Book Title: Shantinath Purana
Author(s): Asag Mahakavi, Hiralal Jain, A N Upadhye, Kailashchandra Shastri
Publisher: Lalchand Hirachand Doshi Solapur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002718/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jIvarAja jaina granthamAlA hindI vibhAga puSpa 33 zrImad asaga mahAkavi viracita zrI zAntinAtha purANa hai sva0 bra0 jIvarAja gautamacandrajI hai prakAzaka : zrImAn zeTha lAlacanda hirAcanda jaina saMskRti saMrakSaka saMgha, solApura sarvAdhikAra surakSita] * [mUlya : 15) ru. 9900029mpcomneen20000000 vividhaomaase E Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jIvarAja jaina granthamAlA hindI vibhAga puSpa 33 zrImad asaga mahAkavi viracita zrI zAntinAtha purANa S amA granthamAlA sampAdaka! 1 sva0 DaoN0 hIrAlAla jaina, ema. e., ela-ela. bI., 2 sva. DaoN. prAdinAtha neminAtha, upAdhye, kolhApura 3 zrImAn paM. kailAzacandrajI siddhAnta zAstrI, vArANasI aswatiwadandrana hindI anuvAdaka : zrImAn DaoN. paM0 pannAlAlajI sAhityAcArya, sAgara FREP roinemamathmanMAMERIMARRIANP prakAzaka: zrImAn zeTha lAlacanda hirAcanda jaina saMskRti saMrakSaka saMgha, solApUra sarvAdhikAra surakSita ] [mUlya : 15) 20 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka : zrImAn lAlacanda hirAcanda jaina saMskRti saMrakSaka saMgha solApura vIra ni0 saMvat 2503 "} prathama AvRtti 1000 { * vikrama saMvat 2033. san 1977 I0 mudraka ! pA~cUlAla jaina kamala prinTarsa madanagaMja- kizanagar3ha (rAja0 ) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya nivedana yaha zAMtinAtha purANa graMtha caraNAnuyogakA anupama graMtha hai / graMthakartA asaga kavi ne isa graMthameM zAMtinAtha bhagavAna kA caritra ati vistAra se nirUpita kiyA hai / sva0 zrImAn DaoN0 e0 ena0 upAdhye inhoMne isa pathake prakAzana ke liye mUla preraNA dii.| zrImAn sAhityAcArya DaoN0 paM0 pannAlAlajI jaina inako isa graMthakA anuvAda karane kI prArthanA kii| unhoMne saharSa svIkAra kiyaa| isa prakAra yaha graMtha nirmANa karane meM unakA apUrva sahayoga milaa| isa graMthakA prakAzana zrImAn pA~cUlAlajI jaina kamala prinTarsa madanagaMja kizanagar3ha inhoMne apane presa meM atIva sucAru rUpa se ati zIghra kAla meM chapakara prakAzita karane meM sahayoga diyA isaliye unako hama dhanyavAda arpaNa karate haiN| ___ aMtameM isa graMthakA paThana-pAThana ghara-gharameM hokara tIrtha pravRtti akhaMDa pravAha se kAyama rahe yaha maMgala bhAvanA hama pragaTa karate haiN| bhavadIya : bAlacanda devacanda zahA maMtrI jaina saMskRti saMrakSaka saMgha jIvarAja jaina graMthamAlA solApura Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jIvarAja jaina graMthamAlA kA paricaya solApura nivAsI zrImAn sva. bra. jIvarAja gautamacanda dozI kaI varSoMse udAsIna hokara dharmakArya meM apanI vRtti lagA rahe the / san 1940 meM unakI prabala icchA huI ki apanI nyAyopAjita saMpattikA upayoga vizeSarUpase dharma tathA samAja kI unnatike kArya meM lge| tadanusAra unhoMne aneka jaina vidvAnoMse sAkSAt tathA likhita rUpa se isa bAta kI saMmatiyAM saMgRhIta kI, ki kaunase kArya meM apanI saMpattikA viniyoga kiyA jaay| antameM sphuTa matasaMcaya kara leneke pazcAt san 1949 meM gISmakAlameM siddhakSetra zrI gajapaMthAjI ke zItala vAtAvaraNa meM aneka vidvAnoMko AmaMtrita kara, unake sAmane UhApoha pUrvaka nirNaya karaneke liye ukta viSaya prastuta kiyA gyaa| vidvatsaMmelana ke phala svarUpa zrImAn brahmacArIjIne jaina saMskRti tathA prAcIna jaina sAhityakA saMrakSaNa-uddhAra-pracAra ke hetu 'jaina saMskRti saMrakSaka saMgha' nAmakI saMsthA sthApana kI / tathA usake liye ru0 30000 kA vRhat dAna ghoSita kiyA gyaa| prAge unakI parigraha nivRtti bar3hatI gaI / san 1944 meM unhoMne lagabhaga dolAkha kI apanI saMpUrNa saMpatti saMgha ko TrasTa rUpase arpaNa kii| isI saMsthAke aMtargata 'jIvarAja jaina graMthamAlA' dvArA prAcIna-saMskRta-prAkRta-hiMdI-marAThI graMthoMkA prakAzana kArya Aja taka akhaMDa pravAha se cala rahA hai / Aja taka isa graMthamAlAse hiMdI vibhAgameM 32 graMtha, kannaDa vibhAgameM 3 graMtha tathA marAThI vibhAgameM 45 graMtha prakAzita ho cuke haiM / prastuta graMtha isa graMthamAlAkA hiMdI vibhAga kA 33 vAM puSpa prakAzita ho rahA hai| -prakAzaka Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAMtinAtha purANa sva0 0 jIvarAja gautamacanda dozI saMsthApaka : jaina saMskRti saMrakSaka saMgha, solApura - Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhAna sampAdakIya jaina dharma meM caubIsa tIrthaMkara, bAraha cakravartI, naunArAyaNa, nau prati nArAyaNa aura nau balabhadra, inheM tresaTha zalAkA puruSa kahate haiM / jaise bhagavAna RSabhadeva prathama tIrthaMkara the aura unake putra bharata prathama cakravartI the| jaina aura hindu purANoM ke anusAra inhIM bharata cakravartI ke nAma se yaha deza bhArata khlaayaa| prAyaH ye tresaTha zalAkA puruSa bhinna bhinna hI hote haiM / kintu caubIsa tIrthaMkaroM meM se tIna tIrthaMkara cakravartI bhI hue haiM / ve tIna tIrthaMkara haiM solahaveM zAntinAtha, satarahaveM kunthunAtha aura aThArahaveM arahanAtha / ina tInoM kA hI janma sthAna hastinApura thA jo Aja uttara pradeza ke meraTha jile meM sthita hai| yaha nagara bahuta prAcIna hai / bAIsaveM tIrthaMkara zrI neminAtha ke samaya meM yahAM kaurava pANDavoM kI rAjadhAnI thii| bhagavAna RSabhadeva ke samaya meM yahAM rAjA soma zreyAMsa kA rAjya thA / unhoMne hI bhagavAn RSabhadeva ko ikSurasa kA aAhAradAna dekara munidAna kI pravRtti ko prArambha kiyaa| isa taraha dIkSA dhAraNa karane se eka varSa ke pazcAt bhagavAna RSabhadeva ne hastinApura meM hI vaisAkha zuklA tRtIyA ke dina AhAra grahaNa kiyA thaa| ___ina tresaTha zalAkA puruSoM kA carita AcArya jinasena ne apane mahApurANa meM racane kA upakrama kiyA thaa| kintu ve kevala prathama tIrthaMkara aura prathama cakravartI kA hI varNana karake svargavAsI hue / taba unake ziSya prAcArya guNabhadra ne uttarapurANa meM zeSa zalAkA puruSoM kA kathana saMkSepa meM kiyA aura unhIM ke anusaraNa para zvetAmbara paramparA meM AcArya hemacandra ne apanA triSaSThi zalAkA puruSa carita nibaddha kiyaa| kavivara asaga ne vi0 sa0 610 meM apanA mahAvIra carita racA thA aura usake pazcAt zrI zAntinAtha purANa racA hai kyoMki usakI prazasti ke antima zloka meM usakA ullekha hai / prAcArya guNabhadra ne bhI apanA uttarapurANa isI samaya ke lagabhaga racA thA ataH asaga ke dvArA usake anusaraNa kI vizeSa sambhAvanA nahIM hai / jaina paramparA ke carita granthoM meM usa carita ke nAyaka ke vartamAna jIvana ko utanA mahattva nahIM diyA jAtA jitanA mahattva usake pUrva janmoM ko diyA jAtA hai / isakA kAraNa yahI pratIta hotA hai ki granthakAra yaha dikhalAnA cAhate haiM ki jIva kisa taraha aneka janmoM meM utthAna aura patana kA pAtra banatA huaA anta meM apanA sarvoccapada prApta karatA hai / tIrthakara ne tIrthaMkara banakara kyA kiyA, isakI apekSA tIrthaMkara banatA kaise hai yaha dikhalAnA unheM vizeSa rucikara pratIta hotA hai / tIrthaGkara Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke kartRtva se to pAThaka ke hRdaya meM kevala tIrthakara pada kI mahattA kA-hI bodha hotA hai / kintu tIrthakara banane kI prakriyA ko par3hakara pAThaka ko Atma bodha hotA hai| usase use svayaM tIrthakara banane kI preraNA milatI hai| yahI unheM vizeSa rUpa se abhISTa hai kyoMki unakI grantha racanA kA pramukha uddezya apane pAThakoM ko prabuddha karake prAtma kalyANa ke liya prerita karanA hotA hai / Izvara vAdiyoM kI dRSTi meM Izvara kA jo sthAna hai vahI sthAna jainoM kI dRSTi meM tIrthaMkara kA hai| kintu Izvara aura tIrthakara ke svarUpa aura kartRtva meM bar3A antara hai / Izvara to anAdisiddha mAnA gayA hai tathA usakA kArya sRSTi racanA, usakA pralaya Adi hai / vahI prANiyoM ko naraka aura svarga bhejatA hai| usakI icchA ke binA eka pattA taka nahIM hila sktaa| kintu tIrthakara to sAdi siddha hotA hai / tIrthaMkara banane se pahale vaha bhI sAdhAraNa prANiyoM kI taraha hI apane karma ke anusAra janma maraNa karatA huA nAnA yoniyoM meM bhramaNa karatA rahatA hai / jaba use prabodha prApta hotA hai to prabuddha hokara apane puruSArtha ke dvArA unnati karatA huyA tIrthakara pada prApta karatA hai aura isa taraha vaha anya jIvoM ke sAmane eka udAharaNa upasthita karake unakI preraNA kA kendra banatA hai tIrthaMkara hokara bhI na vaha kisI kA nigraha karatA hai aura na anugraha karatA hai / vaha to eka AdarzamAtra hotA hai / rAga dveSa se rahita hone ke kAraNa na vaha stuti se prasanna hotA hai aura na nindA se nArAja hotA hai| AcArya samantabhadra ne kahA hai na pUjayArthastvayi vItarAge na nindayA nAtha vivAntavaire / tathApi tava puNyaguNasmRti naH punAti citta duritAJjanebhyaH / / [ bRhatsvayaMbhU sto. ] he jina, Apa vItarAga haiM ataH Apako apanI pUjA se koI prayojana nhiiN| aura Apa bIta dveSa haiM ataH nindA se bhI koI prayojana nahIM hai / phira bhI Apake puNya guNoM kA smaraNa hamAre citta ko pApakI kAlimA se mukta karatA hai ataH hama ApakI pUjA Adi karate haiN| saMsAra kA koI prANI Izvara nahIM bana sktaa| kintu saMsAra kA pratyeka prANI tIrthakara banane kI yogyatA rakhatA hai aura yadi sAdhana sAmagrI prApta ho to vaha tIrthaMkara bhI bana sakatA hai / sabhI jaina tIrthakara isI prakAra tIrthaMkara bane haiN| bhagavAna zAntinAtha bhI isI prakAra tIrthakara bane the| unake isa purANa meM solaha sarga haiM jinameM se prArambha ke bAraha sargoM meM unake pUrva janmoM kA varNana hai aura kevala antima cAra sargoM meM unake tIrthaMkara kAla kA varNana hai / pratyeka tIrthaMkara ke pAMca kalyANaka hote haiM garbha meM Agamana, janma, jinadIkSA, kaivalya prApti aura nirvANa inhIM pAMca kA varNana mukhya rUpa se kiyA gayA hai / tIrthaGkara Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAntinAtha ke dvArA jo dharmopadeza karAyA gayA hai vaha tattvArtha sUtra aura usakI sarvArthasiddhi TIkA kA RNI hai / racanA bahuta sundara aura sarala hai / paM0 pannAlAlajI sAhityAcArya ne usakA hindI anuvAda bhI sundara kiyA hai / itanA hI nahIM, unhoMne grantha ke kliSTa saMskRta zabdoM para saMskRta meM TippaNa bhI de diye haiM, jinase saMskRta premI pAThaka lAbhAnvita hoMge / ( 7 ) jIvarAja jaina granthamAlA solApura se usakA prakAzana prathamabAra ho rahA hai AzA hai svAdhyAya premI pAThaka use ruci pUrvaka paDheMge / hama kamala prinTarsa ke AbhArI haiM jinhoMne yathAzIghra isakA mudraNa kiyA hai / zrI RSabha jayantI vI0 ni0 saM0 2503 } - kailAzacandra zAstrI. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA sampAdana sAmagrI : zrIzAntinAtha purANa kA saMpAdana nimnalikhita do pratiyoM ke AdhAra para kiyA gayA hai| prathama prati kA paricaya yaha prati ailaka pannAlAla sarasvatI bhavana byAvara ko hai tathA zrImAn paM0 hIrAlAla jI zAstrI ke saujanya se prApta huI hai / isameM 11453 iJca kI sAIja ke 86 patra haiM, prati patra meM paMkti saMkhyA 12 hai aura pratyeka paMkti meM 4..42 akSara haiM / dazA acchI, akSarasuvAcya haiM / lipi saMvat 1876 vi0 saM0 hai / isa prati kA 'ba' sAMketika nAma hai| dvitIya prati kA paricaya yaha prati zrImAn paM. jinadAsa jo zAstrI phar3akule kRta marAThI TIkA ke sAtha vIra nirvANa saMvat 2462 meM zrImAn seTha rAvajI sakhArAma dozI kI ora se prakAzita hai / marAThI anuvAda sahita 343 pRSTha haiM / zAstrA kAra khule patroM meM mudraNa huA hai / mAnanIya zAstrIjI ne Upara sUkSmAkSaroM meM zloka diye haiM aura nIce marAThI anuvAda / saMskRta pAThoM kA cayana zAstrIjI ne ai0 pannAlAla sarasvatI bhavana bambaI kI prati ke AdhAra para kiyA thA / aisA pratIta hotA hai ki yaha vahI prati hai jo aba byAvara ke sarasvatI bhavana meM virAjamAna hai, kyoMki byAvara se jo hastalikhita prati mujhe prApta huI hai usake pATha prAyaH eka samAna haiN| jaina purANa sAhitya kI prAmANikatA : jaina purANa sAhitya apanI prAmANikatA ke liye prasiddha hai / prAmANikatA kA pramukha kAraNa lekhaka kA prAmANika honA hai / jaina purANa- sAhitya meM pramukha purANa padmapurANa, AdipurANa, uttarapurANa tathA harivaMzapurANa haiN| inakI racanA karane vAle raviSeNAcArya, jinasenAcArya guNabhadrAcArya tathA jinasenAcArya ( dvitIya ) haiM / ye jaina siddhAnta ke marmajJa ucca koTi ke udbhaTa vidvAn the| AdipurANa ke racayitA jinasenAcArya SaTkhaNDAgamake TIkAkAra rahe haiM / guNabhadrAcArya prAtmAnuzAsana Adi adhyAtma granthoM ke praNetA haiM / jinasenAcArya dvitIya lokAnuyoga tathA tiloyapaNNatti mAdi karaNAnuyoga ke jJAtA the| raviSeNAcArya kA yadyapi padmapurANa ke atirikta dUsarA graMtha upa Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ labdha nahIM hai tathApi padmapurANa meM jo bIca 2 meM darzana tathA adhyAtma kI carcA pAtI hai usase unakI praur3ha vidvattA siddha hotI hai / adhikAMza purANa graMtha guNabhadra ke uttarapurANa para AdhArita haiM / jaba mUla praNetA prAmANika hai taba usake dvArA racita graMthoM para AdhArita grantha prAmANikatA se rahita hoM, yaha saMbhava nahIM hai / alaMkAroM kI bAta judI hai para jaina purANoM meM jo kathA bhAga hai vaha tathya ghaTanAoM para AdhArita hai / asaMbhava to kalpanAoM se dUra hai| asaga kavi kA zAntipurANa bhI yathArtha ghaTanAoM kA varNana karanevAlA hai| isake bIca 2 meM Aye hue sandarbha hRdaya tala ko sparza karanevAle haiM tathA jaina siddhAnta kA sUkSma vizleSaNa karane vAle haiN| jaina purANa sAhitya kI nAmAvalI, maiMne bhAratIya jJAnapITha se prakAzita AdipurANa prathama bhAgakI prastAvanA meM dI hai usase pratIta hotA hai ki aba bhI aneka grantha aprakAzita haiM tathA dhIre 2 dImaka aura mUSakoM ke khAdya ho rahe haiN| Avazyaka hai ki ina granthoM ke zuddha aura sundara saMskaraNa prakAzita kiye jaaveN| __ asaga kavi zAntipurANa ke racayitA asaga kavi haiN| inake dvArA viracita vardhamAna carita kA prakAzana mere saMpAdana meM jaina saMskRti-saMrakSaka saMgha solApura se ho cukA hai| zAntipurANa pAThakoM ke hAtha meM hai / vardhamAna carita meM bhASAviSayaka jo praur3hatA hai vaha zAntipurANa meM nahIM hai kyoMki vardhamAna carita kAvya kI zailI se likhA gayA hai, aura zAntipurANa, purANa kI zailI se / purANa zailI se likhe jAne ke kAraNa adhikAMza anuSTup chanda kA prayoga kiyA gayA hai tathApi bIca bIca meM anya aneka chanda bhI isameM upalabdha haiN| bhASA kI saralatA aura bhAva kI gaMbhIratA ne grantha ke saundarya meM cAra cAMda lagA diye haiM / asaga kavi ne apanA saMkSipta paricaya isI zAntinAthapurANa ke anta meM diyA hai isa pRthivI para praNAma karane ke samaya lagI huI muniyoM kI caraNa raja se jisakA mastaka sadA pavitra rahatA thA, jo mUrtidhArI upazama bhAva ke samAna thA tathA zuddha samyaktva se yukta thaa| aisA eka paTumati nAma kA zrAvaka thA / / 1 / / jo anupama buddhi se sahita thA tathA apane durbala zarIra ko samasta paryoM meM kiye jAne vAle upavAsoM se aura bhI adhika darbalatA ko prApta karAtA rahatA tha aisA vaha paTumati muniyoM ko AhAradAna Adi dene se nirantara utkRSTa vibhUti vizAla puNya, tathA kunda kusuma ke samAna ujjvala yaza kA saMcaya karatA rahatA thA // 2 // usa paTumati kI vaireti nAmakI bhAryA thI jo nirantara RSi, yati, muni aura anagAra ina cAra prakAra ke muni samUha meM utkRSTa bhakti rakhatI thI aura aisI jAna par3atI thI mAnoM samyagdarzana kI mUrtidhAriNI utkRSTa zuddhi hI ho / / 3 / / nirmala kIti ke dhAraka una paTumati aura vaireti ke asaga nAma kA putra huA / bar3A hone para vaha una nAganandI prAcArya kA ziSya huA jo vidvatsamUha meM pramukha the, candramA kI kiraNoM ke Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) samAna jinakA ujjvala yaza thA aura jo pRthvI para vyAkaraNa tathA siddhAnta zAstrarUpI sAgara ke pAragAmI the / / 4 / / prasaga kA eka jinApa nAma kA mitra thA vaha jinApa bhavya jIvoM kA sevanIya thA arthAt bhavya jIva usakA bahuta sammAna karate the, jaina dharma meM Asakta thA, zaurya guNa se prasiddha hone para bhI vaha paraloka bhIru thA - zatrunoM se bhayabhIta rahatA thA ( pakSa meM narakAdi parabhava se bhayabhIta rahatA thA ) aura dvijAdhi nAtha -pakSiyoM kA svAmI - garur3a hokara bhI ( pakSa meM brAhmaNa kSatriya tathA vaizyavarga meM pradhAna hokara bhI ) pakSapAta ( paGkhoM ke saMcAra ) se rahita thA ( pakSa meM pakSapAta se rahita thA arthAt sneha vaza kisI se pakSapAta kA vyavahAra nahIM karatA thA ) / / 5 / / pavitra buddhi ke dhAraka usa jinApa ko vyAkhyAna - kathopakathana arthAt nAnA kathAoM kA zravaNa karanA atyanta rucikara thA tathA purANoM meM bhI usakI zraddhA bahuta thI, isakA vicAra kara usakA prabala graha hone para prasaga ne kavitva zakti se rahita hone para bhI isa prabandha kI ( zAntinAtha purANa kI racanA kI / / 6 / / uttama alaMkAra aura nAnA chandoM kI racanA se yukta zrI vardhamAna carita kI racanA kara prasaga ne sAdhujanoM ke utkaTa moha kI zAnti ke liye zrI zAntinAtha bhagavAn kA yaha purANa racA hai || 7 // * prasaga ne vardhamAna carita kI prazasti meM apane para mamatA bhAva prakaTa karane vAlI saMpat zrAvikA kA aura zAntinAtha purANa kI prazasti meM apane mitra jinApa nAmaka brAhmaNa mitra kA ullekha kiyA haiM ata: pratIta hotA hai ki yaha donoM granthoM kI racanA ke samaya gRhastha hI the muni nahIM / pazcAt muni hue yA nahIM, isakA nirdeza nahIM milatA / yaha cola deza ke rahane vAle the aura zrI nAtha rAjA ke rAjya meM sthita viralA nagarI meM inhoMne prATha granthoM kI racanA kI thI / yatazca inakI mAtRbhASA kararNATaka thI, ataH jAna par3atA hai ki inake zeSa 6 grantha kararNATaka bhASA ke hI hoM aura ve dakSiNa bhArata ke kinhIM bhANDAroM meM paDe hoM yA naSTa ho gaye hoM / bhASA kI vibhinnatA se unakA uttara bhArata meM pracAra nahIM ho sakA ho / prAcya vidyA mandira maisUra meM maiMne dekhA hai ki vahAM yatra tatra se saMgRhIta kararNATaka bhASA meM likhita tAr3a patrIya hajAroM pratiyAM apaThita aura anavalokita dazA meM sthita haiM / una sabakA adhyayana hone para aneka jaina granthoM ke milane kI saMbhAvanA hai / karaNa - Teka bhASA kA adhyayana na hone se uttara bhArata vidvAna isa viSaya kI kSamatA nahIM rakhate prata: dakSiNa bhArata ke vidvAnoM kA isa ora dhyAna jAnA Avazyaka hai / prAcya vidyA mandira ne yatra tatra pAye jAne vAle granthoM ke saMgraha kA abhiyAna zuru kiyA hai aura isI abhiyAna ke phala svarUpa use hajAroM pratiyAM prApta huI haiM / asama ne zAntinAtha purANa meM racanAkAla kA ullekha nahIM kiyA hai parantu vardhamAna carita meM 'saMvatsare daza navottara varSa yukte' zloka dvArA usakA ullekha kiyA hai / 'aGkAnAM vAmato gatiH' ke OM zAntinAthapurANa pRSTha 256 - 257 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) siddhAntAnusAra 'daza nava' kA artha 810 hotA aura uttara kA artha uttama bhI hotA hai, ataH 'dazanavotara varSa yukta saMvatsare' kA artha 610 saMkhyaka utama varSoM se yukta saMvat meM, hotA hai / vicAraNIya yaha hai ki yaha 610 zakasaMvat hai yA vikrama saMvat ? yadyapi dakSiNa bhArata meM zakasaMvat kA pracalana adhika hai ataH vidvAn loga ise zakasaMvat mAnate Ate haiM parantu patrAcAra karane para itihAsa ke marmajJa zrImAn DA. jyotiprasAdajI lakhanaU ne apane 8-10-73 ke patra meM yaha abhiprAya prakaTa kiyA hai __ racanA kAla 610 ko maiM vikrama saMvat =953 I. mAnatA hUM kyoMki 650 I. ke paMpa pona Adi kannaDa kaviyoM ne isakI prazaMsA kI hai inake nivAsa aura pada kI carcA karate hue bhI unhoMne likhA hai| "asaga eka gRhastha kavi the" nAganandI ke ziSya the, aura AryanandI ke vairAgya para inhoMne vardhamAna carita kI racanA kI / asaga mUlataH kannaDa nivAsI rahe pratIta hote haiM aura sambhava hai inakI anya racanAoM meM se adhikAMza kannaDa bhASA meM hI hoN| inake pAzraya dAtA tAmila pradeza nivAsI the| madrAsa ke nikaTavartI colamaNDala yA pradeza meM hI, saMbhavatayA tatkAlIna pallava nareza-nandi potarasa ke cola sAmanta zrInAtha ke prAzraya meM usakI viralA nagarI meM vardhamAna carita kI racanA kI thii| eka nAganandI kA bhI ukta kAla evaM pradeza meM sadbhAva pAyA jAtA hai / zravaNa velagolA ke 108 saMkhyaka zilAlekha se jJAta hotA hai ki nAganandI nandisaMgha ke prAcArya the| zAntinAtha purANa zAntinAtha purANa meM isa avasapiNI yuga ke solahaveM tIrthaMkara zrI zAntinAtha bhagavAn kA pAvana carita likhA gayA hai| zAMtinAthajI tIrthaMkara, cakravartI aura kAmadeva pada ke dhAraka the| tIrthaGkara pada atyanta durlabha pada hai isa pada ke dhAraka samasta ar3hAI dvIpa meM eka sAtha 170 se adhika nahIM ho sakate ( pAMca bharata ke, pAMca airAvata ke, aura 16. videha ke ) aneka bhavoM meM sAdhanA karane vAle jIva hI isa pada ko prApta kara sakate haiM / granthakAra asaga kavi ne zAnti nAtha ke pUrvabhavoM kA varNana atyanta vistAra se kiyA hai una pUrvabhavoM ke varNana se yaha anAyAsa vidita ho jAtA hai ki zAntinAtha ke jIva ne una pUrvabhavoM meM kisa prakAra Atma sAdhanA kara apane Apako tIrthaMkara banA pAyA hai zAntinAtha bhagavAn ke pUrvabhava sahita vartamAna vRta kA varNana maiMne isI grantha ke viSaya sUcI stambha meM diyA hai ataH ise punarukta karanA ucita nahIM samajhatA / yaha jIva tIrthakara kaise banatA hai arthAt tIrthaMkara prakRti kA bandha kisa jIva ko hotA hai isakI carcA karate hue nemicandrAcArya ne 'karmakANDa meM likhA hai ki kevalI yA zru takevalI ke sannidhAna meM prathamopazama, dvitIyopazama, kSAyopazamika 1 paDhamuvasamiye samme sesatiye aviradAdi cattAri / titthayarabaMdha pAraMbhayA garA kevalidugate // 93 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) thA kSAyika samyagdarzana ko dhAraNa karane vAlA aviratAdi cAraguNasthAnoM vAlA manuSya tIrthaGkara prakRti ke bandha kA prArambha karatA hai / paramArthataH samyagdarzana, tIrthaMkara prakRti ke bandha kA kAraNa nahIM hai usake kAla meM pAyA jAnevAlA loka kalyANakArI zubha rAga hI bandha kA kAraNa hai parantu vaha zubha rAga samyaktva ke kAla meM hI hotA hai ataH upacAra se use bandha kA kAraNa kahA gayA hai / tIrthaMkara prakRti kA bandha karAne vAlI solaha bhAvanAoM kI carcA isI prastAvanA meM Age kara rahe haiM / zAntinAtha purANa meM prasaGgopAtta jaina siddhAnta kA varNana tatvArthasUtra aura sarvArtha siddhi ke AdhAra para kiyA gayA hai| pramukha rUpa se isake pandrahaveM aura solahaveM sarga meM jaina siddhAnta kA varNana vistAra se huA hai / prathamAnuyoga kI zailI hai, ki usameM prakararaNAnusAra saiddhAntika varNana kA samAveza kiyA jAtA hai, prameya kI apekSA jinasenAcArya kA harivaMza purANa prasiddha hai usameM unhoMne kyA lokAnuyoga, kyA siddhAnta, kyA itihAsa - sabhI viSayoM kA acchA samAveza kiyA hai / zAntinAtha purANa meM bhI usI zailI ko apanAyA gayA hai jisase yaha na kevala kathA grantha raha gayA hai kintu saiddhAntika grantha bhI ho gayA hai / prasaGgavaza isameM aneka subhASitoM kA saMgraha hai / arthAntaranyAsa yA aprastuta prazaMsA ke rUpa meM kavi ne saMgrahaNIya subhASitoM kA saMkalana kiyA hai / ye subhASita anya kaviyoM ke nahIM kintu asaga kavi ke dvArA hI viracita hone se mUla grantha ke aGga haiM / eka do sthaloM para dArzanika carcA bhI kI gaI hai| dAna ke prakaraNa meM dAtA deya tathA pAtra kA vizada vyAkhyAna kiyA gayA hai / ina subhASitoM kA sargavAra saMcaya prastAvanA ke anantara svatantra stambha meM diyA jA rahA hai / kavi kA saMskRta bhASA para pUrNa adhikAra hai ataH kahIM bhI bhASA zaithilya kA darzana nahIM hotA / alaMkAra kI vicchitti tathA rIti ko rasAnukUlatA kA pUrNa dhyAna rakhA gayA hai / dvayartha ka zlokoM meM zleSa kA acchA prayoga huA hai / aise sthaloM para maiMne hindI anuvAda ke atirikta saMskRta TippaNa bhI lagA diyA hai kyoMki mAtra hindI anuvAda se kavi ke vaiduSya kA parijJAna nahIM ho pAtA / tIrthaMkarabandha kI pRSTha bhUmi : tIrthaMkara gotra ke bandha kI carcA karate hue, do hajAra varSa pUrva racita SaTkhaNDAgama ke bandha svAmitva vicaya nAmaka adhikAra khaNDa 3, pustaka meM zrI bhagavanta puSpadanta bhUtabali zrAcArya ne 'kadihiM kAraNehi jIvA titthayaraNAma godaM kammaM baMdhaMti' / / 39 // sUtra meM tIrthaMkara nAmakarma ke bandha pratyaya pradarzaka sUtra kI upayogitA batalAte hue likhA hai ki 'tIrthaMkara gotra, mithyAtva pratyaya nahIM hai' grarthAt mithyAtva ke nimitta se baMdhane vAlI solaha Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakRtiyoM meM isakA antarbhAva nahIM hotA, kyoMki mithyAtva ke hone para usakA bandha nahIM pAyA jaataa| asaMyama pratyaya bhI nahIM hai, kyoMki saMyatoM ke bhI usakA bandha dekhA jAtA hai| kaSAya sAmAnya bhI nahIM hai, kyoMki kaSAya hone para bhI usakA bandha vyuccheda dekhA jAtA hai athavA kaSAya ke rahate hue bhI usake bandha kA prArambha nahIM pAyA jaataa| kaSAya kI mandatA bhI kAraNa nahIM hai kyoMki tIvakaSAya vAle nArakiyoM ke bhI isakA bandha dekhA jAtA hai| tIvakaSAya bhI bandha kA kAraNa nahIM hai kyoMki sarvArthasiddhi ke deva aura apUrvakaraNa guNasthAnavartI manuSyoM ke bhI bandha dekhA jAtA hai / samyaktva bhI bandha kA kAraNa nahIM hai kyoMki sabhI samyagdRSTi jIvoM ke tIrthaMkara karma kA bandha nahIM pAyA jAtA aura mAtra darzana kI vizuddhatA bhI kAraNa nahIM hai kyoMki darzanamohakA kSaya kara cukane vAle sabhI jIvoM ke usakA bandha nahIM pAyA jAtA, isaliye tIrthakara-gotra ke bandha kA kAraNa kahanA hI caahie| isa prakAra upayogitA pradarzita kara 'tattha imehiM solasehi kAraNehi jIvA titthayaraNAma godaM kammaM baMdhati // 40 // isa sUtra meM kahA hai ki Age kahe jAne vAle solaha kAraNoM ke dvArA jIva tIrthaMkara-nAma-gotra ko bAMdhate haiM / isa tIrthaMkara nAma gotra kA prArambha mAtra manuSyagati meM hI saMbhava hotA hai| kyoMki kevala jJAna se upalakSita jIvadravya kA sannidhAna manuSya gati meM hI saMbhava hotA hai, anyagatiyoM meM nahIM / isI sUtra kI TIkA meM vIrasena svAmI ne kahA hai ki paryAyAthika naya kA avalambana karane para eka hI kAraNa hotA hai athavA do bhI kAraNa hote haiM isaliye aisA nahIM samajhanA cAhie ki solaha hI kAraNa hote haiN| agrima sUtra meM ina solaha kAraNoM kA nAmollekha kiyA gayA hai - __ 'daMsaNavisujjhadAe viNayasaMpaNNadAe sIlavvadesu NiradicAradAe AvAsaesu aparihINadAe khaNalava paDibujjhaNadAe laddhisaMvegasaMpaNNadAe jadhAyAme tathA tave sAhUNaM pAsua paricAgadAe sAhUNaM samAhisaMdhAraNAe sAhUNaM vajjAvaccajogajutadAe arahaMta bhattIe bahusudabhattIe pavayaNavacchaladAe pavayaNappabhAvaNadAe abhikkhaNaM abhikkhaNaM NANovajogajuttadAe iccedehi solasehi kAraNehi jIvA titthayaraNAmagodaM kammaM baMdhaMti / ' 1 darzanavizuddhatA 2 vinayasaMpannatA 3 zIlavrateSvanatIcAra 4 AvazyakAparihINatA 5 kSaNalavapratibodhanatA 6 labdhisaMvegasaMpannatA 7 yathAsthAmayathAzakti tapa 8 sAdhUnAM prAsuka parityAgatA 6 sAdhUnAM samAdhi saMghAraNA 10 sAdhUnAM vaiyAvRtya yoga yuktatA 11 arahanta bhakti 12 bahuzru tabhakti 13 pravacana bhakti 14 pravacana vatsalatA 15 pravacana prabhAvanA aura abhikSaNa abhikSaNa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) pratisamaya jJAnopayoga yuktatA, ina solaha kAraNoM se jIva tIrthaMkara nAma gotra karma kA bandha karate haiM / darzanavizuddhatA Adi kA saMkSipta svarUpa isa prakAra hai darzana vizuddhatA : tIna honA darzana vizuddhatA hai| yahAM kiyA hai mUDhatAoM tathA zaGkA prAdika ATha maloM se rahita samyagdarzana kA vIrasena svAmI ne nimnAMkita zaGkA uThAte hue usakA samAdhAna zaGkA : - kevala usa eka darzana vizuddhatA se hI tIrthaMkara nAma karma kA bandha kaise saMbhava hai ? kyoMki aisA mAnane se saba samyagdRSTi jIvoM ke tIrthaMkara nAma karma ke bandha kA prasaGga prAtA hai / samAdhAna :- zuddhanaya ke abhiprAya se tIna mUDhatAoM aura ATha maloM se rahita hone para hI darzana vizuddhatA nahIM hotI kintu pUrvokta guNoM se svarUpa ko prApta kara sthita samyagdarzana kA, sAdhutroM ke prAsu parityAga meM, sAdhuoMoM kI saMdhAraNA meM, sAdhuoM ke vaiyAvRtya saMyoga meM, arahanta bhakti, bahuta bhakti, pravacana bhakti pravacana vatsalatA, pravacana prabhAvanA, aura abhikSaNa jJAnopayoga se yuktatA meM pravartane kA nAma darzana vizuddhatA hai / usa eka hI darzana vizuddhatA se jIva tIrthaMkara karma ko bAMdhate haiM / 2. vinaya saMpannatA :- jJAna, darzana aura cAritra kA vinaya se yukta honA vinaya sampannatA hai / 3. zIlavrateSvanatIcAra :- ahiMsAdika vrata aura unake rakSaka sAdhanoM meM praticAra - doSa nahIM lagAnA zIlavrateSvanatIcAra hai / 4. zrAvazyakAparihINatA :- samatA, stava, vandanA, pratikramaNa, pratyAkhyAna aura vyutsarga ina chaha Avazyaka kAmoM meM hInatA nahIM karanA arthAt inake karane meM pramAda nahIM karanA AvazyakAparihINatA hai / 5. kSaNalavapratibodhanatA :- kSaraNa aura lava kAla vizeSa ke nAma haiM / samyagdarzana, jJAna, vrata paura zIla Adi guNoM ko ujjvala karanA, doSoM kA prakSAlana karanA athavA ukta muNoM ko pradIpta karanA pratibodhanatA hai / pratyeka kSaraNa athavA pratyeka lava meM pratibuddha rahanA kSaraNalava pratibodhanatA hai / 6 labdhisaMvega saMpannatA :- samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra meM jIva kA jo samAgama hotA hai use labdhi kahate haiM / usa labdhi meM harSa kA honA saMvega hai / isa prakAra ke labdhi saMvega se - samyagdarzanAdi kI prApti viSayaka harSa se saMyukta honA labdhi saMvega saMpannatA hai / 7. yathAsthAmatapa :- apane bala aura vIrya ke anusAra bAhya tathA antaraGga tapa karanA yathAsthAmatapa hai / Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) 8. sAdhUnAM prAsuka parityAgatA :-sAdhuoM kA nirdoSa jJAna, darzana, cAritra tathA nirdoSa vastuoM kA jo tyAga dAna hai use sAdhu prAsuka parityAgatA kahate haiN| ___6. sAdhUnAM samAdhi saMdhAraNA :-sAdhuoM kA samyagdarzana, jJAna aura cAritra meM acchI taraha avasthita honA sAdhu samAdhi saMdhAraNA hai / 10. sAdhUnAM vaiyAvRtya yogayuktatA :-vyAvRta-rogAdika se vyAkula sAdhu ke viSaya meM jo kiyA jAtA hai use vaiyAvRtya kahate haiN| jina samyaktva tathA jJAna prAdi guNoM se jIva vaiyAvRtya meM lagatA hai unheM vaiyAvRtya kahate haiN| unase saMyukta honA vaiyAvRtyayogayuktatA hai / 11. arahanta bhakti :- cAra ghAtiyA karmoM ko naSTa karane vAle arahanta athavA pAThoM karmoM ko naSTa karane vAle siddha parameSThI arahanta zabda se grAhya haiN| unake guNoM meM anurAga honA arahanta bhakti hai| 12. bahuzru ta bhakti :-dvAdazAGga ke pAragAmI bahuzru ta kahalAte haiM, unakI bhakti karanA bahuzruta bhakti hai| 13. pravacana bhakti-siddhAnta athavA bAraha aGgoM ko pravacana kahate haiM, usakI bhakti karanA pravacana bhakti hai| 14. pravacana vatsalatA-dezavratI, mahAvratI, athavA asaMyata samyagdRSTi pravacana kahalAte haiN| unake sAtha anurAga athavA mamedabhAva rakhanA pravacana vatsalatA hai| 15. pravacana prabhAvanA-mAgama ke artha ko pravacana kahate haiM, usakI kIrti kA vistAra athavA vRddhi karane ko pravacana prabhAvanA kahate haiM / 16. abhikSaNa abhikSaraNa jJAnopayogayuktatA-kSaraNa kSaraNa arthAt pratyeka samaya jJAnopayoga se yukta honA abhikSaNa abhikSaNa jJAnopayoga yuktatA hai| ye sabhI bhAvanAeM eka dUsare se sambaddha haiM isaliye jahA~ aisA kathana pAtA hai ki amuka eka bhAvanA se tIrthaMkara karma kA bandha hotA hai| vahAM zeSabhAvanAeM usI eka meM gabhita haiM aisA samajhanA caahie| inhIM solaha bhAvanAoM kA ullekha Age calakara umAsvAmI mahArAja ne tattvArtha sUtra meM isa prakAra kiyA hai 'darzanavizuddhirvinayasaMpannatA zIlavateSvanaticAro'bhIkSNajJAnopayogasaMvegau zaktitastyAgatapasI sAdhusamAdhiyAvRtyakaraNamarhadAcAryabahuzrutapravacanabhaktirAvazyakAparihANirmAgaprabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakaratvasya / ' Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) darzana vizuddhi, vinayasaMpannatA, zIlavrateSvanaticAra, abhIkSNajJAnopayoga, saMvega, zaktitastyAga, zaktitastapa, sAdhusamAdhi, vaiyAvRtyakaraNa, arhadbhakti, AcAryabhakti, bahuzrutabhakti, pravacanabhakti, zrAvazyaka parihAriNa, mArgaprabhAvanA aura pravacana vatsalatva - ina solaha kAraNoM se tIrthaMkara prakRti kA prasrava hotA hai / ina bhAvanAoM meM SaTkhaNDAgama ke sUtra meM variNata krama ko parivartita kiyA gayA hai| kSaraNalava pratibodhanatA bhAvanA ko chor3akara zrAcArya bhakti rakhI gaI hai, tathA pravacana bhakti ke nAma ko parivartita kara mArga prabhAvanA nAma rakhA gayA hai / abhikSaraNa abhikSaraNa jJAnopayoga yuktatA ke sthAna para saMkSiptanAma abhIkSNa jJAnopayoga rakhA hai / labdhisaMvega bhAvanA ke sthAna para 'saMvega' itanA saMkSipta nAma rakhA hai / kSaraNalava pratibodhanatA bhAvanA ko abhIkSNa jJAnopayoga meM gatArtha samajhakara chor3A gayA hai, aisA jAna par3atA hai aura jJAna ke samAna zrAcAra ko bhI pradhAnatA dene kI bhAvanA se bahuzruta bhakti ke sAtha prAcArya bhakti ko jor3A gayA hai| zeSa bhAvanAnoM nAma aura artha milate-julate haiM / vartamAna meM SaTkhaNDAgama pratipAdita solaha bhAvanAoM ke sthAna para tattvArthasUtra pratipAdita solaha bhAvanAoM kA hI pracalana ho rahA hai / zalAkApuruSa : / 24 tIrthaMkara 12 cakravartI nArAyaNa balabhadra aura pratinArAyaNa ye 63 zalAkApuruSa kahalAte haiN| inameM caubIsa tIrthaMkara hI tadbhava mokSa gAmI hote haiM / cakravartiyoM meM koI mokSa jAte haiM to koI naraka bhI / balabhadroM meM koI mokSa jAte haiM to koI svarga | nArAyaNa aura pratinArAyaNa niyama se narakagAmI hote haiM / tAtparya yaha hai ki tIrthaMkara pada sAtizaya puNya zAlI hai / isakI mahimA hI nirAlI hai / isake garbhastha hone ke chaha mAha pUrva hI loka meM hala cala maca jAtI hai / bharata aura airAvata kSetra meM daza kor3A kor3I sAgara ke pratyeka utsarpiNI aura avasarpiNI meM yaha 24 hI hote haiM / aisI ananta caubIsiyAM ho cukI haiM aura ananta caubIsiyAM hotI raheMgI / bhUta, vartamAna aura bhaviSyat kAla kI apekSA tIna caubIsI kahalAtI haiM aura 5 bharata tathA 5 airAvata ina daza kSetroM kI tIna kAla sambandhI caubIsI kI apekSA tIsa caubIsI kahalAtI haiN| bharatairAvata kSetra ke tIrthaMkara niyama se pAMca kalyANaka vAle hote haiM aura inakA zrAgamana naraka yA devagati se hotA hai / videha kSetra meM pAMca meru sambandhI cAra nagariyoM meM sImandhara yugmandhara Adi 20 tIrthaGkara sadA vidyamAna rahate haiM / sadA vidyamAna rahane kA artha yaha nahIM hai ki ye sadA tIrthaGkara hI rahate haiM mokSa nahIM jAte / eka koTivarSa pUrva kI Ayu samApta hone para ve mokSa jAte haiM aura unake sthAna para anya tIrthaGkara virAja mAna ho jAte haiM / sImandhara Adi nAma zAzvata haiM arthAt unake sthAna para jo bhI virAjamAna hote haiM ve usI nAma se vyavahRta hote haiM / inake atirikta aura bhI tIrthaGkara ho sakate haiM / una tIrthaMkaroM meM tIna aura do kalyANakoM ke dhAraka bhI hote haiM / videha kSetra meM eka sAtha adhika se adhika 160 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) tIrthaGkara ho sakate haiM / videha kSetra meM sadA caturtha kAla rahatA hai ataH mokSa mArga nirantara pracalita rahatA hai parantu bharata aura airAvata kSetra meM kAla cakra parivartita hotA hai ataH isake tRtIya kAla ke anta aura caturtha kAla meM hI tIrthaMkaroM kA janma hotA hai / isa yuga ke prathama tIrthaMkara bhagavAn vRSabhadeva tRtIya kAla meM utpanna hue aura jaba tRtIya kAla ke tIna varSa sAr3he ATha mAha bAkI the taba mokSa cale gaye / zeSa tIrthaMkara caturtha kAla meM utpanna hue aura caturtha kAla meM hI mokSa gaye / antima tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra svAmI caturtha kAla ke tIna varSa sAr3he ATha mAha bAkI rahane para mokSa gaye the| tIrthakara kA tIrtha unakI prathama dezanA se zurU hotA hai aura AgAmI tIrthaMkara kI prathama dezanA ke pUrva taka calatA hai / pazcAt anya tIrthakara tIrtha zurU ho jAtA hai / zAntinAtha bhagavAn bharata kSetra ke isa avasarpiNI yuga sambandhI solahaveM tIrthaMkara haiN| inake kitane hI pUrvabhava videha kSetra meM vyatIta hue the| jaina purANa kAroM ne pUrvabhavoM ke varNana ke sAtha hI kathA nAyaka ke vartamAna bhavoM kA varNana kiyA hai isase sahaja hI vidita ho jAtA hai ki isa kathA nAyaka ne kitanI sAdhanAoM ke dvArA vartamAna pada prApta kiyA hai| pUrvabhavasahita kathAvRtta ke svAdhyAya se pAThaka ke hRdaya meM prAtmabodha hotA hai| vaha vicArane lagatA hai ki sAdhAraNa jIva jaba Rmika puruSArtha se itane mahAn pada ko prApta kara letA hai taba maiM puruSAtha hIna kyoM ho rahA hUM? maiM bhI isI prakAra krama se puruSArtha kara mahAn pada prApta kara sakatA hUM aura sadA ke liye janma maraNa ke cakra se unmukta ho sakatA huuN| jaina siddhAnta yaha svIkRta karatA hai ki jIvAtmA hI paramAtmA banatA hai / aisA nahIM hai ki jIvAtmA, sadA jIvAtmA hI banA rahatA ho aura paramAtmA anAdi se paramAtmA hI hotA ho / usake pUrva usakI jIvAtmA dazA nahIM hotii| zAntinAthapurANa : ___ isa zAntinAtha purANa kI racanA kavi ne vardhamAna carita kI racanA ke pazcAt kI hai| jaisA ki grantha ke anta meM svayaM unhoMne nirdeza kiyA hai / caritaM viracayya sanmatIyaM sadalaMkAra vicitravRttavandham sa purANamidaM vyadhatta zAnterasagaH sAdhujanapramohazAntyai / / 41 / / acche acche alaMkAra aura nAnA chandoM se yukta vardhamAna carita kI racanA kara asaga ne sAdhujanoM kA vyAmoha zAnta karane ke liye zAntinAtha kA yaha purANa rcaa| isameM 16 sarga haiM tathA 2350 zloka haiM jinameM zArdUla vikrIDita 32 vaMzastha 1 utpala mAla hAriNI 3 praharSiNI 1 indravaMzA 1 viyoginI 1 vasanta tilakA 1 aura mAlinI 2 zeSa anuSTup chanda haiM / racanA sarala tathA subodha hone para bhI zleSopamA Adi alaMkAroM ke prasaGga meM durUha ho gaI hai / saMskRta TippaNa dekara aise prasaGgoM ko spaSTa karane kA prayAsa kiyA hai / hindI anuvAda mUlAnugAmI hai| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) antima sargoM meM jaina siddhAnta kA vizada varNana hai / jahAM saMbhava dikhA vahAM tulanAtmaka TippaNa bhI diye gaye haiN| prArambha meM viSaya sUcI stambha meM zAntinAtha purANa kA kathAsAra diyA gayA hai / eka bAra manoyoga pUrvaka viSaya sUcI par3ha lene se hI graMtha kA kathAvRtta hRdayaMgata ho sakatA hai| aMta meM zlokAnukramaNikA dI hai| vardhamAna carita meM pAribhASika bhaugolika, vyaktivAcaka aura sAhityika viziSTa zabdoM kA koSa diyA thA para purANa graMthoM meM usakA upayoga kama hotA hai aura nirmANa meM zrama adhika hotA hai isaliye isameM vaha nahIM diyA gayA hai / AbhAra pradarzana : zuddha pATha ke nirdhAraNa tathA hindI anuvAda meM vayovRddha evaM abhIkSNa jJAnopayogI paM0 jinadAsa jI zAstrI phaDakule solApura ke marAThI anuvAda sahita saMskaraNa se sahAyatA prApta huI hai ataH unakA AbhArI hU~ / isakA prakAzana jaina saMskRti saMrakSaka saMgha ( bra. jIvarAja jaina grantha mAlA) solApura kI ora se ho rahA hai isaliye usake mantrI saujanya mUrti zrI bAlacandrajI zahA kA AbhArI hai| merA jIvana vyastatAoM se bharA hai phira bhI dainika caryA ke niSpAdana se jaba kabhI jo samaya zeSa baca jAtA hai usakA upayoga jinavANI kI upAsanA meM kara letA huuN| isI ke phala svarUpa isa purANa kA saMpAdana aura anuvAda ho sakA hai| jJAnAvaraNa ke kSayopazama ke anusAra maiMne anuvAda Adi meM sAvadhAnI to rakhI hai para phira bhI aneka truTiyoM kA raha jAnA saMbhava hai / dUra hone ke kAraNa maiM prapha nahIM dekha sakA huuN| isakA dAyitva presa ke svAmI ne hI nibhAyA hai / ataH ina saba TiyoM ke liye maiM vidvajjanoM se kSamA prArthI huuN| varNIbhavana-sAgara 6-3-1977 vinIta pannAlAla sAhityAcArya Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhASitasaMcaya prathama sarga 'sarvajJasyApi cedvAkyaM nAbhavyebhyo'bhirocate / abodhopahato ko'nyo brUyAtsarvamanoramam' // 5 // 'na hi santoSa mAyAnti guNino'pi guNArjane' // 34 // 'kRtAgaso 'pi vadhyasya yaH prahanti sma na prbhuH| daNDaye mahati vA kSudra zaktasyaiva kSamA kSamA' / 37 / / 'zreyase hi sadA yogaH kasya na syAtmahAtmanAm' / / 88 / / 'viSayI kaH sacetanaH' // 16 // dvitIya sarga 'vidheriva sudurbodhaM ceSTitaM nIti zAlinaH // 4 // 'nAbhi gacchati kAryAntaM sAmadAna vivajitaH / samartho'pi vinA dobhyAM kastAlamadhirohati' / / 6 / / 'tRNAyApi na manyante dAnahInaM naraM janAH / tRNArthaM vAhayantyuccai nirdAnamiti dantinam // 7 // 'yo guNa prAti lomyena vijigrAhayiSuH param / sa pAtayati durbuddhistaru svasyopari svayam' // 16 // 'yadyasyAbhimataM kiJcit sa tadevAva gacchati' // 34 // 'tulyA zaktimato yAJcA hastyArUDhasya bhikSayA' / / 38 / / 'dhIro hi nayamArgavit' // 42 // 'antaH zuddho vijihmo vA lakSyate kArya sannidhau' / / 55 / / 'prajJotsAha balodyoga dhairya zaurya kssmaanvitH| jayatyeko'pyarInkRtsnAnki punadvauM susaMgatau' / / 56 // 'pratyakSA hi parokSApi kAryasiddhiH sumedhasAm' // 57 / / 'guriNano hi vibhatsarAH' // 58 / tatkalatrasya vAllabhyaM pitA sniyati yatsute' / / 73 / / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) 'vRddha : kiM nAvasIyate' / / 81 // 'prayAso hi parArtho'yaM mahatAmeva kevalam / sArabhUtAn kimarthaM vA maNIndhatte payonidhiH' / / 88 / / tRtIya sarga 'tiryaJco hi jaDA zayAH // 10 // 'jananI janma bhUmiM ca prApya ko na sukhAyate' / / 42 // caturtha sarga 'animitaM satAM yuddha tirazcAmiva kiM bhavet // 8 // 'prabhoH kSAntiH striyo lajjA zauryaM zastropa jIvinaH / 'vibhUSaNamiti prAhurvairAgyaM ca tapasvinA' / / 37 / / 'kSamAvAn na tathA bhUmyA yathA kSAntyA mahIpatiH / kSamA hi tapasAM mUlaM janayitrI ca saMpadAm' / / 38 // 'sujIrNamanna vicintyoktaM suvicArya ca yatkRtam / prayAti sAdhusakhyaM ca tatkAle'pi na vikriyAm // 36 / / ' 'bAlastrI bhIti vAkyAni nAdeyAni manISibhiH / jalAni vA'prasannAni nAdeyAni ghanAgame / / 40 / / ' 'karmAyatta phalaM puMsAM buddhistdnugaaminii| tathApi sudhiyaH kArya pravicAryeva kurvate / 43 / / ' 'saMsargeNa hi jAyante guNA doSAzca dehinAm' / / 54 / / 'kanyakA hi durAcArA pitroH khedAya jAyate' / / 56 / / 'na hi vairAyate kSIvo dvipo'pi mRgavidviSi / / 6. // ' 'prazrayo hi satAmekamagrAmyaM bhUribhUSaNam / / 61 / / ' 'kvApi bhUtvA kuto'pyetya guNavAn lokamUrdhani / vidadhAti padaM vAkSaH surabhiH prasavo yathA / / 62 / / ' 'pAropyate'zmA zailAgra kRcchAt saMpreryate sukhAt / / tataH puMsAM guNAdhAnaM nirguNatvaM ca tatsamam / / 63 / / ' 'dviSato'pi paraM sAdhuhitAyaiva pravartate / ki rAhumamRtezcandro grasamAnaM na tarpayet / / 66 // ' 'kenApi zazapAzaiH kiM gRhIto'sti mRgAdhipaH / / 78 / / ' Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 21 ) paJcama sarga 'ko hi nAma mahAsattvaH pUrva praharati dviSaH / / 8 // ' 'kasyacitkRcchsAhAyyaM na hi sarvavidhIyate / / 23 / ' 'ko hi mRtyo| palAyate // 31 // ' 'na mahAn kRcchrasAhAyyaM parakIyaM pratIkSate / / 64 // ' 'sphurantaM tejasA zatru sahate ko hi sAttvikaH / 80 // ' SaSTha sarga 'tA dhanyAstA mahAsattvA yAsA vAcyatayA vinaa| yauvanaM samatikrAntaM tAH satyaM kuladevatAH // 46 / / ' 'sukhaM hi nAma jIvAnAM bhaveccetasi nirvate // 50 // ' 'kalaGkakSAlanopAyo nAnyo'sti tapaso vinA // 51 // ' 'nirvAcyaM jIvitaM zreyaH sukhaM cAnujjhitakramam / khaNDanArahitaM zaurya dhairya cAdhenirAsakam / / 55 // ' 'sarvasaGgaparityAgAnnAparaM paramaM sukham / tRSNAprapaJcato nAnyannarakaM ghora mucyate / / 65 / ' 'bhavyatA hi parA bhUSA sattvAnAM sattvazAlinAm / / 116 // ' saptama sarga 'strIjano'pi kulodbhUtaH sahate na parAbhavam / / 87 // ' aSTama sarga 'AcAro hi samAcaSTe sadasaJca nRNAM kulam / / 42 / / ' 'kAmagrahagRhItena vinayo hi nirasyate / / 67 / / ' 'dahyamAne jagatyasmin mahatA mohvhninaa| vimuktaviSayAsaGgAH sukhAyante tapodhanAH / / 176 / / ' navama sarga 'bhajate no vizeSajJo varNamAtreNa nirguNam / / 51 / / ' Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) dazama sarga 'avidyArAga saMkliSTo baMbhramIti bhavAntare / vidyArAgyasaMyuktaH siddhayatyavikalasthitiH / / 83 / / ' 'jainaM vizvajanInaM hi zAsanaM duHkhanAzanam / / 84 // ' 'paramaM sukhamabhyeti nigRhItendriyaH pumAn / duHkhameva sukhavyAjAdviSayArthI niSevate / / 104 // ' 'prApadAmiha sarvAsAM janayitrI praa'kssmaa| titikSaiva bhavennRNAM kalyANAnAM hi kArikA / / 1.5 // ' ekAdaza sarga 'sAdhuH svArthAlaso nityaM parArthAnirato bhavet / svacchAzayaH kRtajJazca pApabhIruzca tathyavAk / / 82 // ' 'bhUyate hi prakRtyaiva sAnukrozairmahAtmabhiH / kenAntargandhitoyena saMsiktAzcandanadrumAH / / 113 // ' 'akSAntyA sarvataH kSudro vyAkulIkriyate janaH / sadonmArgapravartinyA bhUreNuriva vAtyayA / / 114 / / ' asatkRtyApyaho pazcAdanuzete kulodbhavaH // 117 // ' 'putro hi kuladIpakaH // 140 // ' 'janmAntara sahasrANi virahaH prANinAM priyaH / karmapAkasya vaiSamyAtsyAtsAmyAca samAgamaH / / 142 // ' dvAdaza sarga 'karmabhiH preryamANaH san jIvo gati catuSTaye / nirvizan sukhaduHkhAni bambhramIti samantataH / / 16 // ' 'saMsArottaraNopAyo nAnyo'sti jina zAsanAt / bhavyenaivApyate tacca nAbhavyena kadAcana / / 17 // ' 'mahAnto nAma kRccha'pi naivAkAryaM prakurvate / / 31 // ' 'keSAM manaH sakAluSyaM kaSAyairna vidhIyate // 42 // ' Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) 'anekarAgasaMkIrNaM ghanalagnamapi kSaNAt / mAnuSyaM yauvanaM vitta nazyatIndradhanuryathA // 18 // ' 'sarvaM duHkhaM parAdhInamAtmAdhInaM paraM sukham // 106 // ' 'karmapAtheya mAdAya caturgati mahATavIm / / prAtmAdhvagaH sadA bhrAmyan sukhaduHkhAni nirvizet / / 106 / / trayodaza sarga bhAdraM saMparkata! keSAM nApayAti rajaHsthitiH // 40 // ' ___ caturdaza sarga 'duHsaho hi manobhavA // 15 // ' 'paraprArthanayA prema yadbhavettatkicciram // 163 // ' Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya sUcI prathama sarga maMgalAcaraNa aura kavi pratijJA jambUdvIpa ke pUrva videhakSetra meM sItA nadI ke dakSiNa taTa para vatsakAvatI deza hai / usakI suSamA apAra hai / vatsakAvatI deza meM prabhAkarI nagarI hai; jo pRthivI tala para apanI upamA nahIM rakhatI / prabhAkarI nagarI kA rAjA stimita sAgara thA / 31-40 1 jo bala buddhi aura viveka se suzobhita thA / rAjA stimitasAgara 41-51 kI do rAniyAM thIM 1. vasundharA aura 2. vasumati / vasundharA rAnI ke aparAjita nAmakA putra huA jo sacamuca hI aparAjita - ajeya thA / vasumati nAmaka dUsarI rAnI ke anantavIrya nAmakA putra huA jo bar3A parAkramI thA / aparAjita aura anantavIrya meM svAbhAvika prIti thI / ina donoM putroM se rAjA stimitasAgara kI prabhutA sarvatra vyApta ho gaI / eka samaya vanapAla ne sUcanA dI ki puSpasAgara nAmaka udyAna meM svayaMprabha jinendra devoM ke sAtha virAjamAna haiM / rAjA stimitasAgara yaha suna bar3A prasanna huA aura sainikoM tathA parivAra ke saba logoM ke sAtha unakI vandanA ke liye gayA / devaracita samavasaraNa meM usane praveza kiyA, tIna pradakSiNAeM dekara svayaMprabha jinendra ko namaskAra kiyA / tadanantara dharmazravaraNa kara jyeSTha putra ko rAjyalakSmI sauMpakara digambara dIkSA dhAraNa kara lI / usI samavasaraNa meM mahAn RddhiyoM ke dhAraka dharaNendra ko dekhakara usane dharaNendra pada kA nidAna kiyA-aisI bhAvanA kI ki maiM bhI dharaNendra kA pada prApta karUM / aparAjita ne aNuvrata dhAraNa kiye parantu anantavIrya ke hRdaya meM tIrthaMkara svayaMprabhajinendra ke vacana sthAna nahIM pA sake / zloka 1-6 1 7-20 1 21-30 1 / 55-64 / 65-73 ' pRSTha 1-2 2-3 4-5 5-6 6-7 8- 6 6 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25) aparAjita aura anantavIrya samavasaraNa se nagarI meM vApisa pAye / pati ke 74-78 / 1. viyoga se vihvala mAtAoM ko sAntvanA dekara unhoMne maMtriyoM ke anurodha se alasAye mana se samasta kriyAeM kiiN| maMtriyoM ne aparAjita kA rAjyAbhiSeka kiyA parantu usane rAjya kA sArA 76-86 / 10-11 bhAra apane anuja anantavIrya ko sauMpa diyaa| donoM meM prakhaNDa prIti thI isalie kisI bhedabhAva ke binA hI rAjyazAsana calatA rhaa| tadanantara eka dina eka vidyAdhara ne AkAza mArga se Akara kahA ki 90-105 / 12-13 nAradajI ne damitAri cakravartI ko ApakI kirAtikA tathA varvarikA nAmaka gAyikAoM kA paricaya diyA hai tathA kahA hai ki ve gAyikAeM Apake hI yogya haiN| nAradajI ke kathana se prabhAvita ho cakravartI ne una gAyikAoM ko lene ke liye mujhe Apake pAsa bhejA hai| itanA kahakara dUta ne unheM eka muharabaMda bheMTa kii| usa bheMTa ke kholane para cAMdanI ke samaya ujjava hAra dekhakara use pUrvabhava kA smaraNa ho gyaa| dvitIya sarga damitAri cakravartI ne hAra sahita dUta bhejakara gAyikAoM kI mAMga kI thI 1-11 / 14-15 isa para vicAra karane ke lie rAjA aparAjita aura unake anuja anantavIrya ne mantrazAlA meM praveza kara sabake samakSa isa ghaTanA ko vicArArtha prastuta kiyaa| isa prasaGga meM sanmati nAmaka mantrI ne damitAri cakravartI kI prabhutA aura 12-28 / 15-17 baliSThatA kA varNana karate hue usakI adhInatA svIkRta kara lenA cAhie yaha saMmati dii| anantavIrya ne isake viparIta bolate hue kahA ki damitAri cakravartI ne 29-42 / 17-18 gAyikAoM kI mAMga kI hai aura unake na diye jAne para vaha balAd AkramaNa kara unheM lenA cAhatA hai / yaha apamAna kI bAta hai| rAjA aparAjita ne bhI anantavIrya ke pakSa kA samarthana karate hue kahA ki 43-46 / 16 hama donoM bhAI vidyAbala se gAyikAoM kA rUpa rakhakara damitAri ke pAsa jAte haiM aura usake balAbala ko pratyakSa dekhate haiM Apa loga kisI aniSTa kI AzaGkA na kreN| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadanantara pramukha mantrI bahuzruta ne kahA ki maiM ina donoM bhAiyoM kI 50-56 / 19-2. aparimita zakti ko jAnatA hU~ aura nimittajJa se maiMne yaha bhI sunA hai ki ye damitAri ko naSTa kara samasta vidyAdharoM ko apane adhIna kareMge / isalie inheM jAne diyA jAya / sAtha hI cakravartI ke dUta ko satkRta kara usake mAdhyama se cakravartI kI putrI kI yAcanA karanA caahie| isIke bIca rAjA aparAjita ne koSAdhyakSa ke dvArA eka trijagabhUSaNa 60-65 / 20-23 nAmakA bahumUlya ratnahAra cakravartI ke dUta ke pAsa bhejA / dUta prabhAvita hokara usI samaya koSAdhyakSa ke sAtha rAjasabhA meM prAkara rAjA aparAjita kI stuti karane lgaa| isI saMdarbha meM bahuzru tamaMtrI ne cakravartI damitAri aura rAjA aparAjita ke vaMzoM ke pUrvAgata sambandha kI carcA karate hue kahA ki anantavIrya ke liye cakravartI kI putrI dI jAve jisase donoM vaMzoM ke sambandha cirasthAyI ho jaaveN| dUta ne isa para apanI sahamati prakaTa kii| . tadanantara bahuzruta mantrI kI mantraNA ke anusAra dUta ke liye gAyikAeM 66-102 / 23-26 sauMpa dI gii| yahAM yaha dhyAnameM rakhane ke yogya hai ki ye gAyikAeM nahIM rthI kintu unake veSameM rAjA aparAjita aura anantavIrya the| tRtIya sarga 1-32 / 26-28 tadanantara vaha dUta zIghra hI vijayAdha parvata para pahuMca gyaa| parvata kI anupama zobhA dekha sabhI ko prasannatA ho rahI thI dUta ne gAyikAoM ke liye vijayA parvata kI sundaratA kA varNana kiyA / varNana karatA huA vaha gAyikAoM ke sAtha cakravartI ke zivamaMdira nagara phuNcaa| 33-74 / 28-32 zivamandira nagara kI sundaratA kA varNana karatA huA dUta gAyikAoM ke mana ko prasanna kara rahA thaa| tadanantara dUta ne apanA vimAna AkAza se rAjasabhA ke aGgaNa meM utArA / dvArapAla ke dvArA amita dUta ke vApisa Ane kI sUcanA cakravartI ko dI gii| dUta ne cakravartI ko namaskAra kara gAyikAoM ke Agamana kA sukhada samAcAra sunaayaa| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27 ) isI saMdarbha meM cakravartI kI sundaratA kA varNana hai| cakravartI gAyikAoM 75-100 / 32-35 ko dekha bahuta prasanna huaa| unake sAtha vArtAlApa kara usane unheM sanmAnita kiyaa| tadanantara cakravartI damitAri ne amita dUta ko AjJA dI ki ina gAyikAnoM ko kamaka zrI putrI ko sauMpa do / vahI inakI saba vyavasthA tathA dekhabhAla kregii| caturtha sarga 1-10 / 36-37 tadanantara vRddha kaJcukI ne eka dina rAja sabhA meM jAkara cakravartI damitAri ko sUcanA dI ki he rAjarAjezvara ! dhyAna se suniye / kanyA kanakadhI ke antaHpura meM jo gAyikAeM thI, ve gAyikAyeM nahIM thii| unake chadmaveSa meM rAjA aparAjita aura anantavIrya the| aparAjita ne kanyA kanakadhI ko prabhAvita kara anantavIrya ke adhIna kara diyA hai aura donoM bhAI kanyA ko vimAna meM car3hAkara AkAza mArga se cala diye haiN| pIchA karane para unhoMne kahA hai ki hamane cakravartI se yuddha karane ke liye hI kanakazrI kA apaharaNa kiyA hai / yuddha ke liye cakravartI ko bhejo| jaba taka cakravartI nahIM pAtA taba taka hama vijayArdha parvata se eka pada bhI Age nahIM jaaveNge| kaJcukI ke mukha se yaha sunakara cakravartI ne tatkAla sabhA bulAyI aura sabhA 11-32 / 37-36 sadoM se yaha saba ghaTanA khii| sunate hI sabhAsadoM kA krodha bhar3aka uThA aura ve yuddha ke liye taiyAra ho gye| mahAbala Adi yoddhAnoM ne apanI yuddhotkaNThA prakaTa kii| unakI utkaNThA dekha sumati mantrI ne kahAisa avasara para kSamA se vyavahAra karanA cAhiye / saba se pahale unake pAsa 33-102 / 36-46 dUta bhejanA Avazyaka hai usake vApisa Ane para hI yuddha karanA caahie| sumati maMtrI kI saMmati ko mAnyatA dete hue cakravartI ne aparAjita aura anantavIrya ke pAsa apanA prItivardhana nAmakA dUta bhejA / dUta ne jAkara vinayapUrvaka nivedana kiyA parantu usakA kucha bhI prabhAva una para nahIM par3A / unhoMne yuddha kI hI AkAMkSA prakaTa kii| prItivardhana ke vApisa pAne para yuddha kI taiyAriyAM hone lgii| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) paJcama sarga cakravartI ko aparimita senA Age bar3hI A rahI thii| dhUli se AkAza bhara 1-60 / 47-56 gayA thaa| senA ke yoddhA bahuta uchala kUda kara rahe the para jyoMhI aparAjita kI gaMbhIra dRSTi senA para par3I tyoMhI unakI uchala kUda baMda ho gii| saba sainika aparAjita para prahAra karane lage parantu aparAjita ne isa vIratA se unakA sAmanA kiyA ki raNakSetra mRtakoM se bhara gyaa| bhagadar3a maca gaI ! damitAri ke pramukha yoddhA mahAbala ne bhAgate hue sainikoM kA sthirIkaraNa kiyA parantu aparAjita ke sAmane koI Tika nahIM skaa| mahAbala bhI mArA gayA / anta meM cakravartI svayaM yuddha ke liye Age AyA / cakravartI ko prAtA dekha anantavIrya ne apane agraja aparAjita se kahA ki 91-117 / 56-56 isake sAtha yuddha karane kI mujhe AjJA dIjiye / aparAjita kI AjJA pAkara ananta vIrya ne damitAri ke sAtha yuddha kiyA / anta meM kruddha hokara damitAri ne anantavIrya para cakraratna calAyA parantu vaha cakaratna pradakSiNA dekara anantavIrya ke dakSiNa kaMdhe ko alaMkRta karane lgaa| usI cakraratna se damitAri mArA gayA / vijaya lakSmI se suzobhita anantavIrya kA AliGgana kara aparAjita ne bar3A harSa prakaTa kiyaa| aparAjita balabhadra aura anantavIrya nArAyaNa ke rUpa meM udaghoSita hue| SaSTha sarga tadanantara balabhadra aparAjita ne pitA ke maraNa sambandhI zoka aura lokApa 1-4 / 6. vAda se saMtapta kanakadhI ko sAntvanA dekara damitAri kA antima saMskAra kiyA aura bhayabhIta avaziSTa vidyAdharoM ko abhayadAna diyaa| pazcAt aparAjita ne bhAI anantavIrya aura cakravartI kI putrI kanakadhI ke 5-12 / 60-61 sAtha vimAna meM ArUDha ho apane nagarakI ora prasthAna kiyaa| bIca meM vimAna akasmAt ruka gyaa| jaba aparAjita ne nIce Akara vimAna ke rukane kA kAraNa jAnanA cAhA taba bhUtaramaNa aTavI ke Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) madhya kAJcana giri parvata para dhAtiyA karmoM kA kSaya kara kevalI ke rUpa meM virAjamAna munirAja ko dekhA usI samaya vaha vimAna meM vApisa jAkara anantavIrya aura kanakazrI ko sAtha lekara kevalI bhagavAn kI vandanA ke liye praayaa| sabane kevalI bhagavAn ko namaskAra kiyaa| pUchane para kevalajJAnI munirAja kanakadhI ke bhavA ntara kahane lge| kanaka zrI ke bhavAntara kA varNana / 13-33 / 61-63 kanakazrI ke bhavAntara sunane ke bAda aparAjita aura anantavIrya kanakazrI 34-45 / 63-64 ke sAtha apane nagara kI ora AkAza mArga se cle| idhara kanakazrI ke bhAI vidyu daMSTra aura sudaMSTra badalA lene kI bhAvanA se inakI nagarI para gherA DAle hue the aura citrasena senApati nagarI kI rakSA kara rahA thaa| kanakazrI ne bahuta kahA ki hamAre bhAIyoM ko na mAro parantu krodha meM Akara anantavIrya ne una donoM ko mAra ddaalaa| nagara meM aparAjita aura anantavIrya kA bar3A svAgata huA digvijaya ke binA hI saba rAjAoM ne apane Apa inakI adhInatA svIkRta kara lii| anya samaya parivAra kI strI ke mukha se apane vivAha kA samAcAra sunakara 46-66 / 64-66 kanakazrI ne vicAra kiyA ki pitA ke vaMza kA nAza aura lokottara nindA kA kalaMka AMsuoM se nahIM dhoyA jA sakatA isaliye mujhe ghara kA parityAga karanA caahiye| anta meM usane apanA yaha vicAra aparAjita aura anantavIrya ke samakSa pragaTa kiyA tathA cAra hajAra kanyAoM ke sAtha svayaMprabha jinendra ke pAsa prAyikA kI dIkSA le lii| idhara aparAjita balabhadra ne apanI putrI sumati ke svayaMvara kI ghoSaNA 67-117 66-71 kI / deza videza se rAja kumAra pAye / sumati ne bar3e vaibhava se svayaMvara sabhA meM praveza kiyaa| saba rAjakumAra usakI ora nimimeSa netroMse dekha rahe the| isI ke bIca eka devI ne jo ki sumati kI pUrva bhava kI bahina thI use saMbodhita karate hue usake pUrvabhava khe| unheM suna sumati mUchita ho gii| saceta hone para usane usa devI kA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) bahuta AbhAra mAnA aura saMsAra se virakta ho AyikA kI dIkSA le lii| caurAsI lAkha pUrvataka rAjya karane ke bAda anantavIrya kI akasmAt mRtyu 118-123 / 71-72 ho gii| aparAjita ko bhAI kI mRtyu kA bahuta duHkha huaa| parantu use roka unhoMne muni dIkSA dhAraNa karalI aura anta meM samAdhimaraNa kara acyuta svarga meM indra hue| saptama sarga ekabAra aparAjita kA jIva acyutendra nandIzvara dvIpa kI vandanA kara sumeru 1-1. / 73-74 parvata para gayA vahAM antima jinAlaya meM eka vidyAdhara rAjA ko dekha kara use bahuta prIti utpanna huii| usane apane dezAvadhijJAna se usa vidyAdhara ke sAtha apane pUrvabhavoM kA sambandha jAna liyaa| idhara vidyAdhara rAjA ko hRdaya meM acyutendra ke prati bhI AkarSaNa utpanna ho rahA yA isaliye usane usakA kAraNa puuchaa| acyutendra ne vidyAdhara rAjA ke sAtha apane pUrva bhava kA sambandha batalAte hue 11-32 / 74-76 kahA ki vijayAdha kI dakSiNa zreNI para sthita rathanUpura nagara meM eka jvalanajaTI rAjA rahatA thA usake vAyuvegA strI se utpanna arkakIrti nAma kA putra thaa| kramase usakI vAyuvegA strI se svayaMprabhA nAma kI putrI utpanna huii| jaba svayaMprabhA yauvanavatI huI taba vivAha ke liye jvalanajaTI ne apane nimitta jJAnI purohita se puuchaa| usane bharatakSetra sambandhI suramA deza ke podanapura nagara ke rAjA prajApati ke putra tripRSTa nArAyaNa ko dene kI bAta khii| jvalanajaTI ne indunAmaka vidyAdhara ko bhejakara rAjA prajApati se svI- 33-100 / 76-82 kRti le lii| anantara podanapura jAkara tripRSTha ke sAtha svayaMprabhA kA vivAha kara diyaa| idhara azvagrIva bhI svayaMprabhA ko cAhatA thA isaliye usane ruSTa hokara bhUmigocariyoM-vijaya aura tripRSTha se yuddha kiyA / anta meM tripRSTha ke hAtha se azvagrIva mArA gyaa| tripRSTha nArAyaNa aura vijaya balabhadra hue| inhIM balabhadra aura nArAyaNa ke parivAra kA vizada vrnnn| amitateja zrIvijaya aura sutArA ke apaharaNa kI crcaa| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1-23 / 83-85 ( 31 ) aSTama sarga vidyAdharoM ke rAjA amitateja tathA rAjA azanighoSa ne vijaya kevalI ko namaskAra kiyaa| isI ke bIca svayaMprabhA, sutArA ko lekara A pahuMcI aura kevalI ko namaskAra kara baiTha gii| amitateja ne kevalI bhagavAn se dharma kA svarUpa puuchaa| kevalI dvArA ratnatrayarUpa dharma kA saMkSipta vrnnn| dharmopadeza se saMtuSTa rAjA amitateja ne kevalI jinendra se pUchA ki prazani 24-54 / 85-88 ghoSa ne sutArA kA haraNa kyoM kiyA? kevalI bhagavAn ne kahA ki dakSiNa bharatakSetra meM ratnapura nagara hai usakA rAjA zrISeNa thA jo apane indra aura upendra nAmaka putroM se atizaya zobhamAna thaa| eka dina eka taruNa strI 'rakSA karo-rakSA karo' yaha bAra bAra kahatI huI rAjA zrISeNa kI zaraNa meM aaii| rAjA ke pUchane para usane batAyA ki merA pati durAcArI tathA hInakulI hai usase merI rakSA kro| maiM Apake brAhmaNa kI beTI huuN| kapila ne pitA ko dhokhA dekara mujhe vivAha liyaa| isa prasaMga meM usane apanI saba kathA sunAI / rAjA zrISeNa ne usa satyabhAmA nAmaka strI ko apane antaHpura meM zaraNa dii| tadanantara rAjA zrISeNa ne kadAcit Aditya nAmaka munirAja se dAnadharma 55-64 / 88-89 kA upadeza sunA / pazcAt do mAsa kA upavAsa karane vAle cAraNa Rddhi ke dhAraka amitagati aura Adityagati nAmaka do muni rAjoM ko bhaktipUrvaka AhAra dAna diyaa| brAhmaNa kI putrI satyabhAmA ne bhI isa dAna kI anumodanA kii| devoM ne paJcAzcarya kiye / zrISeNa ke pUtroM-indra aura upendra ke bIca vasantasenA vezyA ke kAraNa yuddha 65-1.2 / 86-62 hone lgaa| usI samaya eka vidyAdhara ne AkAza mArga se nIce utara kara kahA ki prahAra mata kro| yaha vasantasenA tuma donoM kI bahina hai / isa saMdarbha meM usane vasantasenA ke pUrvabhava kA varNana kiyA / vaha boca meM pAyA vidyAdhara mariNa kuNDala thA / usakA indra aura upendra ne bahuta AbhAra maanaa| tathA use sanmAna se vidAkara donoM muni ho Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) gaye / putroM ke viyoga se rAjA zrISeNa usakI strI siMhanandA tathA satyabhAmA ye saba viSa puSpa sUgha kara mara gye| rAjA zrISeNa, siMhanandA, aninditA aura satyabhAmA ke jIva dhAtakI khaNDa 103-112 / 62-63 ke uttara kuru meM Arya tathA prAryA hue| vahAM se calakara saudharma svarga meM utpanna hue / zrISeNa rAjA kA jIva svarga se cayakara amitateja huA aura siMhanandA tripRSTha kI putrI svayaMprabhA huI hai| aninditA, tumhArA putra zrI vijaya huI hai / sutArA, sAtyaki kI putrI 113-124 / 63-64 sutArA hai| kapila brAhmaNa kA jIva nAnA yoniyoM meM bhramaNa karatA huA bhRgazRGga nAmakA jaTAdhArI sAdhu huaa| pazcAt marakara azanighoSa hmaa| satArA, satyabhAmA kA jIva thaa| pUrva sneha ke kAraNa azanighoSa ne satyabhAmA kA haraNa kiyaa| prazanighoSa apane pUrvabhava sunakara saMsAra se virakta ho muni ho gyaa| cAraNa RddhidhArI muni ne tripRSTha ke pUrva bhavoM kA varNana kiyaa| 125-150 / 64-67 amita teja aura zrI vijaya ne munirAja ke mukha se apanI chattIsa dina kI 151-183 / 68-1.. Ayu jAnakara sanyAsa dhAraNa kara liyA jisase donoM hI Anata svarga meM AdityacUla aura mariNa cUla deva hue| AdityacUla kA jIva svarga se caya kara prabhAkarI nagarI ke rAjA ke aparAjita nAmakA putra huA aura maNicUla kA jIva anantavIrya humA / anantavIrya ne damitAri cakravartI ko mArA thA isaliye vaha naraka gyaa| vahAM se nikalakara jambU dvIpa-bharatakSetra-vijayAI parvata kI uttara zreNI ke gaganavallabha nagara meM meghavAhana vidyAdhara kA meghanAda nAmakA putra huA / acyutendra ke saMbodhana se meghanAda ne rAjyapada chor3akara munidIkSA dhAraNa karalI tathA tapa ke prabhAva se acyutasvarga meM pratIndra pada prApta kiyaa| navama sarga jambU dvIpa ke pUrva videha kSetra meM sItA nadI ke dakSiNa taTa para maGgalAvatI 1-21 / 101-103 deza hai / usameM ratnasaMcayapura nagara hai| vahAM kSemaMkara nAmakA rAjA thaa| aura kanaka citrA usakI strI kA nAma thaa| . Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 33 ) pUrvokta acyutendra svarga se cayakara kanaka citrAdevI ke garbha se vajrAyudha 22-4. / 103-106 nAmakA putra huA / vajrAyudha bar3A sundara aura balavAn thaa| rAjA kSemaMkara ne vajrAyudha ko yuvarAja bnaayaa| vajrAyudha ne lakSmI mati kanyA ke sAtha vivAha kiyaa| meghanAda kA jIva jo acyutasvarga meM pratIndra huaA thA, vahAM se caya kara vajrAyudha aura lakSmImati ke sahasrAyudha nAmakA putra huA / sahasrAyudha ne sAtasau kanyAoM ke sAtha vivAha kiyaa| itane meM vasanta Rtu pA gaI usakA sAhityaka varNana / 41-70 / 106-1.6 vasanta Rtu meM vana krIDA karane ke liye sahasrAyudha apane antaHpura ke sAtha 71-88 / 106-111 devaramaNa vana ko gyaa| vahAM vana krIDA ke anantara vaha jala krIDA ke liye vApikA meM utarA / striyoM ke sAtha jaba vaha jalakeli kara rahA thA taba pUrva bhava ke vairI vidya daMSTra ne AkAza mArga se jAte hue use dekhaa| krodha vaza usane use nAgapAza se bAMdha diyA aura vApikA ko zilA se Dhaka diyA parantu sahasrAyudha ne aMgar3AI lekara nAgapAzoM ko tor3a diyA aura bAMyeM hAtha se zilA ko alaga kara diyaa| bhAvI cakravartI ke vIrya aura sAhasa ko dekhakara vaha deva bhAga gyaa| sahasrAyudha kI kIrti sarvatra phaila gii| nagaravAsiyoM ne usakA atyadhika 89-100 / 111-112 satkAra kiyA isI ke bIca kSemaGkara mahArAja saMsAra se virakta ho uThe jisase unheM saMbodhane ke liye laukAntika deva aaye| yuvarAja vajrAyudha ne pitA kA siMhAsana prApta kiyA / kSemakara mahArAja ne dIkSA kalyANaka kA anubhava kara usI nagara ke udyAna meM dIkSA dhAraNa kara lii| vajrAyudha zAnti se rAjya saMcAlana karane lge| 101-105 / 112-113 tadanantara vivAda kI icchA rakhane vAlA koI vidvAn vajAyudha kI sabhA 106-158 / 113-116 meM aayaa| vajAyudha ne usake prazna suna kara unakA yukti yukta samAdhAna kiyaa| vaha vidvAna eka deva thA parIkSArtha AyA thaa| vAyudha ke pANDitya se prasanna hokara calA gyaa| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 34 ) dazama sarga tadanantara vajrAyudha kI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huA / usI samaya 1-20 / 120-122 unake pitA kSemaMkara tIrthaMkara ko kevalajJAna utpanna huaaa| vajrAyudha pahale tIrthaMkara kI vandanA karane ke liye gyaa| surAsura pUjita tIrthaMkara bhagavAn kI prabhutA dekha use bahuta harSa huaa| tIrthakara kI pAdavandanA se lauTakara vaha Ayudha zAlA meM gayA tathA cakraratna kI pUjA kara prasanna huaa| cakravartI bajrAyudha caudaha ratna aura nau nidhiyoM kA svAmI thaa| eka samaya cakravartI bajrAyudha rAjasabhA meM baiThe the usI samaya eka vidyAdhara 21-35 / 122-123 unakI zaraNa meM aayaa| usake pIche hI eka vidyAdharI hAtha meM talavAra liye huI pAkara kahane lagI ki mahArAja Apako isa aparAdhI kI rakSA nahIM karanA caahiye| mugdaradhArI eka vRddha puruSa ne usI samaya Akara una donoM ke krodha kA kAraNa khaa| cakravartI vajrAyudha ne avadhijJAna se unake bhava jJAta kara sabhAsadoM ko 36-110 / 123-131 sunaaye| eka samaya cakravartI vajrAyudha ne kAmasukha se virakta ho tIna hajAra rAjAoM 111-136 / 151-134 ke sAtha muni dIkSA dhAraNa karalI / unakI tapasyA kA varNana / jaba munirAja tapasyA meM lIna the taba azvagrIva ke jo do putra paJcamabhava meM cakravartI ke dvArA mAre gaye the aura asura hue the ve munirAja kA ghAta karane ke liye pravRtta hue parantu usa samaya pUjA ke liye prAyI huI rambhA aura tilottamA apsarA ko dekha kara ve bhAga gaye munirAja vajrAyudha samAdhi maraNa kara uparima praveyaka meM ahamindra hue| sahasrAyudha ne apane pitA munirAja kI tapasyA se prabhAvita ho dIkSA dhAraNa karalI aura anta meM uparima graMveyaka meM ahamindra pada prApta kiyaa| ekAdaza sarga jambUdvIpa ke pUrva videha kSetra meM sItA nadI ke uttara taTa para puSkalAvatI 1-17 / 135-137 deza hai / usakI puNDarI kiraNI nagarI meM rAjA dhanaratha rahate the unakI manohara nAmakI strI thI / vajrAyudha kA jIva amitavikrama ahamindra, Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 35) uparima veyaka se caya kara megharatha nAmakA putra huA aura sahasrAyudha kA jIva kAnta prabha nAmakA ahamindra, inhIM ghanaratha kI dUsarI rAnI prItimatI ke dRDharatha nAmakA putra huaa| donoM bhAIyoM meM aTUTa prema thaa| donoM ke uttama kanyAoM ke sAtha vivAha hue| ka bAra rAjA ghanaratha putroM ke sAtha krIDA karate hue rAjasabhA meM virAja- 18-64 / 137-141 mAna the / vahAM ke murge paraspara lar3a rahe the, koI kisI se hAratA nahIM thaa| yaha dekha rAjA dhanaratha ne apane putra megharatha se isakA kAraNa pUchA / uttara meM megharatha ne una murgoM ke pUrva bhava tathA unake lar3Aye jAne kA kAraNa btaayaa| murgoM ko lar3Ane vAle vidyAdhara apane pUrva bhava sunakara bahuta prasanna hue 65-73 / 141-142 aura rAjA ghanaratha tathA yuvarAja megharatha ke atyanta kRtajJa hue / unhoMne apanA vairabhAva chor3a diyaa| rAjA ghanaratha tIrthaMkara the ataH laukAntika devoM ne unheM tapa kalyANaka ke 73-76 / 142 liye saMbodhita kiyaa| rAjA megharatha rAjya pada para ArUr3ha hue| kisI samaya do bhUtajAti ke devoM 77-64 / 142-144 ne unakA upakAra mAnakara unase akRtrima caityAlayoM ke darzana karane kI prArthanA kii| rAjA ne unake sahayoga se ar3hAI dvIpa ke caityAlayoM ke darzana kiye| eka bAra rAjA megharaya apanI priyAoM ke sAtha devaramaNa vana meM gaye / vahAM 95-156 / 144-150 smaraNa karate hI do bhUtoM ne Akara nRtya Adi ke dvArA inakA manovinoda kiyaa| akasmAt vaha parvata hilane lagA to ghanaratha ne bAeM paira ke aMgUThe se use dabA diyaa| usI samaya eka vidyAdharI pati kI bhikSA mAMgatI huI unake sAmane pAyI / rAjA ne paira kA aMgUThA DhIlA kara liyA jisase usake nIce dabA huA vidyAdhara Akara apanI capalatA kI kSamA mAMgane lgaa| rAnI priya mitrA ke kahane se rAjA dhanaratha ne usa vidyAdhara ke pUrva bhava sunAye jisase vaha bahuta nama huaa| tIrthaMkara ghanaratha kevalajJAna prApta kara mokSa gye| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) dvAdaza sarga eka bAra rAjA megharatha ne kArtika mAsa kA zukla pakSa Ane para nagara meM 1-62 / 151-157 jIva dayA kI ghoSaNA karAI aura svayaM telA kA niyama lekara aSTAhnika pUjA karate hue mandira meM baiTha gaye / kisI samaya rAjA megharatha rAjasabhA meM baiThe the usI samaya eka kabUtara 'rakSA karo rakSA karo' cillAtA huA inakI zaraNameM pAyA aura usake pIche eka bAja pakSI pAyA / bAja ne manuSya kI bolI meM kahA ki Apa kaise sarvadayAlu ho sakate haiM jaba ki maiM bhUkha se vyAkula ho rahA huuN| yaha merA bhojya hai ise mujhe khAne dIjiye / isake uttara meM rAjA megharatha ne dAna ke bheda, dene ke yogya padArtha aura pAtra Adi kA acchA upadeza diyA tathA kabUtara aura bAja ke pUrvabhavoM kA varNana kara unheM nirvaira kara diyA / una pakSiyoM ke manuSya kI bolI meM bolane kA kAraNa bhI batalAyA ki eka surUpa nAmakA deva indra kI sabhA meM merI dayAlutA kI prazaMsA suna kara parIkSA ke liye AyA hai| isI deva ne ina pakSiyoM ko manuSya kI bolI dI hai / yaha suna kara deva apane asalI rUpa meM prakaTa huA aura pArijAta ke phUloM se ghanaratha kI pUjA kara kRta kRtya huaa| telA kA upavAsa samApta hone para rAjA mandira se apane bhavana gye| eka 63-71 / 157-157 samaya damadhara nAmaka munirAja ne rAjA megharatha ke ghara meM praveza kiyaa| rAjA ne bhakti bhAva se unheM AhAra dAna diyA jisase devoM ne paJcAzcarya kiye| eka samaya rAjA megharatha rAtri meM pratimAyoga se virAjamAna hokara Atma- 72-84 / 157-156 dhyAna kara rahe the| indra ne unheM parokSa namaskAra kiyaa| indrANI ne pUchA ki Apane kise namaskAra kiyA hai ? indra ne rAjA megharatha kI bar3I prazaMsA kii| usI samaya do deviyAM-arajA aura virajA pRthivI para Akara unakI parIkSA ke liye zRGgAra ceSTAeM karane lagIM parantu ve dhyAna se vicalita nahIM hue / taba devAGganAoM ne asalI rUpa meM prakaTa hokara unakI stuti kii| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 37 ) eka bAra rAnI priya mitrA ke antaHpura meM do sundara striyoMne bheMTa bhejakara 85-127 / 159-162 prArthanA kI ki hama loga ApakI sundaratA dekhane ke liye AI haiN| priya mitrA ne kahalAyA ki maiM snAna se nivRtta ho vastrAbhUSaNa pahinakara AtI hUM taba taka prekSAgRha meM baitthe| AjJAnusAra striyAM baiTha gii| jaba priyamitrA unake samakSa AI taba una striyoM ne kahA ki ApakI vaha sundaratA aba nahIM dikhAI detI jise hama logoM ne pahale dekhA thaa| rUpahAsa kI bAta sanakara rAnI priyamitrA ko Azcarya huaa| usane yaha ghaTanA rAjasabhA meM rAjA megharatha ko sunAyI / rAjA ne rAnI kI ora dekhakara mAnava zarIra kI asthiratA kA varNana kiyA aura svaya saMsAra se virakta hokara dIkSA lene kA nizcaya kara liyA / nandivardhana putra ko rAjya dekara ve aneka rAjAoM ke sAtha sAdhu ho gye| priyamitrA rAnI bhI suvratA AryikA ke pAsa dIkSA lekara prAyikA bana gii| munirAja ghanaratha kI tapasyA kA varNana / munirAja ghanaratha ne darzana vizuddhi 128-170 / 162-167 Adi solaha kAraNa bhAvanAoM kA cintavana kara tIrthaMkara prakRti kA bandha kiyA aura anta meM eka mAsa kA prAyopagamana saMnyAsa dhAraNa kara sarvArtha siddhi meM ahamindra pada prApta kiyaa| rAjA dhanaratha ke bhAI dRr3haratha bhI tapasyA kara sarvArthasiddhi meM ahamindra hue / trayodaza sarga jambUdvIpa bharata kSetra meM kuru deza hai usakI zobhA nirAlI hai| usI meM 1-20 / 168-171 hastinApura nAmakA nagara hai / hastinApura ke rAjA vizvasena the aura unakI rAnI kA nAma airA thaa| 21-80 / 1.1-18 rAjA vizvasena nItijJa zAsaka the| unake rAjya meM prajA saba prakAra se sukhI thii| dhanaratha kA jIva-sarvArthasiddhi kA ahamindra jaba pRthivI para pAne ke liye udyata huA taba hastinApura meM chahamAha pUrva se hI devakRtaratnavarSA hone lgii| indra kI AjJA se dikkumArI deviyAM airA mAtA kI sevA karane lgii| mAtA airA ne solaha svapna dekhe / rAjA vizvasena ne unakA phala batAte hue kahA ki tumhAre tIrthakara putra utpanna ho gyaa| bhAdramAsa ke zuklapakSa kI saptamI tithi ko Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ) ghanaratha ke jIMva ahamindra ne sarvArthasiddhi se cayakara rAnI aiza ke garbha meM praveza kiyA / indra ne garbha kalyANaka kA utsava kiyA / tadanantara jyeSTha kRSNA caturdazI ke dina bharaNI nakSatra meM prAtaH kAla zAnti- 51-205 / 178 - 190 nAtha bhagavAn kA janma huA / indroM ke Asana kaMpAyamAna hue / avadhijJAna se zAntijinendra kA janma jAnakara ve caturiMkAya ke devoM ke sAtha janma kalyANa mahotsava ke liye hastinApura Aye / isI saMdarbha meM devoM ke Agamana kA varNana / indra ne tIna pradakSiNAeM dekara rAjabhavana meM praveza kiyA / indrAraNI prasUtikA gRha meM mAtA ke pAsa mAyAmaya bAlaka sulA kara jina bAlaka ko le AyI / indra unheM airAvata hAthI para virAjamAna kara pANDuka zilA para le gyaa| vahAM unakA janmAbhiSeka huA / indrANI ne vastrAbhUSaraNa pahinAye / deva senA ke nagara meM vApisa hone para bar3A utsava huA / jina bAlaka kI utkRSTa vibhUti dekha kara saba prasanna hue / janmakalyANaka kA utsava samApta kara deva loga yathA sthAna cale gaye / caturdazasarga zAntinAtha jinendra kA bAlyakAla prabhAvanA pUrNarIti se bItane lagA / tadanantara dRDharatha kA jIva bhI sarvArtha siddhi se caya kara inhIM rAjA vizvasena kI dUsarI strI yazasvatI ke cakrAyudha nAmakA putra huA / donoM bhAiyoM meM pragAr3ha sneha thA / paccIsa hajAra varSa kA kumAra kAla vyatIta hone para rAjA vizvasena ne zAntinAtha ko rAjyalakSmI kA zAsaka banAyA / ve nItipUrvaka rAjyazAsana karane lage / devopanIta bhogoM kA upabhoga karate hue unake paccIsa hajAra varSa bIta gaye / 1-28 tadanantara eka dina zAnti jinendra rAjasabhA meM virAjamAna the| usI 20 - 209 / 144-213 samaya zastroM ke adhyakSa ne AyudhazAlA meM cakraratna ke prakaTa hone kA samAcAra kahA / isI saMdarbha meM cakraratna kI divyatA kA sAhityika varNana AyudhazAlA ke adhyakSa ne kiyA / zAnti jinendra ne niyogAnumAra cakraratna kI pUjA kI / devoM ne prakAza meM prakaTa hokara zAnti / 161-164 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36) jinendra ke cakravartI hone kI ghoSaNA kI / zAntijinendra caturaGgiNI senA ke sAtha digvijaya ko nikale / digvijaya kA vistRta varNana / isI bIca meM saMdhyA, rAtri ke timira, candrodaya, tathA sUryodaya Adi kA prAsaGgika varNana / paJcadaza sarga cakravartI ke sukha kA upabhoga karate hue jaba zAnti jinendra ke paccIsa 1-32 / 214-217 hajAra varSa vyatIta ho gaye taba ve saMsAra se nivRtta ho apane Apako mukta karane kI icchA karane lage / sArasvata prAdi laukAntika devoM ne pAkara unakI vairAgya bhAvanA ko vRddhiMgata kiyaa| bhagavAn ne nArAyaNa nAmaka putrako rAjya dekara jyeSTha kRSNa caturdazI ke dina dIkSA dhAraNa kara lii| dIkSA kalyANaka ke liye deva nAnA vAhanoM para car3ha kara aaye| bhagavAn ne Upara kI ora mukhakara lokAgrabhAga meM birAjamAna siddha parameSThiyoM ko namaskAra kara paJca muSTiyoM dvArA kezaloMca kara saba parigraha kA tyAga kara diyaa| dIkSA lete hI unheM manaHparyayajJAna tathA saba RddhiyAM prApta ho giiN| tadanantara sahasrAmravana meM nandivRkSa ke nIce zuddha zilA para ArUDha hokara 33-63 / 217-220 unhoMne zukladhyAna ke dvArA ghAtiyA karmoM kA kSaya kiyA aura usake phalasvarUpa pauSazuklA dazamI ke dina aparAhnakAla meM kevalajJAna prApta kiyA / ananta catuSTaya se unakI prAtmA prakAzamAna ho gii| devoM ne samavasaraNa kI racanA kI / gandhakuTI meM zAntijinendra antarIkSa virAjamAna hue aura cakrAyudha Adi munirAja tathA anya deva bAraha sabhAoM meM baitthe| indra kI prArthanA ke uttara svarUpa unhoMne divyadhvani ke dvArA samyagdarzana, 64-126 / 220-220 usake sarAga aura vItarAga bheda, sAtatattva, pratyakSa aura parokSa pramANa, matizrata Adi jJAna tathA unake bheda, naigama saMgraha prAdi naya, aupazamika Adi bhAva tathA unake bhedoM kA nirUpaNa kiyaa| sAtha hI ajIva tattva kA varNana karate hue usake pudagala, dharma, adharma, 127-141 / 227-229 AkAza tathA kAla dravya kA svarUpa btaayaa| zAntinAtha bhagavAn Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) kI ukta dezanA sunakara saba prasanna hue tathA saba mastaka jhukAkara apane apane sthAna ko gye| SoDaza sarga ajIva tattva kA varNana karane ke pazcAt zAnti jinendra ne prAsravatattva kA 1-39 / 230-233 varNana karate hue, yoga, usake zubha azubha bheda, sAMparAyika prAsrava IryApatha prAsrava, tIvrabhAva, mandabhAva, jJAtabhAva, ajJAtabhAva, jIvAdhikaraNa aura ajIvAdhikaraNa Asrava ke bheda batAye / pazcAt jJAnAvaraNAdi karmoM ke pRthak pRthak prAsravoM kA nirupaNa kiyaa| 40-74 / 233-236 bandha tattva kA vizada varNana karate hue bandha ke mithyAdarzanAdi kAraNa, 75-114 / 236-240 usake prakRti pradeza Adi bheda, prakRti bandha ke jJAnAvaraNAdi mUlabheda tathA unake uttarabheda, guNasthAnoM ke anusAra bandha tribhaGgI, udaya tribhaGgI tathA sattva vibhaGgI kA kathana kiyaa| saMvara tattva kA varNana karate hue saMvara kA lakSaNa tathA gupti, samiti, dharma, 115-137 / 240-242 anuprekSA, pariSaha jaya aura cAritra kA svarUpa smjhaayaa| nirjarA tattva ke varNana meM nirjarA kA lakSaNa aura usake kAraNa bhUta dvAdaza 138-186 / 242-247 tapoM kA vistRta nirUpaNa kiyaa| pazcAt mokSa tattva kA varNana kiyaa| 186-193 / 247-248 tadanantara pArya kSetroM meM vihAra kara dharma kI prabhAvanA kii| vihAra kA 194-240 / 248-255 varNana tadanantara eka mAsa taka yoga nirodha kara jyeSTha kRSNA caturdazI ke dina sammeda zikharajI se mokSa prApta kiyaa| devoM ne mokSa kalyANaka kA utsava kiyaa| kavi prazasti / 256 TIkA kartR prazasti / 257 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAntinAtha purANa * Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zriyaM samagralokAnAM 'pAthimImanapAyinIm / bibhrate'pi namastubhyaM vItarAgAya zAntaye // 1 // prazeSabhavya sattvAnAM saMsArAvatAraNam / maktyA ratnatrayaM naumi vimuktisukhakAraNam // 2 // lIlottIrNAkhilAmeyavipulajJeyasAgarAn / indrAyayanyatInvande zuddhAngaragadharAvikAn // 3 // OM namaH siddhebhyaH zrImadasaga mahAkaviviracitam zrIzAntinAthapurANam 1 jo samasta lokoM kI rakSaka tathA avinAzI lakSmI ko dhAraNa karane vAle hokara bhI vItarAga haiM- rakSA sambaMdhI rAga se rahita haiM aise Apa zAnti jinendra ke liye namaskAra ho ||1|| jo samasta bhavyajIvoM ko saMsAra samudra se tArane vAlA hai tathA mokSasukha kA kAraNa hai usa ratnatraya kI maiM bhakti dvArA stuti karatA hU~ ||2|| jinhoMne samasta aparimita vistRta jJeya rUpI samudra ko lIlA pUrvaka pAra kara liyA hai, jo indroM ke dvArA pUjya haiM, tathA zuddha haiM aise gaNadharAdika muniyoM ko namaskAra karatA hU~ ||3|| * maMgalAcaraNa * bhavaduHkhadAvAnaladalana ko jo sajala vArida hue, jo mohavibhramayAminI ke damana ko dinakara hue / samatA sudhA kI sarasa varSA ke liye jo rAzi hue, jayavaMta hoM jaga meM sadA ve zAnti, sukha dete hue || zAntaM zAntijinaM natvA'sagena kavinAkRtam / TippaNIbhiryutaM kurve purANaM zAntipUrvakam // 1 // 1. rakSiNIm / 2. apAyarahitAm / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam sumedhomiA purA gItaM purANaM yanmahAtmabhiH / tanmayA zAntinAthasya yathAzakti pravakSyate // 4 // sarvajJasyApi cedvAkyaM nAbhavyebhyo'bhirocate / prabodhopahataH ko'nyo brUyAtsarvamanoramam // 5 // na kavitvAbhimAnena na velAgamanena vA / mayatatkathyate kintu tadbhaktipravacetasA // 6 // prathAsti sakaladvIpamadhyastho'pi svazobhayA / dvIpAnAmuparIboccairjambUdvIpo vyavasthitaH // 7 // tatra pUrva videhAnAmastyapUrvo vizeSakaH / sItAdakSiNatIrastho viSayo' batsakAyatI // 8 // antarA virAjante sumanaHsthitizAlinaH / pAdapA yatra santazca svaphalaprIriNatArthinaH // 6 // dRzyante yatra kAntAre chAyAcyAjena torajAH / praviSTA dAvabhItyeva sarAMsi zaraNaM ltaaH||10|| nAnAratnakarAkrAntaM yatra dhatte vanasthalam / indrAyudhazatacchanna prAvRSeNyAmbudazriyam // 11 // prabhavantyo'vagADhAnAM 'tRSNA chettu zarIriNAm / sattIrthA yatra vidyante nadyo vidyA ivaamlaaH||12|| zAntinAtha bhagavAn kA jo purANa pahale atizaya buddhimAn mahAtmAoM ke dvArA kahA gayA thA vaha mere dvArA yathAzakti kahA jAyagA / / 4 / / jaba ki sarvajJa kA bhI vacana abhavyajIvoM ke liye nahIM rucatA hai taba prajJAna se pIr3ita dUsarA kona manuSya savamanohArI vacana kaha sakatA hai? arthAta koI nahIM / / 5 / / mere dvArA yaha purANa na to kavitva ke abhimAna se kahA jA rahA hai aura na samaya vyatIta karane ke liye / kintu zAnti jinendra kI bhakti se namrIbhUta citta ke dvArA kahA jA rahA hai // 6 // athAnantara samasta dvIpoM ke madhya meM sthita hone para bhI jo apanI zobhA se saba dvIpoM ke Upara sthita hunA sA jAna par3atA hai, aisA jambUdvIpa hai // 7 / / usa jambUdvIpa meM sItA nadI ke dakSiNa taTa para sthita eka vatsakAvatI nAmakA deza hai jo pUrva videhoM kA apUrva tilaka hai / / 8 / / jisa deza meM vakSa aura satpuruSa samAnarUpa se suzobhita hote haiM kyoMki jisaprakAra vRkSa antarAdra-bhItara se prArdra-gIle hote haiM usIprakAra satpuruSa bhI antarArdra-bhItara se dayAlu the| jisa prakAra vRkSa sumanaHsthitizAlIphUloM kI sthiti se suzobhita hote haiM usI prakAra satpuruSa bhI sumanaHsthitizAlI--vidvAnoM kI sthiti se suzobhita the aura jisaprakAra vRkSa apane phaloM se icchuka janoM ko saMtuSTa karate haiM usI prakAra satpuruSa bhI apane kAryoM se icchuka janoM ko saMtuSTa karate the / / 9 / / jisa dezake vana meM taTapara utpanna huI latAeM pratibimba ke bahAne aisI dikhAI detI haiM mAnoM dAvAnalake bhaya se sarovaroM kI zaraNa meM praviSTa huI hoM / / 10 / / jahA~ nAnA ratnoM kI kiraNoM se vyApta vana kI bhUmi saiMkar3oM indradhanuSoM se vyApta varSAkAlIna megha kI zobhA ko dhAraNa karatI hai / / 11 // jisa deza meM vidyAoM ke samAna nirmala nadiyA~ vidyamAna haiM kyoMki jisa prakAra vidyAeM apane pApa meM praviSTa-apanI sAdhanA karane vAle prANiyoM kI tRSNA-pAkAMkSA ko naSTa karane meM samartha hotI haiM usI prakAra nadiyAM bhI apane bhItara praveza karane vAle prANiyoM ko tRSNA-pyAsa ko naSTa karane meM samartha thIM aura jisaprakAra vidyAe~ sattortha--samIcIna - 1. desh| 2. abhyantaraM jalIyabhAgena klinnA: pajhe antaHkaraNe sakaruNA: / 3. puSpasthitizobhina: pakSe vidvanmaryAdANobhina: / 4. svaphala: jambujambIrAdibhiH pakSe svakArya: prINitA: tRptIkRtA adhino yaistathAbhUtAH / 5 varSAkAlasambandhimeghazobhAm / 6 pipAsAmU pakSe AzAm / 7. samIcInajalAvatArasahitA: pakSe sadguruyuktAH / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama srg| pracchinnavAnasantAnA'cAravaMzA niraMkuzAH / banyA yatra virAjante "surAjAna iba dvipAH // 13 // zAlivaprAvRtaprAntapuNDe kSakSetrasaMkaTaH / yatropazalyakAmA duHpravezavinirgamAH // 14 // zaratpayodharAkAraMrgoSanardhavalIkRtam / bhIrovasyeva vikSeparyatrAraNyaM virAjate // 15 // manullaGghayA mahAratnAH sutIkSNajhaSakoTayaH / sAgarAnamukurvanti zailA yatra 'savinumAH // 16 // nAryo yatra svasaundaryapayanti surstriyaa| puSpeSoH sAdhanIbhUtailalitairapi vibhramaiH // 17 // vikArarahitA bhUtiyauvanaM vinayAnvitam / zrutaM prazamasaMyukta zaurya kSAntyA vibhUSitam // 18 // pryN| paropakArArthoM dharye karmaNi dksstaa| prayasnaparatA nityaM vratazolAbhirakSaNe // 19 // svaguNAviSkRtI'lajjA sauhArda niLapekSitam / dRzyate ceSTitaM yasminnIdRzaM vasatA satAm // 20 // (vibhi.kulakam ) guru se sahita hotI haiM usI prakAra nadiyAM bhI sattIrtha-samIcIna jalAvatAgeM- ghAToM se sahita thIM // 12 / / jahAM para jaMgalI hAthI uttama rAjAoM ke samAna suzobhita hote haiM kyoMki jisaprakAra jaMgalI hAthI acchinnadAnasaMtAna-madako prakhaNDa dhArA se yukta hote haiM usIprakAra uttama rAjA bhI dAna kI akhaNDa dhArA se sahita hote haiM / jisa prakAra jaMgalI hAthI cAruvaMza-pITha kI sundara haDDI se sahita hote haiM usIprakAra uttama rAjA bhI cAruvaMza-sundara arthAt nirmala kula se sahita hote haiM aura jisa prakAra jaMgalI hAthI niraMkuza-aMkuza ke prahAra se rahita hote haiM usIprakAra uttama rAjA bhI niraMkuzadUsaroM ke pratibaMdha se rahita hote haiM // 13 // jisa deza meM grAmoM ke samIpavartI pradeza, dhAnya ke khetoM se ghire hue nikaTavartI pradezoM se yukta pauDA tathA Ikha ke khetoM se itane adhika saghanarUpa se vyApta rahate haiM ki unase grAmoM meM praveza karanA aura nikalanA kaSTasAdhya hotA hai // 14 / / jahAM para zarad Rtu ke meghoM ke AkAra godhana se saphedI ko prApta huaA vana aisA suzobhita hotA hai mAnoM kSIrasamudra ke jvArabhAToM se hI suzobhita ho rahA ho // 15 / / jahAM para parvata, samudroM kA anukaraNa karate haiM kyoMki jisaprakAra parvata anullaGghanIya hote haiM usIprakAra samudra bhI anullaGghanIya hote haiM / jisaprakAra parvata mahAratnabar3e bar3e ratnoM se yukta hote haiM usIprakAra samRdra bhI mahAratna-bar3e bar3e ratnoM se yukta hote haiM / jisaprakAra parvata sutIkSNajhaSakoTi-atyaMta tIkSNa saMtApa kI saMtati se yukta hote haiM usI prakAra samudra bhI atyanta krUra karor3oM magaramacchoM se sahita hote haiM aura jisa prakAra parvata savid ma-vividha prakAra ke vRkSoM se sahita hote haiM usI prakAra samudra bhI savidruma-mUgAoM se sahita hote haiM // 16 // jahAM para striyAM apane saundarya ke dvArA tathA kAmadeva ke sAdhanabhUta arthAt kAma ko prajvalita karane vAle hAvabhAva vilAsoM ke dvArA bhI devAGganAoM ko lajita karatI haiM // 10 // vikAra se rahita sampatti, vinaya se sahita yauvana, prazamaguNa se yukta zAstra, zAnti se vibhUSita zUra vIratA, paropakAra 1. akhaNDadAnasantatayaH pakSe'viralasravanmadasantatayaH / 2. zobhanakulA: pakSe zobhanapRSThAsthiyuktAH / 3. svatantrAH pakSe sRNiprahArarahitAH / 4. vanebhavAH / 5. sunRpaa| 6. prabAlasahitAH pakSe vividhavRkSayuktAH / 7 madanasya / 8 svgunnprkttiikrnne| suguNA viHkRtau ba. / * 'jhaSA nAgabalAyAM strI tApamatsyATavISu nA' iti medinI / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAMtinAthapurANam prasti lakSmIvatAM dhAma purI yatra prabhAkarI / prabhAkarI' prabhA yasyAM patAkAminirudhyate // 21 // yasyAM 'nAkAlayAH saudhanajitA naiva kevalam / mahAnubhAvatAdhAraM / paurairapi sudhAzanAH // 22 // niSkuDevAlavAlAmbuniviSTapratibimbakaM / palA" iva lakSyante yatra mUleSvapi drumAH // 23 // saudhotsaGgA virAjante rAjIvaiH saMcariSNubhiH / yasyAM kRtopahArairvA jaMgamerasitotpalaiH ||24|| ratnakuDayeSu saMkrAntasaMca rajjanamUrtibhiH / prAlekhyairiva saprANairbhAnti yatra sabhAlayAH // 25 // antaHsthavibudheyasyAM hATakAmalasArakaiH / ramyAH zRGgATakA jaina maMndarairiva mandiraiH ||26|| trilokIsArasaM do hamekIkRtya vinirmitAH / dhAtrA yavaGganA nUnaM draSTuM svamiva kauzalam ||27| saMcAradIpikA yasyAM bhavantyAbharaNaprabhAH / RpriyAvAsaM prayAntInAM naktaM kRSNe'pi yoSitAm ||28|| rUpa prayojana se yukta dhana, dhArmika kArya meM nipuNatA, vrata aura zIla kI rakSA karane meM nirantara tatparatA, apane guNoM ke prakaTa karane meM lajjA aura niHspRha mitratA; jahA~ nivAsa karane vAle satpuruSoM kI aisI ceSTA dekhI jAtI hai / / 18-20 / / jisa vatsakAvatI deza meM dhanADhya puruSoM ke sthAna svarUpa prabhAkarI nAmakI vaha nagarI vidyamAna hai jisameM sUrya kI prabhA patAkAoM se rukatI rahatI hai ||21|| jisa nagarI meM bhavanoM ke dvArA na kevala svarga ke bhavana jIte gaye the kintu mahAnubhAvatA - sajjanatA ke AdhArabhUta nagaravAsiyoM ke dvArA deva bhI jIte gaye the ||22|| jahA~ ghara ke bAga bagIcoM meM kyAriyoM ke jala meM par3e hue pratibimboM se vRkSa aise dikhAI dete haiM mAnoM jar3a meM bhI ve pattoM se yukta hoM / / 23 // jahAM bhavanoM ke madhyabhAga calate phirate lAla kamaloM se athavA upahAra meM car3hAye hue calate phirate nIlakamaloM se suzobhita rahate haiM ||24|| jahA~ ke sabhAgRha ratnamayI dIvAloM meM pratibimbita hone vAle calate phirate manuSyoM ke zarIroM se aise suzobhita hote haiM mAnoM sajIva citroMse hI yukta hoM / / 25|| jahA~ ke trirAhe jina jainamandiroM se suzobhita ho rahe the ve sumeruparvata ke samAna the| kyoMki jisaprakAra sumeruparvata zrantaH sthavibudha - bhItara sthita rahane vAle devoM se yukta hote haiM usIprakAra jainamaMdira bhI prantaHsthavibudha - bhItara sthira rahane vAle vidvAnoM se yukta the aura jisaprakAra sumeruparvata suvarNarUpa nirmala sArabhUta dravya se yukta hote haiM usIprakAra jinamandira bhI suvarNa ke samAna nirmala dravyoM se yukta the // 26 // jisa nagarI kI striyAM aisI jAna par3atI haiM mAnoM apanI caturAI dekhane ke liye brahmA ne unheM tIna loka kI zreSTha vastuoM ke samUha ko ekatrita kara banAyA thA ||27|| jisa nagarI meM aMdherI rAtri meM bhI pati ke ghara jAne vAlI striyoM ke apane AbhUSaNoM kI kAntiyAM calatI phiratI dIpikAeM hotI haiM // 28 // 1. sUrya sambandhinI / 2. svargagRhAH / 3. devAH / 4. gRhArAmeSu / 5. pattrayuktAH / 6. antaH sthadevaH pakSe anta. sthavidvadbhiH | 7 merubhiriva / priyAvAsa ba0 / 'saraHsyAnmajjani bale sthirAMze'pi pumAnayam / sAraM nyAyye jale vitte sAraM syAdvAcyavadvare / / ' iti vizvalocanaH / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama srg| sushlissttsndhibndhaangg|' prasannAmala vRttibhiH / paurairAparaNamArgastharyA sthitA nATakariva // 26 // nAnAmuktApravAlAviratnapUrNAparaNazriyam / yasyAM vIkSya dhanezo'pi svAM bhUtimavamanyate // 30 // prabhUt trAtA purastasyA rAjA stimitasAgaraH / sAgaraH stimito yena gAmbhIryeNa parAjitaH // 31 // satyatyAgAbhimAnAnAM parAM koTimadhiSThitaH / yastadAdhArabhUto'pi citrametadviceSTitam // 32 // sannapyanyAyazabdo'sau lupto yena balAt kSitau / itIyAneva yatrAsIvanyAyo nyAyazAlini / / 33 / / yasya zrutAdhikasyApi nityodyogaH zrute'bhavat / na hi santoSamAyAnti guNino'pi guNArjane // 34 / / parastu dussahaM bibhratpratApamapi bhUmipaiH / yA svapAdajuSAM sRSNAM nirAsendurivAparaH / / 3 / / yatprajJA tanute nIti nIti: pAti dharA dharA / "dugdhe vastUni tairyena sarvekSatIrthyAH prasASitAH // 36 / / jo nagarI nATakoM ke samAna dikhane vAle nagara vAsiyoM se yukta thii| kyoMki jisaprakAra nATaka suzliSTa sandhibandhAGga-yathA sthAna viniviSTa mukha, pratimukha, garbha, vimarza aura upasaMhRti ina pAMca sandhiyoM tathA unake causaTha joMse sahita hote haiM usIprakAra nagaravAsI bhI sazliSTa-acchI taraha sambandha ko prApta sandhibandhoM-aMgopAGgoM ke jor3o se yukta zarIroM se sahita the| jisaprakAra nATaka prasannAmalavRtti-prasAda guNa se yukta nirmala kaizikI, sAttvatI, ArabhaTI aura bhAratI ina cAra vRttiyoM se yukta hote haiM usIprakAra nagaravAsI bhI prasannAmalavRtti-prasanna aura nirdoSa vyavahAra se yukta the tathA jisaprakAra nATaka ApaNamArgastha-bAjAra ke mArga meM sthita hote haiM-pracAra ke liye AvAgamana ke sthAnoM para niyojita kiye jAte haiM usIprakAra nagaravAsI bhI bAjAra ke mArgoM meM sthita rahate the-sampanna hone ke kAraNa acche sthAnoM para nivAsa karate the // 26 / / jahAM nAnA prakAra ke motI mUgA Adi ratnoM se paripUrNa bAjAra kI zobhA ko dekha kara kubera bhI apanI vibhUti ko tuccha samajhane lagatA hai / / 30 / usa nagara kA rakSaka rAjA vaha stimita sAgara thA jisane gAmbhIrya guNa ke dvArA nizcala samudra ko parAjita kara diyA // 31 // jo rAjA satya, tyAga aura abhimAna kA AdhArabhUta hotA huA bhI unakI anya koTI ko prApta thA, yaha eka Azcarya kArI ceSTA thii| parihAra pakSa meM satya tyAga aura abhimAna kI utkRSTa sImA ko prApta thA // 32 / / nyAya se suzobhita rahane vAle jisa rAjA meM itanA hI anyAya thA ki usane yadyapi anyAya zabda vidyamAna thA phira bhI use pRthivI para bala pUrvaka lupta kara diyA thaa| bhAvArtha-usane anyAya zabda ko pRthivI se jabarana naSTa kara diyA thA itanA hI usakA anyAya thA ||33||shrt-shaastrjnyaan se adhika hone para bhI jisa rAjA kA zrata ke viSaya meM nirantara udyoga rahatA thaa| yaha ThIka hI hai kyoMki guNI manuSya guNoM kA saMcaya karane meM saMtoSa ko prApta nahIM hote haiM // 34 / / anya rAjAoM ke dvArA duHkha se sahana karane yogya pratApa ko dhAraNa karatA hayA bhI jo rAjA dvitIya candramA ke samAna apane caraNoM kI sevA karane vAle ( pakSa meM apanI kiraNoM kI sevA karane vAle ) manaSyoM kI taSNA-lAlasA (pakSa meM pyAsa) ko na karatA thA // 35 / / jisakI buddhi nIti ko vistRta karatI thI, nIti pRthivI kA pAlana karatI thI aura pRthivI 