpavAna ane dhanavAna purUSa jyAre ekAMtamAM maLe che tyAre prAyaH karIne strIo dravI jAya che. rAjAnA AvA kAmAtura vAkaye sAMbhaLIne potAnA cittamAM dharyanuM avalaMbana karIne IMduprabhAe rAjAne kahyuM -"rAjan parastrInA saMgathI duniyAmAM apavAda phelAya che. mitromAM paraspara vairanI vRddhi thAya che. nItara mAnasika saMtApa rahe che. ane parastrInA saMgathI zarIra, baLa ane dhanane kSaya thAya che. temaja rAjyabhraSTa thavAya che. kuLavAna manuSyanA kula kalaMkita bane che ane parastrInA saMgathI bhavAMtaramAM narakanI yAtanAo bhogavavI paDe che. nItizAstramAM kahyuM che keH "vivekI purUSoe pitAnI strIne paNa vizvAsa kare nahI, te parastrIne te vizvAsa kema karI zakAya? mATe paMDita purUSoe kayAre paNa paNa parastrInI IcchA karavI joIe nahI. rAjana, jalamAMthI agni, meghathI aMgAravRSTi utpana Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMga-8 ra9 thaI che? vaLI vaDe kAkaDInuM bhakSaNa karyuM che? sUryamAMthI aMdhakAra ane candra kiraNomAMthI jyAre paNa uSNutA vaSI che? rAjana, tamArA kuLamAM je rAjAo thaI gayA, te badhA parastrInI parA mukha hatA. kayAre paNa maryAdAne bhaMga karyo nathI. zuM zeSanAga pRthvInA bhArane tyajI de che? samudra kayAre paNa maryAdA oLage che ? te he prabho tame A zuM karavA mAMDyuM che? tamane khabara che ne ke cakravAkI cakravAkane ja icche che. vidyuta mane ane caMdrikA candrane ja irache che. tema kulavAna strI potAnA patine ja Icche che. pitAnA pati sivAya manamAM paNa parapurUSanI IcchA karatI nathI. to parastrI evI mane meLavIne zuM karaze?" A pramANe iMduprabhAe ghaNe upadeza ApavA chatAM paNa madhurAjAnI viSayAsakti jarA paNa ochI thaI nahI. balake agnimAMthI ghI homavAnI jema viSayavAsanA prajavalita banI. ukhara bhUmimAM puSkArava meghanI varSo, sarpane dUchyapAna, agnimAM ghI nAkhavuM, rogIne miSTAnnanuM bhajana ane dujane upara karelo upakAra e badhu jema nirarthaka ane viparIta pariNAma ApanAra bane tema IMduprabhAnA upadezanI madhurAjAne kaMI ja asara thaI nahI. ulaTuM kAmathI vadhAre vihavaLa banI vicAravA lAgya:-"A eklI che ane huM paNa eka chuM, vaLI rAtrine samaya che. pharI pharIne A ekAMta avasara maLatA nathI. saMsAramAM manuSya je samayane nA oLakhe te te kharekhara pazu karatAM adhika badatara ane mUrkha kahevAya. avasare kArya thAya te kharekhara sukhane mATe thAya che. samaye kArya karavAmAM nA Ave to samaya vItyA pachI pastAvAnuM thAya che. to game tema karIne lajajAne tyAga karI A strI sAthe eka vakhata kAma krIDA karUM. e zuM karavAnI hatI ?" A pramANe vicArI kAmAtura banelA madhurAjAe baLAtkAre tenI sAthe kAma krIDA karI. tyAra bAda IMduprabhAe vicAryuM. "mAro bharivyatAne vega ja A haze. bhale A rAjAnI sAthe patine saMga thAo." ema vicArI bIjI rAtrIe pite svayaM AvI ane madhunI sAthe AnAkAnI karyA vinA kAma kriIDA karI. dIjI rAtrie paNa lajajAne tyAga karI pote svayaM AvI. A rIte hameza rAtrimAM madhurAjAnI sAthe rahI kAmasukha bhogave che. prAva: strIo dhana, sattA ane saMpattivALA ucca purUSane Icche che. pachI te IMduprabhA hAsya, vineda kathA, vAta, vinoda, gIta, nRtya, saMgIta temaja hAvabhAva kaTAkSa Adi pitAnI kalA vaDe rAjAne eTalA prasanna ane khUza rAkhe che ke rAjAe pitAnI paraNetara strIone avagaNIne IduprabhAne agramahilI (mukhya paTTarANI) tarIke thApana karI. IduprabhAmAM Asakta thayelA madhurAjA udyAnamAM, parvatamAM, vAvaDIomAM temaja mane hara bagIcAomAM jyAM jyAM jAya che tyAM tyAM IMdubhAne sAthe laIne ja jAya che. buddhizALI manuSyane eka pAkSika prIti sukhane mATe thatI nathI, paraMtu ahIMyA madhurAjA ane dukhamAM ekabIjAmAM tanmaya banI gayA che. madhu jA IduprabhAne potAnI pANigrahaNa karelI strInI jema mAne che. jyAre IMduprabhA paNa Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 zAMba-pradyumna caritra pitAnA paraNetara pati tarIke madhurAjAne mAne che. A pramANe gADha prItithI baMdhAyelA ekabIjA lega sukhane bhegavatA potAnA janmane saphaLa mAne che. atheMduprabhayA sAkaM, ye maMtrisauvidallakAH / tatra muktA abhUvaMste, gatvA hemarathaM jaguH // 51 // svAminmitratayA yoMgI kRtastvayA madhumrapaH / ripubhyo'pi vizeSeNa, ripurjeyastvayA sa hi||52|| durAtmanA purA tena, yA maitrI janitA tvayA / kevalaM tava kAMtArtha, sA kApaTayena nirmitaa||53|| yadartha vihitA maitrI, daMbhinA mdhubhuubhujaa| sA kRtA saphalA tena, tava strIrakSaNAdgRhe // 54 // tanmukhAditi vRttAMtaM, zrutvA hemaratho'vadat / yuSmAbhihasyate kiM vA, yathAtathaM nigadyate // 55 // te procurnAtha ! hAsyasya, saMti sthaanaanynekshH|mdhunaa rakSitA te strI, jalpAmaH satyameva tat // 56 // svanArIrakSa NodaMta-mAkarNya mUrchayA bhuvi / papAta bhagnarathava-ddhamaratho'tiduHkhataH / / 57 // sevakaiH svAmino bhaktaiH, zItalairupacArakaiH / yAvatsajjIkRto bhUpa-stAvadUce sa vihvalaH // 58 // sajjIbhavata re bhRtyAH, sannAhaM paridhIyatAM / laMTitvA sakalAyodhyAM, badhdhvA''nayata taM madhuM // 59 // kiyanmAtro bhadhurduSTo, yo rakSati mama striyaM / gatvA tatrAdhunevAha, chinagi tasya mastakaM // 60 // vyAkulaM strIvi yogena, lapaMtamasamaMjasaM / valIyAMsaM madhuM jJAtvA-mAtyA hemarathaM jaguH // 61 // nAtha tvatto madhukSmApo,balena va tete mahAn / tato grAhyaM zanaivairaM, pralAparne prayojanaM // 62 // satyAnyamAtyavAkyAni, jAnan hemaratho hadi / saMsthito maunamAlaMjya, luNttitaashessvstuvt||63|| sbhAraM smAraM priyAduHkha, hRdyajatraM nRpo'bhavat / vAtulaH kramatastena, vaikalyaM corarIkRtaM // 64 // vaikalyenAbhavattena, grathilaH pArthivo'pyasau / tato gAyati rAgeNa, kadAcidroditi svayaM // 65 // kadAciddhasati svairaM, ze te kdaacidaalye| kadAcicca sabhAmeti, nAyAtyapi kadAcana // 66 // hA priye kva ga tAsi tvaM, hA priye kiM na jalpasi / hA priye bhravikArAMzca, kathaM darzayasi na me||67|| hA priye jalpitA tvaM na, kadApi maunamAzrayaH / mama