Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra

Author(s): Jambuvijay, Dharmachandvijay
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001023/1

Page #1

JAIN A-Ā GAMA-SERIES
ease SECDESCERERE
(2) SŪYAGADANGASUTTAM
(SŪTRAKRTĀNGASŪTRAN)
મરીઝ વિધાલય gatal
SHRI MAHĀVĪRA JAINA VIDYALAYA
BOMBAY-400 036

Page #2

जैन-आगम-ग्रन्थमाला
ग्रन्थाङ्क २ (२)

Page #3

Page #4

जैन-आगम-ग्रन्थमाला : ग्रन्थाङ्क २ (२)
पंचमगणहरभयवंसिरिसुहम्मसामिविरइयं बिइयं अंगं
सूयगडंग सुत्तं
[सूत्रकृताङ्गसूत्रम्]
सम्पादकः पूज्यपादाचार्यमहाराजश्रीमद्विजयसिद्धिसूरीश्वरपट्टलङ्कारपूज्यपादाचार्यमहाराजश्रीमद्विजयमेघसूरीश्वरशिष्य
पूज्यपादमुनिराजश्रीभुवनविजयान्तेवासी
मुनि जम्बूविजयः
सहायकः
मुनि धर्मचन्द्र विजयः
श्री महावीर जैन विद्यालय
बम्बई ४०० ०३६

Page #5

प्रथम संस्करण : वीर सं० २५०४/विक्रम सं. २०३४/ई० स० १९७८
मूल्य ४० रुपया
प्रकाशक रतिलाल चीमनलाल कोठारी सेवंतीलाल केशवलाल शाह जगजीवन पोपटलाल शाह मानद मंत्रीओ श्री महावीर जैन विद्यालय ऑगस्ट क्रान्तिमार्ग, बम्बई-४०००३६
मुद्रक
प्र. पु. भागवत मौज प्रिन्टिंग ब्यूरो खटाववाडी, मुंबई-४०० ००४

Page #6

Jaina-Agama-Series No. 2 (2)
SUYAGADAMGASUTTAM
[SŪTRAKRTĀŃGASŪTRAM]
MUNI JAMBŪVIJAYA
the disciple of
H. Holiness Muniraja Shri BHUVANAVIJAYAJI MAHĀRĀJA

Editor
ALD
SUP
B
THR
SHRI MAHĀVĪRA JAINA VIDYALAYA BOMBAY 400 036

Page #7

First published : 1978
1978, by the Publishers
Price: Rs. 40
Printed in India by P. P. Bhagwat Mouj Printing Bureau Khatau Wadi, Bombay 400 004
Published by Ratilal Chimanlal Kothari Sevantilal Keshavlal Shah Jagjiwan Popatlal Shah Hon. Secretaries Shri Mahavira Jaina Vidyalaya August Kranti Marg, Bombay 400 036

Page #8

ग्रन्थानुक्रमः
પ્રકારકીય નિવેદન
આભાર
ઋણસ્વીકાર
निनभागभ ज्याश (गुनशती प्रस्तावना)
आमुखम्
FOREWORD
सामान्यसङ्केतविवरणम्
सम्पादनोपयुक्त ग्रन्थसूचिः [सङ्केत विवरणसहिता ]
विषयानुक्रमः
सूयगडंग सुत्तं (सूत्रकृताङ्गसूत्रम् )
प्रथमः श्रुतस्कन्धः
द्वितीयः श्रुतस्कन्धः
प्रथमं परिशिष्टं 'विशिष्टशब्द सूचिः '
द्वितीयं परिशिष्टं ' 'सूत्रकृताङ्गसूत्रान्तर्गतगाथानामकारादिक्रमः ' तृतीयं परिशिष्टं 'कतिपयानि विशिष्टानि टिप्पणानि ' शुद्धि-वृद्धिपत्रकम्

पृष्ठांक
९-११
૧૨
૧૩
१-४४
४५-५४
55-69
७१
७३–७६
७७-८२
१-२५८
१-११९
१२१-२५८
२५९-३४४
३४५-३५४
३५५-३७३ ३७४-३७६

Page #9

Page #10

પ્રકાશકીય નિવેદન
અમારી જૈન આગમ ગ્રંથમાળાના એક પછી એક ગ્રંથોનું પ્રકાશન, કંઈક ધીમી ગતિએ છતાં, નિયમિત થઈ રહ્યું છે અને અત્યાર સુધીમાં પ્રગટ થયેલ છ ગ્રંથોના પ્રકાશન પછી બીજા અંગસૂત્ર “શ્રી સૂત્રકૃતાંગસૂત્ર”નું પ્રકાશન આજે થઈ રહ્યું છે, તે પ્રસંગે અમે સંતોષ અને હર્ષની લાગણી અનુભવીએ છીએ.
બધાં મૂળ પવિત્ર આગમસૂત્રો પ્રકાશિત કરવાની, શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયની વિશિષ્ટ અને મોટી યોજનાના પ્રણેતા અને પ્રાણ પૂજયપાદ આગમપ્રભાકર શ્રુતશીલવારિધિ મુનિભગવંત શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ પોતે માનતા હતા કે, અગિયાર અંગસૂત્રોમાંના પહેલા શ્રી આચારાંગસૂત્ર તથા બીજા શ્રી સૂત્રકૃતાંગસૂત્રના સંપાદન-સંશોધન–શુદ્ધીકરણનું કામ, બીજ આગમસૂત્રોના સંશોધન-સંપાદનની સરખામણીમાં, વધારે અઘરું, વધારે પ્રમસાધ્ય છે અને વધારે વિચારણા તથા આગળપાછળના આગમિક પ્રવાહોની વિશેષ સૂઝસમજ–માહિતી તેમ જ પૂરતો સમય માગી લે એવું છે. તેથી જ તેઓએ એ બને અંગસૂત્રોનું સંશોધનકાર્ય, આ આગમ ગ્રંથમાળાની શરૂઆતનાં વર્ષોમાં હાથ ઉ૫ર ન લેતાં ભવિષ્યમાં કરવાનું મુનાસિક માન્યું હતું. પરંતુ, ભવિતવ્યતા કંઈક એવી હતી કે, તેઓ આ કાર્ય હાથ ધરી ન શક્યા અને તેઓને સ્વર્ગવાસ થયો.
આવી ચિંતાકારક પરિસ્થિતિમાં ભારતીય દર્શન અને જૈન આગમોના મર્મજ્ઞ જ્ઞાતા અને દેશ-વિદેશમાં સુવિખ્યાત ભારતીય વિદ્વાન પરમપૂજય મુનિવર્ય શ્રી જંબૂવિજયજી મહારાજે અમારી આગમ ગ્રંથમાળાને ચાલુ રાખવાનું સુકાન સંભાળી અમને ચિંતામુક્ત કર્યા અને આગમસૂત્રોના સંપાદન-સંશોધનનું કાર્ય શરૂ કર્યું. એમના અવિરત અને ખંતભર્યા પ્રયત્નથી બે મુશ્કેલ અંગસૂત્રોમાંથી પહેલા અંગસૂત્ર “શ્રી આચારાંગસૂત્ર”નું તેઓશ્રીએ કરેલ સંપાદન એક વર્ષ પહેલાં, સને ૧૯૭૭માં અમે પ્રકાશિત કરી શક્યા હતા અને આજે તેઓશ્રીની સિદ્ધહસ્તકળાથી પરિષ્કૃત થયેલ “શ્રી સૂત્રતાંગસૂત્ર” નામે બીજા અંગસૂત્રનું, અમારી ગ્રંથમાળાના ગ્રંથાંક બીજાના બીજા ભાગરૂપે પ્રકાશન થઈ રહ્યું છે, ત્યારે અમે વિશેષ ખુશાલી અને કૃતાર્થતાની લાગણી અનુભવીએ એ સ્વાભાવિક છે.
પરમપૂજ્ય મુનિપ્રવર શ્રી અંબૂવિજયજી મહારાજ સાહેબે, ખરા અણીના વખતે, આ ગ્રંથમાળાને ચાલુ રાખવા માટે અમને જે સક્રિય સાથ અને વાત્સલ્યભર્યો સહકાર આપ્યો છે તે બદલ તથા આ ગ્રંથમાળાના ગ્રંથો આદર્શરૂપમાં તૈયાર થાય એ માટે તેઓ જે અવિરત પરિશ્રમ કરી રહ્યા છે, તે માટે અમે તેઓશ્રીને જેટલો ઉપકાર માનીએ એટલો ઓછો છે.
આપણું સંઘમાં શરૂ થયેલ આગમ પ્રકાશનની પ્રવૃત્તિનો વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે આ મહાન કાર્યના પુરોગામી મહાપુરુષ તરીકે પૂજ્યપાદ આગમોદ્ધારક આચાર્ય ભગવંત શ્રી સાગરાનંદસૂરીશ્વરજી મહારાજ અને એમના ઉપકારોનું સહજભાવે સ્મરણ થઈ આવે છે. એ જ રીતે પૂજ્યપાદ આગમપ્રભાકર મુનિભગવંત શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજનું નામ અને કામ પણ આગમોના સંશોધન અને શુદ્ધીકરણના આ યુગના ઈતિહાસમાં સોનેરી અક્ષરોથી બની રહે એવું છે. પોતાનું સમગ્ર જીવન જ્ઞાનોપાસનાને સમર્પિત કરીને, વિદ્વાનો અને અભ્યાસીઓને માટે સંશોધન-સંપાદનની વિપુલ સામગ્રી તેઓ મૂકી ગયા છે. આ બન્ને આગમપ્રજ્ઞ મહાપુરુષોના ઉપકારોને આપણે હંમેશને માટે યાદ કરતા રહીશું અને એમાંથી પ્રેરણા લેતા રહીશું.

Page #11

પ્રકાશકીય નિવેદન આ ગ્રંથના સંપાદનમાં પરમપૂજ્ય મુનિરાજ શ્રી ધર્મચંદ્રવિજયજી મહારાજ સાહેબે જે સહકાર આપ્યો છે, તે માટે તેઓ પ્રત્યે અમે ઊંડી કૃતજ્ઞતાની લાગણી દર્શાવીએ છીએ.
આ પ્રકાશનમાં થએલ ખર્ચની રૂ. ૪૫,૦૦૦ (અંકે પીસ્તાલીસ હજાર) શ્રી જૈન શ્વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક સંધની સુપ્રસિદ્ધ પ્રતિનિધિ સંસ્થા શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢી, અમદાવાદ તરફથી અમોને મળી છે. આ ઉદાર સહકાર આપવા બદલ શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીનો હાર્દિક આભાર માનીએ છીએ.
આ પવિત્ર મૂળ આગમોના સંશોધન અને પ્રકાશન માટે શ્રી દશવૈકાલિકસૂત્ર, શ્રી ઉત્તરાયયનસૂત્ર અને શ્રી આવશ્યકસૂત્ર (જૈન આગમ ગ્રંથમાલા ગ્રંથાક ૧૫) પ્રકાશિત થયા પછી નીચે મુજબની આર્થિક સહાય મળેલ છે : ૧. શાહપુર મંગળપારેખ ખાંચા જૈન શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક શ્રી સંઘ, અમદાવાદ
૧,૦૦૧ ૦૦ ૨. શ્રી જૈન શ્વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક સંઘ, વાવ (શ્રી ઠાકુંગસૂત્રના પ્રકાશન માટે) ૨,૦૦૦ * ૦૦ ૩. શ્રી આત્મવલ્લભ જૈન પંજાબ સંઘ, આગ્રા
૫૦૦ •૦૦ ૪. શેઠ કલ્યાણજી સોભાગચંદજી, પિંડવાડા (શ્રી ઠાકુંગસૂત્રના પ્રકાશન માટે) ૫૦૦• ૦૦ ૫. શ્રી સાગર જૈન ઉપાશ્રય, પાટણ
૫૦૦ * ૦૦ ૬. છૂટક સહાય
૨૭૨ : ૦૦ ૭. શ્રી અગાશી જૈન દેરાસર (ટેમ્પલ) એન્ડ ચેરિટીઝ ટ્રસ્ટ
૨૫૦ • ૦૦ આ પ્રેરણાદાયી સહકાર બદલ અમે તેઓનો અંતઃકરણપૂર્વક આભાર માનીએ છીએ. * શ્રી દેવકરણ મૂળજી જૈન જ્ઞાનખાતા ટ્રસ્ટ (મુંબઈ) તરફથી રૂ૦ ૫૦૦૦ શ્રી સૂત્રકૃતાંગસૂત્રની ખરીદી માટે છે તેવો નિર્દેશ છેલ્લા પ્રકાશનમાં કરેલ છે. હવે આ રકમ પૂ. મુનિરાજ શ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજના ઉપદેશથી શ્રી સૂત્રકૃતાંગસૂત્રના મુદ્રણ પેટે ભેટ છે તેવું માર્ગદર્શન મળેલ છે.
આ પવિત્ર મૂળ આગમોના સંશોધન અને પ્રકાશન માટે શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય જિનાગમ ટ્રસ્ટનામનું રજિસ્ટર્ડ થએલ સ્વતંત્ર ટ્રસ્ટ છે. જેના ટ્રસ્ટીઓ નીચે મુજબ છે : ૧. શ્રી ભોગીલાલ લહેરચંદ
૩. શ્રી જયંતિલાલ રતનચંદ શાહ ૨. શ્રી પ્રવીણચંદ હેમચંદ કાપડીઆ ૪. શ્રી વૃજલાલ કપુરચંદ મહેતા
૫. શ્રી રસિકલાલ મોતીચંદ કાપડીઆ વળી, વિદ્યાલયની આગમ પ્રકાશન સમિતિના નીચે મુજબ બધા સભ્યોના મમતાભય સહકારથી જ અમે આ યોજનાને આગળ વધારી શકીએ છીએ, તેથી એમનો પણ અમે આભાર માનીએ છીએ : ૧. શ્રી કેશવલાલ કિલાચંદ ) શ્રી પાટણ ૯. ડૉ. જયંતિલાલ સુરચંદ્ર બદામી ૨. શ્રી સેવંતીલાલ ખેમચંદ શાહ જેન મંડળના ૧૦. શ્રી કાન્તિલાલ ડાહ્યાભાઈ કોરા ૩. શ્રી પોપટલાલ ભીખાચંદ ! પ્રતિનિધિઓ ૧૧. શ્રી જયંતિલાલ રતનચંદ શાહ ૪. શ્રી જેસિંગલાલ લલ્લુભાઈ
૧૨. શ્રી રતિલાલ ચીમનલાલ કોઠારી) ૫. શ્રી ધીરજલાલ મોહનલાલ શાહ ૧૩. શ્રી સેવંતીલાલ કેશવલાલ શાહ : મંત્રીઓ ૬. શ્રી પ્રાણલાલ કાનજીભાઈ દોશી ૧૪. શ્રી જગજીવન પોપટલાલ શાહ ) ૭. શ્રી સેવંતીલાલ ચીમનલાલ શાહ ૧૫. શ્રી માણેકલાલ ઝવેરચંદ વસા ...
કોષાધ્યક્ષ ૮. ડૉ. રમણલાલ ચીમનલાલ શાહ ૧૬. શ્રી મદનલાલ ઠાકોરદાસ શાહ ૧

Page #12

પ્રકાશકીય નિવેદન આ જિનાગમ કાર્યને નિઃસ્વાર્થભાવે પોતાનું માનીને એમાં દરેક પ્રકારનો સહકાર આપવા બદલ ૫૦ શ્રી દલસુખભાઈ માલવણિયા અને શ્રી રતિલાલ દીપચંદ દેસાઈ પ્રત્યે આભારની લાગણી વ્યક્ત કરીએ છીએ. તે ઉપરાંત આગમ સંપાદન કાર્યના સહકારી અને પરમ પૂજ્ય મુનિભગવંત શ્રી જંબૂવિજયજી મહારાજ સાહેબની કોઈ કોઈ સૂચના અનુસાર નોંધ, અવતરણ વગેરે લખી મોકલવા બદલ અમે પંડિત શ્રી અમૃતલાલ મોહનલાલ ભોજકની આભાર માનીએ છીએ.
અમદાવાદના લા. દ. ભારતીય સંસ્કૃતિવિદ્યામંદિરના અધ્યક્ષ ડૉ. નગીનદાસ જીવણલાલ શાહ આ ગ્રંથની પ્રસ્તાવનાની અધિકૃત અંગ્રેજી અનુવાદ કરી આપ્યો છે. વિદ્યાલયના મહામાત્ર શ્રી કાંતિલાલ ડાહ્યાભાઈ કોરાની ચીવટ અને ખંતને લીધે આ ગ્રંથમાળાના ગ્રંથો સુંદરરૂપમાં પ્રગટ થતા રહે છે અને મુંબઈના સુવિખ્યાત મુદ્રણાલય મૌજ પ્રિન્ટિગ બ્યુરોના સંચાલક શ્રી પ્રભાકરભાઈ ભાગવતની સતત દેખરેખને લીધે જ આ ગ્રંથમાળાના ગ્રંથોની સુઘડતા અને શુદ્ધિનું વોરણ એકધારું સચવાઈ રહ્યું છે. આ બધાનો અમે આભાર માનીએ છીએ.
આગમ સંશોધન પ્રકાશન કાર્યમાં સીધી યા પરોક્ષ રીતે અનેક જ્ઞાનભંડારો, સંસ્થાઓ અને વ્યક્તિઓનો સહકાર મળે છે, તેઓના અમે આભારી છીએ.
શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય ઑગસ્ટ ક્રાંતિ માર્ગ મુંબઈ ૪૦૦ ૦૩૬ તા. ૨૪-૪-૧૭૮
રતિલાલ ચીમનલાલ કોઠારી સેવંતીલાલ કેશવલાલ શાહ જગજીવન પોપટલાલ શાહ
માનદ મંત્રીઓ

Page #13

આ
ભા ૨
શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય તરફથી પ્રકાશિત થતી શ્રી જૈન આગમ ગ્રંથમાળાના બીજા ગ્રંથ : ભાગ બીજો : શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્ર
સુયગડંગસુત્ત”ના પ્રકાશનમાં થયેલ ખર્ચની રૂા. ૪૫,૦૦૦ અંકે પીસ્તાલીસ હજાર જેટલી રકમ શ્રી જૈન વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક સંઘની સુપ્રસિદ્ધ પ્રતિનિધિ સંસ્થા, શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢી, અમદાવાદ તરફથી અમોને મળી છે. આ કાર્ય માટે આવો ઉદાર સહકાર આપવા બદલ અમો શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીનો હાર્દિક આભાર માનીએ છીએ.
રતિલાલ ચીમનલાલ કોઠારી સેવંતીલાલ કેશવલાલ શાહ જગજીવન પોપટલાલ શાહ
માનદ મંત્રીઓ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય
આ
મ
આ
આ
આ
આ

Page #14

ઋણસ્વીકાર
જૈન આગમ ગ્રંથોના સંશોધન-સંપાદન અને પ્રકાશનના કાર્યમાં વેગ આપવાના ઉદ્દેશથી, વિ. સં. ૨૦૦૧ ની સાલમાં, પાટણ (ઉ. ગુ.) માં પૂજ્યપાદ મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજની પ્રેરણાથી અને મુ. શ્રી કેશવલાલ કિલાચંદના પ્રયાસોથી સ્થપાયેલ શ્રી જિનાગમ પ્રકાશિની સંસદ (કે. શ્રી પાટણ જૈન મંડળ, ૭૭, મરીનડ્રાઈવ, મુંબઈ-૨૦) તરફથી શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય (મુંબઈ)ની મૂળ જૈન આગમો પ્રકાશિત કરવાની યોજના માટે રૂ. ૧,૩૫,૫૬૬-૦૦ અંકે એક લાખ પાંત્રીસ હજાર પાંચસો છાસઠ રૂપિયા પૂર મળ્યા છે; આ ભવ્ય સહકાર માટે અમે શ્રી જિનાગમ પ્રકાશિની સંસદનો, શ્રી પાટણ જૈન મંડળનો તથા એ બન્ને સંસ્થાના કાર્યકરોનો અંતઃકરણ પૂર્વક આભાર માનીએ છીએ.
રતિલાલ ચીમનલાલ કોઠારી સેવંતીલાલ કેશવલાલ શાહ જગજીવન પોપટલાલ શાહ
માનદ મંત્રીઓ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય

Page #15

Page #16

श्री शङ्केश्वरपार्श्वनाथाय नमः।
श्री अजितनाथस्वामिने नमः । आचार्यमहाराजश्रीमद्विजयसिद्धिसूरीश्वरजीपादप भ्यो नमः । आचार्यमहाराजश्रीमद्विजयमेघसूरीश्वरजीपादपद्मेभ्यो नमः। सद्गुरुदेवमुनिराजश्रीभुवनविजयजीपाद पद्मेभ्यो नमः । જિન આગમ જયકારા
(प्रस्तावना) પરમ કૃપાળુ, અનંત ઉપકારી અરિહંત પરમાત્મા તથા પરમોપકારી પિતાશ્રી અને સદગુરુદેવ પૂજ્યપાદ મુનિરાજશ્રી ભુવનવિજયજી મહારાજની પરમકૃપાથી–અર્થથી જિનેશ્વરભાષિત તથા સૂત્રથી ગણધર ભગવંતગ્રથિત દ્વાદશાંગીરૂપ માળાના પ્રથમ પુષ્પરૂપ આચારાંગસૂત્રના પ્રકાશન પછી હવે દ્વિતીયપુષ્પરૂ૫–શ્રી સૂત્રકૃતાંગસૂત્ર (સૂયગડંગસુત્ત)ને વિવિધ સામગ્રીને આધારે સંપાદિત કરીને આગમભક્ત જગત સમક્ષ રજુ કરતાં અમને ઘણો જ હર્ષ થાય છે.
શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય તરફથી પ્રકાશિત થતી આ જૈન આગમ ગ્રંથમાલાના પ્રાણુસ્વરૂપ સ્વ. આગમપ્રભાકર મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે સંગૃહીત કરેલી તથા બીજી પણ જે પ્રાચીન હસ્તલિખિત સામગ્રીને આધારે આ ગ્રંથનું સંપાદન કરવામાં આવ્યું છે તેનો પરિચય આ પ્રસ્તાવનાના છેવટના ભાગમાં આપવામાં આવશે.
દ્વાદશાંગીમાં સૂત્રકૃતાંગ દ્વિતીય અંગસૂત્ર છે. રચના તથા સ્થાપનાની દૃષ્ટિએ દ્વાદશાંગીમાં આચારાંગસૂત્રના કમ વિષે આચારાંગસૂત્રની પ્રસ્તાવનામાં (જુઓ પૃ. ૧૭–૧૮) જે વિવિધ વિચારધારાઓ અમે જણાવી છે તે જ વિચારધારાઓ સૂત્રકૃતાંગસૂત્રના કમ વિષે પણ યથાયોગ્ય સમજી લેવાની છે.
પ્રસ્તુત અંગસૂત્રનું સંસ્કૃતમાં, શ્વેતાંબર તથા દિગંબર બંને પરંપરામાં સૂત્ર નામ જ પ્રસિદ્ધ छे. प्रातभा, श्वेतपरमान्य ग्रंथोमां सूतकड, सुत्तकड, तया सूयगड सेवां त्रयु नाम भने छे.' १. "सूयगडं अंगाणं बितियं तस्स य इमाणि नामाणि। सूतगडं सुत्तगडं सूयगडं चेव गोण्णाई ॥२॥"सूत्रकृताङ्गनियुक्ति। "सुअपुरुसस्स बारसंगाणि मूलस्थाणीयाणि । सेससुतक्खंधा उवंगाणि कलाच्यङ्गुष्ठादिवत् । तेसिं बारसण्हं 'अंगाणं एतं बितियं अंगं। णामाणि एगट्ठियाणि इन्द्र-शक-पुरन्दरवत्, तंजधा-सूतकडं ति वा सुत्तकडं ति वा सूयकडं ति वा। णामं पुण दुविधं गोण्णं इतरं च, गुणेभ्यो जायते गौणम्, जधा तवतीति तवणो, जलतीति जलणो एवमादि, तत्थेताणि एगट्ठियणामाणि गोण्णाति। तत्थ सूतकडं "खूङ् प्राणिप्रसवे" [पा० धा० ११३२] ...."भावप्रसवो गणधरेभ्य इदं प्रसूतम् , अधवा “अत्यं भासति अरहा" [आव० नि० गा० ९२], ततः सूत्रं प्रसवति। सुत्तकड त्ति....."भावसूत्रेण तु सूत्रानुसारेण निर्वाणपथं गम्यते। सूतकडं भावे ससमय-परसमयसूयणामेत्त।"-सूत्रकृतांगचूर्णि पृ० ४। “सूत्रकृतमित्येतदङ्गानां द्वितीयम् , तस्य चामून्यकार्थिकानि, तद्यथा-सूतम् उत्पन्नमर्थरूपतया तीर्थकृद्भयः, ततः कृतं ग्रन्थरचनया गणधरैरिति । तथा सूत्रकृतमिति सूत्रानुसारेण तत्त्वावबोधः क्रियतेऽस्मिन्निति । तथा सूचाकृतमिति स्वपरसमयसूचना साऽस्मिन् कृतेति। एतानि चास्य गुणनिष्पन्नानि नामानीति।"-शीलाचार्यविरचित सूत्रकृताङ्गवृत्ति पृ० २।

Page #17

પ્રજાવતા
ચતુર્દશપૂર્વધર ભગવાન ભદ્રબાહુ સ્વામીએ રચેલી સૂત્રકૃતાં નિર્યુક્તિમાં આ ત્રણે નામો આપેલાં છે. નિક્તિ ઉપરની ચૂર્ણિમાં સૂત=ગણધરોથી (સૂત્રરૂપે) ઉત્પન્ન થયેલું અથવા તીર્થંકરોથી અર્થરૂપે ઉત્પન્ન થયેલું માટે દૂત૭, સૂત્ર અનુસાર નિવણમાર્ગે જવાય છે માટે સુરત, સ્વ-પરસમયની સૂચના કરાય છે માટે () અવો અર્થ આપેલો છે. શીલાચાર્યવિરચિત વૃત્તિમાં સૂર = અર્થરૂપે તીર્થકરોથી ઉત્પન્ન થયેલું ત=ગ્રંથરૂપે ગણધરોએ રચેલું માટે સતત, સૂત્ર અનુસાર આમાં તત્ત્વનો બોધ કરાય છે માટે સૂતત, સ્વ-પરસમયની સૂવા = સૂચના આમાં કરાય છે માટે સૂવાત એમ અર્થ વર્ણવેલો છે.
ગણધર ભગવાને જિનવરમતને સાંભળીને શુભ અધ્યવસાયથી આ સત્રની રચના કરી છે માટે સૂયાદ તથા અક્ષરગુણમતિસંધટના, કર્મપરિશાટના તથા તદુભયયોગથી આ સૂત્રની રચના કરવામાં આવી છે માટે સુત્તમ એવો અર્થ પણ નિયુક્તિમાં વર્ણવેલો છે.
આ ત્રણે નામોમાં યાદ નામ વિશેષ પ્રસિદ્ધ છે. સમવાયાંગસૂત્ર તથા નંદીસૂત્ર આદિમાં પણ આ જ નામ ખાસ જોવામાં આવે છે, નંદીવૃત્તિ (હારિભદ્રી)માં સૂયાનું સંરક્ત રૂપાંતર સૂત્રત આપેલું છે. “સૂયાર માં છવાદિ પદાર્થો સૂચિત થાય છે' એવો પણ અર્થ નંદીચૂર્ણિ તથા નંદીવૃત્તિમાં આપેલી છે. “જીવાદિ પદાર્થોનું અનુસંધાન કરાય છે' એવો પણ અર્થ નંદીચર્ણિમા છે. સૂત્રત શબ્દનો જે સામાન્ય શબ્દાર્થ છે તે તો બીજ સૂત્રોમાં પણ ધટી શકે છે, પરંતુ અહીં રૂઢિથી ફુગનાં સૂત્ર જ લેવાનું છે, આ વાત નંદીસૂત્ર ઉપરની હારિભદ્રી વૃત્તિમાં સ્પષ્ટ કરેલી છે.
દિગબર પરંપરામાં મુદ્દય, સૂય તથા સૂકય નામ મળે છે. આમાં એ સંસ્કૃત સૂત્રનું રૂપાંતર છે તથા સૂઃ એ સૂત્ર અથવા ભૂત નું રૂપાંતર છે. ૬ તથા ય એ સંસ્કૃત કૃતનું રૂપાતર છે.
વિભાગ–સૂત્રતાંગના બે મુખ્ય વિભાગ છે અને તે પ્રથમ શ્રુતસ્કંધ તથા દિતીય શ્રુતસ્કંધ કહેવાય છે. પ્રથમ શ્રુતસ્કંધમાં ૧૬ અધ્યયન છે, ૧૬ માં અધ્યયનનું નામ જાય છે તેથી થાપોદરા (ગાથા જેમાં સોળમું અધ્યયન છે તે) એવું પ્રથમ શ્રુતસ્કંધનું પ્રસિદ્ધ નામ છે. બીજા શ્રુતસ્કંધમાં
१. सोऊण जिणवरमतं गणहारी काउ तक्खओवसम। अजमवसाणेण कयं सुत्तमिणं तेण सूयगडं | ૧૮ |......મારામતિસંવાચMI[ Hપરિસારણg ચા તકુમયોગ છથે સુત્તમિળે તે
કુત્તાઉં ૨૦ –સૂત્રતાનાિ નિયુક્તિ જોતાં, અહીં શ્રુતકૃત શબ્દ પણ સંસ્કૃતમાં સંભવે. ૨. “સે ફ્રિ જૂથ ? જૂથ i રસમા સૂફન્નતિ –સમવાચાં સૂત્રા “ વિ તં સૂયારે ?
સૂચવે નં રોણુ સૂફન્નતિ ”—નન્યસૂત્રા “હે વિં સં સૂયાત્યાદ્રિ કુત્તા ઉન્ન ત્તિ કથા णट्ठा सूई तंतुणा सूइज्जइ उवलब्भतेत्यर्थः। अहवा जहा सूयी पडं सूतेइ तहा सूयगडे जीवादिपदत्था જૂતિ ”–વીgિ૦ રૂ. “વિ તં સૂયરે ? સૂ સૂચચાકૂ [ ], સૂચનાત્ સૂત્રમ્, सूत्रेण कृतं सूत्रकृतं रूढयोच्यते"-नन्दीवृत्ति हारिभद्री पृ०.७७ । “सूयगडेत्यादि, रूढ्योच्यते इति
सूत्रकृतशब्देन द्वितीयमेवाङ्गमुच्यते नान्यत्"-नन्दीवृत्तिटिप्पनक पृ० १६४।। ૩. દષ્ટિવાદમાં પણ ૧ પરિકર્મ, ૨ સૂવ, ૩ પૂર્વગત, ૪ અનુયોગ, ૫ ચૂલિકા એ પ્રમાણે સૂત્ર નામનો
સ્વતંત્ર વિભાગ હતો. બૌદ્ધોમાં પણ સુત્તપિટવા અને સુરાનિત એવાં રૂઢ ના મળે છે. ૪. “સેવીના સુ જ્ઞાળે”–પ્રતિમા ગ્રંથત્રી “દંતમંજપવિર્દ્ર તં વારસવિહું સવારે સૂચવું ठाणं वियाहपण्णत्ती णाहधम्मकहा उवासयज्झयणं अंतयडदसा अणुत्तरोववादियदसा पण्हवायरणं विवायसुत्तं दिद्विवादो चेदि।"-जयधवला पृ० २३ । आयारंगे अट्ठारह पदसहस्साणि १८०००,
सूदयदे छत्तीस पदसहस्साणि ३६०००"-जयधवला पृ० ८५। ૫. જુઓ આ જ ગ્રંથમાં પ૦ ૧૧૮ ટિ૧૮, ૫૦ ૧૧૬ ટિવ |

Page #18

પ્રસ્તાવના
સાત અધ્યયનો છે અને તે મોટાં હોવાથી સ્થાનાંગસૂત્ર તથા સૂત્રકૃતાંગાણું આદિમાં તે માટે માયા એવો ઉલ્લેખ મળે છે. આ રીતે સૂત્રકૃતાંગમાં એ શ્રુતસ્કંધ તથા બધાં મળી (११+७= ) २३ २५ध्ययनो छे. प्रथम अध्ययनमा ४, मीनभां 3, श्रीलभां ४, थोथाभां ર, તથા પાંચમામાં ૨ ઉદ્દેશક—આ રીતે પાંચ અધ્યયનના ૧૫ ઉદ્દેશક છે. તે દરેકનો એક એક ઉદ્દેશનકાલ તથા સમુદ્દેશનકાલ, તથા ખાકીનાં (ઉદ્દેશકવિભાગ વિનાનાં) ૧૮ અધ્યયનોનો એક એક ઉદ્દેશનકાલ તથા સમુદ્દેશનકાલ એ રીતે સૂત્રકૃતાંગના એકંદરે ૩૩ ઉદ્દેશનકાલ તથા સમુદ્દેશનકાલ છે.
સૂત્રકૃતાંગનાં ૨૩ અધ્યયનોનાં પ્રાકૃત તથા સંસ્કૃત નામો આ પ્રમાણે છે.
प्राकृत नाम
संस्कृत नाम
संस्कृत नाम
ग्रन्थ
आदानीय
संकलिका
यमकीय
१ समय २ वेयालिय
""
३ उवसग्गपरिणा
४ इत्थीपरिणा
५ णिरयविभत्ति
६ महावीरत्थव
७ कुसीलपरिभासिय कुसीलपरिभासा ८ वीरिय
९ धम्म
१० समाहि
११ मग्ग
१२ समोसरण
१३ आइदिय
समय
वैतालीय
वैदारिक
उपसर्गपरिज्ञा
स्त्रीपरिज्ञा
नरकविभक्ति
महावीरस्तव
कुशलपरिभाषित
कुशीलपरिभाषा
वीर्य
धर्म

समाधि
मार्ग
समवसरण
याथातथ्य
प्राकृत नाम १४ गंथ
१५ आयाणिज
संकलित
जमतीत
१६ गाहा १७ पोंडरीय
33
१८ किरियाठाण
१९ आहारपरिण्णा
२० पञ्चक्खाण किरिया
२१ आयारसुत
अणायारसुत
अणगारसुय
२२ अद्दइज २३ नालंदइज
गाथा
पौण्डरीक
पुण्डरीक
क्रियास्थान
आहारपरिशा प्रत्याख्यानक्रिया
आचारश्रुत
अनाचारश्रुत
" सत्त महज्झयणा " - स्थानाङ्गसूत्र ! ૧. જુઓ આ જ ગ્રંથમાં પૃ૦ ૧૨૧ ટિ૰૧। 66 गाधा सोलसगम्मी जेर्सि अज्झयणाणं ते इमे गाधासोलसगा । महन्ति अज्झयणाणि अधवा महंति च ताणि अक्षयणाणि च महज्झयणाणि । ” – सूत्रकृताङ्गचूर्णि पृ० १५ ।
२. “ दो चेद सुयक्खंधा अज्झयणाई च हुंति तेवीसं । तेत्तिसुदेसणकाला ( तेत्तीस उद्देस - प्र०) आयाराओ दुगुणमंगं ॥ २२ ॥ ” – सूत्रकृताङ्गनिर्युक्ति । " द्वावत्र श्रुतस्कन्धौ त्रयोविंशतिरध्ययनानि, त्रयस्त्रिंशदुद्देशकालाः । ते चैवं भवन्ति — प्रथमाध्ययने चत्वारो द्वितीये त्रयस्तृतीये चत्वारः एवं चतुर्थपञ्चमयोद्वौ द्वौ तथैकादशस्वेकसर केष्वेकादशैवेति प्रथमश्रुतस्कन्धे, तथा द्वितीयश्रुतस्कन्धे सप्ताध्ययनानि तेषां सप्तैवोद्देशन कालाः, एवमेते सर्वेऽपि त्रयस्त्रिंशदिति । एतच्चाचाराङ्गाद् द्विगुणमङ्गम्, षट्त्रिंशत्पद सहस्रपरिमाणमित्यर्थः । " - सूत्रकृताङ्गवृत्ति शीलाचार्यविरचित पृ० ८। " से णं अंगडयाए बिइए अंगे, दो सुयक्खंधा, तेवीसं अझयणा, तेत्तीसं उद्देसणकाला, तेत्तीसं समुद्देसणकाला, छत्तीसं पदसहस्साणि पयग्गेणं " - नन्दी सूत्र । समवायाङ्गसूत्र ।

अनगारश्रुत
आर्द्रकीय
नालन्दीय
૩. પ્રારંભનાં ૧૬ અધ્યયનોનાં નામો સંબંધી વિવિધ પાઠો તથા તેમાં આવતા સ્વલ્પ પાઠશે આદિ માટે જુઓ પૂ૦ ૧૧૮ ટિ॰ ૧૮, પૃ૦ ૧૬ ટિ॰ *, પૃ૦ ૬૮ ટિ૰ *, પૃ૦ ૧૦૦ ટિ॰ ૧, પૃ૦ ૧૧૧

Page #19

પ્રસ્તાવના
પરિમાણ–આચારાંગનું પરિમાણ ૧૮૦૦૦ પદ અને સૂત્રદ્ધાંગનું પરિમાણ ૩૬૦૦૦ પદ છે આવો ઉલ્લેખ શ્વેતાંબર તથા દિગંબર બંને પરંપરાના ગ્રંથોમાં ઘણે સ્થળે મળે છે. આ પ્રાચીન પદપરિમાણ છે.
સૂત્રનાંગનિર્યુક્તિમાં ભગવાન ભદ્રબાહુસ્વામીએ કહ્યું છે કે આચારાંગથી સૂત્રકૃતાંગ બમણું છે. નંદીસત્ર તથા સમવાયાંગસૂત્રમાં આચારાંગનું ૧૮૦૦૦ પદ પરિમાણ છે કે સામાન્ય રીતે જણાવેલું છે છતાં આચારાંગનિર્યુક્તિ, આચારાંગવૃત્તિ, નંદીગ્રૂ હિં, નંદીવૃત્તિ, સમવાયાંગવૃત્તિમાં એ સ્પષ્ટ કરેલું છે કે ૧૮૦૦૦ પદ૫રિમાણુ આચારાંગના પ્રથમ શ્રુતસ્કંધનું જ છે. એ દૃષ્ટિએ વિચારતાં સૂત્રકૃતાંગનું ૩૬૦૦૦ પદપરિમાણ આચારાંગના પ્રથમ શ્રુતસ્કંધના પદપરિમાણથી જ બમણું ગણવાનું છે.
કેટલાય સમયથી ૩૨ અક્ષરોનો એક શ્લોક એ ગણતરીથી ગ્રંથોના અંતે જે ગ્રંથાગ્ર = શ્લોકપ્રમાણ આપવામાં આવે છે, તે ગ્રંથાગ સૂત્રકૃતાંગની ઘણી હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં ૨૧૦૦ શ્લોક જેટલું આપેલું છે (જુઓ પૃ. ૨૫૮ ટિ. ૩, ૬, ૯). આચારાંગના પ્રથમ શ્રુતસ્કંધનું ગ્રંથાગ્ર પાટણના સંઘવીના પાડાના ભંડારની તાડપત્રીય પ્રતિમાં ૮૦૦ શ્લોક જેટલું જણાવેલું છે. (જુઓ આચારાંગસૂત્ર પૃ૦ ૪૧૮ ૫૦ ૫.) અહીં એ યાદ રાખવાનું છે કે આચારાંગસૂત્રના પ્રથમશ્રતસ્કંધનું સાતમું અધ્યયન મહાપરિજ્ઞા કે જેના સાત ઉદ્દેશકો હતા તેનું શ્લોકપ્રમાણ તો આમાં આવતું પણ નથી. એટલે વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ આચારાંગસૂત્રના પ્રથમ શ્રુતસ્કંધથી વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ સૂત્રકૃતાંગ લગભગ અઢીગણું થાય છે. સૂત્રોની રચના થયા પછી પસાર થયેલા દીર્ધકાળમાં સૂત્રોના
ટિ *. ૧૭ તથા ૨૧ થી ૨૩મા અધ્યયનના નામ માટે જુઓ પૃ૦ ૧૨૧ ટિ. , પૃ. ૨૧૭ ટિ૦ ૧, પૃ. ૨૨૩ ટિ૦ ૧, પૃ. ૨૩૪ ટિ૦ ૧ __ "तेवीसाए सूतगडज्झयणेहिं सूत्रम् । तत्थ इमा गाधा-'पुंडरीय १ किरियठाणं २ आहारपरिण ३ पच्चखाणे ४ य । अणगार ५ अद्द ६ णालंद ७ सोलसाई १६ च तेवीसं ॥"-आवश्यकचूर्णेः प्रतिक्रमणाध्ययने पृ० १४३। "तेवीसाए सूयगडज्झयणेहिं त्रयोविंशतिभिः सूत्रकृताध्ययनैः, क्रिया पूर्ववत्, तानि पुनरमूनि-'पुंडरिय १ किरियठाणं २ आहारपरिण्ण ३ पञ्चक्खाणकिरिया ४ य । अणगार ५ अद्द ६ नालंद ७ सोलसाई १६ च तेवीसं २३॥' गाथा निगदसिद्धैव।"-आवश्यकवृत्ति हारिभद्री पृ०६५८। “तेवीसं सूयगडज्झयणा प० तं० १ समए, २ वेतालिए, ३ उवसग्गपरिण्णा, ४ थीपरिण्णा, ५ नरयविभत्ती, ६ महावीरथुई, ७ कुसीलपरिभासिए, ८ वीरिए, ९ धम्मे, १० समाही, ११ मग्गे, १२ समोसरणे, १३ पाहत्तहिए, १४ गंथे, १५ जमईए, १६ गाहा, १७ पुंडरीए, १८ किरियाठाणे, १९ आहारपरिण्णा, २० अपच्चक्खाणकिरिआ, २१ अणगारसुयं, २२ અન્ન, ૨૩ જાઢંઢ”-સમવાયાત્રા
પ્રતિમાકૅથત્રયી નામના પુસ્તકમાં તેવીસા, સુજાતુ આ પાઠ ઉપર દિગંબરાચાર્ય પ્રભાચન્દ્રવિરચિતવૃત્તિમાં સૂત્રકૃતાંગનાં ૨૩ અધ્યયનોનાં નામો સંસ્કૃતમાં આ પ્રમાણે આપેલાં છે— १ समय, २ वैतालीय, ३ उपसर्ग, ४ स्त्रीपरिणाम, ५ नरक, ६ वीरस्तुति, ७ कुशीलपरिभाषा, ૮ વીર્ય, ધર્મ, ૧૦ લાખ, ૧૧ માર્ચ, ૧૨ સમવસરળ, ૧૩ ત્રિાસ્ટફિક, ૧૪ મામા, ૧૬ तदित्थगाथा, १६ पुण्डरीक, १७ क्रियास्थान, २८ आहारकपरिणाम, १९ प्रत्याख्यान, २० अनगार
ગુણવર્ત, ૨૧ શ્રત, ૨૨ વર્ચ, ૨૩ નાછા ! ૧. જુઓ આ પ્રસ્તાવના પૃ૦ ૨ ટિ૪, પૃ. ૩ ટિ૨ ૨ જુઓ આ પ્રસ્તાવના પૂ૦ ૩ ટિ૨ ૩. જુઓ આચારાંગસૂત્રની પ્રસ્તાવના મૃ. ૧૬ ટિ૦ ૧, પૃ. ૩૧ ટિ. ૧

Page #20

પ્રસ્તાવના
પદપરિમાણમાં જે કંઈ થોડો ઘણું ઘટાડો અનેક કારણોથી થયો છે તથા આચારાંગસૂત્રનું મહાપરિણા અધ્યયન આજે મળતું પણ નથી એ બધાનો વિચાર કરતાં, આચારાંગસૂત્રથી સૂત્રકૃતાંગસૂત્રનું પદપ્રમાણ બમણું છે એમ જે કહ્યું છે તે આજે પણ બરાબર ઘટે છે.
રચયિતા-સૂત્રતાંગસૂત્રના કર્તાના સંબંધમાં સૂત્રકૃતાંગનિયુક્તિમાં સામાન્ય રીતે “ગણધર” શબ્દનો નિર્દેશ કરેલો છે, છતાં સુધર્માસ્વામીનું આયુષ્ય સૌથી વધારે હતું તેથી બધા ગણધરોએ નિર્વાણસમયે પોતાનો પરિવાર સુધર્માસ્વામીને સોંપ્યો હતો એટલે તેમની શિષ્ય પરંપરા દ્વારા પ્રસ્તુત વાચના પ્રચલિત હોવાથી તથા સૂત્રકૃતાંગચૂણિ અને વૃત્તિમાં અનેક સ્થળે આવતા ‘સુધર્માસ્વામી (પોતાના શિષ્ય) જંબૂસ્વામીને કહી રહ્યા છે” એવા ઉલ્લેખોથી સૂત્રકૃતાંગની પ્રસ્તુત વાચના પંચમ ગણધર ભગવાન સુધમાં સ્વામીની છે અને પરંપરાથી પણ એ જ પ્રસિદ્ધ છે.
વિષય–સૂત્રકૃતાંગના વિષયને સામાન્ય રીતે ઉલ્લેખ વિવિધ ગ્રંથોમાં આ પ્રમાણે भणे छरे
સમવાયાંગસૂત્રમાં કહ્યું છે કે સૂત્રકૃતાંગમાં સ્વસમય, પરસમય, લોક, અલોક, જીવ, અજીવ, પુણ્ય, પાપ, આશ્રવ, સંવર, નિર્જરા, બંધ, મોક્ષ આ પદાર્થો સૂચિત કર્યા છે. કુસમયથી મોહિત થયેલા અને સંદિગ્ધ બનેલા નવદીક્ષિત સાધુઓના મતિમાલિને દૂર કરવા માટે ૧૮૦ દિયાવાદી, ૮૪ અક્રિયાવાદી, ક૭ અજ્ઞાનવાદી, ૩૨ વિનયવાદી આ રીતે ૩૬૩ અન્યદષ્ટિઓના મતનો લ્હ
१. “सोऊण जिणवरमतं गणहारी काउ तक्खओवसमं । अज्झवसाणेण कयं सुत्तमिणं तेण सूयगडं ॥१८॥ [सूत्रकृताङ्गनियुक्ति] । श्रुत्वा निशम्य जिनवराणां तीर्थकराणां मतम् अभिप्राय मातृकादिपदं गणधरैः गौतमादिभिः, कृत्वा ग्रन्थरचने क्षयोपशमं,"....."शुभाध्यवसायेन च सता कृतमिदं सूत्रं तेन
सूत्रकृतमिति"-सूत्रकृताङ्गवृत्ति पृ० ६ । भुमो मायासंगसूत्रनुं परिशिष्ट ५० ४०.. २. “से किं तं सूयगडे ? सूयगडे णं ससमया सूइजंति परसमया सूइजति ससमयपरसमया सूइज्जति जीवा सूइजति अजीवा सूइज्जति जीवाजीवा सूइज्जति लोगे सूइजति अलोगे सूइज्जति लोगालोगे सूइज्जति । सूयगडे गं जीवाजीव-पुण्ण-पावा-ऽऽसव-संवर-निजर-बंध-मोक्खावसाणा पयत्था सूइजति, समणाणं अचिरकालपव्वइयाणं कुसमयमोह-मोह-मइ-मोहियाणं संदेहजाय सहजबुद्धि-परिणामसंसइयाणं पावकरमइलमइगुणविसोहणत्थं आसीतस्स किरियावादिसतस्स, चउरासीए अकिरियवाईणं, सत्तट्टीए अण्णाणियवाईणं, बत्तीसाए वेणइयवाईणं-तिण्हं तेसट्ठाणं अण्णदिहियसयाणं वूहं किच्चा ससमए ठाविनति। णाणादिटुंतवयणणिस्सारं सुठु दन्सियंता विविहवित्थराणुगम-परमसब्भाव-गुण-विसिट्टा मोक्खपहोयारगा उदारा अण्णाणतमंधकारदुग्गेसु दीवभूता सोवाणा चेव सिद्धिसगइघरुत्तमस्स णिक्खोभ-निप्पकंपा सुत्तत्था।" इति समवायाङ्गसूत्रे । “से किं तं सूयगडे ? सूयगडे णं लोए सूइज्जइ, अलोए सुइजइ, लोयाऽलोए सूइज्जइ, जीवा सूइजति, अजीवा सूइज्जति, जीवा-ऽजीवा सूइजंति, ससमए सूइजइ, परसमए सूइज्जइ, ससमय-परसमए सूइज्जइ। सूयगडे णं आसीतस्स किरियावादिसयस्स, चउरासीईए अकिरियवादीणं, सत्तट्ठीए अण्णाणियवादीणं, बत्तीसाए वेणइयवादीणं, तिण्हं तेसट्ठाणं पावादुयसयाणं वूहं किच्चा ससमए ठाविनइ।" इति नन्दीसूत्रे। “ सृदयदं णाम अंग ससमयं परसमयं थीपरिणामं क्लैव्या-स्फुटत्व-मदनावेश-विभ्रमा-ऽऽस्फालनसुख-पुंस्कामतादिस्त्रीलक्षणं च प्ररूपयति।"-जयधवला पृ० ११२ । ' सूदयदं णाम अंगं छत्तीसपयसहस्सेहि णाणविणयपण्णावणाकप्पाकप्प-च्छेदोवट्ठावण-ववहारधम्मकिरियाओ परूवेई ससमय-परसमयसरूवं च परूवेइ"-धवला पृ० १००। “सूत्रकृते ज्ञानविनयप्रज्ञापना-कल्प्याकल्प्य-छेदोपस्थापना-व्यवहारधर्मक्रियाः प्ररूप्यन्ते।"-तत्त्वार्थराजवार्तिक १।२०।

Page #21

પ્રસ્તાવના
(પ્રતિક્ષેપ) કરીને સ્વસિદ્ધાંતની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. મોક્ષમાર્ગમાં ઉપકારક, અજ્ઞાનઅંધકારમાં દીપસમાન, મોક્ષમંદિરના સોપાનભૂત, નિક્ષોભ, નિષ્પકંપ સૂત્રાર્થો તેમાં છે.
* નંદીસૂત્રમાં કહ્યું છે કે–સૂત્રકૃતાંગમાં લોક, અલોક, જીવ, અજીવ, સ્વસમય, પરસમયનું સૂચન—નિરૂપણ છે. ક્રિયાવાદી વગેરે ૩૬૩ અન્ય મતોનો વ્યુહ (નિરાસ) કરીને સ્વસમયની સ્થાપના કરેલી છે..
દિગંબરગ્રંથો પૈકી ધવલામાં કહ્યું છે કે સન્નતાંગમાં જ્ઞાન–વિનયની પ્રજ્ઞાપના, કથ્ય, અક૯ય, છેદોપથાપના, વ્યવહારધર્મ તથા ક્રિયાઓની અને સમય તથા પરસમયની પ્રરૂપણા છે. તત્વાર્થરાજવાતિક, અંગપત્તિ આદિ ગ્રંથોમાં પણ આને મળતો ઉલ્લેખ છે. જ્યધવલામાં કહ્યું છે કે સૂત્રકૃતાંગમાં સ્વસમય, પરસમય, સ્ત્રી પરિણામ, ક્લબતા, અખુટત્વ, મદનાશ, વિભ્રમ, આસ્ફાલસુખ, તથા પુસ્કામતાદિ સ્ત્રીસ્વભાવની પ્રરૂપણું છે.
સમવાયાંગ આદિમાં વર્ણવેલા વિષયો વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ સૂત્રકૃતાંગસૂત્રમાં સંક્ષેપ અથવા વિસ્તારથી બહુલતયા મળે છે. હવે ક્રમવાર અધ્યયનનો વિષય સંક્ષેપમાં જોઈએ.
પ્રથમ અધ્યયન – સૂત્રકૃતાંગના પ્રથમ અધ્યયનું નામ સમય છે. સમય એટલે સિદ્ધાંત. આમાં સ્વ-૫ર સિદ્ધાંતોની પ્રરૂપણ છે. આની પ્રથમ ગાથા નીચે પ્રમાણે છે– बुज्झिज तिउट्टिजा बंधणं परिजाणिया। किमाह बंधणं वीरे किं वा जाणं तिउट्टई ॥१॥
ભગવાન સુધર્માસ્વામીએ જંબૂસ્વામીને કહ્યું કે –“જીવે બંધનને તોડી નાખવું જોઈએ.” આ ઉપરથી બૂસ્વામીએ સુધર્માસ્વામીને પૂછ્યું કે “ભગવાન મહાવીરે બંધન કોને કહ્યું છે અને શું જાણીને બંધન તોડે?” આના ઉત્તરરૂપે સૂત્રદ્ધાંગની પ્રારંભની ગાથાઓની રચના થયેલી છે.
પ્રથમ અધ્યયનના ચાર ઉ શકે છે. તેમાં જે વિષય છે તેનું નિર્યુક્તિકારે આ રીતે વર્ણન
પંચમહાભૂતવાદ, એકત્મિવાદ, તજીવ-તચ્છરીરવાદ, અકારકવાદ, આત્મષઠ (આત્મા જેમાં છઠ્ઠો છે એવો પંચમહાભૂત)વાદ, અફલવાદ, આટલા વિષયો પ્રથમ ઉદ્દેશકમાં છે. નિયતિવાદ, અજ્ઞાનવાદ, ચાર પ્રકારે બાંધેલું કર્મ ઉપચય પામતું નથી–ગાઢ બનતું નથી આવો (બૌદ્ધોનો) વાદ, આટલા વિષયો બીજા ઉદ્દેશકમાં છે. આધાકર્મના સેવનથી થતા દોષો, કૃતવાદ (જગકર્તવવાદ), પોતાના પંથમાં જ મોક્ષ છે એ રીતે ઉપસ્થિત થયેલા વાદીઓ, આ ત્રીજા ઉદ્દેશકનો વિષય છે. ચોથા ઉદ્દેશકમાં પરવાદીઓની અસંયમી ગૃહસ્થોનાં કૃત્યો સાથે સરખામણી કરવામાં આવી છે.” - પ્રથમ ઉદ્દેશકના પ્રારંભના શ્લોકોમાં પરિગ્રહ તથા હિંસાથી દૂર રહેવાનો ઉપદેશ (સ્વસમય-સ્વમત) આપ્યો છે. તે પછી જુદા જુદા વાદોની પ્રરૂપણું શરૂ થાય છે
૧. બોદ્ધ ગ્રંથ પાલિત્રિપિટકાન્તર્ગત સુત્તપિટકના દીઘનિકાયમાં (ભાગ ૧) બ્રહ્મજાલસૂત્રમાં જુદા જુદા
૬૨ વાદોનું (તેના પુરરર્તાના નામનિર્દેશ વિના) વર્ણન છે. અહીં વર્ણવેલા વાદોની તેની સાથે તુલના કરતાં કવચિત્ કવચિત સમાનતા પણ જોવામાં આવે છે. પણ એ બ્રહ્મજાલસૂત્ર ઘણું મોટું હોવાથી અમે અહીં ટિપ્પણમાં તેનો સમાવેશ કર્યો નથી. તેમાંથી તથા બીજા બૌદ્ધ ગ્રંથોમાંથી જરૂર પુરતો કોઈ કોઈ ઉલ્લેખ ટિપ્પણમાં આપ્યો છે. પરંતુ તે પછી દીધનિકાચમાં (ભાગ ૧) શ્રામફલસૂત્રમાં ૧ પૂરણ કસ૫, ૨ મકખલિ ગોસાલ, ૩ અજિત કેસકંબલ, ૪ પધ કશ્યાચન. ૫ નિગઠ નાટપુત્ત (નિર્ગસ્થ જ્ઞાતપુત્ર-ભગવાન મહાવીર), ૬ સંજય બેલડુપુત્ત આ છ પરતીથિકોના વાદોનું વર્ણન છે. સૂત્રકૃતાંગમાં વર્ણવેલા કેટલાક વાદાની તે વર્ણન સાથે શબ્દ તથા અર્થથી તુલના કરવા માટે અહીં ત્રીજા પરિશિષ્ટમાં ટિપ્પણરૂપે સામસુર ત્રિપિટકમાંથી ઉદ્ધત કરીને આપ્યું

Page #22

પ્રસ્તાવના
“પૃથ્વી, અ, તેજ, વાયુ અને આકાશ આ પાંચ મહાભૂતો છે. આ પાંચ મહાભૂતોમાંથી એક દેહી (દેહધારી-આત્મા) ઉત્પન્ન થાય છે. અને જ્યારે આ પાંચ મહાભૂતોનો વિનાશ થાય છે ત્યારે તે દેહીને પણ વિનાશ થાય છે.” (સૂત્ર ૭, ૮). આ પંચમહાભૂતવાદ છે. આનું વિસ્તારથી વર્ણન બીજા શ્રુતસ્કંધમાં (સૂ. ૫૪-૬૫૮) છે. આ મત ચાવકોનો છે એમ વૃત્તિમાં કહ્યું છે.
જેમ એક જ પૃથ્વીપિંડ નાનારૂપે જગતમાં દેખાય છે તે રીતે એક જ વિદ્વાન (વિણવિજ્ઞ આત્મા) નાના રૂપે–ચેતનાચેતન જગત રૂપે દેખાય છે.” (સૂ૦ ૮) આ એકાત્મવાદનું સ્વરૂપ છે. આને મળતું વિશેષ વર્ણન બીજા શ્રુતસ્કંધમાં (સૂ૦ ૮૩૩) પણ છે. વેદનો પુરુષવાદ તથા વેદાંતીઓનો અદ્વૈતવાદ-બ્રહ્મવાદ લગભગ આને મળતો છે.
“પ્રત્યેક શરીર અલગ અલગ આત્મા (જીવ) છે અને જે શરીર છે તે જ જીવ છે. એક ભવમાંથી બીજા ભવમાં જનારો તે તે શરીરથી જુદો કોઈ પણ આત્મા નથી. પુણ્ય પણ નથી, પાપ પણ નથી, પરલોક પણ નથી. શરીરનો વિનાશ થાય ત્યારે આત્માનો પણ વિનાશ થઈ જાય છે” (સૂ૦ ૧૧, ૧૨) આવું તજછવ-ત૭રીરવાદિનું માનવું છે. આનું વિસ્તૃત વર્ણન બીજા શ્રુતસ્કંધમાં (સૂ) ૬૪૮-૬૫૨) પણ છે. બૌદ્ધોના પાલિ ત્રિપિટકમાં અજિત કેસકંબલનો જે મત આવે છે. તેમાં પણ આને મળતું વર્ણન જોવામાં આવે છે. જુઓ પારેશિષ્ટ ત્રીજું પૃ. ૩૫૭. શય પસેણિય સૂત્રમાં પણ વિસ્તારથી આ મતનું વર્ણન છે.
છે. નિન્યજ્ઞાતપુત્ર ભગવાન મહાવીરના મતના વર્ણનમાં સ્પષ્ટ જોઈ શકાય છે કે તેમાં ઘણું ભૂલો ભરેલી છે, એટલે આ છ વાદીઓના મતનું વનન એતિહાસિક દ્રષ્ટિએ સંપૂર્ણ આધારભૂત ન માની શકાય, ન કહી શકાય, તો પણ તુલના કરવા માટે તે ઘણું ઉપયોગી થશે એમ ધારીને અહીં ત્રીજા પરિશિષ્ટમાં ટિપ્પણરૂપે આપેલું છે. જિજ્ઞાસુઓએ તે જોઈ લેવું. બૈદ્ધાચાર્ય વસુબઘુવિરચિત અભિધમકોશભાષ્યની યશોભિત્રવિરચિત સ્કુટાર્થી વ્યાખ્યામાં તથા બૌદ્ધગ્રંથ દિવ્યાવદાનમાં આ ધર્મનાયકોના સંસ્કૃત નામો આ પ્રમાણે આપેલાં છે–“ભાવિરાઇન સ્તારો તે, તથા– पूरणकाश्यपः, मस्करी गोशालीपुत्रः, सञ्जयो वैरटीपुत्रः, अजितः केशकम्बलः, ककुदः कात्यायनः, निर्ग्रन्थो ज्ञातिपुत्र इति"- स्फुटार्था पृ० ७०३, ४ । ८०। “तेन खलु समयेन राजगृहे नगरे षट् पूर्णाद्याः शास्तारः...."प्रतिवसन्ति स्म, तद्यथा-पूर्णः काश्यपः, मस्करी गोशालीपुत्रः, संजयी
वैरट्टीपुत्रः, अजितः केशकम्बलः, ककुदः कात्यायनः, निर्ग्रन्थो ज्ञातिपुत्रः"--दिव्यावदान पृ० ८९ । ૨. તુરના–“રૂધ મિરાવે ઈવો સમળી વા ત્રાહ્મણો ના પથંવારી દોતિ પર્વવિ—િ“યતો લો, મો,
अयं अत्ता रूपी चातुमहाभूतिको माता-पेत्तिकसम्भवो कायस्स मेदा उच्छिन्नत्ति विनस्सति, न होति. परं मरणा, एत्तावता खो, भो, अयं अत्ता सम्मा समुच्छिन्नो होती'ति। इत्थेके सतो सत्तस्स उच्छेदं વિના વિમવં પુરેન્તિ”-(પૃ. ૨૦) આ રીતે બૌદ્ધગ્રન્થ દીધનિકાયના બ્રહ્મજાલસૂત્રમાં ઉચ્છેદવાદનું વર્ણન છે. એકંદરે આવા સાત ઉદવાદનું ત્યાં વર્ણન છે. ૩. ચૂર્ણિમાં વિજૂ પાઠ છે અને તેનો વિદ્વાન અથવા વિષ્ણુ અર્થ કરેલો છે. ૪. બૌદ્ધગ્રંથ ઉદાન સાથે તુરના–“gવે મે સુતં સમર્થ માa સાવચે રિતિ નેતાને માથ
पण्डिकस्स आरामे। तेन खो पन समयेन सम्बहला नानातिस्थियसमणब्राह्मणपरिब्बाजका सावस्थिय पटिवसन्ति नानादिट्टिका नानाखन्तिका नानारुचि नानादिहिनिस्सर निरिसता सातेके सम्ण. ब्राह्मणा एवंवादिनो एवंदिट्ठिनो-“तं जीवं तं सरीरं, इदमेव सच्चं मोघमझं" ति। सन्ति पनेके समणब्राह्मणा एवंवादिनो एवंदिट्ठिनो-“अझं जीवं अझं सरीरं, इदमेव सच्चं मोघम" તિ”તન ( દદ) g૦ ૧૪૨-૧૪

Page #23

પ્રસ્તાવના
આત્મા કશું કરતો નથી તથા કરાવત નથી.” (સૂ૦ ૧૩) આ અકારકવાદ છે. આ મત સાંખ્યોનો છે. એમ ચૂણિ તથા વૃત્તિમાં કહ્યું છે. આ નિ મોજ મામા સાહ્યનિને આ સાંખ્યોની માન્યતા પ્રસિદ્ધ છે.
પાંચ ભૂત ઉપરાંત છઠ્ઠો આત્મા પણ છે. આ આત્મા તથા લોક બંને શાશ્વત પદાથો છે. તેમનો વિનાશ પણ નથી અને ઉત્પત્તિ પણ નથી. સર્વે પદાર્થો સર્વથા નિયતિભાવને પામેલા છે” (સૂ૦ ૧૫, ૧૬) આ આત્મષછવાદ છે. આ મત સાંખ્યોને તથા શૈવાધિકારીઓનો છે એમ વૃત્તિમાં કહ્યું છે. સાંખ્યદર્શનમાં ઉત્પત્તિ અને વિનાશને બદલે આવિર્ભાવ અને તિરોભાવને જ માનેલા છે.
નિયંતિકારે પ્રથમ ઉદ્દેશકના વિષયોનું વર્ણન કરતા આત્મષછવાદી પછી તરત અફલવાદીને ઉલ્લેખ કર્યો છે. મૂળ સૂત્રમાં આત્મષકવાદના નિરૂપણ પછી તરત જ બૌદ્ધોના મતનું નિરૂપણ છે—“કેટલાક વાદીઓ (બૌદ્ધો) ક્ષણિક પાંચ સ્કંધને માને છે. તે (બૌદ્ધો) શરીર અથવા પાંચભૂતોથી અન્ય કે અનન્ય તથા હેતુજન્ય કે અહેતુક (અનાદિ અનંત) આત્માને માનતા નથી.” બીજા કેટલાક (બૌદ્ધો) પૃથ્વી, અમ્, તેજસ્, વાયુ આ ચાર ધાતુઓ જ રૂ૫ (રૂપસ્કંધ શરીર ૧. નિર્યુક્તિ જતાં, “આત્મા કમનો નથી એવો આકારવાદનો અર્થ લાગે છે. ૨. બૌદ્ધગ્રંથ ઉદાન સાથે તુચના–“ન્ત પને સમાત્રા પૂર્વવાનિ પુર્વવિદિનો–વતો
છત્તા જ છો , મેવ સઘં મોલમર્ગે તિ”–૩૧, પૃ. ૧૪૬ ૩. નિતિમાજ એટલે નિત્યત્વ એવો અર્થ વૃત્તિમાં છે. ચૂર્ણિમાં નિતિનો અર્થ પ્રધાન (પ્રકૃતિની
સામ્યવસ્થા) કરેલો છે. ૪. “આ ચરક વગેરેનો મત છે” એમ પ્રો. હર્મન યાકોબીનું માનવું છે.
This is the opinion expressed by mi and in the early law-books... sitesi ascribes it to the achi: and Safe#faut:-(The Sacred Books of the East, Vol. XLV, p. 237) આ પ્રમાણે સૂત્રકૃતાંગના અંગ્રેજી ભાષાંતરના ટિપ્પણમાં
પ્રો. હર્મન યાકોબી (Prof. Herman Jacobi) એ જણાવ્યું છે. ५. “साम्प्रतं बौद्धमतं पूर्वपक्षयन् नियुक्तिकारोपन्यस्तमफलवादाधिकारमाविर्भावयन्नाह-पंच खंधे
તો " ૧૭ ”–સૂત્રક્રતા તિ ૨“ઉal કાવાવાહિની ફાળું પાથswવાતિ સિંતિ પં મામૂતા ૧૬–૧૮ o” –સૂત્રકૃતજૂf g૦ ૨૮ ૬. ૧ રૂપસ્કંધ, ૨ વેદનાસ્કંધ, ૩ વિજ્ઞાન સ્કંધ, ૪ સંજ્ઞાસકંધ, ૫ સંસકારકંધ ૭. અહીં વર્ણવેલી વાત બૌદ્ધગ્રંથોમાં નીચે પ્રમાણે છે
“पञ्च खन्धा-रूपक्खन्धो वेदनाक्खंधो साक्खन्धो सङ्खारखन्धो विणक्खन्धो ति। तत्थ यं किंचि सीतादिहि रूप्पनलक्खणं धम्मजातं सब्बं तं एकतो कत्वा रूपक्खन्धो ति वेदितब्ब। तदेतं
रूप्पनलक्खणेन एकविधं पि भूतोपादायभेदतो दुविधं। तत्थ भूतरूपं चतुब्बिधं-पथवीधातु, आपो• ધાતુ, તેનોધાતુ, વાચોધાતુ તિ”—વિભુમિ નિદ્સ પૃ૨૦૧] “પુન જ પરં, મિત્ર, भिक्खु इममेव कायं यथाठितं यथापणिहितं धातुसो पञ्चवेक्खति-'भत्थि इमस्मि काये पथवीधातु आपोधातु तेजोधातु वायुधातु' ति"-दीघनिकाय (भाग २) महासतिपट्टानसुत्त पृ. २१९ । “उक्तं च सूत्रान्तरे-'ये केचिद् भिक्षवः श्रमणा वा ब्राह्मणा वा आत्मेति समनुपश्यन्तः
समनुपश्यन्ति सर्वे ते इमानेव पञ्चोपादानस्कन्धान्' इति । तस्मात् सर्व एव अनात्मन्यात्मग्राहः"-अभिधर्मकोशभाष्य, अष्टम कोशस्थान, पुद्गलविनिश्चय पृ० १२०४ ।

Page #24

પ્રસ્તાવના અથવા આત્મા) છે, એમ કહે છે.”(. ૧૭, ૧૮) વૃત્તિકાર જણાવે છે કે “ક્ષણિકવાદમાં ક્રિયાક્ષણે કર્તાનો નાશ થઈ જવાથી ક્રિયાના ફળ સાથે કર્તાને સંબંધ થતો નથી માટે આ અફલવાદી છે અથવા પૂર્વે જણાવેલા સર્વે વાદીઓ અફલવાદી છે.” ચૂણિ તથા વૃત્તિમાં જણાવ્યા પ્રમાણે પંચમહાભૂતવાદી વગેરે સર્વ વાદીઓ અફલવાદી શી રીતે છે તેનું સ્પષ્ટીકરણ મામાવલંતા વિ આ ૧૯મી ગાથાથી શરૂ થાય છે.
બીજા ઉદેશમાં પ્રારંભમાં જણાવ્યું છે કે “કેટલાકનું એમ કહેવું છે કે–જીવો અલગ અલગ છે, સુખ-દુઃખને અનુભવે છે, તથા સ્થાનથી લુપ્ત થાય છે–એક સ્થાનથી ખ્યાવિત થઈને બીજા સ્થાને જાય છે. સુખ કે દુઃખ સ્વતી નથી, પરફત તો હોય જ ક્યાંથી ? (અર્થાત પરત પણ નથી). સ્વકૃત પણ નહીં અને પરત પણ નહીં એવા સુખ-દુઃખને અલગ અલગ છવો અનુભવે છે તે સંગતિક છે (નિયતિત છે). અર્થાત જે કાળે જે બનવાનું હોય તે કાળે તે બન્યા કરે છે.” (સૂ૦ ૨૮–૨૯) આ નિયતિવાદનું સ્વરૂપ છે. ચૂણિ તથા વૃત્તિમાં અહીં સંતિનો અર્થ નિયતિ કરેલો છે. આ નિયતિવાદનું વિશેષ વર્ણન બીજા શ્રુતસ્કંધમાં (સૂ૦ ૬૬૩-૬૬૫) છે. ત્યાં તો નિતિ અને ક્ષતિ બંને શબ્દોનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ જુદે જુદે સ્થળે છે. બૌદ્ધોના દીઘનિકાયમાં (પૃ. ૪૭) જ્યાં મખલિગોસાલના મતનું વર્ણન છે ત્યાં સર્વે નવા અવસા માં અવિરિયા નિયતિકૃતિમાંવરિળતા એવો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે. જુઓ પરિશિષ્ટ ત્રીજું પૃ. ૩૫૬.
સૂ ૨૮ થી ૪૦ સુધી નિયતિવાદ સંબંધી વિચારણા છે, અને તે પછી સૂ૦ ૪૧ થી ૫૦ સુધી અજ્ઞાનવાદની ચર્ચા છે. આ ચણિનો અભિપ્રાય છે. વૃત્તિ પ્રમાણે સૂ૦ ૩૩ થી ૫૦ સુધી અજ્ઞાનવાદની ચર્ચા છે. १. “ अफलवादित्वं चैतेषां क्रियाक्षण एव कर्तुः सर्वात्मना नष्टत्वात् क्रियाफलेन सम्बन्धाभावादवसेयम् ।
सर्व एव वा पूर्ववादिनोऽफलवादिनो द्रष्टव्याः, कैश्चिदात्मनो नित्यस्याविकारिणोऽभ्युपगतत्वात् कैश्चित्तु
आत्मन एवानभ्युपगमादिति"-पृ० २६ । २. “केचिद् ब्रुवते-चत्तारि धातुणो रूवं । एतेसिं उत्तरं णिज्जुत्तीए ॥ १८॥ पंचमहाभूतवादिणो મામ જયં અઠવાતિ ત્તિ તાવ મળતિ–રમાવલંત વિ . ૧૨ ”—સૂત્રતાપૂર્ણ પૃ. ૨૪“સાત પશ્ચમૂતા-ડડમાદ્વૈત-તનવતરછરી-ss -scભષણ-ક્ષણિજ્યवादिनामफलवादित्वं वक्तुकामः सूत्रकारस्तेषां स्वदर्शनफलाभ्युपगमं दर्शयितुमाह-अगारमावसंता વિ• ૧૧ છે દ્વાન તેવામેવાhવાવિવાવિષ્યનળાયાહૂ-સે નાવ સંધિ l
૨૦-૨૫ ”—સૂત્રતાત્તિ પૃ૦ ૨૮ | ૩. અહીં સૂત્ર ૨૯ માં સંતિયે તે તદ્દા તેહિં એવો પાઠ છે, બીજા શ્રુતસ્કંધમાં સૂ૦ ૬૬૫ માં તે પૂર્વ
સંજરૃ ચંતિ, ઉદ્દાઈ નો જીર્થ વિષ્પરિવેતિ–એવી પાઠયોજના વૃત્તિને આધારે અમે આપેલી છે (જુઓ પૃ૦ ૧૩૮ પં. ૧૧ તથા ટિ૨૦). પરંતુ પૂર્વાપર વિચારતાં તે પૂર્વ સંસાફર્ચ તિ વેહાજો
થર્ચ વિધ્વહિતિ એવી પાઠયોજના વધારે સારી જણાય છે. ૪. મૂળમાં કે વૃત્તિમાં નિયતિવાદના પુરસ્કર્તાનો કોઈ નામનિર્દેશ નથી, પરંતુ નિયતિવાદનો પુરસર્તા ગોશાલક હતો અને તે આજીવક સંપ્રદાયનો અગ્રેસર હતો આ વાત પ્રસિદ્ધ છે. સૂ૦ ૭૯૩ માં પણ ચૂર્ણિ તથા વૃત્તિમાં કરેલા સ્પષ્ટીકરણ પ્રમાણે ગોશાલકમતનો ઉલ્લેખ છે. સૂ૦ ૧૭૧ માં
માળીવ શબ્દ છે, પણ ત્યાં તે જુદા જ અર્થમાં છે. (આજીવિકામદના અર્થમાં છે). ५. "णियतिवादो गतो। इदाणिं अण्णाणियवादिदरिसणं अण्णाणे वा कतो कम्मोक्चयो ण भवति
તસ્ત્રવિધાર્થનપવિત્ર –માં સભા ...” પૃ. ૩૪ ૬. “જતા નિચતિવાદ્રિના સાશ્વતમાનિમાં સૂચિતું ખાતમgવળો મા... ”—g૦ રૂ૨ છે.

Page #25

પ્રસ્તાવના
કેટલાક શ્રમણ તથા બ્રાહ્મણે પોતાના જ જ્ઞાનની વાત કરે છે (અર્થાત અમે જ સાચું જાણીએ છીએ), અમારા સિવાય બીજા કશું જ જાણતા નથી” આવું વર્ણન સૂ૦ ૪૧ માં છે. ચૂર્ણિકાર તથા વૃત્તિકાર બંનેના મતે આ અજ્ઞાનવાદીઓનો મત છે. સૂ૦ ૫૩૬ માં પણ અજ્ઞાનવાદનો ઉલ્લેખ છે. બૌદ્ધગ્રંથ દીઘનિકાયના બ્રહ્મજાલસૂત્રમાં (૫૦ ૨૩–૨૬) જે અમારાવિખેપવાદનું વર્ણન છે તે પણ અજ્ઞાનવાદને મળતો વાદ જણાય છે.
નિયુક્તિકારે અજ્ઞાનવાદી પછી, અને ચતુર્વિધકર્મચય ન માનનાર વાદની વચ્ચે જ્ઞાનવાદીઓનો મત જણવ્યો છે. પણ ચૂણિ કે વૃત્તિમાં “આ ગાથામાં જ્ઞાનવાદીનો મત છે' એમ કોઈ પણ સ્થળે પછતા કરી નથી. અજ્ઞાનવાદ પછી તરત જ ચતુર્વિધ કર્મચય ન માનનાર બૌદ્ધમતને જ વર્ણન કર્યું છે. આની સંગતિ કરવી હોય તો “અજ્ઞાનવાદીનું જે ખંડન કરવામાં આવ્યું છે તે જ જ્ઞાનવાદનું સ્વરૂપ છે' એ રીતે લઈ શકાય. અથવા બીજી કોઈ રીતે આની સંગતિ વિચારવી જોઈએ. જ્ઞાનવાદથી ઉપલકિયું જ્ઞાન કે અહંકારગ્રસ્તજ્ઞાન વિવક્ષિત હોય તો આ ગાથાઓમાં આવા જ્ઞાનની પણ ઘણી ચર્ચા છે.
નિયંતિકારે કહ્યું છે કે –“આ પછી “ચાર પ્રકારનું કર્મ ઉપચય પામતું નથી (તીવ્ર વિપાક આપનારું બનતું નથી)” આવા બૌદ્ધમતની ચર્ચા છે. આ ચાર પ્રકાર વૃત્તિમાં (પૃ૦ ૧૧-૧૨, ૩૮) આ રીતે વર્ણવ્યા છે–૧ અવિપચિત કર્મ–અજાણતાં કરેલું હિંસાદિ કર્મ, ૨ પરિગોપચિત કર્મ-કેવળ મનદ્વારા જ ચિંતવેલું હિંસાદિ કર્મ, ૩ ઇયપથ કર્મ–માર્ગમાં જતાં આવતાં અનભિસંધિથી થયેલું હિંસાદિ કર્મ, ૪ સ્વપ્નાન્તિક કર્મ-સ્વપ્નમાં થયેલું હિંસાદિ કર્મ. સૂત્રપ્તાંગ મૂળમાં જણાવ્યું છે કે “હવે બીજું કિયાવાદીનું દર્શન છે. કર્મચિંતાથી ખરેખર નષ્ટ થયેલા દૂર ગયેલા (કર્મબંધના રહસ્યના જ્ઞાનથી રહિત) માણસોનું આ દર્શન છે અને તેથી જ તે ખરેખર સંસારને વધારનારું છે. એ લોકો એમ માને છે કે મારવાનો સંકલ્પ હોય છતાં શરીરથી જે મારવામાં ન આવે તો અથવા અજાણતાં (કાયવ્યાપારમાત્રથી) હિંસા થઈ જાય તો પાપકર્મનો સ્પર્શ તો થાય છે–(અવ્યક્તરૂપે તેનો) અનુભવ તો થાય છે, પરંતુ તે અવ્યક્ત પાપ છે. (એટલે
૧. સૂત્રકૃતાંગના ગુજરાતીમાં અનુવાદક ગોપાળદાસ જીવાભાઈ પટેલને અભિપ્રાય એવો છે કે–રસૂ૦
૩૩-૪૦ માં અજ્ઞાનવાદની ચર્ચા છે અને સૂ૦ ૪૫-૫૦ માં જ્ઞાનવાદી–ખરો વાદ પોપટની જેમ બોલી જાણનારા–સમજણ વિનાના લોકોની ચર્ચા છે. જુઓ મહાવીરસ્વામીનો સંચમધર્મ,
પૃ૦ ૧૪ ટિ૦ ૧. ૨. ચૂણિના પાઠમાં (પૃ. ૩૭) વિજ્ઞાનોજિત, ફૂપથ તથા સ્થાનિત ત્રણનો શબ્દથી ઉલ્લેખ છે.
સંભવ છે કે પરિજ્ઞોપવિત શબ્દ પાઠમાંથી પડી ગયો હોય. તે પછી ના IUMST૩દિ એ ગાથાની વ્યાખ્યામાં ચૂર્ણિકારે આ બધા ચારે ય ભેદોનો ભાવાર્થ આપેલો છે. અને વીરો શબ્દનો પણ
પ્રયોગ કરેલો છે. ૩. અહીં ચૂર્ણિ તથા વૃત્તિમાં ક્રિયાવાદિદર્શન તરીકે બૌદ્ધદર્શનને સ્પષ્ટરીતે જણાવ્યું છે. ચૂાણમાં
કર્મવાદિદર્શન એવો પર્યાય આપ્યો છે. વૃત્તિમાં, ચૈત્યર્મ આદિ ક્રિયાઓ મોક્ષનું મુખ્ય અંગ છે એમ માનનારાઓનું દર્શન એવો અર્થ કર્યો છે. ૧૨ માં સમવસરણ અધ્યયનમાં જ્યાં ક્રિયાવાદ, અયિાવાદ, અજ્ઞાનવાદ અને વિનયવાદનું નિરૂપણ છે ત્યાં સૂ. ૫૩૫ની ચૂર્ણ તથા વૃત્તિમાં બૌદ્ધોને અક્રિયાવાદીમાં ગણાવ્યા છે તે અપેક્ષાભેદથી સમજવું. બુદ્ધને અક્રિયાવાદી કહેવામાં આવતા હતા આવો ઉલ્લેખ બૌદ્ધોના જ ગ્રંથમાં અંગુત્તરનિકાયના ત્રીજા ભાગમાં અકનિપાતમાં સીહસુત્તમાં (પૃ. ૨૯૩) તથા વિનયપિટકના મહાવચ્ચપાલિમાં સીહસેનાપતિવધુમાં (પૃ. ૨૪૩) પણ છે.

Page #26

પ્રસ્તાવના
તેનાથી સ્પષ્ટ વિપાકનો અનુભવ થતો નથી.) ૧ મનના પ્રણિધાનપૂર્વક સ્વયં હિંસા કરવાથી, ૨ હિંસા કરવા માટે ખીજાને મોકલવાથી, તથા ૩ હિંસામાં માનસિક અનુમતિ આપવાથી એમ ત્રણ કારણોથી પાપકર્મ બંધાય છે. ભાવિશુદ્ધિથી નિર્વાણુની પ્રાપ્તિ થાય છે. અસંયમી ગૃહસ્થ પુત્રની હિંસા કરીને પણ ભોજન તૈયાર કરે અને એ ભોજન ભિક્ષુ ખાય તો પણ તે ભિક્ષુને કર્મનો–પાપનો લેપ લાગતો નથી. મનથી જે દ્વેષ કરે છે તેમનું ચિત્ત કુશલ હોતું નથી—અનવદ્ય હોતું નથી. તે સંવર આચરતા નથી ” (સ્૦ ૫૧-૫૬) આને મળતી માંસાહારનિર્દોષતાસંબંધી કેટલીક બૌધ્રદર્શનની વાતો સૂ॰ ૮૧૨-૮૧૬ માં તથા સૂ૦ ૮૨૩−૮૨૪માં પણ છે,
૧૧
૧. કર્મના અંધમાં મુખ્ય કારણ મન છે આ વાતનો ઉલ્લેખ મનોપુત્રંગમા ધમ્મા (ધમ્મપદ્ ૧/૧) વગેરે ઘણા બૌદ્ધ ગ્રંથોમાં છે. જુઓ પરિશિષ્ટ ત્રીજું, પૃ૦ ૩૬૦માં મઝિમનિકાય (ભાગ ૨) ઉપાલિસુત્ત. ૨. પુખ્ત પિ તા સમામ બાહારટ્ટમસંગજ્। મુંઝમાળો વિ મેધાવી મુળા સોજિપ્પતિ ॥ આવો પાઠ માનીને આ અર્થ ચૂર્ણિમાં આપેલો છે. વૃત્તિમાં પુત્ત પિતા સમારંમ એવો પાડ માનીને ‘અસંયમી પિતા પણ તથાવિધ આપત્તિકાળમાં આહારને માટે પુત્રને મારીને ખાય તો તે પિતાને તથા તેવો આહાર લેનાર સંયમી ભિક્ષુને બંનેને પાપનો લેપ લાગતો નથી' એવો અર્થ આપેલો છે. ચૂર્ણિ તથા વૃત્તિમાં આ વાત આ રીતે જણાવી છે—
" पुत्रमपि तावत् समारभ्य, समारम्भो नाम विक्रीय मारयित्वा तन्मांसेन वा द्रव्येण वा, किमंग [पु]णरपुत्रं शूकरं वा छागलं वा, आहारार्थं कुर्याद् भक्तं भिक्खूर्ण, अस्संजतो नाम भिक्खुव्यतिरिक्तः, स पुनरुपासकोऽन्यो वा, तं च भिक्षुः त्रिकोटिशुद्धं भुञ्जानोऽपि मेधावी कम्मुणा णोवलिप्पते” – सूत्रकृताङ्गचूर्णि पृ० ३८ । “पुत्तं पिता इत्यादि । पुत्रमपत्यं पिता जनकः समारभ्य व्यापाद्य आहारार्थं कस्याञ्चित् तथाविधायामापदि तदुद्धरणार्थमरतद्विष्टः असंयतो गृहस्थः तत्पिशितं भुञ्जानोऽपि चशब्दस्य अपिशब्दार्थत्वादिति, तथा मेधान्यपि संयतोऽपीत्यर्थः; तदेवं गृहस्थो भिक्षुर्वा शुद्धाशयः पिशिताश्यपि कर्मणा पापेन नोपलिप्यते नाश्लिष्यते ” – सूत्रकृताङ्गवृत्ति शीलाचार्यविरचिता पृ० ३९ ।
સરખાવો—બૌદ્ધગ્રંથ પાલિત્રિપિટકાન્તર્ગત સુત્તપિટક્રના મુદ્દેકનિકાયના જતક્ષાલિમાં ૨૪૬ મા વાછોવાવ્ જાતકમાં (પૃ૦ ૬૪) આ જાતનું યુદ્ધનું પોતાનું વચન જોવામાં આવે છે—
“પુત્ત-વાર વિ ચે દ્દવા, રેતિ વાનં અસન્ત્રતો ।
भुञ्जमानो पि सप्पज्ञ, न पापमुपलिम्पती ॥ ति "
(બીન્ન માંસની વાત જવા દો) કોઈ અસંયમી મનુષ્ય પોતાના પુત્ર તથા સ્ત્રીને મારીને માંસનું દાન
કરે અને પ્રજ્ઞાવાન (સંયમી) તે માંસનું ભક્ષણ કરે તો પણ તેને પાપ લાગતું નથી. ’
પં॰ બેચરદાસ જીવરાજ દોશી નૈન સાદિત્ય ા ‰ કૃતિદાસ માત્ર ૧માં અંગ આગમનો વિસ્તારથી પરિચય આપતાં સૂત્રકૃતાંગના પરિચયમાં (પૃ૦ ૧૩૬-૧૩૭) એક સંભાવના ફરતાં એમ જણાવે છે કે—
.
बौद्ध परंपरा में एक कथा ऐसी प्रचलित है कि खुद बुद्ध ने 'शूकरमद्दव ' अर्थात् सूअर का मांस खाया था.... (सूत्रकृतांग की ) गाथा के प्रारम्भ में जो 'पुत्तं' पाठ है वह किसी कारण से विकृत हुआ मालूम पडता है। मेरी दृष्टि से यहां 'पोत्तिं' पाठ होना चाहिए। अमरकोश तथा अभिधानचिन्तामणि में पोत्री (प्राकृत पोत्ति) शब्द शूकर के पर्याय के रूप में सुप्रसिद्ध है । अथवा संस्कृत पोत्र ( प्राकृत पुत्त) शब्द शूकर के मुख का सूचक माना गया है। यदि ऐसा समझा जाय कि इसी अर्थवाला 'पुत्त' शब्द इस गाथा में प्रयुक्त हुआ है तो भी शूकर का अर्थ संगत हो जाता है ।
(
ain Education International

Page #27

પ્રસ્તાવના
ત્રીજા ઉદ્દેશકમાં પ્રારંભમાં આધાકમાં આહારના દોષો જણાવીને કૃતવાદ–આ જગત કોણે રચેલું છે તે વિષે અનેક વિચારો સૂ૦ ૬૪-૬૭માં વર્ણવ્યા છે. કેટલાક કહે છે કે આ લોકના કર્તા દેવ છે, કેટલાક કહે છે કે બ્રહ્મા કર્તા છે, કેટલાક કહે છે કે ઈશ્વર કર્યા છે, કેટલાક કહે છે કે પ્રધાન (સાંખ્યદર્શનપ્રસિદ્ધ પ્રકૃતિની સામ્યવસ્થા) માંથી જગતની ઉત્પત્તિ થઈ છે. કેટલાક કહે છે કે સવયંભૂ આ જગતના કર્તા છે. કેટલાક કહે છે કે મારે (યમ રાજાએ) માયા કરી છે તેથી આ જગત અશાશ્વત છે. કેટલાક કહે છે કે ઈંડામાંથી જગત ઉત્પન્ન થયું છે (પહેલાં બ્રહ્માએ પાણીમાં ઈ–બ્રહ્માંડ સર્યું. તેમાંથી આ જગતની ઉત્પત્તિ થઈ છે). સૂ૦ ૭૦માં શુદ્ધ નિષ્પા૫ આત્મા પણ ક્રીડા તથા ઠેષથી સંસારમાં અવતરે છે આ અવતારવાદનું વર્ણન છે. સૂ૦ ૬૫૯-૧૬૨ માં ઈશ્વરવાદનું વિસ્તારથી વર્ણન છે. આ બધા જગત્યવિષયક વાદો મિટ્યા છે. જગત તો ખરેખર અનાદિ અનંત છે' આ વાત સૂ૦ ૬૮ માં કહી છે.
બધા વાદોના દોષો ત્રણે ય ઉદ્દેશકમાં ભિન્ન ભિન્ન સ્થળે બતાવ્યા છે.
ચોથા ઉદ્દેશકમાં વિસ્તારથી સંયમધર્મનો ઉપદેશ આપેલો છે. સૂ૦ ૮૫ માં કહ્યું છે કે (ત્રસ કે સ્થાવર) કોઈ પણ જીવની હિંસા ન કરવી એ જ જ્ઞાનનો સાર છે. અહિંસા દ્વારા આ સમતા સાધવાની છે. “મુનિએ સતત સંયમી થઈને જાગૃતિ રાખીને ઉત્કર્ષ, જવલન, ગૂમ તથા મધ્યસ્થને (અર્થાત માન, ક્રોધ, માયા તથા લોભને) ત્યજવા. પાંચ સમિતિ તથા (અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય તથા અપરિગ્રહ આ) પાંચ સંવરથી યુક્ત બનીને, ગૃહસ્થોમાં બંધાયા સિવાય મુનિએ મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય ત્યાં સુધી સંયમમાર્ગમાં વિચરવું જોઈએ... આ રીતે આ ઉદ્દેશકના અંતમાં સુધર્માસ્વામીએ ઉપદેશ આપ્યો છે.
આ અધ્યયનમાં ઘણા ઘણા વાદોનું નિરૂપણ હોવાથી તેનું સમય નામ બરાબર સાર્થક છે.
બીજ અધ્યયન–આનું નામ યાલિય છે. નિયુક્તિમાં આના બે અર્થ જણાવ્યા છે?— પૈદારિક અને વૈતાલીય. કર્મના વિદ્યારણનો-વિનાશને આમાં ઉપદેશ આપ્યો છે માટે આ
अतः इस ‘पुत्तं' पाठ को विकृत करने की जरूरत नहीं रहती। संशोधक महानुभाव इस विषय में जरूर विचार करें। इसी प्रकार उक्त गाथा में प्रयुक्त मेहावी अथवा मेधावी शब्द भगवान बुद्ध का सूचक है। इस दृष्टि से यह मानना उपयुक्त प्रतीत होता है कि उक्त गाथा में कर्मबन्ध की चर्चा करते हुए बुद्ध के शूकर-मांसभक्षण का उल्लेख किया गया है। मेरी प्ररूपणा कहां तक सत्य है, इस का निर्णय गवेषणाशील विद्वजन ही करेंगे।
અમને લાગે છે કે આવી કોઈ જ કલ્પના કરવાની અહીં કશી જ જરૂર નથી. બૌદ્ધગ્રંથ ઉદાનમાં ચુંદસુત્તમાં (પૃ. ૧૬૪-૧૬૫) બુદ્ધે કરેલા “સુકરમવભક્ષણ (કરમાંસભક્ષણ)ની વાત જરૂર આવે છે. અમરકોષમાં વરાઃ સૂરો વૃષ્ટિઃ સ્ત્રઃ વોત્રી વિરઃ બ્રિટિઃ છે (કાંડ ૨, સિંહાદિવ) મુવા કોર-ક્યો પોત્ર, ગોત્ર તુ નાગ્નિ જ છે (કાંડ ૩, નાનાર્થવર્ગ) તથા અભિધાનચિન્તામણિમાં વાદઃ ફ્રોડ-વત્રિૌt (કાંડ ૩, શ્લોક ૧૮૦) એવો પત્રિનું અને પોત્ર શબ્દનો અર્થ પણ મળે છે, પરંતુ આને સૂત્રકૃતાંગની પ્રસ્તુત ગાથા સાથે કશો સંબંધ નથી. ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે શબ્દ અને ભાવ બંનેથી બાલવાદ જાતકની ગાથા સાથે સૂત્રકૃતાંગની ગાથાનું સમાનપણું સ્પષ્ટ જોઈ શકાય છે. બૌદ્ધગ્રંથ સંયુતાનિચમાં પુત્તમંતસુત્તમાં (પૃ. ૮૪) પણ આ વાતનું સમર્થન જોવા મળે
છે. જુઓ પરિશિષ્ટ ત્રીજું, પૃ. ૩૬૧. ૧. આ ભિન્ન ભિન્ન વાદો પુરાણ આદિ વૈદિક ગ્રંથોમાં ભિન્ન ભિન્ન રીતે જોવા મળે છે. ૨. જુઓ પૃ૦ ૧૬ ટિ૦ %,

Page #28

પ્રસ્તાવના
૧૩
વેયાલિય છે.! વૈતાલીય વૃત્ત(છંદ)માંર આની રચના કરેલી છે તેથી પણ આ તૈયાલિય છે. નિયુક્તિમાં જણાવ્યું છે કે અષ્ટાપદપર્વત ઉપર ઋષભદેવ ભગવાને અઠ્ઠાણું પુત્રોને જે ઉપદેશ આપ્યો હતો કે જેથી પ્રતિબોધ પામીને તે બધાએ પ્રભુ પાસે પ્રત્રજ્યા અંગીકાર કરી હતી તે ઉપદેશ આ અધ્યયનમાં સંગૃહીત કરાયેલો છે. આ અધ્યયનમાં પિતાનો પુત્રોને ઉદ્દેશીને વૈરાગ્યમય અતિ અદ્ભુત ઉપદેશ આપણને સાંભળવા મળે છે.પ
આ અધ્યયનમાં ત્રણ ઉદ્દેશકો છે. નિર્યુક્તિમાં જણાવ્યું છે કે પહેલા ઉદ્દેશકમાં સંબોધ (ધર્મના સાચા જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ.) તથા અનિત્યતાનો વિચાર છે. ખીજામાં માનના ત્યાગની તથા ખીજી પણ અનેક વાતો છે. ત્રીજામાં અજ્ઞાનથી ખાંધેલા કર્મનો અપચય કેમ થાય તેની વિચારણા છે. તથા યતિવર્ગે સુખશીલતા અને પ્રમાદનો સદા ચે ત્યાગ કરવો જોઈ એ તેનો ઉપદેશ છે.
ત્રીજું અધ્યયનનું નામ વસાળા છે. ઉપસર્ગોને (સાધનામાર્ગનાં વિઘ્નોને ઉપદ્રવોને) જાણીને તેને સહન કરતાં શીખવું—તેના ઉપર વિજય મેળવતાં શીખવું એ આ અધ્યયનનો મુખ્ય વિષય છે. આ અધ્યયનના ચાર ઉદ્દેશકો છે. તેના વિષયનું નિર્યુક્તિમાં સંક્ષેપથી
૧. આ અધ્યયનના પ્રથમ ઉદ્દેશકના અંતમાં વૈતાયિમગમાગો.શ્લોક છે. ત્યાં ચૂર્ણિમાં (પૃ૦ ૫૮) વૃત્તિમાં (પૃ૦ ૬૦) કર્મવિદ્યારણનો માર્ગ એવો અર્થ આપેલો છે. તે ઉપરાંત ર્મનું વિદારણ કરનાર ભગવાન, તેમનો માર્ગ એ અર્થ પણ ચૂર્ણમાં (૪૦ ૫૮) છે. આ અધ્યયનના ત્રીજા ઉદ્દેશને અંતે (સૂ॰ ૧૧૦ પૃ૦ ૨૦ પૃ૦૧માં) કૃતિ વિચામુત્તમ..
એવો
ઉલ્લેખ પણ છે.
૨. કેટલાક સ્થળોમાં વૈતાછીચ છંદવાળો પાઠ ટિપ્પણમાં અપાઈ ગયો છે અને ખીજો જ પાડ મૂળમાં અપાયો છે તેવા સ્થળોને પરિશિષ્ટમાં તથા શુદ્ધિપત્રકમાં અમે સુધારી લીધા છે, એટલે અભ્યાસીઓ પરિશિષ્ટ તથા શુદ્ધિપત્રકનો જરૂર ઉપયોગ કરીને આ અધ્યયન વાંચે.
૩. જુઓ આ જ ગ્રંથમાં પૃ૦ ૧૬ ટિ૦ *
४. कामं तु सासयमिणं कहियं अट्ठावयम्मि उसभेणं । अट्ठाणउतिसुयाणं सोऊण ते वि पव्वइया ॥ ३९ ॥ ૫. સમજો, કેમ સમજતા નથી ? પરલોકમાં સાચી સમજણ મળવી દુર્લભ છે. ગયેલી રાત્રિઓ પાછી ફરતી નથી. આયુષ્ય તૂટયા પછી ફરીથી (સંયમી) જીવન મળવું સુલભ નથી” આ અધ્યયનની પ્રથમ ગાથાનો આ અર્થ છે.
९. पढने संबोहो अनिश्चया य बीयम्मि माणवज्जणया । अहिगारो पुण भणिओ तहा तहा बहुविहो तत्थ ॥ ४० ॥ उद्देसम्मि य तइए अन्नाणचियस्स अवचओ भणिओ । वज्जेयव्वो य सथा सुहृप्पमाओ નફનળનું ॥ ૪૧ ॥
૭. વૈતાલીય અધ્યયનના બીજા ઉદ્દેશની ૧૧મી ગાથાને કંઈક અંશે મળતી એક ગાથા ખૌગ્રન્થ સુત્તપિટકની ચેરગાથામાં આવે છે, તથા ૧૭મી ગાથાને ઘણા અંશે મળતી એક ગાથા સુત્તપિટકના સુત્તનિપાત માં આવે છે. જુઓ ત્રીજું પરિશિષ્ટ પૃ૦ ૩૬૩.
८. पढमम्मि पडिलोमा, मायादि (हुंती - प्र०) अणुलोमगा य बितियम्मि ( नाइकयणुलोमगा य बीयम्मिप्र०) । तइए अज्झत्थविसीदणा (अज्झत्थुवदंसणा - प्र० ) य परवादिवयणं च ॥ ४९ ॥ हेउसरिसेहिं अहे एहिं ससमयपडिएहिं निउणेहिं । सीलखलितपण्णवणा य कथा चउत्थम्मि उद्देसे ॥५५ ॥

Page #29

પ્રસ્તાવના
વર્ણન આ પ્રમાણે છે–પ્રથમ ઉદેશમાં પ્રતિકૂલ ઉપસર્ગોનું, બીજામાં માતા વગેરે સ્વજનોએ કરેલા અનુકૂળ ઉપસર્ગોનું, ત્રીજામાં અધ્યાત્મમાં વિષાદનું અને પરવાદીઓના વિવિધ આક્ષેપોનું વર્ણન છે. ચોથામાં હેત્વાભાસો દ્વારા વ્યામોહિત થયેલાઓને–સંયમથી ચલિત થયેલાઓને શાસ્ત્રાનુસારે સમજાવવા માટે યથાવસ્થિત અર્થની પ્રરૂપણ કરેલી છે.”
સૂ૦ ૨૨૫-૨૨૯માં કહ્યું છે કે કેટલાક (સમજ્યા વિના) એમ કહે છે કે પૂર્વકાળમ ઘણું મહાપુરુષો સચિત્ત પાણી પીવા છતાં ય મોક્ષમાં ગયા છે. પામિ વિદેહી ભોજન કર્યા વિન મોક્ષમાં ગયા છે, તો રામગુપ્ત ઋષિ ભજન કરવા છતાં યે મોક્ષમાં ગયા છે. બાહુક અને
૧. હેમંત ઋતુમાં ભયંકર ઠંડી, ગ્રીષ્મ ઋતુમાં તાપ તથા તૃષા, સદા યાચના–ભિક્ષાવૃત્તિ ૭૫૨
જીવવાનું માનસિક તથા શારીરિક મહાન્ કષ્ટ, કુતરા કરડે, લોકો જાતજાતનાં કઠોર અપમાનજનક વચનો ઉચ્ચારે, ડાંસ-મચ્છરના ઉપદ્રવો, કેશલોચ, બ્રહ્મચર્ય, અનાર્ય લોકો તરફથી વચન તથા લાકડી આદિથી કરાતા પ્રહારો આવા આવા અનેક પ્રતિકુળ ઉપસર્ગો આવી પડે ત્યારે દુર્બળ
મનવાળા સાધુઓની થતી અવદશાનું ચિત્ર આ ઉદ્દેશકમાં વર્ણવ્યું છે. ૨. માતા-પિતા વગેરે સ્વજનો દ્વારા ગૃહસંસારમાં પાછા ખેંચી જવા માટે કરાતી પ્રાર્થનાઓ તથા રાજા, મંત્રી વગેરે સમાજના મોટા માણસો દ્વારા ભગો માટે અપાતાં નિમંત્રણથી પ્રબુદ્ધ સાધુઓ તો અત્યંત સાવચેતીથી દૂર ખસી જાય છે, પણ અબુધ સાધુઓ કેવા ફસાઈ જાય છે અને માર્ગથી પતિત થઈ જાય છે તેનું આબેહુબ વર્ણન આ ઉદ્દેશકમાં છે. ૩. ભવિષ્યમાં સાધુજીવન પાળી ન શકાય તો શું કરવું? એવી માનસિક વિષાદયુક્ત કલ્પનાથી કેટલાક
જ્યોતિષ, મંત્રશાસ્ત્ર આદિ ગ્રન્થો ભણવા લાગે છે. આવા વિષાદથી દૂર રહીને શરવીરતાથી સંયમની
આરાધના કરવા આમાં ઉપદેશ છે. ૪. “જેમ ટંકણ જાતના પ્લેછો યુદ્ધમાં હારી જાય ત્યારે પર્વતનો આશ્રય લે છે તેમ પરવાદીઓ
યુકિતથી જ્યારે ફાવી શકતા નથી ત્યારે આક્રોશોનો-ગાળા-ગાળીનો આશ્રય લે છે. પરંતુ આવા પ્રસંગે પોતાની સમાધિ ટકી રહે અને સામા સાથે કલેશ ન થાય તે રીતે સાધુએ શાંતિથી વર્તવું– યથાયોગ્ય જવાબ આપવો” એમ સૂ૦ ૨૨૧-૨૨૨ માં કહ્યું છે. ડૉહર્મન યાકોબીનું ધારવું છે કે આ ટંકણ મધ્યપ્રદેશના ઈશાન પ્રદેશમાં વસતી કોઈક જાતિ હતી. સૂત્રકૃતાંગના અંગ્રેજી ભાષાંતરમાં ટિપ્પણમાં તેમણે આ વાત જણાવી છે—“This hill-tribe lived somewhere in the north-east of Madhyapradesa, see Petersburg Dictionary,
S. V.”-Sacred Books of the East Vol. XLV p. 268. ૫. આ રાજર્ષિનો ઉલેખ ઉત્તરાયયન સૂત્રના નવમા નિમિત્રા અધ્યયનમાં આવે છે.
ભાગવત પુરાણમાં સ્કંધ અધ્યાય ૧૩ માં નિમિનું ચરિત્ર છે. નિમિનાં જનક, વૈદેહ તથા મિથિલ આ નામો કેવી રીતે થયાં છે તે જાણવા માટે જુઓ આ ગ્રન્યનું ત્રીજું પરિશિષ્ટ પૃ. ૩૬૪. ૬. ઈસિભાસિયાઈ (ષિભાષિત) માં ૨૩મા રામપુત્તર અધ્યયનમાં “ટુ મUા હિંસ સ્ત્રો
gવમાન્તિ , તે –ઇફમાં રેવ તુર્ત રેવ રામપુન કરતા સિગા પુત” (g૦ ૪૫) એ પ્રમાણે નામોલ્લેખ આવે છે. ૭. જુત્તમનુનો જ પમિતિ વાદુળ માતા સિત ગુર્ત (9૨૭) એ પ્રમાણે ઇસિભાસિચાઈના ૧૪ મા વાદુ અધ્યયનમાં નામોલ્લેખ છે, મહાભારતમાં ત્રીજા આરણ્યકપર્વમાં નળરાજાનું બીજું નામ બાહુક આવે છે. પણ તે તો રાજાનું નામ છે.

Page #30

પ્રસ્તાવના
૧૫
તારાગણુ ઋષિ સચિત્ત પાણી પીવા છતાં યે મોક્ષમાં ગયા છે. આસિલ (અસિત !) દેવિલ, કેંદ્રીપાયન તથા પારાશર ઋષિ સચિત્ત પાણી, ખીજ, હરિત (લીલી વનસ્પતિ) વગેરેનો આહાર કરવા છતાં યે મોક્ષમાં ગયા છે. આ બધા મહાપુરુષો હતા અને અહીં પણ (જૈનદર્શનમાં પણ ઉત્તરાધ્યયન તથા ઋષિભાષિત-ગ્રંથમાં) આ માન્યપુરુષો છે. મહાભારત તથા પુરાણ વગેરેમાં આમનો ઉલ્લેખ આવે છે. આવી વાતો સાંભળીને જે મંદ (આચારમાં શિથિલ) થયેલા હોય છે તે સંયમાનુષ્ઠાનમાં વિષાદ પામે છે—શિથિલાચાર તરફ વળે છે.’
ખરેખર તો, આ મહાપુરુષો શીતોદક (સચિત્ત જલ) આદિનો ઉપયોગ કરતા હતા છતાં જ્યારે તેમને સર્વવિરતિપરિણામની પ્રાપ્તિ થઈ ત્યારે જ તેમને કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થઈ છે. જે ચંદ્રપરિણામીઓ સંપૂર્ણ સમજ્યા વિના આવી વાતનું આલંબૂન લઈ ને શિથિલાચારમાં પ્રવૃત્ત થાય છે તે માર્ગભ્રષ્ટ થઈ તે છેવટે સંસારમાં ડૂબે છે. આ વાત જચૂર્ણિ તથા વૃત્તિમાં સારી રીતે સ્પષ્ટ કરી છે.
૧. ઇસિલાસિયાÛમાં ૩૬ મા તારાળ અધ્યયનમાં તારાથોળ અરદ્દતા સિના વુડ્તા ત્તસ મમ ચ અનેલિ, મુક્તે જોવો સુહાવદ્દો । તા લઘુ ઉપ્પતાં સર્વેલા જેવું નિિિત્તë) (g૦ ૮૧) આ પ્રમાણે તારાવળ ઋષિનો નામોલ્લેખ આવે છે. ********તેન્દ્ા
૨. સિભાસિયાઇમાં ત્રીજા વિજ અધ્યયનમાં મવિન્ન છન્નુ મો સોવરતેનં સવ્વસેવોવર્ણ્ મવિલામિ ત્તિ વધુ અસિફ્ળ ટ્વિસ્ટેળ અરતા સિના વુદ્દત (g॰ ખ) આ પ્રમાણે નામોલ્લેખ મળે છે. જુઓ આ જ ગ્રંથમાં પૃ॰ ૪૦ ટિ૰૧૬. અહીં ‘અસિત દેવલ' એક જ ઋષિ વિવક્ષિત જણાય છે. ચૂર્ણિનો પણ આશય એવો લાગે છે. આ મહાભારતમાં પ્રસિદ્ધ ઋષિ છે. મહાભારતમાં નવમા શલ્યપર્વમાં, ખારમા શાન્તિપર્વમાં તથા બીજે પણ ઘણે સ્થળે અતિ ફેવ નો ઉલ્લેખ છે. જુઓ પરિશિષ્ટ ત્રીજું, પૃ૦ ૩૬૪. વૃત્તિ પ્રમાણે આસિલ અને ધ્રુવિલ એ ઋષિ અહીં વિવક્ષિત છે. વાયુપુરાણમાં પ્રથમખંડમાં ઋષિલક્ષણમાં વાયશ્ચેવ વત્સારો વિશ્રમો રૅન્ચ વ ૨૫ મસિતો વૈવરુશ્ચેવ ષડેતે બ્રહ્મવાદ્દિનઃ ॥ ૨૬ ॥ આ જાતનો ઉલ્લેખ છે. તે જોતાં વાયુપુરાણમાં પણ અસિત અને તૈવ બંને જુદા ઋષિઓ વિવક્ષિત જણાય છે.
૩. ઋષિભાષિતમાં ૪૦મા વીવાયજ્ઞ અધ્યયનમાં ફઇનિનું પુરા રેખા રીવાયળેળ અરતા इसिणा बुइतं । इच्छा बहुविधा लोए जाए बद्धो किलिस्सति । तम्हा इच्छमणिच्छाए जिणित्ता સુમેધતી ॥ ૧ ॥ (પૃ૦ ૮૯)માં આ પ્રમાણે દ્વીપાયન ઋષિનો નામોલ્લેખ છે, પણ પારાશર ઋષિનો ઉલ્લેખ નથી. ઉવવાઇચ (પપાતિક) સૂત્રમાં તત્ત્વ લહુ મે બટ્ટુ માળપખ્વિાથના મયંતિ, तं जहा – कन्हे य करकंडे य, अंबडे य परासरे । कण्हे दीवायणे चेव देवगुत्ते य नारए या प्रभा પરાસર અને દીવાચક્ષુ એમ બે પરિવ્રાજકોનો (ઋષિઓનો) નામોલ્લેખ છે.
સૂત્રકૃતાંગની વૃત્તિમાં મૂળસૂત્રના પીવાયળ અને પારાસરી શબ્દનો દ્વૈપાયન અને પારાશર અર્થે આપ્યો છે. વૃત્તિની કોઈકે પ્રતિમાં પાર પાડ પણ મળે છે. પરાશર વ્યાસના પિતાનું નામ છે. પારાશર એ વ્યાસનું નામ છે.
'
४. “ एतेसिं पत्तेयबुद्धाणं वणवासे चेव वसंताणं बीयाणि हरिताणि य भुंजताणं ज्ञानान्युत्पन्नानि यथ भरतस्य भादंसगिहे णाणमुप्पण्णं, तं तु तस्स भावलिंगं पडिवण्णस्स खीणचउकम्मरस गिहवासे उप्पण्णमिति । ते तु कुतित्था ण जाणंति कस्मिन् भावे वर्तमानस्य ज्ञानमुत्पद्यते ? कतरेण वा संघ तणेण सिज्झति ? अजानानास्तु ब्रुवते ” – सूत्रकृताङ्गचूर्णि पृ० ९६ | " न पुनरेतद् विदन्त्यज्ञाः, तद्यथा - येषां सिद्धिगमनमभूत् तेषां कुतश्चिद् निमित्तात् जातजातिस्मरणादिप्रत्ययानामवाप्तसम्यग्ज्ञानचारित्राणामेव वल्कलचीरिप्रभृतीनामिव सिद्धिगमनमभूत्, न पुनः कदाचिदपि सर्वविरतिपरिणामभावलिङ्गमन्तरेण शीतोदकबीजाद्युपभोगेन जीवोपमर्दप्रायेण कर्मक्षयोऽवाप्यते " - सूत्रकृताङ्गवृत्ति पृ० ९६ ।
-

Page #31

પ્રસ્તાવના
સૂ૦ ૨૩૦ માં “સુખથી સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે' આ બૌદ્ધમતનો ઉલ્લેખ છે.' ઇસિભાસિયાઈ માં ૩૮માં સાઝુપુત્તિક અધ્યયનમાં પણ આ વાતનો આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે–
"जं सुहेण सुहं लद्धं अञ्चन्तसुखमेव तं । जं सुखेण दुहं लद्धं मा मे तेण समागमो ॥१॥ सातिपुत्तेण बुद्धेण अरहता बुइतं । मणुण्णं भोयणं भोचा मणुण्ण सयणासणं । मणुण्णंसि अगारंसि झाति भिक्खू समाहिए ॥२॥ अमणुणं भोयणं भोच्चा अमणुण्णं सयणासणं । अमणुण्णंसि गेहंसि दुक्खं भिक्खू झियायती ॥३॥ एवं अणेगवण्णागं तं परिच्चज पंडिते। णण्णत्थ लुब्भइ पण्णे एयं बुद्धाण सासणं ॥४॥" –૦ ટકા અહીં કાતિપુર વૃદ્ધ શબ્દથી જે ગીનમ બુદ્ધ વિવક્ષિત હોય તો કાતિપુર શબ્દનો રાયપુત્ર એવો અર્થ કરવો જોઈએ. પરંતુ ઇસિભાસિયાઈની ટીકામાં રારિપુત્રીયમધ્યયન એમ
અંતમાં (પૃ. ૧૫૫ માં) લખેલું છે. મહાત્મા ગૌતમ બુદ્ધના એક શારિપુત્ર નામના પ્રસિદ્ધ શિષ્ય પણ હતા. તે રિપુત્ર જે અહીં સાતિgત્ત શબ્દથી અભિપ્રેત હોય તો અહીં વૃદ્ધ શબ્દનો ચૌદ () એવો અર્થ કરવો જોઈએ. ઈસિભાસિયાઈની ટીકામાં (પૃ. ૧૫૩) પણ તિ વર્કિંગ માણિતમ્ એમ કહેલું છે.
સૂ૦ ૨૩૩–૨૩૬ માં “સ્ત્રીસંગમાં પણ દોષ નથી' એવું જણુવતા કેટલાક વાદીઓના હેત્વાભાસોનો-કુતકનો ઉલ્લેખ છે. તે પછીનાં સૂત્રોમાં આ કુતર્કો કેવા અત્યંત ભયંકર છે તે
સ્પષ્ટ વર્ણવ્યું છે. છેવટે આ બધા અનુકૂળ-પ્રતિકૂળ ઉપસર્ગોને જીતીને મોક્ષમાર્ગમાં સારી રીતે વિચરવા માટે સાધુને ઉપદેશ આપવામાં આવેલો છે.
ચોથું અધ્યયન –આનું નામ રૂાથી વરિળ છે. સ્ત્રીઓના સ્વભાવોનું તથા સ્ત્રીઓના સંગથી થતી ભયંકર દુર્દશાનું સ્વરૂપ જાણીને સ્ત્રીઓથી અત્યંત દૂર રહેવા માટે આમાં ખાસ ઉપદેશ આપવામાં આવ્યો છે. આ અધ્યયનના બે ઉદ્દેશક છે. પ્રથમ ઉદ્દેશકમાં સ્ત્રીઓ કેવી રીતે ફસાવે છે તથા સ્ત્રીપરિચયથી કેવું પતન થાય છે તેનું વર્ણન છે. બીજા ઉદ્દેશકમાં સ્ત્રીસંગથી પતિત થયેલાની કેવી દુર્દશા થાય છે તેનું આબેહુબ વર્ણન છે.
પાંચમું અદયયનઆનું નામ નિયમિત્તિ છે. આના બે ઉદ્દેશક છે. હિંસા આદિ પાપ. કર્મ કરનારા જીવો નારકીમાં જઈને નરકગતિમાં કેવી કેવી અતિ ભયંકર વેદના અનુભવે છે તેનું હૃદય ધ્રુજાવી મૂકે તેવું ભયાનક વર્ણન કરીને હિંસા–પરિગ્રહ આદિ પાપકર્મોથી દૂર રહેવાનો આમાં ઉપદેશ છે.
છઠું અધ્યયન-આનું નામ મહાવીરથવ છે. ભગવાન સુધર્માસ્વામીને જંબૂસ્વામી વગેરે પૂછે છે કે જેમણે જ્ઞાનથી સુંદર રીતે જઈને આવો એકાંતહિતકારક અજોડ ધર્મ બતાવ્યો છે તે (મહાવીર) છે કોણ? તે જ્ઞાતપુત્ર મહાવીરનાં જ્ઞાન, દર્શન તથા શીલ કેવા હતાં તે તમે સારી રીતે જાણું છો. અમને પણ જણાવો” (સૂ૦ ૩૫-૩૫૩). આના ઉત્તરમાં સુધર્માસ્વામીએ ભગવાન મહાવીરના ગુણોનું ક્ષેત્ર (૪), ૩રા, શુઘર, યાસ્વી, સર્વવ, મનન્તઝાની વગેરે અનેક અનેક વિશેષણ તથા અનેક અનેક ઉપમાઓ દ્વારા વર્ણન કર્યું છે તેથી આ અધ્યયનનું નામ મદ્દાવીરરસવ છે. ૧. મઝિમનિકાયના ચૂળદુખકબંધસૂત્રમાં નિગ્રંથો સાથે બુદ્ધનો જે વાર્તાલાપ થયો છે (પ્ર. ૧૨૮-૧૩૧) તેમાં “તો, લઘુતો નોતમ, સુન સુાં અધિકાન્તવ્યું, સુસેન તો સુલ અધિકત્તવું' આ નિગ્રંથોના કથનનો બુદ્દે જે જવાબ આપ્યો છે તેમાં આ બૌદ્ધમત સ્પષ્ટ થાય છે. જુઓ પરિશિષ્ટ ત્રીજું, પૃ૩૬૫.

Page #32

પ્રસ્તાવના
યોદ્ધાઓમાં જેમ વીસણ (કચ્છ) શ્રેષ્ઠ છે, પુષ્પોમાં જેમ કમળ શ્રેષ્ઠ છે, ક્ષત્રિયોમાં જેમ દંતવક્ક શ્રેષ્ઠ છે, તેમ ઋષિઓમાં વર્ધમાન શ્રેષ્ઠ છે. દાનમાં જેમ અભયદાન શ્રેષ્ઠ છે, સત્ય વચનમાં જેમ અનવદ્ય (પારકાને પીડા નહિં ઉપજાવનારું) વચન શ્રેષ્ઠ છે, તપોમાં જેમ ઉત્તમ બ્રહ્મચર્ય શ્રેષ્ઠ (૫) છે તેમ જ્ઞાતપુત્ર (શ્રમણ ભગવાન મહાવીર) સર્વલોકમાં શ્રેષ્ઠ છે.” એમ સૂ૦ ૩૭૩-૩૭૪માં કહ્યું છે.
સૂ૦ ૩૭૮માં ભગવાન કિયાવાદ, અક્રિયાવાદ, વિનયવાદ, તથા અજ્ઞાનવાદ આ સર્વવાદોના જ્ઞાતા હતા એવો ઉલેખ છે.
સાતમું અધ્યયન—આનું નામ (સીરિમાસિક અથવા કુરિમાસા) છે. આમાં અગ્નિનો ઉપયોગ કરનારા, વનસ્પતિને ઉપભોગ કરનારા, ભોજનમાં લવણનો ત્યાગ કરવાથી મોક્ષ મળી જાય છે એમ માનનારા, સાંજ સવાર ઠંડા પાણીથી સ્નાન કરવાથી મોક્ષ મળે છે તેમ માનનારા શૌચવાદીઓ, તથા હોમ-હવનથી મોક્ષ માનનારા, એમ અનેક પ્રકારના કુશીલવાદીઓના આચારોનું અને વિચારોનું વર્ણન કરીને તથા તેમાં અનેક દોષો બતાવીને સુંદર શીલને ધારણ કરવાનો ઉપદેશ આપેલો છે. 1. શીલવાન સાધુએ અજ્ઞાતપિંડથી જીવન નિર્વાહ કરવો જોઈએ, તપશ્ચર્યા દ્વારા પૂજાનીમાન-સન્માનની અભિલાષા પણ ન સેવવી જોઈએ, શબ્દ તથા રૂપમાં આસક્ત થયા સિવાય સર્વ કામોની આસક્તિને ત્યજીને સંયમનું પાલન કરવું જોઈએ. સર્વ સંગોનો ત્યાગ કરીને, આવી પડતાં કષ્ટોને ક્ષમાથી સહન કરતા સાધુએ સંયમભારનું વહન કરવા માટે જ આહાર લેવો જોઈએ અને કમમાંથી કેમ મુક્તિ મળે એની જ ઝંખના સાધુએ સદા રાખવી જોઈએ વગેરે ઉપદેશ આ અધ્યયનમાં છેવટે આપેલો છે.
આઠમું અધ્યયન–આનું નામ વરિચ (વીર્ય) છે. વીર્ય એટલે સામર્થ્ય. આ વીર્ય બે પ્રકારનું છે—૧ કર્મવી, તથા ૨ અકર્મવીર્ય. પ્રમાદી જીવોનું જે વીર્ય છે તે કર્મવીર્ય છે, આને બાલવીર્ય પણ કહેવામાં આવે છે. અપ્રમાદી જીવોનું જે વીર્ય છે તે અકર્મવીર્ય છે, આને પંડિતવીર્ય
૧. ચૂર્ણિમાં આના વિશ્વન = ચક્રવર્તી તથા વિષ્યન = વાસુદેવ આ બે અર્થો આપેલા છે. વૃત્તિમાં વિશ્વસન = ચક્રવર્તી એવો એક જ અર્થ આપેલો છે. શબ્દકોશમાં કૃષ્ણનું વિશ્વવસેન નામ
પ્રસિદ્ધ છે. ૨. ચૂર્ણિ તથા વૃત્તિમાં આનો અર્થ ટ્રાન્તવીચ = ચક્રવર્તી એવો કરેલો છે. ભાગવતપુરાણમાં દશમ સ્કંધમાં ૭૮મા અધ્યાયમાં કૃષ્ણની ફઈના દીકરા એક ગદાધારી દત્તવત્રનો ઉલ્લેખ આવે છે. મહાભારતમાં પણ પહેલા આદિપર્વમાં (૬૧–૫૭) તથા બીજા સભાપર્વમાં (૧૩–૧૨, ૨૮-૩) રત્તવવત્ર તથા રસ્તેવ રાજાનો ઉલલેખ આવે છે. જુઓ ત્રીજું પરિશિષ્ટ, પૃ. ૩૬૬. 3. जह णाम गोतमा चंडीदेवगा वारिभद्दगा चेव । जे भग्गिहोत्तवादी जलसोय जे य इच्छंति ॥९॥
સૂત્રતાનિ@િા આ રીતે નિર્યુક્તિમાં તથા તેની ચૂણિ અને વૃત્તિમાં ગૌતમ સંપ્રદાય (મગજાતિના પાખંડિઓ તથા ગોત્રતિકો), રંડદેવક (ચંડીદેવક–પાઠાન્તર) સંપ્રદાય, વારિભદ્રક, અગ્નિહોમવાદી, જલશૌચવાદી (ભાગવત, દગસોયરિય) નો કુશીલોમાં સમાવેશ કરેલો છે.
જોતા ગામ પાળિો મઝારીયા... જોવતિ વિ ધારા... તેવા ઘર (?)કાયા... जलसोयं केइ (जे य?) इच्छंति भागवत-दगसोयरियादि"-चूर्णि पृ० १५२ । “गौतमा इति गोव्रतिकाः...चंडीदेवय त्ति चक्रधरप्रायाः,...ये चान्ये जलशौचमिच्छन्ति भागवतादयः" -वृत्ति पृ० १५४।

Page #33

૧૯
પ્રસ્તાવના
પણ કહેવામાં આવે છે. પ્રાણન્નાતક શસ્ત્રો, શાસ્ત્રો, તથા મંત્રને શીખનારા, માયાવી, કામભોગાસક્ત વગેરે અનેક રીતે અસંયમી જીવો બહુ પાપ કરીને સકર્મવીર્યથી સંસારમાં ભમે છે અને દુ:ખી થાય છે એમ જણાવીને પંડિતો કેવી રીતે વીર્યનો સદુપયોગ કરીને જીવનને સંયમી, સદાચારી અને સફળ બનાવે છે તેનું વિસ્તારથી વર્ણન કરેલું છે. સૂ૦ ૪ર૬–૪૨૭માં કહ્યું છે કે 'જેમ કાચબો પોતાનાં અંગોને પોતાના શરીરમાં સહુરી (સમેટી) લે છે તેમ પંડિત પુરુષ અધ્યાત્મના બળથી (ધર્મધ્યાન વગેરેથી) સર્વ પાપવૃત્તિઓને, મનને, સર્વ ઇંદ્રિયોને, પાપી અધ્યવસાયોને, તથા ભાષાના દોષોને સહરી લે છે (પાછાં ખેંચી લે છે).’ આ અધ્યયનના અંતમાં કહ્યું છે કે જે સાધુઓ મહાન કુલમાં જન્મેલા હોય છતાં માન–પૂજાની અભિલાષાથી તપ કરે છે અથવા તપ કરીને તેનું ઉત્કીર્તન (બીજા પાસે પોતાના તપનાં ગુણગાન) કરે છે તેમનો તપ અશુદ્ધ છે. ખીજાઓને ખખર પણ ન પડે તેવો તપ કરવો જોઈ એ. ક્યાં યે આત્મશ્લાધા ન કરવી જોઈએ. સાધુ અલ્પ આહાર-પાણી લે. અલ્પ ખોલે. ધ્યાનયોગને જીવનમાં સારી રીતે સ્વીકારીને મોક્ષના માર્ગ ઉપર સાધુએ સદા વિચરવું જોઈ એ.’
નવમું અધ્યયન—આનું નામ ધમ્મ (ધર્મ) છે. જંબૂરવામીએ સુધર્માંસ્વામીને પૂછ્યું કે ‘ભગવન્ ! મતિમાન અહિંસક ભગવાન મહાવીરે કેવો ધર્મ બતાવ્યો છે?’ તેના ઉત્તરમાં ભગવાન સુધર્માંસ્વામી ખોલ્યા કે ‘જિનેશ્વરોનો જે ઋજુ સરળ (પ્રપંચ વિનાનો) ખરેખર ધર્મ છે તે તમે સાંભળો.' આમ કહીને ભગવાન સુધર્માંસ્વામીએ આરંભ-સમારંભ-પરિગ્રહમાં ડૂબેલાઓની શી દશા થાય છે તે જણાવીને, નિર્મમ તથા નિરહંકાર બનીને જિનેશ્વરોએ કહેલા ધર્મને આચરવાનો સાધુઓને વિસ્તારથી ઉપદેશ આપ્યા છે.
આ પ્રસંગમાં, હિંસા, મૃષાવાદ, અદત્તાદાન, મૈથુન, પરિગ્રહ, ક્રોધ, અભિમાન, માયા, લોભ, વસ્ત્રો ધોવાં, રંગવાં વગેરે સંયમબાધકરે અનેક આચરણો, યશ, કીર્તિ, શ્લાધા, વંદન, પૂજન, અનુકૂળ વિષયોની કામના વગેરે અનેક અનેક ખાદ્ય તથા અત્યંતર દોષોનો ત્યાગ કરવા માટે ભારપૂર્વક ભગવાન મહાવીરનો ઉપદેશ વર્ણવેલો છે. સાધુની ભાષા પણ કેવી હોવી જોઈએ તેનું સુંદર વર્ણન છે. સાધુ ક્રીડા કરે નહિ, વધારે હસે નહિ, વસ્ત્રાદિ પદાર્થો માટે ઉત્સુક બને નહિ, કોઈ કંઈ કહે તો તપી જાય નહિ, કોલાહલ કરે નહિ વગેરે ધણી શીખામણો આમાં સાધુને આપી છે. કુશાલનો સંગ ત્યજીને સદ્ગુરુની ઉપાસના કરવાનો તથા સારી સારી વાતોને શિખવાનો આમાં ઉપદેશ છે.
‘ઘરમાં દીવો (જ્ઞાનરૂપી ભાવ દીવો) નથી માટે તો અહીં આવ્યા છીએ' એમ સમજીને ઉત્સાહપૂર્વક ધૃતિમાન જિતેંદ્રિય સાધુપુરુષો અસંયમી જીવનને જરા પણ ઇચ્છતા નથી. સર્વે ગૌરવોનો
૧. સરખાવો—ચવા સંઘરતે પાચં મોડનાનીવ સર્વશઃ ।
इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस्तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता । भगवद्गीता २१।५८
૨. આ સંયમબાધક આચારોનું કેટલુંક વર્ણન આચારાંગસૂત્ર તથા દશવૈકાલિસૂત્રમાં (અ૦ ૩) પણ છે. સૂ૦ ૪૫૧ માં સૂળિનો ત્યાગ કરવાનું કહ્યું છે. ચૂર્ણ તથા વૃત્તિમાં આની બે રીતે વ્યાખ્યા કરતાં જણાવ્યું છે કે (૧) જે આહારાદિના સેવનથી શરીર બહુ પુષ્ટ થાય તેવા આહારાદિનો સાધુ ત્યાગ કરે, (૨) લાધા-પ્રશંસાથી જીવ સુજી જાય છે (ફૂલી જાય છે) માટે માન-સન્માન લાધાપ્રશંસાથી સાધુ દૂર રહે. આ રીતે માન-સન્માન આદિને પણ એક પ્રકારના સોન રૂપે કહેલા છે— "आसूणिय णाम श्लाघा येन परैः स्तूयमानः सुजति, यावच्छृणोति यावद्वाऽनुस्मरति तावत् सुजति मानेनेति आसूनिक्म्”– चूर्णि पृ० १७८ । “ यदिवा आसूणि त्ति श्लाघा, यतः श्लाघया क्रियमाणया आसमन्तात् शूनचच्छूनो लघुप्रकृतिः कश्चिद् दर्पाध्मातत्वात् स्तब्धो भवति " -વૃત્તિ ધ્રુ॰ ૧૮૦ ।

Page #34

પ્રસ્તાવના
૧૯
ત્યાગ કરીને, મુનિએ મોક્ષનું જ લક્ષ બાંધવું જોઈએ. આવા આવા ઉપદેશ દ્વારા ભગવાન મહાવીરે બતાવેલા ધર્મનું આ અધ્યયનમાં વર્ણન છે.
દશમું અચયન–આનું નામ માહી (સમાધિ) છે. જીવનમાં સમાધિની પ્રાપ્તિ શી રીતે થાય તેનું આમાં સુંદર વર્ણન છે.
અગિયારમું અધ્યયન-આનું નામ મા (ના) છે. વંથો નો જાયો વિહી વિતી સોગાતી હિય સુદં ર પરર્થ સેય વુિ જવા સિવારે વેવ | ૨૧// આ નિયુકિતમાં ૧ પંથ, ૨ માર્ગ, ૩ ન્યાય, ૪ વિધિ, ૫ ધૃતિ, ૬ સદ્ગતિ, ૭ હિત, ૮ સુખ, ૯ પશ્ય, ૧૦ શ્રેયસ, ૧૧ નિવૃતિ, ૧૨ નિવણ, ૧૩ શિવકર—આ પ્રમાણે મોક્ષમાર્ગનાં ૧૩ નામો પર્યાયરૂપે આપેલાં છે. જંબૂસ્વામી ભગવાન સુધમ સ્વામીને પૂછે છે કે “મતિમાન અહિંસક ભગવાન મહાવીરે ક્યો માર્ગ બતાવ્યો છે કે જે સરળ માર્ગને પ્રાપ્ત કરીને જીવે આ દુસ્તર સંસાર સમુદ્રને તરી જાય છે? હે મહામુનિ ! સર્વદુઃખોમાંથી છોડાવનાર તે શુદ્ધ અને શ્રેષ્ઠ માર્ગ તમે જે રીતે જાણતા હો તે અમને કહો. જે દેવો અથવા મનુષ્યો અમને સંસાર તરવાનો સન્માર્ગ પૂછે તો અમારે શો માર્ગ બતાવવો તે અમને કહો” (સૂ૦ ૪૯૭–૪૯૯) આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં “જેનો આશ્રય લઈને અનેક લોકો પૂર્વે સંસારસમુદ્રને તરી ગયા છે, વર્તમાનમાં તરી જાય છે અને ભવિષ્યમાં તરી જશે તે, કાશ્યપે (ભગવાન મહાવીરે) બતાવેલો મહાવિકટ માર્ગ તમારી આગળ કહું છું', (સૂ૦ ૫૦૧–૦૨) આમ કહીને ભ૦ સુધર્માસ્વામીએ જેનાથી શાંતિ અને સદ્ગતિની પ્રાપ્તિ થાય તે ભાવ માર્ગનું આ અધ્યયનમાં વર્ણન કર્યું છે. અહિંસા, સમતા, સર્વજીવો સાથે આત્મૌપમ્પની (આત્મતુલ્યત્વની) ભાવના વગેરે ઘણું વાતો આમાં કહેલી છે. દાન-પુણ્યની પણ આમાં ચર્ચા છે. અબુદ્ધ છતાં પોતાને બુદ્ધ માનતા જે લોકો ઉદ્દિષ્ટ આદિ આહારનું ભોજન કરીને ધ્યાન કરવાની વાતો કરે છે તેમનું ધ્યાન કેવું દોષવાળું છે તેની પણ આમાં વિચારણા છે.
બારમું અધ્યયન—આનું નામ સમોસરા (સમવસર) છે. અહીં સમવસરણ શબ્દનો દર્શનનું મિલન' એવો અર્થ છે. ૧ ક્રિયાવાદી, ૨ અક્રિયાવાદી, ૩ વિનયવાદી, ૪ અજ્ઞાનવાદીઆ રીતે ચાર સમવસરણ (સૂ૦ ૫૩૫) ઉલ્લેખ કરીને સૂ૦ પ૩૬માં અજ્ઞાનવાદમાં દોષ બતાવ્યો છે. સૂ૦ ૫૩૭–૫૩૮ માં વિનયવાદમાં દોષ બતાવ્યો છે. તે પછી સૂ૦ ૫૪૨ સુધી અયિાવાદની અને તેના દોષોની ચર્ચા છે. તે પછી ક્રિયાવાદનું વર્ણન છે. અહીં ક્રિયાવાદને સમ્ય १. “समवसरति जेस दरिसणाणि दिट्ठीओ वा ताणि समोसरणाणि।"-चूर्णि पृ. २०७। “सम्यग्
एकीभावेनावसरणम् एकत्र मेलापकः समवसरणम्"-वृत्ति पृ. २०७, “वादिना सम्यगवसरणं मेलापकः”–वृत्ति पृ० २१०, “समवसरणानि परतीर्थिकाभ्युपगमसमूहरूपाणि"-वृत्ति पृ. ૨૧૨.. બૌદ્ધગ્રન્થ સુત્તપિટકના નિવાત (g૦ રૂ૫૧) માં પણ સમોસાળ શબ્દને સ્થાને મોસાળ શબ્દનો પ્રયોગ કરીને વાદોનો નીચે પ્રમાણે ઉલ્લેખ કર્યો છે– यानि च तीणि यानि च सहि समणप्पवादसि(स )तानि भूरिपञ्च । सञक्खरसञनिस्सितानि भोसरणानि विनेय्य ओघतमगा ॥ બોદ્ધાચાર્ય બુદ્ધઘોષે આની ટીકા સુત્તનિપાત-કથા માં (મા ૨, પૃ. ૨૬૧-૨૬૬) આ પ્રમાણે અર્થ કર્યો છે–પરાની તિ મોરનાનિ તથાનિ, વિદિયો તિ કલ્યો . તેનિ થરમા સાથવિદિયા सह ब्रह्मजाले वुत्तद्वासहिदिट्ठिगतानि गहेत्वा तेसट्टि होन्ति, यस्मा च तानि अञ्चतित्थियसमणाणं gવાવમૂતાનિ સસ્થાનિ સિતાનિ કસિત શ્વસેન, ન ધ્વત્તિવના જુઓ ત્રીજું પરિશિષ્ટ, પૃ. ૩૬૭.

Page #35

૨૦
પ્રસ્તાવના
વાદ રૂપે અને ખીજા વાદ્યોને મિથ્યાવાદરૂપે વર્ણવેલા છે. નિર્યુક્તિની ૧૧૯ મી ગાથામાં ૧૮૦ ક્રિયાવાદી, ૮૪ અક્રિયાવાદી, ૬૭ અજ્ઞાનવાદી, ૩૨ વિનયવાદી—આ રીતે ૩૬૩ પાખંડીઓનો ઉલ્લેખ છે તેમાં જે ક્રિયાવાદ વિવક્ષિત છે તે એકાન્તવાદરૂપ છે માટે મિથ્યાવાદ છે, અહીં (સ્૦ ૫૫૫ માં)ર જે ક્રિયાવાદ વિવક્ષિત છે તે અનેકાન્તવાદ રૂપ છે માટે સમ્યવાદ છે, આ વાત વૃત્તિમાં સ્પષ્ટ કરી છે. તેથી જ નિયુક્તિમાં પણ ‘ક્રિયાવાદ સમ્યગ્વાદ છે અને ખીજા વાદો મિથ્યાવાદ છે આવો વિભાગ પાડેલો છે. ખીજા શ્રુતસ્કંધમાં સૂ॰ ૭૧૭ માં ક્રિયાવાદી, અક્રિયાવાદી, અજ્ઞાનવાદી અને વિનયવાદી મોક્ષની વાત કરે છે છતાં તે મિથ્યા હોવાથી તેમના ૩૬૩ ભેદોને અધર્મપક્ષમાં ગણેલા છે.
તેરમું અધ્યયન—આ અધ્યયનનું પ્રથમપદ દત્તક્રિય હોવાથી આનું નામ આત્તક્રિય (યાથાતથ્ય) છે. સાધુ પુરુષ અને અસાધુ પુરુષનું યથાર્થ સ્વરૂપ કેવું હોય છે તેનું આમાં સુંદર ચિત્ર આપેલું છે.
ચૌદમું અધ્યયન—આનું નામ ગ્રંથ (પ્રન્થ) છે. ગ્રન્થ એટલે પરિગ્રહ. ખાદ્ય તથા અત્યંતર પરિગ્રહનો ત્યાગ કરીને શિષ્ય બનેલા સાધુએ કેવી રીતે વર્તન કરવું, ગુરુની કેવી રીતે ઉપાસના–આરાધના કરવી જોઈ એ અને કેવી રીતે જ્ઞાનાદિ મેળવવાં જોઈએ તેનું સુંદર વર્ણન આ અધ્યયનમાં છે.
પંદરમું અધ્યયન—આનાં નમય, માયાગ્નિ અને સંહિય એવાં ત્રણ નામો છે. નમતીતં આ પદથી આ અઘ્યયનની શરૂઆત થતી હોવાથી આનું નમતીત નામ છે, યમક અલંકારથી આની રચના હોવાથી આનું યમીત નામ છે એમ સમવાયાંગસૂત્રની વૃત્તિમાં નવાંગવૃત્તિકાર અભયદેવસરિ મહારાજનું કહેવું છે. પહેલી લીટીનું જે છેલ્લું પદ છે તે તે પછીની ખીજી લીટિમાં પહેલા પદ રૂપે આવે, આવી સૂચના ધણા જ શ્લોકોમાં હોવાથી આનું નામ માયાગિન (ઞાાનીય ) છે એમ નિયુક્તિ, ચૂર્ણિ તથા વૃત્તિમાં કહ્યું છે. આ રીતે લીટીઓમાં પરસ્પર સાંકળ હોવાથી આનું સંગતિ (સંહિજ્જા) નામ પડુ (કેટલાક કહે) છે. જુઓ પૃ૦ ૧૧૧ ટિ*
ભાવનાયોગથી જેનો આત્મા શુદ્ધ થયેલા છે તે આ સંસારસમુદ્રને (નૌકા જેમ પાણીમાં તરી જાય છે તેમ) તરી જાય છે—સર્વ દુઃખોમાથી છૂટી જાય છે......જે સેવન કરતા નથી તે આ સંસારમાં મુક્ત (જેવા) છે......જેની ઇચ્છાઓનો અંત આવી ગયો છે તે પુરુષ ખીજાઓને માટે ચક્ષુ સમાન છે.........મનુષ્યજન્મ દુર્લભ છે, મૃત્યુ પામ્યા પછી સમ્યજ્ઞાન મળવું દુર્લભ છે. વીર્યં પ્રગટાવી પૂર્વકૃત કર્મ ખપાવી દો...ઇત્યાદિ અનેક ઉપદેશાત્મક વાતો આમાં છે.
१. असियसयं कि रेयाणं अक्किरियाणं च होइ चुलसीती । अण्णाणिय सत्तट्ठी वेणइयाणं च बत्तीसा ॥ ११९ ॥ ૨. ક્રિયાવાદની પ્રરૂપણા કરવા માટે સાચો અધિકારી કોણ છે તેનું વર્ણન સૂ. ૨૫૫માં છે.
3. " सम्मद्दिडी किरिया वादी मिच्छा य सेसगा वाई । जहिऊण मिच्छवायं सेवह वायं इमं सच्चं ॥१२१॥" —સૂત્રતા નિયુત્તિ “સમ્યગ્દષ્ટિ: .........નિયામ્ ‘અસ્તિ' લ્યેયમૂત! વિતું શીજમચૈતિ क्रियावादी सर्वानपि कालादीन् कारणत्वेनाभ्युपगच्छन् तथात्म-पुण्य-पाप-परलोकादिकं चेच्छन् क्रियावादी सम्यग्दृष्टित्वेनाभ्युपगन्तव्यः । शेषकास्तु वादा अक्रियावादा ऽज्ञानवाद - वैनयिक वादा मिथ्यावादा इत्येवं द्रष्टव्याः " - वृत्ति पृ० २१० । “क्रियावादित्वे ऽपि सति सम्मद्दिट्टिणो चेव एगे सम्मावादी, अवसेसा चत्तारि वि समोसरणा मिच्छावादिणो ” – चूर्णि पृ० २०७ । ૪. મોક્ષાર્થીઓ જેનું આહ્વાન-ગ્રહણ કરે છે તે આદાનીય પદાર્થો જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રનું આમાં પ્રતિપાદન છે માટે આનું આાદાનીય નામ છે એવો અર્થ પણ વૃત્તિમાં આપેલો છે,
'',

Page #36

પ્રસ્તાવના
૨૧
સોળમું અધ્યયન–આનું નામ જાદા (ગાથા) છે. ૧ મધુર ઉચ્ચારણથી આનું ગાન કરવામાં આવે છે માટે, ૨ સામુદ્રક છંદમાં આની રચના છે માટે, તથા ૩ પૂર્વેના પંદર અયનોમાં કહેલી વાતોનો સાર આમાં સંગૃહીત કરેલો છે માટે આ ગાહા કહેવાય છે, એમ ગાહા શબ્દના ત્રણ અર્થ નિર્યુક્તિમાં આપેલા છે. છંદોનુશાસનના છઠ્ઠા અધ્યાયમાં સામુદ્રક અંદનું ૩ ને સત સામે નવ સામુદ્રમ્ આ લક્ષણ આપ્યું છે. આ લક્ષણ અહીં ઘટતું જણાતું નથી એટલે નિર્યુક્તિમાં સામુદ્રિક છંદનો શો અર્થ વિવક્ષિત છે તે વિચારણીય છે. અત્યારે આ અધ્યયન ગદ્યમાં છે છતાં આની ચૂર્ણિ તથા વૃત્તિ જોતાં એમ લાગે છે કે કોઈક કાળે આ અધ્યયન કોઈ પણ રીતે ગાવામાં આવતું હશે.'
આ અધ્યયનમાં માહણ, શ્રમણ, ભિક્ષ તથા નિગ્રંથનું સ્વરૂપ સમજાવ્યું છે. જે સર્વ પાપકર્મોથી વિરત છે, રાગદ્વેષ-કલહ-અભ્યાખ્યાન-શુન્ય-પર પરિવાદ-અરતિ–રતિભાયામૃષાવાદમિથ્યાત્વશલ્યથી રહિત છે, સમિતિથી યુક્ત છે, જ્ઞાનાદિ ગુણોથી સહિત છે, સર્વદા (સંયમાનુકાનમાં) યત્નશીલ છે, જે ક્રોધ કરતો નથી, જે માન (ગર્વ) કરતો નથી, તે ખરેખર સાચો માહણ (બ્રાહ્મણ છે.
જે અનિશ્રિત (શરીરાદિમાં અપ્રતિબદ્ધ) છે, નિયાણથી રહિત છે, હિંસા-અસત્ય-મૈથુનપરિગ્રહ-ક્રોધ-માન-માયા-લોભ-રાગ-દ્વેષથી જે પ્રતિવિરત છે, દાન્ત છે, શરીર ઉપરથી મમતા જેણે ઉતારી નાખી છે તે ખરેખર સાચો શ્રમણ છે. १. “होति पुण भावगाहा सागारुवओगभावणिप्फण्णा। महुराभिहाणजुत्ता तेणं गाह त्ति णं बिंति
॥१३८॥ गाहीकया व अत्था अहव ण सामुद्दएण छंदेणं । एएण होति गाहा एसो अन्नो वि पन्जाओ ॥१३९॥ पण्णरससु अज्झयणेसु पिंडितत्थेसु जो अवितह त्ति । पिंडियवयणेणऽत्थं गहेति तम्हा ततो गाहा ॥१४०॥"-सूत्रकृताङ्गनियुक्ति । "मधुरामिधाणजुत्ता चोयंतो वा पुच्छंतो वा परियहतो वा गायतीति गीयते वा गाथा"-चूणि पृ० २४५। “मधुरं श्रुतिपेशलमभिधानम् उच्चारण यस्याः सा मधुराभिधानयुक्ता, गाथाछन्दसोपनिबद्धस्य प्राकृतस्य मधुरत्वादित्यभिप्रायः। गीयते पच्यते मधुराक्षरप्रवृत्त्या गायन्ति वा तामिति गाथा। यत एवमतस्तेन गाथामिति तो ब्रुवते, णमिति वाक्यालङ्कारे, एना वा गाथामिति । अन्यथा वा निरुक्तिमधिकृत्याह-गाथीकृताः पिण्डीकृता विक्षिप्ताः सन्त एकत्र मीलिता अर्था यस्यां सा गाथेति। अथवा सामुद्रेण छन्दसा वा निबद्धा सा गाथेत्युच्यते, तच्चेदं छन्दः-'अनिबद्धं च यल्लो के गाथेति तत् पण्डितेः प्रोक्तम्।' एषोऽनन्तरोक्तो गाथाशब्दस्य पर्यायो निरुक्तं तात्पर्यार्थो द्रष्टव्यः, तद्यथा-गीयतेऽसौ, गायन्ति वा तामिति, गाथीकृता वार्थाः, सामुद्रेण वा छन्दसेति गाथेत्युच्यते, अन्यो वा स्वयमभ्यूह्य निरुक्तविधिना विधेय इति।"-वृत्ति पृ० २६२।
હેમચંદ્રાચાર્યે છંદોનુશાસનના સાતમા અધ્યાયના અંતમાં ગાથાનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે કહ્યું છે–
“આથાડત્રાનુજના બત્ર રાત્રે ચોf ઇન્દ્રત થાઉંઝા થા– 'दश धर्म न जानन्ति धृतराष्ट्र ! निबोध तान् । मत्तः प्रमत्त उन्मत्तः क्रुद्धः श्रान्तो बुभुक्षितः। त्वरमाणश्च भीरुश्च लुब्धः कामीति ते दश॥ [महाभारत, ५ उद्योगपर्व, अध्याय ३३, श्लोक ८२] अत्र त्रिभिः षडभिर्वा पादैः श्लोकः।"-छन्दोनुशासन पृ. २२९। ।
બૌદ્ધોમાં પણ ગાથા પ્રકારનું સાહિત્ય હતું. જુઓ આચારાંગ સૂત્રનું પરિશિષ્ટ પૂ. ૪૦૨. બૌદ્ધાચાર્ય અસંગે ગાથાનું સ્વરૂપ આ રીતે કહ્યું છે—“નાથા તમા? ચા જન માષિતા अपि तु पादोपनिबन्धेन द्विपदा वा चतुष्पदा वा पञ्चपदा वा षट्पदा वा इयमुच्यते गाथा"બાવરમન g૦ ૧૨.

Page #37

૨૨
પ્રસ્તાવના
જે અભિમાન અને દીનતા બંનેથી રહિત છે, વિનીત, દાંત, શરીરની મમતા જેણે ઉતારી નાખી છે, વિવિધ પરીષહ તથા ઉપસર્ગોને જેણે પરાભવ કર્યો છે, જેનું ચારિત્ર અધ્યાત્મયોગથી શુદ્ધ છે, જે સચ્ચારિત્રમાં ઉદ્યમી, સંસારની અસારતા આદિ જાણીને સંયમમાર્ગમાં સ્થિત તથા પરદત્તભોજી છે તે ખરેખર સાચો ભિક્ષુ છે.
જે એક (રાગ-દ્વેષ રહિત) છે, એક આત્માને જાણે છે, બુદ્ધ છે, સંછિન્નમસ્ત્રોતા (જેનાં આશ્રવનાં દ્વાર બંધ થઈ ગયેલાં છે તે) છે, જે સુસંયત, સુસમિત, સુસામાયિક તથા આત્મવાદ પ્રાપ્ત છે, દ્રવ્યસ્ત્રોત (વિષયોમાં ઈદ્રિયોની પ્રવૃત્તિ) તથા ભાવસ્ત્રોત (વિષયોમાં રાગ-દ્વેષ) જેના બંધ થઈ ગયા છે, જે પૂજા-સત્કારલાભનો અર્થી નહિ પણ ધર્મનો જ અર્થ છે, ધર્મનો જ્ઞાતા, મોક્ષમાર્ગને પામેલો, સમતાયુક્ત, દાન્ત, યોગ્ય તથા શરીરમમતારહિત છે તે ખરેખર સાચો નિગ્રંથ છે.
આ બધા અધ્યયનનો સાર છે. અહીં પ્રથમ શ્રુતસ્કંધ દાવોસ્ટસ (ગાથાશક) પૂર્ણ થાય છે.
સત્તરમ્ અધ્યયન –આ અધ્યયનમાં ભગવાન મહાવીરે પુંડરીકનું–તમલનું રૂપક આપીને વાત સમજાવેલી છે માટે આનું નામ વીર (પંડરીક અથવા પૌડરીક) છે. અહીંથી બીજા શ્રુતસ્કંધની શરૂઆત થાય છે.
એક પાણીથી ભરેલી ઘણું કાદવવાળી વિશાલ પુષ્કરિણું છે, તેમાં ઘણા કમળો ઉગેલાં છે, મધ્યમાં એક મોટું કમળ છે. પૂર્વ દિશામાંથી એક પુરુષ આવ્યો અને તેણે મોટા કમળને મધ્યમાં જોયું અને બોલવા લાગ્યો કે “હું ક્ષેત્રજ્ઞ (જાણકાર), કુશળ પંડિત, વ્યક્ત, મેધાવી, માર્ગ છું. હું જઈને આ કમળ લઈ આવીશ.” આમ વિચારીને પુષ્કરિણુમાં ઉતર્યો પણ જેમ જેમ આગળ ચાલવા લાગ્યો તેમ તેમ અધિક અધિક પાણી અને કાદવ આવવાથી કમળ સુધી પહોંચે તે પહેલાં જ કાદવમાં ખેંચી ગયો, અને કિનારાથી તથા કમળથી બંનેથી ભ્રષ્ટ થયો. આ જ પ્રમાણે દક્ષિણ પશ્ચિમ તથા ઉત્તરથી આવેલા પુરુષોની સ્થિતિ થઈ. એટલામાં એક સંયમી (રાગદ્વેષરહિત) મોક્ષાર્થી ભિક્ષુ ત્યાં આવ્યા. તેમણે પેલા ચાર પુરુષોને જોઈને વિચાર કર્યો કે “આ લોકો અકુશલ છે. આ રીતે આ કમળ બહાર કઢાય નહિ.” તેમણે કિનારા ઉપર જ ઊભા રહીને અવાજ કર્યો કે હે શ્વેત કમળ ! ઉંચે ઉડ, ઉંચે ઉડ.” આ કહેતાંની સાથે કમળ ઉંચે ઉડ્યું.
ભગવાને આનો ઉપાય આ રીતે ઘટાવ્યો છે–પુષ્કરિણી એ સંસાર છે, કર્મ પાણી છે, કામભાગો કાદવકીચ્ચડ છે, સામાન્ય લોકો તે બીજા સામાન્ય કમળ છે, રાજા ભયવતી શ્રેષ્ઠ કમળ સમાન છે, પુષ્કરિણીમાં પ્રવેશ કરનાર ચાર પુરુષો તે જુદા જુદા પરતીર્થિકો (એકાંતવાદીઓ) છે, સદ્ધર્મ તે ભિક્ષુ છે, ધર્મતીર્થ તે કિનારો છે, ભિક્ષુએ કરેલો શબ્દ તે ધર્મકથા છે. કમળનું ઉચે ઉડવું તે નિર્વાણ છે–મોક્ષ છે.
આ ચાર પુરુષોમાં પહેલો પુરુષ તજજીવતછરીરવાદી છે. આ મત પ્રમાણે શરીર જ જીવ છે. શરીરથી જુદો છવ નથી. શરીરને વિનાશ થાય એટલે જીવનો પણ વિનાશ થાય છે. સૂ૦ ૬૪૮-૬૫૩ માં આ મતનું વર્ણન છે. બૌદ્ધોના દીઘનિકાયના સામગફલસુત્તમાં બુદ્ધસમકાલીન અજિત કેશકંબલના ઉચછેદવાદ સાથે આ વાદ મળતો આવે છે. જુઓ આ ગ્રંથમાં પરિશિષ્ટ ત્રીજું, પૃ. ૩૫૭.
બીજે પુરુષ પંચભૂતવાદી છે. આ ચાવકોનો મત છે. પાંચ મહાભૂત ઉપરાંત છા
૧, સૂ૦ ૧૧-૧૨ માં પણ આ મતનું વર્ણન છે. જુઓ આ પ્રસ્તાવના, પૃ૦ ૭. ૨. સૂ. ૭૮ માં પણ આ મતનું સ્વરૂપ વર્ણવ્યું છે. જુઓ આ પ્રસ્તાવના, પૃ. ૭. ૩. સૂ૦ ૧૦-૧૬ માં પણ આ મત વર્ણવ્યો છે. જુઓ આ પ્રસ્તાવના, પૃ૦ ૮.

Page #38

પ્રસ્તાવના
૨૩
આત્માને માનનારા કેટલાક વાદીના વિચારો પણ આને મળતા હોવાથી તેમનો પણ માઈ: પુન gવમાç–(સૂ) ૬૫૭) એમ કહી બીજા પુરુષમાં સમાવેશ કરેલો છે. આ આત્મષકવાદી સાંખ્યો છે એ રીતે ચૂર્ણિ તથા વૃત્તિમાં વ્યાખ્યા કરેલી છે. જુઓ પૃ૦ ૧૩૪ ટિ૦ ૯.
ત્રીજો પુરૂષ ઈશ્વરકારણિક છે. સ. ૬૬૦-૬૬. માં આનું વર્ણન છે. વેદમાં જે પુરુષવાદનું વર્ણન આવે છે તેને અનુલક્ષીને અહીં ઈશ્વરકારણિક શબ્દ વાપર્યો જણાય છે. અહીં જે વર્ણન છે તેને મળતા ઘણું શબ્દો માસિગારુંમાં ૨૨મા અધ્યયનમાં છે. જુઓ પરિશિષ્ટ ત્રીજું પૃ૦ ૩૬૯.
ચોથો પુરુષ નિયતિવાદી છે. સૂ. ૬૬૪-૬૬૫ માં આનું વર્ણન છે.
સંસારના દૂર તથા નિકટવર્તી પદાર્થો અને કામભોગો સંસારમાં રક્ષણ આપવા અસમર્થ છે? એમ સમજીને અંતે આવેલો ભિક્ષુ તે બધાનો ત્યાગ કરીને સંયમી બન્યો છે, વિષયોથી વિરકા અને કષાયોથી મુક્ત થયેલ છે, તેવા ભિક્ષુ પાસેથી ધર્મ સાંભળીને પરાક્રમી પુરુષો મોક્ષ પ્રાપ્ત કરે છે.
અઢારમું અધ્યયન-આનું નામ પિરિયાદન (ક્રિયાસ્થાન) છે. કર્મબંધના કારણભૂત તેર પ્રકારની ક્રિયાઓનું આમાં વર્ણન છે. ૧ અર્થદંડ, ૨ અનર્થદંડ, ૩ હિસાદંડ, ૪ અકસ્માદંડ, ૫ દષ્ટિવિપસદંડ, ૬ મૃષા પ્રત્યયિક, ૭ અદત્તાદાનપ્રત્યયિક, ૮ આધ્યાત્મિક, ૯ માનપ્રત્યયિક, ૧૦ મિત્રદોષપ્રત્યયિક, ૧૧ માયાપ્રત્યયિક, ૧૨ લોભપ્રત્યયિક, ૧૩ ઈપથિક. ૧. સ્વ તથા સ્વજન આદિ નિમિત્તે ત્રણ-સ્થાવર જીવોની હિંસા આદિ પાપ પ્રવૃત્તિ કરવામાં
આવે તે અર્થદંડ છે. તેથી જે પાપકર્મ બંધાય તે અર્થદંડ પ્રત્યયિક છે. ૨. કોઈ પણ પ્રયોજન વિના ત્ર-સ્થાવર જીવોની હિંસા કરવામાં આવે કે જંગલ આદિને આગ
લગાડવામાં આવે તે અનર્થદંડ છે. ૩. અમુક માણસે મને અથવા મારા સંબંધીઓને હણ્યા છે, હણે છે, અથવા હણશે એવી
સંભાવના છે એમ સમજી અન્ય જીવોની હિંસા કરવામાં આવે તે હિંસાદંડ છે. ૪. હરણ આદિ અન્ય જીવોની હિંસા કરવા માટે બાણ આદિ શસ્ત્ર છોડવામાં આવ્યું હોય અને
અકસ્માત તેતર આદિ પક્ષીનો વધ થઈ જાય તે અકરમાત દંડ છે. એ જ પ્રમાણે સ્થાવર વિષે સમજી લેવું. ૫. માતા-પિતા આદિ સાથે વસતો કોઈ પુરુષ બ્રાંતિથી મિત્ર હોવા છતાં અમિત્ર (દુશ્મન)
સમજીને તેનો વધ કરે તે દૃષ્ટિવિપર્યાદંડ છે. તે જ પ્રમાણે ગામ-નગર આદિના ઘાત પ્રસંગે કોઈ ખરેખર ચોર ન હોય છતાં તેને ચોર માની લઈ તેનો વધ કરે તે પણ દષ્ટિવિપર્યાદંડ છે.
૧. આછા શબ્દ ૬૫૬મા સૂત્રમાં છાપેલો છે, છતાં ચૂર્ણિ પ્રમાણે વિચારતાં ૬૫૭મા સૂત્રમાં એ
શબ્દનો સંબંધ ખરેખર જણાય છે. ૨. “gs gવેરં સર્વ વત્ ભૂતં ચ માધ્યમ્ વતામૃતવલ્પેરાનો નાતિતિ —ગુ
શર્વેઃ ૨૧ ૨ ૩. જુઓ આ પ્રસ્તાવના પૃ. ૯. રજૂ. ૨૮-૪૦ માં પણ આ વાતનું વર્ણન છે. ૪. આવા ભિક્ષુના અનેકવિધ આચારોના વર્ણનમાં ધૃવત્ત (ધૂમનેત્ર) પીવાનો ત્યાગ કરવાનો પણ ઉલ્લેખ
સૂ૦ ૧૮૧, ૭૫૩ માં છે. આ ધૃવત્તનો અર્થ “નેચો” કે “ચુંગી” જેવો લાગે છે. દશવૈકાલિકસૂત્ર
(૩ ૯) માં પણ આ ધૂળત્તિનો ઉલ્લેખ છે. આ અંગે જુઓ વિસ્તૃત ટિપ્પણ પૃ. ૧૪૬ ટિ. ૧૪. પ. જુઓ પૃ. ૧૫ર ટિ. ૧૩. આવશ્યકચૂર્ણિમાં આ તેર દિયાસ્થાનોનું વર્ણન તેરસહિં વિરિયાર્દિ
આ શ્રમણ પ્રતિક્રમણ સૂત્રના પાઠની વ્યાખ્યામાં પણું છે અને ત્યાં સૂત્રકૃતાંગસૂત્રનો સૂત્રપાઠ લગભગ અક્ષરશઃ ઉદ્ધત કરેલો છે.

Page #39

૨૪
પ્રસ્તાવના
૬. સ્વકે સ્વજનાદિ નિમિત્તે અસત્ય બોલવા આદિ પ્રવૃત્તિ કરવી તે મૃષામયિક દંડ છે. ૭. સ્વ કે સ્વજનાદિ નિમિત્તે ચોરી કરવા આદિ અંગેની પ્રવૃત્તિ કરવી તે અદત્તાદાનપ્રત્યયિક દંડ છે. ૮. બીજાએ કંઈ પણ ન કર્યું ન હોવા છતાં, ઉદાસ-શોકમગ્ન-દીન-હીન-ચિંતાતુર બનીને રહે,
ચિત્તમાં ક્રોધાદિ કષાયોની પરંપરા ચાલ્યા કરે તે આધ્યાત્મિક દંડ છે. ૯. જાતિમદ, કુલમદ, બલભદ, રૂપમદ, તપમદ, શ્રતમદ, લાભમદ, ઐશ્વર્યમદ, પ્રજ્ઞામદ–આ
ભદોથી મદોન્મત્ત બનીને બીજાઓની નિંદા, પરાભવ, અપમાન આદિ કરવા અને પોતાને
શ્રેષ્ઠ માનવો આ બધો ભાનપ્રત્યયિક દંડ છે. ૧૦. પોતાની સાથે રહેનારાઓનો નાનો અપરાધ થયેલો હોય તો પણ તેમને મોટી સજા કરવી
આ મિત્રદોષપ્રત્યયિક દંડ છે. ૧૧. ગુપ્ત રીતે હિંસાદિ પાપપ્રવૃત્તિ કરનારા છતાં બહારથી પોતાને સારા દેખાડનારા કપટી
મનુષ્યોની પાપપ્રવૃત્તિ તે માયાપ્રત્યયિક દંડ છે. ૧૨. લોભને લીધે હિંસાદિ પ્રવૃત્તિ કરનારા અને કામભોગોમાં આસક્ત જીવોની જે પ્રવૃત્તિ તે
લોભપ્રત્યયિક દંડ છે. ૧૩. સમિતિ-ગુપ્તિથી યુક્ત, યતનાપૂર્વક સર્વપ્રવૃત્તિ કરનારા ઉત્તમ સાધુપુરુષોની જે પ્રવૃત્તિ તે
ઇયપથિકી ક્રિયા છે. આનાથી જે કર્મ બંધાય છે તે પ્રથમ સમયે બંધાય છે, બીજા સમયે અનુભવાય છે. ત્રીજા સમયે તેની નિર્જરા થઈ જાય છે. એટલે આ કર્મબંધ અસાવદ્ય છે.'
આમાં બાર દિયાસ્થાનો અધર્મપક્ષ છે, તેને સેવનારો આત્મા મોક્ષ પ્રાપ્ત કરી શકતો નથી માટે ત્યાજ્ય છે. તેરમું ક્રિયાસ્થાન મોક્ષપ્રાપક છે માટે સેવનીય છે આ વાત સત્ર ૬૯૪, ૭૦૬, ૭૦૭, ૭૨૧ માં સ્પષ્ટ જણાવી છે.
તેરે ક્રિયાસ્થાનોના વર્ણનપ્રસંગમાં નહિં વર્ણવેલી અધર્મપક્ષ, ધર્મપક્ષ, તથા મિશ્રપક્ષ સંબંધી અનેક અનેક વાતો ભિન્ન ભિન્ન રૂપે સૂ૦ ૭૦૮-૭૧૬ માં વર્ણવેલી છે. સૂ૦ ૭૧૭માં ક્રિયાવાદી, અક્રિયાવાદી, અજ્ઞાનવાદી, વિનયવાદીના ભેદો ૩૬૩ પ્રાવાદિકોનો ઉલ્લેખ અધર્મપક્ષમાં કરેલો છે. સૂ૦ ૭૧૮ માં અન્ય પ્રાવાહિકોને તેમના જ વર્તન તથા કથનનો આધાર લઈને અહિંસાનો સિદ્ધાંત સમજાવવા પ્રયત્ન કરેલો છે. સૂ૦ ૭૧૯માં હિંસાને ઉપદેશ આપનારા સંસારમાં કેવાં દુઃખો પામે છે તેનું નિરૂપણ છે. સૂ૦ ૭૨૦ માં સર્વે જીવોની અહિંસાની પ્રરૂપણા કરનારા જ નિર્વાણને પ્રાપ્ત કરે છે એ વર્ણવ્યું છે. સૂ. ૭૨૧માં બાર ફિયાસ્થાનોનું ફળ સંસાર છે અને તેરમા ક્રિયાસ્થાનનું ફળ મોક્ષ છે એમ વર્ણવીને આત્માર્થી સાધુને બાર કિયાસ્થાનોનો ત્યાગ કરવાનો ઉપદેશ છે.
ઓગણીસમું અધ્યયન-આનું નામ મહારMિII (આહાર પરિજ્ઞા) છે. આમાં છ
૧. જુઓ પૃ૦ ૧૬૪ ટિ૧૧. અત્યારે મળતી સૂત્રકૃતાંગની હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં અહીં સાવ શબ્દ જોવામાં આવે છે, છતાં સૂત્રકૃતાંગ ચૂણિને આધારે તથા આવશ્યક ચૂર્ણમાં ઉદ્ધત કરેલા પાઠને આધારે કરાવળ એ જ સાચો પાઠ છે. તેરાપંથી આચાર્ય તુલસી જેના પ્રમુખ છે તે વાંચનામાં, મુનિ નથમલજીએ સાવઝ શબ્દ સુધારવાને બદલે એ પાઠ જ કાઢી નાખ્યો છે. કાંસાળિ પૃ. ૩૭૬ ટિ. ૯માં તેમણે જણાવ્યું છે કે પૂર્વવર્તિાશયાન તાણેન ત્રિપિપ્રમોડલ ગત રૂતિ વ્રતી પરંતુ તેમણે આવશ્યકચૂણિને આધારે કસાવજ જે અહીં સાચો અને મૌલિક પાઠ છે તે પાઠ અહીં ખરેખર મુકવાની જરૂર હતી.

Page #40

- પ્રસ્તાવના
૨૫
જીવનિકાયના અનેક પ્રકારના જીવો કેવો કેવો આહાર લે છે તેનું વિરતારથી વર્ણન છે. સૂત્ર ૭૪૬ નાં અંતમાં આહારગુપ્ત (આહારમાં વિવેકી) બનીને સંયમાનુષ્ઠાનમાં ઉદ્યમશીલ બનવાનો ઉપદેશ છે.
વીસમું અધ્યયન-આનું નામ પવરવાઇજિરિયા (પ્રત્યાખ્યાનક્રિયા) છે. જીવે હિંસા આદિનું જ્યાં સુધી પ્રત્યાખ્યાન ન કર્યું હોય ત્યાં સુધી હિંસા આદિ પાપ ન કરે તો પણ તેને અવશ્ય પાપબંધ થાય છે. તેથી સાચા સંયમી થવા માટે પ્રત્યાખ્યાન કરવું અત્યંત જરૂરી છે. આ વાત ચર્ચા-વિચારણપૂર્વક યુક્તિ-ઉદાહરણ આપીને આમાં સિદ્ધ કરેલી છે. સૂ. ૭૫૩ માં સંયત તથા વિરત સાધુ કેવા હોય છે તેનું વર્ણન છે.
એકવીસમું અધ્યયન–આ અધ્યયનનાં ૧ માયારસુત (આચારભૃત), ૨ ૩ળાયા કુત (અનાચારકૃત) તથા ૩ મનસુત (અનગારભૃત) એવાં ત્રણ નામોનો ઉલ્લેખ મળે છે. જુઓ પૃ. ૨૧૭ ટિ. ૧. શું બોલવું જોઈએ અને શું માનવું જોઈએ એ આચારનું, તથા શું બોલવું ન જોઈએ અને શું માનવું ન જોઈએ એ અનાચારનું આમાં વર્ણન છે અને અનાચારનો ત્યાગ એ પરમાર્થથી અનગારપણાનું (સાચા સાધુપણાનું કારણ છે તેથી આ ત્રણે નામો અપેક્ષાઓ ઘટી શકે છે. સૂ. ૭૫૫–૭૬૪માં કેટલાંક એકાંતવચનોને અયોગ્ય જણાવીને, સૂ૦ ૭૬૫–૭૮૨ માં
લોક-અલોકજીવ-અછવ-ધર્મ-અધર્મ-બંધ-મોક્ષ-પુણ્ય-પાપ-આશ્રવ-સંવર-વેદના-નિર્જરા-ક્રિયા-અક્રિયાક્રોધ-માન-માયા-લોભ-રાગ-દ્વેષ-સંસાર-દેવ-દેવી-સિદ્ધિ - અસિદ્ધિ - સાધુ અસાધુ કલ્યાણ અકલ્યાણ નથી” આ માન્યતાને અનાચાર જણાવીને, છેવટે કેટલાંક અનાચરણીય વચનોને જણાવીને જિનેશ્વરે બતાવેલા માર્ગે વર્તવાનો સાધુને ઉપદેશ આપ્યો છે.
- બાવીસમું અધ્યયન—આનું નામ મંદ (આકીય) છે.* આર્કિકુમારનો ગોશાલક, બૌદ્ધ સાધુઓ (સૂ) ૮૧૨-૮૨૮), (બ્રાહ્મણ) બ્રહ્મવતીઓ (સૂ૦ ૮૨૯-૮૩૨), પત્રિદંડીઓ (સૂ૦ ૮૩૩-૮૩૭) તથા હસ્તિતાપસ (સૂ૮૩૮-૮૪૦) સાથે જે વાદ (વાર્તાલાપ) થયો હતો તેનું આમાં વર્ણન છે. ગોશાલક આદિની વિચિત્ર માન્યતાઓ આમાં જાણવા મળે છે.
તેવીસમું અધ્યયન-રાજગૃહ નગરની બહાર ઈશાન કોણમાં નાલંદા નામે સ્થાન હતું. ત્યાં લેપ નામનો ધનાઢ્ય ધાર્મિક શ્રમણોપાસક વસતો હતો. નાલંદાથી ઈશાન કોણમાં આ ૧. અપ્લાયના વર્ણનમાં વાતયોનિક અપકાયનું પણ વર્ણન છે. જુઓ પૃ. ૨૦૬ ટિ. ૧૦. આજના વિજ્ઞાનમાં ઑકિસજન અને હાઈડ્રોજન વાયુના મિશ્રણથી HO પાણી ઉત્પન્ન થાય છે એવી જે.
વાત છે તેની સંગતિ પણ જૈન સિદ્ધાંત સાથે બરાબર થાય છે. ૨. પૃ. ૨૦૯ ૫. ૧૧ માં ૭૪૭ સૂત્રાંક ભૂલથી છપાયો છે. વસ્તુતઃ આ વાક્ય સૂ૦ ૭૪૬ નો ભાગ છે. ૩. આ અધ્યયનને અંતે બધી હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં ગળાચાર્યું કે ગળાચારd શબ્દ મળતો
હોવાથી અમે મviાચારસુત નામ રાખ્યું છે. ૪. આદ્રકુમારનું વિસ્તારથી જીવનચરિત્ર નિર્યુક્તિ, ચૂર્ણિ તથા વૃત્તિમાં છે. આદ્રકુમાર ભગવાન
મહાવીર પાસે જઈ રહ્યા છે ત્યારે આ વાદ થયો છે. ૫. અહીં વૃત્તિમાં પુનરપિ ત વૈવારિનઃ સાંસારિક નીવપરાર્થનાથાપાનાચાઃ (g. ૪૦૨) એમ
કહેલું છે, પરંતુ ચૂર્ણિમાં મર્થનું વિહં ત્રિાવુથ્વીર ઝીવ પર થતા ત્રિાના પરિવાર્ય ૩મચપક્ષવિદ્ધામિરરીમિષ્ટમાળા gવમૂવુઃ એમ સ્પષ્ટ કહેલું છે. નિર્યુક્તિમાં પણ મઝાન નોસાઇમિg-āમવતી-તિરંડી નટ્ટુ શુરિથarati fથે રૂમો તદ્દા પુર૪ / ૧૧૦ - જોસા-મવડુ-ચંપી-તિવડિયા-તાવણે િસદ્દ વાવો / ૧૧૮ એ સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે.

Page #41

પ્રસ્તાવના
લેપ શ્રાવકની સંસદવિયા ( થા) નામે ઉદયશાલા હતી. આ ઉદકશાલાના ઈશાનકોણમાં હસ્તિયામ નામનો વનખંડ હતો. ત્યાં ગૃહપ્રદેશમાં (ઘરવાળા પ્રદેશમાં) ભગવાન ગૌતમસ્વામી બેઠા હતા અને આરામપ્રદેશમાં ભગવાન મહાવીર બિરાજેલા હતા. તે સમયે પાર્શ્વનાથ ભગવાનના પરિવારમાં દીક્ષિત થયેલા ઉદ પેઢાલપુત્ર નામના સાધુ ત્યાં આવી ચડ્યાં. તેમનો ભગવાન ગૌતમ સ્વામી સાથે જે વાર્તાલાપ થયો તે નાલંદાની સમીપમાં થયેલો હોવાથી આ અધ્યયનનું નામ નાટ્યક્ર (નાલંદીય) છે.
ઉદકનો મુખ્ય આક્ષેપ એ છે કે તમારા સાધુઓ શ્રાવકોને ત્રસની હિંસાનું જે પચ્ચખાણ કરાવે છે તે બરાબર નથી, ખોટું પચ્ચખાણ છે. સંસારી જીવો સ્થાવરમાંથી ત્રસમાં આવે છે અને ત્રસમાંથી સ્થાવરમાં આવે છે. માટે એવો કોઈ સ્થાવર જીવ નથી કે જે ભૂતકાળમાં કે ભવિષ્યકાળમાં ત્રસ ન થયો હોય કે ન થવાનો હોય. એટલે જેણે ત્રસની હિંસાનું પચ્ચખાણ કર્યું છે તે જ્યારે સ્થાવરની હિંસા કરે છે ત્યારે તે સ્થાવર જીવ પણ કોઈપણ કાળે ત્રસરૂપ હોવાથી પચ્ચખાણનો ભંગ થાય છે. માટે પચ્ચખાણ કરાવનારે ત્રસ જીવોની હિંસાનું પચ્ચખાણ નહિ, પણ ત્રભૂત જીવોની હિંસાનું પચ્ચખાણ કરાવવું જોઈએ. વ્યસભૂત એટલે વર્તમાનકાળમાં જે ત્રસજીવો હોય તેની હિંસાનું જ પચ્ચખાણ. આ રીતે ભૂત શબ્દ ઉમેરીને પચ્ચખાણ કરાવવામાં આવે તો સાચું પચ્ચખાણ કહેવાય.
ભગવાન ગૌતમસ્વામીએ ઉત્તરમાં કહ્યું કે “તમે જેને ત્રસભૂત કહો છો તેને જ અમે ત્રસ કહીએ છીએ. પચ્ચખાણમાં ભૂત શબ્દ ઉમેરવાની કશી જ જરૂર નથી.” આમ જણાવીને તે પછી ઘણું જ ઘણાં ઉદાહરણ આપીને આ વાતનું ભગવાન ગૌતમસ્વામીએ સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે.
ભગવાન ગૌતમસ્વામીના જવાબ પછી ઉદક નિરુત્તર થઈ જવા છતાં, ખુલ્લી રીતે ગૌતમસ્વામીની વાતનો સ્વીકાર કે આદર ન કરતાં જ્યારે ત્યાંથી ઉઠીને ચાલવા તૈયાર થઈ જાય છે ત્યારે ગૌતમસ્વામી કહે છે કે “ઉદક! એક પણ સારી વાત સાંભળવા મળી હોય તો તેના કહેનારનો આદર-સત્કાર કરવો જોઈએ.” ત્યાર પછી ઉદકપોતાની ભૂલનો સ્વીકાર કરીને ચાતુર્યામ ધર્મમાંથી પ્રતિક્રમણયુક્ત પંચમહાવ્રતિક ધર્મ સ્વીકારવાની ઈચ્છા પ્રદર્શિત કરે છે. એટલે ભગવાન ગૌતમ સ્વામી પેઢાલપુત્ર ઉદકને લઈને ભગવાન મહાવીર પાસે આવે છે અને ત્યાં ઉદક ભગવાન મહાવીર પાસે પ્રતિક્રમણયુક્ત પંચમહાવ્રતિક ધર્મનો સ્વીકાર કરે છે.'
અહીં બીજા શ્રુતસ્કંધનું સાતમું અધ્યયન, બીજે તસ્કંધ તથા સૂત્રકૃતાંગસૂત્ર સંપૂર્ણ થાય છે.
સૂત્રકૃતાંગના વિષનું આ અત્યંત સંક્ષિપ્ત દિગ્દર્શન છે. આના ઉપરથી જણાશે કે સૂત્રકૃતાંગમાં પ્રારંભમાં તથા અન્યત્ર પણ કેટલીક સ્વ-પર મતની ચર્ચા હોવા છતાં તે દ્વારા સમ્યજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરાવીને સમ્યચ્ચારિત્રમાં સાધકોને પ્રવૃત્ત કરવા એ જ આમાં મોટા ભાગે વિચારણું છે. એટલે આમાં દ્રવ્યાનુયોગની ચર્ચા હોવા છતાં પણ ચૂર્ણિકારે આનો સમાવેશ ચરણકરણાનુયોગમાં કરેલો છે.
૧. આ અધ્યયનમાં આવતી વિસ્તૃત ચર્ચા જોતાં એમ લાગે કે છે ભગવાન પાર્શ્વનાથ તથા ભગવાન
મહાવીરની પરંપરામાં ચાર મહાવ્રત તથા પાંચ મહાવ્રતોના ભેદ ઉપરાંત, બીજી પણ કેટલીક વાતોમાં ભેદ પ્રવર્તતો હશે. २. “तत्थ कालियसुयं चरण-करणाणुयोगो १ इसिभासियोत्तरज्झयणाणि धम्माणुयोगो २ सूरपण्णत्तादि
गणिताणुयोगो ३ दिट्ठिवातो दव्वाणुजोगो त्ति ४ ।...इह चरणाणुयोगेण अधिकारो"-सूत्रकृताङ्गचर्णि पृ० ३। “अण्णोण्णक्खराभिधाणद्वितं जं पढिजति तं अगमियं, तं च प्रायसो भायारादि

Page #42

પ્રસ્તાવના
૨૭
શૈલી–ગદ્યપદ્ય શૈલીમાં આ સૂત્રની રચના થયેલી છે. પહેલા શ્રુતસ્કંધનાં ૧૫ અધ્યયન સ્પષ્ટ રીતે પદ્યમાં છે. સોળમું ગાથા અધ્યયન સામુદ્દછંદમાં રચાયેલું છે. બીજા શ્રુતસ્કંધમાં ત્રીજા અધ્યયનમાં ચાર પદ્ય છે તથા પાંચમું અને છઠું અધ્યયન સંપૂર્ણરીતે પદ્યમાં છે. બાકી બધું સૂત્રકૃતાંગ ગદ્યમાં છે. પ્રથમ શ્રુતસ્કંધમાં ૧, ૩, ૮, ૯, ૧૧, ૧૫ આ અધ્યયને અનુષ્ટ્રમ્ છંદમાં છે. બીજું અધ્યયન વૈતાલીય છંદમાં છે.
પ્રથમ શ્રતસ્કંધના ચોથા અધ્યયન ઇટથી પરિણામાં જે શ્લોકો છે તે “ભારતીય છન્દશાસ્ત્રના ઈતિહાસમાં જેટલા અગત્યના તેટલા જ દુર્લભ એવા, એટલે કે આર્યાના પ્રાચીનતર સ્વરૂપમાં, રચવામાં આવેલા છે. પ્રાકૃત કાવ્યમાં પ્રચલિતતમ એવી ઉત્તરકાલીન “સામાન્ય' આર્યા, આપણે જાણીએ છીએ તેમ, જૈન આગમોના અર્વાચીનતમ સ્તરનું અંગ છે અને એના પ્રાચીનતર સ્તરોના (મૂળભૂત ભાગોમાં) તે સર્વથા અનુપલબ્ધ છે. એથી ઊલટું ચાલુ આર્યાની પુરોગામિની પ્રાચીન આર્યા, આચારાંગસૂત્રના પ્રથમ શ્રુતસ્કંધના નવમા અધ્યયનમાં, સૂત્રદ્ધાંગસૂત્રના ચોથા અધ્યયનમાં અને (કંઈક અંશે) ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રના આઠમા અધ્યયનમાં એમ અત્યંત પ્રાચીનતમ જૈન ગ્રંથોનાં ત્રણ પ્રકરણોમાં અને અત્યંત પ્રાચીનતમ પૈકીના એક એવા સુત્તનિપાત (બૌદ્ધગ્રંથ)નાં ૮ અને ૧ એ બે પ્રકરણોમાં જ ઉપલબ્ધ થાય છે.” ઇત્યાદિ અનેક વાતો જણાવીને જર્મન પ્રોફેસર લુડવિગ આડોશેં ઈથી પરિણું અધ્યયનના છંદોની વિસ્તારથી ચર્ચા તેમના એક અંગ્રેજી લેખમાં કરી છે અને સાથે સાથે આ અધ્યયનનો તેમણે વિચારેલો સુધારેલો પાઠ અને અનુવાદ પણ આપેલો છે. આ લેખ Indo-Iranian Journal (ગ્રંથ ૨, અંક ૪, પૃ. ૨૪૯-૨૭૦)માં અંગ્રેજી ભાષામાં પ્રગટ થયેલો છે. તેનો ડૉ. અરુણોદય જાનીએ કરેલો ગુજરાતી અનુવાદ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય સુવર્ણ મહોત્સવ ગ્રંથ (ઈસ્વીસન ૧૯૬૮)માં છપાયેલો છે (પૃ. ૨૩–૨૬૦). જિજ્ઞાસુઓએ ત્યાં જોઈ લેવું.
પ્રો. હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા “આગમોનું દિગ્દર્શન” એ નામના પુસ્તકમાં (પૃ. ૩૯) લખે છે કે –“સૂયગડમાં ઇન્દ્રવજાનો પ્રયોગ પચી સવાર થયેલો છે. જેઓ “પદ્યરચનાની ઐતિહાસિક સમાલોચના' (પૃ. ૧૫૪). પહેલા સુયખંધનું “ઇથી પરિત્રા' નામનું અજઝયણ “ઉવહાણસુય”ની પેઠે ગાથા કિંવા આર્યામાં નથી. કિન્તુ “ગાથાનુણ્ભી સંસૃષ્ટિ' નામે ઓળખાવાયેલા મિશ્ર છત્વમાં છે એમ પદ્યરચનાની ઐતિહાસિક સમાલોચના (પૃ. ૧૮૫–૬)માં ઉલ્લેખ છે.”
પ્રથમ શ્રુતસ્કંધનાં ૫, ૬, ૭, ૧૦, ૧૨, ૧૩, ૧૪ આ અધ્યયનો મુખ્યતયા ઉપજાતિમાં છે.
બીજા શ્રતસ્કંધમાં ત્રીજા અધ્યયનમાં સૂ૦ ૭૪૫ માં આવતાં ચાર પદ્યો આર્યામાં છે, પાંચમું અધ્યયન અનુષ્કમાં છે, છ ઉપજાતિમાં છે.
कालियसुतं"-नन्दीचूर्णि पृ० ५६ । “अगमिकं तु प्रायो गाथादि असमान ग्रन्थत्वात् कालिकश्रुतमाचारादि"-नन्दीवृत्ति हारिभद्री पृ० ६९ । “आगमश्च द्वादशाङ्गादिरूपः, सोऽप्यारक्षितमित्रैरेदंयुगीनपुरुषानुग्रहबुद्धया चरणकरण-द्रव्य धर्मकथा-गणितानुयोगभेदाच्चतुर्धा व्यवस्थापितः, तत्राचारानं चरणकरणप्राधान्येन व्याख्यातम्, अधुनाऽवसरायातं द्रव्यप्राधान्येन सूत्रकृताख्यं
द्वितीयमनं व्याख्यातुमारभ्यत इति"-सूत्रकृताङ्गवृत्ति शीलाचार्यविरचिता पृ. १। ૧. “ જાથાસોઢસાયિ”—સૂત્રતાચૂર્ષિ ૦ ૪ આચારાંગ-પરિશિષ્ટ પૃ. ૪૦૨-૪૦૩. ૨. જુઓ આ પ્રરતાવના, પૃ. ૨૧. 3. Prof Dr. Ludwig Alsdorf, Seminar for Indian Culture, Hamburg
University, Hamburg, Germany.

Page #43

પ્રસ્તાવના
વાચના
ગણધર ભગવાન દીક્ષા લીધા પછી દ્વાદશાંગીની રચના કરે છે આ પ્રસિદ્ધ હકીકત છે. પરંતુ દરેકની દ્વાદશાંગી અલગ અલગ હોય છે કે કેમ આ પ્રશ્ન છે. કલ્પસૂત્રમાં સ્થવિરાવલીમાં તે Frળે તેનું સમgi સમજ મનવમો મદ્દાવર ના ના રાજા જરા દુરથા “શ્રમણભગવાન મહાવીરના નવ ગણ અને અગિયાર ગણધર હતા” આવો ઉલ્લેખ છે. આના કારણમાં ત્યાં જ नव्यूछे थेरे अकंपिए गोयमसगुत्तणं थेरे अयलभाया हारियायणे गुत्तेणं ते दुन्नि वि थेरा तिष्णि तिष्णि समणसयाई वाएंति, येरे मेअज्जे थेरे पभासे एए दुन्नि वि थेरा कोडिन्ना गुत्तेणं तिण्णि तिण्णि समणसयाई वाएंति । से तेणटेणं अज्जो एवं वुच्चह समणस्स भगवओ महावीरस्स नव गणा इक्कारस જરા દુરથા “ગૌતમ ગોત્રી સ્થવિર અકંપિત તથા હારિતાયનગોત્રી સ્થવિર અચલ ભ્રાતા આ બંને સ્થવિરો ત્રણસો ત્રણસો સાધુઓને વાચના આપતા હતા, અને કૌડિન્યગોત્રી સ્થવિર મેતાર્ય અને સ્થવિર પ્રભાસ બંને સ્થવિરો ત્રણસો ત્રણસો સાધુઓને વાચના આપતા હતા માટે શ્રમણ ભગવાન મહાવીરના ગણ નવ હતા પણ ગણુધરી અગ્યાર હતા.” આનો અર્થ એટલો થાય છે કે ૩૦૦-૩૦૦ સાધુઓને આઠમા-નવમા ગણધર બંને મળીને વાચના આપતા હતા તથા દસમા અગિયારમા ગણધર પણ બંને મળીને ૩૦૦-૩૦૦ સાધુઓને વાચના આપતા હતા. સુવાવનિકો ૨ IIM (ક૯પસૂત્ર સુબોધિકા) ‘એક વાચના લેનારો સાધુસમુદાય તે ગણુ” આ “ગ”શબ્દની વ્યાખ્યાનું તાત્પર્ય એમ સમજવામાં આવે છે કે દરેક ગણુની સૂત્રવાચના (સૂત્રપાઠોની રચના) પણ અલગ અલગ હતી. એટલે શ્વેતાંબર પરંપરામાં ઘણાં વર્ષોથી આ સંસ્કાર અત્યંત રૂઢ થયેલો છે કે “દરેક ગણધરની દ્વાદશાંગી (અર્થથી ભલે એક હોય છે પણ) શબ્દરચનાની દૃષ્ટિએ અલગ અલગ હોય છે. શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામીના અગિયાર ગણધર હતા પણ ગણુ નવ હતા માટે દ્વાદશાંગી નવ હતી. બધામાં સુધર્માસ્વામીનું આયુષ્ય સૌથી વધારે હતું તેથી બધાએ પોતાના નિર્વાણસમયે પોતાનો ગણ સુધમાં સ્વામીને સોંપી દીધો હતો તેથી અત્યારે સુધર્માસ્વામીની જ દ્વાદશાંગી પ્રચલિત છે.”
પરંતુ બધા ગણધરોની દ્વાદશાંગી શબ્દથી પણ એક જ હોય તો પણ સ્થવિરાવલીમાં કહેલી બધી હકીકત ઘટી શકે છે. ગણશબ્દનો અર્થ પોતાનો દીક્ષિત શિષ્ય સમુદાય એ અર્થ લેવાય કે
१. एवं रचयतां तेषां सप्तानां गणधारिणाम् । परस्परमजायन्त विभिन्नाः सूत्रवाचनाः ॥१७३॥
अकम्पिता-ऽचलभ्रात्रोः श्रीमेतार्य-प्रभासयोः । परस्परमजायन्त सहक्षा एव वाचनाः ॥१७४॥ श्री वीरनाथस्य गणधरेष्वेकादशस्वपि । द्वयोर्द्वयोर्वाचनयोः साम्यादासन् गणा नव ॥१७५॥त्रिषष्टिशलाकापुरुषचरित्र, पर्व १०, सर्ग ५। "तीर्थकरगणभृतां मिथो भिन्नवाचनत्वेऽपि साम्भोगिकत्वं भवति न वा १ तथा सामाचार्यादिकृतो भेदो भवति न वा ? इति प्रश्ने उत्तरम्-गणभृतां परस्परं वाचनाभेदेन सामाचार्या अपि कियान्
भेदः सम्भाव्यते, तद्भेदे च कथञ्चिदसाम्भोगिकत्वमपि सम्भाव्यते"-सेनप्रश्न, उल्लास २, प्रश्न ८१ । २. "जे इमे अजत्ताए समणा निग्गंथा विहरति एए ण सव्वे अजसुहम्मस्स आवचिज्जा, अवसेसा गणहरा
निरवचा वुच्छिन्ना"-कल्पसूत्रस्थविरावली । “सामिस्स जीवंते णव कालगता, जो य कालं करेति ' सो सुधम्मसामिस्स गणं देति, इंदभूती सुधम्मो य सामिम्मि परिनिव्युए परिनिव्वुता"
आवश्यकचूर्णि पृ० ३३९.।

Page #44

પ્રસ્તાવના
२५
એક વાચનામાં બેસનારો સાધુવર્ગ એ અર્થ લેવાય તો પશુ દ્વાદશાંગીના સૂત્રપાઠની એકતામાં' બાધા આવતી નથી. પાય ગ્રંથો એક જ હોય છતાં જુદા જુદા અધ્યાપકો જુદો જુદો છાત્રવર્ગ સંભાળતા હોય એ તો અનુભવસિદ્ધ હકીકત છે.
એટલે પ્રશ્ન એ છે કે બધા ગણધરોની દ્વાદશાંગી શબ્દથી એક જ છે કે અલગ અલગ છે! આ પ્રશ્ન ઉપસ્થિત એટલા માટે થયો છે કે અત્યંત પ્રાચીન ગણાતી આવશ્યકણિમાં નીચે મુજબ ઉલ્લેખ છે—
"जदा य गणहरा सव्वे पवजिता ताई किर एगनिसज्जाए एगारस अंगाणि चोदसहिं चोद्दस वाणि, एवं ता भगवता अत्थो कहितो, ताहे भगवंतो एगपासे सुतं करे (रें ) ति तं अक्खरेर्हि पदेहि वंजणेहिं समं, पच्छा सामी जस्स जत्तियो गणो तस्स तत्तियं अणुजाणति । आतीय सुहम्मं करेति, તક્ષ્ણ મદમસયં, હ્તો તિર્થં હોકૃિતિ ત્તિ''—અવશ્ય પૂર્ણિ વૃ૦ ૩૩૭) (જુઓ આચારાંગસૂત્રનું પાંચમું પરિશિષ્ટ, પૃ૦ ૪૦૧).
આમાં સ્પષ્ટ કહેલું છે કે ‘દીક્ષા થયા પછી સર્વે ગણધર ભગવંતો એક પડખે (જઈ ને) સૂત્રની રચના કરે છે અને તે અક્ષર, પદ્મ તથા વ્યંજનથી સમાન હોય છે.' અર્થાત્ ખધાની દ્વાદશાંગી શબ્દ રચનાની દૃષ્ટિએ પણ સમાન હોય છે.
જો આઠમા તથા નવમા ગણધરની દ્વાદશાંગી શબ્દથી પણ સમાન જ હોય, તેમજ દશમા તથા અગિયારમા ગણધરની દ્વાદશાંગી પણ સમાન જ હોય, તો આવશ્યક ચૂર્ણિમાં જણાવ્યા પ્રમાણે બધાની દ્વાદશાંગી શા માટે સમાન ન હોઈ શકે? બધા ગણુધરોની હ્રાદશાંગી સૂત્રથી સમાન હોય છતાં, છસો સાધુઓ વાચના લેવા માટે બધા સાથે બેસતા હોય અને આઠમા તથા નવમા બંને ગણધરો તથા દશમા અતે અગિયારમા બંને ગણધરો સાથે મળીને (કે અનુકૂળતા પ્રમાણે) વાચના આપતા હોય તો પણ નવ ગણુ અને અગિયાર ગણધરની વ્યવસ્થા ઘટી શકે છે.
एक्कारस वि गणधरे पवायए पवयणस्स वंदामि ।॥१०६२॥ - विशेषावश्यकभाष्य । यथा अर्दन्नर्थस्य वक्तेति पूज्यस्तथा गणधरा गौतमादयः सूत्रस्य वक्तार इति पूज्यन्ते मङ्गलत्वाच्च । - સ્ત્રોાટી। । આ રીતે સૂત્રના કર્તા તરીકે ગૌતમસ્વામી આદિ ગણધરોનો સામાન્યરીતે ઉલ્લેખ તો ધણે સ્થળે શ્વેતાંબર ગ્રંથોમાં મળે છે. દિગંબરોમાં પણ તંત્ર સર્વસેન વર્ધિળા વમાવિન્યकेवलज्ञान विभूतिविशेषेण अर्थत आगम उद्दिष्टः । तस्य साक्षात् शिष्यैः बुद्ध्यतिशयर्द्धियुक्तैः गणधरैः श्रुतकेवलिभिरनुस्मृतग्रन्थरचनम् अङ्ग-पूर्वलक्षणम् ॥ - तत्त्वार्थसूत्रसर्वार्थसिद्धि ११२० मा तथा खाने મળતા ધણા ઉલ્લેખો મળે છે કે જેમાં સામાન્ય રીતે ગણધરોને દ્વાદશાંગીના ર્માં જણાવેલા છે.
C
૧. જો બધા ગણધરોની દ્વાદશાંગી સૂત્રથી પણ એક જ હોય તો પ્રો॰ હીરાલાલ રસિક્દાસે આર્હુત આગમોનું અવલોકન’ (પૃ૦ ૩૩-૩૫)માં જે અનેક પ્રશ્નો ઉઠાવ્યા છે તેનો અવકાશ જ રહેતો નથી.
૨. કોઈ દિગંબર ગ્રંથોમાં એવો પણ ઉલ્લેખ મળે છે કે દ્વાદશાંગીની રચના ગૌતમસ્વામીએ કરી હતી અને ગૌતમસ્વામીએ સુધર્માસ્વામીને દ્વાદશાંગીનું જ્ઞાન આપ્યું હતું. જુઓ—તેન महावीर भडारएण इंदभूदिस्स अत्थो कहिओ । तदो तेण गोअमगोत्तेण इंदभूदिणा अंतो मुहुत्तेणावहारिय दुवाल संगत्थेण तेणेव कालेण कयदुवाल संगगंथरयणेण गुणेहि सगसमाणस्स सुहम्माइरियरस गंथो वक्खाणिदो । तदो केत्तिएण वि कालेण केवलणाणमुप्पाइय बारस वासाणि केवलविहारेण विहरिय इंदभूदिभडारओ णिव्वुई संपत्तो । तद्दिवसे चेव सुहम्माइरियो जंबूसा मियादीणमणेयाणमाइरियाणं वक्खाणिददुवालसंगो घाइचउकखएण केवली जादो” – जयधवला पृ० ७५-७६ ।

Page #45

પ્રસ્તાવના
દિગંબર ગ્રંથોમાં દરેક ગણધરોની સૂત્રથી પણ અલગ અલગ દ્વાદશાંગીનો ઉલ્લેખ જોવામાં આવતો નથી. એટલે વિદ્વાનો સમક્ષ આ વાત વિચારણા માટે અમે મૂકી છે.
હકીકત જે હોય તે ખરી. શ્વેતાંબર તથા દિગંબર ઉભય દૃષ્ટિએ એટલી વાત તો નિર્વિવાદ છે કે ભગવાન સુધમાં સ્વામીથી આપણી સૂત્રવાચનાની પરંપરા ઉતરી આવી હતી. ભગવાન મહાવીર પરમાત્માના નિર્વાણ પછી ઘણાં વર્ષો સુધી આ સૂત્રવાચનાની પરંપરા એકસરખી ચાલી. પરંતુ ભગવાન મહાવીરના નિર્વાણ પછી લગભગ ૧૬૦ વર્ષ ગયા પછી ભગવાન ભદ્રબાહુસ્વામીના સમયમાં બાર વર્ષ સુધી દુષ્કાળ પડવાને કારણે પાટલિપુત્રમાં સૂત્રોની વાચનાને વ્યવસ્થિત કરવાનો પ્રથમ પ્રસંગે ઉપસ્થિત થયો હતો. તેનું વર્ણન આવશ્યકચૂ ર્ણિ વગેરેમાં આવે છે.
ત્યારપછી વીર નિર્વાણ સંવત ૮૨૭થી ૮૪૦ના ગાળામાં સ્કેન્દિલાચાર્ય તથા નાગાર્જનાચાર્યના સમયમાં આવો વાચનાને પ્રસંગ ફરીથી ઉપસ્થિત થયો હતો. તેમના સમયમાં બાર વર્ષનો સતત દુષ્કાળ પડવાથી ભિક્ષા નિમિત્તે સાધુઓ ભિન્ન ભિન્ન સ્થળે વિખરાઈ ગયા તેથી વ્યવારથત અધ્યયનના અભાવે સૂત્રનું વિસ્મરણ થવાથી બારવર્ષના દુષ્કાળ પછી સ્કંદિલ આચાર્યના પ્રમુખપદે મથુરામાં
१. तम्मि य काले बारबरिसो दुकालो उवहितो, संजता इतो इतो य समुद्दतीरे अच्छित्ता पुणरवि
पाडलिपुत्ते मिलिता। तेसिं अण्णस्स उद्देसओ, अण्णस्स खंडं, एवं संघाडितेहिं एक्कारस अंगाणि संघातिताणि, दिट्टिवादो नत्थि। नेपालवत्तणीए य भद्दबाहुसामी अच्छंति चोहसपुष्वी, तेसिं संघेण पत्थवितो संघाडओ ‘दिढिवादं वाएहि' त्ति, गतो, निवेदितं संघकजं । तं ते भणंति दुकालनिमित्तं महापाणं ण पविट्ठो मि, इयाणि पविट्ठो मि, तो न जाति वायणं दातुं । पडिनियत्तेहिं संघस्स अक्खातं । तेहिं अण्णो वि संघाडओ विसजितो, जो संघस्स आणं अतिक्कमति तस्स को दंडो? ते गता, कहितं, तो अक्खाइ-उग्घाडिजइ, ते भणंति--मा उग्घाडेह, पेसेह मेधावी, सत्त पडिपुच्छगाणि देमि।"
-आवश्यकचूर्णि, भाग २, पृ० १८७ । “इतश्च तस्मिन् दुष्काले कराले कालरात्रिवत् । निर्वाहार्थ साधुसङ्घस्तीरं नीरनिधेर्ययौ ॥५५॥ अगुण्यमानं तु तदा साधूनां विस्मृतं श्रुतम् । अनभ्यसनतो नश्यत्यधीतं धीमतामपि ॥५६॥ सङ्घोऽथ पाटलीपुत्रे दुष्कालान्तेऽखिलोऽमिलत् । यदङ्गाध्ययनोद्देशाद्यासीद् यस्य तदाददे ॥५७॥ ततश्चैकादशाङ्गानि श्रीसङ्घोऽमेलयत् तदा। दृष्टिवादनिमित्तं च तस्थौ किञ्चिद् विचिन्तयन् ॥५८॥ नेपालदेशमार्गस्थं भद्रबाहुं च पूर्विणम् । ज्ञात्वा सङ्घः समाहातुं ततः प्रैषीन्मनियम ॥५९ ॥ गत्वा नत्वा मुनी तौ तमित्युचाते कृताञ्जली। समादिशति वः सङ्कस्तत्रागमनहेतवे ॥६॥ सोऽप्युवाच महाप्राणध्यानमारब्धमस्ति यत् । साध्यं द्वादशभिर्व गमिष्याम्यह ततः ॥६१॥...सप्त दास्यामि वाचनाः ॥६७॥ तत्रैकां वाचनां दास्ये भिक्षाचर्यात आगतः। तिसृषु कालवेलासु तिस्रोऽन्या वाचनास्तथा ॥ ६८ ॥ सायाह्नप्रतिक्रमणे जाते तिस्रोऽपराः पुनः ।
सेत्स्यत्येवं सङ्घकार्य मत्कार्यस्याविबाधया ॥ ६९॥”-परिशिष्टपर्व, नवम सर्ग। ૨ કેટલાક આચાયોનું કહેવું છે કે “સૂત્ર નષ્ટ થયું નહોતું, પણ સ્કંદિલોચાર્ય સિવાયના બીજા સૂત્રધારો
નષ્ટ થયા હતા.” સૂત્રધાર તરીકે માત્ર કંદિલાચાર્ય રહ્યા હતા. તેમણે મથુરામાં સૂત્રનો અનુયોગ ५शया प्रवर्ताव्यो माटते माथुरी वायना पाय छे. 21 पात जेसि इमो अणुओगो पयरइ अज्जावि अड्ढभरहम्मि। बहुनगरनिग्गयजसे ते वंदे खदिलायरिए ॥३२॥ 240 नंहीसूत्रनी गाया 6५२- ચૂર્ણમાં આ રીતે જણાવી છે"कहं पुण तेसिं अणुओगो ? उच्यते-बारससंवच्छरिए महंते दुब्भिक्खकाले भत्तट्ठा अण्णण्णत्तो फिडिताणं गहण-गुणणा-ऽणुप्पेहाभावातो सुते विप्पणढे पुणो सुभिक्खकाले जाते मधुराए महंते साहुसमुदए खंदिलायरियप्पमुहसंघेण 'जो जं संभरति' ति एवं संघडितं कालियसुतं। जम्हा य एतं

Page #46

પ્રસ્તાવના અને નાગાર્જુન આચાર્યના પ્રમુખપદે વલભીપુરમાં શ્રેમસંધ એકત્રિત થયો. જેને જે યાદ હતું તે બધું સંઘટિત-વ્યવસ્થિત કરવામાં આવ્યું. આમાં મથુરામાં થયેલી વાચના માથરી કહેવાય છે અને વલભીમાં થયેલી વાચના નાગાર્જુની કહેવાય છે પરંતુ જીવનસમય દરમ્યાન બને આચાર્યોનો પરસપર મેળાપ ન થવાથી બંને વાચનાઓમાં કોઈ કોઈ સ્થળે પાઠભેદ થઈ ગયો.'
તે પછી આચાર્ય દેવર્કિંગણિ ક્ષમાશ્રમણે તેમના સમયમાં (વીરનિર્વાણ સંવત ૯૮૦ માં) વલભીપુરમાં સંવને એકત્રિત કરીને આગમોને પુસ્તકાર કર્યા હતાં. “આ૦ દેવધિંગણી ક્ષમાશ્રમણ માથુર સંઘના યુગપ્રધાન હતા, તેમણે આગમોને પુસ્તકારૂઢ કરતી વખતે માથરી વાચનાને મુખ્ય સ્થાન આપ્યું હશે અને નાગાર્જની વાચનાના પાઠભેદોની પણ નોંધ કરી હશે' ઇત્યાદિ मागमा ४२ २२० मुनिश्री पु९५विय महा। तभना जैन आगमधर और प्राकृत वाङ्मय मानिwi reयुं छे. रमो मायारागसूत्रनी प्रस्तावना, ५० ४६-४८.
मधुराए कतं तम्हा माधुरा वायणा भण्णति। सा य खं दलायरियसम्मथ त्ति कातुं तस्संतियो अणुओगो भण्णति। सेसं कंठं। अण्णे भणंति जहा-सुतं ण णटुं, तम्मि दुन्भिक्खकाले जे अण्णे पहाणा अणुओगरा ते विणट्ठा, एगे खंदिलायरिए संधरे, तेण मधुराए अणुओगो पुणो साधूणं पवत्तितो त्ति माधुर. वायणा भण्णति। तस्संतितो य अणुयोगो भण्णति ॥३२॥"-नन्दीचूर्णि पृ० ६ । ભદ્રેશ્વરસૂરીવિરચિત કહાવલીમાં આ વાત આ રીતે જણાવી છે– "अस्थि महुराउरीए सुयसमिद्धो खंडिलो नाम सूरी, तहा वलहिनयरीए नागजुणो णाम सूरी। तेहि य जाए बारसवरिसिए दुक्काले निव्वउभावओ विफुटि (?) काऊण पेसिया दिसोदिसिं साहवो। गमिउं च कहवि दुत्थं ते पुणो मिलिया सुगाले। जाव सज्झायति ताव खंडखरुडीभूयं पुवाहीयं। ततो मा सुयवोच्छित्ती होउ त्ति पारद्धो सूरिहिं सिद्धतुद्धारो। तत्थ विजं न वीसरियं तहेव संठवियं । पम्हटाणं
उण पुवावरावडंतसुत्ताणुसारओ कया संघडणा।"-कहावली। १. "परोप्परमसंपण्णमेलावा य तस्समयाओ खंदिल्ल-नागज्जुणायरिया कालं काउं देवलोगं गया। तेण
तुल्लयाए वि तदुद्धरियसिद्धताणं जो संजाओ कत्थ य वायणामेओ सो य न चालिओ पच्छिमेहिं, तओ विवरणकारेहिं पि 'नागजुणीया उण एवं पढंति' ति समुल्लिंगिया तहेवायाराइसु।"-कहावली। "दुर्भिक्षातिकमे सुभिक्षप्रवृत्तौ द्वयोः सङ्घयोमलापकोऽभवत् , तद्यथा-एको वलभ्याम् एको मथुरायाम, तत्र च सूत्रार्थसंघटनेन परस्परवाचनाभेदो जातः।"-ज्योतिष्करण्डकटीका मलयगिरिसूरिविरचिता पृ० ४१। २. “जिनवचनं च दुष्पमा कालवशादुच्छिन्नप्रायमिति मत्वा भगवद्भिर्नागार्जुन-स्कन्दिलाचार्यप्रभृतिभिः
पुस्तकेषु न्यस्तम्।"-योगशास्त्रवृत्ति पृ. २०७।---यारीत योगशास्त्रनी वृत्तिमा भयंद्रसूरि મહારાજ તો નાગાર્જુન તથા સ્કંદિલાચાર્યે પણ આગમોને પુસ્તકોમાં લખાવ્યાં હતાં એમ જણાવે છે. 3. “श्रीदेवर्द्धिगणिक्षमाश्रमणेन श्री वीरादशीत्यधिकनवशतवर्षे (९८०) जातेन द्वादशवर्षीयदुर्भिक्षवशाद् बहुतरसाधुव्यापत्तौ बहुश्रुतविच्छितौ च जातायां..."भविष्यद्भव्यलोकोपकाराय श्रुतभक्तये च श्रीसङ्घाग्रहाद् मृतावशिष्टतदाकालीनसर्वसाधून वलभ्यामाकार्य तन्मुखाद् विच्छिन्नावशिष्टान् न्यूनाघिकान् त्रुटितानुत्रुटितानागमालपकाननुक्रमेण स्वमत्या संकलय्य पुस्तकारूढाः कृताः"-सामाचारीशतक उपाध्यायसमयसुन्दररचित । ८५सूत्रसुमोधिमा ७४ व्यायानने संत न्युं छे - तथोकं-“वल्लहिपुरम्मि णयरे देविड्ढिपमुहसयलसंघेहिं । पुत्थे आगम लिहिओ नवसयअसियाओ वीराओ।"-पृ० १२६ ।

Page #47

કર
પ્રસ્તાવના
આ નાગાર્જુની વાચનાના પાઠભેદો સૂત્રકૃતાંગની ચૂર્ણિ તથા વૃત્તિમાં જણાવેલા છે. જો પૃ. ૧૧ ટિ૧૨, પૃ. ૧૬ ટિ- ૭, પૃ. ૨૧ ટિ. ૧૯, પૃ. ૨૨ ટિ૦ ૮, પૃ. ૧૯૧ ટિ. ૮, પૃ. ૧૯૪ ટિ- ૭, પૃ. ૧૫ ટિ. ૪,૯, પૃ. ૨૧૨ ટિ. ૪, પૃ. ૨૪૦ ટિ. ૧૭, ૨૩, પૃ૦ ૨૪૫ ટિ ૧૫, પૃ. ૨૫૪ ટિ. ૧૬. આ બધા તેર સ્થળોમાં ચૂર્ણિમાં નાગાર્જનીય પાઠભેદનો ઉલ્લેખ છે. પરંતુ વૃત્તિમાં તો ચાર સ્થળે જ ઉલ્લેખ છે જે અમે પૃ૦ ૨૧.૦ ૧૯, પૃ. ૨૨ ટિ• ૮, પૃ. ૧૮૪ ટિવ ૭ તથા પૃ. ૨૧૨ ટિ. ૪ માં જણાવ્યો છે. આ ઉપરાંત પણ ચૂર્ણિમાં (પૃ. ૪૭) નાડુનીયાસ્તુ તિ–“નાના ત્રણ ન તુ થાવરવયનામેના” આવો ઉલ્લેખ છે. પરંતુ ચૂણિના સંપાદક મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે ત્યાં ૧૧ મા ટિપ્પણમાં સ્પષ્ટીકરણ કર્યું छ । ११ अत्र नागार्जुनीयाचार्याणां कोऽपि पाठभेदो वाचनाभेदो वा नास्ति, किन्तु व्याख्याभेद ત્ર દરયતે |
આ ઉપરાંત દિગંબરપરંપરામાં અથવા યાપનીયસંધની પરંપરામાં પણ સૂત્રતાંગની કોઈક વાચના હશે. દિગંબર સંઘમાં અત્યંત માન્ય મૂલારાધના(ભગવતીઆરાધના)ની અપરાજિતસૂરિએ રચેલી વિજયોદયાટીકામાં (પૃ૦ ૬૧૨) સૂત્રકૃતાંગના પુંડરીક અધ્યયનના પાઠનો આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે–તથા સૂત્રકૃતસ્ય પુesધ્યાયે ચિતમ્બા વાઝા ધર્મદં વય-વત્તાવિદેહું રતિ સૂત્રકૃતાંગ પૃ૦ ૧૫૦ માં આ જ વાત સૂ૦ ૬૯૦ માં વિસ્તારથી છે. થોડો શાબ્દિક ભેદ છે, તેથી સમજાય છે કે દિગંબરપરંપરામાં કે યાપનીયસંઘની પરંપરામાં પણ સૂત્રગની કંઈક જુદી વાચના અવશ્યમેવ હશે.
પ્રચલિત માન્યતા પ્રમાણે, આ૦ દેવધિંગણી ક્ષમાશ્રમણે જે વાચના પુસ્તકારૂઢ કરી તે વાચના : અત્યારે પ્રવર્તમાન છે એમ કહેવાય છે. છતાં ગમે તે કારણે ગમે તે સમયે એમાં પણ ઘણા પાઠભેદો થયા છે. આ વાતનો સ્પષ્ટ અનુભવ આચારાંગચૂણિ તથા આચારાંગસૂત્રની શીલાંકાચાર્યવિરચિત વૃત્તિ, સૂત્રકૃતાંગચૂણિ તથા સૂત્રકૃતાંગસૂત્રની શીલાંકાચાર્ય વિરચિતવૃત્તિ જતાં થાય છે.
આ સંબંધમાં આ પ્ર સ્વ. મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ જૈન મા મધર મૌર પ્રાતવાશ્રય નિબંધમાં નીચે પ્રમાણે જણાવે છે –
कुछ विद्वान् स्थविर आर्थ देवर्धिगणि के आगम-व्यवस्थापन व आगम-लेखन को वालभी वाचनारूप से बतलाते हैं किंतु ऊपर वाल भी वाचना के विषय में जो कुछ कहा गया है उससे उसका यह कथन भ्रान्त सिद्ध होता है. वास्तव में वालमी वाचना वही है जो माधुरी वाचना के समय में स्थविर आर्य नागार्जुन ने वल भीनगर में संघसमवाय एकत्र कर जैन आगमों का संकलन किया था.
स्थविर आर्य देवर्द्धिगणि ने वलभी में संघसमवाय को एकत्रित कर जैन आगमों को व्यवस्थित किया व लिखवाया. उस समय लेखन की प्रारम्भिक प्रवृत्ति किस रूप में हुई इसका स्पष्ट उल्लेख कहीं भी नहीं मिलता. सामान्यतया मुखोपमुख कहा जाता है कि वलभी में हजारों की संख्या में ग्रंथ लिखे गये थे, किन्तु हमारे सामने शीलांकाचार्य, नवांगवृत्तिकार अभयदेवसूरि आदि व्याख्याकार आचार्यों के जो विषादपूर्ण उल्लेख विद्यमान है उनसे तो यह माना नहीं जा सकता कि इतने प्रमाण मे ग्रंथलेखन हुआ होगा.
૧. જુઓ આચારાંગસૂત્રની પ્રસ્તાવના પૃ. ૩૫ તથા સ્ત્રીનિર્વાન-સિમુસ્તિકાળની પ્રસ્તાવના,
પૃ. ૨૦-૨૨. ૨. જુઓ આચારાંગસુત્રની પ્રસ્તાવના, પૃ૦ ૩૨-૩૫

Page #48

પ્રસ્તાવના
33
श्री शीलांकाचार्य ने सूत्रकृततांग की अपनी वृत्ति में इस प्रकार लिखा हः
"इह च प्रायः सूत्रादर्शेषु नानाविधानि सूत्राणि दृश्यन्ते, न च टीकासंवादी एकोऽप्यादर्शः समुपलब्धः, अत एकमादर्शमङ्गीकृत्यास्माभिर्विवरणं क्रियत इति, एतदवगम्य सूत्रविसंवाददर्शनाच्चित्तव्यामोहो न विधेय इति" [मुद्रित पत्र ३३६-१]
अर्थात् चर्णिसंमत मूलसूत्र के साथ तुलना की जाय ऐसी एक भी मूलसूत्र की हस्तप्रति आचार्य शीलांक को नहीं मिली थी. श्री अभयदेवाचार्य ने भी स्थानांग, समवायांग व प्रश्नव्याकरण इन तीनों अंग आगमों की वृत्ति के प्रारम्भ एवं अन्त में इसी आशय का उल्लेख किया है जो क्रमशः इस प्रकार है:
१. वाचनानामनेकत्वात् , पुस्तकानामशुद्धितः ।
सूत्राणामतिगांभीर्याद् मतभेदाच्च कुत्रचित् ॥२॥ २. यस्य ग्रंथवरस्य वाक्यजलधेर्लक्षं सहस्राणि च,
चत्वारिंशदहो। चतुर्भिरधिका मानं पदानामभूत् । तस्योच्चश्वुलुकाकृति विदधतः कालादिदोषात् तथा,
दुलेखात् खिलतां गतस्य कुधियः कुर्वन्तु किं मादृशाः १ ॥२॥ ३. अज्ञा वयं शास्त्रमिदं गभीरं, प्रायोऽस्य कटानिच पुस्तकानि ।
सूत्रं व्यवस्थाप्यमतो विमृश्य, व्याख्यानकल्पादित एव नैव ॥२॥ ऊपर उदाहरण के रूप में श्री शीलांकाचार्य व श्री अभयदेवाचार्य के जो उल्लेख दिये हैं उनसे प्रतीत होता है कि वलभी में स्थविर आर्य देवर्द्धिगणि, गंधर्ववादिवेताल शान्तिसूरि आदि के प्रयत्न से जो जैन आगमों का संकलन एवं व्यवस्थापन हुआ और उन्हें पुस्तकारूढ किया गया, यह कार्य जैन स्थविर श्रमणों की जैनआगमादि को ग्रंथारूढ करने की अल्परुचि के कारण बहुत संक्षिप्त रूप में ही हुआ होगा तथा निकट भविष्य में हुए वलभी के भंग के साथ ही वह व्यवस्थित किया हुआ आगमों का लिखित छोटा-सा ग्रंथ-संग्रह नष्ट हो गया होगा. परिणाम यह हुआ कि आखिर जो स्थविर आर्य स्कन्दिल एवं स्थविर आर्य नागार्जुन के समय की हस्तप्रतियां होंगी, उन्हीं की शरण व्याख्याकारों को लेनी पडी होगी. यही कारण है कि प्राचीन चूर्णियां एवं ब्याख्याग्रंथों में सैकडों पाठभेद उल्लिखित पाये जाते हैं जिनका उदाहरण के रूप में मैं यहां संक्षेप में उल्लेख करता हूं.
आचारांगसूत्र की चूर्णि में चूर्णिकार ने नागार्जुनीय वाचना के उल्लेख के अलावा 'पढिजह य' ऐसा लिखकर उन्नीस स्थानों पर पाठभेद का उल्लेख किया है. आचार्य श्रीशीलांक ने भी अपनी वृत्ति में उपलब्ध हस्तप्रतियों के अनुसार कितने ही सूत्रपाठभेद दिये हैं.
इसी प्रकार सूत्रकृतांगचूर्णि में भी नागार्जुनीय वाचनाभेद के अलावा 'पठ्यते च, पठ्यते चान्यथा सद्भिः, अथवा, अथवा इह तु, मूलपाठस्तु, पाठविशेषस्तु, अन्यथा पाठस्तु, अयमपरकल्पः, पाठान्तरम्'
आदि वाक्यों का उल्लेख कर केवल प्रथमश्रतस्कन्ध की चर्णि में ही लगभग सवासौ जगह जिन्हें वास्तविक पाठभेद माने जाय ऐसे उल्लेखों की गाथा की गाथाएं, पूर्वाध के पूर्वार्ध व चरण के चरण पाये जाते हैं. द्वितीय श्रुतस्कन्ध के पाठभेद तो इसमें शामिल ही नहीं किये गये हैं. आचार्य शीलांक ने भी बहुत से पाठभेद दिये हैं, फिर भी चूर्णिकार की अपेक्षा ये बहुत कम हैं. यहां पर एक बात खास ध्यान देने योग्य है कि खुद आचार्य शीलांक ने स्वीकार किया है कि 'हमें चूर्णिकारस्वीकृत आदर्श मिला ही नहीं.' यही कारण है कि उनकी टीका में चूर्णि की अपेक्षा मूल सूत्रपाठ एवं व्याख्या में बहुत अन्तर पड़ गया है. इसके साथ मेरा यह कथन है कि आज हमारे सामने जो प्राचीन सूत्र

Page #49

૪
પ્રસ્તાવના
प्रतियां विद्यमान हैं उनके पाठभेदों का संग्रह किया जाय तो सीमातीत पाठभेद मिलेंगे. इनमें अगर भाषाप्रयोग के पाठभेदों को शामिल किया जाय तो मैं समझता हूं कि पाठभेदों का संग्रह करने वाले का दम निकल जाय. फिर भी यह कार्य कम महत्त्व का नहीं है.
આચારાંગસૂત્રના સંપાદનમાં અમને જેવો અનુભવ થયો છે તેવો સૂત્રપ્તાંગસૂત્રના સંપાદનમાં પણ અનુભવ થયો છે. સૂત્રકૃતાંગના સૂત્રપાઠને નક્કી કરવા માટે આપણી પાસે ત્રણ મહત્ત્વનાં સાધનો છે– ૧ સૂત્રતાંગની હસ્તલિખિત પ્રતિઓ, ૨ અત્યારે મળતી સૂત્રક્તાંગની વ્યાખ્યાઓમાં પ્રાચીન વ્યાખ્યા ચૂર્ણિ, તથા ૩ સૂત્રકૃતાંગની સંસ્કૃત વૃત્તિઓ. સંસ્કૃત વૃત્તિઓમાં શીલાચાર્યે રચેલી વૃત્તિનો મોટા ભાગે આધાર લઈને પછીની વૃત્તિઓ રચાયેલી છે. એટલે વૃત્તિ તરીકે અહીં શિલાચાર્યવિરચિત વૃત્તિનો જ મુખ્યતયા નિર્દેશ કરવામાં આવશે.
વૃત્તિકાર પાસે ઘણાં વર્ષો પૂર્વેથી ચાલી આવતી જે પાઠપરંપરા હતી તેને અનુસરીને વૃત્તિની રચના થયેલી છે. અત્યારે જે હસ્તલિખિત આદર્શો મળે છે તેમાં મોટા ભાગે વૃત્તિકાર સામે જે પાઠ૫રંપરા હતી તે છે.
પરંતુ ચૂર્ણિકાર પાસે જે પાઠપરંપરા હતી તેમાં અનેક સ્થળે થી અથવા વધારે પાઠભેદ હતો. કવચિત્ કવચિત બંનેની વ્યાખ્યામાં પણ ભેદ આવી જાય છે. ચૂર્ણિકાર તથા વૃત્તિકાર સામે સૂત્રના શબ્દોમાં જે પાઠભેદ હતો તે અમે ટિપણીમાં ચૂ૦ (ચૂર્ણિસંમત પાઠ) તથા શી (શીલાચાર્ય સંમત પાઠ) એવા સંતથી દર્શાવ્યો છે. પરંતુ પ્રથમ શ્રુતસ્કંધમાં ચૂણિ તથા વૃત્તિ વચ્ચે પાઠભેદ છે છતાં મર્યાદિત છે. બીજા શ્રુતસ્કંધમાં આ પાઠભેદનું અંતર ઘણું જ વધી જાય છે.
ચૂર્ણિકાર સામે જે પાઠો હતા, સંપૂર્ણપણે તે પાઠોવાળી કોઈ જ હસ્તલિખિત પ્રતિ આજે મળતી નથી. એટલું જ નહિ, પણ આજથી ૧૧૦૦ વર્ષ પૂર્વે શીલાચાર્યને પણ મળી નહોતી. જુઓ પૃ૦ ૧૮૭ ટિ૨૦. તેથી ચિત્તમાં વ્યામોહ ન કરવાની આપણને ખાસ ભલામણું તેમણે કરી છે, એટલે આ૦ બ૦ સ્વમુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે ચૂર્ણિ વાંચતાં તેમને જે સૂત્રપાઠો ચૂર્ણિકારસંમત લાગ્યા તે પાઠોનો યથાયોગ્ય સમાવેશ મૂળસૂત્રમાં થાય તે રીતે ચૂણિસંમત સૂત્રપાઠ તૈયાર કરીને તથા ચૂણિનું પણ વિવિધ પ્રતિઓને આધારે સંશોધન કરીને સૂત્રકૃતગિ ચૂણિનું સંશોધન સંપાદન કર્યું છે. તેનો પ્રથમ ભાગ (પ્રથમશ્રુતસ્કંધ) પ્રાત ટેકસ્ટ સોસાયટી તરફથી પ્રકાશિત થયો છે. બીજો ભાગ અપ્રકાશિત છે, છતાં અમે જે જે પાઠો ટિપ્પણમાં બીજા શ્રુતસ્કંધમાંથી આપ્યા છે તે આ. પ્ર. મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે સંપાદિત કરેલી ચૂણિમાંથી જ આપ્યા છે.
ચૂણિને આધારે ચૂણિસંમત સૂત્રપાઠ તૈયાર કરવામાં પણ કેટલીક મુશ્કેલી તો છે જ, કેટલેક સ્થળે પાઠની સંદિગ્ધતા પણ રહે છે જ, છતાં પ્રથમ શ્રુતસ્કંધમાં ચૂણિસંમત સૂત્રપાઠ અમુક રીતે પણ તૈયાર કરી શકાય તેમ છે, કારણ કે ચૂણિમાં પ્રથમ શ્રુતસ્કંધમાં લગભગ દરેક પદની વ્યાખ્યા પ્રાય છે. પરંતુ બીજા શ્રુતસ્કંધમાં ચૂણિ અનેક સ્થળે ઘણી જ સંક્ષિપ્ત છે. એટલે બીજા શ્રુતસ્કંધનો ચૂણિસંમત સૂત્રપાઠ તૈયાર કરવો અનેક સ્થળે દુષ્કર અથવા અશક્યપ્રાય છે. વળી ચૂણિસંમત પાઠો વૃત્તિસંમત પાડોથી ઘણીવાર જુદા પડી જાય છે, જુઓ પૃ. ૧૨૭ ટિ. ૨૬, પૃ. ૧૪૦ ટિ. ૧, પૃ. ૧૫૦ ટિ. ૧૬, પૃ. ૨૩૬ ટિ. ૩, ૮, પૃ. ૨૪૧ ટિ. ૧૩ વગેરે.
આ ગ્રંથના સંપાદનમાં અમે હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં મળતા પાઠને જ પ્રાધાન્ય આપીને સંપાદન કર્યું છે. અલબત્ત, હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં વિવિધ પાઠો મળતા હોય છે ત્યાં સામાન્ય
૧. જુઓ પૃ. ૧૮૭ ટિ, ૨૦, તથા આ પ્રસ્તાવના પૃ. ૩૩.