1. suSThusandhibandhopazobhitazarIraH pakSe yathAsthAnavinivezitagarbhAdipaJcasandhisthAnaH / 2. prasanna nirmalA cAra: pakSe prasAda guNopeta nirdoSa kauzikIprabhRti vRttishit|| 3. nizcalaH / 4. dUrIkaroti sma / 5 prapUrayati / sarva tIrthyAH b0| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAntinAthapurANam kRtAgaso'pi vadhyasya yaH prahamti sma na prabhuH / daNDaye mahati vA kSudre zaktasyaiva 'kSamA 'kSamA ||37 // pranAthavatsale yasmin rakSati kSitimakSatAm / svapne'pi zaraNArthinyaH prajA nAsanmahaujasi // 38 // kRpAviH kRtaye nUnaM vallamAnapi yo guragAn / nirvAsitAribhiH sArddha mAlokAntamajIgamat // 3 // svanivizeSamAlokya sadbhRtyeSu nivezitAH / yasyAntarajJatAM bhartuH khyApayanti sma bhUtayaH // 40 // zratha tasya prajezasya prajAkSemavidhAyinaH / babhUvaturubhe jAye "satyAcAravibhUSite // 41 // prAsIdvasundharA pUrvA kSAntyA " jitavasundharA / zrabhyA 'vasumatInAmnA 'pAvasumatI satI // 42 // nItyA lakSmyA ca bhUpAlo nevAramata kevalam / tAbhyAmapi yathAkAlaM manojJAbhyAM manoramaH // 43 // prajAyata mahAdevyAH sUnurnAmnA'parAjitaH / kadAcidapi yuddheSu yaH parairna parAjitaH // 44 // kundagauraH prasannAtmA 10 vitanvankumuvAyatim / jAtamAtro'pi yazcitraM pravRddha ndurivAbhavat ||45 || 1 6 prajA vastunoM ko pUrNa karatI thI isaprakAra jisa rAjA ne ina buddhi Adi ke dvArA saba sahAdhyAyiyoM ko alaMkRta kiyA thA / / 36 / / jo rAjA aparAdha karane para bhI vadhya puruSa kA ghAta nahIM karatA thA so ThIka hI hai kyoMki daNDa dene yogya manuSya cAhe bar3A ho cAhe choTA, samartha manuSya kI hI kSamA kSamA kahalAtI hai / / 37 / / anAtha vatsala tathA mahApratApI jisa rAjA ke samasta pRthivI kI rakSA karane para prajA svapna meM bhI zaraNArthinI - zaraNa kI icchuka nahIM thI / bhAvArtha - usa rAjA ke rAjya nirbhaya hokara nivAsa karatI thI / koI kisI se bhayabhIta hokara kisI ko zaraNa meM nahIM jAtA thA / / 38 / / jAna par3atA hai jisa rAjA ne dayA prakaTa karane ke liye apane priya guNoM ko bhI nirvAsita zatruoM ke sAtha loka ke anta taka bheja diyA thA ||36|| apane samAna dekhakara samIcIna sevakoM meM pradAna kI huI sapadAe~ jisa rAjA kI antarajJatA ko prakaTa karatI thIM / bhAvArtha- vaha rAjA sat aura asat sevakoM ke antara ko jAnatA thA isaliye sat sevakoM ko apane samAna samajha kara khUba sampatti detA thA ||40|| prathAnantara prajA kA kalyANa karane vAle usa rAjA kI satI - zIlavatI strI ke pracAra se vibhUSita do striyAM thIM // 41 // unameM pahalI strI vasundharA thI jisane kSamA ke dvArA pRthivI ko jIta liyA thA aura dUsarI strI vasumatI nAmakI thI jo pAtivratya dharma se yukta tathA lajjA rUpI dhana se sahita thI // 42 // | manohara rAjA, na kevala nIti aura lakSmI ke sAtha ramaraNa karatA thA kintu una sundara donoM striyoM ke sAtha bhI yathA samaya ramaNa karatA thA ||43|| mahAdevI vasundharA ke aparAjita nAmakA putra huA jo yuddhoM meM kabhI bhI zatruoM ke dvArA parAjita nahIM hotA thA / / 44 / / bar3e prAzcarya kI bAta thI ki jo parAjita utpanna hote hI pUrNacandramA ke samAna thA / kyoMki jisaprakAra pUrNacandramA kunda ke samAna gauravarNa hotA hai usIprakAra vaha aparAjita bhI kunda ke samAna gauravarNa thA / jisaprakAra pUrNacandramA prasannAtmA - nirmala hotA hai usIprakAra vaha aparAjita bhI prasannAtmA-prahlAdayukta thA aura jisaprakAra pUrNacandramA kumudAyati-- kumudoM ke uttara kAla ko 1. kSAnti: / 2. yuktA / 3 priyAnapi / 4. saMpadaH / 5. satyA: zaulavatyA prAcAreNa vibhUSite / 6. vasundharAnAmnI / 7. parAjitavasudhA / 8 vasumatI nAmnI / 9. lajjAdhanayuktA / 10. kumudAnAM kaira vANAmAryAta pakSe kuH pRthivI tasyA mudo harSasyAyati vRddhim / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama sarga: duHsahena pratApena sahajena samanvitaH / zAravArka iva 'zrImAnyo'bhUtpacAbhivRddhaye // 46 // nisargasaralaiH - kAntaiH pratIkanaiva kevalam / guNairapi guNajJena yenAtizayitaH pitA // 47 // drAk kuzAgrIyA buddhacA kIrtyA yasyenduzubhUyA / "iyattA rAjavidyAnAM dizAM ca paricicchide / / 48 / / sahajaiva dayA yasya nItimArgavido'pyabhUt / svabhyastenApi zAstreNa na svabhAvo'panIyate // 46 // sadvRttamakhilaM yasminnekIbhUya mahAtmani / prAstAvakAzamanyeSu kSudreSvaprApya vASitum // 50 // eka eva mahAsatvo guNAnAM dhAma yo'bhavat / nirmalAnAmanantAnAM rahanAnAmiva sAgaraH // 51 // yadbhujo bhUtadurvAra pratApAnalatApitam / prapi citra 'niruSmAsIdvipakSIbhUtarAjakam // 52 // / lakSmIkareNukAlAnastambho yasya na vakSiraNaH / bhujo'rAjat kSiteruccairakSAzAlAyitAyatiH // 53 // nekapapatirbhUtvA madalIlAvivajitaH / rarAja rAjasiMho yaH kSAntyAlaMkRtavikramaH ||54 || vistRta karatA hai usI prakAra vaha aparAjita bhI kumudAyati - pRthivI ke harSa kI vRddhi ko vistRta karane vAlA thA / / 45 / / duHsaha tathA sahaja pratApa se sahita jo aparAjita zarada Rtu ke sUrya ke samAna zobhAyamAna hotA huA padmAbhivRddhi - lakSmI kI vRddhi ke liye ( pakSameM kamaloM kI vRddhi ke liye ) thA ||46 || jisa guNajJa aparAjita ne, na kevala svabhAva se sarala aura sundara avayavoM ke dvArA pitA ko pratikAnta kiyA thA kintu guNoM ke dvArA bhI atikrAnta kiyA thA / bhAvArtha - aparAjita, zarIra aura guNa-donoM ke dvArA pitA se zra eSTha thA || 47 || jisakI kuzAgra ke samAna tIkSNa buddhi se rAja vidyAoM kI aura candramA ke samAna dhavala kIrti ke dvArA dizAoM kI maryAdA jAna lI gayI thI / bhAvArtha- vaha apanI buddhi se rAjavidyAoM kA pUrNa jJAtA thA tathA usakA nirmala yaza samasta dizAoM meM chAyA huA thA // 48 // nItimArga kA jAnakAra hone para bhI jisakI dayA sahaja - janmajAta hI thI so ThIka hI hai kyoMki acchI taraha abhyAsa kiye hue zAstra ke dvArA bhI svabhAva dUra nahIM kiyA jA sakatA hai| bhAvArtha - rAjanIti usakI svAbhAvika dayA ko naSTa nahIM kara sakI thI // 46 // sampUrNa sadAcAra granya kSudra puruSoM meM rahane ke liye avakAza na pAkara jisa mahAn AtmA meM hI ekatrita hokara nivAsa kara rahA thA || 50 || jisaprakAra mahAsattva - bar3e bar3e jalajantunoM se yukta samudra akelA hI ananta nirmala ratnoMkA sthAna hotA hai usIprakAra mahAsattva - mahAparAkramI aparAjita akelA hI tanta nirmala guNoM kA sthAna thA // 51 // jisakI bhujAnoM se utpanna durvAra pratAparUpI agni se tapAyA huA bhI zatru rAjAoM kA samUha garmI se rahita thA, yaha Azcarya kI bAta thI ( pakSa meM grahakAra se rahita thA ) / / 52 / / jo lakSmIrUpI hastinI ke bAMdhane ke khambhA ke samAna thA tathA jisakI lambAI pRthivI ke utkRSTa rakSAbhavana ke samAna thI aisI usakI bhujA kyA zobhAyamAna nahIM ho rahI thI ? || 53 / / jo gajarAja hokara bhI mada kI zobhA se rahita thA ( pakSa meM aneka hAthiyoM kA svAmI hokara bhI garva kI lIlA se rahita thA ) tathA jo rAjasiMha - zreSThasiMha hokara bhI zAnti se suzobhita parAkrama se yukta thA ( pakSa meM zreSTha rAjA hokara bhI jo kSamA se vibhUSita parAkrama se yukta thA ) // 54 // 1. lakSmI vRddhaye pakSekamala vRddhaye 2. avayavaH 3. atikrAntaH 4 kuzAgravattIkSNayA zuddhamA ba / 5. sImA 6 sadAcAraH 7 mahAparAkramaH pakSe vizAlajantusahitaH 8. USmaNA rahitam prakSe garveNa rahitam * virAjita ma0 ba0 / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam tato basumatI sUnumasUta sutazAlinI / yasminna svayaMmevAsIjjAte rAjApi suprajAH // 5 // anantavIryo nAmnava nAmUd bhUriparAkramaH / ya: samunmIlitAzeSabhUbhRzena caujasA // 56 / / pAlayiSyati me bAhurvakSiNaH sakalA gharAm / ityamanyata yA sainyaM pRthuko'pi vibhUtaye // 57 / / pradhaHsthitasya lokAnA bhogIndratvaM kavaM bhavet / mahInA bhartu rityuccoM babhASe'bhimAnataH // 8 // upAyeSu mato daNDazcaNDavikramazAlina: / prAsodvIraraso yasya raseSu sakaleSu ca // 56 / / svarUpAlokanAyaiva vIralakSmyA pasalakSaNaH / svayaM vA nirmito nUnaM tAdRzo maNidarpaNaH // 60 // ekAntazauryazauNDoryazlAghApitacetasaH / bAlakrIDA'bhavadyasya 'paJjarasthairmRgAdhipaH // 61 / / zarannabhastalazyAmo yaH prAMzuH zuzume param / indranIlamayo lakSmyAH prAsAda iva jaMgamaH // 62 // pramUnnasagikI prItistayorbhavavijitA / yadanyabhavasambandhaM avAgevAkSaravinA // 63 // tadanantara rAjA stimitasAgara kI dUsarI rAnI vasumatI ne putra utpanna kiyaa| jisake utpanna hone para na kevala rAnI vasumatI, svayaM hI putra se suzobhita huI thI kintu rAjA bhI suprajAuttama saMtAna se yukta hue the // 55 / / vizAla parAkrama kA dhArI jo putra nAma se hI manantavIrya nahIM hanA thA kintu samasta rAjavaMzoM ko ukhAr3a dene vAle teja ke dvArA bhI anantavIrya huA thA / / 56 / / 'merI dakSiNa bhujA hI samasta pRthivI kA pAlana karegI' isa abhiprAya se jo bAlaka hotA huA bhI senA ko vibhUti ke liye hI mAnatA thaa| bhAvArtha-use apane bAhubala para vizvAsa thA senA ko to vaha mAtra vaibhava kA kAraNa mAnatA thA / / 57 / / lokoM ke nIce rahane vAle nAgendra ke bhogIndrapana kaise ho sakatA hai ? isa prakAra jo abhimAna vaza jora jora se kahA karatA thaa| bhAvArtha -zeSanAga to tInoM lokoM ke nIce rahatA hai ataH vaha bhogIndra-bhogI puruSoM kA indra ( pakSa meM nAgoM kA indra) kase ho sakatA hai ? bhogIndra to maiM hU~ jo lokoM ke Upara rahatA hU~ isa prakAra vaha abhimAna vaza jora dekara kahA karatA thaa| 58 / / ugra parAkrama se suzobhita hone vAle jisa ananta vIrya ko sAma yAdi cAra upAyoM meM daNDa upAya hI acchA lagatA thA aura samasta rasoM meM vIra rasa hI iSTa thA / / 5 / / aisA jAna par3atA thA mAnoM apanA rUpa dekhane ke liye vIra lakSmI ne uttama lakSaNoM se sahita usaprakAra kA maNimaya svayaM hI nirmita kiyA thaa| bhAvArtha-vaha anantavIrya, vIralakSmI kA svarUpa dekhane ke liye mAnoM svanirmita maNimaya darpaNa hI thA // 60 // ekAnta zUratA, zauNDIratA tathA prazaMsA se jisakA citta ahaMkAra se yukta ho rahA hai aise jisa anantavIrya kI bAla krIDA piMjar3oM meM sthita siMhoM ke sAtha huA karatI thii||61|| zarada Rtu ke AkAzatala ke samAna zyAma varNa, pUre UMce zarIra ko dhAraNa karane vAlA jo ananta vIrya, lakSmI ke indranIlamaNi nirmita calate phirate mahala ke samAna atyadhika suzobhita ho rahA thA / / 62 / / aparAjita aura anantavIrya meM bheda se rahita svAbhAvika prIti thI kyoMki vaha akSaroM ke binA anyabhava ke sambandha ko mAnoM kaha rahI thI / / 63 / / yasmizca b0|1. zobhanasantAnayuktaH 2. samunmIlitAH samutpATitA azeSabhUbhRtAM nikhilanapANAM pakSe sakala zailAnAM zA: kulAni pakSe veNavo yena tena 3. bAlako'pi san 4. sAmAdiSu 5. zobhana lakSaNa sahitaH / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama sarga: prasannadunirIkSyAbhyAM tAbhyAM reje sabhUpatiH / pUrNendubhAskaropetaH pUrvAcala ivAparaH // 64 // anyadatya' sabhAntaHsthaM pratIhAraniveditaH / vanapAlaH praNamyavaM vaco rAjAnamabravIt / / 6 / / prAste svayaMprabho nAmnA jinendrastridazaiH samam / udyAne bhagavAnsadyaH puSpite pusspsaagre||66|| evamuktavate tasmai dattvAsau pAritoSikam / rAjA tamabhyagAnantuM pauraiH saha sasainikaH // 67 // mAnastambhAn vilokyAAn dUrAduttIrya yaantH| rAjalakSmyA'vizadrAjA sasUnuH prAvaliH sabhAm // 6 // triHparItya tamIzAnaM 5sArvIyaM sarvatomukham / vavande bhaktizuddhAtmA svaM nAmAvedya 'vedyakt i // 66 / / dharma zrutvA tataH samyak pauruSeyArthasAdhanam / prAvAjIttanaye jyeSThe lakSmI vinyasya bhUpatiH // 70 // mAlokya tatsamAntaHsthaM dharaNendra mahaddhikam / ajJAtamArgasadbhAvo nidAnamakarocca saH // 71 // jAtatattvaruciH sAkSAttatrANuvatapaJcakam / bhavyatAnugRhItatvAdagrahIdaparAjitaH // 72 // hRdaye'nantavIryasya vAkyaM tIrthakRto'pi tat / nAyogyatvAtpadaM lebhe padma zocirivaindavam // 73 // prasanna tathA kaThinAI se dekhane yogya una donoM putroM se rAjA stimitasAgara, candramA aura sUrya se yukta dUsare pUrvAcala ke samAna suzobhita ho rahA thA // 64 / / kisI samaya pratIhAra-dvArapAla ne jisakI sUcanA dI thI aise vanapAla ne Akara sabhA ke bhItara baiThe hue rAjA ko praNAma kara isaprakAra ke vacana kahe // 65 // jisameM zIghra hI SaD RtuoM ke puSpa laga gaye haiM aise puSpa sAgara nAmaka udyAna meM bhagavAn svayaMprabha jinendra devoM ke sAtha vidyamAna haiM // 66 / / isaprakAra kahane vAle vanapAla ke liye pAritoSika dekara rAjA una jinendra ko namaskAra karane hetu nagaravAsI tathA sainikoM ke sAtha unake sanmukha gayA / / 67 // pUjanIya mAnastambhoM ko dUra se dekha kara rAjA vAhana se utara par3A aura putroM sahita usane hAtha jor3a kara rAja lakSmI ke sAtha sabhA meM praveza kiyA / / 68 / / jisakI AtmA bhakti se zuddha thI tathA jo jAnane yogya kAryoM ko jAnatA thA aise rAjA ne sarva hitakArI una caturAnana svayaMprabha jinendra kI tIna pradakSiNAeM dI aura apanA nAma prakaTa kara unheM namaskAra kiyA // 66 / / tadanantara rAjA ne puruSArtha ko siddha karane vAle dharma ko acchI taraha suna kara tathA jyeSTha putra ko rAjya lakSmI sauMpakara dIkSA le lI / / 70 / / jaina mArga ke uttama bhAva ko na jAnane vAle stimitasAgara manirAja ne samavasaraNa ke bhItara sthita mahAna RddhiyoM ke dhAraka dharaNendra ko dekhakara nidAna bandha kara liyA- maiM tapazcaraNa ke phalasvarUpa dharaNendra hoUM aisA vicAra kiyA // 71 // jise tattvoM meM zraddhA utpanna huI thI aise aparAjita ne bhavyatvabhAva se anugRhIta hone ke kAraNa vahAM sAkSAt pAMca aNuvrata grahaNa kiye / / 72 / / parantu anantavIrya ke hRdayameM yogyatA na honese tIrthaMkara bhagavAn svayaMprabha jinendra ke bhI vaha vacana usaprakAra sthAna nahIM prApta kara sake jisaprakAra ki candramA kI kiraNeM kamala meM sthAna prApta nahIM karatI haiM / / 73 // 1 anyadA etya iti sandhiH 2 puSpayukte 3 etannAmadheye 4 saputraH 5 sarvahitakaram . sarvIyaM ba0 6 jJeyajJaH tanuje ba07kiraNa: 8 cndrsmbndhii| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrI zAntinAthapurANam bhUyobhUyaH praNamyezaM triH parotyAparAjitaH / niragAtsAnujastasmAdAsthAnAtsaha nAgaraiH // 74 // bAhyasthaM yAnamAruhya sa prApa nagarIM tataH / svAmipravrajanodva gAmlAnazobhAsamanvitAm // 75 // nirAnandajanopetaM pravizya nRpamandiram / sodva egAH sakalAzcAmbAH praraNamyAzvAsayatsvayam // 76 // yathAnurUpaM 'prakRtIH sarvAH sammAnya rAjavat / maulairanugato'yAsIddhIraH svabhavanaM zanaiH // 77 // tatrAmAyoparodhena sArdhaM bhrAtrA yavIyasA / sa vAsarakriyAH sarvAH sAlasaM niravatrtayat // 78 // prathaikadA narendraughairabhiSikto'parAjitaH / vazI rAjyadhuraM bheje krameNaiva na tRSNayA // 76 // sihAsanasitacchatracAmaraiH svIkRtairapi / yuvarAjaH sa evAsIdbhrAtre dattvAkhilAM dharAm // 80 // yamapi taM ghuyaM svadvitIyaM vidhAya saH / prAyAsena vinA kRtsnA madhatta jagato ghuram // 81 // prantaHsthArAti 'SaDvarga jayena sa yathA babhau / na tathA zaraNAyAtaH paracakra kSitIzvaraH // 82 // praGgIkRtaM yAsthAnamupAyaireva kevalam / na vyajeSTAtidUrasthaM 'paralokaM vratairapi // 83 // aparAjita, svayaMprabha jinendra ko bAra bAra praNAma kara tathA tIna pradakSiraNAeM dekara bhAIanantavIryaM tathA nAgarika janoM ke sAtha usa samavasaraNa sabhA se bAhara nikalA // 74 / / tadanantara bAhira khar3e hue vAhana para savAra hokara vaha rAjA stimitasAgara ke dIkSA lene sambandhI udva ega se mandazobhA yukta nagarI ko prApta huA / bhAvArtha - rAjA ke dIkSA lene se nagarI meM zoka chAyA huA thA ataH zobhA kama thI / / 75 / / harSa rahita manuSyoM se yukta rAja bhavana meM praveza kara usane udva ega se yukta samasta mAtAoM ko praNAma pUrvaka svayaM saMbodhita kiyA ||76 || samasta prajAjanoM kA rAjA ke samAna yathAyogya sanmAna kara dhIravIra zraparAjita dhIre dhIre apane bhavana kI ora gayA / usa samaya mantrI zrAdi mUla varga usake pIche pIche cala rahA thA || 77 // vahAM mantriyoM ke anurodha se usane taruNa bhAI zvanantavIrya ke sAtha alasAye mana se dina kI samasta kriyAeM kIM // 78 // tadanantara eka samaya rAjAnoM ke samUha dvArA jisakA abhiSeka kiyA gayA thA aise jitendriya aparAjita ne vaMza paramparA ke krama se hI rAjyabhAra ko prApta kiyA thA tRSNA se nahIM / / 76 / / usane yadyapi siMhAsana, sapheda chatra aura cAmaroM ko svIkRta kiyA thA tathApi bhAI - anantavIrya ke liye sampUrNa pRthivI pradAna kara dI aura svayaM yuvarAja hI banA rahA ||50 // yadyapi rAjyabhAra ko dhAraNa karane vAlA anantavIryaM madamya thA tathApi use apane Apake dvArA dvitIya banAkara - apanA abhinna sahAyaka banAkara kisI kheda ke binA usane jagat ke samasta bhAra ko dhAraNa kiyA thA // 81 // bhItara sthita kAma krodha lobha moha mada aura mAtsarya ina chaha antaraGga zatrunoM para vijaya prApta karane se vaha jaisA suzobhita ho rahA thA vaisA zaraNa meM prAye hue zatru pakSa ke rAjAoMoM se suzobhita nahIM huA // 82 // yathA sthAna svIkRta kiye hue sAmAdi upAyoM ke dvArA usane na kevala atyanta dUravartI paraloka * praNamyenaM ba0 1 amAtyaprabhRti janAn 2 amAtyAdimUlavarge: vIraH ba0 3 taruNena dhurAM ba0 / 4 dhArayAmAsa antaHsthAnAmarAtInAM ripUNAM SaDvarga :- kAmakrodhalobhamohamadamAtsarpANAM SaNNAM vargaH tasyajayena 6 pararASTranRpatibhi 7 sAmAdibhiH 8 zatru janam pakSe narakAdibhavam / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama sargaH 11 zaktitrayavatA' tena vidhRtakakazaktayaH / samare vijitAH zeSA bhUpA ityatra kA kathA // 4 // paJcAMgamantrasaMyukto' nigRhItendriyasthitiH / pAsIsihAsanastho'pi kSamAdhAnaparo muniH // 8 // priyopAyatraye yasmin kSamA pAti phalite'bhavat / durArohe tarAveva daNDasyAgatikA gatiH // 86 // sarvagranthe ca saMzayya nItizAstravido'pyalam / tiSThate sma sadApyasminnayamArgaH sa mUtimAn // 7 // bhrAtA saMdarpito'pyAsIttatsaMsargeNa nItimAn / zreyase hi sadA yogaH kasya na syAnmahAtmanAm // 8 // bibhrAraNau tau parAM lakSmImavibhaktAM virejatuH / ekakalpalatAkAntakalpapAdapasannibhau // 86 // pranyadAviditaH+ kazcitkhecarastau vizAMpatI / praNipatyAmito vANImiti vaktu pracakrame // 6 // -zatrusamUha ko jItA thA kintu yathAsthAna svIkRta kiye hue vratoM ke dvArA paraloka-narakAdi paraloka ko bhI jIta liyA thA // 3 // utsAhazakti, mantrazakti aura prabhutvazakti ina tInazaktiyoM se yukta aparAjita ne eka eka zakti ko dhAraNa karane vAle zeSa rAjAnoM ko yuddha meM jIta liyA thA isameM kyA kahanA hai? bhAvArtha-aparAjita uparyukta tIna zaktiyoM se sahita thA jabaki zeSa rAjA eka zakti-zakti nAmaka eka hI zastra ko dhAraNa kara rahe the ataH unakA jItA jAnA ucita hI thA // 4 // jo paJcAGga-pAMca mahAvratarUpI mantra se yukta thA ( pakSa meM sahAya, sAdhana ke upAya, deza vibhAga, kAlavibhAga aura Apatti kA pratikAra ina pA~ca maGgoM se sahita thA) tathA jisane indriyoM kI sthiti ko jIta liyA thA aisA rAjA aparAjita siMhAsana para sthita hotA huA bhI kSamA-pRthivI athavA zAnti se yUtta kta mAnoM dasarA mani hI thA // 55 // sAma, dAna aura bheda ye tIna upAya hI jise priya the aisA aparAjita jaba saphalatA ke sAtha pRthivI kI rakSA kara rahA thA taba daNDa-daNDa nAmaka upAya ( pakSameM phala tor3ane ke liye pheMke gaye DaMDe ) kI gati anya upAya na hone se durAroha-atyanta UMce vRkSa para hI huyI thii| bhAvArtha-jisa para car3hanA kaThina hai aise vRkSa ke phala tor3ane ke liye jisa prakAra daNDaDaMDe kA upayoga kiyA jAtA hai usIprakAra jisako sAma Adi tIna upAyoM ke dvArA jItanA saMbhava nahIM thA usIko jItane ke liye aparAjita daNDa-yuddha nAmaka upAya ko aGgIkRta karatA thA // 86 // nItizAstrake acche jJAtA bhI samasta granthoM meM saMzaya kara sthita dekhe jAte haiM parantu isa aparAjita meM vaha nItikA mArga sadA mUrtimAn hokara sthita rahatA thaa| bhAvArtha-nIti zAstra ke bar3e bar3e jJAtA bhI kadAcit kisI zAstra meM saMzayApanna dekhe jAte haiM parantu vaha aparAjita mAnoM nIti mArga kI mUrti hI thA ataH vaha kabhI bhI saMzayApanna nahIM hotA thA / / 7 / / yadyapi usakA bhAI anantavIrya, garva se yukta thA tathApi vaha usake saMsarga se nItimAna ho gayA thA so ThIka hI hai kyoMki mahAtmAoM kA sadA yoga prApta honA kisake kalyANa ke liye nahIM hotA ? arthAt sabhI ke kalyANa ke liye hotA hai / / 88 / / avibhakta utkRSTa lakSmI ko dhAraNa karane vAle ve donoM bhAI eka kalpalatA se yukta kalpavRkSa ke samAna suzobhita ho rahe the / / 6 / / kisI samaya koI aparicita vidyAdhara pAyA aura donoM rAjAoM-aparAjita aura anantavIrya ko bAra bAra praNAma kara isa prakAra ke vacana kahane lagA / / 9 / sArthaka nAma ko dhAraNa karane 1 utsAhazaktirmantra zaktiH prabhutvazakti - etacchaktitrayayuktena 2 'sahAyaH sAdhanopAyo vibhAgo dezakAlayoH / vinipAta pratIkAraH siddhi paJcAGgamiSyate' / / * saMsajya ba0 + anyadAveditaH ba0 / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 zrIzAntinAthapurANam cakravartI yathArthAkhyo damitAriH sadaH sthitaH / namaso'vatarantaM drAgadrAkSInnAradaM munim // 11 // sa nAbhyetibhuvaM yAvattAvadutthAya viSTarAt / praNamyAyAtacitvA kramAtpIThe nyavovizat // 12 // vidhAntaM ca tamaprAkSottadAgamanakAraNam / tato'vAdonmuniH protaH zrImannAkarNyatAmiti // 6 // purI prabhAkarI nAmnA viditA bhavato'pi sA / bhrAturvinyasya bhUbhAraM zAsti tAmaparAjitaH // 14 // pratIte'hani tanmUle gAyataste sma gAyike / ekA kirAtikA nAmnA parA barbarikAbhidhA // 6 // AtmavAnapi bhUpAlastadgItyA vivshiikRtH| prAyAntaM mAM ca nAdrAkSIdviSayI kaH sacetanaH // 66 // tato'hamAgato yogye saMghaTA gAyike ca te| tavaivoccarato'nyanme munervaktumasAMpratam // 7 // evamuktvA giraM tasminprayAte kvApi nArade / 'nisRSTArthaM tadartha mAM prAhaiSItsa tvadantikam // 6 // ityAgamanamAvedya tataH so'bhyaraNavartinaH / amAtyasya kare kiJcitsamudra5 'prAbhRtaM dadau // 6 // tato rAjA svayaM dUtamAvAsAya visayaM tm| mantriNA prAbhRte mukta kRtsnA jyotsnA vyalokayata // 100 / / tenodastaM puro hAraM nohArAMzumivAparam / adrAkSItsuciraM mUtaM yazorAzimivAtmanaH // 1.1 / / vAle damitAri cakravartI sabhA meM baiThe hue the ki unhoMne zIghra hI AkAza se utarate hue nArada muni ko dekhA // 91 / / ve jaba taka pRthivI para nahIM A pAye taba taka cakravartI ne Asana se uTha kara unheM praNAma kiyA / pAne para unakI pUjA kI aura tadanantara kama se unheM Asana para baiThAyA / / 2 / / jaba nArada jI vizrAma kara cuke taba unase unake Agamana kA kAraNa puuchaa| tadanantara nAradajI baDI prasannatA se kahane lage-he zrImAn ! suniye-||3|| eka prabhAkarI nAma kI nagarI hai jo Apako bhI vidita hai| bhAI ke Upara pRthivI kA bhAra sauMpakara aparAjita usakA zAsana karatA hai / / 64 // pichale dina usake pAsa do gAyikAe gA rahIM thiiN| unameM eka kA nAma kirAtikA thA aura dUsarI kA nAma barbarikA // 65 // rAjA aparAjita jitendriya hone para bhI unake gAyana se vivaza ho gaye isaliye unhoMne Ate hue mujhe nahIM dekhA / ThIka hI hai kyoMki viSaya kI icchA rakhane vAlA kauna manuSya sacetana rahatA hai-sudha budha se yukta hotA hai ? arthAt koI nahIM / / 16 / / isaliye maiM AyA huuN| ve yogya gAyikAeM tumhArI hI saMgati ko prApta hoN| isake sivAya mujha munikA aura kucha kahanA anucita hai / / 17 / / aisA kahakara jaba nAradajI kahIM cale gaye taba cakravartI damitAri ne una gAyikAoM ke liye mujha dUta ko Apake pAsa bhejA hai / / 18 / / isa prakAra pAne kA samAcAra kaha kara usa dUtane nikaTavartI mantrI ke hAtha meM kucha muharabaMda bheMTa dI / / 6 / / tadanantara rAjA ne usa dUta ko nivAsa karane ke liye svayaM vidA kiyA aura mantrI dvArA muharabaMda bheMTa ke kholane para pUrNa cAMdanI ko dekhA / bhAvArtha --maMtrI ne jyoMhI bheMTa ko kholA tyoMhI pUrNa cAMdanI jaisA prakAza chA gayA // 100 / / mantrI dvArA uThA kara Age rakhe hue hAra ko jo ki 1 pradhAnataM 2 preSitavAn 3 tvatsama pam 4 nikaTavartinaH 5 mudrA sahitaM 6 upahAram Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama srg| tamuvIkSya yayau mohaM sa bhrAtrA vyajanAdibhiH / sabhyairvyapohito mohAd bhUyo jAtismaro'bhavat / / 102 / / svaparasya ca sambandhaM smaratomi cAtmanaH / prAgjanmArAdhitA vidyAH prAdurAsaMstayoH puraH // 103 / / * zArdUla vikrIDitam * sAmantAnikhilAntaraGgasamiti cotsArya dauvArika __ mUrchAhetumudIrayeti sacivaruktaH sa cetyabravIt / mohaM khecarahArataH pragatavAnasmAtRtIye bhave __ 'prAdhyAyAmitatejasaM svamatulaM vidyAdharANAM patim / / 104 // svastrIyo'yamabhUtprasannavimalaprajJAnvito matpitu statra zrIvijayo nRpo'nuja iti vyAhRtya teSAM puraH / rAjendraH prayato jinendra mahimAM kRtvA tato'yaM dadau vidyAbhyaH svaparopakAracaritaH satsaMpadA vRddhaye // 105 / / ityasagakRtau zAntipurANe zrImadaparAjitavidyAprAdurbhAvonAma prathamaH srgH| dUsare candramA ke samAna jAna par3atA thA, rAjA bahuta kAla taka aisA dekhatA rahA mAnoM apane yaza kI mUrtinanta rAzi ko hI dekha rahA ho // 101 / / usa hAra ko dekha kara rAjA moha ko prApta ho gayA gyaa| bhAI tathA anya sabhAsadoM ne jaba paGkhA Adi ke dvArA use moha se dUra kiyA taba use punaH jAti smaraNa ho gayA // 102 / / apane aura para ke sambandha tathA apane nAma kA smaraNa karate hue una donoM ke Age pUrvajanma meM pArAdhita vidyAeM prakaTa ho gayIM // 103 / / . dvArapAloM ke dvArA sAmantoM aura samasta antaraGga samiti ko dUra haTA kara mantriyoM ne rAjA se kahA ki mUrchA kA kAraNa kahiye / rAjA kahane lagA ki vidyAdhara ke hAra se mujhe vidita humA ki maiM isa bhava se tIsare bhava meM amitateja nAmakA anupama vidyAdhara-rAjA thA / / 104 / / prasanna aura nirmala buddhi se sahita yaha vidyAdhara mere pitA kA bhAneja thA aura merA choTA bhAI-anantavIrya vahAM zrIvijaya nAmakA rAjA thA / isaprakAra mantriyoM ke Age kaha kara nija aura parakA upakAra karane vAle rAjAdhirAja aparAjita ne jinendra bhagavAna kI pUjA kii| pazcAt samIcIna sampadAoM kI. vaddhi ke liye vidyAoM ko arghya diyA / / 10 / / isaprakAra mahAkavi asagakavi kI kRti zAntipurANa meM zrImAn aparAjita rAjA ke vidyAe prakaTa hone kA varNana karane vAlA prathama sarga samApta huaa| cintayitvA 2 'mahimA' ityAkArAnta : strIliGgaH zabdo vardhamAna carite'pi kavinA pryuktaa| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *crapan.ccomment dvitIya sargaH *ccceeneumomen* prathAnyadA yathAkAlaM bhUmipAlaH sahAnujaH / mantrazAlA 'vizAlAkSaH prAvizanmantribhiA samam // 1 // pradhyAsyAsanamuttuGga svacittamiva bhUpatiH / amISAM tadyathAddha bate smeti nayAntaram // 2 // gAyikAbhyarthanavyAjamanuprAbIvizanmayi / damitAriH kimarthaM pA dUtaM ratnopadAnvitam // 3 // pratyantaguptamantrasya saMvRtAGgaGgita sthiteH / vidheriva sudurbodhaM veSTitaM nItizAlinaH // 4 // pAyAbhaGgabhayAtki vA tena ratnamupAyanam / IdRzaM prahitaM loke lokajJo na hi tAdRzaH // 5 // nAdhigacchati kAryAntaM 'sAmadAnavijitaH / samartho'pi vinA padoyA kastAlamaSirohati // 6 // tRNAyApi' na manyante 'dAnahInaM naraM janAH / tRNArtha bAhayantyuccanina miti dantinam // 7 // dvitIya sarga athAnantara kisI samaya vizAla locana tathA dIrghadarzI rAjA ne choTe bhAI aura mantriyoM ke sAtha yathA samaya mantrazAlA meM praveza kiyA // 1 // apane citta ke samAna unnata Asana para baiTha kara rAjA ne ina saba ke Age jo jaisA vRddha thA tadanusAra isa anya nIti kA kathana kiyA / / 2 / / gAyikAoM kI yAcanA kA bahAnA lekara damitAri ne ratnoM kI bheMTa sahita dUta ko mere pAsa kisaliye bhejA hai // 3 // jisakA mantra atyanta gupta hai tathA jisake zarIra aura hRdaya ko ceSTA saMvRta hai-prakaTa nahIM hai aise usa nItijJa damitAri kI ceSTA vidhAtA kI ceSTA ke samAna atyanta durjeya hai-kaThinAI se jAnane ke yogya hai / / 4 / / athavA yAcanA bhaGga home ke bhaya se kyA usane aisA ratnoM kA upahAra bhejA hai ? ka meM usake samAna dUsarA loka vyavahAra kA jJAtA nahIM hai / / 5 / / sAma aura dAna se rahita manuSya kArya ke anta ko prApta nahIM hotA so ThIka hI hai kyoMki samartha hone para bhI kauna manuSya bhujAoM ke binA tAr3a vRkSa para car3ha sakatA hai ? arthAt koI nahIM / / 6 / / loga dAna rahita manuSya ko 1 dIrghamocanaH dUradarzI ca 2 iGgitaM hRcceSTitam 3 vidhAturdaivasya vA 4 sAmnA dAnena ca rahitaH 5 bAhabhyAm 6 'manyakarmaNyanAdare' iti caturthI 7tyAgarahitam 8 madajalarahitam 'mado dAnam' ityapara: dAnamapi b.| Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya sargaH 15 etayAjena kiM so'smAnasvIkartumabhivAJchati / uta vidhvaMsayatyantaH pravizya paramArthataH // 8 // paraM bibheti buddhAtmA bhUpasyAkasmikAtpriyAt / kAlakusumodbhavAttarorvA vikriyAtmanaH // 6 // manasyanyadvacasyanyadanyadeva viceSTite / prasavRttaM kalatre yajjigoSo tatprazasyate // 10 // ki vidheyamato'smAbhistatreti virate prabho / anujJAto dRzA sabhyarabhyadhatteti sanmatiH // 11 // nItisAramudAhRtya bhavatyavasite nayam / yo ba yAdaparaH kiJcit sa sarvastvatpratidhvaniH // 12 // tathApi 'prastutasyAsya vastuno vistRtAtmanaH / svarUpamAtrakaM kiJcitkaJcitkathyate mayA // 13 // puravAjitAzeSavidyAdharamahIbhRtaH / tasya pazcAdabhUccakraM' : punaruktamiva prabhoH // 14 // tRNa bhI nahIM mAnate-tRNa se bhI tuccha samajhane lagate haiM / dekho, dAna-mada rahita UMce hAthI ko bhI loga tRNa lAne ke liye calAte haiM / bhAvArtha-jisa prakAra loka meM dAnarahita-madarahita hAthI kI koI pratiSThA nahIM hai usI prakAra dAna rahita-tyAga rahita manuSya kI bhI koI pratiSThA nahIM hai // 7 // isa upahAra rUpa dAna ke bahAne kyA vaha hama logoM ko svIkRta karanA cAhatA hai-apane adhIna banAnA cAhatA hai athavA bhItara praveza kara-hama logoM meM milakara paramArtha se hamArA vidhvaMsa hai / / 8 / asamaya meM puSpita, vikAra sUcaka vRkSa se jisaprakAra jJAnI jIva atyaMta bhayabhIta hotA hai, usI prakAra rAjA kI Akasmika prasannatA se jJAnI jIva atyaMta bhayabhIta hotA hai / / / / / mana meM anya, vacana meM anya aura ceSTA meM anya, isaprakAra kI jo pravRtti strI meM asadAcAra kahalAtI hai vaha jigISu rAjA meM prazaMsanIya mAnI jAtI hai / bhAvArtha-strI ke mana meM kucha ho, vacana meM kucha ho aura ceSTA meM kucha ho to vaha strI kA durAcAra kahalAtA hai parantu vijigISu-jIta kI icchA rakhane vAle rAjA ke yaha saba prazaMsanIya prAcAra kahA jAtA hai / / 10 / isaliye usake viSaya meM hama logoM ko kyA karanA cAhiye ? yaha kaha kara jaba rAjA aparAjita cupa ho rahe taba sabhAsadoM dvArA netra se anujJA prApta kara sanmati maMtrI isa prakAra kahane lagA / / 11 / / nIti ke sAra svarUpa naya kA kathana kara Apake vizrAnta hone para jo koI anya puruSa kucha kahanA cAhatA hai vaha saba ApakI hI pratidhvani hogii| bhAvArtha-Apa rAjanIti kA yathArtha varNana kara cuke haiM ataH kisI anya manuSya kA kathana prApake kathana ke anurUpa hI hogA // 12 // phira bhI isa vistRta prakRta vastu kA kucha svarUpa mAtra kisI taraha mere dvArA kahA jAtA hai / bhAvArtha-yadyapi Apake kaha cukane ke bAda mere kathana kI AvazyakatA nahIM hai tathApi cUki yaha vastu bahuta vistRta hai isaliye isako kucha svarUpa mAtra maiM kisI taraha kahatA hUM // 13 // jisane pahale hI samasta vidyAdhara rAjAoM ko apane adhIna kara liyA hai aise usa damitAri prabhu ke punarukta ke samAna pIche cakraratna prakaTa huA hai / bhAvArtha-cakraratna ke prakaTa hone kA phala samasta vidyAdhara rAjAoM ko apane adhIna karanA thaa| parantu yaha kArya vaha pahale hI kara cukA hai ataH pazcAt cakraratna kA prakaTa honA punarukta ke samAna hai / / 14 / / buddhimAna rAjA ko pahale isakA acchI taraha vicAra kara lenA cAhiye 1 kartavyam 2 tUSNIMbhavati 3 etannAmA mantrI 4 tvayi 5 vicArArtha mupasthApitasva 6 pakraratnam / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 zrIzAMtinAthapurANam nRNAM paraprayuktAnAM gUDhAnAM ca "pratikriyAm / vyadhatta suvicAryamidaM pUrva parAtmabalayoH param / prAdhikyaM dezakAlau ca 'kSayavRddhI ca dhImatA / / 15 / / yo guNaprAtilomyena vijigrAhayiSuH param / sa pAtayati durbu dvistaraM svasyopari svayam // 16 // zrAsIdvidyA vinotAnAmatarustilako'pi san / upAsthitaH svayaM vRddhAnsevanIyo'pi yaH satAm ||17|| prantaHsthArAtiSaDvargavijayaikayazodhanaH / zrAjJA sotpuruSAngUDhAnprayoktu svapadeSu saH // 18 // sahajAnUnavIrya 'zauyaM samanvitaH ||16|| kRtyAkRtyapakSekaparirakSAparAyaNaH / zrAsItsya viSaye nityaM svapratApopazobhite // 20 // drAk kRtyAkRtyapakSasya paradezabhuvaH param / upagrahavidhijJo'nyastAdRzo na bhaviSyati / / 21 / yaH susaMvRtamantrasthaH saptavyasanavarjitaH / svarakSaraNaparo nityaM zUro'pyAsItsamantataH // 22 // anugrAhyo maNDalezairyaH ' SADguNyaprayogavit / sudurgalambhopAyAnAM boddhA buddhimatAM mataH // 23 // prajJAsIt prapacaM yaH prayogaM ca balIyasAm / zaktyA sAmantasaMyukto mitrasaMpadvibhUSitaH // 24 // yaH ki zatru aura apanI senA meM atyadhika adhikatA kisakI hai? isI taraha donoM ke deza kAla tathA kSaya aura vRddhi kA bhI vicAra karanA cAhiye ||15|| jo rAjA guNoM kI pratikUlatA se zatru ke sAtha vigraha karanA cAhatA hai vaha mUrkha svayaM apane Upara vRkSa girAtA hai / bhAvArtha - zatruke bala kI adhikatA, apane bala kI hInatA, zatruke deza kAla kI anukUlatA; apane deza kAla kI pratikUlatA tathA zatru kI vRddhi aura apanI hAni ke rahate hue bhI zatru se yuddha cher3atA hai vaha apane Apako naSTa karatA hai ||16|| jo damitAri vidyA se vinamra manuSyoM kA tilaka - tilaka vRkSa ( pakSa meM zreSTha ) hotA huA bhI vRkSa nahIM tathA satpuruSoM kA sevanIya hotA huA bhI jo vRddhajanoM kI svayaM sevA karatA thA / / 17|| antaraMga meM sthita kAma krodha Adi chaha zatruoM para vijaya prApta karane se yaza rUpI dhana ko dhAraNa karane vAlA jo rAjA apane sthAnoM meM gUr3ha puruSoM - guptacaroM ko prayukta karane kI AjJA detA thA || 18 || janma jAta pUrNa vIratA aura zUratA se sahita jo rAjA zatru ke dvArA prayukta gUr3ha puruSoM kA pratikAra karatA thA / / 16 / / jo svakIya pratApa se suzobhita apane deza meM karane yogya aura na karane yogya pakSoM meM se eka pakSa kI rakSA karane meM sadA tatpara rahatA thA / / 20 / / zatru ke deza meM hone vAle kRtya zraura prakRtya pakSa ko upakAra vidhi ko zIghratA se jAnane vAlA usake samAna dUsarA nahIM hogA / bhAvArtha - vaha damitAri zatru deza meM hone vAle karaNIya aura prakaraNIya kAryoM ke pariNAma ko acchI taraha jAnatA hai ||21|| jo apane mantra ko acchI taraha chipA kara rakhatA hai, sapta vyasanoM se rahita hai, nirantara prAtma rakSA meM tatpara rahatA hai aura saba ora prasiddha zUravIra bhI hai // 22 // jo maNDalezvaroM ke dvArA anugrAhya hai - saba maNDalezvara jisake hita kA dhyAna rakhate haiM, jo sandhi vigraha Adi chaha guNoM ke prayoga ko jAnatA hai, durgama sthAnoM ko prApta karane vAle upAyoM kA jAnakAra haiM para buddhimAn janoM ko iSTa hai ||23|| jo baliSTha janoM ke prapaJca pUrNa prayoga ko jAnatA hai. zakti 1 hAnilAbho 2 guNavirodhena 3 vigrahaM vidveSaM kArayitu micchuH yaH ba 0 4 zatrupreSitAnAm 5 pratikAram 6 bhrAtmanobalaM vIryaM vArIrika bala zauryam 7 dyUtAdisaptavyasana rahitaH 8 'sandhivigrahyAnAni saMsthApyAsana meva ca / I zrIbhAvazca vijJeyA: SaDguNA nItivedinAm' / eSAM SaDguNAnAM prayogaM yo vetti saH / 2 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya sargaH sadAnurakta prakRtiH 2prakRtyaiva paraMtapaH / nityodayayuto3 yo'bhUd bhUpo bhAnuriva svayam // 25 / IdRzaH svasamaM samyak tvAmAlokya samantataH / prariNadhi sAmadAnAbhyAM prAhiNotsArzva gAyike // 26 // saMprati prAbhRtaM sAma svayA tatra vidhIyatAm / prakramAnusamaM tasya pazcAt pratividhAsyasi // 27 // ityuktvA virate tasminvANI mantririNa snmtau| kruddho'pi nibhRtAkAro'nantavIryo'bravIdidam // 28 // nItestattvamidaM samyagabhyadhAyi tvayA vcH| 'anuttaramudAttArtha prAptAvasarasAdhanam // 30 // api kroddiikRtaashessshaastrtttvaarthshaalinaa| tvayA nAvevi yadbhAva: pramoH praSTustadadbhutam // 31 // cakravAdisotsekaM yadUteneritaM purA / bAlasyApi na tadvAkyaM pratibhAti kathaM prabhoH // 32 / / AdivAkyena tenaiva yugapadbhadadaNDako / anta nAvupanyastau na hi 'saMvidrate pare // 33 / / yadyasyAbhimataM kiMcit sa tadevAvagacchati / sabhAyAM kenacitprokte vAkye nAnAthasaMkule // 34 / / se yukta hai, sAmantoM se sahita hai tathA mitrarUpa sampatti se vibhUSita hai / / 24 / jisakA mantrI Adi varga sadA anurakta hai, jo svabhAva se hI zatruoM ko saMtapta karane vAlA hai tathA jo sUrya ke samAna svayaM nitya hI udaya-abhyudaya se yukta hai / / 2 / / aise usa damitAri ne saba ora se Apako acchI taraha apane samAna dekhakara gAyikAoM ko prApta karane ke liye sAma aura dAna ke dvArA dUta bhejA hai // 26 // isa samaya Apako usake pAsa sAma rUpa upahAra hI preSita karanA caahiye| prakaraNa ke anurUpa jo pratikAra apekSita hai use pIche kara sakoge / / 27 / / isa prakAra kI vANI kaha kara jaba sanmati mantrI cupa ho rahe taba anantavIrya ne yaha kahA / anantavIrya usa samaya yadyapi Rddha thA tathApi apane AkAra ko nizcala banAye hue thaa| bhAvArtha-bhItara se kupita hone para bhI bAhara zAnta dikhAyI detA thA // 28 // Apane nIti kA yaha tattva acchI taraha kahA hai / ApakA yaha vacana sarvazreSTha hai, utkRSTa artha se sahita hai tathA prApta avasara ko siddha karane vAlA hai-samayAnurUpa hai / / 26 / / yadyapi aApa acchI taraha jAne hue samasta zAstroM ke rahasya se zobhAyamAna ho rahe haiM phira bhI Apane prazna-kartA svAmI ke abhiprAya ko nahIM samajhA yaha Azcarya kI bAta hai // 30 // dUta ne pahale, cakravartI ( prathama sarga zloka 11) Adi zlokoM ko Adi lekara jo ahaMkAra pUrNa vacana kahe the ve bAlaka ko bhI acche nahIM lagate phira prabhu-aparAjita mahArAja ko acche kaise laga sakate haiM / / 31 // usane usI eka prathama vAkya ke dvArA bhItara chipe hue bheda aura daNDa upAyoM ko eka sAtha prastuta kiyA thaa| yaha dUsare nahIM jAnate // 33 / / sabhA meM kisI ke dvArA nAnA arthoM se yukta vacana ke kahe jAne para jisake liye jo iSTa hotA hai vaha use hI samajha letA hai / bhAvArtha-sabhA meM yadi koI nAnA abhiprAya ko liye hue vacana kahatA hai to vahAM sabhAsadoM meM jise jo artha iSTa hotA hai use hI vaha grahaNa kara letA hai / / 34 / / Apa loga sAma aura dAna upAya meM rata haiM ataH unheM jAnate haiM aura mahArAja aparAjita apane yogya upAya ko jAnate haiM isaliye unheM yahI kathana amAdara rUpa jAna par3atA 1. mantryAdivarga: 2 svabhAvenaiva 3 abhyudaya udgamanaJca, 4 dUtam + bravIdvayaH ba0 5 nAsti uttaraM zreSTha yasmAttata sarvazreSThamityarthaH 6 jAnanti * tadevAtigacchati ba0 / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 zrIzAntinAthapurANam sAmavAnaratA yUyaM te' ca tatrAvagacchataH / jAnato'pi prabhoryuktamidamevAvadhIraNam // 35 // sAdhikSepaM tadAkUtaM dUtavAkyAdabodhi yat / mayA durmedhasApyetatkeSAM kuryAnna vismayam // 36 // praheyamidameveti nAmagrAhaM prahiNvatA / dUtaM tenaiva cAkhyAtaH kopazca tadalAbhajaH // 37 / / labdhvA tuSyevala dhveSTaM paro vairAyate drutam / tulyA zaktimatoyAJcA hastyArUDhasya bhikSayA // 38 // prANato'pi priyaM jAtametanme gAyikAdvayam / yadodamanyathA kuryAtsvAmI ni:svAmiko'pyaham // 36 // kruddho'pyetAvadevoktvA joSamAsta sa bhuupteH| mukhasthiti' muhuH 5pazyaMstadAkUtajighRkSayA // 40 // rAjakAryAnuvatinyA vAcA mantraviduktayA / kSaraNaM dolAyate smAsau bhrAtuzca svissaadyaa||41|| tataH kSaNamivadhyAtvA kArya kiJcitsunizcitam / ityuvAca vaco rAjA dhIro hi nayamArgavit // 42 // na nItitattvaM saMvittyA na svAtantryAbhilASayA / bravImi yuktametaccedbhavatAmastyanugrahaH // 43 // hai| bhAvArtha-nAnArthaka vacanoM ko loga apane apane abhiprAya ke anusAra grahaNa karate haiM yaha siddhAnta hai tadanusAra Apa sAma aura dAna ke premI hone se unheM grahaNa kara rahe haiM parantu mahArAja ke liye yaha upAya anAdara rUpa haiM / / 35 / / maiMne buddhihIna hone para bhI dUta ke vacanoM se yaha samajha liyA hai ki damitAri kA abhiprAya tiraskAra se sahita hai arthAt vaha hama logoM kA tiraskAra karanA cAhatA hai / yaha kinheM Azcarya utpanna nahIM karatA ? arthAt sabhI ko Azcarya utpanna karatA hai / / 36 / / yaha gAyikAoM kA yugala bhejanA hI cAhiye isaprakAra nAma lekara dUta ko bhejate hue usane gAyikAoM kI prApti na hone se utpanna hone vAlA apanA krodha bhI prakaTa kiyA hai| bhAvArtha-damitAri ne prakaTa kiyA hai ki yadi gAyikAoM kA yugala mere pAsa na bhejoge to maiM tumhAre Upara Rddha ho jAUMgA-tumheM mere krodha kA bhAjana bananA par3egA / / 37 // zaktizAlI manuSya iSTa vastu ko prApta kara saMtuSTa ho jAtA hai aura nahIM prApta kara zIghra hI vaMra karane lagatA hai parantu zaktizAlI manuSya kI yAcanA hAthI para savAra manuSya kI bhikSA ke samAna hai / bhAvArtha-jisaprakAra hAthI para savAra vyakti ko bhikSA mAMganA acchA nahIM lagatA usIprakAra zaktizAlI manuSya ko kisI se kucha yAcanA karanA zobhA nahIM detA // 38 // yaha gAyikAoM kA yugala mujhe prANoM se bhI adhika priya ho gayA hai / yadi ise svAmI anyathA karate haiM-- mere pAsa se haTAkara damitAri ke pAsa bhejate haiM to maiM bhI svAmI rahita haM-apane Apako svAmI se rahita samajhgA // 36 // anantavIrya Rddha hone para bhI rAjA-aparAjita ke abhiprAya ko jAnane kI icchA se bAra bAra usakI mukha sthiti ko dekhatA huA itanA kaha kara hI cupa baiTha gayA / / 40 / / mantrI ne rAjakArya ke anurUpa jo vacana kahe tathA bhAI-anantavIrya ne viSAda se bhare hue jo vacana kahe unase rAjA aparAjita kSaNa bhara ke liye adhIra ho gaye / / 41 / / tadanantara rAjA ne kSaNabhara kisI sunizcita kArya kA vicAra kara isa prakAra ke vacana kahe so ThIka hI hai kyoMki dhIra vIra manuSya nItimArga kA jJAtA hotA hai / / 42 // nItitattva na to svAnubhava se saMgata hotA hai aura na svatantratA kI icchA se / yadi Apa logoM kA anugraha ho to isa saMdarbha meM eka bAta kahatA hU~ / / 43 / / maiM pUrva bhava meM vidyAoM kA pAradarzI 1 mAmadAne * tanAvagacchata ba. 2 preSayatA * dalabdhe ca ba0 3 tUSNImatiSThat 4 mukhAkRtim 5 tadabhiprAyagraharNacchayA / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya sarga: vidyAnAM pAradRzvAhaM sAdhakazca purAbhave / asminnapi bhave tAbhiH svIkRto'smyanurAgataH // 44 // saMgacchante' mahAvidyAH sarvAH pUrvabhavAjitAH / mama bhrAtrA rucaH prAtaraHNeva pratApinA // 45 / tato rUpaM parAvartya gAyikArUpadhAriNau / drakSyAvaH saha dUtena gattvAvAM khecarezvaram / / 46 / / prAtmavidyAnubhAvena tadrAjyasakala sthitim / viditvA veditavyAM tAmAyAsyAva: punastataH / / 47 / / tatrAniSTamasAdhyaM vA naivAzaGkacaM mhaatmbhiH| bhavadbhirAvayo rAjyaM rakSaraNIyaM ca yatnataH / / 4 / / evaM manogataM kAryamudIrya sa vizAMpatiH / vyaraMsonmantriNAM jJAtu matAni matisattamaH / / 46 / / tAjyasya samastasya karNadhAro bahuzruta:2 / ityuvAca vaco vAgmI tato nAmnA bahuzrutaH // 50 // kArya sAmpratamevokta rAjJA prajJAvatAM matam / idamasyottaraM kiJcinmayaivamabhidhAsyate // 51 / / damitAreH prayAtvantaM rAjA bhrAtRpurassaram / hastekRtya tato lakSmI niyAjenAgamiSyati / / 52 / / mayavedaM purA jJAtaM devajJAttattvavedinaH / unmUlitAra etAbhyAM samastAH khecarASipAH // 53 // pradeyAnantavIryAya tvayA kAcana tatsutA / iti prAryo nisRSTArtho bhvddhi| prAptasakriyaH // 54 / / prabhiprAyAntaraM tasya vijJAsyAmo vayaM ttH| antaHzavopavijihmo vA lakSyate kaarysnnidhau||55|| aura sAdhaka thaa| sAtha hI isa bhava meM bhI una vidyAnoM ne mujhe bar3e prema se svIkRta kiyA hai / / 44 // pUrva bhava meM ajita samasta mahAvidyAeM hamAre bhAI ke sAtha aisI mA milI haiM jaise prAtaHkAla pratApI sUrya ke sAtha kiraNeM prA milatI haiM // 45 / / una vidyAoM ke prabhAva se hama donoM rUpa badala kara gAyikAnoM kA rUpa dhAraNa kareMge aura dUta ke sAtha jAkara vidyAdharoM ke rAjA damitAri ko dekheMge // 46 // apanI vidyAoM ke prabhAva se usakI samasta rAjyasthiti ko jo jAnane ke yogya hai, jAnakara vahAM se vApisa AveMge / / 47 / / vahAM hama logoM kA aniSTa hogA athavA koI kArya prasAdhya hogA aisI pAzaGkA Apa mahAnubhAvoM ko nahIM karanA cAhiye / Apa loga hamAre rAjya kI yatna pUrvaka rakSA kareM // 4 // atizaya buddhimAn rAjA isaprakAra apane mana meM sthita kArya ko kaha kara mantriyoM kA abhiprAya jAnane ke liye virata ho gayA-cupa ho rahA // 46 // tadanantara aparAjita ke samasta rAjya kA karNadhAra, aneka zAstroM kA jJAtA tathA prazasta vacana bolane vAlA bahuzru ta nAmakA mantrI isa prakAra ke vacana kahane lagA / 50 / / rAjA ne jo kArya kahA hai vaha ucita hI hai tathA buddhimAnoM ko iSTa hai| isake prAge kA kucha kArya maiM isa kahU~gA // 51 // rAjA aparAjita, bhAI ke sAtha damitAri ke pAsa jAve / vahAM jAne se vaha usakI lakSmI ko apane adhIna kara kisI chala ke binA vApisa pAvegA // 52 / / maiMne eka tattvajJa jyotiSI se yaha bAta pahale hI jAna lI thI ki ina donoM bhAIyoM ke dvArA samasta vidyAdhara rAjA unmUlita kara diye jAveMge-ukhAr3a diye jAveMge / / 53 / / mApa loga damitAri ke dUta kA satkAra kara usase aisA kaho ki tumheM anantavIrya ke liye damitAri kI koI putrI denA cAhiye // 54 // isase hama usake abhiprAya ke antara-rahasya ko jAna skeNge| kyoMki kArya ke sannidhAna meM hI dekhA jAtA hai ki antaraGga se 1 militA bhavanti 2 bahujJAnavAn 3 etannAmakaH prarassaraH ba0 4 jyotirvidaH 5 kuTilaH / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 zrIzAntinAthapurANam prajJotmAhabalodyogadharyazauryakSamAnvitaH / jayatyeko'pyarInkRtsnAnki punI susaMgatau // 56 // iti guptaM tayorjAnanizcikAya bhushrutH| pratyakSA hi parokSApi kAryasiddhiH sumedhasAm // 5 // te sarve sacivAH prAjJAH samyak taM pratibhAguNam / pratyarthaM tuSTuvustuSTA guriNano hi vimatsarAH // 58 / / iti nirNItamantrArthAMstAn saMmAnya yathAkramam / nirgatya mantrazAlAyAH sa sabhAbhavanaM yayau // 56 // kizcitkAlamiva sthitvA tatraikena sa pattinA' / tUrNamAkArayAmAsa koSAdhyakSa kuzAgradhIH // 60 // vegenaitya tato natvA ko nideza iti sthitH| rAjavAbhyarNamAhUtaH praNamyopasasAda saH // 61 / / karAmyAM saMpidhAyAsyaM kubjIbhUyotthitAtmanaH / karNamUle'vadatkiJcit tasyopAMzu mahIpatiH // 62 / / bhartu rAjJAM praNAmena gRhItvA niragAttataH / yathAdiSTa krameNava dUtAvAsaM yayau ca saH // 63 // vilepanairdu kUlasraktAmbUlaH saMvibhajya tam / kiJcitpaTalikAntaHsthaM purodhAryavamabhyadhAt // 64 // trijagadbhUSaNaM nAmnA kaNThAbharaNamuttamam / etadrAjyakramAyAtaM ratneSvekaM salakSaNam // 65 // bhavadAgamanasyatA ktamevetyavetya te / cakravartyanurAgAcca prahitaM pRthivIbhujA // 66 // zuddha hai athavA kuTila hai / / 55 / / prajJA, utsAha, bala, udyoga, dhairya, zaurya aura kSamA se sahita eka hI puruSa bahuta zatruoM ko jIta letA hai phira hama do bhAI mila kara kyA nahIM jIta sakeMge ? // 56 / / isa prakAra una donoM ke gupta kArya ko jAnate hue bahuzru ta mantrI ne nizcaya kara liyA so ThIka hI hai kyoMki buddhimAn puruSoM ko parokSa kArya kI siddhi bhI pratyakSa pratibhAsita hotI hai // 57 // pratibhAzAlI una samasta mantriyoM ne saMtuSTa hokara pratibhArUpa guNa se yukta usa bahuzruta mantrI kI bahuta stuti kIprazaMsA kI so ThIka hI hai kyoMki guNI manuSya IrSyA se rahita hote haiM / / 58 / / isa prakAra mantrArtha kA nirNaya karane vAle una mantriyoM kA krama se sanmAna kara rAjA aparAjita mantra zAlA se nikala kara sabhA bhavana kI ora gayA // 56 / / vahAM kucha kAla taka Thahara kara tIkSNabuddhi rAjA aparAjita ne eka sevaka ke dvArA zIghra koSAdhyakSa ko bulavAyA / / 60 / / koSAdhyakSa zIghra hI Akara tathA namaskAra kara kyA prAjJA hai ? yaha kahatA huA khar3A ho gyaa| rAjA ne use nikaTa bulAyA jisase vaha praNAma kara rAjA ke samIpa pahu~ca gyaa||61|| donoM hAthoM se muha banda kara jo jhukA huA khar3A thA aise koSAdhyakSa ke karNamUla meM rAjA ne ekAnta meM kucha kahA // 62 / / svAmI kI AjJA ko praNAmapUrvaka svIkRta kara vaha vahAM se nikalA aura batAye hue kama se hI dUtAvAsa pahuMcA / / 63 // vilepana, rezamIvastra, mAlA tathA pAna ke dvArA dUta kA satkAra kara usane piTAre ke bhItara rakhI huI kisI vastu ko sAmane rakha kara isa prakAra kahA / / 64 / / yaha trijagabhUSaNa nAmakA uttama hAra hai| rAjA aparAjita kI rAjya paramparA se calA A rahA hai ratnoM meM advitIya hai tathA lakSaNoM se sahita hai / 65 / / Apake prAgamana ke anurUpa yahI hai, yaha samajhakara tathA cakravartI ke anurAga se rAjA ne Apake liye bhejA hai / / 66 / / ise Apa niHzaGka 1 bhaTena 2 Ahvamati sma 3 ekAnte / * vilepanadkUlasraka ba0 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya srg| 21 niHzaGkamiyamAdeyaM bhavatA kAri mA prabhoH / prItibhaGga iti procya tasyoddhRtya+tadArpayat / / 67 / / tadAbharaNamAlokya jagatsAraM visismiye| avetya sa bhuvobhartu raudAryaM ca 'janAtigam / / 68 / / na tadevAkarotkaNThe muditaH sa vibhUSaNam / citte tadguraNasaMtAnaM sve'naya'mapi tatkSaNam // 16 // sa tenaiva samaM gatvA koSAdhyakSeNa bhUpatim / mUrnA dUrAnnatenArcIta prasAdAtibharAdiva / / 7 / / nididezAsanaM tasya svakareNa mahIpatiH / tasmin prasAda ityuktvA niviSTaH kSaraNamabravIt // 71 / / iyatI satkriyAM dUte prApayet ka iva prabhuH / prakSobhastvatsamaH ko vA dAnazUro narAdhipaH / / 72 / / prAviHkRtA tvayA prItirdamitArau dizAnayA / tatkalatrasya vAllabhyAM pitA snihyati yatsute / / 73 / / apRSTavyamidaM siddha mamAgamanakAraNan / kasminnahani me yAnametAvadabhidhIyatAm / / 74 / / ityuktvA virate dUte tato'vocad bahuzrutaH / vacanaM sAmagambhIramabhinnanayavistaram / / 7 / / ratnaM pradAya sAraM yadAditsoratyasArakam / prayuktakAritA keyaM tvadvimonayazAlinaH // 76 / / grahaNa kIjiye, prabhu kA prItibhaGga mata kariye aisA kaha kara vaha hAra nikAla kara dUtake liye samarpita kara diyA / / 67 / / saMsAra ke sArabhUta usa prAbhUSaNa ko dekhakara tathA rAjA kI lokottara udAratA kA vicAra kara dUta Azcarya karane lagA // 6 // usane prasanna hokara tatkAla usa AbhUSaNa ko hI kaNTha meM dhAraNa nahIM kiyA kintu rAjA ke amUlya guraMga samUha ko bhI apane citta meM dhAraNa kiyA // 66 / / usane usI samaya koSAdhyakSa ke sAtha jAkara prasannatA ke bahuta bhArI bhAra se hI mAnoM dUra se jhuke hue mastaka se rAjA kI pUjA kI / bhAvArtha-zira jhukAkara rAjA ko namaskAra kiyaa| 70 // . . rAjA ne use apane hAtha se Asana kA nirdeza kiyaa| yaha prApakA prasAda hai' yaha kara vaha prAsana para baiThA aura kSaNabhara vizrAma kara kahane lagA // 71 / / aisA kauna rAjA hai jo dUta ko itanA satkAra prApta karAye / Apake samAna kSobharahita tathA dAnazUra rAjA kauna hai ? arthAt koI 72| Apane isa rIti se damitAri para prIti prakaTa kI hai kyoMki pitA strIke putra para jo sneha karatA hai vaha strI kA hI prema hai| bhAvArtha-jisa prakAra pitA strI ke sneha ke kAraNa usake putra para sneha karatA hai usIprakAra damitAri ke sneha se hI Apane usake dUta para sneha prakaTa kiyA hai / / 73 / / mere Ane kA yaha kAraNa jo pUchane ke yogya nahIM thA, binA pUche hI siddha ho gyaa| aba itanA hI kahA jAya ki merA jAnA kisa dina hogA ? ||74 // itanA kaha kara jaba dUta cupa ho gayA taba bahuzruta nAmakA mantrI sami-zAnti se gambhIra tathA nIti ke vistAra se yukta vacana kahane lagA // 7 // sArabhUta ratna dekara jo sArahIna vastu ko grahaNa karanA cAhate haiM aise Apake nItijJa rAjA kI yaha kaunasI ayuktakAritA hai ? bhAvArtha-aApake rAjA to bar3e nItijJa haiM phira ve sArahIna gAyikAoM ko lekara apanI zreSTha putrI ko kyoM denA cAhate haiM ? // 76 / / jo adRSTa jana para bhI aisI utkRSTa prIti karate haiM yaha unakI lokottara sajjanatA hI dikhAyI detI hai / 77 / / jisaprakAra ratnoM ke dvArA samudra kI nirvAdha ratnavattA kA anumAna hotA hai usIprakAra Apa jaise guraNI manuSyoM ke + tadarpayat ba. 1 lokottaram OM nivizya ba0 2 prItiH priyatvaM vA 3 AdAtu micchoH / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 zrIzAMtinAthapurANam pradRSTe'pi jane proti yo vyavattedRzI parAm / pratijanyamidaM loke saujanyaM tasya dRzyate / / 77 / / guriNabhistvadvidhastasya guNavattAnumIyate / ratna ratnAkarasyeva ratnavattA nirantarA // 7 // tINobhAsvAkhaDazcandraH' stabdhaH kalpataruH param / tejaHprazamadAnaste jitAsteneti kA kathA // 76 / / sa paraM bhUtisaGgana prasanno vimalo'bhavat / pAruSyahetunApyuccaiH suvRtto'bda iva svayam / / 10 / / asmadbhUpativaMzasya sambandhatatkulasya ca / yaH purobhUtsacAdyApivRddhaH kiM nAvasIyate // 1 // kuladvayena sAhAyyamanyo'nyApadi yatkRtam / smaranti ca tadadyApi tatkathAsu vayo'dhikAH / / 82 // vicchinno'pi sa saMbandhastvayA bhUyo vidhIyatAm / pradAyAnantavIryAya sutAM kAmapi cakriraNaH / / 83 / / pakreraNAsAdhitaM kiJcidetAbhyAM tacca setsyati / tvadbhattuM : kRccha saMsiddhaca kiM netAvaparau bhunau / / 8 / / cintanIyau tvayApyetau prItistAritacetasA / tvadAyattamidaM kAryamityuktvA joSamAsta sH||85|| tato bahuzrutenoktAM gambhIrA( sa mAratIm / nizamya saMpradhAntiH kiniditthamavocata // 86 // mayApyetatpurA kArya sampradhArga dhiyA sthitam / tvatsambandhapriyatvAcca svAmino guNazAlinaH / .87 / / dvArA unakI guNavattA kA anumAna hotA hai / / 78 // sUrya tIkSNa-atyanta garma hai, candramA jar3a haiatyanta ThaNDA hai aura kalpavRkSa stabdha hai-ahaMkAra se khar3A hai isaliye rAjA damitAri ne unheM apane teja, zAnti aura dAna ke dvArA jIta liyA hai isakA kyA kahanA hai ? // 76 / / bhUti -bhasma kA saMyoga yadyapi rUkSatA kA kAraNa hai tathApi usake dvArA suvRtta-gola darpaNa jisaprakAra svayaM atyanta prasanna -svaccha aura nirmala ho jAtA hai usIprakAra bhUti-sampatti kA saMyoga yadyapi rUkSatA-vyavahAra sambandhI kaThoratA kA kAraNa hai tathApi usake saMyoga se suvRtta-sadAcArI rAjA damitAri svayaM prasanna-prasAda guNa se sahita aura nirmala ho gayA hai / / 10 / / hamAre rAja vaMza aura damitAri ke vaMza kA jo sambandha pahale huA thA use Aja bhI kyA vRddhajana nahIM jAnate haiM ? ||8 // paraspara kI Apatti ke samaya donoM kuloM ne jo kArya kiyA thA use donoM kuloM kI carcA uThane para vRddha jana bhAja bhI smaraNa karate haiM / / 82 // yadyapi vaha sambandha vicchinna ho gayA hai to bhI ananta vIrya ke liye cakravartI kI koI kanyA dekara Apa use phira se sthApita kara sakate haiM / / 83 // cakra se jo kArya siddha nahIM huA hai vaha ina donoM bhAIyoM se siddha hogaa| kaSTa ke nirAkaraNa ke liye ye donoM kyA Apake svAmI kI dUsarI bhujAeM nahIM haiM ? // 4 // prItise jisakA citta vistRta ho rahA hai aise Apako bhI ina donoM kA dhyAna rakhanA cAhiye / yaha kArya Apake adhIna hai / itanA kaha kara bahuzra ta maMtrI cupa ho gayA / / 8 / / __tadanantara bahuzru ta mantrI ke dvArA kahI huI gambhIra artha se yukta usa vANI ko sunakara dUta ne hRdaya meM kucha vicAra kiyaa| pazcAt isa prakAra kahane lagA // 86 / / guNoM se suzobhita svAmI kA Apake sAtha sambandha ho yaha mujhe priya hai isaliye maiMne bhI pahale buddhi dvArA nirdhAra kara isa kArya / darpaNa iva 3 vRddhajanAH samradhArya ba0 / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama sargaH 23 prayAso hi parArtho'yaM mahatAmeva kevalam / sArabhUtAnkimarthaM + vA maNIndhatte payonidhiH // 8 // guNavAn 'prAkRtazcAnyaH prANAnAmapi cakriNaH / artho 2vaMzayitetyeSA kimbadantI na kiM zrutA // 86 // kasmai deyaM pradAtA kaH kaH paro dApayiSyati / etAbhyAM svaguNairaikyaM nIte cakririNa kA bhidA / / 60 // anyArthamAgatasyAtra udityorapi na yujyate / mamAsmai tatsutAM dAtu dAsye gatvA tadantikam // 11 // mayyAropitabhAratvAnmatkRtaM bahu manyate / ayuktamapi yatkiJcitki punaryuktamIdRzam // 12 // iti sambandhajAM vAraNoM vyAhRtyopazazAma saH / amito'hamiti svAkhyAmAkhyatpRSTazca bhUbhujA / / 3 / / parakArya samAdhAya svArthasiddhi prajalpataH / tasya vAgmitayA saMsatprapede vismayaM param // 14 // tasya saMgItakAdIni darzayitvA tataH prabhuH / tvamAvAsI bhavetyuktvA yathAkAlaM vyasarjayat // 6 // arthakadA yathAmantramamitasya bahuzrutaH / mantrI samarpayAmAsa gAyike te tathAbhidhe / / 16 / / brU te smeti tato vAkyaM tatprakramanivedakam / ete sadaivate samyag vRSasyArahite zucI' // 17 // kA nizcaya kiyA hai / / 7 / / bar3e puruSoM kA yaha prayAsa kevala para kA prayojana siddha karane ke liye hI hotA hai / ThIka hI hai samudra zreSTha maNiyoM ko kisaliye dhAraNa karatA hai ? bhAvArtha-jisa prakAra samudra dUsaroM ke upayoga ke liye hI zreSTha ratnoM ko dhAraNa karatA hai usI prakAra cakravartI damitAri bhI kanyA prAdi zreSTha ratnoM ko dUsaroM ke upayoga ke liye hI dhAraNa karatA hai / / 88 / / anya manuSya guNavAna ho cAhe sAdhAraNa / yadi vaha prANoM kI bhI icchA karatA hai to bhI cakravartI ke liye kuTambI jana ke samAna hotA hai yaha kiMvadantI kyA Apane sunI nahIM? // 86 // ye donoM bhAI apane guNoM ke dvArA jaba cakravartI ko ekatva prApta karA dete haiM taba kisake liye dene yogya hai ? dene vAlA kauna hai ? aura dUsarA kauna dilAvegA isakA bheda hI kahAM uThatA hai ? / / 10 / / maiM anya kArya ke liye yahA AyA hU~ isaliye dene ke liye icchuka hone para bhI merA ise cakravartI kI putrI denA yogya nahIM jAna pdd'taa| hAM, maiM unake pAsa jAkara dUMgA / / 11 / / mere Upara unhoMne bhAra rakha chor3A hai isaliye mere dvArA kiye hue jisa kisI ayogya kArya ko bhI ve bahuta mAnate haiM phira aise yogya kArya kA to kahanA hI kyA hai ? // 12 // isa prakAra sambandha se utpanna vANI ko kaha kara vaha zAnta ho gyaa| rAjA aparAjita dvArA pUche jAne para usane 'maiM amita hU~' isaprakAra apanA nAma batAyA / / 63|| para kA kArya siddha kara rthasiddhi kI bAta karane vAle usa dUta kI vaktatvakalA se sabhA atyadhika Azcarya ko prApta haI // 14 // tadanantara rAjA aparAjita ne use saMgIta Adi dikhalA kara kahA ki Apa vizrAma kIjiye ; yaha kaha kara yathA samaya vidA kiyA // 6 // athAnantara eka samaya bahuzruta mantrIne mantraNA ke anusAra amita nAmaka dUtake liye pUrvakathita nAmavAlI donoM gAyikAe sauMpa dI / / 66 // sauMpane ke bAda usa prakaraNa ko sUcita karane vAle yaha vacana kahe ki ye gAyikAe acchI taraha devatA se sahita haiM, kAmecchA se rahita haiM aura pavitra haiM isaliye parama Adara pUrvaka prayatna se anugrAhya haiM -rakhane yogya haiM / ye nirantara ekAnta meM rahanA pasanda karatI haiM tathA anya rAjAoM ko namaskAra nahIM karatI haiM // 67-68 / / rAjA aparAjita ne isI vidhi ___ + kimartho vA ba0 1 sAdhAraNo jana: 2 kuTumbI iva AcaritA, 3 dAtumicchorapi 4 dAsyAmi 5 mathunecchArahite 6 pavitre / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zrI zAntinAthapurANam parayA saparyayA pUrvamanugrAhaye prayatnataH / ekAntAbhirate nityaM parAnna namataH prabhUn // 68 // anayA pratipatyaiva pAlite prabhuraNAmunA / te tathoktakramaNaiva svIkarotu bhavAnapi // 66 // tvayA yatpratipannaM nastadvaktavyaM ca cakriNaH / tenetyuktvA visRSTo'sau yathoktamakRta svayam // 100 // * zArdUlavikrIDitam * prAgAruhya vimAnamAtmaracitaM caJcaddhvajabhrAjitaM tatrAropya sa gAyike pramudito vyomodyayau khecaraH / antaH saMbhRtabhUrivismayavazAduttAnitairlocanaiH saudhotsaGgatAGganAjanazatairudvIkSyamANaH kSaraNam // / 101 / / - uccairuccaritadhvaniH zrutisukhaM merI rarAsa svayaM vRSTi: saumanasI papAta nabhasaH ebhiH prAdurabhUnnigUDhamapi tadyAnaM nimittaiH zubhaiH sarvAH prasedudizaH / puNyAnAM bhuvi bhUyasAmiva tayorAkAritaiH saMpadA ||102 / / ityasagakRtau zAntipurANe zrImadaparAjita mantranizcayo nAma dvitIyaH sargaH / se inakA pAlana kiyA hai isaliye Apa bhI isI batalAyI huI vidhi se svIkRta kareM ||6|| aura hamAre viSaya meM Apane jo svIkRta kiyA hai vaha cakravartI ke Age kahane ke yogya hai, isaprakAra kahakara bahuta maMtrI zramitadUta ko vidA kiyaa| dUta ne uparyukta kArya ko svIkRta kiyA // 100 // tadanantara phaharAtI huI dhvajAoM se suzobhita Atmaracita vimAna ke Upara pahale svayaM car3hakara jisane una gAyikAoM ko usI vimAna para car3hAyA thA aisA vidyAdhara - pramita dUta harSita hotA huA AkAza meM ur3A / usa samaya mahaloM ke madhya meM sthita saiMkar3oM striyA~ bhItara bhare hue vismaya rasa se khule netroM ke dvArA use Upara kI ora dekha rahI thIM / / 101 / / joradAra dhvani se yukta mero usa samaya kAnoM ko sukha pahuMcAtI huI zabda karane lagI, AkAza se phUloM kI vRSTi par3ane lagI aura samasta dizAeM nirmala ho gayIM / yadyapi vaha vimAna gupta rUpa se cala rahA thA tathApi ina uparyukta zubha nimittoM se vahAM prakaTa huaa| ye zubhanimitta aise jAna par3ate the mAnoM aparAjita aura ananta vIrya kI bahuta bhArI puNya sampadA ne hI pRthivI para unheM Amantrita kiyA ho-bulAyA ho / / 102 / / isaprakAra mahAkavi prasaMga dvArA racita zAMtipurANa meM zrImAn zraparAjita ke mantra kA nizcaya karane vAlA dUsarA sarga samApta huA / * yathokta-ba 0 1 utpapAta 2 sumanasAM puSpANAmiyaM saumanasI: / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *cesonanceReacreen* / tRtIyaH sargaH *earacaRepeae atha tena manovegapuraHsaramapi kSaNAt / prApe pazcAdvidhAyeva raMhasA rajatAcalaH // 1 // reje javAnilAkRSTa nAkArI payodharaiH / tasyAnvito vicitrairvA vimAno'nya vimAnakaiH // 2 // vyomnIvAmAntamunnatyA svaM vicintya smnttH| vitatya vikSu sarvAsu svAGgAni bhuvi yaH sthitaH // 3 / / kvacinnolaprabhAjAlastamaHpujarivAcitaH' / anyatra lohitAlokaidivAbIjairivojjvalaiH // 4 // kvacicca vidvamAkIrNaH sthalIbhUta ivaarnnvH| nAgaloka ivAnyatra nAgendrazatasaMkulaH // 5 // pAdacchAyAzritAzeSamahAsattvasamunnataH / sadA vidyAdharAnbibhradvidyAvidyotitAtmanaH // 6 // saMcaraccamarocArabAlavyajanavojitaH / mahAsiMhAsano bhAti cakravartIva yo'paraH // 7 // (SaDbhiH kulakam ) tRtIya sarga athAnantara vaha kSaNa bhara meM itane vega se vijayAdha parvata para pahuMca gayA mAnoM vega se calane vAle mana ko bhI usane pIche kara diyA thA // 1 // vega kI vAyu se AkRSTa nAnA prakAra vAle meghoM se sahita usakA vimAna aisA suzobhita ho rahA thA mAnoM citra vicitra anya vimAnoM se hI sahita ho // 2 // jo vijayA parvata UMcAI ke kAraNa apane Apako AkAza meM na samAtA huA vicAra kara hI mAnoM samasta dizAoM meM saba ora apane aGgoM ko phailA kara pRthivI para sthita thA / / 3 / / kahIM to vaha parvata nIla prabhA ke samUha se aisA jAna par3atA thA mAnoM andhakAra ke samUha se hI vyApta ho aura kahIM lAla lAla prakAza se aisA suzobhita hotA thA mAnoM dedIpyamAna dina ke bIjoM se hI yakta ho||4|| kahIM mugAoM se aisA vyApta thA jisase sthalarUpa pariNata samudra ke samAna jAna paDatA thaa| kahIM saikar3oM nAgendroM-bar3e bar3e sarpo se yukta thA isaliye nAgaloka ke samAna mAlUma hotA thA / / 5 / / pratyanta parvatoM kI chAyA meM baiThe hue samasta bar3I avagAhanA ke jIvoM se jo UMcA uTha rahA thA tathA vidyA se jinakI AtmA Alokita thI aise vidyAdharoM ko sadA dhAraNa karatA thA / / 6 / / cAroM pora calane vAle camarI mRgoM ke sundara bAla jisa para camara Dhora rahe the tathA bar3e bar3e siMha jisa para * manovegaM ba01 vyAptaH 2 raktavarNa prakAzaiH 3 prabAlAcita:4 dvitiiyH| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 zrIzAntinAthapurANam gItAdgItAntaraM zrotu kinnarANAmitastataH / yasminmRgagaNo bhrAmyandivA nAttiHtRNAMkurAn // 8 // munayo yadguhAvAsA dharma zAsati khecraan| antastattvAvabodhena vikasadvadanAmbujAn / / 6 // padmarAgarucAM 'cakrAdyatra daavaamishngkyaa| bibheti dantinAM mUthaM tiryaJco hi jaDAzayAH // 10 // saMketakalatA gehaM yatratya khacarI puraa| anAyAti priye kiJcidudgAyodgAya tAmyati // 11 // mRgendraH svaM puro rUpamAlokya sphaTikAzmani / kruddhaH prArthayate yatra svazauryaikara so'dhikam // 12 // meghAH 'sAnucarA yasmin vicitrAkAradhAriNaH / vizadA nirjalasthityA rAjante khecaraiH samam // 13 // kvacinmuktAmayo' yazca vividhaussdhisNyutH| anekazatakUTo'pi rAjate'vikRtasthitiH // 14 // yasminnaikAraNavAtairindrAyudhaparamparA / aMzubhiH stAryate vyomni nirabhre'pi nirantaram // 15 / / yasminmarakatacchAyAvibhinnA sphaTikopalAH / antaHzavalatoyAnAM sarasAM bibhratizriyam // 16 // Asana jamAye hue the aisA vaha parvata dUsare cakravartI ke samAna suzobhita ho rahA thaa| bhAvArtha-jisaprakAra cakravartI camaroM se vIjita tathA baDe siMhAsana se yukta hotA hai usIprakAra vijayArdha parvata bhI camarImRgake sundara bAloM se vIjita thA tathA mahAsiMhoM-bar3e bar3e siMhoM ke Asana se sahita thA / / 7 / / jisameM kinnaroM ke eka gIta se dUsarA gIta sunane ke liye yahAM vahAM ghUmatA huA mRga samUha dina meM tRNa ke aMkuroM ko nahIM khAtA thA / jisakI guhAtroM meM nivAsa karane vAle munirAja, antastattvazuddha prAtma tattva ke jJAna se jinake mukhakamala vikasita ho rahe the aise vidyAdharoM ko dharma kA upadeza dete haiM // 6 / / jahAM padmarAga. maNiyoM kI kAnti ke samUha se dAvAnala kI prAzaGkA se hAthiyoM kA samUha bhayabhIta rahatA hai so ThIka hI hai kyoMki tiryaJca ajJAnI hote hI haiM / / 10 / / jahAM saketa ke latA gRha meM vidyAdharI pahale Akara premI ke na Ane para kucha ucca svara se gA gA kara becaina hotI hai // 11 / / jahAM apanI zUratA ke rasa se yukta siMha, Age sphaTikamaNi meM apanA rUpa dekha kara adhika kruddha hotA huA sAmane jAtA hai / / 12 / / jisa parvata kI zikharoM para vicarane vAle vicitra AkAra ke dhAraka tathA jala ke abhAva se sapheda megha vidyAdharoM ke samAna suzobhita hote haiM kyoMki meghoM ke samAna vidyAdhara bhI sAnucara the-anucaroM se sahita the, vicitra AkAra ke dhAraka the aura nirja'sthiti-ajJAna rahita sthiti ke kAraNa vizada - hRdaya se svaccha the / / 13 / / jo parvata vividha auSadhiyoM se yukta thA isIliye mAnoM mRktAmaya-nIroga thA ( pakSa meM motiyoM se tanmaya thA aura anekazata kUTa-saikar3oM kapaToM se yukta hone para bhI vikRta sthiti-vikAra rahita sthiti se sahita thA ( parihAra pakSa meM saikar3oM zikharoM se yukta hone para bhI usakI sthiti meM kabhI koI vikAra nahIM hotA thA arthAt pralaya Adi ke na par3ane se usakI sthiti sadA eka sadRza rahatI thI ) // 14 // jisa parvata para aneka maNiyoM ke samUha kiraNoM ke dvArA megha rahita AkAza meM bhI nirantara indradhanuSoM kI paramparA ko vistRta karate rahate haiM / / 15 / / jisa parvata para marakatamariNayoM kI kAnti se mizrita sphaTikamariNa, jinake bhItara zevAla se yukta jala bharA huA hai aise sarovaroM ko zobhA ko dhAraNa karate haiM / / 16 // 1 samuhAt 2 latAgRham 3 anAgacchati sati 4 duHkhIbhavati 5 sammukhaM gacchati 6 zikharacarAH anucara:sahitAzca 7 mauktikamayo nIrogazca 8 kUTa:-kapaTa: zikharaJca rAjatyavikRtasthiti : ba0 / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya sarga: 27 tamAlokyA mito' vAcamabhyadhatteti kautukAt / rAjatAdrimimaM divyaM pazyatAmiti gAyike // 17 // bhAnau usamudyati prAtaratra sphaTikamittayaH / sindUritA ivAbhAnti saMkrAntAbhinavAMzavaH // 18 // idaM ramyamidaM ramyamiti pazyadvanAntaram / yasminnamaHsadAM yugmaM rantu kyApi na tiSThati // 16 // etau pallavitAzokalatAvalayamadhyagau / rAjato'ntaniviSTau vA svAnurAgasya dampatI // 20 // kekikekAravatrAsAd dvijiharapajitaH / ayaM mArgasthito bhAti saralazcandanadrumaH // 21 // tamAlakAnanaireSa pratikujaM virAjate / pratyudgatairiva dhvAntai roddha maMzumataH prabhAm // 22 // sauvarNaiH kaTakaireSa kriiddaabhraamytsuraasuraiH| kvacitsaumeravI' zobhA bibhrANa iva bhAsate // 23 / / khecarI: parito vAti dhunvannalakavallarIH / eSa tadvadanAmodamAditsuriva mArutaH // 24 // uttarIyaikadezena pighAya stanamaNDalam / dyotamAnA sphuratkAntizoNadantacchadatviSA / / 2 / / nirgacchantI latAgehAccakAsti 'srastamUrdhajA / iyaM kAcidratAnte'smAt svedabinducitAnanA // 26 // [ yugmam ] etadantarvaNaM bhAti saraH kanakapaGkajaH / majjadvidyAdharIpInastamakSobhakSamodakam // 27 // usa parvata ko dekha kara amita vidyAdhara ne kautuka se isa prakAra ke vacana kahe / aho gAyikAnoM ! isa sundara vijayArgha parvata ko dekho / / 17 / / prAtaHkAla sUryodaya hone para yahAM sphaTika kI dIvAloM para jaba navIna kiraNeM par3atI haiM taba ve sindUra se putI huI ke samAna suzobhita hotI haiM / / 18 / / yaha sundara hai, yaha sundara hai isa taraha dUsare dUsare vana ko dekhatA huA vidyAdharoM kA yugala jisa parvata para kahIM bhI krIr3A ke liye ThaharatA nahIM hai / / 16 / / pallavita azoka latA gRha ke bIca meM sthita ye dampatI aise suzobhita ho rahe haiM mAnoM apane anurAga ke bhItara hI baiThe hoM / / 20 / / mayUroM kI kekAdhvani ke bhaya se jise sarpo ne chor3a diyA hai aisA yaha mArga meM sthita sIdhA candana kA vRkSa suzobhita ho rahA hai / / 21 / / jo sUrya kI prabhA ko rokane ke liye Upara uThe hue andhakAra ke samAna jAna par3ate haiM aise tamAla vRkSa ke vanoM se yaha parvata pratyeka latAgRhoM meM suzobhita ho rahA hai / / 22 / / jina para krIr3A ke liye sura aura asura ghUma rahe haiM aise suvarNamaya kaTakoM se yaha parvata kahIM para sumeru parvata kI zobhA ko dhAraNa karatA huA sA suzobhita ho rahA hai / / 23 / / vidyAdhariyoM ke cAroM ora unakI kezarUpa latAnoM ko kampita huI yaha vAyu aisI baha rahI hai mAnoM unake mukhoM kI sugandhi ko hI grahaNa karanA cAhatA hai // 24 // jo uttarIya vastra ke aJcala se stanamaNDala ko prAcchAdita kara rahI hai, poThoM kI lAla lAla kAnti se zobhAyamAna hai, jisake keza bikhare hue haiM tathA jisakA mukha pasIne kI bUdoM se vyApta hai aisI yaha koI strI saMbhoga ke bAda latAgRha se bAhara nikalatI huI suzobhita ho rahI hai / / 25-26 / / jisakA jala gotA lagAne vAlI vidyAdhariyoM ke sthUlastanoM kA kSobha sahana 1 cakravartidUta: 2 vijayAIgirim pazyetAmiti ba0 3 samudgacchati mati 4 saH pratyudyAta ba. 5 sUryasya 6 sumerusambandhinIm 7 cUrNa kuntalalatA: 8 zithilita keshaa| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 zrI zAntinAthapurANam tarubhiH 'sUnagandhena dAnAmodena dantibhiH / itastataH pralobhyante bhRGgAH padmavanerapi // 28 // vahantyetA jalaM cAtra nadyo dantimadAvilam / rakSyamAraNaM taTIratnavyudastendrAyudheriva // 26 // naktaM candrakarAkrAntacandrakAntojjhitAmbubhiH / vidhyApayati sAnusthAn kvaciddAvAnalAnayam // 30 // kramAdArohato mAnorasya zRGgaparamparAm / ekasminvAsare naMkospyudayaH khalu lakSyate // 31 // iti tasya parAM mUrti raupyArdrAnigadaMstayoH / damitAre: paraM nAmnA sa prApa zivamandiram ||32|| zralaGghayaparikhAsAlaM caturgApurarAjitam / jagattrayamivaikatra puJjIbhUya vyavasthitam // 33 // yadbhAti saudha kI zAkhAnagarabhUtibhiH / saprAsAdaH puraMretya vIkSyamANamivAmaraiH 5 / / 34 || yatsaudha kuDyasaMkrAntabAlAditya paramparAm / bibhakta kAkhaNDapaTalAvalivibhramAm ||35|| kaSapatAkAvalivibhramaH / jetumAhvayate'jastra svaM kAntyevAmarIM | purIm // 36 // parayA sampadA yacca pratyahaM varddhamAnayA / pratizete svarapyuccarjanAnAM puNyabhAginAm ||37|| yasminprAsAdaparyantAnbhramantya bhrAriNa santatam / tadratnabhittisaMkrAntasvarUpAraNIva vIkSitum // 38 // karane meM samartha hai aisA vana ke bIca meM sthita yaha sarovara svarNa kamaloM se suzobhita ho rahA hai ||27|| jahAM tahAM bhauMre vRkSoM dvArA phUloM kI gandha se, hAthiyoM dvArA madajala kI suvAsa se bhaura kamalavanoM dvArA apanI sugandha se lubhAye jA rahe haiM / / 26 / / yahAM ye nadiyAM hAthiyoM ke mada se malina tathA kinAroM para lage ratnoMke dvArA tAne hue indradhanuSoMse mAnoM surakSita jala ko dhAraNa kara rahI haiM // 26 // yaha parvata kahIM rAtri ke samaya candramA kI kiraNoM se vyApta candrakAnta maNiyoM ke dvArA chor3e hue jala se zikharoM para sthita dAvAnala ko bujhA rahA hai ||30|| sUrya isa parvata kI zikharoM para krama krama se zrArUr3ha hotA hai ataH nizcaya se eka dina meM eka hI sUryodaya dikhAI nahIM detA / bhAvArtha - bhinna bhinna zikharoM para krama se bhArUr3ha hone para aisA jAna par3atA hai ki yahAM sUryodaya kaI bAra ho rahA hai / / 31 / / isa prakAra una gAyikAoM ke liye vijayArgha parvata kI utkRSTa sampadA kA varNana karatA huA vaha amita vidyAdhara damitAri cakravartI ke ziva mandira nAmaka nagara ko prApta huA / / 32 / / jisakI parikhA aura koTa alaGghaya thA tathA jo cAra gopuroM se suzobhita thA aisA vaha nagara isa prakAra jAna par3atA thA mAnoM tInoM loka eka hI sthAna para ikaTTha e hokara sthita ho gaye hoM / / 33 || mahaloM se saMkIrNa - acchI taraha vyApta zAkhAnagaroM kI vibhUti se jo nagara aisA suzobhita ho rahA hai mAnoM mahaloM se yukta devoM ke nagara hI zrAkara use dekha rahe hoM ||34|| jisake mahaloM kI dIvAloM meM prAtaHkAla ke sUrya kI santati pratibimbita ho rahI hai aisA yaha nagara mahAvara ke akhaNDa paTala samUha ke sandeha ko dhAraNa kara rahA hai / / 35 / / jo nagara gagana cumbI mahaloM ke agrabhAga para lagI huI patAkAvalI ke saMcAra se aisA jAna par3atA hai mAnoM kAnti ke dvArA apane Apako jItane ke liye se svarga purI ko hI nirantara bulA rahA hai / 36 / / jo nagara pratidina bar3hatI huI utkRSTa sampadA puNya zAlI uttama manuSya ke svarga ko bhI pratikrAnta karatA rahatA hai ||37|| jisa nagara meM nirantara megha, 1 prasUna saurabhyeNa 2 madagandhena 3 gAyikayoH 4 etanAmanagaram 5 amarANAmimAni AmarANi taiH purai: 6 amarANAmiyama AmarI tAM svargapurImityarthaH / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 tRnIya sarga: samRddha nagaraM nAnyadidameva mahatpuram / itIva ghoSayatyuccairyatsaMgItakani.svanaH // 36 / / yatropahArapamAni badanAnyeva yoSitAm / bhavanti saMcarantInAM svabimbamariNabhUmiSu // 40 // yatra rAtrau virAjante sphaTikAjirabhUmayaH / calatpuSpairivAkIrNAH pratimAyAtatArakAH // 41 / / sa dUtastatpuraM vIkSya pipriye protamAnasaH / jananI janmabhUmi ca prApya ko na sukhAyate // 42 // ityuvAca tato vAcaM te purAlokanotsuke / gAyike svegitajJatvamamitaH khyApayanniva // 43 / / samastasaMpadAM dhAma purametadvirAjate / 'anUnavibudhAkoNamaindraM puramivAparam // 44 // sadaiva dakSiNazreNyA sthitmpymitaatmnaa| pratApenottarazreNImAkramyatatpravartate // 45 / / prAsAda zikharANyete na muJcanti payomucaH / dhAditsayeva tadvanaviTaGkandrAyudhazriyam // 46 // prAsAdatalasaMviSTo vibhAtyeSa janIjana: / svAlaGkAraprabhAmagno umadhyehadamiva sthitaH // 47 // adhiSThitairjanaiH samyakaparyAptAzeSavastubhiH / atrApaNAH prasAryante vinodAthaM variNagjanaiH // 48 // mahaloM ke agrabhAga taka ghUmate rahate haiM jisase aise jAna par3ate haiM mAnoM usakI ratnamayI dIvAloM meM pratibimbita apane svarUpa ko dekhane ke liye hI ghUmate rahate hoM // 38 / / jisa nagara ke saMgIta kA zabda mAnoM uccasvara se yahI ghoSaNA karatA rahatA hai ki bahuta bar3A samRddha-saMpattizAlI nagara yahI hai dUsarA nahIM // 36 / / jahAM maNimayabhUmiyoM para calane vAlI striyoM ke mukha hI apane pratibimboM se upahAra ke kamala hote haiM / / 40 // jahAM rAtri meM tArAoM ke pratibimba se yukta sphaTika ke prAMganoM kI bhUmiyAM aisI suzobhita hotI haiM mAnoM calate phirate pUloM se hI vyApta ho rahI hoM // 41 // prasannacitta kA dhAraka vaha dUta usa nagara ko dekha kara prasanna ho gayA so ThIka hI hai kyoMki jananI aura janmabhUmiko dekha kara kauna sukhI nahIM hotA? // 42 / / tadanantara nagara ko dekhane ke liye utkaNThita gAyikAnoM se amita ne isa prakAra ke vacana kh| mAno vaha yaha kaha rahA thA ki hama abhiprAya-hRdaya kI ceSTA ko jAnane vAle haiM // 43 / / yaha nagara indra ke dUsare nagara ke samAna suzobhita ho rahA hai kyoMki jisaprakAra indra kA nagara samastasampadAmoM kA sthAna hai usIprakAra yaha nagara bhI samasta saMpadAoM kA sthAna hai aura jisaprakAra indra kA nagara anUnavibudhAkIrNa-bar3e bar3e devoM se vyApta hai usIprakAra yaha nagara bhI bar3e bar3e vidvAnoM se vyApta hai // 44 // yaha nagara dakSiNa zreNI meM sthita hokara bhI nirantara apane aparimita pratApa se uttara zreNI ko AkrAnta kara pravarta rahA hai 1 // 45 / / usa nagara kI hIrAnirmita kapota pAliyoM ke indradhanuSoM kI zobhA ko grahaNa karane kI icchA se hI mAnoM ye megha mahaloM ke zikharoM ko nahIM chor3ate haiM // 46 // mahaloM kI chatoM para baiThA tathA apane AbhUSaNoM kI prabhA meM DUbA yaha striyoM kA samUha aisA suzobhita ho rahA hai mAnoM tAlAba ke bIca meM hI sthita ho // 47 // nivAsI janoM ke dvArA jinakI samasta vastue acchI taraha kharIda lI jAtI haiM aise vyApArI manuSyoM ke dvArA vinoda ke liye yahAM dUkAneM phailAyI jAtI haiM-bar3hAyI jAtI haiM / / 4 / / 1 mahAvidvadbhirvyAptaM pakSe mahAdevaiyAptaM 2 gRhautumicchayA 3 hradasya madhye iti madhyehradam avyyiibhaavsmaas:| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAMtinAthapurANam upahArIkRtAzeSazirISa kusumAvalim / vyAdadAtyAnanaM haMsI prApya zaivalazaGkayA // 46 // idaM rAjakuladvAraM nAnAvidhajanAcitam / kenApyekIkRtaM draSTuM trailokyamiva rAjate // 50 // nAnApatrAnvitaM ' bhAsvadratnAbharaNabhAsuram / rAjakaM bAhyabhUmisthametaddivyavanAyate // 51 // zikhAnarasanAdAmanUpurairvArayoSitaH / itastataH prayAntyetAH sasmarajyAra vA iva / / 52 / / eSa dauvArikai ruddho vivakSitajanaH param / vadannapi priyaM kiJcidanuzayya nivartate // 53 // antarmadavazAtkazvinnimIlya nayanadvayam / nirAzaGka vizantyete rAjavallabhakuJjarAH // 54 // chalayanto jagatsarvamete pracchannadurnayA: / pizAcA iva yAtyantallanamarthAdhikAriNaH ||5|| zranuyAtaH samaM ziSyairvadantaH zAstrasaMkathAm / tRNAyApi na bhogArthAnmanyamAnAH svabodhataH // 56 // sadA sarvAtmanAzliSTAH sarasvatyAnurAgataH / ete yAnti buSA: svairamanutvaraNa paricchadAH // 57 // ( yugalam ) rakSantaH zranekasamaropApta vijayaikayazodhanAH / parebhyo'timahadbhUyo'pi zaraNAgatAn / / 58 / / mAddantighaTATopa vipATanapaTIyasA / vikrameNa virAjante vIrAH siMhA ivApare // 56 // ( yugmam ) 30 upahAra meM car3hAye hue samasta ziraSi puSpoM ke samUha ko pAkara haMsI zevAla kI zaGkA se mu~ha khola rahI hai || 46 // nAnAprakAra ke manuSyoM se suzobhita yaha rAjakula kA dvAra aisA suzobhita ho rahA hai mAnoM dekhane ke liye kisI ke dvArA ikaTThA kiyA huA trailokya - tInalokoM kA samUha hI ho // 50 // bAhya bhUmi meM sthita yaha rAjAoM kA samUha divyavana - sundara vana ke samAna jAna par3atA hai kyoMki jisaprakAra divyavana nAnA patroM - raGgaviraGga pattoM se sahita hotA hai usIprakAra rAjAoM kA samUha bhI nAnApatroM - hAthI ghor3A Adi aneka vAhanoM se sahita hai aura divyavana jisaprakAra dedIpyamAna ratnoM ke prAbhUSaNoM se suzobhita hotA hai usIprakAra rAjAoM kA samUha bhI unase suzobhita hai || 11 || runajhuna zabda karane vAlI mekhalA aura nUpuroM se sahita ye vArAGganAeM jahAM tahAM aisI ghUma rahI haiM mAnoM kAmadeva kI pratyatvA ke zabda se hI sahita hoM / / 52 / / atyadhika priyavacana bolatA huA bhI yaha praveza karane kA icchuka jana dvArapAloM ke dvArA roka diyA gayA hai ataH kucha pazcAtApa karake vApisa lauTa rahA hai ||53 || ye rAjA ke priya hAthI, antargata mada ke kAraNa netra yugala ko kucha kucha banda kara niHzaGkarUpa se praveza kara rahe haiM / / 54|| jo samasta jagat ko dhokhA dete haiM tathA pracchannarUpa se anyAya karate haiM aise ye arthAdhikArI pizAcoM ke samAna guptarUpase bhItara praveza kara rahe haiM / / 55 / / pIche pIche calane vAle ziSyoM ke sAtha jo zAstra kI carcA kara rahe haiM, jo AtmajJAna se bhogoM ko tRNa bhI nahIM samajhate haiM, jo sarasvatI ke dvArA anurAgavaza sadA sarvAGga se AliGgita rahate haiM tathA ziSTa parikara athavA veSabhUSA se sahita haiM aise ye vidvAn svatantratA pUrvaka cala rahe haiM // 56-57 / / aneka yuddhoM meM prApta vijaya se utpanna eka yaza hI jinakA dhana hai tathA jo bar3e bar3e zatrutroM se bhI 1 anekaparNasahitaM nAnAvAhanasahitaJca 2 pravezecchukajanaH / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya srg| parasanmAnamAtreNa svaprAraNavyayakAriNaH / dInAnAthavipannAnAmApatsvatyantavatsalAH // 60 // ete vIrA vizantyantaH keciniyanti ca prabhoH / tuSTA: sudurlabhAhUtyA sajA ca karadattayA // 61 // (yugmam ) baddhamuktAzcirAyate punaH svapadavAJchayA / rAjanyAH khyAtasaujanyA dvAramUlamupAsate // 62 / / anekadezajA jAtyA' vinItA lakSaNAnvitAH / ete sutejaso bhAnti hayA rAjasutaiH samam // 63 / / yAmanyavasthitAnekamAdyaddantizatAkulA / dyaurivAbhAti kakSeyaM kIrNAnekaghanAghanaiH / / 64 // vandimiH stUyamAnAGkA varazauNDIryazAlina: / niyUM DhAnekasaMgrAmabhUribhArAjita zriyaH // 65 / / vidhRtaH sarvatazchatraiH svayazobhirivAmalaiH / ete'vasaramudvIkSya khecarendrA bahiHsthitAH / / 66 / / (yugmam ) anekapazatAkoNaM durga vetralatAdharaiH / vikrAntavikramaiyuktaM haribhizcArukezaraiH / / 67 / kvacinmRgamadoddAmagandhAkRSTAlisaMkulam / etadvanamivAbhAti "suvipravarasevitam / / 68 / / (yugmam ) zaraNAgata logoM kI rakSA karate haiM aise anya vIra siMhoM ke samAna madonmatta gajaghaTA- hasti samUha ke vidAraNa karane meM samartha parAkrama se suzobhita ho rahe haiM / / 58-56 / / jo dUsaroM se prApta sanmAna mAtra ke dvArA apane prANoM kI bAjI lagA dete haiM, jo dIna anAtha tathA vipattigrasta logoM para ApattiyoM ke samaya atyanta sneha pradarzita karate haiM tathA jo rAjA ke atyanta durlabha AhvAna aura apane hAtha se dI huI mAlA se satuSTa haiM aise ye kitane hI vIra bhItara praveza kara rahe haiM aura bAhara nikala rahe haiM // 60-61 / / jo cirakAla taka bandhana meM rakhane ke bAda chor3e gaye haiM tathA jinakI sajjanatA prakhyAta hai aise rAjA loga phira se apanA pada pAne kI icchA se rAjadvAra kI upAsanA kara rahe haiM // 62 / / jo aneka dezoM meM utpanna haiM, kulIna haiM, vinIta haiM, acche lakSaNoM se sahita haiM aura uttama teja se yukta haiM aise ye ghor3e rAjakumAroM ke samAna . suzobhita ho rahe haiM / / 63 / / pahare para khar3e hue aneka madonmatta hAthiyoM se bharI huI yaha kakSA aneka meghoM se vyApta AkAza ke samAna suzobhita ho rahI hai / / 64 / / vandIjana jinake nAma kI stuti kara rahe haiM, jo utkRSTa zaurya se suzobhita haiM, jinhoMne jIte hue aneka saMgrAmoM meM bahuta bhArI lakSmI prApta kI hai tathA jo saba ora dhAraNa kiye hue apane yaza ke samAna nirmala chatroM se yukta haiM aise ye vidyAdhara rAjA avasara kI pratIkSA karate hue bAhara khar3e haiM / 65-66 / / yaha rAjadvAra kahIM para vana ke samAna suzobhita ho rahA hai kyoMki jisaprakAra vana aneka pazatAkIrNa saiMkar3oM hAthiyoM se vyApta hotA hai usIprakAra rAjadvAra bhI pahare para khar3e hae saiMkar3oM hAthiyoM se vyApta hai / jisaprakAra vana vetralatAoM se sahita dhara-parvatoM se durga-durgamya hotA hai. usI prakAra rAja dvAra bhI vetralatA-char3iyoM ko dhAraNa karane vAle dvArapAloM se durgamya hai / jisaprakAra vana 1 kulInAH 2 yogyalakSaNa sahitAH 3 zobhanatejoyuktAH 4 azvaH siMhaizca 5 zobhanA ye vipravarA brAhmaNa zreSThAstaiH sevitaM, pakSe suviSu zobhanapakSiSu pravarAH zreSThAstai: sevitam / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 zrIzAntinAthapurANam ityAkhyAya tayodUM to vibhUti rAjavezmanaH / tato'vatArayadvayomno vimAnaM sa sabhAjire // 66 // saMbhramapraNatAyAtapratIhArapurassaraH / amitazcakriNaM dUrAtprapanAma yathocitam // 70 // patrAsveti svahastena rAjJA nirdiSTamAsanam / praNAmapUrvamadhyAsta sabhyaH pRSTo nirAkulaH // 71 / / tatra sthitvA yayAvRttaM gAyikAgamanaM tataH / amito'vasaraprAptaM kramAdrAjJe nyavedayat / / 72 / / te pravezaya vegena drakSyAmIti tamabhyadhAt / pAsannatinAM rAjA vaktrANyAlokya mantriNAm / / 73 / / svayamevAmito gatvA gAyike te yathAkramam / prAvIvizat sa 'yASTIkaiH protsArya prekSikA sabhAm // 74 // matha tejasvinAM nAthaM pratApaparizobhitam / svakarAkAntavikcakraM vivasvantamivAparam // 75 / / ratnAbharaNatejobhiH sphuradbhiH paritaH samAm / sRjantamiva digdAhamanutpAtavibhUtaye // 76 / / pAmodimAlatIsUnasragyAjeneva mUrdhani / trijagabhramaraNazrAntAM svakIti daghataM mudA // 77 // vikrAnta vikrama pracaNDa parAkrama tathA sundara kezara-gardana ke bAloM se yukta hari-siMhoM se sahita hotA hai usIprakAra rAja dvAra bhI vikrAnta vikrama-sundara cAloM se calane vAle tathA gardana ke sundara bAloM se yukta hari-ghor3oM se sahita hai / jisaprakAra vana kastUrI kI utkaTa-bahuta bhArI gandha se AkRSTa bhramaroM se yukta hotA hai usIprakAra rAja dvAra bhI yukta hai aura jisaprakAra vana suvipravarasevita-acche acche zreSTha pakSiyoM se sevita hotA hai usIprakAra rAja dvAra bhI suvipravarasevita-uttama zreSTha brAhmaNoM se sevita hai / / 67-68 / / isaprakAra una gAyikAoM se rAja bhavana kI vibhUti kA varNana kara dUta ne vimAna ko AkAza se sabhAGgaNa meM utArA // 66 / / __tadanantara saMbhrama pUrvaka namrIbhUta hokara pAyA huA dvArapAla jisake Age Age cala rahA thA aise amita ne cakravartI ko dUra se hI yathA yogya praNAma kiyA // 70 // 'yahAM baiTho' isaprakAra rAjA ke dvArA apane hAtha se batAye hue prAsana para praNAma pUrvaka nirAkulatA se baiThA / sabhAsadoM ne usase kuzala samAcAra pUchA ||71 / / tadanantara vahAM baiThakara amita ne jaisA kucha huA tadanusAra avasara Ane para krama se rAjA ke liye gAyikAoM ke prAgamana kI sUcanA kI / / 72 / / rAjA ne nikaTavartI mantriyoM ke mukha dekha kara amita se kahA ki unheM zIghra hI praviSTa karAyo, dekhUgA / / 73 / / amita ne svayameva jAkara tathA pratIhAroM ke dvArA darzaka sabhA ko dUra kara yathAkrama se una gAyikAoM ko praviSTa karAyA / / 74 / tadanantara jo tejasviyoM kA svAmI thA, pratApa se suzobhita thA, apane rAjasva ( Taiksa ) se ( pakSa meM kiraNoM se ) jisane dizAoM ke samUha ko vyApta kara liyA thA, aura isa kAraNa jo dUsare sUrya ke samAna jAna par3atA thA // 75 / / jo sabhA ke cAroM aura phailane vAle ratnamaya AbhUSaNoM ke teja se aisA jAna par3atA thA mAno utpAta rahita vibhati ke liye digdAha ko raca rahA thA / / 76 / / jo sugandhita mAlatI ke phUloM kI mAlA ke bahAne tInoM jagat meM bhramaNa karane se thakI huI apanI kIrti ko harSa pUrvaka sira para dhAraNa kara rahA thA / / 77 / / jo karNAbharaNa sambandhI motiyoM kI kiraNoM se * nirAkulam ba0 1 paSTidhAribhiH pratIhAraiH 2 svanibhiH rAjagrAhyadhanaH pakSe kirnn| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya srg| karNAbharaNamuktAMzuccharitAnanazobhayA / kSayavRddhiyutaM candraM hasantamiva santatam / / 7 / / sudhIrasnigdhadugdhAbhadRSTipAtaiH samantataH / antaH prasannatAM svasya kathayantamanakSaram / / 7 / / keyUrapadmarAgAMzudanturau bibhrataM bhujau / sadA niryatpratApAgnijvAlApallavitAviva / / 8 / / vismayAtkaNThamAzliSya mukhakAnti didRkssnnaa| hAravyAjamupAdAya sevyamAnamivendunA / / 81 // merusAnuvizAlena zrInivAsena vakSasA / pratyapUrva bruvAraNaM vA 'prathimAnaM svacetasaH // 82 // nAnAvidhAyuvAbhyAsazramacchAtIkRtodaram / anarghyarasanAdAmakalitAdharavAsasam // 3 // suvRttaniviDAnUnamAMsalorudvayazriyA / airAvatakarAkAraM / paribhUya vyavasthitam // 4 // suzliSTasandhibandhena mantreNevAJcitAtmanA / jAnudvayena gUDhena / rAjamAnaM samantataH // 8 // suvRttaM lakSaNopetaM janAdvayamanuttaram / dadhAnaM sanmanohAri sukAvyasadRzaM param // 86 // kiJcisihAsanAtnastavAmAghra rociSAM cyH| raJjayantamivAtAnaM :sphATikaM pAdapIThakam // 7 // matsyacakrAmbujopetamuttAnIkRtya dakSiNam / sarovaramivApUrva caraNaM lIlayA sthitam // 8 // vyApta mukha kI zobhA se aisA jAna par3atA thA mAno kSaya aura vRddhi se yukta candramA kI sadA ha~sI hI kara rahA ho||78|| jo sudhIra, snigdha tathA dUdha ke samAna AbhAvAle dRSTi pAtoM se saba ora cupacApa apane antaHkaraNa kI prasannatA ko kaha rahA thA // 76 / / jo bAjUbanda meM lage hue padmarAgamaNi kI kiraNoM se vyApta una bhujAoM ko dhAraNa kara rahA thA jo sadA nikalatI huI pratApa rUpa agni kI jvAlAoM se hI mAnoM pallavita - lAla lAla pattoM se yukta ho rahI thii||80|| jo hAra ke bahAne aisA jAna par3atA thA mAnoM vismaya se kaNTha kA AliGganakara mukha kI kAnti ko dekhane ke icchuka candramA ke dvArA sevita ho rahA ho||| meru parvata ke zikhara ke samAna vizAla tathA lakSmI ke nivAsabhUta vakSaHsthala se jo aisA jAna par3atA thA mAnoM apane citta kI bahuta bhArI pRthutA ko hI kaha rahA ho / / 2 / / nAnAprakAra ke zastroM ke abhyAsa sambandhI zrama se jisakA peTa kRza thA tathA jisakA Adhovastra amUlya mekhalA karadhanI se sahita thA / / 3 / / gola, sAndra, vizAla, aura paripuSTa donoM jAMghoM kI zobhA se jo airAvata hAthI kI sUDa kI AkRti ko tiraskRta kara sthita thA / / 84 / / jo saba ora se ghuTanoM ke usa gUr3ha yugala se zobhAyamAna ho rahA thA jisakA ki sandhivandha acchI taraha zleSTa thA jo mantra ke samAna suzobhita tathA gupta thA / / 8 / / jo suvRtta-gola ( pakSa meM acche chandoM se sahita ), sAmudrika zAstra meM pradarzita uttama lakSaNoM se yukta ( pakSa meM lakSaNAvRtti se sahita), utkRSTa, satpuruSoM ke mana ko haraNa karane vAle uttama kAvya ke samAna kisI sarvazreSTha jaGghA yugala ko dhAraNa kara rahA thA / / 86 / / jo siMhAsana se kucha bAhara kI ora laTake hue vAma caraNa kI lAla lAla kiraNoM ke samUha dvArA sphaTikamaNinirmita pAdapITha-paira rakhane kI caukI ko mAnoM lAla lAla kara rahA thA / / 87 / / jo sarovara ke samAna matsya, cakra aura zaGkha athavA kamala se sahita ( pakSa meM 1 vistAram vizAlatAmityarthaH 2 zobhanavartulAkAram pakSe sundarachando yukta 3 saamudrikshaastrvihitlkssnnshcihn| sahitaM pakSe lakSaNAvRtti sahitaM vAmAMhri b.