snehaparIkSArtha, sAMprataM kiM bravISi na // 68 // devAnAM yA bhavedeva, sAtatyAnmanasApi ca / mileddevyapi subhra tvaM, kathaMcidapi no mileH||69|| prANebhyo'pyadhika me'bhU-stvameMduprabhe priyosthitA pracchannavRttyA kiM, dakSatA kalitApi ca // 70 // saMti prANAstvadAyattAH, kiM na jAnAsi kA vide|tvaaN vinA te kathaM dehe, sthAsyati mama mAnini // 71 // tvAM vinA nagaraM zUnyaM, tvAM vinA maMdiraM punaH / tvAM vinA hRdayaM zUnyaM, tvAM vinA ca varSamama // 72 // zUnyA tvayA vinA zayyA, dIrghA rAtristvayA vinaa|annpaanrucirnaasti, divase'pi tvayA vinA // 73 // mayA tavAparAddha kiM, viruddhaM yadivoditaM / devi tvaM prakaTIbhUya, nivedaya yathAsthitaM // 74 // vijAnAmyathavA mAma-kInapramAdayogataH / nilaye rakSitAsi tvaM, madhunA drohavardhinA // 75 // vaktreNedaMprabheva tva-miduprabhe hitaiSiNi / tvadekadhyAnalInaM mAM, vinA te'bhUtkathaM sukhaM // 76 // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa-8 30 1 1 evaM vilApavAkyaudhai - vilapannagarAdbahiH / nRpo grathilavatso'pi paribhramati sarvataH // 77 // grAthilyAnnAgaraizcAnyaiH, parityakto janaiH samaiH / mA vyahArSIdathaikA kI, ityasau bAlakai vRtaH // 78 // dravIkRtya svasUtreNa, rakSayA chagaNotthayA / svazarIre hAsau kuryA - dvilepanaM samaMtataH // 79 // vastrANAM patraparNAnAM, khaMDAnyAdAya bhUtalAt / paryadhatta zarIre'sau nivArito'pi bAlakaiH // 80 // vanato bahujAtIni, lAtvA puSpaphalAni saH / ceSTAM kurvannije kaMThe, hArakalpanayAkSipat // 81 // vareNyasurabhisthAne, prabalAM dhUlimakSipat / grathilo'sau nije kAye - samaMjasaM bhRzaM vadan // 82 // manomavizApena, vardhamAnastha tasya haiM| vaivasthasthAnovAya, 32ArA nanaiH tAH ||83|| tathApi tasya zAMtirna, samabhUda khilairapi / lokairmuktaH sa ekAkI, kaSTe hi ko'pi no sakhA // 84 // kurvANo vividhAM ceSTA- mekAkI paryaTan bhuvi / bhavitavyatayA mohA - tso'yodhyAM nagarIM gataH // 85 // strINAM kadaMbakaM tatra, vikalaH pravilokya saH / devi devIti kRtvoccai - dhAveMdu prabhAdhiyA // 86 // asmAn samIkSya re mUrkha, kiM tvaM grathila dhAvasi / tAbhiH strIbhirbhaNitveti, kuTayate lakuTAdibhiH // 87 // asmAkaM kAminInAM kiM, tpaM vilagno'si re jaDa / kasAmuSTiprahAreNa tADito'sau purInaraiH // 88 // svakIyakarmayogena yatra yatra vrajedasau / tatra tatra vyadhurlokA, mahIyasIM viDaMbanAM // 89 // tathApi devi devIti -- kRtArAvaH pure'khile / paryaTan sahate kaSTaM, pauralokavinirbhitaM // 90 // ' IMduprabhA madhurAjAnA rAjamahelamAM rA divasa rahetI. A pramANe madhurAjAnI paTTarANI tarIke rahelI jANIne tenI pAse mUkelA hemararAjAnA ma`trI, 'cukI temaja bIjA dAsadAsIe IMduprabhAne tyAM ja mUkIne vaTapuramAM AvyA ane hemaratharAjAne kahyuM:-svAmina, tame maghurAjAne mitratAnA lekhAzamAM zatruthI paNa adhika zatrurUpe nA oLakhI zakayA. e duzabhAe tamArI strI mATe ja tamArI sAthe mitratAnA daMbha karyAM hate. e kaTTara duzmana je kAma na kare tevuM kAma A 6'bhI rAjArUpe kayu che. ApanI paTTarANI i duprabhAne teNe paTTarANI tarIke rAkhI lIdhI. maMtrInA vacana sAMbhaLIne hemathe kahyuM:-are, tame leke jema tema elIne zuM mArI mazkarI kare che ?' teoe kahyuM-svAmin, hAMsI karavAnA ghaNAM che. ame mAcuM ja kahIe chIe ke madhurAjAe ApanI patnIne patnI tarIke rAkhI lIdhI che.' pAtAnI strIne rAkhI lIdhAnA samAcAra sAMbhaLIne hemaratharAjA mUrchita thaIne jamIna upara paDI gayA. athavA ati duHkhathI bhAMgI paDayA svAmibhakta sevakeAe zItala upacAro vaDe svastha karyAM paraMtu hemaratha krodha-udvegathI vila thaIne khelyA:- are subhaTA, tame taiyAra thAe ! aye dhyA lUMTIne e duSTa madhune bAMdhIne mArI pAse lAveA. e duSTa madhu keNumAtra che ? mArI strIne rAkhavAnI tenI zuM tAkA ! che ? huM hamaNAM ja tyAM jaIne tenuM mAthuM cheDhI nAMkhuM.' strI viyAgathI vyAkuLa thaIne jema tema khelatA hemarAjAne madhu baLavAna sthAne Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 zAba-pradyumna caritra jANIne maMtrIoe A pramANe kahyuM -svAmina, tamArAthI madhurAjA mahAbaLavAna che tethI dhIme dhIme kAma levAze. paraMtu pralApa karavAthI kaMI mAtra banavAnuM nathI." maMtrI kahe che te satya che ema jANatA hemaratha pitAnuM sarvasva luMTAI gayuM hoya, tema zUnamUna thaIne rahyo. priyAnA duHkhane niraMtara yAda karate rAjA anukrame vikala banI gayuM ane vadhu paDatI vikalatAthI gAMDe thaI gayo. gAMDapaNathI rAjA kayAreka gAya che, kayAreka raDe che, kayAreka hase che, kayAreka rAjasabhAmAM Ave che, kayAreka mahelamAM jAya che. te kayAreka rAjamahelanI bahAra paDaye rahe che ane "hA priye, tuM kayAM gaI che? tuM kema belatI nathI ? mArI sAthe vArtAvine kema karatI nathI? he priye, tuM Ava, tArUM mukha te mane batAva, zuM tuM rIsAI gaI che tethI nathI belatI? he devi! tuM kema mauna rAkhIne beThI che? zuM tuM mArA snehanI parIkSA karI rahI che? tane zuM thayuM che? devenI devI hoya che te paNa mana-vacana ane tanathI pitAnA patine maLe che, te he suNa, tuM mArI devI chatAM mane kema malatI nathI? he IduprabhA, tuM mArA prANathI paNa adhika pyArI che. tuM kayAMya saMtAI gaI che ke zuM? tuM jyAM hoya tyAMthI AvIne jarI maLa. mArA prANa tAre AdhIna che. te zuM tuM nathI jANatI? he paMDitA tArA vinA mArA zarIramAM prANe kevI rIte Takaze ? he priye, tArA vinA nagara, mahela, badhuM sUnuM sUnuM thaI gayuM che. tArA vinA mAruM hRdaya ane mAruM zarIra zUnya banI gayuM che. arere, he priye, tArA vinAnI zagyA sUnI ane rAtri varSa jevI lAMbI lAge che. tArA vinA divase paNa mane anapAnanI rUci thatI nathI. he devI, meM tAro zuM aparAdha karyo che? athavA tane kaMI virUddha kahyuM hoya te tuM pragaTa thaIne mane jaNAva. huM tArI mAphI mAguM chuM. arere huM kayAM jau ? huM jANuM chuM ke mArA pramAdathI ane mArI bhUlathI ja kaTTara zatru evA madhue tane gharamAM besADI. kharekhara IMduprabhA (candrikA) jevuM ja tArUM mukha che. he