Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
राजापासेतसेवाणीनेकुमारचा
साल
गाधरणिमयानादरमणकोपावेनहालय
धोलाजानाशाकिणिधिसिकगैमाधम जाणेरातिनजोतिलकमरहोजनेता कादुलोदाय किमतेमादोनोन्हमोलाकिर लालनरताराराजलुवनलगियावसायास्य कोसहमाशाखा राजपधारोमागणामतः कोजागोयामजोछोस्करिनेवमोतोमुख सोलाझगयारागसिंहमोगबालजीवामीराजा शिगमुकलाजवाशेरेतिौराजियारोरे
मतदातविचारोमामाजीमणाशासमाया दिसककोनीसाधेरोमकोश्नत्ताधेराधे
સંપાદકો સા. વિરાગરસાશ્રીજી ડો. કવિન શાહ
Main Education International
For Pr
e
ston
wamelibrary org
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રી કારસૂરિ જ્ઞાનમંદિર ગ્રંથાવલી - ૫૭
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
- સંપાદક : સાધ્વી વિરાગરસાશ્રીજી
ડો. કવિન શાહ
આ.
પ્રકાશક કારસૂરિ આરાધના ભવન ગોપીપૂરા, સુરત.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
0660606060606060606060666666666666666666666666662
લેખનનો મહિમા
लेखयिन्त नरा धन्या ये जिनागम पुस्तकम् । ते सर्ववाङ्मयं ज्ञात्वा, सिद्धि यान्ति न संशयः ॥
(યોગાસ્ત્ર વૃત્તિ)
: ભાવાર્થ : જે મનુષ્યો જિનેશ્વરના વચનને લખાવે છે. તેઓ ધન્ય છે અને સર્વશાસ્ત્રોને જાણીને સિદ્ધિને પ્રાપ્ત કરે છે,
તેમાં સંશય નથી.
6666666666666Ú66666666ZSQSQSQSQSSS
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
'BgNg
Sત5&NS
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
પ્રથમ આવૃત્તિ : વિક્રમ સંવત ૨૦૬૭, વૈશાખ માસ અક્ષય તૃતીયા
નકલ
: ૪OO
મૂલ્ય
: ૧૫૦/
પ્રાપ્તિસ્થાન
: (૧) ડૉ. કવિન શાહ
૧૦૩-સી જીવન જ્યોત એપાર્ટમેન્ટ, વખારીયા બંદરરાજી, બીલીમોરા - ૩૯૬૩૨૧
ફોનઃ (૦૨૬૩૪) ૨૮૮૭૯૨ (૨) આચાર્ય શ્રીકારસૂરિજ્ઞાનમંદિર
આચાર્ય શ્રીÓકારસૂરિઆરાધનાભવન, સુભાષચોક, ગોપીપુરા, સુરત ફોન : ૯૮૨૪૧૫૨૭૨૭ E-mail : omkarsuri@rediffmail.com
mehta_sevantilal@yahoo.co.in (૩) આચાર્ય શ્રીૐકારસૂરિગુરુમંદિર
વાવ પથકની વાડી, દશાપોરવાડ સોસાયટી, પાલડી ચાર રસ્તા, અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૦૭
ફોન : (૦૭૯) ૨૬૫૮૬ ૨૯૩ (૪) વિજયભદ્ર ચેરિટેબલ ટ્રસ્ટ
પાર્થભક્તિનગર, નેશનલ હાઈવે નં. ૧૪, ભીલડીયાજી, જિ. બનાસકાંઠા-૩૮૫૫૩૫
ફોન : (૦૨૭૪૪) ૨૩૩૧૨૯, ૨૩૪૧૨૯ : કિરીટ ગ્રાફિક્સ – અમદાવાદ - ૯૮૯૮૪૯૦૭૯૧
મુદ્રક
0454545454545450
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
(લેખકનો પરિચય શાહ કવિનચંદ્ર માણેકલાલ (જન્મસ્થળઃ વેજલપુર, જતા.૩૦-૩-૩૬) અભ્યાસ : બી.એ. (ઓનર્સ), એમ. એ. બી.એ., ટી.ડી., એલએલ. એમ. પી.એચ.ડી.
ઇ.સ. ૧૯૫૫ થી ૧૯૬૬ સુધી ગજેરા, ડેરોલ સ્ટેશન અને દેલોલ હાઈસ્કૂલમાં શિક્ષક.
ઇ.સ. ૧૯૬૬ થી ૧૯૯૬ સુધી ભાદરણ ખંભાત, કપડવણજ અને બીલીમોરા કોલેજમાં અધ્યાપક તરીકે સેવા કરીને હાલ નિવૃત્ત.
હળવા નિબંધો, કાવ્ય, વાર્તા અને ધર્મ-સંસ્કૃતિવિષયક લેખો લખવાનો શોખ. જૈન સાહિત્યમાં સર્જન અને સંશોધનપ્રવૃત્તિ
જૈન સાહિત્યમાં પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કર્યા બદલ યશોભૂમિ સ્મારક ચંદ્રક વિજેતા. (કવિપંડિત વીરવિજયજી એક અધ્યયન.) વીશાનીમાં જૈન “દીપક' એવોર્ડ
મુંબઈ
સાહિત્ય, સંસ્કૃતિ શિક્ષણ કાયદો અને સમાજસેવાનાં ક્ષેત્રોમાં અભિરુચિ અને સેવાકીય પ્રવૃત્તિઓમાં યોગદાન.
ઇ.સ. ૧૯૭૦ના સપ્ટે.થી ૧૯૭રસુધીનો રા(અઢી) વર્ષનો અમેરિકાનો શૈક્ષણિક અને સાંસ્કૃતિક પ્રવાસ, એમ. એ. (૧૯૭૨-જૂન), નોર્થ-ઇસ્ટર્ન યુનિ.બોસ્ટોન, હેલિસ્ટન,વેલેન્ટ, પ્રોવિડન્સ, સ્મિગફીલ્ડ, ફોલરીવર, વેસ્ટ ન્યૂટન, વોલ્વેમ, ફેમિંગહામ, બરલિંગ્ટન, વોશિંગ્ટન ડી.સી., ડેટ્રોઈટ, ફિલાડેલ્ફિયા, કેમ્બ્રિજ, ચેકપોર્ટ, વગેરે સ્થળોમાં ભારતીય સંસ્કૃતિ અને ધર્મવિષયક વાર્તાલાપ.
શ્રી વિશા નીમા જૈન સમસ્ત જ્ઞાતિ મંડળ,વેજલપુર જૈન સંઘ, બીલીમોરા જૈન સંઘ, જૈન સોશ્યલગૃપ-બીલીમોરા, દક્ષિણ ગુજરાત યુનિ. પ્રધ્યાપક મંડળ-સુરત, વી.એસ.પટેલ કોલેજ-બીલીમોરા, વગેરે સંસ્થાઓ દ્વારા સન્માનપત્ર-એવોડપ્રાપ્તિ.
શાળાકોલેજ અને સેવાકીય ધાર્મિક અને સામાજિક સંસ્થાઓમાં પ્રસંગોચિત્ત પ્રવચન અને વાર્તાલાપ.
સ્વ. કુસુમબેન સ્વ. કિરણ, અસ્તિ, કિંચિત્ (પુત્રો) (સ્વાતિ)શાશ્વતયશાશ્રીજી મ.સા. (પુત્રી)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડો. કવિન શાહ લેખિત-સંપાદિત પુસ્તકોની યાદી
-
જે
બિંબ-પ્રતિબંબ (કાવ્ય સંગ્રહ) લલ્લુની લીલા (હળવા નિબંધો) કવિરાજ દીપવિજય કવિ પંડિત વીરવિજયજી : એક અધ્યયન(મહાનિબંધનો સંક્ષેપ) શ્રાવક કવિ મનસુખલાલ (સંશોધન ગ્રંથ) જૈન સાહિત્યની ગઝલો ગઝલની સફર હરિયાળી સ્વરૂપ અને વિભાવના
ફાગણ કે દિન ચાર (જૈન આધ્યાત્મિક હોળી ગીતો) ૧૦. નેમિવિવાહલો (હસ્તપ્રત સંશોધન)
જૈન પત્ર સાહિત્ય ભાગ -૧ (મધ્યકાલીન) ૧૨. જૈન પત્ર સાહિત્ય ભાગ - ર(અર્વાચીન) ૧૩.
પૂછતા નર પંડિતા પ્રશ્નોત્તર સંચય) ૧૪. બીજમાં વૃક્ષ તું (સંશોધન લેખ સંચય)
લાવણી કાવ્ય સ્વરૂપ અને સમીક્ષા જૈન ગીતા કાવ્યોનો પરિચય કાવ્ય શાસ્ત્ર વિનોદન(અધ્યાત્મિક લેખ સંચય)
સમેતશિખર વંદુ જિન વીશ ૧૯. જૈન સાહિત્યના કાવ્ય પ્રકારો ૨૦. સાસરા સુખ વાસરા ર૧. જૈન સાહિત્યનાં સ્વાધ્યાય ૨૨. અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સહિત્ય સંચય
૧
૫.
૧
૬
5
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઋણ સ્વીકાર
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સહિત્ય સંચય પુસ્તક તૈયાર કરવા માટે માર્ગદર્શન, આશીર્વાદ અને સહયોગના સુકૃતની અનુમોદના
પ.પૂ. આચાર્ય મુનિચન્દ્રસૂરિજી મ.સા. પ.પૂ. આચાર્ય પ્રદ્યુમ્નસૂરિજી મ.સા. પ.પૂ. આચાર્ય શીલચન્દ્રસૂરિજી મ.સા.
પ.પૂ. ઉપા. ભુવનચન્દ્રજી મ.સા. પ.પૂ.શ્રુતોપાસક મુનિરાજ સર્વોદયસાગરજી મ.સા. પ.પૂ. મુનિરાજ પુણ્યનિધાનવિજયજી મ.સા. પ.પૂ. મુનિરાજ સુયશચંદ્રવિજયજી મ.સા. કલિકુંડ તીર્થઉધ્ધારક આ.રાજેન્દ્રસૂરિજી મ.સા.ના ૫.પૂ.સાધ્વીજી વિરાગરસાશ્રીજી અને ધૈર્યરસાશ્રીજી મ.સા. પ.પૂ.સાધ્વીજી શાશ્વતયશાશ્રીજી મ.સા. શ્રી કૈલાસસાગર સૂરિ જ્ઞાનભંડાર, કોબા શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જૈન જ્ઞાનભંડાર, પાટણ એલ.ડી. ઇન્સ્ટીટ્યુટ ઓફ ઇન્ડોલોજી અમદાવાદ ડો. જીતેન્દ્ર બી.શાહ
આચાર્ય શ્રી ઓમકારસૂરિ આરાધના ભવન ટ્રસ્ટ - જ્ઞાનમંદિર - સુરત.
શ્રી ચાણસ્મા જૈન સંઘ, જ્ઞાન ભંડાર, ચાણસ્મા ડો.ભાનુબેન જે. શાહ મુંબઇ
000
0000
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
20
020
ઋણવીકાર ક
પ્રસ્તુત ગ્રંથ પ્રકાશનનો લાભ
શ્રી ગોવાલિયા ટેંક જૈન સંઘ
(મુંબઈ)એ જ્ઞાનવ્યમાંથી લીધો છે.
અવ્યવાદ !
7
0000 000000
લી.
હાશક
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંદર્ભ ગ્રંથ સૂચી.
જૈન સાહિત્યનો સ્વાધ્યાય - ડૉ. કવિન શાહ
જૈન સાહિત્યના કાવ્ય પ્રકારો : સ્વરૂપ અને સમીક્ષા
- ડૉ. કવિન શાહ
ગુજરાતી સાહિત્યનો ઇતિહાસ ગ્રંથ - ૧ (પ્રકા. ગુજ. સાહિ. પરિષદ) ગુજરાતી સાહિત્યનાં સ્વરૂપો - પ્રો. મંજુલાલ મજબુદાર મધ્યકાલીન સાહિત્યનો ઇતિહાસ - પટેલ નાયક શુક્લ શ્રુતવિશેષાંક વર્ષ ૨૦૬૨- (કલ્યાણ માસિક)
જ્ઞાન ભંડારની હસ્તપ્રતની ઝેરોક્ષ
પ્રાચીન કાવ્યો કી રૂપ પરંપરા - અગરચંદજી નાહટા સમેતશિખર વંદુ જિન વીશ.
8
0000
47 0000
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
'અપ્રગટ પ્રાચીન ગુર્જર સહિત્ય સંચય - સૂચી "
રચના સમય
છે
$
#
o
)
કૃતીનું નામ
કર્તા ૧. સમેતશિખર રાસ
કવિ બાલચંદ
૧૯૭૭ શિખરગીરી રાસ
મુનિ સત્યરત્ન ૧૮૮૦ સમેતશિખરનાં સ્તવનો કવિ હીરરૂચી
૧૭પ૭ શાંતિનાથ ધવલ(વિવાહલો) બ્રહ્મમુનિ
૧૬મી સદી નેમિનાથ હમચી (હમચડી). કવિ લાવણ્યસમય | ૧૫૬૨ નેમિનાથ શીલદાસ કવિ વિનયદેવસૂરિ ૧૬૬૭
સીમંધરસ્વામી ચંદાઉલા કવિ જયવંતસૂરિ ૧૭મીસદી ૮. સંવેગરાસ ચંદ્રાઉલા
કવિ લીંબો ૧૭મી સદી ૯, જિનપાલ સંઘ
કવિ આણંદપ્રમોદ ૧૫૯૧ ૧૦. અનાથીઋષી કુલક
અજ્ઞાત ૧૧. અધ્યાત્મભાવ ગીતા જ્ઞાનવિમલસૂરિ ૧૮મી સદી ૧૨. ગર્ભવેલી
કવિ લાવણ્યસમય | ૧૬મી સદી ૧૩. સ્થૂલીભદ્ર નવરસ દૂધી કવિ દીપવિજય ૧૮૬૨ ૧૪. દુહા-છંદ
કવિ વિનયસાગર ૧૫. ત્રણગીત
અજ્ઞાત ૧૬. સિદ્ધાંત હુંડી ગીતા
અજ્ઞાત ૧૭. હૂંડી વિચાર
મતિકુશળ (ખ) ૧૮. સ્થૂલભદ્ર નવરસ ગીત જ્ઞાનસાગર (ન્યાય) ૧૮મી સદી ૧૯. નેમિનાથ રાજીમતના ૨૪ ચોક અમૃતવિજય
૧૮૩૯ ૨૦. રિખભદેવ વિવાહલુ ગુણનિધાનસૂરિ ૧૬૫૬ ૨૧. શાંતિનાથ સ્તવન
૧પ૬૩
શુભવર્ધન
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
000
આવકાર
– આ. વિજય મુનિચન્દ્રસૂરિ
ડૉ. કવિન શાહ ગુજરાતી સાહિત્યના અભ્યાસી છે. બાર વ્રતધારી શ્રાવક પણ છે. નિવૃત્ત થયા પછી પણ તેઓ કંઈને કંઈ સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિ કરતાં રહ્યા છે.
વધતી ઉંમરના કારણે તેઓ હવે હસ્તપ્રતમાંથી પ્રતિલિપિ વગેરે કાર્ય કરી શકતાં નથી પણ કલિકુંડ તીર્થોદ્ધારક પૂ.આ.ભ.શ્રી રાજેન્દ્રસૂરિ મ.સા.ના સમુદાયના પૂ. સા. શ્રી સોહનશ્રીજી મ.ના પ્રશિષ્યા સાધ્વીશ્રી વિરાગરસાશ્રી મ., સાધ્વીશ્રી શાશ્વતયશાશ્રીજી મ., સાધ્વીશ્રી ધૈર્યરસાશ્રીએ પ્રતિલિપિ કરવાનું શ્રમસાધ્ય કાર્ય કરી આપતાં આવી અપ્રગટ રચનાઓ પ્રગટ થઈ રહી છે. આ બંને સાધ્વીજીઓએ મારા સંપાદનકાર્યમાં પણ પ્રતિલિપિ વગેરે કરવા દ્વારા ઘણી સહાય શ્રુતભક્તિથી પ્રેરાઈને કરી છે.
આજે સંસ્કૃત અને પ્રાકૃત ભાષાના વિદ્વાન સાધુ-સાધ્વીજીઓ સારી સંખ્યામાં છે. પ્રાચીન ગુજરાતી ભાષા કે જેમાં જૈન શ્રમણોએ પુષ્કળ સાહિત્ય રચ્યું છે એનો વ્યવસ્થિત અભ્યાસ કરનારા બહુ ઓછા છે. ત્યારે ડૉ. કવિન શાહ અને બંને સાધ્વીજીઓએ અપ્રગટ કૃતિઓને પ્રગટ કરવાનું સુંદર કાર્ય કર્યું છે. ખૂબ ખૂબ ધન્યવાદ ! અભિનંદન.
10
onenese
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પ્રકાશકીય |
પૂ.આ.ભ.શ્રી અરવિંદસૂરિ મ.સા., પૂ.આ.ભ.શ્રી યશોવિજયસૂરિ મ.સા. આદિની પ્રેરણા-માર્ગદર્શનપૂર્વક આ ગ્રંથમાળામાં અનેકવિધ ગ્રંથરત્નો પ્રગટ થઈ રહ્યા છે.
“અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જન સાહિત્ય સંચનના પ્રકાશન માટે પૂ.આ.ભ.શ્રી મુનિચન્દ્રસૂરિ મ.સા. પાસે ડૉ. કવિન શાહે માર્ગદર્શન માગ્યું. પૂ.આ.ભગવંત અમારી ગ્રંથમાળામાં પ્રગટ કરવા ભલામણ કરી અને એ પ્રમાણે આ ગ્રંથ પ્રકટ કરતાં અને આનંદ અનુભવીએ છીએ. | ગુજરાતી ભાષાનો જન્મ કલિકાલ સર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રસૂરિજીથી થયો છે અને એનું મુખ્યત્વે સંવર્ધન ત્યાગી મુનિરાજોએ કર્યું છે. વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્યના ૯૦% નિર્માણ જૈન આચાર્યો, મુનિરાજો, સાધ્વીજીઓ સુશ્રાવકોએ કર્યું છે. ઘણું આવું સાહિત્ય અપ્રગટ છે. અહીં આવું કેટલુંક સાહિત્ય પ્રગટ કરવા માટે સા. વિરાગરસાશ્રીએ અને ડૉ. કવિનભાઈએ જે શ્રુતભક્તિથી પ્રેરાઈ જહેમત ઉઠાવી છે તેની અમે ભૂરિભૂરિ અનુમોદના કરીએ છીએ.
આ સાહિત્યનો સ્વાધ્યાય કરી સહુ આત્મકલ્યાણને વરે એ જ અભિલાષા.
લી.
પ્રકાશક
ANidhidhighasisgsssssssssssssssssss
11
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
| ૐ હું નમો નાણસ્સ
સંપાદકીય નિવેદન જૈન સાહિત્યના સંશોધન પ્રકાશન અને સંપાદનના કાર્યમાં કેટલીક હસ્તપ્રતનો અભ્યાસ કર્યો હતો. આ હસ્તપ્રતો અપ્રગટ છે તેને પ્રગટ કરવા માટે “હસ્તપ્રત શોધ સંચય” શીર્ષકથી પ્રયત્ન કર્યો છે. હસ્તપ્રતની અન્ય નકલો જુદા જુદા જ્ઞાનભંડારમાં હોય છે તેની સાથે તુલના કરીને પાઠાંતર કે અન્ય વિગતો દર્શાવીને સંશોધન પ્રકાશન કાર્ય કરવું જોઈએ. પણ આ પ્રકાશનમાં આવો તુલનાત્મક અભ્યાસ કર્યો નથી. માત્ર જે તે જ્ઞાનભંડારમાંથી હસ્તપ્રત મળી છે તેનો પાઠ શોધીને ગુજરાતી લિપિમાં પ્રગટ કરવામાં આવ્યો છે ૨૧ હસ્તપ્રતના વિષય અંગે સંક્ષિપ્ત માહિતી અને કઠિન શબ્દાર્થ આપવામાં આવ્યા છે. હસ્તપ્રતના સંશોધનમાં મારા પ્રયત્નો ઉપરાંત કલિકુંડ તિર્થ.આ.રાજેન્દ્રસૂરિ મ.સા.નાં સમુદાયના પૂ. સાધ્વીજી વિરાગરસાશ્રીજી મ.સા. પૂ. સાધ્વીજી ધૈર્યરસાશ્રીજી તથા પૂ. સાધ્વીજી શાશ્વતયશાશ્રીજીનો સહયોગ પ્રાપ્ત થયો છે તેના પરિણામ સ્વરૂપે આ “શોધ સંચય”નું પ્રકાશન કરવામાં આવ્યું છે. પૂ.સાધ્વીજી મ.સા.ની શ્રુતજ્ઞાન પ્રત્યેની ભક્તિ અને સહયોગની જેટલી અનુમોદના કરીએ તેટલી ઓછી છે.
હસ્તપ્રતો મેળવવા માટે સમય બહુ થાય છે. જલ્દી જવાબ મળે નહીં એટલે ધીરજ રાખીને બે ત્રણ જ્ઞાનભંડારમાંથી મેળવવા પ્રયત્નો કરવા પડે છે નીચેના જ્ઞાન ભંડારમાંથી હસ્તપ્રતો પ્રાપ્ત થઈ છે.
શ્રી કૈલાસસાગરસૂરિ જ્ઞાન મંદિર - કોબા શ્રી એલ.ડી. ઇન્સ્ટીટ્યુટ ઓફ ઇન્ડોલોજી , અમદાવાદ,
GSSSB S0sdsdsdsdsdsdsdsdsdsdsdsdsdsd
12
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
SQSQSQSQSQSQSQSQSQSQSQSoN05059696969
શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જૈન જ્ઞાન ભંડાર – પાટણ (ઉ.ગુ.) શ્રી ચંદ્રસાગર જ્ઞાન ભંડાર ઉજ્જૈન (એમ.પી.) પ્રેરક મુનિ સર્વોદયસાગરજી મ.સા. શ્રી સમીબેન કાનજીભાઈ ઘેલાભાઈ (દઢીયા જ્ઞાન ભંડાર - નાનીખાખર - કચ્છ) પ્રેરક ઉપા. ભુવનચંદ્રજી મ.સા. શ્રી નિત્ય વિનય જીવન મણીવિજયજી જૈન પુસ્તક ભંડાર, ચાણસ્મા.
આ સંસ્થા તરફથી વિશેષતયા મુનિ ભગવંતની પ્રેરણાથી હસ્તપ્રતની ઝેરોક્ષ નકલ પ્રાપ્ત થઈ છે એટલે ગુજરાતી લિપિમાં લખાણ કરીને પ્રગટ કરવામાં આવ્યું છે.
હસ્તપ્રતો અંગેના વિષયનું કોઈ વિવેચન કરવામાં આવ્યું નથી. મૂળ હસ્તપ્રતમાં જે પ્રમાણે છે તે રીતે પ્રગટ કરવામાં આવ્યું છે. પ્રાચીન અને મધ્યકાલીન સાહિત્યમાં જોડણી અંગે કોઈ ચોક્કસ ધોરણ જોવા મળતું નથી એટલે હસ્તપ્રતના આધારે જોડણી લખવામાં આવી છે આ હસ્તપ્રતો નીચે જણાવેલા કાવ્ય પ્રકારની છે રાસ, હમચડી, કુલક, ચંદ્રાઉલા, દુહા-છંદ, ચોક, નવરસ-રસો, હુંડી, વેલી, સંવાદ, સંધિ ગીતા જેવા કાવ્ય પ્રકારોનો સમાવેશ થાય છે.
“જૈન સાહિત્યના કાવ્ય પ્રકારો” અને “જૈન સાહિત્યનો સ્વાધ્યાય' નામના પુસ્તકનું પ્રકાશન થયું છે. તેમાં ઉપરોક્ત કાવ્ય પ્રકારોની સ્વરૂપલક્ષી માહિતી અને દ્રષ્ટાંતનો ઉલ્લેખ થયો છે. અત્રે સંક્ષેપમાં કાવ્ય પ્રકારની વિગત નીચે પ્રમાણે છે.
13
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધ્ય
૩.
૧. રાસ - રાસ કે રાસા એટલે પદ્યમાં દેશી અને ઢાળબદ્ધ, ધર્મ
વિષયક કથાત્મક ચરિત્રાત્મક કે તાત્વિક વિષયોને સ્પર્શતી સમૂહમાં ગાઈ શકાય તેવી રચના. હમચડી - ગરબાની દેશીનો એક પ્રકાર છે રાસ, ગરબા, ફાગ, વિવાહલો, હોરી ગીતો જયાં કાવ્યોમાં વર્તુળાકારે ફરીને ગાવામાં આવતી કાવ્ય રચના હમચી અથવા હમચડી નામ પ્રચલીત છે. કુલક – કોઈ એક વિષયની સંખ્યામૂલક પદ્ય રચના. મૂળ આ પ્રકારની કાવ્યકૃતિ પ્રાકૃતમાં હતી પછી સંસ્કૃત અને ગુજરાતીમાં
કુલક રચનાઓ થઈ છે. ૪. ચંદ્રાઉના - ચંદ્રાઉલા નામની દેશના પ્રયોગથી રચાયેલી કાવ્ય
કૃતિ ૫. દુહા - સારરૂપ વિચારોનું દોહન કરીને દુહા પ્રકારના છંદમાં
રચાયેલી લઘુ કાવ્યકૃતિ. ૬. છંદ - અક્ષરમેળ કે માત્રામેળ કોઈ એક છંદનો પ્રયોગ કરીને
રચાયેલી કાવ્ય કૃતિ. ૭. ચોક - કોઈ એક રીતે ગાવાની રીત અથવા પદ્ધતિવાળી કાવ્ય
રચના લાવણી કાવ્યમાં ચોકનો ઉલ્લેખ મળે છે.ભક્તિમાર્ગની
ગેય રચના એ ચોક છે. ૮. નવરસો - રસ – સાહિત્યમાં પ્રચલિત નવરસમાંથી એક કરતાં
વધુ રસમાં રચાયેલી કાવ્ય રચના અન્ય અર્થ સરિતાના નવ રસમાં રચાયેલી કાવ્ય રચના. હુડી જૈન દર્શનના વિચારોનો સ્વીકાર કરવા માટે સ્તવન પ્રકારમાં રચાયેલી કાવ્ય કૃતિ.
૯.
dsdsdsdsdsdsdsdsdsdsdsdsd
14
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦. વેલિ - બીજ અથવા મૂળ આધ્યાત્મિક સાધનામાં ગુરુકૃપા
મહત્વની છે એટલે ગુરુ ગુણ ગાવાની કાવ્ય રચના. આધ્યાત્મિક
વિવાહનું નિરૂપણ કરતી કાવ્યરચના. ૧૧. સંવાદ નાટક અને એકાંકીના લક્ષણ તરીકે ગણાય છે. જેથી
સાહિત્યમાં સંવાદનો અર્થ બે પાત્રો વચ્ચેના વાર્તાલાપઃ સંવાદ
સંક્ષિપ્ત અને સૂચક હોય છે. ૧૨. સંધિ - અપભ્રંશ સાહિત્યમાં વસ્તુ વિભાજન માટે પ્રયોજાતો
શબ્દ “સંધિ' સંજ્ઞાથી કાવ્યો રચાયા છે. ૧૩. ગીતા - તીર્થકર ભગવાનની કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યા પછી જે
ઉપદેશ આપે છે તે જિનવાણી – જૈન દર્શનના વિચારોને કાવ્ય
અભિવ્યક્તિ તેને ગીતા કહેવામાં આવે છે. આ કાવ્ય પ્રકારો વિશે વિશેષ માહિતી સંદર્ભ ગ્રંથમાંથી પ્રાપ્ત થઈ
શકશે.
કાવ્ય પ્રકારો વિશે પ્રાથમિક માહિતી આપવામાં આવી છે.
હસ્તપ્રતોમાં જેથી સાહિત્ય અને દર્શનશાસ્ત્રના અનેકવિધ વિચારોનો સંગ્રહ થયો છે જેથી દર્શનના શ્રુતજ્ઞાનના વારસાનું ભવ્ય અને ગૌરવવંતુ સ્થાન હસ્તપ્રતોમાં છે એના પ્રકાશનથી અપ્રગટ શ્રુતજ્ઞાનની અપૂર્વ ભક્તિનો લ્હાવો લેવા જેવો છે. નૂતન જિનમંદિરની તુલનામાં જીર્ણોદ્ધારનું મૂલ્ય પણ ઉચ્ચ કોટીનું છે તેવી રીતે પ્રાચીન શ્રુતજ્ઞાનના જીર્ણોદ્ધાર સમાન હસ્તપ્રતોનું સંશોધન પ્રકાશન અને સંપાદન જ્ઞાન વારસાનો ભક્તિની રીતે અતિ મૂલ્યવાન સુકૃત ગણાય છે. હસ્તપ્રતોના મૂલ્ય અને ગુણવત્તા વિશે પ.પૂ.આ.પૂર્ણચન્દ્રસૂરિ સંપાદિત કલ્યાણ માસિકના શ્રત વિશેષાંકની માહિતી જૈનજૈનેતર વર્ગને માટે અનન્ય પ્રેરક છે. પૂર્વાચાર્યો અને મુનિભગવંતોએ
15
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથાક પરિશ્રમ કરીને વિવિધ કાવ્યોનું સર્જન કર્યું અને પંડિત-શ્રાવક કે લહિયા પાસે લખાવીને હસ્તપ્રતો તૈયાર કરાવી હતી. જૈન સંઘના કાર્યકર્તાઓએ આ હસ્તપ્રતોનું વર્ષોથી રક્ષણ કરીને જ્ઞાનભંડારમાં સુરક્ષિત છે. મુદ્રણકળાનો વિકાસ થયો ન હતો ત્યારે પ્રાચીન અને મધ્યકાલીન સમયમાં તાડપત્ર-ભોજપત્રો અને અન્ય પત્રો પર આ શ્રુતજ્ઞાન લખાવીને ભવિષ્યની પેઢીને માટે જ્ઞાન પ્રાપ્તિનો પૂર્વાચાર્યો એ અભૂતપૂર્વ ઉપકાર કર્યો છે એ ઉપકારના ફળ સ્વરૂપે હસ્તપ્રતોનું સંશોધન કાર્ય શ્રુતજ્ઞાનની ભક્તિનું ઘોતક બને છે. “અપ્રગ્ટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય” શીર્ષકથી આ પુસ્તકનું પ્રકાશન કરવામાં આવ્યું છે. હસ્ત પ્રતના વિવિધ વિષયો અંગે કોઈ વિવેચન કરવામાં આવ્યું નથી પણ મૂળ લખાણને પ્રકટ કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. કેટલાક કઠિન શબ્દોના અર્થ આપવામાં આવ્યા છે. આરંભમાં પૂર્વ ભૂમિકારૂપે હસ્તપ્રતનો વિષય-કવિનું નામ - રચના સમય અને વિષયને લગતી સંક્ષિપ્ત માહિતી પ્રગટ કરવામાં આવી છે.
હસ્તપ્રતનું ગુજરાતી લિપિમાં સંશોધન કરાવા માટે સહાયક મુનિવર્યો અને સાધ્વીજી મ.સા. ની શ્રુતભક્તિના સેવાકાર્યની અનુમોદના કરવામાં આવે છે.
જૈન સાહિત્ય-શ્રુતજ્ઞાનના વારસાનું મૂળ પૂર્વાચાર્યો અને હૃતોપાસક મુનિવરોએ રચેલી હસ્તપ્રતોમાં છે.
હસ્તપ્રતોના લેખન દ્વારા જૈનાગમ થી આરંભ કરીને જ્ઞાન-ક્રિયા આ ચાર ધર્મ, ચૌદ રાજલોક, જયોતિષ, કથા, તત્ત્વજ્ઞાન, કાવ્ય, ન્યાય, યોગ, વ્યાકરણ, અધ્યાત્મ, પ્રભુ ભક્તિ, આત્મરિદ્ધિ સાધના અને કાવ્ય, વિરતિધર્મ જેવા વિવિધ વિષયોના જ્ઞાનનો પ્રવાહ વહેતો રહ્યો છે. અને અર્વાચીન કાળમાં શ્રુતજ્ઞાનનો અભિનવ સ્વરૂપે પ્રચાર થયો છે. મુનિ
10606
545454545454545450
16
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
еееееееееееееееееееееееееееееееееееееееееееееееееееее
ભગવંતોની પ્રેરણાથી ગામ-નગર અને શહેરના સંઘના સેવકોએ-ભક્તોએ હસ્તપ્રતોના લેખન માટે સમાગ્રી પૂરા પાડી અને સંઘમાં હસ્તપ્રતોનો સંગ્રહ થયા પછી તેના રક્ષણ માટે પણ શ્રુતભક્તિનો લાભ લીધો છે. આજે પણ ભારતના વિવિધ નગર-ગામો અને શહેરોમાં હસ્તપ્રતનો અમૂલ્ય ખજાનો શ્રુતવારસાની સાક્ષી પૂરે છે. આ પ્રાચીન હસ્તપ્રતો એ જ્ઞાનવારસાના અધિકૃત દસ્તાવેજ સમાન છે.
વર્તમાનમાં અપ્રગટ હસ્તપ્રતોના પ્રકાશન સાથે જીર્ણાવસ્થામાં રહેલી હસ્તપ્રતોની ફોટોકોપી દ્વારા તેનું રક્ષણ કરવામાં આવે છે. ટૂંકમાં હસ્તપ્રતોના વારસાનું રક્ષણ મુદ્રણ, સંશોધન અને અધ્યયનનું સુકૃત વધુ વિકાસ પામે અને આત્માના જ્ઞાન, દર્શન, અને ચારિત્ર ગુણની વૃદ્ધિ પામે એજ સાચું ફળ છે.
ડૉ.કવિન શાહ બીલીમોરા....
sdsdsdsdses/SQSQSQSQSQSQSQSQSQSQSQSQSQSSSSSSSSSSSSB
17
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
SSSSSSSSSSSSS
NOUN
અનુક્રમ
ક્રમ
વિષય
]
૧.
....... ..........
S
$
0
.
૪
$ $ us
M
U
O
..........
૧૦૯
= “
સમેતશીખર રાસ .......... શિખરગીરી રાસ............ સમેતશિખરનાં સ્તવનો. શાંતિનાથ ધવલ(વિવાહલો) ........ નેમિનાથ હમચી (હમચડી) .....
નેમિનાથ શીલરાસ ............ ૭. સીમંધરસ્વામી ચંદ્રાઉલા
સંગરસ ચંદ્રાઉલા ......... ૯. જિનપાલ સંધિ
અનાથી ઋષીકુલક. .......
અધ્યાત્મભાવ ગીતા ........ ૧૨. ગર્ભવેલી... ૧૩. સ્થૂલિભદ્ર નવરસ દુહા... ૧૪. દુહા-છંદ . ૧૫. ૧૬. સિદ્ધાંતણૂંડીગીતા....... ૧૭. હૂંડી વિચાર .. ૧૮. સ્થૂલિભદ્ર નવરસગીત ........... ૧૯. નેમિનાથ રાજીમતીના ૨૪ ચોક ......... ૨૦. રિખભદેવ વિવાહલુ. ૨૧. શાંતિનાથ સ્તવન .....
૧૧ ૨.
......
૧૩૫
•
•
• • • •
• • • •
•
૧૩૭
૧૪૧
૧૪૩
.......... ૧૮૫
૧૯૩
.......
૨૦૩
........... ૨૨૫
18
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
હસ્તપ્રતોના લખાણમાં ૧૮ લિપીનો સમાવેશ થાય છે. આ લિપિમાં પ્રાદેશિકતાનો પ્રભાવ છે લિપિની સૂચી અને લિપિના નમૂનારૂપ માહિતી શ્રુતજ્ઞાનવિશેષાંક (કલ્યાણ માસિક)ને આધારે પ્રગટ કરવામાં આવી છે. તેમજ હસ્તપ્રત-પાન પણ અહીં છે.
લિપિના પ્રકાર
૧. હંસલિપિ ૨. ભૂતલિપિ ૩. જલીલિપિ ૪. માલવિલિપિ ૫. નડિલિપિ ૬. નાગરીલિપિ ૭. ઉડ્ડીલિપિ ૮. રાક્ષસીલિપિ ૯. યવનીલિપી
૧૦. તુરૂકડીલિપિ ૧૧. કીરીલિપિ ૧૨. દ્રવિડિલિપી ૧૩. સેંઘાવિલિપિ ૧૪. લાડલિપિ ૧૫. પારસીલિપિ ૧૬. અનિમિતિલિપિ ૧૭. ચાણક્યલિપિ ૧૮. મૂળદેવીલિપિ
19
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
ana
X < x < x < x < x < x <
ताडपत्रीय पुस्तकॊमां करेला पत्रांकॊ
खेडम खंडो
१ = १, अँ, ख, छू, श्री. श्री २ = २, न, स्त्रि, स्नि, श्री, थी ३ = ३,मः, श्री, श्री, श्री.
४= क, क, क, का, फ, फ, क, का, क्क, क्रा, ६०. ५ = ट, ल, चर्च,,,,, न, ना, खा, टी, टा, टी. ६ = फ, फू, फा, फ, फ, फ्रका, फ्र, कु, फु, फु, फु, पर. ७ = य, ग्रे, ग्रा. ग्र. σ = 5,5,5,5,5U. ~=F, F, F. દશક અંકો
१ = लृ, र्ल .
२ = घ, ता. ३ = ल, ला. ४ = त, र्त, ता, त
५ = C, G,६,६, २
घु, घु,
घूँ, तू, सु...
9
=
८ = ७,८७.
~ = १२,६३, ६३,४,
0 =
20
शतई खंडो
१ = सु,
२ = तू, स्त्र, स.
३ = स्ता, सा, सा
६ = स्त्री, [ता, सा. ५ = स्त्री, सो, सो . ६ = स्तं, स्तं, सूं .
७ = स्तः, तः, स्रः
10000
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
0 0 0 0 0 0 000 0000000
समानताना कारणॆ भ्रम थाय तॆवा प्राचीन लिपिना अक्षरॊ
ang
553 हह| ज ज्ञ
ईईई
टउद
すすす
टाय
रुदक कृ 335
पपय एगा एग
ऐ पे ये नुनुन
अना दव
करूलक व व
खख स्व न 7
गमसरा 9 य
गे एग) पण
रा ग
नननुसव व ब च
वद्दद्यघ क(खु) क
शत्रा
पु-फफ
फ पु
ब च च
पप्प चनबग् उग्वबच म म
21
तस
77
ब ब
मग स ा (ज्ज) द्य
य पटा |दृ ह
ष प
सम
ह ह इ
रक रक
३३द्ध
एय एय
ब
प्न प्न प्न प्ल
ष्षृ ष्ट
ष्ठ ष्ट
स्त सू
कुकु
कू क्त क्रू क्त
कक्ककक
रक खु एए
ब
NA ६६
सू मू
भु
भु श्रु
0000000
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
त्क कक त्व
कक्त
क्क कककट्य ट्या क्ख व इक श्करक त्यू यत्यय गग जया द्य घ ग्घ गप्प ग्घ
ध्य यथा च्च चव
त्य धन्य
भ्य त्यच्चभ्य ज्ज ऊमानज्जय प्य यस्य ज्झ बनध र्य त्य र्य ज्ञ ज्ञज्ञज्ञ
क्र कक
त स्त सन्न ल म त्म ब्द धबधब्ध यह ए एह
hw bhohagruB
ดช ณ พ
ई हुक
8 .
furry at
श्र
स्व
स्व
१० भा शतथी २० भा शतठसुधीनी लिपि
त्थ (कन
न्न तन्न पप प्फ फ
कल लस्स ब्ल बब्ब हमद क्व छ
क्ष रूद कद ज्वज व्याभ त्व त्वच स्थ सस्वस्थ
श्चश्वश्व ववव
त्स्य श्य
पत्र वस्त्र ल्व वल क्ष्य हा
भप्रप्तब म्म म्म रय ग्य ल्तल
स्व सू
श्व श्व इव ग्न म
स्क यूक
क्य क्य शक्य ख्य थ व्य ज्य धन्य
司9%
० ॥utor ६७३ ॥३॥
00000000
22
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
0000000000000000000REKKKKAKKohdhh600000000000 000000000000000000000000000000000000000000000000000000
थथथ
अमन आ आग्रा
::
YNAAMHEMANNA
उठ ठ7 ऊ ऊक ऋ रु रु ऋ रह ल ललल
न नगरन पापा फफफफ बबब भ रजतमम म ममम म यययय ररर ल लललल
शशशशश ष ११०
१० भा शतध्थी २० मा शत:सुधीनी लिपि
ओ औ मम अं अं अं अः ग्रा प्रायः क केक ख व ख ग ग घ ५८ 3. ड. चतवन
छ जजजज झमक
के के क का (ककि विकि की की ऊ कु कुक रूलू कू करुकृ कु (क (के का (कौ के कालः
TH THE Gla वीपीक दूध पावर Ww/ो पक्षको
ट टट ठ ठठन डडड मर ढदद
लए " त ठतततत
११ २२ ३२४४ ४५६६६७0CCC एUC९ १० १
23
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
hindhdh000000000000000000000
धार |कं कः लत्र ल्ल ब्लन के/ककिकः कः व बदलला की की क्त कक्क तत्कं व क्व वक्त की की क्व रक व व व ज्वज कु कुऊऊग्ग यायत्त त द्व .. खुरक
ग्घ गप्प |त्नन व ध्व छ
भात्रा सहित प्रायीन हेवनागरी लिपिनी विभिन्नता
|च्छ |त्ववत्व ल्वस्व ज्ज जजछ त्सस स्वस .. ..
ज्झज्जषधस्तक्ततह दुऊ ज्ञज्ञज्ञ न्त न हा कुरूकच ञ्च प्ततच्च
त्स्यस्य सह
ग्य य । क्ष क्षत
। ମ ୫ इह
ट्य ट्रस्थ स्व पण र त्तत कक्रक
त्थब क ख द ६३ |nod॥
न्न न द्र ॥ ॥ ब्बल्क कान स्वत्र को को भक्त के क्ल छ ज ज्य
SHATAINIIN AAI SINDIAN YAN AISE
MI AURI112424Taan II
WNONYMS
म्य म्यन
के
24
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
क क
।ध
अ अ आया
व
पप फफ ब ब भ भत्तन
म म जज य य झमम र २
+ R
प्रायीन-अर्वायीन लिपिनी विभिन्नता
SUGARMA
Elop Bho
wr mrdose
अं अः अः अः
It
og
to
25
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
S
500SS
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
૩.
આચાર્યશ્રી કારસૂરિ જ્ઞાનમંદિર ગ્રંથાવલી
! પ્રભુવાણી પ્રસાર સ્થંભ યોજના : ૧,૧૧,૧૧૧ ૧. શ્રી સમસ્ત વાવ પથક શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજન જૈન સંઘ-ગુરુમૂર્તિ પ્રતિષ્ઠા-સ્મૃતિ
શેઠશ્રી ચંદુલાલ કાલચંદ પરીખ પરિવાર, વાવ શ્રી સિદ્ધગિરિ ચાતુર્માસ આરાધના (સં. ૨૦૫૭) દરમ્યાન થયેલ જ્ઞાનખાતાની આવકમાંથી હસ્તે : શેઠશ્રી ધુડાલાલ પુનમચંદભાઈ હેક્કડ પરિવાર, ડીસા, બનાસકાંઠા
શ્રી ધર્મોત્તેજક પાઠશાળા, શ્રી ઝીંઝુવાડા જૈન સંઘ, ઝીંઝુવાડા ૫. શ્રી સુઈગામ જૈન સંઘ, સુઈગામ
શ્રી વાંકડિયા વડગામ જૈન સંઘ, વાંકડિયા વડગામ ૭. શ્રી ગરાંબડી જૈન સંઘ, ગરાંબડી, ૮. શ્રી રાંદેરરોડ જૈન સંઘ, અડાજણ પાટીયા, રાંદેરરોડ, સુરત
શ્રી ચિંતામણી પાર્શ્વનાથ જૈન સંઘ પાર્લા (ઈસ્ટ), મુંબઈ ૧૦. શ્રી આદિનાથ તપાગચ્છ શ્વેતાંબર મૂ.પૂ.જૈન સંઘ, કતારગામ, સુરત ૧૧. શ્રી કૈલાસનગર જૈન સંઘ, કલાસનગર, સુરત ૧૨. શ્રી ઉચોસણ જૈન સંઘ
સમુબા શ્રાવિકા આરાધના ભવન, સુરત જ્ઞાનખાતેથી ૧૩. શ્રી વાવ પથક જૈન જે.મૂ.પૂ. સંધ, અમદાવાદ ૧૪. શ્રી વાવ જૈન સંઘ, વાવ, બનાસકાંઠા ૧૫. કુ. નેહલબેન કુમુદભાઈ (કટોસણ રોડ)ની દિક્ષા પ્રસંગે થયેલ
આવકમાંથી ૧૬ શ્રી આદિનાથ શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક જૈન સંઘ, નવસારી ૧૭. શ્રી ભીલડીયાજી પાર્શ્વનાથ જૈન દેરાસર પેઢી-ભીલડીયાજી
{ પ્રભુવાણી પ્રસાર યોજના : ૧,૧૧૧ ! ૧. શ્રી દિપા શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજન જૈન સંઘ, રાંદેરરોડ, સુરત ૨. શ્રી સીમંધરસ્વામી મહિલા મંડળ, પ્રતિષ્ઠા કોમ્પલેક્ષ, સુરત ૩. શ્રી શ્રેણિકપાર્ક જૈન શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજન સંઘ, ન્યૂ રાંદેરરોડ, સુરત
sdsdsdsdsdsdsdsdsdsdsdsdsdsdsdsSQSQSQSQSQSQSQSQSQS.
26
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
да се насекаде веселееееееееееееееееееееееееееее આચાર્યશ્રી ૐકારસૂરિ જ્ઞાનમંદિર ગ્રંથાવલી
| પ્રભવાણી પ્રસાર અનુમોદક યોજના : ૩૧,૧૧૧ | ૧. શ્રી મોરવાડા જૈન સંઘ, મોરવાડા ૨. શ્રી ઉમરા જૈન સંઘ, સુરત
શ્રી શત્રુંજય ટાવર જૈન સંઘ, સુરત ૪. શ્રી ચૌમુખજી પાર્શ્વનાથ જૈન મંદિર ટ્રસ્ટ
શ્રી જૈન શ્વેતાંબર તપાગચ્છ સંઘ ગઢસિવાના (રાજ.) ૫. શ્રીમતી તારાબેન ગગલદાસ વડેચા-ઉચોસણ ૬. શ્રી સુખસાગર અને મલ્હાર એપાર્ટમેન્ટ, સુરતની શ્રાવિકાઓ
તરફથી. ૭. રવિજયોત એપાર્ટમેન્ટ, સુરતની શ્રાવિકાઓ તરફથી. ૮. અઠવાલાઈન્સ જૈન સંઘ, પાંડવબંગલો, સુરત શ્રાવિકાઓ તરફથી. ૯. શ્રી આદિનાથ તપાગચ્છ જે.મૂર્તિપૂજન જૈન સંઘ, કતારગામ, સુરત ૧૦. શ્રીમતી વર્ષાબેન કર્ણાવત, પાલનપુર
| પ્રભવાણી પ્રસાર ભક્ત : ૧૫,૧૧૧ |
૧.
૨.
શ્રી દેસલપુર (કંઠી) શ્રી પાર્શ્વચંદ્રગચ્છ (ઉપાધ્યાય ભુવનચંદ્રજીની પ્રેરણાથી) શ્રી ધ્રાંગધ્રા શ્રી પાર્શ્વચંદ્રસૂરિશ્વરગચ્છ (ઉપાધ્યાય ભુવનચંદ્રજીની પ્રેરણાથી) શ્રી અઠવાલાઈન્સ જૈન સંઘ, સુરત શ્રાવિકા ઉપાશ્રય
૩.
27
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
છે
આચાર્યશ્રી કારસૂરિ જ્ઞાનમંદિર ગ્રંથાવલી વાવ નગરે પૂજ્ય આચાર્ય ભગવંત ૐકારસૂરિ
મહારાજાની ગુરુમૂર્તિ પ્રતિષ્ઠા મૃતિ ૧. રૂ. ૨,૧૧,૧૧૧ શ્રી વાવ શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજન જૈન સંઘ ૨. રૂા. ૧,૧૧,૧૧૧ શ્રી વાવ પથક થે.મૂર્તિપૂજન જૈન સંઘ, અમદાવાદ
રૂા. ૩૧,OOO શ્રી સુઈગામ જૈન સંઘ રૂા. ૩૧,000 શ્રી બેણપ જૈન સંઘ
રૂા. ૩૧,OOO શ્રી ઉચોસણ જૈન સંઘ ૬. રૂા. ૩૧,000 શ્રી ભરડવા જૈન સંઘ ૭. રૂા. ૩૧,000 શ્રી અસારા જૈન સંઘ
રૂા. ૩૧,000 શ્રી ગરાંબડી જૈન સંઘ રૂા. ૩૧,000 શ્રી માડકા જૈન સંઘ
રૂા. ૩૧,OOO શ્રી તીર્થગામ જૈન સંઘ ૧૧. રૂા. ૩૧,૦૦૦ શ્રી કોરડા જૈન સંઘ ૧૨. રૂા. ૩૧,000 શ્રી ઢીમા જૈન સંઘ ૧૩. રૂા. ૩૧,000 શ્રી માલસણ જૈન સંઘ ૧૪. રૂા. ૩૧,૦૦૦ શ્રી મોરવાડા જૈન સંઘ ૧૫. રૂા. ૩૧,000 શ્રી વર્ધમાન હૈ.પૂ.પૂ. જૈન સંઘ
કતારગામ દરવાજા, સુરત ૧૬. રૂા. ૧૧,૧૧૧ શ્રી વાસરડા જૈન સંઘ
$
28
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. સમેતશિખર રાસા આ રાસની રચના અમૃતસાગરનાં શિષ્ય કવિ ગુલાબચંદ સં. ૧૮૩૫માં પોતાનાં આત્માનંદ માટે કરી હશે અને સૌભાગ્યસૂરિએ તેનું સંશોધન કરી સં. ૧૯૭૭ના વૈશાખ માસમાં અજીમગંજમાં ગાયો હશે. કવિએ ‘રાસ' નામનો પ્રયોગ કર્યો છે પણ સમગ્ર કૃતિમાં દુહા અને ઢાળમાં ર0 તીર્થકરોના જીવનની ઝાંખી કરાવીને નિર્વાણની માહિતી આપી છે. કવિએ મધ્યમકાલીન કાવ્ય પરંપરાનુસાર અંતે કળશ રચના કરીને ગુરુ પરંપરા સાથે કવિ અને સ્થળનો નિર્દેશ કર્યો છે. : સમેતશિખર રાસઃ ઈહાં વાંદી વીર જિનેસરૂ, રચણ્યું રાસ રસાલ, તીરથ શિખર સમેતની, મહિમા વળી વિશાલ ... (1) મોટો તીરથ મહિયલે, પ્રગટ્યો શિખર સમેત, કોડાકોડી મુનિવરુ, સિદ્ધગએ ઈહ ખેત ... (2) તીરથ શિખર સમેત એ, ફરસ્યાં પાપ પુલાય, ભવિજન ભેટો ભાવસ્યું, જયું સુખ સંપદ થાય ... (3) મહિમા શિખર સમેતની, કહિ ન શકે કવિ કોય, ગુણ અનંત ભગવંતનાં, તિમ એ તીરથ હોય ... (4) : ઢાળ - ચોપાઈની : ગિરિવર શિખર સમો નહીં કોય, એહની મહિમા સબ જગ હોય, વીશ જિનેસર મુગતે ગયા, મુનિજન ધ્યાન ધરીને રહ્યા ... (1) પ્રથમ અયોધ્યાનગરી ભલી, તિહાં જિતશત્રુ નરેસર બલી, વિજયારાણીનો સુત જાણ, અજિત કુમર સહુ ગુણનાં ખાણ ... (2) જસુ ઈંદ્રાદિક સેવા કરે, ઈંદ્રાણી અતિ ઉત્સવ ઘરે, ચક્રવર્તીની પદવી લહી, ખંડ છે એ જિણ સાધ્યા સહી ... (3)
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
દ
અનુક્રમ ઈમ ભોગવતાં ભોગ, પુન (પુન્ય) પ્રસાદમિલ્યા સહુ જોગ, અવસર હૈ સંવત્સર દાન, સંજમ લીનો આપ સુજાણ ... કર્મ ખપાવીયો પામ્યો જ્ઞાન, કેવલ દર્શન લહ્યો ધ્યાન, વિચરે પુછવી મંડલમાંહિ, ભવ્યજીવ પ્રતિબોધ લીહિ .. સિંહ સેનાદિક ગણધર ભયા, પંચાણવ સંખ્યા સહુ થયાં, એક લાખ મુનિવર પરવર્યા, શ્રાવક શ્રાવકણી બહુ કહ્યાં ... તીન લાખ વલિ તીસ હજાર, સાધવિયાં જાણો સુવિચાર, શ્રાવક સહસ અઠ્ઠાણુ સહી, દોય લાખ સંખ્યા ગહગહી ... પાંચ લાખ પૈતાલીસ હજાર શ્રાવકણી સંખ્યા સુવિચાર, બહુત્તર લાખ પૂરવનો આય, કંચનવરણ શરીર સુહાય .. સાડી ચારસે ધનુષ શરીરમાન, લહ્યાં પ્રભુ ગુણ ગંભીર, ગજલંછન પ્રભુજીનો જાણ, અમૃત સમ જસુ મીઠીવાણ ... (૯) અનુક્રમે પ્રભુજી શિખર સમેત, ગિરવર પર આવ્યા નિજ હેત, સહસ મુનીશ્વરને પરિવાર, માસખમણ અણસણ કરસાર ... (૧૦) ચૈત્રી સુદી પુનિમને દિને મુક્તગએ પ્રભુ તીરથ ઈને, ભૂચર ખેચર કિંજર સુરી, ઇંદ્રાદિક સહુ ઉચ્છવ કરી ... (૧૧) થાપ્યો તીરથ મોટો મહી, અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ ભયો તે સહી, એ તીરથની જાત્રા કરે તૈ ભવિયણ અક્ષય સુખ લહૈ ... (૧૨)
: દુહા : શ્રી સંભવ જિનરાજજી, ગએ ઈહાં નિર્વાણ, શિખર સમેત સુહામણો, પ્રગટયો તીરથ જાણ... સુગુણ સનેહી સાજન, શ્રી સીમંધરસ્વામ, એહની સાવથી નગરી, ભરી ધન સંપત સહુ થોક, જિતારી નૃપ રાજ કરે, સુખીયા સબ લોક, સેના રાણી મીઠીવાણી ગુણની ખાણી... (૧) જેહનૈ સુત શ્રી સંભવ જનમ્યા, સકલસુજાણ કંચનવરણ શરીર મનોહાર, પ્રભુનો જાણ લંછન અશ્વતણો સોહે પ્રભુનો પરધાન, સાઠ લાખ પૂરવનો પ્રભુનો આયુ પ્રમાણ... (૨)
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
એકસો દોયસયાયે પ્રભુને ગણધર હોય, દોય લાખ મુનિ જેહનો ગુણવંતા જગજોય, તીન લાખ શ્રમણીવલી, ઉપર સહસ છત્તીસ, ભૂમંડલ વિચરે પ્રભુ, શ્રી સંભવ જગદીશ... તીન લાખ વલિ સહસ્ત્રત્રયાણું શ્રાવક લોક, પલખ સહસ છત્તીસ શ્રાવકણી સંખ્યા થોક, ત્રિમુખયક્ષ અરૂ દુરિતી દેવી, સાનિધકાર, વિચરતા પ્રભુ સકલ સંઘમે જય જયકાર.. (૪) સહસ શ્રમણ પરવારે પ્રભુજી શિખર સમેત, એક માસ સંલેખણ કીની નિજપદ હેત, ઈણગિર ઉપર પાયો પ્રભુજી પદ નિરવાણ, તીરથ મહિમા મહિયલ મોટી થઈય સુજાણ... (૫)
: દુહા : અભિનંદન જિન વંદીયે, પાયો પદ નિરવાણ, શિખર સમેત સુહામણો, ભેટો તીર્થ સુજાણ... સહસ શ્રમણસુ સુખ સંજમ ધરો એહની નગરી અયોધ્યા સુરપુરી સમભલી,
સંવર રાજા સોહે મનરલી, સિદ્ધાર્થારાણી તસુ નંદએ.... ઉલ્લાલો : નંદ એ સોવનવરણ સોહૈ, ધનુષસાઢી તીનર્સ,
સુંદર શરીર પ્રમાણ ઘુતિકર, કપિ લંછન નિત વસૈ, પૂર્વ પચાસ આયુ ગણધર, એકસો સોલએ,
તીન લાખ મુનિ છ લાખ આર્યા, સહસત્રિશત તોલએ. ચાલ : સહસ અટ્ટાસી દોલખ શ્રાધ્ધની સંખ્યા ચોલખ સત્તાવીશની,
શ્રાવકસ્યારી સંખ્યા જાણએ નાયકયક્ષ કાલિકા ઠાણએ. ઉલ્લાલો : ઠાણ એ શિખર સમેત ઉપર, માસ એક સંલેખણ, ઈક સહસ
સાધુ પરવર્યા, પ્રભુ મુક્તિ પહુચે પંખણા ઈમહી અયોધ્યા મેઘનરવર, દેવી માત સુમંગલા શ્રીમતિજિનવર ભએ, નંદન સદા હોત સુમંગલા.
(૧)
સમેતશિખર રાસ
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
: સોવનવર્ણ ધનુષ તનુ તીનસૈ, લંછન કૌંચ સોહે શુભ ગેલસૈ, પૂરવલાખ ચાલીશ આયુએ, એકસો ગણધર ગુણ ગણતાઉએ. ઉલ્લાલો ઃ સાહૂણમુનિ ત્રિણલાખ સોહૈ, સહસવીસ પ્રમાણ એ, પણ લક્ષ તીસ હજાર સાધ્વી, શ્રાવક દોયલક્ષ જાણ એ, સંખ્યા ઈક્યાશી સહસ ઉપર શ્રાવિકા ઈમ આનીયૈ, પણ લાખ સોલૈ સહસ તુંબરૂ મહાકાલી માનીયે, શ્રી શિખર ઉપર સાત સંખ્યા સહસ સાધુ, કર માસકી સંલેખણા પ્રભુ મુક્તિ પુહતા ચંગએ. : ઈમ કોસંબી નગરી તાતએ, ધરરૃપ તાત, સુસીમા માતએ, પદ્મપ્રભુ તસુ અંગજ નાથએ, લંછન કમલતણો શુભ હાથએ.
ઉલ્લાલો હાથ એ ધનુષ પ્રમાણયુત અઠ્ઠાઈસૈ તનુ કહ્યો, તીન લાખ પૂર્વીયુત કહાવૈ, એકસો ગણધર લહ્યો. લખતીન તીસ હજાર સાધૂ, વીસ સહસ લખચારએ. સાધવી દોય લખ સહસદ્ઘિ હેતરે, શ્રાવક સંખ્યા સારએ. : પાંચ લાખ વલી પાંચ હજારએ, શ્રાવણ્યારી સંખ્યા સારએ, કુસુમદેવ અરૂ શ્યામા દેવી કહી, લાલવરણ તનુ સોહૈ પ્રભુ સહી. ઉલ્લાલો : સોહએ શિખર સમેત ઉપર, આઠસૈ ત્રિણ મુનિવરા,
ક૨ માસ સંલેખણ શિવ લહૈ, પ્રભુ સેવ કર રહૈ સુરવા. શ્રી પદ્મપ્રભુજી મુક્તિ પહુતા, ગિર શિખર મહિમા ભઈ, તસુ ચરણ પંકજ બાલ વંદે, હૃદય આનંદ ગહગહી. : દુહા : શ્રી સુપાસ જિણંદના, પદપંકજ આરામ ભવિજન ભ્રમરસુ સેવતા, પામે વાંછિત કામ. (૧) શ્રી સીમંધર સાહિબા... ચાલ ઃ નગરી વાણારસી શોભતી, રાજા તાતપ્રતિષ્ઠ લાલરે, દેવી પૃથિવી માતજી, સ્વસ્તિક લંછન શિષ્ટ લાલરે... (૧) શ્રી સુપાર્શ્વ જિણંદજી વીસપૂરવ લખ આયુ લાલ રે ધનુષદોયસે દેહનો કંચનવરણ સુહાય લાલરે... શ્રી... (૨)
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
ચાલ
ચાલ
ચાલ
૪
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચાણવ ગણધર કહ્યા, સાધુ ત્રણ લાખ હોય લાલરે, ચાર લાખ તીસ ઉપરૈ, સહસ સાવિયાં જોય લાલરે... શ્રી... (૩) સહસ સત્તાવન લક્ષની, શ્રાવક સંખ્યા થાય લાલરે, ચાર લાખ વલી તેણવે સહસ શ્રાવકણી ભાય લાલરે શ્રી... (૪) માતંગ યક્ષ શાંતા સુરી, પાંચñ મુનિ પિરવાર લાલરે,
કર અણસણ મુગતે ગયા, નામ લિયો નિસ્તાર લાલ... શ્રી... (૫) શ્રી ચંદાપ્રભુ વંદિચૈ
નગ૨ ચંદ્રપુર ઈણ પરૈ, રાજા તાત મહેસ લાલરે,
દેવિ માતા લક્ષ્મણા સુત ચંદ્રા પ્રભુ વેસ લાલરે... શ્રી... (૬) શ્રી ચંદાપ્રભુ વંદિહૈ, ચંદ્રવરણ તનુ જોય લાલરે,
લંછન ચંદ્ર તણો ભલો, ધનુષ દોઢસે હોય લાલરે... શ્રી... (૭) ભવિક કમલ પ્રતિબોધતાં, સેવૈ સુર નર યક્ષ લાલરે, દશલખ પૂરવ આઉખો, તેણવૈ ગણધર દક્ષ લાલરે... શ્રી... (૮) દોય લાખ સહસ પચાણવૈ, મુનિ શ્રમણી તીન લક્ષ લાલરે,
અસીસ સહસ સંખ્યા કહી, શ્રાવક વલિ દોય લક્ષ લાલરે... શ્રી... (૯) લાખ પચાશ ઉપરવાલી, શ્રાવણ ચઉલક્ષધાર લાલરે, સહસઈકાણવ ઉપરે પ્રભુજીનો પ૨વા૨ લાલરે... શ્રી... (૧૦) વિજયદેવ ભ્રકૃટી સુરી, સહસ સાધુ પરવાર લાલરે, સંલેખણ ઈકમાસની પુહતા મુક્તિ મઝાર લાલરે... શ્રી... (૧૧) : દુહા : જયશ્રી સુવિધ જિનેસરૂ, જગપતિ દીન દયાલ,
સમેતશિખર મુગતે ગયાં, ભવિજનકે પ્રતિપાલ... (૧)
: ઢાળ :
(શ્રી વિમલાચલ શિરતિલો એહની.)
નય કાકંદી નરપતિ એમ પિતા સુગ્રીવ,
દેવી રામા માતા સુત ભએ શુભ જીવ... (૨) રજત વરણ ગાત્ર શતધનુષ એક પરમાણ, દોય લાખ પૂરવ કહ્યો, પ્રભુનો આયુષ જાણ... (૩)
સમેતશિખર રાસ
૫
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
અઠ્યાસી સંખ્યા ભએ, ગણધર પરમ પ્રધાન, લખદો મુનિ વિશતિસહસ એકલખ શ્રમણી જાન... (૪) દોયલક્ષ શ્રાવક કહ્યાં અરૂ ગુણતીસહર, એકોત્તર ચોલખ લહસ શ્રાવકણી, સુવિચાર.... (૫) સુરી સુતારા સુર અજિત શ્રી સંઘ સાનિધકાર, સહસ સાધુ પરવાર આએ, શિખર સુચાર... (૬) માસ સંલેખણ કરી પ્રભુ મુક્તિ ગએ ઈહ કોર, તીરથ મહિમા મહિયલે પ્રગટી ચારો ઓર... (૭) ઈમહી જ શીતલનાથનો હિવ સુણીજવો અધિકાર, ભદ્રિલપુર દઢરથપિતા, માત નંદા સુખકાર... (2) લંછન સુત શ્રી વત્સનો, શ્રી શીતલ જિનચંદ, કંચન વરણે નેવું ધનુષમાન, શરીર અમંદ... (૯) એક લાખ પૂરવ કહ્યો, પ્રભુનો આયુ પ્રમાણ, ઈક્યાસી ગણધર કહ્યાં, મુનિ ઈકલાખ સુજાન... (૧૦) એક લાખ ચાલીશ સહસ, શ્રમણી સંખ્યા હોય, સહસ વ્યાસી દોયલખ શ્રાવક સંખ્યા જોય... (૧૧) સહસ અઠ્ઠાવન લક્ષચી શ્રાવકણી સુવિચાર, દેવી અશોકા, બ્રહ્મસુર સહુ સંઘ સાનિધકાર... (૧૨) શિખર સમેત સહસ્ત્રઈક સાધૂને પરિવાર, મુક્તિગએ પ્રભુમાસકી સંલેખન કરિ સાર... (૧૩)
: દુહા : શ્રી શ્રેયાંસ જિનેસરૂ, સુખસંપદ દાતાર, શિખર શિરોમણિ શિખર શિવસિદ્ધ સુખકાર..
* : ઢાળ :
(સંપ્રતિ સાચો રાજા એહની) સિંહપુરી નગરી તિહાં રાજા વિષ્ણુ નરેસર તાતજી, કંચનવરણ શ્રેયાંસ પ્રભુજી, ઉપજયા વિષ્ણુ સુમાતાજી... ન. (૧)
Mો
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
નમો રે નમો શ્રી ત્રિભુવનરાયા, ખગ્ર લંછન પ્રભુ પાયજી, ધનુષ ઐસી દેહમાન ચોરાશી લાખ વરસ આયુજી.... (૨) ગણધર બહુતર સહસ ચોરાશી, મુનિ શ્રમણી તીન લક્ષજી, તીન સહસ વલિ સહસગુણ્યાશી, શ્રાવક પણ દોય લખજી. ન. (૩) અડતાલીશ સહસ વલિ ચોલખ શ્રાવિકા જાણો સારજી, સાજ અમર સુરી માનવી જાણો, શ્રી સંઘ સાનિધકારજી... ન. (૪) સહસ મુનિસરને પરિવાર, પ્રભુજી શિખર સમેતજી, માસ સંલેખન કર પ્રભુ પુણતા, મુક્તિ મહેલ સુખહેતજી... ન. (૫)
નમો રે નમો શ્રી ત્રિભુવનરાયા હિવ કંપિલપુર તાત ભૂપતિ, શ્રી કૃતવર્મસુ તાતજી, શ્યામાદેવી અંગજ ઉપના, વિમલનાથ જગતાતજી... ન. (૬) શ્કર લંછન સોવનકાયા, સાઠ ધનુષ દેહમાનજી, સાઠ લાખ વત્સરનો આયુ, શિષ્ય સત્તાવન જાનજી... ન. (૭) સાઠ સહસમુનિ અડસય ઈકલખ શ્રમણી શ્રાવક જાણજી, આઠ સહસ દોલખ, શ્રાવિકા ચૌલક્ષ સંખ્યા આણજી. ન. (૮) પમુખ સુરવર વિદિતા દેવી, પ્રભુજી શિખર સમેતજી, પહજાર સાધુ પરિવાર, મુક્તિ ગએ સુખ હેતજી... ન. (૯)
નમો રે નમો શ્રી ત્રિભુવનરાયા નગરી નામ અયોધ્યા નરવર, સિંહસેન જગસારજી, સુજસામાત તિણે સુત જાયો, પ્રભુજી અનંતકુમારજી... ન. (૧૦) લંછન શ્યન સોવન સમકાયા, ધનુષ પચાશ પ્રમાણજી, તીસ લાખ વત્સરનો આયુ ગણધર પચવીશ આણજી... ન. (૧૧) છાસઠ સહસ મુનિસરસોહે, બાસઠ શ્રમણી હજારજી, છ હજાર લાખ દોય શ્રાવક શ્રાવકણીઈમ ધારજી... ન. (૧૨) ચાર લાખ વલી ચઉદહજાર એ, અંકુશાદેવી હોય છે, પયાલ યક્ષકે શ્રી સંઘ સાનિધકારી નિત પ્રતિ હોયજી. ન. (૧૩) આઠસે મુનિવરને પરિવાર, શિખર સમેત પ્રધાનજી, માસ સંલેખન કર ગિર ઉપર ૫હતા પદ નિરવાણજી... ન. (૧૪)
સમેતશિખર રાસ
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઐસે ધર્મ જિસેસરસુ પુછતા પદ નિર્વાણ, શિખર સમેત ગિરંદ પર, નમો નમો ગભાણ... (૧) જગતગુરૂ ત્રિશલાનંદનજી એહની, રત્નપુરી નગરી ધણીજી, ભાનુરાય સુજાણ રાણી સુવ્રત માતગ્નજી, ધર્મનાથ ગુણખાણ...(૧) જગતપતિ ધર્મ જિનેસર સાર, ધનુષ પૈતાલીશ તનુ કહ્યોજી,
વજ લંછન સુખકાર... જ. (૨) ચૌતીસ ગણધર મુનિ કહ્યાંજી, ચોસઠ સહસ પ્રમાણ, શ્રમણી બાસઠ સહસ સ્પંજી, શ્રાવક દોય લક્ષ પ્રમાણ... જ. (૩) ચાર સહસ વલિ ઉપરેજી, ચોલખ એક હજાર, શ્રાવકણી સંખ્યા કહીજી, દશલખ આયુ વિચાર... જ. (૪) કિંમર સુર યત્નાસુરીજી, એક સહસ પરિવાર, સમેતશિખર મુગતે ગયાજી, વાંદુ વાર હજાર... જ. (૫)
જગતપતિ શાંતિજિનેસર સાર” હત્થણાપુર વિશ્વસેનનાજી, અચિરા માત ઉદાર, શાંતિ જિનેસર જનમીયાજી, ત્રિભુવન જયજયકાર... જ. (૬) મૃગલંછન સોવન સમોજી, દેહ ધનુષ ચાલીશ, આયુ વરસ ઈકલાખનોજી, છત્તીસ ગણધર સીસ... જ. (૭) છાસઠ સહસ મુનિ છસેજી, ઈકસઠ શ્રમણી હજાર, દોય લાખ શ્રાવક કહાંજી, ઉપર નેઉ હજાર... જ. (૮) સહસ બયાણું શ્રાવિકાજી, તીન લાખ પરિવાર, ગરૂડ યક્ષ દેવી "સુરીજી, શ્રી સંઘ સાનિધકર... જ. (૯) નવસે મુનિ પરવારસ્યજી, આયા આયા શિખર સમેત, માસખમણ કર મુક્તિમેજી, પુછતા નિજ પદ હેત... જ. (૧૦) ઐસો હત્થિણાપુર ભલોજી, રાજા સુર સુતાત, કુંથુનાથ જિન જનમીયાજી, કંચન તનુ જયા માત... જ. (૧૧) છાગ લંછન પૈતાલીસનો, ધનુષ દેહનો માન,
સહસ પંચાણવ વરસનોજી, આયુ પ્રભુનો જાણ... જ. (૧૨) ૧. દેવી.
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૈતીસ ગણધર દીપતાજી, સાઠ સહસ મુનિજીન, છસૈ સાઠ સહસ ભલી, શ્રમણી સંખ્યા ઠાન... જ. (૧૩) સહસ ગુણિયાસી લક્ષનોજી, શ્રાવક સંખ્યા હોય, સહસ ઈક્યાસી તન લાખનાજી, શ્રાવિકા સંખ્યા જોય... જ. (૧૪) સાતસે સાધુ પરવર્યાજી, દેવી સુરાગંધર્વ, કુંથુનાથ મુક્તગયાજી માસ સંલેખણ સર્વ... જ. (૧૫)
: દુહા : શ્રી અરનાથ જિગંદનો, કહચું શિવ અધિકાર, શ્રોતા સુણજયો પ્રેમધર, થાર્ય લાભ અપાર... (૧)
વિછિયાની એ દેશી” શ્રી અરનાથ જિનેસરૂ, જીહાં નગરી અયોધ્યા વંદ રે લાલા, તાત સુદર્શન માતજી, નંદા દેવીના નંદ રે લાલા... (૧) લંછન નંદાવર્તનો, વીસ ધનુષ દેહી માન રે લાલા, કંચનવરણ સુહામણો, સહસવરસ ચોરાશી પ્રમાણ રે લાલા... (૨) તેતીસ ગણધર સાધુનાજી, પચાસ સહસ પ્રમાણ રે લાલા, શ્રમણી સંખ્યા પાંચસે, ઉપર કછુ અધિકી જાણ રે લાલા. (૩) ઈકલાખ શ્રાવક ઉપર, વલી સંખ્યા અધિકી જાણ રે લાલા, સહસ બહુત્તર તીનની લક્ષ શ્રાવિકા આણ રે લાલા... (૪) દેવ દેવી સાનિધ કરે, એક સહસ મુનિ પરવાર રે લાલા, મુક્તિ ગએ ઈણગિર પ્રભુ, કરમાસ સુલેખન સારે રે લાલા... (૫)
શ્રી મલ્લિનાથ જિનેરૂ. મિથિલાનગરી પ્રભાવતી રે લાલા, માતા પિતા શ્રી કુંભરાયજી, લંછનકલશ પચીશનો વપુ ધનુષ સોવન સમકાય રે લાલા... (૬) સહસ પંચાવન વર્ષની થિત, ગણધર અઠ્ઠાવીસ લાલા, ભવિક કમલ પ્રતિબોધતા, જગનાયક જગદીશ રે લાલા. (૭) ચાલીશ સહસ મુનિસરૂ, શ્રમણી પંચાવન હજાર રે લાલા, સહસ યાસી લક્ષની, શ્રાવકની સંખ્યા સાર રે લાલા..
સમેતશિખર રાસ
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રાવિકા સિત્તર સહસની, લક્ષતી તીન સંખ્યા સુવિચાર રે લાલા, સહસ મુનિ પરિવાર શું, ગએ મુક્તિ સંલેખણ ધાર રે લાલા... (૯)
શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામિજી.. રાજગૃહી રાજા પિતા સુગ્રીવ પદ્માવતી માત રે લાલા, શ્યામવરણ તનું શોભતો, કપિ લંછન વિખ્યાત રે લાલા...શ્રી મુનિ. (૧૦) ધનુષવીશ દેહી તણો, આયુ વત્સર તીસ હજાર રે લાલા, અષ્ટાદશ ગણધર થયાં, તીસ સહસ મુનિવર સાર રે લાલા...શ્રીમુનિ. (૧૧) શ્રમણી સહસ પચીશની, સંખ્યા બહુતર હજાર રે લાલા, ઈકલખ ઉપરિ શ્રાવિકા, તીન લક્ષ પચાસ હજાર રે લાલા... શ્રી મુનિ. (૧૨) વરૂણયક્ષ દેવી બલી, નરદત્તા સાનિધકાર રે લાલા, એક સહસ મુનિ પરિવારશે, ગએ મુક્તિ મહલ સુખસાર રે લાલા શ્રી
મુનિ. (૧૩) શ્રી નમિનાથ જિનેસરૂ... વિજય પિતા વપ્રામાતજી, સોવન સમ શ્રી નમિનાથ રે લાલા, નીલકમલ લંછન કહ્યો, વપુ ધનુષ પનર આયુ સાથ રે લાલા...શ્રીનમિ. (૧૪) દશ હજાર વરસતણો, ગણધર સિત્તર પરમાણ રે લાલા, બીઈતાલીશ સહસ ક્રમૈ, સાધુ સાધવી સંખ્યા જાણ રે લાલા...શ્રીનમિ. (૧૫) ઈકલખ સત સહસની, તીન લક્ષ સહસ વલિ હોય રે લાલા, શ્રાવક સંખ્યા શ્રાવિકા, અનુક્રમ કર સંખ્યા જોય રે લાલા... શ્રીનમિ. (૧૬) વિચરતા ભૂમંડલૈ, આયા શિખર સમેત મોઝાર રે લાલા, બ્રકૃટિ યક્ષ ગંધારી સુરી, ઈક સહસ મુનિ પરિવાર રે લાલા. શ્રીનમિ.(૧૭)
: દુહા : પરમેસર શ્રી પાસની, મહિમા જગ વિખ્યાત, શિખર શિરોમણિ સહસફણ, જગજીવન જગતાત...
ઢાળ : ૧ (આદર જીવ ક્ષમાગુણ આદર એહની) જય જય પરમ પુરૂષોત્તમ, પારસ પારસનાથજી, સાંવરિયા સાહિબ જગનાયક, નામ અનેક વિખ્યાતજી... (૧) જય જય જય શિખર સમેત શિરોમણી, શ્રી સાંવરીયા પાસજી, ભાવે સેવે જે નર તેહની, પૂરે વાંછિત આશજી... (૨) જય
૧૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાશી દેશ વાણારશી નગરી, શ્રી અશ્વસેન નરિદજી, વામાં માતા જગ વિખ્યાતા, તેહનાં સુત સુખકંદજી... (૩) જય પન્નગ લંછન નીલવરણ છવિ, દેહી શુભ નવહાથજી, આયુ ઈકસો વરસ પ્રમાણે, ગણધર દશ પ્રભુ સાથજી... ૪) જય સોલ સહસ મુનિવર અરૂ, શ્રમણી કહી અડતીસ હજારજી, ભૂમંડલ વિચરે ભવિજનકું, બોધી બીજ દાતારજી... (૫) જય ચોસઠ સહસ લાખ ઈક શ્રાવક ગુણ ચાલીશ હજારજી, તીન લાખ શ્રાવકણી સંખ્યા, પાર્શ્વ યક્ષ સુર સારજી... (૬) જય વીશ જિનેસર મુક્ત પૃહતા, મહીમા થઈ અપારજી, તિણ એ તીરથ પ્રગટયો જગમેં, મુક્તિ તણો દાતારજી... (૭) જય છહરિ પાલે જે નર ભાવે, ભેટે શિખર ગિરિંદજી, તે નર મનવંછિત ફલ પામે, એ સુરતરૂનો કંદજી... (૮) જય બહુવિધ સંઘ તણી કરે ભક્તિ, સંઘપતિ નામ ધરાયજી, સફલ કર સંપદા નિજ પામી, જેહનો સુજસ સવાયજી... (૯) જય પરભવ સુરનર સંપદ પામે, જાત્ર કરે ગહગાટજી, સાધર્મવિચ્છલ મુનિ ભક્તિ, પૂજા ઉત્સવ થાયજી... (૧૦) જય ટૂંક ટૂંક પર ચરણ પ્રભુના, પૂજો ભવિજન ભાવજી, ધ્યાન ધરો જિનવરનો, મનમેં આનંદ અધિક ઉચ્છાવજી... (૧૧) જય રાસ રચ્યો શ્રી શિખરગિરિનો, સુણતાં નવનિધિ થાયજી, તિણ એ ભવિજન ભાવધરીને, સુણજયો મન થિર લાયજી...(૧૨)જય ખરતર ગચ્છપતિ મહિમા ધારી, જાકે જસ વિખ્યાતજી, યય શ્રી જિન સૌભાગ્ય સૂરીસર, અમૃત વચનસુ ગાતજી...(૧૩) જય તાસ પસાથે રાસ રચ્યોએ, અમૃતસમુદ્રને સીસજી, ગુલાબચંદ નિજમત અનુસાર, સોપ્યો વિબુધ જગીશજી... (૧૪) જય સંવત ઓગણીસૈ સિત્તોત્તરે, સુદિ વૈશાખ સુઢાલજી, રાસ અજીમગંજમાંટિકીનૌ, ભણતાં મંગલ માલજી... (૧૫) જય
જય જય શિખર સમેત શિરોમણી”
કૃતિ શિવરની રાસ સંપૂU” , सं. १८३५ रा लगता लिख्यो, बालुचर मध्येहन ऋषि गुलाबचंदेन આત્માર્થ શ્રી II
સમેતશિખર રાસ
૧
૧
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨. શિખરગિરી રાસા ખરતરગચ્છના જિનહર્ષસૂરિના શિષ્ય સત્યરત્નજીએ શિખરગિરી રાસની રચના સં. ૧૮૮૦ના ભાદરવા સુદ-૫ ના રોજ કરી હતી. મધ્યકાલીન કોશમાં જણાવ્યા પ્રમાણે પૂ. સં. ૧૯૨૪માં હયાત હતા. પૂ. શ્રીએ સમેતશિખરની યાત્રા કરીને જે ભાવાનુભૂતિ કરી હતી તેની ફૂરણાને ભાવોલ્લાસના પરિણામે આ રાસની રચના કરી હતી. આ રચનામાં કલ્પના કરતાં વાસ્તવિક અનુભવ કેન્દ્ર સ્થાને છે. ભાષા સરળ હોવાથી રાસ વાંચનારને સમેતશિખરની ભાવ યાત્રાની અનુભૂતિ કરી શકાય તેવી આસ્વાદ્ય કૃતિ છે. રાસને અંતે આપેલો સમય મૂળ હસ્તપ્રતની નકલ કરવામાં આવી તે દર્શાવે છે.
: શિખરગિરી રાસ:
શ્રી પારસનાથાય નમઃ |
| અથ શિખરગિરી રાસ લિખતે // અજતાદિક પ્રભુ પાય નમી પારસનાથ પ્રગટ, સમેતશિખર ગિરીરાજના ગુણ ગાતા ગહગટ. (૧) સજલ શિખર ગિરીવર સરસ ફરસ્યા પાપ પુલાય, ટુંકે (૨) પાદુકા વાંઘા ભવદુઃખ જાય. (૨) નામ લીયા સુખ સંપજે ઘર બેઠા શુભ ભાવ, સફલ જન્મ જાત્રા કરે મનુષ્યપણા કો યેહિ દાવ. (૩) ભવ ભવ ભમતા માનવી પાસે સુખ અનંત, સમેતશિખર ભેટેજીકો તુરત લહે ભવ અંત. (૪) સમેતશિખર ગિરીરાયનો રચશું રાસ રસાલ, શ્રોતા સુખ સંપદ લહે દિન દિન મંગલ માલ. (૫) કલ્પવૃક્ષ ચિંતામણી જગ જંત્ર મંત્ર જોઈ,
એ મહિમા સહકારમી ગિર શિખર સમો નહિ કોય. (૬) ૧ ૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
શેત્રુંજો ગિરનાર ગઢ આબુ સુખખાણ, અષ્ટાપદ ગિરિવર ભલો તિમ એ શિખરગિર જાણ. (૭) શિખર સમેત સુહામણો જિંહા સિધ્યા જિન વિસ, કોડા કોડી અસંખ વલી વંદુ મુની સુજગીશ. (૮) પ્રહ ઉઠી નિત પ્રણમીર્ય શ્રી ગિરીશિખર ગિરંદ, કર્મ કઠિન દો પલકમેં થાયે પરમાનંદ. (૯)
: ઢાળ - ૧ : શેત્રુંજો ને શ્રી પુંડરીકની ગિરી શિખરની મહિમા સુણો, સુણિતા ગુણ સાંપાતિક લુણો, એ ગિરી દીઠા હરખ ન માય
ભેટતા ભવ ભય દુઃખ જાય (૧) મહિમા મોટી પારસ તણી તિણ દીપાયો શાસન ભણી, આદેય નામ કર્મ તણો ભંડાર પારસ પ્રભુની મહિમા અપાર. (૨) તિણથી શોભે એ ગિરીરાય જણ (ર) મુખ પારસ કહિવાય, શિખર ગિરિંદની મહિમા કહું તિમ તિમ મનમેં આણંદ લહું. (૩) મોટો ગિરીવરનો મહિમા ઘણી મુજથી કિમ કહિવાયેહ તેહ ભણી, તોહિ ભગતિ સગતિ મન ધરી ગિરી શિખરની કીરતીન કરી. (૪) પુરવ પુણ્ય તણો સંયોગ ઉચ્છક આયો પરમ પ્રયોગ, તિમ એહના ગુણનો ગુણગ્રામ ભવિય પામે શિવપુરધામ. (૫) ધન ધન પુર દેસ સુરંગ જિંહા વિચર્યા પ્રભુ મન રંગ, ધન તે નગરી ધન તે ગામ નિત ઉઠ લીજે શિખર ગિર નામ. (૬) ધન ધન ભવિયણ યાત્રા કરે ધન ધન તે જિણ આણંદ ઘરે, ધન સફલ કરે અવતાર નિજ સમકિત શુદ્ધ વિચાર. (૭) સમકિત પ્રાણીની પરિચાંન દેવ ધર્મ ગુરુને હિત આણ, પરમ પ્રમોદ કરી સદ તે ભવિયણ અક્ષય સુખ લહૈ. (૮) ગિરધર નામ સુણ્યા સુખ થાય જાણે રહીયે તિર ગિરજાય, કોયલ માંડ રહી રઢ જો જિમ જિમ રાત્રિ ઉગતે ભોર. (૯) ગિરિવર સહસ ધન સહકાર નિરખ્યા નયણે હરખ અપાર, દૂર થકી ગિરિ દરસણ કરે ફરસંતા પાતક ઝડ પડે. (૧૦)
શિખરગિરી રાસ
૧૩
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગિરવર મોટો મહિમા ઘણી એહની મહિયલ લીલા સુણી, લાહો લીજે લિખમી તણો સફલ (૨) આતમ આપણો. (૧૧) પગ પગ પાણી સુખ વિશાલ કેવલી કે તિલી રસાલ, જિમ (૨) દીઠાં હરખ ન માય જનમ (૨) ના પાતક જાય. (૧૨) સાવજ શોર કરે ગિરમાંહિ ગિરજંગર ગેહરી તિહાં છાંતિ, ભય નહિ આવે દેખ્યા તેહ પારસ નામે સુખ અહ. (૧૩) ઐસા ગિરની મહિમા કહી તો પણ કહસ્ય આગે સહી, સુણજો ધરમ ન પ્રેમ અપાર તેહથી પામે ભવજલ પાર. (૧૪) વીસ પ્રભુની સંખ્યા કહું મુનીવર ગણધર તે પિણ બહું, વીસ ટુંકે વીસ નિણંદ તેહની સંખ્યા કહું સુખકંદ. (૧૫) ટુંક (૨) શોભા કરી તે પિણ કહિસ્ય જાણણ ભલી, ચિત્તમે આણી ભાવ અપાર ભણતા ગુણતા ભવનિસ્તાર. (૧૬) હિવે સુણજો અધિકાર ચિત થિર રાખો કરો ગુણધાર, પ્રથમ અજિતસ્વામીનો ધ્યાન તેહથી પ્રગટે પરમ નિધાન. (૧૭) મન તન ઉલસે સુણતા એહ તતખિણ પાવે કરમનો છેહ, પાતિક ટાલી પુજા કરો તે ભવિયણ સહ દુઃખ નિસ્તરો. (૧૮)
: દુહા : ગિરીવર શિખર શિરોમણી વિસ ટુંક વિસ્તાર, તેહના ગુણ ગાવે જિકે પામે ઋદ્ધિ અપાર. (૧) નયરી અયોધ્યાનો ધણી શ્રી જિતશત્રુ નરેશ, વિજ્યારાણી શીલની શોભાકર સુરેશ. (૨) જિણ જાયો સુત જગધણી જિયા રિપુદલ જાસ, અજત કુંવર રાજા કયા નામે જિસો પ્રકાશ. (૩) દહ દસ કેરા રાજવી આવિ લાગા પાય, ગુણ અનંત ભગવંતના દેખી (૨) સુખ થાય. (૪) રાજૈસર મહાસ ધણી ચક્રી અજિત દયાલ, પર ઉપગારી મહાબલી ભેટ્યાં મંગલમાલ. (૫)
''. ૪
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ઢાલ - ૨ :
(કેવલજ્ઞાની પ્રમુખ તીર્થકરની) શ્રી અજિત જિનેસરજૈહિય કરસી, કહિસ્ય જે અધિકારજી, કર્મ ખપાવી સમેતશિખર પર તિરીયા ભવજલ પારજી. (૧) નમો. નમો રે નમો શ્રી સમેતશિખર ગિરી મહિમા જાસ અપારજી, જિમ (૨) પરમલ પસર તેહજી અધિકી પરમ ઉદારજી (૨) નમો. દિવસ તે રાજા અજિતજી નામ પાયો મન વિસરામજી, ભોગ ભોગવી ભ્રમર તણી પરે રાજય લીલા અભિરામજી (૩) નમો. અનુક્રમ રહિત રાજય ધુરામે અવસર સંજમ પાયજી, સગરભાઈને રાજ્ય ભલાવી આપ મુનસર થાયજી. (૪) નમો. દીક્ષા લેઈ કર્મ ખપાયા કેવલ મહિમા ધાર, ભવિક જીવને બોધિ પ્રબોધ્યા તુરત ઉતાર્યા પારજી. (૫) નમો. ગામ નગર પુરપટ્ટણ તારે ભવિયણ લોકજી, કેવલજ્ઞાન કરીને દેખે ટાલે સઘલા શોકજી. (૬) નમો. ધન સિંહસેનાદિક ગણધર થાપ્યા પંચાણું કી સંખ્યા જાણજી, એક લાખ મુની મુદ્રાધારી ભરીયા ગુણની ખાણજી. (૭) નમો. ચોથે આરક મધ્ય ભાગે અજિત હુઆ ઈણ લોકજી, બોતેર લાખ પુરવનો આયુ કીધા સગલા લોકજી. (૮) નમો. કંચનવરણ શરીર મનોહર સાઢા ચારસે ધનુષ માનજી, ગજ લંછન પ્રભુ ચરણ વિરાજૈ પરમ સુધારસ વાણજી. (૯) નમો. તન લાખ વલી તીસ હજાર સાધવી સાધ્યો પંથજી, શ્રાવક સહસ અઠ્ઠાણું વલી દોય લાખની સંખ્યા સંતજી. (૧૦) નમો. પાંચ લાખ પેતાલીસ સહસા શ્રાવકણી એતિ સારજી, દેવિ અજિતા મહાયણી હોજ્યો સાંનિધકારીજી. (૧૧) નમો.