Page #50

પ્રસ્તાવના રીતે હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં વૃત્તિસંમત પાઠ મળે છે, છતાં કોઈ પ્રતિમાં ચૂર્ણિસંમત પાઠ પણ કેટલીક વાર મળે છે. ત્યાં ચૂર્ણિસંમત પાઠ પ્રાચીન હોવા છતાં અત્યારે મોટા ભાગે વૃત્તિના પઠનપાઠનનો અધિક પ્રચાર હોવાને લીધે, વૃત્તિના અભ્યાસીઓને અનુકૂળતા રહે તે માટે અમે વૃત્તિસંમત પાઠને મોટા ભાગે મૂળમાં લીધો છે અને બીજે પાઠ ટિપ્પણમાં આપ્યો છે. તેમ છતાં કવચિત ચૂર્ણિસંમત પાઠને પણ અમે મૂળમાં લીધો છે.
સૂત્રકૃતાંગની ભાષા અર્ધમાગધી છે. તે વિષે તથા ભાષાકીય પાઠભેદો વિષે આચારાંગસૂત્રની પ્રસ્તાવનામાં પૃ૦ ૪૩-૪૪માં અમે જે જણાવ્યું છે તે જ અહીં સમજી લેવાનું છે.
પરિશિષ્ટોમાં પ્રથમ પરિશિષ્ટમાં વિશિષ્ટ શબ્દોની સૂચિ આપેલી છે, બીજા પરિશિષ્ટમાં સૂત્રકૃતાંગમાં આવતી ગાથાઓનો અકારાદિક્રમ છે, ત્રીજા પરિશિષ્ટમાં તિવયાનિ વિાિણાને ટિપ્લાનિ છે. સૂત્રકૃતાંગના કેટલાક અંશોની બીજા ગ્રંથો સાથે તુલના, કેટલેક સ્થળે સ્પષ્ટીકરણ, કેટલેક સ્થળે અમને જે વિશિષ્ટ શુદ્ધપાઠો કે પાઠભેદો પાછળથી જણાયા છે તેનો નિર્દેશ વગેરે ઘણી વાતો આ ત્રીજા પરિશિષ્ટમાં છે. સૂત્રપ્તાંગમાં જે પરસ્પર એકસરખા કે એકસરખા જેવા પાઠો મળે છે તે બીજા પરિશિષ્ટમાં આપેલા ગાથાઓના અકારાદિક્રમથી પણ જાણી શકાય છે, એટલે પરસ્પર સૂત્રોની તુલના બીજા પરિશિષ્ટમાં આપેલા અકારાદિકમના આધારે સમજી લેવી.. આ ગ્રંથના અભ્યાસીઓએ શુદ્ધિપત્રકન અવશ્ય ઉપયોગ કરીને વાંચવું, એવી ખાસ વિનંતિ છે.
સૂત્રકૃતાંગસૂત્રની વ્યાખ્યાઓ - નિયુક્તિ-આના કર્તા ચતુર્દશપૂર્વધર ભગવાન ભદ્રબાહુસ્વામી છે. આમાં તે તે પદના નિક્ષેપા, તે તે અધ્યયન અને ઉદ્દેશકનો સાર વગેરે છે. આ એક વિશિષ્ટ પ્રકારની પ્રાપ્ત વ્યાખ્યા છે. આમાં એકંદર ૨૦૫ ગાથા છે.
ચૂર્ણિ–સૂત્રકૃતાંગસૂત્ર તથા નિયુક્તિ ઉપર અત્યારે મળતી વ્યાખ્યાઓમાં આ સૌથી પ્રાચીન છે. આની ભાષા સંરકતમિશ્રિત પ્રાપ્ત છે. એના કર્તા વિષે કોઈ ચોક્કસ ઉલ્લેખ મળતો નથી. પૃ. ૭૬ भां अणुत्तरणाणी अणुत्तरदंसी अणुत्तरणाणदसणधरो, एतेण एकत्वं णाण-दसणाणं ख्यापितं भवति [રાજાર૨] આવો ઉલ્લેખ છે તે ઉપરથી આચાર્ય સિદ્ધસેન દિવાકરના તે અનુયાયી હોય તેમ લાગે છે. સૂ૦ ૭૬૦ની ચૂર્ણિમાં (પૃ. ૪૦૫) મૈત્ર વાળમાત્રમશિષ્યમદિ(f)ચાવાય એવો ઉલ્લેખ મળે છે. ભજિયાચાર્યનો ઉલ્લેખ દશવૈકાલિકચૂણિમાં પણ મળે છે. મોઢેરા ગામનો ઉલ્લેખ પણ મળે છે. રતલામની ઋષભદેવ કેશરીલિઝની પેઢી તરફથી આ ચૂણિ સંપૂર્ણ છપાઈ છે. છતાં વિવિધ પ્રતિઓને આધારે મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે શુદ્ધ કરેલી ચૂર્ણિનો જ આ સંપાદનમાં ખાસ આધાર લેવાયો છે. પ્રથમ શ્રુતસ્કંધ સુધીનો પ્રથમ ભાગ પ્રાકૃત ટેસ્ટ સોસાયટી તરફથી છપાઈ પણ ગયો છે.
૧. ઉં૧, ઉં. ૨ વગેરે અનેક હસ્તલિખિત પ્રતિઓનો ઉપયોગ આના સંપાદનમાં કરવામાં આવ્યો છે તેનો પરિચય હવે પછી આપવામાં આવશે. આ. પ્ર. મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે એક
સ્થળે નોંધ કરેલી છે કે “હં ૧ માંથી ચૂસિમ્મત પાઠો વધારે મળે છે, છતાં ક્યારેક નં ૨ માંથી તેવો પાઠ મળી આવે છે.' २. “भहियायरिमोवएसेणं भिन्नरूवा एक्कका दससद्देण संगिहीया भवंति"-दशवैकालिकचूर्णि पृ० ३। 3. “जहा पुढे केणइ को सि तुमं ? मोढेरगातो अतोभवान् ? सो भणति णाहं मोढेरगातो, भवद्वामा
વાચાતો” ૦ ૪૮

Page #51

પ્રસ્તાવના
ટીકા–આના કર્તા શીલાચાર્ય છે. અત્યારે તેમનું શીલાંકાચાર્ય નામ પ્રસિદ્ધ છે, છતાં એ પોતે જ પોતાનો શીલાચાર્ય નામે ઉલ્લેખ કરે છે એટલે અમે પણ શીલાચાર્ય નામનો ઉલ્લેખ કરીએ છીએ. વિક્રમના દશમા શતકમાં આની રચના થઈ હશે. જુઓ આચારાંગ સૂત્રની પ્રસ્તાવના, પૃ. ૪૮. તથા સ્ત્રીનિવનસ્કિમુનિવરોની પ્રસ્તાવના, પૃ. ૨૩.) અત્યારે સૂત્રકૂતાંગસૂત્રના અને નિર્યુક્તિના અર્થને સમજવા માટે મહત્વનો આધાર તો આ વૃત્તિ જ છે. આમાં અનેક વાતોનો અને અનેક વાદોનો ખજાનો ભરેલો છે. આનું પ્રમાણ ૧૨૮૫૦ લોક જેટલું છે. આગમોદયસમિતિ તરફથી આનું પ્રકાશન થયેલું છે. તેમાં મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે ટીકાનાં જે પાઠાંતરો પ્રાચીન પ્રતિને આધારે લેવરાવેલાં હતાં તે પાઠાંતરોની નોંધવાળી પ્રતિનો ઉપયોગ કરેલો છે. પૂ આ શ્રી ચંદ્રસાગરસૂરિજી મહારાજે સંપાદિત કરેલી મુંબઈના ગોડીજી જૈન દેરાસરથી પ્રકાશિત પ્રતિમાં પણ ખંભાતની પ્રાચીન તાડપત્રીય પ્રતિનાં પાઠાંતરો નોંધેલાં છે, તેનો પણ યથાયોગ્ય ઉપયોગ કરાયો છે.
દીપિકા–હેમવિમલસૂરિના શિષ્ય હર્ષકુલગણીએ વિક્રમ સંવત ૧૫૮૩ માં આની રચના કરી છે. ભીમસી માણેક (મુંબઈ) તરફથી આનું પ્રકાશન થયું છે. આ ઉપરાંત, ભુવનસોમના શિષ્ય ઉપાધ્યાય સાધુરંગે પણ વિક્રમસંવત ૧૫૯૯ માં દીપિકાની રચના કરી છે. દેવચંદ લાલભાઈ પુસ્તકોદ્ધારફંડ (સુરત) તરફથી તેનું પ્રકાશન થયું છે.
સૂત્રકૃતાંગનો પાāચંદ્રસૂરિએ કરેલો પ્રાચીન બાલાવબોધ છે. વર્તમાનમાં ગુજરાતી ભાષામાં અને હિંદી ભાષામાં પણ અનેક અનુવાદ થયેલા છે. Prof. Herman Jacobjએ કરેલો અંગ્રેજી અનુવાદ Sacred Books of the East Series, Vol. 45, (Oxford, 1895) માં પ્રકાશિત 2441 3. Dr. Schubring a spell $2415 zjadl raid 240 € Vorte Mahaviras (Gottingen, 1926) માં પ્રકાશિત થયો છે.
આ વ્યાખ્યાઓ તો ગ્રંથના રહસ્યને સમજવા માટે અત્યંત ઉપયોગી છે જ. આ ઉપરાંત સામાન્ય રીતે આગમગ્રંથોના અધ્યયનમાં કોઈક કોઈક સ્થળે, તે તે શબ્દ અથવા ચર્ચાનું તાત્પર્ય સમજવા માટે તથા પારસ્પરિક' તુલનાની દષ્ટિએ વેદ, ઉપનિષદુ, તે સમયનું બૌદ્ધ સાહિત્ય (પાલિ ૧. ઉદાહરણ તરીકે–રવામપં પરિચ ળિયામiધો પરિવણ આ આચારાંગસૂત્રનું પ્રસિદ્ધ સૂત્ર છે,
જુઓ સૂ૦ ૮૮. બૌદ્ધગ્રંથ સુનિત જોતાં પ્રણીત તથા માંસયુક્ત ભોજનને એ યુગમાં મામ કહેતા હશે એમ લાગે છે. ચક્રમાનો સુવતું સુનિતિ દિ વિન્ન થતં પળી તેં ! સાન્ટીનમાં परिभुञ्जमानो सो भुञ्जसी कस्सप आमगन्धं ॥ २०॥ 'न आमगन्धो मम कप्पती' ति इच्चेव त्वं भाससि ब्रह्मबन्धु । सालीनमन्नं परिभुञ्जमानो सकुन्तमंसेहि सुसङ्घतेहि। पुच्छामि तं कस्सप एतमत्थं
ચંgબ્દા તવ નાનાપો ? ૨૧ | ‘તમે કહો છો કે મને આભગંધનું ભોજન ક૫તું નથી, પરંતુ તમે પ્રગતિ અને માંસયુક્ત ભોજન તો લો છો, તે પછી તમે આમગંધ એટલે શું કહો છો?’ આના ઉત્તરમાં બુદ્ધ જણાવે છે કે--વાણાતિપાતો વષછેદ્રજનું, થેલ્વે મુસાવાયો નિઋતિવયનાનિ ના સોનાં વરસારસેવના, સામાન્યો ન હિ બંસમોનનં || ૨૨ આ પ્રમાણે ૨૮મી ગાથા સુધી દરેક ગાથાના અંતમાં સામાન્ય ર દિ મંતમોનનં . એમ જણાવીને ૩૦ મી ગાથામાં તમાથે મરવા પુનપુર્વ અવસિ ને બીજા પુસ્તકમાં તે છે) વેરિ મન્તવાર પૂ. ચિત્રાદિ જાથાદિ મુની પર નિપજ્યો અસિતો ડુચો ૨૧ એમ સુત્તનિપાત ચૂંઠવા (ઉ૨૦-૨૦૬) માં જણાવ્યું છે. સુત્તનિતિની બુદ્ધઘોષાચાર્ય વિરચિત ટીકા સુત્તપિત-કથા (ભાગ ૨, પૃ. ૪૬) માં “આમળ્યો નામ સંસ-અછું “આમગંધ એટલે માંસ-મચ્છી” એવી સ્પષ્ટ વ્યાખ્યા કરેલી છે. આચાર્ય અદ્ધઘોષનો સમય વિકમની પાંચમી શતાબ્દી લગભગ છે.

Page #52

પ્રસ્તાવના
૩૭,
ત્રિપિટક) તથા તેની અથા વગેરે, મહાભારત આદિ ઈતિહાસ–પુરાણના ગ્રંથો, ચરકસંહિતા આદિ વૈદ્યકીય ગ્રંથો વગેરે વિવિધ પ્રાચીન સાહિત્ય પણ ક્યારેક ઉપયોગી થાય છે. આ દષ્ટિએ ટિપ્પણોમાં તથા ત્રીજા પરિશિષ્ટમાં કેટલીક તુલના પણ આપવામાં આવી છે. આ સંપાદનમાં આધારભૂત સૂત્રકૃતાંગસૂત્રની હસ્તલિખિત પ્રતિઓનો પરિચય
૧ તાડપત્ર ઉપર લખેલી પ્રતિ
ર્વ – શ્રી શાંતિનાથ તાડપત્રીય જૈન જ્ઞાનભંડાર–ખંભાત–ની આ પ્રતિ છે. વડોદરાપ્રાચ્યવિદ્યામંદિર તરફથી પ્રકાશિત થયેલી આ ભંડારની સૂચિ (Catalogue of Palm-leaf Manuscripts in the Santinatha Jaina Bhandara Cambay, part one,
આચારાંગસૂત્ર (સ. ૧૧૨, ૧૧૫, ૧૪૨) માં સિવિનો શબ્દ ત્રણવાર આવે છે. આચારાંગચૂર્ણિમાં તિવિ પાઠ પણ છે. આનો ચૂર્ણિમાં ગતિવિદ્રાન અર્થ કર્યો છે. શીલાચાર્યવિરચિત ટીકામાં ગતિવિઃ એવો અર્થ કર્યો છે. તુલનાત્મકદષ્ટિએ વિચારતાં, તિવનો શબ્દ એ યુગમાં ઘણું પ્રચલિત હશે એમ જણાય છે. વૈદિકોમાં ઐવિચ શબ્દ ત્રણ વેદના જાણકાર માટે વપરાતો હતો. ૧. પૂર્વજન્મનું જ્ઞાન, ૨. જીવોના જન્મ-મરણઆદિનું જ્ઞાન તથા ૩. આસવક્ષયનું જ્ઞાન, આ ત્રણ વિદ્યાઓ જેને પ્રાપ્ત થઈ હોય તે સાચો ઐવિદ્ય છે એમ બુદ્દે કહ્યું છે. જુઓ–“ધર્મેનાÉ, વિવે, તેવિ ગ્રાહ્મi પન્નામિ, નાગૅ પિતાપનમના......મિg અને વિદિત પુલ્વેનિવારે અનુસૂતિ.... भिक्खु दिब्बेन चक्खुना विसुद्धेन अतिक्कन्तमानुसकेन सत्ते पस्सति चवमाने उप्पजमाने हीने पणीते सुवण्णे दुब्बण्णे सुगते दुग्गते यथाकम्मुपगे सत्ते पजानाति......भिक्खु आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञआविमुत्तिं दिट्टेव धम्मे सयं अभिजा सच्छिकत्वा उपसम्पज विहरति। अयमस्स ततिया विजा अधिगता होति......पब्बेनिवासं यो वेदि सग्गापायं च पस्सति। अथो जाति पत्तो अभिवोसितो मुनि॥ एताहि तीहि विजाहि सम्पन्नो होति ब्राह्मणो। तमहं वदामि तेविजं नाज लपितलापनं" सुत्तनिपात तेविजसुत्त पृ० २४८-२५०॥
કહા તો તદ્દા વાર્દેિ જૂિ૦ ૬૨] તથા સંતો ëિ વિયોસન્ન કક્ષરે સુમેસણ સિવ ૨૩૨] આ આચારાંગસૂત્રની અલ્પ અંશે તુલના સંયુત્તનિલય (મા ૪, પૃ. ૨૨૬, ૨૨૮, ૨૪૧, ૨૪૭, ૨૪૮) માં વિવિધ વિસ્તારથી આવતા અક્ષત સહિત વિક્ષતિ જ વા લિલિત્તા મસ્જિત पच्छापुरेसञी च विहरति यथा पुरे तथा पच्छा यथा पच्छा तथा पुरे यथा अधो तथा उद्धं यथा કહ્યું તથા ધો......વગેરે પાઠ સાથે કરવા જેવી ગણાય. ૨. દશવૈકાલિક સૂત્રમાં (૩૯) આવતા પૂવળત્તિ અથવા ધૂળત્તિ શબ્દ તથા ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર (૧૫)
માં આવતા ધૂમ શબ્દનું તાત્પર્ય ચરકસંહિતામાંથી સારી રીતે જાણવા મળે છે. જુઓ આ સૂત્રકૃતાંગનું પૃ૧૪૬ ટિ૦ ૧૪.
માનવાજૂમાં બીજા શ્રુતસ્કંધના પંદરમા ભાવના અધ્યયનની ચૂણિને લગભગ અંતભાગમાં પડ્યો ઃ પુનઃ સ્ટોરર્થઃ સમrળીયા તાવ્યિવસાયાર્થ પુનરો ન @ આવો શ્લોક આવે છે. આ લોક ચરકસંહિતાના પ્રથમ સ્થાનના અંતભાગમાં પણ છે. ત્યાં ચોથા ચરણમાં દિi તજ અને એટલો ખાસ પાઠભેદ છે. એને ધ્યાનમાં લેતાં, ચૂર્ણિમાં પણ પુનti ન જઈને આવો પાઠ અર્થદષ્ટિએ પણ ઘણ સુંદર લાગે છે. શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયથી પ્રકાશિત મારી સૂત્ર g૦ ૨૧૦ ટિ. ૨૦ માં આ ચૂર્ણિનો પાઠ છપાઈ ગયા પછી વહેિતાનો આ પાઠ અમારા જોવામાં આવ્યો છે.

Page #53

પ્રસ્તાવના
Gaekwad's Oriental Series, Baroda, No 135) માં આ પ્રતિનો ક્રમાંક ૬ છે. આ પ્રતિમાં અનુક્રમે ત્રણ ગ્રંથો લખેલા છે—૧ શીલાંકાચાર્યવિરચિત સૂત્રકૃતાંગસૂત્રવૃત્તિ, ૨ ભદ્રખાહુસ્વામિવિરચિત સૂત્રકૃતાંગસૂત્રનિયુક્તિ અને ૩ સૂત્રકૃતાંગસૂત્ર મૂળ. પ્રતિની લખાઈ-પહોળાઈ ૩૧ - ૭” × ૨ • ૨” ઈંચ છે. એકંદર પત્ર ૪૨૯ છે. વિક્રમસંવત્ ૧૩૨૭માં લખાયેલી આ પ્રતિમાં ઉપર જણાવેલા ત્રણ ગ્રંથોની સમાપ્તિનાં સ્થાન અને અંતની પુષ્પિકા આ પ્રમાણે છે.
૩૦
(૧) પત્ર ૧ થી ૩૬૩ સુધીમાં સૂત્રકૃતાંગવ્રુત્તિ લખેલી છે. આના અંતમાં સર્વત્રં૦ ૨૦૦૦ એમ લખેલું છે. (૨) પત્ર ૩૬૪ થી ૩૭૧ A સુધીમાં સૂત્રકૃતાંગસૂત્રનિયુક્તિ લખેલી છે. આના અંતમાં ગ્રંથતઃ જો રદ્દ、 (૨૦) ॥ ૪ ॥ એમ લખેલું છે. (૩) પત્ર ૩૭૧ B થી ૪ર૯ સુધીમાં સૂત્રકૃતાંગસૂત્ર મૂળ લખેલું છે. આના અંતમાં નાટ્ફ્મ્નું સમ્મä ॥ છે ॥ સમ્મત્તાનિ માયળાળિ જોસ સયાળિ || ૐ || આ પ્રમાણે લખ્યા પછી નીચે મુજખ ઉલ્લેખ છે—
सम्मत्तं सूयगडं सूत्रं गाहाए एकवीससयाणि ॥ छ ॥ छ ॥ सर्वजातसूत्रे श्लोकाः || २६२५ ॥ सर्वसंख्याजात ' श्लोक १६६०० ॥ छ ॥ छ ॥ सं. १३२७ वर्षे भाद्रपद वदि २ खावद्येह वीजापुरे
ં ર્—આ પ્રતિ પણ શ્રી શાંતિનાથ તાડપત્રીય જૈન જ્ઞાન ભંડારની છે. વડોદરાથી પ્રગટ થયેલી ઉપર જણાવેલી સૂચિમાં આનો ક્રમાંક ૭ છે. આની લંબાઈ-પહોળાઈ ૩૦ • ૭o X ૨ • ૨૫ ઈંચ છે. વિક્રમસંવત્ ૧૩૪૯ માં લખાયેલી આ પ્રતિમાં એકંદર ૪૬૩ પત્ર છે. તેમાં અનુક્રમે ત્રણ ગ્રંથો છે—(૧) પત્ર ૧ થી ૬૪ સુધીમાં સૂત્રકૃતાંગસૂત્ર મૂળ છે. આના અંતમાં સમરું નીયં સૂયાળ ॥ છે ॥ સુમં મવતુ ષ પાયો ॥ ॥ એમ લખેલું છે. (ર) પત્ર ૬૫થી ૭૨ સુધીમાં ભદ્રબાહુસ્વામિવિરચિત સૂત્રકૃતાંગસૂત્રનિયુક્તિ છે. આના અંતમાં સાવાપુચ્છા ધમાં સોઉં હિયÇિ ૩વર્ષતો || ૨૦૮ || સૂયાળિશ્રુત્તી સમા || જીમં મવતુ લેવાયોઃ || છ || આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે. (૩) પત્ર ૭૩ થી ૪૬૩ સુધીમાં શીલાંકાચાર્યવિરચિત સૂત્રકૃતાંગવૃત્તિ છે.
૧, હું 1 પ્રતિ અમે જોઈ નથી, પરંતુ તેમાં વિદ્યમાન પાઠભેદોની ત્રણ નોંધો અમારી પાસે છે, તેમાં એક નોંધમાં જોવા ૬૬૦૦ || ૪ ॥ ૪ ॥ કું ૧૩૨૭ વર્ષે માત્રપતિ • વાવાવેદ એવો પાઠ નોંધેલો છે. પૃ૦ ૨૫૮ ટિ૦૬ માં એ પાઠ અમે છાપ્યો છે.
૨. વૃત્તિ પૂર્ણ થયા પછી ગ્રંથાત્રે ૧૨૦૦૦ ॥ છે ॥ શુમં મવતુ ॥ ૐ । આ પ્રમાણે લખાણ છે. તે પછી લેખકે લખેલી પ્રશસ્તિ નીચે પ્રમાણે છે—

शिवमस्तु सर्वजगतः परहितनिरता भवन्तु भूतगणाः । दोषाः प्रयान्तु नाशं सर्वत्र सुखी भवतु लोकः ॥ छ ॥ नमः श्रीवर्द्धमानाय वर्द्धमानाय वेदसा |
वेदसारं परं ब्रह्म ब्रह्मबद्धस्थितिश्च यः ॥ १ ॥ स्वबीजमुप्तं कृतिभिः कृषीवलैः क्षेत्रे सुसिक्तं शुभभाववारिणा
क्रियेत यस्मिन् सफलं शिवश्रिया पुरं तदत्रास्ति दयावटाभिधम् ॥ २॥ ख्यातस्तत्रास्ति वस्तुप्रगुणगुणगणः प्राणिरक्षैकदक्षः
सज्ज्ञाने लब्धलक्ष्यो जिनवचनरुचिश्चंचदुच्चैश्चरित्रः ।
पात्रं पात्रैकचूडामणिजिन सुगुरूपासनावासनायाः
संघः सुश्रावकाणां सुकृतमतिरमी सन्ति तत्रापि मुख्याः ॥ ३ ॥ होनाकः सज्जनज्येष्ठः श्रेष्ठी कुमरसिंहकः । ોમાજ: શ્રાવશ્રેષ્ટઃ રિાણીસિંઃ ॥ ૪ ॥

Page #54

પ્રસ્તાવના
पा० - संघवी पाडा जैन ज्ञानभंडार पाटनी या अति छे. अत्यारे श्री हेमचंद्रायार्य જૈન જ્ઞાનમંદિ—પાટણુ—માં સુરક્ષિત છે. આ પ્રતિ વિક્રમસંવત્ ૧૪૬૮ માં પાટણમાં લખાયેલી छे. गायम्वाउ मोरिमेन्टस सीरीन्मां प्राशित थयेसी पत्तनस्थजैन ग्रंथभाण्डागरीय सूचि भां આનો ક્રમાંક ૩૯૭ (૧–૨) છે. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યજ્ઞાનમંદિર તરફથી પ્રકાશિત થયેલા સૂચિપત્રમાં આનો ક્રમાંક ૩૧ (૩) છે. તેનાં ૧ થી ૪૮ B પત્રમાં સૂત્રકૃતાંગસૂત્ર મૂળ છે. આના અંતમાં જે ઉલ્લેખ છે તે પૃ૦ ૨૫૮ ટિ ૬ માં અમે જણાવ્યો છે. પુત્ર ૪૮ B થી ૫૪ B સુધીમાં सूत्रतांगनियुक्ति छे. ग्रंथना अंते ४ शुभं भवतु ॥ संवत् १४६८ वर्षेत्र शुक्रे अग्रेह श्रीपत्त लिखितमिदं ॥ छ || ये प्रभारी समे छे. या प्रति लगलग प्रथमश्रुतरध छपाई गया पछी અમને મળી હતી તેથી આનો ઉપયોગ ખીજા શ્રુતસ્કંધથી જ અમે કરેલો છે.
કાગળ ઉપર લખેલી પ્રતિઓ
વુ ?—આગમપ્રભાકર સ્વ. મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજના સંગ્રહની સૂત્રકૃતાંગસૂત્રમૂળની આ પ્રતિ છે આ સંગ્રહ અત્યારે લાલભાઈ દલપતભાઈ ભારતીય સંસ્કૃતિવિદ્યામંદિર–
महावाह भी सुरक्षित छे. सा. ६. विद्याभंहिरनी सुम्मि (Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts, Munirāja Sri Punyavijayaji's Collection, Part I) i
कडुयाकश्च सुश्रेष्ठी सांगाक इति सत्तमः । खीम्वाकः सुहडाकश्च धर्मकर्मे ककर्मठः ॥ ५ ॥ एतन्मुखः श्रावकसंघ एषोऽन्यदा वदान्यो जिनशासनज्ञः । सदा सदाचारविचारचारुक्रियासमाचारशुचिव्रतानाम् ॥ ६ ॥ श्रीमज्जगञ्चन्द्रमुनीन्द्रशिष्यश्री पूज्यदेवेन्द्रसूरीश्वराणाम् । तदाद्यशिष्यत्वभूतां च विद्यानन्दाख्यविख्यातमुनिप्रभूणाम् ॥७॥ तथा गुरूणां सुगुणैर्गुरूणां श्रीधर्मघोषाभिधसूरिराजाम् । सद्देशनामेवमपापभावां शुश्राव भावावनतोत्तमांगः ॥ ८ ॥ विषयसुखपिपासोर्गेहिनः क्वास्ति शीलं
करणवशगतस्य स्यात् तपो वाऽपि कीदृक् । अनवरतमदभ्रारम्भिणो भावना: का
स्तदिह नियतमेकं दानमेवास्य धर्मः ॥ ९ ॥ किंच — धर्मः स्फूर्जति दानमेव गृहिणां ज्ञानाभयोपग्रहैधा तद्वरमाद्यमत्र यदितो निःशेषदानोदयः । ज्ञानं चाद्य न पुस्तकैर्विरहितं दातुं च लातुं च वा
शक्यं पुस्तक लेखनेन कृतिभिः कार्यस्तदर्थोऽर्थवान् ॥ १० ॥ श्रुत्वेति संघसमवाय विधीयमानज्ञानार्चनोद्भवधनेन मिथः प्रवृद्धिम् । नीतेन पुस्तकमिदं श्रुतकोशवृद्धयै बद्धादरश्विरम लेखयदेष हृष्टः ॥ ११ ॥ यावज्जनमतभानुः प्रकाशिताशेषवस्तु विस्तारः ।
जगति जयतीह पुस्तकमिदं बुधैर्वाच्यतां तावत् ॥ १२ ॥ छ ॥ संवत् १३४९ बर्षे मार्गशुदि संघसमवायसमारब्धपुस्तकभांडागारे ले० सीहाकेन लिखितम् ॥ छ ॥

૩૯
अवेह दयावटे श्रे० होना श्रे० कुमरसीह श्रे० सोमाप्रभृति

Page #55

४०
પ્રસ્તાવના
આનો ક્રમાંક ૮૪૦૨ છે. પત્રસંખ્યા ૪૮ છે. લંબાઈ-પહોળાઈ ર૭૫૪૧૧૧૧ સેન્ટીમીટર છે. આના અંતમાં ૪૮ મા પત્રમાં લેખકની પ્રશસ્તિવાળો જે ઉલ્લેખ છે તે પૃ૦ ૨૫૮ ટિ૬ માં અમે જણાવેલો છે.
पु २-मा प्रति पु १नी मादा ग्रंथसंपनी छ. . ६. विधामंदिर તરફથી પ્રકાશિત થયેલી સૂચિમાં આનો ક્રમાંક ૮૩૬૩ છે. આમાં કુલ ૫ત્ર ૪૪ છે. તેમાં પત્ર ૧થી ૩૯ સુધીમાં સૂત્રતાંગસૂત્ર મૂળ છે. આના અંતમાં જે ઉલ્લેખ છે તે પૃ. ૨૫૮ ટિ. ૬માં અમે જણાવ્યો છે. પત્ર ૪૦ થી ૪૪ સુધીમાં સૂત્રકૃતાંગનિયુક્તિ છે. લિપિ જોતાં આ પ્રતિ વિક્રમના સોળમા શતક લગભગમાં લખાયેલી હોવી જોઈએ. આની લંબાઈ-પહોળાઈ ૩૫૨૪૧૩ સેન્ટીમીટર છે.
ला-सूत्रतानी मा प्रति पye. . भारतीय संस्कृति विद्यामंदिर-ममहावाह-नी. આનો ક્રમાંક ૧૪૫૨૮ છે. આના અંતમાં જે ઉલ્લેખ છે તે પૃ૦ ૨૫૮ ટિ. ૬ માં અમે જણાવેલો છે. આના કુલ ૫ત્ર ૩૯ છે. પત્ર ૩૮ માં સૂત્રકૃતાંગસૂત્ર મૂળ પૂર્ણ થાય છે. તે પછી વિસ્તારથી લેખકની પ્રશસ્તિ છે.
१. प्रशस्ति या प्रमाणे -
स्वस्ति श्रीप्रदवर्धमामभगवत्प्रासादविभ्राज(जि)ते श्रीसंडेरपुरे सुरालयसमे प्राग्वाटवंशोत्तमः। भाभूर्भूरियशा अभूत् सुमतिभूर्भूमिप्रभुप्रार्चितस्तजातोऽन्वयपद्मभासुररविः श्रेष्ठी महानाभडः ॥१॥ सन्मुख्यो मोषनामा नयविनयनिधिः सूनुरासीत्तदीय
स्तद्धाता वर्धमानः समजनि जनतासु स्वसौजन्यमान्यः । अन्यूनान्यायमार्गापनयनरसिकस्तत्सुतश्चंडसिंहः
सप्तासंस्तत्तनूजाः प्रथितगुणगणाः पेथडस्तेषु पूर्वः ॥ २॥ नरसिंह-रत्नसिंहौ चतुर्थमल्लस्ततस्तु मुंजालः । विक्रमसिंहो धर्मण इत्येतेऽस्यानुजाः क्रमतः ॥३॥ संडेरकेऽणहिलपाटकपत्तनस्यासन्ने य एव निरमापयदुच्चचैत्यम् । स्वस्वैः स्वकीयकुलदैवतवीरसेशं क्षेत्राधिराजसतताश्रितसंनिधानम् ॥ ४ ॥ वासावनीनेन समं च जाते, कलौ कुतो[s]स्थापयदेव हेतोः । वीजापुरं क्षत्रियमुख्यवीजासौहार्दतो लोककरार्धकारी ॥५॥ अत्र रीरीमयज्ञातनन्दनप्रतिमान्वितम् । यश्चैत्यं कारयामास लसत्तोरणराजितम् ॥ ६ ॥ योऽकारयत् सचिवपुंगववस्तुपालनिर्मापितेऽर्बुदगिरिस्थितनेमिचैत्ये । उद्धार आत्मन इव ब्रुडतो ह्यपारसंसारदुस्तरणवारिधिमध्य इद्धः ॥७॥ गोत्रेऽत्रैवाद्याप्तबिम्बं भीमसाधुविधिसितम्। . यः पित्तलमयं हैमदृढसन्धिमकारयत् ॥८॥ चरमजिनवरेन्द्रस्फारमुर्ति विधाप्य गृहजिनवसतौ प्रातिष्ठिपत् शुद्धलग्ने । पुर उरुतरदेवौकःस्थितायां च तस्यां समहमतिलघोः श्रीकर्णदेवस्य राज्ये ॥९॥ खरससमयसोमे १३६० बंधुभिः षड्भिरेव सममिह मुविधीनां साधने सावधानः । विमलगिरिशिरःस्थादीश्वरं चोजयन्ते यदुकुलतिलकाभं नेमिमानम्य मोदात् ॥१०॥ निजमनुजभवं यः सार्थक श्राक् चकार विहितगुरु[स]पर्यः पालयन् सांघपत्यम् । कलसकलकलासत्कौशली निष्कलंकः पुनरपि षडकार्षीद् यो हि यात्रास्तथैव ॥११॥
त्रिभिः कुलकम् ॥

Page #56

પ્રસ્તાવના
सं०-अमहापामा बालपटेखानी पोजमा संगीन पाश्रयना (पगथीयाना पाश्रयन) જૈન જ્ઞાનભંડારની આ પ્રતિ છે. સૂચિનો ક્રમાંક ૩૬૭૪ છે. આમાં વચમાં સૂત્રકૃતાંગસૂત્ર મૂળ તથા ઉપર-નીચે શીલાચાર્યવિરચિત ટીકા એ રીતે મૂળ અને ટીકા બંને સાથે છે. આની પત્રસંખ્યા ३५२ छे. अंयमा सूत्रने संत सूत्रग्रं० २२५० ॥ छ । मे प्रमाणे समेतुं छे.
આ રીતે એકંદર સાત હસ્તલિખિત પ્રતિઓનો આ ગ્રંથના સંપાદનમાં અમે ઉપયોગ કર્યો છે.
મુવ–આગમોદયસમિતિ તફથી વિક્રમ સંવત ૧૯૭૩ (ઈસ્વીસન ૧૯૧૭) માં પ્રકાશિત શીલાંકાચાર્યવિરચિતવૃત્તિસહિત સૂત્રકૃતાંગની આ પ્રતિ છે. આનો પાઠભેદોમાં ઉપયોગ ખાસ કરીને બીજા શ્રુતસ્કંધમાં કેટલેક સ્થળે અમે કરેલો છે.
खं १, २, पु १, २-या यार प्रतियोनी विस्ता२या पश्यिय पं. अभृतमा भोडनदास ભોજક પણ પ્રાકૃત ટેસ્ટ સોસાયટી તરફથી પ્રકાશિત સૂત્રકૃતાંગસૂત્રચૂણિના પ્રથમ ભાગમાં આપ્યો છે. ___ आमां खं १, २, पु १, २, ला० नो यो। म प्राय: सर्वत्र दो छे. परंतु सं० પ્રતિનો ઉપયોગ કોઈક કોઈક સ્થળ પૂરતો જ કરેલો છે.
खं १, २ अमे नगरे । नथा. यामप्रभा४२ २१. भुनिराश्री पु९यविन्य महाराने खं २ प्रतिनी वर्षों पूर्व जोनी पासेमे न वी ती मने तमा न खं १ પ્રતિમાં આવતા પાઠભેદોની નોંધ પણ કરેલી છે. શ્રી ગોડીજી પાર્શ્વનાથ જૈન દેરાસર પેઢી–મુંબઈથી
मुनिमुनियक्ष १३७७ मितेऽन्दे दुर्भिक्षविलक्षदीनजनलक्षान् । वीक्ष्याऽनूनान्नानां दानात् स्वस्थाश्च यः कृतवान् ॥१२॥ समयश्रुतिफलमतुलं स्वगुरोर्योऽथैकदाऽवबुध्य सुधीः । सकलं विमलं सततं सदागमं श्रावय मम त्वम् ॥१३॥ इत्यर्थितवांस्तस्मै गुरौ प्रवृत्तेऽकरोत्तथा कर्तुम् । तगमगवीर-गौतमनामाची रै-रजतटकैः ॥ १४ ॥ तेनार्चनाधनेनालेखयदाप्तोक्तिकोशसुचतुष्कम् । सत्यादिसूरिवचनात् क्षेत्रनवक उप्तवान् वित्तम् ॥ १५॥ त्रिमिः कुलकम् ॥ तत्तनयः पद्माह्वस्तदुद्वहो लाडणस्तदङ्गभवः । भास्वस्माल् ल्हणसिंहस्तदङ्गजो मण्डलिकनामा ॥ १६॥ श्रीरैवतार्बुदसुतीर्थमुखेषु चैत्योद्धारानकारयदनेकपुरेष्वनल्पैः । न्यायार्जितैर्धनभरैर्वरधर्मशा [ला] यः सत्कृतो निखिलमण्डलमण्डलीकैः ॥१७॥ वसुरसभुव १४६८ नप्रमिते वर्षे विक्रमनृपाद् विनिर्जितवान् । दुःकालं समकालं बनानां वितरणाद्यः ॥१८॥ वर्षेषु सप्तसप्तत्यधिकचचतुर्दशशतेषु यो यात्राम । देवालयकलितां किल चक्रे शत्रुञ्जयायेषु ॥१९॥ श्रुतलेखनसंघार्चाप्रभृतीनि बहूनि पुण्यकार्याणि । योऽकार्षीद् विविधानि च पूज्यजयानन्दसूरिगिरा ॥२०॥ व्यवहारटाईआख्योऽभूदृक्षस्तत्तनुज एव विजिताक्षः । वरमणकाईनाम्नी सत्त्ववती जन्यजनि तस्य ॥२१॥ तत्कुक्ष्यनुपममानसकासारसितच्छदास्त्रयः पुत्राः । अअभन् श्रेष्ठाः पर्वत-डूंगर-नरबदसुनामानः ॥२२॥

Page #57

પ્રસ્તાવના
विभसंवत् २००६ (सीसन १८५०) मा प्रशित यये सटी सूत्रतामनी प्रतिभा ५५ તેમણે જ નગીનદાસ કેવળસી શાહ પાસે સૂવક્તાંગ મૂળ સૂત્રના ૨,૨માં વિદ્યમાન પાઠભેદોની પણ નોંધ કરાવેલી છે. આ ઉપરાંત નગીનદાસ કેવળસી શાહે રં? ના પાઠભેદોને બીજી પણ સૂત્રકૃતાંગની એક નકલમાં નોંધેલા છે. અમે આ ગ્રંથના સંપાદનમાં આ નોંધોને જ ઉપયોગ કરેલો છે. સામાન્યરીતે ઉં? ના પાઠભેદો બધી નોંધોમાં લગભગ એક સરખા નોંધેલા છે. છતાં કોઈક કોઈક સ્થળે આ નોંધોમાં ભેદ જોવામાં આવ્યો છે. તેવા સ્થળે વું ? ના પાઠ વિષે અમને સંદેહ રહી गयो छ. यो ५०२५१ 2०८.५० २५८20 3 पं० ८-८ मा नांध प्रमाणे सर्वसंख्याजातश्लोकाः ६६००...... भाद्रपदवदि ५ सेम अभे छे. परंतु मी मधी नाधोना सर्वसंख्याजातश्लोक १६००० छ। छ। सं. १३२७ वर्षे भाद्रपदवदि २ रवावद्येह वीजापुरे येम समे छे.
આ ઉપરાંત, સૂત્રપ્તાંગની શીલાંકાચાર્યવિરચિતટીકા જે આગમોદયસમિતિ તરફથી પ્રકાશિત થયેલી છે તેનાથી અનેક વિશિષ્ટ પાઠભેદો હું ૨ તથા સર્વ ૨ માં ટીકામાં છે. આ પૈકી કેટલાક પાઠભેદોની નોંધ ગોડીજી પાર્શ્વનાથ જૈન દેરાસર પેઢી-મુંબઈથી પ્રકાશિત થયેલી પ્રતિમાં ટિપ્પણમાં કરેલી છે. વળી, આગમપ્રભાકર સ્વ. મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે પણ કોઈક પ્રાચીન પ્રતિ ઉપરથી ટીકાના પાઠભેદોની નોંધ આગમોદયસમિતિ તરફથી પ્રકાશિત થયેલી પ્રતિમાં કરાવેલી છે.
तेष्वस्ति पर्वताख्यो लक्ष्मीकान्तः सहस्रवीरेण । पोईआप्रमुखकुटुम्बैः परीवृतो वंशशोभाकृत् ॥ २३॥ इंगरनामा द्वितीयः स्वचारुचातुर्यवर्यमेधावान् । पत्नीमंगादेवीरमणः कान्हाख्यसुतपक्षः ॥२४॥ स्वकारितार्हत्प्रतिमाप्रतिष्ठा विधाप्य तौ पर्वत-डूंगराभिधौ। वर्षे हि नन्देषुतिथौ १५५९ च चक्रतुः श्री वाचकस्थापनसन्महोत्सवम् ॥ २५॥ खर्तुतिथि[१५६०]मितसमायां यात्रां तौ चक्रतुः सुतीर्थेषु । जीरापल्लीपा-अर्बुदाचलायेषु सोल्लासाम् ॥ २६ ॥ गन्धारमंदिरे तो रुलमलयुगलादिसमुदयोपेताः । श्रीकल्पपुस्तिका अपि दत्त्वाऽखिलसर्वशालासु ॥ २७ ॥ कृतसंघसत्कृती चावाचयतां तौ च रूप्यनाणकयुग् । ददतुश्च सितापुंजं समस्ततन्नागरिकवणिजाम् ॥२८॥ कृतवन्तौ तावित्यादि विहितचतुर्थव्रतादरौ सुकृतम् । आगमगच्छेशश्रीविवेकरत्नाख्यगुरुवचनात् ॥ २९ ॥ अथोत्तमौ पर्व[त]कान्हनामको सार्था(र्थो)द्यमौ सूरिपदप्रवापते(दापने) । आकारितानां च समानधर्मिणां नानाविधस्थानसमागतानाम् ॥ ३० ॥ पुसा दुकूलादिकदानपूर्वकं समस्तसद्दर्शनसाधुपूजनात् । महामहं तेनतुरुत्तरं तौ पवित्रचित्तौ जिनधर्मवासितौ ॥ ३१॥ युग्मम् ॥ आगमगच्छविभूना सूरिजयानन्दसद्गुरोः क्रमतः । श्रीमद्विवेकरत्नप्रभुसूरीणां सदुपदेशात् ॥ ३२॥ शशिमुनितिथि १५७१ मितवर्षे समस्तसिद्धान्तलेखनपराभ्याम् । [ताभ्यां] व्यवहरपरबत-कान्हाभ्यां सुकृतरसिकाभ्याम् ॥ ३३ ॥ निजमानसमोदभरादलेखि मिसु(निरु)पमविचित्ररचनाढ्यम् । सूत्रकृदङ्गसुसूत्रं जिनप्रणीतं चिरं जयतात् ॥ ३४ ॥ त्रिभिर्विशेषकम् ॥ इति प्रशस्तिः ॥

Page #58

પ્રસ્તાવના
- પ્રતિમાં પણ કેટલેક સ્થળે ટીકામાં પાઠમેદો છે. આ ગ્રંથના સંપાદનમાં ટિપ્પણમાં ટીકામાંથી જયાં પાઠો ઉદ્ધત કર્યા છે ત્યાં આ પાઠભેદોનો પણ ઉપયોગ અમે કર્યો છે. ઉદાહરણ તરીકે જુઓ પૃ. ૨૧ ટિ. ૧. અહીં gogaન રવિ આટલો અંશ આગમોદયસમિતિ તથા ગોડીજી તરફથી પ્રકાશિત થયેલી પ્રતિમાં નથી, પરંતુ હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં આ અંશ પણ છે, તથા જુઓ પૃ. ૨૮ ટિ૧ વગેરે. ટીકા તથા ચૂર્ણિ આદિની ભિન્ન ભિન્ન પ્રતિઓમાં મળતા આવા પાઠભેદોનો પણ ( ) આવા કોઇકમાં ઝ૦ = પ્રત્યુત્તરે એવા નિર્દેશ સાથે અમે ઉલ્લેખ કર્યો છે. જુઓ પૃ૦ ૨ ટિ૦ ૧ વગેરે.
ધન્યવાદ
શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય તરફથી પ્રકાશિત થતી આ જૈન આગમગ્રંથમાલાના પ્રાણસ્વરૂપ આગમપ્રભાકર પુણ્યનામધેય સ્વ. મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે સંગૃહીત કરેલી સામગ્રી જ આ ગ્રંથના સંશોધન-સંપાદનમાં મુખ્યતયા આધારભૂત બનેલી છે. એટલે તેઓશ્રી પ્રત્યે ભાવપૂર્ણ શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરું છું.
મુ પ્રતિના સંપાદક સ્વ. પૂ. પા. આગમોદ્ધારક સાગરાનંદસૂરીશ્વરજી મહારાજ કે જેમના ભગીરથ પ્રયાસથી આગમ આદિ વિશાળ જૈન સાહિત્ય પ્રકાશનમાં આવ્યું છે તેઓશ્રી પ્રત્યે પણ ભાવપૂર્ણ શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરું છું.
પાટણ સંઘવી પાડાના ભંડારના વ્યવસ્થાપક સ્વ. સેવંતિલાલ છોટાલાલ પટવાના સુપુત્ર તથા શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જ્ઞાનમંદિરના વ્યવસ્થાપક ડૉ. સેવંતિલાલ મોહનલાલના સૌજન્યથી સૂરતાંગની T૦ પ્રતિ મળી છે.
અમદાવાદ સવેગીના ઉપાશ્રયના જ્ઞાનભંડારના વ્યવસ્થાપક સ્વ. શેઠ યાભાઈ સાંકળચંદના સુપુત્રો નરોત્તમભાઈ તથા કલ્યાણભાઈ તરફથી પ્રતિ મળી છે.
આ પ્ર. મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે સંગૃહીત કરેલી આગમસંશોધનને લગતી બધી જ સામગ્રી લાલભાઈ દલપતભાઈ ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિર–અમદાવાદમાં સુરક્ષિત છે. આ બધી સામગ્રી ત્યાંના મુખ્ય નિયામક પં. દલસુખભાઈ માલવણિયાના સૌજન્યથી જ્યારે જ્યારે જરૂર પડી છે ત્યારે ત્યારે મળતી રહી છે.
૫. અમૃતભાઈ મોહનલાલ ભોજક પણ અનેક અવસરે વિવિધ રીતે સહાયક થયા છે.
મુંબઈને પ્રખ્યાત મીજ પ્રિન્ટિગ બ્યુરોના માલિક, મેનેજર તથા કંપોઝિટરોએ ખૂબ જ કાળજી, ધીરજ, શ્રમ અને સૌજન્ય પૂર્વક આ ગ્રંથનું મુદ્રણકાર્ય સુંદર રીતે પરિપૂર્ણ કર્યું છે.
શ્રી કાંતિલાલ ડાહ્યાભાઈ કોરા (મહામાત્ર, શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય)એ આગમશાસ્ત્રો પ્રત્યે અત્યંત ભક્તિ અને લાગણીપૂર્વક–અનેકવિધ કાર્યો અને જવાબદારીઓ વચ્ચે પણ અંગતરસ લઈને ખૂબ જ આત્મીયતાથી આ ગ્રંથનું મુદ્રણ–પ્રકાશન કાર્ય પાર ઉતાર્યું છે.
શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયના ટ્રસ્ટીઓ, મંત્રીઓ, કોષાધ્યક્ષો અને સભ્યો તથા આગમપ્રકાશન સમિતિના સભ્યોએ અત્યંતશ્રુતભક્તિથી પ્રેરાઈને શ્રી જૈન આગમગ્રંથમાલાના પ્રકાશનની
૧. આવા પ્રતીકનિર્દેશાત્મક પાઠો, ગાથા તથા સૂત્રોની ટીકાના પ્રારંભમાં ટીકાની હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં
છે. છતાં ગમે તે કારણે આ બંને પ્રકાશનોમાં આવા પાઠોનો લગભગ અભાવ દેખાય છે.

Page #59

પ્રસ્તાવના
ઘળી જ મોટી અને ઘણી જ મહત્ત્વની કાર્યવાહી શિરે લીધી છે. તેમણે આ ગ્રંથનું સંશોધનસંપાદન કાર્ય મને સોંપીને દેવાધિદેવ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પરમાત્માની પરમતારક મંગલ વાણીની આરાધના કરવાને અત્યંત અમૂલ્ય અવસર મને આપ્યો છે.
સ્વ. પૂ.પા. આ. ભ. શ્રી વિજયભદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજના પરિવારના મુનિશ્રી યશોવિજયજી તથા મુનિશ્રી મુનિચંદ્રવિજયજીએ પ્રથમ પરિશિષ્ટ શબ્દસૂચિ”સહર્ષ તૈયાર કરી આપી છે. | મુનિશ્રી ધર્મચંદ્રવિજયજીએ પ્રફવાંચન, વિવિધ પરિશિષ્ટ તૈયાર કરવાં ઈત્યાદિ અનેક કાર્યોમાં અત્યંત ભક્તિથી વિવિધ રીતે ખડે પગે હમેશાં સતત સહાય કરી છે.
આ પુણ્યકાર્યમાં દેવ-ગુરુકૃપાએ આમ વિવિધ રીતે સહાયક સર્વેને અનેકશઃ ધન્યવાદ અને અભિનંદન છે.
પરમકૃપાળુ દેવાધિદેવશ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ ભગવાન તથા પરમોપકારી પિતાશ્રી અને સદગુરુદેવ પૂજ્યપાદ મુનિરાજશ્રી ભુવનવિજયજી મહારાજના ચરણકમળમાં અનંતશઃ પ્રણિપાત કરીને, તેમની પરમકૃપા અને સહાયથી જ સંપાદિત થયેલા આ આગમગ્રંથને શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ પ્રભુના કરકમળમાં આજે શ્રાવણુસુદિ આઠમે શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના નિર્વાણ કલ્યાણક દિવસે સમર્પિત કરીને અને એ રીતે પ્રભુપૂજન કરીને અત્યંત ધન્યતા અનુભવું છું.
વિક્રમ સંવત ૨૦૩૩ - પૂજ્યપાદઆચાર્ય મહારાજશ્રીમદ્વિજયસિદ્ધિસૂરીશ્વરપટ્ટાલંકારદ્વિ. શ્રાવણસુદિ ૮ પૂજ્યપાદઆચાર્ય મહારાજશ્રીમદ્વિજયે મેઘસૂરીશ્વરશિષ્યવાવ :
પૂજ્યપાદમુનિરાજશ્રી ભુવનવિજયા તેવાસી (જિલ-બનાસકાંઠા) મુનિ મૂવિજય

Page #60

श्रीशङ्केश्वरपार्श्वनाथाय नमः ॥ श्री अजितनाथस्वामिने नमः॥
आचार्यमहाराजश्रीमद्विजयसिद्धिसूरीश्वरजीपादपझेभ्यो नमः । आचार्यमहाराजश्रीमद्विजयमेघसूरीश्वरजीपादप भ्यो नमः ।।
पुनिराजश्रीभुवनविजयजीपादपद्मेभ्यो नमः ।
आमुखम परमकृपालोः परमात्मनः सद्गुरुदेवानां च कृपया द्वादशाङ्गयां द्वितीयस्य श्रीसूत्रकृताङ्गसूत्रस्य हस्तलिखितप्राचीनविविधादर्शाद्यनुसारेण संशोधन विधाय आगमभक्तानां पुरत उपन्यस्यते।
केवलज्ञानप्रादुर्भावानन्तरं चतुर्विंशतितमतीर्थकरेण परमात्मना श्रमणेन भगवता महावीरस्वामिना (श्रीवर्धमानस्वामिना) अपापापुर्यो महासेनवने प्रारब्धां धर्मदेशनामनुसृत्य भगवच्छिष्यैः श्रीइन्द्रभूतिगौतमादिभिर्गणधरैर्द्वादश अङ्गसूत्राणि प्रणीतानि, तद्यथा
प्राकृते नाम संस्कृते नाम प्राकृते नाम । संस्कृते नाम , मायारो'
आचारः
७ उवासगदसामो उपासकदशाः २ सूयगडो सूत्रकृतम् ८ अंतगडदसाओ
अन्तकृदशाः ३ ठाणं
स्थानम्
९ अणुत्तरोववाइयदसाओ अनुत्तरौपपातिकदशाः ४ समवामो समवायः १० पण्हावागरणाई
प्रश्नव्याकरणम् ५ वियाहपण्णत्ती व्याख्याप्रज्ञप्तिः ११ विवागसुर्य
"विपाकश्रुतम् ६ गायाधम्मकहाओ ज्ञातधर्मकथाः १२ दिट्टिवायो
दृष्टिवादः इयं च द्वादशाङ्गी 'द्वादशाङ्गं गणिपिटकम्' इत्यपि शास्त्रेषु गीयते । श्रृंतपुरुषस्य ‘अङ्ग'स्थानीयत्वा
१. नन्दीसूत्रानुसारेणेमानि नामानि ॥ २. 'भगवती'सूत्र नाम्नाप्यस्य प्रसिद्धिः ॥ ३. दिगम्बरप्रन्थेषु जयधवला[पृ० ११४]दिषु ‘णाहधम्मकहा' इत्यपि पाठः॥ ४, तत्त्वार्थभाष्ये [१।२०] इदं नाम । अन्यत्र 'ज्ञाताधर्मकथाः' इत्यपि उल्लेखो नन्दी[हारिभद्री]वृत्यादौ दृश्यते। तत्त्वार्थसूत्रव्याख्यायां सर्वार्थसिद्धौ [१।२०] ज्ञातृधर्मकथा इत्यपि दृश्यते ॥ ५. 'पण्हवायरणं' इत्यपि जयधवला[पृ० ११९]दौ॥ ६. 'विवागसुत्तं' इति जयधवला[पृ० १२०]दौ॥ ७. 'विपाकसूत्रम्' इति तत्त्वार्थ[१।२०]भाष्यादौ॥ ८. 'दृष्टिपातः' इति तत्त्वार्थभाष्ये १।२०॥ ९. दृष्टिवादास्यमिदं द्वादशमङ्गसूत्रं चिराद् व्यवच्छिन्नम्। किन्तु यदा तदासीत् तदा महासमुद्रवदतिविशालमासीत् । अस्मिन् १ परिकर्म, २ सूत्राणि, ३ पूर्वगतम् , ४ चूलिका, ५ प्रथमानुयोग इति पञ्च विभागा आसन् , तेषु पूर्वगते उत्पादपूर्वादीन्युत्तरोत्तरम् अतिमहान्ति चतुर्दश पूर्वाणि आसन् ॥ १०. नन्दीसूत्रादिषु ॥ ११. "पायदुर्ग २ जंघो २ रू २ गातदुगद्धं २ तु दो य बाहुयो २ । गीवा १ सिरं १ च पुरिसो बारसअंगो सुयविसिहो ॥१॥" इति नन्दीसूत्रस्य चूर्णौ [पृ० ५७] गाथा दृश्यते, नन्दीसूत्रस्य हारिभद्रयां वृत्तावपि [पृ० ६९] 'गातट्ठयगं' इति पाठभेदेन गाथेयं वर्तते। अस्य मलयगिरिसूरिविरचिता व्याख्या-" इह पुरुषस्य द्वादश अङ्गानि भवन्ति, तद्यथा-द्वौ पादौ, द्वे जङ्के, द्वे ऊरुणी, द्वे गात्रार्धे, द्वौ बाहू, प्रीवा शिरश्च । एव श्रुतरूपस्यापि परमपुरुषस्य आचारादीनि द्वादश अङ्गानि क्रमेण वेदितम्यानि।""""श्रुतपुरुषस्य

Page #61

सूयगडंगसुत्त दमीषाम् आचार-सूत्रकृत-स्थानादीनां द्वादशानामागमग्रन्थानाम् 'अङ्ग'सूत्रत्वेन व्यवहारः प्रवर्तते यथा-१ आचारागसूत्रम्, २ सूत्रकृताङ्गसूत्रम्, ३ स्थानाङ्गसूत्रमित्यादि। एवं चेदं सूत्रकृताङ्गसूत्रं द्वादशाङ्गयां द्वितीयमङ्गसूत्रम् ।
नाम-चतुर्दशपूर्वधरभद्रबाहुस्वामिविरचितायां सूत्रकृताङ्गनिर्युक्तौ प्राकृतभाषायां 'सूतगडं' 'सुत्तगडं' 'सूयगडं' इति त्रीणि नामान्यस्य शास्त्रस्य निर्दिष्टानि, अनुक्रमेणास्य नामत्रयस्य 'सूतकृतं, सूत्रकृतं, सूचाकृतम्' इति त्रयः पर्यायोः संस्कृतभाषायां भवन्ति, सूत्रकृताङ्गचूर्णिकृता चूर्णी वृत्तिकृता शीलाचार्येण च वृत्तौ त्रयाणामप्येतेषां नाम्नामर्थः सम्यक् स्पष्टीकृतः। तथापि 'सूयगड' इति प्राकृतनाम्नैव, 'सूत्रकृतम्' इति संस्कृतनाम्नैव चास्य सर्वत्र प्रसिद्धिः श्वेताम्बरपरंपरायाम् । समवायाङ्गनन्दीसूत्रादिष्वागमशास्त्रेष्वपि 'सूयगड 'नाम्नोल्लेखोऽस्य दृश्यते। 'सूयगड 'शब्दस्य व्युत्पत्त्यर्थोऽन्येध्वपि सूत्रेषु घटते तथापि रूढ्या द्वितीयमेवाङ्गं 'सूयगड '('सूत्रकृत')शब्देनोच्यते इति नन्दीवृत्त्यादौ स्पष्टीकृतम् ।
दिगम्बरपरम्पराँयां सुद्दयडं सूदयडं सूदयदं इति नामत्रयं प्राकृतभाषायामुपलभ्यते, तत्र 'सुह' इति 'सूत्र 'शब्दस्य रूपम् , 'सूद' इत्यपि 'सूत्र'शब्दस्य 'सूत'शब्दस्य वा रूपम् , यड इति यद इति च ‘कृत'शब्दस्य प्राकृत रूपम् । संस्कृतभाषायां तु 'सूत्रकृत'नाम्न एव तत्त्वार्थसूत्रव्याख्यासर्वार्थसिद्धि[१।२०]-राजवार्तिकप्रभृतिग्रन्थेषु सर्वत्रोलेखः।
भाषा-सर्वापि एकादशाङ्गी अर्धमागध्यां भाषायां गणधरभगवद्भिः प्रणीता, अतोऽस्य ग्रन्थस्य अर्धमागधी भाषा। अर्धमागध्यां रचितेष्वपि आगमशास्त्रेषु कालक्रमेण केचिद् भाषायां संस्काराः संजाताः, तथापि आचाराङ्ग-सूत्रकृताङ्गयोस्पलभ्यमाना भाषा अतिप्राचीनेति साम्प्रतकालीना ऐतिह्यविदो वदन्ति ।
सूत्रकृताङ्गस्यार्वाचीनेषु हस्तलिखितादशेषु तकारादीनां स्थाने यकारादीनां प्रयोगा बहुलतया दृश्यन्ते, अस्माभिस्तु प्राचीनहस्तलिखितादर्शानुसारेण प्राचीनाः प्रयोगा अत्र संगृहीताः।
विभागा:-सूत्रकृताङ्गस्य द्वौ मुख्यविभागौ, एतौ च 'श्रुतस्कन्धौ' इति व्यपदिश्यते। तत्र प्रथमे श्रुतस्कन्धे समयादीनि गाथान्तानि षोडश अध्ययनानि, अतो गाथाध्ययनस्य षोडशत्वादयं प्रथमश्रुतस्कन्धो 'गाहासोलसग' (गाथाषोडशक) इति नाम्नापि प्रसिद्धः। द्वितीये श्रुतस्कन्धे पुण्डरीकादीनि नालन्दीयान्तानि सप्त अध्ययनानि, एतानि च महान्ति, अतो 'महज्झयण 'शब्देनाप्यमीषां व्यपदेशः। दृश्यतां पृ० ११८, ११९, १२१ टि० १।
अङ्गेषु प्रविष्टम् , अङ्गभावेन व्यवस्थितमित्यर्थः । यत् पुनरेतस्यैव द्वादशाङ्गात्मकस्य श्रुतपुरुषस्य व्यतिरेकेण स्थितम्-अङ्गबाह्यत्वेन व्यवस्थितं तदनङ्गप्रविष्टम्"-पृ. २०३॥ “गायदुगद्धं तु' इति पूर्वपश्चिमउरः-पृष्टिरूपम्" इति श्रीचन्द्रसूरिविरचिते नन्दीवृत्तिटिप्पनके पृ० १६१॥ १. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ० १ टि० १॥ २. “सोऊण जिणवरमतं गणहारी काउ तक्खओवसमं । अज्झवसाणेण कयं सुत्तमिणं तेण सूयगडं ॥१८॥" इति सूत्रकृताङ्गनिर्युक्त्यनुसारेण 'श्रुतकृतम्' इत्यपि संस्कृते पर्यायोऽभिप्रेतः सम्भवति ॥ ३. द्वादशेऽजे दृष्टिवादेऽपि परिकर्म-सूत्रपूर्वगत-अनुयोग-चूलिकात्मकः पञ्चविधो विभागो वर्तते, “से किं तं दिट्ठिवाए.."से समासओ पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा--परिकम्मे १ सुत्ताई २, पुव्वगए ३, अणुओगे ४, चूलिया ५"-नन्दीसूत्र ९८। बौद्धग्रन्थेष्वपि 'सुत्तपिटकं, सुत्तनिपातो' इति नानी स्तः। अत्रापि 'सूत्र'शब्दो सख्या ग्रन्थविशेषवाचक इति ध्येयम् ॥ ४. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ० २ टि० ४, पृ० ५ टि०२॥ ५. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्थ प्रस्तावना पृ० ३ टि. १॥

Page #62

आमुखम् प्रथमे श्रुतस्कन्धे षोडश अध्ययनानि, द्वितीये तु सप्त, इति सर्वसंख्यया सूत्रकृताङ्गे त्रयोविंशतिरध्ययनानि । एतेषां प्राकृतभाषायां संस्कृतभाषायां चाभिधानानि निम्नोक्तप्रकारेण वर्तन्तेप्राकृतनाम संस्कृतनाम प्राकृतनाम
संस्कृतनाम १ समय समय १४ गंथ
ग्रन्थ २ वेयालिय वैतालीय
१५ आयाणिज आदानीय वैदारिक
संकलित संकलिका ३ उवसमगपरिण्णा उपसर्गपरिज्ञा
जमतीत यमकीय ४ इत्थीपरिण्णा स्त्रीपरिज्ञा
१६ गाहा
गाथा ५ णिरयविभत्ति नरकविभक्ति
१७ पोंडरीय पौण्डरीक ६ महावीरत्थव महावीरस्तव
पुण्डरीक ७ कुसीलपरिभासिय कुशीलपरिभाषित १८ किरियाठाण क्रियास्थान कुसीलपरिभासा कुशीलपरिभाषा
१९ आहारपरिणा आहारपरिज्ञा ८ वीरिय वीर्य
२० पच्चक्खाणकिरिया प्रत्याख्यानक्रिया धर्म
२१ आयारसुत आचारश्रुत १० समाहि समाधि
अणायारसुत अनाचारभुत ११ मग्ग
अणगारसुय अनगारश्रुत १२ समोसरण समवसरण
२२ अद्दइज
आद्रकीय १३ आहत्तहिय याथातथ्य
२३ णालंदइज नालन्दीय अत्र प्रथमेऽध्ययने चत्वार उद्देशकाः, द्वितीये त्रयः, तृतीये चत्वारः, चतुर्थ-पञ्चमयोद्वौं द्वौ, इत्येवं पञ्चानाममध्ययनानां १५ उद्देशकाः, अतस्तावन्त एवोद्देशनकालाः, तावन्त एव च समुद्देशनकालाः। अवशिष्टेषु २२ अध्ययनेषु उद्देशकविभागो नास्ति अतः २२ उद्देशनकालाः, तावन्त एव च समुद्देशनकालाः। अतः सूत्रकृताङ्गे सर्वसंख्यया ३७ उद्देशनकालाः, ३७ समुद्देशनकालाश्चै ।
परिमाणम्-द्वादशाङ्गयाः परिमाणं प्राचीनशास्त्रेषु पदसंख्याद्वारा निर्दिष्टं यथा आचाराङ्गस्य [प्रथमश्रुतस्कन्धमात्रस्यैव] अष्टादश सहस्राणि १८००० पदानि, सूत्रकृताङ्गस्य षट्त्रिंशत् सहस्राणि ३६००० पदानीत्यादि। "इह यत्रार्थोपलब्धिस्तत् पदम्" [नन्दीवृत्तिः हारिभद्री पृ० ७६] इत्यादिका
मार्ग
१. दिगम्बरपरंपराया प्रतिक्रमणत्रयीनामके प्रन्थे " तेवीसाए मुद्दयडज्झाणेसु" इति सूत्रस्य प्रभाचन्द्राचार्यविरचितायां वृत्तौ त्रयोविंशतेरध्ययनानां कश्चित् कथञ्चिन्नाममेदोऽपि दृश्यते, तथाहि तत्र तिस्रो गाथा:
“१ समए, २ वेदालिजे, एत्तो ३ उवसग्ग, ४ इत्थिपरिणामे। ५ णरयंतर, ६ वीरथुदी, ७ कुसीलपरिभास (सि?) ए, ८ वीरिए ॥१॥ ९ धम्मो, य १० अग्ग(आघ?), १२ मग्गे, १२ समोवसरणं, १३ तिकाल, १४ गंथहिदे । १५ भादा(हा)तदित्थ, १६ गाथा, १७ पुंडरीको, १८ किरियठाणे, य ॥२॥ १९ आहारयपरिणामे, २० पच्चक्खाण, २१ अणगारगुणकित्ति। सुद, २२ अत्थ(अद्द ?), २३ णालंदे, सुद्दयउज्झाणाणि तेवीसं ॥३॥"
२. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ० ३ टि. २॥ ३. दृश्यतामाचारागसूत्रस्य प्रस्तावना पृ. ३१टि. १॥४. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ० ३ टि. २॥

Page #63

४८
आमुखम् विविधाः 'पद'शब्दस्य व्याख्या दृश्यन्ते। एवं च ३६००० पदानीति यत् सूत्रकृताङ्गस्य परिमाणं तत् तावच्छास्त्रीय परिमाणम् । ___ सम्प्रति तु ३२ अक्षराणामेकोऽनुष्टुप् श्लोक इति गणनयानेकेषु हस्तलिखितादर्शेषु २१०० श्लोकाः प्रमाणं लिखितं दृश्यते, क्वचित् किञ्चिदधिकमपि दृश्यते, दृश्यतां पृ० २५८ टि० ३, ६, ९।
महापरिज्ञाख्यसप्तमाध्ययनरहितस्य आचाराङ्गप्रथमश्रुतस्कन्धस्य ८०० श्लोकाः प्रमाणमाचारागसूत्रस्य संदी० प्रतौ निर्दिष्टम् , दृश्यतामाचाराङ्गसूत्रे पृ० ४१८ पं० ५, तथा तस्य आमुखे पृ० ५८। सप्तोद्देशकात्मकमहापरिक्षाध्ययनश्लोकसंख्यामीलने तु एतत् प्रमाणमधिकमपि सञ्जायते । एवं च सूत्रकृताङ्गनियुक्तौ “आयाराओ दुगुणमंग” इति यदभिहितं तत् सम्प्रति उपलभ्यमानेन सूत्रकृताङ्गपरिमाणेनापि सुष्ठु संवदत्येव । - रचनाशैली-सूत्रकृताङ्गस्य प्रथमे श्रुतस्कन्धे 'आयाणिज 'पर्यन्तानि पञ्चदशाध्ययनानि पद्यनिबद्धानि, षोडशं गाथाध्ययनं यद्यपि सम्प्रति गद्यरूपं विलोक्यते तथापि 'तत् सामुद्रेण छन्दसा निबद्धम्' इति नियुक्त्यादौ वर्णितम् , पूर्वस्मिन् काले कथञ्चिच्च तद् गीयमानमभूदिति सूत्रकृताङ्गचूादौ वर्णित । “पद्यं गाधासोलसगादि" इत्यपि सूत्रकृताङ्गचूर्णौ [पृ० ४] अभिहितम् ।
द्वितीये श्रुतस्कन्धे पञ्चम-षष्ठे अध्ययने पद्यनिबद्धे, अवशिष्टानि पञ्चाप्यध्ययनानि गद्यनिबद्धानि, केवलं तृतीयाध्ययनान्ते चत्वारि पद्यानि वर्तन्ते।
विषयः-चरणकरणानुयोगः १, धर्मकथानुयोगः २, गणितानुयोगः ३, द्रव्यानुयोगः ४ इति चतुर्विधेष्वनुयोगेषु इह चरण-करणानुयोगेनाधिकार इति सूत्रकृताङ्गचूर्णिकृतामभिप्रायः, इह द्रव्यानुयोगेनाधिकार इति तु वृत्तिकृतां शीलाचार्याणामभिप्रायः। उभयमप्येतदापेक्षिकम् । केषुचिदध्ययनेषु स्व-परसिद्धान्तानां वर्णनमत्र वर्तते, तदपेक्षया द्रव्यानुयोगोऽप्यत्र वर्तते । बहुष्वध्ययनेषु चारित्रशुद्धेर्विचारोऽत्र मुख्यतया वर्तते, तदपेक्षया चरणकरणानुयोगेनाऽत्राधिकार इत्यपि संगच्छते। __सामान्यतोऽस्य सूत्रस्य विषयः समवायाङ्गादिषु ग्रन्थेषु वर्णितः, विशेषतो विषयानुक्रमे विस्तरेण विलोकनीयः। तथापि किञ्चिद् विशिष्याभिधीयते-प्रथमेऽध्ययने पञ्चमहाभूतवादः, एकात्मवादः (आत्माद्वैतवादः), तजीव-तच्छरीरवादः, अकारकवादः आत्मषष्ठ[पञ्चमहाभूतवादः, अफलवादिनः (क्षणिकवादिनो बौद्धाः), नियतिवादः, आज्ञानिकगादः, ज्ञानवादः, भिक्षुसमये (बौद्धमते) अविज्ञोपचितं १ परिज्ञोपचितम् २ ईयापथं ३ स्वप्नान्तिकं ४ च कर्म चयं न गच्छतीति वादः, 'ईश्वरेण कृतमिदं जगत्, प्रधानेन कृतमिदं जगत्' इत्यादयो विविधा जगत्कर्तृत्ववादाः, इत्येवं बहवः परप्रवादाः तेषां च दोषा उपदर्शिताः।
तथाविधायामापदि पुत्रमपि व्यापाद्य तन्मांसभक्षणेऽपि न दोष इति [सू० ५५] बौद्धमतं !दी तदपि दूषितम् [सू० ५६]।
एषु केचिद् वादाः पालित्रिपिटकान्तर्गतेषु दीघनिकाय-मज्झिमनिकायादिबौद्धग्रन्थेषु मनुस्मृत्यादिषु च वैदिकग्रन्थेष्वपि वर्णिता विलोक्यन्ते । विस्तरेण जिज्ञासुभिरस्य सूत्रकृताङ्गस्य तृतीये परिशिष्टे तत्तत्स्थलसत्कं टिप्पणं विलोकनीयम् , प्रस्तावनायापि तत्र तत्र पृ० ७ टि. ४ पृ० ८ टि० २,७, पृ० ११ टि० ३ इत्यादौ विलोकनीयम् । १, २. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ. २१ टि० २। बौद्धेष्वपि गाथात्मको ग्रन्थविभाग आसीत् , दृश्यतामाचाराङ्गसूत्रस्य परिशिष्टम् पृ० ४०२ पं० ११, १४ । बौद्धाचार्येण असङ्गेन श्रावकभूमौ वर्णितं गाथालक्षणं हेमचन्द्राचार्यविरचितछन्दोनुशासननिर्दिष्टं च गाथालक्षणमस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावनायां [पृ. २१ टि० १] विलोकनीयम् ॥ ३. दृश्यतामस्थ सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ० २६ टि० २॥ ४. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ० ११ टि० २॥

Page #64

आमुखम् तृतीयेऽध्ययने चतुर्थ उद्देशके परप्रवादिनां मतेन नमिविदेहि-रामगुप्त-बाहुक-तारागणआसिलदेविल(असितदेवल १)-द्वीपायन-पाराशरादय ऋषयो यथा स्वेन स्वेनाचारेण मुक्तिं गतास्तथा वर्णितम् , एते चानेके ऋषयः 'इसिभासियाई (ऋषिभाषितानि)' इति ग्रन्थे जैनानामपि सम्मताः। 'सुखेन सुखं लभ्यते' इति बौद्धमतमपि वर्णितमस्मिन्नध्ययने। विस्तरार्थिभिस्तृतीये परिशिष्टे [पृ० ३६४-३६५] द्रष्टव्यम् , तथा प्रस्तावनायाम् [पृ० १५ टि० १-५] अपि विलोकनीयम्।
द्वादशेऽभ्ययने समोसरणे (समवसरणे) क्रियावादिनाम् १ अक्रियावादिना २ विनयवादिनाम् ३ अज्ञानवादिना ४ च स्वरूपं वर्णितम् , सापेक्षः क्रियावादश्च सम्यग्वादत्वेन दर्शितः। दृश्यतां तृतीये परिशिष्टे [पृ० ३६७ पं० २१], प्रस्तावनायां [पृ० २१ टि०१-३] च।
सप्तदशेऽध्ययने [द्वितीयश्रुतस्कन्धे प्रथमेऽध्ययने] पौण्डरीके तजीव-तच्छरीरवादिनां पञ्चमहाभूतवादिनाम् आत्मषष्ठपञ्चमहाभूतवादिनाम् ईश्वरकारणिकानां नियतिवादिनां च मतानि किञ्चिद्विस्तरेण वर्णितानि। गन्थान्तरैः सह तुलना तृतीये परिशिष्टे [पृ० ३६८-३६९] विलोकनीया।
द्वाविंशे [द्वितीयश्रुतस्कन्धे षष्ठे]ऽध्ययने आर्द्रकुमारस्य गोशालकादिभिः सह यो वादो जातस्तस्य वर्णनं वर्तते। अस्मिंश्च प्रसङ्गे गोशालक-बौद्ध भिक्षु-ब्रह्मप्रति-त्रिदण्डि-हस्तितापसानां मतानि वर्णितानि।
त्रयोविंशे [द्वितीयश्रुतस्कन्वे सप्तमे]ऽध्ययने भगवतो गौतमस्वामिनः श्रीपार्श्वनाथसन्तानीयेन उदकेन पेढालपुत्रेण सह य आलापो जातस्तस्य वर्णनं वर्तते।
इत्येवं विविधाः स्व-परसमयविचाराः सूत्रकृताङ्गे दृश्यन्ते।
पाउपरम्परा-भगवतो महावीरस्य शिष्या 'गौतमादयः सर्वेऽपि गणधरा द्वादशाङ्गी प्रेणीतवन्तः। भगवतो महावीरस्य एकादश गुणधराः, गणास्तु नवैव, इति द्वादशाझ्या नव वाचना बभूवुः। नवस्वपि वाचनासु द्वादशाङ्गी अर्थत एकरूपैवासीदित्यत्र न मतभेदः। किन्तु सर्वा अपि वाचनाः सूत्रत एकरूपा न वेत्यत्र विप्रतिपत्तिः। 'अर्थत एकरूपत्वेऽपि सूत्रतो नवसु वाचनासु नवविधा द्वादशाङ्गी अभूत्' इत्येके। “एवं ता भगवता अत्थो कहितो। ताहे भगवंतो एगपासे सुत्तं करेंति, तं अक्खरेहिं पदेहि वंजणेहिं सम" [आवश्यकचूर्णि पृ० ३३७] इति आवश्यकचूर्ण्यनुसारेण तु सूत्रतोऽपि सर्वेषां गणधराणां द्वादशाङ्गी एकरूपाऽऽसीदिति प्रतीयते।
पञ्चमगणधरस्य भगवतः सुधर्मस्वामिनो दीर्घायुष्कत्वात् सर्वेऽप्यन्ये गणधराः स्व-स्वशिष्यगण तस्मै समर्प्य निर्वाणमासादयामासुः। अतो भगवतो महावीरस्य शासने शिष्यपरम्परायां प्रवर्तमाना द्वादशाङ्गी सुधर्मस्वामिद्वारैव प्रवृत्ता, अतोऽस्माकं वाचना सुधर्मस्वामिसत्का इत्यत्र न कोऽपि विवादः।
भगवतो महावीरात् १६० वर्षेषु गतेषु चतुर्दशपूर्वधरस्य भगवतो भद्रबाहुस्वामिनः समये द्वादशवर्षीयदुर्भिक्षवशाद् द्वादशाङ्गया अनेकेंऽशा विस्मृता साधुभिः, अतः पाटलिपुत्रे श्रमणसङ्घो मीलितः, तत्र च यस्य समीपे यदङ्गाध्ययनोद्देशकाद्यविस्मृतमासीत् तत् तत आदाय एकादशाङ्गयाः संघटनं
१. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ० २९ ॥ २. भगवतो महावीरस्य सकाशादिन्द्रभूतिना गौतमस्वामिना अर्थमधिगम्य द्वादशाशी प्रणीता, तदनन्तरं गौतमस्वामिना पञ्चमगणधराय भगवते सुधर्मस्वामिने व्याख्याय अभिहिता इत्यपि धवला-जयधवलादिषु दिगम्बराणां ग्रन्थेषु विलोक्यते । दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ० २९ टि० २॥ ३. दृश्यतामस्य सुत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ. २८ पं० ८ ॥ ४. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ० २८ टि० १॥ ५. “एवं तावद् भगवता अर्थः कथितः। तदा भगवन्तः एकपार्श्वे सूत्रं कुर्वन्ति, तत् अक्षरैः पदैव्यंजनैः समम् ॥" ६. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ० २९ पं० ७-१०; तथा आचारागसूत्रस्य पञ्चमं परिशिष्टं पृ० ४०१॥ ७. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ० २८ टि० २॥

Page #65

आमुखम् श्रमगसङ्घन विहितम्। द्वादशाङ्गस्य दृष्टिवादस्याध्ययनार्थ तु स्थूलभद्रादयो मुनयो नेपालदेशमार्गस्थस्य भद्रबाहुस्वामिनोऽन्तिकं गताः। सुधर्मस्वामिनः पश्चात् प्रथमोऽयं वाचनोद्धारः शास्त्रेषु श्रूयते ।'
भगवतो महावीरस्वामिनो निर्वाणात् ८२७ वर्षेषु गतेषु पुनरपि द्वादशवार्षिकदुर्भिक्षवशात् साधूनां पूर्वाधीतं श्रुतज्ञानं खण्डखण्डीभूतम् , अतो दुर्भिक्षावसाने मथुरायाम् आर्यस्कन्दिलाचार्यसन्निधौ वलभ्यां च नागार्जुनाचार्यसन्निधौ पुनरपि श्रमणसङ्घन एकत्रीभूय कालिकश्रुतं संघटितम् । किन्तु परस्परं क्वचित् क्वचिद् वाचनाभेदः संजातः। द्वयोरपि आचार्ययोः ततः परं परस्परं मीलनं कदाचिदपि न जातमिति तथैव वाचनाभेदोऽवस्थितः। मथुरायां जाता वाचना माथुरी इति भण्यते, या तु वलभ्यां नागार्जुनाचार्यसन्निधौ वाचना प्रवृत्ता सा 'नागार्जुनीया' इति गीयते।
माथुर-नागार्जुनीयवाचनयोर्मध्ये यः पाठभेदः संजातस्तस्य कतिपया उल्लेखा आचाराङ्गचूर्णिसूत्रकृताङ्गचूर्णि-शीलाचार्यविरचितवृत्ति-उत्तराध्ययनचूर्णि-दशवैकालिकचूर्णिषु दृश्यन्ते। चाराङ्गचूर्णी पञ्चदशकृत्वः शीलाचार्यविरचितवृत्तौ च दशकृत्वो नागार्जुनीयवाचनागतानां पाठभेदानां नामग्राहमुल्लेखो दृश्यते। सूत्रकृताङ्गस्य चूर्णौ त्रयोदशकृत्वः शीलाचार्यविरचितवृत्तौ तु चतुर्वेव स्थानेषु नागार्जुनीयवाचनागताः पाठभेदा निर्दिष्टाः। भगवतो महावीरस्वामिनो निर्वाणात् ९८० वर्षे वलभीपुरे देवर्धिगणिक्षमाश्रमणप्रमुखसंघेन आगमग्रन्थाः पुस्तकेषु लिखिताः। देवर्धिगणिक्षमाश्रमणाः माथुरसंघस्य युगप्रधानाचार्या माथुरवाचनानुयायिनश्च। अतः पुस्तकलेखनसमये माथुरी वाचना तैः प्रामुख्येनानुसृता इति साम्प्रतकालीना विद्वांसः संभावयन्ति। तेषामभिप्रायेण सम्प्रति प्रवर्तमाना आचाराङ्ग-सूत्रकृताङ्गादीनां बहूनामागमग्रन्थानां पाठपरम्परा माथुरी वाचनामनुसरति।।
देवर्धिगणिक्षमाश्रमणप्रमुखसंवेन वलभीपुर्यो पुस्तकेषु लिखितायामपि आगमवाचनायां कालान्तरेण बहवः पाठभेदाः सञ्जाता इति संभाव्यते। यतः चूर्णिषु वृत्तिषु च तत्र तत्र बहवः पाठभेदा निर्दिष्टाः। किञ्च, आचाराङ्ग-सूत्रकृताङ्गचूर्णिकृतां समक्षं या पाठपरम्परा आसीत् ततोऽपि अनेकेषु स्थानेषु अल्पीयसा भूयसा वांशेन भिन्ना पाठपरम्परा वृत्तिकृतां शीलाचार्याणां समक्षमासीत् , अत एव शीलाचार्यैः “न च टीका(चूर्णि)संवाद्यकोऽप्यस्माभिरादर्शः समुपलब्धः" इत्यादिना स्वकीयं मानसिक कष्टं सूत्रकृताङ्गवृत्तौ [पृ० ३३६] स्पष्टमेवावेदितम् , दृश्यतां पृ० १८७ टि० ९। अत्र प्रथमे श्रुतस्कन्धे चूर्णिकृतां वृत्तिकृतां च समक्षं विद्यमानयोः पाठपरंपरयोः क्वचित् क्वचित् स्वल्पो भेदः। द्वितीयश्रुतस्कन्धे तु बहुषु स्थलेषु
1. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ० ३० टि० १॥ २. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ.३०टि०२ पृ. ३१ टि०१॥३. दृश्यतामाचाराङ्गसूत्रे पृ०२१ टि. १,८, पृ० ३३ टि. १०, पृ० ३५ टि० १३, पृ० ४० टि० १२, पृ० ४६ टि. १, पृ० ४७ टि० २, पृ० ६० टि. १, पृ० ६३ टि० ११, पृ० ६४ टि. १, पृ० ६६ टि. १०, पृ० ६७ टि० ६, पृ. ६८ टि. १८, पृ० ८४ टि० ५, पृ० ९० टि० १०, पृ० ९४ टि० १०॥ ४. दृश्यतामाचाराङ्गसूत्रे पृ० २१ टि. १, ८, पृ० ३५ टि. १३, पृ० ४० टि० १२, पृ० ४६ टि० १, पृ. ४७ टि० २, पृ. ६. टि. १, पृ० ६३ टि० ११, पृ० ६६ टि. १०, पृ० ६७ टि० ६, पृ० ९० टि० १०॥ ५. दृश्यतामस्मिन् ग्रन्थे पृ० ११टि० १२, पृ० १६ टि० ७, पृ० २१ टि० १९, पृ० २२ टि० ८, पृ० १९१ टि० ८, पृ० १९४ टि.७, पृ० १९५टि०४, ९, पृ० २१२ टि०४.प्र. २४० टि. १७. २३. पृ० २४५ टि० १५, पृ० २५४ टि. १६॥ ६. दृश्यतामस्मिन् ग्रन्थे पृ० २१ टि० १९, पृ० २२ टि. ८, पृ० १९४ टि. ७, पृ० २१२ टि. ४॥ ७. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ. ३१ टि.३॥ ८. दृश्यतामाचाराङ्गसूत्रस्य प्रस्तावना पृ०४६-४७॥ ९. दृश्यतामाचारागसूत्रस्य प्रस्तावनायां पृ०३३३५, आमुखे पृ० ५८॥ १०. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ० ३२ पं० १४ ॥

Page #66

आमुखम् भूयान् पाठभेदो विलोक्यते, एतच्च तत्र तत्र निर्दिष्टेभ्यष्टिप्पणेभ्योऽवसेयम् , दृश्यतां पृ० १२७ टि. २६, पृ० १४० टि० १, पृ० १५० टि० १६, पृ० २३६ टि० ३, ८, पृ० २४१ टि० १३ इत्यादि । __ सम्प्रति या पाठपरंपरा सूत्रकृताङ्गस्य हस्तलिखितादर्शेषूपलभ्यते सा वृत्तिकृदनुसृतपाठपरंपरया प्रायशः संवदति, क्वचित् क्वचिच्चूर्णिकृदनुसृताः पाठा अप्युपलभ्यन्ते तत्र। खं १ आदर्थे चूर्णिकृदनुसृता बहवः पाठा उपलभ्यन्ते। अस्माभिः वृत्त्यध्येतॄणां सौकर्याय वृत्तिकृदनुसृताः पाठाःप्रामुख्येन मूले उपन्यस्ताः, अपरे पाठभेदा अधस्ताट्टिप्पणेषु दर्शिताः, क्वचित् क्वचिच्चूर्णिकृदनुसृता अपि पाठा मूले उपन्यस्ता इति ध्येयम् _योपनीयसंवे दिगम्बरसंघे वा सूत्रकृताङ्गस्य काचित् किञ्चिद् विभिन्ना पाठपरंपरा आसीदित्यपि प्रतीयते दृश्यतां १५० टि० २।
सूत्रकृताङ्गस्यास्य संशोधने सूत्रकृताङ्गचूर्णि-सूत्रकृताङ्गवृत्त्यावश्यकचूर्णादयोऽनेके ग्रन्था उपयुक्ताः, तेभ्यश्चानेके पाठाष्टिप्पणेषु तत्र तत्रोद्धताः, अत्रोद्धतेषु पाठेषु मुद्रितग्रन्थेभ्यो यत्र भेदो दृश्यते तत्र व्यामोहो न विधेयः, यत एते भिन्ना विशिष्टाः पाठा आ० प्र० मुनिराजश्री पुण्यविजयजीमहोदयसंगृहीतप्राचीन तरहस्तलिखितग्रन्थस्थपाठभेदानुसारेण तत्र तत्रास्माभिर्निर्दिष्टाः। उपलब्धपाठस्थाने ये पाठाः शुद्धाः शुद्धतरा वा अस्माभिः संभावितास्ते पाठाः ( ) एतादृशकोष्ठकमध्येऽत्र निवेशिताः। ये तु पाठा 'आवश्यकाः' इति विभाव्य अस्माभिः संपूरितास्ते [ ] एतादृशकोष्ठकमध्ये एतद्न्थसशोधनावसरेऽस्मिन् ग्रन्थे निवेशिता अस्माभिः।
परिशिष्टानि-अत्र त्रीणि परिशिष्टानि संयोजितानि । तत्र. तृतीये परिशिष्ट तेषु तेषु स्थलेषु कतिपयानि विशिष्टानि टिप्पणानि वर्तन्ते। तत्र च जैन-बौद्ध-उपनिषद्-महाभारत-भागवत-वायुपुराण. मनस्मत्यादिभिर्बहभिम्रन्थैः सह तत्तदंशानां विस्तरेण तुलना दर्शिता, क्वचित् परस्परं तुलनापि दशिता, द्वितीयवैतालीयाद्यध्ययनेषु मुद्रितपाठापेक्षया ये पाठाः छन्दोऽपेक्षया समीचीनतरा अस्मद्दष्टिपथमायातास्तेऽपि तत्र तत्र दर्शिताः, अस्माकमनवधानादिना अशुद्धानां मुद्रितानां केषाञ्चित् पाठानां स्थाने शुद्धपाठा अपि तत्र तत्र दर्शिताः, अतः पिपठिषुभिर्बहुविषयगर्भितं सम्यगिर्द तृतीयं परिशिष्टमुपयोज्यम् ।
शुद्धि-वृद्धिपत्रकमपि सम्यगुपयुज्यैवाध्येतव्योऽयं ग्रन्थः।। व्याख्याः -सूत्रकृताङ्गस्य सम्प्रति उपलभ्यमानासु व्याख्यासु चतुर्दशपूर्वविदा भगवता भद्रबाहुस्वामिना प्राकृतभाषायां विरचिता नियुक्ति प्राचीनतमा व्याख्या।
ततः परं सूत्रकृताङ्गचूर्णिरुपलभ्यते, संस्कृतमिश्रितप्राकृतभाषानिबद्धा इयम् अतिप्राचीना सूत्रनियुक्तिव्याख्या। 'ऋषभदेवजी केसरीमलजी, रतलाम' इत्यनया संस्थया प्रकाशिता सूत्रकृताङ्गचूर्णिरतीव अशुद्धा, एतदपेक्षया मुनिराजश्रीपुण्यविजयजीमहोदयसंशोधिता' चूर्णिः सम्यक् शुद्धा; अस्माभिरियमुपयुक्तात्र टिप्पणादौ। अस्यां चूर्णी [पृ. १६] “अणुत्तर-नाण-दंसणधरो, एतेण एकत्वं णाण-दंसणाण ख्यापितं भवति" [२।४।२२] इत्युल्लेखो दृश्यते, तदनुसारेण चूर्णिकृतः सिद्धसेनदिवाकराचार्यमतानुयायिन इति प्रतिभाति । ७६० तमसूत्रस्य चूर्णौ “अत्र दुसगणिक्षमाश्रमणशिष्यभदियाँचार्या ब्रुवते" [पृ० ४०५] इत्युल्लेखोऽपि दृश्यते । १. मूलाराधनावृत्तौ सूत्रकृतात उद्धृतः पाठो दृश्यते। अयं च मूलाराधनापन्थो यद्यपि दिगम्बरसंघे सम्प्रति बहुमतः, किन्तु तस्य रचयितारो व्याख्यातारो वा यापनीयसंघानुयायिन आसन्निति अस्माभिः संभाव्यते, दृश्यता स्त्रीनिर्वाण-केवलिभुक्तिप्रकरणप्रस्तावना ॥ २. अस्याः केवलं प्रथमः श्रुतस्कन्धः Prakrit Text Society द्वारा प्रकाशितः। द्वितीयस्तु सम्प्रति हस्तलिखित एव ॥ ३. तुलना"भदियायरिओवएसेणं भिन्नरूवा एकका दससहेण संगिहीया भवन्ति"-अगस्त्यसिंह विरचिता दशवैकालिकचूर्णिः पृ० ३॥

Page #67

आमुखम् ___ ततः परं शीलाचार्यैः संस्कृतभाषायां विरचिता महती वृत्तिरुपलभ्यते । इमामेव महतीं वृत्ति प्राधान्येन उपजीव्य कालान्तरेऽन्यैर्विरचिता दीपिकादयोऽनेकाः संक्षिप्ता वृत्तयोऽपि उपलभ्यन्ते। अत्र 'वृत्ति' शब्देन इयमेव महती वृत्तिः तत्र तत्रास्माभिर्विवक्षिता, 'वृत्तिकार'शब्देनापि शीलाचार्या एव विवक्षिताः।
शीलाचार्याणामेव शीलाङ्काचार्यनाम्ना प्रसिद्धिः। स्वयमेव तैः 'शीलाचार्य'नाम्नैव स्वनिर्देशस्तत्र तत्र विहित इति अस्माभिरपि 'शीलाचार्य 'नाम्ना अत्र तेषु तेषु स्थानेषु निर्देशो विहितः। एभिरेवाचार्यैराचारागसूत्रस्य वृत्तिर्विरचिता, सा च ७८४ शकसंवत्सरे [= विक्रमसंवत् . ९१८] विरचिता इत्येकत्र हस्तलिखितादर्श उल्लेखः, अन्यत्र तु ७९८ शकसंवत्सरे [= विक्रमसंवत् ९३२] विरचिता इत्युल्लेखः। अत्रार्थे आचारागसूत्रस्य प्रस्तावना पृ० ४९, आमुखं पृ० ५९, स्त्रीनिर्वाण केवलिभुक्तिप्रकरणप्रस्तावना पृ० 16, 23 इत्यत्र च जिज्ञासुभिर्विलोकनीयम् ।
प्रतयः-अस्य सूत्रकृताङ्गस्य संशोधने आधारभूतानां प्रतीनां स्वरूपं संक्षेपत ईदृशम्खं१ = श्रीशान्तिनाथतालपत्रीयजैनज्ञानभंडार(खंभात)सत्का प्रतिः। Catalogue of Palm
leaf Manuscripts in the śāntinātha Jaina Bhandar, Cambay, Part One, Gaekwad's Oriental Series, Baroda, No. 135 इत्येतदनुसारेण अस्याः क्रमाङ्कः ६ वर्तते। ३१.७॥४२.२॥ Inches अस्याः प्रमाणम् । अत्र ४२९ पत्राणि । तत्र १-३६३ पत्रेषु शीलाचार्यविरचिता सूत्रकृताङ्गवृत्तिः, ३६४-३७१A पत्रेषु सूत्रकृताङ्गनियुक्तिः, ३७१ B-४२९ पत्रेषु सूत्रकृताङ्गसूत्रम् । विक्रमसंवत् १३२७ वर्षे भाद्रपद
वदि ५ रवौ वीजापुरनगरेऽस्या लेखनं समाप्तम् । खं२ = इयमपि उपरिनिर्दिष्टशान्तिनाथतालपत्रीयजैनशानभंडारसत्का प्रतिः। अस्या क्रमाङ्कः ७
वर्तते। अस्या दैर्ध्यायामौ ३०.७"४२.२" Inch प्रमितौ। अत्र ४६३ पत्राणि । तत्र १-६४ • पत्रेषु सूत्रकृताङ्गसूत्रं वर्तते, ६५-७२ पत्रेषु सूत्रकृताङ्गनियुक्तिः, ७३-४६३ पत्रेषु सूत्रकृताङ्गवृत्तिवर्तते। अन्ते दीर्घा लेखकप्रशस्तिर्वर्तते । विक्रमसंवत् १३४९ वर्षे दयावटग्रामेऽस्या लेखनं
समाप्तमें। पा०=संघवीपाडाजैनज्ञानभंडार (पाटण) सत्केयं प्रतिः। सम्प्रति श्रीहेमचन्द्राचार्यजैनज्ञानमन्दिरे पाटणनगरे वर्तते। तत्रस्थसूच्यनुसारेण अस्याः क्रमाङ्कः ३१ (३) वर्तते। Catalogue of the Palmleaf Mss. in the Patan Bhandara, Gaekwad's Oriental Series, Baroda No. 76 इति सूचौ तु ३९७ (१-२) क्रमाङ्कः। अत्र १-५४ पत्राणि। तत्र १-४८ पत्रेषु सूत्रकृताङ्गसूत्रम् , ४८-५४ पत्रेषु सूत्रकृताङ्गनियुक्तिः। विक्रमसंवत् १४६८ वर्षे पत्तन (पाटण) नगरे लिखितेयं प्रतिः।
इमास्तिस्रस्तालपत्रोपरि लिखिताः प्रतयः। अथ कागदपत्रोपरि लिखिताश्चत्वारः प्रतयःपु१ = लालभाई दलपतभाई भारतीयसंस्कृतिविद्यामन्दिर(अहमदाबाद)सत्का मुनिराजश्रीपुण्य
विजयजीमहोदयकृतसंग्रहान्तर्गता प्रतिः। सूच्यनुसारेणास्याः क्रमाङ्कः ८४०२। पत्राणि ४८।
विक्रमसंवत् १७१४ वर्षे नवानगरे (जामनगरे) लिखितेयम् । पु२= इयमपि उपरिनिर्दिष्टसंग्रहान्तर्गतैव, क्रमाङ्कस्त्वस्याः ८३६३ । पत्राणि ३९ । लिप्यनुसारेण
वैक्रमे षोडशे शतके लिखितेयं भाति ।
१. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ०३८ पं० १२॥ २. दृश्यतामस्य सूत्रकृताङ्गस्य प्रस्तावना पृ० ३८ टि. २ पृ. ३९ टि.॥

Page #68

आमुखम्
५३
.
ला=इयमपि उपरिनिर्दिष्टला००विद्यामन्दिरसत्का। अस्याः क्रमाङ्कः १४५२८ । पत्राणि ३९।
इयमपि वैक्रमे षोडशे शतके लिखिता भाति ।' सं०=अहमदाबादनगरे ‘हाजापटेलनी पोळ, संवेगीनो उपाश्रय' इत्यत्र जैनज्ञानभंडारे विद्यमानेयं
प्रतिः। तत्रस्थसूचिपत्रानुसारेण क्रमाङ्कः ३६७४ अस्ति । पत्राणि ३५२। अस्यां प्रतौ मध्ये सूत्रकृताङ्गसूत्रं लिखितम् , उपरि अधस्ताच्च शीलाचार्यविरचिता टीका लिखिता। इयं प्रतिर्वैक्रमे षोडशे सप्तदशे वा शतके लिखिता भाति ।
इत्येवं सप्त हस्तलिखिता आदर्शा अस्य संशोधने उपयुक्ताः। मु० = आगमोदयसमित्या विक्रमसंवत् १९७३ (1917 A. D.) वर्षे प्रकाशिता शीलाचार्यविरचित
वृत्तियुक्तेयं प्रतिः। अस्या विशेषत उपयोगो द्वितीयश्रुतस्कन्धस्य टिप्पणेष्वेव पाठान्तरनिर्देशार्थ तेषु तेषु स्थलविशेषेषु अस्माभिर्विहितः। मु०प्रतेराधारभूताः के हस्तलिखितादर्शा इति तु वयं न किमपि जानीमः। न च मु०प्रतावपि किञ्चिन्निर्दिष्टम् । मु० प्रतावनेकेऽशुद्धपाठा अशुद्धाश्च
पदच्छेदा दृश्यन्ते। खं१, २ प्रती अस्माभिः स्वयं न दृष्टे, किन्तु मुनिराजश्रीपुण्यविजयजीमहाभागैः खं १,२ प्रतिस्था ये पाठभेदाः संग्रहीतास्तेषामेवोपयोगो विहितोऽस्माभिः। एते च पाठभेदा वारत्रयं संग्रहीता भिन्नभिन्नकाले, तत्र च लेखकप्रमादादिना क्वचिद् भेदो दृश्यते तथापि ते प्रायश एकरूपा एव। पा० प्रतिः प्रथमश्रुतस्कन्धमुद्रणानन्तरमस्माभिर्लब्धा, अतो द्वितीयश्रुतस्कन्धे एव तस्या उपयोगो विहितः। सं० प्रतिरपि क्वचित् क्वचिद् विशिष्टस्थलेष्वेवोपयुक्ता।
धन्यवादः-अस्या जैनागमग्रन्थमालायाः प्रकाशने बीजरूपाः प्राणभूताश्च स्व० आगमप्रभाकरमुनिराजश्री पुण्यविजयजीमहाभागाः। अस्य संशोधनायोपयोगिनी प्रायः सर्वापि सामग्री महता परिश्रमेण तैरेव संगृहीता। __ अहमदाबादनगरे लालभाई-दलपतभाई-भारतीयसंस्कृतिविद्यामन्दिरे विद्यमानेयं सामग्री तत्रत्यभूतपूर्वनियामकैः ‘पं० दलसुखभाई मालवणिया' महोदयैर्महता सौजन्येन प्रदत्ता, विविधसूचनादिभिश्चापि साहायकमनुष्ठितम् ।
मु. प्रतेः सम्पादकैः स्व० आगमोद्धारकसागरानन्दसूरिभिर्महता महता परिश्रमेण जैनागमादि' विशालग्रन्थराशेः संशोधनं प्रकाशनं च विधाय महानुपकारो विहितः ।
पा० प्रतिः संघवीपाडाभंडार(पाटण)स्य व्यवस्थापकानां 'स्व० सेवन्तिलाल छोटालाल पटवा' इत्येतेषां पुत्राणां सौजन्यालब्धा।
सं० प्रतिः तद्वयवस्थापकानां 'स्व० शेठ मयाभाई सांकळचंद' इत्येतेषां सुपुत्राणां 'नरोत्तमभाई' तथा 'कल्याणभाई' महाशयानां सौजन्याल्लब्धा।
मौजमुद्रणालयस्याधिपतिभिः कार्यवाहकैश्च परमेण सौजन्येन मुद्रितोऽयं ग्रन्थः। सीसकाक्षरसंयोजक (कंपोझीटर) वर्गेणापि महता श्रमेण कष्टेन च मुद्रणकार्यमिदं पारं प्रापितम्। ___ श्रीमहावीरजैनविद्यालयस्य कार्यवाहकमहानुभावैर्जिनागमेषु परमभक्त्याङ्गीकृतमिदं विपुलधनव्ययादिसाध्यं जैनागमानां प्रकाशनकार्यम् । तैरेव चैतत्संशोधनद्वारा जिनवचनाराधनाया अवसरो मह्यं प्रदत्तः। __ श्रीमहावीरजैन विद्यालयस्य महामात्रैः 'श्री कान्तिभाई डाह्याभाई कोरा' इत्येभिर्महानुभावैः सर्वापीय मुद्रण-प्रकाशनादिकार्यव्यवस्था महत्या श्रुतभक्त्या परमेण सौजन्येन कौशल्येन च विहिता।
१. अस्याः प्रतेरन्ते लिखिता दीर्घा प्रशस्तिः प्रस्तावनायां पृ० ४० टि० ] विलोकनीया ॥ २. आसा सप्तानामपि प्रनीनामन्ते विद्यमाना उल्लेखा अस्य सूत्रकृतास्यान्ते [पृ० २५८] टिप्पणेषु विलोकनीयाः ॥

Page #69

आमुखम् विनेयेन मुनिश्रीधर्मचन्द्रविजयेन परिशिष्टविधान-प्रग्मुद्रितपत्र (प्रुफ)पठनादिविविधकार्येषु अनवरत साहायकं भक्तिपूर्णचेतसाऽनुष्ठितम् । एवमस्य संशोधनादौ विविधैः प्रकारैरुपकारिणः सर्वेऽपि महानुभावा अनेकशो धन्यवादमर्हन्ति ।
देव-गुरुचरणप्रणिपातपूर्वकं प्रभुपूजनम् परमकृपालूनां परमेश्वराणां देवाधिदेवश्रीशङ्गेश्वरपार्श्वनाथप्रभूणां परमोपकारिणां पूज्यपादानां पितृचरणानां सद्गुरुदेवानां मुनिराजश्रीभुवनविजयजीमहाराजानां च कृपया साहायाच्चैव कार्यमिदं सम्पन्नमिति तेषां चरणेषु अनन्तशः प्रणिपातं विधाय देवाधिदेवश्रीशखेश्वरपार्श्वनाथप्रभूणां करकमलेऽद्य भक्तिभरनिर्भरेण चेतसा पुष्परूपमेनं ग्रन्थं निधाय अनन्तशः प्रणिपातपूर्वकं श्रीपार्श्वनाथप्रभुनिर्वाणकल्याणकदिने
श्रीशङ्खश्वरपार्श्व महयाम्येतेन कुसुमेन । विक्रमसम्वत् २०३३
__-इत्यावेदयति प्रभुपार्श्वनाथनिर्वाणकल्याणकदिनम् । पूज्यपादाचार्यमहाराजश्रीमद्विजयसिद्धिसूरीश्वरपट्टालङ्कार(द्वितीयश्रावणस्य शुक्लाष्टमी)
पूज्यपादाचार्यमहाराजश्रीमद्विजयमेधसूरीश्वरशिष्यवाव (जिल्ला-बनासकांठा)
__पूज्यपादमुनिराजश्रीभुवनविजयान्तेवासी
मुनि जम्बूविजयः

Page #70

FOREWORD
By the grace of Supreme Soul and spiritual teachers I am able to present before the lovers of Jaina Āgamas the critical edition of the Sūtrakrtāngasūtra, the second of the twelve Anga works. While preparing this critical edition, I utilized many old manuscripts and scrutinized various readings yielded by them.
After having attained omniscience Lord Mahāvīra (= Vardhamāna) commenced preaching Religion. At Apăpă town in Mahasena Grove he delivered his first sermon. Closely following his preachings, Indrabhūti Gautama and others, the direct principal disciples of his, composed twelve Angasūtras. They are as follows:
Prakrit Title 1. Āyāro 2. Sūyagado 3. Thānań 4. Samavão 5. Viyahapannatti2 6. Ņāyādhammakahão8 7. Uvāsagadasão 8. Astagadadasão 9. Anuttarovavāiyadasão 10. Panhåvägaranaim 11. Vivāgasuyamo 12. Diţthivão
Sanskrit Title Ācārah Sūtrakrtam Sthanam Samavāyaḥ Vyākhyāprajñaptih Jñatadharmakathän Upāsakadaśah AntakȚddaśāḥ Anuttaraupapātikadaśāḥ Praśnavyākaranam Vipäkaśrutam? 8D?stivādaho
1. Titles given here are according to the Nandisūtra. 2. It is also known by the title 'Bhagavati'. 3. The reading "nähadhammakahā' is available in the Digambara works like
the Jayadhavalā (p. 114). This title occurs in the Tattvärthabhāşya (I. 20). But in the Haribhadriya Vștti on the Nandisutra and other works, the title Iñatādharmakathah'
is mentioned. 5. In the Jayadhavalā (p. 119), etc., we come across the title 'Panha
vayaranam'. 6. In the Jayadhavală (p. 120), etc., there occurs the title 'Vivāgasuttam'. 7. The Tattvārthabhāşya (I. 20), etc., mention the title 'Vipākasūtram'. 8. In the Tattvārthabhāşya (I. 20) there occurs the title 'Drstipāta'. 9. The twelfth Angasūtra entitled 'Drsţivada' has been lost to us since
long. But when it was extant it was as vast as an ocean. It had five divisions, viz., (1) Parikarma, (2) Sūtrāni, (3) Pūrvagatam, (4) Cülikā, and (5) Prathamānuyoga. Among these five divisions, the Pūrvagata division contained fourteen Purvas beginning with Utpadapūrva ; each succeeding Pūrva was more extensive than the immediately preceding one.
dividere
ive winning

Page #71

56
FOREWORD
In the Scriptures, 10 the Dvadasängi is also designated by the term 'ganipitaka'. As the twelve Āgamas, viz. the Acāra, the Sütrakrta, the Sthāna, etc., are conceived as parts of the body of the Srutapuruşa, 11 they are called 'Anga' sūtras, as for example, 1. the Acārăngasūtra, 2. the SūtrakȚtängasūtra, 3. the Sthānāngasūtra, etc. And the Sūtrakstāngasūtra is accorded the second place in the Dvidaśāngi (a group of twelve Anga works).
Title : In the Niryukti commentary on the Sūtrakrtänga, composed by Bhadrabāhusvāmī who was proficient in fourteen Pūrvas12, three Prakrit titles are indicated. They are: "Sūtagadam', 'Suttagadań' and 'Sūyagadam. The Sanskrit renderings of these titles are 'sūtakrtam', 'sūtrakrtam', 'sūcākrtam' respectively.13 The author of the Cūrņi and Śīlācārya, the author of the Vștti, have rightly and clearly explained their meanings. But in the Svetāmbara tradition the Prakrit title "Sūyagada' and the Sanskrit title "Sūtrakrtam' are prevalent. The title "Sūyagada' is found mentioned in the Agamas, viz. the Samavāyānga, the Nandisūtra, etc. Though the etymological meaning of the word 'sūyagada' is applicable to other Anga sūtras too, by convention the word 'sūyagada' (sūtrakrta) denotes the second Angasutra only. This is clearly stated in the Nandīvrtti etc.14
10. This title occurs in the Nandisutra, etc. 11. "Pāyadugar 2 jamghorū 2 + 2 gātadugaddham 2 tu do ya bāhuyo 2
gīvā 1 siram 1 ca puriso bārasa-argo suyavisittho //-1//" This gathā is found in the Nandicūrņi (p. 67). It also occurs in Haribhadra's Vrtti on the Nandisutra (p. 69), the only difference being the variant 'gātadduyagam'. Malayagiri's explanation of this gathā is : "iha puruşasya dvādaśa angāni bhavanti, tadyatha - dvau padau, dve janghe, dve ūruņi, dve gātrārdhe, dvau bahu, griva siraś ca / evam śrutarūpasyāpi paramapuruşasya ācārādini dvādaśa angani kramena veditavyāni /... śrutapuruşasya angeşu praviştam angabhāvena vyavasthitam ity arthan / yat punar etasyaiva dvādaśāngātmakasya śrutapuruşasya vyatirekena sthitam - angabahyatvena vyavasthitam tad anangapraviştam"-p. 203. Śricandrasuri in his Nandițippaņaka writes: "gāyadugaddham tu iti
pūrva-paścimorahprsthirūpam" (p. 161). 12. Refer to the Prastāvanā to the present edition of the Sūtrakstanga,
p. 1, fn. 1. 13. According to the Sūtrakrtānganiryuktigăthā, viz., "soūna jinavaramatam
ganahāri kau takkhaovasamanajjhavasāmena kayaṁ suttamiņam tena sūyagadam || 18 ||” the Sanskrit rendering 'śrutakstam' or śrutvā kệtam' is also possibly intended. Even the twelfth Anga Drstivāda had five divisions, viz., Parikarma, Sutra, Purvagata, Anuyoga and Culikā. "Se kim tam ditthivãe? se samāsao pamcavihe pannatte, tam jahā 1. Parikamme, 2. Suttăim, 3. Puvvagae, 4. Aņuoge, 5. Cūliya" - Nandisūtra 98. Even in the Buddhist works there occur titles 'Suttapiţakam, Suttanipato'. It is to be noted that here the term 'sutra' is conventionally used to denote a particular book (grantha).

Page #72

FOREWORD
In the Digambara tradition15 also three Prakrit titles are available. They are Suddayaḍam, Sudayaḍam, Sudayadam. The first member of these titles is either 'sudda' or 'suda'. 'Sudda' is a Prakrit form of the Sanskrit word 'sutra', whereas 'suda' is a Prakrit form of the Sanskrit word 'sutra' or 'suta'. The second member of these titles is either 'yaḍa' or 'yada'. 'Yada' and 'yada' are the two Prakrit forms of the Sanskrit word 'kṛta'. It is to be noted that in the Digambara Sanskrit works like Sarvarthasiddhi, Rajavārtika (= the commentaries on the Tattvärthasutra) etc., the only Sanskrit title available is 'Sūtrakṛta'.
***
57
Language: The direct principal disciples of Lord Mahavira wrote down all the eleven Anga works in Ardhamāgadhi language. So the language of the text of the Sutrakṛtānga is Ardhamāgadhī. It is a fact that with the passage of time linguistic changes crept in the Agama works written in Ardhamägadhi language. But the modern historians opine that the language of the Acaranga and the Sutrakṛtänga, as we find it today, represents the most ancient form of Ardhamāgadhi.
The frequent use of 'q'syllable in place of 'a' is easily discernible in the very late manuscripts of the Sutrakṛtänga. But following the ancient manuscripts we have accepted in the body of the text the ancient usages.
Parts: The Sutrakṛtänga has two main parts. They are called 'Srutaskandha'. The first śrutaskandha contains sixteen adhyayanas (chapters), beginning with the Samaya-adhyayana and ending with the Gatha-adhyayana. The Gatha-adhyayana being sixteenth, the first śrutaskandha is also known by the name 'Gahasolasaga' (Gāthāsoḍaśaka).16 The second śrutaskandha contains seven adhyayanas beginning with Pundarika-adhyayana and ending with Nālandiyaadhyayana. Refer to pages 118, 119, 121 fn. 1.
As these seven adhyayanas are lengthy (mahanti) they are called mahajjhayana.' Thus the Sutrakṛtānga has in all twenty-three adhyayanas. Their Sanskrit and Prakrit titles are as follows17:
15. Refer to Prastāvanā to this edition, p. 2, fn. 4; p. 5, fn. 2. 16. Ibid., p. 3, fn. 1.
17. Ac. Prabhäcandra's Vrtti (commentary) on the sutra 'tevisãe suddayaḍajjhāņesu' occurring in the Digambara work entitled Pratikramanagranthatrayi evinces minor difference in the titles of 23 adhyayanas. The three gathās of the Vrtti containing these titles run as follows: 1. samae, 2. vedälijje, etto, 3. uvasaggo, 4. itthipariņāme |
5. narayamtara, 6. virathudi, 7. kusilaparibhasa (i?)e, 8. virie || 1 || 9. dhammo, ya 10. agga (agha?), 11. magge, 12. samovasaranam, 13. tikāla, 14. gamthahide |

15. ad(h?)ātadittha, 16. gāthā, 17. pumḍariko, 18. kiriyaṭhāne, ya || 2 || 19. āhārayapariņāme, 20. paccakkhāņa, 21. aṇagāraguṇakitti | suda, 22. attha(adda?), 23. nalamde, suddayau (d)jjhāṇāņi tevisam || 3 ||

www.jairtelibrary.org

Page #73

58
FOREWORD
Prakrit Title 1. Samaya 2. Veyaliya
3. Uvasaggaparinnā 4. Itthiparina 5. Nirayavibhatti 6. Mahāvīratthava 7. Kusīlaparibhāsiya
Kusilaparibhāsā 8. Vīriya 9. Dhamma 10. Samāhi 11. Magga 12. Samosarana 13. Ahattahiya 14. Gamtha 15. Āyānijja
Samkalita
Jamatīta 16. Gähä 17. Pomdariya
Pomdariya 18. Kiriyāṭhāņa 19. Ahāraparinna 20. Paccakkhānakiriya 21. Āyārasuta
Anāyārasuta
Anagārasuya 22. Addaijja 23. Ņālandaijja
Sanskrit Title Samaya Vaitālīya Vaidārika Upasargaparijñā Strīparijña Narakavibhakti Mahāvirastava Kuśilaparibhasita Kuśīlaparibhāṣā Virya Dharma Samadhi Marga Samavasarana Yathătathya Grantha Ādānīya Samkalikā Yamakiya Gātha Paundarika Pundarīka Kriyasthāna Āharaparijña Pratyakhyanakriya Ācāraśruta Anācāraśruta Anagāraśruta Ārdrakiya Nalandiya
The first adhyayana consists of four uddeśakas, the second three, the third four, and the fourth and the fifth two each. Thus these five adhyayanas have fifteen uddeśakas, and hence fifteen uddeśanakālas and fifteen samuddeśanakälas. The remaining twenty-two adhyayanas have no uddeśaka division, hence they have twenty-two uddeśanakālas and twenty-two samuddeśanakalas. So, the Sūtrakrtānga has in all thirty-seven uddeśanakālas and thirty-seven samuddeśanakālas.18
Extent: The extent of each of the twelve Anga works is indicated in the old scriptures by the total number of padas it has. As for
18. Refer to the Prastāvanā to this edition p. 3, fn. 2.

Page #74

FOREWORD
59
example, it is stated that the Ācāranga (the first śrutaskandha alone) 19 has eighteen thousand padas, the Sūtrakstānga has thirty-six thousand padas,20 so on and so forth. We come across different definitions of a pada, the one being "in this context a pada means that which yields meaning" (= 'iha yaträrthopalabdhis tat padam'-Nandivrtti by Āc. Haribhadra, p. 76). Thus according to the Scriptures the extent of the Sūtrakytānga is equal to thirty-six thousand padas.
The measure of one anuştup verse is 32 syllables and at present in measuring the extent of a particular text the anustup verse is taken as a unit of measurement. The extent of the Sūtrakstānga as given in the old manuscripts is equal to 2,100 verses. Only a few manuscripts, while mentioning the extent, give the figures somewhat higher than this. For this one may read footnotes 3, 6, 9 on p. 258.
In the sto manuscript it is stated that the extent of the first śrutaskandha of the Acārāngasūtra, the seventh adhyayana entitled Mahāparijñā' excluded, is equal to 800 verses. For this one may refer to the Acārăngasūtra, the Mahavira Jaina Vidyalaya Edition, p. 418, line 5, as also the Amukha to this Edition, p. 58. When the number of verses of the extent of the Mahaparijñā adhyayana consisting of seven uddeśakas is added to this number of 800 verses, the extent of the Ācārāngasūtra gets considerably increased. So, the remark 'this Anga is twice as large as the Ācāranga' (=lāyārão dugunamamgam') occurring in the Sūtrakrtānganiryukti is quite in consonance with the extent of the Sūtrakrtânga as is available to us today.
Style: All the adhyayanas of the first śrutaskandha of the Sūtrakṛtānga, except the sixteenth Gäthädhyayana, are composed in verses. Though the Gathādhyayana is at present found in prose composition, the Niryukti, etc., state that it is composed in the Samudra metre (= 'tat samudrena chandasa nibaddham') 21 and the Sūtrakrtanga-Curni, etc., further inform us that in olden days it was meant to be sung somehow.22 Moreover, in the Sūtrakrtāngacūrni (p. 4)
19. Refer to the Prastāvanā to the Acārangasūtra, Mahavira Jaina Vidyalaya
edition, p. 31, fn. 1. 20. Refer to the Prastāvanā to the present edition of the Sūtrakrtānga, p. 3,
fn. 2. 21-22. Ibid., p. 21, fn. 2.
Even in the Buddhist literature there exists a division of works which is designated by the term 'gātha'. For details one may refer to the Appendix to the Acārāngasūtra, MJV Edition, p. 401, lines 11, 14. Buddhist Ac. Asanga has stated the definition of gātha in his Śrāvakabhūmi. Āc. Hemacandra has also given its definition in his Chandonuśāsana. Both these definitions are quoted in the Prastāvanā to the present edition of the Sutrakstânga (p. 21, fn. 1). Readers are requested to study them.

Page #75

60
FOREWORD
there occurs a statement to the effect that Gäthäşodasaka (the first śrutaskandha of Sūtrakrtānga), etc., are composed in verse (='padyaň gädhäsolasagādi').
In the second śrutaskandha the fifth and the sixth adhyayanas are composed in verses and all the remaining ones, except the four verses occurring at the end of the third adhyayana, are composed in prose.
Subject-Matter : The author of the Sūtrakstāngacürni opines that out of four subjects, viz. Caranakaranānuyoga (Conduct), Dharmakathānuyoga (Religious Stories), Ganitānuyoga (Mathematics) and Dravyānuyoga (Metaphysics), it is Caranakaraṇānuyoga that is dealt with in the Sūtrakrtānga.. But Sīlācārya, the author of the Vștti, maintāins that Dravyānuyoga is the subject-matter of the Sutrakrtănga.28 Both these views are correct from different standpoints. Some adhyayanas give an account of the Jaina and non-Jaina metaphysical doctrines. Hence from this standpoint the Sutrakṛtānga is said to deal with metaphysics. But many adhyayanas deal mainly with purity of conduct. Hence from this standpoint it can rightly be said that the subject-matter of the Sūtrakṛtānga is conduct.
general account of the subject-matter of the Sūtrakrtānga is available in the Samavāyānga, etc. For its detailed account one may read the Visayānukrama (Contents) of this edition. Even then I would like to indicate here some noteworthy topics. In the first adhyayana many non-Jaina doctrines are stated and their defects pointed out. These doctrines are-Pañcamahābhūtavāda, Ekātmavada (Atmädvaitavāda), Tajjīvataccharīravāda, Akārakavāda, Ātmasastha[pañcamahābhūta]vāda, Aphalavāda (Ksanikavida) of the Buddhists, Niyativāda, Ajñānikavāda, Iñānavāda, Buddhist doctrine that four types of Karmans, viz., avijñopacita, parijñopacita, iryāpatha and svapnāntika do not get accumulated, various doctrines regarding creation of the world, viz., that the world is created by God, that the world is created by Pradhana, etc.
The Buddhist view that one does not incur sin even if one kills one's own son and eats his flesh in difficult circumstances is stated24 (Sūtra 55) and criticised (Sūtra 56).
Some of these doctrines are found expounded in the Buddhist works like the Dighanikāya, the Majjhimanikaya, etc., included in the Pali Tripitaka, as also in the Vedic works like Manusmrti, etc. For details one may refer to the notes in Appendix III on those
23. Refer to the Prastāvanā to the present edition of the Sütrakstangasūtta,
p. 26, fn. 2. 24. Ibid., p. 11, fn. 2.

Page #76

FOREWORD
concerned text portions as also the concerned footnotes on pp. 7, 8, 11, etc., of the Prastāvanā (= Gujarati Introduction).
61
In the fourth uddeśaka of the third adhyayana we are told that rsis Namivideha, Rāmagupta, Bähuka, Tārāgana, Āsita Davila (Asita Devala ?), Dvīpāyana, Pārāśara, etc., who were upholders of non-Jaina doctrines attained liberation by following rules of conduct prescribed in their respective sects or schools. The fact that many of these rṣis are respected by the Jainas is borne out by the Jaina work entitled 'Isibhāsiyāim' (=Ṛṣibhāṣitāni). The Buddhist view that happiness is attained by (enjoying) happiness (= 'sukhena sukham labhyate') is also mentioned in this adhyayana. For details one may refer to Appendix III (pp. 364-365) and Prastāvanā (p. 15, fns. 1-5).
In the twelfth adhyayana entitled Samosarana the nature of Kriyāvādins, Akriyāvādins, Vinayavādins and Ajñānavādins is described, and the truth of Kriyavada is demonstrated from a particular standpoint. For details one may refer to the Appendix III (p. 367, line 21) and Prastāvanā (p. 21, fns. 1-3).
In the seventeenth adhyayana (= the first adhyayana of the second Śrutaskandha) entitled Paunḍarika, the doctrines of Tajjīvataccharīravādins, Pañcamahābhūtavādins, Atmaṣaṣṭha pañcamahābhūtavādins, Iśvarakāraṇikas and Niyativadins are expounded somewhat extensively. For the similar passages from other works one may refer to Appendix III (pp. 368-369).
In the twenty second adhyayana (= the sixth adhyayana of the second śrutaskandha) there occurs an account of the discussion which Ārdrakumāra had with Gośälaka and others. In this context the tenets of Gośālaka, a Buddhist monk, Brahmavratin, Tridanḍi, Hastitāpasa, etc., are stated.
In the twenty third adhyayana (= the seventh adhyayana of the second śrutaskandha) an account of the dialogue between Lord Gautama and Udaka Peḍhälaputra, a follower of the tradition of Pārsva, is given.
All this shows that the different doctrines of the Jaina and nonJaina philosophies are found in the Sutrakṛtānga.
Traditions of Recensions25: All the ganadharas of Lord Mahāvīra composed the Dvadaśāngi26. Gaṇadhara, as the term means, was a

25. Ibid., p. 28.
26. Having learnt the meaning or substance (artha) from Lord Mahāvīra, Indrabhūti Gautamasvāmī composed the Dvādaśāngi. Then he related it, with exposition, to Lord Sudharmasvami, the fifth ganadhara. This view is found in the Digambara works like the Dhavala and the Jayadhavala. Refer to the Prastāvanā to the present edition of the Sutrakṛtānga, p. 29, fn. 2.

Page #77

FOREWORD
head of a group of monks; his primary duty was to impart lessons to the monks of his group. Lord Mahāvīra had eleven ganadharas, 27 though he had only nine ganas, groups of monks. This was so because two ganas had two heads each. So, there came into existence nine recensions of the Dvādaśāngi. These nine recensions did not differ in meaning. There is no difference of opinion on this point. But there has raged a controversy on the point as to whether all the nine recensions were identical from the point of view of the wording of the sūtras. Some maintained that though from the point of view of meaning the Dvādaśängi was uniform, from the point of view of the wording of the sūtras it came to be ninefold in nine different recensions.28 But there occurs in the Āvasyakacūrni (p. 337) the statement29 that Lord Mahāvīra preached the meaning and the ganadharas composed the sūtra, and the sūtra (composed by the ganadharas) was identical syllable to syllable, word to word and vowel to vowel.30 Thus it seems that according to the Avaśyakacūrni, the Dvādaśāngi was uniform even from the point of view of the wording of the sūtras.
Due to the long life of the fifth ganadhara Sudharmasvāmī all the other ganadharas put their disciples under his stewardship before their death,31 So, the Dvādaśangi imparted to all his disciples by Sudharmasvāmī has been transmitted from one generation of disciples to the next in the tradition of Lord Mahāvīra. Hence the fact that the recension of the Dvādaśāngā, which we now have is not different from that which had been imparted by Sudharmasvāmi to those disciples, is beyond controversy.
One hundred sixty years after the death of Lord Mahāvīra, in the time of Lord Bhadrabāhusvāmī, who was proficient in fourteen Pūrvas, several portions of the Dvadasāngī were forgotten by Jaina monks due to the natural calamity of twelve year long famine. So, the Order of Jaina monks assembled in Pāțaliputra, and collected and compiled the Ekādaśāngi after having heard from monks whatever anga, adhyayana, uddesaka or portions thereof they remembered. For learning the twelfth Anga Drstivāda, Jaina monks headed by Sthulabhadra approached Bhadrabāhusvamī who was at some place on the
27. Ibid., p. 28, line 8. 28. Ibid., p. 28, fn. 1. 29. "evan tāt bhrgavta aoth kahito tähe bhagavaṁto egapáse suttan
karemti,tamakkharehim pachim vamjaņehim saman 11" 30. Refer to the Prastāvanā to the present edition of the Sūtrakrtānga, p. 29,
lines 7-10, as also to the Appendix V to the Ācārangasūtra, MJV Edition, p. 401. Refer to the Prastāvanā to the present edition of the SūtrakȚtänga, p. 28, fn. 2.
31.

Page #78

FOREWORD
way to Nepal. In the scriptures this is described as the first restoration of the recension of the Anga texts, after Sudharmasvāmi.32
63
Again, 827 years after the death of Lord Mahavira, knowledge of the Angas, which the Jaina monks had acquired in the past, faded out due to the twelve year long famine.33 So, at the end of the famine one group of Jaina monks assembled in Mathura in the presence of Arya Skandila, and the other assembled in Valabhi in the presence of Ac. Nāgārjuna. They compiled properly the Kalika scriptures, that is, Angas. Hence there came into existence some difference pertaining to readings here and there in the Kälika scriptures compiled by these two assemblies. After the assemblies, the two acāryas never met each other and hence the difference pertaining to readings continued and came to stay. The recension finalised at Mathura is called Mäthuri recension and the recension finalised at Valabhi in the presence of Ac. Nāgārjuna is called Nagarjuniya recension.
Several different readings accepted in Mathurī and Nagarjunīya recensions are found noted in the Acārāngacurņi, the Sūtrakṛtāngacurni, the Silācārya's Vṛtti, the Uttaradhyayanacurṇi and the Dasavaikālikacārņi. Five times in the Acarangacurni34 and ten times in the Vrtti35 by Silācārya the readings accepted in the Nāgārjunīya recension are found mentioned, the source of the readings, viz. Nāgārjuniya recension clearly stated by name. Thirteen times in the Sūtrakṛtāngacurni3e and four times in the Vṛttis7 by Silācārya the readings accepted in the Nagarjuniya recension are indicated. Nine hundred eighty years after the death of Lord Mahāvīra the Agama works were penned down at Valabhiss by the Order of Jaina monks headed by Devardhiganikṣamāśramaņa who was a yugapradhana ācārya belonging to the Order of Mathura and hence a follower of Mathuri recension. So the modern scholars opine that while penning down the Agamas Devardhigani has mainly followed the Mathuri recension.39
32. Ibid., p. 30, fn. 1.
33. Ibid., p. 30, fn. 2; p. 31, fn. 1.
34. Refer to the Acäränagsutra, MJV Ed., p. 21, fn. 1, 8; p. 33, fn. 10; p. 35, fn. 13; p. 40, fn. 12; p. 46, fn. 1; p. 47, fn. 2; p. 60, fn. 1; p. 63, fn. 11; p. 64, fn. 1; p. 66, fn. 10; p. 67, fn. 6; p. 68, fn. 18; p. 84, fn. 5; p. 90, fn. 10; p. 94, fn. 10.
35. Ibid., p. 21, fn. 1, 8; p. 35, fn. 13; p. 40, fn. 12; p. 46, fn. 1; p. 46, fn. 1; p. 47, fn. 12; p. 60, fn. 1; p. 63, fn. 11; p. 66, fn. 10; p. 67, fn. 6; p. 90, fn. 10.
30. Refer to this volume, p. 11, fn. 12; p. 16, fn. 7; p. 21, fn. 19; p. 22, fn. 8; p. 191, fn. 8; p. 194, fn. 7; p. 195, fn. 4, 9; p. 212, fn. 4; p. 240, fn. 17, 23; p. 245, fn. 15; p. 254, fn. 16.

37. Ibid., p. 21, fn. 19; p. 22, fn. 8; p. 194, fn. 7; p. 212, fn. 4.
38. Refer to the Prastāvanā to the present edition of the Sutrakṛtānga, p. 31, fn. 3.
39. Refer to the Prastāvanā to the Acarängasūtra, MJV Edn., pp. 46-47.

Page #79

64
FOREWORD
They maintain that most of the Āgamas like the Ācārānga, the Sūtrakştānga, etc., as we have them today, follow the Māthurž recension.
It is possible that with the passage of time many variants might have cropped up even in the recension of the Ägamas penned down by the Order of Jaina monks headed by Devardhigaņikşamāśramaņa. It is because many variants are indicated in the Cürnis and the VȚttis at many places. Moreover, Śīlācārya had before him the recension which was at places slightly different and at places widely different from the one that was before the authors of the Acārāngacūrni and the Sūtrakrtāngacūrni. This is the reason why śīlācārya gives vent to his mental distress by declaring that the model manuscript in consonance with the Tīkā (Cūrni) was not available to him41 (Refer to fn. 9 on p. 187). The two recensions of the first śrutaskandha, that were before the authors of the Cūrni and the Vrtti differ only slightly here and there. But the two recensions of the second śrutaskandha, that were before them differ widely at many places. This we have indicated in foot-notes (p. 127, fn. 26; p. 140, fn. 1; p. 150, fn. 15; p. 236, fns. 3, 8; p. 241, fn. 13, etc.).
The tradition of readings, available at present in the manuscripts of the Sütrakrtānga, is mostly in harmony with the one followed by the author of the Vrtti. Sometimes readings accepted by the author of the Cürni are also available in the manuscripts. The manuscript 08 yields many readings that are followed by the author of the Cūrni. For the convenience of the students of the Vrtti we have mostly accepted in the body of the text readings followed by the author of the Vrtti. All other readings are noted down in foot-notes. At some places we have accepted in the body of the text even those readings which are followed by the author of the Cūrņi.
It seems that in the Yāpaniya-sangha42 or the Digambara-sangha there existed somewhat different tradition of readings of the Sūtrakrtānga. (Refer to fn. 2 on p. 150).
In the preparation of the critical edition of the Sūtrakstängasūtra, we have consulted with profit many works like the Sūtrakrtāngacūrni, the Sūtrakstāngavrtti, the Āvaśyakacūrni. We have noted in the foot-notes many readings yielded by them. One should not get con
40. Ibid., pp. 33-35. Also Refer to Āmukha, p. 58. 41. Refer to the Prastāvanā to the present edition of the Sūtrakrtānga, p. 32,
1. 14. A quotation from the Sütrakrtāngasūtra is found in the Mülāradhanavrtti. Though the Mülārādhanā is held in high esteem in the Digambara Order, we are of the opinion that the authors of this work and its commentary were most probably the followers of the Yāpaniyasangha. For details one may refer to the Prastāvanā to the Strinirvana-kevalibhuktiprakarana.

Page #80

FOREWORD
65
fused, noticing the difference between the noted readings and the actual readings found in those printed texts. The readings that are different from those available in the printed texts are collected from very old manuscripts by the Late Agama-prabhākara Munirāja śrí Punyavijayaji Mahārāja. The corrected or amended forms of readings are given in round brackets. Words and phrases which are deemed necessary but not available are put in square brackets.
Appendices : The present critical edition of the SūtrakstāngaSūtra is embellished with three useful appendices. The third appendix contains important notes. Therein similar passages from the Jaina and Buddhist works, the Upanişads, the Mahabharata, the Bhagavata, the Vayupurāna, the Manusmrti etc., are given. From the metrical standpoint we have found some readings more cogent in comparison with those printed in the adhyayanas beginning with the Vaitālīyaadhyayana; they are noted in this appendix. Again, this appendix contains corrections of the wrongly printed readings. So, scholars are requested to study this appendix minutely.
Scholars are also requested to utilise the 'Suddhi-Vrddhi-Patraka' (Corrigendum and Addendum).
Commentaries : Among the available commentaries of the Sūtrakṛtāngasūtra, the Niryukti composed by Rev. Bhadrabāhusvāmī, who was proficient in fourteen Pūrvas, is the oldest. It is composed in Prakrit. The next, in the chronological order, comes the Sütrakstāngacürņi which is a very old commentary (vyākhyā) on the Niryukti. It is composed in mixed Sanskrit and Prakrit. The text of the Cūrņi, published by Rşabhadevaji Kesarimalji, Ratlam, is very corrupt. Compared with this, the one corrected by Munirāja Sri Punyavijayaji Mahārāja is flawless.48 So we have utilised it in foot-notes, etc. While explaining the compound word 'anuttara-nana-damsanadharo' the Cūrņi (p. 16) states that the word suggests identity of jñana and darśana ('anuttara-nana-darsanadharo, etena ekatvam nāņadamsanāna khyāpitaṁ bhavati'--2/4/22). On the basis of this statement we can conclude that the author of the Cūrni follows the view of Ac. Siddhasena Divākara. In the Cümni on the Sūtra 760 the view of Ac. Bhaddiya, a disciple of Dūsagani Kşamāśramana, is mentioned. (atra Dūsaganikşamāśramanaśişyabhaddiyācāryā bruvate'44—p. 405).
In chronological order after the Cūrņi, comes the extensive commentary (ortti) by Sīlācārya. It is available. Mainly depending on
43. Only the first śrūtaskandha of this work is published by the Prakrit
Text Society. The second śrūtaskandha is still in the manuscript. 44. For comparison, study the statement “bhaddiyāyariovaesenam bhinnarūvā
ekkakä dasasaddena samgihiya bhavanti" - Daśavaikälikacürni by Agastyasimha, p. 3.

Page #81

66
FOREWORD
this commentary many acāryas later on composed several concise commentaries like Dīpikā, which are also available. Wherever we have used the term vịtti, we mean by it the extensive commentary by Silācārya. Again, wherever we have used the term 'vrttikära', we mean by it Sīlācārya alone.
Sīlācārya is well-known by the name of Silänkācārya. But he himself used the name 'Silācārya' only, for him. So, we have used the name 'Silācārya' for him. He has also composed the Vrtti on the Ācārāngasūtra. According to one manuscript of this Vștti, Silācārya composed it in Śaka Saṁvat 784 (=Vikrama Samvat 918). Other manuscripts mention that it was composed in Saka Samvat 798 (= Vikrama Samvat 932). For details one may refer to the Gujarati Introduction (= Prastāvanā) (p. 49) to the 'Ācārăngasūtra published in this Series as also to the Introduction (= Prastāvanā) (pp. 16, 23) to Strimuktikevalibhukti-prakarana.
Manuscripts : The description of manuscripts utilised by us in the preparation of the critical edition of the Sūtrakrtängasūtra is given below.
This manuscript belongs to the Sri Sāntinātha Tālapatra Jaina Jñāna Bhandāra, Cambay. According to the Catalogue of Palmleaf Manuscripts in the śāntinātha Jaina Bhandar, Cambay, Part One, Gaekwad's Oriental Series, Baroda, No. 135, it bears the Serial No. 6. Its size is 31.7" x 2.2". It has 429 folios. Folios 1-363 contain the Sūtrakstānga-Vịtti by Śīlācārya, folios 364-371A contain the Sütrakrtänga-niryukti and folios 371B-429 contain the Sūtrakstāngasūtra. Writing of the manuscript was completed at Bijāpuranagara on the fifth day of the black half of the month of Bhädrapada, V.S. 1327.45 This manuscript also belongs to the same Bhandara. It bears Serial No. 7. Its size is 30.7" x 2.2". It has 463 folios. Folios 1-64 contain the Sūtrakrtāngasūtra, folios 65-72 contain the Sūtrakstanganiryukti, folios 73-463 contain the Sūtrakstāngavrtti. At the end there occurs an extensive colophon by the scribe. Writing
of the manuscript was completed at Dayāvațagrāma in V.S. 1349.46 To This manuscript belongs to the Sanghavipādā Jaina Jñana Bhan
dāra (Patan) which is now preserved in the Sri Hemacandrācārya Jaina Jñanamandira, Patan. According to the list in the Hemacandrācārya Jaina Jñana Mandira it bears Serial No. 31 (3). According to the Catalogue of the Palm-leaf Mss. in the Patan
45. Refer to the Prastāvanā to the present edition of the Sūtrakrtanga, p. 38,
line 12. 46. Ibid., p. 38, fn. 2; p. 39, line 35.

Page #82

FOREWORD
Bhandara, Gaekwad's Oriental Series, Baroda, No. 76 it bears Serial No. 397 (1-2). It has 54 folios. Folios 1-48 contain the Sutrakṛtāngasūtra and folios 48-54 contain the Sutrakṛtānganiryukti. The ms. was written at Patan in V.S. 1468.
6'7
These three are the palm-leaf manuscripts. Now we describe four paper manuscripts.
g This manuscript belongs to the Muniraja Śri Punyavijayaji collection preserved in the Lalbhai Dalpatbhai Bharatiya Sanskriti Vidya Mandira, Ahmedabad. It is numbered 8402 in the Catalogue. It has 48 folios. It was written at Navanagara (Jamnagar) in V.S. 1718.
ga This manuscript belongs to the same Collection. It is numbered 8363. It has 39 folios. On the basis of the script it can safely be assigned to the sixteenth century of the Vikrama Era.
This manuscript is preserved in the Lalbhai Dalpatbhai Bharatiya Sanskriti Vidyamandira, Ahmedabad. It bears No. 14528. It contains 39 folios. It can be assigned to the sixteenth century of the Vikrama Era.47
This manuscript belongs to the Samvegi Upäśraya, Hajapatel Pole, Ahmedabad. It is numbered 3678 in the list. It contains 350 folios. The Sutrakṛtāngasūtra is written in the middle part of folios whereas the commentary by Silācārya is written in the upper and lower parts. The ms. seems to have been written in the sixteenth or the seventeenth century of the Vikrama Era. Thus in the preparation of the critical edition of the Sutrakṛtangasutra we have utilised seven manuscripts.48
• This is the printed edition of the Sutrakṛtänga with the Vṛtti by Sīlācārya, published by the Agamodaya Samiti in V.S. 1976 (= 1919 A.D.). We have utilised this edition mainly in noting down variants in the foot-notes of the second śrutaskandha. We do not know as to which manuscripts have formed the basis of this edition. Regarding this nothing is said in the go edition itself. This edition is fraught with corrupt readings and wrongly split up words at some places.
I have personally not seen the
manuscripts. I have simply utilised the readings which Muniraja Sri Punyavijayaji Mahāraja collected from these manuscripts. These readings are collected

47. For the extensive colophon occurring at the end of this manuscript one may refer to the Prastāvanā to the present edition of the Sutrakṛtānga (p. 40, fn. 1).
48. For the important information given at the end of all these seven manuscripts one may refer to notes on p. 258 of this edition.

Page #83

68
FOREWORD
thrice at different times. At very few places the difference in these readings is noticeable. It is due to inadvertence on the part of the copyist. But mostly they are uniform. 970 manuscript was available to us only after the first śrutaskandha had already been printed. So, we have utilised it in editing the second śrutaskandha alone. Even joms. has rarely been utilised by us at some crucial places.
Acknowledgements : We gratefully remember the Late Agamaprabhākara Munirāja Śri Punyavijayaji Mahārāja who conceived this project of Jaina Āgama Series and remained engaged, up to the end of his life, in collecting the material necessary for editing the texts of the Jaina Agamas. This material is in the safe custody of the Lalbhai Dalpatbhai Bharatiya Sanskriti Vidya Mandira, Ahmedabad. Our thanks are due to Pt. Dalsukhbhai Malvania, Ex-Director of the Vidyamandira, for making available to us this material as also for making valuable suggestions.
The Late Āgamoddhāraka Sagaranandasuri, the editor of the go, has edited and published, with tremendous efforts, many Jaina works, viz., Jaina Āgamas and others. Thus he has rendered great service to the scholars of Jaina literature.
We are very much thankful to the sons of Late Sevantilal Chhotalal Patva, the custodian of the Sanghavipādā Bhandara (Patan) for allowing us to utilise the glo manuscript. Our sincere thanks are also due to Narottambhai and Kalyanbhai, sons of the late Sheth Mayabhai Sankalchand, for, they have, without hesitation, allowed us to utilise the #oms. belonging to the Samvegi Upāśraya Bhandara of which they are trustees.
Our grateful thanks are also due to the members of the Managing Committee of Shri Mahavira Jaina Vidyalaya for undertaking this project involving heavy expenditure. Their devotion to Scriptures is exemplary. By entrusting to me the work of critically editing the text of the Sūtrakstāngasūtra, they have given me an opportunity to devote myself to Jinavacana (Words of Jina).
Shri Kantilal Dahyabhai Kora, Registrar, Shri Mahavira Jaina Vidyalaya, has taken keen interest in the publication work. He has been very careful to see that all the work regarding the Press goes on smoothly and uninterrupted. His hard work deserves appreciation.
The famous Mouj Printing Bureau, Bombay, deserves our heartfelt thanks for providing us with the various printing facilities.
I extend my heart-felt thanks to Muni Shri Dharmachandravijaya for the help devotedly rendered in preparing appendices and correcting the proofs.

Page #84

FOREWORD
69
I respectfully remember my father and spiritual teacher in the worldly and spiritual lives respectively) His Holiness the Late Munirāja Sri Bhuvanavijayaji Mahārāja. I could accomplish this onerous task through his profound grace.
I derive constant inspiration from Lord Sri Sankheśvara Pārsvanātha, the compassionate par excellence. His grace has instilled in me the mental power necessary for accomplishing this task. I, with mind full of devotion, offer this work to Him, on the day of Nirvana of Sri Pārsvanātha.
Vikrama Samvat 2033 Lord Pārsvanātha Nirvāna Day (Eighth Day of the Bright Half of the Second Srāvana) Vay (Dist. Banaskantha).
Muni Jambuvijaya Disciple of the Late His Holiness Muniraja Śrī Bhuvanavijayaji Mahārāja.

Page #85

Page #86

सामान्यसङ्केतविवरणम्
.
[१] सूत्रकृताङ्गसूत्रस्य संशोधने उपयुक्तानां सूत्रकृताङ्गस्य सप्तानां हस्तलिखितादर्शात नामेकस्य मुद्रितादर्शस्य च सङ्केतानां सामान्यतो विवरणम् । विशेषतो विवरणं प्रस्तावनाआमुखतश्चावगन्तव्यम् । खं१= 'खंभात'नगरस्यश्रीशान्तिनाथतालपत्रीयजैनज्ञानभाण्डागारसत्का प्रतिः खं२= पा०=संघवीपाडा जैनज्ञानभाण्डागारसत्का तालपत्रोपरि लिखिता प्रतिः पु१= मुनिराजश्रीपुण्यविजयजीमहाराजसंगृहीता कागजोपरि लिखिता प्रतिः पु२% ला. लालभाई दलपतभाई भारतीयविद्यामन्दिरस्था कागजोपरि लिखता प्रतिः सं०= 'संवेगीनो उपाश्रय, अहमदाबाद' इत्यत्रस्था कागजोपरि लिखिता प्रतिः मू०। = यत्र सूत्रकृताङ्गस्य हस्तलिखितादर्शेषु मूलरूपः पूर्व भिन्नः पाठो लिखितः पश्चात्तु सं०। केनचित् संशोधितः तत्र मूल-पाठस्योपदर्शनार्थ पामू० इत्यादयः सङ्केताः प्रयुक्ताः
यस्तु पाठः पश्चात् संशोध्य तत्र लिखितस्तदर्थ पासं० इत्यादयः सङ्केताः प्रयुक्ताः।
ते च यथायोगमवगन्तव्याः। मु० = आगमोदयसमित्या वि. सं. १९७३ वर्षे प्रकाशिता सूत्रकृताङ्गस्य मुद्रिता प्रतिः।
[२] अपरे सङ्केताः अ० = अध्यायः, अध्ययनं वा। चू० = सूत्रकृताङ्गस्य चूर्णिः। चूपा० = सूत्राकृताङ्गचूणी निर्दिष्टं पाठान्तरम् । टि० = टिप्पनम् । पृ०= पृष्ठम् । पं० =पङ्किः। प्र०= प्रत्पन्तरे पाठः। शी० = सूत्रकृताङ्गस्य शीलाचार्यविरचिता वृत्तिः। शीपा० =शीलाचार्यविरचितायां सूत्रकृताङ्गवृत्तौ निर्दिष्टं पाठान्तरम् । सू० = सूत्रम् ।

Page #87

Page #88

ग्रन्थनाम
सम्पादनोपयुक्तग्रन्थसूचिः [सङ्केतविवरणसहिता]
प्रकाशकादि अभिधर्मकोश
बौद्धभारती, वाराणसी भाष्य
,, स्फुटार्था अभिधानचिन्तामणि अमरकोश આગમોનું દિગ્દર્શન
લેખક–હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિય. आ० =आचाराङ्गसूत्र
श्री महावीर जैन विद्यालय, बम्बई, आचा० = ,, आचू० =आचाराङ्गचूर्णि
श्री ऋषभदेवजी केशरीमलजी, रतलाम आचाराङ्गनियुक्ति
आगमोदयसमिति वि. सं. १९७२ आशी०=आचाराङ्गवृत्ति शीलाचार्यविरचिता] આહત આગમોનું અવલોકન
હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા आव०नि० = आवश्यकनियुक्ति
आगमोदयसमितिः आवश्यकचूर्णि
श्री ऋषभदेवजी केशरीमलजी, रतलाम आवश्यकनिर्युक्तेरवचूर्णिः [ज्ञानमागरसूरिविर
चिता] आवश्यकसूत्रवृत्तिः [हारिभद्री]
आगमोदयसमितिः इसिभासियाई [ऋषिभाषितानि]
लालभाई दलपतभाई भारतीय संस्कृति
विद्यामन्दिर, अहमदाबाद ,, टीका ऋषिभाषितटीका] उणादिसूत्र उत्तरा० = उत्तराध्ययनसूत्र
श्री महावीर जैन विद्यालय, बम्बई उपनिषदः कठादयः
मोतीलाल बनारसीदास, दिल्ही ७ उववाइय= औपपातिकसूत्र
आगमोदयसमितिः आप० =औपपातिकसूत्र औप० वृ०=औपपातिकसूत्रवृत्तिः [अभय
देवसूरिविरचिता] अंगविज्जा
प्राकृत टेष्ट सोसायटी अंगसुत्ताणि
जैन विश्वभारती, लाडनूं, राजस्थान

Page #89

सम्पादनोपयुक्तग्रन्थसूचिः कल्पसूत्र
आगमोदयसमिति ,, सुबोधिका कहावली चरकसंहिता
निर्णयसागर प्रेस, मुंबई ,, टीका [चक्रपाणिदत्तविरचिता] छन्दोनुशासन
सिंधी जैन ग्रंथमाला, भारतीय विद्याभवन,
बम्बई जयघवला वीरसेनाचार्यविरचिता कसायपाहुड- भा० दिगम्बर जैन संघ ग्रन्थमाला, मथुरा
टीका] जैन आगमधर और प्राकृतवाङ्मय मुनिश्री हजारीमल स्मृतिग्रंथ, ब्यावर जैन साहित्य का बृहद् इतिहास पार्श्वनाथ विद्याश्रम शोधसंस्थान, जैना
श्रम, हिन्दू यूनिवर्सिटी, वाराणसी ज्योतिष्करण्डकटीका ज्ञाता० =ज्ञाताधर्मकथाः
आगमोदयसमिति तत्वार्थभाष्य
श्री ऋषभदेवजी केशरीमलजी, रतलाम तत्त्वार्थराजवार्तिक [अकलंकदेवविरचिता भारतीय ज्ञानपीठ, काशी ___ व्याख्या तत्त्वार्थसर्वार्थसिद्धि [पूज्यपादविरचिता] त्रिषष्टिशलाकापुरुषचरित्रम् [दशमं पर्व] गंगाबाई जैन चॅरिटेबल ट्रस्ट, मुंबई ५६ दशवै० = दशवैकालिकसूत्र
श्री महावीर जैन विद्यालय ,, चूर्णिः [अगस्त्यसिंहविरचिता] प्राकृत टेष्ट सोसायटी । ,, वृद्धविवरणम्
श्री ऋषभदेवजी केशरीमलजी, रतलाम ,, वृत्तिः [हारिभद्री आगमोदयसमिति दशाश्रुतस्कन्धः दशा० चू० = दशाश्रुतस्कन्धचूर्णिः दिव्यावदान
मिथिला विद्यापीठ, दरभंगा द्वादशारनयचक्रवृत्ति
जैन आत्मानन्दसभा, भावनगर धवला [वीरसेनाचार्यविरचिता षट्खण्डागमटीका] जैन-संस्कृति-संरक्षक-संघ, सोलापूर भा०१ नन्दीसूत्र
प्राकृत टेष्ट सोसायटी
, चूर्णि
,, वृत्तिः [हारिभद्री ,, वृत्तिटिप्पनक
वृत्तिः [मलयगिरिसूरिविरचिता]
आगमोदयसमिति

Page #90

सम्पादनोपयुक्त ग्रन्थसूचिः पण्णवणा-प्रज्ञापनासत्र પદ્યરચનાની ઐતિહાસિક સમાલોચના परिशिष्टपर्व
जैनधर्मप्रसारक सभा, भावनगर पा० धा० =पाणिनीय धातुपाठ पालित्रिपिटकान्तर्गता बौद्धग्रन्थाः नवनालन्दा विहार, नालन्दा, बिहार उदानं
सुत्तपिटके] . अंगुत्तनिकायपालि जातकपालि थेरगाथा दीघनिकाय धम्मपद बुद्धवंस मज्झिमनिकाय महानिद्देस महावग्ग [विनयपिटके सुत्तनिपात [सुत्तपिटके सुत्तनिपातअट्ठकथा
संयुत्तनिकाय प्रतिक्रमणग्रन्थत्रयी
જિનસેન ભટ્ટારક, પટ્ટાચાર્ય મહા
સ્વામી સંસ્થાન મઠ, કોલ્હાપુર प्रशमरति प्रश्नव्या०= प्रश्नव्याकरण[पण्हावागरण] सूत्र आगमोदयसमिति प्रज्ञापना[पण्णवणा] सूत्र
,, वृत्तिः [मलयगिरिसूरिविरचिता] भगवतीसूत्र
, वृत्तिः [अभयदेवसूरिविरचिता] भगवद्गीता भागवतपुराण मनुस्मृति महाभारत
भाण्डारकर ओरिएण्टल रिसर्च इन्स्टिटयूट,
पुना મહાવીર જૈન વિદ્યાલય સુવર્ણ મહોત્સવ ગ્રંથ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય,
स्वीसन, १८१८
:

Page #91

७६
सम्पादनोपयुक्त ग्रन्थसूचिः મહાવીરસ્વામીનો સંયમ ધર્મ
ગુજરાત વિદ્યાપીઠ, અમદાવાદ, (श्रीसूत्रतांनो छायानुवाद) લેખક–ગોપાળદાસ જીવાભાઈ પટેલ मूलाराधनाटीका विजयोदया [अपराजित- बलात्कार गण जैन पब्लिकेशन सोसायटी, सूरिविरचिता
कारंजा वायुपुराण विशेषावश्यकभाष्य
लालभाई दलपतभाई भारतीय संस्कृति
विद्यामन्दिर, अहमदाबाद ९ , स्वोपज्ञटीका विसुद्धिमग्गो
पालिग्रंथमाला, वाराणसी श्रावकभूमिः [बौद्धाचार्येण असङ्गेन विरचिता] काशीप्रसाद जायस्वाल रिसर्च इन्स्टिट्यूट,
पटणा सम० = समवायाङ्गसूत्र
आगमोदय समिति ,, वृत्तिः [अभयदेवसूरिविरचिता] , सामाचारीशतक [समयसुन्दरसूरिविरचित] सांख्यकारिका [ईश्वरकृष्णविरचिता] सि०=सिद्धहेमशब्दानुशासन सूत्रकृताङ्गसूत्र
श्री महावीर जैन विद्यालय, बम्बई सुचू० सूत्रकृताङ्गचूर्णिः [प्रथमश्रुतस्कन्धः] प्राकृत टेष्ट सोसायटी ,, द्वितीयश्रुतस्कन्धः]
श्री ऋषभदेवजी केशरीमलजी, रतलाम सूत्रकृताञ्जनियुक्तिः
आगमोदयसमिति ,, वृत्तिः [शीलाचार्यविरचिता] , दीपिका [हर्षकुलगणिविरचिता] भीमसी माणेक, मुंबई , दीपिका साधुरङ्गविरचिता] देवचंद लालभाई जैन पुस्तकोद्धार फंड, .
सुरत सेनप्रश्न स्त्रीनिर्वाण-केवलिभुक्तिप्रकरणे
जैन आत्मानन्द सभा, भावनगर स्थानाङ्गसूत्र
आगमोदयसमिति , वृत्तिः [अभयदेवसूरिविरचिता]

Page #92

सूत्राङ्काः
१-८७३
१-६३७
१
२-६
७-८
९-१०
११-१२
१३-१४
१५-१६
१७-१८
१९
२०-२७
२८-३२
३३-५०
५१-५६
५७-५९
६०-६३
६४-६८
६९-७५
७६-८८

सूत्रकृताङ्गसूत्रस्य विषयानुक्रमः
विषयः
सूत्रकृताङ्गसूत्रम् (२३ अध्ययनानि )
प्रथमः श्रुतस्कन्धः ( १६ अध्ययनानि )
प्रथममध्ययनं 'समय' (४ उद्देशकाः)
प्रथम उद्देशकः
' बन्धनं परिज्ञाय त्रोटयेत्' इति सुधर्मस्वामिनाभिहिते 'भगवता वीरेण' किं बन्धनं प्रोक्तमिति जम्बूस्वामिनः प्रश्नः
बन्धनविवरणम्
पञ्चमहाभूतवादः
एकात्मवादः
तज्जीव- तच्छरीरवादः
अकारकवादः
आत्मषष्ठपञ्चमहाभूतवादः
क्षणवादिबौद्धमतम्
सांख्यादिमतम्
परप्रवादिनां धर्मानभिज्ञत्वादि
द्वितीय उद्देशकः
नियतिवादः
अज्ञानवादः
बौद्धानां मते कर्मणो न सञ्चयः
परवादिदूषणम्
तृतीय उद्देशकः
आधाकर्मभोजिनां दोषाः विविधा जगत्कर्तृत्ववादाः परप्रचादिमतदूषणम्
चतुर्थ उद्देशकः
मुनिधर्मोपदेशः

पृष्ठाङ्काः
१-२५८
१-११९
१-१५
१-५
,
१-२
२
३
३
३-४
४
४
४-५
५-१०
५-६
६-९
९-१०
१०
१०-१३
१०-११
११-१२
१२-१३
१३-१५.
१३-१५

Page #93

विषयानुक्रमः
सूत्राकाः
विषयः
पृष्ठाकाः
१६-३०
१६-२०
१११-१४२
२०-२६
२६-३०
३१-४४
१९५-१८१
३१-३३
१८२-२०३
द्वितीयमध्ययनं 'वैतालीयम्' (३ उद्देशकाः) (भगवत ऋषभदेवस्य मष्टानवतिं पुत्रानुद्दिश्य उपदेशः) प्रथम उद्देशक सम्बोध्यै समुपदेशः, अनित्यतायाश्च वर्णनम् द्वितीय उद्देशक मान-मद-परनिन्दादिवर्जनायोपदेशः तृतीय उद्देशकः भज्ञानोपचितकर्मापचयाय सुखप्रमादादित्यागाय चोपदेशः तृतीयमध्ययनम् 'उपसर्गपरिक्षा' (४ उद्देशकाः) प्रथम उद्देशक प्रतिकूलोपसर्गवर्णनम् द्वितीय उद्देशकः अनुकूलोपसर्गवर्णनम् तृतीय उद्देशकः अध्यात्मविषादः परवादिवचनानि च । चतुर्थ उद्देशकः नमि-रामगुप्ताद्यालम्बनं गृहीत्वा मन्दीभूतानां संयमस्खलितानां प्रज्ञापना चतुर्थमध्ययनं 'स्त्रीपरिक्षा' (२ उद्देशकौ) प्रथम उद्देशकः स्त्रीसंस्तव-संलापादिभिः शीलस्खलनाया वर्णनम द्वितीय उद्देशकः स्खलिसशीलानां भयङ्करदुर्दशाया वर्णनम् पश्चममध्ययनं 'नरकविभक्तिः ' (२ उद्देशका) नरकगतानामनन्तदुःखानां भयङ्करं स्वरूपमवगम्य नरकगमनकारणानां हिंसा-परिग्रहादीनां स्यागायोपदेशः
३३-३७
२०१-२२५
२२५-२४६
४०-४४
४५-५३
२१७-२७७
२७८-२९९
३००-३५१
५४-६२

Page #94

पृष्ठाङ्काः
६३-६७
३८१-४१०
६८-७३
७४-७८
८५-८९
विषयानुक्रमः सूत्राका
विषयः षष्ठमध्ययनं 'महावीरस्तवः' ३५२-३८० प्रभोर्महावीरस्वामिनो विविधगुणवर्णनद्वारेण स्तुतिः
सप्तममध्ययनं 'कुशीलपरिभाषितम्' विविधान् कुशीलाचारान् प्रातःस्नान-लवणाभोजन-होमादिना मोक्षवादिनां मतं च वर्णयित्वा तत्त्यागायोपदेशः अष्टममध्यय कर्मवीर्या-ऽकर्मवीर्ययोः (बाल-पण्डितवीर्ययोः) स्वरूपमभिधाय ध्यानयोगेन विचरणायोपदेशः
नवममध्ययनं 'धर्मः' ५३७-४७२ संयमबाधकविविधानाचारवर्गनसहितं धर्मस्वरूपवर्णनम्
दशममध्ययनं 'समाधिः' ४७३-४९६ समाध्युपायवर्णनम्
एकादशमध्ययनं 'मार्गः' संसारतरणाय मार्गस्य वर्णनम्
द्वादशमध्ययनं 'समवसरणम्' ५३५-५५६ चतुर्णा क्रिया- क्रिया-विनया-ऽज्ञानवादिनां मतस्य वर्णनम्
त्रयोदशमध्ययनं 'याथातथ्यम्' ५५७-५७९ सम्यग्ज्ञान-दर्शन-चारित्ररूपस्य परमार्थस्य वर्णनम्
चतुर्दशमध्ययनं 'ग्रन्थः' ५८०-६०६ द्रव्यभावग्रन्थत्यागिनः शैक्षकस्य कर्तव्यानां वर्णनम्
पञ्चदशमध्ययनं 'जमतीतं' ६०७-६३१ भायतचारित्रेण साधुना भाव्यमित्यस्य प्रतिपादनम्
षोडशमध्ययनं 'गाथा' ६३२-६३७ माहण-श्रमण-भिक्षु-निम्रन्थानां यथार्थस्वरूपस्य वर्णनम् ६३८-८७३ द्वितीयः श्रुतस्कन्धः (७ अध्ययनानि)
प्रथममध्ययनं 'पौण्डरीकम्' १३८ पुष्करिण्या वर्णनम्
४९७-५३४
९०-९५
९६-१००
१०१-१०५
१०६-११०
१११-११५
११६-११७
१२१-२५० १२१-१५१ १२१-१२२

Page #95

सूत्राका
पृष्ठाकाः
६३९-६४२ ६४३ ६४४-६४५ ६४६-६४७ ६४८-६५३ ६५४-६५८ ६५९-६६२ ६६३-६६५ ६६६ ६६७-६९३
१२२-१२५ १२५-१२६ १२६-१२७ १२७-१२९ १२९-१३३ १३३-१३५ १३५-१३७ १३७-१३९
१३९-१५१
१५२-१९३
६९४-७०७
७०८-७१०
विषयानुक्रमः
विषयः पुण्डरीकोनिक्षेपणाभिलाषिणो नीरतीरभ्रष्टपुरुषचतुष्टयस्य वर्णनम् पुण्डरीकोनिक्षेपकभिक्षोर्वर्णनम् भगवता महावीरेण विहित उपनयः राज्ञः राजपरिषदश्च वर्णनम् तज्जीव-तच्छरीरवादिनः प्रयमपुरुषस्य वर्णनम् पञ्चमहाभूत-आत्मषष्ठपञ्चमहाभूतवादिद्वितीयपुरुषवर्णनम् ईश्वरकारणिकस्य तृनीयपुरुषस्य वर्णनम् नियतिवादिनश्चतुर्थपुरुषस्य वर्णनम् मार्यमार्गमप्राप्तानां चतुर्णा पुरुषाणां कामभोगेषु विषण्णत्वम् भिक्षोः स्वरूपस्य वर्णनम् द्वितीयमध्ययनं 'क्रियास्थानम्' धर्मा-ऽधर्मपक्षयोरधर्मपक्षे त्रयोदशानां क्रियास्थानानां विस्तरेण स्वरूपम् प्रकारान्तरेणाधर्मपक्षस्य स्वरूपम् धर्मपक्षस्य स्वरूपम् मिश्रपक्षस्य स्वरूपम् प्रकारान्तरेणाधर्मपक्षस्य स्वरूपम् प्रकारान्तरेण धर्मपक्षस्य स्वरूपम् प्रकारान्तरेण मिश्रपक्षस्य स्वरूपम् धर्मा-ऽधर्मपक्षयोः क्रिया-प्रक्रिया-ऽज्ञान-विनयवादिनां त्रिषष्टयधिकानां त्रयाणां प्रवादिशतानामधर्मपक्षे समवतारः प्रावादुकानां स्ववचनेनैव निरासः हिंसावादे दोषः संसारपरिभ्रमणं अहिंसावादे मोक्षप्राप्तिः द्वादशसु क्रियास्थानेषु संसारः, त्रयोदशे क्रियास्थाने मोक्षः तृतीमध्यययनम् 'आहारपरिशा' वनस्पतिकायिकानामाहारस्य वर्णनम् मनुष्याणामाहारस्य वर्णनम् जलचरपञ्चेन्द्रियतिरश्चामाहारस्य वर्णनम् चतुष्पदस्थलचरपञ्चेन्द्रियतिरश्चामाहारस्य वर्णनम् उरपरिसर्पस्थलचरपञ्चेन्द्रियतिरश्चामाहारस्य वर्णनम् भुजपरिसर्पस्थलचरपञ्चेन्द्रियतिरश्चामाहारस्य वर्णनम् खचरपञ्चेन्द्रियतिरश्चामाहारस्य वर्णनम् विकलेन्द्रियाणामाहारस्य वर्णनम् अकायिकजीवानामाहारस्य वर्णनम्
१५२-१६४ १६५-१७३ १७३-१७४
१७४ १७४-१८२ १८२-१८७ १८७-१९०
७१३ ७१४ ७१५-७१६
७१९ ७२० ७२१
१९० १९०-१९१ १९१-१९२ १९२-१९३
१९३
७२२-७३, ७३२
१९४-२०९ १९४-२०२ २०२-२०३ २०३-२०४
२०४
२०४ २०४-२०५
२०५ २०५-२०६ २०६-२०७
७३७ ७३८ ७३९-७४२

Page #96

विषयानुक्रमः
सूत्राङ्काः
पृष्ठाकाः
७४३ ७४४
२०७ २०७-२०८ २०८-२०९
२०९
विषयः भग्निकायिकजीवानामाहारस्य वर्णनम् वायुकायिकजीवानामाहारस्य वर्णनम् पृथिवीकायिकजीवानामाहारस्य वर्णनम् सर्वजीवानुद्दिश्य सामान्यतो वर्णनम् चतुर्थमध्ययनं 'प्रत्याख्यानक्रिया' अप्रत्याख्याने पापकर्मबन्धः चोदकस्य भाक्षेपः आचार्यस्य परिहारः संयतस्वरूपम्
७४७ ७४८ ७४९-७५२
२१०-२१६
२१० २१०-२११ २११-२१५ २१५-२१६
७५३
२१७-२२१ २१७-२२१
२२२-२३२
२२२ २२२
२२३
पश्चममध्ययनम् 'अनाचारश्रुतम्' ७५४-७८६ विविधानामनाचाराणां वर्णनं तद्वर्जनाय चोपदेशः
षष्ठमध्ययनम् 'आर्द्रकीयम्' ७८७-७८९ भाई प्रति गोशालकस्य वचनम् ७८९-७९२ भाई कुमारस्य गोशालकं प्रति प्रतिवचनम् ७९३ आई प्रति गोशालकस्य वचनम् ७९४-७९६ आईकुमारस्य गोशालकं प्रति उत्तरम् ७९७ पूर्वार्धम् आई प्रति गोशालकस्य वचनम् ७९७-८०० आईकुमारस्य प्रतिवचनम् ८०१-८०२ आई प्रति गोशालकस्य वचनम् ८०३-८११ माईकुमारस्य गोशालकं प्रति उत्तरम् ८१२-८१५ आई प्रति बौद्ध भिक्षूणां वचनम् ८१६-८२८ आर्द्रकुमारस्य बौद्ध भिक्षून् प्रति उत्तरम् ८२९-८३० भाई प्रति ब्राह्मणानां वचनम् ८३१ मार्द्रकुमारस्य ब्राह्मणान् प्रति उत्तरम् ८३२-८३४ ___ आई प्रति त्रिदण्डिनां वचनम् ८३५-८३७ आर्द्रकुमारस्य उत्तरम् ८३८
आई प्रति हस्तितापसानां वचनम् ८३९-८४० आर्द्रकुमारस्य उत्तरम् ८४१
भवसागरतरणोपायः
२२३
२२३ २२३-२२४
२२४ २२४-२२६ २२६-२२७ २२७-२२९
२२९ २३०
२३१ २३१-२३२
२३२ २३२ २३२
२३३-२५८
८४२-८४४
सप्तममध्ययनं नालन्दीयम्' राजगृहान् बहिर्नालन्दायां लेपो नाम श्रमणोपासक मासीत् , तस्य शेषद्रव्यायामुदकशालायां हस्तियामस्य वनखण्डस्य वर्णनम्
२३३-२३६

Page #97

८२
विषयानुक्रमः
सूत्राङ्काः
विषयः
पृष्ठाकाः
८४५
वनखण्डे भगवान् महावीरो गौतमस्वामी च विहरतः, तत्र गौतमस्वामिनः समीपे श्रीपार्श्वनाथतीर्थकरसन्तानीयस्य पेढालपुत्रस्य उदकस्य आनमनं प्रश्नश्च 'भवतां श्रमणाः श्रमणोपासकान् ‘स'हिंसाप्रत्याख्यानं' कारयन्ति, किन्तु 'स'स्थाने 'सभूत'शब्दं प्रयुज्य प्रत्याख्यानं कारयितव्यम्' इति उदकस्य गौतमस्वामिने कथनम्। भगवना गौतमस्वामिना भूनशब्दस्यानावश्यकत्वप्रतिपादनम् भगवतो गौतमस्वामिन उदकेन सह संवादः भगवतो महावीरस्यान्तिकमागस्य उदकेन पञ्चमहावतिकसप्रतिक्रमणधर्मस्याङ्गीकरणम्
८४७-८४८ ८४९-८७२ ८७३
२३९ २३९-२४० २४०-२५७
२५७
२५९-३७६ २५९-३४४ २५९-३०३ ३०३-३४४
३ परिशिष्टानि प्रथमं परिशिष्टं विशिष्टशब्दसूचिः' [२] प्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः [२] द्वितीयश्रुतस्कन्वान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः द्वितीयं परिशिष्टं 'सूत्रकृताङ्गगाथानामकारादिक्रमः' । तृतीयं परिशिष्ट 'कतिपयानि विशिष्टानि टिप्पणानि' । शुद्धि वृद्धिपत्रकम्
३४५-३५४
३५५-३७४
३७५-३७६

Page #98

॥ श्रीऋषभदेवस्वामिने नमः॥ ॥ श्रीचन्द्रप्रभस्वामिने नमः ॥
॥ श्रीशंखेश्वरपार्श्वनाथाय नमः॥ ॥ णमो त्थु णं समणस्स भगवओ महइमहावीरवद्धमाणसामिस्स ॥
॥ नमः श्रीसद्गुरुदेवेभ्यः॥ पंचमगणहरभयसिरिसुहम्मसामिविरइयं बिइयमंगं
सूयगडंगसुत्तं ।
॥ पढमो सुयक्खंधो ॥
पढमं अञ्झयणं 'समयो'
[पढमो उद्देसओ]
॥ नमः श्रीवर्धमानाय । अहँ नमः ॥ १ बुज्झिज्ज 'तिउद्देज्जा बंधणं परिजाणिया ।
किमाह बंधणं वीरे ? किं वा जाणं 'तिउट्टई १ ॥१॥ २ चित्तमंतमचित्तं वा परिग़िज्झ किसामवि ।
अन् वा अणुजाणांति एवं दुक्खा ण मुँच्चइ ॥२॥ ३ सयं तिवायए पाणे अदुवा अण्णेहिं घायए ।
हणंतं वाऽणुजाणाइ वेरं वंदेति अप्पणो ॥ ३॥
१. नमः श्रीवर्धमानाय खं १ । अहं खं २ पु २ । अहं नमः पु १ । नमः श्रीवर्धमान जिनाय । अहं ला०॥ २. तितुट्टेजा पु १ ला० । तिकुटेजा पु २॥ ३. किमाहु बंधणं धीरे पु १ चू० । “किमाह बंधणं धीरे..... बद्धयादीन गुणान् दधातीति धीरः" चू०। “किमाह किमुक्तवान बन्धनं वीरः तीर्थकृत्" शी० ॥ ४. तिउट्टति चू० ॥ ५. °मत्तमचित्तं वा परिगिज्म कसामवि खं १॥ ६. °णाए एवं खं २ पु १, २ । णा एवं ला०॥ ७. मुञ्चती खं १ पु १॥ ८. घातये चू०॥ ९. चू० विना-वड्ढति खं १ । वड्ढइ खं २ पु १, २ ला० । तुलना-मा० सू० ९३, ११४ ॥

Page #99

[सू०४
सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे ४ जस्सि कुले समुप्पन्ने जेहिं वा संवसे णरे ।
ममाती लुप्पती बाले अन्नमन्नेहिं मुच्छिए ॥ ४॥ ५ वित्तं सोयरिया चेव सव्वमेतं न ताणए ।
संखाए जीवियं चेव कम्मणा उ तिउति ॥५॥ ६ एए गंथे विउक्कम्म एगे समण-माहणा ।
अयाणंता विउस्सिता सत्ता कॉमेहिं माणवा ॥ ६॥ ७ संति पंच महब्भूया इहमेगेसिमाहिया ।
पुढवी आऊ तेऊ वाऊ आगासपंचमा ॥७॥
.
५
८ एते पंच महब्भूया तेब्भो एगो त्ति आहिया ।
अँह एसिं विणासे उ विणासो होइ "देहिणो ॥८॥
१. जंसी कुले समुप्पण्णो चू० । “जस्सि(जंसि-प्र०)मित्यादि" शी० ॥ २. "जेहिं वा सद्धिं संवसति" आ० सू० ६४, ६६, ६७, ८१॥ ३. ताणते खं १ । “न त्राणाय भवति" चू० शी०॥ ४. संधाति जीवितं चेव चू०। “संधाति जीवितं चेव, समस्तं धाति संधाति, मरणाय धावति। ....... 'पठ्यते च-संखाए जीवितं चेव कम्मणा उ तिउद्दति। संखाए त्ति ज्ञात्वा जाणणासंखाए ‘अणिचं जीवितं 'ति तेण कम्माई कम्महेतू य त्रोडेज ।” चू० । “एतद्...'न त्राणाय रक्षणाय भवतीत्येतत् संख्याय ज्ञात्वा, तथा जीवितं च प्राणिनां स्वल्पमिति संख्याय कर्मणः सकाशात् त्रुट्यति'....", तुरवधारणे, त्रुध्यत्येवेति। यदिवा कर्मणा क्रियया संयमानुष्ठानरूपया, बन्धनात् त्रुट्यति, कर्मणः पृथग् भवतीत्यर्थः ।" शी० ॥ ५. कम्मुणा खं १। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् । तुलना-आ. सू० २३० टि० १७। “कर्माष्टमेदम् , तस्मात् त्रुटिष्यतीति त्रुट्यति" आशी०॥ ६. सं० विना-विउस्सित्ता खं १ । विमोसित्ता खं २ । विमोस्सिता ला। विउसिंता पु १। विओसिता पु २। “अयागंता वियोसिया, अयाणंता विरति-अविरतिदोसे य, विविधं ओसिता विओसिता बद्धा इत्यर्थः, बीभत्सं वा उत्सृता विउस्सिता" चू० । “विविधमनेकप्रकारम् उत् प्राबल्येन सिता बद्धाः" शी० ॥ ७. “कामाः शब्दादयः, मनोरपत्यानि मानवाः ।.... 'गृहस्था अप्पसत्थिच्छा कामेसु इच्छाकामेसु मयणकामेसु वा सत्ता" चू० । “मानवाः पुरुषाः सक्ताः गृद्धा अध्युपपन्नाः कामेसु इच्छामदनरूपेषु" शी० । तुलना-"सत्ता कामेहिं माणवा" आ० सू० १८० । “एवं सत्ता कामेहिं माणवा, सत्ता रत्ता मच्छिता अप्पसत्थिच्छा कामेसु मदणकामेसु, मणो अवच्चाणि माणवा, लोगे सिद्धं ।" आच०॥ ८. सि आहिता खं १। “एगेसिं ण सव्वेसिं,......माहिता आख्याताः” चू० ॥ ९. ते भो! एक्को खं २ पु १, २ ला० । ते भो! एगो चूपा०॥ १०. अह तेसिं विणासेणं वि खं १। अह एसिँ विणासेण वि° पु १। अध तेसिं विसंयोगे वि° चू०॥ ११. देहिणं खं २ पु१, २ ला० चू०॥

Page #100

१५
पढमे समयज्झयणे पढमो उहेसओ। ९ जहा य पुढवीथूमे एगे नाणा हि दीसइ ।
एवं भो ! कसिणे लोए एके विजा णु वत्तए ॥९॥ एवमेगे त्ति जंपति मंदा आरंभणिस्सिया ।
एंगे किच्चा सयं पावं तिव्वं दुक्खं नियच्छइ ॥१०॥ ११ पत्तेयं कसिणे आया जे बाला जे य पंडिता ।
संति 'पेच्चा ण ते संति णत्थि सत्तोवँपातिया ॥११॥ १२ णत्थि पुण्णे व पावे वा णत्थि लोए इतो परे ।
सरीरस्स विणासेणं विणासो होति देहिणो ॥१२॥ १३ कुव्वं च कारवं चेव सव्वं कुव्वं ण "विजति ।।
एवं अकारओ अप्पा ऐवं ते उ पगब्भिया ॥१३॥ १४ जे ते उ वाइणो एवं लोए तेसिं कुओ सिया।
तमातो ते तमं जंति "मंदा आरंभनिस्सिया ॥ १४ ॥" संति पंच महब्भूता इहमेगेसि आहिता ।
आयछट्ठा पुणेगाऽऽहु आया लोगे य सासते ॥१५॥ १. जहा य पुढवीवूहे एगे णाणिहि दीसंती खं १॥ २. लोए विण्णू नाणा हि दीसए खं २ चू० । लोए विण्णू नाणा हि वह पु १, २ ला० ॥ ३. °मेगे ति पु १, २ ला० । “एवं....."एगो त्ति 'एक एव पुरुषः' एवं प्रभाषन्ते" चू० । " एवमेगेत्यादि । एवम्....एके केचन....... जल्पन्ति" शी० ॥ ४. “ एगो किच्चा सयं पावं.... एकः कृत्वा स्वयं पापम्" चू० । “एके केचन....."कृत्वा ....." स्वयम् ....."पापम् ......" तीव्रदुःखं ....." नियच्छतीति आर्षत्वाद् बहुवचनार्थे एकवचनमकारि" शी० ॥ ५. पावं तेणं(ण चू० ला०) तिव्वं नियच्छइ पु १, २ ला. चू० । एतदनन्तरं सर्वगतवादी गतः इत्यधिकं वर्तते पु १, २ ला०॥ ६. पच्चा खं २॥ ७.ववाहया खं २। °ववायया पु १.२ ला०। “उपपातेन निवेत्ता औपपातिकाः, भवाद् भवान्तरगामिनो न भवन्तीति तात्पर्यार्थः" शी०॥ ८. परं चू०। वरे खं १॥ ९. देहिणं चू० । एतदनन्तरं तजीवतच्छरीरवादी गतः इत्यधिकं वर्तते खं २ पु १, २ ला०॥१०. कारयं खं २ पु १, २॥ ११. विजती खं १, पु १॥ १२. एवमेगे पग चू० । ते उ एवं पग खं २ पु १, २ ला० ॥ १३. कमो खं २॥ १४. मंदा मोहेण पाउता चूपा०॥ १५. एतद्द्वाथानन्तरम् अकिरियवादी गया इत्यधिक वर्तते खं २ पु १, २ ला०॥ १६. “आतच्छट्टो पुणो माहु..... आत्मा षष्ठः, कोऽर्यः ? यथा पञ्च महाभूतानि सन्ति तथा तेभ्यः पृथग्भूतः षष्ठ आत्माख्यः पदार्थोऽस्तीति भावः" दी०॥ १७. पुणेगाहू खं १। पुणो आहु खं २ पु १, २ ला० । “ते तु भातच्छट्ठा पुण एगे आहु" चू० । “ते च वादिन एवमाहुः एवमाख्यातवन्तः यथा..."आत्मषष्ठानि भूतानि विद्यन्त इति" शी०, एतदनुसारेण पुणेवाऽऽहु इति पाठः शी०सम्मतः प्रतीयते॥

Page #101

१०
१५
२०
सूयगडंगसुते पढमे सुयक्खंधे
१६ दुहओ 'ते ण विणस्संति 'नो य उप्पज्जए असं | सव्वे वि सव्वा भावा नियतीभावमागता ॥ १६ ॥ *
१७
१८
१९
२१
२२
२३
२४
२५
पंच खंधे वयंतेगे बाला उ खैणजोगिणो ।
अँन्नो अणन्नो णेवाऽऽहु हेउयं चँ अहेउयं ॥ १७॥ पुढवी आऊ तेऊ य तहा वाऊ य एंकओ । चत्तारि धाउणो रूवं एवमहिंसु जाणगा ॥ १८ ॥ अगारमावसंता व आरण्णा वा विव्वगा | इमं दरिसणमावन्ना सव्वदुक्खा " विमुच्चती ॥ १९ ॥ "ते णावि संधिंचा णं न ते धम्मविऊ जणा । जे ते उ वाइणो एवं ण ते ओहंतराऽऽहिता ॥ २० ॥

ते णावि संधिंचा णं न ते धम्मविऊ जणा । जे ते उ वाइणो एवं ण ते संसारपारगा ॥ २१ ॥
ते णावि संधिं णचा णं न ते धम्मविऊ जणा । जे ते उ वाइण एवं ण ते गब्भस्स पारगा ॥ २२ ॥
" ते णावि संधि णच्चा णं न ते धम्मविऊ जणा । जे ते उ वाइणो एवं न ते जम्मस्स पारगा ॥ २३ ॥
"ते णावि संधिंचा णं न ते धम्मविऊ जणा । जे ते उ वाइणो एवं न ते दुक्खस्स पारगा ॥ २४ ॥ * ते णावि संधिंचा णं न ते धम्मविऊ जणा । जे ते उ वादिणो एवं न ते मारस्स पारगा ॥ २५ ॥
१. ते विण° पु १, २ ॥ २. णो उप्पज्जई खं १ ॥ ३. सव्वया भावा (सव्वभाषा पु १, २) नियती भाव मागया खं २ पु १, २ ला० ॥ ४. एतद्द्वाथानन्तरम् भारमछट्टवादी गया इत्यधिकं खं २ पु १, २ ला० ॥ ५. जोइणो खं २ पु १२ ला० चू० ॥ ६. " अण्णो भणण्णो णेगा (वा ?) - हु, केचिदन्यं शरीरादिच्छन्ति केचिदनन्यम्, शाक्यास्तु केचिद् नैवान्यम् [नाप्यनन्यम् ?] " चू० ॥ ७. वपु २ ॥ ८. आऊ य तेऊ चू० ॥ ९ एक्कभो खं १ ॥ १०. माहंसु यावरे शी०, मासु जागा शीपा० ॥ ११. अरना खं २ ॥ १२. पब्वइया पु १, २ ला० । “ प्रव्रजिताश्च शाक्यादयः ” शी० ॥ १३. एवं चू० ॥ १४. विमुञ्चति चू० । “दुःखेभ्यो विमुच्यन्ते " शी० ॥ १५-२०. “ तेणा विमं तिणञ्चाणं० सिलोगो | तेण त्ति उपासकानामाख्या, कु (त्रि ? ) ज्ञानेन त्रिपिटकज्ञानेन” चू० । “ ते पञ्चभूतवाद्यायाः नापि नैव सन्धि छिद्रं विवरम्,
'तमज्ञात्वा
[सू० १६

Page #102

२९]
पढमे समयज्झयणे बिइओ उद्देसओ। २६ व गाणाविहाई दुक्खाई अणुभवंति पुणो पुणो।
संसारचक्कवालम्मि वाहि-मच-जराकुले ॥ २६ ॥ २७ उच्चावयाणि गच्छंता गम्भमेस्संतऽणंतसो। नॉयपुत्ते महावीरे ऐवमाह जिणोतमे ॥ २७॥ ति बेमि॥>
॥ पढमज्झयणे पढमो उद्देसओ॥
२८
[बिइओ उद्देसओ] ऑघायं घृण एगेसिं उववन्ना पुढो जिया। वेदयंति सुहं दुक्खं अदुवा लैप्पंति ठाणओ ॥१॥ न तं सयंकडं दुक्खं कओ अन्नकडं च णं । सुहं वा जैइ वा दुक्खं सेहियं वा असेहियं ॥ २॥
२९
ते प्रवृत्ताः, णमिति वाक्यालङ्कारे" शी०॥ १६ पूर्वार्धमिदं नास्ति खं १। अत्रेदं बोध्यम्-इत २१ गाथात आरभ्य २५ गाथापर्यन्तं तासां सर्वासामपि गाथानां स्थाने खं २ पु १, २ ला० मध्ये °णो एवं ते संसारपारया, °णो एवं ते गठभस्स पारया, एवं ते जम्मस्स पारगा, न ते दुक्खस्स पारया, जे ते उ वादिगो एवं न ते मारस्स पारगा इति पाठः॥ * वातिणो खं १॥ १. खं १ पु १, २ ला० विना 1> एतदन्तर्गतपाठस्थाने चूर्ण्यनुसारणैकैव गाथैवं सम्भाव्यतेसंसारचक्कवालम्मि भमंता [य पुणो पुणो।] उच्चावयं णियच्छंता गब्भमेसंतऽणंतसो ॥ २६ ॥ त्ति बेमि । अत्रेदशी चूर्णिः - "संसारचक्कवालम्मि० सिलोगो। एवमस्मिन् संसारचक्रवाले भ्रमन्तः चक्रवद् भ्रममाणा उच्चावयं णियच्छंता...'गब्भमेसंतणंतसो.""इति परिसमाप्तौ बेमि त्ति"। खं २ प्रतौ तु सार्धा एव सूत्रगाथा एवं वर्तते - णाणाविहाई दुक्खाई अणुहवंति पुणो पुणो। संसारचक्कवालम्मि वाहिमच्चुजराकुले। उच्चावयाइं गच्छंता गब्भमेसंतऽणंतसो॥ त्ति बेमि । शीलाचार्येण त्वत्रैवं व्याख्या कृतास्ति - "तथा न ते वादिनः संसार-गर्भ-जन्म दुःख-मारादिपारगा भवन्तीति । यत् पुनस्ते प्राप्नुवन्ति तद् दर्शयितुमाह-णाणाविहाइमित्यादि । नानाविधानि ....."दुःखानि ये एवंभूता वादिनस्ते पौनःपुन्येन समनुभवन्ति, एतच्च श्लोकाधं सर्वेषूत्तरश्लोकार्थेष्वायोज्यम् । शेषं सुगमं यावदुद्देशकसमाप्तिरिति । नवरम् उच्चावचानीति अधमोत्तमानि नानाप्रकाराणि वासस्थानानि गच्छन्तीति। गच्छन्तो भ्रमन्तो गर्भाद् गर्भमेष्यन्ति यास्यन्ति अनन्तशो निर्विच्छेदमिति ब्रवीमीति सुधर्मस्वामी जम्बूस्वामिनं प्रत्याह ।" - शी० ॥ २. मच्च(च)वाहिजराउले खं १॥ ३. मेसंत खं २ पु १, २ ला० चू०॥ ४. नातिपुत्ते खं १॥ ५. एवमाहु पु १, २ ला० ॥ ६. प्रथमोद्देशकः खं १॥ ७. भक्खायं पु १ २ ला०॥ ८. पुणिहेगेसिं चू०॥ ९. वेदयंती चू०॥ १०. लुपंति खं १। “अदुवेति अथवा...... विलुप्यन्ते उच्छिद्यन्ते" शी० ॥ ११. दुक्खं कमो अण्ण° चू०॥ १२. जति खं २ पु १, २ ला० । जदिवाऽसुहं चू० ॥ १३. व खं १॥

Page #103

[सू० ३०
५
सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे ३० न सयं कडं ण अन्नेहिं वेदयंति पुढो जिया ।
संगतियं तं तहा तेसिं इहमेगेसिमाहियं ॥३॥ एवमेताइं जपंता बाला पंडियमाणिणो ।
णियया-ऽणिययं संतं अंजाणंता अबुद्धिया ॥४॥ ३२ एवमेगे उ पासत्था ते भुजो विप्पगन्भिया ।
एवं पुवट्टिता संता ण ते दुक्खविमोक्खया ॥५॥ ३३ जविणो मिगा जहा संता परिताणेण वंजिता ।
असंकियाइं संकंति संकियाई असंकिणो ॥६॥ परिताणियाणि संकेता पासिताणि असंकिणो ।
अण्णाणभयसंविग्गा 'संपलिंति तहिं तहिं ॥७॥ ३५ अह तं पवेज वैझं अहे वज्झस्स वा वए।
"मुंचेज पयपासाओ "ते तु मंदे ण देहती ॥८॥ ३६ अहियप्पाऽहियपण्णाणे "विसमंतेणुवागते ।
से बद्धे पयपासेहिं तत्थ घायं नियच्छति ॥९॥
१. संगतियं तहा खं १ चू० ॥ २. °सि आहियं खं १॥ ३. मेयाणि चू० शी. विना। "एवमेभाइमित्यादि" शी० ॥ ४. पंडियनाणिणो खं १। पंडितवादिणो चू० ॥ ५. अयाणंता अबु खं १॥ ६. पासत्था अजाणता विप्प चू० ॥ ७. ण ते दुक्खविमोयगा खं १। "नात्मदुःखविमोक्षकाः...'नात्मानं दुःखाद् विमोचयन्ति" शी०, एतदनुसारेण पत्तदुक्खविमोक्खया इति पाठो भाति। “आत्मानं न संसाराद् विमोचयन्ति” चू० ॥ ८. तजिता खं १ पु १ चू० शीपा० ॥ ९. याणि खं १॥ १०. याणि पु १। °याणो खं १॥ ११. परियाणियाणि चू० विना। “परियाणीत्यादि" शी० । “परित्राणयुक्तानि" शी० । “परितः सर्वतः ततानि परिततानि यानि वा" चू०॥ १२. संपरिअंति पु १ शी० । “संपर्ययन्ते, सम् एकीभावेन परि समन्तादयन्ते यन्ति वा" शी० । “संपलिंति अणुकुडिलेहिं अण्णपासेहिं, अथवा एकतः पाशहस्ता व्याधाः, एगतो वागुरा, तन्मध्ये सम्प्रलीयन्तो(न्ते) भ्रमन्त इत्यर्थः" चू०॥ १३. चू० विना-वन्भं अहे वन्भस्स खं १, २ पु २ ला० । बभं अहे बब्भस्स पु १। वझं अहे वज्झस्स इति बंध अहे बंधस्स इति पाठयुगलं शी. वृत्तिकृता व्याख्यातमस्ति । तथाहि - “अथ अनन्तरमसौ मृगस्तद् वझं ति वधं यदि वा बन्धनाकारेण व्यवस्थितं वागुरादिकं वा बन्धनं बन्धकत्वाद् बन्धमुच्यते" शी० । दृश्यतां सूचू० पृ० ३३ टि० १॥ १४. मुंचेज पादपासाओ ला० । वधेज पदपासातो चू० । मुञ्चेज्ज पदपासादी चूपा० शीपा० ॥ १५. तं तु मंदो ण देहते खं० २ पु २ ला० । तं च मंदे ण पेहती चू०॥ १६. अहिते हितपण्णाणा चू० ॥ १७. विसमंतेऽणुवायए खं २ पु २ शीपा० ।

-

Page #104

४३]
पढमे समयज्झयणे बिइओ उद्देसओ। ३७ एवं तु समणा एगे 'मिच्छट्ठिी अणारिया।
असंकिताई संकेति संकिताइं असंकिणो ॥१०॥ धम्मपण्णवणा जो सा तं तु संकंति मूढगा ।
औरंभाइं न संकंति अवियत्ता अकोविया ॥११॥ ३९ सव्वप्पगं "विउक्कस्सं सव्वं णूमं विहूणिया। __ अप्पत्तियं अकम्मंसे एयमढे मिगे चुए ॥१२॥
जे एतं णाभिजाणंति मिच्छद्दिट्ठी अणारिया ।
मिगा वा पासबद्धा ते घायमसंतऽणंतसो ॥१३॥ ४१ माहणा समणा एंगे सव्वे णाणं सयं वदे।
सव्वलोगे वि जे पाणा न ते जाणंति किंचणं ॥१४॥ ४२ मिलक्खु अमिलक्खुस्स जैहा वुत्ताणु सती
ण हेउं से विजाणाति भासियं तऽणुभासती ॥१५॥ एवमण्णाणिया नाणं 'वयंता विसयं सयं ।
"णिच्छयत्थं ण जाणंति मिलक्खू वै अबोहिए ॥१६॥ विसमं तेणुवागते चू० । “विषमान्तेन कूटपाशादियुक्तेन प्रदेशेनोपागतः, यदिवा विषमान्ते कूटपाशादिके आत्मानमनुपातयेत्” शी० । “विसमं णाम कूटपाशोपगैः आकीणे तद् वागुराद्वारं तं विसमं समं च तेण गतः उपागतः" चू० ॥ १८. चू० विना-पासादी खं १ शी० । °पासाइं खं २ ला० । पासायं पु २ । पासाओ पु १। “से बद्ध पयपासेहिं, से त्ति स मृगः । बध्यते स्म बध्यः(द्धः), पदं पाशयतीति पदपाशः, स च कूटः उपगो वा" च० । “तत्र चासौ पतितो बद्धश्च तेन कूटादिना पदपाशादीननर्थबहलानवस्थाविशेषान् प्राप्तः तत्र बन्धने घातं विनाशं नियच्छति प्राप्नोतीति ।" शी० ॥ १९. घंतं चू० । “घन्तः घातकः, घातक एवान्तः, घातेन वान्तं करोतीति घन्तः, नियतमधिकं वा घन्तं गच्छति नियच्छति" चू० ॥ २०. निगच्छति(ती खं १) खं १ पु १। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ १.मिच्छादिट्ठी पु १ चू० । मिच्छादिहि खं १। मिच्छदिट्ठी ला० ॥ २. संकिंती चू० । “शङ्कमानाः" शी०, एतदनुसारेण संकिंता इति पाठोऽत्र शी० वृत्तिकृतां सम्मतो भाति ॥ ३. जा तु तीसे संकति चू० ॥ ४. भारंभाणि खं १ । “आरंभाय ण संकंति, दव्वारंभे भावारंभे य वति" चू०॥ ५. विउक्कासं चू०॥ ६. °या अपत्तियं खं १। या अप्पत्तीयं खं २ पु १। °या अप्पतीय पु २ । “विधुणिय..."अप्पत्तियं" चू०॥ ७. जे तेतं चू० ॥ ८. मिच्छादिट्टि खं १ । मिच्छदिट्ठी ला० ॥९. वेगे खं १॥ १०. सव्वलोगंसि चू० । सम्वे लोयंसि खं १॥ ११, १३. भासए खं २ पु १, २ ला० ॥१२. वियाणेति चू० ॥१४. वयंतो खं १॥ १५. णिच्छियत्थं खं २ पु १,२ ला०॥१६. य अबोहिए खं २ पु १,२ ला० । व अबोहितो खं १। व अबोहिया शी। "मबोधिए, अबोधिः अज्ञानमित्यर्थः" चू०। "अबोधिकाः बोधरहिताः केवलमिति" शी०॥

Page #105

[सू०४४
___ ५
सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे ४४ अण्णाणियाण वीमंसा अण्णाणे नो नियच्छती।
अप्पणो य परं णालं कुतो अण्णेऽणुसासिउं ? ॥१७॥ ४५ वणे मूढे जधा जंतू मूढणेताणुगामिए।
दुहओ वि अकोविता तिव्वं सोयं "णियच्छति ॥ १८॥ ४६ अंधो अंधं पहं णितो दूरमद्धाण गच्छती।
आवज्जे उप्पधं जंतु अदुवा पंथाणुगामिए ॥१९॥ ४७ एवमेगे नियायट्ठी धम्ममाराहगा वयं ।
अंदुवा अधम्ममावज्जे ण ते सव्वज्जुयं वए ॥ २०॥ ४८ एवमेगे वितकाहिं 'णो अण्णं पज्जुवासिया।
अप्पणो य वितकाहिं अयमंजू हि दुम्मती ॥ २१॥ ४९ एवं तकाए साहेंता धम्मा-ऽधभ्मे अकोविया ।
दुक्खं ते नॉइतुटुंति सउणी पंजरं जहा ॥ २२॥
१. वीमंसा णाणे णेव नियच्छती(ति चू०) खं २ पु १, २ ला० चू० ॥ २. अण्णाणुसासिउं खं २ ला० । अण्णाणुसास(सि पु २)या पु १, २॥ ३. मूढनेताणुगामिते खं १। मूढे णेयाणुगामिए खं २ पु १, २ ला० । मूढे मूढाणुगामिए चू०॥ ४. दो वि एए भकु(को)विया खं २। दो वि ते अविकोविया ला०। दो वि एए अकोवीया पु १, २। उभयो वि ण यागंति चूपा० । “दुहतो वि अकोविता, दुहतो णाम तावेव द्वौ” चू० । “द्वावपि अकोविदौ सम्यग्ज्ञानानिपुणौ सन्तौ" शी०॥ ५. निग्गच्छती खं १। “तीनं नाम अत्यर्थम् , ......श्रोतं भयद्वारमित्यर्थः, नियतमनियतं वा गच्छति नियच्छति" चू० । “तीव्रम् असह्यं स्रोतो गहनं शोकं वा नियच्छतो निश्चयेन गच्छतः" शी०॥ ६. अंधे अंधं पहं गेति(नेती खं १) खं १ चू०॥ ७. जंतो चू०॥ ८. अहवा खं २ पु १, २ ला० । अदुवा पंथाणुगामिते खं १॥ ९. अहवा पु १, २। अपि अधम्म चूपा०॥ १०. सव्वुजगं चू० । सव्वजयं खं १। “सव्वुजगो णाम संजमो, सर्वतो ऋजुः" चू० । “सर्वैः प्रकारैः ऋजुः...''संयमः सद्धर्मों वा, तं सर्वर्जुकं न बजेयुः,..."यदिवा सर्वर्जुकं सत्यं ..... न वदेयुरिति” शी० ॥ * वदे खं २ ॥ ११. नो यण्णं खं २ पु २। नो य णं पु १। “नान्यं पर्युपासितवन्तः, अन्ये नाम..... सर्वज्ञाः" चू० । “परमन्यमाहतादिकं ज्ञानवादिनं न पर्युपासते" शी० । शी० अनुसारेण नो परं इत्यपि पाठः संभवेत् ॥ १२. °मंजूहिं खं २ पु १, २॥ १३. अकुब्विया खं २ । य कोविया पु १॥ १४. सं० विना-णाइउटृति खं १ । नातिउटृति खं २ पु १, २ ला०। णातिवटंति चू०। “दुःखं संसारो, तं नातिवर्तन्ते न उत्तरंतीत्यर्थः । ....."एवमिमे परतित्थिया...."भावपञ्जरं नातिवर्तन्ते। तिउर्सेति त्रोटयन्ति अतिवर्तन्ते वा" चू० । चूर्ण्यनुसारेण ण तिउटुंति इति पाठान्तरं भाति। " नातित्रोटयन्ति अतिशयेन यथैतद् व्यवस्थित तथा ते न त्रोटयन्ति अपनयन्तीति" शी०॥

Page #106

५५]
पढमे समयज्झयणे बिइओ उद्देसओ। ५० सयं सयं पसंसंता गैरहंता परं वैई ।
जे उ तत्थ विउस्संति संसारं ते विउस्सिया ॥ २३॥ ५१ अहावरं पुरक्खायं किरियावाँइदरिसणं ।
कम्मचिंतापणट्ठाणं संसारपरिवडणं ॥ २४ ॥ ५२ जाणं कारण[5]णाउट्टी अबुहो जै च हिंसती।
पुट्ठो वेदेति परं अवियत्तं खु सावजं ॥ २५ ॥ ५३ संतिमे तओ आयाणा जेहिं कीरति पावगं ।
अंभिकम्माय पेसाय मणसां अणुजाणिया ॥ २६॥ ५४ एए उ तओ आयणा जेहिं कीरति पावगं ।
एवं भावविसोहीए "णेवाणमभिगच्छती ॥२७॥ ५५ पुत्तं "पि ता समारंभ आहारट्ठमसंजए ।
भुंजमाणो य मेधावी कम्मुणा नोवलिप्पति ॥ २८॥ १. गरहंता य परं खं १ । “गर्हन्ति परेषां वचनानि दोषं प्रकटीकुर्वन्ति" चू०, एतदनुसारेण गरहंती इति पाठोऽभिमतश्चर्णिकारस्येति भाति । “गर्हमाणा निन्दन्तः परकीयां वाचम्" शी० ॥ २. वयं खं २ ला० । वदि खं १॥ ३. संसरंतो चू० । “संसारं....."विविधम् अनेकप्रकारम् उत् प्राबल्येन श्रिताः संबद्धाः, तत्र वा संसारे उषिताः संसारान्तर्वर्तिनः सर्वदा भवन्तीत्यर्थः" शी०, एतदनुसारेण विउसिया इति पाठान्तरं भाति ॥ ४. वाईण दरि खं २ ला० । वाईदरि पु १, २॥ ५. संसारस्स पवडणं २ पु १, २। दुक्खक्खंधविवद्धणं चू० शी। "तेषां कुदर्शनं दुःखस्कन्धविवर्धनम् कर्मसमूहवर्धनमित्यर्थः तेषां हि अविज्ञानो[प]चितं ईयापथं स्वप्नान्तिकं च कर्म चयं न यातीत्यतस्ते कम्मचिंतापणट्ठा। स्यात्-कथं पुनरुपचीयते? उच्यते-यदि सत्त्वश्च भवति १, सत्त्वसंज्ञा च २, सञ्चिन्त्य सञ्चिन्त्य ३ जीविताद् व्यपरोपणं प्राणातिपातः" चू० । “तेषां चेदं दर्शनं दुःखस्कन्धस्य असातोदयपरम्पराया विवर्धनं भवति, क्वचित् संसार परिवर्धनमिति पाठः, ते ह्येवं प्रतिपद्यमानाः, संसारस्य वृद्धिमेव कुर्वन्ति" शी०॥ ६. जाणं काएण नाउट्टी खं १। “जाणं काएण णाउटिं(??). सिलोगो। जानानः सत्त्वं यदि कायेण णाऽऽउति..'अथवा जानन्निति षडभिज्ञस्य बुद्धस्य हिंसतोऽपि पापं न बध्यते । काएण णाऽऽउदृति त्ति स्वप्नान्ते घातयन्नपि सत्त्वं न कायेन आउदृति, न समारभते इत्यर्थः।" चू० । “आकुट्टनमाकुट्टः, स विद्यते यस्यासावाकुट्टी, नाकुट्टी अनाकुट्टी" शी० ॥ ७. जे य हिंसती चू० ॥ ८. अहिकमाय खं १ पु १॥ ९. °सा य अणु खं १॥ १०. भावणसुद्धीए चू०॥ ११. नेव्वाणं 'अहिगच्छती खं १॥ १२. चू० विना- पिया समारंभ आहारेज असं खं १, २ पु १, २ ला० । “पुत्तं पिता समारंभ. सिलोगो । अपि पदार्थसम्भावने, उक्तं हि - 'प्राणिनः प्रियतराः पुत्राः' [ ] । तेन पुत्रमपि तावत् समारभ्य, समारम्भो नाम विक्रीय मारयित्वा तन्मांसेन वा द्रव्येण वा, किमंग णरपुत्रं शूकरं वा छगलं वा ? आहारार्थ कुर्याद् भक्तं

Page #107

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे
[सू०५६ - ५६ मणसा जे पउस्संति चित्तं तेसिं न विज्जती ।
अणवजं अतहं तेर्सि ण ते संवुडचारिणो ॥ २९॥ ५७ इच्चेयाहिं दिट्ठीहिं सातागारवणिस्सिता ।
संरणं ति मण्णमाणा सेवंती पावगं जणा ॥३०॥ जंहा औसाविणिं णावं जातिअंधो दुरूहिया ।
इच्छेन्जा पारमागंतुं अंतरा य विसीयति ॥ ३१॥ ५९ एवं तु समणा एगे 'मिच्छद्दिट्टी अणारिया । संसारपारकंखी ते संसारं अणुपरियटृति ॥ ३२॥ त्ति बेमि ।
॥ "बितिओ उद्देसओ सम्मत्तो॥
[तइओ उद्देसओ] ६० जं किंचि वि पूतिकडं सैंड्रीमागंतुमीहियं ।
सहस्संतरियं भुंजे दुपक्खं चेव "सेवती ॥१॥
भिक्खूणं अस्संजतो णाम भिक्खूव्यतिरिक्तः, स पुनरुपासकोऽन्यो वा । तं च भिक्षुः त्रिकोटिशुद्धं भुखानोऽपि मेधावी कम्मुणा णोवलिप्पते।" चू० । “पुत्रम् अपत्यं पिता जनकः समारभ्य व्यापाद्य आहारार्थे कस्याञ्चित् तथाविधायामापदि तदुद्धरणार्थमरक्तद्विष्टः असंयतो गृहस्थः तत्पिशितं भुजानोऽपि, चशब्दस्य अपिशब्दार्थत्वादिति, तथा मेधाव्यपि संयतोऽपीत्यर्थः, तदेवं गृहस्थो भिक्षुर्वा शुद्धाशयः पिशिताश्यपि कर्मणा पापेन नोपलिप्यते" शी० ॥ १३. °माणो वि मेधावी चू०॥ १४.प्पते चू० । दृश्यतां सू० ५५ टि० १२॥ १. सरणं मण्णमाणा खं १। हियं ति मण्णमाणा तु सेवंती अहियं जणा चू० । “हियं ति मण्णमाणा एवमस्माकं हितं भविष्यतीति मूर्खास्तु एतद् अहितमेव सेवन्ते" चू०॥ २. जह खं १॥ ३. मास्साविणिं खं १ । अस्साविणि पु १ । “जधा आस्साविणिं णावं० सिलोगो । आश्रवतीति आश्राविणी अकतकोट्ठा भुण्णकोट्ठा वा” चू० । “आसाविणीमित्यादि, आ समन्ताच्छ्रवति तच्छीला वा आस्राविणी सच्छिद्रेत्यर्थः ।" शी० ॥ ४. दुरूभिया खं १॥ ५. इच्छाई य पारगमागंतुं खं २ । इच्छेज (इच्छई सं०) पारमागंतू खं १ सं० । इच्छंतो इति चूर्णिकृदिष्टः पाठो भाति, तथाहि - “स एवमिच्छन्नपि" चू०। “इच्छत्यसौ” शी०॥ ६. मिच्छविट्ठी खं १। मिच्छादिट्ठी चू०॥ ७. °पारमिच्छंता संसारे चू०॥ ८. प्रथमस्य द्वितीयः खं २ पु १, २॥ ९. किंची पू° ला० पु २ । “जं किंचि उ पूतीकडं. सिलोगो" चू० । “यत् किञ्चिदिति आहारजातं स्तोकमपि, आस्तां तावत् प्रभूतम् , तदपि पूतिकृतम्" शी० ॥१०. सड्ढीमागंतु ईहियं खं १ । “श्रद्धा अस्यास्तीति श्राद्धी, आगच्छन्तीत्यागन्तुकाः, तैः श्राद्धीभिरागन्तूननुप्रेक्ष्य प्रतीत्य वक्खडियं, अधवा सड्डि त्ति जे एगतो वसंति तानुद्दिश्य कृतम्, तत् पूर्वपश्चिमानां

Page #108

६७]
पढमे समयज्झयणे तइओ उद्देसओ। ६१ तमेव अविजाणंता 'विसमंमि अकोविया ।
मैच्छा वेसलिया चेव उदगैस्सऽभियागमे ॥२॥ ६२ उदगॅस्सऽप्पभावेणं सुकमि घातमिति उ ।
ढंकेहि य कंकेहि य ऑमिसत्थेहिं ते दुही ॥३॥ ६३ एवं तु समणा एगे वट्टमाणसहेसिणो।
मच्छा वेसालिया चेव घातमेसंतऽणंतसो ॥ ४ ॥ ६४ इणमन्नं तु अण्णाणं इहमेगेसिमाहियं ।
देवउत्ते अयं लोगे बंभउत्ते ति आवरे ॥५॥ ६५ ईसरेण कडे लोए पहाणाति तहावरे ।
"जीवा-ऽजीवसमाउत्ते सुह-दुक्खसमन्निए ॥६॥ ६६ सयंभुणा कडे लोए 'इति वुत्तं महेसिणा ।
मारेण संथुता माया तेण लोए असासते ॥७॥ ६७ माहणा समणा एंगे आह अंडकडे जगे।
असो तत्तमकासी य अयाणंता मुसं "वदे ॥८॥
आगन्तुकोऽपि यदि सहस्संतरकडं भुंजे दुपक्खं णाम पक्षौ द्वौ सेवते, तद्यथा- गृहित्वं प्रव्रज्यां च।" चू० । " श्रद्धावता अन्येन भक्तिमताऽपरान् आगन्तुकानुद्दिश्य ईहितं चेष्टितं निष्पादितम्" शी० ॥ ११. सहसंतरियं खं १, २ पु २ । सहस्संतरकडं चू० । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ १२. दुप्पक्खं खं २ पु १, २ ला०॥ १३. सेवति चू०॥ १. "तमेवं,..... एवं अनेन प्रकारेण" चू०॥ २. विसमंसि सं० चू०॥ ३. मच्छे वेतालिए चेव चूपा०॥ ४. °गस्सऽहियागमे खं १॥ ५. उदगस्स पभावेणं पु १ सं० शी० । “अप्पभावो णाम उदगस्स अल्पभावः" चू० । “उदकस्य प्रभावेन नदीमुखमागताः" शी०॥ ६. सुक्खंसि ग्यायमेंति उ खं ११ “घन्तमेतीति (घातयतीति प्र०) घनघातेन वा अंतं करोतीति घन्तः, 'कर्मवत् कर्मकर्ता' इति कृत्वाऽपदिश्यते स्वयमेवासौ घातारं (घातं -प्र०) एति प्राप्नोतीत्यर्थः । अथवा घेतो णाम मच , तं मचुमेति" चू०। “उदके शुष्के..."घातं विनाशं यान्ति प्राप्नुवन्ति, तुरवधारणे" शी० ॥ ७. आमिसासीहि चू०, “आमिषाशिनः श्रृगाल-पक्षि-मनुष्यमार्जारादयः" चू०॥ ८. °सि भा खं० १॥ ९. इस्सरेण कते लोगे चू० ॥ १०. पहाणाइ खं० । “तथा प्रधानादि अन्ये इच्छन्ति, प्रधानमव्यक्तमित्यर्थः" चू०। 'यथा प्रधानादिकृतोऽयं लोकः" शी०॥ ११. “जीवाजीवैः संयुक्तः" चू०, एतदनुसारेण जीवाजीवेहिं संजुत्ते इत्यपि चू०सम्मतः पाठः स्यात् ॥ १२. कते लोगे चू० । “नागार्जुनीयास्तु पठन्ति - भतिवडीयजीवा णं मही विण्णवते प । ततो से मायासंजुत्ते करे लोगस्सऽभिद्दवा।" चू०॥ १३. सं० चू० विना-इती॥ १४. बेगे खं २ पु १, २ ला०॥ १५. वते खं २ पु १, २ ला०॥

Page #109

[सू० ६८
५
सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे ६८ संएहिं परियाएहिं लोयं बूया कडे ति या ।
तत्तं ते ण विजाणंती ण विणासि कयाइ 'वि ॥ ९॥ ६९ अमणुण्णसमुप्पादं दुक्खमेव विजाणिया।
समुप्पादमयाणंता किह नाहिंति संवरं ॥१०॥ ७० सुद्धे अपावए आया इहमेगेसि आहितं ।
* पुणो कीडा-पदोसेणं से तत्थ अवरज्झति * ॥११॥ ७१।" इह संवुडे मुणी जाते पच्छा होति अपावए ।
"वियर्ड व जहा भुजो नीरयं सरयं तहा ॥ १२॥ > ७२ ऐताणुवीति मेधावि बंभचेरे ण ते वसे ।
पुढो पावाउया सव्वे अक्खायारो सयं सयं ॥१३॥
१०
1. सं० विना-सएहिं परियातेहिं खं १। सतेहिं परियातेहिं खं २ पु १, २ ला०। सएण परियायेण चू०॥ २. " लोयं बूया कडेविधि....."कडविधी विधिविधानं प्रकार इत्यर्थः । ..... अधवा सव्व एवायं उत्तरसिलोगो-तेषां कडवादीनां विप्रसृतानि निशम्य सएण परियाएण बूया लोए कडेविधि । ....पठ्यते च-लोकं बूया कडे ति च। चशब्दादकडे ति च, नित्य इत्यर्थः” चू०। “स्वकैः स्वकीयैः पर्यायैः अयं लोकः कृत इत्येवम् भब्रुवन् अभिहितवन्तः"शी.॥ ३.ण विजाणंति चू०। णाभिजाणंति शी। "नाभिजानन्ति न सम्यग विवेचयन्ति" शी०॥ ४. णायं णाऽऽसि कयाति वि चू०॥ ५. वी खं १॥ ६. नाहंति खं१॥ ७. आसी इह चू०॥ ८.* * एतदन्तर्गतपाठस्थाने कीलावण-प्पदोसेण रजसा अवतारते चू० । “स मोक्षप्राप्तोऽपि भूत्वा कीलावण-प्पदोसेण रजसा अवतारते, तस्य हि स्वशासनं पूज्यमानं दृष्टवा अन्यशासनान्यपूज्यमानानि [च] क्रीडा भवति, मानसः प्रमोद इत्यर्थः, अपूज्यमाने वा प्रदोषः, ....."तेन रजसाऽवतार्यते" चू०॥ ९. किड्डा खं १ सं०॥ १०. 1> एतदन्तर्गतपाठस्थाने इह संवुडे भवित्ताणं सुद्धे सिद्धीए चिट्ठती (पञ्चा होति अपावए-चूपा०)। पुणो कालेणऽणतेण तत्थ से अवरज्झती ॥ इति चूर्णी पाठो भाति, तथाहि -" इह संवुडे भवित्ताणं सुद्धे सिद्धीए चिटुती [सिलोगो] । इहेति इह आगत्य मानुष्ये वयः प्राप्य प्रव्रज्यामभ्युपेत्य संवृतात्मा भूत्वा, जानको नाम जानक एव आत्मा, न तस्य तज्ज्ञानं प्रतिपतति, यदिवा-एतत् (यतश्चैतत्-प्र.) शासनं न ज्वलति तत एवं प्रज्वाल्य किश्चित् कालं संसारेऽवस्थित्य प्रेत्य पुनरपापको भवति मुक्त इत्यर्थः। एवं पुनरनन्तेनानन्तेन कालेन स्वशासनं पूज्यमानं वा अपूज्यमानं दृष्ट्वा तत्थ से अवरज्झती, अवराधो णाम रागं दोसं वा गच्छति" चू०॥११. विकटवद् उदकवद् नीरजस्कं सद् वातोद्भूतरेणुनिवहसंपृक्तं सरजस्कं मलिनं भूयो यथा भवति तथाऽयमप्यात्मा" शी० ॥ १२. एवाणुवीयि मेधावी बंभचेरं न तं वसे। पुढो पावादिया चू०। तथाहि - "एताणुवीयि मेधावी. सिलोगो। एवं......"कुवादिनः ...."अनुचिन्त्य ज्ञात्वेत्यर्थः, नैते निर्वाणायेति द्रव्यब्रह्मचेरं न तं वसे त्ति ण तं रोएजा... "पुढो पावादिया सब्वे अक्खतारो सयं सयं" चू०॥

Page #110

७६]
पढमे समयज्झयणे चउत्थो उद्देसओ। ७३ संते सते उवट्ठाणे सिद्धिमेव ण अन्नहा ।
अहो वि होति वसवत्ती सव्वकामसमप्पिए ॥१४॥ ७४ सिद्धा य ते अरोगा य इहमेगेसि आहितं ।
सिद्धिमेव पुराकाउं सांसए गढिया णरा ॥१५॥ ७५ असंवुडा अणादीयं भमिहिंति पुणो पुणो। कप्पकालमुवति ठाणा आसुर-किब्बिसिय ॥१६॥ त्ति बेमि ।
॥ ततिओ उद्देसओ सम्मत्तो॥
[चउत्थो उद्देसओ] ७६ एते जिता भो ! न सरणं बाला पंडितमाणिणो ।
'हेच्चा णं पुव्वसंजोगं "सिया किचोवदेसगा ॥१॥
हचान
१. लए सए चू० सं०॥ २. अहो इहेव वसपु २ सं० ला० । “अन्येषां तु स्वाख्यातचरणधर्मविशेषाद् इहैव अष्टगुणैश्वर्यप्राप्तो भवति तद्यथा-अणिमानं लघिमानमित्यादि। अहवा अबोधि होति वसवत्ती, अधोधि नाम अवधिज्ञानः, वशवर्ती नाम वशे तस्येन्द्रियाणि वर्तन्ते, नासाविन्द्रियवशकः" चू० । “सिद्धिप्राप्तेरधस्तात् प्रागपि यावदद्यापि सिद्धिप्राप्तिर्न भवति तावदिहैव जन्मन्यस्मदीयदर्शनोक्तानुष्ठानुभावादष्टगुणैश्वर्यसद्भावो भवतीति दर्शयति- आत्मवशे वर्तितुं शीलमस्येति वशवर्ती वशेन्द्रिय इत्युक्तं भवति" शी०॥ ३. समप्पियो चू०॥ ४. पुरो काउं सं०। " सिद्धिमेव पुराकाउं...."सिद्धिं पुरस्कृत्य" चू० ॥५. “सएहिं गढिता णरा....."हिंसादिषु आश्रवेषु गढिता णाम मूर्छिताः" चू० । “स्वकीये आशये स्वदर्शनाभ्युपगमे प्रथिताः सम्बद्धाः" शी० ॥ ६. मसुर खं १। “कप्पकालुववजंति ठाणा असुरकिब्बिसा, कल्पपरिमाणः कालः कप्प एव वा कालः । तिष्ठन्ति तस्मिन्निति स्थानम् । आसुरेषूपपद्यन्ते किल्बिषिकेषु च" चू० । "कल्पकालं प्रभूतकालमुत्पद्यन्ते संभवन्ति आसुरा असुरस्थानोत्पन्नाः नागकुमारादयः, तत्रापि न प्रधानाः, किं तर्हि ? किल्बिषिकाः अधमाः" शी० ॥ ७. भोऽसरणं खं १। भो सरणं पु १। भो असरणं चूपा०॥ ८. सं. चू० शी० विना-जत्थ बालेऽवसीयति खं १, २ पु १, २ ला० शीपा० । “क्वचित् पाठो जत्थ बालेऽवसीयइ त्ति यत्र अज्ञाने बालोऽज्ञो लग्नः सन्नवसीदति" शी०॥ ९. हेवाण खं १। जहित्ता पु° चू०। “हित्वा त्यक्त्वा णमिति वाश्यालङकारे" शी०॥ १०. सितकियोवगा सिया चू०। सिया किचोवदेसिता खं २ ११. २ ला० शीपा०। "सिता बद्धाः''''गृहस्थाः, तेषां कृत्यं..."भूतोपमर्दकारी व्यापारः, तस्योपदेशः, तं गच्छन्तीति कृत्योपदेशगाः कृत्योपदेशका वा। यदिवा सिया इति आर्षत्वाद् बहुवचनेन व्याख्यायते, स्युः भवेयुः कृत्या गृहस्थाः, तेषामुपदेशः संरम्भसमारम्भाऽऽरम्भरूपः, स विद्यते येषां ते कृत्योपदेशिका:" शी० ॥

Page #111

[सू० ७७
सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे ७७ तं च भिक्खू परिण्णाय विजं 'तेसु ण मुच्छए ।
अणुक्कसे अप्पलीणे मज्झेण मुणि जावते ॥२॥ ७८ सपरिग्गहा य सारंभा इहमेगेसि आहियं ।
अपरिग्गहे अणारंभे भिक्खू ताणं परिव्वते ॥३॥ ७९ कडेसु घार्समेसेज्जा विऊ दत्तेसणं चरे ।
अगिद्धो विप्पमुक्को य ओमाणं परिवज्जते ॥४॥ ८० लोगवायं निसामेजा इहमेगेसि आहितं ।
विवरीतपण्णसंभूतं अण्णण्णबुतिताणुयं ॥५॥ ८१ अणंते णितिए लोए सासते ण "विणस्सति ।
अंतवं णितिए लोए इति धीरोऽतिपासति ॥६॥ ८२ अपरिमाणं विजाणाति इहमेगेसि आहितं ।
सव्वत्थ सपरिमाणं इति धीरोऽतिपासति ॥७॥ ८३ "जे केति तसा पाणा "चिटुंतऽदुव थावरा ।
परियाए अस्थि "से अंजू तेण ते तस-थावरा ॥८॥
१. तेसु ण मुच्छिए खं २। तेसि ण मुच्छिए पु १, २ ला० । ण तत्थ मुच्छए चूपा०॥ २. अणुकस्ले खं १, २ सं० । अणुक्कसाए अणवलीणे चू०। अणुक्कसे अणवलीणे चूपा० । "अणुक्कसायो नाम तणुकसायो,..."अणुक्कसो णाम न जात्यादिभिर्मदस्थानरुत्कर्षे गच्छति, .....'नापलीयेत न ग्राहयेदात्मानमित्यर्थः" चू०। “अनुत्कर्षवान् ..."'अप्रलीनः असम्बद्धः" शी०॥ ३. मज्झिमेण पु १, २ चू०। मज्झेण चूपा० ॥ ४. °मेगेसिमाहियं खं २ ॥ ५. जाणं चू०। “ज्ञानवान् ज्ञानी, भिक्षुः...."परिव्रजेत्” चू०। “भिक्षुः.... 'प्राणं शरणं परि समन्ताद् व्रजेत् " शी०॥ ६. मेसेज़ चू०॥ ७. विज खं १॥ ८. लोगावायं णिसामेज चू०। लोकावादं णिसामेत्ता चूपा०॥ ९. संभूतं अणु(ण्णु)ण्णबुतिताणुगं पु १, २ ला० । संभूतं अण्णं ति बुतिताणुगं खं २। संभूयं भन्नेसिं बुइयाणुयं सं०। “विपरीतपण्णसंभूता अन्योन्यस्य बुइतं अणुगच्छंतीति अण्णोण्णबुइताणुगा” चू०। “संभूतम् .... मन्यैरविवेकिभिर्यदुक्तं तदनुगम्" शी०॥ १०. विणस्सए चू०॥ ११. शी० विना-इति धीरो त्ति पासति खं १, २ पु १, २ ला० । एवं वीरोऽधिपासति चू० । “अतीव पश्यतीत्यतिपश्यति" शी०॥ १२. अमितं जाणती वीरे इह चू० । “अपरिमाणं इत्यादि" शौ०॥ १३. इति धीरो त्ति पासति खं १। इति वीरोऽधिपासति चू०॥ १४. जे केइति चू० । “जे केइ इत्यादि" शी० ॥ १५. चिटुंति अदुव था' खं ।। चिटुंति अदु था सं० ॥ १६. से अंजू जेण खं २ पु १ ला० । से जायं जेण चू०॥

Page #112

cc]
८४
पढमे समयज्झयणे चउत्थो उद्देसओ ।
उरालं जगओ जोयं 'विपरीयासं पलेंति य । सव्वे अक्कतदुक्खा यँ अतो सव्वे अँहिंसिया ॥ ९ ॥
८५ एतं खुणाणिणो सारं जं न "हिंसति किंचणं । अहिंसासमयं चेव ईत्तावंतं विजाणिया ॥ १० ॥ ८६ कुँसिए य विगयगेही य आयाणं सांरक्खए । चरिया - Ssसण - सेज्जासु भत्तपाणे य अंतसो ॥ ११ ॥ ८७ एतेहिं तिहिं ठाणेहिं 'संजते सततं मुणी । उक्कसं जणं णू मज्झत्थं च विचिए ॥ १२ ॥
८८ समिते उ सदा साहू पंच संवरसंवुडे ।
सितेहिं असिते भिक्खू ओमोक्खाए परिव्वज्जासि ॥ १३ ॥ त्ति बेमि । १०
॥ पैढमं अज्झयणं सम्मतं ॥
१. विपरीयं संपति य खं १ । विपरीयासं पलेति य खं २ । विवज्जासं पलिंति य सं० । विपरीय संपलेति या पु १ । विवरीयं पलिंति य पु २ ॥ २. अकंत पु १ शीपा० ॥ ३. तखं २ ॥ ४. अहिंसया खं २ पु१।" अतो इति अस्मात् कारणात् अहिंसगा, एवं ज्ञात्वा सर्वसत्त्वानि अस्य साधोर हिंसनीयानि ' चू० । “ सर्वेऽपि ते यथाऽ हिंसिता भवन्ति तथा विधेयम् । यदिवा‘“अकान्तदुःखाः, अतस्तान् सर्वान् न हिंस्यात् " शी० ॥ ५. हिसंति खं २ ला० ॥ ६. इत्तावय वि° खं १ पु १, २ । एत्ता (ता चू० ) वंतं वि० सं० चू० ॥ ७. वुसिए विगयगेही य ला० । वुसिए विगयगिदी य सं० । वुसिए य विगयगेही भयाणं चू० । अकसायी सदा विगतगेधी भयाणं चूपा० । “वुसिए य इत्यादि " शी० ॥ ८. आयाणीय सा° ला०| " आदानं ज्ञानादि" चू। " आदीयते "मोक्षो येन तदादानीयं ज्ञानदर्शनचारित्रत्रयम् " शी० ॥ ९. सारपक्खए खं १ । साररक्खए पु २ । सरक्खए पु १ । संरक्खए खं २ ॥ १०. संजमेज्ज सया मुणी चू० ॥ ११. णूमं मज्झं च खं १ । उक्कासं जलणं णूममज्झत्थं च चू० । " उक्कासं जलणं णूमं सिलोगो उक्कस्यतेऽनेनेति उक्कासो मानः । ज्वलत्यनेनेति ज्वलनः क्रोधः । नूमं णाम अप्रकाशं माया । अज्झत्यो णाम अभिप्रेतः, स च लोभः " चू० । "उत्कर्षो मानः, ..................ज्वलनः क्रोधः, तथा णूममिति गहनं मायेत्यर्थः, तथा आसंसारमसुमतां मध्ये अन्तर्भवतीति मध्यस्थो लोभः " शी० ॥ १२. आमुक्खाय पु २ ॥ १३. समयज्ायणं सम्मत्तं पु २ ॥

ला

१५

Page #113

बिइयमज्झयणं 'वेयालियं,
१०
[पढमो उद्देसओ] ८९ संबुज्झह किं न बुज्झह, संबोही खलु पेच दुल्लभा।
णो हूवणमंति रातिओ, णो सुलभं पुणरावि जीवियं ॥१॥ ९० डहरा वुड्रा य पासहा, गम्भत्था वि चयंति माणवा ।
सेणे जह वट्टयं हरे, एवं आउखयम्मि तुट्टती ॥२॥ ९१ माँताहिं पिताहिं लुप्पति, णो सुलभा सुगई 'वि पेचओ।
ऐयाई भयाइं देहिया, आरंभा विरमेज सुव्वते ॥३॥ ९२ जमिणं जगती पुढो जगा, कम्मेहिं लुप्पंति पाणिणो।
सुयमेव केडेहिं गाहती णो, तस्सा मुच्चे अपुट्ठवं ॥४॥ * “वेयालियं इह देसियं ति वेयालियं तओ होइ। वेयालियं तहा वित्तमत्थि तेणेव य णिबद्धं ॥३८॥ सूत्रकृताङ्गनिर्युक्तौ] । वेयालियमित्यादि, इहाध्ययनेऽनेकधा कर्मणां विदारणमभिहितमिति कृत्वैतदध्ययनं निरुक्तिवशाद् ‘विदारकं' ततो भवति, यदिवा वैतालीयमित्यध्ययननाम, अत्रापि प्रवृत्तौ निमित्तं वैतालीयं छन्दोविशेषरूपं वृत्तमस्ति, तेनैव च वृत्तेन निबद्धमित्यध्ययनमपि वैतालीयम्। तस्य चेदं लक्षणम् - वैतालीयं लंगनैधनाः षड्युक्पादेऽष्टौ समे च लः । न समोऽत्र परेण युज्यते नेतः षट् च निरन्तरा युजोः ॥१॥"- शी० । “ओजे षण्मात्रा र्लगन्ता युज्यष्टौ न युजि षट् संततं ला न समः परेण गो वैतालीयम्” इति छन्दोऽनुशासने ३ । ५३ । तद् वैतालीयं छन्दः यत्र रगणलघुगुरुप्रान्ताः प्रथम-तृतीययोः षट् द्वितीयचतुर्थयोरष्टौ मात्राः, अत्र समसंख्यको लघुर्न परेण गुरुः कार्यः, इतश्चाविषमपादयोः षट् ला निरन्तरा नेति वैतालीयार्थः ॥ १. भो संबुज्झह किण्णु चू० । “किमिति परिप्रश्ने, स्यात् - किं कारणं बुध्यते ? उच्यतेसंबोधी खलु पेच दुलभा" चू० । “किं न बुध्यध्वमिति, अवश्यम्...."सद्धर्मे बोधो विधेय इति भावः" शी०॥ २. बुज्झहा खं २ चू०॥ ३. दहरा खं १॥ १. पासह पु १॥ ५. य चू०॥ ६. आतुखयम्मि खं २ । आउखयं ति पु १॥ ७. माता ति पिता ति लुप्पति खं १। माया इ पिया इ लुप्पई पु २। “ नागार्जुनीयास्तु पठन्ति-माता पितरो य भातरो विलभेजसु केण पेच्चए।" चू० । “मायाहिं इत्यादि " शी०॥ ८. य खं २ पु १ ला० चू० ॥ ५. एयाति भयाति पेहिया खं २ । एयाइं भयाइं दे(पे-पु १, २)हिया खं १ पु १, २ ला० । एताणि भयाणि देहिया चू०। “दे(पे-प्र०)हिय त्ति प्रेक्ष्य" शी०॥ १०. सुट्टिते शीपा०। “सुव्रतः ....."सुस्थितो वेति पाठान्तरम्" शी०॥ ११. कडेभिं गाहती खं १। कडेऽभिगाहए णो तेणं मुच्चे अपुट्ठवं चू०॥ १२. तस्स मुञ्चे य पुट्ठवं पु। “न च तस्य अशुभाचरितस्य कर्मणो विपाकेन अस्पृष्टः अच्छुप्तः मुच्यते जन्तुः" शी०॥

Page #114

९७]
बिइए वेयालियज्झयणे पढमो उद्देसओ। ९३ देवा गंधव-रक्खसा, असुरा भूमिचरा सिरीसिवा ।
राया नैर-सेडि-माहणा, ते 'वि ठाणाई चयंति दुक्खिया ॥५॥ कामेहि य संथवेहि य, गिद्धा कम्मसहा कालेण जंतवो।
ताले जह बंधणचुते, एवं आउखयम्मि तुट्टती ॥६॥ ९५ * जे यावि बहुस्सुए सिया, धम्मिए माहणे भिक्खुए सिया।
अभिनूमकडेहिं मुच्छिए, तिव्वं से कम्मेहिं 'किच्चती* ॥७॥ अह पास "विवेगमुट्ठिए, अवितिण्णे इह भासती धुवं । "णाहिसि आरं कतो परं, वेहासे कम्मेहिं "किचती ॥८॥ "जइ वि य णिगिणे किसे चरे, "जइ वि य भुजिय "मासमंतसो । ""जे इह "मायाइ मिजती, आगंता गन्भायऽणंतसो ॥९॥
१०
१. भूमिगता चू०॥ २. °णर-अधिप-माहणा चूपा० ॥ ३. ठाणा ते वि चयंति दुक्खि(क्कि खं १)या खं १ पु २ चू० । “त एते सर्व एव या(वा) स्थानेभ्यश्चयवन्ते" चू० । “एते सर्वेऽपि स्वकीयानि स्थानानि दुःखिताः सन्तस्त्यजन्ति" शी० ॥ ४. गिद्धा नास्ति खं १, २ ला० चू० । "गृद्धा अध्युपपन्नाः" शी०॥ ५. कम्मसहे चू० । “कामेभ्यः संस्तवेभ्यश्च कम्मसहि त्ति कर्मभिः सह त्रुव्यतीति, कोऽर्थः ? न ते कामाः संस्तुताश्चैनं गच्छन्तमनुयास्यन्ति” चू० । "कम्मसह त्ति कर्मविपाकसहिष्णवः कालेन कर्मविपाककालेन जन्तवः प्राणिनो भवन्ति" शी०॥ ६. भाउखयंति तु पु १॥ ७. **एतत्स्थाने चूर्णौ जे यावि भवे बहुस्सुता धम्मिय माहण भिक्खुए सुयी। अभिनूमकरेहिं मूच्छिया तिव्वं ते कम्मेहिं किञ्चति ॥ इति पाठः । “ये चापि बहुश्रुताः शास्त्रार्थपारगाः धार्मिकाः धर्माचरणशीलाः, तथा ब्राह्मणाः, तथा भिक्षुकाः भिक्षाटनशीलाः स्युः भवेयुः तेऽपि आभिमुख्येन शूमं ति कर्म माया वा तत्कृतैः असदनुष्ठानैः मूर्छिताः गृद्धाः तीव्रम् अत्यर्थम् , अत्र च छान्दसत्वाद् बहुवचनं द्रष्टव्यम् , ते एवंभूताः कर्मभिः सद्वेद्यादिभिः कृत्यन्ते छिद्यन्ते पीड्यन्त इति यावत् ॥७॥ ..... अथेत्यधिकारान्तरे, बह्वादेशे एकादेश इति अत्यनन्तरम् एतच्च पश्य..." शी० । एतदनुसारेण शी० वृत्तिकृतामपि जे याधि बहुस्सुया सिया धम्मिय माहण भिक्खुया सिया। अभिणूमकडेहिं मुच्छिया तिव्वं ते कम्मेहिं किञ्चति ॥ इति बहुवचनान्तपदयुक्तः पाठोऽभिप्रेत इति भाति ॥ ८. भिक्खए खं १॥ ९. कञ्चति खं १ ॥ १०. विवागमुट्टिते अवि तिण्णे चूपा० ॥ ११. धुतं चू० ॥ १२. णेहिसि खं २ णणेहिसि चूपा०, “अथवा ण णेहिसि त्ति न नयिष्यसि मोक्षमात्मानं परं वा । तत्रात्मा मारं, परं पर एव" चू०॥१३. कच्चती खं १॥ ११,१५. जति खं २ १ला। जाई खं १॥ १६. मासमेत्तसो खं १॥ १७. “जइ विह मायादि मिजती अणिहिट्ठणि सा माया आदिर्येषां कषायाणां......"अथवा....."मायादिभिः कषायैः स मीयते।......"स....."भागंता गम्भादणंतसो.......गर्भ आदिः यस्य संसारक्रमस्य स भवति गर्भादिः" चू०। “यः तीर्थिक इह मायादिना मीयते...."असौ गर्भाय गार्थम् मा समन्तात् गन्ता यास्यति मनन्तशो निरवधिकं कालमिति" शी०॥ १८. मायाति खं २ पु १, २ ला०॥

Page #115

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू०९८९८ पुरिसोरम पावकम्मुणा, पलियतं मणुयाण जीवियं ।
सन्ना इह काममुच्छिया, मोहं जंति नरा असंवुडा ॥१०॥ ९९ जैययं विहराहि जोगवं, अणुपाणा पंथा दुरुत्तरा ।
अणुसासणमेव पक्कमे, वीरेहिं सम्मं पवेदियं ॥११॥ ५ १०० विरया वीरा समुट्ठिया, कोहाकातरियादिपीसणा ।
पाणे ण हणंति सव्वसो, पावातो विरयाऽभिनिव्वुडा ॥१२॥ ' १०१ ण वि ता अहमेव लुप्पए, लुप्पंती लोगंसि पाणिणो ।
एवं सहिएऽधिपासते, अणिहे से पुट्ठोऽधियासए ॥१३॥ १०२ धुणिया कुलियं व लेववं, कैसए देहमणासणादिहिं ।
अविहिंसामेव पंव्वए, अणुधम्मो मुणिणा पवेदितो ॥१४॥ १०३ सउणी जह पंसुगुंडिया, विधुणिय धंसयती सियं रयं ।
एवं दविओवहाणवं, कैम्म खवति तवस्सि माहणे ॥१५॥ १०४ उद्वितमणगारमेसणं, सँमणं ठाणठितं तवस्सिणं ।
डहरा वुड्डा य पत्थए, अवि सुस्से ण य तं लभे जणा ॥१६॥ १. कम्मुणो खं २ ला० । “पुरुषोरम पावकम्मुणा० वृत्तम्" चू० । “हे पुरुष ! येन पापेन कर्मणा असदनुष्ठानरूपेण त्वमुपलक्षितस्तत्रासकृत् प्रवृत्तत्वात् तस्मात् उपरम निवर्तस्व" शी०॥ २. सण्णा खं १। सत्ता पु १॥ ३. असंवुडा नरा खं २ पु १ ला० । दृश्यता सू० १०८॥ ४. जततं खं १ । जयतं खं २ पु १। जतयं चू० । “जयपं इत्यादि" शी० ॥ ५. अणुपस्थि पाणा चूपा० (?) । “अणुपस्थिपाणा, अणुपत्थि बीय-हरितादि"॥ ६. “परकमे...."पराक्रमः भृशं क्रमेः" चू० । “संयम प्रति क्रामेत्" शी० ॥ ७. वीरा विरता हु पावका चू० । ८. लुप्पइ पु १, २ । लुप्पधे चू० ॥ ९. लोगम्मि पु १, २॥ १०. सहिएहिं(अहि!)पासए खं २ पु १ ला०। “सहिते....."अधिकं पृथग्जनान् पश्यति अधिपश्यति" चू० । “सहितो ज्ञानादिभिः स्वहितो वा आत्महितः सन् पश्येत्" शी०॥ ११. पुट्ठो अहि खं २ पु १, २॥ १२. कसते खं १। “कसए त्ति कृशं कुर्यात्" चू०। “कर्शयेत् अपचितमांस-शोणितं विदध्यात्" शी० ॥ * पव्वते खं १॥ १३. कम्म खवेति खं १॥ १४. “समणाणं ठाणे ठितं चरित्ते णाणातिस वा" चू० । “श्राम्यतीति श्रमणः, तम् , तथा स्थानस्थितम्" शी०। चू०अनुसारेण समणट्ठाणठितं इति पाठो भवेत् ॥ १५. तपस्सियं चू०॥ १६. ला० विना लमे जण खं २। लभे जणं खं १ पु २ । लभेजणं पु १ । लभे जणो चू० । “जना....."न...... लमेरन" शी०॥

Page #116

१०९] __ बिइए वेयालियझयणे पढमो उद्देसओ। १०५ जइ कालुणियाणि कासिया, जइ रोवंति व पुत्तकारणा ।
दवियं भिक्खू समुट्टितं, णो लभंति ण संठवित्तए ॥१७॥ १०६ जइ वि य कामेहि लाविया, जइ णेजाहि ण बंधिउं घरं ।
जति जीवित गावकंखए, णो लब्भंति ण संठवित्तए ॥१८॥ १०७ सेहंति य णं ममाइणो, माय पिया य सुता य भारिया ।
पासाहि णे पासओ तुमं, लोगं परं पि जहाहि पोस णे ॥१९॥ १०८ अन्ने अन्नेहिं मुच्छिता, मोहं जंति नैरा असंवुडा ।
विसमं विसमेहिं गाहिया, ते पावेहिं पुणो पगम्भिता ॥२०॥ १०९ तम्हा दवि इक्ख पंडिए, पावाओ "विरतेऽभिनिव्वुडे ।
पणया वीरा महाविहि, सिद्धिपहं णेयाउयं धुवं ॥ २१ ॥ १. कालुणियं भकासिया खं १। कालुणियाई से कए चू० ॥ २. "रोयंति यत्ति रुदन्ति पुत्रकारणं सुतनिमित्तम्" शी० । “पुत्रकारणाद् एकमपि तावत् ...."पुत्रं जनयस्व" चू०॥ ३. लभिति खं १ पु २। लजंति पु १ ला० । लभंति गं सण्णवित्तए चू० । “णो लब्भंति णं ति ण सकेंति सण्णवेत्तए त्ति आणेतुं" चू० । “न लप्स्यन्ते न शक्नुवन्ति प्रव्रज्यातो भ्रंशयितुं,..."नापि संस्थापयितुं गृहस्थभावेन, द्रव्यलिङ्गाच्च्यावयितुमिति ।" शी० । तुलना स० १०६॥ ४. न संथवित्तए खं १, २ ला०॥ ५. जइ तं कामेहि खं १ पु १, २। जइणकामेहि चू० । “जइ वि इत्यादि" शी०॥ ६."बंधित्ता वा घरं आणेज" चू०, एतदनुसारेण जइ भाणेज ण बंधिता घरं इत्यपि चू० सम्मतः पाठः संभवेत् । “यदि नयेयुर्बद्ध्वा गृहम् , णमिति वाक्यालकारे" शी०॥ ७. नाविकंखए ला० । नाभिकंखए शी० । णावकंखती खं १ पु० १, २ । *वं जीवित णावकंखिणं चू०॥८.नो लभिति न संथ(पु२)वित्तए खं १पु२। नो लब्भन्ति न संनवित्तए खं २ । “णो लब्भंति ण सण्णवित्तए, नोकारः प्रतिषेधे, लभिति त्ति ण ते लभंते सण्णवेत्तए" चू० । “णो लब्भंति त्ति न लभन्ते न प्राप्नुवन्ति आत्मसात् कर्तु, ण संठवित्तए ति नापि गृहस्थभावेन संस्थापयितुमलमिति" शी । तुलना सू० १०५॥ ९. माया खं २ ला० । माय पिया य सुन्हा य भारियापु १। “माति-पिति-स्त्रि-पति-भायरो" इति चूर्णावुल्लेखदर्शनाद् माति पिति थि पती य भायरो इति पाठोऽपि चू० सम्मतः स्यादिति भाति ॥ १०. पासाहि ण खं १ पु २ । “पासाहि ण पासमो तुम, तुम अतीव पासओ...'कहं अम्हेहि दुक्खिताणि ण पासति" चू० । “पश्य नः अस्मान्" शी• ॥ ११. लोगं परं पि चयाहि पोसणे खं २ ला० । लोयं परं पि जहासि पोसणे पु १। परलोगं पि जहाहि उत्तमं चू० । “नः अस्मान् पोषय, अन्यथा"."परलोकमपि त्वं त्यजसि" शी० ॥ १२. असंवुडा नरा खं १। दृश्यता सू० ९८॥ १३. "दविएव समिक्ख पंडिते. वृत्तम् । दविक उक्तः, एवमनेन प्रकारेण' चू० । “द्रव्यभूतः..... सन् ईशस्व" शी० । तम्हा दवि इक्ख पंडिते चूपा०॥ १४. विरए अभि खं २॥ १५. पणए वीरे महावीहिं खं १ पु १, २। “पणता वीरा महाविधि ......"महती वीही महावीही, ....."पाठविशेषस्तु-पणता वीधेतऽणुत्तरं। एतदिति भावविधी

Page #117

२०
१०
सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे ११० वेतालियमग्गमागओ, मण वयसा कारण संवुडो ।
चेचा वित्तं च णायओ, आरंभं च सुसंवुडे चरेज्जासि ॥ २२॥ ति बेमि । ॥ वेतालियस्स पढमो उद्देसओ समत्तो॥
[विइओ उद्देसओ] १११ तय सं व जहाति से रयं, इति संखाय मुणी ण मन्जती ।
गोतण्णतरेण माहणे, अहऽसेयकरी अन्नेसि इंखिणी ॥१॥ ११२ जो परिभवती परं जणं, संसारे पैरियत्तती महं ।
अदु 'इंखिणिया उ पाविया, इति संखाय मुणी ण मज्जती ॥२॥ ११३ जे यावि अणायगे सिया, जे वि य पेसगपेसए सिया ।
"जे मोणपदं उवहिए, णो लज्जे समयं सैया चरे ॥३॥ सैम अन्नयरम्मि संजमे, संसुद्धे समणे परिव्वए ।
"जे आवकहा समाहिए, दविए कालमकासि पंडिए ॥४॥ ११५ दूरं अणुपस्सिया मुणी, तीतं धम्ममणागयं तहा ।
पुढे फरुसेहिं माहणे, अवि हण्णू समयंसि रीयति ॥५॥
जं भणिहामि, अणुत्तरं असरिसं अणुत्तरं वा ठाणादि" चू० । “पणया वीरा महावीहिं" मा० सू० २१॥ १६. धुयं खं १। सिवं चू०, धुवं चूपा०॥ १. णातयो चू० ॥ २. चरेजसि खं १ । परिच्चएजासि चूपा० ॥ ३. वेतालीयस्य प्रथमोद्देशकः खं २ ला०॥४. चयाइ खं २॥ ५. मजइ खं २। मज्जए चू० ॥ ६. रेण जे विद् मह चू० शीपा० ॥ ७. अहऽसेको अण्णसिं खं १॥ ८. यत्तए पु २ । यत्तई चिरं खं २ ला० चू० शीपा० ॥ ९. इंख खं २॥ १०. पातिका चूपा० शीपा० ॥ * संखाए मुणी ण मज्जए चू०॥ ११. जे णाय अणायया सिया पु १ । जे यावि अणातए सिया चू० । जे यावि भवे अणायगे चूपा० ११३ सूत्रगाथाचूर्णौ ॥ १२. पेसय खं २ । पेसगपेसये खं १ । पेस्सगपेसगे चू०, "पेस्सगपेसगो णाम...''जो पिढिगावाहगो" चू० । “प्रेष्यस्थापि प्रेष्यः" शी०॥ १३. इदं मोणपदमुवट्टिते चू० ॥ १४. सवा चरे पु १ । तदा चरे खं १॥ १५. समे अण्ण° पु १ खं २ ला० । समयण्ण चू० । समयण्णतरम्मि वा सुते चूपा० ॥ १६. जा भावकधा चू०॥ १७. पुट्ठो परुसेहिं खं २। पुढे फरिसेहि ला०॥ १८. समयाऽधियासए चूपा० शीपा० । "अवि हण्णू अवि हन्यमानः सम्यग् अधियासए, अधवा अविहण्णू इति हन्यमानो न हन्यात कश्चित्" चू० । “पाठान्तरं वा समयाऽहियासए त्ति समतया इति" शी०॥

•

Page #118

११९]
११६
११७ बहुजणर्णमणम्मि संवुडे, संव्वट्ठेहिं णरे अणिस्सिते । र व सैंया अणाविले, धम्मं पादुरकासि कासवं ॥ ७ ॥
fare वेयालियज्झयणे बिइओ उद्देसओ ।
पंण्णसमत्ते सद जए, समिया धम्ममुदाहरे मुणी । सुँहुमे उ सदा अलूसए, णो कुज्झे णो माणि माहणे ॥ ६॥
११८ बहवे पाणा पुढो सिया, पत्तेयं समयं उवेहिया । जे मोणपदं उवट्ठिते, "विरतिं तत्थमकासि पंडिते ॥ ८ ॥
११९

धम्मस्स य पारए मुणी, आरंभस्स य " अंत ठिए । "सोयंति य णं ममाइणो, 'नो य लभंति णियं परिग्गहं ॥ ९ ॥
१.
८८
" पण्णसमत्ते इत्यादि, प्रज्ञायां समाप्तः प्रज्ञासमाप्तः पटुप्रज्ञः शी० । पण्हसमत्थे चू० शीपा० । " प्रश्नविषये प्रत्युत्तरदानसमर्थः " शी० । पण्हसमत्ते चूपा० । " समाप्तप्रश्न इत्यर्थः” चू०॥ २. “सदा जते त्ति ज्ञानवान् अप्रमत्तश्च" चू० । “ सदा सर्वकाले जयेत्, जेयं कषायादिकमिति शेषः " शी० ॥ ३. " समिता णाम सम्मं धम्मं उदाहरेज्ज " चू० । " समि ( म - प्र० ) या समता, तया धर्मम् उदाहरेत्” शी० ॥ ४. हमे खं २ ॥ ५. अ पु २। हु चू० । “ सूक्ष्मे तु" शी० ॥ ६. कधयंतो ण परं [णु] कोवये चूपा० ॥ कुप्पेला० ० ॥ ८. णमसि खं १ पु २ । 'नमनि (ति ला०) संबुडे खं २ ला ० ॥ ९. सवट्ठेसु सदा अणिस्सिते चू० ॥ १०. “ हरदे वतुमे (पतुमे ?) अणाइले, हरदे त्ति महासमुद्रः, स हि नकादिभिः नाकुलजलो भवति, ' पद्म- महापद्मादयो वा हुदा: ....अनाकुलाः, कोधादीहि वा अणाइलो, अधवा अणाइल इति निरुद्धाश्रवः अनातुरो न म्लायति धर्मे कथयन् ” चू० । 'हूद इव स्वच्छाम्भसा भृतः सदा अनाविल: अनेकमत्स्यादिजलचर संक्रमेणाप्यनाकुलोऽकलुषो वा " शी० ॥ ११. सिया खं २ । सया अणाइले खं १ पु १ । सया अणाउले पु २ । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ १२. समियं उवेहाए चू० । समिया उवेहिता चूपा० ॥ १३. उवेहिता खं १ । शी० अनुसारेण समीहिया इति पाठः, उवेहिया इति च पाठान्तरं भाति । " प्रत्येकं समतां दुःखद्वेषित्वं सुखप्रियत्वं च समीक्ष्य दृष्ट्वा, यदिवा समतां माध्यस्थ्यमुपेक्ष्य यो मौनीन्द्रपदमुपस्थितः " शी० । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ १४. चू० विना- विरयं पु २ । विरई पु १ । विरती खं १, २ ॥ १५. तत्थ यकासि खं २ । तत्थमकासि चू० ॥ १६, अंतिए ठिए खं १, २ । अंविए ठितं चूपा० ॥ १७. सोयति खं १ । सोयंति य णं ममायणो णो लभति णितियं परिग्गहं चू० । सोयंति य णं ममाइणो णो लभंति णितियं परिग्गहं चूपा० ॥ १८. न लभंती निययं पु १ । णो लभती निययं खं १, णो लहई निययं पु २ । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ १९. 'अमुमेवार्थ नागार्जुनीया विकल्पयन्ति - सोऊण तयं उवट्ठितं केयि गिही विग्वेण उट्ठिता । धम्मम्मि इ अणुत्तरे तं पि जिणेज इमेण पंडिते ॥ " "" चू० । 'अत्रान्तरे नागार्जुनीयास्तु पठन्ति - सोऊन तयं वद्वियं केइ गिही विषेण उट्ठिया । धम्मम्मि अणुत्तरे मुणी तं पि जिणिज इमेण पंडिए ॥ " शी० ॥
८.