iMduprabhAtuM mArI hitasvinI che. phakta tArA dhyAnamAM lIna thayelA evA mane tArA vinA sukha koNa Apaze ? tuM mArI samakSa Ava, mane eka vakhata te tArA darzana Apa" A rIte aneka prakAranA vilApanA vacanethI vilApa karate karate hemaratharAjA pAgalanI jema cAre bAju ghUmavA lAgyo. ane gAMDapaNathI nagarajano temaja svajanathI tyAga karAyele rAjA rAjya cheDIne kutUhalapriya bALakothI vIMTaLAyela "hA IMdraprabhA hA iMduprabhA," na pikAra karato. galI-galIo ane zerIe-zerIe bhaTakavA lAge. chANAnI rAkhane pitAnA mUtrathI bhInI karIne pitAnA zarIre vilepana kare chebALako roke te paNa vastranA TukaDA temaja patra pAMdaDAo laIne potAnA zarIre pahere che. ane vagaDAmathI ghaNA prakAranA puSpo ane phale laIne hAranI ka95nAthI gaLAmAM pahere che. zreSTha sudhI sthaLomAM dhULa uchALe che, A rIte aneka prakAranI pAgalapaNAnI ceSTA karate jema tema pralApa kare che, raDe pADe che, rUdana kare che. kAmarUpI pizAcathI vadhatA jatAM gAMDapaNanuM nivAraNa karavA Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-8 303 mATe nehIjanoe ghaNuM ghaNuM upacAra karAvyA chatAM paNa tene zAMti thaI nahI. tethI lokoe tene choDI dIdhuM. "kharekhara, kaSTamAM prAyaH koI mitra heta nathI." gAMDapaNathI aneka prakAranI ceSTA karate ekAkI bhaTakto-bhaTakato bhavitavyatAnA yoge te ayodhyA nagarImAM Avyo. jyAM strIonuM ToLuM jue tyAM IduprabhAnI buddhithI "devI devI, karIne rADe pADo strIone vaLagavA doDe che. tyAre strIo tene huM mUrkha, he gAMDA, amArA sAme kema jue che ? amane zA mATe vaLagavA Ave che ?" A pramANe tiraskAra karIne lAkaDI-patthara mATInAM DhephAM AdithI tene kUTe che, ane mAre che. "are gAMDA, amArI strIone kema vaLage che e pramANe bolatAM nagarajano paNa cAbUka, lAte ane mUThIbothI prahAra karatA hatA. A pramANe pitAnA pApakarmanA yoge jyAM jyAM rAjA jato tyAM tyAM loko tene ghaNuM ghaNI viDaMbanA karatA. lake taraphathI aneka kaSTo sahana karavA chatAM devI ! devI !" e rIte bUma pADate AkhA nagaramAM bhaTakata. bALake temaja kautukI lokonuM te hAMsInuM pAtra banyuM. so'balAbAlamAnAM, sahamAnaH kadarthanAM dRSTa iMduprabhAdhAnyA, gavAkSasthitayaikadA // 91 // dRSTvA hemarathaM bhUmi-pAlaM samupalakSya sA / ciMtayA'ciMtayaccitte, dhAtrI dhAtrIva duHkhabhRt // 12 // hAhA prabhutvamasyaiva, kIdRgsamabhavatpurA / vartate cAdhunA'syaiva, kIdRglokakadarthanA / / 93 // dhigdhigU hemarathasyApi, rAjJo'bhUdIdRzI dazA / iti duHkhena saMpUrNA, dhAtrI ruroda bhUrizaH / / 94 // pravilokya rudaMtI tAM, rAjyeduprabhayocyata / akasmAdrodiSi tvaM kiM, duHkhena rahitA satI // 15 // kenApi paribhUtA tvaM, kenApi vA vacastava / samyaktayA kRtaM nAsti, gAlidattA ca kenacin // 16 // vallabhasya svakIyasyA-niSTaH kshcidudNtkH|smaagto'thvaa kiMcid, duHkhaM tasya bhaviSyati // 97 // pRSTeti sA'vadad devi, mA pRccha tvaM bunaH punaH praznena te sukhADhayAyA mahAduHkhaM bhvissyti||98|| tayetyukte mahIzastrI, prAhAtyAgrahayogataH / behi brUhi drutaM mAtarvicAro mA vidhIyatAM // 99 pRSTA bahvAgraheNeva, dhAtryuvAca sagadgadaM / mahatAmapi jAyaMte, karmato vipado'bhitaH // 40 // yato hemaratho rAjA, yo'bhUdbharttA purA tava / vidhiyogAtsa jAto'sti, vikalastvadviyogataH // 1 // dhAtrImukhAditi zrutvA, vacanaM duHkhasUcakaM / jagAviMduprabhA kopA-dvidhAya zyAmalaM mukhaM // 2 // stanyapAnapradAnena, dhAtryasi mAtRsanibhA / ataHparaM na vaktavyaM, tvayA vacanamIdRzaM // 3 // saMsmArayati yA duHkhaM, vismAritaM ciraMtanaM / mugdhAbhyo'pi ca sA mugdhA, kathanIyA ca sA janaiH4 yo me purAbhavadbhartA, tasyaivaM syAddazA kathaM ? / kathaM mama viyogena, vikalaH sa prajAyate ? // 5 // vahaMti pArthivAstasya, zAsanaM mitrayaMti ca / kiyaMtaH sevakIbhUya, pravartate ca teSvapi // 6 // saMtyasya vAjinaH prAjyA, mataMgajAH padAtayaH / ramaNyo rUpadhAriNyaH, sa ekAkI kathaM vrjet||7|| pauNimendusamAnazrivaktra netrkjopme| tasyA'sti suMdarAkAra-AsecanakarUpabhRt // 8 // Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMba-pradyumna caritra tasyApi duravasthA cenmadviyogena vakSyasi / tacA'pyasti mahAmauDhya, dhAtri kalpanayA tayA // 9 // nizamyeMduprabhAvAkyaM dhAtri citte vyacArayat / madvAkyAzraddhayA pazcA-dapyeSA pIDayiSyati // 10 // tataH sAMpratamevAhaM, tasyAH patiM pradarzayeH / manasIti viciMtyAsau, provAca vacanaM zucA // 11 // AgacchAgaccha putri ! tvaM, samIpe mama satvaraM / pratyayotpAdanArtha te, darzayAmi pati yathA // 12 // ityuktA kautukAdyAva-tsA gatA tatsamIpakAso'pyadhastAdvAkSasya, tAvatsamAgato vidheH // 13 // taM dRSTveMduprabhAM dhAtrI, proce cAkAralakSaNaiH / svaM pati saMzayocchitsyai, pazya pazya varAkRtiM // 14 // tayeti kathite yAvat , sA samAgatya pazyati / sa tAvadveSTito bAlai-dRSTo vaiklymaaddht||15|| hA kAMte kuraMgAkSi. jalpaMtamiti lakSaNaiH / sApi hemarathaM mApa-mupalakSya vyacitayat // 16 // ahaM tu madhubhUpena, samaM paMceMdriyocitAn / bhuMje bhogAnayaM tvAsI-nmadviyogena dukhitaH // 17 // dhigadhigme jIvitaM janmA-vatAraM yoSitAM punH|yto'sau cirbhaTIvAsti, bhogyA bhaagyvtaanishN||18 vidaMtIti viSAdena, vahaMtI hRdi duHkhitaaN|dhaatryaa satrA sthitA yAva-ttAvattatrAgatau nRpaH // 19 // madhubhUpAgamaM jJAtvA, dAtuM viSTaramadbhutaM / duHkhitApyatiduHkhena, vinayAya samutthitA // 20 // strI bALaka Adi mANasanI kadarthanAne sahana karate hemaratharAjA ayodhyA pahe. ayodhyAmAM bhaTakatA evA tene ke eka divase IMdraprabhAnI ghAva mAtAe bArImAMthI je. hemaratharAjAne oLakhI tenI AvI dazA joIne dhAvamAtA khuba duHkhI thaI "are dhikkAra thAo, dhikkAra thAo. hemaratha rAjAnI AvI dazA koNe karI? are, mArA svAmI rAjA kayAM ane lekethI kadarthanA karAtA hemaratha kayAM. dhAvamAtAnuM haiyuM duHkhathI bharAI gayuM. te dhrusake dhrusake raDI rahI. piDAnI dhAvamAtAne rUdana karatI joIne IMduprabhAe kahyuMH mAtA tuM zA mATe raDe che? ahIMyAM