: દુહા : ઈણપર પ્રભુપરિવારની કહી સંખ્યા શુભજાણી
કેવલજ્ઞાન પસાય કરી તે ઝલહલ ભાણજી. (૧) ૧. પરિમલ (સુગંધ), ૨. ભળાવી.
"0"ાજી,
શિખરગિરી રાસ
૬
પ
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહિયલ મહિમા વિચરતા કરતાં ભવિ ઉપગાર, મુનીવર સાથે પરવરયા મહિમા જાસ અપાર. (૨) ગિરવર શિખર મહિમા સુણી ચિત્તમેં લાગી ચૂંપ, ઇંદ્ર ચંદ્ર સુર નર મિલ્યા આયા સઘલા ભૂપ. (૩) માસખમણ તપ આદર્યો સહસ મુનિ સંઘાત, ચૈત્રી સુદ પંચમી દિને પુછતા શિવપુર સાથ. (૪) જિન દિનથી એ શિખરગિર મહિમા ભઈ પ્રકાશ, ઘણાં સંઘ જાત્રા કરે મનની પૂરે આશ. ઈણપર તીરથ એ ભયો શિખર શિરોમણી સાર, મન વચન કાયા એ કરી કરે જાત્ર જયકાર. (૬) હિવે તીજા જિનવર તણી વાત સુણો સુખકાર, સુણતા આણંદ ઉપજે નામ લીયે ભવપાર. (૭) ધન (૨) રસના માહરી બોલે વયણ અનુપ, સફલ ઘડી સફલો જનમ સફલ ભયો અવરૂપ. (૮)
: ઢાલ - ૩ : (શેત્રુંજે ગયા પાપ છુટીયે એહની 1 ) શ્રી સંભવ જિનરાજની વિતક વાત વખાણેજી. (૧) શિખરગિરી મહિમા સુણો પ્રગટ જ્ઞાન અપારોજી, ફલ તેહનો મોટો કહ્યો પામે ભવનો પારોજી. સાવત્થીપુર રાજીયો જિતારી નૃપ અભિરામોજી, સેના રાણી જગદીપતી સુન સંભવ જાયો એ નામોજી. (૩) તનુ સોહે કનક સમો લંછન તુરંગ પ્રધાનોજી, સાઢિ લાખ પૂરવ થિત કહી આયુ જ્ઞાન પ્રમાણોજી. (૪) સિતચાર ધનુષમાન દેહનો એક સત હો ગણધર જાણોજી, દોય લાખ મુનીવર કહ્યા ટીન લખ શ્રમણી આણોજી. (૫) સિત છતીસ સહસ વલી તે કહી સમણી સંખ્યા ધારોજી, સહસ ચાણું તીન લખ એ શ્રાવક સુવિચારોજી. (૬)
૧. ચારશો.
૧
૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
સિત્તર લખ સહસ છત્રીસ એ શ્રાવકણી પ્રમુખ ચારોજી, ત્રિમુખ યક્ષ દુરતા દેવી સંઘ સકલ આધારોજી. (૭) એક સહસ મુની સાથસુ માસખમણ તીન વારોજી, શિખરગિર મુગતે ગયા મહિમા જાસ અપારોજી. અભિનંદન ચોથા નમુ ભણસ્ય ચિત ઉલસાયોજી, ભવિયણ પિણ સુણજયો હિયે તન મન ધ્યાન લગાયોજી. (૯) સંવર સિદ્ધારથ નંદની સોવન કાય સુહાવોજી, સાર્ધ તીનશત ધનુષની દેહી માન બતાયોજી. (૧૦) પચાસ લાખ પુર્વ આઉખો કપિલંછન સેવે પાયોજી, નયરી અયોધ્યા સંયમી નરનારી સહુ ગાયોજી. (૧૧) ગણધર ઈકસો સોલ એ ત્રિનલખ મુનીવર ધારોજી, છ લખ વલી તી સહસ આર્યા સંખ્યા ધારોજી. (૧૨) સહસ અઠયાસી દોય લખ શ્રાવક સમકિત ધારોજી, હજાર સતાવીસ ચઉ લખ શ્રાવિકા શીલગુણ સંભારોજી. (૧૩) યક્ષનાયક કાલી દેવતા નિતારા સાનિધકારોજી, એક હજાર મુની સાથશું માસખમણ તપ સારોજી. (૧૪) ચોથો અભિનંદન જિનવર સીધા શિવપુર કામોજી, લિખમી લીલા સંપર્જ નિત ઉઠ લીજે નામોજી. (૧૫)
: દુહા : કંચનવરણ શરીર સા સુમતિનાથ ભગવંત, મેઘ નવેસર મંગલા સુત દેખી વિલસંત. (૧) ધનુષ તીન શત દેહમાન લંછન શોભે કુંચ, આયુ લાખ ચાલીશ પૂર્વ બહુલા સુવ્રત સંચ. (૨) નિત્ય ભક્ત સંયમ લીયો નયરી અયોધ્યા ઠામ, ઈકસો ગણધર પરિવર્યા દેજો શિવપદ યાન. (૩) ત્રણ લખ વીસ સહસ મુની પણલખ તીસ સહસ, સાધવી શ્રાવક દોય લખા વલી ઈક્યાસી સહસ. (૪) પાંચ લાખ સોલહ સહસ શ્રાવકસ્યા સાર, મહાકાલી સુર તુંબરૂ હોજ્યો સાંનિધકાર. (૫)
શિખરગિરી રાસ
૧૭
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
માસખમણ તપ આદરી મુનીવર એક હજાર, કીધો અણસણ એ ગિરી, પુછતા મુગતિ મોઝાર. (૬) ઈણ પર પદ્મપ્રભુજી પિણ આયા ઈણ ગિરીરાય, તેહિવ સુણજ્યો ચિત્ત ધરી કહિયે પ્રણમી પાય. (૭)
: ઢાલ - ચોપાઈની - ૪ : માતા સુસીમા ધર નૃપ પિતા પદ્મપ્રભુ નામે સુત રતા, લંછન કમલ ચરણ સુવાસ અઢારસે ધનુષ દેહી જાસ. (૧) તીસ લાખ પૂરવ થિતિ આઉ કોસંબી નગરી અતિભલી, ગણધર સાત અધિક સોવલી (૨) તીન લખ તીસ સહસ. સાધ્વી ચો લખ વીસ સહસ બહુતર સહસ શ્રાવક દોય લાખ,
પાંચ સહસ શ્રાવકણી પાંચ લાખ. (૩) કુસુમ યક્ષ સામાસુરી સંઘ રક્ષા કરે આનંદ ધરી એસો પદ્મપ્રભુ પરીવાર ભણતાં ગુણતાં લાભે પાર. શિખર ગિર તે આવ્યા વહી અડય ત્રિણ મુની સાથે સહી માસખમણ તપ અણસણ આદરી શિવપુર સીધા સમેતગિરી. (૫) ઈણ રીતે સુપાસ જિનેસ શિખરગિરી આયા સુવિશેષ તેહની મહિમા સુણો રસાલ સુણતાં ઘુણતા રહે ખુશાલ. (૬) શ્રી સુપાસ કંચન સમ કાય, પ્રતિષ્ઠિત પિતા પૃથ્વી પ્રભુ માય, લંછન સ્વસ્તિક ચરણ ધરંત વીસ લાખ પૂર્વ આયુ સુખ સંત. (૭) ધનુષ દોયસે દેહિમાન, અવસર સંયમ આયા જામ, પુરી બનારસી ઉત્તમ ઠામ પંચાણું ગણધર વિચરે સ્વામ. (2) બિલખ સાધુ સમણી ચતુલાખ તીસ હજાર વલી તિહાં લાખ, સહસ સત્તાવન દોય લાખ વલી શ્રાવક જાણો મનનીરલી. (૯) ચાર લાખ ત્રિયાણું હજાર શ્રાવકસ્યાં જાણીજે સાર, માતંગ પક્ષ સાંતા સુરી ભક્ત ને પિણ જિન સાનિધકરી. (૧૦) પ્રભુજી આયા શિખર ગિરીરાય પંચસયા મુની સાથે સહાય, પુણતા મુક્તિ પંથ મહારાય નામ લીયા પ્રભુ નવનિધ થાય. (૧૧)
૧. શ્યામાદેવી. (અય્યત)
૧૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
આવી રીતે ચંદ્રપ્રભુ અવતાર લીનો મે પિણ ભવજલ પાર, તેહિજ ચઢિયા પદ નિર્વાણ તે કહિસ્ય ભવિ રાખો ભાવ. (૧૨) ચઢતો મનુષ્ય તણો છે દાવ માનવ વિણ નહિ ધર્મ સંયોગ,
ધર્મ વિના નહિ ભોગપભોગ. (૧૩) આઠમ પ્રભુની 'હિવજે સુણો ગુણતા મનમેં ઉલટ ઘણો, તિમહીજ મન રાખો થિર ઠામ અનુક્રમે પાયો પરમ નિધાન. (૧૪) ચંદ્ર લંછન ચંદ્રવરણ સમાન, ધનુષ દોઢસે દેહમાન. (૧૫) દસ લખ પૂર્વ આયુ થિત જાણ, દીક્ષા લીધી ચંદ્રવરણ પુર સ્થાન, ત્રિયાણ બે ગણધર એ જાણ દુર હરો સહુ દુઃખની ખાણ. (૧૬) દોય લખ સહસ પચાસ મુની શ્રમણી તીન લખ અસી સહસ ભલી, શ્રાવક દોય લાખ પચાસ સહસ, શ્રાવિકા ચોલખ ઈકાણું સહસ. (૧૭) દેવી ભ્રકુટી વિજય સુરરાય સંઘ સહુ સાનિધ કહિવાય, ઈણ અનુક્રમ પ્રભુ આવ્યા ગિરી મુનીવર સહસ સાથે પરવરી. (૧૮) માસખમણ તપ કરી મુગતે ગયા શિવપદ લીલા ગ્રહી ગહગયા, હિવ સુવિધની સુદ્ધ સુભ કહું જિમ અધિકો આણંદ લહું. (૧૯)
: દુહા : સુખદાયી જિનવર સુવિધ રજતવરણ સમ ગાત્ર, શ્રી રામા સુગ્રીવસુ માતા દીપ જલહલ પાત્ર. (૧) આયુ લાખ પૂર્વ દોય દેહિ ધનુષ સો એક, કાયંતર સંયમ લીયો છ૪ ત૫ સુવિવેક. (૨) નયર કાકંદી ઈણ પરે ગણધર કીયે અઠાસ, દો લખ સહસ વીસ મુની તીન લખ સાધ્વી જાસ. (૩) દોય લાખ ગુણનીસ સહસા શ્રાવક સમકિત ધાર, ચી લખ ઈકોતેર સાહસ ઈમ શ્રાવકણી સાર. (૪) અજિત યક્ષ સુતારા સુરી દિન (૨) હોજયો દયાલ, શ્રી સંઘને સાનિધ કરો પગ (૨) મંગલ માલ. (૫) પ્રભુ સાથે મુનીવર સહસ મા ખમણ જાણ,
સમેતશિખર મુગતે ગયા ઉત્તમ પદ નિર્વાણ. (૬) ૧. હવે.
શિખરગિરી રાસ
૧૯
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઈમહિ જ શીતલનાથ પ્રભુ સબલ જોરકર સાર, કર્મરિપુદલ જીપીયા પુણતા મુક્તિ મઝાર. (૭) તે પિણ કહતા ઉમટયો મન માહરો ઈક રંગ, સુણજો ધ્યાન લગાય કર કરજો મત કોઈ ભંગ. () પરમ પુરુષ ગુણ ગાવતા થાયે પરમાનંદ, ત્રિકરણ શુદ્ધ ચિત્ત ધરો જાવે ભવ ભય ફંદ. (૯)
: ઢાલ - ૫ : (સહસફણા પ્રભુ પાસજી એ તીન અવધારજી ) શ્રી શીતલ જિનરાયજી દઢરથનંદનો નંદજી લંછન શ્રીવચ્છ સુંદર પ્રણમીજે સુખકંદજી મહારો મનડો શિખરજી સે મોહ્યોજી મારો મનડો અષ્ટાપદ મોહ્યો આંકણી (૧) મહારો. કંચન સમ પ્રભુ તનુ સહી એક લખ પૂર્વ આયુજી, નેવું ધનુષમાન દેહિનો ભેટતા પાપ પુલાયજી. (૨) મહારો. છઠ તપે સંયમ લીયો ભલપુર શુભ ઠામજી, ઈકયાસી ગણધર દિનકરું દેજો શિવપુર ધામજી. (૩) મહારો. એક લાખ મુનિ ષટાધિક કહ્યા સમણી ઈક લખ ધારજી, સહસ નિવાસી દોય લખ શ્રાવિકા સુચી ગુણ સારજી (૪) હારો. સહસ અઠાવન ચઉ લખ શ્રાવકા સંખ્યા જોયજી, દેવી અશોકા બ્રહ્મ યક્ષ શ્રી સંઘ સાનિધ જોયછે. (૫) મહારો. એક સહસ સાધુ પરવર્યા આયા શિખર ગિવિંદજી, માસખમણ તપ અણસણ્યો પુહતા મુગતિ નિણંદજી. (૬) મહારો. ઈણ પર શ્રી શ્રેયાંસજી વિષ્ણુ નરેસર નંદજી, વિષ્ણુ માતા કે કુખથી ઉપનો અભિનવ ઇંદજી, (૭) હારો. ખડગી લંછન પ્રભુ ચરણેમે કંચન વરણી કાયજી, અસી ધનુષમાન દેહરો ચોરાશી લાખ વર્ષાયુજી. (૮) હારો. સંયમ પ્રભુજી આદર્યો ગણધર બિહોત્તર સારજી, સિંહપુરી નયરી ભલી બોલો જય જયકારજી. (૯) મહારો.
૨૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્યસંચય
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
સહસ ચોરાશી મુનિ કહ્યા સમણી તીસ સહસ ઈક લાખજી, ગુણ્યાશી સહસ તેરે અધિકા વલી શ્રાવક દોય લાખાજી. (૧૦) મ્હારો. ચઉ લખ અડતાલીસ વલી સહસ શ્રાવકણ્યાં સારજી, યક્ષે સુર દેવી માનવી હોજ્યો સાનિધકારજી. (૧૧) મહારો. એક સહસ મુની સાથથી નિરખ્યો શિખર સ્વરૂપજી, એસે પિણ પ્રભુ વિમલજી આવ્યા શિખર સમેતજી, તે પણ ભાવે વંદીયે ભક્તિ કરો સુખહેતજી. (૧૨) મહારો. રાજા કૃતવર્મ રાજીયો શ્યામા રાણી મંતજી, વિમલ નામે સુત જનમીયો કાંચન સમ શુભ કાંતજી. (૧૩) મહારો. લાંછન શૂકર સુંદરૂ સાઠ ધનુષ ઉન્નત કાયાજી, સાઠ લાખ વર્ષનો આઉખો સંયમ છઠ તપ સુખદાઈજી. (૧૪) હારો. કંપિલપુરના નાથ રે ગણધર સત્તાવન સારજી, ગુણ અગાધ લબ્ધ ભર્યા મહિમા અગમ અપારજી. (૧૫) મહારો. અડસઠ સહસ મુની ભલા સમણી અડસય સહસ દો લખજી, શ્રાવિકા ચોવીસ સહસ ચઉલખજી. (૧૬) હારો. પર્મુખ યક્ષ વિદિતા પુરી સંઘ સહુ સાનિધકારજી, છ હજાર મુનીયે પરવરયા આયુ શિખરગિરધારજી (૧૭) મહારો. માસખમણ તપ આદર્યો પુહતા શિવપુરવાસજી, સત્યરત્ન ઈમ વિનવે પુરો વાંછિત આશજી.જ (૧૮) હારો.
: દુહા : હિવે અનંત ભગવંતના ગુણ ગાઉ સુખકાર, સુણજયો ભવિજન હિતધરી સમકિત કે ગુણધાર. (૧) સિંહસેન સુજસા તિણે જાયો અનંતકુમાર, પુરુષોત્તમ પ્રગટો પ્રગટ ગ્લેન લંછન શ્રીકાર. (૨) તીસ લાખ સંવચ્છર કહ્યા પ્રભુ આયુ નિરધાર, પચાસ ધનુષ કંચનવરણ દીપે પ્રભુ દીદાર. (૩) છઠ ભત્ત સંયમ લીયો નયરી અયોધ્યા રાય, ગણધર પચાસ પ્રગટ દીઠાં હરખ ન માય. (૪)
શિખરગિરી રાસ
૨૧
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
છસઠ હજાર મુનીસરું બાસઠ સહસ સમણી હોય, છ હજાર દોય લખ શ્રાવકા ભાખ્યા ગ્રંથે જોય. (૫) ચાર લાખ ચઉદે સહસ શ્રાવકસ્યાં સાર, અંકુશા સુરી પાતાલ યક્ષ હોજ્યો સાનિધકાર. (૬) સત સહસ મુની સાથસુ આયા શિખર સમેત, માસખમણ અણસણ કરી પુણતા શિવપુર ખેત. (૭) એસે ધર્મ જિનેસરું ઈણ પર શિખર ગિરિ આય, ભવિજન વંદો ભાવથી પાપ પડલ સહુ જાય. (૮) રત્નપુરી નારી ધણી ભાનુરાય સુજાણ, રાણી સુવ્રતા તસ સુત ધર્મનાથ ગુણ ખાણ. (૯) વજ લંછન પેતાલીશ ધનુષ પ્રભુનો દેવી માન, છઠ સહિત સંયમ લીયો ગણધર તિયાલીસ જાણ. (૧૦) ચોસઠ હજાર મુની કહ્યા સમણી બાસઠ હજાર, શ્રાવક દોલખ ચઉ સહસ શ્રાવિકા ચોલખ તેર હજાર. (૧૧) પ્રભુ આયુ દસ લાખ વરસનો કહ્યો ગ્રંથ અનુમાન, કિન્નર સુર દર્પ સુરી હોજ્યો સંઘ સુખદાન. (૧૨) એક સહસ મુનિ પરવરયા માસખમણ તપ કીધ, સમેતશિખર મુગતે ગયા જાણે લોક પ્રસિદ્ધ. (૧૩) હિવે સુણો શાંતિનાથ રો ગુણ સબ જગત વિખ્યાત, તો પિણ મુજ મન ભક્તિ કરે સ્તવના સહસ સુહાત. (૧૪)
: ઢાલ - ૬ : રાણપુરો રળિયામણો રે લાલ એ. સમેતશિખરગિરી ભેટીયે રે લાલ એ. ભવ ભય વારક જોય સુખકારી રે, ભવ્ય મનોરથ પુરવે લાલ રે,
ઘર ઘર મંગલમાલા સુ (૧) શાંતિ જિનેશ્વર વંદીયે રે લાલ સોવન સમ પ્રભુ કાય સુ, વિશ્વસેન અચિરામાતનો રે લાલ શાંતિસર મહારાય સુ. (૨)
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
૨ ૨
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે
?
મૃગલંછન હથણપુર ભલો રે લાલ દેહી ધનુષ ચાલીશ સુ, આયુ વર્ષ એક લાખનો રે લાલ છઠ તપ સંયમ પાલીશ સુ. (૩) ગણધર છતીસ ગુણે ભર્યા રે લાલ બાસઠ સહસ એ સાધુ સુ, છસે ઈક સઠ સહસ સુહામણી રે લાલ સમણી શિવપુર લાધા સુ. (૪) શ્રાવક દોલખ નેઉ સહસ છે રે લાલ નિર્વાણ ગયે સબ ભાખા સુ, ગરૂડ યક્ષ નિર્વાણ સુરી રે લાલ નવસય મુની પરવરયા સુ. (૫) માસખમણ કરી શિખરે ચઢયા રે લાલ પુરતા મુગતિ મઝાર સુ, ઐસે કુંથુ જગ આવીયા રે લાલ જયા રાણી હિતકાર સુ. તિણે કુંથુનાથ સુહામણો રે લાલ સુત જાયો સુખપાલ સુ, કંચન વરણ તનુ દીપતા રે લાલ છાગ લંછન ઉજમાલ સુ. દેહિ ધનુષ પેટીસની રે લાલ સહસ પંચાણું વર્ષ આયુ સુ છઠ તપ કર સંયમ લીયો રે લાલ પેટીસ ગણધર મન ભાય સુ. સાઠ સહસ પ્રભુની સમણી કહું રે લાલ છસ્સે સાઠ હજાર સુ, એક લખ ગુણયાસી સાહસ શ્રાવક ભલો રે લાલ તીન લાખ ઈક્યાસી
હજાર. સુ. (૯) શ્રાવિકા પિણ એની ભલી રે લાલ બલાસુરી ગંધર્વ યક્ષ સુ, ઈણ પર અરનાથ આવીયા રે લાલ દેવી માતા નંદ દક્ષા સુ. (૧૦) સુદર્શન રાય સુખ ઉપનો રે લાલ દેખી અભિનવ ચંદ સુ, કંચન વપુ સોહામણો રે લાલ, લંછન દીપે નંદાવર્ત સુ. (૧૧) દેહી ધનુષ તેત્રીશની રે લાલ, સહસ ચોરાશી વર્ષ આયુ સુ, સંયમ છઠ તપ સંયમ લીયો રે લાલ, ગણધર ભયે તેતીસા સુ. (૧૨) સાધુ સહસ પચાસ કહ્યો રે લાલ શ્રમણી સાઠ હજાર સું. સહસ ચોરાશી અધિક કહ્યો રે લાલ ઈકલખ શ્રાવક સારા સુ, (૧૩) સહસ બહુત્તર ભલી કહી રે લાલ શ્રાવકણી તીન લાખ સુ. ઈમ સંખ્યા સબ જાણો રે લાલ આગમ માંહે સાખ સુ. (૧૪) યક્ષ અસુર ધારીણી સુરી રે લાલ સંઘ સહુ સાનિધકાર સુ, એક સહસ મુની સાથે લીયા રે લાલ પહુતા શિખર મઝાર સુ. (૧૫)
શિખરગિરી રાસ
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
માસખમણ તપ અણસણી રે લાલ સિદ્ધ વરી સુખકાર સુ, સત્યરત્ન લહી સંપદા રે લાલ ઉતર્યા ભવજલ પારા સુ. (૧૬) ઈણગિરી મલ્લિ પ્રભુ આવીયા રે લાલ તે પિણ હિવે કહિવાય સુ, નીલવરણ તનુ શોભતા રે લાલ પ્રભાવતી રાણી કુંભરાયા સુ. (૧૭) લંછન કલસ ધનુષ પચવિશનો રે લાલ સહસ પચાવન આયુ માણ સુ અઠ્ઠમ તપ સંયમ લીયો રે લાલ ગણધર અઠયાવીસ જાણ સુ (૧૮) સહસ ચાલીસ મુની ધારજો રે લાલ. નયરી મિથિલા સાલ સુ પંચાવન સહસ સાધ્વી ભલી રે લાલ શ્રાવક ઈક લખ ત્રાસી હજાર સુ.(૧૯) તીન લાખ સિત્તર સહસ શ્રાવકણી સહિરે લાલ ધરણી પ્રિયા સુર કુબેર સુ એક સહસ મુનીયે પરવર્યા રે લાલ માસખમણ તપ મેર સુ.(૨૦) સમેતશિખર મુગતે ગયા રે લાલ પામ્યા ભવનો પાર સુ સત્યરત્ન શિવસંપદા રે લાલ વરિયા પરમ ઉદાર સુ. (૨૧)
: દુહા : મુનીસુવ્રત હિવે સાંભલો પદ્મામાત સુમિત્ર તાત શ્યામ વરણ તનુ ગહે કપિ લાંછન વિખ્યાત. (૧) ધનુષ વશ દેહિ તણો આયુ વર્ષ તીસ હજાર, છઠ્ઠ તપે દીક્ષા ગ્રહી રાજગૃહી પુર સાર. (૨) ગણધર અઢારે ગુણભર્યા તીસ સહસ મુની જાસ, સમણી સહસ પચાસ એ ફલે મનોરથ આસ. (૩) શ્રાવક ઈકલન બોતર સહસા શ્રાવકા તિલખ પચાસ હજાર, વરુણ યક્ષ નરદત્તા સુરી હોજ્યો સાનિધકાર. (૪) એક હજાર મુની સંપદા મલી એ કીધો માસ તપ જાણ, સમેતશિખર શિવપદ લહ્યો પહુતા મુક્તિ સુ ઠાણ. (૫) વપ્રા માત વિજય તાત સુતા કંચનસમ જિન કાયા, નીલકમલ લાંછન સહિતા શોભે શ્રી નમિરાયાજી. (૬) આયુ દસ હજાર વર્ષ ધનુષ પંચદસ દેહ, છઠ તપ સંયમ અણુ ભર્યો નયરી મિથુલા જેહ. (૭)
૨ ૪
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
સપ્તદશ ગણધર વીસ સહસ મુની, સમણી સાહસ ઈકચાલ, શ્રાવક ઈક લખ સિત્તર સહસા.
શ્રાવકા ત્રિણ લખ સહ અડયાલ. (૮) ભુકૃટી યક્ષ ગંધારી સુરી સંઘ સહુ સાનિધ કરે, મુનીવર એક હજારથી માખમણ શ્રીકાર. (૯) સમેતશિખર મુગતે ગયા ઉતર્યા ભવજલપાર સત્યરત્ન પ્રણમે સદા તે લહે શિવસુખકાર. (૧૦)
વસ્તુ પાર્શ્વ જિનવર(૨) તીર્થ અધિપતિ પાર્શ્વનામે ઉલખો, તે કહું બહુ ગુણ સુણો ભવિયણા ચિત્ત રાખી મન વિશે, વાણારસી નયરે વામાનંદન અશ્વસનરાય કુલ ચંદલો, શ્રી સમેતશિખરે ભક્તિ ઉપરે પાર્શ્વપ્રભુ ત્રિભુવનતિલો (૧) - પન્નગ લાંછન નીલ વરણો સૌમ્યવ્રુતિ સુંદર છાજૈ વરસ એકસો, આયુ ધારા દેહી નવહ છવિ રાજૈ તપ અઠ્ઠમ 'દિખ્યાવરીએ, ગણધર દસ પરીવાર સોલસહસ મુનીવર ભલા, આર્યા અડતીસ હજાર. (૨)
એ ગણધર દસ પરિવાર એક લખ ચોસઠ સહસ શ્રાવક જયકારો, તીન લખ ગુણ ચાલીસ સહસા શ્રાવકણ્યા સારો, પાર્શ્વયક્ષ સુરરાજ્ઞ પદ્માવતી કહિયે, તેતર મુનીવર સાથ શિખર, સમેતે લહીયો. (૩)
માસખમણ તપ અણસણીએ શિવપુર લીયો વિશ્રામ, સત્યરત્ન યાત્રા કરે સફલ જન્મ શુભકામ. (૪)
: ઢાલ - ૭ : શેત્રુજે જાત્રા કરું એ(એ) સફલ જન્મ યાત્રા કરું એ થાએ (૨) મંગલમાલ શિખર ગિર યાત્રા કરું એ,
ફલિયા મનોરથ માલ સિ.(૧) પૂણે સંઘસે ચાલીયે એ કરિતાં ભવિ ઉપગાર, ષકાયની રિક્ષા પાલનાએ વિનય ઘરો શિણગાર. સિ. (૨) દેહરાસર સાથે ધરીએ ભક્તિ કરું નિસદીસ. સિ.
પાલું છહરી ભાવસુ એ ધ્યાન ધરું જિનવીસ સિ. (૩) ૧. દીક્ષા, ૨. રક્ષા.
શિખરગિરી રાસ
૨૫
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
‘સિંઘની દાન મહિમા ઘણીએ ચઢતાં ભાવ અપાર સિ. સાધુ સર્વ સંતોષીયે એ સાતમી તણી કીજે સારા સિ. (૪) સાધુ ભકિત સુધ નિરમલ ધરું એ ધર્મરંગ રસ પુર સિ. શિખર ગિરના ધ્યાનથી એ પ્રગટે જ્ઞાન અંકુર સિ. (૫) વાટ વિચે જે રજ ઉડે એ દેહિ કે નિરમલ થાય સિ. ગિરિવર નિરખું દૂરથીએ, દુર્ગતિ દૂરપલાય (૬) થાલ ભરી મોતીયા તણી એ વારૂ શિખર ગિર રાયા. પૂજા કરું તિહાં અતિ ભલીએ મોતીયા લેઈ વધાઈ સિ. (૭) બહું ભક્તિ મહિમા કરીએ જાગરણ કીજે રાત્રિ સી. સાતમી વચ્છલ વલી કીજીયે એ પોષ્યો(૨) સાધુજીનો પાત્ર. (૮) ઈમ કરતાં ઉચ્છવ ઘણા એ આયા મધુવન માંહિ સિ. હરખ્યા સહુ સંઘ ઉતરયા એ ગહરી ખારી છાંહ સિ. (૯) સુમતિ ગુપ્ત મનમેં ધરીએ નિરમલ શીલ સુરંગ સિ. મધુવન પ્રભુ દરસન કરું એ ભક્તિ ધરું ચિત્ત ચંગ સિ. (૧૦) હિવે શિખર ગિર પાજે ચઢે એ વાંદુ વિશ નિણંદ ગંધર્વનાલો નિરખીયીએ ગર્જારવ સંભલાય સિ. (૧૧) વલી શીતાનાલો આવીયે એ તિહાં વિશ્રામણ થાય. સિ. તિહાં અધિષ્ઠાયક પૂજિયે એ ધ્યાવો નિરમલ નીર સિ. (૧૨) જયણાસુ અંગ ધોઈયે એ પહિરો ઉજલ ચીર સિ. મનશુધ ભાવ ધરી ઘણોએ સાથે લઈ અષ્ટ વિધાન સિ. (૧૩) જેસે ઉગ્રસેનની પરે એ ચઢીયે થઈ સાવધાન સિ. મુખથી જય(૨) ઉચરે એ ધરીયે મન સુધ ધાન સિ. (૧૪) પ્રેમધરી ગિરવર ચઢયા એ વાંઘા કુંથુજિનેશ સિ. તિહાથી અનુક્રમ પૂજિયે ભેટયા પાસ જિનેશ સિ. (૧૫) સિંહથી ફિર પાછા આવવા એ વાંધા (૨) પદ્મપ્રભુ સ્વામ સિ.
તુરત ચઢ્યા મેઘાડંબરે એ સાયં આતમ કામ સિ. (૧૬) ૧. સંઘ.
૨૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધન (૨) સફલ તે ઘડીએ ધન દિન ઉગો આજો સિ.
વીસ ટુંક ઈમ પૂંજીયે એ જઈયે શિવપુરરાજ સિ. (૧૭) જિનમંદિર આવીયા એ પ્રણમી જે વલી વીસ સિ. અડવિધ સપ્તદસ પૂજિયે એ સફલ ફલી સહુ આસ સિ. (૧૮) મનના મનોરથ સહુ ફલ્યા એ લીધો લક્ષ્મીનો લાહો સિ.
સનાત્ર કરે ગંધોદક જલે એ ઈણ પર કરું ઉચ્છાહા સિ. (૧૯) યાત્રા કરી પાછા ઉતર્યા એ વુઠા(૨) મોતીડા મહા સિ. સાધુ સાહમી સંતોષીયા એ દીધો દાન છેહ. (૨૧) બાર કોસ પ્રદક્ષણ ફિરે એ વિચમેં કરી વિશ્રામ સિ. ઈણ ૫૨ શિખર યાત્રા કરીએ સિધા વંછિત કામ સિ. (૨૨) પગ પગ મંગલ કીજીયે એ પગ(૨) દીજે દાન સિ. કુશલ ક્ષેમ ઘર આવીયા એ થાએ પુન્ય નિદાન સિ. (૨૩) સંવત અઢાર અસી સમે એ ભાદ્રવ ધવલ શુભ દિસ સિ. તિથી પંચમી વલી અતિ સાંભલતા સુજગીશ સિ. (૨૪) ખરતર ગચ્છપતિ શોભિતા એ શ્રીજિન હર્ષ સુરીશ સિ. સુપસાયે ગિરી ભેટીયે એ શિખર સમેત ગિરીશ સિ. (૨૫) સત્યરત્ન પ્રણમે સદા એ શિખર ગિરી સુખકાર સિ. કરજોડી વિનંતી કરું એ ભવ (૨) પાર ઉતાર સિ. (૨૬) ઈતિશ્રી શિખર૨ાસ સંપૂર્ણ
સંવત ૧૯૨૩ રા ફાગુણ સુદી-૩ (રાસની નકલ કર્યાનો સમય)શ્રીપારસનાથજી
શિખરગિરી રાસ
લિ. પં. ચોથમલ જોધપુર મધ્યે.
૨૭
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩. સમેતશિખરનાં સ્તવનો વિવિધ કવિઓએ સમેતશિખરનાં એક બે સ્તવનો રચ્યાં છે. તેમાં કવિ હીરરૂચિએ આવા મહાતીર્થમાં નિર્માણ પામેલા ૨૦ તીર્થકરોનાં સ્તવન રચ્યાં છે. તે કૈલાસ સાગર સૂરિ જ્ઞાન મંદિરમાંથી પ્રાપ્ત થયેલી હસ્તપ્રતને આધારે પ્રગટ કરવામાં આવ્યાં છે.
પૂ. મુનિશ્રી હીરરૂચિ તપગચ્છની વિજયપ્રભસૂરિની પરંપરાના ઉદયરૂચિ, તેજરૂચિના શિષ્ય હતા. પૂ. શ્રી એ સમેતશિખર ઉપર નિર્વાણ પામેલા અજિતાદિક ૨૦ તીર્થકરોના સ્તવન, ગેય દેશી અને પદ્યાવલીઓના બંધમાં સંવત ૧૭૧૭માં રચ્યાં છે. એટલે ઉપલબ્ધ અને સ્તવનોની તુલનામાં આ સ્તવનો પ્રાચીન કાળનાં છે.
આ સ્તવનો પદ રચના સાથે સામ્ય ધરાવે છે. તો વળી સ્તવનમાં બંધારણ પ્રમાણે ઓછામાં ઓછી પાંચ ગાથાના સ્તવન છે. જયારે પદમાં ઓછામાં ઓછી ત્રણ ગાથાનું ધોરણ છે. કવિના સ્તવન આકારની દષ્ટિએ પદ છે તો વકતવ્યની દષ્ટિએ સ્તવન છે. વિશેષ ગાથાઓ હોઈ શકે છે. આ માટે કવિના કર્તુત્વ પર આધાર છે.
: દુહા : ગુણ ગુરુ ગુરુને નમું પ્રણમું સરસ્વતી, માત મયા કરીઈ ઘણી આપો અવિરલ મતિ. (૧) સમેતશિખર સોહામણો વીશ તીર્થકર કામ, શિવનગર મારગ ભલો સિદ્ધ શિખર ઈણ નામ. (૨) અજિતનાથસુ આદિ લે પાર્શ્વનાથ નામ, તીર્થકર વિશે થયું, બાંધી સુગુણી નામ. (૩)
૨
૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ઢાલ - ઈડર આંબા આંબલીરે એ દેશી : સ્વસ્તિશ્રીયુત વંદિને ૨ે જિનવર કેરા પાય સમેગિરીનો ધણીરે દુનીયામેં દુજો કહાય (૧) અજિતજિન તુમશું અવિહડ નેહ, તુમશું અવિહડ નેહલો રે, જયું ભૂમંડલ ગેહ (૨) અજિતજિન (-આંકણી.) તીન ભુવન વિચિં તે સમેરે તાર્યા લોક અનેક, તિણવેલાએ તિક્ષ્ણ સમેરે, નાયો મુજને વિવેક. (૨) આદિ અનંત નિગોદમેં રે વિસઉ વાર અનંતા બિતિ ચરિન્દ્રી પૂરતો રે ભવ જાણો ભગવંત. (૩) દેવતા નારકી નરવિ રે સુખ દુ:ખ પામ્યા અપાર સદ્ગુરુના યોગથી હિવે ૨ે જાણો ધરમ વિચાર. (૪) અબ તારી શકે તો તારીઈ બિરુદ વડારે સંભાલિ શરણે આયા તો ભણી રે હીરસુ નેહ નિહાલી. (૫) ઈતિશ્રી અજિતનાથ સ્તવન.
: ઢાલ - મેઘમુની કાંઈ ડમડોલે રે. એ દેશી : સ્વામી સંભવ વિનતી અવધારો મોરી હો સ્હેજે પાઈ સંસારમેં એ સેવા તોરી હો સંભવિજન મોરા હો હું ચલણ ન છોડું તોરા હો (૧) આંકણી સહજ સોભાગી તું નિરાગી વડભાગી કહાઈ હો સુદ્રુમ છોડી આંકડા કુણ સેવે જાઈ હો (૨) હરિહર દેવ પુરંદર મીઠા અંતરગતિસુ ધીઠા હો અંતર સરસવ મેરૂ જ્યું મેં પતિખ દીઠા હો (૩) અગમ રૂપઅગોચરે ગતિ તાહરી દીસે હો નામતિસે પરિણામ સું, તું વિશવાવીસે હો (૪) સં. એહવા વિભૂતિ શોભતો તું શિવનો સહાઈ હો અંતરમતિ કો લેખ દો હરિચિત્ત લાઈ હો (૫) સં. ઈતિશ્રી સંભવનાથ સ્તવન.
સમેતશિખરનાં સ્તવનો
૨૯
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ઢાલ - આશાવરી : અભિનંદન જગવંદન સાચો મે નંદન છું તોરી રે આપે આપનો બિરુદ સંભાલો કાજ સમારો મોરો રે (૧) અભિનંદન આપ કમાઈ કીધી રે બાલપણાથી પાલી પોષી, અંતે સુતને દીધા રે(૨) અભિનંદન યાલોકીક કહી જે જગમેં પિતા વિભૂતિ સુવિલસીરે તુમ સેવાય તણી આ સંપત્તિ માં પ્રતિ એ કબ મિલસી રે (૩) નિરધારી અકેલો જનમે હસાનો કારણ હોઈ ભવ ભમતાલિ આજ તું દીઠો પારખિ પ્રેમ પજોઈ રે (૪) હિવ તુજ શરણે આઈ બેઠો બાહ્ય ગ્રહ્યાકી લાજ રે હીરસુ હાર લગાઈ સમજો સારો વાંછિત કાજ રે (૫)
ઈતિશ્રી અભિનંદન જિન સ્તવન. .: ઢાલ - કોઈ જો ભૂલો મને સમજાવે હો ! એ દેશી. કુમતિ કદાગ્રહ ભાગી હો મોરી કુમતિ કદાગ્રહ ભાગી હો સુમતિ સુમતિ કરી સાહિબ મિલીયો ભાગ્ય દિશા ભલે જાગી હો.
મોરી કુમતિ (૧) આપ નિરંજન ભવભયભંજન પુદ્ગલ પ્રેમશું ત્યાગી હો જનમ મરણ ભય શોક નિવારક આપતી સદા સોભાગી હો. (૨) નિરૂપમ જ્ઞાની નહિ અભિમાની અંતરગતિ જાકી જાગી હો
પ્યારે દુર કરી મોહરમણીયા શિવરમણી હાથે લાગી હો (૩) નાથ સુમતિ સાહિબ મુજ મિલીયો નાયક નેહ નિરાગી હો પ્રભુજીનું એક તારી કરતા હીર થયો વડભાગી હો (૪) મોરી.
ઈતિશ્રી સુમતિનાથ સ્તવન
: ઢાલ - શીલ સુરંગી ચૂડી એ દેશી : પદ્માસન આસન ભલે, જિન બેઠા શોભે ગાત રે લાલા તેજ પ્રતાપે દીપતી, સુરિજસ શોભા થાત રે લાલા (૧) પદ્મપ્રભુજી નું મન વસ્યો, તન વિકસે દેખી દિદાર રે લાલા અંગોઅંગ મિલાવતા, તવ સીઝે કામ હજાર રે લાલા (૨)
૩૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
એવો કો આવી વિચી મિલાવે, મોહન સામી રે લાલા લાખેણા કરૂં લૂંછણા, બલિહારી જાઉ તસ નામિ રે લાલા (૩) મન પસરે જવું માહરો, તિમજો એ કર પસત રે લાલા દુર થકી તુમ નેડો રહી, તુમ ચરણાબિચ વિલગંત રે લાલા (૪) એકમના જે આદરે, પદ્મપ્રભુજી પ્રિતી રે લાલા હીર કહે કરજોડી બે, જગમાંહી બડી પરતીત રે લાલા (૫)
ઈતિશ્રી પદ્મપ્રભજિત સ્તવન. : ઢાલ - રાજાની રાણી પાણી સંચરજી એ દેશી : પાસ સુપાસની રાખી એજી, ઉત્તમ સંગતિ એક કુણપિતા કુણમાત સહોદરા રાજા, કુણપ્રિયા રાખણ નેહા (૧) એહ સંસાર અસાર છેજી સ્વારથીયો સબ કોય પ્રાણપ્રિયા કરી માનતોજી સુરીલંતાજીઉ જોય (૨) પા. આશ આસંગે કરી જીવનજી કુણ કરે મોહ જંજાલ સાર સંસારમેં એ અપેજી અડવડિયા પ્રતિપાલ (૩) પા. લાયક સાહિબ સાતમોજી, પૂતિરુખો હોવે આજ તો સહી વાંછિત સહુ ફલેજી, પામીયે ત્રિભુવન રાજ (૪) પા. સેવક સેવામેં જો રહેજી, સાહિબ સે ઈકતાર હરખસુ હીર મિલાવતાજી, સાચિલો એ કિરતાર (૫) પા.
ઈતિશ્રી સુપાસજિન સ્તવન.
: ઢાલ - સીતા તો રૂપે રૂડી એ દેશી. : શ્રી ચંદ્રપ્રભુ સેવા જીવ, ચાહ કરે નિત મેવા હો ભવિયણ એ વંદો લખમણા માતાનો નંદ, જસ સેવે સુરનર ઇંદ હો. (૧) ચંદકિરણ સમ દેહા શુભ ઉજ્જવલ ગુણનાંગેહા જે જગમે કામ કરા અંગહણ કર્યો ચકચૂર. (૨) ભ. જે ઇંદ્ર તણી ઈંદ્રાણી, જિણ દિલમેં કબહી તાણી હો ભ. વલી નિજરિ નિજરિ મિલાઈ પણિ ભેટ્યો નહિ તિલરાઈ હો. (૩) ભ. ૧. દષ્ટિ.
સમેતશિખરનાં સ્તવનો
૩ ૧
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
દશલાખ પૂર્વની આય, પાલી વ્રત કીધો સહાય હો ભ. દોઢસે ધનુષની દેહી, તીન ભુવનસુ રાખ્યો નેહ હો (૪) ભ. સંસાર સમુદ્ર પારગામી, શિવરમણીસુ થયો કામી હો ભ. હિતકરી હિર સંભાલો, નિજ નિજરિતુ પ્રિતડી પાલોદો (૫) ભ.
સંસાર સાર સંભાલો ઉતશ્રી ચંદ્રપ્રભુ
ડીયા :
: ઢાલ - પ્રોહિત પુત્ર ઉમાહીયા : સુવિધિ સુવિધિ કરી સેવસ્યા, લહી પરમાગમ સાખો રે મન વચ કાયા વશિકરા, દુષણકો મતિ રાખો રે. (૧) સુ. અધમ અજ્ઞાની વડો રે, ક્રોધ કરીને રાતો રે આઠે મદકરી મલપતો, માનકરી વલી માત રે. (૨) મૂઢ કરી માયા નડયો, લોભ કરી વલી અંધોને રતિ અરતિ સુખ સહ્યા, માયાજાલ અંધો રે. (૩) ઈણ પરિ ચિહુંગતિમાં ફિરી કાલ ન જાણ્યો જાતો રે પ્રિતી પરમાણ નિચ્ચે કીધો હું સેવક છું તાતો રે. (૪) ચરણ લાગ્યો હિવે તાહરે હર કરી ઈક તારી રે સાચી સેવા સ્વામીની, દિન દિન પ્રિતી પધારીરે. (૫) સુ.
ઈતિશ્રી સુવિધિનાથ સ્તવન. : ઢાલ - કરતાસ્તો પ્રતિ સંગ હુસે કરે એ દેશી : મિલતા મિલતે વિશેષિ સદા મિલવા કરે મારા લાલ સદા. ઉપગારી ઉપગાર કયા વિણ કિમ સરે મારા લાલ કિમ. ઉપગારી ઉપગાર કીયા વિણ કિમ સરે મારા લાલ કિમ નાથ નિરંજન હેત સંધાતિ કુણ કરે મારા લાલ સં. શીતલ નાથસુ નેહ કરી કુણ નિરવડે મારા લાલ કુ. - (૧) લાલચીયા સહુ લોક કરે લાલચિ ધણી મારા લાલ ચિ. જામે ઠીક નઠોર, સો કિમ હુએ હિતભણે મારા. દાયક દોલતિ દેવ દુખીકા હોઈ રહે મારા લાલ દેખો કલિનો ભાવ સુભાશુભ કિમ લહે મારા લાલ. - (૨)
૩૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિરલોભી નિરજંદ નિવાજે કિણ પરે મારા લાલ સમજી ખડે નહિ કાય કિસી વિધી આદરે મારા લાલ. થારો એહસુ ભાવ કહો કુણ લખી શકે મારા લાલ મુરખિ તેહ અજાણ જિહા તિહા ઈમ બકે મારા લાલ. - (૩) સહજ સોભાગી સંત સુધારસ આગલો મારા લાલ ચિતકી દ્રષ્ટિનું વૃષ્ટિ કરી કે સાંભલો મારા લાલ. આવે કેમ પ્રતીત વડા કી ચિત્તમે મારા લાલ એ ઠાકર હું ચાકર કરતો નિતમેં મારા લાલ. - (૪) શીતલ સહજસુ ભાવ સહાઈ ગુણ કરે મારા લાલ આદરી યારી ટેક મહા મતિ આદરે મારા લાલ થારો એહસુ ભાવ જિકો લાગી રહે મારા લાલ અકલ કલાઈ હીરજલી પરિ, નિરવહે મારા લાલ. - (૫)
ઈતિશ્રી શીતલનાથ સ્તવન. : ઢાલ - શ્રેણીક નરિંદ રાજી એ દેશી. : સેવાશ્રી શ્રેયાંસની જો કરી જાણે કોઈ ચિંતામણી સુરતરુ સમો, સબલ સખાઈ જોઈ. (૧) દેશ દેશાંતરિ કાં ભમો, કાં જાવો સમુદ્ર પાર ધરિ બેઠા સુખ ભોગવો, પુત્ર કલત્ર પરિવાર. (૨) સુજસ ભલાઈ સંપજે જન જંપે જાકાર દુષ્ટ વૈરી પાર પડઈ આણવો શિરદાર. (૩) જુલમતિ ઘોડા હીંસતા હાથીરથ શિણગાર યુવતી રંભા સારિખી દેહીવાન સફાર. (૪) સે બાંહ સમજી હીરસુ સેવાનો પરમાણ સેવો સદા ભવિયણ તુમો જિમ પામો કોડિ કલ્યાણ (૫)
ઈતિશ્રી શ્રેયાંસજિન સ્તવન.
સમેતશિખરનાં સ્તવનો
૩૩
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ઢાલ - શ્રેણિક ધરિ આયા પબાર : વિમલ કેવલ કમલાપતિ રે રતિપતિ સમ જસ રૂપ
અલખ નિરંજન તું લખે રે હમચો એહ સરૂપો રે (૧) વિમલ જિનેસરું સકલ દુનીકો ભૂપો રે ભુવન દિનેસરૂએ
(આંકણી) સમુખિ આવિ સહુ નહિ રે પૂરવ કરમ વિશેષ ભાવિ કુણ મેટી સકે રે હમ તુમસુ એ લેખ (૨) સેગુ માણસ જો મીલે રે તો આવું તુમ પાસ જીવ વિસાસ કરે ઘણાં રે કયું હિ ન પૂંજે આસ રે (૩) રાતિ દિવસ સૂતા જાગતા રે ધ્યાન ધરૂ નિશદિશ સમય સમયમેં સાંભરે તું સાચો જગદીશ રે (૪) એહવી મુજ ભોલાતણી રે ભગતિ ભલેરી દેખી આવી મુજ મનિ મંદિરે રે હરખશું હીરને પેખી. (૫)
ઈતિશ્રી વિમલનાથ સ્તવન. : ઢાલ - રે જીવ જિનધર્મ કીજીયે એ દેશી : અનંતભવે ભમતાં થકા મેં અંત ન દીઠો અનંત જિનેસર મુજ હિવે લાગે છે મીઠો. (૧) અનંત નિણંદસુ પ્રિતડી ભલી ભાંતિ સો જોડું પશ્ચિમ દિશિ રવિ ઉગેજો, તોડી નવિ તોડું. (૨) મેરૂ મહિધર ડિગમિગે ભૂમંડલ ડોલે હરિચંદરિંદ જો જગ જૂઠ બોલે. (૩) શેષ નાગ જો વિષ વમે સારા ભૂ રેલે શેઠ સુદર્શન શીલથી કબઈ તે થેલે. (૪) હમ મનિ પ્રેમ અખંડ એ જાણ યો સ્વામી મતિ ટૂંકો વિસારિનો કર્યો હીર શિરનામી (૫) ઈતિશ્રી અનંતનાથ સ્તવન.
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
૩૪
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ઢાલ - આજ લગી ધરી અધિક જગીશ એ દેશી : ધરમધામ ધુરંધર ધરમ નિણંદ પુણ્ય પવિત્ત પુનિમચંદ્ર દેખી થયો હિવે નયણાનંદ સાચો સાહેબ જગદાનંદ. (૧) મેં તો આયો તોરે પાય જાણ્યું જો મુજ ચિંતિત થાય તોરા મનની તે તું લખે સુ આયો એ કારણ પખો. (૨) કારિજ કારણ વિણ તે મીલે, તે તો મૂરિખ માંહિ ભાલો ચક્રદંડ બે નિમિત વિશેષ કુંભાદિક થયો પરખિ દેખ. (૩) જાણી નિમિત મોટા મુનીપતિ નેહ લખો નહિ ક્યુઈ કરતાં જો જાણો એ સેવક અંતે તો બગસીસ કરે જયો પછૌ. (૪) મોટા માણસ સાચા ને જાણે ગુણ અવગુણનો છે માહરે ધરમશું અવિહડ પ્રિતી, હીર કહે ભલી રાખો રીતિ. (૫)
ઈતિશ્રી ધર્મનાથ સ્તવન. : ઢાલ - કુમરી બોલાવે કૂબડી - એ દેશી. : સમજી સમજી રે જીવડા શાંતિ નિણંદને ધ્યાઈવો રે ચિત્ત ચોખે કરો ચાકરી ભાવના ભલી પરિભાવી રે. (૧) શાંતિ નિણંદસુ મન વસ્યો ઉલસ્યો તન અસમાનો રે ભવનો ભય દુરિ કરી, ભલી વિધિસ્યુ કરો ગીત ગાનો રે. (૨) પૂરવ ભવમેં મેઘરથ તણા જિણે પારેવો ઉગાર્યો રે પારધીયા હીંડે નહિ નિજ માંસ દે બાજને વાર્યો રે. (૩) અચિરારાણી કૂખ મ્યું જગિ શાંતિ હઈ કહવાયો રે. શાંતિસર તિણ નામથી મેં પૂરવ પુષ્ય પાયો રે. (૪) સાત આઠ ભલી મીલી ટોલી મોરા શાંતિજી આગલી નાચો રે હીર કહે સહુ સાંભળો પ્રિયમેલક તીરથ સાચોજી. (૫)
ઈતિશ્રી શાંતિનાથ સ્તવન.
સમેતશિખરનાં સ્તવનો
૩પ ૩૫
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઃ ઢાલ - મેરો પાસ વિરાજે - એ દેશી : ચતુર સહેલી સાંભલ ભોલી કેશર ભરીય ચોલી પ્રભુ કુંથુજી પૂજો શિવસુખદાયક ત્રિણ જગનાયક જાયક રે યિ ખોલા રે (૧) પ્ર. તેવીશ સહસા સાતશે સાઢા મંડલીક પદવી પાઈરે સહસ તેવીશા સાતશે સાંડા ચક્રની પદવી આઈ રે. (૨) પ્ર. ખંડ રાજા દોલિત તાજા ગરીબ નિવાજા સવાઈ રે ચસિઠ સહસ અંતેર જાકો સુખ વિલસે સવાઈ રે. (૩) પ્ર. ચરાશી લખ હય ગય રથસ્યું છન્નુ કોડી ગામ સામી રે યક્ષદેવ પંચવાસ સહસ તસા અંગ સેવે શિરનામી રે. (૪) પ્ર. સહસ તેવીસા સાઢા સાત સય વરસ લિંગ ચારિત્ર પાલ્યા રે પેંતીશ ધનુષ દેહ વિરાજિત સુનેહ સંભાલ્યો રે. (૫) પ્ર. ઈતિશ્રી કુંથુનાથ સ્તવનં.
ઃ ઢાલ - રસીયાની - એ દેશી :
પ્રિતડી કીજે હો દેવી નંદસુ ઓર ન ધરીઈ રે ચિત્ત સવાઇ સુખીએ સુખીયા સાજન બહુ અછૈ પણિ એહં સમોનહિ મિત્ત સવાઈ (૧) પ્રિતડી બંધાણી હો દેવી નંદશુ સાચો એહનો સંગ સુણીજે આપ સરીખા સેવકને કરો સંગતિ સોહાવે રંગ ભણીજો. (૨) વીતક વાત કહી જે આપણ એહવો જગી નહિ કોઈ સહોદર સુખ દુઃખ સમજી કરે, મન મેલસુ તે મુજ સરીખા રે. જોય મહોદર. (૩) પ્રી. મોજી ચોજી મન મેલ ઘણાં પણિ પરિણામે રે, દીઠ સોભાગી
સંગ ન કીજે હો સ્વામી તેહસુ પરિહરી મૂકો રે, દિવસો ભાગી. (૪) પ્રી. નેહ નિવાહ કરે જગમેં સદા, તે મુજ સરીખા રે સ્વામી જોગીસ૨
હીર કહે પ્રભુ અંગી હોઈ રહે ધન બલીહારી તસ નામી જોગીસર (૫) પ્રી. ઈતિશ્રી અરનાથ સ્તવનં.
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
૩૬
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ઢાલ - તોગડે મેં વાડી ભોડીઓ રે લાલ - એ દેશી : સગલા જિનવર સારીખ રે લાલ જાણીજે મતિમંત સુજ્ઞાની ચઉતીશ અતિશય શોભતા રે લાલ મનમોહન ભગવંત રે સુજ્ઞાની. (૧) મહિમા મોટો મલ્લિનાથનો રે લાલ એક મુખે ન કહીતરે સુજ્ઞાની પ્રથમ પ્રહર દીખા ગ્રહી રે લાલ કેવલ લીજે જાતરે સુજ્ઞાની. (૨) રિખભ સહસ વરસાંત રે લાલ પામ્યો કેવલનાણ રે સુજ્ઞાની બાર વરસાને અંતરે વીર લહ્યો વરનાણ રે સુજ્ઞાની. (૩) ખટમિત્ર જિણ પડિબોડીયા રે લાલ પૂતલી રૂપ દિખાય રે સંસાર પારગામી થયા રે લાલ પોહતા શિવપુર હાય રે. (૪) મહિર ઘણી પ્રભુ રાખીજો રે લાલ મોટા મેહને તોલરે દૂર થકી સહી હીરને રે લાલ લિખયો ટાઢો બોલરે. (૫)
ઈતિશ્રી મલ્લિનાથ સ્તવન.
: ઢાલ - દશ દ્રષ્ટાંતની - એ દેશીઃ ઈણ જીવે રે ચઉગયના દુઃખ બહુ સહ્યા નવિ લાધો રે પરમાંગ પ્યારે જિન કહ્યા કબપી લીધો રે પ્રથમ અંગ નરભવ તણો વલી દોહિલો રે જિનવાણી સુણી સણા સણા ગુરુ વચન નિસુણી કબહીક જીવ બલ ફોરવે તબ મિલીયા માતા પિતા બહિની સ્યુ કરેઉ એહવે કાંઈકનૈવસિ ભામિની મેં પિયુડા ક્યું કરી પરણી, હતી ઈણ પર તપ જપ કરણ
પહિલા વિમાસ્યો નહિ રતિ. (૧) એ પરિજન રે, બેટા બેટી તાહરે, કમાઈ રે સુ કીધી ઘણી માહરે ઈણ વેલારે, યોગ સંયમ તું આદરે, મુજ સરીખા રે, નિપટ નિલજ ઘણો આદરે, આદરે ઈમ નિપટ બોલે મુરિખ મુજ પાને પડી, વર વસ્ત્રભૂષણ વિગત દૂષણ, કરી સુખ પામ્યો કાં ઘડી સંસાર માયાજાલ જગમેં બંધાણો, જીવ પરવસિ વલી રોગ સોગ
વિયોગ સંયુત નિસરે, કહો કિણ મિસિ. (૨) સાઠિ જોયણ રે કરી વિહાર સુહામણો, જિન તાર્યો રે અશ્વમિત્ર પરભવ તણો તે સ્વામી રે, મુનિસુવ્રત જાણીઈ, નિત એવોરે, અવસર પામી વખાણી)
સમેતશિખરનાં સ્તવનો
૩૭
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંસાર માયાજાલ છોડી કેવલ કમલા પણિ વરિ સુણી હીર ઈક મુખ વિનતી શ્રીમુનિસુવ્રત સેવા કરે સંસાર સંસાર સાગર દુઃખ આગ રહે હોલાઈ સોહિલાત રે. (૩)
ઈતિશ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામી સ્તવન. : ઢાલ - ગણધર દશ પૂરવધર સુંદર - એ દેશી: શ્રી નમિનાથ તણી કરુ સેવા જો, સંપતિ સુખ દેવે હો ઈણ કલિકાલ મહા દુઃખ માંહિ, સેવક સુજસ લેવે હો. (૧) હું નમિનાથ તણી જાઉ બલીહારી, અવતારી મહારાજ હો સેવક સેવાસુ રહે સાચો, તો કરી દોલતિ તાજા હો. (૨) અવસર આયા ન કરે ટાલે સુખ દુઃખ આપ કમાઈ હો જો લાભ જાણો દુગુણ ત્રિગુણો તો જિનવરસુ કરો સાઈ હો. (૩) હું અવસર કોઈ કોઈ ન ચૂકે સાહિબ સુ ઈક તારી હો તો જિનરાજ સવાઈ આયો, સરીખો કરે નિરધારી હો. (૪) લાભ અનંતો દેખી પરખી સેવામાં થે રહીયારે હીર કહે નમિનાથ કું સાઈ પૂરવ પુન્ય મિલીયો રે. (૫)
ઈતિશ્રી નમિનાથ સ્તવન. : ઢાલ - પૂરવ સુકૃત મેં કીયો - એ દેશી : વામાસુત નિત ધ્યાવતો હું આવીયો તુમ પાસ શરણકી શરમ રાખો હિયે પૂરો પૂરણ આશા. (૧) સુણી સુણી સાહિબા કરી મોસુ ઉપકાર જાણીયે નિરધાર સ્વામીનો વિવહાર, સેવકની ઈક તાર કરીઈ. નમોક્કાર સ્મરણ દાને ઉવારીયા તે સાપના દો જીવ નાગરાજ પદ્માવતી પદવી દીધી અતીવ. એ કરતી જુઠો નહિ તું પાસ પાસ સુવાન કલંકી નિકલંકી કરે એહિ જ વાત સુ થાન. પાસ આશ મનમેં રખે તે લહે પાસની આશા દિન દિન દોલતી દીપતી પદ્મની પોઢે હો પાસ. ઉપગારી સિર સેહરો જગિ જાગતી તુજ જયોતિ હીર કહે અંતરાયની છોડો કર્મની છોતિ. (૬) ઈતિશ્રી પાર્શ્વનાથ સ્વવન.
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
(૨)
.
(૩)
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૧)
: ઢાલ - દેશી : શ્રીશ્રીમંધરકી સંવત સત્તરે પચપના વરસે પટણે ચોમાસો કીધોજી પોષવદિ પાંચમી દિન સિધ કરીને મનસૂબો વાદને લીધોજી દોય માસ સુખ શાતાશું રહીને કાસિમ બાજાર પાયોજી ઈતલે નવ બાઈનોશ્રી સંઘપાત્ર કરણને આયોજી. પ્રથમ ગુલાલ દે દોનુ વીરો ચોથી લાલી બાઈજી પાંચમી રાજા છઠ્ઠી જીવો કંદો, ખેદોસ ભાઈજી, નવમી મન તો નવવાડિ સીલશુ સમકિત સુધો પાલેજી, એહ ને આગ્રહે પંડિત હીરચી યાત્ર કરણકું ચાલેજી. (૨) ભાવના ભાવેજી ચૈત્ર અમાવાસને દિન ભલી પૂરિ યાત્રા કરી સુખ પાયોજી, વીશ તીર્થકરની વિશટુંકે પાદુકા પ્રતિવંદેજી નરભવ લાધો આજ ફલ્યો હિવે ઈમ આયો પ્રતિનંદોજી. (૩) વિશ તીર્થકર નામે ઠામે ભાવ કરીને ગુણીયાજી શ્રી સમેતશિખર ગિરી ઉપરે જે જે ટુંકે સુણીયાજી અવિહડ રંગે સજ્જન સંગે સ્તવનએ રાગે કહસીજી જે ભલે ભાવે સુણસી ભણસી મનવાંછિત સુખ લહસીજી. (૪)
કલશ
તપગચ્છનાયક સુબુદ્ધિદાયક શ્રી વિજયપ્રભ સુરીસરો તસ ગચ્છદીપક વાદજીપક શ્રી ઉદયરુચિ ઉદયંકરો ગુરુરાજશ્રી તેજરુચિ જગરુચિ સમતા રસભર સંગ્રહ સમેતશિખરનામિ હીરરુચિ લીલા લખમી બહુ લહે.
શ્રી સમેતશિખરજી વીસ તીર્થંકર સ્તવન સંપૂર્ણ. સંવત ૧૭૫૭ વર્ષ પોષ સુદ ત્રીજ દિને પંડિતશ્રી હીરરુચી ગણિ
શિષ્ય પં. કુશલચી લિખિતે શ્રીકુસુમપુર શ્રી ખેહો - પઠનાર્થ. સંદર્ભ : જૈન સાહિત્યના કાવ્ય પ્રકારો પા. ૧૦
ગુજ. સાહિ. ઈતિ. ખંડ-૧, પા. ૧૧૦, ગુજ. સાહિ. સ્વ. પા. ૬૮ સમેતશિખર વંદુ જિન વીશ
સમેતશિખરનાં સ્તવનો
૩૯
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪. શાંતિનાથ ધવલ (વિવાહલો) વિવાહની રૂપકાત્મક અભિવ્યક્તિ કરતો કાવ્ય પ્રકાર ધવલ” છે. વિવાહલો અને વેલિ પણ આજ અર્થ સૂચક કાવ્ય પ્રકારો છે. ભૌતિક વિવાહ નહિ પણ આધ્યાત્મિક વિવાહ મોક્ષની પ્રાપ્તિ - શિવનગરીને વરવાના પ્રસંગનું વર્ણન કરતું કાવ્ય ક્વલ છે. શાંતિનાથ ધવલમાં શાંતિનાથ ભગવાનના વિવાહના પ્રસંગ ઉપરાંત નિવણનો પણ સમાવેશ થયો છે. એટલે કવિએ “ધવલ” સંજ્ઞા આપી છે. આ કવિનો સમય સોળમી સદીના ત્રીજા તબક્કાનો છે. મૂળ નામ બ્રહ્મમુનિ હતું, બીજું નામ વિનયદેવસૂરિ છે. કવિએ શાંતિનાથ ધવલ ઉપરાંત વાસુપૂજ્ય સ્વામી ધવલ અને સુપાર્શ્વ વિવાહલોની રચના કરી છે.
શાંતિનાથ ધવલ (વિવાહલો) આરાધું ભાવિ શાંતિકરણ શ્રી શાંતિ, ગિરૂઆ ગુરૂ વંદુ ટાલી મનની ભ્રાંતિ, નિર્વાણીનામિ શાસનદેવી સંભારું, સોલમાં જિનવરનું ધવલ રચું હું સારું. (૧) જગમાંહિ જંબૂદીપ અચ્છિ સુવિશાલ, એક લાખ જયણિ ગણિ જિણિ આકારિ થાલ, તિહાં ક્ષેત્ર ભરતવિચિ ગિરિવર છે વૈતાઢય, વિદ્યાધર સુંદર વસઈ જિહાં બહુ આઢય. (૨) તસ ઉત્તરશ્રેણિ રતનેઉર ચક્રવાલ, પુર મોટું તિહાં કણે અમીતતેજ ભૂપાલ તસ બહિન સુતારા પોતનપુર નઇરાયિં,
પરણી શ્રીવિનઈ અતિ હરખઇ તિણિ વાહિ. (૩) ૪૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ઢાલ :
એક અવસર પોતનપુર રાય અમિતતેજ આવિ, બિહિનઅનિ બિહિનેવીયને મિલવા તણે ભાતિ, દીઠું નગર શૃંગાર્યું મંગલ ધવલ સસોભ, વલી વિશેષે રાય તણું ધિર દીઠું અક્ષોભ. (૪) તુનિ અરિજ પામ્યો લોચન વિકસ્યાં એ હરખઈ, આકાસિ હુંતી ઉત્તરઈ નૃપ ઘર ચઉદસિ નિરખઈ, શ્રીવિજય તવ ઉઠી પ્રેમી આલિંગન દીધું, ઉત્તમનું આચરણ તિક્કેવિનયસ્યું કીધું. (૫) રાય અમિતતેજ પુચ્છઈ કહો કસ્યો ઉચ્છવ એહ, શ્રીવિજય તિહાં કાંહવા માંડયું કારણ તેહ, સાંભલ રાજન આજ થકી દિન આમિ પહિલો, એક નિમિતી આવિઓ રાજસભા માંહિ વિહિલો. (૬)
: ઢાલ ૨ ઃ
મિતસ પુછયક આવ્યાનું કાજ, તવ કહિ નેમિતિક સુણિ મહારાજ જોયું મિ શાસ્ત્ર તણે બલિ ઈમ, પોતનપુરનૃપ નઈં નહીં ખેમ. (૭) આજથી દિન સાતમે બિપોહરિ, વીજલી પડસે રાય ઉપરિ, તેણિવચને રિસાણો પ્રધાન, પિંડિતનઈ કહિ વચન નિદાન. (૮) કાંદ તુજ મસ્તકિ પડસ્પેસ્યું તેહ, ભાંજિ ન મહારા મન નો સંદેહ, તવ કહિ પંડિત કોપ મ આણો, એ ભાવારથ સાચો જાણો. (૯) સાતમે દિન મઝ મહિમા ચડસે, સોવન વૃષ્ટિ મઝ ઉપરિ પડસઈ મિં તવ પુચ્છહ તિં કિમ જાણ્યું, તામ ભાવારથ તિણિ વખાણ્યું. (૧૦) : ઢાલ - ૩ વયરસેન રાઉં વ્રત લીઉં એ.... :
સાંભિલ રાજન વાતડીએ, તું મ કરીસ આંખડી રાતડીએ, અચલજિન દીક્ષ લઈ જેણિ સમઈએ, તવ તાતત્યું દીક્ષ થઈ મઝ નઈએ. (૧૧) મિં તિહાં શાસ્ત્ર ભણ્યાં ઘણાં એ, વલી આઠિ અંગ નિમિત્ત તણા એ, યૌવન વય જવ સંપડયો એ, તવ વિષઈ વૈરી અમ રસ ચડયો એ. (૧૨)
શાંતિનાથ ધવલ (વિવાહલો)
૪૧
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિણિ ચિત્ત ચંચલ અતિકર્યુ એ, ક્ષણ એક ન જાએ ધ્યાન ધર્યું રે, કદિ આવ્યું કર્મ ભોગનું એ, કરિઉં સિથલ મન તિણિ યોગનું એ. (૧૩) સાલે આદર મંડીઉએ, તિણિ ભાવ ચારિત્ત તણો ખંડીઉએ, માગીઅ કન્યા પૂર્વ જેહ, અવસિ પરણાવી મઝ તેહ. (૧૪) : ઢાલ ૫ - શાસન દૈવીય એ ઢાલ :
તિણિ નિમિત્તે કરી એહ પરિસં ભરી વચન તુમ્હ આગલ કહ્યું અસાર, ઈમ સુણી નરપતિ મંત્રિ ચતુરમતી ચિંતવે ઉગરવા પ્રકાર. એક ભણે રાયનઈ મોકલો વાહણિ, સમુદ્ર ન પિરભવઈ વીજલીએ અવર એક એમ કહિ કવણ સાચું લહિ ભાવિઉં વિધન વિણ કેવલીએ.
ત્રુટક કેવલી કહિ સૂર પાંચ્છમ, દિસÛ ઉગે નિર્મલો, જો ચલે ચૂલા મેરૂની, નઈ હોઈ હુતાસન સીયલો,
જો તજઈ મર્યાદા મહોદધિ તો, ટલે ભવિતવ્યતા, હોણા૨ હોસે લોક જોસઈ, એણી વચનેં નહી ખતા. (૧૫)
એ કેવલી બોલે એ, અમીઅ રસ તોલે એ, વચન વિચાર કરી ઈસ્યું એ, પોતનપુર તણો રાય હિયડે ગણો; તેહનઈ વિધનએ ઉપદિસ્યું એ, તો હવઇં કો અવર થાપીએ નર સધર, તઉ કહિઉં વચન ર્મિ એહનું એ, જીવતે જીવનિ વલ્લભ સવિ હુ નઈ. મરણ દુ:ખ પણિ ગણો તેહવું એ. ત્રુટક તેહવું જાણી અવર પ્રાણીપીડવા હું નવિ દીઉં, તવ મંત્રિસ વિમલબુદ્ધિ નઈ બલિ એહવું આલોચીઉં, વૈશ્રવણ યક્ષ તણી જે મુરતિ તેનિ દિઓ રાજએ, ઈમ ધનદ મુરિત રાય કીધો સરે બુદ્ધિ કાજ એ. (૧૬)
:
: ઢાલ - ૬ - અભિગમ સાચવી એ ઢાલ - રાગ ભૂપાલ : ધર્મસાલઇ જઈ મિ કર્યો પોસહ, સાત દિવસ તજી સર્વ આહાર, સ્નાન વિલેપણ વસ્ત્ર આભરણ એ, પરીહર્યાં સર્વથી બહુ પ્રકાર.
૧. સભા.
૪૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્રુટક
મિ સાર પાલ્યું સીલ જિણિ હુઈ સવિ સુખ લીલ, સવિ તજયા કુવ્યાપાર, એ સર્વથી ઉચ્ચાર, ત્રુટક) જલભાર ભરિઓ મેહ ગાજઈ, વીજલી અતિ ડબડબઈ, વૈશ્રવણની થાના ઉપરિ, અલર્વે આવીસું પડિ. (૧૭) વિધન વલું ગણી હું ગઈઓ ઘરભણી, થાપિકે રાજલોકે મિલિએ પંડિત તેડીએ અતિ ઘણું માનીઓ, પૂન્ય પસાઈ પૂગી રલીએ, ત્રુિ) મનિરલીઆણી જાણ માંડિઓ ઉચ્છવઠાણ યક્ષની પ્રતિમા સારવલવચી સુભ આકારિ, આચાર પૂજા તણો દીસે, ઈમ સુણી સવિ વાત એ, નિજ ઠામિ પહોતો અમિતતેજા તૈજગુણિ વિખ્યાત છે. (૧૮)
: ઢાલ - ૭ નકમો ભવ હવે સાંભલો એ. - એ ઢાલ : રાય શ્રીવિજય એક અવસરઇ એ, વનિ ગયો એ સુતારા લેઈ સાથિ, રામતિ રમાઈ અતિ ભાવતીએ, દેખે અચ્છઈ એ મૃગ સોવનવાન, રાય પ્રતિ સુતારા ભણે એ, હરિણલો એ આણી માહરિ કાજિ, કરિયું ક્રીડા ગીત ગાવતી એ, ઈમ સુણી એ રાય પંઠિક જાઈ,
ભૂમિ ઘણી ગયો જેતલે એ...() તેતલે રાજા શબ્દ નિસુણિ, સુતારા રાણી તણાઓ, હું ડસી કુકડસર્પ સ્વામી, આવિ આલસ તજી ઘણું, સૂણિ ભૂપ આવિ તિહાં પાછો, તામ દેખઈ નયણેડ, મૂચ્છ પામી સબ સરીખી, ન જપ કાંઈ વયણડઈ ... (૧૯) રાય ઉપચાર કરિ ઘણાએ, નવિ વલે એ કાંઈ ચેત લગાર, ભૂપ અચેત થઈ પડયો એ, સજ થયો એ ખણિ એક મજારિ, દુઃખ કરઈ ઈમ અતિ ઘણું એ, નરપતિએ રચિ ચિતા વિચાર, રાણી સહીત પેસે તિહાં એ, રાગ વસઈ કહો સું ન કરેઈ,
આદિ રહીત રહ્યો જીવ જિહાં (ત્ર) તિહાં આવ્યા દોય વિદ્યાધર નર મંત્રી છાંટીઓ, વૈતાલણી નાસી ગઈનઈ રાય સુખઈ બેઠે કીઓ, તવ રાય પૂછઈ વિદ્યાધરનઈ કહો કવણ અચ્છો તુહે, કહિ અમિત તેજ તણા જિ સેવક સ્વામિ જાણોચ્છઉ અહે.. (૨૦)
શાંતિનાથ ધવલ (વિવાહલો)
૪ ૩
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
"
: ઢાલ - ૮ - જુઓ જુઓ પુન્ય તણું પરિમાણ... (રાગ-મેવાડો) : જિનજીનŪ વાંદીનŪ અમહઈ વલીઆં, વયણ સુતારાનાં કાંનિ શાંભલીઆ, આક્રંદ કરતીય લેઈ જાતો, દીઠો અનિઘોષ વિષએ માતો... (૨૧) તેહ મુકાવિવા અમ્હે સજ હૂયા, તામ સુતારાŪ તેડ્યા જુઆ, યુદ્ધ કરતા વારીનિ બોલી, રાય ગ્રહ્યો થઈ વિદ્યા વૈતાલી... (૨૨) તે જાં જીવે છઈ તાં ગિ જાઓ, વૈતાલિઞ હાથિથી છોડાવો રાઓ, તિણિ અમ્હે ઈહાં કણિ આવ્યા તું દીઠો, સાથિ વૈતાલીનઈં ચિત્તાઈ પઈઠો (૨૩) પાણીઅ મંત્રીનિ ચિતા ઉલાવી, તિણિ કરી વૈતાલીવિદ્યા પુલાવી, તો સજ તું થયો અમ સાથિ બોલઈ, ધર્મ ન પરઉપગારને તોલઈ... (૨૪) : ઢાલ - ૯ - જંબુદીવહ ભરહ ખંડ એ ઢાલ :
હરી સુતારા ઈમ સુણી રાય આણિ ખેદ અપારએ, તવ તે વિદ્યાધર કહિ, તુમ્હે મ કરો ચિંત લગારએ,
ઈમ વચનઈ નરપતિ સંઠવ્યો ગયા અમિતેજનઈ પાસઈએ, વાત જણાવા પાછિલી સવશેષૅ જાન ઉલ્હાસઈએ ... (૨૫) અમિતતેજ તે સાંભલી શ્રી વિજય પાસિ આવંતએ, ચમરચંચા નગરી બિહૂ રાય અસનીધોષની જંતએ, નગર બાહિર વનમાં રહી, પાવિઓ દુત સુજાણ, કહિ સુતારા શ્રીવિજયનઈ, આપો ઠંડી અભિમાન એ અસનઘોષ ઈમ સાંભલી, નાઠઓ સાર્થિ લેઈ રાણઈએ, દૂત પાછો આવી કહી, તે વાત વિજયરાય જાણઈએ, પૂંઠિ થકી બેહૂ ઉડીઆ, કેટલીઅક દુરિ જાઈએ, અચલ જિણંદ કેવલ લહિઉં, તે દેખી હરિખત થાઈએ સુરનર સહુ ઓછવ કરી, બેઠાવે સબલિ મેડાણએ, અનિઘોષ ખેચર તિહાં જિણવાણી કઈ પ્રમાણ એ, અવર અમિતતેજ ખેચરૂ, સુતારાનઈં સાથિ આણઈએ, વેરભાવ છાંડી સવિ, તિહાં ભાવિ સુણે વખાણ એ
(૨૮)
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
૪૪
(૨૬)
(૨૭)
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ઢાલ - ૧૦ - વાંદી વર્ધમાન જિન : અસનિઘોષ તવ અવસર પામી, બોલ્યો શ્રીવિજય પ્રતિ વાણી, હરી નહિ મિ દેવ સુતારા, કુડ બુદ્ધિ કાંઈ હયાંડ આણી, હર્યા તણું પુણ નિસુણો કારણ, વિદ્યા સાધી મઈ અતિચંગ, હૂં ચાલ્યો ઘર સામે તિણિ ખણિ, ઈણિ દીઠે હુઓ મનરંગ ... (૨૯) જાતીસમરણની પરિલોચન, વાલંભ દીઠે વાધિ પ્રીતિ, વજાલેપ જિમ ટાલી ન લઈ, એ છઈ ઉત્તમ નરની રીતિ, તિણિ કારિણિ મિ એ પરિ કીધી, મોહિ છલ્યો શ્રી વિજયનરિંદ, વિદ્યાવૈતાલી તિહ મુંકી, ગ્રહી સુતારા મનિ આણંદ ... (૩૦) તે હું ઈહાં કણિ લઈ આવ્યો, એ અપરાધ ખમો મઝ આજ, મોટા જૂઈ માણસ નું મન, નમ્યા પછી ન વિલોપિ તાજ, ઈમ સંભલિ શ્રીવિજય નરેસ, ટાલે તિણિ ખણિ મનની રીસ, શ્રી વિજયરાય ઈતિહ ભાવઈ, નમ્યા અચલ નામિ જગદીસ ... (૩૧)
: ઢાલ - ૧૧ - ભોજન કીધાં તંબોલ દીધા એ. સંભલિએ પરિપૂ૭ઈ મનધરિ, નામિ અમિતતેજ રાય,
ભાખો ભગવન્ એહ તણું મન, નેહ ધરિ ઈમ કાંઈ..
(ત્રુ0) કાંઈ આણિ નેહ એહસ્યું, તે સાચું કહો મજયું, કેવલી તવ વાણી બોલઈ, વાનનઈ બોલિ અમૃતતોલે, જંબુદ્વીપ ભરતખેત્રઈ,મગધદેસ અતિ પવિત્રઈ, ધન સંપૂરણ અચલગ્રામિ, વિપ્ર ધરણીજટ સુનામિ, નામિ એ શાસ્ત્ર સઘલાં ભણઈએ...(૩૨)
તેહિન નારી ભદ્રા સારી, તેહ તણો દોઈ પુત્ર,
નામિ નંદિભૂતિ શ્રીભૂતિ, પોઢી પ્રજ્ઞાવંત પવિત્ર... (ત્રુ0) સુચરિત્ર તસ ધરિ દાસિ કપિલા, સ્ત્રી સભાવિ જાતિ ચપલા, તાસ નંદન કપિલ સોહે, રૂપ ગુણિજન ચિત્ત મોહે, ધરણીજટ બિ સુત ભણાવઈ, કપિલનઈ સાંભલિઓ આવિ, વેદ બ્રાહ્મણ ક્રિયા જાણિ, ગ્રંથ સવિ પાઠિ વખાણિ, ઠાણિએ રતિ ન લહિ તિણિએ..(૩૩)
શાંતિનાથ ધવલ (વિવાહલો)
૪૫
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિથી ચાલઈ જનોઈ ઘાલે, પહિરિ ધોતિ વિશાલ,
તિલક વધારી હાર્થિ જારી, દીસિ અતિહિ કૃપાલ... (ત્રુ0) સુરસાલ સંસ્કૃત વાણિ જંપિ દેખિ વાદીર્વાદ કપિ, લોકમાંહિ બ્રાહ્મણ કહાવિ, રત્નપુરિ એકદા આવિ, રાય શ્રીષેણ ન્યાયસુંદર, વલ્લભા અભિનંદિતા વર, શિખિનંદિતા લઘુપ્રિયા બીજી, ભોગવઈ સુખ ચિત્ત રીઝી, રીઝીય કપિલ તિહાં રહિએ...(૩૪)
: ઢાલ - ૧૨ - શુભ દિવસ સુત જનમીઓ એ... : સત્યની નામિ અધ્યારુ ઘરિ ગયો, ભણતલા દેખિ વિદ્યારથીએ, તાસ સંદેહ અગોચર ટાલએ, સત્યકી જાણિઓ સારથીએ, છાત્ર ભણાવવા તાસુ ઘો અનુમતિ, દિવસ ઘણા થયા જેતલેએ, સત્યકી તણી અમરણી વર ઉલખી, પંડિતનઇ કહિ તેતલઇએ...(૩૫) સત્યભામા થઈ પરિણવા સારિખી, એહ વિદ્યારથી નઇ દીલએ, પૂછેએ પંડિત કહુ તુહે કિહાં વસો, તામ તિણિ ઉત્તર કલપીયોએ, અહે રહૂઅચલપૂરિ ધરણીજઢ અહપિતા, કપિલછઈએહવું મજ નામ, મિસુક્યા તુમહેભણ્યા અતિહિ પંડિત અછઉં, મઝવિદ્યા તણુંઅછઈ કામ..(૩૬) ઈમ સુણી સત્યની જાતિ કુલ રૂઅડું, હીયડલા માંહિ હરખીયો એ, કનક ધન ઘર ભર્યું તેમને સોંપીઉં, વિષયસુખ તેહમૂં ભોગવઈએ, એકદા કપિલ ગયો દેહરે નિસિ સમઈ, નાટિક નરખતો જોગવઈએ....(૩૭) તિણિ ખણિ જલધર ગાજતો qઠએ, વીજલી ઝબઝબઈ ચિહુ દિસઈએ, વલ્યો અસૂઅરો કપિલ નિજ ઘર ભણી, લૂગડાં એકત્ર કરીવિરાઈએ, આવિઓ ભીંજતો નગર ઘર બારણઈ, પરીઆં વસ્ત્ર ઘરમાં ગયો એ, સત્યભામા તવ કેતનઈ ઈમ કહિ, સ્વામી આ વસ્ત્ર બીજાં લિઓ એ... (૩૮) કપિલ કહિ હું વરસતઈ આવિઓ, પુણ મઝ વસ્ત્ર ભીનાં નહીએ, માહરો એ વડો અછઈ મહિમા ઘણો, નારિ વિચારધરઈ સહીએ, દેહ ભીનું અનિ લૂગડાં કોરડાં, આવિઉ નગન સંભાવિયે એ, ઈમ કુલવંતનઈ જુગતું નહી તિણિ, એહ કુલવંત નવિ જાણીએ...(૩૯)
૪૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ઢાલ
૧૩ - એક ચંચલ ઘોડી એ... :
ઈમ જાણી રમણી પ્રીતિ કરઈ અતિ થોડી, મનિ ચિંતŪ દૈવઈ સરખી ન દીધી જોડી. .. (૩૦) એ ખોડિ મોટી ઈસઈ અવસર ધરણીજઢ આવ્યો તિહાં, ધન તણી આસð કપિલ પાસð રહિ કમલાસ્થિર કિહાં, તવ કપિલ દેખિ તાત આવ્યો, કામિની પ્રતિ ઈમ ભણઈ, મજ સીસ દુખિ પિતા કાજિ કરૂં ભોજન રસŪ ધણઈ, ભોજન નીપાયું જિમિઓ બ્રાહ્મણ વહૂ પૂચ્છઈ અવસર, કહે તાત માહરા કંત કેરૂં કુલ કરૂં એ અણુસર, ઈમ સમ કરાવી ઘણું પૂછિઉં, દાસિનંદન તિણિ કહિઉં, પચ્છાતાવ આણિ સત્યભામા, મન વેરાગ તિહાં લહ્યો...(૪૦)
-
તું વનીતા અનુમતિ તાસ સમીપ માગે, ચારિત્ર લેવા નીપુણ તે કહઈન લાગઇ...
(૩૦) ન જાગઈ નિ મોહ આણી, રાય પાસિ તુ ગઈ, સામી મૂકાવુ કપિલથી, મઝ લીઉં ચારિત્ર મહી, રાજા બોલાવિ કપિલનઈ તિહાં પ્રીછવઈ બહુ પરિકરી, જુ નહિં મૂકઈ એહનઈ તું તુ સહિ જા સિમરી, તુંહિ ન બુજિ કપિલ કાંઈ રાય ઈમ વલતું કહિ, કેતલા દિન રહુ સત્યભામા, સુખિ મંદિર અમ્સ તણે તવ કપિલ માનઈ રહી, કન્યા માંહિ તે તપ જપ કરઈ, વૈરાગરંગે સુગુરુસંગિ, સ્યું થિઉં ઈણિ અવસરઈ...(૪૧)
: ઢાલ - ૧૪ - હુઉં આસન કંપ... : કોસંબીપુર રાયબલ નામિ મોટો ગુણીએ, શ્રીકંતા તસ નામ, બેટી સર્વ કલા ભણીએ, શ્રીષેણ રાય મલ્હાર, ઇંદુષેણ બિંદુષણ સંભલઈએ, ઈંદુષણ કાજઈ તેહ, શ્રીકંતા બલ મોકલઈએ
રૂપ સોહામણીએ,
તસ સાથેિ છઈ એક, ગણિકા કલા કુસલ સુવિવેક, મયણ તણી જીસી કામીનીએ,
તસ ઉપરિ ધરઈ રાગ, રાય તણા બિં
માહોમાહિ સંગ્રામ, કરિતા લાગા
શાંતિનાથ ધવલ (વિવાહલો)
નંદરૂં એ, અતિ ઘણુંએ
(૪૨)
(૪૩)
૪૭
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
સબલ મહાગ્રહ કામ, જસુ વસિ નર હોએ વાઉલોએ, લોપિ કુલવટ ઠામ, લાજ ન આણિ સંભલોએ, આગિ રાવણ રામ, સીતા કજિ ઘણું વધ્યાએ, હરિનઈ રૂકમી નામ, રૂકમિણિ કાજિ હેઠ ચડ્યાએ ... (૪૪) સોવનગુલિકા જોઈ, વલી સંભારું દૂપદીએ, એ કારણિ પણ હોઈ, યુદ્ધ વહી રુધિરિ નદીએ, ઈસ્યા અનેક દૃષ્ટાંત શાસ્ત્ર તણાઈ બલિ સંભારીએ, વારિ તસુ બલ તાત, સીખ ન માનઈ તે ખરીએ .. (૪૫) ખીયો રાય અપાર, કુલ ક્રમ દેખી લોપતોએ, કીધો વિષનો આહાર, ભૂપતિ પામ્યો પંચતાએ, રાય તણી બેનારિ, સત્યભામા સાથિ મિલીએ, અથિર સંસાર વિચારિ તિણિ પુણિ વિષ પ્રાયૅ વલીએ ... (૪૬) જબૂદીવ મજારિ, ઉત્તરકુરૂરિજણાંએ, પુરુષ તણઈઅવતારિ, શ્રીષેણ શિખીનંદન ભણ્યાએ, અભિનંદિતા વિચારિ, સત્યભામા અનુક્રમિ કહીએ, તે તણે ધરિ નારિ,
કર્મ વસે એ પરિલહીએ ... (૪૭) દેવલોક તે જાઈ, 'પિહિલઈ સુખિ સાગર રમે એ, પૂરી સુરનું આય, તિહાંથી ઈમ ચવ્યા અનુક્રમિએ, શ્રીષેણનું જે જીવ, તે અમિતતેજ નરવ એ,
અભિનંદિતા મરિવ નૃપશ્રીવિજય પુરંદર એ ... (૪૮) સત્યભામાં તે એહ, દેવી સુતારા ઉપનીએ, કપિલ ધર્યા બહુ દેહ, એવી ભવસ્થિતિ નીપનીએ, અસનિઘોષ એ જાણી, હરિએ સુતારા સુંદરિએ, પૂરત પ્રેમ પ્રમાણિ, લાગિ અતિ વલભ ખરીએ ... (૪૯) ૧. પહેલા.
૪૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
[:ઢાલ - ૧૫ - રાગ ધન્યાસ કેદારો... : વલી અમિતતેજ ભૂપ, પૂ૭ઈ જિનજીનઈ, ભાખી સામિ દયા કરીએ, ભવ્ય અભવ્ય સરુપ માહરૂં છઈ કહ્યું, ભવ્ય કહિ જિન મન ધરીએ, તીર્થકર થાઈસ તું ભવ નઉમે એ, એહ સંસય મનનો હર્યો એ, વલી શ્રીવિજય નરેસ પહિલો ગણધર, તિણિ ભવિ હોસિ તાહરો એ...(૫૦) એહ સુણિ રાય વિચાર, હરખ ધરિ ઘણું, અમિતતેજ શ્રીવિજયસ્યું એ, આપ આપ પરિવાર સાથિ નિજ ધરિ, પોહતા સુખ સંતોષઢું એ, ઈમ એકણિ પ્રસ્તવિ બિ જણ તન માંહિ રામતિનઈ રસિ સંચર્યા એ, આપણા મનનઈ ભાવિ દેખી વંદએ, ચારણ શ્રમણ ગુણે ભર્યા એ...(૨૧) તાસ વિપુલમતિ નામ, બીજો મહામતિ તસ પાસિં ધર્મ સાંભલીએ, ધર્મ તણુ પરિણામ આણી પૂછઈએ, આયુ સરુપ મન ભલઈએ, ઋષિ કહિ દિવસ છવીસ, ઈમ સુણિ ધરિ આવિ અઠાઈ ઉચ્છવ કરઈએ, આણી ચિત્ર જગીસ નિજ નિજ પુત્ર નઈ, રાજભાર તે જોતરઈએ...(ર)
: ઢાલ - ૧૬ - ઈમ મોહ તણી સુણિ વાણી રે.. : અભિનંદન સામિ પાસઇ રે, અણસણ લે મન ઉલ્હાસઈ, પાદપોપગમન સુનામિરે, પડિલેહી પ્રાસુક હામિ...(૫૩) શુભ ધ્યાન ચડી કરઈ કાલરઈ, દસમે દેવલોકિ વિચાર, સુર હોઈ વીસ સાગર આય રે, ભવિ પંચમઈ એમ કહાઈ...(૫૪) નાનાવિધિ સુખ ભોગવતા રે, રહિ કાલ બહૂ જોગવતા, હવિ ચવી તિહાંથી આવિ રિ, માનવભવ ઈમ સુહાવઈ...(૫૫) દ્વિપ જંબૂ પૂરવ વિદેહ રે, રમણીક વિજય ગુણગેહ, નદી સીતા દખિણ પાસઈ રી, શુભગા નગરી છઈ વાસે, તિહાં સ્થમિતિસાગર કઈ ભૂપએ, તસ રાણી દોઈ સુરુપ, એક વસુંધરા ઈણિ નામિ રે, વલી મદનસુંદર તિણિ હામિ...(૫૬).