| 5 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 zrIzAntinAyapurANam sarvato vAranArIbhidhUyamAnaiH prakIrNakaH / sevyamAnaM zarajjyotsnAkallolasire'pi vA / / 6 / / prastAvasadRzaM kiJcitparihAsena jalpitam / prAkarNya vandino vAkyaM smayamAnaM tadunmukham // 60 // yathoktaMkRtakRtyebhyo bhRtyebhyaH pAritoSikam / dApayeti samAsannamAdizantaM ca 'maulikam |6|| kramazastatsamAvedImAsthitAn khecarezvarAn / kaTAkSeranugRhNantamantaHzuddha ritastataH // 2 // prAbhiranyAbhirapyevaM rAjalIlAbhiranvitam / damitAri sabhAmadhye pazyataste sma gAyike // 3 // ito vokSasva deveti prAga nidizya nivedite / amitena tato'drAkSIdrAjA vismitya gAyike // 4 // tatastadvIkSaNodbhUtavismayAkulacetasA / rAjA prakRtidhIro'pi pradadhyAviti tatkSaraNam // 65 // samyagaprAkRtAkAre satyamete sadevate / kenApi hetunA bhUtAmevaM kiM nAgakanyake // 66 // iti satsabhayA sAdhaM rAjA nidhyAya te ciram / prakArayattayoH kSipraM saparyAmAsanAdikam / 17 // te saMbhASya svayaM rAjA tamityamitamAdizat / prarpayate yathAyogyaM kanyAyAH kanakazriyaH / / 8 / / * zArdUlavikrIDitam * ityAvezamavApya bhatu rucitAM pUjAM ca tuSTo'mitaH bhUtvA pUrvasarastayoH samucita gatvA kumArIpuram / sAmudrika zAstra meM variNata matsyAdi ke cihnoM se sahita ) apUrva dAhine paira ko Upara kara lIlA pUrvaka baiThA huA thA / / 18 / / jo saba ora vArAGganAoM ke dvArA calAye hue camaroM se sevita ho rahA thA aura usase aisA jAna par3atA thA mAnoM dina meM bhI zarada Rtu kI cAMdanI kI taraGgoM se sevita ho rahA ho / / 86 / / jo prastAva-avasara ke anurUpa ha~sI meM kahe hue vandI ke kisI vacana ko sunakara usakI ora musakyA rahA thA / / 10 / / kahe anusAra kRtakRtya sevakoM ke liye pAritoSika dilAmo .. ...... isaprakAra jo nikaTavartI mantrI prAdi pramukha varga ko Adeza de rahA thA ||11|| jo kramase sabhA ko vedI para baiThe hue vidyAdhara rAjAoM ko antaraGga se zuddha kaTAkSoM ke dvArA yahAM vahAM anugRhIta kara rahA thA // 62 / / jo ina tathA isaprakAra kI anya lIlAoM se sahita thA aisA rAjA damitAri ko una gAyikAoM ne sabhA ke bIca dekhA // 63|| tadanantara he deva ! idhara dekhiye, isaprakAra pahale kaha kara amita ne jinakI sUcanA dI thI aisI gAyikAoM ko rAjA ne Azcarya pUrvaka dekhA // 14|| rAjA damitAri yadyapi svabhAva se dhIra thA to bhI una gAyikAmoM ko dekhane se utpanna prAzcarya se prAkulita citta ke dvArA tatkSaNa isaprakAra kA vicAra karane lagA / / 15 / / samIcIna tathA viziSTa AkAra ko dhAraNa karane vAlI ye gAyikAe sacamuca hI devAdhiSThita haiN| kisI kAraNa kyA nAga kanyAeM isa rUpa huI haiM / / 6 / / isaprakAra zreSTha sabhA ke sAtha cirakAla taka una gAyikAoM ko dekha kara rAjA ne zIghra hI prAsana Adi ke dvArA unakA satkAra karAyA // 7 // rAjA ne svayaM unase sabhASaNa kara pramita ko Adeza diyA ki inheM yathAyogya rIti kanaka zrI kanyA ke liye sauMpa do| 68|| - 1 amAtyAdimUlavargam 2 samavalokya 3 gAyike 4 etannAmakanyAyAH / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya sarga : zrAsatAM sukhamatra saMtatamiti vyAhRtya sa snehataH te tasyai kanakazriyaM zriya iva pratyakSamUrtyai dadau ||6|| tadvIkSAkSaNikApi sA 'paTumatiH sadyo visRjyAmitaM saMbhAvya pratipattimAtmasadRzIM prApayya te gAyike / reje rAjasutA nisargavinayAlaMkAritAM bibhratI zobhAsampadamadbhutaM tribhuvane rUpaM hi saprazrayam // 100 // ityasagakRtau zrIzAntipurANe damitArisaMdarzano nAma * tRtIyaH sargaH * isaprakAra rAjA kI AjJA tathA ucita sanmAna prApta kara jo saMtuSTa thA aise amita ne una gAyikAoM ke agresara hokara tathA samucita rIti se kanyA kanaka zrI ke antaHpura jAkara una gAyikAna se sneha pUrvaka kahA ki yahAM Apa loga sadA sukha se rahiye / isaprakAra kaha kara pratyakSa zarIra ko dhAraNa karane vAlI lakSmI ke samAna kanyA ke liye ve donoM gAyikAeM sauMpa dI ||6|| una gAyikAoM ko dekhakara tIkSNabuddhi vAlI kanaka zrI ne amita ko zIghra hI vidA kiyA, gAyikAoM se saMbhASaNa kiyA, aura unheM apane anurUpa satkAra prApta karAyA / isaprakAra svAbhAvika vinaya se alaMkRta zobhArUpa saMpadA ko dhAraNa karatI huI rAjaputrI suzobhita ho rahI thI so ThIka hI hai kyoMki vinaya sahita rUpa tInoM lokoM meM adbhuta hotA hai / / 100 / / isa prakAra asaga kavi viracita zrI zAntipurANa meM damitAri ke darzana kA varNana karane vAlA tIsarA sarga samApta huA || 3 || 1 tIkSNabuddhi: / 35 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *ceremoniemement / caturthaH sargaH *enceDecemee prathAnyadA 'mahAsthAnImadhyasthaM cakravartinam / sthApatyaH samayaH kazcidityAnagya vyajijJapat // 1 / / deva dattAvadhAnena nizamyatatkSamasva me / yatkanyAntaHpure vRttaM taditthamabhikathyate // 2 // gAyikAvyAjamAsthAya tvaamtrtyaapraajitH| 3utsukayya bhavatputrI bhrAtRsAdakRtoddhataH // 3 // vimAne tAmathAropya mAtaraM caapraajitm| aneSItprAtarA va sa 'mahAcAparAjitaH // 4 // sa kiJcivantaraM gatvA vokSyAsmAnanuSAvataH / pratipAlya vihasyaivamavAdId bhayavarjitaH / / 5 / / bhavadbhiH kiM thAyAtairazaktayuddhakamaNi / anAyudhAnvayovRddhAnkiM hanyAdaparAjita: // 6 // yAta yUyaM nivRtyAsmAtpradezAtpraNato'smyaham / brata macanenesamudantaM cakravartinaH / / 7 / / iyamAyodhanAyava madbhAtrA kanyakA hatA / pranimitta satAM yuddha tirazcAmiva kiM bhavet / / 8 / / caturtha sarga athAnantara anya samaya bhaya sahita kisI kaJca kI ne mahAsabhA ke madhya meM sthita cakravartI damitAri ko namaskAra kara isaprakAra nivedana kiyA // 1 // he deva ! sAvadhAnI se ise suna mujhe kSamA kIjiye / kanyA ke antaHpura meM jo kucha huaA hai vaha isaprakAra kahA jAtA hai // 2 // gAyikA kA bahAnA rakha uddaNDa aparAjita ne yahAM Apake pAsa Akara tathA ApakI putrI ko utkaNThita kara bhAI ke adhIna kara diyA hai / / 3 / / mahAdhanuSa se suzobhita vaha Aja hI prAtaH ApakI putrI aura bhAI aparAjita ko vimAna meM car3hA kara le gayA hai / / 4 / / vaha kucha dUra jAkara tathA pIche daur3ate hue hama logoM ko dekha kara rukA aura ha~sa kara nirbhaya hotA huA isaprakAra kahane lagA // 5 // vyartha Aye hue tathA yuddha kArya meM asamartha Apa logoM se kyA prayojana hai ? kyA aparAjita zastra rahita vRddhajanoM ko mAregA? // 6 // tuma loga isa sthAna se lauTa kara jaao| maiM namra hU~, mere vacana se yaha samAcAra cakravartI se kaho / / 7 / / yuddha karane ke liye hI mere bhAI dvArA yaha kanyA harI gayI hai / tiryaJcoM ke 1 mahAsabhAmadhyastham 2 kaJcukI 3 utsukA kRtvA 4 dhAvAdhInAm 5 ca+aparAjitam iti sndhi| 6 mahAkodaNDazobhitaH 7 pazcAd dhAvata: 8 kanyAharaNavRttAntam / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha rugaM 37 prato na padamapyekaM yAsyAmi parato 'nagAt / prasmAditi pratijJAya sthito yuddhAbhilASukaH ||6|| ityetAvadbhUyAtkizvidantaH skhalitayA girA / zravyaktamiva tadvAta vyAhRtyopazazAma saH ||10 // tataH zatro raNodyogaM "nikAramapi tatkRtam / u sauvidallamukhAdrAjA zrutvAntaH kupito'bhavat // 11 // starkramya dhairyeNa prastAvajamapi prabhuH / ityuvAca tataH sabhyAnpazyanvIrAnsamantataH / / 12 / / nAGgIkaroti yaH kazcitprAkRto'pi parAbhavam / IdRzasya samaM brUta yatkartavyaM tadatra naH / / 13 / / eka evAtha kiM gatvA haniSyAmi tamunmadam / kutazcidIdRzaM vAkyaM mayA brUta yadi zrutam / / 14 / / zravajJAvijitAnekA nekape yUthanAyake / nihate hariNAkramya potA " kamanuyAsyati // 15 // taM pArazvadhikenApi dUrAdekena kenacit / dArayiSyAmyuta stabdhaM sAnujaM khadiraM yathA / / 6 / / damitArAviti krodhAdudIrya virate giram / pracacAla 'tadAsthAnI veleva pralayodadheH / / 17 / / tataH kazcitkaSAyAkSaH kruddho vaSTAdharastadA / prAhatoccaH svamevAMsaM vAmaM dakSiNapANinA || 18 || samAna satpuruSoM kA yuddha kyA akAraNa hI hotA hai ? ||8|| isa parvata se zrAge meM eka pada bhI nahIM jAUMgA aisI pratijJA kara yuddha kI icchA karatA huprA khar3A hai || 6 || isaprakAra bhaya se bhItara kucha kucha skhalita hone vAlI vANI ke dvArA praspaSTa rUpa se usakA samAcAra kaha kara vaha vRddha kaJcukI zAnta ho gayA ||10|| tadanantara rAjA damitAri kaJcukI ke mukha se zatru ke raNa sambandhI udyoga aura usake dvArA kiye hue parAbhava ko suna kara hRdaya meM kupita huA ||11|| tatpazcAt isa utpanna huA thA tathApi use dhairya se dabA kara vIra sabhAsadoM ko cAroM prora avasara se yadyapi koSa dekhate hue damitAri ne isa prakAra kahA // 12 // jo koI sAdhAraNa manuSya hai vaha bhI aise vyakti ke parAbhava ko svIkRta nahIM karatA hai isalie isa saMdarbha meM hama logoM kA jo kartavya hai use Apa eka sAtha kahiye / / 13 / / athavA kahane se kyA ? maiM akelA hI jAkara usa abhimAnI ko mAra ddaaluuNgaa| kisI se yadi aisA vAkya maiMne sunA ho to kaho / / 14 / / zranAdara pUrvaka aneka hAthiyoM ko jItane vAlA jhuNDa kA nAyaka gajarAja jaba siMha dvArA zrAkramaNa kara mAra DAlA jAtA hai taba bAlaka hAthI kisake pIche jAyagA ? / / 15 / / athavA kisI zikArI ke dvArA bhI dUra se bhAI sahita usa ahaMkArI ko usaprakAra vidIrNa karA dUMgA jisaprakAra ki khadira vRkSa ko vidIrNa kara diyA jAtA hai / / 16 / / krodha se isa prakAra ke zabda kaha kara jaba damitAri cupa ho gayA taba sabhA pralaya kAlIna samudra kI velA ke samAna kSubhita ho uThI // 17 // tadanantara jisake netra lAla lAla ho rahe the, jo atyanta kupita thA aura proMTha ko Dasa rahA thA aisA koI vIra dAhine hAtha se apane hI bAeM kandhe ko jora jora se tAbita karane lagA / / 16 / / eka 1 vijayArdhagireH 2 parAbhavam 3 kaJcukIbadanAt avasarotpannamapi 5 sAdhAraNo'pi jana: 6 avajJayA vijinA aneke bahavo'nekapA hastino yena tasmin 7 DimbhaH bAlaka ityarthaH 8 sabhA / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam pratyagranihatArAtizoriNatAriNatAM gadAm / eko vIkSya ruSA vaktraM svAmino muharakSata // 16 // anyaH prodgiirnndhautaasisphaaraaNshushyaamliikRtH| antaHpradIptakopAgne-- madhUmra ivAbhavat / / 20 / / ekasya hAramadhyasthapadmarAgAMzuraJjite / na vyajyate sma jAto'pi koparAgo 'bhujAntare // 21 // pravataMsIkRtAzokapallavacchadmanA paraH / upakaraNaM ruSA kiJcidraktayokta ivAhasata // 22 // svinnAlika:2 sarAgAkSaH sphuramAraNauSThapallavaH / kazciddhanvankarau kopaM rarAjAbhinaya niva // 23 // svAlaMkAraprabhAjAladuM nirIkSyo'ntikasthitAn / cacAla cAlayan kazcitkopAgniriva vAruNaH // 24 // ityudyatAmibhiH kruddhaH khecaraiH sA sabhA citA / jvaladgrahagaNAkorNA dyaurivAbhUdbhayaMkarA // 25 // tataH siMhAsanAbhyaragaMpIThavartI mahAmanAH / unnamyoraHsthalaM bhUriripuzastravaNAGkitam // 26 // utkvAdhyamiti tAnsanprikSobhAdujjhitAsanAn / vyAvRttyAbhimukhaM bhartu rityavAdInmahAbalaH // 27 // udgIrNakaravAlAMzusAritAMsasthale bhuje / dakSiNe sati bhRtyAnAM kiM vRthA ghUrNase ruSA // 28 // vIra abhI hAla mAre hue zatru ke rudhira se lAla gadA ko dekha krodha vaza svAmI kA mukha bAra bAra dekha rahA thA // 16 / / Upara ubhArI huI nirmala talavAra kI vistRta kiraNoM se jo zyAmavarNa ho rahA thA aisA anya vIra bhItara jalane vAlI krodha rUpI agni ke dhUma se hI mAnoM maTamailA ho gayA thA // 20 // kisI eka vIra kA vakSaHsthala hAra ke madhya meM sthita padmarAga maNi kI kiraNoM se lAla ho rahA thaa| isaliye krodha kI lAlimA utpanna hone para bhI prakaTa nahIM ho rahI thI / / 21 / / koI eka vIra aisA ha~sa rahA thA mAnoM karNAbharaNa ke rUpa meM dhAraNa kiye hue azokapallavoM ke chala se rakta lAla varNa ( pakSa meM anurAga se yukta ) krodha rUpI strI ne hI kAnoM ke pAsa Akara usase kucha kahA ho // 22 // jisakA lalATa pasInA se yukta thA, netra lAla the aura aoTha rUpI pallava hila rahA thA aisA koI vIra hAtha phaTakAratA huprA aisA suzobhita ho rahA thA mAnoM krodha kA abhinaya hI kara rahA ho // 23 // apane AbhUSaNoM kI prabhA ke samUha se jo kaThinAI pUrvaka dekhA jAtA thA tathA jo bhayaMkara krodhAgni ke samAna jAna par3atA thA aisA koI vIra samIpa meM sthita vIroM ko calAtA huA cala rahA thA // 24 // isaprakAra talavAra ko Upara uThAye hue Rddha vidyAdharoM se vyApta vaha sabhA dedIpyamAna grahoM ke samUha se vyApta AkAza ke samAna bhayaMkara ho gayI thI / / 25 / / tadanantara jo siMhAsana ke nikaTavartI Asana para baiThA thA aise mahAmanasvI mahAbala ne zatruoM ke bahuta bhArI zastrAghAtoM se cihnita vakSaHsthala ko UMcA uThA kara kSobha se Asana chor3ane vAle saba logoM se kahA ki prApa baiThiye / pazcAt rAjA damitAri ke sanmukha mur3a kara usane isaprakAra kahA // 26-27 / / jaba bhRtyoM ko dAhinI bhujA ubhArI huI talavAra kI kiraNoM se kandhe ko vyApta kara rahI hai taba Apa vyartha hI krodha se kyoM jhUma rahe haiM ? bhAvArtha-hama saba bhRtyoM ke rahate hue Apako kupita hone kI AvazyakatA nahIM hai / / 28 / / jagata meM chAyA huA jo kSatriya kA teja anya logoM kI 1 vakSasi 2 svedayuktalalATaH 3 upaviSTA bhavata 4 udgINasya-unnamitasya karavAlasya kRpANasyAMzubhiH kiraNaiH sAritaM vyApta maMsasthalaM bAhuziraHsthalaM yasya tasmin / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha saga! kSAtraM tejo jagadvyApi parasaMrakSaNakSamam / parAbhavena saMbandhastasya svapne'pi ki bhavet / / 26 // damitAreH sutAM hRtvA tamevAhvayate naraH / gacchan pratinivRttyako 'yuddhAyetyazrutaM zrutam / / 30 / / etatparoparodhena kSamasva yadi te kssmaa| nirdAkSiNyA nikArAtaH kSamituM na kSamA vayam / / 31 / / iti saMrambhiraNastasya vANImAkarNya cakriNam / uttiSThAsuniSidhyaivaM mantrI sumatira bravIt / / 32 / / asminnavasare yuktaM paraM zastropajIvibhiH / prANapaNyairidaM vaktuM svAmisaMbhAvanocitam / / 33 / / tathApi naya evAtra cintanoyo manISibhiH / ka: sacetA grahasyeva kopasyAtmAnamarpayet / / 34 / / pAdapIThIkRtAzeSakhecarendrazikhAmariNaH / nRkoTAbhyAmiti krudhyan pakaulInAna bibheSi kim // 35 / svahastanihatAnekadantidAnAkesaraH / zRgAlapotakaM siMhaH kupito'pi hinasti kim / / 36 / / prbho| zAntiH striyo lajjA zauyaM zastropajIvinaH / vibhUSaNamiti prAhurvairAgyaM ca tapasvinaH // 37 // kSamAvAnna tathA bhUmyA yathA kSAntyA mahIpatiH / kSamA hi tapasA mUlaM janayitrI ca saMpadAm / / 38 / / rakSA karane meM samartha hai usakA kyA svapna meM bhI parAbhava se sambandha ho sakatA hai ? // 26 / / damitAri kI putrI ko hara kara jAtA huaA eka manuSya lauTa kara yuddha ke liye usI ko bulAtA hai ...... yaha azruta pUrva bAta sunI hai / / 30 / / yadi ApakI kSamA hai to dUsaroM ke uparodha se Apa bhale hI kSamA kara deM parantu saralatA se rahita aura parAbhava se dukhI hama loga kSamA karane ke liye samartha nahIM haiM // 31 // isa prakAra kruddha mahA bala kI vANI sunakara uThane ke icchuka cakravartI ko rokatA huA sumati mantrI aisA kahane lagA / / 32 / / __isa avasara para prANoM kI bAjI lagAne vAle zastra jIvI puruSoM ko yadyapi svAmI ke sanmAna ke anurUpa yahI kahanA ucita hai / / 33 / / tathApi buddhimAn manuSyoM ko yahAM naya kA vicAra karanA cAhiye kyoMki kauna vicAravAn manuSya apane Apako graha ke samAna krodha ke liye samapita karatA hai ? arthAt koI nhiiN| bhAvArtha-jisaprakAra koI apane Apako pizAca ke liye nahIM sauMpatA hai usIprakAra vicAravAn jIva apane Apako krodha ke liye nahIM sauMpatA hai / / 34 / / jisane samasta vidyAdhara rAjAoM ke zikhAmariNa ko apanA pAda pITha banAyA hai aisA cakravartI narakIToM-bhUmigocarI (kSudra-manuSyoM se krodha karatA hai, isa nindA se kyoM nahIM DaratA? / / 35 / / apane hAtha se mAre hue aneka hAthiyoM ke mada jala se jisakI ayAla (grIvA ke bAla) gIlI ho rahI hai aisA siMha kupita hone para bhI kyA zagAla ke bacce ko mAratA hai ? // 36 // prabhu kA AbhUSaNa kSamA hai, strI kA AbhUSaNa lajjA hai, zastropajIvI-sainika kA AbhUSaNa zUra vIratA hai, aura tapasvI kA AbhUSaNa vairAgya hai aisA jJAnI jana kahate haiM / / 37 / / rAjA bhUmi ke dvArA usaprakAra kSamAvAn nahIM hotA jisaprakAra zAnti ke dvArA kSamAvAn hotA hai / nizcaya se kSamA hI tapa kA mUla hai aura sampattiyoM kI jananI hai / bhAvArtha-kSamA nAma pRthivI kA bhI hai isaliye kSamA-pRthivI se yukta hone ke kAraNa rAjA kSamAvAn nahIM hotA usase to pRthivimAn hotA hai parantu zAnti yA kSamA ke dvArA saccA kSamAvAn hotA hai / / 3 / / 1 prAk kadAcit na zrutam 2 utthAtu miccham 3 sainikaH 4 prANA-paNyA yeSAM taiH 5 nindAyAH / For Private & Personal use only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAMtinAthapurANam sujIrNamannaM vicintyoktaM suvicArya ca yatkRtam / prayAti sAdhusakhyaM ca tatkAle'pi na vikriyAm / / 3 / / bAlastrobhItavAkyAni 'nAdeyAni manISibhiH / jalAni vA'prasannAni ramAdeyAni ughanAgame // 40 // praNidhAnaparaH kazcitpraheyaH praNidhistvayA / tasyAbhyAzamayo' tasmAjjAsyAmastadviceSTitam // 41 // tatprArambhasamaM nItyA yadya ktaM tadvidhAsyasi / sandhivigrahayorekaM prAptakAlamadUSitam / / 42 / / karmAyattaM phalaM puMsAM buddhistadanugAminI / tathApi sudhiyaH kArya pravicAryaiva kurvate // 43 // ityuktvAvasite vAraNI "sumatau 'sumatau tataH / prajighAya tadabhyarNa dUtaM sa prItivardhanam / / 44 / / vahaze'tha tamuddezaM gatvA tenAparAjitaH / priyAmiva dviSatsenAmeSyantI. pratipAlayan // 45 // prapaJcitanabhoyuddhavyApAravyAptamAnasam / itazcittaM nidhatsveti praNamya sa tamabravIt // 46 / / paraH prasannagaMbhIro bhavAniva na lakSyate / anta tapayorAzi: samagrendurivAparaH / / 47 / / prAnantyaM dRzyate loke tavaiva guNadoSayoH / agaNyatvAdathAdyasya pazcimasyApyamAvata: // 48 / / acchI taraha pakA huA anna, vicAra kara kahA huA zabda, vicAra kara kiyA huyA kArya aura sAdhujanoM kI mitratA dIrghakAla nikala jAne para bhI vikAra ko prApta nahIM hotA // 36 / / jisa prakAra varSA Rtu meM nadiyoM ke malina jala grahaNa karane ke yogya nahIM hote usI prakAra bAlaka, strI aura bhayabhIta manuSya ke vacana buddhimAn manuSyoM ke dvArA grahaNa karane yogya nahIM hote haiM / / 40 / / tumheM koI buddhimAn dUta usake pAsa bhejanA cAhiye / tadanantara usa dUta se hama usakI ceSTA ko jAneMge // 41 // jaise usane nIti pUrvaka kArya kA prArambha kiyA hai vaise hI Apa bhI sandhi aura vigraha meM se kisI eka ko jisakA ki avasara prApta ho tathA jo nirdoSa ho, karoge / / 42 / / yadyapi puruSoM kA phala karma ke adhIna hai aura unakI buddhi bhI karmAnusAriNI hotI hai tathApi buddhimAn puruSa acchI taraha vicAra karake hI kArya karate haiM / / 43 // uttama buddhi se yukta sumati mantrI jaba isa prakAra kI vANI kaha kara cupa ho gayA taba rAjA damitAri ne rAjA aparAjita ke pAsa prItivardhana nAmakA dUta bhejA // 4 // tadanantara dUta ne usa sthAna para jAkara aparAjita ko dekhA / usa samaya aparAjita Ane vAlI zatru senA kI priyA ke samAna pratIkSA kara rahA thA // 45 / / vistArita AkAza yuddha ke vyApAra meM jisakA citta laga rahA thA aise aparAjita ko praNAma kara dUta ne usase kahA ki idhara citta lagAiye // 46 // Apake samAna prasanna aura gambhIra dUsarA nahIM dikhAyI detaa| aisA jAna par3atA hai jaise Apane samudra ko apane bhItara dhAraNa kara rakkhA ho athavA mAnoM Apa dUsarA pUrNacandra hI haiN| bhAvArtha-Apa samudra ke samAna gaMbhIra haiM aura pUrNacandramA ke samAna prasanna haiM // 47 / / loka meM Apake hI guNa aura doSa meM anantapana dekhA jAtA hai / guNoM kA anantapana to isaliye hai ki ve agaNya haiM-gine nahIM jA sakate aura doSoM kA anantapana isaliye hai ki unakA abhAva hai / / 4 / / ApakA yaza pratyakSa hai parantu apramAraNa hai-pramANa na AdeyAni grahIta yogyAni 2 nadyA imAni nAdeyAni 3 varSAkAle 4 preSaNamiH 5 caraH 6 samIpama 7 zobhanamati sahita 8 supati nAmni / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha srg| 41 pratyakSamapramANaM ca sthAsnu lokatraye bhramat / aviruddhAtkathaM prAbhUdviruddha bhavato yazaH / / 4 / / zrutaprazamagAmbhIryazauryodAryasamanvitaH / sAdhusakhyaratazcAnyo bhavAniva na dRSyate // 50 // nyAyavanto mahAntazca 'kulyAstava cirantanA: / tanmArgaprasthito'pyevaM kiM vRthA taralAyase // 51 // vizuddhobhayavaMzasya bhavato'prAkRtAkRteH / parasvamidamAhatuM kanyAratnamasAmpratam // 52 // kenApi hetunA gUDhamAyAtasyAtra kevalam / pracchannameva yAnaM te zreyaH syAnotizAlinaH // 53 // durvRttamidamAyAtaM tavApi bhrAtRcApalAt / saMsargaraNa hi jAyante guNA doSAzca dehinAm // 54 / / tava vyavasitaM zrutvA sauvidallena kIrtitam / saMkA me nAjanItyuktvA apayAbhUdadhomukhaH // 55 // sa kiMkartavyatAmUDhastatAmAntaH paraMtapaH / kanyakA hi durAcArA pitroH khedAya jAyate // 56 / / kanyAharaNamAkarNya kruddhAndIprAnuvAyudhAn / khecarAdhipatInsarvAnuttiSThAsUnavArayat // 57 // tamArAdhya mahAtmAnaM rakSantaH svapadasthitim / pravarddhante ca rAjanyAH satsevA na hi tAdRzI // 5 // lakSmyAdhiko'pyanutseko vidvAnapi vimatsaraH / samartho'pi samaryAdaH kaH parastAdRzaH prabhuH / / 5 / / taM virAdhya mahAtmAnaM mA bhUstvaM buddhidurgataH / na hi vairAyate kSIvo dvipo'pi mRgavidviSi // 60 // nahIM hai ( pakSa meM nApa taula rUpa pramANa se rahita hai ) / sthAsnusthira hai parantu tInoM lokoM meM bhramaNa kara rahA hai ( parihAra pakSa meM sthAyI hokara tInoM lokoM meM vyApta hai ) isa prakAra aviruddha-virodha rahita pApa se viruddha yaza kaise utpanna ho gayA? // 46 / / zAstrajJAna, zAnti, gambhIratA, zUra vIratA se sahita tathA sajjanoM ke sAtha mitratA karane meM tatpara aApake samAna dUsarA dikhAyI nahIM detA / / 50 / pApake kula ke prAcIna puruSa nyAyavanta tathA mahAn the| yadyapi Apa bhI. unake mArga para cala rahe haiM phira vyartha hI aise caJcala kyoM hote haiM ? // 51 // jisake donoM vaMza vizuddha haiM tathA jisakI prAkRti asAdhAraNa hai aise Apako isa kanyAratna rUpa paradhana ko haranA yogya nahIM hai // 52 // Apa kisI kAraNa yahA~ gupta rUpa se Aye haiM isaliye nIti se suzobhita prApakA gupta rUpa se calA jAnA hI zreyaskara hai / / 53 / / ApameM bhI jo yaha durAcAra pAyA hai vaha bhAI kI capalatA se pAyA hai kyoMki prANiyoM ke guNa aura doSa saMsarga se hI hote haiM // 54 / / kaJcukI ke dvArA kahe hue mApake vyavasAya ko suna kara rAjA damitAri 'eka kanyA mere nahIM huI yaha kaha kara lajjA se adhomukha ho gayA / / 5 / / zatruoM ko saMtapta karane vAlA rAjA kiMkartavyamUDha hokara bhItara hI bhItara duHkhI ho rahA hai so ThIka hI hai kyoMki durAcAriNI kanyA mAtA pitA ke kheda ke liye hotI hai // 56 // kanyAharaNa ko suna kara jo addha ho rahe the, dedIpyamAna ho rahe the, zastra Upara uThA rahe the, tathA AsanoM se uTha kara khar3e honA cAhate the aise saba vidyAdhara rAjAoM ko usane rokA hai-manA kiyA hai / / 57 / / usa mahAtmA kI sevA kara apanI pada maryAdA kI rakSA karate hue rAjA loga vRddhi ko prApta hote haiM kyoMki sat puruSoM kI sevA vaisI nahIM hotI // 55 / / lakSmI se paripUrNa hone para bhI jise ahaGkAra nahIM hai, vidvAn hone para bhI jo mAtsarya se rahita hai, aura samartha hone para bhI jo maryAdA se sahita hai aisA dUsarA prabhu kauna hai ? // 56 // usa mahAtmA kI virAdhanA kara-usase dvaSa kara tuma buddhi se daridra mata hoo| kyoMki unmatta - 1 kulebhavAH 2 siNhe| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAMtinAthapurANam smRtvA samyakpurAdhItaM bhutaM prazrayavAnbhava / prazrayo hi satAmekamagrAmyaM mUribhUSaNam // 6 // kvApi bhUtvA kuto'pyetya guNavAn lokamUrdhani / vidadhAti padaM 'vAkSaH surabhiH prasavo yathA // 62 // mAropyatezmA zailAgna kRcchArasaMpreryate sukhAt / tataH puMsAM guNAbAnaM mirguNatvaM ca tatsamam // 63 / / gurukalpAtprabhostasmAnnAzaGkayaM kimapi tvayA / tavAkSamiSTa bhUpAlaH pramAdavihitAgasaH // 64 // lyana kanyAmathAyAhi natvA vIkSya svacakriraNam / tavedaM madvacaH pathyamapathyaM tvadviceSTitam // 65 // dviSato'pi paraM sAhitAyava pravartate / kiM . rAhumamRtezcandro asamAnaM na tarpayet // 66 / / tamAkramya giraM dhorAmabhinnanayasantatim / iti vyaktamudAhRtya vyaraMsotprItivardhanaH // 67 / / tataH kopakaSAyAkSaM vivakSAsphuritAdharam / sa dRzaivAnujaM ruddhvA vIramityAdade vacaH // 68 / / upAyAnsaMkalayyaitAMzcakSuro'pi yathAkramam / iti tvamiva ko vAkyaM pravaktuM kalpate paraH // 66 // suvyakto'pi mamodyogastvayA ki nopalakSitaH / ki tena tatsabhAmadhye sauvidallena kIrtitaH // 70 // hAthI bhI siMha se vaira nahIM karatA // 60 // pahale acchI taraha par3he hue zAstra kA smaraNa kara vinayavAn horo / kyoMki vinaya satpuruSoM kA eka uttama tathA bahuta bhArI AbhUSaNa hai // 61 / / jisa prakAra vRkSa kA sugandhita phUla kahIM bhI utpanna hokara aura kahIM se bhI prAkara logoM ke mastaka para apanA sthAna banA letA hai usI prakAra guNavAn manuSya kahIM bhI utpanna hokara tathA kahIM se bhI prAkara logoM ke mastaka para apanA paira rakhatA hai athavA sthAna banA letA hai / / 62 / / patthara parvata ke agrabhAga para kaThinAI se car3hAyA jAtA hai parantu girA sukha se diyA jAtA hai / usI ke samAna manuSyoM ke guNoM kI utpatti kaThinAI se hotI hai parantu unakA abhAva sukha se ho jAtA hai / / 63 / / rAjA damitAri tumhAre pitA ke tulya haiM ataH unase tumheM kucha bhI zaMkA nahIM karanA cAhiye / pramAda se aparAdha karane vAle tumhAre Upara rAjA ne kSamA kara diyA hai / / 64 / / aba Ao apane cakravartI ke darzana kara unheM namaskAra karo tathA kanyA ko chodd'o| merA yaha vacana tumhAre liye hitakArI hai kintu tumhArI ceSTA mahitakArI hai // 65 // sajjana. zatru ko bhI hita ke liye hI atyadhika pravRtti karatA hai so ThIka hI hai kyoMki kyA candramA grasane vAle rAhu ko amRta se saMtRpta nahIM karatA ? // 66 / / isa prakAra prItivardhana, aparAjita ke pAsa Akara tathA naya kI santati se paripUrNa gambhIra vacanoM ko spaSTa rUpa se kaha kara cupa ho gayA / / 67 / / - tadanantara jisake netra krodha se lAla ho rahe the tathA bolane kI icchA se jisakA proTha kA~pa rahA thA aise vIra choTe bhAI ananta vIrya ko dRSTi se hI roka kara aparAjita ne isa prakAra ke vacana grahaNa kiye-isa prakAra bolanA zurU kiyA // 68 / yathAkrama se cAroM upAyoM ko saMkalita kara isa prakAra ke vacana kahane ke liye dUsarA kauna samartha hai ? ||66 / / merA udyoga yadyapi spaSTa hai tathApi tumane use kyoM nahIM dekhA? isI prakAra rAjA damitAri kI sabhA ke madhya meM bhI kaJcukI ne merA udyoga spaSTa kahA thA, phira usane use kyoM nahIM grahaNa kiyA ? ||70 / / tuma koI bIca ke dalAla ho 1 vRkSasyAyaMvAkSa: 2 pramAdena vihitam amo'parAdho yena tasya / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 caturtha sargaH tvamAntarAlikaH kazcidasthApita mahattaraH / svamanISikayA kiJcidityasaMbandhamabhyadhAH / / 71 / / zUro rAjasutaMmanyo vairakArasya cittavAn / yuddhAya calamAnasya dUtaM ko vA visarjayet // 72 // bhavadAgamanAdasmAnmamApi japate manaH 1 khecarANAM janAnte kiM paribhASeyamIdRzI // 73 // sAma stutipriye yojyamatha vyugrAhite tathA / lubdhaprakRtike dAnaM durgate duHsthite'pi vA / / 74 / / yasya prakRtayo nityaM kruddhabhItApamAnitAH tasminbhedaH prayatnena prayojyo nItizAlinA / / 75 / / daNDasya viSayaH prokto devapauruSavajitaH / upAyaviSayAH pUrveriti tajjJaiH prakIrtitAH // 76 // | eteSu nAhamapyekaH kazcideva mudhA tvayA / kimupAyA mayi nyastA 'navakaH kiM bhavAnnaye // 77 // kSudro vicobhyate vAkyaistavaibhirna samunnataH / kenApi zazapAzaiH kiM gRhIto'sti mRgAdhipaH // 78 // kiM naikenApi hanyante siMhena bahavo dvipAH / kRcchrAditi mayoktasya raNe vyaktirbhaviSyati // 76 iyantIM bhUmimAyAtuM zaknuyAtsa kathaM sukhI / tatra tena samaM yotsye gatvAhaM cakravartinA // 80 ityudIyaM gRhItAsiruttiSThAsurmayA dhRtaH / zrayaM kathamapi bhrAtA bhavadAgamanAtpurA // 81 // iti yuddhAya nirbhatsyaM tena mukto vacoharaH / damitAreH sabhAmadhye yathAprAptamudAharat ||82 // jo bar3e logoM ko Tikane nahIM dete / isIliye apanI buddhi se kucha isa prakAra kI bhraTapaTI bAta kaha rahe ho / / 71 / / zUra vIra tathA apane Apa ko rAjaputra mAnane vAlA aisA kauna vicAravAn manuSya hogA jo yuddha ke liye calane vAle zatru ke liye dUta bhejatA ho // 72 // zrApake isa bhAgamana se merA bhI mana jjita ho rahA hai / kyA vidyAdharoM ke deza meM aisI hI paribhASA hai / / 73 / / sAma kA prayoga aise zatru ke sAtha karanA cAhiye jise stuti priya ho tathA dAna kA prayoga usake sAtha karanA cAhiye jo svabhAva kA lobhI ho, daridra ho athavA kisI saMkaTa meM ho ||74 || nItizAlI manuSya ko bheda kA prayoga usameM karanA cAhiye jisakI prajA athavA mantrI Adi varga nirantara kruddha, bhayabhIta athavA apamAnita rahate hoM ||75 || aura daNDa kA viSaya vaha kahA gayA hai jo daiva aura pauruSa se rahita ho / upAyoM ke jJAtA pUrva puruSoM ne upAyoM ke viSaya isa prakAra kahe haiM / / 76 / / inameM se maiM eka koI bhI nahIM hU~ phira tumane vyartha hI mujha para ye upAya kyoM rakkhe ? kyA Apa naya ke viSaya meM navIna haiM- naya prayoga kA Apako kucha bhI anubhava nahIM hai ||77|| tumhAre ina vAkyoM se kSudra manuSya lubhA sakatA hai uttama manuSya nahIM / kyA kharagoza ke bandhana se kisI ne siMha ko pakar3A hai ? ||78 || kyA eka hI siMha ke dvArA bahuta se hAtho nahIM mAre jAte ? isa prakAra duHkha ke sAtha jo maiMne kahA hai usakI yuddha meM prakaTatA ho jAyagI // 76 // sukha se rahane vAlA damitAri itanI bhUmi taka itane dUra taka Ane ke liye kaise samartha ho sakatA hai ? isaliye maiM svayaM cala kara usa cakravartI ke sAtha yuddha karUMgA ||50|| isa prakAra kaha kara talavAra ko grahaNa karatA huA jo uThanA cAhatA thA aise isa bhAI ko Apake Agamana ke pahale maiMne kisI taraha kA hai / / 81 / / isa prakAra yuddha ke liye DAMTa kara rAjA aparAjita ne jise chor3A thAvidA kiyA thA aise prItivardhana dUta ne damitAri kI sabhA ke bIca jo bAta jaisI huI thI vaisI kaha dI / / 82 // - 1 navInaH 2 dvataH // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 zrIzAntinAthapurANam prayodyogaM ripoH zrutvA damitArivihasya saH / svaryatAmiti senAnyaM saMgrAmAyAdizattadA // 3 // koraNAghAtastato bherI tADyamAnApi saMtatam / noccadadhyAna moteva jigISoraparAjitAta // 4 // evaM sAMsAmiko merI tADitA. cakravartinaH / kaH sapatna iti dhyAyan jana: zuzrAva taddhvanim / / 5 / / sa 'sAnahanikaM zaMkha pUrayitvA tvarAgvitaH / caturaMgAM tataH senA saMbhrAntAM smniinhtH|6|| prAsthAnAllIlayA gatvA svAvAsAnkhecarezvarAH / prakANDaM raNasaMkSobhAdapi svaramadaMzayan / / 8 / / nakoTadvitayaM hantuM damitArerapi prabhoH / prAyAsaM pazyateyantamiti kazcidmaTo'hasat // 8 // prAmuktavarmaratnAMzusUcimiLadya tanbhaTAH / prAcitA iva tanmuktadUrApAtizarotkaraH // 6 // bhaneko balasaMghAto hantuM dvAveva yAsyati / manasvI dhigdhigityeko tanuvAraNamagrahIt // 10 // ki nAmAsau ripuH ko vA kiyattasya balaM mahat / cakravartyapi sa bhrAntaH kiM satyamaparAjitaH // 11 // ki sema nagaraM ruddha bhaTA brUteti viklavA! / 'pratiranyaM yataH sainyAn pRcchanti sma janojanAH // 12 // mAlokyautpAtikAnketUn vivApi sparddha yeva taiH / mudoccikSipare sainyaiH ketako gaganaspRzaH // 13 // athAnantara zatru kA udyoga suna kara damitAri haMsA aura usane usI samaya senApati ko Adeza diyA ki yuddha ke liye zIghratA kI jAya // 83 / / tadanantara daNDoM ke prahAra se nirantara tADita hone para bhI bherI jora se zabda nahIM karatI thI isase aisI jAna par3atI thI mAnoM vaha jigISu rAjA aparAjita se bhayabhIta hI ho gayI thI // 54 // isa prakAra saMgrAma kI bherI bajAyI gayI tathA cakravartI kA zatra kauna hai ? aisA vicAra karate hue logoM ne usakA zabda sUnA / / 8 / / tadanantaya zIghratA se yukta senApati ne yuddha sambandhI zaMkha phUka kara har3abar3AyI huI caturaMga senA ko taiyAra kiyA // 86 // vidyAdhara rAjAoM ne sabhA se lIlA pUrvaka apane ghara jAkara asamaya meM yuddha kI halacala hone para bhI svecchA se dhIre dhIre kavaca dhAraNa kiye the / / 8 // do narakIToM-kSudra manuSyoM ko mArane ke liye rAjA damitAri kA bhI itanA prayAsa dekho, isa prakAra koI yoddhA haMsa rahA thA ||8||dhaarnn kiye hue kavacoM meM saMlagna ratnoM kI kiraNAvalI se yoddhA aise suzobhita ho rahe the mAnoM ve aparAjita ke dvArA chor3e hue dUrapAtI vAraNoM ke samUha se hI vyApta ho rahe hoM / / 86 // aneka senAoM kA samUha mAtra do ko mArane ke liye jAvegA dhikkAra ho dhikkAra ho aisA kaha kara kisI pAnIdAra yoddhA ne kavaca dhAraNa nahIM kiyA thA / / 10 / / zatru kisa nAma vAlA hai athavA usakA mahAn bala kitanA hai ? isa viSaya meM cakravartI bhI bhrAnta hai-bhrAMti meM par3A huA hai| kyA sacamuca hI vaha aparAjita-ajeya hai ? ||6|| yoddhAoM! batAyo to sahI usane kyA nagara ko ghera liyA hai jisase pratyeka galI meM sainika chA rahe haiM isa prakAra ghabar3Aye hue strI puruSa sainikoM se pUcha rahe the / / 12 / / dina meM bhI utpAta ko sUcita karane vAle ketu-pucchalI tAroM ko dekha kara una sainikoM ne harSa se gaganacumbI ketu-patAkAeM phaharA dI thIM // 63|| yAcakoM ke liye sarvasva dekara tathA apane apane kula kI dhvajAoM ko uThA kara pAge kA sthAna prApta karane kI icchA se zUravIroM ne zIghra hI prasthAna 1 yuddhasambandhinaM 2 dhRta-3 kavacam 4 rathyAM rathyA prati iti pratisthyam / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 caturtha sarga: dattvA sarvasvayibhyaH protthApya svakuladhvajAn / tvaritaM prasthitaM rairagrimaskandhavAJchayA // 4 // ibhavAjitanutrAya: sAmantAnsvAntaraMmakAn / saMvibhajya yathAyogyaM tvaramAraNAnitastata: / / 6 / / kliSTakArpaTikAnAthadInAthibhyaH samantataH / icchAdAnaM dizannAmaH kulavRddhAnapArthayan // 66 // prahatAnekatUryodhapradhvAnavanayandizaH / anekAkSauhiNIlakSaH 2pidaghadrodasI balaH // 7 // veSTitaH parito maularAttanistrizabhISaNaH / sAhizAkhAzatAkoNaM hapayan candanamam / / 18 / / prAruhya dhoradhoreyaM 'rathamAmandranisvanam / sAMgrAmikaM virAjantaM siMhalakSmapatAkayA // 66 // *bhAsamAnAMzucakreraNa cakreraNAgresareNa saH / bhISaNo niragAvitthaM damitAriH purAttataH // 10 // (SaDbhiH kulakam ) zArdUlavikrIDitam 'pAdAtaM 'pradhanatvarAviSamitaM kRtvA samaM sarvato madhye 1deghAstikamAracayya rathinAmazvIyarakSAvatAm / senAnyA taditi prakalpya racanAmAnIyamAnaM zanai: pradrAkSIdaparAjito ripubalaM dUrAvadUrodayaH" // 101 // kara diyA ||14|| jahAM tahA~ sIghratA karane vAle apane antaraMga sAmantoM ko hAthI ghor3A tathA kavaca Adi ke dvArA yathAyogya vibhakta kara jo dukhI, kArpaTika, anAtha aura dIna yAcakoM ke liye saba ora icchAnusAra dAna dene kA Adeza de rahA thA, jo kula ke vRddhajanoM ko namaskAra kara sanmAnita kara rahA thA, jo bajAye hue aneka vAditra samUha ke zabdoM se dizAoM ko zabdAyamAna kara rahA thA, aneka akSauhiNI daloM se yukta senAoM ke dvArA jo AkAza aura pRthivI ke antarAla ko pAcchAdita kara rahA thA, grahaNa kI huI talavAroM se bhayaMkara mUlavarga-maMtrI Adi pradhAna loga jise cAroM ora se ghere hue the, aura isa kAraNa jo sarpa sahita saikar3oM zAkhAoM se yukta candana ke vRkSa ko lajjita kara rahA thA, tathA jo dedIpyamAna kiraNa samUha se yukta, Age calane vAle caka ke dvArA bhayaMkara thA aisA vaha damitAri, jisameM dhairyazAlI ghor3e jute hue the, jisakA gambhIra zabda thA tathA jo siMha ke cihna vAlI patAkA se suzobhita thA aise yuddha-kAlIna ratha para savAra hokara nagara se bAhara nikalA / / 15 / / -- / / 10 / / tadanantara yuddha ko zIghratA se viSama avasthA ko prApta paidala sainikoM ke samUha ko saba ora vyavasthita kara tathA hAthiyoM ke samUha ko azvasamUha kI rakSA karane vAle rathArohiyoM ke madhya meM karake 'yaha vaha hai-amuka vyUha hai' isa prakAra kI kalpanA kara senApati ne jisakI racanA kI thI aisI zatru senA ko nikaTavartI abhyudaya se yukta aparAjita ne dhIre dhIre dUra se dekhA // 1.1 // 'zatru senA ke 1 tanuna kavacam 2 dyAvApRthivyorantarAle 3 gRhItakhaDgabhayaMkaraH 4 samarpazAkhAzatavyAptam 5 dhIravAhayukta 6 gaMbhIrazabdam 7 bhAsamAna dedIpyamAnam aMzucakra phira raNasamUho yasya tena 8 padAtInAM samUhaH pAdAtam / yuddhazIghratAviSamitam 1. hastinAM samUho hAstikam 11 nikttaabhyudyH| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 zrI zAntinAthapurANam trasyantIM 'paravAhinI kalakalAttrAyasva kanyAmiti vyAjena pratiSidhya sUrizapathairapyAhavAdbhrAtaram / svaM vA sadguNasaMpadAtilalitaM cApa balIkuvaMtA tenAkAri tadeva nirgu raMgamiva kSAtraM tababhyApatat // 102 // ityasagakRtau zAntipurANe parabalasaMdarzano nAma * caturthaH sargaH * kalakala se DaratI huI kanyA kI rakSA karo' isa bahAne bahuta bhArI zapathoM dvArA bhAI anantavIrya ko yuddha se manA kara apane samAna samIcIna guNa rUpI sampadA se ( pakSa meM zreSTha pratyancA rUpa sampadA se ) atizaya sundara dhanuSa ko car3hAne vAle praparAjita ne usI samaya sAmane Ane vAle kSatriya samUha ko nirguNa - kSAtra dharma se rahita jaisA kara diyA thA // 102 // isa prakAra mahAkavi asaga ke dvArA racita zAntipurANa meM zatrusenA ko dikhAne vAlA caturtha sarga pUrNa huA ||4|| 1 zatru senA 2 guNarahitaM kSAtradharma rahitamiva 3 sammukhamAgacchat / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *ewanapacecreame* paMcamaH sargaH *opencerzzameen* tataH 'sajyaM dhanustena kramArAsphAlitaM muhuH / sajalAbhramivAmandraM dadhvAnoc.nirantaram // 1 // lIlayAkRSya tUNIrAikSiNena kareNa saH / sAyakaM tulayAmAsa pratipakSaM ca cakSuSA // 2 // mApadantagiri dhAtureNujAlAraNaM balam / tatpratApAgninA dUrAtkoDIkRtamivAbhavat // 3 // khAvApRthivyorapi yatprathimnA na mame param / kSaNAdeva dRzA tena mame tadviSatAM balam // 4 // tadRSTigocaraM prApya na "purevArisaMhatiH / vyadyotiSTha samAsanne ko vA bhAti parAbhave // 5 // anantamapi tatsainyamaparyAptamivAtmanaH / mene hi mahatAM bhAvyaM bhUtavatpratibhAsate // 6 // paMcama sarga tadanantara aparAjita ke dvArA krama se bAra bAra prasphAlita DorI sahita dhanuSa sajalamedha ke samAna nirantara joradAra zabda karane lagA // 1 // usane dAhine hAtha ke dvArA lIlA pUrvaka tarakasa se bANa khIMca kara use tolA-hAtha meM dhAraNa kiyA aura netroM se zatru ko tolA-usakI sthiti ko prAMkA // 2 // pahAr3oM ke bIca meM Ane vAlo tathA gerU Adi dhAtuoM kI dhUlo ke samUha se lAlavaNaM vaha senA dUra se aisI jAna par3atI thI mAnoM aparAjita kI pratAparUpa agni ne hI use apane madhya meM kara liyA ho // 3 // AkAza aura pRthivI ke antarAla kI vizAlatA ke dvArA bhI jisakA mApa nahIM ho sakA thA zatruoM ko vaha senA aparAjita ne apanI dRSTi ke dvArA kSaNabhara meM mApa lI / bhAvArthadekhate hI usane zatrusenA ko vizAlatA ko samajha liyA // 4 // zatrunoM kA samUha aparAjita kI dRSTi kA viSaya hone para pahale ke samAna dedIpyamAna nahIM rahA so ThIka hI hai kyoMki parAbhava ke nikaTa hone para kauna suzobhita hotA hai ? arthAt koI nhiiN| bhAvArtha-zatruoM ko senA jaisI pahale uchala kUda kara rahI thI aparAjita ke dekhane para vaisI uchala kUda nahIM rhii| parAbhava kI AzaMkA se usakA utsAha zAnta ho gayA / / 5 / / yadyapi vaha senA ananta thI tathApi aparAjita ne use apane liye aparyApta 1 samaurvIkam 2 gambhIrama, 3 iSadheH 4 zatrum 5 pUrvavat 6zatrusamUhaH 7 bhaviSyat / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam taM prApyAprAkRtAkAraM dunirIkSyaM svatejasA / nizcalA likhitevAbhUva kSaraNaM zatrupatAkinI // 7 // dviSatAM zastrasaMpAtaM pratIkSAmAsa dhIradhIH / ko hi nAma mahAsatvaH pUrva praharati dviSaH / / 8 / / tataH sainyAH samaM sarve tasminnastrANyapAtayan / adhyAti prAvRDArambhe toyAnIva ghanAghanA // saMtaya' siMhanAdena pratidvandvimahAbalam / prAkaraNaM dhanurAkRSya kSeptu vAraNAnpracakrame // 10 // kSipanpratibhaTaM vANAMzcAraibhrAmyannitastataH / iti pravavRte yokha svaM rakSan dviSavAyudhAt // 11 // sainyamuktAn zarAnnakAn drAGa nikRtyAntarAtsamam / tAnapyapAtayadvAragarnorandhra kavacAnapi // 12 // "ekazcalAcalAnkSipraM durAbhyarNasthitAnarIn / sa zarayugapadvIro vivyAdhAntaritAnapi // 13 // anekazo bahirdhAmyanvirarAja sakAmukaH / sa parebhyaH parebhyo'pi tavyUhamiva pAlayan // 14 // vegAtpakSavatAbhyetya tIkSNatuNDena pAtitaH / yaH zareNa sa kaMkena tAdRzaivAtmasAtkRtaH // 15 // ke samAna mAnA thaa| yaha ThIka hI hai kyoMki mahAn puruSoM ko bhaviSyat bhI bhUta ke samAna jAna par3atA hai // 6 / / jisakA AkAra asAdhAraNa thA tathA apane teja se jise dekhanA kaThina thA aise aparAjita ko prApta kara zatruoM kI senA kSaNabhara meM likhita ke samAna nizcala ho gayI / / 7 / / dhIra vIra buddhi kA dhAraka aparAjita zatruoM ke zastraprahAra kI pratIkSA karane lagA kyoMki aisA kauna mahAparAkramI hai jo zatruoM para pahale prahAra karatA hai / / 8 / / tadanantara jisaprakAra barasAta ke prArambha meM megha parvata para jala chor3A karate haiM usI prakAra saba sainika eka sAtha usa para zastra girAne lage // 6 // siMha nAda ke dvArA zatrunoM kI bar3I bhArI senA ko bhayabhIta kara tathA kAna taka dhanuSa khIMca kara vaha bANa chor3ane ke liye tatpara huA // 10 // jo pratyeka yoddhA para bANa chor3atA huA gati vizeSa se idhara udhara ghUma rahA thA tathA zatru ke zastra se apanI rakSA kara rahA thA aisA aparAjita yuddha karane ke liye isaprakAra pravRtta huA // 11 / sainikoM ke dvArA chor3e hue aneka bANoM ko vaha bIca meM hI eka sAtha zIghra hI kATa kara apane bANoM se una sainikoM ko bhI tathA unake kavacoM ko bhI usa taraha girA detA thA jisa taraha unake bIca meM koI randhra nahIM raha pAtA thaa| bhAvArtha-usane mRta sainikoM tathA unake kavacoM se pRthivI ko sandhi rahita pATa diyA thA / / 12 / / zatru cAhe atyanta caJcala hoM, cAhe dUra yA nikaTa meM sthita hoM athavA chipe hue hoM, una sabako vaha vIra akelA hI zIghra tathA eka sAtha bANoM ke dvArA pIDita kara rahA thaa||13|| vaha anekoM bAra dhanuSa sahita bAhara ghUmatA huA suzobhita ho rahA thA jisase aisA jAna par3atA thA mAnoM bar3e se bar3e zatruoM se usa vyUha kI rakSA hI kara rahA ho // 14 / / pakSoM se yukta tathA tIkSNa agrabhAga vAle bANa ne vega se Akara jise girA diyA thA use usIke samAna pakSoM-paGkhoM se yukta tathA tIkSNamukha vAle kaMka pakSI ne apane adhIna kara liyA thaa| bhAvArtha-bANa ke prahAra se koI yoddhA nIce girA aura girate hI kaMka pakSI ne use apane adhIna kara liyaa| bANa tathA kaMka pakSI meM 1 asAdhAraNAkAram 2 zatrusenA 3 bhadau iti bhadhyadri4 chittvA 5 atizayena calA iti balAcalAstAn / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama sagI 46 taM lakSyIkRtya tatsainyaprahitAstrazatAkulA / dyaura mUtkvApi yAteva zastrakSatibhayAttataH // 16 // kvacidekamanekaM ca nighnAnaH samare muhuH / hastyazvarathapAdAtaM 'samavartIva so'bhavat // 17 // pracacAla na taccakaM tenAkAntaM dhanurvidA / jIvagrAhaM gRhItveva nikSiptaM zarapaJjare // 18 // kecitpetuH zaraistAH keciddhemuritastataH / anye ca vavamU rakta mamlureke namazcarAH // 16 // ekAnekapradezastha: sarvavyApI mahAnaNuH / ityasau paramAtmeva kaizcitsaMzayya vIkSitaH // 20 // ananyasadRzaM vANamavagAhya hRdi sthinam / vyapohayatsvataH kazcitprasAdaM na punaH prabhoH // 21 // kazcitprasAda vittAnAM bhUyasA na mRtestathA / ekasyAbhRtabhRtyasya yathAdayata satprabhuH / / 22 / / sainye bhagne prabhoragre advitraiH kaizcidapi sthitam / kasyacitkRcchasAhAyyaM na hi sarvaividhIyate // 23 / / prAraNavittavyayenaiva ni:kRtyaM svAmisatkRtaiH / manyamAno vrnnaatto'pi kshcitprssttho'bhvtprbhoH||24|| sAdRzya isaliye thA ki jisaprakAra vANa paGkhoM se yukta hotA hai usI prakAra kaMka pakSI bhI paGkhoM se yukta thA tathA jisa prakAra vAraNa kA tuNDa-agrabhAga tIkSNa-penA hotA hai usI prakAra kaMka pakSI kA tuNDa-mukha bhI painA thA / / 15 / / aparAjita ko lakSya kara damitAri ke sainikoM ke dvArA chor3e hue saikar3oM astra zastroM se vyApta AkAza aisA jAna par3atA thA mAnoM zastra prahAra ke bhaya se vahA~ se kahIM calA gayA ho / / 16 / / yuddha meM hAthI ghor3e ratha aura paidala sainikoM meM se kahIM eka ko kahIM aneka ko vAra vAra mAratA huA vaha yamarAja ke samAna huA thA // 17 // usa dhanurvidyA ke jAnakAra aparAjita ke dvArA prAkAnta damitAri kA cakra nahIM cala rahA thA jisase aisA jAna par3atA thA mAnoM jIvita pakar3a kara vAraNoM ke piMjaDe meM DAla diyA gayA ho||18|| vAraNoM se grasta hokara kitane hI vidyAdhara gira par3e the, kitane hI idhara udhara ghUmane lage the, koI rakta ugalane lage the aura koI mlAna ho gaye the // 16 // vaha kabhI eka pradeza meM sthita hotA thA, kabhI aneka pradezoM meM sthita hotA thA, kabhI sarva vyApaka dikhAI detA thA, kabhI mahAn mAlUma hotA thA aura kabhI sUkSma jAna par3atA thA, isaliye kyA yaha paramAtmA ke samAna hai aisA saMzaya kara kinhIM logoM ke dvArA dekhA gayA thA / / 20 / / jo ghusa kara hRdaya meM sthita thA aise asAdhAraNa vAraNa ko kisI yoddhA ne svayaM nikAlA thA parantu ghusa kara hRdaya meM sthita prabhu ke prasAda ko nahIM nikAlA thaa| bhAvArtha- zatru kI mAra khA kara bhI kisI kRtajJa yoddhA ne svAmI ke upakAra ko nahIM bhulAyA thA / / 21 / / jinakA prasAda hI dhana hai aise bahuta yoddhAoM ke marane se koI samIcIna ( guNajJa ) rAjA usa prakAra dukhI nahIM hayA thA jisaprakAra ki bharaNapoSaNa se rahita eka sevaka ke marane se dukhI huA thA / / 22 / / senA ke naSTa ho jAne para kisI rAjA ke Age koI do tIna sevaka hI khar3e raha gaye the, zeSa saba bhAga gaye the so ThIka hI hai kyoMki kaSTa meM sahAyatA saba ke dvArA nahIM kI jAtI / / 23 / svAmI ne jo hamArA satkAra kiyA hai hamAre sAtha acchA vyavahAra kiyA hai usakA badalA prANarUpa dhana ke 1yama iva 2 prasAda eva vittaM yeSAM teSAm 3 dvau vA trayo vA dvitrAHta: 4 agragAmI 'praSThogragAmI zreSThaH' iti vizvalocanaH / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 zrIzAntipurANam ki muhyate vyavaitatsvAmino bhvtaagrtH| na saMsmarata ki yUyaM 'bhAvatkI kulaputratAm / / 25 // svAmiprasAvadAnAnAM kurudhvaM kiM na ni.krayam / ebhivinazvaraiH prANaH prastAvo'nyo na vidyate // 26 // bhItimujjhata zauNDoyaM bhajadhvaM subhaTocitam / pracchantIM kimiti brUtaM prApya gehamapi priyAm // 27 // sisaMgrAmayiSuH kazcidaparAnni nivRtsataH / ityuktvA sthApayAmAsa vAgmitAyAH phalaM hi tat / / 28 / / [ yugalam ] kheTamagre nidhAyakaM suvRttaM pulakAJcitam / anuraktaM svamapyuccararakSatsvAminaM zarAt // 26 // *utsAlaM zaraghAtena kurvato'pi muhurmuhuH / "svArUDho na papAtAnyaH sthUrIpRSThasya pRSThataH // 30 // zarapAtabhayAbhUmi vihAya vyomni yaH sthitaH / sa tamapyavadhIbANaH ko hi mRtyoH palAyate // 31 // patatsu zarajAleSu patitaM sAdinaM yayuH / nAtyajadvidhure 'jAtyaH ko vA svAminamujjhati // 32 // asamairAji'dhUlIbhiryadvapurdU sarIkRtam / kSAlitaM tadupasvAmi kenacidraNa zoriNataH // 33 // tyAga se hI ho sakatA hai-aisA mAnatA hA koI yoddhA ghAvoM se pIr3ita hone para bhI svAmI ke Age khaDA thA // 24|| kyoM bhala rahe ho isa svAmI ke prAge homo, kyA tuma apanI kula pUtratA kA smaraNa nahIM karate ? / / 25 / / svAmI ke prasAda aura dAna kA badalA ina vinazvara--eka na eka dina naSTa ho jAne vAle prANoM se kyoM nahIM cukAte ho? dUsarA avasara nahIM hai // 26 // bhaya chor3o aura subhaToM ke yogya zaurya ko grahaNa kro| ghara pahuMca kara bhI kyA hai ? isa taraha pUchane vAlI strI se kyA kahoge ? // 27 / / isa prakAra kaha kara yuddha se pIche haTane vAle anya yoddhAoM ko yuddha karane ke icchuka kisI yoddhA ne khar3A rakkhA thA-bhAgane nahIM diyA thA so ThIka hI hai kyoMki vaktRtvazakti kA phala vahI hai / / 2 / / suvRtta-accho gola DhAla tathA suvRtta--sadAcAra se yukta, romAJcita aura anurAga se yukta apane Apako bhI mAge kara kisI ne vAraNa se svAmo kI acchI taraha rakSA ko thI // 26 / / vANoM ke AghAta se koI ghor3A yadyapi bAra bAra uchala rahA thA tathApi saMbhala kara baiThA huA anya yoddhA usakI pITha se nIce nahIM girA thaa|||30|| jo yoddhA vAraNapAta ke bhaya se pRthivI ko chor3a AkAza meM sthita thA, aparAjita ne use bhI vAraNoM se mAra DAlA / yaha ThIka hI thA kyoMki mRtyu se kauna bhAga sakatA hai ? // 31 // vANa samUha ke par3ane para nIce gire hue savAra ko ghor3A ne chor3A nahIM thA kyoMki kaSTa par3ane para kauna kulIna prANI apane svAmI ko chor3atA hai ? ||32|| kisI yoddhA ne apanA jo zarIra yuddha kI viSamadhUlI se dhUsarita ho gayA thA use svAmI ke samIpa yuddha ke rakta se dhoyA thA // 33 / / kisI subhaTa ke hRdaya meM gar3e hue bANa ko svAmI ne apane hAtha se usa prakAra nikAla diyA 1 bhavata iyaM bhAvatko tAm 2 saMgrAmayitumicchu : 3 yuddhAn nivRttimicchataH 4 utplavanaM 5 suSTha ArUDha: svArUDhaH 6 azvasya 7 azvaH 8 kulInaH 6 yuddhadhUlIbhiH : Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama sargaH hRdayAtkasyacitpatteH kIlitaM sAyakaM prabhuH / apaninye svahastena svaM 'turuktamivAdRtaH // 34 // kazcitpalAyamAneSu svAntaraMgeSu durbhagAn / bhRtyAn puraHsarAna dRSTvA prabhurlajjAkulo'bhavat // 35 / / zaraiH protorukaH kazciddhAvato'pyapatashayAt / prAnamya kAyamAyacchan kimapIdaM mRto'pyamAt // 36 / / prasireva papAtoccaiH zarai. zakalitAdbhujAt / kasyaciddakSiNAdvAbhAdya ddhotsAho na mAnasAt / / 37 / / mUrchAkheritamabhyetya zRgAlaH zavazaGkayA / prakANDasphuraNAttasya sasAra bhyvihvlH||38|| uccai resuH zivA mattAH prapIya rudhirAsavam / zIrNasaMnahanacchedanIlAmbhoruhavAsitam // 36 // zarapAtamayAtkaizcinivRttaM priyajIvitaiH / abhizatruzaraM kaizcitprayAtaM priyapauruSaiH / / 4 / / smaramiH svAmisammAnaM mAnamAlambya yatnataH / patitairutthitaM kaizcinni citairapi sAyakaiH // 41 // rathikA na rabaireva tena dUraM viyojitAH / muJcatA zarasaMghAtaM citrairapi manorathaiH // 42 // nizAtazarasaMpAtAsIvadAnamasIkaram / manasA vapuSA pacAsIdvihastaM hAstikaM tadA // 43 // ullaGghayArUDhamapyeko dvipaH kSovaH zarAhitaH / svasenAM cUrNayAmAsa tanmadAndhasya ceSTitam // 44 // thA jisaprakAra Adara ko prApta huA manuSya apane durvacana ko kisI ke hRdaya se nikAla detA hai // 34 // koI eka rAjA bhAgane vAle apane antaraMga puruSoM meM apane prabhAge sevakoM ko Age dekha lajjA se vyAkula ho gayA thA // 35 / / ghur3a savAra kI jAMghe vANoM se chida gayI thI utane para bhI vaha daur3ate hue ghor3e se nIce gira gayA / isa sthiti meM vaha zarIra ko namrIbhUta kara lambA par3a rahA / kavi kahate haiM yaha kyA hai vaha to mara kara bhI suzobhita hotA // 36 // vANoM ke dvArA khaNDita kisI kI dAhinI athavA bAMyI bhujA se talavAra hI Upara girI thI mana se yuddha kA utsAha nahIM girA thA // 37 // kisI mUcchita subhaTa ko murdA samajha kara zRgAla usake pAsa gayA parantu vaha asamaya meM hI hAtha paira calAne lagA, isaliye bhaya se ghabar3A kara zRgAla bhAga gayA // 38 // jIrNa zIrNa haDDI ke khaNDa rUpI nIla kamaloM se yukta rudhira rUpI madirA ko pIkara pAgala hue zRgAla ucca svara se zabda kara rahe the // 36 // jinheM jIvana priya thA aise kitane hI subhaTa vAraNavarSA ke bhaya se lauTa gaye the aura jinheM pauruSa priya thA aise kitane hI subhaTa zatru ke vANoM ke sanmukha gaye the // 40 // vAraNoM se chidakara nIce par3e hue kitane hI yoddhA svAmI ke sanmAna kA smaraNa karate hue mAna kA Alambana le yatnapUrvaka uThakara khar3e ho gaye / / 41 / / vAraNa samUha ko chor3ane vAle aparAjita ne na kevala rathArohiyoM ko ratha se dUra viyukta kara diyA thA kintu nAnAprakAra ke manorathoM se bhI viyukta kara diyA thA // 42 // tIkSNa vANoM kI lagAtAra varSA se jinakI madarUpI syAhI aura karasUDa naSTa ho gayI hai aise hAthiyoM kA samUha usa samaya mana aura zarIra-donoM se vihasta-vivaza aura sUDa rahita ho gayA thA // 43 // vANoM se pIr3ita eka pAgala hAthI ne apane saTAra ko bhI kucala 1 durvacanamiva 2 khaNDitAt 3 vyAptarapi 4 bahuprakAraiH 5 vivazam hastarahita ca / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 zrIzAMtinAthapurANam zravaNau nizcalIkRtya kiJcidAkUriNatekSaNaH / senAkolAhalaM zRNvannantagarjanmuhurmuhuH // 45 // svAGgaSu patitAnbANAnhastenoddhRtya lolyaa| itastata: kSipan kurvastripadIvibhramasthiti // 46 / / iti dhoraM gajastiSThanpratIkSyA'rUDhacodanAm / bhadratva prathayAmAsa jAteH zolasya cAtmanaH // 47 // (tribhivizeSakam ) kvacidbhagnarapAntaHsthavaraNAturamahAratham / anyatra patitAnekakSIvanAganagAkulam / / 4 / / kvacitpatitapAdAtaiyikadeva kevalaiH / sthitaM pravicitaM kaizcidbhagnazAkha riva dumaiH / / 4 / / kvabicchUnyAsanAnekahayaheSAttadiGa mukham / savaMzaH patitaH koNaM kvacidvIrezca ketubhiH / / 50 / / vizrAntazAlikoddezaM bhUyamAraNazivArutam / kvacidanyatra nRtyadbhiH 'kabandhaiH saMhRtAntaram // 5 // tadekena samAkrAntamityabhUttadraraNAjiram / 'daivaM jayazriyo heturna sAmagrI mahatyapi / / 52 / / paJcabhiH kulakam tatastena hate sainye senAnI raNavapitaH / citrAnIka iti khyAto dAgAhvAstAhavAya tam // 53 // DAlA aura apanI senA ko cUra cUra kara diyA so ThIka hI hai ki madAndha prANI kI vahI ceSTA hai // 44 // kAnoM ko nizcala kara jisane netroM ko kucha kucha saMkocita kara liyA thA, senA kA kolAhala suna kara jo bAra bAra bhItara hI bhItara garaja rahA thA aura jo apane aMgoM para par3e hue vANoM ko sUDa se nikAla kara lIlA pUrvaka idhara udhara pheMka rahA thA aisA dhIratA pUrvaka khar3A huA hAthI, savAra kI preraNA kI pratIkSA kara apanI jAti aura zIla kI bhadratA ko prakaTa kara rahA // 45-47 / / vaha raNAGgaNa kahIM to TUTe ratha ke bhItara sthita ghAvoM se pIr3ita mahArathiyoM se yukta thaa| kahIM par3e hue aneka unmatta hAthI rUpI parvatoM se vyApta thaa| kahIM jinake sainika mAre gaye haiM aise mAtra svAmiyoM se yukta thA aura unase aisA jAna par3atA mAnoM zAkhA rahita vRkSoM se hI vyApta ho / kahIM ghuDa savAroM se rahita aneka ghor3oM kI hinahinAhaTa se yukta dizAoM se sahita thA / kahIM gire hue sadavaMza-uccakulIna pakSa meM vAMsoM se . sahita vIroM tathA dhvajoM se vyApta thaa| kahIM jahA~ zaGkha bajAne vAloM kA uddeza samApta ho gayA thA aisA thaa| kahIM sunAI dene vAle zRgAliyoM ke zabda se yakta thA aura kahIM nAcate-uchalate hae kabandhoM-zira rahita dhaDoM se jisakA antara samApta ho gayA thA aisA thA / isaprakAra usa eka ke dvArA akrAnta raNAGgaNa aisA ho gayA thA so ThIka hI hai kyoMki vijaya lakSmI kA hetu bhAgya hI hai bahuta bhArI sAmagrI nahIM // 48-52 / / tadanantara aparAjita ke dvArA senA ke mAre jAne para yuddha ke ahaMkAra se yukta citrAnIka nAma se prasiddha senApati ne zIghra hI yuddha ke liye use bulAyA / / 53 / / mahAtmA aparAjita anya ko chor3akara citrAnIka senApati ke Age usa prakAra khar3A ho gayA jisa prakAra siMha jhuNDa ko chor3akara 1 ArUDhamya codanAM preraNA 2 gajagirivyAptam 3 satkulaiH vidyamAnabeNubhiH 4 zrUyamAraNazRgAlI zabdam 5 zirorahitanarakalevaraH 6 bhAgyam 7 citrAnIkanAmA / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 paMcama sarga: tyaktAnyena purastasya tena tasthe mhaatmnaa| abhiyUthAdhipaM yUthaM vimucya 'hariNA yathA // 54 // madhyeraNamayAkaraNaM dhanurAkRSya vegataH / chAvayAmAsaturdhArI tAvanyonyaM patatribhiH / / 55 / / cirAtsa randhramAsAdya senAnyo dhanuSo guNam / lulAvaikena vANena tamapyanyena pAtayan // 56 / / tato mahAbala: kruddhaH protsAhya khacarezvarAn / upekSadhvaM kimityuktvA yoddhaporA pracakrame // 57 / / nivartasva kimanyatra vrajasyabhimukho bhava / ayaM na bhavasotyuccabruvan vivyAdha taM zaraiH // 58 / / antarava sa tadbANAn bArapazciccheda vegataH / vizanmahAnadagrAhAngrAhairiva mahArNavaH // 56 // jetu dhanuvidA "dhuyaM sAyakaistamapArayan / pANimukta ripuH kopAccakAdibhiratADayat // 6 // tAnathAdAya vegena tasminmuJcati sAyakAn / norandhra paritaH zatru paviyadviyavivAbhavat // 6 // prajayyaM 'mUgatamatvA taM jigISuH svavidyayA / anekaM vapurAdAya dyAM vyagAhata khecaraH // 62 / / jhaNDa ke svAmI ke Age khar3A ho jAtA hai / / 54 / / tadanantara raNa ke bIca vega se kAnoM taka dhanuSa khIMca kara donoM dhIravIroM ne vAraNoM ke dvArA paraspara-eka dUsare ko AcchAdita kara diyA 55 cirakAla bAda chidra pAkara aparAjita ne eka vAraNa ke dvArA senApati ke dhanuSa kI DorI kATa DAlI aura dUsare vAraNa se senApati ko bhI girA diyA // 56 / / tadanantara krodha se bharA huA mahAbala nAmakA bIra vidyAdhara rAjAoM ko protsAhita kara tathA 'isa taraha upekSA kyoM karate ho ?' yaha kahakara yuddha karane ke liye tatpara huA // 57 / / lauTo, anyatra kyoM jAte ho ? sanmukha sthita hoo, yaha tuma aba na rahoge-aba jIvita na bacoge, isa prakAra ucca svara se kahate hue aparAjita ne use vANoM se viddha kara diyA / / 58 / / aparAjita usake vANoM ko apane vAraNoM ke dvArA vega se bIca meM hI usa prakAra cheda DAlatA thA jisaprakAra ki mahAsAgara praveza karane vAle mahAnada ke grAhoM ko apane grAhoM ke dvArA bIca meM hI cheda DAlatA hai / / 5 / / jaba zava dhanuSa vidyA ke jAnane vAloM meM zreSTha aparAjita ko vAraNoM ke dvArA jItane ke liye samartha nahIM hA taba vaha krodha vaza hAtha se chor3e hue cakra Adi ke dvArA use tAr3ita karane lagA // 60 / / tadanantara una sabako lekara jaba aparAjita vega se vAraNa chor3a rahA thA taba zatru ke cAroM ora kA AkAza chidra rahita ho gayA thA aura aisA jAna par3atA thA mAnoM kahIM calA jA rahA ho| bhAvArtha-usa ora se jo cakra Adi zastra aparAjita para chor3e jA rahe the unheM vaha jhelatA jAtA thA aura vega se zatru para aisI ghanaghora vAraNa varSA kara rahA thA ki AkAza unase bhara gayA thA aura usase aisA jAna par3atA thA mAnoM kahIM bhAgA jA rahA ho // 61 / / jItane ke icchuka vidyAdhara ne jaba aparAjita ko bhUmi para sthita manuSyoM ke dvArA ajayya samajhA-jItA nahIM jA sakatA aisA vicAra kiyA taba vaha aneka zarIra banAkara AkAza meM praviSTa huA / / 62 / / tatpazcAt samasta vidyAe~ apanA 1 siMhena 2 gaNaH 3 maurvIm 4 agresaram 5 gaganaM viyademiva vigacchadiva babhUva 6 bhUcAribhiH 7AkAzam / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam tataH sarvA mahAvidyAH prApya 'prastAvamAtmanaH / prAjJApayeti jalpanatyastamIyuraparAjitam / / 63 // apazyanniva tA dhIro yuyudhe sa purA ythaa| ma mahAn kRcchrasAhAyyaM parakIyaM pratIkSate // 64 // tathApyArebhire hantu tA vidyAstasya zAtravam / prabhozceSTAsama ko vA na kuryAttatsamIpagaH // 65 / / mahAbalazataM vyomno nirAse tena tatkSaNAta / vidyAbhiH sparkhayevAne prayAtairiva sAyakaH // 66 // hate mahAbale tasminvismitaH zatrusainikaH / na muhuH kevalaM dRSTaH sa byomni vibudhairapi // 67 / / tato vidhutadhautAsirazmikalmASitAmbarAH / ratnagrIvAdayo'neke khecarendrAH samudyayuH / / 6 / / svavidyAnimitarupairvatAlImavigrahaiH / te pidhAya viyadvIrAH paritastaM DuDhaukire // 6 // prAgneyAstrAnalajvAlAsahasra sthagitA dizaH / te rejire tadA sRSTAH kenApi sazata hvaaH||7|| viSAnalakarAlAsyayomAroSyasitAhibhiH / sAzokendIvarodAmadAmabhirvA tavA paraiH / / 71 // zaktyaSTiparighaprAsagadAmuzalamudgaraH / kIrNA tanmuktapatitairabhUdastramayIva mUH // 72 // avasara prA. kara-AjJA karo, aisA kahatI huI aparAjita ke pAsa A gayIM / bhAvArtha-samasta vidyAe~ aparAjita ko svayaM siddha ho gayI aura usase AjJA mAMgane lagIM // 63 / / parantu dhIra vIra aparAjita pahale ke samAna yuddha kara rahA thA mAnoM usane una vidyAoM kI ora dekhA hI na ho| ThIka hI hai kyoMki mahAn puruSa kaSTa ke samaya dUsare kI pratIkSA nahIM karatA hai / / 64 / / yadyapi aparAjita ne una vidyAoM kI apekSA nahIM kI thI to bhI unhoMne usake zatru ko mAranA zurU kara diyA thA so ThIka hI hai kyoMki prabhu ke samIpa rahane vAlA kauna puruSa prabhu kI ceSTA ke samAna kArya nahIM karatA ? // 65 // vidyAoM ke sAtha spardhA hone se hI mAnoM pAge gaye hae vAraNoM ke dvArA usane saikar3oM mahAbaloM ko usI kSaNa AkAza se dUra kara diyA thaa| bhAvArtha-mahAbala vidyAdhara vidyAoM ke bala se saikar3oM rUpa banAkara AkAza meM calA gayA thA aura vahA~ se aparAjita para prahAra kara rahA thA parantu aparAjita ne zIghragAmI vANoM ke dvArA una sabako khader3a diyA thA / 66 / / usa mahAbala ke mAre jAne para na kevala Azcaryacakita zatru sainikoM ne aparAjita ko bAra bAra dekhA thA kintu AkAza meM sthita devoM ne bhI dekhA thA / / 67 // tadanantara lapalapAtI huI ujjvala talavAroM kI kiraNoM se AkAza ko malina karane vAle ratnagrIva Adi aneka vidyAdhara rAjA yuddha ke liye udyata hue // 68 / / apanI vidyAoM se nirmita, tIkSNa tathA bhayaMkara zarIra vAle vetAloM ke dvArA AkAza ko AcchAdita kara ve vIra cAroM ora se aparAjita para TUTa par3e // 66 // AgneyAstra kI hajAroM agni jvAlAoM se dizAe~ AcchAdita ho gayIM aura unase ve usa samaya aisI suzobhita hone lagIM mAnoM kisI ne unheM vijaliyoM se sahita hI kara diyA ho / / 70 // jinake mukha viSarUpI agni se bhayaMkara the aise kAle so ne AkAza ko aisA ghera liyA mAno azoka ke lAla lAla pallavoM se yukta nIla kamaloM kI bar3I bar3I utkRSTa mAlAoM ne hI ra liyA ho||7|| una vidyAdharoM ke dvArA choDe jAkara paDe hae zakti. adhi. parigha. bhAle. gadA muzala aura mudgaroM se vyApta bhUmi astroM se tanmaya jaisI ho gayI thI // 72 // kitane hI vidyAdharoM ne 1 avasaram 2 svaraya 3 nirAkRtaM ca 4 svidyt:| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 paMcama sargaH kecitpraurNa viSurvehairmomAkArairnamastalam / tamanye zaradhArAbhirghanAH praurNaviSuH svayam // 73 // dviSaddhistena conmuktazastrasaMghaTTajo mahAn / antarA jvalano reje tadya ddhamiva vArayan / / 74 / / vyomno'rvAzirasaH petunihatAstena kecana / trapayeva parAvRtasaMnAhapihitAnanAH // 7 // prAtmasAtkRtayA pUrva puSpaMktisamAnayA / ciccheda dviSatAM vidyAH sa mahAjAla vidyayA // 76 / / nighnAno'pyarisaMghAtamanekaM na visismiye / tadeva sAmprataM nUnamavadAnakRtAM satAm // 77 // tena vidhvastasainyo'pi ratnagrIvo na vivyathe / vipatsu mahatAM dhairya nApayAti hi mAnasAt // 78 / / sa vAmakarazAkhAmI reje khaDgaM parAmRzan / tatraiva nizcalAM kurvanpracalantIM jayazriyam / / 7 / / samAhvayata yuddhAya punaH zramagataM krudhA / sphurantaM tejasA zatru sahate ko hi sAtvikaH / / 80 // nAnAvidhAyudhAnekavidyAsaMmardavAruNaH / raNaH prAvati tenoccairuccAvacamahAdhvaniH // 1 // prarAtizastrasaMpAtairvajannekobhyanekatAm / sa vigbhirakarotsAdhaM sarvamAtmamayaM viyat / / 2 / / bhImAkAra-bhayaMkara zarIroM se AkAza ko AcchAdita kara liyA aura anya vidyAdhara svayaM megha banakara use vANa kI dhArAoM-vANarUpI jala kI dhArAoM se AcchAdita karane lage // 73 // zatruoM tathA aparAjita ke dvArA chor3e hue zastroM ke saMghaTTana se utpanna huI bahuta bhArI agni bIca meM aisI suzobhita ho rahI thI mAnoM usa yuddha ko roka hI rahI ho // 74 / / aparAjita ke dvArA mAre hue kitane hI vidyAdhara nIce kI ora zira kara AkAza se gira rahe haiM jisase ve aise jAna par3ate the mAnoM lajjA ke kAraNa hI unhoMne ulaTe kavacoM se apane mukha Dhaka liye the / / 75 / / pUrvapuNyasamUha ke samAna apane adhIna kI huI mahA jAla vidyA ke dvArA aparAjita ne zatruoM kI samasta vidyAoM ko cheda diyA thaa||76|| zatruoM ke aneka jhuNDoM ko mAratA huA vaha vismaya ko prApta nahIM huA so ThIka hI hai kyoMki sAhasa karane vAle satpuruSoM ko vahI yogya hai| bhAvArthaparAkramI satpuruSoM ko vismaya na karanA hI ucita hai / / 77 / / aparAjita ke dvArA yadyapi ratnagrIva kI samasta senA naSTa kara dI gayI thI to bhI vaha pIr3ita nahIM huA so ThIka hI hai kyoMki mahApuruSoM ke mana se dhairya nahIM jAtA hai // 78 // vaha bAMye hAtha kI aMguliyoM se talavAra kA sparza karatA huA aisA suzobhita ho rahA thA mAnoM caJcala vijayalakSmI ko usI para nizcala kara rahA ho // 76 / / usane thake hue zatru ko krodha se yuddha ke liye punaH lalakArA so ThIka hI hai kyoMki teja se dedIpyamAna zatru ko kauna parAkramI sahana karatA hai ? / / 80 / / usane nAnA prakAra ke zastra aura aneka vidyAoM ke saMmarda se aisA yuddha jArI kiyA jisameM bahuta bhArI kalakala zabda ho rahA thA / / 81 / / zatroM ke Upara lagAtAra zastroM kI varSA karane se vaha aparAjita eka hokara bhI aneka rUpatA ko prApta hotA huA aisA jAna par3atA thA mAnoM usane dizAoM ke sAtha samasta AkAza ko apane se tanmaya kara liyA ho| bhAvArtha-jahA~ dekho vahA~ aparAjita hI aparAjita dikhAyI detA thA / / 82 // naSTa hone se zeSa bace hue sainikoM ne bAra bAra kolAhala kiyaa| usase kSaNabhara aisA lagA 1 AcchAdayAmAsuH 2 vAmahastAMgulibhiH / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 zrI zAntinAthapurANam sainyaiH kolAhalazcakre bhagnazeSermuhurmuhuH / tena kSaNamivAkrAnte zAtraveNAparAjite // 83 // sotsAhaM sainyanisvAnaM zrutvA tena vimAnataH / niryaye'nantavIryeNa siMheneva guhAmukhAt // 84 // svadakSiraNabhujArUDhahalena sa ' halAyudhaH 1 vartamAno'vadhIdbhISmaM taM zatrumaparAjitaH // 85 // taM hatvA lIlayA'pazyandizo'pazyattato'nujam / smayamAnaH sa saMprAptaM mRtaM svamiva vikramam | 66 || zrasyApyalpAvazeSasya raNasya raNadhasmaram / prasAdaM me vidhatsveti prAraNaMsodanujo'grajam // 67 // tato nipAtitAzeSadhu dhairyanidhiH svayam / dadha raNadhuraM bhImAM damitAriH sa kathAm // 88 // prazeSitAricakreNa cakreNeva mahIyasA / parAkrameNa tau jetuM mahotsAhaparo'bhavat // 86 // pazcAnnidhAya saMbhrAntAM bhagnazeSAM patAkinIm / puro nidhAya kIrti vA patAkAM kumudojjvalAm // 10 // nRtyaska bandha vitrastadhaureya vinivartanaiH ' tiryakprasthAnamAruhya rathaM vraNitasArathim // 61 // zranekazarasaMpAta jarjarIkRtavigrahAn dRSTvAnuvrajato dhIrAnAdhyamAdhyamiti 1 bravan / / 2 / / jaise zatru ne aparAjita ko dabA liyA ho // 83|| utsAha se yukta senA kA zabda sunakara anantavIrya vimAna se isaprakAra nikalA jisaprakAra guhA ke mukha se siMha nikalatA hai || 64 || raNabhUmi meM vidyamAna tathA balabhadrapada ke dhAraka aparAjita ne apanI dAhinI bhujA para ArUr3ha hala ke dvArA usa bhayaMkara zatru ko mAra DAlA ||85| lIlApUrvaka - anAyAsa hI zatru ko mAra kara jyoM hI aparAjita ne dizAoM kI ora dekhA tyoM hI apane mUrta-zarIradhArI parAkrama ke samAna Aye hue choTe bhAI anantavIrya ko dekhA / dekhate samaya aparAjita mandamusakyAna se yukta thA / / 86 / / jo thor3A hI zeSa bacA hai| aise raNa kA, raNa ko samApta karane vAlA prasAda mujhe dIjiye yaha kahate hue choTe bhAI anantavIrya ne bar3e bhAI - parAjita ko praNAma kiyA / bhAvArya - zatru pakSa ke saba loga mAre jA cuke haiM eka damitAri hI zeSa bacA hai ataH isake sAtha yuddha karane kI AjJA mujhe diijiye| maiM damitAri ko mAra kara yuddha samApta kara dUMgA - ina zabdoM ke sAtha anantavIrya ne aparAjita ko praNAma kiyA / / 87 / / tadanantara jisameM samasta ghoDe athavA raNa kA bhAra dhAraNa karane vAle pradhAna puruSa mAre jA cuke haiM aura jisameM TUTe phUTe ratha zeSa bace haiM aise bhayaMkara raNa ke bhAra ko dhairya ke bhaNDAra damitAri ne svayaM dhAraNa kiyA ||88 || jisane zatrutroM ke samUha ko naSTa kara diyA hai aise cakraratna ke samAna mahAn parAkrama ke dvArA vaha una donoM - praparAjita aura anantavIrya ko jItane ke liye bahuta bhArI utsAha se yukta huA ||8|| marane se zeSa bacI huI ghabar3AyI senA ko to usane pIche chor3A aura kIrti ke samAna sapheda patAkA ko Age kara prasthAna kiyA / / 60 / / uchalate hue kabandhoM - zira rahita dhar3oM se bhayabhIta ghor3oM ke bAra bAra lauTa par3ane se jisakI cAla tirachI thI tathA jisakA sArathi ghAvoM se jarjara thA aise ratha para ArUr3ha hokara vaha cala rahA thA / / 61 / / aneka bAraNoM ke prahAra se jinake zarIra jarjara kara diye gaye the tathA jo pIche pIche A rahe the aise dhIra vIra yoddhAoM ko dekhakara vaha kaha rahA thA ki 1 balabhadraH 2 senAm / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama sarga: svevApanayanavyAjamupadizya tanucchadam / svayamunmocayannamyavimuktagranthibandhanam // 3 // akSataviraH kaizcidvaSTacamAno mahAbhaTaH / tatkAle'pyavimuJcadbhiH puNyairiva purAtanaH // 14 // lakSyamANo'riNA 'dUrAvariNeva jighAMsunA / abhizatru zararitthaM pratasthe khecarezvaraH // 65| [SaDbhiH kulakam ] sa kizcidantaraM gatvA tamai kSaSTa sahAnujam / ayaM sa iti sUtena prAjanena nivevitam // 66 // tataH sajyaM dhanuH kRtvA rayAnta pujitAma zarAn / vivicyAvAya sa kSipraM kSeptumitthaM pracakrame 167 / / purA nirbhatsyaM to vAcA pazcAtsaMghAya sAyakam / prAkaraNaM anurAkRSya vivyAdha sthiramuSTikaH // 6 // alakSyamAraNasaMdhAnamokSAMstasyAprata: zarAn / na vAcATa ivAtyAkSItkararNamUlaM dhanurguNaH // 6 // prale'nantavIryeNa tato bhrAturanujJayA / yo velodgameneva pralayakSubhitodadheH // 10 // pAkakRSTacApena vegAsena zarAvaliH / prAse pUrvApare muSTI niviDIkRtya saMtatam // 1.1 // anekazarasaMghAtaiH pidhAya nikhilA dizaH / yudhyamAnAvakASTI tau sRSTi zaramayImiva // 1.2 // tuma loga baiTho baiTho-sAtha Ane kI AvazyakatA nahIM hai / / 12 / / pasInA poMchane kA bahAnA lekara vaha usa kavaca ko jisakI ki gAMThoM ke bandhana dUsare logoM ne chor3e the, svayaM khola rahA thA / / 13 / / jA akSata the-jinheM koI coTa nahIM lagI thI, jo ratha se rahita the--paidala cala rahe the aura jinhoMne pUrva puNya ke samAna usa samaya bhI sAtha nahIM chor3A thA aise kucha mahAn yoddhA use ghere hue the--usake sAtha sAtha cala rahe the / / 14 / / cakrarAna ke samAna ghAta karane kI icchA karane vAlA zatru jise dUra se hI dekha rahA thA aisA vidyAdharoM kA rAjA damitAri vAraNa varSA karatA hA zatru ke sammukha jA rahA thaa||15|| usane kucha dUra jAkara choTe bhAI sahita aparAjita ko dekhA / 'yaha vaha hai' isa prakAra sArathi ne hakanI se usakA saMketa kiyA thA / / 16 / / tadanantara dhanuSa ko pratyaJcA se yukta kara usane ratha ke bhItara ekatrita vANoM ko alaga alaga grahaNa kiyA aura pazcAt isa prakAra chor3anA zurU kiyA // 67 / / pahale to usane donoM bhAIyoM ko vacana se DAMTA, pazcAt kAna taka dhanuSa khIMca kara aura usa para vANa car3hA kara majabUta muTThI se mAranA zurU kiyA // 68 / / jinake saMdhAna-dhAraNa karane aura mokSa-chor3ane kA patA nahIM calatA aise vAraNoM ko dhanuSa kI DorI ne Age chor3a diyA parantu vAcAla manuSya ke samAna usane damitAri ke karNabhUla ko nahIM chodd'aa| bhAvArtha-jisa prakAra vAcATa-cApalasa manuSya sadA kAna ke pAsa lagA rahatA hai usI prakAra dhanuSa kI DorI bhI sadA usake kAna ke pAsa lagI rahatI thI arthAt vaha sadA Doro khoMca kara vANa chor3atA rahatA thA // 16 // ___ tadanantara pralaya kAla ke kSubhita samudra ke jvArabhATA ke samAna anantavIrya, bhAI kI AjJA se yuddha ke liye calA // 10 // jisane kAna taka dhanuSa khIMca rakkhA thA aise anantavIrya ne Age pIche kI muTThiyoM ko majabUta kara nirantara bar3e bega se vAraNasamUha ko chor3anA zurU kiyA // 101 / / yuddha karate hue una donoM ne aneka vANoM ke samUha se samasta dizAoM ko AcchAdita kara sRSTi ko vAraNoM se tanmaya 1 cakreNeva 2 hantumutsukena 3 pratodakena 4 bahugo vAk 5 prakSiptA / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam tayoH samatayA yuddha sa pazyannaparAjitaH / mahAnubhAvatAM svasya prathayAmAsa tatkSaNAt // 1.3 // savaMzaprabhavAccApAsa nirAse zarairguNam / prabhagnapUrvAdvitataM damitArena vikramam // 10 // dhanuvihAya sa kSipra kalatramiva 'nirguNam / bokSamANaH kaTAkSeNa cakramityaM bamabravIt // 10 // mivartasva raNAdraM tvaM mA bhUH zalabho vRthA / adRSTasaMyugAnbAlAnnAhaM hanmi bhavAdRzAn // 106 // aparAjitasAMnidhyAtki muSA subhaTAyase / vimAnaM baja tatrAsva na yogyo'si raNAGga // 107 / / ityuktvAvasite vANI cakririNa kruddha mAnasa: / cApaM mitramivAlambya tamityUce nRpAtmanaH // 108 / / prAyudhaiH saMprahAre'smin girAmavasaraH kutaH / siMhazAvo hata: kazcitprauDhenApi na dantinA // 109 / / vizrAntazcedgRhAraNAstraM ko hanyAdya ddhakheditam / bhanajmi tAvadevate kiM cakraM nizitaiH shraiH||110|| iti teneritAM vAraNI dRptAmAkarNya sa krudhA / cakramAjJApayAmAsa damitArirari prati // 11 // tadgatvAnantavIryasya dakSiNAMsaM samunnatam / pralaMcake tadA cakra svAMzucakreNa bhUyasA // 112 / / kara diyA // 102 / una donoM--anantavIrya aura damitAri ke yuddha ko samatA se dekhate hue aparAjita ne usI kSaNa apanI mahAnubhAvatA ko prakaTa kara diyA thA / / 103 / / anantavIrya ne vAraNoM ke dvArA damitAri ke samIcIna vAMsa se nirmita tathA pahale kabhI khaNDita nahIM hone vAle dhanuSa se DorI ko alaga kara diyA parantu usake vistRta parAkrama ko alaga nahIM kiyaa| bhAvArtha---yadyapi anantavIrya ne vANa calA kara damitAri ke dhanuSa kI DorI ko khaNDita kara diyA thA to bhI usakA raNotsAha khaNDita nahIM huA thA / / 104 / / damitAri nirguNa-zIlAdi guNa rahita strI ke samAna nirguNa-DorI rahita dhanuSa ko zIghra hI chor3a kara kaTAkSa se cakra kI ora dekhatA huaA anantavIrya se isa prakAra bolA // 10 // tU yuddha se dUra lauTa jA, vyartha hI pataGga mata bana, jinhoMne yuddha dekhA nahIM hai aise tujha jaise bAlakoM ko maiM nahIM mAratA // 106 / / aparAjita ke nikaTa rahane se tU vyartha hI subhaTa ke samAna AcaraNa kara rahA hai, vimAna meM jA aura usI meM baiTha, tUraNAGgaraNa ke yogya nahIM hai / / 107 // isa prakAra kI vANI kaha kara jaba cakravartI cupa ho gayA taba kupita hRdaya anantavIrya mitra ke samAna dhanuSa kA pAlambana lekara usase isa prakAra bolA / / 108 / / hathiyAroM ke dvArA hone vAle isa yuddha meM vacanoM kA avasara kahA~ hai ? kyA hAthI ne praur3ha hone para bhI kisI siMha ke bacce ko mArA hai ? // 106 / / yadi vizrAma kara cuke ho to zastra uThAyo / yuddha se khinna manuSya ko kauna mAratA hai ? maiM tIkSNa vANoM ke dvArA kyA tumhAre isa cakra ko tor3a dU? // 110 / / isa prakAra anantavIrya ke dvArA kahI huI ahaGkAra pUrNa vANI ko suna kara usa damitAri ne krodhavaza zatru ke prati cakra ko AjJA de dI // 111 / / prAjJAkAla meM hI vaha cakra jAkara apanI bahuta bhArI kiraNoM ke samUha se anantavIrya ke U~ce dAhine kandhe ko alaMkRta karane 1 pratyaJcArahitaM pakSe dayAdAkSiNyAdiguNarahitam 2 anavalokitayuddhAn / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama sargaH 56 tataH khaDgaM samAdAya damitAriH samudyayau / pratijJAya purAcakraM pAtayAmIti darpitaH / 113 // ityabhyApatatastasya sa ciccheda ziro ripoH / cakreNa tatkSaragAddbaddha bhrakuTIbhISaragAlikam ' // 114 // svasvAminidhanAtkruddhaM ruddhaterAtmavikramAt / tatraiva cakradhArAgnI subharTaH zalamAyitam // 115 // zArdUlavikrIDitam ityevaM damitArimAnataripuM hatvA sa cakrAdhipaM bibhrANaH sphuravaMzujAlajaTilaM cakraM nabhaH zyAmalam / vismitya kSaraNamaprajena dadRze tena svamabhyApatan saMcArIva tadaJjanAdrirupari vyAsaktatigma' tiH // 116 // gatvA saMgara' sAgarasya mahataH pAraM paraM tatkSaraNA lakSmImuttamasAhasa praNayinIM cAropya sa svAnuje / sauhArdAdiparAjito bhujabalAccAnvarthanAmetya bhUt pUjAsaMpadakAri tatra ca tayorvidyAmi ratyAdarAt ||117|| ityasagakRtau zAntipurANe zrImadaparAjitavijayo nAma * paMcamaH sargaH * lagA / / 112 / / taba ahaGkAra se bharA damitAri 'maiM pahale cakra ko girAtA hUM aisI pratijJA kara talavAra le Age bar3hA / / 113 / / isa prakAra sammukha Ate hue damitAri ke usa zira ko jisakA lalATa car3hI huI bhauMha se bhayaMkara thA, anantavIrya ne tatkAla cakra se cheda diyA / / 114 / / apane svAmI kI mRtyu se kruddha uddaNDa subhaToM ne yadyapi apanA parAkrama dikhAyA parantu ve usa cakraratna kI dhArArUpI agni meM pataGga ke samAna jala mare / bhAvArtha - jina anya subhaToM ne parAkrama dikhAyA ve bhI usI cakraratna se mAre gaye / / 115 / / isa prakAra cakraratna ke svAmI, upasthita zatru - damitAri ko mAra kara dedIpyamAna kiraNoM ke samUha se jaTila tathA AkAza ke samAna zyAmala cakraratna ko dhAraNa karane vAlA anantavIrya jaba apane sAmane AyA to bar3e bhAI aparAjita ne kSaNabhara Azcarya cakita ho use calate phirate usa anagiri ke samAna dekhA jisake Upara sUrya saMlagna hai / / 116 / / bahuta bar3e pratijJA rUpI samudra ke dvitIya pAra ko prApta kara aparAjita ne usI kSaraNa sneha ke kAraNa uttama sAhasa se sneha rakhane vAlI lakSmI choTe bhAI anantavIrya ke liye sauMpa dI aura svayaM bAhubala se 'aparAjita' isa sArthaka nAma ke dhAraka hue / vidyAoM ne usI raNabhUmi meM bar3e Adara se una donoM kI pUjA pratiSThA kI / / 117 / / isa prakAra mahA kavi asaga dvArA viracita zAntipurANa meM aparAjita kI vijaya kA varNana karane vAlA paJcama sarga samApta huA / 1 lalATaM 2 sUrya 3 pratijJApayoghe rityAdarAt ba0 / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa SaSThaH sargaH tadbhUrivikramakrItaM * zrathAzvAsyAzu saMtaptAM 'lAGgalI kanakazriyam / piturmaraNazokena kolInena ca bhUyasA || 1 || tasya bandhutAkRtya mantyamaNDanapUrvakam / damitAreracIkarat // 2 // prAdizaccAbhayaM bhItahatazeSa 'nabhaHsadAm | stuvatAM prAkhalIbhUya nAmagrAhaM sapauruSam ||3|| pApAjjugupsamAno'ntaH praNininda svaceSTitam / pazyaMstathAvidhAM raudrAM varyAzaMsanasaMpadam // 4 // bhrAtaraM ca purodhAya cakriNaM kanyayA saha / prAtiSThata vimAnena nagaryAmutsukastataH ||5|| vrajatA bhUrivegena javanizcalaketunA / tenAsthitaM vimAnena sahasA vyomni nizcalam // 6 // 5 SaSTha sarga athAnantara balabhadra aparAjita ne pitA ke maraNa sambandhI zoka aura bahuta bhArI lokApavAda se saMtapta kanakazrI ko zIghra hI sAntvanA dekara, damitAri kA antima saMskAra karAyA / vaha antima saMskAra antakAla meM pahinAye jAne vAle AbhUSaNAdi pahinAne kI prakriyA ko pUrA kara kiyA gayA thA tathA usake bahuta bhArI parAkrama ke anurUpa sampanna huA thA // 1 - 2 / / jo hAtha jor3akara tathA nAma le le kara parAkrama kI vyAkhyAna karate hue stuti kara rahe the aise marane se zeSa bace bhayabhIta vidyAdharoM ke liye usane abhaya kI ghoSaNA kI thI || 3 || aparAjita ne jaba usa prakAra kI bhayaGkara zatrutroM kI sAmUhika mRtyu dekhI taba vaha pApa se glAni karatA huA mana meM apane kArya kI nindA karane lagA ||4|| tadanantara apanI nagarI ke viSaya meM utkaNThita aparAjita ne cakravartI bhAI ko Age kara kanyA ke sAtha vimAna dvArA prasthAna kiyA || 5 || vega ke kAraNa jisakI patAkA nizcala thI aisA bahuta bhArI vega se jAtA huA vaha vimAna AkAza meM sahasA nizcala khar3A ho gayA || 6 || mahAparA 1 balabhadra : 2 nindayA 3 atyadhikana * krIto ba0 4 vidyAdharANAm / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha sarga: didRzustadgatidhvaMsahetu tasmAdavAtarata / apazyacca mahAsattvaH sa bhUtaramaNATavIm // 7 // aikSiSTa - muni 'tasyAmadhikAJcanaparvatam / tatkSaNAdaghAtitAzeSaghAtikamajayonnatam // 6 // masyA vimAnamAnIya bhrAtaraM saha kanyayA / vandArastaM vavande'sau tau ca kevalinaM mudA // 6 // cAmaradvitadhAzokasiMhAsamasamanvitam / 'dedIpyamAnabhAmUti bodhakacchatramAsuram // 10 // mandAraprasavAmbhaktyA parikArya caturvidhaH / sevyamAnaM suraiH prabhavyatvapreritairiva // 11 / / kanakadhIstamIzAnaM patracchAtmabhavAntaram / pratyagrapitRzokArtA sa cetyUce munIzvaraH / / 12 / / asti dvIpo dvitIyo'sau ghAtakotilakAGkitaH / tatprAcyarAvate cAsti grAmaH zaGkhapurAbhidhaH / / 13 / / 4kuTumbI deSako nAma tatrAsIttasya ca priyA / pRthuzrIriti nAmnaiva na ca puNyena bhUyasA // 14 // AsanduhitaraH sapta tayo tisamRddhayoH / saMtapyamAnamanasoH "suputrAlAbhavahninA // 15 / / kANA khajA kuNiH paGa guH kuSThinI kubjikA praa| tAsu tvamakSatakAsI: zrIdattAkhyAca 'puurvjaa||16|| lokAntaritayoH pitrostAsAM tvaM bharaNAkumA / anAtmabhariravyagrA gRhakarmaparA'bhavaH // 17 // kramI aparAjita vimAna kI gati ke naSTa hone kA kAraNa dekhane kI icchA se jaba vaha vimAna se nIce utarA to usane bhUtaramaNa nAma kI aTavI dekhI // 7 // vahAM usane kAJcana giri parvata para usI samaya samasta ghAtiyA karmoM kA kSaya karane se mahimA ko prApta muni ko dekhA / / 8 / / unheM dekha vaha vimAna meM vApisa gayA aura kanyA ke sAtha bhAI ko le aayaa| pazcAt vandanApriya aparAjita tathA anantavIrya aura kanakazrI ne harSa pUrvaka kevalIbhagavAn ko namaskAra kiyA / / 6 / / ___ jo cAmarayugala, azoka vRkSa aura siMhAsana se sahita the jinakA bhAmaNDala dedIpyamAna thA, jo sapheda varNa ke eka kSatra se suzobhita the aura bhavyatvabhAva se prerita cAra prakAra ke namrIbhUta deva bhakti dvArA kalpavRkSa ke phUloM kI varSA kara jinakI sevA kara rahe the aise una kevalI bhagavAn se pitA ke navIna zoka se dukhI kanakazrI ne apane bhavAntara pUche aura munirAja usake bhavAntara isa prakAra kahane lage // 10-12 // vaha jo dhAtakI tilaka nAma kA dUsarA dvIpa hai usakI pUrva dizA sambandhI airAvata kSetra meM eka zaGkhapura nAmakA grAma hai / / 13 / / vahA~ eka devaka nAmakA gRhastha rahatA thaa| usakI strI kA nAma pRthuzrI thA / vaha nAma se hI pRthuzrI thI, bahutabhArI puNya se pRthuzrI-atyadhika lakSmIvAlI nahIM thI / / 14 / / ve donoM adhika sampanna nahIM the, sAtha hI suputra ke na hone se usake alAbharUpI agni se unakA mana saMtapta rahatA thA / kAlakrama se unake sAta putriyAM huI / jo kAnI, laMgar3I, TUTe hAtha vAlI, paGa gu, kuSTharoga se yukta tathA kubar3I thiiN| una saba putriyoM meM bar3I tathA pUrNa aGgoM vAlI tU hI eka thI aura terA nAma zrIdattA thA // 15-16 / / mAtA pitA kA maraNa ho jAne para tU hI una sabake 1 kAJcanaparvate iti adhikAJcanaparvatam 2 bhAsamAnabhAmaNDalam 3 zukla 4 gRhastha: 5 suputrasya alAbha eva vahnistena 6 jyeSThA / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam tAbhiH kadaryamAnApi SaDbhimtvaM ca pRthak pRthak / vyasanasthititulyAbhirahAsInaM ca dhIratAm // 18 // zaGkhaparvatamamyararNamayAsostvaM 'phalepahiH / anuvartayituM tAsA micchA prasaramanyadA // 16 // phalAnyuccitya 'habAni tvayAtha vinivRttayA / dRSTaH sarvayazAstatra dharma zAsanyatirnarAn // 20 // tvaM dharmacakravAlAlpamupavAsa tapodhanAta / vratAni ca yathAzaktyA gRhItvAgAstato gRham // 21 // trisaptarAtranityaM vRddha kottarayA yutam / tadupoSya kRzA'bhUstvaM vapuSA na ca cetasA // 22 // anyadA suvratAmAyA~ bhojayisvAtha suvratAm / jugupsAM tvaM tadudgAre vyavadhA mahatIM muhuH // 23 // prasUtA saMgamenoccaiH priyasya khacarI 'nage / surUpAmekadAlokya nidAnamakRSA vRSA // 24 // mRtvA vidhu pramA nAma devI vidyutprabhAkRtiH / prajAyathAstato dharmAtsaudharme zakravallamA // 25 // tatazcyutvA nidAnena damitArarabhUtpriyA / parva cakrabhRtaH putrI 'mandirAyAmaninditA // 26 // bharaNapoSaNa kI AkulatA rakhatI thii| tujhe apanA peTa bharane kA dhyAna nahIM rahatA thA aura vinA kisI vyagratA ke gRha kArya meM tatpara rahatI thii||17|| kaSTapUrNasthiti ke kAraNa jo samAna thIM arthAt eka samAna dukhI thIM aisI ve chahoM bahineM tujhe pRthaka pRthak pIr3ita karatI thIM-khoTe vacana kahatI thIM phira bhI tU dhIratA ko nahIM chor3atI thI / 18 / / eka samaya tU unakI icchAtroM ke samUha ko pUrNa karane ke liye phala tor3atI huI zaGkhaparvata ke nikaTa jA pahuMcI / / 16 / / manohara phala tor3a kara jaba tu lauTa rahI thI taba tune vahAM manuSyoM ko dharma kA upadeza dete hue sarvayaza nAmaka munirAja dekhe / / 20 / / tU una tapasvI munirAja se dharmacakravAla nAma kA upavAsa tathA zakti ke anusAra vrata lekara vahAM se ghara AyI // 21 / / jo eka eka upavAsa kI vRddhi se sahita hai tathA ikkIsa dina meM pUrNa hotA hai aise dharmacakravAla nAma kA upavAsa kara tU zarIra se to kRza ho gayI thI para mana se kRza nahIM huI thii| bhAvArtha-dharmacakravAla upavAsa meM eka upavAsa eka AhAra, do upavAsa eka AhAra, tIna upavAsa eka AhAra, cAra upavAsa eka AhAra, pA~ca upavAsa eka AhAra aura chaha upavAsa eka AhAra isa prakAra upavAsa ke 21 dina hote haiM / isa kaThina upavAsa ke karane se yadyapi zrIdattA kA zarIra kRza ho gayA thA to bhI mana kA utsAha kRza nahIM huA thA // 22 // kisI samaya tUne uttama vratoM ko dhAraNa karane vAlI suvratA nAmakI AryikA ko AhAra kraayaa| AhAra karane ke bAda unheM vamana ho gyaa| usa vamana meM tUne bAra bAra bahuta glAni kI // 23 / / eka samaya tUne pati ke samAgama se parvata para prasava karane vAlI sundara vidyAdharI ko dekhakara vyartha hI nidAna kiyA thA / / 24 / / tadanantara mara kara tU dharma ke prabhAva se saudharmasvarga meM vijalI ke samAna kAnti vAlI vidya tprabhA nAmakI devI huI tathA indra kI vallabhA-priya devAGganA huI // 25 // vahA~ se caya kara nidAna bandha ke kAraNa ardhacakravartI damitAri kI mandirA nAma kI uttama priya putrI huI / / 26 / / 1 phala graheNatatparA 2 hRdayasya priyANi hRdyAni-manoharANi, 3 suvratAnAmadheyAm zobhanavratasahitAm 4 vidyAdharIm / parvate 6 mandirAnAmarAjyAm / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha srg| putraH kanakapukhasya vasataH zivamandire / jayadevyAmahaM 'jyAyAnAmnA kIrtidharo'bhavam // 27 // tataH pavanavegAyAM damitAri mahAjijit / dadhato me kramAdrAjyaM prAjyaM jyaayaanbhuutsutH||28|| zriyaM nivizya tatrovauM tapo ghoramazizriyam / natvA zAntikaraM nAmnA zAntamohaM tapodhanam / / 2 / / sthitvA saMvatsaraM samyakapratimA dhyaanvhninaa| dhAttidArUNi dagdhvAhamamUvaM kevalI kramAt / / 30 / / tajjugupsAphalenevaM bandhuduHkhaM tvamanvabhUH / asahya narakAvAsazokakalpamakalpanA / / 31 / / ityudIrya jine tasminvirate tadbhavAntaram / taM praNamya vimAnaM svaM jagmatustau tayA samam / / 32 // prAhiSAtAM tamAruhya tAM cAdAya nRpaadhipau| jinavAkya hRdi nyasya svAM purI "suravarmanA // 33 // vidya iMSTasudaMSTrAmyAmaMkSiSAtAM vRtAM purIm / citrasenena senAnyA pAlyamAnAM samantataH // 34 // jaghAnAnantavIryasto krudhA dIptau ripoH sutau| mA vadhotirAvetau mametyukte'pi kanyayA // 35 // ripurodhavyapAyena nagarI vyarucattarAm / suprasannA ghanonmuktA naktaM dyauriva 'zAradI // 36 // tAvakSanta tataH paurA vismitya saha sainikaH / gIrvANA iva bhUmisthA ninimeSakSaraNA: kSaNam // 37 / / ziva mandira nagara meM rahane vAle kanakapuGkha rAjA kI jayadevI nAmaka patnI meM maiM kIrtidhara nAmakA bar3A putra huA // 27 // tadanantara zreSTha rAjya ko dhAraNa karane vAle mere, merI pavanavegA rAnI meM mahAyuddhoM ko jItane vAlA damitAri nAmakA bar3A putra huA / / 28 / / usa para vizAla lakSmI ko sauMpa kara maiMne zAnti karane vAle zAntamoha nAmaka munirAja ko namaskAra kiyA aura namaskAra kara kaThina tapa le liyaa| bhAvArtha-zAntamoha nAmaka munirAja ke pAsa daigambarI dIkSA le lI // 26 // eka varSa taka pratimA yoga se khar3e rahakara tathA dhyAnarUpI agni ke dvArA ghAtiyA karmarUpI lakar3iyoM ko bhasma kara maiM kama se kevalI huA hUM // 30 / / tumane zrIdattA ke bhava meM suvratA AryikA ke sAtha jo glAni kI thI usake phala se yaha naraka nivAsa ke tulya asahanIya bandhujanoM kA duHkha sahana kiyA hai| isa duHkha kI tujhe kalpanA bhI nahIM thI // 31 // isa prakAra kanakazrI ke bhavAntara kahakara jaba kevalI bhagavAn ruka gaye taba aparAjita aura anantavIrya unheM praNAma kara kanakazrI ke sAtha apane vimAna meM cale gaye // 32 / / vimAna para car3hakara tathA kanakazrI ko lekara donoM rAjA kevalI bhagavAn ke vacana hRdaya meM rakhate hue AkAza mArga se apanI nagarI kI ora cala diye / / 33 / / vahA~ jAkara unhoMne jo vidyu daMSTra aura sudaMSTra ke dvArA ghirI huI hai tathA citrasena senApati saba ora se jisakI rakSA kara rahA hai aisI apanI nagarI dekhI // 34 // 'mere ina bhAiyoM ko mata mAro' isa prakAra kanyA ke kahane para bhI anantavIrya ne krodha se pradIpta zatru ke putroM ko mAra DAlA / / 35 / / zatru kA gherA naSTa ho jAne se vaha nagarI megha se rahita, atyanta nirmala zarad Rtu ke AkAra atyadhika suzobhita hone lagI // 36 / / tadanantara jinake netra TimakAra se rahita haiM tathA jo kSaNabhara ke liye pRthivI para sthita devoM ke samAna jAna par3ate haiM aise nagara vAsiyoM ne Azcaryacakita hokara 1 jyeSTha: 2 mahAyuddhavijetA 3 beSTham 4 agacchatAm 5 AkAzena 6 zarada iyaM shaardii| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 zrIzAntinAthapurANam ripuzastrapratIghAtazyAmikAlIDhavakSasam / purIM prAvizatAmIzau tau hamrmyeSu nirantaram / jayAgamanayoH pauraidviguNIkRtaketanAm ||38|| aikSantAnyamivAzaGkaya jyeSThezaM paurayoSitaH || 36 || yathApratijJamekena "jitAnenArivAhinI I bhujadvaya sahAyena nAyakAzca nipAtitAH // 40 // prayaM cAsya prasAdena jAtazcakradharo'nujaH / bhUto bhAvI ca vaMze'sminIdRzo na hi sAttvikaH // 41 // ityAtmAnaM samuddizya janAnAM vadatAM giraH / zRNvansamantato'pyantajihrAya sa halAyudhaH || 42 / / tAvityAtmakathAsaktanAgaraiH pariveSTitau / rAjJAM pravizatAM nAthau sotsavaM rAjamandiram ||43|| nirvAhnika pUjAM jinendrasya tataH purA / cakramAnarcatuH pazcAttau mudA rAmakezavo // 44 // tatkAlopanatAzeSasurarAjanyakhecarAH I sevamAnA nirAcastayodigvijayodyamam ||45|| zranyadA kautukArambhaM parivArAGganAmukhAt / kanakazrIH samAkarNya pradadhyAviti tatkSaraNam / / 46 / / tAdRzasya piturvazaH kaulInaM ca janAtigam / na kSAlyete gRhe sthitvA mucyamAnaMrmayAzumiH || 47 // UrIkRtya dazAM kaSTAM prapadye yadi kautukam / na jano'pi durAcArAM mAM tRNAyApi manyate // 48 // sainikoM ke sAtha una donoM bhAiyoM ko dekhA ||37|| vijaya aura Agamana ke upalakSya meM jisake mahaloM para nagara vAsiyoM ne nirantara dUnI patAkAeM phaharAyI thIM aisI nagarI meM una donoM rAjAoM ne praveza kiyA ||38|| zatru ke zastroM kI coTa se utpanna kAlimA se jinakA vakSasthala vyApta thA aise bar3e rAjA aparAjita ko nagara kI striyoM ne mAnoM 'yaha koI anya hai' aisI prAzaGkA kara dekhA thA / / 36 / / donoM bhujAeM hI jisakI sahAyaka haiM aise isa eka ne pratijJAnusAra zatru kI senA jItI aura nAyakoM ko mAra girAyA ||40|| aura yaha choTA bhAI anantavIrya isake prasAda se cakradhara ho gayA hai| isa vaMza meM aisA parAkramI na huA hai na hogA // / 41 // | isa prakAra sabhI ora apane Apako lakSya kara kahate hue manuSyoM ke zabda sunatA huA balabhadra - aparAjita antaraGga meM lajjita ho rahA thA / / 42 / / isa prakAra apanI kathA meM lIna nagarabAsiyoM ke dvArA ghire hue rAjAdhirAjoM ne utsava se paripUrNa rAja mahala meM praveza kiyA ||43|| tadanantara una balabhadra aura nArAyaNa ne pahale jinendra bhagavAn kI aSTAhnika pUjA kI pazcAt harSa pUrvaka cakra kI pUjA kI ||44 || tatkAla upasthita hokara sevA karane vAle deva, rAjA tathA vidyAdharoM ne unake digvijaya kA udyoga nirAkRta kara diyA thA / bhAvArtha -- unakI prabhutA dekha deva, rAjA tathA vidyAdhara svayaM Akara sevA karane lage the isaliye unheM digvijaya ke liye nahIM jAnA par3A / / 45 / / anya samaya parivAra kI strI ke mukha se vivAha sambandhI prArambha ko sunakara kanakazrI tatkAla aisA vicAra karane lagI ||46 || vaise pitA kA vaMza aura lokottara nindA ye donoM ghara meM raha kara mere dvArA chor3e jAne vAle prAMsutroM se nahIM dhoye jA sakate ||47|| kaSTa pUrNa dazA ko svIkRta kara yadi maiM vivAha ko prApta hotI hUM to loga bhI mujha durAcAriNI ko tRraNa bhI nahIM samajheMge || 48 // | ve striyA~ 1 zatrusenA 2 lajjito babhUva 3 balabhadranArAyaNau 4 lokottaram / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha sarga: 65 tA dhanyAstA mahAsatvA yAsAM 'vAdhyatathA vinA / yauvanaM samatikrAntaM tAH satyaM kuladevatAH // 46 // mama dahyamAnAyA manaso nirvRtiH kutaH / sukhaM hi nAma jIvAnAM bhaveccetasi 'nirvRte // 50 // tasmAtpravrajanaM zreyo na zreyo me gRhasthatA / kalaGkakSAlanopAyo nAnyo'sti tapaso vinA // 51 // iti zokAturA sAdhvI tapase nizcikAya sA / zraucityena vinA saukhyaM na hocchanti kulodbhavAH // 52 // iti nizcitya sA vittaM sthirIkRtya vicakSaraNA / sarAmaM kezavaM prApya kSaraNamityabravInmithaH ||53 || prasAdAlaMkRtAM prIti bhavato ratidurlabhAm / prApyApi me manaH zokaM paitryaM nAlaM vyapohitum / / 54 / nirvAcyaM jIvitaM zreyaH sukhaM cAnujjhitakramam / khaNDanArahitaM zauyaM vaiyaM cAdhenirAsakam // 55 // rudantyAH satataM zokAnmama cakSurazizviyat / vadanaM cAzayAnAyA naSTakAntikamazvayIt / / 56 / / zokasaMtApitAccittAtkvApi dhairyamadudruvat / grahAsInmAM ca mAteva tAtasyAnupadaM smRtiH / / 57 / / sumahAnayazomAro mayAyaM voDhumalpayA / kathaM vA pAryate nAryA kulakSayasamudbhavaH || 18 || na jiha mi tathA lokAdbhavaddbhyAM vA yathA param / pratijanyaM sadAcAraM bibhrAraNAbhyAM vibhUSaraNam / / 56 / / ki trapAjananirvAdo paribhUya kulodbhavAH / uttiSThanti gRhe tatvaM jJAtvA vijJeyamaJjasA // 60 // dhanya haiM, ve mahAparAkramI athavA dhairya zAlinI haiM aura sacamuca hI ve kula devatA haiM jinakA yauvana nindA ke binA vyatIta hotA hai // 46 // maiM nirantara jala rahI hU~ ataH mere mana ko sukha kaise ho sakatA hai ? vAstava meM mana ke saMtuSTa hone para hI jIvoM ko sukha hotA hai / / 50 / / isaliye dIkSA lenA hI mere liye kalyANakArI hai gRhasthapana kalyANakArI nahIM hai / kyoMki tapa ke vinA kalaGka dhone kA dUsarA upAya nahIM hai / / 51 / / isa prakAra zoka se dukhI zIlavatI kanakazrI ne tapa ke liye nizcaya kara liyA so ThIka hI hai kyoMki kulIna kanyAeM yogya kArya ke vinA anya kAraNoM se sukha kI icchA nahIM karatIM / / 52 / / aisA nizcaya kara tathA citta ko sthira kara vaha buddhimatI balabhadra sahita nArAyaNa ke pAsa gayI aura usI kSaraNa paraspara isaprakAra vacana kahane lagI / / 53 / / prasAda se suzobhita tathA atizaya durlabha Apa donoM kI prIti ko prApta kara bhI merA mana pitA kA zoka chor3ane ke liye samartha nahIM hai / / 54 || nindA rahita jIvana, kramabaddha sukha, akhaNDa zaurya aura mAnasika vyathA ko dUra karane vAlA dhairyaM hI kalyANakArI hai / / 55 / / maiM zoka se nirantara rotI rahatI hUM ataH merI A~kheM phUla gayI haiM aura maiM sotI nahIM isaliye merA mukha kAnti rahita hokara sUja gayA hai / / 56 / / mere zoka saMtapta citta se dhairya kahIM calA gayA hai aura pada pada para Ane vAlI pitA kI smRti mAtA ke samAna mujhe chor3a nahIM rahI hai / / 57 / / kula ke kSaya se utpanna huA yaha bahuta bhArI apayaza kA bhAra mujha tuccha nArI ke dvArA kaise DhoyA jA sakatA hai ? / / 58 / / maiM loka se usa prakAra lajjita nahIM hotI jisa prakAra ki AbhUSaNasvarUpa lokottara sadAcAra ko dhAraNa karane vAle Apa donoM se atyanta lajjita hotI hUM / / 56 / / kyA kulIna puruSa lajjA aura lokApavAda kI upekSA kara 1 nindayA 2 saMtuSTe 3 pitRsambandhi 4 mAnasikavyathAyAH jJAtvApi jJeya ba0 / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam janAnAmaGa gulicchAyAM sthAtuM nAtrAhamutsahe / tAdRzasya sutA bhUtvA damitAremahAtmanaH // 6 // huyantI bhUmimAyAtA bhavatprItinibandhanAt / 'tiSThAsurapi tatraiva guroH kevalino'ntike // 62 // na kArya yudhayoH kiJcid vRthA vidhRtayA myaa| nRzaMsAM mAzI pApAM kaH svIkuryAtsacetanaH // 63 // ityuvAramuvIryavaM bhAratI virarAma sA / dehamAtreNa tatrAsthAccetasaitya tapovanam // 64 // tato nayati sA sAntvaistAbhyAM na ca vilomanaH / jane virAgamArgasthe kimupAyAH prakurvate // 6 // tata: kanyAsahasraH sA catubhiH parivAritA / kanakadhIH pravadrAja jinaM natvA svayaMprabham / / 66 // prathAjani janI rUpalAvaNyA sthitizAlinI / mahiSI virajA nAmnI sIrapANemanoramA // 67 // tasyAmantaHprasannAyAM sutA bhAsvatprabhAdharAm / so'jIjanaccharatkAlaH sarasyAmiva paminIm // 68 // tadrUpasadRzIM prajJA bhAvinoM sa vitayaM tAm / pAkhyayA sumati cakre cakre zena shkdaa| 66 // zaizave'pi parA bhaktirabhUtasyA jinezvare / sA'bodhi vibuSopAsyA saMsArasyApyasAratAm // 50 // kalAnAM sakalApUri candramUtirivaujasA / dadhAnA dIpi lAvaNyaM tRNIkRtya jagattrayam // 71 / / tathA paramArtha se jAnane yogya tattva ko jAnakara ghara meM khar3e rahate haiM ? // 60 / / maiM vaise mahAn AtmA damitAri kI putrI hokara yahA~ manuSyoM kI aMguli sambandhi chAyA meM sthita rahane ke liye utsAhita nahIM hUM // 61 / / maiM vahIM kevalI guru ke samIpa ThaharanA cAhatI thI parantu Apa logoM kI prIti ke kAraNa itanI bhUmi taka AyI hU~ // 62 / / vyartha hI yahA~ rukane vAlI mujhase ApakA koI kArya bhI siddha nahIM hotA kyoMki mujha jaisI ka ra pApinI kanyA ko kauna sacetana svIkRta karegA? // 6 // isa prakAra kI udAra vANI kaha kara vaha cupa ho rahI ! vAstava meM vaha zarIra mAtra se vahA~ sthita thI citta se to tapovana pahuMca cukI thI // 64 / / balabhadra aura nArAyaNa use sAntvanAoM tathA nAnAprakAra ke pralobhanoM ke dvArA apane nizcaya se nahIM lauTA sake yaha ThIka hI hai kyoMki vairAgya ke mArga meM sthita manuSya ke viSaya meM upAya kyA kara sakate haiM ? // 65 / / tadanantara cAra hajAra kanyAoM ke sAtha kanakazrI ne svayaMprabha jinendra ko namaskAra kara dIkSA dhAraNa kara lI // 66 / / / athAnantara balabhadra aparAjita kI rUpa lAvaNya se sahita tathA maryAdA se suzobhita virajA nAma kI sundara rAnI thI / / 67 / / antaraGga se prasanna rahane vAlI usa rAnI meM balabhadra ne dedIpyamAna prabhA ko dhAraNa karane vAlI putrI ko usa prakAra utpanna kiyA jisaprakAra kI zarada kAla bhItara se svaccha rahane vAlI sarasI meM kamalinI ko utpanna karatA hai // 68 / / usake rUpa ke samAna hone vAlI buddhi kA vicAra kara balabhadra ne eka samaya nArAyaNa ke sAtha usa putrI kA nAma sumati rakkhA / bhAvArtha-jaisA isakA advitIya rUpa hai vaisI hI isakI advitIya buddhi hogI aisA vicAra kara balabhadra aparAjita ne nArAyaNa ke sAtha salAha kara putrI kA sumati nAma rakkhA // 66 // bAlAvasthA meM bhI usakI jinendra bhagavAn meM paramabhakti thI tathA vidvAnoM ke dvArA upAsanIya vaha saMsAra kI bhI asAratA ko jAnato tho||70|| aneka kalAoM se sahita vaha putro candramUrti ke samAna kalAoM ke proja se paripUrNa 1 sthAtumicchu : 2 rAm 3 balabhadrasya 4 jJAtavatI 5 dIpyate sma / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha sargaH tasyAH saundaryamapyApi vikasanavayauvanam / na cakSuH pazyatAmeva savitakaM ca mAnasam // 72 // tAmekadA pitA vIkSya 'nyagroSaparimaNDalAm / kasmai dAsye zubhAmenAmiti cintAturo'bhavat // 73 // anurUpaM tatastasyA nAdAkSIdarzanapriyam / sa varaM kaJcana kSAtre saMmantryApi svamantribhiH // 74 // tatprArthanAkulAnsarvAn rAjanyAnapyavetya saH / praviruddha yathAprAptaM svayaMvaramaghoSayat // 7 // prAgataM tatsamAkarNya 2rAjakaM dUtavAkyataH / prakarodbhaminAyo'sau tAM purImatha sotsavAm // 76 / / anyonyasparTa yAmyeSa tallipsAvyAkulIkRtAH / adhyavAtsurasaMkIraNaM tadudyAnAni bhUmipAH // 77 // avaikasminvizuddha'hni zuddhAnta kRtamaNDanA / tatkAlocitayAnena svayaMvarasabhAmagAt // 7 // surUSAM tAmayAlokya candramUrtimivAmbuSiH / antazcacAla dhIro'pi rAjalokaH sa tatkSaNe // 7 // rAjJAM samantato netraluTapamAnAnanazriyam / tAmityUce vimAnasthA kAciddevI mahaddhikA / / 80 // thI tathA lAvaNya ko dhAraNa karatI huI vaha tInoM lokoM ko tiraskRta kara dedIpyamAna ho rahI thI // 71 / / khilate hue nava yauvana se yukta vaha saundarya bhI use prApta huA thA jise dekhane vAle manuSyoM kA na kevala netra kintu mana bhI vicAra meM par3a jAtA thA // 72 // eka dina jisakI kamara patalI thI aura stanoM kA bhAra adhika thA aisI usa putrI ko dekha kara pitA isa cintA meM par3a gayA ki yaha zubha putrI kisake liye dUMgA // 73 / / tadanantara mantriyoM ke sAtha mantraNA karake bhI vaha kSatriyoM meM kisI aise vara ko nahIM dekha sakA jo putrI ke anurUpa sundara ho / / 74 / / idhara use yaha bhI vidita huA ki saba rAjakumAra usakI cAha se pAkula ho rahe haiM-use cAha rahe haiM taba usane virodha rahita yathAvasara svayaMvara kI ghoSaNA karA dii| bhAvArtha-aneka rAjakumAroM kI mAMga hone para jise putrI nahIM dI jAyagI vaha virodhI ho jaaygaa| isaliye isa avasara meM svayaMvara hI anukUla upAya use dikhA / svayaMvara meM putrI jise pasanda karegI use vaha dedI jAyagI, yaha saba vicAra kara pitA ne svayaMvara kI ghoSaNA karA dI / / 75 / / _tadanantara dUta ke kahane se rAjAoM ko pAyA huA sunakara bhUpati aparAjita ne usa nagarI ko utsava se yukta kiyA / / 76 // rAjaputrI ko prApta karane kI icchA se vyAkulatA ko prApta hue rAjA paraspara kI spardhA se Akara nagarI ke bagIcoM meM alaga alaga Thahara gaye // 77 / / tadanantara antaHpura ke dvArA jise vastrAbhUSaNa pahinA kara susajjita kiyA gayA aisI sumati, kisI uttama dina usa samaya ke yogya vAhana ke dvArA svayaMvara sabhA meM gayI // 78 / jisa prakAra candramUrti ko dekha kara samudra bhItara hI bhItara caJcala ho uThatA hai-laharAne lagatA hai usI prakAra usa sundarI ko dekha kara dhairyavAn rAjA bhI tatkSaNa bhItara hI bhItara-mana meM caJcala ho uThe-use zIghra hI prApta karane ke liye utkaNThita ho gaye // 76 / / saba ora se rAjAoM ke netroM dvArA jisake mukha kI zobhA lUTI jA rahI thI aisI usa sundarI se vimAna se baiThI bar3I RddhiyoM kI dhAraka koI devI isa prakAra kahane lagI // 8 // 1 yasyAH striyAH stano samutta Ggo kaTizca kRzA bhavati sA nyagrodhaparimaNDalA kathyate 2 rAjasamUham 3 lbdhumicchaa| Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 zrIzAntinAthapurANam prayi smarasi bhadre tvaM puSkarArddhasya bhArate / nagaraM nandanaM nAma vidyamAnamaninditam // 81 // | mAhendro rakSitA tasya " mahendrapratimo'bhavat / zrAvayozca pitA bIraH pratApAkrAntazAtravaH // 82 // | abhvayojanayitrI sA jAtAnantamatI satI / prapAta tathA stanyaM svasyaMvAvAM prayatnataH // 83 // zramamtadhIrahaM jyeSThA tatrAbhUvaM tvamapyabhUt / dhanadhIriti vikhyAtA mAghuzastvaM yavIyasI // 84 // abhijAnAsi taM nandaM natvA siddhagirau munim / proSadhaM yadgrahISyAvaH samyagAvAM prayatnataH // 85 // ekadA krIDamAne nau vidyAdhRt tripurezvaraH / azokavanikAmadhye dRSTvA vajrAGgabo'harat / / 86 // yoSayA vajramAlinyA kAkSa kaukSeyakAhataH / patanvihAyaso'tyAkSIdAvAM sa strIjito'ntarA // 87 // utpannAnuzayo vIkSya ni:patantyau vihAyasaH / prAvAmanvagRhItpazcAtpalacyA sa vidyayA // 88 // // bhImAdavyAmapastAva tayAvAM vidyayA zanaiH / dhAryamANe sarastIre "tvaksAranikarAcite ||26|| prAlambya manasA dhairyamAvAM tatrAtibhISaNe / zrAhAraM ca zarIraM ca pratyAkhyAya sunizcitam // 60 // mRtvAstvaM kuberasya ratye ratiritIritA / priyAsbhUvaM mahendrasya nAmnA navamikApyaham // 61 // yannandIzvara yAtrAyAmanyonyaM vIkSya bhASitam / svamatra viSayAsaktacittA tanmA nirAkRthAH // 62 // he bhadra e ! tujhe smaraNa hai- puSkarArddha dvIpa ke bharatakSetra meM nandana nAmakA eka uttama nagara vidyamAna hai || 81 // indratulya rAjA mAhendra usa nagara kA rakSaka thA tathA pratApa ke dvArA zatruoM ko dabAne vAlA vahI dhIra vIra mAhendra hama donoM kA pitA thA // 82 // hama donoM kI mAtA satI anantamatI thI / usane hama donoM ke liye prayatna pUrvaka dUdha pilAyA thA ||83|| maiM vahA~ anantazrI nAmakI jyeSTha putrI huI thI aura tU dhanazrI nAmase prasiddha choTI putrI / bhUlo mata, jaba tuma taruNI ho gayI thI / smaraNa hai tumheM hama donoM ne siddhagiri para nanda nAmaka munirAja ko namaskAra kara unase prayatna pUrvaka proSadha vrata liyA thA / / 84-85 / / eka bAra prazokavATikA meM krIr3A karatI huI hama donoM ko dekha tripurA ke svAmI vajrAGgada vidyAdhara ne haraNa kara liyA / / 86 / / usakI vajramAlinI strI ne bagala meM sthita talavAra se usa para prahAra kiyA / strI se parAjita ho AkAza se girane lgaa| usI samaya bIca meM usane hama donoM ko chor3a diyA // 87 // zrAkAza se nIce giratI huI hama donoM ko dekha kara use pazcAtApa huaa| jisake phalasvarUpa parNalaghvI vidyA ke dvArA usane hama logoM ko anugRhIta kiyA / / 88 / / usa vidyA ke dvArA dhAraNa kI huI hama donoM dhIre dhIre bhayaMkara aTavI meM bAMsoM ke samUha se vyApta sarovara ke taTa para girI ||8|| usa atyanta bhayaMkara vana meM hama donoM ne mana se dhairya kA Alambanale sunizcita rUpa se prahAra aura zarIra kA tyAga kara sallekhanA dhAraNa kI // 60 // mara kara tu kubera kI prIti bar3hAne ke liye usakI rati nAmakI priyA huI aura maiM mahendra kI navamikA nAmaka vallabhA huI hUM // 61 // nandIzvara dvIpa kI yAtrA meM paraspara dekhakara jo kucha kahA thA use yahA~ viSayAsakta citta hokara nirAkRta mata karo - use bhUla mata jAo ||2|| isIliye tujha sAdhvI ko saMbodhita karane ke liye yahA~ AyI huuN| ThIka hI hai kyoMki svIkRta bAta ko binA kaheM kauna bhAI 1 mahendratulyaH 2 dugdham 3 tAruNyavatI 4 kakSasthitakRpAraNAhataH 5 vaMza vRkSasamUha vyApte / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha sarga: pratibodhayituM sAdhvIM tvAmato'hamupAgamam / pratipannamanAvedya kastiSThati sahodaraH // 3 // ato nivartayAtmAnaM viSayAnAvasammatA / mAkmaMsthA vaco marakaM vidhatsva svahitaM tapaH // 14 // sarvasaGgaparityAgAnAparaM paramaM sukham / tRSNAprapaJcato nAnyannarakaM ghoramudhyate // 6 // ityuvIrya vaco devI sodaryasnehakAtarA / vyaraMsIttadvacaH zrutvA vIkSya tAM ca mumeha sA HE6|| acirAccetanAM prApya canvanavyajanAmibhiH / sumatistAmatyAha praNAmAnantaraM mudA // 7 // niviMzatyA tvayA saulyamApi' aviSyamayaMjanaH / sauhAvaM tasya hetuste na matpuNyaphalodayaH / / durgivartamAnAM mAM sthApayansyapa satpathe / kimu tulyA parA kAcibandhutA me hitA bhavet // pratipannaM tvayA tacca niyU pratiyovya mAm / vajantI svahite mArge mAnayiSyAmi te vacaH // 10 // "janmAmbhodhau paraM magnAM viSayamAhanISaNe / mAmuddhRtya tvayaivAyaM bandhusnehaH kRtI kRtaH // 101 // mahAnto hi na sApekSaM pareSAmupakurvate / paropakAritA bhAti niyaMpekSA tathaiva te // 10 // durantaviSayAsaGgagrAhavyagrIkRtAzayA / tvaduktimavamanye cedva yayaM nAma me vrajet // 1.3 // ThaharatA hai ? arthAt koI nahIM // 63 / / isaliye isa aniSTa viSaya ke kAraNasvarUpa vivAha se apane Apako dUra karo mere vacana kA anAdara mata karo, AtmahitakArI tapa karo // 64 // sarva parigraha ke tyAga se bar3hakara dUsarA sukha nahIM hai aura tRSNA ke vistAra se bar3hakara dUsarA bhayaMkara naraka nahIM kahalAtA hai // 65 // bahina ke sneha se kAtara devI isa prakAra ke vacana kaha kara ruka gayI aura usake vacana sunakara tathA usa devI ko dekhakara vaha sumati mUcchita ho gayI // 66 // candana tathA paGkhA Adi ke dvArA zIghra hI cetanA ko prApta kara sumati ne usa devI ko harSa pUrvaka praNAma kiyA pazcAt isaprakAra kahA / / 17 / / svargIya sukha kA upabhoga karane vAlI Apake dvArA yaha jana prApta kiyA gayA arthAt svarga ke sukha chor3akara Apa mere pAsa AyIM isakA kAraNa ApakA sauhArda hai mere puNya phala kA udaya nahIM / / 18 / / khoTe mArga meM rahane vAlI mujha ko Apa sanmArga meM lagA rahI haiM isake tulya merA hita karane vAlI dUsarI bandhutA kyA hai ? arthAt kucha nahIM / / 16 / / tumane jo svIkRta kiyA thA use mujhe saMbodhita kara pUrA kiyaa| aba maiM AtmahitakArI mArga meM jAtI huI tumhAre vacanoM ko mAnUgI // 100 // viSaya rUpI magaramacchoM se bhayaMkara saMsArarUpI samudra meM DUbI huI mujhako nikAla kara tumane yaha bahuta kuzala atyanta zreSTha bandhu sneha pUrA kiyA hai / / 101 / / jisa prakAra mahA puruSa kucha apekSA rakhakara dUsaroM kA upakAra nahIM karate haiM usIprakAra tumhArI paropakAritA pratyupakAra kI vAJchA se rahita suzobhita ho rahI hai // 102 / / duSparipAka vAle viSayAsaGga rUpI pizAca se jisakA hRdaya vyagra kiyA gayA hai aisI maiM yadi Apake kathana kA anAdara karatI hUM to merA 'sumati' nAma vyarthatA ko prApta hogA--merA sumati ( acchI buddhivAlI ) nAma 1 madIyam 2 prAptaH 3 svargasambandhi 4 saMsArasAgare 5 kuzalaH 6 pratyupakAra vAJchArahitA / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 zrIzAMtinAthapurANam maccintAM pravihAyArye 'svamato dhAma sASaya / devI sumatirityuktvA prAJjalivisasarja tAm // 104 // tasyAmatha prayAtAyAM devyAmityAha sA sakhIH / mAvabuddha mRSetyetatsatyaM devyA yadIritam // 10 // vRthava viSayAsaGgAna klizitvA kevalaM gRhe / prAriNati prAkRto lokastatki brUta satAM matam // 106 / / dharma "bubhutsavaH sArvameta yAmastapovanam / yatadhvaM vratazolAko kRSIdhvaM svahitaM tapaH // 107 // iti dharma svasaMsaktakanyAnAM pratipAdya sA / mirAsthata sabhoddezaM samaM bhogAbhivAJchayA // 10 // tataH svabhavanaM gatvA sumatiH pitarau'kramAt / prApRcchate sma tapase yAsyAmIti praNamya sA // 10 // ruvitvA kevalaM mAtA tUSNImAsta niruttarA / bAlyAtprabhRti taccittaM jAnatI dharmavAsitam // 110 // mazasya patAkeyaM mahAsattveti tAM pitA / bahvamaMsta gRhAsaktaM dInamanyaM svamaJjasA // 111 // atha tAM nijagAdeti tasyAH snehena cetasA / viSIdanmodamAnazca tattapovAJchayA pitA // 112 // amunA vyavasAyena tvayA nAtmava kevalam / anAyi spRhaNIyatvaM sAgandhyA sapyayaM janaH // 113 / / nirarthaka ho jAyagA // 103 / / he Arye ! merI cintA chor3a kara aba Apa apane sthAna para jAiye, isa prakAra devI se kaha kara sumati ne use hAtha jor3akara vidA kiyA // 104 // tadanantara usa devI ke cale jAne para sumati ne apanI sakhiyoM se kahA-tuma ise jhaThA mata samajho, devI ne jo kucha kahA hai vaha satya hai // 105 // sAdhAraNa prANI-ajJa mAnava, viSayAsakti ke kAraNa ghara meM kleza uThAkara vyartha hI jItA hai vaha kyA satpuruSoM ko iSTa ho sakatA hai ? kaho // 106 / / Ao, sarvahitakArI dharma ko jAnane kI icchA rakhatI huI hama tapovana ko caleM, vratazIla Adi meM prayatna karo tathA AtmahitakArI tapa karo // 107 // isaprakAra apane saMparka meM rahane vAlI kanyAoM ko dharma kA pratipAdana kara usane bhogAbhilASA ke sAtha sabhA kA sthAna choDa diyaa| bhAvArtha-svayaMvara sabhA se vApisa calI gayI // 108 / / tadanantara apane bhavana jAkara sumati ne krama se mAtA pitA ko praNAma kiyA aura 'maiM tapa ke liye jAU~gI' aisA unase pUchA // 106 / / mAtA kevala rokara cupa baiTha rahI, usase kucha uttara dete nahIM bnaa| kyoMki vaha bAlyAvasthA se hI usake citta ko dharma ke saMskAra se yukta jAnatI thii||110|| yaha mere vaMza kI patAkA hai, mahA zaktizAlinI hai yaha kaha kara pitA ne usakA bahumAna kiyA-use bahuta bar3A mAnA aura gRha meM Asakta rahane vAle apane Apako sacamuca hI dIna mAnA // 11 // tadanantara jo usake sneha ke kAraNa mana se dukhI ho rahA thA aura usake tapa grahaNa karane kI icchA se harSita ho rahA thA aise pitA ne usase isaprakAra kahA // 112 / / isa nizcaya se tumane na kevala apane Apako cAhane yogya uttama avasthA ko prApta karAyA hai kintu apane sambandha se isa jana ko arthAt 1 svakIyam 2 ato'ne 3 gaccha 4 boddha micchava: 5 sarvahitakaram 6 mAtApitarau * saugandhyAt ba. 7 sambandhAt / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha sagaM / 71 sadhIramiti tAmuktvA mumoca tapase pitA / vatrtsyantIM satpathe kanyAM sAdhuH ko nAnumodate / / 114 / / guru natvA yathAvRddha niragAmi gRhAttayA / grAvahistoragaM pitrA sasnehamanuyAtayA // 115 // tapaH prati yathA yAntI sA'dopi na tathA purA / bhavyatA hi parA bhUSA sattvAnAM satvazAlinAm // 116 // prapadya suvratAM natvA dIkSAM saha sakhIjaneH / nAmnA ca kriyayA 'cAsItsumatiH sumatistadA // 117 // bhuJjAno'nantavIryo'pi bhogAnmogondra sannibhaH / pUrvAraNAmanayallakSAmazItizcaturuttarAm // 118 // rogAdibhiranAlIDhaH zayAnaH zayane'nyadA / zrAyAsena vinAyAsItsa 4 jIvanaviparyayam // 116 // bhrAtRzokaM nigRhyAntaH paTuprasa ra mapyasau / spRhayAluramUddhIrastapase lAGgalAyudhaH / / 120 / / tato dhIro garIyAnsaM rAjyabhAramariJjaye / jyeSThe nyavIvizatputre svasminnupazamaM ca saH / / 121 // zArdUlavikrIDitam lakSmIM saptazataiH samaM nRpatibhistyaktvA vizuddhAzaye bhaktyA bhUriyazoyazodhararyAta natvA dadhAnaM tapaH / vairAgyAdaparAjito'jani muniH kurvaMstapasyAM parAM reje zUrataraH parISahajayAddhIrastapasyatyasau / / 122 / / mujhe bhI cAhane yogya uttama gravasthA ko prApta karAyA hai / / 113 / / isaprakAra dhairya ke sAtha kaha kara pitA ne use tapa ke liye chor3a diyA / ThIka hI hai kyoMki samIcIna mArga meM pravRtti karane vAlI kanyA ko kauna satpuruSa anumati nahIM detA hai ? / / 114 // jo jaise vRddha the tadanusAra gurujanoM ko namaskAra kara vaha ghara se nikala pdd'ii| bAhya toraNa taka pitA use snehasahita pahuMcAne ke liye AyA thA / / 115 / / vaha tapa ke liye jAtI huI jaisI dedIpyamAna ho rahI thI vaisI pahale kabhI nahIM huI / vAstava meM bhavyatA hI dhairyazAlI jIvoM kA utkRSTa AbhUSaNa hai / / 116 / / suvratA prArthikA ko namaskAra kara tathA sakhIjanoM ke sAtha dIkSA grahaNa kara usa samaya sumati nAma aura kriyA- donoM se sumati samIcIna buddhi kI dhAraka huI thI / / 117 // idhara bhogoM ko bhogate hue dharaNendra tulya anantavIrya ne bhI caurAsI lAkha pUrva vyatIta kara diye / / 118 / / jo rogAdi se AkrAnta nahIM thA aisA anantavIrya, kisI samaya zayyA para sotA huA binA mRtyu ko prApta ho gayA / / 116 // bhAI kA zoka yadyapi hRdaya meM bahuta adhika vistAra ko prApta thA to bhI use rokakara dhIra vIra balabhadra - praparAjita tapa ke liye icchuka ho gaye / / 120 / / tadanantara dhairyazAlI aparAjita ne rAjya kA gurutarabhAra ariMjaya nAmaka jyeSTha putra para rakkhA aura apane ApameM upazama bhAva ko sthApita kiyA / / 121 // vizuddha abhiprAya vAle sAta sau rAjAoM ke sAtha lakSmI kA parityAga kara tathA yazasvI aura tapasvI yazodhara muni ko namaskAra kara aparAjita vairAgya ke kAraNa muni ho gaye / utkRSTa tapasyA 1 sumatinAmnI 2 suSThu matiryasyAH sA 3 dharaNendra sadRzaH 4 maraNam / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 zrI zAntinAthapurANam tyaktvA siddhagirau tanuM ' tanutarAmArAdhya ratnatrayaM saMprApyAcyutamacyuta sthitiyuto devAdhipatyaM dadhau / prAgAnace jinaM tataH suragaNaistasyAbhiveko mahAn / farmer vidvatAvadhidRzaH satsaMpadAmIzituH / / 123 // 1 ityasagakRtau zAntipurANe zrImadaparAjita vijayo nAma * SaSThaH sargaH * karate hue aparAjita muni atyadhika suzobhita ho rahe the / parISahoM ke jItane se jo pratyanta zUra the aise dhIra vIra muni ghora tapa karane lage / / 122 / / siddhagiri para atyanta kRza zarIra ko chor3akara tathA ratnatraya kI ArAdhanA kara ve acyuta svarga ko prApta hue aura vahA~ avinAzI - dIrghakAla sthAyI sthiti se yukta ho indrapada ko dhAraNa karane lage / acyutendra ne pahale jinendradeva kI pUjA kI pazcAt puNyodaya se jinakA avadhijJAnarUpI netra vRddhi ko prApta huA thA tathA jo uttama saMpadAoM ke svAmI hue the aise una pracyutendra kA deva samUha ne mahAbhiSeka kiyA / / 123 / / isa prakAra mahAkavi prasaga dvArA racita zAntipurANa meM aparAjita kI vijaya kA varNana karane vAlA SaSTha sarga samApta huA / 1 atikRzAm 2 acyutanAmasvargam aparAjitA cyutendra saMbhavo nAma ba0 1 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CHAR *croconomomcom* saptamaH sargaH *answeatment 'prayApratighamatyuddha mantaHsaMkalpakalpitam / sa tatrApyaSTadhaizvayaM nirvavArAcyutezvaraH // 1 // nandIzvaramahaM kRtvA sa vyAvRtyAnyadA yayo / vandAramandiraM jainaM jambUdvIpasya "manvaram // 2 // SoDazApi sa vanditvA tatrAmyaya' jinAlayAn / ante jinAlaye'drAkSIkaJcana 'dhu sadAM patim // 3 // tasmAdindro'pyaso dRSTiM svAM nAkraSTuM tavAzakat / anekabhavasambandhabandhusnehena kolitAm // 4 // khevarendro'pi tadRSTiM prApyAntaHsnehanirbharaH / taM nanAma praNAmena 'jJAteyamiva sUcayan // 5 // macyutendraH parAvartya dezAvadhimatha kSaNAt / sa tasya svasya cAdrAkSItsaMbandhaM ca bhavaH svayam // 6 // saptama sarga athAnantara vaha acyutendra usa acyuta svarga meM bhI nirvAdha, atyanta zreSTha, aura manake saMkalpa mAtra se prApta hone vAle ATha prakAra ke aizvarya ko prApta huA / / 1 / / eka samaya vaha nandIzvara pUjA karane ke bAda lauTakara jinAlayoM kI vandanA karane kI icchA se jambUdvIpa ke sumeru parvata para gayA // 2 // vahAM solahoM jinAlayoM kI vandanA aura pUjA kara usane antima jinAlaya meM kisI vidyAdhara rAjA ko dekhA // 3 // vaha indra bhI aneka bhava sambandhI bandhu ke sneha se kIlita apanI dRSTi ko usa vidyAdhara rAjA para se khIMcane ke liye samartha nahIM ho sakA // 4 // usakI dRSTi ko prApta kara jo Antarika sneha se bharA huA thA aise vidyAdhara rAjA ne bhI jAti sambandha ko sUcita karate hue samAna praNAma dvArA usa acyutendra ko namaskAra kiyA / / 5 / / tadanantara acyutendra ne dezAvadhijJAna kA upayoga kara usakA aura apanA aneka bhavoM kA sambandha svayaM dekha liyA // 6 // pazcAt vidyAdhara rAjA ne usa acyutendra se isa prakAra pUchA ki he 1 apratipakSam 2 atizreSTham 3 aNimAdibhedenASTavidhazvaryam 4 nandIzvara dvIpe pUjAM vidhAya 5 meru parvatam 6 divi sIdantIti dyu sadasteSAm vidyAdharANAm 7 jJAtisambandham / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 zrIzAntinAthapurANam tatastamanvayukteti khecarendro'cyutezvaram / adRSTo'pi mayA svAmindRSTavatpratimAsi me // 7 // ayamantaHsphuratprIti STipAta: prabhostava / sambandhena vinA kSudre mAdRze ki pravartate // 8 // mayApyantaHpravizyaivaM 'vayAtyena yaducyate / taddha tumiti manye'hamatItabhavasaMbhavam // 6 // na tavAviditaM kiJcidrUpiSvindrasya vartate / brUhi tvaM prItihetu me vyaraMsodityudIrya saH // 10 // tena pRSTaH prasahya vaM indraH patyA nabhaHsadAm / tasyAtmanazca sambandhamiti vaktu pracakrame // 11 // prathAsti dyu sadAM vAso vijayA bhidho giriH / sthAyAmena mitaM yena dvIpe'sminnaddha bhAratam // 12 // tatrAsti dakSiNaNyAM nagaraM rathanUpuram / tatrAvasajjaTI nAma jvalanAdi:prabhuH param // 13 // 3mahAkulInamAsAdya vidyAH sarvA bbhaasire| yaM ca tejasvinAM nAthaM zAradArkamiva tviSaH // 14 / / priyaMkaraH satAM nityaM dviSatAM ca bhayaMkaraH / kSemaMkaraH prajAnAM ca 'prakRtyaiva babhUva saH // 15 // rAmA manoramAkArA vAyuvegeti vizrutA / mahAkulA priyA tasya premabhUmirabhUtparA // 16 // tasyAmajIjanatsUnumakIti paraMtapam / prabhAta iva sa prAcyAmakaM 'pakavallabham // 17 // svAmin ! yadyapi maiMne Apako dekhA nahIM hai to bhI Apa dikhe hue ke samAna jAna par3ate haiM / / 7 // he prabho ! jisake bhItara prIti sphurita ho rahI hai aisA yaha ApakA dRSTipAta sambandha ke binA mujha jaise kSudra puruSa para kyoM pravartatA // 8 / / maiM bhI bhItara praveza kara jo dhRSTatA se isa prakAra kaha rahA hU~ usakA kAraNa pUrvabhava se sambandha rakhatA hai aisA maiM mAnatA hU~ / / 6 / / rUpI padArthoM meM aisA koI padArtha nahIM hai jo indrapada ko dhAraNa karane vAle Apake liye avidita ho ataH Apa merI prIti kA kAraNa kahiye yaha kaha kara vaha virata ho gayA // 10 // usa vidyAdhara rAjA ke dvArA isaprakAra aAgraha pUrvaka pUchA gayA indra usakA aura apanA sambandha kahane ke liye isa taraha udyata hA // 11 // athAnantara isa jambUdvIpa meM vidyAdharoM kA nivAsa bhUta vijayAI nAmakA vaha parvata hai jisane apanI lambAI se Adhe bharata kSetra ko nApa liyA hai // 12 // usa parvata kI dakSiNa zreNI meM rathanUpura nAmakA nagara hai usameM jvalana jaTI nAmakA rAjA rahatA thA // 13 // ucca kulotpanna tathA tejasvI janoM ke svAmI jisa rAjA ko prApta kara samasta vidyAeM aisI suzobhita hone lagI thI jaisI zarad Rtu ke sUrya ko prApta kara kAnti athavA kiraNeM suzobhita hone lagatI haiM / / 14 / / vaha svabhAva se hI nirantara sajjanoM kA priya karane vAlA, zatroM kA bhaya karane vAlA aura prajAjanoM kA kalyANa karane vAlA thA // 15 // usakI vAyuvegA nAma se prasiddha sundara tathA uccakulIna priyA thii| yaha usakI bahuta bhArI prIti pAtra thI / / 16 / / jvalanajaTI ne usameM zatruoM ko saMtapta karane vAlA arkakIti nAmakA putra usa taraha utpanna kiyA jisa taraha prAtaHkAla pUrva dizA meM kamaloM ko atyanta priya ( pakSameM lakSmI ke atyanta vallabha ) sUrya ko utpanna karatA hai / / 17 / / 1 dhRSTatayA 2 jvalanajaTI nAmadheya: 3 mahAkulotpannam 4 kAntayaH 5 svabhAvenaiva 6 lakSmyekapriya, kamalaikapriyaJca / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH sargaH 75 nirAse' cetasastena bAlye'pi zizucApalam / 2ditsunA sarvavidyAnAmavakAzamivAtmani // 18 // tataH kramAttayorjajJe putrI nAmnA svayaMprabhA / bibhrANA zobhanAM mUrtimandavIva svayaMprabhA // 16 // jyotIrathasya tanayAM jyotirmAlAmupAnayat / arkotistata: kalyAM jyotirmAlAmivAparAm // 20 // tatkalAkauzalaM citraM kautukAdiva vIkSitum / svakAle tAmathaprApadyauvanazrIH zanaiH zanaiH // 21 // tAmekadA pitA vIkSya saMpannanavayauvanAm / tadvarAnveSaNavyagro babhUva saha mantribhiH // 22 // tato gahamunau snigdhe rAjA 'vaivavidA mate / saMzayyAsthita saMbhinna saMbhinnAmbhoruhAnanaH / / 23 // sa vIkSyAnantaraM bhartu rityAha viditAzayaH / prastyatra bhArate dezo vizrutaH suramAkhyayA // 24 // nagaraM paudanaM yatra vidyate sadhazonidhiH / rakSitAmUnnRpastasya prajApatiritoritaH // 25 // pradhattAvyatirikte dve svasmAdbhArye sa bhUpatiH / viGanAga iva bhadrAtmA madarekhe manorame // 26 / / pAdyA jayAvatI nAmnA dvitIyA mRgavatI stii| taM vazIkRtya te kAntaM 'rAjataH sma guraNAdhike // 27 // ajAyata jayAvatyA sUnuH 1degsUnRtavAviprayaH / ajayyo vijayo nAma "vijayazrIvizeSakaH // 28 // usane bAlyAvasthA meM bhI bAlyakAla kI capalatA citta se dUra kara dI thI jisase aisA jAna par3atA thA mAnoM vaha apane Apa meM samasta vidyAoM ko avakAza denA cAhatA thA // 18 // tadanantara una donoM ke ( jvalanajaTI aura vAyuvegA ke ) krama se svayaMprabhA nAmakI putrI utpanna huI / sundara zarIra ko dhAraNa karatI huI vaha putrI sAkSAt candramA kI prabhA ke samAna jAna par3atI thI / / 16 / / tadanantara arkakIti ne jyotIratha kI putrI usa jyotirmAlA ke sAtha vivAha kiyA jo nIroga thI tathA anya jyotirmAlA-dUsarI nakSatra pati ke samAna jAna par3atI thI // 20 // pazcAt apanA samaya pAne para dhIre dhIre svayaMprabhA ko yauvana lakSmI prApta huI / vaha yauvana lakSmI aisI jAna par3atI thI mAnoM kautuka vaza usake vividha kalAkauzala ko dekhane ke liye hI AyI ho // 21 / / eka samaya pitA use nava yauvana se saMpanna dekha, mantriyoM ke sAtha usake yogya vara khojane ke lie vyagra huA // 22 // tadanantara khile hue kamala ke samAna jisakA mukha thA aisA rAjA kisake sAtha vivAha kiyA jAya aura kisake sAtha na kiyA jAya aisA saMzaya kara nirNaya ke liye usa purohita para nirbhara huA jo atyaMta snehI tathA jyotiSa zAstra ke jAnane vAloM kA sammAna pAtra thA / / 23 / / vaha rAjA kI ghaniSThatA dekha usake abhiprAya ko jAnatA huA isaprakAra kahane lgaa| isa bharata kSetra meM suramA nAma se prasiddha deza hai // 24 / / jisa deza meM podanapura nAmakA nagara hai / uttama kIrti kA bhANDAra prajApati nAma se prasiddha rAjA usa nagara kA rakSaka hai // 25 / / jisa prakAra diggaja do manohara mada rekhAoM ko dhAraNa karatA hai usIprakAra vaha bhadra prakRti vAlA rAjA apane se pRthaka na rahane vAlI do sundara striyoM ko dhAraNa karatA thA // 26 // pahalI strI jayAvatI aura dUsarI mRgavatI nAmakI thI / guNoM se paripUrNa ye donoM striyAM pati ko vaza kara suzobhita ho rahI thIM // 27 / / jayAvatI ke vijaya nAmakA putra huaA jo satya tathA priya vacana bolane vAlA thA, ajeya thA aura vijaya lakSmI kA tilaka thA / / 28 / / pazcAt mRgavatI 1 nirastam 2 dAtumichunA 3 cAndrIprabhA iva 4 nIrogAm 5 purodhasi 6 jyotiSajJAnAm 7 nirNAyakatvena sthito'bhUta 8 vikasitakamalavadanaH / zobhete sma 10 stypriyvcn| 11 vijayalakSmItilakaH / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam tato mRgavatI leme tanujaM vijayAnvitam / 'aniSThitayazorAzi tripRSThAlyaM zriyaH patim // 26 // nRsiMhenAdivayana sa siMha siMhamAdinA / siMhopaplutadezasya kSemakAraH prajApatiH // 30 // azvagrIvo'pyayaM cakrI nAmitAzeSakhecaraH / tena ghAniSyate yuddha tatputreNa kanIyasA // 31 // matastasmai sutAM datsva tripRSThAya mahAtmane / sa * tamityanuziSyAthaM vyaramakhecarezvaram // 32 // indomuMkhena sambandhaM pUrNamAsyAya bhUpateH / sa tenApyabhyanujJAtaH sasainyo yA vyagAhata // 33 // sa podanapuraM prApya zuddha'hni zubhalakSaNAm / svayaMprabhA tripRSTAya vyatArI dvidhipUrvakam // 34 // svayaMpramAmanAsAdya samaM vidyAparAdhipaH / tvaramAraNo yudhi krodhAdazvagrIvaH samudyayau // 35 // rUpyAdrernAtidUre'tha rathAvarte mahIbhRti / raNaH pravavRte ghoro bhUbhRtAM khecarI samam // 36 / / vAsudevastripRSTo'bhUdazvagrIvaM nihatya tm| vijayo baladevazca vijayodyadhazodhanaH // 37 / / tau vazIkRtya cakreNa vikrAntAvaddha bhAratam / prabhaumAnIva hRdyAni sukhAni niravikSatAm // 38 // azeSitaripuH zAsadvijayAddha mazeSatA / sa reje khyAtasambandho mAtulazcakravartinaH // 36 // ne tripRSTha nAmakA putra prApta kiyA jo vijaya se sahita thA, aparimita yaza kA svAmI thA tathA lakSmI kA pati thA / / 26 / / siha se upadrata deza kA kalyANa karane vAle rAjA prajApati ne siha ke samAna garjanA karane vAle jisa nara zreSTha ke dvArA siMha kA nAza karAyA thA // 30 // samasta vidyAdharoM ko namrIbhUta karane vAlA yaha azvagrIva cakravartI bhI prajApati ke choTe putra tripRSTha ke dvArA yuddha meM mArA jAyagA isaliye usa mahAn AtmA tripRSTha ke liye putrI deyo / isa prakAra vidyAdharoM ke rAjA jvalanajaTI se prayojana kI bAta kaha kara purohita cupa ho gayA / / 31-32 // jvalanajaTI ne indu nAmaka vidyAdhara ke mukha se rAjA prajApati ke pAsa isa sambandha ko pUrNa karane kA samAcAra khlaayaa| jaba rAjA prajApati ne bhI svIkRta kara liyA taba vaha senA sahita AkAza mArga se cala par3A // 33 // usane podanapura pahuMca kara zuddha dina meM tripRSTha ke liye zubha lakSaNoM se yukta svayaMprabhA vidhi pUrvaka pradAna kara dI // 34 // idhara azvagrIva bhI svayaMprabhA ko cAhatA thA parantu jaba use nahIM milI taba vaha krodha se vidyAdhara rAjAoM ke sAtha zIghratA karatA hayA yuddha ke liye udyama karane lagA // 35 // tadanantara vijayA parvata ke nikaTa hI rathAvarta nAmaka parvata para bhUmigocarI rAjAnoM kA vidyAdharoM ke sAtha ghora yuddha huA // 36 // usa azvagrIva ko mAra kara tripRSTha nArAyaNa huA aura vijaya se jisakA yaza rUpI dhana bar3ha rahA thA aisA vijaya baladeva huA // 37 / / ve donoM vIra cakra ke dvArA ardha bharata kSetra ko vaza kara svargIya sukhoM ke samAna manohara sukhoM kA upabhoga karane lage // 38 // udhara jisane samasta zatruoM ko naSTa kara diyA thA tathA jisakA sambandha prasiddha thA aisA cakravartI kA mAmA jvalanajaTI samasta vijayArdha parvata para zAsana karatA huA suzobhita ho rahA thA // 36 // eka dina vaha bhavyajIvoM ko Ananda dene vAle abhinandana nAmaka mAnanIya muni ke darzana kara 1 asamAptakIrtisamUham 2 laghuputreNa 3 svargasambandhInIva 4 zAsanaM kurvan / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH sagaH 77 vIkSyAbhinandanaM mAnyaM muni bhavyAbhinandanam / sa dharmamekadA zrutvA mumukSurmanasA'bhavat // 40 // rAjyalakSmI tato'pAsya tapolakSmImazizrayat / sa vizeSajJatAM svasya lyApayanniva tatkSaNe / / 41 // dhRtarAjyamaraH putramarkakotirajIjanat / jyotirmAlAbhidhAnAyAM nAmnAthAmitatejasam // 42 // so'haM na tasya sUnutvAkhecarendrasya kevalam / api svIkRtavidyatvAdabhUvaM paramezvara // 43 // athA'sAvi pitRbhyAM me manoramatamAkRtiH / 'sutAralocanacchAyA sutArA nAma kanyakA // 44 // tataH svayaMprabhA leme jyeSThaM zrIvijayaM sutam / vijayaM ca krameNakAM putrI jyotiHprabhAbhidhAm // 45 // rAjA trivargapArINaH prajApatirathAnyadA / tapase niragAdgehAdbhavyatvapreritAzayaH // 46 // pihitAnavamAnamya prapadya svahitaM tapaH / zukladhyAnavizuddhAtmA siddhi prApa prajApatiH // 47 / / atha jyotiHprabhA kanyA jagrAhAmitatejasam / svayaMvare sutArA ca prItyA zrIvijayaM priyam // 48 // tripRSTo'tha yazaHzeSo babhUva cirakAlataH / vijayo'pi tapastaptvA leme kevalasampadam // 46 // arkakotistataH putra vinyasyAmitatejasi / mayi rAjyaM pravavAja praNipatyAbhinandanam // 50 // tatho dharma suna kara hRdaya se mumukSa-mokSa prApta karane kA icchaka ho gyaa||40|| tadanantara usane usI kSaraNa apanI vizeSajJatA ko prakaTa karate hue ke samAna rAjya lakSmI ko chor3akara tapo lakSmI ko grahaNa kara liyA // 41 // pazcAt rAjya bhAra ko dhAraNa karane vAle arkakIrti ne jyotirmAlA nAmaka strI se amitateja nAmaka putra ko utpanna kiyA // 42 // vaha maiM na kevala vidyAdhara rAjA kA putra hone se paramezvara-utkRSTa sAmarthyavAn huA thA kintu vidyAoM ko svIkRta karane se bhI paramezvara huaA thA // 43 // ___ tadanantara hamAre mAtA pitA ne jisakI AkRti atyaMta sundara thI, aura jisake netroM kI kAnti uttama putaliyoM se sahita thI aisI sutArA nAmakI kanyA utpanna kI / / 44 / / pazcAt svayaMprabhA ne zrIvijaya nAmaka jyeSTha putra, vijaya nAmaka laghu putra aura jyotiprabhA nAmakI eka putrI krama se prApta kI // 45 / / tadanantara jo dharma artha aura kAma isa trivarga meM pAraMgata the tathA bhavyatva bhAva se jinakA hRdaya prerita ho rahA thA aise prajApati mahArAja tapa ke liye ghara se nikale // 46 // pihitAsrava muni ko namaskAra kara tathA AtmahitakArI tapa ko svIkRta kara zukladhyAna se jinakI AtmA vizuddha ho gayI thI aise prajApati munirAja ne mukti prApta kI // 47 / / tadanantara svayaMprabhA kI putrI jyotiprabhA kanyA ne arkakIti ke putra amitateja ko grahaNa kiyA aura sutArA ne svayaMvara meM zrIvijaya ko apanA pati banAyA // 48 // cira kAla bAda tripRSTha maraNa ko prApta huA aura vijaya ne bhI tapa tapakara kevalajJAna rUpa sampadA ko prApta kiyA / / 4 / / tadanantara arkakIti ne mujha amitateja putra ke liye rAjya sauMpakara tathA abhinandana guru ko namaskAra kara dIkSA dhAraNa kara lI // 50 // tadanantara saMpattvi se paripUrNa pitA kA pada prApta kara samasta rAjAoM 1 suSThukanInikAyuktalocanakAntiH 2 etannAmadheyo nRpaH 3 yaza eva zeSo yasya, mRtaityarthaH / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAMtinAthapurANam anantaraM pituH prApya tvaM padaM saMpadAdhikam / cakartha sArthakaM nAma nAmitAzeSarAjakaH // 51 // ekadAgAmukaH kazcid dRSTvA zrIvijayaM dvijaH / siMhAsanasthamityAha rahasi prApya cAsanam // 52 // itaH pauvananAthasya saptame vAsare divaH / mUrdhani pradhvanannuccarazanaiH patitAzaniH // 53 // ityuktvA virate vAraNI tasminpapraccha sa svayam / kastvaM kimabhidhAno vA kiyagnAnaM taveti tam // 54 / / iti pRSTaH svayaM rAjJA tato'vAdItsa dhIradhIH / bandhuraM sindhudeze'sti padminIkheTakaM puram // 55 / / tasmAdamoghajihvAlyastvAM dvijAtirihAgamam / putro vizAradasyAhaM jyoti navizAradaH / / 6 / / itthamAtmAnamAvedya sthitimantaM visaya' tam / aprAkSIrasacivAnarAjA svarakSAmazanestataH // 57 / / rakSopAyeSu bahuSu praNIteSvatha mantribhiH / pratyAcikhyAsurityAha tAM kathAM matibhUSaNaH // 58 / / kumbhakArakaTaM nAma zailendropatyakaM puram / asti tatrAvasadvipro durgatazcaNDakauzikaH // 56 // abhUtpraNayinI tasya somazrIriti vizrutA / bhUtAnyArAdhya sA prApadapatyaM muNDakauzikam // 60 // jighatso rakSasa: kumbhAvakSitu putramanyadA / bhUtAnAmarpayadvipro guhAyAM teSAyi sH||61|| taM tatrApya ghasadbhISmaH zizumAkasmika: "zayuH / ko vA trAtumalaM mRtyorSama muktvA shriirinnaam||62|| ko namrIbhUta karate hue tumane apanA nAma sArthaka kiyA / / 5 / / eka dina kisI Agantuka brAhmaNa ne zrIvijaya ko siMhAsana para sthita dekha ekAnta meM prAsana prApta kara isa prakAra kahA // 52 // Aja se sAtaveM dina podanapura nareza ke mastaka para jora se garajatA huA vajra vegapUrvaka AkAza se giregA // 53 // itanA kaha kara jaba vaha cupa ho gayA taba amitateja ne usase svayaM pUchA ki tuma kauna ho? kisa nAmake dhAraka ho aura tumheM kitanA jJAna hai ? // 54 / / isa prakAra rAjA ke dvArA svayaM pUche gaye, dhIra buddhi vAle usa Agantuka brAhmaNa ne kahA ki sindhu deza meM eka padminIkheTa nAmakA sundara nagara hai // 55 // vahAM se maiM tumhAre pAsa yahAM AyA haiM amoghajihva merA nAma hai, maiM vizArada kA putra hUM tathA jyotiSa jJAna kA paNDita hUM // 56 / / isa prakAra apanA paricaya dekara baiThe hue usa brAhmaNa ko rAjA ne vidA kiyaa| pazcAt mantriyoM se vajra se apanI rakSA kA upAya pUchA // 57 / / tadanantara mantriyoM ne bahuta sAre rakSA ke upAya batalAye parantu una upAyoM kA khaNDana karane kI icchA rakhate hue matibhUSaNa mantrI ne isa prakAra eka kathA kahI // 8 // girirAja ke nikaTa eka kumbhakaTa nAmakA nagara hai / usameM caNDakauzika nAma vAlA eka daridra brAhmaNa rahatA thA // 56 / / 'somazrI' isa nAma se prasiddha usakI strI thii| usane bhUtoM kI ArAdhanA kara eka maNDakauzika nAmakA putra prApta kiyA // 60 // kumbha nAmakA rAkSasa usa patra ko khAnA cAhatA thA ataH usase rakSA karane ke liye brAhmaNa ne vaha putra bhUtoM ko de diyA aura bhUtoM ne use guhA meM rakha diyA // 61 // parantu vahAM bhI akasmAt Aye hue eka bhayaMkara ajagara ne usa putra ko khA liyA ataH ThIka hI hai kyoMki dharma ko chor3a kara mRtyu se prANiyoM kI rakSA karane ke liye kauna samartha hai ? // 62 // 1 vajram 2 attu miccho| 3 bhakSayAmAsa 4 ajagaraH / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saSThama sarga: 76 tataH zAnti vihAyAnyo rakSopAyo na vidyate / prasyApi paudanezitvaM nirasyAmo mahIpateH // 63 / / ityuktvA virate tasmin rAjyaM vaizravaNe prajAH / tAmrIye sthApayAmAsa rAjA cAsthAkhinAlaye / / 64 / / saptame'hani saMpUrNe papAtAzanirambarAt / mukuTAlaGa kRte mUni dhanadasya mahIkSitaH // 65 // tataH zrIvijayastasmai tanmanorathavAjchitam / didezAmoghajihvAya paminIkheTameva saH // 66 / / vidyAdvayamathAsAdya mAtuH zrIvijayo'nyadA / rantu sutArayA sAdhaM vanaM jyotirvanaM yayau // 67 / / gate tasminnayotpAta darzanAkulanAgaram |ngrN paudanaM kazcid vyomnA prApa nabhazcaraH / / 68 // kramAdrAjakuladvAramAsAdya svaM nivedya sa: / prAvikSata tatsabhAM tasyAM natvAdrAkSotsvayaMprabhAm // 66 // tadRSTipAtanirdiSTamadhyAsya sukhamAsanam / prastAvamaya saMprApya prAstAvIditibhASitum / / 70 // bhadraM zrIvijayAyatadvRttaM kiJcignizamyatAm / ahaM dIprazikhaH putraH saMminnasya mahAtmanaH // 71 / / pitrA saha sukhArAdhyamArAdhyAmitatejasam / nivRtya svapuraM gacchannauSaM ruditadhvanim // 72 / / tato vimAnamadrAkSaM rudatIM tatra ca striyam / muhurdhAturmuhuH patyuvilapantImathAkhyayA // 73 // isaliye zAnti ko chor3a kara rakSA kA anya upAya nahIM hai / phira bhI hama inake podanapura ke svAmitva ko dUra karadeM arthAt inake sthAna para kisI anya ko rAjA ghoSita karadeM // 63 // isaprakAra kaha kara jaba matibhaSaNa mantrI capa ho gayA taba prajA ne tAmeM kA kabera banA kara usa para rAjya sthApita kara diyA / aura rAjA jinAlaya meM sthita ho gyaa|64|| sAtavAM dina pUrNa hote hI rAjA kubera ke mukuTa vibhUSita mastaka para AkAza se vajra girA / / 65 / / tadanantara zrIvijaya ne usa amoghajihva nAmaka Agantuka brAhmaNa ke liye usakA mana cAhA padminIkheTa nagara hI de diyA // 66 // kisI samaya zrI vijaya mAtA se do vidyAeM lekara sutArA ke sAtha krIr3A karane ke liye jyotirvana gayA // 67 / usake cale jAne para utpAtoM ke dekhane se vyAkula nAgarika janoM se yukta AkAza se koI vidyAdhara pAyA // 68 / / krama se rAjadvAra meM jAkara usane apanA paricaya diyA pazcAt rAjasabhA meM praveza kiyaa| vahAM namaskAra kara usane svayaMprabhA ko dekhA // 66 // svayaMprabhA ke dRSTipAta se batAye hue prAsana para sukha pUrvaka baiThA / pazcAt avasara pA kara usane isaprakAra kahanA zuru kiyA // 70 / / zrI vijaya ke liye kalyANakArI yaha kucha samAcAra suniye / maiM mahAn AtmA saMbhinna kA dIprazikha nAmakA putra hUM / / 71 // sukha se ArAdhanA karane yogya amitateja kI pitA ke sAtha ArAdhanA kara jaba maiM apane nagara kI ora jA rahA thA taba maiMne rone kA zabda sunA // 72 / / tadanantara vimAna ko aura usameM rotI huI strI ko dekhA / vaha strI bAra bAra bhAI tathA pati kA nAma lekara vilApa kara rahI thI // 73 / / pazcAt svAmI kA nAma suna kara tathA strI para karuNA utpanna 1 utpAtAnAM darzanena AkulA nAgarA yasmistat 2 avasaram 3 sukhenArAdhanIyam / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 zrIzAntinAthapurANam zrutvAya svAmino nAma strIkAruNyAcca tatkSane / samaM pitrA mayAsyAyi yAnasthAne 'yuyutsayA // 74 / / yAvana zastramAvata ripustAvatsava snuSA / vimAnaprAjire sthitvA mAmavAdIdaM vacaH // 7 // jyotivanetisaMdhAya vidyayA svAminaM mama / balAbazanighoSo mAM nayati svapurImayam / / 76 // paritrAyasva mannAtha mityuDIrya tayA ttH| pahaM nyatiSi kSipraM zatruNAzaGkapa vIkSitaH / / 7 / / sutArArUpadhAriNyA vidyayA vyAkulIkRtam / kukkuTAhi viSavyAjAnmithyeva mRtathA tayA // 7 // tatrAdrAkSaM citArUDhaM tAmAvAya mahIkSitam / prayAsItkvApi sA vidyA pitrA nissitA mama // 7 // tato vismitya rAjendraH kimetaditi me gurum / pramAkSItasya saMminnastadudantamacIkapata // 0 // sutArAharaNaM zrutvA rAjendro rathanUpuram / saMminnAbhisaro'yAsonmAM visayaM svadantikam // 11 // tahAAmityaraM tasyAH praNIya virarAma sH| svayaMprabhApi tenaiva sahAra rathanUpuram / / 2 / / tatpuraM prApya sA vyomnA prAvizadrAjamandiram / jaddhiHpratyabhijJAya vIkSyamAraNA manIjana: // 3 // sutArAvirahamlAnaM prabhAtendumivAtmajam / sAdAkSIkhecarendraM ca pratyutthAya kRtAnatim / / 84 // tayorane tataHsthitvA kSaNamAtramivAsane / snuSAsnehAspatadvASpamanta tvetyuvAca sA // 8 // hone ke kAraNa maiM yuddha karane kI icchA se pitA ke sAtha vimAna ke Age khar3A ho gayA // 74 / / jaba taka zatru zastra nahIM grahaNa karatA hai taba taka tumhArI vadhU ne vimAna ke prAGgaNa meM khar3I ho kara mujhase yaha vacana kahA // 75 / / jyotirvana meM vidyA se mere pati ko chala kara yaha azanighoSa mujhe balapUrvaka apanI nagarI ko liye jA rahA hai / / 76 / / mere pati kI rakSA karo isa prakAra kaha kara usane zatra se AzaGkita ho mujhe dekhA aura maiM tatkAla vahAM se lauTa par3A // 77 / / bAta yaha huI ki sutArA kA rUpa dhAraNa karane vAlI vidyA kukkuTa sarpa ke viSa ke bahAne jhUTha mUTha hI mara gayI / use sacamuca hI mRta jAna kara rAjA zrIvijaya bahuta vyAkula huA tathA use lekara usake sAtha citA para ArUDha ho gayA ( isI ke bIca azanighoSa vAstavika sutArA ko hara kara le gayA ) mere pitA ne usa vidyA ko lalakArA jisase vaha kahIM bhAga gayI // 78-79 / / pazcAt Azcarya cakita ho rAjAdhirAja zrIvijaya ne 'yaha kyA hai' isa taraha mere pitA se pUchA / saMbhinna ne sutArA kA samAcAra usase kahA // 50 // satArA kA haraNa suna kara rAjAdhirAja zrIvijaya mujhe Apake pAsa bhejakara saMbhinna ke sAtha rathanapara gaye haiM // 51 / / isa prakAra zIghra hI sutArA kA samAcAra sunA kara dIprazikha virata ho gayA / svayaMprabhA bhI usI ke sAtha rathanUpura gayI // 2 // .. usa nagara ko prApta kara svayaMprabhA ne AkAza se rAjabhavana meM praveza kiyA / vRddha strI puruSa na kara use dekhane lage // 83 / / vahA~ usane, sutArA ke viraha se jo mlAna ho rahA thA tathA prAtaH kAla ke candramA ke samAna jAna par3atA thA aise putra ko aura uTha kara namaskAra karane vAle rAjA ko dekhA // 84 // una donoM ke Age kSaNa bhara Asana para baiTha kara tathA vadhU ke sneha se par3ate hue AMsuoM 1 yoddha micchayA 2 sAdhaM jagAma 3 vRddha : 4 strIpuruSaH Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH sarga: 81 prayamudvijitu kAlastyAhazA na mahAtmanAm / vijJAte'pi ripoH sthAne ki yUyaM nAdhyavasyatha // 86 // sA vyaraMsodudIryevaM madhyesabhamidaM vacaH / strIjano'pi kulodbhUtaH sahate na parAbhavam // 7 // tato'vita narendrAya sa tasmai khecarezvaraH / vidyA hetinivAriNyA samaM 'bandhavimocinIm // 8 // prasAdhitamahAvidya kRtvA sAbhisaraM sutaH / prajighAyAmyamitraM taM tvaramAraNaM raNAya sH||86|| mahAjvAlAbhidhAM vidyAmayAtsApayituMca saH / sahasrarazminA sAdhaM hrImantamacalaM svayam // 10 // tatra vidyAM vazIkRtya svasattvena sa sattvaram / tayavAnudruto'yAsIttatazcaJcAM ripoH purIm // 1 // vidyayA bahurUpiNyA bhrAmaryA ca samantataH / prAtmAnaM koTizaH kRtvA vitatya gaganasthalam // 2 // yuddhayamAnaM narendreNa tamindrAzanisaMbhavam / adrAkSItso'pi cAcchatsIttadvidhA svasya vidyayA // 13 // avadhyamAnamanyeSAM vidyAstraM vIkSya vivythe| prAsureyo jitAnyo'pi sa zUraH zUrabhIkaraH // 14 // dehamAtrAvazeSo'tha kSINavidyAvibhUtikA / prAtastArAvimuktena gaganena samo'bhavat // 15 // svaM 3rirakSiSayA vegAnanAzAzanighoSakaH / pAMsulasyAthavA cittaM nisargataralaM kiyat / / 66 // ko bhItara roka kara usane isa prakAra kahA / / 85 // yaha Apa jaise mahAn AtmAoM ke udvigna hone kA nahIM hai| zatru kA sthAna jAna lene para bhI prApaM loga nizcaya kyoM nahIM kara rahe haiN|||86|| isa prakAra sabhA ke bIca meM yaha vacana kaha kara vaha virata ho gayI / ThIka hI hai kyoMki kulIna striyAM bhI parAbhava ko sahana nahIM karatI haiM / / 87 / / tadanantara vidyAdhara nareza ne rAjA zrI vijaya ke liye hetinivAriNI-zastroM ko rokane vAlI vidyA ke sAtha bandha vimocinI-bandha se chur3Ane vAlI vidyA dI // 8 // tadanantara jo vidyA siddha kara cukA thA aura yuddha ke liye zIghratA kara rahA thA aise zrIvijaya ko usane apane putroM ke sAtha zatru ke sanmukha bhejA // 86 // aura svayaM vaha mahA jvAlA nAmaka vidyA ko siddha karane ke liye sahasrarazmi ke sAtha hrImanta parvata para gayA / / 10 / / vahAM apane dhairya se zIghra hI vidyA siddha kara usI vidyA se anugata hotA huA vaha vahAM se zatru kI caJcA nagarI gayA // 41 // azanighoSa bahurUpiNI aura bhrAmarI vidyA ke dvArA apane Apako karor3oM rUpa banA kara tathA saba ora se AkAza ko vyApta kara rAjA zrIvijaya ke sAtha yuddha kara rahA thaa| yaha dekha vidyAdharoM ke rAjA ne apanI vidyA se usakI vidyA cheda dI / / 62-63 / / jo dUsaroM ke liye avadhya thA-dUsare jise cheda nahIM sakate the aise vidyAstra ko dekha kara azanighoSa, yadyapi dUsaroM ko jItane vAlA thA, zUra thA aura anya zUravIroM ko bhaya utpanna karane vAlA thA to bhI bhayabhIta ho gayA / / 14 / / tadanantara zarIra mAtra hI jisakA zeSa raha gayA thA aura vidyArUpI vibhUti jisakI naSTa ho gayI thI aisA vaha azanighoSa tArAoM se rahita prAtaHkAla ke AkAza ke samAna ho gayA / / 15 / / anta meM vaha apanI rakSA karane kI icchA se vega pUrvaka bhaagaa| athavA citta svabhAva se hI caJcala hotA hai phira pApI manuSya kA citta hai hI kitanA ? // 66 // ghAta karane kI icchuka tathA bhayaMkara rUpa dhAraNa karane vAlI vidyA ne usakA pIchA kiyaa| isI taraha 1 bandhAi vimocayatItyevaM zIlA tAm 2 preSayAmAsa 3 rakSitu micchayA / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 zrIzAntinAthapurANam tamanvabudravadvidyA jighAMsurbhImavigrahA / sa bhUpaH khecarendro'pi tarasA saha sainikaH // 7 // prapazyanmaparaM kizcidrakSopAyamathAtmanaH' / zalaM gajadhvajaM prApannAsikyanagarAbahiH // 8 // * zArdUla vikrIDitam 8 tatrAnantacatuSTayena sahitaM bhavyAtmanAM taM hitaM __bhaktyA kevalinaM praNamya paramA sadyo vishuddhaashyH| nAsau kevalamambarecarapateArazaktestataH saMsArAdapi nirbhayo bhagavatastasya pramAvAdabhUt / / 6 // nibandhAdacirAya khecarapatistanmArgalagnastadA dRSTvA lAGgalinaM tutoSa sahasA sAdhaM narendreNa saH / pASANAthitayA vajanmariNamiva prApyAntarA' mAsvarai buddha saMpavamUcca tasya kRpayAlaGkAritevAmalA // 10 // ityasagakRtau zAntipurANe'cyutendrasya khecarendrapratibodhane amitatejaHzrIvijayayoH sutArAvyatikaro nAma * saptamaH sarga: * vidyAdhara rAjA bhI sainikoM ke sAtha vega se usake pIche daur3A // 17 // jaba usane apanI rakSA kA dUsarA upAya nahIM dekhA taba vaha nAsikya nagara ke bAhara sthita 'gajadhvaja parvata para jA pahuMcA // 18 // vahAM ananta catuSTaya se sahita tathA bhavya jIvoM ke hitakAraka kevalI bhagavAn ko parama bhakti se namaskAra kara vaha zIghra hI vizuddha hRdaya ho gyaa| una bhagavAn ke prabhAva se vaha na kevala durvAra zakti ke dhAraka vidyAdhara rAjA se nirbhaya huA kiMtu saMsAra se bhI nirbhaya ho gayA // 66 // jo vidyAdhara rAjA cirakAla se Agraha pUrvaka unake mArga meM laga rahA thA vaha, rAjA bhI zrIvijaya ke sAtha balabhadra ko dekha kara zIghra hI saMtuSTa ho gayA / jisa prakAra pASANa prApta karane kI icchA se ghUmane vAlA manaSya bIca meM dedIpyamAna maNi ko prApta kara prasanna ho jAtA hai usI prakAra bIca meM hI balabhadra ko prApta kara vidyAdhara rAjA kI buddhirUpa saMpadA una kevalI bhagavAn kI dayA se alaMkRta huI ke samAna nirmala ho gayI // 42 // isaprakAra mahA kavi asaga dvArA viracita zAntipurANa meM acyutendra kA vidyAdhara rAjA ko saMbodhana denA tathA amitateja, zrIvijaya aura sutArA kA varNana karane vAlA sAtavAM sarga pUrNa huA // 7 // 1 svasya 2 gajapanthAnAmadheyaM 3 madhye / 1. yaha parvata Ajakala nAsika zahara se bAhara sthita hai tathA gajapaMthA nAma se prasiddha hai| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *cementariencorrece* / aSTamaH sargaH pratha bhavyAtmanAM sevyamavyAvAdhAmalazriyam / vavande khecarendrastaM jinaM bhUpazca bhaktitaH // 1 // mantaHkaraNakAluSyavyapAyAmalalocano / prAkhalIbhUya tau bhaktyA samAyAM samavikSatAm // 2 // sutAro tarasAdAya tataH prApa svayaMprabhA / natvA kevalinaM tatra niSasAda ca sAdaram // 3 // aprAkSIdvijayaM dharma vijayAddha patistataH / dharmAnurAganirdhU tavairo vairocanAcitam // 4 // sa samyagdarzanajJAnacAritrANyatha kevalI / prAha dharmamiti dheyo na zreyo'nyavito'GginAm // 5 // tattvArthAbhiruciH samyagdarzanaM khalu drshnm| nisargAdhigamabhedAttad dvidhA midyate punaH // 6 // jainarjIvAdayo bhAvAssaptatattvamitIritam / anAdinidhano jIvo jJAnAdiguNalakSaNaH // 7 // aSTama sarga athAnantara bhavya jIvoM ke sevanIya tathA avyAbAdha aura nirmala lakSmI se yukta una kevalI jinendra ko vidyAdharoM ke rAjA amitateja tathA rAjA azanighoSa ne bhakti pUrvaka namaskAra kiyA / / 1 / / antaHkaraNa kI kaluSatA kA nAza ho jAne se jinake netra nirmala ho gaye the aise ve donoM namrIbhUta hokara bhakti pUrvaka sabhA meM praviSTa hue // 2 // tadanantara svayaMprabhA sutArA ko lekara vega se vahAM A pahuMcI aura valI bhagavAn ko Adara sahita namaskAra kara baiTha gayI // 3 // tadanantara dharmAnurAga se jisakA baira dUra ho gayA hai aise vijayArdhapati-amitateja ne indra pUjita vijaya kevalI se dharma pUchA // 4 // tadanantara una vijaya kevalI ne kahA ki samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra dharma hai| yaha dharma hI prANiyoM ke liye kalyANakArI hai isase atirikta anya nahIM // 5 // paramArtha se tattvArtha meM zraddhA honA samyagdarzana hai / phira vaha samyagdarzana nisarga aura adhigama ke bheda se do prakAra se vibhakta hai // 6 // jIvAdi padArtha hI sAta tattva haiM aisA gaNadharAdika devoM ne kahA hai / inameM jJAnAdi guNa rUpa lakSaNa se yukta jIva anAdi nidhana hai // 7 // samasta padArthoM ke sadbhAva ko kahane vAlA guNa jJAna 1 indrapUjitam / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam azeSabhAvasadbhAvakhyApakaM jJAnamiSyate / cAritraM sarva'sAyadyakriyAnyuparamaH smRtam / / 8 / / mithyAtvAviratI yogAH kaSAyA bndhhetvH| karmAtmakazca saMsArazcaturgatyupalakSitaH // 6 / / hiMsAmRSodyacauryebhyo vyavAyAcca parigrahAt / sarvato dezatazcaiva virativaMtamucyate // 10 // manoguptyeSaNAdAnanikSepekSitAzitA' / ahiMsAvatarakSArtha kIrtitAH paJca bhAvanAH // 11 // "hAsyalobhAkSamAbhItipratyAkhyAnaM pracakSate / sUtrAnumASaNaM cAryAH satye paJca va bhAvanAH // 12 / / 'uparodhAkriyA vAsAH zUnyAgAre vimocite / bhaikSyazuddhirabhevaH sve paJcatya steyabhAvanAH // 13 // "strIkathAlokanAtItamogasmRtyaGgasaMskriyAH / tyAjyA vRSyarasAzca syuH paJcati brahmabhAvanAH // 14 // paJcasvapIndriyArtheSu rAgadveSavivarjanam / 'iSTAniSTeSu ca jJeyA nai:kiJcanyasya bhAvanAH / / 15 / / mahAvatAni paJcava bhUSaNAnyanagAriNAm / aNuvatAnyathaitAni bhavanti gRhamedhinAm // 16 // digvezAnadaNDebhyo viratiH syAdguNavatam / trivizaM sadanuSTheyaM zrAvakaH svahitArthibhiH / / 17 / / kahalAtA hai aura samasta pApa pUrNa kriyAoM kA abhAva ho jAnA cAritra mAnA gayA hai / / 8 / / mithyAtva avirati yoga aura kaSAya ye bandha ke kAraNa haiM / karmarUpa saMsAra cAra gatiyoM se sahita hai / / 6 / / hiMsA, asalya, caurya, maithuna aura parigraha se sarvadeza athavA eka deza nivRtti honA vrata kahalAtA hai // 10 // manogapti, eSarapA samiti, prAdAna nikSepaNa samiti, IryA samiti tathA AlokitapAna bhojana ye ahiMsA vrata kI rakSA ke liye pAMca bhAvanAeM kahI gayIM haiM / / 11 / / hAsyapratyAkhyAna, lobhapratyAkhyAna, akSamA (krodha) pratyAkhyAna, bhayapratyAkhyAna aura Agama ke anusAra vacana bolanA ye satyavrata kI bhAvanAeM haiM aisA artha-gaNadharAdika deva kahate haiM / / 12 / / paroparodhAkaraNa, zUnyAgArAvAsa, vimocitAvAsa, bhaikSyazuddhi aura apanI vastu meM abheda' arthAt sadharmAvisaMvAda ye pAMca asteyavrata kI bhAvanAeM haiM / / 13 / / strIkathA tyAga, strI-pAlokana tyAga, atItabhogasmRti tyAga, aGgasaMkriyA-tyAga aura vaSyarasa tyAga-kAmoddIpaka gariSTha bhojana tyAga ye pAMca brahmacaryavrata kI bhAvanAeM haiM // 14 // pAMcoM indriyoM ke iSTa aniSTa viSayoM meM rAga dvaSa chor3anA ye pAMca parigraha tyAgavata kI bhAvanAeM jAnane yogya haiM // 15 // pAMca mahAvata muniyoM ke hI prAbhUSaNa haiM aura ye pAMca aNuvrata gRhasthoM ke AbhUSaNa haiM / / 16 / / diga deza aura anartha daNDoM-mana vacana kAya kI nirarthaka pravRttiyoM se nivRtti honA guNavata hai / yaha guNavrata tIna prakAra kA hai tathA apanA hita cAhane vAle zrAvakoM ke dvArA pAlana karane ke yogya haiM // 17 // 1 nikhila sapApa kriyA parityAgaH 2 asatyavacanam 3 maithunAt 4 'vAGa manoguptIryAdAnanikSepaNasamityA lokitapAnabhojanAni paJca' ta* sU0 5 'krodhalobhabhorucahAsyapratyAkhyAnAnyanuvIci bhASaNaM ca paJca' ta0 sU0 6 'zUnyAgAravimocitAvAsa paroparodhAkaraNa bhaikSyazuddhisadharmAvisaMvAkSa: paJca' ta* sU07 'strIrAgakathAzravaNatanmanoharAGganirIkSaNapUrvaratAnusmaraNavRSyeSTarasasvazarIrasaMskAratyAgA: paJca' ta0 sU0 8 'manojJAmanojendriyaviSayarAga dveSavarjanAni paJca' ta0 sU0 / aparigrahavratasya / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sarga: zikSAvatAni catvAri teSu sAmAyikaM vratam / vizuddha nAtmanA stheyaM kAlamuddizya zaktitaH // 18 // sa proSadhopavAsaH syAdyacca parvacatuSTaye / caturvidhamathAhAraM 'pratyAkhyAya pravartanam // 16 // paribhogopabhogeSu nirvezaH parisaMkhyayA / paribhogopabhogArtha parimANaM taducyate // 20 // madyamAMsamadhutyAgaH kartavyazca prayatmata: / kAle saMyaminAM dAnamAtithyavatamIritam // 21 // iti saMkSepato dharma dvividhaM viSivajjinaH / vyAhRtya' vyaramatsArvo bhavyAnAM hRdayaMgamam // 22 // aNuvratAnyupAyaMsta guNa zikSAvataH samam / hRvi vinyasya samyaktvaM tanmUle khecarezvaraH // 23 // sa tuSyanvatalAmena tato prAkSottamIzvaram / sutArAharaNe hetu mAsureyasya kautukAt // 24 / / prathovAceti bAgIzaH sarvabhASAtmakaM vcH| narAmaroragAkINAM sa samAM saMvibhAjayan / / asmikhambUmati dvIpe bharate dakSiNe mahAn / malayo nAma dezo'sti tatra ratnapuraM puram // 26 // zrISaraNo nAma tasyAbhUt trAtA bhuuriyshodhnH| nagarasya svadezeSu kRtakaNTakazodhanaH / / 27 / / dharmapatnI priyA tasya siMhanandA'bhavatprabhoH / praninditeti vikhyAtA zIlenApyaninvitA // 28 // _zikSA vrata cAra haiN| unameM vizuddha hRdaya hokara zakti ke anusAra kAla kA niyama lekara sthira honA sAmAyika vrata hai // 18 // cAroM paryoM meM cAra prakAra ke AhAra kA tyAga kara jo pravartanA hai vaha proSadhopavAsa kahalAtA hai / / 16 / / paribhoga aura upabhoga kI vastuoM meM niyama pUrvaka pravartanA arthAt unakA parimAraNa nizcita karanA paribhogopabhoga-parimANavata kahalAtA hai / / 20 / / madya mAMsa aura madhu kA tyAga prayatna pUrvaka karanA cAhiye tathA samaya para saMyamI janoM ke liye dAna denA atithi saMvibhAga kahA gayA hai / / 21 / / isa prakAra sarva hitakArI jinendra bhagavAn saMkSepa se do prakAra kA dharma kaha kara virata ho gaye / bhagavAn ke dvArA kahA huA vaha dharma bhavyajIvoM ko atyanta priya thA / / 22 / / vidyAdharoM ke rAjA amitateja ne guNavrata aura zikSAvratoM ke sAtha aNuvratoM ko svIkRta kiyA tathA unake pahale hRdaya meM samyagdarzana ko dhAraNa kiyA / / 23 // tadanantara vratoM kI prApti se saMtuSTa hone vAle vidyAdhara rAjA ne kautuka vaza kevalI jinendra se pUchA ki azanighoSa ne sutArA kA haraNa kiyA, isameM kAraNa kyA hai ? // 24 / / pazcAt vacanoM ke svAmI jinendra bhagavAn manuSya deva aura dharaNendroM se bharI huI sabhA ko saMvibhAjita karate hue isa prakAra ke sarvabhASAmaya vacana kahane lage // 25 / / isa jambUdvIpa ke dakSiNa bharata kSetra meM malaya nAmakA bar3A deza hai| usameM ratnapura nagara hai // 26 / / apane deza meM kSudra zatruoM ko cuna cuna kara naSTa karane vAlA tathA yaza rUpI mahAdhana se sahita zrISeNa rAjA usa nagara kA rakSaka thA / / 27 / / usakI siMhanandA nAmakI priya dharmapatnI thii| dUsarI strI aninditA isa nAma se prasiddha thI / yaha nAma se hI nahIM zIla se bhI aninditA-prazaMsanIya thI // 28 // jisakA udaya-aizvarya ( pakSa meM udgamana) pratidina dikhAyI de rahA thA aisA vaha rAjA 1 parityajya 2 kathayitvA 3 svIcakAra 4 kRtakSudrazatruparihAraH / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAMtinAthapurANam 2 anurakto'tiraktAbhyAM tAbhyAM reje sa bhUpatiH / bhAnumAniva 'saMdhyAmyAM pratyahaM lakSitodayaH // 26 // indropendrAbhidhau putrau tayordevyozca bhUbhRtaH / prabhUtAmAttarUpau vA tasya mAnaparAkramau // 30 // bAlakrIDArasAveze vidyAbhyAsastayorabhUt / zaizavopAttavidyAnAM bhavyatA hi vibhAvyate // 31 // yauvanaM samaye prApya saMpUrNAmalavigrahau / rejatustau mahAsatvau vijitArAtivigraho // 32 // yauvarAjyamavAnvendraH kRtadAraparigrahaH / zrajIjanatsutaM candraM zrImatyAM candrasannibham // 33 // putrapautrINatAM lakSmIM sa nayannayasaMpadA / ciraM "saurAjya saukhyAni niviveza vizAMpatiH || 34 // zranyadA'veditA kAcittaruNI 'sAdhvasAkulA / trAyasveti muhurbhUpaM vyAharantI samAsadat ||35|| mAtasa tena tasyA mahIpatiH / kiJcidantastatA' mAtmapratApakSati zaGkayA / / 36 / / tataH svayamapRcchattAM kutaste bhItirityasau / yathAnyAyaM hatAnyAye mayi zAsati medinIm ||37|| sA sagadgadamityUce vAcaM dakSiNapANinA / rundhatI vASpasaMpAtAttraM samAnaM kucAMzukam // 38 // 'dvijAtistava yo rAjan 'rAjahaMsasya vallabhaH / bhavAmi tanayA tasya sAtyakeH satyazAlinaH // 36 // 86 atyaMta rakta-anurAga se sahita ( pakSa meM lAlimA se sahita ) una donoM striyoM se aisA suzobhita ho rahA thA jaisA saMdhyAoM se sUrya suzobhita hotA hai / / 26 / / rAjA kI una deviyoM meM indra aura upendra nAmaka do putra hue jo aise jAna par3ate the mAnoM usake mUrtimanta mAna aura parAkrama hI hoM ||30|| bAla krIr3A karate karate una donoM ko vidyAbhyAsa ho gayA thA / yaha ThIka hI hai kyoMki bAlyakAla meM vidyA grahaNa karane vAloM kI bhavyatA - zreSThatA mAlUma hotI hai ||31|| jinakA nirmala zarIra acchI taraha bhara gayA thA, jo mahA zaktizAlI the tathA jinhoMne zatru ke yuddhoM ko jItA thA aise ve indra aura upendra samaya para yauvana ko prApta kara atyaMta suzobhita ho rahe the ||32|| indra ne yuvarAja pada prApta kara vivAha kiyA aura zrImatI nAmaka strI meM candramA ke samAna candra nAmaka putra ko utpanna kiyA ||33|| naya rUpI saMpadA ke dvArA putra aura pautroM ke liye hitakArI lakSmI ko prApta karane vAlA rAjA zrISeraNa, cirakAla taka surAjya uttama rAjya sambandhI sukhoM kA upabhoga karatA rahA / / 34 / / anya samaya dvArapAla ne jisakI sUcanA dI thI aisI bhaya se vyAkula koI taruNa strI 'rakSA karo rakSA karo' isa prakAra rAjA se bAra bAra kahatI huI unake pAsa pahuMcI / / 35 / / usake prazruta pUrva vacana se rAjA apane pratApa kI hAni kI prAzaGkA se mana hI mana kucha dukhI hue || 36 || tadanantara rAjA ne usase svayaM pUchA ki jaba anyAya ko naSTa karane vAlA maiM nyAyAnusAra pRthivI kI rakSA kara rahA hUM taba tu kisase bhaya hai ? ||37|| azrupAta ke kAraNa nIce khisakate hue aMcala ko dAhane hAtha se rokatI huI vaha gadgada kaNTha se isa prakAra ke vacana kahane lagI || 38 // he rAjan ! rAjAoM meM zreSTha zrApakA jo priya brAhmaNa hai / satya se suzobhita usa sAtyaki kI maiM putrI hUM ||36|| usakI jambUmatI nAmakI pativratA dharmapatnI merI mAtA hai / isa prakAra Apa mujhe 1 prAtaH saMdhyAbhyAm 2 saMpUrNa nirmalazarIrI 3 vijitAriyuddhau 4 kRtavivAhaH 5 uttamarAjasukhAni 6 bhayAkulA 7 duHkhIbabhUva 8 brAhmaNaH 6 rAja zreSThasya / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH 87 tadIyA dharmapatnI me mAtA jambUmatI stii| satyabhAmAbhidhAnAM mAM pratIhi kulabAlikAm // 40 // prArjavaprakRti tAtaM pratArya braahmnnocitH| kRtyaivaideziko vidvAn kapilo mAmupAyata' // 41 // durvRttAtsa mayAjJAyi vauSkuleya iti dhruvam / prAcAro hi samAcaSTe sadasacca nRNAM kulam // 42 // tayuyiyAe kAlena dvijA kazcidvayo'dhikaH / zorNakanyAnvitaH pAnthaH prAptavAnmadgRhAgaraNam // 43 // pratyutthAnAdinA. pUrvamAcAreNopacarya tam / zvasuro'yaM tavetyAkhyata saMbhrAntaH kapilo mama // 44 // prAtitheyIM sa saMprApya sakriyA sakriyAtmakaH / dinAni kAnicitsvaraM mamAvAsaM mudAvasat // 45 // zuzrUSayAca pavitrambhaM prtigraahitmnydaa| ityaprAkSaM tamAnamya sopagrahamupahare // 46 // athAnuharamANo'pi rUpoddezasya te sutaH / asavRttastathApyeSa saMdehayati me manaH // 47 // 'anUcAno yathAvRttamAcakSveti mayoditaH / sa prArabdha tato vaktumitthamarthana meditaH // 48 / / magadheSvacalagrAme khyAto'smi ghrpojttH| paramparINyA vRttyA kriyayA ca dvijanmanAm // 46 // bhavabhAvA yazobhadrA dharmapatnI mamAbhavat / zrImUtirnandimUtizca bhavataH sma tavAtmajau // 50 // prabhUtpreSyA sutazcAyaM svadAsaH kapilAbhiSaH / buddhavAdhyApitazeSavAGamayaH 'smayazobhitaH // 51 // satyabhAmA nAmakI kula bAlikA jAniye // 40 // kapila nAmaka videzIya vidvAn ne brAhmaNocita kAryoM se mere bhole bhAle pitA ko dhokhA dekara mujhe vivAha liyA // 41 // parantu usake durAcAra se maiMne jAna liyA ki yaha nizcit nIca kula meM utpanna hunA hai kyoMki AcAra hI manuSyoM ke acche aura bure kula ko kaha detA hai / / 42 / / tadanantara kucha samaya bAda koI vRddha brAhmaNa pathika jo jIrNa zIrNa katharI se yukta thA, usa kapila ko lakSya kara mere ghara ke AMgana meM pAyA // 43 // saMbhrama meM par3e hue kapila ne agavAnI Adi ke dvArA pahale usakI sevA kI pazcAt mujhase kahA ki yaha tumhArA zvasura hai // 44 // samIcIna kriyAoM ko karane vAlA vaha vRddha brAhmaNa, atithi ke yogya satkAra prApta kara kucha dina taka svatantratA pUrvaka harSa se mere ghara para rahA // 45 // sevA zuzrUSA ke dvArA jaba maiMne use vizvAsa ko prApta karA liyA taba eka dina ekAnta meM namaskAra kara vinaya pUrvaka usase pUchA / / 46 / / yadyapi ApakA yaha putra Apake rUpa kA anukaraNa karatA hai tathApi asadAcAra se yaha mere mana ko saMdeha yukta karatA rahatA hai // 47 // 'pApa veda pAThI haiM ataH jo bAta jaisI hai vaisI khiye|' isa prakAra maiMne usase kahA / sAtha hI dhana ke dvArA bhI use anukUla kiyA / pazcAt usane isa prakAra kahanA prArambha kiyaa||48|| magadha deza ke acala grAma meM maiM dharaNIjaTa nAma se prasiddha hUM / paramparA se AyI huI vRtti tathA brAhmaNoM kI kriyA se sahita hUM // 46 / / bhadra pariNAmoM se yukta yazobhadrA merI strI thii| usake do lar3ake the-zrIbhUti aura nandibhUti / / 50 // yaha kapila dAsI kA putra thA aura apanA hI dAsa thaa| isane apanI buddhi se hI samasta vAGgamaya ko par3ha liyA tathA garva se suzobhita ho gayA / / 51 / / isa 1 vivAhayAmAsa 2 nIcakulotpannaH 3 atiSiyogyAm 4 satkAram 5 vizvAsam 6 ekAnte 7 vedAdhyayana kartA 8 dAsIputraH 9 garvazobhitaH / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAntinAthapurANam ityuktvA me tadutpatti sa svadezamagAd dvijaH / 'pATaccarabhayAtsvasya paridhAya rapaTaccaram // 52 // sa mAM va bhoktumanicchantImapIcchati / tatastrAtuM durAcArAdIziSe tvaM jagatpatiH // 53 // iti vijJApya sA bhUpaM satyabhAmApi tadbhUyAt / zuddhAntaM zuddhacAritrA zaraNaM pratyapadyata // 54 || sapauro'tha purAbhyarNe sa madhau madhusaMnibhaH / cikrIDa dhRtabhUbhArI vaibhAredrI 'priyAsakhaH // 55 // ater cAritrasaMpannaM tatrAvizyayazo'bhidham / sa natvA yatimaprAkSIdbhavyAbhimahitaM hitam / / 56 / / vratAnyatha paritrAtumakSamAya kSamAbhuje / tapo'bdhira ziSattasmai dAnadharmaM sa dharmavit / / 57|| pAtradAnaphalAni tvamanubhUya zubhAzayaH / samyaktvaM pratipattAse kAle nAtidavayasi // 58 // tatra zravyamiti zrutvA 'nAmenAbhyarcya taM munim / prayAsInnagaraM rAjA pAtradAne samutsukaH // 56 // nAtyudriktakaSAyatvAtsudharma iti medinIm / nyAyena rakSatA'nApi kAlo bhUyAnmahIbhujA / / 60'nizAntamanyadA tasya kAle mAsamupoSitau / cAraraNAvamitA "dityagati prAvizatAM yato // 61 // 88 prakAra mere liye usakI utpatti kaha kara vaha brAhmaNa apane deza ko calA gayA / jAte samaya usane coroM ke bhaya se apanA vahI jIrNa vastra pahina liyA thA || 52 || vaha nIca kulI kapila mere na cAhane para bhI mujhe bhogane kI icchA karatA hai isaliye usa durAcArI se merI rakSA karane ke liye Apa jagatpati hI samartha haiM / / 53 / / isa prakAra rAjA se nivedana kara zuddha cAritra ko dhAraNa karane vAlI satyabhAmA bhI unake antaHpura meM zaraNa ko prApta ho gayI || 54 || tadanantara aneka nagaravAsI jisake sAtha the jo madhu - vasantaRtu ke samAna sarasa thA, pRthivI ke bhAra ko dhAraNa karane vAlA thA tathA apanI striyoM se sahita thA aisA rAjA zrISeNa vasantaRtu meM nagara ke nikaTa vaibhAra parvata para krIr3A kara rahA thA / / 55 / / vahA~ usane cAritra se saMpanna tathA bhavya jIvoM se pUjita Aditya yaza nAmaka munirAja ko dekhakara unheM namaskAra kiyA / pazcAt he bhagavan ! merA hita kaise ho sakatA hai ? yaha pUchA ||56 || tadanantara vrata pAlana karane meM asamartha usa rAjA ke lie tapa ke sAgara tathA dharma ke jJAtA una munirAja ne dAnadharma kA upadeza diyA / / 57 // zubha abhiprAya se yukta tuma pAtra dAna ke phala kA anubhava kara pratyaMta nikaTavartI kAla meM samyaktva ko prApta hooge / / 58 / / isa prakAra vahA~ sunane yogya upadeza ko sunakara tathA namaskAra ke dvArA una munirAja kI pUjA kara pAtra dAna ke liye utsuka hotA huA rAjA zrISeNa nagara ko calA gayA // 56 // pratyaMta tIvra kaSAya kA udaya na hone se 'yaha sudharma hai-rAjA kA kartavya hai' yaha samajha kara nyAya pUrvaka pRthivI kA pAlana karate hue usane dIrgha kAla vyatIta kara diyA / / 60 / / tadanantara kisI samaya do mAsa kA upavAsa karane vAle cAraraNa Rddhi ke dhAraka zramitagati aura Aditya gati nAmake do muniyoM ne AhAra ke samaya usake bhavana meM praveza kiyA / / 61 / / harSa se 1 corabhayAt 2 jIrNavastram 3 varNena avaro nIcaH nIcavarNaitiyAvat 4 anta puram 5 vasante 6 patnIsahita 7 nikaTakAle 8 praNAmena gRham 10 eka mAMsaM yAvat kRtopavAstaM 11. amitagati: AdityagataMzca / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH 86 pratyutthAya prasAmAgrastAvabhyarthya prayatnataH / priyAmyAMmuditaH sArdha bhUbhujA tAvabUbhujat // 62 / / satyabhAmAya lahAnamAlokya prItamAnasA / mantrAsobata kalyANaM kalyApAbhinivezinI // 63 / / bhAvinI sUcayAmAsa tasya saMpatparamparAm / mAzcaryapaJcakaM rAjJo vivi devaH prapazcitam // 64 // inAsyAsamahAdevyA vArastrIyotikAgatA / / mAsIdvasantasenAkhyA kAntyA jitajagattrayA // 6 // prabarakhApapIneNa tAmupendraH smarAturaH / saubhAgyena vazIkRsya nirupAyamupAyata // 66 / / gurorapyanu kAmIko ma sa vAyamajIgaraNat / kAmagrahagRhItena binayo hi nirasyate // 67 / / prAvartata rakho raudraH strIheta sAputrayoH5 / 'sovaryAcAramutsRjya bhinnamaryAdayostayoH // 6 // manoraNaM tayomadhye nikRSTavAlayoH / momno nabhazcaraH kazcitprApya sthitvetyathAbravIt // 66 // mA mA prahASTA zyeyaM bhaginI va puraam| bihAya vairavarasyaM zRNutaM satkathAmatho / / 70 // dezo dvIpe dvitIye'sti praspayA puSkalAvatI / prAGa mandarasya pUrveSu viveheSu supuSkalaH // 71 / / bhare hue rAjA zrISeNa ne Age jAkara namaskAra Adi ke dvArA unakI pUjA kI, pazcAt donoM striyoM ke sAtha prayatna pUrvaka unheM AhAra karAyA // 62 / / jisakA mana atyaMta prasanna thA tathA jo kalyANa ko cAha rahI thI aisI satyabhAmA ne bhI kalyANakArI usa dAna ko dekha kara usakI anumodanA kI // 63 / / AkAza meM devoM dvArA vistArita paJcAzcaryoM ne usa rAjA kI Age hone vAlI sampatti kI paramparA ko sUcita kiyA thA / / 64 // tadanantara rAjA zrISeNa ke jyeSTha putra indra kI mahAdevI ke sAtha kAnti se tInoM jagat ko jItane vAlI vasanta senA nAmakI vezyA bheMTa svarUpa AyI thI // 65 // yadyapi indra ne use svIkRta kara liyA thA to bhI kAma se Atura upendra ne saubhAgya se use apane vaza kara liyA aura kucha upAya na dekha usake sAtha vivAha kara liyA / / 66 / / kAmAtura upendra ne pitA ke bhI vacanoM ko kucha nahIM gimA so ThIka hI hai kyoMki kAmarUpa pizAca ke dvArA grasta manuSya ke dvArA vinaya chor3a dI jAtI hai // 7 // jinhoMne bhAIcAre ko chor3a kara maryAdA tor3a dI hai aise una donoM rAja putroM meM strI ke hetu bhayaMkara yuddha hone lagA // 68 / usI samaya yuddha ke madhya talavAra khIMca kara khar3e hue una donoM bhAIyoM ke bIca meM AkAza se pAkara koI vidyAdhara khar3A ho gayA aura isa prakAra kahane lagA // 66 // prahAra mata karo, prahAra mata karo, yaha vezyA pUrva bhava meM tuma donoM kI bahina thI / isaliye aba vaira virodha chor3a kara usakI kathA suno // 70 // dvitIya dvIpa-dhAtakI khaNDa dvIpa meM pUrva meru ke pUrva videhoM meM dhana dhAnya se paripUrNa puSkalAvatI nAmakA deza hai / / 71 / / usa deza ke madhya meM vidyAdharoM kA nivAsa bhUta vijayA parvata - 1 devadundubhinAdA, mandasugandhizItalasamIrasaMcAraH, gandhodakavRSTiH, sumanovRSTiH, ahodAnaM ahodAnamiti dhvaniH ityetAni paJcAzcaryakANi 2 upAyanIkRtA 3 vivAhitavAn 4 kAmAturaH 5 indropendrayoH 6 sanAbhivyavahAraM 7 bahinisAritakRpANayoH 8 yuvayoH / 12 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrIzAntinAthapurANam tanmadhye khecarAvAso rAjate 'rAjato giriH| tatrAdityapuraM nAma paramaM vidyate puram // 72 / / sukuNDalAbhidhAno'bhUnmatpitA tatpurAdhipaH / amitA janayitrI me nAmnAsmi maNikumaH // 73 // pradhatta sa tapobhAraM rAjyabhAre niyujya mAm / sAdhitAzeSavidyArka spRhayanmuktaye pitA // 7 // zailAdavAtaraMstasmAdekadAtha riraMsayA / svecchayA viharanbhUmAvavApaM .puNDarIkilom // 7 // tasyAmamitakoyAkhyastiSThannudyAnamaNDale / vizvadRzvA mayA dRSTo munirmAnyo divaukasAm / / 76 / / aprAkSaM tamahaM natvA svamatItabhavaM mudA / sa 'prAkrasta tato vaktuM suvyaktaM vAgviAM praa||7|| vizukhavRttayA nItaH saudharma dharmasaMpadA / sa tatrASTamuraNazvaryamamaratvaM tvamanvabhUH // 7 // tatrAbhUtAM sahAyau hai putrike'nantare bhave / pranyA surAGganA cAsItkAmarogArtamAnasA IIVell prathApRcchaM kathaM nAtha bhaviyumeM sutAzca tAH / ayaM janaH kutastyo vA zASi bodhakalocana // 50 // saudharmaprabhavAdAlyAditi prAgjanma me muniH| dvIpo'sti purAbhilyaH sa pUrvAparamandaraH // 1 // tatrAparavideheSu mandarasyAparasya puuH'| bItazoketi nAmAsti 'vItazokajanAcitA // 2 // cakrAyudho yathArthAlyo rAjA tAmaziSatpurIm / prAsIdvidhu nmatI tasya kanakadhIzva vllbhaa||3|| suzobhita hai| usI vijayAdha parvata para Adityapura nAmakA uttama nagara vidyamAna hai // 72 // sukuNDala nAmaka mere pitA usa nagara ke rAjA the| amitA merI mAtA thI aura maiM una donoM kA maNikaNDala nAmakA patra haM // 73 // jisane samasta vidyAeM siddha kara lI thIM aise majhe rAjya bhAra meM niyukta kara mukti kI icchA karane vAle pitA ne tapa kA bhAra dhAraNa kara liyA-muni dIkSA le lI // 74 / / tadanantara eka samaya usa vijayA parvata se utara kara krIr3A karane kI icchA se svecchAnusAra pRthivI para vihAra karatA huA maiM puNDarI kiNI nagarI pahuMcA / / 75 / / usake udyAna meM virAjamAna, vizvadarzI tathA devoM ke mAnanIya amita kIrti nAmaka munirAja ko maiMne dekhA / / 76 / / unheM namaskAra kara maiMne harSa se apanA pUrvabhava puuchaa| tadanantara vacana kalA ke pAragAmI munirAja spaSTa rUpa se kahane lage / 77 / / nirmala cAritra se yukta dharma rUpa sampatti ke dvArA tuma saudharma svarga meM utpanna hue the| vahAM tumane aNimA mahimA Adi pATha RddhiyoM se yukta deva pada kA anubhava kiyA thA // 78 / / usa samaya tumhAre sAtha rahane vAle jo do deva the ve pUrvabhava meM tumhArI putriyAM thIM / inake sivAya kAma roga se pIr3ita cittavAlI eka anya devAGganA bhI thI / vaha bhI tumhArI putrI thI // 76 / / . tadanantara maiMne munirAja se pUchA ki he nAtha ! ve saba merI putriyAM kaise thIM ? aura yaha maiM kahAM se pAyA hUM ? he jJAnarUpa netra ke dhAraka ! mujhe batAiye // 80 / / munirAja merA saudharma svarga ke bhava se pUrva kA bhava isa prakAra kahane lage / pUrva aura pazcima meru parvatoM se sahita puSkara nAmakA dvIpa hai| usake pazcima meru parvata ke pazcima videhoM meM vItazokA nagarI hai jo zoka rahita manuSyoM se vyApta hai // 81-82 // sArthaka nAma vAlA cakrAyudha nAmakA rAjA usa nagarI kA zAsana karatA thaa| usakI 1 vijayAdha: 2 sAdhitA azeSavidyA yena tam 3 rantu-krIDitumicchayA 4 tatparo'bhUt 5 brUhi 6 nagarI 7 zokarahita janavyAptA / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH 1 vidyunmatI sutAM lebhe kAnyA 'padmAmivAparAm / padmAvatIti vikhyAtAM cakravartyaGkalAlitAm // 84 // dva e sute sAdhutAbhAjAvabhUtAM kanakamiyaH / suvarNalatikA jyeSThA parA padmalatAbhidhA // 85 // tatsutAstAzca te devyAvamitazrIH bhutAnvitA / gaNinI grAhayAmAsa vratAni gRhamedhinAm / / 86 / / samyaktvazuddhisaMpannA kanakazrIzca tatsute / tA: pasnametya saudhamaM prApunatyA tanutyajaH // 67 // padmAvatIca tatraiva devo lAvaNyazAlinI / dAnavata ratApyAsItsamyaktvena ca vajitA // 88 // kanakadhIriti zrImAnpratIhi svaM divazcyutam / tataH sukuNDalasyAsIstvaM suto maNikuNDala: ityukvA madbhavAnvayaktaM virataM sukutUhalI / bhUyo natvA tamaprAkSaM kva jAtA matsutA iti // 60 // zrathetyAkhyatsa bhavyezoM jambUdvIpasya bhArate / jAtau ratnapurezasya tanayau te bhavatsute // 1 // zrAsIddevI ca tatraiva divazcyutvA vilAsinI / tasyAH kRte tayoH kroSAdya ddhamasyasi vartate // 62 // iti zrutvA munestasmAtato'haM tarasAgamam / sauhArdAdbhavatoryuddha nivArayitumakhasA // 63 // mAtA bhUtvA svA bhAryA pitA ca syAtsuto ripuH / ityanekaparAvartAdbhavAt ko na virajyate / / 64 / / vidya unmatI aura kanakazrI nAmakI do striyAM thIM // 83 // vidya unmatI ne padmAvatI nAma se prasiddha aisI putrI ko prApta kiyA jo kAnti se dUsarI lakSmI ke samAna jAna par3atI tathA cakravartI kI goda meM kIr3A karane vAlI thI / / 64 / / kanakazrI ke sajjanatA se yukta do putriyAM huiiN| unameM suvarNa latikA jyeSTha putrI thI aura padmalatA nAmakI choTI putrI thI / / 85 / / una tInoM putriyoM tathA donoM rAniyoM ko zAstrajJAna se sahita amitazrI nAmakI gaNinI ne gRhasthoM ke vrata grahaNa karA diye // 86 // samyaktva kI vizuddhatA se sahita kanakazrI aura usakI donoM putriyAM nIti pUrvaka zarIra kA tyAga karatI huIM puruSa paryAya ko prApta kara saudharma svarga meM utpanna huIM || 87 || aura padmAvatI dAnavrata meM rata hone para bhI samyaktva se rahita thI ataH vaha usI saudharma svarga meM saundarya se suzobhita devI huI ||88 // saudharma svarga meM kanakazrI kA jIva jo lakSmI saMpanna deva huA thA vahI svarga se cyuta hokara tuma hue ho, aisA Surat | vahAM se Akara yahAM tuma sukuNDala ke putra mariNa kuNDala hue ho ||8|| isa prakAra mere bhavoM ko spaSTa rUpa se kaha kara jaba munirAja cupa ho gaye taba kautuhala se yukta ho maiMne punaH namaskAra kara unase pUchA ki merI ve putriyAM kahAM utpanna huI haiM ? // 60 // pazcAt bhavya ziromaNi munirAja ne kahA ki tumhArI ve putriyAM jambUdvIpa ke bharata kSetra meM ratnapura nagara ke rAjA zrISeNa ke putra hue haiM ||11| aura svarga meM jo devI thI ( padmAvatI kA jIva ) vaha vahAM se cyuta ho kara vahIM para vezyA huyI hai / usa vezyA ke liye una putroM - indra upendra meM krodha se talavAra kA yuddha ho rahA hai / / 62 / / una munirAja se aisA suna kara maiM sauhArda vaza Apa donoM kA yuddha rokane ke liye vAstava meM vega se yahAM AyA hUM ||13|| yaha jIva mAtA hokara bahina, strI, pitA, putra aura zatru ho jAtA hai aise aneka parAvartanoM se sahita isa saMsAra se kauna nahIM virakta hotA hai ? ||64 || isa prakAra apanA sambandha kaha kara jaba 1 lakSmImiva 2 puruSatvaM prApya 3 mama bhavA madbhavAH matpUrvaparyAyAH tAn 4 asimA asinA prahRtya idaM yuddha pravRttamiti asyasi 5 vegena 6 paramArthena / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 zrIzAMtinAthapurANam ityudIrya svasambandhaM ghirate khecreshvre| vyasrASTAM mAnasAskopaM karavAlaM ca to karAt // 15 // 'tAvAnandamavadvASpariNakAkIrNalocanau / natvA kalyANa mitraM taM vAcamitvamavocatAm // 6 // evamAvAmasavRttI bhavatAyojya satpathe / tRtIyamavavRtto'pi mAtRsneho navIkRtaH // 6 // sAgandhyAdi nAyAsyabruvAnetAvatI bhuvam / tadAvAmapatiSyAva durante bhavasAgare // 8 // evaM prAyastamityuktvA visaj mariNakuNDalam / sudharmAraNaM muni natvA tAvabhUtAM tapodhanI // 6 // bhISaNastadviyogA" viSadigdhaM mahotpalam / prAghrAya sa yazaHzeSo babhUva bhuvanezvaraH // 10 // siMhanandApi tenaiva kamalena svniivitm| pratyAkSotsvapatiprItyA nivAnanyastamAnasA // 10 // aninditA tadAghrAya mamAra viSapaGkajam / samaM svapraNayAkRSTavittayA satyabhAmayA // 102 / / uttarAM pAtakokhaNDe pUrvamandarasaMzrayAm / kuruM prApyAjani pakSmApaH sa sAdhaM siMhanandayA // 103 / / praninditApi tatraiva svena zuddha na krmnnaa| puruSo'jAyata prItyA satI satyApi tadvadhUH // 104 // "nirApisteSu nivizya sukhaM palyatrayopamam / sa mRtvA'jani saudharma devaH zrInilayAdhipaH // 10 // vidyAdhara rAjA cupa ho rahA taba una donoM ( indra upendra ) ne mana se krodha aura hAtha se talavAra chor3a dI // 65 // harSa se utpanna hone vAle azrukaraNoM se jinake netra vyApta the aise una donoM ne usa kalyANakArI mitra ko namaskAra kara isa prakAra ke vacana kahe // 16 // isa taraha khoTI pravatti karane hama donoM ko sumArga meM lagA kara Apane tRtIya bhava meM hone vAle mAtR sneha ko bhI nayA kara / 17 / / kauTumbika sambandha ke kAraNa yadi Apa itanI dUrabhUmi para nahIM Ate to hama donoM duHkha dAyaka saMsAra sAgara meM par3a jAte / / 68 // prAyaH isI prakAra ke vacana kaha kara unhoMne usa maNi kUNDala vidyAdhara ko vidA kiyA aura svayaM sudharmA munirAja ko namaskAra kara muni ho gaye / / 16 / / unake viyoga se dukhI rAjA zrISeNa viSalipta kamala ko sUgha kara mRtyu ko prApta ho gaye // 10 // nidAnabandha meM jisakA citta laga rahA thA aisI rAnI siMhanandA ne bhI apane pati kI prIti se usI kamala ke dvArA apanA jIvana chor3a diyA / / 101 / / aninditA nAmakI dUsarI rAnI bhI apane prema se AkRSTacitta satyabhAmA ke sAtha viSalipta kamala ko sUgha kara mara gayI // 102 // . rAjA zrISeNa siMhanandA rAnI ke sAtha dhAtakIkhaNDa dvIpa ke pUrva meru sambandhI uttarakuru meM jAkara utpanna huA // 103 / / aninditA bhI apane zuddha karma se vahIM puruSa huI aura prIti ke kAraNa satI satyabhAmA bhI usakI strI huI // 104 / / mAnasika vyathA se rahita zrISeNa kA jIva Arya usa uttara kuru meM tIna palya taka sukha bhoga kara marA aura mara kara saudharma svarga meM zrInilaya vimAna kA svAmI deva huA // 105 / / nidAna se usa tRtIya bhava ke pati ke sAtha sAtha jAne vAlI siMhanandA bhI -- rAmagdena bhavantyo yA vASpakaNikAH tAbhiH kIrNo vyapti locane yayostI 2 sambandhAt 3 duSTa: anto yasya tasmin 4 yaza eva zeSo yasya tathAbhUtaH mRtaityarthaH 5 prathivIpatiH-rAjA 6 mAnasika vyathA rahitaH / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH 63 tasyAbhUtsihanandApi zrIdevAkhyasya vallabhA / nidAnAdanuyAnto taM tRtIyabhavavallabham // 106 / / babhUvAninditAryo'pi 'svajIvitaviparyaye / sa tasminneva gIrvANo vimAne vimalaprabhe // 107 / / satyApi suprabhAnAmnI devI bhUtvA mnormaa| anvanaSottamezasau svakAntamamitaprabham // 10 // jayasaMgataM bhUri zrIdevamamitapramaH / anvavartata kurvANo gIrvANezamivAparam // 10 // tatra kAlamaneSostvaM palitopamapaJcakam / jinamabhyarcayanbhaktyA surasaukhyaM ca nirvizan // 110 // purA ratnapuraM rAjA yo'ziSatridivacyutam / avagacchAtra saMbhUtaM taM tvamamitatejasam / / 111 / / sA ceyaM siMhanandApi 'tavedAnItanI priyaa| tripRSTatanayA bhUtvA vartate svanidAnataH // 112 / / aninvitApyabhUdeSA jJAtiH shriivijystv| sutArAM ca pratIhi tvaM tAM satyAM sAtyake: sutAm / / 113 / / tvayA nirvAsito yazca shriissnntvmupeyussaa| sa khecarendraH saMsAre paryATotkapilazciram // 114 // sa bhUtaramaNATavyAmanvairAvati vidyate / prAdhamastApasA yatra nivasanti kRtoTajAH // 11 // abhavattApasastatra kauzikaH kushsNgrhii| arundhatI ca tadbhAryA saccAritraM nirundhatI // 116 / / anyonyAsaktayonityaM sa tayostanayo'bhavat / mRgazaGga iti khyAtaH samRgAjinavalkalaH / / 117 // usI zrIdeva kI priyA huI // 106 / / aninditA kA jIva jo uttara kuru meM Arya huA thA vaha bhI maraNa hone para usI saudharma svarga ke vimalaprabha vimAna meM deva huA // 107 // satyabhAmA bhI jo uttara kuru meM AryA huyI thI suprabhA nAmakI sundara devI hokara apane pati usI amitaprabha deva kA anunaya karane lagI // 108 / / amitaprabha deva bahuta bhArI mitratA karatA huA zrIdeva ke sAtha rahatA thA mAnoM vaha use dUsarA indra hI samajha rahA thA // 106 / / vahA~ tumane bhakti se jinendra deva kI pUjA karate tathA devoM kA sukha bhogate hue pAMca palya pramANa kAla vyatIta kiyA // 110 // pahale jo zrISeNa rAjA ra pAlana karatA thA use hI tuma svarga se cyuta hokara yahAM utpanna huA amitateja jAno // 111 / / vaha siMhanandA bhI apane nidAna doSa se tripRSTha kI putrI hokara tumhArI isa samaya kI strI svayaMprabhA huI hai / / 112 // yaha aninditA bhI tumhArA putra zrI vijaya huyI hai / tathA sutArA ko tuma sAtyaki ko putrI sutArA jAno // 113 // zrISeNa rAjA kI paryAya meM tumane jisa kapila ko nirvAsita kiyA thaa| vaha vidyAdharoM kA rAjA hokara saMsAra meM cirakAla taka bhramaNa karatA rahA // 114 / / bhUtaramaNa nAmaka aTavI meM airAvatI nadI ke taTa para eka pAzrama hai jisameM tApasa parNa zAlAeM banA kara nivAsa karate haiM // 115 // usI Azrama meM kuzoM kA saMgraha karane vAlA eka kauzika nAmakA tApasa rahatA thA samIcIna cAritra ko rokane vAlI arundhatI usakI strI thI // 116 / / nirantara paraspara Asakta rahane vAle una donoM ke vaha kapila kA jIva mRgazRGga nAmase prasiddha putra huaa| yaha mRgazRGga mRga carma tathA valkaloM ko dhAraNa karatA thA // 117 / / jo bAla avasthA meM hI jaTAdhArI ho gayA thA tathA sApha 1 svamaraNe 2 satyabhASApi 3 asaNDamaitrIm 4 paJcapalyaparmanAM 5 bhujAnaH sanu 6 idAnIMbhavA idAnIMtanIM / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 zrIzAntinAthapurANam cakAra ca tapo bAlaM bAla eva jaTAdharaH / 'vipUryaH kalpitaM mujaivibhrANo mekhalAguNam // 11 // cireNa tApaso mRtvA vidyAdharanidAnataH / ajanyazanighoSo'yaM sa dhImAnkapila: kRtI // 116 // anenAzanighoSeNa sutAreyamato. hRtA / satyamAmAhitAnUnaprItivAsitacetasA // 120 // ityatItabhavAMsteSAmudIrya virate jine / saMsArAvAsanivAbAsureyo'grahottapaH // 12 // svayaMprabhApi tatpAdau navA dIkSA samAvave / udvaSTacApi duSTayAM svaputrasnehapAzikAm / / 122 / / praNamya vijayaM bhaktyA dhAvakavratabhUSitau / khecarakSmAcarendrau tau dhAma svaM pratijagmatuH // 12 / / zRNvandharmakathAH zragyAH kurvajanaM mahAmaham / khecarendro'nayatkAlaM bhUpazca svahitodyataH // 124 / / anyadA podanezo'tha sopacAso jinAlaye / padrAkSIccAraNau prAptau devAmaragurU yatI // 125 / / 3nirvatitayathAcArAvAsonau sa praNamya tau| svapitryaM bhavamaprAkSIbatItaM pRthivIpatiH // 126 / / tato devagahAyAniti prAha manistayoH / tasyAlikataTanyastahastAmbhojasya bhabhujaH // 127 // zrutaM tIrthakRtaH pUrva zreyasaH savidhe mayA / "prAkkeizavavRttAntaM kathAprastAvamAgatam // 12 // kiye hue mUjoM se nirmita kaTisUtra ko dhAraNa karatA thA aisA vaha mRgazRGga bAlatapa-ajJAnatapa karatA thA // 118 / vaha tApasa, jo buddhimAn, tathA kArya kuzala kapila thA cira kAla bAda mara kara 'maiM vidyAdhara hoU' isa nidAna ke kAraNa yaha azanighoSa hA hai // 116 / / isa azanighoSa ne sUtArA ko isaliye harA thA ki isakA citta satyabhAmA meM lagI huI bahuta bhArI prIti se saMskArita hai // 120 / / isaprakAra unake pUrvabhava kaha kara jaba kevalI jinendra ruka gaye taba saMsAra vAsa se virakta hone ke kAraNa azanighoSa ne tapa grahaNa kara liyA-muni dIkSA le lI / / 121 / / duHkha se khulane yogya apane putra ke sneha pAza ko khola kara svayaMprabhA ne bhI kevalI jinendra ke caraNoM ko namaskAra kiyA aura pazcAt dIkSA grahaNa kara lI / / 122 // vijaya kevalI ko bhakti pUrvaka praNAma kara jo zrAvaka ke vrata se vibhUSita the aise vidyAdhara rAjA tathA bhUmi gocarI rAjA-donoM apane 2 sthAna para cale gaye // 123 / / prAtma hita meM udyata rahane vAlA vidyAdharoM kA rAjA aura bhUmigocarI rAjA sunAne yogya dharmakathAoM ko sunatA tathA jinendra bhagavAn kI mahAmaha-pUjA karatA huA samaya vyatIta karane lagA / / 124 / / . athAnantara kisI samaya podanapura kA rAjA upavAsa kA niyama lekara jina mandira meM vidyamAna thaa| vahAM usane Aye hue devaguru aura amara guru nAmaka do cAraNa Rddhi dhArI muni dekhe // 125 / / deva vandanAdi kI vidhi pUrI kara cukane ke bAda baiThe hue una muniyoM ko rAjA ne praNAma kara apane pitA ke pUrva bhava pUche / / 126 // ... tadanantara una donoM muniyoM meM jyeSTha muni deva guru, lalATa taTa para hasta kamaloM ko sthApita karane vAle rAjA se isa prakAra kahane lage / bhAvArtha-mUni rAja kaha rahe the aura rAjA ara lalATa para rakha kara suna rahA thA // 127 / / maiMne zreyAnsanAtha tIrthaMkara ke pAsa pahale kathA prasaGga se AyA huyA prathama nArAyaNa kA vRttAnta sunA thA / / 128 // isa bharata kSetra meM bharata nAma kA pUrNa 1zodhiteH 2 duHkhena udveSTanIyA 3 saMpAditanamaskArAdivyavahArI 4 prathamanArAyaNavRttAntam / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH samanacakravAsIddharato nAma bhaarte| asminvismayanIyazrIH sa cAdyazcakravatinAm // 126 / / yo'bhUttasya suto nAmnA marIciriti vizrutaH / paryATItsa ciraM kAlaM saMsAre sArajite // 130 // magadheSu 'janAnteSuH pure raajgRhaabhidhe| vizvabhUterjayinyAH sa vizvanandI suto'bhavat // 131 / / vizAkhamUtAvanuje mahArAjyaM mahAtmani / mumukSuyauvarAjyaM ca sa tasmistanaye myadhAta // 132 // bheje zrIdharamAnamya dIkSAM jainezvaroM parAm / kRtvA karmakSayaM prApatsa zAntaM padamavyayam // 133 // toko vizAkhabhUtezca lakSmaNAyAHsuto'jani / jyAyAnvizAkhanandIti pratyayAkhyAtimIyivAn // 134 // banaM sarvatuM sampannaM dRSTvA zrIvizvanandinaH / pitaraM prArthayAmAsa janayitrImukhena tat // 13 // prAgjyotiSyezvaraM hantusa prasthApya yuvezvaram / tato'dita svaputrAya tadvanaM kalpitAvanam // 136 / / yathAvezaM samApagya vatkRtyaM vizvanandinA / vinivRttaM tatastena tarasA vizvanandinA // 137 / / vanApaharaNakrodhAttenAmAji na bhUpatiH / zilAstambhaH kapitthazca lAkSmaNeyo'pyamAji saH // 13 // vizAkhanandinaM bhItamahatvA taM dayAdraM dhIH / pitRvyeNa samaM vIkSA sa 'saMbhUtAntike'grahIta // 13 // cakravartI thA / jo Azcarya kAraka lakSmI se sahita thA tathA cakravatiyoM meM pahalA cakravartI thA / / 12 / / unakA jo marIci isa nAma se prasiddha putra thA vaha asAra saMsAra meM cirakAla taka bhramaNa karatA rahA // 130 / / pazcAt magadha deza ke rAjagRha nagara meM rAjA vizvabhUti kI strI jayinI ke vaha vizvanandI nAmakA putra huA / / 13 / / mokSa prApta karane ke icchuka rAjA vizvabhUti ne apanA vizAla rAjya mahAn AtmA vizAkhabhUti nAmaka choTe bhAI para rakkhA aura yuvarAja pada apane putra ke liye diyA // 132 // pazcAt zrIdhara muniko namaskAra kara jina dIkSA dhAraNa kI aura samasta karmoM kA kSaya kara avinAzI zAntapada-mokSa prApta kiyA // 133 // tadanantara vizAkhabhUti kI strI lakSmaNA ke jyeSTha putra utpanna huA jo vizAkha nandI isa nAma se prasiddhi ko prApta hA ||34||shrii vizvanandI ke saba RtuoM se saMpanna vana ko dekha kara usane mAtA ke dvArA pitA se prArthanA karAyI ki vaha vana mujhe dilA diyA jAya // 135 // pitA ne prAgjyotiSa nagara ke rAjA ko mArane ke liye yuvarAja ko bAhara bheja diyaa| pazcAt vaha saMrakSita vana apane putra ke liye de diyA / / 136 / / idhara saba ko Anandita karane vAlA vizvanandI jaba rAjA kI AjJAnusAra kArya samApta kara vega se lauTA taba usane vanApa haraNa ke krodha se rAjA kI sevA nahIM kI tathA zilA kA stambha kapittha kA vRkSa aura lakSmaNA ke putra vizAkha nandI ko bhagna kiyaa| bhAvArtha-dUtoM ke va nandI ko vanApa haraNa kA samAcAra pahale hI mila gayA thA isaliye jaba vaha vApisa AyA taba rAjA se nahIM milA / sIdhA vana meM gayA aura vizAkhanandI ko mArane ke liye tatpara huaa| vizAkha nandI bhAgakara eka pASANa ke khambhe ke pIche chipA parantu vizvanandI ne vaha khambhA tor3a DAlA vahAM se bhAga kara vizAkha nandI eka kaiMthA ke vRkSa para jA car3hA parantu vizva nandI ne use bhI ukhAr3a diyA // 137-138 / / pazcAt dayA se jisakI buddhi pArdra thI aise vizva nandI ne bhayabhIta vizAkha 1 dezeSu 2 yuvarAjam / kRtarakSaNam 4 na levitaH 5 lakSmaNAyA apatyaM pumAn nAkSmaNeyaH vizAkhanandI 6 saMbhUtanAmakamunirAjasamIpe / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 zrIzAntinAthapurANam mAgadhaH sa ciraM taptvA samyaktvAlaMkRtaM tapaH / ' vidhinApaghanaM tyaktvA mahAzukre suro'bhavat / / 140 / / kAle mAsamupoSya sve vizantaM mathurAM purIm / taM madhyAhnaduSA gRSTighaMTonI prAharatvayi / / 141 // tasyAH zRGgaprahAreNa patitaM vizvanandinam / mahAsollakSmaragA 'sunuvaMzyAsobatale sthitaH / / 142 // prahAsAttasya 'sotsekAccukrudhe muninA bhRzam / tenAkAri nidAnaM ca prAyastadvadhalipsayA || 143 / / sa nivRtya tato gatvA hitvA "tanutarAM tanum / mahaddhavibudho jajJe mahAzukre tapaH phalAt / / 144 / / pAretama samastyatra viviktastApasAzramaH / zrAsIdva khAnasastatra 'yAyajUko mahAjaTaH / 145 / / vizAkhanandyapi bhrAntvA saMsRtau suciraM sutaH / sujaTo nAma tasyAbhUttanmAtA ca jayAbhiSA / / 146 / / sa paJcAgnitapastaptvA jajJe svarge suro mahAn / tatazcyutvA 'hayagrIvo babhUva khacarezvaraH / / 147 // mAgagho'pi vinazcyutvA sa jAto vijayo halI / vizvanandI tripuSTAsyaH samabhUdA vikezavaH 11 // 148 // 12 pRSTaM prAgbhavaM vyaktamuktveti virate munau / prAzaMsatsakalA saMsammUditA tapasaH phalam / / 146 / / nandI ko mArA nahIM kintu kAkA vizAkha bhUti ke sAtha saMbhuta nAmaka munirAja ke samIpa dIkSA grahaNa kara lI / / 136 / magadha deza kA rAjA vizAkhabhUti cira kAla taka samyaktva se suzobhita tapa ko tapa kara tathA vidhi pUrvaka zarIra ko chor3a kara mahA zukra svarga meM deva huA || 140 / / idhara vizva nandI munirAja eka mAsa kA upavAsa kara AhAra ke samaya jaba mathurA nagarI meM praveza kara rahe the taba madhyAhna ke samaya duhI jAne vAlI ghaTa ke samAna sthUla thana se yukta eka prasUtA gAya ne mArga meM una para prahAra kara diyA / / 141 / / usake sIMgoM ke prahAra se vizva nandI muni gira pdd'e| usI samaya vezyA ke makAna kI chata para vizAkha nandI baiThA thA usane una gire hue vizva nandI muni kI ha~sI kI / / 142 / / usakI garva pUrNa ha~sI se muni ko atyadhika krodha A gayA aura unhoMne use mArane kI icchA se nidAna kara liyA / / 143 / / pazcAt mathurA se lauTa kara unhoMne atyaMta kRza zarIra ko saMnyAsa vidhise chor3A aura tapa ke phala se ve. mahAzukra svarga meM mahAn RddhiyoM ko dhAraNa karane vAle deva hue / / 144 // idhara tamasA nadI ke usa pAra tApasiyoM kA eka pavitra Azrama thA / usameM nirantara yajJa karane vAlA mahAjaTa nAmakA eka tApasa rahatA thA / / 145 / / vizAkha nandI bhI cira kAla taka saMsAra meM bhramaNa kara usa tApasa ke sujaTa nAmakA putra huA / sujaTa kI mAtA kA nAma jayA thA / / 146 // vaha sujaTa paJcAgni tapa tapa kara svarga meM bar3A deva huA / pazcAt vahAM se caya kara azvagrIva nAmakA vidyAdhara rAjA huA / / 147 / / vizAkhabhUti bhI svarga se caya kara vijaya nAmakA balabhadra huA aura vizvanandI tripRSTha nAmakA pahalA nArAyaraNa huA / / 148 || isa prakAra spaSTa rUpa se tripRSTha ke pUrva bhava 1 saMnyAsavidhinA 2 deham 3 sakRtprasUtA ko 4 ghaTavatsthUlastanayuktA 5 vizAkhanandI 6 vagarvAt 7 atikRzAm 8 punaH punaratizayena vA yajanazIlaH 6 azvagrIvaH etanAmadheyaH pratinArAyaNaH 10 balabhadraH 11 prathamanArAyaNa : 12 tripRSTasyedaM pRSTam / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH 67 iti dharmakavAbhisto ciraM sthitvA mahAmunI / tiro'bhUtAM napendro'pi nyavikSata nepAlayam // 15 // khecarakSmAcarAdhIzo pure to rthmpure| 'samoyivAMso grISmatoM bAhyodyAne vijahratuH // 15 // aikSiSAtAM munI tatra piNDImatale sthitI / matyantavipulaM nAma bibhrANo vimalaM ca tau // 152 // vikharokRtya tatpAdAnpUrva mukuTarazmibhiH / svahastAvacitaiH puSpaiH pazcAdAmarcaturaca to||15|| apRcchatAmathAyuH svaM to bhanyau tanmunidvayam / vArSakyAdviSayAsaktiM zithilIkRtya pArthivI // 154 // patriMzaddhivimAnyAyurvidyate bhavatostataH / kurataM svahitaM zIghra yatI tAvityavocatAm // 155 / / zAsvAbhinandanAtkRtyamA siSAtAmubaDa mukham / 'prAyopavezanaM vIro hRdi kRtvA jinaM ca to // 156 / / tato'dhita nijaM rAjyaM khecarendraH sutejasi / sUnI zrIdattanAmni sve zriyaM zrIvijayo'pyasau // 157 / / vizuddhAtmA nirAkADamAstasyau khecrnaaykaa| prAcakAGkSAprabuddhAtmA kSitIzaH paitRkaM padam // 158 / / iti prAyopavezena tanuM hitvA yathAgamam / prAnatAkhyaM tataH kalpaM temApyamitatejasA // 15 // nandyAvarte vimAne'tha nAdInAvAbhinandite / prAdityacUla ityAsIdvAlAvityaprabhaH suraH // 16 // kaha kara jaba muni virata hue taba samasta sabhA harSa vibhora hokara tapa ke phala kI prazaMsA karane lagI // 146 / / isa taraha ve mahAmuni-devaguru aura amaraguru dharmakathAeM karate hue vahAM cirakAla taka Thahara kara antarhita ho gaye aura rAjA bhI apane rAja mahala meM rahane lagA // 150 / / eka bAra vidyAdhara rAjA tathA bhUmigocarI rAjA-donoM hI rathanUpura meM mile / vahAM ve grISma Rtu ke samaya bAhya udyAna meM ghUma rahe the / / 151 // vahAM unhoMne azoka vRkSa ke nIce sthita vipulamati aura vimalamati nAmako dhAraNa karane vAle do muni dekhe // 152 / / unhoMne pahale mukuTa kI kiraNoM se unake caraNoM ko pIlA kiyA pazcAt apane hAtha se tor3e hue puSpoM se unakI pUjA kI // 153 / / tadanantara una donoM bhavya rAjAoM ne vRddhAvasthA ke kAraNa viSayAsakti ko zithila kara muni-yugala se apanI Ayu pUchI / / 154 // Apa donoM kI Ayu chattIsa dina kI hai isaliye zIghra hI apanA hita karo, aisA una muniyoM ne unase kahA / / 155 / / ve donoM vIra abhinandana nAmaka AcArya se karane yogya kArya ko jJAta kara hRdaya meM saMnyAsa tathA jinendra bhagavAn ko dhAraNa kara uttaramukha baiTha gaye // 15 // vidyAdhara rAjA-amitateja ne apanA rAjya sutejasa nAmaka apane putra ko sauMpA thA aura zrIvijaya ne bhI apanI lakSmI zrIdatta nAmaka apane putra ko pradAna kI thii||157|| vizuddha AtmA vAlA vidyAdhara rAjA to saba prakAra kI AkAMkSAoM ko chor3akara baiThA thA parantu aprabuddha AtmA vAlA pRthivIpati- zrIvijaya pitA ke pada kI AkAMkSA karatA rahA / / 158 // tadanantara AgamAnusAra saMnyAsa ke dvArA zarIra chor3akara amitateja ne prAnata nAmakA svarga prApta kiyA // 156 / / vahAM vaha mAGgalika zabdoM se prazaMsita nandyAvarta vimAna meM prAtaH kAla ke sUrya ke samAna AbhA vAlA AdityacUla nAmakA deva huprA / / 160 // aura rAjA zrIvijaya usI prAnata 1 militau 2 azokavRkSatale 3 vipulamatiH, vimalamatiH, 4 upaviSTau babhUvatuH 5 uttaradizAbhimukhaM yathAspAttathA 6 prAyopagamanasaMnyAsaM / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAMtinAthapurANam vimAne svastikAvarte tanahAbhUtsa bhUpatiH / masicUlAlpayA devaH skuraccUlAmaNi tiH // 16 // puNyAtsvaM tatra saMjAtaM bhAvakAcArasaMcitAt / prAdurbhUtAvadhI sadyastAkvAgavatAM surau // 162 // tato'nyaz2a jinaM bhaktyA dilyaisandhAdibhiHpurA / tatra tatvAmarI bhUsimakSatA niravikSatAm // 13 // kAlaH prAyAttayostasinimasatyadhyupamaH sukhAt / bibhratolalitaM nehamamalAnamakyauvanam // 16 / / tasmAvAdityacUlo'haM svargAdetyAparAjitaH / rAmaH prabhAkarIzasya samabhUvaM sutottamaH // 16 // mariSacUlaM tamAtmeti pratIhi khacarezvaram / tasmaivAnantavIryAkhyo mapitustanomayaH // 166 // vamitAri nihatyA nidAnAskezavo'bhavaH / mRtvA ratnaprabhAyAM tvaM sImannAvartakaM // 967 / / nirIkSya nirvizantaM svAM nArakI ghorapeknAm / vibodhya grAhayAmAsa samyaktvaM dharaNaH pitH||16|| samAH saptasahasrANi 'SaDguNAnyupabAhya tAH / praznotI rakAmA sampanatvaprabhavAttataH // 166 / / hoye'smina bhArate vAsye vidyate raajtaaclH| tasmAtyathottarazreNyA puraM gaganavallabham / / 170 // nabhazcarAdhipastrAtA tasyAbhUnyAhanA / parayA saMpadA yena vijito naravAhanaH // 171 / prAsIttasya mahAdevI preyasI meghamAlinI / 'zvabhrAtprabhrazya putro'bhUnmeghanAdastayorbhavAn / / 172 / / kalpa ke svastikAvarta vimAna meM dedIpyamAna cUDAmaNi kI kAnti se yukta mariNacUla nAmakA deva huA // 161 / / jinheM zIghra hI avadhijJAna prakaTa ho gayA thA aise una devoM ne jAna liyA ki hama zrAvakAcAra se saMcita puNya se vahAM utpanna hue haiM / / 162 // tadanantara vahAM unhoMne sarva prathama bhakti pUrvaka divya gandha Adi ke dvArA jinendra bhagavAn kI pUjA kii| pazcAt devoM kI avinAzI vibhUti kA upabhoga kiyA / / 163 / / jisakA navIna yauvana kabhI mlAna nahIM hotA aise sundara zarIra ko dhAraNa karane vAle una devoM kA vahAM bIsa sAgara pramANa kAla sukha se vyatIta ho gayA / / 164 / / maiM Aditya cUla usa svarga se Akara prabhAkarI nagarI ke svAmI rAjA ke aparAjita nAmakA uttama putra huA thA // 165 / / maNicUla ko tuma 'yaha maiM hI hU~' aisA vidyAdhara rAjA samajho / tuma mere usI pitA ke ananta vIrya nAmaka putra hue the / / 166 / / yuddha meM damitAri ko mArakara nidAna bandha ke kAraNa tuma nArAyaNa hue the| aura marakara ratnaprabhA pRthivI ke sImantaka vila ko prApta hue the // 167 / / vahAM tamheM naraka kI ghora vedanA bhogate dekha pitA ke jIva dharaNa ne samajhA kara samyaktva grahaNa karAyA thA // 168 / nirantara dukhI rahane vAle tuma vahAM biyAlIsa hajAra varSa vyatIta kara samyaktva ke kAraNa vahAM se cyuta hue // 16 // tadanantara isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM jo vijayAdha parvata hai usakI uttara zreNI para eka gagana vallabha nAmakA nagara hai / / 170 // jisane utkRSTa saMpadA se indra ko jIta liyA thA aisA megha vAhana vidyAdhara usa nagara kA rakSaka thA / / 171 / usakI megha mAlinI nAma kI priya rAnI thii| Apa naraka se nikalakara una donoM ke meghanAda nAmaka putra hue // 172 / / tadanantara pitA kA utkRSTa 1 jJAtavantau 2 amarANAmiyam AmarI devasambandhinI tAm 3 vizatisAgarapramANa: 4 yuddha 5 bhuJjAnam 6 narakebhavA nArakI tAm 7 bhayaMkarapIDAm 8 varSANi / SaDguNitani saptasahamavarSANi 10 naskAt / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH && tadanantaraM pituH prApya cakravatipadaM param / mAsi pazvazataiH putraiH sahitaH svarivAparaH / / 173 // janmAntareSva vicchinnasatsambandhaprabandhataH / granyonyAlokanAdatra prItirityavayorabhUta || 174 / / duranteSvindriyArtheSu sakti mA vitathAM kRthAH / vairAgyamArgasadbhAvabhAvanAM bhAvayAdarAt / / 175 / / dahyamAne jagatyasminmahatA mohavahninA / vimuktaviSayAsaGgAH sukhAyante tapodhanAH / / 176 / / mohAndhatamasenAndho mA mustvaM jJAnadIpikAm / mayaiva vighRtAM prApya darzitAzeSasatpathAm / / 177 // tapasi zreyasi zrImAJjAgarUko bhavAnizam / notkRSTo'pyadhamasyeti saMyatasya gatiM gRhI // 178 // putrajJAtikalatrAdivAgurAyAmudAradhIH / mA paptaH prAptavidyAkazchindyAdatra bhavaM bhavAn // 176 // ityatastasya svasyApyuktvA yathAkramam / hite niyujya taM khendramacyutendrastirodadhe // 180 // vimucya khecaraMzvayaM sa tRraNAvajJayA tataH / meghanAdaH pravavrAja praNipatyAbhinandanam / / 181 // zArdUlavikrIDitam yogastho vidhinA jitendriyagarago 'vyAdhUtatandrAsthiti: samyagdvAdaza bhAvanA bhavabhidaH zuddhAtmanA bhAvayan / durvArAnsa parISahAniva parAnkSAntyopasargAnabhAva kuNThIkRtya sukaNThazatruvihitAnkaNThasthatattvAgamaH // 182 // // cakravartI pada pAkara tuma anya rUpa dhArI apane hI samAna hitakArI pAMcasau putroM se suzobhita ho rahe ho / / 173 / / hama donoM ke aneka janmoM se akhaNDa acche sambandha cale A rahe haiM isalie paraspara ke dekhane se prIti utpanna huI hai / / 174 / / duHkha dAyaka indriyoM ke viSayoM meM vyartha hI Asakti mata karo / Adara pUrvaka vairAgya mArga meM lagane kI bhAvanA karo / / 175 / / bahuta bhArI moha rUpI agni ke dvArA jalate hue isa jagat meM viSayAsakti ko chor3ane vAle tapasvI muni hI sukhI haiM / / 176 / / apane dvArA dhAraNa kI huI, samasta sanmArga ko dikhAne vAlI jJAnadIpikA ko prApta kara tuma moharUpI gAr3ha andhakAra se andhe mata ho / 177 / / lakSmI se yukta hone para bhI tuma nirantara kalyANakArI tapa meM jAgarUka - sAvadhAna raho arthAt uttama tapa dhAraNa karane kI nirantara bhAvanA rakkho / gRhastha utkRSTa hone para bhI sAdhAraNa muni kI gati ko prApta nahIM ho sakatA / / 178 / / utkRSTa buddhi tathA vidyA se yukta hokara bhI tuma putra jAti tathA strI Adi ke jAla meM mata pdd'o| yahAM tuma saMsAra ko cheda sakate ho / / 176 / / isaprakAra yathAkrama se usake aura sAtha meM apane bhI pUrvabhava kaha kara tathA usa vidyAdhara rAjA ko hita meM lagAkara acyutendra tirohita ho gayA / / 180 / / tadanantara meghanAda ne tRraNa ke samAna anAdara se vidyAdharoM kA aizvarya chor3akara tathA abhinandana guru ko praNAma kara dIkSA dhAraNa karalI / / 181 / / jo dhyAna meM sthita the, jinhoMne vidhipUrvaka indriyoM ke samUha ko jIta liyA thA, Alasya kI sthiti ko dUra kara diyA thA, jo zuddha AtmA se saMsAra kA bhedana karane vAlI bAraha bhAvanAoM kA 1 dUrIkRtapramAdasthiti: 2 naSTIkRtya / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam zuddhAramA girinandane zikhariNi 'svArASitArAdhanaH tyaktvA svaM vapuracyutAM divamatha prApya pratIndro'bhavat / satsaMpat sa paropakAricaritaM vIkSyAcyatendra yathA bhUyaH saulyamiyAya tatra na tathA divyAGganAnATakam // 13 // ityasagakRtau zAntipurANe khecarendrasya meghanAvasyA cyutapratIndrasaMbhavo nAmASTamaH sargaH cintavana karate the, jo kaThinAI se nivAraNa karane yogya pariSahoM ke samAna sundara kaNTha ke zatru dvArA kie hue bhArI upasargoM ko kSamA ke dvArA kuNThita karake sthita the tathA jinhoMne samIcIna Agama ko kaNThastha kiyA thA aise ve meghanAda muni suzobhita ho rahe the / / 182 / / jinakI AtmA zuddha thI aura jinhoMne girinandana parvata para acchI taraha aArAdhanAoM kA ArAdhana kiyA thaa| aise ve meghanAda muni apanA zarIra chor3akara acyuta svarga meM pratIndra hue| samIcIna saMpatti se sahita vaha pratIndra vahAM paropakArI acyutendra ko dekha kara jisaprakAra atyadhika sukha ko prApta huA thA usa prakAra devAGganAoM kA nATaka dekhakara nahIM huA thA // 183 // isa prakAra mahAkavi asaga dvArA viracita zAntipurANa meM vidyAdhararAjA meghanAda kA acyuta svarga meM pratIndra hone kA varNana karane vAlA aSTama sarga samApta huA / / 8 / / 1 zobhanaprakAreNa ArAdhitA ArAdhanA ye na s:| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *creamerracecent navamaH sargaH atha jambUdmAGko'sti dvIpo yadvanavedikAm / priyAmiva samAzliSya rAjate lavaNodadhiH // 1 // tatra pUrvavideheSu sItAdakSiNarodhasi / dezo nAmnAsti paryAptamaGgalo maGgalAvatI // 2 // asaMjAtamadA bhadrA bhUribhogAH skrnnkaaH| manujA yatra bhAsvanto bibhrate sakalAH kalAH // 3 // pAdimadhyAvasAneSu vibhinnarasavRttiSu / yatrekSuSveva daurjanyaM lakSyate bhaGa gurAtmasu // 4 // anyonyasparTa yevoccaryasminsantazca pAdapAH / unnamanti phalAbhAve namanti phalasaMcaye // 5 // navama sarga __ athAnantara jambu vRkSa se yukta jambUdvIpa hai jisakI vajramaya vedikA ko priyA ke samAna AliGgita lavaNa samudra suzobhita ho rahA hai // 1 // usa jambUdvIpa ke pUrva videha kSetra meM sItA nadI ke dakSiNataTa para maGgaloM se paripUrNa maGgalAvatI nAmakA deza hai // 2 // jahAM para garva se rahita, bhadra pariNAmI, bahuta bhArI bhogoM se sahita, sAvadhAna manuSya suzobhita hote hue samasta kalAoM ko dhAraNa karate haiM // 3 // jahAM yadi durjanatA dekhI jAtI thI to Adi madhya aura anta meM vibhinna rasa ko dhAraNa karane vAlI vinAzIka IkhoM meM hI dekhI jAtI thI vahAM ke manuSyoM meM nahIM, kyoMki vahAM ke manuSyoM meM kArya ke prArambha madhya aura anta meM eka samAna rasa-sneha rahatA thA tathA sabakI prIti abhaMgura sthAyI rahatI thI // 4 // jisa deza meM sajjana aura vRkSa paraspara kI bahuta bhArI IrSyA se hI mAno phaloM ke abhAva meM unnata hote haiM aura phaloM ke saMcaya meM namrIbhUta hote haiN| bhAvArtha-jisa prakAra vRkSa phala TUTa jAne para bhAra kama ho jAne se Upara uTha jAte haiM aura phaloM ke rahate hue unake bhAra se nIce kI ora jhuka jAte haiM usI prakAra sajjana kArya ke samApta hone para Upara uTha jAte haiM aura kAryoM kA saMcaya rahate namrIbhUta rahate haiM / athavA jisa prakAra phala rahita vRkSa UMce hote haiM usI prakAra guNa rahita manuSya ahaMkAra karate hue apane Apa ko ucca anubhava karate haiM aura guNavAn manuSya vinaya se namrIbhUta rahate haiM // 5 / / jahAM para sundara striyAM zarad Rtu kI rAtriyoM ke samAna suzobhita hotI haiM / kyoMki jisa prakAra zarad Rtu kI rAtriyAM cArutArAmbaropetA:-sundara nakSatroM Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 zrIzAntinAthapurANam 'cAratArAmbaropetAH prasannendumukhazriyaH / zarannizA ivAbhAnti yatra rAmA manoramAH // 6 // saritastIrasaMrUDhalavaGgaprasavotkaraH / prayatnavAsitaM toyaM dadhate yatra santatam // 7 // rojyante'bja SaNDeSu haMsA yatronmadiSNavaH / sparddha yeva calallakSamyA ma maJjIrasiJjitaH // 8 // prathAsti jagati khyAtaM puraM sadrasnagopuram / suratnasaMcayAvAsAdAtyayA ratnasaMcayam // 6 / / "tulAkoTisametAsu "tulAkoTivirAjitAH / citrapatrAbhirAmAsu citrapatra vizeSakAH // 10 // anurUpaM vizuddhAsu valabhISu vishuddhyH| 'savibhramAsu tiSThanti yatra rAmAH savibhramAH // 11 // (yugmam ) yasminsakamalAnekasarovIcisamIraNaH / sukhAya kAminA vAti mandaM mandaM samIraNaH // 12 // yadabhraSasaudhAyanorandhradhvajavibhramaiH / ruNaddhi saviturmAga tIvAtapamayAdiva // 13 // nityapravarSiNaH zuddhAH kRSNAnkAle pravadhU kAn / yatrAtizerate paurAH prAvRSeNyAbalAhakAn // 14 // se yukta AkAza se sahita hotI haiM usI prakAra vahAM kI sundara striyAM bhI cArutArAmbaropetA:-sundara sUta vAle vastroM se sahita thiiN| aura jisa prakAra zarad Rtu kI rAtriyAM prasannendumukhazriyaH-mukha ke samAna nirmala candramA kI zobhA se sahita hotI haiM usI prakAra vahAM kI striyAM bhI nirmala candramA ke samAna mukha kI zobhA se sahita thIM // 6 / / jahAM kI nadiyAM taToM para utpanna lavaGga ke phUloM ke samUha se prayatna ke binA suvAsita jala ko nirantara dhAraNa karatI haiM // 7 // jahAM kamala samUhoM meM baiThe hue garvIle haMsa calatI huI lakSmI ke manohara nUpuroM kI jhanakAra ke sAtha IrSyA se hI mAnoM zabda karate rahate haiM / / 8 / / tadanantara usa deza meM jagat prasiddha ratnasaMcaya nAmakA vaha nagara hai jahAM uttama ratnoM ke gopura bane hue haiM aura uttama ratnoM kA nivAsa hone se hI mAnoM usakA ratnasaMcaya nAma par3A thA / / 6 / / jahAM karor3oM upamAoM se sahita, citramaya vAhanoM se sundara, vizuddha aura pakSiyoM ke saMcAra se yukta aTTAlikAmoM meM unhIM ke anurUpa nUpuroM se suzobhita, vividha prakAra ke patrAkAra tilakoM se sahita, vizuddha-ujjvala aura vibhrama hAvabhAvoM se sahita striyAM nivAsa karatI haiN| bhAvArtha-striyoM aura aTTAlikAoM meM zAbdika sAdRzya thA // 10-11 / / jahAM kamaloM se sahita aneka sarovaroM kI taraGgoM se prerita vAyu kAmIjanoM ko sukha ke liye dhIre-dhIre bahatI rahatI hai / / 12 / / jo gagana cumbI mahaloM ke agrabhAga meM saghana rUpa meM lagI huI dhvajAoM ke saMcAra se aisA jAna par3atA hai mAnoM tIvra saMtApa ke bhaya se sUrya ke mArga ko hI roka rahA ho / / 13 / / jahAM nirantara barasane vAle sadA dAna dene vAle zuddha-nirmala hRdaya nagara vAsI, nizcita samaya para barasane vAle varSA Rtu ke kAle meghoM ko jItate rahate haiM // 14 / / jahAM striyAM zabda vidyA vyAkaraNa vidyA ke samAna suzobhita hotI haiM / kyoMki jisa 1 sundarasUvavastrasahitA rAmAH, zobhananakSatrayuktagagana sahitAH zaranizA! 