Pragnapanasutram Part 03

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 71

प्रमेयवोधिनी टीका पद ९ सू० १ योनिपदनिरूपणम्
६३ पातक्षेत्राणि शीतस्पर्शानि उप्णस्पर्शानि शीतोष्णोभयस्पर्शानि च भवन्ति इति तेषां त्रिविधा ऽपि योनिर्भवति, एवं संमृच्छिममनुष्याणामपि अग्रे त्रिविधा योनिर्वक्ष्यते, गौतमः पृच्छति'गम्भवतियपंचिंदियतिरिक्खजोणीयाणं भंते ! किं सीया जोणी, उसिणा जोणी, सीयोसिणा जोणी?' हे भदन्त ! गर्भव्युत्क्रान्तिकपञ्चन्द्रियतिर्यग्योनिकानां किं शीता योनिर्भवति ? किं वा उष्णा योनिर्भवति ? किं वा शीतोष्णा योनि भवति ? भगवान् आह'गोयमा !' हे गौतम ! 'णो सीया जोणी. णो उसिणा जोणी, सीयोसिणा जोणी, गर्भव्युत्क्रान्तिकपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानां नो शीता योनिर्भवति, नो वा उष्णा योनिर्भवति, अपि तु शीतोष्णा, योनिर्भवति, गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्याणामपि उपपातक्षेत्राणि उभयस्पर्शानि सन्ति अतस्तेषामपि योनिः शीतोष्णोभयस्वरूपा न शीता नाप्युप्णेत्यग्रे वक्ष्यते, गौतमः पृच्छति-'मणुस्साणं भंते ! किं सीया जोणी उसिणा जोणी, सोयोसिणा जोणी ?' हे शीतस्पर्शवाले, कोई उप्णस्पर्शवाले और कोई शीतोष्णस्पर्शवाले होते हैं, अतएव उनकी योनि भी तीनों प्रकार की होती है । संसूछिम मनुष्यों की भी इसी प्रकार आगे तीनों तरह की योनि कही जाएगी।
श्रीगौतमस्वामी-हे गर्भज पंचेन्द्रिय तिर्यंचों की क्या शीतयोनि होती है, उष्णयोनि होती हैं या शीतोष्णयोनि होती ?
भगवान्-हे गौतम ! गर्भज पंचेन्द्रिय तिर्यंचों की न शीतयोनि होती है, न उष्णयोनि होती है किन्तु शीतोष्णयोनि होती है, इनके उपपातक्षेत्र शीतोष्णस्पर्शवाले होते हैं, अतः इनकी योनि शीतोष्ण ही कही गई है, शीत नहीं और उष्ण भी नहीं । इसी प्रकार गर्भज मनुष्यों के उपपातक्षेत्र भी शीतोष्ण-उभय स्पर्शवाले होते हैं, अतः उनकी भी शीतोष्णयोनि ही है. शीत नहीं और उष्ण भी कहीं, यह बात आगे कही जाएगी। ત્રણે પ્રકારની હોય છે. સંભૂમિ તિર્યંચોના ઉપપત ક્ષેત્ર કઈ શીત સ્પર્શવાળા, કેઈ ઉણ સ્પર્શવાળાં અને કઈ શીતષ્ણુ સ્પર્શવાળાં હોય છે, તેથી જ તેમની નિ પણ ત્રણે પ્રકારની હોય છે. સંમૂર્ણિમ મનુષ્યની પણ એજ પ્રકારે આગળ ત્રણ પ્રકારની નિ કહેવાશે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! ગર્ભજ પંચેન્દ્રિય તિર્યચેની શું શીત યોનિ હોય છે, ઉરણનિ હોય છે અગર શીતેણનિ હોય છે?
શ્રી ભગવન • હે ગૌતમ! ગર્ભજ પચેન્દ્રિય તિર્યંચની નથી શીત નિ હર્તા નથી ઉષ્ણુનિ હતી પરંતુ શીતેણુ યે નિ હોય છે. તેમના ઉપપત ક્ષેત્ર શીતેણે સ્પર્શવાળા હોય છે. તેથી તેમની ચેનિ શીતોષ્ણ જ કહેલી છે. શીત નહિ તેમજ ઉoણ પણ નહિ. એ પ્રકારે ગર્ભજ મનુષ્યના ઉપપાત ક્ષેત્ર પણ શીતષ્ણુ–ઉભય સ્પર્શવાળા હોય છે. તેથી તેમની પણ શીતેણુ નિ જ હોય છે. શીત નહિ અને ઉષ્ણ નહિ આ વાત આગળ કહેવ શે.