: ઢાલ - ૧૭ - શેત્રુંજ ગિરિ : તેહ તણા દોઈ પુત્ર મહામતિ, અમિતતેજ હુઓ અપરાજિત, અનંતવીર્ય શ્રી વિજય, ચંપક છોડ તણિ પરિ વાદ્ધિ અનુક્રમિ કલા બિહુતરિ સાદ્ધિ લાદ્ધિ પુન્ય પસાય... (૫૭)
શાંતિનાથ ધવલ (વિવાહલો)
૪૯
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુભાગણિ સુકુલીણી, મહિલા પરિણ્યા કરઈ અમરસમ લીલા, વેલા પામી એક, વિદ્યાધર દમિતારિ વિણાસ્યો, પ્રતિવાસુદેવ ભુવન જસ વાયો સૂર વિવેક... (૫૮)
અનુક્રમઈ બલદેવ નઈ વાસુદેવ, પુન્ય વસઈ હૂઆઅતિરિખેવ, સેવ કરે ભૂપાલ, મિતસાગર તવ દીકખા લીધી, તપ સંયમ કાંઈક વિરાધી, લીધી ગતિ કરઈ કાલ...(૬૦)
અસુરકુમાર તણો એ સામી, અમરેંદ્ર પદવી તેહ પામી નામી સુર સહુ સેવઈ, અનંતવીર્ય પાછિ લઈ નિયાણો, ગયો પહિલઈ નરકિ દુઃખ ઠાણિ, જાણિ ચૂં કરૂ હેવ... (૬૧)
: ઢાલ - ૧૮ - કુમર ઈમ બોલઈ.. કેદરો: વેદન અતિઘણ તે સહિ, કીધાં રે કર્મ બહૂ કર્મ અઘોર, સુગુણ નર જાણો, મન ભાવિ રે દિનરાતિ માહત, સુસાધુ વખાણો... (બુ.પદ) કુંભીપાકિ પચઈ ઘણું, વૈતરણી રે નદી તારઈ કઠોર... સુ... (૨) એ પરિ ન્યાયનઈ જાણતુ, તિહાં આવિ રે અમરેંદ્ર સુજાણ... સુ... (૬૩) વેદના ટાલી તેહ થકી, ઉધરિવા સુર કરઈ પરાણ... સુ... (૪) પણિ નતિ વેદન ઉપસમઈ, નવિ ખૂટઈ રે નિકાચિત આય, સું., તો તે સંવેગિ ચડ્યો, સવિ વેદન રે અહિયાસઈભાવિ સુ.. (૫) અપરાજિત બંધ તિહાં, સોદરનું રે દુઃખ ધરે અપાર સુ. રાજઋદ્ધિ છાંડી કરી, લેઈ સંયમ રે ભવ તારણહાર... સુ... (૬૬) જય ગણધર પાસિ રહિઓ, વ્રત પાલે રે નિરતિચાર... સુ. દેવલોકિ તે બારમે, ઇંદ્રપણે રે પામિ અવતાર... સુ... (૬૭)
: ઢાલ-૧૯ એહ અયોધ્યાનું રાજ અનંતવીર્ય તણો જીવ નરક થકી નિસરે એ, વૈતાઢય પર્વતિ જાઈ વિદ્યાધર અવતરઈ એ, અચુઅ ઇંદ્ર એ સાર ધર્મ સમજાવીએ, ચારિત્ર પાલીઆ બારમે દેવલોકિ તે ગઓ એ. (૬૭)
૫૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
હવઈ અપરાજિત દેવ, સુરલોક થકી ચવઈએ, જંબૂદીપ મજારિ વિદેહઈ પૂરવઈએ, સીતા નદી થકી દક્ષણકૂલ વિજય ભલું એ, મંગલાવતી તસ નામ ગુણિ કરી આગલીએ...(૬૮) રતનસંચય પુરિ રાય ખેમકર જાણીઈએ, રતનમાલા તસુ નારિ સતીસુ વખાણીઈએ, નેહ તણું સુત નામિ વજાયુદ્ય તે થયો એ, રાજા શ્રીવિજયનું જીવ, ચવી તસુ ધરિ ગયો એ...(૬૯) પુત્ર પણિ સહસાયુધ નામિ સોહામણો એ, સત્ય તણું વૃતાંત હવઈ એક મનિ સુણો એ, એક દિન વજાકુમાર પોસહવ્રત આદરઈએ, દેવ સભા મજારિ પ્રસંસા ઇંદ્ર કરે એ...(૭૦)
: ઢાલ - ૨૦ - અંગચ્છઈ ચ્યાર જગિ દોહિલા રે જીવ : આજ સમે મજ જોવતાં રે જગિ સાહસવંત સુજાણ, વજાયુપકુમાર દયા પુરંદર સુંદર પાલિ જિનવર આણ જેવંતા ગાઈએ વજાયુધકુમાર, નિતુ આચાર પર ઉપગાર... દૂપદ..(૭૧) દેવ દાનવ જગિ તેવો કો નથી જે તસુ ચાલવઈ ચિત્ત, સમકતધારી અમર ઈમ સંભલી, હયડલ થયા હરિખિત્ત..(૭૨) જય... તેહ એક અમર મિથ્યાત માયા ભર્યો, વાત ન માની એહ, વજકુમર મન પરિખવા આવિઓ, ધરીઅ પારેવડો દેહ...(૭૩) જય... નયણ ભય ભંભલ અંગ કંપાવતો, બોલતો માનવ વાણિ, ત્રાહિરેત્રાહિ સ્વામી મજ ભય થકી, સરણિ આવ્યો સહી જાણિ...(૭૪) જય... દીન દેખી દયાવંત જગિ થોડલા, ઈમ સુણી સરણ ઘઈ તાસ, મ કરિ રે બીહ તું મિ સહી રાખીઓ, ઈમ ઉપાઈ વીસાસ...(૭૫) જય...
: ઢાલ - ૨૧ - નેમિજિન હૈ.? એણિ અવસરિ તિહાં આવીઓ, ધૃઠિ થકીહે, પૃઠિ થકી હોલાવડીએ, કહિ સુણો નૃપ વાતડીડે, (૨)
દયા ધરમ જગિ છઈ વડઉએ...
શાંતિનાથ ધવલ (વિવાહલો)
પ૧
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
(ત્રુ0) વડો ધરમ દયા તણો હું સાત દિન ભૂખ્યો રહ્યો, કાંઈ કર્મ યોગિ આજ ભમતાં એહ પારેવો લહ્યો, માહરી મન માંહિ કરી કરૂણા આપિ પારેવો સહી, તસ પ્રતિ વજાયુધ્ધ કુમારિ એડવી વાણી કહી...(૭૬).
એ મઝ સરણે આવિયડો, આવિયડો હે કિમ આપીએ જીવડઓ, મરણ ભય અતિ કંપેએ, અતિ કંપઈ એ સરણ વિના એ બાપડઉ...
(ત્રુ0) બાપડઉં જીવ વિણાસતાં હુઈ નરગની ગતિ ટૂકડી, વાહલું સહુનેએ છઈ જીવતિ એહ સંભલિ વાતડી, જિમ દંતિ ગયવર વેગિ હથેવર વયણ નયણ નિશિ શિશે, જિમ ન્યાય નરપતિ કુલ સુપુત્રે, શિષ્ય વિનય તણિ વસિ...(૭૭) સુકુલેણી સીલઈ સોહિ, જિમ સોહિ હે દેવભુવન દેવે કરીએ, પોથી જિમ અક્ષર ભલઈ, અક્ષર ભલઈ વાણી વ્યાકરણ ઈ પાંડવડીએ...
(ત્રુ0) પાંડવડી પંડિત સભામાંહિ તિમ દયાઇ ધર્મએ, તું મ કરિ હિંસા ભજિ અહિંસા એહ સાચો મર્મએ, પારધી બોલઈ સ્વામી સંભલિ ભૂખિ ધર્મ ન સંભરઈ, તવ ન્યાય સંભરિ કુમર તસુ પ્રતિ વાણી એવી ઉચરઈ...(૭૮)
: ઢાલ - ૨૨ - તે ગિરૂઆ... અન્ન અપાવું અતિ ઘણું તુમ્ભઈ, કહિ અન્ન ન ભાવઈરઈ, મસ પ્રસંગ મંસખલા થી, કહિ તુ તુજઝ અપાવું રે...(૭૯) જુઓ જુઓ સાહસ વજાયુપકુમારનું જીવદયા ગુણ જાણે રે, ન્યાયે દેવ સભામાંહિ બિઠો, શ્રીમુખિ ઈંદ્ર વખાણે રે... આંકણી... તે કહિએ પુણ ન રૂચે મઝનઈ, તો વલતું રાય બોલે રે, માહરા દેહ તણું પલ કાપી આપું એહનઈ તોલે રે... જુઓ...(૮૦) હરખ્યો હોલાવી ઈમ જેપી, એહ વિચારીઉં યુગતું રે, આણિ તોલા તોલ્યો પારેવો, એથ્થઈ મઝનઈ ગમતુ રે... જુઓ...(૮૧) દેહ તણું પલ કુંઅર કાપી, પારેવાણ્યું તોલઈ રે, તિમ તિમ પારેવો હોઈ ભારી, તલ પણિ સત્વ ન ડોલઈ રે... જુઓ...(૨)
૫૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
એ પરિ દેખી રાય અંતરિ, કરે હહારવ ભારી રે, લોક સહુ દુઃખ મનમાંહિ આણે, કુમર તણી વલી નારી રે... જુઓ...(૮૩) જીવિત આસા કુમર તજીનઈ, ચડયો પારેવા પાસે રે, દેખી સાહસ વજાયુધમુમરનું, હિયડામાંહિ પસંસઈ રે... જુઓ...(૮૪)
ઃ ઢાલ - ૨૩ - વીરા રે વધામણું... : તત ખણિ દેવ પ્રગટ થઓ, તવ કુંઅર આગલિ ભાખઈ રે, દહ દિશિ તેજ પ્રકાશતો, તુ પુન્ય તણા ફલ દાખઈ રે.(૮૫) સાજણ રે વધામણું રાય ખેમકર ધરિ છાજઈ રે, સત્વવખાણઈ અમર તિહાં તઉં દેવદુંદુભિ વાજઈ રે... (આંકણી) ઈંદ્ર પ્રસંસા કરી ઘણી સુણી આવ્યો, હું તે માટિ રે, સુર અપરાધ ખમાવીનઈ તે, લાગુ દેવલોગ વાટિ રે...(૮૬) સાજ. સહસાયુધના પુત્રનઈ તણો, રાજભાર આરોપિ રે, પિતા પુત્ર ચારિત્ર લીએ તઓ, જિનની આણ ન લોપે રે...(૮૭) સાજ.
એકત્રીસ સાગર તિહાં, અહમેંદ્રપણઈ સુખ સાધે રે, તિહથી ચવી નરભવ લહિ, કુલ ઉત્તેમિ નિરાબાધ રે...(૮૮) સાજ.
: ઢાલ - ૨૪ - એકદિન યુગલિયાં બોલે રે ? જંબૂદીપ મજારિ રે, પૂરવ વિદેહ વિચાર રે, વલી વિજયઈ પુકખલાવઈરે, પુંડરિગિણિ પુર ભાવઈ રે...(૯૦) ઘણરથ તિહ અચ્છઈ ભૂપ રે, તસુ દોઈ નારી સુરુપરે, પદ્માવતી નામ એક રે, બીજી મનોરમા છેક રે...(૯૧) પહિલીંઈ મેઘરથ જાયો રે, જીવ વજાયુધ આયુ રે, મનોરમા કુખિ અવતાર રે, સહિસાયુદ્ય તણો ધાર રે...(૯૨) દઢરથ તેહનું નામ રે, કલા સકલ તણું કામ રે, શ્રાવક ધર્મ તે પાલઈ રે, વિષય થકી મન વાલઈ રે...(૯૩) પુત્રનઈ સુપિઉં રાજ રે, સાધિ મુગતિનું કાજ રે, વસમાંહિાં સેવી ઠામ રે, બાંધિ તીર્થંકર નામ રે...(૯૪) કરી સંલેખણ અંતે રે, વિજય સુરગતિ જેત રે,
સરવારથ સિદ્ધ કામરે, ભોગવઈ સુખ અભિરામ રે...(૯૫) શાંતિનાથ ધવલ (વિવાહલો)
૫૩
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ઢાલ - ૨૫ - મોરી આંખડી ફરકે રે... કેદારો : મેઘરથ તિહાંથી ચવી, જંબૂદીપ અંજારિ રે, ભરતક્ષેત્ર રળીયામણ, હથિણારિ રે પુર સણગાર...(૯૬) રાય સુર સોભાગી રે, પૂજે પૂરો રે વિશ્વસેન નામ (આંકણી) અચિરા ધરણી તસુ તણી, સતી સરોમણી સાર રે, અદ્ધરાતિ તસુ ઉર સરઈ, મેઘરથ સુર રે કરે અવતાર...(૯૩) રાય... ચઉદ સવન રલીઆણા, તિણિ રાત્રિ રાણી દેખે રે, કેત આગલિ આવી કહી, ફલ તેહનું રે પૂછઈ સવિશેષ...(૯૮) રાય.. બુદ્ધિ વિચારીનઈ કહી, રાજા સપન વિચારી રે, પુત્ર હુઈસી પૂર્ણ ગુણે, કાંઈ ગજગતિ રે, ગજ સપન ઉદાર...(૯૯) રાય... ધર્મભાર ધરિ ધરૂં, વહસિ કુલનો ભાર રે, વૃષભ સપન એવું કહિ, કાંઈ મૃગપતિ રે, સૂરપણિ સાર...(૧૦૦) રાય.. કમલનાલ કંટકે ભર્યો, તેહનીગમઈ જગાર રે, કમલા કહિ આવિર્યૂ ઈહાં, કાંઈ સેવસ્યુ રે જિનનું ઘર બાર રે...(૧) રાય... યસ વિસ્તરસઈ દહ દસિ, બોલઈ કુસુમહ માલ રે, સોમવદન જિનવર હુસઈ, ઈમ બોલે રે ચંદ રસાલ રે...(૨) રાય... તેજવંત કહે દિનકરું, ધજ કહિ વંસ શૃંગાર રે, કામકુંભ મંગલ કરઈ, મલહરસઈ રે કહિ સરસસંભાર...(૩) રાય... રતનાગર કહિ મઝ સમો હોસિ જિન ગંભીર રે, વૈમાનિક સુર સેવસઈ, વિમાનજરે કહિસઈ ધીર...(૪) રાય... આણ સહુ ધરસિ સરિ, બોલિ રતન રારિ રે, પાપ રુપ ઇંધણ તણું, કહિ અગિનજ રે કરસઈ સાન...(૫) રાય... તિ દીઠાં સોહિણાં ભલાં, ઈમ કહિ રાય સુજાણ રે, પંડિત આઠ બોલાવિયા, ઈમ તે પુણ રે કરે વખાણ...(૬) રાય...
૫૪
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ઢાલ - ૨૬ - ગોત્રજ બારિ વદામણું રે... :
.
નવ માસઈ જાજેરડે રે, તેરિસ દિ જેઠ માસ,
સુભ લગનઈં સુત જનમીયો રે, તિ અરથી સુખ ઉલાસિ...(૭)
સ્વામી તું ભલઈ જનમ્યો શ્રી શાંતિજિન, ત્રિભુવન થયાં સુખિયાં શાંતિજિન, ભલઈ રે જાયુ જગ ઉધરણ...(૮)સ્વામી (આંકણી)
દિસાકુમરી ચ્છપન મલઈ રે, આઠ મંડલ રે વાય, આઠ વરીસે મેહલો રે, રચે ફુલ પગ૨ તિણિહવાઈ... (૯) સ્વામી...... આઠ અરીસા ધિરે ગાઈ રે, કલસ ધિરે આઠ હાથિ,
વીજણડે આઠ વીજતી રે, આઠ ચામર ઢાલે સાથિ... (૧૦) સ્વામી ચ્યાર દીવી ધરિ ચિહું પખઈ રે, ચ્યાર સંભાલઈ નાલ, ન્હેવરાવી સણગારીયા રે, બાંધિ રક્ષા કરે વિસાલ... (૧૧) સ્વામી ચઉસી ઈંદ્ર મલી કરે રે, જનમ મહોછવ સાર,
રાય કરે દિન દશ લગઈ રે, ધરિ ઓચ્છવ મંગલ ચ્યાર...(૧૨) સ્વામી... : ઢાલ - ૨૭ અયોધ્યા ઉત્તમ નગરી :
કરીય દસુઠણ નામ વિચારીયું, ગરભ થકી થઈ શાંતિ રે, શાંતિનાથ તિણિ કારણે, સહુ મલી નામ ઠાંતિ...(૧૩) ધિન ધિન નરપતિ વિશ્વસેન આજ સુકુલિ આયા, ધવલ મંગલ સહુ ધિરે ગાઇ, ચંદન કલસ મંડાયા.. . (ધ્રુપદ) કલા બહુત્તર જિનવર જાણઈ, પુરવ પુન્ય પ્રમાણિ રે, અતિ અલવેસ૨ રૂપ સોભાગઈ, ત્રિભુવન ગુણ વખાણે... (૧૪) નિ દેહસુગંધ રહિત નિતુ રોગઈ, મલ નઈ સ્વેદ ન હોઈ રે,
સ્વાસ સુરભિ પંકજ જિમ બહિકઈ, ખીર રૂધિર સમ જોઈ... (૧૫) ધિન સહજ તણા એ ચ્યાર અતિશય, અવર ન ગુણનો પાર રે, શ્રી બ્રહ્મતણો
સ્વામી સેવંતાં, લહિયે સુખ... (૧૬) : ઢાલ - ૨૮ વિવાહ અવસર આવિઉ :
કુમર પદવી માંહિ વોલ્યાં વરસ સહસ પંચ, હરખ પામી જનકજનની વાર્ષિ ચિત્ત જગીશ... (૧૭)
૧. પસાર થયાં.
શાંતિનાથ ધવલ (વિવાહલો)
૫૫
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
સહુકો સાજણ રંગે આવી, રૂડે હત્થિણઆઉરિ પુરિ ઠામ,
જિહાં નરપતિ વિશ્વસેન નામી (આંકણી) યૌવનવય જબ જાણીયા રે, જોઈ રાજકુંઆરિ, કરિપરિ વિવાહની મનિ, આણી હરખ અપાર. (૧૮) સહુ રતન મંડપ કર્યા મોટા, ચિત્રરંગ અપાર, ચંદ્રઆ ઉપરિ બાંધીયા, જાણિ અમર મંદિર અતિસાર...(૧૯)
ઃ ઢાલ - ૨૯ સિંહાસન થાપિની : રતન સિંહાસન સાર, શ્રી શાંતિ બેસાર્યા, તેલ સુગંધ અપાર, મરદન તિહાં કર્યું એ, ખીર સમુદ્રવર નીર, જિનનઈ નહવરાવી લુહી કોમલ ચીર, કરે વિલેપણું એ... (૨૦) ખૂપ રતનમય સાર, મસ્તકિ પહિરાવિ કાનિ કુંડલ ગલઈ હાર, બાંહિ બહિરખાં એ સોવન મુદ્રડી હાથિ સોહિ અતિભલી એ, ઈમ આભરણ અનેક પહિરાવી વલી એ... (૨૧)
: ઢાલ - ૩૦ - ઉલાલાની...? તિલક સોહાવીએ ભાલ, આંજ્યાં નયન વિશાલ, ચંદ્ર નખોલી કરાવી, કુસુમમાલ પહિરાવી...(૨૨) અચિરાપૂરીએ હરખઈ, વિકસિત નયણે એ, નિરખઈ જાનતણો નહીં પાર, ઉત્સવ થાએ અપાર..(૨૩) રાજકુંઅરિ પ્રભુ પરણી, નયણઈ હરાવિએ હરણી, આદિ જસોમતી જાણી, રૂપ સોભાગની ખાણી...(૨૪) તેહસ્ય ભોગવઈ ભોગ, પૂરવ પુન્ય સંયોગ, એકદિન વિશ્વસનરાય, આણી મન શુભ ઠાઈ...(૨૫) શાંતિકુમરની થઈ, રાજ સંયમ લઈ સાધિ કાજ, સરવારથ સિદ્ધ વિમાન, તેહથી ચવી પ્રધાન...(૨૬) દઢરથ નામિ સંભાવ્યો, યશોમતી ઉયરે આવ્યો, ચક્ર સુપન જિણિ દીઠઉં, તિણિ દીધું નામ જ મીઠડું...(૨૭) ચક્રાયુધ એહ જાણી, કલા ભણે તિણિ ઠાણિ, પરિણાવિ માયતાઈ, સુખ અનુભવે દિન રાતિ...(૨૮)
૫૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઈમિ થયાં કરતાં જગીશ, વરસ સહસ પચવીશ, ઉપનું આયુધ શાલ, ચક્રરતન સુવિશાલ...(૨૯) આયુધ રખવાલો આવી, શાંતિ નરિંદનઈ વધાવઈ, રાય સુણી તેહ હરખઈ, ચક્ર રતન તવ નિરખઈ...(૩૦) ઉત્સવ દિ આઠ મંડઈ, પૂજ્યા ભગતિ ન ખંડઈ, ચક્રરતન તવ ચાલિ, અમર સહિત પરિઉ માહલઈ...(૩૧)
: ઢાલ - ૩૧ - ચંદલા તું... : ચતુરંગિ સેન સજી કરી, પંઠિ ચલિતું રાય, વાજિંત્ર નિરઘોષ વાજતઈ, માગધ તીરથ જાઈ...(૩૨) શાંતિ જિનેસર આવીયા, જાણિ માગધ દેવ, કરિ અલંકાર ભેટણી, પ્રણમી સારે એ સેવ..(૩૩) ઈમ અનુક્રમ દક્ષિણ દસઈ, વરદામ તીરથ સાંધી, વલીય પ્રભાસ પશ્ચિમ દિસઈ, સાંધિ નૃપ નિરાબાધ.(૩૪) સિંધુ નદી તટ બિહું દિસિ, રાય મનાવી આણ, વૈતાઢય પરવતની દિસઈ, સ્વામી કરિઅ પ્રણામ...(૩૫) સેનાની અષ્ટમ તપ કરઈ, તિમિસ્ત્ર ગુફા તણાં દ્વાર, દંડવતનિ ઉધાડીયાં, ચાલ્યાં તેહ મઝારિ...(૩૬) ગજકુંભ મણિ હવઈ, તે હરઈ જોઅણ બાર અંધાર, ઓગણપચાસ માંડલા, ચક્રવર્તી કરે તિવાર..(૩૭) ઉત્તર દિસિ જઈ તેહ કણિ, મ્લેચ્છતણાં જે દેશ, તેહ ત્રિણિ ખંડ સાંધી વલઈ, વૈતાઢય ભણીઅ નરેશ...(૩૮)
: ઢાલ - સંસારનું: તિહાં ખંડપ્રપાત ગુફા તણાં, ઉઘાડી તિમઈ જ બારણાં, આવ્યાં ગંગાતટિ તે રહી, ખંડ છઠઉ સાંધી ઉમઈ...(૩૯) તિહાં દેવી ગંગા દીયે માન એ, રૂડા થઈ નવઈ નિધાન એ, નિસર્પ નિધિ સુવિચાર એ, ગામ નગર નિવેશ પ્રકારે...(૪૦) પંડુકનિધિ ગીત પ્રમાણ માન, બીજ જાતિ સયલ ઉપજઈ ધાન, પિંગલનિધિ તરસ્ત્રી કરી કેકાણ, એહનાં આભરણ ઉપજઈ જાણ...(૪૧) ૧. દિશા.
શાંતિનાથ ધવલ (વિવાહલો)
પ૭
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
S
સર્વરતને ચઉહ રતન હોઈ, તસુ પરિ ઈમ અનુક્રમિ સયલ જોઈ, ચક્રવ (૧)ખઞ(૨) દંડ(૩)છત્ર (૪) એચારિ, આઉધસાલિઉપજઈસાર...(૪૨) મણિ(૧)કાગણિ(૨)ચરમ(૩)રતન એહ, લક્ષ્મી ધરી ત્રિણિ હુતિ તેહ, સેનાપતિ(૩)ગૃહપતિ(૨)સૂત્રધાર(૩)પુરોહિત(૪)નિજ નગરઈ સંભાર(૪૩) રાજવંશિશું નારિરત્ન જાણ, (૧) વૈતાઢય તલઈ હોઈ કરિ (૨) કેકાણ, (૩)મહાપદમિ નીપજઈ વસ્ત્ર જાતિ, રંગધાતુ તણીએ સઘલી ભાતિ..(૪૪) કાલ નિધિ કાવત્રણિ પંચ કર્મ, સઉ શલ્ય ઉપજઈ એહ મર્મ, મણિ મોતી હેમ રજત પ્રવાલ, લોહાગર હોઈ નિધિ મહાકાલ...(૪૫) માણવક નિધિદૈ દંડ યુદ્ધ નીતિ, આવરણ પ્રહરણ પાયક હવંતિ, નિધિ સંપઈ વાજીંત્ર કાવ્ય ચાર, વલી હોઈ સવિ નાટિક નાં પ્રકાર...(૪૬). આઠ ચક્રવહિ ઊંચો જોયણ આઠ, નવ જોયણ વિસ્તરઈ નહીં અમાઉ, લાંબ પણઈ જોયણ હોઈ બાર, મંજૂષ તણો છઈ તસુ આકાર...(૪૭) વૈર્ય રત્ન તણાં કવાડિ, કંચણમય ગંગાનઈ મુહાડિ, પૂર્યા બહુ રત્ન વિધિ વિચાર, સસિ સૂર ચક્રનાં તિહાં આકાર....(૪૮) પુર નામ સરિસ નિધિ તણો નામ, નવ તણાં તિહાં જઈ રહણ ઠામ, પલ્યોપમ તે સુર તણાં આય, વ્યંતર કર સાત પ્રમાણ કાય... (૪૯) આવ્યા ગજપૂરિ પાછાં વલી, તેહ ધરિ ધરિ ગુડી ઉછલી, સોભાગણિ કરે વધામણાં, પુન્ય જાણો પૂર્વભવ તણાં... (૫૦) વિદ્યાધર સુરનર સવિ મિલિ, ઘણું ઉચ્છવ ધવલહ મંગલઈ, કરે રાજ તણો અભિષેક એ, સંવચ્છર બાર વિવેક એ...(૫૧) નામ માત્રિ ઋદ્ધિ હવઈ કહું, શાસ્ત્ર નઈ અનુસાર જે લહું, તેહ ચઉદ રત્નનાં નામ એ, કહું તેહ તણું પરિણામ એ. (પર)
: ઢાલ - થંભણ પુરિસિરિ પાસ નિણંદો: સેનાપતિ ગંગા સિંધુ પાસિ, દેશ સયલ સાધી ઉલાસઈ ત્રાસઈ કોઈ ન ત્રાસ, ગૃહપતિ શાલિ પ્રમુખ કણ વાવી
શાક ફલાદિ સવિ નીપાવઈ, ભાવઈ તે તત્તકાલ...(૫૩) ૧. કવડ, ૨. ગુલાલ.
૫૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
હય હસ્તિ બિચિ હોઈ સબલા, શાંતિક કરી પુરોહિત સઘલાં, કમલા દિન દિન વાધિ, સૂત્રધાર આવાસ નીપાઈ, નારી રતન યોગિ દુઃખ જોઈ, કાયે રોગ ન થાઈ...(૫૪) સહસ આરા એક નામ પ્રમાણે, સઘલઈ સાધઈ મનાવિ આણ, જાણ રત્ન એક ચક્ર છત્ર રતન એક વામ પ્રમાણ વાધિ બાર જોયણ વિસ્તાર, સારી અવસરી કાજ..(૫૫) ચરમ રતન મોટું હોઈ હાથ, વિસ્તરતે માઈ સવિ સાથ, નાથ જિવારિ ઈહઈ, વલી મણિરત્ન પહુલ દોઈ અંગુલ, લાંબાણઈ તે હોઈ ચૌરંગુલ, મયગલ ખંધે થાપ્યું. (૧૬) બાર જોયણ લગઈ તેજ પ્રકાશઈ, ખૂણા છઅ ને કિડું હાંસિ, નાસઈ જરા વિધન, રતન કાંગણી અંગુલ ચાર સમરસ તે વિષાપહાર, બાર જોયણ કરે તેજ...(૫૭) કટક માંહિ તે રાત્રિ સ્થાપિ, સૂરજિ જિમ અજુવાલું વ્યાપી, આપી સુખ અપાર, ખડ્ઝ રતન અંગુસ છત્રીશ સંગ્રામિ જયકાર જગીશ, સાર રતન ચઈ દંડ...(૫૮) વજસાર તે વામ પ્રમાણ, પંચત્વતા રિપુ ને કરે પ્રાણ, ઠાણવિ ખેમ સુખ ભંજઈ, પ્રસ્તાવિક જોયણ સહસ પૃથ્વિમાંહિ કરે પ્રવેશ, દેશ સયલ તેણિ ગંજઈ...(૫૯).
: ઢાલ - ઈમ મોહ તણી સુણી રે.. : એ ચઉદ રતન પ્રત્યે કરે, સુર સહસ ધર્યા સુવિવેક, બિ સહસ સુર કરઈ નૃપ સેવ રે, આરાધઈ જિમ સહુ દેવ...(૬૦) છત્રીશ સહસ દેશ રાય રે, પ્રત્યેક સંખ્યા થાય, ચસિઠિ સહસ જ રાણી રે, રૂપઈ સુર રતી સમાણી...(૬૧) એક લાખ અઠ્ઠાવીસ સહસ રે, અંગઉ લગણી સજગીશ, મહાનગર સરસ છત્રીસ રે, સંનિવેશ સહસ એકવીશ... (૬૨) પાટણ અડતાલીશ સહસ રે, વેલાઉલ સહસ છત્રીશ,
દ્રોણમુખ સહસ નવ્વાણું રે, સહસ બિડુત્તર નગર વખાણું. (૬૩) ૧. સંયોગથી.
શાંતિનાથ ધવલ (વિવાહલો)
૫૯
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવબારહિ નગર વિચારી રે, છત્રીશ સહસ સંભારી, ગામ છત્રુ કોડી સંભાર રે, અંતરદીપ છપ્પન્ન હજાર...(૬૪) કુરાજ ઓગણ પચાસ રે, કુલ કોડિ બત્રીશહ ભાસ, એક કોડી ગોકુલની જાણ રે, હલ કોડિ ત્રણિ પ્રમાણ... (૬૫)
.: ઢાલ - બાહલી.. : દીપ વલી સોલહ સહિત, મંડપ હજાર ચઉવીશ, છત્રીશ સહસ બત્તીશ બંધ નાટકઈ એ ધજ દશ કોડી પ્રમાણ એ, વાંજિત્ર ત્રણ કોડિ વખાણ એ નીશાણ એ લાખ ચરિાસી ગડઅડઈ એ...
ત્રુટક : ગડગડે બુદ્ધિ નિધાન ચઉદહ સહસ, બુદ્ધિ ચારિ ભર્યા વલી ચઉદ સહસ પ્રધાન જલપથ, ઈણિ પ્રમાણિ સંભર્યા સંબધ ખેડા સહસ ચઉદહ, જુજુઆ એ જાણીએ વલી રાજધાની સહસ સોલઈ, એહ સંખ્યા આણીએ... (૧૬)
સ્વેચ્છરાજ સોલહ સહસ, એતલા રતનાગર સહિસ, વલી વીસ સહસ આગર સામાન્ય છઈ એ, સોવનનાં આગર જાણું સહસ સરસ તે નવ્વાણું વખાણું, કોડિ સાતકુલ બીઠણી એ
ત્રુટક : ઘણી વિદ્યા ભણ્યા પંડિત, અસી સહસ સોહામણાં અઢાર શ્રેણિ પ્રશ્રેણિ પણ ઈમ, લાખ ત્રિણિ શસ્ત્રધર તણાં હયગય પ્રત્યેકે લાખ ચહેરાસી, રથ પ્રમાણિ તેતલાં પાયક છન્નુ કોડિ નિશ્રા, ચક્રવર્તી તણી ભલાં...(૬૭)
: ઢાલ - ઉલાલઉં. : ત્રિણિસિ સાઠિ સૂઆર, પંચ લાખ દીવીએ ધાર, જે વલી ધરિ શૃંગાર, છત્રીશ કોડી તે ધાર...(૬૮) વલી જે કરિ કલ્યાણ, સહસ ચઉરાશી તે જાણ વલી જે મર્દ એ અંગ, ત્રણિસઇ સાઠિ ને ચંગ...(૬૯) ચાર લાખ નઈ નવસહસ, એતલાં વન અતિ સરસ,
ત્રીશ નફર તણી કોડી, એ નૃપ સંપદા જોડી...(૭૦) ૧. સમુદ્ર, ૨. ત્રણસોને સાહીઠ.
૬૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
સહસ ચઉરાસી તલાટ, એકલા પણ સૂત્રધાર, સઘલઈ કટકે એ જોડી, કોડી અઢાર ન થોડી...(૭૧) સર્વ કટક નાં સૂથાર, સહસ છત્રીશ તે ધાર, ત્રિણિ લાખ ભોજન ઠામ, અવર તણાં કહું નામ...(૨) વલી શેઠ સારથવાહ, માંડવિયા ભોઈવાહ, કાવડિયા દામાલ, નાટકી દૂતહમાલ...(૭૩) મીઠા બોલાઉ વશ, થઈ યાઈ તનઈ પચાશ, રથ પેડુ નઈ પંતાર, વલી મહત્તર પ્રતિહાર. (૭૪) એહવા અછિ અનેક, તસુ કુણ ગણે વિવેક, પુન્ય તણાં ફલ પામી, ભોગવે છ ખંડ સ્વામી...(૭૫)
: ઢાલ - દીઠાં સામિમી સપનડીએ...: સહસ વરસ પચવીશ એણી પરિ, રાજપાલઈ સાર,
લોકાંતિક સુર એણે અવસરિ, બોલઈ એ (૨) વચન ઉદાર કિ.(૭૬) સ્વામી સંયમ આદરી એ, સુખ લહિ (૨) જિણિ સવિ જીવકિ પર ઉપગાર ધરી મનઈ એ, કરૂણા એ (૨) કરો સદીવ કિ સ્વિામી. (આંકણી) ઈમ સુણી જિનરાજજી રે, દેઈ સંવચ્છર દાન, કોડિ ત્રણ સઈ કોડી અજ્ઞાસી
લાખ એ (૨) અસી વલિ માનિકિ... સ્વામી...(૭૭) કરીન્જઈ ઈમ ઘડી છે લગઈ, અવર દાતુકાર, અન્ન ઔષધ વસ્ત્રના રે,
આપીઈ એ (૨) દાન અપાર કિ... સ્વામી...(૭૮) કુમર ચક્રાયુધ તિહાં રે થાપીયું વર ભૂપ, જિનકરિ ચારિત્ર ભાવના રે,
જોઈય (૨) સંસાર સરૂપ કિ... સ્વામી...(૭૯) ઈણિ અવસરિ ઇંદ્ર સઘલા, સપરિવાર મિલંતિ, ખીર સમુદ્ર જલઈ કરીને,
જિનનઈ એ (૨) નહવણ કરત કિ... સ્વામી.(૮૦) વિલેપી બાવનિ ચંદનિ, વસ્ત્ર વેષ સફાર, સિંહાસન બર્ડસારીયા રે, તનુ કરિ સવિ શણગાર કિ.. સ્વામી...(૮૧)
: ઢાલ - કલસની.. : તિહાં ભૂગલ ભેર નફેરી મહુઅરિ, માદલ સરસી તાલ વરવીણા વંસ અનેસર મંડલ પડહ તિવલ કંસાલ ઘણ વાજિંત્ર વાજઈ અંબર ગાજઈ, અમર કરઈ જયકાર
ભૂમંડલિ માનવ સુર ગયંગણિ વિદ્યાધર નહીં પાર...(૨) શાંતિનાથ ધવલ (વિવાહલો)
૬ ૧
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
સહસાવનિ આવી સહુ વધાવી મૂકી સવિ શણગાર, ભાવના વિશેષઈ સમ મતિ દેખઈ, જાણિ અથિર સંસાર તિણિ ખિણિ શિર લોચઈ, વિષય સંકોચઈ 'લિ સુરપતિ સચિવાલ ક્ષીરોદકી મૂકી, રીતિ ન ચુંકિ, છઠ્ઠ તપાઁ સંભાલ...(૮૩) કહી “નમો સિદ્ધાણં' વિનય વિનાણું, લઈ સાવદ્યનું નામ, ઉચરઈ સામાયિક મણવયકાયક, ત્રિવિધ જીવતાં સીમ સંભવિ સુરાસુર સાથિ નરવર, એક સહસ લઈ દીખ મન:પર્યવ પામે સહુ સરિનામિ, પાલે સુધિ શીખ...(૮૪)
: ઢાલ - ૩૯ - યદુપતિ મહતિ સંયમ દીયો... - સુરનર નિજ ઠામિ ગિયા, સ્વામી કરી વિહાર, નાનાવિધ પ્રભુ તપ તપઈ, પરીષહ ખમી અપાર... (૮૬) ધનધન તે નર સલહઈ, દીઠાં જિણિ જિનરાજ ભાવ ભગતિ પૂજા કરી, સાધ્યાં શિવપુર કામ... આંકણી મંદિરપુર જિન પહુતલા, સુમિત્રિ નરેશર દ્વારિ હિયડિ હરખ ધરી ઘણું, વંદિ વારંવારિ...(૮૭) ધનધન તેહ કરાવી પારણું, જિનનઈ ખીર સંયોગ, દેવ વજાવી દુંદુભિ, ધનિ ધનિ કહી સવિ લોગ... (૮૮) ધનિધનિ દેશ અનાજિ આરજિ, કરતાં વિધિ વિહાર, હત્થિણાઉર પુરિ આવીયા, સહસાવનક મઝાર..(૮૯) ધનધન નંદી માહી તરૂઅર તિહાં, પોષ સુધી નવમી જાણ, ભરણી નક્ષત્ર યોગશું, પામે કેવલ નાણ...(૯૦) ધનધન ચસિદ્ધિ ઇંદ્ર તિહાં મલાઈ, ભાવિ વાયુકુમાર, યોજન મંડલ વાહરઈ, સીંચઈ મેઘકુમાર...(૯૧) ધનધન પીઠ રચઈ વ્યંતર તિહાં, ફૂલઈ પગર ભરતિ, જાનુપ્રમાણઈ બહુવિધ, વર્ણ, રૂ૫ કરંતિ...(૯૨) ધનધન ધૂપ ઉવેખેઈ અગરનુ, વલી કરી ત્રણ પ્રાકાર,
આવશકથી જાણું, સમવસરણ વિસ્તાર...(૯૩) ૧. લીધા, ૨. વખાણવા યોગ્ય.
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધનધન તીર્થંકર પદવી તણી, પુન્ય પ્રકૃત્તિ છઈ સાર, સમવસરણ દૂરવણ તિણિ, લાગે નહીં લગાર...(૯૪) ધનધન વાણી સાંભલિવા તિહાં, આવી પરષદ બાર, બેસઈ ઠામિ યુગતિ યથા, નહીં વિરોધ પ્રકાર...(૯૫)
: ઢાલ - ૪૦ - જસ ધરિ જાઈ વિહરવા.... ચકાયુધ નર રાયનઈ, વનપાલક જઈ વધાવી જગગુરૂ આવીયાં,
કેવલજ્ઞાન ભંડાર કિ જગગુરૂ..(૯૬) આપી તાસ વધામણી, મણિ મોતી કુંડલ હાર કિ જગ, નગર સકલ શણગારીયું, જિયૂ અમરપુરી અનુસારી... કિ જગગુરૂ. (૯૭) ચતુરંગ સેના સજી કરી, ચડીઆ ગજ ખંધિ રાય કિ જગ. અંતેઉર પરિવારનું, જિવંદન કાજિ જાય કિ જગગુરૂ...(૯૮) છત્ર(૧) ચામર(૨) પગપાવડી(૩) શિર મુગટ(૪) અનિતરવારિ(પ) કિ જગ. રાજચિહ્ન પાંચઈ તજઈ, તિહ સમોસરણિ દુઆરિ કિ જગગુરુ...(૯૯) સચિત્ત તજઈ અચિત્ત રાખી, એક સાડી ઉત્તરાસંગ કિ જગ. કરજો જઈ જિન દર્શનઈ, મન ઠામ કરે ધરે રંગ કિ જગગુરૂ...(૧૦૦) દેઈ ત્રણ પ્રદક્ષિણા, જિનવર નઈ કરે પ્રણામ કિ જગ. વાણી સંભલિવા બસઈ, નૃપ જોઈ અપૂર્વ ઠામ કિ. જગગુરૂ. (૧૦૧)
: ઢાલ - ૪૧ - શ્રેણિક ઘરિ આવ્યો વત્સ તાહરઈ..: ચઉતીસ અતિશય સોહી જિનવર, વચન તણાં અતિશય પાંત્રીશ જોજનવાણી વખાણ કરે પ્રભુ, વૈર વિરોધ હરી જગદીશ. (૧) ધર્મવંત નર જુઓ વિચારી, નરભવ વારોવારિ દુર્લભ, આરિજ ક્ષેત્રસુકુલ સમકિત ગુણ, વિરતિ રતનપુણ નહીંસુલભ...(૨)(આંકણી) વિષય કષાય વશિ જીવ પડિઉં, નવિ જાણિ સાચો ઉપદેશ, પાપ પ્રમાદ તણી રસિ રાતો, આરંભ કરતુ સહિ કિલેશ...(૩) ધર્મ. જ્ઞાન અનિ દરિશન વર ચારિત્ર, એ ત્રણિ આરાધી સારા મુગતિ પહુતા જીવ અનંતા, વલી અનંતા લહિતિ ભવપાર...(૪) ધર્મ એ ઉપદેશ સુણી ચકાયુધ, વડા પુત્રની આપી રાજ શાંતિનાથ પાસઈ લીઈ દિક્ષા, પાંત્રીશ નૃપ શું સારિ કાજ...(૫) ધર્મ.
શાંતિનાથ ધવલ (વિવાહલો)
૬૩
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
તે છત્રીસઈ ગણધર થાપ્યા, દાખ્યો ત્રિપદી તણો વિચાર, તસ અનુસારી કીધો આગમ, ચઉદ પૂરવ નઈ અંગ અગ્યાર...(૬) ધર્મ. ગરૂડયક્ષ નિર્વાણી દેવી, એ શાસનનાં બિહું રખવાલ બાસ િસહસિ મુનીશ્વર સુંદર, પંડિત જીવદયા પ્રતિપાલ... (૭) ધર્મ.
: ઢાલ - ૪૨ - ભરત નરેસર આવિયા સમો સરણિ : ઈકસઢિ સહસ મહાસતી પરિવાર રૂડ ઉપરિ અધિકાં ચાર સય પરિ. ચઉદ પૂરવધર આઠસિં પરિ. અવધિ જ્ઞાની ત્રણ હજાર પરિ. મનઃ પર્યવજ્ઞાની ભલાં પરિ. ચાર હજાર સોહામણા પરિ. ચાર સહસ ત્રિણિ સય વલી પરિ. એતલાં હુઆ કેવલી પરિ. વૈક્રિય ધારક સાઠિ સય પરિ. વાદી વલી ચઉવીસ સઈ પરિ. શ્રાવક દોઈ લક્ષ ઉપરિ પરિ. અસી સહસ પુરે ગુણે પરિ. ત્રાણું સહસ દુલખ વલી પરિ. સતી સિરોમણિ શ્રાવિકા પરિ. સહસ પંચવીશ વરસ વલી પરિ. ચારિત્ર પાળયું અતિ ખરૂં પરિ. સમેત ગિરિંદિ આવીયાં પરિ.
અણસણ કરવા કાજ એ પરિ...(2)
: ઢાલ - ૪૩ - અમી સમાણી....: શાંતિ જિનેસર અણસણ આદરઈ, માસ દિવસ લગઈ જાણ, જેઠવદિ તેરસિ ભરણી ઋખ યોગિ પામી જિન નિર્વાણ. (૯) આણંદ આણી રે જગગુરૂ ગાઈએ, સોલસમો જિનરાય, લંછન નઈ મિસિ સેવે હરિણલો, કંચણવરણોં કાય... | આંકણી | ચઉસઢિ સુરવર નાથ તિહાં મિલઈ, આણે ખેદ અપાર, બાવના ચંદનતણી ચિતા રચઈ, જિન તનુ નમતાં સાર...(૧૦) આણંદ. જવણ કરાવીને તેહ ખીરોદકી, પહિરાવઈ શણગાર, શિબિકામાંહી રે જિન બેઠા કરી, મૂક્યા ચિતા મઝારી...(૧૧) આણંદ, અગ્નિકુમાર રે જલણ તિહાં ઠવઈ, જાલઈ વાયુકુમાર, થોડે નીરે તે શીતલ કરી, આવી મેઘકુમાર...(૧૨) આણંદ.
૬ ૪
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઇંદ્ર પ્રમુખ સુર દાઢ તિહાં લીઈ, જાણી ધર્મ આચાર,
જિનની ભગતિ તણિ રાગ કરી, ખીર સમુદ્રિ વિ છાર...(૧૩) આણંદ. નંદી સ૨વ૨ આઠ દિવસ કરઈ, ઉત્સવ અમર અનેક,
શોક નિવારી રે નિજ ઠામિ જઈ, પૂજઈ દાઢ વિવેક...(૧૪) આણંદ. ઉત્તરાધ્યયનની વૃત્તિ પ્રમુખ થકી, ભાંખ્યો એ અધિકાર,
આપ મતિ કાંઈ હીણ અધિક કહીઉં, સાચવઈ બુદ્ધિ કરઉ સાર...(૧૫)આણંદ. શાંતિ જિનેસર સ્વામી સોલમો, ગાયુ મન ઉલ્હાસ,
બ્રહ્મ કહિ નિતુ સેવા સારતાં, પૂરઈ વંછિત આસ...(૧૬) આણંદ. ।। ઈતિશ્રી શાંતિનાથ વિવાહલો સંપૂર્ણ ॥
। શુભં ભવતુ । કલ્યાણં ભૂયાત્ લેખક પાઠક્યો ઃ । સંદર્ભ : સાહિ. કા. પ્રકારો પા. ૪૦
શાંતિનાથ ધવલ (વિવાહલો)
૬૫
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫. નેમિનાથ હમચી કવિ લાવણ્ય સમય કૃત હસ્તપ્રતને આધારે નેમિનાથ હમચી પ્રગટ કરવામાં આવી છે. હમચી – હમચડી - હાંચે એ સમાનાર્થી શબ્દો છે. હમચડી એક પ્રકારની દેશી છે. તેને ગરબાની દેશી કહેવામાં આવે છે. રાસ-ગરબા ફાગ-વિવાહલો-હોરી જેવાં ગીતોમાં વર્તુળાકાર ફરીને નૃત્ય સાથે ગાવાની એક પદ્ધતિ છે. કુલ ચોરાશી ગાથાની આ હમચી છે. જો કે અહીં ૮૩ અંક છે, પણ આંચલી સહિત ગણતાં ૮૪ થાય. નેમિનાથ હમચડીમાં નેમકુમાર અને રાજુલનાં જીવનના પ્રસંગોનું મિતાક્ષરી નિરૂપણ થયું છે. તેની રચના સં. ૧૫૬રમાં થઈ છે.
નેમિનાથ હમચી સરસ વચન દિલ સરસતી રે, ગાઈસિ નેમીકુમારો, સામલવત્ર સોહામણો રે, રાજીમતી ભરતારો રે...(૧) યાદવકેરા રાઉ રે હ. તોરા ગુણ હું ગાઉં રે હ. ત્રિભુવન કેરા રાઉ રે હ. હેલી મુખી નેમિજિ મલ્ડિ...(૨) મેરી બહિનડીરે રંગરેલી, સામલીયો સરસિ ગેલિરેહ. (આંચલી) નવ જોયણ જે નગરી પુહલી લાંબી જોયણ બાર સાયર તીરિઇં દ્વારિકા રે, સોરઠડી શિણગાર રે હ. રાજ કરઈ તિયા દેવ મુરારી, ખમલા દસઈ દસાર, સમુદ્ર વિજય ધરિ દૈવિ સિવારે, જન્મ્યા નેમીકુમાર રે હ..(૩) લહુય લગિઈ જે લક્ષણવંત, માયતાય મન મોહઈ કલા બહુત્તરિ પરિવરિઉ રે, જાણ શિરોમણિ સોહઈ રે હ... (૪) એકવાર અલવેસરુ રે, કુંઅર ચચલિ ચડિઓ, રમત રમતુ રાઉલિ પુહતુ, આયુધશાલા ચડી રે હ... (૫) રહુ અલગા નેમિ નરેસર એ, આયુધ કુણ સાહઈ, રખવાલું બહુ બોલઈ બરવિઇ, હરિ વિણ હાથ ન વાહઈ રે હ... (૬)
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
તણિઈ વચન ઈમનિ કુંઅર હસતુ, અલવિઈ બલ દેખાડઇ, ચુપટ મલ તવ ચર્તુભુજ કેરાં, ચંચલ રમાડઈ રે હ...(૭) ગદા ઉલાલઈ ગયણિ ભાડઈ, કોટિ શિલા ઉપાડઈ, એણ વચડાવઈ ધનૂપું નમાડઈ, સબલ શંખ વજાડઈ રે હ...(2) તિણિ નાદિઈ ઘણ પર્વત ઢલિયા, સાયર સવિ ખલભલીયા અંબર ગાજઈ તરૂઅર ભાજી, શેષનાગ સલસલીયા રે હ... (૯) ગજશાલા ગજબંધન ત્રુટઈ, ફુઈ ગોરસ ગોલી એક પડઈ એક લડથડઈ રે, ઈમ ધરણી ઘંઘોલી રે હ..(૧૦) ચતુર્ભુજ ચિંતઈ સંખ કિસેલ રે, પૂરિઉ કુણિઈ નવેરઈ, તાઈ હરિ નહિ રે, અવતરિઉ અરુ રે હ...(૧૧) બલિભદ્ર બોલાઈ હરિ રે, અવર ન ઈણિ સંસારિ, નેમિકુમર ક્રિીડા કરઈ રે, બલવંત બાલ બ્રહ્મચારી રે હ... (૧૨) માય તાય નિઉ નિઉ કહઈ રે, નેમિ ન પરિણઈ નારી તે કિમ લેસિઈ રાજ તુમ્હારુ, સુણિ (૨) દેવ મુરારી રે હ...(૧૩) માલા પાડઈ મિલીયા બાંધવ, કાવૂડઈ કરતોલિઉં, નેમિકુમર કરવાલીઉ રે, હરિ હાસઈ હિડોલિઉં રે હ... (૧૪) હરિ ચિતઈ મોર બાંધવ બલીઉં, એક પદમનિ પરણાવું, સમુદ્રવિજય મોરું પિતરાઉ રે, દેવિ શિવા હરખાઉ રે હ...(૧૫) સોલ સહસ અંતેઉરી રે, શ્રીપતિ સવિ બોલાવી, કરી અદ્ભૂત સિણગારડું રે, ગોપી ગોરડી આવી રે હ... (૧૬) કિસ ચરણા ચોલ મજીઠા, કિસકા ઘૂઘરીઆલા રે, કિસકે છાયલ છયેલ સબલીયા, કિસકા ચરણા કાલા રે હ...(૧૭) કિસકે પહિરણી પીત પટુલી, કિસકે રાતા રંગા, કિસકે પહિરણી સેત સિણગારા, કિસકે ચીર સુચંગા રે હ...(૧૮) કિસકે ઉરવરિ નવસર હારા, ઝાલિ તણાં ઝમકારા, રંગિ સુરંગા સોવન મૂડલા, પાયે ઝાંઝર ઝમકારા રે હ... (૧૯) કાલા કંચૂક મલ સફલા, કિસકા છલા લાખીણા, માણેક મોતી ચૂડે બઈઠા, કિસકા કમખા ઝીણા રે હ..(૨૦)
નેમિનાથ હમચી
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
પીન પયોધર અમીરસ ઘડૂલા, અધરસુ વિદ્ધમા ચોબા, દંતવલી દાડિમ કુલી રે, મુખી તાજા તંબોલા રે હ...(૨૧) નિર્મલ નાસ્ય સરલ તીખાલી, ભેમહિ ભુજંગમકાલી, આંજી રે દોઈ આંખડી રે, મસ્તકિ રાખઉલી, વેણી તે ફુમતીઆલી રે હ...(૨૨) ખરીહ સંખટલીહાથેવીંટલી, હરખી હિરણી લંકી, જંધા તૂઅલી કદલી, થંભા રંભા રુપિ કલંકી રે હ...(૨૩) તપસ ત્રાટમી ને મોટડી, કોટડી કોટિ સિણગારો,
ઓઢણી ઘાટડી રંગચી માટડી, મયણચી વાટડી વારૂ રે હ...(૨૪) પીયલિ પનૂતિ કુંકુમરોલા, સહજિ સુરંગા રોસા, પાએ પાગડાં કંચન કડલા, કર્ણ જિસ્યા હીંડોલા રે હ...(૨૫) સિસઈયો સિંદુરીયા રે, સોનાના માઢલીયા, અવેલા સવલા બહિરખા રે, બાહુડલી બેઉ બલીયા રે હ...(૨૬) નીલવટી ચાટુ બહુડી ઉરે, કાને નાગવલાયા, પાયે લગાડયા વીંછીયા રે, સુરપતિ સેવ મનાયા રે હ...(૨૭) કિસકે હાથી કમલકાનાલા, કિસકે ચંપકમાલા, કિસકે કરિ છઈ ચંદનસીપા, કિસકે કાલાવાલા રે હ..(૨૮) હંસલાબમણી ચંદલાવયણી મૃગલા નમણી નાર, અંગઠિમી નેઉરી અમર અંતેઉરી રે, ઈમ ગોપિ સિણગારી રે હ...(૨૯) કરિ વાલાકા વીંઝણી રે, વલી વસંતિઈ પાસ્યા, ફૂલદડા કરી ફૂટકારે, પાન કપૂરઈ વાસ્યા રે હ...(૩૦) નાગલોકની કન્યા નાઠી, રૂપઈ રંભા ત્રાઠી, કાવૂડામનિ કૂતિગ ભાવિઉં, ઈસિલું અંતે ઉરિ આવિ રે. હ...(૩૧) કાQયડઈ તવ કૂડ કમાયું, નેમિકમર તેડાવ્યા, અવસર આજ વસંતનું રે, અંતેઉરી ભલાયા રે હ...(૩૨) વારું વનરૂલીયામણું રે, આંબા રાયણ રૂડા, કોઈલ કરઈ ટહૂકડા રે, રાતી ચાંચિઈ સૂડા રે હ...(૩૩) દ્રાખ તણાં છઈ માંડવા રે, નવરંગી નારંગી ચિંહુપખી, તરુઅર મૂરીયા રે, મુખંડી છઈ ચંગા રે હ...(૩૪)
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચડ ચતુર્ભુજ તવ આવીયા રે, ગોપી સવિ શિણગારી નેમી કુમર ભલાવીયા રે, વલીયા દેવ મુરારી રે હ... (૩૫) ગોપી લોપીલાજી રે, લાછિવડી પટરાણી, આલી કરઈ ઉબાંછલી રે, બોલીયાઈ બાંગડ વાણી રે હ...(૩૬) ખાડો ખલી છઈ મોકલી રે, રાણી રાઉલ વાહી, હરખી હસઈ હાસું કરઈ રે, દે ઉરહ્યું ભુજાઈ રે હ...(૩૭) કમલનાલ ભરી છાંટઈ, ચંદ્રાઉલી રાહી રાખઈ સાહી રૂપ, દેખાડઈ રુકમણિ રે, કહઈ મજાસિઉ વાહી રે હ..(૩૮) રૂપવંતિ રૂપિણિ ઈમ બોલઈ, સુણિજયો વાત હમારી, માય તાય કાંઈ દૂહવઉ રે, નેમિ ન પરણેઈ નારી રે હ..(૩૯) દિઈ સરંગટનઈ ફરે ગટખોલઈ, બોલઈ બાંગડ બોલા, નેમિકુમર વર યોવનિ પુછતા, નીસત કાંઈ નીટોલ રે હ..(૪૦) સોલ સહસનાં વાંછિત પૂરઈ, બંધવ દેવ તૂારા રે, નેમિકુમર ઉલેહઈ નિહાલુ, માનુ બોલ હમારો રે હ..(૪૧) નેમિકુમર વર દાખિન પડીયા, રાણી સવિ સપરાણી, હા ન કહી તિમ ના ન કહાણી, માનીઉ માની જાણી રે હ... (૪૨) ગોપી સરિખી સવિ મિલી રે, હરિનઈ જાણ કરાવિઉં, માય તાય ભાઈ ભોજાણ જો, કુટુમ્બ સહુ હરખાવિલે રે હ...(૪૩) નેમિકુમર વર પરણસિઈ, હોસિઈ હર્ષ અપારો, મુની લાવણ્ય સમય ઈમ બોલેઈ, એ પહિલે અધિકારો રે હ... (૪૪)
પ્રથમ અધિકાર પૂર્ણ નેમિકુમર વર પરણેસિઈ રે, કાન્હ તણાઈ મની કોડો, ઉગ્રસેન ધરિ રાજીમતી રે, યૌવન સરિખી જોડી રે હ... (૪૫) હરિષિહ ધરિ ઉગ્રસેન કેરાઈ, વેગિઈ વિવાલ મેલિઉં, પાન ફૂલ ફોફલ દઈ રે, સાજનકૂ હરખિલ ભલીયું રે હ... (૪૬) બિહું ધરિ ધવ ધવ ઘુસટ પડીયા, મંડવિ મંડવ છાંયા, કરમતા કંદોઈ તેયા, વર પકવાન કમાયા રે હ... (૪૭) નેમિનાથ હમચી
૬૯
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
મોટા મંદિર મોદક ભરીયા, ખાજાના ખડક ચઢીયા, કૂર સાઈ પહિતિનીપાઈ, મોટા પાપડ વડીયા રે હ...(૪૮) રૂપા કેરી આંડણી રે, સોવન થાલ સુરંગા, વિતપાતી આલા વાટલી રે, મેહત્યા ચાકર ચંગા રે હ... (૪૯) સોવન કરવિદીઆ ભોષણ, સાજન હરખિઈ ભરીયા, મંડપિ બઈઠા દાના દીઈ રે, ઇંદ્ર જિમ્યા અવતરીયા રે હ.. (૫૦) પોઢી પાંતિઈ ભૂપતિ ભોલા, ખારેક ખરમા દાંખો, વર વરસોલા વાટલા રે, ફલ હુલિવાની લાખો રે હ. (૫૧) માંડી મરકી મોદક ચૂર્યા, ખરહર ખાજા મોરયા, સોવન થાલ સોહામણા રે, સોઈ પકવાનિઈ પૂરયા રે હ... (૫૨) શાલિ દાલિ ધૃત શાલણા રે, વાટલ ભરીયા વાટો, કૂર તણાં કઈ કરબલા રે, ઘોલ તણાં ઘણ મોટા રે હ...(૫૩) કર ચોખાલી ચીરીઈ ભૂલ્યા, દીધા ફોફલ પાનો, બાવન ચંદન છાંટણા રે, ચાલીયા દેવ જાનો રે હ...(૫૪) મંડપિ મોટા ચંદુઆ રે, તલીયા તોરણ બાર, નેમિકુમર વર પરણસિઈ રે, રાજુલિ રાજકુમારી રે હ... (૫૫) ખાંતઈ ભરિ ખૂપ ખુણાલુ, નેમિ કુમરવર સોહઈ, ચડીઉ મયગલ મલપતુ રે, તેજિઈ ત્રિભુવન મોહઈ રે હ...(પદ) કાને કુંડલ ઝલહલઈ રે, પહિરયા સવિ શિણગારો, લૂણ ઉતારઈ બહિનડિ રે, ધન ધન નેમિકુમારો રે હ.. (૫૭) મંગલ બોલઈ જાઈણી રે, આપઈ વાંછિતદાન, છપ્પન કોડિ યાદવ મિલ્યા રે, બલવંત બલભદ્ર થાની કાન્હો રે હ... (૫૮) ગણ ગંધર્વગણ જોવા મિલીયા, ગઉ ગીત રસાલા, થાની અપછર નાચીઈ, વાજઈ ભુગલ તાલા રે હ. (૫૯) મસ્તક છત્ર સોહામણું રે, ચંગા ચમર ઢલવઈ, ઇંદ્ર ઉતારઈ આરતી રે, નેમજી તોરણ આવી રે હ...(૬૦) સાલક બોલક સામા પડીયા, તે સવિ પડીયા ખોટા, લોકે હસીયા ધૂણે ઘસીયા, નેમિ તણાં ગુણ મોટા રે હ... (૬૧)
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
સોનાનઈ સિઘાસણિ બઈઠ, ઉઠિંગણ છઈ મૂંડલ, જય જય કરતી બરવઈ ઉઠી, નેમિકુઅરવરૂ રે હ... (૨) જાલીયાલી ઝાલી ઝબૂકઈ, બઈઠા માણેક મોતી, હિયડે હરખી નયણે નિરખી, નેમિતણું મુખ જોતી રે હ..(૬૩) ઘૂઘરીયાલી ઘાટડી રે, પરિયા પાનેત્રો રે, આરીએ મન મોહીયા રે, આંજીલા દોઈ નેત્રો રે હ. (૬૪) કાંચલી કસબઈ સતી રે, રોલાનાથ્થઈ રંગો, સવિ શિણગાર સોહાવતી રે, શૂરકિઉ દક્ષિણ અંગો રે હ... (૬૫) પશુ વિલાપ સુણી રથવાલ્યું, પશુનું દુઃખ ટાલીયું, દઈ દાન ચડિલે ગિરનારી, નૂરઈ રાજુલિ નારી રે હ...(૬૬) કંકણ ફોડઈ હિયડું મોડઈ, ત્રોડઈ નવસર હાર, ખિણિ ખિણિ લોડઈ, બેકરજોડઈ જંપઈ નેમિકુમારે હ...(૬૭) વાટિઈ જોઈ ઉભી ઓટઈ, નેમિકુમર નઈ કોડિ, સુનઈ હોયડઈ સાદ કરઈ રે, રહી રહી ઉભી ટોળઈ રે હ...(૬૮) આઘી પાછી થાઈ માચ્છી, જવ જલ દેખાઈ થોડું, સામલીયા કાંઈ વલીયા વેગિઈ, નવભવ નેહ મ ત્રોડઉરે હ..(૬૯) હંસ વિહૂણી હંસલી રે, માંડવ વિણસી વેલી, કંત વિહૂણી કામિની રે કિસિઓ કરેસિઈ ડોલી રે હ...(૭૦) ચંદા વિણસી ચાંદની રે, પાસા વિણસી "સારી. મયગલ વિણસી હાથિણી રે, પિયડા વિણસી નારી રે હ...(૭૧) કઈ-મઈ મોડયા કરકડા રે, કઈ-મઈ બોલ્યા મરમો, કઈ-મઈ સાડી ઝાટકી રે, કીધા કૂડા કરમો રે હ..(૭૨) કઈ-મઈ રિષિ સંતાપીયા, કઈ-મઇ વિછોલ્યા બાલો, કઈ-મઈ રતન વિણાસીયા રે, દીધા અયુગત આલો રે હ...(૭૩) કઈ-મઈ દ્રહ ફોડાવીયા રે, કઈ-મઈ પરધન લીધા કઈ-મઈ કામણ કીધા, અણગલ પાણી પીધા રે હ...(૭૪) ૧. જુગાર રમવાનાં સોગઠાં.
કંત લગી ચાંદની
ચા વિણસી ના
નેમિનાથ હમચી
૭૧
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંખાર કઈ ઉલટિકે રે, સરોવર ફોડિયા, સીલ ન પાલિઉ સાચિઉ રે, મોડી તરૂઅર ડાલી રે હ... (૭૫) સદ્ગુરુ ગુરુણી નવિ સંતોષ્યા, સાતઈ ક્ષેત્ર ન પોષ્યા, સંપત્તિ સારુ દાન ન દીધા, થાપણિ મોસા કીધા રે હ...(૭૬) રડતી પડતી ગિરી આખડતી, ચઢતી ગઢ ગિરનારી, નેમિ જિસેસર નયણે દીઠા, રંગી રાજુલી નારી રે હ..(૭૭) નવભવ કેરી તેરી નારી, કાં મેલ્હી નિરધારી, નેમિ જિસેસર જોઈ નારી, સાર કરો તમારી રે હ...(૭૮) ત્રિટડઈ ત્રિભુવન કેરા રાજા, દીપઈ નવલ દવાજા, ચુસઠિ ઇંદ્ર કરઈ કઈ સેવા, મુગતિ તણાં ફલ લેવા રે હ...(૭૯) રાજિમતી કહઈ બે કરજોડી, મ કરૂ આડા ખોકી, સામલવન હું સામી રે, મોટા ચરણ ન છોડું તોરા રે હ...(૮૦) નેમિ જિસેસર નેહલ્યું પાલિઉં, દુર્ગતિ ની ભવ ટલિઉં, રાજીમતીના વાંછિત ફલીયા, બે જણ મુગતિઈ મલીયા રે હ...(૮૧) હમચી હમચી હમચડી, હમચી છઈ ચોરાશી, મુનિ લાવણ્યસમય ઈમ બોલઈ, હમચી હરષિઈ વાસી રે હ...(૨) સંવત પન્નર બાસઠઈ રે, ગાયુ નેમિકુમારો, મુની લાવણ્યસમય ઈમ બોલઈ, વરતિઉ જય જયકારો રે હ...(૮૩)
ઈતિશ્રી નેમિનાથ હમચી સંપૂર્ણ
સંદર્ભ : જૈન સાહિ. કાવ્ય પ્રકારો પા. ૧૬૫
૧. કુલ ચોરાશી ગાથાની આ હમચી છે.
૭૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬. નેમીનાથ શીલ રાસ.
પાચન્દ્ર ગચ્છના વિનયદેવસૂરિએ સં. ૧૬૩૭માં આ રાસની રચના કરી છે. નેમિનાથ વિષયમાં રાસ વિવાહલો - હોરી ગીત - હમચડી - સ્તવન – સ્તુતિ સજઝાય, ગહુંલી, સલોકો, ગીતા, રસવેલી, ભાસ, બોલી, બારમાસ, ફાગુ, નવરસ વગેરે પ્રકારની કૃતિઓ રચાઈ છે. કવિએ નેમનાથના શીવ્રત-ધર્મને કેન્દ્રમાં રાખીને નેમિનાથ શીલ રાસની રચના કરી છે. સમગ્ર વિરતિ ધર્મ અને વ્રતોમાં શીઘ્રત શિરોમણિ છે એટલે એમના જીવન દ્વારા શીલનો મહિમા ગાવામાં આવ્યો છે.
: શ્રી નેમિનાથ શીલ રાસ :
પહેલું પ્રણામ કરૂં જિનરાઈ, લાગુંજી ગોયમ ગણધર પાઈ કિ, સુગુરૂવાણી વલી સંભરૂં, ભુલુજી અક્ષર આણિ સુઠાઈ.
રાસ ભણીશું રળીયામણો, જે સુણી શીયલ હીય થિર થાઈ, કોકીલા જિમ કલિરવ કરઈ, માસ વસંત તે અંબ પસાઈ કિ...(૧) શીલ અખંડિત સેવીયો, ધર્મ અછઈજિ અનેકિ પ્રકાર કિ, શીલ સમાણુ કો નહી, સૂત્ર પુરાણ કુરાણ વિચાર કિ, શીલહ સહુકો વર્ણવઈ, શીલસ્યું મંડયો પ્રીતિ અપાર કિ, પર રમણી જિણણી ગણું, આંખડીને મત કરૂં અંધાર કિ...(૨) કાલ્ડિં પરભવિ પુલું, દુકખ દેસિ તિહાં કામવિકાર કિ, આકિર્દિ અંબ ન લાગસ, તુમ્હે સંબલ લેયોજી સમકિત સાર, શીલ સંધાતિ હિડ મિલઈ, રતનજડિત જાણું સોવિન હાર કિ, તું શણગાર સોહામણું, શીલ સમુ કોઈ નહીં આધાર કિ. શીલ...(૩)આંચલી
૧. જનની, ૨. આકડાના ઝાડ.
નેમીનાથ શીલ રાસ
૭૩
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
શીલના ગુણ કિહાં કિહાં, મુઝ નાણ સરસલિલા નહીં કુંભનું ઠાણ, ઉડુપિ ન અંબુધિ કો તરઈ જો, મુઝ અછઈ અલપ વિનાશ નુ, તુ પુણ શીલ વખાણ ચું, હાંસુ કરઈ મત કોઈ સજાણ તું, બાલક બાંહી પસારીનઈ, હું ન કહઇક સાયરમાણ કિ... (૪) જેહવું ચંચલ કુંજરકાન, વેગિ પડઈ જિમ પાકુંજી પાન તુ, જેહવી ચંચલ બીજલી, જેહવું ચંચલ સાંઝનું વાન, ડાભ અણી જલ જેહવું, તેહવું યૌવન હું અભિમાન, ખિણ ખિણ જા ઈચ્છઈ ખીજ તું, વિષય મ રાચિયો વિષહ સમાન કિ.. (૫) પંડિત બોલિજ તેહવું બોલ, જેહવું જાણિ જઈ એહ અમોલ, જિમ તિમ બોલ જા બોલિજે, વિષય કહિયા કિમ વિષ સમતોલ, અચલ સિધ્ધારથર અંતરું, ચિંતવ્યું દુઃખ ન દેઈ નિ, જુ વિષભોજન વારિ જઈ, વિષય ચિત્યા જિય જઈ... (૬) ચઉથઈ સંવરિદસમઈજી, અંગિ અરથ કહિઉ તે સુણમિનરંગિ, અંગિથી આલસ પરિહરૂ, ચતુર ચતુર્વિધ સંઘ નઈ સંગિ, વાણીઅ યોજનગામિની શ્રી વીર વખાણીય શીલ સુચંગ, સુગણ માનવ મન માનિયઉં, એક હોજયો સદા શીલ અભંગ...કિ... (૭) ગ્રહગણમાંહિ વડું જિમ ચંદ, પુહામહિ વડુ જિમ અરવિંદ, ભૂષણ મુગટ ભલુ, મહિગહિં વૈદુરિજ જેમ અમંદ, મેરૂ મહીધર માંહિ વડુ, ગહ ઐરાવણ જેમ ગઈદ, ધ્યાન સકલ સરાહિજઈ, ધર્મમાંહિ તિમ શીલ નરિંદ...કિ...(2) ચંદનમાંહિ ગોશીષ વખાણિ, વનડમાંહિ વડુ નંદન જાણિ, સરિતહ સીતવડી સહી, સાધુમાંહિ વડુ જિમ અરિહંત, વૃક્ષહ જંબૂ સુદંસણા વસ્ત્રહ હોમ જિસ્ય જસવંત, લેશું હી સકલ સુલક્ષણા, જ્ઞાનમાંહિ વડુ કેવલજ્ઞાન તું, દાનમાંહિ વડુ અભય જે દાન આગે રે, અંબુધિ જાણિ જઈ,
ધર્મમાંહિ તિમ શીલ પ્રધાન.. કિ. (૯) ૧. મેરૂપર્વત, ૨. સરસવ, ૩. ફુલમાં, ૪. રેશમી વસ્ત્ર.
७४
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુગણ માણસ તુમ સાંભલુ રાસઉં, જી અછઈ યૌવન વનહ, નિવાસ તુ તી સરિખા રહિયો સહી ઈણ ઈવનિ મુગધનઈ મંડિયુ પાસ, વેશિ વિલાસ મ ભૂલિયો ઈણ ઈવનિ દલપતિ થાઈ છઈ દાસ આખઈ અહિ કિમ ઉગરઈ, મોડઈ છઈ અંગિ કરાઈ મુખિ હાસ તુ, એણ ઈવનિ દાસી રાક્ષસી,
દૃષ્ટિ દેખત કરઈ શીલ ગ્રાસ...કિ... (૧૦) ઈણ ઈવનિ ચિત્તની ચોરણહારિ, કામ કટકમાંહિ નાઈકા નારી તુ લોયણ બાણહ વરસતી, લહિકતી વેણિ તીખી તરૂઆરિ તુ લાખ ચતુર આગઈ લૂંટીયા, આહસનકાદિક આદ્રકુમાર તુ સંયમ ધન લીધુંઉ રે ધૂતારિ તું, ‘વઈર સમા વિરલા હવાઈ જેણઈ ઉતારિઉ સ્ત્રીય અધિકાર તું, તે સરીખા નહીં તુચ્છે ઝૂઝણહાર તું, નારીની સંગતિ વારિજહી વારિ...કિ. શીલ... (૧૧) અથિરજિસ અછઈ આભની છાંહ, અથિરજિસી હોવઈકાયરબાંહ અથિર કન્યા ધન જેહવું, અથિર જિર્યું અછઈ ઠારનું 2હ અથિર જિર્યું રાજાપુ બલુ, અથિર જાણ તિસ્ય નારીનું નેહ પ્રાણ જ આપી જઈ એક નઈ, છેહડઈ તોઈ દેખાડઈ છેહ...કિ... (૧૨) જઉ પણ એ તનક આચાર, જે કહી જઈ પર દોષ લગાર તઉ પુણ સુયણહ સીખવું, ઈણ મૂધિ મૂક્યું અછઈ સર્વ સંસાર મધુર વચન મત વિસસી, વિચરતાં કાંઈ ન લાવઈ વાર સ્વારથ દેખિઆ સીઝતુ નારિ વિણાસએ નિજ ભરતાર સૂરિકત સંભાર જયો નારિને અવગુણે કોઈ નહી પાર.. કિ. (૧૩) અવરસામું જોવઈએ સવિકારતું, અવરસ્ય ભોગવઈ ભોગ સિંગાર તું રસણિ તુ અવર નઈ રીઝાવઈ, અવરનઈ ચિંતવઈ ચિત્તમ દૂષણ અવરહસિરિ દાઈ, કૂડતણી કુંડિ કપટ ભંડારી કલહ કાજલ તણી ઝૂંપલી, અરે નેહ તિસ્ય જિયુ લીંપણ છાર. કિ. (૧૪) ૧. મુખ્ય નાયિકા, ૨. વજસ્વામી, ૩. ઝાકળબિંદુ.
નેમીનાથ શીલ રાસ
૭૫
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
નારીનાં ચરિત ન લાભાઈજી અંત, ઉંદિર દેખિનઈ હુઈ ભયભ્રતિ સાપઉ સીસઈ દેઈ સૂવઈ, દેહલી લંઘતા દુકખ લહંતી ગિરિ સુખિરે સુખી સંચરઈ, શંક ન થાઈ નકિંપિ ઘૂમંતિ પુપિહાણી ધરણી ઢલઈ, મુગધનછઈ અછઈ બહુમતિ...કિ...(૧૫) ખીણમાંહિ રંગ વિરંગ કરતિ, મરણ જીવણ ખીણમાંહિ દિયંતી ધારનુનાથ પૂજાવિ નર, કિડ્યું નારીહ દેવ છવંતિ નિરખીયો નેઉરપંડિતા, પડ્યા પછી સહુકો પતીચંતિ પહિલખી આપ સંભાલ દાહિયા, જિન કરી રમણિ રામ તિખંતિ...કિ... (૧૬) કામ કરાલિત લોપઈકાર કુલતણઈ કેડિ ઉડાવઈ છાર જિઉં મન માનઈ તિઉં કરઈ ઉંચ છંડી કરઈ નીચ આધાર વિરચઈ તી વાહથી વરી, મુંજ રાજા તણું કીધું સંહાર તું ભરથહરી જિમ જાગ્યો નેહ, ન કીયો નારી દુકખ દાતાર કિ. (૧૭) જે તરૂણી તિજઈ નિજ ભરતાર, તે કિમ ચાલઈ અવરની લાર અંતરિ આંખ ઉઘાડીયો પ્રેમ દિખલાઈ દિનદોઈ ચારિ વિત ગઈ મ રહઈ ઘરબારિઉ, લાજ કરી કુલટા કરઈ મરણ લગઈ તવ હુઈ મનિ સાલ, સ્ત્રીય તણી સંગતિ કોડિ કુહાલ કિ...(૧૮) નામ કહઈ મધુરૂં સબ લોઈ વિષ કડઉં તું અવર મ જોઈ કિ ફોડિયા નામ જિ સીયલી, ઉઢણ લાગઈ પરિ અગનિ જિઉં સોઈ નામછઈ અબલા તિર્યું, નારિનું પણિ એણસરિખુસબલ ન કોઈ સાહમાં હુઈ તુ હારિ જઈ, પંઠિ દેતાં ઈહાં ખોડિ ન હોઈ કિ... (૧૯) ગિવરીનઈ રૂપિએ જીત્યું, ઈણઈ ઈસજેય નમામતું કેહનઈસીસ નટજિમ તેહ નચાવીયા, રાધા નઈ રૂપિ જીત્યું જ દૂરાઈ વિચિત ચાલવ્યું શારદા નાઈ તાપસણી સુરપતિ કહ્યું ત્રિભુવનજીત લગાવિલે પાઈ, આપ હુઈ સહુ સામણિ જિનતણાઈ
નામીએ નાઠીય જાઈ કિ...(૨) ૧. ત્યજે, ૨. પાછળ, ૩. ફોડકાં નીકળે તેની અગ્નિ જેવી બળતરા શરીરમાં થાય છતાં કહેવાય શીતળા, તેમ નારી = સ્ત્રીને કહેવાય અબલા (બળવિનાની) પણ હોય સબલા, ૪. ગૌરી.
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાચ કહિઉં તુમ્હે એ નહુઈ તાતિ, સહિજિ નીચ હુઈ નારિની જાતિ દોષ દિઉ તે શર ઉપરિ, પણ એક સંભલયો અમવાત નરહ પ્રતિકહઈ કામિણી, આપણુ દોષ ન દેખઈજી કોઈ સ્ત્રિયકુલ લંછણ કિમઉં ચડઈ, પુરષ જઉ સર્વ સુલક્ષણા હોઈ વાજિત તાલીય કહવિવિધ એકિણ હાથ વજાવિ નઈં જોઈ કિ... (૨૧) સઘલી નારી ન ચંચલ હોઈ, પુરૂષ સહુ ભલાં મત કહઈ કોઈ સહૂઅ સરીખી નહીં આંગુલી, ઉવરણે ગુણ અવગુણ સંતિ પુરૂષ હાક પરતીય રમઈ, સિહહિસ પરિરિ પાઈ વંતિ પગતિલ મરણ ન પેખીઈ, હાથિ દીવઈ કરી કૂપ પાંતિ કિ... (૨૨) નારી હઈં કોઈક હોઈ શુશીલ, જે લહઈ સ્વર્ગનઈ શિવતણી લીલ સત્યભામા શિવા સુંદરી, દ્રુપદી લક્ષ્મણા નઈં દમયંતિ ચંદનબાલા કલાવતી. મયણહા પઉમાઈ કુંતિ યદુરાય રાણી રૂકમિણ નામ લીધઈ જિયાં પાતક જંતિ કિ... (૨૩) સુરતરૂ ઉગ્યું છઈ અંગણઈ, ઓણિ રોપઈં તે આંક ધતૂર અશુિચ કરઈ મુખવાસ તે, ઠંડી નઈં શીતલ સુરભિ કપૂર તુ હસ્તિ 'સાટે ખર સંગ્રહઈ, રતન ચિંતામણી રાલિનઈ દૂર કાકચા કઈ કુમતિ કરઈ, વિષય સેવઈજી ચુથઈવ્રત સૂરિ કિ... (૨૪) કૂકડ મોરહ જેમ મંજારિ, શીલવંતા તિસી સંગતિ નારી પ્રાણ વિનાણહ ચૂક્કઈ, અભયારાણી તણું ચરિત્ત વિચારી સેઠિ સુદંસણ કિમ કિયઉં, કામ કામઈ નહીં નિરમલ નારી સતીય સુભદ્રા સારિખી, જિણ તિણ સ્યું લાઈ નેહ નિવારી વચન અમ્હારૂંય એ અવધારી, તિમ કરઉ જિમ કરિઉં નેમિકુમારી કઈ... (૨૫) હવઈ કવણને નેમિજી કવિ કહું વાત, કિમ પાલિઉતિણિ બ્રહ્મ વિખ્યાત શીલવતી કુણ સુંદરી જુ તુમ્હે ભાખસ્યું એહ દિઠંત તઉ અમ્હે સંભલવા તણી ખંતિ આલસ અંગિન આણી સૂં સેવિસ્યું શીલ સદા ફલવંત, ધ્યાઈ સ્યું એક જ શ્રી અરિહંત કિ... (૨૬) ૧. છોડીને.
નેમીનાથ શીલ રાસ
૭૭
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
નયર સૌરીપુર રાજીઓ, સમુદ્ર વિજય રાજા તસુ વર નારી શીલવતી રાણી શીવા દેવી તસુઘરિ અવતર્યા નેમિકુમાર લોકનું નાથ નેમીસર સાર, શ્યામ શરીરઈ શોભતા પહિલ સંઘયણ નઇ પહિલ સંડાણ, સહસ અકોત્તર લખ વિનાણ રૂપ ગુણ અતિ આગલા, જેહની વરતી છઈ ત્રિભોવન આણ કિ... (૨૭) ઈક દિન કૃષ્ણ કરઈ મનખંતિ, બંધૂ વિવાહ કરૂં કિસી ભંતિ કવણ કન્યા પરણાવી જઈ, અસરિસ સંગ ન શોભ લહેતિ ચિતવત ચિતિ સંભાઈ, કુમરી અછે એક બહુ ગુણવંતિ ઉગ્રસેના ધરિ રમણ દીપતિ, વીજલીનાં ઝબકાર જિઉં . રૂપિરંભા અનઇં શીલ શોભંતિ, નામ રાજીમતી અનઈ રાજતી
નેમિજી કી જીસિ તેહ નઇ કંત કિ... (૨૮) કૃષ્ણજી લેખ પઠાવણહાર, ઉગ્રસેનહ પ્રતિ કહઈ છઈ વિચાર કુમરિ તુમ્હારઈ રાજીમતી, પરણશી બંધવ નેમિકુમાર એ અછઈ કામતણું અવતાર, વચન અમ્હારૂં માનીયો એ સમુ અવર ન કોઈ ભોપાલ, વાનરકંઠિ ન શોભએ હાર સારીખ સારીખું જુ મિલઈ, તું જુગતુ હોવાં યુગતિ આચાર કિ... (૨) વાત સુણત રાજા અધિક ઉચ્છાહ, રાજીમતી તણું રચ્યું વિવાહ ઘરિ ઘરિ ઉચ્છવ અતિ ઘણાં, ઘરિ ઘરિ બંધી જઈ ચંદરવાલ ઘરિ ઘરિ હુઈ કઈ વધામણાં, ઘરિ ઘરિ તોરણ મંગલ ચારિ કું અરિનઈ કીજઈ છઈ યેલ શૃંગાર, ઉગ્રસેન કૃષ્ણહ વીનવાઈ વેગિ લેઈ આવયો નેમિકુમાર, કુંયરિનાં જીવનું જેય આધાર કિ.. (૩૦) સ્નાન કરઈ જિન ઔષધિ નીર, કૌતુક મંગલ કીધ શરીર આભરણે અતિ દીપતા, હસ્તિ આરૂઢ થયાં નરવર વીર સીસિન છઈ છત્ર સોહામણઉ, બિહુ પખિ ચામર ઢાલઈ છઈ ધીર વાજિત્ર વાજઈ ગુહિર ગંભીર, ચતુરંગ સેના સિલું પરિવર્યા
સ્વામી શોભઈ જિમ મુગટિહિ હીર કિ. (૩૧) ૧. મસ્તકે.
૭૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રમિકમિ આવીયાં નયર દૂરિયો, સહીય સાહેલીયાં હરખ અપાર ક્યરિજી દિલ ની વધામણી, નેમિજી આવ્યા છે તોરણ બારિ હાર હિયા તણું આપિનઈ કાંઇ કરઈ સખી એવડી વાત હાર ઉહિ ફરક છઈ, દાહિર અંગઉ નાહ હૅ સંગતિ નહીં
મિલઈ એહ વિના ગુણલાવન ખંતિ કિ... (૩૨) તિહાં પ્રભુ પેખીયા સારસ મોર, તીતર પારેવા ચતુર ચકોર સૂઅર સંબર હરણલાં, કુરલા દેખી કરતાં એ શોર સારહી ય્ સ્વામી ઈમ ભણઈ, એહ મ્યું એવડું કાં કીયુ જોર કિ... (૩૩) સારહી બોલાઈ છઈ બે કરજોડી, ઈણિ ખિણિ કોઈ ન લાવઈ ખોડિ સ્વામી ન જાણું છઉ ચૂં તુહે ગુરૂવઈ જમસ્યૌં યાદવકોડી ઉગ્રસેન ચિત્ત આણંદીઉં, એણઈ અપરાધ ન કો કઉ કાંઈ કિ... (૩૪) વિણસિજઈ એહ અનાહ, જીવિત સહુ કહઈ વાલહુ નેમિનયણે ઝરઈ નરસું પ્રવાહી પરદુ:ખી હુઈ વિરલા, દુઃખી જીવદયા કરઈ યાદવનાહ કિ... (૩૫) બોકડે કાંઈ ન પાડીય વાટ, મીંઢે ન મારિયા બાંભણભાટ ગાડરે ગામ ન ઉજાડીયાં આપણી પૃઠિ વહઈજી કે ભાર કિ મહિષ તે શ્યા ભણી મારિ જઈ ? બાલીય બલ નવિ કરઈ રે
લગાર કાંઈ વિણસિજઈ તે નિરધાર કિ. (૩૬) તીતર કે નઈં નવિ દીસું ગાલિ, શિડીયક મેડીયાં કાં ધરી જાલિ ગનહુ ન કોઈ કબૂતરાં, રાતિ હેતુ ચકવાં ચિત્ત દુકખ સંપ્રતિ કોઈ ન દીસઈ સુકખ, ખાર દિલ કા ખતમાં ઉપરિ
પરજીવ પીડતાં હોઈ ન મુકખ કિ. (૩૭) મોર લવઈ મુખિ મધુરૂ સાદગું, શુકન રૂડા સહી સારસનાદ કોઈલ" કોઈનÉહહવિલ એતઉરૂખિ* વાસુ વસઈ ગયણિ વિહાર આથમી આદિત્ય ન લઈ રે આહાર, પરધરિ ખાત્ર ન પાડઈ ઝૂઝ ન માંડઈ લેઈ હથિયાર, પંખીયા નઈ કિમ કીજઈ પ્રહાર કિ.. (૩૮) ૧. સારથિને, ૨. ગુનો, ૩. રાત્રે, ૪. ઘા, ૫. કોયલ, ૬. વૃક્ષ.
નેમીનાથ શીલ રાસ
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
કહઈ હરણી તવઇ હરણ ચૂં, મારાં બાલકડાં અછઈ વનમઝારિ હિવૐ કુણ તેહની કરલઉ સાર, પાણીય કુણ તિહાં પાવસ્થઈ પ્રોંઇ કવલ કુણ આપસિ તાસ, સીહ સાદે તકે બીહતા નાસી નઈં આવસિ કેહનઇ પાસિ, માત વિના છોરૂ હુઈ નિરાસ
સાસન હિલ નહીં કોઈ વસાસ કિ... (૩૯) હરણ કહ હરણી સુણ, થાકાં બાલકડાં ન વિણાસશી કોઈ જઉ ઈક દૈવજ વંકનું હોઈ, દૈવિ સમઈ સહૂકો સમિ દેવ વાકઈં સહુ વંકજ જોઈ, અમૃત પી જઈ પ્રિય વિષ હોવઈ તોઈ સુખ દુઃખ દૈવિ દીધાં, મરણ જીવ વિણ સહુ આપીસિ તોઈ હોઈ ન હરિ જઈ મૂધિ મ રોઈ કિ... (૪૦) સંબર સ્પે કહઈ સબરી, ગર્ભ અઠ્ઠઈ માહરા ઉદર મઝારિ આજ પૂરા દિન એહ નઈ, કંતજી કિણી પરિ એહલે વારિ આપણું દુઃખ અહ કો નહીં અહેં ઝૂરું છઉં એ એ સંભારિ સંબર છાંહ છઈ ચિંહુ દસિ મુખિ વિલખઈ આંખી અંસુઅ ધાર પ્રિય કોઈન દીસઈ હે રાખણહાર, કિણહી નઇં મનિ કરૂણા નહીં કતા નેમિજી આગલિ કરૂં પોકાર, બાલક માઈ ન મારતી
અબલા નઇ સ્વામિ ઉવેલણ હાર કિ...(૪૧) જીવ ઈસી વિધિ વિલવતા, દેખી સ્વામી હાહારવ કરઈ વિશેષિ કાયર કાંઈ વિણાસી જઈએ, વધ પરતખિ નરગ નિવાસ જાણી નઈ કિમ કિજઈ વિષ ગ્રાસ, પરજીવ કિમ્ફઈ ન પીડી જઈ પરદુઃખ દેતિ કિસી સુખ આશા તિમ કરૂં જિમ ન હુઈ એહનું નાશ કિ... (૪૨) સારહી નઈ દીયા સવિ અલંકાર, રથ થકી ઉતર્યા નેમિકુમાર કર્મ કહુ ન કરઈ કિય્ છોડીયા બંધન ઢોડિયાં જાલ અભય દીધું પશુ પંખીયા, ધનધન જીવદયા પ્રતિપાલ કિ...(૪૩) ગગન કાનનિ જાતા દેહિ આશીષ, પર્યનઇં પંખીયા જય જગદીશ ત્રિભુવન પીહર તું સહી બલિહાર તુંહ જનની તણઈ આજ પુત્ર રતન જેમઇં જનમીલ સ્વામી સાધ્યાં પારકાં કાજ યાદવા હિવ ચિરંજીવ યે, ત્રિજગ તણું તુમ્હ પામયો રાજ કઈ...(૪૪)
૧. પ્રત્યક્ષ.