2 punaH punaH zabdakurvanti 3 kamala samUheSu 4 upamAnakoTisahitAsu pIThikAyuktAsu vA 5 nUpuravizobhitAH 6 vInAM pakSiNAMbhrameNa sahitAH savibhramAstAsu 7 haavbhaavvilaasshitaa| 8 meghAn / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH sargaH 103 yatra 'cArapadanyAsAH prasannataravRttayaH / zabdavidyA ivAbhAnti rAmAH savra pasiddhayaH // 15 // prAsAdopaniSu tanirmokazakalA iva / cacalA yatra dRzyante prativIgni zaraddhanAH // 16 // rAjA tatpuramadhyAsta nAmnA kSemakarokyAm / bibhrANaH sarvasatsvAnAM zazvatyomaGkaroDayAm // 17 // jAtamAtrasya yasyApi trilokI sma svayaM mayA / prApanIpadyate sevA tatprabhutvaM kimucyate // 1 // matibhutAbavijJAmapritavAmalacakSuSA / prakRtidvitayasyApi jJAtA yaH saMsthiteH samam // 16 // dhanuranyairyurAropaM nirbhayo'pi sdaa'vimH| yaH puNyajananAyo'pi savayaH - savayo'bhavat // 20 // sos ani deNyA kamakadhitrayA / "citravA sakalazcandro yathA taralatArayA // 21 // acyutendrastato'cyoSTa dvAmitvarNavopamam / sa tasminnatibAhAyuryathAbhilaSitaiH sukhaiH / / 22 / / prakAra vyAkaraNa vidyA cArupadanyAsA-sundara zabdoM vAle nyAsa grantha se sahita hai athavA sundara subanta tiGanta rUpa padoM ke prayoga se sahita hai usI prakAra striyAM bhI cArupadanyAsA-sundara caraNa nikSepa se sahita haiN| jisa prakAra vyAkaraNa vidyA prasannatara vRtti-atyanta nirdoSa vRtti grantha se sahita hai usI prakAra striyAM bhI atyanta prasanna vRtti-vyavahAra se sahita haiM aura jisa prakAra vyAkaraNa vidyA sadra pa-siddhi-samIcIna rUpa siddhi grantha se sahita hai usI prakAra striyAM bhI samIcIna rUpa siddhi-saundarya sAdhanA se sahita haiM / / 15 / / jahAM AkAza meM zarad Rtu ke caJcala megha bhavana rUpI zeSa nAga ke dvArA chor3I huI kAMcalI ke khaNDoM ke samAna dikhAyI dete haiM // 16 // usa nagara meM saba jIvoM kA kalyANa karane vAlI dayA ko dhAraNa karane vAlA kSemaMkara nAmakA rAjA rahatA thA / / 17 / jisake utpanna hote hI tInoM loka svayaM harSa se sevA ko prApta ho jAte haiM usakA prabhutva kyA kahA jAya ? // 18 // jo matizruta avadhi jJAna ke trika rUpI nirmala cakSu ke dvArA antaraGga bahiraGga-donoM prakRtiyoM kI samIcIna sthiti kA eka sAtha jJAtA thA // 16 // jo nirbhaya hokara bhI anya manuSyoM ke dvArA kaThinAI se car3hAye jAne yogya dhanuSa ko dhAraNa karatA thA aura puNyajana-rAkSasoM kA svAmI hokara bhI sadaya-dayA sahita tathA sadaya-samIcIna bhAgya se mukta thA // 20 // jisa prakAra pUrNa candramA citrA nAmaka caJcala tArA ke sAtha sambandha ko prApta kara suzobhita hotA hai usI prakAra vaha rAjA kanaka citrA nAmaka rAnI ke sAtha sambandha ko prApta kara suzobhita ho rahA thA // 21 / / tadanantara vaha acyutendra icchAnusAra prApta hone vAle sukhoM se bAIsa sAgara pramANa Ayu ko vyatIta kara vahAM se cyuta huA / / 22 / / jaba vaha acyutendra kanaka citrA devI ke garbha meM Ane 1 bhamdavidyApakSe cArUNAM padAnAM subantatiGantarUpANAnyAso nikSepo yAsu tAH, rAmA pakSe cArurmanoharaH padanyAsa: caraNanikSepoyAsAM tAH / zabdavidyApakSe nyAsapadena nyAsagranthopi gRhyate 2 prasannatara vRttiAkhyA dizeSo yAsAM tAH strIpakSetrasAdaguNopetA vRttivyavahAroyAsAM tAH 3 satI vidyamAnA prazastA vA rUpasiddhi yAsu tAH pakSe satI rUpasyasaundaryasya siddhiryAsA tAH 4 citrAnAmadheyayA 5 dvAviMzatisAgaropamam / * 'yAtudhAnaH puNyajanonna Rto yAturakSasI' ityamAH dayayAsahitaH sadayaH san aya:subhAvahovidhiryasya saH / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 zrIzAMtinAthapurANam devyAH kanakacitrAyA garbha tasminnupeyuSi samabhAvi purodhAvaH kalyANAgamazaMsibhiH // 23 // yAme 'turye 'triyAmAyAH svapnAmetAnathaikSata / sUryAcandrau mRgendrabhI cakra cAtapavAraNam // 24 // athAsAvitayA devyA sUnurazcitavikramaH / bibhrANo rAjahaMso'pi "lakSmaNAnugatAM tanum // 2 // jAtamAtra samAlokya bajAyudhasamazriyam / vannAyudha iti prItassavAlyAmakarotpitA / / 26 / / sarvA babhAsire vidyAH saMkrAntA yasya maanse| sarasIva zarattArAH prasanne nirmalazriyaH // 27 // guraNI guNAntarajJAca: nAnyo'sUtatsamo yataH / upamAnopameyatvaM svasya svayamagAttataH // 28 // candanasyeva sogavyaM / mAbhIryamiva pAridheH / siMhasyAsIghathA zaurya masyaudAniel trilokImakhilA yasya kyAnaze yugapadyazaH / ekamapyetadAzcarya zaraccandrAMzunirmalam // 30 // 'amadaH pramadopetaH sunayo 'vinyaanvitH| 'sUkSmadRSTivizAlAkSo'' yo vibhAti sma masmitaH / 31 // ke lie udyata huA taba kalyANakArI Agamana ko sUcita karane vAle utsava pahale se hI hone lage // 23 / / tadanantara rAnI ne rAtri ke caturtha pahara meM sUrya, candramA, siMha, hAthI, cakra aura chatra ye svapna dekhe // 24 // pazcAt rAnI ne zobhAyamAna parAkrama se yukta vaha putra utpanna kiyA jo rAjahaMsalAla coMca tathA lAla paJjoM vAlA haMsa hokara bhI lakSmaraNAnugatAM-sArasa kI striyoM se anuga zarIra ko dhAraNa kara rahA thaa| (parihAra pakSa meM zreSTha rAjA hokara bhI lakSmaNA-anugatAM-sAmudrika zAstra meM nirUpita acche lakSaNoM se yukta zarIra ko dhAraNa kara rahA thaa|) // 25 // utpanna hote hI use indra ke samAna zobhA athavA lakSmI se yukta dekha pitA ne prasanna hokara usakA vajrAyudha nAma rakkhA thA // 26 // jisa prakAra svaccha sarovara meM pratibimbita zarad Rtu ke nirmala tAre suzobhita hote haiM usI prakAra jisa putra ke manarUpI mAna sarovara meM pratibimbita-avatIrNa samasta nirmala vidyAeM suzobhita ho rahIM thIM // 27 // jisa kAraNa usake samAna guNI aura guNoM ke antara ko jAnane vAlA dUsarA nahIM thA usa kAraNa vaha svayaM hI apane Apake upamAnopameya bhAva ko prApta thA / / 28 / / jisa prakAra candana kI sugandhatA, samudra kI gambhIratA aura siMha kI zUratA akRtrima hotI hai usI prakAra jisakI udAratA akRtrima thI // 26 // zarad Rtu ke candramA kI kiraNoM ke samAna nirmala jisakA yaza eka (pakSa meM advitIya) hokara bhI eka sAtha samasta tInoM lokoM meM vyApta ho gayA thA yaha Azcarya kI bAta hai / / 30 / / manda musakyAna se sahita jo putra amada-garva se rahita hokara bhI pramada--bahuta bhArI garva se sahita thA (parihAra pakSa meM harSa se sahita thA) jo sunaya-acche naya se yukta hokara bhI vinayAnvita-nayake abhAva se sahita thA (parihAra pakSa meM vinaya guNa se sahita thA) aura sUkSma dRSTi sUkSma netroM se sahita hokara bhI vizAlAkSa-bar3e bar3e netroM se sahita thA (parihAra pakSa meM gaharAI se padArtha ko dekhane vAlA hokara bhI bar3e bar3e netroM se sahita thA) // 31 // jo adhyayana 1 caturthe 2 rAtre: 3 rAjahaMso'pi san zreSThanRpo'pi san 4 lakSmaNayA sArasasya striyA anugatA tAm pakSe lakSmaNA lakSaNaH anugatA tAm 5 vyApa 6 madarahitaH 7 prakRSTamadenasahitaH parihAra pakSe pramadena harSeNa sahitaH zobhananayayuktaH 9 na nayAnvita iti vinayAnvitaH pakSe vinaye namrabhAvena sahitaH 1. sUkSmalocanaH pakSe vastutatvasya baMbhIra vicArakA 11 dIrghalocanaH / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH sargaH 105 , pranadhItabudha: samyaga prabhAsitasundaraH / prAsIcca yaH satAM nityamanArAdhitavatsalaH // 32 // 'zrAyuSIyo'pyanistrizo 'navIno'pyajala' sthitiH / "yo'bhUnmanuSyadharmApi 'vasutyAgaparAyaNa / // 33 // 'kalyANa prakRteryasya sumeroriva sUnnateH / prAzritya " vibudhAH sevyAM pAdacchAyAM vizazramuH // 34 // // cArutA'bhUSayadyasya vapustannavayauvanam / tatsaubhAgyaM tadapyucceH zaucaM zaucAdhikastutam ||35|| sa yauvarAjyamAsAdya prasannAtmA vididyute / zAradaH sakalazcandro yathA lokamanoharaH // 36 // upAyata sa kalyANI padminIM vA salakSaNAm / kanyAM lakSmImatI kalyAM cAruvibhramarocitAm ||37|| 1 1 kiye binA hI vidvAn thA, acchI taraha alaMkRta na hone para bhI sundara thA, aura ArAdhanA sevA kiye binA hI satpuruSoM se nirantara sneha bhAva rakhatA thA / / 32 / / jo prAyudhIya-zastroM dvArA prahAra karane vAlA hokara bhI nistriza - khaDga se rahita thA ( pakSa meM nistriza krUra nahIM thA ) nadIna nadiyoM kA svAmI -- samudra hokara bhI ajalasthiti - jala ke sadbhAva se rahita thA ( pakSa meM nadIna-dIna na hokara bhI jaDa sthiti - mUrkhajana kI sthiti se rahita thA) aura manuSya dharmA--yakSa hokara bhI vasutyAgaparAyaNa-kubera kA tyAga karane meM tatpara thA - apane svAmI ke tyAga karane meM udyata thA (pakSa meM manuSyasvabhAva se yukta hokara bhI dhana kA tyAga karane meM tatpara thA arthAt dAnI thA ) ||33|| jisa prakAra kalyANaprakRti - suvarNamaya tathA sUnnati - bahuta bhArI UMcAI sahita sumeru parvata kI sevanIya pAdacchAyA - pratyanta parvatoM kI chAyA kA Azraya kara vibudha - deva vizrAma karate haiM usI prakAra kalyANa prakRti--kalyANakArI svabhAva se yukta tathA sUnnati udAratA se sahita jisa vajrAyudha ke sevanIya pAdacchAyA -- caraNoM kI chAyA kA Azraya kara vibudha - viziSTa athavA vividha prakAra ke vidvAn vizrAma karate the ||34|| sundaratA jisake zarIra ko vibhUSita karatI thI, navayauvana jisake zarIra ko vibhUSita karatA thA, saubhAgya jisake navayauvana ko alaMkRta karatA thA aura zauca guNa ke dhArakoM ke dvArA stuta zaucaguraNa jisake saubhAgya ko atyadhika suzobhita karatA thA / / 35 / / vaha prasanna hRdaya vajrAyudha yuvarAja pada ko pAkara lokoM ke mana ko haraNa karane vAle zarada Rtu ke pUrNacandramA ke samAna dedIpyamAna ho rahA thA / / 36 / / usa vajrAyudha ne kalyANa karane vAlI padminI ke samAna lakSaNoM se sahita tathA sundara vibhrama hAva bhAva se suzobhita (padminI ke pakSa meM sundara pakSiyoM ke saMcAra se suzobhita lakSmImatI nAmakI svastha kanyA ko vivAhA thA / / 37 / / jinameM 1 manadhIto'pi adhyayanarahito'pi budho vidvAn 2 analaMkRto'pi sundara / 3 AyudhaM praharaNaM yasya tathAbhUto'pisan 4 kRpANa rahitaH pakSe akrUraH 5 nadInAminaH svAmI nadIna: sAgaro'pisan pate na dIno nadIna: dInatA rahita / 6 nAstijalasya sthitiryasmin saH pakSe DalayorabhedAt na jaDasthiti: mUrkhajanarItiryasya sa0 7-8 manuSyadharmApi pakSo'pi vasoH dhanAdhipasya kuverasya tyAge parAyaNaH tatparaH yakSo yakSAdhipaM kathaM tyajet iti virodhaH pacemanuSyadharmA manuSya kartavyayukte'pi vasordhanasya tyAge vitaraNe parAyaNa: vasurmayUkhAgni dhanAdhipeSu 'vasu toye dhanemaNI' iti koSaH 9 sumeru pakSe kalyANa prakRteH suvarNamayasya nRpati pakSe kalyANI prakRtiH yasya tasya 10 sumeru pakSe samuttaGgaH nRpati pakSe samudAraH 11 sumerupakSe devAH nRpati pakSe vidvAnsa 12 sumeru pakSe pratyanta parvatacchAyAM nRpatipakSe caraNacchAyAm / 14 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAntinAthapurANam sadAnanAtiriktena tAvanyonyasya dampatI / premNAjIharatAM cittaM samasasvarasasthitI // 38 // feereyear pratodro'sau tataH putrastayorabhUt / sahalAyudha ityAkhyAM dadhAno dikSu vizrutAm ||36|| kAntaM saptazataM cAnyadagraho davarodhanam / dizanta kupyarmAbhibhyaH sa vidvatpravaro dhanam // 40 // prathAgAttaM mahArAjaM rAjarAjopazobhitam / sevituM vA 'madhuH kAle kokilAlApasUcitaH // 41 // ferer: kusumaiH kIrNA dUrato'dhivanasthalam / kAmasenAnivezasya dhAtudRSyA ivAbabhuH // 42 // bhRGgAlIveSTitaM rejuzcUtA nUtanatomaraiH / tomaraMriva "puSpeSoH kAminAM hRdayaGgamaH ||43|| kanAnu 'lAkSAraco vIkSya raktAzokasya pallavAn / kA na yAtisma pAnyastrI 'raktA zokasya ghAmatAm // 44 // utphullAsravaneSUccavi resuH kokilA: kalam / kantostrijagatAM jeturmAGgalyapaTahA iva // 45 // / vakulaprasavAmobimadhumattairmadhuvrataiH ' 1 madhoriva parA kItiraspaSTAkSaramujjage // 46 // | vasyAviva vanAnteSu jRmbhamANe madhau puraH / pAntheH "strIhRdayaiH kaizcid vyAvartyArddha pathAdgatam / / 47 / / . 10 106 samAna rUpa se sattvarasa kI sthiti thI aise ve donoM dampatI sadA nyUnAdhika na hone vAle prema se paraspara eka dUsare ke citta ko harate rahate the || 38 // tadanantara vaha pratIndra svarga se cyuta hokara una donoM ke dizAoM meM prasiddha sahasrAyudha nAma ko dhAraNa karane vAlA putra huA || 36 || yAcakoM ke lie suvarNarajatarUpa dhana ko dene vAle usa zreSTha vidvAn sahasrAyudha ne sAtasau anya sundara striyoM ko grahaNa kiyA ||40|| tadanantara kokilAoM kI madhura kUka se jisakI sUcanA mila rahI thI aisI vasanta Rtu yA phuNcii| vaha vasanta Rtu aisI jAna par3atI thI mAno rAjAdhirAjoM se suzobhita una mahArAja kI sevA karane ke lie hI AyI ho // / 41 // vana bhUmi meM dUra dUra taka phaile hue phUloM se vyApta palAza ke vRkSa aise suzobhita ho rahe the mAnoM kAmadeva kI chAvanI ke geru se raMge hue tambU hI hoM ||42 // bhramarAvalI se veSTita Ama ke vRkSa navIna mauroM se aise suzobhita ho rahe the mAno kAmI manuSyoM ke hRdaya meM lagane vAle kAmadeva ke tomara nAmaka viziSTa zastroM se hI suzobhita ho rahe hoM ||43|| lAla azoka vRkSa ke lAkha ke samAna kAnti vAle sundara pallavoM ko dekhakara anurAga se bharI kauna pathika strI zoka sthAna ko prApta nahIM huI thI ? ||44 || khile hue Ama ke vanoM meM kokilAeM jora jora se manohara zabda kara rahI thI / unake ve manohara zabda aise jAna par3ate the mAnoM tInoM lokoM ko jItane vAle kAmadeva ke maGgalamaya nagAr3e hI baja rahe hoM / / 45 / / maulazrI ke phUloM kI sugandhita madhu se matta bhauMre mAnoM vasanta Rtu kI utkRSTa kIrti ko kucha aspaSTa zabdoM meM gA rahe the / / 46 / / vana bhUmi meM jaba vasanta caura ke samAna Age Age ghUma rahA thA taba striyoM ke premI kitane hI pathika ardhamArga se lauTa kara cale gaye the ||47 || khile hue 1 vasantaH 5 kAmasya 6 raktavarNAn hRdayaM yeSAM taiH / 2 gairikaraGgaraktapaTagRhANIva 7 anurAgayuktA 8 zabdaM cakruH 6 kAmasya 3 navIna majjarIbhi: 4 zastravizeSairiva 11 strISu 10 bhramaraH Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH sargaH 107 unnidrakusumAmodavAsitAzeSadiGa mukha: / 'punnAgaH kaM na bASeta punnAyamapi rAgiNam // 48 // padmAbhivRddhimAnbavajulAnAmiva bhUyasIm / madhuH svasampadAM kSIvo lokavatsvayamapyabhUt // 49 // mude kundalatA nAsIt pureva madhupAyinAm / botapuSpodgamA vRddhA vAranArIya kAminAm / / 50 / / prasavaH kaNikArasya nirgandho "nApi SaTpade / bhajate no vizeSajJo varNamAtreNa nirguNam / / 51 / / pradhata sakalo lokaH zirasA savadhUjanaH / mAdhavIlatpadeneva mUrtI kIrti manobhuvaH // 24 napuMsakamapi svastha "sAgandhyeneva kevalam / vyakti strImayaM yUnAmaGkoThasumano manaH // 53 // vola preGkholanA sAllIlAzleSairatarpayan / taruNyaH svAnsahArUDhAnkAntAnupa 'sakhIjanam / / 54 / / kusumairmadhu mattAliniviSTAntarvalAnvitaiH / pratanodvanarAjInAM tilaka "stilaka' zriyam // 55 // koDakumenAGgarAgeNa kaMGkirArtazca zekharaiH / nirvRttamiva rAgela reje svataMzukaM 1 9. 93 6 / / phUloM kI sugandha se jisane samasta dizAoM ke agrabhAga ko sugandhita kara diyA hai aisA nAgakesara kA vRkSa puruSoM meM zreSTha hone para bhI kisa rAgI manuSya ko vAdhita nahIM karatA ? |||48 || jo azoka vRkSoM kI 'bahuta bhArI lakSmI vRddhi ke samAna apanI sampadAoM kI bahuta bhArI lakSmI vRddhi kara rahA thA aisA vasanta sAdhAraNa manuSya ke samAna svayaM bhI unmatta ho gayA thA ||46 || jisake puSpa - Rtudharma kI utpatti vyatIta ho cukI hai aisI vRddha vezyA, jisa prakAra kAmI manuSyoM ke Ananda ke lie nahIM hotI usI prakAra jisako puSpa - phUloM kI utpatti vyatIta ho cukI hai aisI kundalatA pahale ke samAna bhramaroM ke Ananda ke lie nahIM huI thI / / 50 // gandha rahita kanera kA phUla bhramaroM ke dvArA prApta nahIM kiyA gayA thA / so ThIka hI hai kyoMki vizeSa ko jAnane vAlA vyakti varNa mAtra se nirguNa kI sevA nahIM karatA hai / / 51 / / striyoM sahita samasta puruSa madhu kAminI kI mAlAoM ko sira para dhAraNa kara rahe the usase ve aise jAna par3ate the mAnoM mAlAoM ke chala se kAmadeva kI mUrtimanta kIrti ko hI dhAraNa kara rahe the / / 52 / / yuvAoM kA mana yadyapi ( vyAkaraNa ke niyamAnusAra) napuMsaka thA to bhI proTa vRkSa ke puSpa ne use kevala apanI gandha se strImaya kara diyA thA / / 53 / / hiMDolanA calane ke bhaya se taruNa striyoM ne sakhIjanoM ke samIpa meM hI sAtha baiThe hue patiyoM ko apane lIlApUrvaka prAliGganoM se saMtuSTa kiyA thA ||54 // tilakavRkSa, puSparasa se matta bhramaroM se yukta bhItarI kalikAMtroM se sahita phUloM ke dvArA vana paGkirUpI striyoM ke tilaka kI zobhA ko vistRta kara rahA thA / bhAvArtha - tilaka vRkSa ke phUloM para jo kAle kAle bhramara baiThe the unase vaha aisA jAna par3atA thA mAnoM vana pati rUpI striyoM ne tilaka hI lagA rakkhe hoM / / 55 / / kuGa kuma- kezara se nirmita aGgarAga aura kiGkirAta ke phUloM se nirmita seharoM 1 punnAga - nAgakesara vRkSaH 2 zreSThapuruSam 3 bhramarANAm 4 vItaH puSpANAm kusumAnAmudgamo yasyAH sA kusumarahitA kundalatA / vAranArI - vezyApakSe vItaH samAptaH puSpasya Artavasya udgama utpattiryasyAH sA 5na Api na prAptaH karmaNi prayogaH 6 madhukAminIlatA mAlA vyAjena 7 gandhasahitatvena garvatvena ca 8 aGkoTakusumam 6 sakhIjanasya samIpe'pi 10 madhunA puSparasena mattA ye alayaH taiH niviSTAni yuktAni yAni antardalAni madhyapatrANi te / anvitaiH sahitaiH 11 kSurapra vRkSaH 12 sthAsakazobhAm / 13 kiGkirAtakusuma nirmitaiH Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam navAmbhovhavikajalka piJjarA bhramazAlayaH / api madhyevanaM tepuH smareSava havAdhvagAn / / 5 / / paTUbhavati mando'pi nUnaM kAlabalAniyataH / anaGgo'pi parAjigye madhau sati mahAtmanaH // 58 // 'lokhatArAkirIkyAvicakranAmnAM viyoginAm / triyAmAH2 pratyahaM jAmuH kAruNyAdivatAmayam / / 5 / / dhanavAdhyuSitAmAzAM pavanAyaziva bhAnumAn / vrajandhitapate smAlaM karaMstIvaradakSiNaH // 6 // mapormAGgalyavinyastapradIpotkarazayA / nUnaM na campakAnyApukhaganyAnyapi SaTpadAH // 61 / / vimayo nirguNasyApi guNAdhAnAya kalpate / suravaH puSpito'lInAM ravaiH 'kurabako'pyabhUt / / 62 // nyAyi strI karNe'cUtasya navamaJjarI / vegamAnAyyapi smAraM madhunA navamaMjarI // 63 / / pradhyAsatopogAya vamAntaM vanitAsakhAH / kokA iva vivApyAta yuvAnaH kaamsaaykaiH||64|| umAkuhAsena tApustayastama / dadhAnA madhurA rejuH savilAsAM madhuzriyam // 65 // se sahita lAla vastra ko dhAraNa karane vAlA yaha jagat aisA jAna par3atA thA mAnoM rAga se hI racA gayA ho // 56 // navIna kamaloM kI kezara se pIlI pIlI dikhane vAlI bhramara paGkiyAM vana ke madhya bhAga meM bhI kAma ke vAraNoM ke samAna pathikoM ko saMtapta kara rahI thIM // 57 / / yaha nizcit hai ki kAla ke bala se sahita manda vyakti bhI samartha ho jAtA hai isIliye to kAma ne zarIra rahita hokara bhI vasanta ke rahate hue mahAtmAoM ko parAjita kara diyA thA // 58 // caJcala nakSatroM ( pakSa meM AMkha kI caJcala putaliyoM ) se sahita rAtriyAM, virahI cakavoM kI pIr3A dekhakara dayA se hI mAnoM pratidina kRzatA ko prApta ho rahI thIM // 56 // jisa prakAra dhana kI icchA karane vAlA adakSiNa-anudAra rAjA dhanadAdhyuSitAM-dhana dene vAle puruSoM se adhiSThita dizA kI ora jAtA huA use bahuta tIkSNa karoM-TeksoM se saMtapta karatA hai usI prakAra dhana kI icchA karate hue ke samAna adakSiNa-uttarAyaNa kA sUrya dhanadAdhyuSitAM-kubera se adhiSThita uttara dizA kI ora jAtA huA tIkSNa karoM-kiraNoM se saMtapta kara rahA thaa|||60|| bhramara utkaTa gandha se yukta hone para bhI campA ke phUloM ke pAsa nahIM jA rahe the usase aisA jAna par3atA thA mAnoM ve madhu-vasanA ke maGgalAcaraNa ke liye rakhe hue dIpa samUha kI zaGkA se hI nahIM jA rahe the // 61 / / vaibhava, nirguNa manuSya meM bhI guNa dhAraNa karane ke liye samartha hotA hai isIliye to phUloM se yukta kuravaka vRkSa bhI ( pakSa meM khoTe zabda se yukta puruSa bhI ) bhramaroM ke zabdoM se sukha-sundara zabdoM se yukta ho gayA thA // 62 / / strI janoM ne kAna meM Ama kI navIna maJjarI dhAraNa kI thI aura vasanta ne vRddha manuSya ko bhI kAma kI nauvIM-avasthA-jar3atA ko prApta karA diyA // 63 // dina ke samaya bhI kAma ma ke vAraNoM se duHkhI yuvAjana cakavoM ke samAna upabhoga ke liye striyoM ke sAtha vanAnta meM nivAsa karate the // 64 // usa samaya utpanna hone vAle mukuloM-ber3iyoM rUpI hAsa se upalakSita latA caJcalakanInikAH pakSe caJcalanakSatrA: 2 rAtraya: 3 kAzyam 4 dhanadena kubereNa-adhyuSitA-adhiSThitA 5dhanamicchanniva 6 anudAraH pakSe uttaradika sthitaH 7 suSThuravaH zabdo yasya tathAbhUtaH 8 kutsitaH ravIyasya kutsit zabda yukto'pi sukha: zobhanazabdayukto'bhUt iti nirodhaH / parihAra pakSe kuravaka vRkSaH 9 Amrasya 1. vRddho'pijana:madhunA-vasantenasmAraM kAmasambandhinaM veNam AnAdi-prApitaH / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH sarga: 106 hakyAntargataM mAnaM karyopAnte nivezitaH / 'nirAsta yoSitAM citramacirAccUtapallavaH // 66 // 'himosrasya himApAyAtsAndrIbhUtaiH karotkaraH / digvimArgaH sahAnago nizAsu vizavo'bhavat // 6 // kSipannitastato'mandaM bhUripuSpazilImukhAn / lokAnAkampayAmAsa. "smaravadakSiraNo marut // 6 // nAnAvidhalatAsUnalampaTaH SaTpadaH 'padam / vIrudhyaSita naikasyAM 'taralaH ko na tRSNayA // 66 // sahasaikamapi prAyAtprema strIpuMsayostavA / navatAM vardhate sarvo nUna kAlabalAtkRzaH // 7 // jRmbhamANe maghAve rantumantaHpurAnvitaH / yuvarAjo'nyadA'yAsIsa devaramaraNaM vanam // 71 // sa yathAbhimataM tasminniviveza madhudhiyam / kopaprasAdalolAbhirvAdhyamAno'varodhanaH // 72 // tasminnuttapamAne'tha "tapane'nokahAvaSaH / tRSitevAlavAlAmbu pAtuM chAyApyupAyayau / / 73 / / strINAM kapolamUleSu 'prodyatsvedalavotkarAH / ha payantiruma tatkAle sinduvArasya makharIm / / 74 // rUpI manohara yuvatiyAM aisI suzobhita ho rahI thIM mAnoM vilAsa sahita (pakSa meM pakSiyoM ke saMcAra se yukta ) vasanta kI lakSmI ko hI dhAraNa kara rahI hoM // 65 // kAnoM ke pAsa dhAraNa kiye hue Ama ke pallava ne striyoM ke hRdaya ke bhItara sthita mAna ko zIghra hI nikAla diyA thA yaha Azcarya kI bAta thI // 66 / / hima-kuhare ke naSTa ho jAne se sAndratA-saghanatA ko prApta hone vAlIM candra kiraNoM ke samUha se rAtriyoM meM kAma bhI dizAoM ke vibhAga ke sAtha sAtha vizada-ujjvala athavA atyaMta prakaTa ho gayA thA // 67 / / idhara udhara bahuta bhArI puSpa aura bhramaroM ko ( kAya ke pakSa meM puSpa rUpI vANoM ko) calAtA hai dakSiNa marut-dakSiNa dizA se Ane vAlA malaya samIra kAmadeva ke samAna logoM ko atyadhika kampita kara rahA thA // 68 / / nAnA prakAra kI latAoM ke phUloM kA lobhI bhramara kisI eka latA para paira nahIM rakhatA thA athavA apanA sthAna nahIM jamAtA thA so ThIka hI hai kyoMki tRSNA se kauna caJcala nahIM hotA? // 6 / / usa samaya strI puruSoM kA prema eka hone para bhI navInatA ko prApta ho gayA thA so ThIka hI thA kyoMki samaya ke bala se sabhI kRza padArtha nizcit hI vRddhi ko prApta hote haiM / / 70 // ___ isaprakAra vasanta Rtu ke vistRta hone para kisI samaya yuvarAja antaHpura sahita krIDA karane ke liye devaramaNa vana ko gayA / / 71 / / striyoM dvArA krodha aura prasAda kI lIlAoM se vAdhita kiye gaye yuvarAja ne usa vana meM icchAnusAra vasanta kI lakSmI kA upabhoga kiyA // 72 / / tadanantara usa vana meM jaba sUrya Upara tapa rahA thA taba chAyA bhI vRkSoM ke nIce A gayI thI aura usase vaha aisI jAna par3atI thI mAnoM pipAsA se yukta hokara kyArI kA pAnI pIne ke liye hI vRkSoM ke nIce pahuMca gayI ho / / 73 / / usa samaya striyoM ke gAloM ke mUla bhAga meM uThate hue sveda kaNoM ke samUha sinduvAra kI maJjarI ko lajjita kara rahe the // 74 / / jisa prakAra sundara agrabhAga se yukta sUDoM vAlI hastiniyAM 1 himAMzoH candramasa: 2 kiraNasamUhaiH 3 atyadhikakusuma bANAn 4 dakSiNadizAtaH samAgata: 5 pavanaH 6 padaM sthAnaM caraNaM ca 7 latAyAm 8 caJcalaH 6 etannAmadheyam 10 antHpurstriibhi| 11 sUrya 12 vRkSAt-anasa: zakaTasya akaM gati hantIti anokahaH vRkSaH tasmAt 13 samutpadyamAnasvedakaNa samUhAH / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam 'cArupuSkarahastAbhirvazAbhiriva diggajaH / ninye'pa vIdhiko tAmiH kAntAmiH sa mahodayaH // 7 // antaHpurasya vizataH pratibimbapadAtprabhum / taM vA pratyudyayuH prItyA boSikAbaladevatAH // 76 / / cAralAvaNmayuktAGgaH kAntatorAbarodhanaH / tadevAnvaryanAmAsIddIdhikA priyadarzanA // 7 // vizataH strojanasyocca nitambaH preritaM tadA / pramAdiva muvA svAntarvavo jalamapyalam // 78 / / kAntyA kAntiH sarojAnAM saurameNa ca sauramam / vadanaiH paryabhAvoti strINAM bhaGga rivojjage // 7 // tAsAmantaHsphuramUriratnAbharaparociSA / mAsIdantaHpravIptaM vA tabambho'pyaGga bAgninA / / 80 // pradogyatso'pi kAntAmiyAttyutIvyAkulIkRtaH / bhajate hi jalakrIDA strIjitaH sumahAnapi // 1 // anyonyasevikSiptavArisokaravinaH / mihikApihitevAsItsamantAdapi vodhikA / / 2 / / itvamADamA taM sAI straavrodhnH| vidyu daMSTro dadarzAridivijo vyomani vaman // 3 // cukudhe tarasA tena jJAtvA tadva rakAraNam / mAnimittena' na syAtAM kopaprItI hi dehinAm / / 4 / / diggaja ko kisI AyatAkAra jalAzaya ke pAsa le jAtI haiM usI prakAra sundara kamaloM ko hAtha meM dhAraNa karane vAlI striyAM usa yuvarAja ko AyatAkAra jalAzaya ke samIpa le gayI thIM // 75 // bhItara praveza karane vAlI striyoM ke pratibimba ke bahAne AyatAkAra jalAzaya ke jala devatA usa yuvarAja kI mAnoM prIti pUrvaka agavAnI hI kara rahI thIM // 76 / / priyadarzanA nAma vAlI vaha dIpikA sundara lAvaNya yukta zarIroM se sahita sundara tIra para sthita striyoM ke dvArA hI mAnoM usa samaya sArthaka nAma vAlI ho gayI thI // 77 / / usa sama karane vAlI striyoM ke unnata nitamboM se prerita huA jala bhI harSa se apane bhItara na samAtA huA hI mAnoM atyadhika vRddhi ko prApta ho rahA thA // 78 / / striyoM kI kAnti se kamaloM kI kAnti, sugandha se sugandha aura mukhoM se kamala svayaM parAbhava ko prApta ho cuke haiM aisA bhramara mAnoM jora jora se kaha rahe the // 76 / / una striyoM ke camakate hue ratnamaya bahuta bhArI AbhUSaNoM kI kAnti se bhItara dedIpyamAna hone vAlA vaha jala bhI aisA ho gayA thA mAnoM kAmAgni se hI bhItara hI bhItara pradIpta ho gayA ho // 80 // striyoM ke dvArA phAga se vyAkula kiyA gayA yuvarAja bhI phAga khelane lagA so ThIka hI hai kyoMki striyoM ke dvArA jItA gayA mahAn puruSa bhI jala kriyA ( pakSa meM jar3a-ajJAnI jana kI kriyA) ko prApta hotA hai / / 81 // paraspara ke secana se phaile hue jala kaNoM kI ghanaghora varSA se vaha dIpikA bhI cAroM ora se aisI ho gayI thI mAnoM kuharA se hI AcchAdita ho gayI ho / / 82 / / isa prakAra antaHpura kI striyoM ke sAtha krIDA karate hue yuvarAja ko AkAza meM jAne vAle vidyu daMSTa nAmaka zatru deva ne dekhA / / 83 / / usake vaira kA kAraNa jAna kara vaha deva zIghra hI kruddha ho gayA so ThIka hI hai kyoMki prANiyoM kA krodha aura prema kAraNa ke binA nahIM hote haiM / / 84|| bahuta bhArI krodha se bhare 1 zuNDAgrabhAga: pakSe kamalaM-cArupuSkaro hastaH zuNDA yAsAM tAbhi: hastinIbhiH kAntA pakSe cArupuSkarI sundarakamalasahitau hastau pANI yAsAM tAbhiH 2 hastinIbhiH 3 priya darzanaM yasyAH sA pakSe etannAmadheyA 4 kAmAgninA 5 devaH 6 nimittaM vinaa| . Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH sargaH prAgbandhaM bhujayoH kRtvA nAgapAzena tatkSaNAt / dIpikAmapi zailena bodhakopa: 'dhyavatta sH||8|| svabhujAjambhagenaiva pAza maujaGgamaM tdaa| yuvarAjaH sa ciccheda nagAlAvayA lataH // 6 // nirAsthata garIyAMsaM punapaDhAmabAhunA / dIpikAmukhataH zailaM zokamapyaGganAjamAt // 8 // vaya'tazcakriNastasya yaM vIyaM ca vIkSya saH / devo'pya dudruvadItyA sapuNyaH kena lAnyate // 8 // yAvatsa dIpikAmadhyAnna niHkrAmati satvaram / tAvadevAkramIttasya trilokImakhilAM yazaH // 8 // bhogiveSTanamArgaNa bhujAvasya virejatuH / viTapau candanasyeva jagatastApahAriNaH // 6 // vAmaH pANirayaM cAsya yathArthaH pratibhAtyalam / mahoghrollAsanAyAsya pagitaprAGa gulInakhaH / / 61 // devo'pyasya pratidvandvI na sthaatumshkrpurH| garjato 'mRgarAjasya 'gajapota iba san // 12 // vivezeti puraM pauraiH koya'mAnaM skautukaiH| anAhatya parasyeva svasya zRNvan sa pauruSam // 13 // nirgatya sadaso dUraM vIkSyamANaH sa bhuumipaiH| cArayanvandimAM ghoSaM prAvizadrAjamandiram // 4 // hae usa devane usI kSaNa pahale to nAgapAza ke dvArA yuvarAja kI bhujAoM kA bandhana kiyA pazcAt eka zilA se usa dIpikA ko AcchAdita kara diyA // 55 // tadanantara yuvarAja ne usa nAgapa bhujAoM kI aMgar3AI ke dvArA hI mRNAla ke samAna anAdara pUrvaka tatkAla tor3a DAlA // 86 // aura bAyIM bhujA ke dvArA dIpikA ke mukha se bar3I bhArI zilA ko tathA strIjanoM se zoka ko eka sAtha dUra kara diyA // 87 // bhAvI cakravartI ke dhairya aura zaurya ko dekha kara vaha deva bhI bhaya se bhAga gayA so ThIka hI hai kyoMki puNyavAn manuSya kisake dvArA lAMghA jAtA hai-anAhata hotA hai ? arthAt kisI ke dvArA nahIM / / 88 // vaha yavarAja jaba taka dIpikA ke madhya se nahIM nikalA taba taka zIghra hI usakA yaza tInoM lokoM meM vyApta ho gayA // 86 // jisa prakAra jagat ke saMtApa ko harane vAle candana vRkSa kI do zAkhAeM sAMpoM ke lipaTane ke mArga se suzobhita hotI haiM usI prakAra jagat ke kaSTa ko harane vAle yuvarAja kI donoM bhujAeM nAgapAza ke lipaTane ke mArga se suzobhita ho rahI thIM // 10 // parvata kI zilA ko uThAne ke liye jisakI zreSTha aMgulI kA nakha kucha kucha Ter3A ho gayA thA aisA yuvarAja kA vAma hAtha sArthaka hotA humA atyadhika suzobhita ho rahA thA // 41 // jisa prakAra bhayabhIta hAthI kA baccA garjate hue siMha ke sAmane khar3e hone ke liye samartha nahIM hotA usI prakAra vaha virodhI deva bhI yuvarAja ke sAmane khar3e hone ke liye samartha nahIM ho sakA / / 12 / / __ isa prakAra kautuka se yukta nAgarika janoM ke dvArA kahe jAne vAle apane pauruSa ko dUsare ke pauruSa ke samAna anAdara se sunate hue yuvarAja ne nagara meM praveza kiyA / / 63 // sabhA se bahuta dUra nikala kara rAjA loga jise dekha rahe the aise yuvarAja ne bandIjanoM kI virudAvalI ko roka kara rAjabhavana meM praveza kiyA / / 14 / / vahAM siMhAsana para virAjamAna, tInoM jagat ke guru-tIrthakara pada dhAraka pitA ko 1 AcchAdayAmAsa 2 bhujaGgamAnAmayaMbhaujaGgama staM nAgapAza mityarthaH 3 bhaviSyataH 4 palAyAzca 5 siMhasya 6 hastibAlaka iva 7 bhayabhIto bhavan / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 zrIzAntinAthapurANam siMhAsanasthamAnamya guruM trimagatAM gurum / tatpremagarbhayA dRSTayA muhuISTaH sa nirvavau' // 15 // tavAnyonyasya vadatAM mUbhRtAM bdnaatprbhuH| tasyAvadAna'mAkarNya murA smerAnano'bhavat / / 6 / / kiJcitkAlamiva sthitvA tatra pitrA visajitaH / yuvezaH svagRhaM gatvA sa yatheSTamaceSTata // 17 // prathAnyadA mahArAjo natvA lokAntikAmaraiH / bodhyate sma prabuddho'pi vapase svaniyogataH // 68 / / pitrA mumukSuraNA dattaM vane vajrAyuSastavA / bhAsvaraM mukuTa mUni zikSAvAkyaM ca cetasA // 16 // sa pani.kramaNakalyANamanubhUyendravRndataH / prAvAjIttatpurodhAne natvA siddhAnudaGa mukhaH // 10 // atha siMhAsane patrye sthitvA vajrAyudho bbhau| prakRtiprakRtAloko lokapAlavadIkSitaH // 101 / / namatA mukuTAlonicitA starasabhAbhuvaH / vidya dvidyotitAmbhovalIlAM dadhuriva kSaraNam // 102 / / svayuktakAritAM rAjA prthygvinyaanvite| sa sahasrAyudhe sUno yauvarAjyamayojayat // 103 / / mile virodhinI bibhradapi prazamatejasI / sa citramakaroddhAtrI maviruddhakriyAphalAm // 104 / / namaskAra kara unakI premapUrNa dRSTi ke dvArA bAra bAra dekhA gayA yuvarAja atyadhika prasanna ho rahA thA // 65 // usa samaya paraspara kahane vAle rAjAoM ke mukha se yuvarAja ke parAkrama ko suna kara prabhutIrthakara parama deva harSa se musakyAne lage / / 66 / / vahAM kucha samaya taka Thahara kara pitA se vidA ko prApta huA yuvarAja apane ghara jAkara icchAnusAra ceSTA karane lagA / / 7 / / athanantara kSemaMkara mahArAja yadyapi svayaM prabuddha the tathApi laukAntika devoM ne apanA niyoga pUrA karane ke liye unheM namaskAra kara tapa ke liye saMbodhita kiyA // 18 // usa samaya yuvarAja vajrAyUdha ne mokSAbhilASI pitA ke dvArA diye hue dedIpyamAna mukuTa ko mastaka para aura zikSA vAkya ko hRdaya meM dhAraNa kiyA // 66 // kSemaMkara prabhu indra samUha ke dvArA kiye hue dIkSA kalyANaka kA anubhava kara usI nagara ke udyAna meM uttaramukha virAjamAna ho tathA siddhoM ko namaskAra kara dIkSita ho gaye // 10 // tadanantara jo svabhAva se hI prakAza ko karane vAlA thA athavA mantrI Adi prajA ke loga jisakA jayaghoSa kara rahe the aura jo lokapAla ke samAna dikhAI detA thA aisA vajrAyudha pitA ke siMhAsana para sthita hokara atyadhika suzobhita ho rahA thA // 101 // namaskAra karane vAle rAjAoM ke mukUTa sambandhI prakAza se vyApta usakI sabhAbhUmiyAM kSaNa bhara ke liye aisI jAna par3atI thIM mAnoM bijalI se prakAzita megha kI hI lIlA ko dhAraNa kara rahI hoM // 102 // apanI yuktakAritA komaiM vicAra kara yogya kArya karatA hUM isa bAta ko vistRta karate hue rAjA vajrAyudha ne apane putra sahasrAyudha para yuvarAja pada kI yojanA kI thii| bhAvArtha-vajrAyudhane apane putra sahasrAyudha ko yuvarAja banA diyA / / 103 / / paraspara virodhI prazama aura parAkrama ko dhAraNa karate hue bhI usane pRthivI ko aviruddha-virodha rahita kriyA ke phala se yukta kiyA thA, yaha Azcarya kI bAta thii||104|| 1saMtuSTo'bhUt 2 rAjJAm 3 parAkramam 4 mandasmitayukta mukha: 5 dIkSAkalyANam 6 uttaramukhaH 7 vyAptAH 8 pRthivIm / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH sargaH naptA bajAyapatyAsItsahalAyudhasaMbhavaH / vibhratkanakazAsyAsyAmiti prazamasaMyutaH // 10 // athAnyadA tavAsthAnI vdaanyjnsNkulaam| kazcidvivadiSu'vidvAnivedya svaM samAsabat // 106 / / mantaH stabdho'pi mAnena prANaMsIsa mahIpatim / tasyAtibhAskaraM dhAma rAjJaH sodumapArayan // 107 / / aprAkRtA kRtestasya niravikSadathAsanam / bajrAyudhaH svahastena vapuSmAnaka pUjyate // 108 / / kathAprasaGgataH prApya prastAvamaya bhUpateH / sa ca saMskAriNI vANImiti vaktu pracakrame // 10 // rAjana jijJAsurAtmAnamameyAtmAnamAgamam / bhUtaM bhavyaM bhavantaM ca vidvAnsaM tvAmahaM vibhum // 110 // kazcidAtmA 5nirAtmeti pratyapAdi mahAtmabhiH / tatsattAnugrahAsaktapramANavinivRttitA // 11 // tathA hyadhyakSamAtmAna vIkSituM na amaM vibho / parokSAtmekSaNe tasyAnadhyakSatvaprasaGgataH // 112 / / nAnumApi tamAtmAnamavagantuM prabhuH prabho / lingglinggyvinaabhaavsNgtynggprsngginii||113|| satpratyAgamasadbhAvanirastAnvayasatyataH / tatsvabhAvaprabodhAya dhImatAM nAgamA kSamaH // 114 // sahasrAyudha se utpanna huA vajrAyudha kA eka potA thA jo kanakazAnti isa nAma ko dhAraNa karatA thA aura prazamaguNa se sahita thA / / 10 / / tadanantara vivAda karane kI icchA rakhane vAlA koI eka vidvAn kisI samaya apane Apa kI sUcanA dekara udAra manuSyoM se paripUrNa vajrAyudha kI rAjasabhA meM AyA / / 106 // mAna ke kAraNa bhItara kaThora hone para bhI usane rAjA ko praNAma kiyaa| usase vaha aisA jAna par3atA thA mAnoM rAjA ke atizaya zobhAyamAna teja ko sahana karane ke liye vaha samartha nahIM ho rahA thA / / 107 / / asAdhAraNa AkRti ko dhAraNa karane vAle usa vidvAn ko rAjA vajrAyudha ne apane hAtha se Asana kA nirdeza kiyA so ThIka hI hai kyoMki viziSTa zarIra ko dhAraNa karane vAlA manuSya kisake dvArA nahIM pUjA jAtA? // 108 / / tadanantara kathA ke prasaGga se rAjA kA prastAva prApta kara vaha isa prakAra kI saMskAra pUrNa vANI ko kahane ke liye udyata huA // 106 // he rAjan ! aparimita svarUpayukta bhUta bhAvI aura vartamAna prAtmA ko jAnane kI icchA rakhatA hA maiM Apa jaise sAmarthya zAlI vidvAna ke pAsa AyA hUM / / 110 / / AtmA ke astitva ko siddha karane meM saMlagna pramANoM kA abhAva hone se AtmA nirAtma rUpa hai-abhAva rUpa hai aisA kitane hI mahAtmAoM ne pratipAdana kiyA hai / / 111 // he vibho ! yaha spaSTa hI hai ki pratyakSa pramANa AtmA ko dekhane ke liye samartha nahIM hai kyoMki parokSa prAtmA ke dekhane meM usakI apratyakSatA kA prasaGga AtA hai // 112 / / he prabho ! liGga aura liGgI-sAdhana aura sAdhya ke avinAbhAva rUpa kAraNa se utpanna hone vAlA anumAna pramAraNa bhI AtmA ko jAnane ke liye samartha nahIM hai // 113 // viruddha Agama ke sadbhAva se anvaya kI satyatA nirasta ho jAne ke kAraNa buddhimAn puruSoM ke liye Agama bhI Atma svabhAva kA jJAna karAne meM samartha nahIM hai / bhAvArtha-eka Agama aAtmA kA astitva siddha karatA hai 1 vivAdaM kartumicchu: 2 garvayukto'pi 3 asAdhAraNAkRteH 4 sundarazarIrayuktaH 5 svruuprhit| 6 sAdhyasAdhana / 15 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAMtinAthapurANam antarbhAvAdazeSANAM tallakSaNajuSAM dhiyAm / tattadgrAhakatApohe 'mAnAntaramirAkRtiH / / 115 / / tanmUlaH paraloko'pi durAlIko vivekinAm / tasmAnmumukSubhiH pUrvamAtmAsAdhyaH prayatnataH / / 116 / / tasmai jalAJjali vatvA dhImadbhistyajyatAmataH / paraloke matiH kAme kAryArthe tannibandhane // 117 // nairAtmyaM pratipAdyati tasminnavasite budhe / pragAt sabhyaiH samaM bhUpo jIvAstitve sa saMzayam / / 118 / / vacastasyAnumanyApi satyamityudayAtkSaNam / saMmizraprakRterbhU pazcodya ceti nirAkarot // 116 // Faristant hyAtmA svopAtta tanumAtrakaH / "sthityutpattivipattyAtmA svasaMvedananizcitaH // 120 / / "unmIlitAkSayugala / sakalo vimalAzayaH / pratyakSeNAhamadrAkSamamumatreti codayat / / 121 // pradhyakSayantamAtmArthajJAnenAtmAnamAtmavAn / zrAtmAnaM ko nirAkuryAdvIkSamANo vicakSaNaH / / 122 / / 114 to dUsarA zrAgama usakA nAstitva siddha karatA hai isaliye prAtmA kA astitva siddha karane meM Agama pramAraNa kI kSamatA nahIM hai / / 114 / / AtmA ke lakSaNa kA nirUpaNa karane vAle samasta jJAnoM kA unakI AtmagrAhakatA kA nirAkaraNa karane vAle pramANa meM hI antarbhAva ho jAtA hai isaliye anya pramANoM kA nirAkaraNa svayaM ho jAtA hai / bhAvArtha - AtmA kA astitva siddha karane meM pratyakSa, anumAna aura Agama pramANa kI asamarthatA Upara batAyI jA cukI hai inake atirikta jo upamAna, prarthApatti tathA abhAva Adi pramANa haiM unakA antarbhAva inhIM pramANoM meM ho jAtA hai / / 115 / / jaba AtmA kA astitva hI siddha nahIM hai taba tanmUlaka paraloka bhI vivekI janoM ke liye kaThinAI se dekhane yogyaduHsAdhya ho jAtA hai / isaliye mumukSujanoM ko sabase pahale prayatna pUrvaka AtmA kA astitva siddha karanA cAhiye / / 116 / / tAtparya yaha hai ki buddhimAn janoM ko paraloka ke liye jalAJjali dekara paraloka, tatsambandhI kAmanA, tathA kAryarUpa prayojana se yukta paraloka sambandhI kAraNa meM apanI buddhi chor3a denI cAhiye / bhAvArtha - AtmA kA astitva siddha na hone para paraloka kA astitva svayaM samApta ho jAtA hai aura jaba paraloka kA astitva svayaM samApta ho jAtA hai taba usakI prApti kA lakSya rakhanA tathA tadanukUla sAdhana sAmagrI kI yojanA meM saMlagna rahanA vyartha hai / / 117 // isa prakAra nairAtmyavAda kA pratipAdana kara jaba vaha vidvAn cupa ho gayA taba sabhAsadoM ke sAtha rAjA bhI AtmA ke astitva meM saMzaya ko prApta ho gayA / / 118 / / samyaGa mithyAtva ke udaya se rAjA ne yadyapi kSaNabhara ke liye 'ApakA kahanA satya hai' yaha kaha kara usake vacanoM kI anumodanA kI parantu usake prazna kA isa prakAra nirAkaraNa kiyA // 116 // nizcaya se AtmA sva para prakAzaka hai, apane dvArA gRhIta zarIra pramANa hai, utpAda vyaya aura dhrauvyarUpa hai tathA svasaMvedana se nizcita hai / / 120 / / jisake netrayugala khule hue haiM, jo vastutattva ko grahaNa karane kI kalA se yukta hai tathA jisakA abhiprAya nirmala hai aise maiMne isa jagat meM usa AtmA ko pratyakSa dekhA hai- svayaM usakA anubhava kiyA hai yaha bhI rAjA ne kahA / / 121 / / ' maiM Atmadravya hUM' isa prakAra ke jJAna se jo grAtmA kA svAnubhava pratyakSa kara rahA hai aise AtmA kA kauna AtmajJa 1 anya pramANanirAkaraNam 2 durdRzya: 3 praznam 4 svagRhIta zarIrapramANa: 5 dhobyotpAda vyayayuktaH 6 udghATita nayanayugmaH 7 vidvAn / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH sargaH 115 nAhamityudayanbodho dharmo dehasya yujyate / tasya pratyakSabhAve hi tatpratyakSatvasaMgatiH // 123 // tadapratyakSatAyAM vA sA tasyApyanuSajyate / taddeya sparzarUpAdisvabhAvo vA niraGa kuzaH // 124 // viSAvaharSa saMtrAsasukhaduHkhAdivartanaiH / vartamAnamathAtmAnamekamIkSAmahe pRthak // 125 / / IkSante dehino dehaM svAnyapratyakSagocaram / anumAnAtparAtmAnamapi sarve parIkSakAH // 126 / / 2vyAhRtivyAptI svasminvAkkAyA vaaptjnmnii| prabhavansyau vinAtmAnamucchavAsAdiguraNAraca ye|127|| dRzyamAnAH paratrApi parAtmAstitvasAdhanAH / "prekSAvatAM nayAM prekSApratyakSa sAnumA matA // 128 / / adhyakSAdata evAsti mAnAntaramito'pi ca / sAbhAsAdhyakSamAnatvamaGgarAvaGgavAsinAm // 12 // adhyakSasyApi mAnatvamatha paryanuyogataH / tasyAtmetarasadbhAvajJAnabhAve bhavo ytaa||130|| vivekI vidvAn nirAkaraNa karegA? arthAt koI nahIM / / 122 / / 'maiM hUM' isa prakAra utpanna hone vAlA jJAna zarIra kA dharma to ho nahIM sakatA kyoMki jJAna svasaMvedana kA viSaya hone se pratyakSa hai yadi use zarIra kA dharma mAnA jAya to zarIra meM bhI svasaMvedana rUpa pratyakSatA honI cAhiye jo ki hai nahIM // 123 / / yadi zarIra meM apratyakSatA hai to usakA dharma jo jJAna hai usameM bhI apratyakSatA honI cAhiye athavA zarIra kA dharma jo lambAI tathA sparza rUpAdi hai vaha usa jJAna meM bhI nirvAdha rUpa se honA cAhiye, jo ki nahIM hai / / 124 / / cUki viSAda, harSa, bhaya, sukha, duHkha Adi vRttiyA~ saba kI pRthaka pRthak hotI haiM isaliye hama AtmA ko pRthak pRthak dekhate haiM / bhAvArtha-jIvatva sAmAnya kI apekSA saba jIva eka bhale hI kahe jAte haiM parantu sukha duHkha Adi kA vedana saba kA pRthak pRthak hai isaliye saba jIva pRthak pRthak haiM / / 125 / / jo sva aura para-donoM ke pratyakSa kA viSaya hai aise jIva ke zarIra ko saba dekhate haiM parantu samasta parIkSaka jana anumAna se dUsare kI AtmA ko bhI dekhate haiM / bhAvArthaapanI AtmA kA saba ko svAnubhava pratyakSa ho rahA hai tathA zarIra nija aura para ko pratyakSa dikha rahA hai| sAtha hI para ke zarIra meM AtmA hai isakA jJAna anumAna pramANa se hotA hai / / 126 // apane Apa meM tathA zarIra se utpanna hone vAle jo vacana aura kAya ke vyApAra haiM ve AtmA ke binA nahIM ho sakate / isI prakAra jo zvAsocchvAsa Adi guNa dUsare ke zarIra meM dikhAI dete haiM ve bhI prAtmA ke binA nahIM ho sakate ataH ve dUsare kI AtmA kA astitva siddha karane vAle haiN| buddhimAn manuSyoM kA jo yaha viveka athavA svasaMvedana pUrvaka pratyakSa hai vaha anumAna mAnA gayA hai // 127-128 / / kabhI kadAcit isI svasaMvedana pratyakSa se dUsarA anumAna bhI ho sakatA hai parantu vaha zarIra dhArI prANiyoM kA pratyakSAbhAsa pramANa kahA jAtA hai / to phira isa pratyakSa ko bhI pramANatA kaise AvegI ? aisA yadi pUchA jAya to usakA samAdhAna yaha hai ki vaha pratyakSa, AtmA tathA anya padArtha inake astitva kA jJAna hone para hI utpanna huA hai ataH pramANa hai / / 126-130 // * (?) 1 nirbAdhaH 2 vacanakAyavyApArI 3 vAkkAyAbhyAm avApta janma yAbhyAM te 4 buddhimatAm / ina zlokoM kA samdArtha spaSTa nahIM ho rahA hai ataH paM0 jinadAsajI zAstrI kI marAThI TIkA ke AdhAra para likhA hai / saM. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 zrIzAMtinAthapurANam poSTuH praNipAtena roSaH aSTasya nazyati / upAdi prasAdo'pi sthitazcAsmA yAtmakaH // 131 // avicchinna yAtmAtmA sarvaireva parIkSakaH / prAramyAnubhavAtspaSTAdAmRteranubhUyate // 13 // tasya trayAtmanA chitteranyathAnupapattitaH / bhUtabhavyabhavadbhAviparyAyAnantatAgatiH // 133 // upAtaM mayaMparyAyaM tyaktvAtmAnyamupAznute / paryAyaM paraloko'pi 'dhrauvyodayalayasthitiH // 134 // ki cAnusUyamAmAtmasukhaduHkhAdicitratA / sahazAdhyAyasevAnAmaSTamanumApayet / / 13 / / "taI vivyagatizcApi "dRssttvaicitrykaarytH| 'acitrAtkAramAtkArya 'citraM notpattimahati / / 136 / / utpattAvadayAtsarva jagadApadyate balAt / na cAyAjjagadya ktaM pramANavinivRttitaH // 13 // vinittiH pramANAnAM niyatenAtmanA binA / niyamazcAtmano mevAdanyonyasmAdvinA katham // 13 // kiM cAniyamane mAnaM syAvasatyaM viparyayAt / no degmAnAsatyatA yuktA lokadvayavilopataH // 136 / / yadi gAlI dene vAlA vyakti namra ho jAtA hai to jise gAlI dI gayI thI usakA krodha naSTa ho jAtA hai aura prasannatA bhI utpanna ho jAtI hai, AtmA donoM avasthAoM meM rahatA hai isase pratIta hotA hai ki jIvatattva utpAda, vyaya aura dhrauvya ina tIna rUpa hai / / 131 // jo nirvAdha rUpa se utpAdAdi tIna rUpa hai aisA yaha AtmA sabhI parIkSakoM ke dvArA prArambha se lekara maraNa paryanta spaSTa anubhava se anubhUta hotA hai / / 132 / / usa AtmA kA utpAdAdi tIna kI apekSA jo bheda hai vaha anyathA bana nahIM sakatA isaliye bhUta bhaviSyat aura vartamAna paryAyoM kA anantapanA siddha hotA hai / / 133 / / yaha yAtmA grahaNa kI huI manuSya paryAya ko chor3akara anya paryAya ko prApta hotA hai isaliye paraloka bhI siddha hotA hai aura utpAda vyaya tathA dhrauvya-ina tIna kI bhI siddhi hotI hai // 134 / / samAna adhyayana aura samAna sevA karane vAle manuSyoM ke jo apane sukha duHkha Adi kI vicitratA hai vaha unake adRSTa-karmodaya kA anumAna karAtI hai // 135 / / cUki kAryoM meM vicitratA dekhI jAtI hai isaliye usake kAraNabhUta adRSTa kI vicitratA bhI siddha hotI hai kyoMki samAna kAraNa se vibhinna kArya kI utpatti nahIM ho sakatI // 136 / / advaita se yadi saMpUrNa vizva kI uttpatti hotI to samasta jagat haThAt yugapat honA cAhiye kyoMki advaita ke akramarUpa hone se kramavartI jagat kI utpatti saMbhava nahIM hai / phira advata se jagat kI utpatti mAnane para pramANa ke abhAva kA prasaGga AvegA / kyoMki pramANa ke mAnane para usake viSayabhUta prameya ko bhI mAnanA par3egA aura usa sthiti meM pramANa tathA prameya kA ta ho jAyagA / / 137 // Atmatattva na mAnA jAya to pramANa kA abhAva ho jAyagA isaliye Atmatattva ko mAnanA hI zreyaskara hai| Atmatattva mAnakara bhI use paraspara-dUsarI AtmA se bhinna na mAnA jAya to usakA niyama bhI kaise siddha ho sakatA hai ? // 138 / / dUsarI bAta yaha hai ki AtmA kA niyama na mAnane para viparyaya ke kAraNa pramANa asatya ho jAyagA aura pramANa kI asatyatA mAnanA ucita hai nahIM kyoMki vaisA karane para pramANa meM asatyatA prA 1 kuvacana prayoktu: 2 kupitasya 3 avicchinna nirvAdhaM yad trayam utpAdAdika tritayaM tat AtmA svarUpaM yasya tathAbhUta: 4 gRhItam 5dhrauvyotpAdavyayasthitiH 6 sasya adRSTasya vaicityaM nAnAtvaM tasya gti| siddhiH 7 dRSTa pratyakSIbhUtaM vaicitryaM nAnAtvaM yasya, tathAbhUtaM yatkArya tasmAt 8 ekarUpAt ha nAnArUpaM 10 mAnasya pramANasya asatyatA mAnAsatyatA / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH sargaH tahamAtratA. cApi tatraivAnubhavAdbhavet / dehAntaragatestasya nAnAtvaM cApi yuktimat // 14 // evaM puMsaH satastasya pariNAmAnupeyuSaH' / svetarAtmaprakAzasya sakRtsarvAnprakAzayet // 14 // kAraNaM na svabhAva: syAdya ktamAtmAntaraM na ca / agnervA dahato dAha pratibandhastu kAraNam / / 142 // anubhUyamAnajJAnena kAdAcitkatvamAtmanaH / anumApratibandhasya sanibandhanatAgaH // 14 // yaccApyanAtmanAsmIveSvAtmAtmIyAvabodhanam / tanmUlA: sarvadoSAH syuH karmabandhanibandhanAH // 144 // tatkarmodayajaM duHkhamAmanantyAjavaMjavam / taddha tupratipakSAtmA ratnatritayabhAvanA // 14 // jAyagI // 136 / / vaha aAtmA zarIra pramANa hai kyoMki usa zarIra meM hI AtmA kA anubhava hotA hai aura cUki AtmA anya zarIra meM calI jAtI hai isaliye usakA zarIra se pRthakpanA bhI yukti pUrNa hai / / 140 / / isa prakAra aneka paryAyoM ko prApta karane vAlA yaha prAtmA nijAtmA aura parAtmA ko prakAzita karane vAlA hai| ina sabako prakAzita karanA isakA svabhAva hai / jaba yaha svabhAva prakaTa hotA hai taba eka hI sAtha samasta padArthoM ko prakAzita kara sakatA hai| samasta padArthoM ko prakAzita karane meM anya koI kAraNa nahIM hai aura na koI anya AtmA kI mAnyatA hI yukti yukta hai / jisa prakAra agni jalAne ke yogya padArtha ko jalAtI hai to yaha usakA svabhAva hI hai / candrakAnta Adi maNiyoM kA pratibandha jisa prakAra agni ke dAha svabhAva ke prakaTa hone meM bAdhaka kAraNa hai usIprakAra AtmAke jJAna svabhAva ke prakaTa hone meM jJAnAvaraNAdi karma kA udaya bAdhaka kAraNa hai / bAdhaka kAraNa ke haTane para AtmA apane jJAna svabhAva se sabako prakAzita karane lagatA hai // 141-142 // ___anubhava meM Ane vAle jJAna se AtmA kA kathaMcit anityapanA bhI siddha hotA hai kyoMki pratikSaNa anya anya ghaTa paTAdi padArthoM kA jJAna hotA rahatA hai| isI prakAra jJAna kI sapratibandhatA-bAdhaka kAraNoM se sahita panA aura sanibandhanatA-kAraNoM se sahitapanA bhI siddha hotA hai bhAvArtha-jJAna ke viSayabhUta ghaTa paTAdi padArthoM kI anityatA ke kAraNa jJAna meM bhI kathaMcit anityatA hai aura kSAyopazamika jJAna cUki dIvAla Adi pratibandhaka kAraNoM kA abhAva hone para tathA prakAza Adi anakala kAraNoM ke hone para prakaTa hotA hai isaliye jJAna meM kathaMcita sapratibandhatA aura ninivandhanatA bhI vidyamAna hai / hAM-kevala jJAna ina donoM se rahita hotA hai / / 143 / / anAtmA aura anAtmIya padArthoM meM jo AtmA aura AtmIya kA jJAna hotA hai tanmUlaka hI samasta doSa hote haiM aura samasta doSa hI karmabandha ke kAraNa hote haiM / bhAvArtha-jJAtA draSTA svabhAva vAlA prAtmA hai aura jJAna darzana sukha vIrya Adi AtmIya haiM kyoMki isake sAtha hI AtmA kA vyApya vyApaka yA traikAlika sambandha hai isake viparIta nokarma-zarIrAdi ko AtmA tathA rAgAdi vikArI bhAvoM athavA strI pUtrAdi ko prAtmIya mAnanA ajJAna hai| saMsAra meM karmabandha ke kAraNa bhUta jitane doSa haiM una sabakA mUla kAraNa yaha ajJAna bhAva hI hai / / 144 / / karmodaya se hone vAle duHkha ko saMsAra mAnate haiM aura saMsAra ke kAraNa mithyAdarzana, mithyAjJAna aura mithyAcAritra ke viparIta samyagdarzana samyagjJAna aura samyak cAritra jisakA svarUpa hai vaha ratnatraya kI bhAvanA hai / / 145 / / krama se pUrNatA 1 prAptavata: 2 AjavaMjavasya saMsArasyedam AjavaMjavam saMsArasambandhi / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 zrIzAntinAthapurANam kramata: pUrNatAM 'cetAdAtmAtmIyAvabodhanAt / zrAjavaMjavahetu nAmazeSANAmanudgame // 146 // tatannibandhanAtpUrvabandhAnAM pratibandhane / nirbandhAtpUrvabandhAnAM karmaNAmapi nirgame // 147 // zuddhAtmanaH svabhAvotyazuddhAnanta catuSTaye / dhauvyAnutkRSTa nirdezyasvabhAve samavasthitiH // 148 // tAmityAcakSate mokSamavyAvAdhAM vicakSaraNAH / spaSTIkRtaM viziSTAdyaM paramaM te catuSTayam // 146 // sajIvAstitvasaMzItimiti rAjA nirAkarot / prativAdyapi tadvAkyaM tatheti pratyapadyata / / 150 / / nAnyastvamiva saddRSTiritIzAno" yadabhyadhAt / sa devastattathetyuktvA taM prapUjya divaM yayau / 151 / / gatavatyatha gIrvANa' tasmiJjAtakutUhalaiH / ko'yaM kimetadityuktaH samyairityAha bhUpatiH / / 152 // zrayaM mahAbalo nAma vyomacArI mahAhave / damitArivadhe krodhAdamyaghAni mayA purA // 153 // sa saMsRtyAtha saMsAre suro'bhUtsura saMsadi / IzAno'dyAgRhInnAma samyagSTikathAsu me // 154 // / grantaH kruddho'yamAyAsIttatazchalayituM sa mAm / pravAdicchadmanA devaH prAgvairaM hi sudustyajam / / 155 / / ityuktvA vyaramadrAjA surAgamanakAraNam | nivRttakAraNasteSAmanugAmyavadhIkSaNaH || 156 / / ko prApta hue AtmA aura AtmIya ke jJAna se jaba saMsAra ke samasta kAraNoM - mithyAdarzanAdi kA prabhAva ho jAtA hai, tat tat kAraNoM se pUrva meM ba~dhane vAle karmoM para pratibandha laga jAtA hai arthAt unakA saMvara ho jAtA hai aura pUrva baddha karmoM kI nirjarA ho jAtI hai taba bandha rahita avasthA hone se sahaja zuddha ananta catuSTaya rUpa traikAlika sarvazreSTha svabhAva meM zuddhAtmA kI jo samyak prakAra se sthiti hotI hai jJAnIjana usa nirvAdha sthiti ko mokSa kahate haiM isa prakAra tere liye jIva tattva ke sarvotkRSTa jJAnAdi catuSTaya kA spaSTa kathana kiyA hai / / 146 - 146 / / isa prakAra usa rAjA ne jIva ke astitva viSayaka saMzaya kA nirAkaraNa kara diyA aura prativAdI ne bhI usake vacanoM ko 'tatheti' - aisA hI hai| yaha kaha kara svIkRta kara liyA / / 150 / / ' Apake samAna dUsarA samyagdRSTi ne kahA thA vaha vaisA hI hai' yaha kaha kara usa deva ne rAjA kI calA gayA / / 151 / / nahIM hai' aisA jo IzAnendra pUjA kI pazcAt vaha svarga tadanantara usa deva ke cale jAne para jinheM kautUhala utpanna huA thA aise sabhAsadoM ne kahA ki yaha kauna hai ? yaha saba kyA hai ? isake uttara meM rAjA ne kahA ki yaha mahAbala nAmakA vidyAdhara usa mahAyuddha meM jisameM ki damitAri kA vadha huA thA krodhavaza mere dvArA pahale mArA gayA thA / / 152153 / / vaha saMsAra meM bhramaraNa kara deva huA / devasabhA meM Aja IzAnendra ne samyagdRSTiyoM kI kathA calane para merA nAma liyA / / 154 / / tadanantara yaha deva antaraGga meM kruddha ho mujhe chalane ke liye pravAdI ke kapaTa se yahAM AyA thA so ThIka 'hai kyoMki pahale kA vaira bar3I kaThinAI se chUTatA hai / / 155 / / isa prakAra anugAmI avadhijJAna rUpI netra se yukta rAjA una sabhAsadoM ke liye deva ke Ane kA - kAraNa kaha kara anya kucha kAraNa na hone se cupa ho gayA / / 156 / / 1 itAt prAptAt 2 saMsArakAraNAnAm 3 jIvasadbhAvasaMzayam 4 svIcakAra 5 aizAnendra 6 deve 7 vidyAdhara / 8 hataH 9 anugAmI pUrva bhadAt sahAgataH avadhiavadhijJAnamevareva dakSiNaM netraM yasya saH / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaH srg| 116 * zArdUlavikrIDitam * ityaM dharmakayocato'pi satataM rAjyasthiti ca kramAsa 'tantrAvApavizAradairadhikRtAM saMvardhayanmantribhiH / antaHsneharasA yA mugadRzAmAlokyamAno dRzA kAmAnapyaviruddhameva sa vibhurdharmArthayoH zizriye // 157 / / dvaSyaM rAjakamapyazevamabhavadUrjasvalaM ca svayaM .. vatsya'ccakrabhiyeva tasya padayoratyAdarAdAnamat / lokAlAvanakAritadguNagaNarAkRSyamANA svayaM pUrvopArjitapuNyasaMpadaparA kiM nAtanovadbhutam / / 158 // ityasagakRto zAntipurANe vajrAyudhasaMbhave vajrAyuSaprativAdivijayo nAma ___ * navamaH sargaH * isa prakAra jo nirantara dharma kathA meM udyata hotA huA bhI svarASTra tathA para rASTra kI cintA meM nipuNa mantriyoM ke dvArA adhikRta rAjya kI sthiti ko krama se bar3hA rahA thA tathA striyAM jise antargata sneha rUpI rasa se Ardra dRSTi ke dvArA dekhatI thIM aisA vaha rAjA dharma tathA artha se aviruddha kAma kA bhI upabhoga karatA thA / / 157 / / samasta zatru rAjA bhI jo pahale zakti zAlI the, Age prakaTa hone vAle cakra ke bhaya se hI mAnoM usake caraNoM meM svayaM Adara pUrvaka namrIbhUta ho gaye the yaha ThIka hI hai kyoMki lokoM ko Anandita karane vAle usake guNa samUha se svayaM AkRSTa huI pUrvopArjita puNya rUpI anirvacanIya saMpadA kisa Azcarya ko vistRta nahIM karatI hai ? // 158 / / / isa prakAra asaga mahA kavi ke dvArA viracita zAntipurANa meM vajrAyudha kI utpatti tathA vajrAyudha ne prativAdI ko jItA"isakA varNana karane vAlA navama sarga samApta huA / / 6 / / 1 svarASTracintanaM tantraH 2 pararASTracintanam avApaH 3 bhaviSyaccakraratnabhayeneva / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaH sargaH cu iti natvAyuSAdhyakSo nando vAcA'bhyanandayat ||1|| prathAnyadA mahInAthamanAthajanavatsasam / utpannamAyudhAgAre ' cakramAkramitu N jagat 1 bhavato vikrameNeva sparddha yA namitadviSA // 2 // tasminnivedayatyevaM catrotpatti mahIbhuje / itthamAnabhya taM diSTayA vijJAto'nyo vyajijJapat ||3|| ghAtikarmakSayodbhUtAM namitAzeSaviSTapAm / upAyat vimukto'pi guruste kevala zriyam // 4 // pAtutrijagatAM tasya nivAsAtparameSThinaH / zradya 'zrInilayodyAnamasUdanvartha mAkhyayA // 5 // sahasrAMzu sahastraraNa sparddha mAno'pi tejasA / vyadyotiSTa sukhAloko lokAnAM sa hitodyataH || 6 || dazama sarga athAnantara kisI samaya anAthajanoM ke sAtha sneha karane vAle rAjA ko namaskAra kara zastroM ke adhyakSa nanda ne isa prakAra ke vacanoM dvArA Anandita kiyA || 1 || he rAjan ! zatruoM ko namrIbhUta karane vAle Apake parAkrama ke sAtha IrSyA hone se hI mAno jagat para AkramaNa karane ke liye AyudhazAlA meM cakra utpanna huA hai ||2|| jaba rAjA ke liye nanda isa prakAra cakra kI utpatti kA samAcAra kaha rahA thA taba bhAgya ke dvArA jAte hue - bhAgyazAlI kisI anya manuSya ne namaskAra kara usase yaha nivedana kiyA ki Apake pitA ne parama virakta hone para bhI ghAtiyA karmoM ke kSaya se utpanna hone vAlI tathA samasta jagat ko namrIbhUta kara dene vAlI kevala jJAna rUpI lakSmI kA varaNa kiyA hai| / / 3-4 / / tInoM jagat ke rakSaka una parameSThI ke nivAsa se Aja zrInilaya nAmakA udyAna nAmakI apekSA sArthaka ho gayA hai / bhAvArtha - cUki zrInilaya udyAna meM ve virAjamAna haiM isaliye vaha udyAna sacamuca hI zrI lakSmI kA nilaya - sthAna ho gayA hai ||5|| jo teja ke dvArA hajAroM sUryoM ke sAtha sparddhA karate hue bhI sukha pUrvaka dekhe jAte haiM tathA logoM kA hita karane meM udyata haiM aise ve kevalI bhagavAn atizaya dedIpyamAna ho rahe haiM || 6 || lakSmI ke nivAsa ke liye jinakA zarIra nIrajIbhUta - kamalarUpa pariNata ho 1 AyudhazAlAyAm 2 bhAgyena 3 etannAmopavanam 4 sArthakam / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaH sargaH 121 prasAdhitanataM tasya trailokyamani pramo: / 'nIrajI bhUtavapuSo nivAsArthamiva zriyaH // 7 // vAsavaH pratihAro'ddhanadaH kiGkaraH prabhoH / "yasthAnavadyamezvayaM 'prAtihAryASTakA sthitam ||8|| antarbhU tibahina tivibhAgAvasthitAM sthitim / tasya tatsamaye neze vaktumapyadbhutazriyaH // eit ityAvedya priyaM rAjJe vyasanapAlakaH 1 grAnandabharasaMbhUtabASpavyAkulacakSuSe // 10 // prahatibharAdvodu bhUSaNAni bhuvaH patiH / prazato vAdizatasmai svanaddhAni vimucya saH // 11 // vibhUtirdharmamUleti cakotpattAvanutsukaH / prAyAtIrthakRto nantu pAdau tadbhUtikAmyayA // 12 // mene tatpadamAlokya sa trailokyamivAparam / narAmaroragA kI 'paryAptaM cakSuSaH phalam ||13|| sa vIkSyAnantaraM dUrAdbhaktyAmyarcya prayoktayA / punaruktamivArcIta prApya mAthaM saparyayA // 14 // "stAvaM stAvaM "parItyezaM svaM nivedya svayaMbhuvam / vavande bhUpatirbhU yo bhaktibhArAvivAnataH / / 15 // paryupAsya tamIzAnaM zrutvA zrayaM tatazviram / prantastatparamaizvamaM dhyAyannAvAtpuraM prabhuH // 16 // gayA hai ( pakSa meM pApa rUpI dhUlI se rahita ho gayA hai ) aise una prabhu ke liye tInoM loka svayaM bhUta ho gaye haiM || 7 || jinakA nirdoSa aizvarya ATha prAtihAryo se sahita hai una prabhu kA indra to dvArapAla ho gayA hai aura kubera kiGkara - AjJAkArI sevaka bana gayA hai / / 8 / / usa samaya adbha uta lakSmI se yukta una bhagavAn kI antaraGga sampatti aura bahiraGga sampatti ke vibhAga se sthita jo sthiti hai use kahane ke liye bhI maiM samartha nahIM hUM // 6 // Ananda ke bhAra se utpanna prAMsutroM se jisake netra vyAkula ho rahe the aise rAjA ke liye isa prakAra kA priya samAcAra kaha kara vana pAlaka cupa ho gayA / / 10 / / rAjA ne use apane zarIra para sthita prAbhUSaraNa utAra kara de diye jisase aisA jAna par3atA thA mAnoM bahuta bhArI harSa ke bhAra se vaha una prAbhUSaNoM ko dhAraNa karane meM asamartha ho gayA thA / / 11 / / vibhUti to dharmamUlaka hai isaliye cakra kI utpatti meM use koI utsukatA utpanna nahIM huI thI / vaha unakI vibhUti prApta karane kI icchA se tIrthaMkara ke caraNoM ko namaskAra karane ke liye gayA / / 12 / / manuSya deva aura asuroM se vyApta dUsare trailokya ke samAna unake caraNoM kA avalokana kara rAjA ne aisA mAnoM maiMne cakSu kA phala paripUrNa se prApta kara liyA hai || 13|| tadanantara dUra se hI darzana kara usane yathokta bhakti ke dvArA unakI pUjA kI / pazcAt una prabhu ke pAsa jAkara punarukta ke samAna sAmagrI ke dvArA pUjA kI || 14 || jo bahuta bhArI bhakti ke bhAra se mAnoM namrIbhUta ho rahA thA aise rAjA ne bAra bAra stuti kara, pradakSiNA dekara tathA apane ApakA nivedana kara una svayaMbhu bhagavAn kI vandanA kI--unheM namaskAra kiyA / / 15 / / isa prakAra una tIrthaMkara paramadeva kI upAsanA kara tathA zravaNa karane yogya upadeza ko cirakAla taka sunakara rAjA hRdaya meM unake parama aizvarya kA dhyAna karatA huA nagara meM vApisa AyA / / 16 / / 1 nIrajIbhUtaM kamalIbhUtaM vapuH zarIraM yasya tasya 2 indraH 3 dvArapAla: nirdoSamiti yAvat 6 azokavRkSAdiprAtihAryASTakasahitam 7 svazarIradhRtAni 9 pUjayA 10 stutvA stutvA 11 parikramya / 16 4 kubera: 5 avadyarahitam, paritaH samantAt AtaprAptam Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 zrIzAntinAthapurANam pUrva tamAyuSAdhyakSaM kRtvA pUrNamanorayam / yathAgama mathAnacaM cakraM cAmRtAM varaH // 17 // tatazcakrapuraHsArI svIkRtyaH sakalA parAm / pracireNava kAlena prAvitarasyapuraM punaH // 15 // samrAT caturdazabhyo'pi ratnebhyaH sukhasAvanam / svasyAmanyata bhavyatvAdratnatritayameva saHen dvAtriMzatA sahasraNa sevyamAno'pi bhUbhujAm / prabhUnnavanidhIzo'pi citraM niviSayAzayaH // 20 // samrAjamekadA kazcidvidyAbhRtsasi sthitam / prAyayo zararaNaM vyomnaH zaraNyaM zarAbimAm // 2 // 'khecarI tadanuprApya kAcidityAha cakriNam / praSimastakamAropya vighRtAsiparau karo // 22 / / *kRtAgasamamuM deva taba rakSitumakSamam / dIkSitasya prajAtrAtumaprAkRtamahIlita: // 23 // vikrAntavikramasyApi puruSasya tabApataH / yuktaM na vastumAtmIyaM pautvaM kiM punaH striyAH // 24 // tasyAmitvaM prayAgarbha basyAmaya bhAratIm / vRddho'tivegataH prApadaparo mudgarodyataH // 25 // utsRjya mudgaraM dUrAtupetya vihitAmatiH / va te smeti vaco vAgmI prAJjaliH paramezvaram // 26 // apAcyAmiha rUpyAdreH zreNyA zuklaprabhaMpuram / vidyate tasya nAtho'smi khyAto nAmnA prabhaJjanaH // 27 // cakravatiyoM meM zreSTha vajrAyudha ne sabase pahale zastroM ke adhyakSa nanda ke manoratha ko pUrNa kiyA pazcAt zAstrAnusAra cakra kI pUjA kI / / 17 / / tadanantara cakraratna ko Age Age calAne vAlA cakravartI thor3e hI samaya meM samasta pRthivI ko vaza kara punaH apane nagara meM praviSTa huA // 18 // bhavyatva guNa ke kAraNa vaha samrATa caudahoM ratnoM kI apekSA ratnatraya--samyagdarzana samyagjJAna aura samyak cAritra ko hI apane sukha kA sAdhana mAnatA thA // 16 // yadyapi battIsa hajAra rAjA usakI sevA karate the aura nau nidhiyoM kA vaha svAmI thA to bhI usakA hRdaya viSayoM se virakta rahatA thA / / 20 / / ___ eka samaya zaraNArthiyoM ko zaraNa dene vAle samrATa sabhA meM virAjamAna the usI samaya koI vidyAdhara AkAza se unakI zaraNa meM AyA // 21 // usake pIche hI eka vidyAdharI AyI aura talavAra se yukta hAthoM ko mastaka para dhAraNa kara cakravartI se isa prakAra kahane lagI // 22 // he deva ! Apa asAdhAraNa rAjA haiM tathA prajA kI rakSA karane ke liye dIkSita haiM -sadA tatpara haiM ataH Apako isa aparAdhI kI rakSA karanA yogya nahIM hai / / 23 / / Apake Age parAkramI manuSya ko bhI apanA pauruSa kahanA ucita nahIM hai phira mujha strI kI to bAta hI kyA hai ? // 24 / / tadanantara jaba vaha strI lajjA prakAra ke vacana kaha rahI thI taba madagara uThAye hae eka dUsarA vaddha puruSa baDe vega se vahAM prAyA / / 25 / / dUra se ho mudgara ko chor3akara tathA samIpa meM pAkara jisane namaskAra kiyA thA, jo prazasta vaktA thA aura hAtha jor3akara khar3A huA thA aise usa vRddhapuruSa ne samrATa se isa prakAra ke vacana kahe // 26 // isa vijayAdha parvata kI dakSiNa zreNI meM eka zuklaprabha nAmakA nagara hai maiM usakA rAjA hU~ tathA prabhajana nAma se vikhyAta hUM // 27 / / zubhakAntA isa nAma se prasiddha merI strI hai| zubhakAntA 1 cakravartI 2 samyagdarzana samyagjJAna samyakcAritrarUpam 3 viraktAzayaH 4 vidyAdharI 5 kRtAparAdham 6 lajjAyukta papAsyAttathA 7 vANIm 8 vijayAddha parvatasya / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaH sargaH 123 zubhakAnteti nAmnA me dharmapatnI zubhAzayA / prAsIkhecaralokarAjalakSmIrivAparA // 28 // upAdi satastasyAM putrI putrIyatA' myaa| iyaM zAntimatI nAmnA dhIrA dhorAjitasthitiH / / 2 / / prApti sAdhayantIyaMH munisAgaraparvate / kAmaM kAmayamAnena paryabhAvyamunA.: balAt // 30 // asyAH siddhimagAdvidhA dhairyaNeva vilobhitaa| bItakAma: svarakSArtho ttkssnnaaympybhuutH||31|| 'jagatpratIkSya mAlocya zaraNaM tvAM samAsavat / ato'nugamyamAno'yamanayApi yuyutsayA // 32 // prAvAbhoginI vidyA vijJAyAsyA vyatikriyAm / prahamapyAgamaM krodhAdapratIkSitasamikaH 33 // vadhyo'pi pUjya evAyaM mamAmUtvatsamAdhayAt / svAminAnugRhItasya kuryAtko vA vimAnanAm // 34 // ityuktvAvasite. smistadudantaM prabhakhane / parAvAvadhi rAjA tatprAksambandhamaikSata // 35 / / uvAceti: tataH samyAnsvavastranihitekSaNAn / vokSatAmIdRzIM jantoH prAgbhavapremavAsanAm // 36 / / asya jmbuudmaasydviipsthraavtaahye| varSa'sti viSayo nAmnA gAndhAro'mbuparasthitiH // 37 // zubha abhiprAya vAlI hai tathA aisI jAna par3atI hai mAnoM vidyAdhara loka kI dUsarI hI rAja lakSmI hai // 28 // santAna kI icchA rakhate hue maiMne usameM yaha zAntimatI nAmakI putrI utpanna kI hai / yaha putrI atyanta dhIragambhIra aura buddhi se suzobhita sthiti vAlI hai // 26 // yaha putrI munisAgara parvata para prajJapti nAmakI vidyA siddha kara rahI thI paranta kAma kI icchA karane vAle isa paruSa ne bala pUrvaka i paribhUta kiyA // 30 // isake dhairya se hI mAnoM lubhAkara vidyA siddhi ko prApta ho gyii| vidyA siddha hote hI yaha kAma ko bhUla gayA aura apanI rakSA kA icchuka ho gyaa| bhAvArtha-hamAre prANa kaise baceM isa cintA meM par3a gayA // 31 // tadanantara yuddha kI icchA se isa kanyA ne isakA pIchA kiyaa| bhAgatA huA yaha jagatpUjya Apako dekhakara ApakI zaraNa meM AyA hai / / 32 // AbhoginI vidyA kI pAvRtti kara arthAt usake mAdhyama se jaba mujhe isakI isa parAbhUti kA patA calA taba maiM bhI krodha se sainikoM kI pratIkSA na kara A gayA hUM / / 33 / / yadyapi yaha hamArA vadhya hai-mArane ke yogya hai to bhI ApakI zaraNa meM Ane se pUjya hI ho gayA hai kyoMki svAmI ke dvArA anugRhIta puruSa kA anAdara kauna kara sakatA hai ? arthAt koI nahIM // 34 / / isa prakAra usake vRttAnta ko kahakara jaba prabhaJjana cupa ho gayA taba rAjA ne avadhijJAna ko parivartita kara arthAt usa ora usakA lakSya kara unake pUrvabhava ko dekhA / / 3 / / __ tadanantara apane mukha para jinake netra laga rahe the aise sabhAsadoM se rAjA ne isa prakAra kahAaho ! jIva ko aisI pUrvabhavasambandhI prema kI vAsanA ko dekho // 36 / / jambU vRkSa se yukta isa jambU dvIpa ke airAvata kSetra meM gAndhAra nAma kA eka aisA deza hai jahAM megha sadA vidyamAna rahate haiM // 37 // 1 AtmanaH putramicchatA 2 dhiyA buddhayA rAjitA zobhitA sthitiryasyA! sA . 3 etannAmadheyaparvate 4 kAmayate iti kAmayamAnaH tena 5 jagatpUjyam 6 yoddha micchayA 7 anAdaram . 8 tUSNIbhUte sati 9.dezaH / : Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 zrIzAntinAthapurANam tatra vindhyapuraM nAma puraM 'surapuropamam / vidyate rakSitA' tasya vindhyaseno'mavannRpaH / / 3 / / devI sulakSaNA' tasya nAmnApi ca sulakSaNA / sUnurnalinaketvAravyastayotiH smarAturaH // 39 // tatra dharmapriyo nAma pariNajAmagraNIrabhUt / syAtastaddharmapatnI va dhIvattA zrIrivAparA // 40 // abhirUpaH suruvAca 'jyAyAnvatastayoH sutH| prajani svajanAnandI prazrayAzritamAnasaH // 4 // pitA saMyojayAmAsa yathAvidhi vidhAnavit / taM priyaMkarayA sAdhaM samAnakularUpayA // 42 // kadAcid viharamtI tAmAsecanaka darzanAm / dadarza tatpurodhAne rAjasUnuH sakhIvRtAm // 43 // tAmAlokya jagatsArAM kevalaM ma visismiye| manasA madanAvasthAmatibhUmi' ca zizriye // 44 // praGgIkRtyAyazomAra tAmupAyacchate sma sH| "aparAgastato bhUpaH sarAgAdapyamUdbhuvi // 4 // sa dasastadviyogAtaH pitRbhyAM vighRto'pi san / rudrAzayaH subhadrasya munemU le'grahItapaH / / 46 / / tapasyakhAtucidvIkSya khecarendrasya saMpadam / 'unmanAyannanAtmajJo nidAnamakRtAtmanaH // 47 // usa deza meM svarga ke samAna vindhyapura nAmakA nagara hai| vindhyasena nAmakA rAjA usakA rakSaka thA // 38 // usa rAjA kI sulakSaNA-agche lakSaNoM se sahita sulakSaNA nAmakI strI thI una donoM ke nalina ketu nAmakA putra huA jo sadA kAma se Atura rahatA thA // 36 / / usI nagara meM dharmapriya nAmakA zreSTha vaNika rahatA thaa| usakI strI kA nAma zrIdattA thA jo mAnoM dUsarI lakSmI hI thI // 40 // una donoM ke datta nAmakA jyeSTha putra huA jo mAtA pitA ke anukUla thA sundara thA, kuTumbIjanoM ko Anandita karane vAlA thA tathA vinaya se yukta citta vAlA thA / / 41 / / lokarIti ke jJAtA pitA ne vidhipUrvaka use samAna kula tathA samAna rUpa vAlI priyaMkarA kanyA ke sAtha milAyA // 42 / / jisake dekhane se kabhI tRpti nahIM hotI thI aisI vaha kanyA kabhI sakhiyoM ke sAtha usa nagara ke udyAna meM vihAra kara rahI thI usI samaya rAjaputra-nalina ketu ne use dekhA // 43 // jagata sArabhUta usa kanyA ko dekha kara na kevala vaha Azcarya karane lagA kintu mana se usane bahuta bhArI kAmAvasthA kA bhI Azraya liyaa| bhAvArtha-usa kanyA ko dekhakara vaha mana meM atyadhika kAma se pIr3ita ho gayA / / 44 / / usane apakIti kA bhAra svIkRta kara use balapUrvaka grahaNa kara liyA / rAjA yadyapi putra se bahuta rAga karatA thA parantu isa ghaTanA se pRthivI para vaha putra sambandhI rAga se rahita ho gayA // 45 // priyaMkarA kA pati datta usake viyoga se bahuta dukhI huaa| mAtA pitA ne yadyapi use rokA to bhI usa rudrapariNAmI-kaThora hRdaya ne subhadra munirAja ke samIpa tapa grahaNa kara liyAdIkSA le lI // 46 / / tapasyA karate hue usane kisIsamaya vidyAdhara rAjA kI saMpadA dekhI / dekha kara vaha usa saMpadA ke lie utsuka ho gyaa| phala svarUpa usa ajJAnI ne apane lie usa saMpadA kA nidAna kara liyA / / 47 / / 1 svargasadRzyam 2 rakSakaH 3 suSThu lakSaNAni yasyAH sA 4 etannAmadheyA 5 anukUla: 6 jyeSThaH 7 vidhijJaH 8 AsecanakaM atRptikaraMdarzanaM yasyAH tAm 'tadAsecanaka tRpternAstyanto yasya darzamAt' 6 atyadhikAm 10 svIcakre 11 avagato rAgoyasya saH rAgarahita: 12 utsuko bhavan 13 akRta+AtmanaH iticcheda : / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 dazamaH sarga: rUpyAsttarazreNyA sukcchaavissysthitH| asti 'kAJcanazabdAditilakAravyaM puraM mahat // 48 / / mahendrastasya nAtho'bhUnmahendrasadRzaH shriyaa| rAzI pavanavegeti tasya cAkhyAtimIyuSI / / 46 // bhUtvA battastayoH sUnurayaM sa svnidaantH| prazAstyajitasenAkhyo vijayAddha mazeSataH // 50 // sa cAgyavArasakto'pi rAjasUnuryadRcchayA / vAsitAyAH kRte yuddha vRSayorekSatAlyA // 51 / / ekenAnyasya jaTharaM zRGgAgreNa bliiysaa| vyadAryatAcirAniryadantramAlA kulIkRtam // 52 // patasyAH patirbhoruna bhaviSyacca durblH| akariSyanmamApyevaM badhyAviti sa tatkSaNe // 53 // viSayAndhIkRtA nUmamihAmutra ca dehinaH / prApnuvanti paraM duHkhamiti niviveve bhavAt // 54 / / prapadya priyadharmAraNaM yati bhUtvA tpodhnH| gAnnalinaketuH sa prazAntaH zAzvataM padam // 55 / / priyaGkarA priyApAyahimamlAnamukhAmbujA / sA susthitAyikAvAkyAccAndrAyaNa"mavartayat // 56 // jAtA zAntimatI seyamimA datto'nyabudruvat / mecchantImadhyayaM rAgAvaho kAmA: sudustyjaa| // 57 // parAM muktAvalImeSA tapasyantyapi bibhrtii| IzAne puMstvamabhyetya bhaviSyati surottamaH // 18 // tato'vatIrya nirdhUtakarmASTaka nibndhnH| vevaH prapatsyate siddhimasyA bhavyatvamIdRzam // 56 / / sukacchA deza meM sthita vijayArdhaparvata kI uttara zreNI meM eka kAJcanatilaka nAmakA bar3A bhArI nagara hai // 48 // usa nagara kA rAjA mahendra thA jo lakSmI se indra ke samAna thaa| usakI rAnI kA nAma pavanavegA thA / / 46 / / vaha datta apane nidAna se una donoM ke ajitasena nAmakA yaha putra huA hai tathA saMpUrNa vijayAddha parvata kA zAsana kara rahA hai // 50 // udhara rAjaputra nalinaketu yadyapi parastrI meM Asakta thA to bhI eka dina usane svecchA se eka gAya ke liye do bailoM kA yuddha dekhA // 51 / / eka atyanta balavAn baila ne sIMga ke agrabhAga se dUsare baila kA udara vidIrNa kara diyA jisase vaha zIghra hI nikalatI haI prAMtoM ke samaha se prAkalita ho gayA // 52 // usa ghAyala baila ko dekhakara nalina ketu tatkAla aisA vicAra karane lagA ki isa priyaMkarA kA pati bhIru aura durbala nahIM hotA to merI bhI aisI dazA karatA // 53 // nizcita hI viSayAndha manuSya isa loka aura paraloka meM bhArI duHkha prApta karate haiN| aisA vicAra kara vaha saMsAra se virakta ho gayA / / 54 / / nalinaketu priyadharmA muni ke pAsa jAkara tapasvI ho gayA aura atyanta zAnta citta hotA huA mokSa ko prApta huA // 55 // pati ke viraha rUpI tuSAra se jisakA mukha kamala mlAna ho gayA thA aisI priyaMkarA ne susthitA nAmaka AryikA ke kahane se cAndrAyaNa vrata kiyA // 56 / / vahI priyaMkarA mara kara yaha zAnti matI huI hai| yaha datta bhI jo aba ajitasena huA hai rAgavaza na cAhane para bhI isa zAntimatI ke pAsa gayA thaa| pAzcaye hai ki kAma bar3I kaThinAI se chUTatA hai / / 57 / / yaha zAntimatI zreSTha mUktAvalI vrata ko dhAraNa karatI huI tapasyA karegI aura IzAna svarga meM puruSaparyAya ko prApta kara uttama deva hogI // 58 / / vahAM se avatIrNa hokara vaha deva aSTakarmoM ke bandhana ko naSTa kara mukti ko prApta hogaa| isakI bhavyatA hI 1 kAJcanatilakam 2 niviNNo'bhUt 3 nityaM sthAnaM, mokSa mityarthaH 4 priyasya patyurapAyo viraha eva himaM tuSArastena mlAnaM mukhAmbujaM mukhakamalaM yasyAH sA 5 kavalacAndrAyaNavratam / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zrIzAntinAthapurANam tayoH sambandhamityuktvA bhUpendro vyaramattataH / taM prapUjya jinAmyaNe nirvyAjAste pravavrajuH // 60 // tatrAsti vijayAtriau nagaraM zivamandiram / vibhunabhaHsAM nAmnA merumAlI tavAvasat // 61 / / nAmnA tasya mahAdevI vimalA vimlaashyaa| dhRtAzeSakalA 'rAkAcandramUtirivAbhavat // 62 // tayoH kAJcanamAlAkhyA putrI sarakAJcanaprabhA / jAtA trijagatAM kAnteH prasidhiraMbhidevatA // 3 // vidhinA merumAlI tAM sa cakradhara gauravAt / tatkSamAyApita prItyA sutAM kanakazAntaye // 64 / / rakSanpRthukasArAkhyaM nagaraM svabhujojasA / jayaseno'bhavatkheTastajjAyAtha jayAbhidhA // 6 // tayorapi tanUjAyA vasantazrIsamAkRteH / pANi vasantasenAyAH so'grahIdvidhipUrvakam // 66 // tasyAH paitRNvana yo'ya himacUlo nbhshcrH| tatAma tAmanAsAdya vyarthIbhUtamanorathaH // 67 // tasminvasantasenAyAH patyAvapacikorSayA / so'ntanigUDhakopo'bhUddhasmacchannAgnisannibhaH // 6 // yathAmirAsamArAmakrIDAparvatakAdiSu / tAnyAM manobhirAmAbhyAM rAmAbhyAmalasatsamam // 66 // aisI hai // 56 / / isa prakAra una donoM ke sambandha kaha kara rAjA cupa ho gyaa| aura ve saba usakI pUjA kara nizchala ho jinendra bhagavAn ke samIpa dIkSita ho gaye // 60 // . usI vijayAdha parvata para eka ziva mandira nAmakA nagara hai| usameM vidyAdharoM kA rAjA merumAlI nivAsa karatA thA / / 61 / / usakI nirmala abhiprAya vAlI vimalA nAma kI mahArAnI thI / samasta kalAoM se yukta vaha mahArAnI aisI jAna par3atI thI mAnoM pUrNimA ke candra kI mUrti hI ho // 62 / / una donoM ke uttama suvarNa ke samAna AbhAvAlI kAJcanamAlA nAma kI putrI huI / vaha kAJcanamAlA tInoM jagat kI kAnti kI prakRSTa siddhiyoM se yukta adhiSThAtrI devI thI // 63 // merumAlI ne cakravartI ke gaurava se vaha putrI usake yogya kanakazAnti ke liye prItipUrvaka dI // 64 / / tadanantara apanI bhujAoM ke pratApa se pRthukasAra nagara kI rakSA karane vAlA eka jayasena nAmakA vidyAdhara thaa| usakI strI kA nAma jayA thA // 65 / / una donoM kI vasanta senA nAmakI putrI thii| vasanta senA vasanta lakSmI ke samAna AkRti ko dhAraNa karane vAlI thii| kanakazAnti ne isa vasanta senA kA bhI vidhipUrvaka pANigrahaNa kiyA / / 66 / / usa vasantasenA kI buaA kA lar3akA himacUla vidyAdhara thaa| vaha use vivAhanA cAhatA thA parantu kanakazAnti ke dvArA vivAhI jAne para usakA vyartha ho gayA ataH vaha vasantasenA ko na pAkara bahata dukhI hA // 17 // himacala vidyAdhara vasantasenA ke pati kanakazAnti kA apakAra karane kI icchA se bhItara hI bhItara krodha ko chipAye rakhatA thA / isaliye vaha bhasma se AcchAdita agni ke samAna jAna par3atA thA // 6 // kanakazAnti, apanI donoM sundara striyoM kAJcanamAlA aura vasantasenA ke sAtha icchAnusAra udyAna tathA krIDAgiri Adi para krIr3A karatA thA // 66 // jise vidyAeM siddha hai aisA vaha 2 svakIyabAhupratApena 3 jayetinAmadheyA 4 pitRSvasurapatyaM pumAn 1 pUrNimAcandravimbamiva paitRSvasra yaH 5 apakartumicchayA / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaH sargaH 127 manyedyaH sividhAko 'ramyoddezavikSayA / abhraMkaSApramagamattAleyAni priyAsakhaH // 7 // matAnuyAtamucitya vizansumanaso mudA / sa nivizeSamAyacchaMstayoH sumanasaH sthitim // 71 // prayatnarasiAmorapuSpazayyAsamanvitAn / nikapA priyamANo'pi tAmyAM bhrAmyallatAlayAn // 72 // vasAbhiH prlyaahttaapllvaanbhelyaa| bhAdavAnaM tayoH sopaM yUdhanAthaM nidarzayan / / 73 // utsutyotpsutya gacchantaM muhurvaayuvtaammgaa| ramaNyoniviMzagnArAdvanazrIkandukopamam / / 74 / / kinarANAmadhAparva goti pIta vishaalH| tatprayogasamaM kizcida gAyaMstAmyAM pracoditaH // 7 // sevyamAnaH sukhasparzamandhamanvaM samIraNaH / tatpriyAlakavinyAsavikSobhArekitariva // 76 / / sarasyAM nalinIpatraH kSaraNaM vAcchAbite priye / vimuhayantyAstayoH prema kalayan kokayoSitaH // 7 // sphaTikopalasaMkrAntalatAM kusumavAJchayA / mugdhatvenopayAntyo te smitvA smitvAvabodhayan / / 78 // nadyavaskandamAlokya vikramA hasayoSitam / manvAno vijiti tasyAH svvdhuugtivibhrm| // 7 // kanakazAnti kisI anya samaya apanI striyoM ke sAtha sundara sthAna dekhane kI icchA se gaganacumbI agrabhAga se yukta himAlaya parvata para gayA // 70 // eka latA se dUsarI latA ke pAsa jAtA huaA tathA harSa se phUla tor3akara una donoM striyoM ko samAna bhAva se detA huA vaha apane zubha hRdaya kI sthiti ko prakaTa kara rahA thA / bhAvArtha-dakSiNa nAyaka kI taraha vaha donoM striyoM ke prati samAna premabhAva prakaTa kara rahA thA / / 7 / / una striyoM ke dvArA roke jAne para bhI vaha prayatna ke binA hI banI haI sugandhita phUloM kI zayyAoM se sahita latAgRhoM ke samIpa ghUma rahA thA / / 72 // hathiniyoM ke dvArA prema se diye hue pallavoM ko upekSA bhAva se grahaNa karane vAle madonmatta yUthapati ko vaha apanI priyAoM ke lie dikhA rahA thA / / 73 / / jo vAyu ke vaza bAra bAra uchala uchala kara jA rahA thA tathA vana lakSmI kI geMda ke samAna jAna par3atA thA aise samIpavartI mRga ko vaha apanI priyAoM ke lie dikhA rahA thA // 74 // vaha kanakazAnti svayaM saMgIta meM nipuNa thA isalie kinnaroM kA gAna sunakara striyoM ke dvArA prerita hotA huA abhinaya ke sAtha kucha kucha gA rahA thA 75 / / una striyoM ke keza vinyAsa ke kSobha se zaGkita-bhayabhIta hue ke samAna dhIre dhIre calane vAlI sukhada vAyu usakI sevA kara rahI thii||76|| sarasI meM kamalinI ke pattoM se cakavA kSaNabhara ke lie AcchAdita ho gayA-chipa gayA isalie usake viraha meM cakavI mUcchita ho gayI / kanakazAnti apanI priyAoM ke lie cakavI kA vaha prema dikhalA rahA thA // 77 / / sphaTika mariNa meM eka latA pratibimbita ho rahI thii| usake phUla tor3ane kI icchA se bholepana ke kAraNa donoM striyAM usake pAsa jAne lgiiN| kanakazAnti ha~sa ha~sa kara unheM yathArthatA se avagata kara rahA thA // 78 / / koI eka haMsI Age nadI ke vistAra ko dekhakara khar3I ho gayI thii| kanakazAnti ne use dekha aisA samajhA mAnoM yaha haM garI striyoM kI sundara cAla se parAjita hokara hI khar3I ho gayI hai / / 7 / / isa prakAra apakSa pras 1 ramaNIyasthAnadarzanecchayA 2 samIpe 3 kariNIbhiH 4 gajasamUhAdhipam 5 cakravAkyo / | Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 iti tatra sameM tAbhyAM vijahAra harammanaH / - zrI zAntinAthapurANam tatratyamanaveatri svasminnapitacakSuSAm // 80 // ( ekAdazabhiH kulakam ) anyatra munimakSiSTa niviSTaM mauktikopale / bhUmiSThe muktideze vA variSThaM yaminAM gulaiH // 81 // 1 nannamyamAnaH papraccha svahitaM taM prapadya saH / tapo'mdhirityaso tasmai baco vaktu pracakrame // 8 // pravidyArAgasaMkliSTo "baMbhramIti bhavAntare / vidyAvairAgyasaMyuktaH siddhaghatyavikala sthitiH // 63 // prAraman2InamataH kAryaM tatvAvahitacetasA / jainaM vizvajanInaM hi zAsanaM duHkhanAzanam // 84 // iti saMkSiptatazvena vipulo dacasA hitam / muninivedayAmAsa tasmai saMprAptabodhaye / / 5 / / saMsRteH sa paraM jJAtvA doH 'sthyaM sausthyaM ca nirvRteH / tasmAttapobhRtaH prAbhUtsaMyataH saMyatAtmanaH // 86 // 'priyajAnirapi krIDan yaterAkasmikekSaNAt / 'upAyata tapolakSmoM bhavyatA hi balIyasI // 87 // tatprItyaiva tato devyAvAM dadAte tapaH param / gariNanyA: sumatemUle gamyamAna guNodaye // 88 // kI lagAkara dekhane vAlI vahAM kI vana deviyoM ke mana ko haraNa karatA huA vaha una priyAoM ke sAtha krIr3A kara rahA thA // 80 // usI kanakazAnti ne vahAM kisI anya jagaha motiyoM kI zilA para virAjamAna munirAja ko dekhA / ve munirAja aise jAna par3ate the mAnoM pRthivIpara sthita mukti kSetra meM hI virAjamAna hoM tathA guNoM ke dvArA muniyoM meM zra eSTha the // 81 // kanakazAnti ne pAsa jAkara bAra bAra namrIbhUta ho unase zrAtmahita pUchA -he bhagavan ! merA hita kaise ho sakatA hai ? yaha pUchA / tatpazcAt tapa ke sAgara munirAja usake liye isaprakAra vacana kahane ke lie udyata hue ||2|| ajJAna aura rAga se saMkliSTa rahane vAlA prANI saMsAra ke bhItara kuTila rUpa se bhramaraNa karatA hai aura vidyA tathA vairAgya se yukta prANI prakhaNDa maryAdA kA dhArI hotA huA siddha hotA hai ||863|| isalie tattvoM meM citta lagAkara tumheM Atma - hiMtakArI kArya karanA cAhiye kyoMki jinendra bhagavAn kA sarvajana hitakArI zAsana duHkhoM kA nAza karane vAlA hai / / 84 / / isa prakAra una vipula munirAja ne Atmabodha ko prApta karane vAle usa kanakazAnti ke lie saMkSipta rUpa se tatvoM kA vivecana karane vAle vacanoM ke dvArA hita kA upadeza diyA // 85 // kanakazAnti, una tapasvI munirAja se saMsAra kA duHkha aura mokSa kA sukha jAnakara saMyamI bana gayA || 86 / / krIr3A karatA huA kanakazAnti yadyapi striyoM se bahuta prema karatA thA tathApi usane akasmAt dikhe hue munirAja se tapolakSmI ko svIkRta kara liyA so ThIka hI hai kyoMki bhavitavyatAhonahAra balavatI hotI hai / / 87 / / tadanantara usakI prIti se hI donoM deviyoM ne uttama guNoM ke 7 'yukta sumati gaNinI ke samIpa utkRSTa tapa ko svIkRta kara liyA // 88 // | vaha bAgha aura udaya udya punaratizayena vA naman 2 tapaH sAgaraH 3 tatparo babhUva 4 kuTilaM bhramati yaGlugantaH prayoga: 5 samastajana saram 6 saMsRteH dausthyaM duHkham 7 nirvRteH mokSasya sausthyam sukham 8 priyA jAyA yasya tathAbhUto'pisan svIcakAra 10 devyau AdadAte iticcheda: / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaH sargaH 126 bAhyAbhyantaranaiHsaGgamaGgIkRtya nirantaram / tapasyan dadRze tena himacUlena vidviSA ||8|| vidyAnirmita nArI mithirUperapi kauraNapaiH' / pratyUhaM tapasastasya kartuM pravavRte svA // 60 // tasminrAyamANaM taM caraNo vIkSya kazcana / vegAdvidrAvayAmAsa