tane zuM duHkha che? kaI e tAre parAbhava karyo che ke tArUM vacana ullaMghana karyuM che? athavA keIe gALa dIdhI che? tArA koI svajananA azubha samAcAra che? tane je duHkha heya te mane kahe. tAre rovAnI zuM jarUra? dhAvamAtA bolI H devI tuM mane vAraMvAra pUchIza nahI sukhamAM lIna thayelI evI tane mahAduHkha thaze. mATe maherabAnI karIne tAre jANavAnI kaMI jarUra nathI." iMduprabhAe ghaNo Agraha karyo: "mAtA, tAre kahevuM ja paDaze. bhale huM duHkhI thAuM. tAre tene vicAra kare nahIM. paraMtu je hoya te mane kahe. iMduprabhAnA atiAgrahathI gadgaddasvare dhAtrI belI. devI, moTA purUSone paNa azubhakarmathI kevI kevI vipattio Ave che. tArA pahelAnA pati hemaratharAjA tArA viyogathI pAgala thaI gayA che. te bhaTakatA bhaTaktA bhavitavyatAnA ge ahIM AvyA che." duHkhasUcaka evA dhAvamAtAnAM vacana sAMbhaLIne krodhathI zyAmamukha karIne iMduprabhAe kahyuM: "stanapAna karAvavAra tuM mArI mAtA samAna che. te tAre havethI AvuM bolavuM nahI. bhUlI gayelA evA bhUtakALanA duHkhane tuM mane yAda karAve che? kharekhara strIonuM mugdhapaNuM lokomAM Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-8 305 kahevAya che te sAcuM che. mArA pahelAnA pati hemaratharAjAnI zuM AvI dazA thAya? zuM mArA viyegathI pAgala banI jAya? aneka rAjA-mahArAjAe te tenA mitra ane sevaka thaIne rahyA che. temaja tenI pAse hajAro hAthI, gheDA, ratha ane lAkhanuM pAyadaLa saunya temaja seMkaDe rUparamANuo che. te zuM ahIMyAM ekalA AvatA haze? pUrNimAnA candra samAna mukha ane kamala samAna netravALA, rUpamAM kAmadeva samAna suMdara zarIravALA evA mArA pati hemaratharAjAnI mArA viyege AvI dazAnI kalpanA karavI e tArI narI mUrkhatA che." IMdraprabhAnuM kathana sAMbhaLIne dhAvamAtA manamAM vicAravA lAgI. "bhale ene mArA vacana upara vizvAsa nathI, paraMtu pachI jANaze tyAre tene kevI pIDA thaze? tethI tene sAkSAt batAvuM." ema vicArIne dhAvamAtAe kahyuM : he putrI, tuM Ava, tuM mArI pAse jaladI Ava, tArA vizravAsa mATe tArA patine batAvuM. tuM najaronajara joIne pratIti kara." dhAtrInAM vacana sAMbhaLIne IduprabhA dhAvamAtA pAse gavAkSa (jharUkhA)mAM AvIne juve che tyAre vidhige bALakethI viTaLAyele, gAMDapaNathI he kAMtA, he kuraMgAkSi, he IMduprabhA' A rIte rADo pADatA hemaratharAjAne jaI, oLakhIne iMduprabhA duHkhI thaIne vicAravA lAgIH "are huM madhurAjAnI sAthe pAMca indriyanA viSayasukhone bhogavI rahI chuM. jyAre A mArA viyegathI duHkhI duHkhI thaI gayuM che. khare dhikakAra thAo mArA A jIvitane, ane dhIkkAra thAo mArA avatArane. kharekhara strIo bhegI purUSa mATe cIbhaDAnA jevI gyA ja heya." duHkhI thayelI, hRdayamAM viSAdane dhAraNa karatI, AMkhamAM AMsu bharAI gayA che evI dhAtrInI sAthe gavAkSAmAM ubhI rahI che, tyAM madhurAjA AvyA. rAjAnuM Agamana jANIne iMduprabhAe atiduHkhathI duHkhI thayelI hovA chatAM vinayapUrvaka UbhI thaIne rAjAne besavA mATe Asana ApyuM. prAjyapremarasAtso'pi, kaMThe kRtvA nijau karau / sthitvA zirogRhe yAva-dIkSate nAgarIM zriyaM21 tAvacca koTTapAlenA-bhidhayA caMDakarmaNA / vadhdhyA niviDabaMdhenA-nItaH kazcidvaro nrH|22|| tamAnIya mahIzasya, pArzve sa vinayAjjagau / / nAthAyaM yauvanADhayo'sti, paradAraniSevakaH // 23 // tato daMDaM yathA bruSe, tathAsya sa vidhIyate / ityuktvA saMsthito yAva-dbhapastAvaduvAca // 24 // caMDakarmana kimatra tvaM, vijAnannapi pRcchasi / paradravyaparastrISu, bhaveyurye ratA narAH // 25 // zulikAropaNaM teSAM, kAryate yadi tadvaraM / anyeSAmapi mAnAM, tarhi zikSA prajAyate // 26 // durAtmanastato'syApi, paradAraniSeviNaH / zulAdhiropaNaM kArya, na vicArya, manAgapi // 27 // zrutveti bhUpatervAkyaM, smitvA ceMduprabhA'bravIt / parastrIsevane kazci-doSo'pi kiM pravartate // 28 // yato'sya puNyatAruNya--lAvaNyarUpasaMpadaH / sahasAdizyate ghAtaH, prAjyapAtakakArakaH // 29 // 39 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 zAMba-pradyumna caritra tayetyukte nRpaH prAha, naitAvadapi vetsi kiM / parastrIsevayA pApaM, ghoraM syAd durgatipradaM // 30 // saMsRtAvai kataH sarvA--Nyapi pApAni pApinAM / parastrIbhajanodbhUta-mekatastannigadyate // 31 // anyastrIsevanAdeva-dravyabhakSaNataH pumAn / saptavAraM jaghanyena, saptamaM narakaM vrajet // 32 // parastrIsaMgamAdduHkha, bhavecca narakodbhavaH / zAstre'pIti tvayA devi!, zrutamadyApi nAsti kiN||33|| parastrIbhajanAdbhamA-vayazo'pi nRNAM bhavet / anyatrIzrayaNAdbhUyo, vairaM mitrajaneSvapi // 34 // tadeMduprayA proce, svAmin jAnAsi cediti / tarhi tvayAnyakAMtApi, rakSitAhaM gRhe kathaM ? // 35 // yA citvA pitRpArzve'haM, pariNItA tvayA na ca / manasApi purA vAMchA, na mayA vihitA tava // 36 // prastAvocitamAkarNya, tadvaco rAgamocanaM / bibhyannarakaduHkhebhyo, vairAgyaM prApa pArthivaH // 37 // premarasamAM magna banelA madhurAjA IMduprabhAnA gaLAmAM be hAtha bharAvIne agAsImAM beThA ane nagarInI zobhA joI kahyA che. tevAmAM aMDakamAM nAmane koTavALa majabUta beDIothI bAMdhelA keI yuvAna purUSane laIne AvyuM. rAjAne praNAma karIne vinayapUrvaka bolyo - mahArAjA, A purUSe yuvAnImAM bhAna bhUlIne pAstrInI sAthe saMga karyo che, tethI tene zuM zikSA karavI te Apa pharamAve. ApanA Adeza mujaba tene tAtkAlika daMDa karUM." rAjAe kahyuM H- "are caMDakarmana, tuM zuM nathI jANatA ke mane pUche che? ApaNuM rAjyamAM kAyado che ke je paradravyanuM haraNa ane parastrIgamana kare tene zailIe caDhAva. jethI bIjA mANaso AvI bhUlo kare nahI. tethI parastrIgamana karanArA A durAtmAne kaI paNa jAtane vicAra karyA vinA zulI upara caDhAvI dyo !" rAjAnuM vacana sAMbhaLIne kaMIka hasIne IdupramAe kahyuM -"svAmina, parastrI sevanamAM zuM kaMI cheSa che? jethI AvA rUpa-lAvaNyayukta suMdara purUSane ghAta karavAnI AjJA ApI ?" rAjAe kahyuM -devI! zuM tuM eTaluM paNa nathI jANatI ke parastrIsevana e bhayaMkaramAM bhayaMkara pApa kahevAya che, ane te