૮૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્વામી પાછા વલ્યા કિયું વઈરાગ, રાજીમતી તણું કો નહીં લાગ કૃષ્ણજી કરિ ગૃહી શીખવઈ બંધવ ત્યાગ તણું નહીં લાગ જીવ રાખ્યાં તે રૂડું કીધું રાજીમતિ શરિ ઠવહુ સોભાગ કિ...(૪૫) નેમિ કહઈ શ્રીપતિ સુણ, કારિ! યૌવન કારિયું દેહ કારિયું સગપણ કિસ્યું સનેહ, ઈહ જગિ કો કહિનું નહીં આયુ સુઈ જિમ આતર્ષિ 2હ, વિષય વિલાસ ન સેવિચૂં તેહ શિવનગરી કરિયું નિજ ગેહ, શીલવંતા માંહિ રાખિસ્યું રેહ કિ...(૪૬) પામી નઈ નરભવ દેવદુર્લભ, વિષય ન સેવિહ્યું જવું બહુ રંભ જીવિત દિન દશ પ્રાહુણ, વિષય સેવા થકી નરગ સુલભ દુકખ તુ દારૂણ હુઈ તિહાં, શરણ ન લાભાઈ હી નારી નિતંબ રણઝણઈ જેહ મણિમેખલા, મોતીયમાલ વર્ષે કુચકુંભ પેખું નહીં ફરસું કિહાં, જાન પછી વલુ પાલિક્ષ્ય બંભ કિ...(૪૭) ઈમ પ્રતિબુઝવિલ નેમિ મુરારિ, આવીયાં દ્વારિકા નગરી મઝારિ સંયમ લેવા નઈ સાંમુહઈ, દેઈ સંવત્સર દાન વિચાર દાનદયા હોયડઈ વહઈ, દુર્લભ લોક લીધું જિસા ધારિ કણયકોડી તિહાં તીન સઇ, કોડી અઠયાસીય વલી અસી લાખ
ધન ખરચઈ મુખિ મધુરિય ભાખ કિ...(૪૮) ચંદ્ર નાગેન્દ્ર મિલ્યાં તિહાં, તિવાર ત્રિભુવન વરતઇ જયજયકાર ઇંદ્ર મહોત્સવ મંડીયુ, નેમિજી આદર્યુ સંયમ ભાર ધનધન યાદવ કુલિ અવતાર, મોહમાયા સહુ પરિહરી કૃષ્ણ કહઈ જયજય જગદીશ, જીપો હવઈ તુહે રાગ નઈં રીસ મોહ મહાભડ ભંજયો આણયો આઠ કરમ તણુ અંત ચારિત્ર તુહે ચિર પાલીયો, સુખપુરી પામીયો સુખ અનંત કિ...(૪૯) ૧. બરફ.
નેમીનાથ શીલ રાસ
૮૧
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઈમ કહઈ દ્વારિકા જાઈ, યદુરાય સુરનર સવિગયા નિજ નિજ ઠાઈ નેમિજી સંયમરિ રમાઈ, રેવયગિરિ પુહતા જગનાથ શીલ સન્નાહ અંગિ ધરઈ હસિ કરી મુગતિ નઈ સું પિઉ હાથ કિ...(૫૦) સખી મુખિ રાજલી સંભલઈ, બાલી નેમિ વલિ રથ પાછઉએ વાલિ, ધરણિ ઢલઈ લહઈ મૂછ શીતલ વીંઝણે વીંજીજઈ બાલ સજ્જ થઈ વિલવઈ સુકુમાલ, સખી મુજપવન મલાવીયો, વિરહવૈશ્વાનર છઈ વિકરાળ
તું વાઈરઈ લાગતાં ઉઠસ્યઈ ઝાલ કિ...શીલ (૫૧) ફોડઈ છઈ કંકણ, ત્રોડઈ છઈ હાર, મોડઈ છઈ અંગતિજઈ શણગાર તિલક મિટઈ મૃગમદ તણું ચંદન લાગઈ છઈ જેમ અંગાર ધીરપણું ન ધરઈ કિન્ડઈ, જાણે વહઈડીઈ કરવત ધાર કિ.. શીલ (પર) પાલસિકાલ, ચાતક જિઉં પિઉં પિઉં ચવાઈ " હિયડલઉં સીંચઈ સુલક્ષણા બાલ, કારણ એમનિ રવઈ આઠભવઈ, હૃદયવસઈ સ્વારઈ નેમિકુમાર વિરહ વૈશ્વાનર તનુ દહઈ, તલ જિન દાઝઈ જીવ આધાર કિ..શીલ (૫૩) નાહ નઈ દિઈ ઓલંભડા, સ્વામી હુતા તુમ્હ દીન દયાલ અમ્લ તણી કાંઈ ન કીધી સંભાલ, નાહ નઈ કારણિ કાં તજી હું અછઉં સ્વામીનાં ચરણની દાસી અહિનસિ રાખવી આપણઈ પાસિ અવગુણ કોઈ ન મોં કીઉ નારિ ન મેલ્હી જઈ એહ નિરાશ
વેગિ મિલ મુઝ લીલ વિલાસ કી શીલ (૫૪) આઠ ભવંતર નેહલું, નવમઈ ભવિ વૃથા કાં દીઉં દોષ તુમ્હ વિણ અવરનાં વાલહુ, સપથ કરૂં અનઈં પીવુજી કોસ, સાચ વિશવીશા માનીયો, એ દુઃખ ભાંજસિ કિમ અસોસ, માછલી જલ વિણ કિઉં જીયઈ
વિણ અપરાધી રૂડું નહીં રોષ કિ. શીલ (૫૫) ૧. વર્ષાઋતુ, ર. સીસું પીવું. ૮૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
પકરસુ રથ પાછઉએ વાલિ, વદન કમલ ધારી નયણ નિહાલ, હરખ પૂરૂં હોયડા તણું, તુમ્હ મત જાણું એ યૌવન કાલિક લાડિલી અંજલિ લાગણિ જે તુણ્ડ આપ સિઉ શીખ સંભાલિ, તેહજ અમ્લે કરફ્યૂ સહી, અરૂચિતી કાંઈ ન મંડિય્ આલ કિ... શીલ (૫૬) વલિ વલિ રાજલિ ઈમ ભણઈ, કઈ સખી મકાઉ સ્વામીયૂ દ્રોહ કઈ કોઈ છલ કરી છેતરિઉ, કઈ કિસી વાલહઈ કીયુ રે વિછોડ કઈ ધન ચોરીઉજી પરતણું, દેખી શકી નહીં કઈ પરસોહ કઈ કઉ ગરવ સોભાગનું, તલ યદુરાય તિજયુ મુઝ મોહ કિ... શીલ (૫૭) કઈ કીક અણ ગલિ નીર સનાન, કઈ સખી ત્રોડીયાં તરૂઅર પાન કઈ હિલ્રીય વેલડી હીંચતા દૂહવી કઈ તરૂ બાલ, કઈ જલમાંહી મઈ મડિયા જાલે મચ્છનઈ કછ સંતાપીયા, કઈદીયાં કિણહીનઈ કૂડ જ આલ કઈ મૃગપાશિ પાડીયા, તન મેલિ મુઝ ત્રિજગ ભોપાલ કિ... શીલ (૫૮) કઈ વનિ દીધ દાવાનલ લાઈ, કઈ રે વિછોડીયો બાલક માઈ કઈ નિશિ ભોજન માં કિયેઉ પાપ કીધઇ સખી સખતી જોઈ અગનિહિ કમલ ન નીપજઈ, હિવ પછિતાવા કીધઇ કિસ્યું હોઈ બીજ સારું ફલ પાડિ જઈ, યદુરાય દોષ મે લાવણ્યું કોઈ કિ... શીલ (૫૯) માત કહઈ દિવ કુંયરિ મ રોઈ, મણિમય ઝારીયલિ મુખ ધોઈ, યાદવુ ગયુ તું જાવાદિ, તેહ થકી ચડતું ચિત્ત જોઈ, તુહે વરયો વર વાલ્હલ, નેમિ વિના જગ સૂન ન હોઈ કિ... શીલ (૬૦) વરસ્યાંહે માઉ એક કહુ વાત, લોહ કિહાં કિહાં સોવન ધાત ખલુ કિહાં સજ્જન સારીખું, નક્ષત્ર કિહાં કિહાં આદિત્ય તેજ કિહાં તૃણ સાથરૂ કિહાં સુખ સેજઉ કિહાં વિષ અમૃતરસ કિહાં? ચોર કિહાં કિહાં સજ્જન સાથ, સરપનઈ ફૂલહ સેહરિઉં,
અવર રાજા કિહાં કિહાં જગનાથ કિ. શીલ (૬૧)
૧. સ્નાન,
૨. કાચબા,
૩. સર્પ.
નેમીનાથ શીલ રાસ
૮૩
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત બોલ એ એક જ બોલ, જેહનું જગતમાંહિ નહીં મોલ, એક વચન નરપતિ ભણઈ, તિમ સતી એક કરઈ ભરતાર, જેહ તેની નહુ લાગએ લાર, સાર જાણી સત આપણું માતા અનુમતી દિઉ લેસ્સું સંયમ ભાર કિ...શીલ (૬૨) માતની અનુમતી લેઈ તિવાર, રતન ગયઈ કિસી કાચ શ્રૃંગાર, નેમિસૂં પ્રીતિ ન ટાલિસ્યું ભમર જિમ શ્યામનઈં કામનું જાલ, લોચ એ વેણીય લહિકતી, હવઇ આદરઇ ચતુર મહાવ્રત ચારિ ધનધન રાજિલ રાજકુમારી, પ્રેમસ્યું યોગ જજંગ જોઈઈ, હિવઇં ચિત્ત મ ચાલવિઉં કામ વિકાર નેમિ વંદણિ ચઢઈ ગિરનારી કિ. શીલ (૬૩) ઝિરમિ૨િ ઝિરમિરિ વસઈ છઈ નીર, ભીંજઇ છઈ કંચુઅ કોમલ ચીર, ગિરિ ગુફામાંહી આવઈ સતી હવઇ વસ્ત્ર ઉતારિ ઠવ્યાં છઈ એકંતિ અંગિ દીપઈ અતિ આછિય ભંતિ, રહનેમિ ધ્યાન ધરઈ તિહાં, હવઇં રૂપ દેખી ઋષિ ચિત્ત ચલતિ મનમથ બાણિ વેધી હિવ રાજીમતી પ્રતિ ઈમ કહંતિ, ભયમ કરેસિ પરભવ તણું હિવ તું મુઝ વાલહી હું તુઝ કંત, ભોગવસ્યું આપણ ભોગ અનંત ભોલી હે નરભવ દોહીલઉ, પછઈ આદરસ્યું વલી સંયમ અતિ, એ અવસર અછઈ એહવઉ હિવ વિલંબ નિવારી મનોહર મૂધિ, અહ ન દેખઈએ કિંપિ કામંધ કિ...શીલ (૬૪) હિવ સતીય ભણઈભાઈબોલ મ બોલિ, રતનમાંહી અછઈ શીલ અમૂલિ, કાગ ઉડાવણી કાં તજઈ નિર્લજ થાઈ છઈ કાંઈ નિટોલ નિલક્ષણા કાઈં કરŪ સંયમ લોપ, બંધુ સાહમું જોઈ કા નહીં હિવહૂંરિતિજી નવયૌવન જેણિ, વસ્યું રે આહાર લીજેઈ કહું કિમ તૂહ નઈં જીવિતથી મરવું ભલું થારૂ અછઈ અગંધણ કુલ અવતાર, ગંધણ કુલ તણું કિસ્યું આચાર, અતિ અવિચારિ ંજી કાં કરૂં હવઇં, અંસિ ગજ જિમ આણિઉ માગિ, પાપ આલોઈય નેમિ પાય લાગી, કર્મ છેદી થયું કેવલી હિવઇં શીલ સહુ કોઈ પાલયો ઈમ, રાજીમતી યશ જાગીઉં જેમ કામ કાદવમાંહી ખૂંચતુ જેણઇં, બાંહ ગ્રહીનઇં રાખ્યું રહનેમિ કિ...શીલ (૬૫)
૧. પાછળ.
૮૪
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઈણી પરી વિષય કષાયજીપી, સતીય આવી નિજનાહ સમીપિ, ઉલટ અંગિહિં અતિ ઘણું હવઈ, વંદઈ જઈ ત્રણ પ્રદક્ષિણા દેઈ, ભાવિ ભલઈ નરભવ ફલ લેઈ, સાથ વિછોડજી નવિ કઉ ભાઈ પ્રીતિમ માણસનવિ તિજઈ કિમ, પહિલ હી કાંઈ ન જાણિયું એમ, તુમ્ય વિણ અખ્ત ન રહું સહી, હિવઈ રાજલિ સાલઈ જઈ સ્વામીની સેવ ઈકમનિ સેવતાં, તૂઠલજી દેવતા, શીલ સૂધ સતી નિરવહઈ, સ્વામી પહિલે લહઈ કેવલસાર તીરથનાથ થીઉં નેમિકુમાર, આજ લગઈ યશ ઝગમગઈ, હિવએ સહુ શીલતણું રે પ્રભાવ રાજલિ નેમિ નમું નિજ ભાવ, શીલ સરોવર ઝીલજો ભાઈ દિન દિન ઉચ્છવજી થાઈ છઈ આઉ શર્ત રાખી સહુ ખેલયો હિચ,
શીલ રૂડાં રાખી ધર્મનું ચાઉ કિ. (૬૬) હિવઈ નેમિ રાજલિ પરિ પાલયો શીલ, શીલથી પામયો શાશ્વતી લીલ, વિષય વઈરી મત વિસસઉ હિવ લક્ષ્મણા મહાસતી રુપિયરાઈ, કાલ ઘણું રલ્યા વિષય પસાઈ, ચિત્ત વિષયઈ ધુણિ ચીંતવુ, હિવઇ વિષઈવિણાસીઉરાવણ રાણ, સીત શીલિંજતિતરીયાપાષાણ, શીલ સમુ સગુ કો નહીં હવઈ શીલથી સર્પ હોઈ કુસુમ માલ, શીલ થકી અમૃત હુઈ રસાલ, શીલથી સંકટ સવિ કલઈ, હવઈ એકપસિખાવલી સુણસુજાણ, અવિચલ રાખયો અરિહંત આણ, મઈકસિ નઇકસિ જોઈઉં, દિવ આણ વિના જે કીજઈ પચ્ચકખાણ, તે તુષખંડણ સારીખુ, હિવ આણનું મૂલ એક જિહાણ, જે જિન ભાખિઉં તે સર્વ પ્રમાણ, જિનવચને નહીં અન્યથા હિવ આપ છંદુ મત કરહુ અજ્ઞાન, જિન પ્રતિમા મ ઉત્થાપયો, આપમાં નાથનું એક આકાર દેખતાં ઉપજઈ હરખ અપાર, એણઈ પૂજિ જિન પૂજીઉં, ભાઈ અંગિ વિંગિ છઈ એહ વિચાર પરભવિ બોધિ બીજહ દાતાર, હઠ થતજી નઈ હીઈ ધારીયો, તુહે પ્રતિસમઈ પૂજીયો એહનાં પાઉ, આલિમ હારીયો માનવ આઉ, દશદિઠતહિ દોહીલું અનઈં ચિત્તથી ઠંડીયો વિષય કષાય યૂલિભદ્ર જિમ થોભયો ભાઉ સારવચન, વિહું કહું ભાઈ, પર રમણી
- સવિ માનયો માઉ કિ...શીલ (૬૭) ૧. થવું, ૨. રાસડો, ૩. રુક્મિરાજા, ૪. સીતા, ૫. શિક્ષા, ૬. પોતાની ઇચ્છા, ૭. ત્યજી. નેમીનાથ શીલ રાસ
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
હવઈનર અમરહસુખ પામસી, સોઈ ક્રમિક્રમિસિદ્ધિવધૂવરહોઈ, કરતિ દશદિસિ વિસ્તરઈ, હવઇ સુયશ પામઈ તે સહી, ઈહલોઈ ત્રિવિધિ શીલજી કો ધરઈ, હવઈ તે સમઉત્રિભુવનમાંથી
નહીં કોઈ કિ..શીલ (૬૮) હવઈ શ્રી પૂજ્ય પાસચંદ તણઈ પસાઈ, શીષ ધરી નિજ નિર્મલ ભાઈ, નયર જાલહરિ જાગતુ, હવઈ નેમિ નમું નિત બે કર જોડી, વિનતી એહજવિનવું, સ્વામી એકખિણ અપ્પમનથી કા વછોડી, શીલ સંઘાતિજી પ્રીતડી હિવઈ ઉત્તરાધ્યયન બાવીશમું જોઈ, વલીય અનેરા ગ્રંથથી અરથ ગુરૂરાજ વિના જે કહીઉ હોઈ નિફલ હોયો મુઝ પાતક સોઈ, જિમ જિન ભાખઈ તિમ સહી સ્વામી દુરિતનઈ દુકખ હરૂ સહુ દૂરિ, વેગિ મનોરથ મારું પૂરિ, આણરૂં સંયમ આપયો હવઈ વિનવઈ ઈમ શ્રી વિજયદેવસૂરિ કિ... શીલ (૬૯)
ઈતિશ્રી શીલરક્ષા પ્રકાશક શ્રી નેમિનાથ શીલ રાસ સંપૂર્ણ. છ I/ સં.૧૬૩૭ વર્ષ ચૈત્રવદિ-૩ ગુરૂ ઉણકિપુરે લખિત | છ | ચેલા હરજી લખિત
શ્રી લેખક પાઠક્યો શુભ ચિરે જીયાતુ . છ II ગ્રંથાગ્ર શ્લોક સંખ્યા -- ૨૪૦ શ્રીરતુ . છ ||
૧. પાર્શ્વચન્દ્ર, ૨. ત્યાગ.
૮૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે. સીમંધરસ્વામી ચંદ્રાઉલા. જૈન સાહિત્યના કાવ્ય પ્રકારોમાં વિવિધ દેશીઓ નો પ્રયોગ થયો છે. તેમાં ‘ચંદ્રાઉલા' એક પ્રકારની દેશી છે. આ પ્રકારની કૃતિઓ અલ્પ સંખ્યામાં પ્રાપ્ત થાય છે. ઉપરોક્ત ચંદ્રાઉલાની રચના વડતપાગચ્છના વિનયમંડન ઉપાધ્યાયના શિષ્ય જયવંતસૂરિ (અપનામ ગુણસૌભાગ્યસૂરિ) એ કરી છે. પૂ. શ્રી સત્તરમી સદીના પ્રથમ તબક્કામાં થયા હતા. કવિએ સીમંધરસ્વામીનો વિશેષણ યુક્ત પરિચય આપીને ભક્તિભાવથી સીમંધરસ્વામીના ગુણ ગાયા છે. સીમંધર જિનચંદ્રાઉલા સ્તવન' ચંદ્રાવળા બંધની ર૭ કડીની રચના છે. પહેલું-ત્રીજું ચરણ ચરણા કુળનાં છે. અને બીજું-ચોથું ચરણ દુહાનાં છે. પાંચથી-આઠ ચરણ પાછાં ચરણાકુળનાં છે. ચોથા અને પાંચમા ચરણની સાંકળી રચવામાં આવી છે. શબ્દો પુનરાવર્તિત કરીને છેલ્લાની પહેલા ચરણ સાથે સાંકળી રચી નથી જે ચન્દ્રાવળામાં અનિવાર્ય નથી. ઉલટું અહીં ચદ્રાવળા સાથે યુવપદ જોડીને એક વિશેષ ગેયતા અર્પે છે. આ રચના ભક્તિ માર્ગની વિશિષ્ટતા દર્શાવે છે. પ્રભુ ભક્તિનો મહિમા અપરંપાર છે. સાધુ કવિઓએ આ પ્રકારની રચના દ્વારા સીમંધરસ્વામી પ્રત્યેની ભક્તિ પ્રગટ કરી છે. સમગ્ર રચના આસ્વાદ્ય છે.
: સીમંધરસ્વામી ચંદ્રાઉલા :
(ઢાળ - ચેદ્રાઉલાની) વિજયવંત પુષ્કલાવતી રે, વિજયા પુવ્યવિદેહો, પુર પુંડરીક પુંડરીગિણી રે, સુણતાં હુઈ સનેડો, સુણતાં હુઈ સનેહ રે હઈ સ્વામી સીમંધર, વીનતી કહાઈ, ગુણ શોભા ગઈ ત્રિભુવનિ દીપઈ, કેવલ જાનઇ કુમત જ જીપઈ
- જી જીવનજી રે ૧// તું ત્રિભુવન મનમોહનસ્વામી, સુણિયો વિનતી રે ઓલગડી રે સંદેસઈ માનયો દૂરિથી ... દ્રપદ
સીમંધરસ્વામી ચંદ્રાઉલા
૮૭
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિશદિન જ
જડી
. હાયડી ફરી
ધન તે નગર તે રૂખડાં રે, ધન તે દેશ તે વાટો મનમોહન જિહાં તુલ્મ વસઉ રે, ગુણ કીયાણક હાટો ગુણ કિયાણક હાટ વાચ્છેસર, ધન ધન માણસ તે અલવેસરા નિશદિન જે તુણ્ડ પાસ નઝંડઈ, અવરકુંવિહી વિરહઇ દંડઈllરાજી, જીવન. માણિક મોતીડે જડી રે, કઈએ મોણવેલ્યો વળી વળી એક દિસિ જોયતાં રે, હીયડઈ હુઈ રંગ રેલ્યો હીયડઈ હુઈ રંગરેલિ જોઅંતાં, પંખીનઈ સંદેશ પૂછતાં તુમ્હ ગુણિ ગહિલ પણઉં અડુકિધઉં, નિસનેહનઇ હાસઉદીધGital જી.જીવન. વિસાયં ન વિસરાઈ રે, સમરિઆ દહઈ અપારો "વેધ લાઈ રહ્યા વેગલા રે, વલતી ન કીધી સારો વલતી ન કીધી સાર સરાગી, યોગીની પરિ રહલઈ લાગી, ચતુર પણઉં છણઇં વધઈ લીધઉં, લોક કહઈ કાંઈ કામણ કીધઉll૪જી. જીવન. પરદેશી ચલું પ્રીતડી રે, આવરણઉં દિનરાત્યો અવર પ્રીતમ મેહલીઆરે, વળી વળી એક જ વાતો વળી વળી એક જ વાત રે સાંઈ ! નિશદિન તુમ્હ સ્યઉં રહઈ મનલાઈ, સંદેસઈ કરિ હીયડઉં હસઈ, પુણ્ય હુઈ તું નયણો દીસઈ પી. જી. જીવન. મનકું નહીં ઉમાહલઉ રે, નયણાયું હંઈ પ્યાસો વિહિ મુજ સરજી નહીં પંખડી રે, જિમ પહુચાડું આસો જિમ પહુચાડુ આસ હું જાઈ, પંખ બિકાતી દિનવધાઈ તુમ્હ વિરહનલિ છાતી તાતી, “તુમ્હ દીઠઈ હુઈ શીતલ છાતી Illી જી.જીવન. રસલોભી મન પંખી ઉરે, તુમ્ય ગુણ પંજર પાસો ડરતુ વિરહકું ઘાતી રે, લીનઉ લીલ વિલાસો લીનઉ લીલ વિલાસ હો કીલી, સૂરિજન નેહ કીમ કરે ઢીલી સૂચક વચન ઘણે મત ભાજઈ, તુમ્હસ્યઉં લાડ કરઈ તે છાજ શી જી. જીવન. પ્રીતિ ભલી પરિવડા રે, જેહનઇં વિરહ ન થાઈ અમ્હ સરખાં જવારડઉ રે, દૈવતઈ સરજયઉ કાંઈ ૧. આકર્ષણ, ૨. વેચાતી, ૪ સમિધ વિના વિહિ મુહિ હઈ શકાતી, ૩. ખીલી, ૪. જન્મારો–જંવારૂ = જન્મારો.
૮૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
દૈવતઈ સરજયઉ કાંઈ અમારૂં, દુઃખીઆ માણસ નું જેવારૂ સજનવિયોગઇં પ્રાણ ધરી જઈ, નેહપાખઈ બધનામીતુસી કીજઈilી જી.જીવન. જિમ મન પસરઈ ચિહું દિસઈ રે, તિમતુ પુતચઈ બાંહો દૂરિયસંતા સાજના રે, સફલ હુઈ ઉમાહો સફલ હુઈ ઉમાહજ એહો, સેવ કરૂં જિમ રાતિ નઈ દીધો વચન તુમ્હારાં હૈડઈ જાગઈ, અવર ન કહિશ્ય એ મન લાગઈIો જી. જીવન. સુહણા માંહઈ સાજન મિલ્યા રે, લાગી રંગ અતીવો, નીંદ ગમાઈ પાપીઈ રે, દેખી ન સકઈ દેવો, દેખી ન સકઈ દૈવજ પાપી, જાગતિ વિરહઈ દેહ સંતાપી, મેહવિણ ખહલવૂઢાં પાણી, દુઃખભરિ રોતાં રાતિ વિહાણી/૧૦મી જી. જીવન. સૂડા તે બંધવ માહરૂ રે, સંદેસઉ કહઈ જાઈ તુમ્હ પણ કામણગારનાં રે, કઈસી ભરકી લાઈ કઈસી ભક્ઝી લાઈ હો સાંઈ, તુમ્ય વિણ અવર ન કંપિ સુહાઈ મનની વાત કહું કુણ આગઈ, ગુણ સંભારઈ બહુદુઃખ જાગઈI૧૧ાા જી.જીવન. વેધ દાવાનલ લાઈ રહ્યા રે, બલઈ હૈડ વેડ્યો (વન) અવટાઈ મનમાં હઈ રહું રે, કુણ જાણઈ પરપીડયો, પરની પીડા થોડા જાણઈ, જેહ નઈ ભાર પડઈ તે તાણઈ, મૂલિ વરસ્યા હઈડઉં આપી, નેહ વેલિ ધૂરથી નવિ કાપી I/૧રા જી.જીવન. અરતિ અભૂખ ઉજાગરી રે, આવટણ નિશિદીહો, સહવા તે દુરજન બોલડા રે, તઈ સંતાપ્યા નેહ, તઈ સંતાપ્યા ફિટિરે નેહા, ઝૂરી ઝૂરી પંજર હુઈ દેહા, તુમ્હથી શીખ હવે મુઝહીઈ, નેહન કીજઈ તો સુખ લહીઈ /૧૩ જી.જીવન. નેહ સંભારઈ દુઃખ દહઈ રે, જગવિર હુઈ શરીરો કાગલ શી પરિ મોકલઉં રે, કોઈ નહીં ગંભીરો કોઈ નહીં ગંભીર જે સાથઈ, કાગલ મુહચઈ તુમ્હારઈ હાથઈ ગુણ સંભારઈ, હઈડઉં ખીજઈ, આંસુ નીરઇ કાગલ ભીંજઈ ll૧૪l જી.જીવન. ૧. બદનામી, ૨. ભૂરકી-મોહિની, ૩. ભૂલ કરી, ૪. ગુફા જેવું (વ્યાકુળ)
સીમંધરસ્વામી ચંદ્રાઉલા
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાગલ કેહનઈં મોકલું રે, કેહનઈં કહાવઉં સંદેસઉ, તુમ્હો આહાંકર હું ઈહાં રે, બિહુમાં કોઈ ન વિદેશો, બઈમાં કોઈ ન વસઈ વિદેસઇ, તુમ્હસ્યું જીવ રમઈ નિશિદીસઈ, સંદેસઉ મન મિલતઈ જાણ્યઉ, જીવ મિલંતઈ સાંઈ માંનઉ ।૧૫। જી.જીવન. કુસુમવનઈં વાસ વસઉ રે, અલિ માલતિસ્યુઉં લીણઉ, આઉલિફૂલ ન સાંભરઈ રે, પરિમલ રસગુણહીણો, પરિમલ રસગુણહીણ ન સમ૨ઈ, જિમ જિમ માલતી સૌરભ પસરઈ, પિંગ પિગ હંસ લહઈ સર ગમતાં, જેછાંડયા તે રહઈ ઝૂરતા॥૧૬॥ જી. જીવન. મોર ચકોરાં મહીઅલઇં રે, ગયણ વસઈ શિશમેહો, તે તેહનઈં નહીં વેગલાં રે, જેહનઈં જેહસું નેહો, જેહન, જેહસ્યઉં નેહ તરંગા, તે તસુ હિઅડઈ લિખ્યાં સરંગા, હરિથી પાનઈ પ્રીતિ જ રાખી, અંબર મૃગમદ નેહઈ સાખી ।।૧૭। જી.જીવન. કોડિ સંદેશે ન છીપઈ રે, જે તુમ્હ દર્શન પ્યાસઉ અંબફલે મન મોહીઉ ૨, પાનિ ન પુચઈ આશો પાનિ ન પહુચઈ આશ અંબેકી, સીંબલ લે વાસ ચંપેકી નયન સનિ તુમ્હ વચનકી પ્યાસાં, પુણ્ય હસ્યઈ તવ ફલસ્યઈ આસાં
||૧૮||જી.જીવન.
હાથી સમરŪ વંઝનઈં રે, ચાતક સમરઈ મેહો, ચકવા સમરŪ સૂરજŪ રે, પાવિસ પંથિ ગેહો, પાવિસ પંથી ગેહ સંભારઈ, ભમર માલતી, નવિ વીસારઈ, તિમ સમરૂં હું તુમ્ન ગુણ ખાણ્યો, થોડઈ કષિણ ઘણઉં કરી જાણ્યો ॥૧૯॥ જી. જીવન. વિરહાકુલી ઊંડી મિલઉં રે, જઉ હુઈ પંખ પ્રમાણો વાટ વિષય અલઝ ઘણઉ રે, ખિણ તે વરસ સમાનો, ખિણ તે વરસ સમાન હો સજ્જન તુમ્ન ગુણ સુણતાં હીસઈ મુઝ મન, વલિ વલિ એ દિશિસ્યું લઈ લાગી, મેહલ્યઉં ન ગમઈ નામ સોભાગી ||૨ા જી.જીવન.
૧. બેમાં, ૨. આવળનું ફુલ, ૩. વિંધ્યાચલને.
૯૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનિ મનોરથ મોટકા રે, સમુદ્ર ન ઝાંખુ જાયો વયરાગર રયણે ભર્યું રે, સરજયા વિણ ન લહાયો, સરજયા વિણ ન લહાઈ વંછિત, કેતનઈં અમૃત નહુઈ વલ્લભ, પરદેશીસ્યુ પ્રીતિ જ કીધી, દેવવયરીસ્યુ પંખ ન દીધી ૨૧ જી. જીવન. સગપણ હુઈ તઉ ઢાંકીઉ રે, પ્રીતિ ન ઢાંકી જાયો, વિહાણવું છાબહ ન છાહીઈ રે, લહરઇ દોર ન બંધાયો, લહરઇ ન દોરિ બાંધી ન જાઈ, હૈડા હેજઇ નેહ તણાઈ, ચંદા તું સંભાર્યા સાખી, અવિહડ રંગ જિસ્યઉ છઈ લાખી ૨રા જી. જીવન. મન ભંડાર ભર્યું ઘણું રે, જીવું જીવલોક નિગોદઇ ઠાલવસ્ય સાંઈ મિલી રે, ઝીલસ્યઉં નેહ હોદિ ઝીલસું નેહ હોદિસરંગા, જવથી મિલયઈ સ્વજન સચંગા, ધન તે વેલા અમીય સમાણી, તે જબ તુમ્હ મિલરાઉ ગુણમણિખાણી
/૨૩ી જી.જીવન. આભ મંડલ કાગલ કરૂં રે, સાયર જલ મષિ થાઈ, જઉ તુચ્છ ગુણ સુરગુરૂ લિખઈ રે, તુહઈ પાર ન જાઈ, તઉહઈ પાર ન જાઈ ધાતાં, હૈડા ભિંતરિ બહુ છઈ વાતાં, લેખ લિખતા પાર ન આવઈ, ગુણ સંભારઈ વિરહ સંતાવાઈ ll ૨૪મી જી. જીવન. તુચ્છ ગુણ સઘલા સારિખા રે, કિહાં લિખીઈ આપો, તેહ ભણી લેખ ન લિખી રે, ખમજો તે અપરાધો, ખમજો તે અપરાધ અમારો, કોઈ અવસરિ હૈડઈ સંભારું, દૂરથી સેવા મુજરઈ દેજો, અવિહડ હૈડઈ પ્રીતિ ધરેયો રપા જી. જીવન. તુહ ગુણમાલા ફૂલની રે, કંઠ ઠવી અભિરામો, હંસ હંસ પરિ હું જપું રે, મોહનવેલી નામો, મોહનવેલી નામ તુમ્હારૂં, ચિત્ત થકી અખિણ ન વિસારું તુમ્હ થકી અવર ન કોઈ વહાલું,
| ત્રિભુવન તુમ્હમય સયલ નિહાલું ર૬ જી. જીવન. ૧. કૂદવું, ૨. સૂર્ય, ૩. ઠલવસુ, ૪. હોજ.
સીમંધરસ્વામી ચંદ્રાઉલા
૯૧
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
અતિશય સયલ અલંકર્યા રે, સીમંધર જિનરાજો , કેવલજ્યારિઇ સવિ લહઈ રે, સુરનર સેવિત પાયો સુરનરસેવિત પાય જિણેસર, સવિ સુખદાયક અતિ અલવેસર જયવંતસૂરિવર વયણ રસાલાં, ભગતઈ ગાઈજિન ગુણમાલા //ર૭ીજી.જીવન.
ઈતિશ્રી સીમંધરસ્વામિ ચંદ્રાઉલા સ્તવન સંપૂર્ણ.
(ક) પ્રત – મહાવીર જૈન વિદ્યાલય-મુંબઈ
ઇતિ શ્રી ચંદ્રાઉલાબંધન શ્રીમંધર જિન વિહરમાન સ્તવન સમાપ્ત સં. ૧૬૩પ વર્ષે, કાર્તિકવદી ૧૩ ભૌમ : શ્રાવિકા રીંડા પઠનાર્થ. શુભ ભવતુ
કલ્યાણમસ્તુ (ખ) પ્રત – L.D.ની છે.
ઈતિ સીમંધર જિનવર વીનતી ચંદ્રાઉલા સંપૂર્ણ. સંવત નયન બાણરસચંદ્ર લિખિત લાલજીગણિના સુશ્રાવક
પુન્યપ્રભાવ સા. અદૂઆ પઠનાર્થ. (ગ) પ્રત – મહાવીર જૈન વિદ્યાલય-મુંબઈ
ઈતિ શ્રીમંધરનાં ચંદ્રાઉલા. (ઘ) પ્રત - હેમચંદ્રાચાર્ય જૈન જ્ઞાનમંદિર-પાટણ
ઈતિ શ્રીમંધર ચંદ્રાઉલા સમાપ્ત.
(ચ) કક્કાબત્રીશીનાં ચંદ્રાવલા તથા ચોવીશતીર્થકરાદિકનાં ચંદ્રાવલાનો
સંગ્રહ-પ્રકા. જગદીશ્વર છાપખાનું-મુંબઈ-મુદ્રિત છે.
સંદર્ભ : (જયવંતસૂરિની છ કાવ્યકૃતિઓ) સંદર્ભ ગ્રંથ : જૈન સાહિત્યનો સ્વાધ્યાય પા. ૭૦
જૈન સાહિત્યના કાવ્ય પ્રકારો પા. ૩૪૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮. સંવેગ રસ ચંદ્રાઉલા સત્તરમી સદીના બીજા તબક્કામાં થયેલા કવિ લીબોએ ઉપરોક્ત ચંદ્રાઉલાની રચના કરી છે. આ કાવ્યમાં મુખ્યત્વે ચાર ગતિના જીવોની સ્થિતિનું નિરૂપણ કરીને અંતે વીતરાગનું શરણ સ્વીકારવાની સાથે સંવેગ રસ. એટલેકે વૈરાગ્ય ભાવથી વાસિત આત્મા અંતે કર્મક્ષય કરીને સિદ્ધિપદને પામે છે. વૈરાગ્યનો માર્ગ જ આત્મસિદ્ધિનો રામબાણ ઉપાય છે. એક નવો જ કાવ્ય પ્રકાર ધ્યાન ખેચે તેવો છે.
: સંવેગ રસ ચંદ્રાઉલા: મહોપાધ્યાયશ્રી ધનવિજય ગુરુભ્યો નમઃ
(રાગ મેવાડઉ) સકલ સુરીંદ નઈ સદા રે પાસ જિનિસર દેવો માનવભવ પામી કરી રિ અનિશિ કીજઈ સેવો અહનિશિ સેવ કરી જઈ જિનવર તઉનિશ્ચિઈ પામી જઈ શિવપુરી તુમ્હ મુખ જોતા હરિખ ન માઈ સકલ સુરિંદ સદા ગુણ ગાઈ. (૧) જીરે પાસ જિણિંદ દયાલુ, પાયે લાગિસિઉજી તોહિ રયણ અમૂલિક નામ હઉડઈ રાખિસિ તુ જી(આંચલી) સેવક જંપઈ પાસજી રે વિનતડી સુણી સ્વામી, મોહ નરેસર કેરડી રે રાવ કરું શિરનામી (૨) ભાભી કાલ ઘણી મોં વેદન પામી સઘલું વિશ્વ રહિઉ તે દામી
સેવક કહઉ તૂ સાંભલી સ્વામી (૨) જી. પાસ જિહિંદ ચઉગઈ અટવી રડવડિઉ રે ભૂલ ભૂરિ ભમંત રે રાગ વિયોગી પ્રાણિઉ રે જનમ મરણ કરતી રે (૨) ભવજલિ હૂ હીંડિઉ પ્રભુ દેવદયાલુ આગર દુઃખ તણી સંસાર
ચઉગઈ અટવી અતિ વિકરાલ. (૩) જી. પાસ
સંવેગ રસ ચંદ્રાઉલા
૯૩
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
એ સંસારી જીવનઈ રે સુખ નહિ ભવલિસો રે આશા બંધની બાધિઉ રે પામઈ જંતુ કિલિસો રે પામઈ જંતુ કિલિસ ઘણી પરિ મોટા કર્મ કરઈ અતિભારી રાગાદિક અરિતણઈ પસાઈ નરગિ પહુચઈ તે સંસારી. (૪) જી. પાસ નરગતણી ગતિ દોહિલી રે દારુણ દુઃખ અપારો રે કુંભી માંહિ ઉપજરિ કોઈ નહિ આધાર વલી તસ પરમાધામી પેખઈ જામ રે રે દુષ્ટ ભલઈ તું આવિલે પાલક નરક તણાં કહઉ તામ. (૫) જી. પાસ મોગરાસિ ઉંરંગિ કૂટતા રે સૂલીઉ પાણિ ઘાલઈ રે હેઠલિ આગિ પ્રજાલતા રે કૂઉ તેહનઈ કુણ પાલઈ રે ભાલઈ ખડગિ કરિ તરૂ દેહ હણંતા માર ભઈ થર થર ધૂર્જતા
મોગર દેખી દુ:ખ ધરતા. (૬) જી. પાસ ઘોર અંધારુ અતિ ઘણું રે બાર નહિ અલગારા રે દશવિધ વેદન ભોગવઈ રે વલી વિવિધ પરિ માર રે સાંતા કલિ કંદલ તે મધ્ય કરતા દીન દુઃખી
તે નાથ વિહૂણા ઘોર અંધારઈ તે ઝૂરતા (૭) જી. પાસ લોહ તાવ તાતી કરી રે અeઈ નારકી પાસિરિ વૈતરણી માંહિ વલી રે મેહલઈ મન ઉસિઈ રે મહલઈ મની આનંદ ધરતાં નરગતણાં સુર રમલિ કરતા કલકલઈ રુધિરિશું દાઝતા લોહ તાવના દુઃખ સહેતા (૮) જી. પાસ અશવન કરઈ બિહામણઉં રે પાન જિયા ખડગ ધારો રે છેદઈ કર પગ નાસિકારે તે દુખનઉ નહિ પાર વિદારુણ સિંહાદિકનું સહઉ વરાક પંખી રુપઈ ચંચુપ્રહાર
અશીવન રૌદ્ર મહાભયકાર (૯) જી. પાસ ઉભું રાખી તેનઈ રે કરવતિ ફાડયું દેહો રે છેઘા ખંડ વલી મિલઈ રે પારાની પરિ તેહો રે પારાની પરિ હુઈ તેહ ક્ષણ માંહિ તસ આઉખુ દેહ વાંછતી તે મરણ ન પામઈ ઉભું રાખી દુબઈ દામઈ (૧૦) જી. પાસ
८४
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
બે કરજોડી નારકી રે કહઉ સ્વામી સુણી વાતો રે મુખિ દીઈ દશ આંગુલી રે વેદન મ કરતું તાતો રે વેદન કિમ ક્ષમાઈ માર કોઈ નહિ અમદં આધાર આપલે અભય તણઉ હિવ દાન બે કર જોડી માંગઈ માન. (૧૧) જી. પાસ દેવ કહઈ તું સાંભલો રે બાત અમ્હારી એકોરે તું મદિમા તું હીડનું રે કરતું પાપ અનિકોરે કરતું પાએ અનેકો યદા તું લોક પ્રતિઈ વલી કહિતી એહવું નથી સાત નરગ ઉપહરુ દેવ કહઉ તું ભોગવિ તેહવું. (૧૨) જી. પાસ જ્ઞાનિ કો જગ કઈ નહિ રે પુણ્ય નથી નઈ પાપ રે પંચભૂત આતમા મિલિઉ રે જીવ તણો નહિ ભાવરે જીવ કિસિ જિઆ છઈ તુહે જાણ અસ્ય પરલોક તણ ઉભય આણઉ પભવતું મનમાંહિ નાણઉ
જ્ઞાની પાહિ ઘણેરું જાણ૩. (૧૩) જી. પાસ એણી પરિ તું બોલંત રે ભારે મોટા બોલો આકણીઈ તઈ ભારિઉ રે પાલિઈ પિંડ નિહોલો પાપી પરનારી સિલું રમતું તેહ તણઉ ભરતાર હણંત અગનિનિ પૂતલી દઈ આલિંગના એણી પરિ તુ ભોગવી વેદન.(૧૪) જી.પાસ રયણી ભોજન કેરડા રે પાપ ઘણાં સંભારઈ મુખી ભરઈ વજકી'ટીકી રે, પુનરપિ દેવ પચારઈ પુનરપિ હોઠ ‘બિન્દી સીચંતા પરમાધામી હેઠ કરતા કાં થાઈ તું આકુલ વ્યાકુલ રયણી ભોજન ભોગવિયે ફલ.(૧૫)જી.પાસ આરંભિઈ ધન મેલતા રે મનિ સંતોષ ન આવ્ય રે અકરાકર કીધા ઘાણ રે ગામલોક સંતાપિઉં રે બહુ પરિ આરતિ-રૌદ્ર કરંતુ રસભર લોક મુસી કર્મ કીધા જિહવા આરંભ ફલ ભોગવિ તેહવા. (૧૬) જી. પાસ ૧. કીડી, ૨. બંનેય.
સંવેગ રસ ચંદ્રાઉલા
૯૫
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવ અનઈ ગુરુ કેરડી રે આશાતના અનેકો રે મૂઢ પણઈ કરતું ઘણૂરિ તુજ એ હવઉ અવિવેકોરે તુજ એ હવૂલ અવિવેક જ હું તું પરપીડાઇં હરિષ પરંતુ ભારવ્રત લેઈ ભાંજઉ દેવ અનઈ ગુરુ હાસ્ય કરતુ. (૧૭) જી. પાસ પાપ મહાવૃક્ષ વાવિ રે તઈં નિજ હાથિ જીવો રે ભોગવતો ફલ તેહનૂ રે કાં પાડઈ કુરીવો રે કાં કીધા છલ છ% અપાર દોષ અમારું નહીં લગાર પરભવ કીધા બહુસંભારઈ પાપ થકી વેદન વિસ્તારઈ. (૧૮)જી.પાસ દેહ થકી કાપી ઘણું રે આમિખ ખંડ ખવાઈ જીવ વિનાશી હરિખતુ રે ઈમ પરભવ સંભારઈ ઈમ દાખઈ દવદાણતણી ફલ ચિહૂ પાસિ લાય અનલ શરણ તિહણી તે કિહા જાઈ તેહ બલતા વેદના થાઈ. (૧૯)જી. પાસ શીલા પડઈ પરવત થકી રે નેણ તણઉ તનુ ચાંપાઈ પાપડ પીઠાની પરિઈ રે તે કૂટિતો કાંપઈ રે તે કૂટિતા કાંપઈ દીણાં પુણ્ય વિહિના રોગઈ ક્ષીણા નપુસંક વેદ સાદેહવાન શિલાતણાં દુઃખ મેરૂસમાન. (૨૦) જી.પાસ નરગાવાસા પાઠુઆ રે દુ:ખ તણાં ભંડારો રે કાદવ દુર્ગધી પૂરિયા રે સાત નરગ મઝાર્યો રે સાતઈ નરગ મઝયારિઈ વધતાં આયૂષા સાગરોપનિ ચડતા તે ભોગવતા નરય નિવાસી નરગાવાસી ભક્ષ ચઉરાશી. (૨૧)જી.પાસ સમકિત ધારી ચિંતવઈ રે પાપ તણાં ફલ જાણી કહઈ ઉપરિ હિત રૂસી રે કરમિઈ એ ગતિ આણી કરમિઈ તુજએ ગતિ આણી ધીર નઈ વઈ નઈ ભોગવી પ્રાણી દુઃખ ક્ષમી આયુષ પૂરઈ સમકિત ધારી ગતિ તે ચૂરઈ. (૨૨) જી. પાસ ઉત્તમકુલ પામી કરીરિ પાલઈ શ્રી જિન ધર્મ રે તપ જપ સંજમ આદરી રે તે છેદઈ સવિ કર્મ રે તે શુભ ધ્યાન ધાન કરી અનૂકુલિઈ રાગદ્વેષ ઘુડ થાઉ નમૂલઈ અનુકત મિલઈ કેવલનાણ ઉત્તમ ગતિ પામઈ નિરવાણ. (૨૩) જી.પાસ મિથ્યાત્વી નતિ ઉપશમિઈ રે કોપિઈ વૈર કરંતિ
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
તે અજ્ઞાની બાપડા રે પ્રાહિઈ તિરિઈ ભવંતિ હિવ તેહ ભણી કહું તિરિઅ તણી ગતિ થાવર પંચ વિગલ દુઃખીયા અતિ જલચરથલચર, ખેચરમાંહિમિથ્યાદ્રષ્ટિક્રૂરઈપ્રાહિ.(૨૪)જી.પાસ ઇંદ્રનઈ વસિ વાહિ ઉરી દેતી પાઈ પાસો સૂકઈ તરુ અરિ બાંધિઉ રે તે ન લહઈ અવકાશો તે ન લહઈ અવકાશ લગારઈ વિંધ્યાચલ મનમાંહિ સંભારઈ પરવશિ સહઈ તે અંકુશ ભાર ઇંદ્રનઈ વસિ દુઃખ અપાર.(૨૫) જી.પાસ મચ્છ મહાદુઃખ ભોગવઈ રે પાડેલ ધીવર જાલિ શાસ્ત્રિ ઈસિવું કાપી કરી રે ભક્ષ કરાઈ તતકાલી ભક્ષણ વલી અન્યોનિ કરતા ઈણિ પરિતે દુઃખ સહંતા શોકાતુર અતિ પાડિઈ રીવ' મચ્છાદિક જલચારી જીવ. (૨૬) જી.પાસ વૃષભ તણઉ ભવ દોહિલું રે ભાર વહઈ નિશિ દિસો હરિણ સસા બાણે કરી રે હણતા પાડઈ ચીસો હણતા છાગ કરઈ અતિ ચીસ તેહના દુઃખ લહઈ જગદીશ ઉપરિ ભાર તલઈ દાઝતા વૃષભ પ્રમુખ અતિ દુઃખ સહતા. (૨૭) જી.પાસ પંખીનઈ જાતિ દુઃખનઉં રે પાર ન પામઈ કોઈ રે ટાઢિ તાપ બહુ વેદનારે તિહાં નિરંતર હોઈ રે તિહા કણિ માંહો માંહિ પ્રસંતા આપદ મેરૂ સમાન સહંતા આહેડી કરી તેહ ચડતા પંખિ જાતિ માંહિઈમરલંતી. (૨૮) જી.પાસ સાગર દ્વીપ અસંખ ર૭ઈ રે, તિરિઅ તણાં તિહાં વાસો રે ઉરધ હોકિ અધોવલિ રે દુઃખ અનંતા તાસો રે દુઃખ અનંત સહતિ ત્યાં પર ભેટિ તુમ્હારી પાસઈ જિનવર પુણ્ય વિહિણા દુઃખ આગરિ, તે પ્રાણી પડીયા ભવ સાગરે. (૨૯) જી.પાસ માણસની જાતિ ઉપરનું રે તું પહેલુ ગર્ભવાસોરે ઘોર અંધારઈ જીવડઉં રે પીડા ખમઈ દશમાસો રે પીડિ ખમઈ દસ માસ વસંતુ નરગ તણી પરિ દુઃખ સહંતુ રોમિ કરતુતિ આહાર માણસનઈ ભવિ દુઃખ અપાર. (૩૦) જી.પાસ ૧. ચીસ.
સંવેગ રસ ચંદ્રાઉલા
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગરભ મઝારિઈ માઈ રે સુખીઈ સુખિલ હોઈ રે દુઃખીણીઈ દુઃખ ભોગવઈ રે ઈમ પરવશિ હોઈ સોઈ રે પરવસિ તેહનઈ દુઃખ અપાર 'સપત ધાતુ મલમૂત્ર ભંડાર જિણિયા પચ્છિત વિ જાઈ જંતુ ગર્ભવાસના દુઃખ બહુત. (૩૧) જી.પાસ મૂઢ પણઈ ક્રિીડા કરઈ રે અન્યાનિ મનિરગિરે રામતિ ખેલઈ નવ નવી રે પાપ કરઈ બહુ ભંગિરિ પાપ કરઈ બહુ ભંગિ યદા તે યૌવન નઈ રસિ થાઈ માનુ ધનકારણિ હિંડઈઝ જાતુ મૂઢપણઈ માહિલા સિરિતુ. (૩૨) જી.પાસ પંચ વિષય રસિબાહિઉં રે સુહનઈ ધરમ ન આવઈ રે ભાષઈ દોષ પિયારડા રે આપ તણાં ગુણ ભાવઈ રે આપ તણાં ગુણ સુણતુ ગાઈ પરનિંદા કરતું નવિ લાઈ દુઃખભર પિટ ભરઈ અતિ કષ્ટિઈ પંચ વિષય ઉપરિ અતિષ્ટિ. (૩૩) જી.પાસ વૃદ્ધ પણઈ નૂરઈ ધણું રે મિઈ કાંઈ નતિ ચાલઈ રોગ જરાઈ વ્યાપઉં રે, તુણ મષિ હાથિ ન હાલઈ તૃણ ભાંજિવાતણી નહિ આહિ આરતિ ધ્યાન કરઈ મનમાંહિત થાસાદિક અનેક વિકાર, વૃધ્ધપણઈ સુખ નઈ લગાર. (૩૪)જી.પાસ માનવની ગતિ એતલુ રે એ વલી લાભ અપારો રે શ્રીજિનશાસન આદરી રે પાલઈ સંયમ ભારો પાલઈ સમકિત સિઉ વ્રત બાર જાણઈ જીવાજીવ વિચાર પંચમગતિ પામઈ ગતિ, પામઈ નિરવાણ કે માનવ લહઈ અમર વિમાન.
(૩૫)જી. પાસ પુણ્ય પ્રમાણઇ ઉપજઈ રે પ્રાણી સ્વર્ગ મઝારિ રે વિસ્મય પામી અતિઘણ રે પૂરવ ભવ સંભારઈ પૂરવભવિ મઇસિઉં તપકીધઉં દાન સુપાત્ર ઘઉં કિં *દીધઉ પાલિઉં સીલ અખંડ અપાર, પુણ્ય પ્રમાણિ જયજયકાર.(૩૬)જી.પાસ ૧. સપ્ત, ૨. જન્મ્યા, ૩. મારું, ૪. દીર્ઘ.
૯૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી જિનમૂરતિ પૂજતા રે પામઈ પરમાનંદો જિનહર અતિ રળિયામણું રે ગુણગાઈ અમરિદોરે ગુણ ગાઈ પ્રભુ નમણિ નિહાલઈ જનમ કોડિના પાપ પાલઈ આપણપૂ ધન ધન માનંતા શ્રી જિન બિંબ સદા પ્રણમતા. (૩૭) જી.પાસ રયણ વિમાન સુદીપંતા રે તોરણ મંડપ સરો રે સભા પંચ સિંહા શાશ્વતી તિણી ચિત્રામ અપારો રે તિણી પૂતલીઈ તણાં ચિત્રામ ગુખ કમાડ અપૂરવતામ કીધી ફૂલગર પંચવાન સુરભિ હુઈ તે રણ વિમાન. (૩૮) જી.પાસ વાવિ મનોહર મોકલી રે, પુખરિણી આરામોરે રમલિકરઈ સુર અતિ ઘણી રે વિલસઈ સુખ અભિરામો વિલસઈ સુખ બહુ પરિજાણ અમૃત આહાર લીઈ ગિરવાણ ઠામિ ઠામિ વાજીંત્ર અપાર વાવિ અનઈકલપત્તરસાર. (૩૯) જી.પાસ મુકુટ મહાચૂડામણિ રે કુંડલઈનઈ વન વનમાલા રે કે ઝરારા સોહામણા રે, મુદ્રા રયણ રસાલો રે મુદ્રા રયણ કનકમય ભૂષણ શોભતા પણિ નહી તસ્ય દૂષણ વ્યાધિ જરા કહીઈ નવિ આવઈ
મુગટ પ્રમુખ આભરણ સોહાવઈ. (૪૦) જીવ. ફુલતણી માલા કદા રે કરમાઈ નવિ તેહો રે શ્વાસોશ્વાસ કમલજિસા રે ગંધ સુરભિ વલી દેહો રે ગંધ સુરભિ વલી હુઈ દેહ પુણ્ય થકી સુ પામ્યા તેહ ઋદ્ધિ ઘણી દેખી નઈ મોહઈ ફુલતણી માલા ગલિ સોહઈ.(૪૧) જી.પાસ કમલનયન દેવાંગના રે સુખ જિસિઉ હુઈ વંદો રે તેહનું રૂપ નિહાલતા રે મામઈ મુનિ આનંદો રે પામી મનિ આનંદ ઘણી પરિ ક્રીડા રંગ કરઈ બહુ રસભર રયણ વિમાનિ વાસિ વસંત' કમલનયણા દેવી વિલસતારે. (૪૨) જી.પાસ બત્રીશબદ્ધ રળિયામણું રે નાટક જોઈ સારો કાલવણઉ ઈમ નિગમ રે તે સુરલોક મઝયારો તે સુરલોક મઝયારો રે તે સુ હાકિ સદા સુખ સાર આરતિ ચિંતા નહિ લગાર પંચ પ્રકાર અનોપમ ભોગ બત્રીસ બદ્ધ નાટક સંયોગ. (૪૩) જી.પાસ ૧. પહોળી, ૨. દેવો. સંવેગ રસ ચંદ્રાઉલા
૯૯
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
રૂપવંતી પરકામિની રે પંખી મનિ વિખવાદો રે પુણ્ય ઘણી નવિ સંચિઉ રે, ફલીઉ આજ પ્રમાદોરે ફલીક એહનઈ ધરમતણી તરુ, પુણ્ય વિહીન સંપુનઉહું સુર ઝૂરતુ તે બુદ્ધિ વિમાસઈ રૂપવંતી દેવી લઈ નાસઈ. (૪૪) જી.પાસ તેહ તડાઉ પતિ ચિંતવઈ રુતુ મૂઢ ગમારો રે નાસંતુ દેખી કરિરિ મૂકઈ વજ પ્રહારો રે, મૂકઈ વ્રજ પ્રહાર પ્રચંડ વે ક્ષણ સહઈચ્છઈ માસ અખંડ ક્રોધાદિક અતિ ઘણાંકિ
વિકાર તિણી કરિ સુરલોક અસાર. (૪૫) જી.પાસ દાસ પનઈ એક ઉપનારે પુણ્ય વિહીના દેવો રે આણ વહઉ ઠાકુર તણી રે તેની સારઈ સેવો રે તેની સેવ સદાઈસાઈ આપણપૂસુરહિન વિચારઈ કાલ અસંખ આઉખુ
પૂરઈ દાસ પણે કરતાં મૂની નૂરઈ. (૪૬) જીવ. દેવતણી ગતિ એતલુ રે સારમાંહિ વલી સારો સમવસરણ ગતિઈકરી રે આણી ભાવ અપારો રે આણી ભાવ કરઈ પ્રભુ સેવા તીરથ નાયક વંદેઈ જિનવાણી સાંભલઈ અપર દેવતણી ગતિ એજિ સાર. (૪૭) જી.પાસ ચઉગતિ જલનિધિ જીવડારિ સિંહા પરિભ્રમણ કરંતિરિ જનમ જરા મરણિ કરી રે દુઃખ અનંત સહતિરિ દુઃખ અનંત સયંતિ દયા પર 'લોટ તુમ્હારિ પાખઈ જિનવર દયા કરિ ભવ દુઃખ નિવારઉં, ચઉગઈ જલનિધિ પાર ઉતારઉ.(૪૮) જી.પાસ લીંબુ કર્થાઈ તુણ્ડિ સાંભળું રે અભયતણાં દાતારો રે શરણિ તુમ્હારઈ આવીઉં રે સ્વામી જગદાધારો રે સ્વામી ધ્યાઉ શ્રી જિનચંદુ ધ્યાન ધરતા પરમાનંદ જિંહાચ્છઈ શાશ્વત સુખ અનંત લીંબાઈ આપુ ભગવંત. (૪૯) જી.પાસ
ઈતિ સંવેગરસ ચંદ્રાઉલા સમાપ્ત. ૧. આળોટવું, ૨. લીંબુનામનાં કવિ છે, ૩. સંસાર ભાવથી નિત્ય ડરતા રહેવું. રત્નત્રયીનો સમાદર કરવો. ધર્મ ભાવનાનો ઉલ્લાસ પ્રસન્નતા. મોક્ષની અભિલાષા વૈરાગ્ય ભાવ.
૧૦૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯. (ધવલ) શ્રી જિનપાલ સંધિ કવિ આણંદપ્રમોદે સં. ૧૫૯૧માં આ સંધિ કાવ્યની રચના કરી છે. અપભ્રંશ અને પ્રાકૃત ભાષાના પ્રકારથી સંધિ કાવ્ય પ્રકાર ગુજરાતીમાં પ્રાપ્ત થાય છે. કવિએ આ કાવ્યમાં જિનપાલ અને જિનરક્ષિતનો ચરિત્રાત્મક પરિચય કરાવ્યો છે. કવિએ સંધિ સાથે “ધવલ” કાવ્ય સંજ્ઞાનો પ્રયોગ કર્યો છે. મધ્યકાલીન કાવ્યોમાં આવો પ્રયોગ અન્ય કવિઓએ પણ કર્યો છે.
(ધવલ) શ્રી જિનપાલ સંધિ સરસતિ મુઝ મતિ દિઓ ઘણઈ એ, ગુણ ગુણી હે સખી ગોયમ નામિ,
ચંપા સોહામણી એ...(૧) માર્કદી હે સખી દારગાદોઈ, જિનપાલિત રક્ષિત નામિઈસું એ છઠ્ઠા અંગ મઝારિ,
ધવલ પ્રબંધ તસુ ગાઈસિઉ એ...(૨)
(રાગ : મલ્હાર) જિનપાલિત રે જિનરક્ષિત દોઈ કુંઆરા, સોભાગી રે રતિપતિ રૂપ પુરંદરા, રયાણાયરિરે રયણાયર વાહણ ભરી, ધન લાવ્યારે વાર અગ્યારયાત્રા કરી.(૩) બારમી વારિ બાપ વારઈ, વચ્છ ! લચ્છિ અચ્છાઈ ઘણી નન ઘટઈ ખાતાં રહુંજી તી ભણઈ માતા હિત ભણી તે લોભીલાગા, મંદભાગા વાયવાગાઉ ખરી
વડ સફર ભાગા પાટ લાગા રણદીવ ગયા તરી...(૪) દેવી આવી રે ઝબકાવી અસિ આકરું, બીહાવઈ રે બોલાઈ બાલા આકરું, મુઝ મંદિરે રે સુંદરિ આવી અણસરલ,ગુણગેહી રે સસનેહી ઘણી આદરઉં. (૫) અતિ નેહ આણી મધુર વાણી દેવે રાણી રીઝવઈ, સુકુમાલ સેજિ હીઆ હેજિ વિષયવાટ્ટ ભોગવઈ, તે ચિત્રશાલી, ગઉખ જાલી, સેજ ઢાલી માલીઈ
રંગરસાલી રમઈ બાલી દીપમેહલી આલઈ... (૬) ૧. જ્ઞાતાધર્મ કથા નામે આગમ.
(ધવલ) શ્રી જિનપાલ સંધિ
૧૦૧
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્તનકુંભારે રંભા અપચ્છર ઉરસી, હીંડોલાટઈ રે ખાઈ દોઈ હીંચઈ હસી આવાસી રે, છ ઋતુ આવાસિવસી, કુંડલ ઘડિ રે, રવિ મંડલ ઝબકઈ ઈસી, - ઝલકંતિ ઝાલી, સુગાલિ ગોરી હંસ ચોરી ચાલિ રે રણકંતિ રમિઝમિ નેઉરી, અંતેઊરી હરિભાલિરે, લહકતી હાર ઉદાર ઝાંઝર, ઘૂઘરી ઘમકાર એ,
કંકણ ચૂડી રૂપિ મેખલા ખર્કર એ... (૭) કામાસણ રે આસન ચઉરાશી કરી, ખેલાવાઈ રેલ્યાવઈ રૂપ નવાં ધરી શશિવદની રે મૃગનયણી વિભૂમિ ભરી,
ગય ગમણા રે નમણી સ્તનભારિ કરી..(2) સ્તનભારિ નમણી હંસ ગમણી દેવ રમણી વચ્ચએ, દો દોં કિ નાદિ વીણા વાદિ, છંદ નાટક નર્ચાએ, કંતર્યે રાતી ગીત ગાતી, વશવાતી આલવઈ, વચિ નયણ મચકુટીલચક ચતુર દોઈ ચિત્ત ચાલવઈ...(૯)
(ઢાલ) રમજ્યો બંધવ બેલડી રે, મૂરતિ મોહણવેલિ, વેગિ વલસું વહેલડી રે, પ્રીઉ તુમ્હ લાડગહેલિ...(૧૦) સાંઈસુ નેહડફ લાગઉં, મોહન મૂકિઉ જાઈ, હું વિરહ વિલ્ધી માઈ, સાજનશું નેહડફ લાગશે...(૧૧) દુપદ પૂરવ પશ્ચિમ વન ભલાં રે, કઈ ઋતુ કેરાં કામ ફૂલહરાં સોહામણાં રે, મનમથનઉ વિશ્રામ...(૧૨) સાંઈસુ ઉત્તરવન રૂલીઆમણું રે, નાગરવેલી દ્રાખ જંબીરી બીજોરડી રે, નારંગી નવ લાખ...(૧૩) સાંઈસુ દૃષ્ટિ વિષ ભોગી (સર્પ) વસઈ રે, દક્ષિણ વન નઈ દેશિ મ જાતસ્યઉ તુમ્હ નિયડારે, લહુઆ નાન્ડી વેશ...(૧૪) સાંઈસુ આણઈ મનોહર માલીઈ રે, ઢાલી સેજ બિછાઈ શીખ દેઈ દેવી સાંચરી રે, સાયર શોધણિ જાઈ...(૧૫) સાંઈસુ
૧૦૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
(ઢાલ) ક્ષણ એક દોઈ પાસે રમ્યા, વલી વિસમ્યા સેજિ બિછાંતિ દુમનાં દોઈ તે ઉસના વલી તીણઈ વનિ અવગાહ... (૧૬) ચલચિંતા કુંઅર ચિતઈ મનડામાંહી, વાર્યા તે કારણ કિરૂં દોઈ ઈસુ અંદેસી વાહિ..(૧૭) ચલ. દક્ષણ વનની વાટડી તે ઘડી ઘડી મુખ મચકોડિ કુહ્યાં કલેવર ગંધડી, ઘણ પડી કરકત કોડિ...(૧૮) સૂલી સંકટિ દો મિલીલ જીવન હેતુ પૂછઈ દોઈ પાસઈ
રહઈ તે સવિ કહઈ સંકેત...(૧૯) ચલ.
ઢાળ (મલપતા, સોભાગી, કરમઈતા.) જે કરક એ દીસઈ પડીઆ, રંકપરિ રડવડીયા જે જે હાથિ એહનઈ ચડીઆ, તે નર નિશ્ચઈ નડીયા...(૨૦) તું તુ ચેતિ ન ચેતિ સુજાણ, ભોગ ભોગવ્યાનાં અહિનાણ દોહિલઉં દેવી તણઉ બંધાણ, નવિ ચાલઈ કિસઉં પ્રાણ નવિ મંત્ર, ન તંત્ર વિનાણ, તું તઉ ચેતિનાં ચેતિ સુજાણ... (આંકણી) (૨૧) વાહણ ભાંગુ ઈણિ દીપિ, લાગું દેવીઈ મંદિરિ લીધ લઘુ અપરાધી ક્રોધ બહુ કીધઉં, જીવતો સૂલી દીધઉં,
જાઈસિ સંયોગઈ દીધઉં...(૨૨) તું. તલ પૂરવવનિ પ્રિયુમેલક શેલક બોલઈ ઘોટકવાણી કહાઈ નઈ તારું કહીનઈ તારઉં તે ચેતના ચિતિમિ નાંણી મઈ વિષય વિલૂધઈ પ્રાણી, વિષયારસિ પરવસિ પ્રાણી...(૨૩) તું.
(ઢાલ) દુષ્ટ દેવતિ પાસથી મૂકાવીઆ નર લક્ષ રે...(૨૪) તે કરૂણારસ સાગરૂ, સાગર તારણહારજી, શરણાગત વજાંજરૂ, વાલ્હાં મેલણહાર, ભાવઠિ ભંજણ હારજી.(૨૫) તે.
| || આંકણી II ૧. વિચાર કરવો (ફારસી), ૨. હાડકાં. (ધવલ) શ્રી જિનપાલ સંધિ
૧૦૩
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
વસુ ચઉદિશિ ચિહુ દિશિ ફિરઈ, તે ધરઈ રેવંતરૂપ કિં તારયામિ ભણિ ભણે અમ્ય તારિ પાલય ભૂપજી...(૨૬) તે. નરકોટિ કોટી આવટી, ઈણિ દાબી દેવીદક્ષિએ દુષ્ટ સંકટ છૂટવા સેવા સેલગ જક્ષજી... (૨૭) તે. ઈમ સુણીએ કલડ ગંજીઆ, રંજીઆ દોઈ કુમાર મારગ લહીઅ મનગહગહિલ, તસ હુઓ બહુ ઉપગારજી... (૨૮) તે.
(ઢાલ) ઈમ સુણી ચડવડ ચાલીઆ, જઈ કી યક્ષજુહાર પૂજા કરી પાએ પડઈ, તું સ્વામી રે સેવક સાધાર... (૨) ઠાકુરઆરે તું તુ અહનઈ તારિ, દુહસાગર રે દુતર રે દુતરઉ તારિ ઠાકુ. સંખેડી રે અહ ચંપમઝારિ, મનગમતા નઉ તું મેલણહાર... (૩૦) ઠાકુ.
* || આંકણી છે. સુરભણઈ તૃણ તોલઈ, ગણઈ અવગુણઈ નારી નેહ હાવિભાવિ દેવી ન કામિસિ, તે પામીશી રે ચંપા નિય ગેહ...(૩૧) ઠાક. સેલગિ પંઠિ આરોપીયા, સુપીયા ઘરની આથી જગનાથિ હાથિ ઉધ્ધર્યા, સાંચરીયા રે તે જો સેલગ સાથી...(૩૨) ઠાકુ.
ઢાળ (બાહુબલિ રાણઉ ઈમ વિનવઈ એ..) આવીય દેવીય વિનવીઈ, નાહલા નવરંગ નેહ રે વિરહ વિલૂધી વાલ્હા, એકલી ઝબકલઈ કાંઈ કરઈ છેહ રે...(૩૩) આવી.
આંકણી | નાહ ન કીજઈ રુસણઉં, વેગલઈ આવઉ આવાસ રે ભોગવઉ ભોગ અલવેસરૂ, હું છઉં તુમારડી દાસી રે...(૩૪) આ. ઈણિઈ મનોહર માલીઈ ઢાલીએ ફૂલની સેજ રે તુઝ વિણ સૂની સેજ રે ભોગવઉ ભોગ ભોગીંગડા,
કિહાં તે હિઆ તણા હેજ રે.(૩૫) આ. ચંદન અગરની ઓરડઉં, કોરડી તોરડી નેહ રે વિણ અવગુણી કાંઈ પરિહરી, વિરહઈ દવિ કાંઈ દેહરે દેહરે...(૩૬) આં. ૧. પહોંચાડવું. ૧૦૪
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
અબલા ઉપરિ એવડઉં, કંત ન કીજઈ રેષિ રે તેવાણ્યું તાડઉ કિસીં, કાંઈ કાઢી અમ્પારડી દોષ રે...(૩૭) આં. કંત તઈ કઠિન હીયું કરીઉં, કરિ કઠિન પયોહર સંગિ રે ગિરૂઆં તે વિરૂઆં નવિ હુઈ, વિષમણિ વિષહર અંગિ રે... (૩૮) આં. ચિહુ રમઈ ચતુર તે પદ્મિની, હંસ યું હેજ બંધાણ રે..(૩૯) આં.
(ઢાલ) પ્રીઉતીઈ પ્રેમ તિસ્યઉ કરિઉરે, જસિઉ હુઈ રંગપતંગ
મઝ પરવાલી રંગડી રે, અવિહડ સહજિ સુરંગ... (૪૦) હમ નમું રૂસણે રહિલ, વાહલા તીણઈ તું દુહવાયો હમ ખેંચઈ કઠિન કરિકંકણા (ાથીદાંત રે), તણિ, ખંતી સેજિકુસુમકલી રે...તણિ. જલનિધિ જોવા હું ગઈ રે.. તણિ. નયનબાણિ ઘણ વધીઉએ..તીણિ. હમ.
આંકણી II વાસર વરસ સમાહૂઆ, ઘડીએ તે હુઈ છ માસ વિરૂઈ વિરહચી વેદના રે, પૂરિ ન મોરી આશ..(૪૧) હમ. વિરહ વિગોઈ પ્રીઉ પાપીઉ રે, બાલા બોલઈ બોલ રાચી રંગ નવિ રચીઈ રે, નીરસ નિગુણ નિટોલ... (૪૨) હમ. નાહલા અંગિઉ માહલઉ રે, મઈ ન વિલોપી લીહ નિશિ ઝૂરતા નીગમતું રે, એકલાં દોહિલઉ દહ...(૪૩) હમ. હાર અંગાર હાઈહુઓ રે, કંકણ કરવત ધાર ચંદઉ ચંદન કેવડો રે, સેજડી તપઈ રે અંગાર...(૪૪) હમ. ગોદ બિછાવું વાહલા વલી રે, ગલગલી રોઈ તે બાલ તિણિ બોલિ મન વેધીઉં રે, સુરલહઈ ચિત્તની ચાલ...(૪૫) હમ.
(ઢાલ) પ્રભુ પૂરવી દો મનનું કોડ, લાડિ શીશ લગાડતી એ તાલાપરિ દો બંધવ જોડ, કુંચી ફૂડ ઉઘાડતી એ... (૪૬) જિનપાલિત વો કઠિન કઠોર નીરસ નિગુણ નિદ્રાઉઉ એ જિનરક્ષિત વો ચતુર ચકોર સગુણ સનેહ મયાસુ એ...(૪૭) (ધવલ) શ્રી જિનપાલ સંધિ
૧૦૫
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિરધારી વો નારી, નિહાલિ નાંહી, નેહ નવિ પાલીઉ એ મન વેધિઉં દો તીણઈ બોલિ, નેહિ વદન નિહાલીઉં એ.(૪૮) ઘંઘોલિફ વો પૃઠિ બઈઠ, શેઠ હેઠઉ સાયર પડિઉણ બલિકીધઉ વો ધરીઅ ત્રિશૂલ, જિનરક્ષિત દેવી નડિઉ એ...(૪૯) જિનપાલિત વો ન ચલિઉં ચીંત, મિત માકંદી ની મિલ્યઉ એ વઉલાવી વો ચંપા વનમાંહી, સેલકસુર પાછઉં વલિઉ એ...(૫૦) ઈમ બોલઈ વો આણંદ પ્રમોદ, પાલી શીલ સોહામણી એ ચંપાવનિ વો જિનપાલિત પેખઈપશિ પગિ હુઈ વધામણા...(૨૧)
ઢાળ : (વાજેતિ તિલલડી એ...) પહુતો ચંપા મઝારી, મોતી ચીક પૂરાવી જિનપાલિત વેગિ વધાવઈ, બાંધવ બહિનડી એ...(પર) મોતીએ ભરીય ત્રાટ તેવડ તેવડીએ, વધાવઈ વર બાલ દીઈ આશિષડી એ, પ્રતાપ કોડી વરિસ...(૫૩) પંચ શબ્દ રણદૂર ઢમઢમઈ ઢોલ ઢબમકઈ પગિ પગ પાત્ર નચાવઈ એ, ગાવઈ ગોરડી એ...(૫૪) બાં. તલીઆં તોરણ બારિ ઘણ એ, ગૂડીઅડી કોડિકેલિ રોપાવઈ
ઓઢી નવરંગ ઘાટ ઉપરિ ચૂનડી એ, કુંડલ ઝબકઈ, કાનિ મસ્તકિ રાખડીએ, ઊડી ગૂડી સાર, ગયણ પટ ઉલડી એ, તલીઆં તોરણ બારિ બંધવ બહિનડી એ, તિમ દોગંદક દેવ લલના રસિલી એ, અલવેસર લીલવિલાસ...(૫૫) બાં.
ઢાળ : (ગુણાઠાણાની...) ઈક દિનિ આણંદપૂરિ, નંદી ગુરૂવાણી, સુણીએ મૂકી માયા મોહ નારી સારી અવગુણી એ. જેસુ સુધારાગ જીવી જોબન કારિમાં, એ રામા રંગપતંગ, નરભવ હેલાં હારિમા એ.. મનિવસી ઊઠઈ રાગ, રાગ દોસ દૂરિકરઈ એ એ સંસાર અસાર સાર સંયમ સિરિ આદરઈ એ... (૫૬)
૧. ગુલાલ.
૧૦૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભણીયા અંગ અગ્યાર લહીસોહમ સુર સિરી એ લહસઈ કેવળનાણ, મહા વિદેહિ અવતરી એ... ગૌતમ ઋષિ ભગવંત પૂછઈ કરજોડી કરી એ પ્રભુ કહી એહ વિચાર વચન તે વલી હિતકરી એ...
ઢાળ : (જલહીની...) કવણનગર, કુણનગર કુણ તે સાગર દેવી રે કુણ પ્રીમિલક સેલક, કુણ ચૂકઉ કુણ સેવી રે...(૫૮) દુખીલે નરમતિ સુંદર કુણ નર ચિત્ત ન ચલી રે કુણ છલીલ કુણ ચંપા, કુણ તે માઈ નઈ મિલી રે...(૫૯)
(ઢાલ) સીર્ષિ' જિન આણ વહીઈ, દીપ આરજ રહીઈ સકલ સંયોગ લહઈ, ભવસાયર કહીઈ...(૬૦) સુણઉ સાહબ હમારે, કહી અરથ વિચારે ઘોર સંસાર તીરે, લણઉ ચલણિ તુમ્હારે...(૬૧) હરી સંદેહ સારે, ભવસાગર તારે સુણઉ... | આંકણી | સેવક સુગુરૂ નાણી, બોલઈ ઘોટક વાણી ચલ પર્વ ચિત્તિ આણી, હાં તારું પ્રાણી...સુ. (૬૨) સેલક સુગુરૂ જાણ, ઘોડા વેષ પ્રમાણ ચઉપરવાઈ જે વખાણ, સદા લહી જિન આણ...સુ. (૬૩) સાધુ સંવેગ જાણી ગુણ યક્ષ ગુણખાણી બૂઝવઈ ભવ પ્રાણી, શુદ્ધિ જિન વદઈ વાણી...સુ. (૬૪) વિષય લાલચી લગાડીઉં, ભવ ભ્રમણિ ભમીડિલ જિનરક્ષિત રોષિ તાડિલ, ચઉગઈ માંહિ કબાડિલ...સુ. (૬૫) વિષય લાલચી લગાડીઉં, હાવભાવઈ ભુમાડિG જિનરક્ષિત રોષિ તાડિઉંભવસાયર પાડિલ...સુ. (૬૬) | જિનપાલિત સરિ સીધાજે સાધુ પ્રસિધ્ધા
જે બિઈ અવિરતિ વિલૂધા, ચઉગઈ વાહલા કીધાં સુ. (૬૭) ૧. મસ્તક ઉપર.
(ધવલ) શ્રી જિનપાલ સંધિ
૧૦૭
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
આદ્રકુમાર હઈ મરીચિ મુનિ મોહઈ જિસઉ નંદિષેણ મોહઈ, દિન દશ પડિબોહઈ. સુ. (૬૮) જાણતઉ વિરતિ પાખઈ, સુખ વિષયનાં ચાખઈ અંગ અગ્યાર ભાખઈ, ભૂલા મારગ દાખઈ...સુ. (૬૯) સેલક સુગુરૂ સાર તરિવઉ ભવપાર ચડણ ચારિત્ર ભાર, ચંપા મુગતિનું દ્વાર..સુ. (૭૦) ચરણપ્રમોદ સીસ, પૂરઉ સંઘ જગીશ હરખ પ્રમોદ હસઈ, પનર એકાણુ આઈસિ
નવનિધિ સુખ વિલસઈ...સુ. (૭૧) આણંદ પ્રમોદ બોલઈ, ચિંતામણી તોલાઈ જે ભણઈ ભાવિ ભોલઈ, મિલઈ જ સંપદા ઢોલઈ...(૭૨)
| ઈતિ શ્રી જિનપાલ જિનરક્ષિત સંધિ સમાપ્તમિતિ |
સંવત ૧૭૦૪ વર્ષે શ્રી અચલગચ્છ શ્રી કલ્યાણસાગર સૂરીશ્વર વિજય રાજયે, સુશ્રાવિકા પુન્યપ્રભાવિકા, દેવગુરૂભક્તિકારિકા, દ્વાદશવ્રતધારિકા, કુમતિ મિથ્યાતવારિકા, જીવદયા પ્રતિપાલિકા, સુશ્રાવિકા લલતા, તતપુત્રી પુન્યપવિત્રી ખિમાઈધરિત્રી વિદ્યાર્થસાવિત્રી, કરમવિદારણકરત્રી, વિરાગિભત્રી, વચને અમૃતકુંપિકા, શુદ્ધમારગ દીપિકા, સુશ્રાવિકા ફૂલબાઈ
સંદર્ભ : જૈન સાહિત્ય સ્વાધ્યાય પા. પપ
૧૦૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦. અનાથી માષિ કુલક. ૧૪મી સદીની કોઈ અજ્ઞાત કવિ કૃત કુલક રચના હસ્તપ્રતને આધારે પ્રગટ કરવામાં આવી છે. અનાથી ઋષિનો મૂળ સંદર્ભ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના મહાનિગ્રંથીય નામના ૨૦મા અધ્યનમાં છે. કુલકના વિચારો વૈરાગ્ય ભાવના પ્રગટ કરવામાં શુભ નિમિત્તરૂપ છે.
અનાથી ઋષિ કુલક પણમિઆ સામિઅ વિર જિણિંદ, લોઆલોઆ પયાસ દિણિંદ અનાથી અજઝયણહ જોઉ, ભણિસુ કિંપિ હું તુણ્ડિ નિસુણેઉ..(૧) મગધ દેશ દેશહ પરિસિદ્ધ રાયગિહંતહિ નયર પસિદ્ધ શ્રેણિક રાજા તિહિ બલવંત, હાથ ન ખંડઈ દાન દીઅંત...(૨) અન્ન દિવસિ રયવાડી જાઈ મંડકુચ્છ 'ઉજાણઠ્ઠાઈ તિહિ તયર તલિ દિઢ મુણિંદ જસસિરિ ઝલકઈ, ઝાણ દિણિંદ. (૩) રૂવવંત સયરિ સુકુમાલો, નવજોયણ ભરિનયણ વિસાલો, પેખતિ મહરિસિ પભણિ સુઓ, તંઈ કાંઈ લીધઉ સંયમ ભાઓ...(૪) તે નિસુણીએ પણમઈ મુનીનાહો, મહારાય હું હુઉં અણાહો, ઈણિ કારણિ મઈ લીધી દીખ, સુગુરુ પાસિ મઈ પામી આશીષ (પ) હસિક નિવ પભણઈ મુનીનાહો, રિદ્ધિવંત તુ કાંઈ અનાહો, તુઝ નાહ હું અરથઉ બલવંતો, વિસયસુખ તું માની મહંતો...(૬) માણસ જન્મ દુર્લભ હોઈ, ઈહ જણ જાણઈ વિરલઉ કોઈ, એહ કહી મઈ તુ પરમત્ય, વિલસિ વિલસિતું ભોગ સમયૂ...(૭) ઈમ નિસુણી જેપઈ મુનીનાહો, સુણી શ્રેણિકરાઉ મતિ ભાઉ, આપણ પઈ તું અચ્છસિ અણાહો, કિમતુ હોલિસિ કવણહનાહો...(2) પુણ પભણઈનરવર મુનીરાય, અરથી વયણ કાંઈ બોલઈ અનાર્થી, હું ય ગય અંતે ઉર સામિ, રિપુ કંપઈ સવિ માહરઈ નામિ...(૯) ૧. ઉદ્યાનમાં ગયાં, ૨. નૃપ (પ્રા.), ૩. જન્મ (પ્રા.). અનાથી ઋષિ કુલક
૧૦૯
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
મઝ પાસિ છ કોસંબીઈ એરિસ રિદ્ધિ, હું અનાહ કાંઈ તી એહ બુદ્ધિ, મુની જંપઈ એહ અંગિરિ વિહુ, અનાહ કારણમઈ વંત... (૧૦) કોસંબી નવરી હું હુંતુ રિદ્ધીવંત નામિ ગુણવંતલ, જોવની મજઝ ઉપન્નઉ રોગો, તિણિ દુખિહિ વસરિઉ ભોગો.(૧૧) દેહ માઝિ ઉપન્નઉ દાહો, મોડિઅ ભણહ તણઉ ઉછાહો, સજને વૈદ્યવૃંદ મેલીઆ, કોઈ ન નાહ રોગિ ભેલી. (૧૨) મિલિઆ વૈદ બહુ મિતવંત, ઓસડ કરઈ તે મન્ઝ મહંત, ખણ ઈક્કઈ નતિ ફીટઈ દાહો, તેહિ છતે હું હુઓ અનાતો...(૧૩) પિતા સહુ મઝ કારણિ દેઈ, પુણિ સોવિ પીડ નહુ લેઈ, માઈ મહાદુખ મનિ ધરઈ, તોડઈ મજઝ નવિ દુખ ઉતરઈ...(૧૪) સયલ સહાયર કરઈ સુખો, તેહવિ લીજ્જઈ ખિણ નતિ દુખો, દુખિઈ બહિની દીઈ આશિષ, પીડ ન ફીટઈ રાતિ ન દીસ. (૧૫) અંસુ પ્રવાહિ લોયણ સુસી અંગ, મઝ કલત્ર દઢ અંગ, હાણ વિલવણ સુહ મિલ્હઈ તેઈ, ન મઝ દુખ સા લેઈ. (૧૬) ઈણિ દુખિ પણ ભોગઉ, રમણિ મજિક ચિંતેવા લાગી, એહ પીડ જઈ મઝ જાએઈ, પરતસ મારું સંજમ લેઈ...(૧૭) ઈમ ચિંતિએ હું સુતક જામ, ગઈ પીડ રવિ ઉગીઉ તામ, પૂછિઉ તવ મઈ સયણહ લગ્ન, સંયમ ગહિલ સિવપુર મગ્ન... (૧૮) તસ થાવર સચરાચર લોઅ, હુઉ નાહ હિત જયવંતુ જોઉં, અપ્પણ પરહ હુઉ હું સામી, સંયમ માગિ સિવપુર ગામી..(૧૯) અપ્પા નરય દુખ ભંડારો, અપ્પા દેવ લોઅ સુહસારો, અપ્પા સુખ દુખ કિરતારો, અપ્પા કામધેનુ અવતારો...(૨૦) નિસુણી નરેસર આ જિઅ અણાહો, જિમ ફિઈ સંસાર સનાતો, નિઅ કમિહિ નડિઆસવિ જંત, સહઈ દુખ અનાહ મહંત..(૨૧) પંચિંદિય ભવ પઢમ દુર્લભ, તુ માણસ જનમ હુઉ સુલંભ, ધન્ન દસ તિહા નતિ પામી જઈ, સકલ જમ્મ ઉપમ દીજઈ... (૨૨) સુગુરુ મેલાવઉ આગમ સવણ, પામી જિણધમ્મ ચઉગઈહરજ, ઈસિ સંયોગિ હારઈ જમ્મ, સો જાણહ ભણીઈ દુઅકમ્મ...(૨૩) ૧. મધ્યે.
નાગિ સિવારના
મિક સુખ દાન ભંડારો,
૧૧૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમકિત મૂલ લહી જિણ ધમ્મ, બારવ્રતિ બહુ પરિરમ્સ, નિઅ ભવિ જેહિ નીગમિઉ આલી, તે અનાહ નર સવિલિંકાલિ...(૨૪) જાણિ જેહિ ન જિન પૂજિઉં, ભત્તિ સંઘ ચઉવિત રીજઉં, પવિધ આવશ્યક ન હુ કિઉં, અતિ અનાહ ભવ આલિઈ ગયી...(૨૫) દયા વિવર્જિઅ જે કરઈ જે ધમ્મ, નિદ્ધધસ નીગમ છે જે જમ્મ, તીરથ ગમણ ન કીધ જોહિં, ભવનિગમિલ આલિ તેહિ...(૨૬) દાન શીલ તવ ભાવણ સાર, સાવય ધમ્મ સુકૃત ભંડાર, જયણા જેહિ ન પાલી લોઈ, નરમ પડતા તાંહ ધણી ન કોઈ...(૨૭) પામી પંચ મહÖય ભારો, પાલિઉ જેહિ ન સંજમ ભારો, તવ તતિઉ દુક્કરતર જેહિ, નિફલ જમ્મુ હારવિઉ તેહિ..(૨) છિડિય ઘરઠ તણી વ્યાપાર, પડિવર્જાિઉ ચારિત્તહ ભાર, ફિરઈ જાહ હીઅડઈ સંસાર, તીહ સુલ નહુ કોઈ ગમાર...(૨૯) ક્રિયા કોઈ ન કીધી જેહિ, ધ્યાન મૌન નવિ પરિઉ જેહિ, ગિઉ ગિઉ જન્મ આલિ તાહ, ચારિત્ત વિત્તિ ન રહિઉં ખાહિ...(૩૦) શુદ્ધ ધમ્મ નવિલોઅહ કહઇ, મચ્છર માન મોહ નવિ વહઈ, સંજય લીધઉ તિજિએ અનાહ, મહારાય કિમ હોલિસિ નાહ...(૩૧) શ્રેણિક હર્ષિત પભણઈ વયણ, તઈ જિમ કણહિ તજીત વયણ, સ લહી જઈ તુહ માણસ જન્મ, જિણિ આદરિઉ જોવણિ ધર્મો...(૩૨) માયા પિયા ય ભાયા તું નાહો, હું તુ અમ્ય અનુ અપ્પણ નાહો, જગ સચરાચરિ મુંહ જિનાહો, વહઈ જાસ મનીયા પ્રવાહો...(૩૩) પૂછિ તુ ધ્યાન વિધન જે કિઉં, તે પાયચ્છિત / મઝિલ, નર વર નિઆ મંદિરિ સંપત્ત, તુ મુનીવર હૂઉ નિરુત્તઉ.(૩૪) કેવલસિરિ સયંતર આવેઈ, કર્મ સિદ્ધિ સુખ પામેઈ, ભણઈ સુણઈ જ એહ ચરિતુ, વિવિહ થણી તસુ જમ્મ પવિતુ...(૩૫) અનાથીઋષિ કુલક લિમંતરકાર – ઝોપાખ્યો સંઝાય
સંદર્ભ: જૈન સાહિત્ય કાવ્ય પ્રકારો પા. ૩૬૩
જૈન સાહિત્ય સ્વાધ્યાય પા. ૧ ૧. નકામો, ૨. વૃત્તિ, ૩. પહોંચવું. અનાથી ઋષિ કુલક
૧૧૧
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧. અધ્યાત્મ ભાવ ગીતા ૧૮મી સદીના પ્રથમ તબક્કામાં થયેલા વિદ્વાન આચાર્ય જ્ઞાનવિમલ સૂરિજીએ આગમ સાહિત્યના વિવેચન ઉપરાંત ભક્તિ માર્ગનાં લોકપ્રિય કાવ્યો સ્તવન -સઝાય-ચૈત્યવંદન આદિની રચના કરી હતી. અધ્યાત્મભાવ ગીતાની રચનામાં અષ્ટપ્રકારી પૂજાનો મહિમા ગાયો છે. તેના દ્વારા સમકિતની વિશુદ્ધિ થાય અને આત્મા સમકિત પામી ભવભ્રમ નિમૂળ કરવામાં સફળ નીવડે એવી જિનવાણીનો સંચય થયો છે. પ્રભુ પૂજા શા માટે ? તે પ્રશ્નનો જવાબ આ ગીતા વાણીમાં છે.