""
२१

Page #119

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० १२०१२० इहलोग दुहावहं 'विऊ, परलोगे य दुई दुहावहं ।
विद्धंसणधम्ममेव तं, इति विजं कोऽगारमावसे ॥१०॥ १२१ महयं पलिगोव जाणिया, जा वि य वंदण-पूयणा इहं ।
सुहुमे सल्ले दुरुद्धरे, 'विदुमं ता पंजहेज संथवं ॥११॥ ५ १२२ एंगे चरे ठीणमासणे, सयणे एंगे समाहिए सिया ।
भिक्खू उवधाणवीरिए, वइगुत्ते अज्झप्पसंवुडे ॥१२॥ १२३ णो पीहे गावऽवंगुणे, दारं सुन्नघरस्स संजते ।
पुट्ठो ण उदाहरे वयिं, न समुच्छे "नो य संथरे तणं ॥१३॥ १२४ जत्थऽत्थमिए अंणाउले, सम-विसमाणि मुणीऽहियासए ।
चरगा अदुवा वि भेरवा, अदुवा तत्थ सिरीसिवा सिया ॥१४॥ १२५ तिरिया मेणुया दिव्वगा, उवसग्गा "तिविहाऽधियासिया ।
"लोमादीयं पि ण हरिसे, सुन्नागारगते महामुणी ॥१५॥ १. विदा खं २ ला० चू०। “विउ त्ति विद्याः जानीहि" शी०॥ २. दुहा दुहावहा चूपा०॥ ३. °मेव य इति पु१, २। मेव या इति खं १ चू०॥ ४. महया खं १। “महता पलिगोह जाणिया० घृत्तम्। परिगोहो णाम परिष्वङ्गः” चू० । “महयं (महता प्र०) इत्यादि, महान्तं संसारिणां दस्त्यजत्वाद् महता वा संरम्मेण परिगोपणं परिगोपः द्रव्यतः पवादिः, भावतोऽ. भिष्वङ्गः" शी०॥ ५. दुद्धरे खं २। दुरुत्थरे खं १॥ ६. विदु मंता चू०। दृश्यतामतनं टिप्पणम् ॥ ७. परिहेज संथवे खं १ पु२। “इत्येवं मत्वा विद्वान् पयहेज संथवं सम्यक् स्तवः सतो वा स्तवः संथवो" चू० । “अतः विद्वान् सदसद्विवेकज्ञः तं तावत् संस्तवं परिचयमभिष्वङ्गं परिजह्यात् परित्यजेदिति" शी०॥ ८. “नागार्जुनीयास्तु पठन्ति-पलिमंथ महं विजाणिया जा वि य वंदणपूयणा इधं। सुहुमं सलं दुरुद्धरं तं पि जिणे एएण पंडिते ॥" चू० शी०॥ ९. एग चरे खं १॥ १०. ठाण भासणे खं १ पु २ चू०॥ ११. एग पु २। एगं खं १। एगे समाहिमासिया खं २। “एगो.... 'समाहितो चरेदिति अणुमतार्थे " चू० ॥ १२. अज्झत्थसं खं १ पु १,२॥ १३. नो पेहए खं २। नो पिहए ला०॥ १४. नावपंगुणे खं २ पु १ ला०। ण यावऽवंगुणे चू० । “णावऽवं(पंप्र०)गुणे त्ति नोद्घाटयेत्" शी०॥ १५. नोदाहरे खं २ ला०॥ १६. वतिं खं १ । वयं ला० । वतं पु १ । पई पु २॥ १७. “ण समुच्छति णो संथडे तणे" चू०॥ १८. णो य संवरे खं १ । नो संथरे खं २ पु १ ला० ॥ १९. भणाइले खं १, २ पु १ ला० चू० । “भणाइलो णाम..."नाकुलीक्रियते" चू० । “अनाकुलः "अक्षुभ्यन्" शी० । दृश्यतां सू० ११७ टि. १०-११॥ २०. °माई चू०॥ २१. तिरिता खं १॥ २२. मणुसा चू० शी। “तिरिया मणुसा य दिब्विया० वृत्तम्" चू० । “तैरश्चा: "तथा मानुषाः" शी०॥ २३. व दिव्वगा पु१। व दिग्विगा खं १ पु २। “दिव्वि(ब्व प्र०)ग त्ति व्यन्तरादिना हास्यप्रद्वेषादिजनिताः" शी० । दृश्यतां टि. २२॥ २४. “तिविहा वि सेविया नाम सेवित्वा अनुभूय" चू०॥ २५. लोमायियं पि खं १ पु २॥

Page #120

२३
१२९
१३१] बिइए वेयालियज्झयणे बिइओ उद्देसओ। १२६ णो आवऽभिकंखे जीवियं, णो वि य पूयणपत्थए सिया ।
अन्भत्थर्मुति भेरवा, सुन्नागारगयस्स भिक्खुणो ॥१६॥ १२७ उवणीततरस्स ताइणो, भयमाणस्स 'विवित्तमासणं ।
सामाइयमाहु तस्स जं, जो अप्पाणं भए ण दसए ॥१७॥ १२८ उसिणोदगंतत्तभोइणो, धम्मट्ठियस्स मुणिस्स हीमतो।
संसग्गि असाहु रांयिहिं, असमाही उ तहागयस्स वि ॥१८॥ अहिगरणकडस्स भिक्खुणो, वयमाणस्स पैसज्झ दारुणं । अट्टे परिहीयती बहू, अहिगरणं न करेज पंडिए ॥१९॥ सीओदगपडिदुगुंछिणो, अपडिण्णस्स लैंवावसक्किणो ।
सामाइयमाहु तस्स जं, जो गिहिमत्तेऽसणं न भुंजती ॥२०॥ १३१ न य "संखयमाहु जीवियं, तह वि य बालजणे पगब्भती ।
बाले पावेहिं "मिज्जती, इति "संखाय मुणी ण मज्जती ॥ २१॥ १.खं १ विना-णो अभिकंखेज जी खं २ पु १ ला० । नो अभिकंखेइ जी पु २ । “स तैभैरवैरप्युपसगैंरुदीर्णैश्छिद्यमानो मार्यमाणो वा णो जा(या ?)वऽभिकंख जीवितं० वृत्तम् अनुलोमै उदोर्णैः" चू०। “णो आवऽभि(यावऽहि-प्र०)कखेत्यादि, स तैभैरवैरुपसर्गरुदीर्णैस्तोतुद्यमानोऽपि जीवितं नाभिकाङ्केत" शी० । 'नी चापि' इत्यस्य प्राकृते ‘णो आवि' इत्यपि भवतीति ध्येयम् ॥ २. मुर्विति पु १, २। मुवंति खं १। “अब्भत्थमुवंति भेरवा अभ्यस्ता नाम आसेविता..."अतः उति उपयान्ति भयानकाः, पठ्यते च-अब्भत्थ(अब्भप्प ? अप्पप्प ?) मुर्वेति भेरवा, अल्पा न बहवः पिशाच-श्वापद-व्यालादयः जीवितात्ययिका उति, शीतोष्णदंशमशकादयस्तु....."नीराजितवारणस्येव(वाऽ ?)भैरवा एव भवन्ति" चू०। “भैरवा....... अभ्यस्तभावं स्वात्मताम् उप सामीप्येन यान्ति गच्छन्ति, तत्सहनाच..."नीराजितवारणस्येव शीतोष्णादिजनिता उपसर्गाः सुसहा एव भवन्तीति भावः" शी०॥ ३. विवक खं २ ला०॥ ४. तस्स तं चू०॥ ५. अप्पाण खं २ । यप्पाण खं १॥ ६. देसए पु १॥ ७. गमत्त खं २। गतत्तभोयणो धम्मटिस्स चू० । “धर्मेण यस्यार्थः स भवति धम्मट्ठी" चू० । “धर्मे स्थितस्य" शी० ॥ * धम्मठियस्स पु १ ला• विना॥ ८. हीममो खं १। हीमतो पु १ ला०। “हीमतो (हीमभो-प्र०, हीमयो-प्र०) त्ति हीः असंयम प्रति लज्जा, तद्वतः” शी०॥ ९. राइहिं पु१। रायहिं खं २ पु२ ला०॥ १०. असमाहिं तु खं २॥ ११. अहिकरणकडस्स खं१ पु. ला। अधिकरणकरस्स चू० । “अहिग(य प्र०)रण इत्यादि, अधिकरणं कलहः, तत् करोति तच्छीलश्चेत्यधिकरणकरः, तस्य" शी०॥ १२. पसज्ज खं १॥ १३. "हायते धुवं अधिकरणं ण करेज संजते चू०॥ १४. अहिकरणं खं १, २ पु १॥ १५. लवाविसक्किणो खं १ पु २॥ "लवं कर्म, तस्मात् अवसक्किणो त्ति अपसर्पिणः""""तत्परिहारिणः" शी०॥ १६. तस्स तंज गिहिमत्तेऽसणं ण भक्खति चू०॥ १७. संखत° खं १। तुलना-“असंखयं जीविय मा पमायए" उत्तरा० ४.१॥ १८. गिज्जती खं २ । मजती पु १ ला० चूपा०॥ १९. संखात खं १ पु१॥

Page #121

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० १३२ - १३२ छंदेण पैलेतिमा पया, बहुमाया मोहेण पाउडा ।
वियडेण पलेति माहणे, सीउण्हं वयसाऽहियासते ॥ २२॥ १३३ कुजए अपराजिए जहा, अक्खेहिं कुसलेहिं 'दिव्वयं ।
कडमेव गहाय णो कलिं, नो तेयं नो चेव दावरं ॥ २३॥ ५ १३४ एवं लोगमि ताइणा, बुइएऽयं धम्मे अणुत्तरे ।
तं "गिह हितं ति उत्तमं, कडमिव सेसऽवहाय पंडिए ॥२४॥ १३५ उत्तर मणुयाण आहिया, गामधम्मा इति मे अणुस्सुतं ।
जंसी विरता समुट्ठिता, कासवस्स अणुधम्मचारिणो ॥ २५॥ १३६ जे ऍय चरंति आहियं, नातेणं महता महेसिणा ।
ते उद्वित ते समुट्ठिता, अन्नोन्नं सारेंति धम्मओ ॥२६॥
१३७
मा पेह पुरा पणामए, अभिकंखे उवहिं धुणित्तए। जे दूवणतेहि णो णया, ते जाणंति समाहिमाहियं ॥२७॥
१. छण्णेण चूपा० । “छण्णेणेति डम्भेणोवहिणा वा” चू०॥ २. पले इमा पु२। पलेतिमायया खं १, २। लिपिमेदकृतोऽयं पाठभेदः। “इमाः प्रजाः अयं लोकः तासु तासु गतिषु प्रलीयते" शी०॥ ३. “कुजए(ये-प्र.) इत्यादि..""कुजयो द्यूतकारः" शी०॥ ४. दीवयं खं २ ला। दिव्ववं खं १ चू०। “दिव्यतीति दिव्यं(व्वयं ?) दिव्यं चा(वा ?)स्यास्तीति दिव्यवान् । क्रीडावान्" चू०। “दीव्यन् क्रीडन्" शी०॥ ५. पु १ विना-कली खं १ पु २ ला०। कल खं २॥ ६. त्रेतं चू०॥ ७. लोगंसि चू०॥ ८. तातिणा पु १। ताइणो पु२ चू०॥ ९. बुइए जे धम्मे पु १,२। "बुइते उक्तः, अयं ति इमो” चू०। “उक्तः योऽयं धर्मः" शी०॥ १०. °त्तरं। खं १॥ ११. गेण्ह खं १ चू०॥ १२. उत्तिम पु १॥ १३. धम्म इति खं १। धम्मा ति मे खं २ ला० । धम्मा इ मे पु। धम्मे इइ मे पु २॥ ११. एयं खं २ पु १ ला०। एत करंति चू०॥ १५. णायएण खं २ चू० । “ज्ञातकुलीयेन..."ज्ञातृत्वेऽपि सति राजसूनुना केवलज्ञानवता वा" चू०। “ज्ञातेन ज्ञातपुत्रेण" शी। दृश्यता सू० १४१॥ १६. "उपधिः माया....."तद्ध(?)ननाय अपनयनायाभिकाङ्केदिति सम्बन्धः" शी०॥ १७. चू० शी० विना-दमण ते(ए खं १ पु२)हिं खं १, २ पु १. २ शीपा०। "जे दूवणतेहि णो णता, जे..."दुष्टं प्रणताः दूपनताः शाक्यादयः,...''आरभ्भ-परिग्रहेषु ये न नताः ते जानन्ति समाहिमाहितं" चू० । “तथा दुष्टं धर्म प्रति उपनता दुरुपनताः कुमार्गानुष्ठायिनस्तीर्थिकाः, यदिवा दूमण त्ति दुष्टमनःकारिणः... "विषयाः, तेषु ये महासत्त्वा मनता न प्रह्वीभूताः तदाचारानुष्ठायिनो न भवन्ति ते....."जानन्ति'..."समाधिम..." आहितम्" शी०॥ ... ... ..

Page #122

बिइए वेयालियज्झयणे बिइओ उद्देसओ। १३८ णो काहिए होज संजए, पासणिए ण य संपसारए ।
णचा धम्म अणुत्तरं, कयकिरिए य ण यावि मामए ॥ २८॥ १३९ छण्णं च पसंस णो करे, न य उक्कास पंगास माहणे ।
'तेसिं सुविवेगमाहिते, पणया जेहिं सुज्झोसितं धुयं ॥ २९॥ १४० अंणिहे सहिए सुसंवुडे, धम्मट्ठी उवहाणवीरिए।
विहरेज समाहितिंदिए, आयहियं खु दुहेण लब्भई ॥३०॥ १४१ ण हि णूण पुरा अणुस्सुतं, अदुवा तं तह णो समुट्ठियं ।
मुणिणा सीमाइयाहित, गाएणं जगसव्वदंसिणा ॥३१॥ १. नो काहिते खं १। णो काधीए चू० । तुलना- “से णो काहिए, णो पासणिए, णो संपसारए, णो मामए, णो कतकिरिए" मा० सू० १६५। दृश्यतां सू० ४५२ । “कथयतीति कथिकः...."पासणिो णाम गिहीणं व्यवहारेषु प्रस्तुतेषु पणियगादिसु वा प्राश्निको न भवति ....."संपसारको नाम सम्प्रसारकः, तद्यथा-इमं वरिसं किं देवो वासिस्सति ण व ति..... कतकिरिमओ णाम कृतं परैः कर्म पट्टो अपुटो वा भणति शोभनमशोभनं वा....."मामको णाम ममीकारं करेति" चू० । “कथया चरति काथिकः...", प्रश्नेन राजादिकिंवृत्तरूपेण दर्पणादिप्रश्ननिमित्तरूपेण वा चरतीति प्राभिकः,..."सम्प्रसारकः देववृष्टयर्थकाण्डादिसूचककथाविस्तारकः........"कृता स्वभ्यस्ता क्रिया संयमानुष्ठानरूपा येन स कृतक्रियः, तथाभतश्च न चापि मामको ममेदमहमस्य स्वामीत्येवं परिग्रहाग्रही" शी० । “से णो काहीए,..."सिंगारकहा ण कहेयव्वा..."। पासणितत्तं पि ण करेति, कयरी अम्ह सो (सा?) भवति सुमंडिता वा कलाकुसला वा....."सुमिणे वा पुच्छिओ वागरेइ ..... । संपसारतो णामा उवसमंतिया.....। एरिसिया मम भाउजा भइणी भजा वा..."ममीकारं करेइ । कतकिरियो णाम के( क )ते के(क)ते किरियं करेड....."अहो सोभसि न वा सोभसि" आच। “से णो काहिए. स स्त्रीसङ्गपरित्यागी स्त्रीनेपथ्यकथां शृङ्गारकथा वा नो कुर्यात् ..." । तथा णो पासणिए, तासाम् ....." अङ्गप्रत्यङ्गादिकं न पश्येत्..."। तथा नो संपसारणाए(राए-प्र०, रये-प्र०), ताभिः"""न सम्प्रसारणं पर्यालोचनमेकान्ते..."कुर्यात् । ...."तथा णो मामये (मामाए-प्र०), न तासु..... ममत्वं कुर्यात् । तथा णो कयकिरिए, कृता..... मण्डनादिका क्रिया येन स कृतक्रिय इत्येवम्भूतो न भूयात्" आशी० ॥ २. °ए य ण तावि खं २ । ए ण यावि खं १॥ ३. मामते खं १ पु १॥ ४. छन्नं खं १॥ ५. पकास खं १॥ ६. "तेर्सि सुविवेकः" चू० । “तेषां कषायाणां ....." विवेकः परित्याग माहितो जनितः..."यदिवा तेषामेव सत्पुरुषाणां सुष्ठु विवेकः परिज्ञानरूप माहितः प्रथितः" शी० ॥ ७. सुझो° पु २ ला० । "सुज्झोसितं ति, 'जुषी प्रीति-सेवनयोः' [पा० धा० १२८८], धूयते ऽनेनेति धुतं ज्ञानादि संयमो वा येषां सुज्झोसितं स्वभ्यस्तं तेसिं सुविवेगमाहिते" चू०। “यैः महासत्त्वैः सुष्टु जुष्टं सेवितं धूयतेऽष्टप्रकारं कर्म येन तद्भूत संयमानुष्टानं, यदिवा...."सुज्झोसियं ति सुष्टु क्षपितं धूननार्हत्वाद् धूतं कर्मेति" शी० ॥ ८. भणहे शीपा० ॥ ९. मातहितं दुक्खेण लभते चू०॥ १०. अणुस्सयं खं १, २ । मणुस्सुतं चू०॥ १. अदुवाऽवितधं णो अधिट्टितं चू० । “अथवा श्रुतमपि तत् सामायिकादि यथा

Page #123

२६
सूयगडंगसुते पढमे सुयक्खंधे
१४२ एवं मत्ता महंतरं, धम्ममिणं सहिता बहू जणा ।
१०
[तइओ उद्देसओ]
५ १४३ संवुडकम्मस्स भिक्खुणो, जं दुक्खं पुट्ठे अबोहिए । तं संजमै ओऽवचिज्जइ, मरणं हेच वयंति पंडिता ॥ १ ॥ १४४ जे विष्णवर्णांहिऽज्झोसिया, संतिण्णेहि समं वियाहिया । तैंम्हा उड्डुं ति पासहा, अँद्दक्खू कामाईं रोगवं ॥ २॥
गुरुण छंदाणुवत्ता, विरता तिष्णा महोघमाहितं ॥ ३२ ॥ ति बेमि ।
॥ बितिओ उद्देसओ सम्मत्तो ॥
[सू० १४२
१४५ अग्गं वणिएहिं आहियं, धारेंति रोईणिया इहं ।
एवं परमा महव्वया, अक्खाया उ सराइभोयणा ॥ ३ ॥ १४६ जे इह सायाणुगा णरा, अज्झोववन्ना कामेसु मुच्छिया । " किवणेण समं पगब्भिया, न वि जाणंति समाहिमा हियं ॥ ४ ॥

अवस्थितं तथा नानुष्ठितम्, पाठान्तरं वा भचितहं ति यथावद् नानुष्ठितम् ” शी० ॥ १२. सामाहियाहियं पु १ । सामाहिताहियं खं १ । समयाहि ( इ ला ० ) याहियं खं २ ला० । " मुनिना सामाइगं पदं आख्यातमित्यर्थः ” चू० । “मुनिना जगतः सर्वभावदर्शिना ज्ञातपुत्रीयेण (ज्ञातपुत्रेण - प्र०) सामायिकादि आहितम् आख्यातम् ” शी० ॥ १३. नायएणं
66
0.66
खं १ | णायएण खं० २ ला० । णातएण चू० । दृश्यतां सू० १३६ टि० १५ ॥ १. एवं मंता महत्तरं खं २ ला० । “ एवं माता महंतरं० वृत्तम्, एवं अवधारणे महदन्तरं मत्वा ज्ञात्वा ....अथवा इमं धम्मं महत्तरं मत्वा" चू० । “ एवं मंता इत्यादि, एवं मत्वा ज्ञात्वा "महदन्तरं " शी० ॥ २. छंदोणुयत्तगा खं १ ॥ ३. विन्न पु १ ॥ ४. मधोघ ० ॥ ५. मविव (चि १) जती खं १ । 'मतो विचिज्जती चू० । 'मभो वविज्जह खं २ ला० ॥ ६. हिं खं ११,२ ला ० ॥ ७. अजोसिता पु १ । “विष्णवणाहिऽसिता 'जुषी प्रीतिसेवनयोः " [पा० धा० १२८८ ] अनूषिता नाम अनाद्रियमाणा इत्यर्थः " चू० । विण्णवणाहिं अझोसिता इति अग्रेतन[४] गाथाचूर्णै । “अजुष्टाः असेविताः क्षयं वा भवसायलक्षणमतीताः ' शी० ॥ ८. तिन्नेहिं इत्यत आरभ्य माहियं ॥ ४ ॥ इत्यन्तः पाठो नास्ति खं १ ॥ ९. उं तिरियं अधे तिधा ( तहा शीपा० ) चूपा० शीपा० ॥ १०. अदक्खू सं० ॥ ११. आणियं चू०, आहियं चूपा० ॥ १२. रायाणि (ण चू० ) या पु२ चू० ॥ १३. किमणेण चू० शीपा० । “कृपणों दीनः • 'तेन समाः तद्वत् कामासेवने प्रगल्भिता धृष्टतां गताः, यदिवा किमनेन स्तोकेन " विराधनं भविष्यति ? इत्येवं प्रमादवन्तः " शी० ॥
""
दोषेण

Page #124

१५२]
बिइए वेयालियज्झयणे तइओ उद्देसओ। १४७ वाहेण जहा व 'विच्छते, अबले होइ गवं पंचोइए ।
से यंतसो अप्पथामए, नातिवहति अबले 'विसीयति ॥५॥ १४८ एवं कामेसणं विदू, अज्ज झुंए यहेज संथवं ।
कामी कामे ण कामए, लद्धे वा वि अॅलद्ध कन्हुई ॥६॥ १४९ मा पच्छ असाहुया भवे, अचेही अणुसौस अप्पगं ।
अहियं च असाहु "सोयती, से थणती परिदेवती बहुं ॥७॥ १५० इह जीवियमेव पौसहा, तरुणए वाससयाउ तुट्टती ।
इत्तरवाँसे व बुज्झहा, गिद्धनरा कॉमेसु मुच्छिया ॥८॥ १५१ जे इह आरंभनिस्सिया, आयदंड एगंतलूसगा।
गंता ते पावलोगेयं, "चिररायं आसुरियं दिसं ॥९॥ १५२ ण य संखयमाहु जीवियं, तह वि य बालजणे पगमती ।
पञ्चुप्पन्नेण कारितं, के दटुं परलोगमागते ॥१०॥
१. विजए पु १। विक्कए खं २॥ २. पवोचिते खं १॥ ३. सो खं २ ला। तस्स तहिं अप्पथामता अचयंतो खल सेऽवसीदति चू० से अन्तए अप्पथामए 1 णातिचए अवसे विसीदति चूपा०, “अथवा - से अन्तए अन्त्यायामप्यवस्थायां अन्तशः णातिचए ण सक्केति अवसे विसीदती एव । सो वि संयमादिनिरुद्यमः" चू०॥ ४. णाईवभ(च ला० सं०)ए खं २। नाईवचए ला० सं० । नाईववते पु १। नाईववहए पु २॥ ५. विसीयई खं २ पु २ ला०॥ ६. °सणे विऊ पु २। "एवं कामेसगा विदू० वृत्तम् । एवं अवधारणे, उक्ता कामैषणा काममार्गणा विदुरिति विद्वान्... अथवोपदेश एवायम्-एवं कामेसणं विदू० वृत्तम्" चू०। “दार्टान्तिकमाह-एवं इत्यादि,..."कामानां..."याऽन्वेषणा तस्यां कर्तव्यायां विद्वान् ....."संस्तवं..."प्रजह्यात्" शी०॥ ७. सुते खं १ पु १॥ ८. पयहामि चू०॥ ९. यावि खं १। मावि पु २॥ १०. अलबु खं २ पु १ ला० । मलद्धे चू०॥ ११. तवे चू०। “असाधुता .."मरणकाले तप्स्यते" शी०॥ १२. °सासे चू०॥ १३. सोतती खं १ पु १। सोहती ला०॥ १४. परितपप्ती चू० । परिदेवती बहु खं २ पु १, २॥ १५. पस्सधा चू०॥ १६. तरुणे वा पु २। तरुणगो चू० । तरुणए स वाससयस्स खं २ ला० पु १। “तरुणगो असम्पूर्णवया अन्यो वा कश्चित् , पठ्यते च-दुर्बलं वाससयं परमायुः, ततो तिउदृति" चू०। "तरुण एव युवैव वर्षशतायुरपि....."आयुषः त्रुट्यति प्रच्यवते, यदिवा साम्प्रतं सुबहु अपि आयुर्वर्षशतम् , तच्च तस्य तदन्ते त्रुट्यति" शी० ॥ १७. °वासे य खं २ पु १। °वासं व चू० । “इत्वरवासकल्पं वर्तते" शी० ॥ १८. कामेहिं खं १ पु १,२। कामेहिं चिप्पिता चू०॥ १९. °लोगतं खं १ पु १। लोगगं चू०॥ २०. चिरकालं मासूरियं चू० । “न तत्थ सूरो विद्यते" चू० । “असुराणामियमासुरी, तां दिशं यान्ति" शी०॥ २१. न त संखतमाहु खं १ ला०॥

___ -

Page #125

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० १५३१५३ अंहक्खुव दक्खुवाहितं, सद्दहसु अद्दक्खुदंसणा।
हंदि हु सुनिरुद्धदसणे, मोहणिजेण कडेण कम्मुणा ॥११॥ १५४ दुक्खी मोहे पुणो पुणो, 'निविदेज सिलोग-पूयणं ।
एवं सहिते ऽहिपासए, आयतुलं पाणेहिं संजते ॥१२॥ १५५ गारं पि य आवसे नरे, अणुपुव्वं पाणेहिं संजए ।
समया सव्वत्थ सुव्वए, देवाणं गच्छे से लोगतं ॥१३॥ १५६ सोचा भगवाणुसासणं, सच्चे तत्थ करेहवक्कम ।
सव्वत्थऽवणीयमच्छरे, उंछं भिक्खु विसुद्धमाहरे ॥ १४ ॥ १५७ सव्वं णचा अहिए, धम्मट्ठी उवहाणवीरिए ।
गुत्ते जुत्ते सदा जए, आय-परे परमाययट्ठिए ॥१५॥
१. अदक्खु पु १। “अदक्खुव इत्यादि, अपश्यः अन्धः, तेन तुल्यः....."अपश्यवत् , तस्यामन्त्रणं हेऽपश्यवद् अन्धसदृश ! ...... पश्येन सर्वज्ञेन व्याहृतम् - उक्तं सर्वज्ञागमं श्रद्धस्व ......"हेऽपश्यकदर्शन !....."यदिवा अदक्षो वा "दक्षो वा'...", अचक्षुर्दर्शनः केवलदर्शनः सर्वज्ञः तस्माद् यदवाप्यते हितं तत् श्रद्धस्व,..."यदिवा हे अदृष्ट(ष्टः-प्र०) हे अग्दिर्शन ! द्रष्टा...."यद् व्याहृतं तत् श्रद्धस्व......हे अदृष्टदर्शन ! हे अदक्षदर्शन ! इति वा" शी० । एतदनुसारेण अदक्खु व दक्खु वाहियं सहहसू अचक्खुदंसणा इति पाठान्तरमपि शी० सम्मतं प्रतीयते। किञ्च, शी० मध्ये अदृष्ट (अद्रष्टः?) इत्यपि पाठान्तरं दृश्यते इति ध्येयम् ॥ २. सहसू खं २ पु १ ला० ॥ ३. अदक्खूयदसणा खं १ । अयमपि पाठः 'हेऽपश्यकदर्शन' इति शी० अनुसारेण सम्यक् प्रतीयते। दृश्यतामुपरि टिप्पणम् ॥ ४. मोहं खं २। “दुःखी सन् प्राणी पौनःपुन्येन मोहे याति" शी०। "एत्थ मोहे पुणो पुणो"-आचा० स० ४४. १७० ॥ ५. निच्छिदिज खं २॥ ६. ते हिपासते खं १। तेहिंपासते पु १। “एवं सहितेऽधिपासिया...."अधियं पस्सिया अधिपस्सिया" चू०। “आत्मतुलां आत्मतुल्यता ...." अधिकं पश्येदधिपश्येत्" शी०॥ ७. आयतुले खं २ ला० । आयतुले पाणेहि भवेजसि चू०॥ ८. पालेहिं पु १॥ ९. अणुपुष्वि खं २ पु २ ला०॥ १०. "समया सव्वस्थ सुव्वते.... सव्वत्थ समतां भावयति, तदनु चाकृतसामायिकः शोभनव्रतः सुव्रतः देवाणं गच्छे सलोगतं समानलोगतं सलोगतं" चू० । “समता..."सर्वत्र....."श्रूयते' अभिधीयते आर्हते प्रवचने, तां च कुर्वन् स गृहस्थोऽपि सुव्रतः सन् देवानां पुरन्दरादीनां लोकं स्थानं गच्छेत्" शी० ॥ ११. सलोगयं ला० पु २। सलोगया खं २ । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ १२. सच्चे तत्थ करेहुवक्कम सत्ये अवितथे"""कुर्यादुपक्रमम् ,..." अथवा सत्यमिति सत्यं तस्थ करेज उवक्कम ति न वितथम्" चू०॥ १३. °थ विणी खं २ पु १। 'त्थ अवणी पु२॥ १४. °हिए खं २ पु १, २ ला०॥

Page #126

१६४]
fare वेयालियज्झयणे तइओ उद्देसओ ।
१५८ वित्तं पसवो य णीतयो, "तं बाले सरणं ति मणी । एते मम तेसु वी अहं, नो ताणं सरणं च विज्जइ ॥ १६ ॥ १५९ अब्भागमितम्मि वा दुहे, अंहवोवक्कमिए भवंतए ।
ऍगस्स गती य आगती, 'विदुमं ता सरणं न मन्नती ॥ १७ ॥ १६० सव्वे सयकम्मकप्पिया, अव्वत्तेण दुहेण पाणिणो ।
हिंडंति भयाउला सढा, जाति-जरा-मरणेऽभिदुता ॥ १८ ॥ १६१ ईणमेव खणं "वियाणिया, णो सुलभं "बोहिं च आहितं । एवं सहिऽहिपास, आह जिणे इणमेव से सैंगा ॥ १९॥ १६२ अभविंसु पुरा वि "भिक्खवो, आएसा वि भविंसु सुव्वता । एताइं गुणाई औहु ते, कासवस्स अणुधम्मचारिणो ॥ २० ॥ १६३ तिविहेण विपणि मा हणे, आयहिते अणियाण संबुडे । एवं सिद्धा अणंतगा, "संपति जे य अणागयाऽवरे ॥ २१ ॥ १६४ एवं से उदाहु अणुत्तरनाणी अणुत्तरदंसी अणुत्तरनाणदंसणधरे अरहा णायपुत्ते भगवं वेसालीए वियहिए ॥ २२ ॥ त्ति
।
१. चू० विना - णाय तो खं १ पु २ सरणं चू० ॥ ३. सरणं ति वि खं १, २ ४. “नो नैव त्राणं भवति, नापि
" कृती
णायए खं २ ला० । नातिभो पु १ ॥ २. बालजनो पु २ । “न तेषां त्राणं शरणं चेति " चू० ॥ शरणं विद्यत इति" शी० ॥ ५. अब्भागमियंसि वा चू० ॥ ६. अहवा उवक्कमिए खं २ पु १ ला० । “ भवान्तरे भवान्तके वा मरणे " शी०, एतदनुसारेण भवंतरे इत्यपि पाठान्तरं भाति ॥ ७. एक्क ( क पु १ ) स्स गवी व भा° खं १ पु १, २ चू० ॥ ८. बिंदु मंता चू० । “विदुः मत्वा न तां शरणं मन्यते " चू० । " विद्वान् " तावत् शरणं न मन्यते " शी० ॥ ९. अवियत्तेण खं १ विना । छेदने, न विकृत्तं अच्छिन्नमित्यर्थः, अवियत्तेन वा अधिगच्छन्तेनेत्यर्थः चू० । “अव्यक्तेन” शी० ॥ १०. वाधिजरामरणेहऽभिद्दता चू० ॥ ११ °हियभिहुया खं २ | हिं (हि पु २ ) - भिद्दुया पु १, २ ला० ॥ १२. इणमैय खं२ । इणमो य चू० ॥ १३. विताणिता खं १ ॥ १४. बोधी य हितं चू० ॥ १५. एहिंपासए खं १, २ ला० । तेऽधियासए चूपा० शीपा० ॥ १६. सेसता खं१पु१॥ १७. भिक्खुवो खं १ पु२ ॥ १८. भवंति खं २ पु१, २ ला० ॥ १९. आह ते चू० । आहिए खं १ पु२ ॥ २०. पाण खं २ पु १ ला० ॥ २१. अनंतसो खं २ पु १, २ ला० ॥ २२. “ संपतं संखेजा सिज्यंति चू० ॥ २३. तुलना - " एवं से उदाहु अणुत्तरनाणी अणुत्तरदंसी अणुत्तरणाणदंसणधरे अरहा णायपुत्ते भयवं वेसालीए वियाहिए त्ति बेमि" इति उत्तराध्ययनसूत्रे षष्ठाध्ययनान्ते ॥ २४. वेसालिए खं २ पु १ ला० ॥

......

२९
१०

Page #127

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० १६४-१७० < इति कम्मवियालमुत्तमं जिणवरेण सुदेसियं सया। जे आचरंति आहियं खवितरया वइहिंति ते सिवं गतिं ॥ २३॥ ति > बेमि।
॥ तंतिओ उद्देसओ। बितियं वेतालीयं सम्मत्तं ॥
१. हिय त्ति खं २ पु १ ला० । 'त्ति' नास्ति सं० ॥ २. खं १ पु १, २ ला० सं० आदर्शेषु चूर्णि-वृत्तिकृद्भिरव्याख्याता एकाऽधिका गाथेत्थं दृश्यते
इति कम्मवियालमुत्तमं जिणवीरेण सुदेसियं सया।
जे आचरंति आहियं खवितरया वइहिंति ते सिवं गतिं ॥ ति बेमि।। पु१ मध्ये गतिं नास्ति। सं० मध्ये ते नास्ति। खं २ मध्ये <> एतदन्तर्गतः पाठो नास्ति ॥ ३. २२ सं०॥ ४. ततिओ उद्देसओ वितियं ॥ छ ॥ खं १। वैतालयं सम्मत्तं खं २। तइमो उद्देसमो बितियमज्झयणं पु १। द्वितीयं वैतालिकाध्ययनं पु२। वैतालियं सम्मत्तं । श्लो०१८३॥-ला०॥

Page #128

तइयं अज्झयणं 'उवसग्गपरिण्णा'
[पढमो उद्देसओ]
१६५
सूरं मन्नति अप्पाणं जाव जेतं न पैस्सति । जुज्झतं दढधम्माणं सिसुपले व महारहं ॥ १ ॥ १६६ पैयाता सूरा रणसीसे संगामम्मि उवट्ठिते ।
माता पुत्तं ण याणाइ जेतेण परिविच्छए ॥ २ ॥ १६७ एवं सेहे वि अँप्पुट्ठे भिक्खाचँरियाअकोविए । सूरं मन्नति अप्पाणं जाव लूहं न सेवई ॥ ३ ॥ १६८ जदा हेमंतमीसम्मि सीतं फुसति सवातगं ।
तत्थ मंदा विसीयंति रज्जेंहीणा व खत्तिया ॥ ४ ॥ पुढे गिम्हाभितावेणं विमणे सुप्पिवासिए । तत्थ मंदा विसीयंति मच्छा अपोदए जहा ॥ ५॥
१६९
१७०
३
सदा दत्तेसणा दुक्खं जायणा दुप्पणोल्लिया । कैम्मत्ता दुब्भगा चेव इच्चाहंसु पुढो जणा ॥ ६ ॥
१. जेयं पु १ विना । " यावत्" 'जेतारं न पश्यति " शी० ॥ २. पस्सती खं १ विना ॥ ३. जुज्झती खं २ ला० । “ णिदरिसणं- जुज्झतं दढधम्मा ( ना ?) णं, जुज्झमाणं जुज्झतं दृढधन्वानम्” चू० । “दृढः समर्थो धर्मः स्वभावः सङ्ग्रामाभङ्गरूपो यस्य स तथा तम् " शी० ॥ ४. पाले महारहं खं १ पु २ । पालो व महारहं खं २ ला० ॥ ५. पताया खं १ ॥ ६. जेएण पु २ ला० । जेएण परिविक्खए खं २ । “जेत्रा "परि" *क्षतः " चू० शी० ॥ ७. अपुट्ठे खं २ पु १ ला० । अब्भुट्टे खं १ ॥ ८. चरिए भ° खं १ | " भिक्खूणां चरिया भिक्खुचरिया " चू० । " भिक्षचर्यायां भिक्षाटने " शी० ॥ ९. सेवइ पु १ । सेवति चू० ॥ १०. मासंसि खं १ ॥ ११. रहीणा चू० ॥ १२. गिन्हाधिता खं १ | गिण्हाहिता' खं २ | गिम्हेऽहिता' पु २ । " पुट्ठो गिम्हाभितावेणं ० सिलोगो " चू० । पुढे इत्यादि, ग्रीष्मे ज्येष्ठाषाढाख्ये अभितापः तेन” शी० ॥ १३. “ कम्मंता दुब्भगा चेव कृषी- पशुपाल्यादिभिः कर्मान्तैः आप्ताः अभिभूता इत्यर्थः " चू० । “कर्मभिरार्ताः पूर्वस्वकृतकर्मणः फलमनुभवन्ति, यदिवा कर्मभिः कृष्यादिभिः भार्ताः तत् कर्तुमसमर्था उद्विग्नाः सन्तः " शी० ॥
66
१४. दूभगा खं २ ला० ।
""
'लुकि दुरो वा " सि० ८।१।११५ ।।

१०
१५

Page #129

[सू० १७१
सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे १७१ एते सद्दे अंचायंता गोमेसु नगरेसु वा ।
तत्थ मंदा विसीयंति संगामंसि व भीरुणो ॥ ७॥ १७२ अप्पेगे झुझियं भिक्खुं सुणी दसति लूसए ।
तत्थ मंदा विसीयंति तेजपुट्ठा व पाणिणो ॥ ८॥ ५ १७३ अप्पेगे पंडिभासंति पोडिपंथियमागता ।
पंडियारगया एते जे एते एवजीविणो ॥९॥ १७४ अप्पेगे वेई जुंजंति "निगिणा पिंडोलगाहमा ।
मुंडा कंडूविणटुंगा उजल्ला असमाहिया ॥१०॥ १७५ एवं विप्पडिवण्णेगे अप्पणा तु अजाणगा । १० तमाओ ते तमं जंति मंदों मोहेण पाँउडा ॥११॥ १७६ पुट्ठो य दंस-मसएहिं तणफासमाइया ।
न मे दिट्टे परे लोएँ जइ परं मरणं सिया ॥१२॥ १७७ संतत्ता केसलोएणं बंभचेरैपराजिया।
तत्थ मंदा विसीयंति मच्छो पविट्ठा व केयणे ॥१३॥
१. अचाईता खं २। अभाएंता खं १। अचाएंता चू०॥ २. गामंसि नगरंसि खं २ ला०॥ ३. या ला०। य पु २॥ ४. भीरुया खं २ ला० ॥ ५. °ग झुझियं खं १ । गे जुज्झितं खं २ पु २ ला० । गे झुज्झियं पु १। गे खुझितं चू० । “खुमितो णाम क्षुधितः पिपासुर्वा” चू० । “झुं(जु प्र०)झियं तिक्षुधितम्" शी० । तुलना-ज्ञाता० १, प्रभव्या० ३॥ ६. डसह खं १ पु १, २ ला०॥ ७. तेउपु° खं २ पु २। तेजपु चू० । तओ ला०॥ ८. परिभा० सं० विना । “अप्पेगे पडि(रि ?)भासंति० सिलोगो, समन्ताद् भाषन्ते परिभाषन्ते" चू । “प्रतिभाषन्ते ब्रुवते" शी० ॥ ९. पडि खं २ पु १ ला०॥ १०. परिया खं २ पु १ ला० । तद्दारवेतणिज्जे ते चूपा० । “पठ्यते च - तहारवेतणिजे ते जेहिं चेव दारेहिं कतं तेहिं चेव वेदिजति त्ति तद्दारवेदणिजं, जधा अदत्तदाणा तेण ण लभंते" चू०॥ ११. एवंजी ला०॥ १२. वह पु २। वति खं १वयं खं २। वयं ला० । वई सृजति चरगा पिंडो° चू०॥ १३. नगिणा पु१॥१४. उज्जाया चूपा० । "उज्जातो मृगो नष्ट इत्यर्थः" चू०॥ १५. उ अजायणा खं १ विना। “आत्मना स्वयमजानकाः(मज्ञाः-प्र०)" शी०॥ १६. “अधवा मतिमंदा इस्थिगाउ या मंदविण्णाणा उ स्त्रीमोहेन" चू० ॥ १७. पाउता चू०॥ १८. °मचायिया खं । °मचाइता चू०॥ १९. °ए किं परं चू०॥ २०. सिवा खं १॥ २१. पराइता चू०॥ २२. °च्छा विट्ठा खं१। °च्छा पविठ्ठा य ख २ ला०॥ .. .

Page #130

१८२]
तह उवसग्गपरिण्णज्झयणे पढमो उद्देसओ
१७८ आतदंड समायारा मिच्छासंठियभावणा । हरिसप्पदोसमावण्णा 'केयि लूसंतिऽणारिया ॥ १४ ॥ १७९ अप्पेगे पैलियंतंसि चौरि चोरो त्ति सुव्वयं ।
बंधंति भिक्खुयं बाला कसायवँयणेहि य ॥ १५ ॥ १८० तत्थ दंडेण संवीते मुट्ठिणा अदु फलेण वा ।
णातीणं सरती बाले इत्थी वा कुद्धगामिणी ॥ १६॥
१८१ एते भो कसिणा फासा फरुसा दुरहियासया । हत्थी वीं सरसंवीता "कीवाऽवस गता गिहं ॥ १७ ॥ ति बेमि ।
॥ "* तृतीयस्य प्रथमोद्देशकः * ॥
[बिइओ उद्देसओ]
१८२ अँहिमे सुहुमा संगा भिक्खूणं जे दुरुत्तरा । जैंत्थ एगे विसीयंति णॆ चयंति जैवित्त ॥ १ ॥
१. केई खं २ ला० पु२ ॥ २. लूसंतणारिता खं १ ॥ ३. पलितंतंसि खं १ । पलियंतम्मि चू० । “पलियंतंसि त्ति अनार्यदेशपर्यन्ते वर्तमानम् " शी० ॥ ४. चारि चोरे ति पु २ ख १ । "चारिकोऽयम्, चारयतीति चारकः, येषां परस्परविरोधः ते चारिकमित्येनं संवदन्ते चोरं वा तं सुव्वयं पि” चू० । “चारि चोरि त्ति चरोऽयं चौरोऽयं स्तेन इत्येवं " शीखं १ । " चोरियत्ति चरोऽयं चौरोऽयं स्तेन इत्येवं " शीखं २ । ५. सुन्वते खं १ ॥ ६. " " वसणेहि यत्ति....... वसणं केसिंच भवति - कप्पडिग पासंडिया बार्हेति णच्चावेंति य" चू० । " कषायवचनैश्च " शी० ॥ ७. दंडेहिं खं २ ॥ ८. सरए खं १ पु२ ॥ ९. भो फहसा फासा कसिणा दुरधि° चू० ॥ १०. व खं २ ॥ ११. कीवा वसगा चू० । तिव्वसढगा गता गिहं चूपा० । तिव्वसढा गता हिं शीपा० । " क्लीवा वशका नाम परीषहे वशकाः पुनरपि गृहं [गताः] गच्छन्ति गमिष्यन्ति च । पठ्यते च - तिब्वसढगा गता गिहं ति बेमि, तीव्रं शठाः तीव्रशठाः, तीत्रैर्वा शठाः तीव्रशठाः तत्रैः परीषहैः प्रतिहताः " चू० । “ क्लीत्राः असमर्थाः अवशाः परवशाः पुनरपि गृहमेव , पाठातरं वा - विव्वसढे (ढ ?) त्ति तीव्रैरुपसर्गैरभिद्रुताः शठाः शठानुष्ठानाः संयमं परित्यज्य गृहं गताः इति ब्रवीमीति पूर्ववत् ” शी० ॥ १२. * * एतदन्तर्गतपाठस्थाने पढमो - खं १ ॥ १३. अह इमे ला० । अध इमे चू० । अहमे खं २ | " अहिमे ( अहिमे - प्र० ) त्यादि " शी० ॥ १४. जत्थ मंदा विसीदति चू० ॥ १५. न चति खं १ । “ ण चत्ता (न्ता ?) णाम असकता जवइत्तर ति वा लाढेत्तए त्ति वा एगहूं" चू० ॥ १६. जहित्तए खं २ पु१ ॥
गताः,
३

३३
१०

Page #131

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० १८३१८३ अप्पेगे णायओ 'दिस्स रोयंति परिवारिया ।
पोस णे तात पुट्ठोऽसि कस्स तात चयासि णे ॥२॥ १८४ पिता ते थेरओ तात ससा ते खुड्डिया इमा ।
भायरो ते सँगा तात सोयरा किं चयासि णे ॥३॥ ५ १८५ मातरं पितरं पोस एवं "लोगो भविस्सइ ।
ऐयं खु लोइयं ताय "जे पोसे पिउ-मातरं ॥४॥ १८६ उत्तरा महुरुलावा पुत्ता ते तात खुडगा।
भारिया ते णवा तात मा से अण्णं जणं गमे ॥५॥ १८७ एहि ताय घरं जामो मा तं कम्म सहा वयं । १० "बीयं पि तात पासामो जामु ताव सयं गिहं ॥ ६॥ १८८ गंतुं तात घृणाऽऽगच्छे ण तेणऽसमणो सिया ।
__ अकामगं परक्कम्म को ते वारेउमेरहति ॥७॥
१. नायया खं १ पु २। णातयो चू०॥ २. दिस्सा खं २ ला० ॥ ३. परियारिया पु१॥ ४. जहासि पु १॥ ५. णो खं १॥ ६. त थे° खं १। य थे° पु २ । ते थेरतो चू०॥ ७. सवा तात, शृण्वन्तीति श्रवाः आणा-उववाय-वयणणिद्देसे य चिटुंति"। "स्वका निजाः" शी०॥ ८. जहासि खं १ पु १,२ ला.॥ ९. णो खं १॥ १०. एस पु१॥ ११. लोए भविस्सती खं १ पु १, २॥ १२. एवं खु ला० पु २। एवं खलु खं २॥ १३. जे पोसेति उ मातरं खं १ । जे पोसइ उ मायरं पु १। जे पालंति उ मायरं खं २ ला० । “अयमेव लौकिकः पन्था यदुत वृद्धयोर्मातापित्रोः प्रतिपालनमिति" शी॥ १४. इतरा मधुरोल्लाव चूपा० । “इतरा णाम खुडुलगा" चू०॥ १५. अण्णजणंगमा पु २॥ १६. एहि ताव चू०॥ १७. कम्मसहा चू० । “इदाणिं वयं कम्मसमत्था कम्मसहा कम्मसहायकत्वं प्रति भवतः" चू० । “मा स्वं किमपि कर्म साम्प्रतं कृथाः, अपि तु तव कर्मण्युपस्थिते वयं सहायका भविष्यामः" शी० ॥ १८. बितियं पि खं २ चू० ॥ १९. जासुं खं १। जासु खं २। जामो चू० ला० ॥ २०. पुणो गच्छे खं २ पु १, २। “पुणाऽऽगच्छे गत्वा स्वजनपक्षं दृष्ट्वा पुनरागमिष्यसि" चू०। “स्वजनवर्ग दृष्ट्वा पुनरागन्ताऽसि" शी० ॥ २१. ण याय तेण समणो खं २। नेएण समणो पु २। “न हि त्वं तेनाश्रमणो भविष्यसि" चू० । “न च तेन एतावता ग्रहगमनमात्रेण त्वमश्रमणो भविष्यसि" शी०॥ २२. परकंतं पु २। “अकामकं परक्कमंत...... परक्कमंतं ति पडिजयंतं...."पराक्रमन्तं को तं वास्तुमरहति" चू० । “पराक्रमन्तं....."कः त्वा....."वारयितुम्....."अर्हति" शी०॥ २३. धारेउ शीपा०। “यदिवा...... कस्त्वामवसरप्राप्ते कर्मणि प्रवृत्तं धारयितुमर्हतीति" शी० ॥ २४. मरिहह खं २ ला॥

Page #132

१९५]
१८९ जं किंचि अणगं तात तं पि सव्वं समीकतं । हिरणं वैवहारादी तंपि दासामु ते वयं ॥ ८ ॥ १९० ईच्चेवणं सुसेहंति कालुणिया समुट्ठिया ।
"विबद्धो नातिसंगेहिं ततोऽगारं पधावति ॥ ९ ॥ १९१ जंहा रुक्खं वणे जायं मालया पडिबंधति ।
एवं णं पडिबंधंति णातओ अंसमाहिणा ॥ १० ॥ १९२ "विबद्धो णातिसंगेहिं हत्थी व वि नवग्ग | पिट्ठतो परिसंप्पंति सूतीगो व्व अदूरगा ॥ ११ ॥ १९३ एते संगा मणुस्साणं पाताला व अतारिमा ।
कीवा त्थ य की संति नातिसंगेर्हि मुच्छिता ॥ १२ ॥ १९४ तं च भिक्खू परिण्णाय सव्वे संगा महासवा ।
जीवितं नाहिकंखेज्जा सोच्चा धम्ममणुत्तरं ॥ १३ ॥ १९५ अहिमे संति आवट्टा कासवेण पवेदिता ।
बुद्धा जैत्थावसप्पंति सीयंति अबुहा जहिं ॥ १४ ॥
तइए उवसग्गपरिण्णज्झयणे बिइओ उद्देसओ ।
• अथवा - कीवा जत्थावकीसंति अपकृष्यन्ते
आसंति विसण्णासी मोक्षगुणातो धम्मातो वा" चू० । " यत्र च "क्लिश्यन्ति" शी० । दृश्यतां सू० २४० ॥ १७. नातिकं खं १ । नावकं° खं २ पु १ ला॰ । “नाभिकाङ्गेत्” शी० ॥ १८. “ पाठान्तरं वा - भहो इति, तच विस्मये, इमे इति एते " शी० ॥ १९. जव्थ पस खं १ । " अवसप्पंति नाम अवगच्छन्ति " चू० । “ अपसर्पन्ति अप्रमत्ततया तद्दूरगामिनो भवन्ति " शी• ॥

१. समीगतं खं १ । समीगयं खं २ ला० ॥ २. हाराई खं २ ला० पु २ । हाराती खं १ चू० ॥ ३. दासामो चू० ॥ ४. इच्चैवं चू० । “इच्चेव णं इत्यादि, णमिति वाक्यालङ्कारे, इत्येवं पूर्वोक्तया नीत्या" शी० ॥ ५. सुसिक्खतं चू० । सुसेहिंति खं १ चूपा० ॥ ६. कालुणीय समुट्ठिया खं २ ला० । कालुणिया समुवट्टिया पु १ । कालुणतो उवट्ठिता चू० । " कारुणिकैर्वचोभिः करुणामुत्पादयन्तः स्वयं वा दैन्यमुपस्थिताः तं प्रव्रजितं प्रव्रजन्तं वा सुसेइंति” शी० ॥ ७ निबद्धा पु१ ॥ ८. नायर्स खं २ ॥ ९. जहा रुक्ख खं १ । वणे जावं जधा रुक्खं चू० ॥ १०. एव णं खं १, २ पु २ । एवं तं पु १ । एवं [णं ?] परिवेति चू० । “ एवं णमिति वाक्यालङ्कारे शी० ॥ ११. असमाहिए पु १ । असमाधीए चू० । असमाधिता चूपा० (?), 'अथवा असमाधित। " चू० ॥। १२. विबद्धा खं १ । विबद्धे चू० ॥ १३. वावी पु ॥ १४. सप्पंती खं २ । ला० ॥ १५. सूतीय व्वं अदूरए खं १ । सूईगो ब्व अदूरए खं २ ला० पु २ । “सूतिय व अदूरतो यथा तद्दिनसूतिका गृष्टिः चू० । “ यथाऽभिनवप्रसूता गौः अदूरगा परिसर्पति" शी० ॥ १६. जत्य व (यला० ) किस्संति खं २ ला० । "" ' जत्थ विसरणेसी विसरणं एसंतीति विसण्णेसी, ...... विसण्णा वा
"
"पृष्ठतोऽनुसर्पति "
३५

१०

Page #133

३६
५
१०
सूयगडंगचे पढमे सुयक्खंधे
१९६ रायाणो रायमचा य माहणा अदुव खत्तिया । निमंतयंति भोगेहिं भिक्खुयं साहुजीविणं ॥ १५ ॥
१९७ हत्थऽस्स-रह- जाणेहिं विहारगमणेहि य । 'भुंज भोगे इमे सग्धे महरिसी पूजयामु 'तं ॥ १६ ॥
१९८ वत्थगंधमलंकारं इत्थीओ सयणाणि य । भुंजाहिमाई भोगाई औउसो पूजयामु तं ॥ १७ ॥
१९९
२००
२०१
२०२
जो तुमे नियमो चिण्णो भिक्खुभावम्मि सुव्वता । अंगारमावसंतस्स संव्वो संविज्जए तहा ॥ १८ ॥

चिरं दूइज्माणस्स " दोसो दार्णि कुतो तव । 'ईच्चेव णं "निमंतेंति "नीवारेण व सूर्यरं ॥ १९ ॥
चोदिता "भिक्खुचज्जाए अचयंता जैवित्तए । तत्थ मंदा विसीयंति उज्र्जांणंसि व दुब्बला ॥ २० ॥
अचयंता व लूहेण उवहाणेण तज्जिता । तत्थ मंदा "विसीयंति उज्जाणंसि जरग्गवा
२१
३. ते खं १ पु
ते खं १ पु १ ॥
१. ऽदुव ख° पु १ । अदु ख पु २ ॥ २. भुंजा हिमाई भोगाई चू० ॥ १, २ ॥ ४. इथिओ खं १ ॥ ५. आयसो पु १ चू० । आउसे खं १ ॥ ६. ७. चित्तो (नो ला०) भिक्खुभा० खं २ ला० ॥ ८. उत्तमो चू० ॥ १०. सन्चो सो चिट्ठी तधा चू० । सव्वो संविज्जते तथा चूपा० ॥
९. भागा° खं १, २॥ ११. दोसे दाणिं कओ खं १ पु २ ॥ १२. तं चैव खं १ । " इत्येवं णमिति वाक्यालङ्कारे तं भिक्षं साधुजीविनं निमन्त्रयन्ति "यथा नीवारेण " "सूकरम्" शी० ॥ १३. निमंतेति खं २ ला० ॥ १४. " णीयारेणणीयारो कुंडगादि ” चू० ॥ १५. भिक्खुचरियाए चू० ॥ १६. अचा खं २ ॥ १७. जहेत्तए खं २ । जवइत्तए ० ॥ १८. मि खं १ पु २ । " ऊर्ध्व यानम् उद्यानम्, तत्र ( तच्च ?) नदी तीर्थस्थलं गिरिपब्भारो वा " चू० । “ऊर्ध्व यानमुद्यानम्, मार्गस्योन्नतो भागः उदृङ्कमित्यर्थः, तस्मिन्नुद्यानशिरसि ” शी० ॥ १९. अचएंता व खं १, २ । अचयंता य चू० । " अचयं (एं - प्र० ) ता इत्यादि " शी० ॥ २०. वियहंति खं १ ॥ २१. सिरंसि व जर खं १ पु२ । थलंसि व जर पु १ । " पङ्के जीर्णगौः जरद्गववत् " चू०, एतदनुसारेण पंकंसि व इति पाठोऽपि चु० सम्मतः स्यात् । "उद्यानशिरसि उङ्कमस्तके जीर्णो दुर्बलो गौरिव " शी० । दृश्यतामुपरि टि० १८ ॥
[सू० १९६

Page #134

२०८] . तइए उवसग्गपरिणज्झयणे तहओ उद्देसओ। २०३ एवं निमंतणं लड़े मुच्छिया गिद्ध इत्थीसु ।
अज्झोववण्णा कॉमेहिं चोइजता गिहं गय ॥ २२॥ त्ति बेमि । * ॥ उवलग्गपरिणाए बितिओ उद्देसओ सम्मत्तो ॥ *
[तइओ उद्देसओ] २०४ जहा संगामालम्मि पिट्ठतो भीरु पेहति ।
वलयं गहणं नूमं को जाणेइ पराजयं ॥१॥ २०५ मुहत्ताणं मुहत्तस्स मुहत्तो होति तारिसो।
पराजियाऽवसप्पामो इति भीरु उवेहति ॥२॥ २०६ ऐवं तु समणा एगे अँबलं नचाण अप्पगं ।
अणागतं भयं दिस्सा अवकप्पंतिम सुयं ॥३॥ २०७ "को जाणति "विओवातं इत्थीओ उदगाओ वा ।
चोइज्जता पवक्खामो ने णे अत्थि पकप्पितं ॥४॥ २०८ इंचेवं पडिलेहंति वैलाइ पडिलेहिणो ।
"वितिगिछसमावण्णा पंथाणं व अकोविया ॥५॥
१. एयं चू०। "एतं णिमंतणं ति जं हेट्ठा भणियं" चू०। “एवं इत्यादि, एवं पूर्वोक्तया नीत्या" शी० ॥ २. लडु खं १ पु २। दटुं पु १॥ ३. इत्थिसु खं १॥ ४. कामेसु चू० ॥ ५. °ता गता गिहं वि खं २ ला०॥ ६. * * एतदन्तर्गतः पाठो नास्ति खं १॥ ७. कालंसि चू० ॥ ८. "कोइ वच्चंतो भीरू पच्छतो उवेहति" चू०, एतदनुसारेण पच्छतो भीरूवेहति इति पाठः चू० सम्मतः प्रतीयते ॥ ९. पेहती खं २ ला०। वेहई पु १॥ १०. जाणाइ खं १॥ ११. हवइ खं १ ॥ १२. इई भीरु खं १ । इति भीरू चू० ॥ १३. °हती खं २ पु १ ला०॥११. एयं खं १॥ १५. अकरं खं १॥१६. दिस्स खं २ ला. विना॥ १७. के जाणंति विभओवातं इत्थीमो उदयातो वा इति ४१ नियुक्तिगाथाचूर्णौ पाठान्तरम् , चू० पृ. ७७॥ १८. विऊवावं खं २। वियोवातं चू० । “विओवातो णाम व्यापातः" चू० । “व्यापातं संयमजीविताद् अंशम्" शी० । तुलना-आचा० सू० १९८॥ १९. नो णे पु १। णा णे (ण णो ला०) अस्थि पगप्पियं खं २ ला०॥ २०. इञ्चेव णं पडि खं २ पु"इव. मित्यादि " शी० ॥ २१. वलयाह पु २ । ख्वगाइ पु १॥ २२. वितिगिच्छ स खं २ । वितिगिळं सला०॥ २३. वा खं २॥

Page #135

[सू० २०९
सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे २०९ जे उ संगामकालम्मि नाता सूरपुरंगमा ।
ण ते 'पिट्ठमुवेहंति किं परं मरणं सिया ॥६॥ २१० एवं समुट्ठिए भिक्खू वोसिज्जाऽगारबंधणं ।
आरंभ तिरियं कटु अंतत्ताए परिव्वए ॥ ७॥ ५ २११ तमेगे परिभासंति भिक्खुयं साहजीविणं ।
जे ते उ परिभासंति अंतए ते समाहिए ॥ ८॥ २१२ संबद्धसमकप्पा हुं अन्नमंन्नेसु मुच्छिता ।
पिंडवायं गिलाणस्स जं सारेह दलाह य ॥९॥ २१३ एवं तुब्भे सरागत्था अन्नमन्नमणुव्वसा ।
नट्ठसप्पहसब्भावा संसारस्स अपारगा ॥१०॥
२१४ अह ते परिभासेज्जा भिक्खू मोक्खविसारए ।
एवं तुन्भे पभासेता दुपक्खं चेव सेवहा ॥११॥ २१५ तुब्भे भुंजह पाएसु "गिलाणा अभिहडं ति य ।
तं च "बीओदगं भोच्चा तमुद्देसादि जं कडं ॥१२॥
१. पिटुं उवे° पु १। पुढे उवे खं १ पु २। ण ते पिटुतो पेहंति किं परं मरणं भवे चू० । "न पृष्ठमुत्प्रेक्षन्ते" शी० ॥ २. सिता खं १॥ ३. समुट्टितं भिक्खु चू०॥ ४. “भारंभं तिरियं कट्टु त्ति.....", वितिरियं णाम वितिरिच्छं" चू०॥ ५. आतत्ताए पु १ । भातत्थाए धूपा० । “मातो मोक्षः सञ्जमो वा, अस्यार्थः भातस्थाए" चू० ॥ ६. एतद्द्वाथानन्तरं खं २ पु १ ला. प्रत्योः अध्यात्मविषीदनार्थाधिकारो गतः इति वर्तते ॥ ७. तमेग खं १॥ ८. "जे ते एवं भासंति अंतए [ते] समाहिते, अतए नाम नाभ्यन्तरतः, दूरतः ते समाहिए, णाणादिमोक्खा परमसमाधी, अत्यन्तअसमाधौ वर्तन्ते। असमाहिए अकारलोपं कृत्वा संसारे इत्यर्थः" चू० । “ये ते अपुष्टधर्माणः एवं वक्ष्यमाणं परिभाषन्ते....."त एवम्भूताः अन्तके पर्यन्ते दूरे समाधेः मोक्षाख्यात्''''''वर्तन्त इति" शी• अनुसारेण जे तेवं परिभासंति इत्यपि पाठः स्यात् ॥ * समाहिते खं २ पु १ ला० ॥ ९. दु ख १। उ पु २। इखं २॥ १०. ने समुखं २॥११. “अन्योन्यं'..."वशमनुगताः" शी०॥ १२. पडिभासेज चू०। परिहासिज्जा ख १। “परिभाषेत" शी०॥ १३. तुब्भेऽवभा(तुब्भे विभा-प्र०)संत, दुवक्खं चेव सेवधा चू०॥ १४. गिलाणों संसं०। गिलाणाभिहडंति(डंमि पु१) य खं२ पु१ ला०॥ १५. बीतोदगं' खं २ ला॥

Page #136

२२२] . तइए उवसग्गपरिण्णज्झयणे तइओ उद्देसओ। २१६ लित्ता तिव्वाभितावेण उज्जया असमाहिया।
नातिकंडुइतं सेयं अरुयस्सावरज्झती ॥१३॥ २१७ तत्तेण अणुसट्टा ते अपडिण्णेण जाणया।
ण एस 'णियए मग्गे असमिक्खा वैई किती ॥१४॥ २१८ ऍरिसा जा ई एसा अग्गे वेणु व्व करिसिता ।
"गिहिणं अभिहडं सेयं भुंजितुं न तु भिक्खुणं ॥१५॥ २१९ धम्मपण्णवणां जा सा सारंभाण "विसोहिया ।
न तु एताहिं दिट्ठीहिं पुन्वमासि पकप्पियं ॥१६॥ २२० सव्वाहिं अणुजुत्तीहिं अचयंता जैवित्तए।
ततो वायं "णिराकिच्चा ते भुजो "वि पगन्भिता ॥१७॥ २२१ रागदोसाभिभूतप्पा मिच्छत्तेण अभिद्दता ।
अंकोसे सरणं जंति टंकणा इव पव्वयं ॥१८॥ २२२ बहुगुणप्पगप्पाई कुज्जा अंत्तसमाहिए ।
जेणऽणो ण विरुज्झेजा तेण तं तं समायरे ॥१९॥
१. उजुत्ता खं० २ ला० । उजुया पु२ । " उज्जाता णाम शून्या" चू० । “उजा(झि-प्र०)य त्ति सद्विवेकशून्याः" शी०। 'उजय' इति ‘उज्जात' इति वा 'उज्जड शब्दवत् कश्चिद् देश्यशब्दः प्रतिभाति ॥ २. मरुयस्सवरज्झती खं १। "मरुकस्स भवरज्झति...."अधवा...."अवरुज्झति अरुगस्स अरुअइत्तस्स वा" चू०। “भरुषो व्रणस्य भतिकण्डूयितं न श्रेयः..."अपि तु अपराध्यति" शी० ॥ ३. नितओ मग्गो खं १। निइओ मग्गो पु२। णिइए मग्गे खं २ ला० । "ण एस णितिए मग्गे न एष भगवतां नीतिको मार्गः, नितिको नाम नित्यः" चू०। “न नियतो न निश्चितः" शी० ॥ ४. वती खं १॥ ५. एरिसा ते वती खं २। "एरिसा जा वई एसा...."भग्गे बेल्ल ब्व करिसिता, बिल्वो हि मूले स्थिरः, अग्रे कर्षितः।....: अथवा-एरिसा भे वई एसा भग्गे वेलु ब्व करिसिति त्ति जधा व वंसकडिल्ले वसो...."न शक्यतेऽधस्ताद् उपरिष्टाद्वा कर्षितुम्" चू० । “अप्रे वेणुवद् वंशवत् कर्षिता दुर्बलेत्यर्थः" शी० ॥ ६. वती खं १, २॥ ७. गिहिणो खं २ ला० चू० ॥ ८. भिक्खुणो चू० ॥ ९. °णा एसा चू०॥ १०. विसोहिता खं१॥ ११. पुवु खं १। पुष्वमासि पगप्पियं खं २ ला०॥ १२. अचएता खं २ ला० ॥ १३. जहित्तते खं २॥ १४. निरे किञ्चा प.१० । “निरं णाम पृष्ठतः वादं निरे कृत्वा" च०। “निराकत्य" शी०। दृश्यतां स० २४१, ५.८॥ १५. विपगभियं खं २॥ १६. पु १ चू० विना-मातोसे खं १ । आमोसे खं २ पु १ ला० सं०॥ १७. °णपकप्पातिं खं १॥ १८. मावस चू० ॥ १९. °पणे चू०॥

Page #137

४०
ܐ
२२३
२२४
२२५
२२७
सूयगडंगसुते पढमे सुयषखंधे
इमं च धम्मादाय कासवेण पवेइयं ।
कुज्जा भिक्खू गिलाणस्स अँगिलाए समाहिते ॥ २० ॥

२२६ अंभुंजिया मी वेदेही रामगुत्ते य 'भुंजिया । बहुए उदगं भोच्चा तहा तारागणे रिसी ॥ २ ॥ औंसिले देविले चेव 'दीवायण महारिसी । पारासरे दगं भोच्चा बीयाणि हरियाणि य ॥ ३ ॥
[ चउत्थो उद्देसओ]
आहंसु महापुरिसा पुर्वि तत्ततवोधणा । उँदएण सिद्धिमावण्णा तत्थ मंदे विसीयती ॥ १ ॥
संखाय पेसलं धम्मं दिट्टिमं परिनिव्वुडे ।
उवसैग्गे नियामित्ता आँमोक्खाए परिव्वज्जासि ॥ २१ ॥ त्ति बेमि ।
॥ * तँतिओ उद्देसओ समत्तो # ॥
[सू० २२३
-
१. मादाए चूपा० । तुलना - सू० ५२८ । दृश्यतां सू० २४५ - २४६ ॥ २. “ भगिलाणेण अनार्दितेन अव्यथितेन" चू० । “अग्लानतया " शी० ॥ ३. समाहिए खं २ ला० पु १, २ । " समाधिए त्ति समाधिहेतोः " चू० । “ समाहितः " शी० ॥ ४. संखाए सं० चू० विना । "संखाय इत्यादि " शी० । दृश्यतां सू० ५२८ टि० ॥ ५. सग्गे नियाएता खं १ । सग्गे नियामत्ता आमुक्खाय पु २ । 'सग्गे अधियासेंतो अमोक्खाए चू० । “ अधियासेन्तो... सहन्नित्यर्थः । अ[मोक्खाए ?] मोक्षापरिसमाप्तेः मोक्षो द्विविधः भवमोक्षो सम्वकम्ममोक्खो थ, उभयहेतोरपि अमोक्षाय परिव्रजेः इति ब्रवीमि " चू० । " आमोक्षाय अशेषकर्मक्षयप्राप्तिं यावत् " शी० ॥ * आमोक्खाय सं० ॥ ६. व खं २ ला० । 'वये' चू० । परिव्वए तइओ उद्देभो १॥ ७* * नास्ति खं १ ॥ ८. उदतेण खं २ । भोचा सीतोदकं सिद्धा तत्थ मंदे विसीदति चू० ॥ ९. मंदो खं २ ला०। मंदाऽवसीयति पु १ । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ १०. अभुंजिय खं १ । “ अभुंजिय (या - प्र० ) णमी त्यादि ” शी० ॥ ११. उत्तराध्ययनसूत्रे नवमे नमिपव्वज्जज्झयणे नमिराजर्षिः । " णमी ताव णमिपम्बजाए, सेसा सव्वे अण्णे इसिभासितेसु " चू० ॥ १२. रामउत्ते खं १ पु १ । “रामगुप्तश्च राजर्षिः " शी० । ऋषिभाषितेसु त्रयोविंशे रामपुत्तियज्झयणे रामपुत्ते इति नाम वर्तते ॥ १३. भुंजिता खं १ । भुंजीया खं २ ॥ १४. ऋषिभाषितेषु बाहुकज्झयणं चतुर्दशम् ॥ १५. ऋषिभाषितेषु तारायणिज्जज्झयणं षट्त्रिंशत्तमम् । " तारागणो (नारायणो - प्र०) नाम महर्षिः परिणतोदकपरिभोगात् सिद्धः " श्री० ॥ १६. असिले खं १। "आसिले देविले चेव त्ति बंधाणुलोमेण गतं, इतरधा हि देविलासिल इति वक्तव्यम् । एतेसिं पत्तेयबुद्धाणं वणवासे चेव वसंताणं बीयाणि हरिताणि य भुंजंताणं ज्ञानान्यु

Page #138

२३१]
२२८ एते पुंव्वं महापुरिसा औंहिता इह संमता ।
भोच्चा बीओदगं सिद्धा इति मेतमणुस्सुतं ॥ ४ ॥ २२९ तत्थ मंदा विसीयंति वाहछिन्ना व गद्दभा । पितो परिसम्पति पीढसप्पी व संभमे ॥ ५ ॥
. तइए उवसग्गपरिण्णज्झयणे चउत्थो उद्देसओ ।
२३० इहमेगे उभसंति सातं सातेण विज्जती । " जे तत्थ ऑरियं मग्गं परमं च संमाहियं ॥ ६ ॥
२३१ मीं एयं अवन्नंता अप्पेणं लुपहा बहुं । एतस्स अमोक्खाए अंयहारि व्व जूरहा ॥ ७ ॥
त्पन्नानि ” चू० । "मासिले इत्यादि, मासिलो नाम महर्षिः, तथा देविलो द्वैपायनश्च तथा पाराशराख्यः” शी० । अत्र देविलः भासिलश्च पृथगृषितया दृश्येते । ऋषिभाषितेषु तु तृतीयं दविलज्झयणं वर्तते, तत्र च " असिएण दविलेणं अरहता इसिणा बुइतं " इति अभिधानात् 'असिएण' इति गोत्रोक्तिः प्रतीयते, ऋषिभाषितेषु भासिलनामकमन्यदध्ययनं न दृश्यते इति ध्येयम् । भगवद्गीतायां दशमेऽध्याये “असितो देवलो ग्यासः स्वयं चैव ब्रवीषि मे ॥ १३ ॥ " इति दृश्यत इत्यपि ध्येयम् ॥ १७ दीवातण खं १॥
›
""
१. पुब्व खं २ ला० । पुवि चू० । “ पूर्वमिति पूर्वस्मिन् काले त्रेताद्वापरादौ महापुरुषाः ' आख्याताः प्रख्याता महर्षित्वेन इहापि आर्हते प्रवचने ऋषिभाषितादौ केचन सम्मताः शी० ॥ २. अक्खाया इह पु २ ॥ ३. सीतोदगं सिद्धा जह मेतमणुस्सुतं चू० । 'जह मेतमणुस्सुतं ति भारध-पुराणादिसु" चू० ॥ ४. पिट्ठतो मणुधावति चू० । " पीढाभ्यां परिसर्पतीति पीढसप्पी, सम्भ्रमन्ति तस्मिन्निति सम्भ्रमः, जनस्यान्यस्य त्वरितमग्गिभयात् णस्सितुकामो किल पीढसप्पी दूरातोज्झितोऽपि जणं धावतं पिट्ठतोऽणुधावति " चू० । “ यथा पृष्ठसर्पिणो भग्नगतयो ऽग्न्यादिसम्भ्रमे प्रनष्टजनस्य पृष्ठतः पश्चात् परिसर्पन्ति " शी० ॥ ५. पिट्ठसप्पी व पु २ । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ ६. मण्णते चू० शीपा० ॥ ७. “जित त्थ मायरियं
गं परमं, जिवा नाम दुःखप्रव्रज्यां कुर्वाणा अपि न मोक्षं गच्छत वयं सुखेनैव मोक्षं गच्छाम इत्यतो भवन्तो जिताः तेनास्मदीयार्यमार्गेण परमं ति समाधि[त] त्ति मनः समाधिः परमा, असमाधीए शारीरादिना दुःखेनेत्यर्थः " चू० । जित त्थ भायरियं मग्गं परमं च समाधिता इति अप्रेतन [७] गाथा चूर्णौ । “ये तत्र आर्यों मार्गः तं ये परिहरन्ति तथा च परमं च समाधि "ये त्यजन्ति तेऽज्ञाः संसारान्तर्वर्तिनः सदा भवन्ति " शी० ॥ ८. भारितं खं १ पु १, २ । आयरियं खं २ चू० । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ ९. पु २ विना - समाहिते खं २ ला ० । समाहिए खं १ । समाहिय : पु १ । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ७ ॥ १०. मा तेवं खं २ ला ० ॥ ११. मंतित्ता खं १ ॥ १२. “ आत्मानमात्मना बहुं लुपध एयस्स अमोक्खाए भयद्दारि व्व जरधा" चू० । “अल्पेनमा बहु 'लुम्पयः' एतस्य असत्पक्षाभ्युपगमस्य भमोझे अपरित्यागे सति भयोहारीव (रि न्व -1 - प्र०) जूरह ि आत्मानं यूयं कदर्थयतैव केवलम् " शी० ॥ १३. अभहारे (रि ला०) खं २ ला० ॥

32
ર

Page #139

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० २३२२३२ पाणाइवाए वटुंता मुसावाए असंजता ।
अदिन्नादाणे वटुंता मेहुणे य परिग्गहे ॥८॥ २३३ एवमेगे तु पासत्था पण्णवेंति अणारिया ।
इत्थीवसं गता बाला जिणसासणपरम्मुहा ॥९॥ ५ २३४ जहा गंडं पिलागं वा परिपीलेज मुहत्तगं।
एवं विण्णवणित्थीसु दोसो तत्थ कुंतो सिया ॥१०॥ २३५ जहा मंधादए नाम थिमितं भुंजती दगं ।
एवं विण्णवणित्थीसु दोसो तत्थ कुतो सिया ॥११॥ २३६ जहा विहंगमा पिंगा थिमितं भुंजती दगं ।
एवं विण्णवैणित्थीसु दोसो तत्थ कुतो सिया ॥१२॥ २३७
एवमेगे उ पासत्था मिच्छादिट्ठी अणारिया ।
अज्झोववन्ना कामेहिं पूतणा इव तरुणए ॥१३॥ २३८ अणागयमस्संता पञ्चुप्पन्नगवेसगा।
ते पच्छा परितप्पंति झीणे आउम्मि "जोव्वणे ॥१४॥
१. पाणादिवाए खं १। पाणातिवादे चू० ॥ २. °वाते ला० खं २। °वाए यसंजता खं १ । "मुसावादे वि, असंजता असंजत त्ति अप्पाणं भणध... 'अदत्तादाणे वि......"परिग्रहेऽपि" चू०॥ ३, इत्थीवसगा बाला खं १ पु१। इत्थीवसगता बाला पु२ चू०॥ ४. “णिप्पीलेत्ता ......'को दोषः स्यात् ? एवं विण्णवण त्थीस,......"विज्ञापना नाम परिभोगः एकार्थिकानि. आसेवनादोषस्तत्र कुतः स्यात् ?" चू०। “परिपीड्य..."सुखितो भवति......"एवमत्रापि स्त्रीविज्ञापनायां दोषस्तत्र कुतः स्यात्" शी०, शी० अनुसारेण परिपीलेत्ता इत्यपि पाठो भवेत् ॥ ५. कमो सिता खं १ पु१॥ ६. मंधाद(य पु १)ती खं १, २ पु १। मंधातइ प्रणाम चू०। “मंधातई णाम मेसो” चू०। “मन्धादन इति मेषः” शी०॥ ७. पियति चू० । "स्तिमितम् अनालोडयन्नुदकं पिबति" शी०॥ ८. कहो खं १ पु१॥ ९. पियति चू० ॥ १०. °वणा(णी?)स्थीसु खं २ । दृश्यतां सू० २३४ टि० ४ ॥ ११. कमओ खं १ पु १॥ १२. एवं तु समणा एगे मिच्छाद्दिट्ठी चू० ॥ * मिच्छदिट्ठी खं २ पु १ ला० ॥ १३. पूछणा खं २ । पूयणा ला० पु २ । “पूयणा नाम औरणीया" चू० । “यथा पूतना डाकिनी तरुणके स्तनन्धये..."यदिवा पूयण त्ति गडरिका" शी० ॥ १४. °पासंता चू०॥ १५. गवेसए पु। गवसणा चू०॥ १६. परितप्पंति शीणे अतीतंमि खं २ ला०। मणुसोयंति झीणाऽऽउम्मि चू०॥ १७. जोयणे खं १॥

Page #140

२२४] तइए उपसग्गपरिणज्झयणे चउत्थो उद्देसओ। २३९ जेहिं काले परकंतं न पच्छा परितैप्पए । .
ते धीरा बंधणुम्मुक्का नावकंखंति जीवियं ॥१५॥ २४० जहा नदी वेयरणी दुत्तरा इह सम्मता ।
एवं लोगंसि नारीओ दुतरा अमतीमता ॥१६॥ २४१ जेहिं नारीण संजोगा पूँयणा पिट्ठतो कता ।
सव्वमेयं "निराकिच्चा ते ठिता सुसमाहिए ॥१७॥ २४२ एते ओचं तरिस्संति समुदं [व] ववहारिणो ।
जत्थ पाणा "विसण्णा सं कंचंती सयकम्मुणा ॥१८॥ २४३ तं च भिक्खू परिण्णाय सुव्वते समिते चरे ।
मुसावायं "विवज्जेज्जाऽदिण्णादाणाइ वोसिरे ॥१९॥ २४४ उडमहे तिरियं वा जे केई तस-थावरा ।
सव्वत्थ विरतिं कुजा संति नेव्वाणमाहितं ॥२०॥
१. परिहंतं खं २ ला० पु १, २ । " तेषामेकेषां सुकृतं नाम श्रामण्यम्" चू० । एतदनुसारेण परिकंतं सकडं तेसिं सामण्णं।' इति च०सम्मतः पाठो भाति। "पराकान्तम" शी०॥ २. तप्पई खं १ पु १, २॥ ३. वीरा खं १ पु १, २॥ ४. °णोमुक्का नावकखंति जीवितुं खं १॥ ५. दुरुत्तरा पु २॥ ६. लोगम्मि पु १॥ ७. दुरुत्तरा पु २ ला० । दुरुत्तरामो चू०॥ ८. जेहिं ते णारिसं° चू०॥ ९. संयोगा खं १॥ १०. "पूयणा ...."शरीरपूजना,...""अथवा....."पूतनाः पातयन्ति धर्मात् पासयन्ति वा चारित्रमिति पूतनाः, पूतीकुर्वन्नि(न्ती)त्यर्थः” चू०॥ ११. निरे किच्चा खं १ पु १ चू० । “निरे नाम पृष्ठतः कृत्वा" चू०। दृश्यतां सू० २२०, ५०८। “निराकृत्य" शी०॥ १२. हिते ला. खं २ । “सोभणाए समाधीए" चू०। “सुसमाधिना" शी० ॥ १३. "समुदं व ववहारिणो समुद्रतुल्यं समुद्रवत्" चू०॥ “समुदं लवणसागरमिव यथा व्यवहारिणः" शी० । दृश्यतां सू० ५०१॥ १४. “विसनासि खं १ विसण्णासी यस्मिन् यत्र एते पाषण्डाः'"..." विषयजिता विषण्णा आसते गृहिणश्च, इह परत्र च कञ्चती सह कम्मणा" चू० । “विषण्णाः सन्तः कृत्यन्ते" पीड्यन्ते स्वकृतेन... कर्मणा" शी० । दृश्यता सू० १९३ टि० १६ ॥ * किच्चंती पु १॥ १५. च वजेज्जा ला० खं २। “विशेषेण र्जयेत्" शी। विवजेज अदिण्णादि च बोसिरे चू० ॥ १६. दिनादाणं च वोसिरे पु १ ख २ ला०॥ १७. उड़ बहे चू०॥१८. केति खं १॥ १९. सम्वत्थ विरती खं "सर्वत्र सम्वत्थ विजं विद्वान् सर्वत्र विरतिं सर्वविरतिं विद्वान् 'कुर्याद्' इति वाक्यशेषः" चू० । एतदनुसारेण सव्वत्थ विरति विज इति चू० सम्मतः पाठो भाति । दृश्यता सू० ४२८ टि०, सू० ५०७॥

Page #141

४४
सूयगडंगसुते पढमे सुयक्खंधे
२४५ इमं च धम्ममादाय कासवेण पवेदितं ।
२४६ संखाय पेसलं धम्मं दिट्ठमं परिनिव्वुडे ।
कुज्जा भिक्खू गिलाणस्स अगिलाए समाहिते ॥ २१ ॥

[सू० २४५ - २५१
उवसग्गे नियामित्ता आमोक्खाए परिव्वज्जासि ॥ २२ ॥ त्ति बेमि ।
॥ ** उवसग्गपरिणा तइयं अज्झयणं सम्मन्तं * ॥
१. माया पु१ ॥ २. समाहिए खं १ । “ समाहित इति समाधिं प्राप्तः " शी० । दृश्यतां सू० २२१॥ ३. संखाए खं ११ । दृश्यतां सू० २२३-२२४, ५२८ टि० ॥ ४. नीवांएता ख १४ निययत्ता पु १ । ऽहियासित्ता खं २ ॥ ५. * * एतत्स्थाने ततिय मज्झयणं सम्मतं खं १ ॥ ६ण पु२ ॥

Page #142

चउत्थं अज्झयणं 'इत्थीपरिण्णा'
[पढमो उद्देसओ] २४७ 'जे मातरं च पितरं च, विप्पजहाय पुव्वसंयोगं ।
एगे सहिते चरिस्सामि, आरतमेहुणे 'विवित्तेसी ॥१॥ २४८ सुहुमेण तं परक्कम्म, छन्नपदेण इथिओ मंदा ।
उवायं पि ताओ जाणिंसु, जह लिस्संति भिक्खुणो एगे ॥२॥ २४९ पासे भिसं 'निसीयंति, अभिक्खणं 'पोसवत्थ परिहिंति ।
कायं अहे वि दंसेंति, बौहुमुद्ध? कैक्खमणुवज्जे ॥३॥ २५० सयणा-ऽऽसणेण जोगे(ग्गे)ण, इत्थीओ एगता निमंतेति ।
एताणि चेव "से जाणे, पाँसाणि विरूवरूवाणि ॥४॥ २५१ नो तासु चक्खु संधेजा, नो वि य साहसं समभिजाणे ।
नो सद्धियं पि विहरेज्जा, एवमप्पा सुरक्खिओ होइ ॥५॥ १. ये चू० ॥ २. संजोगं खं १ विना ॥ ३. °मेधुणो चू०॥ ४. "विविक्तान्येषतीति विवित्तेसी मार्गयतीत्यर्थः । विविक्तानां साधूनां मार्गमेषतीति विवित्तेसी। अथवा कर्मविवित्तो मोक्खो, तमेवमेषतीति विवित्तमेसी" चू० । विवित्तेसु शी०, विवित्तसी शीपा० । “विविक्तेषु.... स्थानेषु..."। क्वचित् पाठो विवित्तेसि त्ति, विविक्त....."स्थानम्...."एषितुं शीलमस्य तथेति" शी०॥ ५. परकम्मा खं २ । परिकम्म खं १ ला० । परकम्म पु १। “परकम्म त्ति पराक्रम्य अभ्यासमेत्य" चू० । “पराक्रम्य तत्समीपमागत्य यदिवा पराक्रम्येति'..."अभिभूय" शी०॥ ६. जाणंति ता उवायं च चू०। उवायं पि ताओ जाणंति (जाणिंसु शीपा०) शी। "ताः....."प्रतारणोपायमपि जानन्ति, पाठान्तरं वा ज्ञातवत्यः" शी० ॥७. तातो खं १ पु १॥ ८. निसीतंति खं १॥ ९. पोसवत्थं णाम णिवसणं" चू० । “कामं पुष्णातीति पोषं....."शोभनमित्यर्थः" शी०॥ १०. परिहेति खं २ । परिहेति पु १। परिहंति पु २॥ ११. महि वि दंसेति खं १॥ * संति खं २ ला० ॥१२. बाहुबुदु खं २ । बाहुबुट्ट ला० । बाहुउद्दुपु १ । बाहुबूढ कक्खं परामुसे चू० (१) । "बाहु१ उद्घट्टु नाम उत्सृज्य कक्षा परामृशति" चु० । “बाहुमुद्धृत्य कक्षामादर्य अनुकूलं साध्वभिमुखं व्रजेत् " शी०॥ १४. मणुब्बजे सं०। मणुवश्वज्जे खं १॥ १५. °सणेहिं जोगे(ग्गे-चू०)हिं खं १, २ पु १ ला० । 'शयनं पर्यकादि आवसथो वा.....", आसनम् आसन्दकादि, इत्येवमादिना योग्येन उपभोगार्हेण" शी०॥ १६. सेजाणो खं२॥ १७. पासादि खं ॥ १८. तासि चू०॥ १९. “समनुजानीयात्" चू० शी०, एतदनुसारेण समणुजाणे इति पाठो भवेत् ॥ २०. सद्वितं खं १॥ २१. एवमप्पा रक्खित्तु सेभो चू०॥ .

Page #143

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे सू० २५२ - २५२ आमंतिय ओसवियं वा, भिक्खू औतसा 'निमंतेति ।
एताणि चेव से जाणे, सद्दाणि विरूवरूवाणि ॥६॥ २५३ मणबंधणेहिं, णेगेहिं, कलुणविणीयमुवगसित्ताणं ।
__ अदु मंजुलाई भासंति, आणवयंति भिन्नकहाहिं ॥७॥ ५ २५४ सीहं जैहा व कुणिमेणं, णिन्भयमेगचरं पासेणं ।
ऐवित्थिया उ 'बंधति, संवुडं एगतियमणगारं ॥८॥ २५५ अह तत्थ पुणो नमयंति, रहकॉरु व्व "णेमि आणुपुवीए ।
बद्धे मिए व पासेणं, फंदंते वि ण मुंचती ताहे ॥९॥ २५६ अह सेऽणुतप्पती पच्छा, भोच्चा पायसं व विसमिस्सं ।
एवं "विवेगमायाए, संवासो न कैप्पती दविए ॥१०॥ २५७ तम्हा 3 वजए इत्थी, विसलितं व कंटगं णचा ।
ओए कुलाणि वसवत्ती, आंघाति ण से "वि णिग्गंथे ॥११॥ २५८ जे एयं उंछं अणुगिद्धा, अण्णयरा हु ते कुसीलणं ।
सुंतवस्सिए वि से भिक्खू, णो विहरे सह णमित्थीसु ॥१२॥
१. उस्सवियं भिक्खु ला० । मोसवियं(य सं०) भिक्खु पु २ संमू० । उस्सवियं वा भिक्खं खं० २। “मोसवियं ति संस्थाप्य" शी०॥ २. भिक्खु खं १॥ ३. आयसा खं १३१॥ भायया पु २। “मायसा नाम आत्मसा" चू०। “आत्मना निमन्त्रयन्ति" शी० ॥ ४. निमंतेति खं १, २ पु २ चू० ॥ ५. जाणि चू० । “यानि उद्दिष्टानि" चू० । “स च भिक्षुः ...."जानीयात् " शी० ॥ ६. °णेहऽणेगेहिं खं १ ॥ ७. "उपक्कमित्ता अल्लिइत्ता" चू० । " उवगसित्ताणं ति उपसंश्लिष्य" शी० ॥ ८. °लाइ ला० खं २ । °लाई भासंती खं १ पु १, २॥ ९. भाणमंति तेणं भिखं १ । आणम(व पु २)यंति गं भि° पु १,२ । “भुक्तभोगः कुमारगो वा तत्प्रयोजनात्यन्तपरोक्षः मानम्यते" चू० । “माज्ञापयन्ति प्रवर्तयन्ति" शी०॥ १०. जहा कुणिमेणं णिब्भू(भ ला०)य खं २ ला०॥ ११. °मेकचरं ति पासेणं खं १ सं०॥ १२. एवेस्थि चू०। एवं इस्थि° खं २ ला० सं०॥ १३. बंधंती खं १। बंधति संवुडमेग° खं२॥ * अण° पु१.२ ला० सं०॥ १४. यती खं १॥ १५. 'कारो व खं २ पु १ ला०॥१६.णेमि पु १॥ १७. मुखए खं २ ला०॥ १८. विवेगमणिस्सा चू० । विवागमाताते चूपा० । “विपाकम्..."मादाय प्राप्य, विवेकमिति वा कचित् पाठः" शी० ॥ १९. माताए खं २॥ २०. कप्पए खं २ ला०॥ २१. हु पु १ चू०। “तुशब्दात्" शी०॥ २२. इत्थि खं २ ला०। इत्थीं पु १॥ २३. आघाते पु १। अक्खाइ पु २॥ २४. व खं २ पु १॥ २५. उंछतऽणु चू०॥ २६. सुतवस्सिए से खं २ । सुतमस्सितो चूपा० । “श्रुतमा(धि)तः" चू०॥ २७. णो विरहे सहणमित्थीसु चू०। “विरहो नाम नक्तं दिवा वा शून्यागारादि

Page #144

२६०
२६३] चउत्थे इत्थीपरिणज्झयणे पढमो उद्देसओ। २५९ अवि धूयराहिं सुण्हाहिं, धातीहिं अदुव दासीहिं ।
महतीहिं वा कुमारीहिं, संथवं से णेव कुंजा अणगारे ॥१३॥ अदु णातिणं व सुहिणं वा, अप्पियं ददु एगता होति ।
गिद्धा सत्ता कामेहिं, रक्खण-पोसणे मणुस्सोऽसि ॥१४॥ २६१ सैमणं पि दबुदासीणं, तत्थ वि ताव एंगे कुप्पंति ।
अदुवा भोयणेहिं णत्थेहिं, इत्थीदोससंकिणो होंति ॥१५॥ २६२ कुव्वंति संथवं ताहिं, पब्भट्ठा समाहिजोगेहिं ।
तम्हा समणा ण समेति, आतहिताय सण्णिसेजाओ ॥१६॥ २६३ बहवे गिर्हाई अवहटु, मिस्सीभीवं पत्थुता एंगे।
धुवमग्गमेव पैवदंति, वायावीरियं कुसीलाणं ॥१७॥
पइरिकजणे वा स्वगृहे, सहणं ति देसीभासा, सहेत्यर्थः" चू० । “स्त्रीभिः....."सह न विहरेत् न क्वचिद् गच्छेद् , नापि सन्तिष्ठेत् , तृतीयार्थे सप्तमी, णमिति वाक्यालङ्कारे" शी० ॥ १. धूतराहिं खं १, २ पु १ ला० । “अवि धूयराहीत्यादि...",धूयराहि त्ति दुहितृभिरपि" शी०॥ २. अदुवा खं १॥ ३. महल्लीहिं चू०॥ ४. कुज्ज खं ॥ ५. णातीणं व सुहीणं चू० ॥ ६. अप्पितं खं १॥ ७. होही खं १ ॥ ८. पोसण खं २॥ ९. मणुस्सेसिं खं १॥ १०. समणं दट्टणुदासीणं खं १ पु २ शीपा० । समणं पि दट्ठदासीणा चूपा० । "उदासीणा णाम येषामप्यसौ भार्या न भवति" चू०॥ ११. एगे पकु पु१। एगे कुप्पंती खं १॥ १२. अहवा भो खं १ । मह भो पु १, २ । अदु भो चू० । “अथवा" शी० ॥ १३. °दोसं संकिणो होती खं १। दोससंकिणो भवति चू० ॥ १४. तम्हा समणा उ जहाहि आयहिलाओ सक्षिसेजाओ शीपा० । तम्हा समणा उ जधाहि भातहिया ?]ओ सण्णिसेज्जाओ चू० । “पठ्यते च-तम्हा समणा ण समिन्ति आतहिया ?]ओ"समिति समन्तात्"अधवा ण समेन्ति ण समुपागच्छन्ति, आत्मने हितम् आत्महितम् , आत्मनि वा हितम् , "सण्णिसेजा णाम गिहिसेज्जा संथवसंकथाओ य” चू०। “सत् शोभनाः "निषद्या इव निषद्या स्त्रीभिः कृता माया यदिवा स्त्रीवसतीरिति, आत्महिताय स्वहितं मन्यमानाः. क्वचित पश्चार्धमेवं पठ्यतेतम्हा समणा उ जहाहि आयहिभाओ सन्निसेजाओ"तुशब्दो विशेषणार्थः, विशेषेण संनिषद्याः स्त्रीवसतीः तत्कृतोपचाररूपा वा माया आत्महिवाद् हेतोः जहाहि" शी०॥ १५. समेन्ती खं१॥ १६. हिताए खं २ ला ० पु १॥ १७. °सेजाए खं १, २॥ १८. गिहाणि चू०॥ १९. भावं पणता एगे पु १। भावपण्हया", पण्हता नाम गौरिव प्रस्नुता" चू० । प्रस्तुताः समनुप्राप्ताः" शी०॥ २०. 'एगे' इति शब्दस्य चूर्णी वृत्तौ वोल्लेखो न दृश्यते॥ २१. धुय खं १ पु १, २। धुत खं २ । “धुवमग्गो णाम संजमो” चू० । “ध्रुवो मोक्षः संयमो वा, तन्मार्गमेव प्रवदन्ति" शी०॥ २२. पवयंती खं २ पु१, २। भासिंसु चू०॥

Page #145

- सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० २६४ - २६४ सुद्धं वति परिसाए, अह रहस्सम्मि दुक्कडं कैरेति ।
जाणंति य णं तहाँवेदा, मौइल्ले महासढेऽयं ति ॥१८॥ सय दुक्कंडं च न वयइ, आइट्ठो वि पकत्थती बाले ।
वेयाणुवीई मा कासी, चोइज्जतो गिलाँइ से भुजो ॥१९॥ ५ २६६ उसिया वि इत्थिपोसेसु, पुरिसा इत्थिवेदखेतण्णा ।
पण्णासमन्निता वेगे, णारीण वसं उँवकसति ॥ २०॥ अवि हत्थ-पादछेदाए, अदुवा वैद्धमंस उकंते ।
अवि तेयसाऽभिवणाई, तच्छिय खारसिंचणाई च ॥२१॥ २६८ अंदु कण्ण-णासियाछेजें, कंठच्छेदणं तितिक्खंति ।
इति एत्थ पावसंतत्ता, न य "बेति पुणो न काहिं ति ॥ २२ ॥ २६९ सुतमेतमेवमेगेसि, इत्थीवेदे वि हु «अक्खायं ।
एवं पि ता वैदित्ताणं, अदुवा कम्मुणा अवकरेंति ॥ २३॥
२६७
१०
१. कुणति खं १ पु १, २॥ २. °विया खं २ ला० । “तधावेता, "तथा वेदयन्तीति तथावेदाः कामतन्त्रविद इत्यर्थः" चू०। “तथारूपमनुष्ठानं विदन्तीति तथावेदाः(विदः-प्र०) ...तथावेदास्तद्विदः" शी०॥ ३. मातिल्ले पु १। मायिल्ले पु २ ला०। माइल्ले महाशठे य त्ति(ऽयन्ति ?) खं १॥ ४. °डं च अवयंति खं १ । 'डं च न वदंते(वदते ला०) खं २ ला० । °डं च अवयंते पु १ । °डं अवदते चू० । “सय दुक्कडं चेत्यादि" शी० ॥ ५. भाइट्ठो खं १ । मायट्ठो खं २ ला० । आइतु वा पु १ । भाउट्ठो चू० । “माक्रुष्टो नाम चोदितः" चू० । “मादिष्टः चोदितोऽपि सन्" शी० ॥ ६. पच्छंती खं २॥ ७. वीयि मा कासि खं १ । वीयी मा कासि चू० ॥ ८. गिलाए खं २॥ ९. पोसेहिं चू० । १०. खेदण्णा खं २ ला० पु २ । “ स्त्रीवेदखेदज्ञाः"निपुणा अपि" शी० ॥ ११. उवणमंति चू०। “उप सामीप्येन कषन्ति व्रजन्ति" शी०॥ १२. अदु हत्थपादच्छेज्जाई चु०॥ १३. भदुव खं २ ला० ॥ १४. "बद्धमंसं ति पृष्ठीवध्राणि उत्कृत्यन्ते" चू० । “वर्धमांसोत्कर्तनमपि" शी० ॥ १५. मदु ते चू० ॥ १६. “तेयसाभितवणं ति तेजः अमिः, तेनाभितप्यन्ते" चू० । "तेजसा अग्निना अभितापनानि" शी० ॥ १७. तच्छित खं २ ला० । “तच्छेतुं वासीए" चू० । "वास्यादिना तक्षयित्वा" शी०॥१८. अह पु १। अदु कण्णनासच्छेज्जं खं २ ला० । “अदु कण्णच्छेजं वृत्तम् । कण्णा छिजंति, णासाउ छिजंति, कंठे कि(छि ?)जंति त्ति गलच्छेदः" चू०॥ १९. °क्खंती खं २ ला०॥ २०. इच्छी एत्थ खं० २॥ २१. बिति खं २ पु १, २ ला। "ण य बेंति पुणो ण करिस्सामो"ण य बेंति पुणो ण काहं ति, अतीव हि ममासौ मनोऽनुकूलः" चू०। “न च पुनरेवम्भूतमनुष्ठानं न करिष्याम इति ब्रुवते" शी०॥ २२. सुतमेवमेवमेगेसिं चू०॥ २३. °वेदंमि य सु° पु १॥ २४. सुतक्खायं खं २ ला० । २५. बंदि खं १॥ २६. अदुव खं २ ला० । महवा पु १ । अध पुण क चू०॥

Page #146

२७६] चउत्थे इत्थीपरिणज्झयणे पढमो उद्देसओ। २७० अन्नं मणेण 'चिंतेंति, अन्नं वायाइ कम्मुणा अन्नं ।
तम्हा ण सद्दहे भिक्खू , बहुमायाओ इथिओ णचा ॥ २४ ॥ २७१ जुवती समणं बूंया उ, चित्तलंकारवत्थगाणि परिहेत्ता।
'विरता चरिस्स हं लूह, धम्ममाइक्ख णे भयंतारो ॥२५॥ २७२ अदु साविया पवादेण, अंहगं साधम्मिणी यं समणाणं ।
जतुकुंभे जहा उँवज्जोती, "संवासे विदू वि "सीएज्जा ॥ २६ ॥ २७३ जतुकुंभे "जोतिसुवगूढे, आसुऽभितत्ते णासमुंयाति ।
'एवित्थियाहिं अणगारा, संवासेण णासमुवयंति ॥ २७ ॥ २७४ कुव्वंति पावगं कम्मं, पुट्ठा वेगे एवमाहंसु ।
नाहं करेमि 'पावं ति, अंकेसाइणी ममेस ति ॥ २८॥ २७५ - बालस्स मंदयं “बितियं, जं च कडं अवजाणई भुजो ।
दुगुणं करेइ से पावं, पूयणकामए विसण्णेसी ॥२९॥ २७६ संलोकणिजमणगारं, आयगतं णिमंत[णे?]णाऽऽहंसु ।
वेत्थं व ताति ! पातं वा, अन्नं पाणगं पडिग्गाहे ॥३०॥ १. चिंतती खं २ ला० ॥ २. वाया अण्णं च खं १। वायाए अन्नं कम्मुणा अन्नं ला०॥ ३. बूया य चितलवस्थाणि परिहेत्ता खं १ पु१। “चित्राणि अन्यतरवर्णोज्ज्वलानि अनेकवर्णानि वा, सा हि वस्त्राद्यलकारविभूषितशरीरा श्रमणसमीपमागत्य विरता चरिस्स हं लहं" चू० । "युवतिः अभिनवयौवना स्त्री विचित्रवस्त्रालङ्कारविभूषितशरीरा मायया श्रमणं ब्रूयात् , तद्यथा-विरता अहं."चरिष्यामि' रूझमिति संघमं, मौनमिति वा क्वचित् पाठः, तत्र मुनेरयं मौनः संयमः" शी० ॥ ४. विरत्ता चरियस्स हं खं २॥ ५. हं लूह खं २। हं रुक्खं पु १। हं मोणं खं १ पु २ शीपा०॥ ६. मे पु १॥ ७. भवंतारो खं १॥ ८. “काइ तु"भणति-अधं सावानगी तुम्भं ति" चू०। “अहं श्राविकेति कृत्वा युष्माकं श्रमणानां साधर्मिणीत्येवं प्रपञ्चे।''भ्रंशयति" शी०, एतदनुसारेण अहगं साहम्मिगी य तुब्भं ति इत्यपि पाठः शी०सम्मतो भवेत् ॥ ९. उ खं २ ला०॥ १०. वुवजोती खं १ । उवजोई खं २ ला०॥ ११. “संवासेण विदुरपि सीदति” चू० ॥ १२. सीतेजा खं १॥. १३. जोतिमुव खं १। जोइमव खं २ ला० । “जोतिं उपगूढः” चू०। “ज्योतिषा अग्निना उपगूढः" शी० ॥ १४. मुवयाति खं २ ला० पु १, २॥ १५. एवं छियाहि अणगारा संवासेण णासणमुवेंति खं १ । “एवित्थिगासु अगगारा आत्मपरोभयदोषैः आशु चारित्रतो विनश्यन्ति" चू०॥ १६. पावकम्मं चू०॥ १७. पावगं अंके° पु १॥ १८. बिययं खं १। बीतियं खं २ ला०॥ १९. जाणए खं १॥ २०. काति खं १॥ २१. °हिंसु खं २ ला०। “निमन्त्रणेन निमन्त्रणपुरस्सरम् आहुः उक्तवत्यः" शी० ॥ २२. वस्यं वा ताय पायं वा खं २ । “हे त्रायिन् ! साधो ! वस्त्रं पात्रमन्यद्वा" शी० । “वयं व ताति पातं वा, त्रायतीति त्राती" चू०॥ २३. अन्नपाणयं खं १ पु२॥

Page #147

विधे
सूवगडंगसुत्ते पढमे सुयक्वंधे [सू० २७७२७७ णीवारमेय बुज्झेजा, णो इच्छे अंगारमागंतुं । बंद्धे य विसयपासेहिं, मोहमागच्छती पुणो मंदे ॥ ३१ ॥ ति बेमि ।
॥ इत्थिपरिणाए. पढमो उद्देसओ सम्मत्तो॥
[बीओ उद्देसओ] ५ २७८ ओजे सदा ण रज्जेजा, भोगकामी पुणो विरज्जेजा।
भोगे समणाण सुणेहा, जंह भुंजंति भिक्खुणो एगे ॥१॥ २७९ अह तं तु भेदमावन्नं, मुच्छितं "भिक्खुं काममतिवटै ।
पलिभिंदियाण तो पच्छा, पादुद्धर्दु मुद्धि पहणंति ॥२॥ जैइ "केसियाए मए भिक्खू, णो विहरे सह णमित्थीए ।
"केसाणि वि हं लुचिस्सं, नऽन्नत्थ मए चरिज्जासि ॥३॥ २८१ अह णं से होति उवलद्धो, "तो पेसंति तहाभूतेहिं ।
लाँउच्छेदं पैहाँहिं, वग्गुफलाइं आहराहि ति ॥ ४॥ २८२ दारूणि सागपागाए, पज्जोओ वा भविस्सती रातो।
पाताणि य मे रयावेहि, एहि य ता मे पैट्ठि उम्मदे ॥५॥
२८०
१. णीवारमेव खं १ पु १, २ ला० । “णीयारमेव पुच्छेन्ज(बुझेज ?). वृत्तम् । निकरणं निकीर्यते वा निकिरः "गोरिव चारी'"एवमसावपि "णिमंतिजति" चू०। णीयारमन्तं बुज्झेजा इति द्वितीयोद्देशकप्रारम्भे चूर्णौ । “एतद् योषितांनीवारकल्पं बुध्येत जानीयात्" शी० ॥ २. णो इच्छेज अगारं गंतुं चू० ॥ ३. भगारमावत्तं चूपा० शीपा० ॥ ४. बद्धे विस खं २ ला० । बद्धे य विसयदामेहिं पु १। संबद्धो विसयदामेहिं चू०॥ ५. °मावजती खं २ पु १ ला० । माव जति चू० ॥ ६. ओए खं १ विना। "ओए इत्यादि" शी० ॥ ७. पुणो वि रज्जेज गिज्झेजा, अथवा "पुणो विरजेज" चू०॥ ८.सुणेह खं १ पु२। सुणेधा एगे किल जधा भुंजते चू०॥ ९. दुखं १॥ १०. भिक्खु खं १॥ ११. जति खं १ ॥ १२. चू० विना केसिया मए खं १, २ पु१, २। “जइ इत्यादि, केशा विद्यन्ते यस्याः सा केशिका, णमिति वाक्यालङ्कारे,“यदि मया स्त्रिया भार्यया केशवत्या सह नो विहरेस्त्वम्" शी० ॥ १३. सहणमित्थीते खं १। “सहणं ति सह" चू०। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम्, सू० २५६॥ १४. केसे वि अहं लुचिसं णऽण्णत्थ मए विचरेज्जासि चू०॥ १५. जासी खं१॥१६. ततो णं देसेति तधारूवेहिं चू० ॥ १७. अलाउ च० । “लाउ त्ति अलाबु तुम्ब, तच्छिद्यते येन" शी०॥ १८. पेहेहि खं १ पु १, २। “पेहाहि त्ति प्रेक्षस्व" शी० ॥ १९. अण्णपायाय चू० । “क्वचिद् अन्नपाकाय इति पाठः" शी०॥ २०. पार्ट उम्महे च०॥

Page #148

२८८]
चत्थे इत्थी परिण्णज्झयणे बीओ उद्देसओ ।
२८३ वत्थाणि य मे पंडिलेहेहि, अन्नपाणं च आहराहि त्ति । गंधं च रैओहरणं च, कासवगं च सॅमणुजाणाहि ॥ ६॥ २८४ अँड्रु अंजणि अलंकारं, कुंकुहयं च मे पयच्छाहि ।
लोद्धं च लोद्धकुसुमं च, वेणुपलासियं च गुलियं च ॥ ७ ॥ २८५ कुटुं अंगुरुं तगरुं च, संपिडं समं उसीरेण ।
तेल्लं मुंहं भिर्लिजाए, वेणुंफलाई सन्निधाणाए ॥ ८ ॥ २८६ नंदीचुणगाई पेहराहि, छैत्तोवाहणं च जाणाहि ।
सत्थं च सूवच्छेयाए, आणीलं च वैत्थयं रयावेहि ॥ ९॥ २८७ सुफणिं च सौंगपागाए, औमलगाई दगाहरणं च ।
२१
तिलंगकरणिमंजणसलागं, "धिंसु मे विधूणयं विजाणीहि ॥ १० २८८ " संडासंगं च फणिहं च, सीहलिपासगं च आणाहि । आदसँग पयच्छाहि, दंतपक्खाणं पवेसेहि ॥ ११ ॥
१. पडिलिहे चू० ॥ * अन्नं पाणमाह खं २ । भन्नं महराहि चू० । “ तथा अन्नपानादिकमाहर " शी० ॥ चू० । " गन्धं कोष्ठपुटादिकं ग्रन्थं वा हिरण्यम्"
४.
66
66
पाणं वाहा ला० । अण्णपाणं वा मे २. " पठ्यते च गंधं व रयोहरणं वा " शी० ॥ ३. रतोहरणं खं २ ला० ॥ "काश्यपं श्रमणानुजानीहि " शी०, एतदनुसारेण समणऽणुजाणाहि इति पाठ: शी० संमतो भाति ॥ ५. अ यंजणियलंकारं खं १ ॥ ६. कुक्कुकयं पु२ । 'कुक्कुहगं तंबवीणा" चू० । " कुक्कर ( क प्र० ) यं ति खुखुणकम् " शी० ॥ ७. वेलुपलासीं चू० ॥ ८. सं० विना-तगरं अगुरुं च खं १, २ पु १ ला० चू० । अगरं तगरं च पु २ । “ तथा अगुरुं तगरं च " शी० ॥ ९. सह पु१, २ । सह ऊसीरेण खं १ । समं हिरिबेरेणं चू० ॥ १०. मुहं सिलिंगाए खं २ । मुहं सिभिजाए पु २ । मुद्दमिलिंजाए खं १ (१) । मुहे भिलंगाय चू० । मुखमाश्रित्य मिलिंजाए त्ति अभ्यङ्गाय" शी० ॥ ११. वेणुपडाई खं १ । वेलुफलाई चू० । "वेणुफलाई ( वेणुपलाई - प्र०) वेणुकार्याणि करण्डक पेटिकादीनि " शी० ॥ १२. पहराहिं खं २ । पहिराहि खं १ ॥ १३. चाणुजाणाहिं ला० । च जाणाहिं खं २ । च जाणाही खं १ पु १ । छत्तगं जाणाहि उवाहणाउ वा चू० ॥ १४. वस्थं खं १ पु १, २ । वत्थयं रयावेहिं ला० ॥ १५. सागपाताए खं १ पु १ । सूत्रपाताए चू० । सागपायाए पु २ ॥ १६. आमलगा दगाहरणं ( दगधारणि चूपा० ) व चू० ॥ १७. तिलकरणिं अंजणिस लागं चू० ॥ १८. विंसि खं " धिंसुरिति गिम्हासु " चू० । “ ग्रीष्मे " शी० ॥ १९. विधु (धू पु २ ) यणं खं विधुत्रणं जाणाहि चू० । “विधूनकं व्यजनकं विजानीहि ददस्वेति” शी० ॥ खं २ ॥ २१. संडासं च फणिहं च आणाहि सीहलिपासगं च खं १ । संडासगं च फणिगं च सीह लिपासयं च [आणाहि ] चू० ॥ २२. आयंसगं खं १पु१, २ । आतंसगं चू० ॥ २३. सगं पतच्छाहि खं १ । सगं च पयच्छाहि खं २ ला० ॥
१ पु २ ।
१
पु १, २ ।
२०. णाहिं

५१
१०

Page #149

५२
सूयगडंगसुते पढमे सुयक्खंधे
२८९ पूयफलं तंबोलं च, सूईसुत्तगं च जाणाहि ।
[सू० २८९ -
कोसं च 'मोयमेहाए, सुँप्पुक्खलगं च खारगलणं च ॥ १२ ॥
२९० चंदालगं च करगं च, वञ्चधैरंगं च आउसो ! खणाहि । संरपादगं च जाँताए, गोरहगं च सामणेराए ॥ १३ ॥ ५ २९१ घडिगं च सडिंडिमयं च, चेलगोलं कुमारभूताए । वांसं समभियावन्नं, अवसहं च जाण भत्तं च ॥ १४॥ २९२ आसंदियं च नवसुतं, पीउलाई संकमट्ठाए ।
अंदु पुत्तदोहलट्ठाए, औणप्पा हवंति दासा वा ॥ १५ ॥ २९३ जाते फले समुपपन्ने, "गेण्हसु वा णं अहवा जहाहि । अह पुत्तपोसिणो ऐँगे, भारवहा हवंति उट्टा वा ॥ १६॥ २९४ राँओ विउट्ठिया संता, दारगं संठवेंति धाती वा । सुहिरीमणा वि ते संता, वैत्थधुवा हवंति हंसा वा ॥ १७॥

१. सूती खं १ । सूचिं जाणाहि सुत्तगं चू० ॥ २. मोतमे खं १ ॥ ३. सुप्पुखलं च गोरगणाए खं १ । सुप्पुक्खलगं च खारगलणाए पु १ । सुप्पुदुखलं च खारगलणं च पु २ । सुप्पुक्खल मुसल खारगलणं च इति चू०सम्मतः पाठो भाति, “सुप्पं णाम सूर्पम् उक्खलं मुसलं च खारगलणं च जाणाहि " चू० । “ शूर्पं तन्दुलादिशोधनं तथा उदूखलं तथा किचन क्षारस्य सज्जिकादेगलनकम् " शी० ॥ ४. वंदा' चू० । हस्तलिखितादर्शेषु 'चव' इत्यनयोः समानप्रायत्वात् कतरः पाठोऽत्र शुद्ध इति सुधीभिर्निर्णेयम् ॥ ५. घरं च भ° खं २ | घरं आ° ला० । “ वच्चघरगं व्हाणिगा " चू० । “वर्चो गृहम् " शी० ॥ ६. सरपायगं खं १ । “ सरपादगं च जाताए, सरोऽनेन पात्यत इति शरपातकं धणुहुलकं " चू० । " शरपातं धनुः " शी० ॥ ७. जाताते खं २ ला० ॥ ८. घडियं खं १ | घडिकं सह डिंडिमएणं चेल' चू० । " घटिकां मृण्मयकुलडिकां डिण्डिमेन पटहकादिवादित्रविशेषेण सह " शी० ॥ ९ वासं समणाहिभावणं खं १ पु १ । वासं इममभिभावणं चू० शी० । “ वर्षमिति प्रावृट्कालः अयम् अभ्यापन्नः अभिमुखं समापन्नः " शी० ॥ १०. भावसधं जाणाहि भत्ता ! चू० । " आवसथं भक्तं च... जानीहि " शी ० ॥ ११. पाउल्लयाइं खं २ ला० । पाउलगाई ति कट्ठपाउगाओ" चू० । पाउलाई ति मोज ( ज - प्र०, च- प्र०) काः काष्ठपादुके वा" शी० ॥ १२. पुत्तस्स डो° खं १ पु१, २ चूपा० [२९४ गाथाचूर्णौ ] ॥ १३. आणप्पे भवति दासमिव पु १, २ ॥ १४. गेहसु वणवा (वा हवा पु १ ) णं जहाहि खं २ ला ० १ । गेण्हाहि व णं छड्डेहि व णं चू० । “अमुं णं दारकं गृहाण त्वम्' ं"अथवैनं जहाहि " शी० ॥ १५. अव पुत्तपोसणो एगे भरवाहो भवति उट्टो वा लतिओ चू० ॥ १६. चेगे खं २ ॥ १७. एगे राओ वि. उट्ठित्ता दारगं पु १, २ खं १ ॥ १८. सण्णवेंति धात्र इवा चू० ॥ वत्थाधुवा चू० ॥
<<
१९. वत्थधुव्वा खं २ । वत्यधोवा पु १ ।

Page #150

२९९] चउत्थे इत्थीपरिण्णज्झयणे बीओ उहेसओ। २९५ एवं बहुहिं कयपुव्वं, भोगत्थाए जेऽभियावन्ना ।
दासे मिए व पेस्से वा, पसुभूते वा से ण वा केइ ॥ १८ ॥ २९६ एवं खु तासु विण्णप्पं, संथवं संवासं च चएन्जा।
तज्जातिया इमे कामा, वजकरी य एवमक्खाता ॥१९॥ २९७ एवं भयं ण सेयाए, इति से अप्पगं निलंभित्ता।
*णो इत्थिं णो पसु भिक्खू , णो सयपाणिणा "णिलिज्जेज्जा ॥२०॥ २९८ सुविसुद्धलेस्से मेधावी, परकिरियं च वजते णाणी ।
मणसा वयसा कायेणं, सव्वफाससहे अणगारे ॥ २१॥ इच्चेवमाहु से वीरे, धूतरए धूयमोहे "से भिक्खू । तम्हा अज्झत्थविसुद्धे, सुविमुक्के आमोक्खाए परिव्वएज्जासि ॥ २२॥ १० ति बेमि।
॥"इत्थीपरिण्णा सम्मत्ता "चउत्थमज्झयणं ॥
१. एवं बहुहिं पु १। एतं बहूहिं कडपुज्वं चू० ॥ २. भोगत्ताए जेऽहिया खं १। “भोगकृते(भोगत्वाय-प्र०) कामभोगार्थम्" शी०। भोगत्थाए इस्थियाभिभावण्णा चू०॥ ३. पेसे खं २ ला० पु १॥ ४. व खं २॥ ५. केवि खं १ पु २। केयि चू०॥ ६. तासि शीपा०। एतं खु तासि वेण्णप्पं चू०॥ ७. वजेजा खं २ ला०॥ ८. रा त ए° खं १।
रा ए° चू०॥ ९. एवं भयं ण सेताए इति (सेयाए इय खं २ ला०) से अप्पगं खं १, २ ला० । एतं भयं ण सेयाए इह सेयऽप्पगं चू०॥ १०. णो इस्थि खं १ पु १। णो इथि णो पसू चू० ॥ ११. णिलिंजेज्जा खं १, २ पु २ ला०। “णिलेज ति हत्थकम्मं न कुर्यात् ; निलंजनं नाम करणं, अधवा स्वेन पाणिना तं प्रदेशमयि न लीयते" चू० ॥ १२. °लेसे खं २ ला०॥ १३. वयस खं १ पु १, २॥ १४. धुवरए खं २ । धूतरायमग्गे चू० शीपा० ॥ १५. “सोभणो भिक्खू सभिक्खू" चू०॥ १६. सुविमुक्के चूर्णौ न दृश्यते। सुविमुक्के विहरे आमुक्खाए त्ति बेमि पु१॥ १७. क्खाय खं १ पु २। क्खाए परिष्वतेजासि खं २ ला० ॥ १८. इस्थि° खं १॥ १९. चतुर्थमध्ययनं समाप्तमिति खं २ ला॥

Page #151

पंचमं अज्झयणं ‘णिरयविभत्ती'
[पढमो उद्देसओ] ३०० पुच्छिस्स हं केवलियं महेसिं, केहंऽमितावा णरगा पुरत्था । ५ अजाणतो मे मुणि बूहि जाणं, कहं णु बाला गरगं उवेंति ॥१॥ ३०१ एवं मए पुढे महाणुभांगे, ईणमब्बवी कासवे आसुपण्णे ।
पवेदइस्सं दुहमट्ठदुग्गं, आदीणियं दुक्कडियं पुरत्था ॥२॥ ३०२ जे केइ बाला इह "जीवियट्ठी, "पावाई कम्माइं करेंति रुद्दा ।
ते घोररूवे "तिमिसंधयारे, "तिव्वाभितावे नरए पडंति ॥३॥ १. ३०३ तिव्वं तसे पाणिणो थावरे य, जे हिंसती "आयसुहं पडुच्चा ।
जे लूसए होति अदत्तहारी, ण 'सिक्खती "सेयवियस्स किंचि ॥४॥ ३०४ पागन्भि पाणे बहुणं "तिवाती, अॅणिव्वुडे घातमुवेति बाले।
"णिहो णिसं गच्छति अंतकाले, अहो सिरं कट्ट उवेति दुग्गं ॥५॥
१. पुच्छिसु चू०। पृष्टवानहम्" चु० शी० ॥ २. कहेहिं ता वा णरया खं १। “कथमिति परिप्रश्ने..."अलोपाद् भितावा" चू०। “कथं किम्भूता अभितापान्विताः” शी० ॥ ३. अविजाणतो चू०॥ ४. मते खं २ ला० । मया चू० ॥ ५. भावे खं २ ला० पु १, २ चूपा० । “महानस्यानुभागः....."अनुभवनमनुभावः, महान्ति वा ज्ञानादीनि भजते सेवत इत्यर्थः" चू० । “महान्... 'अनुभागो माहात्म्यं यस्य स तथा" शी०॥ ६. इणमोऽ खं २ पु२। “इदं वक्ष्यमाणं मो इति वाक्यालङ्कारे...."अब्रवीत्" शी०, क्वचित् प्रतौ 'मो इति वाक्यालङ्कारे' इति पाठो न विद्यते॥ ७. पवेतसस्सं खं १॥ ८. आदाणियं चू०। आदीणियं चूपा० ॥ ९. सं० विना-दुक्कडिणं खं १, २ पु १, २ ला० शीपा० चू०॥ १०. जीवियट्ठा पु १॥ ११. कूराई कम्माइं चू०॥ १२. “तिमिसंधकारो नाम जत्थ घोरविरूविणं पस्संति..... तैमिरिका वा" चू०। “तिमिसंधयारे त्ति बहलतमोऽन्धकारे" शी०॥ १३.तिन्वाणुभावे चू०॥१४.यायसुहं खं २ पु १ ला०॥ १५. लूसते खं १ पु १॥ १६. सिक्खदी खं २॥ १७. " सेयवियस्स त्ति सेवनीयस्यात्महितैषिणा सदानुष्ठेयस्य" चू० । “न किश्चिदपि आसेवते संयमठाणं चू० ॥ १८. तिवादी खं १, २ ला। तिवाई पु २। तुलना-सू० ३८८ । “तिवादि....."त्रिभ्यः पातयति त्रिभिर्वा पातयति मनोवाकाययोगैरित्यर्थः" चू० । “अतिपाती" शी०॥ १९. अणिचुते खं २ ला। अणिव्वुडे घातगति उति चू० ॥ २०. णिधोणतं चू० (?)॥ .

Page #152

सू० ३००-३११] पंचमे गिरयविभत्तिअज्झयणे पढमो उहेसओ। ३०५ हण छिंदह भिंदह णं देहह, सद्दे Kणेत्ता परधम्मियाणं ।
ते नारगा ऊ भयभिन्नसण्णा, कंखंति कं नाम दिसं वयामो ॥६॥ इंगालरासिं जलियं सजोति, तँतीवमं भूमि अणोक्कमंता ।
ते डज्झमाणा कलुणं थणंति, अरहस्सरा तत्थ चिरद्वितीया ॥७॥ ३०७ जइ ते सुता वेतरणीऽभिदुग्गा, निसितो जहा खुर इव तिक्खसोता। ५
तरंति ते वेयरणिं भिदुग्गं, उसुचोदिता सत्तिसु हम्ममाणा ॥८॥ ३०८ कोलेहिं विझंति असाहुकम्मी, नावं ठेवेंते सतिविप्पहूणा ।
अन्ने त्थ सूलाहिं *तिसूलियाहिं, दीहाहिं विभ्रूण अहे करेंति ॥९॥ ३०९ "*"केसिंच बंधित्तु गले सिलाओ, उदगंसि "बोलेंति महालयंसि ।
कलंबुयावालुय मुम्रे य, लोलेंति पंचंति या तत्थ अन्ने ॥१०॥* . ३१० असूरियं नाम महभितावं, अधंतमं दुप्पतरं महंतं ।
उडुं अहे य तिरियं दिसासु, समाहितो जत्थऽगणी झियाति ॥११॥ ३११ जसि गुहाए जैलणेऽतियट्टे, अँजाणओ डज्झति लुत्तपण्णे ।
सया ये कैलुणं पुण धम्मठाणं, गाढोवणीयं अतिदुक्खधम्मं ॥१२॥ १. डहह खं १ । डहेह पु १ । डह पु २ । दहेहा ला०॥ २. सुगंती खं २ पु १ ला०॥ ३. हय° खं १॥ ४. भूमिमणु पु १ विना। "ततोवमं भूमि अणोक्कमंता तत्रा(त्ता ?)यसकभल्लतुलं" चू०। “तेनोपमा यस्याः सा तदुपमा" शी०॥ तुलना-सू० ३३०, ३३१॥ ५. °हितीता खं १। दृश्यता सू० ३३७ ॥ ६. जति खं १, २ ला० ॥ ७. खुरो जघा णिसितो तिक्खसोता चू०॥ .. वेतरणी भिदुग्गं खं १ पु २॥ ९. असिचो° पु २ चू०॥ १०. कीलेहि ला० । कालेहि पु १ । “कोलेहि विज्झंति असाधुकम्मा"कोलं नाम गलओ, उक्तं हि-कोलेनानुगतं बिलम्" चू० । “को(की-प्र०)लेहीत्यादि....'कोलेषु कण्ठेषु विध्यन्ति" शी० ॥ ११. कम्मी खं २ पु १ ला०॥ १२. उती खं १, २ पु २। उवंती ला० । उविंति सं० । “उवेंति उवल्लियंति" चू० । “उपगच्छतः.... विध्यन्ति" शी० ॥ १३. भिन्नेत्थ चू०॥ * तिसूलीयाहिं खं १ ॥ १४. * *इयं गाथा पु२ मध्ये चूर्णौ च नास्ति ॥ १५. केसिंचि खं २ पु १ ला० । “केसिंच इत्यादि, केषाञ्चिन्नारकाणाम" शी०॥ १६. “बोलंति त्ति निमजयन्ति" शी०॥ १७.रेया खं २ ला। रा ते पु १॥ १८. पउलिंति खं १ ॥ १९. भासू खं २। “असूरियं णाम वृत्तम् । यत्र सूरो नास्ति" चू०। “आ(म?)सूरियं इत्यादि, न विद्यते सूर्यो यस्मिन् सः असूर्यः" शी०॥ २०. महाभितावं खं २ पु २ ला० चू०। दृश्यतां सू० ३१३, ३१९॥ २१. अधंतमं खं २ ला०॥ २२. अहे व खं२ ला०। अधे या चू०॥ २३. समाहिं जत्थ खं १। समुसिते जत्थ चूपा० शीपा०॥ २४. झियाती खं २॥ २५. जंसी खं १ चू०। जंसि गुहाते खं २ ला०। “जंसि गुहाए इत्यादि" शी० ॥ २६. जलणेऽतिवट्टे पु १। जलणातियट्टे खं १ चू० । जलगाइउट्टे खं २ । जलणायउट्टे ला० । “जलणं अति[यद्दति] अतो जलणातियट्टे"

Page #153

५६
३१२
३१३
५ ३१४
सूयगडंगसुते पढमे सुयक्खंधे
[सू० ३१२
चत्तारि अगणीओ समारभित्ता, जहिं कूरकम्माऽभितेंवेंति बलं । ते तत्थ चिट्टंतऽभितप्पमाणा, मच्छा व जीवंतुवजोतिपत्ता ॥ १३ ॥ संतच्छृणं नाम मॅहब्भितावं, ते नारगा जत्थ असाहुकँम्मा | हत्थे हि पाएहि य बंधिऊणं, फलगं व तच्छंति कुहाडहत्था ॥ १४ ॥
रुहिरे पुणो वच्चसमूँसियंगे, भिन्नुतमंगे पंरियत्तयंता ।
पंयंति णं णेरइए फुरंते, संजीवमच्छे व अओकवले ॥ १५ ॥
३१५
३१६
णो चेव ते तत्थ मसीभवंति, मैं मिज्जती तिव्वैभिवेदणाए । तैमाणुभागं अणुवेदयंता, दुक्खंति दुक्खी इह दुक्कडेणं ॥ १६ ॥ 'तँहिं च ते "लोलणसंपगाढे, गाढं सुतत्तं अगणिं वयंति । न तत्थ सातं लैभतीऽभिदुग्गे, अँरहिताभितावा तह वी तैवेंति ॥ १७॥ ३१७ से सुव्वती नगरवहे व सद्दे, दुहोवणीताण पदाण तत्थ । उदिण्णकम्माण उदिण्णकम्मा, पुणो पुणो ते सैरहं दुहेंति ॥ १८ ॥

"
""
चू० । " ज्वलनेऽमौ अतिवृत्तः अतिगतः " शी० ॥ २७. अविजाणतो खं २ ला० पु १, २ । विजाणतो नाम नासौ तस्यां विजानाति " चू० । “अजानन् ” शी० ॥ २८. लूयपष्णो पु१ ॥ २९. सया य क° पु २ चू० विना । दृश्यतां सू० ३२०, ३३९ ॥ ३०. कसिणं शीपा० ॥ १. सगार हित्ता खं १ ॥ २. 'तवंति खं १ ॥ ३. बाला पु १ । मंदा पु २ चू० ॥ ३. चिट्ठतिभि खं १ | चिट्ठति अभि° पु१ ॥ ४. जीवं उव° पु २ ला० चू० । “जीवं नाम जीवन्त एव चू० ॥ ५. महंति तावं पु२ चू० । “महंति तावं णाम महंताणि वि तत्ताणि तच्छणाणि " चू० । सू० ३१०, ३१९ ॥ ६. 'कम्मी खं २ पु२ ला० चू० । सू० ३०८, ३३२, ३३८, ३४१ ॥ ७. सियंते शी० । सियंगे शीपा० ॥ ८. त्तिमंगे खं १ चू० ॥ ९ परिवत्ततंता खं २ ला० ॥ १०. पति खं २ ॥ ११. रतिए खं १ | नेरइते खं २ ॥ १२. सजीवमच्छा खं १ । सज्जो व्व मच्छे पु २ चू० । “ सज्जो ज्ज (व्व) मच्छे व अयोकवल्लेसु पयंति, सज्जोमच्छेत्ति जीवंते, अथवा सज्जोक्कमत्थे सज्जो हते " चू० ॥ १३. णिमज्जती खं २ ॥ १४. तिब्बतिवे पु २ ० ॥ १५. तमाणुभावं खं २ ला० । कम्माणुभागं चू० ।। १६. अणुवेदयंता चू० । परिवेतयंता खं २ ॥ परिवेदयंति पु १॥ १७. दुक्खंति सोयं चू० ॥ १८. ' ते ( त ? ) हिं पि ते लोलुभसंपगाढे० वृत्तम् । तस्मिन्नपि ते पुनः लोलुगसंपगाढे... लोलंति येन दुःखेन तद् लोलुगं भृशं गाढं प्रगाढं निरन्तरमित्यर्थः " चू० । “ तहिं च इत्यादि, तस्मिंश्च नरके नारकाणां लोलनेन सम्यक् प्रगाढ व्याप्तो मृतः स तथा तस्मिन् " शी० ॥ १९. लोलुतसं खं १ ॥ २०. सुतत्तिं अग वदंति खं १॥ २१. लभतीतिदुग्गे खं २ ॥ लभंतीऽभिदुग्गे चू० । लभंतीऽतिदुग्गे चूपा० ॥ २२. अरहिभितावे. खं १ । अरहिब्भियावा पु१ ॥ २३. तवंती खं १ ॥ २४. गामवहे खं. २ । गामवधे व सद्दे उदिष्णकम्माए पयाय (ए) तत्थ चू० ॥ २५. रसहं खं १ । सहरिसं दुर्हति चू० । सहरिसं विधंति चूपा० । “ सरहं ति सरभसं सोत्साहम् ” शी० ॥

Page #154

३२४] . पंचमे णिरयविभत्तिअज्झयणे पढमो उसइओ। ३१८ पाणेहि णं पाव विजोजयंति, तं भे पवक्खामि जहातहेणं ।
दंडेहिं तत्था सरयंति बाला, सव्वेहिं दंडेहिं पुराकएहिं ॥१९॥ ३१९ ते हम्ममाणा गरए पडंति, पुण्णे दुरूवस्स महभितावे ।
ते तत्थ चिटुंती दुरूवभक्खी, तुटुंति कम्मोवगता किमीहिं ॥ २० ॥ ३२० संदा कसिणं पुण घम्मठाणं, गाढोवणीयं अतिदुक्खधम्मं ।
'अंदूसु पक्खिप्प "विहत्तु देहं, वेहेण सीसं सेऽभितावयंति ॥ २१॥ ३२१ छिंदंति बालस्स खुरेण नकं, उँटे वि छिंदंति दुवे विकण्णे ।
जिब्भं "विणिक्कस्स विहत्थिमेत्तं, तिक्खाहिं सूलाहिं "तिवातयंति ॥२२॥ ३२२ ते तिप्पमाणा तलसंपुर्ड ब्व, रातिंदियं जत्थं णति बोला।
गैलंति ते सोणितपूयमंस, पैजोविता खारपँदिद्धितंगा ॥ २३॥ १० ३२३ जइ ते सुता लोहितपूयपाती, बालागणीतेयगुणा परेणं ।
कुंभी महंताधियपोरुसीया, समूसिता लोहितपूँयपुण्णा ॥ २४॥ ३२४ पक्खिप्प तासुं पैपयंति बाले, अट्टस्सरं ते कलुणं रसंते ।
तण्हाइता ते तेउ तंबतत्तं, पबिजमाणऽट्टतरं रसंति ॥ २५॥ १. वहातहेणं खं १॥ २. डंडेहिं खं १ । एवमग्रेऽपि ॥ ३. सरतंति खं १॥ ४. बालं चू०॥ ५. ते हम्ममाणे(णा?) गरगं उवेंति पुण्णं दुरुअस्स महब्भितावं चू०॥ ६. णरते खं १॥ ७. महब्भताचे खं० १॥ ८. कम्मोवसगा चू० ॥ ९. सया य क पु १। सया कसिणं मुण घम्म° खं १। दृश्यता सू० ३११, ३३९॥ १०. अदूस खं १॥ ११. विहण्णु देहं वेहेण तं सेऽभितति सीसं खं १ पु १। हणंति बालं वेधेहिं विधति (वेढेण तावेति चूपा०) सिराणि तेसिं चू०॥ १२. नासं खं १ पु१॥ १३. उट्टे व खं १॥ १४. विणिकिस्स चू०। “जिह्वां वितस्तिमात्रामाकृष्य" शी०॥ १५. निवायतंति खं २ । “निपातयंति त्ति विधंति" चू० । “अतिता. पयन्ति अपनयन्ति" शी०॥ १६. तालसंपुडव्व ला०। तलसंपुडऽच्चा चू० । “तलसंपुलिता णाम अयतबंधता हस्तयोः कृता अच्चा सरीरं भण्णति” चू०। “तालसम्पुटा इव" शी॥ १७. तत्थ खं २ पला०च०।" यत्र यस्मिन् प्रदेशे" शी०॥१८.चणंति खं २॥ १९. मंदा खं १ चू० ॥ २०. समिरिता सरुधिर-मंसदेहा पजोविता खारपयच्छितंगा चू०॥ २१. पूति खं १। पूइ खं २। “पूर्य मासं च" शी० ॥ २२. पजोइया सं०॥ २३. पतच्छितंगा खं० २ ला० । दृश्यतां टि० २०॥ २४. जति खं १॥ २५. तपूतपाती खं २। 'तपूतिपाती खं १ । 'तपूयपाची ला० । 'तपूयपाइ सं०। 'तापागपायी चू० । “लोहितस्यापाकः लोहितापाकः, पच्यते.यस्यां सेयं लोहिता[पाग] पायी" चू० । “लोहित-पूयपाचिनी" शी० ॥ २५. पोरिसीणा खं १ पु १॥ २६. पूतपुण्णा खं १॥ २७. पपतंति अस्सलं खं १। “अस्सरं ति आर्तस्वरम्" चू० । “आर्तस्वरान् " शी०, एतदनुसारेण अट्टस्सरे इति पाठो भवेत् ॥ २८. तण्हातिया खं १ । “तृडाताः" शी० ॥ २९. तवतंब खं १ । “तप्तं त्रपुः पाय्यते" शी० ॥

Page #155

- सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे . [सू० ३२५ - ३२५ अप्पेण अप्पं इह 'वचइत्ता, भवाहमे पुन्व सते सहस्से।
चिट्ठति तत्था बहुकूरकम्मा, जहा कडे कम्मे तहा सिं भारे ॥२६॥ ३२६ समन्जिणित्ता कलुसं अणज्जा, इटेहि कंतेहि य 'विप्पहूणा । ते दुन्भिगंधे कसिणे य फासे, कम्मोवगा कुणिमे आवसंति ॥२७॥
॥ नरगविभत्तीए पढमो उद्देसओ सम्मत्तो॥
[बीओ उद्देसओ] ३२७ अहावरं सासयदुक्खधम्म, तं भे पवक्खामि जहातहेणं ।
बाला जहा दुक्कडकम्मकारी, वेदेति कॅम्माइं पुरेकडाइं ॥१॥ ३२८ हत्थेहि पाएहि य बंधिऊणं, उंदरं "विकतंति खुरासिएहिं ।
गेण्हेत्तु बालस्स "विहन्न देह, वद्धं थिरं पिट्ठतो उद्धरंति ॥२॥ ३२९ बाँहू पैकत्तति य मूलतो से, थूलं वियासं मुहे आडहंति ।
रहंसि जुत्तं सरयंति बालं, ऑरुस्स विज्झंति तुदेण पट्टे ॥३॥ ३३० अयं व तत्तं जलितं संजोति, ततोवमं भूमि अणोकमंता ।
ते डज्झमाणा कैलुणं थणंति, उसुचोदिता तत्तजुगेसु जुत्ता ॥४॥ १. वंचयित्वा खं १॥ २. “पुन्वा सतसहस्से त्ति जाव तेत्तीसं सागरोवमे" चू०। "पूर्वजन्मसु शतसहस्रशः समनुभूय" शी०॥ ३. कम्म खं १॥ ४. "तथैवैषां भारो वोढव्य इत्यर्थः" चू०। “तथासे तस्य भारो वेदनाः" शी० ॥ ५. अणुज्जे खं २ ॥ ६. विष्पहीणा चू०॥ ७. कुणिमो खं १॥ ८. पावाइं खं १ पु १ ॥ ९. उदराई फोडेंति खुरेहि तसिं चू०॥ १०. विगत्तंति खं १॥ ११. खुरासितेहिं चूपा० । खुरा-ऽसिगेहिं चूपा। "असिता णिसिता तिण्हा, अथवा ण सिता मुण्डा इत्यर्थः । “अधवा-खुरा-ऽसिगेहिं खुरेहि असिगएहि य" चू० । “क्षुरप्रा-ऽसिभिः" शी०॥ १२. विमित्तु खं० २। विभिन्न ला० । विहत्तु पु । “विहण्ण देह विहण्णेति विहणित्ता" चू० । “विविधं हतं पीडितं देहम्" शी० ॥ १३. वन्भं खं २ ला० । वज्झं चू० । बब्भं पु १। “वध चर्मशकलम्" शी० ॥ १४. बाहा खं १॥ १५. पकप्पंति य मू खं २। पकप्पंति समूपु १॥ १६. थुल्लं खं १ प१॥ १७. आरुस्स विंधति खं २ ला०। आरुब्भ विंधति चू०॥ १८. पेट्री खं २॥ १९. मलियं खं १॥ २०. सजोति तत्तोवमं खं १। सजोयं तत्तोवमं पु१। “तदस्या औपम्यं तदोपमा" चू० । “तदेवंरूपां तदुपमा वा" शी० । दृश्यतां सू० ३०६॥ २१. भूमिमणोकममेत्ता पु १। भूमिमणुक्कमंता खं २ ला०। “अणोकमंता नाम गच्छंता" चू०॥ दृश्यता सू० ३०६,३३१॥ २२. कणंति पु १॥ २३ जगेसु खं २ ला०॥

Page #156

१०
३३६] पंचमे णिरयविभत्तिअज्झयणे बीओ उद्देसओ। ३३१ बाला बला भूमि अणोक्कमंता, पविजलं लोहपहं व तत्तं ।
जैसीऽभिदुग्गंसि पवजमाणा, पेसे व दंडेहिं पुरा करेंति ॥५॥ ३३२ ते संपगाढंसि पवजमाणा, सिलाहिं हम्मंतिऽभिपातिणीहिं ।
संतावणी नाम चिरैद्वितीया, संतप॑ति जत्थ असाहुकम्मा ॥६॥ ३३३ कंदूसु पक्खिप्प पयंति बॉलं, ततो विडडा पुणरुप्पतंति ।
ते उड़काएहिं पखज्जमाणा, अवरेहिं खन्नति सणप्फैएहिं ॥७॥ ३३४ समूसितं नाम विधूमठाणं, "जं सोगतत्ता कलुणं थणंति ।
अहो सिरं कटु “विगत्तिऊणं, अयं व सत्येहिं सैमोसवेंति ॥८॥ ३३५ समूसिया तत्थ विसूणितंगा, पक्खीहिं खजति अयोमुहेहिं ।
'संजीवणी नाम चिरद्वितीया, जंसि पया हम्मति पावचेता ॥ ९॥ ३३६ तिक्खाहिं सूलीहिं मितावयंति, वसोवगं सोअरियं व लहूं ।
ते झूलविद्धा कलुणं थणंति, एगंतदुक्खं दुहओ गिलाणा ॥१०॥ १. भूमिमणुकमंता खं १ चू० विना ॥ दृश्यतां सू० ३०६, ३३० ॥ २. “विविधेण प्रज्वलं नाम पिच्छलेण पूय-सोणिएण अणुलित्ततला, विगतं ज्वलं विज्जलं जलेज, विजलाविष्टतेन (विजला विपुते(ले?)न-प्र०) जलेण वसाय पूय-सोणितेणं" चू०। “पविजलं ति रुधिर-पूयादिना पिच्छिलाम्" शी० ॥ ३. जंभीहिदुग्गंसि खं १। जंसीऽभिदुग्गे बहुकूरकम्मा चू० ॥ ४. पेस ब्व डंडेहिं ख १॥ ५. गाढंमि खं २ ला० चू०॥ ६. °पातियाहिं खं १ पु २ । °पातिमाहिं चू० । “अभिमुखपातिनीभिः" शी० ॥ ७. द्वितिया खं १॥ ८. 'प्पते चू० ॥ ९. कम्मी खं १, २ ला० चू०॥१०. बाले खं १॥११. ततो(त्तो खं १) विउद्या पु २ खं १। “बाला ते भयतो भुजिगा इव डज्झमाणा उफ्फिडंति" चू०। “ततः पाकस्थानात् ते दह्यमानाचणका इव भृज्यमाना ऊर्ध्वं पतन्ति उत्पतन्ति" शी०॥ १२. पुण उप्पयंति खं २ ला०॥ १३. फतेहिं खं २ ला० चू० । फलेहिं खं १ ॥१४. जंसोवियत्ता खं १। विगिश्चमाणा चू० । जंसोवियंता चूपा० । जंसि विउक्तता चूपा० । “यत्र उवियंता छुभमाना इत्यर्थः, अथवा जंसि विउकंता विविधमनेकप्रकारं उत्क्रान्ता विउक्ता" चू०। “यत् प्राप्य (यथा तत् प्राप्य-प्र०) शोकवितप्ताः करुणं दीनं स्तनन्ति" शी०॥ १५. महे खं २॥ १६. वियत्तिऊणं खं १ पु । विगंतिऊणं चू० ॥ १७. समोसवंति ला० खं २ । “समूसवेंति छिंदंति" चू०॥ १८. संजीवणा चू० । “सजीवन्तीति सञ्जीविनः, सर्व एव नरका संजीवणा” चू० । “सञ्जीवनी जीवनदात्री नरकभूमिः" शी० ॥ १९. °हिं निवाययंति खं २ पु २ ला० । 'हिं वधेति बाला चू० । “अभि(ति-प्र०)पातयन्ति" शी० ॥ २०. सोव(य ला०)रयं व खं २ ला० । सोवरियं व पु २॥ सोवरिया व चू० । साबरिया व चूपा० । “शौवरिका इत वशोपगं महिषं वधयन्ति । पठ्यते चवसोपगं साबरिया। व लड़े, शबरा म्लेच्छजातयः, ते यथाविधति” चू० । “वशमुपगतं श्वापदमिव कालपृष्ठसूकरादिकं स्वातन्त्र्येण लब्ध्वा कदर्थयन्ति" शी० । एतदनुसारेण सावयं व इत्यपि शी०सम्मतः पाठो भवेत् ॥ २१. सूलभिन्ना खं १ पु २॥

Page #157

- सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० ३३७ - ३३७ संदा जलं ठोण निहं महंतं, जंसी जैलंती अगणी अकट्ठा ।
चिटुंती तत्था बहुकूरकम्मा, अरहस्सरा केइ चिरद्वितीया ॥११॥ ३३८ चिता महंतीउ समारभित्ता, छुम्भंति ते तं कलुणं रसंतं ।
आवदृति तत्थ असाहुकॅम्मा, सप्पि जहा प॑तितं जोतिमज्झे ॥ १२ ॥ ५ ३३९ संदा कसिणं पुण घम्मठाणं, गाढोवणीयं अतिदुक्खधम्मं ।
हत्थेहिं पाएहि य बंधिऊणं, सत्तुं व दंडेहिं समारभंति ॥१३॥ ३४० भंति बालस्स वहेण पंडि, सीसं पि भिंदंति अयोधणेहिं ।
ते भिन्नदेहा व फलगावतट्ठा, तत्ताहिं आराहिं "णियोजयंति ॥१४॥ अभिजुंजिया रुद्द असाहुकम्मा, उसुचोदिता हस्थिवहं वहति ।
एगं दुरुहित्तु हुँए तैयो वा, औरुस्स विज्झंति केकाणओ से ॥१५॥ १. सता खं २ पु १॥ २. नाम निहं खं १ पु २ चू० । “सदा 'ज्वलत्"स्थानमस्ति... निहम् आघातस्थानम्" शी०॥ ३. “यत्राकाष्ठोऽग्निवलन्नास्ते" शी० । एतदनुसारेण जलंतो अगणी अकट्टो इत्यपि शी०सम्मतः पाठो भवेत् ॥ ४. बद्धा खं २ ला० । “तत्र"पापेन बद्धा. स्तिष्ठन्ति" शी० । दृश्यता सू० ३०६ ॥ ५. अरहितस्सरा-चू० ॥ ६. केति खं १॥ ७. कम्मी खं १, २॥ ८. पडितं खं २ पु १। पइयं पु २। छूढ़ चू० ॥ ९. सता कसिणं पुण घम्मठाणे खं १। तुलना-सू०३११,३२०॥१०. सत्तुव्व खं २॥११. पट्ठीं खं १॥ १२. भंजंति चू०॥ १३. हाव खं १। दृश्यतां सू० ४१०। “फलगावतट्ठी फलका इव उभयथा प्रकृष्टाः करकयमादीहिं तच्छिता" चू० । “फलकमिवोभाभ्यां पार्वाभ्यां क्रकचादिना अवतष्टाः तनूकृताः" शी० । आचाराङ्गसूत्रे फलंगावतट्ठी इति पाठः, दृश्यता सू० १९८, २२४, २२८ । अत्रेदं बोध्यम्"फलकवदवतिष्ठते न कातरीभवति" इति १९८ तमस्य सूत्रस्य वृत्तौ, “फलं कर्मक्षयरूपम् , तदेव फलकम् , तेनापदि संसारभ्रमणरूपायाम् , अर्थः प्रयोजनम् , फलकापदर्थः, स विद्यते यस्थासौ फलकापदर्थी, यदिवा फलकवद् वास्यादिभिरुभयतो बाह्यतोऽभ्यन्तरतश्च अवकृष्टः ‘फलकावकृष्टः' इत्येवं विगृह्यार्षत्वात् 'फलगावयट्ठी' इत्युक्तम् , यदिवा तक्ष्यमाणोऽपि दुर्वचनवास्यादिभिः कषायाभावतया फलकवदवतिष्ठते तच्छीलश्चेति फलकावस्थायी" इति च २२४ तमस्य सूत्रस्य वृत्ती शीलाचार्याः । “फलगावयही जहा उभयतो फलत अवगरिसिज्जमाणं अवगरिसियं च फलगीभवति एवं सो बाहिरभंतरेण तवेण, "सत्थेण वा तच्छिजमाणे जोत्त-वित्तातिणा वा हम्ममाणो कम्मत्रोडणातो ण णिविज्जति" इति १९८ तमस्य सूत्रस्य चूर्णी, “फलगावयट्ठी, फलगमिव वासिमातीहि उभयतो अवगरिसियं बाहिरतो अभितरो य स भवति फलगावयट्ठी" इति च २२४ तमस्य सूत्रस्य चूर्णौ आचाराङ्गचूर्णिकाराः॥ १४. णिओज खं १॥ १५. अभिउंजिया खं १॥ १६. रुद्धअसाधुकम्मी खं २ । रोहअसाधुकम्मी चू० । “रौद्रादीनि कर्माणि असाधूनि येषां ते रोहमसाधुकम्मा” चू० । रौद्रकर्मणि' अभियुज्य व्यापार्य, यदिवा "रौद्रं सत्त्वोपघातकार्यम् 'अभियुज्य' स्मारयित्वा असाधूनि "कर्माणि "येषां ते तथा तान्" शी०॥ १७. हस्थितुल्लं चू० । "हस्तितुल्यं वहन्तीति हस्तिवत् हस्तितुल्यं भारं वहन्तीत्यर्थः हस्तिरूपं वा कृत्वा वाह्यन्ते"

Page #158

३४६]
पंचमे गिरयविभत्तिअज्झयणे बीओ उद्देसओ
३४२ बाला बला भूमि अणोकमंता, पविज्जलं कंटइलं महंतं । विबद्ध तप्पेहिं "विवण्णचित्ते, समीरिया कोट्ट बलिं करेंति ॥ १६ ॥ ३४३ ' वेतालिए नाम महब्भितावे, ऐगायते पव्वतमंर्तैलिक्खे ।
हम्मंति तँत्था बहुकूरकम्मा, परं सहस्साण मुहुत्तगणं ॥ १७॥ ३४४ संबाहिया दुक्कडिणो थणंति, अहो ये रातो परितप्पमाणा । एगंतकूडे नेरए महंते, कूडेण तत्था विसमे हता उ ॥ १८ ॥ ३४५ भजंति णं पुत्रमरी सरोसं, समुग्गरे ते मुसले गहेतुं ।
ते भिन्नदेहा रुहिरं वैमंता, ओमुद्धगा धरणितले पेंडंति ॥ १९॥ ३४६ अणसितानाम महसियाला, पंगम्भिणो तत्थ संयायकोवा । खैज्जंति तत्था बहुकूरकम्मा, अंदूरया संकलियाहिं बद्धा ॥ २० ॥
"
चू० । “ हस्तिवाहं ( हस्तिवत् प्र० ) वाहयन्ति नरकपालाः उपलक्षणार्थत्वादस्य उष्ट्रवाहं वाहयन्तीत्याद्यपि आयोज्यम्” शी० ॥ १८. वदंति खं १ ॥ १९. दुवे चू० ॥ २० ततो खं २ ॥ २१. भभविवंति किंकागतो से इति चू० सम्मतः पाठो भाति, “आरोह्य किं न वहसीति किंकाणतो सिति काटिकाए विंति " चू० । भारुष्य विध्यन्ति से तस्य नारकस्य ककाणओ त्ति मर्माणि (मर्मणि - प्र०) विध्यन्तीत्यर्थः " शी० ॥ २२. कंकाणओ खं २ | ककाणतो खं १ ॥ १. भूमिमगुक्क खं २ पु १, २ । दृश्यतां सू० ॥ २. विवण्णचित्ता खं १ । “ विषण्ण चित्तान् ” शी०, एतदनुसारेण विषण्णचित्ते इति पाठो भवेत् ॥ ३. कोट्टबलिं किरेंति खं २ । कट्टु (कुट्ट ?) बलिं किति पु २ । कोट्टबलिं चूप ० शीपा० । “कुट्टयित्वा करूपनीभिः खण्डशः बलिं क्रियन्ते, अधवा कोहं नगरं वुच्चति णगरबली विक्रियन्ते " चू० । “कुट्टयित्वा खण्डशः कृत्वा बलिं कुर्वन्ति (बलिं क ( कि ?) रिंति त्ति नगरबलिवत् - प्र०) इतश्चेतश्च क्षिपन्तीत्यर्थः, यदिवा को बलिं कुर्वन्तीति नगरबलिवत् कुर्वन्ति " शी० ॥ ४. वेवालीए खं १ ॥ ५. एगो खं १ । “ महाभितापे महादुःखैककारी एकायत एकशिलाघटितो दीर्घः वेयालिए त्ति वैक्रियः परमाधार्मिकनिष्पादितः पर्वतः शी० ॥ ६. "अन्तरिक्षः छिन्नमूल इत्यर्थः '
"
चू०
तत्थ खं १ ॥ ८. माणं खं २ । " परं मुहूर्तस्येति मुहूर्तस्य हन्यन्ते " चू० । ९. सेबा खं २ | आदीणियं दुक्कडिगो
१२. ऊ खं १ । "" 'तुशब्दस्यावधार
॥
१४. वहंता खं १ ।
" सम्भाव्यते एतन्नरकेषु यथाऽन्तरिक्षे " शी० ॥ ७ सहस्राणामिति परं सहस्रेभ्योऽनेकानि सहस्राणीत्यर्थः “सहस्रसंख्यानां मुहूर्तानां परं प्रकृष्टं कालम् " शी० ॥ चूपा० ॥ १०. तखं १ ॥ ११. नरते खं २ पु १ । णार्थत्वात् " शी० ॥ १३. इथं गाथा चूर्णौ न व्याख्याता शी० ॥ १५. उमु खं १, २ पु २ । उम्मुला० ॥ खं १ विना । << अनशिता बुभुक्षिता: " शी० ॥ १८. पगब्भिता चू० । << नामशब्दः सम्भावनायाम्, संभाव्यत एतद् नरकेष्विति, प्रगल्भिता अतिधृष्टाः " शी० ॥ २०. जत्थ खं १ ॥ २१. सतायकोवा पु २ विना । " सदेति भक्षयित्वा न तृप्ता भवन्ति, सदा वा भक्रोप्पा अनिवार्य अप्रतिषेध्या इत्यर्थः कर्षापणो 'अकोप्पा' इत्यप
उद्वमन्तः १७. सिया
१६. पडते खं २ ॥ सिताला खं १ । १९.
पाग° पु २ ।
,

(6
ލވ
१०

Page #159

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंघे [सू० ३४७-३५६ ३४७ सदाजला नाम नदी 'भिदुग्गा, पविजला लोहविलीणतत्ता।
जंसी भिदुग्गंसि पवजमाणा, ऍगाइयाऽणुकमणं करेंति ॥ २१ ॥ ३४८ एयाइं फासाइं फुसंति बालं, निरंतरं तत्थ चिरैद्वितीयं ।
ण हम्ममाणस्स तु होति ताणं, एगो सयं पचणुहोति दुक्खं ॥ २२॥ ५ ३४९ जं जारिसं पुत्वमकासि कम्म, तहेव आगच्छंति संपराए ।
एगंतदुक्खं भवमन्जिणित्ता, वेदेति दुक्खी तमणंतदुक्खं ॥ २३ ॥ ३५० एताणि सोचा णरगाणि धीरे, न हिंसते कंचण सव्वलोए ।
एगंतदिट्ठी अपरिग्गहे उ, बुज्झिन्ज लोगस्स वसं न गच्छे ॥ २४ ॥ __ एवं तिरिक्खे मणुयामरेसुं, चतुरंतऽणंतं तदणुविवागं ।
स सव्वमेयं इति वेदयित्ता, कंखेज कालं धुवमाचरंतो ॥ २५ ॥ त्ति बेमि।
३५१
॥ नरगविभत्ती सम्मत्ता॥
दिश्यते, अधवा अकोप्पं ति [न ?] कुप्पितुं इत्युक्तं भवति" चू० । “ सदावकोपा नित्यकुपिताः" शी० ॥ २२. खायंति चू० ॥ २३. अदूरए खं १ । “अदूरगाः" शी० ॥ १. हिदुग्गा खं १॥ २. पविजला चू० शी० । पविजला शीपा० ॥ ३. एगाइयाणुक्क पु २ । एगाभताणुक्क पु १ ला० । एगायताणुक्क खं १, २। “एकानिका असहाया इत्युक्तम् .. अनुक्रमन्तीति अनुक्रमणम्" चू० । “एगाय(इ)य त्ति एकाकिनोऽत्राणा अनुक्रमणं तस्यां गमनं प्लवनं कुर्वन्तीति" शी०॥ ४. द्वितीतं खं १। द्वितीया चू०॥ ५. नो खं १ पु२॥ ६. तु भत्थि ताणं चू०॥ ७. पुवकयासि कम्मं तमेव खं २ पु १ ला० । “जारिसाणि 'कम्माणि कताणि तं तधा अणुभवंति" चू० । “यादृशैः यद् बद्धं तत् ताहगेव तीव्रमन्दमध्यमविपाकम् उदयमागच्छतीति" शी०॥ ८. °च्छती खं १॥ ९. राते खं २ पु १ ला० । रागे चू०॥ १०. मज्जइत्ता पु २। मजणित्ता ला०॥ ११. वेदंति ला० । वेयंति पु २ । वेदेति एगो तमगंतकालं चू०॥ १. वीरे खं १॥ २. णो चू०॥ ३. °लोते° खं २ पु १॥ ४. य चू० । “तुशब्दात्" शी० ॥ ५. ज उ लो° खं १॥ ६. लोभस्स चू०॥ ७. एवं तिरिक्खेसु वि चातुरंते अगंतकालं तदणुविवागं चू०॥ ८. मणुताभ खं २ पु १॥ ९. तयणूवि(व खं २)वागं खं २ पु १॥ १०. सव्वमेवं इय वेदइत्ता पु २। सव्वमेवं इध वेदइत्ता चू०॥ ११. धुयमायरंते खं २ पु १। धुत(य ला०)मायरंति चू० ला०। धुतमाचरंति खं १। “धूयतेऽनेन कर्म इति धुतं चारित्रमित्युक्तम् , आचार इति क्रियायोगे, आचरन् आचरंते वा चरणमिति" चू० । “ध्रुवं संयममाचरन् कालं मृत्युकालमाकाङ्केत्" शी०॥

Page #160

छटुं अज्झयणं 'महावीरत्थवो'
३५२ पुच्छिसु णं समणा माहणा य, अगारिणो ये परतित्थिया य ।
से के इणेगंतहिय धम्ममाहु, अणेलिसं साधुसमिक्खयाए ॥१॥ ३५३ कहं च णाणं कह दंसणं से, सीलं कहं नातसुतस्स आसी।
जाणासि णं भिक्खु जहातहेणं, अहासुतं बूहि जहा 'णिसंतं ॥ २॥ ३५४ 'खेयण्णए "से कुसले आसुपन्ने, अणंतणाणी य अणंतदंसी।
जसंसिणो चक्खुपहे ठियस्स, जाणाहि धम्मं च ' घिई च पेहा ॥३॥ ३५५ उड़े अहे य तिरियं दिसासु, तैसा य जे थावर जे य पाणा ।
"से णिचणिचेहि समिक्ख पण्णे, दीवे व धम्मं समियं उदाहु ॥४॥ १० ३५६ से सव्वदंसी अभिर्भूय णाणी, निरामगंधे "धिइमं ठितप्पा ।
अणुत्तरे सबजेगंसि विजं, "गंथातीते अभए अणाऊ ॥५॥ १. पुच्छिस्सुखं २ ॥ २. या खं १ पु १ ला० ॥ ३. से के इमं णितियं धम्ममाहु खं २ पु१ चू० । से के इमं हितगं धम्ममाहु चूपा० । से के तिमं णिहियं धम्ममाह खं १॥ ४. साधु समिक्ख दाए खं १ चू० । “साधु प्रशंसायाम् , सम्यग् ईक्षित्वा समीक्षय केवलज्ञानेन दाए दरिसति" चू० । “साधी चासौ समीक्षा च साधुसमीक्षा यथावस्थिततत्त्वपरिच्छित्तिः, तया" शी० ॥ ५. यासे खं २ । याते पु १ ला०॥ ६. व पु २ चू० ॥ ७. महातहेणं पु २ । ८. सुहं ला० ॥ ९. णिसंते खं १॥ १०. खेयन्ने खं १, २ पु २। खेत्तण्णे कु चू० । " खेयमए से इत्यादि" शी० ॥ ११. से कुसले महेसी अणंत खं १, २ पु १ ला० शीपा० । कुसले आसुपण्णे महेसी अणंत चू० ॥ १२. धिवि च पेहे खं १ । धीइं च पेहा खं २ ला० । धिहं च पेह पु २ । “धितिं च पेध...."जारिसो धम्मो वा धिती वा पेहा वा तं तुमं अवितधं जाणाहि" चू० । “जानीहि..."धर्म..."तथा'..."धृति....."प्रेक्षस्व...."यदिवा' .... तस्य..... धर्म धृतिं च जानीषे ततोऽस्माकं पेहि त्ति कथय" शी० ॥ १३. उड्ढे खं १ चू०॥ "उड्ढं अहे य इत्यादि" शी.॥१४. अहेयं पु १ । अहे तिरियं ला०॥ १५. ये स्थावराः ..'ये च त्रसाः" चू०, एतदनुसारेण जे थावरा जे य तसा य पाणा इत्यपि चू०सम्मतः पाठो भवेत् ॥ १६. से (स चू०) णिच्च-ऽणिच्चे य स खं १ पु २ चू०। “स एव प्राज्ञो नित्यानित्याभ्यां "समीक्ष्य" शी०॥ १७. समितं खं १ । “तथा आहेति वक्ष्यमाणान्""दीवेण समो दीवसमो, समियाए त्ति सम्यक् ” चू०, एतदनुसारेण तहाऽऽह दीवसमो समियाए इति पाठः चू० सम्मतो भाति ॥ १८ भूत खं २ ला० ॥ १९. धीमं खं २ ला० ॥ २०. अणुत्तरं च०॥ २१. जगंमि खं १। २२. चू० विना-गंथादीए खं १ । गंथाइए पु २। गंथा अदीते मभते खं २ पु १। गंथा अतीते भभते ला० । “ग्रन्थातीतो निर्ग्रन्थ इत्यर्थः"शी०॥

Page #161

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० ३५७३५७ से भूतिपण्णे अणिएयचारी, ओहंतरे धीरे अणंतचक्खू ।
अणुत्तरं तैप्पति सूरिए वा, वेइरोयर्णिदे व तमं पंगासे ॥६॥ ३५८ अणुत्तरं धम्ममिणं जिणाणं, णेता मुणी कासवे आसुपण्णे ।
इंदे व देवाण महाणुभावे, सहस्सनेता दिवि णं विसिढे ॥ ७॥ ५ ३५९ से पण्णसा अँक्खये सागरे वा, महोदधी वा वि अणंतपारे ।
अणाइले वा अंकसायि मुक्के, सक्के व देवाहिपती जुतीमं ॥ ८॥ ३६० से "वीरिएणं पडिपुण्णवीरिए, सुदंसणे वा णगसव्वसेटे ।
सुरालए वा वि मुंदागरे से, विरायतेऽणेगगुणोववेते ॥९॥ ३६१ सयं सहस्साण उ जोयणाणं, "तिगंडे से पंडगवेजयंते ।
से 'जोयणे णवणवते सहस्से, उँड्दुस्सिते हे? सहस्समेगं ॥१०॥ ३६२ पुढे णभे चिट्ठति अमिए ठिते, जं सूरिया अणुपरियट्टयंति ।
से हेमवण्णे बहुणंदणे ये, जंसी रतिं वेदयंती महिंदा ॥११॥ ३६३. से पवते सदमहप्पगासे, विरायँती कंचणमट्ठवण्णे।
अणुत्तरे गिरिसु य पव्वदुग्गे, गिरीवरे से जलिते व भोमे ॥१२॥ १५ ३६४ मैंहीय मज्झम्मि ठिते णगिंदे, पण्णायते सूरिय सुईलेस्से ।
एवं "सिरीए उ स भूरिवण्णे, मणोरमे जोयति अच्चिमाली ॥१३॥
१. °एतिचारी खं १। एतचारी चू० । २. तवति चू० ॥ ३. सूरिते खं १ पु १ ला०॥ ४. वैरोयणेदो व चू० । वइरोवणिंदे व तम(तवम खं २)प्पगासे खं २ ला० पु १॥ ५. पभासे खं १॥ ६. देवाण खं २ पु १ ला०॥ ७. सहस्सनेत्ता चू० । सहस्सनेता चूपा०॥ ८. दिविणं चू० । दिवि भवा दिविनः सर्वेभ्यो दिविभ्यः"विशिष्टः” चू०। “दिवि स्वर्गे, .''णं इति वाक्यालङ्कारे" शी० ॥ ९. पण्णया पु १, २ ला० । “से पण्णसा (पण्णया-प्र०) इत्यादि" शी०॥ १०. अक्खय चू० पु २ विना। (अक्खए?)॥ ११. अकसाय खं २ पु १ चू० । अकसादि खं १ पु २॥ १२. भिक्खू खं २ पु १ ला० चू० शीपा०॥ १३. वीरेणं खं ।। वीरियेणं ला०॥ १४. मुहागरे खं २॥ १५. तिकंडि से पं° खं २ पु १ ला० चू०। तिगंड से पंपु२। “त्रीणि कण्डान्यस्य सन्तीति विकण्डी" चू०। त्रीणि कण्डान्यस्येति त्रिकण्डः" शी०॥ १६. जोयणाणं खं १ पु २॥ १७. °णउते खं १ पु २ । °णउतिं चू०॥ १८. उर्दू सितो खं १। अद्धस्सितो ला० । उड्डूं थिरे चूपा० ।। १९. भूमिते ठिते खं २ पु १। भूमितिट्टिते ला०। भूमिए य पु १॥ २०. जं सूरिता खं १। असूरिया खं २॥ २१. या खं १ पु १॥ २२. रति वेदयंती नहिंदा खं २॥ २३. स चू० ॥ २४. °यते चू०॥ २५. भोम्मे चू० ॥ २६. महीइ खं १ पु २ । “महीइ इत्यादि" शी० ॥ २७. यती खं २ पु १ ला०॥

Page #162

३७०]
१०
छई अज्झयणं महावीरत्थवो। ३६५ सुदंसणस्सेस जसो गिरिस्स, पैवुच्चती महतो पव्वतस्स ।
एतोवमे समणे नायपुत्ते, जाती-जसो-दसण-णाणसीले ॥१४॥ ३६६ गिरीवरे वा निसहाऽऽयताणं, रुयगे व सेढे वलयायताणं ।
ततोवमे से जगभूतिपण्णे, मुंणीण मज्झे तमुदाहु पण्णे ॥१५॥ ३६७ अणुत्तरं धम्ममुईरेइत्ता, अणुत्तरं झाणवरं "झियाई ।
सुसुक्कसुक्कं अपगंडसुक्कं, "संखेंदु वेगंतवदातसुक्कं ॥१६॥ ३६८ अँणुत्तरग्गं परमं महेसी, असेसकम्मं स विसोहइत्ता।
"सिद्धिं गतिं साइमणंत पत्ते, नाणेण सीलेण य दंसणेणं ॥१७॥ ३३९ रुक्खेसु णाते जह सामली वा, जंसी रतिं वेतयंती सुवण्णा ।
वणेसु यौँ नंदणमाहु "सेटे, णाणेण सीलेण ये भूतिपन्ने ॥ १८॥ ३७० थणियं व सद्दाण अणुत्तरे तु, चंदो व ताराण महाणुभोंगे ।
गंधेसु याँ चंदणमाहु "सेढे, सेढे मुणीणं अपडिण्णमाहु ॥१९॥ २८. सूरिए सु° खं १। सूरियलेस्सभूते चू० ॥ २९. लेसे पु २ ख १ । लिस्से पु १ ला० ॥ ३०. सिरीते खं २ पु १ । सिरिए पु २ । एवं सिरीए उ स भूतिवण्णे चू० । “भूतिवर्ण इति प्रभूतवर्ण इत्यर्थः" चू०॥ ३१. मणोरमे अञ्चिसहस्समालिणी(णो!) चू०॥ ३२. जूयति पु १। जोयए ला० । “योतयति" शी०॥ १. स्सेव खं २ पु १, २ ला० । “एतदनन्तरोक्तं यशः कीर्तनं सुदर्शनस्य" शी०॥ २. पदुश्चती खं १। पवुश्चते चू०॥ ३. णातपुत्ते चू०॥ ४. निसढाय° चू०॥ ५. रुए व खं १ पु २॥ ६. सिटे खं २ पु १, २ ला० । सेटे व वलतायताणं खं १॥ ७. जगभूतपण्णे चू०। “जगति असावेको भूतप्रज्ञः" चू० । “जगति संसारे भूतिप्रज्ञः प्रभूतज्ञानः" शी० ॥ ८. मुणीणमावेदमुदाहु पण्णे चू०। “भावेदः श्रुतज्ञानमित्यर्थः" चू०॥ ९. रयत्ता ला०॥ १०. झाण चिरं चू०॥ ११. मितादी खं १। झियाति चू०॥ १२. अवर्ग° खं १ पु २॥ १३. संखिंदु खं २ पु १,२ ला० । संखेंदुएगंतवदातसुकं चू० । संखेंदु वेगंतवदातसुकं चूपा०॥ १४. अणुत्तरग्गं परमं महेसी णाणेण सीलेण य दसणेणं । असेसकम्मं स विसोधइत्ता सिद्धीगति सातियणंत पत्ते चू०॥ १५. सिद्धिं गत ला०॥ १६. सातिमणंत खं १। सायमणंत पु २॥ १७. रुक्खेसु णाते जह कूडसामली, जंसी खं १। रुक्खेहि णाता मह कूडसामली, जंसी चू० । रुक्खेसु णाता मदु कूडसामली, जंसी चूपा० । “कूडभूताऽसौ शाल्मली च" चू०॥ १८. रती वे(ते खं २)ययती खं २ पु १। रत वेययती ला०॥ १९. पु २ चू० विना- आ खं १। वा खं २ पु १ ला०॥ २०. खं १ विना-सिटे खं २ पु १, २ ला० । सिटुं चू०॥ २१. उ चू०॥ २२. °त्तरं तु चंदु व्व पु २॥ २३. चू० पु २ विना-भाए खं १ । भावे खं २ पु १ ला०। "तारकाणां मध्ये यथा चन्द्रो महानुभाग:(व:-प्र०)....."मनोरमः, गन्धेषु ......"चन्दनं ... श्रेष्ठमाहुः, एवं मुनीनां ..." अप्रतिज्ञः, तमेवम्भूतं श्रेष्ठमाहुः" शी० ॥ २४. वा पु १ ला० ।

Page #163

दद
सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खधे [सू० ३७१ - ३७१ जहा सयंभू उदहीण 'सेटे, णागेसु यो धरणिंदमाहु सेटे ।
खोतोदए वा रसवेजयंते, तवोवहाणे मुणिवेजयंते ॥२०॥ ३७२ हत्थीसु एरावणमाहु णाते, सीहे मियाणं सलिलाण गंगा। .
पक्खीसु याँ गरुले वेणुदेवे, णिव्वाणवादीणिह गायपुत्ते ॥ २१॥ ५ ३७३ जोहेसु णाए जह वीससेणे, पुप्फेसु वा जह अरविंदमाहु ।
खैत्तीण सेढे जह दंतवक्के, इसीण सेढे तह वद्धमाणे ॥२२॥ ३७४ दाणाण सेढे अभयप्पदाणं, सच्चेसु याँ अणवजं वदंति।
तवेसु या उत्तमबंभचेरं, "लोउत्तमे समणे नायपुत्ते ॥ २३ ॥
३७५ ठितीण "सेट्ठा लवसत्तमा वा, सभा सुधम्मा व सभाण "सेट्टा।
__"निव्वाणसेट्ठा जह सव्वधम्मा, ण णायपुत्ता परमत्थि गाणी ॥२४॥
३७६ पुढोवमे धुणति विगतगेही, न सन्निहिं कुव्वति आसुपण्णे ।
तरितुं समुदं व महाभवोघं, अभयंकरे वीरे अणंतचक्खू ॥२५॥
ता खं २ ॥ २५. खं १ चू० विना-सिटे, सिटे मु पु २ । सेटे, एवं मुखं २ पु १ ला० । दृश्यतां पृ० ६५ टि. २३ ॥ २६. माहू खं १ । साहू खं २॥ १. सिढे पु २॥ २. वा खं २ पु १ ला० चू० ॥ ३. धरणेद खं १। धरणिंदे माहु पु , ला० । धरणमाहु चू० । “धरणं धरणेन्द्रं (धरणं धरणोरगेन्द्र-प्र०, धरणेन्द्रं धरणं-प्र०) यथा श्रेष्ठमाहुः" शी०, एतदनुसारेण धरणमाहु इति पाठः शी०सम्मतो भाति ॥ ४. खोदोदए खं १ पु २। “खोतोदए रसतो वेजयंते, खोतोदगं णाम उच्छुरसोदगस्य समुद्रस्य, अधवा इहापि इक्षुरसो मधुर एव" चू०। खोओदए इति इक्षुरस इवोदकं यस्य स इक्षुरसोदकः" शी० ॥ ५. ततोव खं २ । “तधोवधाणे मुणि वेजयंते, तथेति तेन प्रकारेण, उपदधातीत्युपधानम्" चू०। “एवं तपउपधानेन विशिष्टतपोविशेषेण" शी०॥ ६. तेरा खं २ पु १ ला०॥ ७. मिताणं खं १॥ ८. मा चू०॥ ९. णायउत्ते पु१॥ १०. वा अरविंदं वदति चू०॥ ११. °दसाहू खं १॥ १२. खंतीण खं २ ला०॥ १३. सिट्टे पु २ । एवमग्रेऽपि ॥ १४. मा चू०॥ १५. वयंती खं १ पु १॥ १६. भा चू०। वा पु १। ता खं २ ला०॥ १७. उत्तिम खं १। उत्तमं ला०॥ १८. “तथा सर्वलोकोत्तमो भगवान् " चू०, एतदनुसारेण चू०संमतः 'लोगुत्तमे भगवं णातपुत्ते' इत्यपि पाठः सम्भवेत् ॥ १९. सिट्ठा खं २ पु १, २ ला०॥ २०. सिट्रा पु १,२॥ २१. जेव्वा खं १, २ चू०॥ २२. णाणं खं १ पु २। “ण णातपुत्ता परमस्थि गाणी....." ज्ञातपुत्रान्न परोऽस्ति कश्चित् ज्ञानी" चू०। “ज्ञातपुत्रात् ......" परं प्रधानमन्यद् विज्ञानं नास्ति" शी०॥ २३. धुणती चू०॥ २४. संनिही खं २ पु १॥

Page #164

३८०]
छटुं अज्झयणं महावीरत्थवो। ३७७ कोहं च माणं च तहेव मायं, लोभं चउत्थं अज्झत्थदोसा ।
एताणि वंता अरहा महेसी, ण कुव्वति पावं ण कारवेती ॥२६॥ ३७८ 'किरियाकिरियं वेणइयाणुवायं, अण्णाणियाणं पंडियच ठाणं ।
से सबवायं इति वेयइत्ता, उवट्टिते संजम दीहरायं ॥ २७॥ ३७९ से वारिया इत्थि सँराइभत्तं, उवहाणवं दुक्खखयट्टयाए ।
लोगं विदित्ता और परं च, सव्वं पभ वारिय सव्ववारं ॥ २८॥ ३८० सोचा य धम्मं अरहंतभासियं, समाहितं अट्ठपओवसुद्धं । "तं सद्दहंता य जणा अंणाऊ, इंदा व देवाहिव ऑगमिस्संति ॥२९॥
त्ति बेमि।
॥ * महावीरस्थतो सम्मत्तो। षष्ठमध्ययनं समाप्तम् * ॥
१. दोसं खं २ पु १ ला०। “आध्यात्मिका ह्येते दोषाः, बाह्या गृहादयः, एताणि चत्ता अरहा महेसी...." चत्ता णाम उज्झित्वा" चू०। “एतानध्यात्मदोषांश्चतुरोऽपि ....." वान्त्वा परित्यज्य" शी०॥ २. कुम्वई खं २ पु १। कुवई पाव ण ला०॥ ३. “किरियं अकिरियं वेणइगाणुवातं, ....." दुवालसंगं गणिपिडगं वादो, सेसाणि तिणि तिसट्टाणि अणुवादो, थोवं वा अणुवादो" चू०॥ ४. 'वातं खं० १ पु १ ला०॥ ५. परियञ्च खं १॥ ६. स सव्ववादं चू० । से सव्ववातं खं १॥ ७. इती खं १। इय पु २। इध चू० ॥ ८. धम्म स दी खं १ पु २। संजम दी° पु १। “उवट्टिते सम्म स दीहरायं, उपस्थितो मोक्षाय सम्यगुपस्थितः" चू० । “उपस्थितः सम्यगुत्थानेन संयमे व्यवस्थितो न तु यथान्ये" शी० ॥ ९. स पु २ चू० ।। १०. सराय(यि खं १)भत्तं खं १, २ पु १॥ ११. °टुताते खं २ पु १ ला०॥ १२. भारं परं च खं २ विना । अपरं परं च चू० । “आरम् इहलोकाख्यं पा(पप्र०)रं परलोकाख्यं यदिवा आरं मनुष्यलोकं पारं नारकादिकम्" शी० ॥ १३. सव्ववारी चू० । “सर्ववारणशील इत्यर्थः" शी० ॥ १४. "तं सइहंता[ss?]य..... श्रद्धापूर्वकमादाय, आदाय नाम गृहीत्वा कृत्वा च" चू०॥ १५. अणायू यंदा खं १॥ १६. वि खं २ ला० ॥ १७. आगमेस त्ति बेमि खं १ । आगमिस्सं ति बेमि पु २। “आगमिष्यति(येतेति-प्र०) आगमिस्सेण भवेण सुकुलुप्पत्तीए सिज्झिस्संति" चू० । “देवाधिपा आगमिष्यन्तीति भविष्यन्ति. इति ......" ब्रवीमि" शी०॥ १८. वीरस्तवाख्यं षष्ठ° पु १। महावीरस्तवाध्ययनं षष्ठम् पु २। * *नास्ति खं१॥

Page #165

सत्तमं अज्झयणं 'कुसीलपरिभासियं'
३८१ पुढवी य आऊ अगणी य वाऊ, तण-रुक्ख-बीया य तसा य पाणा।
जे अंडया जे य जराउ पाणा, संसेयया जे रसयाभिधाणा ॥१॥ ३८२ एताई कायाइं पवेदियाई, एतेसु जाँण पडिलेह सायं ।
एतेहिं कायेहि य आयदंडे, एतेसु या विप्परियासँविति ॥२॥ ३८३ जातीवहं अणुपरियट्टमाणे, तस-थावरेहिं विणिघायमेति ।
"से जाति-जाती बहुकूरकम्मे, जं कुव्वती मिन्नति तेण बाले ॥३॥
* “इदानीं कुशीलपरिभासितं ति जत्थ कुसीला सुसीला य परिभासिजंति"[पं० ४] .."अथ कस्मात् कुसीलपरिभाषितमित्यपदिश्यते [पं० २३]" चू० पृ० १५१। “मुशीलपरिभाषा कृता, "कुशीलाः परिभाष्यते । "नामनिष्पन्ने कुशीलपरिभाषेति । "कुशीलपरिभाषाख्यस्याध्ययनस्य । इदमध्ययनं 'कुशीलपरिभाषा' इत्युच्यते" शी०। एवं च चू० अनुसारेण 'कुसील. परिभासियं' इति नाम, एतदध्ययनान्ते प्रतिषु प्राय ईदृश एवोल्लेखः। शी० अनुसारेण तु 'कुसीलपरिभासा' इति अस्याध्ययनस्य नामेति ज्ञेयम् ॥ १. पुढवी य भाऊ य अ° पु १। पुढवी माउ य म खं २। “पुतवी य इत्यादि.."चकारः स्वगतभेदसंसूचनार्थः" शी०॥ २. बीता त तसा खं २ पु १। बीता तसा ला०॥ ३. रसताभिधाणा खं १। रसयाभिहाणा खं २ पु १, २ ला०॥४. जाणे खं २ पु १, २ ला० । दृश्यतां सू० ३९९ । भाचाराङ्गे सू० ११२ टि. १६ । “जाणं जानन्निति जानकः प्रत्युपेक्ष्य सातं"पडिलेहित्ता दुःखमेषां न कार्यम्" चू० । “एतेषु "सातं सुखं जानीहि "ज्ञात्वा प्रत्युपेक्षस्व"पर्यालोचय" शी। आचाराङ्गसूत्रे "भूतानि असुभृतः, तेषु 'प्रत्युपेक्ष्य' पर्यालोच्य"जानीहि“सातं' सुखम्” इति ७६ तमस्य सूत्रस्य वृत्तौ, “भूतानि चतुर्दश भूतग्रामाः, तैः सममात्मनः ‘सातं' सुखं 'प्रत्युपेक्ष्य' पालोच्य जानीहि" इति च ११२ तमस्य सूत्रस्य वृत्तौ शीलाङ्काचार्या विकृतवन्तः। दृश्यतां सू० ३९९। “भूतेहिं जाण पडिलेह सातं" इति भाचाराङ्गे सू० ७६, ११२॥ ५. एतेहि य का खं २। एतेसु काएसु तु आतदंडे चू० । “एभिः कायैः समारभ्यमाणैः "आत्मदण्डो भवति इत्यर्थः, अथवा एभिरेव कायैर्ये 'आयतदण्डाः' दीर्घदण्डाः..." शी०॥ ६. एतेसु मा वि पु १। एतेसु मासु वि खं २। "एतेष्वेव पुनः पुनः विप्परियासुवेति" चू०॥ ७. सुवेदी खं १। “विप्परियासुवेति" इति आचाराङ्गे सू० ७७, ७९, ८२, ९६, १४८ । “ विप्परियासुवेति, विपर्यासो नाम जन्म-मरणे, संसारो वा विपर्यासो भवति, अथवा "सुखविपर्यासभूतं दुःखमवाप्नोति" चू० । “विविधमनेकप्रकार परि समन्ताद् आशु क्षिप्रम् उप सामीप्येन या(य?)न्ति व्रजन्ति, तेष्वेव"भूयो भूयः समुत्पद्यन्त इत्यर्थः, यदिवा विपर्यासो व्यत्ययः,.. दुःखमेवावाप्यते" शी० । “विपर्यासमुपैति" इति आचाराजवृत्तौ शीलाङ्काचार्याः॥ ८. जातीपथं ला०। जाती(ई चू०)वहं खं १ चू०। जातीवघं खं २ शीपा० । “जातिवधौ जन्म-मरणे"

Page #166

३८१ - ३८८ ]
सत्तमं कुलीलपरिभासियज्झयणं ।
३८४ असि च लोगे अदुवा परत्था, सतग्गसो वा तह अन्ना वा । संसारमावन्न पैरं परं ते, बंधंति 'वेयंति य दुण्णियाई ॥ ४ ॥
३८५ जे मायरं च पियरं चं हेच्चा, समणव्वंदे अगणि समारभेज्जा । अँहहु से लोगे कुसीलधम्मे, भूताइं जे हिंसति आतसाते ॥ ५ ॥ ३८६ उज्जालओ पण तिवातएज्जा, निव्वावेओ अगणि "तिवातइज्जा । म्हा उ मेहावि समिक्ख धम्मं, ण पंडिते अगणि समारभेज्जा ॥ ६ ॥
५.
१५
३८७ पुढवी वि जीवा आऊ वि जीवा, पणा य संपातिम संपयंति । “संसेदया कट्ठसमस्सिता येँ, एते दहे अगणि समारभंते ॥ ७ ॥ ३८८ हरिताणि भूताणि विलंबगाणि, आहारँदेहाइं पुढो सिताई | “जे छिंदती आतसुहं पडुच्चा, पोंगब्भि पाणे बहुणं तिवती ॥ ८ ॥
चू० । " जाईपहमित्यादि, जातीनाम् पन्था जातिपथः, यदिवा जाति-वधम् ” शी० ॥ ९. 'वसुं विणिग्घातमेति चू० ॥ १०. जातिजाई खं २ पु१ । जायजाई पु २' । जातिंजाति ला० । " से जातिजाती परियहमाणे जातिजातीति वीप्सार्थः " चू० । " सः जाविं जातिम् उत्पत्तिमुत्पत्तिमवाप्य " शी० ॥ ११ मज्जते चूपा० । “मज्जते वा, निमज्जह इत्यर्थः " चू० ॥ १. पुरथा खं २ पु २ ला० । परत्थ चू० ॥ २. अन्नधा खं २ पु १ ला० ॥ ३ परंपरेण बं चू० । " परंपरेणेति परभवे" चू० । “ते."संसारमापन्नाः परं परं प्रकृष्टं प्रकृष्टं दुःखमनुभवन्ति” शी० ॥ ४ वेदिति य दुण्णियाणि खं १ ॥ ५. वा खं २ पु १ ला० । " जे मायरं चे त्यादि " शी० ॥ ६. व्वए खं १। " श्रमणत्रतिनः श्रमण इति वा वदन्ति " चू० । “ श्रमणव्रते " शी० ॥ ७. अहाह ला० । अहाह से लोगे अणजधम्मे चू० । “अथ... आहुरिति तीर्थकृद्-गणधरादयः " शी० ॥ ८. लोते खं २ पु१॥ ९
उज्जालतो खं २ पु १
66
ला० । उज्जा लिया पाण तिवातयंति णिव्वाविया अगणि निपातएजा चू० । 'उज्जाल (लि - प्र०) ओ इत्यादि ” शी० ॥ १०. पाणे तिवातएजा खं २ | पाण इवाततेजा ला०। पाण इवावतेज्जा
१। पाण इवायजा पु२ । दृश्यतां टि० ९। " प्राणिनोऽति (नो नि - प्र०) पातयेत्, त्रिभ्यो वा ... पातयेत् " शी० ॥ ११. 'वतो ला० पु १ ॥ १२. प्रतिषु पाठाः - :- निव्वातइज्जा खं २ पु १ । निवायइज्जा पु २ । निवातइज्जा ला० । तिवायवेज्जा खं १| दृश्यतां टि० ९ । " णिव्वाविया अगणिमेव निपातयंति " चू० । “अभिकायमुदृकादिना निर्वापयन् विध्यापयंस्तदाश्रितानन्यांश्च प्राणिनोऽति (नो नि - प्र ० ) पातयेत् त्रिपातयेद्वा " शी० ॥ १३. तम्हा दु वे वावि खं १ ॥ १४. पाणाति सं खं २ पु १ ला० । पाणाइ सं पु२ ॥ " प्राणाश्च" चू० ।
ce
""
' तदाश्रिताश्च प्राणाः " शी० ॥ १५. संसेतया खं १ ॥ १६. त खं २ पु १ ला० ॥ १७. 'देहाई खं १ । 'आहारमया हि देहा देहिनाम्, अन्नं वै प्राणाः, आहाराभावे हि वृक्षा हीयन्ते म्लायन्ते शुष्यन्ते च " चू० " आहारार्थे देहोपचयार्थे वा यच्छिनति” शी० ॥ १८. जो छिंदति आतसातं पडुच्च पागन्भिपण्णो बहुणं निवाती चू० ॥ १९. पगब्भि पु१ ॥ २०. तवादी खं १ ॥

६९

१०
•

Page #167

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० ३८९३८९ जातिं च बुद्धिं च विणासयंते, 'बीयादि अस्संजय आयदंडे ।
अहाहु से लोए अणजधम्मे, 'बीयाति जे हिंसति आयसाते ॥९॥ ३९० गन्भाइ मिजंति बुया-ऽबुयाणा, परा परे पंचसिहा कुमारा ।
जुवाणगा मज्झिम थेरगा य, चयंति ते आउखए पलीणा ॥१०॥ ५ ३९१ संबुज्झहा जंतवो माणुसत्तं, 8 भयं बालिसेणं अलभो ।
एगंतदुक्खे जरिते वै "लोए, सकम्मुणा विप्परियाँसुवेति ॥ ११॥ ३९२ 'इंहेगे मूढा पवदंति मोक्खं, आहारसंपज्जणवजणेणं ।
एगे य सीतोदगसेवणेणं, हुतेण एगे पवदंति मोक्खं ॥ १२॥ ३९३ · पाओसिणाणादिसु णत्थि मोक्खो, खारस्स लोणस्स अँणासएणं । १० . ते मज मंसं लसुणं च भोचा, अन्नत्थ वासं परिकप्पयंति ॥१३॥ . ३९४ उदगेण जे सिद्धिमुदाहरंति, सायं च पातं उदगं फुसंता ।
उदगस्स फासेण सिया य सिद्धी, "सिझिसुपाणा बहवे दगंसि ॥१४॥
१. पियाति खं १। बीयाइ पु २। "बीजादीति बीजाङ्करादिक्रमो दर्शितः" । "बीजानि च"विनाशयन्” शी०, एतदनुसारेण शी० वृतिकृतो 'बीजानि' इति द्वितीयाबहुवचनान्तं पदमत्राभिप्रेतम् । चूर्णिकारस्य तु 'बीजादि' इति द्वितीयैकवचनान्तं पदमत्राभिप्रेतम् । दृश्यता टि. ४॥ २. जति यायदंडे खं २ पु १ ला० । जइ याय पु २॥ ३. लोते खं २ पु १॥ ४. बीयादि चू०। बीयाति खं १। हरियादि खं २ पु १, ला० । हरियाइ पु २। “बीजादि हिंसति” चू० । “बीजानि, अस्य चोपलक्षणार्थत्वाद् वनस्पतिकायं हिनस्ति" शी० । दृश्यतां टि. १॥५. गब्भाति खं १,२। गब्भाओ ला। गब्भायि चू० ॥ * बुतब्बुयाणा खं १॥ ६. णरा[s] वरे खं २ पु २ ला०॥ ७. मज्झिम पोरिसा य खं १ शी० । “क्वचित् पाठो मज्झिम पोरुसा य त्ति..... पोरसा य त्ति पुरुषाणां चरमावस्था प्राप्ताः" शी० ॥ ८. खते खं २ पु१॥ ९. संबुज्झह खं १। बुज्झाहि जंतू ! इह माणवेसु, दटुं भयं बालिएणं अलं भे चू० ॥ १०. द९ खं २ । दहें खं १। ११. अलं भे पु २ चू० । दृश्यतां टि० ९॥ १२. हु खं १ विना। "एगंतदुक्खे जरिए हु लोगे ति। जरिते त्ति आलित्ते णं भंते लोए, पलित्ते णं भंते लोए । अधवा 'ज्वरित इव ज्वलितः” चू० । “ज्वरित इव लोकः" शी० ॥ १३. लोते खं २ पु १॥ १४. रितासुवेति खं १॥ १५. इहे ग ला० । इहग्गि खं २ ॥ १६. आहारसपंचयवजणेणं चूपा० शीपा० । माहारओ पंचकवजणेणं चूपा० शीपा० ॥ १७. अणासतेणं खं २ पु १ ला० । “अनशनेन मोक्षो भवति" चू० । “अनशनेन अपरिभोगेन" शी०॥ १८.मंस खं २॥ १९. वासं परिगप्पयंति खं २ पु १,२ । वासाई पकप्पयंति खं १॥ २०. उदएण ला० विना। "उदगे(ए प्र०)णेत्यादि" शी०। २१. पायं खं २ ला० विना ॥ २२. पुसंति पु २॥ २३. सिद्धिं खं १ ॥ २४. सिमंसु खं २ पु १, २॥

Page #168

४००]
७१
५
१०
सत्तमं कुसीलपरिभासियज्झयणं । ३९५ मच्छा य कुम्मा य सिरीसिवा य, मंग्गू य उट्टा दगरक्खसा य ।
अट्ठाणमेयं कुसला वदंति, उदगेण जे सिद्धिमुदाहरंति ॥१५॥ ३९६ उदगं जती कम्ममलं हरेजा, एवं सुहं इच्छामेत्तता वा ।
अंधव्व णेयारमणुस्सरित्ता, पाणाणि चेवं विणिहंति मंदा ॥१६॥ ३९७ पावाइं कम्माइं पकुव्वतो हि, 'सिओदगं तु जैइ तं हरेजा।
सिझिसु एंगे दगसत्तघाती, मुसं वयंते जलसिद्धिमाहु ॥ १७॥ ३९८ हुतेण "जे सिद्धिमुदाहरंति, सायं च पातं अगणिं फुसंता ।
एवं सिया सिद्धि हवेज तम्हा, अगणिं फुसंताण कुकम्मिणं पि॥१८॥ ३९९ अंपरिक्ख दिटुं ण हु एव सिद्धी, एहिंति ते घाँतमबुज्झमाणा ।
भूतेहिं जोण पडिलेह सातं, विजं गेंहाय तस-थावरेहिं ॥१९॥ ४०० थणंति लुप्पंति तसंति कम्मी, पुढो जगा परिसंखाय भिक्खू ।
तम्हा विदू विरते आयगुत्ते, द९ तसे ये पडिसाहरेज्जा ॥२०॥ १. मंगू य उद्दा चू० । “मंगू णाम कामज्जेगा, उद्दा णाम मजारप्पमाणा महानदीषु दृश्यन्ते उम्मुज्ज-णिमुज्जियं करेमाणा” चू०। “मद्गवः, तथा उष्टा जलचरविशेषाः” शी०॥ २. कुसलं खं २ ॥ ३. “अस्थानमेतत्-यदुदकेन शुद्धिर्भवति" चू०, एतदनुसारेण “उदगेण जं सुद्धिमुदाहरति" इत्यपि चू० सम्मतः पाठो भवेत् ॥ ४. सेहिमुखं १॥ ५. जति चू०॥ ६. खं १ विना-सुहं इच्छामेत्तता वा खं २ ला० । सुहं इच्छामित्तमेयं पु१ । सुहं इच्छामित्तमो वा पु २। “एवं पुण्यं पि चन्दनकर्दमलिप्तवान्(वत् ?), नो चेत् ततस्ते इच्छामात्रमिदम्" चू० । "एवं शुभमपि पुण्यमपहरेत् , अथ पुण्यं नापहरेत् एवं कर्ममलमपि नापहरेत, अत इच्छामात्रमेवैतद् यदुच्यते जलं कर्मापहारीति" शी० ॥ ७. अंधं व ला० । अंधव्व जच्चंधमणु ख २ । “अंध व (अंधव्व!)णेतारमणुस्सरंतो, अन्धेन तुल्यं अन्धवत् , यथा जात्यन्धो जात्यन्धं णेतारमणुस्सरंतो, अणुस्सरतो णाम अणुगच्छंतो क्लेशमृच्छति” चू० । “यथा जात्यन्धा अपरं जात्यन्धमेव नेतारमनुसृत्य गच्छन्तः कुपथश्रि(स?)तयो भवन्ति" शी० ॥ ८. “विहेयं(द)ति, हेढ विबाधने बाधन्ते इत्यर्थः" चू०॥ ९. खं १ विना-सीया दर्ग तू पु २। सीओदगं तू पु १ ला० । सीयोदगं तू खं २ । “तत् कर्म यदि उदकमपहरेत्, यद्येवं स्यात् " शी० ॥ १०. यति खं १॥ ११. एते खं १ ॥ १२. वदंता खं १॥ १३. दगसिद्धि खं २, पु १, २ ला० । “ये जलावगाहनात् सिद्धिमाहुः ते मृषा वदन्ति" शी०॥ १४. जे मोक्खमुदा चू० ॥ १५. सातं च पातं खं १॥ १६. ज तेसिं अचू०॥ १७. अपरिच्छ खं २ । “अपरिच्छ दिदि.....",अपरिच्छेति...... अपरीक्ष्य दृष्टिरिति दर्शनम् , अपरीक्षितदर्शनानामित्यर्थः" चू० । “अपरीक्ष्य दृष्टमेतत्" शी० ॥ १८. धंतम चू० ॥ १९. जाणं खं १ विना। "भूतेहिं जाण पडिलेह सातं. "जानीत इति जानकः” चू० । “भूतैः "कथं सातं सुखमवाप्यते इत्येतत् प्रत्युपेक्ष्य जानीहि" शी० । दृश्यता सू० ३८२ टि०४॥ २०. गहात खं २ पु १। गहाए चू० । गहात त्तस ला० । गहाय त्तस पु२॥२१. पुढो जगाइं पडिसंखाए भिक्खू चू० । “पृथक् पृथक् ‘जगा' इति जन्तव इति एवं

Page #169

सूयगडंगसुते पढमे सुयक्खंधे
४०१ जे धम्मलद्धं वि' णिहाय भुंजे, वियडेण साहद्दु य जो सिणाति । जो धावति लूसयती व वत्थं, अहाहु से णागणियस्स दूरे ॥ २१ ॥ ४०२ कम्मं परिण्णाय दणंसि धीरे, वियडेणं जीवेज्ज य आदिमोक्खं । सेबी-कंदाति अभुंजमाणे, विरते सिणाणादिसु इंत्थियासु ॥ २२ ॥ ५ ४०३ जे मातरं च पियरं च हेच्चा, गारं तहा पुत्त पेसुं धणं च ।
< कुँलाई जे धावति साउगाई, अहाऽऽहु से सौमणियस्स दूरे ॥ २३ ॥ ४०४ कुँलाई जे धावति सौदुगाई, औघाति धम्मं उदराणुगिद्धे ।
अहाहु से आयरियाण सतंसे, जे लविइज्जा असणस्स " हेउं ॥ २४ ॥ > ४०५ " निक्खम्म दीणे परभोयणम्मि, मुँहमंगलिओदेंरियाणुगिद्धे । * नीवारगिद्धे व महावराहे, अंदूर एवेहति चातमेव ॥ २५ ॥
७२
१०
वा विभासाविकल्पादिषु, असुद्धं -अपि आहारजातं निधाय व्यव
""
'परिसङ्ख्याय' ज्ञात्वा " शी० ॥ २२. यप्पडि° पु २ ला० | या पडि° चू० ॥ १. व निहाय पु १ विना । " जे धम्मलद्धं, व णिधाय वा लद्धं, निधायेति सन्निधिं कृत्वा " चू० । " धर्मलम् स्थाप्य " शी० ॥ २. जे सिणाइ पु १ । जे सिणाई पु२ ला खं २ ॥ ३. धोवति खं १ । धोवती खं २ ॥ ४. लीसएज्जा वि वत्थं चू० ॥ ५. अधाहु खं १ चू० । अयाहु खं २ ला० ॥ ६. क्षणियस्स चू० ॥ ७ °ण जे जीवति आतिमोक्खं ते बीजकंदादि अभुंजमाणा विरता सिणाणा अदु इथिगातो चू० ॥ ८. बीयकंदाई खं २ पु १, २ ला० । “बीज- कन्दादीन् अभुञ्जानः ' शी० ॥ ९ इत्थिकासु खं १ ॥ १०. मायरं खं १ विना ॥ ११. पसू द्दणं च खं १ । “पसवो हस्त्यश्व-गो-महिष्यादयः " चू० । “पशुं धनं च त्यक्त्वा" शी० ॥ १२. > एतत्स्थाने भघाति धम्मं उदराणुगिद्धो अधाहु से सामणितस्स दूरे ॥ कुलाई जे धावति सादुगाई आघाति अक्खा (आघाति धम्मं ?) उदरामो गिद्धो । से आरियाणं गुणाणं सतंसे जे लावए तावsसणादिहेतु ॥ चू० ॥ १३. सामा खं २ ॥ १४. कुलाति खं २ पु १ ला० ॥ १५. सातुगाई खं १ ॥ १६. “ अक्खाइयाओ अक्खाति धम्मकधाओ वा जाहिं वा कहाहिं रजंते, उदराम्रो गिद्धो पुनो, अधवा औदरप्रेधिना आख्या ण वहइ कातुं " चू, एतदनुसारेण 'आघाति धम्मं ' ' आघाति अक्खा' इति वा चू० संमतः पाठः सम्भाव्यते । दृश्यतां टि० १२ ॥ १७. आरियाण खं १ पु १ शीपा० । “आचार्यगुणानाम् आर्यगुणानां वा शतांशे वर्तते " शी० । दृश्यतां टि० १२ ॥ १८. लावतेजा खं २ पु १ ला० । लावएजा खं १ । " जे लावए जो वि ताव असणादिहेतुं अणेण केणई लवावेति " चू०, एतदनुसारेण जे लावए तावऽसणादिहेतुं इति चू० सम्मतः पाठो भाति, दृश्यतां टि० १२ । " जे लावइज्जा इत्यादि, यो ह्यन्नस्य हेतुं .. लापयेत्” शी० ॥ १९. हेऊ खं २ पु २ ला० । हेतू पु १ ॥ २०. क्खिददीणे परभोयणट्ठी चू० ॥ २१. “ मुहमंगलियाओ करेति " चू० । “ मुखमाङ्गलिको भवति ” शी० ॥ २२. “ औदरिकम् अन्न-पानमित्यर्थः, भृशं गृद्धः प्रगृद्धः " चू० । “ औदर्य प्रति गृद्धः ” शी० । चू० शी० अनुसारेण मोदरियप्पगिद्धे इति पाठः सम्मत इति प्रतीयते ॥ २३. णीयारगिछेह

[सू० ४०१ -
-

Page #170

४१०]
सत्तमं कुसीलपरिभासियज्झयणं । ४०६ अन्नस्स पाणस्सिहलोईयस्स, अणुप्पियं भासति सेवमाणे ।
पासत्थयं चेव कुसीलयं च, निस्सारए होति जहा पुलाए ॥२६॥ ४०७ अण्णातपिंडणऽधियासएजा, नो पूयणं तवसा आवहेजा ।
सद्देहिं रूवेहिं असज्जमाणे, सव्वेहिं कामेहिं विणीय 'गेहिं ॥२७॥ सव्वाइं संगाइं अइच्च धीरे, सव्वाइं दुक्खाइं तितिक्खमाणे । ५
अखिले अगिद्धे अणिएयचारी, अभयंकरे भिक्खू अँणाविलप्पा ॥२८॥ ४०९ भारस्स जाता मुणि भुंजएजा, कंखेज पावस्स विवेग भिक्खू ।
दुक्खेण पुढे धुयाँतिएज्जा, संगामसीसे वें परं दमेजा ॥ २९॥ ४१० अवि हम्ममाणे फैलगावतट्ठी, समागमं कंखति अंतगस्स ।
णिय कम्मं ण पवंचुवेति, अक्खक्खए वा सँगडं ति बेमि ॥३०॥ १०
* २१॥ कुसीलपरिौसियं सम्मत्तं । सप्तममध्ययनं समाप्तम् ॥ *
महा चू० ॥ २४. " भदूरतेवेहति खं २ ला० । “भदूरते वा अचिरात् कालस्य प्राप्तजरो वा एषति घातमेव "अदूरए एसति घातमेव" चू० । “अदूर एव शीघ्रमेव घातं (घतं ति-प्र.) विनाशम् एष्यति प्राप्स्यति एवकारोऽवधारणे" शी० ॥ २५. घंत° खं १, २ ला० । दृश्यता सू० ३९९ टि. १८ । घातमेवा पु १॥ १. पाणिस्सि खं २ ॥ २. °लोययस्स खं १ ॥ ३. रते होति जहा पुलाते खं २ पु १ ला० ॥ ४. °हियासतेज्जा ला० । °हियासए(इ पु २)जा खं १ पु २ चू०॥ ५. ण चू०॥ ६. भावहूजा चू० । णिन्वहेजा चूपा० ॥ ७. अण्णे य पाणे य अणाणुगिद्धो सन्वेसु कामेसु णियत्तएजा चू०॥ ८. वणीय खं २ ला० । “विनीय अपनीय" शी० ॥ ९. गेही खं १॥ १०. सव्वाणि संगाणि चू० ॥ ११. वीरे खं २ ला०॥ १२. “अनियतचारी" शी०॥ १३. ण सिलोयकामी, परिव्वएजा चू० । अणिएयचारी चूर्णौ नास्ति। अतः अखिले अगिद्धे ण सिलोयकामी, परिव्वएजा भिक्खू अणाविलप्पा इत्यपि पाठः चू०संमतो भवेत् ॥ १४. अणाइलप्पा खं २ ला०॥ १५. जत्ता खं २ पु १, २ ला०॥ १६. भुंजमाणे कंखेज यो पावविवेग भिक्खू चू०॥ १७. पुट्ठो खं १॥ १८. माइतेजा खं २ पु १ ला० मा इएज्जा पु २॥ १९. वऽवरे दमेइ चू०। “यथा..."सामशिरस्यपरान् दमयति" चू० ॥ २०. अणिहम्ममाणो चूपा०॥ २१. फलगायतटी चू० विना। "फलकवदवकृष्टः" ०। “फलकवदपकष्टः यथा फलकमभाभ्यामपि पावर्धाभ्यां तष्टं घट्टितं सत् तनु भवति" शी०। दृश्यतां सू० ३४० टि. १३ । "अवि हम्ममाणे फलगावतट्ठी कालोवणीते कंखेज कालं" इति भाचारागसूत्रे सू० १९८॥ २२. अंतकस्स खं १॥ २३. क्खते खं२ पु १ ला०॥ २४. सकडं खं १॥ २५. * * एतदन्तर्गतः पाठो नास्ति खं १। * * एतत्स्थाने-कुसीलपरिभाषाख्यं सप्तममध्ययनं ॥छ॥ पु२। दृश्यतां पृ० ६८ टि० * ॥ २६. °भासियं सत्तममज्झयणं सम्मत्तं पु१॥

..