sAdhugRhayo bhavenna kaH // 61 // sapUrvAdhyAnupUrvyA sa dvAdazAGgAnyasaMgataH / pradhyaiSTa kAlazuddhaghAdisahitaH svahitocataH // 92 // tapaHsthiti dadhAno'pi mahatImanyadurdharAm / citramA cAraniSNAtazcittAttRSNAM nirAkarot // 93 // reje ghanAgamotkaNTho nIlakaNTha' ivAnizam / dhanvovAdhiguNaM" "dharma va svabhyastamArgasaH // 4 / / prazasta 'yativRtAnAM pravaktA satkaviryayA / zrabhavadvItarAgo'pi bhUvarAga' kalaGkitaH / / 65 // ekAkI viharan dezAnIryAparNAvirvAjatAn / jAtu mAsamupoSyAsau prAyAdratnapuraM puram / 66 / / tasyezo dhRtiSeraNAsyastaM dRSTvA pAtramAgatam / zraddhAviguNasaMpannaH payasA "samatarpayat // 67 // 9 bhItara nirgrantha avasthA ko svIkRta kara nirantara tapa karane lgaa| usI samaya use himacUla nAmaka zatru ne dekhA || || himacUla, krodha se vidyAoM dvArA nirmita striyoM tathA bhayaMkara rAkSasoM ke dvArA usake tapa meM vighna karane ke liye udyata huA / / 60 / una munirAja ke Upara paira karane vAle usa himacUla ko dekhakara kisI dharaNendra use zIghra hI bhagA diyA so ThIka hI hai kyoMki kauna manuSya sAdhu ke dvArA grAhya nahIM hotA ? arthAt sabhI hote haiM ||1|| kAlazuddhi Adi se sahita tathA zrAtma hita ke liye prayatnazIla una ekAkI munirAja ne krama se pUrva sahita dvAdazAGgoM kA adhyayana kiyA // 2 // AcAra nipuNa munirAja ne anya manuSyoM ke liye durdhara tapa kI sthiti ko dhAraNa karate hue bhI citta se tRSNA ko dUra kara diyA thA, yaha Azcarya kI bAta thI || 13 || jisa prakAra mayUra nirantara ghanAgamotkaNTha - meghoM ke Agamana meM utkaNThita rahatA hai usI prakAra munirAja bhI nirantara ghanAgamotkaNTha - (ghanA Agame utkaNThAyasya saH) Agama viSayaka tIvra utkaNThA se sahita the aura jisa prakAra svabhyastamArgaNaH- acchI taraha vAraNoM kA abhyAsa karane vAlA dhanurdhArI manuSya aviguNaMDorI se sahita dharma - dhanuSa ko dhAraNa karatA hai usIprakAra svabhyastamArgaNaH - acchI taraha gati Adi mArgaNAoM kA abhyAsa karane vAle una munirAja ne adhiguraNaM - adhika guNoM se yukta dharmauttama kSamA Adi dharma ko dhAraNa kiyA thA || 14 || jisa prakAra uttama kavi prazastayati - nirdoza vizrAma sthAnoM se yukta vRttoM - chandoM kA pravakta - zreSTha vyAkhyAtA hotA hai usI prakAra ve muni bhI prazasta - niraticAra yativRtta-muniyoM ke AcAra ke zreSTha vaktA the tathA vItarAga-rAga rahita hokara bhI bhUparAga-rAjAoM sambandhI rAga se kalaGkita the ( parihAra pakSa meM bhU-parAba-pRthivI zrI se malina zarIra the / / 15 / / kisI samaya eka mAsa kA upavAsa kara ve munirAja ki dezoM ekAkI vihAra karate hue ratnapura nagara pahuMce || 16 || pAtra ko prAyA dekha zraddhA guNoM se 1 rAkSasaH 2 vighnaM 3 vairAyate iti vairAyamANaH tam 4 mayUra iva 5 guNasahitaM 6 dhanuH pakSe uttamakSamA didharmam 7 vAraNAH gatyAdi mArgaNAzca 8 prazasta tAni prazastayatIti / tathAbhUtAnivRttAnichandAMsi teSAM pakSe prazasta municAritrANAM godhUli bhUparAgaH 10 dugdhena 11 saMtRptaM cakAra / 17 pakSe prazamAdi vizrAmasthAnaM yeSu syarAgaH pakSebhuvaH parA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 zrIzAntinAthapurANam muneH pAtratayA tasya zraddhayA ca vizuddhayA / prAtmano bhUpatiH prApaddevebhyo'dbhuta'paJcakam // 9 // prajanaM surasaMpAtAsura saMpAtanAmni saH / pratiSThattatpurodhAne nizIvapratimA muniH // 6 // himaculena vidyAbhirbAdhyamAno'pi tatra saa| na tatrAsAcalasparyo na pacAla smaadhitH||10|| pRthaktvaikatvamedena pradhyAyAdhyAtmamaJjasA / jitvA sa ghAtikarmANi zizriye kevalathiyam // 10 // devopakRtamazvayaM tasyAdhyAtmikamapyalam / sa dRSTvA "vItasaMrambho vismayAdityacintayat // 1.2 // naivopekSAvata: kiJcitsidhyatItyanRtaM vacaH / vyajeSTopekSayavAyaM rAgadveSau ca mAmapi // 103 / / paramaM sukhamamyeti nigRhItendriyaH pumAn / duHkhameva sukhavyAjAdviSayArthI niSevate // 104 // prApadAmiha sarvAsAM janayitrI praakssmaa| "titikSava bhavennRNAM kalyANAnAM hi kArikA // 10 // iti nizcitya manasA vairAgyaM samupeyivAn / himacUlastamAnamya bheje dIkSA sa dIkSitaH / / 106 // sa ciraM saMyama dhRtvA 'zatAre tridazo'bhavat / prANinAM guriNabhiH sAdhaM vairamapyamRtAyate // 107 / / rAjarAjaH samabhyetya potraM saMprAptakevalam / sAgandhyAtsphItayA bhaktyA tamAna citaM satAm // 108 / / yukta vahAM ke bhUtaSeNa nAmaka rAjA ne unheM dUdha ke AhAra se saMtuSTa kiyA // 67 / / muni kI pAtratA aura apanI vizuddha zraddhA ke kAraNa rAjA ne devoM se paJcAzcarya prApta kiye / / 18 / / nirantara devoM kA saMpAta-Agamana hote rahane se jisakA surasaMpAta nAma par3a gayA thA aise usa nagara ke udyAna meM ve munirAja rAtri ke samaya pratimA yoga lekara virAjamAna the / / 16 / / yadyapi himacUla ne unheM apanI vidyAoM ke dvArA bahuta bAdhA pahuMcAyIM to bhI acala dhairya se yukta hone ke kAraNa ve bhayabhIta nahIM hue aura na samAdhi se vicalita hI hue // 100 / / kintu pRthaktva vitarka aura ekatva vitarka zukladhyAna ke dvArA paramArtha rUpa se AtmA kA dhyAna kara tathA ghAtiyA karmoM ko jIta kara kaivalyalakSmI ko prApta ho gaye // 101 // unake devakRta tathA AdhyAtmika aizvarya ko acchI taraha dekhakara himacUla krodha rahita ho gayA aura Azcarya se isa prakAra vicAra karane lagA // 102 / / 'upekSA karane vAle jIva kA kucha bhI kArya siddha nahIM hotA' yaha kahanA asatya hai kyoMki inhoMne upekSA ke dvArA hI rAga dveSa ko aura mujhe bhI jItA hai / / 103 / / jitendriya manuSya utkRSTa sukha ko prApta hotA hai aura viSayoM kI icchA karane vAlA manuSya sukha ke bahAne duHkha kA hI sevana karatA hai 204 / / isa jagat meM akSamA hI samasta ApattiyoM ko utkRSTa jananI hai aura kSamA hI manuSyoM kA kalyAra karane vAlI hai // 105 / aisA mana se nizcayakara himacUla parama vairAgya ko prApta ho gayA tathA unhIM kevalI ko namaskAra kara digambara mudrA kA dhArI hotA huA dIkSA ko prApta ho gayA / / 106 / / vakSacirakAla taka saMyama dhAraNa kara zatAra svarga meM deva huA so ThIka hI hai kyoMki guNI manuSyoM ke sAtha vaira bhI prANiyoM ke lie amRta ke samAna pAcaraNa karatA hai / / 107 / / rAjAdhirAjacakravartI ne kauTurika sambandha ke kAraNa bar3I huI bhakti se Akara kevalajJAna ko prApta karane vAle 1 paJcAzcaryANi 2 etannAmadheye 3 rAtrI pratimAyogamAsthAya 4 na bhIto'bhUt 5 vItakrodhaH 6 kSamA eva 7 dvAdazasvarga * amRtamivAcarati / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaH sargaH tasmAtsaMzayitAmmAvAn zAsvA jnyaannissersau| anAramanInamAtmAnaM ninindAninvitasthitiH // 106 / / prAjyasAmrAjyasolyAni bhuJAnasya mahIbhujaH / vyatIyustasya pUrvANi pUrvapuNyAtsahamazaH // 11 // ekadA tu samAlambya zAmamA miniboSikam / samrAjA caSe cittaM citta janmodbhavAtsukhAt / / 111 / / pRthA loko nirAlokaH klipanAti vissyecchyaa| prAtmAdhIne sukhe satye satyapi prazamoddhaye // 112 / iti nizcitya cakrezazcake zAstAra"mAtmajam / 'sahasrAMzusamaM dhAmnA sa sahalAyudhaH bhuvaH // 11 // natvA kSemaGkara samrATa satAM kSemakaraM jinam / dIkSA daigambarI bhUpaistrisahatra: mahAgrahIt // 114 / / samyagAlociMtAzeSakarmaprakRtivistaraH / sa tapaHstho'pyabhUccitraM kSamApAlanatatparaH // 115 / / vRthA vihAya mAM "raksA tapasyA svamupAyavAH / prItyeveti tamAzliSyadrajo vyAjeMna bhUvaH // 116 / / sAmrAjye'pyaya yasyAsIvekameva dhanuH purA / tapovano'pi so'dhatta citraM vavidhaM dhanuH // 117 // sa yadvacchatraratnasya chAyAmaNalamadhyagaH / tadvadamlAnazobho'bhUvamisUryamapi sthitaH // 11 // tathA satpuruSoM se pUjita apane pautra kanakazAnti kI pUjA kI // 10 // anindita-prazasta maryAdA se yukta rAjAdhirAja-cakravartI ne jJAna ke bhANDAra svarUpa kanakazAnti se saMzayApanna padArthoM ko jAnakara Atmahita na karane vAle apane Apa kI bahuta nindA kI // 106 / / pUrvapuNya se zreSTha sAmrAjya sukhoM kA upabhoga karate hue rAjA ke hajAroM pUrva vyatIta ho gaye / / 110 // ekasamaya vairAgyotpAdaka matijJAna ko prApta kara cakravartI ne kAma sakha se apanA citta khIMca liyA // 11 // ve vicAra karane lage ki prazamabhAva se utpanna hone vAle svAtmAdhIna satya sakha ke rahate hue bhI ajJAnI mAnava viSayoM kI icchA se vyartha hI kheda uThAtA hai // 112 // aisA nizcaya kara cakravartI ne apane putra sahasrAyudha ko jo teja se sUrya ke samAna thA pRthivI kA zAsaka banAyA // 113 // aura svayaM satpuruSoM kA kalyANa karane vAle kSemaMkara jinendra ko namaskAra kara tIna hajAra rAjAoM ke sAtha daigambarI dIkSA grahaNa kara lI / / 114 // jinhoMne samasta karma 'prakRtiyoM ke vistAra kA acchI taraha vicAra kiyA hai aise cakravartI-munirAja, tapa meM sthita hote hue bhI kSamApAlanatatpara-pRthivI kA pAlana karane meM tatpara the, yaha Azcarya kI bAta thI (parihAra pakSa meM kSamA guNa ke pAlana karane meM tatpara the) // 115 / / apane rAga se yukta mujhe chor3akara vyartha hI tapasyA kA Azraya liyA hai aisA kahatI haI pRthivI rUpI vadhU dhUli ke bahAne prIti pUrvaka mAnoM unakA mAliGgana hI kara rahI thii||116|| jinake pahale sAmrAjya avasthA meM bhI eka hI dhanuSa thA aba ve tapodhana-muni hokara bhI daza prakAra ke dhanuSa ko dhAraNa karate the yaha Azcarya kI bAta thii| (parihAra pakSa meM uttama kSamA prAdi daza prakAra ke dharma ko dhAraNa karate the / / 117 / / ve jisa prakAra chatra ratna ke chAyA maNDala ke madhya meM sthita hokara ujjvala zobhA se yukta rahate the usI prakAra sUrya ke sanmukha khar3e hokara bhI ujjvala zobhA se yukta the // 118 // unheM chaha khaNDa ke bhUmaNDala kI rakSA kA abhyAsa thA, isIliye mAnoM ve 1padArthAn 2 anAtmahitakaram 3 vairAgyotpAdakaM matijJAnaM 4 kAmotpannAt 5 rakSakam 6 sUryasaMnibham 7 etannAmadheyaM videhasthatIrthakaram 8 kalyANakaram | pRthivIpAlanatatparaH pakSe kSAntipAlanatatparaH 10 anurAgayuktAM 11 dhulicchamanA 12 kodaNDam 13 dharmam / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAMtinAthapurANam SaTkhaNDamaNDalakSoNIpAlanAbhyasanAdiva / prayatnAtpAlayAmAsa ' SaDvidhAM prANisaMhatim // 116 // yathA prAvata pArAcyaM navabhirnidhibhiH purA / zrutaistapasyatA tena tathaivA navamairapi / / 120 / / lokAnAM sa yathA pUjyaH sAkSAddaNDadharaH purA / tathaiva vItadaNDo'pi jAto jAtadayArdradhIH / / 121 / / tapasA janitaM dhAma dadhAno'pyatibhAskaram / sa nirvANarucizcitramAsIdAsodate hitaH / / 122 / / jJAta guptividhAno'pi yuktyA kSapitavigrahaH / tapasyan rAjasaMmohamarIrahadathAtmanaH / / 123 // anuprekSAsu " suprekSaH prasito dvAdazasvapi / sa samApratimAmasthAt siddhAdrau siddhilAlasaH / / 124 // zrArAddAvAnalenoccaistasminvalayitastape' / tyaktenApi pratApena sevyamAna ivAbhavat / / 125 / / divA 'prAvRSijairmedhairindranIlaghaTairiva / zrabhiSikto'pyanutsiktazcitramAsId ghanAgame / / 126 / / kampakenAnyalokasya zItenArigaNena vA / kampanaM tasya nAkAri meroriva nabhasvatA " / / 127 // 132 prayatna pUrvaka chaha prakAra ke prANisamUha kI rakSA karate the / / 116 || jisa prakAra ve pahale nau nidhiyoM ke dvArA parahita meM pravRtti karate the usI prakAra tapasyA karate hue bhI utkRSTa zruta ke dvArA para hita meM pravRtti karate the || 120 / / jisa prakAra ve pahale sAkSAt daNDa- rAjyazAsana ko dhAraNa karate hue logoM ke pUjya the usI prakAra aba vIta daNDa- mana vacana kAya kI pravRtti rUpa daNDa se rahita hone para bhI logoM ke pUjya the / unakI buddhi dayA se AI thI / / 121|| dukhI prANiyoM kA hita karane vAle ve munirAja yadyapi tapa se utpanna hue sUryAtizAyI teja ko dhAraNa kara rahe the to bhI nirvAraNa rucikAnti rahita the yaha Azcarya kI bAta thI ( parihAra pakSa meM mokSa kI ruci se sahita the) / / 122 / / tapasyA karane vAle ve munirAja yadyapi rakSA kI vidhi ko jAnate the aura yukti pUrvaka unhoMne vigrahayuddha ko naSTa bhI kiyA thA to bhI unhoMne apane rAjasaM mohaM rajoguNa pradhAna moha ko athavA rAjasaMmoha - rAja ke mamatva ko naSTa kara diyA thA / ( parihAra pakSa meM ve guptiyoM ke bhedoM ko acchI taraha jAnate the / aura unhoMne upavAsa ke dvArA vigraha - zarIra ko kRza kara diyA thA phira bhI rAjasaMbandhI moha se rahita the / / 123 / / tadanantara jo suvicAra athavA subuddhi se yukta hokara anitya Adi bArahoM anuprekSAtroM meM saMlagna rahate the tathA mukti prApta karane kI lAlasA rakhate the aise ve munirAja siddhagiri para eka varSa kA pratimA yoga lekara khar3e ho gaye || 124 | | usa parvata para grISma Rtu meM ve nikaTavartI pracaNDa dAvAnala se ghira jAte the aura usase aise jAna par3ate the mAnoM chor3e hue bhI pratApa ke dvArA sevita ho rahe hoM / bhAvArtha - unhoMne munidIkSA lete hI pratApa ko yadyapi chor3a diyA thA to bhI vaha unakI sevA kara rahA thA / / 125 / / varSA Rtu meM AkAza, yadyapi indra nIlamaNi ke ghar3oM ke samAna varSA kAlIna meghoM ke dvArA yadyapi unakA abhiSeka karatA thA to bhI ve utsikta jalase abhiSikta nahIM hue yaha Azcarya kI bAta hai / parihAra pakSa meM utsikta garvayukta nahIM hue the / / 126 / / jisa prakAra anya vyApAra: 1. pacasthAvaraMkatrasabhevena SoDhAm 5 suvicAra: 6 saMlagna : 10 na utsiktaH anutsiktaH pakSe garvarahitaH 2 utkRSTa : 3 daNDadhAraka 7 varSAvadhikaM pratimA yogam 11 vAyunA / zAsakaH 4 vyapagatamanovAkkAya 8 grISmata & prAvRTkAlotpanna : Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 dazamaH sargaH nUnaM vanalatAvyAjamAdAyeva sa panayA' / janmAntaropabhogAya paryupAsyat pAdayoH // 128 // iti tatra tapasyantaM tamAlokya mahAsurI / upeyaturatikrodhAdativIryamahAbalau // 126 / / prazvagrIvasya yau putrau tenAstau2 paJcame bhave / prAvartatAM tatastasya tAbujjAsayitu ripU // 130 // tatpUjanArthamAyAntyau vIkSya rmbhaatilottme| asuro sasurAto bAvajuktAM drutam // 131 / / tri:parItyatamabhyarcya divyagandhAdibhirmu nim / tadaGgabhyo latAveSTamAsthayA' te nirAsthatAm / / 132 // iti vAtsarika yoga5 nirvAti vivajitaH |prbhaadupoddhklyaannH sa visoDhaparISahaH // 133 // pituH suduSkarAM zrutvA tapasyAM tadguNotsukA / rAjyaM prItikare sUno tvaM sahasrAyudho nyadhAta // 134 // pihitAtravamAnamya sa sNjaatshumaalvH| dIkSAM mahIbhRtAM varSe rAdattAryAtayaH samam / / 13 / / 'adhisiddhAdri vidhivatyaktvA vajrAyudhastanum / pradhAviSToparisvarga bharaNAd naiveyakaM yatiH / / 136 / / zAntabhAvo'pyabhUnnAmnA zrImAnamitavikramaH / 'ekatriMzatsamudrAyuH sa tatra tridivezvaraH // 137 // logoM ko kampita kara dene vAlI vAyu ke dvArA meru parvata kA kampana nahIM kiyA jAtA usI prakAra anya logoM ko kampita kara dene vAlI zIta lahara athavA zatru samUha ke dvArA unakA kampana nahIM kiyA gayA thA / / 127 / / aisA jAna par3atA thA mAnoM vanalatAoM kA bahAnA lekara lakSmI hI janmAntara ke upabhoga ke liye unake caraNoM kI upAsanA kara rahI thI // 128 / / isa prakAra tapasyA karate hue una munirAja ko dekhakara tIvra krodha se ativIrya aura mahAbala nAmake mahAn asura unake samIpa Aye / / 126 / / azvagrIva ke jo do putra paJcama bhava meM cakavartI ke dvArA mAre gaye the ve hI mahAna asura hue the / tadanantara ve donoM zatru una munirAja kA ghAta karane ke liye pravRtta hue // 130 / / usI samaya rambhA aura tilottamA nAmakI do apsarAe~ una munirAja kI pUjA ke liye devoM tathA sAja sAmagrI ke sAtha A rahI thIM unheM dekhakara ve asura zIghra hI bhAga gaye // 131 / / una apsarAoM ne tIna pradakSiNAeM dekara una munirAja kI divyagandha Adi se pUjA kI aura zraddhA pUrvaka unake zarIra se latAoM kA veSTana dUra kiyA // 132 / / isa prakAra jo pIr3A se rahita the, kalyANa se yukta the tathA pariSahoM ko jItane vAle the aise ve munirAja eka varSa kA pratimAyoga samApta kara suzobhita ho rahe the // 133 // pitA kI atyanta kaThina tapasyA ko sunakara unake guNoM meM utsuka hote hue tuma sahasrAyudha ne apane putra prItikara ke lie rAjya bhAra sauMpa diyA // 134 // tathA zubhAsrava se yukta ho uttama abhiprAya vAle aneka zreSTha rAjAoM ke sAtha dIkSA grahaNa kara lI / / 135 / / vajrAyudha munirAja siddhagiri vidhi parvaka zarIra kA parityAga kara kSaNa bhara meM svargoM ke Upara uparima veyaka meM jA pahaMce / / 136 / / vahAM ve zAntabhAva se sahita hote hue bhI nAma se amitavikrama the, lakSmI sahita the, ikatIsa sAgara kI Ayu se sahita the tathA devoM ke svAmI-ahamindra the / / 137 / / pr| 1 lakSmyA 2 nAzito 3 hiMsitum 4 zraddhayA 5 ekavarSavyApinaM yoga dhyAnaM 6 pIDAvirahita 7 siddhAdrau iti, adhisiddhAdriH siddhapiyu pari 8 ekatriMzatsAgarapramANAyuSkaH / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 zrIzAMtinAthapurANam zArdUlavikrIDitam tasminvismayanIkAntisahitaM vItAGganAsaMgataM - dhayAnarasAnuviddhamiva sa prApyAtibodha ' vapuH / yuko vA trisarIpadena hRdaye ratnatrayeNAnvamU * llIlAdhyAsita saumanasyakusumaH satsaumanasyaM sukham // 138 // uddhAM saMyamasaMpadaM cirataraM dhRtvA sahalAyudhaH prAmbhAre vidhivadvihAya sa girAvISatpadAdau tanum / nikaDa ko'pi didRkSamAraNa iva taM tatratyamAtmezvaraM tatraiva tridazezvaraH samabhavatkAntaprabhAkAritaH // 132 // ityasagakRtau zAntipurANe vajrAyudhasya graiveyakasaumanasyasaMbhavo nAma * dazamaH sargaH * vahAM ve AzcaryakAraka kAnti se sahita striyoM ke samAgama se rahita tathA dharmyadhyAna ke rasA se paripUrNa atyanta zukla zarIra ko prApta kara vakSaHsthala para par3e hue tIna lar3a ke hAra se aise suzobhita ho rahe the mAnoM hRdaya meM sthita ratnatraya se hI suzobhita ho rahe hoM / lIlApUrvaka saumanasavana ke puSpoM ko dhAraNa karane vAlA vaha zrahamindra vahAM devoM ke uttama sukha kA upabhoga karane lagA / / 138 / / sahasrAyudha ne cirakAla taka zreSTha saMyama rUpI saMpadA ko dhAraNa kara ISatprAgabhAra nAmaka parvata para vidhipUrvaka zarIra kA tyAga kiyA / yadyapi ve kAGakSA se rahita the to bhI vahAM apane svAmI vajrAyudha ko dekhane kI icchA karate hue ke samAna usI uparima graiveyaka meM kAntaprabha nAmake hamindra hue / / 136 // isa prakAra mahAkavi 'asaga' dvArA viracita zAnti purANa meM vajrAyudha ke praveyaka gamana kA varNana karane vAlA dazama sarga samApta huA / 1 atizuklaM 2 sumanasAM devAnAmidaM saumanasyam 3 prazastAm / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kemomentencemen* / ekAdazaH sargaH prathAlaMkArabhUto'sti dvIpo 'jmbuudrumaangkitH| madhyalokasya madhyastho rasanAnAyako yathA // 1 // tasya pUrvavideheSu viSayaH puSkalAvatI / prastyuttarataTe nadyAH sItAyAH samavasthitaH // 2 // prabuddhajanasaMkIrNA tasminpU: puNDarIkiraNI / zArado sarasIvocca sate puNDarIkiraNI // 3 // puraHsaro vivA' tasyA bhAvI ghanaratho jin|| 'puraH sarojavaktro'bhUttralokyakapatiH patiH // 4 // manoharAkRtistasya devI nAmnA manoharI / prAsIdAsAditAzeSakalA kamalalocanA // 5 // tAbhyAM prAbhUtatazcyutvA nAkAvamitavikramA / putro megharayo nAmnA jagatprakhyAtavikramaH // 6 // vijJAtatattvamArgasya yasya dhairyamahodadheH / 'vidhAtuvinayasyAsIdvArdhakyamiva zaizavam // 7 // ekAdaza sarga athAnantara jambUvRkSa se cihnita, madhyaloka kA alaMkArabhUta jambUdvIpa hai / yaha jambUdvIpa khalA ke madhyamaNi ke samAna samasta dvIpa samadroM ke madhya meM sthita hai // 2 // usake pUrva videha kSetroM meM sItA nadI ke uttara taTa para sthita puSkalAvatI deza hai // 2 // usa deza meM jJAnI janoM se paripUrNa puNDarIkiNI nagarI hai jo kamaloM se sahita zarad Rtu kI sarasI ke samAna atyadhika suzobhita hotI hai / / 3 // vaha dhanaratha usa nagarI kA svAmI thA jo jJAnIjanoM meM agrasara thA, bhAvI tIrthaMkara thA, trilokInAtha thA tathA kamala ke samAna mukha se yukta thA // 4 // jisakI AkRti manohara thI, jisane samasta kalAeM prApta kI thIM tathA jisake netra kamala ke samAna the aisI manohara nAmakI usakI rAnI thI // 5 / / amitavikrama deva usa veyaka svarga se cyuta hokara una donoM ke jagatprasiddha parAkrama kA dhAraka megharatha nAmakA putra huA // 6 // jisane tattvamArga ko jAna liyA thA, jo dhairya kA mahAsAgara tathA vinaya kA vidhAtA thA aise usa megharatha kA zaizava-bAlyakAla vaddhAvasthA ke samAna thaa| 1 jambUvRkSopalakSitaH 2 mekhalAmadhyamaNiriva 3 jJAnijanakRtanivAsA 4 zaradibhavA zAradI zaradRtusambandhinI 5 zvetAravindayuktA 6 jJAninAm 7 puNDarIkiNInagaryAH 8 vinayasya vidhAtuH kartu: yasya zaizavaM vArdhakyamiva babhUvetibhAvaH sa zizurapi vRddha iva vinayaM karoti / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam parArthAya jAtAtivizadAtmanaH ||8|| bhUSitAtyuddhavaMzasya yasya muktAmaNeriva / janmavattA dayArdrahRdayo'rAjanirIkSyo'pi tejasA 1 zrantadhuM tasamagrenduraM zumAlIva yo'paraH // 6 // nivAso'pi na jAtu jala saMgataH / yo'bhUtkulapradIpo'pi pravRddha' suvazAnvitaH // 10 // avadhi rinAmekaH prAdurbhU bAma lAvadhi : " / yo bajAra bhuvo bhAraM 'dano'pi guruNA samam // 11 // sadA vikAsinI yasya sahajaiva kRpA'bhavat / sumanaH kalpavRkSasya yathecchaphaladAyinaH / / 12 / / tasyaiva bhUbhRtaH putraH pazcAtkAntaprabho'pyabhUt / prItimatyAM' 'guruprItyA dRDho dRDharathAkhyayA // 13 // 10 kRtaketa ra sauhArdadravArdrIkRtamAnasaH / jAto megharathastasminprAksambandho hi tAdRzaH || 14 || vidhinopAyata jyAyAnpriya mitrAM' 'priyaMvadAm 12 / manoramatayA mAnyAmanyAmapi manoramAm // 15 // parAsvapi kAntAsu satISu sumatiH priyA / zrAsItkAniSThikeyasya' rohiNIva kalAvataH 5 // 16 // 10 * 136 bhAvArtha - vaha zaizava kAla meM hI vRddha ke samAna tattvavettA, dhairyavAn tathA vinayavAn thA // 7 // jisa prakAra zreSTha vaMza vRkSa ko vibhUSita karane vAle pratizaya ujjvala muktAmariNa kA janma paropakAra ke lie hotA hai usI prakAra zra eSTha kula ko bhUSita karane vAle nirmala hRdaya megharatha kA janma paropakAra ke liye // 8 // yadyapi teja ke dvArA usakI ora dekhanA kaThina thA to bhI vaha dayA se prArdra hRdaya thAparama dayAlu thaa| vaha aisA jAna par3atA thA mAnoM apane bhItara pUrNa candramA ko dhAraNa karane vAlA dUsarA sUrya hI ho ||6|| jo lakSmI kA nivAsabhUta kamala hokara bhI kabhI jala se saMgata nahIM thA ( parihAra pakSa meM jar3a --- mUrkhajanoM se saMgata nahIM thA ) tathA kula kA zra eSTha dIpaka hokara bhI pravRddha sudazAnvita -bar3hI huI - bujhI huI uttama battI se sahita thA ( parihArapakSa meM zra eSTha vRddhajana kI uttama avasthA se sahita thA / ) bhAvArtha - vaha lakSmImAn thA, mUrkhajanoM kI saMgati se dUra rahatA thA, kula ko prakAzita karane vAlA thA tathA vRddha ke samAna gambhIra aura vinayI thA / / 10 / / jo guraNavAn manuSyoM kI dvitIya avadhi thA arthAt jisase bar3hakara dUsarA guNavAn nahIM thA aura jise nirmala avadhijJAna utpanna huA thA aisA vaha megharatha zarIra se kRza hotA huA bhI pitA ke sAtha pRthivI kA bhAra dhAraNa karatA thA / / 11 / / vidvajjanoM ke lie kalpavRkSa ke samAna yatheccha phala dene vAle jisa megharatha kI sahaja kRpA sadA vikasita rahatI thI ||12|| tadanantara usI rAjA ghanaratha kI dUsarI rAnI prItimatI ke kAntaprabha bhI bahuta bhArI prIti se dRr3ha dRDharatha nAmakA putra huA || 13 || megharatha, usa bhAI para svAbhAvika sneha rasa se Ardra hRdaya rahatA thA so ThIka hI hai kyoMki unakA pUrvabhava kA sambandha vaisA hI thA || 14 || bar3e putra megharatha ne priyabhASiNI priyaMvadA aura manorama pane ke kAraNa mAnanIya manoramA nAma kI anya isa prakAra do kanyAoM ko vidhipUrvaka vivAhA / / 15 / / choTe bhAI dRDharatha kI yadyapi aura bhI sundara striyAM thIM parantu unameM sumati nAma kI strI candramA ke rohiNI ke samAna priya thI / / 16 / / jinake mukha kamala 1 lakSmInivAsabhUtakamalamapibhUtvA 2 jalasaMgata: pakSe jaDasaMgata: 3 pravRddhasyeva sudazA zobhanAvasyA tayA anvitA, pakSe pravRddhA vRddhigatAnirvANomudavA yA sudazA - zobhanavartikA tayAnvitaH sahitA 4 sImA 5 avadhijJAnaM 6 kRzo'pi 7 pitA saha 8 etannAmapatnyAm 9 zreSThasnehena 10 akRtrima 11 etannAmadheyAM 12 priya bhASiNIm 13 lakSmIm 14 laghuputrasya dRDharathasya 15 candramasaH / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaH sarga: 137 to dharmArthAvirodhena sukhAni niravikSatAma' / sasnehadayitApAGgaGgAlIDhamukhAmbujo // 17 // rAjA yahacchavAhAlIdviharansasuto'nyadA / yudhyamAmau sabhAmadhye kukabAkU kRpAtmakaH // 18 // utpatyotpatyavegeva praharamto parasparam / pArAbhyAM ca bazanto to yuyudhAte krudhA ciram // 16 // mahIyasApi kAlena to jetumitretrm| 'praprabhU prabhurAlokya smitvetyAha sutottamam // 20 // kiJcidvatsAnayora verisa janmAntarAgatam / pakSiNorathamatvaM ca tadyathAvattvayocyatAm // 21 // iti jijJAsamAnena pitrA tabodhamajasA / pRSTo megharayo vaktu krameNetthaM pracakrame // 22 // athAsya bhArate 'vAsbe bamyUTIpasya vidyate / puraM ratmapuraM nAmnA praSisnA prathitaM paramAra tatra zAkaTikAvetAbabhUtAM bhUtanirdayau / nAmnavaikastayordhanyo manako'nyo'pyabhavadhIH // 24 // pranyadA zrInadItIrthasaMghaTTa 'dhuryavaTTanAt / adhnatustAvanimnena! RSA nighnau"parasparam // 25 // jAmbUnadApagAtIre jmbuujmbiirraajite| jaGgamottuGgazalAbhau mAtaGgau tau babhUvatuH // 26 // pravaSiSThAmadhAnyonyaM tau tatrApi mataGgajo' / paraspararabAghAtaminnaniryANa' mastako // 27 // sneha yukta priyAoM ke kaTAkSa rUpI bhramaroM se vyApta the aise ve donoM bhAI dharma aura artha puruSArtha kA virodha na karate hue sukhoM kA upabhoga karate the / / 17 / / kisI samaya dayAvanta rAjA ghanaratha svecchA se krIr3A karate hue putroM ke sAtha sabhA ke bIca baiThe hue the / vahAM unhoMne yuddha karate hue do murgoM ko dekhA / ve murge vega se uchala uchala kara paraspara prahAra kara rahe the, coMcoM se eka dUsare ko kATate the| isa taraha ve krodha se cira kAla taka yaddha karate rahe parantu bahuta samaya meM bhI eka dUsare ko jItane ke liye jaba samartha na ho sake taba rAjA ne haMsakara baDe patra se kahA // 18-20 // he vatsa! ina pakSiyoM ke janmAntara se Aye hae vaira ko tathA inake na thakane ke kAraNa ko kucha jAnate ho to yathAvat-jaisA kA taisA kaho // 21 // isa prakAra una pakSiyoM ke yathArtha jJAna ko jAnane kI icchA karane vAle pitA ke dvArA pUchA gayA megharatha krama se isa prakAra kahane ke liye udyata huA // 22 // isa jambUdvIpa ke bharata kSetra meM vistAra se atyanta prasiddha ratnapura nAmakA nagara hai / / 23 / / vahAM ye donoM, prANiyoM ke sAtha nirdayatA kA vyavahAra karane vAle gAr3IvAn the| unameM se eka kA nAma dhanya thA jo nAma mAtra se dhanya thA aura dUsare kA nAma bhadraka thA parantu vaha bhI abhadra buddhi thA // 24 // kisI eka samaya zrInadI ke ghATa para bailoM kI Takkara ho jAne se donoM ko krodha A gayA aura usake kAraNa donoM ne eka dUsare ko mAra DAlA // 25 / / pazcAt ve jAmuna aura jambIra ke vRkSoM se suzobhita jAmbUnada nAmaka nadI ke tIra para calate phirate UMce parvatoM ke samAna AbhA vAle hAthI hue // 26 // vahAM bhI paraspara dAMtoM ke prahAra se jinakA AMkhoM kA samIpavartI pradeza tathA mastaka vidIrNa ho gayA thA aise una donoM hAthiyoM ne paraspara eka dUsare ko mArA // 27 // 1 bhujhAte sma 2 kukkuTau 3 cacUbhyAm 4 asamaSoM 5 jJAtumicchatA 6 kSetre 7 vistAraNa 8 bhUteSu prANiSu nirdayo dayArahito 9dhuraM vahati dhuryaH vRSabhaH tasya ghaTTanAt tAsmAt 10 svatantreNa 11 adhInI 12 hastinI 13 hastinI 14 apAGgasamIpapradeza: / 18 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 zrIzAntinAthapurANam prastyayodhyApurI vAsye jambUdvIpasya mArate / bhUSayantI svakAntyAya dezAnuttarakozasAn // 28 // aziSatAM purI rAjA rAjakAryavicakSaNaH / nijitomayazatrutvAtlyAta: zatrukhayAlyayA // 26 // tadghoSAdhipate?Se' nanvimitrasya vistRte| mahiSau tau mahIyAMsAvamUtAmimasanimau // 30 // yudhyamAnI puro rAjJo mRtvA tatraiva lAvavI / mUtvA bhUyo'pi yuddha'na hataH smAnyonyamanyadA // 31 // tAveto "vikirau jAtau tAmra cuuddaavihokhtau| purAtanyA krudhA beramAbhyAmeveM pratanyate // 32 // saMsAre saMsarantyevaM :kaSAyakaluSokRtAH / prAdadAnAstyajanto'pi dehino behapakharam // 33 // samaricamahatukA prayo'yaM shRnnutaanyoH| bhavyA vyomacarezAmyAM gUDhAnyA vihitastataH // 34 // bope'smin bhAratAntaHsthe rAjatAdrau virAjite / puraM hiraNyanAbhAlya mudagbhAgakabhUSaNam // 35 / goptA garuDavegAkhyo 'guptamUlabalo nRpA / nagarasyAbhavattasya 'nagarAja ivonnataH // 36 // jAtA dhRtimatI tasya tiSeNAbhidhA priyaa| ajAyetAmumo putro tayoraya' nayAnvito // 37 // pAravyayA candratilaka: kulasya tilakopamaH / tayoAyAnkaniSTho'pi nabhastilaka ityabhUt // 38 // ___ athAnantara jambUdvIpa ke bharata kSetra meM apanI kAnti se uttara kozala deza ko vibhUSita karane vAlI ayodhyA nagarI hai // 28 // rAja kArya meM nipuNa tathA antaraGga bahiraGga zatruoM ko jIta lene ke kAraNa zatruJjaya nAma se prasiddha rAjA usa ayodhyA nagarI kA zAsana karatA thA // 26 // usI ayodhyA meM ahIroM kA svAmI nandimitra rahatA thaa| usakI vistRta bastI meM ve donoM, hAthiyoM ke samAna vizAla kAya bhaiMsA hue // 30 // ve bhaiMse rAjA ke Age yuddha karate hue mare aura mara kara usI ayodhyA meM meMr3hA hue / meMDhA paryAya meM bhI donoM yuddha dvArA eka dUsare ko mAra kara mare / / 31 / / aba ye murgA nAmake uddaNDa pakSI hue haiM tathA pUrvabhava sambandhI krodha ke kAraNa inake dvArA isa prakAra vaira bar3hAyA jA rahA hai / / 32 / / isaprakAra kaSAya se kaluSatA ko prApta hue jIva zarIra rUpI pIjaDA ko grahaNa karate aura choDate hae saMsAra meM bhramaNa karate rahate haiM // 33 // inake na thakane kA kAraNa bhI sunane ke yogya hai ! aho bhavyajanoM ! suno / yaha kAraNa chipe hue vidyAdhara rAjAoM ke dvArA vistRta kiyA gayA hai / / 34 / / isI jambUdvIpa ke bharata kSetra meM sthita zobhAyamAna vijayAdha parvata para uttara zreNI ke advitIya AbhUSaNa svarUpa hiraNyanAbha nAmakA nagara hai / / 35 / / jisakA maMtrI Adi mUla varga aura senAkA samUha surakSita thA tathA sumeru ke samAna unnata ( udAra ) thA aisA garur3avega nAmakA rAjA usa nagara kA rakSaka thA // 36 // usakI dhairya se yukta dhRtiSeraNA nAmakI strI thii| una donoM ke bhAgya aura nayavijJAna se sahita do putra hue // 37 / / unameM bar3A putra candratilaka nAmakA thA jo kula ke tilaka ke samAna thA tathA choTA putra nabhastilaka thA // 38 / / ve eka bAra apanI icchA se phUle hue nameru vRkSoM - 1 AbhIra vasatikAyAM 2 hastisadRzau 3 to avI iticchedaH avI meSI 4 pakSiNI 5 kukkuTau 6 suzobhite 7 uttaradeNyalaMkArabhUtam 8 mUlaM mannyAdivarga:, bala sainyaM tayordvandvaH gupte surakSite mUla bale yasya saH 9 sumeruriva 10 ayA zubhAvaho vidhiH, nayo nItiH, tAmyAM shitii| Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ekAdazaH sargaH merau 'puSyannamerau tau viharantau yadRcchayA / muni sAgaracandrAkhyamaikSiSAtAM jinAlaye // 36 // cUDAratnAMzumacaryA tamabhyAcitaM satAm / svamatItabhavaM bhavyau bhavyezaM pRcchataH sma tau||40|| prathAvAvadhijJAnamityAha munisattamaH / nirasya namalakyiH sa tayorha vi sattamaH // 41 / / dvIpasyarAvate kSetre dvitIyasya prakAzate / pRthivItilakAkAraM pRthivItilakaM puram // 42 / / prabhUdamayaghoSAkhyaH purasyAbhayamAnasaH / tasya trAtA mahAsattvo dviSatAmabhimAnasaH // 43 // kanakAdilatA nAmnI latAGgI tasya bhUSaNam / mahiSI mahanIyaddharvelA vArddha rivAbhavat // 44 / / tasyAmutpAdayAmAsa jayanta vijayAbhidhau / sutau sa nItimAnbhUpA koSadaNDAviva mitI // 4 // subhaumanagarezasya zaGakhAkhyasya mahIkSitaH / tanayAM pRthivISekhAmupAyata sa cAparAm // 46 // tasyAM parivRDhaH sakto navoDhAyo mahIbhRtAm' / virakto'bhUnmahAdevyAM kAmino hi navapriyAH // 47 // tAmabhyaroramadbhapastatsaubhAgyavilobhitaH / ramyAsu harmyamAlAsu nave codyAnamaNDale // 48 / / se yukta sumeru parvata para vihAra kara rahe the / vahAM unhoMne eka jinAlaya meM sAgaracandra nAmaka muni ko dekhA // 36 // una donoM bhavyoM ne satpuruSoM ke pUjya bhavyottama munirAja kI cUDAratna kI kiraNa rUpa maJjarI se pUjA kara apanA pratItabhava pUchA / / 40 // tadanantara munirAja avadhijJAna ko parivartita kara -isa ora saMlagna kara isa prakAra kahane lage / ve munirAja bolate samaya nirmala vAkyoM ke dvArA una bhavyoM ke hRdaya meM vidyamAna andhakAra ko naSTa kara rahe the / / 41 / / dvitIya-dhAtakIkhaNDa dvIpa ke airAvata kSetra meM pRthivI ke tilaka ke samAna pRthivI tilaka nAmakA nagara prakAzamAna hai / / 42 // jisakA mana nirbhaya thA tathA jo zatruoM kI ora apanA dhyAna rakhatA thA aisA mahA parAkramI abhayaghoSa nAmakA rAjA usa nagara kA rakSaka thA // 43 / / jisa prakAra velA samudra kA AbhUSaNa hotI hai usIprakAra kanakalatA nAmakI kRzAGgI rAnI usa mahAn saMpatti ke dhAraka rAjA kI AbhUSaNa thI // 44 / / usa nItimAn rAjA ne jisa prakAra pRthivI meM koSa (khajAnA) aura daNDa (senA) utpanna kI thI usI prakAra usa kanakalatA rAnI meM jayanta aura vijaya nAmake do patra utpanna kiye abhayaghoSa ne subhaumanagara ke svAmI zaGkha nAmaka rAjA kI pRthivISeNA nAmaka anya putrI ke sAtha vivAha kara liyA // 46 // rAjAoM kA svAmI abhayaghoSa usa navavivAhita rAnI meM Asakta ho gayA aura mahAdevI kanakalatA meM virakta ho gayA so ThIka hI hai kyoMki kAmI manuSya nava priya hote haiM--navIna strI ke sAtha prema karate hI haiM // 47 / / pRthivISeNA ke saubhAgya se lubhAyA huA rAjA sundara mahaloM kI paMktiyoM tathA navIna bAga bagIcoM meM use ramaNa karAtA thA ||48||apnaa saubhAgya niHsAra ho jAne 1 puSyanto nameravo yasmin tasmin meru vizeSaNam 2 nirAkurvan 3 vidyamAna ajJAnatimiram 4 saMmukhahRdaya! 5 kRzAGgI 6 koSo nidhiH, daNDa:sainyam koSazca daNDazceti koSadaNDau 7 rAjJaH 8 svAmI 6 AsaktaH kRtagADhasneha ityarthaH 10 rAjJAm / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zrIzAntinAthapurANam miHsArIbhUtasaubhAgyatayAgramahiSo ruSA / sA vizleSayitu bhUpamabhi'cAramacIkarata // 46 / / saMdarya kRtrimA mAlA mntrdhuupaadhivaasitaam| vasantAgamane rAje sA sakhIbhinyavedayat // 50 // tAmAlokya virakto'bhUvallabhAyAH sa tatkSaNe / mariNamantrauSadhInAM hi zaktyA kiM vA na sAdhyate // 5 // kiJcidvimukhitaM jJAtvA taccittaM sA manasvinI / tenAmunIyamAnApi punarbhogAna cAdade // 52 // munerdatAbhidhAnasya mUle saMyamasAdhanam / akarotsvaM vapu vyaM bhavyatAyAH phalaM hi tat // 53 // jAtavipratisAreNa manasA vyAkulo'pi san / dhairyeNa tadviyogAti kathaM kathamazIzamat // 54 / / saMsAradehabhogAnAM pravicintya 'pulAkatAm / natvAnantajinaM rAgAdavyagraH so'grahIttapaH // 55 / / lakSmoM kramAgatAM tyaktvA tau tRNAvajJayA ttH| prAvAjiSTAM samaM pitrA jayantavijayAvapi // 56 // tIrthakRdbhAvanAM samyagbhAvayitvA yathAgamam / hitvA prApasanu dhairyAvacyutendratvamacyute // 57 // tatputrAvapi tatraiva kalpe tatpraNayAdiva / prabhUtAM bhUtasaMprItI tasminsAmAniko' surau // 8 // rAjJo hemAGgadasyAsodavatIryAcyutAtsutaH / sa devyAM mevamAlinyAM nAmnA dhanaratho'naghaH // 56 // kalyANadvitayaM prApya devendrebhyaH sa bhAsate / puNDarIkekSaNo rakSannagarI puNDarIkiraNIm // 60 // se pradhAnarAnI ne usase rAjA ko alaga karane ke lie mantra tantra karAyA // 46 // vasanta Rtu Ane para usane apanI sakhiyoM ke dvArA rAjA ke lie mantra aura dhUpa se saMskAra kI huI kRtrima mAlA dikhalA kara Amantrita kiyA // 50 / / usa mAlA ko dekhakara rAjA usI kSaraNa vallabhA-prathivISeraNA nAmaka priyastrI se virakta ho gayA so ThIka hI hai kyoMki maNi mantra aura auSadhI ko zakti se kyA nahIM siddha kiyA jAtA? // 51 // mAnavatI pRthivISeraNA ne rAjA ke citta ko kucha vimukha jAnakara unake dvArA manAye jAne para bhI phira bhogoM ko grahaNa nahIM kiyA // 52 // kintu datta nAmaka munirAja ke samIpa apane uttama zarIra ko saMyama kA sAdhana kara liyA arthAt AryikA ke vrata lekara tapasyA rane lagI so ThIka ho hai kyoMki bhavyatA kA phala vahI hai // 53 // khinna mana se vyAkula hone para bhI rAjA ne dhairyapUrvaka pRthivISeNA kI virahajanita pIr3A ko kisI kisI taraha zAnta kiyA / / 54 / / pazcAt usane saMsAra zarIra aura bhogoM kI niHsAratA kA vicAra kara ananta jina ko bhaktipUrvaka namaskAra kiyA tathA nirAkula ho kara unhIMke pAsa tapa grahaNa kara liyA // 55 // jayanta aura vijaya bhI vaMza paramparA se AI huI lakSmI ko tRNa ke samAna anAdara se chor3akara pitA ke sAtha dIkSita ho gaye / / 56 / / abhayaghoSa muni tIrthaMkara prakRti ke bandha yogya SoDaza kAraNa bhAvanAoM kA zAstrAnusAra acchI taraha cintavana kara tathA dhairya se zarIra chor3akara acyuta svarga meM indra pada ko prApta hue // 57 / / unake putra jayanta aura vijaya bhI unake sneha se hI mAnoM usI acyuta svarga meM paraspara prIti ko dhAraNa karane vAle sAmAnika deva hue / / 58 / / vaha acyutendra, acyuta svarga se cyuta ho kara rAjA hemAGgada kI meghamAlinI rAnI ke ghanaratha nAmakA niSkalaGka putra huA / / 56 / / indroM se do kalyANaka prApta kara vaha kamala locana, puNDarIkiraNI nagarI kI rakSA karatA huA suzobhita ho rahA hai / / 6 / / 1 mantratantraprayogam 2 ni:sAratAm 3 darzanavizuddhayAdi bhAvanA saMprItiryayostau 6 devavizeSau 7 garbhajanmakalyANaka yugaM / 4 svarga 5 bhUtA samutpannA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaH sargaH 141 anubhUya divaH saukhyaM jayantavijayau yuvAm / prabhUtAM khecarAdhozAvAnatAkhilakhecarau // 61 // ityatItabhavAnsvasya zrutvA tsmaattponidheH| tarasAgamatAM vyomnA sutau te tvavikSayA // 62 // yodhyetAmimAvevaM tAmracUDau svavidyayA / dikSuranayoryuddha bhavAnityavagamya tau||63|| samudantaM nigadya vaM virate bhUpateH sute / prAvizcakraturAtmAnaM vyomni vyomacarezvarI // 6 // janmAntarAgatAnUnaprItibhArAnatena tau / zirasA manasA sAddhaM pAdAvAnacatuH pituH // 65 // aprAkRto'pyasau gADhaM taavaashlissydvishaaNptiH| keSAM na saMmrama kuryAsprema janmAntarAgatam // 66 // tau cirAd bhUbhRtAzliSya muktau taccaraNadvayam / prItyotphullamukhAmbhojI bhUyobhUyaH praNematuH // 67 // yuvezenApi tau protyA badRzAte kRtaantii| svasahodarasAmAnyapratipattyA prtiiytaaH||6|| smRtajanmAntarodantau tau saMbhAvya narezvaraH / svakarAmarzana ha tayorAgamanazramam // 6 // tatprI yocitasanmAnapravRddhapraNayAnvitau / tau visRSTau cirAdrAjJA svaSAma pratijagmatuH // 70 // tau lakSmI putrasAtkRtya natvA govardhanaM munim / saMsAravAsatastrastAvajAyetAM tapodhanau // 71 / / jayanta aura vijaya svarga ke sukha bhogakara samasta vidyAdharoM ko namrIbhUta karane vAle Apa donoM vidyAdhara rAjA hue haiM / / 61 / / isa prakAra una munirAja se apane pUrvabhava sunakara tumhAre ve putra Apako dekhane kI icchA se vega pUrvaka prakAza dvArA yahAM Aye the // 62 / / Apa ina murgoM kA yuddha dekhanA cAhate haiM yaha jAnakara unhoMne ina murgoM ko apanI vidyA dvArA isa prakAra lar3AyA hai // 63 // isa prakAra unakA vRttAnta kaha kara jaba rAjA ghanaratha ke putra megharatha cupa ho rahe taba una vidyAdhara rAjAoM ne AkAza meM apane Apa ko prakaTa kiyA // 64 / / unhoMne janmAntara se AyI huI prIti ke bahuta bhArI bhAra se hI mAnoM namrIbhUta zira se mana ke sAtha pitA ke caraNoM kI pUjA kI // 65 / / rAjA vanaratha yadyapi asAdhAraNa puruSa the tathApi unhoMne unakA gADha AliGgana kiyA so ThIka hI hai kyoMki janmAntara se AyA huyA prema kinheM harSa utpanna nahIM karatA ? // 66 // rAjA ne cirakAla taka AliGgana kara jinheM chor3A thA tathA prIti se jinake mukha kamala vikasita ho rahe the aise una donoM ne bAra bAra rAjA ke caraNayugala ko namaskAra kiyA // 67 / / yuvarAja ne bhI namaskAra karane vAle una donoM ko prIti pUrvaka dekhA / yuvarAja unheM bhAI ke samAna sanmAna de rahA thA tathA unakI pratIti kara rahA thA // 68 / jinheM apane janmAntara kA vRttAnta smRta ho gayA thA aise una donoM kA rAjA ne khUba sanmAna kiyA aura apane hAtha ke sparza se unake Agamana kA zrama dUra kara diyA // 66 // unakI prIti ke kAraNa jo yogya sanmAna se bar3he hue sneha se sahita the aise donoM vidyAdhara cira kAla bAda rAjA se vidA lekara apane sthAna para cale gaye // 7 // vahAM jA kara saMsAra vAsa se bhayabhIta donoM vidyAdhara rAjA putroM ko lakSmI sauMpakara tathA govardhana muni ko namaskAra kara sAdhu ho gaye // 71 // tadanantara murgoM ne apane bhavAntara jAnakara karmajanya vaira ko 1svahastasparzanena 2 bhiitii| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 zrIzAntinAthapurANam kRkavAkU parijJAya janmAntaramathAtmanaH / vyanASTA karmajaM vairaM pratyAkhyAya vapuzca tau // 72 // to bhUtaramaNATavyAmabhUtAM bhUtanAyako / pramathau prathitAcintya prabhAvaparizobhitau // 73 // bhaktyA lokAntikarnatvA devrdhnrtho'nydaa| tapasaH kAla ityuccairbodhito'bodhi ca svayam // 74 // tato megharaye sUno vinyasya svkulshriym| zizriye sa tapaH zrImAn devendraH kRtasakriyaH // 7 // mazeSamapi bhUmAraM yauvarAjyApadezatA / sa prema prathayAmAsa saMniyujyAnuje'grajaH // 76 // prApya megharathaM bhUtAvanyadA meghavarmanA / prAJjalI praNipatyaivaM mudA vAcamavocatAm // 77 // tavopadezato bhadra prApnuvaH smehazIM gatim / pragati vipadAmetAM cAracitrAkRti kRtAt / / 7 / / pazyAvayovimUDhatvaM tvatto labdhAtmabhAvayoH / tava kenopayogatvaM yAsyAva iti tAmyatoH // 7 // kRtakRtyasya te svAminkimAvAbhyAM vidhIyate / nidezabhRtyasAmAnyaistathApyanugahAraNa nau // 20 // ityUrIkRtya tau patyuH svaM nivedha virematuH / tatkRtajJatayA tuSTo bhUtAvityAha bhUpatiH / 81 / / sAdhuH svArthAlaso nityaM parArthanirato bhavet / svacchAzayaH kRtajJazca pApabhIruzca tathyavAk // 2 // chor3a diyA tathA zarIra kA parityAga kara ve bhUtaramaNa nAmaka aTavI meM bhUtoM ke nAyaka aura prasiddha acintya prabhAva se zobhita vyantaradeva hue // 72-73 / / tadanantara kisI samaya laukAntika devoM ne bhakti pUrvaka namaskAra kara rAjA ghanaratha ko yaha kaha kara saMbodhita kiyA ki yaha tapa kA utkRSTa kAla hai| rAjA ghanaratha svayaM bhI bodha ko prApta ho rahe the // 74 / / tadanantara devendroM ke dvArA jinakA satkAra kiyA gayA thA aise una zrImAn rAjA ghanaratha ne vaMza paramparA kI lakSmI megharatha putra ke lie sauMpakara tapa dhAraNa kara liyA // 75 // agraja megharatha ne yuvarAja pada ke bahAne samasta pRthivI kA bhAra choTe bhAI dRr3harathaM ke lie sauMpakara prema ko vistRta kiyA // 76 // . kisI anya samaya do bhUta AkAza se megharatha ke pAsa Aye aura hAtha jor3a namaskAra kara harSa se isa prakAra ke vacana kahane lage / / 77 / / he bhadra ! Apake kie hue upadeza se hama aisI isa gati ko prApta hue haiM jo vipattiyoM kA sthAna nahIM hai tathA sundara aura AzcaryakArI hai / / 78 / / Apa se jinheM Atmabodha prApta huA hai tathA kisa kArya ke dvArA hama Apake upayoga ko prApta hoMge, aisA vicAra kara jo nirantara dukhI rahate haiM aise hama donoM kI vimUDhatA-ajJAnatA ko Apa dekheM / / 76 / / he svAmin ! yadyapi Apa kRtakRtya haiM-Apako kisI kArya kI icchA nahIM hai ataH hama ApakA kyA kara sakate haiM ? tathApi sAmAnya sevakoM ko jaisI AjJA dI jAtI hai vaisI AjJA dekara hama donoM ko anugRhIta kIjiye // 80 // isa prakAra rAjA ke liye apanI bAta kahakara ve bhUta cupa ho rahe / rAjA megharatha unakI kRtajJatA se saMtuSTa hote hue unase isa prakAra kahane lage // 81 / / sAdhujana-satpuruSa apane kArya meM alasa, dUsare ke kArya meM nirantara tatpara, svaccha hRdaya, kRtajJa, pApase Darane vAlA aura satyavAdI hotA hai // 82 // jinakA citta sauhArda se bharA huA hai aise Apa logoM ke isa Agamana se hI anumAna hotA hai 1tatyajataH 2vyantara devavizeSauH 3AkAzena 4 asthAnam / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 ekAdazaH sargaH etatsamuditaM sarvaM bhavatoranumIyate / amunAgamanenaiva mRtasauhArdacetasoH // 3 // jAyante satsahAyAnAM vAJchitArthasya siddhayaH / ato nastvAzaimitraH kiM na paryAptimeSyati // 84 / / draSTuM jinAlayAnpUtAnmartyalokeMvvakRtrimAn / buddhirme vidyate bhUrividyamAnAvarapi // 8 // ityudorya 'vizAM martA vyaraMsotsvamanoravam / prItAvityAhaturbhUtau praapyaavsrmaatmnH||86|| tvaM draSTA prApakAvAvAM dRzyA jainAlayA jinaH / vandyo'smAnAparaM kiJciccaturbhadraM jagattraye // ityuktvA tatkSaNAdeva rAjJaH svAMsagatasya tau| darzayAmAsatuH kRtsnAmakRtrimajinAlayAn // 18 // jAnenAvadhinA pUrva haNTAmpazcAdayAtmanA / punaruktamivAlokya vande tAnyathAkramam / / 8 / / kSaNAdbhUtasahAyyena rAjJA mitya pipriye| tIrthayAtrAmabhISTe'rthe siddha ko na sukhAyate // 6 // dRzyamAnaH puraM pauraiH so'vizadbhUtavAhanaH / kva gatvA namasAyAta iti saMjAtakautukaiH // 1 // sa rAjakulamAsAdya sadyo bhUto visRSTavAn / vacasA prItibandhena na punazcetasA prabhuH / / 2 / / tataH sabhAgato bhUpaH kSaNAdiva samAsadAm / protyAnumodamAnAmAM svaprekSitamacIkathat / / 3 iti dharmAnuraktAtmA rAjamArgasthito'pi sH| prabhUtsaMyaminAM 'dhuryaH zamasthaH saMyama vinA // 14 // ki sAdhu puruSa ke yaha samasta guNa Apa donoM meM paripUrNa haiM // 83 / / kyoMki acche sahAyakoM se sahita manuSyoM ke abhilaSita kAryoM kI siddhiyAM hotI haiM ataH Apa jaise mitroM se hamArA kauna kArya pUrNatA ko prApta na hogA ? // 84 // yadyapi mujhe avadhijJAna hai tathApi manuSya loka meM vidyamAna pavitra akRtrima jinAlayoM ke darzana karane kI merI bhAvanA hai / / 5 / / isa prakAra rAjA apane manoratha ko prakaTa kara cupa ho gaye / tadanantara apane liye avasara prApta kara prasanna bhUta isa prakAra kahane lage // 86 // ___ Apa darzana karane vAle haiM, hama donoM pahuMcAne vAle haiM, jinAlaya darzanIya hai aura jinendra deva vandanIya haiM ina cAroM mAGgalika kAryoM se yukta dusarA kucha bhI kArya tInoM jagata meM nahIM hai||7|| itanA kahakara usIkSaNa apane kandhe para baiThe hue rAjA ke liye una bhUtoM ne samasta akRtrima jinAlaya dikhalAye / / 88 / / apane avadhi jJAna ke dvArA jinheM pahale dekha liyA thA aise jinAlayoM ko pazcAt punarukta ke samAna dekhakara rAjA ne yathAkrama se unakI vandanA kI // 86 // bhUtoM kI sahAyatA se kSaNabhara meM tIrthayAtrA ko pUrA kara rAjA megharatha bahuta prasanna hue so ThIka hI hai kyoMki vAJchita kArya ke siddha hone para kauna sukhI nahIM hotA hai ? // 10 // 'kahAM jAkara AkAza se Aye haiM isa prakAra ke kautUhala se yukta nagaravAsI jinheM dekha rahe the aise bhUtavAhana-bhUtoM ke kandhe para baiThe hue rAjA ne nagara meM praveza kiyA // 11 // svAmI megharatha ne rAjabhavana ko prAptakara zIghra hI una bhUtoM ko vidA kara diyaa| parantu prIti yUkta vacanoM se hI vidA kiyA thA hadaya se nahIM // 12 // tadanantara.kSaNabhara meM hI mAnoM sabhA meM pahuMce hue rAjA ne prIti se anumodanA karane vAle sabhAsadoM ko apanA prAMkhoM dekhA kahA // 63 / / isa prakAra rAja mArga meM sthita hone para bhI jinakI AtmA dharma meM anurakta thI tathA jo prazamaguNa meM sthita the aise ve rAjA megharatha saMyama ke binA bhI saMyamiyoM meM pradhAna ho rahe the / / 14 / / 1prajAnAm 2 pradhAnaH / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 zrIzAntinASapurANam tasya kAmayamAnasya kAmAnsatputrajanmane / prabhavatpriyamitrAyAM tanayo nandivarSamaH // 15 // devyAM dRDharapasyApi sumatyAM sumatiH sutaH / dhanasenAlyayA khyAto babhUva dhanavopamaH // 6 // antaHpuroparodhena sa devaramaraNaM banam / madhumAse'nyadA draSTuM yayau megharatho ratho // 17 // anubhUya yathAkAmaM 'madhulakSmI madhUpamaH / krIDAparvatamadhyAsta tatra madhyasthavevikam // 8 // samateranantaraM tasya bhUto prApya tadantikam / vividharvalganaivalgu krIDantI cakraturmuvam // 6 // iti sapramadaM tasmistiSThati pramadAsakhe / krIDAcalastato'kasmAccacAla calitopalaH // 100 / savAmacaraNA guSThakAntyA taM nizcalaM puna: / vyadhAtvasyatpriyAzlebasukhAsanto'pi bhUdharam // 10 // utpAdi tato bhUyAnAtanAvaH samantataH / utpAtamAratAghAtakSubhitAbdherivokhataH // 102 / / vivaH prAdurabhUtkAcit khecarI sAdhulocanA / prAJjaliryAcamAnA taM patibhakSaM pativratA // 1.3 / / ityavAdIttamAnamya sA sAdhu sAdhuvatsalam / antaHzokAnalaploSAtpramlAnavadanAmbujA // 104 // brahmayo'pi mahAsatvaH kSudrebhyo naiva kupyati / nakarAhanyamAno'pi tAnirasyati nAmbudhiH // 10 // . satputra kI utpatti ke liye kAmabhoga kI icchA karane vAle rAjA megharatha kI priya mitrA rAnI meM nandivardhana nAmakA putra utpanna huA // 65 // dRr3ha ratha kI bhI sumati nAma kI strI meM sadbuddhi kA dhAraka, kubera tulya dhanasena nAmakA putra huA / / 16 / / kisI samaya antaH pura ke prAgraha se ve megharatha rathapara savAra ho caitramAsa meM devaramaNa vana ko dekhane ke liye gaye / / 17 / / icchAnusAra vasanta lakSmI bhoga kara madhatalya rAjA megharatha devaramaNa vana ke usa krIDA parvata para baiTha gaye jisake bIca meM vedikA-baiThane kA Asana banA huA thA // 98 // rAjA ke smaraNa karate hI do bhUta unake pAsa prA gaye aura nAnA prakAra ke sundara nRtya Adi ke dvArA krIDA karate hue unheM harSa upajAne lage // 16 // isa prakAra striyoM sahita rAjA harSa se usa krIDAparvata para baiThe the parantu akasmAt hI vaha krIDA parvata caJcala ho uThA aura usake pASANa idhara udhara vicalita hone lage // 10 // bhayabhIta striyoM ke AliGgana sambandhI sukha meM Asakta hone para bhI unhoMne bAyeM paira ke aMgUThA se dabAkara usa parvata ko phira se sthira kara diyA / / 101 / / tadanantara pralaya kAla kI vAyu ke prAghAta se kSubhita samudra ke bhArI zabda ke samAna cAroM ora atyadhika ArtanAda utpanna huA // 102 // usI samaya koI vidyAdharI prAkAza se prakaTa hayI jo azrapUrNa locanoM se yukta thI, hAtha jor3e hayI thI pativratA thI aura unase pati ko bhIkha mAMga rahI thI / / 103 / / antargata zoka rUpI agni kI dAha se jisakA mukhakamala murajhA gayA thA aisI vaha vidyAdharI sajjanoM se sneha karane vAle sajjana megharatha ko namaskAra kara isa prakAra kahane lagI // 104 // mahAbalavAn puruSa droha karane vAle bhI kSudrajanoM se kupita nahIM hotA hai kyoMki magara macchoM ke dvArA prAghAta ko prApta hone para bhI samudra unheM dUra nahIM karatA hai // 105 / jisake citta ko 1vasantazriyam / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaH sargaH 145 sasvAmAmabhayaM dAtuM satAmozatvamIziSe / yasyaikApi kRpA cittamAsAdyAnantatAM gatA // 106 // madbhartujaMgatAM bhartaH prasIvAtIya sIdataH / svadvAmacaraNAGa guSThahelAkrAntyAti'kUjataH // 107 // iti vijJApito rAjA tathA khecarayoSayA / aDa guSThaM zlathayAmAsa kRpAluH krAntabhUSaram // 108 / / tato rasAtalAtsadyo nirgatya khbreshvrH| vizliSTamaulibandhena zirasA praganAma tam // 10 // na tathA nirvavau dhAntaH svpriyaaNshukmaartH| yathA mahIkSitastasya suprsnnniriikssitH||110|| kSaNamAtramitra sthitvA vizramya vihitAkjaliH / iti prasRtavAgbhUpaM khecarendro vyajijJapat // 11 // prAtmanazcApalokaM nistrapaH kiM kvImyaham / mamAmUttvanmahattva prAriNatavyasya kAraNam // 112 // bhUyate hi prakRtyeva sAnukrozamahAtmabhiH / kenAntargandhitoyena saMsiktAzcandanabrumAH // 113 // prakSAntyA sarvata: kSudro vyAkulIkriyate namaH / sabonmArgapravatinyA bhUreNuriva bAsyayA // 114 // jighAMsohizasyaiva zatroramyAzatinaH / kSantumutsahate nAnyaH samartho nItimAnnRpaH // 11 // itthaM kRtAparAdhe'pi prasAdamadhurezaraNam / tavAlokyAmanaM bharturna vizIrye nRzaMsapoH // 116 // pA kara eka hI kRpA anantapane ko prApta ho gayI hai aise Apa jIvoM ko abhaya aura satpuruSoM ko svAmitva dene ke liye samartha haiM / / 106 / / he jagat ke svAmI ! Apake bAyeM paira ke aMgUThe ke dabAne se jo atyanta dukhI ho rahA hai tathA atyadhika cillA rahA hai aise mere pati para prasanna hoiye / / 107 / / usa vidyAdharI ke dvArA isa prakAra kahe jAne para dayAlu rAjA ne parvata ko dabAne vAlA agaThA DhIlA kara liyA / / 108 / / tadanantara rasAtala se zIghra hI nikalakara vidyAdhara rAjA ne jisakA mukuTabandhana asta vyasta ho gayA thA aise zira se rAjA megharatha ko praNAma kiyA // 106 / / thakA huA vaha vidyAdhara rAjA apanI strI ke aMcala dvArA kI huI havA se usa taraha sukhI nahIM huA thA jisa taraha usa rAjA ke atizaya prasanna avalokana se huA thA // 110 // kSaNamAtra Thahara kara tathA vizrAma kara jaba vANI nikalane lagI taba usa vidyAdhara rAjA ne hAtha jor3akara rAjA ghanaratha se isa prakAra kahA / / 11 / / __ maiM nirlajja apanI capalatA ke udreka ko kyA kahUM? mere jIvita rahane kA kAraNa ApakI mahattA hI hai / / 112 / / mahAtmA svabhAva se hI dayAlu hote haiM kyoMki bhItara sugandhita jala se candana ke vRkSa kisake dvArA sIMce gaye haiM ? bhAvArtha-jisa prakAra candana ke vRkSa svabhAva se hI sugandhita hote haiM usI prakAra mahApuruSa svabhAva se hI dayAlu hote haiM / / 113 // jisa prakAra sadA unmArga meM calane vAlI AMdhI ke dvArA pRthivI kI dhUli saba ora se vyAkula ho jAtI hai usI prakAra sadA kamArga meM pravartAne vAlI akSamA-krodhapariNati ke dvArA kSadra jIva saba ora se vyAkala kara diyA jAtA hai / / 114 // ghAta karane ke icchuka tathA samIpa meM vartamAna mere jaise zatru ko kSamA karane ke lie anya nItimAn rAjA samartha nahIM hai // 11 // isa prakAra mujha duSTa buddhi ne yadyapi ApakA aparAdha kiyA hai tathApi ApakA mukha prasAda madhura netroM se sahita hai--Apa mujhe prasannatA pUrNa manohara dRSTi se dekha rahe haiN| ApakA mukha dekha maiM 1 atipUtkurvataH 2 saMtuSTo'bhUt 3 sadayaH 4 krUradhIH 'nRzaMso ghAtukaH krUraH' itikoss|| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 zrIzAMtinAthapurANam prAtmAnamanuzocyaivaM vyaraMsIkhecarezvaraH / asatkRtvApyaho pAcAvanurote' kulodbhavaH // 11 // mahIyastasya saunvaryamezvayaM ca vilokayan / bhUpo'pi vismayaM bheje kA kathA prAkRte jane // 11 // priyamitrA tato'prAkSIpriyamitraM tmiishvrm| pradIpa iva yadghoSo 'hapidravye prakAzate // 11 // kinAmAyaM mahAbhAgaH khecaraH kasya vA sutH| keneyaM tanyate lakSmIrasya zuddha na karmaNA // 120 // dampatyoranayordeva prAk sambandhazca kIdRzaH / kRtaketarametasyA: premAsmin dRzyate yataH / / 121 // idamAmUlataH sarvamAryaputra nivedaya / prAzcaryaH sakaleloMke yatastvataH pramUyate // 122 / / iti devyA sapA pRssttstto'vaadiidvisaaNptiH| gambhIradhvaninA dhIraM giremukharayan guhAm // 123 // dvIpasya puSkarAlyasya bhArate vidyate puram / nAmnA zaGkhapuraM kAntyA svargAntaramivAparam // 124 // tasya gopturudArasya rAjaguptaH priyo'pyabhUt / gajatantreSu niSNAto "mahAmAtro'tidurgatiH // 125 // na vidyAvyavasAyAcA hetavo jantusaMpadAm / ityamanyata yaM vIkSya vAlizo'pi savA janaH / / 126 / / samAnakulazIlAsIdgehinI tasya zaGkhikA / mUrtaba tanmanovRttiH prItivinambhayoH sthitiH // 127 // vidIrNa nahIM ho rahA hai-lajjA se vikhira nahIM rahA hai yaha Azcarya kI bAta hai // 116 / / isa prakAra vidyAdhara rAjA apane Apa ke prati zoka kara-pazcAtApa se dukhI hokara cupa ho rahA so ThIka hI hai kyoMki kulIna manuSya asat kArya karake bhI pIche pazcAttApa karatA hai / / 117 // usa vidyAdhara rAjA ke bahuta bhArI saundarya aura aizvarya ko dekhatA huA rAjA megharatha bhI jaba Azcarya ko prApta ho rahe the taba sAdhAraNa manuSya kI kyA kathA hai ? // 118 // tadanantara mitroM se prema karane vAle una rAjA megharatha se priyamitrA ne pUchA jinakA ki jJAna rUpI dravya-pudgala dravya meM kisI bar3e dIpaka ke samAna prakAzamAna ho rahA thA / / 116 // yaha mahAnubhAva vidyAdhara kisa nAma vAlA hai ? kisakA putra hai ? aura kisa zuddha karma se isakI yaha lakSmI vistRta ho rahI hai ? / / 120 / / he deva ! isa dampati kA pUrvabhava kA sambandha kaisA hai ? kyoMki isa strI kA isa puruSa meM akRtrima prema dikhAyI de rahA hai / / 121 / / he Aryaputra ! yaha saba Apa prArambha se batAiye kyoMki loka meM Apase samasta Azcarya utpanna hote haiM // 122 / / isa prakAra rAnI priyamitrA ke dvArA pUche gaye rAjA megharatha, gambhIra dhvani se parvata kI guhA ko mukharita karate hue dhIratA pUrvaka bole / / 123 // puSkara dvIpa ke bharata kSetra meM eka zaGkhapura nAmakA nagara hai jo kAnti se aisA jAna par3atA hai mAnoM dUsarA svarga hI ho // 124 / usa nagara ke rAjA udAra kA rAjagupta nAmakA eka mahAvata thA jo hastivijJAna meM kuzala thA, rAjA kA priya bhI tha jJAna meM kuzala thA, rAjA kA priya bhI thA parantu atyanta daridra thA // 125 // jise dekhakara mUrkha manuSya bhI sadA yaha mAnane lagatA thA ki jIvoM kI sampatti ke hetu vidyA tathA vyavasAya Adi nahIM hai / / 126 / / usakI samAna kula aura samAna zIla vAlI zaGkhikA nAmako strI thI jo prIti aura vizvAsa kA sthAna thI tathA aisI jAna par3atI thI mAnoM usakI mUrtidhAriNI manovRtti hI ho // 127 / / jisako buddhi dharma meM tatpara rahatI thI aise usa mahAvata ne eka bAra zaGkhaparvata para vidyamAna, 3 hastivijJAneSu 4 nipuNa: 5 'mahAvatI' iti prasiddhaH 1 pazcAttApaM karoti 2 pudgaladrame 6 atyantadaridraH 7 mUryo'pi / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaH sarga dharmodyuktamatiH prApya shngkhprvtvtinm| sarvaguptaM nanAmAso triguptisahitaM munim // 128 // tasmAtsAgArikaM dharma gRhItvA gRhiNIsakhaH / caturguNASTa'kalyANamupavAsamupAvasat // 129 / / mahAdhRtistadante'sau labdhvA vrataSaraM ytim| kAle gRhAgataM tuSyannanyasA samatarpayata // 130 // dhriyamANaH kalatrasya premNA caaritrshaalinaa| upasthita zamastho'pi kizcitkAlaM gRhasthitI // 131 // bodhinopazamenApi sa vidhAyAdhisaMyamam / manaH sunizcalaM ghoro nivadhAvadhi saMyamam / / 132 // muneH samAdhiguptasya pAvAvAnamya saumyadhIH / mAdade sa tapazcaryA kalyoM bhAryayA samam // 133 // ekApramanasApIyanAcArAGgAnyasaMgataH / upAvasabapAcAraM munirAcAmla"vanam // 14 // sa catuSTayamArAdhya hitvA veNuvane' vpuH| zArNavasthitau jajJe brahmaloke surottamaH // 13 // zabikApyamavaddevI saudharme svena karmaNA / pariNAmavazAlloke bhinnA strIpuMsayorgatiH / / 136 / / rAjA vidyadratho nAma rAjamAnamahodayaH / azeSitAriraziSavijayAmazeSataH / / 137 // sasya mAnasavegAkhyA mahAdevI vivaspate / 'paulomIvAbhavatkAntA guNairanimiSebharaNA // 138 // tayormahAtmanoreSa tAmyatoH putrakAmyayA' / putro hemarathAlyo'bhUtsatyavAcanavadyadhIH // 13 // tIna guptiyoM se sahita sarvagupta nAmaka munirAja ke pAsa jA kara unheM namaskAra kiyA // 128 / / strI sahita usa mahAvata ne una munirAja se zrAvaka kA dharma grahaNa kara dvAtriMzat kalyANa nAmakA upavAsa kiyA / / 126 / / mahAdhairya zAlI usa mahAvata ne upavAsa ke pazcAt caryA ke samaya ghara para padhAre hue vratadhara munirAja ko prApta kara harSita ho AhAra se saMtuSTa kiyA / / 130 / / yadyapi vaha mahAvata zamabhAva meM sthita thA-gRha tyAgakara dIkSA lenA cAhatA thA to bhI strI ke cAritra se suzobhita prema se rukakara kucha samaya taka gRhasthAvasthA meM udAsIna bhAva se sthita rahA // 131 // AtmajJAna aura upazamabhAva se sahita usa dhIra vIra ne apane saMyamasuvAsita mana ko saMyama meM nizcala kiyA / / 132 / / saumya buddhi se yukta usa daridra vaizya (mahAvata) ne samAdhigupta muni ke caraNoM ko namaskAra kara strI ke sAtha tapazcaryA ko svIkRta kara liyA // 133 / / nirgantha muni ne ekAgracitta se prAcArAGga-caraNAnuyoga ke zAstroM kA smaraNa kara prAcAra zAstra ke anasAra prAcAmlavardhana nAmakA upavAsa kiyA // 134 // pazcAt cAra ArAdhanAoM kI ArAdhanA kara tathA bAMsoM ke vana meM zarIra chor3akara vaha daza sAgara kI sthiti vAle brahmaloka meM uttama deva huA / / 135 / / zaGkhikA bhI apane karma se saudharma svarga meM devI huI so ThIka hI hai kyoMki loka meM pariNAmoM ke vaza se strI aura puruSoM kI bhinna bhinna gati hotI hai // 136 / / jisakA mahAn abhyudaya zobhAyamAna thA tathA jisane zatruoM ko samApta kara diyA thA aisA vidyu daratha nAmakA rAjA saMpUrNa rUpa se vijayAdha parvata kA zAsana karatA thA / / 137 / / jisa prakAra indra kI indrANI hotI hai usI prakAra usa vidya duratha kI mAnasavegA nAmakI mahAdevI-paTTarAnI thii| vaha mAnasavegA sundara thI tathA guNoM se nimeSarahita netroM vAlI-devI thI / / 138 // putra kI icchA se vikala rahane vAle una donoM mahAnubhAvoM ke yaha deva hemaratha nAmakA satyavAdI tathA niSkalaGka buddhi 1dvAtriMzad 2 bhojanena 3 adhigataHprAptaH saMyamo yena tat 4 saMyame iti adhisaMyamam 5AcAmlavardhananAmatapovizeSam 6 vaMzavane 7 dazasAgarasthitiyukta 8 indrasya 9 indrANIva 10 putrecchayA / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 zrIzAMtinAthapurANam anantaraM guroreSa 'prakRtIranurajayan / vyadhAvRddhi zriyaH zrImAnputro hi kuladIpakaH / / 140 / / zasikApi vivazcyutvA saiSA prApya zubhA gatIH / nAmnA pabanavegeti vartate'sya priyAdhunA // 14 // janmAntarasahasrANi virahaH prANinAM priyaH / karmapAkasya vaiSamyAtsyAtsAmyAcca samAgamaH // 142 // jinadharmAnurAgeNa niSevyAmitavAhanam / nivRttyAgacchatosyAsthAdvimAnaM vyomni mAninaH // 143 / / mAmatra sthitamAlokya vimAnastambhakAraNam / unmUlya kSeptumaihiSTa zailamAmUlato'pyayam // 144 // iti khecaranAthasya purAmavamazeSataH / abhidhAya svarAmAyA virarAma mahIpatiH // 14 // sevareNAstataH putvA narendrAdAtmano bhavam / mumude na mude keSAM svavRttaM sadbhirIritam // 146 / / tasminkAle vinirdhUya ghAtikarmacatuSTayam / prathAntyizriyaM prApaddhaghAnAdhanaratho'naghAm // 147 // prAyAjjinapateH pAdau nantu tasya kSatainasaH / bhUpo devAgamaM vIkSya samaM hemarathena saH // 14 // pratikautukamatyukhamatipUtaM samunnatam / tena tatpadamAseve rAjJA lakSmyA samaM tataH // 146 // catustrizadguNo'pyekastridazopAsito'pyalam / yo vItatridazo'rAjasArvo'pyatyuprazAsanaH // 150 // kA dhAraka putra huA / / 136 / / tadanantara mantrI Adi prajAjanoM ko anurakta karate hue usa lakSmImAn putra ne pitA kI lakSmIvRddhi kI so ThIka hI hai kyoMki putra kuladIpaka-kula ko prakAzita karane vAlA hotA hai / / 140 / vaha zaGkhikA bhI svarga se caya kara tathA zubhagatiyoM ko prApta kara isa samaya isakI pavanavegA nAmakI strI huI hai / / 141 // karmodaya kI viSamatA se prANiyoM kA premI janoM ke sAtha hajAroM janmoM taka viraha rahatA hai aura karmodaya kI samAnatA hone para samAgama hotA hai // 142 // jinadharma ke anurAga se amitavAhana kI sevA kara vApisa Ate hue isa mAnI kA vimAna AkAza meM aTaka gayA / / 143 / / yahAM baiThe hue mujhe dekhakara isane samajhA ki vimAna ke rukane kA kAraNa yahI hai isalie yaha isa parvata ko jar3a se ukhAr3a kara pheMkane kI ceSTA karane lagA // 144 / / isa prakAra rAjA megharatha apanI priyA ke lie vidyAdhara rAjA kA pUrvabhava pUrNarUpa se kaha kara cupa ho gaye / / 145 // __ tadanantara vidyAdhara rAjA, megharatha se apanA pUrva bhava sunakara prasanna huA so ThIka hI hai kyoMki satpuruSoM ke dvArA kahA huA apanA vRttAnta kinake harSa ke lie nahIM hotA? ||146 / / tadanantara usI samaya dhanaratha munirAja zukla dhyAna se cAra ghAtiyA karmoM ko naSTa kara nirmala arhantya lakSmIananta catuSTaya rUpa vibhUti ko prApta hue // 147 / / devoM kA Agamana dekha rAjA megharatha pApoM ko naSTa karane vAle una jinarAja ke caraNoM ko namaskAra karane ke lie hemaratha ke sAtha gaye / / 148 / / tadanantara jo atyanta kautuka se yukta thA, atizaya zreSTha thA, pavitra thA, samunnata thA, aura lakSmI se sahita thA aisA una jinarAja kA sthAna rAjA megharatha ne prApta kiyA // 146 / / jo cauMtIsa guNoM se sahita hokara bhI eka the (parihAra pakSa meM advitIya the), tridazopAsitadevoM ke dvArA acchI taraha upAsita ho kara bhI vItatridaza-devoM se rahita the (pakSa meM bAla yauvana - 1manvyAdivargAna 2 naSTapApasya 3 catustrizadatizaya sahitaH / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdaza: sarga: 146 sahasrAMzukhahastraughabhAsamAnena tejasA / antarbahi / svadehasya bhAsamAnena saMyutaH // 151 // nirAdhiH sAdhitAtmArthI niSkalaH puSkalaH zriyA / dhanazvaraH svabhAvena kAnto vidyAmahezvara / // / 152 // niraJjanaM tamIzAnaM bhavyA nAmabhiraJjanam / jinendraM prAraNamadbhaktyA subhRdvidyAbhRtA samam / / 153 / / tha hemarathaH pItvA tadvAkyAmRtamaJjasA / vItatRSNaH prathavrAja vimuktisukhalomitaH // 154 // zArdUlavikrIDitam bhaktyA tasya jinezvarasya caraNAvArAdhanIyau satAM zrArAdhya zrutipezalaM' zravaraNayoH kRtvA tadIyaM vacaH / rundhAnastapasi prasahya nitarAmutkaNThamAnaM mano sUpaH kAlamapekSya kAlavidasau prAyAtpuraM svaM punaH // 155 // dhIraH kAruNikaH pradAnarasikaH sanmArgavinnirbhayo nAnyo'smAnnRpateriti priyaguNairudghaSyamAraNo janaiH / aura vRddha ina tIna avasthAoM se rahita the ) tathA sarva hitakArI ho kara bhI ugrazAsana kaThora AjJA se yukta (pakSa meM anullaGghanIya zAsana se sahita ) the / / 150 / / jo bhItara hajAroM sUrya samUhoM ke samAna dedIpyamAna kevalajJAna rUpa teja se sahita the tathA bAhara apane zarIra ke dedIpyamAna bhAmaNDala rUpa teja se yukta the / / 151 / / jo mAnasika vyathA se rahita the, kRta kRtya the, niSkalaMka the, lakSmI se paripUrNa the, avinAzI the, svabhAva se sundara the aura vidyAtroM ke mahAsvAmI the / / 152 / / aise niraJjana - karma kAlimA se rahita, aizvarya sampanna tathA bhavyajIvoM ko Anandita karane vAle una jinarAjadhanaratha kevalI ko rAjA megharatha ne vidyAdhara rAjA hemaratha ke sAtha praNAma kiyA / / 153 / / tadanantara unake vacanAmRta ko pIkara jo sacamuca hI tRSNA rahita ho gayA thA tathA mukti sukha se lubhA rahA thA aise hemaratha ne dIkSA le lI / / 154 / / una jinendra bhagavAn ke satpuruSArAdhita caraNoM kI bhakti se ArAdhanA kara tathA zrutisubhaga vacana sunakara tapa ke lie atyanta utkaNThita hone vAle apane mana ko jinhoMne bala pUrvaka rokA thA aise samaya ke jJAtA rAjA ghanaratha samaya kI pratIkSA kara apane nagara ko punaH vApisa gaye / / 155 / / isa rAjA ke sivAya dhIra, dayAlu, dAna premI, sanmArga kA jJAtA tathA nirbhaya dUsarA rAjA nahIM hai isa prakAra guNoM ke premI loga jinakI ucca svara se ghoSaNA kara rahe the aise rAjA ghanaratha apanI 1 karNapriyam 2 kAlajJaH / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 zrIzAntinAthapurANam korteH saMpadamAtmano narapatiH zRNvanmudA prAvizat prAsAdaH pracaladdhvajAyatakarairAkArito vA purIm / / 156 / / ityasagakRtau zAntipurANe megharathasaMbhavo nAma ___ * ekAdazaH sargaH * virudAvalI ko sunate hue harSa se nagarI meM praviSTa hue| praveza karate samaya ve aise jAna par3ate the mAnoM nagarI ke bhavana apane Upara phaharAne vAlI dhvajA rUpa lambe hAthoM se unheM bulA hI rahe the // 156 / / isa prakAra mahAkavi asaga dvArA viracita zAntipurANa meM megharatha kI utpatti kA varNana karane vAlA gyArahavAM sarga samApta huaa| 1 AhUta iva / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HomeDERememon* dvAdazaH sargaH Recenezzrezzrecaeneze* atha tasya bhuvo bhatuMH samuddhaturdhanAyatAm / vyatIpurasamasyApi 'samAH kAzcitsukhAnvitAH // 1 // jAtu kArtikamAsasya jyotsnApakSe smaamte| aghoSayavamoghAjJo 'mAghAtaM paritaH purIm // 2 // sthitvA cASTamabhaktena sa svabhaktajanaiH samam / jinasyASTAhnikI pUjAM kurvannAste jinAlaye // 3 // pAyayau zaraNaM kazciddhItaH paaraapto'nydaa| pAhi pAhIti bhUpAlaM vadan vispaSTayA girA // 4 // zyeno'pi tadanu prApattaM jighaaNsurbloddhtaa| vismitairvokyamANo'tha sabhyarityAha bhUpatim // 5 // dvAdaza sarga athAnantara pRthivI ke bhartA aura dhana ke icchuka-nirdhana manuSyoM kA uddhAra karane vAle ve rAjA megharatha yadyapi asama the-samA-varSoM se rahita the (parihAra pakSa meM upamA se rahita the) tathApi unakI sukha se sahita kitanI hI samA-varSe vyatIta ho gayI thIM // 1 // kisI samaya kArtika mAsa kA zukla pakSa Ane para avyartha prAjJA ke. dhAraka rAjA megharatha ne nagarI meM cAroM ora ghoSaNA karAI ki koI jIva kisI jIva kA ghAta na kare / / 2 / / aura svayaM telA kA niyama lekara apane bhaktajanoM ke sAtha jinendra bhagavAn ko ASTAhnika pUjA karate hue jina mandira meM baiTha gaye // 3 // anya samaya eka bhayabhIta kabUtara spaSTa vANI se rakSA karo, rakSA karo isa prakAra rAjA se kahatA huA unakI zaraNa // 4 // usake pIche hI bala se uddhata eka bAja pakSI bhI jo usa kabUtara ko mAranA cAhatA thA, A phuNcaa| Azcarya se cakita sabhAsada usa bAja pakSI kI ora dekha rahe the| Ate hI bAja ne rAjA se isa prakAra kahA // 5 / / jaba Apa isa samaya acche aura bure-saba jIvoM para samavRtti rakkhe 1 varSANi 'hAyano'strI zaratsamAH' ityamarA 2 'kazcitkasyacid ghAtaM na karotu' ityAjJAm 3 dinatrayopavAsena 4 kapota: 5 hantumicchuH / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 zrIzAntinAthapurANam satsvasatsvapi sattveSu 'smvRttestvaadhunaa| ko'dhikAraH zamasthasya mattastrAtumimaM khagam // 6 // manyethA yadi bhItasya dharmaH saMrakSaNAviti / : maraNAtsyAvadharmo'pi mamaivamazanAyatA // 7 // dRzyate sarvabhUteSu kRpA te kRtaketarA / matpApAtsApi mayyeva nirapekSA pravartate // 8 // rAjJo megharathasyAne mRtaH zyeno bubhukSayA / iti saMbhRtakotaste mA bhUtkIti viparyayaH / / 6 / / prasya vAnyasya vA mAMsaH prANAnvyA zino mama / IziSe tvaM paritrAtuM sarvabhUtahitodyataH // 10 // ityAdAya vacaH zyeno virarAma mahIbhujaH / lIyamAnaM tamutsaGage pazyanpArApataM ruSA // 11 // prabodhi kSaNamAtreNa parAvAvadhi prabhuH / pakSiraNoH prAktanaM vairaM pravRtti ca tadAtanIm // 12 / / tato vizApatiH zyenamityuvAca zanaiH zanaiH / dhAbhilambhayanvAgbhistanmanaH prazamaM param // 13 // jinaranAdirityuktaH sambandho jIvakarmaNoH / piNDazuddhasvarUpastu jIvastredhAvatiSThate // 14 // eka karma ca mAmAnyAttadbhadAdbhidyate'STadhA / hetavaH karmaNAM yogAH kaSAyavazataH sthitiH / / 1 / / hue haiM aura zAntabhAva meM sthita haiM taba mujhase isa pakSI kI rakSA karane kA Apako kyA adhikAra hai ? // 6 / / yadi Apa aisA mAnate haiM ki bhayabhIta pakSI kI rakSA karane se dharma hotA hai to isa taraha mujha bhUkhe kA maraNa hone se adharma bhI to hogA / / 7 / / aApakI saba prANiyoM para svAbhAvika dayA dikhAyI detI hai parantu mere pApa se vaha dayA bhI eka mere hI viSaya meM nirapekSA ho rahI hai| bhAvArthaApa saba para dayA karate haiM parantu mere Upara Apako dayA nahIM A rahI hai / / 8 / / eka bAja bhUkha se rAjA megharatha ke Age mara gayA yaha apakIrti ApakI nahIM honI cAhiye kyoMki ApakI kIrti sarvatra chAyI haI hai ||6aap saba prANiyoM kA hita karane meM udyata haiM ataH isa kabUtara ke athavA kisI anya jIva ke mAMsa se mujha mAMsabhogI kI prANa rakSA karane ke liye samartha haiM // 10 // isa prakAra ke vacana kaha kara vaha bAja cupa ho rahA / vaha rAjA kI goda meM chipate hue kabUtara ko krodha se dekha rahA thA // 11 // rAjA megharatha apane avadhijJAna ko usa ora parAvartita kara kSaNabhara meM una pakSiyoM ke pUrvabhava sambandhI vaira aura unakI tatkAla sambandhI pravRtti ko jAna gaye / / 12 / / tadanantara rAjA megharatha dharmayukta vacanoM se usa bAja pakSI ke mana ko dhIre dhIre parama zAnti prApta karAte hue isaprakAra kahane lge-||13|| jinendra bhagavAn ne jIva aura karma kA sambandha anAdi hai aisA kahA hai aura jIva bhI bahirAtmA, antarAtmA aura paramAtmA ke bheda se tIna prakAra kA hai // 14 // karma sAmAnya se eka hai parantu uttara bhedoM kI apekSA ATha prakAra se vibhakta ho jAtA hai / yoga, karmoM ke hetu haiM arthAt yogoM ke kAraNa karmoM kA Asrava hotA hai aura kaSAya ke vaza una karmoM meM sthiti par3atI hai // 15 // karmoM se mamaitamazanAyataH ba0 4 azana micchataH samAnavyavahArasya 2 matsakAzAt 3 pakSiNam bubhukSorityarthaH 5 akRtrimA 6 akoti| 7 mAMsabhojinaH / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH sargaH karmabhiH preryamANaH sajIvo gaticatuSTaye / 'nivizan sukhaduHkhAni bambhramIti samantataH // 16 // saMsArottaraNopAyo nAnyo'sti jinazAsanAt / bhavyenaivApyate tacca nAbhavyena kadAcana // 17 // tasminmaupAsako dharmo nirmalaH syAccaturviSaH / zIlopavAsavAnejyAstatprakArAH prakIrtitAH // 18 // dAnaM caturvidhaM teSu dAnazIlAH pracakSase / mAhArAmayazAstrANi bheSajaM ceti tadbhivAH // 16 // dAneSvAhAradAnaM ca paJcadheti pravartate / vidhivyaM pradAtA ca pAtraM phalamiti kramAt // 20 // abhyutthAnaM sumUH zaucaM pAdayorarcanA natiH / trizuddhiramasaH zuddhiriti syAnnavadhA vidhiH // 21 // yogyAyogyAtmanA dravyaM viSA teSu vibhidyate / kAlyANikaM bhavedyogyamayogyaM kanakAdikam // 22 // zraddhA zaktiH kSamA bhaktini stvmluptaa| iti sapta vadAnyasya vadAnyairIritA guNAH // 23 // pAtraM ca trividhaM tasminnuttamaH saMyato mtH| viratAviratastho'pi madhyamaH saMprakIrtitaH // 24 // tatrAsaMyatasadRSTirjaghanyaM pAtramIritam / midhyAhRSTirapAtraM syAviti pAtraviSiH smRtaH // 25 // svargamogabhuvA saukhyaM pAtradAnasya satphalam / 'itarasyApi vAnasya syAtphalam kumanuSyatA // 26 // dvivAbhayadAnaM syAt vidhyAmRta 'saMhataH / prapogakaraNaM sacca aseSu sthAvareSu ca // 27 // prerita huA jIva cAroM gatiyoM meM sukha duHkha ko bhogatA huA saba ora bhaTaka rahA hai / / 16 / / saMsAra se pAra hone kA upAya jina zAsana ke sivAya dUsarA nahIM hai / vaha jinazAsana bhavya jIva ko hI prApta hotA hai abhavya jIva ko nahIM // 17 // usameM zrAvaka kA nirmala dharma cAra prakAra kA kahA gayA hai1 zIla vrata 2 upavAsa 3 dAna aura 4 pUjA // 18 / / ina cAra prakAra ke zrAvaka dharmoM meM dAna zIla manuSya dAna ke cAra bheda kahate haiM-AhAra, abhaya, zAstra aura auSadha / / 16 / / uparyukta dAnoM meM AhAra dAna, krama se vidhi dravya, pradAtA, pAtra aura phala ke bheda se pAMca prakAra kA pravartatA hai // 20 // sAmane jAkara par3agAhanA, uccAsana, pAda prakSAlana, pUjA, namaskAra, manazuddhi, vacanazuddhi, kAya zuddhi, aura AhAra zuddhi yaha nau prakAra kI vidhi hai // 21 // yogya aura ayogya ke bheda se dravya do prakAra kA hai / kalyANakArI vastu yogya dravya kahalAtI hai aura suvarNAdika ayogya dravya // 22 // zraddhA, zakti, kSamA, bhakti, jJAna, sattva aura alubdhatA; dAtA ke ye sAta guNa dAna zIla manuSyoM ne kahe haiM // 23 // pAtra tIna prakAra kA hai / unameM uttama pAtra muni mAne gaye haiM viratA virata guNasthAna meM sthita dezavatI madhyama pAtra kahe gaye haiM aura amaMyata samyagdRSTi jaghanya pAtra kahA gayA hai / mithyAdRSTi apAtra hotA hai / isaprakAra pAvidhi kahI gayI hai // 24-25 // svarga aura bhogabhUmi kA sukha pAtradAna kA uttama phala hai / kupAtra dAna kA phala kubhoga bhUmi kA manuSya honA hai // 26 // cUki jIva samUha do prakAra kA hai ataH abhayadAna bhI do prakAra kA hai / trasa tathA sthAvara jIvoM ko pIr3A nahIM pahuMcAnA abhayadAna hai // 27 / / cAra anuyogoM ke bheda se una dAnoM meM zAstra dAna cAra prakAra kA hai aisA bhavya jIvoM ke 1 bhujAnaH 2 zrAvakIyaH * eSA paMktiH ma pratI truTitA 3 bhojanasya 4 dAtuH 5 kupAtradAnasma 6 jIvasamUhasya / 2. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 zrIzAntinApapurANam caturNAmanuyogAnAM bhedAteSu caturvidham / bhavyAtmanAM prazAstAraH zAstradAnaM pracakSate // 28 // auSapazcAtmanA vAcA rogArteSu prtikriyaa| cAturvarNeSu saGghaSu bhaiSajaM tannirucyate // 26 // nIrogo nirbhayasvAntaH sarvabidbhogavAnmavet / bheSajAbhaya zAstrAnnadAnAnAM phalato bhavet // 30 // va tvaM pAtramidaM deyaM na ca snmaargvedinH| mahAnto nAma kRcche'pi naivAkArya prakurvate // 31 // vimuJcatu bhavAnvaraM rAjIve'sminpurAtanam / bhavatorvairasambandhaM vadAmyavahito bhava // 32 / / asyaivairAvatakSetre jambUdvIpasya saMdya teH| vidyate nagaraM nAmnA padminIkheTakaM mahat // 33 // tasminnimbakulodbhUtaH prabhuvipariNanAmabhUt / khyAtaH sAgarasenAkhyaH sthityAkalitasAgaraH // 34 // tasyAmitamatirnAmnA vizuddhamatisaMyutA / ramaNI ramaNIyAGgI dharmodha ktA priyAbhavat / / 3 / / sayoH kAlena bampatyorbabhUbaturubhau sutau / jyAyAndattastayornAmnA nanviSeNastathA paraH // 36 // pitayu parate. kAlAdazikSitakalAguNau / tAvanIgamatA'marthamanarthaniratau kSayam // 37 / / mairSanyAn vyAkulIbhUtamAnaso maanshaalinau| svApateyArjanodya ktau tau naagpurmiiytuH||38|| maulyaM tatpuravAstavyAtpitRmitrAdavApya tau| bariNajyA samaM vaizvarjagmatuH sthalayAtrayA // 39 // arjayitvA yathAkAmaM siddhayAtratayA dhanam / tAmyAM pratinivRttAmyAM prApta zaGkhanadItaTam // 4 // hitopadezaka kahate haiM // 28 / / roga se pIr3ita caturvidhasaMgha meM auSadha, zArIrika sevA tathA vacanoM ke dvArA unake roga kA pratikAra karanA auSadha dAna kahalAtA hai // 26 // auSadha, abhaya, zAstra aura annadAna ke phala se yaha manuSya nIroga, nirbhaya hRdaya, sarvajJa aura bhogavAn hotA hai / / 30 / / na tuma pAtra ho aura na yaha deya hai / sanmArga ke jJAtA jJAnI puruSa kaSTa ke samaya bhI akArya nahIM karate haiM // 31 / / isa rAjIva para Apa apanA purAnA vaira chodd'o| Apa donoM ke vaira kA sambandha maiM kahatA hUM sAvadhAna hoo // 32 // isa kAnti saMyukta jambUdvIpa ke airAvata kSetra meM padminIkheTa nAmakA eka bar3A nagara hai // 33 // usameM vaizya kulotpanna tathA maryAdA se samudra kI upamA prApta karane vAlA sAgarasena nAmakA eka vaizya ziromaNi thA // 34 // usakI amitamati nAmakI strI thii| jo vizuddha buddhi se sahita thI, sundara zarIra bAlI thI, dharma meM sadA tatpara rahatI thI aura pati ko atyanta priya thI // 35 // una donoM ke kAlakrama se do putra hue bar3e putra kA nAma datta aura choTe putra kA nAma nandiSeNa thA // 36 // una donoM putroM ne koI kalA tathA guNa nahIM sIkhe tathA anarthakArI kAryoM meM saMlagna ho gye| isaliye pitA kA dehAnta hone para unhoMne kucha samaya meM hI dhana naSTa kara diyA // 37 / / nirdhanatA ke kAraNa unakA mana vyAkula ho gayA / anta meM mAna se suzobhita ve donoM dhana kamAne ke liye udyata ho nAgapura gaye // 38 // usa padminIkheTa nagara meM unake pitA kA eka mitra rahatA thA usase pUjI lekara ve vyApAra ke lie vaizyoM ke sAtha sthala yAtrA se gaye // 36 / / unakI yAtrA saphala huI isalie icchAnusAra dhana kamAkara lauTe / lauTate samaya ve zaGkha nadI ke taTa para Aye // 40 // bar3A bhAI datta zrama se dukhI ho gayA thA isalie 1 saya te: ba0 1 mRte 2 prApayatAm 3 dhanopArjana tatparau 4 mUladravyam / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH sargaH 155 jyeSThastasmin havopAntarUDhajambUta rostale / prazeta zItalacchAye pItatoyaH zramAturaH || 41 || haniSyAmIti taM lobhAtkanIyAnsamacintayat / keSAM manaH sakAluSyaM kaSAyainaM vidhIyate ||42 || tasya 'kaukSeyakApAtAjjyAyAnsuptotthito'vadhIt / taM punaH kupitAvevaM tAvanyonyaM prajaghnatuH ||43|| parasparAsighAtena tau patitvA vraraNAcitau / hRdasya mamratumaMdhye grAhaprastAntramaNDalo // 44 // tatraivopavane ramye vattaH pArAvato'bhavat / nanviSeraNo'bhavastvazca zyeno nirdayamAnasaH || 45 // iti bhUpatinA proktaM svasya zrutvA purAbhavam / khagau jAtismarau bhUtvA svato vairaM nirAsatAm // 46 // sAbudvASpadRzau bhUyaH kUjantau gadgadasvaram / anyo'nyaM pakSapAlibhyAM prItAvAzlikSatAM kSaraNam // 47 // tayovispaSTavAkyasya kAraNaM karuNAparaH / zrabhyadhAditi bhUpendro bhrAtrA pRSTo'tikautukAt ||48 // saMjayantyAH purA / svAmI saMjayo nAma khecaraH / damitArivadhe jaghne krudhAnidhnena yo mayA // 46 // saMsRtau suciraM kAlaM sa saMsRtyAbhavatsutaH / tApasasyAyasomasya zrIdattAgarbhasaMbhavaH / / 50 / / sarito nirvRtestore kailAsopAntikasthiteH / pracaratsa tapo ghoraM prakAze kAzyapAzrame // 51 // aizAnaM kalpamAsAdya cirAya tapasaH phalAt / suraH surUpa ityAsInnAmnA ca vapuSA ca saH // 52 // pAnI pIkara hrada ke samIpa utpanna jambU vRkSa ke zItala chAyA se yukta tala meM so gayA || 41 // lobhavaza choTe bhAI ne vicAra kiyA ki maiM ise mAra DAlU N / ThIka hI hai kyoMki kaSAyoM ke dvArA kinakA mana kaluSita nahIM kiyA jAtA ? // 42 // usakI talavAra par3ane se bar3A bhAI sote se uTha khar3A huA aura choTe bhAI ko mArane lagA / isa prakAra krodha se bhare hue donoM bhAI paraspara eka dUsare ko mArane lage // 43 // paraspara talavAra ke prahAra se donoM ghAyala hokara hada ke bIca meM gira kara mara gaye tathA magaramacchoM ne unakI prAMtoM ke samUha khA liye || 44 | | usI nagara ke sundara upavana meM datta to kabUtara huA aura tU nandiSeNa krUra hRdaya bAja huA hai / / 45 / / isa prakAra rAjA ke dvArA kahe huye apane pUrvabhava ko sunakara donoM pakSiyoM ko jAti smaraNa ho gayA jisase unhoMne svayaM hI vaira chor3a diyA // 46 // jinake netroM se AMsU nikala rahe the tathA jo bAra bAra gadgad svara se zabda kara rahe the aise prIti se yukta donoM pakSI kSaraNa bhara apane paloM se paraspara prAliGgana karate rahe / / 47 / / bhAI dRr3ha ratha atyadhika kautuka ke kAraNa rAjA megharatha se una pakSiyoM ke manuSya ke samAna spaSTa bolane kA kAraNa pUchA isalie dayAlu hokara ve isa prakAra kahane lage ||48 || saMjayantIpura kA svAmI eka saMjaya nAma kA vidyAdhara thA jo damitAri ke vadha ke samaya krodha ke adhIna hue mere dvArA mArA gayA thA ||46 || saMsAra meM cirakAla taka bhramaraNa kara vaha soma nAmaka tApasa kA usakI zrIdattA strI ke garbha se utpanna hone vAlA putra huA ||50 || usane kailAsa parvata ke samIpa meM sthita nirvRti nAmaka nadI ke tIra para kAzyapa RSi ke Azrama meM prakAza meM baiThakara ghora tapazcaraNa kiyA / / 151 / / cirakAla bAda vaha tapa ke phala se aizAna svarga ko prAptakara nAma aura zarIra donoM se 1 khaDganipAtAtu 2 mArita: / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam prANinAmabhayaM dAtu teSAM vinayanAya ca / mamo megharathAma'po nAnya ityamyaSAt pUSA' // 53 / / itIndregeritaM zrutvA madyazastatpidhitsayA / vAgvRttiH pakSiNoreSA tenAkAri sudhAbhunA // 54 // ityuktvAvasite tasminsvavRttAntaM mhiiptiH| prAdurAsItsuraH prahvaH svarucA dyotayansavaH // 55 // tasyApya pArijAtasya pArijAtAJcito padau / kRtvA rAjJaH kramAdevaM sa devo vAkyamAvade / / 56 / / saMtApaH sarvalokasya nirAsi kRpayA tava / vRSTayA navAmbudasyeva vinirdhU taraja:sthiteH // 57 / / ke'nye prazamamAghAtu tirazcAmevamIzate / bhUbhRtApi tvayAbhAri kathaM dhAma tapobhRtAm / / 5 / / paraprazamanAyava svAhazasyodayaH satA / yathA tamopahasyendorjagadAnandadAyinaH // 56 // lakSyate pAramazvarya mAvi te bhAvitAtmanaH / evaMvidhairguNairebhinyakkRtAnyaguNotkaraH // 60 // iti stutvA mahInAthaM suraH svAvAsamabhyagAt / ghanAnsendrAyudhIkurvanmArgasthAnmukuTAMzubhiH // 61 / / surUpa deva huA / bhAvArtha-usa deva kA nAma surUpa thA tathA zarIra se bhI vaha sundara rUpa vAlA thA // 52 // eka bAra indra ne kahA ki prANiyoM ko abhaya dAna dene tathA unheM zikSita karane ke lie samartha megharatha ke sivAya dUsarA rAjA nahIM hai / / 53 / / isa prakAra indra ke dvArA kahe hue mere yaza ko sunakara use chipAne kI icchA se usa deva ne ina pakSiyoM kI yaha vacana vRtti kara dI hai / / 54 / / isa prakAra apanA vRttAnta kaha kara jaba rAjA megharatha cupa ho rahe taba vaha deva apanI kAnti se sabhA ko dedIpyamAna karatA huA namra bhAva se prakaTa huA // 55 / / rAjA megharatha yadyapi apArijAta thepArijAta-kalpa vRkSa ke puSpoM se rahita the (pakSa meM zatru samUha se rahita the) tathApi usa deva ne unake caraNoM ko pArijAtAJcita-kalpavRkSa ke puSpoM se pUjita kiyA thaa| pUjA karane ke bAda usane krama se isa prakAra ke vacana kahe // 56 // jisa prakAra vinirdhU tarajaH sthiteH-dhUlI kI sthiti ko dUra karane vAle nUtana megha kI vRSTi se sarvajagat kA saMtApa dUra ho jAtA hai usI prakAra vinirdhU tasthiteH-pApa kI sthiti ko dUra karane vAle ApakI kRpA se sarva jagat kA saMtApa dUra kiyA gayA hai // 57 // aise dUsare kauna haiM, jo tiryaJcoM ke bhI zAnti dhAraNa karAne ke lie samartha hoM? Apane rAjA hokara bhI tapasviyoM kA bhAra dhAraNa kiyA hai||58| jisa prakAra andhakAra ko naSTa karane vAle tathA jagata ko prAnandadAyI candramA kA udaya dUsaroM ko zAnti pradAna karane ke lie hotA hai usI prakAra ajJAnAndhakAra ko naSTa karane tathA jagata ko Ananda dene vAle Apa jaise satpuruSa kA udaya dUsaroM kI zAnti ke liye huA hai / / 5 / / Apa AtmasvarUpa kI bhAvanA karane vAle haiN| anya manuSyoM ke guNa samUha ko tiraskRta karane vAle Apake aise guNoM se ApakA Age hone vAlA pAramaizvarya-paramezvarapanA prakaTa hotA hai // 60 // isa prakAra rAjA kI stuti kara vaha deva mukuTa kI kiraNoM se mArga sthita meghoM ko indradhanuSa se yukta karatA huA apane nivAsa sthAna para calA gayA // 61 // mArga kA upadeza dene vAle rAjA megharatha ke dvArA 4 pArijAtAJcito kalpavRkSa 1 indraH 2 devena 3 apagataM vinaSTam arijAtaM zatrusamUho yasya tasya puSpa pUjitau / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH sargaH 157 rAjA praNItamArgeNa kRtvotkrAnti patatriNau / pratyuddhabhavanAbhogAvabhUtAM 'bhAvanau surau // 62 / / upavAsAvasAne'tha saMprapUjya jinezvaram / agAdavabhRthasnAto bhUpo hRSTaH svamandiram // 63 // nizAntamekadA tasya prazAntacaritAnvitaH / yatirdamadharo dhAmno viveza vizadazriyaH // 14 // pracintitAgataM rAjA taM yathAvidhyamojayat / bhuktvA yathAgamaM so'pi tadgRhAnniragAyatiH // 65 // prAvati prAvRDammodagambhIradhvaninA tataH / divyadundubhighoSeNa dikSu taddAnayoSiNA // 66 // anubhUtarajobhrAntinirvApitamahItalaH / mandaM mandaM surAjeva sugandhiH pavano vavau // 67 // apAti sumanovRSTayA sumanIkRtabhRGgayA / saurabhAkrAntakakumA vivo divijamuktayA // 6 // divaH pizaGgayantyAzA nipatantyA rucAracat / vidyu tAmiva saMhatyA vasudhA vasudhArayA // 66 // aho dAnamaho vAnamiti vAco divaukasAm / praGa gulIsphoTasaMmizrA viceruH paritaH purIm // 7 // sa ityaryaH satAM prAptapaJcAzcarya: samaM suraiH| vismayAd dadRze paurairbahudRSTo'pyadRSTavat // 71 / / IzAnendro'nyadA maulinyastahastasaroruhaH / nanAma kSitimuddizya nmitaamrsNhtiH||72|| jIvana meM utkRSTa krAnti-atyadhika sudhAra kara donoM pakSI atyanta zreSTha bhavanoM ke vistAra se sahita bhavanavAsI deva hue // 62 / / __tadanantara upavAsa kI samApti hone para jinendra bhagavAn kI pUjA kara yajJAntasnAna karane vAle rAjA megharatha harSita ho apane bhavana gaye // 63 // eka samaya nirmala lakSmI ke sthAna svarUpa rAjA megharatha ke antaHpura meM prazAntacAritra se sahita damadhara nAmaka munirAja ne praveza kiyA // 64 / / acintita Aye hae una munirAja ko rAjA ne vidhipUrvaka pAhAra karAyA aura ve munirAja bhI Agama ke anusAra AhAra kara unake ghara se cale gaye // 65 / / tadanantara varSAkAlIna megha ke samAna gambhIra zabda se yukta tathA unake dAna kI ghoSaNA karane vAlA divyadundubhiyoM kA zabda dizAoM meM hone lagA // 66 // uttama rAjA ke samAna raja-dhUlI (pakSa meM pApa) ke saMcAra ko rokakara pRthivI tala ko saMtuSTa karane vAlI sugandhita vAyu dhIre dhIre bahane lagI // 67 / / jisane bhramaroM ko harSita kiyA thA tathA sugandhi se dizAoM ko vyApta kiyA thA aisI devoM ke dvArA AkAza se chor3I huI puSpavRSTi hone lagI / / 68 // kAnti se dizAoM ko pIlA karane vAlI, AkAza se par3atI huI ratnoM kI dhArA se pRthivI aisI suzobhita ho gaI mAnoM bijaliyoM ke samUha se hI suzobhita huI ho // 66 / / 'ahodAnam' 'ahodAnam' yaha devoM ke vacana unakI tAliyoM ke zabdoM se mizrita hokara nagarI ke cAroM ora phaila rahe the / / 70 / / isa prakAra jise paJcAzcarya prApta hue the aisA vaha sajjanoM kA svAmI rAjA megharatha, yadyapi aneko bAra dekhA gayA thA to bhI devoM ke sAtha nagaravAsiyoM ke dvArA Azcarya se adRSTa ke samAna dekhA gayA // 71 // tadanantara kisI anya samaya deva samUha ko namrIbhUta karane vAle IzAnendra ne pRthivI ko lakSya kara hastakamaloM ko mastaka para lagA namaskAra kiyA / / 72 / / Azcarya se yukta indrANI ne usa indra 5 svAmI 1 bhavanavAsinau 2 gRham 3 ratnadhArayA 'vasu toye dhane maNau' iti koSaH 4 devAnAm 'arya: svAmivaizyayoH / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam 'svabhuvAmabhivandhana kastvayA vanditaH prabho / tamapRcchaditIndrANI surendra vismayAkulA // 73 // rAvA megharako nAma dhairyarAzirmayA nataH / tiSThannapratimo rAtripratimAM prItacetasA // 7 // itIndreNeritaM tasya mettuM dhairya surastriyau / zrutvAvateratubhUmimaraNA virajA ca te||75|| pratha caityAlayasyAne viviktavalizobhite / UrdhvasthitamatiprAMzumAnastambhamivAparam // 7 // bAhyakakSAvibhAgasthaH zAntabhAvaranAyudhaiH / vAcaM yamAyamAnaH svarbhUtyaiH kazcidupAsitam // 77 // cintayantamanuprekSAM ghoNAgranihitekSaNam / dadhAnaM zAntayA vRttyA sajIvapratimAkRtim // 7 // tArAgaNaiH pratIkeSu sarvataH prtibimbitaiH| niSpatadbhiH svato yuktaM yazasaH prakarariva / / 7 / / dhyAnAcchithilagAtrebhyaH patadbhirmariNabhUSaNaH / rAgabhAvairivAntaHsthamucyamAnaM smnttH||0|| pataraGgamivAmbhodhimakAnanamivAcalam / mApaM dahazaturdevyo ta vimuktaparicchavam / / 81 // (SaDbhiH kulakam ) vacasA ceSTitenApi zRGgArarasazAlinA / te tasya manasaH kSobhaM cakratuna surastriyau // 12 // 'saubhAgyabhaGgasaMbhUtatrapAvinamitAnane / tataH surAGgane (natvA punaH svAspadamIyatuH // 83 / se pUchA ki he prabho! Apa svayaM devoM ke vandanIya haiM phira Apane kise namaskAra kiyA hai ? // 73 / / prasanna citta indra ne kahA ki rAtri ke samaya pratimA yoga dhAraNa karane vAle dhairya kI rAzi svarUpa anupama rAjA megharatha ko maiMne namaskAra kiyA hai / isaprakAra indra kA kathana suna kara rAjA megharatha ke dhairya ko bhagna karane ke liye arajA aura virajA nAma kI do devAGganAeM pRthivI para utarIM // 74-75 / / tadanantara pavitra raGgAvalI se suzobhita caityAlaya ke Age jo khar3e hue the tathA atyanta UMce dUsare mAnastambha ke samAna jAna par3ate the / bAhaya kakSA ke vibhAga meM sthita, zAntacitta, zastrarahita aura mauna se sthita apane kucha bhRtya jinakI upAsanA kara rahe the, jo anuprekSAtroM kA cintavana kara rahe the, nAsikA ke agrabhAga para jinakI dRSTi laga rahI thI, jo zAntavRtti sajIva pratimA kI AkRti ko dhAraNa kara rahe the, aGgoM meM saba ora se pratibimbita tArAgaraNoM se jo aise jAna par3ate the mAnoM apane Apa se nikalane vAle yaza ke samUhoM se hI yukta hoM, dhyAna se zithila zarIra se girate hue maNimaya AbhUSaNoM se jo aise jAna par3ate the mAnoM bhItara sthita rAga bhAva ho unheM saba ora se chor3a rahe hoM, jo laharoM se rahita samudra ke samAna the, vana se rahita parvata ke samAna jAna par3ate the aura jinhoMne saba vastrAdi ko chor3a diyA thA aisA rAjA megharatha ko una devAGganAoM ne dekhA // 76-81 // zRGgAra rasa se suzobhita vacana aura ceSTA ke dvArA bhI ve devAGganAeM unake mana meM kSobha utpanna nahIM kara sakIM // 82 // tadanantara saubhAgya ke bhaGga se utpanna lajjA ke dvArA jinake mukha nIce kI ora jhuke hue the aisI ve devAGganAeM namaskAra kara punaH apane sthAna para calI gayIM // 83 // isa prakAra paramArtha se 1 devAnAm 2 pavitraraGgAvalI zobhite 3 maunasthitaiH 4 nAsikAgrasthApitalocanaM 5 avayaveSu 6 saubhAgyasya bhaGgana saMbhUtA samutpannA yA trayA lajjA tayA vinamitaM AnanaM yayoste / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH sargaH iti nirvRtya' zuddhAtmA gyaaminiiyogmkhsaa| ciraM rarAja rAjendro janaH prAtarapIkSitaH // 4 // mathAbhyAgamatA kecitpriyamitrAM priyasthitim / nAryAvaryakalatrAme pratihAryA pravezine // 5 // upanItopatre samyagAsone svocitAsane / AyetyabhivadhAte . sma kimathaM mAmupAgate // 6 // te praznAnantaraM tasyA vAcamilthamavIcatAm / viddhi mau tava saundarya kautukAn draSTumAgate // 8 // iti svAkUtamAvedha sthitavatyostayorasau / akSyatho mAmathetyAha yuvAM snAnavibhUSitAm // 18 // ityudorya samAsmAnamAkalpyA kalpazobhitam / sA tabodarzayAmAsa te ca vIkSyetyavocatAm // 86 // tava rUpaM purA dRSTAdamAdbahutaraM kSayam / tathA hi nazvarI kAntirasArA matyavamiNAm // 10 // tathApi tava lAvaNyaM galattAruNyamapyalam / jetumapsarasA rUmamapi 'sthAyukayovanam // 6 // surUpastrIkathAsvindraH prAzaMsodbhavatIM ythaa| tathA tvamiti te procya tiro'bhUtAM surastriyau // 12 // jAtA bhUyiSThanirvedA rUpahAsadhavAttataH / rAjJe nyavedayadrAjJI tavRttAntaM pAnvitA // 6 // atha kSaNamiva dhyAtvA jagAda jagatIpatiH / kAyasya phalgutAmityaM vallabhA valgu boSaNam // 14 // rAtri yoga pUrA kara jinakI AtmA zuddha huI thI tathA prAtaHkAla bhI jinheM logoM ne dekhA thA aise rAjAdhirAja megharatha cirakAla taka suzobhita hue // 4 // athAnantara koI do striyAM jo rAnI ke samAna suzobhita thIM aura pratihArI ne jinheM bhItara praveza karAyA thA, maryAdA kA pAlana karane vAlI rAnI priyamitrA ke sanmukha pAyIM // 85 / / jaba ve striyAM bheMTa dekara apane yogya Asana para acchI taraha baiTha gayIM taba priyamitrA ne unase kahA ki Apa kisa lie mere pAsa AI haiM ? // 86 // isa prazna ke bAda una striyoM ne isa prakAra kA vacana kahA ki Apa hama donoM ko kautUhala vaza ApakA saundarya dekhane ke lie AI huI samajhe // 87 // isa prakAra apanA abhiprAya kahakara jaba ve striyAM baiTha gayIM taba priyamitrA ne unase kahA ki jaba maiM snAna kara AbhUSaNa vibhUSita ho jAUM taba Apa dekhie||8|| yaha kahakara tathA apane Apako AbhUSaNoM se vibhUSita kara usane una striyoM ke lie dikhaayaa| dekhakara una striyoM ne kahA ki tumhArA rUpa pahale dekhe hue rUpa se bahuta kSaya ko prApta ho gayA hai-kama ho gayA hai ThIka hI hai kyoMki manuSyoM kI kAnti nazvara tathA niHsAra hotI hI hai / / 89-90 // itane para bhI yadyapi tumhArA lAvaNya r3halatI huI javAnI se yukta hai to bhI vaha sthAyI yauvana se suzobhita apsarAoM ke bhI rUpa ko jItane ke lie samartha hai // 11 // indra ne surUpavatI striyoM kI kathA calane para ApakI jaisI prazaMsA kI thI Apa vaisI hI haiM, yaha kahakara donoM devAGganAyeM tirohita ho gayIM // 12 // tadanantara rUpa ke hrAsa kI bAta suna kara jise atyadhika vairAgya utpanna ho gayA thA aisI rAnI ne lajjAyukta ho rAjA ke liye una deviyoM kA vRttAnta kahA / / 63 / / pazcAt kSaNabhara dhyAna kara rAjA priyA ko zarIra kI niHsAratA batalAte hue sundaratA pUrvaka isa prakAra kahane lage / / 4 / / samAptaM kRtvA 2 rAtripratimAyogam 3 nAyauM aryakalatrAbhe iticchedaH 4 samarpitopahAre 5 alaMkArAlaMkRtAm 6 sthiratAruNyam 7niHsAratAm / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam dehasyAsya nRNAM hetU syAtAM lohitaretasI / kiM tanmayasya saundaryamadhyAhArya tu kevalam // 6 // kaSTaM tayAviSaM bibhramapyahaMyuH2 kalevaram / zubhaMyunaM bhavejjAtu jIvaH pharmamalImasaH // 66 // mAnuSyakaM tathApIdaM bhavakoTisudurlabham / dehinAM dharmahetutvAtsuSarmANaH pracakSate // 7 // pranekarAmasaMkIrNa 'dhanalagnamapi bhaNAt / mAnuSyaM yauvanaM vittaM nazyatIndradhanuryathA // 8 // taDivunmeSataralA mAnAM kiM na saMpadaH / prAyuzca vAyuniSU tatRNabindupariplavam // 6 // bapunisargabIbhatsaM pUtigandhi vinambaram / malasyandinavadvAraM kiM ramyaM kRmisaMkulam // 10 // tathApyanyonyamutpannamohAtkAmayamAnayoH / vapU ramyamivAbhAti kiM na strIpusayoridam // 1.1 // mApAtamapurAnmogAn viprayogAbhipAtinaH / duHprApyAnapyaho pAJchanmUDhastAmyati kevalam // 102 // yatsukhAyAnyasAnidhyAttanma duHkhAya kiM bhavet / tadapAyAviti vyaktaM rAgAndho nAvagacchati // 103 / / indriyArthagaNenApi sevyamAnena santatam / nAtmano'pAsyate tRSNA satRSNaH kaH sukhAyate // 104 // anamyAsAtsudurbodha vimuktisukhamaGginAm / duHkhameva hi saMsAre sukhamityupacaryate // 10 / / manuSyoM ke isa zarIra kA hetu raja aura vIrya hai isaliye raja aura vIrya se tanmaya zarIra kI sundaratA kyA hai ? vaha to mAtra kAlpanika hai // 65 // kaSTa isa bAta kA hai ki aise zarIra ko dhAraNa karatA hamA bhI yaha karmamalina jIva ahaMkAra se yukta hotA hai zubhabhAvoM se yukta kabhI nahIM hotA phira bhI yaha manuSya kA bhava dharma kA hetu hone se prANiyoM ke liye karor3oM bhavoM meM durlabha hai, aisA dharmAtmA jIva kahate haiM / / 17 // jisaprakAra aneka raGgoM se yukta indra dhanuSa, ghanalagna-megha meM saMlagna hone para bhI kSaNa bhara meM naSTa ho jAtA hai usI prakAra manuSya janma, yauvana aura dhana, dhanalagna-atyaMta nikaTastha hone para bhI kSaNa bhara meM naSTa ho jAtA hai // 18 // manuSyoM kI saMpadAeM kyA bijalI kI kauMda ke samAna caJcala nahIM haiM ? aura Ayu vAyu se kampita tRNa kI bUda ke samAna vinazvara nahIM hai ? // 66 // jo svabhAva se glAni yukta hai, durgandhamaya hai, vinazvara hai, jisake nava dvAra mala ko jharAte rahate haiM tathA jo kIr3oM se bharA huA hai aisA yaha zarIra kyA ramaNIya hai ? arthAt nahIM hai / / 10 / / to bhI utpanna hue moha se paraspara-eka dUsare ko cAhane vAle strI puruSoM ke liye yaha zarIra kyA sundara ke samAna nahIM jAna par3atA ? / / 101 / / jo prArambha meM manohara haiM, pIche viyoga meM DAlane vAle haiM tathA kaThinAI se prApta hote haiM aise bhogoM kI icchA karatA huA yaha mUrkha manuSya kevala duHkhI hotA hai yaha Azcarya kI bAta hai / / 102 / / jo anya padArthoM ke sAMnidhya se sukha ke liye hotA hai vaha unake naSTa ho jAne se duHkha ke liye kyoM na ho, isa spaSTa bAta ko rAga se andhA manuSya nahIM jAnatA hai / / 103 // indriyoM ke viSaya samUha kA nirantara sevana kiyA jAya to bhI usase AtmA kI tRSNA dUra nahIM hotI hai so ThIka hI hai kyoMki tRSNA se yukta kauna manuSya sukhI hotA hai ? arthAt koI nahIM // 104 / / prANiyoM ke liye mokSa sukha kA abhyAsa nahIM hai isalie vaha durjeya-kaThinAI se jAnane yogya hai 1 rajovIrye 2 ahNkaaryukt| 3 zubhopetaH 4 ghanaM sAndra yathA syAttathA lagnaM pakSe ghane meghe lagnaM 5 ApAte prArambhe madhurAstAn / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH sargaH sarva du:khaM parAdhInamAtmASInaM paraM sukham / itI badate loko nirAloke'pi vartate // 106 // 'yogahetubhiraSTAnidhyamAnasya karmabhiH / bhavetkaTuvidhAkAntaH kutaH svAtantryamAtmanaH // 10 // indriyANi zarIrANi paca ca kSetravevinaH / pAvano'tyantabhinnAni kArmaraNAni pracakSate // 108|| karmapAtheyamAdAya caturgatimahATavIm / prAtmAdhvanaH sadA bhrAmyansukhaduHkhAni mivizeta // 1 // prAGgikaM mAnasaM duHkhamapi sabhranivAsimA / sadAnubhUyate ghoramAtmanA karmapAkataH // 110 // tasmAtkicidiva myUnaM terI gatinIpuSA / duHbamityAhurAtmazA jIvasyAnAtmavevinaH // 11 // kizcitsukhalavAkAntaM madhudinyamiyopamam / martyadharmAznute duHkhamindriyArthaH 'krnnitH||112|| devo jhaNThaguraNezvaryo 'nirAviva vidyte| mato duHkhaparipluSTaM mataM gaticatuSTayam // 113 // prato vimyatprabubAsmA saMsAsAravajitAt / muktAvRttiSThate bhavyo ratnatritayabhUSitaH // 114 // bhavyaH paryAptakaH saMtrI jIva: paniyAmvitaH / kAlaladhyAdibhiryuktaH samyaktvaM pratipacate // 11 // samyaktvamatha tatvAbhavAnaM parikItitam / tasyopazamiko mevaH kSAyiko mizra ityapi // 11 // saptAnAM prazamAtsamyak kSayAnu bhayato'pi vA / prakRtInAmiti prAistatvaividhyaM sumedhasaH // 117 // vastutaH saMsAra meM duHkha hI sukha samajhA jAtA hai // 105 / / jo manuSya andhakAra meM baiThA hai vaha bhI yaha kahatA hai ki parAdhIna sabhI kArya duHkha haiM aura svAdhIna sabhI kArya parama sukha haiM / / 106 // jinakA yoga kAraNa hai tathA jinakA anta atyanta kaTuka-dukhadAyI hai aise pATha karmoM se badhita jIva ko svatantratA kaise ho sakatI hai ? // 107 // kSetrajJa-AtmajJa manuSya karma nirmita pAMca indriyoM tathA pAMca zarIroM ko prAtmA se atyanta bhinna kahate haiM / / 108 / / AtmA rUpI pathika karma rUpI saMvala ko lekara caturgati rUpI mahAaTavI meM sadA bhramaNa karatA huA sukha duHkha bhogatA hai // 106 // naraka meM nivAsa karane vAlA jIva karmodaya se sadA zArIrika aura mAnasika bhayaMkara duHkha bhogatA hai / / 110 // prAtmA ko nahIM jAnane vAlA jIva jaba tiryaJca gati meM pahuMcatA hai taba vaha naraka gati se kucha kama duHkha bhogatA hai aisA prAtmajJa manuSya kahate haiM // 11 // / jaba yaha manaSya hotA hai taba indriya viSayoM se pIDita hotA huA kucha sukha kaNoM se madhulipta viSa ke samAna duHkha bhogatA hai / / 112 // ATha guNoM ke aizvarya se yukta deva bhI mAnasika vyathA se rahita nahIM hai ataH cAroM gatiyAM duHkha se saMtapta mAnI gayI haiM // 113 // yahI kAraNa hai ki jJAnI bhavyajIva asAra saMsAra se bhayabhIta hotA huA ratnatraya se vibhUSita ho mukti ke lie udyama karatA hai / / 114 / / ___ saMjJI paJcendriya paryAptaka bhavya jIva kAlalabdhi Adi se yukta hotA huA samyaktva ko prApta hotA hai / / 11 / / tattvArtha kA zraddhAna karanA samyaktva kahA gayA hai| usake aupazamika, kSAyika aura kSAyopazamika isaprakAra tIna bheda haiM // 116 // vaha tIna bheda bhI ananta vandhI krodha mAna mAyA lobha tathA mithyAtva samyaGa mithyAtva aura samyaktva prakRti ina sAta prakRtiyoM ke upazama kSaya aura / narakanivAsinA 5 pIDitaH 1 yogo heturyeSAM tai: 2 karmava pAtheyaM sambalaM tat 3 zArIrikaM 6 mAnasika vyathA rahitaH 7kSayopazamAta / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 zrI zAntinAyapurANam ekaM prazamasaMvegadayA stikyAdilakSaNam / zrAtmanaH zuddhimAnaM syAditaracca samantataH // 118 // samyaktvAdhikRto bhAvAnmavyaH zuzrUSate tataH / sAdhUnudIkSate semya: zrutajJAnamavApnuyAt // 113 // vijJAtAgamasadbhAvo virati pratipadyate / virate rAtravApAyaH prAduH syAtsaMvarastataH / / 120 / / saMvarastapaso hetustapasA nirjarA parA / tataH kriyAnivRttiH svAstriyAhAnera yogitA / / 121|| bhavasantativicchedaH paro yoganirodhataH / tato mokSo bhavedevaM samyaktvaM muktikAraNam ||122 // zrAtmanastapasA tulyaM na hitaM vidyate param / tasmAtsarvAtmanA bhavyestasminyatno vidhIyatAm / / 123 / / ityAvedya hitaM tasthe madhyesabhamudAradhIH / rAjyabhogAMstadA rAjA 'jihAsuH svayamapyabhUt / / 124 // prathAntisthamAlokya tanayaM nandivardhanam / ityavAdItprajAstrAtu paryAyastava vartate // 125 / / ityuktvA rAjacihnAni tasmai dattvAgrahottapaH / pitustIrthakRto mUle bhrAtrAM megharathaH samam / / 126 / / pranye'pi bahavI bhUpAstaM vIkSyAsaMstapodhanAH / praNamya suvratAmAryAM priyamitrApi suvratA / / 127 // mRpAsanagato yathA / sa tathaiva sunIlucceH zrutaskandhamadhiSThitaH // 128 // pAnavarayAmAsa kSayopazama se hote haiM aisA subuddhimAn jIva kahate haiM / / 117 / / [ usa samyaktva ke sarAga aura vItarAga ke bheda se do bheda bhI hote haiM ] unameM eka to prazama saMvega anukampA aura Astikya Adi lakSaNoM se yukta hai aura dUsarA saba ora se AtmA kI vizuddhi mAtra hai / / 118 // samyagdRSTi jIva, jIvAjIvAdi padArthoM ko sunane kI icchA rakhatA hai isaliye sAdhuoM ke saMparka meM AtA hai aura unase zrutajJAna ko prApta hotA hai / / 116 // zrAgama ke abhiprAya ko jAnane vAlA manuSya virati -pAMca pApoM se nivRtti ko prApta hotA hai, virati se Asrava kA abhAva hotA hai aura usase saMvara prakaTa hotA hai / / 120 / / saMvara tapa kA kAraNa hai, tapase atyadhika nirjarA hotI hai, nirjarA se kriyA kA prabhAva hotA hai aura kriyA ke abhAva se prayogI avasthA prApta hotI hai // 121 // yoganirodha se saMsAra kI saMtati kA sarvathA uccheda ho jAtA hai aura usase mokSa prApta hotA hai, isa prakAra samyagdarzana mukti kA kAraNa hai / / 122 / / tapa ke samAna AtmA kA dUsarA hita nahIM hai isalie bhavya jIvoM ko saba prakAra se tapa meM prayatna karanA cAhie / / 123 / / isa prakAra utkRSTa buddhi ke dhAraka rAjA megharatha sabhA ke bIca meM rAnI ke liye hita kA upadeza dekara svayaM bhI usa samaya rAjyabhogoM ko chor3ane ke lie icchuka ho gaye / / 124 / / tadanantara samIpa meM sthita nandivardhana putra ko dekhakara isa prakAra kahane lage ki prajA kI rakSA karane kA krama tumhArA hai / / 125 / / aisA kahakara tathA usake lie chatra camara Adi rAja cihna dekara megharatha ne bhAI dRr3haratha ke sAtha pitA ghanaratha tIrthaMkara ke samIpa tapa graharaNa kara liyA / / 126 / / anya aneka rAjA bhI unheM dekhakara sAdhu ho gaye / priyamitrA rAnI bhI suvratA nAma kI AryA ko namaskAra kara suvratA - uttama vratoM se yukta ho gayI arthAt AryikA bana gayI / / 127 / / jisa prakAra rAjAsana para zrArUr3ha rAjA megharatha, anya rAjAoM ko apane hIna karate the usI prakAra atyanta unnata zrutaskandha para prArUr3ha hokara anya muniyoM ko apane se hIna karate the / / 128 / / jisa prakAra pahale 1 hAtu vyaktumicchuH / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH srg| yathA tasyArucadrAjyaM purA baddha rarAtibhiH / 'haSokaiH zaktisampannasvathA nayavidastapaH // 126 / / sa rarakSa yaSApUrva mantraM paJcAGgasaMbhRtam / tapazcaraMstathA yatnAtsaMyamaM yaminAM matam // 130 // guNairyayAvavamyastavyaMghotiSTa yathA puraa| apramattastathA SaDbhiH zamastho nityakarmabhiH // 13 // pUrva yathA sa rAjyAGga:prAjyarlokamanoharaH / tathA vanagataH svAGgaH kRzerapi tapasyayA / / 132 // raJjayanprakRtInityaM yathA rAjyagato babhau / tathAsau kSapayansaptaprakRtIstapasi sthitaH // 133 / / upAsthita yathAmAtyApurA nayavizAravAn / sa tathA zramaNAnpUrvAnparalokajigISayA // 134 / / purA pravartayAmAsa rAjyaM dvApazaSA sthitam / tathA yathAgamaM dhIrazcirakAlaM tapaH param // 13 // bhAvayAmAsa bhAvajJaH zakUrAkA mAvijitaH / samyaktpatimavyagrasamagrasukhahetukAm // 136 / / guruvAcAryavaryeSu zrute vApi bahubhutaH / yathAgama manuttAno vinayaM vitatAna sH||137|| gRhasthAvasthA meM unakA rAjya niyantrita zatruoM se suzobhita hotA thA usIprakAra nayoM ke jJAtA munirAja megharatha kA tapa bhI niyantrita zakti zAlI indriyoM se suzobhita ho rahA thaa| bhAvArthagRhasthAvasthA meM ve jisa prakAra zaktizAlI zatruoM ko bAMdhakara rakhate the usI prakAra tapasvI avasthA meM zaktizAlI indriyoM ko bAMdhakara svAdhIna kara rakhate the // 126 // jisaprakAra ve pahale sahAyaka sAdhanopAya, deza vibhAga, kAla vibhAga aura ApatpratikAra ina pAMca aGgoM se sahita mantra-rAjya tantra kI rakSA karate the usI prakAra tapazcaraNa karate hue ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya aura aparigraha ina pAMca aGgoM se sahita munisaMmata saMyama kI rakSA karate the / / 130 // ___jisaprakAra ve pahale acchI taraha abhyasta kiye hue sandhi vigraha Adi chaha guNoM se suzobhita hote the usI prakAra pramAda rahita tathA prazama guNa meM sthita rahate hue ve acchI taraha abhyasta samatA, vandanA, stuti, pratikramaNa, svAdhyAya aura kAyotsarga ina chaha nitya kAryoM se suzobhita hote the // 131 / / jisaprakAra ve pahale maMtrI Adi zreSTha rAjya ke aGgoM se loka priya the usIprakAra vana meM pahuMca kara tapasyA se kRza hue apane aGgoM-zarIra ke avayavoM se loka priya the // 132 // jisa prakAra rAjyAvasthA meM nirantara mantrI Adi sAta prakRtiyoM ko prasanna karate hue suzobhita hote the usI prakAra tapa avasthA meM bhI ve sAta karma prakRtiyoM kA kSaya karate hue suzobhita ho rahe the // 133 // jisa prakAra ve pahale paraloka-zatrusamUha ko jItane kI icchA se nIti nipuNa maMntriyoM ke pAsa baiThate the usI prakAra aba paraloka-narakAdi gatiyoM ko jItane kI icchA se pUrvavid muniyoM ke pAsa baiThate the // 134 // jisaprakAra ve dhIra vIra pahale bAraha prakAra se sthita rAjya ko pravartita karate the usIprakAra aba cirakAla taka AgamAnusAra bAraha prakAra ke utkRSTa tapa ko pravartita karate the / / 135 / / bhAvoM ke jJAtA tathA zaGkA kAMkSA Adi doSoM se rahita una munirAja ne saMpUrNa nirAkUla sukha kI kAraNabhUta darzana--vizuddhi bhAvanA kA cintavana kiyA thA / / 136 / / aneka zAstroM ke jJAtA tathA garva se rahita ve munirAja guruoM, zreSTha AcAryoM tathA zAstroM kI AgamAnusAra vinaya karate the // 137 / / 1 indriy| 2 sahAyA: sAdhanopAyA vibhAgo dezakAlayoH vinipAtapratIkAra: siddhiH paJcAGgamiSyate' pakSe ahiMsAdipaJcabhedasahitaM 3 samatA-vandanA-stuti-pratikramaNa-svAdhyAya-kAyotsargAkhyaH SaDAvazyakai 4 agaH / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam vrateSvanaticAreNa zIleSu ca samAcaran / sudhIH sudhIratAM svasya prathayAmAsa cetasaH // 138 / / nayapramANanikSepamayamabhyasyataH zrutam / SaDmavyamicitaM tasya jagatpratyakSatAmayAt // 136 // vyApRto'bhUdyathAnyAyaM vaiyAvRttye niratyayam / sa samAdhi ca sAdhUnAM nirAdhiradhitAdhikam // 140 // duzcarApi tapazcaryA tenAcaryata zaktita: / 'kriyAsuratha kosIdya kriyAsu svahitAsu ke // 141 // rAgAdikaM svasaMsaktaM tyajatastasya dustyajam / lokAtItAparA kAcityAgazaktivididhu te // 142 / / bhaktyA jinAgamAcAryasubahuzrutasaktayA / prahvIkRto'pyabhUccitramavyagrAtmA samunnataH // 143 // dharme'nurajyato nityaM tasya dharmaphaleSu c| prAdurbabhUva saMvegazcitraM mandagaterapi // 144 // yathAkAlaM SaDAvazyakarmasu 'prasRto'bhavat / tathApi sukhinAmAsIvekaH prAgraharaH paraH // 145 / / jJAnena tapaso'na' jinasya ca spryyaa| saMgataH sAdhucakreNa' cakre mArgaprabhAvanAm // 146 // granthagranthiSu saMzotimapareSAmazeSayan / nityaM pravacane tene vAtsalyaM sAdhuvatsalaH // 147 // vratoM tathA zIloM ke aticAra bacA kara nirdoSa tapazcaraNa karate hue ve jJAnavAn munirAja apane citta kI sudhIratA ko prakaTa karate the // 138 / / naya pramANa aura nikSepoM se tanmaya zruta kA abhyAsa karane vAle una munirAja ke liye chahadravyoM se vyApta jagat pratyakSatA ko prApta huA thA // 136 // ve nirantara yathA yogya vaiyAvRtya meM tatpara rahate the tathA mAnasika vyathA-glAni Adi se rahita ho atyadhika rUpa se sAdhu samAdhi karate the / / 140 / / ve zakti anusAra kaThina tapazcaryA bhI karate the so ThIka hI hai kyoMki AtmahitakArI kriyAoM meM zithilatA kauna karate haiM? arthAta koI nahIM // 14 // jinakA chor3anA kaThina hai aise Atma saMbandhI rAgAdika ko chor3ane vAle una munirAja kI koI anirvacanIya lokottara tyAga zakti viziSTa rUpa se zobhAyamAna ho rahI thI // 142 / / jinakI AtmA nirAkula thI aise ve munirAja jinAgama, prAcArya tathA bahuzrutajanoM kI bhakti se namrobhUta hone para bhI samunnata the yaha Azcarya kI bAta tho // 143 / / dharma tathA dharma ke phala meM nirantara anurAga karane vAle ve munirAja yadyapi mandagati-IryAsamiti se dhIre dhIre calate the (pakSa meM nirbhaya manuSya ke samAna manthara gati se calate the) tobhI unake saMvega-dharma aura dharma ke phala meM utsAha (pakSa meM bhaya) prakaTa huA thA, yaha Azcarya ko bAta thii| bhAvArtha-bhayavAn manuSya jaldI bhAgatA hai parantu ve paraloka sambandhI bhaya se yukta hokara bhI manda gati se calate the yaha Azcarya thA parihAra pakSa meM IryA samiti ke kAraNa dhIre dhIre calate the / / 144 / / ve chaha Avazyaka kAryoM meM yathA samaya tatpara rahate the tobhI sukhI manuSyoM meM advitIya, zreSTha tathA agrasara the / / 145 / / ve prazasta jJAna, nirdoSa tapa, jinendra pUjA tathA sAdhu samUha se yukta ho mArga prabhAvanA karate the / / 146 / / sAdhuoM se sneha rakhane vAle ve munirAja grantha ke kaThina sthaloM meM dUsaroM kA saMzaya dUra karate hue nirantara pravacana meM vAtsalyabhAva ko vistRta karate the / / 147 / / isa prakAra tIrthaMkara prakRti ke bandha meM kAraNabhUta solaha 1 AzIliGgaprayogaH 2 zaithilyam 3 tatparaH 4 zreSThaH 5 prazastena 6 sAdhusamUhena 7 zAstrakaThinasthaleSuH 8 samApayan / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH sargaH 165 tIrthakRtkAraNAnyevaM samyagabhyasyatA satA / tenAkAri tapo ghoramagha' saMghAtaghAtakRt / / 148 / / * pravadyan rAjasAnbhAvAnavacarahitAzayaH / zrutAdhiko'pyasUccitraM nitarAM bhuvi vizrutaH // 146 // / vairAgyasya parAM koTimadhyAsInaH samantataH / uvasthita tathApyuccaiH siMha' ni: krIDita sthitau / / 150 // itthaM tapasyatA tena kaSAyAronnirasthatA " / kAlosnAyi nayajJena bhUyAnbhUtahitArthinA / / 151 / / grahaNasya ca zikSAyAH kAlaM nItvA yathAgamam / gaNapoSaNakAlaM ca cirakAlamadhatta saH / / 152 / / prAtmasaMskArakAlena vartayitvArtavajitaH / tataH sallekhanAkAlamanyatiSThadaniSThitam / / 153 / / praGgaH saha tanUkRtya kaSAyAndhanabandhanAn / 'caturo yaminAM mArge 'caturo nitarAmabhUt / / 154 / / munInAM tilako nityaM protphullatilakotkare / tilakAkhye girAvAsta prAyaH prAyopavezane ' / / 155 / / dhIraH svaparasApekSanirapekSazcatuvidham / ghadhyAnamiti dhyAtumAtmAdhInaH pracakrame / / 156 / / yathAgamagataM samyagdravyamayaM ca cintayan / zrAjJAvicayasadbhAvaM mAvayAmAsa tasvataH / / 157 / / : kAraNa bhAvanAoM kA abhyAsa karate hue unhoMne pApa samUha kA nAza karane vAlA ghora tapa kiyA thA / / 148 / / jo rAjasa - rajoguNapradhAna bhAvoM ko khaNDita kara rahe the tathA jinakA abhiprAya pApa se rahita thA aise ve munirAja zrutAdhika-zAstra jJAna se adhika hokara bhI vizruta - zAstrajJAna se rahita the yaha Azcarya kI bAta thI / ( parihAra pakSa meM vizruta - vikhyAta the ) // 146 // ve saba ora se vairAgya kI parama sImA ko prApta the to bhI utkRSTa siMha jaisI krIr3A kI sthiti meM udyata rahate the-- siMha ke samAna zUratA dikhalAte the ( pakSa meM utkRSTa siMha niSkrIDita vrata kA pAlana karate the ) / / 150 / / isa prakAra tapasyA karate, kaSAya rUpI zatruoM ko naSTa karate tathA jIva mAtra ke hita kI icchA karate hue una nayoM ke jJAtA munirAja ne bahuta kAla vyatIta kiyA / / 151 / / zikSA grahaNa kA kAla zrAgamAnusAra vyatIta kara unhoMne cirakAla taka garaNapoSaNa kA kAla bhI dhAraNa kiyA arthAt AcArya pada para AsIna hokara munisaMgha kA pAlana kiyA / / 152 / / tadanantara AtmA ko susaMskRta karane kA kAla vyatIta kara arthAt AtmA meM jJAna aura vairAgya ke saMskAra bhara kara unhoMne kisI kleza ke binA hI cirakAla taka sallekhanA kAla ko dhAraNa kiyA / / 153 // aGgoM ke sAtha tIvra bandha ke kAraNabhUta cAra kaSAyoM ko kRza kara ve muni-mArga meM pratyaMta catura ho gaye the / / 154 / / ve zreSTha munirAja jahAM nirantara tilaka vRkSoM kA samUha phUlA rahatA thA aise tilaka nAmaka parvata para prAyopagamana saMnyAsa meM baiThe / / 155 / / sallekhanA kAla meM jo apane zarIra kI Tahala svayaM to karate the para dUsare se nahIM karAte the tathA jinhoMne apanI manovRtti ko apane adhIna kara liyA thA aise ve dhIra vIra muni cAra prakAra ke dharmyadhyAna kA isaprakAra dhyAna karane ke liye udyata hue / / 156 / / zrAgama meM jaisA varNana hai vaisA dravya aura artha kA cintana karate hue unhoMne paramArtha se zrAjJAvicaya nAmaka dharmya dhyAna kA cintavana kiyA thA / / 157 / / samIcIna mArga ko na pAne vAle jIva 1 pApasamUha vighAtakRt 2 khaNDayan 3 vigataM zrutaM yasya tathAbhUtaH pakSe prasiddhaH 4 siMhanisatsa nAmaka viziSTatapasi 5 nirAkurvatA 6 catu:saMkhyakAn 7 dakSaH prAyopagamana saMnyAse / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 zrIzAntinAthapurANam anAsAdita sanmArgA jIvA bhrAmyanti saMsRtau / tenetyapAyavicaye tene smRtiraMnAratam / / 158 / vivicya karmaNAM pAkaM vicitratarazaktikam / sa smarannasmaro' jajJe vipAkavicaye sthiraH / / 156 / / prastiryagathodhvaM ca lokAkAraM vicinvatA / lokasaMsthAnavicayastenetyasmaryaMta kramAt // 160 // jAtu vadhyAviti dhyeyamapariplavamAnasaH / bhAvanAsvapi cotasye pAriplavatayAtmanaH / / 161 // mAsamekaM vidhAyaivaM dhIraH prAyopavezakam / prakSINaM kAyamatyAkSItpriyaH kasyAthavA kRza: / / 162 / / sarvArthasiddhimAsAdya tataH sarvArthasiddhitaH / u candrAvadAtayA mUrtyA kIrtyA cAjani rAjitaH // 163 // sa taMtra "hastadahano'pi babhUvAmyucchritAvadhiH / zrahamindro'bhiSAM vibhranmahendra iti vizra tAm || 164 / / sa siddhasukha 'dezIyamapravIcAramanvabhUt / sukhaM tatra trayastrazatsamudrasthitimudritam / / 165 / / tataH parivRDho bhUtvA sAdhUnAM dRDhasaMyamaH / pratapyata tapo bADhaM ciraM dRDharatho'pyasau / / 166 / / samyaktvajJAna cAritratapasyArAdhya zuddhadhIH / prAyopavezamArgeNa tanuM tatyAja tasvavit // 167 // saMsAra meM bhramaNa karate haiM aisA unhoMne apAyavicaya dharmyadhyAna meM nirantara vicAra kiyA thA / / 158 / / karmoM kA udaya atyaMta vicitra zakti se yukta hotA hai aisA vicAra karate hue ve niSkAma yogI, cirakAla taka vipAkavicaya nAmaka dharmyadhyAna meM sthira hue the / / 156 // nIce, madhya meM tathA Upara lokake kAra kA vicAra karate hue unhoMne krama se lokasaMsthAnavicaya nAmakA dharmyadhyAna kA cintavana kiyA thA / / 160 / / isa prakAra sthira citta ke dhAraka ve munirAja kabhI dhyeya kA isa prakAra dhyAna karate the aura kabhI AtmA kI caJcalatA se bhAvanAoM meM udyata rahate the / bhAvArtha - citta kI ekAgratA meM dhyAna karate the aura kabhI citta kI caJcalatA hone para anityAdi bAraha bhAvanAoM kA cintavana karate the / / 161 / / isaprakAra una dhIra vIra munirAja ne eka mAsa taka prAyopagamana karake atizaya kSINa zarIra kA tyAga kiyA so ThIka hI hai kyoMki kRza kise priya hotA hai ? / / 162 // tadanantara sarvArtha siddhi ko prApta kara vahAM samasta prayojanoM kI siddhi hone se ve candramA ke samAna zarIra aura kIrti se suzobhita hone lage / / 163 / / vahAM ve eka hAtha pramAraNa hokara bhI ucchritAvadhi - atyadhika avadhi - sImA se sahita ( parihAra pakSa meM zra eSTha avadhijJAna se yukta the ) tathA mahendra isa prasiddha saMjJA ko dhAraNa karane vAle ahamindra hue / / 164 // | vahAM ve siddha sukha se kiMcit Una, pravIcAramaithuna se rahita tathA tetIsa sAgara pramANa sthiti se yukta sukha kA upabhoga karate the / / 165 / / tadanantara dRr3ha saMyama ke dhAraka dRr3ha ratha ne bhI muniyoM ke svAmI bana kara cirakAla taka ThIka tapa kiyA / / 166 / / zuddha buddhi se yukta tattvajJa dRr3haratha munirAja ne samyagdarzana, samyagjJAna, samyak - cAritra aura samyaktapa nAmaka cAra ArAdhanAoM kI prArAdhanA kara sallekhanA kI vidhi se zarIra chor3A || 167 / / pahale bar3e bhAI megharatha ne prArUDha hokara jisa svarga rUpI gajarAja ko alaMkRta kiyA thA, unhIM ke guNoM kA abhyAsa hone se hI mAnoM dRr3haratha bhI usI svarga rUpI gajarAja para zrArUDha hue / 1 akAmaH 2 sthiracittaH 3 candravadujjvalayA: 4 zarIreNa 5 hastapramANaH kiJcidUnamiti siddhasukhadezIyam 7 svAmI / 6 siddhasukhAt Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaH sargaH 167 nAkanAgaH purAruhya jyAyasA yaH prasAdhitaH / prAraroha tamevA sau tadguNAbhyasanAdiva // 168 / / zArdUlavikrIDitam lakSmI bibhradapi prakAmasumanI 'muktAvAtaca tiH zuddhAtmApi mahendrataHprati tadA nirbhAsamAnAvadhiH / lIlodbhAsitamorabasmitirapi syaktAlikelikamo nAmnA tatra surendracandra iti sa khyAto'hamindro'bhavat // 166 / / bhAsvadbhUSaNa paparAgakirasamyAjena to sarvato rAgeNeva nirAkRtena manasaH saMsevyamAnau bahiH / samyaktvasya ca saMpadA vimalayA prItAvabhUtAmumo __bodhenAvadhinA yutau zamaguNAlaMkAriNA hAriNAH // 170 // ityasagaLavikRto mAninuhANe megharamasya sarvAsiddhigamano nAma ** dvAdazaH sargaH bhAvArtha-jisa sarvArtha siddhi vimAna meM megharatha utpanna hue the usI sarvArtha siddhi vimAna meM dRr3haratha bhI utpanna hue // 168 / / jo atyanta sundara zobhA ko dhAraNa karate hue bhI nirmala kAnti se rahita the ( pakSa meM motI ke samAna nirmala kAnti vAle the), zuddhAtmA-virakta hRdaya hokara bhI megharatha ke jIva mahendra ke prati avadhi jJAna ko prakAzamAna karane vAle the tathA krIDA kamala kI sthiti ko dhAraNa karane vAle hokara bhI bhramaroM kI krIr3A se rahita the aise surendracandra isa nAma se prasiddha ahamindra hue // 169 / / ve donoM ahamindra dedIpyamAna AbhUSaNoM meM saMlagna padmarAga maNiyoM kI kiraNoM ke bahAne aise jAna par3ate the mAnoM mana se nikAle hue rAga ke dvArA hI bAhara saba ora se sevita ho rahe hoN| sAtha hI samyaktva kI nirmala saMpadA se prasanna the tathA prazamaguNa se alaMkRta manohara avadhi jJAna se sahita the // 17 // isaprakAra mahAkavi asaga dvArA viracita zAntipurANa meM megharatha ke sarvArthasiddhi gamana kA varNana karane vAlA bArahavAM sarga samApta huA // 12 / / 1 muktA-tyaktA AvadAta dya tiH nirmalakAntipena saH, pakSe muktA vat mauktikavat avadAtA-ujjvalA. tiryasya saH 2 manohareNa / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *comonomerneoneon* trayodazaH sargaH ma prayAsti mArate vAsye jambUdvIpopazobhite / 'janAntaH kuravo lakSmyA jitottarakurudhu tiH // 1 // yatra dhoraiH smryaad| sAgarairiva sAdhubhiH / nArthI svayaMprAharasaprasaro jAtu vAryate // 2 // anyonyapraNayAkRSThamAnase viyogitA kolApugemveva te jlsNgtiH||3|| antaHsaMkrAntatIrastharaktAzokAlipallavaiH / saromibhUyate yatra 'savidrumabanairiva // 4 // citrapavAnvitA ramyAH puSpeSUjjvalayA dhiyaa| kalpavallya ivAbhAnti yatra rAmA manoramAH // 5 // trayodaza sarga athAnantara jambUdvIpa meM suzobhita bharata kSetra meM lakSmI se utarakuru kI zobhA ko jItane vAlA kuru deza hai // 1 / / jahAM samudroM ke samAna maryAdA se sahita, dhIravIra sAdhu puruSoM ke dvArA svayaMgrAha rasa ke samUha-mana cAhI vastu ko svayaM lene kI bhAvanA se sahita yAcaka kabhI rokA nahIM jAtA hai| bhAvArtha-jahAM mana cAhI vastu ko svayaM uThAne vAle yAcaka jana ko kabhI koI rokatA nahIM hai // 2 // jahAM paraspara ke prema se AkRSTa hRdaya vAle cakavA cakavI meM hI viyogitA-viraha thA jala saMgatipAnI kI saMgati dekhI jAtI hai vahAM ke manuSyoM meM viraha tathA jar3a-mUrkha janoM kI saMgati nahIM dekhI jAtI hai // 3 // jahAM bhItara pratibimbita taTavartI lAla azoka vRkSAvali ke pallavoM se yukta sarovara aise ho jAte haiM mAnoM mUgA ke vana se hI sahita hoM // 4 // jahAM sundara striyAM kalpalatAoM ke samAna suzobhita haiM kyoMki jisaprakAra striyAM citrapatrAnvita-nAnA prakAra ke bela bUToM se sahita hotI haiM usI prakAra vahAM kI latAeM bhI nAnA prakAra ke pattoM se sahita thIM, aura jisa prakAra striyAM puSpaiSUjjvalayA zriyA-kAma se ujjvala zobhA se ramaNIya hotI haiM usI prakAra vahAM kI latAeM bhI puSpeSuphUloM para ujjvala zobhA se ramaNIya thIM // 5 / / jinhoMne apanI vibhUti yAcakoM ke upabhoga ke liye 1 dezaH 8 jAGgalaH ba. 2 virahitA 3 jalasaMgatiH pakSe jaDasaMgatiH 4 pravAlavanasahita riva 5 rAmA pakSe puSpeSuH kAmastena ujjvalayA zuklayA / kalpavallI pakSe puSpeSu kusumeSu ujjvalayA dIptayA / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH athinAmupabhogAya kalpitAtmavibhUtibhiH / savRtta muhyate yasminnAraNyairapi pAdapaiH / / 6 / / jagattApanudo yasminvizuddhataravArayaH / pAkarAH subhUpAzca sevyante avaladvijaH // 7 // sarito yatra rAjIvaparAgaparipiJjaram / jalaM hemarasaprakhyaM badhate himazItalam // 8 // vipallavatayA honA pAnthabhuktaphala zriyaH / mArgasthA janatA yasminvIrudhazca cakAsati // 6 // 'tuGgavalatA dhArairanta: saralavRttibhiH / mahIdhraH sujanairyazca mahAsattvaralaMkRtaH // 10 // saMkalita kI hai aise vanavRkSoM ke dvArA bhI jahAM sadpuruSoM kA AcAra dhAraNa kiyA jAtA hai / bhAvArtha-jahAM ke manuSyoM kI bAta hI kyA, vana vRkSa bhI satpuruSoM ke prAcAra kA pAlana karate haiM // 6 // jisa deza meM dhavaladvija-rAjahaMsa pakSI, jagat kI garmI ko dUra karane vAle tathA atyanta nirmala jala se yukta tAlAboM kI sevA karate haiM aura niSkalaMka brAhmaNa jagat ke duHkha ko dUra karane vAle tathA nirdoSa talavAra ko dhAraNa karane vAle uttama rAjAoM kI sevA karate haiM / bhAvArtha-jahAM tAlAba uttama rAjA ke samAna the kyoMki jisa prakAra tAlAba jagatApanudaH-jagat kI garmI ko dUra karate haiM usIprakAra uttama rAjA bhI jagat ke dAridrayajanita duHkha ko dUra karate the aura jisa prakAra tAlAba vizuddhataravAri-atyaMta vizuddha-nirmala jala se yukta hote haiM usI prakAra uttama rAjA bhI atyanta vizuddha-dIna hIna janoM para prahAra na karane vAlI talavAra se yukta thA / dhavaladvija-saphedapakSI arthAt haMsa tAlAboM kI sevA karate the aura dhavaladvija-nirmala-nirdoSa brAhmaNa uttama rAjAoM kI sevA karate the // 7 // jahAM kI nadiyAM kamaloM kI parAga se pIta varNa ataeva suvarNa rasa ke samAna dikhane vAle himazItala-barpha ke samAna zItala jala ko dhAraNa karatI haiM / / 8 / / jahAM vipallavatayA hInAHvipatti ke aMza mAtra se rahita(pakSa meM pallavoM ke prabhAva se rahita arthAt hare bhare pallavoM se sahita)pathikoM ke dvArA upabhukta phala zrI se sahita arthAt jinakI lakSmI-saMpatti kA upabhoga mArga calane vAle pathika bhI karate the aise, ( pakSa meM jinake phala pathika khAyA karate the ) aise, tathA mArgastha-samIcIna AcAra vicAra meM sthita ( pakSa meM mArga meM sthita ) jana samUha aura latAeM suzobhita hotI haiM / / 6 / / jo deza paraspara samAnatA rakhane vAle parvatoM aura sajjanoM se alaMkRta hai kyoMki jisa prakAra parvata tuGga-UMce hote haiM usI prakAra sajjana bhI tuGga-udAra hRdaya the, jisa prakAra parvata dhavalatAdhAra-dhava ke vRkSa tathA latAnoM-beloM ke AdhAra hote haiM usI prakAra sajjana bhI dhavalatAdhAra-dhavalatA-ujjvalatA ke AdhAra the / jisaprakAra parvata antaHsarala vRtti-bhItara devadAru ke vRkSoM ke sadbhAva se sahita hote haiM 1 sata iva vRtta sadvRtta-sajjanAcAra: 2 padmAkara pakSe vizuddhataraM nirmalataraM vAri jalaM yeSAM te, subhUpapakSe vizuddhA nirdoSAH tara vArayaH kRpANA yeSAM te 3 haMsaH, nirmalabrAhmaNaH 4 vipadAM lavA vipallavAsteSAM bhAva: vipallavatA tayA hInA janatA / latApakSe vigatakisalayatayA hInA: sapallavA ityarthaH 5 latAH 6 unnataH, udaar| 7 mahIdhrapakSe dhavAzca vRkSa vizeSAzca latAzceti SavalatAstAsAmAdhAraiH sujanapakSe dhavalatAyAH zuklatAyAnirmalatAyA AdhArA staiH 8 mahIdhrapakSe antaH madhye saralAnA deva dAru vRkSANAM vRttiH sadbhAvo yeSu taiH / sujana-pakSe antaH saralA akuTilA vRttiryeSAM taiH / mahAprANibhiH pakSe mahAparAkramaH / 22 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 zrI zAMtinAthapurANam tatrAsti hAstinaM nAmnA nagaraM bharatazriyaH / nirjitatrijagatkAntenivAseka mahotvasam // 11 // yasminnivAsiloko'mRddhi 'budho'pyavimAnagaH / nistrigrAhayukto'pi vijamasthitirAjitaH // 12 // suvRta syonnatasyApi stanayugmasya yoSitAm / yatroparyabhavaddhAraH svaM vAsyAtu N 'guNasthitim // 13 // yasmi vipariNamArgeSu vicitramariNarazmibhiH / 'zAritAGgatayA lokairna vyabhAvi parasparam ||14|| yatra candrAvadAteSu prAsAdeSveva kevalam / palakSyata mahAmAna ' ' stambhasaMbhAravibhramaH // 15 // yatrAsItkokileSveva 2 sahakAraparibhramaH / atyantakamalAyAsaH pratyahaM bhramareSu ca // 16 // yasminsaudhAzca yodhAzca paradAreSu saMgatAH / praticitraM tathApyUhuH patAkAmanyadurlabhAm // 17 // 3 usI prakAra sajjana bhI antaH saralavRtti - bhItara se niSkapaTa vyavahAra se yukta the aura jisa prakAra parvata mahAsattva -- siMha - vyAghra Adi bar3e bar3e jIvoM se sahita hote haiM usIprakAra sajjana bhI mahAsattva - mahAn parAkrama se yukta the // 10 // usa kurudeza meM hastinApura nAmakA nagara hai jo tInoM jagat kI kAnti ko jItane vAlI bharata kSetra kI lakSmI kA nivAsa bhUta advitIya kamala hai / / 11 / / jisameM nivAsa karane vAlA manuSya vibudhadeva hokara bhI avimAnaga - vimAna se gamana karane vAlA nahIM thA ( parihAra pakSa meM viziSTa vidvAna hokara bhI atyadhika ahaMkAra ko prApta karane vAlA nahIM thA ) tathA nistrizagrAhayuktaH - krUra grAhajala jantuoM se yukta hokara bhI vijalasthitirAjita - jala ke sadbhAva se suzobhita nahIM thA ( pakSameM talavAra ko grahaNa karane vAle logoM se sahita hokara bhI mUrkhoM ke sadbhAva se suzobhita nahIM thA ) ||12|| jahAM striyoM kA stana yugala yadyapi suvRtta - atyanta gola thA ( pakSa meM sadAcAra se yukta thA ) tathA unnata--UMcA uThA huA ( pakSa meM utkRSTa thA ) to bhI usa para hAra - maNiyoM kA hAra ( pakSa meM parAjaya ) par3A huA thA jisase aisA jAna par3atA thA mAnoM vaha hAra apane Apako guNasthiti -- sUtroM sthiti se sahita ( pakSa meM gauraNaprapradhAna sthiti se yukta ) kahane ke liye hI par3A huA thA / / 13 / / jahAM bAjAra ke mArgoM meM citra vicitra maNiyoM kI kiraNoM se zarIra ke kalmAsita - vividha raGgoM se yukta ho jAne ke kAraNa loga paraspara eka dUsare ko pahicAnate nahIM the || 14 || jahAM mahAmAna stambhasaMbhAravibhrama-UMce UMce khambhoM ke bhAra kI zobhA kevala candramA ke samAna ujjvala mahaloM meM hI dikhAyI detI thI vahAM ke manuSyoM meM pratyadhika ahaMkAra se utpanna hue gatyavarodha ke samUha kA viziSTa 1 devo'pi pakSe viziSTa budho'pi 2 vimAnena na gacchatIti bhavimAnaga: pakSe viziSTaM mAnaM gacchatIti vimAnagaH, tathA na bhavatiH iti avimAnagaH / 3 krUragrAha yukto'pi pakSe khaDgagrAhijanayukto'pi 4 jalAbhAvasthityA rAjitaH zobhitaH pakSe vigatA vinaSTA yA jaDasthiti: dhUrtajana sadabhAvaH tayA rAjitaH 5 sadAcArasyApi pakSe vartulAkArasyApi 6 zreSThasya pakSe unnatasyApi 7 hAraH parAjayaH pakSe kaNThAlaMkAraH 8 guNAnAM sUtrANAM sthiti: sadbhAvo yasmin tathAbhUtaM pakSa apradhAna sthitim 6 kalmASita zarIratayA 10 paryaMcAri 11 mahotta Ggastambha samUha zobhA pakSe mahAmAnena adhikagarveNa yaH stambho gatyAvarodhastasya saMbhAraH tena vibhramaH 12 atisaurabhAmravRkSeSu paribhramaNa pakSe sahAyakeSu paribhramaH paritaH saMdehaH 13 kamala puSpa prAptyarthamadhikaprayAsaH pakSe kamalAyailakSmyai atyanta AyAsaH khedaH 14 utkRSTa strISu pakSe zatruvidAraNeSu / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH ponastanayugoriNabhAramanparagAmukaH / tathApi strIjano yatra kAmenAstrIkRtaH katham // 18 / / saMsArastho'pi yatrAsIvAtmAdhInaH sukhAnvitaH / muktAtmeva janaH sarvaH samAnaguNalakSitaH // 16 // mAtAH puSpamayA yasminpuSpeSoriva sAyakAH / pramikAmijanaM peturmanmayonmAdahetavaH // 20 // adhyAsta tatpure rAjA vizvaseno vizAladhIH / prabhAri lIlayA yena vizvo vishvmbhraabhr| // 21 // pratApAkrAntaloko'pi sukhAloko yathA vidhuH / sAradaH parakAryeSu vidya te yo vizAradaH // 22 // sAdhu vRtAhitaratiH 'savarthaghaTanodyataH / cittasthAzeSaloko'bhUdyaH prabhuH satkaviryathA // 23 / / saMcAra nahIM dekhA jAtA thA / / 15 / / jahAM para sahakAra paribhramaH-sugandhita prAmoM para paribhramaNa karanA koyaloM meM hI thA vahAM ke manuSyoM meM sahAyaka viSayaka vyApaka saMdeha nahIM thA arthAt ye hamArI sahAyatA kareMge yA nahIM aisA saMdeha nahIM thA tathA atyanta kamalAyAsa-kamalapuSpoM kI prApti ke liye atyadhika kheda bhramaroM meM hI prati dina dekhA jAtA thA vahAM ke manuSyoM meM lakSmI kI prApti ke liye atyadhika kheda nahIM dekhA jAtA thA // 16 // jisa nagara ke bhavana aura yoddhA yadyapi para dAroM-para striyoM-utkRSTa striyoM aura zatru ke vidAraNoM meM saMgata-saMlagna the tathApi bar3e Azcarya kI bAta thI ki ve anya durlabha patAkAoM ko dhAraNa kara rahe the / bhAvArtha-bhavana zreSTha striyoM se sahita the tathA una para patAkAeM phaharA rahI thIM aura yoddhA zatruoM ke vidAraNa karane meM saMlagna the tathA yuddha meM vijaya patAkA prApta karate the / / 17 / / jahAM kA strI samUha yadyapi sthUla stanayugala aura nitamboM ke bhAra se dhIre dhIre calatA thA tathApi kAma ne use astrIkRta-strItva se rahita (pakSa meM astra svarUpa) kaise kara diyA / / 18 / / jahAM rahane vAle samasta manuSya saMsArI hone para bhI muktAtmA ke samAna svAdhIna, sukha sahita tathA samAna guNoM se yukta the // 16 // jahAM kAma ke unmAda ko karane vAlI vAyu kAma ke puSpamaya vAraNoM ke samAna kAmIjanoM ke sanmukha bahA karatI thI / bhAvArtha-puSpoM se suvAsita sugandhita vAyu kAmIjanoM ko aisI jAna par3atI thI mAnoM kAmadeva apane puSpamaya vANahI calA rahA ho // 20 // usa hastinApura nagara meM vizAlabuddhi kA dhAraka vaha rAjA vizvasena rahatA thA jisane samasta pRthivI kA bhAra lIlApUrvaka-anAyAsa hI dhAraNa kara liyA thA // 21 // jo pratApa ke dvArA loka ko AkrAnta karane vAlA hokara bhI candramA ke samAna sukhAloka-sukhase darzana karane yogya thaa| dUsaroM ke kAryoM meM sArada-mahattvapUrNa sahayoga dene vAlA thA tathA vizArada-atyanta buddhimAna thA aisA vaha rAjA atizaya dedIpyamAna thA / / 22 / / jo rAjA uttama kavi ke samAna thA kyoMki jisa prakAra uttama kavi sAdhuvRttAhitarati uttama chandoM meM prIti ko dhAraNa karane vAlA hotA hai usI prakAra vaha rAjA bhI satpuruSoM ke prAcAra meM prIti ko dhAraNa karane vAlA thaa| jisa prakAra uttama kavi sadarthaghaTanodyata-uttama artha ke pratipAdana meM udyata rahatA hai usI prakAra vaha rAjA bhI 1na strIkRtaH po zastrIkRtaH 2 pRthivIbhArA 3 sAraM bheSThaM dadAtIni sArada: 4 vidvAn 5 satkavipakSe sAdhuvRtteSu nirdoSa chandaHsu AhitA ratiHprItiryava sa: pakSe satpuruSAcAre dhRtaprItiH 6 sata: prazastasya arthasya vAcyasya ghaTane saMyojane udyataH tatparaH stkviH| pakSe satAM sAdhUnAm arthasya prayojanasma ghaTanAyAM saMgatyAmudyatA Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 zrIzAntinAthapurANam mahimnA sAmarAgeNa' sumeruriva yo babhau / 2pAdopAntavarAzeSasurasenopazobhitaH // 24 // yasyAri vibhu cAtyantamAsIdarikulaM param / 'dhotyalaMkRtamatyuddha vibhrato'pi parAkramam / / 2 / / yena khyAtAvadAneSu bhUrikSAneSu bhUtayaH / bhRtyeSu lambhitA' rejumaMdreSu dviradeSu ca // 26 // "hArAvaruddhakaNThena mitrAmitravadhUjanaH / 12sumadhyaH prathayAmAsa yasya madhyasthatAM parAm // 27 / / bhramantyapi 'surAvAsAnbhujaGga vasatIH sadA / yasya kiirtivdhuuloke niSpakaMvA tathApyabhUt / / 28 / / sadarthaghaTanodyata-sajjanoM kA prayojana siddha karane meM udyata rahatA thA aura jisaprakAra uttama kavi ke hRdaya meM samasta loka jagat sthita rahatA hai usIprakAra usa rAjA ke hRdaya meM bhI samasta loka-- janasamUha sthita rahatA thA arthAt vaha samasta logoM ke hita ko dhyAna rakhatA thA / / 23 // jo rAjA sumeru parvata ke samAna suzobhita ho rahA thA kyoMki jisa prakAra sumeru parvata sAmarAga-kalpavRkSoM se yukta mahimA se sahita hai usIprakAra vaha rAjA sAmarAga-sAma upAya sambandhI rAga se yukta mahimA se sahita thA tathA jisaprakAra sumeru parvata pratyanta parvatoM ke samIpa calane vAlI samasta devasenAoM suzobhita hotA hai usI prakAra vaha rAjA bhI caraNoM ke samIpa calane vAle samasta uttama rAjAoM se suzobhita thA // 24 / / vaha rAjA yadyapi aMkuza prayoga se alaMkRta tathA atizaya prazasta utkRSTa parAkrama ko dhAraNa kara rahA thA tobhI usakA zatrusamUha atyadhika arivibhu-cakra ratna se samarthazakti zAlI thA ( pakSa meM ari--nirdhana aura vibhu-pRthivI se rahita thA // 25 // jisane prasiddha sAhasa se yukta tathA atyadhika dAna-tyAga (pakSa meM mada) se sahita bhadraprakRti vAle sevakoM aura hAthiyoM ko bhUtiyAM--saMpadAeM (pakSa meM citrakarma) prApta karAye the| bhAvArtha--jinakA parAkrama prasiddha thA tathA jinhoMne bahuta bhArI tyAga kiyA thA aise uttama sevakoM ke lie vaha puraskAra svarUpa saMpadAeM detA thA tathA jinakA avadAna tor3a phor3a kA kArya prasiddha thA tathA jinake gaNDasthala se baha mada cU rahA thA aise hAthiyoM ke gaNDasthaloM tathA sUDoMpara usane raGga biraGga citra banavA kara unheM alaMkRta kiyA thA // 26 / / sumadhya- sundara madhya bhAga se yukta mitroM kI striyAM aura sumadhya-jaMgaloM meM bhaTakane ke kAraNa phUloM kA dhyAna karane vAlI zatruoM kI striyAM hArAvaruddha kaNTha ke dvArA (mitra vadhUjana pakSa meM hAra se yukta kaNTha ke dvArA aura amitravadhUjana pakSa meM 'hA' isa duHkha sUcaka zabda se rudhe hue kaNTha ke dvArA) jisakI madhyasthatA ko prakaTa karatI thI // 27 / / jisa rAjA kI kItirUpI vadhU yadyapi nirantara surAvAsa - madirAlayoM ( pakSa meM svargoM ) aura bhujaGgavasatI-abhadra 1 sAmni sAmopAye rAgastena pakSe amarAgaH kalpa vRkSaH sahitena 'mahimnA' ityasya vizeSaNam 2 pAdAnAM pratyanta parvatAnAM upAntacarA samIpa gAminI yA surasenA devasenA tayA upazobhitaH pakSe pAdayozcaraNayoH upAnte carA me surasAyA: supRthivyA inA: svAmina: taiH upazobhita: 3 arA vidyante yasya tat ari cakramityarthaH tena vibhu samathaM pakSe na vidyate rAH dhanaM yasya tat ari nirdhanabhityarthaH 4 vigatA bhUH pRthivI yasya tat 5 vItyA aMkUzakarmaNA alaMkRtam 6 atizreSTham 7 prasiddhaparAkrameSu 8 atyadhikatyAgeSu, pracuramadeSu, sampattaya: citrakarmANi 10 prApitA! 11 mitrapakSe hAreNa graMveyakeNa avaruddho yukto yaH kaNThastena / amitra pakSa 'hA' iti rAvaNa zabdena ruddho yaH kaNTho galastena 12 zobhanamadhyabhAgayukto mitravadhUjanaH, amitravadhUjana pakSa sumAnipuSpANi dhyAyati iti sumadhyaH 13 devanivAsAn madirAyA sthAnAni pakSa svargAn 14 viTanivAsAna nAgalokAnapAtAlAna 15 niSkalaGkava pakSa ujjvalaiva / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH srg| 173 3 fat' na paryAptA varSu kasya nirantaram / avagrahavimuktasya sAraGgA" havaM 'vArmucaH ||26|| nividApayiSuH svaM vA pratApAnalatApitam / zrabdhistroto'ntarAleSu yasyAstArA 'tisaMhatiH ||30|| tasyaireti mahAdevI mahanIyaguNasthitiH / sadvRttiriva taccittAdanapetA sadAbhavat ||31|| yA mandagatisaMpannA bhadrabhAvA mugekSaraNA / zrapyasaMkIrNazobhAGkaH pratIkairadya tattarAm // 32 // prantaH prasannayA vRtyA sAdhubhUyamanAratam / yayA vidhRtamityetadatyadbhutamabhUd bhuvi / / 33 // yasyAH kAntyAbhibhUteva padmA padmAkare'vasat / tatpAvapallavacchAyAM sopyadhatteva tadbhUyAt ||34|| tayA 10 satyarataH satyA samaM zamadhanaM satAm / sa dharmArthAvirodhena prakAmaM kAmamanvabhUt ||35|| kurUnkurupatAvevaM zAsapUjitazAsane I tasmintre lAvanopAntabhrAntavizrAntasainike // 36 // kAmIjanoM ke nivAsa sthAnoM ( pakSa meM pAtAla loka ) meM bhramaNa karatI zrI tathApi vaha loka meM niSkalaGka nirdoSa ( pakSa meM ujjvala ) hI rahatI thI ||28|| jisa prakAra vRSTi ke pratibandha se rahita arthAt nirantara varSA karane vAle megha ke liye paryApta cAtaka nahIM milate haiM usI prakAra nirantara dAna varSA karane vAle jisa rAjA ke lie paryApta yAcaka nahIM milate the ||26|| jisake pratApa rUpI agni se saMtapta apane Apa ko zAnta karane ke lie icchuka hue ke samAna zatruoM kA samUha samudrapravAhoM ke bIca rahane lage the / bhAvArtha - isa rAjA ke zatru bhAgakara samudroM ke bIca meM sthita TAputroM para rahane lage the jisase ve aise jAna par3ate the mAnoM rAjA kI pratApAgni se saMtapta apane Apako zAnta karane ke liye hI vahAM rahane lage hoM / / 30 / / usa rAjA kI zreSTha guNoM ke sadbhAva se sahita erA nAma kI mahArAnI thI jo sadvRtti ke samAna sadA usake citta meM samAyI rahatI thI usase kabhI alaga nahIM hotI thI / / 31 / / mandagati se sahita, bhadrapariNAmoM se yukta tathA mRga ke samAna netroM se suzobhita jo rAnI pRthak pRthak vizAla zobhA se saMpanna avayavoM se atyadhika suzobhita ho rahI thI // 32 // | jisa rAnI ke dvArA antaHkaraNa kI svaccha vRtti se sadA sajjanatA dhAraNa kI gayI thI, pRthivI para yaha eka bar3A prAzcarya yA ||33|| jisa airA kI kAnti se parAbhUta hokara hI mAnoM lakSmI padmAkara-kamala samUha meM nivAsa karane lagI thI aura vaha padmAkara bhI usake bhaya se hI mAnoM usake caraNa pallavoM kI chAyA -- kAnti ko dhAraNa kara rahA thA / / 34 / / jo satyabhASaNa meM tatpara rahatA thA tathA satpuruSoM ke prazamadhana rUpa thA aisA rAjA vizvasena usa pativratA rAnI ke sAtha dharma aura artha kA virodha na karatA huA icchAnusAra kAma sukha kA upabhoga karatA thA ||35|| isa prakAra jinakA zAsana atyanta baliSTha thA aura jinake sainika samudra ke taTavartI vanoM meM bhramaNa kara vizrAma karate the aise kurupati rAjA vizvasena jaba kurudeza kA zAsana kara rahe the taba sarvahitakArI tathA uttama RddhiyoM kA dhAraka mahendra ( rAjA megharatha kA jIva) bhavyajIvoM ko saMbodhane 6 meghasya 1 yAcakA: 2 pracurA: 7 zAntaM saMtApa rahitaM kartumicchuH 13 varSa raNazIlasya - dAnazIlasya zatrusamUhaH 4 vRSTipratibandha rahitasya 5 cAtakA iva 6 lakSmI: 10 satye rataH satya rataH / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 zrIzAntinAthapurANam atha bhavyaprabodhArtha sArvaH sarvArthasiddhitaH / mahendro mahanIddhirAyiyA'surabhUrbhuvam // 37 // tataH puraiva SaNmAsAnvasudhArA nirantaram / tatpuraM parito boprA prAramdhA patitu divH||38|| bhavyAnAM manasA sAdhaM prasannamabhavannabhaH / saumyaM kAmyatayA yuktaM jagacca sacarAcaram // 36 // anabhravRSTisekena reNuH zamamagAdbhuvaH / 'prAsaMparkataH keSAM nApayAti rana:sthitiH // 40 // pavanaH pAvanIkurvan vasuSarSA vA sudhAmayaH / vAtsurabhayannAzA "divyAmodotkaraM kiran // 41 // vidhuH kSapAsu kRSNAsu kSIyamANo'pyalakyata / candrikA vikiransAndrAM samagra iva sarvataH // 42 // prabhUtpadmAkarasyeva sukhasparzo vivAkaraH / paraM sarvasya lokasya sukhAlolakaraH karaiH // 43 // 'pravakezimirapyUhe pAdapaH sshlaattukaa| lakSmIjimAvatAreSu ka: syAjjagati niSphalaH // 44 // tasminkAle'tha zakrasya nidezAtprItacetasaH / airAmarAlakezI tAM dikkumAryaH prapedire / / 45 / / tAminigUDharUpAbhiryathAsthAnamaSiSThitA / 'abhiravyAM kAmapi prApa tRNIkRtajagattrayA // 46 / / satsaupAntargate sAdhu zayAnA zayane mRdau / sA 'nizAnte "nizAntezA svapnAnetAnavaikSata // 47 / / ke lie pRthivI para Ane kA icchuka huaA // 36-37 // tadanantara chaha mAha pahale se hI usa nagara ke cAroM ora AkAza se dedIpyamAna ratnoM kI dhArA nirantara par3anA zurU ho gayI // 38 // bhavya jIvoM ke mana ke sAtha AkAza svaccha ho gayA tathA carAcara padArthoM se sahita jagat sundaratA se yukta ho gayA // 36 / / megha ke binA hone vAlI varSA ke siJcana se pRthivI kI dhUli zAnta bhAva ko prApta ho gayI so ThIka hI hai kyoMki Ardra-sajala vastuoM (pakSa meM dayAlujanoM) ke saMparka se kinakI rajaH sthiti-dhUli kI sthiti ( pakSa meM pApa kI sthiti ) dUra nahIM ho jAtI ? // 40 // pRthivI ko pavitra karatA huA, dizAoM ko sugandhita karatA huA aura divya sugandha ke samUha ko bikheratA huA pavana bahane lagA // 41 // candramA kRSNa rAtriyoM meM yadyapi kSINa hotA jAtA thA to bhI saba ora saghana cAMdanI ko bikheratA huA pUrNa ke samAna dikhAI detA thA // 42 // kamala samUha ke samAna samasta jagat ko sukhI karane vAlI kiraNoM se sUrya atyanta sukhadAyaka sparza se sahita ho gayA thA // 43 // vandhyana phalane vAle vRkSoM ne bhI naye naye phaloM se sahita zobhA dhAraNa kI thI so ThIka hI hai kyoMki jinendra bhagavAn kA avataraNa hone para jagat meM niSphala kauna rahatA hai ? arthAt koI nahIM // 44 / / - tadanantara usa samaya prasannacitta indra kI AjJA se dikkumArI deviyAM usa kuTila kezI airA devI ke pAsa AyIM // 45 / / jo antarhita rUpa vAlI una deviyoM se yathA sthAna adhiSThita thI tathA jisane tInoM jagat ko tRNa ke samAna tuccha kara diyA thA aisI vaha airA devI kisI anirvacanIya zobhA ko prApta huyI thI // 46 // jisakA pati atyanta zAnta thA athavA jo gRha kI svAminI thI 1 bhAyAtumicchuH 2 sadayajanasaMsargAt pakSe sajala saMparkAt 3 dhUlisthitiH pakSe pApasthiti: 4 divyasaurabhasamUhaM 5 kiraNa : 6 phalarahitairapi 7 haritaphalasahitatA 8 kuTila kezIm 6 zobhAm 'abhiragyA nAma zobhayoH' ityamaraH 10 nizAyA ante 11 nitarAM zAnta daMzobhAyasyA: sA athavA nizAntasya gRhasya IzA svaaminii| Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH 175 gajarAjaM sadA kSIvaM mahokSaM' vIragajitam / laGghayantaM navAn siMhaM padma padmAsanasthitAm // 48 // ernayaM zramamRGgaH dhutAndhatamasaM vidhum / ujjihAnaM sahasrAMzu krIDanmatsyayugaM hRde // 46 // zAtakumbhamayau kumbho saraH sarasijAvilam" / caJcadvIcicayaM vAddhi 'hemaM siMhAsanaM mahat // 50 // vimAnamAmaraM kAntamAhInaM sadma sammariNa / sphArAMzuratnasaMghAtaM hutAzaM ca sphuratprabham / / 51 / / etAnvilokya sA buddhA gRhItapratimaGgalA / suvratAya narendrAya savaHsthAya nyavedayat / / 52 / / zrutvA zravyAMstataH svapnAnantaH pramadanirbharaH / teSAmitthaM phalAnyasyA vaktuM pravavRte prabhuH / / 53 / / trijagatAM pAtA vRSAtkartA 'vRSaspiteH / siMhAtsiha ivAbhIko lakSmyA janmAbhiSekavAn / / 54 / / vAmabhyAM yazasA sthAstuzcandrAbhuvi tamopahaH // 23 "haMsAyAmbujadyotI matsya yugmAtsu nirvRtaH / / 55 / / kumbhAbhyAM 14 lakSaNAdhAro bItatRSNaH sarovarAt / sAgarAtsakalajJAnI muktibhAksiha viSTarAt / / 56 / 3 aura jo uttama bhavana ke bhItara bichI huI komala zayyA para acchI taraha zayana kara rahI thI aisI usa airA devI ne rAtri ke anta bhAga meM ye svapna dekhe ||47 || nirantara unmatta rahane vAlA hAthI, gambhIra garjanA se yukta mahAvRSabha, parvatoM ko lAMghatA huA siMha, kamala rUpa prAsana para sthita lakSmI, maMDarAte hue bhramaroM se yukta do mAlAeM, saghana andhakAra ko naSTa karane vAlA candramA, ugatA huA sUrya, tAlAba meM krIDA karatA huA machaliyoM kA yugala, suvarNamaya do kalaza, kamaloM se paripUrNa sarovara, laharAtA huA samudra, suvarNamaya mahAn siMhAsana, sundara deva vimAna, zreSTha maNiyoM se yukta dharaNendra kA bhavana, vizAla kiraNoM se sahita ratnarAzi, aura dedIpyamAna agni; ina svapnoM ko dekhakara vaha jAga uThI / tadanantara maGgalamaya kAryoM ko sampanna kara usane sabhA meM baiThe hue vratI rAjA vizvasena ke lie ye saba svapna kahe ||48-52 / / tadanantara zravaNa karane ke yogya una svapnoM ko sunakara bhItara harSa se bhare hue rAjA vizvasena rAnI ke liye una svapnoM kA isa prakAra phala kahane ke lie pravRtta hue / / 53|| hAthI se tIna jagat kA rakSaka, vRSabha se dharma sthiti kA kartA, siMha se siMha ke samAna nirbhIka, lakSmI se janmAbhiSeka se sahita, mAlA yugala se yazasvI, candramA se pRthivI para andhakAra ko naSTa karane vAlA, sUrya se bhavya rUpI kamaloM ko vikasita karane vAlA, matsya yugala se atyanta sukhI, kalazayugala se lakSaNoM kA AdhAra, sarovara se tRSNA rahita, samudra se sarvajJa, siMhAsana se mukti ko prApta karane vAlA, vimAna se svarga se Ane vAlA, dharaNendra ke bhavana se tIrtha kA kartA, ratnarAzi se guraNa rUpI ratnoM kA svAmI, 1 mahAvRSabham 2 parvatAn 3 dUrIkRtasAndratimiram 7 mamarANAmidam Amaram 8 mahInasya nAgendrasyedam AhInam timiranAzakaH 12 sUryAt 13 atisaMtuSTaH sAtizayasukhI zarIragatazubhacihnAnA mAdhAraH / 4 udIyamAnam 5 kamalAkIrNam 6 sauvarNam dharmasthite / 10 bhayarahita 11 ajJAna14 sAmudrika zAstra proktASTottarasahasralakSaraNAmAM Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAMtinAthapurANam eNyavimAnato 'nAkAtIrthakRnnAgavezmanaH / ratnaudhAdguNaratnezo dRSTAhazca karmahA2 // 57 // IdRzastanayo devi bhaviSyati tavAvirAda / iti tatphalamAkhyAya prIto'bhUdbhabhujAM prabhuH // 8 // zAntasvapnaphalAnItapramodabharavihvalA | rAzA visajitAyAsoddevI svabhavanaM zanaiH // 56 // anabhasyasitapakSasya bhAvane bharaNIsthitI / saptamyAM nizi nAkAprAnmahendro'vataradbhavam / / 6 / / airAyAH prAvizaccAsyaM varSadairAbatA kRtim / anugrahAya bhavyAnA tIrthakarmapracoditaH // 61 // tatastavavatAresa kampitAtmIyaviSTaraH / devazcatuvidhai 5 prApe tatpuraM spurgdrH||62|| vimAnamayamAkAzaM divyAmodamayo marut / tUryadhvAnamayaM vizvamAsodratnamayIva bhUH // 6 // indubimbasahasraNa nirmitevAbhavattadA / rajanI divyanArINAM mukhaiH korNA manoramaH // 64 // dizo divijamuktAmiH puSpavRSTibhirAcitAH / sphItAmakapratidhyAnAH sATTahAsA ibabhuH // 65 // nRtyadapsarasA vRndaM sphuranmariNavibhUSaNam / pracalatkalpavallInAM vanaM vA divi vidya te // 66 / / devAnAM dehalAvaNyapravAhaiH plAvitaM tadA / tatpuraM sahasA kRtsnaM tejomayamivAbhavata // 67 // aura dikhI huyI agni se karmoM ko naSTa karane vAlI he devI ! tumhAre zIghra hI aisA putra hogaa| isa prakAra una svapnoM kA phala kaha kara rAjAdhirAja vizvasena bahuta prasanna hue // 54-58 / / zAnta svapnoM ke phala se prApta harSa ke bhAra se jo vihvala ho rahI thI aisI rAnI airA, rAjA se vidA hokara dhIre dhIre apane bhavana ko calI gayI / / 56 / / bhAdrapada zukla pakSa kI saptamI kI rAtri meM jaba candramA bharaNI nakSatra para sthita thA, taba mahendra ( megharatha kA jIva ) sarvArtha siddhi se prathivI para avatIrNa hA // 60 // tIrthaMkara prakRti se prerita vaha mahendra ahamindra bhavyajIvoM ke anugraha ke liye airAvata hAthI kI AkRti ko dhAraNa karatA huA airA devI ke mukha meM praviSTa huaa.| bhAvArtha airA devI ne aisA svapna dekhA ki airAvata hAthI hamAre mukha meM praveza kara rahA hai // 61 // tadanantara usake avataraNa se jinake apane Asana kaMpAyamAna ho gaye the aise catuNikAya ke deva indroM sahita usa nagara meM A pahuMce / / 62 / / usa samaya AkAza vimAnamaya ho gayA, pavana divya sugandha maya ho gayA, saMsAra vAditroM kI dhvani se tanmaya ho gayA aura pRthivI ratnamayI ho gyii| devAGganAoM ke sundara mukhoM se vyApta rAtri aisI ho gayI mAnoM hajAroM candrabimboM se racI gayI ho // 63-64 / / devoM ke dvArA chor3I huI puSpavRSTioM se vyApta tathA bAjoM kI vistRta pratidhvani se yukta dizAeM aisI suzobhita ho rahI thIM mAnoM aTTahAsa se sahita hI hoM // 65 // camakate hue maNiyoM ke AbhUSaNoM se sahita, nRtya karane vAlI apsarAoM kA samUha AkAza meM aisA dedIpyamAna ho rahA thA mAnoM caJcala kalpalatAoM kA vana hI ho // 66 / / usa samaya devoM ke zarIra sambandhI saundarya ke pravAhoM se DUbA huA vaha samasta nagara teja se tanmaya jaisA ho gayA thA arthAt aisA jAna par3atA thA mAnoM teja se hI nirmita ho / / 67 / / usa samaya mahAn RddhiyoM ke dhAraka indroM se vyApta AkAza amUrtika hone 3 bhAdrapada zuklapakSasya 1 na vidyate akaMduHkha yatra sa tasmAt svargAta . 2 kAriNa hantIti karmahA 4 airAvatasyeva AkRtistAm 5 bhavanavAsivyantarajyotiSkavaimAnikabhedena catuHprakAraiH / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH 177 viyanmahaDikI koNaM tatkAle vibudhAdhipaH / amUrtamapi puNyasya kotistambhatvamAyayau // 68 / / prAdAtu divijAmodamudbhiralinA' kulaH / pAparunmucyamAneva: sarvato'pyamavaddharA / / 6 / / iti tatpuramAsAdya sakhaH sarve surezvarAH / 2airAmabhyarya te'bhyAmavApuH svapavaM punH||70|| viSTivRddhistato'kAri punaruktApi nAgaraiH / pramaraiH sparddha yevoccaiH sphuritAtmavibhUtibhiH // 71 / / sparkhayA ratnavRSTayava nipatanyA vihAyasaH / mahAratnanidhAnAni tavA niragamanbhuvaH // 72 // dharmapallavanIkAzaiH saudhAnAM dhavaladhvajaH / chAditaM gaganaM reje tadyazaHpaTalairiva / / 73 // garbhasthasyAnubhAvena tAmanyetya dhanAdhipaH / upAsta pratyahaM prItyA svahastavidhRtopadaH // 74 // jJAnatritayasaMpanno malaranupamaMplutaH / ato hiraNyagarbho'bhUnmAturgarbhagato'pi saH // 7 // na jAtu pIDayannambAmaGga reva samujjvalaH / vavRSe pratyahaM devo nAso jJAnAdibhirguNaH / / 76 // dadhAnA tejasAM rAzi garbhasthaM sA vividha te / dyaurivAbhra dalAntasthasphuraddhAladivAkarA // 7 // votasAMsArikaklezamadhAtsA paramezvaram / garmonmAthAH kathaM tasyA bhaveyudohRdAvayaH // 7 // para bhI puNya ke kIrtistambhapane ko prApta huA thA arthAt aisA jAna par3atA thA mAnoM puNya kA kItistambha hI ho // 68 / / divya gandha ko grahaNa karane ke liye ur3ate hue bhramaroM se pRthivI aisI ho gayI thI mAnoM sabhI ora se pApoM ke dvArA chor3I jA rahI ho // 66 / / isa prakAra ke usa nagara ko zIghra hI prApta kara una devendroM ne pUjanIya airA devI kI pUjA kI aura pUjA kara punaH apane apane sthAnoM ko prApta kiyA // 7 // tadanantara devoM ke sAtha spardhA hone ke kAraNa hI mAnoM atyadhika rUpa se apanI vibhUti ko prakaTa karane vAle nAgarika janoM ne punarukta hone para bhI bhAgyavRddhi kI thI / / 71 / / AkAza se par3ane vAlI ratnavRSTi se spardhA hone ke kAraNa hI mAnoM usa samaya pRthivI se mahAratnoM ke khajAne nikale the // 72 // mahaloM ke Upara phaharAne vAlI, dharma pallavoM ke samAna sapheda dhvajAroM se AcchAdita AkAza aisA suzobhita ho rahA thA mAnoM garbhastha bAlaka ke yazaH samUha se hI AcchAdita ho rahA ho // 73 // garbhasthita jina bAlaka ke prabhAva se kubera pratidina airA devI ke saMmukha Akara prIti pUrvaka apane hAtha se bheMTa detA huA usakI upAsanA karatA thA / / 74 // yatazca vaha bAlaka mAtA ke garbha meM sthita hone para bhI tIna jJAnoM se sahita tathA mala se anupadra ta thA isaliye hiraNyagarbha hA thA // 7 // mAtA ko kabhI pIr3A na pahuMcAte hue vaha garbhastha jinendra atizaya ujjvala aGgoM ke dvArA hI vRddhi ko prApta nahIM ho rahe the kintu jJAnAdi guNoM ke dvArA bhI vRddhi ko prApta ho rahe the||76|| garbhasthita teja kI rAzi ko dhAraNa karatI huI vaha jinamAtA usa AkAza ke samAna suzobhita ho rahI thI jisake meghadala ke bhItara sthita bAla sUrya dedIpyamAna ho rahA thA / / 77 // kyoMki vaha saMsAra sambandhI klezoM se rahita paramezvara ko dhAraNa kara rahI thI isaliye usake garbha ko pIr3A dene vAle dohale Adi kaise ho sakate 1 alin zabdasya SaSThI bahuvacanAntaprayogaH 2 jinamAtaram 3 pUjayitvA : 4 pUjanIyAm 5 svapANisamarpitopahAraH 6 meghakhaNDamadhyasthadedIpyamAnabAlasUryA 7 grbhpiiddkaa|| . Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 zrI zAntinAthapurANam 'antaH sthitasya tejobhiH sphuradbhiH sA bahibaMbhau / ratnoghasyeva maJjUSA 'zubhrAbhrakadale. kRtA // 76 // babhUva seva sarveSAM maGgalAnAM sumaGgalam / bibhratI tAdRzaM putramantarlokaikamaGgalam // 80 // | athairAyAH svamAhAtmyAtsa prAmujjagatAM patiH / jyeSThAsitacaturdazyAM bharaNyAmuSasi svayam // 81 // tIrthakRnnAmakarmaddha devInAM cAtipAlanAt / svapuNyAtizayAeart rUpAtizayayogataH // 82 // sarvalakSaNasaM pUrNastejasAtIta bhAskaraH / mahotsAhabala: zrImAMstrijJAnAdhyAsitastathA ||83|| varSadhata bAlAbho jAtamAtro'pi rAjate / 'jinAdhIzo'maravrAta ' nevaceto haro'naghaH // 84 // mahAbhiSekamogyAGgo dhIro mItivivajitaH / bAlo'pyabAla caritoM janAnabhibhavAkRtiH // 65 // trijagatsvAmitAM svasya bruvANaH svena tejasA / mahAnubhAvasaMpanno divyamayapamaH suvAk // 86 // tato vibudhAnAM tasmiJja te 'mahaujasi / cittaiH sihAsanAnyuccaiH sahasaivAJcakampire // 87 // saudharmasthAna 'vAvena ghaNTATaGkAravoditAH / itthamArebhire gantu tatpuraM kalpavAsinaH ||8|| eka: priyAMsa saMsaktaM bAmabAhu kathaMcana / prAkRSyodagamadgantuM vighRto'pi tayA muhuH / / 8 / / * the ? / / 78 / / bhItara sthita jinabAlaka ke, bAhara dedIpyamAna teja se vaha aisI suzobhita ho rahI thI mAnoM sapheda bhoDala ke khaNDoM se nirmita ratna samUha kI maJjUSA hI ho / / 76 / / loka ke advitIya maGgalasvarUpa vaise putra ko bhItara dhAraNa karatI huI vaha jinamAtA hI samasta maGgaloM meM uttama maGgala huI thI ||80|| athAnantara airA devI ke apane mAhAtmya se vaha trilokInAtha jyeSTha kRSNa caturdazI ke dina prAtaHkAla ke samaya bharaNI nakSatra meM svayaM utpanna hue ||81 // tIrthakara nAma karma kI mahimA se, deviyoM ke atizaya pAlana se, svakIya puNya ke atizaya se tathA zreSTha rUpa ke yoga se jo samasta lakSaNoM se paripUrNa the, jinhoMne teja se sUrya ko ullaMghita kara diyA thA, jo mahAn utsAha aura bala se sahita the, zrImAn the, tIna jJAnoM se sahita the, jo utpanna hote hI eka varSa ke bAlaka ke samAna the, deva samUha ke netra aura mana ko harane vAle the, niSpApa the, jinakA zarIra mahAbhiSeka ke yogya thA, jo dhIra the, bhayase rahita the, bAlaka hone para bhI abAlako cita caritra se yukta the, jinakI AkRti manuSyoM ke dvArA anabhibhavanIya thI, jo apane teja ke dvArA apane Apake tInoM jagat ke svAmI pane ko prakaTa kara rahe the, mahAnubhAva se sahita the, divya manuSyoM ke tulya the tathA sundara vacana bolane vAle the aise vaha jinarAja atyaMta suzobhita ho rahe the / / 82-86 / / tadanantara una mahApratApI jinendra bhagavAn ke utpanna hone para indroM ke ucca siMhAsana unake cittoM ke sAtha sahasA hI kAMpane lage || 87|| saudharmendra ke grAhvAna se ghaNTA kI TaMkAra se prerita hue kalpavAsI deva isaprakAra usa nagara ko jAne ke liye tatpara hue ||88 || koI eka deva priyA ke kandhe para rakkhe hue vAma vAhu ko kisI taraha khIMca kara usake dvArA bArabAra roke jAne para bhI calane ke 1 zubhrANi zuklAni yAni abhrakadalAni 'bhoDala' iti prasiddhavastu khaNDAni tai: 2 ekavarSIyabAlakasadRza: 3 devasamUhanayanamanoharaH 4 zobhanavANIkaH 5 indrANo 6 mahApratApe 7 AhvAnena / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH 176 rAmAM manoramAM kazcidallakI' vA kalasvanAm / bhartRtaH zaGkamAno'pi cirAda GkAnirAkarota // 10 // aprH| 'svavadhUlAsyaprekSAvyAkSiptamAnasaH / tatsaMgItakamevAne vidhAyobacaladgRhAt // 1 // mapyanyo gamanAyAMzu militAMzeSasainikaH / anAyAte priye sakhyo kiJcitkAlaM vyalambata // 12 // prasIdotiSTha yAsyAva: kiM tvayA kupyate vRthA / ityekena priyA kruddhA gamanAyAnvanIyata // 3 // mitrasyAMsasthalaM kazcidvAmenAlamdhya paanninaa| dakSiNenAnatAGgAddhaM gantuM kAntAmudakSipat // 14 // anuyAntIM priyAM kazcitpazyanvyAvRsya saMtatam / agArAnniragAttasyAM svAsakti vA prakAzayan // 15 // kaNThAsaktA priyAmanyo mAlAmiva samuhan / prAtiSThatAtmanArIbhiH sAsUyaM prekSito muhuH // 66 // saMbhrAntargamanAyevaM gIrvANacitravAhanaH / vAsavasya samAdvAramApupUre samantataH // 17 // marthazAnAdinAkezAnvilokya sahasAgatAn / udatiSThadgamAyendraH saudharmaH siMhaviSTarAt // 18 // prAsthiterAvatArUDho bhramayaMllIlayAMkuzam / pRSThAropitayA zacyA 'trAsAzleSaiH pratarpitaH // 66 apUryata / tatastUryadhvanimi vanodaram / samantAdivijAnIkaiH samaM lokAntavatibhiH // 10 // lie udyama karane lagA / / 8 / / koI eka deva svAmI se zaGkita hotA huA bhI vINA ke samAna madhura bhASiNI sundara strI ko cirakAla bAda apanI goda se alaga kara sakA thA / / 10 / / apanI strI kA nRtya dekhane se jisakA citta vyAkSipta ho gayA thA aisA eka deva usake saMgIta ko hI Age kara ghara se calA thA // 11 // calane ke.liye jisake samasta sainika yadyapi zIghra hI ikaTTha ho gaye the to bhI vaha deva priya mitra ke na Ane para kucha kAla taka vilamba karatA rahA / / 12 / / 'prasanna homo, uTho, caleMge, tuma vyarthaH hI kyoM krodha kara rahI ho ?' isaprakAra kisI deva ne apanI kupita priyA ko calane ke liye manA liyA thA ||3|| koI eka deva bAMe hAtha se mitra ke kandhe kA pAlambana kara dAhine hAtha se kucha jhaka kara calane ke liye strI ko uThA rahA thA // 94| koI eka deva pIche AtI huI priyA ko bAra bAra mur3a kara dekhatA huA usameM apanI Asakti ko prakaTa karatA ghara se nikalA thA ||15|| koI deva kaNTha meM saMlagna priyA ko mAlA ke samAna dhAraNa karatA huA calane laMgA jaba ki anya striyAM IrSyA ke sAtha use bAra bAra dekha rahIM thIM // 66 / / isaprakAra calane ke liye utkaNThita nAnA vAhanoM vAle devoM se indra kA sabhA dvAra saba ora se paripUrNa ho gayA / / 7 // tadanantara aizAnendra Adi ko sahasA pAyA dekha saudharmendra calane ke liye siMhAsana se uThA // 9 // airAvata hAthI para ArUDha hokara jo lIlA pUrvaka aMkuza ghumA. rahA thA tathA pIche baiThI huI indrANI bhaya se hone vAle AliGganoM ke dvArA jise saMtuSTa kara rahI thI aise saudharmendra ne prasthAna kiyA |66 / / tadanantara saba ora loka ke anta taka vartamAna devoM kI senAoM ke sAtha turahI ke zabdoM se jagat kA madhyabhAga paripUrNa ho gayA // 100 / Age calane vAle devoM kI dhvajAoM se mArga saba ora 1 vINAM 2 madhurabhASiNI ramyasvarAM ca, 3 kroDAt 4 svavadhvA lAsyasya prekSAyAM vyAkSipta mAnasaM yasya saH 5 seSAyathA syAttathA 6citrANi vividhAni vAhanAni yeSAM tai: 7 gamanAya trAsena bhayena kRtA AzleSA AliGganAni te: 9 devasainyaiH / Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 zrI zAntinAthapurANam dhvajaH puraH pravRtAnI rukSa vatrtmani sarvataH / teSAmapi puraH kecitvaramANAH pratasthire / / 101 / devAnAM mukuTAprasthapadmarAgAMzu maNDalaiH / tadAnIM gayanaM kRtsnaM sindUritamivAbhavat / / 102 / / "vatAmapi dikcakraM vidyasmayamivAdya tat / teSAM vimUvaragAlokaistataM cAGgaravAM cayaiH // 103 // | vivRtaiH kAzamIkAzezchatraiH kecidanuhutAH / svaiH puNyairiva vismitya dRzyamAnA ivAbabhuH / / 104 / / vimAnastha: priyAmanya: paunaHpunyaM vibhUSayan / prayAtprayANasaMghaTTa kvacitvazyamAkulam / / 105 // prastutaM vandinAM ghoSaM nivArya suhRdA samam / parihAsAdvadankicillIlayA kazcidAyayau // 106 // pratikSaNaM parAvRtya gRhNanveSaparamparAm / prApatamnavaro vegAtkuzIlava ivAbhavat / / 1073 / vAhavegavazAsa' kAsta dhammilla mallikA: / patAkA iva puSpeSo rejuH kAzcitsurastriyaH // 108 // eferrer effect vyAvRtya pazyati / vapuSevAgamatiryagnAnuraktena cetasA // 106 // kAralIlAsmitAlokaiH sRjanya iva kaumudIm / pragurvehaprabhAjAlajala sikta vigantarAH // 110 // ityAdbhiH samaM cetubhyatiHkalpa nivAsibhiH / candrAdyAH siMhanAdena vyAhUtanijasainikAH / / 111 / / ruka gayA thA parantu zIghratA karane vAle kitane hI deva unake bhI Age cala par3e / / 101 / / usa samaya deva mukuToM ke prabhAga meM sthita padmarAga marinoM kI kiraNoM ke samUha se samasta prakAza sindUra se vyApta hue ke samAna lAla 2 ho gayA thA / / 102 / / una devoM ke AbhUSaNoM ke prakAza tathA zarIra sambandhI kAnti ke samUha se vyApta diGa maNDala megha rahita hone para bijaliyoM se tanmaya ke samAna dedIpyamAna ho gayA thA / / 103 / / kitane hI deva kAza ke phUloM ke samAna lagAye hue chatroM se aise suzobhita ho rahe the mAnoM unake apane puNya hI unake pIche pIche cala rahe the| aise devoM ko bar3e Azcarya se dekha rahe the / / 104 / / koI eka deva vimAna meM baiTha kara jA rahA thA / vaha priyA ko bAra bAra vibhUSita karatA thA tathA kahIM ikaTThI huI bhIr3a ko nirAkulatA pUrvaka dekhatA jAtA thA / / 105 / / koI eka deva vandI janoM ke dvArA prastuta jayaghoSa ko baMda kara mitra ke sAtha hAsyapUrvaka kucha vArtAlApa karatA hulIlA se jA rahA thA / / 106 / / koI eka deva pratikSaraNa badala badala kara naye naye veSoM ko dhAraNa karatA huA bar3e vega se nA rahA thA jisase vaha naTa ke samAna jAna par3atA thA / / 107 / / dUsare deva apanI vAhana ke vega vaza jinakI coTI kI mAlAeM kaMdhoM para laTakane lagI thIM aisI kitanI hI deviyAM kAmadeva kI patAkAoM ke samAna suzobhita ho rahI thIM / / 108 || kisI devI kA pati mur3a mur3a kara dUsarI devI kI ora dekha rahA thA isaliye vaha zarIra se usake sAtha jA rahI thI anurakta citta se nahIM / / 106 / / zarIra sambandhI prabhA samUha rUpI jala se jinhoMne dizAoM ke madhya bhAga ko sIMcA thA aisI kitanI hI deviyAM lIlA pUrvaka hone vAlI manda musakyAnoM ke prakAza se cAMdanI ko sRjatI huI ke samAna jA rahI thIM / / 110 / / siMha nAda se jinhoMne apane sainikoM ko bulA rakkhA thA aise candramA zrAdi deva, pUrvokta prakAra se Ane vAle jyotiSa loka ke nivAsI devoM ke sAtha calane lage / / 111 / / 4 kAmasya 1 nirmeghamapi 2 naTa iva 3 ase skandhe trastA lambitA dhammilla mallikA: cUDAsajI yAsAM tAH 5 pazyati sati 6 candrikAm 7 AgacchabhiH / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodaza sargaH 181 candralokamayoM candraH kurvan ' dyAM mAnunA samam / tatkAle saMgato'mAsIjjinajanmAnubhAvataH // 112 / / 'aGgAraH svazca catraiH sAmyaGgAramayaM viyat / vidadhAno'pyasUccitraM tatkAle lokazAntaye / / 1133 / gho'pi budha svastha pralayanniva tatkSaNe / pratasthe puratasteSAmAnandabharanirbharaH // 114 // aretaranmAhAtmya: kathaM vA stoSyate ninaH / itoSa vAkpatirdhyAyannAyAdAzaGkayA zanaiH / / 115 / / " sito'pyavArayannaH sitimnA nitarAM sitaH / prahAsa iva dharmasya tadA reje prahRSyataH / / 116 / / 'prazanaiH zanirapyAra sparddhayevAparastadA / na hi mandAyate kazcittAdRze jagadutsave / / 117 / / 'svarbhAnuratasosUnasavAnAtmasvAM cayaiH / tamAlapallavAndikSu vikSipanyA tA yathau / / 118 / / "ketuH ketusahala rega bimalenopalakSitaH / baGgAGgataraGgaughamadhyago vA samApatat // 119 // iti te tatpuraM prApuH paTahadhvanicoditaH / samantAdvayantarAnIkaMdu : pravezopazalyakam // 120 // prAgeva kambu misvAmyetya "camarAdibhiH / bhAvanaivihitAzeSamaGgalaM "zubhabhAvanaiH / / 121 // tatkAlopanatAzeSatrailokyadhIprasAdhitam 1 prASe rAjakuladvAraM zakrA : kramazaH suraiH / / 122 / / 9 ( yugmam ) 1 usa samaya sUrya ke sAtha milA huA candramA aisA suzobhita ho rahA thA mAnoM jinendra janma ke prabhAva se vaha AkAza ko candraloka maya kara rahA ho / / 112 / / usa samaya maGgalagraha apanI kAntiyoM ke samUha se AkAza ko agni sahita aGgAroM se tanmaya karatA huA bhI loka kI zAnti ke lie huA thA yaha Azcarya kI bAta thI / / / 113 | | Ananda ke bhAra se bharA huA budhagraha bhI usa samaya apane vaiduSya ko vistRta karate hue ke samAna una saba ke Age cala rahA thA / / 114 || jinakI mahimA vacana mArga se pare hai aise jinendradeva kI stuti kaise kI jA sakatI hai ? aisA dhyAna karatA huA hI mAnoM vRhaspati AzaGkA se dhIre dhIre A rahA thA / / 115 / / saphedI se atyanta sapheda zukragraha bhI usa samaya AkAza se nIce utarA thA aura aisA suzobhita ho rahA thA mAnoM harSita hote hue dharma kA prakRSTa hAsa hI ho / / 116 / / usa samaya dUsare devoM se sparddhA hone ke kAraNa hI mAnoM zanigraha jaldI jaldI cala rahA thA so ThIka hI hai kyoMki jagat ke vaise utsava meM koI puruSa manda nahIM hotA / / 117 / / usa samaya rAhu alasI ke phUla ke samAna apanI kiraNoM ke samUha se dizAoM meM tamAla vRkSa ke pallavoM ko vikheratA jA rahA thA // 118 // hajAroM nirmala patAkAoM se sahita ketugraha, gaGgA kI unnata taraGgoM ke bIca calatA huA sA A rahA thA / / 116 / / isa prakAra ve saba deva usa nagara ko prApta hue jisake cAroM ora samIpavartI pradeza meM paDhaha kI dhvani se prerita vyantaroM kI senA se praveza karanA kaThina thA / / 120 / / prazasta bhAvanA se sahita camara Adi bhavanavAsI devoM ne zaGkha dhvani se Akara pahale hI jisameM samasta mAGgalika kArya sampanna kara liye the tathA jo tatkAla upasthita huyI samasta tIna loka sambandhI lakSmI se suzobhita ho rahA thA aisA rAjabhavana kA dvAra indra Adi devoM ke dvArA krama se prApta kiyA gayA / / 121-122 // 1 AkAzam 2 maGgalagrahaH 3 budhagrahaH 4 vRhaspati / 5 zukragraho'pi 6 zIghram 7 AjagAma 6 ketugraha : 10 patAkAsahasra eNa 11 camaraprabhRtibhi: 12 bhavanavAsibhiH 13 zubhA bhAvanA yeSAM taiH / 8 rAhuH Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1-2 zrI zAntinAthapurANam dUrAdutIyaM yAnebhyaH svaM nivedya mahIbhuje / indraH pravivize bhUbhRnmandiraM 'mandaropamam // 123rr pureva siktasaMmRSTaM kezcidantahitAtmabhiH / gAyakaiH kinnaraiH kIrNaiH pragrIvairupazobhitam / / 124 / / kvacidratna viTaGkAnAM vibudhairuparisthitaiH / vIkSyamANairmudA nRtteH pravRtaM rAjitA jiram / / 125 / safer pravedISu sAmantalIlayA sthitaiH / surivAparairyu kamatyadbhutavibhUtibhiH / / 126 / / kvacinmuktA kalA paudhezcandrAMzubhirivAtatam / dhanyatra * vimAlokaivalAtapadalairiva // 127 // cinmuraja nisvAnaprahRSTa zikhikekitaiH / jinajanmAbhiSekAya meghAnuccairivAhvayat / / 128 // kvacidraGgAvalonyastanAnAratnaprabhotkaraiH / sphuradbhiH sarvato vyoma sendrAyudhamivAvadhat / / 126 / / sarvabhavya prajApuNyanimitaM vA manoramam / surendrairdadRze tatra jima janmagRhaM mudA // 130 // ( saptabhi: kulakam ) fear parItya tatpUrva bhaktyA namitamaulayaH / zakAH pravivizuH "passyamAlokya mukharAnanAH / / 131 // pravekSanta surendrAstaM jAtamAtraM jinezvaram / mahimnA 'krAntalokAntamapi mAtuH puraH sthitam / / 132 / / indrAdika devoM ne dUra se hI vAhanoM se utara kara tathA rAjA ke lie apanA paricaya dekara merutulya rAjabhavana meM praveza kiyA / / 123 / / antarhita rUpa vAle kitane hI devoM ne jise pahale hI sIMca kara sApha kara liyA thA, jo phaile hue sundara kaNTha vAle kinnara gavaiyoM se suzobhita thA, jo kahIM ratnamaya chajjoM ke Upara sthita devoM ke dvArA dekhe jAne vAle harSa se pravRtta nRtyoM se suzobhita prAMgana se sahita thA arthAt jisake prAMgana meM nRtya ho rahA thA aura deva loga use chajjoM para baiThakara dekha rahe the, jo kahIM deharI kI samIpavartI vedikAoM para lIlApUrvaka baiThe hue AzcaryakAraka vibhUti vAle una sAmantoM se yukta thA jo dUsare devoM ke samAna jAna par3ate the, jo kahIM motiyoM ke samUha se yukta hone ke kAraNa aisA jAna par3atA thA mAnoM candramA kI kiraNoM se hI vyApta ho aura kahIM mUMgAoM ke prakAza se aisA suzobhita ho rahA thA mAnoM prAtaH kAla ke lAla lAla prAtapa khaNDoM se hI yukta ho, jo kahIM mRdaMgoM ke zabda se harSita mayUroM kI kekAvAraNI se aisA jAna par3atA thA mAnoM jinendra bhagavAn ke janmAbhiSeka ke lie meghoM ko hI bulA rahA ho, jo kahIM raGgAvalI (rAMgolI) meM rakhe hue nAnA ratnoM kI dedIpyamAna prabhAvoM ke samUha se prakAza ko sabhI ora indra dhanuSoM se yukta karatA huA sA jAna par3atA thA, tathA jo samasta bhavya prajA ke puNyoM se race hue ke samAna manohara thA aise jina janmagRha ko vahAM devoM ne bar3e harSa se dekhA / / 124-130 / / usa janmagRha ko dekhakara jinake mukuTa bhakti se bhuka gaye the tathA mukha stotroM se zabdAyamAna ho uThe the aise indroM ne pahale tIna pradakSiNAeM dekara pazcAt usa gRha meM praveza kiyA / / 131 / / tadanantara indroM ne utpanna hue una jinarAja ko dekhA jo mahimA ke dvArA lokAnta ko vyApta karane vAle hokara bhI mAtA ke Age sthita the, jo prabhAmaNDala ke madhya meM sthita tathA sukhada kAnti se 1 merusadRzam 2 zobhitAGgaNam 3 dehalIsamIpavartivedikAsu 6 mahimnA AkrAnto lokAnto yena tathAbhUtamapi zarIreNa mAtu ra vidyamAnam / 4 pravAla prakAzaiH 5 bhavanaM Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 trayodazaH sargaH tejovalayamadhyasthairaGgaravyaprakAntibhiH / avANamupamAtItaM svayaM svamiva sarvataH // 133 / / ekati tridhA bhinnamamAnuSasamudbhavam / 'prabhavaM sarvavidyAnAmavicintya majAramakam // 14 // lokAtItaguNopetamapi lokaikanAyakam / madhyarbhakaM hRdi nyastasamastabhuvanasthitam // 13 // (catubhiHkalApakam) mAyAkaM nivezyAtha tanmAtuH purato hraai| prapAharattamIzAnaM kaH kAryApekSayA zuciH / / 136 / / taM nidhAya tataH skandhe "sindhurendrasya bandhure / prArabdheti vRSA gantumabhimeha' vihAyasA' / / 137 // tanmajjanArthamAyAta kSIrodArekayA suraiH / vIkSyamANaM sitacchatraM tasyaizAna stavAvahat // 138 / / sanatkumAramAhendrau lolAkampitacAmarau / tasya pakSagajArUDhau zobhA kAmapyavApatuH / / 136 / / indrANyaH puratasteSAM kariNImiH prtsthire| lalantyo lIlayotkSiptaratkSepAdikamaGgalaH // 140 / / vyajambhata tato mandraM divyadundubhinissvanaH / digbhittiskhalanobhUtasvapratidhvAnavaddhitaH / / 141 // yukta aGgoM ke dvArA svayaM hI apane Apa ko saba ora se upamA rahita-anupama kaha rahe the, jo eka mUrti hokara bhI tIrthakara, cakravartI aura kAmadeva ke bheda se tIna prakAra se vibhakta the, jinakA lokottara janma thA, jo samasta vidyAoM ke kAraNa the, acintanIya the aura jinakI AtmA janma se rahita thI, jo lokAtIta guNoM se sahita hone para bhI loka ke advitIya nAyaka the aura bAlaka hone para bhI jinake hRtya meM samasta loka sthita thA // 132-135 / / ___ tadanantara indra ne unakI mAtA ke Age mAyAmaya bAlaka rakhakara una jinarAja ko uThA liyA so ThIka hI hai kyoMki kArya kI apekSA pavitra kauna hai ? arthAt kArya siddha karane ke lie sabhI mAyA kA prayoga karate haiM / / 136 // tadanantara gajarAja-airAvata hAthI ke sundara skandha para una jinarAja ko virAjamAna kara indra AkAza mArga se meru kI ora calA / / 137 / / usa samaya aizAnendra ne jinarAja ke Upara vaha sapheda chatra lagA rakkhA thaa| jise deva loga unake janmAbhiSeka ke lie Aye hae kSIrasamudra kI zaGkA se dekha rahe the // 138 // jinarAja ke donoM ora hAthiyoM para ArUDha tathA lIlApUrvaka camaroM ko calAte hue sAnatkumAra aura mAhendra kisI anirvacanIya zobhA ko prApta ho rahe the / / 136 / / jo lIlApUrvaka Upara uThAye hue ThaunA Adi maGgala dravyoM se suzobhita ho rahI thIM aisI indrAriNayAM una indroM ke Age hastiniyoM para savAra hokara jA rahI thIM // 140 / / tadanantara dizA rUpI dIvAloM meM TakarAne se utpanna apanI pratidhvani se bar3hA huA devadundubhiyoM kA zabda gambhIra rUpa se vRddhi ko prApta ho rahA thA // 141 / / kahIM AkAza kinnaroM kI vINA aura bAMsurI ke nirantara zabdoM tathA apsarAoM ke nRtyoM se Atodyamaya-nRtya gAyana aura 1 kAraNaM 2 ajaH agrimaparyAyejanmarahita AtmA masya tam 3 mAyAmayabAlakaM 4 indraH 5 jina bAlakam 6 pavitro-mAyA rahita ityarthaH 7 bajarAjasya 8 indraH 6 merusanmukhaM 10 vaganena / Agata kSIra samudra zaGkayA 12 aizAnendraH 13 gaMbhauraM / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAntinAthapurANam 'farriagnikvAH kinnarANAM nirantaraiH / dyau rAtodyamayovA bhUnnRtyaizcApsarasAMkvacit // 142 / / citrarUpairiva vyomni sphuramANairitastataH / pramathaiH paprathe krIDA valganakSvelanAdikA // 143 // gandharvairiva " gandharvairSAvimAnairapi drutam / pravinaSTakriyAsthAnaM citraM tasyojjage yazaH // 144 // kSaraNAdiva tataH prApe sumerustaiH surezvaraiH / jambUdvIpasarojasya karaNakA kRtimudvahan / / 145 / / tasyApi zailanAthasya te zilAM pANDu 'kmblaam| prApuzcandrakalAkArAM tatpUrvottara digbhavAm / / 146 / / tasyAH siMhAsane pUrva taM nidhAya yathAgamam / itthamArebhire bhaktyA te'bhiSektuM surezvarAH / / 147 / / tasmAdArabhya zailendrAdAkSIrodaM surezvarAH / dhRtaratnaghaTAH kecitparipATayAvatasthire / / 148 / / sAmAnikAstataH sarve bhUtvA maGgalapAThakAH / taM tasthuH parilo dUrAtsamaM bhavanavAsibhiH // 146 // nAndIprabhRtitUryANi vAdayantaH samantataH / jyotiSkavyantarAdhIzAH prAdurAsanmahaujasaH / / 150 / / vapurmanojJamAdAya 'sahasrakarazobhitam / saudharmaH snApako sUtvA tasthau tasya puraH prabhoH / / 151 / / trijagatpati nAmAGka trijagaddaNDakaM kramAt / uccArya madhura snigdhagambhIrasvarasaMpadA / / 152 / / 184 vAdana se tanmaya jaisA ho gayA thA / / 142 / / AkAza meM idhara udhara dedIpyamAna hone se jo nAnA rUpa ke dhAraka jAna par3ate the aise pramatha ( vyantara ke bheda - vizeSa) devoM ne uchala kUda Adi nAnA prakAra ke khela prakaTa kiye / / 143 / / ghor3oM ke samAna zIghra daur3ate hue bhI gandharva devoM ne jinarAja kA vaha yaza ucca svara gAyA thA jisameM kriyA - karaNa - nRtya mudrAeM Adi naSTa bAta thI / / 144 / / nahIM huI thIM, yaha Azcarya kI tadanantara una indroM ne jambUdvIpa rUpI kamala kI kariNakA kI AkRti ko dhAraNa karane vAlA sumeru parvata mAnoM kSaNabhara meM prApta kara liyA / / 145 / / usa sumeru parvata kI aizAna dizA meM sthita candra kalA ke AkAra vAlI pANDukambalA nAmaka zilA ko bhI ve indra prApta hue / / 146 / / usa pANDukambalA zilA ke siMhAsana para pahale AgamAnu una jinarAja ko virAjamAna kara indra bhakti pUrvaka isa prakAra abhiSeka karane ke lie tatpara hue / / 147 / / ratnamaya kalazoM ko dhAraNa karane vAle kitane hI indra usa sumeru parvata se lekara kSIra samudra taka paMktirUpa se khar3e ho gaye / / 148 / / tadanantara maGgala pATha par3hane vAle samasta sAmAnika deva una jinarAja ke cAroM ora bhavana vAsI devoM ke sAtha dUra khar3e ho gaye / / 146 / / nAndI Adi vAditroM ko bajAte hue mahA-tejasvI jyotiSka aura vyantara devoM ke indra cAroM ora khar3e hue / / 150 / / saudharmendra hajAra hAthoM se suzobhita sundara zarIra lekara snapana karane vAlA bana una jinarAja ke Age khar3A ho gayA / / 151 / / tadanantara madhura snigdha aura gambhIra svara se kramapUrvaka trilokInAtha ke nAmoM se aGkita trijagadaNDaka kA uccAraNa kara indra ne pahale RcAoM aura hajAroM mantroM kA bhI acchI taraha 1 vINA 2 nRtyagAyanavAdanamayIva 3 devavizeSaiH 4 Arzvariva 5 devavizeSariva 6 etannAmadheyAm 7 aizAnadi visthatAm sahasrahasta zobhitam / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH: 185 RcaH purA samuccArya mantrAnapi sahasrazaH / dUrvAyavAkSatakuzaividhinA taM vyavarSayat / / 153 / / indrANIhastasaMprApta kSIrodajasapUritam / dhRtvA ghaTasahana taiH sahasra rapi bAhubhiH // 154 / / dRzyamAnaM vRSA vaivismayAttamathA kam' / samamabhyaSicannAthaM sahasraghaTavArimiH // 155 / / tasyAbhiSekamAlokya krAntatrailokyavaibhavam / tanmahatteti 2gIriNarabhyapAyi parasparam / / 156 / / kemApyavidhataH pAcAveSa siMhAsanaM shishuH| mahIyo'pyAtmatejobhiH vidhAyavAdhitiSThati / / 157 // asya deharucA bhinnaM kariNakArasamatviSA / snAnAdApiJjarIbhUya kSIravAryapi dhAvati // 15 // kAkSesobhayataH pazyaMcAmarAmyeva lIlayA / devendrAnAvizannantaH kimapovAvabhAsate / / 156 / / anunAdhyAsito me manaH yio idameva mahaccitraM mahatAmapi vartate // 160 // apyasaMspRzatorasya pAdayoH pAdapIThakam / citraM naravamariNajyotsnA suramauliSu lakSyate // 161 / / 'pRthukatvamathAmvarthamasyeva bhuvi dRzyate / mAturgarbhagatenApi yenAkAntaM jagattrayam // 162 // netrA bhavyasamUhAnAM netrAnandakaraM vapuH / anena sAdhvabhAryeva kimanyenApyanenasA // 163 // na roditi viyukto'pi mAtrA dhairyanidhiH param / vevayanniva lokebhyo vedtritymaatmnH||164|| uccAraNa kiyA / pazcAt dUrvA, jau, akSata aura kuzA ke dvArA vidhipUrvaka unakA vardhApana-prAratI Adi ke dvArA maGgalAcAra kiyA / / 152-153 / / pazcAt indra ne indrANI ke hAtha se diye, kSIra samudra ke jala se bhare hajAra kalazoM ko apane hajAra bhujAoM se lekara hajAra kalazoM ke jala se jina bAlaka kA abhiSeka kiyaa| bhagavAn ke isa abhiSeka ko deva bar3e Azcarya ke sAtha dekha rahe the // 154-155 / tIna loka ke vaibhava ko AkrAnta karane vAle unake usa abhiSeka ko dekhakara deva paraspara unakI mahimA ko isa prakAra kaha rahe the // 156 / / dekho yaha bAlaka pIche se kisI ke pakar3e binA hI apane teja se vizAla siMhAsana ko AcchAdita kara baiThA huA hai // 157 // kanera ke phUla ke samAna kAnti vAlI inakI zarIra sambandhI prabhA se mizrita kSIra jala bhI abhiSeka se pIlA pIlA hokara baha rahA hai // 158 // bagala se donoM ora lIlApUrvaka camaroM ko dekhatA huA yaha bAlaka suzobhita ho rahA hai mAnoM mana hI mana indroM ko kucha Adeza de rahA ho // 156 / / yaha meru parvata pRthivImaya hokara bhI inase adhiSThita hokara pavitra ho gayA hai bar3e bar3e logoM ko bhI yahI sabase bar3A Azcarya ho rahA hai / / 160 / / yadyapi inake caraNa pAdapITha kA sparza nahIM kara rahe haiM to bhI inake nakha rUpI mariNayoM kI cAMdanI devoM ke mukuToM para dikhAyI de rahI hai yaha Azcarya hai / / 160 // pRthivI para isI kA pRthukatva-bAlakatva pakSa meM vipulatva sArthaka dikhAyI detA hai jisane mAtA ke garbha meM sthita rahate hae bhI tIna jagata ko AkrAnta kara liyA thA // 162 / / bhavyasamUha ke netA svarUpa isa jina bAlaka ke dvArA hI netroM ko Ananda dene vAlA uttama zarIra dhAraNa kiyA gayA hai niSkalaMka hone para bhI anya puruSa se kyA prayojana hai ? // 163 / / atizaya dhairya kA bhaNDAra svarUpa yaha bAlaka mAtA se laka aisA zizutvaM, 1 jinabAsakam 2 devaiH 3 atizayena mahat 4 pavitra: 5 pRthivI sambandhI, vipulatvam 7 sAdhu + abhAri+eva iticchedaH 8 jJAnatrayam / 24 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 zrIzAntinAthapurANam votatRSNatayAhAraM nAbhilaSyati kevalam / lokAnugrahabuddhadhAste baddhvA paryaGkamakhAsA // 165 / / ityevamAdikaM kecidabhiSAyAnamansurAH / pAriNabhiH kuDmalIbhUtairmanobhizca vikAsimiH // 166 // abhiSekAvasAne'tha smbhyksstaadibhiH| zakraH pravavRte stotumiti stutivizAradaH // 167 // namaH prabhavate tubhyaM stuvatAM paapshaantye| ni zeSottIrNasaMsArasindhave bhavyabandhave // 168 // taba vanamayaH kAyo mirapAya: prkaashte| karaNArasaniSyandiH yetazcetyatikautukam // 166 / / dUrAbhyarNacarANAM tvaM sevakAnAmanuttamAm / vibhUtimucitajJo'pi nivizeSaM vizasyaho // 170 // 'udbhavastava bhavyAnAM prabodhAyeva kevalam / yathendoravadAtasyakumudAnAM jalAtmanAm // 171 / / prayojanamanuddizya na mando'pi pravartate / prano'pi lokAnAmupakArakaH / / 172 / / kiGkarA sakalo loka: kikaraH sshraasnH| pratyadbhutamidaM puNyaM tavaiva bata dRzyate // 173 // prAbhitAnAM bhavAvAsastvayA kimiti bhajyate / pratiSIrasya te yuktaM kimidaM zizucApalam // 174 // viyukta hokara bhI nahIM ro rahA hai| aisA jAna par3atA hai mAnoM yaha logoM ke lie apane tIna jJAnoM kI sUcanA hI de rahA ho // 164 / / tRSNA se rahita hone ke kAraNa yaha AhAra kI icchA nahIM kara rahA hai mAtra lokopakAra kI buddhi se acchI taraha paryaGkAsana bAMdha kara baiThA hai / / 165 / / ityAdi vacana kaha kara kitane hI devoM ne kuDmalAkAra-aJjali baddha hAthoM se tathA vikasita manoM se jinarAja ko namaskAra kiyA / / 166 // tadanantara abhiSeka samApta hone para akSata Adi se pUjA kara stuti meM nipuNa indra isaprakAra stati karane ke liye pravatta hA // 167 // jo lokottara prabhAva se sahita haiM, stuti karane vAloM ke pApa zAnta karane vAle haiM, jinhoMne saMsAra rUpI samudra ko saMpUrNarUpa se pAra kara liyA hai tathA jo bhavyajIvoM ke bandhu haiM aise Apake liye namaskAra ho / / 168 // he prabho ! rogAdi kI bAdhA se rahita ApakA zarIra to vajramaya prakAzita ho rahA hai aura citta karuNArasa ko jharA rahA hai yaha bar3e kautuka kI bAta hai // 166 // he bhagavAn ! Apa ucita ke jJAtA hokara bhI dUravartI tathA nikaTavartI sevakoM ke liye samAnarUpa se utkRSTa vibhUti ko pradAna karate haiM yaha Azcarya kI bAta hai / / 170 // jisaprakAra nirmala candramA kA udaya jalarUpa kumudoM ke vikAsa ke liye hotA hai usIprakAra prApakA janma kevala jar3abuddhi-ajJAnI bhavyajIvoM ke prabodha-prakRSTa jJAna ke liye huA hai / / 171 // prayojana kA uddezya kiye binA mandabuddhi bhI koI kArya nahIM karatA hai parantu Apa prabuddha-jJAna sampanna hokara bhI kisI apekSA ke binA hI lokoM kA upakAra karate haiM // 172 / / samasta saMsAra ApakA sevaka hai aura dhanuSa lekara kyA karU' isa prakAra prAjJA kI pratIkSA kara rahA hai| harSa hai ki yaha atyadhika AzcaryakArI puNya ApakA hI dikhAI detA hai / / 173 / / Azrita manuSyoM kA bhavAvAsa Apake dvArA kyoM bhagna kiyA jAtA hai ? atyanta dhIra vIra aApakI yaha bAlakoM jaisI capalatA kyA ThIka hai ? / / 174 / / jisa 2 ujjvalasya 3 jaDAtmanAm 4 mUryo'pi 5 pratyupakAra bhAvanArahita eva, 1 janma 6 jJAnI api / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH 187 anArasaM yato lokastvattaH zAntimavApnuyAt / prato nAmnAsi zAntistvaM zAntasaMsArakAraNaH // 175 / / iti stutvA mudA zakrastamAdAya vibhUSitam / 'pureva parayA bhUtyA tatpurAbhimukhaM yyau| 176 / / pArAbherIravaM zrutvA surakolAhalAvilama / pratyudIrya tataH pauraividhatAdhaiH sasaMmramam / / 177 // prArUDhAH sarvataH strIbhiH 2stheyaaNso'pyaackmpire| prAsAdAstanmanaHsaktakautukAtibharAviva / / 178 // surAH purajanIkAnsyA nijitaM svavadhUjanam / pAlokyAvataran vyomnastrapayevAni zanaiH // 17 // amaraiH saha paurANAM sarvato'pyekyamoyuSAm / antaraM panimiSaireva cakre citraM mahattadA // 10 // prakluptATTapathAkalpaM 'nIrajIkAritAjiram / tatpuraM svarucevAsIddevAnapi vilobhayat // 181 / / vokSamAraNAH parAM bhUti tasya pravizataH puram / iti saudhasthitAH prAhuvismayAtpurayoSitaH // 182 / / nirucchavAsamidaM vyAptaM nagaraM sarvataH suraiH / antarbahizca kasyeyaM lakSmIrlokAtizAyinI // 183 // ekasyaivAtapatrasya chAyayA kundagaurayA / krAntaM divApi gaganaM sajjyotsnamiva vartate // 184 // cAmarANAM pramAjAlavyAjeneva samantataH / digdhAH puNyAGgarAgaraNa vibhAnti haridaGganA. // 18 // kAraNa saMsAra Apase nirantara zAnti ko prApta karegA usa kAraNa Apa nAma se zAnti haiN| Apane saMsAra ke kAraNoM ko zAnta kara diyA hai // 175 / / isa prakAra harSa se stati kara tathA vibhUSita una bhagavAn ko lekara indra pahale ke samAna bar3I vibhUti se usa nagara kI ora calA // 176 // tadanantara devoM ke kolAhala se sahita bherI kA zabda dUra se sunakara nagaravAsI jana argha le lekara saMbhramapUrvaka agavAnI ke lie nikala par3e // 177 // jina para saba ora se striyAM car3hI huI thIM aise mahala sthira hone para bhI kAMpane lage the isase ve aise jAna par3ate the mAnoM mana meM sthita kautuka ke bahuta bhArI bhAra se hI kAMpane lage the // 178 // deva, nagara kI striyoM kI kAnti se apanI striyoM ko parAjita dekha lajjA se hI mAnoM AkAza se dhIre dhIre pRthivI para utara rahe the // 176 / / usa samaya sabhI aora se devoM ke sAtha ekatA ko prApta hue manuSyoM kA antara palakoM ke dvArA hI kiyA gayA thA yaha bar3e Azcarya kI bAta thI // 180 // jisameM aTTAlikAoM aura mArgoM kI sajAvaTa kI gayI thI tathA jisake prAMgana dhUlI se rahita kiye gaye the aisA vaha nagara apanI kAnti se mAnoM devoM ko bhI lubhA rahA thA // 11 // __ nagara meM praveza karate hue bhagavAn kI utkRSTa vibhUti ko dekhatI huI mahaloM para caDhI nagara kI striyAM Azcarya se aisA rya se aisA kaha rahIM thiiN||182|| dekho. yaha nagara bhItara aura bAhira, saba ora devoM se aisA vyApta ho gayA ki sAMsa lene ko bhI sthAna nahIM hai, yaha lokottara lakSmI kisakI hai ? // 183 // eka hI chatra kI kunda ke samAna zukla kAnti se vyApta huA AkAza dina meM bhI cAMdanI se sahita jaisA ho rahA hai / / 184 / / cAmaroM ko kAnti kalApa ke bahAne dizA rUpI striyAM aisI jAna par3atI haiM mAnoM saba ora se puNya rUpI aGgarAga se hI lipta ho rahI haiM // 185 / / caMdevA ke nIce vartamAna aura divya nayanapakSamapAtaireva nidhUlI 1 pUrvavat 2 atizayena sthirA bhapi 3 pRthivIm 4 prAptavatAm kRtAGgaNam 7dika striyaH / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 bhIzAMtinAthapurANam 'vitAnatalavatinyo divyAtodya ranudrutAH / pratirathyamimAH svairaM nRtyAtyapsaraso bhuvi // 186 // suranArImukhAlokajyotsnAsnApitadiGa mukham / saubhAgyeneva nivRttaM dinamapyatimAsate // 18 // ete vetralatAMdhRtvA kecit tatkAMkSiNaH suraaH| prAyAnti prekSakAnkizcidutsAryotsAyaM liilyaa||18|| Ize janasaMparde bAlako'pyatidurgame / nAvasIdati kasyAyamanubhAvo'tra lakSyate // 186 / / sarvagIrvAraNatejAMsi paribhUyAtivartate / 'taptacAmIkarAkArA zizoreSA tanuprabhA / / 160 // gajaskandhaniviSTo'pi lokasyaivopari sthitH| zakreraNAlambito bhAti bhuvanAlambano'pyayam / / 161 // paurastrImucyamAnAya'lAjavRSTiparamparA / sitimnA dviradasyAsya kumbhabhAge5 na bhAvyate // 12 // dRzyate samamevAyaM suvIthimatihastayan / eko'pyanekadezasthaiH sammukhIno yathA janaH // 19 // ete 'kravyAzino vyAlAH 'sAnukrozA ivaaste| prabhUddharmamayo lokaH sakalo'pyasya vaibhavAt // 164 / / iti nArIbhirapyuccaH kIrtyamAnaguNodayam / taM purodhAya saudharmo rAjadvAraM samAsadat / / 19 / / pravRttanirbharAnekajanasammardadurgamam / kRcchrAdivAti'cakrAma gopuraM surasaMhatiH // 196 / / bhUpendro'pi samaM bhUpairmAGgalyavyagrapANibhiH / saptakakSA vyatikramya kramAtpratyudyayo prabhum // 17 // sAja se sahita ye apsarAeM pRthivI para galI galI meM icchAnusAra nRtya kara rahI haiM // 186 // deviyoM ke mukha kI kAnti rUpI cAMdanI se jisameM dizAoM ke agrabhAga nahalAye gaye haiM aisA yaha dina bhI saubhAgya se race hue ke samAna atyanta suzobhita ho rahA hai / / 187 // jinabAlaka ke dekhane kI icchA karane vAle ye kitane hI deva vetralatA-char3I ko dhAraNa kara darzakoM ko kucha haTA haTA kara lIlA pUrvaka A rahe haiM // 188 / / aisI bahuta bhArI bhIr3a meM bhI yaha bAlaka dukhI nahIM ho rahA hai so yahAM yaha kisakA prabhAva dikhAyI de rahA hai ? // 186 / / tapAye hue suvarNa ke AkAra vAlI yaha bAlaka ke zarIra kI prabhA saba devoM ke teja ko paribhUta-tiraskRta kara vidyamAna hai / / 160 // yaha bAlaka hAthI ke kandhe para baiThA huA bhI aisA lagatA hai mAnoM loka ke hI Upara sthita ho aura indra ke dvArA prAlambita hone para bhI aisA suzobhita ho rahA hai mAnoM samasta saMsAra kA Alambana ho // 191 / / nagara kI striyoM dvArA chor3e jAne vAle arghya kI lAja vRSTi kI saMtati isa hAthI ke gaNDasthala para usakI saphedI ke kAraNa mAlUma nahIM par3atI hai // 162 / / rAjamArga meM praveza karatA huA yaha bAlaka yadyapi eka hai to bhI aneka dezoM meM sthita manuSyoM ke dvArA eka hI sAtha aisA dekhA jA rahA hai mAnoM sabake saMmukha sthita ho // 193 / / ye mAMsa bhojI duSTa jantu bhI aise baiThe haiM mAnoM dayA se sahita hI hoM / isa bAlaka ke prabhAva se samasta loka hI dharmamaya ho gayA hai // 164 / / isaprakAra striyoM ke dvArA ucca svara se jinake guNoM kA udaya prazaMsita ho rahA thA aise usa bAlaka ko Age kara saudharmendra rAjadvAra ko prApta huyA // 16 // aneka manuSyoM kI bahuta bhArI bhIr3a se jisameM nikalanA kaThina thA aise gopura ko deva samUha bar3I kaThinAI se pAra kara sakA thA // 166 // rAjAdhirAja vizvasena ne bhI mAGgalika dravyoM ko hAtha meM lene vAle rAjAoM ke sAtha krama 1 ullocatalavidyamAnAH 2 niSTaptasuvarNasadRzI 3 zauklyena 4 gajasya 5 gaNDasthalabhAge 6 mAMsAzinoH, 7 krUrAH 8 sadayA: 6 ullaGghayAmAsa 10 devasamUhaH / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaH sargaH 186 niSiddhAzeSagIrvANAstamAdAya sureshvraaH| ninyire'bhyantaraM nAthaM mahInAyapuraHsarAH / / 19 / / mAyA kApanayane kiJcidvayAkulacetasaH / airAyAstaM puro devaM pratiSThApyeti te'bhyadhuH // 166 / / sutApaharaNAdAtirmAbhUditi tavAparam / mAyAmayaM nidhAyAne nIto merumayaM jinaH / / 200 // abhiSicya tato'smAbhirAnItaH shaantiraalyyaa| prAtmamUrapi te putraH kramo'yaM jinajanmanaH // 20 // ityuktvA te'tha nirgatya jinajanmAlayAttata: / surendrAH svapadaM jagmuH pranRtya pramadAcciram / / 202 / / nikAye nAkinAM vegAdgatavatyapi tatpuram / na jahI suralokazrIstatpureNeva lobhitA // 203 // zArdUlavikrIDitam kiM mantrAkSaramAlayA trijagatAM trAtunijenaujasA bAlAdityasamadya teH kimp| kRtyaM pradIpaH puraH / kiMvA yAmikamaNDalena mahatA sAdhyaM prabuddhAtmamo rakSAM tasya tathApyaho zizuriti vyarthI purodhA vyadhAt // 204 // se sAta kakSAeM pAra kara prabhu kI agavAnI kI // 167 / / jinhoMne samasta devoM ko manA kara diyA thA aura rAjA vizvasena jinake Age cala rahe the aise indra-bhagavAn ko bhItara le gaye // 168 / / mAyAmaya bAlaka ke dUra karane para jinakA citta kucha vyAkula huA thA aisI airA devI ke Age usa jina bAlaka ko pratiSThita kara indroM ne isaprakAra kahA // 196 // putra ke le jAne se duHkha na ho isaliye Apake Age mAyAmaya dUsarA putra rakha kara yaha jinarAja meru parvata para le jAye gaye the // 200 // abhiSeka kara vahAM se vApisa le Aye haiM, Apake putra kA nAma zAMti hai, tIrthaMkara ke janma kA yaha krama hai / / 201 / / tadanaMtara yaha kaha kara indra jinendra bhagavAn ke janmagRha se bAhara Aye aura cirakAla taka harSa se zreSTha nRtya kara apane sthAna para cale gaye // 202 / / yadyapi devoM kA samUha vega se calA gayA thA to bhI svargaloka kI zobhA ne usa nagara ko nahIM chor3A, mAnoM vaha usa nagara ke dvArA lubhA lI gayI thI / / 203 / / apane pratApa se tInoM jagat kI rakSA karane vAle zAnti jinendra ko mantra sambandhI akSaroM kI paMkti se kyA prayojana thA ? bAla sUrya ke samAna kAnti vAle una zAnti jinendra ko Age rakhe gaye anya dIpoM se kyA prayojana thA ? tathA svayaM prabuddhAtmA se yukta una zAnti jinendra ko bahuta bar3e paharedAroM ke samUha se kyA sAdhya thA ? phira bhI purohita ne 'yaha zizu hai' yaha samajhakara unakI vyartha hI rakSA kI thI yaha Azcarya hai / / 204 // jisameM abhI danta rUpI kezara prakaTa nahIM huI thii| aise - 1 nijagaduH 2 praharikasamUhena / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 zrIzAMtinAthapurANam yasyAnudgatadantakesaramapi prApyAnanAmbhoruhaM vAcAmAsi cirAya mugdhahasitavyAjena nijitH| lakSmyAkAri bhujAntare' vilasitaM sarvAtmanA saMtataM bAlasyApyanubhAvasaMpadaparA tasyAbhavabhUmasI // 20 // ityasagakRtau zAntipurANe janmAbhiSekavarNano nAma * trayodazaH sargaH * jinake mukha rUpI kamala ko prApta kara sarasvatI sundara hAsya ke bahAne cirakAla taka nizchala bhAva se suzobhita hotI rahI aura lakSmI ne jinake vakSaHsthala para nirantara saMpUrNa rUpa se krIr3A kI una zAnti jinendra kI bAlyAvasthA meM bhI bahuta bhArI anirvacanIya prabhutva rUpa saMpadA thii||205|| isa prakAra asaga mahA kavi kRta zAnti purANa meM janmAbhiSeka kA varNana karane vAlA terahavAM sarga samApta huA // 13 // SANDWIVASI. 