અધ્યાત્મ ભાવગીતા પ્રહસને પણમીઈ પ્રેમ આણી, પાર્શ્વપ્રભુ પદકમલ જ્ઞાન સુકૃતની વલ્લી ઈણથી મચાણી જેહને ધ્યાની બ્રહ્મા રચાની... (૧) પાસ પ્રભુને પણ મે સુરનરવર પવિયાણી, સિરધરઈ આગલિ ઊભા જોડી આણી, અશ્વસેન નૃપનંદન નવવન સમકાય,
મણીધર ફણીધર લંછન વામાદેવી માય...(૨)
કાવ્ય : સકલ મંગલ તણું હેઉ જાણી, જિનવાણી ભક્તિ દિલમાંહિ આણી, અચલ શુભ અનુબંધ જોડઈ, હરિત મિથ્યાત અનુબંધ છોડઈ...(૩)
ફાગ : નિશકિન વર સમકિત, ગુણયુત ચિત્ત સમભાવ,
ભાવિત વાસન શાસન, કીજે એકીભાવ અંતરંગ પરમાતમ, જિનપતિ સાથે અભેદ દ્રવ્ય ભાવશું, સાધી જો બહુ ભેદ...(૪)
૧૧૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
સત્યચઉ દંત પાવન ધરી જઈ, પ્રભુ ગુણ જલ મુખે શુદ્ધિ લીજઈ, ઉરિ પરમાદત્તા દૂરિટાલો, અંગથી અવિધિ અલગી ઉછાળો...() પૂજાને અભિમુખ તાતે પૂરવ દિસિ જાણી, વિધિ વરનાદિકકા બાજઉ સંવર જલ શું નિન્હણ યતનાદિક ઉબરણે કાઢે, કેમલ મિથ્યાત અંગુઠો અધ શોષણ
દૂષણ વિણ અવદાત...(૬)
કાવ્ય દેવઘર તેહ શુચિ અંગજાણી, અમલ મર ગર્ભ ઘરમાંહિ, આણો યોગ થીરતા પબાસણ બનાવો, નિશ્ચય દૃષ્ટિ નિરખી સુવાહા....(૭)
ફાગ : નિર્મળતા જે ચિત્તવણીને ખીરોદક, વસ્ત્ર શુભ લેશ્યા ચઉકણ ઉતરાસંગ પવિત્ર શુશ્રુષાદિક અડગુણ બુદ્ધિતણા, નિદશિ દર્શનાચાર વિશુદ્ધિ તે
અડપડો મુખ કોશ...(2) કાવ્યભક્તિ કેશરતણાં રંગ ચીરું, ચંદન શુદ્ધ શ્રદ્ધા ન ધારું શક્તિ કચોલ, શુભ ધ્યાન ધોલી, શીલજલ સત્વ ધનસાર રોલા...(૯)
ફાગ : ઉરથી એકાગ્રતા પૂરણ કલશ સંતોષ, જે નિર્માલ્ય ઉતારવા તેહ વિભાવનો દોષ ચિત્ત ઉપાધિ નિવારઈ આભરણા ઉતારી, અંગ પખાલઈ ચિતવે ચિત્ત સમાધિ...અપાર. (૧૦) પંચ આચાર વિવહાર પંચ તેહુ જિનદેવઆણા, પ્રપંચ તિલક નિલવટિ કરો ભાવ આણી સહજ ગુણ મુદ્રિકા તે વખાણી.. (૧૧)
ફાગ : 3 જિન ગુણ ઘોષણ ચિંતન પ્રભુ ગુણ તૃપ્તિ અલોભ, ચાર તિલક કરે પૂજક ગલિ હદિ ઉદર અલોભ અંગ લૂહમાં હોઈ ધર્મનાં સહજ સભાવ તે અંગ, જે ભૂષણ પહિરાવીઈ અધ્યાત્મ ગુણ અંગ...(૧૨) ૧. પ્રમાદ, ૨. મેલ (કચરો), ૩. અષ્ટપડ.
અધ્યાત્મ ભાવ ગીતા
૧ ૧૩
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાવ્ય : અંગ નવ ખંભની વાડી ભણીઈ, અશુભ નવજેહનિપાણહણાઈ, સમકિત ભૂષણ વર વિવિધ યુગતિ, પંચવરણે કરો કુસુમ ભક્તિ... (૧૩)
ફાગ : શુભ ઉપયોગ વિવેકે ધર્મધ્યાન પ્રકાશ, કર્મદહન કૃષ્ણાગરૂ તનુયોગે કૃતવાસ, ભાવના વાસના મહામહે ધૂપધરિ પ્રગટાવી, ત્રિક અનુષ્ઠાને સંચિત દુષ્કૃત દૂરિ ઉડાવી...(૧૪)
કાવ્ય : તત્ત્વનાં પાત્રમાં વૃત સુહવે, સકલ ન ચિંતના ભાવ ત્યારે, જ્ઞાનદીપક તણું તેજ દીપે ભ્રાંતિ, યવનાદિકે તેન છીપઈ... (૧૫)
ફાગ : અહમદથાનક વરજના તેહીજ મંગલ આઠ, જે નૈવેદ્ય નિવેદિઈ તે મનિ નિશ્ચલ પાઠ, લવણ ઉતારીઍ કૃતિ ધર્મતણો જ ત્યાગ, મંગલ દીવો જાણીશું શુદ્ધ ધરમ ગુણ રાગ... (૧૬)
કાવ્ય : ભજ અભૂત ગુણ મુરજ ભાવઇં, તે અવસ્થાત્રિક તાન ભાવે, આપતિ શુદ્ધનાત્તાલકાવઈ, ગીતને નૃત્ય અભિનય દેખાવઇં...(૧૭)
ફાગ : અવિધિ અધર્મ અનીતિથી વિતથ થઈ જે ભક્તિ, તે આરતી ઉતારો ઈણ પરિભાવના વ્યક્તિ, દષ્ટિ રાગ ઉવેખણા ઘંટ વજાવો સાર, અનાશંસતા સાત્વિક, ઝલ્લરનાં ઝણકાર...(૧૮)
કાવ્ય : દ્રવ્ય પૂજા થકી હોઈ હિંસા ઈમ કહી ભક્તિની કરે ખીસા તેહ નવિ “સમયની વાત જાણે જે નિસીહી પદે સામ્યઆણઇં...(૧૯) ૧. બ્રહ્મચર્ય, ૨. ત્રણ, ૩. પડદો (જયનિકા), ૪. નિંદા, ૫. આગમ.
૧ ૧૪
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફાગ : અવ્યાહત તત નાંદે અનાહત દુદુભિ તેહ, મુદિતા કરૂણા રચના નાટિક નર્તકી જેહ, જિન આણાને અનુસારે જેહ, સકલ વ્યવહાર, આચાર તે ચિત્ત વરતે તેહ જે એક પ્રકાર...(૨૦)
કાવ્ય : દ્રવ્ય ભાવે કરી દુવિધ કહીંઈ, ત્રિવિધ અવંચકે ત્રિવિધ લહીંઇ, ભક્તિ બહુમાન આણા સયઉચિત, ચઉવિધ પૂજની એહ યુગતિ...(૨૧)
ફાગ : શ્રદ્ધા જ્ઞાનને કહણને ફરસ ન થયથઈ પંચ, ષટુ દ્રવ્યાદિક ભાવ નિસંગ નય સકલ પ્રપંચ, ચિંતન કીર્તન સ્તવન વંદન નિંદન ધ્યાન, સમતા એકતા ઈતિ અડપૂજાવિધિ અભિધાન...(૨૨).
કાવ્ય : એમ અધ્યાત્મ ગુણ વિવિધ ભેદઈ, અનુભવ જ્ઞાનચ્યું જેહ વેદઈ, પરમ આનંદ લહે તેહ પ્રાણી, શુદ્ધ સમકિત તણી એ નિશાની..(૨૩)
ફાગ : જિન સરિખી જિન પ્રતિમાએ, ગણધરની વાણી નિરખે હરખે પ્રાણી, તેહને શુભ ગુણઠાણ સિદ્ધ સ્વરૂપી મુદ્રા મુદ્રિત દોષ અશેષ દ્રવ્ય પૂજા ઉપચાર ઈ,
લહઈ સકલ વિશેષ...(૨૪)
કાવ્ય : ધ્યેયના ધ્યાનને હેતિ ધ્યાતા, સકલ કરણી કરે ભવિક જ્ઞાતા, કર્મના મર્મથી ભિન્ન થાયઈ, અખય અનુપમ મહાલલપાવઈ...(૨૫)
ફાગ : નિરજતા નિર્મલતા શીતલતા સંબંધ, શુભ અનુબંધ સુગંધતા અડવિધ કુસુમ પ્રબંધ, ચઉવિધ સત્ય દયા પરર્થને બંભ અસંગ, તપ અનિદાન સુગ્યાન સુશીલ સુસજ્જન સંગા...(૨૬)
અધ્યાત્મ ભાવ ગીતા
૧ ૧૫
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાવ્ય : યોગત્રિક કરણત્રિક જેહ, શુદ્ધ અક્ષતે તેહ જ્ઞાનાદિ લબ્ધ અનુબંધ એ ફલ વિશેષ, નિર્મલ બોધ તે દીપરેખ...(૨૮)
ફાગ : પરમસુરિત રસ અતૃષિત તે નૈવેદ્ય કહાયો, ઈમ અઠટાંગ જિનપૂજા સુખદાય, સર્વ વિઘ્ન ઉવશામક દ્રવ્ય ભાવ ગુણપોષ, પ્રથમ સંવર પ્રારંભ યાવતે કર્મનો મોક્ષ. (૨૯)
કાવ્ય : ઈણિ પરે જેહ જિનરાજ પૂજઈ, તેથી મોહ મિથ્યાત્વ ધ્રુજઈ, દ્રવ્ય ભાવાધિકારી અગારી, ભાવસુખ સાધુ ઉપદેશકારી...(૩૦) સૂરજિમંડન સાહિબ પાસ પરમ ગુણ પૂર, સુરતરૂ સમધિક દીઠા ધ્યાનને ભય નિષ્ફર, સંપ્રતિ દરિસણ દીજી કીજ સફલ અવતાર, તષ્પ સુધારસ પાયો ધ્યાયો તુમ્હ ઉપકાર. (૩૧) સુરિ શ્રી જ્ઞાનવિમલ પ્રણીતા, પાસ જિન પૂજ્ય ભાવગીતા એહના અર્થ જો ચિત્ત ભાવઈ તે તિહુભવનિ શિરદાર. ઈતિ શ્રી પાર્શ્વ જિન સ્તવ શ્રી અધ્યાત્મ ભાવ ગીતા સંપૂર્ણમ્
| શ્રી જિનાય નમઃ |
૧. સુરતમંડન.
૧૧૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨. ગર્ભ વેલી કવિ લાવણ્ય સમયની ગર્ભવેલી રચનામાં જીવાત્મા ગર્ભમાં રહીને કેવાં દુઃખ ભોગવે છે અને ગર્ભ વિકાસ કેવી રીતે થાય છે તેનું નિરૂપણ થયું છે. જીવોને જન્મ, જરા અને મૃત્યુના ત્રિવિધ તાપ ત્રાસ સહન કરવા પડે છે તેમાં ગર્ભવેલી દ્વારા જમના દુઃખોનું નિરૂપણ આત્માને સ્વસ્વરૂપની જાગૃતિ માટે પ્રેરક બને છે. કવિનો સમય ૧૬મી સદીનો છે. આ કૃતિનો રચના સમય ઉપલબ્ધ નથી.
ગર્ભ વેલી બ્રહ્માણી વરઆલી મુજ તું કવિતા જન માતા તુજ પસાઈ ગાયપું. ગર્ભવેલી વિખ્યાતા...(૧) જ્ઞાન દિવાકર દેવ તું સેવઈ સુરનર ઇંદ પય પ્રણમી પ્રભો વિનવું જયવંત તું જગિચંદ...(૨) સુણી સીમંધર સામીયા તું ત્રિહ ભુવને નાથ હું અપરાધી આવીઉ અશરણ શરણ અનાથ...(૩). માત પિતા ગુરુદેવની કરઈ અવજ્ઞા જેમ કાલ અનંતો તે રલઈ ધર્મ ન જાણઈ ભેઅ...(૪) જે જગ જનતા માની એ માની એ નેમીઈ પીડી દેવી તું છોડઈ તો છુટીઈ દેવ દયા પર હેવ...(૫) દેવ દયા પર સુણો વિનતી બોલે બેહિકર જોડી ગર્ભ તણઇંભરિ માતા પીડી લાગ્યા પાતિક કોડિ... (૬) માતા પીડી કરી મઈ જેવી તેવી કિમ કાહાઈ શતજિહવા શત વરસે કહિતા પૂરા તોહિ ન થાઈ... (૭) સામી વયણા ન બોલઉ ખોટા લાગા મોટા પાપ ભારે ગુનહિ ભગતિ ન કીધી કિમ છુટીસીયા એ...()
ગર્ભ વેલી
૧ ૧ ૭
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાથ જ મારું ધર્મ તું મારું આરો લીધો આજ માતપિતા આગલી દુઃખ કવિતા કહુ પ્રભો કઈ લાજ... (૯) માતા ગંગ સમાણી માની પિતા પુકરથાસિ ગુરુ કેદાર સમાણુ તીરથ વાણી લોક વિમાસી...(૧૦) અડસઠ તીરથ કે અધિકેરા વલી વિશેષઈ જાણ ખંતી ધરી ષટું દર્શન તીરથ માતા અધિક વખાણઈ...(૧૧) તીરથ માતા જગ વિખ્યાતા વારોવાર વખાણી તેહની પીડી કરી મિ કેતી પાપી મેરો પ્રાણી...(૧૨) અમ્ય અવતરણ તણઉ જે આગમા તે દિન ત્રણિમઝારી અંતજણી પરિ અલગી રાખી અલગુ અનઓવારી... (૧૩) રગનવહઈ શર હુઈ નિકલાયા આપા મુખ નવિ દાખી દેવગુરુના દર્શન દોહિલ વાણી ધર્મના ભાંખઈ...(૧૪) ફુટઈ અંગ કલઈ પગપીડી, ડીડી ન સકઈ ગાટી મસ્તક ભાર અપાર જણવઈ, પેટી પાહિલી વાટી...(૧૫) પોટઈ ધાબલી ધર વીછાંહી આભડ છટ ભંડાર ખંડિણી પિસણી રાંધણિ રૂઅડું ન કરઈ ઘર વ્યાપાર... (૧૬) જેહની સંગતિ કોઈ ન માંગઈ, લાગઈ અંચલવાયા મહિ આવંતિ પહિલુ માતા, કીધો એહવો પાય...(૧૭) દિન ચોથઈ જલ ભજન કારી સારી સવિ શણગાર પહિલું પ્રેમ ધરી મુખ જોવા, વાટ જોઈ ભરથાર...(૧૮) નાભિ કમલ તે વિમલ વખાણ તે વિકસી બહુમૂલ જા વિહુણી યૌવન યુવતિ, સહી સફરાણા ફુલ...(૧૯) કુલ વિના ફલ કિમતી ન છઈ, સઈ સહુ જગમાંહિઈ માતા તાત મિલઈ સંયોગિઈ, યોગિ જલ બંધાઈ...(૨) સાત દિવસ જલ બુદ્ બુદ્ સરીખુ, તિહા અવતરીકે પ્રાણી માસ દિવસ માસ સઈ, કહાણો પલપૂરા પરમાણી...(૨૧) બીજઈ પેશી માની વિચાર, ત્રીજઈ તે અધિકેરું
ચઉથઈ માસિ ચિહુપખિ, ચાલો કીધો નવો નવે...(૨૨) ૧. પુષ્કર (સરોવર) તીર્થ, ૨. કેદારતીર્થ.
૧૧૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
માસ પાંચમિ પાંચ અંકુરા પૂરા પેખોઈ મા પિતરું થિર છઠઈ મસવાડી, પ્રાણી પૂરયો તિમિ...(૨૩) માસ સતમઈ નવસઈ નાડી નવસઈ નસ બંધાઈ પંચ સયા પેશી સમકાયા ઉઠિ ક્રોડ રોમરાય...(૨૪) માસ બંધાણ કહિઉ કેતલઉં, પણિ પહિલી જે ધાતા તે કહિતા મુજ મેલી ન આવી, એ સરીખું અવદાત... (૨૫) તોહઈ અવગણઉ આપ ઉપાયા, બોલ વિસ્ચારી પ્રકાશ સભા સુજાણ સદા હું મૂરખ, કોએ મકરસઉ હાંસલે...(૨૬) ઉદર થકી ગરભી ગતિ માંડી પહિલુ પગથી છાંડી કીધા ચાલા અતિ ઉકાલા, અંગિ અભૂખ દેખાડી...(૨૭) અન્ન ઉદકની ઈચ્છા ટાલી, આલસ બહુત બગાઈ કીધી કલ ઉરધ ઉપાઈ નયણે નિદ ગમાઈ...(૨૮) સોસ સપડઈ મુખ રસાસન, માઈ સડિ પડી ક્ષણ હોઠ કંપ થવાઉ સિર કંપન, આવિઈ નવિ થાઈ ગુણગોઠિ...(૨૯) ગોલઈ ગર્ભ વલ્યો ઘણ વ્યાપિ, ગર્ભ ઈસ્યો એ પાપી ઉલાલે ગોલે, સંતાપિ ન સકી ઉત્તર આપી... (૩૦) તીખઈ ખારઈ કટુક કસાઈ, ખીણ ખીણ મધુરિ મન જાઈ માતા મુખી વિછુટી પાણી, પણિ ખટ રસ ન ખવાઈ. (૩૧) વસ્તુ કિસી વાવર છે વાઈડિ તો બોલ્યો બંધ ઉદર થકી ગર્ભ થાયે વામણી, જડ કુબડ જાતિઅંધ..(૩૨) પિત્ત થકોપીલા શિર લોચન, મસ્તકિ મોટી ટાલી રે ગત વિકાર તણી હોએ, રોગી વિણસઈ ગર્ભ અકાલી...(૩૩) લિઈ આહાર સલેખમ સરીખા, કાલો કુષ્ટી થાઈ પાંડુ રોગ પૂરઈ જો પૂરો, યતન કરયો માય...(૩૪) અતિ ખારઈ ગર્ભ નયણાં નાસઈ, અતિ શિતલ હોએ વાએ અતિ ઉનઈ બલિ જાએ, ભોગ હરઈ ઘણ આપ... (૩૫) દુઃખઈ દેહ દમઈ ગાટો, નયણે નીર વિછુટઈ ગર્ભ વિકોપ કરઈ જો ક્યારઈ, મારઈ માત અપૂઠઈ. (૩૬)
મોહઠ ગ
ઈ
.
બંને (૩)
(૩૩)
ફી
કરો, યત
૧. ધાતુ, ૨. શ્વાસ.
ગર્ભ વેલી
૧૧૯
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુખ સવાદ સદા પલટાઈ, ખિણી મોલો ખિણ મીઠો ખિણહરમોહલાહલ સરિખ, કડુએ કસાઉ દીઠો...(૩૭) ખિણી તીખો ખિણ ખાટો ખારો ખિણી સજલો ખિણ સૂકો ખિણી ઉરસ કારિઆલી, મીટી તે ભાર મૂકઈ..(૩૮) નાંખઈ નીલા પીલા પાણી અંગી અબલાતા આણી લડપડતી પડતી આખડતી સંધિ કલઈ સપરાણી...(૩૯) હાથ પાય સરિ સેદતિ સબલા, અબલા એમ પીડાઈ વાત પિત કફ છીંક છારો, ગર્ભ ઈસ્યયુ ઉપાએ...(૪૦) કાયા કલિમલ કંકિકાછલી, ઉતાર્યો આહાર દાઝઈ દેહ સનેહ બાજઇ, તાપઉ છાપ અપાર...(૪૧) વાઈટા ટીંચ ટઈલ કાંટા, અસુખ અઝરણા માટી કાયા તે કાદવિ જણાવઈ, ખિણ ઉની ખિણ તાટી..(૪૨) માસ પાંચમિ અતિ અકયાલા, નીંદ તણી નહિ વંક પેટી પંઠિ તે કરી વિસાલા, ઝરિ કડિ નઉ લંક...(૪૩) ઉંચા વસ્ત્ર ચડઈ ચિંહુ પાસે, લજ્જા મનિ ઉપાઈ ઉધઈ મસ્તકિ પાટુ મારઈ, અંતરિ ઈસ્યુ કુપાઈ.. (૪૪) માહિ રહિ ઉમત છાઉ પાએ, માત ખવાઈ માટી ટલી આનલી આનઈ કણકાંકર, ખાઈ ખપતરી ખાટી... (૪૫) ખાઈ ખંતી ટાલીયલી, માઠે રે મન જાઈ ઉત્તમ ગર્ભ હુઈG ઉત્તમ ઈચ્છા મનિ ઉપાઈ...(૪૬) કાયાપંજર કરઈ જાજર, ખટરસ ન સકઈ ચાખી ચંદ્ર સુર નઈ ગ્રહણ જનેતા ઉંચુ જોતી રાખી...(૪૭) જોતા થાઈ ગર્ભય હિણી, ગહિલઉ કઈ વહિલો વિસરાલ કઈરા ફુલો નયણે ફુલો, છાઈ ખોડિ લુ છાલ...(૪૮) નારી મલી મંદિર માંહિ, ઘાતી સાંતિ જેમ નિધાન ખુણઈ બિઠી સસઈ નવાસઈ, અણબોલાઈ બહુમાન...(૪૯) મે બોલઈ ઉતુ ગર્ભલવારુ, સત્ય સંભાષણ સારું ચોર ચરડનુ નહિ ઉધારો, દુરમતિ વલી વારુ...(૫૦)
૧ ૨૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
અન્ન ઉદક અપવિત્ર વિચારું, નીંદ નિસત હોઈ ગ્રહણકાલિ રોતા રેવઈલ, માતા ગર્ભ વિગોઈ...(૨૧) લવતા લંપટ શોકઈ, સંકટ ક્રોધિ કહિઉ કુરૂપ હાંસઈ હીણો ખાંસી ખીણો, ગહનતિ ગર્ભ સ્વરૂપ...(૨૨) ગર્ભઈ યોવન યોષિ મલાયુ, આયુ રૂપ અને સાત ધાત સોખીની લીધી, તેજ ગયું તન કેરુ...(૫૩) છંદય ખઈ પગ છપતા, છાડઈ પડિલી ચાલ જ ચૂકી તીરથ કરતાં કાજિ નિવારી, માયા મહીયલી મૂકી... (૫૪) વાટઈ બઈઠી ચાલઈ વિસામઈ મહેર કલઈ મુખ દુખઈ, પેટ તણી પીડાએ, માતા નિત નીસાસા મૂકઈ...(૫૫) નીલી નસ વિકરાલી બાલી ટાલી સવિ સંયોગ ગર્ભ તણો ભાર ભય પઈઠો વિસરીઆ સંભોગ... (પ) પાંડુ દેહ પાય કર પીલા પીડઈ દાંત જે પીસઈ નયણે નીર સભાવ જણાવી, શાકની સરખી દીસઈ...(૫૭) ઉચઉ નીચ3 ગર્ભ ફકઈ, ખીણ લૂકઈ ખીણ લાગઈ ગર્ભ તણઈ ય ભડકી, ઉઠ ઈ કબકઈ સુતી જાગતી... (પ૮). હાવભાવ કીધા નવિ સોભઈ, નવિ શોભઈ શૃંગાર વસ્ત્ર તણી સાચવણી મૂકી, ભોગ તજઈ ભરથાર...(૫૯) સાસુ સસરા સાર ન થાઈ, પુણ્ય કાજ ન કરાઈ ગુરુ ગુરુણી દેહરાસર, સનમુખ જાતા પાછો પાય...(૬૦) બાર લગઈ નાવાઈ બોલાવી, લીધ અંગહ નીચોઈ કે નરકું નિગ કરઈ કુપરવા, છેડાઈ છૂટિ રોઈ (૬૧) હાસા હોડઅનઈ હીયાલી, જોણા જાત્ર ન ભાવઈ નાચ ગીત તે મનિ ન રાચઈ, ગર્ભ તણો ભય આવઈ. (૬૨). સુંદરી સહજી વિચક્ષણ, લખણ અંગ સકોમલ સાર પીડી માતા નું પ્રભઉ તાતા, સીમંધર સુવિચારા.(૬૩) મુની લાવણ્ય સમઈ ભણઈ, સુણી સીમંધર સ્વામી
વેદન ગર્ભ ઘણી કહી, વાત તે પડઈ વિરામી... (૪) ૧. સાત ધાતુ.
દુર તારી સાન થનમન જ નીચોઠ કે ના, (૨૧)
ગર્ભ વેલી
૧ ૨૧
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગર્ભ તણાં દુઃખ દોહિલ, દેખી વીર નિણંદ સંકોચી સિરિ આપણ૩, રેહિલ જિમ જોગંદ...(૬૫) માતા સદા સંસારલતા, ગર્ભ ચડાવઈ શોભ અવગુણકારી હું એસ્યો, પણિ માતા મનિ મોહ...(૬૬) અંબા ઉદરી મઝારી થોડીઉં, ઘણથી કહઈ
શ્રી સીમંધર અવધારી...(૬૭) પહિલો માસ ગયો ભોલાવિઈ, બીજઈ ગર્ભ જિમણઈ બીજઈ માસઈ પયોધર પીડા, ચોપાઈ ચિંતા આણઈ. (૬૮) ઉતપત્તિ ગર્ભ તણી લહી લાજી અંજલિ ઉદર ઉછાડિ છાની માની છપતિ ચાલઈ, ન રહઈ ઉદર ઉઘાડી...(૬૯) માસ પાંચમી સરઅસરિખુ, છઠઈ કીધું છોડી છોડી નાભિ તણી નાલી, અંતરથી લૂસી લીધું લોહી...(૭૦) માસ સાતમી મંગલ માંડી, ધન ઘણું ઘર ફેડઈ ભગતિ તજી ભરથાર વિછોડી, પાછી પીહર તેડી... (૭૧) માસ આઠમિઈ ઉદર દાદરુ, ખિણ આકરો અપાર ઉઠી બિસી ન સકી૩ ગાટી, થોભ વિના ન લગાર...(૭૨) નમી માસિ પયોધર પીડા, જિમ જિમ દૂધ ભરાઈ અહનિશી ઉથલ પાથલ થાઈ, ઉંચા અંગ તણોએ...(૭૩) દશનિ માસિ જાઈ દિન ગણતા, પીડતિ અકહ કહાણ ગર્ભ તણાં દુ:ખ સવિ કહઈ, સરિખા રાંક હયો પરિ વાણી...(૭૪) ગાગરિ પેટી મારગિ ભેટી, શકુન ન માનિ કેઈ લાભ તણો તે વડો વરસો, દાખઈ દુ:ખ જ સોઈ... (૭૫) દિવસ દોહેલે પૂરા પોહતા, આકુલ વ્યાકુલ થાઈ પ્રસવ હોઈ તો જાઉ જીવી, સુસૂતીસુ લાઈ...(૭૬) મસ્તક મોટો મોચિલબ થઈ, ખાટી ઉબર લઈ બાલી બઈઠા સૂતા જંપ ન હોઈ, ફાડી પહિરણ ફાલી... (૭૭) વસ્ત્ર તણી વલી શુધિ નજાણઈ, નવિ જાણઈ નિશિ દિસા ગર્ભ તણી જે વેદન વિચી, તે જાણઈ જગદીશ...(૭૮)
૧ ૨ ૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
વસ્ત્ર વિહૂણી પાએ અબલા, કરઈ પખાલા કોડી સમરિ દેવ જિકે જગી સાચા, સામી સંકટ છોડી. (૭૯) જાણઈ ઘાલ ગાલા પાસો, કઈ પીધું વિષઘોલી પરભવિ પાપ કિસા, 'મિકીધાં પાડી ગર્ભ દંદોલી..(૮૦) માય બાપ તે પાપી મોરા, જે જનમી હું બેટી હું પાપણી વલી તે ગાઢી, કંતિ એ કાંતિ ભેટી...(૮૧), પાપી કંત સવારથ પાપી જે દુઃખ મેરૂ સમાન સુખ હુઆ તે સરસિવ સરિખું, જવ ધરીય આધાન...(૮૨). ડાડિયાડિડોસી ઘણમેલી, પોકિ મેલ્યો પાડો બુબઈ મેલી બાઈ બોલઇ, કો કહિનઈ દેખાડો...(૮૩) પૂઠઈ જાણ ભલા જે જોષી, મૂલી મંત્ર કરાવી મોહરા વાણીઆણી પાએ, અવલી માઈલી ખાવઈ...(૮૪) ચક ગુરડ વરયંત્ર દેખાડી, આણઈ ઉષધ માંગી અંતરાય કાંઈ છઈઆ, તેણઈ ભી દિન ભાગી...(૮૫) શાકિની ડાકિની ભૂત ભિરાડી, તે જિમ ત્રાસી જાએ દીલ ધૂણી ઉખેવો ગૂગલા, ગર્ભ પ્રસવ જિમ થાએ...(૮૬) ખણલીઈ અભોખણ નાંખઈ, માંડઈ બહુમિથ્યાત તિમ તિમ માતા પીડ ઘણેરી, પ્રસવ તણી નહિ બાત...(૮૭) લોપી લજ્જા લોટિ ધરણી વરણી નાંખઈ વેણિ પરિરિ તેલ ઉકાલિ પાયા, પ્રસવન દુઉ તેણી...(૮૮) ગાલિ દિઈત કૃત્યાકાલીભૂખ તૃષા તે ટાલી ઉદર થકો માતા ભગતાથી, એમ પીડિ પરજાલી...(૮૯) ગુરુ પૂછયા જઈ, ગૌતમ સરિખા કહો પ્રભો કવણ વિચાર પરિ પીડા પ્રસવન હએ, ગર્ભ તણો ઘર ભાર...(૯૦) ગુરુ જંપઈ જઈ જાલ, છોડાવઉ બંધન જીવ મૂકાવ ધર્મતણાં અઘાટ પપાઠો, સ્વામી પૂજ રચાવાઉ...(૯૧) ગુરુનું વચન કરિઉં, મનિ આણી પ્રસવ સમય
તવ જાણી હલાહલ હેજ, હલ્યાહથી તવ તેડી સહિયાણી.. (૨) ૧. મેં કર્યા.
ગર્ભ વેલી
૧ ૨ ૩
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઝાબકિ ઝામર ટાલી બિઠી, ઉઠી નડઈ ઉવારઈ આદિનાથ અલવેસર તૂઠો, પ્રસવ હુ તિણીવારી...(૯૩) વાગી લહરિ પડિ પુછવીતલિ, દંત શકટ તે બાધા વાલિઉં અચેત અચેતન, ટાલી ઉસડ ઉગ્ર તે ખાધે...(૯૪) એક સિરાખસિરાખઈ ખૂતી, પીડ કઈ કહુ કેહવી પેટ સમાણઉ સાલ ખટૂકી, તે માતા કિમ જીવી...(૯૫) એક સીધઉં ન મારગિ જાએ, પગિ પગિ અંગ પચાઈ દસમસ વાડા બહુ દુઃખ સહીંયા, કહું કેમ જીવી માય...(૯૬) પડી પડી પૂછઈસ્યઉ જાયઉં, સુત સુણિઉ જબ કાનિ પ્રસવ તણું તવ દુઃખ વિસરીઉં, ચઢી મોહની ધ્યાની...(૯૭) નવલઈ રંગી નાલ વ ધારઈ, ધૃત ઉબરસીંચાવઈ ભૂગલ ભેરી મરૂજ વજાવઈ, નાચ ગીત ગવરાવઈ...(૯૮) એમ અવગુણની કોડી કરી, પણિ રોસ રતનવિકીધો ચોખઈ ચંબઈ નાલ પખાલી, માત ઉચે લઈ લીધો...(૯૯) અમીય યૂટક પાયુ પાયલ, સીકીજીઈ કય વારા કહો નર કુણ ઉસીકલ થાઈ, માતાના ઉપગાર..(૧૦૦) જિથે મલમૂત્રલ અનેક ઉસારયા, હિયડે આણીજી પુત્ર તણાં સુખ કારણ કીધી માતા અલગી સેજ...(૧૦૧) આપણ સેજિ સુઈ સુખ હિણી પુત્ર પુત્રાદિનેપઈ શીલી ઉરિ વેદન વેઠઈ, ઉછેરિઉ એણી ખેવઈ...(૧૦૨) ગર્ભ તણી ગતિ ગહનતિ ગાટી, કવિતા કિસઉ વખાણઈ કેત કહિતા મેલ ન આવઈ, થાઈ વદન જાણઈ...(૧૦૩) પોઢો પુત્ર પરયલ પરણાવિલ, અલગ થયો અધિકારી ખમ્યા દુહલ્યા દુઃખભરિ મેલ્યા, તાત માત વિસારી...(૧૦૪) તે "રણીય ઉરણ નહિ થાઈ, મરી અધોગતિ જાઈ
ઉતમ ભગતિ ભલીજ કારઈ, કુલ એકોતર તારી...(૧૦૫) ૧. ઋણ, ૨. પૂર્ણ.
૧૨૪
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુણી સીમંધર દેવઉં, તું ત્રિભુવને ભાણ કિસી કરઉ એક વિનંતી, હું મૂરખ તું જાણ...(૧૦૬) જુ ધરણી ધરમઈ દીઇ, મેરૂ મુખ્ય ભંડાર તોહઈ કિમ ઉરણ હોએ, માતા ઈક ઉપગાર...(૧૦૭) માતા પિતાની છુટીવા પ્રીછવા, વાચ ઉપાય યોગા મારગ આદરી, રાખઈ નિર્મલ કાય...(૧૦૮) સિદ્ધક્ષેત્ર સેતુંજ તણી, ગિરીઈ ગઢગિરનારી યાત્રા કરાવઈ જો વલી, તો છુટઈ સંસારી... (૧૦૯) માતા પિતા પયપૂજા કરી ત્રણ પ્રદક્ષિણા દંતી માત વચન છુટઈ સહી, મક્રિમ આણિ સંભ્રાંતિ..(૧૧૦) જિન પ્રતિમા પ્રાસાદ, જિન વરતાવી અમારી માતા પિતા નામઈ કરઈ, છુટઈ પંચ પ્રકારી...(૧૧૧) પીયા પીહર દેવઉ, કરી કરી મોરી સાર માતા પિતા ઉરણ ભણી, માંગુ ઈક ઉપગાર... (૧૧૨) ઋદ્ધિ વૃદ્ધિ રાણિમાણી, ભૂમિ અરથ ભંડાર નવિ માંગ મુગતામણિ ગઢ મઠ ગજ તોખાર...(૧૧૩) મુની લાવણ્ય સમઈ ભણઈ, કહુજી કર જોડીવી સુપ્રસન્ન હોય સદા, સાહસી ધર ઝમકલદેવી. (૧૧૪) ઈતિશ્રી ગર્ભવેલી ચતુઃપદી સંપૂર્ણમસ્તિ.
સંદર્ભ : જૈન સાહિત્ય કાવ્ય પ્રકારો પા. ૪૭.
ગર્ભ વેલી
૧ ૨૫
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩. સ્થૂલિભદ્ર નવરસો (દુહા) જૈન સાહિત્યમાં રસ નિરૂપણને કેન્દ્રમાં રાખીને “નવરસો' કે નવરસ શીર્ષકથી સ્થૂલિભદ્ર અને તેમનાથના ચરિત્રનું વર્ણન થયું છે. કવિ દીપવિજયે સં. ૧૮૬૨માં સ્થૂલિભદ્ર નવરસ દુહાની રચના કરી છે. આ કૃતિ અપ્રગટ છે. તેને અત્રે પ્રગટ કરવામાં આવી છે. કૈલાસસાગરસૂરિ જ્ઞાનમંદિરથી હસ્તપ્રત પ્રાપ્ત થઈ છે. તેની ભાષા સરખી અને સુગ્રાહ્ય છે. શ્રીયક સ્થૂલિભદ્રને કોશ્યાને ત્યાંથી બોલાવીને રાજયનું મંત્રી પદ સ્વીકારવા જણાવે છે. પણ ધૂલિભદ્ર રાજ ખટપટવાળા મંત્રીપદનો અસ્વીકાર કરીને દીક્ષા અંગીકાર કરે છે. કોશ્યાને ત્યાં ચાતુર્માસ રહીને કોશ્યાને વ્રતધારી શ્રાવિકા બનાવે છે. આવૃત્તાંત નું રસિક નિરૂપણ થયું છે તેમાં રસ અને સંવાદથી કૃતિ આસ્વાદ્ય બની છે. સાહિત્યમાં દુહા' વિશેષ પ્રચલિત છે. કવિએ સરળ દુહામાં સ્થલિભદ્ર અને કોશ્યાના જીવન પ્રસંગોનું વર્ણન કર્યું છે.
સ્થૂલિભદ્ર નવરસો (દુહા)
ઢાળ - ૧ યૂલિભદ્ર કહે સુણ ભૂપતિ, કિમ માર્યો મુજ તાત મુઝ તેડવા કિંમ મોકલ્યો, કહો હિવે અવદાત... (૧) ભૂપતિ કહે થૂલિભદ્ર સુણો, વાંક નહીં મુઝ કોય પંડિત એક દેશાંતરી, મુઝ ભણી આવ્યો સોય...(૨) કવિત્તગુણ માહરા કહ્યાં, ઓલગ કીધી સાર તવ તૂઠો હું તેહને, દીધાં લાખ દીનાર...(૩) મેંહતા ભણી મેં મોકલ્યો, લેવા લાખ પસાય ભોજન ભગતિ કરી ઘણી, પિણ નવિ ષે લાખ સવાય... (૪)
૧ ૨૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
દિનદશપાંચ વોલી ગયાં, કહે પંડિત શકડાલ આપો મુઝને હવે તુમ્હે, જે તૂઠો ભૂપાલ...(૫) મેહતો કહે હું આપસ્યું, દ્રવ્ય સહી
નહી, ઈસ્યો વચણ
પંડિત કહે લેઉં હા ના કરતાં તેને, રીસ
ચઢી
થયો ઘણો, પંડિત કહે
કહે
અર્ધલાખ
મ ભાખ...(૬)
હડચડવાદ
વરરૂચિઈં દૂડો કરી, આવી મેં નવિ જાણ્યું મેં
કુડગતિ, જે કરી તનની ઘાત...(૮)
રાજલોક
નહીં, જ્યું
શકડાલ
કરેશ
રસરીયો પાટ
ઠવેશ...(૯)
જાણે નંદરાય મારી કરી, પંડિત નાશીને ગયો, મેહલી માહરો દેશ રાજ ચલાવ્યું જોઈએ, વિણ મુહતા ત્યું નરેશ...(૧૦) તવ મેં સરીયાને કહ્યો, કામો લ્યો સિ૨દા૨ આજ પછી વંશ માહો, કોઈ ન લોપેકાર...(૧૧) વલી સરી ́ મુઝને કહ્યો, થુલિભદ્ર વડભ્રાત તે બેઠાં હું કિમગ્ર, સુણ નંદરાય અવદાત...(૧૨) તે માટે તુમને કહું, લ્યો કામો ઉજમાલ
લચ્છીપાલ...(૧૩)
હું ઠાકુર પ્રજાતણો, તું લીલા તે સાંભલી થૂલિભદ્ર કહે, સુણ હો શ્રી નંદરાય આવું આલોચી હિવે, પછે ગ્રહુ કામ સુખદાય...(૧૪) રાજ સભાથી ઉઠિને, ઉઠને આવે મંદિર જામ
યુલિભદ્ર
યૂં ક્ષુદ્ર. . . (૭)
મુઝવાત
મારગમાં મુનિવર,સંભૂતિ વિજય ઈણ નામ...(૧૫) ત્રિણ્ય પ્રદક્ષણા દેઈ કરી, આલોચે વિચાર થુલિભદ્ર ગુરૂને વિનવે, ચારિત્ર ઘો સુખકાર...(૧૬) ગુરૂ વિચા૨ે ચિત્તમેં, ચિત્તમેં, હલુઆ કરમી એહ
વલી પ્રાણી પ્રતિબોધસ્યું, એ થૂલિભદ્ર ગુણગેહ...(૧૭)
૧. પસાર થયા, ૨. શ્રીયક.
સ્થૂલિભદ્ર નવરસો (દુહા)
૧૨૭
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
સરીયાની અનુમતિ લેઈ, લીધો સંયમ ભાર વિહાર કરે તિહાંથી હવે, કોઈક દેશ મઝાર...(૧૮) હિવે કોશ્યા કામિની તિહાં, જોવે વાલમ વાટ યુલિભદ્ર સખી આવ્યાં નહીં, સૂની હિંડોલા ખાટ...(૧૯) રે સખી ઉઠ ઉતાવલી, સજ્જ સોલે શિણગાર કહે જે વિલપંતી સુંદરી, કાં છોડી નિરધાર..(૨) ચાર ઘડીની અવધિથી, આવ્યો અષાઢ માસ કામણગારો કંતજી, સખી નાવ્યો આવાસ..(૨૧) તે ઊઠી ઉલટ ધરી, વાલમ જોવા આપ દીપવિજય ઈમ વિનવે, હિવે કોશ્યા કરે વિલાપ...(૨૨)
ઢાળ - ૨ ઈમાં અવસરે શ્રી ગુરૂતણો, લેઈ આદેશ ઉદાર ચોમાસું રહેવા ભણી, શ્રી યૂલિભદ્ર અણગાર...(૧) ઈર્યાસમિતિ શોધતા, હલવે ધરતાં પાય બાલપણારી પદમણી, થૂલિભદ્ર મનાવા જાય...(૨) વજ કછોટો દઢ કરી, હિવે યૂલિભદ્ર મણુંદ કોણ્યા મંદિર ટુકડા, આવે મન આનંદ...(૩) તવદાસી ઉતાવલી, દીધ વધાઈ કોશ વાલિંભ આવ્યો વિરહણી, મત ધરે મન અંદોશ...(૪) તવ ઊઠી સા સુંદરી, પીઉને " મિલવા કાજ ચાતક જિમ ચતુરા હુંતી, તે ઊભી કરી લાજ...(૨) સુણ સ્વામી તે મુઝ ભણી, છટકી દીધો છે ચાર ઘડી મુઝને કહી, પછે અવરાં કીધ સ્નેહ... (૬) ફુસ તણો જિમ તાપણો, વલી જેવો સંધ્યાવાન ઠાર તણો જિમ બેહનો, નાગર મિત્રનું માન...(૭) મેણાં દેતી માનની, મધુરા બોલે વેણ
આજ સફલ મુજ આંગણો, આજ સફલ દિનરેણ... (૮) ૧. વિચાર કરવો. (ફા.), ૨. ઘાસ. ૧૨૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
મોતી થાલ વધાવીને, પૂરવ પ્રીતિ સંભારીયે, મેહલે આવો મોહનાં, ચંદ્રમુખી ઋષિને કહે, પૂરવપ્રીત જ પાલીઇં, થૂલિભદ્ર જીવન પ્રાણ પભણે દીપ કોશ્યા હિવે, પીઉ તુમથી ઘરમંડાણ...(૧૧)
કોશ્યા કરે અરદાસ કરીઇં લીલ વિલાસ...(૯) બલિહારી તુમ વેસ કહે, મંદિર કરો પ્રવેસ...(૧૦)
ઢાળ - ૩
થુલિભદ્ર કહે સુણિ સુંદરી, મેં વશ કીધાં નેણ
તું વ્યાકુલ થઈ વિરહિણી, કિમ ભાંખે ઈમ વયણ... (૧૨) કહે કોશ્યા સુણ પીઉજી, તું મુઝ જીવન પ્રાણ પ્રીત વેલી હિવે સિંચીÛ, વલી વછે જિમ વાણ...(૧૩) થુલિભદ્ર કહે કોશ્યા સુણો, અમે નિરલોભી સાધ રહેસુ. ચોમાસુ તુમ ઘરે, પિણ મનમેં નિરબાધ...(૧૪) કોશ્યા કહે તુમ વયણડે, હું બલિહારી જાઉં મોહોલ પધારો મોહનાં, જિમપૂરણ સુખ પાઉં...(૧૫) થૂલિભદ્ર કોશ્યાને કહે, સાડા તિન જે હાથ મુઝથી અલગી તું રહે, મૃગવાણિ શ્યો સાથ...(૧૬) વાણિ નહીં . વલ્લહા, હું છું અબલા બાલ મહેર કરો મુઝ ઉપરે, પૂરવ પ્રીત સંભાલ...(૧૭) અબલા સબલી સિંહણી, દુરગતિની દાતાર
સિંહણી ભય એકે ભવે, ભવ ભવ ભય મુઝ નારી...(૧૮) થૂલિભદ્ર ઋષિ ઈમ કહે, સુણ કોશ્યા પંચમહાવ્રત મેં લીયા, રૂંધી સાતે કોશ્યા કહે ઈણ મંદિરે, આવી રહો ચોમાસ થૂલિભદ્ર તિહાં આવ્યા વહી, મંદિર ધરી ઉલ્લાસ...(૨૦) ભાવ ભગતિ નિત પ્રતે કરે, ભોજન સરસ તંબોલ મધુર વયણ મુખતી કહે, પીઉ કરીŪરંગરોલ...(૨૧) મુ મચકોડીને કહે, કોશ્યા મુખથી વાણ બાલ સનેહી વાલમા, મુઝથી પીઉં મત તાણ...(૨૨)
સ્થૂલિભદ્ર નવરસો (દુહા)
મુઝવાત
ધાત. . . (૧૯)
૧૨૯
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિણ પૂછયાં વ્રત કિમ ગ્રહયો, વાઘેંસર ગુણવંત જોગારંભ છાંડી કરી, રંગે રમો એકાંત...(૨૩) હું પ્રભુ દાસી તુમ તણી, પગ રજરેણુ સમાન હિવે અંતર કિમ લેખવો, કાયા કરૂં જરબાણ...(૨૪) અંતર તિહાં તો કીજીઇં, જિહાં મનમેલ ન હોય દીપ કહે મંદિર આયને, અંતર ન કરે કોય...(૨૫)
ઢાલ - ૪ વયણ સુણી વાલિમ તણાં, ધરતી કોશ્યા દુઃખ પીઉને હિવે વશ કરું, જિમ પૂરણ પાઉં સુખ...(૧) ઋદ્ધ ઘણી ઘર માહરે, કુણ તેહનો રખવાલ નાગર કંત ઋષિ થયો, હું લઘુ અબલાબાલ...(૨) સુણ હો પીઉ ગુણવંતજી, અવગુણ વિણ તજી નારી મુઝ સરખી નહીં સુંદરી, ધૂલિભદ્ર હોઇ વિચાર...(૩) અમ આગલ સુણી સાહેબા, ઇંદ્ર સરિખા જેહ હરિહર બ્રહ્માની પરે, અમથી સંકે જેહ...(૪) તે માટે તુમ્હને કહું, માનો પીલજી વાત નહીંતર પ્રાણ તજુ હવે, સુણી તાહરા અવદાત...() યૂલિભદ્ર કહે કોશ્યા પ્રતે, હું નવિ ખંડુ જોગ મેં વીસારી તુઝને, સમતા શું સંભોગ...(૬) તવ દાસી કોશ્યાને કહે, નાટિક કરીશું એક હાવભાવ દેખાલસ્ય, સજી સોલે સુવિવેક... (૭) સખી દશવીશ ભેલી કરી, નાટિક માંડે સાર ઉદયરત્ન કહે નાયકા, તાંડવ કરે તયાર...(2)
ઢાળ - ૫ કેઈ નાટિક દેખીને, ધૂલિભદ્ર ન ડગ્યો મન્ન વિષયા વિડંબ તે વિરહિણી, ખંભે પછાડયો તન્ન...(૧) જાલિમ મયણને વશ કર્યો, પાંચે ગ્રહ્યા સુભટ્ટ એક મને થઈ કામિની, ક્રોધ કીયો દહવટ્ટ...(૨)
૧૩૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાંભલી તાહરાં બોલડા, હું નિવ ચુકુ નાર ધીરપણું મેં આદર્યું, જોવન અસ્થિર સંસાર...(૩)
ભવરૂપે તું મોહિની, સાંપણ વિષની વેલી ઈમ જાણી મેં પરિહરી, હિવે સંયમથી મનમેલ...(૪) નંદિષેણ સરીખા જતી, આષાઢાદિક જેહ મોહમહાભડ વશ કરી, મુગતિ ગયા ઋષિ તેહ... (૫) કાચી કાયા કારિમી, માંયા મોહની
જાલિ વલી વલી સ્યું નાયકા, હિવે વિષય થકી મનવાલ...(૬) કાયા કૂંપી. કાચરી, પીપલ પાન સમાન અસ્થિર પણું જીવિત તણું, જેવું સંધ્યાવાન...(૭) તે માટે કોશ્યા તુમ્હે, મ કરો
આલપંપાલ
ઉદય કહે થૂલિભદ્રજી,
વયણ કહે
ઢાળ - દ
નાગર નાતનો લાડલો, શ્રી થૂલિભદ્ર અણગાર કોશ્યા. વયણથી નવ ડગ્યો, સમતા થઈ તિણવાર...(૧)
તતકાલ...(૮)
મન વચકાયા વશ કીયાં, હે સુંદર સુણ વાત કિસ્સો આડંબર તું કરે, ઈમ ફિરી ફિરી કરૂં વિખ્યાત...(૨)
જિમ મંજારી ઉંદરો, જિમ મોરાં ને નાગ જિમ ચડીને બાજ વલી, જિમ મૃગલાંને વાન...(૩) તિમ રામાને ઋષિ તણો, જોય પટંતર કોશ તુઝને હું પ્રતિબોધવા, વિલિ થાવા નિરદોસ...(૪) વયણ સુણી વનીતા કહે, ભલે આવ્યાં મુઝ નાથ આજ સફલ દિન માહરો, તુઝ મુઝ શિવપુર સાથ...(૫) મોહવસે વલી વિરહિણી, હુંસ કરે ઉજમાલ કહે વિરહો પ્રભુ તુમ તણો, ખમી ન શકું ઈકતાલ...(૬) વ્યાકુલ પણે તે વિરહિણી, ઋષિને ભાંખે વેણ કેડ લાગી
કામિની,
ઝરતી
આંસુ
નેણ...(૭)
સ્થૂલિભદ્ર નવ૨સો (દુહા)
૧૩૧
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
પતન પામી આપણો જન્મની લીલ
નિગ લેઈ સુગર લેજો, જિમ પોહચે તે વિચાર.. )
વાત ..
વલતી રૂઠી નાયકા, દંભે ભરીઉં દેહ ઓલંભા દેવે ઘણાં, દીપ કહે ધરી નેહ. (૮)
ઢાળ - ૭ ઓલંભા નારી તણાં, સાંભલીયા શ્રવણેહ શ્રી યૂલિભદ્ર કોશ્યા ભણી, વયણ સુણાવે જેહ...(૧) રે કોશ્યા તું વિરહિણી, બાંધે માયા જાલ એ કાયા સંધ્યા રાગસી, ખિણ ન રહે એક તાલ...(૨) સુખપણિ જીવે અનુભવ્યા, લખ અનંતીવાર ત્રિપતન પામ્યો જીવડો, કોશ્યા હીઇ વિચાર.... (3) મન સંવર હિવે આપણો, જિમ પોહચે વંછિત આસ સંયમ લેઈ મુગતે જઈ, કરી લીલ વિલાસ... (૪) નિસુણીને કહે નાયકા, મીઠી વાલંભ વાત તુમ ગુણ કેરી ચાતુરી, મેં મુખ કહી ન જાત... (૫) પિણ સ્વામી નિજનારને, આદર ઘો ઈકવાર હિવે ચોમાસુ ઉતર્યા, વ્રત હું લઈશ બાર... (૬) પંથ ઋષિનો આકરો, લીધો સુણને કોશ તવ કોશ્યા કહે સાંભલો, ઈમ કાં છોડો નિરદોશ...(૭) દોસ અનંતો નાયકા, તુઝ બોલાવ્યાં હોય દીપવિજય કહે સાંભલો, ધૂલિભદ્ર ભાંખે સોય...(2)
ઢાળ - ૮ કોશ્યા સમકિત પામીયો, થૂલિભદ્ર પ્રીતમ પાસ આજ સફલ દિન માતરો, ધન ચિત્રશાલી આવાસ...(૧) ઈણિ મેહલે સુખ ભોગવ્યાં, ઇંદ્ર તણી પરે જેમ હે મોહલે વલી વ્રત લીયો, હિવે જાવા દેઢું કેમ...(૨) તે માટે તમે ઈહાં રહો, થૂલિભદ્ર રિષી રાય યૂલિભદ્ર કહે કોશ્યા સુણો, હવે જાણ્યું ગુરૂપાય...(૩) હવે ચોમાસું ઉતર્યો, મુઝ ગુરૂ જોવે વાટ એ વ્રત રૂડે પાલજ્યો, મ ઘરે મન ઉચાટ... (૪)
૧૩૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
શિખામણ દીધી ભલી, કોશ્યાને તિણ વાર તવ વનીતા ઈમ વિનવે, ધન ધન તુઝ અવતાર... (૫) મે ઉપાય કર્યા ઘણા, તૂમ ચૂકાવા સ્વામી ખજયો મુઝ અપરાધને, કહું છું હું શિરનામ. (૬) ચાલો એમ હું કિમ કહું, પોહોચો વંછિત આસ વહેલા વલી ઈહાં આવજયો, નહીં વિસારું સાસોશ્વાસ... (૭) હરખે આંસુ નાંખતી, વિકસિત બોલે વેણ ગુરૂવાંદી પ્રભુ આવો , મારાં સસનેહી સેણ...(2) કહે થૂલિભદ્ર તમે આવો , મુગતિ મોહલાં માંહે જનમ જરા નાંહી કદ, રમત્યું મન ઉચ્છાહ...(૯) મોતી થાલ વધાવીને, કોશ્યા દીધ આદેશ મુનિવર રખે વિસારતા, બલિહારી તુમ વેશ. (૧૦) યૂલિભદ્ર તિહાંથી વિચરીયા, કરતાં શુદ્ધવિહાર જેઈ વાંદ્યા ગુરૂજી કહે, દુક્કર દુક્કરકાર...(૧૧) સિંહગુરૂ ધૂલિભદ્રને કહે, તું જગ સાચો સિંહ કોશ્યાને પ્રતિબૂઝવી, તે રાખી જગલીહ... (૧૨) ચોરાશી ચોવીશીઇ, અભંગ રહ્યો તુઝ નામ કોશ્યા વયણથી નવિ ચલ્યો, ધૂલિભદ્ર તું ગુણ ધામ...(૧૩)
ઈતિશ્રી નવરસાના દુહા સમાપ્ત : શ્રી સૂર્યબંદરે - લિઃ અબ્ધિગણાધીશ. Iભ. શ્રી રાજેન્દ્રસાગર સૂરિભિઃl. શ્રી શાંતિ આદિનાથ પ્રસાદાત / સં. ૧૮૬૨ મંગળવાર.
સંદર્ભ : જૈન સાહિત્યના કાવ્ય પ્રકારો પા. ૯૪,
મધ્ય. સાહિત્ય ઈતિ. પા. ૪૬
સ્થૂલિભદ્ર નવરસો (દુહા)
૧૩૩
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪. દુહા - છંદ કવિ વિનયસાગરની કવિત્વ શક્તિના નમૂનારૂપે દુહા-છંદની રચના નોધપાત્ર છે. કવિએ દુહા-સોરઠા, પધ્ધરી, અડિયલ્સ, કુંડલિયા, ગાથા, શ્લોક અને કવિત્તના પ્રયોગથી દરેક છંદમાં ‘શીતલ નીર” શબ્દ પ્રયોગનો વિશિષ્ટ રીતે પ્રયોગ કરીને રચના કરી છે. ભાષા સરળ અને સુગ્રાહ્ય છે.
વિનયસાગરકૃત દોહા શીતલનીર સમીર સચ્છિવિ આજ ભએ સબ મો દુઃખદાઈ લાગત અંગિ અંગાર સિલું ચંદન હો, વિરહાનલ ઝાલ કરાઈ મંત ચલે થઈ આલિઈ છઈ ઉપમા કવિ સાગર અઈસી બનાઈ જાણત ઈહ સંસાર મતું મનમF, હવનઇ હોરી લગાઈ... દોહા : શીતલનીર સમીર, સસિ લાગત અંગિ અંગાઈ
કંત ચલે થઈ આલિઈવ જાણત ઈહ સંસાર... સોરઠા : હો વિરહાનલ ઝાલિમો દુઃખદાઈ સબ ભએ
કંત ચલે થઈ આલિ, શીતલનીર સંમીર સસિ... (૧) દોહા : ચંદન હો વિરહાનલઇં લાગત હૈ અંગિ ઝાલ શીતલનીર સમીર સસિ, કંત ચલે થઈ આલિ...
(૧) સોરઠા : લાગત અંગિ અંગાર, ચંદન હૌં વિરહાનલઇ
જાણત ઈહ સંસાર, કંત ચલે થઈ આલિઈવ.. દોહા : મનમથ હોરી લગાઈનઈ, ઉપમા ઈસી બનાઈ
શીતલનીર સમીર સસિ, કંત ચલઈ દુ:ખદાઈ... (૧) સોરઠા : જાણત ઈહ સંસાર કંત ચલે થઇ આહિઈવ
લાગત અંગિ અંગાર, શીતલનીર સમીર સસિ... (૧) દોહા : મો દુઃખદાઈ સબ ભએ, કંત ચલી થઈ આલિ
શીતલનીર સમીર સસિ, હૌ વિરહાનલ ઝાલિ... (૧)
(૧)
૧૩૪
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
હી
E
ન
(૧)
સોરઠા : કંત ચલે થઈ આલિ જાણત ઈહ સંસાર માં
લાગત અંગિ અંગાર ચંદન હૌ વિરહાનલઇ... (૧) દોહા : લાગત અંગિ અંગારસિઉં, ચંદન હું દુઃખદાઈ
કંત વલે થઇ ઉપમા આઈસી, આલિ બનાઈ... (૧) સોરઠા : અઈસી આલિબનાઈ, કંત બલે થઈ ઉપમા ચંદન
હોં દુ:ખદાઈ, વિરહાનલ અંગારસિઉં... દોહા : આજ સચ્છિવિ મો ભએ, ચંદન શીતલનીર
વિરહાનલ હોરી, નનું લાગત અંગિ સમીર... સોરઠા : ચંદન શીતલનીર આજ, સચ્છિવિ મો ભએ
લાગત અંગિ સમીર વિરહાનલ હોરી મને... પધ્ધડી છંદ: સબ આજ ભએ મો દુઃખદાઈ, વિરહાનલ ચંદન હૌ જશઈ, સસિ લાગત અંગિમા, અંગાર, ઉપમા કવિ જાણત ઈહ સંસાર...(૧) છંદ પાઠાવાપૂઓ :
સસિ નીર આજ સમીર શીતલ દુઃખદાઈ, મો સબઈ હૌં ઝલિ વિરહાનલ જરાઈ, આલિકંતવલે હવઇ, સંસાર જાણત ઈહ, મતું મન અઇસિ, હોરિ લગાઈનઇ,
અંગાર લાગત અંગિ ચંદન ઉપમા જ બનાઈ થઇ... (૧) કુંડલિયા (છંદ) :
શીતલનીર સમીર સસિ, લાગત અંગિ અંગાર, કંત વલે થઈ આલિઈબ જાણત ઈહ સંસાર, જાણત ઈહ સંસાર, આજ સબ મો દુઃખદાઈ, હો વિરહાનલ ઝાલિ, મનું મનિ હોરિ લગાઈ, ઉપમા અઈસિ બનાઈ, બેડુ સાગર થઇ નઈ કવિ,
શીતલનીર સમીર રાજ સિવું ઈબસસિચ્છવિ...(૧) ગાથા (છંદ) : સંસાર સીતની, ચંદણું સસિચ્છવિ સમીત
અંગાર અંગસરિસ, વિરહાનલ દુકખદાઈમો...(૧).
દુહા - છંદ
૧૩૫
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
અડિલ્લ (છંદ) : શીતલનીર સમીર સસિચ્છવિ,
મો દુઃખદાઈ આજ ભએ સવિ, ચંદન અંગિ અંગારસુ લાગત,
હૉ વિરહાનલ ઝાર જરાવત... (૧) શ્લોક (છંદ) : શીત નીર સમીરવ માલાંવ સમીસાં શશિરચ્છવિ,
અહો રાજજ્ઞ વેદાંગ, દુઃખદા વિરહાનલ..(૧) અથ શ્રૃંગાર કવિત્વ :
શીતલનીર સમીર સચ્છિવિ આજ ભએવદ મો સુખદાઈ, લાગત અંગિ સિંગાર જિઉં ચંદનઉ વિરહાનલ ઝાલ હરાઈ, કંત મિલે થઈ આલિઈ છઇ, કવિ સાગર અઈસી ઉપ બનાઈ,
તારૂણઈ મનમથ હવે નઈ હૌરિ જગાઈ...(૧) (છ દોહા, છ સોરઠા, પધ્ધડિયા છંદ, કુંડલીયા, ગાહા, અકિલ, કવિત સિલોકાનંદ)
ઈતિશ્રી વિનયસાગરમુનિ વિરચિત લોકાનંદ કવિત્વે સંપૂર્ણ
૧૩૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫. ગીત મધ્યકાલીન જૈન સાહિત્યમાં વિવિધ પ્રકારનાં પદોની રચના થઈ છે. કવિઓએ પદ સમાન રચનાને “ગીત' સંજ્ઞા આપી છે. પદની સંક્ષિપ્તતાની સાથે ગીત કાવ્યની ગેયતાને મહત્વનું ગણવામાં આવે છે. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જૈન જ્ઞાન ભંડાર, પાટણથી પ્રાપ્ત થયેલ હસ્તપ્રતને આધારે ત્રણ ગીત રચનાઓ પ્રગટ કરવામાં આવી છે. (૧) જંબુ ગીત (૨) સીમંધર સ્વામી ભાસ અને (૩) વૈરાગ્ય ગીત. ઉપરોક્ત ત્રણ ગીત રચના અજ્ઞાત કવિની છે. રચનામાં કોઈ નામનો ઉલ્લેખ થયો નથી. મધ્યકાલીન ગીત રચનાના દષ્ટાંતરૂપ આ લધુ કાવ્ય રચના છે.
૧. વૈરાગ્ય ગીત સુણી સુણી રે જીવ વિચાર. મૂલ નિગોદિ માંહિ રે. હુએ એક એક સાસ ઉસાસા, ભવસાગર તવ લહિએ. ભવ લહિ સાડા સત્તર, સાસ જીવ નિગોદિ માંહિ. અકામ નિર્જરા કર્મ સહુ આપણા, સંસાર એ અસાર પૂરવ દુઃખ સંભારઈ. દશ દષ્ટાંતઈ દોહિલઉં, માનવ જન્મ ન હારિઈ | લીજVરે સંયમ ભાર, ચારિત્ર નિર્મલ પાલીઈ. પાલીઈ ચારિત્ર ઈતિ નિર્મલ, પાપ પંક પખાલીઈ. સિદ્ધ તણે સમકિત લીજઇ, કુમતિ સઘલી ટાલીઈ. આરાહી ચઉવીસ જિનવર, સીસ તેહનઈ નામીઈ. કરજોડી સકલ ઈમ વીનવઈ, મુગતિ પદ ઈમ પામીઈ.
૨. જંબૂસ્વામી ગીત જીવ જોગીસર જાણીઈ રે, શીલ કંથા સવિચાર. અઢાર સહસ કુટક રહી રે, બારવ્રત દોરડા માંહિ રે. ૧. કટકા (ટુકડા) શિયળરૂપી કંથાનો વિચાર કરવો. તેમાં બાર વ્રતરૂપી દોરડામાં અઢાર હજાર શીલાંગરૂપી કટકા (તાણાવાણા) વણેલા છે. ચોથા વ્રતથી બાર વ્રતરૂપી દોરડાં મજબૂત બને છે. પરિણામે શિયળરૂપી કંથા સુંદર બને છે.
ગીત
૧૩૭
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવલઉ યોગી રે, કાયા મઢીયે મઝાર કાન ચલઉજો . પાંચ ઇંદ્રીય રાખણ હાર સુમતિર ઉરલાણી, પરિવાર કાન લઉ 'ચલી. (૧) ઉપશમ મુદ્રા સંવરુએ, નવ ભય જઈ ન ઉભાએ. સમાધિ જગોડાં સૂઅડઈ નવકાર દંડ આધારકિ...(૨) તપ ધ્યાન લિહાજવઈ રે અષ્ટ કર્મ ભૂતિ સા સિર મોહ તિમિર જૈણઈ વારી રે દોવિ કષાય રે નઈ પૂરિકિ. નવ હૃદય કમલે કરંડી ભલી રે પસંકિતિ કુમારી રે સોહભા કરિ. મુગતિ રમણી હઉ ભોલવીઉ પહિરાવી વરમાલા રે...(૩) જંબૂસ્વામી મોકલાવીઉં રે સાથિઈ સહુ પરિવાર. પ્રભવઉ ચોર પ્રતિ બોધીઉ હિયડઈ ધરિ વૈરાગ્ય રે... (૪)
૩. સીમંધરસ્વામી ભાસ સીમંધરસ્વામી સુeઈ, એક મોરઈ મનિ આચરિત હોઈ,
અચરિત મુજ હૃદય ભીતરિ, સ્વામી તું વસિઈ વસિઈ. એ લોક માંહિ ઈમ કહીજે મહાવિદેહે છUતે કિસીઈ, ઓહ સંદિહ પૂછઉ શ્રી સીમંધરસ્વામી યા, ભગતિ ભોલી ભણી કહે ઈસઉ હિયડવી ઈસઉ હિયડવઈ વિશ્વાસીયા...(૧) જિમ રવિ વિરલઉ કમલ વિકસઇ, તિમ તિમ પ્રભુ તું મુંજ મનિ ઉલ્લાસઈ ઉલ્લાસ કરિઉ અનંત બલ તુમહિ બલિ ગહિલ આપણઈ જાણી, પીઇ જઉ નીસરઈ મુજ મનિથીકલ,માહી પણઈ ચઉતીસ અતિસય સહિ સ્વામી બાર પરષદ સોહએ તું વિહરમાણ મહાવિદેહ, ત્રિણી ત્રિભુવન મોહિએ...(૨) ૧. કાંચળી, ૨. સાંભળવો, ૩. આઠ કર્મને માથે ધૂળપડી (નાશ થયો), ૪. પાંખડી, ૫. સંકેત કરવો, ૬. આશ્ચર્ય, ૭. પ્રેમ-સ્નેહ જ્યારે જતો રહે.
૧૩૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
આજ ઉદયવંત પ્રભુ તુ કેવલી, પરષિ પેખુ તવ પૂજઈ મનરૂલી મુજ ઈતિ પૂર, કમ્મ ચૂર અનંત અનંતો ભવતણાં
તુમ્હ નામ લેતાં પાપ નાસઈ કીયાં છઈ જે અમ હર્ષ ઘણી ઈહાં રહુકા સમરઉ સ્વામી, તુમ્નહઈ જ્ઞાનબલી જાણો ઈસીઉં. ધરમલાભ જિમ હું શીત લઉ, તિમન દીઉ તે કારણ કિસીઉ સ્વામી તુમ્હારઈ પરિસારિ કિસદા અહિ નહિ હવડા એહવી સંપદા...(૩) સંપદા નેહિ તે અહિ હિતી વિચી ચડઈ પ્રતિ થઈ હવિ ગુરુ વાતિ સહિજ ગુણ કરઈ નઈ કિર્તી પ્રભુ પરિજુજઈ એક જંબુ દ્રીપ માંહિ સહૂજકો વસઈ ?
કિસી કારણ આંહી ન દીપ્ત કાય ધન સંચય
પાથરઈ મારગ મુગતિનો છે વહઇ બહુ તુમ્હે કરુઈ ઈહાં નહિ. મેલાવડઉ ઈહાં અસંભવ પેખિવા ભઈ સ્વામી
તું સયણે સુણો ઈમ ભણઈ ખીમઉ દેવ આગલ સેવ માગઉ મયા કરી મુજ વીનતી સુણઉ.
૧. સંદર્ભ ગીત : જૈન સાહિત્ય કાવ્ય પ્રકારો પા, ૨૪૩ ૨. સંદર્ભ ભાસ : એજન પા. ૩૩, જૈન સાહિત્ય સ્વા. પા. ૧૬૩
૧. વચ્ચે, ૨. પ્રતીતિ થવી.
ગીત
૧૩૯
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬. સિદ્ધાંત હુંડી ગીતા
અજ્ઞાત કવિ કૃત સિદ્ધાંત હુંડી ગીતામાં દાન ધર્મના પાંચ પ્રકાર અને ઉપધાન તપ કરીને સૂત્રોનો અભ્યાસ કરવા માટેની જિનવાણીનો સમાવેશ થયો છે. જિનવાણીનો સ્વીકાર કરવો તે દૃષ્ટિએ હુંડી છે અને કેવળી ભાષિત વચન છે. એટલે એ ગીતા પણ છે એમ અર્થ સ્પષ્ટ થાય છે. કૈલાસ સાગર સૂરિ જ્ઞાનમંદિર, કોબાથી આ હસ્તપ્રત પ્રાપ્ત થઈ છે તે પ્રગટ કરવામાં આવી છે.
૧૬ સિદ્ધાંત હુંડી ગીતા
વીર જિણેસર કેવલસિસર ઘણી, સમોસરણ જસ મહિમા અતિ ઘણી ...(૧) અતિ ઘણી મહિમા સ્વામી બછઈસઈ, સમોસરણ અલંક૨ી ચિહું રૂપિ, ચિહું દિશી કરઈ દેશના દેવ કોડિહિ પરિવરી તિહાં છત્ર ચામર, ધજય પતાકા કિત્તિ ત્રિભુવન ઉલ્લસઈ, પૂરવ દિશ દાન પંચવિધ, ભવિક આગલ ઉપદિસઈ...(૨) અભય સુપાત્રય દાન સોહામણો એ, દોઈ આપઈ સુખ શિવપદ તણા...(૩) શિવતણાં સુખ બિહું દાનિ લહિઈ, જુદઈજુદઈ વરવાસના દીનાનુકંપા ચિત્ત કીરતિદાન દિઈ સુખ લોગના
અન્નાથ દુર્બલ દીન દુઃખિત, પ્રતિઈ અનુકંપા કિર
અરિહંત અન્ન સુવન્ન કરું, દાન દીઈ સંવત્સરી.(૪)
પરિહરી સંગતિ ફૂડ કુમતિ તણી, નિસુણી હુંડી સાચી શ્રુતતણી...(૫)
શ્રુત તણી સાચી સુણીએ હૂંડી, કુમતિ ભૂલઈ કાં ભમઈ પ્રથમ શ્રી આચારાંગઈ વલી લહઈ સાતમઈ શ્રી ચંગ માંહિ...(૬)
પ્રગટ હુંડી દાન અનુકંપા તણી, જે અધમ ઉત્થાપઈ અજ્ઞાની
૧. કીર્તિ, ૨. જેથી, ૩. સાતમું ઉપાસકદશાંગ આગમમાં
૧૪૦
તે ભવસ્થિતિ અતિ ઘણી...(૭)
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી ૧ઉવવાઈ પ્રથમ ઉવંગિ વલી રીતિ દિખાડી દાન ઉચિત તણી...(૮) ઉચિત દાનહ રીતિ અભિનવ, શ્રી ઉવવાઈ દાખવિ, સુણિય આવશ્યકીઈ હુંડી ચિત્ત ઈમકાં ભૂલવઈ, નિજ ચિત્ત માનઈં દાન દેવા
ચિત્ત અનુકંપા સહી એ ચાલિ ઉત્તમ પુરૂષ કેરી મૂલ સૂત્રિ ઈમ કહી...(૯) જાણી રે કઠુઆ(કડવાં)ફલ ઉત્સૂત્રઉ મૂઢ મ કરી રે મ્રુત અવહીલના... (૧૦) અવહીલના શ્રી સૂત્ર કેરી કાં કરઈ મુરખ પણઈ મુની દાન નઈ સાહમી વચ્છલ અંગ ભગવઈ ઈમ ભણઈ
નિગ્રંથ બકુશ કુશીલ આગમી કહ્યા જે દુષમ સમઈ
તેઅ સંયત કહી નિંદઈ મૂઢ તે બહુ ભવભમઈ... (૧૧) શ્રી ઉપધાનહ વિધિ શ્રાવક તણઈ પ્રગટ પણઈ શ્રી છેદે આગમ ભણઈ..(૧૨) ઈમ ભણઈ ગણધર છેદસૂત્ર, સકલ ઉપધાનહ તણાં તપ કરીય વિધિસિ ં સૂત્ર ભણિવા પડિકમણ વંદણ તણાં તે દૂરિ છંડ અવરમંડઈ બાહ્ય આડંબર ઘણાં ગુરુ વિનય બહુમાન લોપઈ હુઈ જ્ઞાન આશાતના...(૧૩) ભૂલી મ ભોલા આપ તિહિ કરી, શ્રી જિનવાણી માની તત્તિ કરી...(૧૪) તત્તિ કરી અરિહંત વાણી ચિત્તિ આણી ભાવના ઉત્સૂત્રનું ભય વિષમ જાણી મેલી અવર કુવાસના
વિષમ નારય તિરિય દુર્ગતિ, દુકખ જેહ થકી ટલઈ તે શુદ્ધ શ્રી અરિહંત આજ્ઞા પાલતાં સુખ સવિ મિલઈ...(૧૫)
ઈતિ સિદ્ધાંત હુંડી ગીતા છંદ સમાપ્ત
॥શ્રીરસ્તુ॥
સંદર્ભ : જૈન સાહિત્ય કા. પ્રકારો પા. ૨૮૦
૧. ઔપપાતિક નામે પ્રથમ ઉપાંગમાં, ૨. મૂઢપુરૂષ, ૩. તિર્યંચગતિ.
સદ્ધાંત હુંડી ગીતા
૧૪૧
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦. હૂંડી વિચાર સત્તરમી સદીના ચોથા તબક્કામાં થયેલા ખરતર ગચ્છના સાધુ મતિ કુશલંજીએ હુડી વિચારની રચના કરી છે. ગદ્ય શૈલીના નમૂનારૂપ આ રચનામાં પૂ.શ્રીએ જૈન દર્શન - તત્ત્વજ્ઞાનના વિવિધ વિચારોના ભેદ – નામ નિર્દેશ સાથે રજુ કરીને જિનવાણી - જિનપૂજાનો સ્વીકાર કરવાનો (આદર) ઉપદેશાત્મક વિચાર વ્યક્ત કર્યો છે. તેમાં મુખ્યત્વે જીવના ભેદ, ગુણસ્થાનક, યોગનું સ્વરૂપ, શરીરના પ્રકાર, ઉપયોગના ૧ર ભેદ, વેશ્યા, ૧૦ પ્રાણ, ૮૪ લાખ જીવાયોનિ ચાર ગતિ ત્રણ વેદ, જીવોની સ્વકાય સ્થિતિ, શરીરનું બંધારણ, આઠ કર્મ, કર્મબંધ-પ્રકૃતિના ભેદ, તીર્થકર નામકર્મ, ગુણસ્થાનકની દષ્ટિએ કર્મ પ્રકૃતિ, જીવોનું અલ્પ બહુત, સમકિતના ૬૭ ભેદ, મિથ્યાત્વના ૭ર ભેદ વગેરે વિષયોની માહિતીનો હસ્તપ્રતમાં સમાવેશ થયો છે. મુખ્યત્વે જીવને કેન્દ્રમાં રાખીને અન્ય વિષયોની માહિતી આપી છે. આ હસ્તપ્રતના વિચારો જીવ વિચાર, કર્મગ્રંથ નવતત્ત્વ જેવા ગ્રંથોના અભ્યાસ સાથે સામ્ય ધરાવે છે. કેટલાક પારિભાષિક શબ્દોનો અર્થ આપવામાં આવ્યો છે. વિશેષ તો ઉપર દર્શાવેલા ગ્રંથોના અભ્યાસથી વધુ માહિતી પ્રાપ્ત થઈ શકે તેમ છે.
હૂંડી વિચાર વીર ગુરૂગ્ય વંદિતા બાલબોધ વિધાયિનઃ
વાર્તાભિરત લિખતે વિચારાઃ કતિ ચિન્તયા... પૃથ્વી, અપ, તેલ, વાલ, પવનસ્પતિ, બેઇંદ્રિય, તેઇંદ્રિય, ૮ચઉરિંદ્રિયા, અસંજ્ઞીઆ તિર્યંચ પંચેદ્રિય, સંતિયા તિર્યંચ ૧પંચેન્દ્રિય, ૧૧મનુષ્ય, ૧૨નારક, ૧૩દેવ, એહ સ્થાનકે જીવ સ્થાનાદિક વિચાર લિખિઈ છઇ ll
તત્ર પ્રથમ જીવ સ્થાનક વિચારઃ યથા | જીવ્ય સ્થાનક કહીઇ. જીવના ભેદ તે ૧૪ કહીશું. એકૅન્દ્રિયના બિ ભેદ, જે સગલે જગિ છઈ, દષ્ટિ ગોચરિ નાવે તે સૂક્ષ્મ કરીશું જે પૃથ્વિકાર્દિક દૃષ્ટિ ગોચરે શ્રાવઇ તે બાદર કહીઅર તથા બેઇંદ્રિય ત્રેઇદ્રિય
૧૪૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચઉરિંદ્રિય પંચેન્દ્રિય ના બે ભેદ. જે ગર્ભજ જેહવ મન હુઇ, તે સંશિયા કહીઇ૬. જે સમૂર્ણિમ પંચેદ્રિ જેહનઈં મન ન હુઈ તે અસંશિઆ કહીઇ9. એ સાતે જીવના ભેદ પર્યાપ્ત અનઈ અપર્યાપ્તા હુયે. જે પૂરા શરીરાદિક આઉખું પૂરી મરશું તે પર્યાપ્તા જાણિવા, જે અપૂરી મરશું તે અપર્યાપ્ત કહી . એ જીવના ૧૪ ભેદ.
એ પૃથ્વીકાયાદિક ૧૩ સ્થાનકને વિચારીશું છઇં. જીવના ભેદ, પૃથ્વીકાઈ માંહિ જ હુઈ, સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાય અપર્યાપ્તા, સૂમ પૃથ્વીકાય પર્યાપ્તા, બાદર પૃથ્વીકાય અપર્યાપ્તા, બાદર પૃથ્વીકાય પર્યાપ્તા, ઈમ અપકાય સૂક્ષ્મ અપર્યાપ્તા, પર્યાપ્તા, બાદર અપકાય અપર્યાપ્તા, પર્યાપ્તા, ઈમ તેઉકાય વનસ્પતિકાયઈમાંએહજ આરિ ધ્યારિ ભેદ જાણિવા.
બેદ્રિય, પંચેન્દ્રિય, ચઉરિંદ્રિ, અસંજ્ઞિ પંચેન્દ્રિય માંહિ બે બેજ જીવના ભેદ, એક પર્યાપ્ત અનઈ અપર્યાપ્ત. મનુષ્ય માહિં જીવ ભેદ ત્રિણિ,
એક સંજ્ઞિઆ મનુષ્ય પર્યાપ્તો, એક અપર્યાપ્તા, અનઈ નિગોદાદિક માહિ જે મનુષ્ય ઉપજઈ તે અસંજ્ઞીયા અપર્યાપ્તા, ઈજિ મરઈ. એવં ભેદ ૩ તથા નારકી અનઈ દેવમાંહિ બેજ ભેદ ઉપજવાની વેલાઈ અપર્યાપ્ત પછઈ પર્યાપ્તા એમ ૧૩ સ્થાનકે જીવ સ્થાનક વિચારી.
અથ ગુણસ્થાનક વિચાર, જે શ્રી જિનધમ્મી નઉ અજાણિવઉ તેહ ઉપર અચ તે મિથ્યાત ગુણ ઠાણવું કહીઈ. અનંતાનુબંધી કષાય નઈ ઉદ્ધવઈ સમ્યકત્વ વમતાં એક સમય અથવા છે આવલી પ્રમાણ સાસ્વાદન સમ્યક્ત બીજું ગુણ ઠાણવું કહીશું. તેહ તી પછઈ મિથ્યા વિઈજાઈ ૨.
જિન ધર્મ ઉપરિ, જિણશું પરિણામિદં રાગઇ નહીં, વૈષઈ નહીં તે મિશ્ર ગુણઠાણાઉં કહીઈ. ૩.
ચઉથઉ અવિરત ગુણઠાણઉં, જેહ દુઇ વિરતિ પાખઈ કેવલ સમ્યક હુઈ તઈણઈ ગુણઠાણઈ વર્તઈ. ૪.
જે માહ હૂઈ સમ્પર્ક સહિત વ્રત હુઈ, તેહ હુઈ દેશવિરત ગુણઠાઉં કહી છે જેનિ આદિ પ્રમાદ સહિત ચારિત્ર તે પ્રમત્ત ગુણઠાણ૩. . પ્રમાદ રહિત ચારિત્ર તે અપ્રમત્તગુણ ઠાણઉં. ૭. નિવૃત્તિ બાદર – અનિવૃત્તિ બાદર
હૂંડી વિચાર
૧૪૩
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯ સૂક્ષ્મ સંપરાય ૧૦ એ ત્રિણિ ગુણઠાણું એક એક પાહિ ઘણઉં ચોખા અધ્યવસાય રૂપ ઉપશમ શ્રેણિ અનŪ ક્ષેપક શ્રેણિ ચઢતાં હુઇં. એહ ગુણઠાણે ઉપશમ શ્રેણિ કરતઇ મોહનીય કર્મ સઘલઉં ઉપસમાવઈ. ત્તાઈં અનઈ પણ ઉદય નાવŪ. હુઈ ક્ષપક શ્રેણિ કરતાં મોહનીય કર્મ સધલઉં ક્ષપકઇં પોતાનઉ ત્રોડઈ. ઈગ્યારમઉં ઉપશાંત મોહ ગુણઠાણઉં, ઉપશમ શ્રેણિ નઈ મા થઈ. તિહાં ચૂકઉપડિઉં પછઉ મિથ્યાત્વ લગઈ જાઈ. જઈ તોહાં જિ રહિઉ મરઈ તઉ અનુત્તર વિમાનિ જાઈ. ૧૧.
બારમો ક્ષીણ મોહ ગુણઠાણ તિહાં જ્ઞાનાવરણી દર્શનાવરણી અંતરાય એ ત્રિણિ કર્મ ક્ષપઈ, મોહનીય કર્મ આગઈ સૂક્ષ્મ સંપરાય ગુણઠાણઈ જિ. રહિઉં. ૧૨.
તેરમઉં સયોગિ ગુણઠાણઉં, કેવલજ્ઞાન પણો પૂઠિઇં હુઇં તે. ૧૩ ચઉદસઉ અજોગ ગુણઠાણઉં તે મોક્ષ જાતાં સરીરના વિસ્તાર નઉ ત્રિજો ભાગનઇ વિસ્તારિ આત્મા દૂહરિð હુંતલુ. જે તલી વેલા પાંચ અઈઉઋલ્ હસ્વ અક્ષર ઉચ્ચરીઉં તેટલી વેલા પ્રમાણ હુઈ. ૧૪. ચઉદ ગુણઠાણાં ॥૧૪॥ કહીઈ પૃથ્વીકાય માંહિ પહિલાં બે ગુણઠાંણ હુઇં. એક તાં મિથ્યાત્વ ૧. બીજઉં કો એક સમિતિ વમતો મરઈ પૃથ્વિકાય માંહિ જાઈ. તેહન કરિ સાસ્વાદન હુઈ. પણ તે પહુલા ભણી સિધાંતવાદી લેખે ન ગણઈ. મિથ્યાત્વ જ કહિઈ ૧. ઈમ અપકાય માંહિ એહિજ બે ગુણઠાંણાં જાણિવા. ૨. તેઉકાય વાઉકાય માંહિ, મિથ્યાત્વ રૂપ એક ગુણઠાઉં કહીંઈ. જે ભણી સમ્યકત્વ વમતો તિહાં ન જાઈં. ૪. વનસ્પતિ કાયમાંહિ પૃથ્વીકાયની પરિ પહિલાં જ બે ગુણઠાણાં હુઈં. ૫. બેંદ્રિય, તેંદ્રિય, ચૌરેન્દ્રિય અનÛ અસંશિયા તિર્યંચ પંચેદ્રિય માંહિલાં ઈ બે ગુણઠાણા હુઈં. જિહ ભણી સમ્યકત્વ વમતો કો કો જાંઈ. એહમાંહે બે ગુણઠાણા સિધાંતના જાણમાંનઈં. ૯. સંશિઆ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ માંહિ મિથ્યાત્વ, સાસ્વાદન, મિશ્ર, અવિરતિ, દેશિવરિત એ પાંચ ગુણઠાણા હુઈ. જેહ ભણી કે કે તિર્યંચ જાતિસ્મરણાદિકે કરી દેશિવરિત પિડવજŪ. ૧૦. સંશિયા મનુષ્યમાંહિ ચઉદઈ ગુણઠાણા હુઈ. અસંશી મનુષ્યમાંહિ એક મિથ્યાત્વ ગુણઠાણ. સમ્યકત્વ વમતો
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
૧૪૪
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેહમાંહિ ન જાઈ. ૧૧. નારકી અનઈ દેવમાંહિ મિથ્યાત્વ, સાસ્વાદન, મિશ્ર, અવિરતિ એ ચ્યાર ગુણઠાણા હુઈ. એવં તેરે સ્થાનકે ગુણઠાણાં વિચારિયાં | બ ||
અથ યોગ વિચાર ઃ યોગ ૧૫ કહીઈ. સાચી વસ્તુ મનિ ચીંતયૈ, જગમાંહિ જીવ છ ઈત્યાદિ; એ સત્યમન યોગ કહીઈ. ૧. જે વસ્તુ કૂડી મનમાંહિ ચીંતવઈ, જીવ નથી ઈત્યાદિ એ અસત્ય મનયોગ. ઘણાં જૂજૂઈ જાતિના વૃક્ષ નઉં વન દેખી ઈમ ચીંતવૈ, એ આંબાજનો વેલ, એ અસત્ય મૃષા મનોયોગ કહીયે. કાંઈ જેહ ભણી કાંઈ સાચઉં કાંઈ જૂઠઉં, તેહમાં ઘણાઉ આંબા છઇ તેહ ભણી સાચઉંઅનેરાધવ ખાદિર પણાસાદિક વૃક્ષ છંઈ તેહ ભણી ફૂડઉં. ૩. જે આદેશ નિર્દેશાદિક ના વચન નિ ચીંતવઈ. હે દેવત્ર ઘડઉં આણિ અમુકઉં મૂહ રહઈ દિઈ. ઈત્યાદિક અદિશ નિર્દેશના વચન તે અસત્યા મૃષામનયોગ કહીઈ. ૪. જેહ ભણી એ સાચઉં નહીં અનઈ ફૂડઉંઈ, એ વ્યવહાર વચન ભણી. ૪ા. એમ ચિહુ પ્રકાર વચન યોગ જાણિયઉં.
સાત કાયયોગ કહીઇં. ઔદારિક શરીર હુઇ તે ઉદારિક કાયયોગ↑ III પરલોક થઉં જીવ આવી મનુષ્ય તિર્યંચમાહિ ઉપનઈ તિ વારઈ કાર્મણ શરીર ઉદારિકના પુદ્ગલ મિશ્ર હુઈઅે. ॥૧॥ તેહ ભણી અદારિક મિશ્રકાય યોગ એ ૨. જીવનઈ પરલોક જાતાં વિચાલઈ કાર્માણ કાયયોગૐ ||૧૧|| દેવલોક અનઇં નરિક ઉપજતાં જીવ નઈ વૈક્રિયમિશ્ર કાયયોગ હુઈજ ।।૧૨।। દેવનારિક નઇં સરીર નીપની પૂöિઇં વૈક્રિય કાયયોગ હુઈ ॥૧૩॥ ચઉદ પૂર્વધર સંદેહ ઉપજઈ તે ભાંજિવા ભણી તીર્થંકર કન્હઈ મોકલિવા હાથ પ્રમાણ આહારક શરીર કરð તે કરતાં મિશ્ર હુઇં ॥૧૪॥ કીધાં પૂઠિઈં આહારક કરીð ।।૧૫।। એ ૧૫ યોગ તેરે સ્થાનકે વિચારીઇ છઇ ।। પૃથ્વીકાયમાંહિ ૩ ત્રિણિ કાયયોગ હુઈ, કેવ્યા ૨ યોગ. અંતરાયલ ગતિઇં કાર્મણયોગે, ઉપજતાં અદારિક મિશ્રરે શરીર નીપના પૂછિð અદારિક કંહીઇઅે. ઈમ અપકાયમાંહિ તેઉકાયમાંહિ વનસ્પતિકાયમાંહિ એહજ ત્રિણિ યોગ હુð. અનઈ વાઉકાયમાંહિ પાંચયોગ હુě. કાર્મણે, અદારિક મિશ્રરે, અદારિક, વૈક્રિયમિશ્ર૪, વૈક્રિયપ, એવં ૫ હુઈ વૈક્રિય મિશ્ર ૪ યોગ હુઇં.
હૂંડી વિચાર
૧૪૫
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
એ છઈ કીધા પૂવિ બૅ, ત્રિય યોગ હુઈ પ વાઉકાય હુઇ. ભવસ્વભાવિ વૈક્રિય કરવાની લબ્ધિ હઈ. બે દ્રિય, તેંદ્રિય, ચરિંદ્રિય, અસંજ્ઞિઆ તિર્યંચ પંચેદ્રિયમાંહિ ઓરિ ચરિ યોગ હુઇ. અંતરાલ ગતિ કાર્પણ, ઉપજતાં અદારિક મિશ્રઈ, પાછઈ શરીર નીપના પૂઠિ ઉદારિક હુઇ. ભાષા પર્યાતિ હુઈ પૂઠિ, અસત્યાં મૃષા ભાખએ.