Page #171

अट्ठमं अज्झयणं ‘वीरियं'
४११ दुहा 'चेयं सुयक्खाय, वीरियं ति पैवुञ्चति ।
किं नु वीरस्स वीरतं, केण वीरो ति वुच्चति ॥१॥
५ ४१२ कम्ममेगे पवेदेति, अकम्मं वा वि सुव्वता।
ऍतेहिं दोहिं ठाणेहिं, जेहिं दिस्संति मंचिया ॥ २ ॥ ४१३ पमायं कम्ममाहंसु, अप्पमायं तहाऽवरं ।
तब्भावादेसतो वाँ वि, बालं पंडितमेव वा ॥३॥ ४१४ सत्थमेगे सुसिक्खंति, अतिवायाय पाणिणं।
एंगे मंते अहिज्जंति, पाणभूयविहेडिणो ॥४॥
१. वेयं खं ११ चेत समक्खातं चू० । “चः पूरणे, एतदिति यदभिप्रेतम्" चू० । “दुहा चेयं (चेद-प्र०) सुयक्खायमित्यादि ।..'चो वाक्यालङ्कारे" शी० ॥ २. य वुच्चती खं० १॥ ३. विरितं चू० शीपा० । “किण्णु वीरस्स] विरितं केण वीरो त्ति वुञ्चति..... कि तद् वीरस्य वीर्यम् केण वा कारणेण वीर इत्यभिधीयते" चू० । “किं नु वीरस्य सुभटस्य वीरत्वम् ? केन वा कारणेनासौ वीर इत्यभिधीयते; नुशब्दो वितर्कवाची, एतद् वितर्कयति-किं तद् वीर्यम् । वीरस्य वा किं तद् वीरत्वमिति” शी० ॥ ४. चू० शी० विना-कह चेयं पवुञ्चति खं २ पु १,२ ला० । कहं चेव पमुच्चई खं १॥ ५. कम्ममेते खं १ । कम्ममेव शीपा० (१) । "कम्ममेव परिण्णाय(ए?). सिलोगो। क्रिया कर्म इत्यनान्तरम् । क्रिया हि वीर्यम् , एवं परिणाए एवं परिजानीहि ।"""पठ्यते च-कम्ममेव पभासंति ।..."अकम्मं वा वि सुव्वता....."सुव्रताः तीर्थकराः प्रभाषन्त इति वर्तते" चू० । “कर्म..."एके वीर्यमिति प्रवेदयन्ति. यदिवा कर्म अष्टप्रकारम....."तदेव वीर्यमिति प्रवेदयन्ति" शी०॥६. चावि शी। "चशब्दात् ......। हे सुव्रता'... ''जानीत...""यूयम् " शी ॥ ७. "एते एव द्वे स्थाने तं० कम्मवीरियं च अकम्मवीरियं च ।..""अथवा द्वाविति बालं पण्डितं च" चू०। एतदनुसारेण एत एव दुवे ठाणा इति चू० सम्मतः पाठो भाति । “संतिमे य (खलु चू०) दुवे ठाणा अक्खाया मरणंतिया" इति उत्तराध्ययनसूत्रे ५। २।। ८. दिसंति ला० । दीसंति खं १ । "दिस्संति ति अपदिश्यन्ते दृश्यन्ते वा" शी० ॥ ९. मञ्चिता खं १, २ पु १ ला०॥ १०. यावि खं १॥ ११. मत्थ चू० । सत्थमेगे उ सिखं २ पु १,२ ला०॥ १२. वादाय खं २ पु १ ला० । वायाए खं १॥ १३. केइ मंते चू०॥ १४. विहेडणे खं १। विहेडिणे पु १॥

Page #172

७५
४११-४२१]
अट्ठमं वीरियज्झयणं । ४१५ माइणो कट्टु मायाओ, कॉमभोगे समारभे ।
हंता छेत्ता पंकत्तित्ता, आयसायाणुगामिणो ॥५॥ ४१६ मणसा वयसा चेव, कायसा चेव अंतसो।
___आरतो परतो यावि, दुहा वि य असंजता ॥ ६॥ ४१७ वेराइं कुव्वती वेरी, तंतो वेरोहिं रज्जती ।
पावोवगा य आरंभा, दुक्खफासा य अंतसो ॥७॥ ४१८ संपरागं णियच्छंति, अंत्तदुक्कडकारिणो ।
रोग-दोसस्सिया बाला, पावं कुव्वंति ते बहुं ॥८॥ ४१९ * "एतं सकम्मविरियं, बालाणं तु पवेदितं * ।
ऐतो अकम्मविरियं पंडियाणं सुणेह "मे ॥९॥ ४२० देविए बंधणम्मुक्के, सव्वतो छिण्णबंधणे ।
पणोल्ल पावगं कम्म, सल्लं "कंतति अंतसो ॥१०॥ ४२१ "णेयाउयं सुयक्खातं, उवादाय समीहते ।
भुजो भुजो दुहावासं, असुभत्तं तहा तहा ॥११॥
१. आरंभाय तिउद्दइ चूपा० शीपा० । “आरम्भात् त्रिभिः काय-वाग् मनोभिः आउदृतीति तिउद्दति बहवे जीवे" चू० । “पाठान्तरं वा-आरंभाय तिउ(विव-प्र०)दृइ त्रिभिः मनोवाकायैरारम्भार्थे वर्तते" शी०॥ २. शी० पु २ विना-समाहरे खं १, २ पु १ ला० । “समारभन्ते सेवन्ते" शी०॥ ३. पगभित्ता खं० २ पु १ ला०॥ ४. वा वि खं २ पु १, २ ला०॥ ५. वेराति खं १। वेराई खं २। राणि चू० ॥ ६. जेहिं वेरेहि कञ्चति चूपा०॥ ७. संपराइग(गं पु १) णिय° पु १ ला० । संपरायं निय° पु २। “संपरागः संसारः,........ निगच्छंति प्राप्नुवन्ति" चू० । “संपरायं णियच्छतीत्यादि,..."सम्पराया बादरकषायाः। तेभ्य आगतं साम्परायिकम् तत्..."नियच्छति बध्नन्ति" शी०॥ ८. अत्ता खं १ चू० । “आर्वा नाम विषय-कषायाः " चू० । “आत्मदुष्कृतकारिणः स्वपापविधायिनः" शी०॥ ९. रागद्दोस खं २॥ १०. बहू खं १॥ ११. ** इदं नास्ति खं १॥ १२. इत्तो पु२॥ १३. मी खं २॥ १४. दविते खं २ पु १ ला०॥ १५. बंधणं मुक्के खं २ पु१ ला०॥ १६. पणोल्ले चू० शी० विना। "पणोल्ल"प्रणुद्य” चू०। “प्रणुद्य प्रेर्य" शी॥ १७. कत्तति खं १। कत्तति अप्पणो॥ अंतसो इति वा पाठः-पु२। कंतइ अप्पणो शीपा०॥ १८. वाउयं खं १। “नेयाउयं इत्यादि, नयनशीलो नेता, ""मोक्षं प्रति नेतारम्" शी०॥ १९. हसे खं २॥

Page #173

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू०४२२४२२ ठाणी विविहठाणाणि, चइस्संति न संसओ।
अंणीतिते अयं वासे, णीयएहि य सुहीहि ये ॥१२॥ ४२३ एवमायाय मेहावी, अप्पणो 'गिद्धिमुद्धरे ।
आरियं उवसंपज्जे सव्वधम्ममकोवियं ॥१३॥ ५ ४२४ संहसम्मुइए णचा, धम्मसारं सुंणेत्तु वा ।
संमुवट्टिते अणगारे, पञ्चक्खायपावए ॥१४॥ ४२५ "ज"किंचुवक्कम जाणे, आउक्खेमस्स अप्पणो ।
तस्सेव अंतरा खिप्पं, सिक्खं सिक्खेज पंडिते ॥१५॥ ४२६ जहा कुम्मे सैंअंगाई, सए देहे समाहरे ।
एवं पाँवाई मेधावी, अज्झप्पेण समाहरे ॥१६॥ ४२७ साहरे हत्थ-पादे य, मणं सव्वेंदियाणि य ।
पावगं च परीणामं, भासादोसं च तारिसं ॥१७॥ ४२८ * अँणु माणं च मायं च, तं परिण्णाय पंडिए । *
सातागारवणिहुते, उवसंतेऽणिहे चरे ॥१८॥ १. मणीयए अयं वासे पु १, २ ला० । अणीयए असं वासे खं २। “अणितिए इमे वासे जीवतोऽपि हि अनित्यः संवासो भवति" चू० । “तथा अयं ज्ञातिभिः सहायैश्च मित्रैः सुहृद्भिर्यः संवासः सोऽनित्योऽशाश्वत इति" शी०॥ २. नाततेहिं सु° खं २ पु १ ला०। नायएहिं सु पु २॥ ३. "चकारौ धन-धान्य-द्विपद-चतुष्पद-शरीराद्यनित्यत्वभावनाौँ ” शी०॥ ४. त खं २॥ ५. गेहिमु खं १॥ ६. आयरियं खं २ चू०॥ ७. सव्वधम्ममगोवियं खं १ शीपा० । सव्वधम्ममिकोवियं पु १। सव्वकम्मम्मि कोवियं ला० । “सर्वे धर्माः कुतीथिकानाम् अकोपिता नाम ण केहिं वि कोविजंति, कोवितो णाम दूषितः" चू०। “सर्वैः कुतीर्थिकधः अकोपितः अदूषितः,..."यदिवा सर्वैः ‘धर्मः' स्वभावैरनुष्ठानरूपैः अगोपितं "प्रकटमित्यर्थः" शी० ॥ ८. सहसम्मुतियाए चू० । सहसंमइए पु २। तुलना-आचा० सू० २॥ ९. सुणेतु खं १। सणेत्त च० ॥१०. उवट्रिते उ अण° खं १। उवट्रिते य मेधावी पडिघातपावगे च० ॥ "समुपस्थितोऽनगारः" शी०॥ ११. तस्सेव अंतरद्धाए, खिप्पं इति पाठभेदेन 55 श्लोकोऽ. यमक्षरश आचारागसूत्रे वर्तते, सू० २३४ ॥ १२. किन्नु खं २ किनु पु १ किंतु पु २ ला०। किंचि उवक्कम णच्चा आउक्खेमं च अप्पणो। तस्सेव अंतराद्धा, खिप्पं चू०। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ १३. सयं खं १ चू० । सई खं २ पु २॥ १४. एवं पावेहि अप्पाणं अझ चू०॥ १५. अज्झएण खं १॥ १६. संहरे हत्थपादे य कायं स चू० ॥ १७. मतिमाणं चूपा० शीपा०। तुलना सू० ४७२,५३० । * * एतत्स्थाने "पाठान्तरं वा-सुयं मे इहमेगेसिं एयं वीरस्स वीरियं"", पाठान्तरं वा-आयतटुं सुमादाय एवं वीरस्स वीरियं" शी० । अस्य संपूर्णस्य

Page #174

४३२]
अट्टमं वीरियज्झयणं ।
४२९ पाणे यं णाइवातेज्जा, अदिण्णं पि य णाँदिए । सौंदियं ण मुसं बूया, एस धम्मे वुसीमैतो ॥ १९ ॥
४३० अंतिक्कमं ति वायाए, मणसा वि ण पत्थए । सव्वतो संवुडे दंते, आयाणं सुसमाहरे || २० ||
४३१ कडं च कज्जमाणं च, आँगमेस्सं च पावगं । सव्वं तं णाणुजाणंति, आतगुत्ता जिइंदिया ॥ २१ ॥
४३२ जे याऽबुद्धा महानागा, वीरा असम्मत्तदंसिणो । असुद्धं तेसि परक्कंतं, सफलं होइ सव्वसो ॥ २२ ॥
"C
श्लोकस्य स्थाने - भायतङ्कं सुयादायं एयं वीरस्स विरियं सातागारवणिहुते उवसंते अणिहे चरे ॥ खं १ | अणु माणं च मायं च तं परिण्णाय पंडिए । आययटुं सुयादाय ( या खं २) एवं (एयं पु २) वीरस्स वीरियं ॥ सायागारवणिहुते उवसंते [S]णिहे चरे ॥ —खं २ पु १, २ ला० । अणि चरे ॥ पाठान्तरं - पु २ । चूर्णौ तु अणु माणं च मायं च तं परिण्णाय पंडिते । सुतं मे इहमेगेहिं (सिं) एवं (यं) वीरस्स वीरियं ॥ ईदृशः श्लोकः । 'एकेषाम्, न सर्वेषाम् एतद् वीर्यवतो वीरस्य पंडितवीरियं " चू० । तुलना सू०४७२, ५३० ॥ १८. इतः परम्उडुमधे तिरियं दिसासु जे पाणा तस थावरा । सव्वत्थ विरतिं कुज्जा संतिणिन्वाणमाहितं ॥ इति एकोऽधिकः श्लोकः चूर्णौ दृश्यते । तृतीयेऽध्ययने एकादशेऽपि च श्लोकोऽयं वर्तते, दृश्यतां सू० २४४, ५०७ । ८ उडूमहे तिरियं दिसासु (तिरियं वा - प्र०) जे पाणा तस्थावरा । सन्वत्थ विरतिं (ती- प्र०) कुज्जा संतिनि (णे - प्र०) व्वाणमाहियं ॥ ' अयं च श्लोको न सूत्रादर्शेषु दृष्टः, टीकायां तु दृष्ट इति कृत्वा लिखितः उत्तानार्थश्चेति " शी० ॥
१. सखं २ । तपु १ला० ॥ २. णादिवा खं १ ॥ ३. नायए खं १ विना । "ण वा अदिण्णादाण आदिएजा " चू० । “ नाददीत " शी० ॥ ४. सातियं खं २ पु १ ला० । “सादियं णाम माया, सादिना योगः सादियोगः, सह आ (सा - प्र० ) तिना सातियं" चू० । << सह 'आदिना मायया वर्तत इति सादिकं समायम्” शी० ॥ ५. मते खं १, २ ला० । 'मओ पु२ ।
८८
'वुसीमउ ति छान्दसत्वान्निर्देशा (शोs) र्थस्त्वयम् - वस्तू (सू) नि ज्ञानादीनि, तद्वतो ज्ञानादिमत इत्यर्थः यदिवा वुसीमउ त्ति वश्यस्य " शी० ॥ ६. अतिकम्मं ति वायाए खं २ ला० । अइक्कमं ति वायाए पु२ । “अतिक्कमं तिवायाए प्राणातिपातमधिकृत्यापदिश्यते— तिपादाए, त्रिभ्यः पातयतीति त्रिपातः, तद् मनसाऽपि न प्रार्थयेत्” चू० ।
"अतिक्कमं
तीत्यादि, प्राणिनामतिक्रमं ७. आगमिस्सं खं १ पु२ ॥ (अबुद्धा - प्र० ) इत्यादि, ये
""
इत्येवम्भूतमतिक्रमं वाचा मनसाऽपि च न प्रार्थयेत् " शी० ॥ ८. जे अबुद्धा खं १ पु २ । जे य बुद्धा पु १ । " जे याबुद्धा केचन अबुद्धाः शी० ॥ ९. महाभागा पु १, २ ला० । 'महान्तश्च ते नागाश्च महानागाः, नागशब्दः, पूजावचनः ततश्च महापूज्या इत्यर्थः " शी० ॥ १०. धीरा खं २ ॥ ११. असमत्त खं १ ॥
८८

39
५

Page #175

७८
सूयगडंगसुते पढमे सुयक्खंधे
४३३ 'जेय बुद्धा महानागा, वीरा सम्मत्तदंसिणो । सुंद्धं तेर्सि परक्वंतं, अफलं होति सव्वसो ॥ २३ ॥ ४३४ तेर्सि पि तवोऽसुद्धो, निक्खंता जे महाकुला । जं नेवऽन्ने वियाणंति, न सिलोगं पंवेदए ॥ २४ ॥
५ ४३५ अप्पपिंडास पाणासि, अप्पं भासेज्ज सुव्वते । खंतेऽभिनिव्वुडे दंते, "वीतगेही सदा जते ॥ २५ ॥
४३६ झाणजोगं समाहट्टु, कायं "विउसेज्ज सव्वसो ।
[सू० ४३३ - ४४१
"तितिक्खं परमं णच्चा, आमोक्खीए परिव्वज्जासि ॥ २६ ॥ त्ति बेमि ।
॥ वीरियं सम्मत्तं । * अष्टममध्ययनं समाप्तम् * ॥
१. जे तु चू० । जे उपु १, २ ला० । “ जे य बुद्धा इत्यादि, ये केचन स्वयंबुद्धाः •
1

'शी० ॥
२. महाभागा पु १, २ ला० । “ महानागा महापूजाभाजः " शी ॥ ३. धीरा खं २ पु २ ला० ॥ ४. असुद्ध तेसि खं १ ॥ ५. सफलं चूपा ० ॥ ६. तेसिं पि तवो सुद्धो पु १, २ ला० । तेसिं वयंति ते ॥ ० ॥ १०. पवेयते खं २
तु तवो सुद्धो क्खिता जे महाकुला । भवमाणिते परेण तु ण सिलोगं ७. जे यम° पु १ ला० ॥ ८. महाजला खं २ ॥ ९. सिलोतं खं १ ।। १ ला ॥ ११. “विगतगेधी णिदाणादिसु गेधिविप्पमुक्के य पडुप्पण्णेसु कंखामोहं करेति " “विगता गृद्धिर्विषयेषु यस्य स विगतगृद्धिः" शी० ॥ १२. च उसेज्ज खं २ । विउसिज्ज पु २ । वोसिज्ज चू० ॥ १४. क्खाय चू० । 'क्खाते परिव्वज्जासि पु १ ला० खं २ ॥ १५. ध्ययनं । छ । पु २ ॥ १६. * * नास्ति खं १ ॥ १७. संपूर्ण ला० ॥
चू० ।
ण रज्जति ण य "सदा "यतेत " १३. तेतिक्खं २ ॥ वीर्याख्यमष्टम [म] -

Page #176

४४१
४३७ कतरे धम्मे अक्खाते माहणेण मतीमता ।
अंजुं धम्मं अहातचं 'जिणाणं तं सुह मे ॥ १ ॥ ४३८ माहणा खत्तिया "वेस्सा, चंडाला अंदु बोक्सा | एसिया वेसिया मुद्दा, जे य आरंभणिस्सिता ॥ २ ॥ ४३९ परिग्गहे निविट्ठाणं, “वेरं तेसिं पवई ।
आरंभसंभिया कामा, न ते दुक्खविमोयगा ॥ ३ ॥ ४४० औघात किचमाधातुं नायओ विससिणो ।
अन्ने हरंति तं वित्तं, कॅम्मी कम्मेहिं कच्चति ॥ ४ ॥ माता पिता हुँसा भाया, भज्जा पुत्ता य ओरसा । णालं ते तव ताणाए, लुप्पंतस्स सकम्मुणा ॥ ५ ॥
नवमं अज्झयणं 'धम्मे
6.6
१. अद्दक्खाते खं १, २ पु २ ला० । भघाते चू० ॥ २. अज्जू खं २ । भजं ला० । अंजू धम्मं जहातचं खं १ । अंजु धम्मे जधा तधा चू० ॥ ३. “महातञ्चमिति (जहातच्चं मे इति - प्र०) यथाव - स्थितं तं मम कथयतः श्रुणुत" शी० ॥ ४. जणगा तं सुणेह मे शीपा० । जणगा तं सुणेध म्मे (मे) चूपा० । 'जायन्त इति जनाः लोकाः, त एव जनकाः " शी० ॥ ५. वेसा खं २ पु १, २ ला० । वैश्याः " चू० शी० ॥ ६. अदुव बोक्सा खं १ ॥ ७. एसिता खं २ पु १ ला० । “ एषन्तीति एषिका मृगलुब्धका हस्तितापसाश्च वैशिका वणिज अथवा वेश्यास्त्रियो वैशिका: ” चू०। वैशिका वणिजः कलोपजीविनः " शी० ।
८८
66
एषिका मृगलुब्धका हस्तितापसाश्च 'एसिता द (व ? )णिता, वेसिता रंगोवजीविणो” आचू०, “ एसिय त्ति गोष्ठाः " वैश्या वणिजः " आशी ० सू० ३३६ ॥ ८. पावं तसं शी० । वेरं ते सं शीपा० । तेसिं पावं चू० ॥ ९.°ड्ढति खं १॥ १०. आरंभसंकिया खं २ | आरंभसंवृता चू० | आरंभसम्मुता चूपा० । हिंसादिआरम्भेन" "आरम्भैः सम्यग् भृताः सम्भृताः चू० । १२. माहेउं खं १ विना । माधेतुं चू० ।
66
""
संवृताः, अथवा.....आरम्भ एषां सम्मतः शी० ॥ ११. भघातिं खं २ । आघातं पु १ 'आघातो मरणम्, तस्मै तत्र वा कृत्यम्,
।
८८
" तदाधातुम् आधाय कृत्वा" शी० ॥ १३. नायतो विसतेसिणो खं २ पु १ ला० ॥ १४. " कर्मी तत् कर्माऽऽदाय तत्कर्मफलमन्वेषति” चू०, एतदनुसारेण कम्मी कम्माऽऽय एसति ईदृशः पाठोऽपि चू० सम्मतो भवेत् ॥ १५. उसा पु१, २ ।। १६. तव ताणाय पु २ । मम वाणाय चू० तथा उत्तराध्ययनसूत्रे | " णालं तव ताणाए वा सरणाए वा " - आचा० सू० ६४, ६६, ६७, ८१ । उत्तराध्ययनसूत्रेऽक्षरशः श्लोकोऽयं विद्यते ६३ ॥

"

""
१०

Page #177

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० ४४२४४२ एयमढें सपेहाए, परमट्टाणुगामियं ।
निम्ममो निरहंकारो, चरे भिक्खू जिणाहितं ॥ ६॥ ४४३ 'चेचा वित्तं च पुत्ते य, णायओ य परिग्गरं ।
चेचाण अंतगं सोयं निरवेक्खो परिव्वए ॥७॥ ५ ४४४ पुढवाऽऽऊ अगणि वाऊ तण रुक्ख सबीयगा ।
अंडया पोय-जराऊ-रस-संसेय-उब्भिया ॥८॥ ४४५ एतेहिं छहिं काएहिं, तं विजं परिजाणिया ।
मणसा कायवक्केणं, णारंभी ण परिग्गही ॥९॥ ४४६ मुसावायं बहिद्धं च, उग्गहं च अँजाइयं ।
संस्थादाणाइं लोगंसि, तं विजं परिजांणिया ॥१०॥ ४४७ पलिउंचणं च भयणं च, थंडिल्लुस्सयणाणि य।
Vणाऽऽदाणाइं "लोगंसि, तं विजं परिजाणिया ॥११॥ ४४८ धोयणं रयणं चेव, वत्थीकम्म विरेयणं ।
वमणंजण पलिमंथ, तं विजं परिजाणिया ॥१२॥ १५ ४४९ गंध मल्ल सिणाणं च, दंतपक्खालणं तहा ।
परिग्गहित्थि कम्मं च, तं विजं परिजाणिया ॥१३॥
१. चेच्चा पुत्ते य मित्ते य, चू० । “चेच्चा इत्यादि...."वित्तं ..."पुत्रांश्च त्यक्त्वा" शी० ॥ २. "चेचाण अत्तगं सोतं, त्यक्त्वा चेचाण, आत्मनि भवम् आत्मकम् , श्रोतः द्वारमित्यर्थः" चू० । चेच्चा ण शी० । “णकारो वाक्यालङ्कारे, .. अन्तगो दुष्परित्यज इत्यर्थः, अन्तको वा विनाशकारीत्यर्थः, आत्मनि वा गच्छतीत्यारमगः मान्तर इत्यर्थः, तं तथाभूतं शोकं....'श्रोतो वा ....'कर्माश्रवद्वारभूतं परित्यज्य" शी० । चेचा अणंतगं सोतं चूपा० । “अणता अण्णाणाऽविरतीमिच्छत्तपजवा" चू० । “पाठान्तरं वा-चेचा श्रोतः शोकं वा परित्यज्य" शी० ॥ ३. पुढवाऽऽतु अगणि वायू चू० ॥ ४. अंडग खं १। ५. पोयगजरारससंसेय° पु २ । पोययाजराऊरसंतेय पु १॥ ६. वयं खं २॥ ७. अजातितं खं १ । अजाइया खं २ पु १ ला० । मजाइयं चू०॥ ८. सत्थ° खं २॥ ९. जाणिता खं १॥ १०. धुत्तादाणाइं खं १। “धुत्तादाणाणि लोगसि, धूर्तस्यायतनानि कर्मप्रसूतय इत्यर्थः चू० । “धूनयेति प्रत्येक क्रिया योजनीया....."आदानानि" शी०॥११. लोगंमि खं १पु १२॥१२. धायणं खं१। धावणरयणं चेव वमणं च विरेयणं। वत्थिकम्मं सिरोवेधे तं विजं परिजाणिया चू०॥१३. जाणपखं २1 जणपलीमंथ खं १॥ १४. मल्लं खं १ पु १ ला०1"गंध मल्ल इत्यादि" शी०॥

Page #178

४५६ ]
नवमं अज्झयणं धम्मे ।
४५० उद्देसियं की गडं, पामिचं चेव आहडं ।
पूँतिं अणेसणिज्जं च तं विज्जं परिजाणिया ॥ १४ ॥ ४५१ आंसूणिमक्खिरागं च, 'गिद्धुवधायकम्मगं ।
उच्छोलणं च कैक्कं च, तं विज्जं परिजाणिया ॥ १५ ॥ ४५२ संपसारी कयकिरिओ, पंसिणायतणाणि य ।
सागारियपिंडं च, तं विज्जं परिजणिया ॥ १६ ॥ ४५३ अट्ठापदं ण सिक्खेज्जा, वेधादीयं च णो वदे ।
हत्थकम्मं विवादं च तं विज्जं परिजाणिया ॥ १७ ॥ ४५४ पणिहाओ ये छत्तं च, णालियं वालेवीयणं ।
परकिरियं अन्नमन्नं च, तं विज्जं परिजणिया ॥ १८ ॥ ४५५ उच्चारं पासवणं, हरितेसु ण करे मुणी ।
वियडेण व वि सौहट्टु, णीयमेज्ज कयाइँ वि ॥ १९ ॥ ४५६ परमत्ते अन्नपाणं चें, ण भुंजेज्ज कयाइ वि । पैंरवत्थमचेलो वि, तं विज्जं परिजाणिया ॥ २० ॥
८८
१. कीयकडं खं २ पु १। कीयगडं पु २ ला ० । कीतकडं चू० ॥ २. पूइयं स खं २ पु१, २ ॥ ३. आसूणियम चू० ॥ ४. गिलुवग्घाय° ला० । गेहुपधायकंमयं खं १ । “ प्रेधिः बाह्याभ्यन्तरे वा वस्तुनि, उपोद्घातकर्म णाम परोपघातः " चू । " गृद्धि गायै उपघातकर्म परापक्रिया " शी० ॥ ५. कक्केण तं चू० (१) ॥ ६. दृश्यतां सू० १३८ । संपसारी य कय पु१ ला० । " संपसारी.... संपसारगो णामं असंजताणं असंजमकज्जेसु साम छंदेति उवदेसं वा " चू० । “अपिच- संपसारिय इत्यादि, असंयतैः सार्धं सम्प्रसारणं पर्यालोचनं 'परिहरेत्' इति वाक्यशेषः " शी० ॥ ७. कयकरीओ खं १ । कयकिरीते खं २ पु १ ला० । “ कतकिरिए.... arrafort णाम जो हि असंजयाणं किञ्चिदारभ्भं कृतं प्रशंसति " चू० । कयकिरिभो नाम कृता शोभना गृहकरणादिका क्रिया येन स कृतक्रिय इत्येवमसंयमानुष्ठान प्रशंसनम् " शी० ॥ ८. पासणिया चू० । " पासणिओ णाम यः प्रश्नं छंदति” चू० । " प्रश्नस्य आदर्शप्रश्नादेः आयतनम् आविष्करणं कथनम्, यथाविवक्षितप्रश्ननिर्णयनानि वा प्रश्नायतनानि " शी० । दृश्यतां सू० १३८ ॥ ९, १३. जाणिता खं १ । 'याणिया खं २ । ला० ॥ १०. पाहणाभ खं १ । उवाहणाउ छत्तं च चू० ॥ ११. अखं २ पु १ ला० ॥ १२. 'वीयणी खं १, २ पु १ ला० । “ व्यजनकम् ” शी• ॥ १४. यावि खं १ ॥ १५. संहद्दु खं २ पु१, २ ला० ॥ १६. नाचमेज्ज ० ॥ १७. कदादि वि खं २ पु १ ला० । कसइ रि पु२ ॥ १८. परपत्ते अण्ण-पाणं तु चू० । १९. च नास्ति खं २ ॥ २०. परमत्थ खं २ पु २ । परवत्थं च अचेले वि चू० ॥
सू. ६

८१
१०

Page #179

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० ४५७४५७ आसंदी पंलियंके य, 'णिसिजं च गिहतरे ।
*संपुच्छणं च, सरणं च तं विजं परिजाणिया ॥ २१ ॥ ४५८ जैसं कित्तिं सिलोगं च, जा य वंदणपूयणा ।
सव्वलोयंसि जे कामा, तं विजं परिजाणिया ॥ २२॥ ४५९ जेणेहं णिव्वहे भिक्खू , अन्न-पाणं तहाविहं ।
*अँणुप्पदाणमन्नेसिं, तं विजं परिजाणिया* ॥ २३ ॥ ४६० एवं उदाहु निग्गंथे, महावीरे महामुणी।।
अणंतणाणदंसी से, धम्म देसितवं सुतं ॥ २४ ॥ ४६१ भासमाणो न भासेजा, "णेय वंफेज मम्मयं ।
मातिट्ठाणं विवज्जेज्जा, अणुविति "वियागरे ॥२५॥ १० ४६२ तत्थिमा ततिया भासा, जं वैदित्ताऽणुतप्पती ।
"जं छन्नं तं न वत्तव्वं, ऐसा आणा नियंठिया ॥ २६॥ ४६३ होलावायं सहीवायं, गोतावायं च नो वदे ।
तुमं तुमं ति अमणुण्णं, सव्वसो तं ण वत्तएँ ॥ २७॥ १. पलियंके या खं १ । पलियंकं च चू० ॥ २. णिसेजं खं १। “गिहतरसेजं ण वाहेजा" चू०। “गृहस्यान्तर्मध्ये गृहयोर्वा मध्ये निषद्या वाऽऽसनं वा" शी० ॥ ३. प्रतिषु पाठाःसमुच्छणं च सरणं च खं १। संपुच्छणं सरणं वा खं २ पु १, २ ला० । संपुच्छण च सरण वा चू० । “कुशलादिप्रच्छनम् आत्मीयशरीरावयवपुञ्छनं वा, तथा पूर्वक्रीडितस्मरणं चेत्येतत् सर्व विद्वान् ” शी० ॥ ४. जसं कित्ती खं २ पु १, २। जसकित्तिं चू० ॥ ५. लोयमि खं १। लोगमि पु १॥ ६. जेणेहि पु १। जिणेहि खं २ । जेणिह खं १ । जेणिहं चू०॥ ७. अणुप्पताण° खं १। चूर्णी * * एतत्स्थाने सीलमंते असीले वा तेसिं दाणं विवज्जए इति पाठो व्याख्यातो दृश्यते ॥ ८. उयाहु खं १॥ ९. देसियं सया खं १॥ १०.णेय ब्वंपेज खं १। णे व्वंफेज पु १ । णो य वंफेज चू० ॥ ११. मामयं पु १ ला० शीपा० । मम्मयं । मायाठाणं ण सेवेज, चू० ॥ १२. अणुवीय खं २, पु १, २ ला० ॥ १३. “अनुचिन्त्य वाहरे" चू० । "प्राग् विचिन्त्य वचनमुदाहरेत्" शी०, एतदनुसारेण उदाहरे इत्यपि पाठः शी० सम्मतो भवेत् ॥ १४. “संतिमा तधिया भासा० सिलोगो। सन्तीति विद्यन्ते, तधिका नाम तथ्या सद्भता इत्यर्थः" चू० । “तत्रेयं सत्यामृषेत्येतदभिधाना तृतीया भाषा" शी० ॥ १५. विदित्ता ला० । च दिन्ना खं १ । चहत्ता पु २ ॥ १६. °णतप्पति पु १। °णुतप्पति खं २ ॥ १७. जं छणं...."छण हिंसायाम् , यद्धि हिंसकं तन्न वक्तव्यम्” चू० । “छन्नं ति क्षणु हिंसायाम् । हिंसाप्रधानम्.....", यदि वा छन्नं ति प्रच्छन्नम्" शी०॥ १८. एस खं १॥ १९. °वातं खं १। वादं चू० ॥ २०. गोय° खं २ पु १, २। सोलवादं चू०, गोतावादं चूपा० ।

Page #180

नवमं अज्झयणं धम्मे ।
अकुसीले सया भिक्खू, णो य संसग्गियं भए । सुहरूवा तत्थुवस्सग्गा पँडिबुज्झेज्ज ते विदू ॥ २८ ॥ ४६५ र्णेण्णत्थ अंतराएणं, परगेहे ण णिसीयए । गॉमकुमारियं किड्डुं, नातिवेलं हसे मुणी ॥ २९॥ ४६६ अँणुस्सुओ उरालेसु, जयमाणो पँरिव्वए । चॅरियाए अप्पमत्तो, पुट्ठो तत्थऽहियासते ॥ ३० ॥ ४६७ हम्ममाणो न कुप्पेज्जा, वुच्चमाणो न संजले ।
सुमणो अहियासेज्जा, ण य कोलाहलं करे ॥ ३१ ॥ ४६८ लंद्धे कामे ण पत्थेज्जा, विवेगे ऐसमाहिए ।
औरियाई सिक्खेज्जा, बुद्धाणं अंतिए सया ॥ ३२ ॥ ४६९ सुस्सूसमोणो उवासेज्जा, सुप्पण्णं सुतवस्सियं ।
वीरा जे अत्तपण्णेसी, ̈धितिमंता " जितिंदिया ॥ ३३ ॥ ४७० गिहे दीवपस्संता, पुरिसादाणिया नरा ।
ते वीरा बंधणुम्मुक्का, नावकंखंति जीवितं ॥ ३४ ॥
४७० ] ४६४
" सोलवादो प्रियभाष इव" चू० ॥ २१. अपडिण्णे चू० । " अपडिण्णो णाम साधुरेव' चू० ॥ २२. बत्तते खं १ । वए ला० । “ ण वत्तए सर्वशस्तन्न ब्रूयात् " चू० । “तत् साधूनां वक्तुं न वर्तत इति " शी० ॥
66
१०.
" आयरियाई सेवेज
१. नेव खं २ पु १ ला०॥ २. भये खं १ चू० ॥ ३. परिबु खं १ ॥ ४. णण्णत्यंतरातेणं खं २ पु १ ला० । नन्नत्थं अंतराएण पु २ ॥ ५. गामं कु० खं १ ॥ ६. अणिस्सिमो शीपा० । अणिस्सिओ उरालेहिं अपमत्तो परिव्वए । चरियाए अप्पमत्तो पुट्ठो सम्माधियासए ॥ ० ॥ ७. परिव्वते खं १, २ पु १ ला० ॥ ८. चरियाय खं १ ॥ ९. लद्धीकामे चूपा० शीपा० ॥ . तेसमा खं २ पु १ । “ एवं भाव विवेगो आख्यातो भवति " चू०, " एवं च कुर्वतो भावविवेक आख्यातः” शी०, एतदनुसारेण 'विवेगे एवमाहिते' इति पाठः चू० शी० सम्मतो भाति ॥ ११. आयरियाई खं २ पु १, २ ला० चू० शीपा० । (सिक्खेजा) आचरणीयाणि आयरियव्वाणि दुविधाए वि सिक्खाए " चू० । "आर्याणि आर्याणां कर्तव्यानि यदिवा आचर्याणि आचरणीयानि " शी० ॥ १२. बुद्धाणं अंतियं सदा खं २ पु १ ला० । बुद्धाणं अंतिए सिया खं १ । “ केसामंतिगे ? सुबुद्धाणं, सुट्ट बुद्धा सुबुद्धा गणधराद्याः, यधा यदाकालमाचार्या भवन्ति " चू०, एतदनुसारेण सुबुद्धाणंतिगे सदा (यधा ?) इति पाठः चू. सम्मतो भाति॥ १३. ॰माणो वासेज्जा खं २ पु १, २ । माणो वासेज्जा सुपनं २ । ८८ सुस्सूसमाणो उवेज (उवालेज) ० सिलोगो । श्रोतुमिच्छा शुश्रूषा.. "तधेव उपासि (सी) त सुपण्णं " चू० ॥ १४. धिती खं २ पु १ ला० ॥ १५. जितेंदिया ला० ॥ १६. 'मपासंता खं १ ला ० ॥

८३
-
१०

Page #181

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे ४७१-४७८ ४७१ अगिद्धे सद्द-फासेसु, आरंभेसु अणिस्सिते ।
सव्वेतं समयातीतं, जमेतं लवितं बहुं ॥ ३५॥ ४७२ अतिमाणं च मायं च, तं परिण्णाय पंडिते। गारवाणि य सव्वाणि, 'निव्वाणं संधए मुणि ॥ ३६॥ 'त्ति बेमि ।
॥ धम्मो सम्मत्तो । नवममध्ययनं समाप्तम् ॥
१. सव्वं तं खं २ पु १, २ ला०। “सन्वेतं समयातीयं "यदिदं लवितं बहुं" चू० । “सर्वमेतत्" शी०॥ २. समयाईयं पु २। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ ३. तुलना सू० ४२८, ५३०॥४. पणात खं १॥ ५. नेव्वाणं खं १। व्याणं चू०॥६. त्ति । छ। णवमं अज्झयणं सम्मत्तं । छ। --खं १। त्ति बेमि ॥३६। धर्माख्यं नवममध्ययनं । छ ।-पु २ । ७. संपूर्ण ला ॥

Page #182

दसमं अज्झयणं 'समाही'
५
१०
४७३ आघं मइमं अणुवीति धम्मं, अंजू समाहिं तमिणं सुणेह ।
अपडिण्णे भिक्खू तु समाहिपत्ते, अणियाणभूतेसु परिवएज्जा ॥१॥ ४७४ उड्डूढं अहे य तिरिय दिसासु, तसा ये जे थावर जे य पाणा।
हत्थेहि पाएहि य "संजमेत्ता, अदिण्णमन्नेसु ये नो गहेजा ॥२॥ ४७५ सुअक्खातधम्मे वितिगिच्छतिण्णे, लाढे चरे आयतुले पयासु ।
आयं न कुजा इह जीवियट्ठी, चयं न कुजा सुतवस्सि भिक्खू ॥३॥ ४७६ सविदियेऽभिनिव्वुडे पयासु, चरे मुणी सव्वतो विप्पमुक्के ।
पासाहि पाणे य पुढो "वि सत्ते, दुक्खेण अट्टे 'परिपञ्चमाणे ॥ ४॥ ४७७ 'एतेसु बाले य पकुव्वमाणे, आवट्टती कॅम्मसु पावएसु ।
अतिवाततो कीरति पावकम्मं, "निउंजमाणे 3 करेति कम्मं ॥५॥ ४७८ आदीणभोई वि करेति पावं, मंता तु एगंतसमाहिमाहु ।
बुद्धे समाहीय रते विवेगे, पाणातिपाता विरते "ठितप्पा ॥६॥ १. मह(ति चू०)मं मणुवीयि खं १ चू० । मईमं अणुवीति(वीइ पु २) खं २ पु २ । “माघ मइ(ई-प्र०)ममित्यादि" शी०॥ २. अंजु समाहिं तधिकं सु° चू० । “तधिकमिति तथ्यम्" चू० ॥ ३. अपडिन खं १, पु २ । अपडिण पु १॥ १. उ पु२ ला. चू० । तु नास्ति खं २ पु १॥ ५. अणिदाणि° खं १। अनियाणभूते सुपरि शीपा०। भनिदानभू ° चू०। मणिदाणभूतेसु परि° चूपा० ॥ ६. वएज्जा खं १ ला०॥ ७. अहे तं खं २ पु १। अहे त ला० ॥ अधे या चू०। दृश्यता सू० ५९३ ॥ ८. त खं १॥९. पातेहि खं २ पु १ ला०॥ १०. संजमित्ता खं १ पु २ । संजमंतो चू०॥ ११. म णो गहात खं १॥ १२. सुयक्खायधम्मे खं १ विना। सुयक्खातधम्मे वितिगिछतिण्णे चू० । “सुयक्खायधम्मे इत्यादि" शी०॥ १३. पदासु खं १। पयासुं चू० ॥ १४. यनिव्वुडे खं १ चू०। “सर्वाणि ..'इन्द्रियाणि..."तैरभिनिर्वृतः" शी० ॥ १५. विसण्णे चूपा०। विसंते चूपा०॥ १६. दुक्खट्टिता अट्टे (ट्टितऽ??) चूपा०॥ १७. परितप्पमाणे चू०॥ १८. एतेसु बाले तु चू०। एवं तु बाले चूपा० शीपा०॥ १९. भाउट्टति चूपा० शीपा० ॥ २०. कम्महिं पावएहिं चू०॥ २१. णिउज्जमाणे खं १। २२. वि पु २ विना। "तुशब्दाद् मृषावादं च कुर्वन्” शी०॥ २३. णमोती खं १।
वित्ती शी०, णभोई शीपा०॥ २४. उ खं १ विना। हु चू०॥ २५. माहू खं १॥ २६. समाहीति खं १। समाहीइ पु १, २। समाधीय चू०॥ २७. ठितच्चा(ची ?) चू०। “पाठान्तरं वा-ठियश्चि(ची प्र०) त्ति....."स्थितार्चिः"शी०॥

Page #183

सूयगडंगसुत्त पढमे सुयक्वंधे [सू० ४७९ - ४७९ सव्वं जगं तूं समयाणुपेही, पियमप्पियं कस्सइ नो करेजा। . - उट्ठाय दीणे तु पुणो विसण्णे, संपूयणं चेव सिलोयकामी ॥७॥ ४८० आहाकडं चेव निकाममीणे, 'निकामसारी य विसण्णमेसी ।
इत्थीसु सँत्ते य पुढो य बाले, परिग्गहं चेव पँकुव्वमाणे ॥ ८॥ ५ ४८१ 'वेराणुगिद्धे णिचयं करेति, इतो चुते "से दुहमट्ठदुग्गं ।
तम्हा तु मेधावि समिक्ख धम्मं, चरे मुणी सव्वतो विप्पमुक्के ॥९॥ ४८२ आयं न कुजा ईंह जीवितही, असज्जमाणो यें परिव्वएज्जा।
णिसम्मभासी य"विणीय गिद्धिं, हिंसण्णितं वा ण कहं करेजा ॥१०॥ ४८३ आहाकडं वा ण णिकामएज्जा, णिकामयंते ये ण संथवेजा।
धुणे उरालं अणुवेहमाणे, "चेचाण सोयं अँणपेक्खमाणे ॥११॥
१. तु खं १। " सव्वं जगं तू (तु प्र०) इत्यादि" शी० ॥ २. दीणो य पुणो विसण्णो खं २ पु १, २ ला०॥ ३. अहा खं १। अधा चू० । “आधाय कडं अधाकडं" चू० । "आहाकडं चेव इत्यादि, साधूनाधाय उद्दिश्य कृतं निष्पादितमाधाकृतमाधाकर्मेत्यर्थः" शी० ॥ ४. णियायमीणे चूपा० । “अधिकं कामयते, निकामयते प्रार्थयतीत्यर्थः, अथवा णियायणा णिमतंणा, जो तं णिमंतणं गेण्हति सो णियायमीणे" चू० । “निकाममत्यर्थं यः प्रार्थयते स निकाममीणेत्युच्यते" शी० ॥५. नियामचारी य वि खं २ पु र शीपा० । निकामचारी वि ला० । "आधाकम्मादीणि णिकामाइं सरति सुमरइ" चू०। “निकाममत्यर्थः... 'सरति चरति वा" शी० ॥ ६. इत्थीहिं चू० ॥ ७. सण्णे पु १॥ ८. ममायमाणे चू०॥ ९. भारंभसत्तो णि° खं १ पु २शीपा। आरंभसत्ता णिचयं करेंति चू० । “आरंभसत्ता पकरेंति संगं" सू०६२] "कामेस गिद्धा णिचयं करेंति" [सू० ११३] इति आचाराङ्गसूत्रे ॥ १०. से नास्ति खं १॥ ११. मट्ट ला० । “दव्वणिचयदोसेणं अट्ठविधकम्मणिचयं करेंति, इहलोक एव च असमाहिदुहट्टा(ट्टा) भवंति" चू० । “दुःखं नरकादियातनास्थानम् अर्थतः परमार्थतो दुर्ग विषमं दुरुत्तारम्" शी०॥ १२. छंद ण कुज्जा चू ० शीपा० । मायं ण कुन्जा चूपा० ॥ १३. "इहजीवितं णाम कामभोगयशःकीर्तिरित्यादि" चू० । “इह अस्मिन् संसारे असंयमजीविता " शी०॥ १४. चू० विना य परिव्वदेजा ख १ । य परिवइजा पु २ । उ परिव्वतेजा खं २ पु १ ला। १५. विणीयगिद्धि खं २ पु १ ला। विनीयगिद्धि खं १। विणीतगेधी चू । “स्वजनादिषु ग्रेधी विनीता यस्य स भवति विनीतग्रेधी" चू० । “गृद्धिं..... विनीय अपनीय" शी० ॥ १६. महा पु २॥ १७. च खं १॥ १८. मतेजा खं २ पु १ ला ॥ १९. अखं २ पु १ ला ॥ २०. अणुवे(वि पु २). क्खमाणे ला • पु २। अणवे(वि खं २)क्खमाणे पु १ खं २ चू ० । “उरालं णाम औदारिकशरीरं, तत् तपसा धुनीहि अनपेक्षमाण इति नाहं दुर्बल इति कृत्वा तपो न कर्तव्यम् , दुर्बलो वा भविष्यामीति, याचितोपस्करमिव व्यापारयेत् , तन्निर्विशेषा अनपेक्षमाणः।” चू० । " अनुप्रेक्षमाणो धुनीयात्" शी० ॥ २१. श्चा य चू०॥ २२. सोतं खं २ पु १ चू०। "श्रवतीति श्रोतः, तद्धि गृह-कलत्र-धनादि" चू०। “शोकः स्यात्, तं त्यक्त्वा" शी०॥
Jain' Education International

Page #184

४८.]
दसमं अज्झयणं समाही। ४८४ एंगत्तमेव अभिपत्थएज्जा, ऐवं पमोक्खो ण मुसं ति पास ।
एसप्पमोक्खो अमुसे वरे वी अकोहणे सच्चरते तवस्सी ॥१२॥ ४८५ इत्थीसु यो आरत 'मेहुणा उ, परिगहं चेव अंकुव्वमाणे ।
उच्चावएसु विसएसु ताई, "णिसंसयं भिक्खू समाहिपत्ते ॥ १३ ॥ ४८६ अरतिं रतिं च अभिभूय भिक्खू , तणाइफासं तह सीतफासं ।
उण्हं चदंसं च हियासएजा, सुभि च दुभि च तितिक्खएज्जा ॥१४॥ ४८७ गुत्तो वैईए य समाहिपत्ते, “लेसं समाहर्ट्स परिव्वएजा।
गिहं न छाए ण वि छीवएज्जा, संमिस्सभावं पजहे पैयासु ॥ १५॥ ४८८ जे केइ लोगसि उ अकिरियाया, अण्णेण पुट्ठा धुतमाँदिसंति।
आरंभसत्ता गढिता य लोए, धम्मं न याणंति विमोक्खहेउं ॥१६॥ १०
२३. अणुपेहमाणे खं २ पु १, २। “श्रोतांसि...."अनपेक्षमाणः धुनौहीति वर्तते" चू० । “याचितीपकरणवदनपेक्ष(नुप्रेक्ष-प्र०)माणः शरीरकं धुनीयादिति सम्बन्धः" शी०। दृश्यता पृ० ८६ टि० २०॥ १. एगत्तमेवं पु १, २ ला०। एगंतमेवं खं २। " एगंत(गत्त)मेवेत्या दि" शी०॥ २. एतं चू०। “एतं एकत्वम्" चू०॥ ३. °क्खे ण खं १ चू०॥ ४. ऽवरे चू०। “अयं चापरः प्रमोक्षक इति" चू० । तथा वरो(परो प्र०, ऽवरो-प्र०)ऽपि प्रधानोऽपि अयमेव,""""एष एव प्रमोक्षः अमृषा सत्यो वरः प्रधानश्च वर्तत इति" शी०॥५. या खं २ पु १, २ ला००। आखं १ । “तिविहाओ इत्थिगाओ न रतः अरतः" चू०।" इत्थीसु इत्यादि,....."स्त्रीषु....."यत् मैथुनम् .... तस्माद् ा समन्ताद् , न रतः अरतो निवृत्त इत्यर्थः, तुशब्दात् प्राणातिपातादिनिवृत्तश्च" शी०॥ ६. मेहुणे उखं २ पु २ ला० । मेहुणाओ खं १। मेधुणे या चू० । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ ७. 'ग्गहे खं १॥ ८. अमायमीणे चू०॥ ९. उच्चावतेसुं खं २ पु १, २ ला०॥ उच्चावएहिं विसएहिं चू०॥ १०. ताती खं १, २ पु १। ताणी ला० । “त्रायत इति त्राता" चू०। “नायी" शी० । ११. ण संसयं खं १ चू० शीपा० । “न संश्रयमानः, असंश्रयमान एव च विषयान्" चू० । “निःसंशयं..."भिक्षुः ...... समाधि प्राप्तो भवति..."उच्चावचेषु वा विषयेषु...'न संश्रयं याति" शी०॥ १२. तणातिफासं खं २ पु १ ला०। तणादिफासं चू०॥ १३. तेउं च खं १। तेउं च सदं च चू० ॥ १४. सतेजा खं २ पु १ ला० ॥ १५. सुहिं च खं १॥ ५६. °एया खं २॥ १७. वतीए खं १॥ १८. लिस्सं खं २ पु १, २ ला०॥ १९. °हिट्ट खं १॥ २०. छावणिज्जा खं.१। छादएज्जा चू०॥ २१. संमिस्सिभावं खं १ चू० शीपा० ॥ २२. पतासु खं० १॥ २३. केति लोगंमि भकि खं १। केइ लोगम्मि तु भकि चू० ॥ २४. °मादियंति चू० । "धुतं नाम वैराग्यम् , धुतमादियंति धुतं पसंसेन्ति" चू० । “धूतं मोक्षसद्भावमादिशन्ति प्रतिपादयन्ति" शी ॥

Page #185

८८
४८९
१०
४९०
५ ४९१
४९२
४९३
४९४
सूयगडंगसुप्ते पढमे सुयक्खंधे
[सू० ४८९ - पुढो य छंदा इह मौणवा उ, किरियाकिरीणं च पुढो य वायं । जयस्स बालस्स पकुव्व देई, पवšती वेरमसंजतस्स ॥ १७॥ आउक्खयं चेव अबुज्झमाणे, मॅमाति से साहसकारि मंदे | अहो र्यं रातो परितप्पमाणे, अंट्टे सुमूढे अंजरामर व्व ॥ १८ ॥ जैहाहि वित्तं पसवो य सव्वे, जे बांधवा जे य पिता य मित्ता । लालप्पती सो वि य एइ मोहं, अन्ने जणा तं सि हरंति "वित्तं ॥ १९॥

सीहं जहा खुद्दमिगा चरंता, दूरे चरंती परिसंकमाणा । एवं तु मेधावि समिक्ख धम्मं, 'दूरेण पावं परिवज्जएज्जा ॥ २० ॥ संबुज्झर्माणि तु णरे मतीमं, पौवातो अप्पाण निवट्टएज्जा । हिंसप्पसूताइं दुहाई मंता, वेणुबंधीणि महब्भयाणि ॥ २१ ॥
मुसं न बूया मुणि अंतगामी, णिव्वाणमेयं कसिणं समाहिं । सयं न कुज्जा न "वि कारवेज्जा, "करेंतमन्नं पि य नाणुजाणे ॥ २२ ॥
१. तेसिं पुढो छंदा माणवाणं किरिया -ऽकिरियाण व पुढो वातं । चू० ॥ २. माणवातो कि खं २ पु १ ला० । " सुरवधारणे " शी० ॥ ३. पुढो व वातं खं १॥ ४. जाताण बालस्स पगब्भणाए चूपा० । “ जातानामिति गर्भपाकानिःसृतानाम्, प्रगल्भं नाम धाष्टर्यम्” चू० । " पाठान्तरं वा-जाया [ए-मु०] बालस्स पगब्भणाए, बालस्य या जाता प्रगल्भता धाष्टर्य तया प्रगल्भतया वैरमेव प्रवर्धते " शी० ॥ ५. डूते चू० ॥ ६. चेवम' खं १ ॥ ७. ममाते साह खं २ | " ममाइति ममाई 'सहस्साई हिंसादीनि करोति मन्दमिति मन्दः " चू०, एतद नुसारेण ममाई [से] सहस्सकारी मंदे इति चू० सम्मतः पाठो भाति ।
66
'ममाइ ति ममत्ववान्
८. त राभो परि° खं १ ।
" मन्दः अज्ञः साहसं कर्तुं शीलमस्येति साहसकारीति " शी० ॥ य रातो य परि° चू० ॥ ९. चू० शी० विना -- अट्ठे खं १, २ पु१, २ ॥ १०. अयरा पु १ खं १ । अइरा° खं २॥ ११. पु २ सं० विना - मरि व्व खं २ पु १ ला० । मरे वा खं १ ॥ १२. जधाय वित्तं पसवो य सव्वं चू० । जधाय त्ति त्यक्त्वा " चू० ॥ १३. पिता सि मित्ता खं १ ॥ १४. से खं १ । “ ते वि सव्वे लालप्पयंता घंतमुर्वेति, घंतः संसारः " चू०, एतदनुसारेण ते वि उवेंति घंतं चू० ।
66
'तदर्जनपरश्च मोहमुपैति शी०, एतदनुसारेण सो वि उवेति (?) मोहं इत्यपि भवेत् ॥ १५. रिस्थं खं १॥ १६. खुड्डुमिया चरंता दूरेण च चू० । “दूरेण परिहृत्य चरन्ति " शी० ॥ १७. पावाणि दूरेण विवज्जएज्जा चू० ॥ १८. माणो य चू० ॥ १९. पावा भ° १॥ २०. ट्टि खं २ पु १ ला०॥ २१. ताणि दुहाणि मत्ता चू० । “ मत्वा ( मन्ता ?) मतिमानात्मानं पापान्निवर्तयेदिति” शी० ॥ २२. णेव्वाणभूते व परिव्वएजा चू० । “पाठान्तरं वा - निव्वाणभूए य (वमु० ) परिवएज्जा यथा हि निर्वृतः "एवं साधुरपि " परिव्रजेत् " शी० ॥ २३. यत्तगामी नेव्वा खं १ | अत्तकामी चू० । “आत्मनिः श्रेयसकामी " चू० । "आप्तो मोक्षमार्गः, तगामी” शी० ॥ २४. समाही खं १ । “ एवं निर्वाणं समाधिर्भवति कसिण इति संपूर्णः " चू०,

Page #186

४९६]
दसमं अज्झयणं समाही ।
४९५ सुंद्धे सिया जाए न दूसएज्जा, अमुच्छिते ण य अज्झोववण्णे । घितिमं विमुक्के ण य पूयणट्ठी, न सिलोयकमी य परिव्वज्जा ॥ २३ ॥ ४९६ निक्खम्म गेहाउ निरावकखी, कायं विओसज्ज नियाणछिण्णे । *नो जीवितं नो मरणाभिकखी, चरेज्ज भिक्खू वैलया विमुक्ते ॥ २४ ॥ तिमि । ५
॥ समाही सम्मत्ता । दशममध्ययनं समाप्तम् ॥
एतदनुसारेण निव्वाणमेवं कसिणो समाही इत्यपि चू० सम्मतः पाठः सम्भाव्यते । " एतदेव ...कृत्स्नं संपूर्ण भावसमाधिं निर्वाणं चाहुः' शी० ॥ २५. य खं २ पु १, २ ला० चू० " नाप्यपरेण कारयेत्" शी० ॥ २६. करंत चू० ॥
"
"6
१. “ सुद्धेसिया जायण तूसएज्जा वृत्तम् । सुद्धेसिया जाइओलद्धं एसणिज्जं च, अधवा सुद्धं अलेवकडं एसणिजं अहासोहीए हु तूसएज्जा अमुच्छितो अणज्झोववण्णो धितिमं विप्पमुक्के” चू० । 'शुद्धे निर्दोषे स्वात् कदाचित् जाते प्राप्ते पिण्डे सति साधू राग-द्वेषाभ्यां न दूषयेत्... अमूर्च्छितः तथा अनध्युपपन्नः " शी० ॥ २. 'गामी खं २ पु१, २ ला० शी० । " सिलोगो ण कामेजा" चू० । " श्लोकः श्लाघा कीर्तिः, न तद्गामी न तदभिलाषुकः " शी० ॥ ३. विभोसेज्ज ला० । विउसेज्ज खं १, २ १ । विउसिज्ज षु २ । “विसेसेण उत्सृज्य विभोसज्ज” चू० । (6 व्युत्सृज्य " शी० । तुलना - आचा० सू० ४८२ ॥ ४. तुलना सू० ५५६, ५७९ ॥ ५. वलयाविमुक्के चू० । 'वलय इति माया, तया च (वि) मुक्तः " चू० । 'वलयात् संसारवलयात् कर्मबन्धनाद्वा विप्रमुक्तः " शी० । दृश्यतां सू० ५५६, ५७९ ॥ ६. ** एतत्स्थाने— समाही दसममज्झयणं पु १ । समाध्यारव्यं दशममध्ययनम् पु २ । समाही समत्ता खं १॥
८८

८९

Page #187

एगारसमं अज्झयणं 'मग्गे'
४९८
४९७ कयरे मग्गे अक्खाते, माहणेण मतीमता ।
जं मग्गं उज्जु पावित्ता, ओहं तरति र्दुत्तरं ॥१॥ तं मैग्गं अणुत्तरं सुद्धं, सव्वदुक्खविमोक्खणं ।
जाणासि णं जहा भिक्खू , तं णे बूहि महामुणी ॥२॥ ४९९ अँइ णे केइ पुच्छिज्जा, देवा अंदुव माणुसा ।
तेसिं तु कतरं मग्गं, आइक्खेज्ज कहाहि णे ॥३॥ ५०० जइ वो केइ पुच्छिज्जा, देवा अदुव माणुसा ।
"तेसिमं पडिसाहेज्जा, मग्गसारं सैंणेह मे ॥४॥ ५०१ अणुपुव्वेण महाघोरं, कासवेण पवेदियं ।
जमादाय इओ पुव्वं, समुदं 'वै ववहारिणो ॥५॥ ५०२ अतरिंसु तरंतेगे, तरिस्संति अणागता ।
तं सोचा पडिवक्खामि, "जंतवो तं सुणेह मे ॥६॥ १५ ५०३ पुढवीजीवा पुढो सत्ता, आउजीवा तहाऽगणी।
वौउजीवा पुढो सत्ता, तण रुक्ख सबीयगा ॥७॥
१. आघाते चू ० ॥ २. दुरुत्तरं खं २ पु १, २ ला । “तरति अत्यन्तदुस्तरम् , तदुत्तरणसामग्र्या एव दुष्प्रापत्वात्" शी०॥ ३. मग अणुपु २ ला । मग्गऽणुत्तरं शुद्धं खं १। "तं मम्गेत्यादि" शी॥ ४. क्खगं खं २पु १२ ला०। “विमोक्षणं विमोचकम्" शी ॥ ५. जाणासि तं खं १ जाणेहि णं चू ० । “णमिति वाक्यालङ्गारे"शी० ॥ ६. ने खं १,२। मे पु १ ला । " नः अस्माकम् " शी० ॥ ७. जइ णो पु १ । जइ मे चू • । जति णे केति खं १॥ ८. अदुवा खं २ । “देवाश्चतुष्प्रकाराः, एते पृच्छाक्षमा भवन्ति, तिरिया मणुस्सा उत्तरगुणलद्धिं वा पडुञ्च तिय(तिरियं ?) अपि कश्चिद् गिरा वत्ति(क्ति ?)" चू ०, एतदनुसारेण देवा तिरिय माणुसा इत्यपि चू० संमतः पाठो भवेत् ॥ ९. णो खं २ पु १, २ ला॥ १०. केति खं १॥ ११. तेसिं तु इमं मग्गं आइक्खेज सुणेध मे चू० शीपा० । तेसिं तु पडिसाहेज मग्गसारं सुणेह मे चूपा •॥ १२. सुणेहि खं २ पु २॥ १३. व नास्ति खं २ पु १, २ ला० । दृश्यता सू० २४२ । “समुद्रेण तुल्यं समुद्रवत्..."व्यवहारिणः" चू० । “दृष्टान्तमाह...." ...."व्यवहारिणः....."यथा ...... समुद्रं तरन्ति एवं साधवोऽपि...."भवौघं तरन्तीति" शी०॥ १४. जंतुवो खं १॥ १५. वाऊ खं २ पु १॥

Page #188

४९७ - ५१०]
एगारसमं अज्झयणं मग्गे ५०४ अहावरा तसा पाणा, एवं छक्काय आहिया ।
इत्ताव ताव जीवकाए, नावरे विज्जती काए ॥ ८॥ ५०५ सव्वाहि अणुजुत्तीहिं, मतिमं पंडिलेहिया ।
सव्वे अकंतदुक्खा य, अतो सव्वे नँ हिंसया ॥९॥ ५०६ एयं खु णाणिणो सारं, जं न हिंसति कंचणं ।
अहिंसा समयं चेव, एतावंतं विजाणिया ॥१०॥ ५०७ उड़े अहे तिरियं च, "जे केइ तस-थावरा ।
सव्वत्थ "विरतिं "विजा, संति "निव्वाणमाहियं ॥११॥ ५०८ पभू दोसे निराँकिच्चा, ण विरुज्झेज "केणति ।
मणसा वयसा चेव, कायसा चेव अंतसो ॥१२॥ ५०९ संवुडे ' से महापण्णे, धीरे दत्तेसणं चरे ।
एसणासमिए णिचं, वजयंते अणेसणं ॥१३॥ ५१० भूयोइं समारंभ, सैमुदिस्स य जं कडं ।
तारिसं तु ण गेण्हेजा, अन्नं पाणं सुसंजते ॥१४॥
१. वरे चू ० ॥ २. इत्ताव एव जी खं २ पु २ । इत्तावए(ये पु १) जी पु १ ला ॥ एताव ता जी चू । तुलना-आचा० सू० ४४५, ६०८, ६२०, ७७४, ७७७, ७७९, ७८०, ७८३, ७८६ । “एतावान् एतद्भेदात्मक एव संक्षेपतो जीवनिकायः" शी०॥ ३. जीवत्थकाए खं १॥ ४. कती खं १, २॥ ५. पडिलेहिता खं १॥ ६. अक्कंत° खं १, २ पु २ ला। सू० ८४। ७. अहिंसगा खं १ चू०॥ ८. हिंसंति किंचणं खं २॥ ९. एतावत खं २ । एताधय विजाणिता खं १॥ १०. उडमहे ति° खं १। उड्रमहं ति° चू० । उड़े अहे य ति° खं २॥ ११. वा ला०। दृश्यता सू० २४४, ४२८ टि. १८॥ १२. ये(जे चू०) केति खं १ चू०॥ १३. विरहयं खं २॥ १४. कुजा चू०। दृश्यतां सू० २४४, ४२८ टि० १८॥ १५. नेव्वा खं १ ॥ १६. णिरिक्खेत्ता खं २। णिरे किच्चा चू० । दृश्यता सू० २२०, २४१॥ १७. केणइ चू०। “केनचित्" शी० ॥ १८. स खं १। य चू०॥ १९. वीरे चू० शी० विना। "धीर्बुद्धिरित्यनर्थान्तरम्" चू०। "धीरः अक्षोभ्यः" शी। दृश्यता सू० ५३४ ॥ २०. भूताई स° खं १। भूयाइं च स पु १। भूताणि स° चू०॥ २१. समुहिस्सा खं १। " साधूनुद्दिश्योपकल्पितम्" चू०, एतदनुसारेण साहू उद्दिस्स इत्यपि चू० संमतः पाठः स्यात्। “तं साधुमुद्दिश्य" शी०, एतदनुसारेण तमुद्दिस्स इति शी० सम्मतः पाठो भाति ॥ २२. अण्णपाणं पु १, २ ला०॥

Page #189

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० ५११५११ पंतिकम्मं ण सेवेज्जा, एस धम्मे वुसीमतो।
जं किंचि अभिकंखेज्जा, सव्वसो तं ण कप्पते ॥१५॥ ५१२ हणंतं नाणुजाणेजा, आतगुत्ते जिइंदिए ।
ठाणाई संति सड्डीणं, गामेसु णगरेसु वा ॥ १६ ॥ ५ ५१३ तहा गिरं समारंभ, अत्थि पुण्णं ति नो वदे ।
अहवा णत्थि पुण्णं ति, एवमेयं महन्मयं ॥१७॥ ५१४ दाणट्ठयाए जे पाणा, हम्मंति तस-थावरा ।
तेसिं सारक्खणट्ठाए, तम्हा अस्थि त्ति णो वए ॥१८॥ ५१५ जेसिं तं उवकैप्पेंति, अण्ण-पाणं तहाविहं । १० . तेसिं लाभंतरायं ति, तम्हा णत्थि त्ति णो वदे ॥१९॥ ५१६ जे य दाणं पसंसंति, वहमिच्छंति पाणिणं ।
"जे य णं पंडिसेहंति, वित्तिच्छेयं करेंति ते ॥२०॥ ५१७ दुहओ वि "ते ण भासंति, अत्थि वा नत्थि वा पुणो ।
आयं रयस्स “हेचाणं, णिव्वाणं पाउणंति ते ॥ २१॥ १५ ५१८ णिव्वाणं परमं बुद्धा, णक्खत्ताण व चंदिमा ।
तम्हा सया जते दंते, "निव्वाणं संधते मुणी ॥२२॥
१. पूती खं २ पु १।२, ला० ॥ २. धम्मो खं १ ला० ॥ ३. अभिसंकेज्जा चू०॥ ४. ठाणाई संति सड़ीणं गामेसु नगरेसु वा। अत्थि वा णस्थि वा धम्मो (परेण पुच्छितो धम्म इति वा भवेत् पाठः चू० अनुसारेण) अस्थि धम्मो त्ति णो वते-॥ चू०॥ ५. य खं १॥ ६. अस्थि वा णत्थि वा पुण्णं, अत्थि चू०॥ ७. रब्भं खं २ पु १,२ ला० ॥ ८. दाणट्टयाय खं २ पु १, २ ला०। “दाणट्टयाए इत्यादि" शी०॥ ९. संरक्ख° पु १॥ १०. अस्थि पुण्णं ति णो वदे चू० शी० । “यस्माद् हन्यन्ते त्रसाः स्थावराश्च जन्तवः तस्मात् तेषां रक्षणार्थम् ..... अस्ति अत्र भवदीयेऽनुष्ठाने पुण्यमित्येवं नो वदेदिति” शी०॥ ११. कप्पेति खं १॥ १२. अण्णं पाणं पु १॥ १३. “यस्मात् तेषां "लाभान्तरायः' ... 'तस्मात् कूपखननसत्रादिके कर्मणि नास्ति पुण्यमित्येतदपि नो वदेदिति" शी। एतदनुसारेण "णस्थि पुण्णं ति णो वदे" इत्यपि पाठः शी० सम्मतो भवेत्। चूर्णौ तु "कण्ठयम्" इत्युक्तमत्र, नायं श्लोको व्याख्यातः। दृश्यतां टि० १०॥ १४. जे उ खं २॥ १५. पडिसेहंति पु १, २ ला०॥ १६. छेतं खं १॥ १७. जे चू०॥ १८. हेच्चा नेव्वाणं खं १॥ १९. नेव्वाणं खं १। “णेग्वाणपरमा ......णेव्वाणं परमं जेसिं ते इमे न्वाणपरमा” चू०। “अपिच–ने(नि-प्र०)व्वाणमित्यादि, निर्वृतिनिर्वाणम् , तत् परमं प्रधानं येषां परलोकार्थिनां बुद्धानां ते तथा,..."यथ

Page #190

५२५]
एगारसमं अज्झयणं मग्गे। ५१९ वुज्झमाणाण पाणाणं, कच्चंताण सकम्मुणा ।
आघाति साहु तं दीवं, पतिढेसा पवुच्चती॥ २३॥ ५२० आयगुत्ते सया दंते, 'छिण्णसोए अणासवे ।
जे धम्मं सुद्धमक्खाति, पडिपुण्णमणेलिसं ॥२४॥ ५२१ तमेव अविजाणंता, अबुद्धा बुद्धमाणिणो ।
बुद्धा मो ति य मण्णंता, अंतए ते समाहिए ॥ २५॥ ५२२ ते य बीओदगं चेव, तमुद्दिस्सा य जं कडं ।
भोचा झाणं झियायंति, अँखेतण्णा असमाहिता ॥ २६ ॥ ५२३ जहा ढंका य कंका ये, कुलला मैग्गुका सिही।
मच्छेसणं झिंयौयंति, झाणं ते कलुसाधमं ॥ २७॥ ५२४ एवं तु समणा एंगे, मिच्छद्दिट्ठी अणारिया ।
"विसएसणं झियायंति, कंका वा कलुसाहमा ॥२८॥ ५२५ * सुद्धं मग्गं विराहित्ता, इहमेगे उ दुम्मती ।
उम्मग्गैंगता दुक्खं, "घंतमेसंति "ते तेधा ॥ २९ ॥ *
नक्षत्राणा'...'चन्द्रमाः एवं बुद्धानां मध्ये ये"निर्वाणमेवाभिसन्धाय प्रवृत्तास्त एव प्रधानाः ......"यदिवा यथा नक्षत्राणां चन्द्रमाः प्रधानभावमनुभवति एवं लोकस्य निर्वाणं परमं प्रधानमित्येवं बुद्धाः....."प्रतिपादयन्ति" शी०, एतदनुसारेण निव्वाणपरमा बुद्धा' 'निव्वाणं परमं बुद्धा' इति चोभयविधः पाठः शी० सम्मतो भाति ॥ २०. °ण चंदिमा खं १। °ण व चंदमा चू० । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ २१. नेव्वा खं १ चू०॥ १. अघाति खं २। अथाति पु२। अक्खाति चू०॥ २. यं खं १॥ ३. छिन्नस्सोते चू०॥ १. अणासते खं १॥ णिरासवे चू० शी० ॥ ५. सुहम खं १॥ ६. बुद्धवादिणो चू०॥ ७. दूरतो ते चू०॥ ८. समाहिते खं १, २ ला०॥ ९. भुच्चा खं २ पु १, २ ला० । झाणं नाम झियायति चू०॥ १०. अखेतण्णा समा पु१। अखेयता समापु २ ख १ ला०॥ ११. य पिलजा म° चू० ॥ १२. मंडका खं १ पु२। महुका खं २। मणुका पु १ ला० । "मग्गुकाः काकमङ्गवत्" चू•॥ १३. यंते खं २ पु १ ला०॥ १४. वेगे पु १॥ १५. विसतेसणं खं २ पु १॥ १६. हतं खं २ ॥ १७. सुद्धमग्गं खं २। * * अयं श्लोकचूर्णी न दृश्यते ॥ १८. गग(म खं २)या पु १, २ ला० खं २॥ १९. घातमेसंति पु १ । “घातं चान्तशः ते तथा"एष(प्य-प्र०)न्ति अन्वेषयन्ति" शी० ॥ २०. तं खं २ पु १, २ ला०॥ २१. तहा खं १ पु १,२ । तथा ला०॥

Page #191

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० ५२६ - ५२६ जहा आसांविणिं नावं, जातिअंधे दुरूहिया ।
इच्छती पारमागंतुं, अंतरा य विसीयंती ॥३०॥ ५२७ एवं तु समणा एगे, मिच्छेदिछी अणारिया ।
सोयं कसिणमावण्णा, आगंतारो महब्भयं ॥३१॥ ५ ५२८ * इमं च धम्ममादाय, कासवेण पवेदितं ।
तरे सोयं महाघोरं, अत्तत्ताए परिव्वएं ॥३२॥ * ५२९ "विरते गामधम्मेहिं, जे "केइ जगती जगा।
तेसिं अत्तुवमायाए, थामं कुव्वं परिवैए ॥३३॥ ५३० अंतिमाणं च मायं च, तं परिणाय पंडिते।
सव्वमेयं "निराकिच्चा, निव्वाणं संधए मुणी ॥३४॥ ५३१ *संधते साहुधम्मं च, पाँवं धम्मं "णिराकरे ।
उवधाणवीरिए भिक्खू , कोहं माणं न पत्थए ॥ ३५॥ ५३२ जे य बुद्धा अतिकता, जे य बुद्धा अणागता ।
संति तेर्सि पतिट्ठाणं, भूयाणं जगती जहा ॥ ३६॥
१. °वाणं पु २। विणी णावं खं १ चू० ॥ २. दुरूहिता खं १॥ ३. इच्छेज्जा चू० । ४. यति चू० ॥ ५. दिट्टि खं १॥ ६. * * अत्र चूर्णी इमं च धम्ममादाय कासवेण पवेदितं । कुजा भिक्खू गिलाणस्स अगिलाए समाहिए ॥ संखाय पेसलं धम्मं दिट्ठिमं परिणिव्वुडे । तरे सोतं महाघोरं अत्तत्ताए परिव्वएजासि ॥ इति श्लोकद्वयं वर्तते । दृश्यता सू० २२३-२२४ ॥ ७. °मायाए खं १॥ ८. “कचित् पश्चार्धस्यान्यथा पाठः-कुज्जा भिक्खू गिलाणस्स अगिलाए समाहिए..."समाधिना ग्लानस्य वा समाधिमुत्पादयन्" शी.। दृश्यतां सू० २२३ ॥ ९. १३. व्वते खं १॥ १०. केति खं १। केई खं २ पु १ ला. चू०॥ ११. जगई खं २ पु १, २ ला०॥ १२. अत्तुवमाणेण चू० । “आत्मोपमया" शी०॥ १४. तुलना-सू० ४२८, ४७२ ॥ १५. निरे खं १, २ चू० । दृश्यतां सू० २२०, २४१, ५०८॥ १६. सद्दहे चूपा० शीपा०॥ १७. पावधम्म पु १, २ ला० चू० । पावकम्मं खं २॥ १८. निरे करे चू०॥ १९. °वीरिते खं २ पु १ ला० ॥ २०. कोहमाणं न पत्थए खं १। कोहं माणं च वजते खं २ पु १, २ ला०। “क्रोधं मानं च न प्रार्थयेत् , न वर्धयेवेति" शी०, शी० अनुसारेण “कोहं माणं न वडए" इत्यपि पाठान्तरं भवेदिति सम्भाव्यते॥

Page #192

५३४]
एगारसमं अज्झयणं मग्गे। ५३३ अंह णं वतमावण्णं, फासा उच्चावया फुसे ।
णे तेसु विणिहण्णेज्जा, वातेणेव महागिरी ॥३७॥ ५३४ "संवुडे से महापण्णे, धीरे दत्तेसणं चरे । निव्वुडे कालमाकंखी, एवं केवलिणो मयं ॥ ३८॥ ति बेमि ।
॥ मग्गो समत्तो * एकादशमध्ययनम् * ॥
१. अह णं वयमा खं १ पु २ ला०। अधेणं भेदमावणं चूपा०॥ २. ण तेहिं विणिहम्मेज्जा चू०॥ ३. वातेण व पु १ ला० चू०॥ ४. तुलना-सू० ५०९॥ ५. बुद्धे चू०। वीरे चूपा० । "धीः बुद्धिः, तया राजत इति धीरः, परीषहोपसर्गाक्षोभ्यो वा” शी०॥ ६. "एतत् यत् " प्रतिपादितम्" शी०, एतदनुसारेण एवं इति शी०सम्मतः पाठो भाति॥ ७. मार्गाख्यमेकादशमध्ययनम् पु २॥ .. * * एकादसमज्झयणं पु १। * * नास्ति खं १॥

Page #193

१२
बारसमं अज्झयणं 'समोसरणं'
५३५ चत्तारि समोसरणाणिमाणि, पावादुया जाइं पुढो वयंति ।
किरियं अकिरियं विणयं ति तइयं, अण्णाणमाहंसु चउत्थमेव ॥१॥ ५ ५३६ अण्णाणिया ता कुसला वि संता, असंथुया णो वितिगिर्छतिण्णा ।
अकोविया आहु अंकोवियाए, अणाणुवीयीति मुसं वदंति ॥२॥ ५३७ सचं असञ्चं इति चिंतयंता, असाहु साहु त्ति उदाहरंता ।
जेमे जणा वेणईया अणेगे, पुट्ठा वि भावं "विणइंसु नॉम ॥३॥ अणोवसंखा इति ते उदाहु, अद्वे स ओभासति अम्ह एवं ।
लवविसंकी य अणागतेहिं, णो किरियमाहंसु अकिरियआया ॥४॥ ५३९ सम्मिस्सभीवं सगिरा गिहीते, से मुंम्मुई होति अँणाणुवादी ।
इमं दुपक्खं इममेगपक्खं, आहंसु छलायतणं च कम्मं ॥५॥
१३८
१. जाई खं २ ॥ २. यं च अ° पु१॥ ३. विणइ त्ति खं २ पु १, २ ला०॥ ४. °णिता ता खं २ पु १। णिया ताव चू०॥ ५. असंकया पु १॥ ६. °गिच्छ खं २ पु १, २ ला०॥ ७. अकोविता खं १ चू०॥ ८. अकोवियाए खं १, अत्र लिप्यनुसारेण अकोवियाय इति पाठोsपि भवेत् । अकोविएते खं २ पु १,२। अकोविए वि ला०। “त एवं अकोविता ण त सयं (ण नं खयं-प्र०) (एते सयं?) अकोविदा अकोविदानामेव कथयन्ति” चू०। “तदेवं सर्वथा तेऽज्ञानवादिनः अकोविदाः .... 'अकोधिदेभ्य एव स्वशिष्येभ्य माहुः कथितवन्तः, छान्दसत्वाच्चैकवचनं सूत्रे कृतमिति" शी०, एतदनुसारेण अकोवियाए(याय) इति पाठः शी.. सम्मतः संभाव्यते॥ ९. °वितित्तु मुसं खं १। वीइत्तु सं ला० । °वीय त्ति मुसं चू०॥ १०. सञ्चं मोसं इति चिंतयंता चू० । सञ्चं मुसं ति इति भासयंता चूपा०॥1.हरंति खं २ पु २ ला। असाधु साधु ति उदाहरंति(रंता-प्र०) चू०। चूर्ण्यनुसारेण एतत्पर्यन्तमाज्ञानिकानां मतम् , शी० अनुसारेण तु वैनयिकमतं वर्णितमत्र समग्रेऽपि श्लोके॥ १२. °इता खं २ पु १॥ १३. विणयंसु ला०॥ १४. नामा खं २ चू०॥ १५. उदाहू खं १॥ १६. अटे स नो भासति चूपा०। “नः प्रभासति" चू०॥ १७. तेवं खं २ ला० । तेवापु १॥ १८. °वसकी चू०। "लवात् कर्मबन्धात् अवसक्कामो फिट्टामो अवसरामो" चू० । “लवं कर्म, तस्मादपशक्तुिं शीलं येषां ते लवापशङ्किनः" शी० ॥ १९. °यवादी खं २ पु १, २ ला० । “अकिरियओ आता जेसिं ते इमे अकिरियाता" च। “अक्रिय आत्मा येषाम"शी० ॥ २०. भावं वरगिरग्गिहीए खं १॥ २१. मुम्मई खं २ ॥ २२. भणाणुवा(वी पु १)ती सं २ पु १ ला०॥

Page #194

५३५-५४४] बारसमं अज्झयणं समोसरणं । ५४० ते एवमक्खंति अंबुज्झमाणा, विरूवरूवाणि अंकिरियाता।
जैमादिदित्ता बहवो मणूसा, भमंति संसारमणोवंतग्गं ॥ ६॥ ५४१ णाँइचो उदेति ण अत्थमेति, ण चंदिमा वंड़ती हायती वा ।
संलिला ण संदंति ण वंति वाया, "वझे णियते कसिणे हु "लोए ॥७॥ ५४२ जैहा य अंधे सह जोतिणा वि, स्वाइं णो पैस्सति हीणनेत्ते ।
"संतं पि ते एवमकिरियआता, किरियं ण पस्संति निरुद्धपण्णा ॥८॥ ५४३ संवच्छरं सुविणं लक्खणं च, "निमित्तं देहं उप्पाइयं च ।।
अटुंगमेतं बहवे अँहित्ता, 'लोगंसि जाणंति अँणागताई ॥९॥ ५४४ "केई निमित्ता तहिया भवंति, केसिंचि तं विप्पडिएति णाणं ।
ते "विजभावं अणहिज्जमाणा, आइंसु विजापलिभोक्खमेव ॥१०॥
१०
१. मबुज्झ खं१॥ २. वाणिह अकि खं २ पु १, २। “अबुज्झमाणा इह मिच्छत्तपडलोच्छण्णा...."विरूवरूवाणि दरिसणाणि" चू०॥ ३. चू० विना-अकिरिताया खं १। भकिरियवाई खं २ पु १, २ ला० । “अकिरिओ आता जेसिं ते होंति अकिरियाता" चू० । “अक्रियात्मानोऽक्रियावादिन इति" शी० ॥ ४. जेमायइत्ता खं २ पु २। जमादइत्ता ला० । जमाइत्ता पु१। जमादितित्ता चू० । “यद् दर्शनमादाय" शी० ॥ ५. बहवे खं २ पु १ ला० । बहवो मणुस्सा चू०॥ ६. °वयग्गं पु २ । “अणवदग्गं संसारं भमंति" चू०॥ ७. उटेति चू०॥ ८. वति खं २ । वडइ पु १ ला०। वडूई पु २॥ ९. सरितोऽपि ण संदंति चू० । “न सलिलानि स्यन्दन्ते" शी० ॥ १०. वज्झे हु एते खं २। वझे य नियए पुर। वंझो णितिए खं १ चू०। “वन्भ्यो नाम शून्यः..."नितिमो णाम नित्यकालमेव शून्यः, ...."कसिणो णाम...."सर्वो वन्ध्यः" चू० । “वन्ध्यः अर्थशून्यः नियतो निश्चितः" शी० ॥ ११. लोते खं २ पु १ ला० ॥ १२. जहा हि पु २ ला०। जहा य अंधे इत्यादि" शी०॥ १३. जोइणा पु १,२। जोणिया खं २॥ १४. रूवाति खं १। रूवाणि चू०॥ १५. पासति खं १ पु२॥ १६. संतं पि ते एव अकिरियवाइ खं २ पु १, २ ला० । संत तु ते एवं भकिरियाता चू० । “एवं तेऽप्यक्रियावादिनः सदपि..."वस्तु... न पश्यन्ति" शी०॥ १७. निमित्त देहं च उ° खं २ पु १,२ ला०॥१८. अधिज्जिता चू०॥ १९. लोगंमि पु१०। लोगस्स खं१॥ २०. तथागताणि चूपा०॥ २१. केयी निमित्ता तधिया भवंतिक वृत्तम् । केचिदिति न सर्वे, अभिन्नदसपुग्विणो हेटेण एतं अटुंगं पि महाणिमित्तं अधीतुं गुणितुं वा, अधित एमेव केचित् परिणामयंति, ते पडुच्चेति णिमित्ता तधिया भवंति, केति पुण...... अविसुद्धखयोवसमा विप्पडिएंति णाणं,....""विपर्ययेण एंति विप्पडिएंति, कोऽर्थः ? विपर्ययज्ञानं भवति" चू०। “केई इत्यादि, प्राकृतत्वात् छान्दसत्वात् प्राकृतशैल्या वा लिङ्गव्यत्ययः, कानिचिद् निमित्तानि तथ्यानि सत्यानि भवन्ति, केषाञ्चित्तु तत् निमित्तज्ञानं विपर्यासं व्यत्ययमेति" शी० । “केयं (केसि ?) णिमित्ता तयि(हि?)या भवंति कसिं च तं विप्पडिएति णाणं" इति सू. ७

www.jairfelibrary.org

Page #195

सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० ५४५५४५ ते एवमक्खंति समेच लोग, तैहा तहा समणा माहणा य ।
सयंकडं णण्णकडं च दुक्खं, आहंसु विजाचरणं पमोक्खं ॥११॥ ५४६ ते चक्खु लोगंसिह णायगा तु, मग्गाऽणुभासंति हितं पँयाणं ।
तहा तहा सासयमाहु लोए, जंसी पया माणव ! संपगाढा ॥१२॥ ५ ५४७
जे रक्खाया जमलोइयाया, जे या सुरा गंधव्वा य काया।
आगासँगामी य पुढोसियाँ य, पुणो पुणो विपरियासुवेति ॥१३॥ ५४८ * जमाहु ओहं सलिलं अपारगं*,"जाणाहि णं भवगहणं दुमोक्खं ।
जंसी विसन्ना विसयंगणाहिं, दुहतो वि लोयं अणुसंचरंति ॥१४॥ ५४९ ण कम्मुणा कम्म खति बाला, अकम्मुणा उँ कम्म खवेंति "धीरा। १. मेधाविणो "लोभमयावतीता, संतोसिणो णो करेंति पावं। १५॥
द्वादशारनयचक्रवृत्ती चतुर्थारे उद्धृतः पाठः पृ. २१८॥ २२. केसिं च पु २ । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ २३. विजभासं चू० । विजाहरिसे चूपा० । “ विजाहरिसे णाम यथार्थोपलम्भः, विद्यया स्पृश्यते विद्यया प्राप्यते विद्यया गृह्यत इत्यर्थः” चू०॥ २४. °माणा जाणामो लोगसि वयंति मंदा खं १। °माणा माहंसु विजापलिमोक्खमेव। जाणामो(मु पु १, २) लोगसि वयंति मंदा खं २ पु १,२। “क्वचिच्चरमपादस्य एवं पाठः-जाणामु लोगसि वयंति मंद त्ति, विद्यामनधीत्यैव स्वयमेव लोकम् अस्मिन् वा लोके भावान् वयं जानीमः, एवं मंदा जडा वदन्ति" शी०, शी० अनुसारेण 'लोगं सिवयं ति' 'लोगसि वयंति (वयं ति?)' इति उभयविधः पाठोऽभिप्रेतो भाति॥ १. एवमक्खेति खं २। एयमक्खंते चू०॥ २. तधागता चू० शी। तधा तधा चूपा० शीपा०॥ ३. चरणं प्पमोक्खं खं २। चरणप्पमोक्खं खं १। “विद्याचरणो मोक्षः ज्ञानक्रियासाध्य इत्यर्थः, तमेवंसाध्यं मोक्षं प्रतिपादयन्ति...."विद्या ज्ञानं चरणं चारित्रं क्रिया, तत्प्रधानो मोक्षः, तमुक्तवन्तः" शी०॥ ४. लोगस्सिह खं १। लोगस्सिध चू० ॥ ५. णातगा तु खं १॥ ६. °णुसासंति खं २ पु १, २ ला० । “मार्ग ज्ञानादिकं मोक्षमार्गम् अनुभासंति (अनुशासति-खं १ विना) कथयन्ति प्रजानाम्" शी० ॥ ७. पताणं खं १॥ ८. लोगो चू० शीपा०॥ ९. °सा वा जम° ला० । °सा जे जम चू० । शी० अनुसारेणेयं पाठयोजना, अन्यथा जे रक्खसा या जमलोइया या इत्यपि पाठो भवेत् । “ये..."राक्षसात्मानः....."तथा यमलौकिकात्मानः" शी०॥ १०. °लोति(इ पु १)या य खं १ पु १। लोइया वा ला. चू०॥ ११. आ खं २ पु १। “असुरग्रहणेन भवनवासिनः सूचिताः" चू० । “ये च सुराः सौधर्मादिवैमानिकाः, चशब्दाज्ज्योतिष्काः सूर्यादयः" शी० ॥ १२. °सकामी खं २। सिकामी पु १॥ १३. सिता त ला०। °सिता ते पु १॥ १४. °रितासु खं १। "पुनः पुनः विपर्यासमेंति" चू०॥ * * तुलना-आचा० सू० ८७२ ॥ १५. "भषग्गहणं कडिल्यमित्यर्थः” चू०॥ १६. गणादी चू०॥ १७. उ नास्ति खं २ पु १, २ ला०॥ १८. वीरा खं १ पु २। “धीराः (वीराः - खं १ विना) महासत्त्वाः” शी•॥ १९. लोभभयादतीता खं १ शीपा०॥ २०. पगरेंति खं २ पु १ ला०॥

Page #196

५५४]
बारसमं अज्झयणं समोसरणं। ५५० ते तीत-उप्पण्ण-मणागताइं, लोगस्स जाणंति तहागताई।
णेतारो अण्णेसि अँणण्णणेया, बुद्धा हु ते अंतकडा भवंति ॥१६॥ ५५१ ते णेव कुव्वंति ण कारवेंति, भूताभिसंकाए दुगुंछमाणा ।
सया जता विप्पणमंति धीरा, विण्णत्तिधी(वी)रा य भवंति एगे ॥१७॥ ५५२ डहरे य पाणे वुड़े य पाणे, ते आततो पासति सव्वलोए ।
उवेहती लोगमिणं महंतं, बुद्धऽप्पमत्तेसु परिव्वएज्जा ॥१८॥ ५५३ जे आततो परतो यावि णचा, अलमप्पणो होति अलं परेसिं । तं जोतिभूतं च सता(सतता ?)ऽऽवसेजा,
__ "जे पादुकुजा अणुवीयि धम्मं ॥१९॥ ५५४ अँत्ताण जो जाणति जो य लोग, ऑगई च जो जाणइऽणागई च । १०
___ जो सासयं जाणइ असासयं च, जाती मरणं च जणोववातं ॥२०॥
१. °ण्ण-अणा चू० ॥ २. तधागताणि चू० ॥ ३. मऽण्णेसि चू० ॥ ४. भणण्णणेता खं २ पु १ ला० चू०। “न अन्यः तेषां नेता विद्यते'...' इत्यतो अणण्णणेता" चू०। “न च ते...."अन्येन नीयन्ते तत्त्वावबोधं कार्यन्त इति अनन्यनेयाः,...."नान्यस्तेषां नेता विद्यत इति भावः" शी० ॥ ५. विण्णत्तिवीरा य भवंति एगे चूपा० शीपा० । “विदित्तु वीरा विज्ञाय वीरा भवन्ति, ज्ञानादिभिर्वा राजन्तीति वीराः, एके न सर्वे। पठ्यते च-विण्णत्तिवीरा य भवंति एगे विज्ञप्तिमात्रवीरा एवैके भवन्ति, न तु करणवीराः" चू०। चूर्ण्यनुसारेण विदित वीरा [पी वि?] भवंति एगे इति पाठः प्रतीयते। "एके केचन हेयोपादेयं विज्ञाय अपिशब्दात् सम्यक् परिज्ञाय वा 'तदेव निःशङ्कं यजिनैः प्रवेदितम्' इत्येवं कृतनिश्चयाः...... वीरा भवन्ति, यदिवा परीषहोपसर्गानीकविजयाद् वीरा इति।" शी०, एतदनुसारेण विण्णाय वीरा वि भवंति एगे इति पाठोऽपि शी०सम्मतो भवेत् । “पाठान्तरं वा-विण्णत्तिवीरा य (प्राचीनयोः प्रत्यन्तरयोः य नास्ति) भवंति एगे, एके....."विज्ञप्तिः ज्ञानं, तन्मात्रेणैव वीराः, नानुष्ठानेन" शी०॥ ६. तेगे खं २ पु १ ला० ॥ ७. जे चू० ॥ ८. मायभो खं १॥ ९. पस्सति चू०॥ १०. उन्वे खं २ ॥ ११. बुद्धेऽपमत्ते सुपरि चू० । बुद्धे पमत्तेसु परि' चूपा० शीपा०॥ १२. व्वदेजा खं १॥ १३. वावि पु १, २ ला०॥ १५. च सता खं २ पु१। च सया पु२ ला० खं१। अत्र चसता इत्यस्य स्थाने सतता इति सम्यक् संभाव्यते चूर्णि-वृत्त्यनुसारेण। "तं जोतिभूतं...."सततं भावसेजासि त्ति जावजीवाए सेवेजा" चू०। "तं सर्वज्ञं...."ज्योतिर्भूतं...."सततम् अनवरतम् आवसेत् सेवेत" शी०॥ १५. ये खं ॥ १६. वीइ पु१, २ ला०॥ १७. आताण जे जाणति जे चू०॥ १८. गई च जो जाखं २ पु १,२ ला जे आगतिं जा चू०। “यश्च जीवानाम् भागति...."जानाति तथा भनागविंच" शी०॥ १९. जाणतऽ° खं १॥ २०. जाणया साखं १। जाणभसापु १, २ ला० । “जे सासतं आणइ मसासतं च" चू०॥ २१. “जाति मरणं च जानीते....

Page #197

१००
स्यगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० ५५५-५६१ ____५५५ अहो वि सत्ताण विउट्टणं च, जो आसवं जाणति संवरं च । दुक्खं च जो जाणति निजरं च,
सो भौसितुमरिहति किरियवादं ॥ २१ ॥ ५५६ सद्देसु रूवेसु अँसज्जमाणे, गंधेसु रसेसु अंदुस्साणे। णो जीवियं णो मरणाभिकंखी, आदाणगुत्ते वलयाविमुक्के ॥ २२॥
त्ति बेमि ।
18
॥ संमोसरणं सम्मत्तं । * द्वादशमध्ययनं समाप्तम् * ॥
बन्धानुलोम्यात् चयणोपवादं, इतरधा तु पूर्वमुपपातो वक्तव्यः, स तु नारकदेवानाम्, चयणं तु जोतिसिय-वेमाणियाणं" चू०, चू० अनुसारेण जातिं मरणं [च?] चयणोववादं इति प्रतीयते। "जाति ...."मरणं च.....जनाः सत्त्वाः , तेषामुपपातं यो जानाति" शी० ॥ १. वा चू०॥ २. आइक्खितुमरिहति सो किरियवादं चू०॥ ३. °वातं खं १॥ ४. असजमाणो(णे खं २) रसेसु गंधेसु म खं २ पु १, २ ला०। अमुच्छमाणो रसेहिं गंधेहि य म° चू०। “आसङ्गमकुर्वन्..."तथा गन्धेषु कुथितकलेवरादिषु रसेषु चान्तप्रान्ताशनादिषु अदुष्यमाणः" शी०॥ ५. असज्ज खं २॥ ६. °माणो पु १, २ ला० चू०॥ ७. "मरणं विपत्थए....."अणेगविधं पत्थए विपत्थए" चू०॥ ८. मायाविमुक्के चूपा०(१)। "वलयं कुडिलमित्यर्थः....."वलएण विमुक्को वलयादिविमुक्को। पठ्यते च-[मायाविमुक्के?] मायादिविमुक्के इत्यर्थः” चू०। “भाववलयं माया, तया विमुक्तो मायामुक्तः" शी०। दृश्यतां सू० ४९६, ५७९ ॥ ९. समोसरणाख्यं द्वादशमध्ययनम् पु २॥ १०. बारसमं अज्झयणं सम्मत्तं पु १। * * नास्ति खं १॥ ११. पयाप्तं ला०॥

Page #198

१३
तेरसमं अज्झयणं 'आहत्तहियं'
५५७ आहत्तहियं तु पेवेयइस्सं, नाणप्पकारं पुरिसस्स जातं।
सतो य धम्मं असतो य सीलं, संतिं असंतिं करिस्सामि पाउं ॥१॥ ५५८ अहो य रातो य समुट्टितेहिं, तहागतेहिं पडिलब्भ धम्म ।
समाहिमाघातमझोसयंता, सत्थारमेव फरुसं वयंति ॥२॥ ५५९ विसोहियं ते अणुकाहयंते, जे आतभावेण वियांगरेजा।
अट्ठाणिए होति बहुगुणाणं, जे णाणसंकाए मुसं वदेज्जा ॥३॥ ५६० जे यौवि पुट्ठा पलिउंचयंति, आँदाणमढें खलु वंचयंति ।
असाहुणो ते इह साधुमाणी, मायण्णि एसिति अणंततं ॥४॥ ५६१ जे कोहणे होति जंगट्ठभासी, विओसियं "जे उ उदीरएजा।
"अंधे व से दंडपहं गहाय, अविओसिए घाँसति पावकम्मी ॥५॥
१०
१. माहत्तहीयं पु २ शी० । “माधत्तधिजं तु पवेदइस्सं० वृत्तम् । यथातथमिति माधत्तधियं थाथातथ्यम्" चू० । “आहत्तहीयं इत्यादि,... यथातथाभावो याथातथ्यम्" शी० ॥ २. पवेयति(इ खं २)स्सं खं १,२। पवेइयस्सं पु १। पवेइइस्सं पु २ ला० । दृश्यता टि० १॥ ३. °प्पगारं खं २ पु २ ला० चू० । °प्पयारं पु १॥४. “पुरुषस्य जन्तोर्यजातम् उत्पन्नं तदहं प्रवेदयिष्यामि..."नानाप्रकारं वा पुरुषस्य स्वभावम्"""प्रवेदयिष्यामि" शी। एतदनुसारेण 'पुरिसस्स भावं' 'पुरिसस्सभावं' इति वा पाठान्तरमपि शी० सम्मतं भवेत् ॥ ५. करिसामि खं २ पु १,२ ला० चू० । करिस्सामि पातुं खं १॥ ६. °मजोस खं १ पु १। मझूस चू० । "समाधिमाघातमझूसयंता.... 'जुषी प्रीतिसेवनयोः' [पा० धा० १२८८], तं अस्सयंता" चू० । “मजोषयन्तः असेवन्तः” शी० । “समाहिमाघातमझो(जो-प्र०)सयंता सत्थारमेव फरसं वदंति" इति भाचारागसूत्रे सू० १९०, तत्र “अजोषयन्तः असेवमानाः" शी० ॥ ७. मेवं खं २ पु १,२ ला०॥८. च खं १। वा चू० । “ते स्वाग्रहग्रहग्रस्ताः " शी० ॥ ९. जे यातभापशी । जे या तभावेण विया गरजा ला० ।"ये चैवम्भताः......आत्मभावेन ......'व्यागृणीयुः" शी० ॥ १०. °गरेति । अट्ठाणिगे चू० ॥ ११. बहूणिविसे चूपा० शीपा० । "बहुः......"असदभिनिवेशो यस्य स बहुनिवेशः" शी० ॥ १२. वतेजा खं २ पु १ । वदति चू० । “वदेयुः" शी० ॥ १३. आवि चू०॥ १४. माताण खं २ पु१॥ १५. माइण्णितेहिं अणंतघंतं खं १ । माइण्णि एसिंति अणंतघंतं खं २ पु २ ला० । मायंणि एसंति अंतघातं पु १। “मायान्विताः एहिंति .... अणंताई....''घातमेहिति" चू०॥ १६. जय?' खं २ पु १, २

Page #199

१०२
सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्बंधे [सू० ५६२५६२ जे 'विग्गहीए अन्नायभासी, न से समे होति अझंझपत्ते ।
ओवायकारी य 'हिरीमणे य, एगंतदिट्ठी य अमाइरूवे ॥ ६॥ ५६३ से पेसले सुहुमे पुरिसजाते, जच्चण्णिए चेव सुंउज्जुयारे ।
बहुं पि अणुसासिते जे तेहच्चा, संमे हु से होति अझंझपत्ते ॥७॥ ५ ५६४ "जे आवि अप्पं वसुमं ति मंता, संखाय वादं अपरिच्छ कुज्जा ।
तवेण वा हं सहिते त्ति मंता, अण्णं जणं पस्सति "बिंबभूतं ॥ ८॥ ५६५ एगंतकूडेण तु से 'पैलेति, ण विजती मोणपदंसि 'गोते ।
जे माणणटेण विउक्कसेन्जा, वसुमण्णतरेण अबुज्झमाणे ॥९॥
ला. चूपा० शीपा० । जगतट्ठभासी चू० । “जगदर्थभाषी...."यदिवा जयार्थभाषी" शी० ॥ १७. प्रतिषु पाठाः-जो उ मुदी खं १। जे य उदी खं २ पु.१, २ ला० । वा पुणो उदी चू० ॥ १८. “ अद्धे व..."अध्वउद्देसतो" चू०॥ १९. "घासति सारीर-माणसेहिं दुक्खे हिं ति" चू० । “धृ(घृ?)ष्यते....."पीड्यते" शी०॥ १. जे कोहणे होतिउं णायभासी एवं समे भवति अझंझपपत्ते चूपा०॥ २. विहीए खं १। विग्गहिते अन्नाय(अण्णाय पु १, अण्णाण खं २)भासी खं २ पु १ ला०। विग्गहीए भ माय चू० (१)। "जे विग्गहीए. वृत्तम् ।.... 'विग्गहसीलो विग्रहिक:....."नात्याभाषी अस्थानभाषी" चू० । “जे विग्गहीए (विग्गहि-प्र०) इत्यादि....."विग्रहो युद्धं स विद्यते यस्यासौ विग्रहिको."अन्याय भाषितुं शीलमस्य सोऽन्यायभाषी यत्किञ्चनभाषी अस्थानभाषी" शी० ॥ ३. असंह खं २॥ ४. उवाय खं १, २ पु २ शीपा० । "ओवातो णाम आचार्यनिर्देशः...."अथवा सूत्रोपदेशः उववायः" चू० । “उपपातकारी आचार्यनिर्देशकारी....", यदिवा उपायकारि त्ति सूत्रोपदेशप्रवर्तकः' शी० ॥ ५. "हीमान् संयमवानित्यर्थः" चू० । "हीः लज्जा संयमः,...."हीमनाः" शी० ॥ ६. एगंतसड्डी शीपा०॥ ७. ममातिरूवे खं १। अमायरूवी चू० ॥ ८. सुउज्जुगारे खं १। सुउज्जुचारे शीपा० । स उज्जुकारी चू०॥ ९. "तथार्चिः" चू०। चू० अनुसारेण तहच्ची इति पाठोऽत्र भाति । "तथैव...."अर्चा लेश्या चित्तवृत्तिर्यस्य स भवति तथार्चः" शी० ॥ १०. समेह से पु १। समे य से ला० ॥ ११. जे यावि खं १, २ पु १ ला०। “जे मावि अप्पं वुसिमं ति णचा (मंता?). वृत्तम् ।..."वुसिमं संय[म]मयमात्मानं वुसिमं ति मत्वा'..."मत्वा नाम ज्ञात्वा" चू० । “जे भावि अप्पं इत्यादि, यश्चापि ..."आत्मानं, वसु द्रव्यं, तच परमार्थचिन्तायां संयमः, तद्वन्तमात्मानं मत्वा" शी० ॥ * मत्ता मु०॥ १२. ऽवाग्गयं म° खं १॥ १३. अपरिक्ख चू०॥१४. सहितं ति खं १। सविते त्ति पु १। सहिए त्ति पु २। सहते त्ति खं २ ला० । अहिते त्ति णचा चू०॥ १५. पासति खं १॥ १६. चिंधभूतं चूपा० ॥ १७. य खं २ पु१, २ ला०॥ १८. पलेवि खं १॥ १९. चू० विना-णा(गो)ते खं १। गुत्ते खं २ पु १, २ ला०॥ २०. °णटे विउ खं २॥ २१. वसु पण्णण्णतरेण चू० ॥ २२. ण बुज्झ खं १॥

Page #200

५७२]
तेरसमं अज्झयणं आहत हियं ।
५६६ जे मार्हणे जातिए खत्तिए वा, तहें उग्गपुत्ते तह लेच्छती वा । जे पव्वते परदत्त भोई, गोते ण जे थँब्भति माणबद्धे ॥ १० ॥
५६७ ण तस्स जाती व कुलं व ताणं, णण्णत्थ विज्जा - चरणं सुचिणं । णिक्खम्म जे सेवतिऽगारिकम्मं, ण से पारए होति विमोयणा ॥ ११ ॥ ५६८ " णिक्किंचणे भिक्खू सुलूहजीवी, जे गारवं होति सिलोयगांमी । ५ आजीवमेयं तु अबुज्झमाणे, पुणो पुणो विपरियाँ सुवेति ॥ १२ ॥ ५६९ जे भासवं भिक्खु सुसाधुवादी, पडिहाणवं होति विसारैए य ।
आगाढपण्णे सुँविभावितप्पा, अण्णं जणं पण्णसा परिभवेज्जा ॥ १३ ॥ ५७० एवं ण से होति समाहिपत्ते, जे पण्णसा भिक्खु "विउक्कसेज्जा ।
अँहवा वि जे लाभमयावलित्ते, अण्णं जणं खिंसति बालपणे ॥ १४ ॥ १० ५७१ पण्णामयं चैव तवोमयं च णिण्णामए गोयमयं च भिक्खू ।
आजीवगं चेव चउत्थमाहु, से पंडिते उत्तमपोग्गले से ॥ १५ ॥ ५७२ ऐताई मैदाई विगिंच धीरे, णें ताणि सेवंति सुँधीरधम्मा ।
I
चू० ।
...
ते सव्र्व्वगोत्तावगता महेसी, उच्चं अँगोत्तं च गतिं वैयंति ॥ १६ ॥ १. णे खत्तिय जाइ (य-खं १ ) ए वा खं १, २ । णे जातिए वा ला० । “माहण इति साधुरेव, जो वा पूर्व ब्राह्मणजातिरासीत्, क्षत्रियो राजा तत्कुलीयोऽन्यतरो वा " “यो हि जात्या ब्राह्मणो भवति क्षत्रियो वा " शी० ॥ २. तहुग्ग पु २ ॥ ३. लेच्छए खं २ पु १, २ ला० । “लेच्छवी (लेच्छती - प्र०) चू० । “लेच्छइ त्ति क्षत्रियविशेषः " शी० ॥ ४. पव्वतिए खं १ ॥ ५. भोगी खं १ । “परदत्तभोजी " शी० ॥ ६. गोतेण जे चू० । “जो “यः गोत्रे उच्चैर्गोत्रे नैव स्तम्भं गर्वमुपयायादिति, गोतेण जात्यादिना स्तभ्यते” चू० । किम्भूते गोत्रे इति ? मानबद्धे अभिमानास्पदे " शी० ॥ ७. थंभति ला० । वभति पु १ ॥ ८. गारिअंगं शी० । “भगारिणां गृहस्थानामङ्गं कारणं जात्यादिकं मदस्थानम्, पाठान्तरं वा अगारिकम्मं ति” शी० ॥ ९. ण से परे होति खं २ । “नासौ पारको भवति धर्म-समाधिमार्गांणा विमोक्षस्य वा " चू० ॥ १०. णिगिणेह वि भिक्खू उ सुलह खं १ । णिगिणे वि या भिक्खू सुलूह चू० । " णिकिंचणे इत्यादि " शी० ॥ ११. कामी ला० ॥ १३. रते खं १ ॥ १४. सुयभा° खं २ पु १ ला० ॥ १५. पण्णवं खं १ ॥ खं १ । विउक्कसेति चू० ॥ १७. अधवा वि जे लाभमदेण मत्ते चू० । जातिमदेण मत्ते चूपा० ॥ १८. लोभ खं २ पु २ ॥ मदाणि चू० ॥ २१. मंदाई खं २ पु १, २ । मयाइं खं १ ॥ इति धीराः " शी०, एतदनुसारेण धीरा इत्यपि पाठो भवेत् ॥ ण ताणि सेवेज चू० । “ नैतानि चू० ॥ २६. अगोतं चू० ॥
०
१२.
तासु खं १॥
१६. विमुक्क अहवा वि जे १९. उत्तमे खं १ ॥ २०. एताणि
२२. "धीः बुद्धिः, तया राजन्त
२३. ण ताणि खं १ ला० ।
- सेवन्ति” शी० ॥ २४. सुवीर खं १ ॥ २५. 'गोता २७. उवेंति खं १॥

१०३
o

Page #201

१०४
सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० ५७३५७३ भिक्खू मुंयच्चा तह दिट्ठधम्मे, गोमं च(व?) णगरं च(व १) अणुप्पविस्सा ।
से एसणं जाणमणेसणं च, अण्णस्स पाणस्स अणाणुगिद्धे ॥१७॥ ५७४ अरतिं रतिं च अभिभूय भिक्खू , बहूजणे वा तह एगचारी।
एगंतमोणेण 'वियागरेज्जा, एगस्स जंतो गतिरागती यें ॥१८॥ ५ ५७५ सयं समेचा अदुवा वि सोचा, भासेज धम्मं हितदं पैयाणं ।
जे गरहिया सैणियाणप्पओगा, ण ताणि सेवंति सुधीरधम्मा ॥१९॥ ५७६ "केसिंचि तक्काइ अबुज्झ भावं, खंडु पि गच्छेज अंसदहाणे।
आयुस्स कालातियारं वघातं, लद्धाणुमाँणे य परेसु अढे ॥ २० ॥ ५७७ कम्मं च छंदं च "विविंच धीरे, विणएज 3 सव्वतो औयमावं ।
रूवेहिं लुप्पंति भयावहेहिं, विजं गहाय तसथावरेहिं ॥ २१ ॥
१७०
१.
१. "भिक्खू मुयच्चा इत्यादि" शी०। "मुतञ्चा...'मृता इव यस्यार्चा स भवति मृतार्चः .....अतो मुतचा" चू०॥ २. कइ दिह खं १ चू० । सुयदिट्ट खं २ पु २ ला. "क्वचित् सूत्रे चार्थे च दृष्टधर्मा" चू० । “तथा दृष्टः ....."धर्मः श्रुत-चारित्राख्यो येन स तथा" शी० ॥ ३. “ग्रामे नगरे वा" चू० । “ग्राम नगरमन्यद्वा" शी० ॥ ४. जो अण्णपाणे य अणाणुगिद्धे चू० ॥ ५. बहुंजणे वा महवेग खं १॥ ६. विताग खं १॥ ७. ता खं १॥ ८. तासेज खं १॥ ९. पदाणं खं १। “प्रजाः स्थावर-जलमा जन्तवः, तेभ्यो हितम्" शी० ॥ १०. सणिताणप्पतोगा खं १॥ ११. केसिंच खं २ चू० । "केसिंच तक्काए अबुज्झभावं० वृत्तम् । केषाञ्चिदिति मिथ्यादृष्टीनां, अबुद्धिभावं भबुझभावं अबुध्यमानभावमित्यर्थः, नैनमपरियच्छन्तं खरपरसाई भणेज्जा" चू०। "केसिंचि तक्काइ इत्यादि (केसिं तक्कायेत्यादि-प्र०), केषाञ्चिद् मिथ्यादृष्टीना...."तर्कया'...''भावम्...... अबुद्ध्वा" शी०॥ १२. तक्काइयबुज्झ पु २। तक्काइय भबुज्झ पु १। तकाय अबुज्झ ला। तक्काए अबुज्झ खं १ चू० । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ १३. खुड्डगं पि खं २ । कुद्धं पि ला०॥ १४. “अबुध्यमानः क्षौद्रं च गतः" चू०, एतदनुसारेण अबुज्झमाणे इति च०सम्मतः पाठो भाति॥ १५. आउस्स खं २ पु १, २ ला० चू०॥ १६. वघाते च.शी. विना। “भाउस्त कालातियारं वघातं...""आयुःकालस्य अतीचरणा वघातं देजा पालक इव खन्दकस्य" चू० । “मायुषो व्याघातरूपं परिक्षयस्वभावं कालातिचारं दीर्घस्थितिकमप्यायुः संवर्तयेत्” शी०॥ १७. °माणे तु प° चू० । 'माणे त प° खं १ ला० । 'माणेण प° खं २ पु १। “लब्धानुमानः परेषु...."अर्थान् ..."ब्रूयात्" शी०॥ १८. विगिंच चू० । "आसं च छंदं च विगिंच धीरे" आचा० सू० ८३ । “विवेचयेत् जानीयात्" शी० ॥ १९. तो खं १। तु चू०॥ २०. सुव्वते खं २ पु१। “सर्वथा" शी०॥ २१. पावभावं शी०, मायभावं शीपा०॥ २२. भयावएहिं खं २ पु २ ला०। भयारएहिं पु १॥

Page #202

५७९]
तेरसमं अज्झयणं आहत्तहियं । ५७८ न पूयणं चेव सिलोयकामी, पियमप्पियं कस्सति णो कहेजा।
सव्वे अणढे परिवजयंते, अँणाउले या अंकसाइ भिक्खू ॥ २२ ॥ ५७९ आहत्तहियं समुपेहमाणे सव्वेहिं पाणेहिं निहाय दंडं ।
नो जीवियं नो मरणाभिकंखी, पंरिव्वएज्जा वलयाविमुक्के ॥२३॥
॥ हत्तहितं सम्मत्तं । * त्रयोदशमध्ययनम् ॥
१. °यगामी खं २ पु १, २ ला०॥ २. पितमप्पितं खं २ पु १ ला० ॥ ३. करेजा खं १ चू० । "न.....'कुर्यात्" चू०। “न कथयेत्” शी०॥ ४. अनादिले खं १। अणाइले चू० । "मणाइलो णाम अनातुरः" चू०। “अनाकुलः सूत्रार्थादनुत्तरन्” शी० । दृश्यतां सू० ६००॥ ५. मकसादि खं १। अकसाय खं २ पु १, २ ला०। “अकषायशीलः अकषायी" चू०। "अकषायी भिक्षुर्भवेदिति" शी०। हस्तलिखितादर्शेषु 'इ'स्थाने 'य'कारो बहुषु स्थानेषु दृश्यते, अतः मकसाइ इति पाठोऽत्र निर्दिष्टोऽस्माभिः। दृश्यतां सू० ६०० ॥ ६. माहत्तही खं १। माधत्तषिजं समुपेधमाणे चू०। दृश्यतां सू० ५५७ टि. १॥ ७. णिखिप्प चू० ॥ ८. परिव्वदेज्जा वलयाविष्पमुक्के खं ।। “चरेज मेधावी वलयाविमुक्को त्ति वलया माया, ताए विमुक्तः" चू०। “चरेत् ..."मेधावी.....'वलयेन ....विविधं प्रकर्षण मुक्तो विप्रमुक्त इति" शी०। चू० शी० अनुसारेण चरेज मेधावी वलयावि[प्प शी०]मुक्के इति पाठः प्रतीयते। श्यतां सू० ४९६, ५५६ ॥ ९. अहतह सम्मत्तं खं २ पु १ ला०। यथातथाख्य पु २॥ १०. * * नास्ति खं १॥

•

Page #203

चउद्दसमं अन्झयणं 'गंथो'
५८० गंथं 'विहाय इह सिक्खमाणो, उट्ठाय सुबंभचेरं वसेजा।
ओवायकारी विणयं सुसिक्खे, जे 'छेए विप्पमादं नकुज्जा ॥१॥ ५८१ जहा 'दियापोतमपत्तजातं, सावासगा पविउं मण्णमाणं ।
तैमचाइयं तरुणमपत्तजातं, ढंकादि अव्वत्तगमं हरेज्जा ॥२॥ ५८२ ऐवं तु सेहं पि अपुट्ठधम्मं, निस्सारियं वुसिमं मण्णमाणा।
दियस्स छावं व अपत्तजातं, हरिंसु णं पावधम्मा अणेगे ॥३॥ ५८३ ओसाणमिच्छे मणुए समाहिं, अणोसिते गंतकरे ति णचा ।
ओभासमाणो दवियस्स वित्तं, ण णिक्कसे बंहिता आसुपण्णे ॥ ४॥ ५८४ जे ठाणओ या सयणासणे या, परक्कमे यावि सुसाधुजुत्ते ।
समितीसु गुत्तीसु य आयपण्णे, "वियागरेते य पुढो वदेज्जा ॥५॥ सदाणि सोच्चा अदु भेरवाणि, अणासवे तेसु परिव्वएजा।
"निदं च भिक्खू न पैमाय कुन्जा, कहंकहं "पी "वितिगिच्छतिण्णे॥६॥ १५ ५८६ डहरेण वुड्ड्रेणऽणुसासिते ऊ, रातिणिएणावि समन्वऍणं ।
सम्मं तगं थिरतो णाभिगच्छे, णिज्जतए वा वि अपारए से ॥ ७॥
५८५ सदाणि साचा
१. विहाइ खं २॥ २. इति चूपा० ॥ ३. उत्थाय चू०॥ ४. छेदे खं १। छेगे चू०॥ ५. दितापो खं १॥ ६. सवा चू०॥ ७. तमचाइ खं २॥ ८. तरुणम?]पक्खगं चू० ॥ ९. एवं तु सिद्धे(सिक्खे)वि अपुट्ठधम्मे णिस्सारं वुसिमं मण्णमाणो चू० ॥ १०. छायं खं० १॥ ११. करे इ खं २ पु १, २ ला० । कर त्ति चू०॥ १२. बहिया खं २ पु १, २ ला०॥ १३. पञ्चम-षष्ठवृत्ते चूणौँ व्यत्यासेन वर्तेते ॥ १४. ठाणए चू० ॥ १५. मासुपण्णे खं २ पु १, २। “आगतप्रज्ञः" चू० शी०॥ १६. "वियागरेति त्ति स...""यदा तान् व्याकरोति धर्म तदा सुखं प्रज्ञापयति" चू० । “व्याकुर्वन्' शी० ॥ १७. सदाइ सोचा मदु भेरवाइ० वृत्तम् । .....अनाश्रयो नाम अनाश्रवः तेषु भवेत् , अथवा आश्रय इति स्थानम्, न राग-द्वेषाश्रय इत्यर्थः" चू०। चू० अनुसारेण अणासए इति पाठो भाति ॥ १८. नितं च खं १॥ १९. पमादएजा खं १ चू० ॥ २०. वी खं २ पु १, २ ला० । “कथं कथमिति” चू०, एतदनुसारेण कहकहं ति स्यात् ॥ २१. विइगिंछ खं १ । तिगिंछ° खं २॥ २२. व्वदेणं खं १॥ २३. समं तगं खं २ पु१, २ ला० । सम्मं ततं खं १॥२४. अपारते खं २ पु १ ला०॥

Page #204

५८० - ५९२]
चउदसमं अज्झयणं गंथो ।
५८७ विउँट्ठितेणं समयाणुसँट्ठे, डहरेण बुड्ढेण व चोतिते तु । अँछुट्ठिताए घडदाँसिए वा, अगारिणं वा समयाणुसङ्के ॥ ८ ॥
५८८
ण तेसु कुँज्झे र्ण य पव्वज्जा, ण यावि 'किंचि फरुसं वंदेज्जा । तहा करिस्सं ति पडिस्Ýणेज्जा, सेयं खु " मेयं ण पमाद कुज्जा ॥ ९ ॥
५८९ वर्णसि मूढस्स जहा अंमूढा, मग्गाणुसासंति हितं पयाणं ।
“तेणावि मज्झं इणमेव सेयं, जं मे बुहा सम्मऽणुसासति ॥ १० ॥ ५९० अँह तेण मूढेण अमूढगस्स, कायव्व पूँया सविसेसजुत्ता । ऐतोवमं तत्थ उदाहु "वीरे, अणुगम्म अत्थं उवणेति सम्मं ॥ ११ ॥
५९१
या जहा अंधकारंसि राओ, मग्गं ण जाणाइ अपस्समाणे । से सुँरियस्स अब्भुग्गमेणं, मग्गं "विजाणाति पैंगासियंसि ॥ १२ ॥ ५९२ एवं तु सेहे वि अपुट्ठधम्मे, धम्मं न जणाति अबुज्झमाणे । से "कोविए जिणवर्येणेण पच्छा, सूरोदए पासति चंक्खुणेव ॥ १३ ॥
चू० पाठः स्यात्, ८. तप° चू०
१. ट्ठिएणं खं १ ॥ २. सिट्ठे खं २ पु १, २ ला० ॥ ३. चोइतेसु खं २ पु १, २ ला० ॥ ४. अब्भुट्टि खं १, २ चू० । " अतीव उत्थिता अब्भुट्ठिता " चू० । " अतीव उत्थिता अत्युत्थिता " शी० ॥ ५. दासिते खं २ पु १ ला० ॥ ६. सिट्टे खं २ पु १, २ ला० ॥ ७. " कोपो नाम मनःप्रद्वेषं पडुच्च " चू०, एतदनुसारेण ण तेसु कुप्पे इत्यपि
शीपा० । <<
"
'ण तेसु कुज्झे ( न य तेसु
कुपिज्ज - प्र० ) इत्यादि ” शी० ॥ १०. वहेज्जा खं २ ॥ ११.
किंची खं २ पु १, २ ला० ॥
सुत्ता
८८
चू० ॥ १२. एयं खं खं २ पु १ ला० ॥
१३. 'अमूढः कश्चित् पुमान् ” चू० ॥ १४. पदाणं खं १ । पताणं १५. तेणेव मज्झं इण खं २ पु १, २ ला० । तेणेव मे इण° चू० । " तेनापि असदनुष्ठायिना चोदितेन न कुपितव्यम् " शी० ॥ १६. समणु चू० 'सम्यगनुशासयन्ति” शी० ॥ १७. तेणावि मूढेण अमूढयस्स चू० (?)
शी० विना ।
८८
।
दृश्यतां चू०
१,
२ ला०
।
" वीरः
पृ० २३१ टि० ६ ॥ १८. पूता खं १ ॥ १९. चू० विना एवोवमं खं २ पु शी० । एतोवमं खं १ । एवम् एतामुपमाम् उदाहृतवान् शी० ॥ २०. धीरे चू० ( धीरः - प्र०) तीर्थकरोऽन्यो वा गणधरादिकः " शी० ॥ २१. भटुं उवर्णेति चू० ॥ २२. नेमा ला० । तं खं १ | निभा खं २ ॥ २३. जाणासि खं १ । जाणइ खं २ ॥ २४. चू० विनासूरितस्स (स्सा ला०) खं १, २ पु १ ला० । सूरियस्ला पु २ ॥ २५. वियाणाइ खं २ पु१, २ला० ॥ २६. पगासियंमि खं १ पु १ । पगालितंमि चू० ॥ पु १, २ ला० ॥ २८. कोविते ( तो चू०) खं २ पु १ ला० चू० पखं १ ॥ ३०. चक्खुणा वा खं १ चू० ॥
२७. याणाइ खं २
॥
२९. वय
वि

॥
१
९.
॥
१०७

१०

Page #205

१०८
सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे
[५९३५९३ उडूं अहे य तिरियं दिसासु, तसा य जे थावर जे य पाणा।
सया जते तेसु परिव्वएज्जा, मणप्पदोसं अविकंपमाणे ॥१४॥ ५९४ कालेण पुच्छे सैमियं पंयासु, आइक्खमाणो दैवियस्स वित्तं ।
तं सोयकारी – पुढो पवेसे, संखा इमं केवलियं समाहिं ॥१५॥ ५ ५९५ अस्सिं सुंठिचा तिविहेण तायी, एतेसु या संति निरोहमाहु ।
ते एवमक्खंति तिलोगदंसी, ण भुंजमेतं ति पमायसंगं ॥१६॥ ५९६ णिसम्म से भिक्खु सैमीहमढें, पडिभाणवं होति विसारते या ।
आयाणमट्ठी वोदाण मोणं, उवेच्च सुद्धेण उवेति मोक्खं ॥१७॥ ५९७ "संखाय धम्मं च वियागरेति, बुद्धा हु ते अंतकरा भवंति ।
ते पारगा 'दोण्ह वि मोयणाए, “संसोधितं पण्हमुदाहरंति ॥१८॥ ५९८ "नो छादते नो वि य लूँसएजा, माणं ण सेवेज पगासणं च ।
___ण यावि पण्णे परिहास कुजा, णे याऽऽसिसावाद "वियागरेज्जा ॥१९॥ १. अहे त खं १। अधेयं तिरिया दिसासु जे थावरा जे य तसा य पाणा चू० । दृश्यता सू० ४७४ ॥ २. “ सदा जतो.... "तंसि परक्कमंतो मणप्पयोसं अविकंपमाणो....."मणप्पदोस पदोसेण वा विविधं कप्पयति विकल्पमाणो" चू०॥ ३. 'माणा खं २ पु १,२ ला०। “अवि. कम्पमानः" शी० । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ ४. समतं खं २ । समितं पु १ ला० । “सम्यगितं...."सम्यक् वा समन्ताद् वा" शी० ॥ ५. पदासु खं १ । पतासु खं २ पु १ ला० । “प्रजासु" शी० ॥ ६. दिविमस्स चू० । “दिविमओ णाम दोहि वि राग-दोसेहि रहितो" चू० ॥ ७. य नास्ति खं २ पु १ ला० । य पुढो पवेस खं १॥ ८. “सङ्ख्यायते येन तत् सङ्ख्यानम् । केवलिन इदं कैवलिकम्" चू०, चू०अनुसारेण संखाणिमं इति पाठो भाति । “संख्याय सम्यग् ज्ञात्वा" शी० ॥ ९. सुठित्ता तिविहेण ताती एतेसु वा खं १॥ १०. भूय एतं ति चू० । “न पुनर्भूय एतं प्रमादसङ्ग...."प्रतिपादितवन्त इति" शी०॥ ११. “समीहमहूँ..."समीक्ष्य अर्थम्" चू० । “समीहितं चार्थम्" शी०, शी०अनुसारेण समीहियट्र इति पाठोऽपि भवेत् ॥ १२. 'रए या पु२। रते ता खं २ पु १ ला०॥ १३. सद्धे[ण?] त्ति..."शुद्धन, न प्रतिषेधे, न उवेति त्ति मारं" चू०, चू०अनुसारेण सुद्धे [ण ?] न उवेति मारं इति पाठः। “शुद्धन'..."मोक्षमुपैति न उवेइ मारं ति क्वचित् पाठः, ....... मारः संसारः, तं.... "शुद्धेन मार्गेण ....'नोपैति" शी० ॥ १४. संखाए खं १॥ १५. "दोण्ह विमोयणाए...''आत्मनः परस्य च दोण्ह वि विमोयणाए" चू० । "द्वयोरपि पराऽऽत्मनोः कर्मपाशविमोचनया" शी० ॥ १६. संसोहियं खं २ पु १,२ ला०। संसोधिगा चू०॥ १७. णो छादएज्जा ण य लूसिता वा, माणं ण सेवंति पगासए वा चू०॥ १८. लूसतेज्जा खं २ पु १ ला०॥ १९. ण आसिसावाय खं १। ण यासियावाद खं २ पु २ ला०॥ २०. "न व्याकरेत्" चू० । “नापि चाशीर्वादं....."व्यागृणीयातू" शी० ॥

Page #206

६०३]
चउद्दसमं अज्झयणं गंथो ।
५९९ भूताभिसकाए दुगुछमाणो, ण णिव्वहे मंतपदेण गीतं ।
ण किंचिं मिच्छे मैणुओ पयासु, असाहुधम्माणि ण संवदेज्जा ॥ २० ॥ ६०० हासं पिणो संघये पांवधम्मे, 'ओए तैहियं फेरुसं विया ।
"नो तुच्छए "नो व विकंथतिज्जा, अणाइले या अँकसाइ भिक्खू ॥ २१ ॥ ६०१ संकेज्ज याँऽसंकितभाव भिक्खू, विभज्जवादं च "वियागरेज्जा । भौसादुगं घेंम्म समुट्ठितेहिं, वियागरेज्जा सैमया सुपणे ॥ २२ ॥ ६०२ अणुगच्छमाणे वितहं भिजाणे, तहा तहा साहु अकक्कसेणं ।
ण केत्थती भास विहिंसएज्जा, निरुद्धगं वा वि न दीहएज्जा ॥ २३ ॥ ६०३ समालवेज्जा पडिपुण्णभासी, " निसामिया समिया अट्ठदंसी ।
औणाए सुद्धं वयणं "भिउंजे, "भिसंघ पावविवेग भिक्खू ॥ २४ ॥
१०
१. संकाइ खं २ पु १,२ ला० । “भूताभिसंकाए ( इ - प्र० ) इत्यादि " शी० ॥ २. 'माणे खं २ पु १, २ ला० ॥ ३. गोए खं १ । गुत्तं खं २ पु १,२ ॥ ४. मच्छे खं २ ॥ ५. मणुते खं २ पु १, २ ला० ॥ ६. संवएजा खं २ पु १, २ ला० । संठवेज्जा चू०, संधएज्जा चूपा० ॥ ७. च खं १ ॥ ८. संघति खं २ ला० । संधते पु १ । संघए पु २ चू० । “न सन्धयेत्" शी० ॥ ९. पावधम्मं चू० ॥ १०. भोये खं १ चू० ला० । भए य पु २ ॥ ११ तहतं खं १ । तर्हितं खं २ पु १ । तहितं ला० ॥ १२. “ फरुसं अभिजाणे त्ति " चू० । चू० अनुसारेण फरुसंऽभिजाणे इत्यपि पाठः स्यात् ॥ १३. ण खं १ ॥ १४. णो वि पकंधदेज्जा अणातिले या भकसादि भिक्खू खं १ । " प्रकथनो नाम नआत्मानं कथयति श्लाघयतीत्यर्थः, अपरिच्छंतं वा नावकंथेति चमढयतीत्यर्थः..................अधवा न तुच्छेनात्मानं पदेन प्रकन्थयति " चू० । “नो विकत्थयेत्” शी० ॥ १५. “ अनाकुलो व्याख्यानावसरे धर्मकथावसरे वाऽनाविलो लाभादिनिरपेक्षो भवेत् " शी० । दृश्यतां सू० ५७८ ॥ १६. अकसाय पु २ ला० दृश्यतां सू० ५७८ | अविरुद्धसेवी चू० । “ अकषायी ( यः - प्र० ) कषायारहितः " शी० ॥ १७. वा संकितभाव खं १ । 'वा किंपुण(संकित) भाव ..... शङ्केत शङ्कितभावः, एवं तावद् ज्ञायते, अतः परं जिना जानन्ति” चु० । " अशङ्कितभावोऽपि शङ्केत औद्धत्यं परिहरन् " शी० ॥ १८. चिताग खं २ पु १ ला०॥ १९. भासा (सं खं २) दुयं खं २ पु १ ला० ॥ २०. सम्मसमुट्ठिते हि वियागरेजा समयाssसुपण्णे चू० । " सम्मं समुट्ठिते, ण मिच्छोवट्ठिते, वाकरेज्जा समये त्ति सम्यग्, आशुप्रज्ञ उक्तः " चू० । 'सम्यक् सत्संयमानुष्ठानेनोत्थिताः समुत्थिताः, ' " तैः सम्यगुत्थितैः सह विहरन् समतया ....... शोभनप्रज्ञो भाषाद्वयोपेतः सम्यग् धर्मे व्यागृणीयादिति ” शी० ॥ २१. समयासुपत्ते खं १ । समतासुपण्णे (न्ने ला०) खं २ ला० । समताए पण्णे पु १ ॥ २२. कत्थई पु २ । कुच्छई खं २ पु
""
।
दीहहज्जा पु २ ॥ २४. निसामियं
१ ला० । “ कुत्रचित् " चू० शी० ॥ २३. दीहतिज्जा खं १ चू० ॥ २५. भाणाते खं २ पु १ ला० । भाणाई पु २ ॥ २६. सिद्धं चू० ॥ २७. “ विविधं जुंजेज्ज” चू०, एतदनुसारेण विजुंजे इति चू० सम्मतः पाठो भवेत् ॥ २८. संधेज या पाव खं १ | कंखेज्ज या पाव चू० । 'पापविवेकं काङ्क्षमाणो निर्दोषं वचनमभिसन्धयेदिति " शी० ॥

१०९

Page #207

११०
सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [६०४-६११ ६०४ अंहाबुइयाई सुसिक्खएज्जा, जेएज या णातिवेलं वदेजा ।
से दिट्ठिमं दिढि ण लूंसएजा, से जोणति भासिउं तं समाहिं ॥२५॥ ६०५ अलूसए णो पच्छण्णमासी, णो सुंतमत्थं च करेज ताई ।
सत्थारभत्ती अणुवीति वायं, सुयं च सम्म पडिवीतएज्जा ॥२६॥ ५ ६०६ से सुद्धसुत्ते उवहाणवं च, धम्मं च जे विंदति तत्थ तत्थ ।
आदेज्जवक्के कुसले वियत्ते, "से अरिहति भाँसिउं तं समाहिं ॥ २७॥ ति बेमि ।
॥ ●तुर्दशमध्ययनं समाप्तम् ॥
१. महबु खं २ । महाउइयाई पु २ । महावुतिताई खं १ । मधाबुइताई चू० । “महाबुइयाई इत्यादि, यथोक्तानि" शी०॥ २. जएजसु चू०॥ ३. वतेजा खं २ पु १ ला० । बुएन्जा चू०॥ ४. लूसतेजा खं २ पु १ ला० ॥ ५. जाणई खं २ पु १, २ ला०॥ ६. °सते खं २ पु १ ला०॥ ७. ण य पच्छ चू०॥ ८. सुत्तमत्थं खं २ पु १ ला० शीपा० । “न सूत्रमन्यत् प्रद्वेषेण करोति अन्यथा वा।......"प्रश्नो नाम अर्थः, तमपि नान्यथा कुर्यात्" चू०॥ एतदनुसारेण णो सुत्त पण्डं च करेज अण्णं इत्यपि चू०सम्मतः पाठो भवेत् । “न च सूत्रमन्यत्'..."पायी कुर्वीत अन्यथा वा सूत्रं तदर्थ वा संसारात् त्रायी...."न विदधीत" शी० ॥ ९. ताती खं २ पु १ ला० ॥ १०. यणु' खं १। अणुवीह पु २॥ ११. सोउं इति चू०सम्मतः पाठो भाति, “तच्च श्रुत्वा" चू०॥ १२. °चायइज्जा पु २ । °वाययंति खं १ । वादएजा चू० । १३. तस्या खं २ पु १ ला० । तत्थं खं १ पु २॥ १४. “कुसले पंडिते, स एव अर्हति भाषितुं समाधिम्" चू०॥ १५. से रिहति खं १॥ १६. भासितु खं १। भासिउ पु २॥ १७. समाहि त्ति बेमि पु १, २ ला०॥ १८. गाथा(गंथो) १४। छ।-खं १ । ग्रंथाख्यं चतुर्दशमध्ययनं पु २ ॥ १९. निःशेषितम् ला॥

Page #208

पण्णरसमं अज्झयणं 'जंमतीतं'
६०७ जमतीतं पडुप्पण्णं, आगमिस्सं च णायगो।
सव्वं मण्णति तं ताती, दंसणावरणंतए ॥१॥ ६०८ अंतए वितिगिंछाए, से जाणति अणेलिंसं ।
अणेलिसस्स अक्खाया, ण से होति तहिं तहिं ॥२॥ ६०९ तहिं तहिं सुयक्खायं, से य सच्चे सुयाहिए।
संदा सच्चेण संपण्णे, मेत्तिं भूतेहिं कप्पते ॥३॥ ६१० भूतेहिं न विरुज्झेजा, एस धम्मे वेंसीमओ।
वुसीमं जगं परिण्णाय, अस्सि जीवितभावणा ॥ ४ ॥ ६११ भावणाजोगसुद्धप्पा, जले णावा व आहिया।
नावा व तीरसंपत्ता, सव्वदुक्खा "तिउट्टति ॥५॥ *"आयाणिजप्रयणस्स चत्तारि अणुओगहारा।......णामणिप्फण्णे दुविधं णाम आदाणिजं ति वा संकलितजमायणं ति वा....."जं पढमस्संतिमए बितियस्स तु तं भवेज भादिम्मि। एतेणाssदाणिजं एसो अण्णो वि पजाओ ॥ १२६ ॥" चू० । “नामनिष्पन्ने तु निक्षेपे आदानीयमिति नाम, मोक्षार्थिना..."यज्ज्ञानादिकमादीयते तदत्र प्रतिपाद्यत इति कृत्वा भादानीयमिति नाम संवृत्तम्।....."अथवा आदानीयाभिधानस्यान्यथा वा प्रवृत्तिनिमित्तमाह-यत् पदं प्रथमश्लोकस्य तदर्धस्य च अन्ते पर्यन्ते तदेव पदं शब्दतोऽर्थत उभयतश्च द्वितीयश्लोकस्यादौ तदर्धस्य वादौ भवति एतेन प्रकारेणाद्यन्तपदसदृशत्वेनाऽऽदानीयं भवति...."जमतीयं ति अस्याध्ययनस्य नाम, तच्चादानपदेन, आदावादीयत इत्यादानम्"केचित्तु पुनरस्याध्ययनस्यान्ता-ऽऽदिपदयोः संकलनात् संकलिकेति नाम कुर्वते" शी० । “जमईए ति यमकीयं यमकनिबद्धसूत्रम्" इति [" सोलस य गाहासोलसगा पण्णत्ता' इति] समवायाङ्गसूत्रस्य वृत्तौ अभयदेवसूरिपादाः। एवं चास्याध्ययनस्य विविधानि नामानि पूर्वाचार्यैर्विविधरूपेण व्याख्यातानि विलोक्यन्त इति ध्येयम् ॥ १. मातमओ खं २ पु १ ला० । नायओ पु २ । जाणति चू० ॥ २. सव्वं तम खं १। सन्वं मण्णति मेधावी, चू० ॥ ३. °तते खं २ पु १ ॥ ४. अंतते ला० । अंतते(ए चू०) विति(दि पु १)गिंछाए खं २ पु १ चू० ॥ ५. स जा° खं १ । संजाणति चू० ॥ ६. °लसं खं २॥ ७. सुमक्खातं से भ सच्चे भणेलिसो चू०॥ ८. सुभाहिए खं १॥ ९. सता खं १॥ १०. भूतेसु चू० । “भूतेषु जन्तुषु" शी०॥ ११. भूतेसु चू०। “भूएहिं इत्यादि" शी०॥ १२. वुसीमते (ए पु २) । वुसिमं खं २ पु १,२ ला० ॥ १३. पणात खं १ ॥ १४. संपण्णा खं २ पु १ ।
संपना पु २ ला० । “सर्वकर्मेभ्यो तिउति" चू०, एतदनुसारेण सव्वकम्मा इति चू० सम्मतः पाठो भाति ॥ १५. तिउति खं २ पु १,२ ला०॥

Page #209

[६१२
११२
सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे ६१२ 'तिउट्टति तु मेधावी, जाणं लोगंसि पावगं ।
तिउटृति पावकॅम्माणि, नवं कम्ममकुव्वओ॥६॥ ६१३ अकुव्वतो णवं नैत्थि, कम्मं नाम 'विजाणइ ।
"विन्नाय से महावीरे, जेण जाति ण मिज्जती ॥७॥ ५ ६१४ नं मिजति महावीरे, जस्स नत्थि पुरेकडं ।
वाऊ व जालमच्चेति, पिया लोगसि इथिओ॥ ८॥ ६१५ इथिओ जे ण "सेवंति, आदिमोक्खा हु ते जणा।
ते जणा "बंधणुम्मुक्का, नावकंखंति जीवितं ॥९॥ ६१६ जीवितं पिट्ठतो किच्चा, अंतं पावंति कम्मुणा ।
कम्मुणा "संमुहीभूया, जे मग्गमणुसासति ॥१०॥
१. तिउट्टति(ती खं १) उ मे खं १,२ पु १,२ । “अतिउदृती त मेधावी० सिलोगो । अतीव त्रुट्यत अइउदृइ अतीत्य वा वदृति अतिउदृती" चू० । “त्रिभ्यो मनोवाकायेभ्योऽशुभेभ्यस्त्रुव्यति, यदि वा अतीव सर्ववन्धनेभ्यः [तुदृति-प्र०] त्रुट्यति मुच्यते अतित्रुध्यति संसारादतिवर्तते" शी० ॥ २. लोगस्ल चू०॥ ३. तुमुते पु १ । खिजति चू०॥ ४. कम्माइं खं ३ पु १, २ ला०॥ ५. जत्थी खं १॥ ६. विजाणतो खं २ पु १, २ ला० चू० । “विजानतो हि..." बन्धः स्यात्" चू० ॥ ७. णचाण से खं १ पु १, २ ला० चू० । “विज्ञाय" शी० ॥ ८.जे ण इत्यपि पदच्छेदश्चिन्तनीयः । जेण जाई न मिज्जति पु १, २ ला० । जेण जाई निमजति खं २ । "सर्वकर्मक्षये सति न पुनरायाति न वा मजते संसारोदधौ” चू०, एतदनुसारेण ण आयाति ण मजते इति च० सम्मतः पाठो भवेत । "महावीरः ......तत् करोति येन कृतेन अस्मिन् संसारोदरे न पुनर्जायते तदभावाच नापि म्रियते, यदिवा जात्या नारकोऽयं तिर्थग्योनिकोऽयमित्येवं न मीयते न परिच्छिद्यते" शी०॥ ९. न मिजति खं २ पु १, २ ला०। ण मजते चू० । "ण मिजई इत्यादि (ण मिज इत्यादि -प्र०)" शी० । ण भिजती शीपा०,(१) "जातिजरामरणरोगशोकैर्वा....."न भ्रियते न पूर्यते" शी० । “मीयते भ्रियते पूर्यते” इति ३८३ तमस्य सूत्रस्य शी० वृत्तौ ॥ १०. पुरेरयो चू० ॥ ११. वाउ व्व जालमच्छेती खं १ । "वायू व जालं अंचेति यथा वायुः दीपज्वाला अंचेति कंपेति नोल्लसतीत्यर्थः एवं स भगवान् प्रियः(याः) लोकस्य स्त्रियः अंचेति......"न ताभिरञ्चते" चू०। “वायुर्यथा....... अग्निज्वालाम्...... अत्येति..... पराभवति....."एवं लोके....."प्रिया:..:.'अत्येति अतिक्रामति, न ताभिर्जीयते" शी०॥ १२. इस्थितो खं २ पु १, २ ला०॥ १३. सेवेंति आतीमोक्खा खं १॥ १४. सू० ४२० ॥ १५. अतीतं पिच्छतो चू० ॥ १६. कम्मुणं चू० शी० अनुसारेण । कम्मुणा शीपा० । “अंतं पावंति सर्वकर्मणाम्" चू०। “कर्मणां ज्ञानावरणादीनाम्..... अथवा कर्मणा सदनुष्ठानेन" शी० ॥ १७. संमुहाभूता खं १ । सम्मुहब्भूतो चू० ॥

Page #210

११३
६२३]
पण्णरसमं अज्झयणं जमतीतं । अणुसासणं पुढो पाणे, वसुमं पूयणासते । अणासते जते दंते, दढे आरयमेहुणे ॥११॥ णीवारे य न लीएजा, छिन्नंसोते अणाइले । अणाइले सया दंते, संधि पत्ते अणेलिसं ॥१२॥ अणेलिसस्स खेतण्णे, ण विरुज्झेज केणइ । मणसा वयसा चेव, कायसा चेव चक्खुमं ॥ १३ ॥ "से हु चक्खू मणुस्साणं, जे "कंखाए तु अंतए । अंतेण खुरो वहती, चक्कं अंतेण "लोट्टति ॥ १४ ॥ अंताणि धीरा सेवंति, तेण अंतकरा इहं । .
इह माणुस्सए ठाणे, धम्ममाराहिउं णरा ॥१५॥ ६२२ निद्वितट्ठा व देवा वाँ, उत्तरीए इमं सुतं ।
सुतं च मेतमगेसिं, अमणुस्सेसु णो तहा ॥ १६ ॥ ६२३ अंतं करेंति दुक्खाणं, इहमेगेसि आहितं ।
आघायं पुणे एगेसिं, दुलभेऽयं समुस्सए ॥१७॥
१. अणुसासति पुढो पाणे वुसिमं पूयं णाऽऽसंसति चू० । “अणुसासणं (अणुसासइ प्र०) इत्यादि,...."अनुशासनं धर्मदेशनया सन्मार्गावतारणं तत् पृथक् पृथक् .....'प्राणिषु...... भवति। "वसु.."संयमः,".."वसुमान् पूजनास्वादकः" शी० ॥२. पूयणासए खं १॥ ३. अणा[सते] सदा दंते चू० । अणासवे चूपा० । अणासए जए ला० । “भनाशयः...... यतः....."दान्तः" शी०॥ ४. णीयारे व ण खं १। णीयारे व ण लिज्जेज्जा चू०॥ ५. सोयमणाविले खं १। “अनाविलः अकलुषः...."अनाकुलो वा......", एवम्भूतश्च अनाविलोऽनाकुलो वा सदा....."दान्तो भवति" शी० । शी० अनुसारेण अणाउले इति पाठान्तरं भाति ॥ ६. दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ ७. संधि(धि पु २) पत्ते मणेलिसं खं २ पु २। संधीपत्तमणेलिसंखं १॥ ८.खेयण्णे खं २ पु १,२ ला० । खेअन्ने ला० ॥ ९. केणई पु १,२ ला० । केणयि चू०॥ १०. अंतए चू० ॥ ११. से हु चक्खु खं २ पु २। से चक्खु लोगस्सिध जं मंखाय करेति अंतगं चू०॥ १२. कंखा उ पु १, २ ला०॥ १३. पोहती खं १। लोहती चू०॥१४. °स्सते खं १॥ १५. व खं १॥ १६. °रिए इमं खं २ । रीए त्ति मे सुयं पु १। “उत्तरीयं ति अणुत्तरोववादिया कप्पेसु वा.."उत्तरीकेषु स्थानेषूपपद्यन्ते, नाभियोग्या इत्यर्थः । अजसुहम्मो जंबु भणति इति मया सुयं तित्थगरसगासातो" चू०। “एतल्लोकोत्तरीये प्रवचने श्रुतम्" शी० ॥ १७. °मेगेहिं खं २ पु १, २ ला०॥ १८. °णमेगेसिं खं १॥ १९. स्सते खं २ पु १, २ ला०॥ सू.८

Page #211

सूयगडंग सुत्ते पढमे सुयकखंधे
६२४ इतो विद्धंसमाणस्स, पुणो संबोहि दुल्लभा । दुल्लभाउ तहच्चा णं, जे धम्मट्ठ वियागरे ॥ १८ ॥ ६२५ जे धम्मं सुद्ध मक्खंति, पडिपुण्णमणेलिसं ।
अणेलिसस्स जं ठाणं, तस्स जम्मका कुँतो ॥ १९ ॥ ५ ६२६ कुँतो कताई मेधावी, उप्पज्जंति तहागता ।
तहागता ये अपडिण्णा, चक्खू लोगस्सऽणुत्तरा ॥ २० ॥ ६२७ अणुत्तरे य ठाणे से, कासवेण पंवेदिते ।
जं किच्चा णिवुडा एगे, निहं पावंति " पंडिया ॥ २१ ॥ ६२८ पंडिए वीरियं लद्धुं, निग्घायायें पवत्तगं ।
धुणे पुव्वकै कम्मं, नवं चवि न कुव्वति ॥ २२ ॥ ६२९ न कुव्वती महावीरे, अणुपुव्वैकडं रयं ।
रयसा संमुहीभूते, कम्मं हेच्चाण जं मतं ॥ २३ ॥
११४
१. दुल्लभाउ ( भो ?) तहच्या तो खं २ पु १, २ ला०। दुल्लभा य तहच्चा जे धम्मट्ठी विदितपरापरा इति चू० अनुसारेण पाठो भाति । “दुल्लभा य तहच्या जे, अर्चा लेश्या, तधेति तेन प्रकारेण, तथा अर्चा येषां ते इमे तधचा यथा तीर्थकरा विसुद्धाचः, अथवा यथा प्रतिपत्तौ लेश्या तथा चात्यन्तं भवति दुल्लभा, धर्म एवार्थः परं शोभनं तद्यथा मोक्षो मोक्षसाधनानि च, अपरम् अशोभनं मिथ्यादर्शना ऽविरत्यज्ञानादि, धर्मार्थस्य विदितं परापरं यैस्ते दुर्लभाः धम्मट्ठी विदितपरापराः " चू० । “ तथा दुर्लभा दुरापा, तथाभूता सम्यग्दर्शनप्राप्तियोग्या अर्चा लेश्या यदिवा अर्चा मनुष्यशरीरं, जन्तूनां ये धर्मरूपमर्थे धर्मार्थ व्याकुर्वन्ति, ये धर्मप्रतिपत्ति योग्या इत्यर्थः तेषां तथाभूताच सुदुर्लभा भवतीति" शी० ॥ २. धम्मं वि° ला० । धम्मट्ठ (धम्मट्ठि
,
खं २, धम्मेट्ठि पु२) वितागरे पु १, २ खं २ । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ ३. कभी खं १ ॥ ४. कुतो कताई खं २ पु १, २ ला० । कतो कयाति खं १ । कुतो कदायि चू० । “कु( क - प्र०)ओ कयाइ इत्यादि " शी० ॥ ५. य नास्ति खं २ पु १, २ ला० ॥ ६. अप्प खं २ पु २ ॥ ७. अत्तस्स चू० पाठो भाति, “आत्मनश्चक्षुर्भूताः " चू० ॥ ८. ठाणे य का खं २ पु २ ला० । “अनुत्तरं स्थानं, तच्च सत्संयमाख्यम् " शी० ॥ ९ पवेइते खं २ पु १,२ला० ॥ १०. णिव्वुता चू० ॥ ११. पंडिए चू० पाठः प्रतीयते । “पण्डितः, पापाड्डीनः पण्डितः, अनेके एकादेशः " चू० । " पण्डिताः पापाडीनाः " शी० ॥ १२. यात प° खं २ | 'याय पवत्तए चू०पाठो भाति, " कर्मनिर्घातनाय प्रवर्तते " चू० । “निर्घाताय निर्जरणाय प्रवर्तकं पण्डितवीर्यम् " शी० ॥ १३. कतं चू० ॥ १४. वावि खं १, २ पु २ । “ संयमेन च नवं कुरुते " चू० । " नवं च अभिनवं च न करोति " शी० ॥ १५. 'पुब्वं क' खं २ ॥ १६. सम्मुहीभूता चू० । " अथवा सम्मुहा उद्भूताः उत्तीर्णा इत्यर्थः " चू० एतदनुसारेण 'संमुहु भूता' चूर्णौ पाठान्तरं भाति । दृश्यतां सू० ६१६ टि० १७ ॥
·

[ ६२४

Page #212

११५
६३१] ६३०
पण्णरसमं अज्झयणं जमतीतं । मतं सव्वसाहूणं, तं मयं सल्लकत्तणं । सोहइत्ताण तं तिण्णा, देवा वा अभविंसु ते ॥२४॥ अभविंसु पुरा वीरा, आगमिस्सा वि सुव्वता । दुण्णिबोहस्स मग्गस्स, अंतं पादुकरा तिण्ण ॥ २५॥ त्ति बेमि ।
६३१
॥ जमती[तं] सम्मत्तं पञ्चदशमध्ययनम् ॥ .
१. जं मयं ला० । तं मदं पु १। तम्मदं खं २ पु २। जं मतं सल्लगत्तणं खं १। “यत् सर्वसाधुमतं तदिदमेव...'"कर्मशल्यं कृन्तति” चू० । “सर्वसाधूनां यद् मतम् अभिप्रेतं तदेतत् सत्संयमस्थानम्" शी०। चू० शी० अनुसारेण तमेतं इत्यपि पाठोऽत्र संभवेत् ॥ २. साहतित्ताण खं १। साधइत्ताण चू० ॥ ३. धीरा खं २ पु १, २ ला० । “विराजन्त इति वीराः" चू०। “महावीराः कर्मविदारणसहिष्णवः" शी०॥४. बेमि। छ। जमती सम्मतं । छ। १५। छ। -खं १ । बेमि। जमई सम्मत्तं पंचदशमध्ययनं १५। ग्रंथ ७५०। -पु १। बेमि । छ । पंचदशमध्ययनं-खं २। जमईयं सम्मत्तं पंचदशमध्ययनं समाप्तं (पूर्ण ला.) -पु २ ला०॥

Page #213

सोलसमं अज्झयणं 'गाहा'
६३२ अहाह भगवं-एवं से दंते दैविए वोसट्ठकाए ति वच्चे माहणे ति वा १
समणे ति वा २, भिक्खू ति वा ३, णिग्गंथे ति वा ४ । ५ ६३३ पंडिआह--भंते ! कह दंते दविए वोसट्टकाए ति वच्चे माहणे 'ति वा
समणे ति वा भिक्खू "ति वा णिग्गंथे "ति वा ? "तं नो बूहि
महामुणी ! ६३४ इति विरतसव्वपावकम्मे पेज-दोस-कलह-अब्भक्खाण-पेसुन्न-परपरिवाय___ अरतिरति-मायामोस-मिच्छादसणसल्ले विरए समिते सहिते सदा जते
णो कुज्झे णो माणी माहणे "ति वच्चे । एत्थ वि समणे अणिस्सिते अणिदाणे आँदाणं च अतिवायं च मुंसावायं च बहिद्धं च कोहं च माणं च मायं च लोभं च पेनं च दोसं च इचेवं जैतो जतो आदाणातो अप्पणो पदोसँहेतुं ततो तओ आदाणातो पुव्वं पंडिविरते < विरते पाणाइवायाओ > दंते दविए वोसट्टकाए समणे "त्ति वच्चे।
६३५
* अत्रेदं ध्येयम्-अस्य अध्ययनस्य द्विविधं नाम उपलभ्यते गाहा इति गाहासोलसग इति च । दृश्यतामेतदध्ययनान्ते विस्तृतं टिप्पनम् ॥ १. भगवं दंते खं १ पु १, २ ला। "महाह भगवं...."एवंविधो भवति दंते" चू० । “एवम्.." स साधुर्दान्तः" शी०॥ २. दविते खं २ पु १ ला०॥३. 'काए वुच्चे खं २ पु १, २ ला० । काये त्ति वच्चे चू० । “व्युत्सृष्टकायः, तदेवंभूतः सन्...""माहनो ब्राह्मण इति वा वाच्यः" शी० ॥ ४. अत्र सूत्रे 'त्ति' स्थाने 'ति' स्थाने च सर्वत्र इ वर्तते खं २ पु १, २ ला०। चू०मध्ये तु सर्वत्र ति वर्तते ॥ ५. "पडियाहु भंते. सिलोगो (सूत्रम् )। सिस्सो पडिभणति'..."अथवा आहुः गणधराः" चू०। “प्रत्याह तच्छिष्यः" शी०॥ ६. कहण्ण दंते खं १॥ ७. त्ति वुच्चे खं २ पु १, २ ला०॥ ८-९. त्ति खं २ पु १, २ ला०॥ १०-११. इ खं २ पु १, २ ला०॥ १२. तण्णे खं २ पु १॥ १३. इति विरए सव्वपावकम्मे चू० विना । “इति एवं...."विरतो निवृत्तः सर्वेभ्यः पापकर्मभ्यः सावद्यानुष्ठानरूपेभ्यः स तथा" शी०॥ १४. मब्भ खं २ ॥ १५. सल्ले समिते खं १। “°मिच्छादसणसल्ले ।....."एवमादीसु पावकम्मेसु जो विरतो सो विरतसव्वपावकम्मे” चू०। “मिथ्यादर्शनं...''शल्यम् , तस्मिस्ततो वा विरत इति" शी०॥ १६. जुज्झे णो माणि खं १ । तुलना-सू०११६॥ :१७. त्तिखं २ पु १, २ ला० चू०॥ १८. अदाणं खं १॥ १९. मुसावायं च नास्ति चू० ॥ २०. कोहं च लोभं च पु २॥ २१. जातो

Page #214

६३२ - ६३७]
सोलसमं अज्झयणं गाहा ।
६३६ एत्थ वि भिक्खू अणुन्नए नावणए णामए दंते देविए वोसट्टकाए संविधैणीय विरूवरूवे पॅरीसहोवसग्गे अज्झप्पॅजोगसुद्धा दाणे उवट्टिते ठितप्पा संखाए परदत्तभोई भिक्खुत्ति वच्चे ।
६३७ एत्थ वि णिग्गंथे एगे एंगविऊ बुद्धे संछिण्णसोते सुसंजते सुसमिते सुसामाईए आयवायपत्ते य विदू दुहतो वि सोयपलिच्छिण्णे णो ५ पूंया - सक्कार - लाभट्टी धम्मट्ठी धम्मविदू "णियागपेंडिवण्णे समियं चरे दंते दैविए वोसकाए निग्गंथे त्ति वैच्चे ।
93
" से एवमेव जाणह जमहं भयंतारो त्ति बेमि ।
॥ गाथा षोडशमध्ययनं समाप्तम् ॥
॥ पढमो सुक्खंधो संम्मत्तो ॥
<<
" आत्मनो
35
'आत्मनः प्रद्वेषहेतून् पश्यति तस्माद् " चू० । जातो चू० ॥ २२. 'सहेडं खं १ । Sपायं पश्यति प्रद्वेषहेतूंश्च " शी० ॥ २३. ततो आदा खं १ । " ततस्ततः 'आदानात्' शी० ॥ २४. पुन्च खं १ ॥ २५. पडिविरते विरते पाणाइवायाओ दंते खं २ पु १, २ ला० । पडिविरते दंते खं १ । “पुव्वं पडिविरते त्ति पूर्वमादावेव ततो विरतो, भावप्राणातिपात वेरमणमनुवर्तते, एकग्रहणाच्च मृषावादादिविरतोऽपि " चू० । 'पूर्वमेव प्रतिविरतो भवेत्
"
भूतोदान्तः शुद्धोद्रव्यभूतो 'व्युत्सृष्टकायः स श्रमणो वाच्यः " शी० । अत्र चूर्णिः 'खं २' इत्यादिनिर्दिष्टपाठानुसारिणी प्रतीयते, शी० वृत्तिस्तु 'खं १ ' निर्दिष्टपाठानुसारिणीति ध्येयम् ॥ २६. ति बुच्चे खं २ पु १ ला० । न्ति वच्चे पु २ ॥
१. नावणए नामते खं २ । विणीए नामते पु १, २ ला० । विणय नामए खं १ । “अणुण्णते णावणते, ण उण्णते अणुण्णते, ' "अवनतोऽपि शरीरे भजितः, भावे तु दीनमना न स्यात् ' चू० । चू०मध्ये नामए नास्ति । “न उन्नतोऽनुन्नतः विनीतात्मया प्रश्रयवान् यतः, एतदेवाह - विनयालङ्कृतो गुर्वादौ आत्मानं नामयतीति नामकः विनयेन वाष्टप्रकारं नामयति " शी० । अणुण्णए णावणए महेसी" उत्तरा० २१।२० । 'अणुन्नए नावणए अप्पट्ठेि अणाउले " दशचै० ५।१।१३ ॥ २. दविते खं १ ॥ ३. धुणिय खं १ पु २ ॥ ४. परिस खं १ ॥ ५. 'योग' खं १ ।
66
जोगा' खं २ ॥ ६. संखाय पु १ । संखात
खं २ पु २ ला० ॥ ७. भिक्खू खं २ पु १, २ ला० ॥ ८. एगंतिए विदू चूपा० । एगंतविदू शीपा०, "यदिवैकान्तेन "मौनीन्द्रमेव शासनं तथ्यं ..... "वेत्तीति एकान्तवित्" शी० ॥
९. बुद्धे छिण्णसोते चू० ॥ १०. 'इते खं २ पु १, २ ला० ॥ ११. आयप्पवातप्पत्ते अ
विदू खं २ । आतप्पवात (द चू० )प्पत्ते विदू पु १, २ ला० चू० ।
पु १ ।
तथा विद्वान् " शी० ॥ १२. पूतणट्ठी ध° खं १ । 170 "नो पूजा-सत्कार - लाभार्थी” शी० ॥ वणे खं १ ॥ " वाच्यः "

११७
आत्मवादप्राप्तः"
·
पूअ ( य चू० ) णट्ठी ध° खं २ चू० । पूयाठी
१३. निभाग खं २ ॥ १४. पडिया१५. दविते वोसटुकाते खं १ ॥ १६. विज्जं चू० । “ विज्जं ति विद्वान् " चू० । शी० ॥ १७. स एवम्प्रयाणह खं १ । "सेवमायाणध भयंतारो त्ति
स

१०

Page #215

११८
सूयगडंग सुत्ते पढमे सुयक्खंधे
माहणः
८
•आयाणध, भए गेण्हघि, भयंतारो भए इहलोगादिभयात् त्रातारो' चू० । “ से एवमेव जाणह ( स एवमायाण [ह ?] - प्र० ) इत्यादि, सुधर्मस्वामी जम्बूस्वामिप्रभृतीनुद्दिश्येदमाह से इति तद् यन्मया कथितमेवमेव जानीत यूयम्...यस्मादहं सर्वज्ञाज्ञया ब्रवीमि । न च सर्वज्ञा भगवन्तः परहितैकरता भयात् त्रातारः ' "अन्यथा ब्रुवते । अतो यत् • कथितं तदेवमेवावगच्छतेति, इतिः परिसमाप्त्यर्थे, ब्रवीमीति पूर्ववत् " शी० 'अस्य चानन्तरसूत्रेण सह सम्बन्धो वाच्यः । स चायम् - से एवमेत्र जाणह ( एवमायाण[ ? ] - प्र०) जमहं भयंतारो त्ति, तदेतदेवं जानीत भयस्य त्रातारः " इति सूत्रकृताङ्गद्वितीयश्रुतस्कन्धप्रथमसूत्रस्य वृत्तौ शीलाचार्याः । शी० वृत्तेर्द्विविधादर्शगतप्रतीकानुसारेण ' से एवमेव जाह' इति 'स एवमायाण[ह]' इत्युभयविधः पाठो मूलरूपेण विवक्षितो भाति ॥ १८. प्रतिषु पाठाः - गाहा सत्तसयाणि, पढमो सुयक्खंधो बीयमागमस्स - ख १ । गाथाषोडशमध्ययनं समाप्तं ॥ छ ॥ पढमो सुयक्खंधो सम (म्म पु १, २) तो- खं २ पु १, २ । षोडशमं गाहानामाध्ययनं समाप्तं ॥ छ ॥ पढमो सुयक्खधो सम्मत्तो- सं० । षोडशमध्ययनं संपूर्ण ॥ पढमो सुक्खंधो सम्मत्तो ला० । अत्रेदमवधेयम् - सूत्राकृताङ्गचूर्णिप्रभृतिग्रन्थानुसारेण अस्य अध्ययनस्य अभिधानं गाहा इति स्पष्टं प्रतीयते, सूत्रकृताङ्गनिर्युक्ति - शीलाचार्यविरचितवृत्त्याद्यनुसारेण तु 'गाहासोलसं' ' गाहासोलसगं' इति वा अभिधानं प्रतीयत ध्येयम्' तथाहि - " गाहज्ज्ञयणस्स चत्तारि अणुभोगदाराणामणिप्फण्णे एगपदं गाह त्ति षोडशानामध्ययनानां गाधा सोलसमीति, तेनोच्यते गाथाषोडशानि । णामणिप्फण्णो गतो" चू० । “ गाधासोलसणामं अज्झयणमिणं ववदिसंति" इति सूत्रकृताङ्गनिर्युक्तौ । शीलाचार्यैस्तु सूत्रकृताङ्गवृत्तेः प्रारम्मे 'गाथा' इति नाम निर्दिष्टम्, अस्मिन्नध्ययने तु 'गाथाषोडशं' 'गाथाषोडशकं 'वा नाम निर्दिष्टम्, इति उभयथा नामनिर्देशो विहितः, तथाहि – “णिक्खेवो गाहाए चव्विहो छव्विहो य सोलससु।······॥ २३॥ [ सूत्रकृताङ्गनिर्युक्तौ ] । णिक्खेवो इत्यादि, इहाद्यश्रुतस्कन्धस्य गाथा - षोडशक इति नाम, गाथाख्यं षोडशमध्ययनं यस्मिन् श्रुतस्कन्धे स तथेति । ...........भावगाथापि द्विविधा आगमनोआगमभेदात्, नोआगमतस्त्विदमेव गाथाख्यमध्ययनम् । ""। षोडशकस्यापि षोढा निक्षेपः तत्र -- भावषोडशकमिदमेवाध्ययनषोडशकम् " शी० । " नामनिष्पन्ने तु निक्षेपे गाथाषोडशकमिति नाम गाथाषोडशाध्ययने अनगारगुणानां ....... पिण्डितार्थवचनेन यतो वर्णनाऽभिहिता उक्ताऽतो गाथाषोडशाभिधानमिदमध्ययनं व्यपदिशन्ति " शी० । " समाप्तं च गाथाषोडशाखयं षोडशमध्ययनम् " शी० । 'सोलससु गाथासोलससु सूत्रम् । गाहाए सह सोलस अज्झयणा गाधासोलसगा, तेसु, सूतगडपढमसुतक्खंधअज्झयणेसु इत्यर्थः, ताणि पुण सोलस एवं समयो १ वेतालीयं २ उवसग्गपरिण्ण ३ थीपरिण्णा य ४ । निरयविभत्ती ५ वीरत्थओ ६ कुसीलाण परिभासा ७ ॥ १ ॥ विरियं ८ धम्म ९ समाही १० मग्ग ११ समोसरण १२ महतधं १३ गंथो १४ । जमतीतं १५ तह गाधा १६ सोलसमं होति अज्झयणं ॥ २ ॥” इति आवश्यकचूर्णौ प्रतिक्रमणाध्ययने पृ० १३७ । “सोलसहिं गाहासोलसएहिं षोडशभिर्गाथाषोडशैः सूत्रकृताङ्गाद्यश्रुतस्कन्धाध्यय नैरित्यर्थः ...... समयो ... ॥१॥ वीरिय धम्म ॥ २ ॥” इति आवश्यकसूत्रस्य हारिभद्र्यां वृत्तौ पृ० ६५१ । “ संमयो वेयालीयं उवसग्गपरिण्ण थीपॅरिण्णा य। निर्रयविभत्ती वीरैंत्थओ य कुँसीलाण परिहासा ॥ १ ॥ वीरिय धम्मसंमाही मग सेमोसरणं अहतहं गंथो । जेई तह गहासोलसमं होइ अझयणं ॥” इति ज्ञानसागरसूरिरचितायाम् आवश्यक निर्युक्तेरवचूर्णौ [ द्वितीयविभागे ] पृ० १२७। 'सोलस य गाहासोलसगा पण्णत्ता, तंजहा - समए वेथालिए
66

"

"

Page #216

सोलसमं अज्झयणं गाहा ।
उवसग्गपरिण्णा इत्थिपरिण्णा निरयविभत्ती महावीरथुई कुसीलपरिभासिए वीरिए धम्मे समाही मग्गे समोसरणे अहतहिए गंथे जमईए गाहासोलसमे सोलसगे (सोलसगे इति पदं क्वचित् प्रतौ न विद्यते)" इति समवायाङ्गसूत्रे, अत्रेदशी अभयदेवसूरिविरचिता वृत्ति:-" सूत्रकृताङ्गस्य प्रथमे श्रुतस्कन्धे षोडशाध्ययनानि, तेषां च गाथाभिधानं षोडशमिति गाथाभिधानमध्ययनं षोडशं येषां तानि गाथाषोडशकानि..... अहातहिए त्ति यथा वस्तु तथा प्रतिपाद्यते यत्र तद् यथातथिकं, ग्रन्थाभिधायकं ग्रन्थः, जमईए त्ति यमकीयं यमकनिबद्धसूत्रं, गाहेति प्राक्तनपञ्चदशाध्ययनार्थस्य गानाद् गाथा गाधा वा तत्प्रतिष्ठाभूतत्वादिति"॥ १९. सम्मत्तो ॥१६॥ द्वितीयांगसूत्रकृतनाम्नि प्रथमश्रुतस्कंधे षोडशम(शा?)ध्ययनानि समाप्तानि पु १॥

Page #217

Page #218

॥ श्री वासुपूज्य स्वामिने नमः ॥ बीओ सुयक्खंधो
पढमं अज्झयणं पोंडरीयं
॥ नमः श्रुतदेवतायै ॥ ६३८. सुयं मे आउँसतेण भगवता एवमक्खायं-इह खलु पोंडरीए णाम अज्झयणे, तस्स णं अयमढे पण्णत्ते-से जहाणामए पोक्खरणी सिया बहुउदगा ५ बहुसेया बहुपुक्खला लट्ठा "पुंडरीगिणी पासादिया दैरिसणीया अभिरूंवा पडिरूवा।
तीसे णं पुखैरणीए तत्थ तत्थ देसे तहिं तहिं बहवे पउमवरंपोंडरिया बुइया अणुपुव्वट्ठिया ऊँसिया रुइला वण्णमंता गंधमंता रसमंता फासमंता पासादीया दरिसणीया अभिरूवा पडिरूवा ।
तीसे णं पुक्खरणीए बहुमज्झदेसभाँए एगे महं पउमवरपोंडरीए बुइए
१. "गाहासोलसगाणंतरं महज्झयणा। गाहासोलसगाई खुड्डलगाई, महज्झयणाई इमाई महत्तराई" चू०। “प्रथमश्रुतस्कन्धानन्तरं द्वितीयः समारभ्यते।"""अस्य श्रुतस्कन्धस्य सम्बन्धीनि सप्त महाध्ययनानि प्रतिपाद्यन्ते" शी०॥२. संतेणं खं१ विना॥३." इहं खु अस्मिन् प्रवचने" चू०। "खलुशब्दो वाक्यालङ्कारे" शी० ॥ ४. नाममज्झ ° पा० खं २। नामझ पु १, २ ला० । “पोंडरीएण उवमा, अतः पुण्डरीकाध्ययनम् , आदाणपदेण वा पोंडरीअं" चू०। “पौण्डरीकाभिधानमध्ययनम् , पौण्डरीकेण सितशतपत्रेणात्रोपमा भविष्यतीति कृत्वा" शी० ॥ ५. °नामते खं २ पु १, २ ला० । °णामते पा०॥ ६. पुक्खरणी खं १ पु २ चू० । पुक्खरिणी पु १ ला०॥ ७. बहूदगा चू० ॥ ८. “सीदन्ति तस्मिन्निति स्वे(से?)दः, पङ्क इत्यर्थः" चू०। बहुः प्रचुरः सीयन्ते अवबध्यन्ते यस्मिन्नसौ सेयः कर्दमः, स यस्यां सा बहुसेया प्रचुरकर्दमा, बहुश्वेतपद्मसद्भावात् स्वच्छोदकसंभवाच्च बहुश्वेता वा" शी० ॥ ९. बहुपोक्खला खं २ पा० पु २ ला। चूर्णावस्य पदस्य व्याख्या न दृश्यते। “बहुपुष्कला बहुसंपूर्णा" शी०॥ १०. पोंडरिकिणी पा० खं २ पु १, २ ला०॥ ११. पासातिया खं १। पासादीया शी० ॥ १२. दरिसणिज्जा खं १ चू०॥ १३.रिणीते खं २ पा० पु १, २, ला० । ° रणीए तस्थ तत्थ देसे २ खं १॥ १४. पोंडरीया मु०। पुंडरिया बुतिया खं १॥ १५. "उस्सिता जलतलाद् दूरमतिक्रम्य उस्सिता" चू०॥१६. रुइल्ला खं १। रुहला वन्ना जाव पडिरूवा सं०॥ १७. फासमंता जाव पडिरूवा खं २ पा० पु १, २ ला०। फासमंता पासादीया द०। अ०। पडिरूवा खं १॥ १८.रणीते खं २। ° रिणीते पु १, २ ला० ॥ १९. °भाते एके खं २ पु १। भाए एके पु २ ला०॥ २०. पुंडरीए खं १ । पोंडरीए ऊसिते रुइले वण्णमंते जाव पडिरूवे खं २ पा० पु १, २ ला०॥

Page #219

१२२
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ६३९अणुपुत्वहिए ऊसिते रुइले वण्णमंते गंधमंते रसमंते फासमंते पासादीए दरिसणिए अभिरुवे पडिरूवे ।
सव्वावंति च णं तीसे पुक्खरणीए तत्थ तत्थ देसे तहिं तहिं बहवे पउमवर'पुंडरीया बुइया अणुपुव्वेंट्ठिता जाव पडिरूवा । सव्वावंति च णं तीसे पुक्खरणीए ५ बहुमज्झदेसभागे एगे महं पउमवरपोंडरीए बुइते अणुपुवट्टिते जाव पडिरूवे ।
६३९. अह पुरिसे पुरत्थिमातो दिसातो आगम्म तं पुक्खरणीं तीसे पुक्खरणीए तीरे ठिचा पासति तं महं एगं पउमवरपोंडरीयं अणुपुत्वहितं ऊसियं जाव पडिरूवं ।
तए णं "से पुरिसे एवं वैदासी-अहमंसि पुरिसे "खेत्तण्णे कुसले पंडिते १० वियत्ते मेधावी अबाले मंग्गत्थे मग्गविदू मग्गस्स गतिपरक्कमण्णू , अहमेयं
पउमवरपोंडरीयं उँनिक्खेस्सामि ति कट्ट इति वच्चा से पुरिसे अभिक्कमे तं १. उस्सिते रुहल्ले खं १। पृ० १२१ टि० १५, १६, २०॥ २." सव्वावंति च णं तीसे पोक्खरणीए ते बहवे०। सन्वावंति त्ति सर्वाण्येव मृणाल-नाल-पत्र केसस्कर्णिका-किजल्कैरुपेतानि अणुपुत्वेण पत्ताई जहा जहा अतो तहा [तहा] उस्सिताणि जाव पडिरूवाणि। अहवा सव्वावंति सव्वाणि चेव पउमवरपोण्डरीयाणि भणुपुत्वहिताणि जाव पडिरूवाइं सव्वावंति च णं. एगे[मह]पउमवरपोंडरीए जाव पडिरूवे।" चू० । “सव्वावंति त्ति सर्वस्या अपि तस्याः पुष्करिण्याः सर्वप्रदेशेषु यथोक्तविशेषणविशिष्टानि बहूनि पद्मानि, तथा सर्वस्याश्च तस्या बहुमध्यदेशभागे यथोक्तविशेषणविशिष्टं महदेकं पौण्डरीकं विद्यत इति" शी०॥ ३. तत्थ २ देसे २ तहिं २ ख १॥ ४. हस्तलिखितादर्शेषु पुंड' इति पोंड' इति चोभयथापि पाठ उपलभ्यते, तत्रास्माभिः पोंड° इति पाठो मृले गृहीतः। एवमग्रेऽपि प्रायो ज्ञेयम् ॥ ५. °ट्ठिया रुइला वना जाव खं१ विना ॥ ६. सव्वावंतिं खं २ पा०॥ ७. रणीते खं २ पा०। रिणीते पु १.२॥ ८. °रिणीं खं २ पु १, २ ला1 रिणिं खं २॥ ९. रिणीए खं २ विना २॥ १०. पासाइ पा० खं २ पु १, २॥ ११. महंतं खं २॥ १२. तते खं १॥ १३. से एवं खं २ पा० पु १, २ ला० ॥ ११. वदासि अहमंसी खं १॥ १५. खेतन्ने खं २ पा०। खेतण्णे पु१। खेयने पु२। “महमस्मि पुरुषः देश-कालज्ञः क्षेत्रज्ञः, देशो येन यथाऽवतीर्यते, कालः दिवसो, कुशलो दक्षः "पण्डितः उपायज्ञः "विभत्ते वयसा व्यक्तः” चू०। “अहमस्मि पुरुषः, किम्भूतः ? कुशल:...पापाडीनः पण्डितः धर्मज्ञो देशकालज्ञः क्षेत्रज्ञः व्यक्तः" शी० ॥ १६. “तेसु तेसु कजेसु अधिकारित्वाद् मग्गण्णे त्ति। मग्गविदू जेण उत्तरिजइ । मग्गस्स गतिभागतिज्ञो...। परकमण्णू तरितुं जाणइ" चू० । “मार्गस्थः सद्भिराचीर्णमार्गव्यवस्थितः । तथा सन्मार्गज्ञः। तथा मार्गस्य या गतिः गमनं वर्तते, तया यत् पराक्रमणं विवक्षितदेशगमनं तज्जानातीति पराक्रमज्ञः" शी०॥ १७. गती खं १ पा० पु १, २॥ १८. उग्निक्खिस्सामि खं १ विना। "उण्णेकेस्सं उप्पाडेस्सं इति वच्चा वइत्ता अभिमुहं परकमे अभिपराक्रमेत्" चू० । "उत्क्षेप्स्यामीति कृत्वा इह आगतः इति "उक्त्वाऽसौ पुरुषः तां पुष्करिणीमभिमुखं कामेत् अभिक्रामेत्" शी०॥ १९. कमेति पु° खं १। कमतं पु० खं २॥

Page #220

६४० ]
पढमं अज्झयणं 'पोंडरीयं ' ।
पुक्खैरणिं, जाव जावं च णं अभिक्कमे ताव तावं च णं महंते उदए, महंते सेए, पहीणे 'तीरं, अप्पत्ते पउमवर्रपोंडरीयं, णो हव्वाए णो पाँरा, अंतरा पोक्खरणी सेयंसि 'विसणे पढमे पुरिसज्जाए ।
६४०. अहावरे दोच्चे पुरिसजाए । अह पुरिसे दक्खिणातो दिसातो आगम्म तं पुक्खरिणीं तीसे पुंक्खरिणीए तीरे ठिच्चा पासति तं मैंहं एगं पउमवरपोंडरीयं अणुपुव्वट्ठितं जाव पडिरूवं, "तं च एत्थ एगं पुरिसजातं पासति पेंहीणं तीरं, अपत्तं पउमवरपोंडरीयं, णो हव्वाए णो पाराए, अंतरा पोक्खरणीए सेयंसि “विसण्णं ।
तणं से पुंरिसे तं पुरिसं एवं वदासी - अहो णं ईमे पुरिसे अखेयण्णे अकुसले अपंडिते अवियत्ते अमेहावी बाले णो मत्थे णो मग्गविऊ णो मग्गस्स १० गतिपरक्कमण्णू जं णं ऐस पुरिसे *"" खेयन्ने कुसले जाव पउमवरपोंडरीयं
१. रणीं खं १ पा० । °रिणि पु १ । °रिणीं पु २ ला० ॥ २. कमेइ ताव तावं खं १ विना ॥ ३. उदते खं २ सं० ॥ ४. सेते चू० । “सेतो पंको " चू० । “ सेयः कर्दमः " शी० ॥ ५. तीरं अतिक्कंते अप्पत्ते खं १। तीरे अप्पत्ते पा० । तीरं अपत्ते पु २ चू० ॥ ६. चूर्ण्यनुसारेण पोंडरीयं णो हव्वा सग्गे, अउत्तरा विसण्णे पढमे पुरिसे इति पाठो भाति, तथाहि" अपत्ते पडमवरपोंडरीयं णो हव्वाए सडगे, ण तरति पच्चुत्तरिडं परकूलं वा गंतुं । अउत्तरा उदकतलमतिक्रम्य विसण्णे त्ति सेते खुत्ते पढमे पुरिसे" चू० । " अप्राप्तश्च विवक्षितं पद्मवरपौण्डरीकं तस्याः पुष्करिण्याः तस्यां वा यः सेयः कर्दमस्तस्मिन् निषण्णो निमग्नः... ततस्तीरपद्मयोरन्तराल एवावतिष्ठते, यत एवमतः नो हब्वाए त्ति नार्वाक्तटवर्त्यसौ भवति । नो पाराए त्ति नापि विवक्षित प्रदेशप्राप्त्या पारगमनाय वा समर्थो भवति अयं प्रथमः पुरुषः, पुरुष एव पुरुषजातः " शी० । एतदनुसारेण 'पोंडरीयं तीसे सेयंसि निसण्णे नो हब्वाए नो पाराए पढमे पुरिसजाए इति पाठः शी० सम्मतो भवेत् ॥ ७. पाराते खं २ पा० । पारते पु १, २॥ ८. पोक्खरिणीए खं १ । पुक्खरिणीए पु १, २ । पोक्खरणी, पोक्खरिणी, पुक्खरणी, पुक्खरिणी इति अनेकधा पाठो हस्तलिखितादर्शेषूपलभ्यते, तत्र प्राचीनप्रतिषु प्राचुर्येण दर्शनात् प्रायशः पोक्खरणी इति पुक्खरणी इति वा पाठोऽस्माभिर्मूले गृहीतः ॥ ९. चू० अनुसारेणात्र
'विसण्ण' शब्दः, शी० अनुसारेण तु 'निसण्ण' शब्दः, दृश्यतां पृ० १०. जाते पा० खं २ पु० २ ॥ ११. रिणीते खं २ पु २ पा० । १२. महंतं पा० खं २ पु १, २ ॥ १३. तत्थ एवं खं २ पा० पु २ ला० । तीरे व्यवस्थितः तं च पूर्वव्यवस्थितमेकं पुरुषं पश्यति " शी० ॥ १४. पहीणतीरं खं २ पा० पु २ ॥ १५. अप्पत्तपउम खं १ | अपत्तपउम पा० पु १ ॥ १६. पु १ विना - निसणं खं १ । निसणे खं २ | विसने पा० सं० पु २ ला० । दृश्यतां पृ० १२३ टि० ९ ॥ १७. पुरिसे एवं खं १॥ १८. अयं पु° खं २ पा० पु २ ला० ॥ १९. त्ये मग्गस्स गतिपरक्कमण्णे खं १ ॥ २०. एसे खं २ पा० पु २ ला ० ॥ २१. खेय ने अहमेयं पउम खं २ पा० पु २ । खेयने कुसले अय(इ)मेयं पउम ला० सं० । खेयण्णे कुसले जाव पउम खं १ पु १ । " यद् यस्मादेष पुरुषः

१२३ टि० ६ । रिणीतीरे खं १ ॥
१२३
66
' अत्र च अस्मिश्व

Page #221

१२४
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे _ [सू० ६४१उन्निक्खेस्सामि', णो य खलु एतं पउमवरपोंडरीयं एवं उन्निक्खेयव्वं जहा गं एस पुरिसे मन्ने। __ अहमंसि पुरिसे 'खेयण्णे * कुसले पंडिए वियत्ते मेहावी अबाले मग्गत्थे
मग्गविऊ मग्गस्स गतिपरक्कमण्णू , अहमेयं पउमवरपोंडरीयं उन्निक्खिस्सामि त्ति ५ कट्ठ इति वच्चा से पुरिसे अभिक्कमे तं पुक्खरणिं, जाव जावं च णं अभिक्कमे ताव
तावं च णं महंते उदए महंते सेए, पहीणे तीरं, अप्पत्ते पउमवरपोंडरीयं, णो हव्वाए णो पाराए *, अंतरा सेयंसि विसण्णे दोचे पुरिसजाते।
६४१. अहावरे तच्चे पुरिसजाते । अह पुरिसे पंचत्थिमाओ दिसाओ आगम्म तं पुक्खरणिं तीसे पुक्खरिणीए तीरे ठिचा पासति तं महं एगं पउमवरपुंडरीयं १० अणुपुव्वट्ठियं जाव पडिरूवं, ते तत्थ दोण्णि पुरिसज्जाते पासति पहीणे "तीरं,
अप्पत्ते पउमवरपोंडरीयं, णो हव्वाए णो पाराए, जाव सेयंसि निसण्णे।
तते णं से पुरिसे एवं वदासी--अहो णं इमे पुरिसा अखेत्तन्ना अकुसला अपंडिया अवियत्ता अमेहावी बाला णो मग्गत्था णो मग्गविऊ णो मग्गस्स
गतिपरक्कमण्णू , "ज णं एते पुरिसा एवं मण्णे 'अम्हेतं पउमवरपोंडरीयं उण्णि१५ क्वेस्सामो', णो य खलु एयं पउमवरपोंडरीयं एवं उण्णिक्खेतव्वं जहा णं एए पुरिसा मण्णे।
अहमंसि पुरिसे खेतन्ने कुसले पंडित वियत्ते मेहावी अबाले मग्गथे मैग्गविऊ मग्गस्स गतिपरक्कमण्णू, अहमेयं पउमवरपोंडरीयं उण्णिक्रोस्सामि इति वच्चा
से पुरिसे अभिक्कमे तं पुक्खरणिं, जाव जावं च णं अभिक्कमे ताव तावं च णं २० महंते उदए महंते सेए जाव अंतरा सेयंसि निसण्णे तच्चे पुरिसजाए।
.."अहं खेदज्ञः कुशल इत्यादि भणित्वा पद्मवरपौण्डरीकमुत्क्षेप्स्यामीत्येवं प्रतिज्ञातवान्" शी०॥ दृश्यतां सू० ६३९ पं० ९॥ १. उक्खियन्वं पु १॥ २. जहा एस खं १॥ ३. अहमंसी खं १ पु १॥ ४. खेतन्ने खं २ पा. ला० । इतः परम् * * एतदन्तर्गतपाठस्थाने केवलं जाव इति वर्तते पा० खं २ पु २ ला० सं०॥ ५. मने खं १॥ दृश्यतां पृ० १२३ टि० १९॥६. मु० विना-उण्णिक्खेमिस्सामि इती वञ्चा खं १। उणिक्खिस्सामि त्ति इती वच्चा पु १। अत्र 'त्ति कटु' मु० मध्ये एव वर्तते। दृश्यतां पृ० १२२ पं०११। सू० ६४०-६४२॥७. सेतंसि खं १॥८. निसने खं १। दृश्यतां पृ० १२३ टि० ९॥ ९. पञ्चस्थि एवं चत्तारि णेयव्वा अह भिक्खू खं २ पा० पु २ ला० सं० । एवं च तत्र पञ्चस्थि इत्यतोऽनन्तरं ६४१-६४२ सूत्रेन स्तः॥ १०. तीरे खं १॥ ११. अखेतमा खं १॥ १२. जण्णं ते पुरिसा खं १॥ १३. मग्गस्स विऊ खं १ पु १॥ ११. गति परक्कमपणे खं १॥ १५. °मित्ति कटु इति वच्चा मु० । दृश्यतां पृ० १२२पं० ११, पृ० १२४ टि० ६ । सू० ६४०-६४२॥

Page #222

६४३]
- पढमं अज्झयणं 'पोंडरीयं'।
१२५ ६४२. अहावरे चउत्थे पुरिसजाए। अह पुरिसे उत्तरातो दिसातो आगम्म तं पुक्खरणिं तीसे पुक्खरणीए तीरे ठिचा पासति एगं पउमवरपोंडरीयं अणुपुव्वहितं जाव पडिरूवं । ते तत्थ तिण्णि पुरिसजाते पासति पहीणे तीरं अप्पत्ते जाव सेयंसि निसण्णे।
तते णं से पुरिसे एवं वदासी-अहो णं इमे पुरिसा अखेत्तण्णा जाव णो ५ मग्गस्स गतिपरक्कमण्णू, जणं एते पुरिसा एवं मण्णे-अम्हेतं पउमवरपोंडरीयं उण्णिक्खिस्सामो। णो खलु एयं पउमवरपोंडरीयं एवं उण्णिक्खेयव्वं जहा णं एते पुरिसा मण्णे।
अहमंसि पुरिसे खेयण्णे जाव मग्गस्स गंतिपरक्कमण्णू, अहमेयं पउमवरपोंडरीयं उण्णिक्खिस्सामि इति वच्चा से पुरिसे अभिक्कमे तं पुक्खरणिं, जाव जावं च णं १० अभिक्कमे ताव तावं च णं महंते उदए महंते सेते जाव विसण्णे चउत्थे पुरिसजाए।
६४३. अह भिक्खू लुहे तीरट्ठी खेयण्णे कुसले पंडिते वियत्ते मेहावी अबाले मग्गत्थे मग्गविदू मग्गस्स गतिपरक्कमण्णू अन्नतरीओ 'दिसाओ अणुदिसाओ वा आगम्म तं पुक्खरणी"तीसे पुक्खरणीए तीरे ठिच्चा पासति "तं महं एगं पउमवरपोंडरीयं जाव पडिरूवं, "ते य चत्तारि पुरिसजाते पासति पहीणे तीरं अप्पत्ते १५ जाँव अंतरा पोक्खरणीए "सेयंसि"विसण्णे । तते णं से भिक्खू एवं वेदासी - अहो णं इमे पुरिसा अखेतण्णा जाव णो मग्गस्स गतिपरक्कमण्णू जंणं एते पुरिसा एवं मन्ने अम्हेयं पउमवरपोंडरीयं उन्निक्खिस्सामो', णो य खलु ऐयं पउमवर
१. मु० विना-उत्तरातो मागम्म खं १ पु १॥ २. पुरिसजाए एवं खं १॥ ३. °सा खेतण्णा खं १॥ ४, ५. गतिं खं १॥ ६. °मि त्ति कट्टु इति वच्चा मुः। दृश्यतां पृ० १२२ पं० ११, पृ० १२४ टि०६, पृ० १२४ टि० १५ । सू०६४०-६४३॥ ७. मु० विना-कम्मे खं १ पु १॥ ८. खेत्तण्णे चू० । खेयन्ने (ण्णे पु १) जाव परक्कमण्णू खं १ पु १। “तथा क्षेत्रज्ञः खेदज्ञो वा पूर्व व्याख्यातान्येव विशेषणानि यावन्मार्गस्य गतिपराक्रमज्ञः, स चान्यतरस्या दिशोऽनुदिशो वाऽऽगत्य तां पुष्करिणीं तस्याश्च तीरे स्थित्वा" शी०॥ ९. दिसाभो वा अणु खं १ पु १ विनाऽन्यत्र ॥ * °रािणिं पा० पु १ ला०॥ १०. तीसे तीरे खं १ पु १ विना ॥ ११. तं एग महं खं २॥ १२. ते तत्थ चजारि खं १ पु १। पासति ते चत्तारि पहीणे तीरं० णो हव्वाए. चू०। "तांश्च चतुरः पुरुषान् पश्यति य(त)त्र च व्यवस्थितानिति" शी०। १३. अपत्ते खं १ विना॥ १४. जाव पउमवरपोंडरीयं नो हव्वाए नो पाराए अंतरा खं १ पु १ विनाऽन्यत्र ॥ १५. सेतसि खं १ पु १॥ १६. निसण्णे खं १। दृश्यतां पृ० १२३ टि. ९॥ १७. वदासि खं १ पु १॥ १८. अम्हे पउम° खं १ विना ॥ १९. उण्णिस्सामो खं १॥ २०. एवं खं १ विना॥

Page #223

सूयगडंगसुत्ते बीए सुयखंधे [सू० ६४४पॉडरीयं एवं उन्निक्खेतव्वं जहा णं एते पुरिसा मन्ने, अहमंसी मिक्खू लूहे तीरट्ठी खेयण्णे जाव मग्गस्स गतिपरक्कमण्णू, अहमेयं पउमवरपोंडरीयं उन्निक्खिस्सामि त्ति कट्ठ इति वच्चा से भिक्खू णो अभिक्कमे तं पुक्खरणिं, तीसे
पुक्खरणीए तीरे ठिचा सदं कुन्जा-उप्पताहि खलु भो पउमवरपोंडरीया ! ५ उप्पताहि खलु भो पउमवरपोंडरीया! अह से उप्पतिते पउमवरपोंडरीए ।
६४४. किट्टिते गाते समणाउसो ! अढे पुणं से जाणितव्वे भवति । 'भंते ! त्ति समणं भगवं महावीरं निग्गंथा य "निग्गंथीओ य वंदंति नमसंति, वंदित्ता नमंसित्ता एवं वदासी-किट्टिते नाए समणाउसो ! अढं पुण से ण जाणामो, समणाउसो ! ति समणे भगवं महावीरे "ते य बहवे निग्गंथा य "निग्गंथीओ य आमंतित्ता एवं वेदासी–हता समणाउसो ! आइक्खामि "विभावेमि किट्टेमि पवेदेमि सअटुं सहेउं संनिमित्तं भुजो भुजो उवदंसेमि ।
१. रीयं जाव एवं खं १, २॥ २. अहमंसि खेतण्णे जाव उण्णिक्खेस्सामि इति वञ्चा णो अभिक्कमे, तीसे पोक्खरिणीए तीरे ठिच्चा सई कुजा चू०॥ ३. °मण्णे खं १॥ ४. °मि इई कटु इई वचा खं २ पा० पु २ सं०। मि इई वच्चा ला०। दृश्यतां पृ. १२२ पं० ११, पृ० १२४ टि० ६, पृ० १२४ टि० १५, सू० ६४०-६४३ । “उत्क्षेप्स्यामि... इत्येवमुक्त्वाऽसौ नाभिकामेत् " शी०॥ ५. णोऽभिक्कमे पा० खं २॥ ६. पुक्खरणी खं १॥ पुक्खरिणी पु २ सं०। पुक्खरिणिं पु १ मु० ॥ ७. पुक्खर(रि खं २)णीते पा० खं २॥ ८. उप्पदाहि खलु भो पउमवर! उप्पदाहि खलु भो पउमवर! अह से चू० ॥ ९. उप्पताहि अह से उखं २ पु १॥ १०. से मायाणितव्वे खं १ पा० पु २ ला० सं० चू०। “किट्टिते _वणिते दरिसिते इत्यर्थः । किमर्थः पुष्करिणीदृष्टान्तः कृतः१ अर्थोऽस्य आ मर्यादया ज्ञातव्यः। भंते ति आमन्व्य अन्योन्यं समणा समणे वदन्ति किट्टितं णायं दि;तो. से किहिते भगवता, अम्हे पुण से अणुपसंहारितस्य अटुं ण आयाणामो” चू० । “कीर्तिते "मयाऽस्मिन् ज्ञाते उदाहरणे हे श्रमणा आयुष्मन्तोऽर्थः पुनरस्य ज्ञातव्यो भवति भवद्भिः। "एवमुक्त भगवता ते बहवो निग्रन्था निर्ग्रन्थ्यश्च तं श्रमणं भगवन्तं महावीरं "वन्दन्ते.."नमस्यन्ति... वन्दित्वा नमस्थित्वा चैवं वदेयुः ''कीर्तितं "ज्ञातम्' अर्थ पुनरस्य न सम्यक् जानीमः" शी०॥ ११. भंते त्ति निग्गंथा[पा० ला० सं०] निग्गंथीओ य समणं भगवं महावीरं वं° खं २ पु २ पा० ला० सं० ॥ १२. निग्गथिमओ खं १॥ १३. वंदति नमंसति खं २ पा०॥ १४. वदासि खं १ पु १॥ १५. याणामो खं २ पा० पु २ ला०॥ १६. समणाउसो त्ति नास्ति खं १॥ १७. ते बहवे पु १। ते य नास्ति खं २ पा० १ २ ला०॥ १८. सं. विनानिग्गंथिो पु १। निग्गंथिओ य एवं खं १। निग्गंथीओ आमंतित्ता एवं खं २ पा० पु २ ला०॥१९. वदासि खं २ पा० पु २ ला०॥२०. आतिक्खामि खं १ पु १॥२१. विभयामि चू० । “विभावयामि आविर्भावयामि" शी। तुलना-“आइक्खे विभए किट्ट वेदवी"-भाचा. सू० १९६॥ २२. सकारणं भुज्जो खं १ चू०॥

Page #224

६४६]
पढमं अज्झयणं 'पोंडरीयं'। ६४५. से बेमि–लोयं च खलु मए अप्पाहटु समणाउसो! सा पुक्खरणी बुइता, कम्मं च खलु मैए अप्पाहुटु समणाउसो ! से उदए बुंइते, कामभोगा य खलु मैंए अप्पाहट्ट समणाउसो! से सेए बुइते, जण-जाणवयं च खलु मए अप्पाहटु समणाउसो! ते बहवे पउमवरपुंडरीया बुंइता, रायाणं च खलु मए अप्पाहट्ट समणाउसो! से एगे महं पउमवरपोंडरीए बुइते, अन्नउत्थिया य खलु मए ५ अप्पाहट्ट सैमणाउसो! ते चत्तारि पुरिसजाता बुइता, धम्मं च खलु मए अप्पाहट्ट समणाउसो ! से भिक्खू बुइते, धम्मतित्थं च खलु मैए अप्पाहट्ट सैमणाउसो ! से तीरे बुइए, धम्मकहं च खलु मए अप्पाहट्ट समणाउसो! से सद्दे बुइते, नेव्वाणं च खलु मए अप्पाहट्ट समणाउसो ! से उप्पाते बुइते, एवमेयं च खलु मए अप्पाहटु समणाउसो ! से एवमेयं बुइतं ।
६४६. इह खलु पाईणं वा पडीणं वा उदीणं वा दाहिणं वा "संति एगतिया मणुस्सा भवंति अणुपुव्वेण "लोगं तं उँववन्ना, तंजहा—औरिया वेगे अणारियों वेगे, उच्चागोयों वेगे णीयागोया वेगे, कायमंता वेगे हस्समंता वेगे, सुवण्णा वेगे दुवण्णा वेगे, सुरूवा वेगे दुरूवा वेगे। तेसिं च णं महं एगे राया. भवति महाहिमवंतमलयमंदरमहिंदसारे < अच्चंतविसुद्धरायकुलवंसप्पसूते १५ १. बुईता खं २ पा० पु २ ला० सं० ॥ २. मते खं २ पा० पु २ ला० । ३. वुतिए खं १ पु१॥ ४. मते सं० विना॥ ५. जणं जाणवयं खं २ पा० पु २सं०। “जनं सामान्येन लोक...... जानपदा विशिष्टार्यदेशोत्पन्ना गृह्यन्ते....."तांश्च समाश्रित्य" शी। “पोंडरीयाणि पौरजणवता, वडपोंडरीयं राया" चू०॥ ६. मते खं २ पा० पु २ ला ॥७. सो बहवे खं २॥ ८. बुहत्ता पा० ला० सं०॥९. मते खं २ पा० पु २ ला०॥ १०. मते खं २ पा० पु २ ला॥ ११, १३, १५. समणाउसो नास्ति खं २ पा० पु २ ला०॥ १२. सज्जाया खं १॥ १४. मते खं २ पापु २ ला०॥ १६. एवमेवं खं १ पु १। एवं च खलु मए णिव्याणार्थ बुइतं चू०। “एवम् "एतल्लोकादिकं च खलु आत्मन्याहृत्य" शी०॥ १७. संतेगतिया खं १॥ १८. लोगत्तं उ° पु १, २। लोगतं उ° पा०। लोग उ° खं २॥ १९. उवउत्ता खं २ पा० पु१, २ ला०॥ २०. आयरिया खं २ पा० पु २ ला०। दृश्यतां सू० ६६७, ६९४॥ २१. °या उवेगे खं २॥ २२. °गोता वेगे णीतागोता खं २॥ २३. हुस्समंता खं २ विना॥ २४. गं मणुयाणं एगे खं १ विना। "तेषां च "महान् "एकः"राजा भवति" शी। "तेसिं राया भवति" चू०॥ २५. महयाहिम मु०। महयाहिमवंतमहंतमलय' इति औपपातिकसूत्रे। "महंतग्गहणं महाहिमवंते" चू० ॥ २६. <> एतचिह्नान्तर्गतराजवर्णकसूत्रपाठस्थाने खं २ पा० पु १, २ ला० सं० मध्ये जाव इत्येव पाठो वर्तते, शी० मध्येऽपि "महाहिमवन्मलयमन्दरमहेन्द्राणामिव सारः सामर्थ्य विभवो वा यस्य स तथा इत्येवं राजवर्णको यावदुपशान्तडिम्बडमरं राज्यं प्रसाधयंस्तिष्ठतीति" इत्येवं व्याख्या दृश्यते। चूर्णिकृता तु राजवर्णकसूत्रपाठोऽपि व्याख्यातः, उपलभ्यते चासौ खं १ प्रतौ मु० मध्ये च॥ २७. खुदीहराय औप० ॥

Page #225

१२८ . सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्बंधे [सू० ६४७
'निरंतररायलक्खणविरातियंगमंगे बहुजणबहुमाणपू तिते सव्वगुणसमिद्धे खत्तिए मुदिए मुद्धाभिसित्ते माउंपिउंसुजाए दयप्पत्ते सीमंकरे सीमंधरे खेमंकरे खेमंधरे मणुस्सिदे जणवदपियाँ जणवदपुरोहिते सेउकरे केउकरे णरपवरे पुरिसवरे
पुरिससीहे पुरिसआसीविसे पुरिसवरपोंडरीए पुरिसवरगंधहत्थी अड्डे दित्ते वित्ते ५ वित्थिण्णविउलभवण-सयणा-ऽऽसण-जाण-वाहणाइण्णे बहुधण-बहुजातरूव-रेयए
आओगपओगसंपउत्ते विच्छड्डियपउरभत्त-पाणे बहुदासी-दास-गो-महिस-गवेलगप्पभूते पडिपुण्णकोस-कोट्ठागाराउहंधरे बलवं दुब्बलपंञ्चामित्ते ओहयकंटकं निहयकंटकं मलियकंटकं उद्धियकंटकं अकंटयं "ओहयसत्तू निहयसत्तू मलियसत्तू
उद्धियसत्तू "निज्जियसत्तू पराइयसत्तू ववगयदुभिक्खमारिभयविप्पमुक्कं रायवण्णओ १. जंहा उववाइए जाव > पैसंतडिंबडमरं रज्जं पसासेमाणे विहरति ।
६४७. तस्स णं रण्णो परिसा भवति–उग्गा उग्गपुत्ता भोगा भोगपुत्ता इक्खागा इक्खागपुत्ता नाया नायपुत्ता कोरव्वा कोरव्वपुत्ता भेट्टा भट्टपुत्ता माहणा १. निरंतरं राय औप० . २. राइयंग मु० । 'राइअंग औप० ॥ ३. 'माणपूइए मु० । °माणे पूजिए औप०॥ ४. मु० विना-माउंपिउंसुयाए खं १। माउपिउसुजाए औप० । “मातुपितुंसुजातं जहिच्छिते मणोरहे पूरयति" चू०॥ ५. चू० विना-दयप्पए खं १। दयप्पिये मु०। “दयालू दाणसीलो वा दयप्पत्तो" चू०। “दयापत्ते त्ति प्राप्तकरुणागुणः"-औप० वृ० । ६. या जणवयपाले जणवयपुरोहिए औप०॥ ७. केउकरे नास्ति खं १। “केतुर्नाम ध्वजः, केतुभूतः स्वकुलस्य" चू०॥ ८. °सीहे पुरिसवग्धे पुरिसासीविसे औप० ॥ "आसीविसो जहा दृष्टमात्रमेव मारयति एवं अवकारिणो रिदणो अ आशु मारयति । वग्यो अभीस-दढग्गाही य"च०॥ ९. विस्थिपणे खं १। विच्छिण्ण मु० औप०। १०. बहुजण° खं १। “बहु प्रभूतं धनं गणि. मादिकं बहुनी च जातरूप-रजते सुवर्ण-रौप्ये यस्य स तथा" औप० वृ०॥ ११. रतए मु०॥ १२. °णकोसट्ठागारा खं १ । °ण्णजंतकोसकोट्ठागारा औप० ॥ १३. °उहागारे ब मु० औप० । "पडिपुण्णजंतकोसकोटागाराउधागारे प्रतिपूर्णानि यन्त्राणि च पाषाणक्षेपयन्त्रादीनि कोशो भाण्डागारः कोष्ठागारश्च धान्यगृहम् आयुधागारश्च प्रहरणशाला यस्य स तथा" औप० वृ०॥ १४. "पञ्चमित्ता सामंता" चू०॥ १५. भकंटयं नास्ति खं १ ॥ १६. ओहयसत्तुं औप० । एवमप्रेऽपि॥ १७. मलियसत्तू नास्ति खं १॥ १८. निजियसत्तू नास्ति खं १॥ १९. मुकं खेमं सिवं सुभिक्खं पसंतडिंबडमरं औप०॥ २०. जहा ववाहए ख १॥ २१. उवसंतडिंबडमरं रज पसाहेमाणे पा० खं २ पु १, २ ला० शी०। दृश्यतां पृ० १२७ टि० २६॥ २२. मु० विना-भदा(हा) भ २ पा० पु १, २ ला० सं०। भडा भ २ खं १, २। “भट्टा जोहा, न तावद् भटत्वमप्राप्तवयस्त्वात् कुर्वन्ति ते भट्टपुत्राः, एवं सर्वत्र।" चू०॥ २३. इतः परं चूर्ण्यनुसारेण पसत्यारो पसस्थपुत्ता, लेच्छवी लेच्छविपुत्ता माहणा माहणपुत्ता इब्भा इब्भपुसा इति पाठोऽत्र भाति। "लेखकाः धर्मपाठका रक्षकाद्याः प्रशस्तानि कुर्वन्तीति प्रशस्तारः । लेच्छवि कुलं लिप्साजीविणो वा वणिजादि। माहणा बंभणा। जेसिं अण्णे वणिया ववहरंति ते इडिमंतवणिया इति इन्भा" चू० । “लिच्छह त्ति लिप्सुकः स च वणिगादिः, तथा प्रशास्तारो बुद्धयुपजीविनो मन्त्रिप्रभृतयः" शी०॥

Page #226

६४८]
पढमं अज्झयणं 'पोंडरीयं' ।
१२९
माहणपुत्ता 'लेच्छई लेच्छइपुत्ता पेसत्थारो पसत्थपुत्ता सेणावती सेणावतिपुत्ता | तेसिं च णं ऐंगतिए सड्डी भवति, कामं तं समणा य माहणा य पैहारेंस गैमणाए, तत्थऽन्नतरेणं धम्मेणं पण्णत्तारो वयमेतेणं धम्मेणं पण्णवइस्लामो, से एवमायाणंह भयंतारो जहा "मे एस धम्मे सुयक्खाते सुपण्णत्ते भवति ।
६४८. तंजहा — उ पादतला अहे केसग्गमत्थया तिरियं तयपरियंते जीवे, एस आयपज्जवे कसिणे, एस जीवे जीवति, एस मए णो जीवति, सरीरे चरमाणे चरती, विट्ठम्मि य णो चैरति, एतंतं जीवितं भवति, आदहणाए परेहिं णिज्जति, अगणिझामिते सरीरे कवोतवण्णाणि अट्ठीणि भवंति, आसंदीपंचमा पुरिसा गौमं पच्चागच्छंति । एवं अंसतो असंविज्जमाणे ।
७. पण्णत्ता वयं खं १ ।
१. लिच्छई लि २ ख २ पा० पु १, २ ला० ॥ २. अत्रेदं ध्येयम् - इक्खागपुत्ता इत्यत आरभ्य पुत्रान्त द्वितीयपदस्थाने '२' ईदृशोऽङ्कः प्रतिषु दृश्यते, एवं चात्रापि खं १-२ मध्ये पसत्था (ता खं २) रोप २ इति खं १-२ विना पसत्थारो २ इति पाठ उपलभ्यते ॥ ३. एगइते खं २ पु १ । एगईते पु २ ला० ॥ ४. समणा वा माहणा वा खं १ विना । दृश्यतां सू० ६५४, ६५९ ॥ ५. चू० विना पहारेसुं खं १ । संपधारिंसु अन्यत्र | " समणा पासंडी माहणा गिहत्था पहारेंसु पत्थेति चू० । " सम्प्रधारितवन्तः समालोचितवन्तः " शी० । दृश्यतां सू० ६५४, ६५९ ॥ ६. गमणाते खं २ पु १, २ ला० ॥ दृश्यतां सू० ६५४ टि० २१ ॥ ८. वयं एतेणं खं २ । वयं इमेणं मु० । वयं सएणं धम्मेणं खं १ । " तत्थऽण्णतरेण नास्मदीयेन । वयमनेन स्वप्रणीतेन धर्मेण पण्णवइस्सामो" चू० । 'तत्र चान्यतरेण धर्मेण प्रज्ञापयितारो वयमित्येवं नाम संप्रधार्य तं राजानं स्वकीयेन धर्मेण प्रज्ञापयिष्याम एवं संप्रधार्य राज्ञोऽन्तिकं गत्वैवमृचुः " शी० । दृश्यतां सू० ६५४ ॥ ९. ध भयन्तारो जधा खं १॥ १०. मए एस खं १ मु० । दृश्यतां सू० ६५४, ६५९ । " जहा मेसे धम्मे मम एष प्रत्यक्षः, सुट्टु अक्खाते सुपण्णत्ते” चू० । 'मयैष धर्मः स्वाख्यातः सुप्रज्ञप्तो भवतीति ” शी० ॥ ११. बौद्धग्रन्थैः सहास्य तुलना आचाराङ्गसूत्रस्य पञ्चमे परिशिष्टे [पृ० ४०५ ] द्रष्टव्या ॥ १२. " अधे केसग्गा, तिरियं तथा, एतावानेव जीवति (जीवे त्ति) । एस दाविज्जति पज्जवो प्रकारो कसिणं कृत्स्नं शरीरमात्मा । जीवे जीवह त्ति सरीरे जीवति अव्यङ्गे शरीरे जीवति " चू० । " उपरि पादतलादधश्च केशाग्रमस्तकात् तिर्यक् च त्वक्पर्यन्तो जीवः । एष आत्मा योऽयं कायः, अयमेव च तस्यात्मनः पर्यवः कृत्स्नः संपूर्णः "
८८
I
शी० ॥ १३. आया
।
१७.
एतावंतं चू० ॥
पज्जवे खं १ । उपरितनं टिप्पणं द्रष्टव्यम् ॥ १४. घर खं १ विना चरति " शी० ॥ १५. धरइ खं १ विना ॥ १६. धरति खं १ विना ॥ १८. आदहणाते खं २ पा० पु १, २ ला० । “आदहणं श्मशानं " नृ० दहनार्थे श्मशानादौ " शी० ॥ १९. वण्णाईं खं २ पा० पु १, २ ला० ॥ २०. गामं पचेति चू० ॥ २१. असंते मु० । असतो भविजमाणे चू० ।
।
" आ समन्ताद्
<<
'इत्येवं शरीरादृर्द्धमसतः शरीरदाहेऽपि सति छेदे वा न दोषः पारात्मिकोऽस्ति अविद्यमानो जीवः, अहवा शरीरादूर्द्धमविद्यमानः ।
सू. ९

" यावदिदं शरीरं ...
५

Page #227

१३०
सूयगडंगसुत्त बीए सुयक्खंधे [सू० ६४९६४९. 'जेसि तं सुयक्खायं भवति–'अन्नो भवति जीवो अन्नं सरीरं' तम्हा ते एवं नो विप्पडिवेदेति-अयमाउसो ! आता दीहे ति वा हस्से ति वा परिमंडले ति वा वट्टे ति वा तंसे ति वा चउरंसे ति वा छलंसे ति वा अटुंसे ति वाँ आयते ति वा किण्हे ति वा णीले ति वा लोहिते ति वा हालिद्दे ति वा सुकिले ति वा सुन्भिगंधे ति वा दुन्भिगंधे ति वा तिते ति वा कडुए ति वा कसाए ति वा अंबिले ति वा महुरे ति वा कक्खडे ति वा मउए ति वा गरुए ति वा लहुए ति वा सिते ति वा उसिणे ति वा गिद्धे ति वा लुक्खे ति वा। एंवमसतो असंविजमाणे ।
६५०. जेसिं तं सुयक्खायं भवति 'अन्नो जीवो अन्नं सरीरं', तम्हा ते णो एवं उवलभंति
[१] से जहानामए केइ पुरिसे कोसीतो अंसिं अभिनिव्वट्टित्ताणं उवदंसेजा-अयमाउसो! असी, अयं 'कोसीए, एवमेव णत्थि "केइ अभिनिव्वट्टित्ताणं उवदंसेति—अयमाउसो ! आता, अयं सरीरे ।
जेसिं तं सुअक्खायं, किमाख्यातम् ? यथा अण्णो जीवो भण्णं सरीरं, तस्मादप्येवा (?) सुअ. क्खातं णो विविधं पवेदिति" चू० ।
"एवम् असन् भविद्यमानः तत्र तिष्ठन् गच्छंश्च असंवेद्यमानः अननुभूयमानः । येषामयं पक्षस्तेषां तत् स्वाख्यातं भवति । । येषां पुनः ‘अन्यो जीवोऽन्यच्छरीरम्' एवम्भूतोऽप्रमाणक एवाभ्युपगमः तस्मात् ते स्वमूढ्या प्रवर्तमानाः एवमिति वक्ष्यमाणं ते नैव विप्रतिवेदयन्ति जानन्ति" शी० । दृश्यतां सू० ६४९ टि० ७, सू० ६५० [८] टि. १३ ॥ १. जेसि यं खं १ । जेसि तं असतो असंविजमाणे तेसिं तं सुयक्खायं खं १ विना। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ २. हुस्से खं १ चू० । “दीहं वा हुस्सं वा जाव मटुंसं वा किण्हे ति वा जाव लुक्खे ति वा" चू० ॥ ३. वा मायते ति वा छलंसिए ति वा अटुंसे वि वा किण्हे मु० । वा आयते वा छलंसे इ वा किण्हे इ वा जाव सुकिले खं १ विना। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ ४. वा आयंसे ति वा आयते ति वा खं० १ । अत्र आयंसे ति वा इत्यस्यार्थों न ज्ञायते, न च खं १ विना स दृश्यते, अतो मलेऽस्माभिर्न निवेशितः स पाठः । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ ५. कसाए इ पु २ । कसतिए वा खं १ । कसाए वा खं १ विना ॥ ६. णिद्धे [इ पु १,२] वा जाव लुक्खे इ वा खं १ मु० विना ॥ ७. असो अविजमाणे खं १। दृश्यतां पृ० १२९ पं. ९, पृ० १३१ पं० १८ । “असमसौ, तथा केनापि प्रकारेणाऽसंवेद्यमानोऽपि । येषां तत् स्वाख्यातं भवति यथा-'अन्यो जीवोऽन्यच्छरीरकम्' इत्ययं पक्षः तस्मात् पृथगविद्यमानत्वात् ते शरीरात् पृथगात्मवादिनो नैव वक्ष्यमाणनीत्या आत्मानमुपलभन्ते" शी०॥ ८. °णामते खं १ विना ॥ ९. कोसिओ खं १॥ १०. अली खं १ पु १ मु० विना ॥ ११. कोसिए एवं खं १। कोसी एव पु १ मु०॥ १२. केति उव खं १। केइ पुरिसे अभिणिव्वदृताणं उवदंसेत्तारो अयमा खं २॥ १३. अयं सरीरं खं १विना। इयं सरीरं मु०॥.