durgatine ApanAruM bane che. saMsAramAM eka bAju badhAM pApo ane eka bAju parastrIgamana e mahApApa kahevAya che. parastrInuM gamana ane devadravyanuM bhakSaNa-A be moTA pApathI purUSane ochAmAM ochuM sAta vakhata narakamAM javuM paDe che ane narakanI ghora yAtanAo bhegavavI paDe che. devi, A siddhAMtane zuM te haju sudhI jANyuM nathI? vaLI A lokamAM paNa parastrIgamanathI apayaza phelAya che ane mitrajano paNa zatru banI jAya che." IduprabhAe kahyuM "svAmina, je A5 A badhI zAstranI vAta jANe che to 5 strI evI mane Ape kema gharamAM besADI che? mArA pitA pAse mAgaNI karIne mane paraNyA nathI ane meM manathI paNa tamArI IcchA karI nathI. rAgathI mukta karanArUM avasaracita vacana sAMbhaLI narakanA duHkhathI bhayapAmelA madhurAjAne vairAgya utpanna thaye. yatkarma janitaM rAga-vazena sahasAdhamaM / rAjAvairAgyapUreNA-niMdattaccetasA saha // 38 // hA hA durAtmanA duSTaM, kiM mayA karma nirmit|avgnnyy niHzeSAna , vRddhAna pradhAnapUruSAn // 39 // Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA-8 307 kulAcAro mayAlopi, kopitA uuddhtossitH|hitkaarii vacaH kasyA-pyaMgIkRtaM na pApinA // 40 // paralokabhayAbhIta-zcice'haM na manAgapi / ihalokApavAdo'pi, mAnito na mayA dhruvaM // 41 // rUpavatyo vazAH kiM na, mama saMti manoharAH / kathaM mayAnyakAminyAM, mohaH prajanito bhramAt // 42 // saptadhAtumayaM kAyaM, vijAnatApi yoSitAM / abhilASaH kathaM hA hA, vaikalyavazataH kRtaH // 43 // AsaktayA svakakAMtApi, sevanIyA na dhrmibhiH|duraatmaa pararAmAyA, bhoge lubdho'lpadhIrahaM // 44 // paradAreSu lubdhAnAM, yo daMDaH pravidhIyate / mamApyeSa samAyAto, duSkarmapravinirmiteH // 45 // zleSmAgAraM mukha strINAM, mAMsagraMthI stanau punaH / kathaM tatra mayA moho, vidhIyate durAtmanA // 46 // yato rakSocitA strINAM, tata eva bibhISikA / dhikaMdarpazarairviddhaM, mAmakIrtiniketanaM // 47 // zravaNaiH zravaNasvAda-dhAriNo hariNAH kssnnaat|praannaanpi parityajya, dehaM dadati dehinAM // 48 // cakSurasavikAreNa, memriyate pataMgakAH / na prANAn gaNayaMti svAn , pravizaMto hutAzane // 49 // bhramaMti bhramarA viSva--pAsikArasayogataH / sthitAH kamalakozeSu, na jAnaMtyAtmabaMdhanaM // 50 // zItakAle mahAzItaM, saMhate jalasaMsthitAH / rasanArasasaMparkAt , prApnuvaMti mRti jhaSAH // 51 // tuMgo'pi madamatto'pi, kariNIvazamAnasaH / sparzaneMdriyasaMyogAt patati cAriSu dvipaH // 52 // ekaikena raseneti, tiyeco'pyApurApadaM / paceMdriyarasADhayasya, kA gati, bhaviSyati // 53 // viSayA viSasaMkAzAH, pAzAzca viSayA nRNAM / viSayA mohasaMcArA, viSayAH sukhavarjitAH // 54 // rUpaM tArUNyamaizvarya, draviNaM cAbalAbalaM / sarve'pi kSaNikA ete, saMsAre mohakAriNaH // 55 // ta eva saMsRtau dhanyA, etebhyo ye zarIriNaH / svasAdhanaM prakurvati, mahAnaMdayiyAsayA // 56 // bhAvanAM bhAvayannevaM, yuvAnaM kAminaM naraM / vadhAcca mocayitvA taM bhunakti bhUpatiH sukhaM // 57 // rAgI thayelA madhurAjA manamAM ciMtana kare che. "arere, adhama evA meM rAgavazAt kevuM karma upArjana karyuM? pApI evA meM mArA vayevRddha, pradhAnapurUSonI avagaNanA karIne kevu duSTa karma karyuM? mArA pavitra kulAcArano lepa karyo. mArI paraNetara strIone tarachoDI. pApI evA meM keInuM paNa hitakArI vacana sAMbhaLyuM nahIM, paralakane jarApaNa bhaya meM nA rAkhyo. ane AlokanA apavAdanI paNa gaNanA karI nahi. zuM mArI pAse suMdara rUpavaMtI strIo nahotI ke jethI meM parastrInI sAthe meha karyo? strIonI sAtadhAtuthI bharelI azucikAyAne jANavA chatAM mohAMdha banelA meM parastrInuM sevana kema karyuM? sajajanapurUSo pitAnI strInI sAthe paNa Asakita rAkhatA nathI to bhegamAM lubdha banelA a9pabuddhivALA me durAtmAe A zuM karyuM? parastrImAM laMpaTa banelAne je zikSA thAya te zikSA mane thavI joIe. zleSmathI bharelA mukha upara ane mAMsanI graMthInA stana upara pApI pe huM mohAMdha banyA. rakSaNa karavAne gya evI para upara kAmabANathI viMdhAIne meM kevu durAcaraNa karyuM? dhikkAra thAe mane. meM mArA kULane Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMkha-pradyumna caritra kala'kita karyu. zravaNendriyanA viSaya sagIta zravaNanI AsaktimAM muDha thayelA haraNIAe pAtAnA prANAne tyAga karIne peAtAnA zarIrane manuSyAnuM bhakSya banAve che. cakSurindriyanA viSaya rUpanI AsakitamAM bhAna bhUlelA pata'gIAe peAtAnA prANAnI paravA karyA vinA agnimAM a'pApAta kare che. nAsikAnA viSayanA gadhamAM Asakta banelA bhramara kamala kezamAM rahela peAtAnu baMdhana jANatA nathI. athavA kamala sakocAvAthI tyAM ne tyAM mRtyune zaraNa thAya che. zItakALamAM paNa kaDakaDatI ThaMDIne sahana karatA mAchalAe rasanAnA svAdamAM Asakata thaIne mRtyune zaraNe jAyache, sparzendriyanA viSaya kAmalaspazanI AsakitamAM bhAnabhUlelA maheAnmatta mahAkAyahAthI pazu hAthiNInA sparzamAM ghele thayeleA baMdIvAna khanIya che. A rIte eka eka indriyanA viSayamAM Asakta banelA tiya co paNa mahAApattimAM sapaDAya che, jyAre huM tA pAMce indriyanA rasamAM Asakta anele chuM te mArI zI gati thaze ? 