સંન્નિય તિર્યંચ પંચેદ્રિય નઈં, આહારિકમિશ્ર, આહારક. એ બે યોગ ન છે. બીજા તેરઈ યોગ હુઇ. જેઠ ભણી અઢી દ્વીપ બાહરિ કેતલાઈ પંચેન્દ્રિ તિર્યંચ રહસું વૈકિય શરીર કરવાની લબ્ધિ હુઈ. કર્મ વિશેષઈ, મનુષ્યમાંહિ ૪ મનયોગ, ૪ વચનયોગ, ૭ કાયયોગ. રુપ ૧૫ એ પનહ યોગ હુઈ. અસંશિઆ મનુષ્ય નઈં ત્રિણિ યોગ હુઈ ! કહો એક કાર્મણે, બીજુ અદારિક મિશ્ર, શરીર પર્યાતિ હુઇ પૂઠિઇ અદારિક યોગ ત્રીજઉં હુઇ, ઈમ કેતલાઈ આચાર્યા કહઇં. રૂા નારકીમાંહિ દેવમાંહિ ૪ મનયોગ, ૪ વચનયોગ, કાર્મણે વૈક્રિય મિશ્ર બે યોગ, ત્રણ કાયયોગ એવં ૧૧ યોગ હુઇં. ઈતિ તેરે સ્થાન કે યોગ વિચારિયા llll.
અથ ઉપયોગ વિચાર. ઉપયોગ ૧૨ કહીઈ. જીવનઇં એકેકો ઉપયોગ સદેવ હુઈ. ઉપયોગ રહિત જીવ કિ વારઈ ન હુઇ. એતો મતિજ્ઞાને, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મનપર્યવજ્ઞાન, કેવલજ્ઞાન, મિથ્યાત્વી નઇં એ ત્રિન્તિ હુઇ. મતિ અજ્ઞાન, શ્રુત અજ્ઞાન, અવધિઅજ્ઞાન તે વિર્ભાગજ્ઞાન, ચક્ષુદર્શન, અચક્ષુદર્શન૧૦, અવધિદર્શન૧૧, કેવલદર્શન૧૨. પૃથ્વીકાયને મતિમતિઅજ્ઞાન, શ્રત અજ્ઞાનર, અચક્ષુદર્શન એ ત્રિણિ ઉપયોગ અવ્યક્ત જ્ઞાનરુપ હુર્ય. અપકાય, તેઉકાય, વાઉકાય, વનસ્પતિકાયમાંહિ એક જ ત્રિણિ ઉપયોગ હઈ. બેંદ્રિયમાંહિ મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અચક્ષુદર્શન. એ ત્રિણિ ઉપયોગ હુઈ સિધાંતના ધણી સસ્વાદન ગુણઠાણની વેલા જ્ઞાન માનઈં. તેહ ભણી મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન બિહુ ભરી, ૫ ઉપયોગ કહીશું. કર્મગ્રંથના ધણી સાસ્વાદનની વેલા જ્ઞાન ભણી અજ્ઞાન જહુ કહિછે. ચઉરિદ્રિયા, અસંક્ષિય તિર્યંચ પંચેદ્રિયમાંહિ મતિ અજ્ઞાન, શ્રુત અજ્ઞાન, ચક્ષુદર્શન, અચક્ષુદર્શન,
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
૧૪૬
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
કર્મગ્રંથ નઈ અભિપ્રાયે એ આરિ ઉપયોગ હુંઈ. સિધાંત નઈ અભિપ્રાયઈ સાસ્વાદનની વેલાજ મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન ગણીશું, તઉ છ ઉપયોગ હુઇ. સંશિઆ તિર્યંચ પંચેદ્રિયમાંહિ મતિ અજ્ઞાન, શ્રુત અજ્ઞાનર, વિભંગ જ્ઞાન, મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, ચક્ષુદર્શન, અચક્ષુદર્શન, અવધિદર્શન એમ નવ ઉપયોગ હુઇ. સંજ્ઞિ મનુષ્યનઇ ૧૨ એ બાર ઉપયોગ હુઇ. અસંશિયા મનુષ્ય નઈ, મતિ અજ્ઞાન, શ્રુત અજ્ઞાન, અચક્ષુદર્શન, એ ત્રિણિ ઉપયોગ હુઈ. નારકી અનઈ દેવતા નઈં નવ નવા ઉપયોગ હઈ. મતિ અજ્ઞાન, શ્રુત અજ્ઞાનર, વિભંગ જ્ઞાન , મતિ જ્ઞાન, શ્રુત જ્ઞાન, અવધિ જ્ઞાન, ચક્ષુદર્શન, અચક્ષુદર્શન, અવધિદર્શન એ નવ ઉપયોગ હુઈ. ઈમ ૧૩ સ્થાનકે ઉપયોગ વિચારયા. //૪
અથ લેશ્યા વિચાર. મનોવર્ગણાદિ યોગ દ્રવ્યમાંહિ કૃષ્ણ લેશ્યાદિ યોગ્ય પુદ્ગલ દ્રવ્ય હુઇ, તેહ નઈ સંજોગિ જે આત્મા નઈ ફૂડઉ વિકૂડલ પરિણામ હુઈ તે વેશ્યા કહીશું. જિમ સ્ફટિક રત્ન હુઈ જિસ્યો પાછલિ કાલો, નીલો, રાતો મૂકી છે. તેહવી 2હવે થાઈ. તે વેશ્યા (૬) છ કાહીઈ. કૃષ્ણ લેશ્યા, નીલ વેશ્યા, કાપોત લેશ્યા, એ ત્રિણિ લેશ્યા ગાઢી વિરુપી હુઇ. તેજો વેશ્યા, પદ્મ લેશ્યા, શુકસ લેગ્યા. ત્રિણિ લેશ્યા શુભ કહીઈ. જાંબૂ ફલઈ દષ્ટાંતઈ છ લશ્યાનાં સ્વરુપ જાણિવાં. જિમ ૬ પુરુષ એકઈ પ્રઈ અટવી માંહિ જાતાં ભૂખા થિયાં. જાંબુ વૃક્ષગાઉ ફલિઉં દેખી, કૃષ્ણ લેશ્યાનો ધણી એક પુરુષહ મૂલ લગઈ છેદી પાડી ફલ ખાઈઇ . બીજુઉં નીલ વેશ્યા નઉ ધણી ઈમ કહઈ, મૂલગી ડાંલ પાડી ફલ ખાઈઈ. ઈહ ત્રીજુઉ કાપોત લેશ્યાનું ધણી, પડિ ડાલ પાડી ફલ ખાઈઇ. ચઉથી તેજો વેશ્યાનો ધણી ઝફર પાડી ફલ ખાઈઈ. પાંચમો પદ્મ લેશ્યાનો ધણી કહી ફલ પાડી ખાઈઈ. છઠઉ શુકલ લશ્યાનઉ ધણી, ઈમ કહૈ પડિઆ જિ ફલ ખાઈઈ૬. એ છે લેશ્યા કહીયે. એહિ તેરે સ્થાનકે વિચારિઈ છઈ. પૃથ્વીકાય, અપકાયર, વનસ્પતિકાયમાંહિ ચારિ લેગ્યા હુઇ. કૃષ્ણ, નીલ, કાપોત, તેજો વેશ્યાના ધણી સૌધર્માદિક દેવ મરી, જે તીવારઈ ઈહમાંહિ ઉપજઈ, તે તી વારે, થોડીસી વેલાં ચઉથી તેજોવેશ્યા પામી છે. તેઉકાય, વાઉકાય, બેંદ્રિય, તેંદ્રિય,
હૂંડી વિચાર
૧૪૭
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચઉરિંદ્રિ, અસંજ્ઞિઆ તીર્થંચ પચિદ્રિય માંહિ, કૃષ્ણ, નીલ, કાપોત એ ત્રિણિ જ હુઇ. જેઠ ભણી દેવ તેજોવેશ્યાવંત કો એહમાંહિ ઉપજઈ. સંજ્ઞિયા તિર્યંચ પંચેદ્રિય માંહિ, સંશિયા મનુષ્ય તથા દેવ માંહિ કૃષ્ણ, નીલાદિક છઈ હુઇ. અસંજ્ઞિયા મનુષ્ય અનઈ નારકી નઈ કૃષ્ણ, નીલ, કાપોત એ ત્રિણઈ જિ હઈ. લેગ્યા તેર સ્થાનકે વિચારી. અથ શરીર વિચાર. શરીર પ કહીએ. ઔદારિક, વૈક્રિય, આહારક, તૈજસ, કામણ. એ પાંચ શરીર કહીશું. પૃથ્વીકાય, અપકાય, તેઉકાય, વાઉકાય, વનસ્પતિકાય, બેંદ્રિય, ત્રીદ્રિય, ચઉરિંદ્રિય અસંગ્નિ તિર્યંચ પંચેંદ્રિય માંહિ સદૈવ ઔદારિક, તેજસર, કાર્મણ એ ત્રિણિ જ શરીર હુઈ. વાઉકાય, સંશિયા તિર્યંચ પંચેદ્રિય નઈ આરિ શરીર હુઈ જેઠ ભણી કેતલાઈક વાયુકાય, સંશિયા તિર્યંચ પચંદ્રિય નઇ વૈક્રિય કાય કરવાની શક્તિ હુઇ. અપર્યાપ્તા મનુષ્ય નઇ,
ઔદારિક, તેજસ, કાર્મણ એ ત્રિણિ જ શરીર હુઇ. સંશિઆ મનુષ્ય નઈ ઔદારિક, વૈક્રિય, આહારક, તૈજસ, કામણ એ પાંચ શરીર હુઈ. નારકી, દેવનઈ વૈક્રિય, તૈજસ, કાર્મણ એ ત્રિણિ શરીર હુઈ. ઈમ તેરે સ્થાનકે શરીર વિચારયા. llll.
અથ પર્યાપ્તિ વિચાર : પર્યાપ્તિ કઈ કહીઈ. જીવનઈ ભવ્યાંતરિ ઉપજતાં પહિલઈ સમઈ આહાર પર્યાપ્તિ હુઇ. આહાર પુદ્ગલ લિઈ તિ વાર પૂકિંઈ અંતર્મુહૂર્તઇ શરીર પર્યાપ્તિ હુઇ. શરીર કરશું, તિવાર પૂઠિઇ અંતર્મુહૂર્તઇ ઇંદ્રિય પયામિ ઇંદ્રિય કરઈ, તિ વાર પૂર્હિ અંતર્મુહૂર્ત આનપ્રાણ પર્યાપ્તિ, સાસઉ સાસ લેવાની શક્તિ ઉપજઇ. તિવાર પૂઠિઈ અંતર્મુહૂર્તઇ ભાષા પર્યાપ્તિ - વૈચનની શક્તિ ઉપજઈ. તિવાર પૂઠિઇં અંતર્મુહૂર્તિઈ મનો પર્યાપ્તિ -મતિ મનિઈ વસ્તુ ચીંતવાની શક્તિ ઉપજઇ. એહ જિ છ પર્યાપ્તિ તેરે સ્થાનકે વિચારિઇ. છ. - પૃથ્વીકાય, અપકાય, તેઉકાય, વાઉકાય, વનસ્પતિકાય એ પાંચમાંહિ ઐરિ જિ પર્યાપ્તિ હુઈ યથા. પહિલી પર્યાપ્તિ આહાર, બીજી શરીર પર્યાપ્તિ, ત્રીજા ઇંદ્રિય પર્યાપ્તિ, ચઉથી આનપ્રાણ પર્યાતિ. એ થ્યારિ પર્યાપ્તિ હુઇ. બેંદ્રિય, તેંદ્રિય, ચઉરિંદ્રિય, અસંશિયા તિર્યંચ પંચેદ્રિય નઈં થ્યારિ એહિલ અનઈ પાંચમી ભાષા પર્યામિ સહિત પાંચ પર્યાપ્તિ હુઇ.
૧૪૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનુષ્ય, નારકી, દેવ એ ત્રિહ નઈ પર્યાપ્તિ હુઇ પણ એટલા વિશેષ દેવનઇ ભાષા પર્યાપ્તિ પાંચમી અનઈ છઠી મન:પર્યાપિ બિહુઈ. સમકાલ એકઈ વારઈ હુઈ. બીજી જીવનઈ અનુક્રમશું પહિલઉં ભાષા પર્યાપ્તિ હુઇ, પછઈ મન:પર્યાપ્તિ, અંત મુહૂર્ત નહૂ આંતરઈ હુઇ. એવં તેરે સ્થાનકે જય પર્યામિ વિચારી IIછા
અથ પ્રાણવિચાર. પ્રાણ ૧૦ કહીઈ. કાન, આંખ, નાસિકા, જીવ્હા, શરીર, પાંચઇંદ્રિય એ પાંચ પ્રાણ, ત્રિણિ બલે પહિલો મનો બલ, વચન બલર, કાય બલ, ત્રિણિ એ પ્રાણ નવઉ પ્રાણ સાસઉસાસ, દસમઉ પ્રાણ આઊખો. એ દસ પ્રાણિ હિવઈ તેરે સ્થાનકે દસ એ પ્રાણ વિચારીઈ છઈ. એકેંદ્રિય પૃથ્વીકાય, અપકાય, તેઉકાય, વાઉકાય, વનસ્પતિકાય એ પાંચ માંહિ આરિ ધ્યારિ પ્રાણ હુઈ. એક સ્પર્શનેન્દ્રિય, બીજઉં કાયબલ, ત્રીજઉ શ્વાસોચ્છવાસ, ચઉથ આઉષે, એ ચ્યારિ થ્યારિ પ્રાણ હુઈ. બેંદ્રિયમાહિ સ્પર્શનેંદ્રિય, રસોંદ્રિય, વચન બલ, કાય બલ, શ્વાસોશ્વાસ, આઉખઉ૬ એ છ પ્રાણ હુઇ. બેંદ્રિયમાંહિ નાસિકા નઉં ઇંદ્રિય અધિકઉં. તેહ ભણી સાત પ્રાણ હુઇ. ચઉરિંદ્રિયમાંહિ આંખિનઉ ઇંદ્રિયમાંહિ કઉં તેમ ભણી આઠ પ્રાણ હુઈ. અસંશિયા પંચેંદ્રિય નઈં, કાનનઉં ઇંદ્રિય અધિકઉં. તે ભણી નવ પ્રાણ હુઇ. સંજ્ઞિયા પંચંદ્રિય નઇ મનોબલ સહિત દસ પ્રાણ હુઇ. મનુષ્ય, નારકી, દેવતા એ ત્રિસું નઈ પુરા એ દસઈ પ્રાણ હુઇઈ. ઈમ તેરે સ્થાનકે પ્રાણ છઇં. અથ આઉખુ વિચાર : પૃથ્વીકાયમાંહિ જધન્ય. આઉખું અંતર્મુહૂર્ત, ઉત્કૃષ્ટ આઉખઉ ૨૨ બાવીસ વર્ષ સહસ્ત્ર. અપકાયમાંહિ જધન્ય આઉખો અંતર્મુહૂર્ત ઉત્કકૃષ્ટઉ સાત વર્ષ સહસ્ત્ર. તેઉકાયમાંહિ જ ધન્ય અંતર્મુહૂર્ત, ઉત્કૃષ્ટ ત્રિણિ દિહાડા. વાઉકાયમાંહિ જધન્ય અંતર્મહૂર્ત. આઉખું, ઉત્કૃષ્ઠ ૩ ત્રિણિ વર્ષ સહસ્ત્ર. વનસ્પતિકાય નઈ જધન્ય અંતર્મુહૂર્ત આઉખઉં. ઉત્કૃષ્ટઉ ૧૦ દશ વર્ષ સહસ્ત્ર. બેંદ્રિયમાંહિ જધન્ય અંતર્મુહૂર્ત આઉખું, ઉત્કૃષ્ટઉં ૧૨ બાર વરસ. બેંદ્રિય – જધન્ય અંતર્મહૂર્ત, ઉત્કૃષ્ટઉં ઈગુણપચાસ ૪૯ દહાડા, આયુ હુઈ. ચઉરિંદ્રિયમાંહિ જધન્ય અંતર્મુહૂર્ત, ઉત્કૃષ્ટી ૬ છ માસ. અસંશિઆ તિર્યંચ
હૂંડી વિચાર
૧૪૯
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચેન્દ્રિય માંહિ જધન્ય અંતર્મુહૂર્ત, ઉત્કૃષ્ટઉં પૂર્વ કોડિ એક.૧. સતરિ કોડા કોડીના લાખઈ, છપ્પન્ન કોડિ ગણતાં એતલે વરસે એક પૂર્વ હુઇ. સંજ્ઞિઆ તિર્યંચ પંચેદ્રિય નઇ જધન્ય અંતર્મુહૂર્ત આઉખું, ઉત્કૃષ્ટી પલ્યોપમ. મનુષ્ય નઈ જધન્ય અંતર્મુહૂર્તઉં, ઉત્કૃષ્ટ૬ ૩ પલ્યોપમ. નારકી નઈ જધન્ય ૧૦ દસ સહસ્ત્ર વર્ષ, ઉત્કૃષ્ટ૬ ૩૩ સાગરોપમ. દેવનઈ જધન્ય દસ હજાર વર્ષ, ઉત્કૃષ્ટઉં આઉખઉં ૩૩ સાગરોપમ. એવં તેરે સ્થાનકે આઉખાઉં વિચારિયા. II હિવે કેટલી ગતિના આવ્યા. પૃથ્વીકાયાદિ રહુઈ તે વાત વિચારઈ છઈ. પૃથ્વીકાય, અપકાયર, વનસ્પતિકાય? ત્રિણિ તિર્યંચ ગતિમાંહિ તક મનુષ્ય ગતિમાંહિ તઉ આવ્યુ હૂંતી હુઈ જિ ભણી સૌધર્મ, ઈશાન લગઈ દેવ રત્ન, વારિ, કલ્પદ્રુમ એ ત્રિસું માહિ મરીઅઉ ક્રમશું પૃથ્વીકાય, અપકાયર, વનસ્પતિકાય, માંહિ ઉપજ. તેઉકાય, વાઉકાય અને બેંદ્રિય, તેંદ્રિય, ચઉરિદ્રિય, સંશિયા તિર્યંચ પંચેદ્રિયમાહે બિડુંગતિના આવ્યા હુઇ. એક તીર્થંચ ગતિ, અનઇ બીજી મનુષ્યગતિ, એ બિહુઉથી આવ્યા હુઇ. સંજ્ઞિયા તિર્યંચ પંચેદ્રિય, અનઈ મનુષ્ય એ, ચિહું ગતિથી આવ્યા હુઈ. નારકી અને દેવ તિર્યંચ ગતિ, મનુષ્ય ગતિ એ બિહુઉ ગતિ નવું આહુઇ.Iછો. હિવઈ તેર સ્થાનક નઉ મરી કિહાં જાઈ. તે વાત વિચારીઈ છઇં.
પૃથ્વીકાય, અપકાયર, વનસ્પતિકાય, બેંદ્રિય, નૈદિયપ, ચઉરિંદ્રિય એતલા મરી બિહુ ગતિમાંહિ જાઈ. કિ તિર્યંચમાંહિ, કિ મનુષ્યમાંહિ. તેઉકાય, વાઉકાયર, એ બે મરી તિર્યંચ જિ માંહિ જાઇ, મનુષ્ય ન થાઈ. અસંશિયા તિર્યંચ પંચેદ્રિય ચિહું ગતિમાંહિ જીઇ, મનુષ્યઈ ચિહું ગતિ જાઉં. પાંચમી મોક્ષ જાઈં. નારક અનઈ દેવ મરી તિર્યંચ કિ મનુષ્યઈ જિ માંહિ જાઈ, બીજી ગતિ ન જાઈ. ઈમ તેરે સ્થાનકે ગતિ વિચારી.૧૧
અથ ચોરાસીલક્ષ જીવાયોનિ વિચારીએ. યોનિ-જીવનઉં ઉત્પત્તિ સ્થાનક. જેહ જીવના શરીરના વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ સરીખાં તે એક યોનિના જાણિવા. જિમ મૂંગલ, બંગાલી પ્રમુખ મનુષ્ય એક સરીખા જૂજૂઈ યોનિ જાણિવા, તે યોનિના ભેદ પૃથ્વીકાયમાંહિ સાત લાખ, અપકાયમાંહિ ૧ સિત્તેર.
૧૫૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાત લાખ, તેઉકાયમાંહિ સાત લાખ, વાઉકાયમાંહિ સાત લાખ, પ્રત્યેક વનસ્પતિકાયમાંહિ ૧૦ દસ લાખ. અનંતકાયમાંહિ ૧૪ ચઉદ લાખ અવે વનસ્પતિકાયમાંહિ ૨૪ લાખ, બેંદ્રિય, બેંદ્રિય, ચઉરિંદ્રિયમાંહિ બિ બિ લાખ. અસંશિયા, સંશિયા તિર્યંચ પંચેદ્રિય એ બિહુ માંહિ થઈ ૪ લાખ. મનુષ્યમાંહિ ૧૪ લાખ, નારકી અનઈ દેવમાંહિ ૪ લાખ. એવં ૮૪ લાખ જીવયોનિ કહીઈ.IIબા ૧૨ ..
અથ કુલ કોટિ સંખ્યા વિચાર : ઈફેકી યોનિઇં કુલ ઘણા હુઇં. જિમ એક જ છાણની યોનિ માંહિ કૃમિ કુલ જૂ લૂઆ હુઇ. કડા નાં કુલ જૂઓ હુઇ, વીંછીના કુલ જૂઓ હુઈ. ઈસી પરિ એકઈં યોનિ કુલ ઘણા હુઇં. તેરે સ્થાનકે કુલ સંખ્યા વિચારિઈ છે. પૃથ્વીકાયમાંહિ બાર લાખ કુલકોડિ હુઈ. અપકાયમાંહિ ૭ સાત લાખ કોડિકુલ હુઇ. તેઉકાયમાંહિ ૩ લાખ કોડિકુલ હુઇ. વાઉકાયમાંહિ ૭ લાખ કુલ કોડિ, વનસ્પતિમાંહિ ૨૮ લાખ કુલ કોડિ, બેંદ્રિયમાંહિ ૭ લાખ કુલ કોડિ, નૈદિયમાંહિ ૮ લાખ કુલ કોડિ, ચઉરિંદ્રિયમાંહિ ૯ લાખ કુલ કોડિ. જલચરમાંહિ સાઢા બાર લાખ કુલ કોડિ, ખેચરમાંહિ ૧૨ લાખ કુલ કોડિ, સ્થલચરમાંહિ ૧૦ લાખ કોડિ. ગોહનકુલાદિક ભુજપરિસર્પમાંહિ ૯ લાખ કોડિ, ઉરપરિસર્પ જાતિમાંહિ ૧૦ લાખ કોડિ, એવું સંશિયા તિર્યંચ પંચેંદ્રિયમાંહિ સાઢા પ૩ લાખ કુલ કોડિ, મનુષ્યમાંહિ ૧૨ લાખ કોડિ, નારકીમાંહિ ૨૫ લાખ, દેવમાંહિ ર૬ લાખ કોડિ એવં કારઈ એક કોડાયેડિ, સત્તાણું લાખ કોડિ પંચ સહસ્ત્ર કોડિકુલ હુઈ. ૧૯૭ ૫૦OOOOOOOOOO ઈતિ કુલકોડિ સંખ્યા વિચાર. Iબા.૧૩
અથ વેદ વિચારઃ પુરુષ નઈ સ્ત્રી ઉપરિ અભિલાષ તે તૃણ પૂલાગ્નિ જવાલા સમા, નપુંસકવેદ કતીઈ સ્ત્રીનઈ પુરુષ ઉપરિ અભિલાખ તે કરિષની અગ્નિ સરેખઉં સ્ત્રીવેદ કહી. પુરુષ એ સ્ત્રી બિહું ઉપર જે અભિલાષ તે નપુંસક વેદ નગરદાહ સમાણ ઉ. પૃથ્વીકાયમાંહિ, અપકાય, તેઉકાય, વાઉકાય, વનસ્પતિકાય, બેંદ્રિય, બેંદ્રિય, ચઉરિંદ્રિય નઇ નપુંસક વેદ જ હુઇ. અસંશિઆ તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયનઈ નપુંસક હુઈ. પણ આકાર માત્ર ત્રિણઇ હુઈ, જિમ છીપી ગંગેટિયા, ડેડિક
હૂંડી વિચાર
૧૫૧
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઈત્યાદિ. સંશિયા તિર્યંચ પંચંદ્રિય નઈં મનુષ્ય નઇ પુરુષ દેવ, સ્ત્રી દેવર હુઇં. એમ તેરે સ્થાનકે વેદ વિચાર કહિઉ. Iબા ૧૪ ||
અથ કાયસ્થિતિ વિચારઃ કાયસ્થિતિ તે કહીઈ, જે પૃથ્વીકાયાદિક એક જાતિમાંહિ વલી વલી મરઍ, વલી વલી ઉપજી ઇં. જૈતલઉ કાલ એક જાતિમાંહિ ભવ પૂરતી રહઈ, અનેરી જાતિ ન જાઇ, તેતલા કાલ રહઈ કાયસ્થિતિ કહીઈ. તે જધન્ય ઉત્કૃષ્ટ કહીશું, એ કાયસ્થિતિ તેરે સ્થાનકે વિચારીઇ છઇ, યથા. ખડીવાની અરણેઉ માટી પ્રમુખ પૃથ્વીકાયાઁ જિતની જાતિમાંહિ કો જીવ વલી વલી ઉપજઈ, ઈમ પૃથ્વીકાયમાંહિ કેતલઉં કાલ રહછે, જધન્ય તેવિ ભવ, ભવિ ભવિ અંતર્મુહૂત બિહુ ભવે એક અંતર્મુહૂત કહઈ. જધન્ય તે કાયસ્થિતિ ચિહુ ભવ પાખઈ ન કહીશું. એક ભવ નઈ કાયસ્થિતિ જ કહીશું. પૃથ્વીકાયમાંહિ ઉત્કૃષ્ટ કાયસ્થિતિ અસંખ્યાતા ભવ, કાલ આશ્રી અસંખ્ય, તે ચઉદ રજાત્મક જેવડે ખંડે જેટલાં આકાશ પ્રદેશ હુઈ, તેતલી ઉત્સર્પણિ અવસર્પણિ જાણિવી. ઈમ જિ અપકાય, તેઉકાય, વાઉકાયમાંહિ જધન્ય ઉત્કૃષ્ટ કાયસ્થિતિ હુઇ. વનસ્પતિમાંહિ જધન્ય કાયસ્થિતિ બે ભવ હુઇ. કાલ આશ્રી અંતર્મુહૂત, ઉત્કૃષ્ટી કાયસ્થિતિ અનંતા ભવ લગઈ. અનંત તે ચઉદ રજવાત્મક લોક જેવડે આકાશ ખંડે જેટલા આકાશ પ્રદેશ, તેતલી ઉતસર્પણિ અવસર્પણિ હુઇ. પુદ્ગલપરાવર્ત જુ કોઈ ઈતઉ એક આવલી અનઈ અસંખ્યાતમાં ભાગિ જે વડે જેતલા સમ હુઈ તે એટલા અસંખ્યાતા પુલ પરાવર્ત વનસ્પતિકાયમાંહિ કાયસ્થિતિ કાલ જાણિવો. બેંદ્રિય, તેંદ્રિય, ચઉરિંદ્રિયમાંહિ જધન્ય કાયસ્થિતિ કાલ આશ્રી સંખ્યાતા વર્ષસહસ્ત્ર જાણવી. અસંશિયા તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયમાંહી જઘન્ય કાયસ્થિતિ બિભવા કાલ આશ્રી અંતર્મુહૂર્તી, ઉતકૃષ્ટી કાયસ્થિતિ સાત ભવ. સાતે ભવે થઈ સાત પૂર્વ કોડિ, આઠમો ભવ નવ હુઈજી. આઠમઈ ભવિ જાઈ તલ યુગલિઆ માંહિ જાઈ. તિહાં તઉ સંજ્ઞિઉ જિ હુઈ. સંશિયા તિર્યંચ પંચેંદ્રિયમાંહિ જધન્ય કાયસ્થિતિ બે ભવ. કાલ આશ્રી અંતર્મુહૂર્તી, ઉત્કૃષ્ટી કાયસ્થિતિ સાત-આઠ ભવ. કાલ આશ્રી ત્રિણિ પલ્યોપમ સાત પૂર્વકોડિ સહિત જાણિવી. મનુષ્યમાંહિ જધન્ય કાયસ્થિતિ બે ભવ. કાલ આશ્રી
૧૫ર
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતર્મુહુર્ત ઉત્કૃષ્ટી કાયસ્થિતિ સાત-આઠ ભવ. કાલ આશ્રી ત્રિણિ પલ્યોપમ સાત પૂર્વકોડિ સહિત. નારકનઈ દેવમાંહિ કાયસ્થિતિ હુઈ નહી. જેહ ભણી નારકા મરી વલી લાગેટ નારકી ન થાઈ. દેવ મરી વલી લાગટ દેવ ન થાઈ. એ બિહુમાંહિ ભવસ્થિતિ જ હુઇ. જધન્ય ભવસ્થિતિ દશ વર્ષ સહસ્ત્ર, ઉત્કૃષ્ટી ભવસ્થિતિ તેત્રીસ સાગરોપમ હુઇ. ઈતિ કાયસ્થિતિ તેરે સ્થાનકે વિચારી. બી૧૫ II.
અથ સંઘયણ વિચાર : શરીરિ જે હાડનઉં બંધાણ તે સંઘયણ કહીછે. તે સંઘયણ છએ પ્રાકારે હુઇ. વજઋષભ નાર, ઋષિભ નાર, નારી, અર્ધ નારી, કિલિયા, સેવાર્ત૬. જિણઈ શરીર સર્વ સંધિ હાડ મર્કટ બંધિમાંહિ માંહિ બંધાણા હુઇ, ઉપરિ એક હાડનઉં પાટઉં હુઇ, તેહ ઉપરિ બિજું હાડનઈં બંધક ખીલી હુઈ, વજઋષભ નારી, જિહાં ખીલી નહીં તે ઋષભ નારાચર, નારી, જિહાં એકઈ પાસઈ મર્કટ બંધ હુઈ, એકઈ ગમઈ નહીં તે અર્ધ નારાચ, જિહાં મર્કટ બંધ નહીં બેડું હાડ બેધક ખીલી માત્ર હુઈ તે કાલિકા સંઘયણપ, જિહાં હાડ હાડઇ મિલિઉં જિહાં કાંઈ બંધન નહીં તે સેવાર્ત૬, સંઘયણ કહીશું. એ સંઘયણ તેરે સ્થાનકે વિચારઈ છઇં. પૃથ્વીકાય, અપકાય, તેઉકાય, વાઉકાય, વનસ્પતિકાય માંહિ સંઘયણ ન હુઇ. જેહ ભણી તેહનાં શરીર, હાડ ન હુઇ. બેંદ્રિય, બેંદ્રિય, ચઉરિંદ્રિય, અસંશિઆ તિર્યંચ પંચંદ્રિય, નઈ એક જ સેવાર્ત સંઘયણ હુઇ. સંજ્ઞિઆ પંચેંદ્રિય તિર્યંચ અનઈ મનુષ્ય નઈં છઈ સંઘયણ હુઇં. નારકી અનઇ દેવનઇં સંઘયણ નહીં. જેહ ભણી તેમના શરીર માંસ, વસા, અસ્થિ, રુધિરાદિકે કરી રહિતા હુઇ. ઈમ તેરે સ્થાનકે સંઘયણ વિચારિયાં. ||૧૬ો.
અથ સંસ્થાના વિચાર ઃ શરીરના આકાર વિશેષ નઈ સંસ્થાન કહીશું. તિ સંસ્થાન છે કહીશું. સમચતુરસ્ત્ર, ન્યગ્રોધ પરિમંડલર, સાદિ, વામન, કુન્જ, હુંડ. જે સર્વાંગિ લક્ષણોપેત હુઈ તે સમચતુરગ્ન, અનઇ પાલઠી વાલી બઈઠા પુરુષનઉં શરીર માપી જોઈઈ આઈ ખોણી સમા તેવડે વડા હુઇ તે સમચતુરગ્ન સંસ્થાન કહી છે. જે શરીર નાભિ ઉપલ્યો લક્ષણો
હૂંડી વિચાર
૧૫૩
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
પેત હુઈ “વટવૃક્ષ શરીરના આકાર વિશેષ નઈ સંસ્થાનક કહીઇ, તે હલની પરિ ઉપરિ પૂરિઉનાભિ હેઠઉં હીનનિર્લક્ષણ હુઈ તે ન્યગ્રોધ પરિ મંડલર. જેહ નાભિ હેઠઉ લક્ષણોપેત તે સાદિ સંસ્થાન, પૂંઠ, પેટ હિયઈ નિર્લક્ષણ, માથઉ કોટ હાર્થપગ એતલા અવયવ લક્ષણોપેત વામન સંસ્થાન. જિહાં થઉં હાથ, કર, પગ નિર્લક્ષણ બીજા અવયવ સઘલાં લક્ષણોપેત તે કુબ્ધ સંસ્થાન. જિહાં સર્વ અવયવ નિર્લક્ષણ તે હુડકસંસ્થાન હુઈ૬. પૃથ્વીકાયમાંહિ હુડકસંસ્થાન, પૂણ મસૂર ધાનના ચાંહલા સરીખું. અપકાયનઉં હુંડ સંસ્થાન પાણીનાઉ પપોટા સરીખઉં. તેઉકાયનું હુંડ સંસ્થાન સુઈ-સરીષઉં. વાઉકાય નઉં હુંડ સંસ્થાન, જે પનાકા સરીખું. વનસ્પતિકાય, બેંદ્રિય, તેંદ્રિય, ચરિદ્રિય, અસંશિયા તિર્યંચ પચંદ્રિય નઈ હુંડ સંસ્થાન, વિચિત્ર પ્રકારિ હુઇ. સંશિયા તિર્યંચ પચેંદ્રિય અનઈ મનુષ્ય નઈં છે સંસ્થાન હુઇ. ૧૧ નારકી નઈ ભૂલ વૈક્રિય, ઉત્તર વૈક્રિય ૨ બિહુ હૂંડ સંસ્થાનાં હિજ હુઇ.૧૨. દેવનઈ ભૂલ વૈક્રિય સમયે ચતુરંસ હુઇ. ઉત્તર વૈક્રિય પણ વિચિત્ર સંસ્થાન હુઇ.૧૩. ઈમ છ સંસ્થાન તેરે સ્થાનકે વિચારિયા IIછો ૧૭ .
અથ જઘન્ય ઉત્કૃષ્ટ શરીર વિચાર : પૃથ્વીકાય, અપકાયર, તેઉકાય, વાઉકાયમાંહિ જધન્ય ઔદારિક શરીર અંગુલી અસંખ્યાતમઉ ભાગ, અનઈ ઉત્કૃષ્ટઉં અંગુલનઉં અસંખ્યાતમઉં ભાગ. પણ જધન્ય પ્રાપ્તિ ઉત્કૃષ્ટઉં અસંખ્યાતમઉં ભાગ મોટે જાણિયઉં, જેઠ ભણી અસંખ્યાતા ભેદે હુઇં. વાયુકામાંહિ વૈક્રિય શરીર હુઈ, તે પણિ જધન્ય અનઇં ઉત્કૃષ્ટતું અંગુલન અસંખ્યાતામઉ ભાગ જાણિવઉં. જધન્ય પે ઉત્કૃષ્ટઉં મોટેરુ હૂઉં. વનસ્પતિકાયમાંહિ અનંતકાયમહિનું શરીર જધન્ય અનઇં ઉત્કૃષ્ટઉં દૂયંગુલનઉં અસંખ્યાતમ ભાગ. પ્રત્યેક વનસ્પતિનું શરીર જધન્યતા અંગુલનઉં અસંખ્યાતમઉ ભાગ, ઉત્કૃષ્ટઉં સહસ્ર જોયણ કમલાદિકન શરીર. બેંદ્રિયની પૂરિ ઉપજતાં જધન્ય શરીર અંગુલનઉં અસંખ્યાતમઉં ભાગ, ઉત્કૃષ્ટતું બાર જોયણ, સમુદ્રગત શંખાદિક નવું. તેંદ્રિય નવું ધૂરિ ઉપજતાં અંગુલનઉ અસંખ્યાતમો ભાગ, ઉત્કૃષ્ટઉં ૩ કોસઉ દેહી પ્રમુખનઉં.
૧૫૪
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચઉરિંદ્રિયનું શરીર ઘૂરી ઉપજતાં અંગુલનઉં અસંખ્યાતમ ભાગ, ઉત્કૃષ્ટ ૧ જોઅણાં તમરાદિકનું અસંશિ તિર્યંચ પંચેદ્રિય, અનઈ સંશિયા તિર્યંચ પચંદ્રિયનું શરીર જધન્ય ધૂરિ ઉપજતાં અંગુલનઉં અસંખ્યાતમઉ ભાગ, ઉત્કૃષ્ટઉં સહસ્સ જોયણ મત્સાદિકનઉં. એહ તિર્યંચ પંચેંદ્રિય સંશિઆ માંહિ કેતલા નઈ વૈક્રિય લબ્ધિ હુઇ. તે વૈક્રિય શરીર ધૂરિ કરતાં અંગુલન અસંખ્યાતમઉં ભાગ, ઉત્કૃષ્ટઉં નવસઈ જોયણ હુઇ. મનુષ્ય નઉં જધન્ય શરીર ધૂરિ ઉપજતાં અંગુલનઉં સંખ્યામઉં ભાગ, ઉત્કૃષ્ટઉ ૩ કોસ. યુગલિઆદિકનઉં મનુષ્ય નઈં વૈક્રિય શરીર ધૂરિ ઉપજતાં અંગુલન સંખ્યામઉં ભાગ હુઇ. ઉત્કૃષ્ટ૬ લાખ જોયણ વૈક્રિય શરીર હુઇ. નારકી નઈ મૂલ વૈક્રિય શરીર ધૂરિ ઉપજતાં અંગુલનઉં અસંખ્યાતમઉં ભાગ હુઇ. ઉત્તર વૈક્રિય અંગુલનઉ સંખ્યાતમ ભાગ. પછઈ પહિલી પૃથ્વી પહિલઈ પાથડૐ ૩ હાથ, આગલિ બારે પાથડે સાઢા બાસઠ અંગુલ વધારતાં જઈઈ. તેરેમાં પાથડાં સાત ધનુષ, ૩ હાથ, અંગુલ. ૬. એવડું શરીર હુઇં. બીજી પૃથ્વીઇ ઉત્કૃષ્ટઉં શરીર બિમણો. ૧૫ ધનુષ, હાથ ૨, અંગુલ ૧૨, ત્રીજીશું તેહ પાહિ બિમણૂંઉં, ધનુષ ૩૧, હાથ ૧ એમ બિમણૂંઉ, સાતમી નરક પૃથ્વીઇ પાંચસઇ ધનુષ જાણિવા. જિહાં જેવડઉં મૂલગઉ શરીર, તિણઈ નરકિ તેહ પાહિ બિમણ૩ ઉત્તર વૈક્રિય જાણિવઉં. દેવલોકે દેવતા નઈ ધુરિ ઉપજતાં મૂલ વૈક્રિય શરીર અંગુલનઉં અસંખ્યાતમઉં ભાગ, ઉત્તર વૈક્રિય ધુરિ અંગુલન સંખ્યાતમઉં ભાગ. ભવનપતિ, વ્યંતર, જ્યોતિષી અનઈ પહિલઈ બીજું દેવલોકે મૂલ વૈક્રિય શરીર ૭ હાથ. ઉપલે દેવલોકે મઉડઈં મઉડઇં ખૂટતી થઈ ચઉથઇ દેવલોકિ છેહલિઇ બારમશું પાથડાઈ ૬ હાથ. છ8ઈ દેવલોકિ છેહલઈ ચોઉથઈ પાથડઈં. ૫ હાથ, આઠમઈ દેવલોકિ છેહલઈ ચતુથઇ પાથડઇ ૪ હાથ, બારમઈ દેવલોકિ છેહલઈ ચોથઈ પાથડાઈ હાથ ૩, નવમઈ રૈવેયકિ હાથ ૨, સર્વાર્થસિદ્ધિ વિમાનિ ૧ હાથ શરીર પ્રમાણ હુઇ. ઉત્તર વૈક્રિય દેવનું ઉત્કૃષ્ટઉં ૧૦0000 લાખ પ્રમાણ હુઇ. નવ રૈવેયકે અનુત્તર વિમાનિ ઉત્તર વૈક્રિય શરીર હુઈ જ નહીં. શરીર પ્રમાણ વિચાર. ||૧૮.
હૂંડી વિચાર
૧૫૫
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથ સમુદ્યાત વિચાર : સમુદ્રઘાત સાત કહીઇં. કેહા કહા? વેદના સમુદ્યાત, કષાય સમુદ્ધાત, મરણ સમુદ્યાત, વૈક્રિય સમુદ્યાત, તૈજસ સમુદ્ધાત", આહારક સમુદ્ધાત, કેવલી સમુદ્યાત. એ સાત સમુદ્યાત જિવાઈ જીવનઈ ગડગૂંબડ, જવરાદિક અથવા શસ્ત્રાદિ, ઘાતાદિકની ગાઢી વેદના હુઇ, તિવારઇ જીવ આપણા જીવ પ્રદેશ બાહિરિ કાઢઈ. પેટ, મુખ, નાસિકા, કાનાદિના વિવર જીવ પ્રદેસે કરી ભરઈ. જેવડઉં શરીર છો તેવડઉં આકાશ ક્ષેત્ર ત્યાહિ પણ આપણઈ પ્રદેશ વ્યાપી કરી અંતર્મુહૂર્ત રહઈ. ઘણા અસ્માતા વેદની કર્મ પુદ્ગલા ક્ષિપઈ. પછઈ વલી શરીરમાંહિ આવઈ એ વેદનાસમુદ્દાત કહીયઈ. ઈમ જેતીવાઈ જીવ રોષાદિક કષાય નઈ તીવ્ર ઉદય વર્તતો, તેતિ વારઈ મુખ, નાસિકા કર્ણાદિક ના વિવર પૂરી સ્વ શરીર પ્રમાણ બાહિરી આકાશ ક્ષેત્ર વ્યાપઈ કષાય કર્મના પુદ્ગલ ઘણા વેયઈ વલી અંતર્મુહૂર્ત પૂઠિ શરીરજ માંહિ આવઇ. એ કષાય સમુદ્દાત કહીંશું. મરણનઈ સમઈ અંતર્મુહૂર્ત થાક લઈ કેતલાઈ જીવ મરણ સમુદ્રઘાત કરાઈ. કરતઉ આપણા જીવ પ્રદેશ બાહિરિ ગાઢઈ, જધન્ય તો અંગુલનઉં અસંખ્યાતમઉં ભાગ, ઉત્કૃષ્ટઉં અસંખ્યાતા જોયણ. કુણઈ થાનકિ આવતાં ભવિ ઉપજિ સ્ય તિહાં જીવ પ્રદેશ ઘાલઇં. ઋજુગતિ કરઈ તનુ એકઈં જ સમઈ ઘાલઈ વક્ર ગતિ તિ કરઇ, તલું ઉત્કૃષ્ટ્રલ પાંચમાં સમાઈ ઘાલૐ ઈણઈ જ આઉખાં ના ઘણાં કર્મ પુદલ વેઈનઇં ક્ષિપઈ. એહૂ મરણ સમુદ્ધાત અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ હુઈ૩. વૈક્રિય લબ્ધિની ધણી જેતી વારછે વૈક્રિય શરીર કરઈ તેતી વારઈ આપણા જેવડઉં પહુલ પણિજાઉં, પણિ અનઈ લાંબપણિ જ ઘણ્યઉં, અંગુલનઉ અસંખ્યાતમઉં ભાગ ઉત્કૃષ્ટઉં સંખ્યામવું જોયણ પ્રમાણ. જીવ પ્રમાણી જીવ પ્રદેશ દંડ શરીર બાહિર કાઢી વૈક્રિય યોગ્ય પુદ્ગલ લેઈ કરી વૈક્રિય શરીર કરશું. તિ વારઈ વૈક્રિય સમુઘાત હુઇ. તિહાં પોતાના વૈક્રિય શરીર નામ કર્મના પુદ્ગલ ઘણી વેઈ ક્ષિપઇ. એ વૈક્રિય સમુદ્દાત કહી છે. તેનો લેશ્યા લબ્ધિની ધણી કો મહાત્માદિક કોઈ ઉપર કોપિઉં હુંતઉ પોગલ પણિ જાડપણિ આપણા શરીર પ્રમાણ લાંબપણિ જધન્યત અંગુલનઉ અસંખ્યાતમઉં ભાગ ઉત્કૃષ્ટો સંખ્યાતા જોયણ
૧૫૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
લગઈ તૈજસ શરીર સહિત જીવ પ્રદેશ દંડ બાહિરિ કાઢઈ. તિણઈ કરી જેહુ ઉપરિ રીસ હુઈ તેહ મનુષ્યાદિક નઈ બાલઈ, એ તેજસ સમુદ્યાત અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ હુઇ. વૈક્રિય સમુદદ્દાત પરિ આહારક સમુદ્યાત જાણિવો. તે ચઉદ પૂર્વધર નઈં આહારક શરીર કરતાં હુઇ. જહુ કેવલી નઈ વેદનીયાદિક નામ કર્મ પુદ્ગલ ઘણા પોતઈં હુઇ, આઉખઉં થોડઉં છુઇ. તેહુ પુદ્ગલસું આઉખાનઈ સમા કરવાનઈ કેવલી સમુદ્ધાતન કરઈ. જેહ નઈં વેદનીયાદિક પુદ્ગલસ્યું આઉખઉં સમું હુઇ, તે ન કરે છે. કેવલી સમુદ્ધાત, કરતાં પહિલઈ સમઈ પુદ્ગલ પણિ જાડઉ પણિ આપણા શરીર જેવડો ઉપરિ હેઠલિ લોકાંતિ લગઉ આપણા જીવ પ્રદેશના દંડન દંડ કરશું. ૧. બીજઈ સમઈ આપણા જીવ પ્રમાણ પૂર્વ પશ્ચિમ લોકાંતિગ લાગી કપાટ કર છે. ૨. ત્રીજઈ સમઈ ઉત્તર દક્ષિણ દંડ પ્રમાણ જીવ પ્રદેશ વિસ્તારિ મંથાઉં રવાઈ.૩. ચતુથઈ સમઈ આંતરા પૂરી આપણે જીવ પ્રદેશે કરી ચઉદ રજવાત્મક લોક વ્યાપી થાઈં.૪. પાંચમઈં સમઈ આંતરાં સંહરઇ.૫. છઠે મંથાણ સંહરે.૬. સાતમાં સમઈ કપાટ સંહરઇં. ૭. આઠમઈ સમઈ ઔદારિક યોગ હુઇ. બીજઇ, છઠઇં, સાતમઇં ઔદારિક મિશ્ર કાયયોગ હુઇં. ત્રીજઇ, ચઉથઇં, પાંચમોં સમરું કાર્મણ યોગ હુઇ. એણે ત્રિસું સમય અનાહારક હુઇ. બીજે ચિહું સમઇ આહારક હુઇં. એ સાત સમુદ્યાત તેરે સ્થાનકે વિચારીઈ છઈ. યથા પૃથ્વીકાય, અપકાય, તેઉકાય, વનસ્પતિકાય, બેંદ્રિયપ, તેંદ્રિય, ચઉરિંદ્રિય, અસંશિઆ તિર્યંચ પંચેદ્રિયમાંહિ ત્રિણિ સમુદ્ધાત હુઇ. વેદના સમુદ્ધાત, કષાય સમુદ્ધાત, મરણ સમુઘાત વાઉકાયમાંહિ એ ત્રિણિ અનઇ વૈક્રિય સમુદ્દાત હુઈ. અસંજ્ઞિઉ તિર્યંચ પંચેદ્રિયમાંહિ અનઈ નારકી દેવમાંહિ આહારક સમુધાત, કેવલ સમુદ્યાત ટાલી બીજા પાંચ સમુદ્દાત હુયે. વેદના સમુદ્યાત, કષાય, મરણ, વૈક્રિય, તૈજસ સમુદ્દાત હુઇ. મનુષ્યમાંહિ સાતઈ સમુદ્યાત પામીયઇ. ઈમ તેરે સ્થાનકે સાત સઈ સમુદ્યાત વિચારાઇ.
અથ પરભવના આઉખાનઉ બંધ વિચાર : પૃથ્વીકાય પરલોકે પૃથ્વીકાદિકમાંહિ જાતઉં, જઘન્ય આઉખો અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ બાંધશું. ઉત્કૃષ્ટ
હૂંડી વિચાર
૧૫૭
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનુષ્ય અથવા તિર્યંચ માંહિ જાઉ કે પૂર્વ કોડિ પ્રમાણ ઉત્કૃષ્ટઉં બાંધઈ. ઈમ અપકાયમાંહિ, તેઉકાય, વાઉકાય, વનસ્પતિકાયમાંહિ જાણવું. પુણ એતલઉં વિશેષ તેઉકાય અનઈ વાઉકાય, મનુષ્યની આયુ ન બાંધશું. તિર્યંચઈ જિ યોગું પૂર્વ કોડી પ્રમાણ ઉત્કૃષ્ટતું બાંધઈ, બેંદ્રિય, તેંદ્રિય, ચઉરિયાઈ પરલોકિ પૃથ્યાદિકમાંહિ જાતા જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત બાંધઇ. મનુષ્ય તિર્યંચ માંહિ જાતાં ઉત્કૃષ્ટ એક પૂર્વ કોડિ આઉખું બાંધછે. અસંશિયા તિર્યંચ પંચેદ્રિય જઘન્ય પરલોક અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ આઉખું બાંધશું. ભુવનપત્યાદિકમાંહિ જાતો ઉત્કૃષ્ટ પલ્યોપમ નઉ અસંખ્યાતમઉં ભાગ આઉખું બાંધશું. અસંશિ તિર્યંચ પંચેદ્રિય અનઇ મનુષ્ય પૃથ્વાદિક માંહિ જાતાં જઘન્ય આઉખું અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ બાંધછે. ઉત્કૃષ્ટ્ર તિર્યંચ સાતમઈ નરગિ અનઈં મનુષ્ય સાતમઈ નરગિ અને અનુત્તર વિમાણ જાતો. ઉત્કૃષ્ટ્ર તેત્રીસ સાગરોપમ આઉખુ બાંધઇ. નારકી, તંદુલમસ્યાદિકમાંહિ ઉપજતાં અનઈ દેવ પૃથ્વાદિકમાંહિ ઉપજતા જઘન્ય આઉખું અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ બાંધશું. નારકીઈ, દેવઈ ઉત્કૃષ્ટ્ર મનુષ્ય તિર્યંચ માંહિ ઉપજતાં એક પૂર્વ કોડિ પ્રમાણ આઉખું બાંધેઇં. ઈતિ તેરે સ્થાનકે પરલોકિ આઉખાં બાંધવાનો વિચાર કહિઉં Iછી ૧૯ //
હિવઈ આઉખાની અબાધાકાલનઉ વિચાર લિખીઈ છS | જીવ પરલોક યોગ્ય આઉખું, આહભવના આઉખો નઈત્રીજઇ ભાગિ અથવા નવમે ભાગિ અથવા સત્તાવીસમઇ ભાગિ આ છેહલઈ અંતર્મુહૂર્ત નિશ્ચઇ બાંધઇં. આઉખાં બાંધતાં અંતર્મુહૂર્ત લાગઇ. પછઈ તે આઉખું પોતઈ જિ થકઉં રહઈ ઉદય નાવઇં, જાં લગઈ તે જીવન મરઇ. મૂઆ પૂઠઇં ઋજુંગતિક પહિલઈ જ સમઇ વક્રગતિ બીજઇ સમછે તે આઉખું ઉદઈ આવઈ. જેતલો કાલ તે આઉખું ઉદય ન આવછે તે અબાધાકાલ કહી છે. તે જઘન્ય કેતલઉં હુઇ. અનઈ ઉત્કૃષ્ટઉં કેવલઉં હુઇ. એ વાત તેરે થાનકે વિચારી છે. પૃથ્વીકાય, અપકાય, તેઉકાય, વાઉકાય, વનસ્પતિકાયપ, બેંદ્રિય, તેંદ્રિય, ચઉરિદ્રિય, અસંશિઆ તિર્યંચ ૧. છેલ્લે.
૧૫૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચેદ્રિય, સંશિયા તિર્યંચ પંચેંદ્રિય૧૦, મનુષ્ય૧૧, એહ અગ્યારે સ્થાનકે જિઉં આઉખે પરલોક જોગઉં છેહડઇં જિ બાંધઈં તેઉ તેહનઉં અબાધાકાલ, જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત પ્રમાણ હુઇં. ઉત્કૃષ્ટો બાવીસ સહસ્ર વર્ષ પ્રમાણ આઉખા નઉ ધણી પૃથ્વીકાય જઈ આપણા ભવથી ત્રજઇ ભાગિ પરલોકનઉં આઉખઉં બાંધઇ. તેહનઉં ઉત્કૃષ્ટઉં આબાધાકાલ સાત સહસ્ર ત્રિણિસઇ તેત્રીસ વરસ અનઈ ચ્યારિ માસ. અંકતઃ ૭૩૩૩ ૧/૪ એતલઉં હુઇં. અપકાયમાંહિ ત્રણ ઉત્કૃષ્ટઉ એક અબાધાકાલ બિસહસ્ર ત્રિણિસÛ તેત્રીસ વરસ અનઈ ચ્યારિ માસા ૨૩૩૩ ૧/૪ એતલઉં હુઇં. તેઉકાયમાંહિ ઉત્કૃષ્ટ અબાધાકાલ એક દિહાડઉ. વાઉકાયમાંહિ ઉત્કૃષ્ટ એક સહસ્ર અબાધાકાલ હુÛ. વનસ્પતિકાયમાંહિ ઉત્કૃખું આબાધાકાલ ત્રિણિ સહસ્ર ત્રિણિ સંઈ તેત્રીસ વરસ અનઇં ચ્યારિ માસા અંકતઃ ૩૩૩ ૧/૪. એતલઉં હુð. બેંદ્રિયમાંહિ ઉત્કૃષ્ટઉ અબાધાકાલ આારિ વરસ. તેંદ્રિયમાંહિ ઉત્કૃષ્ટઉ અબાધાકાલ સોલ દિવસ અનઇં એકવી૨ા ઘડી અનŪ ઘડીનઉં ત્રીજઉં ભાગ. ચરિંદ્રિયમાંહિ ઉત્કૃષ્ટઉ અબાધાકાલ બે માસ હુઇં. અશિ યા તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયમાંહિ ઉત્કૃષ્ટઉં અબાધાકાલ તેત્રીસ લાખ તેત્રીસ સહસ્ર ત્રિણસÙ તેત્રીસ એતલાં પૂર્વ અનઈ તેત્રીસ કોડ લાખ બાવન ક્રોડિ સહસ્ર એતલાં વરસ ઉપર જાણિવાં. અંકતઃ ૩૩૩૩૩૩૩ એતલાં પૂર્વ ૩૩૫૨૦૦૦૦000000 એતલાં વિરસ હુઇં. સંજ્ઞયા તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય નઇ અનઇ મનુષ્યમાંહિ તિમ જ પૂર્વ કોડિનઉ ત્રીજઉં ભાગ ઉત્કૃષ્ટ અબાધાકાલ હુð. અનઈં જુગલિયાં તિર્યંચ મનુષ્ય નઇં તથા નારકી અનઇ દેવનઇ આઉખાના છેહલા છ માસ આઉખાનઉ અબાધાકાલ જાણિયઉં. ઈમ તેરે સ્થાનકે આઉખાનઉ અબાધાકાલ વિચારિĞ.|| ૨૦ ||,
અથ આઠ કર્મબંધ તેરે સ્થાનકે વિચારિઈ છઇં. ઘટ પટાદિક વિશેષ રુપ વસ્તુ નઉં જાણિવઉં કર્મ, ઈમ જે આવે તે જ્ઞાનાવરણીય કહીઇં. આંખિનઇં આડિઇં જિમ વસ્ત્ર હુયે તે સરીખું જીવનઇ એ કર્મ.૧. સામાન્ય વસ્તુ માત્રનું જાણિવું તે દર્શન. તેહવું આવરણ કર્મ કહીઇં. રાયનું દર્શન કરિવા વાંછિતા નઈ જિમ પ્રતીહાર અંતરાય ક૨ઈ તિમ એ કર્મ જાણિયું. ૨. સુખ દુઃખાદિકનું
હૂંડી વિચાર
૧૫૯
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
જણ કર્મઈં વેચવું હુઇ, તે વેદનીય કર્મ હુઇં. મધઈ ખરડી ખાંડાની ધારના આશ્વાદ સરીખું હુઇ.૩. મિથ્યાત્વ, કષાય રાગાદિકના ભાવ જિણઈ કરી હુઈ તે મોહનીય કર્મ કહીશું. એ કર્મ મદ્યપાન સરિખું જાણિવું. જિમ મદ્ય પીધઉં અચેતન થકી યથાસ્થિત, વસ્તુ ન જાણશું. અનેરી કુઈ અનઈં અનેરી જાણઇં. ઈમ ઈણ અદેવ ભણી જાણઇં.૪. જિણઈ કર્મઇ જીવો તે આઉખું કર્મ, હડિ = કેદિ સરીખું કહીઇ.પ. જિણે કર્મે મનુષ્યાદિક ગતિ, શરીર, વર્ણ, સંઘયણ, સ્વર જાતિ, સૌભાગ્યાદિક ભાવ હુઇ. તે અનેક ભેદ નામ કર્મ ચિત્રકાર સરીખું કહીશું.દ. જછણઇં કર્મઇં ઉચ્ચ નીચ ગોત્રિ અવત્રીઇ, જીવ તે ગોત્ર કર્મ કુંભકાર સરીખું કહીશું.૭. જિમ કુંભકાર રૂડા ઘડા ભાંડાદકઈ કરશું અનઇ મદ્યનાભુંભલાઈ તેહૂ કોઇ તિમ એહૂ કર્મ જીવનઇ ઊંચી નીચાં કુલ કરશું.૭. છાતીએ લક્ષ્મીએ ભોગાદિક તે સંયોગે જિણઈ કર્મ કરી દાન દઈ ન સકઇં ભોગાદિક ભોગવી ન સકઇં, વ્યવસાય કરતાઇ લાભ ન હુઇં, શરીર મોટછે છતઈ બલ શક્તિ નહીં. તે અંતરાય કર્મ કહીછે ભંડારી સરીખું. જેમ ભંડારી અનુકૂલ ન હુઈ તઉં રાજાદિક દાન દેઈ ન સકઇ તિમ, એહ કર્મ તેની પરિ જાણિવું.૮. પૃથ્વીકાય જીવ આપણા ભવનઈ ત્રીજાઈં ભાગિ નઉઈમ ભાગિ ૨૭ સત્યાવીસમરું ભાગિ અથવા છેલછે અંતર્મુહૂર્ત જે તીવાર લઇ આવતા ભવનું આઉખું બાંધઈ તિવારછે આઠ કર્મ બાંધઈ, અનેરી વેલાં સદૈવ સમઈ સમઈ સાત કર્મ બાંધશું. ઈમ અપકાય, તેઉકાય, વાઉકાય, વનસ્પતિકાય, બેંદ્રિય, તેંદ્રિય, ચરિંદ્રિય, અસંશિયા તિર્યંચ પંચેદ્રિયઈ જિવાઈ આવતાં ભવનું આઉખું બાંધઇ તિવારઈ આઠ કર્મ બાંધછે. અનેરી વેલાં સદૈવ સમઈ ૭ સાત કર્મ બાંધઈ. મનુષ્ય અપ્રમત્ત ગુણઠાણા લગધ્રુ આઉખા બાંધવાની વેલાછે આઠ કર્મ બાંધઇં, અનેરી વેલાં સદૈવ સમઈં સમઇ સાત કર્મ બાંધછે. પુણ એતલે વિશેષ. મિશ્ર ગુણઠાણ છે જજીવ મરચું નહીં તેહુ ભણી તિર્ણ આઉખું ન બાંધશું. સાત કર્મ બાંધશું. નિવૃત્તિબાદર, અનિવૃત્તિબાદર, ગુણઠાણે બિહું આઉખું વર્જી સાતઇ કર્મ બાંધછે. સૂક્ષ્મ સંપરાય ગુણઠાણઈ આઉખું અનઈ મોહનીય ટાલી બીજા કર્મ બાંધછે. ઉપશાંત મોહ, ક્ષીણ મોહ, સયોગિ એહ ત્રિહું ગુણઠાણે એક સ્માતા વેદનીય કર્મ બાંધછે. બીજું એકઈ ન બાંધશું. અયોગિ ગુણઠાણાં એકૂ કર્મ
૧૬૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
ન બાંધછે. દેવ અનઈં નારકી છેહડે છએ માસે જિવારછે, પરલોકિ યોગ્ય આઉખું બાંધછે. તિ વારઇ આઠ, બીજી પયઈ સાત, જિ સદેવ સમઈ બાંધશું. ઈમ તેરે સ્થાનકે ૧૩ મૂલ પ્રકૃતિ બાંધવાનવું વિચારઃ //
હિવઈ આઠ કર્મની ઉત્તર પ્રવૃત્તિની બંધન વિચાર લિખીયઈ છઈ. જ્ઞાનવરણઈ કર્મ પાંચ ઉત્તર પ્રવૃત્તિ. મતિજ્ઞાનાવરણી, શ્રુતજ્ઞાનાવરણી, અવધિજ્ઞાનાવરણી, મન:પર્યવજ્ઞાનાવરણી, કેવલજ્ઞાનાવરણી૫, નવ ભેદે. ચક્ષુદર્શનાવરણી, અચક્ષુદર્શનાવરણી, અવિધદર્શનાવરણી, કેવલદર્શનાવરણી, નિદ્રા, નિદ્રા નિદ્રા, પ્રચલા, પ્રચલા પ્રચલા, સસ્યાનદ્ધિએવું નવવિધ દર્શનાવરણી. વેદનીય બે ભેદ, સાતા વેદનીય, અસાતા વેદનીયર. મોહનીય અઠાવીસ ભેદ, મિથ્યાત્વ, મિશ્ર, પુદ્ગલ સમ્યક્ત્વ સમકિત્ત્વ, અનંતા. અપ્રત્યા-પ્રત્યાખ્યાનનો ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, સંજવલનનો ક્રોધ, માન, માયા, લોભ એવાં ૧૬ કષાય. ૧ હાસ્ય ૨૦, રતિ૨૧, અરતિ ૨૨, શોકર૩, ભય૨૪, જુગુપ્સાપ, પુરુષવેદ૬, સ્ત્રીવેદ૨૭, નપુંસકવેદ૨૮, એહ અઠ્ઠાવીસ ભેદમાંહિ છવીસ જિ ભેદ જીવ બાંધછે. જિહ ભણી સમ્યકત્વ અનઇ મિશ્ર દૂય ન બાંધશું. મૂલ મિથ્યાત્વ જિ એક બાંધઈ. તેમ જિમાંહિલા કેતલાઈ ચોખા પુગલ સમ્યકત્ત્વઈય થાઈ. તેહજિ મહિલાં અર્ધ ચોખા કેતલાં પુદ્ગલ મિશ્રÚય થાઈ. તે ભણી એ બિહુ ની જુઉ બંધ ન હુઇં. આયુ કર્મ ચિહુ ભેદિ. દેવેનું આઉખું, નરકનું આઉખું, મનુષ્યનું આઉખું, તિર્યંચનું આઉખું નામ કર્મ સતસકિ ભેદ. મનુષ્ય ગતિ, દેવ ગતિ, નરક ગતિ, તિર્યંચ ગતિ, એકેંદ્રિય જાતિ, બેંદ્રિય જાતિ, તેદ્રિય જાતિ, ચરિંદ્રિય જાતિ, પંચેન્દ્રિય જાતિ, ઔદારિક શરીર૧૦, વૈક્રિય શરીર૧૧, આહારક શરીર૧૨, તેજસ શરીર૧૩, કામણ શરીર૧૪,
દારિક શરીરના ઉપાંગ ૧૫, આહારક શરીરના ઉપાંગ૧૬, વૈક્રિય શરીરના ઉપાંગ૭. પનર બંધઈ, પાંચ સંઘાતના, વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શના સોળ ભેદ એ છત્રીસ ભેદ શરીર જ માંહિ આવ્યા જૂદા ન ગણી છે. વજઋષભ નારાચ૮, ઋષભ નારાચ૯, નારાચ૨૦, અર્ધ નારાચર, ૧. પ્રકૃતિ, ૨. જીવ.
હૂંડી વિચાર
૧૬૧
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
કિલિકા૨૨, સેવાર્તા સંઘયણ ૨૩. સમચઉરસ્યસંસ્થાનક૪, ન્યગ્રોધપરિમંડલ૨૫, સાદિ સંસ્થાન૨૬, વામ સંસ્થાન, કુબ્જ સંસ્થાન૨૮, હુંડ સંસ્થાન૨૯, એક વર્ણ૩૦, એક ગંધ૩૧, એક રૂપ૩૨, એક સ્પર્શ, મનુષ્યાનુપૂર્વી૪, દેવાનુપૂર્વીપ, નરકાનુપૂર્વી૬, તિર્થંગાનુપૂર્વી, શુભ વિહાયોગતિ૮, અશુભ વિહાયોગતિ૩૯ પરાઘાત૪૦, ઉસાસ૪૧, આતપ૪૨, ઉદ્યોત૪૩, અગુરુલઘુ૪૪ તીર્થંકરનામ કર્મ૪૫, નિર્માણ કર્મ૪૬, ઉપઘાત૪૭, ત્રસ૪૮, બાદ૨૪૦ પર્યાપ્ત ૫૦, પ્રત્યેકપ૧, સ્થિરપર, શુભપ૩, સુભગ૫૪, સુસ્વર ૫૫ આદેયનામ કર્મપ૬, યશોનામ કર્મ૫૭, સ્થાવ૨૫૮, સૂક્ષ્મપ૯, પર્યાતિ૬૦ સાધારણ૧, અસ્થિર, અશુભ૬૩, દુર્ભાગ૬૪, દુસ્વ૨૬૫, અનાદેય ૬, અયશોનામ કર્મ૬. ગોત્ર કર્મ બે ભેદ, ઉચ્ચ ગોત્રo, નીચ ગોત્ર૨. અંતરાય કર્મ પાંચ ભેદે, દાનાંતરાય૧, લાભાંતરાયર, ભોગાંતરાયૐ, ઉપભોગાંતરાય૪, વીર્યંતરાય`, એવું આઠે કર્મ થઈ ૧૨૦ પ્રકૃતિ સર્વ જીવની અપેક્ષાઇ બંધાઇ.
ન
કી જીવ કેહી પ્રકૃત્તિ બાંધð, કુણનઈં ગુણઠાણŪએ ઉત્તર પ્રકૃત્તિ નઉં. બંધ તેરે સ્થાનકે વિચારીઇં છઇં. પૃથ્વીકાયમાંહિ જીવ એકસો વીસઉત્તર પ્રકૃત્તિમાંહિ નવોત્તરસુઉં પ્રકૃત્તિ બાંધઈં. જિનનામ કર્મ†, દેવગતિ, દેવાનુ પૂર્વી, વૈક્રીય શરી૨૪, વૈક્રિય અંગોપાંગ", આહારક શરીર, આહારક અંગોપાંગ, દેવાયુć, નરકાયુ ગતિ, નરકાનુ પૂર્વી૧૦, નરકાયુ૧૧, ૧૧ પ્રકૃત્તિ ન બાંધð. જેહ ભણી પૃથ્વીકાય મરી દેવલોક અનઇં નરિક ન જા. સાસ્વાદન ગુણઠાણાની વેલાં પૃથ્વીકાય ૯૪ પ્રકૃત્તિ બાંધઈં. જેહ ભણી સૂક્ષ્મ૧, અપર્યાપ્તાર, સાધારણ૩, બેંદ્રિય૪, તેંદ્રિયપ, ચઉરિંદ્રિય, એકેંદ્રિય જાતિ, થાવર નામ, આતપ, નપુંશક વેદ૧૦, મિથ્યાત્વ૧૧, હુંડ સંસ્થાન૧૨, સેવાત્ત સંઘયણ૧૩, તિર્થંગાયુ૧૪, નરકાયુ૧૫ એ પનર પ્રકૃત્તિ ન બાંધઇ. મિથ્યાત્ત્વ પાહિ વિશુધ પરિણામ ભણી, કેતલાઈ આચાર્ય શરીર પર્યાપ્ત હુઇ પૂóિ મનુષ્ય, તિર્યંચના બે આઉખાં બાંધઈં. ઈમ કહÛ તેહનŪ અભિપ્રાŪ ૯૬ જાણિવી. ઈમ અપકાયના જીવ નઈં એહ જિ બિહું ગુણઠાણું નવોત્તરસ પ્રકૃત્તિ અનઈં. અથવા છનૂ પ્રકૃત્તિ હુઇં. તેઉકાય
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
૧૬૨
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાઉકાયના જીવનઈ એ મિથ્યાત્વ ગુણઠાણું હુઇ. જિહાં પાંચોત્તરસ૬ પ્રકૃત્તિ બાંધછે. મનુષ્યગતિ, મનુષ્યાનુપૂર્વી, મનુષ્યનું આઉખું, ઉચ્ચગોત્રિ એ ચ્યારિ પ્રકૃત્તિ પૃથ્વીકાયના માંહિ ઉછી બંધ. જય ભણી એ મરી મનુષ્યગતિ ન જાઇ. વનસ્પતિકાય બેંદ્રિય, તેંદ્રિય, ચોરિદ્રિય જીવ પૃથ્વીકાયની પરિ મિથ્યાત્વ ગુણઠાણઈ નવોત્તરસો પ્રકૃત્તિ બાંધછે. સાસ્વાદન ગુણઠાણઈ ચહેરાણું અથવા છતૂ પ્રકૃત્તિ બાંધછે. અસંશિયા તિર્યંચ પંચંદ્રિય મિથ્યાત્વ ગુણઠાણ સત્તરીત્તસો પ્રકૃત્તિ બાંધશું. તીર્થંકર નામ કર્મ, આહારક શરીર, આહારક અંગોપાંગ એ ત્રણ પ્રકૃત્તિ ન બાંધશું. સાસ્વાદન ગુણઠાંણાની વેલાં નરક ગતિ, નરકાનું પૂર્વી, નરકનું આઉખુ, સૂક્ષ્મ, અપર્યાપ્તા, સાધારણ, બેંદ્રિય જાતિ, તેંદ્રિય, ચઉરિંદ્રિય, નવ, એકેન્દ્રિય જાતિ ૧૦, સ્થાવર૧૧, આતપ૧૨, નપુંશક વેદ૧૩, મિથ્યાત્વ૧૪, હુંડ સંસ્થાન૧૫, સેવાર્ત સંઘયણ૧૬ એ સોલ પ્રકૃત્તિ ન બાંધઈ. બીજી એકોત્તરસો પ્રકૃત્તિ બાંધશું. સંજ્ઞિયા પર્યાપ્ત પંચેદ્રિય તિર્યંચ નઈ પાંચ ગુણઠાણાં હુઇં. તે મિથ્યાત્વ ગુણઠાણઇ, જિન નામ કર્મ, આહારક શરીર, આહારક અંગોપાંગ, એ ત્રિણિ પ્રકૃત્તિ ટાલી બીજી સત્તરોત્તરસો પ્રકૃત્તિ બાંધશું. સાસ્વાદન ગુણઠાંણદં પાછિલી પરિ એકોત્તરસો પ્રકૃત્તિ બાંધશું. મિશ્ર ગુણઠાણઇ દેવતાનું આઉખું ઓરિ અનંતાનુબંધિયાં, ન્યગ્રોધ પરિમંડલ સંસ્થાન, સાદિ, વામન, કુબ્સ એ ઓરિ સંસ્થાન ઋષભ નારી, નારી, અર્ધ નારચ, કાલિકા એ આર સંઘયણ. કુશિત વિહાયોગતિ, નીચેગોત્ર, સ્ત્રીવેદ, દુર્ભગ, દુઃસ્વર, અનાદેય, ઉદ્યોત, તિર્યંચગતિ, તિર્યંચાનું પૂર્વી, તિર્યગાયુ, મનુષ્ય ગતિ, મનુષ્યાનુપૂર્વી, મનુષ્યાય, ઔદારિક અંગોપાંગ, વજઋષભ નારી એ છત્રીસ પ્રવૃત્તિ ન બાંધઇ, બીજી ૬૭ પ્રકૃત્તિ બાંધશું. અવિરતિ ગુણઠાંણઇ દેવતાનું આઉખું બાંધછે. તેહ ભણી તિહાં ૭૦ પ્રકૃત્તિ બાંધઇં. દેશવિરતિ ગુણઠાંણઇં અપ્રત્યાખ્યાન કષાય ક્રોધ, માન, માયા, લોભ ન બાંધછે. તેહ ભરી તિણાં ગુણઠાણઈ ૬૬ પ્રકૃત્તિ બાંધછે. આગલા ગુણઠાણાં તિર્યંચ નઇ હુઇ. પર્યાપ્તા મનુષ્યને ૧૪ ગુણઠાંણા હુઇ. તિર્યંચની પરિ મિથ્યાત્વ ગુણઠાંણદં ૧૧૭ પ્રકૃત્તિ બાંધછે. મિશ્રા ગુણઠાંણદં ૬૭ પ્રકૃત્તિ બાંધશું. અવિરતિ ગુણઠાણઈ જિન નામ કર્મ અધિક
હૂંડી વિચાર
૧૬૩
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
જd ગુણઠાકર પ્રકૃત્તિ બાદ
બાંધઈ
બાંધઇં. તે ભણી ૭૧ પ્રકૃત્તિ બાંધછે. દેશવિરતિ ગુણઠાંણઇ ૬૭ પ્રકૃત્તિ બાંધઈ. પ્રમત્ત ગુણઠાંણઈ પ્રત્યાખ્યાનક કષાય ક્રોધ, માન, માયા, લોભ ન બાંધઇં. તેહ ભણી ૬૩ પ્રકૃત્તિ બાંધછે. અપ્રમત્ત ગુણઠાણઈ પ૯ અથવા ૫૮ પ્રકૃત્તિ બાંધઈ. તેહ ભણી અરતિ, શોક, અસ્થિર, અશુભ, અયશ, અસાતા છ પ્રકૃત્તિ ન બાંધછે. અનઇ આહારક શરીર, આહારક અંગોપાંગ એ બિહું પ્રકૃત્તિ અધિકી બાંધછે. જઈ દેવતાનું આઉખું પ્રમત્તે બાંધિઉં હુઇ તો ૫૮ પ્રકૃત્તિ બાંધછે. નિવૃત્તિ બાદર ગુણઠાણાના સાત ભાગ કીજઇ. પહિલઈ ભાગિ ૫૮ અઠ્ઠાવન જ બાંધછે. આગિલે પાંચે ભાગે નિંદ્રા, પ્રચલા ન બાંધછે. તેહ ભણી પ૬ નવું બંધ સાતમઈ ભાગિ દેવગતિ દેવાનું પૂર્વી, પંચેંદ્રિય જાતિ, શુભ વિહાયોગતિ, ત્રસ", બાદર, પર્યાપ્ત, પ્રત્યેકટ, સ્થિર, શુભ૧૦, શુભગ ૧૧, સુસ્વર૧૨, આદેય૧૩, વૈક્રિય શરીર૧૪, વૈક્રિય અંગોપાંગ૧૫, આહારક શરીર૧૬, આહારક અંગોપાંગ ૧૭, તેજસકામણ શરીર ૧૯, સમચતુરસ સંસ્થાન ૨૦, નિર્માણ નામ૨૧, જિણ નામ ૨૨, વર્ણ૩, ગંધ, રસપ, સ્પર્શ, અગુરુ લઘુ૨૭, ઉપઘાત૮, પરાધાર, ઉચ્છવાસ 30 એ ત્રીસ પ્રકૃત્તિ ન બાંધછે. કતી ૨૬ બાંધછે. અનિવૃત્તિ બાદર ગુણઠાણાં ના પાંચ ભાગ કહી જઈ. પહિલઇ સમી હાસ્ય, રતિર, જુગુસ્યા, ભય કે એ આરિ ન બાંધછે. બીજી બાવીસ પ્રકૃત્તિ બાંધશું. બીજઇ ભાગિ પુરુષ વેદ, વર્જી ૨૧ બાંધઈ. ત્રીજઇ ભાગિ સંજવલનઉં ક્રોધ ટાલી ૨૦ પ્રકૃત્તિ બાંધશું. ચવું થઈં ભાગિ સંજવલન માન ટાલી ૧૯ બાંધછે. પાંચમઈં ભાગિ સંજવલ માયા ટાલી ૧૮ બાંધછે. સૂક્ષ્મ સંપરાય ગુણઠાણઈ સંજવલનઉં લોભ વર્જી ૧૭ પ્રકૃત્તિ બાંધછે. ચઉથઇ ભાગિ ઉપશાંત મોહનીય ગુણઠાણઈ ચક્ષુ દર્શન, અચલું દર્શન, અવધિ દર્શન, કેવલિ દર્શન, ઉચ્ચ ર્ગોત્ર, યશોનામ, પાંચ જ્ઞાનાવરણ ૧૬ એ પ્રકૃત્તિ ન બાંધછે. એક સાતા વેદનીય કર્મ પ્રકૃત્તિ બાંધછે. ક્ષીણમોહ અનઈ સંયોગિ ગુણઠાણઈ હિજિ એક સાતા વેદનીય બાંધછે. અયોગિ ગુણઠાણ છે એકઈ તિ ન બાંધશું. નારકી અનઇ રેવનઇ પહિલા આરિ ગુણઠાંણાં હુઇ. મિથ્યાત્વ ગુણઠાંણઈ નારકી ૧૨૦ પ્રકૃત્તિ માંહિ ૧૦૦ પ્રકૃત્તિ બાંધઈ. દેવગતિ, દેવાનું પૂર્વી, દેવતાનુ આઉખું, નરક ગતિ,
૧૬૪
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
નરકાનૂ પૂર્વીપ, નરકનું આઉખુંક, વૈક્રિય શરીર૭, વૈક્રિય અંગોપાંગć, આહારક શરી૨૯, આહારક અંગોપાંગ૧૦, સૂક્ષ્મ૧૧, અપર્યાપ્તા૧૨, સાધારણ૧૩, એકેંદ્રિય૧૪, બેંદ્રિય જાતિ૧૫, તેંદ્રિય જાતિ૧૫, ચઉરિદ્રિય જાતિ૧૬, સ્થાવર દ્વિક૧૮, આતપ૧૯, જિનનામ કર્મ૨૦ એ ૨૦ પ્રકૃત્તિ ન બાંધઈં. જેહ ભણી નારકી મરી નારકી ન થઇ. દેવ એકેંદ્રિય તેઉ, વાઉ અનઈં વિકલેંદ્રિય ન થાઈં. એતલઉં વિશેષ, દેવ મિથ્યાત્ત્વ ગુણઠાંણð એકેંદ્રિય૧, થાવર૨, આતપ એ ત્રિણિ પ્રકૃત્તિ અધિકી બાંધð. તેહ ભણી ૧૦૩ પ્રકૃત્તિ હુઇં. દેવ કલ્પદ્રુમ રત્નાદિક મઇં મોહે મરી એકેંદ્રિય માહઈં ઉપજ ́. સાસ્વાદન ગુણઠાંણ ́ નારકી અને દેવ ૯૬ છન્નુ પ્રકૃત્તિ બાંધઈં. નપુંશક વેદ, મિથ્યાત્ત્વ, કુંડ સંસ્થાન, સેવાર્તા સંઘયણ એ ચ્યારિ ન બાંધઈં. મિશ્ર ગુણઠાંણઇં દેવ અનઇ નારકી ૭૦ પ્રકૃત્તિ બાંધઈં. અનંતાનુ બંધિયા ચ્યારિă, ઋભ નારાચાદિ સંઘયણ૪, ન્યગ્રોધ પરિમંડલાદિ ૪ સંસ્થાન, સેવાર્ઝ સંઘયણ, અશુભ વિહાયોગતિ૧૩, નીચૈ ર્ગોત્ર૧૪, સ્ત્રીવેદ૧૫, દુર્ભાગ૧૬, દુઃસ્વર૧૭, અનાદેય૧૮, નિદ્રા૧૯, પ્રચલા૨૦, સ્ત્યનર્ધિર૧, ઉદ્યોત૨૨, તિર્યગ્દતિ૨૩, તિર્યગાનુ પૂર્વી૨૪, મનુષ્યાયુ૨૫, તિર્યગાયુ૨૬ એ ૨૬ પ્રકૃત્તિ ન બાંધઈં. અવિરતિ ગુણઠાંણઈં નારકી અનઈં દેવ ૭૨ પ્રકૃત્તિ બાંધŪ. જેહ ભણી જિન નામ કર્મ અનě મનુષ્યનું આઉખું, એ બે પ્રકૃત્તિ, ઈણ ગુણઠાંણŪ અધિકી બાંધઈં. ઈમ તેરે સ્થાનકે ઉત્તર પ્રકૃત્તિનઉં બંધ વિચાર. IIછા ૨૧ ૫.
જે કારણિ જીવ કર્મ બાંધઇ તે કર્મ બંધના કારણનો વિચાર લિખીઇ · છઈં. પહિલું કર્મ બંધનનું કારણ મિથ્યાત્ત્વ કહીઇં. મિથ્યાત્ત્વના ૫ ભેદ. કેહા કેહા માહરું જ દર્શન રુડું, બીજાનું કાંઈ નહીં. ઈસ્યો આપણા દર્શનનો કદાગ્રહ હુઇ તે આભિગ્રહ મિથ્યાત્વ કહીð. મિથ્યાત્ત્વ શાસ્ત્ર ભણનહાર બ્રાહ્મણાદિકની પરિ॰. જેહનો ઈસ્યો અભિપ્રાય સલાઈ દર્શન ભલાં સઘલાઈં રૂડાં ઈત્યાદિ તે અનાભિગ્રહૈક મિથ્યાત્ત્વ કહીઈં. મધ્યસ્થ માની ગોપાલાદિકની પરિઅે. જે અહંકાäિ કરી કાંઈ આપણું મત થાપ, જમાલી ગોશાલાદિકની પરિ તે આભિનિવેશેક મિથ્યાત્ત્વ કહીઇં3. કૂડીનઇં સાચી વસ્તુ અનેં વસ્તુનું નિશ્ચય જાણઇં તિણઇ કરી સાચાઈ જીવાજીવાદિક પદાર્થ
હૂંડી વિચાર
૧૬૫
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
નઈ વિષઈ સંદેહ આણઇ, ન જાણિઇ સાચું કિ કુડૂ ઇત્યાદિ. એ સંશયિક મિથ્યાત્વ અજાણ,જીવને હુઈ, પાંચમું અનાભોગિક મિથ્યાત્ત્વ સર્વ ગહિલ રુપ અચેતન એકેંદ્રિયાદિક નઈ હુઇ. એ પાંચ ભેદ મિથ્યાત્વ કર્મબંધ કારણ. બીજું કર્મબંધ કારણ અવિરતિ કહી છે. તેના ૧૨ ભેદ હુઈ. કર્ણ, ચક્ષુ, નાસિકા, જિહા, સ્પર્શન' એ પંચઇંદ્રિય છઠા મનનું અનિયંત્રણ મોકલું મૂકિવું. અનઈં પૃથ્વીકાય, અપકાય, તેઉકાય, વાઉકાય, વણસઈ, ત્રસકાય એ જ જીવનઉં અનિયંત્રણયો વિણાસ. એ ૧૨ ભેદ અવિરતિના કહીઇ, કર્મબંધ કારણ ત્રીજું ૧૬ કષાય ૯ નવ નોષાય કર્મબંધનું કારણ જે કષાય તીવ્ર પરિણામ મરણઈ આવિઇ નિવર્તય નહીં. વરસ દીસ ઉપરિ ઉત્કૃષ્ટ જાવજીવ રહઈ, તે અનંતાનુબંધિયા કહિછે. તેહનઈ ઉદય સમકિતઈં ન લહઈ. તેહનઈ ઉદય મરઈ તો નરગિ જ જાઈ. અપ્રત્યાખ્યાન કષાય ઉપના તેહનઈ ઐરિ માસ ઉપરિરકે ઉત્કૃષ્ઠ જ વરિસ રહછે. તેહનઈ ઉદય સમ્યકત્વ લહઈ, પણિ દેશવિરતિ શ્રાવકપણું ન લઈ તેહઈ ઉદયઇ કરી તિર્યંચ માંહિ જાઈં. જેહ કષાય ઉપના એ નર દિહાડા ઉપર ઉત્કૃષ્ટ જ ૪ માસ રહઈ, તે પ્રત્યાખ્યાનાવરણી કહી છે. એમનઈ ઉદયઈ સમ્યકત્વ, દેશવિરતિ હુઈ, પુણ સર્વ વિરતિ ચારિત્ર ન હુઇં. તેહન ઉદયઇ હુઉં મનુષ્ય ગતિ લહઈડે. જે કષાય ઉપના અંતર્મુહૂર્ત ઉપરિ ઉત્કૃષ્ટઉં જા પનર દિહાડા રહઇં. તે સંજવલન કષાય કહીયઇં, તેહનઈ ઉદય સમ્યકત્ત્વ, દેશ વિરતિ, સર્વ વિરતિ લહઈ, પુણ કષાયોદય રહિત ચારિત્ર ન લહઈ. તેહઈ ઉદયછે મુઉં દેવલોકિ જાઇ, મોક્ષ ન જા. એ ધ્યારિઇ કસ્સાઇ ક્રોધઈ હુઈ, માનઇ હુઈ, લોભઇ હુઇ, જેઠ ભણી કરવા શબ્દઇ એ ઐરિ કહીશું. એહ ચિહું દૃષ્ટાંત લિખઇ છે. - સંજવલન ક્રોધ પાણી મહિલી લીટી સરિખું. જિમ પાણી માંહિ કાઢી લીટી તત્કાલ મિલઈ તિમ એહુ ક્રોધ તત્કાલ નિવઇ. પ્રત્યાખ્યાનાવરણ ક્રોધ પુલિ મહિલી લીહ સરીખું. જિમ તૈ ધૂલિની રેખ થોડીવાર રહઇ તિમ એહુ ક્રોધ મોડો ફીટઈં. અપ્રત્યાખ્યાન ક્રોધ સૂકા તલાવની ફાટી માટીની રેખ સરીખું. જિમ તે રેખ વરસ દીસઈ મેઘ વૂઠઇં ભાજ, તિમ એટૂ ક્રોધ ૧. લીટી.
૧૬૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
વરસ દિસિ ભાજઇ. અનંતાનુબંધિયો ક્રોધ પર્વત તીરાઈ સરીખઉં, જિમ તે તિહાર જાવજીવ રહેઇ, તિમ એટૂ ક્રોધ જાવજીવ રહઇ. સંજલ નવું માન નિત્રની લાકડી સરખઉં, જિમ તે લાકડી સુખિૐ નમીઇં, તિમ એહવા અહંકારના ધણી સુખિઍ નમઇ ૧. પ્રત્યાખ્યાનીઉં માન કાષ્ટ સરિખું જિમ તે કાષ્ટ ચોપડણ તાપાદિકે કરી ગાઢ દોહિલું નમઈ તિમ એહિમઇ ઉદઇ જીવ કઇ નઇ ૨. અપ્રત્યાખ્યાન નવું માન હાડ સરીખઉં, જિમ શરીરનું હાડ ચોપડિવું, સેકિબું ચામડા બાંધિવાદિક ઉપાય કરી ગાઢ કષ્ટિ નમઇ, તિમ એહન ઉદય અતિ ગાઢઇં કષ્ટિછે નમઈ. અનંતાનુબંધિઉં માન પાટણના થાંભા સરીખું, જિમ તે થાંભ ઊભાવઈ તેવડા ઉપાય કરવું, પુન નમઈં નહી. તિમ એહનઈ, જીવ ભાવઈ તેવડા ઉપાયે નમશું નહીં. સંજવલની માયા શસ્ત્ર કરીઉં ઘસડતાં, જે વંસની છાલિ પડઇ તેહ સરીખી જિમ વાલિ, સુંઆલી ભણી સુખે પાધરી કરાવૈ, તિમ એહનઈ ઉદઈ સુખિહી આની કુટિલતા જાઇ. પ્રત્યાખ્યાનાવરણ માયા, બલદ જાતો જાતો મૂત્રશું તે ગોમૂત્રિકા કહી. તેહ સરીખી જિમ તેહનું વાંકપનુ મઉડું કષ્ટઇં ફીટઈ, તિમ એહનઈ ઉદય જીવની વક્રતા ઘણી અનઇં દોહિલી ફીટઈ.. અપ્રત્યાખ્યાની માયા મીઢા બોકડા અથવા બલદનાં સીંગડા સરીખી. જિમ તેહ વક્રતા ગાઢી હુઈ અતિ ગાઢઈ કષ્ટઇં કાલિંગ બંધનાદિ પ્રયોગે ફેલાઇ તિમ એ માયા જાણવી.. અનંતાનું બંધિની માયા નિબિડવંસજાલના મૂલ સરીખી જિમ તે મૂલ ની વક્રતા ગાઢી હુઇ. આગિ બાલતાં ન બલઈ તિમ એહ માયા કિમઈ ન જાનઇ.. સંજલની લોભ હલદલના રંગ સરિખું, જિમ લૂગડઇં હલદનઉં રંગ તાવડાદિક નઈ સંયોગિઈ સુખઈ જાઇ, તિમ એહૂ સુખિ નિર્વતછે. પ્રત્યાખ્યાનાવરણી લોભ દીવી ગાડલાના ઉગણ કહીઇ, અંજણ સરીખું. જિમ તે લૂગઈ ભાગઉં દોહિલૂ ફીટઈ તિમ એહૂ લોભ ગાઢઇ કષ્ટઇં ફીટઇં.૨. અપ્રત્યાખ્યાન લોભ નરગનાચલાકાદવ સરિખું જિમ તેહનઉં છાંટવું ઈલાગ અતિ કષ્ટઇં ફિટછે એહૂ લોભ ગાઢઇ મહા કષ્ટ છે ફાટઇં. અનંતાનુબંધિઉં લોભ કૃમિ રાગ સરીખું, જિ તે પટેઉલાનઉં કૃમિરાગ કિન્ડઇ ન જાઇ. બાલિઆઈ પૂઠિ રાતડી થાઇ, તિમ એવૂ કિમહુઈ ન ૧. સરળતાથી, ૨. મોડું.