Page #228

१३१
६५०]
पढमं अज्झयणं 'पोंडरीयं' [२] 'से जहाणामए केइ पुरिसे मुंजाओ इसीयं अभिनिव्वट्टित्ताणं उवदंसेजा-अयमाउसो! मुंजो, अयं इसीया, < एवामव नत्थि केति उवदंसेत्तारो अयमाउसो! आता इदं सरीरं ।
[३] से जहाणामए केति पुरिसे > मंसाओ अहिँ अभिनिव्वट्टित्ताणं उवदंसेजा *-अयमाउसो ! मंसे, अयं अट्ठी, एवामेव नत्थि केति उवदंसेत्तारो ५ -अयमाउसो ! आया, इदं सरीरं ।
[४] से जहानामए केति पुरिसे करतलाओ आमलकं अभिनिव्वट्टित्ताणं उवदंसेजा-अयमाउसो! करतले, अयं आमलए, एवामेव पत्थि केति उवदंसेत्तारो—अयमाउसो ! आया, इदं सरीरं ।
[4] से जहानामए केइ पुरिसे दहीओ णवणीयं अभिनिव्वट्टित्ताणं उवदं- १० सेन्जा-अयमाउसो! नवनीतं, अयं उदसी, एवामेव नत्थि केति उवदंसेत्तारो जाव सरीरं।
[६] से जहानामए केति पुरिसे तिलेहितो तेलं अभिनिव्वदे॒त्ताणं उवदंसेजा -अयमाउसो! तेल्ले, अयं पिण्णाए, एवामेव जाव सरीरं ।
[७] से जहानामए केइ पुरिसे उक्खूतो खोतरसं अभिनिव्वट्टित्ताणं उव- १५ दंसेजा-अयमाउसो! खोतरसे, अयं चोए, एवमेव जाव सरीरं ।
[८] से जहानामए केइ पुरिसे अरणीतो अग्गि अभिनिव्वदे॒त्ताणं उवदंसेजा-अयमाउसो ! अरणी, अयं अग्गी, एवामेव जाव सरीरं । * एवं असतो असंविजमाणे।
१. से जहा व केति पुरिसे मंजामो खं १॥ २. इसियं खं १ मु० ॥ ३. मुंजा अयं इसीता खं १॥ ४. 1>एतदन्तर्गतः पाठो नास्ति खं १ मु० विना ॥ ५. केइ पुरिसे उव मु.॥ ६. सर्वत्र खं १ मु. विना ** एतदन्तर्गतपाठस्थाने अयमाउसो मंसं अयमाउसो अट्ठी, करतलामो आमलयं-अयमाउसो करतले अयं मामलए, दहीतो णवणीयं-अयमाउसो गवणीयं मयं उसी, विलहितो तिल्लं-अयमाउसो तिल्लं अयं पिण्णाते, से जहाणामते केइ पुरिसे उक्खतो खोतरसं अभिणिन्वहिताणं उवदंसेज्जा अयमाउसो खोयरसे अयं छोए, एवमेव नत्थि केह उवदंसेत्तारो भयमाउसो भाया अयं सरीरे। से जहाणामते केइ पुरिसे अरणीतो अग्गि अभिनिवट्टित्ताणं तहेव इति पाठः॥ ७. अयं नास्ति मु० विना॥ ८, ९. केइ पुरिसे उप मु०। दृश्यतां सू० ६५० [१, २]॥ १०. उक्खुत्तो खं १। इक्खूतो मु०॥ ११. छोए खं १ विना दृश्यताम् भाचा० सू० ४६२ टि० ८,६२० टि. १३॥ १२. असमो खं १। असंते मु०॥ १३. अविजमाणे खं १ चू०। दृश्यतां पृ० १२९ पं० ९ टि. २१, पृ० १३० पं. ७ टि. ७। "एवमादिभिदृष्टान्तैः शरीरदाहे सति छेदे वा को दोषः पारात्मिकोऽस्ति अविद्यमाने जीवे,

Page #229

१३२
सूयगडंगसुत्त बीए सुयक्खंधे [सू० ६५१ - जेसिं तं सुयक्खातं भवति तं०-'अन्नो जीवो अन्नं सरीरं' तम्हा तं मिच्छा।
६५१. से हंता हणह खणह छणह दहह पयह आलुपह विलुपह सहसकारेह विपरामुसह, एताव ताव जीवे, णत्थि परलोए, ते णो एवं विप्पडिवेदेति, तं० किरिया इ वा अकिरिया इ वा सुक्कडे "ति वा दुक्कडे ति वा कल्लाणे ति वा पावए ति वा साहू ति वा असाहू ति वा 'सिद्धी ति वा असिद्धी ति वा निरए ति वा अनिरए ति वा। एवं ते विरूवरूवेहिं कम्मसमारंभेहिं विरूवरूवाई कामभोगाइं समारंभति भोयणाए।
६५२. एवं पेगे पागब्भिया निक्खम्म मामगं धम्मं पण्णवेति तं सद्दहमाणा तं पत्तियमाणों तं रोऐमाणा साधु सुयक्खाते समणे ति वा माहणे ति वा कामं १. खलु आउसो! तुमं पूययामो, तंजहा–असणेण वा पाणेण वा खाँइमण वा
साइमेण वा वत्थेण वा पडिग्गहेण वा कंबलेण वा पायपुंछणेण वा, तत्थेग पूयणाए समाउटिंसु, तत्थेगे पूयणाए "निगामइंसु । अथवा शरीरादूर्द्धमविद्यमानो। जेसिं तं सुअक्खातं, किमाख्यातम् ? यथा-अन्यो जीवोऽन्यच्छरीरं तम्हा तं मिच्छा।" चू०। “अतोऽसमात्मा शरीरात् पृथगसंवेद्यमानश्चेति ।"..."एवं युक्तिभिः प्रतिपादितेऽपि आत्माभावे येषां पृथगात्मवादिनां स्वदर्शनानुरागादेतत् स्वाख्यातं भवति तद्यथा भन्यो जीव:'..."अन्यच्च"शरीरम, एतच्च पृथङ् नोपलभ्यते तस्मात् तद् मिथ्या" शी०॥ १. दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ २. तं नास्ति खं १ मु० विना। अत्र तं० इत्यस्य तंजहा इति पूर्णः पाठः ॥ ३. दृश्यताम् आचा० सू० २०६ । से हंता हणध पयध चू० । से हंता तं हणह खं १ मु०। अस्मिन् खं १ मु० पाठे तं० इति संक्षिप्तस्य पदस्य वृत्त्यनुसारेण तंजहा इति पूर्णः पाठः प्रतीयते, तथाहि-"स लोकायतिकः स्वतः हन्ता....", अन्येषामपि"उपदेशं ददाति, तद्यथा "घातयत,"खनत इत्यादि।" शी०॥ ४. एताव ता जीवे खं १ विना ॥ ५. “विप्पवेदिति विविधं प्रवेदयन्ति” चू०। “विप्रतिवेदयन्ति अभ्युपगच्छन्ति" शी० ॥ ६. तंजहा इति पूर्णः पाठः॥ ७. इतः परं सर्वत्र तिस्थाने इ खं १ विना॥ ८. सेही ति वा असेही ति खं १ ॥ ९. एवं पेगे पागब्भि नि खं १। एवं एगे पागब्भिया नि खं १ विना। एवं एगे पागभी णि चू० । “एवं वे(पे)ग इत्यादि। एवमपि "एके "प्रागल्भिकाः" शी०॥ १०. पण्णवयंति चू०॥ ११. "°माणा साधु अक्खाता आख्यातीत्याख्याताः" चू०॥ १२. रोतेमाणा खं १ विना ॥ १३. पूययामि ख १॥१४. खातिमेण वा सातिमेण वा ख १॥ १५. तत्थेगे णिकामति(मंति!) पुव्वा खं १ । “तत्थ [एगे] पूजणाए उहिसु....."तत्थ पगे णिकामहंस. णिकामं णाम पजतं. त एवं ताव पुव्वं जेहिं समण-माहणेहिं गाहिता ते ते पएन्ति" च० । “तत्रैके पूजया पूजायां वा समाउट्टिसु त्ति समावृत्ताः प्रह्वीभताः ते राजानः पूजां प्रति प्रवृत्ताः, तदुपदेष्टारो वा पूजामध्युपपन्नाः सन्तः तं राजादिकं. "निकाचितवन्तः नियमितवन्तः, तथाहि भवतेदं तजीवतच्छरीरमित्यभ्युपगन्तव्यम्" शी० ॥ १६. निग्गइंसु पु १। निकाइंसु मु० । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥

,

Page #230

६५५ ]
पढमं अज्झयणं 'पोंडरीयं ' ।
६५३. पुव्वामेव तेर्सिं णायं भवति - संमणा भविस्सामो अणगारा अकिंचणा अपुत्ता अपसू परदत्तभोइणो भिक्खुणो पावं कम्मं णो करिस्सामो समुट्ठाए ते अप्पणा अँप्पडिविरया भवंति, संयमाइयंति अन्ने वि आदियावेंति अन्नं पि आँतियंतं समणुजाणंति, एवामेव ते इत्थिकामभोगेहिं मुच्छिया गिद्धा गढिता अज्झोववन्ना लुद्धा रागदोसत्ता, ते णो अप्पाणं समुच्छेदेंति, नो परं ५ समुच्छेदेंति, नो अण्णाई पांणाई भूताइं जीवाई सत्ताई समुच्छेदेंति, पहीणा पुव्वैसंयोगं, औयरियं मग्गं असंपत्ता, इति ते णो हव्वाए णो पारा, अंतरा कामभोगेसु विसण्णा, इति पढमे पुरिसेंज्जाते तज्जीव-तस्सरीरिए आहिते ।
६५४. अहावरे दोच्चे पुरिसज्जाते पंचमहन्भूतिए त्ति आहिज्जति । इह खलु पॉईणं वा ४ संतेर्गतीया मणुस्सा भवंति अणुपुव्वेणं < 'लोयं उववण्णा, तंजहाआरिया" वेगे एवं जाव दुरूवा वेगे । तेसिं च णं महं एगे राया भवती महया ० एवं चेव णिरवसेसं जाव सेणावतिपुत्ता । तेसिं च णं एगतीए सड्डी भवति, कामं तं समणाय माहणा य पहारिंसु गमणाए । तत्थऽण्णयरेणं धम्मेणं पेन्नत्तारो वयमिमेणं धम्मेणं पन्नर्वैइस्सामो, से एवमायाणह भयंतारो ! जहा मे एस धम्मे सुअक्खाए > सुपण्णत्ते भवति
""
६५५. इह खलु पंच महब्भूता जेहिं नो कजति किरिया ति वा १. तुलना — आचा० सू० ६०७, टि०१ ॥ २. भोगी भि खं १ ॥ ३. अपडि खं १ ॥ ४. समा खं २ पा० ॥ ५. अण्णेहि अ आदियावंति, आदियंते [ अण्णे] समणुजाणंति चू० ॥ ६. याइतं खं १॥ ७. दोलवसट्टा खं १ विना । " राग-द्वेषार्त्ता रागद्वेषवशगाः " शी० । “ रागद्वेषाभ्यां छादितमनस्त्वादन्धाः ” चू०, एतदनुसारेण रागदोसन्धा इति पाठः चू०सम्मतो भाति ॥ ८. मु० विना - समुच्छेति खं २ पु १, २ । समुच्छेतेंति पा० । समुच्छेयंति ला० । नो परं समुच्छेदेति नास्ति खं १ ॥ ९. पाणाई जाव सत्ताइं खं १ विना ॥ १०. समुच्छेति खं २ ॥ ११. संयोगा खं १ । “ पूर्वसंयोगात् प्रहीणाः प्रभ्रष्टाः " शी० । “पहीणा पुव्वसंजोगं गृहावासं णातिवासं वा चू० । दृश्यतां सू० ६६६ ।। १२. भरियं. पु १ । दृश्यतां सू० ६६६ ॥ १३. भोगेहिं खं १ विना । भोगंसि चू० ॥ १४. जाते खं २ पु १, २ ॥ १५. आ ( अ चू० ) धावरे खं २ पा० चू० ॥ १६. भूतिते आ खं २ पा० ॥ १७. पातीणं खं १ ॥ १८. गविया मु० । 'गतिया ल (ऌ इति ५ संख्याद्योतकोऽक्षराङ्कः) जाव से एवमायाणह भयंतारो जहा मेसे धम्मे सुक्खाते " चू० ॥ १९. Page #231

१३४
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंघे [सू० ६५६ - अकिरिया ति वा सुकडे ति वा दुक्कडे ति वा कल्लाणे ति वा पावए ति वा साहू ति वा असाह ति वा 'सिद्धी ति वा असिद्धी ति वा णिरए ति वा अणिरए ति वा अवि यंतसो तणमातमवि।
६५६. तं च पदुद्देसेणं पुढोभूतसँमवातं जाणेज्जा, तंजहा-पुढवी एगे महब्भूते, आऊ दोचे महब्भूते, तेऊ तचे महब्भूते, वाऊ चउत्थे महन्भूते, आगासे पंचमे महन्भूते । इच्छेते पंच महन्भूता अणिम्मिता अणिम्मेया अकडा णो कित्तिमा णो कंडगा अणादिया अणिधणा अवंझा अपुरोहिता संतंता सासता आयछट्ठा।
६५७. {ण एगे एवमाहु-सतो णत्थि विणासो, असतो णत्थि संभवो। १० एताव ताव जीवकाए, ऐताव ताव अत्थिकाए, एताव ताव सव्वलोए, एतं मुहं
लोगस्स करणयाए, अवि यंतसो तणमातमवि । से किणं किणावेमाणे, हणं घातमाणे, पयं पयावेमाणे, अवि अंतसो पुरिसमवि "विक्किणित्ता घायइत्ता, एत्थ वि जाणाहि-णत्थि एत्थ दोसो। १. सेहि ति वा असेहि ति खं १॥ २. इति अंतसो खं १ शी० । “अवि यंतसो तृणस्य कुब्जीकरणेऽपि पुरुषोऽनीश्वरः" चू०। “इत्येवम् अन्तशस्तृणमात्रमपि यत् कार्य तद् भूतैरेव क्रियते” शी० ॥ ३. पिहुद्देसेणं ख १ विना। "तं च पदुद्देसेण पदानामुद्देशः पदैर्वा पञ्चभिरुद्देशात् वाच्यस्य समवायणं समवायः" चू० । “तं च तेषां समवायं पृथग्भूतपदोद्देशेन जानीयात् "पृथग्भूतो यः पदोद्देशः तेन कायाकारतया यस्तेषां समवायः स एकत्वेऽपि लक्ष्यते' शी॥ ४. समा° खं १ पु १ मु० विना ॥ ५. अणिमेता खं १ विना। अणिम्माविता मु०। "अनिर्मि(मे)या न निर्मि(में)याः" चू० । “अनिर्मापयितव्यानि" शी० ॥ ६. कत्तिमा खं २ चू०॥ ७. कयगाभणातीमा खं १॥ ८. "सकतंता नाम सासत त्ति स्वकांतभावः सकतंत" चू० । “स्वतन्त्राणि स्वकार्यकर्तृत्वं प्रति अपरनिरपेक्षाणि शाश्वतानि नित्यानि वा" शी० ॥ ९. आयच्छटुं(टा?) पुणेगे, उक्तानि भूतानि भूतकारणानि चाव्यक्त-महदहङ्कार-तन्मात्राणि । स्यात्-किमेषां प्रवृत्तिरिति ? तदुच्यते --पुरुषार्थः, स एवैषां षष्ठः यदर्थ नातिवर्तते, असावपि सन्नेव, सत्त्वेऽपि प्रधानवत् शाश्वतः, सतश्च नास्ति विनाशः" चू० । “तदेवंभूतानि पञ्च महाभूतानि आत्मषष्ठानि, पुनरेके एवमाहुः....."सांख्याभिप्रायेण सतो नास्ति विनाशः" शी० । अत्र चूर्ण्यनुसारेण भायच्छ,(ट्रा?) पुणेगे। सतो पंत्थि विणासो.."इत्येवमपि पाठो भवेत् ॥ १०. मु. विना--पुण एगे [एव ?] माहु पा० पु १, ला० सं० । पुण एगे भाहू खं १। पुणगाहु खं २ । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ ११. एत्ताव खं १ । एताव ताव जीवकाये नास्ति खं २ पु ११२.॥ एतावं खं २ ला० । एताव ता अत्थिपु १ । एतावया अस्थिकाए एतावया सव्वलोए खं १॥ १३. कारणयाए चू० शी० अनुसारेण भाति । “कारणभावः कारणता" चू० । “एतदेव"."मुखं कारणं लोकस्य, एतदेव च कारणतया सर्वकार्येषु व्याप्रियते ॥ १४. अवि अंतसो खं १ चू०। दृश्यतां पृ० १३४ टि० २। १५. विकिणित्ता घाइत्ता खं १॥ १६. इत्थं पि जाणीहि गस्थित्थ दोसो खं १ विना। एत्थ वि जाणेध गत्थेत्य दोसो चू० ॥

Page #232

६६०]
पढमं अज्झयणं 'पोंडरीयं'। ६५८. ते णो एतं विप्पडिवेदेति, तंजहा—किरिया 'ति वा जाव अणिरए ति वा । ऐवामेव ते विरूवरूवेहिं कम्मसमारंभेहिं विरूवरूवाइं कामभोगाई समारंभति भोयणाए। एवामेव ते अणारिया विप्पडिवण्णा तं सद्दहमाणा पत्तियमाणा जीव इति ते णो हव्वाए णो पाराए, अंतरा कामभोगेसु विसण्णा । दोचे पुरिसजाए पंचमहब्भूतिए ति आहिते।
६५९. अंहावरे तचे पुरिसज्जाते ईसरकारणिए त्ति आहिज्जइ। इह खलु पादीणं वा < ४ संतेगतिया मणुस्सा भवंति अणुपुव्वेणं "लोयं उववन्ना, तंजहा–आरिया वेगे जाव तेसिं च णं महंते एगे राया भवति जाव सेणावतिपुत्ता। तेसिं च णं एगतीए सड़ी भवति, कामं तं समणा य माहणा य पहारिंसु गमणाए जाव जहा मे एस धम्मे > सुअक्खाए सुपण्णत्ते भवति ।
६६०. इह खलु धम्मा पुरिसौदीया पुरिसोत्तरिया पुरिसप्पणीयाँ पुरिसपंजोइता पुरिसअभिसमण्णागता पुरिसमेव अभिभूय "चिट्ठति ।
[१] से जहानामए गंडे सिया सरीरे जाते सरीरे वुड़े सरीरे अभिसमण्णागते . सरीरमेव अभिभूय चिट्ठति * ऍवामेव धम्मा वि पुरिसादीया जाव पुरिसमेव अभिभूय चिट्ठति।
१५ [२] से जहाणांमए औरई सिया सरीरे जाया सरीरे अभि संवुड्डा सरीरे
१. इ वा जाव निरए इ वा जाव विसण्णे दोचे पुरिसजाते एवं (पंच पु० १) महब्भूतिए खं १ मु० विना ॥ २. एवं ते मु० । तुलना सू० ६५३ ॥ ३. दृश्यतां सू० ६५२-६५३ ॥ ४. कामभोगसेयंसि विसण्णे दोच्चे पुरिसजाते चू०॥ ५. माहा खं २ पा० ॥ ६. पुरिसजाते खं १ विना। पुरिसे इस्सरकारणे चू०॥ ७. ईसरिका खं २ पा०। इस्सरकारणिए इति आहिज्जती खं १॥ ८. < > एतत्स्थाने केवलं जाव इत्येव वर्तते खं १ मु० विना॥ दृश्यतां सू० ६४६-६४७॥ ९. गतिता खं १॥ १०. लोभयं खं १। दृश्यतां सू० ६४६, ६५४॥ ११. मए मु०। दृश्यतां सू० ६४७॥ १२. °दीता पा० पु २ ला० सं०॥ १३. पुरिसुत्तरि(री खं २ पु २ ला०)ता खं २ पा० पु १, २ ला० सं०। पुरिसप्पणीया पुरिसोत्तमीया पुरिसपजो चू०॥ १४. या पुरिससंभूता पुरिसपज्जो खं २ पा० पु १ ला० सं०॥ १५. °पजोविता पुरिसाअभि° खं १॥ १६. मेवा खं २। मेवाभिभूय पु १, २ ला.। मेव अभिभूत खं १॥ १७. चेटुंति खं २ पु १, २ ला०॥ १८. °णामते खं १ विना ॥ १९. अभिभूत खं १। अभिभूत चेटुइ खं २॥ २०. एवमेव धम्मा वि पु पु १ ला०। एवामेव धम्मा पु° खं १। “एवामेव धर्मा इस्सराईआ, एवं सेसाइं पि" चू०। * * एतदन्तर्गतः पाठो नास्ति पा०॥ २१. °णामते खं २॥ २२. भरए खं २। अरतिए खं १। दृश्यताम् आचा० सू० ७१५ टि० १७॥ २३. संवुडा खं २॥

Page #233

१३६
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ६६१अभिसमण्णागता सरीरमेव अभिभूय चिट्ठति * ऐवामेव धम्मा पुरिसादीया जाव पुरिसमेव अभिभूय चिट्ठति ।
[३] से जहाणामए वम्मिए 'सिया पुढवीजाते पुढवीसंवुड़े पुढवीअभिसमण्णागते पुढवीमेव अभिभूय चिट्ठति एवमेव धम्मा वि पुरिसादीया जाव ५ अभिभूय चिट्ठति।
[४] से जहाणामए रुक्खे सिया पुंढवीजाते पुढविसंवुड़े पुढविअभिसमण्णागते पुढविमेव अभिभूय चिट्ठति एवामेव धम्मा वि पुरिसाइया जीव अभिभूय चिट्ठति ।
[५] से जहानामए पुक्खरणी "सिया पुढविजाता जाव पुढविमेव अभि१० भूय चिट्ठति एवामेव धम्मा वि पुरिसादीया जाव पुरिसमेव अभिभूय चिट्ठति।
[६] से जहाणामए उदगपोक्खले सिया उदगजाए जाव उदगमेव अभिर्भूय चिट्ठति एवामेव धम्मा ' वि जाव पुरिसमेव अभिभूय चिट्ठति ।
[७] स जहाणामए उदगबुब्बुए सिया उदगजाए जाव उदगमेव
अभिभूय चिट्ठति एवमेव धम्मा वि पुरिसाईया जाव पुरिसमेव अभिभूय १५ चिट्ठति । >
६६१. "ज पि य इमं समणाणं णिग्गंथाणं उद्दिष्टुं वियंजियं दुवालसंग गणिपिडगं, तंजहा-आयारो जाव दिढिवातो, सव्वमेयं मिच्छा, ण एतं तहितं,
१, ४, ६. भूत खं १॥ २. एवमेव खं १ विना। एवमेव धम्मा वि पु°मु०॥ ३. °साइया खं १ विना॥ ५. सिता खं १॥ ७. पुढवी जा]ए जाव पुढविमेव खं १ मु० विना ॥ ८. एवमेव धम्मा वि जाव खं १॥ ९. मु. विना-जाव अभिभूत चि° खं १ । जाव चि° खं १ विनाऽन्यत्र ॥ १०. °णामते खं १॥ ११. सिता खं १। सिया जाव ख १ मु. विना ॥ १२. भूत खं १॥ १३. एवमेव ला०॥ १४. पुरिसाइया जाव [अभिभूय पु १] चिटुंति खं १ मु० विना ॥ १५. °णामते खं २ पा० ॥ १६. पुक्खले मु०। पुक्खले सिता जाव खं १ विना ॥ १७. भूत खं १॥ १८. एवमेव खं १ पु १ ला० ॥ १९. मु. विना-वि जाव चिटुति पा० ला० । वि पुरिसाइय जाव चिट्ठति खं २ पु १,२ । वि जाव पुरिसमेव अभिभूय चिट्ठति खं १॥ २०. A> अस्य सूत्रस्य स्थाने एवं उदगबुब्बुए भाणियब्वे खं १ मु० विना ॥ २१. जं पि य इमं दुवालसंगं चू० ॥ २२. उद्दिढे पणि(णी मु०)यं विअंजियं खं १ विना। " उद्दिष्टं तदर्थ प्रणीतं व्यञ्जितं तेषामभिव्यक्तीकृतम्" शी० ॥ २३. आयारो सूयगडो जाव खं १॥ २४. “ अतथीयं अतथ्यमित्यर्थः" चू० ॥

Page #234

६६४]
पढमं अज्झयणं 'पोंडरीयं'। ण एवं आहत्तहितं । इमं सच्चं, इमं तहितं, इमं आहत्तहितं, ते एवं सणं कुव्वंति, ते एवं सणं 'संठवेंति, * ते एवं सण्णं सोवट्टवयंति , तमेवं ते तज्जातियं दुक्खं णातिउट्टंति सउणी पंजरं जहा ।
६६२. ते णो [[त] विप्पडिवेदेति तंजहा-किरिया ई वा जाव ८ . अणिरए ति वा एवामेव ते विरूवरूवेहिं कम्मसमारंभेहिं विरूवरूवाइं कामभोगाइं. ५ समारभित्ता भोयणाए एवामेव ते अणारिया विप्पडिवण्णा, तं सद्दहमाणा जाव इति ते णो हव्वाए णो पौराए, > अंतरा कामभोगेसु "विसण्णा। तचे पुरिसज्जाते इस्सरकारणिए ति आहिते।
६६३. अहावरे चउत्थे पुरिसजाते "णियतिवातिए "ति आहिज्जति । इह खलु पाईणं वा ४ तहेव जाव सेणावतिपुत्ता वा, तेसिं च णं एगतिए सड्री १० भवति, कामं तं समणा य माहणा य संपहारिंसु गमणाए जावे जहा मे एस धम्मे सुअक्खाते सुपण्णत्ते भवति ।
६६४. इह खलु दुवे पुरिसा भवंति–एगे पुरिसे किरियाँइक्खति, एगे पुरिसे णोकिरियमाइक्खति । जे ये पुरिसे किरियमाइक्खइ, जे य पुरिसे णोकिरियमाइक्खइ, दो वि ते पुरिसा तुल्ला एगट्ठा कारणमावन्ना। १. ण तेतं खं २ पा० पु २ ॥ २. आ(म पा०)हातहियं पा० पु १, २ ला० सं० । आयहियं खं २। माहत्तधियं चू०॥ ३. अहातहितं खं १ विना। माधत्तधियं चू०॥१.ते एवं सणं कुव्वंति नास्ति खं २॥ ५. मु० पु १ विना-संठवंति पा० पु २ ला० सं० । ठवंति खं २। संठवयंति खं १ । * * एतदन्तर्गतः पाठः खं १ मध्ये नास्ति । "त एवं मोहमोहिताः सणं कुर्वन्ति कातुं तत्थेव ठवेंति सुट्ट ठवेंति "तेसिं एवं रागो"भवति" चू०। "ते"एवम् ," संज्ञानं संज्ञा, तामेवं कुर्वन्ति, अन्येषां च"संज्ञा संस्थापयन्ति, तथा त एव एवंभूता संज्ञां सुष्टु उप सामीप्येन "स्थापयन्ति" शी० ॥ ६. मु० विना-सोवठवयंति पा० पु २। सोठवयंति खं २ ला० सं०। संठवयंति पु१। दृश्यतामुपरितन टिप्पणम् ॥ ७. तमेवं ते तज्जादीयं दुक्खं णादिउटुंति खं ११ तमेव ते तज्जातीयं दुःखं नातिवर्तन्ते सउणं पंजरं जहा चू०॥ ८.शी. विना-एतं नास्ति। एवं मु०। "एतद वक्ष्यमाणं" शी०। दृश्यतां सू० ६५८॥ ९. दि वा जाव खं १॥ १०. खं २ पु २ पा. मध्ये 1 > एतदन्तर्गतः पाठो नास्ति । दृश्यतां सू० ६५८॥ ११. पाराते खं १॥ १२. विसण्णे त्ति तच्चे खं १ विना। दृश्यता सू० ६५८॥ १३. ईसर खं १ विना ॥ १४. रणी(णि पु १)ए आहिते खं २ । रणीए विआहिते पा० पु २ । °रणीए त्ति माहिते ला० सं०॥ १५. आहा खं २ पा० ॥ १६. नियतिवाए खं १ पु १ विना। णियतिवाइए पु १। “णितिया जाव जहा मे एस धम्मे सुमक्खाते। कतरे धम्मे? णितियावादे" चू०॥ १७. त्ति खं १, २ विना ॥ १८. वा पडि(पडिणं) ४ खं । वा ४ जाव सुयक्खाते मु० खं १ विना । दृश्यतां सू० ६४६-६४७॥ १९. जाव मए एस मु०॥ २०.°मातिक्खति खं १॥ २१. य से पु° खं २॥ २२. दो वेए पुखं १॥

Page #235

१३८ सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे
[६६५बाले पुण एवं विप्पडिवेदेति कारणमावन्ने, तं०-जोऽहमंसी दुक्खामि वा सोयामि वा रामि वा तिप्पामि वा पिड्डामि वा परितप्पामि वा अहं तमकासी, परो वा जं दुक्खति वा सोयइ वा जूरइ वा तिप्पइ वा पिड(ड)इ वा परितप्पइ वा परो
एतमकासि, एवं से बाले सकारणं वा परकारणं वा एवं विप्पडिवेदेति कारणमावन्ने । ५ मेधावी पुण एवं विप्पैडिवेदेति कारणमावन्ने--अहमंसि दुक्खामि वौं सोयामि
वा जूरामि वा तिप्पामि वा "पिडा(ड्डा)मि वा परितप्पामि वा, णो अहमेतमकासि परो वा जं दुक्खति वा जाव परितप्पति वा नो परो ऐयमकासि । एवं से मेहावी सकारणं वा परकारणं वा एवं विप्पडिवेदेति कारणमावन्ने ।
६६५. से बेमि—पाईणं वा ४ जे तसथावरा पाणा ते एवं संघायमाव१० जंति, ते ऐवं परियागमावजंति, ते एवं विवेगमावति, ते एवं विहाणमागच्छंति,
ते एवं "संगइ यति, उवेहाए णो एयं विप्पडिवेदेति, तंजहा-किरिया ति १. °मावण्णे अहमंसि खं १ विना। "तत्थ पुण बाले एवं पडिवजति कारणमावण्णे अहमंसि" चू० । दृश्यतां पृ० १३८ पं० ५॥ २. तंजहा इति पूर्णः पाठः । “तद्यथा—योऽहमस्मि" शी०॥ ३. खं १ मु० चू० विना-वा तिप्पामि वा जूरामि वा खं २ पा० पु२ ला०सं०। वा तिप्पामि वा पीडामि वा परितप्पामि वा जूरामि वा पु१॥४. “रामि त्रिभिः काय-वाङ-मनोभिः" चू० ॥५. पिट्टामि खं २ पा० पु २ ला० सं० । पीडामि पु १ । “बाबैरभ्यन्तरैश्च दुःखविशेषैः उभयथापि पीड्यामि" चू० । “पिहामि ति सबाह्याभ्यन्तरया पीडया पीडामनुभवामि" शी०॥ ६.परितप्पामि वा नास्ति खं २पा०॥७. अहमेयमकालि खं १ शी० विना। "एतत् सर्व दुःखोदयं कर्म अहमकार्षम्" चू० । “यदहं दुःखमनुभवामि तदहमेवाकार्षम्" शी०॥८. दुक्खई वा जाव परितप्पई वा मु० खं १ विना। दुक्खति वा सोयति वा जाव परितप्पति वा चू०॥ ९. पीडइ मु.। पिडइ वा परितिप्पइ वा नो परो खं १॥ १०. एवम° खं १ मु०॥ ११. एवं खलु सकारणं परकारणं एवं विप्पवेदेति कारणमावण्णा चू०॥ १२. रणं परकारणं च॥ खं । "बाल एवं विप्रतिवेदयति जानीते स्वकारणं वा परकारणं वा" शी०॥ १३. डिवेएत्ति खं २ पा० पु २॥१४. वा जाव पडितप्पामि वा खं १ मु० शी विना। “मेधावी एवं विप्पडिवेदेह जं खलु दुक्खामि वा जाव परितप्पामि वा णो एतमहमकासी "परो पि खलु जं दुक्खति वा० णो परो एतमकासी" चू०॥ १५. पीडामि मु० । पिट्टामि शी० ॥ १६. अहं एवम खं १ मु०॥ १७. एवम° खं १ मु०॥ १८. एवं से मेहावी सकारणं परकारणं च खं १ शी। दृश्यतां पृ० १३८ टि. १२। एवं खलु से सकारणं एवं विपडिवेदेति । इह खलु पाईणं वा चू० । “एवं से ति नियतिवादी मेधावी. "स्वकारणं परकारणं च दुःखादिकमनुभवन्.. एवं विप्रतिवेदयति" शी०॥ १९. एवं विप्परियासमावजंति खं १ विना। “पर्यायमेदः परिआगः" चू०। “विविधपर्याय नियतित एवानुभवन्ति” शी०॥ २०. संग यति खं १ । "ते एवं संगतियं उति, नित्यकालसङ्गता हि पुरुषेण नियती" चू०। “ते प्राणिनः..... एवं'"संगतिं यान्ति नियतिमापन्ना नानाविधविधानभाजो भवन्ति, त एव वा नियतिवादिनः संगइ यंति" शी० ॥ २१. उवेहाए नो एवं पा० पु २ ला० सं०। उवेहाए ते नो एवं पु१।

Page #236

६६७ ]
पढमं अज्झयणं 'पोंडरीयं' ।
वा जाव णिरए ति वा अणिरए ति वा । एवं ते विरूवरूवेहिं कम्मसमारंभे हिं विरूवरूवाई कामभोगाई समारभंति भोयणाए । एवामेव ते अणारिया विप्पडिवण्णा तं सद्दहमाणा जाव इति ते णो हव्वा णो पाराए, अंतरा कामभोगेसु विसण्णा चउत्थे पुरिसजाते ेणियइवाइए त्ति आहिए ।
६६६. इचेते चत्तारि पुरिसजाता णाणापन्ना णाणाछंदा णाणासीला ५ णाणादिड्डी णाणारुई णाणारंभा णाणज्झवसाणसंजुत्ता पंहीणपुब्वसंजोगा आरियं मग्गं असंपत्ता, इति ते णो हव्वाए णो पाराए, अंतरा कामभोगेसु विसण्णा ।
६६७. से बेमि पाईणं वा ४ संतेगतिया मणुस्सा भवंति तं जहा – आरिया वेगे अणारिया वेगे, < उच्चागोया वेगे णीयागोया वेगे, कायमंता वेगे हस्समंता वेगे, सुवण्णा वेगे दुवण्णा वेगे, सुरूवा वेगे दुरूवा " वेगे । तेसिं च णं १० खेत्त-वत्थूणि परिग्गहियाणि भवंति, तंजहा - अप्पयरा वा भुज्जतरा वा । तेसिं च णं जण-जाणवयाई परिग्गहियाई भवंति, तंजहा - अप्पयेरा वा भुज्जयरा वा । तहपैकारेहिं कुलेहिं आगम्म अभिभूयै एगे भिखायरियाए समुट्ठिता, सतो वाँ वि एगे णायओ य उवकरणं च विप्पजहाय भिक्खार्थैरियाए समुट्ठिता, असतो वा वि एगे नायओ य उत्रकरणं च विप्पजहाय भिक्खायरियाए समुट्ठिता ।
८८
उहा ते को विपडिवेएति खं २ | 'उपेक्षणमुपेहा' "एवं उपेक्षाहि णियदीवाद एवं उवेक्खाहि पश्येत्यर्थः । ते णो विप्पडिवेदंति - किरिया ति वा अकिरिया इ वा जाव अणिरए ति वा जाव सेयंसि विसण्णा" चू० । " नियतिमाश्रित्य तदुत्प्रेक्षया नियतिवादोत्प्रेक्षयानो नैव एतद् वक्ष्यमाणं विप्रतिवेदयन्ति ” शी० ॥
9 एतदन्तर्गतपाठस्थाने जाव इत्येव पाठः खं १ मु० विना । दृश्यतां सू० ६५८ ॥ २. मु० विना - णितियावातिए त्ति विभाहिए खं १ । नियविवाते ( ति सं०) त्ति आहिते खं १ विना । दृश्यतां पृ० १३७ टि० १६ ॥ ३. णाणावण्णा चूपा० ॥ ४. णाणादिट्ठी णाणासीला । खं १ विना ॥ ५. नाणाज्झ खं १ विना । दृश्यतां सू० ७०८, ७१८ । णाणाभज्झ मु० । णाणाभझवसाणा चू० ॥ ६. पहीणपुण्त्रसंजोगं खं १ विना । पहीणपुण्व [संजो ] गं आयरियमग्गं
अंतरा चू० 1 “ प्रहीणः परित्यक्तः पूर्वसंयोगो यैस्ते तथा” शी० । दृश्यतां सु० ६५३, तदनुसारेण पहीणा पुन्वसंजोगं इति पाठोऽत्र शोभनो भाति ॥ ७ हव्वाते णो पारए खं २ पा० ॥ ८. मणूसा भवंति तं जहा आयरिया खं २ पा० । “मणुस्सा संति विद्यन्ते तंजहा - भायरिया वेगे जाव दुरूवा वेगे " चू० । दृश्यतां सू० ६४६, ६९४ ॥ ९. Page #237

१४० सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे
[६६८ - ६६८. जे ते सतो वा असतो वा णायओ य उवकरणं च विप्पजहाय भिक्खायरियोए समुट्ठिता पुव्वामेव तेहिं णातं भवति, तंजहा--इह खलु पुरिसे अण्णमण्णं ममट्ठाए एवं 'विप्पडिवेदेति, तंजहा--खेत्तं मे, वेत्थु मे, हिरणं मे, सुवण्णं मे, धणं मे, धण्णं मे, कंसं मे, दूसं मे, विपुल-धण-कणग-रयण-मणि-मोत्तियसंख-सिल-प्पवाल-रत्त-रयण-संतसार-सावतेयं मे, सद्दा मे, रूवा मे, गंधा मे, रसा मे, फासा मे, एते खलु मे कामभोगा, अहमवि एतेसि ।
६६९. से मेहावी पुव्वामेव अप्पणा एवं समभिजाणेजा, तंजहा—इह खलु मम अण्णयरे दुक्खे रोगायंके समुप्पज्जेज्जा अणिढे अकंते अप्पिए असुभे अमणुण्णे अमणामे दुक्खे णो सुहे, से हंता भयंतारो कामभोगा! इमं मम अण्णतरं दुक्खं रोगायंकं पैरियाइयह अणिटुं अकंतं अप्पियं असुभं अमणुण्णं अमणामं दुक्खं णो सुहं, नाहं दुक्खामि वा सोयामि वा जूरामि वा तिप्पामि वा १. य अनायओ य उव खं २ मु.पु १सं० । “जे ते सती वा असती वा, सति ति अस्थि से णातयो जहा भरहस्स. असति त्ति णस्थि से णातयो। अहवा नास्य नाताः सन्ति अणातयो अ. णातगा से णत्थि किन्तु अण्णे मिउपरिचिन्तगा भिच्चा अत्थि, उवकरणं चाणुवकरणं च, उपकरोतीत्युपकरणं घट-पट-शकटादि। नास्य उपकरणं विद्यते अनुपकरणः, अथवा नोपकारं करोतीति अनु]पकरणम्, यथा छिद्रबुध्नत्वाद् घटः....."यानि यथास्वं कार्य न साधयन्ति तान्यनुपकारित्वादनुपकरणम्" चू०। एतदनुसारेण जे ते सती वा असती वा णातयो य अणातयो य उवकरणं चानुवकरणं च इति पाठः चू० सम्मतो भाति ॥ २. °याते समुटिया ते पुन्वमेव खं २ पा० पु २ ला०॥ ३. पुब्वमेव खं १ विना ॥ ४. विपरिवेएति पा० पु २। विप्परियावेति खं २ पु१। “विविधं प्रवेदयन्ति विप्पडिवेदयन्ति" चू०। "प्रवेदयति जानाति" शी०॥ ५. वत्थु खं २॥६.सावतेज्जं खं १॥ ७. खलु मम का खं १॥ ८.जा इह खलु खं १ मु० विना। “तद्यथा-इह" शी०॥ ९. रोयातंके खं १॥ रोगातंके चू०। १०. मणुण्णे मणामे चू०(१)। “न शुभः अशुभः,..."'मनसा ज्ञायते मनोज्ञः, मनसोऽमनः मनामः” चू०। “अमनोज्ञः। अवनामयतीति भवनामः पीडाविशेषकारी दुःखरूपः। यदि वा न मनाग् अमनाक्, मे मम, नितरामित्यर्थः दुःखयतीति दुःखम्" शी। शी. अनुसारेण अमणुण्णे अवणामे इति अमणुण्णे अमणा मे इति वा पाठः। दृश्यतां टि. १५, पृ० १४१ टि. ६॥ ११. भोगाई मम खं १ विना। "इमं दुक्खं परिआइयंतु..... प्रत्यापिबन्तु" चू० । “इदं दुक्खं रोगातकं वा परियाइयह त्ति विभागशः परिगृह्णीत" शी०॥ १२. अण्णतर दुक्खरोयातकं खं १॥ १३. दृश्यतां टि. ११, पृ० १४२ टि० ४॥ १४. अकंतं खं १॥ १५. अमणाइमं खं १ । अमणा मे(?) शी। अवणार्म शीपा० । “अमनाग्भूतमवनामकं वा दुःखमेवैतत्” शी०। दृश्यतां टि० १०॥ १६. 'नाह' स्थाने खं १ मध्ये अहं इति पाठो वर्तते, शी० मध्येऽपि "अहमनेनातीव दुःखामीति" इति व्याख्या दृश्यते, तथापि उत्तरत्र [सू० ६७२, ६७३] 'मा हं' इति ‘मा मे' इति च पाठस्य सर्वप्रतिषु दर्शनात् तदनुसारेण नाहं इति पाठोऽत्र मृले स्थापित इति ध्येयम् ॥

Page #238

६७२] पढम अज्झयणं 'पोंडरीयं।
१४१ 'पिड्डामि वा परितप्पामि वा, इमाओ मे अण्णतरातो दुक्खातो रोगायंकातो पंडिमोयह अणिट्ठातो <। अकंतातो अप्पियाओ अंसुहाओ अमणुन्नाओ अमणामाओ दुक्खाओ > णो सुहातो । एवामेव नो लद्ध{व्वं भवति ।
६७०. इह खलु कामभोगा णो ताणाए वा सरणाए वा, पुरिसे वा एगता पुञ् िकामभोगे विप्पजहति, कामभोगा वा एगता पुट्विं पुरिसं विप्पजहंति, अन्ने ५ खलु कामभोगा अन्नो अहमंसि, से किमंग पुण वयं अन्नमन्नेहिं कामभोगेहिं मुच्छामो ? इति संखाए णं वयं कामभोगे विप्पजहिस्सामो। .
६७१. से मेहावी जाणेज्जा बाहिरगमेतं, इणमेव उवणीततरागं, तंजहामाता मे, पिता मे, भाया "मे, भज्जा मे, भगिणी मे, पुत्ता "मे, धूता मे, नत्ता मे, सुण्हा मे, पेसा मे, सुही मे, सयण-संगंथ-संधुता मे, एते खलु मे णायओ, १० अहमवि एतेसिं।
६७२. से मेहावी पुवामेव अप्पणा एवं समभिजाणेजा-इह खलु मैम अण्णतरे दुक्खे रोगातके समुप्पजेजा अणिढे जाव दुक्खे नो सुहे, से हंता भयंतारो णायओ ईमें ममऽण्णतरं दुक्खं रोगायंकं परिआदियध अणिटुं जाव नो सुहं, माँ हं
१. पिट्टामि खं १ मु० विना। पीडामि मु०॥ २. रोगातंकामो खं १॥ ३. पडिमोएंतु(एतुं खं २ पु१) खं १ विना। पडिमोयंतु सं० । “प्रतिमोचयत" शी० ॥ ४. 1>एतदन्तर्गतपाठस्थाने जाव इत्येव पाठः खं १ मु० विना ॥ ५. असुहाओ नास्ति खं १॥ ६. अवणामाओ खं १। दृश्यतां पृ० १४० टि० १०,१५॥ ७. पुव्वे खं १ चू० विना। " न चायमर्थः "एवमेव यथा प्रार्थितस्तथैव लब्धपर्वो भवति" शी। दृश्यता स० ६७९॥८. "पुरिसो वेगता पविं कामभोगे विप्पजहेज....."कामभोगा वा पुरिसं पुधि विप्पजहाय" चू०। तुलना-आचा० सू. ६४॥ ९. भोगे खं १॥ १०. अण्णे खलु कामभोगा जाव अण्णमण्णेहिं मुच्छामो चू०॥ ११. अहं सि खं १ पु १ मु० विना ॥ १२. मुच्छियामो खं १ पु १ मु० विना॥ १३. बाहिरंग पु१ चू०। बाहिरिग ला० सं०॥ १४. °तरगं पु१॥ १५. तुलना-आचा० सू० ६३॥ १६. मे भगिणी मे पुत्ता मे धूता मे सुण्हा मे पिया मे सहा मे सुही मे खं १॥ १७. में नत्ता मे सुण्हा मे खं २ पा० पु २ ला०। मे नत्ता मे धूमा मे सुण्हा मे सं०। मे नत्ता मे धूया मे पेसा मे सहा मे सुही मे पु १। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ १८. खलु मम नाययो(ओ पु १) खं १ पु १। खलु मे नायतो खं२ पा० पु२ ला० सं०॥ १९. पुव खं १॥ २०. ममं खं १ पु१॥ २१. पु१ विना-णायया खं १। नायतो अन्यत्र॥ २२. इमं में भण्ण°खं १ पु १ विना। "इमं ममान्यतरं दुःखातमुत्पन्नं परिगृहीत"शी०॥ २३. दुक्ख रो' खं १॥ २४. परियातिअह खं १ पु १ विना॥ २५. मा दुहं दुक्खामि खं २ पा० पु२ ला। मा हं दुक्खामी(मि पु १)वा सोतामि वा जाव खं १ पु १। दृश्यतां पृ० १४० टि० १६ । "अहमनेनोत्पन्नेन दुःखातङ्केन पीडयिष्यामी(भ्य इ)त्यतोऽमुष्मान्मा परिमोचयत" शी०॥

Page #239

१४२
सूयगडंगसुत्ते बीए. सुयक्खंधे [सू० ६७३दुक्खामि वा जाव परितप्पामि वा, इमातो में अन्नयरातो दुक्खातो रोगायंकातो पेडिमोएह अणिट्ठाओ जाव नो सुहाँतो। एवामेव णो लद्धपुव्वं भवति ।
६७३. तेसिं वाँ वि भयंताराणं मम णाययाणं अण्णयरे दुक्खे रोगातंके समुप्पजेज्जा अणिढे जाव नो सुहे, से हंता अहमेतेसिं भयंताराणं णाययाणं इमं ५ अण्णतरं दुक्खं रोगातंक परियाइयामि अणिढे जाव णो सुह, मा मे दुक्खंतु
वा जाव परितप्पंतु वी, ईमाओ णं अण्णतरातो दुक्खातो रोगातंकातो परिमोएमि अणिट्ठातो जाव नो सुहातो । एवामेव णो लद्धपुव्वं भवति ।
६७४. अण्णस्स दुक्खं अण्णो नो परियाइयति, अन्नेण कैंडं कम्म अन्नो
नो पडिसंवेदेति, पत्तेयं जॉयति, पत्तेयं मरइ, पत्तेयं चयति, पत्तेयं उववज्जति, १० पत्तेयं झंझा, पत्तेयं सण्णा, पत्तेयं मण्णा, एवं “विण्णू, वेदणा, इति खलु
णातिसंयोगा णो ताणाए वा णो सेरणाए वा, पुरिसो वा एगता पुदि णातिसंयोगे विप्पजहति, नीतिसंयोगा वा एगता पुग्विं पुरिसं विप्पजहंति, अन्ने खलु णातिसंयोगा अन्नो अहमंसि, से किमंग पुण वयं अन्नमन्नेहिं णातिसंयोगेहिं मुच्छामो ?
इति संखाए णं वयं णातिसंजोगे विप्पजहिस्सामो। १५ ६७५. से मेहावी जाणेजा बाहिरगमेतं, इणमेव उवणीयतरागं, तंजहा
हत्था मे, पाया मे, बोहा मे, ऊरू मे, "सीसं मे, उदरं मे, "सील मे, आउं मे, १. मे खं १ विना॥ २. परिमोएध खं १। परिमोएह पु १॥ ३. तो नो एवमेव खं २ ॥ ४. वा भयं खं १। वा मम भयं° चू०॥ ५. नायगाणं खं १ विना॥ ६. नायगाणं खं २ पा०॥ ७. रोगातंकं नास्ति खं १॥ ८. परिताइतामि खं २ पा० ला०॥ ९, १०. वा नास्ति खं १॥ ११. इमाते णं खं २ पा० पु २ ला० सं०॥ १२. परिमोतेमि खं २ पा० पु २ ला० सं०॥ १३. एवमेव खं १ । १४. अन्नो न पडियावियति खं १ शी० । अन्नो नो पडियादियति पु १। णो अण्णो परिआतियति चू०। “अन्यस्य "दुःखमन्यः"न प्रत्यापिबति" शी। दृश्यतां पृ० १४० टि० १३ ॥ १५. कतं पु १। कतं मन्नो खं १॥ कडं णो अण्णो पडिसंवेदयति चू०॥ १६. जाति चू०॥ १७. पत्तेयं मण्णा नास्ति पु २ ला० सं० चू०। “संजानातीति संज्ञा तां (संज्ञानं ?), विज्ञमेव वेद्यते इति वेदना” चू० । “संज्ञानं संज्ञा", प्रत्येकमेव मन त्ति मननं........ तथा प्रत्येकमेव विष्णु त्ति विद्वान्" शी०॥१८. विण्णा खं १। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ १९. इह खलु खं २ पु२ ला० सं०॥ २०. सरणाते पा०॥ २१. वेगता चू० ॥ २२. पुरिसंवा एगता णातिसंयोगा विप्पजहंति चू०॥ २३. बहिखं १। “बाहिरए ताव एस संजोगे" चू०॥ २४. °गं मे एतं पा० ला० सं० । गं मेता खं २ पु २॥ २५. बाहा मे...... सील मे इत्यस्य पाठस्य व्याख्या चूर्णौ न दृश्यते। “पादावपि पद्मगर्भसुकुमारौ इत्यादि सुगम यावत् स्पर्शाः स्पर्शनेन्द्रिय, ममाति ममीकरोति" शी०। “एवं हस्तौ मे मनोहरौ, एवं पादौ बाहू ऊरू शीर्षमुदरमायुर्बलं वर्णस्त्वक् छाया श्रोत्रं चक्षुर्घाणं जिह्वा स्पर्श इति सर्वे ममाति ममीकरोति" दी०॥ २६. उदरं मे सीसं मे मु०॥ २७. सीलं मे नास्ति खं १॥

Page #240

१४३
६७६]
पढमं अज्झयणं पोंडरीयं'। बलं मे, वण्णो मे, तया मे, छाया मे, सोयं मे, चक्खू मे, घाणं मे, जिब्भा मे, फासा मे, ममाति । जंसि वयातो परिजूरति तंजहा-आऊओ बलाओ वण्णाओ तताओ छाताओ सोताओ जाव फासाओ, सुसंधीता संधी विसंधी भवति, वंलितरंगे गाते भवति, किण्हा केसा पलिता भवंति, "तंजहा-"ज पि य इमं सरीरगं उरालं आहारोवचियं एतं "पि य मे अणुपुव्वेणं विप्पजहियव्वं भविस्सति। ५
६७६. ऐयं संखाए से भिक्खू भिक्खायरियाए समुट्टिते दुहतो लोगं जाणेजा, तंजहा—जीवा चेव अजीवा चेव, तसा चेव थावरा चेव ।
६७७. [१] इह खलु गारत्था सारंभा सपरिग्गहा, "संतेगतिया समणमाहणा सारंभी सपरिग्गहा, जे इमे तेस-थावरा पाणा ते सैयं समारंभंति, अण्णेण वि समारंभावेति, अण्णं पि समारंभंतं समणुजाणंति ।
[२] इह खलु गारत्था सारंभा सपरिग्गहा, संतेगतिया समणमाहणा वि सारंभा सपरिग्गहा, जे इमे कामभोगा सचित्ता वा अचित्ता वा ते संयं चेव
१. वणं (वण्णो खं २ पा० विना) मे बलं मे खं १ विना॥ २. सोया मे चक्खू मे घाणा खं १ विना॥ ३. जंसि वयमो खं १। जंसि वयामे(मो पु २) खं १ विना। “जस्सि... वये ममाति तस्सि च वयातो [परिझूरति" चू०। “यत्किमपि वयसः परिणामात्... परिजूरइ त्ति परिजीर्यते" शी०॥ ४. तं जहा नास्ति खं १॥ ५. आऊतो वा बलातो वा एवं जाव फासातो वा खं १ मु. विना॥ ६. तयामओ छायाओ मु०॥ ७. सुसंधितो मु०। “सुसंधितः सुबद्धः" शी०॥ ८. विसंधिया खं १ मु० चू० विना। विसंधिया भवंति खं २॥ ९. बलियतरंगे खं २ ला० सं० । वलियंतरंगे पा० पु २॥ १०. पलिया, जं पि इमं सरीरं" चू०॥ ११. तंजहा नास्ति मु० खं १ पु १ शी० विना। यद्यपि खं १ पु १ मध्ये तं जं पि इति वर्तते, तथापि तत्र तं इत्यस्य तंजहा इति पूर्णः पाठः। “एतद् भावयेत् , तद्यथायदपीदं शरीरमुदारम्" शी०॥ १२. जंपि इमंखं १ पु १ सं० मु. विना ॥ १३. भोरालं खं २ पा०॥ १४. पियं मे खं २ पा० पु २ ला. सं.। पि य अणु खं १ मु०। “एतदपि मया..."विप्रहातव्यं" शी०॥ १५. एवं संखाते खं १ मु० शी. विना। "एवं..... संखाय भिक्खू" चू० । एतत्..."संख्याय अवगम्य...'"स भिक्षः" शी०॥१६. से नास्ति खं २ चू• मु०॥ १७. संति एगतिता खं २ पा० पु २ ला०॥ १८. °णा मा° खं २ पा० पु२ ला० सं०॥ १९. °णा वि सा पु १ मु०॥ २०. तसा था पा० पु १॥ २१. सतं खं १ पु १ । सयं चेव शी० (१)। “स्वयमेव अपरप्रेरिता एव समारम्भन्ते, तदुपमर्दकं व्यापारं स्वत एव कुर्वन्तीत्यर्थः" शी० । दृश्यतां पृ. १४३ टि० २४॥ २२. अण्णेहिं समारंभावेंति अण्णे समारंभंते समण च । “अन्यांश्च समारम्भयन्ति. समारम्भं कुर्वतश्चान्यान समनजानन्ति" शौ०॥ २३. सश्चित्ता खं१॥ २४. सयं परिपु १ मु० चू० । सयं जे परि खं १। सयं चेव परि' अन्यत्र। "ते....."स्वत एव परिगृह्णन्ति" शी०। दृश्यतां टि०२१॥

Page #241

१४४
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू०६७८परिगिण्हंति, अण्णेण वि परिगिण्हावेंति, अण्णं पि परिगिण्हतं समणुजाणंति ।
[३] इह खलु गारत्था सारंभा सपरिग्गहा, संतेगतिया समणा माहणा वि सारंभा सपरिग्गहा, अहं खलु अणारंभे अपरिग्गहे। जे खलु गारत्था सारंभा
सपरिग्गहा, संतेगतिया संमण-माहणा वि सारंभा सपरिग्गहा, एतेसिं चेव ५ निस्साए बंभचेरं चरिस्सामो, कस्स णं तं हेउं ? जहा पुव्वं तहा अवरं, जहा अवरं तहा पुव्वं । अंजू चेते अणुवरया अणुवट्ठिता पुणरवि तारिसगा चेव।।
६७८. जे खलु गारत्था सारंभा सपरिग्गहा, संतेगतिया समण-माहणा सारंभा सपरिग्गहा, दुहतो पाँवाइं इति संखाए "दोहिं वि अंतेहिं अदिस्समाणे
इति भिक्खू "रीएज्जा । से बेमि-पाईणं वा ४। एवं से परिण्णातकम्मे, एवं १० से "विवेयकम्मे, एवं से वियंतकारए भवतीति मक्खातं।
१. अण्णेण घ परि’ खं १ पु १ मु० विना। “अन्येन च परिग्राहयन्ति, अपरं च परिगृह्णन्तं समनुजानत इति" शी०॥ २. परिगिण्हावेंति, परिगिण्हिन्ते य समणुजाणंति चू०॥ ३. °ग्गहे भविस्सामि चू०॥ ४. समणा मा पु२॥५. एते चेव णिस्साते खं १। “ते चेव णिस्साए आहारोवहि-सेजादि जायमाणा बंभचेरं वसिस्लामो चारित्रमित्यर्थः" चू०। "एतनिश्रया तदाश्रयेण ब्रह्मचर्य श्रामण्यमाचरिष्यामः" शी०॥ ६. बंभचेरवासं वसिस्सामो खं १ विना। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम्। अत्र पाठभेदे दीपिकाकृता चरिस्सामो स्थाने वसिरसामो इति पाठमेद आइतोऽस्ति॥ ७. अंजू वेते खं १ पा० विना। अंजू एते मु०। “अंजु वेता रिजुभावेण" चू० । “अंजू इति व्यक्तमेतद् एते गृहस्थादयो यदिवा अंजू इति प्रगुणेन न्यायेन" शी०॥ ८. अणवरया पा० ला०। मणवरया अणवटिया खं २॥ ९. दुहतो वि चू० शी। दृश्यतामधस्तनं टिप्पणम् ॥ १०. खं २ विना-पावाइं संखाए खं १। चू० मध्ये पावाइं न दृश्यते। पावाई कुवंति इति संखाए पा० पु १, २ ला० सं०। “दुहतो वि दो वि ते, अधवा पुग्वि पच्छा य, अहवा सयं परेहि य, अहवा रागेण दोसेण य। इति संखाए ज्ञात्वा" चू० । “द्विधाऽपि सारम्भ-सपरिग्रहत्वाभ्यामुभाभ्यामपि पापान्युपाददते, यदिवा राग-द्वेषाभ्यामुभाभ्यामपि..... पापानि कुर्वत इत्येवं संख्याय परिज्ञाय” शी०॥ ११. दोहिं अंतेहिं अदिस्समाणेहिं चू० । "द्वयोरप्यन्तयो : ..... आदिश्यमानः" शी०॥ १२.रीतेज्जा ख २ पा० पु २ ला०1 रीइजा खं १ । “भिक्खू रीएजा, तत्थ पण्णवगदिसं पडुच्च से बेमि पाईणं वा ४ । एवं दुविधाए परिण्णाए परिण्णातकम्मे" चू० । “स पुनरप्यहं ....."ब्रवीमि इति, तत्र प्रज्ञापकापेक्षया प्राच्यादिकाया दिशोऽन्यतरस्याः समायातः स भिक्षुः द्वयोरप्यन्तयोरदृश्यमानतया सत्संयमे रीयमाणः सन् एवम् ...... परिज्ञातकर्मा भवति" शी०॥ १३. पादीणं खं १॥ १४. विवेगकम्मे खं १ पु १ विना। ववेयकम्मे मु०। “व्यपेतकर्मा अबन्धक इत्यर्थः" चू०। “पेयतकर्मा भवति अपूर्वस्थाबन्धको भवतीत्यर्थः" शी०॥ १५. एवं वियंत खं २ पु १। एवं से वीयंत खं १ । एवं से विअंत मु०। “वियंतकारए अंतं करोति एवमाख्यातं भगवता" चू० । “कर्मणो विशेषेणान्तकारको भवतीति...आख्यातम्" शी। तुलना-“से तत्थ वियंतिकारए" भाचा० सू० २१५, २१९, २२४ । “व्यन्तिकारकः कर्मक्षयविधायी” इति आचाराङ्गवृत्तौ पृ० २८२ ॥

Page #242

६७९]
पढम अज्झयणं 'पोंडरीयं'। ६७९. तत्थ खल भगवता छन्जीवैणिकाया हेऊ पण्णता, तंजहा-पुढविकौयिया जाव तसकायिया। से जहानामए मम अस्सायं दंडेण वा अट्ठीण वा मुट्ठीण वा लेलूण वा कवालेण वा आउडिजमाणस्स वा हम्ममाणस्स वा तजिजमाणस्स वा तांडिजमाणस्स वा परिताविज्जमाणस्स वा "किलामिजमाणस्स वा उद्दविजमाणस्स वा जाव लोमुक्खणणमातमवि "हिंसाकरं "दुक्खं भयं < पंडिसंवेदेमि, ५ इच्चेवं जाण सव्वे पाणा जाव सत्ता दंडेण वा जाव कवालेण वा आउडिजमाणा वा हम्ममाणा वा तजिजमाणा वा ताडिज्जमाणा वा परियाविजमाणा वा किलामिजमाणा वा उद्दविजमाणा वा जाव लोमुक्खणणमातमवि "हिंसाकरं दुक्खं भयं > "पडिसंवेदेति । एवं णच्चा सव्वे पोणा जाव सव्वे सत्ता ण हंतव्वा, ण अजावेयव्वा, ण परिघेत्तव्वा, न परितावेयव्वा, ण उद्दवेयव्वा।
१. अस्य सूत्रस्य तुलनार्थ दृश्यतां चतुर्थेऽध्ययने सू० ७५३॥ २. निकाय हेऊ खं १ पु १ सं. मु. विना। तत्थ भगवता छज्जीवणिकाया चू०। “षड् जीवनिकाया हेतुत्वेनोपन्यस्ताः"शी०॥३. काए जाव तसकाए खं १पु १म० शी०॥४. जहा(धा च०)नामते खं २ पा०॥ ५. भस्सातं चू०। असायं खं १ विना। असातं शी०॥ ६. डंडेण अट्रीण मुखं १॥ ७. लेलुण खं १ मु० विना। ८. आउटिज्ज मु०। “आउडिज्जइ खीलओ जहा सीसे" चू०। “आकोव्यमानस्य" शी०॥ ९. तजिज्ज. ताडिज० ताविज. परिताविज. उद्दवि० किलामि० जाव खं १ मु. विना। "तज्जणं वायाए" चू०॥ १०. ताडिजमाणस्स वा नास्ति खं १। तालिज° चू०॥ ११. परिकिलिज खं १। परिकिलामिज° शी.। मु. खं १ विना उद्दविजमाणस्स चा किलामिज्जमाणस्स वा इति पाठोऽस्ति, दृश्यता टि० ५। "नातिगाढं दुक्खं परितावणा जेण वा मरणसंदेहे ण भवति, किलावणं पुण मुच्छकरणं, जाव लोमुक्खणण" चू०। 'उद्दविजमाणस्स वा' इत्यस्य निर्देशों न दृश्यते। “परिताप्यमानस्याग्न्यादौ, अन्येन वा प्रकारेण परिक्लाम्यमानस्य, तथा अपद्राव्यमानस्य मार्यमाणस्य" शी० ॥ १२. हिंसाकारगं खं १ विना। "हिंसाकर दुःखं भयं च" शी०॥ १३. दुक्खभयं खं २ पु २॥ १४. <> एतदन्तर्गतः पाठः खं १ मध्ये नास्ति ॥ १५. चू० शी. मु. विना-जावण(जाणध) सव्वे पु १। जावन -सव्वे अन्यत्र । इञ्चेवं जाण सव्वे पाणा जाव दुक्खं पडिसंवेदेति चू०। “इत्येवं जानीहि, तथा सर्वे प्राणा जीवा भूतानि सत्त्वा इत्येते एकार्थिकाः” शी० ॥ १६. सब्वे जीवा सम्वे भूता सन्वे पाणा सम्वे सत्ता मु०। दृश्यतामुपरितने टिप्पणे ॥ १७. वा जाव किलामिजमाणा वा जाव लोमुक्खणण मु० विना। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ९-११, १४-१५। “आकुथ्यमानाना यावल्लोमोत्खननमात्रमपि" शी०॥१८. हिंसाकारगं खं २ पा० पु १,२ ला० सं० मु०। "हिंसाकरं दुःखं भयं च...प्रतिसंवेदयन्ति" शी०। दृश्यता टि. १२, १५॥ १९. परिसं खं १॥ २०. पाणा ४ जाव सत्ता खं १। दृश्यतां पृ० १४६ टि० ५॥ २१. 'घेत्तेयव्वा न परितापेयन्या खं १ मु. विना॥ २२. उद्दावे° खं १। दृश्यताम् आचा० सू० १३२ टि.८॥

Page #243

१४६
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ६८०६८०. 'से बेमि-जे य अतीता जे य पद्दुप्पण्णा जे य आगमेस्सा अरहंता भगवंता सव्वे ते एवमाइक्खंति, एवं भासेंति, एवं पण्णवेंति, एवं परूवेंति-सव्वे पाणा जाव सव्वे सत्ता ण हंतवा, ण अन्जावेयन्वा, ण परिघेतव्वा, ण परितावेयव्वा, ण उद्दवेयवा, एस धम्मे धुवे णितिए सासते, समेच लोग खेतन्नेहिं पवेदिते। . ६८१. एवं से भिक्खू विरते पाणातिवातातो जाव "विरते परिग्गहातो । णो "दंतपक्खालणेणं दंते पैक्खालज्जा, "णो अंजणं, णो वमणं, "णो धूमं तं (णो धूमणेत्तं) पि आविए।
१. तलना-आचा० स० १३२॥ २.जेय अखं १० शी विना। शी. वृत्तेईस्तलिखितादर्शेषु 'जे अतीए इत्यादि' इति 'जे य अतीये इत्यादि' इति चोभयथा पाठ उपलभ्यते। दृश्यताम् आचा० सू० १३२ टि० १॥ ३. भइया खं २ पा० पु २ ला०॥ ४. पडुपण्णा खं २॥ ५. जाव सत्ता खं १। दृश्यतां पृ० १४५ टि. २०॥ ६. ब्वा जाव न उद्दवेतन्वा मु० खं १ विना ॥ ७. परियतवेयव्वा ण उद्दएयन्वा खं १॥ ८. जीए खं १ ॥ ९. खेयण्णेहिं खं १ विना॥ १०. विरते नास्ति चू०॥ ११. दंतवणेणं दंते धोवेज्जा चू०। “भक्षयेद् दन्तपवनं दन्तमांसान्यबाधयन् । निहन्ति गन्धं वैरस्यं जिह्वादन्तास्यजं मलम् ॥ ७२ ॥” इति चरकसंहितायां पञ्चमेऽध्याये॥ १२. पक्खालणेज खं १॥ १३. “णो वमणविरेयणं वा कुजा" चू०। "नो वमन-विरेचनादिकाः क्रियाः कुर्यात्" शी०॥ १४. प्रतिषु पाठा:-णो धूमं तं पि भाविए खं १ । नो धूवणे णो तं परिया(मा-पा० पु२ ला० सं०)दितेजा खं२ पा० पु १, ला० सं० । णो धूवणे णो तं परिआविएज्जा मु०। “[णो] धूवणेत्तमवि धूमं पिबति कासादिप्रतिघातार्थम्" चू० । “नो शरीरस्य स्वीयवस्त्राणां वा धृपनं कुर्यात् , नापि कासाद्यपनयनाथ तं धूमं योगवर्तिनिष्पादितमापिबेदिति" शी० । अत्र च खं १-चूर्ण्यनुसारेण णो धमणेत्तं पि विए इति शुद्धः पाठो भाति, 'न धूमनेत्रमपि आपिबेत्' इति च तस्यार्थो भाति। 'खं २' प्रभृतिप्रत्यनुसारेण तु जो धूवणेत्तं परिभादितेज्जा (परिभाविएजा मु०) इति शुद्धः पाठो भाति, 'नो धूप(म)नेत्रं पर्याददीत (पर्यापिबेत्-मु.)' इति च तस्यार्थो भाति। __ इदं च ध्येयम्-अग्रे चतुर्थाध्ययनप्रान्ते [सू० ७५३] पुनरपि अयं पाठो वर्तते, तत्र च नो धूवणित्तं(त्ति प्र०) पि माइते इति पाठः खं २ प्रभृतिप्रतिषु वर्तते, खं १ प्रतौ तु णो धूमणमेत्तं पि आदिते इति वर्तते। तुलना-"धूवणे त्ति वमणे य वत्थीकम्म विरेयणे। ....." दशवै० २।९। व्याख्या- “धूवणे त्ति नाम आरोग्गपडिकम्मं करेइ, धूमं पि इमाए रोगाइणो न भविस्संति (धूमं पिअइ, मा रोगाइणो भविस्संति)" इति वृद्धविवरणे पृ० ११५। "धूवणे त्ति व. सिलोगो। धूमं पिबति, ‘मा सिररोगातिणो भविस्संति' आरोग(ग्ग)पडिकम्म। अहवा धूमणेत्ति धुमपाणसलागा। धूवेति वा अप्पाण वत्थाणि वा” इति अगस्त्यसिंहविरचिताया चूर्णौ पृ० ६२। “धूपनमिति आत्म-वस्त्रादेरनाचरितम् , प्राकृतशैल्या अनागतव्याधिनिवृत्तये धूमपानमित्यन्ये व्याचक्षते" इति हारिभद्रयां वृत्तौ पृ० ११८। “मंतं मूलं विविहं वेजचिंतं वमण-विरेयण-धूमणेत्त-सिणाणं।"-उत्तरा० १५।८। “धूमणेत्तं"- अंगविजा पृ० २३०, "धूमणेत्ते य"-अंगविज्जा पृ० २५४। “शुष्का निर्गी तां वर्ति धूमनेत्रार्पितां नरः॥

Page #244

६८३]
पढमं अज्झणं 'पौंडरीयं ' ।
६८२. 'से भिक्खू अकिरिए अलूसए अकोहे अमाणे अमाए अलोभे उवसंते परिनिव्वुडे। णो औसंस पुरतो करेज्जा - इमेण "मे दिट्ठेण वा सुएण वा मुँएण वा विष्णाएण वा इमेण वा सुँचरिय तव - नियम-बंभचेरवासेणं इमेण वा जायामतावुत्तिएणं धम्मेणं इतो चुते पेच्चा देवे सिया, कोमभोगा वसवत्ती, सिद्धे वा अदुक्खमसुभे, एत्थ वि सिया, एत्थ वि णो सिंया ।
६८३. से भिक्खू 'सैद्देहिं अमुच्छिए, रूवेहिं अमुच्छिए, गंधेहिं अमुच्छिए, रसेहिं अमुच्छिए, फासेहिं अमुच्छिए, विरए कोहाओ माणाओ मायाओ लोभाओ पेनाओ दोसाओ कलहाओ अब्भक्खाणाओ पेसुण्णाओ परपरिवायातो अरती
२१ ॥ स्नेहाक्तामभिसंप्लष्टां पिबेत् प्रायोगिकीं सुखाम् गौरवं शिरसः शूलं पोनसाधवभेदकौ ॥२७॥ धूमपानात् प्रशाम्यन्ति बलं भवति चाधिकम् ॥ ३१॥ • चतुर्विंशतिकं नेत्रं स्वाङ्गुलीभिर्विरेचने। द्वात्रिंशदङ्गुलं स्नेहे प्रयोगेऽध्यर्धमिष्यते । ऋजु त्रिकोषाफलितं कोलास्थ्यप्रमाणितम् ॥ ५० ॥ बस्तिनेत्रसमद्रव्यं घूमनेत्रं प्रशस्यते । " इति चरकसंहितायां पञ्चमेऽध्याये । " नेत्रं नलिका" इति चक्रपाणिदत्तविरचितायां चरकसंहिताटीकायाम् । “अनुजानामि भिक्खवे घूमनेत्तं ति । *"" 'तेन खो पन समयेन छब्बग्गिया भिक्खू उच्चावचानि धूमनेत्तानि धारेन्ति - सोवण्णमयं रूपियमयं । " इति पालित्रिपिटकान्तर्गते विनयपिटके महावग्गे ६।२/७, पृ० २२३ ॥
1
१. दृश्यतां सू० ७५३ । “ एवं मूलगुणोत्तरगुणेस सुसंवृतात्मा से भिक्खू " चू० । अत्रेदमवधेयमइत आरभ्य ६८८ सूत्रं यावत् से भिक्खू इति पाठवण्यनुसारेण पूर्वतनस्य तत्तत्सूत्रस्यान्ते वर्तते, उत्तराध्ययनसूत्रे पञ्चदशेऽध्ययने दशवैकालिकसूत्रे दशमेऽध्ययनेऽपि च से भिक्खु इति पाठः तत्तत्सूत्रस्यान्ते वर्तते, किन्तु वृत्तिकृद्भिः शीलाचार्यैः से भिक्खू इति शब्दः सर्वत्र उत्तरसूत्रस्यादौ प्रायो व्याख्यातः, क्वचित्तु [ ६८४ - ६८६ सूत्रेषु ] पूर्वसूत्रस्यान्तेऽपि व्याख्यातः । अस्माभिस्तु वृत्त्यनुसारेण प्रायः सर्वत्र सूत्रादौ स्थापितः ॥ २. अलुसते खं १ ॥ ३. अकोहे जाव अलोभे चू० ॥ ४. असंसं पुरतो कुजा खं १ | आसंसा पुरतो काउं विहरेजा चू० ॥ ५. मे नास्ति खं २ १,२ ॥ ६. मुत्रेण खं १ विना । मरण मु० । " मन ज्ञाने [पा० धा० ११७६], मुतं सयमेव जातिस्मरणादिएहिं । तेहिं चेव दिट्ठ-सुत - मुतेहिं विविधं विसिद्धं वा णातं विष्णावं " चू० । “मुएण व त्ति, मन ज्ञाने, जातिस्मरणादिना ज्ञातेन" शी० ॥ ७. सुचरिएण तव खं १॥ ८. मायावुत्तीणं खं १। " जाता मातावुत्तिएण धम्मेण याता-माता यस्य वृत्तिः स भवति याता - मातावृत्तिकः, यात्रा नाम मोक्षयात्रा, मात्राऽल्पपरिमाणा या वृत्तिराहारादि ” चू० ॥ ९ कामभोगाण वसवत्ती खं १ विना । कामकामी वसवत्ती चू० । "कामकामि त्ति यानीप्सितान् कामान् कामयते तान् लभते वसवत्ति त्ति वसे इंदियाणि जस्स चिति” चू० । “ मे वशवर्तिनः कामभोगा भवेयुः " शी० ॥ १०. वास खं १ ॥ ११. सिता खं २ पा० ॥ १२. सद्देसु अमुच्छिते जाव फासेसु अमुच्छिते विरते कोधातो जाव लोभातो पेजातो जाव मिच्छादंसणसल्लातो खं १ मु० विना । सदेहं अमुच्छितो जब फासेहिं, विरतो कोधातो जाव मिच्छादंसणसल्लातो चू० ॥
१३. ९ गंधेहिं खं १ ॥

१४७

Page #245

१४८
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ६८४रतीओ मायामोसाओ मिच्छादसणसल्लाओ, इति से महता आदाणातो उवसंते उवहिते पडिविरते।
६८४. से भिक्खू जे इमे तस-थावरा पाणा भवंति ते णो सेयं समारभति, णो वऽण्णेहिं समारभावेति, अण्णे समारभते वि न समणुजाणइ, ५ इति से मँहता आदाणातो उवसंते उवहिते पडिविरते ।
६८५. से भिक्खू जे इमे कामभोगा संचित्ता वा अचित्ता वा ते णो सय परिगिण्हति, नेवऽण्णेण परिगिण्हावेति, अण्णं परिगिण्हंतं "पि ण समणुजाणइ, इति से महया आदाणातो उवसंते उवहिते पडिविरते।
६८६. से भिक्खू जं पि य इमं "संपराइयं कम्मं कन्जइ णो तं सयं १० करेति, नेवऽन्नेणं कारवेति, अन्नं पि करेंतं गाणुजाणति, इति से मैहता आदाणातो उवसंते उवढिते पडिविरते।
६८७. "से भिक्खू जं पुण जाणेजा असणं वा ४ अस्सिंपडियाँए एगं साहम्मियं समुदिस्स पाँणाई भूयाइं जीवाइं सत्ताई समारंभ समुद्दिस्स "कीतं पामिचं अच्छेजं अणिसट्ठ अभिहडं आहटुदेसियं चेतियं "सिता तं णो सैयं भुंजइ, णो
१. महतो खं १ चु० शी. विना। दृश्यता टि. ७, ११, १४। “इति से महता मादाणातो, ...महं ति महंतं एतं कम्मादाणं" चू०। "इति से महया मायाणाओ...यो महतः कर्मोपादानादुपशान्तः" शी०॥ २. सति समा० खं १ सयं समारं° मु०॥ ३. णो भन्नेहिं खं १ मु० विना॥४, ६. समारं म. खं २ पु १॥ ५. अण्णं समारभंतं न समजाणाति खं १॥ ७. महतो खं १ विना। दृश्यतां टि० १, ११, १४। “महतः कर्मोपादानाद्" शी०॥ ८. पु १ मु. विना-सचित्ता मचिखं २ पा० पु२ ला०। सश्चित्ता वा भश्चित्ता वा खं १। 'जे इमे सचित्ता मचित्ता मीसा...कामा...भोगा" चू०॥ ९. सति परिगिण्हति णो भण्णेण खं १॥ १०. पि समणुजाणाइ खं १॥ ११. महतो खं १ विना। दृश्यतां टि. १, ७, १४॥ १२. संपरादीयं कम्मं कजती णो तं सतिं करेति नो वऽण्णेणं कारवेति अण्णं करेंतं पिणाणुजाणते खं १॥ १३. ण समणुजाणइ मु.॥ १४. महतो खं १ विना। दृश्यतां टि. १, ७, ११॥ १५. चू० शी विना-भिक्खं जं जाणेजा खं १। से भिक्खू जं जाणेजा अन्यत्र । नापि स्वयं करोति ३ से भिक्खू जं पुण जाणेजा चू०। “से भिक्खू इत्यादि, स भिक्षुर्यत् पुनरेवंभूतमाहारजातं जानीयात्" शी०। दृश्यतां पृ० १४७ टि० १। तुलना-आचा० सू० २३१॥ १६. °याते मु. शी. विना। "अस्सिपडियाए त्ति एतत्प्रतिज्ञया आहारदानप्रतिज्ञया, यदिवा मस्मिन् पर्याये साधुपर्याये व्यवस्थितम्" शी। तुलना-भाचा० सू० ३३१ टि० १॥ १७. पाणाइ खं २। पाणाति भूतातिं जीवाति खं १॥ १८. मु. विना-कीत खं १। कियं खं १ विना॥ १९. अच्छेयं खं० १ मु० विना॥ २०. 'यं तं घेइतं खं । विना॥ २१. सिया मु०॥ २२. सतिं खं १। सई पा० ला० सं०॥ २३. नेवणं सं०। णोअण्णणं खं १ पु १मु०॥

Page #246

६८९]
पढम अज्झयणं 'पोंडरीय। वऽन्नेणं भुंजावेति, अन्नं पि भुजंतं ण समणुजाणइ, इति से महता आदाणातो उवसंते उवहिते पडिविरते से भिक्खू ।
६८८. अह पुणेवं जाणेजा, तं०-विजति तेसिं परक्कमे जस्सट्ठाते चेतितं सिया, तंजहा-अप्पणो से, पुत्ताणं, धूयाणं, सुण्हाणं, धाईणं, णाईणं, रोईणं, दासाणं, दासीणं, कम्मकराणं, कम्मकरीणं, आदेसाए, पुढो पहेणाए, सामासाँए, ५ पातरासाए, सण्णिधिसंणिचए कजति इहमेगेसिं माणवाणं भोयणांए। तत्थ भिक्खू परकड-परणिट्टितं उग्गमुप्पीयणेसणासुद्धं सत्थातीतं सत्थपरिणामितं अविहिसितं एसियं वेसियं सामुदाणियं पण्णमसैणे कारणट्ठा पमाणजुत्तं अक्खोवर्वण-वणलेवणभूयं संजमजातामातावुत्तियं बिलमिव पन्नगभूतेणं अप्पाणेणं आहारं आहारेज्जा, तंजहा-अन्नं अन्नकाले, पाणं पाणकाले, वत्थं वत्थकाले, १० लेणं लेणकाले, संयणं सयणकाले।
६८९. से भिक्खू मातण्णे अण्णतरं "दिसं वा अणुदिसं वा पडिवण्णे धैंम्मं आइक्खे विभएँ किट्टे उवट्टितेसैं वा अणुवद्वितेसु वा सुस्सूसमाणेसु पवेदए *संतिविरतिं उवसमं निव्वाणं सोयवियं अजैवियं मवियं लावियं अणतिवातिय सव्वेसि पाणाणं सव्वेसिं भूताणं जाव सत्ताणं अणुवीइ "किट्टए धम्मं । १५ १. जाणाति खं० १॥ २. जहा इति पूर्णः पाठः। तंजहा नास्ति खं १ शी० विना। " तद्यथाविद्यते" शी.॥ ३. तुलना आचा० सू० ८७। से नास्ति पा०। “आत्मनः स्वनिमित्तम्" शी०॥ ४.°णं से धुयाणं खं १॥ ५. रावीणं खं १॥ ६. माएसा पुढो खं २ पा० ला० सं० । माएसाणं पुढो पु १, २॥ ७, ८. साते खं० १ मु. विना॥ ९. °णाते खं १ मु. विना॥ १०. पावणेसणा खं १ पु १॥ ११. अवहिसितं चू०॥ १२. पत्त (?)मसणं पु १, २ ला. सं०। पत्तं मसणं पा०। “एतत् प्रज्ञस्यासणं पिण्डकप्पियस्येत्यर्थः, अहवा पण्णगहणे]णं कुसणं घेप्पेति" चू० । “प्रज्ञस्येदं प्राज्ञं गीतार्थेनोपात्तम्" शी० ॥ १३. कारणहूं खं १ पु० १ विना॥ १५. मु. विनाऽन्यत्र--°जणवणलेवण° खं १ विना। जणवणाणुलेवण° खं १। "अक्षस्योपाञ्जनम् अभ्यङ्गो व्रणस्य च लेपनं प्रलेपः, तदुपमया आहारमाहरेत्" शी०॥ १५. वत्तियं खं १ पु विना। दृश्यता सू० ६८२ टि. ८। वत्तियं इत्यतोऽनन्तरं संजमभारवहण?याए इत्यधिकः पाठः खं १-पु १-मु. विना 'खं २' प्रभृतिप्रतिषु दृश्यते, तथापि चूर्णी वृत्तौ च तयाख्यानादर्शनात् स मुले न स्थापितोऽस्माभिः॥ १६. सदणं सदणकाले खं२ पा. पु२॥ १७. दिसं वा पति. खं २। “दिसं वा [अणुदिसं वा?] रीयमाणे आइक्खेज धम्ममाइक्खे जहा धुते" चू०॥१८. धम्म नास्ति खं १। तुलना-आचा० सू० १९६॥ १९. विभते खं २ पा० पु२॥ २०. सु सुस्सू खं ॥ २१. संति सं०, आचा. सू० १९६। “संतिविरई इत्यादि, शान्ति : उपशमः ...." तत्प्रधाना...." विरति : शान्तिविरतिः, यदिवा...." तस्यै ..." विरति : शान्तिविरति :, ताम्" शी०॥ २२-२५. °वितं ख १॥ २६. अणइवाइतं खं १ पु १ मु० विना ॥ २७. किट्टिते खं २ पा० पु २ ला०। किट्टइ पु १॥

Page #247

सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ६९० - ६९३ ६९०. से भिक्खू धम्मं 'किट्टमाणे णो अन्नस्स हेडं धम्म आइक्खेजा, णो पाणस्स हेउं धम्म आइक्खेजा, णो वत्थस्स हेउं धम्म आइक्खेजा, णो लेणस्स हेडं धम्म आइक्खेजा, णो सयणस्स हेडं धम्म आइक्खेजा, णो अन्नेसिं विरूव
रूवाणं कामभोगाणं हेडं धम्ममाइक्खेजा, अगिलाए धम्ममाइक्खिज्जा, णण्णत्थ ५ कम्मणिज्जरद्वैताए धम्म आइक्खेजा।
६९१. इह खलु तस्स भिक्खुस्स अंतियं धम्मं सोचा 'णिसम्म Page #248

पढमं अज्झयणं 'पोंडरीयं ' ।
केतीति वा विदूति वा भिक्खु ति वा लूहे ति वा तीरट्ठी ति वा चरणकरण
पारविदुति बेमि ।
॥ बितिय सुखंधस्स पोंडरीयं पढमं अज्झयणं सम्मत्तं ॥
""
१. किती खं २ पा० पु० २ ला० सं० । कथी खं १ | 'करोतीति ऋतुः यज्ञः " चू० । " कृतमस्यास्तीति कृती पुण्यवान् परमार्थपण्डितो वा " शी० ॥

१५१

Page #249

बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं'।
५
६९४. सुतं मे आउसंतेणं भगवता एवमक्खातं-इह खलु किरियाठाणे णाम अन्झयणे, तस्स णं अयमढे-इह खलु संजूहेणं दुवे ठाणा एवमाहिनंति, तंजहा-धम्मे चेव अधम्मे चेव, उवसंते चेव अणुवसंते चेव । तत्थ णं जे से पढमस्स ठाणस्स अधम्मपक्खस्स विभंगे तस्स णं अयमद्वे-इह खलु पाईणं वा ४ संतेगइया मणुस्सा भवंति, तंजहा-आरिया वेगे अणारिया वेगे, उच्चागोता वेगे णीयागोता वेगे, कायमंता वेगे हूँस्समंता वेगे, सुवण्णा वेगे दुवण्णा वेगे, सुरूवा वेगे दुरूवा वेगे।
तेसिं च णं इमं एतारूवं दंडसमादाणं संपेहाए, तंजहा-णेरइएसु १० तिरिक्खजोणिएसु माणुसेसु देवेसु जे यावन्ने तहप्पगारा पौणा विण्णू वेयणं
वेदेति तेसि पि य णं ईमाई तेरस किरियाठाणाई भँवंतीति अक्खाताई, "तंजहा
१. यट्ठा खं १। एवमग्रेऽपि सर्वत्र॥ २. णाममन्झयणे पु१। नामज्झयणे खं २ पा• पु २ ला० सं० मु०॥ ३. °यणे पण्णत्ते तस्स खं १ विना ॥ ४. जे ते प° खं २ । जे से पढमट्ठाण खं १। तस्स(त्य) पढमस्स हाणस्स चू०॥ ५. पादीणं खं १। तुलना-सू० ६४६, ६६७ ॥ ६. °गतिता खं १ पु १। गतिया चू०॥ ७. हुस्स खं १ । हस्स° पा०॥ ८. तेसिं पुण इमेतारूवं चू०॥ ९. संपेहाते खं १ पु १ विना ॥ १०. मणूसेसु खं १ पु १ विना। मणुस्सेसु चू० मु०॥ ११. पाणा नास्ति खं २ चू०॥ १२. तेसि पि याइं तेर चू०॥
१३. इत आरभ्य ७०७ सूत्रं यावत् सर्वोऽपि सूत्रकृताङ्गपाठ आवश्यकचूर्णौ प्रायोऽक्षरश उद्धृतः, अतः प्राचीनपाठ-पाठभेदपरिज्ञानार्थ स सर्वोऽपि पाठ आवश्यकचूर्णितोऽत्र उध्रियते"तेरसहिं किरियाठाणेहिं । तत्थ-अट्ठाणट्ठा० [हिंसाऽकम्हा दिट्ठी य मोसऽदिण्णे य। अन्भत्थ माण मेत्ते माया लोहे रियावहिया गाथा। ___ इमाइं तेरस किरियाठाणाई भवंतीति मक्खातं, तंजहा-अट्ठाडंडे १ अणट्ठाडंडे २ हिंसाडंडे ३ अकम्हाडंडे ४ दिट्ठीविप्परियासियाडंडे ५ मोसवत्तिए ६ अदिण्णादाणवत्तिए ७ अज्झथिए ८ माणवत्तिए ९ मित्तदोसवत्तिए १० मायावत्तिए ११ लोभवत्तिए १२ ईरियावहिए १३।। . पढमे डंडसमायाणे अट्ठाडंडवत्तिए त्ति आहिजति, से जधानामए केइ पुरिसे आयहेतुं वा णायहेतुं वा अगारहेतुं वा परिवारहेतुं वा मित्तहेतुं वा नागहेतुं वा भूतहेतुं वा जक्खहेतुं वा तं डंडे तसथावरेहिं पाणेहिं सयमेव णिसिरति अण्णेणं वा णिसिरावेति णिसिरंतं वा अनं समणुजाणति, एवं खलु तस्स तप्पत्तिय सावजे ति आहिजति, पढमे डंडसमायाणे अट्ठाडंडवत्तिए ति आहिते ।
अहावरे दोच्चे डंडसमायाणे अणट्ठाडंडवत्तिए त्ति आहिजति, से जधानामए केई पुरिसे जे इमे तसा पाणा भवंति ते णो अच्चाए णो अजिणाए णो मंसाए णो सोणियाए णो हिययाए णो पित्ताए

Page #250

६९४]
बायं अज्झयणं 'किरियाठाणं'।
१५३
णो वसाए णो पिच्छाए णो पुच्छाए णो वालाए णो सिंगाए णो विसाणाए णो दंताए णो दाढाए णो णहाए णो ण्हारुणियाए णो अट्ठीए णो अद्विमिजाते नो हिंसिंसु मे ति णो हिंसंति मे त्ति नो हिंसिस्संति मे त्ति. ते णो पत्तपोसणयाए णो पसुपोसणताए णो अगारपरिबहणताए णो समणमाहण वत्तियहेतुं नो तस्स सरीरस्स किंचि वि परितातित्ता भवति, से हंता छेत्ता मेत्ता लुपतित्ता विलुंपतित्ता उहवइत्ता उज्झिउं बाले वेरस्साभागी भवति, अणहाडंडे। से जधानामए केइ पुरिसे जे इमे थावरा पाणा भवंति, तंजथा-इकडाइ वा कढिणा ति वा जंतुया ति वा परगा ति वा मोरगा ति वा तणा ति वा कुसा ति वा कुजगा ति वा दब्भगा ति वा वव्वगा ति वा पलाला ति वा, ते णो पुत्तपोसणताए णो पसुपोसणयाए णो अगारपोसणताए णो समणमाहणपोसणताए णो तस्स सरीरस्स पोसणताए, से हंता छेत्ता भेत्ता लुंपइत्ता विलुपतित्ता उद्दवतित्ता उज्झितुं बाले वेरस्साभागी भवति, अणट्ठाडंडे। से जधानामए केइ पुरिसे कच्छंसि वा दहंसि वा दगंसि वा दवियंसि वा वलयसि वा गहणंसि वा णूमंसि वा वणंसि वा वणविदुग्गंसि वा पव्वयंसि वा पन्वतविदुग्गंसि वा तणाई ऊसविया २ अगिणिकायं णिसिरति अण्णेण वावि अगणिकायं णिसिरावेति अगणिकायं णिसिरंतं पि अण्णं समणुजाणति, एवं खलु तस्स तप्पत्तियं सावजे त्ति आहिजति, दोच्चे दंडसमादाणे अणत्थादंडवत्तिए त्ति आहिए २।
अहावरे तच्चे दंडसमादाणे हिंसाडंडवत्तिए त्ति आहिजति, से जधानामए केइ पुरिसे ममं वा ममि वा अण्णं वा अण्णि वा हिंसिंसु वा हिंसति वा हिंसिस्सति वा तं डंडं तसथावरेहिं पाणेहिं सयमेव णिसिरति अण्णेण वा णिसिरावेति णिसिरंतं पि अण्णं समणुजाणति, एवं खलु तस्स तप्पत्तियं सावजे त्ति आहिजति, तच्चे दंडसमादाणे हिंसादंडवत्तिए त्ति आहिते ३॥
अहावरे च उत्थे दंडसमादाणे अकम्हादंडवत्तिए त्ति आहिजत्ति. से जधानामए के परिसे कच्छंसि वा दहंसि वा दगंसि वा दवियंसि वा जाव पव्वतविदुग्गंसि वा मियवित्तिए मियसंकप्पे मियपणिहाणे मियवहाए गंता एते मिय त्ति काउं अण्णतरस्स मियस्स वहाए उसु आयामेत्ताणं णिसिरेजा, से मिय विधिस्सामि त्ति कटु तित्तिरं वा वगं वा लावगं वा कवोतं वा कविंजलं वा विधित्ता भवति, इति खलु से अण्णस्स अट्ठाए अण्णं फुसति अकम्हाडंडे, से जधानामए केइ पुरिसे सालीणि वा वीहीणि वा कोदवाणि वा कंगूणि वा वरगाणि वा रालगाणि वा निलिज(लिंज-प्र०)माणे अण्णतरस्स तणस्स वधाए सत्थं निसिरेजा से सामगं वा मतणगं वा मुगुंदगं वा वीहिफु (भू-प्र०, तु-प्र०) सियं वा कलेसुयं वा तणं छिंदिस्सामि त्ति कट्टु सालिं वा वीहिं वा कोहवं वा कंगुं वा वरगं वा रालगं वा छिदित्ता भवति, इति खलु से अण्णस्स अट्ठाए अण्णं फुसति, एवं खलु तस्स तप्प. त्तियं सावजे त्ति आहिजति, चउत्थे दंडसमादाणे अकम्हादंडवत्तिए त्ति आहिते ४॥
अहावरे पंचमे दंडसमादाणे दिट्ठीविप्परियासियादंडवत्तिए त्ति आहिज्जति, से जधानामए केइ पुरिसे मातीहि वा पीतिहिं वा भातीहिं वा भगिणीहिं वा भजाहिं वा पुत्तेहिं वा धूताहिँ वा सुण्हाहिं वा सद्धिं संवसमाणे मित्तं अमित्तमिति मण्णमाणे मित्ते हतपुव्वे भवति, दिट्ठीविप्परियासियाडंडे । से जधानामए केई पुरिसे गामघातंसि वा णगरघातंसि वा खेडघातंसि वा कब्बडघातंसि वा मडबघातंसि वा दोणमुहघातंसि वा पट्टणघातंसि वा आगर० आसम० संबाह. संनिवेस० निगम रायहाणिघातंसि वा अतेणं तेणमिति मण्णमाणे अतेणे हतपुव्वे भवति, दिट्ठीविप्परियासियाडंडे । एवं खलु तस्स तप्पत्तियं सावजे त्ति आहिजति, पंचमे दंडसमादाणे दिट्ठीविप्परियासियाडंडवत्तिए त्ति आहिते ५॥ ___ अहावरे छठे किरियट्ठाणे मोसवत्तिए त्ति आहिजति, से जधानामए केइ पुरिसे आतहेतुं वा णातहेतुं वा अगार हेतुं वा परिवारहेतुं वा सयमेव मुसं वयति अण्णेण वि मुसं वयावेइ मुसं

Page #251

सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे
[सू०६९४
वदंतं पि अण्णं समणुजाणति, एवं खलु तस्स तप्पत्तियं सावजे त्ति आहिजति, छठे किरियहाणे मोसवत्तिए त्ति आहिते ६॥ _अहावरे सत्तमे किरियाठाणे अदिण्णादाणवत्तिए त्ति आहिजति, से जधानामए केइ पुरिसे आतहेतुं वा णातहेतुं वा अगारहेतुं वा परिवारहेतुं वा सयमेवादिण्णं आदियति अप्णेण वि अदिण्णं आदियावेति अदिण्णं आदियंतं पि अण्णं समणुजाणति, एवं खलु तस्स तप्पत्तियं सावजे त्ति भाहिजइ, सत्तमे किरियाठाणे अदिण्णादाणवत्तिए त्ति आहिते ७॥ __अहावरे अट्ठमे किरियाठाणे अज्झथिए त्ति आहिज्जति, से जधानामए केइ पुरिसे, नस्थि णं तस्स [तस्स-नास्ति प्रत्यन्तरे] केति किंचि विसंवादेति, सयमेव दुटे दुम्मणे ओहतमणसंकप्पे चिंतासोगसागरसंपविढे करतलपल्हत्थियमुहे अदृज्झाणोवगते भूमिगतदिट्ठीए झियाति, तस्स णं अज्झत्थिया संसइया चत्तारि ठाणा एवमाहिजति, तजधा-कोधे माणे माया लोमे, अज्झत्थमेव कोषमाणमायालोभा, एवं खलु तस्स तप्पत्तियं सावजे त्ति आहिजति, अट्ठमे किरियट्ठाणे अज्झथिए त्ति आहिते ८॥
अहावरे नवमे किरियट्ठाणे माणवत्तिए त्ति आहिज्जति, से जधानामए केइ पुरिसे जातीमएण वा कुलमदेण वा बलमदेण वा रूवमदेण वा तवमदेण वा सुतमदेण वा लाभमदेण वा इरसरियमदेण वा पन्नामदेण वा अन्नतरेण वा मदट्ठाणेण मत्ते समाणे परं हीलति जिंदति खिंसति गरहति. परिभवति, इत्त(त्ति-प्र०)रिए अयमंसि अत्ताणं समुक्कसे, देहा चुते कम्मबितिए अवसे पयादि, तंजधा-भाओ गम्भं, जम्माओ जम्मं, माराओ मारं, नरगाओ नरगं, चंडे थद्धे चवले माणी यावि भवति, एवं खलु तस्स तप्पत्तियं सावजे त्ति आहिज्जति, णवमे किरियट्टाणे माणवत्तिए त्ति आहिते ९॥ __ अहावरे दसमे किरियट्ठाणे मित्तदोसवत्तिए त्ति आहिजति, से जधानामए केइ पुरिसे मातीहिं वा पितीहिं वा भातीहिं वा भगिणीहिं वा भजाहिं वा पुत्तेहिं वा धूताहिं वा सुण्हाहिं वा सद्धिं संवसमाणे तेसिं अण्णतरंसि अहालहुसगंसि अवराहंसि सयमेव गुरुयं दंडं वत्तेति, तंजधासीतोदगवियडंसि वा कायं ओबोलेत्ता भवति, उसिणोदगवियडेण वा कार्य ओसिंचित्ता भवति, अगणिकाएणं कायं ओडहित्ता भवति, जोत्तेण वा वेत्तेण वा णेत्तेण वा कसेण वा छियाए वा लताए वा पासाई अवदालेत्ता भवति, दंडेण वा अट्ठीण वा मुट्ठीण वा लेलूण वा कवालेण वा कायं आउडेत्ता भवति, तहप्पगारे पुरिसज्जाते संवसमाणे दुम्मणे भवंति, पवसमाणे सुमणे भवंति, तहप्पगारे पुरिसज्जाते दंडपासी (दंडमासी-प्र०) डंडगुरुए डंडपुरेक्खडे, अहि ते अस्सि लोगंसि, अहिते परंसि लोगंसि, संजलणे कोधणे पट्ठीमंसि(मंसिए-प्र०, मंसी-प्र०) यावि भवति. एवं खलु तस्स तप्पत्तियं सावजे त्ति आहिजति, दसमे किरियट्ठाणे मित्तदोसवत्तिए त्ति आहिते १०॥ __ अहावरे एकारसमे किरियट्ठाणे मायवत्तिए त्ति आहिज्जति, जे इमे भवंति गूढायारा तमोकाइया उलुयपत्तलहुया पव्वयगुरुया ते आयरियावि संता अणारियाओ भासाओ वियुंज(जुजं-प्र०)ति, अण्णहा संतं अप्पाणं अण्णथा मण्णंति, अण्णं पुट्ठा अण्णं वागरेंति, अण्णं आइक्खितव्वं अण्णं आइक्खंति, से जधानामए केइ पुरिसे अंतोसल्ले तं सल्लं णो सयं णीहरति णो अण्णेण णीहरावेति णो पडिविद्धसति, एवामेव निण्हवेति, अविउमाणे अंतो अंतो झियाति, एवामेव माती मायं कटु नो आलोएति णो पडिक्कमति णो निदति नो गरहति नो विउति नो विसोहेति नो अकरणताए अब्भुटेति नो अहारिहं पायच्छित्तं तवोकम्म पडिवजति, मायी अस्सि लोए पञ्चायाती, मायी परंसि लोए पञ्चायाती, निंदं गहाय पसंसति, णा(णी?)यरति, ण नियती,

Page #252

६९५]
बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं'। अट्ठादंडे १ अणट्ठादंडे २ हिंसादंडे ३ अकम्हादंडे ४ दिढिविपरियासियादंडे ५ मोसवत्तिए ६ अदिन्नादाणवत्तिए ७ अज्झथिए ८ माणवत्तिए ९ मित्तदोसवत्तिए १० मायावत्तिए ११ लोभवत्तिए १२ इरियावहिए १३ ।
६९५. पढमे दंडसमादाणे अट्ठादंडवत्तिएं ति आहिज्जति, से जहानामए केइ पुरिसे आतहेउं वा णांइहेउं वा अगारहेउं वा परिवारहेउं वा मित्तहेउं वा ५ णागहेउं वा भूतहेउं वा जक्खहेडं वा तं दंडं तस-थावरेहिं पाणेहिं सयमेव णिसिरति, अण्णेण वि णिसिरावेति, अण्णं पि णिसिरंतं समणुजाणति, एवं खलु
निसिरिय डंडं छाएति, मायी असमाहडलेस्से यावि भवति, एवं खलु तरस तप्पत्तियं सावजे त्ति
आहिजति, एकारसमे किरियट्ठाणे मायावत्तिए त्ति आहिते ११॥ ___ अधावरे बारसमे किरियट्ठाणे लोभवत्तिए त्ति आहिज्जति, जे इमे भवंति आरण्णिया आवसहिया गामणियंतिया कण्हुयीराहस्सिया नो बहुसंजता णो बहुपडिविरता सव्वपाणभूतजीवसत्तेहिं ते अप्पणा सच्चामोसाइं एवं विजुंजंति 'अहं न हंतव्वे अण्णे हंतव्वा, अहं न अज्जावेतव्वो अण्णे अजावेतव्वा, अहं न परिघेत्तव्वो अण्णे परिघेतव्वा, अहं न परितावेतम्वो अण्णे परितावेतव्वा, अहं न उद्दवेतव्वो अण्णे उद्दवेतव्वा', एवामेव ते इथिकामेहिं मुच्छिता गिद्धा गढिता अज्झोववण्णा भुंजित्ता भोगाई कालमासे कालं किच्चा अण्णतरेसु आसुरिएसु किब्बिसिएसु ठाणेसु उववत्तारो भवंति, ततो वि विप्पमुच्चमाणा भुजो एलमूयत्ताए पञ्चायंति, एवं खलु तस्स तप्पत्तिय सावजे त्ति आहिजति, बारसमे किरियट्ठाणे लोभवत्तिए त्ति आहिते १२। इच्चेताई बारस किरियट्ठाणाई दविएणं समणेण वा माहणेण वा सम्मं सुपरिजाणितव्वाइं भवंति॥ ___ अथावरे तेरसमे किरियट्ठाणे ईरियावहिए त्ति आहिज्जत्ति, इह खलु अत्तत्ताए संवुडस्स अणगारस्स इरियासमियस्स भासासमियस्स एसणासमियस्स आयाणभंडमत्तणिक्खेवणासमिवस्स उच्चारपासवणखेलसिंघाण जल्लपारिट्ठावणियासमियस्स मणसमियस्स वइसमियरस कायसमियस्स मणगुत्तस्स वइगुत्तस्स कायगुत्तस्स गुत्तस्स गुत्तिदियस्स गुत्तबंभचारिस्स आउत्तं गच्छमाणस्स वा चिट्ठमाणम्स वा निसीयमाणस्स वा तुयध्माणस्स वा आउत्तं भुंजमाणस्स वा भासमाणस्स वा आउत्तं वत्थं पडिग्गहं कंबलं पादपुंछणं गेण्हमाणस्स वा निक्खिवमाणस्स वा जाव चक्खुपम्हनिवायमवि अत्थि वेमाता सुहुमा किरिया ईरियावहिया कजति, सा पढमसमये बद्धपुट्ठा, बितियसमये वेदिता, ततियसमये निजिण्णा, सा बद्धपुट्ठा उदिता वेदिता निजिण्णा, सेयकाले अकम्मे यावि भवति। एवं खलु तस्स तप्पत्तियं असावजे त्ति आहिजति, तेरसमे किरियट्ठाणे इरियावहियवत्तिए त्ति आहिते १३॥ से बेमि जे अतीता जे य पडुप्पण्णा जे य आगमेस्सा अरहंता भगवंतो सव्वे ते एताई चेव तेरस किरियाठाणाई भासिंसु वा भासंति वा भासिस्संति वा, एवं पण्णविसु ३, एवं चेव तेरसमं किरियाठाणं सेविंसु ३" इति आवश्यकचूर्णो प्रतिक्रमणाध्ययने पृ० १२७-१३२॥ १४. चू० विना--भवति अक्खाताई पा० पु २ ला० सं० । भवंतीति मक्खायं मु० । भवंतीति मक्खायाई खं १ पु १। भवंति तंजहा खं २। “भवन्तीत्येवमाख्यातम्" शी। तुलना सू० ७१७॥ १५. तंजहा नास्ति खं १। तंजहा अस्थादंडे जाव इरियावहियाए चू०॥ १. मायव खं १॥ २. °ए भाहिज्ज से खं १॥ ३. णातहेतुं चू०॥ ४. पडियार° ख १। परियार चू०॥ ५. थावरपाणेहिं ख १ मु० विना॥

Page #253

१५६
सूयगडंगसुते बीए सुयक्खंधे
[सू० ६९६
तस्स तेप्पत्तियं सौवज्जे ति हिज्जति, पढमे दंडसमादाणे अँट्ठादंडवत्तिए त्ति आहिते ।
६९६. [१] अहावरे दोचे दंडसमादाणे अणद्वादंडवॅत्तिए त्ति आहिज्जति, से जहाना केइ पुरिसे जे इमे तसा पाणा भवंति ते 'णो अच्चाए णो अजिणाए णो मंसाए णो सोणियाए एवं हिययाए पित्ताए वसा पिच्छाए पुंच्छा वालाए "सिंगाए विसाणाए दंताए दाढाए हाए हारुणीए अठ्ठीए अट्ठिमिंजए, णो हिंसिंसु मे त्ति, णो हिंसति मे त्ति, णो " हिंसिस्संति मे त्ति, णो पुत्तपोसैंणयाए णो पसुपोसणयाए णो अगारपरिवहणताए णो समणमाहण'वँत्तियछेउं, णो तस्स सरीरगस्स किंचि वि परियादित्ता भवति, से हंता छेत्ता १० भेत्ता लुंपइत्ता विलुंपइत्ता उद्दवइत्ता उज्झिउं बाले वेरस्स आभागी भवति,
अणट्ठादंडे |
५.
[२] से हाणामए केइ पुरिसे जे इमे थावरा पाणा भवति, तंजहा - इकडा इवा कैढिणा इ वा जंतुगा इ वा परगा हूँ वा "मोरका इ वा तणा है वा कुसाईं
१. तप्पत्तितं पा० खं २ पु२ ला० ॥ २. सावज्जं ति खं १ विना । अत्रेदं बोध्यम्- त्रयोदशसु क्रियास्थानेषु सर्वत्र खं १ चू० विना प्रायः सर्वासु प्रतिषु सावज्जं पाठो वर्तते, शौ० अनुसारेणापि सावज्जं पाठः । मु० विना द्वितीये क्रियास्थाने सर्वासु प्रतिषु सावज्जे पाठः । चतुर्थक्रियास्थानत आरभ्य पु १ मध्येऽपि सावज्जे पाठः । आवश्यकचूर्णावपि स एव पाठः । अतः सावज्जे इति पाठस्य प्राचीनता विभाष्य अस्माभिर्मूले स स्थापितः सर्वत्र ॥ ३. भाहिज्जे खं १ मु० विना ॥ ४. अट्ठादंडे ति खं १ मु० विना ॥ ५. वत्तिते त्ति खं १ मु० विना ॥ ६. 'नामते खं २ पा० पु१, २॥ ७ तस्थावरा पाणा ते णो चू० ॥ ८. नो भवाते नो भजिणाते णो मंसाते णो सोणिया एवं हितताए खं १ मु० विना । तुलना - आचा० सू० ५२ ॥ ९. पिंछाए खं १ ला ० ॥ १०. मुच्छाए खं २ ॥ ११. संगाए खं २ पा० पु२ ला० ॥ १२. णहरूणीए खं १ । ण्हरुणीए १। नेहाए भणिए खं २ पु २ । नहाए भणिए पा० ला०। हारुए सं० ॥ १३. मिंजाए खं १ । मिंजाते पा० खं २ पु२ ला ० ॥ १४. हिंसि (सिं- पा० ) सु मे ति णो हिंसति मे ति नो हिंसिस्सामिति खं १ मु० विना । “नैवाहिंसिषुः, नापि हिंसन्ति, नापि हिंसिष्यन्ति मां मदीयं चेति” शी० ॥ १५. मु० विना - हिंसिसि त्ति मे खं १ । हिंसिस्सति ति चू० । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ १६. पोसणाए खं १ विना ॥ १७. वत्तणाहेडं मु० । समणमाद्दणहेतुं चू०॥ १८. प्रतिषु पाठाः किंचि परितादित्ता खं १ । किंचि परियादित्ता पु १ । किंचि चि परियादित्ता खं २ पा० ला० सं० मु० । किंचि वप्पतिरियादत्ता पु २ । " नो तस्य शरीरस्य किमपि परित्राणाय तत् प्राणव्यपरोपणं भवति" शी० । दृश्यतां पृ० १५७ पं० ३ ॥ १९. उवद खं २ पु २ । तुलना - आचा० सू० ६६, ९४ ॥ २०. जहा वा केद्र खं १ ॥ २१. इक्कड तिवा खं १ । तुलना आचा० सू० ४५५ ॥ २२. पु २ विना – कढिणा वि खं १। कडिणा इ खं १ विना ॥ २३, २५, २६. दिवा खं १ ॥ २४. मेरका दि वा खं १ | मोक्खाइ वा मु० ॥

Page #254

६९८]
बियं अज्झयणं 'किरियाठाणं'। वा कुचक्का इ वा पैव्वगा ति वा पलालए इ वा, ते णो पुत्तपोसणयाए णो पसुपोसणयाए णो अंगारपोसणयाए णो समणमाहणपोसणयाए, णो तस्स सरीरगस्स किंचि वि परियादित्ता भवति, से हंता छेत्ता भेत्ता लुंपइत्ता विलुंपइत्ता उद्दवइत्ता उज्झिउं बाले वेरस्स आभागी भवति, अणट्ठादंडे ।
[३] से जहाणामए केइ पुरिसे कच्छंसि वा दैहंसि वा दगंसि वा दवियंसि ५ वा वलयंसि वा णूमंसि वा गहणंसि वा गहणविदुग्गंसि वा वर्णसि वा वैणविदुग्गंसि वा तणाई ऊसविय ऊसविय सयमेव अगणिकोयं णिसिरति, अण्णेण वि अगणिकायं णिसिरावेति, अण्णं पि अगणिकायं णिसिरंतं समणुजाणति, अणट्ठादंडे,एवं खलु तस्स तैप्पत्तियं सावजे ति आहिज्जति, दोचे दंडसमादाणे अणट्ठादंडवत्तिए त्ति आहिते।
६९७. अँहावरे तच्चे दंडसमादाणे हिंसादंडवत्तिए ति आहिजति। से १० जहाणामए केइ पुरिसे ममं वा ममि वा अन्नं वा अन्निं वा हिंसिंसु वा "हिंसइ वा "हिंसिस्सइ वा तं दंडं तस-थावरेहिं पाणेहिं सयमेव णिसिरति, अण्णेण वि णिसिरावेति, अन्नं पि णिसितं समणुजाणति, हिंसादंडे, एवं खलु तस्स तप्पत्तियं सौवजे ति आहिज्जइ, तच्चे दंडसमादाणे हिंसादंडवत्तिए त्ति आहिते।
६९८. [१] अहावरे चउत्थे दंडसमादाणे अकस्माद् दंडवत्तिए ति १५ १. कुच्चगा खं १ विना। कुञ्चका दि पन्धका ति वा पलालए ति वा खं १। दृश्यताम् भाचा. सू० ४५५॥ २. पप्पगा खं १ विना। (वव्वगा?)॥ ३.°सणए खं १॥ ४. भगारपडिहणयाए मु०। तुलना-पृ० १५६ पं० ८॥ ५. किंचि वि परियाइत्ता खं १। किंचि परीयावित्ता पा०। किंचि परियादित्ता ख १ पा० विना। दृश्यतां पृ० १५६ पं० ९॥ ६. उहवेडं चू०॥ ७. भणदंडे चू०॥८. जधाणामते चू०। जहा वा केति खं १। दृश्यतां पृ. १५६ टि. २०॥ ९. कच्छंसि वा जाव पन्वतदुग्गंसि वा चू० । “कच्छादिषु दशसु स्थानेषु वनदुर्गपर्यन्तेषु" शी। तुलना-आचा० सू० ५०५, ६७४ । दृश्यता. सू० ६९८ । तुलना-भगवतीसूत्रे प्रथमे शतकेऽष्टमे उद्देशके॥ १०. दहंसि वा नास्ति खं १ मु० विना॥११. वणविदुग्गंसि वा पब्वयंसि वा पव्वयविदुग्गंसि वा खं १ शी. विना। आवश्यकचूर्णावप्यं पाठः। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ९। दृश्यता स०६९८॥१२,१३ कातं खं २ पा०॥ १४. तप्पत्तितं पा. खं २ पु २॥ १५. सावज मु०। “तप्पत्तियं ति सावजे त्ति दोच्चे दंडसमादाणे" चू० । दृश्यतां पृ० १५६ पं० १॥ १६. दंडसमारंभे पा० खं २ पु २॥ १७. माधावरे खं २ पा० । माहावरे खं १॥ १८. हिंसिसु पा० पु १ सं० मु० विना॥ १९. हिंसंति खं १॥ २०. हिंसिस्संति पा० खं १, २ पु१ सं०॥ २१. सावजे ति पा०। सावज ति खं १ पा० विना। दृश्यतां पृ. १५६ पं० १॥ २२. आधावरे पा० खं २ पु २। आहावरे ला०॥ २३. अकसमा दंड खं १ पु १ विना। अकस्मा वत्तिए त्ति चू०। “इह च 'अकस्मात्' इत्यय शब्दो मगधदेशे सर्वेणाप्यागोपालाशनादिना संस्कृत एवोच्चार्यत इति तदिहापि तथाभूत एवोच्चरित इति" शी०॥

Page #255

सूयगडंगसुते बीए सुयक्खंधे
[सू० ६९९ - आहिज्जति, से जहाणामए केइ पुरिसे कैच्छंसि वा जीव वणविदुग्गंसि वा मियवित्तिए मियसंकप्पे मियपणिहाणे मियवैहाए गंता एते मिय त्ति काउं अन्नयरस्स मियस्स वधाए उसुं आयामेत्ता णं णिसिरेजा, से मियं वहिस्सामि त्ति कट्टु तित्तिरं adi वाचडगं वा लावगं वा कवोतगं वा कविं वा कंविंजलं वा विधित्ता ५ भवति, " इति खलु से अण्णस्स अट्ठाए अण्णं फुंसइ, अकस्माद्दंडे ।
१५८
[२] से हाणामए केइ पुरिसे सालीणि वा वीहीणि वा कोद्दवाणि वा कंगूणि वा पैरंगाणि वा रालाणि वा " णिलिज़माणे अन्नयरस्स तणस्स वहाए सत्थं णिसिरेज्जा, से सोमगं मयणगं मुकुंदगं वीहिरूसितं कालेसुतं तणं छिंदिस्सामि त्ति कट्टु सालिं वा वीहिं वा "कोदवं वा कंगुं वा परगं वा रालयं वा छिंदित्ता भवइ, १० इति खलु से अन्नस्स अट्ठाए अन्नं फुसति, अकस्मात् दंडे, एवं खलु तस्स तैम्पत्तियं सावज्जे त्ति आहिजति, चउत्थे दंडसमादाणे अकस्मात् दंडवत्तिए त्ति आहिते ।
२१.
६९९. [१] अंहावरे पंचमे दंडसमादाणे दिट्ठीविप्परियासियादंडे ि आहिज्जति, से जहाणामए केइ पुरिसे माईहिं वा पिईर्हि वा भातीहिं वा भगिणीहिं वा भजाहिं वा पुत्तेर्हि वा धूताहिं वा सुण्हाहिं वा सद्धिं संवसमाणे मित्तं १५ अमित्तमिति मन्नमाणे मित्ते हयपुव्वे भवति, दिट्ठीविप्परियासियादंडे |
[२] से जहाँ वा केइ पुरिसे गामघायंसि व नगरघायंसि वा खेड० कब्बड०
१। दृश्यतां सू० ७१० ॥ " एवं खलु " शी ० ॥ ७.
विना ।
१. कच्छंसी खं १॥ २. जाव पव्वयविदुग्गंसि खं १ मु० विना । से जहाणामए केइ ता ( जा ) व पन्वतविदुग्गंसि वा मिगवुत्तीए चू० । तुलना-भगवती सूत्रे प्रथमे शतकेऽष्टमे उद्देशके । “कच्छे वा यावद् वनदुर्गे वा” शी० । दृश्यतां पृ० १५७ पं० ६ ॥ ३. बहाते खं १ मु० विना ॥ ४. आयमित्ता खं १ पु १ मु० विना । " आयामेत्त त्ति आयामेन समाकृष्य" शी० ॥ ५. वहगं वा नास्ति पा० खं २ पु २ ला० ॥ ६. चडगं वा नास्ति खं * कवि (वि खं १ ) जलिं खं १, २ ॥ * * इह खलु चू० फुसती खं१पु१॥ ८. भकम्हादंडे खं १ पु १ विना ॥ ९. जहा वा केइ खं १ । दृश्यतां पृ० १५६ पं० १२॥ १०. वराणि खं १ ॥ ११. णितिज खं २ पा० पु २ ला० सं० । " णितिजमाणे णिद्देमाणे " चू० ॥ १२. सामगं तणगं मुकुंदगं खं १पु१। 66 'मदणका सुगंधा तणजाति " चू० ॥ १३. वीहिऊसियं कलेसुयं खं १ ॥ १४. कोहवं वा कंगूं वा खं २ पा० पु० २ ला० सं० । कोई वा कंगुं धा वरगे वा रालं वा खं १ ॥ १५. एए खलु खं १॥ १६. अकस्मा दंडे नं १ विना । १७. तप्पत्तितं सावज्जं खं १ पु १ विना । दृश्यतां पृ० १५६ पं० १ ॥ १८. अकस्मा दंड खं १ विना ॥ एवमग्रेऽपि ॥ २१. केति खं १ ॥ चू० ॥ २३. भवती खं १ ॥ २४. वा मडबघायंसि वा खं २ ॥

१९. भाहा खं १, २ पा० ॥ २०. विपरि खं १ पु १ । २२. अमित्तमेव खं १ विना । अमित्तमिति मित्ते वधितपुग्वे जहाणामए केइ मु० ॥ २५. वा खेड० कब्बड० नगरघायंसि

Page #256

७०२]
ati अज्झणं 'किरियाठाणं' ।
मडंबघातंसि वा दोणमुहघायंसि वा पट्टणघायंसि वां आसमघातंसि वा सन्निवेसघायंसि वा निगमघायंसि वा रायहाणिघायंसि वा अतेणं तेणमिति मन्नमाणे अतेणे हयपुत्रे भवइ, दिडीपिरियासियादंडे, एवं खलु तस्स तप्पैत्तियं सावज्जे ति आहिज्जति, पंचमे दंडसंमादाणे दिट्ठीविप्परियासियादंडे त्ति आहिते ।
७००. अहावरे छड्डे किरियाठाणे मोसवत्तिए त्ति आहिज्जति, से जहानामए ५ केइ पुरिसे आहेउं वा नायैहेउं वा अगारहेउं वा परिवारहेउं वा सयमेव मुसं वयति, अण्णेण वि मुसं वदावेति, मुसं वयंतं पि अण्णं समणुजाणति, एवं खलु तस्स तैंप्पत्तियं साँवज्ञे त्ति आहिज्जति, छट्ठे किरियाठाणे मोसवत्तिए त्ति आहिते ।
७०१. अहावरे सत्तमे किरियाठाणे अदिण्णादाणवत्तिए ति आहिज्जति से जाणा केइ पुरिसे आयहेउं वा जाव परिवारहेउं वा सयमेव अदिण्णं आदियति, १० अण्णेण वि अदिण्णं आदियावेति, अदिण्णं आदियंतं अण्णं समणुजाणति, एवं खलु तस्स तप्पत्तियं सावजे त्ति आहिज्जति, सत्तमे किरियाठाणे अदिण्णादाणवत्तिए त्ति आहिते ।
१५९
७०२.
अहावरे अट्ठमे किरियाठाणे अंज्झत्थिए त्ति आहिज्जति, से जाणार केइ पुरिसे, "से णत्थि णं " केइ किंचि विसंवादेति, सयमेव हीणे दीणे १५ दुडे दुम्मणे ओहयमणसंकप्पे चिंतासोगसागरसंपविट्ठे करतलपल्हत्थमुहे अट्टज्झाणोवगते भूमिगतेंदिट्ठीए झियाति, तस्स णं अज्झत्थिया असंसइया चत्तारि ठाणा
"
१. वा सन्निवेस° खं १॥ २. तप्पत्तितं सावजं ति खं १ पु १ विना । " तस्स तं सावज्जे ति पंचमा किरिया ” चू० | दृश्यतां पृ० १५६ पं० १ ॥ ३. समाताणे खं २ पा० ॥ ४. किरिया खं १। एवमग्रेऽपि सर्वत्र ॥ ५. णाइहेउं मु० । “ णाय हेतुं पुत्तो वा से अण्णो वा से कोइ " चू० ॥ ६ तम्पत्तितं खं २ ॥ ७. सावजं खं १ पु १ विना । दृश्यतां पृ० १५६ पं० १॥ ८. सावजं ११ विना । सावज ति पा० । दृश्यतां पृ० १५६ पं० १ ॥ ९ पु १ विना अज्झत्थवत्तिए त्ति मु० । अज्झथिए त्ति नास्ति खं १ । अज्झत्थवत्तिए आहि खं १ विना । अज्झथिए, से जधा० चू० । " आध्यात्मिकमिति” शी० । अत्र अग्रे च अन्भत्थ' इति पाठोऽपि कासुचित् प्रतिषु दृश्यते ॥ १०. से नास्ति खं १ विना । से जधा० केइ पुरिसे णत्थि णं विसंवादेति चू० । 'तद्यथा नाम कश्चित् पुरुषः..., तस्य च नास्ति कश्चिद् विसंवादयिता" शी० ॥ ११. केति खं १ ॥ १२. दिट्टिए १॥ १३. व्यासं खं १ । त्थिता असं खं १ विना । 'स्थिया असंसतिया पु१ | "आध्यात्मिका, अध्यात्मे संश्रिताः अज्झत्यसंसइया, अधवा मुक्तसंशयमेव समानदीर्घत्वे कृते अज्झत्थिया असंसइया, अहवा संशयः अज्ञाने भये च संशयं कुर्वन्तीति संशयिता" चू० । "आध्यात्मिकानि अन्तःकरणोद्भवानि मनः संश्रितानि असंशयितानि वा " शी० । चू० शी० अनुसारेण 'अज्झत्थिया संसइया' इति 'अज्झत्थिया असंसइया' इति चोभयविधः पाठोऽत्र भाति । तुलना - आचा० सू० ६९० टि०१, २, सू० ७३० टि० २ ॥
<<

Page #257

सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे
[७०३एवमाहिज्जति, तं०-कोहे माणे माया लोभे, अज्झत्थमेव कोह-माण-मायां-लोहा, एवं खलु तस्स तप्पत्तियं सावजे ति आहिज्जति, अट्ठमे किरियाठाणे अज्झथिए त्ति आहिते।
७०३. अहावरे णवमे किरियाठाणे माणवत्तिए ति आहिज्जइ, से जहाणामएं केइ पुरिसे जातिमदेण वा कुलमदेण वा बलमदेण वा रूवमएण वा तवमएण वा सुयमदेण वा लाभमदेण वा इस्सरियमदेण वा पॅण्णामदेण वा अन्नतरेण वा मदट्ठाणेणं मते समाणे परं हीलेति निंदति खिसति गरहति परिभवइ अवमण्णेति, इत्तरिए अयमंसि अप्पाणं समुक्कसे, देही चुए कम्मबितिए अवसे पयाति, तंजहा-गब्भातो गम्भं, जम्मातो जम्म, मारातो मारं, परगाओ णरगं,
चंडे थेद्धे चैवले माणी यावि भवति, एवं खलु तस्स तप्पत्तियं साँवजे त्ति आहिन्नति, १० णवमे किरियाठाणे माणवत्तिए ति आहिते।
७०४. अहावरे दसमे किरियाठाणे मित्तदोसवत्तिए ति आहिज्जति, से जहाणामए केइ पुरिसे मातीहिं वा "पितीहिं वा भाईहिं वा भगिणीहिं वा भन्जाहिं वा पुत्तोह वा धूयाहिं वा सुण्हाहिं वा सद्धिं संवसमाणे तेसिं अन्नतरंसि अहालहुगंसि अवराहंसि सयमेव गरुयं दंडं वत्तेति, तंजहा-सीतोदगैवियडंसि वा कार्य १. °लोभे खं १ विना॥ २. सावज खं १ पु १ विना। दृश्यता पृ० १५६ ५ १॥ ३. °स्थित्ते पा०खं २ पु २॥ ४. आहा खं २ ला०॥ ५. त्ति नास्ति पा० खं २ पु २ सं०॥ ६. केति खं १॥ ७. पण्णाणमदेण खं १॥ ८. निंदेह खं १ पु १ विना॥ ९. प्रतिषु पाठाः-इत्त(ति पु १)रिए अयं, अहमसि पुण विसिटुजाइकुलबलाइगुणोववेए एवं अप्पाणं समुक्कसे पु १ मु० सं०। पु १ मु० सं० विना-इत्तिरिए अयमंसि अप्पाणं समुक्कसे खं १, आवश्यकचूर्णौ च । इत्तरिएइ महमंसि अप्पाणं समुक्कसे खं २ पा० पु २ ला०। "इत्तरिओ अल्पप्रत्ययः, इत्वरमिति अल्पतरोऽयमस्मात् जात्यादिभिः, अस्मादहं जात्यादिभिर्महत्तर इति अप्पाणं विउक्कसेइ विविधं विशिष्टं वा आत्मानं विउक्कसतीति" चू०। "इतरोऽयं जघन्यो हीनजातिकः...."अहं पुनर्विशिष्टजातिकुलबलादिगुणोपेतः, एवमात्मानं समुत्कर्षयेदिति” शी०॥ १०. देहतो चुतो चू० । “देहा चुए इत्यादि" शी०॥ ११. °बितिते खं २ पु २ पा०॥ १२. थंडे खं १। धड्डे पा० ॥ १३. चवले थ माणी य वि खं १॥ १४. सावजं ति खं १ पु १ विना । दृश्यतां पृ० १५६ पं० १॥ १५. केति खं १ पु १॥ १६. मादीहिं खं १ पु १॥ १७. सं० चू० विना-पीतिहिं खं १। पीतीहिं अन्यत्र । १८. भादीहिं वा भतिणीहिं खं १॥ १९. °तरेसिं ख २ पु २ पा० । इत आरभ्य अस्य ७०४ सूत्रस्य तुलना दशाश्रुतस्कन्धस्य षष्ठाध्ययनेन सह कर्तव्या। दृश्यतामत्र सू० ७१३ टि० १५॥२०. "लहुसभो अल्प इत्यर्थः" चू० । दृश्यतां सू० ७१३॥ २१. दंडं णिवत्तेति खं १ पु १ विना। दृश्यता सू० ७१३ । “दण्डं दुःखोत्पादकं वर्तयति करोति" शी०॥ २२. प्रतिषु पाठा:-विगडसि वा कार्य उच्चा(च्चो सं०, च्छो मु०)लेत्ता पा० खं २ पु २ ला० सं० । वियर्डसि उघोलित्ता खं १। वियडेण वा कायं उसिंचित्ता पु १। सीतोदग० वा कार्य उवलेत्ता चू० । “शीतोदके विकटे प्रभूते....."कायमधो बोलयिता भवति" शी० । तुलना-भाचा० सू० ३६० इत्यादि।

Page #258

७०५] बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं'।
१६१ ओबोलित्ता भवति, उसिणोदगवियडेण वा कायं ओसिंचित्ता भवति, अगणिकोएण वा कायं उड्डहित्ता भवति, जोत्तेण वा वेत्तेण वा णेत्तेण वा तया वा कसेण वा छिवाए वा लयाए वा पांसाई उद्दालेत्ता भवति, दंडेण वा अट्ठीण वा *मुट्ठीण वा लेलूण वा कवालेण वा कार्य आंउट्टित्ता भवति, तहप्पकारे पुरिसजाते "संवसमाणे दुम्मणा भवंति, पवसमाणे सुमणा भवंति, तहप्पैकारे पुरिसजाते ५ दंडपासी दंडगुरुए दंडपुरक्खडे अहिए इमंसि लोगसि अहिते परंसि लोगसि संजलणे कोहणे "पिट्ठिमंसि यावि भवति, एवं खलु तस्स तप्पत्तियं सौवजे ति आहिज्जति, दसमे किरियाठाणे मित्तदोसवत्तिए ति आहिते।
७०५. अहावरे एक्कारसमे किरियाठाणे मायावत्तिए त्ति आहिजति, जे इमे भवंति-गूंढायारा तमोकासिया उलंगपत्तलहया पव्वयगुरुया, ते आरिया वि संता १० अणारियोओ भासाओ विउति, अन्नहा संतं अप्पाणं अन्नहा मन्नंति, अन्नं पुट्ठा
१. °णं काय उसिवित्ता खं १॥ २. चू० विना-काएणं कार्य उवडहिज्जा पा० खं २ पु २ ला. सं० । 'काएणं कायं उड्डहित्ता भवती खं १ पु१। “अगणिकाएण वा उम्मुएण वा तत्तलोहेण वा कायं उड्डहित्ता भवति" चू०। “अग्मिकायेन उल्मुकेन तप्तायसा वा कायमुपदाहयिता भवति" शी०॥ ३. जोतेण वा वेतेण वा खं २ पु २ पा०॥ ४. तयाइ वा मु०। तया वा नास्ति खं १। “त्वचा वा सनादिकया" शी०॥ ५. छियाए खं १ विना। “छिव त्ति सेसओ कसओ" चू०॥ ६. पासायं खं २ पा० पु २ ला० ॥ ७. “उद्दालेत्ति त्ति चम्माइं लंबावेत्ति" चू०। उद्दालयितु ति चर्माणि लम्बयितुं भवति" शी०॥ * मुट्ठिणा वा लेलूणा वा खं २ पु ला० सं० ॥ ८. मु० चू० विना-आउडेत्ता खं १, आवश्यकचूर्णौ च। माउरित्ता खं २ पा० पु २ ला० सं०। आउंचित्ता पु १। “कुव्यतीति आउद्देति" चू०। “कायमपताडयिता भवति" शी०॥ ९. °प्पगारे पुरिसज्जाए खं २ पु २ पा० ला०॥१०. संवास खं ॥११. दमण्णे भवति खं १ पु १ विना। दुम्मणा भवति मु०। दुहिता भवंति चू०॥ १२. सुम्मणो पा० खं २ पु २ ला० सं०॥ १३. पगारे खं १ विना॥ १४. पिट्ठी खं १॥ १५. सावजे ति पा० खं १ चू० विना। सावजं ति मु०। दृश्यतां पृ. १५६ पं० १॥ १६. "एवं पुण केयि दोसवत्तियं अट्ठमं किरियाणं भणितुं पच्छा भणंति परदोसवत्तियं णवमं किरियट्ठाणं, पच्छा माणवत्तियं दसमं किरियट्ठाणं" चू०। “अपरे पुनरष्टमं क्रियास्थानमात्मदोषप्रत्ययिकमाचक्षते, नवमं तु परदोषप्रत्ययिकं, दशमं पुनः प्राण(मान)वृत्तिकं क्रियास्थानमिति" शी०॥ १७. गूढागारा खं २ पु २ पा०। “गूढो आचारो जेसिं" चू०। “गूढ आचारो येषाम्" शी०॥ १८. कसिया खं १ पु १ विना। °काइया चू०, आवश्यकचूर्णौ च । “तमसि कायां चेष्टा कुर्वन्तीति तमोकाइया" चू०। “तमसि कषितुं शीलं येषां ते तमसि काषिणः, त एव च काषिकाः, पराविज्ञाताः क्रियाः कुर्वन्तीत्यर्थः” शी०॥ १९. उलुग° खं १ पु १। उलगपत्तलहुए पव्वतगरुए चू०॥ २ . गुरुता खं १ पु १। गुरुवा ते यारिया खं १ पु १ विना॥ २१. °यातो भासातो जुजति खं १ पु १ विना। याओ भासाओ विपउज्जति मु०। अणारियाहिं विटंति चू० । “अनार्यभाषाः प्रयुञ्जते" शी० ॥

Page #259

१६२
सूयगडंगसुत्त बीए सुयक्बंधे [सू० ७०६अन्नं वागरेंति, अन्नं आइक्खियव्वं अन्नं आइक्खंति । से जहाणामएं केइ पुरिसे अंतोसल्ले तं सलं णो संयं णीहरति, णो अन्नण णीहरावेति, णो पंडिविद्धंसेति, एवामेव निण्हवेति, अविउट्टमाणे अंतो अंतो 'रियाति, एवामेव माई मायं कट्ठ णो
आलोएति णो पडिक्कमति णो जिंदति णो गरहति णो विउद्दति णो "विसोहति णो ५ अंकरणयाए अब्भुट्टेति णो अहारिहं तवोकम्मं पायच्छित्तं पडिवनति, मायी
अस्सिं लोए पञ्चायाइ, मायी परंसि लोए पञ्चायाति, "निंदं गहाय पंसंसते, णिच्चरति, ण नियट्टति, णिसिरिय दंडं छाएति, मायी अँसमाहडसुहलेसे यावि भवति, एवं खलु तस्स तप्पत्तियं सावजे त्ति आहिज्जइ, एक्कारसमे किरियाठाणे मायावत्तिए त्ति आहिते।
७०६. अंहावरे बारसमे किरियाठाणे लोभ॑वत्तिए ति आहिनति, "तं१० जहा-जे इमे भवंति आरणिया आवसहिया गौमंतिया कण्हुईराहस्सिया, णो
बहुसंजया, णो बहुपडिविरया सव्वपाण-भूत-जीव-सत्तेहिं, ते अॅप्पणा सच्चामोसाँई
१. केति पुरिसे खं १। एगे पुरिसे खं १ पु १ मु० विना ॥ २. सतिं खं १। सइं पा०॥ ३. यन्नेण खं २॥ १. पलिवि चू० । परिवि खं १॥ ५. एव परिणिण्हावेति खं १। "वेदणाभीतो णत्थि सल्लो त्ति णिण्हाइ" चू०॥ ६. रियइ मु०। झियाति चू०, आवश्यकचूर्णी च। “रीयते व्रजति" शी०॥ ७. एवामेव खं २ पा० पु २ सं० ॥ ८. माती खं १ पु१॥ ९. गरिहइ खं २ पु २ सं०॥ १०. विसोहेइ खं २ मु०॥ ११. अकरणाय खं २ । अकरणाए खं १। अकरणताते पु १॥ १२. आधारिहं चू०॥ १३. खं १ [आवश्यकचूर्णिं च विनानिदइ गहाय (गहाइ ला०) खं २ पा० पु २ ला० सं० । निदइ गरहाय पु १। निदइ गरहह मु०। “मायी च निन्द्यते लोकेन इत्यर्थः. आत्मानं प्रशंसतीति" चू०। परं निन्दति....., पर निन्दयित्वाऽऽत्मानं प्रशंसयति" शी०॥१४. पसंसिते खं १ विना। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम्॥ १५. "अधियं चरतीति णियरती" च०। “अधिकं निश्चयेन वा चरति'...... निश्चरति" शी०॥१६. माती खं २ पु२॥ १७. "असमाहडलेस्से, हिट्ठिलाओ तिणि असमाहडलेस्साओ......"उवरिल्लाओ तिणि समाहडाओ" चू०। “असमाहृता अनङ्गीकृता शोभना लेश्या येन स तथा" शी०॥ १८. सावजे ति पु १। सावज ति खं १ पु १ चू० विना। दृश्यतां पृ० १५६ पं० १॥ १९. आहा° पा० खं २ पु २ ला०॥ २०. वत्तित्ते खं २ पु २ ला. पा०॥ २१. तंजहा अत्र नास्ति खं १ विना। जे इमे भवंति तंजहा खं २ पु १ सं०। " तद्यथा य इमे" शी०॥ २२. गामअंतिक अभ्यासे प्रामस्य ग्रामयोर्वा ग्रामाणां वा अंतिए वसंतीति गामंतिया (अंतिए व गामणियंतिया-प्र०) प्राममुपजीवन्तीत्यर्थः" चू० । “ग्रामस्यान्ते समीपे वसन्तीति प्रामान्तिकाः" शी०। आवश्यकचूर्णी त्वत्र गामणियंतिया इति पाठः, सू० ७१२-८६१ मध्येऽपि तथैव पाठ इत्यपि ध्येयम् ॥ २३. कण्हुयिर° चू० । कण्हुयीरा खं १ । कन्हुतीरा' पु १। “क्वचित्..."रहस्य' येषां ते क्वचिद्राहसिकाः" शी०॥ २४. अप्पणो खं १ मु० चू० । “आत्मना स्वतः" शी०। “स्वयमोऽर्थे अप्पणो नवा"-सि० ८।२।२०९॥ २५. °साइं वियुंजंति खं २ पु २ पा० ला० सं०। °साइं पजुजंति चू०। "एवं वक्ष्यमाणनीत्या विशेषेण युञ्जन्ति" शी०॥

Page #260

७०७]
बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं'। एवं विउति-अहं ण हंतव्वो अन्ने हंतव्वा, अहं ण अजावेतब्बो अन्ने अन्जावेयव्वा, अहं ण परिघेतवो अन्ने परिघेत्तव्वा, अहं ण परितावेयव्वो अन्ने परितावेयव्वा, अहं ण उद्दवेयव्वो अन्ने उद्दवेयव्वा, ऎवामेव ते इथिकामेहिं मुच्छिया गिद्धा गढिता गरहिता अज्झोववण्णा जाव वासाइं चउपचमाइं छद्दसमाई अप्पयरो वा भुजयरो वा भुंजित्तुं भोगभोगाई कालमासे कालं किच्चा अन्नतरेसु आँसुरिएसु ५ किबिसिएसु ठाणेसु उववत्तारो भवंति, ततो विप्पमुच्चमाणा भुजो भुजो एलमूयत्ताए तैमूयत्ताए जाइमूयत्ताए पंचायंति, एवं खलु तस्स तप्पत्तियं सावज्जे त्ति आहिज्जति, दुवालसमे किरियाठाणे लोभवत्तिए ति आहिते। इचेताई दुवालस किरियाठाणाई दविएणं समणेणं वा माहणेणं वा सम्मं सुपरिजाणियव्वाइं भवंति ।
७०७. अहावरे तेरसमे किरियाठाणे इरियावहिए त्ति आहिज्जति, इह खलु १० अतत्ताए संवुडस्स अणगारस्स इरियासमियस्स भासासमियस्स एसणासमियस्स आयाणभंडमत्तणिक्खेवणासमियस्स उच्चार-पासवण-खेल-सिंघाण-जल्लपारिट्ठावणियासमियस्स मणसमियस्स वइसमियस्स कायसमियस्स मणगुत्तस्स वइगुत्तस्स कायगुत्तस्स गुंत्तस्स गुतिंदियस्स गुत्तबंभचारिस्स आउत्तं गच्छमाणस्स आउत्तं
१. एतदन्तर्गतः पाठो नास्ति खं १, चू० अनुसारेण तु अने परितावेयव्वा इति पाठानन्तरं भाति ॥ २. पा० चू० विना-चित्त खं २ पु २। °घेत पु १ ला० सं०॥ ३. “ एवामेवेत्यादि" शी०॥ ४. ते नास्ति खं १ पु १ मु. शी. विना। "एमेव इथिकामेसु..."मुच्छिता गिद्धा जाव मझोववण्णा चू० । “एवमेव "ते"स्त्रीप्रधानाः कामाः स्त्रीकामाः, यदिवा स्त्रीषु कामेषु च शब्दादिषु मूर्छिताः गृद्धा प्रथिता अध्युपपन्नाः" शी० । 'गरहिया' इति पदं चूर्णी शी० वृत्तौ च न दृश्यते, दृश्यता सू० ७१३ । तुलना-आचा० सू० ३७४, पृ० ४०४ पं० १७ ॥ ५. तु भोगाई खं १। दृश्यतां सू० ७१३ । “भुक्त्वा भोगभोगान् इति, स्त्रीभोगे सतिं अवश्यं शब्दादयो भोगा भोगभोगाः, तान् भुक्त्वा” शी०॥ ६. आसू खं १। “मासुरिएसु... जेसु सूरो नत्थि ठाणेसु" चू०। “आसुरिकेषु" शी०॥ ७. °सएसु खं १॥ * भुजो २ एल' खं १। भुजो एल खं १ विना ॥ ८. तमूयत्ताए जाइमूयत्ताए नास्ति खं १, आवश्यकचूर्णौ च। “तमोकाइयत्ताए त्ति जात्यन्धो भवति बालंधो वा" चू०। “तमूयत्ताए त्ति तमस्त्वेन अत्यन्तान्ध तमसत्वेन जात्यन्धतया" शी। दृश्यता सू० ७१२, ८६१॥९. जाइयत्ताए नास्ति खं १.२ पु २ चू०॥ १०. ते पञ्चागते खं २॥ ११. सावज ति खं १ पु १ विना। सावजे ति पु १॥ १२. इञ्चेताणि चू०। इच्चेयाइं खं १, २ पा० पु २ मु०। इच्छइयाइं ला० सं०॥ १३. सम्म सप्प(प पु १)रिजाणियव्वाणि खं १ पु १। सम्मं पडिलेहितग्वाणि चू०॥ १४. वहिय त्ति पा० खं २ पु २ ला०सं०॥ १५. पा. पु २ मु० विना-खेलसिंघाणगपारिखं १। खेलजल्लसिंघाणपारि' खं २ ला० सं०। खेलजल्लसिंघाणगपारि पु १ खं १॥ १६. वतिस खं१। पु १ चू० विना वयस ।। १७. वतिगु खं १॥ १८. गुत्तस्स नास्ति खं १ विना। “पुनः गुप्ति(प्त). ग्रहणम् एतावान् गुप्तिगोचरः, नातः परं गुप्तिरन्यापि दृश्यते” चू०। “तथा... "गुप्तस्य,

Page #261

१६४
सूयगडंगसुते बीए सुयक्खंधे [सू० ७०७चिट्ठमाणस्स आउत्तं 'णिसीयमाणस्स आउत्तं तुयट्टमाणस्स आउत्तं भुंजमाणस्स आउत्तं भासमाणस्स आउत्तं वत्थं पडिग्गहं कंबलं पायपुंछणं गेण्हमाणस्स वा णिक्खिवमाणस्स वा जाव चक्खुपम्हणिवातमवि अत्थि वेमाया सुहमा किरिया इरियावहिया नामं कजति, सा पढमसमए बद्धा पुट्ठा, बितीयसमए वेदिता, ततियसमए णिज्जिण्णा, सा बद्धा पुट्ठा उदीरिया 'वेदिया णिजिण्णा सेयकाले अंकम्मं चावि भवति, एवं खलु तस्स तप्पत्तियं सावजे ति आहिज्जति, तेरसमे किरियाठाणे इरियावहिए त्ति आहिते।
से बेमि-जे ये अतीता जे य पडुप्पन्ना जे आगमिस्सा अरहंता भगवंता सव्वे ते एताई चेव तेरस किरियाठाणाई भासिंसु वा भासंति वा भासिस्संति
वा पण्णविंसु वा पण्णवेति वा पाणविस्संति वा, एवं चेव तेरसमं किरियाठाणं १० सेविंसु वा सेवंति वा सेविस्संति वा।।
पुनर्गुप्तग्रहणमेताभिरेव गुप्तिभिर्गुप्तो भवतीत्यस्यार्थस्थाविर्भावनायात्यादरख्यापनार्थं वेति" शी० । दृश्यतां सू० ७१४॥ १९. गुत्तेदि खं १॥ १. निसिय° खं १॥ २. विमाता खं १ पु १। विमाया मु०। “विषमा मात्रा वेमाता" चू०। विविधा मात्रा विमात्रा" शी०॥ ३. कज्जती खं १ पु १॥ ४. मंते खं २ पा० पु २ ला० सं०॥ ५. पुट्टा च बि° खं २॥ ६. बितिय खं १॥ ७. मते खं १ प १॥ ८. °मते मु० विना॥ ९. वेतिया पु १॥ १०. अकम्म वा(चा)वि खं २ पा० पु २ ला० सं०। अकम्मका वि खं १। अकम्म यावि पु १। अकम्भे यावि मु०। “सेयकाले अकम्म चावि भवति, सेयकालो त्ति एस्सो कालो, से त्ति णिसे, से इरिवधियाए कम्मे अकालो तस्स दोण्हं समयाणं परेणं, अकम्मं चावि भवति, चशब्दोऽधिकवचनादिषु" चू०। "सेयकाले त्ति आगामिनि तृतीयसमये तत्कर्मापेक्षया अकर्मतापि च भवति" शी०॥ ११. सावज ति खं १ पु १ चू० विना। दृश्यतां पृ० १५६ पं० १। अत्रेदं ध्येयम् -आवश्यकचूर्णावत्र असावजे त्ति इति पाठः। दृश्यतां पृ० १५२ टि० १३। सूत्रकृताङ्गचूर्णी तु यद्यपि सावजे त्ति इति पाठो दृश्यते, तथापि चूर्णिगतविवरणानुसारेण तत्रापि असावज्जे त्ति इति शुद्धपाठो भाति, तथाहि-"एवं खलु तस्स० [अ]सावज्जे त्ति आहिज्जति, एवं ताव वीतरागस्स। जे पुण सरागसंजता तेसिं संपराइया, ते पुण जाइं एताइं इरियावहियवज्जाई बारस किरियट्ठाणाई तेसु वति."तेसिं प्रमाद-कषाय-योगनिमित्तो संपराइयबंधो भवति'..."। जो पुण कसाय-विरहितेण जोगेण बज्झति सो य इरियावहियो। हिडिल्ला पुण सावजा चेव बारस किरियट्ठाणाई भवंति चउपच्चइओ पंचपञ्चइओ वा एवं सरागसंजतस्स बंधो सावज्जो चेव"[प्रत्यन्तरे असावज्जो चेव' इति पाठो लभ्यते, तदनुसारेण तु 'बंधो, वीतरागसंजतस्स असावज्जो चेव' इति पाठोऽत्र कल्पनीयः] इति सूत्रकृताङ्गचूणौ ॥ १२., १३. य नास्ति खं २ पा० पु २ ला० सं० । तुलना सू० ६६० । दृश्यताम् भाचा० सू० १३२, ५२२॥ १४. चेव नास्ति खं २ चू०॥ १५. °णातिं खं १॥ १६. भासंसु खं १, २॥ १७. पण्णवेंसु(चेसुं पु १, वेसु पा० ला०) खं १ पा० पु १,२ ला०॥ १८. पण्णवेसंति खं २ पा० पु २॥

Page #262

७०८]
बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं'। ७०८, अदुत्तरं च णं पुरिसविजयविभंगमाइक्खिस्सामि । इह खलु नाणापण्णाणं नाणाछंदाणं नाणासीलाणं नाणादिट्ठीणं नाणारुईणं नाणारंभाणं नाणाज्झवसाणसंजुत्ताणं नाणाविहं पावसुयज्झयणं एवं भवति, तंजहाँ-भोम्म उप्पायं सुविणं अंतलिक्खं अंगं सरलक्खणं वंजणं इत्थिलक्खणं पुरिसलक्खणं हयलक्खणं गयलक्खणं गोणलक्खणं मिंढलक्खणं कुक्कडलक्खणं तित्तिरलखणं ५ वट्टगलक्खणं लावगलक्खणं चक्कलक्खणं छत्तलक्खणं चम्मलक्खणं दंडलक्खणं असिलक्खणं मणिलक्खणं कागिणिलक्खणं सुभगाकरं दुब्भगाकर गब्भकर मोहणकरं आहेव्वणिं पागसासणिं दव्वहोमं खंत्तियविजं चंदचरियं सूरचेरियं सुक्कचेरियं बहस्सइचरियं उक्कापायं "दिसीदाहं मियचक्कं वायसपरिमंडलं पंसुटिं केसवुद्धिं मंसवुट्टि रुहिरवुद्धिं वेतालिं अद्धवेतालिं 'ओसोवणिं तालुग्घाडणिं १० सोवागिं साबरिं दौमिलिं कालिंगि गोरि गंधारिं ओवतणि उप्पतणिं "जंभर्णि
१. रुतीणं खं १ मु० विना ।। २. प्रतिषु पाठा:-नाणज्झ खं १। नाणामझ खं २ पा० पु २ ला० सं० । नाणाझ पु १ चू० । दृश्यतां सू० ७१८ ॥ ३. भोमं खं १ चू० विना ॥ ४. अंगसरल°खं २। अंगसरं ल°खं १। “अङ्गे भवमाङ्गम्"", तथा स्वरलक्षणम्' शी० ॥ ५. काकणि° खं १॥ ६. सुभगाकारं दुभ(ब्भ पु १)गाकारं खं १ पु १। “सुभगं दृभग दूभग सुभगं करेति" चू० । “दुर्भगमपि सुभगमाकरोति सुभगाकरां सुभगमपि दुर्भगमाकरोति दुर्भगाकराम्" शी० ॥ ७. गभाकरं खं १ पु २ विना। “गर्भकरां गर्भाधान विधायिनीम्" शी०॥८. मोहकरं पु २। “मोहं मेहुणे वाजीकरणम्" चू०। “मोहो व्यामोहो वेदोदयो वा, तत्करणशीलाम्" शी०॥ ९. माहव्वणी सं० । माहवणी पा० । आहब्वणी पागसासणी खं २ । "आथर्वणीम्" शी०॥ १०. खे(ख)त्तविज खं १। “खत्तियाणं विजा खत्तधिज्जा" चू० । "क्षत्रियाणां विद्या धनुर्वेदादिका 'ताम्" शी० ॥ ११. चरितं खं १ पु१०।"चंदचरियं इत्यादि, ''चन्द्रचरितमिति" शी० ॥ ५२. °चरियं पु १ चू० विना। “सूर्यचरितं त्विदम्" शी० ॥ १३. “सुक्कचरितं सुक्कचारो" चू०। “शुक्रचारो वीथीत्रयचारादिकः" शी०॥ १४. बुहस्सतिच खं १। बिहप्फतिचरितं पु १। "बहस्सती संवच्छरटायौ एकेक रासिं कमेण चरति" चू० । “बृहस्पतिचारः" शी०॥ १५. दिसा खं १ चू० विना ॥ १६. °विर्टि खं १॥ १७. ओसोयणिं खं १ पु १॥ १८. ग्वायणिं सोवातिं खं १॥ १९. दामलिं पु १ । दामिलं पु २ । दमलिं खं १ । “दमिली दमिलभासाए" चू० ॥ २०. "जाए उप्पतिति सय अण्णं वा उप्पतावेति सा उप्पादणी, जाए अभिमंतितो णिवडति सय अण्णं वा णिवडावेति सा णिवडणी" चू० । “अवपतनी उत्पतनी" शी० ॥ २१. "जा विजृम्भति जाए कंपावेति पासादं रुक्खं पुरिसं वा सा जंभिणी, जाए भिन्नति सा थंभणी..', जाए जंघा ऊरुगा य लेसिजति आसणे वा तत्थेव लाइज्जति सा लेपणी, आमयो णाम वाधी जरमादि ग्रहो वा लाएति आमवकरणी, सल्लं पविलु णीहरावेति सा पुण विजा ओसधी वा", अदिस्सो जाए भवति सा अंतद्वाणि अंजणं वा एवमादिआओ विजाओ" चु० । “जृम्भणी स्तम्भनी श्लेषणी आमयकरणी विशल्यकरणी प्रक्रामणी अन्तर्धानकरणीत्येवमादिका विद्या अधीयते" शी०॥

Page #263

१६६ सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे
[७०९थंभणिं लेसणिं आमयकरणिं 'विसल्लकरणिं पक्कमणि अंतद्धाणिं आयमणिं एवमादिआओ विजाओ अन्नस्स हेउं पउंजंति, पाणस्स हेउं पउंजंति, वत्थस्स हेउं पउंजंति, लेणस्स हेउं पउंजंति, सयणस्स हेउं पउंजंति, अन्नेसिं वा विरूव
रूवाणं कामभोगाण हेउं पंउंजंति, "तेरिच्छं ते विजं सेवंति, अंणारिया विप्पडि५ वन्ना ते कोलमासे कालं किच्चा अण्णतराई आसुरियाई किब्बिसियाई ठाणाई उववत्तारो भवंति, ततो वि विप्पमुच्चमाणा भुजो एलमूयताए तमअंधयाए पञ्चायति।
७०९. से एगतिओ आहेउं वा णायहेउं वा अगारहेउं वा परिवारहेउं वा नायगं वा सहवासियं वा "णिस्साए अदुवा अँणुगामिए १, अदुवा उवचरए २, अदुवा पौडिपहिए ३, अदुवा संधिच्छेदए ४, अदुवागठिच्छदेए ५, अदुवा उरब्भिए ६, अदुवा सोवरिए ७, अदुवा वाँगुरिए ८, अदुवा साउणिए ९, अदुवा मच्छिए १०, अँदुवा गोपालए ११, अदुवा गोघायए १२, अदुवा 'सोणइए १३, अदुवा सोवणियंतिए १४।
से ऐगतिओ अणुगामियभावं पंडिसंधाय तमेव अणुगमियाणुगमिय हंता १. विसल्लिक° खं २ ॥ २. आयमणि खं १ चू० शी० मध्ये न दृश्यते॥ ३. विजातो खं १, २ पु २ ला० सं०॥४. हे वियुजति त्ति पाणहेउं वियुंजंति खं १॥ ५. वस्थस्स लेणस्स सयणस्स अमे(पणे पु १०)सिं खं १ पु १। वत्थस्स हे पउंजंति नास्ति खं २ पु २॥ ६. विउंजंति पु १॥ ७. तिरिच्छं चू० मु० । “तिरञ्छि इत्यादि" शी०॥ ८. ते अणा मु०॥९. ते नास्ति मु०॥ १०. सुरित्ताइं खं १ । मासुरिताई किदिबसियठाणाई पु १॥ ११. मयताए पा.
२ ला। मुयत्ताए पु २ सं० ॥ १२. हेउं वा सयणहेउं वा अगार खं २। हेडं वा णायहेलं वा सयणहे वा अगार मु०। दृश्यतां सू० ६९५। "ज्ञातयः स्वजनाः, तन्निमित्तम" शी०॥ १३. निस्साते खं १ पु १ विना॥ १४. भा(म सं०)णुगामिते पा० खं २ पु२ सं० । अणुगामिभो चू० । “अनुगामुकः" शी०॥ १५. पाडिप(व पु १)धिए खं १ पु१। पडिपहिते खं १ पु १ विना। इत आरभ्य तत्तत्पदान्ते °ए स्थाने खं १ पु १ मु० विना ते इति वर्तते॥ १६. गठिभेदते खं १ मु० विना। 11 एतदन्तर्गतस्य पाठस्य चूर्णी शी० वृत्तौ वात्र व्याख्या न दृश्यते। तथापि शी० घृत्तौ अग्रे व्याख्या वर्तते, दृश्यतां पृ० १६७ टि० १२॥ १७. साउणिए अदुवा वागुरिए खं १ शी० । “अथवा....'शाकुनिकः, अथवा... "वागुरिकः" शी० ॥ १८. अदुवा गोवायए ११ अदुवा गोपालए १२ मु०। “अथवा गोपालभावं प्रतिपद्यते, अथवा गोघातकः स्यात् " शी०॥ १९. से(सो पु २)णयते पा० खं २ पु.२ ला० । सेवणयते सं० । सोवणिए मु०। दृश्यतां पृ० १६८ पं० ११ टि० ८ । “शौवनिकः शुनां परिपालकः" शी०॥ २०. सोवणितंतिते खं १ पु १ मु० विना। दृश्यतां पृ० १६८ टि० ११। “सोवणियंतिये ति । श्वभिः पापद्धिं कुर्वन् मृगादीनामन्तं करोतीत्यर्थः" शी०॥ २१. एगइतो माणु' खं १ पु १ विना। " एगदिए माणु....."अनुगच्छतीत्यानुगामिकः" चू०। “अनुगामुकभावम्" शी० ॥ २२. परिसंखं १॥ २३. अणुगामिया खं २ मु०। अणुगामिया अणुगमित हंता खं १ पु १॥

Page #264

७०९]
बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं' ।
छेत्ता भेत्ता लुंपइत्ता विलुंपइत्ता उद्दवइत्ता आहारं आहारेति, इति से महया पावेहिं कम्मेहिं अत्ताणं उवक्खाइत्ता भवति १ ।
★ से एगतिओ उवचैरगभावं पडिसंधाय तमेव उवचरित २ हंता छेत्ता भेत्ता लंपइत्ता विपत्ता उद्दवइत्ता आहारं आहारेति, इति से महया पावहिं कम्मेहिं अत्ताणं उवकखाइत्ता भवति २ ।
से गतिओ पाडिपहियभावं पडिसंघाय तमेव पडिपहे ठिचा हंता छेत्ता भेत्ता लुंपइत्ता विलुंपइत्ता उद्दवता आहारं आहारेति, इति से महया पावेहिं कम्मेहिं अत्ताणं उवक्खाइत्ता भवति ३ ।
" से एगतिओ संधिच्छेदगभावं पडिसंघाय तमेव संधिं छेत्ता भेत्ता जाव इति से महता पावेहिं कम्मेहिं अत्ताणं उवक्खाइत्ता भवति ४ ।
से" एगतिओ गंठिच्छेदेंगभावं पडिसंधाय तमेव गंठि छेत्ता भेत्ता जाव इति से महया पावेहिं कम्मेहिं अप्पाणं उवक्खाइत्ता भवति ५ ।
१. भवती खं १ ॥ २. से तेगयतो खं १ पु १ विना ॥ ३ रयभा° खं १ पु १ विना ॥ ४. उवचरियं खं २ । उवचरियं २ पा० पु २ ला० सं० । उवचरित २ खं १ । उचचरित पु १ । यस्थाने तश्रुतेरत्र प्राचुर्येण दर्शनात् उवचरिय उवचरिय इति उवचरित उवचरित इति वा पाठोऽत्र 'अणुगामिय अणुगामिय' इति पूर्वपाठवत् समीचीनः ॥ ५. इई खं २ पा० ला० सं० । ६. पावकम्मे हिं खं १ पु १ ॥ ७ एगयभो खं २ पा० पु २ ला० सं० ॥ ८. तमेवं खं १ ॥ ९. अप्पाणं खं १ मु० विना ॥ १०,११ से तेगइभ खं १ मु० विना ॥ १२. दाभावं खं २ पु २ ला० पा० । “ अथैकः सन्धिच्छेदकभावं खत्रखननत्वं अथैकः घुघुरादिना ग्रन्थिच्छेदकभावं प्रतिपद्य तमेवानुयाति " शी० ॥ १३. अत्ताणं मु० ॥ १४. से तेगइमो खं १ मु० विना ॥ १५. भिवभावं खं १ ॥ १६. सोवरिय खं १ पु १ चू० मु० विना । " अत्रान्तरे सौकरिकपदम्, तच्च स्वबुद्धया व्याख्येयम्, सौकरिकाः श्वपचाश्चाण्डालाः खट्टिका इत्यर्थः " शी० । अत्रेदं बोध्यम् - चूर्णौ ' वागुरिय-साउणिय मच्छिग-गोघातग 'पदानन्तरं ' सोअरिय 'पदं दृश्यते, तदपि च पाठान्तररूपेण - " उरब्भो णाम उरणओ सउणा मोर- तित्तिरादि । मच्छगं जालेण गलेण वा पडिसंधाय गोणं मारेति, तस्याला मे महिसमेलगं वा । केइ पुण महिसं, अण्णतरो तभ्वतिरित्तो गोणादि " चू० ॥
वागुरिओ त्ति वाहो ..
। सेगतिओ गोघातगभावं भांति - सोभरियभावं ति,
" से एगतिओ उरब्र्भियभावं पाडसंधाय उरब्भं वा अण्णतरं वा तसं पाणं हंता जाव उवक्खात्ता भवति ६ । एसो अभिलावो सव्वत्थ ।
से गतिओ 'सोयरियभावं पडसंधाय महिसं वा अण्णयरं वा तसं पाणं हंता १५ जाव उवक्खाइत्ता भवति ७ ।

१६७
******
१०

Page #265

१६८
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्वंधे [सू० ७०९से एगतिओ वागुरियभावं पडिसंधाय मिगं वा अण्णतरं वा तसं पाणं हंता जाव उवक्खाइत्ता भवति ८।
से एगतिओ साउणियभावं पडिसंधाय सउणिं वा अण्णतरं वा तसं पाणं हंता जाव उवक्खाइत्ता भवति ९।
से एगतिओ मच्छियभावं पडिसंधाय मच्छं वा अण्णयरं वा तसं पाणं हता जाव उवक्खाइत्ता भवति १०। - से एगतिओ गोघातगभावं पडिसंधार्य गोणं वा अण्णतरं वा तसं पाणं हंता जाव उवक्खाइत्ता भवति ११ ।
से एगतिओ गोपालगभावं पडिसंधाय तमेव गोणं वा परिजविय परिजविय १० हंता जाव उवक्खाइत्ता भवति १२।
से एगतिओ सोवणियभावं पडिसंधार्य सुणगं वा अन्नयरं वा तसं पाणं हंता जाव उवक्खाइत्ता भवति १३ । ___ "से एगतिओ "सोवणियंतियभावं पंडिसंधाय मणुस्सं वा अन्नयरं वा तसं
पाणं हंता जाव आहारं आहारेति, इति से महता पावहिं कम्मेहिं अत्ताणं १५ उवक्खाइत्ता भवति १४।
१. से तेगतो पा० खं २ ला०। से तेगइतो सं० । से एगइतो पु १॥ २. अत्रेदं ध्येयम्पूर्व [पृ० १६६ पं० ११] 'गोपालक' पदानन्तरं 'गोघातक' पदमुपन्यस्तम् , शी० वृत्तावपि तथैव व्याख्यातं तत्र अत्र च, सूत्रे तु अत्र क्रमविपर्यासो दृश्यते। चूर्णौ तु 'गोपालक' पदस्य व्याख्यैव न दृश्यते, दृश्यतां पृ० १६७ टि० १६ । “अथैकः कश्चिद् गोपालकभावं प्रतिपद्य कस्याश्चिद् गोः कुपितः सन् तां गां परिविच्य पृथक् कृत्वा तस्या हन्ता....."भवति । अथैकः कश्चित् क्रूरकर्मकारी गोघातकभावं प्रतिपद्य गामन्यतरं वा असं प्राणिनं व्यापदयेत्" शी०॥ ३. °य तमेव गोणं मु०॥ ४, ७, १० से तेगइओ खं १ मु० विना ॥ ५. गोवालं वा मु०॥ ६. परिणविय परिभविय खं १॥ ८."सोणइमो आगासपाणं डंबो य" चू० । दृश्यतां पृ० १६६ पं० ११॥ ९. °व तमेव सु° मु०॥ ११. सोवगणियंतियभावं पु २ । "सोवागणियन्तिमओ त्ति सुणए पचंती सोवागा, णि आधिक्ये, अंतेसु [गा]मादीणं वसंतीति अंतिआ जधा पचंतिआ, एवं सोवागा वि, अधियं ति जो णियंतिमो सो पुण सोवागेहितो वि अंतियतरो भवति" चू० । “श्वभिश्चरति शौवनिकः, अन्तोऽस्यास्तीत्यन्तिकः, अन्ते वा चरति आन्तिकः पर्यन्तवासीत्यर्थः...'शौवनिकान्तिकः क्रूरसारमेयपरिग्रहः प्रत्यन्तनिवासी च प्रत्यन्तनिवासिभिर्वा श्वभिश्चरतीति" शी० । दृश्यतां पृ० १६६ टि० २०॥ १२. परिसं° खं १॥ १३. पावकम्मेहि खं १॥

Page #266

७१०]
बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं'। ७१०. 'से एगतिओ परिसामज्झातो उद्वित्ता अहमेयं हंछामि त्ति कटु तित्तिरं वा वट्टगं वा लावगं वा कवोयगं वाँ कविं वा कविंजलं वा अण्णयरं वा तसं पाणं हता जाव उवक्खाइत्ता भवति ।
से एगतिओ केणइ आदाणेणं विरुद्ध समाणे अदुवा खलदाणेणं अदुवा सुराथालएणं गाहावतीणं वा गाहार्वइपुत्ताण वा सयमेव अगणिकाएणं सस्साइं ५ झामेति, अण्णेण वि अगणिकाएणं संस्साई झामावेति, अगणिकाएणं संस्साई झोमंतं पि अण्णं समणुजाणति, इति से महता पावहिं कम्मेहिं अत्ताणं उवक्खाइत्ता भवति ।
से एगतिओ "केणइ आयाणेणं विरुद्धे समाणे अदुवा खलदाणेणं अदुवा सुराथीलएणं गाहावतीण वा गाहावइपुत्ताण वा उट्टाण वा गोणाण वा घोडगाण १० वा गद्दभाण वा सयमेव धुराओ कप्पेति, अण्णेण वि कप्पावेति, कप्पंतं पि अण्णं समणुजाणति, इति से महया जाव भवति।
से एगतिओ "केणइ आदाणेणं विरुद्ध समाणे अदुवा खलदाणेणं अदुवा सुराथालएणं गाहावतीणं वा गाहावतिपुत्ताणं वा उट्टसालाओ वा गोणसालाओ वा घोडगसालाओ वा गद्दभसालाओ वा कंटगैबोंदियाए पडिपेहित्ता सयमेव १५ अगणिकाएणं झामेति, अण्णण वि झामावेति, झामेंतं पि अन्नं समणुजीणइ, इति से महया जाव भवति।
१. से तेगहतो खं १ मु० विना ॥ २. मझगओ उद्वित्ता तं अह° खं १॥ ३. आहणामि खं १ चू० विना ॥ ४. वा कविंजलं खं १ विना। दृश्यता सू० ६९८ ॥ ५. से तेगइओ खं १ मु० विना॥ ६. केणति खं १, २ पु१॥ ७. खलु खं १ पु १ मु० विना। "खलके दाणं खलभिक्खं, तदूर्ण दिण्णं ण दिण्णं वा, तेण विरुद्धो" चू० । “खलस्य कुथितादिविशिष्टस्य दानं खलके वाऽल्पधान्यादेर्दानं खलदानम् , तेन कुपितः" शी०॥ ८. °वाल° खं १ । “सुराथालगं ति थालगेण सुरा पिजति, तत्थ परिवाडीए आवेट्ठस्स वारो ण दिण्णो उट्ठवितो वा, तेण विरुद्धो" चू० । “सुरायाः स्थालक कोशकादि, तेन विवक्षितलाभाभावात् कुपितः" शी० ॥ ९. °वतीपु खं १ पु१॥१०.सस्सातिं खं १॥११.सासाति खं १। सासाइयं खं २ । सस्सामाइयं ला० सासमाइयं पु २॥ १२. झामंतं सम° खं १ । “झामिताई अणुजाणति 'सुटु तुमे झामिताई' ति" च०॥ १३. पावकम्मेहिं खं १ मु०॥१४. केणति खं १॥ १५. 'वाल° खं १॥ १६. °वतीपु° खं १॥ १७. सूराओ खं १। “धूरीयाओ त्ति जङ्घा (हंका-प्र०) खलुका वा" शी०॥ १८. से तेगइओ पु १, २ पा० ॥ १९. केणति खं १॥ २०. 'गोणसालाओ वा' नास्ति खं २ पा० पु २ ला० ॥ २१. बोंदिताहिं पडि° खं १। "कंटकबोंदियाए त्ति कण्टकशाखाभिः" शी०॥ २२.जाणाति खं १॥

Page #267

१७०
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ७१०से' एगतिओ केणइ आयाणेणं विरुद्ध समाणे अदुवा खलदाणेणं अदुवा सुराथालएणं गाहावतीणं वा गाहावइपुत्ताणं वा कुंडलं वा गुणं वा मणिं वा मोत्तियं वा सयमेव अवहरति, अन्नेण वि अवहरावेति, अवहरंतं पि अन्नं समणुजाणति, इति से महया जाव भवति।
से एगइओ केणइ आदाणेणं विरुद्ध समाणे अदुवा खलदाणेणं अदुवा सुराथालएणं समणाण वा माहणाण वा छत्तगं वा दंडगं वा भंडगं वा मत्तगं वा लॅटिगं वा भिसिगं वा चेलगं वा चिलिमिलिगं वा चम्मगं वा चम्मच्छेदणगं वा चम्मकोसं वा सयमेव अवहरति जाव समणुजाणति इति से महया जाव उवक्खाइत्ता भवति ।
से एगतिओ णो वितिगिछइ, तं०-गाहावतीण वा गाहावतिपुत्ताण वा सयमेव अगणिकाएणं ओसहीओ झामेति जाव अण्णं पि झामेंतं समणुजाणति इति से महया जाव भवति।
से एगतिओ णो वितिगिति, तं०-गाहावतीण वा गाहावतिपुत्ताण वा उट्टाण वा गोणाण वा घोडगाण वा गद्दभाण वा सयमेव धूराओ कप्पेति, अण्णेण वि कप्पावेति, अण्णं पि कप्तं समणुजाणति ।
से एगतिओ णो वितिगिछति, तं०-गाहावतीण वा गाहावतिपुत्ताण वा उट्टसालाओ वा जाव गद्दभसालाओ वा कंटकबोंदियाए पडिपेहित्ता सयमेव अगणिकाएणं झामेति जाव समणुजाणति।
१. से तेगइओ खं १ मु० विना॥ २. केणति खं १॥ ३. केणति खं १॥ ४. लट्ठगं खं ।। लहिँ मुः। दृश्यताम् अचा० सू० ४४४ पृ० १६२ टि० १॥ ५. चेलं वा चिलिमिलियं वा खं १ मु० विना ॥ ६. चम्मगं वा नास्ति खं १॥ ७. चम्मकोसि(स)यं वा खं १ विना। "दंडगं वा भंडगं वा जाव परिच्छेदणगं वा सयमेव अवहरति" चू०॥ ८. 'तंजहा' खं १ मु. विना नास्ति। एवमग्रेऽपि सर्वत्र ज्ञेयम्। चूर्णी न दृश्यते, शी. वृत्तौ तु विद्यते। "एवं ताव विरा(रो?)धिया गता, इमे अण्णे अवि(व-प्र०)राहिता वुच्चंति-सो एगतिमो [णो वितिगिच्छदि, नेति प्रतिषेधे..."न मीमसेइ त्ति इह परलोके वा दोषोऽस्ति नास्तीति वा। गाधावतीण वा०" चू०। “एवं तावद् विरोधिता(धिनः-प्र०) अभिहिताः, साम्प्रतमितरेऽभिधीयन्तेसे एगइमो इत्यादि......'नो वितिगिच्छ(गिंछ-प्र०)इ त्ति न विमर्षति...."तद्यथा गृहपत्यादेः निर्निमित्तमेव....." शी०॥ ९. जाव उवक्खाइत्ता भ° मु०॥ १०. °गिच्छइ पु १॥ ११. थूरामओ खं १॥ १२. °गिच्छति खं १॥ १३. °गबोंदियाए खं १ मु० विना । 'कबोंदियाहिं मु०। “कंटकबोंदियाए(याहि-प्र०) त्ति कण्टकशाखाभिः" शी० ॥

Page #268

७१०] बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं'।
१७१ से एगतिओ णो 'वितिर्गिछति, [तं०-] गाहावतीण वा गाहावतिपुत्ताण वा कोण्डलं वा जाव मोत्तियं वा सयमेव अवहरति जाव समणुजाणति ।
से एगतिओ णो 'वितिगिछति, [तं०-] समणाण वा माहणाण वा दंडगं वा जाव चम्मच्छेदणगं वा सयमेव अवहरति जाव समणुजाणति, इति से महता जाव उवक्खाइत्ता भवति।
से एगतिओ समणं वा माहणं वा दिस्सा णाणाविधेहिं पावकम्मेहिं अत्ताणं उवक्खाइत्ता भवति, अदुवा णं अच्छराँए अप्फालेता भवति, अदुवा णं फरुसं वदित्ता भवति, कालेण "वि से अणुपविट्ठस्स असणं वा पाणं वा जाव णो दवावेत्ता भवति, जे इमे भवंति "वोण्णमंता भारोकंता अलसगा वैसलगा किमणगा समणगाँ पवयंती ते इणमेव जीवितं "धिज्जीवितं संपडिबूहंति, नाई ते पारलोइ[य]स्स १० अट्ठस्स किंचि वि "सिलिस्संति, ते दुक्खंति ते सोयंति ते जूरंति ते तिप्पंति ते
पिट्ट(ड)ति ते परितप्पति ते दुक्खण-सोयण-जूरण-तिप्पणे-पिट्ट(डु)ण-परितप्पण-वह-बंधणपरिकिलेसातो अपडिविरता भवंति, ते महता आरंभेणं ते महया
१, ४. वितिकिछति खं १॥ २. तं० नास्ति मु० विना ॥ ३. कोण्डलं वा नास्ति खं १ विना ॥ ५. तं० नास्ति मु० विना ॥ ६. वा छत्तगं वा दंडगं मु०। दृश्यतां पृ० १७० पं० ६॥ ७. जाव छेदणं वा खं १ मु. विना॥ ८. से तेगइओ खं १ मु० विना ॥ ९. दिस्स खं १॥ १०. राते खं १ मु० विना। “अदुवा णं अच्छराए मज्झियारे रोसेण वा जाव भणति, अच्छरा णाम चप्पुडिया,"अप्फोडेति त्ति भिगुडी कुंचितनिडाला फिट्ट फिट्ट भणंति" चू०। “अप्सरायाः चप्पुटिकाया आस्फालयिता भवति" शी०॥ ११. अफालेत्ता पु १ विना । आफालित्ता मु०॥ १२. वि य से खं १ मु० विना ॥ १३. वा ४ जाव खं १ पु१॥ १४. “धुण्णत त्ति धूयतेऽनेनेति धुण्णं कम्मं तण-कठ्ठहारगादिकर्महता, अशुभैर्वा प्रागुपचितैः पापकर्मभिर्हता पव्वयंति" चू०। “वोगं ति तृण-काष्ठहारादिकमधमकर्म, तद् विद्यते येषां ते तद्वन्तः" शी० 1 दृश्यतां पृ० १७२पं० १४, टि० २७॥ १५. " भरोक्कंत त्ति कुटुम्बभरेण अर्कता ण तरंति कुटुंबाति पोसेतुं तो पव्वइता मालस्सिया" चू०। “भारेण कुटुम्बभारेण ....... आक्रान्ताः" शी०॥ १६. "वसल त्ति वृषलाः” चू०। “वसलग त्ति वृषलाः" शी०॥ १७. समणगा नास्ति खं १ मु० विना। चू० मध्येऽप्यस्य व्याख्या न दृश्यते। “कृपणाः क्लीबा अकिञ्चित्कराः श्रमणा भवन्ति प्रव्रज्यां गृह्णन्तीति" शी०॥ १८. यंति मु०॥ १९. धीजीवितं खं १ मु. विना। इणमेव धिज्जीवितं चू०॥ २०. नाइ (नाइ मु०) ते परलोगस्स अट्राए खं १ मु०। नाइत्ते पारलोइ(लोय-पु १)स्स अहस्स खं १ विना। "न परलौकिकं किंचि वि अत्थं, श्लिष आलिङ्गने, न श्लिष्यन्ति, न साधयन्तीत्यर्थः" चू०। “नापि च ते पारलौकिकस्यार्थस्य साधनमनुतानं किञ्चिदपि स्वल्पमपि श्लिष्यन्ति समाश्रयन्ति" शी०॥ २१. सिलीसंति खं १ मु०॥ २२. सोतंति खं १ मु. विना ॥ २३. पिडंति खं १। “स्वतः पीड्यन्ते" शी०॥ २४. जूरणसोयणति खं १ विना॥ २५. °पिंडण° खं १॥ २६. तिप्पण° खं १ विना॥

Page #269

सूयगडंगसुत्ते बीए सुयखंधे [सू० ७१०समारंभेणं ते महता आरंभसमारंभेणं विरूवरूवेहिं पावकम्मकिचेहिं उरालाई माणुस्सगाई भोगभोगाई भुंजित्तारो भवंति, तंजहा–अन्नं अन्नकाले, पाणं पाणकाले, वत्थं वत्थकाले, लेणं लेणकाले, सयणं सयणकाले, सपुव्वावरं च णं हाते कतबलिकम्मे
कयकोउयमंगलपायच्छित्ते सिरसा हाते कंठेमालकडे आविद्धमणिसुवण्णे कप्पितमाला५ मउली पंडिबद्धसरीरे वग्घारिय॑सोणिसुत्तगमल्लदामकलावे अहतवत्थपरिहिते चंदणो
क्खित्तगायसरीरे महति महालियाए कूडागारसालाए महतिमहालयंसि सीहासणंसि इत्थीगुम्मसंपरिबुडे सव्वरातिएणं जोइणा झियायमाणेणं महताहतनट्ट-गीत-वाईयतंती-तल-ताल-तुंडिय-घण-मुइंगपडुप्पवाइतरवेणं उरालाई माणुस्सगाई भोगभोगाई
भुंजमाणे विहरति, तस्स णं एगमवि आणवेमाणस्स जाव चत्तारि पंच जणा अवुत्ता १० चेव अब्भुटेंति, भैण देवाणुप्पिया! किं करेमो ? किं आहरेमो? किं उवणेमो ?
कि आवि द्ववेमो! किं भे "हियइच्छितं ? किं भे आसगस्स सैदइ १ तमेव पासित्ता अारिया एवं वदंति- देवे खलु अयं पुरिसे, देवसिणाए खलु अयं पुरिसे, ठेवजीवणिज्जे खलु अयं पुरिसे, अण्णे वि णं उवजीवंति, तमेव पासित्ता आरिया वदंति-अभिकंतकूरकम्मे खलु अयं पुरिसे अतिधुन्ने अतिआतरक्खे
1. रंभेणं महता विरूव खं १॥ २. पावकिञ्चेहिं चू०॥ ३. अण्णं वा अण्ण° खं १पु १ मु० विना ॥ ४. °सोणियसुत्तमल खं १। °सोणितसुत्तगमल्ल° पु १। “सोणिसुत्तगं कडिसुत्तकं" चू० ॥ ५. चंदणोक्खिण्णगा' खं २ पु१॥ ६. °लिताए खं १॥ ७. °लियंसि खं १ पु १मु० विना । °लगंसि खं १॥ ८. इत्थि° खं १॥ ९. “महता भक्खतं णाम अक्खाणबद्धं गिज्जति, जह णाडगं पवंचो(पबंधो) वा। तलणं तालः। घणं लत्तमादीणि रत्तं वा, घणा वा मेहा, मेहार. वेत्यर्थः" चू० । “महता बृहत्तरेण प्रहतनाट्य-गीत-वादित्र-तन्त्र्यादिरवेण" शी० । दृश्यताम् आचा० सू० ६८२, पृ० २४६,४१०-४११॥ १०. °वातिय° खं १॥ ११. तंति खं १ मु० विना ॥ १२. तुडितघ खं १॥ १३. °रवेणं त उरा' खं १॥ १४. अब्भुट्ठावेति खं १ मु० विना ॥ १५. भणह मु०। “भण आज्ञापय" शी० ॥ १६. °प्पिता खं १॥ १७. हरामो खं १ । आहारेमो खं २ पु २ ला० ॥ १८. प्रतिषु पाठाः-उत(व १)ट्ठामो खं १। आचिट्ठामो मु० । आवि(चि?)टवेमो खं २ पा० पु १,२ । आविठ्ठाविमो ला० सं० ॥१९. हियं इच्छियं खं ।। "हृदयेप्सितम" शी०॥ २०. सयह खं १ विना। "स्वदते स्वाद प्रतिभाति. यदिवा..... आस्यस्य स्रवति निर्गच्छति" शी० ॥ २१. पासित्ता खं १। “तमेव कीडन्तं" च । "तमेवेत्यादि तमेव राजानं तथा क्रीडमानं दृष्टा" शी० ॥ २२. °रिता मु० चू० विना॥ २३. देवायं पुरिसो चू०॥ २४. देवजीव खं १ विना। "तदर्थिभिः उवजीवणिज्जो" ० । "देवस्नातको देवश्रेष्ठः, बहूनामुपजीव्यः" शी०॥ २५, अण्णे वि य णं मु०। अण्णे वि व णं खं १ विना। अण्णो वि णं उवजीवति खं १। “अण्णे वि णं बर्दाश्रये ह्याश्रिता अपरिभूता भवन्ति" चू० ॥ २६. तमेवारिया खं १॥ २७. °धुत्ते खं १, २ पा० पु १ला । दृश्यतां पृ० १७१ टि० १४ । “अतिधुण्णे, धूयतेऽनेन तासु गतिसु धुण्णं कम्म" चू० ।

Page #270

७११]
ati अज्झयणं 'किरियाठाणं ' ।
दाहिणगांमिए नेरइए कण्हपक्खिए आगमिस्साणं दुल्लभै बोहिए यावि भविस्सइ ।
इच्चेयस्स ठाणस्स उँट्ठिता वेगे अभिगिज्झंति, अणुट्ठिता 'वेगे अभिगिज्झंति, अभिझंझाउरा अभिगिज्झंति, एस ठाणे अणारिए अकेवले अप्पडिपुणे अणेआउए असंसुद्धे असलगत्तणे असिद्धिमग्गे अमुत्तिमग्गे अनिव्वाणमग्गे अँणिजाणमग्गे असव्वदुक्खपहीणमग्गे एगंतमिच्छे असाहू । एस खलु पढमस्स ठाणस्स अधम्मपक्खस्स विभंगे एवमाहिते ।
८८
'धूयते भ्राम्यते येन तद् धूनं कर्म, औणादिको नक् प्रत्ययः, अतीव प्रभूतं धूनं यस्य सोऽतिधूनः” शी० । “ इणसिब्जिदीडुष्यविभ्यो नक्” इति उणादिसूत्रे २८९ ॥
१. मिते नेरतिए कण्हपक्खिते आगमेस्सेण दुल्लभं खं १ ॥ २. बोहियाए खं २ पा० पु २ ला० सं० । बोहिते तावि भवति खं १ । “ भागमिस्साणं ( मेस्सणं-प्र० ) तित्थगराणं तित्थे ... माणुस्सं लभंति तत्थ वि दुल्लभबोधिए यावि भवति " चू० । “ आगामिनि काले नरकाद्वृत्त दुर्लभबोधिकश्चायं बाहुल्येन भविष्यति” शी० । दृश्यतां सू० ७५३ ॥ ३. उट्टिता णाम पव्वज्जासमुट्ठाणेण समुट्ठिया परे पाखंडा तम्हा अभिज्झा लोभो प्रार्थनेत्यनर्थान्तरम् । अणुट्ठिता गिह एव" चू० । “एके पाषण्डिकोत्थानेन उत्थिताः अभिगिज्ांति त्ति लोभवशगा भवन्तीत्यर्थः, तथा एके अनुपस्थिता गृहस्था एव सन्तः अभिझिज्जति (अभिज्झंझातिप्रत्यन्तरे) (अभिगिज्झंति ?) त्ति, झञ्झा तृष्णा, तदातुराः सन्तोऽर्थेषु अत्यन्तं लुभ्यन्ते” शी० ॥ ४. वेगे झंझाउरा अभिगिज्झति खं १ । अयं पाठः शी० सम्मतो भाति, दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ ५. अणेयाउए मु० । असंबुद्धे अणेभाउए असल खं १ मु० विना । ' असंसुद्धे' इति 'असंबुद्धे' इति पदस्य वा व्याख्या चूर्णौ शी० वृत्तौ च न दृश्यते ॥ ६. भणिजाणमग्गे नास्ति खं २ पु १ ॥ ७. पादीनं खं १ ॥ ८. गइया खं १ चू० विना ॥ ९. मणुया खं १ ॥ १०. भायरिया पा० खं २ पु २ ला० सं० चू० ॥ ११. हुस्स खं १ ॥ १२. 'याई भ° खं १ मु०॥ १३. खं १ विना - तहा तन्वो जहा पोंडरीए इति पाठस्थाने जहा पुंडरीए तहा नेयब्वो तेणेव अभिलावेण इति सर्वत्र पाठः । दृश्यतां सू० ६७२-६९१ ॥ १४. खं १ मु० विना — जाव सन्वताओ पु २ । जाव सव्व सव्वताओ पा० ला० सं० । वण्णओ सव्वओ सव्वताओ पु १ । सव्व सव्वताओ खं २ । “ यथा पौण्डरीकाध्ययने तथेहापि सर्वे निरवयवं भणितव्यम् यावत् ते एवं पूर्वोक्तन प्रकारेण सर्वेभ्यः पापस्थानेभ्य उपशान्ताः, तथा अत एव सर्वात्मतया परिनिर्वृताः” शी० ॥ १५. सव्वत्ताए मु० । दृश्यतां सू० ६९१ । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् । जाव सब्वदुक्खाए परिणिबुडे चू० ॥ १६. °डित्ति खं १ । °डे ति मु० चू० ॥
७११. अहावरे दोचस्स ठाणस्स धम्मपक्खस्स विभंगे एवमाहिज्जति - इह खलु पाँईणं वा पडीणं वा उदीणं वा दाहिणं वा संतेर्गतिया मैणुस्सा भवंति, तंजहा - आरिया वेगे अणारिया वेगे, उच्चागोया वेगे णीयागोया वेगे, कायमंता वेगे ड्रैस्समंता वेगे, सुवण्णा वेगे दुवण्णा वेगे, सुरूवा वेगे दुरूवा वेगे, तेसिं च णं खेत्तत्रत्थूणि परिग्गहियौणि भवंति, एसो आलावगो तेहा तव्वो जहा पोंडरीए जव सव्वोवसंता सव्वताए परिनिवुड त्ति बेमि । एस ठाणे आरिए केवले जाव
१०

१७३

५

Page #271

१७४
सूयगडगसुंत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ७१२सव्वदुक्खप्पंहीणमग्गे एगंतसम्मे सोहू, दोचस्स ठाणस्स धम्मपक्खस्स विभंगे एवमाहिते।
७१२. अहावरे तच्चस्स ठाणस्स 'मिस्सगस्स विभंगे एवमाहिन्नति-जे इमे भवंति आरणिया गामणियंतिया कण्हुइराहस्सिता जाव ततो विप्पमुच्चमाणा भुजो एलमूयत्ताएं तमूयत्ताए पञ्चायंति, एस ठाणे अणारिए अफेवले जाव असव्वदुक्खपहीणमग्गे एंगंतमिच्छे असाहू, एस खलु तच्चस्स ठाणस्स "मिस्सगस्स विभंगे एवमाहिते।
७१३. अहावरे पढमस्स ठाणस्स अधम्मपक्खस्स विभंगे एवमाहिज्जतिइह खलु पौईणं वा ४ संतेगेतिया मणुस्सा भवंति महिच्छा महारंभा
१. हीणे एगंत खं १ मु० विना ॥ २. साहू नास्ति खं १ ॥ ३. मीसगस्स खं २ पु १, २ ला० सं० चू०॥ ४. °ण्णिता खं १ मु० विना॥ ५. णमणियंतिया गामणियंतिया खं १। दृश्यता सू० ७०६ टि० २२॥ ६ °तिता खं १ मु. विना ॥ ७ कण्हुई राह° खं २ पु १, २ । कण्हसि राह° खं ।। कण्हुईरह मुः। दृश्यतां सू० ७०६ टि० २३ ॥ ८. जाव ते ततो खं १ पु २ विना । दृश्यतां सू० ७०६॥ १. °ए मूयत्ताए खं २ पा० ला० सं० । °ए पञ्चायति पु १, २। दृश्यतां पृ० १६३ टि. ८॥ १०. रिते खं १॥ ११. एगतिमिच्छे खं १॥ १२. मिस खं १। मीस चू०। दृश्यतां टि० ३॥ १३. पादीणं खं १॥ १४. गइया खं १ मु० विना ॥ १५. गिह(हि पु २)त्था महिच्छा पा० पु २ ला० सं० मु० । "तत्र च पाषण्डमिश्रा अधर्मिका उक्ताः, इह ये गृहस्था येव प्रायेणोच्यन्ते" चू०। “एते च प्रायो गृहस्था एव भवन्तीत्याह-महेच्छा इत्यादि ।” शी० ।
इत आरभ्य समग्रमपीदं ७१३ सूत्रं दशाश्रुतस्कन्धे भूयसांशेन समानप्रायं वर्तते, यद्यपि मुद्रिते दशाश्रुतस्कन्धे क्वचित् क्वचिदशुद्धः पाठो मुद्रितस्तथापि मुद्रितग्रन्थे यथोपलभ्यते प्रायस्त. यैवात्रोपन्यस्यते [अस्य विशेषतः शुद्धिरर्थपरिज्ञानं च दशाश्रुतस्कन्धचूर्ण्यनुसारेण जिज्ञासुभिः कर्तव्यम्]"अकिरियावादी यावि भवति...."से एवंवादी एवंपण्णे एवंदिट्ठी एवंछंद-रागमभिणिविटे आवि भवति, से य भवति महिच्छे महारम्भे महापरिग्गही अहम्मिए अहम्माणुए अहम्मसेवी अहम्मिट्टे अधम्मक्खाई अहम्मरागी अधम्मपलोई अधम्मजीवी अधम्मपलजणे अधम्मसीलसमुदाचारे अधम्मेणं चेव वित्तिं कप्पेमाणे विहरइ। हण छिंद भिन्द वेकत्तए लोहियपाणी चंडे रुद्दे खुद्दे साहस्सियो उकंचण-वंचण-माया-निअडी-कूड-साति[सय ?]संपयोगबहुले दुस्सीले दुपरिचए दुरणुणेए दुव्वए दुप्पडियानंदे निस्सीले निग्गुणे निम्मेरे निपञ्चक्खाणपोसहोववासे असाहू। सव्वातो पाणाइवायातो अप्पडिविरता जावजीवाए, एवं जाव सव्वाओ कोहाओ सव्वातो माणातो सव्वातो मातातो सव्वातो लोभातो सव्वातो पेजातो दोसातो कलहातो अब्भक्खाणातो पेसुण्ण-परपरिवादातो अरतिरति-मायामोसातो मिच्छादसणसल्लातो अपडिविरता जावजीवाए, सव्वातो कसाय-दंतकट्ठव्हाणुम्मण-[sभंगण-वण्णय-2] विलेवण-सद्द-फरिस-रस-रूव-गंध-मल्लालंकारातो अपडिविरता जावजीवाए, सव्वातो सगड-रह-जाण-जुग-गिल्लि-थिल्लि-सीया-संदमाणिय-सयणा-sऽसण

Page #272

७१३]
बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं'।
जाण-वाहण-भोयणपवित्थरविधीतो अपडिविरता जावज्जीवाए, असमिक्खियकारी, सव्वातो आस-हत्थि-गो-महिस-गवेलय-दासी-दास-कम्मकरपोफसातो अपडिविरया जावजीवाए, सव्वातो कय-विक्कय-मास-ऽद्धमास-रूवगसंववहारातोअपडि विरया जावजीवाए, हिरण्ण-सुवण्णधण-धन-मणि-मोत्तिय-संख-सिलप्पवालाओ अपडिविरया जावज्जीवाए, सव्वाओ कूडतुलकूडमाणाओ अप्पडिविरिया, सव्वाओ आरंभसमारंभाओ अप्पडिविरया, सव्वाओ करणकारावणाओ अप्पडिविरया, सन्वातो पयण-पयावणाओ अप्पडिविरया, सव्वातो कोट्टण-पिट्टणातो तजण-तालण-बंध-वहपरिकिलेसातो अपडिविरता जावजीवाए, जे यावन्ने तहप्पगारा सावजा अबोधिआ कम्मता कजंति परपाणपरिआवणकडा कति ततो वि अ णं अपडिविरता जावजीवाए, से जहानामए के पुरिसे कल-मसूर-तिल-मग्ग-मास-निफाव-चण-[चण-नास्ति ग्रन्थान्तरे कुलत्थ-आलिसंद-पलिमंथ-जव एमाइएहिं अजते कूरे मिच्छादंडं पउंजइ, एवामेव तहप्पगारे पुरिसजाते तित्तिरि-वग-लावय-कपोत-कपिंजल-मिय-महिस-वराह-गाह-गोध-कुम्मसिरीसवादिएहि अजते कूरे मिच्छादंडं पउंजइ, जा वि य से बाहिरिया परिसा भवति, तं० दासे ति वा पेसे ति वा भत्तए ति वा भाइले ति वा कम्मारए (कम्मकरे-प्र०) ति वा भोगपुरिसे ति वा, तेसिं पि य णं अण्णयरगसि अधालघुसंगसि अवराधंसि सयमेव गरुयं दंडं वत्तेति, तंजहा इमं दंडेह, इमं मुंडेह, इम्मं तजेध, इमं तालेध, इमं अंदुबंधणं करेह, इमं नियलबंधणं करेह, इमं हडिबंधणं करेह, इमं चारगबंधणं करेह, इमं नियलजुयलसंकोडियमोडितं करेह, इमं हत्थछिन्नयं करेह, इमं पादछिन्नयं करेह, इमं कन्न. इमं नक्क० इमं उट्ठ• इमं सीसच्छिन्नयं करेह, इमं मुख० इमं वेय. इमं हितओपाडियं (हियउप्पाडिय-प्र०) करेह, एवं नयण-दसण-वयण-जिब्भउप्पाडियं करेह, इमं ओलंबितं करेह, इमं घंसिययं इमं घोलिततं, सूलाइतयं, इमं सूलाभिन्नं, इमं खारवत्तियं करेह, इमं दब्भवत्तियं इमं सीहपुच्छतियं, इमं वसधपुच्छतियं, इमं कडग्गिदड्डयं, इमं काकिणिमंसखाविततं, इमं भत्तपाणनिरुद्धयं, इमं जावजीवबंधणं करेह, इमं अन्नतरेणं असुमेण कुमारेणं मारेह, जा वि य से अभितरिया परिसा भवति तंजहा-माता ति वा पिता ति वा भाया इ वा भगिणी त्ति वा भज्जा ति वा धूया ति वा सुण्हा ति वा तेसि पि य णं अण्णयरंसि अहालहुसगंसि अवराहसि सयमेव गरुयं डंडं वत्तेति, तंजहा-सीतोदगंसि कायं तो(ओ)बोलित्ता भवति, उसिणोदगवियडेण कायं ओसिंचित्ता भवति, अगणिकायेण कार्य ओडहित्ता भवति, जोत्तेण वा वेत्तेण वा नेतेण वा कसेण वा छिवाडीए वा लताए वा पासाई उद्दालित्ता भवति, डंडेण वा अट्ठीण वा मुट्ठीण वा लेलूएण वा कवालेण वा कार्य आउडिता (आउट्टित्ता-प्र०) भवति, तहप्पगारे पुरिसजाते संवसमाणे दमणा भवंति, तहप्पगारे पुरिसजाए विप्पवसमाणे सुमणा भवंति. तहप्पगारे पुरिसजाए दंडमासी दंडगरुए दंडपुरक्खडे अहिए अस्सि लोयंसि अहिए परंसि लोयंसि, [संजलणे कोहणे पिट्ठीमंसिते यावि भवति-चूर्ण्यनुसारेण] ते दुक्खेन्ति ते सोयंति एवं जूरेति तप्पेंति पिट्टेति परितप्पंति। ते दुक्खणसोयणझूरणतिप्पणपिट्टणपरितप्पणवहबंधपरिकिलेसाओ अप्पडिविरया भवन्ति, एवामेव ते इथिकामभोगेहिं मुच्छिता गिद्धा गढिया अज्झोववन्ना जाव वासाई चउपंचमाई छदसमाणि वा अप्पतरो वा भुजतरो वा कालं अॅजित्ता भोगभोगाई पसविता वेरायतणाई संचिणित्ता बहूई पावाई कम्माइं उसन्नं संभारकडेण कम्मुणा से जहा. नामए अयगोले ति वा सिलागोले इ वा उदयंसि पक्खित्ते समाणे उदगतलमतिवतित्ता अहे धरणितलपतिट्ठाणे भवति, एवामेव तहप्पगारे पुरिसजाए वजबहुले धुण्णबहुले पंकबहुले वेरबहुले दंभ-नियडि-अयसबहुले अप्पत्तियबहुले उस्सण्णं तसपाणघाती कालमासे कालं किंचा धरणितलमतिवतित्ता अधे णरगतलपतिट्ठाणे भवति। ते णं नरगा अंतो क्या चाहिं

Page #273

१७६ सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे
[७१३महापरिग्गहा अधम्मिया अधम्माणुया अधम्मिट्ठा अधम्मक्खाई अधम्मपायजीविणो अधम्मपलोइणो अधम्मलजणा अधम्मसीलसमुदायारा अधम्मेण चेव वित्तिं कप्पेमाणा विहरंति। हण 'छिंद भिंद विगत्तगा लोहितपाणी चंडा रुद्दा
खुद्दा साहसिया उकंचण-वंचण-माया-णियडि-कूड-कवड-सातिसंपओग५ बहुला दुस्सीला दुव्वता दुप्पडियाणंदा असाधू सव्वातो पाणातिवायाओ
अप्पडिविरया जावजीवाए जाव सव्वातो परिग्गहातो अप्पडिविरया जावजीवाए, सब्बातो कोहातो जाव मिच्छादसणसल्लातो अप्पंडिविरया, सव्वातो ण्हाणुम्मदण
चउरसा अहे खुरप्पसंट्ठाणसंठिया निचंधकारतमसा ववगयगहचन्दसूरनक्खत्तजोइसपहा मेदवसामंसरुहिरपूयपडलचिक्खिल्ललित्ताणुलेवणतला असुई वीसा परमदुब्भिगंधा काऊअगणिवण्णाभा कक्खडफासा दुरहियासा, असुभा नरगा, असुभा नरएसु वेदणा, नो चेव णं नरएसु नेरईया निहायति वा पयलायति वा सुति वा रतिं वा धितिं वा मतिं वा उवलभंति। ते णं तत्थ उज्जलं विउलं पगाढं कक्कसं कडुयं चंडं रुक्खं (दुक्खं-प्र०) दुग्गं तिव्वं दुरहियासं नरएसु नेरइया निरयवेयणं पच्चणुभवमाणा विहरंति, से जहानामते रुक्खे सिया पव्वयग्गे जाते मूलच्छिन्ने अग्गे गुरुए जतो निन्नं जतो दुग्गं जतो विसमं ततो पवडति, एवामेव तहप्पगारे पुरिसजाते गब्भातो गन्भं जम्मातो जम्मं मारातो मारं दुक्खातो दुक्खं दाहिणगामिए नेरइये किण्हपक्खिते आगमेस्साणं दुल्लभबोधिते यावि भवति, से तं अकिरियावादी भवति।" इति दशाश्रुतस्कन्धे षष्ठेऽध्ययने प्रथमाया उपासकप्रतिमाया वर्णनस्य प्रसङ्गे ॥ १. °णुण्णा खं १ शी० । दृश्यतां सू० ७१४। “अधर्मे कर्तव्ये अनुज्ञा अनुमोदनं येषां ते भवन्त्यधर्मानुज्ञाः" शी०। इत आरभ्य स्तोकस्य पाठस्य औपपातिकसूत्रेणापि [सू० ४१] सह तुलना कर्तव्या॥ २. “अधम्मपायजीविणो अधम्मपलोई अधम्मपलजणा मु०। महम्मजीवी अहम्मपलोई अहम्मलजत्ता खं १ । “अधर्मिकाणि प्रलोकयन्तीत्यतः अधम्मपलोइणो, रलयोरक्यमिति तत्रैव च [आधर्मिकेषु रज्यन्त इति अधर्मपलजना" चू०। “एवमधर्मप्रायजीविनः... ..'अधर्मप्रविलोकिनः....'मधर्मप्ररक्ताः, रलयोरक्यमिति रस्य स्थाने लकारोऽत्र कृतः" शी। शी० अनुसारेण अधम्मपविलोइणो अधम्मपलत्ता इति पाठोऽप्यत्र सम्भवेत् ॥ ३. मुयाचारा खं १ मु० विना। मुदायारा य धम्मेण खं १। “अधर्मसमुदाचारा अधर्मवित्ति त्ति कण्ठ्यम्" चू०॥ ४. भिंद छिंद खं १ मु० विना । "हण छिंद [भिंद विकंतगा], हणंति कसलतादीहिं, छिंदंति कण्ण-नासोट्ठ-सीसादीणि, [भिंदंति] सीसपोट्टाई, .[वि] कंतति वन्भे" चू०। “हण छिंद मिदेत्यादि,....."अपरेषामप्येवमात्मकमुपदेशं ददति ......", विकर्तकाः प्राणिनामजिनापनेतारः" शी०॥ ५. साहस्सिया पा० ला० सं० मु० चू०॥ ६. उकुंचण' मु०।" उकंच० कुच कुंच कौटिल्ये, उद् उद्भावोर्ध्वभावेषुछेदकेषु (उद्भवोर्ध्वभावेषच्छेदनेषु), ईषत् कुंचनं तोकुंचनं, जधा कोई किंचि मू(सू?)लाइतगं..."तो उकंचेऊण अच्छति जाव सो वोलइ" चू० । “उत्क(त्कुप्र०)श्चनवञ्चन...."ऊच कुश्चनं शूलाधारोपणार्थमुत्कुञ्चनम्" शी० । “उकंचणयाए चंचणयाए त्ति उत्कञ्चनता मुग्धवञ्चनप्रवृत्तस्य समीपवर्तिविदग्धचित्तरक्षाथै क्षणमव्यापारतयाऽवस्थानम्" इति
औपपातिकसूत्रवृत्तौ पृ० ८१॥ ७. पतोग° खं १॥ ८. अपडि° पु २ विना। एवमप्रेऽपि अपडि' इति कासुचित् प्रतिषु दृश्यते ॥

Page #274

७१३]
बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं'। वण्णग-विलेवण-सद्द-फरिस-रस-रूव-गंध-मल्लालंकारातो अप्पडिविरता जावज्जीवाए, सबातो सगड-रह-जाण-जुग्ग-गिल्लि-थिल्लि-सीय-संदमाणिया-सयणा-ऽऽसणजाण-वाहण-भोग-भोयणपवित्थरविहीतो अप्पडिविरया जावज्जीवाए, सबातो कयविक्कय-मास-ऽद्धमास-रुवगसंववहाराओ अप्पडिविरता जावजीवाए, सव्वातो हिरण्णसुवण्ण-धण-धण्ण-मणि-मोत्तिय-संख-सिल-प्पवालाओ अप्पडिविराँ, सव्वातो ५ कूडतुल-कूडमाणाओ अप्पडिविरयों, सव्वातो आरंभसमारंभातो अप्पडिविरयाँ सव्वातो करण-कौरावणातो अप्पडिविरया जावज्जीवाए, सव्वातो पयण-पयावणातो अप्पडिविरयाँ, सव्वातो कुंटण-पिट्टण-तजण-तालण-वह-बंधपरिकिलेसातो अप्पडिविरता जावजीवाए, जे" यावऽण्णे तहप्पगारा सावजा अंबोहिया कम्मंता परपाणपरितावणकरा जे अणारिएहिं कजंति ततो वि अप्पडिविरता जावजीवाए। १.
से जहाणामए "केइ पुरिसे कलम-मसूर-तिल-मुग्ग-मास-णिप्फाव-कुलत्थ-औलिसंदग-पलिमंथगमादिएहिं अयते कूरे मिच्छादंड पैउंजति, एवमेव तहप्प
१. षण्णगंधविले खं १ विना। वणगगंधविले. मु.। “वर्णक-विलेपन-शब्द-स्पर्श-रूप-रसगन्ध" शी० ॥ २. °वाते स खं २॥ ३. जुग° खं १॥ ४. ° सियासं° मु० । °सीयसंदमाणियसयणा खं । “थिल्लि त्ति'..."यानविशेषः, संदमाणिय त्ति शिबिकाविशेष एव" शी०॥५.रूवगसब्ववखं १। रूवसंवव खं २ पु २ ला.पा.।“माषका-ऽर्धमाषक-रूपककार्षापणादिभिः...."संव्यवहारः" शी०॥६,१३. °वाते स खं १॥ ७. °सुवण्णकोडीयातो अष्पदिधिरया खं १ मु. विना। “सर्वस्माद्धिरण्यसुवर्णादेः प्रधानपरिग्रहादविरताः" शी०॥ ८,१०,११,१४. या जावज्जीवाए समु०॥ ९. अप्पडिविरया नास्ति खं १। “कूटतुलकूटमानादेरविरताः" शी०॥ १२. °कारणातो खं १ मु० विना। "सवातो करण-कारण०, करणं सयं.... कारावणमण्णेहिं" चू०। “स्वतः करणम् , अन्येन च यत् किञ्चित् कारयति, तस्मादविरताः" शी०॥ १५. “कण्डन-कुट्टन-पिट्टन-तर्जन-ताडन-वध-बन्धादिना यः परिक्लेशः" शी०॥ १६. ताडण° मु०। तालण-बंध-वहपरि खं १ मु० विना। "तालति तलपहारा खील-पण्हिमादिएहिं । एस वधो, मारेति वा। बंधति वा ण(णि)गलादीहिं" चू०। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ १७. चाते खं २ पु२ ला०॥ १८.जे भावण्णे मु० चू०। जे तावणे तहप्पकारा खं १। “ये चान्ये" शी०॥ १९. अबोहिता खं १। “अबोधिकरा कम्मजोगा कम्मंता....परेषां प्राणा परिताति, दृष्टान्तः क्रियते निर्दयत्वे तेषाम्-से जहाणामए केयि पुरिसे कलम-मसूर०" चू०। “अबोधिका..."परप्राणपरितापनकराः....."येऽनायः क्रूरकर्मभिः क्रियन्ते ततोऽप्रतिविरता यावजीवयेति। पुनरन्यथा..."प्रतिपिपादयिषुराहतद्यथा...."ये कलम-मसूर०" शी०॥ २०. °धाते ख १ विना॥ २१. केति खं १॥ २२. कवकमसूर खं २॥ २३. प्रतिषु पाठाः-° संदगपलिमित्थगमादी खं २। सद्दगपलि(ल-ला० सं०)मित्थगमादी पा० पु १, २ ला० सं०। °संदापलिमित्थमादि खं १ । संदगपलिमंथगमादि मु.। तुलना-"कल-मसूर आलिसंदग-सतीण-पलिमंथगाणं" इति

Page #275

१७८
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ७१३गारे पुरिसजाते तित्तिर-वट्टग-लावग-कवोत-कविंजल-मिय-महिस-वराह-गाह-गोहकुम्म-सिरीसिवमादिएहिं अयते कूरे मिच्छादंडं पंउंजति ।
जा वि य से बाहिरिया परिसा भवति, तंजहा-दासेति वा पेसे ति वा भयए ति वा भाइल्ले ति वा कम्मरए ति वा भोगपुरिसे ति वा तेसिं पि य णं अन्नयरंसि अहालहुसगंसि अवराहंसि सयमेव गरुयं दंडं निव्वत्तेइ, तंजहा-इमं दंडेह, इमं मुंडेह, इमं तज्जेह, इमं तालेह, इमं अंदुयबंधणं करेह, इमं नियलबंधणं करेह, इमं हडिबंधणं करेह, इमं चारगबंधणं करेह, इमं नियलजुयलसंकोडियमोडियं करेह, इमं हत्थेच्छिण्णयं करेह, इमं पायच्छिण्णयं करेह, ईमें कण्णच्छिण्णयं करेह, सीस-मुहच्छिण्णयं करेह, इमं नक्क-उदृच्छिण्णयं करेह, “वेगच्छ[च्छिण्णयं स्थानाङ्गसूत्रे पञ्चमेऽध्ययने तृतीय उद्देशके। अस्य अभयदेवसूरिकृता व्याख्या-"कला वट्टचणगा, मसूरा चणईयाओ, 'आलिसिंदया चवलया, सईणा तुवरी, पलिमन्थाः कालचणगा इति" पृ० ३४४॥ २४. पउंजंति खं १ मु० सं०। उंजंति ला० । दृश्यतामग्रेतनं वक्ष्यमाणं टिप्पणम् ॥ १. पउ(यु-पा०)जति खं १ मु० पु २ सं० पा०। पयुजंति पु १। “एवामेव तहप्पगारं तित्तिरादीएसु णिरवेक्खो णियो मिच्छादंडे पउंजति" चू०। “सम्भाव्यते"केचन एवम्भूताः पुरुषाः ये कलम-मसूर-तिल-मुद्गादिषु मिथ्यादण्डं प्रयुञ्जन्ति'.", एवमेव 'तित्तिर-वर्तकलावकादिषु मिथ्यादण्डं प्रयुञ्जन्ति" शी०। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ २. हवंति खं १॥ ३. खं १ विना ति स्थाने सर्वत्र इ वर्तते। एवमग्रेऽपि ॥ ४. कारे ति खं १। “कम्मकारगा जे लोग उवजीवंति" चू० । “कर्मकरः प्रतीतः" शी०॥ ५. लहुगंसि खं १ विना। " लहुमो लहुसओ" चू०। दृश्यतां पृ० १६० टि. २०॥ ६. गरुयदंडं खं १ मु० विना ॥ ७. डंडं वत्तेति खं १। अत्र डंडं वत्तेति इति पाठः पूर्वानुसारेण शोभनः प्रतीयते, दृश्यतां पृ० १६० पं० १४॥ ८. दंभेध चू०॥ ९. भट्टय° खं १ । मदुय मु० । “अंडुबद्धग त्ति अण्डूनि अन्दुकानि काष्ठमयानि लोहमयानि वा हस्तयोः पादयोर्वा बन्धन-विशेषाः" इति औपपातिकसूत्रस्य वृत्तौ पृ० ८७॥ १०. इमं चारगबंधणं करेह इमं हडिबंधणं करेह खं २॥ ११. मोडिययं खं। "संकोडितमोडितो णाम जो हत्थेसु अ पादेसु अ गलए बज्झति चारए अण्णत्थ वा सो जमलणिगलसंकोडितमोडितो" चू०॥ १२. °च्छिण्णं चू० ॥ १३. एवं कण्ण° पा० पु २ ला० सं० । इमं कण्णच्छिण्णयं करेह नास्ति खं २ । <1 एतदन्तर्गतपाठस्थाने खं १ मध्ये एवं कण्ण-नक्क-उट्ठ-सीस-मुख-वेगच्छ-हिवयुप्पाडिययं करेह इति पाठः। दृश्यतामग्रेतनं टिप्पणम् ॥ १४. वेगच्छहिअंगच्छहिययुपाडिययं खं २ पु २ पा० सं० । वेगच्छहियंमागच्छ[हि ला.] ययुप्पाडिययं पु १ ला०। वेगच्छहियं अंगच्छहियं पप्फोडिअयं सं०। वेगछहियं अंगछहियं पक्खाफोडियं मु०। दृश्यतामुपरितन टिप्पणम्। “कण्ण-णक-ओट्ट चारितदूताणं विरुद्धसंचारिणं च छिजंति, इत्थीणं च सीसं, अहिमराचरियाणं मुरवो मज्झे छिजंति असिमादीहिं, वेगच्छभो खंधे आहेतूण बंभसुत्तएण छिजति, जीवंतस्सेव हियए उप्पाडेंति पुरोहितादि जाव जिन्भा" चू०। तुलना-"कण्णच्छिण्णका णकच्छिण्णका उट्ठच्छिन्नका जिब्भच्छिन्नका सीसच्छिन्नका मुरवच्छिन्नका मज्झच्छिन्नका वेकच्छच्छिन्नका हियउप्पाडियगा णयणुप्पाडियगा......." इति भोपपातिकसूत्रे सू० ३८। अस्य अभयदेवसूरिविरचिता व्याख्या--" मुरवच्छिन्नग

Page #276

७१३]
बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं'।
१७९ करेह,] हिययुष्पाडिययं करेह >, इमं णयणुप्पाडिययं करेह, [इमं] दसणुप्पाडिययं करेह, इमं वसणुप्पाडिययं करेह, जिब्भुप्पाडिययं करेह,
ओलंबितयं करेह, उल्लंबिययं करेह, घंसियं करेह, घोलियं करेह, सूलाइअयं करेह, सूलाभिण्णयं करेह, खारवत्तियं करेह, वन्भवत्तियं करेह, दब्भवत्तियं करेह, सीहपुच्छियगं करेह, वसहपुच्छियगं कडग्गिदड्ढयं कागणिमंसखावितयं ५
त्ति मुरजो गलघण्टिका, मज्झच्छिमग ति मध्य उदरदेशः, वइकच्छच्छिन्नग त्ति उत्तरासङ्गन्यायेन विदारिताः, हियउप्पाडियग त्ति उत्पाटितहृदया आकृष्टकालेयकमांसा इत्यर्थः" पृ० ८७ ॥ १. करेह णयणुप्पाडिययं इसणुप्पाडिययं वसणु० जिब्भुप्पाडिययं भोलवितयं उलंबिययं घोसिययं सूलाइभयं सूलाभिण्णय खारवण्णि(त्ति)यं वन्भवत्तियं सीहपुच्छिगतं वसभपुच्छियगं दवत्ति(गिदड्ढगं कागणिमंसनावितगं भत्तपाणिणिरुद्धगं खं १। करेह इमं नयणुप्पाडियं करह दसणुप्पाडियं करेह इमं घसणुप्पाडियं करेह जिन्भुप्पाडियं करेह मोलंबियं करेह घंसियं करेह घोलियं करेह सूलाइयं करेह भिषणयं करेह खारपत्तियं करेह वब्भपत्तियं करेह दब्भपत्तियं करेह सीहपुच्छियगं करेह वसहपुच्छियग [करेह पु१] कडग्गिदड्यं कागणिमंसखावितयं भत्तपाणनिरुद्धयं खं १ विना। "मोलं(ल-प्र.)बिजंति कूवे पव्वत-णदितडिमादीसु वा । उल्लंबिजंति रुक्खि जीवेन्तो मारेतुं [वा-प्र०] । सूलाइतो सूलाए पोइज्जति अवाणे सुलं छोढूण मुहेण णिक्कालिजति। सूलभिण्णो मज्झे सूलाए भिजति। सत्थेणं कप्पेतुं लोण-खारादीहिं सिंचंति । वद्धा अवकप्पिजति । पारदारिया सीहपुच्छिजंति, सीहो सीहीए समं ताव लग्गओ अच्छति जाव स्थामिगाणं दोण्ह वि कड्ढताणं छिण्णणोत्ता भवंति (णेत्तो भवति-दशा. चू०), एवं कस्सइ पुत्तगा छेत्तुं अप्पणए मुहे छुन्भंति । कडएण वेठितुं पलीविनंति कडग्गिदडभो। कागणिमंसं कागणिमेताइं से साइं मंसाई खाविनति" चू० । “णयणुप्पाडियगा दसणुप्पाडियगा वसणुप्पाडियगा.... कागणिमंसक्खाइयया ओलंबिया लंबिया धंसिअया घोलिअया..."सूलाइ. अया सूलभिण्णका खारवत्तिया वज्झवत्तिया सीहपुच्छियया दवग्गिदड्ढगा" इति औपपातिकसूत्रे सू०३८ । अस्य अभयदेवसूरिविरचिता व्याख्या-"वसणुपाडियग त्ति उत्पाटितवृषणाः......। कागणिमंसखाहय त्ति काकणीमांसानि तहहोद्धतश्लक्षणमासखण्डानि, तानि खादिताः। उल्लं(ओलं?)बियग त्ति अवलम्बितकाः रज्ज्वा बद्धा(वा) गर्तादाववतारिताः....."। लंबियग त्ति तरुशाखाथां बाही बद्धाः। घंसियग ति घर्षिताश्चन्दनमिव दृषदि। घोलियय त्ति घोलितका दधिघट इव पट इव वा।..."सूलाइयत्तिशूलाचितकाः शूलिकाप्रोताः । सूलभिन्नग त्ति मस्तकोपरि निर्गतशूलिकाः। खारवत्तिय त्ति क्षारेण क्षारे वावर्तिताः वृत्तिं कारिताः, तत्र क्षिप्ता इत्यर्थः, क्षारपात्रं वा कृताः क्षारपात्रता, तं भोजिताः तस्य वाऽऽधारता नीता इत्यर्थः। वझवत्तिय त्ति वण सह वृत्ति कारिताः वर्धपात्रिता वा, तेन बद्धा इत्यर्थः, उत्पाटितबद्धा वा। सीहपुच्छियय त्ति इह पुच्छशब्देन मेहनं विवक्षितम् उपचारात् , ततः सीहपुच्छं कृतं संजातं वा येषां ते सिंहपुच्छिताः, त एव सिंहपुच्छितकाः, सिंहस्य हि मैथुनानिवृत्तस्यात्याकर्षणात् कदाचिद् मेहनं त्रुटथति, एवं ये क्वचिदपराधे राजपुरुषैस्त्रुटितमेहनाः क्रियन्ते ते सिंहपुच्छितका व्यपदिश्यन्त इति, अथवा कृकाटिकातः पुतप्रदेशं यावद् येषां वर्ध उत्कर्त्य सिंहपुच्छाकारः क्रियते ते तथोच्यन्त इति । दवग्गिदड्ढग त्ति दवामिः-दावानलः, तेन ये दग्धास्ते तथोक्ताः” इति औपपातिकसूत्रवृत्ती पृ० ८६-८७॥

Page #277

१८०
सूयगडंगसुते बीए सुयक्खंधे
[सू० ७१३
भत्तपाणनिरुद्धयं [करेह, ] इमं जावज्जीवं वहबंधणं करेह, इमं अण्णतरेणं असुभे कुमारेणं माह ।
५.
जावि य से अब्भिंतरिया परिसा भवति, तंजहा - मांता ती वा पिता ती वा भायाती वा भगिणी तिवा भज्जा ति वा पुत्ता इ वा धूता इ वा सुण्हा ति वा, तेसिं पि य णं अन्नयरंसि अहालँहुसगंसि अवराहंसि सयमेव गैरुयं गंड वैत्तेति, सीओदगवियडंसि ओबोलेत्ता भवति जहा 'मित्तदोसवत्तिए जाव अहिते परंसि लोगंसि, ते दुक्खंति सोयंति जूति तिप्पंति 'पिति परितप्पंति ते दुक्खण-सोयणजूरण-तिप्पण-पिट्ट(ड)ण-परितप्पण - वह बंधण परिकिलेसातो अपडिविरया भवति ।
१०
वामेव ते इत्थिकामेहिं मुच्छिया " गिद्धा गढिता अज्झोववन्ना जाव वासाइं चउपंचमाई छद्दसैंमाई वा अप्पतरो वा भुज्जतरो वा कालं "भुंजित्तु भोग भोगाई पेंसवित्ता वेरायतणाई संचिणित्ता बैहूणि कूराणि कम्माई उस्सण्णं संभारकडेण कम्मुणा से जहाणामए अयगोले ति वा सेलगोले ति वा उदगंसि पक्खित्ते समाणे उदगतलतिवतित्ता अहे घरणितलपइट्ठाणे भवति, ऍवामेव तहप्पगारे पुरिसजाते वज्जबहुले धुन्नबहुले पंकबहुले वेरबहुले अप्पत्तियबहुले दंभबहुले "णिय डिबहुले
१. प्रतिषु पाठाः माता ती वा पिता ती वा भाया ती वा भगिणी वि वा खं १ । माया वा पिया वा भाया वा भगिणी वा खं १ विना । माया इ वा पिया इ वा भाया इ वा भगिणी इ वा मु० | माता ति वा० चू० ॥ २ पुत्ता दि वा धूता दि वा खं १ ॥ ३. इ वा खं १ विना ॥ ४. हुगंसि खं १ मु० । दृश्यतां पृ० १६० टि० २०, पृ० १७८ टि०५ ॥ ५. गरुतं खं १ ॥ ६. णिवन्त्तेति खं १ मु० । दृश्यतां पृ० १६० टि० २१, पृ० १७८ टि० ७ ॥ ७. उब्बोलित्ता खं १ विना । उच्छोलित्ता मु० । दृश्यतां पृ० १६० टि०२२ ॥ ८. दृश्यतां सू० ७०४ ॥ ९ पिहंति खं १ विना । दृश्यतां पृ० १७१ पं० १२ टि०२३ ॥ १०. एवमेव खं १ पु १ मु० । तुलना पृ० १६३ पं० ३ । एवामेव ते इत्थीकामभोगेसु मुच्छिता जाव वासाई चू० ॥ ११. गिद्धा गरहिया अज्झो खं १ मु० विना । दृश्यतां पृ० १६३ पं० ४, टि० ४ ॥ १२. समाणि खं १ ॥ १३. सं० मु० विना भुंजित्तु भोगाईं खं १ । दृश्यतां पृ० १६३ पं० ५ टि० ५ । भुंजिन्तु भोगाई २ खं २ पु १, २ ला० । भुंजितुं भोगाई चू० ॥ १४. पविसुहन्ता खं १ चू० पु१ विना । पसुइत्ता पु १ । पसवितुं ( पविसित्तुं – प्र०) चू० । अनुप्रसूय उत्पाद्य " शी० । “ बहुं पसवई पावं" दशवै ० ५। २ । ३५ ॥ १५. बहूई पावाई कम्माई ओस ( उस्स- मु० ) ण्णाई संभा° खं १ विना । " बहूणि 'उसण्णं ति अणेकसो " चू० । “ संचित्य ं‘बहुनि ं क्रूराणि कर्माणि अष्टप्रकाराणि बद्ध - स्पृष्ट-निधत्त-निकाचनावस्थानि विधाय " शी० ॥ १६. “ अतिवर्त्य अतिलङ्घ्य " शी० ॥ १७. एवमेव खं १ शी० । 'एवामेव तधप्पगारं वज्जबहुले, पावे वज्जे वेरे० गाधा " चू० ॥ १८. पण १ । धन्न खं १ । धूत मु० । दृश्यतां पृ० १७१ टि० १४, पृ० १७२ पं० १४ टि० २७ । << 'धूयत इति धूनं प्राग्बद्धं कर्म " शी० । पंकबहुले धुन्नबहुले पा० पु २ ला० सं० । पंकबहुले नास्ति खं २ पु १ ॥ १९. बहुले भयसबहुले
<<
<<

Page #278

७१३] बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं'।
१८१ साइबहुले अयसबहुले उस्सण्णं तसपाणघाती कालमासे कालं किच्चा धरणितलमतिवैतिता अहे णरगतलपतिद्वाणे भवति ।
तेणं णरगा अंतो वट्टा बाहिं चउरंसा अहे खुरप्पसंठाणसंठिता णिचंधकारतमसा ववगयगह-चंद-सूर-नक्खत्त-जोतिसपहा मेद-वसा-मंस-रुहिर-पूयपडलँचिक्खल्ललिताणुलेवणतला असुई वीसा परमदुब्भिगंधा काँऊअगणिवण्णाभा कक्खडफासा ५
अप्पत्तियदभनियडिमादिबहुले खं १॥ २०. नियइब खं २ पा० पु २ ला० सं०॥ १. उस्सण्णतस खं १ विना। उस्सणं तसाती कालमासे खं १॥ २. वंदित्ता खं १॥ ३. इत आरभ्य ‘णरएसु वेदणाओ' इतिपर्यन्तः पाठः प्रज्ञापनासूत्रेऽपि द्वितीये पदे वर्तते, तस्य तत्र व्याख्या-"ते णं नरकावासा' इत्यादि, ते नरकावासाश्चतुरशीतिलक्षप्रमाणाः सर्वेऽपि प्रत्येकमन्तः-मध्यभागे [वृत्ताः] वृत्ताकाराः, बहिर्भागे चतुरस्राः-चतुरस्राकाराः, इदं च पीठोपरिवर्तिनं मध्यभागमधिकृत्य प्रोच्यते, सकलपीठाद्यपेक्षया त्वावलिकाप्रविष्टा घृत्त-व्यस्र-चतुरस्रसंस्थानाः, पुष्पावकीर्णास्तु नानासंस्थानाः प्रतिपत्तव्याः, 'अहे खुरप्पसंठाणसंठिया' इति अधोभूमितले क्षुरप्रस्येव...प्रहरणविशेषस्य यत् संस्थानम्-आकारविशेषस्तीक्ष्णतालक्षणस्तेन संस्थिताः. तथाहि-तेषु नरकावासेषु भूमितले मसृणत्वाभावतः शर्करिले पादेषु न्यस्यमानेषु शर्करामात्रसंस्पर्शेऽपिक्षुरप्रेणेव पादाः कृत्यन्ते, 'निचंधयारतमसा' इति तमसा नित्यान्धकाराः, उद्द्योताभावतो यत्तमः तदिह तम उच्यते, तेन तमसा नित्यं सर्वकालमन्धकाराः, तत्रापवरकादिष्वपि तमोऽन्धकारोऽस्ति केवलं बहिः सूर्यप्रकाशे मन्दतमो भवति, नरकेषु तु तीर्थकरजन्मदीक्षादिकाल. व्यतिरेकेणान्यदा सर्वकालमप्युयोतलेशस्याप्यभावतो जात्यन्धस्येव मेघच्छन्नकालार्धरात्र इवातीव बहलतरो वर्तते तत उक्तं तमसा नित्यान्धकाराः, तमश्च तत्र सदाऽवस्थितं, उद्योतकारिणामसंभवात् , तथा चाह-ववगयगहचंदसूरनक्खत्तजोइसियपहा', व्यपगतः-परिभ्रष्टो ग्रह-चन्द्रसूर्य-नक्षत्ररूपाणाम् , उपलक्षणमेतत् तारारूपाणां च, ज्योतिष्काणां पन्था-मार्गो येभ्यस्ते व्यपगतग्रहचन्द्रसूर्यनक्षत्रज्योतिष्कपथाः, तथा 'मेयवसापूयरुधिरमांसचिक्खिल्ललित्ताणुलेवणतला' इति स्वभावसंपन्नैर्मेदोवसापूतिरुधिरमांसैर्यश्चिक्खिल्ल:-कर्दमः तेन लिप्तम्-उपदिग्धमनुलेपनेन
-सकृद् लिप्तस्य पुनः पुनरुपलेपनेन तलं-भूमिका येषां ते मेदोवसापूतिरुधिरमांसचिक्खिल्ललिप्तानुलेपनतलाः, अत एवाशुचयः-अपवित्रा बीभत्साः दर्शनेऽप्यतिजुगुप्सोत्पत्तेः, क्वचिद् 'वीसा' इति पाठः, तत्र विस्रा-आमगन्धिकाः परमदुरभिगन्धा मृतगवादिकडेवरेभ्योऽप्यतीवानिष्टदुरभिगन्धाः। 'काउयअगणिवण्णाभा' इति लोहे धम्यमाने यादृक् कपोतो बहुकृष्णरूपोऽ. ग्नेर्वर्णः, किमुक्तं भवति यादृशी बहुकृष्णवर्णभूता अग्निज्वाला विनिर्गच्छतीति तादृश्याभाआकारो येषां ते कपोताग्निवर्णाभाः धम्यमानलोहाग्निज्वालाकल्पा इति भावः, नारकोत्पत्तिस्थानव्यतिरेकेणान्यत्र सर्वत्राप्युष्णरूपत्वात्। एतच्च षष्ट-सप्तमपृथ्वीवर्जमवसेयम. तथाच वक्ष्यति'नवरं छट्र-सत्तमीसु णं काउअगणिवन्नाभा न भवंति। तथा कर्कशः अतिदुःसहोऽसिपत्रस्येव स्पर्शो येषु ते कर्कशस्पर्शाः, अत एव दुरहियासा इति दुःखेनाध्यास्यन्ते सह्यन्ते दुरध्यासाः, अशुभा दर्शनतो नरकाः, तथा गन्ध-रस-स्पर्शशब्दरशुभा अतीवासातरूपा नरकेषु वेदनाः" इति प्रज्ञापनासूत्रस्य मलयगिरिविरचिताया वृत्तौ पृ० ८०॥ ४. बहिं खं १॥ ५. खुरुप्प खं २ पु २। खरुप्पसंधाणसंठिता खं १॥६."णिचंधकारा...तमसा" चू० । “निस्यान्धतमसाः, क्वचित पाठो नित्यान्धकारतमसाः" शी०॥ ७. चिक्खल° खं २। चिक्खिल पु १ मु०॥

Page #279

૩૮૨
१०
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे
[सू० ७१४
दुरहियासा असुभा णरगा, असुभा णरएसु वेदणाओ, नो चेव णं नरएसु नेरइया णिद्दायंति वा पयलायंति वा सायं वा रतिं वा धितिं वा मतिं वा उवलभंति, ते णं तत्थ उज्जलं "विपुलं पगाढं कडुयं कक्कसं चंडं दुक्खं दुग्गं तिव्त्रं दुरहियासं “णिरयवेदणं पञ्चणुभवमाणा विहरंति ।
से जाणामते रुक्खेसिया पव्वतग्गे जाते मूले छिन्ने अग्गे गरुए जतो निन्नं जतो विसमं जतो दुग्गं ततो पवडति, एवामेव तहप्पंगारे पुरिसजाते गब्भातो गब्र्भ, जम्मातो जम्मं, माराओ मारं, णरगातो णरगं, दुक्खातो दुक्खं, दाहिणगामिएँ रइए कण्हेपंक्खिए आगमिस्साणं दुल्लबोहिए यावि भवति, एस ठाणे अण्रारिए अकेवले जाव असन्वदुक्खप्पहीणमग्गे एगंतमिच्छे असाहू । पढमस्स ठाणस्स अधम्मपक्खस्स विभंगे एवमाहिते ।
७१४. अहावरे दोच्चस्स ठाणस्स धम्मपक्खस्स विभंगे एवमाहिज्जइ-इह खलु पाईणं वा ४ संतेतिया मणुस्सा भवति, तंजहा - अणारंभा अपरिग्गहा धम्मिया धेम्माणुगा धम्मिट्ठा जाव धम्मेणं चैव वित्तिं कप्पेमाणा विहरंति, सुसीला सुव्वता सुपडियाद साहू सव्वातो पाणातिवायातो पडिविरता जावज्जीवाए जाव जे
८. असुती खं १ मु० विना ॥ ९. विस्सा खं १॥ १०. प्रतिषु पाठाः - काऊभग खं १ । कण्हा अग° खं १ विना । "काउ किण्ह अगणि० लोहे धम्ममाणे कालिया अगणिजाला णिति तारिसी तेहिं वण्णो " चू० । 'कृष्णाग्भिवणार्भा रूपतः " शी० । प्रज्ञापनासूत्रे दशाश्रुतस्कन्धे च काउअग° इति पाठः ॥
66
१. हितासा खं १ ॥ २. नेरतिया णिद्दवंति पयलोयंति वा खं १ ॥ ३. पा० विना -- रविं सोयं वा रत्तिं वा खं १ | सोय वा रतिं वा पु १ । सोयं वा रतिं वा पु२ । सयं वा रतिं वा खं २ ला० सं० । सुई वा रतिं वा मु० । दशाश्रुतस्कन्धेऽपि सुतिं वा रतिं वा इति पाठः ॥ ४. तत्था खं १ ॥ ५. विउलं खं १ विना ॥ ६. दुग्गं नास्ति खं १ ॥ ७ णेरइय वेयणं पा० खं २ ला० सं० । णेरड्या वेयणं पु १ मु० । 'नरएसु नेरइया निरयवेयणं' इति दशाश्रुतस्कन्धे पाठः॥ ८. °णामए मु० ॥ ९ पकारे खं १ ॥ १०. ए तेन ए कण्ह खं १॥ ११. क्खिते पा० खं २ पु २ ला० सं० ॥ १२. 'बोहि यावि भ° खं १ । 'बोहियाए विभ° खं २ सं० । 'बोहियाए यावि भ° पु १ जाव दुल्लभबोधिए चू० । दृश्यतां सू० ७१० पृ० १७३ पं० १ टि० २ ॥ १३. भवती खं १ ॥ १४. चू० मु० विना – गतिभा खं १, २ । गइया खं १ विना ॥ १५. धम्माणुया खं १ मु० दृश्यतां सू० ७१३ पृ० १७६ पं० १ टि० १ ॥ १६. सुस्सीला खं १ ॥ १७. खं १ विना - 'दा सुरसाहू खं २ पा० पु २ ला० । दा साहू पु १ मु० । 'सुसाधवः " शी० । दृश्यतां पृ० १७६ पं० ५, पृ० १८७ पं० ७ ॥ १८. सम्वतो खं १ । सन्वातो पाणातिवातातो पडिविरता जावज्जीवाए जे भावऽण्णे तहप्पगारा चू० ॥
।
।
""

Page #280

७१४]
बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं'। __ १८३ यावऽण्णे तहप्पगारा सावजा अबोहिया कम्मंता परपाणपरितावणकरा केति ततो वि पडिविरता जावज्जीवाए ।
से जहानामए अणगारा भगवंतो इरियासमिता भासासमिता एसणासमिता आयाणभंडमत्तणिक्खेवणासमिता उच्चार-पासवण-खेल-सिंघाण-जल्लपारिट्ठावणियासमिता मणसमिता इसमिता कायसमिता मणगुत्ता वइगुत्ता कायगुत्ता गुत्ता गुंतिंदिया ५ गुत्तबंभचारी अकोहा अमाणा अमाया अलोभा संता पसंता उवसंता परिणिव्वुडा अणासवा अगंथा छिन्नसोता निरुवलेवा कंसपाई व मुक्कतोया, संखो इव "णिरंगणा, "जीवो इव अप्पडिहयगती, गगणतलं पि व निरालंबणा, वायुरिव अपडिबद्धा, सारदसलिलं व सुद्धहियया, पुक्खरपत्तं व निरुवलेवा, कुम्मो इव गुत्तिंदिया, विहग इव विप्पमुक्का, इंग्गविसाणं व एगजाया, भारंडपक्खी व अप्पमत्ता, १० कुंजरो इव सोंडीरा, वसभो इव जीतत्थामा, सीहो इव दुद्धरिसा, मंदरो इव अप्पकंपा, सागरो इव गंभीरा, चंदो इव सोमलेसा, सूरो इव दित्ततेया, जच्चकैणगं व जातरूवा, वसुंधरा इव सव्वफासविसहा, सुहुतहुयासणो विव तेयसा जलंता। १. अबोहिता खं १। तुलना-पृ. १७७ पं० ९॥ २. विज्जति खं १॥ ३. ततो पडि खं २ ॥ ४. °वतो रिया खं १। इत आरभ्य औपपातिकसूत्रेऽपि [सू० १७] समानप्रायोऽयं पाठो व्याख्यया सह तत्र द्रष्टव्यः॥ ५. °परिट्ठावणितासमिता खं १। तुलना सू० ७.७। "अनगारा भगवन्तो भवन्तीति, ते पञ्चभिः समितिभिः समिताः, एवमित्युपप्रदर्शने, औपपातिकम् आचाराङ्गसम्बन्धि प्रथममुपागम् , तत्र साधुगुणाः प्रबन्धेन व्यावर्ण्यन्ते, तदिहापि तेनैव क्रमेण द्रष्टव्यमित्यतिदेशः यावद् धूतमपनीतं केश-श्मश्रु-लोम-नखादिकं यैस्ते तथा" शी०। एवं च शी० अनुसारेण इतः परं मणसमिता इत्यादिपाठस्थाने एवं जहोचवाइए जाव धुतकेसमंसुरोमनहा इति पाठः शी० सम्मतो भाति। औपपातिकसूत्रे [सू. १९] पाठोऽयं द्रष्टव्यः । “धुयकेसमंसुलोम त्ति क्वचिद् दृश्यते, तत्र धुतानि निष्प्रतिकर्मतया त्यक्तानि केशश्मश्रु-रोमाणि "येन स तथा" इति औपपातिकसूत्रवृत्तौ पृ० ४०॥ ६. वइयस खं २। वयस पा० पु १, २, ला० सं० मु० । वतिस खं १॥ ७. वतिगुत्ता खं १। वयगुत्ता मु०॥ ८. गुत्तेंदिया खं १ । “गुत्ता सर्वथा गुप्तत्वात् , गुत्तिंदिय त्ति शब्दादिषु रागादिरहिता इत्थर्थः, अथवा गुत्तागुत्तिंदय त्ति गुप्तानि शब्दादिषु रागादिनिरोधाद् अगुप्तानि च आगमश्रवणे
समित्यादिषु अनिरोधादिन्द्रियाणि येषां ते" इति औपपातिकसूत्रवृत्तौ पृ० ३५। दृश्यता पृ० १६३ टि. १८॥ ९. छिण्णसोगा खं १ मु० विना। दृश्यताम् आचा० पृ. २७४ टि. ७॥ १०.पाती तिव खं १॥ ११.णिरंजणा खं १ विना॥ १२. जीव इव खं १ विना॥१३. वाड इव पु १॥ १४. गुत्तेदिया खं १॥ १५. खग्गिवि मु०। “खग आटव्यो जीवः, तस्य विषाणं श्रृलं तदेकमेव भवति, तद्वदेकजात एकभूतो रागादिसहायवैकल्यात्" इति स्थानाङ्गसूत्रवृत्ती पृ० ४६४॥ १६. भारुडपक्खी पा० खं २ पु १ सं०। स्थानाङ्गवृत्तावपि भारुण्डशब्दः॥ १७. विव पा० खं २ पु २॥ १८. जातथामा सं १ मु० विना ॥ १९. °रो तिव खं १॥ २०. लेस्सा खं १ ॥ २१. °कंचणगं खं २ पु १॥ २२. सुटहुयहुया' खं २॥...