308 viSaye viSa samAta che, viSaye| manuSyAne phasAvanAra pAza samAna che. viSA e mAhanA cALA che ane viSaya sukhane nAza karanArA che. rUpa, lAvaNya, tArUNya, dhana, saMpatti, vaibhava sattA rAjya vagere sANika che ane saMsAramAM rakhaDAvanAra che. A saMsAramAM te puSoneja dhanya che ke teno tyAga karIne mekSanI abhilASAthI AtmakalyANane sAdhe che. A pramANe zubhabhAvanA bhAvatA mahArAjAe kAmIyuvAna purUSane kha'dhanathI mukta karAvIne ene abhayadAna ApyuM. kurvanmAdhukarIM vRtti, paMcApi samitIH zrayan / AhArArthe yatiH kazci -- tAvattatra samAgataH // 58 // samAlokya mumukSu taM sahasotthAya harSataH / vavaMde caraNau tasya, bhUpAlo bhaktibhAsuraH // 59 // vaMditvA ca gRhe nItvA, striyeMduprabhayA samaM / zuddhaizvatu vidhAhAra - bhUpastaM pratyalAbhayat // 60 // harSeNa bahumAnena, romAMcena sphuradvirA / anumodanayA tasya datvA bhUpo'pyamumudat // 61 // vAcaMyamo'pi nirdoSA - hArAvA hernRpAlaye / modamAno mahInAtha - vinataH kAnanaM gataH ||62 || gatvA sAdhuvidhiM kRtvA, samastamapi sAdaraM / munirAhArayAmAsa, gRdhatvena vinAkRtaM // 63 // zudramAAramAtrya, dhyAnahInA munIzrvaraH / vAva levas jJAna, vizvavaze 6ThThA vijJAya kevalajJAnaM, niSpAdayitumutsavaM / devA duMdubhinirghoSa - makurvan pUritAMvaraM // 65 // samAkarNyAnakadhvAnaM, kolAhalaM ca nAkinAM / zrayate'yaM kutaH zabdo, bhUpo bhRtyAn jagAviti // 66 // te'vocannAtha yuSmadbhi - yatirye pratilAbhitaH / kevalajJAnamutpede, tasyarSeH karmaNAM kSayAt // 67 // kolAhalasta to hyeSa, vRMdAraka vinirmitaH / zrutvetyavaninAtho'pi, harSa bherImavAdayat // 68 // vAditAyA mahIzena, bherpA nAdena nAgarAH / militAH sthAnataH sthAnAllokAH sarvApadujjhitAH / 69 te satrA gamAhya, citravAviniHsvanaiH| lagAma gatIni--tuM varjina muni / / 70|| - Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarga -8 309 " pradakSiNA trayIM datvA satvAnukaMpitAzayaH / natvA kramau mahInAtho, yathAsthAnamupAvizat // 71 // upavizyAzrRNoddharma - dezanAM pApanAzinIM / zrutvA bhUpo'vadannAtha, jainadharmaM pradarzaya // 72 // ityukte bhUbhujA sAdhu-rabhyadhAcchRNu pArthiva / sAdhuzraddhAludharmAbhyAM, jinaidharmo dvidhoditaH // 73 // tatra vAcaMyamAnAM yaH, sa tu paMcamahAvrataH / jineMdraiH kathito dharmaH, zrAddhAnAM dvAdazavataH // 74 || tanmadhyAdyatra te zakti--staM dharmamurarIkuru / nizamyeti yatervAkya - macitayanmadhurnRpaH // 75 // parastrIsevanAdIni, ghorANi pAtakAni ca / vihitAni mayA duSTa - cetasA rAgabuddhitaH // 76 // yathA vizuddhiH pApAnAM teSAM khalu bhaviSyati / guruzikSA tato dIkSA, zuddhayai samucitA mama // 77 // vicAryetyavadadbhUpaH, svAmin saMsAravAsataH / bhIto nyasya sute rAjyaM, pravajiSyAmi teMtike / 78 / / kathitaM yatinA rAjan yathA sukhaM tathA kuru / iti yativacaH zrutvA, natvA bhUpo'gamad gRhaM // 79 // gehamAgatya bhUpAla - vAritragrahaNecchayA / svarAjye sthApayAmAsa, vinItaM jyeSTamaMgajaM // 80 // sthApayitvA sutaM rAjye, rAjA vairAgyayogataH / dIkSAM kevalinaH sAdhoH, pArzve'grahInmahotsavaiH 81 / pativratA bhavedyA strI, sA syAtpatyanugAminI / tayetyagramahiSyApi cAritramurarIkRtaM // 82 // kaiTabhanAmadheyo yo -- 'nujo'bhUttasya bhUpateH / tena svayoSitA sAkaM, jagRhe caraNaM mudA // 83 // ubhAbhyAmapi bhraSTAhaM, saMjAteti nije hRdi / matvA seMduprabhArAjJI, jagrAha vratinIvataM // 84 // cAritraM te samAdAya, kurvANA vinayaM guroH / adhyagISaMta zAstrANi, vairAgyotpAdakAni ca // 85 // tapaH kRzAnunA kartuM karmedhanAni bhasmasAt / dussahaM tapayAmAsu -- stapaH karmakSayAya te // 86 // adhItyAnalpazAstrANi, kRtvA tIvratamaM tapaH / mRtvA samAdhinA jagmuH sarve'pi tridazAlayaM / 87 // iMdu prabhApi cAritraM, samyakprapAlya puNyataH / gatvA svarga sukhaM bhuMktvA, cyutAyuH kSayayogataH 88 vaitADhyazikhariNyAsti, nagaraM giriSattanaM / tatrAsti haribhUpAla -- stasya strI harivatyabhUt // 89 // bhuMjAnayostayorbhogAM - stanayasthApitAzayoH / sutA harivatIkukSau jAtA cyutvA suraalyaat| 90 tasyAH kamalamAletyA --khyA pitRbhyAM vinirmitA / meghakUTapure kAla - saMvareNa vivAhitA // 91 // , anitya Adi khAra bhAvanAnu` ciMtana karatA mahArAjA rAjyanuM pAlana karI rahyA che. tevAmAM pAMca samitinuM pAlana karatA, mAdhukarI bhikSAnI zeAdha karatA kAI eka mahAmuni, AhArane mATe rAjamahelamAM AvyA. munine joine AnaMdita banelA rAjAe bhaktibhAva pUrvaka vaMdana karyu. ane a Mdara laI jaIne IMduprabhAnI sAthe rAjAe munirAjane cAra prakAraneA zuddha AhAra vaherAvyA. heArAvIne huM ane bahumAnathI romAMcita banelA rAjAe khUba khUba anumeAdanA karI. rAjamahelamAM nirdoSa AhAranI prAptithI khuza thayelA mahAmunie udyAnamAM jaine AdarapUrNAMka sAdhucaryAMnu pAlana karAne anAsaktabhAve AhAra karyAM. zuddha AhAra Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 zAMba-pradyumna caritra karIne dhyAnamAM lIna thayelA mahAmunine karmonA kSayathI kAlekane prakAza karanAruM kevalajJAna prApta thayuM. munine kevalajJAna thayeluM jANIne tyAM rahelA dee mahotsava karavA mATe jorathI devaduMdubhi vagADI. devaduMdubhine avAja ane deveno kailAhala sAMbhaLIne rAjAe sevakone pUchayuM -"A avAja kayAMthI Ave che ?sevake kahyuM -svAmina, Ape je munine pratilAvyA hatA, te mahAmunine kevalajJAna utpanna thayuM che, tethI deva kevalajJAnane mahotsava karI rahyA che. tene A kolAhala che.' sAMbhaLIne harSavibhera banelA rAjAe nagarImAM DhaMDhare pheravI nAgarikene nivedana karyuM. caturaMgI senA ane prajAjane sAthe aneka prakAranA vAjiMtranA avAja pUrvaka hAthI upara besIne rAjA mahAmunine vaMdana karavA mATe gayA. pAMca abhigamapUrvaka udyAnamAM AvIne mahAmunine traNa pradakSiNA daI vaMdana karIne yathAsthAne beThA. kevalibhagavaMtanA mukhe pApanAzinI dharmadezanA sAMbhaLIne rAjAe kahyuM -"nAtha, mane jainadharmanuM svarUpa batAvo." kevalajJAnIe kahyuM -"rAjana, jinezvarabhagavaMtee sAdhudharma ane zrAvakadharma be prakArano dharma kahyo che. sAdhudharmamAM pAMca mahAvratAnuM ane zrAvakadharmamAM samyaktvamUla bAra vratanuM pAlana karavAnuM hoya che. A be prakAranA dharmamAMthI tamArI zakti anusAra kaI paNa dharmane svIkAra karo." muninA vacana sAMbhaLIne rAjAe kahyuM -"bhagavaMta, mehAMdha evA meM rAgabuddhithI parastrIsevana Adi ghora pApo karyA che. te pAponI vizuddhi te dIkSA ane gurUnI zikSA sivAya thaI zake ja nahI, tethI pApanI zuddhi mATe mAre dIkSA levI, te ja yogya che.' A pramANe vicArI saMsa ravAsathI udvigna banelA madhurAjAe kahyuM- "svAmina, putrane rAjyAbhiSeka karIne huM ApanI pAse dIkSA laIza." munie kahyuM:- yathAsukham jema tamane egya lAge tema kare. sArA kAryamAM vilaMba nA karavo joIe. pratrajayAnA abhilASI rAjAe ghera AvIne meTA putrane rAjaya upara sthApana karyo. vairAgya bhAvathI