હૂંડી વિચાર
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફેડાઈ.. એવું કષાય ૧૬ હવઇ નવ નોકષાય કર્મબંધનું કારણ. કષાયચ્યું સહચારી ભણી નો કષાય કહીશું. કાંઈ હાસ્યનું કારણ દેખી અથવા ઈમ કહઈ મનઇ વિશેષછે જે હાંસુવઇ, તે કર્મ બંધનું કારણ.. જે જીવનઇ કિસીઇં વસ્તુ ઉપરિ સકારણ નિ:કારણ મન સમાધિ માનઈ. તે રતિ કહીએ કર્મ બંધનું કારણ.. કિસી વસ્તુ ઉપર કારણ નિષ્કારણ મન અપ્રીતિ માનઇ તે અરતિ કહીઇં. કર્મબંધનું કારણ.. જે કિસી વસ્તુ નઇ વિનાસિ અથવા ઈમઈ વિષાદ દુઃખ ઉપજઇ તે શોક કર્મ બંધનું કારણ કહીછે.. જીવન કાંઈ કારણિ, અથવા મનનઇં સંકસ્યોં ભય ઉપજઈ તે ભય કહીઇ, કર્મ બંધનનું કારણ.. કાંઈ અશુચિ વસ્તુ દેખી અથવા મનઈ સંકલ્પી જંહીયાની સૂગ ઉપજઇ તે જુગુપ્સા કહી છે. કર્મબંધનું કારણ.. જે પુરુષ નઇં સ્ત્રી ઉપરિ રાગનઉં અભિલાષ હુઇ તે પુરુષવેદ કહીં. કર્મબંધનું કારણ તૃણના પૂલાની અગ્નિ સરીખું, જિમ તૃણ નો પૂલો લગાડ્યો તાણ્યું મોટી જાલા નીકલછે. પછઈ ઉલ્ટાઈ જાઈ તિમ પુરુષ વેદનઉં પહિલે અભિલાષા તીવ્ર હુઈ પછઈ સ્ત્રી સેવ્યા પૃઠિ તત્કાલ નિવઈ.. સ્ત્રીનઈ પુરુષ ઉપરિ રાગનો અભિલાષા તે કહીશું સ્ત્રીવેદ કારિષ આગિ સરિખો જિમ તે કારિષાનો આગિ પહિલો મંદ હુઈ જિમ જિમ હલાવીયઇ તિમ તિમ અધિક અધિક8 પ્રજવલઇ, તિમ સ્ત્રી વેદઈ પુરુષને સ્પર્શાદિકે કરી અધિક અધિક બાધઇં.૮ પુરુષઈ અનઇં સ્ત્રી વેદઉંપરિ રાગનો અભિલાષ તે નપુંશક વેદ, નગર બલતું ઘણા કાલ લહઈ મોડું ઉલ્હાઈ ઈમ નપુંશક વેદ ઈ દોહિલો નિવર્તઇ.. એ નવ નોકષાય કર્મબંધનું કારણ એ ૨૫ કષાય, ત્રીજું કર્મ બંધનું કારણ. ચઉથું કર્મ બંધનું કારણ ૧૫ યોગ, મનુષ્યના કાયરૂપ વ્યાપાર કહીશું. ૧૫ પાછલિ વરણવી છછે. એવું કારણ પ૭ ભેદ કર્મબંધના કારણ હવઇં. એ કર્મ બંધના કારણ તેરે થાનકે વિચારીયઈ છછે. કિહાં કેતલા હુઇં ઈસી પરશું.
પૃથ્વીકાયનઇં મિથ્યાત્વ ગુણઠાંણદં વર્તતાં પાંચ મિથ્યાત્વમાંહિ એક અનાભોગિક મિથ્યાત્વ, બાર અવિરતિમાંહિ એક સ્પર્શનેંદ્રિયની અવિરતિ અનઇ છે જીવ વધની અવિરતિ જે ભણી પૃથ્વીકાયઇં કરી છઇં જીવની વિરાધના હુઇ, એવું અવિરતિ, સોલ કષાય અનઈં નવ નોકષાયમાંહિ
૧૬૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુવેદ અનઈ સ્ત્રી વેદ ન હુઈ એવું ૨૩ કષાય હુઇં. પનર યોગમાહિ અદારિક મિશ્ર, કાર્મણ, એ ત્રિણિયોગ હુઇ. ૩૪ કર્મબંધના કારણ હુઈ કઈ એક પૃથ્વીકાય નઈં ધરિ ઉપજતાં ઉત્કૃષ્ટ્ર છ આવલી પ્રમાણ સાસ્વાદન ગુણઠાણું હુઇ. તેણી વેલાઅજી શરીર અનઇં ઇંદ્રિય હૂયા નથી. તેમ ભણી મિથ્યાત્વ, સ્પર્શનેંદ્રિય, ઔદારિક વર્જી થાતા ૩૧ તેતીવારઇ હુઇ. કર્મબંધના કારણ ઈમ અપકાયમાંહિ અનઈં વનસ્પતિ કાયમાંહિ મિથ્યાત્વ ગુણઠાણ૮ ૩૪ સાસ્વાદન ગુણઠાણાની વેલાં ૩૧. તેઉકાય, વાઉકાય નઈ ૧ એક મિથ્યાત્વ જ ગુણઠાણુંઉં, તિહાં પાછિલાં ૩૪ કર્મબંધના કારણઇં. વલી એતલો, વિશેષ જે પર્યાપ્ત બાદર વાઉકાય નઈ વૈક્રિય કરવાની લબ્ધિ હુઇં. તેહનાં વૈક્રિય મિશ્ર ર યોગ અપિકા હુઇં. તેહ ભણી તેહને ૩૬ હુઇં. બેંદ્રિયને મિથ્યાત્વની, પૃથ્વીકાયની પાહિ જિન્હેંદ્રિયની અસત્ય, મૃષાભાષા. એ બિ અધિકાં તેહ ભણી ૩૬. સ્વાસોદન વેલાં ઇંદ્રિય શરીર ભાષાદિક કાંઈ હુ નથી, તેહ ભણી ૩૧. સેંદ્રિય નઈં મિથ્યાત્વ ગુણઠાંણઈ નાસિકા ઇંદ્રિયની અવિરતિ વાધી તેહ ભણી ૩૭, સાસ્વાદનિ ૩૧. ચઉરિદ્રિય નઈ ચક્ષુરિંદ્રિય અધિકું, તે ભણી તેહનઈં મિથ્યાત્વ ગુણઠાણૐ ૩૮, સાસ્વાદનિ ૩૧. અસંજ્ઞિયા તિર્યંચ પંચેદ્રિયનઇં કર્ણપ્રિય અધિકું તેહ ભણી તેહ નઈં ૩૯, સાસ્વાદનિ ૩૧ અનઇં સંશિયા નિયંચ પચેંદ્રિયનઈં મિથ્યાત્વ ગુણઠાંણઇં આહારક શરીર અનઇ આહારક મિશ્ર ર યોગ વર્જી બીજી પ૫ પ્રકૃત્તિ હુઇ. સાસ્વાદનિ ૫ મિથ્યાત્ત્વ ટાલી બીજી ૫૦ હુઇ. મિશ્ર ગુણઠાણઈ આરિ અનંતાનુબંધિયા અનઇ અદારિક મિશ્ર, વૈક્રિય મિશ્ર, કામણ એ સાત ટાલી બીજી ૪૩ કર્મબંધના કારણ કહીશું. અવિરતિ ગુણઠાંણઈ અદારિક મિશ્ર, કામણ એ ત્રિણઈ યોગ હુઇ. તે ભણી ૪૬. દેશવિરતિ ગુણઠાંણઈ અપ્રત્યાખ્યાનાવરણી આરિ કષાય, અદારિક મિશ્ર૧, કામણ, ત્રસ જીવના વધની અવિરતિ એ સાત ટાલી, બીજી ૩૯ હુઇ. મનુષ્યનઇં એહ પાંચે ગુણઠાંણે તિર્યંચની પરિ જાણિવું. ગુણઠાંણદં પ્રત્યાખ્યાનાવરણી કષાય ચ્યારિ થાકતી. ઈગ્યાર અવિરતિ એ બે પનર પ્રકૃત્તિ વર્જી આહારક, આહારક મિશ્ર, એ બે જોગ સહિત ૨૬ હુઇ. અપ્રમત્ત ગુણઠાંણઈ ક્રિય મિશ્ર, આહારક મિશ્ર વર્જી ૨૪ હુઇ. નિવૃત્તિ બાદર
હૂંડી વિચાર
૧૬૯
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
નારકી નઈ જઈ કર્મ ન બાંધઈ સીજઇ સમેઇ એ
વૈક્રિય શરીર, આહારક શરીર, એ બે વર્જી ૨૨ હુઇ, અનિવૃત્તિ બાદર હાસ્ટ પર્ક ટાલી બીજી સોલ હુઇં. સુક્ષ્મ સંપરાય ગુણઠાણઈ ત્રિવેદ અનઈ સંજલનો ક્રોધ, માન, માયા પ્રકૃત્તિ ટાલી ૧૦ હોઈ, ઉપશાંત મોહૈ અંતઇ ક્ષીણ મોહૈ અનઈ સંકલનનો લોભ ટાળી ૯ ઇ. સંજોગિ ગુણઠાંણઈ સાત (૭) હુઇ. અદારિક, અદારિક મિશ્ર, કાર્મણ, સત્યમન, અસત્ય મૃષામન, સત્ય વચન, અસત્ય મૃષા વચન, એ સાત યોગ હુંછે. બીજા એકઈં કર્મબંધના કારણ ન હુઇં. તેહ ભણી એક સાતા વેદનીય એકઈ સમઈ બાંધ્યું. બીજે સમયે વે, ત્રીજઇ સમે છે એહ બંધ બાંધછે. અયોગિ ગુણઠાંણઈ કોઈ કર્મ ન બાંધશું. તેહ ભણી એક કર્મબંધનું કારણ ન હુઇ. નારકી નઈ અદારિક, અદારિક મિશ્રર, આહારક, આહારક મિશ્ર, પુરુષવેદ, સ્ત્રીવેદ૬, એ છ પ્રકૃત્તિ ટાળી, એકાંવન પ્રકૃત્તિ કર્મબંધના હેતુ હુઇ. સાસ્વાદન ગુણઠાંણદં પાંચ મિથ્યાત્વ ટાલી બીજી ૪૬ હુઇં. મિશ્ર ગુણઠાંણઇં આરિ અનંતાનુબંધિ, વૈક્રિય મિશ્ર, કાર્મણ એ છે ટાળી બીજાં ૪૦ કર્મબંધના કારણ હુઇં. અવિરતિ ગુણઠાંણે વૈક્રિ૧, કાર્પણ, યોગ સહિત એવં ૪૨ હુઇ. દેવનેં મિથ્યાત્વ ગુણઠાંણશું આદારિક મિશ્ર, આહારક મિશ્ર’ એ આરિ અને વેદ નપુંશક ટાળી બીજા પર કર્મબંધના કારણ હુઇ. સાસ્વાદન ગુણઠાંણદં પાંચ મિથ્યાત્વ ટાળી બીજા ૪૭ હુઇ. મિશ્ર ગુણઠાંણઈ ઐરિ અનંતાનુબંધિયા, વૈક્રિય મિશ્ર, કાર્પણ યોગ એ છ વર્જી બીજા ૪૧ કર્મબંધના કારણ હુઇ. અવિરતિ ગુણઠાંણઇ વૈક્રિય મિશ્ર, કામણ સહિત ૪૩ કર્મબંધના કારણ હુઇ. આગલિ ગુણઠાણાં નારકી અનઈ દેવનઇ એકુ ન હુઇ. ઇસિ પરિ તેરે થાનકે કર્મબંધના કારણ જિહાં જેતલાં હુઈ તે વિચારિયા. બીઈતિ કર્મબંધ વિચાર..
અથ અલ્પ બહુત વિચાર : પૃથ્વી મળે જે મેરુ છછે તેહનઈ મધ્યભાગિ આઠ આકાશ પ્રદેશ રૂપ ચક કહીછે. તેહતઉં દસઇ દિસઇ દિસિ નીકઇં. તિણઇં રુચિકિ ઐરિ આકાશ પ્રદેશ ઉપરિ આરિ હેઠલિ ઉપરિલાં. ચિહું આકાશ પ્રદેશનઉં આરિ જિ આકાશ પ્રદેશ શ્રેણિ પ્રમાણ ઉર્ધ્વ દિસિ લોકાંત ગામિની નકલશું. હેઠલાં ચિહું આકાશ પ્રદેશ આરિ આકાશ પ્રદેશ શ્રેણિ પ્રમાણકા લોકાંતગામિની અધોદિસિ નીકલશું. તેહ જિ
૧૭૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચિહું વિચિત્યાં પ્રદેશ તર્લ્ડ ઈકેકા આકાશ પ્રદેશની શ્રેણિ રુપ મુકતાવલી સરીખી તિરછી થ્યારિ વિદિસી, નીકલઇં. તેહઈ ચિહું વિચાલઈ થ્યારિ મહાવિદિસિ બિ પ્રદેશ થઉં આરંભી બિહું પ્રદેશો વાધતી ગાડાના ઊંધિ સરીખી લોકાંત, લાગી ચિહું પ્રદેશાત્મક નીકલશું. સ્થાપના ઉર્ધ્વ દિસિ અધોદિસિં એક એક પ્રદેશાત્મક, ચિહું વિદિસિં પુણ કેવલી એ જીવ રહી ન સકઇં. જે તે જિ આકાશ પ્રદેશ રહઇ, તેહ ભણી ચિહું મહાદિસિ અલ્પબદુત્વ વિચારીશું છઇં. પૃથ્વીકાય જીવ દક્ષિણ દિસિ થોડઉં. જેહ ભણી રત્નપ્રભા પૃથ્વી માં દક્ષિણ દિસિ ભવનપતિના ભુવન ઘણા છઇં. તિણઈ કરી પોલાડિ ઘણી, જિર્ણ પોલાડિ ઘણી તિણે પૃથ્વીકાય થોડવું. દક્ષિણ પાહિ ઉત્તર દિસિ વિશેષાધિક, જેઠ ભણી ઉત્તર દિસિ ભવનપતિના ભવન થોડાં. ઉત્તરપાંહિ પૂર્વ દિસિ પૃથ્વીકાય ઘણું, જેહ ભમી પૂર્વ દિસિ લવણ સમુદ્રમાંહિ છ ચંદ્રમા, છ સૂર્યના દીપ. પૃથ્વીકાય રૂપ અધિક છઈ. પશ્ચિમ દિસિં તે ચંદ્ર સૂર્યના દ્વીપ છઇં, અનઇં લવણ સમુદ્રના સ્વામીનો નિવાસ ૧૨ સહસ્ત્ર જોયણ લાંબઉ પિહુઉં બહુત્તરિ જોયણ સહસ્ત્ર જોયણ ઊંચકું ગોતમ દ્વિીપ અધિક છઈ. તે ભણી પશ્ચિમ દિસિ સર્વ ઘણા પૃથ્વીકાયના જીવ જાણિવા./૧
અપકાયના જીવ પશ્ચિમ દિસિ થોડા. જેહ ભણી લવણસમુદ્રમાંહિ પશ્ચિમ દિસિ ચંદ્ર સૂર્યના દ્વીપ તથા ગોતમ દ્વીપ છછે. તેણે પાણીની થાહર રૂધિ તેહ ભણી બીજા દિસિ આશ્રી, પશ્ચિમ દિસિં અપકાય થોડા. પશ્ચિમ પાંહિ પૂર્વ દિસિં અપકાય ઘણુ, જેઠ ભણી તિહાં ચંદ્ર સૂર્યના દ્વીપ છઈ પણિ ગોતમ દ્વીપ નથી તેણે કરી પૂર્વ દિસિ પણી અધિકે. તેહ પાણિ દક્ષિણે અધિકે. જેમ ભણી તેણી દિસિં ચંદ્ર સૂર્યના દ્વીપ નથી. દક્ષિણ પાહિ ઉત્તર દિસિં પાણીના જીવ અતિ ઘણાં. જેહ ભણી તેણી દિસિ દીપાદિક કાંઈ નથી. અનઈ વલી માનુષ ક્ષેત્ર બાહિરિ, સંખ્યાતમઈ લીપિ ઉત્તર દિસિ સંખ્યાતા જોયણની ક્રોડી લાંબૂ પિહુલું માનસ સરોવર છઇ, તે પાણી તિહાં અધિકુ.રા.
તેઉકાય દક્ષિણનઈ ઉત્તર દિસિ થોડઉં. જેમ ભણી તેઉકાય ત૬ આરંભ મનુષ્ય જિ કાર છે, તે મનુષ્ય એહ ચિહું દિસિ ભરત એરવતાદિક ક્ષેત્રે થોડા,
હૂંડી વિચાર
૧૭૧
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેહ ભણી તેઉકાય થોડઉં. તે ચિહુ દિસિં પાંહિ પૂર્વ દિસિં સંખ્યાત ગુણે અધિકઉં. જેઠ ભણી પૂર્વ દિસિ મહાવિદેહ ક્ષેત્રના મનુષ્યયાદિક આરંભના કરણાહાર ઘણા. પૂર્વઈ પાહિ પશ્ચિમ દિસિ તેઉકાય ઘણઉં. જેહ ભણી મહાવિદેહિ, પશ્ચિમ દિસિ મે થક સહસ્ત્ર જોયણ ભુઈ ઊંડી થાતી જાય છઇં. તિહાં ગામ ઘણાં તેહ ભણી મનુષ્ય પાકાદિક ના કરણાહાર તે ભણી પશ્ચિમ દિસિ તેઉકાય ઘણઉં..
વાઉકાય બીજી દિસિં પાહિ પૂર્વ દિસિં થોડઉં, પશ્ચિમ દિસિ ઘણેરઉં. જેહ ભણી પશ્ચિમ દિસિ સહસ્ર જોયણ જાણ. ભુઇ ઊંડી થાઇ છઇ તિહાં પોલારિ થાઉં ઘણઉં ઘણઉં. જિહાં જિહાં પોલારિ તિહાં તિહાં વાઉં ઘઉં. પશ્ચિમ દિસિના પાંહિ ઉત્તર દિસિ વાઉં ઘણઉં. જેઠ ભણી રત્નપ્રભા પૃથ્વી મધ્ય ઉત્તર દિસિ ભવનપતિના ભવન છઇં. તેહ ભણી તેણે પોલારે કરી વાઉં ઘણ૩. ઉત્તર દિસિં પાંહિ દક્ષિણ દિસિ ઘણેરઉં. વાઉં જેહ ભણી દક્ષિણ દિસિ ભવનપતિ નઈ ઈકેકા નિકાયિ ઉત્તરના પાંહિ, આરિ ઉર લાખ ભવન અધિકાં છઇં તેહ ભણી તેણી પોલારિ વાઉં અધિકેરઉં.il૪ll
નીલગિ પ્રમુખ વનસ્પતિકાય, સાંખ, સીપ પ્રમુખ બેંદ્રિય તથા તેંદ્રિય, મત્સ્ય, કછપાદિક સંશિઆ પચેંદ્રિય તિર્યંચ જિણે “દિકસિ પાણી ઘણું તીણઈ દિસિં ઘણા. તેહ ભણીઅ થાપની પરિ જાણિવા. પશ્ચિમ દિસિં થોડા, તેહ પાહિ ઉત્તરઈં ઘણા. ૧૦ મનુષ્ય દક્ષિણ દિસિ ભરતાદિ ક્ષેત્રે ઉત્તર દિસિં એરાવતાદિ ક્ષેત્રે થોડા. પ્રાહિ તેતલા તેતલા પૂર્વ દિસિં મહાવિદેહ ક્ષેત્રિ મોટા ભણી અસંખ્યાત ગુણઈ અધિકા. પશ્ચિમ દિસિ મહાવિદેહ ક્ષેત્રિ અધી લૌકિક ગ્રામ અતિ ઘણાં છઇં. તે ભણી તિહાં વિશેષાધિક જાણિવાં. ૧૧. નારકી સાતમી નરક પૃથ્વીઇં દક્ષિણ દિસિ ટાલી બીજી ત્રિહું દિસિં થોડાં. તેહાં ત્રિહ દિસિં પાહિ એકલી દક્ષિણ દિસિ અસંખ્યાત ગુણીઍ અધિકા. તેહ પાહિ છઠ્ઠી નરક પૃથ્વીઇ પૂર્વોત્તર પશ્ચિમ ત્રિહું દિક્સિના નારકી અસંખ્યાત ગુણેૐ અધિકા. તેહ પાહિ છઠીઈ જિ નરક પૃથ્વીઇ દક્ષિણ દિસિ નારકી અસંખ્યાત ગુણઈ અધિકા. તેહ પાહિ પાંચમીઍ પૂર્વોત્તર પશ્ચિમ દિસિંના નારકી અસંખ્યાત ગુણઈ અધિકા. તેહ પાંચઈ જિ દક્ષિણ દિસિંના નારકી ૧. રસોઈ, ૨. દિશામાં.
૧૭૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
અસંખ્યાત ગુણઈં અધિકા. ઈમ ચઉથી, ત્રીજી, બીજી, પહિલીઇં. પૂર્વોત્તર પશ્ચિમ દિસિંના નારકી પાહિં. દક્ષિણ દિસિના નારકી અસંખ્યાત ગુણઈં. અધિક જાણિવા જેહ ભણી પૂર્વોત્તર પશ્ચિમ દિસિ સવિ હું નરકે પુષ્પાવકીર્ણ નરકાવાસા થોડા છઇં. તેહ પ્રહિÛ સંખ્યાનાઈ જિ જોઅણ પ્રમાણ છઇં. તેહ ભણી તિહાં નારકી થોડાં. સવિ હૂં વિશેષ દક્ષિણ પુષ્પાવકીર્ણ નરકાવાસા ઘણા છઇં. તે પ્રાહŪ અસંખ્યાતઉં જોયણ પ્રમાણ છð. અનઈં કૃષ્ણ પાક્ષિક જીવ ઘણા. દક્ષિણ દિસિÛ ઉપજઇ. સંસારમાંહિ ઘણા કૃષ્ણ પાક્ષિક જીવ છઇં. જીવ જેહ જીવનě સંસાર અર્ધ પુદ્ગલ પરાવર્ત ઉપરિહઉં છઇં, તે કૃષ્ણ પાક્ષિક કહીઇં, અનઇ જેહનÛ સંસાર અર્ધ પુદ્ગલ પરાવર્ત માંહિ આવિય હુઇં, તે શુક્લ પાક્ષિક કહીઇં. ૧૨. વ્યંતર દેવ પૂર્વ દિસિ થોડા. જેહ ભણી પૂર્વ દિસિંÛ થોડી પોલાડિ. સૂર્ય, ચંદ્ર અને દ્વીપ કરી. જિહાં પોલાડિ ઘણી તિહાં વ્યંતર ઘણા ફિરઇ. પૂર્વ દિસિંના પાહિ પશ્ચિમ દિસિં વ્યંતર ઘણા, જેહ ભણી પશ્ચિમ મહાવિદેહ ક્ષેત્ર સહસ્ર જોયણ ઊંડી ભુઇં છઇં. તેહ ભણી તીણઇં પોલાડિ વ્યંતર ઘણા ફિરઇં. યદ્યપિ પશ્ચિમ દિસિં ગોતમ દ્વીપ અધિક છઇં. તેહુઇ અધોલૌકિક ગ્રામની ખાડ સહસ્ર જોયણ પ્રમાણ ખ્યાત પૂરિત ન્યાયÛ કરી અધિકીઈં જિ હુઇં જોતાં પશ્ચિમ દિસિના પાંહિ ઉત્તર દિસિ થોડા ભવનની પોલાડિ ઘણી છઇં, તેહ ભણી તિહાં વ્યંતર દેવ ઘણા. ઉત્તર પાહિં દક્ષિણ દિસિ ભવન ઘણાં છઇં, તિણઇ પોલાડિ વ્યંતર દેવ ઘણા. જ્યોતિષી દેવ પૂર્વ પશ્ચિમ દિસિં થોડા અનઇ આપણ માંહિ માંહિ સમા તેહ પાંહિં દક્ષિણ દિસિં વિશેષાધિક. જેહ ભણી કૃષ્ણ પાક્ષિક જીવ દક્ષિણ દિસિં ઘણા ઉપજઇ. તેહમાંહિ ઉત્તર દિસ ઘણા જ્યોતિષી. જેહ ભણી માનસ સરોવર ક્રીડા નઈં કારણ ઘણા જ્યોતિષી આવઇં. અન વલી તેહના રુપ દેખી માનસરોવરનાં મચ્છ નીઆણૂં કરી અનસણ લેઇ મરી ઘણા ઉત્તર દિસિંના જોતિષી માંહિ ઉપજઇં. તિણઇં કરી ઉત્તર દિસિં જ્યોતિષી અતિ ઘણા. ભવનપતિ પૂરવ અનઇં પશ્ચિમ દિસિં થોડા. જેહ ભણી તીણઇં બિહુ દિસિં ભવન થોડાં છઇં. તેહ બાહિં ઉત્તર દિસિ ભવનપતિ અસંખ્યાત ગુણઈં અધિક. જેહ ભણી ભવનપતિનાં ભવન ઉત્તર દિસિં ઘણાં છઈં. તેહ પાહિં દક્ષિણ દિસિ નિકાયઇં ચ્યારિ ચ્યારિ લાખ ભવન તે અધિકાં છઇં. કૃષ્ણ
હૂંડી વિચાર
૧૭૩
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાક્ષિક જીવ દક્ષિણ દિસિ ઘણા ઉપજઇ. સૌધર્મશાન, સનતકુમાર, માહેંદ્ર એ ચિહું દેવલોકે પૂર્વ અનઈ પશ્ચિમ દિસિં થોડા. તેહ પાહિ ઉત્તર દિસિં અસંખ્યાત ગુણઈ અધિકાર જેહ ભણી યદ્યપિ આવલીગત વિમાણ ચિહું દિસિ સરીખાં છઇં. પણ ઉત્તર દિસિં અસંખ્યાત જોયણ વિસ્તાર પુષ્કાવકીર્ણ વિમાણ ઘણા છઇં. તે ભણી તિહાં અસંખ્યાતગુણા દેવ ઉત્તર દિસિ પાહિ દક્ષિણ દિસિ દેવ વિશેષાધિક. જેહ ભણી તિહાં પુષ્પાવકીર્ણક વિમાન ઘણાં. અનઇ કૃષ્ણ પાક્ષિક જીવ દક્ષિણ દિસિં ઘણા ઉપજઇં. તેહ ભણઈ બ્રહ્મ, લાંતક, શુક્ર, સહસ્ત્રાર એ ચિહુ દેવલોક પૂર્વ પશ્ચિમોત્તર એ ત્રિણેદિસે દેવ થોડા. તેહ ત્રિહુ દિસિં પાહિ દક્ષિણ દિસિં અસંખ્યાત ગુણઈ અધિકા જેહ ભણી તિહાં કૃષ્ણપાક્ષિક જીવ ઘણા ઉપજઇ. આનત પ્રાણતાદિક ઉપલે દેવલોક પ અનુત્તર વિમાન, ૯ રૈવેયક એતલે થાનકિ, પ્રાહમેં દેવ સરીખા. ચિહું દિસે જેહ ભણી તિહાં મનુષ્યઇ જિ ઉપજઇ, બીજો ન ઉપજઇ. ઈમ તેરે થાનકે દિસિ આશ્રયી અલ્પબદુત્વ વિચારિઉં. ઈતિ બાલાવબોધ વાર્તાપા વિચારા.
અથ શ્રી સમ્યક્ત્વનાં સપ્તષષ્ટિ ભેદ લિખ્યતે. શ્રદ્ધાન-૪, લિંગ-૩, વિનય-૧૦, શુધ્ધિ-૩, દોષ ત્યાય-૫, પ્રભાવક-૮, ભૂષણ-પ, લક્ષણ-૫, જયણા-૬, આગાર-૬, ભાવના-૬, સ્થાનક-૬ એવં ભેદ ૬૭. તત્ર યદ્યપિ જીવાદિ તત્ત્વ વિચાર જાણઇ તથાપિ સાંભલઈં.૧. જે મહાત્મા પરમાર્થ જાણઈ તેનિ સેવા કરશું. ૨. સમકિત્વ લેઈ કરી છાંડિય નહીં.૩. સંગ ત્યાગ, જે સહજઈ મિથ્યાત્વી તેહનો સંગ પરિહાર.૪. એવાં શ્રદ્ધાનાં ભેદ.૪. સિદ્ધાંત સુહણા, સિદ્ધાંત પુસ્તક લિખાવણની અત્યંત વાંછા.૧. યતિધર્મ તથા શ્રાવકધર્મ કરવાની વાંછા.૨. દેવ ગુરુ વૈયાવૃત્ય નિશ્ચઉં.૩. એ સમ્યકત્વનાં લિંગ ત્રણ જાણિવા. વિહરમાણા તીર્થકર ૧, મોક્ષ પ્રાપ્ત ૨, વીતરાગ પ્રતિમા ૩, સિદ્ધાંત ૪, એ ચ્યારિ ધર્મ પ, ચારિત્ર ધર્મ પ્રતિપાલક મુનિ ૬, આચાર્ય ૭, ઉપાધ્યાય ૮, ચતુર્વિધ સંઘ ૯, સમ્યક્ત્ત્વ ૧૦ એહનો વિનયછે તિ વિનય ભેદ.૧૦.
૧૭૪
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
જિન અનઇ જિણશાસણમેલ્હિ કરી અપર સમસ્ત દર્શન અસાર ઇસ્યુ મન ચિંતવીય સો મન શુધિ.૧. શ્રી વીતરાગ દેવ આરાધતાં જઈ કાર્ય સિધો તે સિધો, તદર્થ અપર દેવ સર્વથા આરાધું નહીં. ઈસ્યું વચન કહિ બોલછે તે વચન શુધિ. ૨. કહીં કહીં વાર કોઈ છેદ ભેદ કરેઇં મહા કષ્ટ દિખાડઇ તથાપિ અપરિ મિથ્યાષ્ટિ દેવ પ્રણમિયછે નહીં તે કાયક શુધિ ૩. એવું શુધિ./૩ી. ૬ના શ્રી સર્વજ્ઞ ભાષિત જીવ, અજીવ, પુન્ય, પાપ, આશ્રવ, સંવર, નિર્જરા, બંધ, મોક્ષ નામક નવ તત્ત્વ વિષઈ સંદેહ સંશંકા.૧. દયા ગુણ લેશ અથવા કાંઈ એક ચમત્કાર દેખી કરી અપર દર્શનિની વાંછા આકાંક્ષા.૨. જિનોકત ધર્મ કરતાં કો જાણશું ફલ છઇ કશું નહીં તે ફલ વિષય સંદેહ વિચિકિત્સા.૩. મિથ્યાષ્ટિ પ્રશંસા.૪. મિથ્યાદષ્ટિ તણો પરિચવું, મિથ્યાદષ્ટિ સંસ્તવ.૫. એ પાંચ દૂષણ વિજિવા. કાલોચિત સિધાંતધરુ, ચતુર્વિધ સંઘરુપા તીર્થ પ્રવર્તાવીયું. પાવયણી.૧. વ્યાખ્યાન લબ્ધિગઉ સમ્યગૂ જ્ઞાન પ્રકાશ નિરી-ભવ્ય જીવ પ્રતિબોધકુ-ધર્મ કથા.૨. પ્રત્યક્ષાદિ પ્રમાણ કુશલ પર વાદિ નિર્ધાટન સભાર્થ રાજ દ્વાર લબ્ધ જય પત્ર-વાદી.૩. અષ્ટાંગ નિમિત્ત વેત્તા મોટઇ સંઘ કાજિ નિમિત્ત પડયું જઇ – નિમિત્ત.૪. ઉત્કૃષ્ટ તપિકારી જિન પ્રભાવંત તપસ્વી. ૫. મંત્ર વિદ્યા પ્રવીણ-વિદ્યાવંત.૬. સંઘયણ નિમિત્ત જિન બિંબ જિનગૃહાદિ નિમિત્ત ચૂર્ણ સંજોગ સિધિ પ્રકાસ – સિદ્ધ.૭. કવિત્વ કલા નિપુણ – કવુિં. ૮. ઇંસી પરિ આઠે પ્રકારે સામર્થિ વિદ્યમાન સમ્યકત્ત્વધારી પ્રભાવક હોઈ. સર્વદિન કૃત્યાદિ ક્રિયા કલાપ વિષયે સમ્યગ જાણિવું - કૌશલ્ય.૧. જિન જન્માદિ ભૂમિ દ્રવ્ય તીર્થ, શ્રી શ્રમણ સંઘ અથવા પ્રથમ ગણધર ભાવતીર્થ. ઈન્ડ બિહું તીર્થની સેવા તીર્થ સેવા.૨. પ્રવચનઇ,
વિનય, વૈયાવૃત કરણરૂપ – ભક્તિ.૩. કહનું મન કિસ્સા હી કારણ ૧. અને.
હૂંડી વિચાર
૧૭૫
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
લગી જિન ધર્મ ઉપરિ અથિર થિર કીજઇ - સુથૈયુ.૪. અનેક ધર્મ કર્તક કરીત શાસનઉન્નતિ કરણ - પ્રભાવના. ૫. એ પાંચ ભૂષણ. મિથ્યાત્વ, કદાગ્રહ નિવૃત્તિ - ઉપસમ ૧, અત્યંત મોક્ષ વાંછા - સંવેગ ૨, નારકાદિ મહા દુઃખ વિષઈ મન ઉદ્વેગો - નિર્વેદ ૩, મિથ્યાત્વ લગી એ બાપુડાઉં, દુઃખ, પામસ્યઈ કોઈનુંપ્રકાર છઇ જિણિ સમ્યકત્ત્વ લિયૐ ઈસી પરિપરદુ:ખફેડણ વાંછા - અનુકંપા ૪, વીતરાગ ભાષિત જીવાદિ પદાર્થ છઈ ઈસી બુદ્ધિ - આસ્તિકય ૫. એ સમ્યકત્ત્વના પાંચ લક્ષણ. હાથ જોડણ સિર નામન પુષ્પાદિ પૂજન (પુષ્કાદિ પૂજન) એ વંદિન૧. વનિ કરી ગુણ સ્તુતિ કરણ-નમસ્કાર ૨. આદર પૂર્વક ભોજન, સ્થાનાદિ-દાન ૩. વારેવારે દિયતો-અનુપ્રદાન ૪. કુશલ છૐ હનઈ ઈત્યાદિ સ્નેહપૂર્વક પુછઇ સો-આલાપ ૫. વલી વલી પૂછશું તોસંલાપ ૬. મિથ્યાત્વ દેવતા, મિથ્યાત્વની દર્શની, મિથ્યાદષ્ટિ પ્રીત અહનું પ્રતિમા ઈહનઇ વિષઈ પૂર્વોક્ત છ બોલ ન કરણા એ ષટુ પ્રકાર જયણા. નગરાદિ સ્વામી રાજા પરાણઈ કરાવશું તો – રાજ્યાભિયોગેણં ૧. દુષ્ટ મિત્ર, સ્વજન, સંબંધિ, બાંધવ, મિલિ કરી માંડઇ કરાવઈ સો ગણાભિયોગેણં ૨. પરાક્રમ, ઐશ્વર્યવંતિ હવિ કરી કરાવઈ સો બલાભિયોગેણે ૩. દુષ્ટ મિથ્યાદષ્ટિ દેવતા કારાવ સો દેવાભિયોગેણે ૪. માતૃ પિતૃ પ્રમુખ ગુરુ પરાણઈ કરાવઈ સો ગુસનિગ્રહણ ૫. કહી વાર કાંતાર અટવીમાંહિ પડિઉં, અથવા નિર્વહી નસકઇ આજિવિકા નિમિત્ત મિથ્યાત્ત્વની સેવા કરઈવિસુવિતિ કંતારણે ૬. અપવાદ પદિ એ આગાર છ છીંડી જાણિવી. ધર્મકલ્પદ્રુમ ફલતો દિયઇ જઈ સમ્યક્ત્વ મૂલ દઢ હવઇ. ૧. ધર્મનગર પ્રદેશ તઉં જો સમ્યક્ત્વ દ્વાર હોવઇં. ૨. યતિ શ્રાવક વ્રત ધવલ ગૃહતો છાંદૐ જો સમ્યક્ત્વ પીઠ વધુ નિશ્ચલ હોઇ.૩. મૂલગુણ ઉત્તરગુણ નિર્મલરત્ન તેહ તણો નિધાન સમ્યકત્વ.૪. ચરણ સપ્તતિકા પ્રધાન ભવ્ય લોકનઈ સમ્યકત્વ મહાપૃથ્વી આધાર. ૫. સભ્ય જ્ઞાન,
૧૭૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચારિત્ર, મનોજ્ઞ રસૌ સમ્યત્વ પાત્રિ સ્થિતિ કરઇ.૬. એ છ ભાવના
ભાવી.
આત્મા છઇં ઈતિ નિશ્ચિયાત પ્રથમ સમ્યકૃત્વ સ્થાન.૧. તેહજ આત્મા દ્રવ્યાપેક્ષા નિત્ય શાશ્વતઉં. ૨. જ્ઞાનાવરણાદિ અષ્ટ કર્મ ઉપાર્જાિઇ ઈણિ કારણિ આત્મા કર્તા.૩. પુણ્ય, પાપ ભોગવઈ અણઇં કારણિ આત્મા ભોક્તા.૪. સકલ કર્મ ક્ષય લગી મોક્ષ છઇ.પ. તેહ મોક્ષ તણલું ઉપાય શુભ ધ્યાનાદિક છઇં. ૬. એ છ થાનક સમ્યક્ત્વ તણા જાણિવા. એવે સપ્તષષ્ટિ ભેદ સંપૂર્ણ બ૬૦.
સમ્યકધારી શ્રાવકનઈ સર્વથા કરિવા અયોગ્ય જિ મિથ્યાત્વ સ્થાનક તે સંક્ષેપિહિ પૂર્વાચાર્ય લિખિતાનુસારિણા જણાવિયઈં છઇં, જાણિ કરિ જે ભવ્ય જીવ ભાગ્યવંત તિણાં દૂરિ છોડવા. જે હરિહર બ્રહ્માદિક લૌકિક દેવ તેહ નઇ પૂજા નમસ્કારાદિ કરણ તથા તેહનઇ દેવ ગૃહીત મિથ્યાત્વ.૧. હાટ બઈસિ વા પ્રમુખ જે કઈ ૪ અપૂર્વ કાર્ય તેહનઇ, પ્રારંભિ આદિ માંગલ્ય નિમિત્ત વિનાયકાદિ નામ ગ્રહણા મિથ્યાત્વ.૨. શશિરોહિણી પ્રમુખ જે મિથ્યાષ્ટિ દેવતાના ગીત જે વિવાહિ ગાઈયછે તે મિથ્યાત્ત્વ.૩. વિવાહિ જે વિનાયક સ્થાપના કીજઇ તથા કરાવિયૐ ત૬ મિથ્યાત્વ.૪. પુત્રાદિક જન્મિ છઠ્ઠી નઈ દિવસ કુલ દેવતાદિ પૂજને મિથ્યાત્વ.પ. વિવાહાદિ મહોત્સવમાંહિ ભરીશું ભાવિયછે તે મિથ્યાત્વ.૬. શુકલ દ્વિતીયા દિવસે ચંદ્ર પ્રતિ, દશિકા દીજઇ ત૬ મિથ્યાત્વ.૭. ચંડિકાદિક જે મિથ્યાદષ્ટિ દેવતા તેહ બિઠઇં, ઉપાયા ચિત્ત કરશું. માહરદે શમત્વ પુત્રાદિક ભલુ હોસિ તકે હું તુહનઇં ઈસ્યો કરસ્ય ઈત્યાદિ માનઇં ઈછત૬ મિથ્યાત્વ.૮. તોતલા દેવી તથા પ્રહાદિક જઇ પૂજઇ તો મિથ્યાત્વ.૯. ચૈત્ર સુદ-૮ તથા નવમી દિવસિ વિશેષ કરિ જઈ કુલ દેવતિ પૂજિયછે તેવું મિથ્યાત્વ.૧૦. માઘ સુદિ૬ નઇં દિવસિ જઈ સૂર્ય રથની યાત્રા કીજઇ તઉં મિથ્યાત્વ.૧૧. સૂર્ય ગ્રહણ તથા ચંદ્ર ગહણિ દિસિ વિશેષ કરી સ્નાન દાન પ્રતિમા પૂજન જઇ કરશું તઉં મિથ્યાત્વ.૧૨. ધૂલહડી દિનિ જઇ હોલી પ્રદક્ષણાદિ દી જઇત મિથ્યાત્વ.૧૩. પોષ વદિ અમાસિ જઈ પિતર નઈ નિમિત્તિ દીડિયા દિજઇ ત૬ મિથ્યાત્ત્વ.૧૪. પિતરઈ નઈ નિમિત્તિ જઉં પિંડ દાન દીજઇ તકે
હૂંડી વિચાર
૧૭૭
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
મિથ્યાત્ત્વ.૧૫. શનિવાર શનિ પૂજા નિમિત્ત વિશેષ કરી જઈ તિલ તૈલાદિ દીજઇ તઉં મિથ્યાત્ત્વ.૧૬. 'ભાદ્રપદ શુકલ પક્ષિ દૂર્વાષ્ટમી દિને વિશેષ પૂજા વિરૂહાદિ કરણે મિથ્યાત્વ.૧૭. સૂર્ય સંક્રાંતિ દિન વિશેષ પૂજા સ્નાન દાનાદિ કરણે મિથ્યાત્વ.૧૮. રેવંત ગોધન પંથ દેવતાદિ પૂજા તે મિથ્યાત્વ.૧૯. ફાલ્વન કૃષ્ણ ચતુર્દશ્યો શિવરાત્રી રાત્રિ જાગરણાદિ મિથ્યાત્વ.૨૦. ભાદ્રવા વદિ ૧૨ સંતાન નિમિત્ત વચ્છદ્વાદશી કરણે મિથ્યાત્વ.૨૧. ક્ષેત્રે કૃષિ પ્રારંભે સિયાઉઢિ પૂજા તે મિથ્યાત્વ.૨૨. શુકલ સપ્તમી દિવસે વૈદ્યનાથાદે પૂજન, ઉપવાસાદિ કરણ, ગૃહ ગૃહ પ્રતિ સ્ત્રીભિઃ કણ ભિક્ષા ચ.૨૩. ફાલ્ગણે શુકલ નાગ પંચમ્યા નાગ પૂજન.૨૪. પુત્રાદિ જન્મ નિમત્તિ શરાવાણાં વૂઢાનામિકાણાં ભરણું. ૨૫. આદિત્ય નિમિત્ત, સોમ નિમિત્ત, આદિત્ય વારિ, સોમવારિ એકાસનાદિ તપ કરણે.૨૬. કુલ દેવતિ પૂજન તે મિથ્યાત્વ.૨૭. આસોજ, ચૈત્ર માસ શુકલ પક્ષિ, નફરતાં તણઈ દિવસિ નાગ દેવતાદિ જે ઉપવાસાદિ કરણ. ૨૮. બુધાષ્ટમી, અહોષ્ટમી, મહાલક્ષ્મી અષ્ટમી, હીણાષ્ટમી. ૨૯. સ્વર્ણરુપ રંગિત વસ્ત્ર પરિધાન દિને સોભિણે રુપણિ રગિણિ દેવતા વિશેષ આશ્રયી કરી વિશેષ પૂજા લાહણકાદિ દાના.૩૦. માધ માસે ધૃત, કંબલ દા.૩૧. ભાદ્રવા વદિ ૩ કાજલી તૃતીયા ૩૨. મૃતક નિમિત્ત જલાંજલિદાન, તિલ દર્ભ દાનં.૩૩. શ્રાવણ સુદિ ષષ્ટી રાંધણ છફિ.૩૪. ગોપુરઝાદી તોચ્છેદ: ધાત્રાદિના હસ્તે કરણે ૩૫. ભાદ્રપદ માસે અર્કષષ્ટી કરણ.૩૬. માધ શુકલ તૃતીયા ગોરીભક્ત.૩૭. સઉકિ પિતર, પૂર્વજ, અતિ મૂર્તિકારાપણું ૩૮ ઉત્તરાયણ દિને વિશેષ સ્નાનાદિ કરણં.૩૯, ભૂત પ્રેત નિમિત્ત શરાવ દાનં.૪૦. આસો જ સુદિ ૩ ગોમય તૃતીયા.૪૧. વાસુદેવ સ્વસ્વાય એકાદશી, ઉત્થાન એકાદશી તથા ફાલ્ગણ સુદિ એકાદશી, જયેષ્ટ શુકલપક્ષ પાંડવ એકાદશી, ઈહુ સવિતું ઉપવાસાદિ કરણે.૪૨. ગંગા-યમુના સરસ્વતી પુષ્કર પ્રયાગ કેદાર "નનદ પ્રમુખ જે પરતીર્થ તત્ર યાત્રા ઉપયા. કાર્તિક જયેષ્ટક માઘસ્નાનાદિ કીજઇ તો મિથ્યાત્વ.૪૩. માસી૧. ભાદ્ર. શુદિ-આઠમે દુર્વાઅષ્ટમીમાં ઉગેલું અનાજ ખાવું, ૨. હલદેવતા, ૩. સૂર્યનું પૂજન કરે - ભાદ્રવા સપ્તમીને ફલસપ્તમી તથા અનૌદક સપ્તમી, વિજયસપ્તમી પણ કહે છે., ૪. નોરતા, ૫. પોષ મલ્હનામાં બંને પક્ષની આઠમે, બુધવાર હોય તે બધાષ્ટમી કહેવાય.
૧૭૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
વરસી શ્રાધ, છ માસીવરી પ્રમુખ કરણ.૪૪. યવદાનં ૪૫. ધર્મર્થિ પરાઈ કન્યકા પરણાવિયૐ તઉં મિથ્યાત્વ.૪૬. ષષ્ટી પ્રમુખ તિથિ દિવસ અકાંતણુ અવલોવણું ૪૭. મૃતક નિમિત્ત જલ થલ દાન.૪૮. મિથ્યાદષ્ટિ કઈં ધરિ લાહણ૩ દિયછે અથવા તિહના ઘરણ૩ દિયોં લાહનવું નિમિત્ત કૃતસો જીમઇ મિથ્યાત્વ.૪૯. કુમારિકા ભોજન દાન.૫૦. ધર્માર્થ ચૈત્ર માસે ચચ્ચરી દાન.૫૧. વેશાખ શુકલ અક્ષયતૃતીયા દિને અકર્તન લાહણકાદિ દાન ચ.પર. મૃતક નિમિત્તે શંડ વિવાહ.૫૩. જયેષ્ઠ શુકલ ત્રયોદશ્યાં જયેષ્ટિનાં સાતૂ પ્રભૂત દાન.૫૪. અમાવાણ્યાં જામાતુ પ્રભુતીનાં ભોજન ૫૫. ધર્માર્થ કૂપ સરોવરાદિ ખણાવવું મિથ્યાત્વ.પ૬. ક્ષેત્રાદી ગૌચરણ દાણ. ૫૭. વિવાહે વરાત આગમનું સંહિડનક. ૫૮. પિતર મિત્રામાં તઇ ગોસાંઈ નિમિત્ત રોટી દીજઇ જઇ તો મિથ્યાત્વ.૫૯. કાક માર્જાદીનાં પિંડક દાનં.૬૦. પીપલ નિબાદીનાં રોપણે જલ સેચન ચ.૬૧. ભાદ્રવા વદિ ૧૪ અનંત વ્રત બ્રાભણાદિ કથા શ્રવણે ૬૨. ઇંદ્રજાલ દર્શનં.૬૩. ધર્માર્થ અગ્નિ પ્રજવાલ ૬૪. વિપ્ર પ્રસાદ સંન્યાસી જટાધારી જોગી પ્રમુખ લૌકિક, ગુરૂણાં નમન મિથ્યાત્વ.૬૫. મૂલ અશ્લેષા જાતે બાલક ગૃહે બ્રાહ્મણ બુલાવણંત, કૃથિતયા કરણે ૬૬. બ્રાહ્મણ તાપસાદિકોગો તિલ તૈલ વસ્ત્રાદિ દાન, ગ્રહશાંતિ નિમિત્ત ૬૭. જાગરણ, ડાવણ, બલિ દિવારણ, ક્ષેત્રપાલ કરણયર સિંદૂર તિલ ઢાલ શીતલા પૂજન ૬૮. કુડા ચઉથિ.૬૯. 'ઉથડાદશી.૭૦. ભ્રષ્ટાચારી મહાયાજઈ વાંદીય વિહરાંવિઈય તેહનઇ, વસતિ દીજઇ, ભક્તિ પૂર્વક કિજઇ તો મિથ્યાત્વ.૭૧. અનાયતન સેવિયાઁ તો મિથ્યાત્વ.૭૨. ઈત્યાદિ અનેક મિથ્યાત્વ હુઇં.
કૃષ્ણ લેશ્યા કાલી હુઈ. નીલ નીલી હુઇ. કાપોત કોકિલાના વર્ણ સિરીખી હુઇ. તેઉં એ હીંગુલોના વર્ણ સિરીખી હુઇ. પદ્મ એ હરિતાલના વર્ણ સરીખી હુઇ. શુકલએ ખીરપૂર સરીખી હુઇ. એવું જ લશ્યાના વર્ણ કહ્યા. હિવઈ રસ કહીશું છછે. કૃષ્ણ લેશ્યાનુઉં કડૂઉં સરખું હુઇ. નીલ વેશ્યાનો તીખો રસ હુઇ. કાપોત એ કસાયલઉં હુઇ. તેઉં એ પાકા આંબા સિરિખ હુઇ. પદ્મ એ વારુણી સરિખો હું. શુકલુ એ સર્કરા સરિખો હુઇ. કૃષ્ણ ૧. આસો માસની શુક્લદશમીને દિગદશમી કહેવાય છે.
હૂંડી વિચાર
૧૭૯
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
લેશ્યાનો ગંધ મૃતગો સરીખો, નીલ લે. નઉં ગંધ મૃતક સ્વાન સરીખો હુઇં. કાપોત નઉં ગંધ મૃતક સર્પ સરીખો. તેઉં, પદ્મ, શુકલ એ ત્રિહુ લેશ્યાનઉં ગંધ સુવાસૢ. કૃષ્ણ લેશ્યાનો સ્પર્શ કર્વત સરીખો. નીલ લેશ્યા નઉં સ્પર્શ ગાયની જિલ્હા સરીખો હુઇં. કાપોત લેશ્યા નઉં સ્પર્શ વાંસના પાન સરીખઉં હુઇં. તેઉંનો સ્પર્શ બૂરા સરીખો હુઇં. પદ્મ નવનીત સરીખો હુઇ. શુકલ સરીસકુસમ સરીખઉં હુÛ. અસંખ્યાતી અવસપ્પણીકા જેતલા સમઇં હુઇં તેતલા એકેકી લેશ્યઇં પરિણામ જીવનઇં હુઇં. કૃષ્ણ લેશ્યા તણૂ આયુ જધન્ય અંતર્મુહૂર્ત હુઇ. ઉત્કૃષ્ટતઉં તેત્રીસ સાગરોપમ. નીલ લેશ્માનું આયુ ઉત્કૃષ્ટ દસ સાગરોપમ, પલ્યોપમ તણઉં અસંખ્યાતઉં ભાગ વલી ઉપર. જઘન્ય સર્વ અંતર્મુહૂર્ત હુઇં. કાપોત ત્રિણિ સાગરોપમ પલ્યોપમઉં, અસંખ્યાતમઉં ભાગ. તેઉં બિ સાગરોપમ, પલ્યોપમઉં અસંખ્યાતમઉં ભાગ. પદ્મ દસ સાગરોપમ, શુકલ તેત્રીસ સાગરોપમ.
હિવઇં જે કાયનŪ વિષŪ જેતલઉં કાલ લેશ્યા રહઇં. નારકી નઈં દશ સહસ્ર વરસ જધન્ય તઉં લેશ્યા હુઇ. ઉત્કૃષ્ટ ત્રિણિ સાગરોપમ, એક પલ્યોપમ, એક પલ્યોપમઉં વલી અસંખ્યાતમઉં ભાગ એતલઉ કાલ લેશ્યાનઉં પરિણામ નારકી નઈં હુઇં. તિત્રિ સાગરોપમ, એક પલ્યોપમ નઉં અસંખ્યાતમ ભાગ જે જઘન્ય. ઉત્કૃષ્ટ દશ સાગરોપમ, પલ્યનઉં, અસંખ્યાતમઉં ભાગ એવં નીલ લેશ્યાનઉં પરિણામ નારકી નઈં હુઇં. દશ સાગરોપમ પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમઉં ભાગ જઘન્ય સ્થિતિ. ઉત્કૃષ્ટ તેત્રીસ સાગરોપમ એવં કૃષ્ણ લેશ્યાનઉં પરિણામ એકઇ દેહÛ હુઇ નારકીનાં.છો
હિવઇં તિર્યંચ મનુષ્ય નીલ લેશ્યા કહીઈં છઈં. એ કઇં કાઈં એ કેતી લેશ્યા એતલઉં કાલ રહð. તે કહી છઇં. કૃષ્ણ ઉત્કૃષ્ટ અંતર્મુહૂર્ત હુઈં. જધન્ય અર્ધર્મુહૂર્ત હુઇં. કેવલ શુકલ લેશ્યા જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત હુઇ, ઉત્કૃષ્ટઉ પૂર્વકોડિ શુક્લ લેશ્યાનું આયુ. પૂર્વ કોડિનવે વરસે ન્યૂન. કૃષ્ણ લેશ્યા દેવનઈં જઘન્ય ૧૦ સહસ્ર વર્ષ, ઉત્કૃષ્ટ પલ્યોપનાઉં અસંખ્યાતમઉં ભાગ. નીલ લેશ્યા જઘન્ય સ્થિતિ પલ્યન અસંખ્યાતમઉં ભાગ.।।બી
અદારિક અદારિક બંધનî, અદારિક તૈજસ બંધન, અદારિક કાર્પણ બંધન, અદારિક તૈજસ કાર્મણ બંધનકેં, વૈક્રિય બંધન", વૈક્રિય તૈજસ બંધન, વૈક્રિય કાર્યણ બંધન, વૈક્રિય તૈજસ કાર્મણ બંધન-. આહારક ૧. મરેલી ગાય, ૨. શિરીષનાં પુષ્પ જેવો.
૧૮૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
આહારક બંધન†, આહારક તૈજસ બંધન૧૦, આહારક કાર્યણ બંધન૧૧, આહારક તૈજસ કાર્મણ બંધન૧૨, તૈજસ તૈજસ બંધન૧૩, કાર્પણ કાર્મણ બંધન૧૪, તૈજસ કાર્મણ બંધન૧૫. એવં પંચદશ બંધનાનિ. IIII
તેષાં વિવરણં અદારિક કિસુ કહીઇં ? ફૂલ પરિમાણુ એ નીપઉં જે શરીર, કર્મ તે અદારિક કર્મ કેહીઇં. અનઈં આત્મા સાથિ સંબંધિઉં થયું છઇં, જે કર્મ તે અદારિક બંધન કહીઈં. તે આત્મા સાથિ મિલી અનઇં, બીજા તેવા ચૌદરાજ માંહિલા અદારિક શરીર જ યોગ્ય જ છð. કર્મ તે કર્મ પરિમાણું, અદારિક સંઘાતિનŪ કરી. આપણ પણનઈં આત્મા સાથિ સંબંધ કરÛ, અદારિક અદારિક બંધન કહીð, જિમ 'ત્રિણહારક પુરુષ દંતા લીધય. સાથિ એકત્ર કરી, આપણયાસાથિ સંબંધ કરð, તિમ પૂર્વ આત્મ સંબંધ અદારિક કર્મ. અદારિક સંઘાતનઇં કરી નવઉં અદારિક કર્મ આત્મા સાથિÛ સંબંધŪ. તે અદારિક અદારિક બંધન કહીઇં. એવં ૧૫ એ બંધન ઈમઇં જ જાણિવઉં. પાંચ બંધન હુઇં. અદારિક બંધન તૈજસ બંધન, કાર્મણ, આહાર કાર્મણાદિ ૫. આહારક સ્થાનીય અદારિક શરીર કર્મ સંબંધઉં આત્મા દંતાલીય સ્થાનીય. અદારિકાદિ ૫ સંઘાતન તૃણ સ્થાનીય. અદારિકાદિક કર્મ પુદ્ગલ રાશિ. એવં ૧૫ પંચદશ બંધને જ્ઞેયં. ાબા
સંવત ૧૭૫૮ વર્ષે માઘ માસે શુકલ પક્ષે પંચમ્યા તિથૌ શ્રી બેલાબલ બંદિર મધ્યે પ્રથમ ચતુર્માસિક ઉપાધ્યાય શ્રી મતિકુશલજી મહારાજ... શુભં ભવતુ લેખક પાઠકસ્ય શ્રી પ્રસાદાત્, પરોપગારાય, શ્રી રાયકરણસ.
યાદસં પુસ્તકે દૃષ્ટ, તાદસં લિખિત મમ, યદિ સુધ્ધમ શુધ્ધ વા, મમ દોષો ન દીયતે ॥૧॥ ભગ્નપૃષ્ટ કટિ ગ્રીવા, બધ્ધ દૃષ્ટિર ધો મુર્ખ, કષ્ટેન લિખિત શાસ્ત્ર, યત્નેન પરિપાલયેત્. ॥૨॥ તૈલાદ્રક્ષેત્, જલાદ્રક્ષેત્, રક્ષેત્ સિથલ બંધનાત્, મૂર્ખ હસ્તગતા વિદ્યા, એવં વદંતિ પુસ્તકાઃ ॥૩॥ ચંદ્રાર્ક યાવમિદં પુસ્તકં ચિત્રંનંદત્તુ. શ્રી ચાણસ્મા જૈન જ્ઞાન ભંડાર. ચાણસ્મા, જી. પાટણ. ઈતિ શ્રી હુંડી વિચાર સંપૂર્ણ :
૧ તૃણહારક.
હૂંડી વિચાર
।।શ્રી:|| છઃ || છઃ || છઃ ||
૧૮૧
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંવત ૧૭૫૮ વર્ષે, માઘ માસે, શુકલ પક્ષે પંચમ્યાતિથી શ્રી વેલાવલ બંદિર મધ્યે પ્રથમ ચતુર્માસિક શ્રી ધર્મસૂરિ ......... રાજયે ઉપાધ્યાય શ્રી મતિકુશલ મહારાજ........... શુભ ભવતુ લેખક પાઠકસ્ય // શ્રી દાદાજી પ્રસાદાત્ |
પરોપકારી મા II શ્રી રાયકરણસ. શ્લોક-૧ યાદશં પુસ્તક દષ્ટ, તાદર્શ લિખિત મમ !
યદિ શુધ્ધમ શુદ્ધવા, મમ દોષો ન દીયતે I/૧ અર્થ-૧ જેવું મેં પુસ્તકમાં જોયું તેવું લખ્યું છે. (કોપી કરી છે, તેમાં કોઈ
શુદ્ધિ કે અશુદ્ધિ હોય તો મને દોષ ન આપવો. શ્લોક-ર ભગ્ન પિષ્ટ કટિ ગ્રીવા, બધ્ધદષ્ટિરધોમુખ
કરેન લિખિત શાસ્ત્ર, યત્નન પરિપાલયેત્ ારા અર્થ-ર શાસ્ત્ર લખતાં પીઠ ભાગ ભાંગી જાય છે. કેડ, ડોક બહુ દુઃખી જાય
છે. દષ્ટિ સ્થિર એટલે બંધાયેલી રાખવી પડે છે. મુખ નીચું રાખવું પડે છે. આ રીતે ઘણાં કષ્ટથી શાસ્ત્ર લખાય છે. તેથી પ્રયત્ન પૂર્વક
તેનું રક્ષણ કરવું. શ્લોક-૩ તૈલાદ્રક્ષેત્ જલાદ્રક્ષેતુ, રક્ષેત્ શિથિલ બંધનાત્ |
મૂર્ખ હસ્ત ગતા વિદ્યા, એવું વદંતિ પુસ્તકા //૩ અર્થ-૩ આ પુસ્તકનું તેલથી રક્ષણ કરવું. પાણીથી રક્ષણ કરવું. પુસ્તકને
શિથિલ-ઢીલું ન બાંધવું (પણ સારૂં પેક કરવું જેથી જીવ ઉત્પત્તિ ન થાય.) જેમ મૂર્ખનાં હાથમાં ગયેલી વિદ્યા નાશ પામે છે તેવી દશા પુસ્તકની ન કરશો એમ આ પુસ્તક બોલે છે. // ચંદ્રાકી યાવત્ મિદં પુસ્તક ચિર નંદતુ !
જ્યાં સુધી ચંદ્ર સૂર્ય આ જગતમાં રહે ત્યાં સુધી આ પુસ્તક ચિરકાળ સુધી જય પામો.
વેરાવળ બંદરમાં આ પ્રત લખાઈ છે અને છેલ્લે ત્રણ શ્લોક આપ્યાં છે. જે લગભગ ઘણાં ગ્રંથોને અંતે, ગ્રંથ સાચવવા માટેની સૂચના કરવા લખાતાં હોય છે. લહીયાઓ એ લખતાં હોય છે.....
૧૮ ૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
શબ્દાર્થ : જીવ : ચૈતન્ય સ્વરૂપ, ઉપયોગ વાળો જીવ છે, જ્ઞાન, દર્શન,
ચારિત્ર, વીર્ય જેવા ગુણો વાળો જીવ છે. જીવ માટે આત્મા,
ચેતન જેવા શબ્દો પણ પ્રચલિત છે. ગુણ સ્થાનક : જીવાત્માના વિકાસનો ક્રમ દર્શાવતી માહિતી. સાધકના
અંતરંગ પ્રબળ પુરૂષાર્થથી પોતાના પરિણામોની શુદ્ધિ અને વૃદ્ધિ થવાથી કર્મ સંસ્કારોનો ઉપશમ, ક્ષય કે ક્ષયોપશમ ઉત્પન્ન થતા ભાવોથી જીવાત્માની વિશિષ્ટ અવસ્થા તે
ગુણસ્થાનક છે. લેશ્યા : આત્માના કષાયાદિ વાળા પરિણામથી મન-વચન અને
કાયાના યોગની સ્થિતિ. યોગ : કર્મોના સંયોગથી જીવના પ્રદેશોનું સંકોચન કે વિસ્તાર થાય
તે યોગ છે. મન, વચન અને કાયાના શુભાશુભ
પરિણામની સ્થિતિ. ક્રિયામાં આ ત્રણની એકતા તે યોગ છે. સમકિત : વીતરાગ કથિત દેવ-ગુરુ અને ધર્મ પ્રત્યેની રૂચિ અતૂટ શ્રદ્ધા
તે સમકિત છે. મિથ્યાત્વ ઃ વિતરાગ ભાષિત ધર્મ સિવાય અન્ય દેવ-ગુરુ અને ધર્મ તથા
દેવ-દેવીયોની ઉપાસના આદિની ભક્તિ રૂચિ અને શ્રદ્ધા કરવી તે મિથ્યાત્ત્વ છે. અનંતો સંસાર વૃદ્ધિ કરીને જીવાત્મા
ભવભ્રમણ કરે છે તેનું કારણ મિથ્યાત્વ છે. વેદ : ‘લિંગ’ સ્ત્રી, પુરૂષ નપુંસક જાતિના જીવો. દ્રવ્ય અને
ભાવથી આત્માને મૈથુન સેવન - ભોગેચ્છાની ઈચ્છા પ્રગટ
થવી. સ્ત્રી-પુરૂષ અને નપુંસકને આવી ઈચ્છા થાય છે. ચાર ગતિ : દેવ, મનુષ્ય, તિર્યંચ અને નરક ગતિ.
૮૪ લાખ જીવાયોનિ : સાત લાખ સૂત્રમાં તેની વિશેષ માહિતી છે. આ સૂત્ર વિશેષ પ્રચલિત છે.
હૂંડી વિચાર
૧૮૩
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્વકાય સ્થિતિ
પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા : જીવાત્માની શક્તિ તે પર્યાપ્તા. આહારાદિ ગ્રહણ કરવા અને તેના પરિણામ રૂપ પમાડવામાં કારણભૂત શક્તિ. પુદ્ગલોના આલંબનથી આત્મશક્તિ પ્રગટે છે. અપર્યાપ્તા જે જીવો પર્યાપ્તિ પૂર્ણ કર્યા વગર મરણ પામે તે અપર્યાપ્ત જીવો છે. પર્યાપ્તિ ૬ છે. આહાર, શરીર, ઇંદ્રિય ભાષા, શ્વાસોશ્વાસ, મન.
બંધ : જીવ સાથે ક્ષીર-નીર જેવો સંબંધ થવો તે બંધ કહેવાય છે. શુભા શુભ કર્મબંધથી જીવ સુખ દુઃખ પામે છે.
પ્રકૃતિબંધઃ કર્મનો સ્વભાવ સ્થિતિ બંધઃ કર્મોના કાળનો નિશ્ચય પ્રદેશ બંધ કર્મ દલિકોનો સંગ્રહ રસ બંધ શુભ શુભ કર્મબંધની તીવ્રતા - મંદ પણાની સ્થિતિ. સંદર્ભઃ નવતત્ત્વ સાર્થ, જીવ વિચાર સાથે, કર્મગ્રંથ ભા. ૧ થી ૬.
૧૮૪
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮. સ્થૂલિભદ્ર નવરસ ગીત નવરસ - નવરસોનો અર્થ સાહિત્યના નવસમાં નિરૂપણ એમ સમજવાનું છે. અન્ય અર્થ નવરસમાંથી કેટલાક રસને કેન્દ્રમાં રાખીને કાવ્ય રચના કરવી તે પણ નવરસો કહેવાય છે. ૧૮મી સદીના ત્રીજા તબક્કામાં થયેલા કવિ ન્યાય સાગરે સ્થૂલિભદ્ર નવરસ ગીતની રચના કરીને સાહિત્યમાં જણાવેલા નવરસ. શૃંગાર, હાસ્ય, કરૂણ, રૌદ્ર, વીર, ભયાનક, અદ્દભૂત, શાંત, બીભત્સમાં કવિએ સ્કૂલિભદ્ર નવરસ ગીતની રચના કરી છે. તેમાં સ્કૂલિભદ્ર અને કોશ્યાના જીવન પ્રસંગો કેન્દ્ર સ્થાને છે. કવિએ રાગ અને દેશીઓના સમન્વયથી ગેય રચના કરી છે. તેમાં રસનિરૂપણ આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે. સાહિત્યની દષ્ટિએ આ કૃતિમાં ઊચી કવિ પ્રતિભાનું દર્શન થાય છે. કૈલાસ સાગર સૂરિ જ્ઞાન મંદિર કોબા માંથી આ હસ્તપ્રત પ્રાપ્ત થઈ છે અને અત્રે પ્રગટ કરવામાં આવી છે.
સ્થૂલિભદ્ર નવરસ ગીત.
(રાગ : કેદારો) કરિ શૃંગાર કોસ્યા કહે, નાગરના નંદન મોહન નયણે નિહાલિ રે, નાગર.. આ યોવન જાઇ ઉલટયું, નાગર... સ્વામિ કરિ નૌન સંભાલ રે... ના...(૧) આકની આગલી નકવેસર ઠવિ, ના... બાલા બોલે બોલ રે ના.. તુમ વિરહ કાયા દહી... ના...કા થાઉં નિધુર નિટોલ રે... ના..(૨) આ ચિત્રસાલી આપણી, ના...આ તે સુનિ સેજ રે... ના... તે વાસો તુમે વાલા... ના...ન વધે અણુ બોલ્યા હેજ રે, ના...(૩) સાયર આંસુધોવતિ, ના...રોચતિ રામા તેહ રે, ના.. વિરહાનલ વાલેસ), ના...કેમ સીતલ થાઈ દેહ રે, ના... (૪) પછતાણી પ્રીતમ હવેં, ના...ફોકટ માંડી મેં પ્રીત રે, ના... કીધી કરિ જાણી નહીં... ના...ડી પ્રીતિની રીતિ રે, ના...(૫) શૃંગારિક વચન સાંભલી, ના...ભેદ્યો નહીં લગાર રે, ના... યૂલિભદ્ર થિર ચિત રહ્યો, ના...સીલ ગાંગેય અવતાર રે, ના...(૨) ૧. નાકની વાળી.
સ્થૂલિભદ્ર નવરસ ગીત
૧૮૫
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રથમ રસ શ્રૃંગાર માં, ના...કેદારો કહ્યો રાગ રે, ના...
ત્યાંન કહે નર સાંભલો, ના...લહેં શીલ રતન મહા ભાગ રે, ના...(૭) ॥ ઈતિ શ્રૃંગાર રસગીત | ૧ || રાગ : કેદારો
કહે સખી પ્રીઉડે સ્યું કંક, સખિ મોરિ રે, કામણ્ડું ઇંણે આજ, લીઉં ચિત્ત ચોરિ રે,
હાસ્યું એવું નહિં, ખિ... ન ગમે મુઝ ઘર કાજ...(૧) લીઉં... અંન્નન ભાવે મુઝસેં. સખિ... ન ગમે તરસ્યાં નિર
લી એહવો કુંઅર શડાલનો. સિખ... જર કાનો જે વીર... (૨) લીઉં... પણિ કાય ગાલી એ પાપી એ... સ., તપ કરી અતિ અસરાલ... લી... મુઝ આંખે આસું ઝરે, સખી... બેઠો લેઈં જંજાલ... (૩) લીઉં... હવે સખી કહે મુજ કેતને, સખી. આપે છે લ્યો આહાર... લીઉં...
ન મલેં અન્ન જબ નાહલા, સખી. તવ કરજો તપ આધાર... (૪) લીઉં... અસતી ચિત ચંચલ જિસ્યુ, સખી. ચંચલ પિપલ પાન... લીઉં. તિમ યોવન ચંચલ(અ) છે, સખી. કંત ન આણે સાન... (૫) લીઉં... ઈમ ડીંગલ હાંસા સુણિ રિષિ બોલે રે, જે મુંકે છતિ ઋદ્ધિ, નહીં તસ તોલ રે, આહાર તજી જે તપ કરે, રિ. તે પામે સીવ સિધ નરખિ જો કહ્યો હાસ નો, રિ. ગાતાં ગોડિ રાગ, ન. ન્યાન કહે નર ' તેતલા... સ. જે વાલે મન વેરાગ.
(૬) લાઉં...
૧૮૬
! ઈતિ હાસ્ય રસ ગીતં-૨ ॥ (રાગ : કાફી...)
કરે મેં સજાઈ કામની રણ ઝૂઝ કરેવા... એ દેશી. થૂલિભદ્રે કાઉસગ્ગ રહ્યા, તિહાં કોસ્યા આવી, વચન કહ્યા ઘણાં ચારુઆ મુનિ નવી બોલાવી.(૧) નિ. નિંદ્યા કરે રે નાથની સ્વામી મેઉં તેં સાંભલ્યો ષટકાયનું પાલે, કરિ કરુણા કાનિ તણી, કાં જીવંતિ બાલે...(૨) નિ. કુંજર કુંથ્રૂ સારિખા, જો તુઝ ચિત ભાસે, તો અબલા હું તાહરી કંત કાઈં વીણાસેં...(૩) નિ.
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
પણ પાકી આવી હું તિ કંતો છે કરુણા વિયણ પાપીઉં મને સહીમાં લજાવી... (૪) નિ. રસ ત્રીજે કરુણા તણો, યૂલિભદ્ર કોસ્યાનો કાફીમાં ન્યાનેં કહ્યો, કહર્સ્ટ રોદ્ર રોસ્યાનો...(૫) નિ.
| ઈતિ કરુણા રસ ગીત-૩ II
(રાગ : મારુ...) રોસે કોસ્યા કહે યૂલિભદ્રને જી, હજી તુઝ નવલી સીખ, હું નહી ચાલી રે તુઝને, વાલી તુઝને વાલાજી હો ભીખ...(૧) તુઝ ચાલ્યા ઘરે કાયા દહીજી, વલિ તયા સહુ શૃંગાર, તિલક તંબોલ હો કાજલ મેં તજયાં જી, નાહણ સરસ આહાર..(૨) રો. મુજ રે તે નાંણી હો માહરી ચાકરી જી, દીધો વિરહો હો રૌદ્ર વાચ આવ્યાની દેઇલે ચાલીઉં જ, આવ્યા પણ ચિત લોદ્ર...(૩) રો. તાત મરણથી તુઝને સું ભ્રમ થયો છે કે તુઝ વલંગુ રે ભુત, આ ચેટક હો તુઝને કિણું કરવું જી, થઈ બેઠો અવધૂત... (૪) રો બોલેઉં વાલ્હા હોઉં બલિહારડી જી, રાખી જં નહી રોસ રૌદ્ર, વિરહ વચને રિષિ નવી ચાલ્યો જી, કોયાઈ કીધી હો સોસ...(૫) રો. તવ રિષિ બોલે સાંજલિ શ્રાવિકાજી, મમ કરિ વિષય વિકાર, વિષયથી રોદ્ર નરગ દુઃખ વેદના જી, લહઈ પ્રાણી નિરધાર. (૬) રો. વિષયથી તાતી લોહની પૂતલી જી, આલિંગાવે અપાર, અસુર પચારે હો મુખ એવું કહી જી, સેવ તું વિષય વિકાર...(૭) રો. કુડ સામલી હો કાંટા ઉપરેજી સુઆરે સૂર તેહ, કહે નારકી ને ઘસતાં તાણતાં જી, ભોગવિ ફરસ વિષે એહ... (૮) રો. કરુણ સરે કહે રોતા નારકી જી, હર્વે લેવાદ્યો તો સાસ, તુમે અજરામર હોજયો સાહિબા જી, હું તુઝ દાસનો દાસ... (૯) રો. છેદન ભેદન તાડન વેદના જી, ઇત્યાદિક હી અનેક, ભોગવિ ઈહ ભવ પરભવ પ્રાણીયા જી, પાડિG વિષય વિવેક...(૧૦) રો. ૧. વેદના, ૨. સખી.
૧૮૭
સ્થૂલિભદ્ર નવરસ ગીત
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
રોદ્ર રસ ચોથો હો મારુમાં કહ્યો છે, ત્યાંને નિપુણ ધરી નેહ, વિષય વિપાક ભૂકેક કડુ કહી જી, આદરો શીલ સનેહ... (૧૧) રો.
| ઈતિ રૌદ્ર રસ ગીત ||
(રાગ – આસાઉરી. જાતિ કડખાની) સુભટ સિરતાજ મુનિરા ધૂલિભદ્ર જિહાં, વીર રશિ કામનિ કોશિ આવી, ગુહિર નિસણ તે ઉર બહુ ગાજતે
ચૂનડી ચાહિ ફરહ બનાવી...(૧) સુ. માંન ગયંદ ઉપર ચઢી માનની, ચાતુરી ચિહું દિશિ ફોજ કીધી રે, ષ મૃગમદ તણી તિલક મળે કરી, જાણી છે તે સહિ સાંગિ લીધી..(૨) સુ. ચાક ચતુર પણે સીસ છત્ર ધરવું, ચમરીય ર તે ચમર જેહને નાકિ મુગતાફલ જેહ છે નાચતી, દોડતા સાતલ શિખર તેને..(૩) . ખટકતી ખીંટલી જેણિ ખેડું કરવું ફલકતી વેણિ તરવાર ઝાલી, મસ્તકે કુસમર્થે તીર ભાથા ભરયા, બાંહ લાંબી ગદા ઉલાલી...(૪) સુ. ભમુહ ધનુષ ચડાવિયું ભામની, જો મીઉં જુગતે શુંનયણ બાણે, બાણ તે અંજનેં વિષ ભખ અતિ ઘણું, ઘસી કરયાં તીખાં કુંડલ સરાણે. (૫) સુ. એમ સજાઈ સજી કહે યૂલિભદ્ર મેં આજ દેખાડયું હાથ હોવુ, કત હતા હરી તો હુતી કાંચની, દીન હુઈ મીન તુઝને મંગાવું...(૬) સુ. તેહના વણય સુણી મહામુનિ રણઝણ્યો, કોસકાંમનિ પ્રતે એમ બોલે, સહસ અઢાર શીલાંગ રથ માહાઁ, તાહરું કટક ‘તિણખલા તોલે...(૭) સુ. અરથ અનેક સિધાંત વયણ છે, કે માહરી ફોજ તે તેજીતાજા, મદ ભરયા બાર ગમંદ તપ માહરે, ટાંકડી રહિ કિસ્યુ કરે દિવાજા. (૮) સુ. પહિરિય શીલ સંન્નાહ સબ જોયતિ, હાથિ ક્ષમા તણું ખડગ લિધું, આગલે મોનરસ સથલ ઊધો ધરયો, કર ઝહી મુંહપતિ ખેડું કીધું...(૯) સુ. વચન પ્રતિબોધતા તીર તાણી દિયા, તાકિ તેહ બાણ કીસ્યાને હરાવી, ન્યાન નિપુણ સુણો વિરરસ પાંચમો, જાતિ કડખે એ આણવી...(૧૦) સુ.
| ઈતિ વીર રસ ગીત ૫ .. ૧. અંબોડામાં ખોસવામાં આવતું એક આભૂષણ, ૨. તૃણ, ૩. ઓઘો.
૧૮૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
(રાગ કેદારો. મુખ તે મરકલડું - એ દેશી.) કહે કર જોડીને કોસ્ટોજી, સુણ મુઝ સ્વામી રે પ્રીલ એ ભામે કિણ મોશ્યાજી, કહું સિર નામી રે, એ મુકી ઘો અંદેસ જી સુ., મ્યું લીધો સંજમ વેસ જી...(૧) સુ. હું છું કોમલ કંચન વરણીજી, સુખ હું છું તે ન થૈ પરણિ જી. ક. તેણે મૂકી દો તપ કરણિ જી, સુ. સુખ ભોગવ હું તુઝ ઘરણિ જી...(૨) ક. જે મુઝ સુખ છે ઈણિ ઠાણે જ સુ. તે સુખ નથી મુગતિ મઝાઝું જી. સુ. તે તો મુગતિ ના સુખ છઈ ઉધારે જી, સુ. તું કંત આ કાંઈ વિચારે જી...(૩) સું. વતિ મારગ ખાંડા ધારજી, સુ. નવી કરવો જેહમાં વિકારજી. ક. જેહવો વેલુ કવલ આહાર જી, સુ. નહીં સ્વાદ ન કાંઈ આધાર જી...(૪) ક. તિહા નહી રહીઈવ વાલી જી, સુ. તિહાં થાસે મત ઢક ચાલી જી. ક. તવ જપસ્યો મુઝ જાપમાલી જી, સુ. પુરવલ્યા ભોગ સંભાલી જી...(૫) ક. જબ ઈમ ચિત્ત ચંચલ થાસે જી, સુ. તબ આ સુખ શિવ સુખ જાયેંજી. ક. એ ભય તુમ હીસે જી, સુ. તું જોઈં છે ચિત્ર વિમાસે જી...(૫) ક. સંયમ ભય સુણી રિષિ ભાસે જી સુણિ વિષ આલી રે, તુહને ભય છે તુઝ પાસે જી, સુ. રહે મન વાલી રે...(૬) ક.
અવિરતિથી વિષય ઉપામ્યું છે, સુ. તેથી તુઝ ગતિ સિ થાયે જી...(૭) ક. સખી રસ છઠા ભયાનક કેરી જી, સુ. કહી વાત કેદારે ભલેરી જી. ક. વાન શીલે સહી મુગતિની સેરી જી, સુ. શીલે વાજં તુજસનિ ભેદી જી.(૮) ક.
| ઈતિ ભયાનક રસ ગીત ૬ ||
(રાગ - બંગાલે..) સાંજલિ કહું હું પીઉંનુ વાત મુઝને ન ગમેં એહની ધાત સખી જોઈને સખી જોઈને રે પ્રીલનો અદાત સ. વેસ બીભછ બીહામણિ દેહ
કહે બહિની જોતાં કિમ વધે નેહ.. (૧) સ. મહેલા વસ્ત્રને મેલો વેસ, મસ્તક મુંછના લૂચ્યા કેશ, સ. માંગે ભીખને હાંથ ભંડ, વૃદ્ધપણા વિણ લીધો ડંડ..(૨) સ. ૧. વિચાર કરવો. (ફા.), ૨. નવકારવાલી.
૧ ૮૯
સ્થૂલિભદ્ર નવરસ ગીત
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
એવો દેખિ રોવું રે બાલ, ગાય ભેંસ ભડકે તતકાલ, સ. એહવાં નાસે કે મુખ ટાલ, વાલ્યાં ન વહેં જો વાલે ગોવાલ...(૩) સ. હું કાં ન બીહું તો એહવા દેખિ, કોમલ મારો જીવ વિસેસ, સ. જેહવો કોમલ પોઈણઈ પાન, દીસતો જાણે ચંપક વાન...(૪) સ. કહે સખિ પ્રીઉને કરિ મનોહાર, વેસ બીભત્સ એ વેગિ ઉતારિ, સ. પહિરો વાઘા બનાવો પાઘ મૂકો કંગાલી થાઉં વાઘ..(૫) સ. સાંજલિ યૂલિભદ્ર એવી વાણિ, નીંદતી સાધુનો વેષ અજાણિ, સ. તવ રિષિ બોલું સુંદર વાચ, સાંભલિ હું કહું જે તુઝ સાચ... (૬) સ. નહીં બીભત્સ મુઝ વેસ ગિમાર, તું છે બીહામણિ આપ સંભારિ, સ. શીલવંતાને બહાને નારિ, પાડે નરકિ રોલાવે સંસાર...(૭) સ. રસ બિભત્સ કહ્યો સાતમો એહ, રાગ : બંગાલો, રાગ મેરેહ, સ. જાન કહીં સીલ પાલે હો જેહ, પામેં શિવ સુખ સાસતો તે...(૮) સ.
_| ઈતિ બીભત્સ રસ ગીત. ૭ II
(રાગ : કેદારો-વિહાગડો) ઉહા લેઈ ચારે ઊધો ચાલશે – એ દેશી. સખી લેઈ જારે તિહાં લેઈ જારે, જિહાં કણે સકડાલનો નંદ, તિ. અદભૂત તપથી હવાડાં પાડું જો અદભૂત આડું રે, સખી લેઈ જા રે કોસ્યાનાં વચણ સુણી સખિ બોલે, થૂલિભદ્રનાં તપ તે ન તોલે રે... (૧) સ.. સુણી વાણી રે બહિની સુ., સું માનની તું કરે માન, સ. એતલા દિ તમ સકતિ પેખીની, તે તો નાવી રાસ મેં જાણી રે...(૨) સ. વણે જિતિ તુહને સહુ સાખી, છે સર હો બહિની લાજ રાખી, સ. ચું રાખ્યું છે સખી મુહને સાહિ, હવે એમને જો મુહું વાહી રે...(૩) સ. જો એહને તપે ઈંદ્રાસન ડોલે, મુઝ નયણ બાણું તપ ભૂલેં રે, સં. માહરી ચાલે સભા ચુકે, સેષ નાગ મહી મુકે રે...(૪) સ. નેઉર રણકે નર હરિ કંપે, તે તો દિન વયણ મુખ જંપે રે.. (૫) સ. ઈમ કહી ચતુરા ચમકિતી આવી, મુનિ મૌન વચન બોલાવી રે, સ. નાચી નવ નવ ભાવ દેખાવી, પિણ રિષિ જિસ્યું કાંઈ ન ફાવી રે..(૬) સ. ૧. શક્તિ .
૧૯૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
અદભૂત ધ્યાન રસે મુનિ રહીઉં, તેહનો કોસ્યાઇ પાર ન લહીઉં રે, સ. વિહાગડે રસ આઠમોહિઉં, ત્યાંતો અદભૂત સીલે ગહગહીઉરે...(૭) સ.
_// ઈતિ અદભૂત રસ ગીત. ૮ ||
(રાગ : ધન્યાસી, મેવાડો.) કોસ્યા બોલે રે સાધુજી સાંભલો તુ હમેહતા જેહ વિરુધ વિષય વિકારનાં વચન કહ્યાં ઘણા, ખામું તે ત્રિકરણ સુધ...(૧) કો. ધ્યાનનો વિગ્રહ તુમ્હને જે કિઉં પ્રારશ્મા ભોગ સંજોગ મુજને મુનિજિ રે મિછાદુક્કડં તે તુમ્હ સુગુરુ સંજોગ..(૨) કો. અંગીકાર કરયું સહી તુમ્હાણું પાલો પૂરવ નેહ, ભવસાયર ભવમાંહિ બૂડતાં, તારવા આવ્યા રે જેહ...(૩) કો. આજ તો સફલ થયો દિન માહરો, આજ હું હુઈ રે સનાથ, વિષયથી દુરગતિ પડતાં મુઝને સહી તુમે દીધો રે હાથ..(૪) કો. તિણિ કારણ તુમે પરમ દયા કરી, આપો શીલ ઉચ્ચાર, તરુણ વૃધ્ધ બાલક કાયા થકિ, પુરુષનું કરું પરિહાર...(૫) કો. જેહ પુરુષને રાજા મોકલે, વચને રે જ તેહ, રાયાબિજોગે રિષિ રાજ જી, મુઝ આગાહ..(૬) શીલ વ્રત આપી રે કીધી શ્રાવિકા, ધન્ય થૂલિભદ્ર અણગાર, “નવમારસમાં રે આણી કોશને રિષિજી કરે વિહાર...(૭) સાધુ સંગતિના ગુણ જાણી ઘણાં, સંગતિ કરો ગુણવંત, સાધુ સંગતિથી રે સમકિત પામિઇ, વિષય તજી થઈ સંત...(૮) કો. સાધુ સંગતિથી રે ચોર ચિલાતીઉં, ઉપસમ ધરી તતખેવ, સંજય રાજાઈ સંયમ લીલું, પરદેશી થયો દેવ...(૯) કો. રાગ મેવાડો મિશ્ર ધસીઇ, શાંતરસ નવ મોઝાર, જાન સાગર કહે શ્રી યૂલિભદ્રને હું જાઉં બલિહાર... (૧૦) કો.
| ઈતિ શાંતરસ ગીત // | ઈતિ નવરસ સંપૂર્ણમ્. II
સંદર્ભ : જૈન સાહિત્ય કાવ્ય પ્રકારો પા. ર૪૩. ૧. શાંતરસમાં.
સ્થૂલિભદ્ર નવરસ ગીત
૧૯૧
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯. નેમનાથ રાજીમતીના ચોવીશ ચોક.
૧૯મી સદીના કવિ અમૃતવિજયે સંવત ૧૮૩૯માં ઉપરોક્ત રચના ર૪ ઢાળમાં કરીને મનાથ ભગવાનનું ચરિત્રાત્મક નિરૂપણ કર્યું છે. નેમનાથ વિશે વિવિધ સંજ્ઞાવાળી કૃતિઓ પ્રાપ્ત થાય છે તેમાં “ચોક” સંજ્ઞાવાળી આ રચના કાવ્ય પ્રકાર તરીકે નવી ભાત પાડે છે. તેના દ્વારા કવિ કલ્પનાનો પણ વિશિષ્ટ પરિચય થાય છે. સમૂહમાં ગાઈ શકાય તેવી દેશીઓમાં રચના કરીને ભક્તિ માર્ગનું અનુસંધાન થયું છે.
નેમનાથ રાજીમતીના ચોવીશ ચોક.
(સુણ વાંસલડી વેરણ થઈ લાગી રે વ્રજની નારને એ દેશી) એક દિવસ વસે નેમકુમર નિજ મિત્ર સંઘાત આવૈ, સહુ રંગ રસે નવનવ કૌતિક જોતાં આનંદ પાર્વ, તિહાં દ્વારિકા નગરી વલાઈ, રચના કરી કાનડકાલાઈ, જિહાં આવઇ આયુધ શાલા. (૧) પ્રભુ ચક્રને ચાપ ગદા નિરખી, ફેરવી તાણી ગ્રહીઆકરથી
- શંખનાદથી મિત્ર થયાં હરખી...(૨) એક. તિર્ણ નાદે બ્રહ્માંડ ફૂટ્યા છે, વલિ હયગય બંધન તૂટયા છે,
સુણ શ્રીપતિનાં પગ છૂટયા છે...(૩) એક. તિહાં તુરત જઈને પછતાવૈ, અતુલી બલ નેમજી સોહાવે,
પછી અમૃત વયણે બોલાવૈ...(૪) એક.
ઢાળ-૨ ભલે દયા કરી રાજ પધાર્યા, આજ તે કાંઈક જેહવું આવો દલ ભરી રમાઇ રામત, આપણે બલ છે કેહવું આપણ શિશુકડા પરિહરીશું, કહે રાજની તૈ તેં કરીશું,
જિન ભાંખે ભુજબલઉં ધરી છે...(૧) ભલે.
૧૯૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
તુમ કર પીતાંબર લંબાવો, તિમ કૃષ્ણ કીધો કરાવો
જિનવાલોને ઉપરિ ચાવો...(૨) ભલે. પ્રભુ કર લંબાવે જીંડવાલો, બહુ જોર કરે હરિ અટકતો
જિમ કપિ શાખાઈ લટકતો...(૩) ભલે. ઈમ બલયરિ પ્રભુજી વલીયા, કહે અમૃત હરિ શંસય પડીયા,
બલભદ્રને જઈ વેગે મિલીયા...(૪) ભલે.