Page #281

१८४
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयखंधे [सू० ७१४णत्थि णं तेसिं भगवंताणं कत्थइ पडिबंधे भवति, से य पडिबंधे चउविहे पण्णत्ते, तंजहा-अंडए ति वा पोयए इ वा उग्गहै(हि)ए ति वा पग्गह(हि)ए ति वा, जण्णं जण्णं दिसं इच्छंति तण्णं तण्णं दिसं अप्पडिबद्धा सुइन्भूया लहुन्भूया अणुप्पग्गंथा संजमेणं तवसा अप्पाणं भावेमाणा विहरति । __तेसिं थे भगवंताणं इमा एतारूवा जायामायावित्ती होत्था, तंजहा-चउत्थे भत्ते, छडे भत्ते, अट्ठम भत्ते, दसमे भत्ते, दुवालसमे भत्ते, चोदसमे भत्ते, अद्धमासिए भत्ते. माँसिए मैत्ते, दोमासिए भत्ते, तेमासिए भत्ते, चउम्मासिए भत्ते, पंचमासिए भत्ते, छम्मासिए भत्ते, अदुत्तरं च णं उक्खित्तचरगा णिक्खित्तचरगी उक्खित्त
णिक्खित्तचरगा अंतचरगा पंतचरगा लूहचरगा समुदाणचरगा संसद्वैचरगा १० असंसट्टचरगा तजातसंसट्टचरगा दिट्ठलाभिया अदिट्ठलाभिया पुट्ठलाभिया
१. कस्थति खं १। कत्थवि मु० ॥ २. प्रतिषु पाठाः-उग्गहए ति वा पग्गहए ति वा जणं खं २ सं० । उग्गहेए ति वा पग्गहेए त्ति वा जणं पा०। उग्गहे ति प[रि खं १]ग्गहे ति वा जणं पु १ मु० खं १। उग्गहे ए त्ति वा जण्णं ला०। उग्गहे ए नि वा जणं पु २। “भण्डए इ व त्ति अण्डजो हंसादिः "अथवा अण्डकं मयूर्यादीनाम्"अथवा अण्डजं पटसूत्रजमिति वा, पोतजो हस्त्यादिरयम् । अथवा पोतको बालक इति वा अथवा पोतकं वस्त्रमिति वा प्रतिबन्धः स्यात्। आहारेऽपि च विशुद्ध सरागसंयमवतः प्रतिबन्धः स्यादिति दर्शयति-उग्गहिए व त्ति अवगृहीतं परिवेषणार्थमुत्पाटितं प्रगृहीत भोजनार्थमुत्पाटितमिति, अथवा अवाहिकमिति अवग्रहोऽस्यास्तीति वसतिपीठफलकादि, औपग्रहिकं वा दण्डादिकमुपधिजातम्, तथा प्रकर्षण ग्रहोऽस्येति प्रग्रहिकम औधिकमपकरणं पात्रादीनि(ति)। अथवा अण्डजे पोतजे वा इत्यादि व्याख्येयम् , इकारस्त्वागमिक इति । जन्नं ति या यां दिशं, णमिति वाक्यालंकारे,"इच्छति'"तां तां दिशं स विहरिष्यति" इति स्थानाङ्गवृत्तौ पृ. ४६५। औपपातिकसूत्रवृत्तावपि वाचनान्तररूपेण व्याख्यातोऽयं पाठः पृ० ३६-३७॥ ३. सुविभूता लहुभूता खं १। सुइभूया लहुभूया मु०॥ ४. अणप्प खं १। अप्प मु.। “अणुप्पगंथे त्ति अनुरूपतया औचित्येन विरतेः, न तु अपुण्योदयात् , अणुरपि वा सूक्ष्मोऽपि अल्पोऽपि प्रगतो ग्रन्थो धनादिर्यस्य यस्माद्वाऽसावनुप्रग्रन्थः अपेवृत्त्यन्तर्भूतत्वादणुप्रग्रन्थो वा, अनर्ण्यः अनर्पणीयः अढौकनीयः परेषामाध्यात्मिकत्वात् प्रन्थवत्-द्रव्यवत् ग्रन्थो ज्ञानादिर्यस्य सोऽनर्ण्यग्रन्थ इति" इति स्थानाङ्गवृत्तौ पृ० ४६५। “शुचिभूता"श्रुतिभूता वा प्राप्तसिद्धान्ताः "लघुभूता मणप्पगंथा मनल्पप्रन्था बह्वागमाः, अविद्यमानो वा आत्मनः सम्बन्धी प्रन्थो हिरण्यादिर्येषां ते तथा, अनर्ण्यग्रन्था वा भावधनयुक्ता इत्यर्थः" इति औपपातिकसूत्रवृत्तौ पृ. ३६ ॥ ५. जातामा खं १॥ ६. तुलना-औपपातिकसूत्रे सू० १८॥ ७. मासिते चउमासिते पंचमासिते छम्मासिते भदुत्तरं खं १॥ ८. सं. मु. विनेदं भत्ते नास्ति ॥ ९. पु १ विना इदं भत्ते नास्ति ॥ १०. सिते सं० मु० विना ॥ ११. तुलना-औपपातिकसूत्रे सू० १९ । अमीषा पदानां व्याख्यापि तत्र विलोकनीया ॥ १२. °गा अंतचरगा खं १॥ १३, १४. °सटुं खं १॥ १५. प्लाभिता खं२ पु २ पा लाहिता खं१। प्रायः एवमप्रेऽपि सर्वत्र।।

Page #282

१८५
७१४]
बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं'। अपुट्ठलाभिया भिक्खलाभिया अभिक्खलाभिया अण्णातचरगा अन्नगिलातचरगा ओवणिहिता संखादत्तिया परिमितपिंडवातिया सुद्धेसणिया अंताहारा पंताहारा अरसाहारा विरसाहारा लूहाहारा तुच्छाहारा अंतजीवी पंतजीवी पुरिमडिया आयंबिलिया निविगतिया अमज मंसासिणो णो णियामरसभोई ठाणादीता पंडिमट्ठादी णेसज्जिया वीराँसणिया दंडायँतिया लगंडसॉईणो ५ आयावगा अवाउडा अकंडुया अणिढुहा धुतकेस-मंसु-रोम-नहा सव्वगायपडिकम्मविप्पमुक्का चिट्ठति ।
"ते णं एतेणं विहारेणं विहरमाणा बहूई वासाइं सामण्णपरियागं पाउणंति, बहूई वासाइं सामण्णपरियागं पाउणित्ता आबाहंसि उप्पण्णंसि वा अणुप्पणंसि वा बहूइं भताई पंचक्खाइंति, [बहूई भत्ताइं] पञ्चक्खित्ता बहूई भत्ताइं अणसणाए १० छेदेंति, बहूणि [भत्ताई] अणसणाए छेदेत्ता जस्सवाए कीरति नग्गभावे मुंडभावे अण्हाणगे दंतवणगे अछत्तए अणोवाहणए भूमिसेज्जा फैलगसेजा कट्ठसेज्जा १. भिक्खु खं १ मु० विना। "भिक्खालाभिए त्ति भिक्षेव भिक्षा, तुच्छमविज्ञातं वा, तल्लाभो ग्राह्यतया यस्यास्ति स भिक्षालाभिकः, मभिक्खलाभिए त्ति उक्तविपर्ययात्' इति औपपातिकसूत्रवृत्तौ पृ० ३९॥ २. अण्णातरचरगा खं १॥ ३. अण्णाइलोगचरगा खं २ पु २ ला० सं० । अण्णायलायचरगा पु १ । दृश्यताम्-आचा० सू० ३१२ टि०६ । “अण्णगिलायए त्ति अन्नं भोजनं विना ग्लायति अन्नग्लायकः स चाभिग्रहविशेषात् प्रातरेव दोषान्नभगिति" इति
औपपातिकसूत्रवृत्तौ पृ. ३९॥ ४. उव' ला. विना। "ओवणिहिए ति उपनिहितं यथा कथञ्चित् प्रत्यासन्नीभूतं, तेन चरति यः स औपनिहितिकः, उपनिधिना वा चरतीत्यौपनिधिकः" इत्ति औपपातिकसूत्रवृत्तौ पृ० ३९ ॥ ५. °वाइवा खं १ विना। 'परिमितपिण्डपातः''यस्यास्ति स तथा" इति औपपातिकसूत्रवृत्तौ पृ० ३९॥ ६. °स विरसाहारा आयंबिलिया णिविड्या खं १॥ ७. आयंबिलिया पु
१, २ ला० सं०॥ ८. निग्वितिता ला० सं०॥ ९. नातितामरस खं २ । नो नितामरस पा० पु २ ला० सं०। न नितागरस पु १॥ १०. रसहोती णेसज्जिता खं १॥ ११. ठाणाइया पडिमाठाणाइया उक्कडुमासणिया णेसजिया मु० । “ठाणाइए त्ति स्थानं कायोत्सर्गः, तमतिगच्छति करोतीति स्थानातिगः".."पडिमट्ठाइ त्ति प्रतिमा मासिायादयः" इति भोपपातिकसूत्रवृत्तौ पृ० ४०॥ १२. पडियट्ठादी इति प्रतिषु पाठः, दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ १३. °णिता खं २ पा०॥ १४. °तिता खं १ मु० विना ॥ १५. °सातिणो खं १॥ १६. अवाउडा अगत्तया भकं खं १ विना ॥ १७. मंस° खं १ मु० विना ॥ १८. सव्व [गा]तपडि° खं १॥ १९. एतेणं एतेणं खं १ पु १ मु० विना ॥ २०. बहू २ आबा पु १, २ ला० सं० पा० । बहू २ त्ता आबा' खं १॥ २१. पञ्चक्खन्ति पञ्चक्खाइत्ता मु०। हस्तलिखितप्रतिषु पाठा:-पञ्चक्खाइंति त्ता बहूई भत्ताई अणसणाई छेदेति छए २ जस्सट्राए खं१। पञ्चक्खित्ता बहई वासाइं अणसणाए छेदं(दें-सं०)ति बहणि मणसणाए छेदेत्ता जस्सट्टाए खं १ विना। दृश्यतां सू० ७१५॥ २२. तुलना भोपपातिकसूत्रे सू. ४०, स्थानाङ्गसूत्रे नवमे स्थाने ॥ २३. भदन्तमणगे खं १॥ २४. फलहसेजा खं १॥ .

Page #283

सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंघे [सू० ७१४ - केसलोए बंभचेरवासे परघरपवेसे लद्धावलद्ध-माणावमाणणाओ हीलणाओ निंदणाओ खिंसणाओ गरहणाओ तज्जणाओ तालणाओ उच्चावया गामकंटगा बावीसं परीसहोवसग्गा अहियासिति तमढें आराहेंति, तमटुं आराहित्ता चरमेहिं उस्सासनिस्सासेहिं अणतं अणुत्तरं निव्वाघातं निरावरणं कसिणं पडिपुण्णं केवलवरणाण-दसणं समुप्पाडेंति, समुप्पाडित्ता ततो पच्छा सिझंति बुझंति मुचंति परिनिव्वायंति सव्वदुक्खाणं अंतं करेंति, एंगच्चा पुण एगे गंतारो भवंति, अवरे पुण पुव्वकम्मावसेसेणं कालमासे कालं किच्चा अण्णतरेसु देवलोएसु देवत्ताए उववत्तारो भवंति, तंजहा-मैहिड्ढीएसु महज्जुतिएK महापरक्कमेसु महाजसेसु महब्बलेसु महाणुभावेसु महासोक्खेसु, ते णं तत्थ देवा भवंति मैहिड्रिया महज्जुतिया जाव महासुक्खा हारविराइतवच्छा कडगतुडितथंभितभुया "सं(अं१)गय
१. लट्ठावट खं १ । लद्धावलद्धे मु० । लद्वावलद्धं इति मुद्रिते औपपातिकसूत्रे सू० ४० । "लद्धावलद्धी त्ति लब्धं च लाभोऽपलब्धिश्च अलाभोऽपरिपूर्णलाभो वा लब्धापलब्धिः” इति अभयदेवसूरिविरचितायां भगवतीसूत्रवृत्तौ प्रथमे शतके नवम उद्देशके पृ० १०१। “लद्धा. वलद्धवित्तीओ" इति स्थानाङ्गे नवमे स्थाने, अस्य वृत्तिः-" लब्धानि च सन्मानादिना अपलब्धानि च न्यक्कारपूर्वकतया यानि भक्तादीनि तैर्वृत्तयो निर्वाहा लब्धापलब्धवृत्तयः" पृ. ४६६॥ २. णिदणाओ नास्ति खं १॥ ३. °णातो तालणातो खं १ पु १ मु. विना॥ ४. अहितासि खं १॥ ५. चरिमेहिं खं १॥ ६. कसिणं नास्ति खं १॥ ७. उप्पाडेंति २ त्ता खं १। औपपातिकेऽपि [सू० ४१] 'उप्पाडिंति' इति पाठः॥ ८. खं १ विना-एगच्चाए पुण एगे भयंतारो, अवरे पा० खं २ पु १, २ला० सं० । एगच्चाए पुण एगे भयंतारो भवंति, अवरे मु० । “अर्चयन्ति" तामित्यर्चा शरीरम् , एका जेसिं गज्झा सरीरता” चू० । “एके पुनरेकयाऽर्चया शरीरेण एकस्माद्वा भवात् सिद्धिगतिं गन्तारो भवन्ति, अपरे पुनःदेवेषूत्पद्यन्ते" शी०, एतदनुसारेण एगच्चाए पुण एगे गंतारो भवति इति शी० सम्मतः पाठः । “एगच्चा पुण एगे भयतारो पव्वकम्मावसेसेणं कालमासे कालं किच्चा उक्कोसेणं सवद्रसिद्धे महाविमाणे देवत्ताए उववत्तारो भवंति" इति औपपातिकसूत्रे पाठः सू० ४१। अस्य वृत्तिः-"एगच्चा पुण एगे भयंतारो त्ति एका असाधारणगुणत्वाद् अद्वितीया मनुजभवभाविनी वा अर्चा बोन्दिः तनुर्येषां ते एकार्चाः, पुनः "एके केवलज्ञानभाजनेभ्योऽपरे भयंतारो "पुन्वकम्मावसेसेण देवतया उत्पत्तारो भवन्ति" पृ० १०७॥ ९. जहा नास्ति खं ॥ १०. महड्ढि° पा० मु०। महिड्ढि° पु १॥ ११. सु महापरिक्क खं २ पा० पु २ ला० । सु महासोक्खेसु महाजसेसु महब्बलेसु महाणुभावेसु महेसक्खेसु ते णं खं १। भोपपातिकसूत्रे [सू० २२] 'महिडिआ महज्जुतिआ महाबला महायसा महासोक्खा महाणुभागा' इति क्रमः। स्थानाङ्गवृत्तौ तु [द्वितीय स्थाने] 'महिड्डिया महज्जुइया महाणुभागा महायसा महाबला महासोक्खा (महेसक्खा–प्र०)' इति क्रमः, पृ० ६८॥ १२. महिड्ढीता महज्जुतिता जाव पा० खं २ पु २ ला० सं० । महिड्ढिया जाव पु १। महिड्ढीया जाच खं १॥ १३. महेसक्खा खं १.। महासुक्खा खं २ पा०॥ १४. मु० मध्ये, स्थानाङ्गसूत्रेऽष्टमे स्थाने, औपपातिकसूत्रे [सू० २२] च अंगय” इति पाठो वर्तते ॥

Page #284

१८७
७१५]
बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं'। कुंडलमट्टगंडतलकण्णपीढधारी 'विचित्तहत्थाभरणा विचित्तमालामउलिमउडा कल्लाणगपवरवत्थपरिहिता कलाणगपवरमलाणुलेवणधरा भासरबोंदी पलंबवणमालाधरा दिव्वेणं रूवेणं दिव्वेणं वण्णेणं दिव्वेणं गंधेणं दिवेणं फासेणं दिव्वेणं संघाएणं "दिव्वेणं संठाणेणं दिवाए इड्ढीए दिव्वाए जुतीए दिव्वाए पभाए दिवाएं छायाए दिव्वाए अचीए दिव्वेणं तेएणं दिव्वाए लेसाए दस दिसाओ ५ उज्जोवेमाणा पभासेमाणा गतिकल्लाणा ठितिकल्लाणा आंगमेस्सभद्दया वि भवंति, एस ठाणे आरिए जाव सम्वदुक्खप्पहीणमग्गे एगंतसम्मे साधू । दोच्चस्स ठाणस्स धम्मपक्खस्स विभंगे एवमाहिते ।
७१५ अहावरे तच्चस्स ठाणस्स मीसगस्स विभंगे एवमाहिज्जति---इह खलु पाईणं वा ४ संतेगतिया मणुस्सा भवंति,"तंजहा-अप्पिच्छा अप्पारंभा अप्पपरिग्गहा १० धम्मिया धम्माणुया जाव धम्मेणं चेव वित्तिं कप्पेमाणा विहरंति सुसीला सुव्वया सुप्पडियाणंदा साहू, एगचातो पाणातिवायातो पडिविरता जावजीवाए एगच्चातो अप्पडिविरता, जाव जे यावऽण्णे तहप्पकारा सावज्जा अंबोहिया कम्मंता परपाणपरितावणकरा कजंति ततो वि एगच्चातो 'पंडिविरता एगचातो अप्पडिविरता।
से जहाणामए समणोवासगा भवंति अभिगयजीवा-ऽजीवा उँवलद्धपुण्ण-पावा १५ आसव-संवर-वेयण-णिज्जर-किरिया-ऽहिकरण-बंध-मोक्खकुसला अँसहिज्जदेवा
१, २. विइत्त खं १॥ ३. °णगंधपव' खं १ विना ॥ ४. दिवेणं ठाणेणं खं १ मु० विना ॥ ५. जुतीए खं १ पु १॥ ६. दिग्वाते छायाते खं २॥ ७. भच्चीते खं १॥ ८. दिसा उज्जो' खं १ मु. विना॥ ९. भागमेसिभहया यावि मु.। "भागमेसिभह ति आगमेसभवग्गहणे सिझंति" चू०॥ १०. मायरिए खं १ मु०॥ ११. समे खं २ पु २ ला० पा०॥ १२. सुसाहू मु०। “सुसाधु" शी०। दृश्यतां पृ. १८२ पं० १४ टि. १७॥१३. इह खलु पादीणं खं १ मु० विना। तुलना सू. ७१४, पृ० १८२॥१४. तंजहा नास्ति खं १॥ १५. धम्मिता मु० विना। धम्मिता धम्माणुता खं १॥ १६. अबोहिता खं १॥ १७. पडिविरता एकश्चातो नास्ति खं १ विना ॥ १८. अपडि खं १॥ १९. इतः परं तुलना-भगवतीसूत्रे द्वितीये शतके पञ्चम उद्देशके, भोपपातिकसूत्रे [सू० ४१] ॥ २०. इतः परं बहूनां पदानो शी० मध्ये विवरणं न दृश्यते । “उपलब्धपुण्यपापाः । इह च प्रायः सूत्रादर्शेषु नानाविधानि सूत्राणि दृश्यन्ते, न च टीकासंवादी एकोऽप्यस्माभिरादर्शः समुपलब्धः, अत एकमादर्शमशीकृत्यास्माभिर्विवरणं क्रियते, इत्येतदवगम्य सूत्रविसंवाददर्शनाच्चित्तव्यामोहो न विधेय इति...जाव उसियफलिहा इत्यादि" शी० ॥ २१. बेतणजिर खं १। वेयणनिजिर खं २। 'वेयणाणिज्जरा मु० । २२. बंधप्पमोक्ख° खं १ । “बन्धकुशलाः । जेण बंधो मोक्खिजति सो बंधमोक्खो" चू०॥ २३. सहज खं भसडिज खं१ विना। भसहेजा म। "असंहजा असंहरणिजा अधा वातेहिं मेरु, न तु अधा वातपडागाणि सकंति विप्परिणावेतुं देवेहि वि, किं पुण माणुसेहिं ?

Page #285

१८८
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ७१५ - ऽसुर-नाग-सुवण्ण-जक्ख-रक्खस-किन्नर-किंपुरिस-गरुल-गंधव-महोरगांदीएहिं देवगणेहिं निग्गंथातो पावयणातो अणतिक्कमणिज्जा इणमो निग्गथे पावयणे निस्संकिता निखिता निवितिगिछौं लद्धट्ठा गहियट्ठा पुच्छिट्ठा विणिच्छियट्ठा
अभिगतट्ठा अद्विमिंजपेम्माणुरागरता 'अयमाउसो ! निग्गंथे पावयणे अड्डे, अयं ५ परमढे, सेसे अंणढे ' ऊसितफलिहा अवंगुतदुवारा अँचियत्तंतेउरघरपवेसा चाउई
भणतिकमणिज त्ति जधा कस्सइ मुसीलस्स गुरू अणतिकमणिजे एवं तेसिं अरहंता साधुणो सीलाई वा अणतिकमणिज्जाइं णिस्संकिताई।" चू० । असहेजामो देव इति मुद्रिते औपपातिकसूत्रे, व्याख्या तु न कृता तत्र। भगवतीसूत्रे असहेजदेव इति पाठः, तस्य च अभयदेवसूरिकृता ईदृशी व्याख्या-“असहेजेत्यादि, अविद्यमानं साहाय्यं परसाहायकम् अत्यन्तसमर्थत्वाद् येषां तेऽसाहाय्याः, ते च ते देवादयश्चेति कर्मधारयः। अथवा व्यस्तमेवेदम् , तेन मसाहाय्या आपद्यपि देवादिसाहायकानपेक्षाः, स्वयं कृतं कर्म स्वयमेव भोक्तव्यमित्यदीनमनोवृत्तय इत्यर्थः । अथवा पाषण्डिभिः प्रारब्धाः सम्यक्त्वाविचलनं प्रति न परसाहाय्यमपेक्षन्ते" इति भगवतीसूत्रवृत्तौ पञ्चमे शतके द्वितीये उद्देशके पृ० १३५ । “मसहेज त्ति अविद्यमानसाहाय्यः" इति औपपातिकसूत्रवृत्तौ सू० ४० पृ० ९९॥ १. 'दीतेहिं खं १॥ २. इणमेव मु० पु १। तुलना-औपपातिकसूत्रवृत्तौ सू० ४०, पृ. १००॥३. निग्गंथिए पा. खं २ पु २ ला० सं०॥४. °गिच्छा पु१म०॥५. मिंजपेमा ला। मेज्जापेमा खं १॥ ६. अयं परमटे नास्ति खं २ पा० विना। औपपातिकसूत्रे तद्वत्तौ (सू० ४१, सू० ४० पृ० १००] भगवतीसूत्रे च पाठो वर्तते। किन्तु चूर्णी वृत्तौ च मयं परम? इत्यस्य व्याख्या अत्र न वर्तते ॥ ७. अणटे चाउद्दसटमुहिट्टपुण्णमासिणीसु पडिपुण्णं पोसहं अणुपालेमाणा असितफलिहा अवगुंतदुवारा भचियत्तंतेउरघरपवेसा समणे निग्गंथे फासुतेस खं १॥ ८.खं १ विना-अचियत्तंतेपरघरप्प ला० । अचियत्तंतेउपघरप्प पु १। अचियत्तंतेउपरघरप्प पा०। अचियत्तंतेउरपरघरप्प खं २ पु २ सं०। “चियत्तधरतेउर० घरे अणिढिमंताणं जइ वि इत्थियाओ अच्छंति तस्थ ण चरेति जाव रसोति त्ति तत्थेसणं सोधेति, कस्सइ महिढियस्स अंतेपुरं भवति तं पि तेण अणुण्णाता पविसितुं भावेंति" चू०। “अचियत्तः अनभिमतोऽन्तःपुरप्रवेशवत् परगृहद्वारप्रवेशोऽन्यतीर्थिकप्रवेशो येषां ते तथा" शी०, एतदनुसारेण तंतेउरपरघरदारप्पवेसा इति पाठः शी०सम्मतो भाति । “चियत्तंतेउरघरदारप्पवेसी त्ति चियत्तो त्ति लोकानां प्रीतिकर एव अन्तःपुरे वा गृहे वा द्वारे वा प्रवेशो यस्य स तथा, इन्प्रत्ययश्चात्र समासान्तः, अतिधार्मिकतया सर्वत्राऽनाशकनीयोऽसाविति भावः,...."क्वचिदेवं दृश्यते-चियत्तधरतेउरपवेसी ति चियत्तेति प्रीतिकारिण्येव गृहे वाऽन्तःपुरे वा प्रविशतीत्येवंशीलो यः स तथा, त्यक्तो वा गृहान्तःपुरयोरकस्मात् प्रवेशो येन स तथा" इति औपपातिक सूत्रवृत्तौ सू० ४०, पृ० १००। चियत्तंतेउरपरघरदारप्पवेसा इति औपपातिकसूत्रे सू० ४१ । “चियत्तंतेउरघरप्पवेसा, चियत्तो त्ति लोकानां प्रीतिकर एवान्तःपुरे वा गृहे वा प्रवेशो येषां ते तथा....", अथवा चियत्तो त्ति त्यक्तोऽन्तपुर-गृहयोः परकीययोः यथाकथञ्चित् प्रवेशो यैस्ते तथा" इति भगवतीसूत्रवृत्तौ द्वितीये शतके पञ्चम उद्देशके पृ. १३५-१३६ ॥ दृश्यतां स० ८४३ टि० ॥ ९. °इसुट्टि खं २ पा० ला०॥

Page #286

७१६]
बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं'। सट्ठमुद्दिट्ठपुण्णमासिणीसु पडिपुण्णं पोसहं सम्मं अणुपालेमाणा समणे निग्गंथे फासुएसणिजेणं असण-पाणखाइमसाइमणं वत्थ-पडिग्गह-कंबल-पायपुंछणेणं ओसहभेसज्जेणं पीढ-फलग-सेन्जासंथारएणं पडिलामेमाणा बाहिं सीलव्वत-गुण-वेरमणपच्चक्खाण-पोसहोववासेहिं अहापरिग्गहितेहिं तवोकम्मेहिं अप्पाणं भावमाणा विहरंति।
ते णं एयारूवेणं विहारेणं विहरमाणा बहूई वासाई समणोवासगपरियागं ५ पाउणंति, पाउणित्ता आबाधंसि उप्पण्णंसि वा अणुप्पण्णंसि वा बहूई भत्ताई पंचक्खाइंति, बहूई भत्ताई पञ्चक्खाइत्ता बहूई भत्ताई अणसणाए छेदेति, बहूई भत्ताई अणसणाए छेदेत्ता आलोइयपडिकता समाहिपत्ता कालमासे कालं किच्चा अण्णयरेसु देवलोएसु देवत्ताए उववत्तारो भवंति, तंजहा-महिडिएसु महज्जुतिएसु जाव महासुक्खेसु, सेसं तहेव जाव एस ठाणे आरिए जाव एगंतसँम्मे १० साहू। तच्चस्स ठाणस्स मीसगस्स विभंगे एवमाहिए। ___७१६. अविरतिं पडुच्च बाले आहिजति, विरतिं पैडुच्च पंडिते आहिजति, विरताविरतिं पडुच्च बालपंडित अहिज्जइ, तत्थ णं जा सा सव्वतो अविरती एस ठाणे आरंभट्ठोणे अणारिए जाव असव्वदुक्खप्पहीणमग्गे एगंतमिच्छे असाहू, तत्थ तत्थ णं जा सा सव्वतो विरती एसै ठाणे अणारंभट्ठाणे, एस ठाणे औरिए जाव १५ १. सम्म नास्ति खं १, औपपातिकवृत्ती च [सू० ४०] पृ० १०.। औपपातिकसूत्रे [सू० ४१, पृ० १०५], भगवतीसूत्रे [पृ० १३४] च सम्मं इति पाठो यद्यपि दृश्यते तथापि वृत्तौ तस्य व्याख्या कृता नास्ति ॥ २. “ °णिजं असणं ४ पडि० वासारत्ते य पीढफलगे य पडिलामेमाणा विहरंति" चू०॥३. °सज्जासंथारेणं खं १ । “शय्यासंस्तारादिना" शी०॥ ४. “बहुसीलव्वत. सोलाई सत्त सिक्खावयाई। [वताई] अणुव्वताई। विहरं (विरमं?) वेरमणं विसयेसु......, अधवा वति त्ति धेरमणं ति वा एगटुं" चू० । एतदनुसारेण गुण' इति पदं चूर्णिसंमतपाठे नास्तीति प्रतीयते। “शीलव्रत-गुणवत-प्रत्याख्यान-पोषधोपवासैः" शी०। “शीलव्रतानि अणुव्रतानि, गुणा गुणव्रतानि, विरमणानि" इति औपपातिकवृत्तौ [पृ० १०१] भगवतीसूत्रवृत्ती [पृ० १३६] च ॥५. प्रतिषु पाठाः-पञ्चक्खाई २ ता पु १ सं०। पञ्चक्खाइ पञ्चक्खाइत्ता खं २ पु २ पा०। पञ्चक्खाइ२ता खं १ ला० सं०। पञ्चक्खायंति मु०। दृश्यतां पृ. १८४ पं. १० ।। ६. प्रतिषु पाठाः-छेदेवि २ त्ता पु १। छेदेत्ति ता त्ता खं १। छेद (दें ला० सं० पा०)ति बहूई वासाई भणसणाए छेएत्ता पु १ खं १ विना। दृश्यतां पृ० १८५ टि० २१॥ ७. सं० मु. विना-महेसु(स!)क्खेसु खं १। दृश्यता पृ० १८६ पं० ९ टि. ११। महसुक्खेसु पा० खं २ पु २ ला० ॥ ८. °समे सं• मु० विना ॥ ९. अविरई पडुच्चा खं १ मु० सं० विना । अविरतिं पडुच्च बाले या विरतिं पडुच्च पंडिते या विरताविरतिं पदुश्च बाल. पंडिते या। तत्थ जा चू०॥ १०. पदुचा सं० मु० चू० विना। पडुच्च नास्ति खं १॥ ११. ठाणे जाव सव्व खं १॥ १२. “एतत् स्थानमनारम्भस्थानम्.."। तथाच एतत् स्थानमार्यस्थानम्" शी०॥ १३. मायरिए खं १॥

Page #287

सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्वंधे [सू० ७१७सव्वदुक्खप्पहीणमग्गे एगंतसम्मे साहू, तत्थ णं जा सा सव्वतो विरताविरती एस ठाणे आरंभाणारंभट्ठाणे, एस ठाणे ऑरिए जाव सव्वदुक्खप्पहीणमग्गे एगंतसम्मे साहू।
७१७. एवामेव समणुगम्ममाणा समणुगाहिज्जमाणा इमेहिं चव दोहिं ठाणेहिं ५ समोयरंति, तंजहा-धम्मे चैव अधम्मे चेव, उवसंते चेव अणुवसंते चेव । तत्थ णं
जे से पंढमस्स ठाणस्स अधम्मपक्खस्स विभंगे एवमाहिते, तस्स णं इमाइं तिण्णि तेवट्ठाई पोवाइयसताइं भवंतीति अॅक्खाताई, तंजहा-किरियावादीणं अकिरियावादीणं अण्णाणियवादीणं वेणइयवादीणं, ते वि निव्वाणमाइंसु, ते वि 'पलिमोक्खमाहंसु, ते वि लवंति साँवगा, ते वि लैवंति सावइत्तारो।
७१८ ते सव्वे पावाइया आदिकरा धम्माणं नाणापण्णा नाणाछंदा नाणासीला नाणादिट्ठी नाणीरुई नाणारंभा नौणाज्झवसाणसंजुत्ता एगं महं मंडलिबंध किच्चा सव्वे एंगओ चिट्ठति, पुरिसे य सागणियाणं इंगालाणं पातिं बहुपडिपुण्णं अयोमएणं संडासएणं गहाय ते सव्वे पाँवाइए आँइगरे धम्माणं नाणापण्णे जाव
१. मायरिए खं १ पु १॥२. एवमेव पा० सं० मु० । एवामेवा खं २ पु२ ला। "एवमेवे. त्यादि" शी० ॥ ३. माणा इमेहिं खं १ विना ॥ ४. धम्मो चेव अधम्मो पा० खं १ मु० विना ॥ ५-८. चूर्णी 'चेव' स्थाने '4' पाठः॥ ९. पढमट्ठाणस्स खं १। पढमस्स मधम्म चू०॥ १०. °माहिजति खं १ मु० चू० विना॥ ११. तत्थ णं मु०। "तस्य च प्रादेशकानि कारणानि इमाई तिणि तिसट्टाई" चू०। “तत्र अमूनि” शी० ॥ १२. पावाउय° खं १ विना । "पावातिया शास्तार इत्यर्थः, तद्धि शास्तुं भृशं वदन्तीति प्रावादुकाः" चू० । “प्रावादुकशतानि" शी०॥ १३. मक्खाताई खं १ मु० । दृश्यतां पृ० ११५ टि० १४॥ १४-१६. °वातीणं खं १॥ १७. पलियमो° खं १ ॥ १८. सावगा ते वि लवंति नास्ति खं १, २। " किं खलु लोगो ते सरणं पवनति ? उच्चते-मिच्छत्ताणुभाव ति, ते वि लवंति सावगा कूटपण्यग्राहवत्, ते वि सावइतारो, आस्रवतं आश्रुवाणमित्यर्थः, यः शुश्रूषन् श्रावयति स श्रावइतरो भवति, एवं ताव आदितीर्थकराः कपिलादयः सावए लवंति तच्छिष्याश्च पारम्पर्येण "सावइतारो यावदद्यापि" चु० । "तेऽपि तीथिका लपन्ति'''धर्मदेशनां विदधति, शृण्वन्तीति श्रावकाः, हे श्रावकाः। एवं गृहीत यूयं यथाहं देशयामि, तथा तेऽपि धर्मश्रावयितारः सन्त एवं लपन्ति भाषन्ते यथाऽनेनोपायेन स्वर्गमोक्षावाप्तिरिति” शी०॥ १९. भवंति पु२॥ २०. पावतिया खं१। “पावादिया प्रवदनशीलाः" चू०॥ २१. रुती खं १॥ २२, २९. णाणज्झ खं १। दृश्यतां पृ. १६५ पं०३, पृ० १९१५० ८-१०॥ २३. मंडल खं २। “मंडलबंध का ठाध....."वई मंडलं ति वुच्चति" चू०। “मण्डलिबन्धम्" शी०॥ २४. एगयनो खं १॥ २५, पायं खं १ विना ॥ २६. चू० मु० विना-मतोमदेणं खं १। अतोमतेणं खं १ विना। अभोमएणं मु० । दृश्यतां पृ० १९१ पं० ७॥ २७. पावाइते पा० खं २ पु २ ला० सं० । पावाउए पु १ मु०॥ २८. भातियरे खं १॥

Page #288

७१९]
घीयं अक्षयणं 'किरियाठाणं'। नोणाझवसाणसंजुत्ते एवं वदासी-हं भो पोवाइया आदियरा धम्माणं णाणापण्णा जावऽज्झवसाणसंजुत्ता ! इमं तो तुन्भे सागणियाणं इंगालाणं पातिं बहुपडिपुण्णं गहाय मुहुत्तगं मुहुत्तगं पाणिणा धरेह, णो य हु संडासगं संसारियं कुजा, णो य हु अग्गिथंभणियं कुजा, णो य हु साहम्मियवेयावडियं कुजा, णो य हु परधम्मियवेयावडियं कुन्जा, उज्जुया णियागपडिवन्ना अमायं कुव्वमाणा पाणिं पसारेह, इति ५ वचा से पुरिसे तेसिं पावादियाणं तं सागणियाणं इंगालाणं पातिं बहुपडिपुण्णं अंओमतेणं संडासतेणं गहाय पाणिंसु णिसिरति, तते णं ते पावादिया आदिगरा धम्माणं नाणापन्ना जाव नाणाज्झवसाणसंजुत्ता पाणिं पडिसाहरेंति, तते णं से पुरिसे ते सव्वे पावादिए आदिगरे धम्माणं जाव नाणीज्झवसाणसंजुत्ते एवं वदासीहं भो पावादिया आदियरा धम्माणं जाव णाणाज्झवसाणसंजुत्ता! कम्हा णं १० तुब्भे पाणिं पडिसाहरह १, पाणी नो डज्झेजा, दड़े किं भविस्सइ १, दुक्खं, दुक्खं ति मण्णमाणा पडिसाहरह, एस तुला, एस पमाणे, एस समोसरणे, पत्तेयं तुला, पत्तेयं पैमाणे, पत्तेयं समोसरणे ।
७१९. तत्थ ण जे ते समणा माहणा एवमाइक्खंति जावेवं परवेंति–'सव्वे १. चू० विना-वदासि खं १। वयासी खं १ विना। "वदासी-हं भो पावातिया भादिकरा धम्माणं इमं सावगणि(सागणिं ?) पाति मुहुत्तं मुहत्तं...."धरेह, णो संडासएण घेत्तुं अण्णस्स हत्थे दातव्वा पविट्ठिता, णो अग्गिथंभणविजाए आदिच्चमंतेहिं भग्गी थंभिजइ" चू०॥ २. पावातिया मातियरा खं १॥ ३. जाव अज्झ° खं २ पु १। जावज्झ खं १॥ ४. ताव पा० पु १, २ ला० सं० चू०॥ ५. य हु स्थाने खं १ विना सर्वत्र बहु इति पाठः। “न चेदं संदंशकं सांसारिकं नापि चाग्निस्तम्भनं विदध्युः" शी० ॥ ६. °म्मितवेयावडितं खं १। “नापि च साधर्मिकान्यधार्मिकाणामग्निदाहोपशमादिना उपकारं कुर्युः" शी० । “साधम्मियवेदावडियं, पासंडियस्स थमेति, परपासंडितस्स वि परिचएण थंभेइ" चू०॥ ७. उज्जूया पा० खं २ पु २ ला० सं० । “उज्जुकडा....."अमायं कुब्वमाणा...."णिकायपडिवण्णा सवहसाविता इत्यर्थः" चू०॥ ८. अतोमदेणं खं १ । भोमएणं संडासएणं मु० । दृश्यतां पृ० १९० पं० १२ । “इति वचा एवं णिकाएतुं तेसिं पावातियाणं तं पाति सइंगालं संडासेण निसिरति । नागार्जुनीयास्तुभयोमएण संडासएण गहाय इंगालेऽवणिसरति।" चू० ॥ ९. "धम्माणं, मा डज्झीहामो त्ति कातुं पाणि पडिसाहरंति । तते णं से पुरिसे ते पावातिए एवं वदासी-हं भो पावादिया आदिकरा कम्हा पाणिं णो पसारेध" चू०॥ १०. नाणज्झ खं १। दृश्यतां पृ० १९० टि० २२॥ ११. पाणी खं १। "ते भणंति-पाणी णो डझेज्ज । सो भणति..."-पाणिम्मि डड्ढे किं भवति ? ते भीता भणंति-दुक्खं भवति । सो पडिभणइ...''जति अ दुक्खं मण्णमाणा पाणी ण पसारेध णणु अत्ताणुमाणेण चेव एस तुल त्ति समभारा..',पमाणमिति साक्षिण इत्यर्थः... सम्वेसि जीवाणं एत्थ सुह-दुक्खतुले सम्यगवसरणमिति तुल्योऽर्थः" चू० ॥ १२. पमाण खं १॥ १३. तत्थ जे ते चु०॥१४. मातिक्खंति खं ॥१५. खं १ विना-जावेवं परूति नास्ति पा० खं २ पु १, २ ला० सं०। “अनेन'.."प्रकारेण ..."प्ररूपयन्ति" शी०॥

Page #289

सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ७२०पाणा जाव सत्ता हंतव्वा अजावेतव्वा परिघेत्तव्वा परितावेयव्वा किलामेतव्वा उद्दवेतन्वा,' ते आगंतुं छेयाए, ते आगंतुं भेयाए, ते आगंतुं जाति-जरा-मरण
जोणिजम्मण-संसार-पुणब्भव-गब्भवास-भवपवंचकलंकलीभागिणो भविस्संति, ते 'बहूणं दंडणाणं बहूणं मुंडणाणं तजणाणं तालणाणं अंदुबंधणाणं जाव घोलणाणं ५ माइमरणाणं पितिमरणाणं भाइमरणाणं भगिणीमरणाणं भजामरणाणं पुत्तमरणाणं
धूयमरणाणं सुण्हामरणाणं दारिदाणं दोहग्गाणं अप्पियसंवासाणं पियविप्पओगाणं बहूणं दुखेदोमणसाणं आभागिणो भविस्संति, अणादियं च णं अणवदग्गं दीहमद्धं चाउरंतसंसारकंतारं भुजो भुजो अणुपरियट्टिस्संति, ते नो सिज्झिस्संति
नो बुज्झिस्संति जाव नो सव्वदुक्खाणं अंतं करिस्संति, एस तुला, एस पमाणे, १० एस समोसरणे, पत्तेयं तुला, पत्तेयं पमाणे, पत्तेयं समोसरणे।
__७२० तत्थ णं जे ते समण-माहणा एवं आइक्खंति जाव परूवेंति-सव्वे पाणा सव्वे भूया सव्वे जीवा सव्वे सत्ता ण हंतव्वा ण अजावेयव्वा ण परिघेत्तव्वा ण उद्दवेयव्वा, ते णो आगंतुं छेयाए, ते णो आगंतुं भेयाए, ते णो आगंतुं जाइ
जरा-मरण-'जोणिजम्मण-संसार-पुणब्भव-गब्भवास-भवपवंचकलंकलीभागिणो भवि१५ स्संति, "ते णो बहूणं दंडणाणं जाव णो बहूणं दुक्खदोमणसाणं आभागिणो
१. जाव हंत खं १ । जाव सव्वे सत्ता हत° मु० । सन्वे पाणा ४ हंतव्वा० उद्दवेतन्वा चू० । “सर्वे प्राणा इत्यादि यावद्धन्तव्या दण्डादिभिः, परितापयितव्याः ...... परिग्राह्याः ... अपद्रावयितव्याः" शी० । दृश्यतां पृ. १९२ पं०१२। तुलना-आचा०सू० १३२॥ २. अज्जावेतव्वा नास्ति खं १ शी० ॥ ३. परिघेतवा नास्ति खं २ । शी० मध्ये क्रममेदेन वर्तते, दृश्यतां टि. ६॥ ४. परितावेयव्वा नास्ति पु १ ला० सं०॥ ५. छेदाते खं १ मु. विना “आगच्छन्ति छेदाए, यथा ग्रामाय गच्छति एवं आगन्तवः” चू०॥ ६. आगंतु भेयाए खं १। आगंतु(तु-पा०) भेयाते जाव ते भागंतु पा० खं २ पु२ ला० सं०। आगंतुं भेयाते जाव से आगंतु पु १। दृश्यता सू० ७२०॥ ७. कलंकलिभावभागिणो चू०॥ ८. तालणाणं नास्ति खं १ मु० विना॥ ९. अदुबं° खं २ पु १ । अट्टबं° खं १। दृश्यतां पृ० १७८५०६ टि. १०. भायमरणाणं भगिणिभजपुत्तधूनसुण्हामरणाणं खं १॥ ११. पुत्ताम खं २ पु २ ला. पा०॥ १२. °दुमणसाणं खं १ मु० विना। दोम्मणस्साणं मु० ॥ १३. अणाईयं खं १॥ १४. संसरंतं संसारकंतारं खं १॥ १५. पत्तेयं पमाणे नास्ति खं १ मु० विना॥ १६. पाणा जाव सव्वे सत्ता ण हंतव्वा जाव ण उद्दवेयव्वा खं १॥ १७. आगंतुं छेयाए नास्ति खं १, २। "ते णो आगंतुं च्छेदाए तं चेव पडिलोमं जाव सव्वदुक्खाण अतं करेस्संति" चू० ॥ १८. मांगतुं भेताए खं १ । आगंतु भेयाए जाव जरामरण खं १ विना ॥ १९. जोणी खं १॥ २०. प्रतिषु पाठा:-ते णो बहूणं दंडणाणं ते णो बहूणं मुंडणाणं जाव बहूणं दुक्खदुम्मणसाणं णो भाभागिणो खं १ विना। ते णो बहूणं डंडणाणं णो बहूणं दुक्खंदोमणसाणं आभागिणो खं १। ते णो बहूणं वंडणाणं जाव णो बहूणं मुंडणाणं जाव बहूणं दुक्खदोम्मणस्साणं णो भागिणो मु०॥

Page #290

७२१]
बीयं अज्झयणं 'किरियाठाणं'।
भुज्जो
भविस्संति, अंणातियं च णं णवयग्गं दीहमद्धं चाउरंतं संसारकंतारं ते सिज्झिस्संति जाव सव्वदुक्खाणं अंतं
भुज्जो णो अणुपरियट्टिस्संति,
करिस्संति ।
५
७२१ इच्चेतेहिं बारसहि किरियाठाणेहिं वट्टमाणा जीवा "नो सिज्झिसु [नो] बुझिसु जाव नो सव्वदुक्खाणं अंतं करेंसु वा करेंति वा करिस्संति वा । एतम्मि चेव "तेरसमे किरियाठाणे वट्टमाणा जीवा सिज्झिसु बुज्झिसु मुचिंसु परिणिव्वासु सव्वदुक्खाणं अंतं करिंसु वा करेंति वा करिस्संति वा । एवं से भिक्खू आँतट्ठी आतहिते आतगुत्ते आयजोगी आतपरक्कमे आयरक्खिते आयाणुकंप आयनिप्फेड याणमेव पडिसाहरेज्जासि त्ति बेमि ।
॥ " किरियाठाणं बितियं अज्झयणं सम्मत्तं ॥
((
१. अणातीयं खं १ । भणादियं मु० ॥ २. अणवतगं खं १ मु० विना ॥ ३. भुजो भुज्जो णो अणुपरिय हिस्संति इति पाठस्य स्थाने खं १ मध्ये वितिवतिस्संति इति पाठः । ' पूर्वोक्तं दण्डनादिकं सप्रतिषेधं भणनीयं यावत् संसारकान्तारमचिरेणैव ते व्यतिक्रमिष्यन्तीति" शी० ॥ ४. किरणेहिं खं १ ॥ ५. नो सिझिसु नो मुचिसु जाव खं १ विना ॥ ६. तेरसे खं १ मु० विना । तेरसमे किरियद्वाणे खं १ ॥ ७ एवं नास्ति खं १ ॥ ८. भायतट्ठी खं १॥ 'अप्पगुत्ता ण परपच्चएण। आत्मनैव संजमजोए “आत्मा गुप्तो यस्य स तथा एतदुक्तं भवति स्वयमेव “पराक्रमते, तथा आत्मयोगी" शी० ॥ १०. आयरक्खतो चू० । आताणुरक्खितो चूपा० ॥ ११. अत्ताणमेव चू० ॥। १२. किरियद्वाणं सम्मत्तं खं १ ॥
"C
९. आयगुत्ते जोगी परक्कमे खं १ । जति । सयमेव परक्कमंति । " चू०
।
१३

P
१९३

Page #291

तइयं अज्झयणं 'आहारपरिणा'
७२२ सुयं मे आउसंतेणं भगवता एवमक्खातं-इह खलु आहारपरिण्णा णाम अज्झयणे, तस्स णं अयमद्वे-इह खलु पाईणं वा ४ सव्वातो सव्वावंति लोगंसि चत्तारि बीयकाया एवमाहिजंति, तंजहा-अग्गबीया मूलेबीया पोरंबीया खंधषीया।
७२३ [१] तेसिं च णं अहाबीएणं अहावगासेणं इह एगतिया सत्ता पुढवि५ जोणिया पुढविसंभवा पुढविवक्कमा तज्जोणिया तस्संभवा तव्वक्कमा कम्मोवगा कम्म
णियाणेणं तत्थवकम्म(वक्कमा) णाणाविहजोणियासु पुढवीसु रुक्खत्ताए विउटुंति ।
१. पातीणं ४ खं १। पादीणं (पाईणं पा०, पाचीणं पु १ ला०) वा पडीणं वा ४ पा० खं २ पु १,२ला० सं०॥ २. सव्वतो खं १ पु १मु० विना॥३. वंति च णं लोगंसि खं १ विना॥ ४, ५, ६ °बीता खं २॥ ७. " खंधबीजा सल्लइमादी। भदन्तनागार्जुनीयास्तु-वणस्सतिकाइयाणं पंचविधा बीजाए वकंती एवमाहिज्जति तंजधा-अग्ग० मूल० पेल्य. पोरु० क्खंध. बीजरुहा, छट्ठा वि एगतिया सम्मुच्छिमा भबीजाजायंते जधा डड्ढावणे वुढे समाणे णाणाविधाणि हरिताणि सम्मुच्छंति, पउमिणीओ वा नवए तलाए सम्मुच्छंति" चू०। "स्कन्धबीजाः सल्लक्यादयः, नागार्जुनीयास्तु पठन्ति–वणस्सइकाइयाण पंचविहा बीजवकंती एवमाहिजइ, तंजहा–अग्गमूल-पोर-क्खंध-बीयरुहा, छटा वि एगेंदिया (एगतिया?) संमुच्छिमा बीया जायते यथा दग्धवनस्थलीषु नानाविधानि हरितान्युद्भवन्ति पद्मिन्यो वाऽभिनवतडागादाविति" शी० ॥ ८. प्रतिषु पाठाः-पुढवीवुकमा खं १ मु०। पुढविविक्कमा खं २ पा० । पुढविक्कमा ला० सं० । पुढविवकमा पु १,२। “पुढविवक्कम त्ति, केसिंचि मालावगो चेव एस पत्थि, जेसि पि अस्थि तेसिं पि उक्तार्थ एव,..विसेसो वुच्चति..."कोइ..."तम्मि चेव देसे..."विउदृति,..."अण्णो पुण देसंतरातो'..." आगम्म रुक्खताए वक्कमति" चू०।" पृथिव्यामेव विविधम् उत् प्राबल्येन क्रमः क्रमणं येषां ते पृथिवीम्युत्क्रमाः" शी।"वकंती ऊसासो सन्ना जोणी य चरिमाई॥"पण्णवणा० १।६। “गब्भवतिय"-सम०२ "गर्भावक्रान्ति'...."व्याख्यास्यामः। ...... शुक-शोणितसंसर्गमन्तर्गर्भाशयगतं जीवोऽवक्रामति ।...अस्ति च खलु सत्त्वमौपपादु. कमिति होवाच भगवानात्रेयः।.."न चास्ति सत्त्वमौपपादुकमिति होवाच भरद्वाजः] । नेति भगवानात्रेयः, सर्वेभ्य एभ्यो भावेभ्यः समुदितेभ्यो गर्भोऽभिनिवर्तते ।..."अस्ति खलु सत्त्वमौपपादुकम्” इति चरकसंहितायां चतुर्थे शारीरस्थाने। “गर्भावक्रान्तिर्मेलक उत्पत्तिरिति यावत्" इति चक्रपाणिविरचितायां टीकायाम्। अत्रेदं ध्येयम्-चूर्णी 'वक्कम' शब्दः सर्वत्र दृश्यते, बहुषु आगमादिग्रन्थेष्वपि स एवोपलभ्यते। अतः शी. वृत्त्यनुसारेण 'वुक्कम' इति पाठो यद्यपि भवति तथापि 'वकम' इति पाठोऽस्माभिर्मूले गृहीतः ॥ ९. मा य तजो° खं १॥ १०. चू० विना-तवुकमा खं १। तदुवकमा(म्म पा०) खं १ विना। तम्वकमा चू०॥ ११. तत्था(स्थ पा०)वकम्मा खं १ मु० विना। “यथा न निर्निदानो व्याधिः एवं कर्मनिदान

Page #292

७२२ - ७२३] तइयं अज्झयणं 'आहारपरिण्णा'।
१९५ ते जीवा तासिं णाणाविहजोणियाणं पुढवीण सिणेहमाहोरेंति, ते जीवा आहारेंति पुढविसरीरं आउसरीरं तेउसरीरं वाउसरीरं वणस्सतिसरीरं नाणाविहाणं तस-थावराणं पाणाणं सरीरं अचित्तं कुव्वंति, परिविद्धत्थं तं सरीरंग पुव्वाहारियं तैयाहारियं 'विपरिणयं सारूविकडं संतं <। सव्वप्पणताए आहारे(रें १)ति । अवरे वि यणं "तेसिं पुढविजोणियाणं रुक्खाणं सरीरा नाणावण्णा नाणागंधा नाणारसा ५ नाणाफासा नाणासंठाणसंठिया नाणाविहसरीरपोग्गलविउव्विता ते जीवा कम्मोववण्णगा भवंतीति मक्खायं ।
[२] अहावरं पुरक्खातं--इहेगैतिया सत्ता रुक्खजोणिया रुक्खसंभवा रुक्खवकमा तजोणिया तस्संभवा तवक्कमा कम्मोवगा कम्मनिदाणेणं तत्थवक्कमा
मन्तरेण न शरीरोत्पत्तिः भवतीत्यत उच्यते-कम्मणिदाणेण तत्थषकमा" चू०। अस्मिन्नध्ययने पाठोऽयं पुनः पुनः समायाति, 'तस्थवकमा' इति 'तत्थवकम्मा' इति तस्थवक्कम्म' इति वा पाठस्तत्र तत्र दृश्यते खं १ मु. विना, खं १ मध्ये प्रायः 'तस्थ वुकमा' इति क्वचिच्च 'तत्थ वुकम्म' [सू० ७२४ [३]] इति पाठो दृश्यते। अत्र शी० धृत्तिकृता "तन....."व्युत्क्रमाः समागताः सन्तः" इति व्याख्या कृता, अग्रे तु सू० ७३८ मध्ये "तत्रौत्पत्तिस्थान उपक्रम्य आगत्य" इति. [सू० ७३९ मध्ये तु] " तत्र तस्मिन् वातयोनिकेऽप्काये व्युत्क्रम्य आगत्य" इति व्याख्या कृता॥ १. तेसिं चु० शी. विना। " तासि सिणेह...."सिणेहो णाम सरीरसारो, तं भापिबंति" चू० । “तासां पृथिवीनां स्नेहं स्निग्धभावमाददते" शी० । दृश्यता सू० ७४५, तत्र 'तेसिं...... पुढवीणं' इति पाठोऽस्ति ॥ २. "पुढविसरीरं जाव सरीरसन्निकृष्टं भाउकायं पि....."तेउ .......'चाउ....."वणस्सति" चू०॥ ३. वणप्फइस खं १॥४. "नागार्जुनीयास्तुअवरं च णं मसंबद्धं पुढविसरीरं जाव णाणाविधाणं तसथावराणं भचित्तं कुन्वति" चू०॥ ५. पाणाणं नास्ति खं १ मु० विना ॥ ६. सरीरं खं १ विना। "परिविद्धत्थं ति प्राक्तनेन जीवन मुक्तम्, पुवाहारियं ति तं सरीरगं..."तयाहारियं..."विपरिणतं" चू०॥७. तताहा खं १ मु. विना ॥ ८. विप्परि° ख १॥ ९. सारूवियकडं खं २ मु.॥<1 एतदन्तर्गतः पाठो नास्ति चू० विना । " सारूविकडं ति समानरूवकडं सारूविकडं, वृक्षत्वेन परिणामितमित्यर्थः, सव्वप्पणताए आहारेति । नागार्जुनीयास्तु एवं सम्प्रतिपन्नाः-अवरं च णं, कतरं ? संबद्धमसंबद्धं वा, जो पुढविकाइयसरीरेहिं तस्यापि निर्भोगसंश्लेष इत्यर्थः, तेसिं तप्पढमताए सिणेहमाहारयति, असंबद्धं पुण जं पासतो पुढविसरीरं वा, ते पुण पण्णत्ती आलावगा वि भणंति तेसिं पुराणवण्णगुणे गंधरसे" चू० । “स्वरूपता नीतं सत् तन्मयता प्रतिपद्यते" शी० । दृश्यतां पृ० १९६ पं०५॥ १०.तेसिं नाणाविहजोणियाणं खं १ मु. विना॥११.माहा खं २ पु१॥ १२. पुव्वक्खायं ला० पु २ पा० । पञ्चक्खायं खं २। पुणक्खातं चूपा० शीपा०॥ १३. गहता खं १ मु. विना॥ १४. रुक्खवुकमा खं १ मु०॥ १५, प्रतिषु पाठाः-तवुकमा खं १। तवक्कमा खं २। तम्वकमा पु २। तदुवकमा सं० मु०। तवकमा नास्ति पा० पु १ ला०। दृश्यता पृ० १९४ पं० ५॥ १६. प्रतिषु पाठाः-तत्थ वुकमा खं १ मु०। तत्थ विकम्म खं २ । तस्थ वकम्म पा० पु १, २ ला० । तस्थ विकम्मा सं० । दृश्यतां पृ० १९४ पं० ६॥

Page #293

१९६
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे
[७२३पुढविजोणिएहिं रुक्खेहिं रुक्खत्ताए विउदृति ते जीवा तेसिं पुढविजोणियाणं रुक्खाणं सिणेहमाहारेंति, ते जीवा आहारेंति पुढवीसरीरं औउसरीरं तेउसरीरं वाउसरीरं वणस्सइसरीरं, णाणाविहाणं तस-थावराणं पाणाणं सरीरं अचित्तं कुव्वंति, परिविद्धत्थं तं सरीरगं पुव्वाहारियं तयाहारियं विपरिणयं सारूविकडं संतं
सव्वप्पणाए आहारं आहारैति । अवरे वि य णं तेसिं रुक्खजोणियाणं रुक्खाणं सरीरा नाणावण्णा नाणागंधी नाणारसा नाणाफासा नाणासंठाणसंठिया नाणाविहसरीरपोग्गलविउन्विता, ते जीवा कम्मोववन्ना भवंतीति मक्खायं ।
[३] अहावरं पुरक्खायं इहेगतिया सत्ता रुक्खजोणिया रुक्खसंभवा रुक्खेवकमा तज्जोणिया तस्संभवा तवक्कम्मा(मा) कम्मोवगा कम्मनिदाणेणं तत्थवक्कमा १. रुक्खजोणिएसु रुक्खेसु रुक्खत्ताए विउटुंति, ते जीवा तेसिं रुक्खजोणियाणं
रुक्खाण सिणेहमाहारेति, ते जीवा आहारेंति पुढविसरीरं आउ० "तेउ० वाउ० वणस्सतिसरीरं, नौणाविहाणं तस-थावराणं पाणाणं सरीरं अंचित्तं कुव्वंति परिविद्धत्थं तं सरीरगं पुवाहोरितं तयाहारियं विपरिणयं सारूविकडं "संतं ।
अवरे वि य णं तेसिं रुक्खजोणियाणं रुक्खाण सरीरा णाणावण्णा जाव ते जीवा १५ कम्मोववण्णगा भवंतीति मक्खायं ।
1. °वीजो° खं १ मु० विना॥ २. °एसु रुक्खेसु चू०॥ ३. रुक्खेहिं नास्ति पु १ ला०॥ ४. पुढवीसरीरं नास्ति खं १ मु० विना ॥ ५. आउतेउवाउवणप्फति(स्सइ मु०)सरीरं खं १ मु०॥ ६. अच्चित्तं खं १॥ ७. तं नास्ति खं १ मु० विना ॥८.हारियं विप्परिणयं खं १॥ १. सव्वप्पाणाए खं १। सव्वपाणाए पा० पु २ ला० सं०। खं २ पु १ मध्ये नास्त्ययर Doपाठः। दृश्यतां सू० ७२३ पृ० १९५५० ४॥ १०.धा नाणारवी नाणारूवी नाणारसा खं १॥ ११. "भव(वं?)ति त्ति मक्खातं । "एस ताव रुक्खो अविसिट्टो वुत्तो। पढमो पुढविजोणिओ रुक्खो, बितिओ पुढविजोणियहक्खजोणिओ रुक्खो तन्निश्रयोत्पद्यते, ततिओ रुक्खजोणिओ रुक्खो, यदुक्तं भवति-योऽसावाद्यनिश्रयोत्पन्नः तस्यैव निश्रयोत्पन्नः तस्यैव निश्रया जातः । अत्र च अनवस्था न नोदनीया, तृतीय एव वृक्षप्रकारे सर्वेषामन्तर्भावात् । एते तिण्णि सुत्तदंडगा। चतुर्थस्तु तृतीयवृक्षमूलादिनिवेशप्रतिपादकः। एवमव्याकुलेन चेतसा पर्यालोच्य सूत्रदण्डकाः अन्यत्रापि नेतव्याः। एवमनयैव भङ्गया अज्झोरुहेण चत्तारि दंडगा। साधारणानामेक एव दण्डकः, तेषु येऽन्ये उत्पद्यन्ते तेषां विभाषा[s]भावः" चू०॥ १२.°वोकमा खं १। °वुकमा मु०। °वक्कम्मा पा० ॥ १३. तत्थ(खु)कमा खं १। तदुवकमा मु०॥ १४. प्रतिषु पाठा:-तस्थ वुक्कमा खं १ मु० । तत्थ वक्कम्मा खं २ पु १। तत्थ कम्मा पु२ ला० । तत्थ वकम्मा पा० सं०। दृश्यतां पृ० १९४ पं०६॥ १५. रुक्खा रुक्खजोणिएसु खं १ मु० विना॥ १६. तेउवणस्स खं १॥ १७. नाणाविहाणं नास्ति खं १ विना॥ १८. अचित्तं खं १॥ १९. हारितं विपरि° खं १॥ २०. दृश्यतां पृ० १९५ पं० ४, पृ० १९६६०४॥

.

Page #294

७२४] तइयं अज्झयणं 'आहारपरिण्णा'।
१९७ . [४] अहावरं पुरक्खायं—इहेगतिया सत्ता रुक्खजोणिया रुक्खसंभवा रुक्खवकमा तज्जोणिया तस्संभवा तेवकमा कम्मोवगा कम्मनिदाणेणं तत्थवकम्मा(मा) रुक्खजोणिएसु रुक्खेसु मूलत्ताए कंदत्ताए खंधत्ताए तयत्ताए सालत्ताए पवालत्ताए पत्तताए पुप्फताए फलत्ताए बीयत्ताए विउद॒ति, ते जीवा तेसिं रुक्खजोणियाणं रुक्खाणं सिणेहमाहारेंति, ते जीवा आहारेंति पुढविसरीरं आउ० तेउ० ५ वाउ० वणस्सति०, नाणाविहाणं तस-थावराणं पाणाणं सरीरं अचित्तं कुव्वंति, परिविद्धत्थं तं सरीरगं जाव सारूविकडं संतं, अवरे वि य णं तेसिं रुक्खजोणियाणं मूलाणं कंदाणं खंधाणं तयाणं सालाणं पवालाणं जाव बीयाणं सरीरा नाणावण्णा नाणागंधा जाव नाणाविहसरीरपोग्गलविउव्विया, ते जीवा कम्मोववैण्णगा भवंतीति मक्खायं ।
७२४ [१] अहावरं पुरक्खायं-इहेगइया सत्ता रुक्खजोणिया रुक्खसंभवा रुक्खवकमा तज्जोणिया तस्संभवा तवक्कमा कम्मोवगा कम्मनिदाणेणं तत्थवक्कमा रुक्खजोणिएहिं . रुक्खेहिं अज्झोरुहित्ताते विउटुंति, ते जीवा तेसिं रुक्खजोणियाणं रुक्खाणं सिणेहमाहारेंति, ते जीवा आहारेंति पुढविसरीरं जाव सारूवि
१. प्रतिषु पाठा:-रुक्खवुक्कमा खं १ मु०। रुक्खुवकमा(कमा पु १ ला०सं०,कम्मा पा०) खं २ पा० पु १, २ ला० सं०॥२. तवुक्तमा खं १। तदुवकमा मु०। तवकम्मा पा०॥३. पु१ विना-तस्थ वक(क पा० पु २ ला०)म्मा खं २ पा० पु २ ला। तस्य विकम्मा सं० । तत्थ वुकमा खं १ मु०। दृश्यतां पृ० १९४ पं० ६॥ ४. “रुक्खे त्ति अविशिष्टो वकमो वुत्तो, सो पुण विसेसिजइ-मूलत्ताए" चू० ॥ ५. खं १ मु० विना-रेति पुढविसरीरं आउ° पा० खं २ पु १, २ ला० सं०॥ ६. तेउवणस्तति खं १। दृश्यतां पृ० १९६ टि. १६ ॥ ७. वणप्फइ खं २ पा०॥ ८. दृश्यतां पृ० १९५ पं० ४,पृ० १९६ पं०४॥ ९. मु० विना प्रतिषु पाठाः-नाणाविहसरीरपोग्गला विउट्टिता खं १। नाणाविहं सरीरं विउहित्ता खं १ विना ॥ १०.वण्णा खं १ पा०॥११. वोकमा खं १। वक्रम्मा पा०॥ १२. तवुकमा खं १ । तवकम्मा पा०॥ १३. पु १ विना-तत्थ वुक्कमा खं १। तत्थ वकम्मा पा० पु २ सं० । तत्थवकम्मा खं २। तत्थ कम्मा ला। दृश्यतां पृ० १९४ पं०६॥१४. रुक्खेहिं नास्ति ख १ पु २ पा०॥ १५. प्रतिषु पाठाःअज्झारुहत्ताए खं १मु० । अज्झोरुहित्ताते खं १ मु० विना। दृश्यतां पृ० १९८ पं०४, ९। "एवमनयैव भंग्या अझोरुहेश चत्तार दंडगा।".."रुक्खजोणिएसु रुक्खेसु अज्झारुहत्ताए, रुहं जन्मनि, अहियं आरुहंति त्ति अज्झारोहा, रुक्खस्स उवरि अन्नो रुक्खो” चू० । “वृक्षेषु.. उपर्युपरि अध्यारोहन्तीत्यध्यारुहाः, वृक्षोपरि जाता वृक्षा इत्यभिधीयन्ते” शी० । “हरिया अणेगविहा पन्नत्ता, तंजहा-अज्जोरुह वोडाणे.."-पण्णवणा० १। अत्रेदं बोध्यम्-खं १ मु. शी. विना सर्वत्र अग्झो' इति पाठः, क्वचित् खं १ मध्येऽपि [सू० ७२९] तथा पाठः । खं १ मु० मध्ये प्रायः सर्वत्र असा इति पाठः । अस्माभिः अज्झो' इति पाठः सर्वत्र मूले निवेशितः॥

Page #295

१९८
५
सूयगडंग सुत्ते बीए सुयक्खंधे
[सू० ७२४
कडं 'संतं, अवरे वि य णं तेसिं रुक्खजोणियाणं अंज्झोरुहाणं सरीरा णाणावण्णा जाव मक्खायं ।
[२] अहावरं पुरक्खायं - इहेगतिया सत्ता ॲझोरुहैजोणिया अँज्झोरुहसंभवा जाव कम्मनिदाणेणं तत्थवैक्कमा रुक्खजोणिएसु अज्झोरुहेसु अज्झोरुहत्ताए विउति, ते जीवा तेसिं रुक्खजोणियाणं अंज्झोरुहाणं सिणेहमाहारेंति, ते जीवा आहारेंति पुंढविसरीरं जाव सारूविकडं संतं, अवरे वि य णं तेर्सि अँज्झोरुहजोणियाणं अज्झोरुहाणं सरीरा नाणावण्णा जाव मक्खायं
[३] अहावरं पुरक्खायं - इहेगतिया सत्ता अज्झोरुहजोणिया अज्झोरुहसंभवा जाव कम्मनिदाणेणं तत्थबैंकमा अज्झोरुहजोणिएसु अज्झोरुहेसु अज्झोरुहित्ताए १० विउट्टंति, ते जीवा तेर्सि अँज्झोरुहजोणियाणं अज्झोरुहाणं सिणेहमाहारेंति, [ते जीवा आहारेंति ] पुढविर्सरीरं जाव सारूविकडं "संतं, अवरे वि य णं तेसिं अज्झोरुहजोणियाणं [अज्झोरुहाणं ] सरीरा नाणावण्णा जाव मक्खायं ।
[४] हावरं पुरखायं - इहेगइया सत्ता अज्झोरुहजोणिया अज्झोरुहसंभवा जाव कम्मनिदाणेणं तत्थैवैक्कमा अज्झोरुहजोणिएसु अज्झोरुहेसु मूलत्ताए जाव १५ बीयत्ताए विउति, ते जीवा तेर्सि अँज्झोरुहजोणियाणं अज्झोरुहाणं सिणेहमाहारेंति जाव अवरे वि य णं तेसिं अज्झोरुहजोणियाणं मूलाणं जाव बीयाणं सरीरा णाणावण्णा जाव मक्खायं ।
१. दृश्यतां पृ० १९५ पं० ४, पृ० १९६ पं० ४ ॥ २. णं नास्ति खं १ मु० विना ॥ ३. अज्झारोहणं खं १ | भज्झारुहाणं मु० ॥ ४ पु १ विना-अज्झोरोह खं १ मु० । अझारोह खं १ मु० विना ॥ ५. जोणिता खं १ ॥ ६. पु १ विना - भज्झोरोह' खं १ मु० ॥ अज्झारोह खं १ मु० विना ॥ ७ पु १ विना वुक्कमा खं १ । वकम्मा खं २ पा० पु २ ला० सं० । दृश्यतां पृ० १९४ पं० ६ ॥ ८. अज्झारोहेसु अज्झारोहत्ताए खं १ मु० ॥ ९ अज्झारोहाणं खं १ मु० ॥ १०. ते जीवा बाहारेंति नास्ति खं १ मु० विना ॥ ११. पुढवी खं १ मु० ॥ १२. अज्झारोहजोणियाणं अज्झारोहाणं खं १ मु ॥ १३. अज्झारोहजोणिया अज्झारोह मु० ॥ १४. खं २ विना - वुकम्म खं १ । वक्रम्मा पा० पु २ ला० सं० । वक्कम्मा पु १ । दृश्यता॑ पृ० १९४ पं० ६ ॥ १५. अज्झारोहजोणिएसु अज्झारोहेसु भज्झारोहत्ताए खं १ मु० ॥ १६. अज्झारोहजोणियाणं अज्झारोहाणं खं १ मु० ॥ १७. [ ] एतदन्तर्गतः पाठो नास्ति
मु० विना ॥ १८. रीरं भाउसरीरं जाव मु० ॥ १९. दृश्यतां पृ० १९५ पं० ४, पृ० १९६ पं० ४ ॥ २०. अज्झारोह खं १ | अज्झारोह जोणियाणं अज्झारोहाणं सरीरा मु० ॥ २१. अधा खं २ पा० ॥ २२. अज्झारुहजोणिया भज्झारुह मु० ॥ २३. तत्थवकम्मा पा० पु २ सं० । तत्थकम्मा ला० । तत्थवुक्कमा खं १ मु० । दृश्यतां पृ० १९४ पं० ६ ॥ २४. अज्झारुह २५- २८. भझारो' खं १ मु० ॥
मु० ॥

Page #296

७२९] तइयं अज्झयणं 'आहारपरिण्णा'।
१९९ ७२५ [१] अहावरं पुरक्खातं इहेगतिया सत्ता पुढविजोणिया पुढविसंभवा जाव णाणाविहजोणियासु पुढवीसु तणताए विउटृति, ते जीवा तेसिं नाणाविहजोणियाणं पुढवीण सिणेहमाहारेंति जाँव ते जीवा कम्मोववन्ना भवंतीति मक्खायं ।
[२] एवं पुढविजोणिएसु तणेसु तणत्ताए विउटुंति जाव मक्खायं । [३] एवं तणजोणिएसु तणेसु तणत्ताए विउम्रति जाव मक्खायं । [४] एवं तणजोणिएसु तणेसु मूलत्ताए जाव बीयत्ताए विउटुंति, ते जीवा जाव एवमक्खायं।
७२६. एवं ओसहीण वि चत्तारि आलावगा [४]। ७२७. एवं हरियाण वि चत्तारि आलावगा [४]।
७२८. अहावरं पुरक्खायं-इहेगतिया सत्ता पुढविजोणिया पुढविसंभवा १० जाव कम्मनियाणेणं तत्थवकमा नाणाविहजोणियासु पुढवीसु आयत्ताए वायत्ताए कॉयत्ताए कुहणत्ताए कंदुकत्ताए उव्वेहलियत्ताए "निव्वेहलियत्ताए सछत्ताए सज्झत्ताए छत्तगत्ताए वासाणियत्ताए कूरत्ताए विउटुंति, ते जीवा तेसिं नाणाविहजोणियाणं पुढवीणं सिणेहमाहारेंति, >> ते जीवा बहारेंति पुढविसरीरं जाव संतं, अवरे वि य णं "तेसिं पुढविजोणियाणं आयाणं जाव कुराणं सरीरा १५ नाणावण्णा जाव मक्खातं, एको चेव आलावगो[१], सेसा तिण्णि नत्थि।
७२९. अहावरं पुरक्खातं—इहेगतियों सत्ता उदगजोणिया उदगसंभवा जाव कम्मनियाणेणं तत्थवक्कमा णाणाविहजोणिएसु उदएसु रुक्खत्ताए विउटुंति, ते जीवा तेसिं णाणाविहजोणियाणं उदगाणं सिणेहमाहारेंति, "ते जीवा आहारेंति
१. जोणिएसु खं १ मु० विना ॥ २. तिउ खं २ पा० पु २ ला०॥ ३. पुढवीसिह खं १ मु. विना ॥ ४. एतदन्तर्गतः पाठः खं १ मध्ये नास्ति ॥ ५. ते नास्ति खं २॥ ६. हरियाण वि एवं च° खं २॥ ७. पु १ विना-वकम्मा खं २ पा० पु २ ला० सं०॥ °वुकमा मुः। दृश्यतां पृ० १९४ पं० ६॥ ८. कायसाए नास्ति पु २॥ ९. कंडकत्ताए खं २ । “से किं तं कुहणा ? कुहणा अणेगविहां पन्नत्ता, तं०-आए काए कुहणे कुणके दव्वहलिया सप्फाए सज्झाए छत्तोए वंसी णहिता कुरए, जे यावन्ने तहप्पगाारा से तं कुहणा।.."साफाए सज्झाए उन्वेहलिया य कुहण कंदुक्के । एए अणंतजीवा कंदुक्के होइ भयणा उ॥” इति प्रज्ञापनासूत्रे प्रथमपदे॥ १०. उव्वेहणियत्ताए णिवेहणियत्ताए मु०॥ ११. निव्वेहलियत्ताए नास्ति खं २ ला० सं०॥ १२. भाधारेति मु० विना ॥ १३. तेसिं उदगजोणियाणं जाव कूराणं खं १ मु० विना ॥ १४. एगो चेव खं १ मु०॥ १५. °या णं सत्ता खं १ मु० विना ॥ १६. ते जीवा माहारेंति नास्ति खं १ मु० विना॥

Page #297

२००
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ७३० - पुढविसरीरं जाव संत, अवरे वि य णं तेसिं उदगजोणियाणं रुक्खाणं सरीरा णाणावण्णा जाव मक्खायं, जहा पुढविजोणियाणं रुक्खाणं चत्तारि गमा[४] अझोरुहाण वि तहेव[४], तणाणं ओसहीणं हरियाणं चत्तारि आलावगा भौणियव्वा एक्कक्के [४, ४, ४] । - ७३० अहावरं पुरक्खायं- इहेगतिया सत्ता उदगजोणिया उदगसंभवा जाव कम्मणियाणणं तत्थर्वकमा णाणाविहजोणिएसु उदएसु उदगत्ताए अवगत्ताए पणगत्ताए सेवालताए कलंबुगत्ताए हंढत्ताए कसेरुयत्ताए कच्छ०माणियत्ताए उप्पलत्ताए पैउमत्ताए कुमुदत्ताए नलिणत्ताए सँभग० सोगंधियत्ताए पोडैरिय०महापोंडेरिय०सयपत्त० सहस्सपत्त० एवं कल्हार०कोकणत० अरविंदत्ताए तामरसत्ताए "मिस० भिसमुणाल० पुक्खलत्ताए पुक्खेलस्थिभगत्ताए विउंट्टति, ते जीवा तेर्सि नाणाविहजोणियाणं उदगाणं सिणेहमाहारेंति, ते जीवा आहारेंति पुढविसरीरं जाव "संतं, अवरे वि य णं तेसिं उदगजोणियाणं उदगाणं जाव पुक्खलैत्थिभगाणं सरीरा नाणावण्णा जाव मक्खायं, ऐक्को चेव आलावगो [१]।
१. भज्झारु मु०। दृश्यतां पृ० १९७ टि० १५॥ २. तणाण वि भो° खं १ मु. विना ॥ ३. भणि खं २ पा० पु २ ला० ॥ ४. एकेका खं १॥ ५. °णिताणेणं खं १॥ ६. बुकमा खं १ मु० । दृश्यतां पृ० १९४ पं० ६॥ ७. उदएसु नास्ति खं १ मु० विना ॥ ८. अवकत्ताए पणकत्ताए खं १। “जलरुहा अणेगविहा पनत्ता, तंजहा-उदए अवए पणए सेवाले कलंबुया हढे कसेरुया कच्छ भाणी उप्पले पउमे कुमुए णलिणे सुभए सोगंधिए पोण्डरीयए महापोण्डरीयए सयपत्ते सहस्सपत्ते कल्हारे कोकणदे अरविंदे तामरसे भिसे भिसमुणाले पोक्खले पोक्खलस्थिभए, जे यावन्ने तहप्पगारा से तं जलरुहा।....."कंदा य कंदमूला य रुस्खमूला इ यावरे। गुच्छा य गुम्मा वल्ली य वेणुयाणि तणाणि य॥१॥ पउमुप्पल संघाडे हडे य सेवाल किण्हए पणए । अवए य कच्छ भाणी कंदुक्के गूणवीसइमे ॥२॥” इति प्रज्ञापनासूत्रे प्रथमपदे ॥ ९. हढगत्ताए खं १। हडत्ताए मु०॥ १०. रुगत्ताए खं १ मु०॥१. प्रतिषु • ईदृशो बिन्दु स्ति, अस्माभिस्तु पदमेदज्ञापनार्थ बिन्दुरुपन्यस्तोऽत्र, एवमग्रेऽपि ज्ञेयम् । एवं च 'कच्छभाणियत्ताए' इति 'कच्छत्ताए भाणियत्ताए' इति वा पाठोऽर्थश्चात्र भवेत् ॥ १२. पउमत्ताए नास्ति खं १॥ १३. सुभगसोणियत्ताए खं विना। सुभगत्ताए सोगंधियत्ताए मु०॥१४.रीयमहापोंडरीयसयवत्तसहस्सवत्त एवं कल्हार कोकणयत्ताए खं १ मु० विना॥ १५. यत्ताए सयपत्तत्ताए सहस्सपत्तत्ताए मु०॥ १६. कण्हार खं १॥ १७. °णयत्ताए तामखं १ विना। °णयसाए अरविंदत्ताए ताम मु०।। १८. मु० विना-भिसभिब्भिसमुणाल खं १। भिसिब्भिसमुणाल खं १ विना ।। १९. लच्छिभ खं २ । लत्तिम° पा० पु १, २ ला०|| २०. संति अपु१। संते वि अ खं २ पा० पु २ ला०। संतं ते वि अ° सं० ॥ २१. °गाणं अवगाणं जाव पोक्ख° खं १॥ २२. लच्छिम° खं २ ॥ २३. दृश्यता पृ० १९६ टि. ११। “कुणेषु त्वेक एवालापको द्रष्टव्यः, तथोनिकानामपरेषामभावादिति भावः" शी०॥

Page #298

७३१] तइयं अज्झयणं 'आहारपरिण्णा'।
२०१ ७३१ [१] अहावरं पुरक्खायं-इहेगतिया सत्ता 'तेहिं चैव पुढविजोणिएहिं रुक्खेहिं, रुक्खजोणिएहिं रुक्खेहिं, रुक्खजोणिएहिं मूलेहिं जाव बीएहिं [३], रुक्खजोणिएहिं अज्झोरुहेहिं, अँज्झोरुहजोणिएहिं अज्झोरहेहिं,
अज्झोरुहजोणिएहिं मूंलेहिं जाव बीएहिं [३], पुढविजोणिएहिं तणेहिं, तणजोणिएहिं तणेहिं, तणजोणिएहिं मूलेहिं जाव बीएहिं [३], एवं ओसहीहिं ५ तिण्णि आलावगा [३], एवं हरिएहिं वि तिण्णि आलावगा [३], पुढविजोणिएहिं आएहिं काएहिं जाव "कूरेहिं [१], उदगजोणिएहिं रुक्खेहिं, रुक्खजोणिएहिं रुक्खेहिं, रुक्खजोणिएहिं मूलेहिं जाव बीएहिं [३], एवं अज्झोरुहेहिं वि तिण्णि [३], तणेहिं वि तिण्णि आलावगा [३], ओसहीहिं वि तिण्णि [३], हरितेहिं वि तिण्णि [३], उदगजोणिएहिं उदएहिं अवएहिं जाव १० पुक्खलस्थिभएहिं [१] तसपाणत्ताए विउति ।
[२] ते जीवा तेसिं पुढविजोणियाणं उदगजोणियाणं रुक्खजोणियाणं अज्झोरुहजोणियाणं तणजोणियाणं ओस हिजोणियाणं हियजोणियाण रुव खाणं अज्झोरुहाणं तणाणं ओसहीणं हरियाणं मूलाणं जाव बीयाणं आयाणं कायाणं जाव कुराणं उदगाणं अवगाणं जाव पुक्खलत्थिभगाणं सिणेहमाहारेति । ते जीवा १५
1. तेसिं चेव खं १ मु० । “रुक्खेहिं रुक्खजोणिए[हिं] मुलेहिं जाव हरितेहिं वि तिण्णि। अत्र दितीय-ततीयाकमेवेति चतर्थसत्रदण्डकाभावः" चू०। “साम्प्रतमन्येन प्रकारेण वनस्पत्या. श्रयमालापकत्रयं दर्शयितुमाह-तद्यथा-पृथिवीयोनिकैपक्षवृक्षयोनिकैर्वृक्षैस्तथा वृक्षयोनिकैर्मूलादिभिरिति, एवं वृक्षयोनिकैरध्यारुहैस्तथाऽध्यारुहयोनिकैरध्यारुहैस्तथाऽध्यारुहयोनिकैर्मूलादिभिरिति । एवमन्येऽपि तृणादयो द्रष्टव्याः। एवमुदकयोनिकेष्वपि क्षेषु योजनीयम्" शी० ॥ २ मूल जाव खं १॥३-४. अज्झारो° खं १ मु० ॥ ५. अज्झारो'खं ११ अज्झारु मु०। अज्झोरहेहिं अझोरुहजोणिएहिं नास्ति खं २ पु १ ला० सं० ॥ ६. अज्झारु° खं १॥ अज्झारो मु०॥ ७. मूलेहिं नास्ति खं १ मु० विना ॥ ८. तणेहिं तणजोणिएहिं नास्ति खं १॥ ९. ओसहीण वि तिणि खं १। मोसहीहि वि तिनि मु०॥ १०. कुरुएहिं खं १॥ ११. रुक्खेहिं रुक्खजोणिएहिं रुक्खेहिं नास्ति खं १ मु० विना ॥ १२. अज्झारुखं १ मु०॥ १३. भोसहीण वि खं १। दृश्यतां टि० ९॥ १४. हरितेहिं वि तिणि नास्ति खं १॥ १५. अवलेहि खं १ ॥ १६. लच्छिम' खं २॥ १७. " तदेवं पृथिवीयोनिकवनस्पतेरुदकयोनिकवनस्पतेश्च भेदानुपदर्याधुना तदनुवादेनोपसंजिघृक्षुराह-'ते जीवा' इत्यादि, ते वनस्पतित्पन्ना जीवाः पृथिवीयोनि कानां तथोदकवृक्षाध्यारुहतृणौषधिहरितयोनिकानां वृक्षाणां यावत् स्नेहमाहारयन्तीत्ये. तदाख्यातमिति । तथा सानां प्राणिनां शरीरमाहारयन्त्येतदवसाने द्रष्टव्यमिति ।" शी०॥ १८.भजमारो°खं १ मु०॥ १९. अज्झारो° खं १। अज्झोरु मु०॥ २०. कुरवाणं खं १ विना। श्यतां पृ० १९९पं. ३॥ २१. उदगाणं जाव खं १ मु० विना॥

Page #299

२०२
सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे
[७३२आहारेंति पुढविसरीरं जाव संत, अवरे वि य णं तेसिं रुक्खजोणियाणं अज्झोरुहजोणियाणं तणजोणियाणं ओसहिजोणियाणं हरियजोणियाणं मूलजोणियाणं कंदजोणियाणं जाव बीयजोणियाणं आयजोणियाणं कायजोणियाणं जाव कूरजोणियाणं उदगजोणियाणं अवगजोणियाणं जाव पुक्खलस्थिभगजोणियाणं तसपाणाणं सरीरा णाणावण्णा जाव मक्खायं ।
७३२ अहावरं पुरक्खायं—णाणाविहाणं मणुस्साणं, तंजहा—कम्मभूमगाणं अकम्मभूमगाणं अंतरदीवगाणं आरियाणं मिलक्खूणं, तेसिं च णं अहाबीएणं अहावकासेणं इत्थीए पुरिसस्स य कम्मकडाए 'जोणीए एत्थ णं मेहुणवत्तिए नामं संयोगे समुप्पजति, ते दुहतो"वि सिणेहं 'संचिणंति, संचिणित्ता तत्थ णं जीवा इत्थित्ताए पुरिसत्ताए णपुंसगत्ताए विउद्भृत्ति, ते जीवा मातुओयं पितुसुक्कं तं तदुभयं संसटुं कलुसं किब्बिसं तप्पढमयाए आहारमाहारेंति, ततो पच्छा जं से माता णाणाविहाओ रसैविहीओ(विगईओ) आहारमाहारेति ततो एगदेसेणं
१. दृश्यतां पृ० १९५ पं० २॥ २. इतः परं तसपाणाणं सरीरमाहारेंति इति पाठः शी० अनुसारेण कल्पनीयो न वेति सुधीभिर्विचारणीयम्। दृश्यतां पृ० २०१ टि. १७॥ ३. अत्र [पृ० २०२५० १२] पूर्ववत् [पुढविजोणियाणं उदगजोणियाणं] इति पाठः पूरणीयो न वेति सन्देहः, सुधीभिः सम्यग् विचारणीयम् ॥ ४. अज्झारो° खं १ मु०॥ ५. कंदजोणियाणं जाव नास्ति खं १ मु० विना। दृश्यतां पृ० १९७ पं० ३॥ ६. मु० विना जाव जरा जो° खं १। जाव कूरजोणियाणं नास्ति खं १ मु. विना॥ ७. पोक्ख° खं १। पुक्खलच्छिभ खं २॥ ८. पाणसरीरा खं १॥ ९. आयरियाणं खं १॥ १०. मिलक्खयाणं खं १ विना ॥ ११. महावीतेणं पा० पु १, २ ला० सं०॥ १२. जोणिए खं १ विना ॥ १३. वत्तिए नाम खं १॥ °वत्तियाए नामं खं १ विना ॥ १४. वि नास्ति खं १॥ १५. संचिणति संचिणित्ता खं २। संचिणंति २ ख २ विना। " ते दुहतो वि सिणेहं, सिणेहो नाम अन्योन्यगात्रसंस्पर्शः,..."यदा पुरुषस्नेहः शुक्रान्तः नार्योदरमनुप्रविश्य नार्योजसा सह संयुज्यते तदा सो सिणेहो क्षीरोदकवत् अण्णमण्णं संचिणति गृह्णातीत्यर्थः" चू० । “ तत्संयोगे च....."जन्तवः....""उत्पद्यन्ते, ते च प्रथम मुभयोरपि स्नेहमाचिन्वन्ति'..."तत्र च जीवा उभयोरपि स्नेहमाहार्य....."विउदृति त्ति वर्तन्ते समुत्पद्यन्त इति यावत्" शी० ॥ १६. मातुओ ओयं पा० पु १, २ ला० । “मातुं ओयं सोणियं पितुः शुक्रम्" चू०॥ १७. पिउं सुक्कं तदु° पा० पु २। पियं सुक्कं तदु ख २ ला० । पिउसुक्कं तदु पु १ सं० मु० । पितुसुक्कतं तदुखं १। दृश्यतां नयचक्रवृत्तिः पृ० २५९ पं० १९ टि० ६, तन्दुलवैचारिकप्रकीर्णकः, भगवतीसूत्रम् १।७।६१॥ १८. मत्ताए खं १ मु०। १९. वित्तीतो खं ।। विहीमो खं १ विना। “रसविगइ थीखीरादिआओ णव विगईओ" चू० । "जं से माया नाणाविहाओ रसविगइओ आहारमाहारेइ” इति भगवतीसूत्रे १७६१ ॥ २०. हारेंति मु० विना॥

Page #300

७३३]
२०३
तइयं अज्झयणं 'आहारपरिण्णा'। ओयमाहारेंति, अणुपुव्वेणं वुड्ढा पलिपागमणुचिन्ना ततो कायातो अभिनिव्वट्टमाणा इस्थि पेगता जणयंति पुरिसं 'वेगता जणयंति णपुंसगं 'पेगता जणयंति, ते जीवा ईंहरा समाणा मातुं खीरं सप्पि आहारोंत, अणुपुव्वेणं वुड्डा ओयणं कुम्मासं तस-थावरे य पाणे, ते जीवा आहारेंति पुढविसरीरं जीव सारूविकडं संतं, अवरे वि ये' णं तेसिं णाणाविहाणं मणुस्साणं कम्मभूमगाणं अकम्मभूमगाणं ५ अंतरदीवगाणं आरियाणं मिलक्खूणं सरीरा णाणावेण्णा जाव मक्खायं ।
७३३ अहावरं पुरक्खायं - णाणाविहाणं जलचरपंचिंदियतिरिक्खजोणि याणं, तंजहा-मच्छाणं जाव सुंसुमाराणं, तेसिं च णं अहाबीएणं अहावगासेणं इत्थीए पुरिसस्स य कम्म० तहेव जाव ततो एगदेसेणं ओयमाहारेंति, अणुपुत्वेणं वुड्ढा पंलिपागमणुचिण्णा ततो कायातो अभिनिव्वट्टमाणा अंडं "पेगता जणयंति, १० "पोयं वेगता जणयंति, से अंडे उभिन्जमाणे इत्थि पेगया जैणयंति पुरिस पेगया जणयंति नपुंसगं पेगया जणयंति, ते जीवा डहरा समाणा आउसिणेहमाहारेंति अणुपुव्वेणं वुड्डा वणस्सतिकायं तस-थोवरे य पाणे, ते जीवा आहारेति पुढविसरीरं
१. भाणु मु० । एवमप्रेऽपि ॥ २. °मणुचिन्ता खं । मुणुचिन्ना खं १ विना। दृश्यता सू० ७३३ । °मणुपवना मु०, एवमग्रेऽपि । “गर्भपरिपाकं पुण अणुचरित्तं प्राप्येत्यर्थः” चू० । “गर्भपरिपाकं गर्भनिष्पत्तिमनुप्रपन्नाः" शी० ॥ ३. °निवट्ट खं १ मु० शी० । निव्वट्ट खं १ मु. शी. विना। "ततो कायातो अभिणिज्वट्टमाणा इत्थिं पेगता जनयन्ति" चू०। “मातुः कायादभिनिवर्तमानाः पृथग्भवन्तः सन्तः" शी०॥ ४. वेगया मु०। वेगइया खं १ मु. विना । “एकदा नाम कदापि स्त्रियं कदाचित् पुरुषं" चू०। “स्त्रीभावमप्येकदा जनयन्ति... केचन पुंभावं नपुंसकभावं च" शी० ॥ ५. वेगइयाः खं १ मु० विना ॥ ६. पगता खं १। वेगया मु० । वेगइया खं १ मु. विना ॥ ७. डहर खं १॥ ८. खीरसपि खं १ मु० सं० विना॥ ९. वर य ख १। वरे य पाणा खं २ पु १, २ ला०॥ १०. जाव सरूवि खं १। दृश्यतां पृ. १९५पं० २॥११. णं सं तेसि खं १ मु० विना॥ १२. मायरियाणं खं १, २ मु०॥ १३. °वण्णा भवंतीति जाव खं १ मु. विना। दृश्यतां पृ० १९६ पं०६॥ १४. जलचराणं पं० खं १ मु. विना। “जलरपंचिंदियतिथरिक्खजोणिया पंचविहा पन्नत्ता तंजहा-मच्छा कच्छभा गाहा मगरा सुंसुमारा" इति प्रज्ञापनासूत्रे प्रथमे पदे॥ १५. महावीतेणं खं १मु० विना॥ १६. कम्मकडा तमु०॥ १७. जाव त पुग° खं १। दृश्यतां पृ. २०२ पं० १२॥ १८. पलिभाग° खं १ मु०विना॥१९. घट्ट ला० सं० मु०। दृश्यतां पृ० २०३ पं० १॥ २०, २२. वेगइया खं १ मु. विना ॥ २१. पोयगं खं १॥ २३. जे अंडे उब्भे(भि खं २ पु १)ोइमाणे पा० खं २ पु १, २ ला० । जे अंडे उब्भेजमाणा सं० । सो अंडे उब्भिजमाणा खं १॥ २४. जणयति खं १॥ २५. मु. विना-थावर य पाणा खं १। थावरपाणे खं १ मु० विना॥

Page #301

२०४
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्वंधे [सू० ७३४जाव संतं, अवरे वि य णं तेसिं णाणाविहाणं जलचरपंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं मच्छाणं जाव सुसुमाराणं सरीरा नाणावण्णा जाव मक्खायं ।
७३४. अहावरं पुरक्खातं—नाणाविहाणं चउप्पयथलचरपंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं, तंजहा-एगखुराणं दुखुराणं गंडीपदाणं सणप्फयाणं, तेसिं च णं ५ अहाबीएणं अहावगासेणं इत्थीए पुरिसस्स य कम्म० जाव मेहुणपत्तिए नामं
संजोगे समुप्पजति, ते दुहतो सिणेहं [संचिणंति, संचिणित्ता] तत्थ णं जीवा इत्थित्ताए पुरिसत्ताए जाव विउटृति, ते जीवा माउं ओयं पिउं सुक् एवं जहा मणुस्साणं जाव इत्थिं पेगता जणयंति पुरिसं पि नपुंसगं पि, ते जीवा डहरा समाणा मातुं खीरं सप्पिं आहारति अणुपुव्वेणं वुड़ा वणस्सतिकायं तसथावरे य पाणे, ते जीवा आहारेति पुढविसरीरं जीव संत, अवरेवि य णं तेसिं णाणाविहाणं चउप्पयथलचरपंचिंदियतिरिक्खेंजोणियाणं एगखुराणं जाव सणफैयाणं सरीरा नाणावण्णा जावमक्खायं ।।
७३५. अहावरं पुरक्खायं-नाणाविहाणं उरपरिसप्पथलचरपंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं, तंजहा-अहीणं अयगराणं आसालियाणं महोरगाणं, तेसिं च १५ णं अहाँबीएणं अहावगासेणं इत्थीए पुरिस० जाव एत्थ णं "मेहुण० एतं चेव,
नाणत्तं अंडं पेगता जणयंति, पोयं पेगता जणयंति, से अंडे उन्भिज्जमाणे इत्थि "पेगता जणयंति पुरिसं पि नपुंसगं पि, ते जीवा डहरा समाणा वाउकीयमाहोरेंति अणुपुव्वेणं वुड़ा वणस्सतिकायं तस-थावरे य पाणे, ते जीवा आहारेंति पुढविसरीरं
जीव संत, अवरेवि य णं तेसिं णाणाविहाणं उरपरिसप्पथलचरैतिरिक्खपंचिंदिय० २० अहीणं जाव महोरगाणं सरीरा णाणावण्णा जाव मक्खातं ।
७३६. अहावरं पुरक्खायं-नाणाविहाणं भुयपरिसप्पथलचरपंचिंदियतिरिक्ख१. भवरे वियणं तसिं नास्ति खं १ मु० विना। दृश्यतां पृ० १९५ पं० ४ ॥ २. प. खं १। एवमग्रेऽपि खं १ मध्ये कचित् क्वचित् ।। ३. प्पतथ खं १॥ ४. णवत्तिए मु०॥ ५. सिणेहं २ ताथ खं १। सिणेहं संचिणंति तत्थ मु० । सिणेहं तस्य खं १ मु० विना ।। ६. °स जाव खं १॥ ७. वेगइया खं १ मु० विना ॥ ८. खीरसप्पिं खं १ मु० विना॥ २. सतीकायं खं १॥ १०. दृश्यतां पृ० १९५ पं. २॥ ११. जोणियाणं नास्ति सं० म० विना॥ १२. °फगाणं खं १ मु० विना॥ १३. चर तंजहा खं १॥ १४. °वीदेणं खं १॥ १५. मेहण एवं तं चेव खं १ विना॥ १६. पेगता जणयंति से अंडे खं १ । वेगया (वेगइया खं २ विना) जणयंति पोयं वेगइया जणयंति से अंडे खं १ विना॥ ७. पेगइया खं १ विना। वेगइया मु०॥ १८. पुरिसं ये नपुं०खं १ मु० विना॥ १९. काय खं १॥ २०. दृश्यता पृ० १९५५०२॥ २१. पंचिंदियतिरिक्ख मु०॥

Page #302

७३८] तइयं अज्झयणं 'आहारपरिणा'।
२०५ जोणियाणं, तंजहा- गोहाणं नउलाणं सेहाणं सरडाणं सल्लाणं सैरथाणं खोराणं घरकोइलियाणं विस्संभराणं मूसगाणं मंगुसाणं पयलाइयाणं विरालियाणं जोहाणं चाउप्पाइयाणं, तेसिं च णं अहाबीएणं अहावगासेणं इत्थीए पुरिसस्स य जहा उरपरिसप्पाणं तहा भाणियव्वं जाव सारूविकडं संतं, अवरे "वि य णं तेसिं नाणाविहाणं भुयपरिसप्पपंचिंदियथलयरतिरिक्खाणं तं० गोहाणं जाव मक्खातं। ५
७३७. अहावरं पुरक्खातं—णाणाविहाणं खहचरपंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं, तंजहा–चम्मपक्खीणं लोमपक्खीणं समुग्गपक्खीणं विततपक्खीणं, तेसिं च णं अंहाबीएणं अहावगासेणं इत्थीए जहा उरपरिसप्पाणं, नाणत्तं ते जीवा डैहरगा समाणा मोउं गाउसिणं आहारेंति अणुपुव्वेणं वुड्डा वणस्सतिकायं तस-थावरे य पाणे, ते जीवा आहारेंति पुढविसरीरं जाव संतं, अवरे"वि य णं तेसिं १० नाणाविहाणं खहचरपंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं चम्मपक्खीणं जाव मक्खातं । __७३८ अहावरं पुरक्खातं-इहेगतिया सत्ता नाणाविहजोणिया नाणाविहसंभवा नाणाविहवैकमा तज्जोणिया तस्संभवा तव्वकमा कम्मोवगा कम्मनिदाणेणं तत्थवक्कमा नाणाविहाण तस-थावरॊणं पाणाणं सरीरेसु संचित्तेसु वा अचित्तेसु वा अणुसूयत्ताए विउटुंति, ते जीवा तेसिं नाणाविहाणं तसथावराणं पौणाणं १५ १. “भुयपरिसप्पा अणेगविहा पन्नत्ता, तंजहा-नउला सेहा सरडा सल्ला सरंठा सारा खोरा घरोइला विरसंभरा मूसा मंगुसा पयलाइया छीरधिरालिया जाहा चउप्पाइथा, जे यावन्ने तहप्पगारा" इति प्रज्ञापनासूत्रे प्रथमपदे ॥ २. सरवा(ठा?)णं खं १ विना ॥ ३. खाराणं खं २ पा० पु २॥ ४. कोइल्लियाणं पा० पु २ ला० सं०। कोल्लियाणं खं २॥ ५. मुगुं(मुंगु)साणं पयलातियाणं जोहाणं चाउ° खं १॥ ६. बिरा' मु०॥ ७. वि त णं खं १॥ ८. वितय पु १ सं०। वितिय खं २। विततपक्खीणं नास्ति पा० पु २ ला० ॥ ९. महावीतेणं खं १ मु० विना ॥ १०. इत्थीए पुरिसा(स०?)जहा खं १ मु० विना ॥ ११. डहरा मु०॥ १२. मातुगाते सिणेहमाहारेति खं १ विना। मातुगासिणेहमाहारेति पा० । माउगात्तसिणे. हमाहारेति मु० । “सा पक्खिणी ताणि अंडगाणि सएण काएण पेल्लिऊण अच्छति, एवं गातुम्हाए फुसंति, सरीरं च णिव्वत्तेति" चू०। “सा पक्षिणी तदण्डकं स्वपक्षाभ्यामावत्य तावत् तिष्ठति यावत् तदण्डकं तदुष्मणाहारितेन वृद्धिमुपगतं सत् कललावस्थां परित्यज्य चञ्च्वादिकानवयवान् परिसमापय्य भेदमुपयाति" शी० ॥१३. दृश्यतां पृ० १९५पं० २॥ १४. वि त णं खं १॥ १५. °वुकमा खं १ मु०॥ १६. तव्वुकमा खं १। तदुवकमा मु०। १७. तस्थावकम्म खं २ पा० ला० सं० 1 तत्थावकमा पु२। तस्यावकम्म पु १ । तत्थोवकम्मा खं १। तत्थवुकमा मु० । “तत्र उत्पत्तिस्थाने उपक्रम्य आगत्य" शी० । दृश्यतां पृ० १९४ पं० ६॥ १८. राणं पोग्गलाणं सरीरसुखं १ विना ॥ १९. सञ्चित्तेसु वा अच्चित्तेसु खं १॥ २०. अणुब्भगत्ताए खं १ मु० विना। "अणुसूयंता णाम शरीरमनुसृत्य जायन्ते" चू० । “अणुसूयत्ताए त्ति अपरशरीराश्रिततया....."अनुस्यूतत्वेन" शी०॥२१. पाणाणं नास्ति खं १॥

Page #303

२०६
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्वंधे [सू० ७३९सिणेहमाहारेंति, ते जीवा आहारेंति पुढविसरीरं जाव संतं, अवरे वि य णं तेसिं तस-थावरजोणियाणं अणुसूयाणं सरीरा नाणावण्णा जावमक्खातं ।
एवं दुरूवसंभवत्ताए। एवं खुंरुदुगत्ताए। < अहावरं पुरक्खायं-इहेगइया सत्ता नाणाविह० जाव कम्म० खुरुदुगत्ताए वक्कमति । ___ ७३९. अहावरं पुरक्खातं-इहेगतिया सत्ता नाणाविहजोणिया जाव कम्मनिदाणेणं तत्थवक्कमा नाणाविहाणं तस-थावराणं पाणाणं सरीरेसु संचित्तेसु वा अचित्तेसु वा, तं सरीरगं वातसंसिद्धं वातसंगहितं वा वातपरिगतं उड़ वातेसु उडूभागी भैवइ अहे वातेसु अहेभागी भैवइ तिरियं वाएसु तिरियभागी भैवइ, तंजहा-'ओसा "हिमए महिया करए हरतणुए सुद्धोदए । ते जीवा तेसिं नाणाविहाणं तस-थावराण पाणाणं सिणेहमाहारेंति, ["ते जीवा आहारेंति पुढविसरीरं जाव संतं, अवरे वि य णं तेसिं तस-थावर जोणियाणं ओसाणं जाव सुद्धोदगाणं सरीरा णाणावण्णा जाव मक्खातं ।
१. राणं जोणियाणं खं १ मु० विना ॥ २. अण्णूसुगाणं खं १॥ ३. "दुरूतत्ताए विउदृति, दुरूतं णाम मुत्तपुरीसादी सरीरावयवा, तत्थ सचित्तेसु मणुस्साण ताव पोट्टेसु समिगा गंडोलगा कोटाओ अ संभवंति संजायन्ते 'भणिता दुरूतसंभवा। इदाणि खुरगा वुचंति-अधावरं इधेगतिया नाणाविध जाव कम्म० खुरुङ्गगत्ताए वकमंति, खुरुडगा णाम जीवंताण चेव गोमहिसादीणं चम्मस्स अंतो सम्मुच्छंति" चू०। चू० अनुसारेण अत्र सम्पूर्णमालापकद्वयमासीदिति भाति। "एवमिति...दुष्टं विरूपं रूपं येषां कृम्यादीनां ते दुरूपाः, तत्संभवत्वेन तद्भावनोत्पद्यन्ते.......एवं खुरुदगत्ताए इत्यादि,"खुरुदुगत्ताए त्ति चर्मकीटतया समुत्पद्यन्ते" शी०॥ ४. खुरदुगत्ताए खं २। खुरदुयत्ताए खं १॥ ५. एतदन्तर्गतः सूत्रपाठः खं १ मु० विना सर्वेषु हस्तलिखितादर्शेषु वर्तते, चूर्णिकृतापि आइतोऽयं सूत्रांशः, वृत्तिकृता तु न निर्दिष्टः । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ३ ॥ ६. कम्म खुरुदुगत्ताए वमक्खंति चू० विना ॥ ७. ला० चू० विना-°वकम्मा खं २ पा० पु २ सं० । °वकम्मा पु । वुक्काम खं १। 'वुक्कमा मु० । दृश्यतां पृ० १६४ पं० ७॥ “तत्र वातयोनिकेऽप्काये व्युत्क्रम्य आगत्य" शी०॥ ८-९. श्चित्तेसु खं १॥ १०. "वातसंसिटुं ति वाउजोणिओ आउक्काइओ" चू० । “वातयोनिकत्वादप्कायस्य वायुनोपादानकारणभूतेन सम्यक् संसिद्धं निष्पादितम् , तथा वातेनैव सम्यग् गृहीतम् ,''वातेन "परिगतम् , तथा ऊर्व गतेषु वातेषु ऊर्श्वभागी भवत्यपकायः" शी०॥ ११. वायपरिग्गहियं मु०। हस्तलिखितादर्शेषु नास्तीदृशः पाठः ॥ १२. उड्ढंभागी खं १ मु. विना। "ऊर्व भजति ऊध्र्वभागी" चू०॥ १३-१५. भवती खं १॥ भवति मु०॥ १६. उस्सा खं १। “ओसो हिमं जाव सुद्धोदए" चू०॥ १७. हिमते खं १ विना॥ १८. ते जीवा माहारेंति नास्ति मु. विना। दृश्यतां पृ० १९५ पं० १॥ १९. °जोणियाण<1 उदगाणं सरीरा जाध मक्खातं अहावरं पुरक्खातं त(अ)हेगतिया सत्ता उदगजोणियाणं उदगाणं सिणेहमाहारेति उस्साणं ख १ सं०। Page #304

-२०७
७४४]
तइयं अज्झयणं 'आहारपरिणा'। __ ७४० अंहावरं पुरक्खातं-इहेगतिया सत्ता उदगजोणियां जाव कम्मनियाणेणं तत्थवैकमा तस-थावरजोणिएसु उदएसु उदगत्ताए विउटृति, ते जीवा तेसिं तस-थावरजोणियाणं उदगाणं सिणेहमाहारेंति, ते जीवा आहारेंति पुढविसरीरं जाव संतं, अवरे वि य णं तेसिं तस-थावरजोणियाणं उदगाणं सरीरा नाणावण्णा जाव मक्खायं। __७४१ अहावरं पुरक्खातं-इहेगतिया सत्ता उदगजोणियाणं जाव कम्मनिदाणेणं तत्थवकमा उदगजोणिएसु उदएसु उदगत्ताए विउद॒ति, ते जीवा तेसिं उदगजोणियाणं - उदगाणं सिणेहमाहोरेंति, ते जीवा आहारेंति पुढविसरीरं जाव संतं, अंवरे वि य णं तेसिं उदगजोणियाणं उदगाणं सरीरा नाणावण्णा जाव मक्खातं ।
७४२. अहावरं पुरक्खातं-इहेगतिया सत्ता उदगजोणिया जाव कम्मनिदाणेणं तत्वकमा उदगजोणिएसु उदगेसु तसपाणत्ताए विउटुंति, ते जीवा तेसिं उदगजोणियाणं उदगाणं सिणेहमाहारेंति, "ते जीवा आहारेंति पुढविसरीरं जाव संत, अवरे वि य णं तेसिं उदगजोणियाणं तसपाणाणं सरीरा नाणावण्णा जाव मक्खातं।
७४३. अहावरं पुरक्खातं-इहेगतिया सत्ता नाणाविहजोणिया जाव कम्मनियाणेणं तत्थवेकमा णाणाविहाणं तस-थावराणं पाणाणं सरीरेसु सैचित्तेसु वा अचित्तेसु वा अगणिकायत्ताए विउटुंति, ते जीवा तेसिं णाणाविहाणं तस-थावराणं पाणाणं सिणेहमाहारेंति, ते जीवा आहारेंति पुढविसरीरं जाव संतं, अवरे वि य णं तेसिं तस-थावरजोणियाणं अगणीणं सरीरा णाणावण्णा जाव मक्खातं । सेसा २० तिण्णि आलावगा जहा उदगाणं ।
७४४. अहावरं पुरक्खायं-इहेगतिया सत्ता नाणाविहजोणिया जाव कम्म१.७४० सूत्रं खं १ मध्ये नास्ति ॥ २. °या उदगसंभवा जाव मु०॥ ३. पु १ ला० सं० विना
वक्कमा खं २। 'वुकम्मा पा० पु २। °बुकमा मु०। दृश्यतां पृ० १९४ पं०६॥ ४. अत्र सत्ता[जाव]उदगजोणियाणं उदगाणं सिणेहमाहारेंति इति पाठश्चेत् कल्प्यते तदा खं १ प्रतिपाठः समीचीनः । यदि तु खं २ प्रभृतिपाठोऽनुत्रियते तदा सत्ता उदगजोणिया जाव कम्मनिदाणेणं ईदृश एव पाठः शोभनः॥ ५. <10 एतदन्तर्गतः पाठः खं १ मध्ये नास्ति ॥ ६. 'वुकमा मु०॥ ७. उदमोतेसु तसपाणत्ताए विउद्देति मु. विना ॥ ८. ते जीवा आहारेंति नास्ति खं १ मु. विना ॥ ९. माहावरे वि त णं खं १ ॥ १०. वुक्कम्म खं ।। 'वुकमा मु० । दृश्यतां पृ० १९४ पं० ६॥ ११. ते जीवा आहारेति नास्ति खं १ मु. विना॥ १२. वुक्काम खं १। °वुकमा मु०॥१३. सचिखं १॥ ११.वरपाणाणंखं १ मु० विना ॥ १५. तणं खं १॥

Page #305

२०८
सूयगडंगसुते बीए सुक्खंधे
[सू० ७४५
णिदाणेणं तत्थवक्कमा णाणाविहाणं तस थावराणं पाणाणं सरीरेसु सचित्तेसु वा अचित्तेसु वा वाउक्कायत्ताए विउट्टंति, जहा अगणीणं तहा भाणियेव्वा चत्तारि गमा ।
७४५. अहावरं पुरक्खातं - इहेगतिया सत्ता णाणाविहजोणिया जाव कम्मनिदाणेणं तत्थवैक्कमा णाणाविहाणं तस - थावराणं पाणाणं सरीरेसु सैचित्तेसु वा ५ अचित्तेसु वा पुढवित्ताए सक्करत्ताए वालुयत्ताए, इमाओ गाहाओ अणुगंतव्वाओपुंढवी य सक्करा वालुगा य उवले ँसिला य 'लोणूसे।
अय तेय तंब सीसग रुप्प सुवण्णे य वइरे य ॥ १ ॥
१. पु० १ विना - तत्थ कम्मा खं २ पा० पु २ ला० सं० । तत्थवुक्कम्म खं १ । तत्थवुक्कमा मु० । दृश्यतां पृ० १९४ पं० ६ ॥ २. यव्वं चत्तारि गमगा खं १ ॥। ३. चकम्मा पा० पु२ । 'वुक्कम खं १ | वुक्कमा मु० । दृश्यतां पृ० १९४ पं० ६ ॥ ४. सच्चि खं १ ॥ ५. वालुयत्ताए नास्ति खं १ ॥ ६. “ पुढवी य १ सक्करा २ बालुगा य ३ उवले ४ सिला य ५ लोणूसे ६-७ । अय ८ तंत्र ९ उअ १० सीसग ११ रुप्प १२ सुवण्णे य १३ वइरे य १४ ॥ ७३ ॥ हरियाले १'५ हिंगुलए १६ मणोसिला १७ सासगंजण १८ - १९ पवाले २० । अब्भपडल २१९ब्भवालय २२ बायरकाए मणिविहाणा ॥ ७४ ॥ गोमेजए य २३ रुयगे २४ अंके २५ फलिहे य २६ लोहियक्खे य २७ | चंदण २८ गेरुय २९ हंसगब्भ ३० भुयमोय ३१ मसारगल्ले य ३२ ॥ ७५ ॥ चंदप्पभ ३३ वेरुलिए ३४ जलकंते चेव ३५ सूरकंते य ३६ । एए खरपुढवीए नामा छत्तीसई होंति ॥ ७६ ॥” इति आचाराङ्गनिर्युक्तौ । आसु आद्यं गाथाद्वयं प्रज्ञापनासूत्रेऽपि तथैव वर्तते, अन्त्यं तु गाथाद्वयमित्थमस्ति—“ गोमेजए य २३ रुयए २४ अंके २५ फलिहे य २६ लोहियक्खे य २७ । मरगय २८ मसारगले २९ भुयमोयग ३० इंदनीले य ३१ ॥ चंदण ३२ गेरुय ३३ हंसगब्भ ३४ पुलए ३५ सोगंधिए य ३६ बोद्धव्वे । चंदप्पभ ३७ वेरुलिए ३८ जलकंते ३९ सूरकंते य ४० ॥” इति प्रज्ञापनासूत्रे प्रथमपदे । अस्य मलयगिरिसूरिविरचिता व्याख्या - " पुढवी
' इत्यादि गाथा चतुष्टयं पृथिवीति 'भामा 'सत्यभामावत् शुद्धपृथिवी च नदीतट भित्त्यादिरूपा १, चशब्द उत्तरभेदापेक्षया समुच्चये, शर्करा - लघूपलशकलरूपा २, वालुका - सिकता ३, उपलः —टङ्कायुपकरणपरिकर्मणायोग्यः पाषाणः ४, शिला - घटनयोग्या देवकुलपीठाद्युपयोगी महान् पाषाणविशेषः ५, लवणं - सामुद्रादि ६, ऊषो - यद्वशादूषरं क्षेत्रम् ७, अयस्ताम्रत्रपुसीसकरूप्यसुवर्णानि प्रतीतानि १३, वज्रो-हीरकः १४, हरितालहिंगुल कमनः शिलाः प्रतीताः १७, सासगं — पारदः १८, अञ्जनं सौवीराञ्जनादि १९, प्रवालं - विद्रुमः २०, अभ्रपटलं — प्रसिद्धम् २१, अभ्रवालुका - अभ्रपटलमिश्रा वालुका २२, 'बायरकाये' इति बादरपृथिवीकायेऽमी भेदा इति शेषः, 'मणिविहाणा' इति चशब्दस्य गम्यमानत्वान्मणिविधानानि च मणिभेदाश्च बादरपृथिवी - कायभेदत्वेन ज्ञातव्याः । तान्येव मणिविधानानि दर्शयति – 'गोमिजए' इत्यादि, गोमेज्जकः २३, चः समुच्चये, रूचकः २४, अङ्क: २५, स्फटिकः २६, चः पूर्ववत्, लोहिताक्षः २७, मरकतः २८, मसारगल्लः २९, भुजमोचकः ३०, इन्द्रनीलश्च ३१, चन्दनः ३२, , गैरिक: ३३, हंसगर्भः ३४, पुलकः ३५, सौगन्धिकक्ष ३६, चन्द्रप्रभः ३७, वैडूर्यः ३८, जलकान्तः ३९, सूर्यकान्तश्च ४०, तदेवमाद्यगाथया पृथिव्यादयश्चतुर्दश भेदा उक्ताः, द्वितीयगाथयाऽष्टैौ हरितालादयः, तृतीयगाथया गोमेज्जकादयो नव, तुर्यया गाथया नवेति सर्वसङ्ख्यया चत्वारिंशत् ४० पृ० २७ ।
33

Page #306

२०९
२०९
७४७]]
तइयं अज्झयणं 'आहारपरिण्णा'। हरियाले 'हिंगुलए मणोसिला सांसगंजण पवाले। अब्भपडलऽभवालुय बांदरकाए मणिविहाणा ॥२॥ गोमेजए य रुयए अंके फलिहे य लोहियक्खे य । मरगय मसारगल्ले भुयमोयग इंदणीले य ॥३॥ चंदण गेरुय हंसगब्भ पुलए सोगंधिए य बोधव्वे ।
चंदप्पभ वेरुलिए जलकंते सूरकंते य ॥४॥ "एताओ एतेसु भाणियव्वाओ गाँहासु (गाहाओ) जाव सूरकंतत्ताए विउंति, ते जीवा तेसिं णाणाविधाणं तस-थावराणं पाणाणं सिणेहमाहारेंति, ते जीवा आहारेंति पुढविसरीरं जीव संतं, अवरे वि य णं "तेसिं तस-थावरजोणियाणं पुढवीण जाव सूरकंताणं सरीरा णाणावण्णा जाव मक्खातं, सेसा तिण्णि आलावगा जहा १० उदगाणं ।
७४६. अहावरं पुरक्खातं-सव्वे पाणा सव्वे भूता सव्वे जीवा सव्वे सत्ता नाणाविहजोणिया नाणाविहसंभवा नाणाविहवैकमा सरीरजोणिया सरीरसंभवा सरीरवकमा सरीराहारा कम्मोवगा कम्मनिदाणा कमंगतिया कम्मठितिया कम्मुणा
चेव विप्परियोसुवेति। __७४७. "सेवमायाणह, सेवमायाणित्ता आहारगुत्ते समिते सहिते सदा जैए ति बेमि।
॥आहारपरिणा ततियं अज्झयणं समत्तं ॥
उत्तराध्ययनसूत्रे षट्त्रिंशत्तमेऽध्ययनेऽपि ७३-७६ गाथा द्रष्टव्याः ॥ ७. सिया खं १॥ ८. लेणूसे खं १ मु० विना ॥ ९. तंब तउय सी° पु १॥ १. हिंगुलुए पा० खं २ पु २॥ २. पु १ मु० विना-सासमंजण° खं १। सासअंजण खं १ विना ॥ ३. वालुया खं १ पु १ मु. विना ॥ ४. बायरकाते खं १ पु १ मु. विना ॥ ५. गोमेझए खं १ । गोमेजते य रुयते खं २ पा०॥ ६. मु० विना-भुयमोदग खं । विना। हुयमोयग खं १॥ ७. एयाउ प(ए?)देसु भाणियन्वा उण गाहासु जाव सूरकंताए खं १॥८. गाहासु मु० विना। गाहाओ मु०। गाहासु इत्यस्य स्थाने यदि गाहाउ इति पाठः कल्प्यते तदा गाहामो इति पाठो लभ्यते ॥ ९. °टुंति त्ति जीवा खं १॥ १०. दृश्यतां पृ० १९५ पं० २॥ ११. दृश्यतां पृ० १९५ टि. १॥ १२, १३. वुक्कमा खं १ मु०॥ १४. गतीया कम्मठिह(ई-खं २ पु १)या खं १ विना ॥ १५. °यासमुर्वेति खं १ विना। दृश्यतां सू० ३८२॥ १६. से एवमायाणध खं १॥ १७. सहिए समिए खं १ मु० । " समितिभिः समितः''यदिवा सम्यग्इतो गतः समितः, तथा "सहितः" शी०॥ १८. जहत्ते ति खं १ मु० विना ॥ १९. °ण्णा सम्मत्ता खं १॥

Page #307

चउत्थं अज्झयणं पंचक्खाणकिरिया'
७४७ सुयं मे आउँसंतेणं भगवता एवमक्खातं-इह खलु पञ्चक्खाणकिरिया नामज्झयणे, तस्स णं अयमढे-आया अपञ्चक्खाणी यावि मवति, आया अकिरियाकुसले यावि भवति, आया मिच्छासंठिए यावि भवति, आया एगंतदंडे यावि भवति, आया एगंतबाले यावि भवति, आया एगंतसुत्ते यावि भवति, आया अवियारमण-वयस-काय-वक्के यावि भवति, आया अॅप्पडिहयअपच्चक्खायपावकम्मे यावि भवति, एस खलु भगवता अक्खाते असंजते अविरते अप्पडिहयपञ्चक्खायपावकम्मे सकिरिए असंवुडे एगंतदंडे एगंतबाले एगंतसुत्ते, से बाले अवियारमण-वंयस-काय-वक्के सुविणमवि ण पस्सति, पावे से कम्मे कजति ।
७४८. तत्थ चोदए पण्णवगं एवं वदासि-असंतएणं मणेणं पौवएणं १० असंतियाए वतीए पावियाए असंतएणं काएणं पावएणं अहणंतस्स अमणक्खस्स अवियारमण-वयस-काय-वक्कस्स सुविणमवि अपस्सतो पावे कम्मे नो कजति।
कस्स गं तं हेउं १ 'चोदग एवं ब्रवीति-अण्णयरेणं मणेणं पावएणं मणवत्तिए पावे कम्मे कजति, अण्णयरीए वतीए पावियाए वइवत्तिए पावे कम्मे
कन्जति, अण्णयरेणं कारणं पावएणं कायवत्तिए पावे कम्मे कजइ। हणंतस्स १५ समणक्खस्स सवियारमण-वयस-काय-वक्कस्स सुविणमवि पांसओ एवंगुण
१. “मूलगुणाः प्राणातिपातविरमणादयः, तेषु 'प्रकृतम्' अधिकारः, प्राणातिपातादेः प्रत्याख्यानं कर्तव्यमिति यावत् , इह प्रत्याख्यानक्रियाध्ययनेऽर्थाधिकारः" शी० ॥२. संतेण खं १। "मयं मे आउसंतेण इत्यादि" शी० ॥ ३. °क्खायकि खं १॥ ४. नाममज्झ पु १॥ ५. °मटे पण्णत्ते खं १ मु०॥ ६. वयणका खं १ चू० विना ॥ ७, ८. अपडि खं १ मु० विना ॥ ९. °धयणका खं १ मु०। मु० मध्ये एवमग्रेऽपि सर्वत्र ॥ १०. वयासी खं १ मु० विना ॥ ११. पावतेणं खं
मु०विना॥१२. वइते खं १ मु. विना॥१३. अप्प खं २ चू० मु० दिना॥१४. कम्मे कजति खं १।"पावे कम्मे णो कजति ...."बन्धो न युक्तः। कस्लणं तं हेतुं? कस्माद्धेतोरित्यर्थः । अथ कस्माद्धेतोः कर्म न बध्यते? उच्यते अयोगित्वात्" चू०। "पापं कर्म न क्रियत इति यावत् । कस्य हेतोः? केन हेतुना केन कारणेन तत् पापं कर्म बध्यते ?......'चोदक एव....... आह-अन्नयरेणमित्यादि" शी॥ १५. चोयए खं १ विना॥ १६. ब्रवीति खं १मु०॥ १७. वहए खं १ मु० विना॥ १८. पावकम्मे खं १ मु० विना॥ १९. पावतेणं खं १॥ २०. पासति खं १ मु० विना।

Page #308

७४७-७४९] चउत्थं अज्झयणं 'पञ्चक्खाणकिरिया'।
२११ जातीयस्स पावे कम्मे कजति। पुणरवि चोदग एवं ब्रवीति-- तत्थ णं जे ते एवमाहंसु 'असंतएणं मणणं पावएणं असंतियाए वतीए पावियाए असंतएणं कारणं पांवएणं अहणंतस्स अमणक्खस्स अवियारमण-वयस-काय-वक्कस्स सुविणमवि अपस्सतो पावे कम्मे फैजति', जे ते एवमहिंसु मिच्छा ते एवमाहंसु।
७४९. तत्थ पण्णवगे चोदगं एवं वदासी—'जं मए पुवुत्तं 'असंत- ५ एणं मणेणं पावएणं असंतियाए वतीए पावियाए असंतएणं कारणं पावएणं अहणंतस्स अमणक्खस्स अवियारमण-वयस-काय-वक्कस्स सुविणमवि अपस्सतो पावे कम्मे कन्जति' तं सम्मं । कस्स णं तं "हेउं ? आचार्य आहतत्थ खलु भगवता छज्जीवनिकाया हेऊ पण्णत्ता, तंजहा-पुढविकाइया जाव तसकाइया। इञ्चेतेहिं छहिं जीवनिकाएहिं आया अप्पडिहयपञ्चक्खायपावकम्मे १० निचं पसढविओवातचित्तदंडे, तंजहा-पाणाइवाए जाव परिग्गहे, कोहे जाव मिच्छादसणसल्ले। आचार्य आह—तत्थ खलु भगवता वहए दिढ़ते पण्णत्ते, से जहानामए वहए सिया गाहावतिस्स वा गाहावतिपुत्तस्स वा रण्णो वा रायपुरिसस्स वा खणं "निदाए पविसिस्सामि खणं लक्ष्ण वहेस्सामि पहारेमाणे, से किं नु हु नाम से वहए तस्स वा गाहावतिस्स तस्स वा गाहावतिपुत्तस्स तस्स १५
१. चोयक खं १ विना । चोयए मु०॥ २. बवीति खं १ मु०॥ ३. पावएणं मणेणं पावएणं खं १ मु. विना॥ ४. वइए खं १॥ ५. पावतेणं खं १ मु० विना॥ ६. अप्प खं १ मु० विना॥ ७. कजइ तस्थ णं जे ते खं १ विना ॥ ८. °माहिंसु खं १। °माहंसु मिच्छं ते खं १ मु. विना॥ ९. तत्थ पण्णवते खं १। Page #309

२१२ सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे
[७५०वा रण्णो तस्स वा रायपुरिसस्स खणं 'निदाए पविसिस्सामि खणं लभ्रूण वैहेस्सामि पैहारेमाणे दिया वा राओ वा सुत्ते वा जागरमाणे वा अमित्तभूते मिच्छासंठिते निचं पसढविओवातचित्तदंडे भवति १ एवं वियागरेमाणे समियाए वियागरे चोयए-हंता
भवति । आचार्य आह-जहा से वहए तस्स वा गाहावतिस्स तस्स वा ५ गाहावतिपुत्तस्स तस्स वा रण्णो तस्स वा रायपुरिसस्स खणं णिदाए पविसिस्सामि
खणं लभ्रूण वहेस्सामीति पहारेमाणे दिया वा राओ वा सुत्ते वा जागरमाणे वा अमित्तभूते मिच्छासंठिते निचं पसढविओवातचित्तदंडे, एवामेव बाले वि सव्वेसिं पाणाणं जाव सत्ताणं दिया वा रातो वा सुत्ते वा जागरमाणे वा अमित्तभूते मिच्छासंठिते निचं पसंदविओवातचित्तदंडे, तं० पाणाइवाते जाव मिच्छादंसणसल्ले, एवं खलु भगवता अक्खाए अस्संजते अविरते अप्पडिहयपच्चक्खायपावकम्मे संकिरिए असंवुडे एगंतदंडे एगंतबाले एगतसुत्ते यावि भवति, से बाले अवियारमण-वयस-काय-वक्के सुविणमवि ण पस्सति, पावे य से कम्मे कजति । जहा से वैहए तस्स वा गाहावतिस्स जाव तस्स वा रायपुरिसस्स पत्तेयं पत्तेयं चित्त समादाए दिया वा राओ वा सुत्ते वा जागरमाणे वा अमित्तभूते मिच्छासंठिते निचं पसढविओवातचित्तदंडे भवति, एवामेव बाले सव्वेसिं पाणाणं जाव सव्वेसिं सत्ताणं पत्तेयं पत्तेयं चित्त समादाए दिया वा रातो वा सुत्ते वा जागरमाणे वा अमित्तभूते मिच्छासंठिते जाव चित्तदंडे भँवइ । _७५०. णो इणढे समढे-चोदकः। इह खलु बहवे पाणा जे इमेणं
१. रक्षो पुरि खं १ ॥ २. निहाय मु० ॥ ३. वहि खं १ पु १ विना ॥ ४. पाहा खं १ मु० विना। "नागार्जुनीयाः-अप्पणो अक्खणताए तस्स वा पुरिसस्स वा छिदं भलभमाणे णो बहेति तं, जया मे खणो भविस्सति तस्स वा पुरिसस्स छिद्रं लभिस्सामि तदा मे स पुरिसे अवस्स वधेतव्वे भविस्सति एवं मणं पहारेमाणे त्ति” चू० । “नागार्जुनीयास्तु पठन्ति-अप्पणो"पहारेमाणे त्ति सूत्रम" शी०॥ ५. चोतए खं १॥ ६. निहाए खं १॥ निहाय मु० । नियाए खं २॥ ७. वहि खं १ पु १ विना॥ ८. मीत्ति खं ।। मि त्ति मु०।
मीति पाहा खं १ मु. विना॥ ९. वितिवायचि खं १ मु. विना॥ १०. एवामेवा बाले वि सव्वेसिं सत्ताणं खं १॥ ११. °वितोवात° खं १ मु० विना॥ १२. अस्संजते अविरते अपडि खं १॥ १३. सकिरिते खं १॥ १४. वहते खं १ मु० विना ॥ १५. पत्तेयं चित्त खं १, २ पु १। “पत्तेयं पत्तेयं वीप्सा..."तद्वधकचित्तं मनसा समादाय गृहीत्वेत्यर्थः" चू० । “एकमेक...... घातकचित्तं समादाय" शी० ॥ १६. दंडे यावि भवइ खं १ विना ॥ १७. पत्तेयं चित्त खं १ मु० विना। "पत्तेयं पत्तेयं चित्तं समादाय,... 'वधकचित्तमित्यर्थः" चू० । “प्रत्येकं वध्येषु घातकचित्तं समादाय" शी० ॥ १८.भवइ नास्ति खं १॥ १९. तिण? खं २॥ २०. नोयक खं १ विना॥

Page #310

७५१] चउत्थं अज्झयणं 'पञ्चक्खाणकिरिया'।
२१३ सरीरसमुस्सएणं णो दिवा वा नो सुया वा नाभिमता वा विण्णाया वा जेसिं णो पैत्तेयं पत्तेयं चित्त समादाए दिया वा रातो वा सुत्ते वा जागरमाणे वा अमित्तभूते मिच्छासंठिते निचं पसढविओवातचित्तदंडे, तं०-पाणातिवाए जाव मिच्छादंसणसल्ले।
७५१. आचार्य आह-तत्थ खलु भगवता दुवे दिटुंता पण्णत्ता, तं०- ५ सन्निदिटुंते ये असण्णिदिद्रुते य।
[१] से किं तं सण्णिदिटुंते ? सण्णिदिटुंते जे इमे सण्णिपंचिंदिया पजत्तगा एतेसिं णं छज्जीवनिकाए पडुच्च तं०- पुढविकायं जाव तसकायं, से एगतिओ पुढविकाएण किचं करेति वि कारवेति वि, तस्स णं एवं भवति-एवं खलु अहं पुढविकाएणं किचं करेमि "वि कारवेमि वि, णो चेव णं से एवं भवति इमेण वा १० इमेण वा, से य तेणं पुढविकाएणं किचं करेइ वा कारवेइ वा, से य तातो पुढविकीयातो असंजयअविरयअपडिहयपच्चक्खायपावकम्मे यावि भवति, एवं जाव तसकौयातो त्ति भाणियव्वं, से एगतिओ छहिं जीवनिकाएहिं किचं करेति वि कारवेति वि, तस्स णं एवं भवति-एवं खलु छहिं जीवनिकाएहिं किचं करेमि वि कारवेमि वि, 'णो चेवणं से एवं भवति–इमेहिं वा इमेहिं वा, से य तेहिं छहिं जीवनिकाएहिं जाव कारवेति १५ वि, “से य तेहिं छहिं जीवनिकाएहिं असंजयअविरयअपडिहयपञ्चक्खायपावकम्मे, तं०- पाणातिवाते जाव मिच्छादंसणसले, एस खलु भगवता अक्खाते असंजते
१. स्सतेण खं । विना ॥ २. वा सुया खं १ विना। “त्रिभिः चक्षुःश्रोत्रमनोभिर्यथाविषयं दृष्ट-श्रुत-मतैरपि विज्ञाता न भवन्ति जम्हा य ते तेण ण दिट्ठा वा सुता वा विण्णाता वा" चू०। “न दृष्टाः"न श्रुताः"नाभिमताः.... न च विज्ञाताः" शी०॥ ३. पत्तेयं चित्त खं १ विना ॥ ४. आचार्य माह नास्ति खं १॥ ५. य नास्ति चु० मु० विना ॥ ६. ते मसण्णि° खं २ पा० पु २ ला० । ते सन्नि पु १। तं असन्नि सं०॥ ७. दिटुंते २ जे इमे इति प्रतिषु पाठः ॥ ८. से तेगइमो खं १० मु विना ॥ ९. एवं नास्ति खं १॥ १०. वि नास्ति खं १॥ ११. करेमि (करेइ-मु०) वि कारवेति वि से खं १ मु०॥ १२. कायातो असं खं १॥ १३. प्रतिषु पाठाः—काए 'त्ति खं १ मु० । कायातो त्ति पु१। कातो त्ति भाणियग्वं से तेगइमो खं १ मु. विना। “स एवं तो पुढविकायातो सव्वातो चेव अपडिहतपञ्चक्खातपावकम्मे यावि भवति । से एग० आउण्हाण-पियण-सेअण-भंडोवगरणधुवणादी...' तसकाएणं बि-तिदियादि समाणा-ऽसमाणे विभासा" चू० । चू० अनुसारेण पृथिवीकायवत् अप्कायादीनामपि पृथक् पृथक सूत्रालापका आसन्निति भाति। “स तस्मात् पृथिवीकायादनिवृत्तः....."एवमप्तेजोवायुवनस्पतिष्वपि वाच्यम् । ..."एवं विकलेन्द्रिय-पञ्चेन्द्रियेष्वपि आयोज्यमिति" शी० ॥ १४. छज्जीव खं १ विना ॥ १५. ण पुणाई से एवं भवति चू०॥ १६. छहिं जाव खं १॥ १७. से य तेहिं भसंजत जाव कम्मे चू०॥ १८, १९. अस्सं° खं १, २॥

Page #311

२१४
सूयगडंगसुंत्ते बीए सुयक्खंधे
[सू० ७५२
अविरते अपडिहयपञ्चक्खायपावकम्मे सुविणमवि अपस्सतो पावे य कम्मे से कज्जति, 'से त्तं सँण्णिदिट्टंतेणं ।
[२] से किं तं असण्णिदिट्ठेते ? असण्णिदिते जे इमे असण्णणो पाणा, तं० - पुढविकाइया जाव वणस्सतिकाइया छट्ठा वेगतिया तसा पाणा, जेसिं णो ५ तक्का ति वा सण्णा ति वा पण्णा इ वा मँणो ति वा वई ति वा सयं वा करणाए अण्णेर्हि वा कारवेत्तए करेंतं वा समणुजाणित्तए ते विणं बोला सव्वेसिं पाणाणं जाव सव्वेसिं सत्ताणं दिया वा रातो वा सुंत्ते वा जागरमाणे वा अंमित्तभूता मिच्छासंठिता निच्चं पसढेंविओवातचित्तदंडा, तं० - पाणातिवाते जाव मिच्छादंसणसल्ले, 'इच्चेवं जाण, णो चेव मणो णो चेव वई पाणाणं जाव सत्ताणं दुक्खर्णेताए सोयताए जूरणता तिप्पर्णेताए पिट्टताए पंरितप्पणता ते दुक्खण-सोयण जाव परितप्पण-वह-बंधणपरिरकिलेसाओ अप्पडिविरता भवंति । इति खेलु ते असणणो वि संता होनिसं पाणातिवाते उवक्वाइज्जति जाव अहोनिसं परिग्गहे उवक्खौइज्जंति जाव मिच्छादंसणसले उवक्खाइज्जंति ।
१०
७५२. सव्वजोणिया वि खलु सत्ता सण्णिणो होच्चा असण्णणो होंति, १५ असण्णिणो होच्चा सण्णिणो होंति, "होज्ज सण्णी अदुवा असण्णी, तत्थ से अविविंचिया अविधूणिया अँसमुच्छिया अणणुतौविया संण्णिकायाओ सण्णिकायं
८.
१. पावे य कम्मे क° खं १ । पावे य से कम्मे क° मु० । पावे कम्मे क° पु १ ॥ २. से तं खं १, २ विना ॥ ३. सन्निदिट्ठते मु० ॥ ४. ' असण्णिदिट्ठते २ जे' इति प्रतिषु पाठः ॥ ५. अस्सण्णिणो खं १ ॥ ६. जेसिं णत्थि तक्क चू० ॥ ७. मणे खं १ विना ॥ ८. वई वा खं १ ॥ ९. बाला ४ खं २ पु १ । बाले खं १ मु० ॥ १०. 'सुप्ता वा जाग्रदवस्था वा " शी० ॥ ११. अमेत्त खं १ मु० विना । अमित्तहुया खं १ ॥ १२. विवोवात खं १ मु० विना ॥ १३. जाव णो खं १ विना। “ इच्चेवं जाण णो वेव मणो णो वेव वयी पापं कर्तुं कारयितुं वा सव्वेसिं पाणाणं ४] कतरेसिं सत्ताणं ? असण्णीणं" चू० ॥ १४-१८. 'णयाते खं १ मु० विना ॥ १९. परियावणयाते खं १ मु० विना । " त्रिभिस्तापयन्ति परितापयन्ति च " चू० । " तथा तथाविधपरितापनतया बहिरन्तश्च पीडया " शी० ॥ २०. बंधपरि' खं १ मु० विना । " दुक्खण जाव परितावणातो अपडिविरता, वधः ताडणं मारणं वा वध - बंधणादीहिं परिकिलेर्सेति " चू० ॥ २१. खलु से भ° खं २ पा० पु २ ला० सं० ॥ २२. अस्स खं २ पु १ ॥ २३. विस्संता खं २ | चिसन्ना खं १ । वि सत्ता मु० ॥ २४. अइण्णिसं चू० ॥ २५. क्खा तिजति खं १ । क्खाविनंति चू० ॥ २६. क्खातिजंति खं १ ॥ २७. होच्या चू० विना ॥ २८. अविविश्चिया पा० । अविविच्चिया (च्वया ला० सं०) पु १ ला० सं० । अविविञ्चिता (चित्ता मु० ) खं १ । “अविवि ( विं ?) चिया जाव अणणुताविया" चू० । “अवि [विं ? ] चिया 'विचिर् पृथग्भावे' [पा० धा० १४४३ ] अविविच्य” चू॰। “अविविच्य अपृथक्कृत्य " शी० ॥ २९. चू० विना - अविधूणिता खं १ | भवहूणिया खं १ विना ॥ ३०. चू० शी० विना-संमुच्छिया खं १ विना । असंमुच्छिता (त्ता मु० )

Page #312

७५३] चउत्थं अज्झयणं 'पञ्चक्खाणकिरिया'।
२१५ संकमंति १, संण्णिकायाओ वा असण्णिकायं संकमति २, असण्णिकायाओ वा सण्णिकायं संकमंति ३, असण्णिकायाओ वा असण्णिकायं संकमंति ४।
जे एते सग्णी वा असण्णी वा सव्वे ते मिच्छायारा निच्चं पसढविओवातचित्तदंडा, तं०-पाणातिवाते जाव मिच्छादसणसल्ले। एवं खलु भगवता अक्खाते
संजए अविरए अप्पडिहयपञ्चक्खायपावकम्मे सकिरिए असंवुडे एगंतदंडे ५ एगंतबाले एगंतसुत्ते, से बाले अवियारमण-वयस-काय-वक्के, सुविणमवि अंपासओ पावे य से कम्मे कजति। __७५३. चोदकः-से किं कुव्वं किं कारवं कहं संजयविरयपडिहयपञ्चक्खायपावकम्मे भवति ? । आचार्य आह-तत्थ खलु भगवता छज्जीवणिकायाया हेऊ पण्णत्ता, तंजहा-पुढविकाइया जाव तसकाइया, से जहानामए मम अस्सातं डंडेण १० वा अट्ठीण वा मुट्ठीण वा लेलूण वा कवालेण वा आतोडिजमाणस्स वा जाव उद्दविजमाणस्स वा जाव लोमुक्खणणमातमवि विहिंसक्कारं दुक्खं भैयं पडिसंवेदेमि, इच्चेवं जाण सव्वे पाणा जाव सव्वे सत्ता दंडेण वा जाव कवालेण वा आतोडिजमाणा वा हम्ममाणा वा तजिज्जमाणा वा तालिजमाणा वा जाव उद्दविजखं १ मु० । “असमुच्छिय त्ति “छिदिर् द्वैधीकरणे" [पा० धा० १४४१] असमुच्छिन्नरिणवत्" चू०। “असमुच्छिद्य" शी० ॥ ३१. °ताविता(त्ता मु०) खं १ मु०॥ ३२. खं १ मध्ये चू० मध्ये चेत्थं चतुर्भङ्गी निरूपिता। अन्यत्र तु-असनिकायाओ एगंतदंडे एगंतबाले सनिकायं संकमंति, सनिकायातो वा भसनिकायं संकमंति, सनिकायायो वा सनिकायं (नास्तीदं पदं पु २, असन्निकार्य पु १), भसन्निकायातो वा असनिकायं संकमंति पा० पु १, २ ला० सं०। असण्णिकायाभो एगंतदंडे एगंतबाले सण्णि[का]यं संकमंति असण्णिकायाओ वा सण्णिकायं असण्णिकायातो वा असण्णिकायं संकमंति खं २। मु० मध्येऽपि 'असन्निकायाभो वा सनिकाए संकमंति...... ' इत्येवमेव चतुर्भङ्गी वर्णितास्ति, शी० मध्येऽपि तथैव । “असंज्ञिकायात् संज्ञिकायं संक्रामन्ति, तथा संज्ञिकायादसंज्ञिकायमिति, संज्ञिकायात् संज्ञिकायम् , असंज्ञिकायादसंज्ञिकायम्" शी। “सण्णिकायातो वा'....."सण्णिकायं संकमंति ४ भंगा" चु०॥ १. अयं द्वितीयो भङ्गो नास्ति खं २॥ २. संकमंति नास्ति खं १ मु. विना॥ ३. जे ते खं २। जे एए सिणं सन्नी वा सव्वे खं १। “जे एते सिणं वा (जे एते सगी वा-प्रत्यन्तरे) इत्यादि" शी०॥ ४. असंजए नास्ति सं० मु० विना॥ ५. 'रए पडिहय खं १ मु० विना॥ ६. सकिरिते खं २ पा० पु २ ला०॥ ७.ण पासउ खं ११ ण पासइ मु०। दृश्यतां पृ० २१४ पं० १॥ ८. कारं कहं खं १॥ ९. काय पा० पु १। दृश्यता सू०६७९॥ १०.काया खं १ मु० पु १ विना॥११.नामते खं १ मु० विना। १२.°क्खणणमायामवि खं १। क्षणमातमवि पा. पु १, २ ला० सं०॥ १३. भं(भ)तं खं १॥१४. सव्वे सत्ता खं १॥ १५. आउडिज° खं २ षु १। आउट्टिज° पा० ला० पु.२ सं०॥ १६. हम्मं तजिज्ज खं १ मु० विना। हम तजिज तालेज खं १॥

Page #313

२१६
५
सूयगडंगसुत्त बीए सुयक्खंधे
[सू० ७५४ - ७५७
मीणा वा जाव लोमुक्खणर्णमातमवि विहिंसक्कारं दुक्खं भयं पडिसंवेदेंति, एवं णच्चा सव्वे पाणा जाव सव्वे सत्ता ण हंतव्वा जाव ण उद्दवेयव्वा, एस धम्मे धुवे * णितिए सासते समेच्च लोगं "खेत्तण्णेहिं पवेदिते । एवं से भिक्खू विरते पाणातिर्वांतातो जाव मिच्छा दंसण सल्लातो । से भिक्खू णो दंतपक्खालणेणं देते पक्खालेज्जा, नो अंजणं, णो वमणं, णो धूंवणित्तिं पि आइते । से भिक्खू अकिरिए अलूसए अकोहे अंमाणे जाव अलोभे उवसंते परिनिव्वुडे । ऐस खलु भगवता अक्खाते संजय विरयपडिहयपच्चक्खायपावकम्मे अकिरिए संवुडे एगंतपंडिते यावि भवति तिमि ।
॥ पंचक्खाण किरिया णाम चउत्थमज्झयणं समत्तं ॥
१. माणा उ जाव खं १ ॥ २. 'णामायमवि हिंस खं १ ॥ ३ दृश्यतां सू० ६८० ॥ ५. खेयण्णूहिं खं १ ॥ ६. वातातो जाव सल्लातो चू० । ६९१ ।। ७. भिक्खु पु१ मु० विना ॥ ८. दंता खं १॥ धूवणित्तं पा० पु १, २ ला० सं० मु० । धूमणमेत्तं पि १०. अलूसते खं १ मु० विना । तुलना सू० ६८२॥ १२. एवं खलु चू० ॥ १३. पश्चक्खाणकिरिया सम्मत्ता
।
४. नितिते खं १ मु० विना ॥ अस्य सूत्रस्य तुलनार्थं दृश्यतां सू० ९. प्रतिषु पाठाः - धूवणितिं खं २ भादिते खं १ । दृश्यतां सू० ६८१ ११. अमाणे नास्ति खं १ मु० ॥ चउत्थमज्झयणं ॥ खं १ ॥
॥

Page #314

पंचमं अज्झयणं 'अणायारसुतं'
७५४. आदाय बंभचेरं च, आसुप॑ण्णे इमं वैयिं ।
अस्सिं धम्मे अणायारं, नायरेन्ज कयाइ वि ॥१॥ अणादीयं परिणाय, अणवदग्गे ति वा पुणो ।
सासतमसासते यावि, इति दिहि न धारए ॥२॥ ७५६. एतेहिं दोहिं ठाणेहिं, ववहारो ण विजती।
एतेहिं दोहिं ठाणेहिं, अणायारं तु जाणए ॥३॥ ७५७. समुच्छिजिहिंति सत्थारो, सव्वे पाणा अणेलिसा ।
'गंठीगा व भविस्संति, सासयं ति च णो वदे ॥४॥
१. “ आयारसुतं भणियं, वजेतव्वा सदा अणायारा । अबहुस्सुतस्स होज्जा विराहणा एत्थ जतियध्वं ॥ १८२ ॥ एतस्स उ पडिसेहो इहमज्झयणम्मि होति णायव्वो। तो अणयारसुयं ति य होई णाम तु एतस्स ॥ १८३॥" इति सूत्रकृताङ्गनियुक्तौ। अस्य व्याख्या-"एवं पडिहयपच्चक्खायपाव कम्मस्स आयारो भवति, एतेन आयारसुतं(सुत्त-प्र०) अज्झयणं, पडिवक्खेणं अणायारसुत्तं ।... मायारसवं भणियं० गाहा। आचारो यत्र वर्ण्यते तदिदं आचारश्रतम् ,..."न आचारश्रतं अनाचारश्रुतं, अनाचार इह वर्ण्यते इत्यतो अनाचारश्रुतम् । "ते तु अनाचारे अबहुस्सुतो ण जाणति, तेण कारणेण आचारसुतं(सुत्तं-प्र०) भण(ण)ति । एतस्स उ पडिसेधे० "तेण अणाचारसुतं णामेण होति अज्झयणं" चू०। “तदनन्तरमाचारश्रुताध्ययनमभिधीयते। यदिवाऽनाचारपरिवर्जनेन सम्यक् प्रत्याख्यानमस्खलितं भवतीत्यतोऽनाचारश्रुताध्ययनमभिधीयते। यदिवा "प्रत्याख्यानक्रियानन्तरमाचारश्रुताध्ययनं तत्प्रतिपक्षभूतमनाचारश्रुताध्ययनं वा प्रतिपाद्यते। "एतस्य अनाचारस्य"प्रतिषेधः"इह अध्ययने ज्ञातव्यः,"ततः केषांचिन् मतेन एतस्याध्ययनस्य भनगारश्रुतमित्येतनाम भवति" शी०॥ २. आताय खं १ मु० विना ॥ ३. च नास्ति खं १॥ ४. पत्ते(मे) खं १ विना॥ ५. चू० विना-वति खं १। वयं खं १ विना॥ ६. मु० विना-पणाते खं १। °ण्णायं खं १ विना। "परिज्ञाय" शी०॥ ७. या इति दिट्ठी खं १॥ ८. मणाचारं विजाणाहि चू०। “अनाचारं विजानीयात्" शी०॥ ९. संमुच्छिजिहिंति खं १। समुच्छिहिंति खं २ पु १ ला० सं०। वोच्छिजिस्संति चू० । “संमुच्छिजिहितीत्यादि" शी०॥ १०. प्रतिषु पाठाः--गंठीगा व भ° पा० पु २ ला .1 गंठि(ठी--सं०)गा वा भ° मु० सं० । गंठीगा वि भ° खं १। गंठी(ठि-चू०)गा भविस्संति खं २ पु १ चू०॥ ११. प्रतिषु पाठा:--सासय त्ति वि खं १। सासयं ति च खं २ पु १ सं० मु०। सासयं च पा० पु २ ला० । “सासयं ति णो वदे..."एवं च सासति त्ति असासति त्ति णो वदे" चू० । "शाश्वता इति"."नो वदेत्" शी०॥

Page #315

सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ७५८७५८. एएहिं दोहिं ठाणेहिं, ववहारो ण विजई।
एएहिं दोहिं ठाणेहिं, अणायारं तु जाणई ॥५॥ ७५९. जे केति खंडगा पाणा, अदुवा संति महालया।
सरिसं तेहिं वेरं ति, असरिसं 'ति य णो वदे ॥६॥ ७६०. एतेहिं दोहिं ठाणेहिं, ववहारो ण विजती।
एतेहिं दोहिं ठाणेहिं, अणायारं तु जाणए ॥७॥ ७६१. अहाकडाई भुंजंति, अण्णमण्णे सकम्मणा ।
___ उवलिते ति जाणेज्जा, अणुवलित्ते ति वा पुणो ॥ ८॥ ७६२. एतेहिं दोहिं ठाणहिं, ववहारो ण विजती।
एतेहिं दोहिं ठाणेहिं, अंणायारं तु जाणए ॥९॥ ७६३. जमिदं उरालमाहारं, कम्मगं च तमेव य ।
सव्वत्थ वीरियं अत्थि, पत्थि सव्वत्थ वीरियं ॥१०॥ ७६४. एतेहिं दोहिं ठाणेहिं, ववहारो ण विजती ।
एतेहिं दोहिं ठाणेहिं, अणायारं तु जाणए ॥११॥ ७६५. णत्थि लोए अलोए वा, °णेवं सणं निवेसए ।
अत्थि लोए अलोए वा, एवं सणं निवेसए ॥१२॥ ७६६. त्थि जीवा अजीवा वा, "णेवं सणं निवेसए ।
अस्थि जीवा अजीवा वा, एवं सण्णं निवेसए ॥१३॥
१५
१. प्यारं विजाणाहि चू०॥ २. खुद्दगा खं १ चू० विना ॥ ३. तेसिं वरं चू०। " तेषां च व्यापादने सदृशं वैरम् "शी०॥ ४. ती खं १विना॥ ५. जाणते खं १॥ ६. महाकम्माणि मु०। "अधाकम्मं च०। आधाय कर्म मनस्याधाय प्रकरणमित्यर्थः" चू० "महाकडाणीत्यादि, साधुम्..."आधाय आश्रित्य कर्माणि आधाकर्माणि" शी०॥ ७. मण्णे य कम्मुणा खं १। “अन्योन्य इति वीप्सा, अन्य इति असंयतः, तस्मादन्यः संयत इति, असंयतः (संयतः ?) तस्यान्यस्य आधाय कर्मकर्तुः कर्मलेपेन किं लिप्यते नो लिप्यत इति प्रश्नः" चू०। “अन्योन्यं परस्परं तान् स्वकीयेन कर्मणोपलिप्तान् विजानीयात्" शी०॥ ८."अनाचारं विजानीयात" शी०॥ ९. "तदभिप्रायमाह-तदेव तत्" शी०। शी० अनुसारेण तमेव तं इति पाठः स्यात् ॥ १०. णेवं सणं ति नि खं १। एवं सणं नि खं २ ला०॥ ११. °सते खं १, २ ला० । एवमग्रेऽपि खं १ मध्ये प्रायः बहुषु स्थानेषु ॥ १२, १४. "नास्ति जीवा-ऽजीवाः, नारकाद्या जीवाः, अजीवा धर्मा [धर्मा]काशपुद्गलाः,.......| अवधारणेनोच्यते अस्थि जीवो अजीवो

Page #316

२१९
पंचमं अज्झयणं 'अणायारसुतं'। ७६७. णत्थि धम्मे अधम्मे वा, 'णेवं सणं निवेसए ।
अत्थि धम्मे अधम्मे वा, एवं सणं निवेसए ॥१४॥ ७६८. णत्थि बंधे व मोक्खे वा, णेवं सणं निवेसए ।
अस्थि बंधे व मोक्खे वा, एवं सणं निवेसए ॥१५॥ णत्थि पुण्णे व पावे वा, णेवं सण्णं निवेसए ।
अत्थि पुण्णे व पावे वा, एवं सणं निवेसए ॥१६॥ ७७०. त्थि आसवे संवरे वा, णेवं सण्णं निवेसए ।
अत्थि आसवे संवरे वा, एवं सण्णं निवेसए ॥१७॥ णत्थि वेयणा निजरा वा, णेवं सण्णं निवेसए।
अस्थि वेयणा निजरा वा, एवं सण्णं निवेसए ॥१८॥ ७७२. नत्थि किरिया अकिरिया वा, णेवं सणं निवेसए।
अत्थि किरिया अकिरिया वा, एवं सणं निवेसए ॥१९॥ नत्थि कोहे व माणे वा णेवं सणं निवेसए।
अत्थि कोहे व माणे वा, एवं सणं निवेसए ॥ २० ॥ ७७४. नत्थि माया व लोभे वा, णेवं सणं निवेसए।
अत्थि माया व लोभे वा, एवं सण्णं निवेसए ॥ २१॥ ७७५. णत्थि पेजे व दोसे वा, णेवं सणं निवेसए ।
अत्थि पेजे व दोसे वा, एवं सणं निवेसए ॥ २२॥ ७७६. णत्थि चाउरते संसारे, णेवं सणं निवेसए ।
अत्थि चाउरंते संसारे, एवं सणं निवेसए ॥२३॥
२०
वा०।" चू०। “णस्थि जीवा अजीवा वेत्यादि....."नो एवं संज्ञां निवेशयेत् । किन्तु अस्ति जीवः...."अहंप्रत्ययग्राह्यः तथा तद्वयतिरिक्ताः धर्माधर्माकाशपुद्गलादयश्च विद्यन्ते" शी० ॥ १३. णो एवं सण्णिवेसए खं २ ला०॥ १. नो एवं खं १ मु० विना। एवमग्रेऽपि सर्वत्र प्रायो ज्ञेयम् ॥ २. नत्थासवे खं १ मु० विना। अस्थि आसवे खं १॥ ३. अत्यासवे खं १ मु० विना॥ ४. अस्य श्लोकस्य चूर्णी निर्देशो न दृश्यते॥ ५. इतः परं 'नस्थि रागे व दोसे वा नेवं सण्णं निवेसए। अस्थि रागे व दोसे वा एवं सण्णं निवेसए ॥' इत्यधिकः श्लोकः खं १ मध्ये वर्तते ॥

Page #317

२२०
१०
७७७.
७७८.
७७९.
७८०.
७८१.
७८२.
७८३.
सूयगडंगसुते बीए सुयक्खंधे
त्थि देवो व देवी वा, णेवं सण्णं निवेसए ।
अत्थि देवो व देवी वा, एवं सण्णं निवेस ॥ २४ ॥

थि सिद्धी असिद्धी वा, णेवं सण्णं निवेसए । अत्थि सिद्धी असिद्धी वा, एवं सण्णं निवेसए ॥ २५ ॥
नत्थि सिद्धी नियं ठाणं, णेवं सण्णं निवेसए । अत्थि सिद्धी नियं ठाणं, एवं सण्णं निवेस ॥ २६ ॥
[सू० ७७७
नत्थ साहू साहू वा, णेवं सण्णं निवेसए । एवं सण्णं निवेसए ॥ २७ ॥
अत्थि साहू असाहू वा,
णेवं सण्णं निवेसए ।
नत्थि कलाणे पावे व अत्थि केलाणे पावे वा, एवं सण्णं निवेस ॥ २८ ॥
कल्लाणे पांवए वा वि, ववहारो ण विज्जई । जं वेरं तं न जाणंति, समणा बालपंडिया ॥ २९ ॥
असेसं अक्खयं वा वि, सव्वदुक्खे त्ति वा पुणो । वज्झा पाणा ने वज्झत्ति, इति वायं न नीसरे ॥ ३० ॥
"
१. ० एतदन्तर्गतः श्लोकः खं १, २ मध्ये नास्ति । " णत्थि चाउरंतो संसारो० चत्तारि अंता जस्स स भवति चाउरंतः । तत्थ तिरिक्खजोणिय मणुस्सा पञ्चक्ख त्ति काउं ण पुच्छति थियमणुयो रइय (इयर) जुवलयं जधा सेसाणं णेरइयपजंताणं, णेरइयपजंता अणुमाण गेझा, तेण वचंति णत्थि देवो व देवी वा० । अत्थि देवो व देवी वा० ॥ देवानंतरं सिद्धा-स्थि सिद्धा व सिद्धी वा० चू० ॥ २, ३. चू० अनुसारेण 'णत्थि सिद्धा व सिद्धी वा अत्थि सिद्धा व सिद्धी वा' इति पाठः, दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् । " णत्थि सिद्धीत्यादि, सिद्धिः अशेष कर्मच्युतिलक्षणा तद्विपर्यस्ता चासिद्धिर्नास्तीत्येवं नो संज्ञां निवेशयेत्" "अस्ति सिद्धिरसिद्धिर्वेत्येवं संज्ञां निवेशयेत्" शी० ॥ ४. सिद्धी व सिद्धी वा एवं पा० । सिद्धी व सिद्धी एवं खं २ | सिद्धी व सिद्धा एवं पु १ ॥ ५. सेही खं १ । “ णत्थि सेहे (ही) त्यादि शी० ॥ ६. सोही खं १ ॥ ७. कल्लाण खं २ मु० । " णत्थि कल्लाणे त्ति" चू० । णत्थि कल्ला (णे - प्र०) पावे वेत्यादि ” शी० ॥ ८. वा नास्ति पा० पु १, २॥ ९. कल्लाण पावे वा एवं खं १ मु० | कल्लाण पावे एवं खं २ । कलाणए पावे एवं पा० पु १, २ ला० । " वयं तु अस्थि कलाणे वा" चू० ॥ १०. पावते खं २ पा० पु २ ला० सं० । " पावउ त्ति” चू० ॥ दुक्खेहिं ( हि पु २ ) वा खं १ ख० विना ॥ १२. अवज्झं विखं १ मु० विना ॥ १३. निस्सिरे पा० पु २ ला० सं० । निस्सरे पु १ । सिस्सिरे खं २ | निसिरे चू० ॥
"3.
पावे ११.

Page #318

२२१
७८६]
पंचमं अज्झयणं 'अणायारसुतं'। ७८४. दीसंति समियाचारा, भिक्खुणो साहुजीविणो।
एए मिच्छोवजीवि त्ति, इति दिहिँ न धारए ॥३१॥ ७८५. दक्खिणाए पडिलंभो, अत्थि नत्थि ति वा पुणो।
ण वियागरेज मेहावी, संतिमग्गं च वूहए ॥३२॥ ७८६. इच्चेतेहिं ठाणेहिं, जिणदिवेहिं संजए। धारयंते उ अप्पाणं, आमोक्खाए परिवएज्जासि ॥३३॥
त्ति बेमि॥
॥अंगायारसुयं सम्मत्तं । पञ्चमाध्ययनं समाप्तम् ॥
१. दिस्संति णिहुअप्पाणा......"निभृतात्मानः" चू० ॥ २. ते वि मिच्छोवजीवति खं १ विना। "ते मिच्छा पडिवनंति एवं दिहिँ ण धारेज...''ण एवं भणेना-एते.."मिच्छा करेंति" चू०। “तानेवभूतानवधार्यापि...."एते मिथ्योपजीविन इत्येवं दृष्टिं न धारयेत्" शी०॥ ३. धारते खं १॥ ४. दक्खिणाए पतिलंभो चू०। दक्षिणाए व पडिलंभो मु० सं० विना॥ ५. अस्थि वा णस्थि वा खं १ मु०॥ ६. व्वते° खं १ विना। वएज्जासे खं १॥ ७. अणायारसुत्तं पंचममझयणं संमत्तं खं १॥

Page #319

छटुं अज्झयणं अहइजं'
७८९.
७८७. पुराकडं अद्द ! इमं सुणेह, एगंतचारी समणे पुरासी।
से भिक्खुणो उवणेत्ता अणेगे, आइक्खतेण्हं पुढो वित्थरेणं ॥१॥ ७८८. साऽऽजीविया पट्टेवियाऽथिरेणं, सभागतो गणतो भिक्खुमज्झे ।
आइक्खमाणो बहुजण्णमत्थं, न संधयाती अवरेण पुव्वं ॥२॥ एंगंतमेव अदुवा वि ईण्डिं, दो वऽण्णमण्णं न समेंति जम्हा।
पुट्विं च इण्डिं च अणागतं वा, एगंतमेव पडिसंधयोति ॥३॥ ७९.. समेच लोगं तस-थावराणं, खेमंकरे समणे माहणे वा।
आइक्खमाणो वि सहस्समज्झे, एगंतयं सारयति तहच्चे ॥४॥ ७९१. धम्मं कहेंतस्स उ पत्थि दोसो, खंतस्स दंतस्स "जितेंदियस्स ।
भासाय दोसे य विवजगस्स, गुणे य भासाय णिसेवगस्स ॥५॥ ७९२. महव्वते पंच अणुव्वते य, तहेव पंचासव संवरे य।
विरतिं इह स्सामाणियम्मि पण्णे, लवावसक्की समणे ति बेमि ॥६॥
१. "अद्दपुरे अद्दसुतो णामेणं अद्दओ त्ति अणगारो। तत्तो समुट्ठियमिणं अज्झयणं अद्दइज ति ॥ १८७॥” इति सूत्रकृताङ्गनिर्युक्तौ ॥ २. पुरेकडं अद्द इमं सुणेहि चू० । इत आरभ्य सू० ७८९ पूर्वार्धपर्यन्तं गोशालकस्य वचनम् ॥ ३. चू० मु० विना-भिक्खवो खं १। भिक्खुवो ख १ विना ॥ ४. क्खेतिण्हि खं १। “एम्हि साम्प्रतं आइक्खइ" चू०॥ ५. °विता अथिरेणं खं १॥ ६. गाणतो पा० खं २ पु २ ला० । गणगणतो खं १॥ "गणओ त्ति गणशः बहुशोऽनेकश इति यावत" शी०॥७. खं १ विना-मे खं २। 'मेवं पा० पु १,२ ला०सं०॥८. एण्डी नो वण्ण ख १॥ ५. समेति चू० विना ॥ १०. पुव्वं व इन्हि व खं १ । पुर्वि वा पच्छा वा चू० । इत आरभ्य सू० ७९२ पर्यन्तमार्द्रकस्य प्रतिवचनम् ॥ ११. चू० विना मेवा ख १। 'मेवं खं १ विना। “एगंतमेव पडिसंधा[य]तीति वक्तव्ये ग्रन्थानुलोम्यात्प[डि] संधयाति" चू०। “एकत्वमेवानुपचरितं भगवानशेषजनहितं धर्म कथयन् प्रतिसंदधाति ।" शी० ॥ १२. °याती खं १ मु० विना ॥ १३. °यई खं १ विना॥ १४. जिइंदि खं १ विना॥ १५. भासादोसे खं १॥ ५६. पुण्णे शी०, पण्णे शीपा० । “पूर्णे कृत्स्ने संयमे विधातव्ये, प्राज्ञ इति वा क्वचित् पाठः" शी०॥ १७. वसप्पी चू० मु० विना। “लवं कर्म, ततोऽवसकति लवावसक्की" चू०। "लवं कर्म, तस्माद् अवसका त्ति भवसर्पणशीलोऽवसपी" शी०। दृश्यतां सू० १३०॥.......

Page #320

२२३
७८७-७९७] छटुं अज्झयणं 'अहइज। - ७९३. *सीओदगं सेवउ बीयकायं, आहाय कम्मं तह इत्थियाओ।
एगंतचारिस्सिह अम्ह धम्मे, तवस्सिणो णोऽहिसमेति पावं ॥७॥ ७९४. सीतोदगं वा तह बीयकायं, आहाय कम्मं तह इत्थियाओ।
एयाइं जाणं पडिसेवमाणा, अगारिणो अस्समणा भवंति ॥८॥ ७९५. 'सिया य बीओदग इत्थियाओ, पडिसेवमाणा समणा भवंति।।
अगारिणो वि समणा भवंतु, सेवंति जं ते वि तहप्पगारं ॥९॥ ७९६. जे यावि बीओदगभोति भिक्खू भिक्खं विहं जायति जीवियट्ठी।
"ते णातिसंजोगमवि प्पहाय, काओवगाऽणंतकरा भवंति ॥१०॥ ७९७. ईमं वयं तु तुम पाउकुव्वं, पावाइणो गरहसि सव्व एंव।
पावॉइणो उ पुढो किट्टयंता, सयं सयं "दिट्टि करेंति पाउं ॥११॥ १०
*आर्द्रकं प्रति गोशालकस्य वचनम् ॥ १. मु. विना-अहाय खं १। आ(म पु १)हाइ खं १ विना। "आत्मन्याधाय कृतं आधाकर्म” चू०॥ दृश्यतां टि० ४॥ २. णाइस खं १ विना। णाभिस मु.। "नाभिसमेति" शी०॥ ३. सीतोदगं च खं १। इतः सू० ७९६ पर्यन्तं गोशालकं प्रति आईकस्य प्रतिवचनम्॥ ४. अहाय पु २ मु० विना। "सीतोदगं बीजकार्य अधातकम्मं इत्थियाओ या सेवमाणा" चू०॥ ५. माणो खं १॥ ६. भवंतु खं १ विना॥ ७. वा पु ११ वी खं १ पु १ विना॥ ८. सेवंति उ ते शी० । “सेवंति उ, तुरवधारणे सेवन्त्येव तेऽपि"शी०॥ ९. बीओदगभोति खं १॥"जे यावि सीतोदगमेव भिक्खु०...सीदोदगभोजी नाम भिक्खू, भिक्षां च इह तावके सिद्धान्ते जीवतावाननिमित्तं जीवितठ्ठता।" चू०॥ १०. ते गाविसंजोगवियप्पहाय खं १। “णातिसंजोगो पूर्वापरसम्बन्धादि, अपि पदार्थादि, णातिसंजोगमि(म)तिदुप्पजहणिजं मुमुक्षवोऽपि सन्तः कायं सरीरं कायोपका एवं भवंति...... अनन्तकराः कर्मणाम्" चू०। “ज्ञातिसंयोगं स्वजनसम्बन्धं विप्रहाय त्यक्त्वा "कायोपगाः तदुपमर्दकारम्भप्रवृत्तत्वात् संसारस्थानन्तकरा भवन्तीति" शी०॥ ११. एवं (यं?)वाई[तु] तुमं०। एतां एतत्प्रकारां, प्रादुः प्रकाशने, प्रकाशं कुर्वन्ती(नि)त्यर्थः।".." एवं वाचः प्रादु कुर्वन् प्रवदनशीला प्रावादुकाः तान् गरहसि" चू०। इमं वहं तु इत्यादि" शी०। आर्द्रकं प्रति गोशालकस्य वचनमिदम् ॥ १२. पायुकुम्वं खं १॥ १३. एवा खं १॥ १४. °णो वि पुढो इति चु० अनुसारेण भाति। °णो पुढो खं १ विना। "आईक आह-ननु पावादिनोऽपि पुढो ते वि हि पावादिया पुढो त्ति आत्मीयं पक्षं कीर्तयन्तो वर्णयन्तः स्वां स्वां दृष्टिं कुर्वन्ति करेंति प्रादुः प्रकाशयन्ति" चू०।" ते तु प्रावादुकाः पृथक् पृथक् स्वीयां स्वीयां दृष्टिं प्रत्येकं स्वदर्शनं कीर्तयन्तः प्रादुष्कुर्वन्ति...."। यदिवा श्लोकपश्चार्धमार्द्रककुमार आह-सर्वेऽपि प्रावादुका यथावस्थितं स्वदर्शनं प्रादुष्कुर्वन्ति" शी०॥ १५. दिहिँ खं १॥

Page #321

२२४
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ७९८७९८. ते अण्णमण्णस्स 'वि गरहमाणा, अक्खंति उ समणा माहणा य। सतो य अत्थी असतो य णत्थी, गरहामो 'दि िण गरहामो
किंचि ॥१२॥ ७९९. ण किंचि रूवेणऽभिधारयामो, सं दिट्ठिमग्गं तु करेमो पाउं ।
मग्गे ईमे किट्टिते आरिएहिं, अणुत्तरे सप्पुरिसेहिं अंजू ॥१३॥ ८००. उडुं अहे य तिरियं दिसासु, तसा य जे थावर जे य पाणा।
भूयाभिसंकाए दुगुंछमाणा, णो गैरहति वुसिमं किंचि लोए ॥१४॥ ८०१. आगंतागारे आरामागारे, समणे उ भीते ण उवेति वासं ।
दक्खा हु संती बहवे मणूसा, ऊणातिरित्ता य लैंवालवा य॥१५॥ ८०२. मेहाविणो सिक्खिय बुद्धिमता, सुत्तेहि अत्थेहि ये निच्छयण्णू।
पुच्छिसु मा णे अंणगार एगे, इति संकमाणो ण उवेति तत्थ ॥१६॥ ८०३.
"नाकामकिच्चा ण य बालकिच्चा, रायाँभिओगेण कुतो भएणं । "वियागरेज्जा पसिणं न वावि, सकामकिचेणिह आरियाणं ॥१७॥
१. "ते अण्णमण्णस्स तु० । ते....."अण्णमण्णस्स विविधं विशिष्टं वा गरहमाणाः कुदृष्टिमाचरन्ति" चू० । “....."अन्योन्यस्य परस्परेण तु...."परदर्शनं गर्हमाणाः" शी०॥ २. दिट्ठी खं १ मु० विना॥ ३. सं० मु० विना--°ण हिधा खं १। णमभि खं १ विना। “ अभिमुखं धारयामः मभिधारयामः वाचं बेमीत्यर्थः" चू०। “ण किंचि रूवेणेत्यादि, न कञ्चन..... अभिधारयामः गर्हणाबद्धया उद्घयामः"शी०॥ स दि मु०। “स्वां दृष्टि सं दिट्रि करेमो कुर्मः प्रादुः" चू० । “स्वदृष्टिमार्ग तदभ्युपगतं दर्शनं प्रादुष्कुर्मः" शी० ॥ ५. तिमे किट्टिते चू० मु० विना। इ किट्टिए खं १ ॥ ६. सपु° खं १ मु० विना ॥ ७. अहे यं मु० । अहे उ खं १ मु० विना । " उड्ढे अधेयं० पण्णवगदिसाओ गहिताओ" चू० । “उड्ढे महे य इत्यादि" शी० । दृश्यतां सू० ४७४, ५९३ ५०७॥ ८. °याभिसंकाय खं १ मु. विना। °याहि संकाए खं १। भूताभिसंकाये चू० । दृश्यता सू० ५५१, ५९९ ॥ ९. "जुगुप्समानो नैवापरलोकं कञ्चन गर्हति" शी० ॥ १०. गरहती खं १ मु० ॥ ११. मागतगारे पा० पु २ ला० सं० । आगंतारे चू० । आगंतगारे मारामागारे खं २ पु १ मु० । “मागंतागारे इत्यादि" शी० । इतः सू० ८०२ पर्यन्तमाकं प्रति गोशालकस्य वचनम् ॥ १२. “रप लप व्यक्तायां वाचि' [पा० धा० ४०१, ४०२], लपालप इति वीप्सा, भृशं लपा लवालवा" चू० । “लपा वाचालाः..... अलपा मौनव्रतिकाः" शी० ॥ १३. य निच्छियण्णू खं १ मु० विना । विणिच्छयण्णू चू० (?)। “विनिश्चयज्ञाः" चू०। य निच्छियना पु २॥ १४. अणयार खं २ पा० पु २ ला० सं० । अणगारे अण्णे इति खं १ । “अणगार [एगे] शाक्याजीवकाद्याः" चू० । “मा प्रश्नं कार्युरन्येऽनगारा एके केचन" शी०॥ १५. नोकामकिच्चा सं० मु० ।

Page #322

२२५
८०५.
८०९]
छठे अज्झयणं 'अहइज'। ८०४. गंता व तत्था अदुवा अगंता, वियागरेज्जा समियाऽऽसुपण्णे ।
अणारिया दंसणतो परित्ता, इति संकमाणो ण उवेति तत्थ ॥१८॥ पणं जहा वणिए उदयट्ठी, आयस्स हेउं पैंगरेति संगं ।
तेउवमे समणे नायपुत्ते, इच्चेव मे होति मती वियका ॥१९॥ ८०६. नवं न कुजा विहुणे पुराणं, चिच्चाऽमई तायति साह एवं। ५
एत्तावया बंभवति त्ति वुत्ते, तस्सोदयट्ठी समणे त्ति बेमि ॥२०॥ ८०७. समारभंते वंणिया भूयगामं, परिग्गहं चेव ममायमीणा ।
ते णातिसंजोगमविप्पहाय, आयस्स हेउं पैकरेंति संगं ॥ २१॥ ८०८. वित्तेसिणो मेहुणसंपगाढा, ते भोयणट्ठा वणिया वयंति ।
वयं तु कामेसु अज्झोववन्ना, अणारिया पेमरसेसु गिद्धा ॥ २२॥ १० ८०९. आरंभयं चेव परिग्गरं च, अविउस्सिया "णिस्सिय आयदंडा ।
तेसिं च से उदए जं वयासी, चउरंतणंताय दुहाय "णेह॥२३॥ ण(णा?)कामइच्चा खं १ । “णाकामइच्चा (नोकामकिच्चा-सं०)इत्यादि" शी० । १६. “न बलात्कारात्...बलकिच्चेति वक्तव्ये बकारस्य दीर्घत्वे कृते बालकिच्चा भवति" चू० । “न चासौ बालवदनालोचितकारी" शी० ॥ इत आरभ्य सू० ८११ पर्यन्तं गोशालकं प्रति आर्द्रकस्य प्रतिवचनम् ॥ १७.°भितोगेण खं १ मु० विना ॥ १८. वियाकरेति चू० ॥ १. संकमणो ण उतेति खं १॥ २. तत्था खं १, २ मु. विना॥ ३. उद्दयट्ठा (3) चू०। "उद्दओ लाभओ, उदयरस अट्टाए" चू० । “उदयार्थी लाभार्थी" शी० । दृश्यता टि. ८॥ ४. पगरेंति खं १, २ पु १॥ ५. ततोवमे खं २ पा० पु १,२ ला० सं० चू० । “तदुपमोऽ. यमपि"शी०॥ ६. तायवि खं २ ताति हि सं०। ताइय मु०। खं १ मध्ये त्वत्र 'चेच्चा इम (ऽमई ?) तायइ भाह एवं' इति पाठः । “चेच्चा छड्डेतुं असोभणमति समति...."तीर्णो वि परान् त्रायतीति त्रायो" चू० । " त्यक्त्वा ममति विमति वायी भगवान्..."", तायी वा मोक्ष प्रति “अय वय मय पय चय णय गतौ" [पा० धा० ४७४-४८०] इत्यस्य रूपम् , स एव भगवान् एवमाह यथा विमतिपरित्यागेन मोक्षगमनशीलो भवति इति" शी०॥ ७. बंभवते त्ति खं १ । “एतावता बंभचेरं, एतदेव तद् ब्रह्मणः पदं वा ब्रह्मवतं वा" चू० ॥ ८. उद्दइभट्ठी (?) चू० । “उद्दइओ लाभओ संजमस्स तवस्स वा...", उद्दएण जस्स अट्ठो स भवति" चू० । "तस्योदयार्थी लाभार्थी' शी० । दृश्यतां टि० ३॥ ९. वणि भूतगामे खं १॥१०. °माणा मु०॥ ११. गमभिग्गहाय चू० । “णातिसंजोगो, तं अभिग्गहाय, तेसिं अप्पणो य अट्ठाए" चू० । "ज्ञातिभिः स्वजनैः सह यः संयोगः तम् अविप्रहाय अपरित्यज्य" शी० ॥ १२, पगरेंति खं १॥ १३. कामेहिं खें १॥ १४. भारंभतं चू० । “भारंभगं चेव इत्यादि" शी०॥ १५. अविउस्सिया खं १ विना। "अवियोसिया णाम अवोसिरि" चू० । “अव्युत्सृज्य अपरित्यज्य" शी० ॥ १६. "णिस्सिता तम्मि आरंमे परिग्गहे वा” चू० । “निश्चयेन श्रिता अवबद्धाः निःश्रिताः" शी०॥ १७. से नास्ति खं २ पु १। "तेसिं च से उदए, तेसिं
१५

Page #323

२२६
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ८१०८१०. णेगंत णचंतिय उदये से, वयंति ते दो विगुणोदयंमि ।
से उदए सातिमणंतपत्ते तमुद्दयं साहति ताइ णाती॥२४॥ अहिंसयं सव्वपयाणुकंपी, धम्मे ठितं कॅम्मविवेगहेउं ।
तमायदंडेहिं समायरंता, अंबोहिए ते पडिरूवमेयं ॥२५॥ ५ ८१२. *पिण्णागपिंडीमवि "विद्ध सूले, केई पएज्जा पुरिसे इमे त्ति ।
अलाउयं वावि कुमारए त्ति, स लिप्पती पाणवहेण अम्हं ॥२६॥ ८१३. अहवा वि "विभ्रूण मिलक्खु सूले, पिन्नागबुद्धीए णरं पएजा।
कुमारगं वा वि अलाउए त्ति, न लिप्पती पाणवहेण अम्हं ॥२७॥ ८१४. पुरिसं व “वेभ्रूण कुमारकं वा, सूलंमि केई पैए जाततेए ।
"पिण्णायपिंडी सैतिमारुहेत्ता, बुद्धाण तं कप्पति पारणाए ॥२८॥ वणियाणं सो उद्दइओ त्ति लाभओ चाउरंतमणंतसंसाराय भवति" चू० ॥ १८. 'ताए दुहाए खं १॥ १९. णेधा खं १ मु० विना। णेध खं २॥ १. णिचंतिस उदए सा खं १ मु० विना। “णेगंत णञ्चतिय० । स तेसि वणियाण उद्दमो ण एगतिओ होइ" चू० । “णेगंत णञ्चंतिए इत्यादि" शी० । दृश्यता पृ० २२५ टि० ३, ८, १७॥ २. दो वि अणुद्दयस्मि (?) चू० । “दो वि पगारा अणुइए चेव, न लाभ इत्यर्थः" चू० । “तौ च द्वावपि भावौ विगतगुणोदयौ भवतः" शी० ॥ ३. °दयंमी खं १ मु० विना ॥ ४. से उहए से णिजरा लाभः" चू०। “से तस्य दिव्यज्ञानप्राप्तिलक्षणः उदयो लाभः, यो वा........ निर्जरालक्षणः" शी०॥ ५. तमुदयं खं १ मु० । दृश्यतां पृ० २२५ टि० ३, ८, १७, पृ० २२६ टि. १, २, ४। “तं उद्दयं लाभक इत्यर्थः, साहति आख्याति सिलाहति वा प्रसंसतीत्यर्थः । णातीति ज्ञातिकुलीयः। त्रायतीति त्राती" चू० । “तमेवंभूतमुदयं प्राप्तो भगवान.."तायी... त्रायी वा, ... "तथा ज्ञाती" शी० ॥ ६. ताति खं १॥ ७. °पदाणुकंपि खं १ । “अहिंसकं० । अहिंसको भगवान्, ते हिंसकाः। सव्वसत्ताणुकंपी च भगवं, ते णिरणुकंपा” चू० । “प्रजायन्त इति प्रजाः जन्तवः, तदनुकम्पी" शी०॥ ८. कम्मविमोक्खणट्ठा चू० ॥ ९. समाणयंता (2) चूपा। "समाचरंते ति समं आचरंता......"तुल्यं कुर्वन्त इत्यर्थः। समानयंतो वा. समानं कुर्वन्ता इत्यर्थः” चू०॥ १०. अबोहिते खं१। अबोहीए मु० ॥ * इत आरभ्य सू० ८१५ पर्यन्तं बौद्ध भिक्षुणामाकं प्रति वचनम् ॥ ११. विद्ध सूले केई पइज्जा खं १ विना ॥ १२. माला खं १॥ १३. कुमारए त्थी खं १ । कुमारयं ती खं १ विना। कुमारओ त्ति चू० । “कुमारकोऽयमिति" शी० ॥ १४. पाणिव मु० । “स' लिप्पति पाणिवधेण.. अम्हं" चू.। "स"प्राणिवधजनितेन पातकेन लिप्यते" शी०॥ १५. वेद्धण मिलक्ख सूले चू० ॥ १६. आ(म पु १)लाउवं ति ख २ पा० ला० सं० पु १, २ । आलावुयं ति मु० ॥ १७. लिप्पह पाणि° मु०। ण लिप्पति पाणवधेण अम्हं चू०॥ १८. विद्वण खं १॥ १९. कुमारगं खं १ विना ॥ २०. पय खं १ मु० विना॥ २१. पिण्णागपिंडं सइमा° खं १ विना। पिनायपिंड सतिमा मु। “जाततेये पइतुं पिंडीयमिति पउलित(लिउं-प्र०) सुगंधं सुहं खाइस्सं ति सती

Page #324

८१९] छटुं अज्झयणं अद्दइजं'।
२२७ ८१५. सिणायगाणं तु दुवे सहस्से, जे भोयए 'णितिए भिक्खुगाणं ।
ते पुण्णखधं सुमहऽजिणित्ता, भवंति आरोप्प महंतसत्ता ॥२९॥ ८१६. * अजोगरूवं इह संजयाणं, पावं तु पाणाण पसज्झ काउं।
अबोहिए दोण्ह वितं असाहु, वयंति जे यावि पडिस्सुणंति॥३०॥ ८१७. उडू अहे य तिरियं दिसासु, विण्णाय लिंगं तस-थावराणं । ५
भूयाभिसंकाए दुगुंछमाणे, वदे करेजा व कुओ विहऽत्थी ॥३१॥ ८१८. पुरिसे ति "विण्णत्ति ण एवमत्थि, अणारिए से पुरिसे तैहा हु।
को संभवो ? पिन्नगपिडियाए, वाया वि एसा वुइया असच्चा ॥३२॥ ८१९. वायाभिओगेण जया वहेजा, 'णो तारिसं वायमुदाहरेजा।
__ अट्ठाणमेयं वयणं गुणाणं, जे दिक्खिते बूंय मुरालमेतं ॥३३॥ १० (मती?)" बुद्धी चू० । “जाततेजसि अमावारुहय खलपिण्डीयमिति मत्वा सतीं शोभनाम्" शी० ॥ २२. (मति ?)। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ २३. तुट्ठाण खं १॥ १. णियए मु० । “निजे शाक्यपुत्रीये धर्मे" शी० । दृश्यतां सू० ८२२॥ २. सुमहजणित्ता खं १ विना । सुमहं जिणित्ता मु०॥ * इत आरभ्य सू० ८२८ पर्यन्तं बौद्ध भिक्षन् प्रति आर्द्रकस्य प्रतिवचनम् ॥ ३. असाहू मु० विना। " असाधु अशोभनम्" चू०॥ ४. अहे यं सं० मु० । दृश्यतां सू० ४७४,५९३, ५०७ ॥ ५. भूयाहिसं खं १॥ ६. विखं १ । “वदेज"करेज वा "कुत एतद् द्वयं च कुञ्च कुच्चा वा इह प्रवचनेऽस्ति" चू० । “वदेत् कुर्यादपि, अतः कुतोऽस्तीह.. दोषः" शी०॥ ७. पिण्णत्ति खं १ मु० विना । विण्णत्ति ण तीए अत्थि खं। पुरिसे त्ति विष्णु त्ति"विज्ञानो विष्णु त्ति" चू० । “विज्ञप्तिरेव नास्ति' शी० ॥ ८. तधा हु पा. पु १, २ ला० सं०। तहा बहू खं १॥९. पिण्णागट्टयाए खं १ चू० । “कः संभव: पिनाकपिण्डयां पुरुषबुद्धेः" शी० । “को संभवो पिण्णागट्ठताए ? संभवणं संभूतं वा संभवः, कः पुरुषे सचेतने पिण्णागबुद्धिमत्पादयिष्यति" चू०॥ १०. जमाव मु० शी० (१)"वायाभियोगेण ।...हवेज ति हवति संयम (वहेज त्ति वहति संयमं) इति वाक्यशेषकः, पिण्डार्थःसवर्णा यदा वाचाभियोगेण यदा हवति (वहति) संयम, जधा भणध 'मारतो अदोसो' त्ति ण तारिसं वायमुदाहरेज्जा सद्रोहमित्यर्थः" चू० । “वायाभिजोएण इत्यादि, वाचाभियोगो वागभियोगः, तेनापि यद् यस्माद् आवहेत् पापं कर्म, अतोन तादृशी भाषामुदाहरेत् नाभिदध्यात्" शी०॥ ११. न तारिसं भास उदा खं १॥ १२. णो दिक्खिते "मु(सु?)राल° खं १। नो दिक्खिते बूयमुराल° पु १। दृश्यतां टि० १३ । “अट्ठाणमेतं."वयणं ''अहिंसकादीनां गुणानामस्थानं अनवका श]भाजनमिति जे वित्थरेण दिक्खितो मोक्खत्थं गृद्धिं निसृत्य शिरस्तुण्डमुण्डनं कृत्वा ब्रूयात् उरालमिति ओरालं एतत् स्थूलं हिंसकत्वात्" चू० । “अस्थानमेतद् वचनं गुणानाम् , न हि प्रव्रजितो यथावस्थितार्थाभिधायी एतद् उदारं सुछु परिस्थूरं निःसारं निरुपपत्तिकं वचनं ब्रूयात्" शी०॥ १३. बूय तु(उ?)राल° ला० । बूय सुराल सं० मु० शी० । भूय सुराल° खं २ । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥

Page #325

२२८
___५
सूयगडंगसुत्त बीए सुयखंधे [सू० ८२०८२०. लद्धे अंहढे अहो एव तुन्भे, जीवाणुभागे सुविचिंतिए ये ।
पुव्वं समुदं अवरं चे पुढे, ओलोइए पाणितले ठिते वा ॥३४॥ ८२१. जीवाणुभागं सुविचिंतयंता, आहारिया अण्णविहीए सोही ।
नं वियागरे छन्नपओपजीवी, एसोऽणुधम्मो इह संजयाणं ॥३५॥ ८२२. सिणायगाणं तु दुवे सहस्से, जे भोयए "नितिए भिक्खुयाणं ।
असंजए लोहियपाणि से ऊ, "णिगच्छती गरहमिहेव लोए॥३६॥ ८२३. थूलं उरब्भं इह मारियाणं, उद्दिट्ठभत्तं च कप्पइत्ता ।
तं लोणतेल्लेण उवक्खडेत्ता, सपिप्पलीयं पैकरेंति मंसं ॥३७॥ ८८२४. तं 'भुंजमाणा पिसितं भूतं, न उवलिप्पामो वयं रएणं ।
इच्चेवमाहंसु अंणज्जधम्मा, अणारिया बाल रसेसु गिद्धा ॥३८॥
१. तधटे चू० । “अहो युष्माभिः अथानन्तरं(न्तर्ये-प्र०) एवंभूताभ्युपगमे सति लब्धोऽर्थो विज्ञातं यथावस्थितं तत्त्वमिति" शी०॥ २. तुन्भं खं १॥ ३. या खं १॥ ४. व खं १॥ ५. अ(आ-शी.)हारिया अण्णविहीय सोहिं खं १ शी० । “अधा[ss] रीया अण्णविधीए सोधी, मोक्ष इत्यर्थः। स्यात्-कतरोऽन्यो विधिः, येनाऽऽर्यो शोधिमिच्छति ? तत उच्यते-...... अप्रमत्तः शुद्धयत इत्यर्थः, एवं शोधिराहुराचार्याः" चू०। “अविधौ शुद्धिमाहृतवन्तः स्वीकृतवन्तः" शी०॥ ६. "ण वियागरे ण वाकरेति,...."छन्नं अप्रकाशं......", पदं चेष्टितम् , छन्नपदेन उपजीवितधर्मा छन्नपदोपजीवी, कधं ? अजाणस्स बंधो पत्थि, तधा ण विभागरे छण्णपदोपजीवी। पठ्यते च–ण विजागरे छणणपदोपजीवी, “छण हिंसायाम्" [ ], छणणमेव पदं, छणणपदं, ततो ण वागरेज, जधा अजाणतस्स कम्मबंधो पत्थि ते, एवं श्रोतृणां निर्दयादयो दोषाः।..."अयं इदानीं आर्षोऽर्थः-जीवाणुभागं अणुचिन्तयंतो वियागरेऽछण्णपदोपजीवी, एकारात् परस्य [अकारस्य] लोपे कृते छन्नपदोपजीवी भवति ।... एसाऽणुधम्मो, अनु पश्चाद्भावे, अनुधर्मस्तीर्थकराचीर्णोऽयम्" चू० । “छन्नपदोपजीवी मातृस्थानोपजीवी सन् न व्यागृणीयात् , एषः .. अनुधर्मः" शी०॥ ७. छण्णपओवजीवी खं १ विना॥ ८. एसाणुधम्मे खं १। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ६, पृ० २२९ टि० ८॥ ९. जो खं १ विना॥ १०. णिति भि खं १ । णियए भिमु०। “णितिए त्ति णिचं दिणे दिणे" चू०। “नित्यं यः सहस्त्रद्वयं भोजयेत्' इत्युक्तं प्राक् तद्दषयति" शी० । दृश्यतां सू० ८१५॥११. मस्सं खं २ १२. णियच्छती(ति -मु०) खं १ मु०। “निश्चयेन गच्छति" शी० ॥ १३. "थूरं उरम्भ० । थूलो त्ति महाकायो उपचितमांसश्च" चू० ॥ १४. पगप्पएत्ता खं १ मु० ॥ १५. पगरेंति खं १ ॥ १६. भुजमाणो खं १ मु० विना ॥ १७. बहूयं नो उ° खं १। “प्रभूतं आकण्ठाय बहुप्रकारं वाणोवलिप्पामो वयं" चू० ॥ १८. रयं वएणं खं १ मु० पु १ विना ॥ १९. मु० विना।
अणेज खं १। यणज° खं १ विना। अणज बुद्धा (?) चू०। "इच्वं अस्माकं माइंसु बुद्धाः, "इच्छेवमाहंसु भणज बुद्धो वा अण्णे व जे केइ एवमाख्यातवन्तः” चू० । “अनार्याणामिव धर्मः स्वभावो येषां ते" शी० ॥

Page #326

छ अज्झयणं 'अदइजं ' ।
जे यावि भुंजंति तह पगारं, सेवंति ते पावमंजाणमाणा ।
मणं न एयं कुसला कैरेंति, वाया वि एसा बुइता तु मिच्छा ॥ ३९ ॥ सव्वेसि जीवाण दययाए, सावज्जदोसं परिवज्जयंता । तस्संकिणो इसिणो नायपुत्ता, उद्दिट्ठत्तं परिवज्जयंति ॥ ४० ॥ भूताभिसकाए दुगुंछमाणा, सव्वेसि पाणाणमिहायदंडं । तम्हा ण भुंजंति तहप्पकारं, ऐसोऽणुधम्मो इह संजयाणं ॥ ४१ ॥ ८२८. निग्गंथधम्मम्मि ईमा समाही, अस्सि सुठिच्चा अणिहे चरेज्जा । बुद्धे मुणी सीलगुणोववेते ईचत्थतं पाउणती सिलोगं ॥ ४२ ॥ "सिणायगाणं तु दुवे" सहस्से, जे भोयए " णितिए माहणाणं । ते पुण्णखंधं सुमहऽनिणित्ता, भवंति देवा इति वेयँवाओ ॥ ४३ ॥ ८३०. सिणायगाणं तु दुवे सहस्से, जे भोयए " णितिए कुलायाणं । से गच्छति लोलुवसंपगाढे, "तिव्वाभितावी णरगोभिसेवी ॥ ४४ ॥
१०
८३० ]
८२५.
८२६.
८२७.
८२९.
१. मया खं १ मु० विना ॥ २. "मंसखाणेणं पावं बज्झति तेण खाणं ण एवं कुसला वदति ण एवं तत्थ मणो कुव्वंति, भुक्तिमित्यर्थः । मांसभक्षणे वा अथवा मणं ण एवं सुद्धं, कुशला जाणका, मन ज्ञाने [पा० धा० ११७६ ], मणं पि कुव्वंति ज्ञातपुत्रीयाः । वती वि एसा 'मंसमदोसं' ति बुइता असच्चा" चू० । “ एतदेवंभूतं मांसादनामिलाषरूपं मनःन कुर्वन्ति" शी० । "वागप्येषा उक्ता मिथ्या, तुशब्दान्मनोऽपि " शी० ॥
"
"कुशलाः" ३. करेंति
खं १ मु० ॥ ४. वुइता पा० । वूइता खं २ | वुइया खं १ ।। ५. उ खं १, २ पु १ सं० ॥ ६. भुत्तं खं १ ॥ ७ संक्राति खं २ पु १ । संकाति पा० पु २ ला० सं० ॥ ८. एसा - धम्मे (म्मो चू०) खं १ चू० । दृश्यतां पृ० २२८ टि० ८ ॥ ९. णिगंथधम्माण चू० ॥ १०. इमं समाहिं खं १ मु० शी० । “णिग्गंथधम्माण० । इमा इति प्रत्यक्षीकरणे, समा आधिः समाधिः मनःसमाधानमित्यर्थः " चू० । “णिग्गंथधम्ममित्यादि, निर्ग्रन्थधर्मः ... सर्वज्ञोक्तः, तस्मिन्नेवंभूते धर्मे व्यवस्थितः इमं पूर्वोक्तं समाधिमनुप्राप्तः, अस्मिंश्च...सुष्ठु... स्थित्वा ... अनिहः... चरेत्" शी० । दृश्यतां सू० ८४१ ॥ ११. अच्च मु० । 'इतेरर्थः इत्यर्थता श्लोकं च प्राप्नोति " चू० । " इत्येवंगुणकलितो (ते ? तोs ? ) व्यर्थतां सर्वगुणातिशायिनीं सर्वद्वन्द्वोपरमरूपां संतोषात्मिकां श्लाघां प्रशंसां लोके लोकोत्तरे वा (चा) वाप्नोति " शी० ॥ १२. इत आरभ्य आर्द्रकं प्रति ब्राह्मणानां वचनं सू० ८३० पर्यन्तम् ॥ १३. सहस्सा खं १ मु० विना ॥ १४, १७. यिए मु० । दृश्यतां पृ० २२७ टि० १ । णितिए भिक्खुयाणं खं २ पा० पु २ ला० । “धिग्जातिभिः परिवार्यापदिश्यते - सिणातगाणं व दुवे सहस्ले " चू० । " साम्प्रतं द्विजातयः प्रोचुः- ...... सिणायगाणं तु इत्यादि, तुशब्दो विशेषणार्थः " शी० ॥ १५. सुमद्द खं १ ॥ १६. वेदवातो खं १ मु० विना । बेदवादो चू० १८. लगाणं खं १ मु० विना । " कुत्सितं रौति लीयते वा [ कुलालः ] मार्जारः ” चू० ।
॥
८८
'कुलाटाः मार्जाराः,

२२९

Page #327

२३० सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे
[सू० ८३१८३१. *दयावरं धम्म दुगुंछमाणे, वहावहं धम्म पसंसमाणे । एंगं पि जे भोययती असीलं, 'णिवो(णिधो) णिसं जाति कतो[s]- .
सुरेहिं १ ॥४५॥ कुलाटा इव कुलाटा ब्राह्मणाः, यदिवा कुलानि क्षत्रियादिगृहाणि, तानि नित्यपिण्डपातान्वेषिणाम ...आलयो येषां ते कुलालयाः" शी० ॥ १९. गच्छए खं १ मु० विना ॥ २०. लोलुय सं० खं १। “से गच्छति लोलुभ संपगाढे, एवं हि स पापो लोलुकः दुःखैः ...लोलुप्यन्ते लोलाविजंते वा भृशं गाढं सम्प्रगाढं तीव्रम्" चू० । “स...गच्छति...बहुवेदनासु गतिषु । किंभूतः सन् ? लोलुपैः आमिषगृद्धः सम्प्रगाढो व्याप्त, यदिवा किंभूते नरके याति ? लोलुपैः आमिषगृद्धैः लोलुपैः आमिषगृध्नुभिरसुमद्भिाप्तो यो नरकस्तस्मिन्निति" शी० ॥ २१. “एवं शीताद्याः स्वाभाविकाः परकृता वा तीव्रानुभावा येषु...दुःखमनुभवन्तीत्यनुभावः णरकः उक्तः। पठ्यते च तीवाभिवावा(वी-प्र०)...तिव्वाभितावा णरका, तीव्रमित्येकोऽर्थः । सेवि त्ति जधा सो कुललभोजी णरगं गच्छति एवं जण्णिका ते" चू० । “तीव्रः असह्यो योऽभितापः..:स विद्यते यस्यासौ स तीव्राभितापी...नरकाधिवासी भवतीति" शी०॥ २२. गाहिसेवी खं १॥ * ब्राह्मणान् प्रति आर्द्रकस्य प्रतिवचनम् ॥ १. दुगंछमाणे खं१। दुगंछमाणा वहावहं धम्म पसंसमाणा मु० । “दयावरं धम्मं दूसेमाणा० । दया परा जस्स सो भवति दयापरः,....." दया वा वरा जस्स स भवति दयावरः, तं दुगुंछति ।..."वधा वरो धम्मो, वधा परः, वधादिति पञ्चमी; वधाद्धि परो धर्मः, कथम् ? आह हि-'हत्वा स्वर्गे महीयते' [ ]। ....... तमेवं वावधं पसंसमाणा एगं पि जो भोजयति कुसीलं, प्र[ति ?]ग्राहकस्य ग्रहणं कृतं भवति। यत्राय पाठः-दयावरं धम्मं दुगुठंमाणा(णो-प्र०) वधावधं पसंसमाणा एगं पि। अधवा दाता परिगृह्यते-द(दा-प्र०)यावरं धम्म दुगुंछमाणा वधावधं धम्म पसंसमाणा एवंप्रकारो दाता एगं पि एर्ग पि भोज(जो?) भोजयति कुसीलं....'कुत्सितशील: कुशीलः।” चू०। “दयावरमित्यादि, दया प्राणिषु कृपा, तया वरः,..."तमेवंभूतं धर्म जुगुप्समानो निन्दन् , तथा बधं प्राण्युपमर्दमावहतीति वधावहः, तं तथाभूतं धर्म प्रशंसन् स्तुवन्नेकमपि अशीलं यो भोजयेत्” शी०॥ २. एगं च खं १॥ ३. णिवो णिसं खं १ मु.। णिब्वो(णिव्वा खं २) णिसं खं १ मु० विना। "मणिधो णिधं णाम अधः ओसिसं अंधिकारं, दुरुत्तरं नरकमिति वाक्यशेषः। अंतकाल इति मरणकालः।” चू० । चू० अनुसारेण ‘णिधो णिधं गच्छति] अंतकाले' इति पाठो भाति। “नपो राजन्यो वा यः कश्चित्... स वराको निशेव नित्यान्धकारत्वाद् निशा नरकभूमिः, तां याति, कुतस्तस्य असुरेष्वपि अधमदेवेष्वपि प्राप्तिः" शी। णिवो णिसं इत्यस्य स्थाने सू० ३०४ अनुसारेण णिधो णिसं इति पाठोऽत्र समीचीनः प्रतीयते, 'णिहो णिसं गच्छति अंतकाले' इति हि तत्र सूत्रपाठः, ईदृशी च तत्र चूर्णि:-"अंतकाले, निधो गतिः-अधो गतिः, अधो भवद्भिः शिरोभिः-न्यग् भवद्भिः शिरोभिः, ओनतं अप्रकाशं अधो गच्छदधःकारमित्यर्थः, अन्तकालो नाम जीवितान्तकालः” चू० । “अन्तकाले मरणकाले, निहो त्ति अधस्तात् , णिसं ति अन्धकारम् , अधोऽन्धकारं गच्छतीत्यर्थः" शी० । एवं च, अर्धमागध्यां हकारस्थाने धकारस्य प्राचुर्येण प्रयोगदर्शनादत्र णिधो णिसं इति पाठः सम्यक् प्रतीयते॥ ४. कओ असुरेहिं खं १ । कतो सुरेहिं खं १ विना ॥

Page #328

८३६]
२३१
८३२.
छठे अज्झयणं 'अद्दइज'। *दुहतो वि धम्मम्मि समुट्ठिया मो, अस्सिं सुठिचा तह ऐसकालं। आयारसीले वुइए[5]ह नाणे, ण संपरायंसि विसेसमत्थि ॥४६॥ अव्वत्तरूवं पुरिसं महंतं, सणातणं अक्खयमव्वयं च । सव्वेसु भूतेसु वि सव्वतो सो, चंदो व ताराहिं समत्तरूवो॥४७॥
८३३.
८३४. एवं न मिजंति न संसरंति, न माहणा खत्तिय "वेस पेस्सा।
कीडा य पक्खी य सिरीसिवा य, नरा य सव्वे तह देवलोगा॥४८॥
५
लोयं अंजाणित्तिह केवलेणं, कहेंति जे धम्ममैजाणमाणा । नासेंति अप्पाण परं च णट्ठा, संसार घोरम्मि अणोरपारे ॥४९॥ लोयं विजाणंतिहँ केवलेणं, पुण्णेण णाणेण समाहिजुत्ता। धम्मं समत्तं च कहेंति "जे उ, तारेंति अप्पाण परं च तिण्णा॥५०॥ १०
८३६.
* सू० ८३४ पर्यन्तं ब्राह्मणानामाकं प्रति वचनम् ॥ १. असिं खं १॥ २. एसकाले खं १ मु० विना। "एस्सकालं ति जावजीवाए” चू०। “सुष्ठु स्थिताः पूर्वस्मिन् काले वर्तमाने एष्ये च” शी० ॥ ३. “आचारशीलं २...बुइतं वुत्तं, ज्ञानमुपदेशः......, अधवा ज्ञानमिति भवतामपि चैतन्याद् ज्ञानमिष्टं द्वादशाङ्गं गणिपिटकं केवलं च, इहापि षष्टितन्त्रं केवलज्ञानं च ‘अविपर्ययाद्विशुद्धं केवलमुत्पद्यते ज्ञानम्' [सांख्यकारिका]।" चू०। “आचारप्रधानं शीलमुक्तम्......। अथानन्तरं ज्ञानं च मोक्षाङ्गतयाऽमिहितम" शी०॥ ४. संपरागंमि विसेसो भत्थी खं १ मु० विना। "ण संपराए [य] विसेसमत्थि चशब्दः समुच्चयार्थः” चू०। “संपरायः संसारः, तस्मिंश्चावयोर्न विशेषोऽस्ति" शी०॥ ५. अक्खतमव्वतं खं १। “अक्षयोऽपि......अक्षयोऽव्ययश्च" चू० । “अक्षयं (अक्षतं-प्र.) केनचित् प्रदेशानां खण्डशः कर्तुमशक्यत्वात्, तथा अव्ययम्" शी०॥ ६. वा खं २ ॥ ७. सम्वेसु भूतेसु तु स खं १। “सर्वेष्वपि भूतेषु" शी० । " से सव्वपाणेसु, स सर्वगतोऽसौ, सर्वप्राणाः करणात्मानः, अथवा आयुरिन्द्रिय-शरीर-बुद्धि प्राणाः, से इति तस्यात्मनो निर्देशः, सर्वत इति सर्वासु दिक्षु सर्वकालं च नित्य इत्यर्थः ।......सांख्यप्रक्रियावादः। अधवा वैदिकानामयं सिद्धान्तः--अव्वत्तरूवं......सब्वेसु पाणेसु" चू०॥ ८. व खं १ मु०॥ ९. रंती खं १ मु०॥ १०. वेस्स पिस्सा खं २ पु १। वेस पेस्स खं १। ण बंभणे खत्तिय वेस पेसा चू०॥ ११. सप्पे (?) चू०। “सर्पन्तीति सर्पः नरः, अथवा देवलोकेषु भवा देवलौकिका अमरा इत्यर्थः” चू०। “नराश्च सर्वेऽपि देवलोकाश्च" शी०॥ * सू० ८३८ पर्यन्तमाककुमारस्य प्रतिवचनम् ॥ १२. अयाणि खं १ विना॥ १३. मयाण' खं १ विना॥ १४. °हि के° खं १॥ १५. पण्णेण(?) शी०। पुण्णेग(?) शीपा०। 'प्रकर्षण जानाति प्रज्ञः, पुण्यहेतुत्वाद्वा पुण्यम् , तेन''"ज्ञानेन" शी०॥ १६. जे ऊ खं १ मु. विना। जे ति चू०॥

Page #329

२३२
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ८३७ - ८३७. जे गरहितं ठाणमिहावंसंति, जे यावि लोए चरणोवैवेया।
उदाहडं तं तु समं मतीए, अहाउसो विप्परियाँसमेव ॥५१॥ ८३८. *संवच्छरेणावि य एगमेगं, बाणेण मारेउ महागयं तु ।
सेसाण जीवाण दयट्टयाए, वासं वयं वित्ति पकप्पयामो ॥५२॥ *संवच्छरेणावि य एगमेगं, पाणं हणंता अणियत्तदोसा । सेसाण जीवाण वैहे ण लग्गा, सिया य थोवं गिहिणो वि
तम्हा ॥ ५३॥ ८४०. संवच्छरेणावि य एगमेगं, पाणं हणंते समणवतेस ।
आयोहिते से पुरिसे अणजे, न तारिसा केवलिणो भवंति ॥५४॥ १० ८४१. बुद्धस्स औणाए इमं समाहिं, अस्सि सुंठिचा तिविहेण ताँती।
तरिउं समुदं व महाभवोघं आयाणवं धम्ममुदाहरेन्जॉसि ॥ ५५ ॥ त्ति बेमि ।
॥ अद्दइज समत्तं ॥ १. °वसंती खं १ मु० विना।। २. °ववेए खं १। “चरणेणं उवति" चू० । “चरणेन...... उपपेताः" शी० ॥ ३. “ सतीए त्ति बुद्धीए......"सतीए त्ति वा मतीए त्ति वा एगटुं” चू० । "स्वमत्या स्वाभिप्रायेण" शी० ॥४. यासुमेव खं १ मु० विना। " अधाउसे विप्परियासमेव, अथ इत्यानन्तर्ये, ....."आउसे त्ति हे आयुष्मन्तः! वि वियोगे, विपरीतो आसो विपर्यासः" चू० । “अथवाऽऽयुष्मन् ! ...."विपर्यासमेव विपर्ययमेवोदाहरेत्" शी० ॥ * हस्तितापसानामाईकं प्रति वचनम् ॥ ५. पाणेण मु० विना। "बाणेण सरेण विसलित्तेण वा मम्मं घंति मारेतुं महागजं" चू० । “बाणप्रहारेण व्यापाद्य" शी०॥ ६. वदं वित्तिं खं १॥ * इत अरभ्य आर्द्रकुमारस्य प्रतिवचनम् ॥ ७. वहेण(?) चू०। “सो हत्थी विद्धो..." जाव पंचिंदिए पेल्लात,..." एवं सेसाण जीवाण लग्गध पाणातिवाते। सिया य थोवं...."सर्वमेतं थोवमुच्यते। गिहिणो वि ते बहुजीवे जे ण मारेंति...."सो वि नाम धार्मिकः" चू० । “गृहस्था अपि..... शेषाणां च जन्तूनां ....."वधे न प्रवृत्ताः । यत एवं तस्मात् स्यादेवम् स्तोकमिति स्वल्पं यस्माद् घ्नन्ति ततस्तेऽपि दोषरहिता इति" शी० ॥ ८. पाणे हणते खं १ विना। पाणं हणंता मु०। "संवच्छरे। प्राणं हस्तिनम्। श्रमणव्रतानि.....'अस्य "सन्तीति श्रमणव्रती। तुर्विशेषणे....."। माताहिते
आत्मनः अहितो......सो णट्ठो अण्णं पि णासेति......। अणारिओ......। ण तारिसं धम्म हिंसकं केवलिणो भणंति करेंति वा......तदुच्यते-ण तारिसा केवलिणो भवंति करेति वा।" चू०। “संवच्छरेणेत्यादि, श्रमणानां यतीनां व्रतानि श्रमणव्रतानि, तेष्वपि व्यवस्थिताः सन्त एकैकं संवत्सरेणापि ये ध्नन्ति......ते ऽनार्याः आत्मनः परेषां चाहितास्ते पुरुषा [अ]बहुवचनमार्षत्वात् , न तादृशाः केवलिनो भवन्ति" शी० ॥ ९. व्वते तु खं १ सं० मु० विना। वती तु चू०, दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम्॥ १०. हिते ते पु° खं १॥ ११. तारिसो खं २। तारिसे

Page #330

८४१]
छटुं अज्ज्ञयणं अद्दइजं'।
२३३
मु०॥ १२. आणाइ खं १ मु० विना ॥ १३. इमा समाही खं १। दृश्यतां सू० ८२८ । “बुद्धस्स आणाए इमं समाधि....... इच्चेवमेसा भगवतो पुव्वतित्थगराणं च समाधी वुत्तो......। अस्सिं समाधौ त्रिविधेऽपि सुष्ठ स्थित्वा" चू०। “बुद्धः......वीरवर्धमानस्वामी, तस्याज्ञया तदागमेन इमं समाधि सद्धर्मावाप्तिलक्षणम् अवाप्य, अस्मिंश्च समाधौ सुष्ठु स्थित्वा" शी०॥ १४. सुभति तिवेहेण खं १ ॥ १५. ताई मु० । “त्रायी त्राणशीलः, तायी वा गमनशीलो मोक्ष प्रति" शी० ॥ १६. तरितं समुदं च खं १ विना ॥ १७. मु० विना-आयाणधम्ममुदाहरेजा खं १। मायाणबंधंसमुदाहरति खं १ विना। "भादाणवं ति, आदीयते इत्यादानम , एतान्येव ज्ञान-दर्शन-चारित्राणि आदानं मुमुक्षोः क(ध?)म्म उदा [६] रेजा कथयेदित्यादि....."इति ब्रवीमि त्ति अजसुधम्मो जंबुसामी भणति-इति उदाहरजासि त्ति" चू०। “सूत्रस्यापि सूत्रेणआदाणवं धम्म उदाहरेजा" इति सप्तमाध्ययनप्रारम्मे चूर्णौ। “मादानं सम्यग्दर्शन-ज्ञानचारित्ररूपम्, तद्विद्यते यस्यासावादानवान् साधुः..."धर्ममुदाहरेद् व्यागृणीयात.... इतिः परिसमाप्त्यर्थे ब्रवीमीति पूर्ववत्" शी० ॥ १८. जा ॥ ५५॥ त्ति बेमि मु० । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥

Page #331

सत्तमं अज्झयणं ‘णालंदइजं' ८४२. तेणं कालेणं तेणं समएणं रायगिहे नाम नगरे होत्था, 'सिद्धिस्थिमितसमिद्धे जाव पंडिरूवे । तस्स णं रायगिहस्स नगरस्स बहिया उत्तरपुरस्थिमे दिसीभाए, एत्थ णं नालंदा नाम बाहिरिया होत्था अणेगभवणसयसन्निविट्ठा जाव पडिरूवा।
८४३. तत्थ णं नालंदाए बाहिरियाए "लेए नाम गाहावती होत्था, अड़े
१. “णालंदाए समीवे मणोरहे भासि इंदभूइणा। अज्झयणं उदगस्स तु तेणं नालंदइजं ति ॥२०४॥” इति सूत्रकृताङ्गनिर्युक्तौ । “नालन्दायाः समीपे मनोरथाख्ये उद्याने इन्द्रभूतिना गणघरेण उदकाख्यनिर्ग्रन्थपृष्टेन...तस्यैव भाषितमिदमध्ययनं नालन्दायां भवं नालन्दीयम, नालन्दासमीपोद्यानकथनेन वा निवृत्तं नालन्दीयम्" शी० ॥२. नाम खं १,२॥३.रिद्धिथमि खं १॥ ४. °समिद्धे वण्णतो जाव खं १ मु० । अत्र 'जाव' शब्दग्राह्यः पाठ औपपातिकसूत्रादवगन्तव्यः। इत्थं हि तत्र पाठः-"तेणं कालेणं तेणं समएणं चंपा नाम नयरी होत्था रिद्धस्थिमियसमिद्धा पमुइयजणजाणवया आइण्णजणमणुस्सा हलसयसहस्ससंकिट्ठविकिट्ठलट्ठपण्णत्तसेउसीमा कुक्कहसंडेअगामपउरा उच्छुजवसालिकलिया गोमहिसगवेलगप्पभूता आयारवंतचेहयजुवइविविहसण्णिविट्ठबहुला उक्कोडियगायगंठिमेयभडतक्करखंडरक्खरहिया खेमा णिरुवद्दवा सुभिक्खा वीसत्थसुहावासा अणेगकोडिकुडूंबियाइण्णणिव्वुयसुहा णडणगजलमल्लमुट्ठियवेलंबयकहगपवगलासगआइक्खगलंखमंखतूणइल्लतुंबवीणियअणेगतालायराणुचरिया आरामुजाणअगडतलागदीहियवप्पिणिगुणोववेया नंदणवणसन्निभप्पगासा उम्विद्धविउलगंभीरखायफलिहा चकगयमुसुंढिओरोहसयग्घिजमलकवाडघणदुप्पवेसा धणुकुडिलवंकपागारपरिक्खित्ता कविसीसयवटरइयसंठियविरायमाणा अद्यालयचरियदारगोपुरतोरणउण्णयसुविभत्तरायमग्गा छेयायरिथरइयदढफलिहइंदकीला विवणिवणिच्छेत्तसिप्पियाइण्णणिव्व्यसुहा सिंघाडगतिगचउक्चच्चरपणियावणविविहवत्थुपरिमंडिया सुरम्मा नरवइपविइण्णमहिवइपहा अणेगवरतुरगमत्तकुंजररहपहकरसीयसंदमाणीयाइण्णजाणजग्गा विमउलणवणलिणिसोभियजला पंडुरवरभवणसण्णिमहिया उत्ताणणयणपेच्छणिज्जा पासादीया दरिसणिज्जा अभिरूवा पडिरूवा॥” इति औपपातिकसूत्रे १॥ ५. "राज्ञो गृहं राजगृहम्, पासादीयं०।" चू०। “राजगृहमेव विशिनष्टि-प्रासादाः सजाता यस्मिस्तत् प्रासादितमाभोगवद्वा, अत एव दर्शनीयं...अभिरूपं तथाऽप्रतिरूपमनन्यसदृशं प्रतिरूपं वा प्रतिबिम्बं वा स्वर्गनिवेशस्य" शी०। चू० शी० अनुसारेण पासादी दि-शी०)ए दरिसणिजे अभिरुवे पडिरूवे इति पाठोऽत्र भाति। तुलना-" तेणं कालेगं तेणं समएणं आमलकप्पा नामं नयरी होत्था रिद्धस्थिमियसमिद्धा जाव पासादीया दरिसणिजा अभिरूवा पडिरूवा" इति रायपसेणइयसूत्रे १॥ ६. बहिता खं १ ॥ ७. रच्छिमे मु०॥ ८. एत्य गं नास्ति खं १ मु० विना॥ ९. दृश्यतां सू० ८४४ टि० ५॥ १०. लेयो ख १ । लेवे मु० । “लेर णाम संज्ञा" चू० । "लेपो नाम" शी०॥

Page #332

८४२-८४३] सत्तमं अन्झयणं ‘णालंदइजं'।
२३५ दित्ते वित्ते विस्थिण्णविपुलभवणसयणासणजाणवाहणाइण्णे बहुधण-बहुजातरूवरजते आओगपओगसंपउत्ते 'विच्छड्डितपउरभत्तपाणे बहुदासी-दास-गो-महिसगवेलगप्पभूते बहुजणस्स अपरिभूते यावि होत्था । से णं लेए गाहावती समणो वासए यावि होत्था अभिगतजीवा-ऽजीवे जाव विहरति ।
१. दित्ते जाव अपरिभूते ख १ मु० विना ॥ २. विच्छडित° खं १ । “विच्छड्डितं दीयमानं भुज्यमानं वा भुक्तशेषं च" चू० । ३. से [णं ले ?]ए गाहा ख १। से णं लेए समणोवासए होस्था चू०॥ ४. वासते खं १॥ ५. जाव भावेमाणे विहरति ख १ मु० । दृश्यतां सू० ७१५ । हस्तलिखितादर्शेषु एतावानेव संक्षिप्तः पाठो लभ्यते, शी० वृत्तौ तु अत्र विस्तरेण एवं च णं विहरति इतिपर्यन्तः पाठो व्याख्यातः, अतो शी० वृत्तिकृतां समक्षं सम्पूर्णः सूत्रपाठ आसीदिति भाति। "एतदेव दर्शयति-अभिगतजीवाजीवेत्यादिना ग्रन्थेन यावदसहायोऽपि देवसुरादिभिदेवगणैरनतिक्रमणीयः अनतिलवनीयो धर्मादप्रच्यावनीय इति यावत् ।'""."निग्गंथे इत्यादि, निर्ग्रन्थे आईते प्रवचने निःशङ्कः..."निराकाङ्क्षः, ..""निर्विचिकित्सः'"""लब्धार्थों ज्ञाततत्त्व इत्यर्थः, ....." गृहीतार्थः ...... पृष्टार्थः ....." विनिश्चितार्थः ....." अभिगतार्थः ...."तथा अस्थिमिजा अस्थिमध्यं यावत् स धर्मे प्रेमानुरागेण रक्तः,..."अयमाउसो इत्यादि, केनचिद् धर्मसर्वस्वं पृष्टः सन्नेतदाचष्टे, तद्यथा-भो आयुष्मन् ! इदं नैर्ग्रन्थ मौनीन्द्रप्रवचनमर्थः सद्भूतार्थः.....'अयमेव परमार्थः, शेषस्तु सर्वोऽपि....."अनर्थः । ....."उस्सिय इत्यादि, उच्छृतं प्रख्यातं स्फटिकवद् निर्मलं यशो यस्यासावुच्छ्रितस्फटिकः,....अप्रावृतद्वारः ...."गृहं प्रविश्य परतीर्थिकोऽपि यद्यत् कथयति तदसौ कथयतु, न तस्य परिजनोऽपि अन्यथा भावयितुं..."शक्यते इति यावत् । तथा राज्ञां वल्लभान्तःपुरद्वारेषु प्रवेष्टुं शीलं यस्य स तथा,..."प्रख्यातश्रावकाख्यगुणत्वेनास्खलितप्रवेशः। तथा चतुर्दश्यष्टम्यादिषु तिथिषु उपदिष्टासु महाकल्याणकसम्बन्धितया पुण्यतिथित्वेन प्रख्यातासु तथा पौर्णमासीषु च तिसृष्वपि चतु.
सकतिथिष्वित्यर्थः, एवम्भूतेषु धर्मदिवसेषु सुष्टु अतिशयेन प्रतिपूर्णो यः पौषधः ............. अनुपालयन्..."समणे निग्गंथे इत्यादि सुगमं यावत् पडिलामेमाणे ति....."बहू हिमित्यादि, बहुभिः शीलवतगुणविरमणप्रत्याख्यानपौषधोपवासैस्तथा यथापरिगृहीतैश्च तपःकर्मभिरारमानं भावयन् एवं चानन्तरोक्तया नीत्या विहरति धर्ममाचरं स्तिष्ठति, चः समुच्चये, णमिति वाक्यालङ्कारे" शी०। शी० अनुसारेणात्र 'अभिगतजीवाजीवे उवलद्धपुण्णपावे भासव-संवर-वेयणणिजर-किरिय-अहिगरग-बंध-मोक्ख कृसले असहेज देवा-ऽसुर-णाग-सुवण्ण-जक्ख-रक्खस-किन्नरकिंपुरिस-गरुल-गंधव-महोरगाइएहिं देवगणेहिं निग्गंथाओ पावयणामो अणतिक्कमणिज्जे णिग्गंथे पावयणे हिस्संकिए णिक्कंखिए णिव्वितिगिच्छे लढे गहियढे पुच्छियटे विणिच्छिय? अभिगतढे अटिमिंजपेमाणुरागरत्ते, अयमाउसो णिग्गंथे पावयणे अढे अयं परमटे सेसे भणढे, उस्सियफलिहे अपाउयदुवारे चियत्तंतेउरदारप्पवेसे चाउद्दसट्टमुद्दिट्टपुण्णमासिणीसु पडिपुण्णं पोसहं सम्ममणपालेमाणे समणे जिग्गंथे तहाविहेणं एसणिज्जेणं असण-पाण-खाहम-साइमेण वत्थ-पडिग्गह-कंबल-पायपुंछणेणं ओसह-भेसनेणं पीढ-फलग-सेज्जासंथारएणं पडिलामेमाणे बहूहिं सीलव्वयगुणवेरम गपञ्चक्खाणपोसहोववासेहिं महापरिग्गहिएहिं तवोकम्मेहिं अप्पाणं भावेमाणे एवं च णं विहरति' ईदृशः पाठः शी• वृत्तिकृतां समक्षमासीदिति भाति । दृश्यतां सू० ७१५॥

.