mahotsava pUrvaka kevalabhagavata pAse cAritra aMgIkAra karyuM. patinA mArgane anusaranArI madhurAjAnI ajhamahiSIe paNa rAjAnI sAthe cArika aMgIkAra karyuM. madhurAjAnA nAnAbhAI kaiTabhe paNa pitAnI strInI sAthe cAritra aMgIkAra karyuM. IdubhAe paNa "have huM ubhayathI bhraSTa thaI chuM, te gharamAM rahIne zuM karavu?" ema vicAryane sAdhvIjI pAse cAritra grahaNa karyuM. A pramANe madhurAjA Adie zikSA grahaNa karIne gurUmahArAjane vinaya karatA vairAgyapaSaka zAstrone abhyAsa karyo ane tapazcaryArUpI agnivaDe karmarUpI IdhaNane bhasmIbhUta karavA mATe duHsahatapa karavA lAgyA. ghaNA zAnuM adhyayana karI vrata tapane tapI samAvi pUrvaka AyuSya pUrNa karI te sarve devalokamAM devapaNe utpanna thayA. IduprabhA paNa samyapha prakAre cAritranuM pAlana karI tIvra tapane tapI puNyakarmanA udayathI svargalekamAM gaI. svarganAM sukhone bhAgI devanuM AyuSya pUrNa karI tyAMthI cavIne vaitADhaya parvata upara giripattana nAmanA nagaramAM harinAmanA rAjAnI harivatI rANInI kukSi mAM putrI paNa Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-8 311 utpanna thaI. pUrNamAse putrIrUpe janma ApI, mAtApitAe rUpavatI ane guNavaMtI evI putrInuM kamalamAlA' nAma ApyuM. anukrame yuvAvasthA pAmI tyAre mAtApitAe vaitADha parvata uparanA meghakUTapura nAmanA nagaranA kAlasaMvara nAmanA rAjAnI sAthe pANigrahaNa karAvyuM. madhukSoNIpaterjIva-acyutvA zukratriviSTapAt / dvArikAyAM harisUna , rukminniikukssijo'bhvt|92|| yaH kaiTabho'nujastasyA-bhavatparamavallabhaH / bhaviSyati suto viSNo-vivatyAH smudbhvH|93|| yo hemarathabhUpo'bhUtsvastrIviyogaduHkhataH / kurvANo grathilatvaM sa, nirmAthavanmRtiM gtH||94|| mRtvA bhrAMtvA ca nIcAsu, bhUyo duHkhAsu yoniSu / saMprApya mAnuSaM janma, tI bAlatapo'karota95 tato'sau tapasA tena, babhUvAsurakoTiSu / dhUmaketuzca tejasvI, bhUyiSTazaktidhArakaH // 96 // vimAnasaMsthito'nyedya-lIlayA paryaTanasau / triyAmAyAM samAyAto, dvArikAnagarIprati // 97 // tasyAmAgacchatastasya, kautukasthitacetasaH / rukmiNyA nilayasyopAgataM tadvimAnakaM / / 98 // yAvattatra samAyAtaM, bAlena mahimAbhRtA | kIlitavastuvattAva-tsahasA tadajAyata // 99 // vimAnaM skhalitaM jJAtvA, krodhastasyAbhavad drutaM / tataH prAyukta zIghrasa, vibhaMgajJAnamAtmanaH500 tenAjJAsItsa jAyAyA, haraNaM pUrvajanmanaH / rukmiNyAH kukSijAtena, pradyumnena vinirmitaM // 1 // sukhena jananIpArzva, jJAtvA taM saMsthitaM zizu / svakakAMtApahArotthaM, tasya vairamajAgarIt // 2 // apAhiyata vaireNa, tenAsau dhUmaketunA / tataH kenApi no sAdha, vairaM kArya vicakSaNaiH // 3 // vaireNa prabalaM duHkhaM, vaireNa prItinAzanaM / vaireNa mAnasodvego, vaireNa syAdadhogatiH // 4 // zrIsImaMdharasArvasya, zrutveti vacanaM zuci / sarve'pi kSamayAmAsu--vairaM mithaH sabhAsadaH // 5 // samastamapi vRttAMtaM pradyumnasya nizamya ca / nArado'pi jinaM natvA, meghakUTapuraM yayauM // 6 // kAlasaMvarabhUpo'sti, tatra vitrastazAtravaH / tasya madhyasabhAmApa, munirvAladidRkSayA ! // 7 // bhUpenApi samAlokya, nAradarSi samAgataM / utthAya sahasA dattaM, vinayena svamAsanaM // 8 // datvAziSaM munIMdreNo--paviSTaM ziSTaviSTare / bhUyaH premarasAdvArtA, tAbhyAM cakre parasparaM // 9 // kSaNamAtraM munistatra, sthitvA provAca pArthivaM / rAjasteMtaHpuraM dRSTu-mutkaMThA vartate mama // 10 // bhUpaH prAha kimapyasti, gopyaM tvatto munIzvara ! / atrArtha pRcchasi tvaM kiM, dRzyatAM dRzyatAM tvayA yatra reNuH patetsAdhu--kramadvayapavitritaH / bhaveyustatra bhadrANi, madgehaM tatpavitraya // 12 // iti prokte nRpeNAsau, jagAmAMtaHpurAlayaM / tamAgacchaMtamAlokyo--tthitaM kamalamAlayA // 13 // samutthAyAsanaM datvA, vinayena natastayA / so'pi tadvinayAtprItaH, prINanIyaH sa kasya na // 14 // kuzalAdi mithaH pRSTvA, papraccha muninAradaH / gUDhagarbhatayA vatse, yaH sUtaH sa suto'sti kaH // 15 // teneti kathite rAjhyA, prItyA munirabhASyata / svAmistava prasAdena, samasti me sa baalkH|16|| .. Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 zAMba-pradyumna caritra jagAda nAradastahi, taM drutaM me pradarzaya / tenetyukte tamAnIya, sA tadaMghyorapAtayat // 17 // dRSTvA tena tu taM bAlaM, sarvalakSaNalakSitaM / mumude hRdaye sauve, sauvamitratvatA bhRzaM // 18 // yAvaccaMdrodayo yAva-sUryodayo bhaved bhuvi / tAvatkAlaM ciraM naMda, ciraM jIva stanadhaya ! / 19 vayasA vardhamAnena, suparvazAkhineva ca / pUraNIyAstvayA pitro-zcittasthitA manorathAH // 20 // tavApyayaM suto devi, bhavatAsukhakArakaH / davetyAziSamutthAya, tatazcacAla nAradaH // 21 // pradyumnazuddhimAdAya, prathamaM dvArikApuri / nivedayitumAnaMdAt , kRSNAya sa samAgataH // 22 // tatsvarUpaM nirUpyAzu, kiMcinnarakavairiNe / jagAma rukmiNIgehaM, snehaM vardhayituM hRdi // 23 // gatvA tasyA gRhe sthAnaM, vidyA lAbhAH smRddhayaH / tasyAgamanacihnAni, kAlo'pi ca niveditaH zrIsImaMdharasArveNa, svAminA yanirUpitaM / samastamapyuditvA tat , svasthAnaM gatavAnmuniH / 25 / nAradarSegirA jJAtvA, svakIyatanayAgamaM / tasthau sukhena gehe sve, rukmigI harSa dhAriNI // 26 // evaM jIvo bhramati duSTasaMsArayonau, puNyAtso'pi supathajananIM bhUrimAmoti lakSmIM // tyAjyaM tasmAnibiDavipadAM kArakaM pApadaM, kArya puNyaM nikhilasukhakRyattataH prAptapuNyaiH / 27 iti paMDitacakracakravartipaMDitazrIrAjasAgaragaNiziSyapaMDitazrIravisAgaragaNiviracite zrIzAMvapradyumnacaritra zrIpradyumnapUrvabhavavarNa neA nAma aSTamaH sargaH samAptaH // zrIrastu / / madhurAjAne jIva paNa devakamAMthI avIne dvArikAnagarInA kRSNamahArAjAnI rukimaNI rANInI kukSimAM putrapaNe utpanna thayA. madhurAjAno nAno priyabaMdhu keTabha paNa eja kurAjAnI jAMbavatInAmanI rANInI kukSimAM putrapaNe utpanna thaze. ane hemaratharAjA potAnI pri patnInA viyegathI duHkhI thayele gAMDapaNamAM jyAM tyAM athaDAtA kUTAto anAthanI jema maraNa pAmI ArtadhyAnathI nIcagatimAM utpanna thaye. A rIte aneka nIcenimAM ghara kaSTo sahana karIne manuSya janma pAmyuM. tyAM tApasapaNuM aMgIkAra karI bAlatapane tapI ajJAna kaSTa sahana karIne asura nimAM zaktizALI ane tejasvI evo dhUmaketu nAmane deva thayA. kaI eka divase kIDA mATe paryaTana karato dhUmaketudeva AkAzamAge vimAnamAM besIne jatAM rAtrimAM dvArikA nagarImAM AvyuM. kautukI evo deva tyAthI pasAra ghaI rahyo hato tyAM rUphimaNInA mahela upara tenuM vimAna AvyuM. eTalAmAM bAlaka pradyumnanA puNya prabhAve khedAI gayelI vastunI Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saga-8 313 jema tenuM vimAna alita thayuM. pitAnuM vimAna khalita thayeluM jANIne tene krodha utpanna thayA. tethI tarata ja virbhAgajJAnano upayoga mUkIne joyuM. 