ઢાળ-૩ હે હલધરજી, હવૈ કિમ કરવું નેમ પરાક્રમ મોટું, મુઝ હિતકરજી વેલામાં હરવ્યૌ તે નહીં ખોટું, શંખ ચક્રગદા ધનુષ એ ધારી આજ કીધા વિસિUણિ નિરધારી-મુઝ સંપત્તિ સંઘલી સંહારી થઈ બેઠા રાજનો અધિકારી...(૧) હેહ. ઈમ શોચ કરી સારંગ પ્રાણી, ઈણિ અવસરે ગગને થઈ વાણી પહિલા નમીનાથે કહી જાણી, થઈ અણપરણ્યા નેમિ નાણી...(૨) હે. ઈમ સુણીને ચતુર્ભુજ ચિત્તમાંહી, ઘણું ખુશી થયો તોહિ પ્રાંહિ તે નિશ્ચય કરવાને ચાહે, ઘરે પોહતો રંગભર "ઉચ્છાહિ...(૩) હે. હવે રૂખમણિ પ્રમુખને ભાંખી છે, જે ભૂધરે ચિત્તમાં રાખી છે એ વાતની કરવી સાખી છે, ઈમ અમૃત વચને ભાંખી છે....(૪) છે.
ઢાળ-૪ એક દિવસ હરિ અંતરિ લેઈને, નમસર સંઘાત, અભિહર્ષ કરધારી,
ભરી કેસર પાણી પિચકારી, નેમજીને છાંટિ. વારી... (૧) અલબેલી સહેલી મલી સાથે, કેઈ ફૂલ દડા લેઈ હાથે, જિનને ઉપર તે
નાંખે...(૨) ક. કોઈ કામ કટાક્ષ પ્રેરે છે, કોઈ નયન નિભાગે હેરે છે,
કોઈ ભમુહક બાણે ઘેરે છે...(૩) ક. કોઈ કામ કલાને દેખાવે છે, અતિ કુશલતા આપ જણાવે છે
કોઈ અમૃત વયણે હસાવે છે....(૪) ક. ૧. ઉત્સાહ, ૨. ભૂકુટિ.
નેમનાથ રાજીમતિના ચોવીશ ચોક
૧૯૩
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઢાળ-૫ હે દેવરજી અમ સાથે હસિ બોલો લજ્જા મેલી, ઓ અવસરજી હેત હીયાનું ખોલો રંગરસ ભેલી અમે જાણી તુમારી હિયડાની આ સઘલી મલીલું ધીગાની, તે સાચી ધરી લૌ, છગ્યો જ્ઞાની, પરણ્યા વિણ ન થાઈ પોતાની...(૧) હે.દે.
એમ સઘલી બાંગડ બોલે છે, કોઈ આગલપાછલ ડોલે છે, મલી રાધા રૂખણિ ટોલે છે બિહું જુગતે પ્રભુને ઝોલે છે.... (૨) હે. તદનંતર અવસર પામી, જલ ઔધે છાંટે ગુણધામી કહૈ ગોવિંદ ગોપી સિરનામી, કુણ પહોંચે તુમને કહો સ્વામી...(૩) હે. સહુ જલક્રીડા કરી નિસરીયા, પછે જલકાંઠે ઠામે ઠરીયા જાણે માનનીનાં મનડાં હરીયા, કહે અમૃત જિન વિહવલિયા...(૪) હે.
ઢાળ-૬
સહુ સભરી માનની મદમાતી રંગરંગેલી, શણગાર કરી નવા નવા અંબર ભૂષણ છેલછબિલી અણિયાળી આંખડી, આંજી છે, વલી આડકેસરની તાજી છે, સાથે શિશ ફૂલે માજી હૈ, વલી નિલવટ ટીલડિ બાજી છે...(૧) સ. શિખીણ અંબાડે વાંકી છે, વલી સહ શિણગારે આંકી છે જિણે જડીત જડીતે સોભાખી છે, રંગરાતી તંબોલે છાકી છે....(૨) સ. ચીર ચરણા ચોલી છે, જરિ સાલ દુશાલે ચિંહરી છે મહકે કસબોઈ ગેહરી છે, મિલી સહસ બત્તીસ ઈંમ લહેરી છે...(૩) સ. તિહાં બોલી આઠ પટરાણી, તુમ સાંભલો વરગુણ ખાણી અમે કહાં છાનુ મારો હિત જાણી, હવે ભાંખે અમૃતવાણી...(૪) સ.
ઢાળ-૭ કહે રૂખમણી (રૂક્ષ્મણી) અમને સું કહાવી, દિલથી કહોને એ પદમાણી, પરણો ને હસ્યા માટે, અમને કહોને એક નારીનું પૂર્ય મ્યું ન પડે? નિરવાહ થકી કાયર લડથડે, કિમ રાજ ચલૌઈ થયઈ અતડે. (૧) કહાં. જોઓ દ્વારિકાનાથની ઠકુરાઈ, ત્રિસું ખંડનાં ભૂપ નમે આ
સમરથ છે એવો તુમ ભાઈ...(૨) કહે.
૧. હસ્યા.
૧૯૪
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાલું કહે
જિણી સહસ બત્રીશ ઉત્તમ વરણી, વલી સહસ ચૌસઠ ઉપરિ પરિણીતે,
સાથે માણે છે ધરણી...(૩) કહે. તૌ મ્યું તમે એક થકી જાઉં, પણ બાવીશમા જિન કહિવાઉં કહે
અમૃત મુથા મ્યું ખાઉં...(૪) કહે.
ઢાળ-૮ ભર્ણ સત્યભામા ભારી થઈ સું બૈઠા, નેમ નગીના છ વીસિમા યદુકુલના, આધાર શિવાદેવીનાં તમે સાંભલો કહું ઠાવી આગમમાં જિનમુખથી છાવી,
જે આજ લગે ચાલી આવી...(૧) ભા. જિર્ણ સગલી શ્રેષ્ઠનીપાઈ છે, તિવરણાવરણ ખપાઈ છે, જિર્ણ યુગલેને નીતિ
નિવરી છે..(૨) ભણે. તે ઋષભ પ્રભુ પ્રભુતા પાઇં, બે કન્યા ઇંદ્ર પરણાઈ
સો બેટાને બેટી દો આઈ...(૩) ભણે. . તે કિમ શિવમંદિર જઇ વસીયા, તુમે ઉઠયા કોઇ નવા રસીયા, શિવ વરવા
અમૃત પદ રસીયા...(૪) ભણે.
ઢાળ-૯ હો છૌગાલા છાયલ છબીલા છાંડી. છોકરવાદી, હે અલબેલાઈ મનહે શોભદુકૂલની ગાદી, કહે જંબુવતી સુણ ઠાકુરીયા સંસાર થકી હું ઓસરીયા, હું અમને લજાવો દેવરીયા..(૧) હે. થયા પૂરવે તુમ વંશે સારા, હરિવંશ વિભૂષણ શિણગારા
શ્રી મુનિસુવ્રત પ્રભુજી પ્યારા...(૨) હે. જોવી તે પણ પહેલાં સંસારી, ઘણશું ભોગવી રાજદશા સારી,
પછે આપણું આછે વ્રત ધારી... (૩) હે. તે માટે મનની દાખીને, જો વાત હોઈ તે ભાખોર્ન
એ અમૃત સુખડાં ચાખોને...(૪) હે. ૧. વિસામાસ્વરૂપ.
નેમનાથ રાજીમતીના ચોવીશ ચોક
૧૯૫
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઢાળ-૧૦ માંરા વાલ્હાજી વાહલુ પણ, વલી વધસ્ય, વીઠલ સાથે સુણો લાલાજી, લાખણો લ્યો લટક, હરિનૈ હાથે રાયજાદી રંગીલી જાણી, પાતલીયા પરણી ગુણ ખાણી,
પરણી વચ્ચે તુમ સારંગ પ્રાણી...(૧) માં. એક નારી વિના નર નવિ શોભે, કુણ આદરમાન દેઈ થોભે
વલી પરનારી તેહથી ખોભે...(૨) માં. નહીં કેવલ પુરૂષને વિસવાસે, ડર પૈસહુ આવ્યાથી પાસે
વલિ લૂંડ ભાંડ લે કહીવાર્સ...(૩) માં. ઈમ સુસીમા રાણી સમઝાવે, તમે માનો વનતિઅદા
જિમ ચાખી અમૃતરસ ભાવી...(૪) માં.
ઢાળ-૧૧ હો રાયજાદા રમણીનાં સુખ વિલસી રંગનાં ભીના હો યદુરાયા એ જગમાં જીવન છે જગ આધીન, જે સજ્જન યાત્રા શુભ કરણી, નવિ શોભે સંઘપતિ વિણ ઘરણી, તે માટે સમતા થાયી પ્રાણી...(૧) હો. કુણ પર્વ મહોત્સવ કલવર્સ, સિદ્ધાદિક સુખ કુણ મેલવચ્ચે
તમે આવ્યા ગયાં કુણ હેલવસ્ય... (૨) હો. વલિ ઘર બીઠાને ઉજાણી પરષદા પૂખણી વિધ કુણ જાણી
નવિ શોભે એટલા વિરાણી...(૩) હો. થોડેથી ઘણું કરી જાણી નઇ, કહૈ રૂખમણિ હોયડે આણીનઈ
ચું કહીર્ય અમૃતરસ માંણી તે...(૪)
ઢાળ-૧૨ હો રઢીયાળા રાજ તમારું આજથી સરવે જોયું, હો શામલીયા સુંદર ! એક વિના તે સહુ સુખ ખોયું, તુમથી તો પંખી જે સૂડા, અજ્ઞાન ભર્યા પિણ તે રૂડા, તુમે સાંભલી દેવરજી કૂડા...(૧) દિવસે ચૂનકર વાનઈ જાવે, નિજ માલે સાંજ પડે આવે,
લઘુબાલ પ્રિયાસુ સુખપાવૈ...(૨) હો.
૧૯૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્યું પંખી જાત થકી જાયો, તુમે રાજકુમરજી કહિવાઓ કિમ રામાનાં રસીયા વિ થાઓ...(૩) હો. ધિગ બુદ્ધિ તુમારી અપકારી, ઈમ ઓલંભો ઘે ગંધારી કહૈ અમૃત વચને હિતકારી...(૪) હો.
ઢાળ-૧૩
હો લટકાલા તુમ લોચન ને લટકે મન હરિ લીધાં, હો સુકમાલા કામણગારા કાઇંક કામણ કીધાં એહવી છબી તુમચી સોહાવૈ પિણ નારિ વિણા કુણ મનાવૈ, વલી સર્વ અંગે કરી નવરાવે...(૧) હો. કુણ સારાં ભોજન નીપજાવૈ, કુણ પીરસે યુગતે મન ભાવૈ કુણ પ્રેમરસે રસ ઉપજાવે...(૨) હો.
નિજ નારી વિસામાનું ઠામ, કુણ ત્રેવડ રાખૈ વિણ ઠામ વલી દુઃખ માંહી આવે કામ...(૩) હો. ઘર ભંગ થાય હોય તે જાણે, પૂછૌ પ્રિયા સંભારૈ કુણ ટાણે કહે ગૌરી અમૃત હઠસ્યું તાણૈ...(૪) હો.
ઢાળ-૧૪
હો લાડકડા લાડી વિના કુણ ખમશે તાહરાં ખૂંઘા, હો નાન્હડીયા નારી વિના પરિવાર દુવાર તે મુઘાં, ઘરણી વિણઘર તિહાં કુણ જાવૈ, કિમ સાધુ પ્રમુખ આદર પાવૈ સૌ મિત્ર પરૂણો કોઇ નાવ‰...(૫) હો. વિલ વંશ વધારણ છે નારી, કહિરલખાંણ જગમાં સારી જેણે તુમ સરીખા જનમ્યા ભારી... (૨) હો. ધરણી વિના ઘર સૂત્ર નવ ખોલે, તે સાંઢિ પરૈ ફરતો ડોલે વિલ લોકમાં વાંઢો કહી બોલે...(૩) હો. કરડાલ પૈમ વૈરાણી, કહૈ એમ રહ્યા શું હઠતાણી તુમ અમૃત મનની સહુ જાણી...(૪) હો.
નેમનાથ રાજીમતીના ચોવીશ ચોક
૧૯૭
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઢાળ-૧૫ હે સસનેહી શ્ય તુમને નથી ગમતું મારા વાલા, હે મનમેલી માનો અમારી વાત, શિવાદેવીનાં લાલા, ઈંમ વિનવે છે બીજીઉં ગોપી, ક્ષુ બાલક થાઓ કહૈ કેપિ,
તમે પહેરી આંગલા નૈ ટોપી..(૧) હે. સુણિ ચિત્ત મેલિ સહુએ ભર્ડ, સ્ત્રી બાલક શઠ હઠ ન છાંડે
કુણ ઉત્તર એ સાતમા માંડે...(૨) હે. ઈંમ ચતવી પ્રભુ મુખ મલકાણ, તે દેખી સહુ ગોપી ટાણ
કહે માન્ય માન્યુ ઇં જાણુ..(૩) હે. સહુ સંમત થઈ બોલે હરખી, સહુ ટોલી મલી તે સરિખી
ઘર પોહતા અમૃત જિન હરખી.. (૪)
ઢાળ-૧૬ ઘર આવી કાં ન સમુદ્ર વિજય સંઘાર્ત, મસલિત કીધી કહે જેહ નીદાન,
નેમીસર વિવાહની વાત પ્રસિદ્ધિ, ઉગ્રસેન રાજાની બેટી રાજીમતી રૂપની છે પેટી, તસ આગલ રંભા રહે ચેટી...(૧) તે સાથે સગાઇ જોડી છે, જે આઠ ભવંતર છોડી છે,
ન કરી નવમે ભવ નહીં ત્રોડી છે...(ર) ઘ. વલી લગન જોષીડે દીધાં છે. શ્રાવણ સુદિ છ લીધાં છે,
કહુડે કપટ એ કીધાં છે... (૩) ઘ. બિહું ઠામે સજા થાઈ છે, કહૈ અમૃત ધવલ ગાવઇ છે
હવે નેમજી પરણવા જાઈં છે...(૪) ઘ.
ઢાળ-૧૭ શુભ સ્નાન કરી વિધિપૂર્વક શણગાર્યા તિલક કેશરધારી વર ધૂપધરી શ્રી ફલપાન કરી અસવારી, ચઢી બેઠાં રથમાં વરરાજા, વરતાત દશારથ દસ ભાજા, કૃષ્ણ બલભદ્રને યાદવ ઝાઝા...(૧)
ચઢી હયગય પદ ચારી, પાછલ રથૈ બૈઠી સહુ નારી
ગાઈ ગીત "યાદરણી મતવારી...(૨) શુ. ૧. યાદવોની સ્ત્રીઓ.
૧૯૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
શિર છત્ર ચામર પાસે ઢાવરસી જન્માં જસુભારી વાજે શરણાઈ ભૂગલ ઢોલે ભારી...(૩) શુ. પ્રભુ જાન સજી જાતાં કહૈ છે, કહે સારથી રથને વહે છે. કહૈ અમૃત તુમ સસરો રહે છે...(૪) શુ.
ઢાળ-૧૮ સખી મહલ ચઢી શશિવયણી, મૃગનયણી રાજુલ સાથે જૂઓ કંત છબી બહુ વડભાગણી સહુને માથે તિહાં સખીઉં તે આઈઉં જાણી એ સાંભલીઉં, વરચૂર્ણ પાણી સમજાવી
બહુઇ હિત આણી...(૧) સ. એવો વર તોરણ આવૈ છઠે, સહુ પશુ પરાભવ સુણાવિછે
હે સારથી યું એ કહેવી છે...(૨) સ. કહે સારથી તુમ ગોરવ દેશે, સહુ યાદવ પસૂયા ભખ લેર્સ
સુણી બિગ બિગ વિવાને વેશે...(૩) સ. સહુ પશુ વાટકથી છોડાવીયા, પ્રભુ રથ ફરી પાછા વલીયા
કહૈ અમૃત જિનપંથે ભલીયા...(૪) સ.
ઢાળ-૧૯ તે ખબર થઇ દાહિર ફરકી નયણાં, રાજુલ પહિલા પ્રભુ માતલહ વલી વાતે થયા તે પહિલા, રથ ઝાલી માતા કરી આડો, કહે યાદવમાં શું લજવાડો, ઍમ કિમ કરીઇ ભરવાડી..(૧) તે.
મુઝ માંગ્યું લાડકડા દીજે, પરણહ સારથ નવિ કીજે હરિવંશ વિભૂષણ જસ લીજૈ...(૨) તે. વહુનું મુખ પરણી દેખાડો, મુઝ એહ મનોરથ સંભાળો કાં કાંત્યું પીંજવુ વિણસાડો...(૩) તે. હે માતા આગ્રહને ઠામો, મુગતિ વધુ ચુ કામો
કહીયો જિન અમૃત ઠામો...(૪) તે. ૧. વાડો.
૧૯૯
નેમનાથ રાજીમતિના ચોવીશ ચોક
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઢાળ-૨૦ હે દેવ કીસ્યુ ઈંમ કહી મૂછ પામી, રાજુલ નારી સખી ચંદન શ્ય શીતલ વાય કરી, જેઠ નિવારી તિહાં રોતી, બોલે દુઃખ ભરીયાં હો યાદવ કુલરા ઠાકુરીયા, મુને મૂકી પાછા કિમ ફરીયા...(૧) હે. હા ધિક નિધુર હીયડો રહે છે, હા નિરલજ જીવત કેમ વહે છે,
નિશ્ચય ઓલભૌ વલી દીયે છે...(૨) હે. જે સઘલા સિદ્ધનાં ભુગચારી, તે શિવવધૂ ગણિકા ધૂતારી
તેથી હું રાચી સહકારી...(૩) હે. મુઝ કહૈ ચેતન તુ મ્યું હે લહે, અહો દંભિનર તે એમ કહે
કહે અમૃત અરથી ન કહે છે...(૪) હે.
ઢાળ-૨૧ તમે પાતલીયા પશુમાં શિરદોષ દેઇ રથવાલી, હો શામલીયા સું જોઈ આવ્યા, જોસ હરખ સહુ ટાલ્ય, તુમે હરણાં ને કહૈ મ્યું લાગા, કુણપતિ આવ્યૌ પહેરવાગા, તે આગા સહુથી જે નાગા...(૧) તુ. ઇંણ ચંદ્ર કલંકી દીધો છે, સીતાને વિજોગ તે દીધી છે,
એ નામ કુરંગ પ્રસિદ્ધ છે...(૨) તુ. તે માટે પાછા ફરી આવો, મ્યું જાદવ કુલમાં શરમાવો
હું જુગર વાત તે કહિરાવ..(૩) તુ. તુમે વિરહ તણે બાણે છેદ્યા, રાણી રાજુલને હાયડે ભેટયા
તુમે અમૃત સુખમાં નવિ વેદ્યા...(૪) તુ.
ઢાળ-૨૨ હું તૌ ભૂલિ ગઈ શુધબુધ સરવે શાન ગઈ, મુઝ વાહલા હું તૌ ગહિલી થઈ, મુને ઘરમાં નથી ગમતું મારા વાહલા, આ મંદિર ખાવા ઘાઈ છે, મુનિવરસ સમો દિન જાઈ છે, યુગ સરખી રયણી થાઇ છે... (૧) હું મુને અસન વિસન ઘણું દાગે છે, હલાહલ સરખાં લાગે છે,
મુને મોહના ભડકા વાગે છે...(૨) હું ૧. વસ્ત્ર, ૨. દાઝે.
* રામાવી
૨૦૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
જો રાજવી નારી મનમાંહે, અંગ ધરી શંકર પ્રાહે તો કર ઝાલતા સ્યુ થાઇ...(૩) હું. તુમ કરતિ બલિ આવસ્ય, મુને લોકડીયાં ચૂંટી લેસ્ય કહે અમૃત કોઈ મયણા દેશ...(૪) હું.
ઢાળ-૨૩ અરે નિસનેહી નેમ નિહેજા નાથ કરી નિદાની,તે ભલી કરી નિજ નારી તજી, વાત પશુની માની, તુઝ મનમાં હુંતિ વહેલો, તો નિસપતિ નવિ કરતી મહિલા,
હવે નાગૌ થઈ કાઢે ગહિલો...(૧) અ. તારૂં એહમાં કાંઈ નહીં જાટ્ય, સાપિણ વિષકન્યા કહેવાસ્ય
ઇમ જગમાંહી કહીવાત થાસ્ય...(૨) અ. તે પ્રેમ કલ્પતરૂ કાતરીઓ, વલી યોગ કનકતરૂ તે ધરીઓ
પણ તો આ ભવ તું વરીઓ...(૩) અ. બહુ મોહદશા ઈંમ મન ભાવી, ઈંમ કરતાં સમદશા લાવી,
કહે અમૃત પીઉ પાસે આવી...(૪) અ.
ઢાળ-૨૪ પ્રભુ હિતકારી સંજમ આપી થાપી શિવપદ નારી જાઉં બલિહારી, નવમે ભવ જિનરાજૈ, પહિલા તારી સહસાવન સગલી સિદ્ધ જોડી, શિવ પહોતા કરમ ભરમ તોડી,
નેમ રાજુલ અવિચલ થઇ જોડી...(૧) પ્ર. મિલી ગોપી સંવાદ સુણાયો છે, શ્રી નેમ વિવાહ મનાયો છે,
તે અધિકાર બનાયો છે...(૨) પ્ર. કીઓ ઓગણ ચાલીશ અઢારે, કાતિવાદી પંચમી રવિવારે
એ ચોવીશ ચોક ચતુરધારે..(૩) પ્ર. મુનિ રત્નવિજય પંડિત રાયા, બુધ શીશ વિવેક વિજય ભાયા,
તસ સીસ અમૃતવિજય ગુણગાયા...(૪) પ્ર. || ઈતિ શ્રી નેમનાથ રાજીમતીનાં ચોવીશ ચોક સંપૂર્ણ ||
લિ. પ્રેમચંદ સંદર્ભ : જૈન સાહિત્યના કાવ્ય પ્રકારો પા. ૩૧૮. ૧. મેણા.
૨૦૧
નેમનાથ રાજીમતીના ચોવીશ ચોક
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦. રિખવદેવ વિવાહલુ જૈન સાહિત્યમાં તીર્થકર ભગવંતો અને સાધુ માહત્માઓના જીવનને સ્પર્શતા વિવાહના કાવ્યો રચાયાં છે. તેમાં ઋષભ વિવાહલામાં જૈન ધર્મ પ્રથમ તીર્થકર આદીશ્વરના જીવનને કેન્દ્રમાં રાખીને ચારિત્રાત્મક નિરૂપણ થયું છે. વિવાહલો કાવ્ય પ્રકારનાં લક્ષણો અનુસાર કૃતિ રચાઈ છે.
અંચલગચ્છનાં ગુણનિધાનસૂરિના શિષ્ય સેવક સં. ૧૬૩૩માં રચના કરી સં.૧૬૫૬માં લિપિ કરી છે.
સંવત ૧૬૩૩ ભાદ્રપદ શુક્લા-૧૫, શુક્રવારનાં “રયવોડીનગર'માં ધર્મમૂર્તિસૂરિનાં વિજય રાજયમાં ભાનુલબ્ધિની શિષ્યા સાધ્વી કરમાઈનાં અભ્યાસ માટે સેવકકૃત ‘ઋષભદેવ વિવાહલુ'ની પ્રતિ ખીમરાજે લખી.
મુનિ લાખાની ગુરૂપટ્ટાવલીનાં અનુસાર ધર્મમૂર્તિસૂરિનાં શિષ્ય પરિવારમાં પ મહત્તરા, ૧૧ પ્રવર્તિની અને પ૭ સાધ્વીજી હતાં.
આચાર્યકાલ સં. ૧૬૦૨ થી ૧૬૭૧ સુધી. આ કૃતિ ચારિત્રાત્મક સાહિત્યના દૃષ્ટાંતરૂપ છે.
ઋષભ વિવાહલો કર્તા અચલગચ્છશે ગુણનિધાનસુરિ શિષ્ય.
શ્રીગુરુભ્યો નમઃ
ઢાલ વિવાહલુ || ૧ || શાસનદેવીય પાય પ્રણએવીય મઝ મનિએહ ઉમાહલુએ માતસરસતિ તણાં સહીયસુપસાઉલઈ ગાઈસિઉરિષભ વિવાહલોએI તેર ભવંતર મૂલ ચારિત્રવર ભાવિએ ભવિયણ સાંભલોએ ધણકણ કંચન રાજરાણી પસિદ્ધિ પરભવિ ઈહ ભવિ જિમ મિલોએ ૧il
૨૦૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્રાટક: મેલીઉ સારથ સકલ લેઈ જામવાટિ ચાલી ધનસાર સારથપતિ સુગુરુસિ૩ તામ વરષા આવી? ચઉમાસી લાગી વાટ ભાગી ચાલવા કોઈ નવિ લહઈ કંદમૂલ આહાર કરતાં લોક સહુ સિંહાકણિ રહ) //રા શ્રીધર્મઘોષમુની પરિવારસિલે તપ ઉપવાસ ધણાં કરાઈએ માસ ચિંહુ તણાં અતિધન મનમાંહિ સાધુ નિગ્રંથ ચિંતન ધરઈએ પૂજય અણગારએ ન લીઈ અસૂઝતુ મઈ પણ ન કરી કિંપ સાર હિવઈ પ્રભાતિ જઈ દાનફાસુઅ દેઈ ખામસિઉ અપરાધ વારવાર |૩|| ઇમ વારવાર વિમાસતા તવ સહસૂકાર પરિગટ થયા સુગુરુનઈ આમંત્રવાનઈ ધનસારથપતિ ગયા અતિભાર ભાવી ધૂત વિહિરાવી સાર સમકિત્વ પામિલ બીજઈએ ભવિ ઉત્તરકુરૂમાંહિ યુગલધર્મ આવી જા
ઢાલ જલહિની . ૨ / ત્રિણિ પલ્યોપમ ભોગવી યુગલતણાં વરભાગા ત્રીજઈ ભવિ
અવતરિયા સુરુ સૌધર્મ સંયોગ ના ચઉથઈ ભવિ માહાવિદેહમાહિ વિજય ગંધિલાવતી નામ વસ્કારાગિર પાસઈ ગંધસમિધપુર ઠામ //રા મહાબલરાય તિહાંહ હુઆ નાસ્તિક મત અતિચંડ સ્વયંબુદ્ધ મંત્રી તેહનઈ શ્રીજિનધર્મ અખંડ Ilal એક દિવસિ સ્વયંબુદ્ધિ વાજીંત્રનાટક રંગાવાદ કરી અનઈ કુમતનો રાય નઈ પાડીલ ભંગા ૪ll બુઝવ્યો રાય મંત્રી કહઈ સાંભલિ તુ સવિવેક તમ આઉખુ સદ્ગુરુ આજ કહિઉ માસ એક પી. તિણિ કારણ મઈ ભાજીઉ નાટિક આજ નરિંદા
હિવઈ જિમ જાણા તિમ કરો સાંભલયો જન છંદ Ill. ૧. સૂર્ય.
રિખવદેવ વિવાહલુ
૨૦૩
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઢાલ ઉલાલો - | ૩ | તો રાય મનિહિ વિમાસઈ કિસિઓ કરિસિ એકઈ માસિ હઈ હઈ ગઉભવ આલિ સા જઈ ન બાંધીઅ પાલિ ના હું વિષયારસિ રાતો જન મન જાણિક જાતો મઝુરતા એ દુઃખભરિ કહઈ તુજ સરણિ મંત્રીશ્વર આરા મંત્રી ભણઈ મમ દુઃખકારઉહિવે તડે આતમ હિતકારે એકદિન ચારિત્ર યોગી પામઈ વૈમાનિક ભોગ ||૩|| કરીય અઢાઈ મહોત્સવ શ્રીજિનમંદિર ઉસ્યવ લિઈ સંધારાએ દીક્ષા કરિઇ મંત્રીશ્વર શિષ્યા ૪ll
અનશણ પાલીય સાર, સ્વરગ ઈશાન મઝાર તિહા લલિતાંગ થયા સુરવરા સ્વયંપ્રભા તસ ઘરિ અપછરા //પી તે નિરનામિકા જીવન તેહસિકે પ્રેમ અતીવ તે શ્રેયાંસકુમાર જેહ ઉસિઈ પ્રથમ દાતાર //૬ll
ઢાલ ચંદવલાઉ - ૪ છઠઈ ભવિ મહાવિદેહમાંહિ લોહાર્ગલ પર સાર વજકંધ રાય તે તિહા હુઆ સગુણ સભૂપ ઉદાર ||૧|| ધન ધન વજબંધ નરવ ધન તે શ્રીમતિ નારિ રિખભ તણાં ધરિ જેહસિઈ શ્રીશ્રેયાંસકુમાર મેરી ધ્રુવપદ સ્વયંપ્રભા જીવ તે અવતરિઉ નયરી પુડરિકીણી માંહિ વરસેન ચક્રવર્તિ નઈ ધરિ શ્રીમતી કુઅરિ જાય ||૩ // ધન. કુમરિ પૂરવભવિ સાંભારિઉ પ્રિયસીઉ પ્રેમ અપાર પૂરવભવ કંતજઉ મિલઇ તુ પરણિસિઈ સવિચાર //૪ ધન. કરીય પ્રતિજ્ઞા 'મુનીરઈ ધાવિકારિઉ ઉપાય પિઢિ લિખી પુરવભવ ચરીત લિહીઉ વજજંઘરાય. //પા.
હરખીઈ તે બિહ પરણાવીયા પુણતા નિજપુર આપ
ચડતઈ પખિ ચંદ્રમી તિમ તિમ વાધિ તેજિ પ્રતાપ I૬ | ધન ૧. મૌન રાખીને રહી. ૨. ધાત્રી.
૨૦૪
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઢાલ - સ્વામિય સપન સંભાલીયુએ વઈરસેન રાય વ્રતલીઉએ નિજપુત્રનઈ રાજ સયલ દીઉએ. તીર્થંકર પદ પામીઉએ આઠકર્મના વપુરી નામીયાએ III પુત્ર તેરિ બલિ હરાવીએ તવ વજજંઘરાય બોલાવીઉએ ચતુરંગબલ લેઈ ચાલીયાએ તદા વઈરિસિ વિનાસી ગયાએ //રા વલતા મુનીવર વાંદીઆએ દોય કેવલી મુની આનંદીયા એ શ્રીમતિ બાંધવ તે દિશાએ વાંદીનઈ ચાલીઆ તે હુએ III
ઢાલ - સરસતિ સામિણકસપસાઉ ૩. મારગિ નરવર રાણીએ સાથિ જયઈએ ઇસિઉ વઈરાગ સિઉએ ધિનએમુનીવરનાકુડાલહૂઅડાચરિત્રપાલઈભાવસિઉત્રુિટકાના ભાવસીઉ પાલીતાણ પામીઉ કેવલનાણ કુવિષયનઈ રસિરત. /
નવિ લહિએિ ભવ જત એહભવ ન જાણિઉ. જાતુ અનઈ પાંચે ઈદ્રી ઓલવી આગમ શ્રી જિનધર્મ
પામઈ ભવ અનંતા રોલવિલ //રા હવિહ ઘરિ જાઈ પુત્રન્યા રાજવી ચારિત્ર લેસીક તિજી ભોગ. શ્રીમતી ભણઈ તસ્વ સાખિ અડે લેસિક
સંયમ વ્રત તપ તણાં યોગ II ત્રુટક ઈમ યોગ કરવા ભાવ આવી નિજ ધરિ રાઉ નિશિ નિંદ્રા નાવઈ સેજિ રાણીય રાજા હરિ રાજિઅ રાજા મનિહિ ચિંતઈ કિમઈ ચિતઈ દિનકર ઉગમઈ ઘરવાસ ઠંડી લીઉ ચારિત્ર માહરઈ મનિઈ ઈમ ગમઈ //૪
ઈમકરિ ઉઠિયા રાયનઈ રાણીય પુત્ર ન જાણઈ તેહપરિ રાજનઉ લોભિએ નિશિ ભરિ આવીએ ધૂમકીધઉ સુઅણધર પો.
તૂટક વિષ ધૂમની થિી વ્યાપ રાયનઈ, કાંડિલ આપ દોય જણા, કરી (ભાકરતિ યુગલીયા તિહાંથી હતી યુગલીયાથી) કાલકનઈ હુઆ સોહમિ સુરવરા આઠમાં ભવિ, શ્રી રિખભજી વર થયા ભોગ ભોગીશ્વરા |૬|ી.
૨૦૫
રિખવદેવ વિવાહલુ
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગાથા-૩૧ : ઢાલ ચંદનબાલાનઉ - ૭ નમિઉ ભવિ હિવઈ સાંભલઉએ મહાવિદેહએ સખીક્ષેત્ર મઝારી વચ્છ વિજઇઆ ધન કનકિ ભરીએ યમરભૂજકરિએ પુરીયછઇ વિશાલ કેસવ વૈધિ તિહા કણિહઉ આપ. મિલિયાવ તસ ચાઇએ મિત્ર રાયસતમંત્રિ સતશ્રેષ્ઠીપુત્ર ચઉથગઉ સારથપતિ પુત્ર એક ઠામ મિલઈ તે વૈદ્ય ઘરે //લા ત્રુટકા વૈદ્યનઇ ધરિ આવીયા તવ વિહરવા શ્રીમુનીવરા કૃમિ કોઢ સધલું 'સઇર વ્યાપીઉ તુહઈ ઉષધ નવિ કારિ તે મિત્ર આરઈ વૈદ્યનઈ કહઈ લોક સબ નર વધતુ
પુણિ મુનીયતિની સાર કી જઈ એહ મારગ લધી //રા. વૈદ્ય કહઈ તો સાસભઉએ માહરઈએ નથી ઉષધમાં દોઈ રતનકંબલ બાવનચંદુએ કોતીયાએ ભવિંણિહાટિ તુ તેહ ચ્ચાર લેવા ગયા એ પૂછઈએ તસ સેધુ વિચાર તો કહઈ સાધુ પડિગસિઉએ કારિસિઉ સખી જિનપવિત્ર
આપણપુ ઈમ તારસિએિ.... //૩ી ત્રુટકઃ પહિલ તારસિહ વચન નિસુણી સવિ મનિ આણંદિઉ તે મૂલપાખઈ ઉસડ દેઈ ભાવ ભાવઈ ભાવીક તે કુમરના બહુ ભાવ દેખી વઈરાગ) ચરિત્ર લીલ કેવલ પામી મુગતિ પુણતા સેઠિ ભવ સફલો કરિઉ ll૪ll
ગાથા-૩પ : ઢાલ ૮ વડઉ તેસીલીઉએ પુતે પાંચઈ આવીયાએ વનમાંહિ સાધનઈ પાસ રિષિનું વૈયાવચ્ચ કરઈએ ત્રોડઈ કર્મની કોડિ તુ પુણ્ય પોતઈ ભાઈએ દ્રુપદા મદેન દેઈય તેલસિલુએ કાઢીયા કોઢ ના જીવાતુ //રા રિષિનું વીયાવચ્ચ કરઈએ રતન કબલ સિરીવીટીઉએ
ચંદન લગાડિઉ અંગિ | તુ રિષિનું વા ૧. શરીર, ૨. વણિકની દુકાને, ૩. મર્દન કરવું, ચોંળવું, કલપિતે = દેવલોકે.
૨૦૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવઅનેકિતે પરઠવ્યાએ ઈમ કારી આસાચું નીરોગ તું Ill સાધુનુ ધર્મ પાંચઈ કરીએ છઠઈલ શ્રેયાંસનું જીવતું //પી બારમય કલપિતે સર હુયાએ, દસમવિ ભવિ જિનરાયતું Ill
૪૧ ઢાલ ૯ - આદનઇ રાય પુહલી જામ ઈગ્યારમાં ભવિ મહાવિદેહમાંહિ પુંડરીકિણી નગરી તેહાઈ થાઈ વઈરસેન નરવર રાજ કરંતિ જીન જીવ વજનાભ કુમરહ વક્તિ //ના બાહુ સુબાહુ પીઠ મહાપીઠ ઐરિ પૂરવમિત્ર તસબાંધવ થ્યારિ, વઈરસેન રાય તે, અછઈ નિણંદ, ચારિત્ર લીઈ કરિ
કુમરિ નરિંદ //રા વજનાભ રાજા રાજય કરતા ચક્ર ઉપન્અ પર્ ખંડ લેતા સાધૂ વૈયાવચ્ચ તણું એક પુન્ય પાંચ બાંધવ તે વિલસઈએ ધન્યા ll સિતિરિ લાખ પૂરવઘરવાસિ પચ્છએ પિતા તીર્થકર વાસી પાંચઈ બાંધવા લીધીએ ચારિત્ર દ્વાદશાંગી ભણઈપહિલઉ પુત્ર ll૪ll
ગાથા-૪૩ : ઢાલ - ૧૦ ઉલાલો વીસસ્થાનક વર સેવી તપ જપ બહુત કરવી તીર્થંકર પદ બાંધઈ ઈમ તે આતમ સાધઈ/૧ બહુ વૈયાવચ્ચ નિત કરઈ ચક્રવર્તિ પદવીઅ તે ધરઈ
કીતિકર્મ કરઈએ સુબાહુ બાહુબલ બાંધઈ સો સાહુ / રા/ પીઠ મહાપીઠ દોઈ કરઈ અદેખાઈ સોઈ સ્ત્રીકર્મ તણઈએ વાધિઉ કરિઉ આપણું આ લાધુ છઠ્ઠો શ્રેયાંસનો જીવ અણસણ કરીઅ અતીવ હઉઆ અનુત્તરિ સુરવર સિંહા આયુ તેત્રીસ સાગર //૪ll
ગાથા-૪૭ : ઢાલ-૧૧ જંબુઅ દીવહ ભરત ખંડિ પર્વત વૈતાઢિ છઈનામએ
તેહથી દક્ષણ દસિ ભણી સાત કુલગર કેરા ઠામએ ૧// ૧. બારમા દેવલોકે, ૨. સાધુભગવંતોને વંદન વૈયાવચ્ચ.
રિખવદેવ વિવાહલુ
૨૦૭
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિમલવાહન પહલોહવઉ ચક્ષુખમાં જસવંતનામએ
આભવાઈ પ્રસેનજિતસહિ મરુદેવ છઠો અભિરામએ રા. નાભિ કુલગર છઈસાતમા મરૂદેવી તસ ઘરિ નારિએ રૂપ સોભાગગિઈએ આગલી સીલવંતી અનઈ સદાચારિએ ૩ll વઈરનાભ જીવ સુખી થીઆ સાઢા ચઊથી અંધારએ ઉત્તરાષાઢિ નક્ષત્રિએ, મરૂદેવી કુખિ અવતરીએ ||૪|| માઝિમ રાણીઅ નીઈભરિ દખઈ સુપના દસ આરએ પ્રભાતિ ઊઠીઅ પ્રિય કહનઈ પૂછઈ વર સુપન વિચારએ આપી
ગાથા-પર : ઢાલ-૧૨ સેહલી ધવલ સબલ સોહામણો રે વૃષભ પહિલઉ દીઠ
ઉંચો ઐરાવણ સમો રે બીજો ગયવર દીઠતુ દીઠા સ્વામી મઈ “સુમિણડાએ સુપનએ સુપનતણું ફલ એહતું ગુણનિધિ સુત તપે જનમસિઉએ કુલગર માહિ પ્રધાનતું I/૧ સીંહ અતિહિઅબીહ આવી મઝ ઉછગિ બઈઠતુ લાછિ અતિ લીલાકરતિ મઝધર માહિપઈઠતુ રા . કુસુમ પરિમલ મહિ મહંતી ફુલમાલા સાર અતિ સોમ શીતલ અમી ઝરતો છઠિઉ છઠો ચંદ્રઉદાર ફll સહસ્ત્ર કિરણ અતિ દીપતો સાતમો તેજિ ઉમાલ પ્રાસાદ ઉપરિ ધજા લટકઈ ઉંચીઅ અતિહિ વિશાલ ll૪ો પુણ્યના ભંડાર સરિખો દીઠો પૂરણકુંભ પદ્મ સરોવર ઉદિક ભરિઉ રે કમલિઈ કરીઅ સસોભ //પા અતિ અમાત ઉદક ભરિઉ રે દીઠો સાગર ક્ષીર સૂર વિમાન ઈંહા પધારિઉ પછાંડીય તે નિજળાહારતું દી અતિ અમૂકિરતનની રાસ તેજિ વિરાજ અગ્નકાલ કરતો દેખી જાગીએ કંત હું આજ છી
૧. અભિચંદ્ર, ૨. સ્વપ્ન, ૩. ખોળો, ૪. લક્ષ્મી, ૫. છોડીને.
૨૦૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગાથા-૫૯ : ઢાલ-૧૩ જસ મનોરથઉ
શુભ દિવસિ સુત જનમીઉ માડીઈ ચેઈત્ર અંધારાએ પન્સ માંહિ આર્ટિમિ દિનિ ધનરાશિ રાશિ આવીઉ સીત સમીરણ વાઈઉએ ।।૧।। જનમકાલિ ત્રિભુવન સખીઉ થયું નાભિકુલકર મનિ હરખીયાએ આસન કંપઈએ દિશાકુમારીનાં અવધિજ્ઞાની જિન નિરખીયાએ. ॥૨॥ છપન કુમારીઅ એકઠી મિલીઅનઈ આવીઈએ જનમ ઉહલસીએ. માઈ પાએ લાગીઅ અનુમતિ માગીય સૂતિકરમ કઈ ધસમસીએ ।।૩।
નાહી ધોઈ અંગ પખાલીય વસ્ત્ર આભરણ પહિરાવીઆએ સેજિ પાસઈ તેહ સઘલીઅ છઈએ ધવલ મંગલ ગીત ગાઈયાએ ।।૪।। ગાથા-૬૩ : ઢાલ-૧૪ ઘોડીની એક તેજજિન ઘોડીએ
માઈ ધન્ન સુપુણ્ય તુ ધન જીવી તોરી આજ
||૩||
તઈ સકલ સોભાગી જનમા શ્રી જિનરાજ ||૧|| ચિરંજીવઉ તાહરઉ નાન્હડીઉ ત્રિભુવન કેરો રાય પ્રતપો તાહરો બાલુઅડો સુરનર સેવઈ પાઈ ॥૨॥(દ્રુપદ) બલીહારી તાહરી કુખલડી બલીહારી તોરો વંશ જિંહાજગપરમેશ્વર અવતરીઆ રાયહંસ એહ કુલ તણો દીવો તઈ કુલી કલશ ચઢાવ્યો એહ તુજ કુલમંડણ જગજન તારણઆયો ।।૪।। સુર અસુરનઈ કિન્નર વિદ્યાધરીની કોડિ એનુ સહૂ કિંકરા પાઈ પડઈ કરજોડિ ।।૫।। શત શાખા પસરો એહ તણો પરિવાર ઈમ ધવલ મંગલ ગાઈછઈ બઈઠિ છપ્પન કુમારિ ॥૬॥ ૧. સુખી, ૨. બેઠી.
રિખવદેવ વિવાહલુ
૨૦૯
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
જનમ મ
કોડિ
ભ મરૂદેવી
લઇ રંગ
ગાથા-૬૯ ઢાલ-૧૫ પૂરી પનોતીય સોમતીયે હઉઉ આસન કંપ સુરપતિ મનિ કોપિ ચડિઉએ જાણિઉ જનમ નિણંદ કોપ સયલ તવ ઉપસમિએિ ના હરખિલ સોહમઈઈ 'સિંઘસણથી ઉઠીયાએ દોય કરસિરિ જોડેવિ કરઈ શકસ્તવ ઉલહસીય //રા. જનમ મહોત્સવ કાજિ હરણેગમેષી હકારીએ મલી અસુરની કોડિ, ઘંટનો નાદ ટંકારીઉએ /૩
પાલક વિમાનિ બઉસેવિ ઋષભ મરૂદેવીએ નાભિતે હરખ્યા પ્રભઅવી અચડઈ ઉચ્છંગી માઈત્ર મન રેલઈ રંગિએ (ત્રુટક) રંગ રમતો આંગણિ ચલઈ કમલ નયન નાભિતણઈ ધરિ આવીઆએ.
મરૂદેવી પાએ લાગેવિઈ ઈંદ્ર કરઈઅકુઆરણાએ ૪ll પંચરૂપ કરી સાર મેરૂ સખિરિ લેઈ ચાલીયાએ સિંહા મિલીઆ ઇંદ્ર કરેઈ જનમ મહોત્સવ રંગસીએ //પા ઘણાં ઠામના નીર કમલ પુષ્પનઈ ચંદનુએ સરસિવર ઉષધિ જાતિ સ્નાત્ર નઈ કારણિ આણીઆએ //૬ll આઠ સહસ્ત્રચઉસઠિ કલશ કરઈ સુરપતિ સહુએ
પૂજિ પ્રણમી દેવ નાટિક નાચઈ સુરવહુએ શા ગાથા-૭૬ : ઢાલ-૧૬ ઝમઝમકઈ પાએ ઘણ ઘૂઘરી શ્રી પાર્શ્વનાથનાવવાહલાની
ઈશાન ઇંદ્ર ખોલઈ લીઈ તવ સ્નાત્રકર સોધર્મ રે વૃષભ ચ્યાર શૃંગ થી તિહા ધાર આઠનો મર્મ રે ૧// નાચઈ ઇંદ્ર આનંદસિ૩ ઇંદ્રાણી ગાવઈ ગીત દી આસીસ તે રૂઅડી ચિર જીવતું નાભિના પુત્ર રે રા તિહા નાદિ અંબર ગાજીઆ અનઈ ભેરીના ભાંકાર રે તિબલદદામાં વાજીઆ વલી માદલનું ધોંકાર રે | ઈમ જનમ સફલ કરી આપણો લઈ વાલ્યા શ્રી જિનરાજરે માતા પાસિ થાપીઆ ઈમ કીધા ઉચ્છવ કાલ રે ||૪|| નંદિશ્વરી યાત્રા કરી અનિ પુછતા નિજ નિજ ઠામિ જગજનના મનમોહતો ઈમ વાધઈ રિખબ જિન સ્વામી રે /પા
૧. સિંહાસન, ૨. સરસવ ઔષધ.
૨૧૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઢાલ - ઘોડીનો મૂલતો નથી ઘોડીએ આવી-I૧૭ll પ્રભુ વાધઈએ સુરતર સરીખા મરૂદેવીએ નાભિ તે હરખ્યા પ્રભુ આવીએ ચડઈ ઉછંગિ માઈતું મન રેલઈ એગિ. ત્રુટક |૧||
રંગિ રમતો આગણિ ચાલઈ કમલનયન નિણંદએ વયણિ અમૃતવાણી ઝરતો જિસ્યો પૂનિમ ચંદએ ITના સકલ સુરવર અસુર કિન્નર મિલાઈ આઠ ઇંદ્ર એ કરઈ ક્રિીડા | રિખબ સરસિઉઉભગઈ નાગિંદએ મેરા અવસર સોહમવતિ આવઈ સેલડીએ સરસ એક લાવઈ પૂછઈ સ્વામીએ એતમ ભાવઈ, તે સેલડીએ સ્વામી કરિ ઠાવૂઇ Ill કરી સેલડી દીઈ વંશ થાપિઉ નામ તસ ઈચ્છાગુએ સબલ પસરિઉ પુછવી મંડલિ આજ લગઈ સભાગુએ //૪ યોવનભરિ શ્રી રિખબ આવ્યા રુપિ સોહગ સુદરું સકલ લખમી તણો સાગર વંછીત દાયક સુરત) પ્રભુ પાંચસઈ ધનુષ શરીર, દેહ સૌવનિ વર્ષ સુધીર લક્ષણ દસઈ આઠ રસાલ લંછનિ વૃષભઉનિંગ વિસાલ //પા ઉનંગ સરલ વિસાલ નાસા કેશ કાજલ વર્ણ એ ધવલદંત મુખંતિ સોહઈ જિસા સસિકર કિરણૂએ નવટિ પંચગુલપમાણીઅ અર્ધ ચંદ્રલાડૂએ ગજરાજ ગતિ ચાલતો જિર નહિ કનિઈ પાડૂએ ૬ll
જિનવર આહાર વિહાર કરતા નવિ કોઈ દેખાઈ સરનર સંચરતા જિન શાસનીશાસ સુગંધ જેહવા 3ઉતપલ ગંધ ત્રુટકઃ IIણા કમલઉતપલ ગંધ સરિસા રુધિર માંસ સરીરતણા ગાઈ ધારાસમાનઉલઈશ. અતિશ્ય ઈતણા અનંત ગુણામણિ રોહણાચલ મયમ વિસેખીય તે દિન ઘડીયએ તો પડાપ જિનઈ રુપાઈ નયણે દેખીઈ Iટા ૧. શેરડી, ૨. શ્વાસોશ્વાસ, ૩. કમળની જાતિ, ૪. ગાયનાં દૂધની ધારા સમાન ઉજવલ, ૫. પળ.
રિખવદેવ વિવાહલુ
૨૧૧
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગાથા-૮૯: જાનઉ દિવસ ઢાલ-l/૧૮ વીવતા અવસર જાણિઉ સોહમઈ ઇંદ્ર જામ દેવી સવિ મિલ્યા રે કઈ કર વિવાહનું કાજ ૧. સુરાસુર આવે સર્વ મીલેઈ જિંહા, છે રિખભ જિન સ્વામી રૂડી નયરી અયોધ્યા દામિર | સરાસર કેરી તુ વન વંતર જોતિષી રે વિમાનીકની કોડિ સાંમાનિક અંગરક્ષક મિલ્યા કાંઈ આવી નિજરથ જોડી all ઇંદ્ર બોલઈ અહે કરિસિઉ વિવાહ જિનનું આજ ઈંદ્રાણી કહિઈ અમહે કરિસિ૩, કાંઈ કન્યાનુ વિવાહ કાજ. I/૪ રયણ સોવન જડિત મંડપ ચડિયા ચઉસાલ ઠામિ ઠામિ પૂતલી જિણો મયણ તણીહઈ આલિ પા. ઈસ્યા મંડપિ તિહાં રચ્યો રે માંડીલ વિવાહ જોઉં સમકિત કરઈ નિરમલા કાજ ઇંદ્રાણી નીતોહ દો.
ઢાલ-મમાણાનિ ૮પ ૧લા સિંધાસણ થાપેવિ મણિ માણેક જડિએ રિખભ નઈ નમણ કરાવઉ સરપિતિ હરખસિઉ મર્દનદેઈ અંગિ સગંધતેલસિલ તેલી આણી લક્ષપાક ચંદન અગરનુંએ જિનનું ઉપરિ ધરિ રાગ ૯૭ // સરા. (ગાથા-૯૭)
ક્ષીરસમુદ્રનાં રે કલશે નહિવરાવઈ લૂઈ જિનન અંગ. ૯૮ રતનની રાશી રૂઅડી સિરિપૂપભરાવઈ કાને કુંડલ પહિરાવયૂ II
ઉરિ એકાવલીએ બાંહિ અંગદ મુહડી હાથિ પહિરાવઈ સુરપતિ હરખસિ /૧૦૮ના ઇમિ આભરણસારે સવિ અંગિયું સોહાવઈ સેવઈ
મન આનંદિ - સુરપતિ હરબિઉ સિઉએ ૧૦૧ ૧. શ્રેણી, ૨. સુરપતિ.
-
૨ ૧ ૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઢાલ - ઉલાલનઉ ૨૦. કુંકુમ તિલક સિરિ કરીયા નયણે કાજલ ભરીયા ચૂઆ ચંદન અંગિલાયા અંગિઉગટણ કરાયા /રા ચંપક ભાઈ નઈ જૂઈ લાલ ગુલાલ સેલાઈ કીધો નવરંગ ટોડરકહિ કંદલ ઠવાઈસરવર ૩ મરૂદેવી હરખને ભાવિ ઉચ્છવ પૂરિ પ્રવાહી મલીયા ગયÍગિણિદેવ વાલઈ રિખબ પરસેવા ||૪||
ઢાલ-વરચાઘો વાનઉ ઢાલ - ૨૧ હાથ જોડીયા પાએ લાગીયા સુરપતિ કીધઉ ગજરાઉ ખંધિ ચડીય તસવાલીયા સરનર રસિઉ જિનરાલ //પી મેઘાડંબર સિરિવરિ ધરીયલું છત્ર વિસાલો બિહપલિર વચ મરઢલ પૂએ ગાઈ ગીત રસાલો ૬ll લૂણઉતારિઈ ચંતિરિ જોતિષી કેરી નારિક હયદળ સવિ મિલી આવ્યા ઇંદ્રાણીય બારિઉ ||ળી
ઢાલ-જલહીતુઉ IBરા ઇંદ્ર કહઈ ઈંદ્રાણીય વેગલિ બાહરિ આવઉ અખ્તઉભાઘણી વારથઇ કાંઈ તુમ્હ વિલંબ કરાવઉ //૮ તોરણિ આવિષે વરરાઉ મોતીય થાલ વધાવ આધઉ દિન અરિહંત નઈ આરણકાણ કરાવો લા. તો ઇંદ્રાણીય ધસમસી વેગીલઈ બાહિરિ પુરતી સોવિન કરવી નીરિ ભરિ લઈ આવીઈ ગહ ગહતી I૧ી.
ઢાલ - આઘોટિ ર૩ આધોદિ રાણીએ ઇંદ્રની જિનવર કેરાં હાથિ ઉલટિ સવિ મિલી દેવીય કોડાકોડી ૧ આધોદિઈ બાંહ લોડાવતી કરવીઅ લેઈ સારો આઘોદિ વરઈનઈ દક્ષણકરિ લૂણ ઉતારઈ તિવારો //રા.
રિખવદેવ વિવાહલ
૨ ૧ ૩
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઢાલ-વડોનેસાલીઉએ ॥૨૪॥
તોરણ જિનવર પુખીયા એ વિંટેજૂ હલઈ કરી સાહિ
તાણીયાએ
11911
ઇંદ્રાણી જિન આણીયા માહિરા માંહિ ત્રિભુવન સહુ હરખીઉએ ॥૨॥ પાયે સરાવ ભંજાવીઉએ ઠાવીઉ મંડપ હેઢિ ઇંદ્રા ।।૩ા ઈંદ્ર બ્રાહમણ વિ થયા એ સાંધીય લગન તીવાર ॥૪॥ હાથ મેલાવડઉ સિંહા હઉઉએ મરૂદેવી હરખ અપાર ॥૫॥ ધવલ મંગલ ગાઈ અપછરાએ સાંભલઈ દેવ અસંખ ॥૬॥
૨૧૪
ઢાલ-ઘોડિની એક દિન (૨) રે ઘોડીનુએ (ઢાલ ૨૫ પૂર્ણ) એક દિન રે માંડીની કુખ જેણઈ એહ વ૨ જાયો જિણિ જિણ તલઈરે । સુણુ સહીયર બિહિન તો ત્રિજગ ઉઠાહિઉ
એક દિન ૨ે શ્રીનાભિનરિંદ જસરિ એહ આયો જેણઇ આવિઇ રે ધન કણકહ કોડિઉં મંદિર ભરાયો ॥૨॥ એક દિન રે સુમંગલા સુનંદા જિણઈ એહ વર વરી જેણઇ પરણતઈ રે અમ મન મનોરથ વિકૂલાએ ફુલીઉ III એક દિન રે અયોધ્યા ઠામ જિંહા એક ઉછરાણ જિણઇ ઉછવિ અમ્હ સરીઆકાજ અનિઉ જનમ પ્રમાણ |૪|| ઢાલ-નીમાલઈનો ॥૨૬॥
દેવનીર્મિત વાસે કરીએ નીમાલઈએ બાંધિઅ ચોરી અસાર બિફૂલ II૧|| જિનવર સિંહા બઈસારીઆએ નીમા. દક્ષિણ પાસિએ નારિ ||૨|| પહિલૂઆ મંગલ વરતીઈએ નીમાલીએ વરવહુ ચોરીઅમાંહિ ॥ા સોવનિકાંતિ સોહામણીએ નીમા. ધનુષસઈ પાંચ શરીર ॥૪॥ બીજુઅ મંગલ વરતીઈએ પા
પરણિ રિખભ જિનરાઉ દાંત જિસ્યા દાડિમ કલીએ નીમા. ॥૬॥
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
11911
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગજગતિ રૂપ ઉદાર એ રતી નીભા • પાસઈ સુમંગલા નારી Iણા
રૂપી જિસી સુરસુંદરીએ નીભા. Iટા.
શીલ સોભાગિણી સાર .
વૃત્ત. નીમાં પરિણઈ સુનંદા રંગિ. ૧૦ના હંસ હરાવઈએ હડતીએ ની. જાણે અપછરાએ અંગિ. ||૧૧|| પ્યારઇ એ મંગલ વરતીયા એ નીભા. ઇંદ્ર તે પુરોહિત વેસિ /૧૨ સુનંદા સુમંગલા થાપીઆ એ ની. જિણતણઈ ડાવપાસિ /૧૩
ઢાલ - વઈરસનરાઈ વ્રત લીઉએ સારા તિહા અગનિઈ દઈ પ્રદક્ષણાએ ઇંદ્ર માગઈ જિનકન્હઈ દક્ષણાએ III તિહ સ્વામીઈ અવહડ ધન દીઉએ શ્રી સમકિત્વ નિર્મલ સુરીકાઉએ જરા સુરવર સહુ થયા સાખીયાએ વરવહુઅ સહિતજન નિરખીયાએ |all. ઇંદ્રિ કંસાર મંગાવીએ ઈંદ્રાણીઇ વેગિલિ અણીઉએ //૪ો.
(ગાથા-૧૩૨) ઢાલ- કંસારનું રટા જિન આગલિ થાલ અણાવિવું તે સોવિન રતન જડાવીયું ના સાકર ઘી મોદક મેલીઈ માહિ અતિ ધણું અમૃત ભેલીઈ કેરા કંસાર કપૂરિ વાસીઈ વર આગલિ થાય તે મેલીઈ ઊl ઇંદ્રાણી બોલઈ હરખસિ૬ જિમો સુનંદા સુમંગલા યુગાદિસિ૩ ll૪ll ઇંદ્રિ કંસાર અભિમંત્રીક શ્રી રિખબ નિણંદ પવિત્રીલ /પા. તિહા ઇંદ્રની ડાઢડી આંગલઈ સુરકિન્નર સહુ જોવા મિલઈ ૬ll ઈમ ઇંદ્રિ જિન પરિણાવીયા દોઈ કન્યા લઈ ધરિ ચાલીયા થી.
(ગાથા-૧૩૪) ઢાલ-ચાંદિ લાગુ - કેરા ચાંદલોઉ સોભિઈએ પૂનિમિ જેહવો આસો માસિ તિમજિનવર દોઈ નારિસિઉ આવઈ નિજ આવાસિ /૧// સુર નર કિન્નર ઈમ ભણઈ ધિનએ નારી રતન
જેણઈએ એહવર પામીઉં ત્રિભુવન નાયક જિન /રા ૧. ડાબા પડખે.
૨૧૫
રિખવદેવ વિવાહલ
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
મરૂદેવી હરખીઉએ ગહવરી આવી આંગણ બારિ આછણ પાણિ ઇંડાવતી. લૂણ ઉતારઈએ સાર hall ધન (૨) વર્જધધનરાવરુધનરવ ઘનતે શ્રીમતી નારિ રિખભ-તણઈ ઘરિ જે હસિઈ તે શ્રેયાંસકુમાર આંચલી નાભિ કુલ-કર ગિઅઢીઆ દિઈ આલિંગણ પૂત્ર હરબિઉ ઉસંગિ છઈ સારીઆ શ્રી જિન રિખભપવિત્ર ૪ ધન. પંચ વિષય સુખ ભોગવઈ પૂરઈ સજનની આશા સકલ લોક ઉલગ કરઈ સામી લીલ વિલાસ પા ધન.
ઢાલ - ઘોડીનો II૩૭lી પૂર્ણ એક દિન યુગલીયા બોલઈ રે પ્રભુ કોઈ નહિ તુમ તો લઈ રે I/II તમન્ડ લિઉ રાજિનઉ ભાર રે જિમ અસ્કેટલુ નઈ રાધાર રે તેરા. તો કહઈ સ્વામી વિનતિ રે રાજી ઠવો નાભિના વાતરે Iall તો તે નાભિ નઈ યાચઈ એ નાભિ કહઈ નિજ વાચા રે ૪ll હું થિઉ વૃદ્ધ અપાર રે રિખભ યોવનિ કુમાર રે /પ | સરાઢિ જિઢવો તખ્તો જાઈ રે આવ્યા તે રાજા થાઈ રે II૬ll ઉદકઈ કારણિ પુછતારે કમલ દલે સંજુત્તા રે || અવસરિ ઇંદ્ર તિહાર આવઈ રે જિનનઈ રાજિદરબાર ઈ. ૧૮ મસ્તકિ મગટ પહિરાવઈ રે આભરણે અંગ ભરાઈવ રે ITI
મસ્તકિ ધરીય ભાલઉં રે બિહું પરિઉ ચંમર પવિત્ર. ૧૦. યુગલીયા ઉદક લે આવઈ રે પ્રભુનઈ અંગુઠઈ નહવઈરાઈ રે ૧૧
દેખી અતિહિ વિનતી રે હરખી ઇંદ્ર નું ચિત્ત રે ૧રો વિનીતા નયરીઅ થાપી રે ચતુરંગીણી સેના આપી રે ૧all સુરપતિ કીધું કાજ રે જિનરાય ભોગવઈ રાજ રે ૧૪ll
ઢાલ - ધ્રુસ્વ ૩૧ પૂર્ણ લાખ પૂરવ સાર ભોગ ભોગવઈ ગુણભંડાર
તવ બાહ પીઠ તણ જંતુ સર્વાર્થ વિમાન હંત ||૧|| ૧. સુંદર, ૨. નવરાવવું.
૨ ૧૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુમંગલા કુખિ અવતાર હઉઆ બ્રાહમીઅ ભરત કુમાર મહાપીઠ સુબાહુ દોઈ સુંદરી બાહુબલિ હોઈ સા. અઢાણુ પુત્ર અને રાવલી માત સુમંગલા કેરા સત શાખા ઈમ પરિવાર પસરિઉ શ્રી નાભિ મલ્હાર રે /૩ હવઈ પાલઉ નીતરા ટાલઈ યુગલ ધર્મના સાજા ઉપાય શિલ્પ તે સોઈ વડા પાંચ તે માહિજાઈ ૪ ઇમ પૂરવ ત્રિયાસી લાખ ઘરવાસિ રહઉ શાત શાખજ હિનચારિત્ર અવસર જાણઈ મનિ સંયમ ભાવતો આણઈ પા
ઢાલ - ૩૨/૩૩ પૂર્ણ અવસર જાણિ ઇંદિ જિનદિક્ષા તણઉ ભંડારી બોલાવીઉએ સાંભલી તુમહ ભાગ દાન સંવચ્છરી દેવા અવસર આવીયઉએ ૧||
લેઈ સોવિન કોડિ શ્રી જિનમંદિર મૂકો વેગિ ઉતાવલીએ તેહ સુણી આનંદ રોમાંચઈ ઘણુભંડારી વાધઈ કલાએ રા ત્રિણિસઈ સુવર્ણકોડિ કોડિઆક્યાસીઈ લાખ અસી સંખ્યા સુણીય જિનવર મૂકઈ તેહ પાએ લાગી અ જાઈ દેવલોક ભણીય /૩
ઈય દોઈ શીખ તે સાર તુ જગહિત કારણીએ દિક્ષ મનિ આeઈ તુ ભવજલ તારણીએ ઝા. સુરવર કિનર કોડિ તો તતક્ષણિ સિંહા મિલીએ કરઈ ચારિત્ર ઉછવ તો પૂરઈ મનરલીએ પા શિબિકા ઉપાડઈ ઇંદ્ર તુ ભગતિ ઉલસીએ સિદ્ધારથ વનમાંહિ તુ આવઈ અતિહસીએ ! દોય કરી ઉપવાસ તુ ચારિત્ર ઉચાઈએ આરિ સહસ મુની સાથિ તુ સંયમ સિરીવરઈએ IIણા વિહરઈ ધર પુરિ ગામી તુ વાલતો સુરતરુએ જેણઈ દીઠાનાહ તુ ધિન તેના *નીનએ ૫૮
* નયન.
૨ ૧ ૭
રિખવદેવ વિવાહલુ
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઢાલ ઘોડિની ૩૪ll જસ ધરિ જાઈ વિહરતા સોઈ આણઈ હરખ અપાર //l.
રિખભધરિ આવઈ છઈ એ તો નાભિ નરિંદ કુલમંડણા //રા. માતામરૂદેવી ઉરિ ધરીઆઈરિખભ. કોઈઘોડા કોઈ પાલખી ભેટિકરઈ આનંદિilal
મણિ મણિક મોતીતણા કોઈ રતને ભરીયા થાલ //૪ll ભદ્ર જાતિક હાથી લેધ કોઈ રાજા ઢોઈરગિ /પા કોઈ નિજ પુત્રી ભટ્ટાદિ કન્યાનું દાન રિખભ. |ી. પુણ નવિ કોઈ દિઈ સુઝત ફાજૂ અન્નનઈ પાન રિખભ. Ifણા પુણતા ગજપુરી વિહરતા દેખઈ શ્રેયાંસ કુમાર II ત્રિતુ જણે સુપના દેખીયા તેણઈ કીધા સુપન વિચાર !!કો જાતિ સ્મરણિ સાંભરિ તિહા દસ ભવ તણો સ્નેહ /૧૦ના પાસૂઅ રસ વિહરાવીયા ઈમ વરસિ પામ્યો આહાર ||૧૧ પાંચ દિવ્ય તિહા કનિ હુઆ સુર જય સબદ જયંતી ૧ર જિંહા ઉભા કરીઉં પારણું તિહા કુમરનઈ ઉપની ભગતિ /૧૩
(ગાથા-૧૯૦) ઢાલ - કંકુ છાનો રૂપી ચંદનિ છડો દિવરાવઈએ ભુંઈ સુધી કરઈ એ રતન મઈ પીઠ બંધાવઈ તુ સોવિન મન ધરીએ દિનપ્રતિ પૂજઈએ પીઠતો ભોજન તો કરાઈએ મોતિચોક પૂરાવઈએ ઉગરિ છાંટણાએ મુરાઈ જાઈ જૂઈ ચંપક તણી સારમાલા રચીએ પૂજઈએ પરમ આનંદિ તુ મન વચનિસુએ ફll જિનવર “વહરતા જાઈ તુ તક્ષશિલા પૂરીએ સાંજસમય વનપાલ તું દીધી વધામણીએ ૪ો. બલવંત બાહુબલી રાય નઈ જઈય વધાવીયાએ સ્વામી રિખભ જિનેસરો વનમાંહે આવીયાએ //પા.
૧. વિચરતા.
૨૧૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
(ગાથ-૧૫) ઢાલ - સાંઝી તું . ૩૬ ! માહરોઉ તાત પુન્યતાઉ પૂણિ આગલિએ છાંડીય ઘરની લક્ષમી તું સંયમ સિરીવરોએ ના લઈ સઘલી રિદ્ધિ પ્રભાતિ વાંદરાએ વાલીઉગતઈ સૂરિએ મોરઈ મંડાણસૂએ રા પ્રભાતિ પ્રભગિયા અને થી તુ પુણ્ય વિન કિહા મિલઈએ રાય ન દેખઈ તાતા વિયોગિએ દુઃખ ધરએ || પૂછઈએ પંથીય વાતતો તાત દીઠા કીંહાએ રાંક તણઈ કરી રતનકો હો કિંતાથી રહઈએ III
તાતિ દુહવણ સુણીવી આલિન વાદીઓએ ઈમ વિલવંતાએ અતિ ધણું પ્રધાન નિવારીયાએ પા ધર્મવર ચક્ર કરું તામ તુ તાતની ભગતિસુએ ધરિ ગયો ભોગવઈ રાજ તુ બહુલી આદતુંએ ૬ll
(ગાથા-૨૦૧) ઢોલ - કલી . ૩૭ | વરસસહસ ઈમ વિહરીઆએ સ્વામી દેસિ વિદેસિ નયરી પુરી રૂઅડઈએ જંગમ તીરથ સારતુ જગત્રનઈ વાલોએ ધન્ય તે નરનારી વિહરતો જેણઈ દેખીઉએ ભૂમિકા તેહ ધન્ય ધન્ય તિહા પગ તણી રજ પડીએ ૧ી. પડીય પાએ જેણઈ વાંદી તેહ સુરવર ધાતુએ શ્રી નાભિનંદન દુરિત ખંડણ, જગત્ર મંડણ જિતુએ //રા જગત્રમંડણ જિન વિહરતાએ, આવ્યા પુરમતાલી નયરી અયોધ્યા પાસઈ જિહાંએ શકટયુબઈ ઉદ્યાનિ પનિયોધનઈ વૃષ તલઈએ ઝગતઈ સૂરિ નિરમલ કેવલ પામીયાએ આવી સુરકોડિ તિહા કરઈ મહોત્સવ એ III, મહોત્સવની કોડિ કરતાં સમોસરણ રચાવાઈ
એહવઈ સાંભલો મરૂદેવીમાતા વાંદિવા જિમ આવઈએ //૪ો. ૧. હાથ, ૨. સાંભળીને, ૩. ચરણની શ્રેણી, ૪. ન્યગ્રોધવૃક્ષ, ૫. ધન્ય છે.
રિખવદેવ વિવાહલુ
૨૧૯
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
(ગાથા-૨૦૫) ઢાલ-કડવા રાવણનાની રાગ સામેરી ૩૮ રિખભ દીક્ષા લઇ જવ લગઈ માતા મરૂદેવી દુઃખકરઈ તવ લગઈ નૂરઈએ આણી મનિઅંદોહડાએ ભરથનઈ દીઇઉલડા તુજ ધિગઉ રાજ બાલુઅડા રૂડો રે રિખબ કેરી સિદ્ધિ નહિએ |૧ાાં ત્રુટક. સિદ્ધિ નહિ માહરા રિખબ કેરી ન જાણું કીંહા અછઈ એહ દુઃખથી કિ મઝ મરણ આવઈ કરિસિ પછતાવી પછઈ, જેહનું દર્શન દુર્લભ પામતા મજ્જ ધરી છતાં તે રિખભ માહરો કિમ કરઈ છઈ ન જાણુ વનિહિજતા. તુ દેવનઈ કીધે આવીસે સૂઈ સુખ નિદ્રાકારી રિખભ સુને દેઉલે સમશાનિ સૂઈ સંથરી તુ દેવનિમી આહાર લિ નિત પુત્ર ભિક્ષા હડઈએ હવાઈ દીજાઈ કહિનઈ દુષણ કર્મ જિંહા રઈ પહિડએ રિખભ નઈ ધરિ તુજ સમો સુત ઈસિ વિનય મંદિર રિખભની તું સિદ્ધિ ન કરઈ સાંભલી રે ભરથેસરુ રાય
ભરથ ભણઈ સુણી માત એ કરજોડી બે કહું વાતએ તાત અમ્હરો ત્રિભુવન જાણીઈએ સુરનર સેવક તસ સહુ તેહની લીલા છઈ અતિ બહુલ હુઅડો ત્રિભુવનમાંહિ વખાણીઈએ II વખાણીઈ જસ નામ લીધઈ પાપ જાઅ ભવતણાં દર્શનિ દુર્ગતિ થકી છૂટઈ કર્મ તૂટઈ ભવતણાં દિન થોડિલા માંહિ હું દિખાડ સિદ્ધિ તારા પુત્રની ઈમ વરસ સહસ ગયા જબ વારિઈ આવી તામ વધામણી ભગવંત કેવલજ્ઞાન પામ્યા ભરથનઈ વધાવએ તે સુણી ભરથર નરેસરુ મરૂદેવા પાસિ આવએ
વધામણી દિલ માતા મઝન ઈરિ રિખબ જિનવર આવીયા ૧. શોધ, ૨. ભરત.
૨ ૨૦
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
માઈ ઉઠી હરખસિઉ નિજ પુત્ર જોવા આવીયા ગયવર ખંધિ ચડિ પધારઈ સેકદલ સાથિ ગયા મારગિ, હરખી કેવલ પામી
માતલી મુગતિ ગયા. ૪ ઢાલ-સોભાગરિણતુ . ૩૯ / ભરત નરેસર આવીયા સમોસરણિ ત્રિણિ ગઢ દેખાઈ રૂઅડા સંમો મૂરતિ ચ્યાર સોહામણી બિંદુ પખિ બઈઠા જિનવરુ મેરા મસ્તિકિ છત્ર ત્રય ભલા સ. બિહુ પખિ ચમર સદાઢાલ) II સિરિ વૃક્ષ અશોક તે સુંદર સ. બારઈ પરખદ દેસણ સુણઇઅ /કા તિહા વાંદઈ રિખભજી તાતનઈ જિનવરા તિહા દેખનઈ //પા વાણી જોજનગામીની સ. ત્રિભુવનના સંશય હરઈ / ૬ll પુંડરીક ગણધર થયા. બ્રાહ્મી સંયલ આદરઈ //શા પાંચસઈ કુમર ચારિત્ર લીઈ સ. ભરત શ્રાવિક સુંદર શ્રાવિકા //૮ ઈમ સંઘ ચતુરવિદ્યા થાપી સ. ત્રિપદી સુત્ર તેઉ દેસુ III ભરથજી નિજ ધરિ આવીયા સ. સ્વામી વિહાર કરમ કરઈ /૧૦ના
(ગાથા-૧૧૯) ઢાલ ૪૦ | ચક્ર ઉપકૂપ પખંડ સાંધી. રાજની લીલા ભરથિ લાધી ૧ાાં ભાઈ અઢાણુઈ આણ મનાવઈ તો તે વલતુ અહણ કહવઈ રા. તાતિ એ દીધું અમનઈ રાજ અડે નહિ કરું તુમ્હારુ કાજ Lall વલી અમે પૂછસુજાણ જો કહિસિ તો માનસ્ય આણ //૪ નહિ તો અહે ઝૂઝ કરેલ્યુ તોહ રાજતે અમે લેસુ પા અચ્છે તડે એકાદ તાતના પુત્ર અચ્છે તમહે સરિખુઅ ઘર સૂત્ર /દી અવસરિ રિખભ અષ્ટાપદ આવઈ પુત્ર અટ્ટાણું તે વાંદવા જાવઈ શા વાંદી પૂછઈ ભરતની વાતો તો વલતૂ કહ રિખભજી તાતો ll ૧. આંખનાં પડલ, ૨. માતા.
૨ ૨ ૧
રિખવદેવ વિવાહલ
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
* (ગાથા-૨૨૬) ઢાલ || ૪૧ // એહ ભવ ભમતા બહુ પરિલાધા છઈ ભોગ બહુ પરિલાધા એહ સુખ અતિ ધણાંએ તોહિ પુણિ તૃપતા તેણઈ સુખી ન થાયા જો અબ એણ સુખી કિમ હોસો, હોસો એણ ભવિ ક્રિમી સુખીએ /લા કિમી સુખી હોસે વિષય સુખથી ત્રિપતિ નહીઅ નિરંતર અંગારદાહક તણો ઉપનય દાખવઈ શ્રીજિનવરા તે સયલ સુત પ્રતિબોધ પામ્યા લઈ ચારિત્ર મનોહર . બહુ તપ તપત કર્મ ખિપતા હુઉઆ કેવલશ્રી વરુ //રા
એક દિનિ બાહુબલી રાયનઈ મનાવઈ તો આણ વલ– કહાવઈ સપ રાણો અહે સુત રિખભનાએ આગઈ તહે બાંધવ રાજ ઝંડાવ્યા છઈ.
તેહ દુઃખમઝનઈ છઈ આજ મનમાંહિ અતિ ધણુએ lall અતિધણું કટક તો મેલી આવઈ ભરથ તક્ષશીલા પુરી તિહા ભરત લાકા જયપતાકા બાહુબલી જીભઈ ખરી વેસપે પામી લીઈ ક્ષમા અભિમાની તિહા કાઉસ્સગ્નિ રહઈ બહુ સહઈ ઉપસરળ વરસ તાહિ તોહિ કેવલ નવિ લહઈ Ill
ઢાલ - જુહુલાની || ૪૨ / અભિમાની કેવલ નવિ લહઈરે સ્વામી જાણઈ જાની
બ્રાહમી સુંદરી મોકલ્યા તે બોલઈએ તેના મધુરીઅ વાણી તું વીરા તહે ગજથી ઉતરોએ ગજ ચડા કેવલ ન હોઈ તો ઈમવચન સુણી બહિનના રે ચિંતુવઈ મુનીરાય હું રહિઉ કાઉસગિ ઈંહા કિંઠા ગજ અલીઅરે ન બોલઈ તાય રેરા ઈમ વિમાસંતા ઉપનૂ અભિમાન તે ગજ જાણી વાંદિવા જાયા પગ ઉપાડઈ તવ વરિઉ તે કેવલનાણી Hall જઈ સમોસરણિ જિનેન્દ્રઈનઈ દિત્રિણિ પ્રદક્ષિણસાર
ભગવંત વિહરઈ પુહરી મંડલી ત્રિભુવન તણો આધાર તુ II૪ વીરા. ૧. તૃપ્તિ.
૨ ૨ ૨
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઢાલ - ઉલાલો ॥૪॥
ઈમ બહુ લોકનઈ તારી મોહ મહાભડ વારી અષ્ટાપદ ગિરી આવઈ કનક કમલ પદ ઠાવઈ ||૧|| સિંહા લીઈ અણસણ સાર સાથિ બહુ પરિવાર સાધુ સહસ દસ યંગ કઈ સંથારઉરંટિંગ ।। ધાનિ ગુણશ્રેણી પામી મુગતિ પુહતાઉ સ્વામી અચલ અપાર ઢાલી ભવની પરંપાર 11311 અનંત ન્યાનનઈ દર્શન અનંત સુખ બલ નહી મછ૨ પરમ જ્યોતિ તણો આગર ગુણમણિ રોહણિ ભૂધર ॥૪॥ સુશાશ્વત પદ પાવઈ ગિરિવરી શ્રુંગીય ઠાવઈ સુરનર મિલીઅ મહોત્સવ કરઈ કલ્યાણીક ઉત્થવ ॥૫॥ જાઈ નિજ નિજ ઠામિ લિનિત રિખભનું નામ નામિ પાતિક જાઈ પુણ્ય પવિત્ર નિત થાઈ ।।૬।। (ગાથા-૨૪૦) ઢાલ - ઘોડીનું ॥ ૪૪ ॥
૧. ઇર્ષ્યા.
ઈમશ્રી રિસહેસર ગાયો પુણિ પવિત્ર એ તેરહ ઋષભ ભવંતર કેરુ મૂલ ચિરત્ર
હિવ દોય કરજોડી કરું વિનંતી આજ તૂ નિસુણી કૃપાપરસ્વામી શ્રી જિનરાજ ||૧||
તુજ સ્તવન કરીઈ વિ માંગુ માંગુ રાજરિધિ નિવ માંગુ સુખ સુખ વલી ન માંગુ સિદ્ધિ
હું એતલુ માંગુ કૃપા કરી દીઉ મઝ ભવ ભવ વલી ગાઉં ગુણ ગિરૂઆ હું તુજ ૧૨॥ એહ ધવલ કરંતા આણ વિરાધી જેહ
મજ મિચ્છાદુકડ સિંહા કનિ નહિ સંદેહ ।
ભલ નરભવ લાધા ભલઈ લાધા જિનધરમ
તુજ પાય સેવંતા તૂટઈ સધલા કર્મ ॥૨॥ ॥૨૪॥
રિખવદેવ વિવાહલુ
૨૨૩
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઢાળ : કાવ્ય //૪પી. ઈમ નાભિનંદન દુરિત ખંડણ જગત્ર મંડણ જિનવરો મઈ ગુરુતણો સુપસાય પામી ગાઈઆ જગહિત કરો એહ ધવલ ગાઈ જિન આરાહિઈ જેહ નરનારી સદા તે મુગતિ જાઈ સુખી થાઈ લેઈ સેવક ઈમ મુદા
|૧૨૪પી ઈતિ શ્રી રિખભદેવ ધવલબંધા શ્રી
શ્રી શુભ ભવતુ ઋષભદેવ વિવાહલની લિપિ સં. ૧૬૫૬માં થઈ છે. ભાદ્રવાદિ-૪, મંગળવાર હવાડા મધ્યે આર્યારજાઈ પઠનાર્થ.
સા ખેતા ચંદાત્રિ લિખતું !
૨ ૨૪
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧. શ્રી કુમારગિરિ શાંતિનાથ સ્તવન
સંપ સુહકારણ, દુરીઅ નિવારણ, કુમરગિરિ શ્રી શાંતિજિણ, ભવતારણ મિલીઓ, ઘાહડઉ વલીઓ, રલીઓ ભવિ ભવિ તુજ્જુ વિણ ॥૧॥ સુણિ તું સામી ઠાકુર મેરા, તિમ કરિ જિમ છૂટઉં ભવકેરા,
દોહિલા નરય નિગોદહ કેરા, તેતાં મઈ કીધાં ધણેરાં ॥૨॥ ચઉદ રાજ પૂરાં પૂરિયાં, નવિ મેલ્હિમ મઇં કાઈં અધૂરાં, સૂક્ષ્મ બાદ પણઈ ધણેરાં, વાર અનંત અસંખ ભભેરાં, ॥૩॥ જિહાં જનમ તિહાં મરણ ન હોઈ, જિહાં મરણ તિહાં જનમ ન જોઈ, ઈમ કેક આકાશ પ્રદેશ, પુદ્ગલ તુહઈ ન સલુ ફુરિસઈ ॥૪॥ ઉવસપ્પણી અનંતી જાઈ, પુદ્ગલ તુષ્ટિ પુરુ ન થાઈ, ઇણ પિર તુઝા પાખડુ રુલીઓ, જાંતું મુઝનઈં નહ તું મિલીઓ પી જતું નવિ મિલીઉ નાં હું રુલીઉં, ભવસાયર ભમવઇ કરીય, હિવ હું રહીઉ માંડી નહીં જાઉં છાંડી, ચલણ તુમ્હારાં અણુસરીએ III એક સાસ ઉસાસહ માંહિ, ભવ સાઢાસત્તર પૂરાઈ,
=
ઇણિ પરિ જીવ નિગોદહ માંહિ, દુખસાગર પડીઆ દિન જાઈ ગા દોહિલાં નરય તણાં દુખ સામી, તે મŪ વાર અનંતી પામી, વેયણ કીધી. પરમાધામી, તે તું જાણઈ સિવગય ગામી ।।૮।। કૂંઉ જોઅણ એક ખણી જઈ, પહલપ્પણિ તેતુ જાણીજઈ, સૂક્ષ્મ તીણÛ સુભર ભરીજઈ, યુગલબાલ રોમહિં ખંડ કીજઈ ઘા ગંગા નીહિં નિવ ચાલીજઈ, સબલ દાવાનલ વિ બાલીજઈ, સુએ સુએ વરસે ખંડ એક કાઢીજઈ, ણિ પર કૂઉ ઠાલુ કીજઈ ૧૦ના દસ કોડાકોડે એહવે, કૂએ, એતલઈ એક સાગર કહિઈએ, તે મઈં તેત્રીસઈ નરકાવાસઈ, અપયટ્ટાણઈં ભોગવ્યાં એ ૧૧|| ૧. મહાભારતમાં વર્ણવેલો એક ભરતખંડમાં આવેલ દેશ. એ ચેદી દેશની પૂર્વ આવેલો હતો. પાંડવોનાં સમયમાં ત્યાં શ્રેણીમાન નામે રાજા હતો., ૨. દહાડો, ૩. સો સો વરસો, ૪. કૂવો ખાલી કરવો, ૫. અપ્રતિષ્ઠાન નરકાવાસ.
શ્રી કુમારગિરિ શાંતિનાથ સ્તવન
૨૨૫
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુઢવી-અપ-તેઉનઈ વાય, લાખ સાત-સાત ભેદ કહાય, દસ લાખ પ્રત્યેકહ વણસઈમાંહિ, તિમ ચઉદાહ લાખ અનંતડકાય, l/૧રા દોઈ-દોઈ લાખ ભેદ પ્રમાણ, બિ-તિ-ચરિદી તું એક માણ, તિર્યંચ અસન્ની-સન્ની બેઅ, પંચૅદી ચિહું લાખ અભેઅ |૧૩ણી નર પંચુંદી ચઉદાહ લાખે, દેવ સવે ચિહું લાખે, દાખે, વલી ચિહું લાખે નરકાવાસી, જીવ યોનિ એ લાખ ચઉરાસી ૧૪ll જીવ જોઈ વિમાસી, વાર અનંતી તુ ભમિએિ. કિહિં કીડ-પતંગી-વિપ્ર-માતંગી, નવ - નવ રુપ કરી રમિઉએ ૧પી. ઇણિપરિ કર્મ નચાવઈ નડીઓ, જિમ જોગી વસિ મંકડ પડીઓ, ઇણિપરિ પ્રાણી જુ રડવડીઓ, તુ માણસ પાવડીએ ચડીઉં ||૧દી દોહિલ સહિ ગુરુનું સંયોગ, દોહિલ સાંભળવાનું યોગ, દોહિલ જિણવરનુ વલી ધર્મ, દોહિલુ જાણવાનું મર્મ /૧૭થી એહવાલ યોગ દુલભલે જાણી, તુહી વાત હઈઇ આણી, પાપ તણી મનિ વાત સુહાણી, તુરવારસિ ઉઠિઉ પ્રાણી ૧૮ ધન કારણિ બહુ માંડ્યાં વ્યાપ, પૂર્યા વાહણ કીધાં પાપ, ઓચ્છા અધિક વધાર્યા માપ, તે તું જાણઈ તુંહજિબાપ ૧લી ગામ સીમ મોં પાટઈ કે લીધાં, લોક તણાં આકર કર લીધાં, ઇણિ પરિ બહુલાં ધન મઈ લીધાં, ઘરધરણી નઈ આંણી દીધા /૨વા. ઇણિ પરિ ધન લીધાં પાત્રિ ન દીધાં, જિમણઈ કરી ભાવિ કરીય, માનવ ભવ સારુ હેલા હારુ, ઘણીવાર મઈ અવતરિય ભવ સાઉં હીંડિ ઉહા હુ તું, ધન ધન રામા - રામા કરતુ, આપણj, અહંકાર ધરંતુ, પર પ્રાણીની નિંદા કરંતુ /રરા આપણ૫ આણી મોટાઈ, નાણ ધરમિ ન વિધિઉં કાંઈ, જાવ સઘલુ કીધી ખોટાઈ, ધર્મવંતની ચાડી ખાઈ ૧૨૩ કાંઈ કરમિ જઉ લચ્છી આવી, તુ હરબિઉ ઘર૦હાટ કરાવી, ધરિધરણી નઇ ઘાટ ઘડાવી, વલી વીવાહ છોરુ પરણાવી | ૨૪ll સાલિ-દાલિ-ધૃત-ધોલ નીપાઈ, એકજિ કીધી પેટભરાઈ, વારુ વીટી વેઢ વિભાઈ, હોંડિલે આંગણ મોટઉ થાઈ છેરપી ૧. આસક્ત થવું.
૨ ૨૬
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
આંગણ મોટઈ અતિ ખોટાઈ, આંણી તું નવિ ઓલગિઉ એ, તણાં કારણિ સામી તું નવિ પામી, મર્અ જન્મ આલિઇ ગમિઉએ ર૬ો સુણિ તું સામી તાતહ મારું, ભવસાયર મૂહનઈ ઊતારઉં, છોરું કાંઈ કછોરુ હોઈ, માપ-બાપ સાં સહવું સોઈ I૨૭ળા હીઅડાભીતરિ રાખિલે સાહી, તું કિમ જાઇસિ મૂઇ વાહી, મા દેખી જિમ બાલક હિસઇ, તિમ હું આવિઉ તાહરઈ પાસઈ ૨૮ તું અવસરિ મેં મિલીઉ આજ, તુ હવઈ સરી સધલાં કાજ, તુજઝ નામિઈ નાસઇ સવિ રોગ, તુજઝ નામિદં મનવંછીઅ ભોગ રહેલી શ્રી શુભવર્ધન પંડિતરાય, તે સહિ ગુરુના પ્રણમી પાય, તવીઉ શાંતિ જિસેસર સામી, કુમરગિરિ મઈં ઉલટિ પામી ૩Oી. પન્નર ત્રિસઉઈ (૧૫૬૩) તુંહજિ તૂઠઇ, દસમી દિન ભાદ્રવ માસિક “તવીઉં તું સામી હરખિ પામી, પૂર મનની આસ સવે ||૩૧ી.
| ઇતિ શ્રી કુમારગિરિ શ્રી શાંતિનાથ સ્તવનમ્ II શુભ ભવતુ
૧. સ્તવના કરી.
૨ ૨૭
શ્રી કુમારગિરિ શાંતિનાથ સ્તવન
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
નોંધ :
૨ ૨૮
અપ્રગટ પ્રાચીન ગૂર્જર સાહિત્ય સંચય
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ RDર મe 52 શ્રુતજ્ઞાન ભણવાથી R G જી ની રજા રા arbo d MOTOR che રોજ સવાર પ્રકાર contoh N ના * સન્માર્ગની પ્રાપ્તિ થાય છે. * અનાચારોનું કટુ વિપાકો સમજાય છે. તેનાથી અનાચારો પ્રત્યે અણગમો પ્રગટે છે. * સદાચારો ગમવા લાગે છે. * સદાચારોથી સમજણ પ્રાપ્ત થાય છે. * સદાચારોથી જીવન સુસમૃદ્ધ બને છે. a bu તેવી કરી - નો WORDEA કરી રહી હતી તેના chdiocese તન્ન, તથાWi,0ારા તિરબિસલરાછારા માતાજાનાર રામાજીરાણl/Halla ની ज्यविनाविली कतमनशाय-याशीपरणितस्यम ફિતરીQહawવારા (જી) ને!l-નાની (इकादविवरतार मिश्कीरतपस्माकामयातीरिक्षाकरिश भाव्यातिनिटासायदिधीक्षकासकालजयिका चारामहिमामामामलामीलयतयारशारराग मसुजाशिद जरीन इजायालिममीनमरथीकाही खतराजधिरथामाटामचितवमनिजतटनर વરહિવટી જિક વીણ નીમીયાશ हतदेवजापरते ते नाभीयपनुपतमापन नैनीकानजाती વિનસ 7 तथा नेपाल IબT $ tebe જ તેમના કી કરીને * જ ર ના કરી જ પીનાર કે -શ્રુતવિશેષાંક પાના. નં. 208 , છે KIRIT GRAPHICS - 0989849001 Jain Education Internatics For Private se Only