Page #333

सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ८४४८४४. तस्स णं 'लेयस्स गाहावतिस्स नालंदाए बाहिरियाए बहिया उत्तरपुरस्थिमे 'दिसीभाए एत्थ णं 'सेसदविया नाम उदगसाला होत्था अणेगखंभसयसन्निविट्ठा पासादीया जाव पडिरूवा। तीसे णं *सेसदवियाए उदगसालाए उत्तरपुरस्थिमे दिसीभाए, एत्थ णं हत्थिजामे नाम वणसंडे होत्था किण्हे, वण्णओ वणसंडस्स ।
१. लेभस्स खं १ । लेवस्स मु० ॥ २. बहिया नास्ति खं १॥ ३. दिसाभाए खं १। चूर्णावयं पाठ इत्थं वर्तते-दिसीभागे एत्य ण लेयस्स गाहावतिस्स हस्थिणायामे णामं वणसंडे होत्थाकिण्हे किण्हच्छाये...''पासादीया। तस्स णं बहुमज्झदेसभाए लेवस्स (लेहस्स-प्र०) गाहाबतिस्स सेसदविया णाम उदकशाला होत्था। तंसि च णं गिहपदेसंसि भगवं गोतमे विहरति । चू०॥ ४. सेसेद खं १। “शेषद्रव्याभिधाना, गृहोपयुक्तशेषद्रव्येण कृता शेषद्रव्या इत्येतदेवाभिधानमस्याः" शी० ॥ ५. विट्ठा जाव पडि° खं १ विना। “अनेकस्तम्भशतसन्-ि विष्टा प्रासादीया दर्शनीया अभिरूपा प्रतिरूपेति" शी०॥ ६. सेदवि खं १॥ ७. हत्थीजामे खं १ । हथिणायामे चू० । दृश्यतां टि० ३॥ ८. कण्हे वण्णतो खं १। “कृष्णः कृष्णावभास इत्यादिवर्णकः” शी० । वर्णकोऽयम् औपपातिकसूत्रे विस्तरेण वर्णितः। तत्रत्यानां कतिपयपदानां चू० मध्ये व्याख्यादर्शनाचूर्णिकृतां समक्षं विस्तृतः पाठ आसीदिति भाति । “किण्हे किण्हच्छाये (च्छाया प्र०), प्रायेण हि वृक्षाणां मध्यमे वयसि पत्ताणि किण्हाणि भवन्ति, तेसिं किण्हाण छाया किण्हच्छाया, फलितत्तणेण य आदित्यरश्मिवारणात् कृष्णो भवति, बाल्यादतिक्रान्तानि पर्णानि शीतलानि भवन्ति, यौवने तान्येव किसलयमतिक्रान्तानि रक्ततां च ईषद्धरितालाभानि पाण्डूनि हरितानीत्यपदिश्यन्ते, हरितानां छाया हरितच्छाया, तत एव कृष्ण-नील-हरिता वर्णा यथास्वं स्वे स्वे वर्णे अत्यर्थमुत्कटा भवन्ति स्निग्धाश्च, तेण णिद्धो। घणकडितडिच्छाए त्ति अन्योन्यशाखाप्रशाखानुप्रवेशा घणकडितडिच्छाए। रम्मे महामेघ० इति जलभारणामे प्रावृड्मेघः, [निकुरम्बः] समूहः संघात इत्यनान्तरम्। मूलान्येषा बहूनि दूरावगाढानि च सन्तीति मूलवन्तः, एवं शेषाण्यपि। णिद्धद्धर० यद्यपि पाण्डुरं जीर्णत्वादचाक्षुष्यं तथाप्यच्छेद्यत्वाद् निरुपभोगत्वाच वृक्षाणां कालेनैव पाण्डुरा भवन्तीति प्रशंसा, एवं जाव पासादीया" चू० ।
औपपातिकसूत्रेऽयं वनखण्डवर्णक इत्थं वर्तते--"से वणसंडे किण्हे किण्होभासे नीले नीलोभासे हरिए हरिओभासे सीए सीओभासे णिद्धे गिद्धोभासे तिव्वे तिव्वोभासे किण्हे किण्हच्छाए नीले नीलच्छाए हरिए हरियच्छाए सीए सीयच्छाए गिद्धे णिद्धच्छाए तिव्वे तिव्वच्छाए घणकडिअकडिच्छाए रम्मे महामेहणिकुरंबभुए। ते णं पायवा मूलमंतो कंदमंतो खंधमंतो तयामंतो सालमंतो पवालमतो पत्तमंतो पुप्फमंतो फलमंतो बीयमंतो अणुपुव्वसुजायरुइलवभावपरिणया एक्कखंधा अणेगसाला अणेगसाहप्पसाहविडिमा अणेगनरवामसुप्पसारिअअग्गेज्झघणविउलबद्धखंधा अच्छिद्दपत्ता अविरलपत्ता अवाईणपत्ता अणईअपत्ता निद्भूयजरढपंडुपत्ता णवहरियभिसंतपत्तभारंधकारगंभीरदरिसणिज्जा उवणिग्गयणवतरुणपत्तपल्लवकोमल उजलचलंतकिसलयसुकुमालपवाल. सोहियवरंकुरग्गसिहरा णिच्चं कुसुमिया णिच्चं माइया णिचं लवइया णिचं थवइया णिचं गुलइया णिचं गोच्छिया णिचं जमलिया णिचं जुवलिया णिचं विणमिया णिच्चं पणमिया णिचं कुसुमियमाइयलवइयथवइयगुलइयगोच्छिय जमलियजुवलियविणमियपणमियसुविभत्तपिंडमंजरिव डिंसयधरा सुयबरहीणमयणसालकोइलकोहंगकभिंगारककोंडलकजीवंजीवकणंदीमुहकविलपिंगलक्खकारंडचकवायकलहंस

Page #334

सत्तमं अज्झयणं 'णालंदइज।
२३७ ८४५. तस्सिं च णं गिहपदेसंसि भगवं गोतमे विहरति, भगवं च णं अहे आरामसि । अहे णं उदए पेढालपुत्ते पासावञ्चिजे नियंठे मेतज्जे गोत्तेणं 'जेणेव भगवं गोतमे तेणेव उवागच्छति, उवागच्छित्ता भगवं गोतमं एवं वदासी -आउसंतो गोयमा ! अत्थि खलु मे केइ पदेसे पुच्छियव्वे, तं च मे आउसो ! अहादरािसियमेव वियागैरेहि। सवायं भगवं गोतमे उदयं पेढालपुत्तं एवं ५ वदासी-अवियाई आउसो ! सोचा निसम्म जाणिस्सामो।
८४६. [१] सवायं उदए पेढालपुत्ते भगवं गोयमं एवं वदासी-आँउसंतो गोतमा! अस्थि खलु कुमारपुत्तिया नाम समणा निग्गंथा तुन्भागं पवयणं पवयमाणा गाहावतिं समणोवासंगं एवं पञ्चक्खाति–नन्नत्थ अँभिजोएणं सारसअणेगसउणगणमिहुणविरइयसद्दण्णइयमहुरसरणाइए सुरम्मे संपिंडियदरियभमरमहुकरिपहकरपरिलिन्तमत्तछप्पयकुसुमासवलोलमहुरगुमगुमंतगुंजंतदेसभागे अभंतरपुप्फफले बाहिरपतोच्छण्णे पत्तेहि य पुप्फेहि य उच्छग्णपडिवलिच्छण्णे साउफले निरोयए अकंटए णाणाविहगुच्छगुम्ममंडवगरम्मसोहिए विचित्तसुहकेउभूए वावीपुक्खरिणीदीहियासु य सुनिवेसियरम्मजालहरए। पिंडिमणीहारिमसुगंधिसुहसुरभिमणहरं च महया गंधद्धणिं मुयंता णाणाविहगुच्छगुम्ममंडवकघर कसुहसेउकेउबहला अणेगरहजाणजुग्गसिवियपविमोयणा सुरम्मा पासादीया दरिसणिजा अभिरूवा पडिरूवा" इति औपपातिकसूत्रे ३॥ १. अहे गं नास्ति खं१। अह उदए पेढालपुत्ते पासावञ्चिजे निग्गंथे चू०॥ २. पुत्ते भगवं पासा ख १ चू० विना ॥ ३. मेयजे मु० । “मेदार्यो गोत्रेण" शी० ॥ ४. जेणामेव खं १॥ ५. " अस्थि खलु मे माउसो० प्रदिश्यते इति प्रदेशः" चू० ॥ ६. से केइ खं १ मु. विना। "मम विद्यते कश्चित्" शी० ॥ ७. महासुयं महादरिसियं मे विया मु० । “यथा श्रुतं भवता यथा च भगवता संदर्शितं तथैव” शी० ॥ ८. गरेहिं खं १ विना ॥ ९. सचायं खं १ शी०, सवायं शीपा० ॥ "सवायं शोभनवाक् सवाया" चू०। “एवं पृष्टः स चायं भगवान्, यदिवा सह वादेन सवाद पृष्टः, सद्वाचं वा शोभनभारतीकं वा प्रश्नं पृष्टः" शी० ॥ १०. णिसम्मा खं १। "हि, यदि श्रुत्वा ज्ञास्यामस्ततो वक्ष्यामः, न चेद् ज्ञास्यामो भगवन्तं पृच्छामहे इत्यर्थः" चू०। " श्रुत्वा"निशम्य च अवधार्थ च"ज्ञास्ये" शी० ॥११. सचायं उदय पे° खं १॥ १२. °पुत्ते एवं वदासी भत्थि खलु गोतमा कम्मारउत्तिया णाम समणोवासगा तुब्भागं पवयणं इति पाठश्चो दृश्यते॥ १३. माउसे खं १ । माउसो मु०॥ १४. °खुत्तिया खं १। दृश्यता टि० १२ । “कम्मारउत्तिया णाम कर्म करोतीति कर्मकारः संज्ञैषा शिल्पी वा, कर्मकारस्य पुत्राः कर्मकारपुत्राः, कर्मकारपुत्राणामपत्यानि कर्मकारीयपुत्राः, समणे उवासन्तीति समणोवासगा सुब्भागं ति युष्माकं प्रवचनं सत्त्वोदितो वा वचनं प्रवचनम् गाधावति समणोवासए एवं पञ्चक्खाति" चू० । “सन्ति विद्यन्ते कुमारपुत्रा नाम निर्ग्रन्था युष्मदीयं प्रवचनं प्रवदन्तः, तद्यथा गृहपति श्रमणोपासकमुपसम्पन्नं नियमायोत्थितमेवं प्रत्याख्यापयन्ति" शी०॥ १५. तुम्हागं खं १। तुम्हाणं मु० । “तुब्भागं ति युष्माकं” चू०॥ १६. °सगं उवसंपन्नं एवं मु०। वृत्तिकृता शीलाचार्याणामपि पाठोऽयमभीष्टः स्यादिति भाति, दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् १३ ॥ १७. एगं पञ्चक्खावेंती खं १॥ १८. आभितोगेणं खं १ मु० विना॥

Page #335

सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे सू० ८४६ - गाहावतीचोरग्गहणविमोक्खणयाए तसेहिं पाणेहिं णिहाय दंडं। ऐवण्हं पञ्चक्खंताणं दुपच्चक्खायं भवति, एवण्हं पच्चक्खावेमाणाणं दुपच्चक्खावियं भवइ > एवं ते परं पञ्चक्खावेमाणा अतियरंति सयं पइण्णं, कस्स णं तं हेउं ? संसारिया खलु पाणा, थावरा वि पाणा तसत्ताए पञ्चायंति, तसावि पाणा थावरत्ताए पञ्चायंति, थावरकायातो विप्पमुच्चमाणा तसकायंसि उववजंति, तसकायातो विप्पमुच्चमाणा थावरकायंसि उववजंति, तेसिं च णं थावरकायंसि उववण्णाणं ठाणमेयं पत्तं ।
[२] एवण्हं पञ्चक्खंताणं सुपचक्खातं भवति, एवण्हं पचक्खावेमाणाणं सुपञ्चक्खावियं भवति, एवं ते परं पञ्चक्खावेमाणा णीतियरंति सयं पतिण्णं, णण्णत्य १० अभिओगेणं गाँहावतीचोरग्गहणविमोक्खणताए तसभूतेहिं पाणेहिं णिहाय दंडं ।
एवमेव सति भासापरक्कमे विजमाणे जे ते कोहा वा लोभा वा परं पञ्चक्खाति, अयं पि णो देसे किं णो णेआउए भवति, अवियाई आउसो गोयमा ! तुब्भं पि एवं एतं रोयति ?
१. “ गाहावईत्यादि" शी० । गाहावती चू० मध्ये नास्ति। “चोरविमोक्खणताए त्ति, उदाहरणं..... । एवं साधू वि सावर्ग भणति छसु जीवणिकाएसु णिक्खिव दंड, सो णेच्छति, इत्यतः चोरग्गहविमोक्खणट्ठताए साधुणा सेसा काया अणुण्णाता ण भवंति" चू० । चूर्णिकृन्मतेन गाहावती चोर' इति पृथक् पदे किंवा गाहावतीचोर' इति एकं पदमिति विचारणीयं सुधीभिः, दृश्यतां पृ० २३८ टि० १४ ॥ २. “णिधय त्ति धकारस्य हस्वे कृते निधाय भवति" चू०॥ ३. एवं ण्हं मु०, एवमग्रेऽपि। “एवं तेसिं साधूणं पञ्चक्खंताणं.."दुप्पञ्चक्खातं भवति" चू० । " एवण्हमित्यादि, एहमिति वाक्यालङ्कारे, अवधारणे वा, एवमेव....."प्रत्याख्यानं गृह्णतां श्रावकाणां दुष्प्रत्याख्यातं भवति" शी०॥४. दुप्पमु०॥ ५.<1 एतदन्तर्गतः पाठः खं १ चू० मध्ये नास्ति । “एवमेव प्रत्याख्यापयतामपि साधूनां दुष्टं प्रत्याख्यानदानं भवति" शी०॥ ६. ७. उववजेज चू०॥ ८. “धातनीयं घात्यं वा घण्णं" चू०। “घात्यं स्थानं भवति ॥" शी० ॥ ९. °क्खाणयं खं १ मु० विना ॥ १०. °क्खातं भवति खं १। “तेसिं साधूणं पञ्चक्खायंताणं एवं पञ्चक्खावेमाणाणं सुपच्चक्खातं होजा, सावगाण वि तेहिं साधूहिं पच्चक्खाताणं एवं सुपञ्चक्खातं होज्जा" चू० । “एवमेव च प्रत्याख्यापयतां सुप्रत्याख्यापितं भवति" शी०॥
११. परं नास्ति खं १॥ १२. णायरंति खं १॥ १३. मु. विना- स्थ[s]भि[जो]एणं खं थ अभितोएण खं १ मु० विना॥ १४. गाहावति खं १। “गाहावति त्ति यावन्न
व्रतानि तावद् गृहपतीत्युच्यते, गृहीतानुव्रतस्तु श्रावक उपासको वा" चू०। दृश्यता पृ० २३८ टि० १ । “गृहपतिचौरग्रहणविमोक्षणतयेति" शी०॥ १५. °णयाते खं १ विना ।। १६. पाणेहिं मेयं णिहाय खं १॥ १७. एवामेवसति खं १। एवं सति चू ० ॥ १८. प्रतिषु पाठाःणो देसे णो णेअआए खं ११ दृश्यतां पृ. २४० ५० ५। णोवदेसे किं नो गेउते खं १ विना। णो उवदेसे किं णो णेआउए मु० । “देशो णाम उपदेशः दृष्टिवा उपदेशः, अपिः

Page #336

८४८] सत्तमं अज्झयणं 'णालंद इज्ज।
२३९ ८४७. संवायं भगवं गोयमे उदयं पेढालपुत्तं एवं वेदासी-नो खलु आउसो उदगा! अम्हं एयं एवं रोयति, जे ते समणा वा माहणा वा एवमाइक्खंति जाव परूवेंति नो खलु ते समणा वा निग्गंथा वा भासं भासंति, अंणुतावियं खलु ते भासं भासंति, अब्भाइक्खंति खलु ते समणे समणोवासए, जेहिं वि अन्नेहिं पाणेहिं भूएहिं जीवेहिं सत्तेहिं संजमयंति ताणि वि ते ५ अब्भाइक्खति, कस्स णं तं हेतुं ? संसारिया खलु पाणा, तसा वि पाणा थावरत्ताए पञ्चायंति, थावरा वि पाणा तसत्ताए पञ्चायंति, तसकायाओ विप्पमुच्चमाणा थावरकॉयसि उववजंति, थावरकायाओ विप्पमुच्चमाणा तसकायंसि उववनंति, तेसिं च णं तसकायंसि उववन्नाणं ठाणमेयं अंधत्तं ।
८४८. संवायं उदए पेढालपुत्ते भगवं गोयमं एवं वदासी-कयरे खलु आउसंतो १० गोतमा ! तुब्भे वयह तँसपाणा तसा आँउमण्णहा ? संवायं भगवं गोतमे उदयं पेढालपुत्तं एवं वदासी-आउसंतो उदगा! जे तुब्भे यह तसभूता पाणा तसभूता
पदार्थादिषु,..."मोक्खं णयणसीलो णेयाउओ" 'चू० । “अयमपि नः अस्मदीयोपदेशा(शोऽ?)भ्युपगमः....."किं भवतां नो नैव नैयायिको भवति" शी० ॥ १९. याउं खं १॥ २०. एवं एतं एवं रो° खं १ पा० पु १ ला० सं० । “भवियाई जाव रोचइ चू । “अपि चैतदायुष्मन् गौतम! तुभ्यमपि रोचते एवमेतद् यथा मया व्याख्यातम्" शी०॥ १. सचायं खं. १ मु० विना ॥ २. °सी आउसंतो उदगा नो खलु अम्हं खं १। “गोतमो भगवानाह-गो खलु आउसो° । पेढालस्यैतत् कथं न रोचते? उन्मार्गवर्जनवत्" चू०। “नो खल आयष्मन्नदक अस्मभ्यम एतदेवं यद् यथा त्वयोच्यते तद्रोचत इति" शी॥३. एयं रोखं१ शी. विना॥४. समणमाहणा (?) चू०। “समणा चेव माहणा. तत्पुरुषः समासः" च० ॥ ५. मातिक्खंती खं १॥ ६. पण्णवेंति चू०। ७. ते नास्ति खं १ चू०॥ ८."अणुगामियं खलु जाए अणुगच्छन्ति संसारं सा अणुगामिया भवति" चू.। "अनुतापयतीत्यनुतापिका, ताम्" शी०। ९. ते समणोवासए जेहिं अ° खं १ । “अभूतोद्भावनं अभ्याख्यानं भवति,... जे ण पच्चक्खाणविधिं जाणंति 'अम्हे पचक्खाणविधिजाणगा' ते समण त्ति ते आयरिया सिस्साणं समणाणं उवदिसंति जधा सावगाणं एवं पच्चक्खावेज्जाह । जेहिं वि अण्णेहिं पाणेहिं जाव सत्तेहिं सजमंति ते वि" चू० । "ते हि सविशेषणप्रत्याख्यानवादिनो यथावस्थितं प्रत्याख्यानं ददतः साधून गृह्नतश्च श्रमणोपासकानभ्याख्यान्ति" शी०॥ १०. °सए वा जेहिं मु०॥". जीवेहिं पाणेहिं भूतेहिं सत्तेहिं खं १ विना ॥ १२. चू० मु० विना-कस्स णं हे खं १। कस्स गं ते हेतू खं १ विना॥ १३. पाणा नास्ति खं १। “सांसारिकाः खलु प्राणाः परस्परजातिसंक्रमणभाजो यतस्ततस्त्रसाः प्राणिनः स्थावरत्वेन प्रत्यायान्ति" शी०॥ १४. °कायंसि पञ्चायंति, तेसिं च खं २ पा० पु २ सं०॥ १५. “अवणं अघातनीयमित्यर्थः” चू० । “अघात्यमघाताहम्" शी०॥१६. सवादं खं १। सचायं खं १ विना॥ १७. तसपाणा २ सचायं खं १॥ १८. भाउ असहा मु०। “उत अन्यथा" शी०॥ १९. सचायं चू० मु० विना॥ २०. वतह खं १॥

Page #337

सूयगडंगसुत्ते बीए सुथक्खंथे [सू० ८५०पाणा ते वयं वयामो तसा पाणा तसा पाणा, जे वयं वयामो तसा पाणा तसा पाणा ते तुब्भे वयह तसभूता पाणा तेसभूता पाणा, एते संति दुवे ठाणा तुल्ला एगट्ठा, किमाउसो! ईमे भे सुप्पणीयतराए भवति तसभूता पाणा तसभूता पाणा, इमे भे
दुप्पणीयतराए भवति–तसा पाणा तसा पाणा ? भो एगमाउसो ! पंडिकोसह, ५. एकं अभिणंदह, अयं पि भे देसे णो "णेयाउए भवति ।
८४९. भगवं च णं उदाहु-संतेगतिया मैंणुस्सा भवंति, तेसिं च णं एवं वुतपुव्वं भवति–नो खलु वयं संचाएमो "मुंडा भवित्ता अगारातो अणगारियं पव्वइत्तए, वैयं णं अणुपुव्वेणं गुत्तस्स लिसिस्सामो, ते 'एवं संखं सावेंति, ते एवं
संखं ठवयंति, ते एवं संखं सोवट्ठावयंति-जन्नत्थ अभिजोएणं गाहावंतीचोरग्गहण१० विमोक्खणैयाए तसेहिं पाणेहिं निहाय दंडं, तं पि तेसिं कुसलमेव भवति ।
८५०. तसा वि वुचंति तसा तससंभारकडेण कम्मुणा, गोमं च णं
१. °पाणा तसा २ ते वयं खं १ चू० विना॥ २. तसब्भूया खं २ पा० पु १, २॥ ३. एते सिंति खं १, २॥ ४. इमे सूवणीततराए खं १। “सूपनीततराऽप्येवं, उपनीततरा ‘तसा पाणा'। अथवा अर्थमुपनयतीत्युपनीतं भवति, किं? सुखतरं तसभूताभिधानेन अत्थो वणिजति ?... तसाभिधानेन सुखतरं उवणिज्जति" चू० । “ सुत्रु प्रणीततरो युक्तियुक्तः" शी०॥ ५. तसब्भूया पाणा इमे खं १ विना। तसभूता पाणा २ इमे खं १॥ ६. मु. विना-दुवणीततराए खं १। दुवणीयतराते खं १ विना। “दुष्प्रणीततरः" शी०॥ ७. भवति नास्ति खं १॥ ८. भो नास्ति खं १ विना। "भवतां कोऽयं व्यामोहः...एकं पक्षमाकोशथ द्वितीयं त्वभिनन्दथ" शी०॥ ९. पडिक्को मु० । पडिकोसह नास्ति खं १॥१०. अयं भे दे खं १ विना। “नयनशीलो नेयाउओ मोक्षं नयतीत्यर्थः। अभिमुखं नंदघ प्रशंसत इत्यर्थः। अयंपि मे देसे दर्शनं दृष्टिर्वा देश उपदेशो मार्गः स्वसिद्धान्तख्यापनार्थमित्यर्थः" चू० । “अयमपि...एष दोषा(देशोs?)भ्युपगमो भवतां नो नैयायिकः न न्यायोपपन्नः" शीला दृश्यतां पृ० २३८ पं० १२॥ ११.भाउते खं १ विना॥ १२. चू० मु० विना-उआहु खं १। उदाह खं १ विना॥ १३. पुरिसा भवंति चू०॥ १४.मुंडे खं १ मु० विना॥ १५. वयण्हं खं १ विना। वयं ण्हं मु०॥ १६. गोतस्स ख १। १७."नागार्जुनीयास्तु-एवं अप्पाणं संकसावेंति, “कष(स) गतौ [पा.धा.८६.1. तस्मिन्नेव गृहिधर्म सम्यग आत्मानं कसावेंति संकसावेंति, न प्रव्रज(जं)तीत्यर्थः" चू०॥ १८. सोयठा खं १ विना। दृश्यतां पृ० १३७ टि.६॥ १९. अभितोएवं खं १ मु० विना ॥ २०. °वति खं १। दृश्यतां पृ० २३८ पं० १, १०, पृ० २३८ टि. १, १४॥ २१. मु. विना-°णत्ताए खं १ ।
णयाते खं १ विना ॥ २२. "णण्णस्थ अभिजोएणं जाव अधाकुसलमेव। जघा साधूणं सव्वतो विरती एवं तेसि पि। जधा इत्युपमाने, यकारस्य व्यन्जनलोपे कृते भकारेऽवशिष्टे भवति अहाकुसलमेव भवति।" चू०। “तदपि च त्रसप्राणातिपातविरमणव्रतं तेषां...कुशलमेव भवति" शी०॥ २३. "तसा चेव अब्भुवगतं ति, लोगे लोगुत्तरे च तसा चेव अभ्युपगम्यन्ते, न तु तसभूता, उदग आह–केचिरं तसा वुचंति ? जाव ताउअं अपलिक्खीणं, उक्कोसेणं जाव तेत्तीसं
गगन

Page #338

२४१
सत्तमं अज्झयणं 'णालंदइज्ज'। अब्भुवगतं भवति, तसाउयं च णं पलिक्खीणं भवति, तसकायद्वितीया ते ततो औउयं [विप्पजहंति, ते तओ आउयं] विप्पजहित्ता थावरत्ताए पञ्चायति । थावरा वि वुचंति थावरा थावरसंभारकडेणं कम्मुणा, णामं च णं अन्भुवगतं भवति, थोवराउं च णं पलिक्खीणं भवति, थावरकायद्वितीया ते ततो ऑउगं विप्पजहंति, ते ततो आउगं विप्पजहित्ता भुजो परलोइयत्ताए पञ्चायंति, ते पाणा वि वुचंति, , ५ ते" तसा वि वुचंति, ते महाकाया, ते चिरद्वितीया ।
८५१. सेवायं उदए पेढालपुत्ते भगवं गोयमं एवं वदासी—आउसंतो गोतमा ! नत्थि णं से" केइ परियाए जणं समणोवासगस्स एगपाणातिवायविरए वि दंडे "निक्खित्ते, कस्स णं तं" हेतुं ? संसारिया खलु पाणा, थावरा वि पाणा तसत्ताए पञ्चायंति, तसा वि पाणा थावरत्ताए पञ्चायंति, थावरकायातो १० विप्पमुच्चमाणा सव्वे तसकायसि उववजति, तसकायातो विप्पमुच्चमाणा सव्वे थावरकॉयंसि उववजति, तेसिं च णं थावरकायंसि उववन्नाणं ठाणमेयं चत्तं ।
८५२. सवायं भगवं गोयमे उदगं पेढालपुत्तं एवं वदासी–णो खलु आउसो! अस्माकं वत्तव्वएणं, तुम्भं चेव अणुप्पवादेणं अत्थि णं से परियाँए जंमि समणोवासगस्स सव्वपाणेहिं सव्वभूतेहिं सव्वजीवहिं सव्वसत्तेहिं दंडे निक्खित्ते, कस्स १५
सागरोवमाणि । नागार्जुनीयास्तु-आउच गं पलिक्खीणं भवति" चू० । दृश्यता पृ० २४१ टि. ४ । “त्रसनाम प्रत्येकनाम इत्यादिकं नामकर्माभ्युपगतं भवति...यदा च तदायः परिक्षीणं भवति. णमिति वाक्यालङ्कारे" शी०॥ १. तसादिमाउं च पलियक्खीणं भवती खं १। दृश्यतां टि० ५॥ २. माउं वि' खं । ३. [ ] एतदन्तर्गतः पाठो मु० विना नास्ति । दृश्यतां पं० ४॥ ४. "णामं च णं तधेव अप्पलिखीणे खीणे दो आदेसा" चु० ॥ ५. थावरादिबाउं खं १। दृश्यता टि. १॥ ६. द्वितीया जे जतो खं१। °टिइ ते ततो खं १ विना ॥ ७. माउं वि खं १. विना । माउगं विप्पजहति खं १॥ ८.१०. ते नास्ति खं १ विना ॥ ९. परलोगत्ताए खं १। “पारलौकिकत्वेन" शी०॥ ११. महकाया खं १॥ १२. सवातं खं १। सचायं खं २। स (से पु १ ला० सं०) सचायं पा० पु १, २ ला० सं०॥ १३. “से केयि जाव सव्वपाणेहिं से दंडे [अ]णिक्खित्ते" चू०। वक्ष्यमाणचूर्ण्यनुसारेण पत्थि णं से केइ परियाए जेण समणोवासगस्स एगपाणाए वि दंडे णिक्खित्ते, सव्वपाणेहिं से दंडे अणिक्खित्ते इति संपूर्णः पाठोऽत्र भाति, दृश्यतां पृ० २४५ टि. ८, पृ. २४५ टि० १५, पृ. २४२ पं० ८॥. १४. निक्खित्तंपुष्व खं १। निक्खित्तपुब्वे शी०। “निक्षिप्तपूर्वः परित्यक्तपूर्वः" शी० । १५. तस्स हेउं खं १॥ १६. कार्य[सि पञ्चायं ?]ति तस खं १ मु. विना॥ १७. पंसि पञ्चायति तेसिं खं १ मु० विना॥ १८. घणं चू०॥ १९. °वातेणं खं १ मु० विना॥ २०.याते जेणं खं१विना॥ सू.१६

Page #339

२४२
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे
[८५३णं तं हेतुं ? संसारिया खलु पाणा, तसा वि पाणा थावरत्ताए पञ्चायंति, थावरा - वि पाणा तसत्ताए पञ्चायंति, तसकायातो विप्पमुच्चमाणा सव्वे थावरकायंसि
उववनंति, थावरकायाओ विप्पमुच्चमाणा सव्वे तसकायंसि उववजंति, तेसिं च णं तसकायंसि उववन्नाणं ठाणमेयं अंधत्तं, ते पाणा वि वुचंति, ते तसा वि वुचंति, ते महाकाया, ते चिरहिइया, ते बहुतरगा पाणा जेहिं समणोवासगस्स अँपच्चक्खायं भवति, ते अप्पतरागा पाणा जेहिं समणोवासगस्स अपञ्चक्खायं भवति, इति से महया तसकायाओ उवसंतस्स उवट्ठियस्स पडिविरयस्स जण्णं तुन्भे वा अन्नो वा एवं वदह–णत्थि णं से केइ परियाए जम्मि समणोवासगस्स एगपाँणाए वि दंडे णिक्खित्ते, अयं पि मे देसे णो णेयाउए भवति ।
८५३. भगवं च णं उदाहु-नियंठा खलु पुच्छियव्वा, आउसंतो नियंठा ! इह खलु संतेगतिया मणुस्सा भवंति, तेसिं च णं एवं वुत्तपुव्वं भवतिजे इमे मुंडा भवित्ता अगारातो अणगारियं पवईया एसिं च णं आमरणंताए दंडे णिक्खित्ते, जे इमे अगारमावसंति एतेसि णं आमरणंताए दंडे णो णिक्खित्ते,
"केई च णं समणा जाव वासाइं चउपंचमाई छैदसमाई अप्पतरो वा भुज्जतरो १५ वा देसं तिजित्ता अंगारं वएजा ?हता वएज्जा। तस्स णं तं गारत्थं वहमाणस्स
से पञ्चक्खाणे भग्गे भवति ?"णेति । एवामेव समणोवासगस्स वि तसेहिं पाणेहिं दंडे णिक्खित्ते, थावरेहिं पाणेहिं "दंडे नो णिक्खित्ते, तस्स णं "तं थावरकायं
१. अधण्णं चू०॥ २. मुञ्चति खं १ मु० विना॥ ३. ते नास्ति खं १॥ ४. सुप्प खं १। "ते प्राणिनस्त्रसा बहुतमा भूयिष्ठा यैः श्रमणोपासकस्य सुप्रत्याख्यातं भवति, सानुद्दिश्य तेन प्रत्याख्यानस्य ग्रहणात् त्वदभ्युपगमेन सर्वस्थावराणां त्रसत्वेनोत्पत्तेः, अतस्तेऽल्पतरकाः प्राणिनो यैः करणभूतैः श्रावकस्याप्रत्याख्यातं भवति, इदमुक्तं भवति-अल्पशब्दस्याभाववाचित्वान्न सन्त्येव ते येष्वप्रत्याख्यातमिति से तस्य श्रमणोपासकस्य महतस्त्रसकायादुपशान्तस्य उपरतस्थ प्रतिविरतस्य सतः सुप्रत्याख्यातं भवतीति सम्बन्धः" शी०॥ ५. अण्णं खं १॥ ६. मु० विना--गं केइ खं १ विना। णं से परियाए खं १॥ ७. पाणा वि खं, मु० विना। दृश्यता २४१ पं० ८॥ ४. उयाह खं १॥९. वृत्तं भ° खं २॥१..इत्ता एएसिं खं १ । इया तेएसिं (एतेर्सि) खं२ पु १, २ला० सं०1 °इया तेसिं पा०॥ ११. केसिं च णं समणे खं १ मु. विना॥ १२. छदसमाणि खं १। दृश्यतां पृ. २४४ पं०६॥ १३. भागारं वएज्जा खं २ पा० । "भगारमावसेजा खं । मु० शी• । “केइ पव्वइत्ता...कदाइ ते उप्पव्वएजा" चू० । “भगारं
गृहमावसेयुः" शी०॥ १४. हंत वदेजा खं १। हंता वसेज्जा मु०॥ १५. तमगारत्थं खं१॥ १६. भंगो पु१ मु०॥ १७. णेति नास्ति खं १। ‘णेति'स्थाने णो तिण? समटे मु०॥ १८. दंडे भणिक्खित्ते पु१ला० सं० । दंडे णिक्खित्ते खं २ । थावरेसुपाणेसुदंडे [णो] णिक्खित्ते चू०॥ १९. तं नास्ति खं १ मु० विना॥

Page #340

८५४ ]
तइयं अज्झयणं 'णालंद इज्जं '
वहेमाणस्स से पच्चक्खाणे णो भग्गे भवति, से एवमायाणह नियंठा !, 'सेवमा
याणियव्वं ।
८५४. भगवं च णं उदाहु नियंठा खलु पुच्छियव्वा - आउसंतो नियंठा ! इह खलु गाहावंती वा गाहावतिपुत्तो वा तहप्पगारेहिं कुलेहिं आगम्म धम्मसवणवत्तियं उवसंकमेज्जा १, ̈हता, उवसंकमज्जा । तेसिं च णं तहप्पगाराणं धम्मे आइक्खियव्वे १, “हंता आइक्खियव्वे, किं ते तहप्पगारं धम्मं सोच्चा ँनिसम्म एवं वदेज्जा–इणमेव निग्गंथं पावयणं सच्चं अणुत्तरं केवलियं पडिपुण्णं 'याउयं [सं]सुद्धं सलकत्तणं सिद्धिमग्गं मुत्तिमग्गं निज्जाणमग्गं निव्वाणमग्गं अंवितहमविसंधि सव्वदुक्खप्पहीणमग्गं, एत्थं ठिया जीवा "सिज्झंति बुज्झंति मुच्चंति पैरिणिव्वायंति सव्वदुक्खाणं अंतं करेंति, तमाणाए तहा गच्छामो तहा चिट्ठामो तहा निसीयाँमो १० हा तुट्टामा तेहा भुंजामो तहा भासामो तहऽब्भुट्ठामो तहा उट्ठाए उट्ठेइत्ता पाणाणं जाव सत्ताणं संजमेणं संजमामो ति वदेज्जा ? हंता वदेज्जा । किं ते तहप्पगारा कप्पंति
१. प्रतिषु पाठाः -- सेवमाताणितम्वं खं १ । एवमायाणियव्वं खं १ विना । से एवमायाणियग्वं शी० ॥ २. मु० विना 'घतिणो वा गाहा' खं १ । 'वती गाहा' खं १ विना । चूर्ण्यनुसारेण सू० ६६७–६६८–६६९ प्रभृतिसूत्रगतो विस्तृतः सूत्रपाठवणिकृत समक्षमासीदिति प्रतिभाति । अत्रेदृशी चूर्णिः - “ इध खलु गाधावति० तधप्पगारेहिं कुलेहिं आरिएहिं भोजिएहिं पव्वावणारिया, शेषं कण्ठ्यम्, अशुभो व्याधिः, कुष्ठादिस्तु विशेषतः, मनसा ज्ञायते, मनोऽमनः, दुक्खे णो सुहे, जदि वि अहं तेण रोगातंकेण अभिभूतो बंधवे (कामभोगे) भणेजा हन्त सम्प्रेषणे भयात् त्रायन्तीति त्रातारो इमं दुक्खं परि० एतं मम अर्जन - रक्खणादिसमुत्थं भवन्निमित्तमेव दुक्खमुत्थितं मां बाधते तद् भवन्त एव प्रत्यापिय (घ) न्तु । स्यात् — अचेतनत्वात् कामभोगानामामन्त्रणं [न विद्यते, तत उच्यते - शुक- शारिका - मयूरा-ऽश्वादीनामामन्त्रणमिष्टम् ] " चू० । दृश्यतां पृ० १३९-१४०। " इह खलु गाहावती घा गाहावतिपुत्तो वा धम्मसवणवत्तियाए पज्जुवासेज्जा जाव सच्चैव से जीवे जस्स पुवि दंडे णिक्खित्ते इदाणिं भणिक्खित्ते" इति [पासावचिज्जो'...............॥ २०५] निर्युक्तिगाथायावर्णौ ॥ ३. धम्मं स खं १ विना ॥ ४. हंता उवसंकमेज्जा नास्ति खं १ विना ॥ ५. आयक्खि खं १ मु० विना ॥ ६. हंता भाइक्खियन्वे नास्ति खं २ ॥ ७. णिसम्मा खं १ ॥ ८. याज्यं सुद्धं सलगत्तणं खं १ मु० विना । संसुद्ध ताडयं सल्लकत्तणं खं १ मु० । “ णेभाडगं ति नैयायिकम् संसुद्ध भवितथं तथ्यम्, एवं अविसंधि अव्यवच्छिन्नम् परिनिब्वायंति परिनिव्वुया भवंति " इति आवश्यकचूर्णौ प्रतिक्रमणाध्ययने पृ० २४२ ॥ ९. जेव्वाण खं १ ॥१०. अवितह भविसंदि सच्च खं १ । अवितहमसंदिद्धं सन्च' खं १ विना । अत्र 'अवितहमविसंधि' इति सम्यक् पाठः, दृश्यतां टि०८ ॥ ११. सिज्यंति जाव सग्वदुक्खाणं अंत करेंति खं १ मु० विना ॥ १२. परिणेव्वंति खं १ ॥ १३. णिसियामो खं १ ॥ १४. तह खं २ पा० पु २ ला० ॥ १५ तह पु १ विना ॥ १६. तह अम्भुट्टेमो तहा उट्ठाए उट्ठिए पाणाणं भूताणं जाव सत्ताणं खं १ ॥

२४३

५

Page #341

२४४
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ८५५ - पव्वावित्तए १ हंता कप्पंति । किं ते तहप्पगारा कप्पंति मुंडावेत्तए १ हंता कप्पति । <। किं ते तहप्पगारा कप्पंति सिक्खावेत्तए १ हंता कप्पंति। किं ते तहप्पगारा कप्पंति उवट्ठावेत्तए १ हंता कप्पंति। किं ते तहप्पगारा कप्पंति सिक्खावेत्तए १ हंता कप्पति। किं ते तहप्पगारा कप्पति उवट्ठावेत्तए? -हंता कप्पंति। तेसिं च णं तहप्पगाराणं सव्वपाणेहिं जोव सव्वसत्तेहिं दंडे णिक्खित्ते? हंता णिक्खित्ते। से णं एतारूवेणं विहारेणं विहरमाणा जाव वासाइं चउप्पंचमाई छ।समाणि वा अप्पतरो वा भुजतरो वा देसं दूइन्जित्ता अगारं वएजा? हंता वएज्जा। तस्स णं सव्वपाणेहिं जावं सव्वसत्तेहिं दंडे णिक्खित्ते? 'णेति। "सेजेसे जीवे जस्स 'परेणं सव्वपाणेहिं जाव सव्वसत्तेहिं दंडे णो णिक्खित्ते, "सेजेसे जीवे जस्स आरेणं सव्वपाणेहिं जाव सव्वसत्तेहिं दंडे णिक्खित्ते, "सेजेसे जीवे जस्स ईदाणि सव्वपाणेहिं जाव सव्वसत्तेहिं दंडे णो णिक्खित्ते भवति, परेणं अस्संजए आरेणं संजते, इयाणि अस्संजते, अस्संजयस्स णं सव्वपाणेहिं जाव सव्वसत्तेहिं दंडे णो णिक्खित्ते भवति, "से एवमायाणह णियंठा!, से एवमायाणितव्वं । - ८५५. भगवं च णं उदाहु णियंठा खलु पुच्छितव्वा-आउसंतो णियंठा ! इह खलु परिव्वाया वा परिवाइयाओ वा अन्नयरेहिंतो "तित्थाययणेहिंतो ऑगम्म धम्मसवणवत्तियं उवसंकमज्जा १ > एतदन्तर्गतपाठस्थाने तहेव इति पाठः खं १ विना ॥ २०. मतिक्खि° खं १॥ २१. वित्तते खं १ विना ॥ २२. तेसि खं १ मु० विना ॥ २३. संभुंजि° खं १ मु०। एवमग्रेऽपि सर्वत्र॥ २४. तहेव जाव वतेजा तेणं खं १ विना । तं चेव जाव अगारं वदेजा ते णं खं १। दृश्यता पृ० २४४ पं० ६॥

Page #342

८५६] सत्तमं अज्झयणं 'णालंदइज्जं' ।
२४५ नो तिणद्वे समढे, सेजेसे जीवे जे 1 परेणं नो कैप्पति संभुजित्तए, सेजे(जे)से जीवे जे आरेणं कप्पति संभुजित्तए, सेजे(जे)से जीवे जे । इदाणिं णो कप्पति संभुजित्तए, परेणं अस्समणे, आरेणं समणे, इदाणिं अस्समणे, अस्समणेणं सद्धिं णो कप्पति समणाणं णिग्गंथाणं संभुजित्तए, सेवमायाणह णियंठा !, “से एवमायाणितव्वं ।
८५६. भगवं च णं उदाहु-संतेगतिया समणोवासगा भवंति, तेसिं च णं ५ एवं वृत्तपुव्वं भवति–णो खलु वयं संचाएमो मुंडा भवित्ता अगारातो अणगारियं पव्वइत्तए, वयं णं चाउद्दसट्टमुद्दिट्ठपुण्णमासिणीसु पडिपुण्णं पोसधं सम्मं अणुपालेमाणा विहरिस्सामो, थूलगं पाणातिवायं पचाइक्खिस्सामो, “एवं थूलगं मुसावादं थूलगं अदिण्णादाणं थूलगं मेहुणं थूलगं परिग्गहं पंचाइक्खिस्सामो, इच्छापरिमाणं करिस्सामो, दुविहं तिविहेणं, मा खलु मैम अट्ठाए किंचि वि करेह १० वा कारावेह वा, तत्थ वि पचाइक्खिस्सामो, ते" अभोचा अपेच्चा असिणाइत्ता
१. णो इणटे सेजेसे जीवे जे इदाणि ख १॥ **एतदन्तर्गतः पाठः खं १ मध्ये नास्ति । २. कप्पंति खं २ ॥३. संभुंजि° खं २ पा० पु२॥ ४. जे नास्ति मु० विना ॥ ५. असमणे खं १मु०विना॥ ६. समणे तेण सद्धिं खं १ मु० विना ॥ ७. सेवमा°खं १॥ ८. समुहि खं १। "इदाणि जं वृत्तं ‘णत्थि णं से केह परियाए जेण समणोवासगस्स एगपाणाए वि डंडे णिक्खित्ते, सव्वपाणेहिं से दंडे अणिक्खित्ते' [सू० ८५१] तत्थ वुच्चति-ते दुविधा सावगा साभिग्गहा [निरभिग्गहा य], साभिरगहे पकुच्च वुच्चति-भगवं च गं०। भगवं तित्थगरो, चशब्देन शिष्याः ये चान्ये तीर्थकराः, संतेगतिया समणोवासगा० तेसिं च णं. णो खलु वयं० पम्वइत्तए, वयं च णं चाउद्दसहमुद्दिट्ट० पडिपुण्णं ति चतुर्विधम् , थूलगं पाणातिपातं पञ्चक्खाइस्सामो जाव थूलगं परिग्गह" चू०॥ ९. पोसह अणु खं १ विना। "पौषधं सम्यगनुपालयन्तः" शी०॥ १०. एवं मुसावायं मदिण्णादाणं मेहुणं परिग्गहं खं १ मु. विना॥ ११. मदिण्णं खं १। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ १२. पञ्चाइक्खिस्सामो नास्ति खं १॥ १३. ममहाए किंचि करेह वा कारवेह वा खं १ विना। दृश्यतां पृ० २४७ पं० २। “मा खलु मम भट्ठाए (ममट्ठाए-प्र.) किंचिरंधण-पयण-हाणुम्मद्दण-विलेवणादिं करेध, महेलियं अण्णं वा भणति। कारवेहि त्ति, इस्सरमहिला दासीण महाणसियाण वा संदेसगं देति, तत्थ वि पविस्सामो त्ति एवंपगारे संदेसए दातव्वे, अधवा यदन्यत् सामाइयकडेण(णा?)कर्तव्यं तत्थ वि पञ्चक्खाणं करिस्सामो" चू०। “मदर्थ पचन-पाचनादिकं पौषधस्थस्य मम कृते मा कार्ट, तथा परेण मा कारयत, तत्रापि अनुमतावपि सर्वथा यदसम्भवि तत् प्रत्याख्यास्यामः" शी०॥ १४. पञ्चक्खाहस्सामो खं १ मु०॥ १५. तेणं अभोच्चा अपिश्चा खं १ विना । "ते अभोच्च त्ति अपेच्च त्ति आहारपोसधो गहितो, असिणाइत्त त्ति सरीरसकारपोसधो, आसन्द-पलियंक-दब्भसंथारगतो सकारपोसहो चेव, सातासोक्खाणुबंधो य सुसिरं च। जे पुण ते तधा पोसधिया चेव कालं करेन आसुकारगेलण्णेण सूलादिणा अहिडका य, गणु पोसधकरणेण चेव दंडणिक्खेवो। एवं सव्वपोसधे विजणीवातादिएण वा वग्घादीण वा कुडपडणेण वा ते कि ति वत्तव्वा ? सम्म कालगता, न बालमरणेनेत्यर्थः। नागार्जुनीयास्तु सामाइयकडे ति कातुं सव्वं पाणातिवतं

Page #343

२४६
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंघे [सू० ८५७ - आसंदिपेढियाओ पच्चोरुभित्ता, ते तहा कालगता किं वत्तव्वं सिया १ सम्म कालगतै ति वत्तव्वं सिया। <ते पाणा वि वुचंति, ते तसा वि वुच्चंति, ते महाकाया, ते चिरट्टिइया, ते बहुतरगा पाणा जेहिं समणोवासगस्स सुपचक्खायं
भवति, ते अप्पयरागा पाणा जेहिं समणोवासगस्स अपञ्चक्खायं भवति, इति ५ से महयाओ० जण्णं तुब्मे वयह तं चेव जाव अयं पि मे देसे णो णेयाउए भवति ।
८५७. भगवं च णं उदाहु-संतेगतिया समणोवासगा भवंति, तेसिं च गं एवं वुत्तपुव्वं भवति, णो खलु वयं संचाएंमो मुंडा भवित्ता अंगाराओ जाव पव्वइत्तए, णो खलु वयं संचाएमो चाउसट्टमुद्दिट्ठपुण्णमासिणीसु जाव अणुपालेमाणा विहरित्तए, वयं णं अपच्छिममारणंतियसंलेहणा सणाझूसिया भत्तपीणपडियाइक्खिया कालं अणवकंखमाणा विहरिस्सामो, सव्वं पाणातिवायं
पश्चाइक्खिस्लामो तहिवसं। उक्तं हि-'सामाइयम्मि उ कते' [आवश्यकनियुक्तौ] यतश्चैवं तेण जं भणितं 'णत्थि णं से के यि परियाए जेण समणोवासगस्स एगपाणाए वि दंडे णिक्खित्ते' [सू० ८५१], गणु पोसधकरणेण चेव दंडणिक्खेवो" चू०। "ते एवंभूतकृतप्रतिज्ञाः सन्तः श्रावका अभुक्त्वाऽपीत्वाऽस्नात्वा च पौषधोपेतत्वादासन्दीपीठिकातः प्रत्यारुह्य अवतीर्य सम्यक् पौषधं गृहीत्वा कालं कृतवन्तः ते तथा प्रकारेण कृतकालाः सन्तः किं सम्यक् कृतकाला उतासम्यगिति ? कथं वक्तव्यं स्यादिति ? एवं पृष्टैर्निर्ग्रन्थैरवश्यमेवं वक्तव्यं स्यात् सम्यक् कालगता इति । एवं च कालगतानामवश्यंभावी तेषां देवलोकेषूत्पादः, तदुत्पन्नाश्च ते त्रसा एव, ततश्च कथं निर्विषयता प्रत्याख्यानस्योपासकस्येति" शी०॥ १. आसंदीपीढि खं १॥ २. 'गता वि किं खं १॥ ३. गत ति मु० । गइ ति खं १ विना। 'गता दि वत्तव्वं सिता खं १॥ ४. <1- एतदन्तर्गतः पाठो नास्ति खं १ मु. विना। दृश्यतां पृ. २४२ पं० ४-९। दृश्यतां सू० ८५२॥ ५. वह खं। दृश्यतां सू० ८५२॥ ६. उदाहु णियंठा खलु पुच्छियव्वा आउसंतो नियंठा इह खलु संतेगतिया खं १ मु. विना। दृश्यतां सू० ८५३ । “भगवं च णं उदाहु संतेगतिया समणोवासगा भवंति तेसिं च णं एवं० णो खलु० मुंडा भवित्ता० णो खलु वयं अणुव्वताई मूलगुणे अणुपालेत्तए, णो खलु उत्तरगुणे० चाउद्दसहमीसुपसिध अणु० वयण्णं समईसणसारा अपच्छिममारणतिय० भणवकंल्माणा त्ति मा य हु चिंतेजासि जीवामि वरं, सव्वं पाणातिवातं पच्चक्खातिस्सामि।" चू०। "भगवं च णमित्यादि। गौतमस्वाम्येवाह, तद्यथा-सन्ति विद्यन्ते एके केचन श्रमणोपासकाः तेषां चैतदुक्तपूर्व भवति" शी०॥ ७. वुत्तं खं१॥ ८. °एमो जाव पव्वइत्तए खं १ मु० विना। "खलु न शक्नुमो वयं प्रव्रज्यां ग्रहीतुम्" शी०॥ ९. मु० विना अगार जाव खं १ । दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ १०. °हसपुण्णमासिणीसु जाव अणु' खं १॥ ११. सणाझूसिया खं १ विना। °झोसणाझुसिए जाव कालं खं १। “संलेखनक्षपणया क्षपितकाया थदिवा संलेखनाजोषणया सेवनया जोषिताः सेविताः" शी०॥ १२. °पाणं मु०। “भक्तपानं प्रत्याख्याय" शी०॥

Page #344

सत्तमं अज्झयणं ‘णालंदइज्ज' पञ्चाइक्खिस्सामो <। जीव सव्वं परिग्गहं पचाइक्खिस्सामो तिविहं तिविहेणं, मा खलु मम अट्ठाए किंचि वि जाव आसंदिपेढियाओ पञ्चोरुहित्ता ते तहा कालगया किं वत्तव्वं सिया? संमणा कालगता इति वत्तव्वं सिया। ते पाणा वि वुच्चंति जाव अयं पि मे देसे नो नेयाउए भवति।
८५८. भगवं च णं उदाहु-संतेगतिया मणुस्सा भवंति महिच्छा महारंभा ५. महापरिग्गहा अहम्मिया जाव दुप्पडियाणंदा जाव सव्वातो परिग्गहातो अप्पडिविरता जावजीवाए, जेहिं समणोवासगस्स आदाणसो आमरणंताए दंडे 'णिक्खित्ते; ते ततो आउगं विप्पजहंति, ते चइत्ता भुजो सगमादाए दुग्गइगामिणो भवंति, "ते पाणा वि वुच्चंति, ते तसा वि वुचंति, ते महाकाया, ते चिरहिइया, ते बहुतरगा पाणा जेहिं समणोवासगस्स सुपच्चक्खायं भवति, ते अप्पयरगा पाणा जेहिं १० समणोवासगस्स अपचक्खायं भवति, आदाणसो इती से महताउ० ज णं तुन्भे वयह जाव अयं पि मे देसे णो णेयाउए भवति ।
१. पचाइक्खाविस्सामो खं १॥ २. - एतदन्तर्गतपाठस्थाने एवं जाव परिग्गहं मा खलु ममटाते किंचि करेह वा कारावेह वा जाव ते तहा कालगया किं वत्तव्वं सिया? सम इ वत्तन्वं सिया खं १ मु० विना ॥ ३. मु० विना तिविहेणं तिविहं खं १॥ ४. दृश्यतां पृ. २४५ पं० १०॥ ५. गए त्ति किं खं १। दृश्यतां पृ० २४६ पं० १॥ ६. "सन्मनसः शोभनमनसस्ते कालगता इति" शी०॥ ७. महारंभा जाव सव्वातो खं १ मु. विना। महारंभा महापरिग्गहा अधम्मिया. सव्वातो पाणातिवातातो अपडिविरता जाव परिग्गहातो चू० । “महारम्भा महापरिपहा इत्यादि सुगमम्" शी० । दृश्यता सू० ७१३॥ ८. “भादाणसो त्ति कम्माणमादाणं जाव कर्मादानप्रकारा हिंसाद्या तेसु आमरणंताए दंडे णिक्खित्ते" चू०। "थैर्येषु वा श्रमणोपासकस्य आदीयत इत्यादानं प्रथमव्रतग्रहणं तत आरभ्य आमरणान्ताद् दण्डो निक्षिप्तः परित्यक्तो भवति" शी०॥ ९. प्रतिषु पाठाः-निक्खित्ते [ते पु१, २ ला०] ततो आउयं विप्पजहित्ति ते ततो भाउयं विप्पजहंति तेचइत्ता भुजो समायाए दुग्गगामिणो खं २ पा० पु१, २ ला। निक्खित्ते ते ततो भाउयं विप्पजहंति, ते ततो भाउयं विप्पजहिता भुजो समायाता दुग्गइगामिणो सं०। णिक्खित्ते ते ततो भाउगं विप्पजहत्ति(न्ति), ते तमो भुजो सगमादाए दोग्गतीगामिणो खं। "सगमाताए स्वकर्म आदाय दुग्गतिगामिणो त्ति निरयदुर्गतिं गच्छंति" चू०। "त्यक्त्वा च स्वं जीवितं ते भूयः स्वकर्म स्वकृतं किल्बिषमादाय गृहीत्वा दुर्गतिगामिनो भवन्ति" शी०॥१०. पाठोऽयं पृ० २४२ पं० ४ पृ० २४६ पं० २ अनुसारेण, खं १ मु० अनुसारेण च परिपूर्य अत्रोपन्यस्तः। अत्र प्रतिष्वीदृशाः पाठा:-ते पाणा वि वुच्चंति ते तसा० ते महा० ते चिर० ए(ते) बहुतरगा आयाणसो इती से महताउ जं गं तुब्भे० णो णेयाउए भवति जाव। भगवं च णं उयाहू संतेगतिया खं१। ते पाणा वि वुञ्चति, ते तसा वि बुचंति, ते महाकाया ते चिरहिइया ते बहुपरगा मायाणसो इति से महयामो णं जण्णं तुब्भे वदह तं चेव मयं पि मे देसे णो णेयाउए भवति। भगवं च णं उदाहु संतेगइया मुः। ते पाणावि जाव नो नेयाउए। भगवं च णं जाव संतेगइया खं १ मु० विना। "ते पाणा वि वुचंति,

Page #345

२४८
सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्खंधे [सू० ८६०८५९. भगवं च णं उयाहु-संतेगतिया मणुस्सा भवंति अणारंभा अपरिग्गहा. धम्मिया धम्माणुआ जाव सव्वाओ परिग्गहातो पडिविरया जावज्जीवाए जेहिं समणोवासगस्स आदाणसो आमरणंताए दंडे णिक्खित्ते, ते ततो आउगं विप्पजहंति, ते ततो भुजो सगमादाए सोग्गतिगामिणो भवंति, ते पाणा वि वुचंति जाव णो णेयाउए भवति।
८६०. भगवं च णं उदाहु-संतेगतिया मणुस्सा भवंति, तंजहा-अप्पिच्छा अप्पारंभा अप्पपरिग्गहा धम्मिया धम्माणुया जाव एगच्चातो परिग्गहातो अँप्पडिविरया जेहिं समणोवासगंस्स आयाणसो आमरणंताए दंडे णिक्खित्ते, ते ततो आउं
विप्पजहंति, विप्पजहित्ता भुजो सगमादाए सोग्गतिगामिणो भवंति, ते पाणा वि १० वुचंति जाव णो णेयाउए भवति।
ते तसा वि वुचंति जाव णेयाउए। जति सव्वे तसे मरिर थावरे उववजेज तो वि तुब्भच्चयं वयणं ण गेझं होज, जेण पुण केइ तसा तसेसु चेव उववजंति तेण अणेगंतो, अणेगंतिया चाप्रमाणम्। भगवं च णं उदाहु संतेगतिया मणुस्सा अपरिग्गधा मधम्मिया जाव सगमाताए सोग्गतिगामिणो" चू०। "ते च सामान्यसंज्ञया प्राणिन;, विशेषसंज्ञया असा महाकायाः चिरस्थितिका इत्यादि पूर्ववद् यावत् णो णेयाउए त्ति। पुनरप्यन्येन प्रकारेण आह-भगवं च णं उदाहु इत्यादि" शी०॥ १. अपरिग्गहा जाव सव्वातो पाणाइवायातो जेहिं समणोवासगस्स भादाणसो भामरणंताए दंडे णिक्खित्ते, ते] ततो भाउयं जाव विप्पजहित्ता भुज्जो समागत्ताए (समागया भुज्जो ते खं २) सुगइगामिणो भवंति ते पाणा इ वि वुचंति जाव णो णेआउं भगवं च णं जाव संतेगइया मणुस्सा भवंति भणारंभा अपरिग्गहा जाव सव्वातो पाणाहवायातो परिग्गहातो जेहिं समणोवासगस्स आयाणसो आमरणंताते दंडे निक्खित्ते ते तमो आउयं विप्पजहित्ता भुज्जो समागयाते सुगइगामिणो भवंति, ते पाणा वि जाव णो णेयाउए खं १ मु. विना०। कथञ्चिद् द्विर्भूतोऽयं पाठः। “महारम्भमहापरिग्रहवदादिभ्यो विपर्यस्ताः सुशीलाः सुव्रताः सुप्रत्यानन्दाः साधव इत्यादि सुगमं यावत् णो णेयाउए भवइ त्ति" शी। दृश्यता सू० ७१४॥२. भाउ वि° खं॥ ३. सोगति खं १॥ १. भवति नास्ति खं १ मु० विना। भवति जाव खं१॥ ५. णं जाव संतेगइया मणुस्सा जाव अपिच्छा जाव एगच्चातो खं १ मु. विना ॥ ६. उयाहू खं १॥ ७. अपडि खं १ पु १ मु० विना॥ ८. गस्स जाव भुजो समागयाए सोगइगामिणो खं १ मु० विना ॥ ९, भवति नास्ति खं १ मु० विना। भवति जाव खं १। दृश्यता सू० ८५९ । "भगवं च णं. संतेगतिया मगुस्सा अप्पारंभा अप्पपरिग्गहा जाव एगश्चातो पाणाविवातामओ पडिविरता एगच्चाओ अप्पडिविरता ते उ सावगा जेहिं समणोवासगस्स भादाणसो दंडे णिक्खित्ते ते ततो भाउसं सगमादाए सोग्गतिगामिणो देवेषूपपद्यन्ते उक्कोसं जाव अच्चुतो कप्पो ते पाणा वि वुचंति" चू० । “भगवं च णं उदाहु इत्यादि सुगमं यावत् णो णेयाउए भवति
ति"शी०॥
.
.

Page #346

२४९
८६२]
सत्तमं अज्झयणं 'णालंदइज्ज' ८६१. भगवं च णं उदाहु-संतेगतिया मणुस्सा भवंति, तं०आरणिया आवसहिया गौमणियंतिया कण्हुइरहस्सिया जेहिं समणोवासगस्स आयाणसो आमरणंताए दंडे णिक्खित्ते, णो बहुसंजया णो बहुपडिविरता पाणभूत-जीव-सत्तेहि, ते अप्पणा सच्चामोसाँई एवं विप्पडिवेदेति-अहं ण हंतव्वे अण्णे हंतव्वा जाँव कालमासे कालं किच्चा अण्णयराइं आसुरियाई किब्बिसाइं जाव ५ उववत्तारो हवंति, ततो विप्पमुच्चमाणा भुजो ऐलमूयत्ताए तमोरूवत्ताए पञ्चायंति, ते पाणा वि वुचंति जाव णो णेयाउए भवति ।
८६२. भगवं च ण उदाहु-संतेगतिया पाणा दीहाउया जेहिं समणोवासगस्स आयाणसो जाव णिक्खित्ते, Page #347

२५०
सूयगडंगसुत्ते पढमे सुयक्खंधे [सू० ८६३करेंति, करेत्ता पारलोइयत्ताए पञ्चायंति, ते पाणा वि वुचंति, [] तसा वि [वुचंति], ते महाकाया, ते चिरद्वितीया, ते दीहाउया, ते बहुतरगा [पाणा] जेहिं समणोवासगस्स आयाण[सो] जाव णो णेयाउए भवति ।
८६३. भगवं च णं [उदाहु--] संतगतिया पाणा समाउआ जेहिं समणो५ वासगस्स आयाणसो [जाव णिक्खिते, ते संममेव कालं करेंति, करेत्ता
पारलोइयत्ताए पञ्चायंति, ते पाणा वि [बुचंति], ते तसा [वि वुचंति], ते महाकाया, ते समाउया, ते बहुतर[गा] जाव णो णेयाउए मैंवति ।
८६४. भगवं च णं [उदाहु-] संतेगतिआ पाणा अप्पाउया जेहिं समणोवासगस्स आयाणसो आमरणंताए डंडे [जाव णिक्खित्ते], ते पुव्वामेव कालं १० करेंति, करेत्ता पारलोइयत्ताए पञ्चायंति, ते पाणा [वि बुचंति], ते तसा [वि
वुच्चंति], ते महा काया], ते अप्पाउया, ते बहुतरगा पाणा जेहिं समणोवासगस्स पञ्चक्खायं भवति, ते अप्पा जेहिं समणोवासगस्स अपचक्खायं भवति, इती से महया जीव णो णेआउए [भवति ।
८६५. भगवं च 'णं उदाहु-संतेगतिया समणोवासगा भवंति, तेसिं च १५ णं एवं वृत्तपुव्वं भवति-णो खलु वयं "संचाएमो मुंडा भवित्ता जाव पव्वइत्तए,
णो खलु वयं संचाएमो चाउद्दसट्टमुदिट्ठपुण्णमासिणीसु पडिपुण्णं पोसधं अणुपाले
भवति जाव णो णेयाउए भवति' इति पाठः । “तेहिं दीहाउएहिं सावओ पुवामेव कालं करेति ते य दीहाउया तसत्तं णो विप्पजहंति, तेसु सावगस्स सुपञ्चक्खातं भवति" चू०॥ १. करेंति २त्सा खं १॥ २. दृश्यतां पृ० २४२ पं०५, पृ० २४.७ पं० १०॥ ३. खं १विनाभगवं च णं जहा संतेगड्या पाणा समाउया ते सममेव कालं करेंति ते पाणा० तसा० महा० ते समाउया जाव ते णो णेयाउए भवंति खं १ विना। मुद्रिते त्विदं सूत्रमित्थं वर्तते-भगवं च णं उदाहसंतेगहया पाणा समाउया जेहिं समणोवासगस्स भायाणसो भामरणंताए जाव दंडे णिक्खित्ते भवह ते सममेव कालं करेंति, करित्ता पारलोइयत्ताए पञ्चायति ते पाणावि वुञ्चति तसा वि वति ते महाकाया ते समाउया ते बहतरगा जेहिं समणोवासगस्स सुपञ्चक्खायं भवह जाव णो णेयाउए भवामु०॥४. श्यतां पृ. २४७ पं०७॥५. समणमेव कालं करेंति २त्ता खं १॥ ६. दृश्यतां पृ० २४२५०५,पृ०२४७ पं०५॥७. भवति नास्ति खं १॥८.सूत्रमिदं खं १ मु० विना नास्ति । “अस्पायुष्कसूत्रमयतिस्पष्टत्वात् सूत्रसिद्धमेव" शी०॥ ९. जाव दंडे णिक्खित्ते भवह मु०॥ १०. करेंति २त्ता खं १॥ १. दृश्यतां पृ० २४२ पं० ७, पृ० २४६ पं० ५॥ १२. मु० चू० विना-णं संते खं १। णं जाव संते° खं १ मु. विना। भगवं च उदाहु. चू०॥ १३. संचाएमो चाउहसि जाव पोसहं अणुपालियत्तए खं १ मु० विना। णो खलु वयं संचाएमो मुंग भवित्ता जो खलु चाउह० णो खलु० मपच्छिम० वयं चु०॥

Page #348

२५१
८६५]
सत्तमं अज्झयणं 'णालंदइज्ज' तए णो खलु वयं संचाएमो अपच्छिम जाव विहरित्तए, वयं णं सामाइयं देसावैकासियं पुरत्था पाईणं पडीणं दाहिणं उदीणं ऐत्ताव ताव सव्वपाणेहिं जाव सव्वसत्तेहिं दंडे णिक्खित्ते सव्वपाण-भूय-जीव-सत्तेहिं खेमंकरे अहमसि।
[१] तत्थ आरेणं जे तसा पाणा जेहिं समणोवासगर्स आयाणसो आमरणंताए दंडे णिक्खित्ते ते ततो आउं विप्पजहंति, विष्पजहित्ता तत्थ आरेणं चेव जे तसा पाणा जेहिं समणोवासगस्स आयाणसो आमरणंताए दंडे णिक्खित्ते तेसु पच्चायंति, तेहिं समणोवासगस्स सुपच्चक्खायं भवइ, ते पाणा वि वुचंति, ते तसा वि वुच्चंती, ते महाकाया, ते चिरद्वितीया जाव अयं पि भे देसे "णो णेयाउए भवति।
[२] "तत्थ आरेणं जे तसा पाणा जेहिं समणोवासगस्स आयाणसो जाव १० दंडे णिक्खित्ते ते ततो आउं विप्पलेहंति, विप्पजहित्ता तत्थ आरेणं चेव जे थावरा पाणा जेहिं समणोवासगस्स < अट्ठाए दंडे अणिक्खित्ते अणट्ठाए 'दंडे णिक्खित्ते तेसु पञ्चायति, तेहिं समणोवासगस्स अट्ठाए दंडे अणिक्खित्ते अणट्ठाए दंडे णिक्खित्ते, ते पाणा वि वुचंति, ते तैसा वि वुचंति, ते चिरद्विइया जाव अयं पि मे देसे णो णेयाउए भवति ।
१. चू० विना-अपच्छिमो खं १। अपच्छिमं खं १ विना। दृश्यतां पृ० २४६ पं० १०॥ २. 'वगासियं खं १ मु० चू०॥ ३. "पुरमो काउं पुरस्कृत्वा पाईणं०" चू०। “पुरत्था पायीणमित्यादि, पुरस्थि ति प्रातरेव,"प्राचीनं पूर्वाभिमुखम्" शी० ॥ ४. पातीणं खं १। पाईणं पडिणं खं १ विना। पाईणं वा पडिणं वा दाहिणं वा उदीणं वा मु०॥ ५. एतावता जाव सम्वपाणेहिं जाव दंडे खं १ विना॥ ६. गस्स जाव णिक्खित्ते ततो खं १ विना॥ ७. जहंति २ तत्थ खं १। जहंति तत्थ खं १ विना॥ ८. तसपाणा खं १॥ ९. मा० तेसु खं १। मायाण तेसु खं १ विना। मायाणसो जाव तेसु मु०॥ १०. पाणा वि जाव अयं पि मे देसे०॥ खं १ मुः। ते पाणा वि वुचंति ते तस. महा० ते चिर० जाव अयं मे देसे णो० खं १ मु० विना॥
१. शी• अनुसारेण पूरितोऽयं पाठः। “यावत् णो णेयाउए भवति त्ति" शी। षष्ठ-सप्तमः दण्डकयोः खं १ विना इतः परं प्रायः सर्वत्र णो णेयाउए भवति इति पाठः प्रतिषु लिखितो नास्ति। १२. * * एतत्स्थाने जे ते भारेणं तसपाणा खं १ मु० विना ॥ १३. °सो जाव दंडे निक्खित्ते खं१ विना । °सो भामरणन्ते जाव णिक्खित्ते खं १। सो मामरणंताए जाव दंडे णिक्खित्ते मु.। दृश्यता पृ० २४७ पं० ७॥१४. जहयंति २ तत्यारेणं खं १ विना। जहंति ते तमो २ तत्थ भारेणं खं १॥ १५. थावर पाणाखं १मु० विना॥ १६. 1 एतदन्तर्गतपाठस्थाने खं १ मु. विना मायाणसो तेसु पञ्चायति तेहिं समणोवासगस्स सुपञ्चक्खायं हवा अयं मे देसे णो इति पाठः ॥ ६. दंडे णि ख १॥ ७. तेसिं ख १ । तेहिं मु० मध्ये एव वर्तते ॥ १७. तसा ते चिर जाव अयं पि मे देसे० २ खं॥

Page #349

सूयगडंगसुते बीए सुयक्खंधे
[सू० ८६५
[३] तत्थ 'जे ते आरेणं तैसा पाणा जेहिं समणोवासगस्स आयाणैसो आमरणंताए दंडे णिक्खित्ते ते ततो आउं विप्पजहंति, विप्पजहित्ता तत्थ परेणं जे तस - थावरपाणा जेहिं समणोवासगस्स आयाणसो आमरणंताए [दंडे णिक्खित्ते ] तेसु पच्चायंति, तेर्हि समणोवासगस्स सुपचक्खातं भवति, ते पाणा वि जाव अयं ५ पि भे देसे णो णेयाउए भवति ।
२५२
[४] तथ्य "जे ते आरेणं थावरा पाणा जेहिं समणोवासगस्स अँट्ठाए दंडे अणिक्खित्ते अणट्ठाए ँणिक्खित्ते ते ततो आउं विप्पजहंति, विप्पजहित्ता तथ आरेणं जे तसा पाणा जेहिं समणोवासगस्स आयाणसो आमरणंताए दंडे णिक्खित्ते D. तेसु पंच्चायंति, " तेहिं समणोवासगस्स सुपचक्खातं भैवति, ते पाणा वि जाव अयं पि भेदेसे णो णेयाउए भवति ।
१०
१५
[५] तत्थ जे ते आरेणं थावरा पाणा " जेहिं समणोवासगस्स अट्ठाए दंडे अणिक्खित्ते अणžए णिक्खित्ते, ते ततो आउं विप्पजैहंति, विप्पजहित्ता तत्थ आरेणं चेव जे थावरा पाणा " जेहिं समणोवासगस्स अट्ठाए दंडे अणिक्खित्ते अणट्ठाए णिक्खित्ते "तेसु पच्चायंति, तेहिं समणोवासगर्ल्स सुपच्चक्खायं भवति पणा वि जाव अयं पि भे देसे णो णेयाउए भवति ।
[६] तत्थ जे ते आरेणं थावरा पाणा जेहिं समणोवासगस्स अट्ठाए दंडे
३.
णसो ते तभो खं १ । णसो
भयं पि भे
३
१ मु० विना ॥
१. जे आरेणं खं १ ॥ २. तसपाणा खं १ मु० विना ॥ आमरणंताए व दंडे णिक्खिन्ते ततो विप्प' खं १ मु० विना ॥ पाणा जाव अयं पि भेदे णो २ खं १ मु० विना । पाणा वि जाव खं १ ॥ ५. जे भारेणं खं १ मु० ॥ ६. महादंडे क्षणट्ठाए ते तभो खं ७. णि० ततो खं १॥ ८. एतत्स्थाने खं १ मु० विना-ते तत्थ आरेणं चेव जे थावरा पाणा जेहिं अट्ठाए दंडे णिक्खित्ते ते तभो भाउं विप्पजहंति तत्थ भारेणं जे तसा पाणा खं २ । तत्थ आरेण जे तसा पाणा पा० पु १, २ ला० सं० ॥ ९ पञ्चाक्खायंति खं १ ॥ १०. जेहिं पा० ला० सं० | तेसु खं १ मु० ॥ ११ भवति० ४ खं १ । भवइ ते पाणा जाव अयं पि मे नो० खं १ विना ॥ १२. जेसिं खं १ ॥ १३. भट्ठाए भणट्ठा दंडे ते ततो खं १ मु० विना ॥ १४. खं १ ॥ १५. मु० विना – जहंति ते ततो तत्थ खं १ । जहंति ते तत्थ खं १ विना । 'जति तत्थ खं २ । खं १ अनुसारेण 'जहंति ते ततो
[आाउं विप्पजहित्ता ] तत्थ इत्यपि पूर्णः पाठोऽत्र भवेत् ॥ १६. जेहिं अणट्ठाए दंडे णिक्खिते भट्ठाए दंडे [ अ ]णिक्खित्ते तेसुखं १ मु० विना ॥ १७. तेसु य प खं १ ॥ १८. स्स भट्ठाए अणि० यट्ठा (मट्ठा) ए णि० ते पाणा खं १ ॥ १९. पाणे जाव खं १ मु० विना ॥ २०. खं १ मु० विना ईदृशं [६] षष्ठदण्डकसूत्रं नास्ति । किन्त्वीदृशं वर्तते — तत्थ जे ते परेणं तस थावरा पाणा जेहिं समणोवासगस्स अठ्ठाए [दंडे अणिक्खित्ते अणद्वाए दंडे णिक्खिते ते] ततो भाउं विप्पजहंति, २ [ = विप्पज हित्ता ] तत्थ भारेणं जे तस थावरपाणा जेहिं समणोवासगस्स

४.

Page #350

८६५]
सत्तमं अज्झयण 'णालंदइज्जं '
२५३
अणिक्खित्ते अणट्ठाए णिक्खित्ते ते ततो आउं विप्पजहंति, विप्पजहित्ता तत्थ परेण चेव जे तस-थावरा पाणा जेहिं समणोवासगस्स आयाणसो आमरणताए दंडे णिक्खित्ते तेसु पच्चायंति तेसु समणोवासगस्स सुपच्चक्खतं भवति, ते पाणा वि जाव अयं पि भे देसे णो णेयाउए भवति ।
[७] तत्थ जे ते परेणं तस - थावरा पाणा जहिं समणोवासगस्स आयाणसो [आमरणंता दंडे णिक्खित्ते ] ते ततो आउं विष्पजहंति, विप्पजहित्ता तत्थ आरेण जे तसा पाणा 'जेहिं समणोवासगस्स आयाणसो [आमरणंताए दंडे णिक्खित्ते] तेसु पच्चायंति, "तेहिं समणोवासगस्स सुपच्चक्खायं भवति, ते पाणा वि जाव अयं पि भेदेसे णो णेयाउए भवति ।
[4] तत्थ जे ते परेणं तस-यावरा पाणा जेहिं समणोवीसगस्स आयाणसो १० [आमरणंताए दंडे णिक्खित्ते ] ते ततो आउं विप्पैंजहंति, विप्पजहित्ता तत्थ आरेणं जे थावरा पाणा "जेहिं समणोवासगस्स अट्ठाए दंडे अणिक्खित्ते अणट्ठाए
भायाणसो [आामरणंताए दंडे णिक्खित्ते] तेसु पच्चायंति तेहिं समणोवासगस्स सुपच्चक्खायं भवति ते पाणा जाव अयं भे ६ खं २ पा० पु १, २ । ला० सं० मध्येऽप्ययमेव पाठः, किन्तु 'भायाणसो 'पर्यन्तम्, तदनन्तरं तु ते ततो विप्पजहंति २ इत्येतावानेव तत्र पाठः | अत्रेदं ध्येयम् -- चूर्णौ वृत्तौ च षष्ठो दण्डक इत्थं वर्णितः – " पञ्च योजना [भ्यन्तर] वर्ती स्थावरः पञ्चभ्यो योजनेभ्यो ये परेण वर्तन्ते त्रस - स्थावरास्तेषूत्पद्यन्ते, तृतीयः [आदितः षष्ठः ] .
अयं भावार्थ : - पञ्चयोजनाभ्यन्तरवर्तिषु त्रसेषु सूत्रदण्ड [क] त्रयम्, एवं पञ्चयोजनाभ्यन्तरवर्तिषु स्थावरेषु सूत्रदण्डकत्रयम्, तथा च पञ्च योजनबहिर्वार्तिनो ये त्रस - स्थावरास्तेषु सूत्रदण्डकत्रयम्' चू० । “षष्ठं सूत्रं तु परदेशवर्तिनो ये स्थावरास्ते गृहीतपरिमाणस्थेषु त्रसस्थावरेषूत्पद्यन्ते " शी० । चूर्णिकृद्भिः खं १ मु० पाठोऽनुसृतः । शी० वृत्तिकृद्भिस्तु खं २ प्रभृतिस्थे पाठे सूत्रादौ 'तत्थ जे ते परेणं वस-धावरा पाणा इत्यस्य स्थाने तत्थ जे ते परेणं थावरा पाणा... इति पाठमाहत्य खं २ प्रभृतिपाठ एव अनुसृत इति ध्येयम् ॥
१. अणिट्ठा ते ततो खं १ ॥ २. जहंति २ तत्थ खं १ ॥ ३. जेसेिं खं १ ॥ ४. आ० तेसु खं १ ॥ ५. तेहिं मु० ॥ ६. सप्तमदण्डकसूत्रमिदं खं १ मु० विना ' तत्थ जे ते परेण तस थावरा पाणा जेहिं समणोवासगस्स आयाणसो [आमरणंताए दंडे णिक्खित्ते] ते ततो [आउं] विप्पजहंति, २ [= विप्पजहित्ता ] तत्थ जे ते परेण तस्थावरा पाणा जेहिं समणोवा [ सगस्स ] आता [णसो आमरणंताए दंडे णिक्खित्ते] ते ततो [आउं] विप्पजहंति, २ [ = विप्पजहित्ता ] तत्थ आरेण जे तसा पाणा जेहिं समणोवा [ सगस्स ] तेसु पच्चक्खायं भवति ते पाणा वि जाव भयं पि भेदेसे ७' ईदृशं वर्तते ॥ ७. जेसिं खं १ ॥ ८. वि २त्ता त ( ते ?) तत्थ खं १ ॥ ९. जेसेिं खं १ ॥ १०. तेसिं खं १ ॥ ११. वा० [सग पु १] भाता० ते ततो खं २ पु १ । 'वासगस्स अट्ठाते ते ततो पा० पु २ ला० सं० ॥ १२. जर्हति २ तत्थ मु० विना । जहंति तत्थ खं १ ॥ १३. जेोसें खं १ ॥ १४. ट्ठाते खं १ मु० विना ॥ १५. द्वाते खं १ मु० विना । हाए णि
खं १. मु० ॥

५

Page #351

२५४
सूयगडंगसुते बीए सुयक्खंधे
[सू० ८६६
दंडे णिक्खिते तेसु पञ्चायति, तेहिं समणोवासगस्स [सुपश्चक्खायं भवति ], ते पाणा वि जाव अयं पि भे देसे णो णेयाउए भवति ।
५.
[९] तत्थ जे ते परेणं तसथावरा पाणा जेहिं समणोवासर्गेस्स आयाणसो [आमरणंताए दंडे णिक्खित्ते ] ते ततो आउं विप्पजहंति, विप्पजहित्ता ते तत्थ परेण चेव जे तस थावरा पाणा जेहिं समणोवासगस्स आयाणसो आमरणताए [ दंडे णिक्खित्ते ] तेसु पच्चायंति, तेहिं समणोवासगस्स सुपच्चक्खायं भवति, ते पाणावि जाव अयं पिभे देसे णो णेयाउए भवति ।
१०
८६६. भगवं च णं उदाहु-ण एतं भूयं ण एतं भव्वं ण एतं भविस्सं जणं तसा पाणा "वोच्छिजिस्संति थावरा पाणा भविस्संति, थावरा पाणा "वोच्छिज्जिस्संति तसा पाणा भविस्संति, अव्वोच्छिण्णेहिं तस थावरेहिं पाणेहिं जणं तुब्भे वा अण्णो वा एवं वदेह- - णत्थि णं से केइ पॅरियाए जाव णो याउ भवति ।
८६७. भगवं च णं उदाहु - आउसंतो उदगा ! जे खलु समणं वा माहणं
१. वासगस्स अट्ठाए णि० ते पाणा वि जाव खं १ । 'वासगस्स अट्ठाए अणिक्खित्ते अणट्टाए णिक्खिते जाव ते पाणा वि जाव मु० । 'वा सुयप्प (प्या पा० ) ते पाणा जाव खं १ मु० विना ॥ २. भेदे ८ इति प्रतिषु पाठः ॥ ३ जेसिं खं १ ॥ ४. गस्स भट्ठाते [दंडे णिक्खित्ते] अट्ठा [दंडे अणिक्खित्ते ते] ततो भाउं खं १ मु० विना ॥ ५. विप्पजहंति २ ता ते खं १ । विप्पहयंति २ ते खं १ मु० विना ॥ ६. आता [णसो आमरंणताए दंडे णिक्खित्ते] तेसु खं १॥ ७. तातो मु० विना ॥ ८. तेसु खं १ ॥ ९. णेयाउते ९ खं २ पा० पु १, २ ला० सं० ॥ १०. उदाहू एयं हूयं खं १1" भगवं च णं० ण एतं भूतं वा भब्वं" चू० ॥ ११. वोच्छिजिहिंति खं १ विना ॥ १२. वोच्छिज्जति खं १ विना । वोच्छिज्जिर्हिति मु० ॥ १३. दुध खं १ ॥ १४. से परिताए खं १ ॥ १५. जाव णो णेयाउते खं १ विना । दृश्यतां पृ० २४२ पं० ९॥ १६. उदाहू खं १। “ एवं सो उदओ अणगारो जाधे भगवता गोतमेण बहूहिं हेतुर्हि णिरुत्तो कतो ताधे अंतोहितणं 'एवमेतं' ति पडिवजमाणो बाहिरं चेद्वं ण पयुंजति जधा 'एवमेतं, तधभेतं जं तुब्भे० ', वीरतेण दोण्डिको अच्छति, ततो णं भगवं गोतमे उदगं एवं वदासि भाउसो उदगा जेणं समणं वा माहणं वा सम्मं पण्णवेमाणं स णं परिभासति मे न्ति परिभवति मणति एवं बुद्धया गृह्णाति मिथ्याध्यवसायेन, अधवा परि समन्ता मे मम परिभाषते, कथं नाम एस एतं भट्ठे गेहेजा एवं मन्यसे, स च तस्मै आयहिताय णाण- दंसण चरित्तजुत्तं मग्गं परिभाषते, से व तं परिभासिजमाणं भगमेत्ता ज्ञात्वेत्यर्थः णाणं सुतणाणं प्राप्य वा, आगमेत्ता दंसणं सम्यग्दर्शनं प्राप्य, आगमेत्ता चरितं लब्ध्वा प्राप्य इत्यर्थः पावाणि हिंसादीनि अधवा अट्ठ कम्मपगडीओ हिताओ, से खलु एवंकर्मा परलोअ दव्व-भावे, पलिमंथो विग्धो वक्खोडो, मोक्खं ण गच्छति । नागार्जुनीयास्तु – जो खलु समणं वा० हीलमाणो परिपा ( भा १) सति, ही लज्जायाम् [पा० धा०

Page #352

८६८] सत्तमं अज्झयणं 'णालंदाज।।
२५५ वा परिभासति में त्ति मण्णति आगमेत्ता णाणं आगमेत्ता दंसणं आगमेत्ता चरित्तं पावाणं कम्माणं अकरणयाए से खलु परलोगपंलिमंथत्ताए चिट्ठइ, जे खलु समणं वा माहणं वा णो परिभासति मे ति मण्णति आगमेत्ता णाणं आगमेत्ता दंसणं आगमेत्ता चरितं पावाणं कम्माणं अकरणयाए से खलु परलोगविसुद्धीए चिट्ठति ।
८६८. तते णं से उदगे पेढालपुत्ते भगवं गोयमं अणाढायमीणे जामेव दिसं ५ पाउन्भूते तामेव 'दिसं संपहारेत्थ गमणाए।
८६९. भगवं च णं उदाहु-औउसंतो उदगा! जे खलु तैहाभूतस्स समणस्स वा माहणस्स वा "अंतिए एगमवि आरियं धम्मियं सुवयणं सोच्चा "निसम्म अप्पणो चेव अहमाए पडिलेहाए अणुत्तरं 'जोयक्खेमपयं
१०८५], हेडयमाणः परिभासति मनसा वि, तत्र वयसा तस्सिं स ब्रूते, अढे भासिजमाणे यदि 'सत्यमेतद्' मनसा गृह्णाति तथावि बाहिरकरणेणं वायाए ण पसंसति यथा 'साधु साधु' इति, कायेण वि नाङ्गुलिस्फोटनादिभिः प्रशंसति, मनसा नास्य नेत्र-वक्त्रप्रसादो भवति, अधवा वायाए हेलयति विन्धतीति, तदा(हा) कायेण हस्ते विक्षिपति, मनसा नेत्र-वक्त्रप्रसादो न भवति । आगमेत्ता गाणं भावाणं जाणत्ताए आगमेत्ता दसणं भावाणं दंसणत्ताए, भागमेत्ता चरित्तं णायाणं पावाणं अकरणता, से खलु परलोए भपलिमंथत्ताए (1) चिट्ठति" चू० । "भगवं च णं उदाहु इत्यादि, गौतमस्वाम्याह-आयुष्मनुदक! यः खलु श्रमणं वा "माहनं वा." परिभाषते निन्दति मैत्री मन्यमानोऽपि तथा सम्यगू ज्ञानमागम्य तथा दर्शनं चारित्रं च पापानां कर्मणामकरणाय समुत्थितः, स खलु लघुप्रकृतिः पण्डितंमन्यः परलोकस्य सुगतिलक्षणस्य तत्कारणस्य वा सत्संयमस्य पलिमन्थाय तद्विलोडनाय तद्विघाताय तिष्ठति" शी० ॥ १. परिहासति खं १॥ २. चू० पु १ विना-मित्ति मण्णा खं २। मित्ति अण्णइ पा० पु २ ला० । मित्तिं मण्णति खं १ सं० शी० । मित्ति मनंति मु०। दृश्यतामुपरितनं टिप्पणम् ॥ ३. °णताए खं १ मु० विना ॥ ४. परिसंधत्ताए खं १॥ ५. चू. विना-भासति मिति मण्णति खं १ शी। भासेति मे त्ति मणति खं १.विना। भासह मित्तिं मनंति मु.। "प्रशस्तमिदानीम्-नो खलु समणो वा माहणो वा परिभासति परिभासेति मे त्ति मण्णति....."परलोगविसुदि त्ति मोक्खं" चू० । “यस्तु पुनमहासत्त्वो:रत्नाकरवद् गम्भीरो न श्रमणादीन परिभाषते तेषु च परमा मैत्री मन्यते सम्यग्दर्शन-ज्ञान-चारित्राण्यनुगम्य तथा पापानां कर्मणामकरणायोत्थितः स खलु परलोकविशुद्धयाऽवतिष्ठते" शी० । पृ० २५४ टि. १६ ॥ ६. गाणं जाव भागमेत्ता पावाणं खं १॥७. पुत्ते जामेव दिसं सं १ मु. विना। "किं कारणं भणाढायमीणो प्रस्थितो ? जतो ण जाणामि किं भगवं गोतमे णं भणिहिति" चू०॥ ८. दिसा खं २। दिसि मु०॥ ९. दिसं पहारेत्य खं १ विना। "तामेव दिशं गमनाय सम्प्रधारितवान्" शी०॥ १०. उदाहू खं १॥ ११. माउसंतोदगा खं १ मु० विना। माउसो उदगा चू०॥ १२. तधारूवस्स चू०॥ १३. अभिए एगमवि आरित धम्मितं खं १॥११. णिधम खं ॥ १५. सुहुमाते खं १ मु० विना ॥ १६. जोइक्खेम ख १ मु० विना । जोगवखेम मु० ॥ .

Page #353

२५६
__ सूयगडंगसुत्ते बीए सुयक्बंधे [सू० ८७० - लंभिते समाणे सो वि ताव तं आढाति परिजाणति वंदति नमंसति सक्कारेइ सम्माणेइ कल्लाणं मंगलं देवयं चेतियं पज्जुवासति ।
८७०. तते णं से उदए पेढालपुत्ते भगवं गोयम एवं वदासी-एतेसि गं मंते ! पदाणं पुव्विं अण्णाणयाए असवणयाए अबोहीए अणभिगमेणं अदिट्ठाणं ५ असुयाणं अमुयाणं अविण्णायाणं अणिगूढाणं अव्वोगडाणं अव्वोच्छिण्णाणं
१. "लभित्ता प्रापित्ता। अधवा सूक्ष्मा पडिलेह त्ति किं एसो जाणति छिण्णसंशयः सो वि ताव तं वंदति जाव पज्जुवासति अर्थतोऽयमादिश्यते" चू०। "सूक्ष्मया कुशाग्रीयया बुद्धथा प्रत्युपेक्ष्य पर्यालोच्य "लम्भितः प्रापितः सन् असावपि."तम्"माद्रियते पूज्योऽयमित्येवं जानाति तथा कल्याणं मङ्गलं देवतामिव स्तौति पर्यपास्ते च" शी०॥ २. वदति नमसंति जाव कलाणं खं १॥ ३. वासंति चू० मु. शी. विना॥ ४. वयासि खं १ मु० विना । तुलना-"एत्थ णं से कालासवेसियपुत्ते अणगारे संबुद्धे एवं वयासी-एएसि णं भंते । पयाणं पुचि अण्णाणयाए असवणयाए अबोहियाए अणभिगमेणं अदिट्ठाणं अस्मयाणं असुयाणं अविण्णायाणं अव्वोगडाणं अव्वोच्छिन्नाणं अणिज्जूढाणं अणुवधारियाणं एयमढें णो सद्दहिए णो पत्तिइए णो रोइए, इयाणि भंते ! एतेसिं पयाणं जाणणयाए सवणयाए बोहीएं अभिगमेणं दिवाणं सुयाणं मुयाणं विण्णायाणं वोगडाणं वोच्छिन्नाणं णिज्जूढाणं उवधारियाणं एयमढें सदहामि पत्तियामि रोएमि, एवमेयं से जहेयं तुब्मे वदह" इति भगवतीसूत्रे प्रथमे शतके नवम उद्देशके, अस्य अभयदेवसूरिविरचिता वृत्तिः-"कथमदृष्टानामित्याह-भन्नाणयाए त्ति, अज्ञानो निर्ज्ञानः, तस्य भावोऽज्ञानता, तथा अज्ञानतया, स्वरूपेणानुपलम्भादित्यर्थः । एतदेव कथमित्याह-असवणयाए त्ति, अश्रवणः श्रुतिवर्जितः, तद्रावस्तत्ता, तया। अबोहीए त्ति अबोधिः जिनधर्मानवाप्तिः, इह तु प्रक्रमाद् महावीरजिनधर्मानवाप्तिः, तया, अथवा औत्पत्तिक्यादिबुद्धयभावेन । अणभिगमेणं ति विस्तरबोधाभावेन हेतुना। अदृष्टानां साक्षात् स्वयमनुपलब्धानाम् , अश्रुतानाम् अन्यतोऽनाकर्णितानाम् , अस्सुयाणं ति अस्मृतानां दर्शनाकर्णनाभावेन अननुध्यातानाम् , अत एव अविज्ञातानां विशिष्टबोधाविषयीकृतानाम् , एतदेव कुत इत्याह-भम्वोकडाणं ति अव्याकृताना विशेषतो गुरुभिरनाख्यातानाम् , अन्वोच्छिण्णाणं ति विपक्षादव्यच्छेदितानाम् , अनिज्जूढाणं ति महतो प्रन्थात् सुखावबोधाय संक्षेपनिमिक्तमनुग्रहपरगुरुभिरनुद्धृतानाम्, अत एवास्माभिरनुपधारिवानाम् अनवधारितानाम्, एयमढे त्ति एवंप्रकारोऽर्थः अथवा अयमर्थः । सहिए त्ति न श्रद्धितः, नो पत्तिए त्ति नो नैव पत्तियं ति प्रीतिरुच्यते. तद्योगात् पत्तिए त्ति प्रीत प्रीतिविषयीकृतः, अथवा न प्रीतितः न प्रत्यथितो वा हेतुभिः, नो रोइए त्ति न चिकीर्षितः एवमेयं से जहेयं तुब्भे वयह त्ति अथ यथैतद् वस्तु यूयं वदथ एवमेतद्वस्तु इति भावः" पृ. १००-१०१॥ ५. अन्नाणयाते पा० पु १, २ ला० सं० । अनायणाते खं २॥ ६. असवणयाए नास्ति खं १॥ ७. अबोहिए खं १ विना॥ ८. अहिट्ठाणं खं १॥ ९. अस्सुमाणं खं १। असुयाणं अदि(वि)ण्णायाणं खं २ पु १ ला० सं० । अमुयाणं अदि(वि)न्नायाण पा० पु २। अमुयाणं इति पदं खं १ मध्येऽप्यस्ति वा नास्ति वेति सन्देहः। दृश्यता पृ० २५६ टि. ४॥ १०. अणिगूढाणं नास्ति खं ।। अन्वोगडाणं मणिगूढाणं मु०॥ ११. अन्वोयडाणं खं १॥

Page #354

८७३]
सत्तमं अज्झयणं 'णालंदइज्ज'। अणिसट्ठाणं अणिजूढाणं अणुवधारियाणं ऐयमढ णो सद्दहितं णो पत्तियं णो 'रोइयं, एतेसि णं भंते ! पदाणं एण्डिं जाणयाए सवणयाए बोहीए जाव उवधारियाणं एयमद्वं सदहामि पत्तियामि रोएमि एवमेयं जहा णं तुब्भे दह ।
८७१. तते णं भगवं गोयमे उदयं पेढालपुत्तं एवं वदासी-सद्दहाहि णं" अज्जो !, पत्तियाहि णं' अजो!, रोएहि ण अजो!, एवमेयं जहा णं ५ अम्हे वदामो।
८७२. तते णं से उदए पेढालपुत्ते भगवं गोयमं एवं वदासी-इच्छामि गं भंते ! तुमं "अंतिए चाउज्जामातो धम्मातो पंचमहव्वतियं सपडिक्कमणं धम्म उवसंपज्जित्ताणं विहरित्तए ।
८७३. तए णं भगवं गोतमे उदयं पेढालपुत्तं गहाय जेणेव समणे भगवं १० महावीरे तेणेव उवागच्छति, उवागच्छित्ता तए णं से उदए पेढालपुत्ते समणं भगवं महावीरं तिक्खुत्तो आयाहिणं पयाहिणं करेति, तिक्खुत्तो आयाहिणं पयाहिणं करेत्ता वंदति नमंसति, वंदित्ता नमंसित्ता एवं वदासी -इच्छामि णं भंते ! तुभं" अंतियं चाउज्जामौतो धम्मातो पंचमहव्वतियं सपडिक्कमणं धम्मं उवसंपजित्ताणं विहरित्तए।
अहाँसुहं देवाणुप्पिया ! मा पडिबंधं करेहि ।
तते णं से उदए पेढालपुत्ते समणस्स भगवओ महावीरस्स अंतिए चाउजामातो धम्मातो पंचमहवंतियं सपडिक्कमणं धम्म उवसंपजित्ताणं "विहरति त्ति
बेमि।
१. अणिसिटाणं अणिवूढाणं खं १ विना ॥ २. एवमढें खं १ मु० विना ॥ ३. पत्तीयं खं १॥ ४. रोइयं, इयाई(इयाणि ?) भंते एतेसिं पदाणं जाणयाए खं १ । एतेसि णं इदाणे जाणणताए एवमटुं सद्दहामि चू०॥ ५. जाणयाए जाव उवहारणयाए एयखं १ विना॥ ६. एवमेव से जहेयं तुब्भे खं १ विना। दृश्यता पृ० २५६ टि. ४॥ ७. वध खं १॥ ८. भगवंते गोखं २ पा० पु २॥९. वयासि खं 1 मु०विना॥१०-१२. णं नास्ति ख १॥१३. एवमेवं खं १॥ १४. से नास्ति खं १ मु० विना॥ १५. अंतियं खं १॥ १६. गच्छति २त्ता तए गं खं १। गच्छइ २ ता तेणं उदए खं १ मु० विना ॥ १७. वयासि खं १ मु० विना ॥ १८. अंतिए मु०॥ १९. जामातो पंच खं १॥ २०. तए णं समणे भगवं महावीरे उदयं एवं ययासी-महासुहं मु०॥ २१. मु० विना ध्वतियं सपडिक्कमणधम्मं खं १ । स्वतियं धम्म खं १ विना ॥ २२. विहरइ बेमि खं १॥ सू.१७

Page #355

२५८
सूयगडंग सुत्ते बीओ सुयक्खंधो।
॥ नालंदइज्जं सम्मत्तं ॥ ॥ संमत्तों महज्झयणा ॥ ॥ समत्तो सूयगडेबीयसुयखंधो ॥ ॥ समत्तं बीयं सूयगंडंगं ॥
१. नालंदियभजं (नालंदइज्जं ) पा० पु २ ला० । नालंदियंभजं खं २ सं० । नालंदियज्जं सत्तममज्झयणं सम्मत्तं पु १ ॥ २. सम्म खं २ विना । एवमग्रेऽपि ॥ ३. दृश्यतां पृ० १२१ टि० १ । ताणि महज्झयणाणि चोइस सयाणि ॥ छ ॥ छ ॥ समत्तं सूयगडं सूत्रं गाहाए एक्कवीससयाणि ॥ छ ॥ सर्वजातसूत्रे श्लोकाः २६२५ ॥ सर्वसंख्याजातश्लोकाः ६६०० | छ। छ ॥ सं० १३२७ वर्षे भाद्रपदवदि ५ वावद्येह वीज पुरे खं १ ॥ ४. सुर्य पा० पुर ला० सं० ॥ ५. बीयउ पु१ ॥ ६. बीयं सुयगडंगं सम्मत्तं ॥ संवत् १७१४ वर्षे श्रीनवनगरे अंचलगच्छे वा० श्रीविवेकशेखर गणि शिष्य वा० श्री भावशेषरगणिलिखितं माइशुदि ६ दिने । साधवी विमलां सष्यणी साधवी कपूरां सत्यणी साधवी देमां सप्यणी साध्वी पद्मलक्ष्मीवाचनाय श्रीशांतिनाथप्रसादात् वाच्यमानो चिरं ॥ श्रीग्रंथाग्र २१००० (२१०० ) ॥ श्रीः श्री हालारदेशे ॥ श्रीकल्याणसागरसूरीश्वर विजयराजे ॥ श्रीरस्तु ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥ श्री जैन भारते ( त्यै नमः ॥ श्रीः ॥ - पु १ ॥ ७. बीय खं २ पु२ ॥ ८. सुर्य खं १, २ विना ॥ ९. डंगं ॥ शुभं भवतु लेषकपाठकयोः ॥ - खं २ । 'डंगं । पद्मोपमं पत्रपरम्परान्वितं वर्णोज्ज्वलं सूक्तमरंदसुंदरम् । मुमुक्षुभृङ्गप्रकरस्य वल्लभं जीयाच्चिरं सूत्रकृदङ्गपुस्तकम् ॥ - पा० पु २ ला० ॥ शुभं भवतु ॥ छ ॥ छ ॥ श्रीः ॥ —पा० । शुभं भवतु छ ॥ छ ॥ पु २ || शिवमस्तु सत्त्वानां श्रीसूत्रकृदंगात् । ग्रंथा २१०० - ला० । 'डंगं । सूत्रगं० २२५० ॥ छ ॥ - सं० ॥

Page #356

प्रथमं परिशिष्टम्-विशिष्टशब्दसूचि : [१] सूत्रकृताङ्गसूत्र[सूयगडंगसुत्त]प्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः ।
सूत्राङ्काः
४९
१३
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः अइच्च ४०८ अखेतण्ण
५२२ अइतुट्ट
अगणी ३१०, ३१२, ३३७, ३८१, ३८५अओकवल्ल
३१४
३८७, ३९८, ४४४, ५०३ अकक्कस
६०२ अगार १९, १२०, १९०, १९९, २७७ अकट्ठा ३३७ अगारबंधण
२१० अकम्म ४१२ अगारि
३५२, ५८७ अकम्मविरिय
४१९ अगारिकम्म अकम्मुणा ५४९ अगिद्ध
४७१ अकम्मंस
अगिलाए
२२३, २४५ अकसायि(इ) ३५९, ५७८, ६०० अगुरू
२८५ अकामग १८८ अगोतं
५७२ अकारओ
अग्ग
१४५, २१८ अकासी(सि) ४, ११८, ३४९ अचयंता
२०१, २०२, २२० अकिरिया ४८८,५३५ अचाइय
१७६,५८१ अकिरियाता(अकिरियआया) ५३८, ५४०, अचायंता
१७१ ५४२ अचित्त अकुवओ(तो)
६१२, ६१३ अचेल अकुवमाण
४८५ अच्चिमाली अकुसील
अचुट्ठिताए
५८७ अकोविया ३८, ४५, ४९, ६१, २०८, ५३६ अच्चेति अकोहण ४८४ अच्चेहि
१४९ अक्कोस २२१ अजरामर
४९० अक्कं(क)तदुक्खा
अजाइयं
४४६ अक्ख
१३३ अजाणग अक्खक्खय
४१० अजाणतो(ओ)
३००,३११ अक्खय
अज्ज
१४८ अक्खाय(त) १४५, २९६, ४३७, ४९७, अज्जिणित्ता
३४९
अज्झत्थदोसा अक्खायारो
अज्झत्थविशुद्ध
२९९ अक्खिराग
अज्झप्प
४२६ अक्खंति ५४०,५४५, ५९५, ६२५ अज्झप्पजोगसुद्धादाण
६३६ अखिल
४०८ अज्झप्पसंवुड
१२२
१७५

:

Page #357

२६०
प्रथमे परिशिष्टे
विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः अज्झोववन्न(ण्ण) १४६, २०३, २३७, अणाणुवादी
५३९ ४९५ अणाणुवीयी
५३६ अज्झोसयंता ५५८ अणादीय
७५ अज्झोसिया
१४४ अणायग अझंझपत्ते
५६२, ५६३ अणारिय ३७, ४०, ५९, १७८, २३३, अट्ट ४७६, ४९०
२३७, ५२४, ५२७ अट्टतरं
३२४ अणारंभ अदृस्सरं ३२४ अणाविल
११७ अट्ट ३९, १२९, ४४२, ५३८, ५६०, अणाविलप्पा
४०८ अणासणादि
१०२ अट्ठदुग्ग
३०१, ४८१ अणासय(त) अट्ठदंसी
अणासव
५२०, ५८५ अट्ठपओवसुद्ध ३८० अणासिता
३४६ अट्ठवण्ण ३६३ अणिएयचारि
३५७ ४०८ अट्ठाण
३९५ अणियाय अट्ठाणिए ५५९ आणिया(दाण
१६३, ६३५ अट्ठापद
अणियाणभूत अटुंग ५४३ अणिव्वुड
३०४ अणगार १०४, २५४, २५९, २७३, अणिस्सित
११७, ४७१, ६३५ २७६, २९८, ४२४ अणिह
१०१, १४०, ४२८ अणगं १८९ अणीतित
४२२ अणज्जधम्म ३८९ अणु
४२८ अणज्जा
अणुकाहयंते
५५९ अणटे
५७८ अणुक्कमण अणण्णणेया
अणुक्कस अणुगच्छमाण
६०२ अणपेक्खमाण
अणुगम्म
५९० अणवज्ज
,३७४ अणुगामि अणहिज्जमाण
अणुगिद्ध
२५८ अणाइल
३५९, ६००, ६१८ अणुजाण- २, ३, ४३१, ४९४, ५१२ अणाउट्टी
अणुजाणिय अणाउल १२४, ५७८ अणुजुत्ति
२२०, ५०५ अणाऊ ३५६, ३८० अणुतप्प
२५६, ४६२ अणागइ
अणुत्तर १३४, १३८, १९४, ३५६आणागत(य) ११५, १६३, २०६, २३८,
३५८, ३६३, ३६७, ३७०, ५०२, ५३२, ५३८, ५४३
'४९८, ६२६, ६२७ अणाणुगिद्ध
५७१ । अणुत्तरग्गं
३२६
५५०
अणन्नो

Page #358

सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः
२६१
८.
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः अणुत्तरदंसी
१६४ अणुत्तरनाणदंसणधर
१६४ अणुत्तरनाणी अणुधम्म
१०२ अणुधम्मचारि
१३५, १६२ अणुन्नए अणुपरियट्टमाण
३८३ अणुपरियट्टयंति
३६२ अणुपरियति अणुपस्सिय
११५ अणुपाणा अणुपुत्व
१५५, ५०१ अणुपुत्वकड
६२९ अणुप्पदाण अणुप्पविस्सा
५७३ अणुप्पिय
४०६ अणुभव अणुभास
४२, ५४६ अणुवजे
२४९ अणुविति(वीति,वीयि)४६१,४७३,५५३,६०५ अणुवेदयंता
३१५ अणुवेहमाण अणुव्वसा
२१३ अणुसट्ट
२१७ अणुसास ४४, १४९, ५८९, ६१६ अणुसासण
९९, ६१७ अणुसासिते
५६३, ५८६ अणुसंचरति
५४८ अणुस्सरिता
३९६ अणुस्सुओ अणुस्सुत
१३५, १४१, २२८ अणेगगुणोववेत अणेगे
५८२ अणेलिस ३५२, ५२०, ६०८, ६१८,
६१९, ६२५ अणेसणं
५०९, ५७३ अणेसणिज्ज
४५०
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः अणोक्कमंता ३०६, ३३०, ३३१, ३४२ अणोवतग्ग
५४० अणोवसंखा अणोसिते
५८३ अणत २७, ४०, ६३, ८१, अणंतग
१६३ अणंततं अणंतचक्खू अणंतणाणदंसी
४६० अणंतणाणी
३५४ अणंतदुक्ख
३४९ अणंतदंसी
३५४ अणंतपार
३५२ अणंतसो अण्ण(न्न) २, ३, १७, २९, ३० इत्यादि अण्णण्णबुतिताणुयं अण्णपाण(अन्नपाण) २८३, ४५६,४५९,५१५ अण्णयर(अण्ण(ब)तर) ११४, २५८, ५६५ अण्णाण
४४, ६४, ५३५ अण्णाणभयसंविग्ग अण्णाणिय अण्णातपिंड
४०७ अतह अतारिमा अतिकडुइतं अतिक्कम अतिर्कता
५३२ अतिदुक्खधम्म ३११, ३२०,३३९ अतिपास
८१, ८२ अतिमाण
४७२, ५३० अतिय?
३११ अतिवट्ट
२७९ अतिवहति
१४७ अतिवात अतिवाय
४१४, ६३५ अत्तगामी अत्तत्ताए
२१०,५२८
१९३
२१६
४३०

Page #359

२६२
विशिष्टशब्दाः
अत्तदुकका अत्तपणेसी
अत्तसमाहिय
अत्तुवमायाए
अत्थ
अत्थमिय
अत्थमेति
अदत्तहारी
अदिण्णादाणाइ
अदिणं
अदिन्नादाण
अदुवा अदुस्समाण
अदूर
अदूरगा (या)
अक्खुदंसण
अद्दक्खुव
अद्दक्खू
अद्धाण
अधम्म
अघि (हि) पास
अधि (हि) यास
अन्नत्थ
अन्नमन्न
अन्नहा
अन्नायभासी
अन्नोन्नं
अपडिण्ण
अपत्तजात
अपराजिए
अपरिक्ख
अपरिग्गह
अपरिच्छ
अपरिमाण
अपस्समाण

प्रथमे परिशिष्टे
सूत्राङ्काः
४१८
४६९
२२२
५२९
५९०, ६०५
१२४
५४१
३०३
२४३
४२९, ४७४
२३२
३, २८, ४६, ४७, ८३ इत्यादि
५५६
४०५
१९२, ३४६
१५३
१५३
१४४
४६
४७
१०१, १५४, १६१
१०१, १२४-१२५, १३२,
४६६-४६७
२८०, ३९३
४, २१२, २१३, ४५४
७३, ३८४
५६२
१३६
१३०, २१७, ३७०, ४७३,
६२६
५८१, ५८२
१३३
३९९
७८, ३५०
५६४
८२
५९१
विशिष्टशब्दाः
अपस्संता
अपारगा
अपावय
अपुट्ठधम्मं
अपुट्ठवं
अप्पगं
अप्पisसुक्कं अप्पणो (णा)
अप्पत्तिय
अप्पथाम
अपपिंडासि
अप्पभाव
अप्पमत्त
अप्पमायं
अप्पलीण
अप्पा
अप्पियं
अपुढे
अप्पोदए
अप्पं
अवल
अबुज्झ
अबुज्झमाण
अबुद्धा
अबुद्धिया
अबुह
अबोह
अब्भवखाण
अब्भुग्गमेण
अभय
अभयप्पदाण
अभयंकर
अभिकम्म
अभि (हि) कंख
सूत्राङ्काः
२३८, ४७०
२१३, ५४८, ५८६
७०, ७१ ५८२, ५९२ ९२ १४९, २०६, २९७ ३६७
३, ४४, ४८, १७५, ४२३.
४२५, ५५३, ६३५
३९

१४७
४३५
१३, १२७, १६५ - १६७, २५१,
३२५, ४९३ २६०, ४७९, ५७८
१६७
१६९
२३१, ४३५ १४७, २०६ ५७६ ३९९, ४९०, ५४०, ५६५,
५६८, ५९२ ४३२, ५२१
३१
५२, १९५
४३, १४३
६३४
५९१
३५६
३७४
३७६, ४०८
५३
१२६, १३७, १९४, ५११
६२
४६६, ५५२
४१३
७७

Page #360

अयं
"
सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः २६३ विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः अभिक्खणं २४९ अथा(जाणंता
६,३१, ६७, ६९ अभिगच्छ
५४, ५८६ अयोधण अभिगजाणति
४०
अयोमुह अभिजंजिया ३४१
३३०, ३३४ अभितत्त २७३ अरति
४८६, ५७४ अभितप्पमाण ३१२ अरतिरति
६३४ अभिरावेंति ३१२ अरविंद
३७३ अभितवणाई २६७ अरह
१८८ अभितावयंति ३२० अरहस्सरा
३०६, ३३७ अभितावा
अरहा अभिदुग्ग ३०७, ३१६, ३३१ अरहिताभितावा
३१६ अभिद्दत १६०, २२१ अरहंतभासियं
३८० अभिनिव्वुड १००, १०९, ४३", ४७६ अरिहति
५५५, ६०६ अभिनूमकड
अरुयस्स अभिपत्थएज्जा
४८४ अरोग अभिपातिणी
अलद्ध
१४८ अभिभूय ३५६, ४८६, ५७४ अलूसए
११६,६०५ अभियावन्ना २९५ अलंकार
१९८, २८४ अभियागम
अलंभो अभिहड २१५, २१८ अवकप्प
२०६ अभुंजमाण ४०२ अवकर
२६९ अभुंजिया
अवकंख
१०६, २३९ अब्भत्थ
अवचिजइ
१४३ अब्भागमित
अक्जाणई
२७५ अमणुण्ण
अवणीयमच्छर
१५६ अमणुण्णसमुप्पाद
अवमन्नता
२३१ अमणुस्स ६२२ अवर
, ७०, ४१३, ५०४ अमतीमता २४० अवरज्झती
२१६ अमाइरूवे
५६२ अवरज्झति अमिलक्खू
अवस
१८१ अमुच्छित
अवसप्प
१९५, २०५ अमुसे ४८४ अवह९
२६३ अमूढ
अवहाय
१३४ अमूढग
अविओसिए
५६१ अमोक्खाए २३१ अविकंपमाण
५९३ अयमंजू ४८ अविजाणता
६१, ५२१ अयहारि
अवितिण्ण
२२६
१२६
१५९
४६३
०
२३१ ।

Page #361

२६४
प्रथमे परिशिष्टे
२७२
४३७
३५३
विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः अवियत्ता ३८ असंवुड
७५, ९८, १०८ अवियत्तं
अस्संजय
५६, ३७४, ३८९ अविहिंसा
१०२ अस्सिं
३८४, ५९५, ६१. अवंगुणे
१२३ अहगं अव्वत्त
१६० अहातच्च अव्वत्तगम ५८१ अहाबुइयाई
६०४ अब्बवी ३०१ अहावरं
५१, ३२७, ५०४ असचं
अहासुतं असज्जमाण
४०७,४८२, ५५६ अहाहु ३८५,३८९, ४०१, ४०३,४०४ असण १३०, ४०४ अहिगरण
१२९ असद्दहाणे
अहिगरणकड
१०९ असमण
૧૮૮ अहिजति असमाहिय(त) १७४, २१६, ५२२ अहिट्टय
१५७ असमाही
१२८, १९१ अहित्ता असमिक्खा
२१७ अहियपण्णाण असम्मत्तदंसिणो
अहियप्पा असासत(य)
अहियं असाहु १२८, १४९,५३७,५६० अहिंसासमय
८५, ५०६ असाहुकम्मा ३०८, ३१३, ३३२, ३३८, अहिंसिया
८४
अहे ३५, २४४, २४९, ३०८, ३१०, असाहुधम्म
३५५, ४७४, ५०७, ५९३ असित
अहेउय असुभत्तं
४२१ अहो ७३,३०४,३३४,३४४,४९०,५५८ असुद्धं ४३२, ४३४ आइक्ख
२७१, ४९९,५९४ असुर
आइचो असूरियं
आइट्ठो असेयकरी १११ आउ
२३८ असेसकम्म
आउख(क्ख)य ९०, ९४, ३९०, असेहिय
आउक्खेम
४२५ असो
आउजीवा
५०३ असं
आउसो
१९८, २९० असंकिणो
३३, ३४, ३७ आऊ ७, १८, ३८१, ३८५, ४४४ असंकितभाव
आएस
१६२ असंकिय(त)
३३, ३७ आगइ असंजय(त) ५५, २३२, ४१६, ४८९ आगच्छ
१८८, २७७, ३४९ असंति
आगता(ते) १६, ११०, १५२, १७३ असंथुया
आगती
१५९,५७४
८८
३१०

Page #362

A
४४०
२५२
सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्नुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः
२६५ सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः ६०७, ६३१ आदीणियं
३०१ आदेजवक आदंसग
२८८ आधातुं आमंतिय आमलगाई
२८७ आमिसत्थ
५२७ आमोक्खाए ८८, २२४, २४६, २९९, ५८,६०, २७७, ५२६
४३६ ४४० आयगतं
२७६ २५७, ४०४, ५१९ आय(त)गुत्त ४००,४३१,५१२,५२०
आयछट्ठा ५६८ आयताण ५७१ आयतुलं
१५४, ४७५ आयदंड
१५१, ३८२, ३८९ २८८ आयपण्णे
५८४ २९२ आयपरं
१५७ आयमेज
४५५ ४६२ आयरिय
४०४ २८६ आयवायपत्ते
६३० २५५ आयसायाणुगामिणो
४१५ ३१५ आय(त)सुहं
३०३,३८८ आयहिय(तं)
१४०, १६३ १७८ आया ११, १५, ७०, ८६,४३०,५१७,
विशिष्टशब्दाः आगमिस्स आगमिस्संति आगमेस्सं आगाढपण्णे आगास आगासगामी आगंता आगंतारो आगंतुं आघातकिच्चं आघाति आघं आजीव आजीवगं आडहंति आण आणप्पा आणवय आणा आणीलं आणुपुव्वी आणुभाग आततो आतदंडसमायारा आत(य)भाव आतसा आत(य)सात आतहित आतिएज्जा आदाण आदाणगुत्त आदाय आदिए आदिदित्ता आदिमोक्खं आदिस आदीणभोई
१५
२५३
२५२ ३८९ २६२
२५६ ५३, ५४
४२३
४४७, ५६०, ६३५
४७५, ४८२
आयाए आयाणा आयाय आयु आयं आर आरण्णा आरत मेहुणा आरत(य)मेहुण आरतो आरा आरहिउँ
२२३ ४२९ ५४० ६१५ ૪૮૮
४८५ २४७, ६१७
४१६ ३४०

Page #363

२६६
३९२
प्रथमे परिशिष्टे विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः आरिय २३०,४२३, ४६८ आहत्तहियं
५५७ आरुस्स
आहर
१५६, २८१, २८३ आरं
आहाकडं
४८०, ४८३ आरंभ ३८, ९१, ११०, ११९, २१०, आहार ४१७, ४७१ आहारदेहाई
૨૮૮ आरंभणि(नि)स्सिया(ता) १०, १४, १५१, आहारसंपज्जणबज्जण
૪૩૮ आहिया(ता) (आहित) ७, ८, १५, २०, आरंभसत्ता
૪૮૮
७०, ७४, १३५, आरंभसंभिया
१३६, १३७, १३९, आरंभी
४४५
१४१, १४२, १४५, आव १२६
१४६, १६१, २२८ आवकहा
११४ आहु १२७, १३०, १३१, १५०, १६२, आवज
२९९,३५२, ३६९,३७०,३७२,३७३, आवश्
आहंसु १८, १७०, २२५, २७४,२७६, आवकृति ३३८, ४७७
४१३, ५३९, ५४४, ५४५ आवन्ना(ण्णा) १९, १७८, २२५, ५२७ इंखिणी
१११, ११२ आवन्नं
२७९, ३८४, ५३३ इंगालरासि आवरे
इंति आवस १२०, १५५, ३२६, ५.३
३५८, ३८० आवसहं
इंदिय आवसंत
१९, १९९ इक्ख आवह ४०७
५८, २७७, ५२६ आसण १२२, १२७, २५०
३२६ आसव आसाविणि ५८, ५२६ इत्तरवास
१५० आसिले
इत्ताव ताव आसिसावाद
इ(ए)त्तावंत
८५, ५०६ आसु
२७३ इत्थिपोस
२६६ आसुपण्ण(न्न) ३०१, ३५४, ३५८, ३७६, इत्थिवेदखेतण्णा
२६६
इत्थी१८०,१९८,२०३, २०७, २४७,२५०, आसुर
२५४,२२७,२५८,२७०,२७३,२८०,२९१, आसुरिय
१५१ ३७९,४०२,४४९,४८०,४८५,६१४,६१५ आसूणि
४५१ इत्थीदोससंकिणो
२६१ आसंदियं २९२ इत्थीवस
२३३ आसंदी
इत्थीवेद
२६९ आह
१,६७, १६१ इसी आहडं
इहलोइय
१४०
इच्छ
-
२२७
५०४

Page #364

२६७
उंछ
१५६,
सूत्रकृताङ्गभूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः इहलोग
१२० उदराणुगिद्ध
४०४ उदहि
३७१ ईसर
उदाहर ११६, १२३, ३९४, ३९५, ३९८ ईहिय
उदाहरंता उईरइत्ता
उदाहु १६४, ३५५,३६६, ४६०, ५३८, २५८
५९० उक्कस
उदिण्णकम्मा
३१७ उक्कास
१३९ उदीरएजा उक्ते
उदेति
५४१ उग्गपुत्ते
उद्देसादि
२१५ उम्गह ४४६ उद्देसिय
२४९, २७९ उच्चार
उद्धर
३२८, ४२३ उच्चावयं २७, ४८५, ५३३ उपयाति
२७३ उच्छोलण ४५१ उप्पज
१६, ६२६ उजया
२१६ उप्पतंति उजला
१७४ उप्पध उजाणं २०१, २०२ उप्पाइयं
५४३ उजाल ३८६ उब्भिया
४४४ उज्जु ४९७ उम्मग्गगता
५२५ उद्या २९३, ३९५ उम्मद
२८२ उट्ठाय
४७९, ५८० उम्मुक्क
२३९, ४२०, ४७० उट्ठिय(त) ९६, १०४, १३६, २९४
उराल
८४, ४६६, ४८३ उद्धे
३२१ उवकप्प उड्ढकाय
३३३ उवकसंति उडढुस्सित ३६१ उवक्कम
१५६, ४२५ उड्ढे १४४, २४४, ३१०, ३५५, ४७४, उवकमिय
१५९ ५०७, ५९३ उवगसित्ताणं
૨૬૩ उवगूढ
२७३ उत्तम १३४, १६४ उवजोतिपत्ता
३१२ उत्तमपोग्गल
५७१ उवज्जोती उत्तमबंभचेर
३७४ उवज्जति उत्तर
१३५, १८६ उवट्ठाण उत्तरीए
६२२ उवद्वित ११३, ११८, १६६, ३७८, उदग
६१, ६२, २०७, २२५, २२६,
३०९, ३९४, ३९५, ३९६ उवणमंति उदर ३२८ उवणीततर
१२७
२६६

Page #365

सूत्राङ्काः
३४३
एग
२८१
३४१, ३६१ ३४४, ५६५
३५०, ५६२ ३३६, ३४९, ३९१
१५१
४७८
३८३, ४९१ ३६५, ५९०
३४८
उवागत
३७२
२१८
२६८
प्रथमे परिशिष्टे विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः उवणेति
एगायते उवधा(हा)णवीरिय १२२, १४०, १५७, एगो
५३१ उवयंति
२७३ एगतकूड उवलद्ध
एगंतदिट्ठी उवलिप्प
५५ एगंतदुक्खं उववन्न
एगंतमोणेण उवसग्ग १२५, २२४, २४६, ४६४ एगतलूसगा उवसंत
४२८ एगंतसमाहिं उवसंपज्ज
४२३ एगंतहिय उवहाण
२०२ एताणुवीति उवहाणव
एति(ई) उवहि
१३७ एतोवम
एयाई उवादाय
४२१ एरावण उवायं
२४८ एरिसा उवास
एवजीविणो उविति
३८२, ३०८ टि. उते
३०८ उवेच
एसणासमिय उवेति
३०४, ३९१, ४१०, एसिया
५६८,५९६ एसिंति उवेह २०५, २०९, ५५२
एसेजा उवेहिया
११८ एस्संत उति
१२६,३००,५४७ एहति उसिणोदगतत्तभोइ
१२८ उसिया
२६६ एहिति उसीर
२८५ ओए उसुचोदिता
३०७, ३३०, ३४१ एगचरं एगचारी
ओदरियाणुगिद्ध एगता
२६० ओभासति एगतियं
२५४ ओभासमाणो एगत्त
४८४ ओमाण एगपक्ख
५३९ ओमुद्धगा एगविऊ
ओरम एगाइया
३४७ ओरस
एवं
एसण
५०४, ५३८ १०४, ५७३
५०९ ४३८ ५६०
२७,४०, ६३
४०५ १८७
एहि
ओघ ओज
२५७, ६००
२४२ २७८ ४०५
२५४
२५०
५३८
५८३
३४५
४४१

Page #366

२६९
सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशन्दसूचिः विशिष्टशब्दाः सूत्राकाः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः ओवायकारी
५६२, ५८० कड २९, ३०, ६५, ६६, ६८, ७९, ओसवियं
२५२
९२, १३३, १३४, १५३, २१५, ओसाणमिच्छे
२७५, ३२५, ४३१, ५१० ओह
५४८ कण्ण ओहंतरा २०, ३५७ कण्णणासियाछेज
२६८ अंकेसाइणी
कत्थ अंजणसलागं २८७ कन्हुइ
१४८ अंजणि २८४ कप्प
२५६, ५११, ६०९ अंजू(जु) ४८, ८३, ४३७, ४७३ कप्पकाल अंडकड
कम्म ५, ५५, ९२, ९६, १०३, १५३, अंड्या ३८१, ४४४
१८७, २६९, २७०, २७४, ३०२, • अंत ६१६, ६२०, ६२१, ६२३, ६३१ ३२५, ३२७, ३४९, ३९७, ४१०, अंतए ११९, २११, ५२१, ६०८, ६२०
४१२, ४१३, ४२०, ४४०, ४४९, अंतकरा
४७७, ५४९, ५७७, ६१२, ६१३, अंतकाल ३०४
६२८ अंतग ४१०, ४४३ कम्मचिंतापण?
५१ अंतरा ५८, ४२५, ५२६ कम्मत्ता
१७० अंतराय ४६५ कम्ममलं
३९६ अंतलिक्ख
कम्मवियाल
१६४ अंतवं
कम्मसह अंतसो ८६, ९७, ४१६, ४१७, ४२०, कम्मी
४००, ४४० ५०८ कम्मुणा
५४९, ६१६ ४६८ कम्मोवगता
३१९ ३२० कम्मोवगा
३२६ अंध
४६, ३९६, ५४२, ५६१ कयकिरिए अंधकार ५९१ कयकिरिओ
४५२ अंधतम
३१० कयपुत्व कओ(तो) २९, ९६ कयाइ
६८,४५५, ४५६ ककाण
३४१ कर १२९, १३९, १५६, २६४, २७४,
२७५, ३०२, ३०८, ३३१, ३४२, ककुहयं
२४८
३४७ ४५५, ४६७, ४७७, ४७८, कक्ख
४७९,४८१, ४८२, ५१६, ५८८, कच्चंताण
६०५, ६२३ कचंती
२४२, ४४० करगं कजमाण
करिसिता
२१८ २१०, ३०४, ३३४, ४१५ करेंत कट्टसमस्सिता
६३४
अंतिए
अंदू
२९.

Page #367

प्रथमे परिशिष्टे
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः
agrविणीय
२५३
कलुणं ३०६, ३११, ३३०, ३३४, ३३६,
३३८
५२३
५२४
३२६
३०९
१०२
१७९
९, ११, १८१, ३२०, ३२६,
३३९, ४९४, ५२७, ५४१
४९९
४८२
२७०
कलुसाधम
कलुसाहमा
कलुसं
कलंबुयावालय
कस
कसायवयण
कसिण
कह
कह
कह कह
काम
५८५
६, ९४, १४४, १४६, १४८, १५० २०३, २३७, २६०, २७९, २९६, ४०२, ४०७, ४३९, ४५८, ४६८
४१५
९.८
कामभोग
काममुच्छिय
कामी
कामेसण
काय
१४८
१४८
५२, ११०, २४९, २९८, ३८२,
४४५, ४९६, ५०४, ५०८, ५४७,
६१९
४४५
१५२
कायवक
कारित
कार वेज्जा
कारवेती
कारवं
काल ९४, ११४, २३९, ३५१, ५९४,
५३४
५७६
१०५, १९०
कासव ११७, १३५, १६२, १९५, २२३,
२४५, ३०१, ३५८, ५०१, ५२८,
६२७
२८३
कासवर्ग
कालमाकंखी
कालातियारं
कालुणिया

४९४
३७७
१३
विशिष्टशब्दाः
कासिय
कासी
काहि
काहित
किंचण
किच्चती
किच्चा
किच्चोवदेसग
किडुं
किती
कित्ति
किब्बिसिय
किमी
किरियवाद
किरियाकिरियं (रीणं) किरियावाइदरिसणं
किरिथं
किवण
किसामवि
किसे
किह
कीडापदोस
की तगड
कीरति
कीव
कीस
कुओ (तो)
कुंभी
कुकम्मि
कुजए
कुज्जा
कुज्झ
कुटुं
कुणिम
कुद्धगामिणी
कुप्प
सूत्राङ्काः
१०५
२६५
२६८
१३८
४१, ८५ ९५, ९६
१०, ६१६, ६२७
७६
४६५
२१७
४५८

७५
३१९
५५५
३७८, ४८९ ५१
५३५, ५३८, ५४२
१४६
९७
६९
७०
४५० ५३, ५४ १८१, १९३
१९३ १४, ४४, २३४, २३६, ६२६
३२३
३९८
१३३
२२२, २२३, २४४, २४५, २५९, ४७५,४८२, ४९४, ५८५, ५८८
११६,५८८, ६३४ २८५ २५४, ३२६
१८०
२६१, ४६७

Page #368

सूत्रकृताङ्ग सूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गत विशिष्टशब्दसूचिः
सूत्राङ्काः विशिष्टशब्दाः
२९१
कंटाइल
३९०
कंटग
२५९
३९५, ४२६
४, २५७, ४०३, ४०४, ५६७
५२३
१०२
कुठव- २६२, २७४, ३७६, ३७७, ३८३,
४१७, ४१८, ६२८, ६२९
१३, ५२९
१३३, ३५४, ३९५, ५३६, ६०६
२५८, २६३
३८५
४०६
३१३
३४४
३१२
१७७
१३३
३००, ५९४
५३४
२८०
विशिष्टशब्दाः
कुमारभूताए
कुमारा
कुमारी
कुम्म
कुल
कुलला
कुलिय
कुव्वं
कुसल
कुसील
कुसीलधम्म
कुसीलयं
कुहाडहत्था
कूड
कूरकम्मा
केयण
केली
केवलिय
केवली
केस
केसलोय
के सिंच (चि)
केसिय
कोह
कोल
कोलाहल
कोविय
कोस
कोहणे
कोह कारियादिपीसणा
कोहं
कंक
कंख
कंख
कंचण

१७७
३०९, ५४४
२८०
३४२
३०८
४६७
५९२
२८९
५६१
१००
३७७, ५३१, ६३५
६२, ५२३, ५२४
३०५, ३५१, ४०९, ४१०
६२०
३५०, ३६३, ५०६
कंठच्छेदणं
कंडू विहंगा
कंत
कंतति
कंदू
खज्ज
खण
खणजोगिणो
खणं
खत्तिय
खत्तीण
खव
खवितरया
खार
खारगलण
खारपदिद्धितंगा
खारसिंचाई
खिष्पं
खिसति
खुड्ड
खुडग
खुड्डूमिगा
खुड्डिय
खुर
खुरासिय
खेयन्न(खेतण्ण)
खोतोदय
खंत
खंध
गच्छ
गच्छन्ता
गढिता
गढिय
गता
गतिं
२७१

सूत्राङ्काः
३४२
२५७
२६८
१७४
३२६
४२०
३३३
३३३, ३३५, ३४६
२९०
१७
१६१
१६८, १९६, ४३८, ५६६
३७३
१०३, ५४९
१६४
३९३
२८९
५७०
५७६
२८६
४९२
१८४
३०७, ३२१, ६२०
३२८
३५४, ६१९
३७१
४३५
१७
४६, १५५, ३०४, ३५०, ५७६
२७ ૪૮૮
૭૪
१८१
५७२
३२२
२६७
४२५

Page #369

૨
विशिष्टशब्दाः
गती (ति)
गद्दभा
गब्भ
गब्भत्था
गब्भाइ
गमे
गय
गरहिया
गरुल
गल
गले
गवं
गहण
गहाय
गजा
गहेतुं
गाढोवणीयं
गार्ड
गामकुमारियं
गाम
गामधम्म
गार
गारव
गाहती
गाहिय
गिण्ह
गिद्ध
गिद्धनदा
गिद्धि
गिद्धुवघायकम्मग गिम्हाभिताव
गिर
गिरि
गिरीवर
गिलाइ
गिलाण

प्रथमे परिशिष्टे
सूत्राङ्काः
१५९, १६४, ३६८, ५७४
२२९
२२, २७
९०
३९०
१८६
२०३
५७५
३७२
३२२
३०९
१४७
२०४
१३३, ५६१, ५७७
४७४
३४५
३११, ३२०, ३३९
३१६
४६५
१७१, ५१२, ५७३
१३५, ५२९
१५५, ४०३
४७२, ५६८
९२
१०८
१३४
९४, २०३, २६०
१५०
४२३, ४८२
४५१
१६९
५१३
३६३, ३६५
३६६
२६५
२१२, २१५, २२३, २४५,
३३६
विशिष्टशब्दाः
गिरि
गिहिमत्तं
गिहीते
गिहं
गिहंतर
गुण
गुत्त
गुत्ती
गुलिय
गुरु
गुहा
गेह
सूत्राङ्काः
२१८
१३०
५३९
१८१, १८७, २०३, २६३, ४३०,
૪૮૭
गेहेत्तु
गेहेज्जा
गेह
गेहि
गोतण्णतरं
गोते
गोतावायं
गोत्ते
गोयमयं
गोरहगं
गंगा
गंड
गंता
गंतु
गंथ
गंथातीत
गंध
गंधव्व
घडदासिए
घडिगं
धम्मठाणं
घर
घाय (त)

४५७
१८२
१५७, ४८७
५८४
२८४
१४२
३११
२९३
३२८
५१०
४९६
४०७
१११
५६२
४६३
५६६, ५९९
५७१
२९०
३७२
२३४
१५१
१८८
६, ५८० ३५६ २८३, ३७०, ४४९, ५५६
९३, ५४७ ५८७ २९१
३११, ३२०, ३३९
१०६, १८७ ३६, ४०, ६२, ६३, ३०४, ३९९, ४०५

Page #370

विशिष्टशब्दाः
घायए
घास
घासति
धिंसु
घोररूव
घंत मेसंति
चउत्थं
चकं
चक्खु (क्खू)
चक्खुपह
चक्खुमं
चतुरंत
चत्तारि
चय
चयं
चर
सूत्राङ्काः
३
७९
५६१
२८७
३०२
५२५
३७७, ५७१
६२०
२५१, ५४६, ५९२, ६२०
६२६
३५४
६१९
३५१
१८, ३१२
९०, ९३, १८२, १८३, १८४,
२९६, ३९०, ४२२ ४७५
७९, ९७,११०, ११३, १२२, १३६, २४३, २४७, २७१, २८०, ४२८, ४४२, ४७५, ४७६, ४८१, ४९२, ४९६, ५०९, ५३४, ६३७
चरग
चरिया
चरिया - ssसण- सेजा
चारि
चिंत
चिंतयंता
चिड़ंत (ती) (ति)
चिण्ण
चित्तमंत
चित्तलंकारवत्थगाणि
चिंत्ता
चित्तं
चिरद्वितीया
चिररायं
सू. १८
सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः

१२४
४६६
८६
१७९
२७०
५३७
८३, ३१२,३१९,३२५,
३३७, ३६२
१९९
२
२७१
३३८
५६
३०६, ३३२, ३३५,
३३७, ३४४८
१५१
विशिष्टशब्दाः
चिरं
चुए (ते)
चेच्चा
चेच्चाण
चेलगोलं
चोइजंत
चोतिते
चोदित
चोरो
चंडाल
चंद
चंदण
चंदालगं
चंदिमा
छक्काय
छण्णं (न्नं) छत्तोवाहणं
छत्तं
छन्नपद
छलायतण
छहि
छाए
छादते
छावएज्जा
छावं
छिंद
छिण्ण (न) सोए (ते)
छिन्न (ण) बंधण
छुन्भ
छेए
छेत्ता
छंद
छंदाणुवत्तग
जए
जएज्ज
जग (गा)
२७३

सूत्राङ्काः
२००
३९, ४८१
११०, ४४३
४४३, ४८३
२९१
२०३, २०७, २६५
५८७
२०१
१७९
૪૨૮
३७०
३७०
२९०
५१८
५०४
१३९, ४६२
२८६
४५४
२४८
५३९
४४५
૪૮૭
५९८
૪૮૭
५८२
३०५
५२०, ६१८
४२०
३३८
५८०
४१५
१३२, ४८९, ५७७
१४२ ११६, १५७ ६०४ ६७, ८४, ९२, ४००, ४७९, ५२९, ६१०

Page #371

२७४
विशिष्टशब्दाः
जगभासी
जगती
जगभूतिपण्ण जगसव्वदसि
जच्चणीए
जणोववात
जत
जणा २०, २५, ५७, १०४, ११२, १४२, १७०, १८६, ३८०, ४९९, ६१५
जती
जतुकुंभ
जमतीतं
जमलोइयाया
जम्म
जम्मकाह
जयमाण
जययं
जरग्गव
जराउ
जराऊ
जरित
जल
५५४
४३५, ५१८, ५५१, ५९३, ३१७,
६३४
३९६
२७२, २७३
६०७
५४७
२३
६२५
४६६
९९
२०२
३८१
४४४
जलण
जलसिद्धि
जलियं (तं) (ते)
जलं
जविण
जवित्तए
जसो
जसं
जसंसि
जस्सिं
प्रथमे परिशिष्टे
सूत्राङ्काः
५६१
९२, ५२९, ५३२
३६६
जहातणं
जहाति
जहाहि
जाए
१४१
५६३

३९१
३३७
८७, ३११
३९७
३०६, ३३०, ३६३
३३७, ६११
३३
१८२, २०१, २२०
३६५
४५८
३५४
४
३१८, ३२७, ३५३
१११
२९३, ४९१
४९५
विशिष्टशब्दाः
जाण
जाणगा (या)
जाणासि
जाणाहि
जाणिय
जाणं
जात (य)
जाता
जातिअंध
जाति (ती)
सूत्राङ्काः
१३७, १४६, २०४, २०७, २४८, २५०, २५२, २६४, २८६, २८९, २९१, ३८२, ३९९, ४२५, ४९८, ५४३, ५४८, ५९१, ५९२, ६०४,
६३७
१८, २१७
३५३
३५४
जामु
जामो
जायणा
जारिसं
जाति-जरा-मरण
जाति- जाती
जाती- जसो दंसण - णाण- सील
जातीवहं
जाल
जावते
जिई (ति) दिय
जिण
जिणवयण
जिणवर
जित
जिणाहितं
जिणोत्तम
१२१
१, ५२, ३००, ६१२ ७१, १९१, २९३, ४८९
२९०, ४०९
सास पर मुहा
जिन्भ
जिया
जीव
जीवकाय
५८, ५२६
३८९, ५५४, ५६६, ५६७,
६१३

१६०
३८३
३६५
३८३
१८७
१८७
१७०
३४९
६१४
७७
४३१, ४६९, ५१२
१६१, ३५८, ४३७
५९२
१६४
२३३
४४२
२७
७६
३२१
२८, ३०
૩૮૭
५०४

Page #372

जीवेज
जुत्त
जेतं
* * * * * * *444
सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः
२७५ विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्क: जीवाजीदरामाउत्त
झाणवरं जीवित विणा ६१० झियाति(ई)
३१०, ३६७ जीविय (त)ट्ठी ३०२, ४७५, ४८२ झियायंति
५२२, ५२४ जीवियं(त) ५, ८९, ९८, १०६, १२६,
झीण
२३८ १३१, १५०, १५२, १९४, झुझिय २३९, ४७०, ४९६, ५५६, टंकण
२२ ५७९, ६१५, ६१६ ठाण २८, ७५, ८७, ९३, १२२, ३३७, ४०२
३७८, ४२२, ५१२, ५८४, ६२१, जीवंत ३१२
६२५, ६२७ जुंजंति
१७४ ठाणद्वित
१०४ जुज्झंत १६५ ठाणी
४२२ जुतीमं
३५९ ठित (य) ११९, २४१, ३५४, ३६२,३६४
१५७, ३२९, ३३० ठितप्पा जुवती
२७१ ठिति जुवाणगा ३९० डज्झ
३०६, ३११, ३३० डहर ९०, १०४, ५५२, ५८६,५८७ १६५, १६६ ढंक
६२, ५२३ जेहिं
ढंकादि
५८१ जोग २५० णक्खत्त
५१८ जोगवं
णगसव्वसेट जोति
२७३, ५४२ णगिंद जोतिभूतं
५५३ णच्चा २०, २५, १३८, १५७, २५७, जोतिमझ
३३८
२७०, ४२४, ४३६, ५५३ जोय
णण्णकर्ड जोयति
३६४ णण्णत्थ
४६५, ५६७ जोयण
णत्थ
२६१ जोठवणं २३८ णम
३६२ जोह
णमी
२२६ जंति १४, ९८, १०८, १७५, २२१ जंतू(तु) ४५,४६, ९४, ३९१, ५०२, ण(न)र ४,७४,९३, ९८, १०८, ११७,
५७४
१४६,१५५,३९०,४७०,४९३, जंता
६२१ जंपति १० णरगा
३००, ३५० जंसी(सि) १२५, ३३१, ३३५, ३३७, ण(न)व १८६,६१२,६१३, ६२८ णवणवति
३६१ झाण
५२२,५२३
णाइवातेजा झाणजोग
४३६ णाएण
३६१
णय

Page #373

२७६
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः
णाग
३७१
णागणिय
४०१
णाणसंका
५५९
णाणाविह
२६
णाणी ८५, २९८, ३५६, ३७५, ५०६,
४३१
४१, ४३, ३५३, ३६८,
३६९, ५४४
१५८, १९१
१८०, २६०
३६९, ३७२, ३७३
४२९
५८६
६३६
जाति
गाणं (नाणं)
णातयो (ओ)
जाती (ति)णं
णाते
णादिए
णाभिगच्छे
नामए
यहि
४२२
णायपुत
१६४, ३७२, ३७५
णा (ना) ओ (गो) ११०, १८३, ४४०,
४४३, ६०७
५४६
४५५
४४५
४५४
४४, ४४१
णायगा
णायमेज
णारंभी
णालिय
णालं
rasवंगुणे
णावा (नावा)
णास
प्रथमे परिशिष्टे
हिसि

१२३
५८, ३०८, ५२६, ६११
२७३
९६
४६
र्णितो
णिकाम एज्जा
४८३
णिकामयं ते
४८३
किसे
५८३
णिकिंचणे
५६८
णिक्खम्म
५६७
णि (नि) गिण
९७, १७४
णि (नि) गंथ २५७, ४६०, ६३२, ६३३,
६३७
णिचय
४८१
विशिष्टशब्दाः
णिच्च णिच्चे हि
णिच्चं
सूत्राङ्काः
३५५
५०९
४३
५८६
५७१
८१
४१०
२५४
११९
२१७, ५४१
३१, २७०
णियागपडिवणे
६३७
नियोजयंति
३४०
णिराकरे
५३१
णि (नि) किच्चा २२०, २४१, ५०८, ५३० पिलिज्जेजा
२९७
निव्व निव्वाणवादी
णिसम्म
णिच्छवत्थ
णिज्जंतय
णिण्णामए
णितिय
णि-द्ध्य
णिब्भयं
णिय
णियते (ए)
णियय
णिसम्मभासी
णिसिज्जं
सिं
णिसंतं
णिस्संसय
निहाय
णिहोणिसं
णीवार
गूण
णू (नू ) म
णे
णेग
जाहि
तारो
णेता (या)
णेमि
य
याउ

४५९, ५९९
३७२
५९६
૪૮૨
४५७
३०४
३५३
४८५
४०१
३०४
२७७, ६१८
१४१
३९, ८७, २०४
१०७, २७१, ४९९
२५३
१०६
५५०
३५८, ५९१
२५५
४६१
१०९, ४२१

Page #374

जेरइए
तण
सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः २७७ विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्क: विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः यारं
तवोमयं
३१४ तवोवहाण णे(ने)व्वाण
५४, २४४ तस ८३, २४४, ३०३, ३५५, ३८१, णंतकरे
३८३,३९९,४००,४७४,५०४, ण्हुसा ४४१
५०७, ५९३ तड ३२४ तसथावरा
५०७,५१४, ५७७ तो
५३, ५४ तहच्चा
५६३, ६२४ तक
४९, ५७६ तहागय(त) १२८, ५५०, ५५८, ६२६ तगरु
२८५ तहाभूत
२८१ तगं ५८६ तहावेदा
२६४ तच्छ
३१३ तहिया तच्छिय
२६७ ताइ(ई)(यी) १२७, १३४, ४८५, ५९५, तज्जातिय
२९६ तजित २०२ ताओ
२४८ तणफास
१७६ ताण ७८, १५८, ३४८, ४४१, ५६७ तणाइफास
૪૮૬
ताणए १२३, ३८१, ४४४,५०३ तात(य)
१८३-१८९ तण्डाइत्ता
ताति(ती)
२७६, ६०७ ततिया
३७० ततोवमं ३०६, ३३०, ३६६ तारागण
२२६ तत्त ६७,६८,२१७,३३०,३३१, ३४० तारिसं
२०५, ४२७ तत्तजुग
३३० ताल . तत्ततवोधण २२५ तिउट्ट
१, ५, ६११, ६१२ ११८ तिक्ख
३२१, ३३६ सदणुग्विवागं ३५१ तिक्खसोता
३०७ तप्प ३४२, ३५७ तिगंड
३६१ तब्भावादेश
४१३ तिण्णा
१४२, ६३०, ६३१ तम १४, १७५, ३५७ तितिक्ख
२६८, ४०८, ४८६ तय १११ तितिक्खं
४३६ ३४१ तिप्पमाणा
३२२ तर २४२, ३०७, ४९५, ५०२, ५२८ तिमिसंधयार
३०२ तरितुं
तिरिक्ख
३५१ तरुण १५०, २३७, ५८१ तिरिया
१२५ तलसंपुड
३२२ तिरियं २१०, २४४, ३१०, ३५५, ४७४, तव ३७४, ४०७, ४३४, ५६४
५०७, ५९३ तवस्सि(स्सी)
१०३, १०४,४८४ तिवातइज्जा तवेंति ३१६ । तिलगकरणिम्
२८७
तारा
तत्थं
و
کو
तयो
اس
سے
اس

Page #375

२७८
प्रथमे परिशिष्टे
३९५
दढे
६१७
दवि
तेऊ
विशिष्टशब्दाः सूत्राकाः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः तिलोगदंसी ५९५ दक्खुवाहित
१५३ तिवातयंति
३२१ दग
२२७, २३५, २३६, ३९४ तिवाती
३०४,३८८ दगरक्खस तिवायए
दगसत्तघाती तिविह १२५, १६३, ५९५ दगाहरणं
२८७ तिव्वभिवेदणा ३१५ दगंसि
४०२ तिव्वाभिताव
२१६, ३०२ दटुं(छ) १५२, २६०, २६१, ३९१, ४०० तिव्वं १०,४५, ९५, ३०३ ढधम्म
१६५ तिसूलिया तिहि
दत्तेसणा ७९, १७०, ५०९, ५३४ तीत ११५ दमेजा
४०९ तीत-उप्पण्ण-मणागताई
५५० दरिसण तीरसंपत्ता
दलाह
२१२ तुच्छए
१०९ तुट्ट ९०, ९४, १५०, ३९९ दविओवहाणवं
१०३ ३२९ दविय १०५, ११४, २५६, ४२०, ५८३, ७, १८
५९४, ६३२, ६३३, ६३५-६३७ तेजपुट्ठा १७२ दसति
१७२ तेब्भो
३०५, ३८७ तेय १३३, २६७ दाण
३७४, ५१६ तेलं २८५ दाणट्ठाए
५१४ तंबतत्तं
३२४ तंबोल २८९ दार
१२३ थणती
दारगं
२९४ थणियं
दारुण
१२९ थणंति ३२२, ३३०, ३३४, ३३६, ३४४, दारूणि
२८२ ४०० दावर थभति
दास
२९२, २९५ थाम
दासामु थावर ८३, २४४, ३०३, ३५५, ३८३,
दासी ३९९, ४७४, ५०७, ५९३ दिधम्मे
५७३ थिमित २३५, २३६ दिट्ठिमं
२२४, २४६,६०४ ३२८, ५८६ दिट्ठी(ट्ठि)
५७, २१९,६०४ थूलं
३२९ दिढे(टुं) थेरओ १८४ दियस्स
५८२ थेरगा ३९० दियापोत
५८१ थंडिल्लुस्सयम ४४७ दिवि
३५८
दाणिं
थिर

Page #376

४८६
६०२
३१९
सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः २७९ विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः दिव्वगा १२५ दुब्भगा
१७० दिव्वयं
दुब्भि दिसा १५१, ३०५, ३१०, ३५५, ४७४, दुब्भिगंध
३२६ दुमोक्खं
५४८ दिस्स(स्सा)
१८३, २०६
दुम्मति दिस्संति ४१२ दुरहियासया
१८१ दीण
दुरुत्तर
१८२ दीव ३५५, ४७०, ५१९ दुरुद्धर
१२१ दीवायण
२२७ दुरुहित्तु दीसइ
दुरूवस्स
३१९ दीहएजा
दुरुवभक्खी दीहरायं ३७८ दुरुहिया
५८, ५२६ दीहा ३०८ दुल्लभ
६२३, ६२४ दुक्कडकम्मकारी
३२७ दुल्लभा ३४४ दुवे(ए)
३२१, ३४१ ३०१ दुहओ(तो) १६, ४५, ३३६, ५१७, ५४८, २६४,२६५, ३१५
६३० ३१५ दुहा
४११, ४१६ दुक्खखयट्ठयाए
दुहावह
१२० दुक्खफासा
४१७ दुहावास
४२१ दुक्खविमोक्खया
दुही
६२ दुक्खविमोयगा
दुहेति
३१७ दुक्खि(क्खी) ९३, १५४, ३१५, ३४९ दुहोवणीताण दुक्खं २, १०, २४, २६, २८, २९, ४९ दुहं १२०, १४०, १५९, १६०, ३०१, ६९, १४३, १७०, ३४८, ४०८,
४८१, ४९३ ४०९, ४७६, ५२५, ५४५, ६२३ दूइजमाण
२०० दुगुंछमाणा ५५१,५९९ दूरे
४०१,४०३, ४९२ दुगुणं २७५ दूरं.
४६, ११५ ३०४ दृवणत दुण्णिबोह ६३१ दूसएजा
४९५ दुणियाई
३८४ देव ९३, १५५, ३५८, ३८०, ४९९, दुत्तरा २४०
५००, ६२२, ६३० ४९७ देवउत्त दुपक्ख ६०, २१४, ५३९ देवाहिपती
३५९ दुपणोल्लिया
१७० देविले दुप्पतरं
देसितवं
४६० दुब्बल
२०१ । देह १०२, ३२०, ३२८, ४८९, ५४३
दुक्कडिणो दुक्कडियं दुक्कडं दुक्ख
३७९
३२
दुग्गं
. १३७
दुत्तरं
२२७

Page #377

२८०
प्रथमे परिशिष्टे
देहि
धुत धुयं
४०९ २६३
धूण
४८६
२५९
विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः देहती
धि
३५४ ८, १२, ११ धिइ(ति)म
६३५, ४९५ ४१२.
धितिमंता दोण्ह
धीर ८१, ८२, २३९, ३५०,३५७, ४०२, दोस २००, २३४,२३६, ५०८,६३४,६३५
४०८, ५०९, ५३४, ५४९, ५७७, दंड १८०, ३१८, ३३१, ३३९, ५७९
६२१ दंडपहं
५६१ धुण
३७६, ४८३, ६२८ दंतपक्खालणं २८४, ४४९ धुणित्तए
१३७ दंतवक
धुणिय
१०२ दंसए १२७
૪૮૮ दसणावरणतए
१३९, दसणं
३५३, ३६८ धुवमग्ग दंसमसय
९६, १०९, ३५१ दंसेंति २५९
४४७ दंसं
धूतरय धणं
४०३ धूयराहिं धम्म ११५, ११६, ११७, ११९, १३४, धूयमोह
२९९ १३६, १३८, १४२, १९४, २२३, धोयणं
४४८ २२४, २४५,२४६, २७१, ३५२, धंसयति
१०३ ३५४, ३५५, ३५८, ३६७, ३८०, नक
३२१ ३८६, ४०४, ४२९, ४३७, ४६०, न(ण)गर
१७१, ५१२, ५७३ ४७३, ४८१, ४८८ नगरवहे
३१७ धम्मट्ठ
नचाण
२०६ धम्मट्ठिट्ठी) १२८, १४०, १५७, ६३७ नट्ठसप्पहसब्भाव
२१३ धम्मपण्णवणा
३८, २१९ नदी
२४०,३४७ धम्ममाराहग
नमयंति
२५५ धम्मलद्ध ४०१ न(ण)रय
३०२, ३१९, ३४४ धम्मविऊ(दू) ६३७ नवग्गह
१९२ धम्मसार ४२४ नवसुत्तं
२९२ धम्माऽधम्म
नाणप्पकारं
५५७ धम्मिय
९५ नाणा धरणिंद ३७१ नात(ता)
१३६, २०९ धरणितल ३४५ नातसुत
३५३ धाउ
ना(णा)तिवेलं
४६५, ६०४ धाती २५९, २९४ ना(णा)तिसंग
१९०,१९२,१९३ धार
१४५
नाम २३५,३०५,३१०,३१३,३३२,३३४, धावति
४०१, ४०३, ४०४ । ३३५, ३४३, ३४६, ३४७, ६१३
४९

Page #378

२८१
सूत्राङ्काः
६०३
४३४
३०७
५७९
३३७
सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः विशिष्टशब्दाः नायपुत्त
२५, ३६५, ३७४ निविट्ठाण नारग
नि(णि)व्वाण ४७२, ४९४,५०७, ना(णा)री २४०, २४१, २६६
५१७, ५१८, ५३० नावकंख ४७०, ६१५ निव्वाणसेट्ठ
३७५ नावणए ६३६ निव्वावओ
३८६ नाहिंति
निविंद
१५४ निउंजमाण ४७७ नि(णि)व्वुड
५३४, ६२७ निकाममीण ४८० निसह
३६६ निकामसारी
निसामिया निक्खम्म
४९६ निसामेजा निक्खंता
निसितो निज्झाय ६२८ नि(णि)सीय
२४९, ४६५ निज्जरं
५५५ निस्सारए निहितहा ६२२ निस्सारियं
५८२ निट्ठ
६२७ निहाय नि
५८५ निहं निमित्त
५४३, ५४४ नीरय निमंतयंति(तेंति) १९६, २००, २५०, २५२ नीवार
२०० नि(णि)मंतण २०३, २७६ नीवारगिद्ध
४०५ निम्ममो
४४२
नंदण नियच्छइ
१० नंदीचुण्णगाई नि(णि)यच्छति ३६, ४४, ४५, ४१८ पडस्स नियतिभाव १६ पकत्तित्ता
४१५ नियम
पकत्तति
३२९ नियाणछिन्न ४९६ पकत्थती
२६५ नियामित्ता २४६ पकप्पित(य)
२०७, २१९ नियायटी
पकरेंति
५४९ नियंठिया
४६२ पकुव्व
४७७, ४८०,४८९ निरवेक्खो
४४३
पकुव्वतो निरहंकारो
४४२ पक्कम निरामगंध
पक्खिप्प
३२०, ३२४,३३३ निरावकंखी ४९६ पक्खी
३७२ निरुभित्ता २९७ पखज्जमाण
३३३ निरुद्धगं
पगब्भती
१३१, १५२ निरुद्धपण्णा
५४२ पगम्भिणो निरंतरं
३४८ पगभिया(ता) १३, १०८, १४६, २२० निवट्टएजा
पगास
१३९, ३५७
२८६
३९०
३५६

Page #379

२८२
प्रथमे परिशिष्टे
सूत्राकाः
४०० ५८८
३०३, ३८८
विशिष्टशब्दाः पडिसाहेजा पड़िसाहरेजा पडिसुणेजा पडिसेहंति पडिहाणवं पडुच्चा पडुप्पणं पणया पणामए पणोल्ल पण्गति पण्णसमत्त पणासमन्नित पण्णसा पण्णामयं पण्णायते पण्णे
१०९, १३९
१३७ ४२०
११६
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः पगासणं
५९८ पगासियंसि पचोइस
१४७ पच्चक्खायपावए
४२४ पच्चणुहोति
३४८ पच्चुप्पन्न
१५२ पच्चुप्पन्नगवेसगा
२३८ पच्चंति पच्छ पच्छण्णभासी
६०५ पच्छा ७१, २३८, २३९, २५६, पजहे पजहेज्ज
१२१ पजिजमाण
३२४ पजुवासिया पजोओ पनोविता पट्ठ पट्टि
२८२,
३४० पड
३०२, ३१९, पडिआह पडिग्गाहे पडिपुण्ण
५२०, ६२५ पडिपुण्णभासी
६०३ पडिपुण्णवीरिय
३६० पडिबुज्झ
४६४ पडिबंध
१९१ पडिभाणवं पडिभास
१७३ पडियच्च पडियारग
१७३ पडिलेह २०८, २८३, ३८२, ३९९,
५०५ पडिलेहिणो
२०८ पडिवक्ख
५०२ पडिवातएज्जा
६०५ पडिविरत
३५९, ५६९, ५७०
५७१
३६४ ३५५, ३६६, ५९८
५९७
३२०
पण्ह
५१९
३४५
पतिट्ठा पतिद्वाणं पतितं
२७६
पत्ते
५३२
३३८ ३६८, ६१८
११, ११० १०४, ४३०, ५३१
४६८
३१७
पत्तेय पत्थए पत्थुता पत्थेजा पदाण पदोसहेतु पधावति पपयंति पब्मट्ठा पभास पभू पमाय(द) पमायसंग पमोक्खो पयच्छ
६३५ १९० ३२४ २६२
२१४ ३७९, ५०८ ४१३, ५८५, ५८८
४८४,५४५ २८४, २८८

Page #380

विशिष्ट शब्दाः
पथपास
पयहेज
पया
सूत्राङ्काः
३५, ३६
૧૪૮
१३२, ३३५, ४७५, ४७६, ४८७,
५४६, ५७५, ५८९, ५९४, ५९९
१६६
३१४, ३३३
२९८, ४५४
पयाता
पयंति
परकिरिया
परकम्म
परकंतं
पर गेह
परतित्थिय
परतो
परत्था
परदत्तभोइ
परदारभोइ
परवम्मियाण
परपरिवाय
पर भोयण
परम
परमाणुगामिय
परमत्त
परमत्थि
परमाययट्ठिए
परलोग
परवत्थ
पराजयं
पराजिय
परिकप्प
परिगिज्झ
परिग्गह
सूत्रकृताङ्गसूत्र प्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्द सूचिः
विशिष्टशब्दाः
परिताण
परिताणियाणि
१८८, २४८, ५८४
२३९, ४३२, ४३३

४६५
'३५२
४०५
१४५, २३०, ३६८, ४३६, ५१८
४४२
४५६
३७५
१५७
१२०, १५२
४५६
२०४
४१६, ५५३
३८४
६३६
५६६
३०५
६३४
२०५
३९३
२
११९, २३२, ४३९, ४४३,
४४९, ४८०, ४८५ ४४५
परिग्गही परिजाणिया १, ४४५, ४५४, ४५६, ४५९
परिणाम
४२७
परिण्णय
परितप्प
७७, १९४, २४३, ४०२,
४२८, ४७२, ५३०, ६१०
२३८, २३९, ३४४, ४९०
परिसम्पति
परिसा
परिदेव
१४९
परिनिकुडे
२२४, २४६
परिपच्चमाण
४७६
परिपीलेज
२३४
परिभव
११२, ५६९
परिभास
२११, २१४
परियत्तिती
११२
परियत्तयंता
३१४
परियाय
६८, ८३
परिवजए
७९
परिवज्जएजा
४९२
परिवज्जयंते
५७८
परिवारिय
१८३
परि विच्छ
१६६
परिव्वज्जा
४७३, ४८२, ४८७, ४९५,
परिव्वज्जासि
५५२, ५७९, ५८५, ५९३ ८८, २२४, २४६, २९९, ४३६ परिव्वते (ए) ७८, ११४, २१०, ४४३, ४६६, ५२८, ५२९
१९२, २२९
२६४
४९२
४००
१२९
५९८
२४९
परिसंकमाणा
परिसंखाय
परिहायती
परिहास
परिहिंति
परित्ता
परी सोस
परे (परेणं)
परं
२८३
पलिउंचण पलिउंचयंति
सूत्राङ्काः
३२
३४
२७१
६३६
१७६, ३२३, ३९०
१२, ४४, ५०, ५२, ९६, १०७, ११२, १७६, २०९, ३४३, ३७९, ३८४, ४०९
४४७
५६०

Page #381

२८४
प्रथमे परिशिष्टे
सूत्राङ्काः
सूत्राङ्काः
१२१
विशिष्टशब्दाः पसुभूत पसंस पस्सति
२७९ ४४८
२९५ ५०, १३९, ५१६ १६५, ५४२,५६४
२८६
६५
विशिष्टशब्दाः पलिगोव पलिभिंदियाण पलिमंथ पलियंक पलियंत पलीणा पलेंति पलेति पवक्खपवजमाणा पवड्ढई(ती) पवत्तगं पवदंति पवाद पवित्रं पविजलं पविट्ठ पवुच्चती(ति) पवेज पवेदइस्सं पवेदए पवेदित(य)
१७७
३५
९८, १७९ पहणंति
२७९ पहराहि
पहाणाति १३२, ५६५ पाउ (प्रादुः) २०७, ३१८, ३२७ पाउडा
१३२, १७५ ३३१, ३३२, ३४७ पाउणंति पाउल्लाई
२९२ ६२८ पाएसु
२१५ २६३, ३९२ पाओसिणाणादि २७२ पागन्मि
३०४,३८८ ५८१ पाडिपंथिय
१७३ ३३१, ३४२, ३४७ पाण ३, ४१, ८३, १००, ११८, १५४,
१५५, २४२, ३०४, ३१८, ३५५, ३६५, ४११, ५१९ ३८१, ३८६. ३८७, ३८८, ३९४,
३९६, ४०६, ४२९, ४७४, ४७६, ३०१
५०४, ५१९, ५७९, ५९३, ६१७ ४३४ पाणगं
२७६ ९९, १०२, १९५, २२३, पाणभूयविहेडिणो
४१४ २४५, ४१९, ५०१, पाणहाओ ५२८, ५५७, ६२७ पाणाइवाय
२३२, ६३५ ३८२ पाणातिपात
४७८ ४१२ पाणासि
४३५ २८८,५९४ पाणि ९२, १०१, १६०, १६३,१७२, ४१०
. ३०३, ४१४, ५१६ पाणं (पान)
५१० १०२ पात-पात्र)
२७६, २८२ पाताल २२१, ३४३, ३६३, ३६५ पातं(प्रातः)
३९४,३९८ ३६३ पाद (य) २७९, ३१३, ३२८, ३३९, ५८८
४२७, ४७४ १२९ पादुकरा
६३१ पादुकुजा १५८, २९७, ४०३, ४९१ । पादुरकासि
११७
पवेदियाई पवेदेति पवेसपवंच पवइते पन्वए पव्वगा पव्वत(य) पव्वदुग्ग पव्वहेजा पसज्झ पसिणायतणा पसु
१९३
५५३

Page #382

सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः
२८५
पिय
४२७, ४३१, ६१२
पुढवी
०७१
سو س کر
विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः पामिच्च
४५० पिता(या) ९१, १०७, १८४, ४४१, पायसं २५६
४९१ पार ५८, ५२६
४७९, ५७८, ६१४ पारए
पिलाग
२३४ पारगा २२, २५, ११९, ५९७ पीढसप्पी
२२९ पारासर २२७ पीहे
१२३ पावएसु
पुच्छ ३००, ३५२, ४९९, ५००, ५९४ पावकम्म
९८, ४७७, ६१२ पुट्ट ५२, ११५, १२३, १४३, १६९, पावकम्मी
५६१
१७६, १८३, २७४, ३०१,३६२, पावगं ५३, ५४, ५७, २७४, ४२०,
४०९, ४६६, ४८८, ५३७, ५६०
७,१८,३८१, ३८७, ४४४ पावचेता ३३५ पुढवीजीवा
५०३ पावधम्मा
५८२, ६००
पुढवीथूभ पावलोग
१५१ पुढो २८, ३०, ७२, ९२, ११८, १७०, पावविवेग
३८८, ४००, ४१६, ४८०, ४८९, पावसंतत्ता
५०३, ५९४, ६१७ पावाउया ७२ पुढोवमे
३७६ पावादुया
५१५ पुढोसिया पाविय
११२ पुण(पुणो) २६, २८, ७०, ७५, १०८, पावोवगा
४१७
१५४, १८८, २५५, २६८, पावंति ६१६, ६२७
२७७, २७८, ३११, ३१४, पास ९६, १०७, १८७, २४९, २५०,
- ३१७, ३२०, ३३३, ३३९, २५४, २५५, ४७६, ४८४, ५९२
. ४७९, ५१५, ५४७, ६२३, पासणित १३८
६२४ पासस्थयं
पुणरावि पासत्था
३२, २३३, २३७ पुणेगाऽऽहु पासबद्धा
४०
१२, ३१९,५१३ पासवण
४५५ पुत्त ५५, १६६, १८६, ४०३, ४४१, पासह ९०, १४४, १५०
४४३ पासित
पुत्तकारणा
१०५ पिउमातरं १८५ पुत्तदोहलहाए
२९२ पिंडवाय
२१२
पुत्तपोसिणो पिट्ठ १९२, २०४, २०९, २२९, २४१,
३७३ ३२८ पुरक्खायं पिंडोलगाहमा १७४ पुरत्था
३००, ३०१ पिट्टतो
६१६ पुरा १३७, १४१, १६२, ३३१, ६३१ पित(य)रं १८५, २४७, ३८५, ४०३ । पुराकएहिं
३१८
पुण्ण
पुप्फ

Page #383

प्रथमे परिशिष्टे सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
पोय ९८, २६६ पोस(से)
सूत्राकाः
पोसवत्थ पंच पंचम
४४४ १०७, १८३, १८५
२४९ ७, १५, १७
विशिष्टशब्दाः पुराकाउं पुरिस पुरिसजातं पुरिसादाणिया पुरेकड पुलाए पुव्व पुवकडं . पुव्वहिता पुवमरी पुव्वसंजो(यो)ग
.
३२७, ६१४
४०६ ३२५, ५०१
६२८
.
पुवं पुचि
३४५
७६, २४७ २१९, २२८, ३४९, ६३५
२२५ १९७, १९८
४५०
२८८
पूजयामु पूति पूतिकड पूतिकम्म पूयणकामए पूयणट्ठी पूयणपत्थय पूय(त)णा पूयणासते
५११ २७५ ४९५
१२६ १२१, १५४, २३७, २४१
६१७ ४०७,५७८
२८९ ५९०, ६३७
पंचसिहा पंचसंवर संवुड
८८ पंजर पंडगवेजयंत
३६१ पंडित(य) ११, १०९, ११४, ११८, १२९,
१३४, १४३, ३८६, ४१३, ४१९, ४२५, ४२८, ४७२,
५३०, ५७१, ६२७, ६२८ पंडियमाणिणो पंथाणुगामी पंसुगुंडिय
१०३ फणिह फरुस ११५, १८१,५५८, ५८८,६०.
१८०, २९३ फलग
३१३ फलगावतट्ठा(ट्ठी)
३४०, ४१० फास १८१, ३२६, ३४८, ३९४, ५३३ फुरते फुस
३४८, ५३३ फुसंता
३९४, ३९८ फुसंताण
२५५ बद्ध
३६, २५५, २७०, ३४६ बला
३३१, ३४२ बलि
३४२ बहित्तो
५८३ बहिद बहु(हू) ११८, १२९, १४२, १४९,२३१,
२६३, २९५, ३०४, ३८८,
३९४, १८, ४७१, ५४० बहुकूरकम्मा ३२५, ३३७, ३४३, ३४६,
पूयणं
३१४
पूयफलं
पूया पेच्च
पेच्चा
११
फंद
६३४, ६३५ २८१, ३३१
पेज्जं पेस पेसगपेसय पेसलं पेसाय
११३
२२४, २४६, ५६३
पेसुन्न
पेस्स
२९५ १३७, २०४
३५४
पेहा
पेहाहिं
२८१

..

Page #384

बंधणं
बहूजणे
बंधित्तु
बाल
७२
सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः
२८७ विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः बहुगुणप्पगप्पाइं
२२२ बोलेंति बहुजणणमण ११७ बोहि
१६१ बहुणंदण
बंध
१७९, २५४, ३८४ बहुमाया १३२, २७०
१, २३९, ४२०,४७० बहुस्सुय
बंधणच्चुत बहुगुणाणं
बंधणुम्मुक्का २३९, ४२०, ४७०, ६१५ बंधिउं
१०६ बांधव
३०९ ४, ११, १७, ३१, ७६, १३१, बधिऊणं
३१३, ३२८, ३३९ १५८, १७९, १८०, २३३, बंभउत्त २६५, २७५, ३००, ३०२, बंभचेरे ३०४, ३१२, ४१३, ४१८, बंमचेरपराजिय
१७७ ४१९४७७, ४८०, ४८९ भगवाणुसासणं
१५६ बालजण १३१, १५२ भगवं
१६४, ६३२ बालपण्णे
भज्जा
४४१ बालागणीतेयगुणा
३२३ भत्तपाण बालिस
३९१ भत्तं बाहु(ह)
२२६, २४९, ३२९ भम बिंबभूतं
५६४ भय ९१, १२७, २०६, २९७, ३९१ बितिय बीओदगं २१५, २२८, २२ भयणं
४४७ बीयकंदाति
४०२ भयभिन्नसण्णा १८७, २२७, ३८१ भयमाण
१२७ बीयाति
भयाउल
१६. बीयादि
भयावह
.५७७ १३४ भयंतारो
२७१, ६३० बुज्झ
८९, १५०, २७७ भव बुज्झिज
भव
_१४९, १६२, ५९७ बुद्ध १९५, ४३३, ४६८, ४७८, ५१८, (भविंसु-अभविंसु) १६२, ६३०,६३१
भवगहणं
५४८ बुद्धमाणि
भवाहमे
३२५ बुयाऽबुयाणा
भविंसु
१६२ भविस्सइ(ती)
१८५, २८२ ६८, २७१, ४२९, ४९४ भवंत बूहि
भाया
४४१ भार
३२५, ४०९ बोक्कसा
४३८ । भारवहा
३०५
बीयं
बुहा बूया
१५९
बति
२९३

Page #385

૨૮૮
प्रथमे परिशिष्टे
विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः भुज भुजो ३२, ७१, २२०, २६५, २७५,
भूत ३८५,३८८, ३९९, ६०९, ६१० भूताभिसंका
५५१, ५९९ भूतिपण्ग(न)
३५७, ३६९ भूमि ३०६, ३३०, ३३१, ३४२, ३६२
भूमिचर
भूय
६०३
भेरव
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्क: भारिया
१०७, १८६ भाव
१६, ५३७,५७६ भावणाजोगसुद्धप्पा
६११ भावविसोहि
५४ भास ९६, २३०, २५३, ४०६, ४३५
४६१, ५१७, ५७५, ६०२, भासवं
५६९ भासादुर्ग
६०१ भासादोस भासिउं भासिय भिउंजे भिंद
३०५,३४० भिक्खाचरिया-अकोविय
१६७ भिक्खुचजा
२०१ भिक्खुभाव
१९९ भिक्खू ७७, ७८, ८८,९५, १०५, १२२,
१२६, १२९, १४३, १५६, १६२, १७२, १७९, १८२, १९४, १९६, २१०, २११,२१४, २१८, २२३
इत्यादि भिजाणे भितावयंति
३३६ भिदुग्गा
३४७ भिदुग्गं
३४७
२५३ भिन्नदेहा
३४५ भिन्नुत्तमंग
३१४ भिलिंजाए
२८५ भिसं
२४९ भिसंधए
६०३ भीरु
१७१, २०४,२०५ भुज- ६०, ९१, १३०, १९१, १९८,
२१५, २३५, २३६, २७८ भुंजमाणा भुंजितुं
२१८ भुंजिया
भंज भंते
५१०, ५३२ भूरिवण्ण
३६४ भेद
१२४, १२६, ५८५ भोग १९६, १९७, १९८, २७८ भोगकामी
२७८ भोगत्थाए
२९५ भोच्चा २१५, २२६, २२७, २२८, २५६,
३९३, ५२२ भोम
३६३ भोयणं
२६१ ३४०, ३४५
६३३ मइम
४७३, ४९३,५०५ मए
२८० मग्ग २१७, २३०, ४९७, ४९८, ४९९,
५२५, ५४६, ५९१, ६१६, ६३१ मग्गसार मग्गाणुसासंति
५८९ मग्गुका
५२३ मग्गू मच्चिया
४१२ मच्छ ६१, ६३, १६९, १७७, ३१२, ३९५ मच्छेसणं मज्ज
१११, ११२, १३१ मज्झत्थ मज्झिम
३९० मज्झे मज्झेण
भिन्नकहा

Page #386

२६४
महीय
सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः २८९ विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः मज्झम्मि
महापण्णे मणसा ५३, ५६, ११०, २७०, २९८, महापुरिस
२२५, २२८ ४१६, ४२७, ४३०, ४४५, महाभवोघं
३७६ ५०८,६१९
महामुणी
१२५, ४६०, ४९८,६३३ मणप्पदोसं
महारह
१६५ मणबंधण
२५३
महालय मणुय ९८, १२५, १३५, ५८३, ५९९ महावराह
४०५ मणुयामर ३५१ महाविहिं
१०९ मणुस्स
१९३, २६०, ६२० महावीर __२७, ४६०, ६१३, ६१४, मणूसा ५४०
६२९ मणोरम
३६४ महासढ मण्ण(न्न) ५७, १५८, १५९, १६५, महासवा
१९४ १६७, ५८१, ५८२, ६०७ महासियाला मण्णंता
५२१ महिंद मतीमता
४३७, ४९७ मत्ता १४२ महुरुल्लावा
૧૮૬ मदाई
५७२ महेसि(सी) ६६, १३६, ३००,३६८, ममाइणो १०७, ११९
३७७, ५७२ ममाती(ति)
महोघ
१४२ मम्मयं ४६१ महोदधी
३५९ मयं(तं) ५३४, ६२९,६३० महं
११२ मरण १४३, १७६, २०९, ५५४ महंत
३१०, ३३७, ३४२, ३४४ मरणाभिकंखी ४९६, ५५६, ५७९ | महंतरं
१४२ मल्ल
महंताधियपोरुसीया मसीभबंति ३१५ महंतिउ
३३८ महत(तो)
१२१, १३६, ३६५ मा महती
२५९ माइण महब्मय ४९३, ५१३, ५२७ माइल्ल
२६४ महब्मिताव ३१०,३१३,३१९, ३४३ माणणद्वेण महब्भूया(ता) ७, ८, १५ माणबद्ध
५६६ महरिसी १९७, २२७ माणव
६, ९०, ४८९,५४६ महन्वय १४५ माणि(णी)
११६, ६३४ महाकुला
४३४ माणुसत्तं महागिरी ५३३ माणुसा
४९९, ५०० ५०१,५२८ माणुस्सए
६२१ महाणुभाग(व) ३०१, ३५८, ३७० माणं ३७७, ४२८,५३१,५९८, ६३५ महानागा
४३२, ४३३ मात(य)रं १८५, २४७, ३८५, ४०३
३२३
१३७
४१५ .
महाघोर

Page #387

प्रथमे परिशिष्टे
विशिष्टशब्दाः
माता(य) मातिट्ठाण मामए मायण्णि माया
सूत्राङ्काः विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः ९१, १०७, १६६, ४४१
११२, ११५, ११६, ११९, ४६१
१२४, १२८, १३१, १४१, १३८
६६, ९७, ३७७, ४१५, ४२८,
४७२, ५३०, ६३५
३६०
मायामोस मार मालुया
२५, ६६
१९१
मास
माहण
६, ४१, ६७, ९३, ९५, १०३, १११, ११५, ११६, १३२, १३९, १९६, ३५२, ४३७, ४३८, ४९५, ५६६,
६३२, ६३३, ६३४ ३३, ३९, ४०, २५५,
२९५, ३७२
मिग (य)
मिच्छ
३५
मूड
४८१ मुदागर मुद्धि
२७९ मुम्मुई मुम्मुर मुयच्चा
५७३ मुसल
३४५ मुसावाय २३२, २४३ ४४६, ६३५ मुसं ६५, ३९५, ४२९, ४८४, ४९४ मुहमंगलि
४०५
२०५ मुहुत्तग
२३४, ३४३
२८५, ३२९ मुंचेज मुंड
१७४ ३८,४५,३३२, ५८९,५९० मूढणेताणुगामि
४५ मूल मेतिं मेधावी(वि) ५५, ७२, २९८, ४२६,
४८१, ४९२, ५४९,
६१२, ६२६ मेयं
५८८ मेहावि(वी)
३८६, ४२३ मेहुण
२३२ मोक्ख
३९२, ३९३, ५९६ मोक्खविसारद
२१४ मोणपद
११३, ११८, ५६५ मोणं
५९६ मोयणा
५९७ मोयमेहाए
२८९ मोह ९८, १०८, १३२, १५४, २७७,
४९१
मिच्छत्त
२२१ मिच्छ(च्छा)दिट्ठी ३७, ४०, ५९,
२३७, ५२४, ५२७ मिच्छादंसणसल्ल मिच्छासंठियभावणा
१७८ मिज ९७, १३१, ३१५, ३८३,
३९०,६१३, ६१४ मित्त मिलक्खु(क्खू)
४२, ४३ मिस्सीभाव
२६३ मुक्क
३५९
२, ९२, २५५ मुच्छ मुच्छिय(त) ४, ९५, १०८, १४६,
१५०, १९३, २०३,
२१२, २७९ मुट्ठि
१८० मुणिवेजयंते
३७१ मुणी ७१, ७७, ८७, १०२, १११,
३२९
मुच्च
ཙྪཱ ཙྪཱ ཙྪཱ ཙྪཱ ཙྪཱ བྷྱཱ ཙྪཱ ཙྪཱ ཙྪཱ བྷྱཱ

Page #388

सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः
२९१
मंस
विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः मोहणिज्ज १५३ रागदोसाभिभूतप्पा
२२१ मंजुलाई
२५३ राति मंत ४१४ रातिंदियं
३२२ मंतपद
रातिणिय
५८६ मंता(ती)
४१८, ४९३
रातो
२८२, ३४४, ४९०,५५८ मंदय
२७५ रामगुत्त
२२६ मंदा १०, १४, ३५, १६८, १६९, राय
९३, १९६ १७१, १७२, १७५, १७७, २०१, रायमच्चा
१९६ २०२, २२५, २२९, २४८, २७७, रायिहि
१२८ रिसी
२२६ मंधादए
२३५ रीयति
११५ ३९३ रुक्ख
१९१,३६९, ३८१, ४४४ याण १६६, ४८८
३०२, ३४१ यावि
९५, ११३, १३८, ५८४ रुयग यंतसो १४७ रुहिर
३१४, ३४५ रओहरणं
२८३ रूव १८, ४०१, ५४२, ५५६, ५७७ रक्खण-पोसण २६. रोगदोसस्सिय
४१८ रक्खसा
रोगवं
१४४ रक्खसाया ५४७ रोवं(योति
१०५, १८३ रज २७८, ४१७ लक्खण
५४३ रजहीणा १६८ लज
११३ रणसीस
लद्ध
१४८, ४६८ ४७८ लद्धाणुमाणे रति ३६२, ३६९, ४८६,५७४ लढुं
२०३, ३३६, ६२८ रयण
४४८ लभ- १०४, १०६, ११९, १४०, ३१६ रथावेहि २८२, २८६ लवसत्तम
३७५ १०३,१११,५१७, ६२९ लवावसक्कि
१३० २६४ लवासंकी
५३८ रस
३२४, ४४४, ५५६ लवितं रसयाभिधाणा ३८१ लसुणं
३९३ रसवेजयंते ३७१ लाउच्छेदं
२८१ रसंतं
३६८ रहकारु
२५५ लाभट्ठी रहस्सं
२६४ लाभमयावलित्ते रहंसि
३२९ लाभतराय राईणिया १४५ लालप्पती
४९१ राओ २९४, ५९१ । लावइज्जा
४०४
रव
लाढ
४७५

Page #389

२९२
प्रथमे परिशिष्टे
३२३
वई
१२२
३११
विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः लाविय
१०६
लोहितपूयपाती लित्त
२१६ लोहितपूयपुण्णा
३२३ लिस्स २४८
५०, १७४ लिएजा
६१८ वइगुत्त लुंच २८० वइरोयणिंद
३५७ लुंप
वइहिंति लुत्तपणे
२१५, २१८, ४८७ लुप्प(प्पं ती ४, २८, ९१, ९२, १०१, वए(दे) ५, ४१,४७, ६७, ४५३, ४००, ५७७
४६३, ५१३, ५१५ लुप्पंत ४४१ वग्गुफलाई
२८१ लूस १७२, १७८, ३०३, ४०१, ५९८ वघातं
५७६ लूहं .१६७, २०२, २७१ वच्चघरगं
२९० लेच्छती ५६६ बच्चसमूसियंगे
३१४ लेववं
१०२ बच्चे ६३२, ६३३, ६३४, ६३५, ६३६, लेस ४८७
६३७ लोइयं १८५ वज्ज
२५७, २९८,५०९ लोउत्तम
३७४
वन करा लोए(गे) ९, १२, १४, १५, ४१, ६४, वज्जिता ६६, १७६, १८५, ४८८,
वज्झं
वज्झस्स लोगतं
१५५
वहता लोगवाय
वमाणसुहेसिणो
६३ लोहती
६२०
वयं लोण ३९३ वडढती
५४१ लोद्धकुसुम
२८४
वड्ढेति लोद्धं २८४ वण
४५, १९१, ३६९ लोभमयावतीता
वणिय
१४५ लोभं ३७७, ६३५ वत
५३३ लोमादि १२५ वत्तए
४६३ लोय(ग) ६८, १०१, १०७, १३४, १८५, वत्तव्वं
४६२ २४०, ३५०, ३७९, ४४६, वत्थगंध
१९८ ४४७, ४८८, ५४३, ५४६, वत्थधुवा
६१२, ६२६ वत्थयं लोल ३०९ वत्थीकम्म
४४८ लोलणसंपगाढ ३१६ वत्थं
२७६, २८३, ४०१ लोहपहं
वद ३७४, ३९५, ५८४, ५.८८, ६०४ लोहविलीणतत्ता
३४७ । वदित्ता
م س هم له م سه سه
م م س
२८६

Page #390

सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः
२६९
वद्धं
३२८
.
वयिं
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः वदित्ताणं
वारिया वद्धमाण ३७३ वारे
१८८ वद्धमंस २६७ वालवीयण
४५४ वाससय
१५० वमणंजण ४४८ वासं
२९१, ३९६, ४२२ वमंता ३४५ वाहं
१४७ वय १२९, १४३, २६५, ३०५, ३१६, वाहछिन्न
. ३९७, ५५८ वाहि-मच्चु-जराकुल वयण
विउक्कम वयसा ११०, १३२, २९८, ४१६ विउक्कसेजा
५६५, ५७० ५०८,६१९ विउक्कस्स वयं ४७, १८७, १८९ विउट्टणं
५५५ वयंत
१७, ४३ विउढितेणं १२३
विउसेज वर ४८४ विउस्स
५० वलय २०४, ४९६ विउस्सिता(या)
६,५० वलयायताणं
विऊ(दू) ७९, १२०, १४८, २७२, वलयाविमुक्के ५५६, ५७९
४००, ४६४, ६३७ वलाइ
२०८ विओवात
२०७ ववहारादी १८९ विओसज्ज
४९६ ववहारी
२४२, ५०१
विओसियं वस
७२, २६६, ३५०, ५८० विंद वसवत्ती ७३, २५७ विकतंति
३२८
विकंथतिज्जा वसुमं
५६४, ६१७ विगतगेही वसोवगं
विगत्तिऊणं
३३४ वह
३४०, ५१६ विगयगेही वहंति
३४१, ६२० विगिंच
१४, २०, २५ विगिंचए वाउजीवा ५०३ विग्गहीए
५६२ वाऊ ७,१८,३८१, ४४४, ६१४ । विच्छते
१४७ वात(य)
विजाणाति
४२, ८२, ५९१ वादं
विजाणइ
६१३ वायावीरियं २६३ विजाणाहि
२८७ वायं(या) २२०,२७०,४३०, ४८९, विजा(या)णिया ६९, ८५, १६१, ५०६
विजा(या)णंति
६८, ४३४ वारिय ३७९ - विजोजयंति
३१८
६०६
वसु
वाइ
v

Page #391

२९४
प्रथमे परिशिष्टे
५६८
विशिष्टशब्दाः सूत्राकाः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः विजति(इ)(ती) १३, ५६, १५८, २३०, विद्धसणधम्म
१२० ५०४ विद्धंसमाण
६२४ विजभावं ५४४ विधुणिय
१०३ विजा
विधूणयं
२८७ विजाचरणं
विधूमठाणं
३३४ विजापलिमोक्ख
५४४ विन्नाय विजं ७७, १२०, ६५६, ३९९, ४४५, विपरीयास
४५४, ४५६, ४५९, ५७७ विप्पगब्भिय विज्झंति ३०८, ३२९, ३४१ विप्पजहाय
२४७ विदड्ढ
३३३ विप्पडिएति विणइंसु
विप्पडिवण्ण
१७५ विणएज ५७७ विप्पणमंति
५५१ विणय ५३५, ५८० विप्पमादं
५८० विणस्सति १६, ८१ विप्पमुक्क
७९, ४७६, ४८१ विणास
८, १२ विप्परियासुवे(३)ति ३८२, ३९१, ५४५, विणासयंते.
३८९ विणासि
विप्पहूणा विणिकस्स
३२१ विबद्ध
१९०, १९२, ३४२ विणिघाय
विभजवाद
६०१ विणिणेजा
५३३ विमण
१६९ विणिहंति
३९६ विमुक्क
४९५, ४२६ विणीय ४०७,४८२ विमुच्चती
१९ विण्णत्तिधीरा
५५१ विमोक्खहेउ विण्णप्पं
२९६ विमोयणाए
५६७ विण्णवणाहि
१४४
वियड ७१, १३२, ४०१, ४०२, ४५५ विण्णवणित्थीसु
२३४-२३६ वियत्त वितक
वियागरे
४६१, ६२४ वितहं
६०२ वियागरेंति वितिगिंछसमावण्णं २०८ वियागरेंते
५.८४ वितिगिंछाए
वियागरेजा ५५९,५७४, ५९८,६०१ वितिगिच्छतिण्ण ४७५, ५३६, ५८५ वियाणे वित्त ५, ११०, १५८, ४४०, ४४३, वियास
३२९ ४९१, ५८३, ५९४ वियाहिथ
१४४, १६४ वितिच्छेय
विरज
२७८ विदित्ता
विरति
११८, २४४, ५०७ विदुमं
१२१, १५९ विरय(त) १००,१०९, १३५, १४२,२७१, ३०८ ।
४००, ४०२ ४७८,५२९
४८
०.
५१६
विभ्रूण

Page #392

विशिष्टशब्दाः
विरतसव्वपावकम्म विरम
विरायते (ती)
विराहित्ता
विरुज्झ
विरूवरूव
विरेयण
विलंबगाणि
विवज्जेज्जा
विवण्णचित्त
विवरीतपण्णसंभूत विवाद
विविंच
विवित्त
विविठाण
विसएसणं
विससिणो
विसण्णमेसी
३८८
२४३, ४६१
३४२
८०
४५३
༥༽་
१२७, २४७
४२२
विवेक (ग) ९६, २५६, ४०९, ४६८, ४७८
५२४
४४०
विसरणा
विसरणे
विसम
विस मिस्सं
विसमंत
विसय
विसयपास
विसयंगणाहिं
विसलित्तं
सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्द सूचिः
सूत्राङ्काः
६३४
९१
३६०, ३६३ ५२५
२२२, ५०८,६१०, ६१९
२५०, २५२, ५४०, ६३६
૪૪૮
विसुद्ध
विसूणितंगा
विसोहइत्ता

५४८
२५७
विसार ए
५६९
विसार
५९६
विसिद्ध
३५८
विसीय ५८, १४७, १६८, १६९, १७१,
१७२, १८२, २०१, २०२, २२५,
२२९, ५२६
१५६
३३५
३६८
४८०
२४२, ५४८
२७५, ४७९
६१, १०८, १२४, ३४४
२५६
३६
४३, ४८५
२७७
विशिष्टशब्दाः
विसोहिय
विहतु
विहत्थितं
विहन्न
विहर
विहाय
विहारगमण
विहिंसएजा
विहूणिय
वही
वीमंसा
वीर
वीरतं
वीरिय
से
सूत्राङ्काः
२१९, ५५९
३२०
३२१
३२८
९९, १४०, २५१, २५८, २८०
५८०
१९७
६०२
३९
४३५
४४
१, ९९, १००, १०९, २९९, ३७६, ४११, ४३२, ४३३, ४६९, ४७० ४११ ३६०, ४११, ६२८ ३७३ ४११, ४६७ ५१९
वुच्च
वुज्झमाण
वुड्ढ
त्रुटि
वुत्त
खुसि (सी) मं
स
सीमतो (ओ) वेगंतवदातसुकं
वेणइया
वेणुवा
९०, १०४, ५५२, ५८६, ५८७ ३८९
४२, ६६ ५८२, ६१०
८६
४२९, ५११, ६१०
३६७
५३७
३७८
२१८
३७२
२८४
२८५
३६९
३४३
वेणुदेव
वेणुपलासिय
वेणुफलाई
वेतयंती
वेतालिय
वेतालियमग्ग
२९५
वेद
वेदयित्ता
वेदेही
११०
२८, ३०, ५२, ३२७, ३४९, ३६२
३५१
२२६

Page #393

४८४
वर
सड़ढी सढ
वेस्सा
देह
३०८
२९६
प्रथमे परिशिष्टे विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः विशिष्टशब्दाः
सूत्रका: वेधादीयं
सग्घे
१९७ वेयइत्ता
सच्च
१५६, ३७४, ५३७, ६०९ वेय(त)रणी
२४०,३०७ सच्चरत वेयाणुवीइ
२६५ सजीवमच्छ
३१४ वेयंति ३८४ सजोति
३०६, ३३० ३, ४१०, ४३९ ४८९ सडिंडिम
२९१ वेराणुगिद्ध .४८१
६०, ५१२ वेराणुबंधि ४९३
१६० वेरी ४१७ सणप्फय
३३३ वेसालिया
६१, ६३ सणियाणप्पओगा
५७५ वेसालीए
१६४ सण्णिसेजा
२६२ वेसिया ४३८ सत(य)
३२५, ३६१ ४३८ सतग्गसो
३८४
सततं वेहासे
सतिविप्पणा वोदाण
सतंसे
४०४ वोसट्टकाए ६३२, ६३३, ६३५, ६३६, ६३७ ।
सत्ता ६, २६०, ४७६, ४८०, ५०३, वोसिज
२१० वोसिरे
सत्ति वंचइत्ता वंचयंति
सत्तोवपातिया
११ ५४१ सत्थादाणाई
४४६ ३७७ सत्थार
५५८ वंति
सत्थारभत्ती
६०५ वंदण
१२१ सत्थं
२८६, ३३४, ४१४ वंदणपूयणा
सदा(या) ८८, ११३, ११६, ११७, वंफेज
४६१
१५७, १६४, १७०, २७८, सउणी
४९, १०३
३११, ३२०, ३३७, ३३९, सए
४२६
४३५, ४६४, ४६८, ५१८, सअंगाइ
४२६
५२०, ५९३, ६०९, ६१८, सकम्मविरिय ४१९
६३४ सकम्मुणा ३९१, ४४१, ५१९ सदाजला
३४७ सक
३५९ सद्द १७१, २५२, ३०५, ३१७, ३७०, सक्कार
४०७, ५५६, ५८५ सगडं
सद्द-फास
४७१ १८४ सद्दमहप्पगास सगिरा
सद्दह
१५३, २७०
३०७
२४३ ३२५
सत्त
वंझ
वंता
५४१
४१०
सगा

Page #394

विशिष्टशब्दाः
सहंता
सद्वियं
सन्ना
सन्नि
सन्निधाणा
सपरिग्गहा
सपरिमाण
सपेहाए
सप्पि
सफलं
सबीयगा
सभा
सम ११४, १२४, १४४, १४६, २६२,
२८५
समज्जिणित्ता
३२६
समण ६, ३७, ४१, ५९, ६३, ६७,.
१०४, ११४, २०६, २६१, २६२, २७१, २७२, २७८, ३५२, ३५५, ३७४, ५२४, ५२७, ६३२, ६३३, ६३५
३८५
२८३
२५१
२९१
समय ११३, ११५, ११८, १५५, ६०१
४७९
समणव्वदे
समजापाहि
समभिजाणे
समभियावन्नं
समयाणुपेही
समयाणुस
समयातीतं
समागम
समायरे
समारभित्ता
समारभेजा
समारभंति
समारंभ
समालवेज्जा
समव्वय
समाहटु
सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गत विशिष्टशब्दसूचिः
सूत्राङ्काः
३८०
२५१
९८
३७६
२८५
७८
८२
४४२
३३८
४३२
४४४, ५०३
३७५

५८७
४७१
४१०
२२२
३१२, ३१८
३८५, ३८६
३३९, ३८७, ४१५, ४२५
५५, ५१०, ५१३
६०३
५८६
४३६, ४८७
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः
समाहरे
४२६
समाहि १३७, ४७३, ४७८, ४९४, ५५८,
५८३, ५९४, ६०४, ६०६
२६२
११४, १२२, १४०, २११ २२३, २३०, २४५, ३१०, ३८०, ५२१
४१३, ४८५, ४८७, ५७० ३५५, ३८६, ४८१, ४९२ ८८, ११६, २४३, ३५५, ५९४, ६०३, ६३४, ६३७
५८४
१८९
३४२
४२१
५९६
३४५
१२३
१००, १०५, १३५, १३६, १४१, १९०, २१०, ६०१
२४२, ३७६, ५०१
५१०
५७९
४, २९३
६९
४२४
६२३
६२३
३२३, ३३५
३३४
समा हिजोग
समाहित (य)
समाहिपत्त
समिक्ख
समित (य)
समिती
समीकत
समीरिय
समीहत
समीहं
समुग्गर
समुच्छे
समुट्ठिय (त)
समुद्द
समुद्दिस्स
समुहमाण
समुपपन्ने
समुप्पाद
समुद्वित
समुस्सए
समुरसए
समुसिता (या)
समूसितं
समेच्च (चा)
समोसरण
समोसवेंति
सम्मता
सम्मत्तदंसिणो
सम्म
सय
२९७
५४५, ५७५
५३५
३३४
२४०
४३३
९९, ५८६, ५८९, ५९०, ६०५
२६५

Page #395

२९८
प्रथमे परिशिष्टे
विशिष्टशब्दाः
३७९
सयंभु
३१७
सूत्राकाः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः सयकम्म
२४२ सम्वदुक्खविमोक्खण
४९८ सयकम्मकप्पिय
सव्वदुक्खा सयण १२२, १९८, २५० सव्वदंसी
३५६ सयणासणे
५८४ सव्वधम्म
४२३ सयपाणि २९७ सव्वधम्मा
३७५ सयायकोवा
सव्वप्पग सयं ३, १०, २९, ३० ४१, ४३, सव्वफाससह
२९८ ५०, ६८, ७२, १८७ ३४८, सव्वलोय
३५०, ४५८ ४९४ सव्ववाय
३७८ सयंकड़
सव्ववारं सव्वसाहु
६३० सयंभू
३७१ सव्वसो
१००,४३२,४३३,४३६, सरहं
४६३, ५११ सरण ५७,७६, १५८,१५९,२२१,४५७ सव्वहा सरती
१८० सव्वाणि
४७२ सरपादग
सव्वाहिं
२२०, ४०८, ५०५ सरय
सन्विदिय सरयंति
३१८, ३२९ सव्वे १६, ४१, ७२, ८४, १६०, १९४, सरसंवीत
१८१
३१८, ४९१,५०५, ५७९ सराइभत्तं
सव्वेंदियाणि
४२७ सराइभोयण १४५ सव्वेहि
४०७ सरागत्था
सव्वो सरीर
१२ सव्वं ५, १३, ३९, ४१, १५७, १८९, सरोसं
३४५
२४१, ३५१, ३७९, ४२०, ४३०, सलिल ५४१, ५४८
४३१ सलिलं ३७२
४७९ सल्ल १२१, ४२० ससा
१८४ सल्लकत्तण
२५८, २८० सवातग
१६८ सहसम्मुइए
४२४ सविसेसजुत्ता
५९० सहस्स __ ३२५, ३४३, ३६१ सव्वकामसमप्पित
सहस्सनेता
३३८ सव्वगोत्तावगता
सहस्संतरिय सव्वजगंसि ३५६ सहा
१८७ सव्वज्जुय
४७ सहिय(त) १०१, १४०, १४२, १३४, सव्वट्ठ ११७
१६१, २४७, ६३४ सव्वतो ४७६, ४८१,५७७ सहीवायं
४६३ सव्वत्थ ८२, १५५, १५६, २४४, ५०७ । साइमणंत
२१३
सह

Page #396

सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्यान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः
२९९
४२५
विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः साउ(दु)गाई
४०३, ४०४ सिक्खं सागपागाए २८२,२८७ सिज्झिसु
३९४, ३९७ सागर २५९ सिणाणादि
४०२ सागारियपिंड ४५२ सिणाणं
४४९ सातागारवणिस्सित
सिणाति सातागारवणिहुत ४२८ सित(य)
८८, १०३, ३८८ सातं(य) २३०, ३१६, ३८२, ३९४, सिद्ध
७४, १६३, २२८
सिद्धि ७३, ७४, २२५, ३६८, ३९४, सादियं ४२९
३९५, ३९८, ३९९ साधम्मिणी २७२ सिद्धिपहं
१०९ साधुमाणी
५६० सिया १४, ७६, ९५, ११३, ११८,१७६, साधुसमिक्खयाए
३५२ १८८, २०९, २३४, २३६, ३९४ सामणिय ४०३
इत्यादि सामणेराए
२९०
सिरीए सामली ३६९ सिरीसिवा
९३, १२४, ३९५ सामाइय १२७, १३०, १४१ सिरं
३०४, ३३४ सायाणुगा १४६ सिला
३०९, ३३२ सार
सिलोग(य)कामी ४७९, ४९५, ५७८ सारेंति १३६ सिलोग-पूयण
१५४ सारक्ख
सिलोगं
४५८ सारक्खणट्ठाए
सिलोयगामी
५६८ सारेह
सिवं
१६४ सारंभा २१९ सिसुपाल
१६५ सावज्ज
५२३ सावासगा
५८१ सीउण्हं सासत(य) १५, ७४, ८१, ५४६, ५५४ सीओदगपडिदुगुंछिणो
१३० साहइत्ताण
६३० सीतफास ४५५ सीतोदगसेवण
३९२ साहरे ४२७ सीतं
१६८ साहस २५१ सीय
१९५, २७२ साहसकारि
४९० सीलं
३५३, ३६८, ३६९, ५५७ साहुजीवि १९६, २११ सीसं
३२०, ३४० साहू ५१९, ५३७ सीहलिपासग
२८८ साहता
सीहं
२५४, ३७२, ४९२ सि ३२५ सुअ(य)
१४८, २०६, ६०५ सिओदग ३९७ सुअक्खातधम्म
४७५ सिक्ख ३०३, ४२५, ४५३, ४६८,५८० सुअ(य)क्खायं २६९, ४११, ४२१, ६०९
५१४ २१२
सिही
साह

Page #397

३००
प्रथमे परिशिष्टे
५६७
१३९
AN
२५९
सुत
सुता
०.
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः सुउज्जुयारे
५६३ सुकं सुगइ सुचिण्णं सुज्झोसित सुठिच्चा सुण ४१९, ४२४,४३७, ४७३,५००,५०२ सुणी
१७२ सुणेत्ता
३०५ सुहा
२७८ सुण्हा
१०५ सुतत्तं
३१६ सुतबस्सि
२५८, ४६९, ४७५
३०७, ३२३ सुतं
२६९, ४६०, ६२२ सुत्तं
६०५ सुदेसिय
१६४ सुदंसण सुद्दा
४३८ सुधम्मा
३७५ सुधीरधम्मा सुद्ध ७०, २६४, ४३३, ४९५, ५२०,५२५,
५९६, ६०३, ६२५ सुद्धलेस्स
३६४ सुद्धसुत्त सुनिरुद्धदंसण
१५३ सुन्नघर
१२३ सुन्नागारगत(य)
१२५,१२६ सुप्प(प)ण्ण
४६९,६०१ सुप्पिवासिय सुप्पुक्खलग
२८९ सुंफणि
२८७ सुवंभचेरे सुभि सुमणो सुमूढ
४९०
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः सुयाहिए सुरक्खिय
२५१ सुरा
५४७ सुरालय सुलभ
८९,९१, १६१ सुलूहजीवी सुवण्ण सुविणं सुविभावितप्पा सुविमुक्क सुविवेग
१३९ सुविसुद्धलेस्स
२९८ सुव्वत(य) ९१, १५५, १६२, १७९, १९९,
२४३, ४१२,४३५, ६३१ सुव्वती सुसमाहरे सुसमाहित सुसमित सुसाधुजुत्ते सुसाधुवादी सुसामाइय सुसिक्ख
४१४, ५८०,६०४ सुसुक्कसुकं
३६७ सुसेहंति
१९० सुसंजत
५१०, ६३७ सुसंवुड
११०, १४०
१०४ सुस्सूसमाण सुह
२८, २९, ३९६ सुखदुक्खसमन्नित सुहरुवा
४६४
२६०, ४२२ सुहिरीमणा
२९४ सुहुम ११६, १२१, १८२, २४८ सूईसुत्तग
२८९ सूतीगो सूयर
५८४
सुहि
५८० ४८६
१९२

Page #398

सूर
संग
संजत
सेट्ठ
९३
संजल
सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशन्दसूचिः ३०१ विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः | विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः १६५-१६७
१८२, १९३, १९४, ४०८ सूरपुरंगमा
२०९ संगतिय सूरिय ३५७, ३६२, ३६४, ५९१ संगाम
१६६,१७१ सूरोदय
संगामकाल
२०४,२०९ सूलविद्धा ३३६ संगामसीस
४०९ सूला ३०८, ३२१, ३३६ संछिण्णसोत
६३७ सूक्च्छेयाए
२८६
८७, १२३, १३८, १५४, १५५ ३६६, ३६९, ३७०, ३७१, संजम
११४, १४३, ३७८ ३७३-३७५ संजमेत्ता
४७४ सेट्टि
४६७ सेण
संजीवणी
३३५ सेयविय
संजोगा
२४१ २१६, २१८, २९१, ५८८, ५८९ संठव
२९४ ५७, ६०, १६७, २१४, ४०६, संठवित्तए
१०५, १०६ ५११, ५६७, ७७२, ५७५, संडासगं
२८८ ५९८,६१५, ६२१ संतच्छणं
३१३ संतत्त
१७७ १६१ संतप्पति
३३२ सेह१०७, १६७,५८२, ५९२ संता
३२, ३३, २९४, ५३६ सेहिय २९ संतावणी
३३२ सोगतत्ता
३३४ संति ७,११,१५,१९५,२४४,५०७,५१२ सोच्चा ४५, १५६, १९४,४४३,४८३,
संतिं (=शान्तिम्)
५५७, ५९५ २७, ५२८ संतिण्ण
१४४ सोयकारी
५९४
संतिमे सोयपलिच्छिण्ण
संतोसिणो
५४९ सोयरा
संतं सोयरिया(य) ५, ३३६ संथरे
१२३ १११ संथव ९४, १२१, १४८, २५९, २६२, संक३३, ३४,३७,३८, ६०१
२९६, ४८३ संकमट्टाए
संथुत संकलिया
३४६ संदंति संकिय(त)
३३, ३७ संध २५१,४७२,५१८,५३०,५३१,६०० संखय १११, ११२, १३१, १५२, संधि
२०-२५, ६१८ २२४, २४६, ५९७ संपगाढ
३३२,५४६ संपण्णे
६०९ संपति ३६७ । तयिसंप
३८७
सेस सेसग
१८४
संखा संखाए
संखंदु

Page #399

३०२
विशिष्टशब्दाः
संपराय (ग)
संपलिति
संपसारए
संपसारी
संपातिम
संपिट्ठ
संपुच्छणं
संपूयणं
संबद्धसमकप्प
संवाहिया
संबुज्झ
संभम
संमत
संमिस्स भाव
संमुहीभूय (त) संलोकणिज्जं
सं बच्छरं
संवदेज्जा
संवर
संवसे
संवास
संविज्जए
संविधुणीय
संवीत
संवुड
संवुकम्म
संवुडचारि
संसग्गि
संसग्गिय
संसय
संसार
प्रथमे परिशिष्टे
सूत्राङ्काः
३४९, ०१८
३४
१३८
४५२
३८७
२८५
हृण
४५७
हणतं
४७९ हण्णू
२१२
हता
३४४
हत्थ
संसारचक्कवाल
संसारपरिवडण
संसारपारकंखी
संसारपारगा

८९,३९१,४९३
२२९
२२८
४८७,५३९
६१६,६२९
२७६
५४३
५९९
६९, ५५५
४
७१, ११०, ११७, १६३, २५४,
४३०, ५०९, ५३४
१४३
५६
२५६, २७२, २७३, २९६
१९९
६३६
१८०
१२८
૪૬૪
४२२
५०, ५९, ११२, २१३, ३८४,
५४०
२६
७१
५९
२१
विशिष्टशब्दाः
संसुद्ध
संसेदया
संसेय
संयया
संसोधितं
हत्थकम्म
हत्थपादछेदाए
हत्थऽस्स-रह- आण
हथव
हत्थी
हम्म
हम्ममाण
हर
३८१
५९७
१००, १६३, ३०५
३. ५१२
११५
३४४
३१३, ३२८, ३३९, ४२७, ४७४
४५३
२६७
१९७
३४१
१८१, १९२, ३७२
३३२, ३३५, ३४३, ३४८, ०१४
३०७, ३१९, ४१०, ४६७ ९०, ३९६, ३९७, ४४०, ४९१, ५८१, ५८२
११७
२२७, ३८८, ४५५
१२५
१७८
२९२, २९४
हरए
हरिय(त)
हरिस
हरिसप्पदोस
हवंति
हस
हायती
हासं
हिंड
हिंस
हंसतं
हिप्पसूताई
हितदं
हितं
हियास एजा
हिरणं
हिम
सूत्राङ्काः
११४
૨૮૦
४४४
४६५
५४१
६००
१६०
५२, ८५, ३०३, ३५०, ३८५
३८९, ५०५, ५०६
४८२
४९३

५७५
१३४, ५४६, ५८९
४८६
१८९
५६२

Page #400

१२८
सूत्रकृताङ्गसूत्रप्रथमश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः ३०३ विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः हीणनेत्त
होइ(ति) ८, १२, ७१, ७३, १४७, होमतो
२०५, २५१, २६०, २८१, हुत ३९२, ३९८
३०३, ३४८, ४०६, ४३२, ४२, ४०४ हेउय
१७ होंति
२६१ हेचा ७६, १४३, ३८५, ४०३, ५१७,
६२९ होलावायं हंता
४१५ हेमन्तमास
१६८ हेमवण्ण ३६२ । हंस
२९४
होज
हेह
१५३
[२] सूत्रकृताङ्गसूत्र[सूयगडंगसुत्तद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशद्धसूचिः
सूत्राङ्काः
०
, १४
६४०,६४१,६४२,६४३
७०४ ७०४,७१०
७४३ ६९६
६४८ ७४-७४४ ८५३,८५६
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः अओमतेणं अकडा अकम्मभूमगाणं अकम्म अकम्हादंडे अकरणयाए
७०५, ८६७ अकस्माद्
६९८ अकिंचणा अकिरिए अकिरिया
६५१,६५५ अकिरियाकुसले
७४७ अकिरियावादीणं
७१७ अकुसल
६४०, ६४१ अकेवले
७१०, ७१२, ७१३ अकोह
६८२, ७१४ अकंटयं
६४६ अकंते
६६९ अक्खयं
८३३ अक्खाय(त)
७५२, ७८३ अक्खोवंजण-वणलेषणभूयं ૬૮૮ अक्खंति
७९८
विशिष्टशब्दाः अखेय(त)ण्ण(न्न) अगणि अगणिकाएण (णं) अगणिकायत्ताए अगणिकायं अगणिज्झामिते अगणीणं अगार अगारपरिबूहणताए अगारपोसणयाए अगारहेडं अगारातो अगारिणो अगिलाए अगता अगंथा अग्गबीया अग्गि अग्गिथंभणय अग्गे अघतं
६९५,७००,७०९ ८४९,८५३,८५६,८५७
७९४.७९५
८०४ ७१४ ७२२
६५०
७१८
७१३ ८४७, ८५२

Page #401

VVVV
५
७१४
अज्जो
३०४
द्वितीय परिशिष्टे विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः अचित्त ६८५, ७३८-७३९, ७४३, ७४५ अड्ढे
८४३ अचियत्तंतेउरघरपवेसा
७१५ अणगार ६५३, ७०७, ७१४, ८०२ अच्चीए ७१४ अणगारियं
८४८, ८५३, ८५६ अच्वंतविसुद्धरायकुलवंसप्पसूते ६४६ अणजधम्मा अच्छराए
७१० अणजे अच्छेज्ज
६८७ अणट्ठाए अछत्तए
अणट्ठादंडवत्तिए अजाणमाणा
८२५, ८३५ अणट्ठादंडे अजाणित्तिह ८३५ अणद्वे
७१५ अजिणाए
अणणुताविया
७५२ अजीवा
अणतिक्कमणिज्जा
७१५ अजोगरुवं
अणतिवातिथं
६८९ अजवियं ६८९ अणभिगमेणं
८७० अज्जावेय(त)व्व
७०६, ७२०
अणवकंखमाणा अजिणित्ता
८१५, ८२९ अणवद(य)ग्ग ___ ७१९, ७२०, ७५५ ८७१
अणवलित्ते अज्झथिए ६९४, ७०२ अणसणाए
७१४-७१५ अज्झयणे
६३८, ६९४ अणागतं अज्झोरुहजोणिएसु
अणाढायमीणे
૮૬૮ अज्झोरुहजोणिय
अणातिय
७२० अज्झोरुहत्ताए ७२४ अणादि(दी)य
६५६, ७५५ अज्झोरुहसंभवा
७२४ अणायारं ७५४, ७५६, ७५८, ७६०,७६४ अज्झोरुहाण(णं) ७२४, ७२९, ७३१ अणारिय ६४६, ६६७,६९४, ७०५, ७१०, अज्झोरुहित्ताते
७२४
७११, ७१२, ८०४, ८१८ अज्झोरुहेसु ७२४ अणारंभ
७१३-७१४, ८५९ अज्झोववण्णा(ना) ७०६, ७१३,८०८ अणासव
७१४ अज्झाणोवगते
अणिगूढाणं
८७० अट्ठमे ७०२,७१४ अणिजूढाणं
८७० अट्ठाए ८५६, ८५७ अणिजाणमग्गे
७१० अट्ठाण ८१९ अणि?
६६९ अट्ठादंडवत्तिए
अणिधण
६५६ अट्ठादंडे
अणिम्मित(म्मेय)
६५६ अट्टि ६५०, ६७९, ६९६, ७०४, ७५३ अणियत्तदोस
८३९ अद्विमिंजपेम्माणुरागरत्ता
अणिरए
६५५, ६५८ अद्विमिंजाए
६९६ अणिसट्ठ अढे
६४४,७१५ अणिहे
अणुगमियाणुगमिय
७२४ ७३१
अटुंसे

Page #402

विशिष्ट शब्दाः
अणुगाभिए
अणुगामियभावं
अणुगंतव्वा
अट्ठा
अणुतावियं
अणुत्तर
अणुदिसातो
अणुदिसं
अणुवरया
अणुवसं
अणुपरियहिस्संति अणुवस्स
७१०
पा
८६५
अणुपालेमाणा
७१५, ८५६, ८५७
अणुपुट्टिय (त) ६३८, ६४०, ६४१ अणुपुव्वेण (णं) ६४६, ७३२-७३५, ७३७,८४८
अणुप्पग्रंथा
अणुपसि
अणुपवादेणं
अणुवट्ठिता
अणुवधारियाणं
अणेलिसा
अणोरपारे
अणोवाहणए
अनंतकरा
अणुवी
अणुव्वते
अणुसूयत्ताए - अणुसूयाणं
अआउए
अगभवणसय सन्निविट्ठा
अण्णमण्ण
corate
अण्णाणयाए
अण्णाणियवादी
सूत्रकृताङ्गसूत्र द्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गत विशिष्टशब्दसूचिः
अण्णात चरगा अतिआतरक्खे
सू. २०

सूत्राङ्काः
७०९
७०९
७४५
७१०
८४७
७९९, ८५४, ८६९
६४३
६८९
८२१, ८२७
७१९-८२०
७१४ ७१४, ७१५ ८५२
६७७, ६८९
८७०
६७७
६९४
६८९
७९२
७३८
७१०
८४२
७५७
८३५
७१४
७९६
७६१, ७८९
८२१
८७०
७१७
७१४
७१०
विशिष्टशब्दाः
अतिउति
अतियरंति
अतीत
अतेणं
अस्थी
अत्थेहि
अथिर
अदिट्ठ
अदिट्ठलाभिया
अण्णादाण
अदिण्णादाणवत्तिए
अदिणं
अदुक्खं
अदुत्तरं
अदंतवणगे
अद्धमास
अद्धमासिए
अद्धवेतालि
अधम्मक्खाइ
अधम्मपक्खस्स
अधम्मपलोइणो अधम्मपायजीविणो
अधम्मलजणा
अधम्मसील समुदायारा
अधम्माणुया
अधम्मिया
अधम्म
अनिरए
अनिव्वाणमग्गे
अन्न उत्थिया
अन्नकाले
'अन्नगिलातचरगा
अन्नयर
अन्न (= अन्न)
अन्न (अन्य )
अन्नहा
अन्निं (अन्याम्)

३०५
सूत्राङ्काः
६६१
८४६
६८०, ७०७
६९९
८१७
८०२
७८८
૮૭૦
७१४
८५६
६९४, ७०१
७०१
६८२
७०८, ७१४
७१४
७१३
७१४
७०८
७१३
६९४, ७१०, ७१३, ७१७
७१३
७१३
७१३
७१३
७१३
७१३
६९४, ७१३, ७६७
६५१
७१०
६४५
६८८, ७१०
७१४ ८५५
६८८, ६९०, ७०८, ७१०
६९७
१०५
६९७

Page #403

३०६
विशिष्टशब्दाः
अपचक्खाणी
अपचक्खायं
अपच्छिममारणंतियसंलेहणाझूसणाझूसिया
८५७ ८६५
७१४
७१०
७१३
६७७, ७१३, ७१४, ८६०
૮૪૨
६५३
७४८, ७४९, ७५१
७५२
७१४
६५३
६५६
८५६
अपंडित
६४०, ६४१ ७१४
अप्पकंपा अप्पडिविरता (या) ७१३, ७१५, ८५८, ८६० अपsिहयगती
७१४
अप्पडियपच्चक्खायपावकम्मे ७४७, ७४९,
७५१
८५२, ८५६, ८५८
८६१
८६९
७१३, ८५३, ८५४
अप्प (प)त्त ६३९, ६४०, ६४१, ६४२, ६४३
अपरिहा
७१५, ८६०
७१४
६६७
૮૬૪
७१४, ७८६, ८३५, ८३०
७१५, ८६०
६४५
६६९
अपsिबद्धा
अपडिविरता
अपत्तियबहुले
अपरिह अपरिभूते
अपसू
अपरसतो
अपासओ
अपुलाभिया
अपुत्ता अपुरोहिता
अपेचा
प्रथमे परिशिष्टे
सूत्राङ्काः
७४७
८५२, ८५६, ८५८, ८६४
अप्पत (य) र (रा) गा
अप्पणा
अप्पणी
अप्पतरो
अप्पमत्ता
अप्पयरा
अप्पाउया
अप्पाण ( ं)
अप्पारंभा
अप्पाह
अप्पिए
अपिच्छा अप्पिय संवासाणं

७१५, ८६०
७१९
विशिष्टशब्दाः
अप्फालेत्ता
अबाले
अबोहिए
अबोहिय
अबोहीए
अक्खाणाओ
अब्भपडल
अब्भाइक्खंति
अभिंतरिया
अब्भुट्ठामो
अब्भुट्ठेति
अब्भुट्ठेति
अब्भुवगतं
अभिओगेणं
अभक्कमे
अभित करक
अभिक्खलाभिया
अभिगत (य) जीवाऽजीवा
अभिगता
अभिगिज्झंति
अभिजोएणं
अभिझझाउरा
अभिनंदह
अभिघारयामो
अभिनिव्वट्टमाणा
अभिनिव्वट्टित्ताणं
अभिभूय
अभिरूवा
अभिसमण्णागते
अभिसंबुड्ढा
अभि
अभोच्चा
अमई
अमज्जमंसासिणो
अमणक्खस्स
अमणामे
अणु
सूत्राङ्काः
७१०
६३९, ६४०, ६४१, ६४३
८११, ८१६
७१३, ७१५

८७०
६८३
७४५
૮૪૭
७१३
८५४
७१०
७०५
८५०
८४६
६३९, ६४०, ६४३
७१०
७१४
७१५, ८४३
७१५
७१०
८४६, ८४८
७१०
૮૪૮
७९९
७३२, ७३३
६५०
६६०
૬૨૮
६६०
६६०
૬૮૭
८५६
૮૦
७१४
७४८,७४९
६६९
६६९

Page #404

७१४
७१०
७१६
८५४
રૂ
. सूत्रकृताङ्गसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः ३०७ विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः अमाण ६८२, ७१४ अवितह
८५४ अमाया
अविधुणिया
७५२ अमायं ७१८ अविप्पहाय
८०७ अमित्तभूत ७४९-७५१ अवियत्त
६४०, ६४१ अमुच्छिए
अवियाई
८४५, ८४६ अमुत्तिमग्ग
अवियारमण-वयस-काय-वक्क ७४७, ७४९, अमुयाणं ८७०
७५२ अमेहावी ६४०-६४१ अवियं(अं)तसो
६५५, ६५७ अमोक्खाए ૭૮૬ अविरए
७५२ अय ७४५ अविरतिं
७१६ अयगराणं
अविरती अयगोले ७१३ अविरते
७४७, ७४९, ७५१ अयोमएणं ७१८ अविविंचिया
७५२ अरई
अविसंधि अरणीतो ६५० अविहिंसितं
૬૮૮ अरतीरतीओ
अवंझा अरविंदत्ताए ७३० अव्वत्तरूवं
८३३ अरसाहारा ७१४ अव्वयं
८३३ अरहता
७०७ अव्वोगडाणं अलसगा ७१० अव्वोच्छिण्णो
८६६, ८७० अलाउयं
असच्चा
८१८ अलूसए
६८२ असण-पाण-खाइम-साइमेणं अलोए
असणेण
६५२ अलोभ
असण्णिकाय
७५२ अवएहिं.
असण्णिणो
७५१-७५२ अवगजोणियाणं ७३१ असण्णिदिटुंते
७५१ अवगत्ताए ७३० असमाहडसुहलेसे
७०५ अवगाणं
असल्लगत्तणे
७१० अवगुंतदुवारा
असवणयाए
८७० अवमण्णेति
असिलक्खणं अवराहसि ७०४, ७१३ असुभ
६६९, ७१३ असमुच्छिया
७५२ अवहरति
७१०
असव्वदुक्खपहीणमग्गे ७१०, ७१२,७१३, अवहरावेति ७१०
७१६ अवााउडा
७१४ असहिजदेवाऽसुर-नाग-सुवण्ण-जक्सअविउस्सिया
८०९ रक्खस-किन्नर-किंपुरुस-गरुल-गंधश्वअविण्णायाणं
महोरगादीएहिं
७१५
دو؟
७१५
८२, ७१४
७१५
अवरं
८२०
८७० ।

Page #405

८११
६५५,
७१३
७१३
३०८
प्रथमे परिशिष्टे विशिष्टशब्दाः
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः असाहु ८१६ अहालहुसगंसि
७१३ असाहू(धू) ६१५, ६५१, ७१०, ७१२, अहावका(गा)सेणं ७२३, ७३२-७३७
७१३, ७१६, ७८० अहासुहं असिणाइत्ता ८५६ अहिए(ते)
७०४, ७१३ असिद्धिमग्गे
७१० अहिंसयं असिद्धी ७७८ अहियासिजति
७१४ असीलं
अहिसमेति असुभा
अहीणं
७३५ असुयाणं
८७० अहे
८००, ८१७ असूई
अहेभागी
७३९ असेसं ७८३ अहोनिसं
७५१ असंजते(ए) ७४७, ७५१, ७५२, ८२२ आइक्खतेण्हं असंजयअविरयअपडिहयपच्चक्खायपावकम्मे आइक्खमाणो
७८८, ७९० ७५१
आइक्खामि असंतएणं
७४८, ७४९ आइक्खियव्व ७०५, ८५४, ८५५ असंविजमाणे ६४८, ६४९ आइक्खंति
७०५ असंवुडे
७४७, ७४९, ७५२ आइगरे असंसइया
७०२ आउए असंसहचरगा
७१४ आउं
८६०, ८६५ असंसुद्धे
७१० आउडिजमाणस्स अस्माकं
आउत्तं अस्समण ७९४, ८५५ आउमण्णहा
८४८ अस्साय(तं) ६७९, ७५३ आउयं
८५०, ८५८, ८५९ अस्सिंपडियाए
आउसरीरं
७२३ अस्संजते(ए)
आउसिणेहं
७३३ अस्संजयस्स
८५४ आउसो ८३७, ८४५, ८४७, ८५२ अहटे
८२० आउसंतेणं अहणंतस्स
७४८,
आउसंतो ८४५, ८४८, ८५१, अहमंसि
८६५
८५३-८५५, ८६६, ८६९ अहतवत्थपरिहिते ७१० आऊ
६५६, ६७५ अहम्मिया
८५८ आएहिं अहाकडाई
आओगपओगसंपउत्ते ६४६, ८४३ अहादरिसियमेव
८४५ आगमि(मे)स्सा
६८०, ७०७ अहापरिग्गहितेहिं ७१५ आगमिस्साणं
७१०, ७१३ अहाबीएणं .. ७२३, ७३२-७३७ आगमेत्ता अहारिहं
७०५ आगमेस्सभद्दया अहालहुगंसि
७०४ । आगमेस्सा
८५२
६

Page #406

विशिष्टशब्दाः
आगम्म आगासे
आगंतागारे
आगंतु
आगंतुं छेया
आगंतुं भेयाए
आचार्य
आढाति
आणाए
आण माणस
आतगुत्ते
आतट्ठी
आतपरक्कमे
आह
आत
आता
आतोडिजमाणस्स
आदहणाए
आदा (या) सो
आदाणातो
आदाणेणं
आदाय
आदिकरा
आदियति
आदियावेति
आदियंति
आ
आबासि
आभा गणो
आभागी
आमयकर ि
आमरणंताए
आमलए
आमलकं
आमंतित्ता
आयछट्ठा
सूत्रकृताङ्गसूत्र द्वितीय श्रुतस्कन्धान्तर्गत विशिष्टशब्दसूचिः
सूत्राङ्काः
६४०-६४३, ८५४, ८५५
६५६
८०१
७२०
७१९, ७२०
७१९, ७२०
७४९, ७५१, ७५३
८६९
८४१
७१०
७२१
७२१
७२१
७२१
६९५
६५०
७५३

६४८
८५८-८६२, ८६५
६८३
७१०
७५४
७१८
७०१
७०१
७०१
६८८
७१४
७१९, ७२०
६९६
७०८
८५३, ८५८, ८५९, ८६०,
८६१
६५०
६५०
६४४
६५६
विशिष्टशब्दाः
आयजीविया
आयजोगी
आयजोणियाणं
आयते
आयत्ताए
आयदंड
निफेड
आयपज्जवे
आयमणि
आयरक्खिते
आयरिय
आयस्स
आया
आयाणव
आयाणह
आयाणियव्वं
आयाणुकंप
आयाणं
आयाणभंडमत्तणिक्खेवणासमित (य)
आयामेत्ता
आयारसीले
आयारो
आयावगा
आयाहिणं
आयाहिते
आयंबिलिया
आरण्णया
आरामागारे
आराहित्ता
आरार्हेत
आरिए
आरिय
आरुत्ता
आरेणं
आरोप

३०९
सूत्राङ्काः
७८८
७२१
७३१
६४९
७२८
८०९, ८११, ८२७
७२१
६४८
७०८
७२१
६५३
८०५, ८०७
७४७
७०७,
७१४
८४१
८५३, ८५५
८५३, ८५५
७२१
७३१
६९८.
૮૨૨
६६१
७१४
८७३
८४०
७१४
७०६, ७१२, ८६१
८०१
७१४
७१४
७१४, ७१५, ७१६
६४६, ६६७, ७०५, ७११,
७३२, ८०३ ८१४ ८५४, ८५५
८१५

Page #407

३१०
प्रथमे परिशिष्टे
सूत्राकाः
७१८ ६९६
६४७
६४७
७५३
८५६ ८७२, ८७३
७५० ७८९
६५३
७१३ ७३२, ७३४ ७९३, ७९५
७१०
विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः । विशिष्टशब्दाः आरंभट्ठाणे
इंगालाणं आरंभयं
इक्कडा आरंभसमारंभ
७१०, ७१३ इक्खागपुत्ता आरंभसमारंभट्ठाणे
इक्खागा आरंमेणं
७१० इच्चत्थतं आलावग ७११, ७२८, ७२९, ७४३, इच्चेवं
७४६ इच्छापरिमाणं आलिसंदग
७१३ इच्छामो आलुपह
६५१ इड्ढीए आलोइयपडिकंता
७१५ इणढे आलोएति
७०५
इन्हि आवसहिया
७०६, ८६१ इत्तरिए आवसंति
८३७ इत्थिकामभोगेहिं आवि हवेमो
७१० इस्थिकामेहिं आविद्धमणिसुवण्णे
इत्थित्ताए आसण
७१३ इत्थियाओ आसमघातंसि
इत्थिलमखणं आसमस्स
७१० इत्थीए आसव-संवर-वेयण-णिजर-किरिया-ऽहिकरण- इत्थीगुम्मसंपरिखुडे बंध-मोक्खकुसला
७१५ इदा(या)णिं आसालियाणं
७३५ इमे आसुपण्णे
इरियावहिए आसुरिएसु
इरियावहिया आसुरियाई
७०८, ८६१ इरियासमित(य) आसंदिपेढियाओ
८५६, ८५७ आसंसं
इसीयं आहङद्दसियं
इस्सरकारणिए आहव्वणिं
७०८
इस्सरियमद आहाय कम्म
७९३, ७९४ उक्कापायं आहारगुत्ते
७४७ (७४६)
उक्कंचण आहारपरिण्णा
७२२ उक्खित्तचरगा आहारिया
८२१ उक्खित्तणिक्खित्तचरगा आहारेंति
७२३ उक्खूतो आहरेमो
७१० उग्गपुत्ता आहारोवचियं
उग्गमुप्पायणेसणासुद्ध आहिजति
६९६ उग्गह(हि)ए आइंसु
७४८ उग्गा
७३२-७३५
७१० ८५४, ८५५
६९४
७०६, ७१४ ६९३, ८२६
इसि
६५९, ६६२
६५०
૬૮૮
७१४
६४७

Page #408

उदरं
७१४
७१०
सूत्रकृताङ्गसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः उच्चागोता(या) ६४६, ६६७, ६९४ उच्चारपासवणखेलसिंघाणजल्लपारिट्ठावणिया- उदसी समित(य)
७०६, ७१४ उदाहर्ड उच्चावया ७१४ उदाहरेजा
८१९ उज्जया ७१८ उदाहरेजासि
८४१ उजोवेमाणे
उदाहु
८५३-८६७, ८६९ उज्झिाउं
उदीणं
६४६, ८६५ उट्ठाए ८५४ उदीरिया
७०७ उठेइत्ता ८५४ उद्दय
८१० उड्डहित्ता
७०४ उद्दवइत्ता उड्ढभागी
७३९ उद्दवेयव्वा उड्ढसालाओ
उहविजमाणस्स
६७९, ७५३ उड्डाण
७१० उद्दवेत(य)व्वा(व्वो) ७०६,७१९, ७२० उड्ढं ८००, ८१७ उद्दालेत्ता
७०४ उण्णिक्खिस्सामो ६४२, ६४३ उद्दिभत्तं
८२३, ८२६ उत्तरपुरत्थिमे ८४२, ८४४ उद्धियसत्त
६४६ उत्तरातो ६४२ उद्धियकंटक
६४६ उदग(-उदक) ७१३, ७२९, ७४०, ७४१,
उन्निक्खिस्सामि ६३९-६४१, ६४३ ७४२
उन्निक्खेय(त)व्वं ६४०, ६४१, ६४२ उदग(पेढालपुत्रः) ८४७, ८४८, ८५२, ८६७-८६९ उप्पतर्णि
७०८ उदगजाए
उप्पताहि
६४३ उदगजोणिय ७२९, ७३०, ७४०, ७४१,
उप्पतिते उप्पण्णंसि
७१४, ७१५ उदगतलमतिवतित्ता .
७१३ उप्पलत्ताए उदगत्ताए
७३०, ७४०, ७४१ उप्पाय उदगपोक्खले
उब्भिजमाणे
७३३, ६३५ उदगबुब्बुए
उरपरिसप्थपलचरपंचिंदियतिरिक्ख उदगसाला
८४४ जोणियाणं
७३५ उदगसंभवा ७२९, ७३० उरपरिसप्पाणं
७३६, ७३७ उदय= उदक ६३९, ६४०, ६४१, ६४५, उरभिए ७२९, ७३०, ७३१, ७४०,
उरब्भियभावं ७४१, ७४८ उरब्भं
८२३ उदय
८०९, ८१० उरालमाहारं उदय (पेढालपुत्रः) ८४५, ८४७, ८४८, उलूगपत्तलहुया
७०५ ८५१, ८७०-८७३ उल्लंबिययं
७१३ उदयट्ठी
८०५, ८०६ । उवकरणं
७४२
७०८
७०९

Page #409

३१२
विशिष्टशब्दाः
उक्खडेत्ता
उवक्खाइजंति
उवक्खाइत्ता
उवचरगभावं
उवचरित
उवजीवणिजे
उवजीवंति
उवावेत्तए
८५४, ८५५
उति
६८३, ६८९, ८५२
उवणेत्ता
७८७
उवदंसेभि
६४४
उवधारियाणं
८७०
उवलद्वपुण्णपावा
७१५
उवलमंति
६५०, ७१३ ७६१
उवलित्ते
उववज्ज (जं) ति उववत्तारो
८४६, ८५१, ८५२
८६१
उववन्ना (ण्णा) णं ८४६, ८४७, ८५१, ८५२
६४६
उववाइए उवसंकमेज्जा
८५४, ८५५
उवसंत ६८२, ६८३, ६९४, ७१४, ८५२ उवसंपज्जित्ताणं
८७२, ८७३
उवागच्छति
८४५, ८७३
उवागच्छित्ता
८४५, ८७३
८०१, ८०२, ८०४
६६५
७२८
६४९
७०४
उवेति
उवेहाए
उodहलियत्ता
उसिणे
उसोदविण
उसुं
उस्सण्णं
उस्सासनिस्सासे हिं
ऊणातिरित्ता
ऊरू
ऊसविय
ऊसितफलिहा ऊसिया
प्रथमे परिशिष्टे
सूत्राङ्काः
८२३
७५१
७०९
७०९
७०९
७१०
७१८

६९८
७१३
-७१४
८०१
६७५
६९६
७१५
६३८
विशिष्टशब्दाः
एककारसमे
एगखुराणं
एगच्चा
एगजाया
एगट्ठा
एगदेसेणं
एगपाणाए
एगपाणातिवायविरए
एगंतचारी
एतदंडे
एतबा
एगतमिच्छे
एतमेव
एगंतयं
एतसम्मे
एतत्ते
एतारूव
एताव
एतावया
एत्ताव
एत्थं
एलमूयत्ताए
एवमे
एवमेव
एवमेव
एवंगुणजातीयस्स
एसकालं
सणासमित (य)
एसिय
ओबोलित्ता
ओयणं
ओयं
ओलइए
ओलंबितयं
ओणिहिता
ओवतणि
ओसह मेसजेण
सूत्राङ्काः
७०५
७३४
७१४, ७१५, ८६०
७१४
६६४, ८४८
७३२, ७३३
८५२
८५१
७८७
७४७, ७४९, ७५२ ७४७, ७४९, ७५२
७१०, ७१२, ७१३, ७१६
७८९
७९०
७१४, ७१५, ७१६
७४७, ७४९, ७५२
७१४, ८५४, ८५५
६५७

८०६
८६५
८५४
७०६, ७१२, ८६१
८७०, ८७१ ६५०
६५०, ७४९, ८५३
७४८
८३२
७०७, ७१४
६८८ ७०४, ७१३
७३२
७३२, ७३३
८२०
७१३
७१४
७०८
७१५

Page #410

७३१
७०४
अंके
७४५
अंगं
अंजू अंड अंडए
० ० W
सूत्रकृताङ्गसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः ओसहि ७१०, ७२६, ७२९, ७३१ कटुसेजा
७१४ ओसहिजोणियाणं
कडगतुडितथंभितभुया
७१४ ओसा
कडगा ओसिंचित्ता
कडग्गिदड्ढय
७१३ ओसोवर्णि
७०८ कडुए ओहयकंटकं
कडुयं
७१३ ओहयमणसंकप्पे .
कढिणा ओहयसत्तू
कणग अकंड्या
७१४ कण्णच्छिण्णयं कण्हपक्खिए
७१०, ७१३ ७०८ कण्हुइराहुस्सिता(या) अंजणं
कतबलिकम्मे ६७७, ७९९ कती ७३३, ७३५ कत्थइ
७१४ कप्पति अंतचरगा
७१४ कप्पावेति अंतजीवी
७१४ कप्पितमालामउली अंतद्धाणिं ७०८ कप्पेति
७१० अंतरदीवगाणं ७३२ कप्पेमाणा
७१३-७१५ अंतरा ६३९, ६४०,६४१, ६४३
कप्पंति
८५४ अंतलिक्खं
७०८ कप्पंतं अंताहारा
७१४
कब्बड० ६९१, ८६९, ८७२,
८७३ कम्म
६४५, ८५०, ८६७ अंतो ७१३ कम्म०
७३३, ७३४ अंतोसल्ले
कम्मकडाए
७३२ अंतं ७२०, ७२१, ८५४ कम्मकराणं
६८८, ७१३ अंदुबंधणाणं
७१९ कम्मकरीणं
६८८ अंदुयबंधणं ७१३ कम्मगतिया
७४६ अंबिले
६४९
कम्मगं ककसं
कम्मठितिया कक्खडफासा
७१३ कम्मणिजरहताए कक्खडे
कम्मणियाण(निदान) ७२३, ७२४, ७२८, कच्छ० भाणियत्ताए
___ ७२९, ७३०, ७४०, कच्छंसि ६९८
७४१-७४५ कजति ७४७ कम्मबितिए
७०३ कजति ७१४ कम्मभूमगाणं
७३२ ६३९ । कम्मविवेगहेडं
८११
अंतिए
७०५
७३०

Page #411

३१४
प्रथमे परिशिष्टे
विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः
७१३
कयाइ
७०८ ६४५
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः कम्मुणा
७१३, ७४६, ८५० कम्मे
७४७, ७४८ कम्मोवगा
७२३,
७२४, ७२६ कम्मोववण्णगा
७२३ कम्मोववन्ना
७२३, ७२५ कम्मंता
७१३, ७१५ कयकोउयमंगलपायच्छित्ते
७१० कयरे
८४८ कयविक्कय
७५४ करए
७३९ करणकारवणातो
७१३ करतल
६५० करतलपल्हत्थमुहे करिंसु
७२१ करिस्सामो
८५६ करिस्संति
७१९-७२१ करेजा
८१७ करेंति
७२१ करेति
७५१, ८७३ करेमि करेमो करेह
८५६ करेहि
८७३ कलम
७१३ कलहाओ कलुसं कलंबुगत्ताए कल्लाणगपवरमल्लाणुलेवणधरा ७१४ कल्लाण ६५१, ६५५, ७८१, १८२, ८६९ कल्हार० कवड
७१३ कवालेण
६७९, ७०४, ७५३ कवि
६९८, ७१० कविंजलं
६९८, ७१०, ७१३ कवोत(य)ग
६९८, ७१०, ७१३ कवोतवण्णाणि
६४८
कसाए कसिणं
७१४ कसेण
७०४ कसेरुयत्ताए
७३० कहेंतस्स कहेंति
८३६ काऊअगणिवण्णाभा काओवगा कागणिमंसखावितयं
७१३ कागिणिलक्खणं कामभोग कामसु
८०८ काय ७०४, ७३१, ७३२, ७४८, ७४९ कायगुत्त
७०७, कायजोणियाणं
७३१ कायत्ताए
७२८ कायमंता कायवत्तिए
७४८ कायसमित(य)
७०७, ७१४ कारणट्ठा
૬૮૮ कारवेति
७५१ कारवेमि कारवं
७५३ कारावेह
८५६ काल
८५७, ८६१-८६४ कालगत(य)
८५७ कालमास ७०६, ७१३, ७१४, ८६१ कालेणं कालेसुतं
६९८ किंचि
८५६, ८५७ किट्टए
६८९ किट्टमाणे किट्टयंता
७९७ किहिते किमि किणावेमाणे किणं
७५१
७१०
७३२
८४२