'pUrvajanmamAM mArI patnInuM haraNa karanAra mAre zatru madhurAjA, rUkimaNInI kukSithI pradyumna rUpe utpanna thaye che." pitAnI mAtA pAse sukhapUrvaka rahelA bALakane joIne pitAnI priyAnA haraNathI utpanna thayeluM vira jAgrata thayuM. pUrva bhAnA virathI tene mArI nAkhavA mATe dhUmaketue bAlaka pradyumnanuM apaharaNa karyuM. tethI ja zAstrakAro kahe cheH- paMDita purUSoe koInI sAthe vaira bAMdhavuM nahI. vairathI duHkha maLe che. prItine nAza thAya che. mAnasika udvega thAya che ane vairathI jIva agatimAM dhakelAya che. A pramANe bhagavAna zrIsimaMdhara svAminA pavitra vacano sAMbhaLIne rAjA padmanAbha Adi sabhAsadoe paraspara varane khamAvyuM, ane ekabIjAnI kSamA mAgI. nArada paNa bhagavAna simaMdharasvAmI pAsethI pradyumnanuM samasta vRttAMta sAMbhaLIne bhagavAnane namaskAra karIne pradyumnane jovAnI IcchAthI meghakUTa nagaramAM gayA. dUya evA kAlasaMvara rAjAe rAjasabhAmAM nAradajIne AvelA joI, tarata ja ubhA thaI vinayapUrvaka Asana ApIne temane satkAra karyo. nArade paNa Asana upara birAjI aupacArikatAthI paraspara kuzaLakSemanI vAta karI rAjAne pUchayuM- "jana, mAre tArA aMtaHpurane jovAnI utkaMThA che. tarataja rAjAe kahyuM - "munIzvara, ApanAthI zuM chAnuM che? ApanA mATe kaMIja adazya nathI. Apane pUchavAnuM hoyaja nahI, Apa khUzIthI padhAre ane ApanI caraguraja vaDe mArA aMtapurane pavitra karo." rAjasabhAmAMthI tarata ja uThIne nArada ataHpuramAM gayA. kamalamAlAe dUrathI nAradane AvatA joIne namaskAra karI satkAra sanmAna pUrvaka Asana upara besADayA 'vinayI manuSya kone priya nA hoya?" tenA vinayathI prasanna thayelA nArade kuzalakSema pUchI AzIvAda ApyA ane pUchyuM - putrI, meM sAMbhaLyuM che ke tuM gUDhagarbhA hatI ane tene putra utpanna thayela che. te sAcI vAta?" khUza thaIne kamalAlAe kahyuM "svAmina, ApanI kRpAthI mAre bALaka janmyo che. nArade kahyuM: "mane batAva to kharI ke tAro putra ke che? kamala mAlAe bAla pradyumnane lAvIne nAradanAM caraNamAM namaskAra karAvyA. sarvalakSaNa saMpUrNa bALakane joIne, pitAnA mitra viSNune putra hovAthI khUba khUza thaIne tene AzIrvAda ApyA- he putra, A pRthvI para yAvat candradivAkara tAruM astitva varte. tuM dIrdhAyu bana, sarvakAla tAro abhyadaya thAo. ane kalpavRkSanI jema vayathI vadho evo tuM tArA mAtApitAnA manorathone pUrNa karaje. tyAra pachI kamalamAlAne kahyuM - devI, tAro A putra tane sukhakArI bane." A pramANe mAtAputrane AzIrvAda ApIne nAradajI tyAMthI cAlyA. pradyumnanI zodha karIne AnaMdita thayela nAradajI prathama viSNune zubha samAcAra ApavA mATe dvArikA nagarImAM gayA. tyAM kRSNa mahArAjane saMkSepamAM pradyumnanuM svarUpa kahIne rUkSimaNanA AnaMdanI vRddhi mATe rUmiNInA ghera gayA. rUddhimaNane vistArathI pradyumnanuM svarUpa temaja vidyAo, lAbho ane vizALa samRddhinI sAthe seLamA varSe pradyumnanuM dvArikAmAM Agamana paNa Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 zAMba-pradyumna caritra kahyuM. bhagavAna zrI sImaMdhara svAmInA zrImukhe pradyumbanuM varUpa sAMbhaLIne AvelA nAradajInA kathanathI kRSNa rukimaNI Adi dvArikAnA nagaravAsIone khUbaja AnaMda thayo. nAradajI paNa pitAnA sthAne gayA. rUkmiNa paNa prasannatA pUrvaka pUrvavat ravastha banI gaI A pramANe jIva pApaka nA udayathI saMsAranI duSTayanIomAM bhaTake che ane teja jIva puNyakarmanA udayathI ghaNI evI puNya-lakSamIne prApta kare che. te kAraNathI gADha vipattione netaranAra evA pApakarmono tyAga karIne Aleka ane paralekanA samasta sukhane ApanArA evA puNyakarmanuM upArjana karavA prayatnazIla banavuM. A pramANe paMDitamAM cakravatI zrI rAja sAgara gaNInA viddhAna ziSyaratna zrI ravisAgara gaNIe racelA zrI zAMdhina caritramAM zrI pradyumnA pUrvabhavanuM varNana pharato para7 zleka pramANa AThame sarga samApta thayA. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka dArzanika aNamela graMtha syAdvAdamaMjarI | [bIjI AvRtti. (mULa zloka-TIkA ane gujarAtI anuvAda) jo tamAre jaina darzananA syAdvAdane, anekAntavAdane jANa che, samajave che, to tamAre A graMthanuM adhyayana karavuM ja joIe. pUjya viduSI sAdhvIjI sucanAzrIjIe saraLa gujarAtI bhASAmAM anuvAda karyo che. thoDI ja nakale sTokamAM che. mUlya : rU. 25 TapAla kharca rUA. 7 prApti sthAna kIrITa je. zAha kaMbaInagara pAse. mahesANA-384002 hira saubhAgya hira saubhAgya [mahAkAvya] bhAga ; trIje, jagadguru AcArya deva hIrasUrIzvarajI ma.nuM | bAdazAha akabarane pratibaMdha pamADI, samagra jIvana caritra A mahAkAvyamAM guMthAyeluM" | bhAratamAM ahiMsA dharmane prasAra karanArA che. tene saraLa anuvAda viduSI sAdhvIjI jagadguru hIrasUrIzvarajInuM A rasapUrNa sucanAzrIjIe karelo che. jIvanacaritra che. dareka jaina-jainetare vAMcavA jevuM preraNAdAyI A graMtha che. gheDI ja bhAga : bIjo nakale sTokamAM hovAthI, jyAM sudhI haze DI ja nakale sTokamAM che. jJAnabhaMDAromAM | tyAM sudhI mokalI ApIzuM. te A graMtha hovo ja joIe. [pahelA bhAganI ekeya nakala sTokamAM nathI, prAptisthAna upara mujaba. mATe pahele bhAga keIe maMgAve nahI"] mUlya : rU. 25 TapAla kharca rUA. 8 | mUlya : rU. 50 TapAla kharca rU. 8