Page #412

सूत्रकृतागसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः
७१३
१०
८५४
कुंजरो
विशिष्टशब्दाः सूत्राकाः | विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः किण्हे
६४९, ८४४ कुहणत्ताए
७२८ कित्तिमा
७१३ किब्बिसिय
कूडतुल
७१३ किब्बिसाइं
८६१
कूडमाणाओ किब्बिसं
कूडागारसालाए किमणगा ७१० कूरजोणियाणं
७३१ किरिया ६५१, ६५५, ६५८, ७७२ कूरेहिं
७३१ किरियाठाण ६९४, ७००, ७०२, ७०३, केउकरे
७०५-७०७ केवलिणो किरियं
६६४ केवलियं किलामिजमाणस्स
केवलेण किलामेतव्या
७१९ केवलवरनाण-दसणं कीडा
८३४ केसग्गमत्थया कीतं
६८७ केसलोए ७१४
केसवुट्टि
केसा कुक्कडलक्खणं
कोकणत कुच्चका
कोण्डलं कुज्जा
कोहवं कुट्टण
७१३ कोरव्वपुत्ता कुमारए
८१२ कोरव्वा कुमारकं(ग)
८१३, ८१४ कोसितो कुमारपुत्तिया
८४६
६८३, ७०२, ७१३, ७४९, कुमारेण
७१३ कुमुदत्ताए
कोहणे
७०४ कंगूणि
६९८ कुम्मासं
७३२ कंटक(ग)बोंदियाए कुरत्ताए
कंठेमालकडे कुराणं
कंदजोणियाणं
८५४ कंदत्ताए कुलत्थ
७१३ कंदाणं कुलमदेण
७०३ कंदुकत्ताए कुलालयाणं ८३० कंबल
६५२, ७०७ कुब्वमाणा ७१८ कंसपाई
७१४ कुव्वं . ७५३ कंसं
६६८ कुसल ६४०, ६४१, ६४३, ८२५, ८४९ खग्गविसाणं
७१४ कुसा
खणह
१ १११
2 १११
० ०
०००
कोह
८४६
७३०
७१४
م و
م و
७२० ७३१
م م
८८८८८८
م س
س م
س 1

Page #413

३१६
प्रथमे परिशिष्टे
सूत्राङ्काः
विशिष्टशब्दाः गद्दभाण गब्भ गब्भकर गमणाए
७१० ७१३
६४७, ८६८
७१०
गमा
७४४
2
2
2
2
0
७०५
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः । खणं
७४९ खत्तिए
६४६ खत्तिय
८३४ खत्तियविज
७०८ खलदाणेणं खलु खहचरपंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं खाइमेण
६५२ खारवत्तियं
७१३ खिसणाओ
७१४ खुडगा
७५९ खुद्दा
७१३ खुरप्पसंठाणसंठिता खुरुदुगत्ताए
७३८ खेड
६९९ खेत्त(य)ण्ण(न)
,६४०,६४१,
६४३, ६८० खेत्तवत्थु(त्थू )णि
६६७, ७११ खेत्तं खेमंकरे
६४६, ७९०, ८६५ खेमंधरे खोतरस
६५० खोराणं
, ७९१
७२३ खंधबीया खंधाणं गगणतलं गच्छति
८३० गच्छमाणस्स गच्छामो
८५४ गढिता
७०६, ७१३ गणतो
७८८ गणिपिडगं गतिकल्लाणा
७१४ गतिपरक्कमण्ण ६३९, ६४१-६४३ गद्दभसालाओ
७१०
६४६
गयलक्खणं गरहणाओ गरहति गरहमाण गरहामो गरहिता गरहितं गरहं गरिहति गरिहसि
७९७ गरुए
६४९, ७१३ गरुयं
७०४, ७१३ गहणविदुग्गंसि गहणसि गहाय
७१८, ८७३ गहियट्ठा
७१५ गाउसिणं गाते
६७५ गामकंटगा
७१४ गामघायंसि गामणियंतिया
७१२, ८६१ गामंतिया गारत्थ
८५३ गाह
७१३ गाहाओ
७४५ गाहावइ(ति)पुत्त ७१०, ७४९, ८५४ गाहावति ७१०, ७४९, ८४३, ८४४,
८४६, ८५४, गाहावतीचोरग्गहणविमोक्खणयाए८४६, ८४९
७१३, ८०८, ८२४ गिल्लि
७१३ गिहपदेससि
८४५
खंत
खंधत्ताए
هر
سه
७१४
गिद्धा

Page #414

८३५
७०५
गेश्य
गोण
०
०
, ७१३
गोपालए
स्त्रकृताङ्गसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः ३१७ विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्क: गिहिणो
घोडगसालाओ
७१० गुणे
७१०, ७९१, ८१९ घोरम्मि ६९३, ७०७, ७१४, ८४९ घोलणाणं
७१९ गुत्तबंभचारि
७०७, ७१४ घोलियं
७१३ गुतिंदिय ७०७, ७१४ घसियं
७१३ गूढायारा
चइत्ता
८५८ गेण्हमाणस्स
चउत्थे
६४२, ६४७, ६९८
चउपंचमाई ७०६, ७१३, ८५३, ८५४ गोघातगभावं
७०९ चउप्पयथलचरपंचिदियतिरिक्खजोणि७०९, ७१० याणं
७३४ गोणलक्खणं
७०८ चउम्मासिए गोणसालाओ
७१०
चउरंतणंताय गोत(य)म ८४५, ८४६, ८४४, ८५१, चउरंस ८५२, ८६८, ८७०-८७३ चउम्विहे
७१४ गोत्तेणं
८४५ चक्कलक्खणं
चक्खु गोपालगभावं
चक्खुपम्हणिवातं
७०७ गोमेजए
७४५ चडगं
६९८ ७०८ चत्तारि
६४३, ७०२, ७१० ७१३, ७३६ चम्मकोसं गठिच्छेदए
चम्मगं गंठिच्छेदगभावं
चम्मच्छेदणगं
७१० गंठीगा
चम्मपक्खीणं
७३७ गंडीपदाणं
७३४ चम्मलक्खणं गंडे
६६० चयति
६७४ ८०४ चरणकरणपारविदु गंतारो ७१४ चरणोववेया
८३७ गंधमंत ६३८ चरमाणे
६४८ गंधा ६६८, ७१३, ७१४ चरितं
८६७ गंधारि
चाउद्दसहमुद्दिठपुण्णमासिणीसु ७१५, ८५६, ૬૮૩
८५७, गंभीरा
७१४ चाउप्पाइयाणं ८५१ चाउरंत
७२०, ७७६ घरकोइलाणं ७३६ चाउरंतसंसारकंतारं
७१९ घाणं ६७५ चारगबंधणं
७१३ घातमाणे
चाउजामातो
८७२, ८५३ घूराओ ७१० । चिंतासोगसागरसंपविढे
७०२
गोरिं
गोह
७१० ७१०
गंता
गंधेहिं
८४६,

Page #415

३१८
प्रथमे परिशिष्टे
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः
सूत्राङ्का:
dl
विशिष्टशब्दाः छिन्ने छिवाए छेत्ता
७०४
६९६
चिच्चा चिट्ठति(इ) चिट्ठमाणस्स चिट्ठामो चित्त चिरद्विती(इ)या
७०७
८५४ ७४९, ७५० ८५०, ८५२, ८५६,
, ८६५
चिलिमलिगं चेतिथं चेलगं चोए चोद(य)ए चोदग(क) चोद्दसमे चंडा चंडं चंदचरियं चंदण चंदणोक्खित्तगायसरीरे चंदप्पभ चंदो छजीवणि (नि)काय
,
७१०
६५० ७४८, ७४९ ७४८, ७५०
७१४ ७१३ ७१३ ७०८ ७४५ ७१० ७४५
८३३ ६७९, ७४९, ७५१
७१४ ६५१ ७२८ ७१० ८५४ ८२१ ७१४ ६४९ ७५१
७१४,
जच्चकणगं
७१४ जण-जाणवथ
६४५, ६६७ जणयंति
७३२-७३५ जणवदपिया
६४६ जणवदपुरोहिते जणा
७१० जम्म
७१३ जलचरपंचिदियतिरिक्खजोणियाणं ७३३ जहाणा(ना)मए जाइ(ति)-जरा-मरण-जोणिजम्मण-संसार
पुणब्भव-गब्भवास-भवपवंचकलंकलीभागिणो
७१९, ७२० जाइमूयत्ताए जागरमाणे
७४९-७५१ जाण
७१३, ७५१, ७५३ जाणए
७५६ जाणणाए जाणामो जाणितव्वे जाणिस्सामो जाणं जाततेए जातत्थामा जातरूवा जातिमदेण
७०३ जायति जायामातावुत्तिएणं
६८२ जायामायावित्ती
७१४ जामेव
८६८ जाव-जावं जावजीवाए
७१३, ८५८, ८५९ जिणदिटेहि जितेंदियस्स
७९१
छणह छत्तगत्ताए छत्तगं छहसमाइं(णि) छन्नपओपजीवी छम्मासिए छलंसे छहिं छाएति छाताओ छाया छायाए छिंद छिन्नसोता
६७५ ६७५ ७१४
७१४

Page #416

सूत्रकृताङ्गसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः
सूत्राकाः । विशिष्टशब्दाः
३१९
७१३
णरं
जोत्तण
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः जिब्भा
डहरा
७३२, ७३४, ७३५ जिब्भुप्पाडिययं ७१३ णगरघायंसि
६९९ जीव ६४८, ६७६, ७१४, ८३८, णच्चयंति
८१० ८३९, ८५४ पट्टा जीवनिकाएहिं ७४९, ७५१ णपुंसगत्ताए
७३२ जीवाणुभाग ८२०, ८२१ णपुंसग
७३२ जीवियट्ठी ७९६ णयणुप्पाडिययं
७१३ जुग्ग
७१३ णरग
७०३, ७१३ जुतीए
७१४ णरगतलपतिठाणे जूरइ
णरगाभिसेवी जूरण
७१३ जूरणताए ७५१ णवणीयं
६५० जूरामि
णवमे
७०३ जेणेव
८७३ णहाए जोइणा
णाइणं
૬ ૮૮ जोणीए ७३२ णाइहे
६९५ ७०४ णाण जोयक्खेमपय
णाणज्झवसाणसंजुत्ता जोहाणं
णाणाछंदा जंतुगा
६९६ णाणादिट्ठी जंभणिं
णाणापन्ना झामावेति
७१० णाणारुई झामेति
णाणारंभा झामतं
७१० णाणावण्णा ७२३, ७२४, ७२९, ७३९, झामतं
७४३, ७४५ झीयायमाणेणं ७१० णाणादिहजोणिएसु
७२९, ७३० झंझा
६७४ णाणाविहजोणिय ७२३, ७२५, ७४३, ढवेमो ७१०
७४५ ठाण ७५६, ७.८, ७६०, ७६४, ७७९, णाती
८१० ७८६, ८३७, ८४६, ८४७, ८४८, णातिउति
६६१ ८५१, ८५२ णातिसंजो(यो)गं ६७४, १९६, ८०७ ठाणादीता
.७१४ णाते ठिच्चा ६४३ णायओ
६६७, ६७१ ठितिकल्लाणा ७१४ णा(ना)यहे
७००, ७०९ ठित(य)
८११, ८५४ जिंदंति डझेजा
७१८ णिक्खित्तचरगा डहरगा
७३७ । णि(नि)क्खित्ते ८५१, ८५४, ८६२, ८६५
०
७१०
०
७१०

Page #417

प्रथमे परिशिष्टे
६६४
विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्का णिक्खिवमाणस्स
णेगंत
८१० णिगच्छती ८२२ णेत्तेण
७०४ णिग्गंथ
६६१ याउए ८४८, ८५२, ८५४, ८५६-८६६ णिच्चरति
७०५ णेरइएसु णिचंधकारतमसा ७१३ णेसज्जिया
७१४ णिजिण्णा
णोकिरियं णितिए ६८०, ८१५, ८२९, ८३०
णो पाराए
६३९, ६४०, ६४१ णिदायंति
७१३ णो हव्वाए
६३९, ६४०, ६४१ णिद्ध
६४९ पहाणुम्मद्दणवण्णग णिप्फाव ७१३ पहाते
७१० णियडि ७१३ बहारुणीए
६९६ णियडिबहुले
७१३
तउय णियतिवातिए ६६३ तउवमे
८०५ णियागपडिवन्ना ७१८ तक
७५१ णियामरसभोई ७१४ तच्चे
६४१, ६९७ णि(नि)यंठा ८४५, ८५३, ८५४, ८५५ तज्जण
७१३, ७१४, ७१९ णिरए ६५५ तज्जातसंसहचरगा
७१४ णिरवसेसं
६५४ तजिज्जमाणस्स
६७९ णिरंगणा ७१४ तज्जीव-तस्सरीरिए
६५३ णिलिज्जमाणे
तजेह णिवो(णिधो)णिसं
८३१ तज्जोणिय ७२३-७२५, ७३१, ७३८ णिसरावेति
६९५, ६९६ तण ६९६, ६९८, ७२५, ७२९, ७३१ णिसरंतं
तणजोणिएसु
७२५ णिस्साए ७०९ तणत्ताए
७२५ णिसिरति
तणमातमवि
६५५, ६५७ णिसिरावेति
तताओ णिसिरिय
ततियसमए
७०७ णिसिरंतं
तत्थवकम्म(कम) ७२३, ७२४, ७२८, णिसीयमाणस्स
७२९, ७३०,७४०-७४५ णिसेवगस्स
तत्था णिस्सिय
तदुमयं
७३२ णिहाय ८४६ तप्पढमयाए
७३२ णीयागोता(या) ६६७, ६९४, ७११ तप्पत्तियं- ६९५, ६९७, ७००, णीले ६४९ तमअंधयाए
७०८ णीहरति ७०५ तमुद्दयं
८१० णीहरावेति
७०५
तमूयत्ताए णूमंसि
तमोकासिया
७०५
७०७ ७९१
८०४
०
०
०

Page #418

तालण
६४०
सूत्रकृताङ्गसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः ३२१ विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः तमोरूवत्ताए
८६१ तायति तयत्ताए ७२३ ताराहिं
८३३ तयपरियंते ६४८ तारिस
८१९, ८४० तया
६७५, ७०४, ७२३ तारिसगा तयाहारियं ७२३ तारेंति
८३६ तरि ८४१ तालतुडियषण
७१० तल ७१०
७१३, ७१४, ७१९ तव
६८२, ७१४ तालुग्घाडर्णि तवमएण ७०३ तालेह
७१३ तवोकम्म
७०५, ७१५ ताव तावं तव्वक्कम्मा(मा)
तिक्खुत्तो
८७३ तस ६७६, ८४६, ८५१, ८५२, ८५६, तिणद्वे
८६३, ८६५ तिण्णा तसकाइ(यि)या ७४९, ७५३, ७७९ तिण्णि
६४२, ७३१ तसकाय ७५१, ८४६, ८५१, ८५२ तिण्णि तेवट्ठाई
७१७ तसकायद्वितीया ८५० तित्तिर
६९८, ७१०,७१३ तसत्ताए ८४६, ८५१, ८५२
तित्तिरलक्खणं तसथावर ६५, ६८४, ६९५, ६९७, ७२३, ८१४, ८६६ तित्थाययण
८५५ तसथावरजोणियाणं ७३८-७४०,७४३,७४५
६६४ तसपाणघाती ७१३ तिप्पणताए
७१३, ७५१ तसपाणत्ताए ७३१, ७४२ तिप्पामि
६६४, ६६९,७१३ तसभूता ८४८ तिप्पंति
७१० तससंभारकडेण ८५० तिरिक्खजोणिएस
६९४ तसाउयं ८५० तिरियभागी
७३९ तस्संकिणो
तिरिय
८००, ८१७ तस्संभवा ७२३, ७२४, ७३८ तिलेहितो
६५० तिविहं
८५७ तहप्पगार ८५४,८५५ तिविहेणं
८५६, ८५७ तहाभूत
८६९ तिव्वाभितावी ८१० तिव्वं
७१३ ताडिजमाणस्स
तीरट्टी
६९३ ताणाए
६७४ तुच्छाहारा ताती ८४१ तुभं
८५२, ८६६, ८७३ तातो ७५१ तुब्भाग
८४६ तामरसत्ताए
तुयमाणस्स
७०७ तामेव
८५४ सू. २१
तित्ते
तिप्पड़
तहच्चे
८३०
ताई
७१४
तुयट्टामो

Page #419

६५६
तेणं
७०८
22,
०
७१९
०
दास
तंब
७४५
८५२
दित्ते
३२२
प्रथमे परिशिष्टे विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः विशिष्टशब्दाः
सूत्राका: तुला
७१८ दसणुप्पाडिययं ६६४, ८४८ दसमे
७१४ तेउसरीरं
७२३ दहह तेऊ
दहीओ
६९९ दहंसि तेमासिए
७१४ दाढाए तेयसा
दामिलिं तेरस
दारिदाणं तेरसमे
६८८,७१३ तेल्ले(लं) ६५० दासीणं
६८८ तंती ७१० दाहिणगामिए
७१०,७१३ दाहिणं
६४६, ८६५ तंसे
दिक्खिते थावरकाय
दित्ततेया थावरकायट्टितीया ८५०
६४६, ८४३ थावरत्ताए ८४६, ८४७, ८५०, ८५१, दिट्ठलाभिया
७१४ ८५२ दिट्ठा
७५० थावरसंभारकडेणं
दिट्टिवातो
६६१ थवारा ६७६, ८४६, ८५०, ८५०, ८५१, ८५२
७५५, ७८४, ७९७, ७९८ थावराउं
दिट्ठिविप(प्प)रियासियादंडे ६९४-६९९ थिल्लि
७१३ दिट्रेण थूल ८२३ दिटुंत
७४९ थूलगं
दिया
७४९-७५१ थंभणि
दिसा ६४०,६४१, ६४३, ७१४, दक्खा
७१५, ८१७ दक्षिण
दिसीदाई दगंसि
दिसीभाए
८४२, ८४४ ७१८ दिसं
६८९, ८६८ दब्भवत्तियं
७१३ दिस्सा दयट्टयाए
८२६ दीणे दयप्पत्ते
दीसंति
७८४ दयावरं
दीहमद्धं
७१९, ७२० दरिसणीया
६३८ दोहे दविएणं
दीहाउया दवियंसि
६९६ दुक्कडे
६५१, ६५५ दवावेत्ता
७१३, ७१८, ७५३ दव्वहोम ७०८ दुक्खण
७१०, ७१३
८६५
८०१
७१०
दुक्ख

Page #420

س
दुक्खामि
देवा
له
देवी
दुग्गइगामिणो
०
७१४
दोस
७०४
दंडगं
सूत्रकृताङ्गसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः दुक्खणताए
७५१ देवलोगा दुक्खति ६६४, ६६९, ६७२, ७१३ देवसिणाए
७१० ६६४, ६६९, ६७३
८२९ दुक्खदोमणसाणं ७१९, ७२० देवाणुप्पिया
७१०, ८७३ दुखुराणं दुगुंछमाण ८००, ८१७, ८२७, ८३१ देसावकासियं
८५८ देसे ६३८, ८४६, ८४८, ८५२, ८५३, दुग्गं
७१३
८५४, ८५६, ८५७, ८५८, ८६५
दोच्चे दुद्धरिसा
७१४ दोणमुहघायंसि दुपच्चक्खाय-दुपच्चक्खावियं
८४६ दोमासिए दुप्पडियाणंदा ७१३, ८५८
६८३, ७९१ दुप्पणीयतराए ८४८ दोहग्गाणं
७१९ दुब्बलपचामित्ते
दंडगुरुए दुब्भगाकरं दुन्भिगंधे
दंडणाणं
७१९, ७२० दुम्मण
दंडपासी दुरहियास
७१३ दंडपुरक्खडे दुरूवसंभवत्ताए
७३८ दंडलक्खणं ६४६, ६६७, ६९४, ७११ दंडवत्तिए
६९७ दुल्लभबोहिए ७१०,७१३ दंडसमादाण
६९४-६९९ दुवण्णा ६४६, ६६७, ६९४, ७११ दंडायतिया दुवालसमे ७१४
६७९, ७०४ दुवालसंग ६६१
७१३ दुविहं
दंडं ७१३, ८४६, ८५१-८५४, ८६५ दंत
६९३, ६९६, ७९१ दुव्वत्ता
दंतपक्खालणेणं दुस्सीला
७१३
दंभबहुले दसण
८०४, ८६७ ८०९ धण
६६८, ७१३ दुइ(ति)जित्ता ८५३, ८५४ | धणं
६६८, ७१३ दूस
धम्म ६५२, ६९४, ७५४, ७९१, ८११ ७१०, ७७७
८३१, ८३२, ८३५, ८३६, ८४१, देवगणेहि ७१५
८५४, ८७२, ८७३ देवत्ताए ७१४, ७१५ धम्मकहं
६४५ देवलोएसु
७१४, ७१५ धम्मट्ठी
६९२ देवयं
धम्मतित्यं
० ०४
७०८
दुरूवा
७१४
दंडेण
दंडेह
दुहत्तो दुहाय
देव

Page #421

७१३
३२४
प्रथमे परिशिष्टे विशिष्टशब्दाः सूत्राकाः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः धम्मपक्खस्स ७११, ७१४, ७१५ नाणाझवसाणसंजुत्त ६१८, ७०० धम्मविदू
६९२ नाणादिट्ठी
७०८,७१८ धम्मसवणवत्तियं ८५४, ८५५ नाणापण्णा
७०८, ७१८ धम्माणुगा(मा) ७१४, ७१५, ८५९, ८६० नाणाफासा
७२३ धम्मिट्ठा
नाणारसा
७२३ धम्मिय ७१४, ७१५, ८५९, ८६९ नाणारुई
७०८, ७१८ धरणितलपइट्ठाणे
नाणारंभा
७०८, ७१८ धरणितलं
नाणावण्णा ___७२३, ७२४, ७३०, ७३८, धाईणं ६८८
७४०-७४२ धारए
७५५ नाणाविहजोणियाणं ७२५, ७२८, ७३०, धारयंते
७८६
७३८, ७३९, ७४३, धिजीवितं ७१०
७४४, ७४६ धिति
७१३ नाणाविहवकमा धुतकेस-मंसु-रोम-नहा
७१४ नाणाविहसरीरपोग्गलविउन्विता ७२३ ६८० नाणाविहं
७०८ धूणमेत्तं ६८१ नाणाविहाणं
७२३, ७३५, ७३९ धूता ६७१, ६९९, ७१३ नाणासीला
.७०८, ७१८ धूनबहुले ७१३ नाणासंठाणसंठिया
७२३ धूयमरणाणं
८३२ धूया
६८८, ७०४ नातिसंयोगा नउलाणं
नाभिमता
७५० नक्क-उट्ठच्छिण्णयं
नायओ
६६७ नक्खत्त ७१३ नायगं
७०८ नगर
नायपुत्त
६४७, ८०५, ८२६ नग्गभाव
७१४ नायहेउ नत्ता
६७१ नाया नपुंसगं ७३३-७३५ नालंदाए
८४३, ८४४ नमसंति
६४४, ८६९, ८७३ नासेंति नमंसित्ता
८७३ निंदणाओ नलिणत्ताए
७३० निकंखिता नवनीतं
६५.
निक्खम्म
निगमघायसि नाकामकिचा ८०३ निगामइंसु
६५२ नाणत्तं
७३५, ७३७ निग्गंथ ६४४, ७१५, ८४६, ८४७, नाणविहसंभवा ७४६
८५४, ८५५ नाणागंधा ७२३ निग्गंथधम्मम्मि
८२८ नाणाछंदा ७०८, ७१८ । निग्गंथीओ
६४४
७१९
नाणे
६५२
नवं

Page #422

३२५
पइण्णं
vvv,
० WW
सूत्रकृताङ्गसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः निचं निच्छयण्णू ८०२ पउंजति
७१३ निजरा
पउमत्ताए निजाणमग्गं
८५४ पउमवरपोंडरीय ६३०-६४३, ६९२ निजियसत्त
पएजा निण्हवेति
७०५ पकप्पइत्ता नितिए
८२२ पकप्पयामो निदाए
७४९ पक्कमणिं निदाणेणं ७३९ पकरेंति
८०७, ८२३ नियहति
पक्खालेजा
६८१ नियम ६८२ पक्खित्ते
७१३ नियलजुयलसंकोडियमोडियं । ७१३ पक्खी
८३४ नियागपडिवणे ६९२ पगरेति
८०५ नियं
७७९ पगाढ निरए ६५१ पग्गह(हि)ए
७१४ निरालंबणा ७१४ पञ्चक्खाइंति
७१४,७१५ निरावरणं ७१४ पच्चक्खाण
८५३ निरूवलेवा
७१४ पच्चक्खाणकिरिया निरंतररायलक्खणविरातियंगमंगे
पचक्खायं
८६४ निलयबंधणं ७१३ पचक्खावेंति
८४६ निव्वाघातं
७१४ पच्चक्खावेमाणाणं. निव्वाण ६८९, ७१७ पचक्खित्ता
७१४ निव्वाणमग्गं
८५४ पच्चक्खंताणं निवेसए ७६५-७८१ पच्चणुभवमाणा
७१३ निव्वत्तेइ ७१३ पचत्थिमाओ
६४१ निन्विगतिया ७१४ पच्चाइक्खिस्सामो
८५६, ८५७ निव्वितिगिंछा
७१५ पञ्चायाइ
७०५ निव्वेहलियत्ताए
पच्चायंति ७०६, ७०८, ८४६, ८४७, निसणे ६४१, ६४२
८५०, ८५२, ८६१-८६४ निसम्म ४५, ८५४, ८६९ पचोरुभित्ता
८५६ निस्संकिता
७१५ पच्चोरहित्ता
८५७ निहयकंटकं
पच्छा
७३२ निहयसत्तू
पच्छामेव निसीयामो
पजत्तगा
७५१ नीसरे ७८३ पजुवासत्ति
८६९ नेरइए .१० पट्टणघायंसि
६९९ नेव्वाणं
पट्टविया
७०५
halandhansalnl
।
८४६
७२८
८६२
६४६ ८५४
७८८

Page #423

३२६
विशिष्टशब्दाः
पडिको सह
पक्किमति
पडिग्ग
पडिलेहाए
पडिलंभो
पडिवज्जति
पडिविद्धंसेति
पडिविरत (य)
पड़िसा रह
परिपुण्णकोकोद्वागाराउहधरे
६४६
पडिपुण्णं ७१४, ७१५, ८५४, ८५६, ८६५
पडिपे हित्ता
७१०
पडि बद्धसरीरे
पडिबंध
पडिमट्ठावी
पडिरूव
पडिसाहति
पडिसेवमाणा
पडसंधयंति
पडसंधाय
पडसंवेदेति
डिस्सुणंति
पडीणं
पडुच्च
पडुप्पण्णा (ना)
पढमसमए
पणगताए
पण्ण
पण्णत्तारो
पण्णव सामो
पण्णवगं
पण्णविंसु
पण्णविस्संति
पण्णवेंति
पण्णा
पण्णाम देण
प्रथमे परिशिष्टे
सूत्राङ्काः

૮૪૮
७०५
६५२, ७०७
७१०
७१४, ८७३
७१४
६३८, ६४०, ६४१, ६४२,
६४३, ८११, ८४२
८६९
७८५
७०५
७०५
६८३, ८५२, ८५९
७१८, ७२१
७१८
७९४, ७९५
७८९
७०९
६७४, ७५३
८१६
६४६, ८६५
७१६
६८०, ७०७
७०७
७३०
६८८, ७९२, ८०५
६४७
६४७
७४८, ७४९
७०७
७०७
७०७
७५१
७०३
विशिष्टशब्दाः
पतत्ताए
पत्तिय
पत्तेयं
पदाणं
पदुद्देसेणं
पदेसे
पन्नगभूतेणं
पभाए
भासेमाणा
पभूतं
पमाणजुत्तं
पयाणे
पथण-पयावणातो
पयलाइयाणं
पयलायंति
पयह
पयाति
पयावेमाणे
पयाहिणं
पयं
परकड - परणिद्वितं
परकारणं
परग
परधरपवेशे
परदत्तभोइणो
परधम्मियवेयावडियं
परपरिवायातो
परपाण परितावणकरा
परमट्ठे
परमदुब्भिगंधा प (पा) र लोइयत्ताए
परलोए
पर लोगपलिमंथत्ताए
परलो गविशुद्धिए
परविद्धत्थं
पराइयसत्तू

सूत्राङ्काः
७२३
८७०, ८७१
६७४, ७४९, ७५०
८७०
६५६
८४५
૧૮૮
७१४
७१५
૮૨૪
६८८
७१८,७१९
७१३
७३६
७१३
६५१
७०३
६५७
८७३
६५७
६८८
६६४
६९६, ६९८
७१४
६५३
७१८
६८३
७१३, ७१४
७१५
७१३
८५०, ८६२, ८६३,
૮૬૪
६५१
८६७
८६७
_७२३
६४७

Page #424

८५५
सूत्रकृताङ्गसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः
३२७ विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः परिआदियध
परिवारहेड
६९५, ७०१, ७०८ परिगिण्हति
परिविद्धत्यं
७२३ परिगिण्हावेति
परिव्वएज्जासि
७८६ परिगिण्हतं
परिव्वाया, परिव्वाइया परिग्गह ७१३, ७४९, ७५१, ८०७, परिसा
६४६, ७१३ ८५६-८६० परिसामज्झातो
७१० परिग्गहियाणि ७११ परिसहोवसग्गा
७१४ परिघेतन्वा (व्वो) ६७९, ७०
परूवेति ७२० परेणं
८५४,८५५ परिजाणति
पलालए परिणिव्वाइंसु
७२१
पलिक्खीणं परिणिव्वायंति
८५४ पलिता परिणिव्वुडा
पलिपागमणुचिन्ना परिणयसंगे
पलिमोक्खं
७१७ परिणातकम्मे ६७८, ६९३ पलिमंथगमादिएहिं
७१३ परिण्णाय
पलिमंथणं
७१३ परिण्णायगिहवासे
६९३ पलंबवणमालाधरा
७१४ परितप्पइ ६६४, ६६९, ७१०, ७१३, पवडति
७१३
पवयणं परितप्पामि
६७२ पवयमाणा परितप्पंति
पवसमाणे परित्ता ८०४ पवालत्ताए
७२३ परपाणपरितावणकरा ७१५ पवाल
७२३, ७४५ परिताविजमाणस्स
६७९ पविसिस्सामि परितावेयम्वो(ब्वा)
७१९ पवेदेमि
६४४ परिनिव्वायंति
७१४ पव्वइत्तए ८४९, ८५६, ८५७, ८६५ परिनिव्वुड
पव्वइया
८५३ परिभवइ
पव्वगा
६९६ [२] परिभासति
पव्वतग्गे परिमितपिंडवातिया
पव्वयगुरुया
७०५ परिमंडले
पव्वयंती परियाइयति
पव्वावित्तए
८५४ परियाइयह ६६९ पसज्झ
८१६ परियाए
८५१, ८५२, ८६६ पसढविओवातचित्तदंड ७४९, ७५०, ७५२ परियागं
६६५ पसत्थपुत्ता परियादित्ता
६९६, ६९९ पसत्थारो परिवज्जयंति
८२६ पसविता
-
७०४
२, ७११
८०८८

Page #425

३२८
प्रथमे परिशिष्टे
७१०
७८२,
६८८
विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राका: पसारेह ७१८ पादतला
६४८ पसासेमाणे
पामिच्चं पसिणं
पायच्छिण्णय
७१३ पसुपोसणयाए
६९६ पायच्छितं पसंतडिंबरमरं ६४६ पायपुंछणं
६५२, ७०७ पसंता
७१४
पाया पसंसते ७०५ पारणाए
८१४ पसंसमाणे
८३१ पारविदु पस्सति
७४७ पारलोइ[य] स्स पहारेंसु
६४७ पाव ७४७,७४८,७६९, ७८१,८२५, पहारेमाणे
७४९ पहीण
पावएणं] ६५१, ६५५, ७४८, ४९, पहीणपुव्वसंजोगा पहेणाए
पावकम्मे
७५२ पाईणं ८६५ पावयणं
७१५, ८५४ पाउकुव्वं
पावसुयज्झयणं पाउणती
८२८
पावाइणो पाउणति ७१४, ७१५ पावाइयसताई
७१७ पाउन्भूते
८६८ पावइया पाउं ७९७ पावियाए
७४८ पागन्भिया ६५२ पासओ
७४८ पागसासणिं ७०८ पासति
६४०-६४३ पाडिपहिए
पासाइं
७०४ पाडिपहियभावं
पासादि(दी)या
६३८ पाण ६५२, ६८४, ६८८, ६९०, ७०८, पासावच्चिजे
८४५ ७१८, ८१६, ८४७, ८५२, ८५६, पिईहिं १, ८६३, ८६५
पिउं सुक्वं पाणकाले
६८८, ७१०
पिच्छाए पाण-भूत-जीव-सत्त
पिट्ट(इण
७१३ पाणवहेण
८१३
पिट्टणताए पाणाइ(ति)वात(य) ६८१,७१३-७१५, पिट्ट()ति(ते)
७१० ७४९-७५१, ८५६, ८५७ पिट्टिमंसि
७०४ पाणिं
७१८ पिडा)इ
६६४, ६६९, ७१३ पाणितले
८२०
पिडा(झा)मि पाणं ६८८, ७१०, ८३९, ८४० पिडुति
७१३ पातरासाए ६८८ पिण्णागपिंडी
८१२ पाति ७१८ । पिण्णाए
६५०[६]
६६४

Page #426

पिता
पुरत्था
पुराणं
७१४
سم
ش
सूत्रकृताङ्गसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः ३२९ विशिष्ठशब्दाः
सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः पिण्णायपिंडी
८१४ पुढोभूतसमवातं ६७१, ७१३ पुण्णखधं
८१५, ८२९ पितिमरणाणं ७१९ पुण्ण
७६९, ८३६ पितीही
७०४ पुत्त ६७१, ६८८, ६९९, ७०४, ७१३ पितुसुक्क
७३२ पुत्तमरणाणं पित्ताए
पुत्तपोसणयाए
६९६ [२] पिनागबुद्धीए ८१३ पुप्फत्ताए
७२३ पियविप्पओगाणं
७१९ पिसितं ७२४ पुरथिमातो
६३९ पीढ-फलग-सेजासंथारएणं ७१५ पुराकडं
७८७ पुंडरीगिणी
६३८ पु(पो)क्खरणी ६३८, ६६० पुरिमड्ढिया
७१४ पुक्खरपत्तं
पुरिस ६३९, ७३२-७३६, ८१२, ८१३, पुक्खलत्ताए ७३०
८१८, ८३३, ८४० पुक्खलस्थिभएहिं
पुरिसअभिसमण्णागता
६६० पुक्खलत्थिभगजोणियाणं
पुरिसआसीविसे पुक्खलत्थिभगत्ताए
पुरिसज्जा(जा)ए(ते) ६३९, ६४०, ६४१, पुक्खलत्थिभगाणं ७३०, ७३१
७०४, ७१३ पुच्छाए ६९६ पुरिसत्ताए
७३२, ७३४ पुच्छियट्ठा ७१५ पुरिसपज्जोइत्ता
६६० पुच्छियव्व ८४५, ८५३, ८५४, ८५५ पुरिसप्पणीया पुच्छिसु
८०२
पुरिसलक्खणं पुट्ठलाभिया
७१४
पुरिसवरगंधहत्थी ७०५
पुरिसवरपोंडरीए पुढविकाइ(यि)या ६७९, ७४९ ७५१, पुरिसवरे
७५३
पुरिसविजियविभंग पुढविकाय
७५१ पुरिससीहे पुढविजोणिया ७२३, ७२५, ७
७२८, ७२९, पुरिसादीया
७३१ पुरिसोत्तरिया पुढवित्ताए ७४५ पुलए
७४५ पुढविवक्कमा
पुव्वकम्मावसेसेणं
७१४ पुढविसरीरं ___७२३, ७२४, ७३३, ७३५ पुव्वसंयोगं पुढविसंभवा
७२३, ७२५, ७२८ पुवामेव पुढवी ६५६, ७२३, ७२५, ७२८ पुवाहारितं(य)
७२३ पुढवीजाते
६६० [३] पुढवीसंवुड्ढा
पुव्वुत्तं
७४९ पुढो ६८८ । पुवं
८२०
पुट्ठा
६४६
६६०
पुव्विं
८७०
६६.

Page #427

प्रथमे परिशिष्टे .
सूत्राङ्काः
बद्धा
बल
पेज
पोयए
८४३
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः पूयणाए पूययामो ६५२
६७५ पेगता
७३२-७३५ बलमदेण
६८३, ७१५ बलवं पेजाओ
बहवे
६३८, ७५०,८०१ पेढालपुत्तं ८४५-८४८, ०५१, ८५२, बहस्सइचरियं ८६८,८७०-८७३ बहिया
८४४ पेमरसेसु ८०८ बहु
६३० पेसुण्णाओ
६८३ बहुउदगा पेसा(से)
७१३ बहुजणबहुमाणपूतिते पेस्सा
८३४ बहुजणस्स पोंडरिय ६३८, ७११, ७३० बहुजण्णमस्थं
૭૮૮ ७१४ बहुतरगा
८५२, ८५६, ८५८, पोय ७३५
८६२-८६४ पोरबीया
७१२ बहुदासी-दास-गो-महिस-गवेलगप्पभूते ६४६, पोसह(ध)
७१५, ८५६, ८६५ पंकबहुले
७१३ बहुधण-बहुजातरूव-रयए(रजते) ६४६, ८४३ पंच
७१०, ७९२ बहुपडिपुण्णं पंचमहन्भूतिए ६५४, ६५८ बहुपडिविरया
१, ८६१ पंचमहव्वतियं
८७२, ८७३ बहुपुक्खला पंचमासिए ७१४ बहुमज्झदेसभाए(गे)
६३८ पंचमे
बहुसेया पंचासव
बहुसंजया
७०६,८६१ पंजरं
६६१ बहूणं पंडित(य) ६३९, ६४०,६४३, ७१६ ब्रवीति
७४८ पंतचरगा ७१४ बाणेण
८३८ पंतजीवी
बादरकाए पंताहारा
७१४ चारसमे पंसुवुद्धिं
बाल ६४०, ६४१, ६६४, ७१६, फरिस
७४९, ७५२, ८२४
७१० बालकिच्चा फलगसेज्जा ७१४ बालपंडिते
७१६ फलत्ताए
७२३ बावीसं
७१४ फलिए
बाहा फासमंता ६३८ बाहिरगमेतं
६७१, ६७५ फासा ६६८, ६७५, ६८३, ७१४ बाहिरिया ७१३, ८४२, ८४३, ८४४ फासुएसणिज्जेणं
७१५ । बाहिं
७१७
७२०
फरुसं

Page #428

७९५ ७९६
बीयकाया
२३, ७९४
भयं
बुझंति
७०४
सूत्रकृताङ्गसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः ३३१ विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः बितीयसमए
भट्टा बिलं
भण
७१० बीएहिं
७३१ भत्तपाणनिरुद्धियं बीओदग
भत्तपाणपडियाइक्खिया
८५७ पीओदगभोति
भत्तीए ७२२ भत्ते
७१४ बीयकायं
७९३,
भयए बीयजोणियाणं ७३१
७५३ बीयत्ताए
७२३-७२५ भयंतारो बौयाणं ७२३, ७२४ भवित्ता
८५६, ८५७, ८६५ बुइय ६३८,६४५ भविस्सं
८६६ बुझंति ८५४ भविस्सति(इ)
७१८, ७२० बुझिंसु ७२१ भव्व
८७७ बुज्झिस्संति
७१९ भाइमरणाणं
७१९ ७१४, ८५४ भाइल्ले
७१३ बुतियं
६९२ भाईहिं ८१४, ८२१, ८२८ भाणियव्व
७२९, ७३६ बुद्धिमंता
८०२
भातीहिं बूय ८१९ भाया
६७१, ७१३ ८७० भारोकंता
७१०, ७१४ बंधणपरिकिलेसातो ७१३ भारंडपक्खी
७१४ बंधे
७६८ भावेमाणा बंभचेर
७५४ भासमाणस्स
७०७ बंभचरेवासं
१, ७१४ भासरबोंदी बंभवति
भासंति
७०८, ८४७ भएणं
८४७ भगवता ६३८, ६९४, ७४९, ७५१, भासाओ
७०५ ७५२, ७५३, भासापरकमे भगवं ५, ८४६, ८४७, भासामो
८५४ ८४८, ८५१-८७३ भासाय भगवंता . ६८०, ७०७, ७१४, भासासमित(य)
७०७,७१४ भगिणी ६७१, ६९९, ७०४, ७१३ भासिंसु
७०७ भगिणीमरणाणं १९ भासिस्संति
७०७ भग्गे ८५३ भिंद
७१३ भजा ६७१, ६९९, ७०४, ७१३ भिक्खलाभिया
७१४ भजामरणाणं
भिक्खायरियाए
६६७, ६६८ भट्टपुत्ता
भिक्खुगाणं
८१५
बोहीए
७१४
७१४
भासं
८४६

Page #429

३३२
प्रथमे परिशिष्टे
मए
विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः भिक्खुणो
भोयणपवित्थरविहीतो
७१३ भिक्खुमज्झे
૭૮૮ भोययती भिक्खुयाणं ८२२ भंडगं
७१० भिक्खू ६४३, ६९३, ७९६ भंते
८७०,८७२, ८७३ भिक्खं
७९६ मउए भिस०
७३० मउली भिसमुणाल. ७३०
६४८ भिसिगं
मक्खायं
७२३, ७२४ भीते
मग्ग भुंजमाण ७०७, ७१०, ८२४
मग्गविदू(ऊ) ६३९,६४०,६४१,६४३ भुंजामो
८५४ मग्गत्थ ६३९, ६४०,६४१, ६४३ भुजित्तु
मच्छाणं भुज्जत(य) र ६६७, ७०६, ७१३, ८५३, मच्छियभावं ८५४ मच्छं
७०९ भुजो ६४४, ७०८, ७१९, ८५८
मडंबघासि भुयपरिसप्पपचिदियथलयरतिरिक्खाण ७३६ मण
७५१, ८२५ भुयपरिसप्पथलचरपंचिदिथतिरिक्खजोणि
मणगुत्त
७०७, १४ याणं
मणवत्तिए
७४८ भुयमोयग
मणसमित(य)
७०७, ७१४ भूएहिं
मणि
६६८, ७१०, ७१३ भूताभिसंकाए
मणिविहाणा
७४५ भूमिगतदिट्ठीए
७०२
मणिलक्खणं भूमिसेज्जा
७१४ मणुस्स ६४६, ७०९, ७१३, ७३२,
७३४, ८४९, ८५८-८६० भूयगाम
मणुस्सिदे
६४६ भूयाभिसंकाए ८००, ८१७ मणसा
८०१ मणेणं
७४८, ७४९ ६९६
मणोसिला भो
८४८ मण्ण भोग
७१३ मण्णति भोगभोगाई ७०६, ७१०, ७१३ मण्णमाण
७१८ मति
७१३, ८०५ भोगपुरिसे
७१३
मत्तगं
६४७ भोम्म ७०८ मदट्ठाणेणं
७०३ ८१५, ८२२, ८२९, ८३० मद्दवियं भोयणट्ठा
८.८ मन्न(णे) ६४०,६४१,६४२,६४३
७४५
vv
८२७
भूय
६४१, ६७४
भोगपुत्ता
६४७
७१०
भोगा
मत्ते
भोयए

Page #430

मम ममि
८८८
७१३
महं
७०३
सूत्रकृताङ्गसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः ८५६, ८५७ महिच्छा
७१३, ८५८ ममायमीणा
महिड्डिय
७१४, ७१५ महिया
७३९
महिस मयणग
६९८ महुरे
६४९ मरइ ६७४ महोरगाणं
७३५ मरयग
६४० मलियकंटकं
६४६ महंत
६३९, ६४०, ६४१, ८३३ मलियसत्त
महंतसत्ता
८१५ मल्लालंकारातो
७१३ माइमरणाणं
७१९ मसारगल्ले
माई हिं
६९८ मसूर
माउं ओयं
७३४ महज्जुतिएस
७१४,७१५ माउं गाउसिणं महज्जुतिया ७१४ माउंपिउंसुजाए
६४६ महब्बलेसु
७१४
माणवत्तिए महब्भूत
६५५ माणाओ महताउ
८५८ माणी महताहतन-गीत-वाइय
माणे
७०२, ७७३ महतिमहालियाए
माणुसेसु महतिमहालयंसि
माणुस्सगाई महया
८६४
मातण्णे महयाओ ८५७ माता
६७१, ७१३, महठवते
७९२ मातुओयं महाकाया ८५०, ८५२, ८५७, ८५८, मातुंखीरं
७३२-७३४ ८६२-८६५ मातीहिं
७०४ महागयं ८३८ मामगं
६५२ महाजसेसु
७१४ माया ६८३ ७०२, ७१३, ७७४ महाणुभावेसु
७१४ मायामोसाओ महापरक्कमेस ७१४ मायावत्तिए
६९४, ७०५ महापरिग्गहा ७१३, ८५८ मार
७०३, ७१३ महापोंडरिय ७३० मारियाणं
८२३ महाभवोघं
मारेउ
૮૩૮ महारंभा ७१३, ८५८ मास
७१३ महावीर ६४४, ८७३ मासिए
७१४ महामुक्खा
७१४, ७१५ माहण . ६४७, ६९३, ७०६, ७१०, महासोक्खेसु
७१४
. ७११, ७९८, ८२९, ८३४ महाहिमक्तमलयमहिंदसारे
८४७, ८६७, ८६९
७१०
७३२

Page #431

३३४
विशिष्टशब्दाः
माहणपुत्ता मिढलक्खणं
मिगं
मिच्छा
मिच्छादंड
मिच्छा दंसण सल्ल
मिच्छायारा
मिच्छासंठिए
मिच्छोवजीवि
मिनंति
मित्त
मित्तदोसवत्तिए मित्त उ
मिय
मियचक्कं
मियपणिहाणे
मियवहाए
मियवित्तिए
मिलक्खु
मिस्सगस्स
मीसगस्स
मियसं कप्पे
मुइंग पडुप्पवा इतर वेणं
मुएण मुकतोया
मुग्ग
मुकुंदग
मुचिंसु
मुचंति
मुच्छामो
मुच्छिया
मुंजाओ
मुंजो
मुट्ठीण
मुंडणाणं
मुंडभावे

प्रथमे परिशिष्टे
सूत्राङ्काः
६४७
७०८
७०९
७४८
७१३
६८३, ७१३, ७४९
७५१
७५२
७४७
७८५
૨૪
६९९
६९४, ७०४, ७१३
६९५
६९८, ७१३
७०८
६९८
६९८
६९८
७३२, ८१३
७१५
७१५
६९८
७१०
६८२
७१४
७१३
६९७
७२१
७१४
६७०
७१३
६५०
६५०
६७९, ७०४, ७५३
७१९
७१४
विशिष्टशब्दाः
मुंडा
मुंडावेत्त
मुंडेह
मुच्चंति
मुणी
मुत्तिमग्ग
मु
मुद्धाभिसित्ते
मुदिए
मुसावाद
मुसं
मुहुत्तगं
मूलजोणियाणं
मूलत्ताए
मूलबीया
मूलाणं
मूलं
मूसगाणं
मेतज्जे
मेद
सूत्राङ्काः
८४९, ८५३, ८५६, ८५७, ८६५
८५४
८१३
७१४, ८५४
६९३, ८२८
८५४
६९३
६४६
६४६
८५६
मेधा (हा) वी
मेहाविणो
मेहुण
मेहुणवत्तिए
मोक्खं
मोत्तिय
मोर का
मोसवत्तिए
मोहणकर
मंगल
मंगुसा
मंडलिबंध
मंदरो
मंस
मंसाए
मंसाओ

७००
७३६
७३१
७२३-७२५
७२२
७२३, ७२४, ७३१
७१३, ७३१
७३६
८४५
७१३
६३९-६४१, ६४३, ६६४,
७८५
८०१
८५६
७३२
७६८, ७१७
६६८, ७१०, ७१३
६९६
६९४, ७००
-
८६९
७३६
७१७
७१४
६५०, ७१३, ८२३
६९६ ६५०, ६५३

Page #432

८२४
६६८
८४६
६३८
लद्धे
रातो
सूत्रकृताङ्गसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः मंसवुटिं ७०८ रूवगसंववहाराओ
७१३ रएणं
.रोइयं
८७० रण्णो
७४९ रोएमि ७१३ रोएहि
८७१ ६६८ रोगातं(य)क रयण
रोयति ६६८, ६८३, ७१३, ८२४ लगंडसाईणो
७१४ रसभोई
७१४ लग्गा रसमंत
लट्ठिगं
७१० रसविहीओ(विगईओ)
लद्धट्ठा
७१३ लद्धपुष्वं राईणं
૬૮૮ लद्धावलद्ध-माणावमाणणाओ राओ
७४९ लद्धण
७४९ रागदोसत्ता ६५३
८२. ७५०, ७५१ लयाए
७०४ रायगिह
८४२ लवालवा रायपुर
७४९ लवावसकी रायवण्णओ
लवंति रायहाणिघायसि
लहुए
६४९ राया
लहुब्भूया रायाभिओगेण
लाघवियं रालयं
लाभमदेण रिद्धिस्थिमितसमिद्धे
लावग
६९८, ७१०,७१३ रियाति
७०५
लावगलक्खणं रुइला(ले)
लिंग एक्ख ६६०, ७१३, ७२३, ७२९, ७३० लिप्पती रुक्खत्ताए
७२३, ७२९ लिसिस्सामो रुक्खजोणि
७२३, ७२४, ७३९ लुंपइत्ता रुक्खजोणिय ७२३, ७२४, ७३१ लुक्खे
६४९ रुक्खवक्कमा
७२३, ७२४ लूहचरगा
०१४ रुक्खसंभवा
७२३, ७२४ लूहाहारा
७१४ रुद्दा रुप्प
लेए
८४३ रुयए
७४६ लेच्छइपुत्ता रुहिरखुडिं
लेच्छई रूव ६६८, ६८३, ७१३, ७१४, ७९९
६८८, ६९०, ७०८, ७१० रूवमएण ७०३ । लेणकाले
६८८, ७१०
س
ة
م
७१३
लेण

Page #433

प्रथमे परिशिष्टे
वतीए
७५३
वत्थु
६६८
८२२
वह
विशिष्टशब्दाः सूत्राकाः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्क: लेयस्स ८४४ वर्णसि
६९६ लेलूण ६७९, ७०४, ७५३ वण्ण
६७५, ७१४ लेसणि
वण्णओ
८४४ लेसाए ७१५ वण्णमंत
६३८ लोए ७६५, ८००, ८३७
७४८, ७४९ लोग
वत्तव्वएणं
८५२ लोभ ७७४, वत्तव्वं
८५६, ८५७ लोभवत्तिए
वत्तियहे
६९६ लोमपक्खीणं
वत्थ ६५२, ६८८, ६९३, ७०८, ७१० लोमुक्खणणमातं
वस्थकाले
६८८, ७१० लोय ६४५, ८३५, ८३६ वत्थपडिग्गहकंबलपायपुंछणेणं
७१५ लोलुवसंपगाढे
८३० लोहित(य)पाणि
वदासी ६३९, ६४०, ७१८, ७४८, लोहिते
६४९
७४९, ८४६-८४८ ८५१, लोहियक्खे ७४६
८५२, ८७०-८७३ लंभित्ते
वदावेति
७०० ७५१ वदित्ता
७१० वइगुत्त ७०७, ७१४ वदे
८१७ वइरे ७४५ वधाए
६९८ वइवत्तिए ७४८ वब्भवत्तियं
७१३ वइसमित(य)
७०७,७१४ वमणं
६८१ वएजा
८५३, ८५४ वम्मिए वग्धारियसोणिसुत्तगमल्लदामकलावे ७१० वयणिजे वच्चा
७१८
वयणं वजबहुले
७१३ वयति वज्झ
૭૮૩ वयामो वज्झा
૭૮ वयासी वट्ट ६४९, ७१३
८३८ वट्टग ७१०, ७१३
८०८, ८१६ वगलक्खणं
वयंतं वणलेवणभूयं ૬૮૮ वराह
७१३ वणविदुग्गंसि
६९० वसणुप्पाडिययं
७१३ वणसंड
८४४ वलयंसि वणस्सइ(ति)सरीरं
७२३ वलितरंगे वणस्सतिकाइया
ववगयब्भिक्खमारिभयविप्पमुकं वणस्सतिकायं ७३३-७३७ वसलगा
७१० वणिया ८०७-८०८ । वसवत्ती
६८२
:
"
वयं
वयंति

Page #434

७२३
वाऊ
७३९
विदू विद्ध
८१९
७१३
सूत्रकृतागसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः ३३७ विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः वसाए
विणट्ठम्मि
६४८ वहबंधणं ७१३ विण्णति
८१८ वहमाण ८५३ विण्णाएण
६८२ वाउकायं ७३५ विण्णाय
७५०, ८१७ वाउक्कायत्ताए ७४४ विण्णू
६७४, ६९४ बाउसरीरं
विततपक्खीणं
७३६-७३७ वितिगिंछइ(ति)
७१० वागरेंति ७०५ वित्ति
७१३, ७४५, ८३८ वागुरियभावं ७०९ वित्ते
६४६, ८४३ वातपरिगतं
वित्तेसिणो
८०८ वातसंगहितं
७३९ वित्थिण्णविउलभवणसयणासणवातसंसिद्धं
७३९ जाणवाहणाइण्णे वाय
८१८, ८२५ वायत्ताए ७२८
, ८१३ वायसपरिमंडलं
७०८
विपरामुसह वायाभिओगेण
विपरिणयं
७२३ वायु
७१४ विपुलं वालाए ६९६ विप्पडिवेदेति
६४९, ८६१ वालुग
७४५ विप्पडिवन्ना वालुयत्ताए
७४५ विप्पजहियव्वं वास ७१३, ८०१, ८३८, ८५३ विप्पजहिस्सामो
६७०, ६७४ ८५४
विप्पजहंति ८५०, ८५८, ८५९, ८६०, वासाणियत्ताए
७२८ वाहण
७१३ विप्पजहित्ता
८५०, ८६५ विउ(उ)ज(ज)ति ७०५, ७०६ विप्पमुक्का
७१४ विउद्द()ति
७०५, ७२३, ७४१ विष्पमुच्चमाण ७०६, ७०८, ८४६-८४७, विधित्ता ६९८
८५१, ८५२, ८६१ विगत्तगा ७१३ विप्परियास
७४६, ८३७ विगुणोदयंमि
७१३ विभावेमि विचित्तमालामउलिमउडा
७१४ विभंगे ६९४, ७१०-७१३, ७१५, ७१७ विचित्तहत्थाभरणा ७१४ वियका
८०५ विच्छड्डित(य)पठरभत्तपाणे
वियत्त
६४१, ६४३ विजाणंतिह
वियागरे
७४९, ८२१ विज्जती
वियागरेज(जा)
७८५, ८०४ विजमाणे
वियागरेमाणे
७४९ विजाओ
७०८ वियागरेहि विणिच्छियट्ठा
वियंजियं सू. २२
६७५
७६०
८४६
८४५

Page #435

वुड्ढ
वुत्ते
०
०
वेदित
७१३
३३८
प्रथमे परिशिष्टे विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः वियंतिकारए
वुइए
८३२ विरताविरतिं ७१६ वुइया
८१८ विरतिं ७१६, ७९२ वुच्चंति
८५०, ८५७ विरसाहारा
७१४
७३३, ७३४, ७३५ विरालियाणं
७३६ वृत्तपुव्वं ८४९, ८५३, ८५६, ८५७, ८६५ विरुद्ध ७१०
८०६ विरूवरूव ६५१, ७०८, ७१० सिम
८०० विलुपइत्ता ६९६ वूहए
७८५ विलुपह
वेगच्छ(च्छि]ज्णय
७१३ विलेवण
७१३
वेणइवादीणं विवजगस्स
७९१
वेतालि विवेगं
६६५ वेत्तेण
७०४ विवेयकम्मे
वेदणा
६७४, ७१३ विसण्ण
६३९, ६४०, ६४३ विसमं
वेद्धण
८१३ विसल्लकरणिं
वेमाया विसाणाए ६९६ वेयणा
७७१ विसेसं
वेयणं विसोहति
वेयवाओ विसंधी
६७५ विसंवादेति
७०२ विस्संभराण
७३६ वैरायतणाई विहग
वेरूलिए विहरति ६४६,७१०,८४३, ८४५, ८७३
वेस विहरति ७१३ वेसियं
૬૮૮ विहरमाणा
४१४, ८५४, ८५५ वोच्छिजिस्संति विहरित्तए ८५७, ८६५, ८७२, ८७३ वोण्णमंता
७१० विहरिस्सामो
वंचण विहाणं
६६५ वंजणं विहारेणं ७१४, ८५४, ८५५ वंदित्ता
६४४, ८७३ विहिंसक्काई
७५३ वंदंति
६४४, ८६९, ८७३ विहुणे
सअटुं
६४४ वीरासणिया
सउणी(णि)
६६१, ७०९ वीसा
७१३ सकामकिच्चेण
८०३ वीहासेणिया ७१४ सकारणं
६६४ वी हिं ६९८ सकिरिए
७४७, ७४९, ७५२ वीहिरूसितं
सकरत्ताए
७४५
८३२
७०५
वेरबहुले वेर
, ७८२
७१३
७१४
८३४
11អូរ [ឬវវ៖
८५६, ८५७
७१३
०
.

Page #436

सकरा
७८८
सच्चं
सूत्रकृताङ्गसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः सपुव्वावरं
७१० सकारेइ
सप्पि
७३२, ७३४ सगड
सपिप्पलीय
८२३ सगमादाए
८५८, ८५९, ८६० सप्पुरिसेहिं सचित्त ६८५, ७३७, ७३९, ७४३, सभागतो ७४४, ७४५ समएणं
८४२ समटे
७५०, ८५५ सच्चामोसाई
७०६, ८६१ समण ६४४, ६४७, ६९३, ७०६, ७१०, सछत्ताए
७२८
७१९, ७८७, ७९०, ७९२, ७९५, सज्झत्ताए
७२८
७९८, ८०५, ८०६, ८४६, ८४७, सड्ढी ६४७, ६५४, ६५९
८५५, ८.७, ८६७, ८६९, ८७३ सणप्फयाणं ७३४ समणक्ख
७४८ सणातर्ण
समणगा सण्णा
६७४, ७५१ समणमाहणपोसणयाए ६९६, ६९९ सण्णिकायाओ
७५२ समणमाहणवत्तियहेर सण्णिकार्य ७५२ समणव्वतेसु
८४० सणिणो .७५२ समणाउसो
६४४, ६४५ सण्णिदिटुंते
समणुगम्ममाणा
७१७ सण्णिधिसंणिचए
६८८ समणुगाहिज्जमाणा सण्णिपंचिंदिया
समणोपासग ६, ८५१, ८५२, ८५३, सणं ७६५, ७८१
८५६-८६५ सतिं ८१४ समणोवासए
८४३, ८४७ सतंता
समणोवासगपरियागं
७१५ सत्तमे
सममेव
૮૬૨ सत्थपरिणामितं ૬૮૮ समत्तरूवो
८३३ सत्थातीतं
समत्तं सस्थारो
समाउआ
८६३ सदा जते
७४७ (७४६) समाउटिंसु
६४३, ६६८, ६८३, ७१३ समाण ७०३, ७३५, ७३७, ८६९ सदहामि
८७० समादाए
७४९-७५० सदहाहि
८७१ समायरता सद्दहित
८७० समारभंते सद्धिं
समारंभावेंति सनिमित्तं
समारंमेणं
७१० सन्निवेसघायंसि
समारंभंति सपडिकमणं ८७२, ८७३ समाहिं
८४१,८४२ सपरिग्गहा ६७७, ६७८ । समाहिजुत्ता
८३६
सद्द
८११
७०४
६४४

Page #437

३४०
प्रथमे परिशिष्टे
सूत्राङ्काः
०
७०३
०
८२०
, ८४१
७२३
س
८५२,
왕
विशिष्टशब्दाः
विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः समाहिपत्ता ७१५ सव्वगायपडिकम्मविप्पमुक्का
७१४ समित(य) ७०७, ७४७(७४६), सव्वगुणसमिद्धे समियाचारा ७८४ सव्वजीव
८५२ समुक्कसे
सव्वजोणिया
७५२ समुग्गपक्खीणं ७३७ सव्वत्ताए
६९१,७११ समुच्छिज्झिहिंति
सव्वदुक्ख ७२०, ७२१, ७८३, ८५४ समुच्छेदंति
६५३ सव्वदुक्खप्पहीणमग्ग ७११, ७१४, समुट्ठिया ८३२
७१६, ८५४ समुदाणचरगा
७१४ सव्वपाण
८५२, ८५४, ८६५ समुद्द
सव्वपाण-भूत-जीव-सत्तेहिं ७०६, ८६५ समुद्दिस्स
सव्वपयाणुकंपी
८११ समुप्पाडेंति
७१४ सव्वप्पणताए समेंति ७८९ सव्वप्पणाए
७२३ समेच्च ६८०, ७१० सम्वफासविसहा
७१४ समोयरंति
सव्वभूत
८५२ समोसरणे ७१८-७१९ सव्वरातिएणं
७१० समं
सव्वसत्त
८६५ सम्माणेइ ८६९ सव्वावंति
६३८ सम्म
सव्वोवगता सयण ६८८, ६९०, ७०८, ७१०, ७१३ सव्वोवरता सयणकाले ६८८, ७१० सव्वोवसंता
६९१, ७११ सयणसंगंथसंथुता
६७१ सस्साई
७१० सयपत्त०
७३० सहपासियं सरडाणं
सहसक्कारेह सरथाणं
सहस्सपत्त० सरलक्खणं
७०८ । सहस्समज्झे सरीरजोणिया
७४६ सहस्से
८१५, ८२२, ८२९ सरीरवकमा
सहिते सरीरसमुस्सएणं
७५० सहेलं सरीरसंभवा
७४५, ७४६ साइबहुलं सरीराहारा
साइमेण
६५२ सरीरे
६५०, ६६. साउणिए सल्ल
७०५, ७३६ साउणियभावं सागणियाणं
७१८ सषणयाए
८७० सागरो
७१४ सवाय ८४०, ८४५-८४८, ८५१, ८५२ सातिमणंतपत्ते
८१० सवियारमण-वयस-काय-वक्कस्स ७४८ । सातिसंपओगबहुला
७१३
VVV
६५१
७०९
सल्ल तणं

Page #438

सिते
७१४
.
६८२
६८८
७१३
६४६
सालि
८२८
सूत्रकृताङ्गसूत्रद्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः ३४१ विशिष्टशब्दाः सूत्राङ्काः | विशिष्टशब्दाः
सूत्राङ्काः साबर
सिणेहं
७२३, ७३४, ७४१ सामगं
६९८ सामण्णपरियागं
सिद्धि
६५१, ७७८, ७७९ सारदसलिलं
सिद्धिनग्गं
८५४ सामाइय
सिद्धे सामासाए
सिरसाहाते
७१० सामुदाणियं ६८८ सिरीसिव
७१३, ८३४ सायं
सिलिस्संति
७१० सारयति
सिलोगं
८२८ सारूविकडं ७२३, ७२४, ७३२, ७३६ सीओ(तो)दगवियसि ७०४, ७१३ सारंभा
६७७[१], ६७८ सीओ(तो)दगं सालत्ताए
सीमंकरे सालाणं
सीमंधरे
६४६ ६९८ सीय सावइसारो
७१७ सीलगुणोववेते सावगा
सिलप्पवाल
६६८, ७१३ सावज्ज ६९९, ७०१-७०७,७१३-७१५ सीलव्वत-गुण-बेरमण-पञ्चक्खाणसावज्जदोसं
८२६ पोसहोववासेहि
७१५ सावतेयं
६७५ सार्वति
८४९ सीसग
७४५ सासगंजणं
७४५ सीसमुहच्छिण्णय सासत
सीसं सासतमसासते
सीहपुच्छियगं
७१३ साहम्मिय
६८७ सीहासणंसि
७१० साहम्मियवेयावडियं
७१८ सीहो
७१४ साहसिया ७१३ सुइब्भूया
७१४ साहति
८१० सुएण साहम्मियं
६८७
सुंसुमाराणं साहुजीविणो ७८४ सुकडे
६५५ साहू(धू) ६५१,६५५, ७१४, ७१५,७८० सुक्कडे
६५१ सिंगाए
सुक्कचरियं
७०८ सिक्खावेत्तए
८५४ सुक्किले
६४९ सिक्खिय
सुठिच्चा
८२८, ८३२, ८४१ सिज्झिम
७२१ सुणगं सिज्झिस्संति ७१९-७२० सुणेह
७८७ सिझंति
७१४, ८५४ सुण्हा ६७१, ६८८, ६९९ ७०४, ७१३ सिणायगाणं ८१५, ८२२, ८२९, ८३० । सुण्हामरणाणं
७१९
सीलं
.
६

Page #439

३४२
विशिष्टशब्दाः
सुत्त सुद्ध हियया
सुद्धेणिया
सुद्धोदगाणं
सुपच्चक्खायं सुपण्णत्ते
सुभग ०
सुभगाकरं
सुपरिआणियव्वाइं
सुपडियाणंदा
सुप्पणीयताए
सुब्भिगंधे
सुमणा
सुमह
सुक्खाते सुयमदेण
७१४
७३९
८५२, ८५७, ८५८, ८६५
६४७
७०६
७१४-७१५
૮૪૮
६४९
७३०
७०८
७०४
८१५, ८२९
. ६४७
७०३
७५०
७१०
६४६, ६६७, ६९४, ७११
६४६, ६६७, ६६८, ६९४७११,
सुया
सुरा थालएणं
सुरूवा
सुवण्ण
सुवयणं
सुविचिंतयंता
सुविचितिए
सुविणं
सुव्वता (या)
सुसंधीता
प्रथमे परिशिष्टे
सूत्राङ्काः
७४९, ७५०, ७५१, ८०२
७१४
सुसाहू
सुसीला
सुस्सू माणेसु
सुह
८२०
७०८, ७४७, ७४९, ७५१, ७५२
७१४, ७१५
६७५
७१४
७१४, ७१५
६८९
६७१
७१४
७०७, ८६९
७१४, ८३१
७४५
७४५
७०८
सुहुतहुयासो
सुहुमा
सूर
सुरकं तत्ताए
सूरकंते सूरचरियं

७१३, ७४५
८६९
८२०
विशिष्टशब्दाः
सूल
सूलाइयं
सूलाभिण्णयं सेउकरे
से
सेज्जे से
सेणावतिपुत्ता
सेणावती
सेयकाले
सेलगोल
सेवउ
सेवालत्ताए
सेविंसु
सेविस्संति
सेवंति
सेस
सेदवियाए
हा
सोंडीरा
सोगंधिए
सोगंधियताए
सोग्गतिगामिणो
सोच्चा
सोइए
सोणियाए
सोताओ
सोमलेसा
सोयइ
सोयण
सोणता
सोयरियभावं
सोयवियं
सोयामि
सोयं
सोयंति
सोagaयंति
सोडावयंति

सूत्राङ्काः
८१३
७१३
७१३
६४६
६३९, ६४०, ६४१
८५४, ८५५
६४७, ६५४, ६५९
६४७
७०७
७१३
७९३
७३०
७०७
७०७
७०७
७४५, ८३८, ८३९
८४४
७३६
७१४
७४५
७३०
८५९, ८६०
८४५, ८६९
७०९
६९६
६७५
७१४
६६४
७१०, ७१३
७५१
७०९
६८९
६६४, ६६९
६७५
७१०, ७१३
६६१
८४९

Page #440

सूत्रकृताङ्गसूत्र द्वितीयश्रुतस्कन्धान्तर्गतविशिष्टशब्दसूचिः
सूत्राकाः
संता
७८५ ६८९ ७१३ ७८७
संख
७१०
M
७१३, ८४९
८१८ ७१३
विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः । विशिष्टशब्दाः सोवणियभावं सोवणियंतिए
संतिमग्गं सोवणियंतियभावं
७०९ संतिविरतिं सोवरिए
संदमाणिया सोवागि
७०८ संधयाती सोही
८२१ संधाय संकमाणो
८०४ संधिच्छेदए संकमंति
७५२
संधिच्छेदगभावं
६६८, ७१३ संधी संखाए
संपडिबूहंति संखादत्तिया
७१४ संपराइयं संखो
७१४ संपरायसि संखं
संपहारेत्थ संगइयंति
संभवो सं(अं)गयकुंडलमट्ठगंडतलकण्ण
संभारकडेण पीढधारी
७१४ संभुजित्तए संग
८०७ संवच्छरेण संघाएणं
७१४
संवरे संघायं
६६४ संवसमाणे संचाएमो ८४९, ८५६, ८५७, ८६५ संवुडस्स संचिणित्ता
७१३, ७३२, ७३४ संसट्टचरगा संचिणति
७३२, ७३४ संजए(ते)
७८६, ८५४ संसरंति संजमजातामातावुत्तियं
६८८
संसार संजमेणं
८५४ संसारकतारं संजमयंति
८४७ संसारिया संजमामो
८५४ संसारिय संजयविरयपडिहयपच्चक्खायपावकम्मे ७५३ संसारे संजयाणं
८१६, ८२१, ८२७ संसुद्ध संजलणे
७०४ स्सामणियम्मि संजूहेणं
हडिबंधणं संजो(यो)गे
७३२, ७३४ हढत्ताए संठवेंति संठाणेणं
हणह संडासगं
हणंत संडासतेणं
हत्था संतसार
हत्थच्छिण्णय
८३८-८४०
७७० ७०४
ه
م
संसर्ट
११११vv,
س
س
س
لم
८४६,८५१, ८५२
७१८
७७६
८५४
७१३
७१४
७४८, ८३९

Page #441

प्रथमे परिशिष्टे
सूत्राङ्काः । विशिष्टशब्दाः
सूत्राकाः
८४४
७१०
हिंसंति हिमए हियइच्छितं हिययाए हिययुप्पाडिययं हिरण्ण
६६८, ७१३
७३९ ७३१
७३१ ७२७, ७२९, ७३१
७४५
हीणे
हीलणाओ हीलेति
७१४
विशिष्टशब्दाः हत्थिजामे हम्ममाणस्स हयपुग्वे हयलक्खणं हरतणुए हरिए(ते)हिं हरियजोणियाणं हरियाण(णं) हरियाले हव्वाए हस्समंता हारविराइतवच्छा हालिद्दे हिंगुलए हिंसइ हिंसादंडवत्तिए हिंसादंडे हिंसिंसु हिंसिस्सइ हिंसिस्संति
६६७ होच्चा ७१४
होज्ज ६४९ होत्था
हंछामि हंतव्व हंता(=हन्ता) हंता हंसगब्भ
हस्समंता ६९६ । हस्से
११rur
६७९, ७४९, ८०७
७५२ ७५२ ८४२
७१० ६७९, ७१९, ८६१
६९६ ८५३-८५५
६४६, ६९४, ७११

For Privatė & Personal Use Only

Page #442

द्वितीयं परिशिष्टं-मूत्रकृताङ्गसूत्रान्तर्गतश्लोकानामकारादिक्रमः ।
सूत्राङ्कः
सूत्राङ्कः ६०८
४३०
६२३
५३० ५५४ २८४ २६८
२६०
१५३
६१३ ४६४
१९ ४७१ १४५ २०२ ८१६ ४५३ २३८ ७५५ ३४६ १४०
१०८
२७०
श्लोकानामकारादिक्रमः अंतए वितिगिंछाए अंताणि धीरा सेवंति अंतं करेंति दुक्खाणं अंधो अंधं पहं णितो अकुव्वतो णवं नत्थि अकुसीले सया भिक्खू अगारमावसंता वि अगिद्धे सद्दफासेसु अग्गं वणिएहिं आहियं अचयंता व लूहेण अजोगरूपं इह संजयाणं अट्टापदं ण सिक्खेज्जा अणागयमपस्संता अणादीयं परिण्णाय अणासिता नाम महासियाला अणिहे सहिए सुसंवुडे अणुगच्छमाणे वितहं भिजाणे अणुत्तरग्गं परमं महेसी अणुत्तरं धम्ममिणं जिणाणं अणुत्तरं धम्ममुईरइत्ता अणुत्तरे य ठाणे से अणुपुत्वेण महाघोरं अणु माणं च मायं च अणुसासणं पुढो पाणे अणुस्सुओ उरालेसु अणेलिसस्स खेतण्णे अणोवसंखा इति ते उदाहु अणंते णितिए लोए अण्णाणियाण वीमंसा अण्णाणिया ता कुसला वि संता अण्णातपिंडेणऽधियासएजा अतरिंसु तरंतेगे
३९९
श्लोकानामकारादिक्रमः अतिक्कम्मं ति वायाए अतिमाणं च माय च अतिमाणं च मायं च अत्ताण जो जाणति जो य लोग अदु अंजणि अलंकार अदु कण्ण-णासियाछेनं अदु णातिणं च सुहिणं वा अदु साविया पवादेण अदक्खुव दक्खुवाहित अन्नस्स पाणस्सिहलोइयस्स अन्ने अन्नेहिं मुच्छिता अन्नं मणेण चिंतेंति अपरिक्ख दिह्र ण हु एव सिद्धी अपरिमाणं विजाणाति अप्पपिंडासि पाणासि अप्पेगे झुझियं भिक्खुं अप्पेगे णायओ दिस्स अप्पेगे पडिभासंति अप्पेगे पलियंतंसि अप्पेगे वई जुंजंति अप्पेण अप्पं इह वंचइत्ता अब्भागमितंमि वा दुहे अभविंसु पुरा धीरा अभविंसु पुरा वि भिक्खवो अभिजुंजिया रुद्द असाहुकम्मा अभुंजिया णमी वेदेही अमणुण्णसमुप्पाद अयं व तत्तं जलितं सजोतिं अरति रतिं च अभिभूय भिक्खू अरति रतिं च अभिभूय भिक अलूसए णो पच्छण्णभासी अवि धूयराहिं सुण्हाहिं
१७२ १८३ १७३ १७९ १७४
३५८
३२५
१५९
६२७ ५०१ ४२८ ६१७ ४६६ ६१९ ५३८
१६२
३४१
४४
३३० ४८६ ५७४
२५९

Page #443

द्वितीये परिशिष्टे
सूत्राङ्कः २६. ४१० ૮૨૨ ३१०
सूत्राङ्कः २५२ ५२० १७८ ४८२ ८.९ २९२
३८४
२२७ ४५१ २२५
२८१
२७९
३५ ५९० २१४
2 52
.. . r rr,
श्लोकानामकारादिक्रमः भवि हत्थ-पादछेदाए अवि हम्ममाणे फलगावतट्ठी अव्वत्तरूवं पुरिसं महंतं असूरियं नाम महाभितावं असेसं अक्खयं वा वि असंवुडा अणादीय अस्सि च लोए अदुवा परत्था अस्सि सुठिच्चा तिविहेण तायी अह णं वतमावणं अह णं से होति उवलद्धो अह तत्थ पुणो नमयंती अह तं तु भेदमावन्नं अह तं पवेज वज्झं अह तेण मूढेण अमूढगस्स अह ते परिभासेज्जा अह पास विवेगमुठिए अहवा वि विभ्रूण मिलक्खु सले अह सेऽणुतप्पती पच्छा अहाकडाइं भुंति अहा बुइयाई सुसिक्खएजा महावरं पुरक्खायं अहावरं सासयदुक्खधम्म अहावरा तसा पाणा अहियप्पाऽहियपण्णाणे अहिगरणकडस्स भिक्खुणो अहिमे संति आवद्या अहिमे सुहुमा संगा अहिंसयं सब्वपयाणुकंपी अहो य रातो य समुट्टितेहिं अहो वि सत्ताण विउट्टणं च आउक्खयं चेव अबुज्झमाणे आगंतागारे आरामागारे आघातकिच्चमाधातुं आघायं पुण एगेसिं आघं मइमं अणुवीति धम्म आदाय पंभचेरं च आदीणभोई वि करेति पावं
८१३ २५६ ७६१ ६०४
श्लोकानामकारादिक्रमः आमंतिय भोसवियं वा आयगुत्ते सया दंते आतदंडसमायारा आयं न कुजा इह जीवितटी आरंभयं चेव परिग्गहं च आसंदियं च नवसुत्तं आसंदी पलियंके य आसिले देविले चेव आसूणिमक्खिरागं च आइंसु महापुरिसा आहत्तहियं तु पवेयइस्सं आहत्तहियं समुपेहमाणे आहाकडं चेव निकाममीणे आहाकडं वा ण णिकामएज्जा इंगालरासिं जलियं सजोति इच्चेतेहिं ठाणेहिं इच्चेयाहिं दिट्ठीहिं इच्चेवं पडिलेहंति इच्चेवं णं सुसेहंति इच्चेवमाहु से वीरे इणमन्नं तु अण्णाणं इणमेव खणं वियाणिया इति कम्मवियालमुत्तमं इतो विद्धंसमाणस्स इथिओ जेण सेवंति इत्थीसु या आरतमेहुणा उ इमं च धम्ममादाय इमं च धम्ममादाय इमं च धम्ममादाय इमं वयं तु तुम पाउकुव्वं इह जीवियमेव पासहा इहमेगे उ भासंति इहलोग दुहावहं विऊ इह संवुडे मुणी जाते इहेगे मूढा पवदंति मोक्खं ईसरेण कडे लोए उच्चारं पासवणं
१९०
५१
३२७
१६१
५०४
६२४
१२९
६१५
४८५ २२३
० ०.
१९५ १८२ ८११ ५५८ ५५५ ४९० ८०१ ४४०
२८ ४७३ ७५४ ४७८
१५० २३० १२०
७१
६५
.
४५५

Page #444

३४७
सूत्राङ्कः १९३ ४७७ ४४५
७५८
७६० ७६२
७६४ ४१९
३४८
सूत्रकृताङ्गसूत्रान्तर्गतश्लोकानामकारादिक्रमः श्लोकानामकारादिक्रमः
सूत्राकः ।
श्लोकानामकारादिक्रमः उच्चावयाणि गच्छन्ता
एते संगा मणुस्साणं उजालओ पाण तिवातएज्जा ३८६ एतेसु बाले य पकुवमाणे उट्ठितमणगारमेसणं
१०४ एतेहिं छहिं काएहिं उड्डं.अहे तिरियं च
५०७ एतेहिं तिहिं ठाणेहिं उड्ढमहे तिरियं वा
२४४ एतेहिं दोहिं ठाणेहिं उडढं अहे य तिरियं दिसासु
एएहिं दोहिं ठाणेहिं उड्ढं अहे य तिरियं दिसासु ४७४ एतेहिं दोहिं ठाणेहि उड्ढं अहे य तिरिय दिसासु ५९३ एतेहिं दोहिं ठाणेहिं उड्ढे अहे य तिरियं दिसासु ८०० एतेहिं दोहिं ठाणेहिं उड्ढे अहे य तिरियं दिसासु
८१७ एतं सकम्मविरियं उत्तर मणुयाण आहिया
१३५ एतं खु णाणिणो सारं उत्तरा महुरुलावा
१८६ एयं खु णाणिणो सारं उदगस्सऽप्पभावेणं
एय खु तासु विण्णप्पं उदगेण जे सिद्धिमुदाहरंति
३९४ एयमढें सपेहाए उदगं जती कम्ममलं हरेजा
एयाई फासाई फुसंति बालं उद्देसियं कीतगडं
एरिसा जावई एसा उरालं जगओ जोयं
एवं उदाहु निग्गंथे उवणीतरस्स ताइणो
१२७ एवं कामेसणं विदू उसिणोदगतत्तभोइणो
१२८ एवं ण से होति समाहिपत्ते उसियावि इत्थिपोसेसु
एवं तक्काए साहिता एए गंथे विउक्कम्म
एवं तिरिक्खे मणुयामरेसे एए उ तओ आयाणा
एवं तुब्मे सरागत्था एएहिं दोहिं ठाणेहिं
७५८ एवं तु समणा एगे एगंतकूडेण तु से पलेति
एवं तु समणा एगे एगंतमेवं अदुवा वि इण्हि
७८९ एवं तु समणा एगे एगत्तमेव अभिपत्थएजा
४८४ एवं तु समणा एगे एगे चरे ठाणमासणे
१२२ एवं तु समणा एगे एताई कायाइं पवेदियाई
३८२ एवं तु समणा एगे एताइं मदाई विगिंच धीरे
५७२ एवं तु सेहं पि अपुट्ठधम्म एताणि सोच्चा णरगाणि धीरे
एवं तु सेहे वि अपुठ्ठधम्मे एताणुवीति मेधावी
एवं न मिजति न संसरंति एते ओघं तरिस्संति
एवं निमंतणं लद्धं एते जिता भो न सरणं
एवं बहुहिं कयपुव्वं एते पुव्वं महापुरिसा
एवं भयं ण सेयाए एते पंच महब्भूया
एवं मए पुढे महाणुभागे एते भो कसिणा फासा
१८१ एवं मत्ता महंतरं एते सद्दे अचायंता
१७१ । एवं लोगंमि ताइणा
५७०
३५१ २१३
५४
५६५
५९ ६३ २०६ ५२४ ५२७
سم
سم
و
२४२
سم
کی
م
३०१ १४२ १३४

Page #445

सूत्राङ्कः
३०९
२०७
३२
३५४ ८०४ ૧૮૮ ५८० ४४९
१५५
४७० ४८७
७४५
श्लोकानामकारादिक्रमः एवं विप्पडिवण्णेगे एवं समुट्ठिए भिक्खू एवं से उदाहु अणुत्तरनाणी एवं सेहे वि अप्पुढे एवमण्णाणिया नाणं एवमायाय मेहावी एवमेगे उ पासत्था एवमेगे उ पासत्था एवमेगे तु पासत्था एवमेगे त्ति जंपंति एवमेगे नियायट्ठी एवमेगे वितकाई एवमेताइं जंपंता एहि ताय घरं जामो ओजे सदा ण रजेजा ओसाणमिच्छे मणुए समाहिं कंदूसु पक्खिप्प पयंति बालं कडं च कजमाणं च कडेसु घासमेसेजा , कम्ममेगे पवेदेति कम्मं च छंदं च विविंच धीरे कम्मं परिण्णाय दगंसि धीरे कतरे धम्मे अक्खाते कयरे मग्गे अक्खाते कल्लाणे पावए वा वि कहं च णाणं कहं दंसणं से कामेहि थ संथवेहि य कालेण पुच्छे समियं पयासु किरियाकिरियं वेणइयाणुवाय कुजए अपराजिए जहा कुठं अगुरुं तगरुं च कुतो कताइ मेघावी कुलाई जे धावति सादुगाई. कुव्वं च कारयं चेव कुवंति पावगं कम्म कुव्वंति संथवं ताहिं केई निमित्ता तहिया भवंति
द्वितीये परिशिष्टे सूत्राङ्कः ।
श्लोकानामकारादिक्रमः १७५ केसिंच बंधित्तु गले सिलाओ २१० केसिंचि तक्काइ अबुज्झ भावं १६४ को जाणति विओवातं १६७ कोलेहिं विज्झति असाहुकम्मा
कोहं च माणं च तहेव मायं ४२३ खेयन्नए से कुसले आसुपन्ने
गंता व तत्था अदुवा अगंता
गंतुं तात पुणोऽऽगच्छे २३३ गंथं विहाय इह सिक्खमाणो
गंध मल्ल सिणाणं च गब्भाइ मिजति बुयाऽबुयाणा गारं पि य आवसे नरे
गिरीवरे वा निसहाऽऽयताणं १८७ गिहे दीवमपस्संता २७८ गुत्तो वईए य समाहिपत्ते ૧૮૩ गोमेजए य रुयए अंके
घडिगं च संडिंडिमयं च ४३१ चंदण गेस्य हंसगब्भ
चंदालगं च करगं च ४१२ चत्तारि अगणीओ समारभित्ता ५७७ चत्तारि समोसरणाणिमाणि ४०२ चित्तमंतमचित्तं वा ४३७ चिता महंतीउ समारभित्ता
चिरं दूइजमाणस्स ૮૨ चेचा वित्तं च पुत्ते य ३५३ चोदिता भिक्खुचज्जाए
छंदेण पलेतिमा पया ५९४ छण्णं च पसंस णो करे ३७८ छिंदंति बालस्स खुरेण नक्कं १३३ जइ कालुणियाणि कासिया २८५ जइ केसियाए मए भिक्खू
जइ णे केइ पुच्छिजा ४०४ जइ ते सुता लोहितपूयपाती
जइ ते सुता वेतरणीऽभिदुग्गा २७४ जइ वि य कामेहि लाविया २६२ जइ वि य णिगिणे किसे चरे ५४४ । जइ वो केइ पुच्छिजा
२९१ ७४५ २९०
३१२
३३८ २०० ४४३
२०१
९४
१३२ १३९
م
ل
६२६
ه سه لسه
१३
०
ما
० ८८

Page #446

३४९
सूत्राः ६१६ २७१ ५५३
४२५
१५१ १४६
२७३
२०९
१६८
२५८
d०८
३०२ ૪૮૮
७५९
सूत्रकृताङ्गसूत्रान्तर्गतश्लोकानामकारादिक्रमः श्लोकानामकारादिक्रमः
सूत्राङ्क: श्लोकानामकारादिक्रमः जं किंचि अणगं तात
१८१
जीवितं पिट्ठतो किच्चा जं किंचि वि पूतिकड
जुवती समणं बूया उ जं किंचुवकम जाणे
जे आततो परतो यावि णच्चा जं जारिसं पुवमकासि कम्म ३४१ जे आवि अप्पं वसुमं ति मंता जं मतं सव्वसाहूणं
६३० जे इह आरंभनिस्सिया जंसि गुहाए जलणेऽतियट्टे
३११ जे इह सायाणुगा णरा जतुकुंभे जोइसुवगूढे
जे उ संगामकालंमि जत्थऽस्थमिए अणाउले
१२४ जे एतं णाभिजाणंति जदा हेमंतमासंमि
जे एय चरति आहियं जमतीतं पडुप्पण्णं
जे एयं उंछं अणुगिद्धा जमाहु ओहं सलिलं अपारगं
जे केइ बाला इह जीवियट्ठी जमिणं जगती पुढो जगा
जे केइ लोगंसि उ अकिरियाया जमिदं उरालमाहारं
७६३ जे केति खुड्डगा पाणा जययं विहराहि जोगवं
जे केति तसा पाणा जविणो मिगा जहा संता
जे कोहणे होति जगट्ठभासी जसं कित्तिं सिलोगं च
४५८
जे गरहितं ठाणमिहावसंति जस्सि कुले समुप्पन्ने
| जे ठाणओ या सयणासणे या जहा अस्साविणिं नावं
५२६ जेणेहं णिव्वहे भिक्खू जहा आसाविणिं नावं
जे ते उ वाइणो एवं जहा कुम्मे सअंगाई
४२६ जे धम्मं सुद्धमक्खंति जहा गंडं पिलागं वा
२३४ जे धम्मलद्धं वि णिहाय भुंजे जहा ढंका य कंका य
५२३ जे भासवं भिक्खु सुसाधुवादी जहा दियापोतमपत्तजातं
५८१ जे मातरं च पितरं च जहा नदी वेयरणी
जे मायरं च पियरं च हेच्चा जहा मंधादए नाम
जे मायरं च पियरं च हेच्चा जहा य अंधे सह जोतिणा वि
जे माहणे जातिए खत्तिए वा जहा य पुढवीथूमे
जे य दाणं पसंसंति जहा रुक्खं वणे जायं
जे य बुद्धा अतिक्ता जहा विहंगमा पिंगा
जे य बुद्धा महानागा जहा सयंभू उदहीण सेठे
३७१ जे याऽबुद्धा महानागा जहा संगामकालंमि
जे यावि भणायगे सिया जहाहि वित्तं पसवो य सव्वे
४९१ जे यावि पुट्ठा पलिउंचयंति जाणं काएणऽणाउट्टी
जे यावि बहुस्सए सिया जातिं च वुड्डिं च विणासयंते
जे यावि बीओदगभोति भिक्खू जातीवहं अणुपरियट्टमाणे
३८३ जे यावि भुंजंति तहप्पगारं जाते फले समुप्पन्ने
जे रक्खसाया जमलोइयाया जीवाणुभागं सुविचिंतयंता
८२१ । जे विग्गहीए अन्नायभासी
५८४ ४५९
१४ ६२५ ४०१
० .
२४७ ३८५
२३५
و
५४२
م م
م م
P
m NO
س سم س
س
२०४
४३२ ११३ ५६० ९५
८२५
२९३
५६२

Page #447

३५०
सूत्राङ्क:
१३१ १०१ १४१ ५४१
५६८
५१८
४२१
श्लोकानामकारादिक्रमः जे विग्णवणाहिऽज्झोसिया जेसिं तं उवकप्पंति जेहिं काले परकंतं जेहिं नारीण संजोगा जो तुमे नियमो चिण्णो जो परिभवती परं जणं जोहेसु णाए जह वीससेणे झाणजोगं समाहट्ट ठाणी विविहठाणाणि ठितीण सेट्ठा लवसत्तमा वा डहरा वुड्ढा य पासहा डहरे य पाणे वुड्ढे य पाणे डहरेण वुड्ढेणऽणुसासिते ऊ ण कम्मुणा कम्म खवेंति बाला ण किंचि रूवेणऽभिधारयामो णण्णत्थ अंतराएण ण तस्स जाती व कुलं व ताण ण तेसु कुंज्झे ण य पव्वहेजा णस्थि आसवे संवरे वा णत्थि कल्लाणे पावे वा णत्थि किरिया अकिरिया वा णत्थि कोहे व माणे वा णत्थि चाउरते संसारे णत्थि जीवा अजीवा वा णत्थि देवो व देवी बा णत्थि धम्मे अधम्मे वा णत्थि पुण्णे व पावे वा पत्थि पुण्णे व पावे वा णत्थि पेजे व दीसे वा णत्थि बंधे व मोक्खे वा णत्थि माया व लोमे वा णत्थि लोए अलोए वा णत्थि वेयणा निजरा वा पत्थि साहू असाहू वा पत्थि सिद्धी असिद्धी वा नत्थि सिद्धी नियं ठाणं ण य संखयमाहु जीवियं
द्वितीये परिशिष्टे सूत्राङ्कः श्लोकानामकारादिक्रमः १४४ न य संखयमाहु जीवियं ५१५
ण वि ता अहमेव लुप्पए २३९ ण हि णूण पुरा अणुस्सुतं २४१ णाइच्चो उदेति ण अत्थमेति १९९ णाणाविहाइं दुक्खाई ११२ णिक्किचणे भिक्खू सुलूहजीवी
णिव्वाणं परमं बुद्धा
णिसम्म से भिक्खु समीहमढें ४२२ णीवारमेवं बुज्झेजा ३७५ णीवारे य न लीएज्जा
णेगंत णचंतिय उदये से ५५२ णेयाउयं सुयक्खातं ५८६ णेया जहा अंधकारंसि राओ ५४९ णो आवऽभिकखे जीवियं ७९९ णो काहिए होज संजए ४६५ णो चेव ते तत्थ मसीभवंति ५६७ णो पीहे णावऽवंगुणे ५८८
तं च भिक्खू परिण्णाय
तं च भिक्खू परिण्णाय ७८१
तं च भिक्खू परिण्णाय
तं भुंजमाणा पिसितं पभूतं ७७३ तं मग्गं अणुत्तरं सुद्धं
तत्तेण अणुसट्टा ते
तत्थ दंडेण संवीते ७७७ तत्थ मंदा विसीयंति
तत्थिमा ततिया भासा तमेगे परिभासंति
तमेव अविजाणंता ७७५
तमेव अविजाणंता ७६८ तम्हा उ वजए इत्थी ७७४ तम्हा दवि इक्ख पंडिए
तय संव जहाति से रयं
तहा गिरं समारंभ ७८० तहिं च ते लोलणसंपगाढे
तहिं तहिं सुयक्खायं ७७९ तिउदृति तु मेघावी १५२ । तिक्खाहिं सलाहिं भितावयति
१२६ १३८ ३१५ १२३
१९४ २४३
م
م
م
و اس
४६२ २११
१२
५२१ २५७ १०९ १११ ५१३ ३१६ ६०९
७७१
६१२

Page #448

३५१
सूत्राङ्कः
७९१
२१९ ११९ १०२
४४८
أ
२८६
و
س
س
२९ ७८१ ७८० ७७९
»
२१
५७८
६१४
सूत्रकृताङ्गसूत्रान्तर्गतश्लोकानामकारादिक्रमः श्लोकानामकारादिक्रमः
सूत्राङ्कः । श्लोकानामकारादिक्रमः तिरिया मणुया च दिव्वगा
१२५ देवा गंधव्व-रक्खसा तिविहेण वि पाणि मा हणे . १६३ धम्म कहंतस्स उ पत्थि दोसो तिन्वं तसे पाणिणो थावरे च ३०३ धम्मपण्णवणा जा सा तुब्मे भुंजह पाएसु
२१५ धम्मण्णवणा जा सा ते अण्णमण्णस्स वि गरहमाणा
धम्मस्स थ पारए मुणी ते एवमक्खंति अबुज्झमाणा ५४० धुणिया कुलियं व लेववं ते एवमक्खंति समेच्च लोगं
धोयणं रयणं चेव ते चक्खु लोगंसिह णायगा तु
नंदीचुण्णगाइं पहराहिं ते णावि. न ते ओहंतरा
२० न कुव्वती महावीरे ते णावि. न ते गब्भस्स पारगा २२ न तं सयकडं दुक्खं ते णावि० न ते जम्मस्स पारगा
नत्थि कल्लाणे पावे बा ते णाणि न ते दुक्खस्स पारगा २४ नत्थि साहू असाहू वा ते णावि० न ते मारस्स पारगा
२५
नत्थि सिद्धी नियं टाणं ते णावि. न ते संसारपारगा
न पूयणं चेव सिलोयकामी तेणेव कुठवंति ण कारवेंति ५५१ न मिजति महावीरे ते तिप्पमाणा तलसंपुड व्व
३२२ न य संखयमाहु जीवियं ते तीत-उप्पन्न-मणागताई
५५० नवं न कुजा विहुणे पुराणं ते य वीओदगं चेव
५२२ न सयं कडं ण अन्नेहिं ते संपगाढंसि पवजमाणा
३३२ नाकामकिच्चा ण य बालकिच्चा तेसि पि तवोऽसुद्धो
४३४ निक्खम्म गेहाउ निरावकंखी ते हम्ममाणा णरए पडंति
३१९ निक्खम्म दीणे परभोयणमि थणंति लुप्पंति तसंति कम्मी
निग्गंथधम्ममि इमा समाही थणियं व सद्दाण अणुत्तरे तु ३७० निद्वितट्ठा व देवा वा थूलं उरब्भं इह मारियाणं
८२३ नो छादते नो वि य लसएन्जा दक्खिणाए पडिलंभो
७८५ नो तासु चक्खु संघेजा दयावरं धम्म दुगुंछमाणे
८३१ पंच खंधे वयंतेगे दविए बंधणुम्मुक्के
४२० पंडिए वीरियं लर्बु दाणट्ठयाए जे पाणा
५१४ पक्खिप्प तासु पययंति बाले दाणाण सेढं अभयप्पदाणं
३७४ पण्णसमत्ते सदा जए दारूणि सागपागाए
२८२ पण्णामयं चेव तवोमयं च दीसंति समियाचारा
७८४
पण्णं जहा वणिए उदयट्ठी दुक्खी मोहे पुणो पुणो
१५४ पत्तेयं कसिणे आया दुहओ ते ण विणस्संति
१६ पभु दोसे निराकिच्चा दुहओ पि ते ण भासंति
५१७ पमायं कम्ममाहंसु दुहतो वि धम्मम्मि समुट्ठिया मो ८३२ पयाता सूरा रणसीसे दुहां चेयं सुयक्खायं
४११ परमत्ते अन्नपाणं च दूर अणुपस्सिया मुणी
११५ परिग्गहे निविट्ठाणं
०.
८०३
५९८
२५१
६२८ ३२४
११६
८०५
११
५०८ ४१३ १६६ ४५६

Page #449

३५२
३२९
३४०
६१०
श्लोकानामकारादिक्रमः परिताणियाणि संकेता पलिउंचणं च भयणं च पाओसिणाणादिसु णस्थि मोक्खो पागब्भि पाणे बहुण तिवाती पाणहाओ य छत्तं च पाणाइवाए वहता पाणे य णाइवातेजा पाणेहि णं पाव विजोजयंति पावाई कम्माइं पकुव्वतो हि पासे भिसं निसीयंति पिण्णागपिंडीमवि विद्ध सूले पिता ते थेरओ तात पुच्छिंसु णं समणा माहणा य पुच्छिस्स हं केवलियं महेर्सि पुढे गिम्हाभितावेणं पुढे णमे चिट्ठति भूमिए ठिते पुट्ठो य दंसमसएहिं पुढवाऽऽऊ अगणि वाऊ पुढवी आउ तेउ य पुढवीजीवा पुढो सत्ता पुढवी य आऊ अगणी य वाऊ पुढवी य सक्करा वालुगा य पुढवी वि जीवा आऊ वि जीवा पुढो य छंदा इह माणवा उ पुढोवमे धुणति विगतगेही पुत्तं पिता समारंभ पुराकडं अद्द! इमं सुणेह पुरिसे त्ति विण्णत्ति ण एवमत्थि पुरिसोरम पावक्रम्मुणा पुरिसं व वेभ्रूण कुमारकं वा पूतिकम्मं ण सेवेजा पूयफलं तंबोलं च बहवे गिहाई अवहटु बहवे पाणा पुढो सिया बहुगुणप्पगप्पाई बहुजणणमणमि संवुडे बालस्स मंदयं बितियं
द्वितीये परिशिष्टे सूत्राङ्कः । श्लोकानामकारादिक्रमः
सूत्राङ्कः बाला बला भूमि अणोक्कमंता पविजलं
कंटइलं
बाला बला भूमि अणोकमंता पविजलं ३०४ लोहपहं
३३१ बाहू पकतंति य मूलतो से २३२ बुज्झिज तिउद्देजा बुद्धस्स आणाए इमं समाहिं
८४१ ३१८ भंजंति णं पुवमरी सरोसं
३४५ भंजंति बालस्स वहेण पट्टि २४९ भारस्स जाता मुणि भुंजएजा ८१२ भावणाजोगसुद्धप्पा
६११ १८४ भासमाणो न भासेजा ३५२ भिक्खू मुथच्चा तह दिट्ठधम्मे ५७३ ३०० भूताभिसंकाए दुगुंछमाणा
भूताभिसंकाए दुगुंछमाणो ३६२ भूतेहिं न विरुज्झेजा १७६ भूयाइं च समारंभ
५१० ४४४ मच्छा य कुम्मा य सिरीसिवा य १८ मणबंधणेहिं णेगेहिं
२५३ ५०३ मणसा जे पउस्संति ३८१ मणसा वयसा चेव ७४५ महयं पलिगोव जाणिया
१२१ ३८७ महन्वते पंच अणुव्वते य
७९२ ४८९ महीय मज्झमि ठिते णगिंदे
३६४ माइणो कट मायाओ
४१५ मा एयं अवमन्नंता
२३१ मातरं पितरं पोस
१८५ ८१८ माता पिता ण्हुसा भाया
४४१ माताहिं पिताहिं लुप्पति ८१४ मा पच्छ असाहुया भवे
१४९ ५११ मा पेह पुरा पणामए
१३७ २८९ माहणा खत्तिया वेस्सा
माहणा समणा एगे ११८ माहणा समणा एगे २२२ मिलक्खु अमिलक्खुस्स ११७ मुसावायं बहिद्धं च २७५ । मुसं न वूया मुणि अत्तगामी
४९४
३९५
४१६
९८
४३.८
२६३

Page #450

श्लोकानामकारादिक्रमः
मुहुत्ताणं मुहुत्त
मेहाविणो सिक्खिय बुद्धिमंता
राओ विउट्टिया संता
रागदोसाभिभूतप्पा रायाणो रायमचा य
रुक्खे नाते जह सामली वा
रुहिरे पुणो वच्चसमूसियंगे
लद्धे अट्ठे अहो एव तुब्भे
लद्धे कामे ण पत्थेजा लित्ता तिव्वाभितावेण लगवायं निसामेजा लोयं अजाणित्ति केवलेणं
लोयं विजाणंति केवलेणं
वर्णसि मूढस्स जहा अमूढा वणे मूढे जधा जंतू वत्थगंधमलंकारं
वत्थाणि य मे पडिले हे हि वायाभिओगेण जयावहेज्जा वाहेण जहा व विच्छते
विणिं समयाणुसेट्टे वित्तं पसवो य णातयो
वित्तं सोगरिया चेव
सूत्रकृताङ्गसूत्रान्तर्गतश्लोकानामकारादिक्रमः
वित्तसिणो मेहुणसंपगाढा
विबद्धो णातिसंगे हिं
विरत ग्राम मेहं
विरया वीरा समुट्ठिया विसोहियं ते अणुकायंते
वुज्झमाणाण पाणाणं
सिए य विगयगेही य
वेतालिए नाम महब्भितावे वेतालियमग्गमागओ
वेराइं कुव्वती वेरी वेणुगिद्धे णिचयं करेति
सउणी जह पंसुगुंडिया सहिं परिया हिं
संकेज याऽसंकितभाव भिक्खू संखाय धम्मं च वियागरेंति
सु. २३

सूत्राङ्कः
२०५
८०२
२९४
२२१
१९६
३६९
३१४
८२०
४६८
२१६
૮૦
८३५
८३६
५८९
४५
१९८
२८३
८१९
१४७
५८७
१५८
५
८०८
१९२
५२९
१००
५५९
५१९
८६
३४३
११०
४१७
४८१
१०३
६८
६०१
५९७
श्लोकानामकारादिक्रमः
संखाय पेसलं धम्मं
संखाय पेसलं धम्मं
संडांसगं च फणिहं च
संतच्छणं नाम महब्भितावं
संतत्ता केसलोएणं
संति पंच महब्भूता... आयछट्ठा
संति पंच महब्भूया... पुढवी
संति तओ आयाणा
संधते साहुधम्मं च
संपरागं नियच्छंति
संपसारी कयकिरिओ
संबद्धसमकप्पा हु
संबाहिया दुकडिणो थणंति
संबुज्झमाणे तु णरे मतीमं
संबुज्झह किं न बुज्झदा संबुज्झहा जंतवो माणुसत्तं संलोकणिज्जमणगारं
संवच्छरं सुविणं लक्खणं च
संवच्छ रेणावि० पाणं० आणि०
संवच्छ रेणावि० पाणं० समणव्व ०
संवच्छरेणावि य एगमेगं ias कम्मस्स भिक्खुणो संडे से महापणे
से महाप
सचं असचं इति चिंतयंता
सते ते उवा
सत्थमेगे सुसिक्खंति
सदा कसिणं पुण घम्मठाणं
सदा कसिणं पुण घम्मठाणं सदा जलं ठाण निहं महंतं
सदाजला नाम नदी मिदुग्गा
सदा दत्तेसणा दुक्खं
सद्दाणि सोच्चा अदु भेरवाणि सरूवे असज्जमाणे
परिग्गहा य सारंभा सम अन्नयरम्मि संजमे
समज्जिणित्ता कलसं अणज्जा

३५३
सूत्राङ्कः
२२४
२४६
२८८
३१३
१७७
१५
७
५३
५३१
४१८
४५२
२१२
३४४
४९३
८९
३९१
२७६
५४३
८३९
૮૪૦
૮૮
१४३
५०९
५३४
५३७
७३०
४१४
३२०
३३९
३.३७
३४७
१७०
५८५
५५६
७८
११४
३२६

Page #451

सूत्राङ्कः ।
सूत्राङ्कः
०
२५४ ४७५
०
८८
३६५ ५२५
"..52
२९८ ४६९ २४८ १६५ ३५९
द्वितीये परिशिष्टे .
श्लोकानामकारादिक्रमः २६१ सीहं जहा खुद्दमिगा चरंता
सीहं जहा व कुणिमेणं ६०३
सुअक्खातधम्मे वितिगिच्छतिण्णे सुतमेतमेवमेगेसिं
सुदंसणस्सेस जसो गिरिस्स ७९०
सुद्धं मग्गं विराहित्ता
सुद्धं रवति परिसाए ३३४
सुद्धे अपावए आया ३३५ सुद्धे सिया जाए न दूसएजा ५३९ सुफणिं च सागपागाए २५० सुविसुद्धलेस्से मेधावी
सुस्सूसमाणो उवासेजा २६५ सुहमेणं तं परकम्म
सूरं मण्णति अप्पाणं ५७५ से पण्णसा अक्खये सागरे वा
से पव्वते सहमहप्पगासे से पेसले सुहुमे पुरिसजाते
से भूतिपण्णे अणिएयचारी १५७ से वारिया इत्थि सराइभत्तं
से वीरिएणं पडिपुण्णवीरिए ४०८ से सव्वदंसी अभिभूय णाणी २२० से सुच्चति नगरवहे व सद्दे ५०५ से सुद्धसुत्ते उवहाणवं च ४७६ सेहंति य णं ममाइणो १.६० से हु चक्खू मणुस्साणं ८२६ सोच्चा भगवाणुसासणं ४२४ सोच्चा य धम्मं अरहंतभासियं ૭૮૮ हणंतं नाणुजाणेजा ४२७ हण छिंदह भिंदह णं दहह
हत्थऽस्स-रह-जाणेहि ८२९ हत्थीसु एरावणमाहु णाते ८३० हत्थेहि पाएहि य बंधिऊण | ८१५ हरममाणो न कुप्पेजा
हरिताणि भूताणि विलंबगाणि ७९५ हरियाले हिंगुलए १३० हासं पि णो संधये पावधम्मे
हुतेण जे सिद्धिमुदाहरंति होलावायं सहीवाय
श्लोकानामकारादिक्रमः समणं पि दट्ठदासीणं समारभंते वणिया भूयगामं समालवेजा पडिपुण्णभासी समिते उ सदा साहू समेच लोग तस-थावराणं समुच्छिज्जिहिंति सत्थारो समूसितं नाम विधूमठाणं समूसिया तत्थ विसूणितंगा सम्मिस्सभावं सगिरा गिहीते सयणा-ऽऽसणेण जोगे(ग्गे)ण सयं तिवायए पाणे सयं दुक्कडं च न वयइ सयंभुणा कडे लोए सयं समेचा अदुवा वि सोचा सयं सयं पसंसंता सयं सहस्साण उ जोयणाणं सव्वं जग तू समयाणुपेही सव्वं णचा अहिट्ठए सव्वप्पगं विउक्कस्सं सव्वाइं संगाइं अइच्च धीरे सव्वाहि अणुजुत्तीहिं अचयंता सव्वाहिं अणुजुत्तीहिं मतिमं सविदियाभिनिव्वुडे पयासु सव्वे सयकम्मकप्पिया सम्वेसि जीवाण दयट्ठयाए सहसम्मुइए णच्चा साऽऽजीविया पटवियाऽथिरेणं साहरे हत्थ-पादे य सिणायगाणं तु दुवे सहस्से सिणायगाणं तु दुवे सहस्से सिणायगाणं तु दुवे सहस्से सिणायगाणं तु दुवे सहस्से सिद्धा य ते अरोगा य सिया य बीओदग इत्थियाओ सीओदगपडिदुगुंछिणो सीओदगं सेवउ बीयकाय सीतोदगं वा तह बीयकाय
५६३ ३५७
३७९
३१७ ६०६ १०७ ६२० १५६
३८०
८२२
५१२ ३०५ १९७ ३७२ ३२८
७४५
७९३
३९८ ४६३

Page #452

तृतीयं परिशिष्टं — कतिपयानि विशिष्टानि टिप्पणानि
पृ०२ पं०७ संति पंच महब्भूया । तुलना—सू० ६५४ - ६५८ । “एकच्चो समणो वा ब्राह्मणो वा ...पुब्बेनिवास अनुसरति । सो एवमाह – सस्सतो अत्ता च लोको च, वञ्झो कूटट्ठो एसिकट्ठायिट्ठितो, ते च सत्ता सन्धावन्ति संसरन्ति चवन्ति उप्पज्जन्ति, अस्थित्वेव सस्सतिसमं [पृ० १३] । "ततो चुतो इधुपपन्नो ति [पृ० १४] । सन्ति, भिक्खवे, एके समणब्राह्मणा उच्छेदवादा, सतो सत्तस्स उच्छेदं विनासं विभवं पञ्ञपेन्ति सत्तहि वत्थूहि । 'यतो खो, भो, अयं अत्ता रूपी चातुमहाभूतिको मातापेत्तिकसम्भवो कायस्स भेदा उच्छिजति विनस्पति, न होति परं मरणा, एत्तावता खो, भो, अयं अत्ता सम्मा समुच्छिन्नो होती' ति [पृ० ३०] दीघनिकायपालि [भा० १] सीलक्खन्धवग्गे ब्रह्मजालसुतं ।
"सुत्तपिटके
। अथ
उपरिपासादवरगतो निसिन्नो होति । अथ खो राजा
।
" एवं मे सुतं । एकं समयं भगवा राजगहे विहरति जीवकस्स को मारभन्ञ्चस्स अम्बवने खोपन समयेन राजा मागधो भजातसत्तु मागधो अजातसत्तु उदाने सि- "कं नु ख्वज्ज समणं वा ब्राह्मणं वा पथिरुपासेय्याम एवं वृत्ते अञ्ञतरो राजामच्चो राजानं 'एतदवोच -- 'अयं, देव, पूरणो कस्सपो सङ्घी चेव गणी च गणाचरियो च, जातो, यसस्सी, तित्थकरो, साधुसम्मतो बहुजनस्स, रुक्तजू, चिरपब्बजितो, अद्धगतो, वयो अनुप्पत्तो मक्खलि गोसालो अजितो केसककम्बलो पकुधो कच्चायनो" सञ्जयो बेलट्ठपुत्तोनिगण्ठो नाटपुत्तो सङ्घी चेव गणी च गणाचरियो च, जातो, यसस्सी, तित्थकरो, साधुसम्मतो बहुजनस्स, रक्तबू, चिरपब्बजितो, अद्धगतो, वयो अनुप्पत्तो । ..... भगवा अरहं सम्मासम्बुद्ध विजाचरणसम्पन्नो सुगतो लोकविदू, अनुत्तरो, पुरिसदम्मसारथि सत्था देवमनुस्सानं, बुद्धो भगवा' ति । ..
अथ खो राजा भगवन्तं अभिवादेत्वा भन्ते, पुच्छ, महाराज, यदाकङ्खसीति । द्विकं सामञ्ञफलं पञ्ञपेतुं ' ति ।
[छ तित्थियवादा] " अभिजानासि नो त्वं, महाराज!, इमं पञ्हं अज्ञे समणब्राह्मणे पुच्छिता" ति ? "अभिजानामहं, भन्ते, इमं पञ्हं अञ्जे समणब्राह्मणे पुच्छिता " ति ।
"यथा कथं पन ते महाराज, ब्याकरिंसु, सचे ते अगरु भासस्सू " ति ।
" न खो मे, भन्ते, गरु, यत्थस्स भगवा निसिन्नो, भगवन्तरूपो वा " ति ।
" तेन हि महाराज, भासस्सू " ति ।
एकमन्तं निसिन्नो " एतदवोच - पुच्छेय्याभहं, सक्का नु खो, भन्ते, एवमेव दिट्ठेव धम्मे सन्दि -
[(१) पूरणकस्सपवादो ] "एकमिदाहं, भन्ते, समयं येन पूरणो कस्सपो तेनुपसङ्कमिं, उपसङ्कमित्वा पूरणेन कस्सपेन सद्धिं सम्मोदि । सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि । एकमन्तं निसिन्नो खो अहं, भन्ते, पूरणं कस्सपं एतदवोच - ' यथा नु खो इमानि भो कस्सप पुथुसिप्पायतनानि, सेय्यथिदं - हत्थारोहा, अस्सारोहा रथिका धनुग्गहा चेलका चलका पिण्डदायका उग्गा राजपुत्ता पक्खन्दिनो महानागा सूरा चम्मयोधिनो दासिकपुत्ता आळारिका कप्पका न्हापका सूदा मालाकारा रजका पेसकारा नळ कारा कुम्भकारा गणका मुद्दिका यानि वा पनञ्ञानि पि एवंगतानि पुथुसिप्पायतनानि, ते दिट्ठेव धम्मे सन्दिट्ठिकं सिप्पफलं उपजीवन्ति । ते तेन अत्तानं सुखेन्ति पीणेन्ति, मातापितरो सुखेन्ति

Page #453

३५६
सूत्रकृताङ्गसूत्रे तृतीयं परिशिष्टम्
पीन्ति, पुत्तदारं सुखेन्ति पीणेन्ति, मित्तामच्चे सुखेन्ति पीणेन्ति, समणब्राह्मणेसु उद्धग्गिकं दक्खिणं पतिपन्ति सोवग्गिकं सुखविपाकं सग्गसंवत्तनिकं । सक्का नु खो, भो कस्सप, एवमेव दिट्ठेव धम्मे सन्दिट्ठिकं सामञ्ञफलं पञ्ञपेतुं " ति ?
" एवं वृत्ते, भन्ते, पूरणो कस्सपो मं एतदवोच - करोतो खो, महाराज, कारयतो छिन्दतो छेदापयतो पचतो पाचापयतो सोचयतो सोचापयतो किलमतो किलमापयतो फन्दतो फन्दापयतो पाणमतिपातापयतो अदिन्नं आदियतो सन्धि छिन्दतो निलोपं हरतो एकागारिकं करोतो परिपन्थे तिद्वतो परदारं गच्छतो मुसा भणतो करोतो न करीयति पापं । खुरपरियन्तेन चे पि चक्केन यो इमिस्सा पठविया पाणे एकं मंसखलं एकं मंसपुञ्जं करेय्य, नत्थि ततोनिदानं पापं, नत्थि पापस्स आगमो । दक्खिणं चे पि गङ्गाय तीरं गच्छेय्य हनन्तो घातेन्तो छिन्दन्तो छेदापेन्तो पचन्तो पाचापेन्तो, नत्थि ततोनिदानं पापं, नत्थि पापस्स आगमो । उत्तरं चेपि गङ्गाय तीरं गच्छेय्य ददन्तो दापेन्तो यजन्तो यजापेन्तो, नत्थि ततोनिदानं पुञ्ञ, नत्थि पुञ्ञस्स आगमो । दानेन दमेन संयमेन सच्चवज्जेन नत्थि पुज्ञ, नत्थि पुञ्चस्स आगमो ति । इत्थं खो मे, भन्ते, पूरणो कस्सपो सन्दिट्ठिकं सामञ्ञफलं पुट्ठो समानो अकिरियं व्याकासि । सेय्यथापि, भन्ते, अम्बं वा पुट्ठो लबुजं ब्याकरेय्य, लबुजं वा पुट्ठो अम्बं ब्याकरेय्य, एवमेव खो मे, भन्ते, पूरणो कस्सपो सन्दिट्ठिकं सामञ्ञफलं पुट्ठो समानो अकिरियं व्याकासि । तस्स मय्हं, भन्ते एतदहोसि - ' कथं हि नाम मादिसो समणं वा ब्राह्मणं वा विजिते वसन्तं अपसादेतब्बं मञ्ञेय्या' ति । सो खो अहं, भन्ते, पूरणस्स करूपपस्स भासितं नेव अभिनन्दि नप्पटिक्कोसिं। अनभिनन्दित्वा अप्पटिको सित्वा अनत्तमनो, अनत्तमनवाचं अनिच्छारेत्वा, तमेव वाचं अनुग्गण्हन्तो अनिकुज्जन्तो उद्यायासना पक्कमिं ।
[(२) मक्खलिगोसालवादो] “एकमिदाहं, भन्ते, समयं येन मक्खलि गोसालो तेनुपसङ्कमिं, उपसङ्कमित्वा मक्खलिना गोसालेन सद्धिं सम्मोदिं । सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदिं । एकमन्तं निसिन्नो खो अहं, भन्ते, मक्खलिं गोसालं एतदवोचं - ' यथा नु खो इमानि भो गोसाल, एवमेव धम्मे सन्दिट्ठिकं सामञ्ञफलं पञ्ञपेतुं' ति ?
" एवं वुत्ते, भन्ते, मक्खलि गोसालो में एतदवोच - 'नत्थि, महाराज, हेतु, नत्थि पच्चयो सत्तानं सङ्किलेसाय। अहेतू अपचया सत्ता सङ्किलिस्सन्ति । नत्थि हेतु, नत्थि पच्चयो सत्तानं विसुद्धिया । अहेतू अपच्चया सत्ता विसुज्झन्ति । नत्थि अत्तकारे, नत्थि परकारे, नत्थि पुरिसकारे, नत्थि बलं, नत्थि विरियं, नत्थ पुरिसथामो, नत्थि पुरिसपर क्कमो । सब्बे सत्ता, सब्बे पाणा, सब्बे भूता, सब्बे जीवा अवसा, अबला, अविरिया नियतिसङ्गतिभावपरिणता, छस्वेवाभिजातीसु सुखदुक्खं पटिसंवेदेन्ति । चुद्दस खो पनिमानि योनिपमुखसत सहस्सानि सट्ठि च सतानि छ च सतानि पञ्च च कम्मुनो सतानि पञ्च च कम्मानितीणि च कम्मानि कम्मे च अडकम्मे च द्वट्ठिपटिपदा, द्वट्ठन्तरकप्पा, छलाभिजातियो, अट्ठ पुरिसभूमियो, एकूनपञ्ञस आजीवकसते, एकूनपञ्चास परिब्बाजकसते, एकूनपञ्ञास नागावाससते, वीसे इन्द्रियसते, तिंसे निरयसते, छत्तिस रजोधातुयो, सत्त सञ्ञीगब्भा, सत्त असञ्ञीगब्भा, सत्त निगण्ठिगब्भा, सत्त देवा, सत्त मानुसा, सत्त पिसाचा, सत्त सरा, सत्त पवुटा, सत्त पवुटसतानि, सत्त पपाता, सत्त पपात - सतानि, सत्त सुपिना, सत्त सुपिनसनानि, चुल्लासीति महाकप्पिनो सत्तसहस्सानि यानि बाले च पण्डि च सन्धावित्वा संसरित्वा दुक्खस्सन्तं करिस्सन्ति । तत्थ नत्थि इमिनाहं सीलेन वा वतेन वा तपेन वा ब्रह्मचरियेन वा अपरिपक्कं वा कम्मं परिपाचेस्सामि, परिपक्कं वा कम्मं फुस्स फुस्स व्यन्ति करिस्सामी ति । हेवं नत्थि दोणमिते सुखदुक्खे परियन्तकते संसारे, नत्थि हायनवडूने, नत्थि उकंसावकंसे । सेय्यथापि नाम सुत्तगुळे खित्ते निब्बेठियमानमेव पलेति, एवमेव बाले च पण्डिते च सन्धावित्वा संसरित्वा दुक्ख सन्तं करिहसन्ती 'ति ।

Page #454

कतिपयानि विशिष्टानि टिप्पणानि इत्थं खो मे, भन्ते, मक्खलि गोसालो सन्दिट्ठिकं सामञफलं पुट्ठो समानो संसारसुद्धिं ब्याकासि । सेय्यथापि भन्ते, अम्ब वा पुट्ठो लबुजं ब्याकरेय्य, लबुजं वा पुट्ठो अम्बं ब्याकरेय्य, एवमेव खो मे, भन्ते, मक्खलि गोसालो सन्दिट्टिकं सामाञफलं पुट्ठो समानो संसारसुद्धिं ब्याकासि। तस्स मय्हं, भन्ते, एतदहोसि-'कथं हि नाम मादिसो समणं वा ब्राह्मणं वा विजिते वसन्तं अपसादेत मजय्या। ति। सो खो अहं, भन्ते, मक्खलिस्स गोसालस्स भासितं नेव अभिनन्दि नप्पटिकोसिं । अनभिनन्दित्वा अप्पटिकोसित्वा अनत्तमनो, अनत्तमनवाचं अनिच्छारेत्वा, तमेव वाचं अनुग्गण्हन्तो अनिक्कुजन्तो उट्ठायासना पक्कमि।
[(३) भजिसकेसकम्बलवादो] “एकमिदाह, भन्ते, समय येन अजितो केसकम्बलो तेनुपसङ्कमि, उपसङ्कमित्वा अजितेन केसकम्बलेन सद्धिं सम्मोदि। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि । एकमन्तं निसिन्नो खो अहं, भन्ते, भजितं केसकम्बलं एतदवोचं-'यथा नु खो इमानि, भो अजित, पुथुसिप्पायतनानि...'पे० 'सका नु खो, भो अजित, एकमेव दिट्ठव धम्मे सन्दिट्ठिकं सामञ्जफलं पञ्जपेतुं' ति?
"एवं वुत्ते, भन्ते, अजितो केसकम्बलो मं एतदवोच-' 'नत्थि, महाराज, दिन्नं, नत्थि यिटुं, नत्थि हुतं, नत्थि सुकत-दुक्कटान कम्मानं फलं विपाको, नत्थि अयं लोको, नत्थि परो लोको, नत्थि माता, नत्थि पिता, नत्थि सत्ता ओपपातिका, नत्थि लोके समणब्राह्मणा सम्मग्गता सम्मापटिपन्ना ये इमं च लोक परं च लोक सय अभिजा सच्छिकत्वा पवेदेन्ति । चातुमहाभूतिको अयं पुरिसो यदा कालं करोति, पठवी पठविकायं अनुपेति अनुपगच्छति, आपो आपोकायं अनुपेति अनुपगच्छति, तेजो तेजोकायं अनुपेति अनुपगच्छति, वायो वायोकायं अनुपेति अनुपगच्छति, आकासं इन्द्रियानि सङ्कमन्ति । आसन्दिपञ्चमा पुरिसा मतं आदाय गच्छन्ति । यावाऽऽळाहना पदानि पञ्जायन्ति । कापोतकानि अट्ठीनि भवन्ति । भस्सन्ता आहुतियो। दत्तुपञत्तं यदिदं दानं । तेसं तुच्छं मुसा विलापो ये केचि अत्थिकवादं वदन्ति। बाले च पण्डिते च कायस्स मेदा उच्छिज्जन्ति विनस्सन्ति, न होन्ति परं मरणा' ति। ___ इत्थं खो मे, भन्ते, अजितो केसकम्बलो सन्दिट्ठिकं सामञफलं पुट्ठो समानो उच्छेदं व्याकासि । सेय्यथापि, भन्ते, अम्बं वा पुट्ठो लबुजं ब्याकरेय्य, लबुजं वा पुट्ठो अम्बं ब्याकरेय्य, एवमेव खो मे, भन्ते, अजितो केसकम्बलो सन्दिट्टिकं सामञफलं पुट्ठो समानो उच्छेदं ब्याकासि। तस्स महं, भन्ते,
दहोसि—'कथं हि नाम मादिसो समणं वा ब्राह्मण वा विजिने वसन्तं अपसादेतब्बं मञ्जय्या' ति। सो खो अहं, भन्ते, अजितस्स केपकम्बलस्स भासितं नेव अभिनन्दि नप्पटिक्कोसिं। अनभिनन्दित्वा अप्पटिकोसित्वा अनत्तमनो, अनत्तमनवाचं अनिच्छारेन्वा, तमेव वाचं अनुग्गण्हन्तो, अनिक्कुजन्तो, उहायासना पक्कमि।
[(४) पकुधकच्चायनवादो] “एकमिदाह, भन्ते, समयं येन पकुधो कच्चायनो तेनुपसङ्कमि, उपसङ्कमित्वा पधेन कञ्चायनेन सद्धिं सम्मोदिं। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो अहं, भन्ते, पकुधं कच्चायनं एतदवोचं-'यथा नु खो इमानि, भो कच्चायन, पुथुसिप्पायतनानि...पे०... सक्का नु खो, भो कच्चायन, एवमेव दिढेव धम्मे सन्दिट्टिकं सामञफलं पअपेतुं' ति?
"एवं वुत्ते, भन्ते, पकुधो कच्चायनो 'मं एतदवोच-'सत्तिमे, महाराज, काया अकटा अकटविधा अनिम्मिता अनिम्माता वन्झा कूटट्ठा एसिकट्ठायिट्ठिता। ते न इञ्जन्ति, न विपरिणामेन्ति, न अञ. मनं ब्याबाधेन्ति, नालं अञमञस्स सुखाय वा दुक्खाय वा सुखदुक्खाय वा। कतमे सत्त ? १. तुलना-सुत्तपिटके संयुत्तनिकाये [भाग २].नस्थिदिन्नसुत्तं पृ० ४१८-४१९ ॥

Page #455

सूत्रकृताङ्गसूत्रे तृतीयं परिशिष्टम् पठविकायो, आपोकायो, तेजोकायो, वायोकायो, सुखे, दुक्खे, जीवे सत्तमे-इमे सत्त काया अक्टा, अकटविघा अनिम्मिता अनिम्माता वझा कूटट्ठा एसिक्टायिट्ठिता। ते न इञ्जन्ति, न विपरिणामेन्ति, न अज्ञमङ ब्याबाधेन्ति, नालं अञमत्रस्स सुखाय वा दुक्खाय वा सुखदुक्खाय वा । तत्थ नत्थि हन्ता वा घातेता वा सोता वा सावेता वा विज्ञाता वा विपेता वा । यो पि तिण्हेन सत्थेन सीसं छिन्दति, न कोचि किञ्चि जीविता वोरोपेति, सत्तन्नं त्वेव कायानमन्तरेन सत्थं विवरमनुपतती ति। ___इत्थं खो मे, भन्ते, पकुधो कच्चायनो सन्दिट्ठिकं सामअफलं पुट्ठो समानो अञ्जन अनं ब्याकासि । सेय्यथापि, भन्ते, अम्बं वा पुट्ठो लबुजं ब्याकरेय्य, लबुजं वा पुट्ठो अम्बं ब्याकरेय्य, एवमेव खो मे भन्ते, पकुधो कच्चायनो सन्दिट्ठिकं सामञफलं पुट्ठो समानो अजेन अझं ब्याकासि। तस्स महं, भन्ते, एतदहोसि-'कथं हि नाम मादिसो समणं वा ब्राह्मणं वा विजिते वसन्तं अपसादेतब्बं मओय्या' ति। सो खो अहं, भन्ते, पकुधस्स कञ्चायनस्स भासितं नेव अभिनन्दि नप्पटिकोसिं। अनभिनन्दित्वा अप्पटिक्कोसित्वा अनत्तमनो, अनत्तमनवाचं अनिच्छारेत्वा, तमेव वाचं अनुम्गण्हन्तो अनिक्कुजन्तो, उट्ठायासना पक्कमि ।
[(५) निगण्ठनाटपुत्तवादो] “एकमिदाहं, भन्ते, समयं येन निगण्ठो नाटपुत्तो तेनुपसङ्कमि, उपसङ्कमित्वा निगण्ठेन नाटपुत्तेन सद्धि सम्मोदिं। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नो खो अहं, भन्ते, निगण्ठं नाटपुत्तं एतदवोचं-'यथा नु खो इमानि, भो अग्गिवेस्सन पुथुसिप्पायतनानि..."पे.....""सक्का नु खो, भो अग्गिवेस्सन, एवमेव दिढेव धम्मे सन्दिट्टिकं सामञफलं पञपेतुं' ति? ___ "एवं वुत्ते, भन्ते, निगण्ठो नाटपुत्तो मं एतदवोच-'इध, महाराज, निगण्ठो चातुयामसंवरसंवुतो होति। कथं च, महाराज, निगण्ठो चातुयामसंवरसंवुतो होति ? इध, महाराज, निगण्ठो सब्बवारिवारितो च होति, सब्बबारियुतो च, सब्बवारिधुतो च, सब्बवारिफुटो च। एवं खो, महाराज, निगण्ठो चातुयामसंवरसंवुतो होति। यतो खो, महाराज, निगण्ठो एवं चातुयामसंवरसंवुतो होति, अयं वुच्चति, महाराज, निगण्ठो गतत्तो च यतत्तो च ठितत्तो चा' ति। ___ इत्थं खो मे भन्ते, निगण्ठो नाटपुटो सन्दिट्टिकं सामञ्यफलं पुट्ठो समानो चातुयामसंवरं ब्याकासि । सेय्यथापि, भन्ते, अम्बं वा पुट्ठो लबुजं ब्याकरेय्य, लबुजं वा पुट्ठो अम्बं ब्याकरेय्य, एवमेव खो मे, भन्ते, निगण्ठो नाटपुत्तो सन्दिट्ठिकं सामञफलं पुट्ठो समानो चातुयामसंवरं ब्याकासि। तस्स मय्हं, भन्ते, एतदहोसि—'कथं हि नाम मादिसो समणं वा ब्राह्मणं वा विजिते वसन्तं अपसादेतब्बं मझेय्य' ति। सो खो अहं, भन्ते, निगण्ठस्स नाटपुत्तस्स भासितं नेव अभिनन्दि नप्पटिक्कोसिं। अनभिनन्दित्वा, अप्पटिक्कोसित्वा अनत्तमनो, अनत्तमनवाचं अनिच्छारेत्वा, तमेव वाचं अनुग्गण्हन्तो अनिकुजन्तो, उट्ठायासना पक्कमि।
[(६) सञ्जयबेल?पुत्तवादो] “एकमिदाहं, भन्ते, समयं येन सञ्जयो बेलटुपुत्तो तेनुपसङ्कमि, उपसङ्कमित्वा सञ्जयेन बेलटुपुत्तेन सद्धिं सम्मोदिं। सम्मोदनीयं कथं सारणीयं वीतिसारेत्वा एकमन्तं निसीदि । एकमन्तं निसिन्नो खो अहं, भन्ते, सञ्जयं बेलट्ठपुत्तं एतदवोचं --'यथा नु खो इमानि, भो सञ्जय पुथुसिप्पायतनानि पे० 'सक्का नु खो, भो सञ्जय, एवमेव दिढेव धम्मे सन्दिट्टिकं सामञफलं पञ्ञपेतुं' ति? __ “एवं वुत्ते, भन्ते, सञ्जयो बेलपुटपुत्तो में एतदवोच-'अत्थि परो लोको ति इति चे में पुच्छसि, अत्थि परो लोको नि इति चे मे अस्स, अत्थि परो लोको ति इति ते नं ब्याकरेय्यं । एवं ति पि मे नो, तथा ति पि मे नो, अञ्जथा ति पि मे नो, नो ति पि मे नो, नो नो ति पि मे नो । नत्थि परो लोको... पे...'अस्थि च नत्थि च परो लोको...पे..."नेवत्थि न नत्थि परो लोको...पे...'अस्थि सत्ता

Page #456

कतिपयानि विशिष्टानिटिप्पणानि ओपपातिका पे० 'नत्थि सत्ता ओपपातिका पे... अत्थि च नत्थि च सत्ता ओपपातिका... पे... नेवत्थि न नत्थि सत्ता ओपपातिका पे..."अत्थि सुकतदुक्कटानं कम्मानं फलं विपाको 'पे०
"नत्थि सुकतदुक्कटानं कम्मानं फलं विपाको...पे०...अत्थि च नत्थि च सुकतदुक्कटानं कम्मानं फलं विपाको पे..."नेवत्थि न नत्थि सुकतदुक्कटानं कम्मानं फलं विपाको 'पे..."होति तथागतो परं मरणा'"पे०."न होति तथागतो परं मरणा"पे०."होति च न होति च तथागतो परं मरणा'""पे.... नेव होति न होति तथागतो परं मरणा ति इति चे मं पुच्छसि, नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा ति इति चे मे अस्स, नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा ति इति ते नं ब्याकरेय्यं। एवं ति पि मे नो, तथा ति पि मे नो, अञथा ति पि मे नो, नो ति पि मे नो, नो नो ति पि मे नो' ति।
"इत्थं खो मे, भन्ते, सञ्जयो बेलट्ठपुत्तो सन्दिट्ठिकं सामञफलं पुट्ठो समानो विखेपं ब्याकासि । सेय्यथापि, भन्ते, अम्बं वा पुट्ठो लबुजं ब्या करेय्य, लबुजं वा पुट्ठो अम्बं ब्याकरेय्य, एवमेव खो मे, भन्ते, सञ्जयो बेलट्टपुत्तो सन्दिट्टिकं सामञफलं पुट्ठो, समानो विक्खेपं ब्याकासि । तस्स मय्हं, भन्ते, एतदहोसि—'अयं च इमेसं समणब्राह्मणानं सब्बबालो सब्बमूळ्हो। कथं हि नाम सन्दिट्टिकं सामञ्जफलं पुट्ठो समानो विक्खेपं ब्याकरिस्सती' ति। तस्स मय्हं, भन्ते, एतदहोसि-'कथं हि नाम समणं वा ब्राह्मणं वा विजिते वसन्तं अपसादेतब्बं मञय्या' ति। सो खो अहं, भन्ते, सञ्जयस्स बेलट्रपत्तस्स भासितं नेव अभिनन्दि नप्पटिक्कोसिं। अनभिनन्दित्वा अप्पटिक्कोसित्वा अनत्तमनो, अनत्तमनवाचं अनिच्छारेत्वा, तमेव वाचं अनुग्गण्हन्तो अनिक्कुजन्तो, उठायासना पक्कमि।
बुद्धवादो] सोहं, भन्ते, भगवन्तं पि पुच्छामि। सक्का महाराज। तेन हि, महाराज, त वेत्थ पटिपुच्छिस्सामि....."यो ते सो पुरिसो दासो कम्मकारो पुब्बुट्ठायी पच्छानिपाती किङ्कारपटिस्सावी मनापचारी पियवादि मुखुल्लोकको, सो देव केसमस्सुं ओहारेत्वा कासायानि वत्थानि आच्छादेत्वा अगारस्मा अनगारियं पब्बजितो। सो एवं पब्बजितो समानो कायेन संवुतो विहरति, वाचाय संवतो विहरति, मनसा संवुतो विहरति, घासच्छादनपरमताय सन्तुट्ठो अभिरतो पविवेके' ति। अपि नु त्वं एवं वदेय्यासि —'एतु मे, भो, सो पुरिसो पुनदेव होतु दासो..." ति ? नोहेतं, भन्ते।...''इदं खो ते, महाराज, पढमं दिढेव धम्मे सन्दिट्टिकं सामञफलं पञ्चत्तं" ति। -सुत्तपिटके दीघनिकायपालि [भाग १] सामञफलसुत्त पृ० ४१-५३ ।
पृ० ३ पं० १ जहा य पुढवीथूभे....' । तुलना-सू० ८३३-८३४। “अग्निर्यथैको भुवनं प्रविष्टो रूपं रूपं प्रतिरूपो बभूव । एकस्तथा सर्वभूतान्तरात्मा रूपं रूपं प्रतिरूपो बहिश्च॥ २॥२९॥" - कठोपनिषद्।
पृ. ३ पं०६ पेच्चा ण ते संति'..."। तुलना—सू०६४८-६९३ । दृश्यतां पृ०३५७ पं०२१॥ रायपसेणियसुत्तं। “सन्तेके समणब्राह्मणा एवंवादिनो एवंदिट्ठिनो-तं जीवं तं सरीरं, इदमेव सच्चं मोघमञ्ज' ति"-सुत्तपिटके उदानं, पठमनानातित्थियसुत्तं, पृ० १४२ ।
पृ०३ पं० १४ संति पंच..."। तुलना-सू० ६५७ । पृ०३५६ पं०७॥
पृ० ४ पं० ३ पंच खंधे....." । तुलना-"पश्चिमे, भिक्खवे, उपादानक्खन्धा। कतमे पञ्च १ रूपुपादानक्खन्धो, वेदनुपादानक्खन्धो, स पादानक्खन्धो, सवारुपादानक्खन्धो, विज्ञाणुपादानक्खन्धो। इमे खो, भिक्खवे, पञ्चुपादानक्खन्धा।" -सुत्तपिटके अंगुत्तरनिकायपालि [भाग ४] नवकनिपात पृ० १९२॥
पृ० ४ पं० ४ अन्नो अणन्नो णेवाऽऽहु... " । तुलना-“अहं खो पनेतं, आवुसो, एवं जानामि
१. तुलना--"जे पुवुट्टाई णो पच्छाणिवाती, जे पुव्वुट्टाई पच्छाणिवाती"-भाचाराङ्गसूत्रम् सू० १५८ ॥

Page #457

३६०
सूत्रकृताङ्गसूत्रे तृतीयं परिशिष्टम्
एवं पस्सामि, अथ च पनाहं न वदामि-'तं जीवं तं सरीरं ति वा अझं जीवं अनं सरीरं ति वा"सुत्तपिटके दीघनिकायपालि [भाग १], महालिसुत्त पृ० १३४, जालियसुत्त पृ० १३६ ।
पृ० ४ पं० ५ चत्तारि...'। तुलना-"पुन च परं, भिक्खवे, भिक्खु, इममेव कार्य यथाठितं यथापणिहितं धातुसो पचवेक्खति-अत्थि इमस्मि काये पथवीधातु, आपोधितु, तेजोधातु, वायुधातु' ति।" -सुत्तपिटके मज्झिमनिकायपालि, [भाग ३] उपरिपण्णासकं पृ० १५३॥ दृश्यता बौद्धाचार्यवसुबन्धुविरचितस्य अभिधर्मकोशभाष्यस्याष्टमे कोशस्थाने पुद्गलविनिश्चयः पृ० १२०४। “ च. भिक्खवे. नामरूपं ? वेदना, सञ्जा, चेतना, फस्सो, मनसिकारो-इदं वच्चति नाम। चत्तारो च महाभूता, चतुन्नं च महाभूतानं उपादायरूपं। इदं वुच्चति रूपं। इदं च नाम, इदं च रूपं। इदं वुचति भिक्खवे, नामरूपं"- सुत्तपिटके संयुत्तनिकायो [भाग २] पृ० ५।
पृ० ५ पं० ८-पृ० ६ पं० २ वेदयंति...'तुलना-सू० ६६३-६६५। पृ० ३५६ । “सन्ति पनेके समणब्राह्मणा एवंवादिनो एवंदिट्ठिनो सयंकतं सुखदुक्खं अत्ता च लोको च..."....... परकतं...। ....."सयंकतं च परंकतं च..."सन्तेके समणब्राह्मणा एवंवादिनो एवंदिढिनो'भसयंकारं अपरंकारं अधिञ्चसमुप्पन्नं सुखदुक्खं अत्ता च लोको च, इदमेव सच्चं मोघमनं'ति"सुत्तपिटके उदानं नानातित्थियसुत्तं पृ० १४६-१४७, १४९, संयुत्तनिकायपालि अञतित्थियसुत्तं पृ० ३० ।
पृ० ७ पं० १३ एवमण्णाणिया...."। तुलना पृ० ३५८ पं० ३५॥
पृ. ९ पं० ३ किरियावाइदरिसणं। तुलना-“अथ खो सीहो सेनापति येन निगण्ठो नातपुत्तो तेनुपसङ्कमि उपसंकमित्वा निगण्ठं नातपुत्तं एतदवोच-'इच्छामहं, भन्ते, समणं गोतमं दस्सनाय उपसमितुं' ति। 'किं पन त्वं, सीह, किरियवादो समानो अकिरियवादं समणं गोतमं दस्सनाय उपसङ्कमिस्ससि ? समणो हि, सीह, गोतमो अकिरियवादो, अकिरियाय धम्मं देसेति, तेन च सावके विनेती' ति।..."अथ खो सीहो सेनापति'..."भगवन्तं एतदवोच-'सुतं मेतं भन्ते अकिरियवादो समणो गोतमो, अकिरियाय धम्म देसेंति, तेन च सावके विनेती' ति। "कच्चि ते, भन्ते, भगवन्तो वुत्तवादिनो?....."अहं हि, सीह, अकिरियं वदामि कायदुचरितस्स वचीदुचरितस्स मनोदुचरितस्स, अनेकविहितानं पापकानं अकुसलानं धम्मानं अकिरियं वदामि । अयं खो, सीह, परियायो, येन मं परियायेन सम्मा वदमानो वदेय्य-अकिरियवादो समणो गोतमो....।..."अहं हि, सीह, किरियं वदामि कायसुचन्तिस्स वचीसुचरितस्स मनोसुचरितरस, अनेकविहितानं कुसलानं धम्मान किरियं वदामि । खो. सीह, परियायो, येन मं परियायेन सम्मा वदमानो वदेय्य-किरियवादो समणो गोतमो, किरियाय धम्म देसेति, तेन च सावके विनेती' ति।"-विनयपिटके महावग्गपालि, सीहसेनापतिवत्यु, पृ० २४८-२५० । सुत्तपिटके अंगुत्तरनिकायपालि [भाग ३], अट्ठकनिपात, पृ० २९३-२९६ ॥
पृ०९ पं० ५-९ जाणं काएण...''एए उ तओ आयाणा"....तुलना-"इ आवसो गोतम, तिण्णं दण्डानं एवं पटिविभत्तानं एवं पटिविसिट्टानं कायदण्डं निगण्ठो नातपुत्तो महासावज्जतरं पञापेति पापस्स कम्मस्स किरियाय पापस्स कमस्स पवत्तिया, नो तथा वचीदण्डं नो तथा मनोदण्डं ति।......“इमेसं खो अहं, तपस्सि, तिण्णं कम्मानं एवं पटिविभत्तानं एवं पटिविसहानं मनोकम्म महासावजतरं पञपेमि पापस्स कमस्स किरियाय, पापस्स कम्मस्स पवत्तिया, नो तथा कायकम्म, नो तथा वची कम्मं ति"-सुत्तपिटके मज्झिमनिकायपालि [भाग २] मज्झिमपण्णासकं उपालिसुत्तं, पृ० ४३-६०
"प्राणातिपातः सञ्चिन्त्य परस्याभ्रान्तिमारणम् ॥४॥७३॥ यदि 'मारयिष्याम्येनम्' इति संज्ञाय परं मारयति तमेव च मारयति, नान्यं भ्रमित्वा-इयता प्राणातिपातो भवति।........"अबुद्धिपूर्वादपि

Page #458

कतिपयानि विशिष्टानि टिप्पणानि
प्राणिवधात् कर्तुरधर्मः, यथा अग्निसंयोगाद् दाहः' इति निर्ग्रन्थाः। तेषां परस्त्रीदर्शनसंस्पर्शन एष प्रसङ्गः, निग्रेन्थशिरोलुञ्चने च कष्टतपोदेशने च शास्तुः, तद्विसूचिकामरणे च दातुः, वैद्यानां चातुरपीडने. मरणे च मात-गर्भस्थयोश्च, अन्योन्यदःखनिमित्तत्वात। वध्यस्यापि च तत्सम्बन्धाद अग्निस्वाश्रयदाहवत्। कारयतश्चाप्रसङ्गः, तदसम्बन्धात्, परेणानिं स्पर्शयतस्तेनादाहवत्। अचेतनानां च काष्ठादीनां गृहपाते प्राणिनां वधात पापप्रसङ्गः। न वा दृष्टान्तमात्रात् सिद्धि रति"-बौद्धाचार्थवसुबन्धविरचितस्य अभिधर्मकोशभाष्यस्य चतुर्थे कोशस्थाने पृ० ६८७। दृश्यतां पृ०२२६ पं०५ इत्यस्य टिप्पणम् ॥
पृ. ९ पं० ११ पुत्तं पि ता समारंभ..."। "पुत्तं पि ता समारंभ. सिलोगो। [पृ० ३८ पं० १२].."अथ द्वितीयावसाने सूत्रम्-'पुत्तं पि ता समारब्भ आहारट्टमसंजते' [पृ० ३९ पं० २१]।"--सूत्रकृताङ्गचूर्णि।
तुलना--"पुत्तदार पि चे हन्त्वा, देति दानं असञ्बतो। भुञ्जमानो पि सप्पो , न पापमुपलिम्पती ति ॥ १९३॥"--सुत्तपिटके खुद्दकनिकाये जातकपालि [भाग १], २४६ बालोवादजातकं । ___“कथं च, भिक्खवे, कबळीकारो आहारो दट्ठब्बो? सेय्यथापि, भिक्खवे, द्वे जायम्पतिका परित्तं सम्बलं आदाय कन्तारमग्गं पटिपजेय्यु। तेसमस्स एकपुत्तको पियो मनापो। अथ खो तेसं, भिक्खवे, द्विन्नं जायम्पतिकानं कन्तारगतानं या परित्ता सम्बलमत्ता सा परिक्खयं परियादानं गच्छेय्य। सिया च नेसं कन्तारावसेसो अनतिण्णो। अथ खो तेसं, भिक्खवे, द्विन्नं जायम्पतिकानं एवमस्स-'अम्हाकं खो या परित्ता सम्बलमत्ता सा परिक्खीणं परियादिण्णा। अत्थि चायं कन्तारावसेसो अनितिण्णो। यन्नन मयं इमं एकपुत्तकं पियं मनापं वधित्वा वल्लूरं च सोण्डिकं च करित्वा पुत्तमंसानि खादन्ता एवं तं कन्तारावसेसं नित्थरेय्याम, मा सब्बेव तयो विनस्सिम्हा' ति। अथ खो ते, भिक्खवे, ६ जायम्पतिका तं एकपुत्तकं पियं मनापं वधित्वा वल्लूरं च सोण्डिकं च करित्वा पुत्तमंसानि खादन्ता एवं तं कन्तारावसेसं नित्थरेय्यु, ते पुत्तमंसानि चेव खादेय्यु, उरे च पटिपिसेय्यु–'कहं, एकपुत्तक, कहं, एकपुत्तका' ति।" तं किं मञथ, भिक्खवे, अपि नु ते दवाय वा आहारं आहारेय्युं, मदाय वा आहारं आहारेय्युं, मण्डनाय वा आहारं आहारेय्यु, विभूसनाय वा आहारं आहारेय्यु" ति? “नो हेतं, भन्ते"। "ननु ते, भिक्खवे, यावदेव कन्तारस्स नित्थरणत्थाय आहारं आहारेय्युं" ति? "एवं, भन्ते"। "एवमेव ख्वाह. भिक्खवे. कबळीकारो आहारो दब्बो ति वदामि। कबकीकारे, भिक्खवे. आहारे परिझाते पञ्चकामगुणिको रागो परिजातो होति। पञ्चकामगुणिके रागे परिझाते नत्थि तं संयोजनं येन संयोजनेन संयुत्ते अरियसावको पुन इमं लोकं आगच्छेय्य।"--सुत्तपिटके संयुत्तनिकायपालि [भाग २] पुत्तमंसमुत्तं पृ० ८४।
पृ०९ पं० ३३ 'किमंग []णरपुत्र' इति शुद्धः पाठः।
पृ० ११ पं०२-३ मच्छा वेसालिया...। तुलना-“मच्छा व झीणपाणीया कंकाणं घासमागता।" इसिभासियाई अ०४१. पृ०९१। __ पृ० ११५०८-१४ देवउत्ते...." । तुलना-"आसीदिदं तमोभूतमप्रज्ञातमलक्षणम्। अप्रतlमविज्ञेयं प्रसुप्तमिव सर्वतः॥५॥ ततः स्वयंभूर्भगवानव्यक्तो व्यञ्जयन्निदम्। महाभूतादि वृत्तौजाः प्रादुरासीत्तमोनुदः ॥ ६॥ योऽसावतीन्द्रियग्राह्यः सूक्ष्मोऽव्यक्तः सनातनः। सर्वभूतमयोऽचिन्त्यः स एव स्वयमुद्धभौ ॥७॥ सोऽभिध्याय शरीरात्स्वात्सिसूक्षुर्विविधाः प्रजाः। अप एव ससर्जादौ तासु बीजमवासृजत् ॥ ८॥ तदण्डमभवमिं सहस्रांशुसमप्रभम्। तस्मिञ्जज्ञे स्वयं ब्रह्मा सर्वलोकपितामहः ॥९॥ आपो नारा इति प्रोक्ता आपो वै नरसूनवः । ता यदस्यायनं पूर्व तेन नारायणः स्मृतः ॥१०॥ यत्तत्कारणमव्यक्तं नित्यं सदसदात्मकम्। तद्विसृष्टः स पुरुषो लोके ब्रह्मेति कीर्त्यते ॥११॥ तस्मिन्नण्डे स भगवानुषित्वा परिवत्सरम्। स्वयमेवात्मनो ध्यानात्तदण्डमकरोद् द्विधा ॥ १२॥ ताभ्यां स शकलाभ्यां च

Page #459

३६२
सूत्रकृताङ्गसूत्रे तृतीयं परिशिष्टम् दिवं भूमिं च निर्ममे। मध्ये व्योम दिशश्चाष्टावपां स्थानं च शाश्वतम् ॥ १३॥ उद्बबन्मिनश्चैव मनः सदसदात्मकम् । मनसश्चाप्यहंकारमभिमन्तारमीश्वरम् ॥१४॥ महान्तमेव चात्मानं सर्वाणि त्रिगुणानि च। विषयाणां ग्रहीतृणि शनैः पञ्चेन्द्रियाणि च ॥ १५॥" -मनुस्मृतिः अ० १॥
पृ० १४ पं० ९, अणते....॥ दृश्यतां पृ० ३५५ पं० ॥ तुलना-“एकच्चो समणो ब्राह्मणो वा..."अन्तसञी लोकस्मि विहरति । सो एवमाह-अन्तवा अयं लोको परिवठुमो.............. एकच्चो समणो वा ब्राह्मणो वा 'अनन्तसञ्जी लोकस्मि विहरति। सो एवमाह-अनन्तो अयं लोको अपरि. यन्तो......। ......"एकच्चो समणो वा ब्राह्मणो वा......"उद्धमधो अन्तसञी लोकस्मि विहरति, तिरिय अनन्तसञ्जी। सो एवमाह-अन्तवा च अयं लोको अनन्तो च।..."एकच्चो समणो वा ब्राह्मणो वा तक्की होति वीमंसी । सो तकपरियाहतं वीमंसानुचरितं सयंपटिभानं एवमाह-नेवायं लोको अन्तवान पनानन्तो।" -सुत्तपिटके दीघनिकायपालि [भाग १] ब्रह्मजालसुत्तं पृ० २१-२२॥ पृ. १५५०६एतं खु..| तुलना सू०५०६।
पृ० १५ पं० ९, १३, सब्वे अकंतदुक्खा"। "सत्वे अकंतदुक्खा य सर्वे इत्यपरिशेषाः, कान्तं प्रियमित्यर्थः, न कान्तमकान्तं दुक्खं अणिटुं" चू० । तुलना सू० ५०५॥
पृ० १६ पं० ४ संबुझह किं न बुज्झह। अत्र बुज्झहा इति पाठः छन्दोऽनुसारेण समीचीनतरः। पृ० १६ पं० ८ माताहिं पिताहिं। एतादृशेषु स्थानेषु सानुनासिकत्वविवक्षया " हिं इत्येतयोः इस्वत्वं शब्दानुशासने सानुनासिकत्वविधानात् सिद्धम्” इति छन्दोऽनुशासनवृत्ति[१।१०]वचनान्न छन्दोभङ्गः॥
पृ० १७ पं० ५ धम्मिय माहणे। अत्र धम्मिय माहण इति मु० मध्ये पाठः, छन्दोऽपेक्षया समीचीनोऽयं पाठः॥
पृ० १६ पं० १९ 55 ईदृशो मध्यलघू रगणः॥ पृ० १७ पं० २ 'ठाणा ते वि चयंति दुक्खिया' इति पाठोऽत्र छन्दोऽपेक्षयापि समीचीनः ।
पृ० १७ पं० ३ अत्र 'कामेहि य संथवेहि य, कम्मसहा' इति खं १, २ ला० चू० पाठः छन्दोऽपेक्षया समीचीनः। पु १, २ मध्ये त्वत्र कामेहि य संथवेहि य गिद्धा कम्मसहा इति पाठः। शी० वृत्तौ त्वत्र “कामैः इच्छामदनरूपैः, तथा संस्तवैः पूर्वापरभूतैः गृद्धा अध्युपपन्नाः सन्तः कम्मसह त्ति कर्मविपाकसहिष्णवः” [पृ० ५६] इति व्याख्यातम् ॥
पृ० १७ पं० ९ जइ वि य । तुलना--"मासे मासे तु जो बालो कुसग्गेणं तु भुंजए। न सो सुयक्खायधम्मस्स कलं अग्घइ सोलसिं ॥९॥४४॥"-उत्तराध्ययनसूत्र। “मासे मासे कुसग्गेन बालो भुजेय्य भोजनं। न सो सङ्खधम्मानं कलं अग्घति सोळसिं ॥ ७० ॥"--धम्मपद। “इन्दनागेण अरहता इसिणा बहतं-'मासे मासे य जो बालो कुसग्गेण आहारए। ण से सुक्खायधम्मस्स अग्घती सतिम कलं ॥१३॥"--इसिभासियाई अ० १३, पृ० ९३।
प्र० १७पं०२३-२५ ‘शी वृत्तिकृतामपि ‘जे यावि बहस्सए सिया धम्मिय माहण भिक्खए सिया। अभिनूमकडेहिं मुच्छिए तिव्वं से कम्मेहिं किञ्चति ॥' इति पाठोऽत्राभिप्रेत इति भाति॥' -ईदृशं टिप्पणमत्र समीचीनम्॥
पृ० १९ पं० ६ 'पासाहि ण पासओ तुमं, लोय परं पि जहाहि पोस णे' इति पाठोऽत्र छन्दोऽपेक्षया समीचीनः॥
पृ० १९ पं० २८ 'लोय परं पि जहासि पोस णे पु १ शी०॥' इति सम्यकू।
पृ० २० पं०७ 'अहऽसेओ अण्णेसि' इति ख० अनुसारी पाठः छन्दोऽपेक्षया समीचीनः। शी० वृत्तौ [पृ० ६१] तु " अथ अनन्तरमसौ अश्रेयस्करी पापकारिणी इंखिणि त्ति निन्दा" इति व्याख्यातम् ॥

Page #460

कतिपयानि विशिष्टानि टिप्पणानि पृ० २१ पं०६ १विरतिं १५तत्थ अकासि' इति पाठोऽत्र बोध्यः। पृ० २२ पं० ३ महयं पलिगोव जाणिया जा वि य वंदण पूयणा... । “ महता पलिगोह जाणिया० वृत्तम्। परिगाहो णाम परिष्वनः, दव्वे परिगोहो पंको, भावे अभिलाषो बाह्याभ्यन्तरवस्तुषु"-चू० पृ०६३। तुलना-“पङ्कोति हि नं पवेदयुं यायं वन्दनपूजना कुलेसु। सुखुमं सल्लं दुरुब्बहं सकारो कापुरिसेन दुजहो ॥"--सुत्तपिटके खुद्दकनिकाये थेरगाथा पृ० २६३, ३१४, ३७२ ॥
पृ० २२ पं०५ 'एग चरे ठाणमासणे' इति खं १ पाठः ‘सयणे एग समाहिए' इति पु २ पाठश्चात्र छन्दोऽपेक्षया समीचीनः । “एगे चरे ठाण आसणे० वृत्तम्।" -चू० । “एगे चरे इत्यादि, 'एकः' असहायः" -शी०॥
पृ०२२ पं० १२ अत्र मु० मध्ये 'लोमादीयं ण हारिसे' इति पाठः। छन्दोदृष्टया समीचीनोऽयं पाठः, किन्त्वस्मत्सविधवर्तिनीषु हस्तलिखितप्रतिषु न दृष्टः। “लोमादीयं पि ण हरिसे " चू० । "लोमादिकमपि न हर्षेत् , भयेन रोमोद्गममपि न कुर्यात्” –शी० ।
पृ० २३ पं० १ अत्र छन्दोऽपेक्षया णो अभिकखेज जीवियं इति खं २ प्रभृति पाठो यद्यपि समीचीनः, तथापि चूर्णि-वृत्त्यनुसारेण णो आवऽभिकंख जीवियं इति पाठः समीचीनतरः। खं १ मध्ये णो आवभिकंखे जीवियं इति पाठो वर्तत एवात्र॥
पृ० २३ पं० ३ उवणीततरस्स ताइणो भयमाणस्स...। तुलना-" पतिलीनचरस्स भिक्खुनो भजमानस्स विवित्तमासनं । सामग्गियमाहु तस्स तं यो अत्तानं भवने न दस्सये ॥ ४॥” इति सुत्तपिटके खुद्दकनिकाये सुत्तनिपाते अट्ठकवग्गे पृ० ३९४, अस्य विस्तरेण व्याख्या सुत्तपिटके महानिद्देसे [पृ० १०८] वर्तते ॥ __पृ० २३ पं० ४ जो यप्पाण इति खं १ पाठोऽत्र समीचीनतरः। अत्र जो अप्पाण इति मु. पाठोऽपि छन्दोऽपेक्षया समीचीनः, वृत्तौ तु [पृ०६६] जो यप्पाण इति खं १ पाठो व्याख्यातः-“यश्चास्मानं भये परिषहोपसर्गजनिते न दर्शयेत्"-शी०। “य आत्मानं भये न दर्शयति" इति चूर्णी पृ० ६४॥ __ पृ० २३ पं० ५ हीमतो इति पाठेऽपि न छन्दोभङ्गः, " क )(प-विसर्गा-ऽनुस्वार-व्यञ्जनाहादिसंयोगे ॥ १।७॥ जिह्वामूलीये उपध्मानीये विसर्जनीये अनुस्वारे व्यञ्जने हादिवर्जिते संयोगे च
ने गो भवति वक्रश्च ।" इति छन्दोऽनुशासनवचनात् ॥ पृ० २३ पं० ९ सीउदग खं १ । “सीवोदगं...."प्रतिदुगुंछति णाम ण पिबति"-चू० । “तथा शीतोदकम्-अप्रासुकोदकं तत् प्रति जुगुप्सकस्य अप्रासुकोदकपरिहारिणः"-शी० । एवं च शी० अनुसारेण सीओदग पडि दुगुंछिणो इति पाठः॥
पृ. २४ पं० ७ 'गामधम्मा ति' इति खं २ प्रभृति पाठोऽत्र छन्दोऽपेक्षया समीचीनः॥
पृ. २४ पं० ८ अणुधम्मचारिणो। तुलना-“भगवतो सावका वियत्ता विनीता विसारदा..... अनुधम्मचारिनो"-सुत्तपिटके उदानं पृ० १३८॥ पृ० २५ पं० १ णो काहिए। “एदोती पदान्ते प्राकृते हस्वौ वा"-छन्दोनुशासनम् १॥ १० ॥ पृ० २५ पं० ४ सुझोसितं इति छन्दोऽपेक्षयात्र समीचीनः पाठः ॥ पृ० २६ पं० १ तिन्न महोव इति पु १-मु०पाठोऽत्र छन्दोऽपेक्षया समीचीनः॥ पृ० २६ पं० ७ ऽझोसिया इति शुद्धः पाठः॥
पृ० २६ पं० ९ धारेती मु० । अयं पाठोऽत्र छन्दोऽपेक्षया शुद्धः । अस्या गाथायाश्चूर्णौ पूर्वदिग्निवासिनामाचार्याणां मतेन प्रतीच्यापरदिग्निवासिनामाचार्याणां च मतेन अर्थभेदो निरूपितः।
पृ. २६ पं० ७ तरुणे वास इति पु २ पाठोऽत्र छन्दोऽपेक्षया समीचीनः॥

Page #461

३६४
सूत्रकृताङ्गसूत्रे तृतीयं परिशिष्टम् पृ० २७ पं० २ नातिवहति। "नातीव वोढुं शक्नोति" शी० ॥ पृ० २७ पं० १० अत्र छन्दोऽपेक्षया मासूरियं इति चू० पाठः समीचीनः ॥ पृ० २८ पं० १ सहसू इति खं २ प्रभृतिपाठोऽत्र छन्दोपेक्षया समीचीनः।। पृ० २८ पं० २ ‘मोहणिएण कडेण' इति खं १ प्रतिस्थः पाठोऽत्र छन्दोऽपेक्षया समीचीनः॥ पृ० ३० पं० २ छन्दोऽपेक्षया ते सिवं ॥ इति पु १ पाठः शोभनः। पृ० ३१ पं० १३ अप्पोदए इति शुद्धम्।
पृ. ३२ पं० १४ 'मच्छा विट्ठा व केयणे' इति खं १ पु २ पाठोऽत्र छन्दोऽपेक्षया समीचीनतरः, चूर्णौ खं २ पु १ ला०मध्ये तु पविट्ठा इति पाठः, शी०मध्येऽपि [पृ० ८२] “यथा मत्स्याः केतने मत्स्यबन्धने प्रविष्टाः" इति व्याख्यातम् ।
पृ० ३६ पं. १ माहणाऽदुव इति पाठोऽत्र छन्दोऽपेक्षया समीचीनः । पृ० ३८ पं० १४ गिलाणाभिहडं ति य इति खं २ पाठोऽत्र समीचीनः॥
पृ० ४० पं० ९ अभुंजिया णमी वेदेही। तुलना-"श्रीशुक उवाच-निमिरिक्ष्वाकुतनयो वसिष्ठमवृतत्विजम् । आरभ्य सत्रं सोऽप्याह शक्रेण प्राग् वृतोऽस्मि भोः ॥ १॥ तं निर्वयागमिष्यामि तावन्मा प्रतिपालय। तूष्णीमासीद् गृहपतिः सोऽपीन्द्रस्याकरोन्मखम् ॥ २॥ निमिश्चलमिदं विद्वान् सत्रमारभतात्मवान् । ऋत्विरिभरपरस्तावन्नागमद् यावता गुरुः ॥ ३ ॥ शिष्यव्यतिक्रमं वीक्ष्य निवर्त्य गुरुरागतः। अशपत् पतताद् देहो निमेः पण्डितमानिनः ॥ ४॥ निमिः प्रतिददौ शापं गुरवेऽधर्मवर्तिने। तवापि पतताद् देहो लोभाद् धर्ममजानतः ॥५॥ इत्युत्ससर्ज स्वं देहं निमिरध्यात्मकोविदः। मित्रावरुणयोर्जज्ञे उर्वश्यां प्रपितामहः ॥६॥ गन्धवस्तुषु तद्देहं निधाय मुनिसत्तमाः। समाप्ते सत्रयोगेऽथ देवानूचुः समागतान् ॥ ७ ॥ राज्ञो जीवतु देहोऽयं प्रसन्नाः प्रभवो यदि। तथेत्युक्ते निमिः प्राह मा भून्मे देहबन्धनम् ॥ ८ ॥ यस्य योग न वाञ्छन्ति वियोगभयकातराः। भजन्ति चरणाम्भोज मुनयो हरिमेधसः ॥९॥ देहं नावरुरुत्सेऽहं दुःखशोकभयावहम्। सर्वत्रास्य यतो मृत्युर्मत्स्यानामुदके यथा ॥ १०॥ देवा ऊचुः-विदेह उष्यतां कामं लोचनेषु शरीरिणाम् । उन्मेषण-निमेषाभ्यां लक्षितोऽध्यात्मसंस्थितः ॥११॥ अराजकभयं नृणां मन्यमाना महर्षयः । देहं ममन्थुः स्म निमेः कुमारः समजायत ॥ १२॥ जन्मना जनकः सोऽभूद् वैदेहस्तु विदेहजः। मिथिलो मथनाज्जातो मिथिला येन निर्मिता ॥"-भागवत. ९।१३।१-१३ ॥ “पुनापरं यदा होमि मिथिलायं पुरुत्तमे। निमि नाम महाराजा पण्डितो कुसलत्थिको ॥१॥ तदाहं मापयित्वान चतुस्सालं चतुम्मुखं। तत्थ दानं पवत्तेसिं मिगपक्खिनरादिनं ॥२॥"सुत्तपिटके चरियापिटकपालि, निमिराजचरिया, पृ० ३९० ॥
पृ० ४० पं० ११, २९ आसिले देविले। अत्र महाभारते निर्दिष्टः असितो देवल: ऋषिर्विवक्षित इति सम्भाव्यते। "आसिले देविले चेव त्ति बंधाणुलोमेण गतं, इतरधा हि देविलासिल इति वक्तव्यम्" [पृ० ९६ पं० ३] इति चूर्णिकारवचनमपि साभिप्रायम् , महाभारते “देवलं चासितं मुनिम् [सभापर्व २०४९।१०], देवलस्त्वसितोऽब्रवीत् [भीष्मपर्व ६।६४।६], अत्रैवोदाहरन्तीममितिहासं पुरातनम् । नारदस्य च संवादं देवलस्यासितस्य च ॥" [शान्तिपर्व १२।२६७।१] इति पाठदर्शनात् 'देवलः' इति गोत्रोक्तिः 'असितः' इति तु ऋषेर्नाम सम्भाव्यते। खं १ मध्ये असिले इति पाठ इत्यपि 'येयम् ॥
“मासिलो नाम महर्षिः, तथा देविलो" इति शीलाचार्यविरचितवृत्त्यनुसारेण त्वत्र मासिले इति देविले इति च ऋषिद्वयं विवक्षितम् , वायुपुराणेऽपि ऋषिलक्षणे "काश्यपश्चैव वत्सारो विभ्रमो रेभ्य एव च। असितो देवलश्चैव षडेते ब्रह्मवादिनः ॥ २६ ॥” इति असित-देवलयोर्द्वयोहल्लेखो दृश्यते ॥
पृ. ४० पं० ११-१२ दीवायण महारिसी । पारासरे। तुलना--"तत्थ खलु इमे अट्ठ माहणपरिव्वायगा भवंति--कण्हे य करकंड़े य अंबडे य परासरे। कण्हे दीवायणे चेव देवगुत्ते य नारए ।

Page #462

कतिपयानि विशिष्टानि टिप्पणानि
३६५ --ओववाइयसुत्त। महाभारते द्वैपायनस्य नाम उपलभ्यते। 'व्यासः, पाराशरः' इत्यपि द्वैपायनस्यैव नाम। “पराशरसुतः श्रीमान् व्यासो वाक्यमुवाच ह॥"-महाभारते शान्तिपर्व १२।३२७।२०। __ पृ० ४१ पं० ५ सातं सातेण विजती। तुलना-"जं सुहेण सुहं लद्धं अञ्चन्तसुखमेव तं। जं सुखेण दुहं लद्धं मा मे तेण समागमो ॥१॥ सातिपुत्तेण बुद्धेण अरहता बुइतं। मणुण्णं भोयणं भुच्चा मणुण्णं सयणासणं। मणुण्णंसि अगारंसि झाति भिक्खु समाहिए ॥२॥ अमणुण्णं भोयणं भुच्चा अमणुण्णं सयणासणं। अमणुण्णंसि गेहंसि दुक्खं भिक्खू झियायती ॥२॥"--इसिभासियाई अ० ३८ पृ० ८५ 'साविपुत्त'शब्देनात्र शाक्यपुत्रो बुद्धो विवक्षितः, अथवा ऋषिभाषितटीकानुसारेण शारिपुत्रो बौद्धः [बुद्धशिष्यः] अत्र विवक्षितः॥
“एकमिदाह, महानाम, समयं राजगहे विहरामि गिज्झकूटे पब्बते। तेन खो पन समयेन सम्बहला निगण्ठा इसिगिलिपस्से काळसिलायं उन्भट्ठका होन्ति आसनपटिक्खित्ता, ओपकमिका तिब्बा खरा कटुका वेदना वेदयन्ति। अथ ख्वाहं, महानाम, सायन्हसमयं... ते निगण्ठे एतदवोचं-'किन्नु तुम्हे, आवुसो, निगण्ठा.....'कटुका वेदना वेदयथा' ति। एवं वुत्ते, महानाम, ते निगण्ठा में एतदवोचुं–निगण्ठो, आवुसो, नातपुत्तो सब्बञ्जू सब्बदस्सावी अपरिसेसं आणदस्सनं पटिजानाति । ....."न खो, आवुसो गोतम, सुखेन सुखं अधिगन्तब्बं, दुक्खेन खो सुखं अधिगन्तब्बं; सुखेन, चावुसो गोतम, सुखं भधिगन्तब्बं अभविस्त, राजा मागधो सेनियो बिम्बिसारो सुखं अधिगच्छेय्य, राजा मागधो सेनियो बिम्बिसारो सुखविहारितरो आयस्मता गोतमेना' ति।"-सुत्तपिटके मजिसमनिकायपालि [भाग १] चूळदुक्खक्खन्धसुत्तं पृ० १२८-१२९ ॥
पृ० ४२ पं० ६, ८, १० विण्णवणित्यीसु। “एवं विण्णवण स्थीसु, एवं अनेन प्रकारेण विज्ञापना नाम परिभोगः एकाथिकानि आसेवना, दोषः तत्र कुतः स्यात् ?"--चू० पृ० ९७ पं० ६ । “एवमत्रापि स्त्रीविज्ञापनायां युवतिप्रार्थनायां...... 'दोषस्तत्र कुतः स्यात्?" शी० पृ० ९८ ॥ - पृ० ४२ पं० १२ " पूयणा इव तरुणए, पूयमा नाम औरणीया, तस्या अतीव तण्णगे छावके स्नेहः"-चू० पृ. ९८ पं० १७॥
पृ० ४३ पं० ७ छन्दोऽपेक्षया समुदं ववहारिणो इति सर्वासु हस्तलिखितप्रतिषु दृश्यमानः पाठः समीचीनः, चूर्णौ तु 'समुदं व ववहारिणो' इति पाठः॥ दृश्यतां सू० ५०१॥
पृ. ४३ पं० ८ कञ्चंती सयकम्मुणा। तुलना-" तेणे जहा संधिमुहे गहीए सकम्मुणा कच्चइ पावकारी। एवं पया पेच्च इहं च लोए कडाण कम्माण न मोक्खु अत्थि ॥४॥३॥"-उत्तराध्ययन। "चोरो यथा सन्धिमुखे गहीतो सकम्मुना हजति पापधम्मो। एवं पजा पेच्च परम्हि लोके सकम्मुना हजति पापधम्मो॥७८६॥"-सुत्तपिटके खुद्दकनिकाये थेरगाथा रट्टपालत्थेरगाथा पृ० ३४८ ॥
पृ.५४ पं०४ केवलियं महेसिं। तुलना--"अ न च केवलिनं महेसिं"--सुत्तपिटके सुत्तनिपाते पृ० २८२॥ पृ० ५४ पं० १३ णिहो णिसं । तुलना-सू० ८३१॥ पृ० ५८ पं० १२ पकत्तंति इति शुद्धम् ॥ पृ. ६० पं० १७ फलगावतट्ठा इति शुद्धम् ॥
पृ० ६३ पं० ३ भगारिणो। “माहणाः श्रावका ब्राह्मणजातीया वा। अकारिणस्तु क्षत्रिय-विटशूद्राः" चू०। "ब्राह्मणा ब्रह्मचर्याद्यनुष्ठाननिरताः, तथा अगारिणः क्षत्रियादयः" शी० ॥
पृ० ६३ पं० ९ उड्ढं अहे य... । तुलना-सू० ४७४, ५०३॥
पृ. ६४ पं० ७ 'खेयन्नए से कुसलासुपन्ने' इति मु० मध्ये पाठः। "क्षेत्रं जानातीति क्षेत्रज्ञः" चू० पृ० १४३ । “खेदं...जानातीति खेदज्ञः,...यदिवा क्षेत्रज्ञो यथावस्थितात्मस्वरूपपरिज्ञानादात्मज्ञ

Page #463

३६६
सूत्रकृताङ्गसूत्रे तृतीयं परिशिष्टम् इति। अथवा क्षेत्रमा काशम् ,तज्जानातीति क्षेत्रज्ञो लोकालोकस्वरूपपरिज्ञातेत्यर्थः।"-शी० पृ० १४४ ॥ __ पृ० ६६ पं० ५ वीससेणे। “विष्णुर्नारायणः कृष्णो वैकुण्ठो विष्टरश्रवाः।...पीताम्बरोऽच्युतः शाम विष्वक्सेनो जनार्दनः ॥ इति अमरकोशे प्रथम काण्डे। “विष्वक्सेन-नरायणौ जलशयो नारायणः श्रीपतिः" इति अभिधानचिन्तामणौ श्लो० २१४॥ “विश्वसेनः..'चक्रवर्ती, अथवा विष्वक्सेनः वासुदेवः"चू० पृ. १४८ पं० १५। “विश्वा"सेना यस्य स विश्वसेनः चक्रवर्ती"-शी० पृ० १५०॥
पृ० ६६ पं० ६ दंतवक्के। "दान्तवाक्यः चक्रवर्ती”-चू०
पृ. १४८ पं० १७, शी० पृ. १५०॥ "दन्तवक्त्रश्च नामासीत्"-महाभारत आदिपर्व १।६१।५७; “ अधिराजाधिपं चैव दन्तवक्रं महाहवे"--सभापर्व २।२८१३ ॥
पृ० ७२ पं० ३ दगंसि धीरे इति शुद्धपाठः॥
पृ० ७२ पं. ९ मंगलि ओदरिया इति शुद्धम् । तुलना-“हित्वा गिहित्तं अनवोसितत्तो, मुखनङ्गली ओदरिको कुसीतो। महावराहो व निवावपुट्ठो पुनप्पुनं गब्भमुपेति मंदो॥ १०१॥"सुत्तपिटके थेरगाथा पृ० २५७॥
पृ० ७८ पं० ६ सदा जते। तुलना—“जयं चरे जयं चिट्टे जयमासे जयं सए। जयं भुजंतो भासंतो पावं कम्मं न बंधइ ॥"-दशवैकालिक ४८॥ “यतं चरे यतं तिढे, यतं अच्छे यतं सये। यतं समिञ्जये भिक्खु, यतमेनं पसारये ॥”—सुत्तपिटके खुद्दकनिकाये इतिवुत्तके पृ० २६२॥
पृ० ७९ पं० ५ माहणा खत्तिया वेस्सा...। तुलना-“खत्तिया माहणा वेस्सा सुद्दा चण्डालपुक्कसा।" -सुत्तपिटके खुद्दकनिकाये जातकपालि [भाग १] पृ० ११९,२७८॥
पृ० ८० पं० १३ वस्थीकम्म...। दृश्यतां दशवैकालिके तृतीयमध्ययनम् ३।२,९ । दृश्यतां वक्ष्यमाणं पृ० ८१ पं० ७ टिप्पणं पृ० १४६ पं०७ इत्यस्य च टिप्पणम्।
पृ० ८१ पं० १ उद्देसियं...। दृश्यतां दशवैकालिके ३।२,४१५५।। पृ० ८१ पं० ७, पृ. ८२ पं० १ अट्ठापदं...आसंदी...। दृश्यतां दशवैकालिके ३।४-५ । तुलना“सेय्यथिदं-अटपदं दसपदं आकासं परिहारपथं सन्तिकं खलिकं घटिक सलाकहत्थं अक्खं पनचीरं वङ्कक मोक्खचिक चिङगुलिकं पत्ताळहक रथकं धनुकं अक्खरिकं मनेसिकं यथावजं इति वा इति, एवरूपा जूतप्पमादट्रानानुयोगा पटिविरतो समणो गोतमो ति।...सेय्यथिदं-आसन्दि पल्लवं गोनकं चित्तकं पटिक पटलिकं तूलिकं विकतिकं उद्दलोमि एकन्तलोमि कट्टिस कोसेय्यं कुत्तकं हत्थत्थरं अस्सत्थर रथत्थरं अजिनप्पवेणिं कदलिमिगपवरपच्चत्थरणं सउत्तरच्छदं उभतोलोहितकूपधानं इति वा इति, एवरूपा उच्चासयनमहासयना पटिविरतो समणो गोतमो ति। सेय्यथिदं-उच्छादनं परिमद्दनं न्हापनं सम्बाहनं आदासं मालागन्धविलेपनं मुखचुण्णं मुखलेपनं हत्थबन्धं सिखाबन्धं दण्डं नाळिकं असिं छत्तं चित्रुपाहनं अञ्जनं उण्हीसं मणिं वालवीजनिं ओदातानि वत्थानि दीघदसानि इति वा इति एवरूपा मण्डनविभूसनट्ठानानुयोगा पटिविरतो समणो गोतमो ति-" सुत्तपिटके सुंदीघनिकाये ब्रह्मजालसुत्ते मज्झिमसीलसुत्ते पृ० ८-९।
"न भिक्खवे उच्चासयनमहासयनानि धारेतब्बानि, सेय्यथिदं--आसन्दि, पल्लङ्को, गोनको..." -विनयपिटके महावग्गे ५.१०, २० पृ. २११। “आसन्दी नाम अतिक्कन्तपमाणा वुचति, पल्लङ्को नाम आहरिमेहि वाळेहि कतो होति"-विनयपिटके पाचित्तियपाली ४.४३.१९२ पृ० ४०९। - पृ० ८१ पं० १३ परमत्ते अन्नपाणं, ण भुंजेज इति खं २ पाठोऽत्र छन्दोऽपेक्षया समीचीनः ।
चूौँ [पृ० १७९] " परपत्ते अण्णपाणं तु. परस्य पात्रं गृहिमात्र इत्यर्थः" इति पाठः, वृत्तौ तु परस्य गृहस्थस्य अमत्रं भाजनं परामत्रम् , तत्र...अन्नं पानं च न मुनिर्न कदाचिदपि भुञ्जीत। यदिवा पतद्ग्रह

Page #464

कतिपयानि विशिष्टानि टिप्पणानि
३६७ धारिणश्छिद्रपाणेः पाणिपात्रं परपात्रम्, यदिवा पाणिपात्रस्याच्छिद्रपाणेर्जिनकल्पिकादेः पतद्ग्रहः परपात्रम् , तत्र संयमविराधनाभयान्न भुञ्जीत" शी० पृ. १८१॥
पृ० ८३ पं० ११ आयरियाई सिक्खेज्जा इति खं २ प्रभृतिपाठोऽत्र छन्दोऽपेक्षया समीचीनः।। पृ० ८५पं० ५ उड्डं अहेय...। तुलना-सू. ३५५, ५९३॥
पृ० ८७ पं० ५ भरति...। तुलना—“हित्वा रतिं च अरतिं सीतिभूतं निरूपधि । सन्बलोकाभिमुं वीरं तमहं ब्रूमि ब्राह्मणं ॥ २४१॥...'यस्स पुरे च पच्छा च, मज्झेच नत्थि किञ्चनं । अकिञ्चनं अनादानं तमहं ब्रूमि ब्राह्मणं ॥ २४४ ॥"-सुत्तपिटके सुत्तनिपातो पृ० ३६७।
पृ० ९० पं० ५ तं मग्गऽणुत्तरं इति खं १ पाठोऽत्र छन्दोऽपेक्षया समीचीनः। “तं मग्गं अणुत्तरं सुद्धं० सिलोगो" इति चूर्णी पृ० १९५ । वृत्तौ तु “पुनरप्याह–तम्मग्गेत्यादि (तं मग्गं इत्यादि-प्र०), योऽसौ मार्गः...तं मार्गम्"-शी० पृ० १९८ ॥ मु० मध्ये तं मग्गं गुत्तरं इति पाठः ॥ पृ० ९० पं० १२ समुह... । दृश्यतां पृ० ४३ पं० ७ इत्यस्य टिप्पणम्॥
पृ० ९१ पं० २ इत्ताव ताव जीवकाए। अत्र छन्दोऽपेक्षया इत्तावए जीवकाए इति ला० पाठः समीचीनः॥
प्र. ९१ पं०२ नावरे विजती काए। अत्र खं १-२ मध्ये काप इत्यस्य स्थाने कती इति पाठः. "नापरो जीवराशिः विद्यते कश्चिदिति"-शी० पृ. २००, एवं च शी० वृत्त्यनुसारेण छन्दोऽपेक्षया चात्र नावरे विज्जती कती इति पाठः समीचीनः प्रतिभाति। चूर्णौ [पृ० १९६] तु “ एताव ता जीवकाये न हि सप्तमो विद्यते जीवकायः" इति व्याख्या दृश्यते।
पृ० ९१ पं० ५ एयं खु...। तुलना-सू० ८५॥ पृ० ९३ पं० ८ अत्र छन्दोऽपेक्षया विचार्यमाणे अखेतण्णाऽसमाहिया इति पाठः समीचीनः। "अखेतण्णा अजाणगा" चू० पृ. २०१। “अखेदज्ञा अनिपुणाः" शी० पृ० २०४॥
पृ. ९६ पं० ३ समोसरणाणि... । तुलना-यानि च तीणि यानि च सहि समणप्पवादसितानि भूरिपञ। सञ्झक्खरसञनिस्सितानि भोसरणानि विनेय्य ओघतमगा ॥ १३७॥"-सुत्तपिटके सुत्तनिपातो पृ. ३५१॥
पृ. ९६ पं० ९ जहा कुम्मे...। तुलना-"दुइन्ते इंदिए पंच रागदोसपरंगमे। कुम्मो विव सअंगाई सए देहम्मि साहरे ॥ २॥"-इसिभासियाई अ० १६, पृ० ३३ । “यदा संहरते चायं कूर्मोऽज्ञानीव सर्वशः। इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस्तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ॥ २॥ ५८॥"-भगवद्गीता।
पृ० ९६ पं० १२ छलायतनं ...। तुलना--"अविजापच्चया, भिक्खवे, सङ्खारा, खवार पच्चया विज्ञाणं विज्ञाणपच्चया नामरूपं, नामरूपपच्चया सळायतनं, सळायतनपच्चया फस्सो, फस्सपच्चया वेदना, वेदनापचया तण्हा, तण्हापचया उपादानं, उपादानपच्चया भवो, भवपच्चया जाति, जातिपच्चया जरामरणं सोकपरिदेवदक्खदोमनस्सुपायासा भवन्ति, एवमेतस्स केवलस्स दक्खक्खन्धस्स समदयो । होति, भिक्खवे, पटिच्चसमुप्पादो।......कतमं च, भिक्खवे, सळायतनं? चक्खायतनं, सोतायतनं घाणायतनं, जिव्हायतनं कायायतनं मनायतनं। इदं वुच्चति, भिक्खवे, सळायतनं"-सुत्तपिटके संयुत्तनिकायपालि[भाग २] पृ० ३-५॥
पृ. ९७पं. ३ णाइचो...। तुलना-"एक समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने। भगवा एतदवोच-किस्मिनु खो, भिक्खवे, सति, किं उपादाय किं अभिनिविस्स एवं दिहि उप्पजतिन वाता वायन्ति, न नजो सन्दन्ति, न गब्भिनियो विजायन्ति, चन्दम-सूरिया उदेति वा अपेन्ति वा
समुदयो
यतन
१. तुलना-" जस्स णत्थि पुरे पच्छा मज्झे तस्स कुओ सिया"- आचाराङ्गसूत्रे सू. १४५ ।।

Page #465

३६८
सूत्रकृताङ्गसूत्रे तृतीयं परिशिष्टम् एसिकट्ठायिट्ठिता' ति।"--सुत्तपिटके संयुत्तनिकायपालि पृ० ४१४ । “महावाता न वायन्ति न सन्दन्ति सवन्तियो। तानि अन्ज पदिस्सन्ति धुवं बुद्धो भविस्सति ॥ ८३॥”—सुत्तपिटके बुद्धवंसो पृ० ३११॥ . पृ० ९८ पं० ९ अकम्मुणा कम्म खवेंति धीरा इति खं २ प्रभृतिप्रतिस्थः पाठोऽत्र छन्दोऽपेक्षया समीचीनतरः। “भकर्मणा तु आश्रवनिरोधेन कर्माणि क्षपयन्ति धीराः...मेधाविणो लोभमयं(यौ ?), मेराधाविणो मेधाविणो, लोभमतीताः लोभातीता वीतरागा इत्यर्थः, एवं मायामतीता मायातीता वा" इति चूर्णौ। वृत्तौ तु "अकर्मणा तु आश्रवनिरोधेन तु...कर्म क्षपयन्ति धीराः (वीराः-खं १ विना) महासत्त्वाः...मेधाविनः...लोभमयं परिग्रहमेवातीता...क्वचित् पाठः लोभभयादतीताः, लोभश्च भयं च समाहारद्वन्द्वः, लोभाद्वा भयं तस्मादतीताः"-शी० पृ० २२१। पृ० १०८ पं० १ उड्ढं अहेय...। तुलना सू० ३५५, ४७४॥
पृ० १०९ पं. ५ विभजवाद। “विभज्यवादो नाम भजनीयवादः। तत्र शङ्किते भजनीयवाद एव वक्तव्यः-अहं तावदेवं मन्ये, अतः परमन्यत्रापि पुच्छेजसि। अथवा विभज्यवादो नाम अनेकान्तवादः" चू० पृ० २३५। “विभज्यवादं पृथगर्थनिर्णयवादं व्यागृणीयात् , यदिवा विभज्यवादः-स्याद्वादः,तं... वदेत् , अथवा सम्यगर्थान् विभज्य पृथक्कृत्वा तद्वादं वदेत् , तद्यथा--नित्यवादं द्रव्यार्थतया पर्यायार्थतया त्वनित्यवादं वदेत्" शी० पृ० २५० । तुलना-"न खो, भन्ते, भगवा सब्बं तपं गरहति, न पि सब्वं तपस्सि लूखाजी वि एकंसेन उपक्कोसति उपवदति। गारव्हं खो, भन्ते, भगवा गरहति, पसंसितब्ब पसंसति। गारय्हं खो, पन, भन्ते भगवा गरहन्तो पसंसितब्बं पसंसन्तो विभजवादो भगवा। न सो भगवा एत्थ एकंसवादो ति"---सुत्तपिटके अंगुत्तरनिकाये [भाग ४] दस कनिपाते पृ० २५३ ॥
"दोहिं वि अंतेहिं अदिस्समाणे"-सू० ६७८ । आचाराङ्ग सू० १११। “दोहिं वि अंतेहिं अदिस्समाणेहिं" आचाराङ्ग० सू० ११३ । “उभो अन्ते अनुपगम्म मज्झेन तथागतो धम्म देसेति"सुत्तपिटके संयुत्तनिकायपालि [भाग २] पृ० ६६ । सुत्तपिटके उदाने जात्यन्धहस्तिदर्शनोपमानेन एकान्तदर्शनानां स्वरूपमभिधाय “इमेसु किर सजन्ति एके समणब्राह्मणा । विग्गय्ह नं विवदन्ति जना एकङ्गन्दस्सिनो॥"-[पृ. १४५] इत्यभिहितम् ॥
पृ० ११२ पं० ४ तिउदंति पाव...। अत्र मु० मध्ये तुटुंति इति पाठः। छन्दोऽपेक्षया तुटुंते पाव इति पु १ पाठोऽपि समीचीनः। “पूर्वसंचितानि कर्माणि त्रुट्यन्ति"-शी० पृ० २५६ ॥ पृ० ११४ पं. ६ तहागता अप्पडिण्णा इति तहागता अपडिण्णा इति वा खं २ प्रभृतिपाठस्थः
। समीचीनः । “उच्यते तथागता य अपडिण्णा. तीर्थकराः, चग्रहणात केवलिनो गणधराश्च अपडिण्णा अप्रतिज्ञाः, अनाशंसिन इत्यर्थः।" चू० पृ० २४३। “तथा तथागताः तीर्थकृदु. गणधरादयः न विद्यते प्रतिज्ञा निदानरूपा येषां तेऽप्रतिज्ञाः निराशंसाः" शी० पृ० २६० ॥
पृ० १२८ पं० १२ भट्टा भट्टपुत्ता। खं १-२ प्रतिस्थः भडा भडपुत्ता इति पाठोऽत्र समीचीनः, औपपातिकसूत्रेऽपि [सू० १३, २६] अयमेव पाठः ॥
पृ० १२९ पं० ५ उड्ढं पादतला"। तुलना-"उड्ढं पायातला अहे केसग्गमत्थका एस आतापनवे कसिणे तयपरियन्ते जीवे, एस जीवे जीवति, एतं तं जीवितं भवति। से जहानामते दड्ढेसु बीएसु ण पुणो अंकुरुप्पत्ती भवति, एवामेव दड्ढे सरीरे ण पुणो सरीरुप्पत्ती भवति। तम्हा इणमेव जीवितं, णत्थि परलोए, णत्थि सुकडदुक्कडाणं कम्माणं फलवित्तिविसेसे। णो पञ्चायन्ति जीवा, णो फुसन्ति पुण्णपावा, अफले कल्लाणपावए । तम्हा एतं सम्म ति बेमि-उड्ढं पायतला अहे केसग्गमत्थका एस आयाप जवे] क[सिणे] तयपरितन्ते एस जीवे, एस मडे णो [जीवति] एतं तं [जीवितं भवति]"-इसिभासियाई १९ उक्कलज्झयण, पृ० ३९ ।

Page #466

कतिपयानि विशिष्टानि टिप्पणानि
पृ० १२९ पं० ७. आदहणाए । तुलना पृ० ३५७ पं० १९ ॥
पृ० १३० पं० १०. कोसीतो । तुलना "सेय्यथापि, महाराज, पुरिसो मुञ्जम्हा ईसिकं पवाहेय्य तस्स एवमस्स - 'अयं मुञ्ज, अयं ईसिका, अज्ञो मुञ्जो, अञ्ञा ईसिका, मुजम्हा त्वेव ईसिका पवाळ्हा ' ति । सेय्यथा वा पन, महाराज, पुरिसो असिं कोसिया पवाहेय्य । तस्स एवमस्स - ' अयं असि अयं कोसि, अञ्ञो असि, अज्ञा कोसि, कोसिया त्वेव असि पवाळ्हो' ति । सेय्यथा वा पन, महाराज, पुरिसो अहिं करण्डा उद्धरेय्य । तस्स एवमस्स — अयं अहि, अयं करण्डो, अञ्ञो अहि, अञ्ञो करण्डो, करण्डा त्वेव अहि उब्भतो ति । एवमेव खो, महाराज, भिक्खु एवं समाहिते चित्ते परिसुद्धे परियोदाते अनङ्गणे विगत्पक्किलेसे मुदुभूते कम्मनिये ठिते आनेअप्पत्ते मनोमयं काय अभिनिम्मिनाय चित्तं अभिनीहरति अभिनिन्नामेति । " - सुत्तपिटके दीघनिकायपालि [भाग १] सीलक्खन्धवग्गे सामञ्नफलसुतं पृ० ६८, सुभसुत्तं पृ० १७८ ।
पृ० १३३ पं० ८ तज्जीव। दृश्यतां सू० ७, ८ । पृ० ३५५ ॥
पृ० १३३ पं० ९. पंचमहन्भूतिए । दृश्यतां सू० १५-१६ । पृ० ३५८ पं० १ ॥
पृ० १३४ पं० ७. तुलना पृ० ३५७ पं० ३५ । अत्र 'सासता । ६५७ भायछट्ठा पुण एगे एवमाहु' इति पाठयोजना समीचीना प्रतीयते ॥
पृ० १३५ पं० ११ धम्मा पुरिसादीया । तुलना - " परिसाडी कम्मे अपरिसाडिणो बुद्धा, तम्हा खलु अपरिसाडिणो बुद्धा णोवलिप्पन्ति रएणं पुक्खरपत्तं व वारिणा । दुगभालेण अरहता इसिणा बुइतं । पुरिसादीया धम्मा पुरिसपवरा पुरिसजेट्ठा पुरिसकप्पिया पुरिसपजोविता पुरिससमन्नागता पुरिसमेव अभिजुंजियाणं चिट्ठन्ति । से जहानामते अरती सिया सरीरंसि जाता सरीरंसि वड्ढिया सरीरसमन्नागता सरीरं चेव अभिउंजियाण चिट्ठति, एवामेव धम्मा वि पुरिसादीया जाव चिट्ठन्ति । एवं गंडे वम्मी के थूमे रुक्खे वणसण्डे पुक्खरिणी, णवरं पुढवीय जाता भाणियव्वा, उदगपुक्खले उदगं णेतव्वं । से जहाणामते अगणिकाए सिया अरणीय जाते जाव अरणीं चेव अभिभूय चिट्ठति एवामेव धम्मा वि पुरिसादीया तं चेव । धित् तेसिं गामणगराणं जेसिं महिला पणायिका । ते यावि धिक्किया पुरिसा जे इस्थीणं बसं गता ॥ ॥ " - इसि भासियाई अ० २२ पृ० ४३ ।
पृ० १४० पं० १०. भ्रमणुण्णं पृ० १४४ पं० ८. दोहिं वि
३६९
।
दृश्यतां पृ० २४३ टि० २ ॥ दृश्यतां पृ० ३६८ पं० १९॥
पृ० १४६ पं० ७. णो अंजणं । तुलना - “सेय्यथिदं - सन्तिकम्मं पणिधिकम्मं भूतकम्मं भूरिकम्मं वस्सकम्मं वोस्सकम्मं वत्थुकम्मं वत्थुपरिकम्मं आचमनं न्हापनं जुनं वमनं विरेचनं उद्धविरेचनं अधोविरेचनं सीसविरेचनं कण्णतेलं नेत्ततपनं नत्थुकम्मं अञ्जनं पञ्चञ्जनं सालाकियं सल्लकत्तियं दारकतिकिच्छा मूलभे सज्जानं अनुप्पदानं भोसधीनं पटिमोक्खो इति वा इति, एवरूपाय तिरच्छानविजाय मिच्छाजीवा पटिविरतो समणो गोतमो ति । " सुत्तपिटके दीघनिकाये [भाग १] ब्रह्मजालसुत्तं पृ० १२ ।
पृ० १४७ पं० २. दिद्वेण । तुलना - " दिनं सुतं मुतं विञ्ञातं " - सुत्तपिटके संयुत्तनिकायो [भाग २] पृ० ४२५ ॥
पृ० १४९ पं० ९. अक्खोवंजण इति शुद्धम् ॥
पृ० १५७ पं० १. कुच्चका इति शुद्धम् ॥
पृ० १६४ पं० ६. आवश्यकचूर्णि सूत्रकृताङ्गचूर्ण्यनुसारेण अत्र असावज्जे ति इत्येव शुद्धः पाठः ॥ पृ० १६५ पं० ३. भोम्मं उप्पायं । तुलना " सेय्यथिदं - भङ्गं निमित्तं उप्पातं सुपिनं लक्खणं मूसिकच्छिन्नं अग्गिहोमं दब्बिहोमं थुसहोमं कणहोमं तण्डुलहोमं सप्पिहोमं तेलहोमं मुखहोमं लोहितहोमं अङ्गविज्जा वत्थुविजा खेत्तविज्जा (खत्तविज्जा- पुस्तकान्तरे ) सिवविजा भूतविज्जा भूरिविज्जा अहिबिजा
सू. २४

Page #467

३७०
सूत्रकृताङ्गसूत्रे तृतीय परिशिष्टम् विसविजा विच्छिकविजा मूसिकविजा सकुणविजा वायसविजा पक्कज्झानं सरपरित्ताणं मिगचक्कं इति वा इति. एवरूपाय तिरच्छानविजाय मिच्छाजीवा पटिविरतो समणो गोतमो ति।.......... सेय्यथिद-मणिलक्खणं वत्थलक्खणं दण्डलक्खणं सत्थलक्खणं असिलक्खणं उसुलक्खणं धनुलक्खणं आवुधलक्खणं इथिलक्खणं पुरिसलक्खणं कुमारलक्खणं कुमारिलक्खणं दासलक्खणं दासिलक्खणं हथिलक्खणं अस्सलक्खणं महिसलक्खणं उसभलक्खणं गोलक्खणं अजलक्खणं मेण्डलक्खणं कुक्कुटलक्खणं वट्टकलक्खगं गोधालक्खणं कणिकालक्खणं कच्छपलक्खणं मिगलक्खणं इति वा इति, एवरूपाय तिरच्छानविजाय मिच्छाजीवा पटिविरतो समणो गोतमो ति। ...... सेय्यथिदं-चन्दग्गाहो भविस्सति, सुरियग्गाहो भविस्सति, नक्खत्तग्गाहो भविस्सति, चन्दिमसुरियानं पथगमनं भविस्सति, चन्दिमसुरियानं उप्पथगमनं भविस्सति, नक्खत्तानं पथगमनं भविस्सति, नक्खत्तानं उप्पथगमनं भविस्सति, उक्कापातो भविस्सति, दिसाडाहो भविस्सति, भूमिचालो भविस्सति, देवदुन्दुभि भविस्सति, चन्दिमसुरियनक्खत्तानं उग्गमनं ओगमनं सङ्किलेसं बोदानं भविस्सति, एवंविपाको चन्द्रग्गाहो भविस्सति, एवं विपाको सुरियग्गाहो भविस्सति, एवंविपाको नक्खत्तग्गाहो भविस्सति, एवंविपाकं चन्दिमसुरियानं पथगमनं भविस्सति, एवंविपाकं चन्दिमसुरियानं उप्पथगमनं भविस्सति, एवंविपाकं नक्खत्तानं पथगमनं भविस्सति, एवंविपाकं नक्खत्तानं उप्पथगमनं भविस्सति, एवंविपाको उकापातो भविस्सति, एवंविपाको दिसाडाहो भविस्सति, एवंविपाको भूमिचालो भविस्सति, एवंविपाको देवदुन्दुभि भविस्सति, एवंविपाकं चन्दिमसुरियनक्खत्तानं उम्गमनं ओगमनं सखिलेसं वोदानं भविस्सति इति वा इति, एवरूपाय तिरच्छानविजाय मिच्छाजीवा पटिविरतो समणो गोतमो ति।...."सेय्यथिदं-आवाहनं विवाहनं संवरणं विवरणं सङ्किरणं विकिरण सुभगकरणं दुब्भगकरणं विरुद्धगब्भकरणं जिव्हानिबन्धनं हनुसंहननं हत्थाभिजप्पनं हनुजप्पनं कण्णजप्पनं आदासपञ्हं कुमारिकपहं देवपञ्हं, आदिच्चुपट्टानं महतुपट्टानं अब्भुजलनं सिरिव्हायनं इति वा इति, एवरूपाय तिरच्छानविज्जाय मिच्छाजीवा पटिविरतो समणो गोतमो ति।"-सुत्तपिटके दीघनिकाये ब्रह्मजालसुत्तं पु०१०-११। 'भाथब्बणं सुपिनं लक्खणं नो विदहे अथो पि नक्खत्तं विरुतं च गम्भकरणं तिकिच्छं मामको न सेवेश्य॥ १६२॥” इति सुत्तपिटके खुद्दकनिकाये सुत्तनिपाते अट्ठकवग्गे पृ० ४१२ । अस्य विस्तरेण व्याख्या सुत्तपिटके महानिदेसे [पृ० ३२५] वर्तते ॥
पृ० १७२ पं० ४. सिरसा ग्रहाते.."। दृश्यताम् औपपातिकसूत्रे सू० २६ । पृ० १७२ पं० ६. महतिमहालियाए इति शुद्धम्।
पृ० १७६ प० ३. लोहितपागी। तुलना-"ये लोके लुद्दा लोहितपाणिनो कुरूरकम्मन्ता मनुस्सेसु पञ्चाजाता"-सुत्तपिटके मज्झिमनिकाये [भाग १] पृ० १२९॥
पृ० १७६ पं०४-पृ० १७७ पं० ६. उक्कंचण' कूडमाणामओ। तुलना-"नच्च-गीत-वादित-विसूकदस्सना "मालागन्धविलेपनधारणमण्डनविभूसनहाना "जातरूप-रजतपटिग्गहणा " आमकधमपटिग्गहणा''आमकमंसपटिग्गहणा ."कयविक्कया'"तुलाकूट-कंसकूट-मानकूटा''उक्कोटन-वञ्चन-निकतिसाचियोगा .."छेदन-वध-बन्धन-विपरामोस-आलोप-सहसाकारा पटिविरतो समणो गोतमो ति इति वा हि, भिक्खवे, पुथुजनो तथागतस्स वण्णं वदमानो वदेय्य"-सुत्तपिटके दीघनिकाये [भाग १] ब्रह्मजालसुत्ते चूळसीले पृ० ६-७॥
पृ० १७८ पं० ६, पृ० १९२ पं० ४. अदुयबंधणं..... । “जाव जाव जम्म ताव ताय कम्म। ...."महइमहाकासवेण अरहता इसिणा बुइय। कम्मुणा खलु भो अप्पहीणेणं पुणरवि आगच्छइ हत्थच्छेयणाणि पायच्छेयणाणि, एवं कण्ण नक्क उट्ठ जिब्भ सीसदंडणाणि, उदिण्णण जीवो कोट्टणाणि पिट्टणाणि तजणाणि तालणाणि वहणाई बंधणाई परिकिलेसणाई अंबंधणाई नियलबंधणाणि जावजीवबंधणाणि नियलजुयलसंकोडणमोडणाई हिययप्पाडणाईदसणुप्पाडणाई उल्लम्बणाई ओलम्बणाई घंसणाई

Page #468

कतिपयानि विशिष्टानि टिप्पणानि
३७१ घोलणाइं पीलणाइं सीहपुच्छणाई कडरिगदाहणाई भत्तपाणनिरोहणाई दोगचाई दोभत्ताई दोमणस्साई भाउमरणाइं भइणिमरणाई पुत्तमग्णाई धूयमरणाई भजमरणाई अण्णाणि य सयणमित्तबंधुवग्गमरणाई तेसिं च णं दोगच्चाई दोभत्ताई दोमणस्साई अप्पियसंवासाई पियविप्पओगाई हीलणाई खिसणाई गरहणाई पवणाई परिभवणाई आगड्ढणाई अण्णयराइं च दुक्खदोमणस्साइं पचणुभवमाणे अणाइयं अणवदग्गं दीहमद्धं चाउरंतसंसारसागरं अणुपरियति ।"--इसिभासियाई अ० ९ पृ० १६-१७॥
पृ० १८० पं० ५. गरुयं दंडं इति शुद्धम् ॥ पृ० १८० पं० १४. णियडि....." । दृश्यतां पृ० ३७० पं० ३०॥ पृ० १८१ पं० १०. खग्गविसाणं......" । तुलना-“सब्बेसु भूतेसु निधाय दण्डं.... "एको चरे खग्गविसाणकप्पो ॥१॥” इति सुत्तपिटके सुत्तनिपाते खग्गविसाणकप्पसुत्ते ७४ वारं खग्गविसाणकप्पो इति शब्दो वर्तते पृ० २७४-२८०॥
पृ० १८६ पं० ९, १०. महासोक्खेसु महासुक्खा......। अत्र महेसक्खेसु... "महेसक्खा इति खं१ प्रतिपाठः सम्यग् भाति। तुलना-“यो सो सत्तो पढमं उप्पनो सो दीघायुकतरो च होति वण्णवन्ततरो च महेसक्खतरो च"-दीघनिकाये [भाग १] ब्रह्मजालसुत्ते पृ० १८॥ “महेसक्खो अञ्जतरोसि यक्खो" सुत्तपिटके खुद्दकनिकाये जातके [भाग २] भूरिदत्तजातके पृ० २३१॥
पृ० १८८ पं० ३. पुच्छियट्ठा इति शुद्धम् ॥
पृ० १८८ पं० ५. चाउड्स'। तुलना-“चातुद्दसिं पञ्चदसिं या च पक्खस्स अट्ठमी। पाटिहारियपक्खं च अटुंगसुसमागतं। उपोसथं उपवसामि सदा सीलेसु संवुता ॥"-सुत्तपिटके खुद्दकनिकाये जातके [भाग १] पृ० २८४॥
पृ० १९१ पं० १२. एस तुला । तुलना-“एसा, भिक्खवे तुला, एतं पमाणं मम सावकानं भिक्खूनं यदिदं सारिपुत्त-मोग्गलाना"-सुत्तपिटके संयुत्तनिकाये [भाग १] पृ० १९६॥
पृ० १९२ पं० ७, पृ० १९३ पं० १, पृ० २१७ पं० ३. अणवदग्गं। तुलना-"अनमतग्गो खो संसारो, पुब्बा कोटि न पचायति अविजा नीवरणानं सत्ताणं तण्हासंयोजनानं सन्धावतं संसरतं" -सुत्तपिटके संयुत्तनिकायो [भाग ४] पृ० १९६ ॥
पृ० १९४ पं० ३, १०, १३. अग्गबीया...। तुलना-दशवैकालिकसूत्रे चतुर्थाध्ययने। “मूलग्गपोरबीजा कंदा तह खंदबीजबीजरुहा। संमुच्छिमा य भणिया पत्तेयाणन्तकाया य॥१८६॥” इति गोम्मटसारे जीवकाण्डे। "पश्चिमानि, भिक्खवे, बीजजातानि। कतमानि पञ्चमूलबीजं खन्धबीजं अग्गबीजं फलुबीजं (फलबीजं-पुस्तकान्तरे) बीजबीजञ्चेव पञ्चमं"--सुत्तपिटके संयुत्तनिकाये [भाग २] पृ० २८४ । “ सेय्यथिदं-मूलबीजं खन्धबीजं फळुबीजं (फलबीजं-पुस्तकान्तरे) अग्गबीज बीजबीजमेव पञ्चमं, इति एवरूपा बीजगाम-भूतगामसमारम्भापटिविरतो समणो गोतमो”—सुत्तपिटके दीघनिकाये [भाग २] ब्रह्मजालसुत्ते पृ० ७॥ __ “भूतगामो नाम पञ्च बीजजातानि-मूलबीजं, खन्धबीजं, फलुबीजं, अग्गबीजं, बीजबीजमेव पञ्चमं। मूलबीजं नाम-हलिद्दि, सिङ्गिवेरं, वचं, वचत्थ, अतिविसं, कटुकरोहिणी, उसीरं, भद्दमूत्तकं, यानि वा पनानि पि अस्थि मूले जायन्ति, मूले सजायन्ति, एतं मूलबीजं नाम। खन्धबीजं नामअस्सत्थो, निग्रोधो, पिलक्खो, उदुम्बरो, कच्छको, कपित्थनो, यानि वा पनजानि पि अत्यित खन्धे जायन्ति, खन्धे सजायन्ति, एतं खन्धबीजं नाम। फलुबीजं नाम-उच्छु, वेलु, नलो, यानि वा पनानि पि अस्थि पब्बे जायन्ति, पब्वे सजायन्ति, एतं फलुबीजं नाम। अग्गबीजं नाम-अज्जुकं, फणिजक, हिरिवेरं, यानि वा पनानि पि अत्थि अग्गे जायन्ति, अग्गे सञआयन्ति, एतं अग्गबीज माम। बीजबीजं नाम-पुब्बणं, अपरण्णं, यानि वा पनानि पि अत्थि बीजे जायन्ति, बीजे

Page #469

३७२
सूत्रकृताङ्गसूत्रे तृतीयं परिशिष्टम् सजायन्ति, एतं बीमबी नाम।"-विनयपिटके पाचित्तियपालि पृ० ५५-५६ । पृ० १९४ पं. ५, २१ तुलना-“गर्भावक्रान्तयस्तिस्रः"-अभिधर्मकोशः ३ । १७॥ __ पृ० १९७ पं० १३, २६-३१. अज्झोरुहित्ताते। प्राचीने पालित्रिपिटके 'अज्झारुह'शब्द उपलभ्यत इति ध्येयम् , तथाहि-"अज्झारुहाभिवड्ढन्ति ब्रहन्तं पि वनस्पति।" इति सुत्तपिटके ४१२ जातके [भाग १, पृ. १६२] पाठः। “सन्ति, भिक्खवे, महारुक्खा अणुबीजा महाकाया एक्खानं भज्झारुहा येहि रुक्खा अज्झारुळ्हा ओभग्गविभग्गा विपतिता सेन्ति। कतमे च ते, भिक्खवे, महारुक्खा "अज्झारुहासेन्ति ? अस्सत्यो निग्रोधो पिलक्खो उदुम्बरो कच्छको कपित्थनो। इमे खो ते, भिक्खवे, महारुक्खा.. अज्झारुहा सेन्ति। पश्चिमे, भिक्खवे, आवरणा नीवरणा चेतसो ज्झारुहा पञ्चाय दुब्बलीकरणा"-सुत्तपिटके संयुत्तनिकाये [भाग ४] महावग्गे पृ. ८८॥
पृ० २०० पं० १०. विउदृति इति शुद्धम् ॥ पृ० २०१५० १३. हियजोणियाणं। अत्र 'हरियजोणियाणं' इति शुद्धम् ॥
पृ० २०८ पं० ६-पृ० २०९ पं० ६, १९. पुढवी "सूरकते य। "इह च पृथिव्यादयश्चतुर्दश हरितालादयोऽष्टौ गोमेजकादयश्च क्वचित् कस्यचित् कथञ्चिदन्तर्भावात् चतुर्दश इत्यमी मीलिताः षट्त्रिंशद् भवन्ति"-उत्तराध्ययनसूत्रपाइयटीका ३६।७३-७६ ॥
पृ. २१० पं० ६. असंजते...। तुलना-"तए णं अम्बडे परिवायए जोगंधरायणं एवं क्यासी'मणे मे विरई भो देवाणुप्पिओ गम्भवासाहि, कहं न तुम बम्भयारि? तए थे जोगंधरायणे अम्बई परिष्वायगं एवं वयासी...एवामेव ते अस्संजता अविरता अप्पडिहतापच्चक्खातपावकम्मा सकिरिया असंधुता एकन्तदण्डा एकन्तबाला बहुं पावं कम्मं कलिकलु समजिणित्ता इतो चुता दुग्गतिगामिणो भवन्ति। एहि हारिता आयाणाहिं।"-इसिभासियाई अ० २५ पृ० ५३ ॥
पृ० २१५ पं० ९. 'छज्जीवणिकाया हेऊ' इति शुद्धम् ॥ पृ० १२१ पं० ८. अणायारसुयं इति शुद्धम् ॥
पृ. २२१ पं० १, ९. दीसंति समियाचारा। "निभृतः संयत आत्मा येषां ते निभृतास्मानः, कचित् पाठः समियाचार त्ति, सम्यक् स्वशास्त्रविहितानुष्ठानादविपरीत आचारोऽनुष्ठानं येषां ते समिताचाराः"-शी० पृ० ३८४ ॥
पृ० २२६ पं० ५. पिण्णाग......। “यो पन भिक्खु सञ्चिञ्च पाणं जीविता वोरोपेरय पाचित्तियं ति ।......"सञ्चिच्चा ति जानन्तो सञ्जानन्तो चेच्च अभिवितरित्वा वीतिकमो। पाणो नाम तिरच्छानगतपाणो वुच्चति । जीविता वोरोपेय्या ति जीवितिन्द्रियं उपच्छिन्दति उपरोधेति सन्तति विकोपेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। पाणे पाणसञ्जी जीविता वोरोपेति, आपत्ति पाचित्तियस्स। पाणे वेमतिको जीविता वोरोपेति, आपत्ति दुक्कटस्स। पाणे अप्पाणसञ्जी, अनापत्ति। अप्पाणे पाणसञी, आपत्ति दुक्कटस्स। भप्पाणे वेमितको. आपत्ति दक्कटस्स। अप्पाणे अप्पाणसी . अनापत्ति ।" इति विनयपिटके पाचित्तियपालि पृ० १६९ ॥ दृश्यतां पृ० ३६० पं० ३७॥
पृ. २२७ पं० २. आरोप्प.."। “आरोप्पं, ते हि प्रक्षीणकल्मषप्रायाः चतुःप्रकारा आरोप्या देवाः ते भवन्ति-१ आकाशोपकाः, २ विज्ञानोपकाः,३ अकिञ्चणिकाः, ४ णोसणिणो णोअसणिणो, दातारः सर्वोत्तमां देवगति गच्छन्तीत्यर्थः"-चू०। "तेन च पुण्यस्कन्धेन आरोग्याख्या देवा भवन्ति भाकाशोपगाः, सर्वोत्तमां देवगतिं गच्छन्तीत्यर्थः"-शी० पृ० ३९७ ॥ __ “तयोमे, आवुसो, भवा- कामभवो रूपभवो मरूपभवो।" इति सुत्तपिटके संयुत्तनिकाये [भाग ३] पृ. २३०, [भाग ४] पृ० ५५ । विसुद्धिमग्गे आरोप्पनिद्देसे आकाशानन्त्यायतन-विज्ञानानन्त्यायतन. भाकिबन्यायतन-नैवसंज्ञानासंज्ञायतनाख्यानां चतुर्णाम मारूप्याणां विस्तरेण वर्णनं वर्तते। “मारूप्य

Page #470

कतिपयानि विशिष्टानि टिप्पणानि
३७३ धातुरस्थान उपपस्या चतुर्विधः॥३ । ३॥” इति अभिधर्मकोशकारिकाया भाष्येऽप्यस्थ वर्णनमुपलभ्यते। . पृ०२२८५० ५-१० । तुलना-“अथ खो सीहो सेनापति अञ्जतरं परिसं आणापेसि-"गच्छ, भणे, पवत्तमंसं जानाही" ति। अथ खो सीहो सेनापति तस्सा रत्तिया अच्चयेन पणीनं खादनीयं भोजनीयं पटियादापेत्वा भगवतो कालं आरोचापेसि-'कालो, भन्ते, निद्रितं भत्तं" ति। अथ खो भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन सीहस्स सेनापतिस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमि उपसङ्कमित्वा पञ्जत्ते आसने निसीदि सद्धि भिक्खुसङ्घन ।
तेन खोपन समयेन सम्बहल्ला निगण्ठा वेसालियं रथिकाय रथिक सिङ्घाटकेन सिधाटकं बाहा पग्गयह कन्दन्ति-“अज सीहेन सेनापतिना थूलं पसुं वधित्वा समणस्स गोतमस्स भत्तं कतं, तं समणो गोतमो जानं उहिस्स-कतं मंसं परिभुञ्जति पटिच्चकम्म" ति। अथ खो अञ्जतरो पुरिसो येन सीहो सेनापति तेनुपसङ्कमि, उपसकमित्वा सीहस्स सेनापतिस्स उपकण्णके आरोचेसि-यग्धे, भन्ते, जानेय्यासि, एते सम्बहुला निगण्ठा वेसालियं रथिकाय रथिकं सिचाटकेन सिङ्घाटकं बाहा पग्गय्ह कन्दन्ति-"अन्ज सीहेन सेनापतिना थूलं पसुं वधित्वा समणस्स गोतमस्स भत्तं कतं, तं समणो गोतमो जानं उद्दिस्स-कत मसं परिभुञ्जति पटिचकम्म" ति। अलं अय्यो, दीघरत्तं पि ते आयस्मन्ता अवण्णकामा बुद्धस्स, अवण्णकामा धम्मस्स, अवण्णकामा सङ्घस्स, न च पन ते आयस्मन्ता जीरन्ति तं भगवन्तं असता तुच्छा मुसा अभूतेन अब्भाचिक्खन्ता, न च मयं जीवितहेतु पि सञ्चिच्च पाणं जीविता वोरोपेय्यामा ति। अथ खो सीहो सेनापति बुद्धप्पमुखं भिक्खुसङ्घपणीतेन खादनीयेन भोजनीयेन सहत्था सन्तप्पेत्वा सम्पवारेत्वा भगवन्तं भुत्ताविं ओनीतपत्तपाणि एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नं खो सीहं सेनापति भगवा धम्मिया कथाय सन्दस्सेत्वा समादपेत्वा समुत्तेजेत्वा सम्पहंसेत्वा उडायासना पक्कामि । अथ खो भगवा एतस्मि निदाने एतस्मि पकरणे धम्मि कथं कत्वा भिक्खू आमन्तेसि-"न, भिक्खवे, जानं उद्दिस्सकतं मंसं परिभुजितब्बं । यो परिभुञ्जय्य आपत्ति दुक्कटस्स। अनुजानामि, भिक्खवे, तिकोटिपरिसुद्ध मच्छमंसं-अदिठं असुतं अपरिसङ्कितं ति।"-इति विनयपिटके महावग्गे पृ० २५२-२५३ । सुत्तपिटके खुद्दकनिकाये अङ्गत्तरनिकाये अट्ठकनिपाते पृ० २९९-३००। __ "तेसं सुदिनं सुहुर्त सुथिटं ये सङ्घमुद्दिस्स ददन्ति दानं । सा पक्खिणा सङ्घगता पतिट्ठिता महप्फला लोकविदून वण्णिता ॥ ६४४ ॥"--सुत्तपिटके विमानवत्थु पृ० ५४ इत्यादि।
पृ० २३४ पं० २. रिद्धिस्थिमित। “भूतपूर्व भिक्षवोऽतीताध्वनि उत्तरापक्षे भद्रशिला नाम नगरी राजधानी अभूत्, ऋद्धा च स्फीता च क्षेमा च सुभिक्षा च आकीर्णबहुजनमनुष्या च"दिव्यावदाने [बौद्धसंस्कृतग्रन्थावली] पृ. २९५, पृ० १८० ॥
पृ० २४३ पं० ११. तहऽभुट्ठामो, उट्ठाए उठूइत्ता पाणाणं जाव सत्ताणं इति शुद्धः पाठः, हस्तलिखितप्रतिषु ईदृशः पाठो विद्यते, दृश्यतां शुद्धि-वृद्धिपत्रके। मुद्रिते तु 'तहा अब्भुट्ठामो तहा उट्ठाए उठेमो त्ति पाणाणं भूयाणं जीवाणं सत्ताणं' इति पाठः॥
पृ० २४३ पं० २३. 'दंडे अणिक्खित्ते इदाणिं णिक्खित्ते' इति मुद्रितनूर्ण्यपेक्षया शुद्धः पाठः । 'दंडे अणिक्खित्ते इदाणिं अणिक्खित्ते' इति मुनिराजश्रीपुण्यविजयजीमहाराजसंशोधितायां चूर्णौ पाठः॥
पृ० २४३ पं० ३२-३३. अत्र १६ टिप्पणमित्थं द्रष्टव्यम् ---१६. तहब्भुढेमो उट्ठाए उठेइ १ त्ता पाणाण जाव सत्ताणं खं २। तहा उट्ठाए उठ्ठिए पाणाणं भूताणं जाव सत्ताणं खं १॥
पृ० २४५ पं० १२. 1 एतदन्तर्गतः पाठः' इति शुद्धम् ॥ पृ. २४८ पं० १३. अपरिग्गधा धम्मिया इति शुद्धम् ॥ पृ० २५२ पं० ६. तत्थ इति शुद्धम् ॥ पृ० २५५ पं० ५. चरित्तं इति शुद्धम् ।।

Page #471

शुद्धि वृद्धिपत्रकम
[अत्रेदमवधेयम् - अस्मत्सविधवर्तिनीषु हस्तलिखितप्रतिषु विद्यमानः कश्चित् पाठोऽस्माभिर्मूले स्थापितः, अपरे तु पाठभेदा अधस्तात् टिप्पनेषु दर्शिताः । किन्तु एतद्व्रन्थमुद्रणानन्तरं टिप्पने स्थापिता अपि केचित् पाठ मेदा: छन्दआद्यपेक्षया समीचीनतराः शुद्धतरा वा इति अस्माकं प्रतिभातं तादृशा अपि पाठाः * एतादृशेन चिह्नेन सह अत्र शुद्धि-वृद्धिपत्रके निर्दिष्टाः । यस्तु पाठो मूले टिप्पनेषु वा वर्धितः एतादृशचिह्नान्तर्निवेशितोऽत्र ।
स
अत्र शुद्ध एव पाठः प्रदर्शितः पृष्ठ- पङ्क्तयाद्यनुसारेण, अशुद्धपाठस्तु तत्रैव पृष्ठ - पतयादौ विलोकनीयः ]
पं०
शुद्ध उपादेयो वा पाठः
आयाणा
किमंग [पु]णरपुत्रं
वेसालिया
पृ०
९
९
११
१५
१५
१६
१७
१७
१७
१७
१९
१९
२०
२१
२३
२३
२३
२३
२३
९
३२
- २
१३
१६

५०५॥
११ गाहती, णो
२
३
४
१८
६
६
७
पु१० चू०
शी० ।
४
२
७
९
कैम्म हा
बंध
७
६ तेथे अकासि
१
'भिकख *
४
अप्पाण *
१३
ला० मु० Do
१६ काङ्क्षत' शी० । 'नो चापि '
२३
'अप्पाण मु० । यप्पाण खं १
शी० ॥
२४
गामधम्मौ ति
२५
सुझोसितं
२६
तिन हो "झोसिया
२६
१२६
धारेंती *
१ पाठो यं केवलं मु० मध्ये दृश्यते ॥
o शीपा० ॥
दृश्यतां सू०
ठाणा ते वि चयंति *
मुच्छिया
पासाहि ण पासओ तुमं, *
लोय परं
अह से अन्नेसि *
५
पृ०
२६
२८
२८
२८
३०
३२
खं १०/पु२।
૨૮
१३
१४ गिलाणाभिहर्ड *
४२ १८ - १९ एकार्थिकानि आसेवना,
दोषस्तत्र
६२
६५
७२
७२
७६
..
८१
पं०
८२
८३
૨
૮૭
४२
४२
४३
२३
४६
३
५८
११
६०
१७
६३ १८
२०
१
२

शुद्ध उपादेयो वा पाठः
३ विन्न पु १ मु० ॥
से हसू *
मोहणिएण
११
१३ अप्पोदए
२९
२० स्त्रीबिज्ञापनायां दोष
२४
वासुखं २ |
१९
९
३
९
२५
२९
२९
२
अदक्खु पु १, २ ।
खं १ । “विसण्णासी
मणबंधणेहिं गेहिं
पकतंति
फलगावतट्ठा खेत्तण्णे कु° चू०
""
शीपा० ॥
खेयन्नए
३६९
दगंसि धीरे,
मुहमंगलि भोद
पाठभेदेन श्लोको
'जणपली मंथ
१८० / परपत्ते शीपा० । Do
च सरणं च
२
सग्गा,
२२ भावविवेगो १२ या चितोपक

Page #472

२०४
२०५
२०६
२०६
शुद्धि-वृद्धयादिपत्रकम्
३७५ पृ० पं. शुद्ध उपादेयो वा पाठः पृ. पं० शुद्ध उपादेयो वा पाठः १९ खं २॥<दृश्यता
२०३ २५ जलयरपंचिंदियतिरिक्ख° सू० ८५॥
२०४९ मातुरवीरं उद्दिस्स 1जं कडं |
१२ जाव मक्खायं इत्यपि
माउंगाउसिणं ३ ट्ठिी
जाव मक्खातं ६ °वंए
११ थावरजोणियाणं ७ विरते गामधम्मेहिं जे केइ २१५ ९ °णिकाया हेऊ जगती जगा
२२१ ८ अणायार' ४ न कुन्ना
२२१ ९ चू०। 1णिहअप्पाणा ११८ शी ।
शीपा०॥ १३१ एवामेव
२३१ ८३७ पर्यन्त३ आता,
गणधरेण १३४ ७-९ सासता।
२३५ समणो६५७, मायछट्ठा पुणे एगे २४० २० - नंदध १३४ ३० पु १॥ १२ एतावं
२४३ ११ तहऽब्भुट्ठामो उट्ठाए उट्टेइत्ता १४० विपुलधण
दंडे भणिक्खित्ते इदाणिं १४५ तत्थ खलु
णिक्खित्ते १४६ ___णो अंजणं, "णो वमणं २४३ ३२ १६ तहन्मुढेमो उढाए उठेइ सुचरियतव
२ त्ता पाणाणं जाव सत्ताणं १२ चरकसंहितायां
खं२। तहा उट्ठाए उट्टिए सूत्रस्थाने »
पाणाणं भूताणं जाच सत्ताणं १४७ १४ ति। तेन खो पन
खं १॥ तहन्भुट्ठामो उट्टे१४९ ९ अक्खोवंजण
इत्ता पाणाणं जाव सत्ताणं १४९ २० पत्त(ब)मसणं
पु २। तहा अब्भुट्ठामो उट्ठामो १५५ २० °समियस्स
उठेइत्ता पाणाणं जाव सत्ताणं १ कुचका ६ महतिमहालियाए
२४५ १२ एतदन्तर्गतः १७२ १२ देवे
२४५ ३४ पाणातिवातं गरुयं दंड
२४८ १३ अपरिग्गधा धम्मिया १८५ ___ २ संखादत्तिया
२५२
तस्थ ૧૮૮ ३ पुच्छियट्ठा
२५५ ४ भागमेत्ता चरितं २ पाण-खाइम
२५८ १० विउस॒ति
२५८
वदि २ रवा २०१ १३ हरियजोणियाणं रुक्खाणं
२६५
आराहिलं २०१ ३२ पं० १३
२७२ १९ गाढं २०३ ३ मातुरवीरं
२७४ १० ५९३,६१७ २०३ ७ जोणि
२७६ ८ णिय
१४७

Page #473

२७८ २८४ २८६ २८८ २९५
शुद्धि-वृद्धयादिपत्रकम् पं० शुद्ध उपादेयो वा पाठः । पृ० पं० शुद्ध उपादेयो वा पाठः १६ ३१९
निर्वा ३४ पाद(य)
३६४ १५ निर्वर्त्य पंचसंवरसंवुड
३६६ २८ अञ्जनं माला ३४ भुंज
३६६ २८-२९ चित्रुपाहनं उण्हीसं १७ वीससेण
३६६ ३० सुत्तपिटके दीघनिकाये २ ३५३
३६७ ४ अहे य २९ समुस्सए
३६८ १० अहे य ७४३-७४४
३६८ ३२ पायतला
२९७ ३०३
પ્રસ્તાવનાનું શુદ્ધિવૃદ્ધિપત્રક
पृ० ४ पं० ३१-३४. ५ नरकान्तर, ६ वीरस्तुति, ७ कुसीलपरिभास(सि?)ए (कुशीलपरिभाषित), ८ वीर्य, ९ धर्म, १० अग्ग (आघ?), ११ मार्ग, १२ समवसरण, १३ त्रिकाल, १४ ग्रंथहिद, १५ आदा(हा?)तदित्थ, १६ गाथा, १७ पुण्डरीक, १८ क्रियास्थान, १९ आहारकपरिणाम, २० प्रत्याख्यान, २१ अनगारगुणकीर्तिश्रुत, २२ अत्थ (अ६ ?), २३ णालंद।। પ્રતિક્રમણુસૂત્રની દિગંબરાચાર્ય પ્રભાચન્દ્રવિરચિતવૃત્તિમાં નીચે પ્રમાણે ત્રણ ગાથાઓ છે–
समए वेदालिने एत्तो उवसग्ग इत्थिपरिणामे। णरयंतर वीरथुदी कुसीलपरिभास(सि ?)ए वीरिए ॥१॥ धम्मो य अग्ग (आघ?) मग्गे समोवसरणं तिकाल गंथहिदे । आदा(हा) तदित्थ गाथा पुंडरीको किरियठाणे य ॥२॥ आहारयपरिणामे पच्चक्खाण अणगारगुणकित्ति ।।
सुद अत्थ (अद्द ?) णालंदे सुद्दयउज्झाणाणि तेवीसं ॥३॥ પૃ. ૩૧ ૫૦ ૧૫ સૂરિવિરચિત.

Page #474