1 vakSasi 2 vipulA / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *anamericancemen* / caturdazaH sargaH *carzeranicatarzas atha svasyAnubhAvena yatnena ca divaukasAm' / jinendro vadhe zAntiH samaM bhavyamanoraH // 1 // prasvedo nirmalo mUrtyA haricandanasaurabhaH / kSIragaurA sajA yuktaH samaprazubhalakSaNaH / / 2 / / prAdyasaMhananopetaH 'prathamAkRtirAjitaH / saundaryeraNopamAtIto'nantavIryaH priyaMvadaH / / 3 / / 'catvAriMzaddhanurvaghnaH kariNakArasamaprabhaH / prabhaviSNuH sa saMprApad bhrAjiSNu navayauvanam // 4 // apAraM paramaizvaryadvayaM tasyaiva didya te / vAcakaM janitaM cAnyavasAdhAraNayA zriyA // 5 // tasyaiva vizvasenasya putrazcakrAyudhAkhyayA / prAsItsurendracandro'pi yazasvatyAM yazaskaraH // 6 // caturdaza sarga athAnantara apane prabhAva se aura devoM ke prayatna se zAnti jinendra bhavyajIvoM ke manorathoM ke sAtha bar3hane lage // 1 // jo zarIra se sveda rahita the, nirmala the, haricandana ke samAna sugandhita the, dUdha ke samAna sapheda rudhira se yukta the, samasta zubha lakSaNoM se sahita the, AdyasaMhanana-vajravRSabha nArAca saMhanana se yukta the, samacaturasra saMsthAna se suzobhita the, saundarya se anupama the, ananta bala zAlI the, priyabhASI the, cAlIsa dhanuSa UMce the, kanera ke phUla ke samAna prabhA se sahita the, aura bahuta bhArI sAmarthya se sahita the aise zAnti jinendra dedIpyamAna yauvana ko prApta hue // 2-4 // do prakAra kA pAramaizvarya unhIM kA suzobhita ho rahA thA eka to vANI se utpanna huA aura dUsarA asAdhAraNa lakSmI se utpanna huA / / 5 / / tadanantara dRDharatha kA jIva jo sarvArtha siddhi meM ahamindra hunA thA vaha bhI unhIM vizvasena rAjA kI yazasvatI rAnI se cakrAyudha nAmakA yazasvI putra huA / / 6 / / zAnti jinendra use chor3akara 3 vajavRSabhanArAcasaMhanamayuktaH, 4 samacaturasrasaMsthAnazobhitaH 1 devAnAm 2 dugdhavad gaura rudhireNa 5 catvAriMzaddhanuHpramANotta GgakAyaH / Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 zrIzAntinAthapurANam kSaNamapyapahAyezo' nAvatiSTheta jAtu tam / 'jAteyaM tasya ca svasya prAktanaM vA prakAzayan / / 7 // upamAtItasaundaryavidyAvibhavasaMyutaH / prabhAdbhagavataH so'pi praticchanda' ivAparaH / / 8 / / svacaturmAgasaMyuktaM zaravAmayutadvayam / agAdbhagavatastasya kumArasthitizAlina: // 6 // rAjalakSmyAstataH pAriNa janakastamajigrahata / kramo'yamiti zAntIzaM zAsitAramapi zriyAm // 10 // jajAgAra na pADguNye na ca prakRtiraJjane / yatheSTaM vartamAno'pi yayau maNDalanAbhitAm // 11 // na zatrura bhavattasya nodAsIno na madhyamaH / lokAtizApinI kApi tasyArAjajjigISutA // 12 // 'cArahIno'pi niHzeSAM viveda bhavanasthitim / vRddhAnasevamAno'pi babhUva vinyaanvitH||13|| sAmni dAne ca zakto'pi na 'mRSodyo na cAlpadaH anistrizo'pyabhUccitraM rAjadharmapravartakaH // 14 // svapoSamapuSatsarvAnantarajJo'pi sevakAn / 'anutsikto'pi mAhAtmyamAtmana: khyApayanniva // 15 // 'manIvibhibarakazcidapi nAma pRthagjanaH / manotirvasudhA sarvA sarvatu mirlNkRtaa||16|| "snehAdagdha vazopetA dIpA eva vivAbhavan / na cAnye kAmukAH kAmaM jAlamArge vyavasthitAH // 17 // kabhI kSaNa bhara ke lie bhI akele nahIM rahate the isase jAna par3atA thA mAnoM ve apanA aura usakA pUrvabhava sambandhI jJAti sambandha ko prakaTa kara rahe the // 7 / / anupama saundarya, vidyA aura vaibhava se sahita vaha cakrAyudha bhI bhagavAn zAnti jinendra ke dUsare pratibimba ke samAna suzobhita ho rahA thA / / 8 / / kumAra sthiti se zobhAyamAna una bhagavAn kA jaba paccIsa hajAra varSa kA kumAra kAla bIta gayA taba pitA ne unheM rAjalakSmI kA pANigrahaNa karAyA tathA 'yaha krama hai' aisA kahakara unheM lakSmI kA zAsaka banAyA / / 9-10 / / zAnti jinendra na sandhi vigraha Adi chaha guNoM meM sAvadhAna rahate the aura na mantrI Adi prakRti varga ke prasanna rakhane kA dhyAna rakhate the, icchAnusAra pravRtti karate the to bhI ve rAjamaNDala kI pradhAnatA ko prApta the / / 11 / / na koI unakA zatru thA, na udAsIna thA, na madhyama thA phira bhI unakI koI lokottara anirvacanIya vijayAbhilASA suzobhita ho rahI thI / / 12 / / ve yadyapi guptacaroM se rahita the to bhI lokakI saMpUrNa sthiti ko jAnate the aura vRddhoM kI sevA nahIM karate the to bhI vinaya se sahita the / / 13 / __ ve sAma aura dAna upAya meM samartha hokara bhI na to asatya bolate the aura na alpa pradAna karate the| isI prakAra anistriza talavAra se rahita hokara bhI ( pakSa meM krUratA rahita hokara bhI ) rAjadharma ke pravartaka the yaha Azcarya kI bAta thI / / 14 / / ve antara ke jJAtA hote hue bhI samasta sevakoM kA apane samAna poSaNa karate the aura ahaMkAra se rahita hokara bhI mAnoM apanA mAhAtmya prakaTa kara rahe the // 15 / / unake rAjya meM koI bhI manuSya anIti-nIti se rahita tathA aziSTa nahIM thaa| samasta RtuoM se suzobhita pRthivI hI anIti-ativRSTi-anAvRSTi Adi ItiyoM se rahita thii||16|| zAnti jinendraH 2jJAti sambandham 3 pratibimbamiva 4 varSANAm 5carantIti carA: tainahIMno'pi rahito'pi 6 mRSAvAdI 7 kRpANarahito'pi 8 agarvo'pi 6 nItirahitaH 10 iti rahitaH 11 tailAt premNa: 12 dagdhavartikAsahitA, hInadazAyuktA / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaH sarga 193 1 zilImukhaughasaMpAtaH puSpitAsu latAsvanUta / pAzikAnAM nivAseSu vikAropacayasthitiH // kapolA eva nAgAnAM dAnotsekena saMyutAH / vazyAtmAnaH sadAbhUvannapasmAravikArakAH // 1 prAsAdeSu bhramo dRzyaH khaDgeSu kalahAsikA / phaliteSu drumeSveva viyogaH prakaTaH param ||20| dRzyate pArihAryeSu " paravAra' karagrahaH / vicAra 'starkavidyAsu 'naiguNyaM zakrakArmuke ||21| satAmAsItsamarAgamanasthitiH / vidhUyante sma vaktrAriNa lAlitAnyapi yoSitAm ||22|| zAbdikAnanataH hamAlaM zrUyete sandhivigrahau / kathyamAnaM tathAnyAyadurgatI ca kathAntare ||23|| " zrAzAbhramaragamana va dhAnuSke mArgaNAsanam / dvirade pAMsulA koDA dRzyate sma ghaMTe bhivA // 24 // sarvadaiva yy dIpaka hI dina ke samaya sneha - taila se jalI huyI battI se sahita the pratAraNa ke mArga meM acchI taraha saMlagna anya kAmI manuSya sneha - prema se patita avasthA se yukta nahIM rahate the / / 17 / / zilImukhaughasaMpAta - bhramara samUha kA saba ora se par3anA phUlI latAoM para hI hotA thA vahAM ke manuSyoM para zilImukhaughasaMpAta - vANa samUha kI varSA nahIM hotI thI / vikAra samUha kI sthiti pAza phailAne vAle logoM ke nivAsa sthAnoM meM hI thI anya manuSyoM meM nahIM || 18 || dAnotseka -- madajala ke utsecana se saMyukta hAthiyoM ke gaNDasthala hI the vahAM ke manuSya dAnotseka---dAna sambandhI aMhakAra se sahita nahIM the | vazyAtmA - jitendriya manuSya hI sadA apasmAra vikArakAH -- kAma sambandhI vikAra se rahita vahAM ke manuSya apasmAra - mUrcchA kI bImArI se sahita nahIM the || 16 || bhrama -- paryaTana mahaloM meM hI dikhAyI detA thA vahAM ke manuSyoM meM bhrama - saMdeha nahIM dikhAyI detA thA / kalahAsikA - candramA jaisI camaka damaka talavAroM meM hI thI / vahAM ke manuSyoM meM kalahAsikA - kalaha priyatA nahIM thI / viyogapakSiyoM kA yoga phale hue vRkSoM para hI prakaTa rUpa 'thA vahAM ke manuSyoM meM viyoga - viraha prakaTa rUpa se nahIM thA / / 20 / / para dAra kara graha - uttama striyoM ke hAtha kA graharaNa AbhUSaNoM meM thA vahAM ke manuSyoM meM para striyoM ke hAtha kA grahaNa nahIM thaa| vicAra-tarka vitarka nyAya vidyA meM hI thA vahAM ke manuSyoM meM vicAra - guptacaroM kA prabhAva nahIM thA / nairguNyaM - DorI kA abhAva indra dhanuSa meM hI thA vahAM ke manuSyoM meM dayA dAkSiNya athavA sandhi vigraha Adi guNoM kA abhAva nahIM thA // 21 // samarAgamanaH sthiti - sama- mAdhyasthyabhAva rUpI rAga se sahita mana kI sthiti sadA sat puruSoM kI hIM thI anya manuSyoM kI samarAgamanasthiti - yuddha prApti kI sthiti nahIM thI arthAt yuddha karane kA avasara nahIM AtA thA / yadi koI kampita hote the to striyoM ke lAlita - prItipUrNa mukha hI kampita hote the vahAM ke manuSya bhaya se kampita nahIM hote the ||22|| sandhi aura vigraha zabda - varNoM kA paraspara mela aura samAsa kA prAg rUpa vaiyAkaraNoM ke mukha se hI sunAyI par3ate the anyatra sandhi-mela aura vigraha - vidva eSa athavA yuddha ke zabda sunAyI nahIM par3ate the / isI prakAra anyAya aura durgati ye zabda kahI jAne vAlI kathAoM ke bIca hI sunAyI par3ate the anyatra nahIM ||23|| prazAbhramaraNa - dizAoM meM Jiao 1 bhramarasamUhasaMpAtaH vAraNasamUhasaMpAtaH, 2 istinAm, 3 madajalasecanena, dAna janyagarveNa 4 pakSiyogaH, virahaH, 5 AbhUSaNeSu 6 utkRSTa strIkaragrahaNam, parastrIkaragrahaNam, 7 vimarza: guptacarAbhAvaH 8 pratyazvArahitatvam, guNarahitatvaca 6 indradhanuSi, 10 vaiyAkaraNamukhAt 11 digbhramaNaM, tRSNA bhramaraNam, 12 dhanuH yAcanAzraya / 25 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntimApapurANam papyevamAdikAmanyAM sthiti tasminvitanvati / na mArgollanaM caka rAzi tuprajasaH prajAH / / 2 / / tasyAtmAnugatotsAhanirbandhenaiva toSitaH / yubarAjapade vAvaracakrAyudhamatiSThipat // 26 // bhartuH sapraNayAM dRSTi tasminvIkSya nirantaram / tayoH prAktanasambanyo lokenApyanumIyate // 27 // bhogAnni virAtastasya pArthivasyApya pApivAn / sAMvaratrikayAtIya: paJcakRtyA mitA samAH // 28 // prathAnyadA samAntaHsthaMzAntIzaM zAntavidviSam / ityAnamyAyudhAdhyakSo diSTacAviSTo vyajijJapat // 26 // udapAdi prabho cakraM sphuraddhApakramAsuram / kiM te'tibhAskaraM bAma cakrIbhUya bahiHsthitam / 30 // jAtamAtrasya tejAtaM trailokyamapi kiGkaram / tena sAdhyA padharetyeSA pArtAmyeSveva bhadrikA // 31 // antargatasahasrAraM svargAntaramivAparam / sevyamAnaM sadA yakSaH kauberamiva tatpadam // 32 // yayoktoraseSasaMyuktamapi praaNshutyaanvitm| api pratyakSamAbhAti vidUrokRtavigraham // 33 / / bhramaNa karanA megha meM hI thA vahAM ke manuSyoM meM AzAbhramaNa-tRSNA se bhramaNa karanA nahIM thaa| mArgaNAsana-dhanuSa dhanurdhArI ke pAsa hI thA vahAM ke manuSyoM meM yAcanA kA Azraya nahIM thaa| pAMsulA krIr3A-dhUli uchAlane kI krIr3A hAyI meM hI thI vahAM ke manuSyoM meM pApapUrNa krIr3A nahIM thii| bhidAphUTa jAnA ghar3e meM hI dikhAI detA thA vahAM ke manuSyoM meM bhidA-bhedanIti nahIM dikhAyI detI thI // 24 / / isa prakAra jaba rAjA zAntinAtha pUrvokta sthiti ko Adi lekara anya sthiti-vibhinna zAsana paddhati ko vistRta kara rahe the taba uttama saMtAna se yukta prajA mArga kA ullaGghana nahIM karatI thii|25|| rAjA vizvasena ne zAntinAtha ke svakIya utsAha tathA Agraha se hI saMtuSTa ho kara cakrAyudha ko yuvarAja pada para adhiSThita kiyA // 26 / / cakrAyudha para zAntinAtha bhagavAn kI nirantara sneha pUrNa dRSTi rahatI hai yaha dekha loga bhI yaha anumAna karate the ki ina donoM kA pUrva bhava kA sambandha hai // 27 / / isa prakAra pArthiva-pRthivI ke hokara bhI apArthiva-devopanIta svargIya bhogoM ko bhogate hue zAntinAtha bhagavAn ke samabhAva se paccIsa varSa vyatIta ho gaye / / 28 / / ___athAnantara kisI anya dina zatrarahita zAntinAtha bhagavAn sabhA ke bIca meM virAjamAna the usI samaya zastroM ke adhyakSa ne bar3I prasannatA se namaskAra kara yaha sUcanA dI // 26 // ki he prabho ! phailatI huI kAnti ke samUha se dedIpyamAna cakra ratna utpanna huA hai aura use dekha aisA saMzaya hotA hai ki sUrya ko parAjita karane vAlA ApakA teja hI kyA cakra hokara bAhara sthita ho gayA hai // 30 // Apake utpanna hote hI tInoM loka kiMkara ho gae the ata: usa cakraratna ke dvArA pRthivI vaza meM kI jAyagI / yaha kathA to dUsare logoM ke lie hI bhalI mAluma hotI hai / / 31 // vaha cakra anya svarga ke samAna hai kyoMki jisa prakAra anya svarga antargata sahasrAraM sahasrAra nAmaka svarga ko apane antargata kiye hue hai usI prakAra vaha cakra bhI hajAra aroM ko apane antargata kie hue hai| athavA vaha cakra kubera ke sthAna ke samAna hai kyoMki jisa prakAra kubera ke sthAna kI sadA yakSa sevA kiyA karate haiM usI prakAra usa cakra kI bhI yakSa sadA sevA kiyA karate haiM // 32 / / vaha yathokta UMcAI se saMyukta hone para bhI prAMzutayA-prakRSTa kiraNAvalI se sahita hai tathA vidUrIkRta vigraha-zarIra se rahita hone para 1 bhuktavata. 2 svargasambandhinaH 3 varSANi 4 vazIkaraNIyA 5 pRthivI / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 ivAyataH // 34 // nirarthakam ||35|| tathApyAviraddaNDazcitraratnamayaH svayam ||36| tvadgandhaspaddhaM yevAzAH sugandhayadathAkhilAH / prajani prasapi saMhAri carma bhamaMprabhaM prabho / / 37 / / udagareerful ratnaM pratyagrArkakaropamaiH / dyAmabhI 'bubhirAlokaiH prAvRNyadiva pallavaiH ||38|| yo loka mUSaraNasyApi bhUSaNaM te bhaviSyati / tasya cUDAmaNairdeva mAhAtmyaM kena vayaMte // 36 // sarva kamanIyAGga prakAmaphaladAyinI / jJAnItA vyomargaH kanyA kApi kalpalateva te ||40|| kAmagaH kAmarUpI ca prahito vyantarezinA / sumeruriva saMcArI dvirado dvAri vartate / / 41 / / prananyajarayopetasturaga kArmuko yathA / caturasraH surairnyastastava vAsagRhAjire // 42 // vikrameNAdharIkurvan protuGgAnapi bhUbhRtaH / afree ivAgatya sahasA bhUccamUpatiH // 43 // prasirindIvarazyAmaH caturdazaH sargaH padmarAgamayatsaruH / manye niHzeSitAzeSajanatApasya te prabhoH / satpathe vartamAnAsu sakalAsu prajAsvapi / 1 kiraNaH 2 vidyAdharaH / prajaniSTAdhivAlA kaM prabhAvIvAtapatreNa bhI ( pakSa meM yuddha ko dUra karane vAlA hokara bhI ) pratyakSa suzobhita hotA hai ||33|| jisakI mUTha padmarAgamaNi kI hai aisA nIla kamala ke samAna zyAma varNa vAlA khaDga bhI utpanna huA hai / vaha khaDga bAlasUrya - prAtaH kAlIna sUrya se sahita jala meM prAye hue maccha ke samAna jAna par3atA hai ||34|| eka devopanIta chatra bhI prakaTa huA hai parantu samasta jagat ke saMtApa ko dUra karane vAle Apake liye vaha divya chatra bhI nirarthaka hai aisA mAnatA hUM / / 35 / / yadyapi samasta prajA samIcIna mArga meM vartamAna hai tathApi nAnA prakAra ke ratnoM se tanmaya daNDa svayaM prakaTa huA hai || 36 || he nAtha ! jo ApakI gandha se sparddhA hone ke kAraNa hI mAnoM samasta dizAoM ko sugandhita kara rahA hai tathA saMkocita aura vistRta honA jisakA svabhAva hai aisA suvarNa ke samAna prabhAvAlA carma ratna utpanna huA hai / / 37 / / jo bAla sUrya kI kiraNoM ke samAna prakAzamAna kiraNoM ke dvArA prakAza ko lAla lAla pallavoM se AcchAdita karatA huA sA jAna par3atA hai aisA kAkiraNI ratna prakaTa huA hai / / 38 / / he deva ! jo loka ke AbhUSaraNa svarUpa ApakA bhI AbhUSaNa hogA usa cUDAmariNa kI mahimA kisake dvArA kahI jA sakatI hai ?. / / 36 / / jisakA zarIra saba RtuoM meM sundara hai, tathA jo prakAmaphala dAyinI - prakRSTa kAma rUpI phala ko dene vAlI hai ( pakSa meM icchita phala ko dene vAlI hai ) aisI kalpalatA ke samAna koI anirvacanIya kanyA vidyAdharoM ke dvArA Apake liye lAyI gayI hai ||40|| jo icchAnusAra gamana karatA hai, icchAnusAra rUpa dhAraNa karatA hai, vyantarendra ke dvArA bhejA gayA hai aura calate phirate sumeru parvata ke samAna jAna par3atA hai aisA hAthI - gajaratna dvAra para vidyamAna hai || 41 / / jo dhanuSa ke samAna anyatra na pAye jAne vAle vega se sahita hai tathA suDaula hai aisA ghor3A devoM ne Apake nivAsa gRha ke prAMgana meM khar3A kara diyA hai || 42 || jo vikrama - parAkrama ( pakSa meM UMcI chalAMga) ke dvArA prottaGga - zreSTha (pakSa meM UMce) bhUbhRtoM - rAjAoM ( pakSa meM parvatoM ) ko bhI nIce kara rahA hai aisA siMha ke samAna koI senApati sahasA A kara upasthita huA hai ||43|| jo samasta zilpoM se tanmaya hai jalaM marasya divyenApi Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam sthapatiH karmazAlAyAM sarvazilpamayo myH| aniguhyAtmamAhAtmyamAviSTa saha guhyakaH // 44 // antarlonasahanAkSibhujavyApArarAjitaH / sannidhAtA kuto'pyetya kolagehe prakAzate / / 4 / / mantrI dIpa ivAdIpi mntrshaalaamdhisstthitH| hitAya sarvatasvAnAM tvabodha iva mUrtimAn // 46 // iti ratnAni bhUloke durlabhAni cturdsh| naviinadhibhiH sArdhamabhUvambhuvanezvara // 47 // evamuktavatastasya purApUrya manorathAn / cakrAyudhena lokezaH pazcAccakramapUpujata // 48 // tasyAnupadamAgatya tatazcakraM jagatpatim / tri:parItya nanAmArAdralezva nidhibhiH samam / / 4 / / tato jayajayetyuccervadanto vismayAkulAH / prAdurAsansurA dhyomni liilaanmitmaulyH||50|| sarve cakamRtAca mati mahayanti c| etadeva mahaccitraM tadevanaM namaspati // 51 // lakSmIH kApi bstysminsrvlokaatishaayinii| marutaH kecidityUcuH paritastatsamAntaram // 52 // praNamya mantrisenAnyau kiriittghttitaakhlii| to vyajizapatAmitthaM tatkAlocitamIzvaram // 53 // catvArazcakriraNo'tItA bharate bhrtaadyaa| kRcchrAdiva vazaM kRtsnaM sati cakre'pi cakire // 54 // netuste dharmacakrasya trailokyAskhalitAyateH / veda bAlo'pi sAmrAjyamidamityAnuSaGgikam // 5 // aisA maya nAmakA sthapati apane mAhAtmya ko na chipAtA huaA guhyakoM-devavizeSoM (sahAyakoM) ke sAtha karma zAlA meM baiThA hai // 44 // jo bhItara chipe hae hajAra netra tathA hajAra bhujAoM ke vyApAra se suzobhita hai aisA koSAdhyakSa kahIM se A kara koSagRha meM prakAzita ho rahA hai / / 45 / / jo Apake mUrtimAn jJAna ke samAna jAna par3atA hai aisA mantrI saba jIvoM ke hita ke liye mantra zAlA meM baiThA huA dIpaka ke samAna dedIpyamAna ho rahA hai / / 46 / / isaprakAra he jagatpate ! pRthivI loka meM durlabha caudaharatna nau nidhiyoM ke sAtha prakaTa hae haiM // 47 // isa prakAra kahane vAle prAyudhAdhyakSa ke manora pahale pUrNa kara-use icchita puraskAra dekara pazcAt zAnti jinendra ne cakrAyudha ke sAtha cakraratna kI pUjA kI // 48 / / tadanantara unake pIche A kara cakra ne ratnoM aura nidhiyoM ke sAtha tIna pradakSiNAeM de kara jagatpati-zAntinAtha jinendra ko samIpa se namaskAra kiyA // 46 // tadanantara jo ucca svara se jaya jaya zabda kA uccAraNa kara rahe the, Azcarya se paripUrNa the aura jinake mastaka lIlA se-anAyAsa hI namrIbhUta the aise deva AkAza meM prakaTa hue||50|| saba cakravartI cakraratna ko namaskAra karate haiM tathA pUjate haiM parantu yahI bar3A Azcarya thA ki vaha cakraratna hI zAnti jinendra ko namaskAra karatA hai / / 51 / / ina zAnti jinendra meM samasta loka se bar3hakara koI anirvacanIya lakSmI nivAsa karatI hai aisA kitane hI deva sabhA ke bhItara cAroM ora kaha rahe the / / 52 / / jinhoMne hAtha jor3akara mastaka se lagA rakkhe the aise mantrI aura senApati ne praNAma kara zAntinAtha jinendra se usa samaya ke yogya isa prakAra nivedana kiyA // 53 / / isa bharata kSetra meM bharata Adi cAra cakravartI ho cuke haiM unhoMne cakra ke rahate hue bhI kaThinAI se hI mAnoM saba ko vaza meM kiyA thA // 54 // parantu Apa to jisakA puNya prabhAva tInoM lokoM meM askhalita hai aise dharma cakra ke netA haiN| Apake 1 cakraratnameva, 2 cakravartinam , 3 devaaH| Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaH sargaH 197 tathApi cakriNAmeSa kamo digvijyaadikH| tvayA vidhIyatAmasya cakrasyaivoparoSataH // 56 // iti vijJApya 'lokezaM tadanumAmavAcya to| merI digvijayAyoccastADayAmAsatustataH // 57 // bhUyamANo dhvanistasyAH paTkhaNDaM vyAnaze smm| yatra yatra sthitailoksttr tatra bhavo yathA // 58 / / bAraNendramavArahma purAccakapuraHsaraH / nirgasyopabane prAcyA prasthAnamakarotprabhuH // 56 // ratnadAsmayaM sauSaM sa tatra mynimitm| pAvasanmAnyarAjanyasainyAvAsapariSkRtam // 60 // tatrAsthAnagataH zRNvan vRddha bhyaH puurvckrinnaam| kathAM prAkRtavaneme dhorastrimAnavAnapi // 6 // bAsarasyAvasAneca bAhyAsthAnI bayocitam / sammAnya "rAjakaM muktvA vivezAbhyantarI sabhAm // 62 // tasyAM pUrvasthitAmAtyasenAlyAdibhirAcarAt / bArAtpratyudgato bheje siMhaH siMhaviSTaram // 63 / / api ratnAni te tena svayamAjamitIritAH / ratnIbhUtamivAtmAnaM tatkAle bahumenire // 64 // prastutocitamAlapya cirAviva bisaLa tAn / vAsagehamamAnnAthaH pravigADhe tamImukhe // 65 // liye yaha sAmrAjya prAnuSaGgika arthAt gauraNa hai yaha bAlaka bhI samajhatA hai| bhAvArtha- isa sAdhAraNa cakraratna se ApakI mahimA nahIM hai kyoMki Apa usa dharma cakra ke netA haiM jisakA prabhAva SaT khaNDa meM hI nahIM tInoM lokoM meM bhI askhalita hai| yaha sAmrAjya Apake lie prAnuSaGgika-anAyAsa prApta hone vAlA gauNa hai| yaha bAlaka bhI jAnatA hai // 55 // phira bhI isa cakraratna ke uparodha se hI Apake cakravartiyoM kA krama jo digvijaya Adi hai vaha karanA cAhiye / / 56 / / isa prakAra zAnti jinendra se nivedana kara tathA unakI AjJA prApta kara mantrI aura senApati ne digvijaya ke lie jora se bherI bajavA dI / / 57 / / bherI kA zabda chaha khaNDoM meM eka sAtha vyApta ho gyaa| vaha zabda jahAM jahAM sthita logoM ke dvArA sunA gayA thA vahAM vahAM utpanna huA sA sunA gayA thA // 58 / / tadanantara jinake Age Age cakra cala rahA thA aise prabhu ne gajarAja para ArUDha ho nagara se nikala kara pUrva dizA ke upavana meM prasthAna kiyA // 56 / / vahAM unhoMne mAnanIya rAjAoM tathA senA ke nivAsa se suzobhita, maya ke dvArA nirmita ratna aura lakar3I se bane hue mahala meM nivAsa kiyA // 60 / vahAM sabhA meM baiThe hue dhIra vIra bhagavAn yadyapi tIna jJAna ke dhAraka the to bhI vRddhajanoM se pUrva cakravatiyoM kI kathA ko sunate hue sAdhAraNa jana ke samAna prAnanda lete rahe // 61 // . tadanantara dina samApta hone para rAjAoM kA yathA yogya sanmAna kara ve bAhya sabhA ko chor3a abhyantara sabhA meM praviSTa hae // 62 // vahAM pahale se baiThe hue mantrI aura senApati Adi ke dvArA prAdara pUrvaka dUra se hI jinakI agavAnI kI gayI thI aise narottama-zAnti jinendra siMhAsana para baiThe // 63 / / 'Apa loga baiThie' isa prakAra bhagavAn ne jinase svayaM kahA thA una mantrI tathA senApati Adi ratnoM ne usa samaya apane Apako ratna jaisA hI bahuta mAnA thA / / 64 / / tadanantara prakaraNa ke anurUpa vArtAlApa kara tathA cirakAla bAda unheM vidA kara rAtri kA prArambha bhAga saghana hone para bhagavAn nivAsa gRha meM gaye // 6 // 4 bAhyasabhAyAm 5 rAjasamUhaM 6 nRzreSThaH 1zAntijinendra 2 vyApa 3 sAdhAraNajana iva zAntijinendraH 7 siMhAsanam 8 rajanImukhe / Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAntinAthapurANam 1 'nizAyAmatraye'tIte prayANakozasaMkhyayA / dadhvAna vaibhavI' merI senAnyAdetatastataH / / 66 / / zibiraM yugapatsarvaM tasyA dhvanirabodhayat / zrakarotsotsavotsAhaM tirazcAmapi mAnasam / / 67 / / zaGkhakAhalatUryANi svasvacihnAnvitAnyalam / nedurasAlatAlAni mUkSitAmupatoraNam // 68 // prayANa parihRSTasya kaTakasya mahIyasi / kramAtkalakale vizvaM vyaznuvAne nirantaram ||66 // pranAhUtAgatAneka kAmaM prArabdhakarmariNa zranuSThAnA kulIbhUtabhavanavyavahAriNi // 70 // dUraM nirasyamAne'tha tatkAle kA kiraNI tviSA / pratyAvAsaM bahirvvAnte nIlakANDapaTe yathA // 71 // bhUmerutakIlyamAnebhyaH sthUlebhyo gvIvadhodvahaiH / niH kAsyamAnapeTAbhiH pIDyamAnanRpAjire / / 72 // // htfunny freekaNThAleH kaNThalambribhiH / utplutyotplutya sarvatra dhAvamAna kramelake // 73 // saundarya vibhavotsekAddhRtamUriprasAdhanaiH 1 sAdhanairiva "puSpeSavihArairabhinandite ||74 | pura: prasthApyamAnAnazcakraca krorucItkRtaH prabhutAnyonyasaMvAdAdvisaMvAhita ghUrtate // 75 // prAtivezikaiH / saMvAhyamanavArastrIzayanAdiparicchade ||76 || I 168 "tudIpriyatAlApAtsahAmaiH tatpazcAt prasthAna ke kozoM kI saMkhyA se jaba rAtri ke tIna pahara vyatIta ho gaye taba senApati kI AjJA se bhagavAn kI bherI zabda karane lagI / / 66 / / usa bherI ke zabda ne eka sAtha samasta zivira ko jAgRta kara diyA aura tiryaJcoM ke bhI mana ko utsava tathA utsAha se bhara diyA / / 67 / / toraNa ke samIpa rAjAoM ke apane apane cihnoM se sahita, joradAra zabda karane vAle zaGkha kAhala aura turahI atyadhika zabda karane lage / / 68 / / prayANa se harSita senA kA bahuta bhArI kala kala zabda jaba krama se nirantara vizva ko vyApta kara rahA thA, binA bulAye Aye hue aneka sevakoM ne jaba kArya prArambha kara diyA thA, jaba bhavana ke vyavasthApaka loga anuSThAnoM kAryakalApoM se vyagra ho rahe the, jaba pratyeka Dere kA bAhya andhakAra nIle raGga ke parade ke samAna kAkiNI ratna kI kAnti ke dvArA tatkAla dUra kiyA jA rahA thA, bhUmi se Upara uThAye jAne vAle bar3e DheroM se kahAroM dvArA nikAlI jAne vAlI peTiyoM se jaba rAja mandira kA prAMgana saMkIrNa ho rahA thA, gale meM laTakane vAle vAdya vizeSa, dhoMkanI prAdi tathA kaNThAloM (? ) se jaba UMTa UMce uchala uchala kara sarvatra daur3a rahe the, saundarya rUpa sampadA ke garva se jinhoMne bahuta bhArI AbhUSaNa dhAraNa kiye the tathA jo kAmadeva ke sAdhana ke samAna jAna par3atI thI aisI vezyAoM ke samUha se jisakA abhinandana kiyA jA rahA thA, Age calAye jAne vAlI gAr3iyoM ke pahiyoM ke samUha kI bahuta bhArI citkAra se paraspara kA vArtAlApa na suna sakane se jaba bhAra vAhaka loga visaMvAda ko prApta ho rahe the, jaba bar3I thoMda vAle manuSyoM ke saikar3oM vArtAlApoM se ha~sane vAle par3ausI loga vezyAoM ke zayana Adi upakaraNoM ko le jA rahe the, jaba nagAr3oM ke zabda ko rokane vAle zRGkhalA ke zabda se 1 rAtripraharattraye 2 vibhoriyaM vaibhavI 3 karmakara 4 ubhayato baddhazikye skandhavAhya kASTha vizeSe vivadha vavadha zabdau nipAtyete / vIvadhaM udvahanti vIvadhodvahAstaiH / 5 madanasya 6 prasthApyamAnAnAm anasAM zakaTAnAM yAni cakrANi rathAGgAni teSAM cakrasya samUhasya yAni urucItkRtAni taiH 7 tundI priyA / sthUlodarA janAH / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaH sargaH 169 dUrAvandU ninAdena DiNDimadhvanirodhimA / kSIvahAstikasaMcAratrAsAvapasarajjane // 77 // manantaraze senAnonivezamavahelayA / katuM kathamapi svairaM prakAntana vasevake / / 7 / / yatheSTa vAhanArUDha rAjanyaiH sainyasaMyutaH / prApUryamANarAjendra bhavanadvArapakSake // 7 // senAnyaH purato galchahAratnasamokRte / prakRte pathi nirvyAjaM prayANasamaye jamaiH // 10 // lokanApastato buddho bodhiSiyodhanaH / sammAnyAzeSarAjanyAnyathoktapratipatibhiH // 1 // jayaparvatamAruhya vijayAya dizAM tataH / prasthAnocitamAkalpaM pratasthe lIlayA vahan // 2 // caturdazabhiH kulakam bhUbhRtAM mukuTAlokA bAlAmapi dinadhiyam / pravRddhAmiva tatkAle cakrurAkAntadiGa mukhAH / / 83 / / tataH pracalite tasmiAbakA puSapuSaHsare / cakrAyudhe tadA 'jajJe kRtsnA sainyamayIva bhUH // 4 // prarodhi haritAM cakraM haribhiH'' 12zIghrapAtibhiH / na punastatkhurotkhAtapAMsubhi vanodaram / / 8 / / hAstikADambaradhvAnasammUrcchadrayaniHsvanaH / vyAnaze himavatkukSInaM punarjanatAzrutIH / / 86 // unmatta hasti samUha ke saMcAra ke bhaya se loga dUra bhAga rahe the, jaba antara ko na jAnane vAle naye sevaka senApati kI AjJA ko svecchAvaza anAdara se kisI taraha sampanna karane ke lie tatpara ho rahe the, jaba icchAnusAra vAhanoM para baiThe hue senAoM sahita rAjakumAroM ke dvArA rAjAdhirAja zAnti jinendra ke bhavana sambandhI dvAroM ke donoM ora ke pradeza vyApta ho rahe the, aura jaba sevakajana senApati ke Age calane vAle daNDa ratna ke dvArA Age kA mArga nizchala rUpa se samAna kara rahe the aisA prasthAna kA samaya Ane para stutipAThaka cAraNoM ke jAgaraNa-gItoM se jAge hue trilokInAtha zAnti jinendra ne yathAyogya satkAroM se rAjAoM kA sanmAna kara tathA jayaparvata nAmaka hAthI para savAra ho digvijaya ke lie prasthAna kiyaa| usa samaya ve prasthAna ke yogya veSa ko lIlA pUrvaka dhAraNa kara rahe the // 66-82 // usa samaya yadyapi dina kI lakSmI bAlarUpa thI-prAta kAlIna thI to bhI dizAoM ke agrabhAga ko vyApta karane vAle rAjAoM ke mukuToM ke prakAza use mAnoM atyanta vaddhiMgata kara rahe the-madhyAhna ke samAna suvistRta kara rahe the // 83 / / tadanantara cakrAyudha nAmaka bhAI jinake Age cala rahA thA aise cakrAyudha-cakrarUpa zastra ke dhAraka cakravartI zAnti jinendra ke calane para samasta pRthivI senA se tanmaya jaisI ho gayI // 84 / / zIghragAmI ghor3oM ke dvArA na kevala dizAoM kA samUha bhara gayA thA kintu unakI TApoM se khudI huI dhUli ke dvArA saMsAra kA madhyabhAga bhara gayA thA / / 8 / / hastisamUha ke jora dAra zabda se bar3hate hue rathoM ke zabda ne na kevala janasamUha ke kAnoM ko vyApta kiyA thA kintu himavat parvata kI guphAoM ko bhI vyApta kara liyA thA / / 86 // yaha kyA hai ?' isa prakAra ghabar3Aye hue mAgadhadeva ke 1 bandhanazRGkhalA 2 hastisamUha 3 vaibodhikaH jAgaraNa kArya niyuktajanaiH kRtAni vibodhanAni t| 4 veSaM 5 rAjJAm 6 cakrAyudhonAmabhrAtApurassaro'gragAmI yasya tasmin 7 zAntijinendra 8 jAtA 9 dizAnAM 10 samUhaH maNDalamityartha: 11 azvaH 12 zIghragAmukaiH / Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 zrIzAMtinAthapurANam kimetaditi saMbhrAntarmAgadhAmyAzavatibhiH / zaGkhAnAM zuzruve ghoSaH pattikolAhalaiH saha // 17 // pUritAkhilalokAzaM sNnymaashaanirodhypi| rurudhe dhvaninAkAntarovorandhramayAdhvanI // 18 // prayANamadhyabhAjo'pi chekA' isa magadvijAH / yatrAraNyA na vitresustatra kA vA vilopikA // 8 // na ca prabalapaGkAntanimajjadurbalokSakam / nApi, .. saMghaTTasamarvAdullasaddurdamauSTrakam // 10 // upadgairapi samAsede nAdhvanInaH . parizramaH / adRSTapUrvarAmanAbharibhUtivilokanAt // 11 // (yugalam) prayANaM cakriraNo draSTumatavo'pi kutUhalAt / samaM janapadaistasthurAruhyopavanadumAn // 12 // sainyAvagAhanenApi cukSume na jalAzayaH / tAdRzasyodyamo mana hi kSobhAya kasyacit // 3 // SaDaGgabalamAlokya krAntAmbaramahItalam / iti bhrAtrA' nijagade "jagavekapatistataH // 6 // aneka 'patrasaMpatti netrAnandi vikaNTakam / cakraza cakrametatte lakSmIlIlAmbujAyate // 5 // samIpavartI logoM ne paidala sainikoM ke kolAhala ke sAtha zaGkhoM kA zabda sunA / / 87 // AzAnirodhidizAoM ko rokane vAlI (pakSa meM abhilASAoM ko rokane vAlI) hokara bhI jo pUritAkhilalokAzasaMpUrNa loka kI dizAoM ko pUrNa karane vAlI ( pakSa meM saba logoM kI abhilASAoM ko pUrNa karane vAlI ) thI aisI usa senA ne apane zabda ke dvArA AkAza aura pRthivI rUpa donoM mArgoM ko roka liyA thA-vyApta kara liyA thA / / 88 // jahAM prayANa ke bIca Aye hue jaGgala ke hariNa aura pakSI bhI catura manuSyoM ke samAna bhayabhIta nahIM hue the vahAM bhaya kI bAta hI kyA thI ? ||86 / / usa senA meM na to durbala bailoM kA samUha bahuta bhArI kIcar3a ke bhItara nimagna huA thA, na uddaNDa UMToM kA samUha hI atyadhika bhIr3a se uchalA thA aura na paidala sainikoM ne bhI zAnti jinendra kI adRSTa pUrva bahuta bhArI vibhUti ke dekhane se mArgasambandhI parizrama prApta kiyA thA / / 60-61 / / cakravartI kA prayANa dekhane ke liye RtueM bhI kutUhala vaza dezavAsI logoM ke sAtha upavana ke vRkSoM para ArUDha hokara sthita ho gayIM thI / / 12 / / sainikoM ke avagAhana-bhItara praveza karane se bhI jalAzaya kSobha ko prApta nahIM hue the so ThIka hI hai kyoMki usaprakAra ke prabhu kA udyama kisI ke kSobha ke liye nahIM thA // 63 / / tadanantara AkAza aura pRthivItala ko vyApta karane vAlI SaDaGgasenA ko dekha kara bhAI cakrAyudha ne jagat ke advitIya svAmI zAnti jinendra se kahA // 14 // he cakrapate ! ApakI yaha senA lakSmI ke krIDAkamala ke samAna AcaraNa kara rahI hai kyoMki jisa prakAra lakSmI kA krIDAkamala aneka patra sampatti-aneka daloM se yukta hotA hai usIprakAra yaha senA bhI aneka vAhanoM se yukta hai, jisa prakAra lakSmI kA krIDAkamala netrAnandi netroM ko prAnanda dene vAlA hotA hai usIprakAra yaha senA bhI netR+Anandi-nAyakoM ko Ananda dene vAlI hai aura 1 vidagdhA iva 2 pracurakardama madhyanimagnIbhavannirbalavalIvardakam 3 padacAribhiH 4 cakrAyudhena 5 zAnti jinendraH 6 anekavAhanayuktam, anekadalasahitam 7 nAyakAnandi nettRn AnandayatIti netrAnandi, pakSe netrANi nayanAni AnandayatIti tathAbhUtaM / 8 kSudrazatru rahita pakSe kaNTaka rahita 9 sainyaM / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaH sargaH 201 'uddAmadAnalobhena mattamAtaGgasaMgatim / rUpAjIveva bhRGgAlI karotyeSA nirantaram / 96 / / amAtyairiva nAgendrarvRtazikSaH svanigrahaH / paramevananiSNAtaidizo ruddhAzcakAsati // 17 // netRbhiH pragrahAbhiH kRcchrAdiva vazIkRtAH / 'prAjAneyAH pravIrAzca vajantyete manasvinaH / / 68 // kSIvaH zUnyAsano'pyeSa pazcAnmeSTha mupAgatam / avArohayate hastI vadanyA 'tadvidheyatAm ||6|| no vadhAti rajaHkSobhaM yatheSTaM vrajatAmapi / syandanAnAmaho vrajyA cirAyAtmavatAmiva / / 1.0 // . nimnagAH pUrvabhAgena bhavantyeva sunimngaaH| saMnyottaraNarodhena pazcAddhana pratIpagAH // 1.1 // nidhibhirdoyamAnArna kazciviha durgtH| prAyAnti nantumete svAM nRpA nirgatya durgateH // 102 / / vijigISustvamevaiko yAtavyazcAsi bhujAm / 'saMgacchate tathApIza bhavatyeva nayajJatA // 13 // svapuSpaphalamAreNa vinatAstaruvIrudhaH / prakAzayanti sarvatra sArga sarvatu saMpadam // 104 / / jisaprakAra lakSmI kA krIDA kamala vikaNTaka-kAMToM se rahita hotA hai usI prakAra yaha senA bhI vikaNTaka-kSudra zatruoM se rahita hai / / 6 / / yaha bhramaroM kI paMkti vezyA ke samAna uddAmadAna-bahuta bhArI mada (pakSa meM bahuta bhArI dhana prApti ) ke lobha se nirantara mattamAtaGga-madonmatta hAthiyoM (pakSa meM unmatta cANDAloM) kI saMgati karatI hai / / 16 / / mantriyoM ke samAna suzikSita aura svavigraha-apane zarIroM ( pakSa meM apane dvArA Ayojita yuddhoM ) ke dvArA zatruoM ke bhedana karane meM ( zatruoM ko phor3ane meM ) nipuNa gajarAjoM ke dvArA rukI huI dizAe suzobhita ho rahI haiM / / 67 / / lagAma ke prayoga karane meM kuzala ( pakSa meM vazIkaraNakriyA meM catura ) netAoM ke dvArA jo bar3I kaThinAI se vaza meM kiye gaye haiM aise ye tejasvI ghor3e aura zreSTha yoddhA jA rahe haiM / / 18 / / yaha unmatta hAthI zUnyAsana hokara bhI pIche se Aye hue mahAvata ko usakI anukUlatA ko kahate hue ke samAna car3hA rahA hai / / 9 / / ratha yadyapi icchAnusAra cala rahe haiM to bhI cirakAla ke jitendriya manuSyoM kI cAla ke samAna unakI cAla rajaHkSobha-dhUli ke kSobha ko ( pakSa meM pApa ke kSobha ko ) nahIM kara rahI hai // 100 / nadiyA~ pUrvabhAga se to nimnagA-nIce kI ora hI bahane vAlI haiM parantu senA ke utarane sambandhI rukAvaTa se pichale bhAga se ulTI bahane lagI haiM / bhAvArtha-nIce kI ora jAne ke kAraNa nadI kA nAma nimnagA hai| unakA senA utarane ke pUrva pahale kA jo bhAga thA vaha to nIce kI hI ora jA rahA thA parantu senA utarane ke kAraNa Upara kA pravAha ruka gayA ata: vaha Upara kI ora jAne lagA hai // 101 / / nidhiyoM ke dvArA diye jAne vAle dhana se yahAM koI daridra nahIM rahA hai ye rAjA daridratA se nikala kara Apako namaskAra karane ke liye pA rahe haiM ||10||he nAtha ! yadyapi eka Apa hI vijigISa rAjA haiM tathA anya rAjAoM ke liye eka Apa hI yAtavya-prApta karane yogya haiM tathApi nItijJatA eka Apa meM hI saMgata ho rahI hai / / 103 // he sarva hitakartA ! apane puSpa aura phaloM ke bhAra se namrIbhUta vRkSa aura latAeM saba RtuoM kI saMpatti ko prakaTa kara rahI haiM / / 104 / / manda vAyu se kampita pallava rUpI - 1 atyadhikadhanaprAptilobhena pakSe pracuramadajalalobhena 2 mattagajarAjasaMgati pakSe kSIvacANDAla samAgamam 3 vezyA iva 4 bhramarapaMktiI 5 razmiprayogakuzalaH 6 uccastarIyAH azvAH 7 'mahAvatiNTha' iti prasiddham, 8 meNThAnukUlatAm 6 gati: 10 daridraH 11 saMgatA bhavati / 26 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 zrI zAntinAthapurANam etA mandAniloddhatapallavAkhalibhitAH / kirantyaH puSpadhAnArthaM bhAnti porastriyo yathA / / 105 // nyAyaciyA 'savArAdvikasadbhirmukhAmbujaiH / sarvato dRSTumAyAnti svAmimAH suprajAH prajAH / / 106 / / prabhAvAtpratipakSasya zastre zAstre ca kauzalam / praprayogatayA nUnaM tadabhijJairvinindyate // 107 // idamanyAyanirmuktamanyAyasahitaM param / tavAmunA prayANena nAtha citrIyate jagat // 108 // anavadyAGga rAgeNa padAtayaH / dhanavadyAGga rAgeNa pravIprA iva yAntyamI // 106 // samavyAyAmayoryoniH SADguNyaM yadurIritam / netari svayi bhUpAnAM tadAdAveva vartate // / 110 / / prabhUdratnAkarAnbhUmiH sarvato'pi vivRNvatI / vasundharA na nAmnaiva kriyayApi vasundharA / / 111 / / ityadhvanyAM" prakurvANe vAraNoM cakrAyuSe prabhuH / dRzyamAno muddA sainyaiH sainyAvAsaM samAsadat // / 112 / / antarava nidezasyaivasRSTAnugarAjaka: / svAvAsaM prAvizannAtho 'vAsavAvAsasannibham / / 113 // rAjamAnA: aJjaliyoM ke dvArA puSpa mizrita ardha ko bikheratI huI ye latAeM lAI kI varSA karane vAlI nAgarika striyoM ke samAna suzobhita ho rahI haiM / / 105 / / nyAya ke kathana karane kI icchA se hI jo khile hue mukha kamaloM se sahita haiM tathA jo uttama santati se yukta haiM aise ye prajAjana saba ora se ApakA darzana karane ke liye dUra dUra se A rahe haiM // 106 // / pratipakSa - zatru kA prabhAva hone se jo zastra viSayaka kauzala prayoga se rahita hotA hai use usake jJAtA manuSya acchA nahIM mAnate / isI prakAra pratipakSazaGkA pakSa kA prabhAva hone se jo zAstra viSayaka kauzala hetu prayoga se rahita hotA hai use vAda kalAke pAragAmI puruSa acchA nahIM mAnate / / 107 / / he nAtha ! yaha jagat Apake isa prayANa se anyAya nirmukta hotA huA bhI anyAya se sahita hai yaha Azcarya kI bAta hai ( parihAra pakSa meM anya AyoM se sahita hai ) ||108 || he anavadyAGga ! he nirmala zarIra ke dhAraka ! zAnti jinendra ! rAga-lAla raGga ke nirdoSa aGgarAga - vilepana se zobhAyamAna ye paidala sainika dedIpyamAna hote hue samAna jA rahe haiM / / 106 / / jo sandhi vigraha Adi chaha guNoM kA samUha yogakSema kA kAraNa kahA gayA hai vaha rAjAoM ke netAsvarUpa prApa meM prArambha se hI vartamAna hai / / 110 / / sabhI aura ratnoM kI khAnoM ko prakaTa karane vAlI vasundharA - pRthivI na kevala nAma se vasundharA hai kintu kriyA se bhI vasundharA-dhana ko dhAraNa karane vAlI hai / / 111 / / isa prakAra jaba cakrAyudha mArga - sambandhI vANI ko prakaTa kara rahe the taba sainikoM dvArA harSa pUrvaka dekhe gaye prabhu senA ke par3Ava ko prApta hue / / 112 / / prAjJA meM sthita dvArapAloM ke dvArA jinake anugAmI rAjAoM ko bIca meM hI vidA kara diyA gayA thA aise zAntiprabhu ne indrabhavana ke tulya apane nivAsagRha meM praveza kiyA / / 193 / / zAnti jinendra kI senA sumeru zikhara kI zobhA ko dhAraNa kara rahI thI kyoMki jisaprakAra sumeru zikhara kalyANamaya - suvarNamaya hotA hai usI prakAra senA bhI kalyANamaya - maGgalamaya thI, 1 khyAtumicchA cikhyAsA 5 adhvani mArge bhavA adhvanyA tAm 2 anye ca te AyAzca anyAyAstaiH sahitam 3 pRthivI 4 dhanadhAriNI 6 indrabhavana sadRzam / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaH sargaH 203 'kalyANamayamatyuddha mahAbhAgaH samanvitam / babhAra kaTakaM bhartuH sumero: "kaTakazriyam // 114 // svAmibhRtyAdisaMbandhamAzrityAnyeva bhogmH| tatsainyavasatI reje bhUrirAmakabhUtibhiH / / 115 // khyAtaM 'vasubhiraSTAbhirameyavasusampadA / aSAcakAra yA svargamupariSTAdapi sthitam // 116 / / khyAta puNyajanAdhArA 'rAjarAjAnvitApyalam / pralakAmahasatkAntyA 'bAtrimainidhibhiryutA // 117 / / sA SaNNavatigamyUtipramANApi samantataH / ananta' bhogisambandhAnnAgalokasthiti dadhau // 118 / / vibudhairapi vismitya vIkSyamANA samantataH / "grAmeya. kautukAdetya 'nyAdhAyItyatra kA kathA // 11 // sphuranmarakatacchAyAvanturIbhUtazADvalAH / puSpadrumalatAkIrNaviviktapariSavalA: // 120 // upazalyabhuvastasyA manomU janmabhUmayaH / prabhUvanparyabhAvova tatkAntyA bhogabhUmayaH // 12 // sarvataH saudhasAnnidhyAtpurA saangketikairdhvjH| senAcarainijAvAsAstatra kRcchrAtpratIyire // 122 / / jisaprakAra sumeru zikhara atyuddha-atyanta prazasta hotA hai usIprakAra senA bhI atizayaprazasta thI, aura sumeru zikhara jisa prakAra mahAbhAga-deva vidyAdhara Adi mahA puruSoM se sahita hotA hai usI prakAra senA bhI utkRSTa mahAnubhAvoM se sahita thI // 114 // unakI senA kI nivAsa bhUmi, bahuta bhArI rAjAoM kI vibhUti se aisI suzobhita ho rahI thI mAnoM svAmI aura sevaka ke sambandha kA Azraya kara hone vAlI dUsarI bhoga bhUmi hI ho // 11 // jisane aparimita dhana sampadA ke dvArA ATha vasuoM se prasiddha tathA Upara sthita svarga ko bhI adhaHkRta nIcA kara diyA thA // 116 / / dAnazIla nidhiyoM se sahita jo vasati yadyapi khyAtapuNya janAdhArA-prasiddha yakSoM ke AdhAra se prasiddha thI ( pakSyameM prasiddha puNya zAlI jIvoM ke AdhAra se prasiddha thI ) tathA rAjarAja-kuvera ( pakSa meM cakravartI ) se sahita thI to bhI vaha kAnti se alakApurI kI acchI taraha ha~sI karatI thI // 117 // vaha saba ora se yadyapi chiyAnave koza vistRta thI to bhI anantabhogI-zeSanAga ke sambandha se ( pakSa meM bahuta adhika bhogIjanoM ke saMbaMdha se ) nAga loka pAtAla loka kI sthiti ko dhAraNa kara rahI thI / / 118 / / usa nivAsa bhUmi ko deva bhI Azcaryacakita hokara cAroM ora se dekhate the phira grAmINa loga kautuka se Akara dekhate the isakI kathA hI kyA hai ? // 116 / / dedIpyamAna marakata maNiyoM kI kAnti se jahAM hare hare ghAsa ke maidAna natonnata ho rahe the tathA jahAM kI ekAnta athavA pavitra bhUmiyAM puSpita vRkSoM aura latAoM se vyApta thIM aisI usakI samIpavartI bhUmiyAM kAma kI janma bhUmiyAM bana rahIM thI athavA usakI kAnti se mAnoM bhoga bhamiyAM tiraskRta ho rahI thIM // 120-12 / / vahAM rAjabhavana ke cAroM ora pahale se jo sAMketika dhvajAeM lagAyIM gayIM thIM unake dvArA hI sainika loga bar3I kaThinAI se apane apane DeroM kI ora jA rahe the / / 122 // jinakA hRdaya paropakAra meM lIna 1 zreyomayaM suvarNamayaM ca 2 atiprazastaM 3 sainyaM 4 zikharazomAm 5 svargaH aSTAbhiH vasubhiH khyAtaH, sainyavasatistu aparimeyavasusampadA-dhanasaMpatyA khyAtA 6 khyAtaH prasiddhaH puNyajanAnAM puNyazAlijanAmAM pakSe yakSANA mAdhAro yasyAM sA rAjarAjena cakravatinA pakSe dhanAdhipena anvitA sahitA dAnazIlaH anantazcAsau bhogIca ananta bhogI-zeSanAgastasya saMbandhAt pakSe anantA: aparimitA ye bhogino bhogayuktAH teSAM sambandhAta 10 grAmINa janaiH 11 avlokitaa| 12 kAmotpatti bhUmaya: Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAMtinAthapurANam prajAsu kRtakRtyAsu nidhonAmanubhAvataH / jAtAsu mumude nAthaH praarthnirtaashyH||123|| niruddhakarasaMpAtazcacAdbhiH kaTakadhvajaiH / avAtaradathAkAzAtpreryamANa ivAryamA' // 124 / / anuraktamivAlokya bhatu : 2prakRtimaNDalam / caNDAMzuracaNDatAM tyaktvA maNDalaM svamarakSayat // 12 // zomA senAnivezasya dikSuriva bhAnumAn / pazcimAdre zirasyuccaiH kSaNamAtraM vyalambata // 126 // pratitoyAzayaM bhAno: pratibimbamadRzyata / gamAyApRcchamAnaM vA papinI plavakUjitaH // 127 / / sahasavAmbara tyAgastejo hAniH surAgatA / vAruNo sevanAvasthA bhAsvatApyanvabhUyata / / 128 // pratyaksaMpreritasyAhnA banyemena mahAtaroH / dIrghamUlarivAsthAyi bhAnorudhvaMmabhISubhiH // 126 // yaHprAbhUtsUryakAntebhyaH sa evaagnidinaatyye| sUryakAntA''niti vyApatkokA vaakycchlaadiv|130|| thA aise zAnti jinendra nidhiyoM ke prabhAva se prajA ke kRtakRtya hone para harSita ho rahe the // 123 // tadanantara jinhoMne kiraNoM ke saMcAra ko roka liyA thA aisI phaharAtI huI senA kI dhvajAoM se prerita hokara hI mAnoM sUrya prakAza se nIce utarA arthAt asta hone ke sanmukha huA // 124 / / zAnti jinendra ke prajAmaNDala ko anurakta - lAla ( pakSameM prema se yukta ) dekhakara hI mAnoM sUrya ne tIkSNatA ko chor3a kara apane maNDala-bimba ko anurakta-lAla kara liyA thA / / 125 / / senA nivAsa kI zobhA ko dekhane ke liye icchuka hokara hI mAnoM sUrya ne astAcala kI UMcI zikhara para kSaNabhara kA vilamba kiyA thA // 126 / / pratyeka jalAzaya meM sUrya kA pratibimba aisA dikhAyI detA thA mAnoM vaha taraGgoM kI dhvani ke bahAne jAne ke liye kamalinI se pUcha hI rahA ho-preyasI se AjJA hI prApta kara rahA ho / / 127 // vAruNI-pazcima dizA ( pakSa meM madirA) ke sevana se sUrya ne bhI zIghra hI ambara tyAga- AkAza tyAga ( pakSa meM vastra tyAga ) tejohAni-pratApa hAni ( pakSameM prabhAvahAni ) aura surAgatA-atyadhikalAlimA ( pakSameM atyadhika prIti ) kA anubhava kiyA thA / bhAvArtha-jisaprakAra madirA kA sevana karane se manuSya zIghra hI ambaratyAga, tejohAni aura surAgatA ko prApta hotA hai usI prakAra pazcima dizA kA sevana karane se sUrya bhI ambaratyAga-AkAzatyAga, tejohAnipratApahAni aura sUrAgatA-atizaya lAlimA ko prApta hayA thA / / 128 / / jisaprakAra jaMgalI hAthI ke dvArA ulTe ukhADe hae mahAvakSa kI lambI lambI jaDeM Upara kI ora ho jAtI haiM usI prakAra dina ke dvArA pazcima dizA meM prerita sUrya kI kiraNeM Upara kI ora raha gayI thiiN| bhAvArtha--astonmukha sUrya kI kiraNeM Upara kI ora hI par3a rahI haiM nIce kI ora nahIM / / 126 / / jo agni sUryakAnta mariNayoM se utpanna huyI thI vaha sAyaMkAla ke samaya 'ye sUryakAnta haiM--sUryakAnta mariNa haiM ( pakSa meM sUrya ke premI haiM ) isa vAkyacchala se hI mAnoM cakavoM ko prApta huyI thii| bhAvArtha-sUryAsta hone se cakavA cakavI paraspara viyukta hokara zokanimagna ho gaye // 130 / / usa samaya eka kamala vana ainI - sUrya sambandhI (pakSa meM 1 sUryaH 2 mamAtyAdivargam 3 sUryaH 4 tIkSNatAM 5 bimba 6 gaganatyAgaH pakSe vastratyAgaH 7 pratApahAniH, prabhutvahAni: 8sulohitatA, suSThu rAgasahitatA, 6 pazcimadizA, madirA ca 10 sUryakAntamaNibhyaH 11 sUrya: kAnso yeSAM tAn 12 cakravAkAn / Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaH sargaH 205 'pAdasevAmanApyanI 2tadaika: kmlaakrH| saMcukoca samAsAdya vicakAsAparaH parAm / / 131 // vizyadRzyata vAruNyAM saMdhyA, saugandhikA tiH| raktarAjIvarAjIva mArgalagnA vivasvataH / / 132 / / utthAya pASaNDebhyaH pete bhRGga ritsttH| bIjarivopyamAnasya kAlena tamasastadA // 133 / / vihRtya svecchayA kvApi nivissttdivskriyH| prApire punarAvAsA jalpAkairdezikaH khagaiH // 134 // aparArNavakallolazIkararUpAtibhiH / prakSAlita ivAzeSa: saMdhyArAgo'galatkSaraNAta // 135 / / bhUmipAnprApurutkSiptaH pradIpairvIpikAbhRtaH / mAlAkArAzca tatkAle zekharacampakojjvalaH // 16 // zanaiH sarvAtmanA ruddhA dizastAsvapyamAdiva / vyaz2ambhata tamaH prApya mAninImAnasAnyapi // 137 / / mukhebhyo nirgatadUraM bahirdIpaprabhotkaraH / udgiranta ivAvAsA rejurairAvatI cha tim // 13 // kAmibhiH zuzruve bhItaistamazchannAlihuGa kRtiH| patatAM kAmabAraNAnAM pakSasUtkArazaGkayA // 13 // svAmi sambandhI) pAda sevA-caraNa sevA (pakSa meM kiraNoM kI sevA) ko na prApta kara saMkocita ho gayA thA aura dUsarA (kumuda vana) atyadhika pAda sevA caraNa sevA ko prApta kara vikasita ho gayA thaa| bhAvArtha-yahAM ina kA artha sUrya aura svAmI hai tathA pAda kA artha kiraNa aura caraNa hai / sAyaMkAla ke samaya sUrya kI kiraNoM ko na pAkara kamala vana saMkocita ho gayA thA aura kumuda vana svAmI ke caraNoM kI sevA prApta kara atyanta harSita ho gayA thA / / 131 // pazcima dizA meM lAla lAla saMdhyA aisI dikhAyI detI thI mAnoM sUrya ke mArga meM lagI huyI lAla kamaloM kI paMkti hI ho / / 132 / / usa samaya bhauMre kamala vana se ur3akara idhara udhara maMDarAne lage the jisase aise jAna par3ate the mAnoM kAla ke dvArA boye jAne vAle andhakAra ke bIja hI hoM // 133 / / apanI icchA se kahIM ghUmakara dina sambandhI bhojanAdi kriyA ko pUrNa karane vAle tattaddezIya pakSI paraspara vArtAlApa karate hue apane apane nivAsa sthAnoM ko punaH prApta ho gaye / / 134 / / kSaNa bhara meM saMdhyA kI saMpUrNa lAlimA samApta ho gayI jisase aisA jAna par3atA thA mAnoM pazcima samudra kI laharoM ke jo chIMTe Upara kI ora jA rahe the unase dhula gayI ho / / 135 / / usa samaya dIpikAoM ko dhAraNa karane vAle manuSya Upara uThAye huye dIpakoM ke sAtha rAjAoM ke pAsa pahuMce aura mAlAkAra campA ke phUloM se ujjvala seharoM ke sAtha rAjAoM ke pAsa phuNce| bhAvArtha-dIpaka jalAne kA kAma karane vAle loga dIpaka le lekara rAjAoM ke pAsa pahuMce aura mAlAkAra caMpA ke phUloM se nirmita seharA lekara unake pAsa gaye // 136 / / dhIre dhIre andhakAra ne samasta dizAoM ko roka liyA aura jaba mAnoM unameM bhI nahIM samA sakA taba vaha mAnavatI striyoM ke manoM ko bhI prApta kara vistRta ho gayA / / 137 // dvAroM se nikalakara dUra taka phaile hue bAhaya dIpakoM kI prabhA samUha se Dere aise suzobhita ho rahe the mAnoM airAvata hAthI kI kAnti ko hI prakaTa kara rahe hoM // 138 / / andhakAra se AcchAdita bhramaroM kA jo hukAra ho rahA thA use kAmIjanoM ne par3ate hue kAmavANoM ke pakSoM kI sUtkAra kI zaGkA se Darate Darate sunA thA / / 139 / / usa samaya logoM ko kAma 1 caraNasevA kiraNasevAM ca 2 inasya iyaM aivI tAm sUrya sambandhinI 3 raktakamalapaMktiriya / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 zrI zAntinAthapurANam lokAnAM manmathaH kAnto dva eSyo'mUttimirodgamaH / pravivekavidhAyitvaM tulyamapyubhayostavA || 140 // mitho virodhinoM bikAdviyajjyotistamaH sthitim / mahattAM prathayAmAsa lokAtItAmivAtmanaH // 141 // andhakArasya paryantaM jJAtu candreNa yojitAH / 'navasarpA iva spaSTaM prAsarpangagame grahAH / / 142 / / prathAndhatamasAttrAtuM jagadva egAdivedhyataH / indoH pAdarajobhiH prAk prAcI digdhUsarAbhavat // 143 // vidho: karADa kuraM reje niyaMdbhirudayAcala: / ketakIsUcibhi: klRptAM mAlAmiva samuhahan / / 144 / / lakSyata kalA cAndrI tato "vidra umalohinI / manobhUkalpavRkSasya prathamevAGa kurodgatiH / / 145 / / niguhya vijigISutvaM ko na zatru pratIhate / lohito'bhitamo bhUtvA dhabalo'pyudagAdviSuH || 146 // candrAtpalAyamAnasya tamaso lokavidviSaH / zrapasArabhuvo durgA jAtA giriguhAstadA || 147 // to priya thA parantu andhakAra kA udgama apriya thA jaba ki donoM hI samAna rUpa se aviveka ko utpanna karate haiM / bhAvArtha - jisaprakAra kAma praviveka ko karatA hai arthAt hitAhita kA viveka nahIM rahane detA usI prakAra andhakAra bhI aviveka karatA hai arthAt kAle pIle choTe bar3e Adi ke bheda ko naSTa kara detA hai sabako eka sadRza kara detA hai isa taraha kAma aura andhakAra meM samAnatA hone para bhI logoM ko kAma iSTa thA aura andhakAra kA udgama aniSTa || 140 / / usa samaya paraspara virodha karane vAlI jyoti aura andhakAra kI sthiti ko dhAraNa karane vAlA AkAza mAnoM apanI lokottara mahattA ko hI prakaTa kara rahA thA / bhAvArtha - jisa prakAra mahAn puruSa zatru aura mitra - sabako sthAna detA huA apanA bar3appana prakaTa karatA hai usI prakAra AkAza bhI paraspara virodha karane vAlI tArApaMkti aura andhakAra donoM ko sthAna detA huA apanA sarva zreSTha bar3appana prakaTa kara rahA thA / / 141 / / andhakAra kA anta jAnane ke lie candramA ke dvArA niyukta kie hue guptacaroM ke samAna graha AkAza meM spaSTa rUpa se phaila gaye / / 142 / / tadanantara gADha andhakAra se jagat kI rakSA karane ke lie hI mAnoM vega se jo candramA Ane vAlA hai usakI caraNa dhUli se pUrva dizA pahale hI dhUsarita ho gayI ||143 || candramA ke nikalate hue kiraNa rUpI aMkuroM se udayAcala aisA suzobhita ho rahA thA mAnoM ketakI ke agrabhAgoM se nirmita mAlA ko hI dhAraNa kara rahA ho / / 144 / / tadanantara mUMgA ke samAna lAla lAla candramA kI kalA dikhAyI dene lagI jo aisI jAna par3atI thI mAnoM kAma rUpI kalpa vRkSa kI prathama aMkura kI utpatti ho / / 145 / / candramA zukla hone para bhI lAla hokara andhakAra ke sanmukha udita huA thA so ThIka ho hai kyoMki vijigISu bhAva ko chipAkara zatru ke prati kauna nahIM udyama karatA hai ? arthAt sabhI karate haiM / / 146 / / usa samaya parvatoM kI durgama guphAeM candramA se bhAgate hue loka virodhI andhakAra kI apasAra bhUmiyAM huI thIM / bhAvArtha- jisa prakAra rAjA ke bhaya se bhAgane vAle loka virodhI zatru ko jaba koI zaraNa nahIM detA hai taba vaha parvatoM kI guphAoM meM chipakara apane vipatti ke dina kATatA 3 caraNadhUlibhiH 4 candrasyeyaM cAndrI 5 vidra uma iva pravAla iva 1 carA iva 2 nAgamiSyataH lohinI raktavarNA / Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 caturdaza. sargaH niHzeSitAdhikAreNa prasede shvetbhaanunaa'| prabhAvAtpratipakSasya santo hi na vikurvate // 148 / / proSadhInAmadhIzasya kraagrsprshnaatttH| prAsanapetatimirA dizastaralatArakAH / / 146 // udite yAminI nAthe cazme vaariraashinaa| antAkSobhAya no keSAM bhaveddoSAkarodayaH // 150 // karastamopahairindorabodhi kumudAkaraH / antarAdro munekyiyaMthA bhavyajanaH zuciH // 151 // tataH prakAzayannAzA vyalagadvayoma 'sArasaH / kAminAM ca manaH sadyo madano mAnasArasa / / 152 // apekSya zaktisAmayaM kuzalA 'vArayoSitaH : kAmukeSvarthasiddhayarthaM vitenuH sandhivigrahau // 153 / / dUtikAM kAntamAnetu visApi samutsukA / pratasthe svayamapyekA duHsaho hi manobhavaH' // 154 / / hai usI prakAra candramA ke bhaya se bhAgane vAle lokavirodhI andhakAra ko jaba kisI ne zaraNa nahIM dI taba vaha parvata kI durgama guphAoM meM raha kara apanA vipatti kA samaya vyatIta karane lagA // 147 / / jisane andhakAra ko samApta kara diyA thA aisA candramA prasanna ho gayA--pUrNazukla ho gayA so ThIka hI hai kyoMki zatru kA abhAva ho jAne se satpuruSa krodha nahIM karate haiM / bhAvArtha-andhakAra rUpa zatru ke rahane se pahale candramA krodha ke kAraNa lAla thA parantu jaba andhakAra naSTa ho cukA taba vaha krodhajanya lAlimA se rahita hone ke kAraNa zukla ho gayA / / 148 / / tadanantara candramA ke hAtha ke sparza se ( pakSa meM kiraNoM ke sparza se jinakA vastratulya andhakAra skhalita ho gayA hai aisI dizAe taralatArakA-aA~kha kI caJcala putaliyoM se sahita (pakSa meM caJcala tArAoM se sahita ) ho gyiiN| bhAvArtha--yahAM strIliGga hone se dizAoM meM strI kA Aropa kiyA hai jisaprakAra pati ke hAtha ke sparza se kAmAtura striyoM kA vastra skhalita ho jAtA hai aura unake netroM kI putaliyAM caJcala ho jAtI haiM usI prakAra candramA kA kiraNoM ke sparza se dizAoM kA andhakAra rUpa vastra skhalita ho gayA aura tArArUpI putaliyAM caJcala ho uThIM // 146 / / candramA kA udaya hone para samudra kSobha ko prApta ho gayA so ThIka hI hai kyoMki doSAkara-doSoM kI khAna (pakSa meM nizAkara-candramA) kA udaya kinake hArdika kSobha ke lie nahIM hotA? // 150 / / andhakAra ko naSTa karane vAlI candramA kI kiraNoM se kumudAkarakumudoM kA samUha usa taraha bodha vikAsa ko prApta ho gayA jisa taraha ki munirAja ke ajJAnApahArI vacanoM se karuNa hRdaya vAlA pavitra bhavyasamUha bodha-jJAna ko prApta ho jAtA hai / / 151 // tadanantara AzAnoM-dizAoM ko prakAzita karatA huA candramA AkAza meM saMlagna ho gayAAkAza ke madhya meM jA pahuMcA aura AzAoM-AkAGakSAoM ko prakAzita karatA huA mAnApahArI kAma zIghra hI kAmI puruSoM ke mana meM saMlagna ho gayA arthAt kAmIjanoM ke mana kAma se vihvala ho gaye / / 152 / / catura vezyAe zakti-sAmarthya kI apekSA kara kAmIjanoM meM artha kI siddhi ke liye sandhi aura vigraha kA vistAra karane lagIM / bhAvArtha-catura vezyAeM dhana kI prApti ke lie kupita premiyoM se sandhi aura prasanna premiyoM se vigraha-vidvaSa karane lagIM / / 153 // koI eka utkaNThitA strI pati 1 candramasA 2 hastAgrasparzanAt, kiraNAgrasparzanAt 3 apetaM timiraM yAsAM tAH 4 candra 5 doSakhanyudayaH pakSe candrodaya. 6 candra: 'sArasaH pakSicandrayoH' iti vizvalocanaH 7garvApahArakaH 8 vezyAH kaamH| Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 zrIzAntinAthapurANam vipralabdhA' muharbADhaM tatsaMkalpasamAgamaH / kAcinna zraddadhe mugdhA sAkSAdapyAgataM priyam // 155 / / kiMvA mayi virakto'bhUtkiM kayAcid balAddhRtaH / kiMvA jijJAsate pUrtazvetovRttiM mamAdhunA // 156 / / anAyAti priye kAciditi hetu vitanvatI / taM vilokya sakAmApi yayau nirvRti maJjasA // 157 // (yugmam) karoti vipriyaM bhUyo namatyeva ca tatkSaNAt / pAhAtuca matprIti taralo yo na zaknuyAt // 158 / / avyavasthitacittena tena kArya na me sakhi / mAnitA ki sacittAbhyAM strIsAbhyAM na mAnitA // 15 // iti vAcaM bra bANAnyA kAnte tatrApyupAgate / anyApadezato''hAsIdahAsIna ca dhIratAm / / 160 / / andho'pyuddezamAtreNa bhavAnetAvatI bhuvam / agAtkathamapotyekA gotraskhalitamabhyadhAt // 161 / / pratidUraM kimAyAtA keyaM te kAMdizIkatA / na davAsyuttaraM kasmAtpratyayastho munivratam // 162 / / ebhiH sahacaraJ namAnIto'pyanyamAnasaH / paraprArthanayA prema yadbhavettatkiyacciram / / 163 // ko lAne ke lie dUtI ko bhejakara bhI svayaM cala par3I so ThIka hI hai kyoMki kAma duHkha se sahana karane ke yogya hotA hai / / 154 / / jo pati ke dvArA saMkalpita samAgamoM se bAra bAra acchI taraha ThagI gayI thI arthAt jisakA pati AzvAsana dekara bhI nahIM AtA thA aisI koI bhalI strI sAkSAt Aye hue bhI pati kA vizvAsa nahIM kara rahI thI / / 155 / / kyA vaha mujhameM virakta ho gayA hai ? yA kisI strI ne use balapUrvaka roka liyA hai ? athavA vaha dhUrta isa samaya merI manovRtti ko jAnanA cAhatA hai ? isa prakAra pati ke na Ane para jo kAraNa kA vicAra kara rahI thI aisI koI strI pati ko prAyA huA dekha sakAmAkAma sahita hone para bhI vAstavika rUpa se nivRtti-nirvANa ko prApta huI thI ( pakSa meM sukha ko prApta haI thI ) // 156-157 / / bAra bAra viruddha prAcaraNa karatA hai aura tatkAla namaskAra bhI karane lagatA hai isa prakAra jo itanA asthira hai ki na to merI prIti ko surakSita rakhane meM samartha hai aura na chor3ane meM hI samartha hai / he sakhi ! usa avyavasthita citta vAle pati se mujhe kArya nahIM hai / kyA samanaska strI puruSoM ke dvArA mAnitA-mAnavattA-mAna se sahitapanA mAnitA svIkRta nahIM hai ? arthAt svIkRta hai| isa prakAra ke vacana kahane vAlI koI anya strI pati ke vahAM Ane para bhI anya ke bahAne ha~sane lagI thI parantu usane dhIratA ko nahIM chor3A thA // 158-160 / / . Apa andhe hone para bhI uddeza mAtra se kisI taraha itanI bhUmi taka--itane dUra taka Aye haiM aisA eka strI ne nAma bhUlakara kahA // 161 / / adhika dUra kaise A gaye? yaha ApakA bhIrupana kyA hai ? uttara kyoM nahIM dete ? kyA munivrata-maunavrata le rakkhA hai / / 162 / / ApakA mana to dUsare kI ora laga rahA hai, jAna par3atA hai yahAM Apa ina mitroM ke dvArA lAye gaye haiN| jo prema dUsare kI prArthanA se . 1 pratAritA 2 jJAtumicchati 3 nirvANaM pakSe sukham 4 mAnavattA 5 svIkRtA 6 hAsyaM cakAra 7 na jahAti sma 'ohAk tyAge' ityasya luGirUpam 8 bhIrutA / Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206. caturdazaH sarga: ityudAramudIryakA vANI vaasrkhnndditaa| sakhIvAkyoparodhena bhUyaH pratyagrahItpriyam // 164 // iti daMpatilokena prastutAgyonyasaMgamAm / prativAhya nizAM nAthaH pratasthe mAgadhaM prati / / 165 // vedikA 'balasaMpAtaH pAtayan saurasaindhavIm / prayANaiH pramiteH prApadupa kaNThaM mahodadheH // 166 // yAvadvelAvanopAnta nASitiSThanti sainikaaH| tAvatpratyudyayau mAthaM mAgavaH saha velayA / / 167 // sa vismApayamAnastatsainyaM senaasmnvitH| rAjadvAraM samAsAdya "dvArasthAya nyavedayat / / 168 // bhUpAndayimAnaH sa prApya saMsadgataM ttH| dauvArika: praNamyeti rAjarAja' vyajijJapata / / 166 // kRccharaNa vazamAnAyi ya: purA bharatAdimiH / so'nadvAraM samAsAdya mAgadho mAgadhAyate / / 170 // kastvAM vihakSamAraNasya prastAvo'sya bhaviSyati / kadA deveti vijJApya vyaraMsI dvArapAlakaH // 171 / / kizcitkAlamivAnyoktyA tiSThansabhyaH samaM vibhuH| pravezayanamityAha bhUyastena pracoditaH // 172 // sa vAkyAnantaraM bhartugatvA mAgadhamAdRtaH / prAvezayatprahRSyantamacirAtprAptadarzanAt / / 173 / / hotA hai vaha kitanI dera taka sthira rahatA hai ? arthAt bahuta zIghra naSTa ho jAtA hai / isaprakAra udAratA pUrvaka vANI kaha kara kisI eka vAsarakhaNDitA ne sakhI vAkya ke anurodha se pati ko phira se svIkRta kara liyaa||163-164|| isaprakAra strI puruSoM ke dvArA jahAM paraspara kA saMgama prArambha kiyA gayA thA aisI rAtri ko vyatIta kara zAnti jinendra ne magadha deza kI ora prasthAna kiyA / / 165 / / senA ke AkramaNa se gaGgA nadI kI vedikA ko girAte hue zAnti jinendra kucha hI par3AvoM ke dvArA mahAsAgara ke samIpa jA pahuMce / / 166 / / jaba taka sainika velAvana ke samIpa nahIM Thaharate haiM taba taka mAgadha deva velA-joradAra lahara ke sAtha zAnti prabhu kI agavAnI ke liye A gayA / / 167 / / zAnti jinendra kI senA ko Azcarya cakita karate hue usa mAgadhadeva ne senA sahita rAjadvAra ko prApta kara dvArapAla se nivedana kiyAapane Ane kI sUcanA dI // 168 / / tadanantara rAjAoM ko darzana karAtA huA vaha dvArapAla sabhA meM sthita rAjAdhirAja zAnti jinendra ke pAsa pahuMcA aura praNAma kara isa prakAra kahane lagA // 16 // jo pahale bharata Adi ke dvArA bar3I kaThinAI se vaza meM kiyA gayA thA vaha mAgadha deva agrima dvAra para prAkara cAraNa ke samAna AcaraNa kara rahA hai / / 170 / / vaha Apake darzana karanA cAhatA hai ataH he deva ! usake liye kaba kauna avasara diyA jAyagA, itanA nivedana kara dvArapAla cupa ho gayA / / 171 / / kucha samaya taka to prabhu sabhAsadoM ke sAtha anya vArtAlApa karate hue baiThe rahe / pazcAt unhoMne dvArapAla ko AjJA dI ki ise praviSTa karAyo / zAnti jinendra se prerita huA dvArapAla unake kahane ke anantara hI bar3e aAdara se mAgadha deva ko bhItara le gyaa| zIghra hI darzana prApta ho jAne se mAgadha deva harSita ho rahA thA / / 172-73 / / jo pratyeka dvAra para namaskAra karake jA rahA thA, saba ora ratnamayI vRSTi 3 samIpa 1 senAkramaNaH 2 surasindhoH iyaM saurasaindhavI tAm ubhypdvRddhi| gaGgAsambandhinIm 4 mAgadhadevaH 5 dvArapAlAya 6 zAntijinendra stutipAThaka ivA carati / 27 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 zrI zAntinAthapurANam " nAmaM nAmaM pratidvAraM kSepaM kSepaM samantataH / vRSTiM ratnamayIM bhUpaiH prekSitaH kautukotthitaiH // 174 // mAnasa samAM prApya prAbhavIM pAdapIThikAm / vardhayanmukuTAlokaM STAM sUpAlamaulibhiH / / 175 / / yaddayaM cakravatibhyaH klRptamabhyadhikaM tataH / vitIryeti jagannArtha 'prAcInAtho vyajijJapat // 176 // bhavadAgamanasyAsya cakrotpattirna kAraNam / zravaimi sukRtaM hetu mAmakInaM mahodayam / / 177 // prasUtItasamrAja prasthAnena " rajasvalA / seyaM tavopayAnena prAcI dikpAvanIkRtA || 178 / / avadAtaM purAkarma prajAbhiH kimakAri tat / api lokadvaye bhartA yenAvApi bhavAnpatiH / / 176 // pavamo'pyanubhAvena jyeSThastvamasi cakriraNAm / sUtamekaM tavAnyacca bhAvi cakraM yataH prabhoH || 180 // jAyate taba lokeza bahudhApi priyaM vadat / na mRSodyoM jano jAtu yato'nantaguNo bhavAn / / 181 / / iti preyo' nigadyoccainiSevya suciraM vibhum / visRSTastena sammAnya svAvAsaM mAgadho'gamat / / 182 / / derationa toSitAzeSasainikaH / tato'nusAgaraM nAthaH pratasthe dakSiNAM dizam / / 183 // karatA jAtA thA aura kautuka se khar3e hue rAjA loga jise dekha rahe the aise mAgadhadeva ne sabhA meM pahuMca kara rAjAoM ke mukuToM se ghisI huI prabhu kI pAdapIThikA ko mukuToM ke Aloka se bar3hAte hue usakI pUjA kI / / 174 - 175 / / cakravartiyoM ke liye jo kucha dene yogya nizcita hai usase adhika dekara mAgadha deva ne jagatpati se isa prakAra kahA / / 176 / / Apake isa Agamana kA kAraNa cakra kI utpatti nahIM hai / maiM to mahAn abhyudaya se sahita apane puNya ko hI kAraNa mAnatA hUM / / 177 / / pratIta cakravartiyoM ke prasthAna se yaha pUrva dizA rajasvalA - dhUlidhUsarita ( pakSa meM Rtu dharma se yukta ) ho gayI thI so Apake zubhAgamana se pavitra ho gayI hai| / / 178 / / prajAoM ne pahale donoM lokoM meM kauna puNya karma kiyA thA jisase usane Apa jaise svAmI ko prApta kiyA / / 179 // yadyapi zrApa cakravartiyoM meM paJcama haiM to bhI prabhAva se prathama cakravartI haiM kyoMki Apa prabhu kA eka cakra to yaha ho cukA hai, dUsarA cakra (dharma cakra ) Age hogA / / 150 / / he lokeza ! Apake viSaya meM koI kitanA hI adhika priya kyoM na bole parantu vaha kabhI asatyavAdI nahIM hotA kyoMki Apa ananta guNoM se sahita haiM / / 181 / / isa prakAra utkRSTa priya vacana kaha kara tathA bahuta kAla taka prabhu kI sevA kara prabhu ke dvArA sanmAna pUrvaka vidA ko prApta huA mAgadhadeva apane nivAsa sthAna ko calA gayA / / 182 // tadanantara velAvana--taTavartI vana ke upabhoga se jinake samasta sainika saMtuSTa the aise prabhu ne samudra ke kinAre kinAre dakSiNa dizA kI ora prasthAna kiyA / / 183 || nizcaya se meghoM ko jItane 1 natvA natvA 2 kSiptvA kSiptvA 3 prabhoriya prAbhavI tAm 4 mAgadhadeva: 5 dhUliyuktA, ArtavayuktA ca, 6 eka cakra cakravati cakra bhUtaM samutpanna, anyat cakra dharmacakra bhAvi bhaviSyat 7 asatyavAdI 6 sAgarasya taTena / priyataras Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaH sargaH 211 kariNAM 'vaijayantImi jayantIbhirambudAn / vaijayantaM camUHprApad dvAraM lAvaNasaindhavam / / 184 // parayA saMpavA'bhyetya dharA varatanuH prabhoH / aditApa citiM kRtvA yathoktAdadhikaM karam // 18 // manInamattato'nvandhi prApya 'prAcetasoM dizam / dUrAdeva prabhAsaM ca ' prabhAsaMcayabhAsuram // 186 // pramovAd vasatoH kAzcidanuyAntaM visar2yA tm| "anukUlaM tata: sindhora''nukUlaM samApatat // 187 // saMprApya vijayAdhasya tadvalaM vanavedikAm / tasyA manoramopAntaM toraNadvAramAvasat // 188 / / vijayAddha kumAreNa dattA_dikasatkiyaH / tato nivRtya saMprApat sa tamisrAguhAmukham // 186 / / tatrAnandamaravyagraH kRtamAlAbhidhA suraH / svahastakRtamAlAbhirAnarca vibhumAdRtaH // 10 // guhAmukhaM samudghATagha senApatiranehasA' / vidheyaM pazcima khaNDaM vidhAyArAnyavartata // 161 // prAtiSThata tato nAtha: zAntoSmariNa guhaamukhe| uttaraM bharataM jetu pratApAnatamapyalam // 162 / / udaMzudvAdazAmilyakAkiNyA vana' maNDalam / tamo vyapohayAmAsa senAnAyo guhodarAt // 13 // 11dhunoM nimagnasalilAM tatronmagnajalAmapi / senAmatItarattakSNA tatkSaNAbaddhasaMkramaH // 194 // vAlI hAthiyoM kI patAkAoM se upalakSita vaha senA lavaNa samudra ke vaijayanta dvAra ko prApta huI / / 184 / / varatanu nAmaka deva ne bahuta bhArI saMpadA ke sAtha prabhu kI bhUmi ke sammukha Akara unakI pUjA kI aura yathokta kara se adhika kara diyA // 18 // tadanantara unhoMne samudra ke kinAre kinAre pazcima dizA meM jA kara prabhA ke samUha se dedIpyamAna prabhAsa nAmaka deva ko dUra se hI namrIbhUta kiyA // 186 // harSa se kitane hI par3Ava taka sAtha Ane vAle usa anukUla-anugAmI deva ko vidA kara samudra ke kinAre calatI huI prabhu kI senA vijayArdha kI vanavedikA ko prApta huI aura usake manohara toraNa dvAra ke samIpa Thahara gayI / / 187-188 / / tadanantara vijayAddha kumAra deva ke dvArA jinheM arghAdika satkAra diyA gayA thA aise zAnti prabhu vahAM se lauTakara tamisA guhA ke dvAra para Aye // 186 / / vahAM prAnanda ke bhAra se vyagra kRtamAla nAmaka deva ne bar3e Adara ke sAtha apane hAtha se nirmita mAlAoM ke dvArA prabhu kI pUjA kI // 10 // guhAmukha ko khola kara senApati kucha samaya ke lie pazcima khaNDa meM calA gayA aura usa khaNDa ko anukUla kara vahAM se lauTa AyA / / 161 / / tadanantara guhAmukha kI garmI zAnta ho cukane para prabhu ne pratApa se namrIbhUta hone para bhI uttara bhArata ko jItane ke liye prasthAna kiyA / / 162 / / jisa prakAra sUrya maNDala andhakAra ko naSTa kara detA hai usI prakAra senApati ne pracaNDa kiraNoM se yukta sUrya ke samAna zobhAvAle kAkiNI ratna ke dvArA guhA ke madhya se andhakAra ko dUra haTA diyA / / 163 / / sthapati ke dvArA jinhoMne tatkAla pula kI racanA karAyI thI aise prabhu ne usa guphA ke bhItara milane 1 patAkAbhiH 2 vai-nizcayena 3 ambudAn jayantIbhiH parAbhavantIbhiH 4 etannAmadheyaM 5 lavaNa sindhoridaM lAvaNasaindhavaM pUjAm 7 mandhimanu anvabdhi sAgarataTena 8 pazcimAm 9prabhAsadevaM, 10 prabhAyA: saMcayenasamUhena bhAsuraM dedIpyamAnaM 11 anukUlatA yukta 12 anutaTam 13 kAlena 14 sUryamaNDalam 15 nadIm / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 zrIzAMtinAthapurANam vivarasyAntara'dhvAnaM sA sadhyAnapatAkinI / pratItya tarasAdhyAsta rUpyAdrevanavedikAm // 19 // aparAgate parAjitya pAzcAtyaM khaNmojasA / senAnAthe jagannAtho madhyama khaNDamadhyagAt / / 196 / / prathAvartacilAtAlyau tatratyanRpanAyako / abhyetyAnamatAM nAthaM samaM meghamukhaiH suraiH||19|| prakRtvA zarasampAta sahasA natayostayoH / avyaktaM zaktimAhAtmyamamavacchatracarmaNoH // 16 // vyantaramuditairagre kiradbhirvanyamaJjarIH / RSabhAdri prati prAyAccakrI cakrapurassaraH / / 16 / / tIrthakRccakravartI ca kauravyaH shaantiraakhyyaa| gotreNa kAzyapaH sUnuratharAvizvasenayoH // 20 // iti tatra svahastena lilekha paramezvaraH / pUrvA pUrvakramopetAM yazo hi mahatAM dhanam // 201 / / himavatkuSTadevo'pi gaGgAsindhusamanvitaH / siSeve prApya lokezaM pArvatIyarupAyanaiH / / 202 // tato nivRtya rUpyAdri panikaSA vAsitaM vibhum / upAsAJcakrire prApya prajJaptyA khecarezvarAH // 203 / / khaNDapAtaguhAdvAramulkolya balanAyakaH / prAnamayyAcirAtkhaNDaM prAcyaM nivavRte tataH // 204 // pUrvavattabalaM jiSNonirgatya vivarodarAt |apaacii vijayAcaspa vedikAM prApadaJjasA // 205 // vAlI nimagna salilA aura unmagna salilA nAmaka nadiyoM se senA ko pAra utArA thA / / 164 / / vaha kolAhala se yukta senA vega se guphA ke bhItara kA mArga pAra kara vijayAdha parvata kI vanavedikA meM jA ThaharI / / 165 / / jaba senApati pratApa se pazcima khaNDa ko parAjita kara vApisa lauTa AyA taba prabhu madhyama khaNDa kI ora gaye ||166 / / tadanantara vahAM ke rAjAoM ke nAyaka Avarta aura cilAta ne meghamukha devoM ke sAtha A kara prabhu ko namaskAra kiyA / / 167 / / kyoMki ve donoM rAjA vAraNa varSA na kara zIghra hI namrIbhUta ho gaye the isalie chatraratna tathA carma ratna kI zakti kA mAhAtmya prakaTa nahIM ho sakA / / 168 / / jinake Age Age cakraratna cala rahA thA aise zAnti prabhu ne agrabhAga meM vana kI puSpa riyoM ko bikherane vAle prasanna vyantaroM ke sAtha RSabhAcala kI ora prayAraNa kiyA // 19 // tadanantara vahAM 'airA aura vizvasena kA putra kaurava vaMzI, kAzyapa gotrI zAntinAtha, tIrthaMkara aura cakravartI huA' isa prakAra rAjarAjezvara zAnti jinendra ne pUrva paramparA se calA AyA prazasti lekha apane hAtha se likhA so ThIka hI hai kyoMki mahApuruSoM kA dhana yaza hI hotA hai / / 200-201 / / gaGgA sindhu deviyoM se sahita himavatkUTa ke deva ne bhI Akara parvata sambandhI upahAroM se zAnti prabhu kI sevA kI // 202 / / vahAM se lauTakara vijayAdha parvata ke nikaTa Thahare hue prabhu ke pAsa Akara vidyAdhara rAjAoM ne prajJapti nAmaka vidyA ke dvArA unakI sevA kI // 203 // senApati khaNDapAtanAmaka guphA ke dvAra ko kholakara tathA zIghra hI pUrvakhaNDa ko namrIbhUta kara vahAM se lauTa AyA // 204 // tadanantara vijayI zAnti jinendra kI vaha senA pahale ke samAna guphA ke madhya se nikala kara acchI taraha vijayA kI dakSiNa vedikA ko prApta huI / / 205 / / akhaNDa parAkrama kA dhAraka tathA prazrAnta-na 1 antarmAgaM 2 sazabdasenA 3 pratyAvRtte sati, 4 vANavRSTi 5 vijayArdhasya samIpe / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdaza: sarga: 213 prakhaNDavikramo gatvA pUrvakhaNDaM balAdhipaH / ' sAdhayitvA nyavatiSTa vegAdazrAnta sainikaH || 206 // iti cakroparodhena vijitya sakalAM dharAm / kurUnkurUdvahaH prApatprItyA protthApitadhvajAn // / 207 / / zArdUlavikrIDitam svAmI naH sakalAM prasAdhya vasudhAmAyAta ityAdarAdattArghaH sumanIbhavadbhirabhitaH pauraMH purAbhyutthitaH / " rAjendro nagaraM viveza parayA bhUtyA surairanvitaH prAsAdAtpramadAjanaH samuditarAlokyamAnodayaH // 208 // mAturgarbhagatena yena sakalaM lokatrayaM nAmitaM tasyevaM kitI parApi nitarAM sAmrAjya saMpatprabho / / vijJAyeti samagramavya janatAbhyuddhArakArI jana tho'pi sa mAvi bhijana guNairbanvArubhistuSTuve // 206 // ityasagakRto zAntipurANe vigvijayavarAMno nAma * caturdazaH sargaH * thakane vAle sainikoM se sahita senApati pUrva khaNDa meM gayA aura use vaza kara zIghra hI lauTa AyA / / 206 / / isa prakAra cakraratna ke uparodha se samasta pRthivI ko jItakara zAnti jinendra prItipUrvaka phaharAyI huI dhvajAoM se yukta kurudeza yA pahu~ce // 207 // hamAre svAmI samasta pRthivI ko jItakara Aye haiM, isaliye pahale se saMmukha prA kara saba ora khar3e hue prasanna citta nAgarika janoM ne jinheM argha diyA thA aise rAjAdhirAja zAnti jinendra ne devoM sahita bar3I vibhUti ke sAtha nagara meM praveza kiyaa| usa samaya mahaloM para ekatrita huI striyAM unake abhyudaya ko dekha rahI thIM || 208 || jinhoMne mAtA ke garbha meM Ate hI samasta tInoM lokoM ko bhUta kiyA thA una prabhu ke lie isa prakAra kI yaha cakravartI kI saMpadA atyanta utkRSTa hone para bhI kitanI hai ? arthAt kucha bhI nahIM hai aisA jAnakara vandanAzIla bhavyajanoM ne samasta bhavyajanoM kA uddhAra karane vAle una zAnti prabhu kI vartamAna meM chadmastha hone para bhI Age prakaTa hone vAle arahanta ke guNoM kI kalpanA kara stuti kI thI || 206 / / isa prakAra asaMga mahAkavi dvArA viracita zAnti purANa meM digvijaya kA varNana karane vAlA caudahavAM sarga samApta huA || 14 || 1 vazIkRtya 2 unnamitapatAkAn 3 vazIkRtya 4 zucittaM bhavadbhiH 5 cakravartI zAMti jinendraH / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *eerencomeremony paJcadazaH sargaH prathAnubhavatastasya cakravatisukhAmRtam / bhatu: 'zaratsahasrANi vyatIyuH paJcaviMzatiH // 1 // anyadA matimAlambya samAlambitasatpathAm / mokSamANo nivRtya svaM saMsRterityacintayat // 2 // praho nu bAlizasyeva hitAhitavido'pi me| vyartha mahIyasAnApi kAlena sukhalipsayA // 3 // sa lokAntikasaMghena tato lokaikanAyakaH / anujijJAsatA bodhi prApe prastAvavedinA // 4 // bhaktyA natvA tamIzAnaM sa devayaminA gaNaH / Uce sarasvatI mAmitthaM 'sArasvatAdika // // // 'pArini:kramaNasyAyaM kAlaste nAtha vartate / aprabuddho hi saMdigdhe stheyo bhavyAtmanAM bhavAn // 6 // paJcadaza sarga athAnantara cakravartI ke sukha rUpI amRta kA upabhoga karate hue una zAntiprabhu ke paccIsa hajAra varSa vyatIta ho gaye // 1 // kisI anya samaya samIcIna mArga kA avalambana karane vAlI buddhi kA Alambana kara ve zAnti jinendra saMsAra se nivRtta ho apane Apa ko mukta karane kI icchA se isa prakAra vicAra karane lage // 2 // aho, bar3e Azcarya kI bAta hai ki hita ahita kA jJAtA hone para bhI ajJAnI jana ke samAna merA bahuta bar3A kAla sukha prApta karane kI icchA se vyartha hI vyatIta ho gayA // 3 // tadanantara loka ke advitIya svAmI zAnti jinendra, avasara ke jJAtA tathA virakti ke samarthaka laukAntikadevoM ke samUha dvArA bodhi-ratnatraya ko prApta hue // 4 // sArasvatAdika devaSiyoM ke samUha ne una prabhu ko bhakti pUrvaka namaskAra kara isa prakAra kI arthapUrNa vANI kahI / / 5 / / he nAtha ! yaha ApakA gRha parityAga kA kAla hai kyoMki ajJAnI jIva hI saMzaya karatA hai Apa to bhavyajIvoM meM agresara haiM / / 6 / / isa prakAra prabhu se itanI vAraNI kaha kara laukAntika devoM kA 1 varSasahasrANi 2 devarSINAM-laukAntikadevAnAm 3 vANIm 4 arthAdanapetAm 5 'sArasvatAditya vayaruNagadaMtoyatuSitAvyAvAdhAriSTAzca' itilaukAntika deva samUhaH 6 dIkSA dhAraNasya / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaH sargaH 215 evametAvatIM vAcamudIryAvasitaM vibhoH / laukAntikasamAna vAcAlA na hi sAdhavaH / / 7 / / iti tadvacasA tena svabodhena ca bhUyasA / mumukSurabhavadbhartA pravrajyAyAM samutsukaH ||8|| laukAntikAnvisajyezo 'lokAntasthayazonidhiH / sUnau nArAyaNAkhye svAM vaMzalakSmIM samarpayat // 6 // sAmrAjyaM tAdRzaM tasmijihAsau bAlizairapi / tapasyeva hitA puMsAM na lakSmIrityamanyata ||10|| tatazcatuH prakArANAM devAnAM bhUrisaMpadA / anekavidhavAhAnAM sahasApUri tatpuram / / 11 / / nikIrNamupazalyeSu vimAnabaeNbudheH 4 param / bhUmisthamapi nAkasya tanmadhyasthamivAbhavat // 12 // zaGkhadundubhiniSkAna pradhvA nitadigantaram 1 surarAjanya pauroghai ramyaveci kramAtprabhuH / / 13 / vivRtodgamanIyo'gAtsabhAM zaraccandrAMzunIkAze kRtAvata raraNaH pUrva kuzahUryAyavAkSataiH / candanena samAlabhya svayazorAzizociSA / zakrapuraHsaraH / / 14 // dukUle paryadhAnnave // 15 // ghRtakubja kazekharaH 1 sa zobhAM kAmapi prApattapolakSmIvadhUvaraH // 16 // tirodadhe / tabasthAmutsuke tasmimprabhau sAmrAjyapadmayA // 17 // muktAlaMkArasaMpanno saubhAgyabhaGgasaMbhUtatrapadyeva samUha cupa ho gayA so ThIka hI hai kyoMki sajjana vAcAla - vyartha bahuta bolane vAle nahIM hote haiM ||7|| isa prakAra mokSa ke icchuka zAntiprabhu laukAntika devoM ke usa vacana se tathA bahuta bhArI AtmajJAna se dIkSA lene ke liye utsuka ho gaye || 8 || jinakI kIrtirUpI nidhi loka ke anta taka vidyamAna thI aise svAmI zAntinAtha ne laukAntika devoM ko vidA kara nArAyaNa nAmaka putra para apanI vaMza lakSmI ko samarpita kiyA arthAt rAjya pAlana kA bhAra nArAyaNa nAmaka putra ke liye sauMpA // 6 // jaba zAnti jinendra usa prakAra ke sAmrAjya ko chor3ane kI icchA karane lage taba prajJAnI janoM ne bhI yaha mAna liyA ki tapasyA hI prANiyoM ke liye hitakArI hai lakSmI nahIM || 10 | tadanantara aneka prakAra ke vAhanoM se sahita cAra prakAra ke devoM kI bahuta bhArI saMpadA se vaha nagara zIghra hI paripUrNa ho gayA ||11|| samIpavartI pradezoM meM devoM ke vimAnoM se atyanta bharA huA vaha nagara bhUmi para sthita hotA huA bhI svarga ke madhya meM sthita ke samAna ho gayA thA / / 12 / / zaGkha aura dundubhiyoM ke zabdoM se dizAoM kA antarAla jisa taraha zabdAyamAna ho usa taraha devoM, rAjAoM aura nagara vAsiyoM ke samUha ne krama se prabhu kA abhiSeka kiyA / / 13 // kuza, dUrvA, jau aura prakSatoM ke dvArA jinakI pahale AratI kI gayI thI, jinhoMne ujjvala veSa dhAraNa kiyA thA tathA indra jinake Age Age cala rahA thA aise zAnti prabhu sabhA meM gaye || 14 || apanI yazorAzi ke samAna zukla candana ke dvArA lepa lagA kara unhoMne zaraccandra kI kiraNoM ke samAna do navIna vastra dhAraNa kiye / / 15 / / jo motiyoM ke prAbhUSaNoM se sahita the, jinhoMne choTA seharA dhAraNa kiyA thA tathA jo tapolakSmI rUpI vadhU ke vara the aise zAntiprabhu koI anirvacanIya zobhA ko prApta hue / / 16 / / ve prabhu jaba tapatyA ke liye utsuka hue taba saubhAgya bhaGga se utpanna lajjA ke kAraNa hI mAnoM sAmrAjya lakSmI tirohita ho gayI - kahIM jA chipI // 17 // jinakA mukha Upara kI ora thA aise 1 dIkSAyAM 2 lokAntastho yazovidhiryasya saH 3 hAtumiccho 4 visadhAnAM sambandhibhiH / Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 zrIzAMtinAthapurANam nirgatya sadasaH svairaM caraNAbhyAmudaGmukhaH / svAmI bhuvamivAspraSTu' 'pazvavANi padAnyagAt // 18 // iti vyavasite tasminhatumantadviSAM garaNam / zrAnandena jagatpUrNa rarAja sacarAcaram / / 16 / / nRttamayyo dizaH sarvA puSpavRSTimayaM viyat / sRSTi: suramayIvAsIttUryadhvanimayo mahI // 20 // prAruroha tato nAthaH zivikAM zivakIrtanaH / pazcAdunAmitAM kizvitsaudharmAdyaM : surezvaraH // 21 // tasya cakrAyudhaH pazcAnireMd dRSTyA samanvitaH / mumukSuH surasaGghana vIkSyamAraNaH sakautukam // 22 // devarArUDhayAnena kuvaMstejomayaM viyat / sahasrAsravanaM prApadgIrvANaiH savato vRtam ||23|| sa nanditalaM nAthastatrentrairavatAritaH / zradhyAsyodaGmukhaH siddhAnvavande zuddhayA dhiyA ||24|| jyeSThA sita caturdazyAM maraNisthe nizAkare / aparAhna pravavAja *kRtaSaNTho'bhiniSThitaH ||25|| madhyepaTalikaM nyasya matuH kezAnalidyu tIn / vAsavaH sumanovAsAnnidadhau kSIravAridhau ||26|| sahasra sammitai bhUpaM bhavyatApra ritAtmabhiH / sArdhaM zamaparo dakSAM dIkSAM cakrAyudho'grahIt // 27 // "pravrajyAnantarodbhUtasaptalabdhivibhUSitaH nAthaH saMprApadaviparyayam // 28 // sa mana:paryayaM zAntiprabhu sabhA se nikala kara icchAnusAra caraNoM ke dvArA pRthivI kA sparza karane ke liye hI mAnoM pAMca chaha Daga paidala cale the || 18 || isa prakAra jaba ve antaHzatruoM ke samUha ko naSTa karane ke liye udyata hue taba carAcara sahita sampUrNa jagat zrAnanda se suzobhita hone lagA / / 16 / / usa samaya saba dizAeM nRtyamaya ho gayI thIM, AkAza puSpavRSTimaya ho gayA thA, sRSTi devamayI ho gayI thI aura pRthivI vAditroM ke zabda se tanmaya ho gayI thI || 20 // tadanantara prazasta yaza se yukta zAntinAtha usa pAlakI para ArUDha hue jo saudharma Adi indroM ke dvArA pIche kI ora se kucha Upara kI ora uThAyI gayI thI / / 21 / / jo samyagdarzana se sahita thA, mokSa kA icchuka thA aura deva samUha jise kautuka se dekha rahA thA aisA cakrAyudha zAnti jinendra ke pIche hI ghara se nikala par3A / / 22 / / devoM ke dvArA dhAraNa kI huI pAlakI se AkAza ko tejomaya karate hue zAnti jinendra usa sahasrAmra vana meM pahuMce jo devoM se saba ora ghirA huA thA / / 23 / / vahAM indroM ke dvArA utAre hue zAnti prabhu ne nandIvRkSa ke nIce baiThakara tathA Upara kI ora mukha kara zuddha buddhi se siddhoM ko namaskAra kiyA ||24|| unhoMne jyeSTha kRSNa caturdazI ke dina jaba ki candramA bharaNI nakSatra para sthita thA aparAhna samaya dina ke upavAsa kA niyama lekara niSThA pUrvaka dIkSA dhAraNa kI / / 25 / / indra ne bhramara ke samAna kAle tathA phUloM se suvAsita bhagavAn ke kezoM ko piTAre meM rakha kara kSIra samudra meM kSepa diyA ||26|| jinakI grAtmA bhavyatva bhAva se prerita ho rahI thI aise eka hajAra rAjAoM ke sAtha prazamabhAva meM tatpara cakrAyudha ne (karma zatrutroM ke naSTa karane meM) samartha dIkSA grahaNa kI || 27 // jo dIkSA ke anantara prakaTa huIM sAta RddhiyoM se vibhUSita the aise una zAntinAtha svAmI ne samyak mana:paryaya jJAna prApta kiyA / bhAvArtha -- unheM dIkSA lete hI sAta RddhiyoM ke sAtha mana:paryaya 1 paJca SaDvA iti paJcaSAriNa 2 prazastayazA: 3 niragacchat 4 kRtadinadvayopavAsa: 5 dIkSAnantara prakaTita buddhivikriyAdisaptaddhivibhUSitaH 6 samyag / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaH sargaH 217 aparecha yathAkAla kAyasthityarSamarSavit / mandirAkhyaM puraM svAmI prAvizaccArumandiram // 26 // sumitraparivAritvAtsumitro nAma ttptiH| zraddhAdiguNasampanno vidhinA tamabhojayat // 30 // sasya prapazcamAmAsuH pacAzcarya mahIbhujaH / / surAH surasaridvAriparizuddhayazomiyaH // 31 // saMyamena vizuddhAtmA sAmAyikavizuddhinA / pratapyata tapo nAthaH paraM SoDaza vatsarAn / / 32 / / sahalAmravane zuddhA zilA nanditaroradhaH / madhyAsya zuklamadhyAsIdghAtukaM ghAtikarmaNAm // 33 // dazamyAmaparAha'ya pauSe mAsi samAsadat / bharaNyA kevalajJAnaM lokAlokaprakAzakam // 34 // anantajJAnahagvIryasukharantA samandhitaH / anantajyotirityAsIdananta caturAnanaH / / 35 // kRtArtho'pi parArthAya prvRttaabhyudysthitiH| svAntasthAkhilabhAvo'pi vyarucanniH parigrahaH / / 36 / / ghanapramA prabhAmUtirAloka iti mUtibhiH / . tisRbhistrijagannAthastadeko'pyatyabhAsata // 37 // caturgopurasaMpannaM ratnazAlatrayAnvitam |.kaamvN kAminA sevyarbAha kyAnamaNDalaiH // 38 // jJAna prApta ho gayA / / 28 // anya dina prayojana ke jJAtA bhagavAn ne samayAnusAra AhAra prApti ke liye sundara bhavanoM me sahita mandira nAmaka nagara meM praveza kiyA // 26 / / sumitra-acche mitra rUpa parivAra se yukta hone ke kAraNa jo sumitra nAmakA dhAraka thA tathA zraddhA Adi guNoM se saMpanna thA aise vahAM ke rAjA ne unheM vidhi pUrvaka AhAra karAyA // 30 // gaGgA ke jala ke samAna nirmala yaza ke bhANDAra svarUpa usa rAjA ke devoM ne paJcAzcarya vistRta kiye // 31 // sAmAyika kI vizuddhi se sahita saMyama ke dvArA jinakI AtmA atyanta vizuddha thI aise una bhagavAn ne solaha varSa taka utkRSTa tapa tapA // 32 // tadanantara sahasrAmravana meM nandivakSa ke nIce zuddha zilA para ArUDha hokara unhoMne ghAtiyA karmoM kA kSaya karane vAle zukla dhyAna ko dhAraNa kiyA // 33 / / pazcAt pauSa zukla dazamI ke dina aparAhNa kAla meM bharaNI nakSatra ke rahate hue unhoMne lokA-loka ko prakAzita karane vAlA kevalajJAna prApta kiyA / / 34 / / antaraGga meM anantajJAna, anantadarzana, anantasukha aura ananta vIrya se sahita ve bhagavAn anantajyoti aura ananta caturAnana isa nAma se prasiddha hue // 35 // jo kRtakRtya hokara bhI para prayojana ke lie pravatta abhyudaya kI sthiti se sahita the-jJAna kalyANaka mahotsava se yukta the aura jo samastapadArthoM ko hRdaya meM dhAraNa karate hue bhI parigraha se rahita the aise ve zAnti jinendra atyanta suzobhita ho rahe the // 36 / / usa samaya ve trilokInAtha eka hokara bhI ghanaprabhA, prabhAmUrti aura Aloka ina tIna mUrtiyoM se atyadhika suzobhita the| bhAvArtha-unakA darzana karane vAle ko pahale anubhava hotA thA ki bhagavAn ke zarIra se saghana prabhA prakaTa ho rahI hai, pazcAt anubhava hotA thA ki prabhA hI unakA zarIra hai aura anta meM aisA jAna par3atA thA ki eka prakAza hI hai isa prakAra eka hone para bhI ve tIna zarIroM se yukta pratIta hote the // 37 / / jo cAra gopuroM se sahita thA, ratnamaya tIna koToM se yukta thA, sevanIya bAhya upavanoM ke samUha se kAmI manuSyoM ko kAma kA dene vAlA thA, bhItara kAmazAlA Adi se yukta tathA manuSya deva 1 AhArArtham 2 jJAnadarzanAvaraNamohAntarAvANAM / 28 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam kAntamantavanarantaH kAmazAlAdizAlibhiH / nRsurAsurasaMbhogasaMvimAgopazomitaH / / 3 / / caturamazrivA yuktamapi vRttaM samantataH / dvinavakrozavistIrNamapyAkIrNatriviSTapam / / 4 // mAsIstrilokasArAdizatAhvayamanuttamam / uttamaM tasya nAthasya purandarakRtaM puram // 41 // [catuSkalam tasmingandhakuTIsaudhamadhyastha harinirmitam / hariviSTaramadhyAsta prAGa mukhaH paramezvaraH / / 42 // sambanyojanavistIraNaM zAkhAmaNDalamaNDapam / prAdurAsIdazoka duvidru'mastavakAnataH // 43 // puSpavRSTidivo'paptata kathaM te puSpaketutA / iti nirbhasaMyantIva bhAraM 'madhulihAM rutaH / / 44 / / tricchatrI vyAjamAdAya ratnatrayamivAmalam / uparyAvirabhUddhartumuktisopAnalIlayA // 45 / / prayameva trilokozaH 'puSpaketujayonnataH / itIva ghoSayannuccairdadhvAna divi dundubhiH / / 46 / / catuHSaSTivalakSAriNa' cAmarANyabhito vibhum / yakSAhIndradhutAnyUhayotsnAkallolavibhramam // 47 / / parAvarAn bhavAnbhavyo yasmin svAn sapta vIkSate / taddhAmaNDalamatyuddhamatItajyotirudyayau // 48 // yAne yojanavistIraNaM sthAne kssttrysNmitm| dharmacakra puro bhatuM: sudharmAGgAbadAbabhau // 46 / / aura asuroM ke saMbhoga kakSoM se suzobhita vanoM se sundara thA, caukora zobhA se yukta hone para bhI jo saba ora se gola thA (pakSa meM vividha zobhA se sahita hokara golAkAra thA), aThAraha koza vistRta hokara bhI jisameM tInoM loka samAye hue the, jo trilokasAra Adi saikar3oM nAmoM se sahita thA, jisase uttama aura dUsarA nahIM thA, tathA jo indra ke dvArA nirmita thA aisA una bhagavAn kA utkRSTa nagarasamavasaraNa thA / / 38-41 // usa samavasaraNa meM gandhakuTI rUpI bhavana ke madhya meM sthita jo indra nirmita siMhAsana thA usa para zAnti jinendra pUrvAbhimukha hokara virAjamAna hue // 42 // jo eka yojana vistRta zAkhAmaNDala rUpa maNDapa ko dhAraNa kara rahA thA tathA mUgAoM ke gucchoM se namrIbhUta thA aisA azoka vRkSa prakaTa huyA / / 43 // AkAza se vaha puSpavRSTi par3a rahI thI jo bhramaroM ke zabdoM se kAmadeva ko mAnoM yaha kahatI huI DAMTa rahI thI ki hamAre rahate terA puSpa ketu pana kaise raha sakatA hai ? / / 44 / / bhagavAn ke Upara chatratraya kA bahAnA lekara mAnoM vaha nirmala ratnatraya prakaTa huA thA jo mukti kI sIr3hiyoM ke samAna jAna par3atA thA // 45 / / AkAza meM dundubhi zabda kara rahA thA mAnoM vaha ucca svara se isa prakAra kI ghoSaNA kara rahA thA ki yaha trilokInAtha hI kAmadeva para vijaya prApta karane se sarvotkRSTa hai / / 46 / / prabhu ke donoM ora yajhendra aura dharaNendra ke dvArA Dhole gaye cauMsaTha sapheda camara cAMdanI kI laharoM kI zobhA ko dhAraNa kara rahe the / / 47 / / jisameM bhavyajIva apane Age pIche ke sAta bhava dekhate haiM vaha atizaya zreSTha atyadhika jyoti sampanna bhAmaNDala prakaTa huA / / 48 / / jo gamana kAla meM eka yojana 6 bhramarANAM 1 indranimitam 2 siMhAsanam 3 azokavRkSaH 4 pravAlagucchakAvanata: 5 kAmaM 7trayANAM chatrANAM samAhAra: trichatrI tasyA vyAja chalaM 8 maranavijayogrataH dhavalAni / Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaH sargaH 219 pUrvadakSiNabhAgAdisthityAsonaM parItya tam / dvAdaza dvAdazAGgAmA gaNA gaNadharAdikAH // 50 / / 'yamaMdharA guNAdhArAzcakrAyuSapurassarAH / taM dharmacakriraNaM nAthamupAsAMcakrire kramAt // 51 / / suvizuddhavikalpotyasamyaktvAkalpazobhitAH / mAnemaH kalpavAsinyastaM svasaMkalpasiddhaye // 52 // tapaHzriyo yathA mUrtAH bhaamsyaavigunnbhuussnnaaH| mAryAzayAstamAryezamAyikAH paryupAsire // 53 // jyotirlokanivAsinyastatvajyotiSi saadraaH| prAsedurAvarAnAthamupa nAthitamuktayaH // 54 // mukulIkRta hastApapallavottaMsitAlikAH / vismayAtaM namanti sma bAnamyantarayoSitaH // 55 // mAsevanta tamAnamya saumymaansvRttyH| vizadIbhUtatadbhaktibhAvanA pabhAvanAGgAnAH // 56 // vizuddhipariNAmena praNamramariNamaulayaH / upAsthiSata bhavyezaM bhAvanA' bhavahAnaye // 57 // vyantarA taM namanti sma zuddhAntaHkaraNakriyAH / vimuktaye vimuktezaM muktAlaMkArasundarAH // 8 // vistRta hotA hai aura Thaharane ke sthAna meM tIna dhanuSa arthAt bAraha hAtha vistRta rahatA hai aisA dharmacakra bhagavAna ke Age uttama dharma ke aGga ke samAna suzobhita ho rahA thA // 46 // vidyamAna bhagavAn ko pradakSiNA rUpa se ghera kara pUrva dakSiNa bhAga Adi ke rUpa meM sthita gaNadhara Adika bAraha gaNa the jo dvAdazAGga ke samAna jAna par3ate the / bhAvArtha - bhagavAn zAntinAtha gandha kuTI ke bIca meM vidyamAna the aura unheM ghera kara pradakSiNA rUpa meM bAraha sabhAeM banI huI thI jinameM gaNadhara Adi baiThate the / / 5 / / guNoM ke AdhArabhUta cakrAyudha Adi muni, dharmacakra se yukta una zAnti prabhu kI krama se upAsanA karate the // 51 // atyanta vizuddha vikalpa se utpanna samyagdarzana rUpI AbhUSaNoM se suzobhita kalpa vAsinI deviyAM apanA saMkalpa siddha karane ke lie una bhagavAn ko namaskAra karatI thIM // 52 / / jo mUrtidhAriNI tapolakSmI ke samAna thIM tathA kSamA Adi guNa hI jinake AbhUSaNa the aisI nirmala abhiprAya vAlI AryikAeM AryajanoM ke svAmI zrI zAntinAtha bhagavAn kI upAsanA karatI thIM // 53 // tadanantara jo tattvajJAna rUpI jyoti meM Adara bhAva se sahita thIM tathA mukti kI yAcanA kara rahIM thIM aisI jyotiSa loka kI nivAsinI deviyAM AdarapUrvaka bhagavAn ke samIpa baiThI thIM // 54 / / jinake lalATa kuDmalAkAra hAthoM ke agrabhAga rUpI pallavoM se suzobhita haiM arthAt jinhoMne hAtha jor3a kara lalATa se lagA rakkhe haiM aisI vyantara devAGganAeM Azcarya se una prabhu ko namaskAra karatI thIM // 55 / / jinakI manovRtti saumya thI tathA jinakI bhagavad viSayaka bhakti bhAvanA atyanta nirmala thIM aisI bhavanavAsI devAGganAeM namaskAra kara una zAnti jinendra kI sevA kara rahI thIM / / 56 // vizuddhi rUpa pariNAmoM se jinake maNimaya mukuTa atyanta namrIbhUta ho rahe the aise bhavanavAsI deva saMsAra kI hAni ke lie una bhavyoM ke svAmI zAnti prabhu ke nikaTa sthita the arthAt unakI upAsanA kara rahe the // 57 / / jinake antaHkaraNa kI kriyA zuddha thI tathA jo motiyoM ke alaMkAra se sundara the aise vyantara deva mukti prApta karane ke lie una vimukta jIvoM ke svAmI zAnti prabhu ko namaskAra kara rahe the // 58 / / jo apanI dedIpyamAna prabhArUpI mAlA ko dhAraNa kara rahe the tathA jinheM tattva viSayaka ruci 3 yAcitamuktayaH 4 salATAH 5 bhavanavAsidevyaH / 1 munayaH 2 uttmaabhipraayaa| 6 bhavanavAsino devA: Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 zrIzAntinAthapurANam jyotiSAM patayo maasvtsvprbhaamaalbhaarinnH| saMjAtatasvarucayo niSedhunikavA' vibhum // 56 // tIkSya kautukeneva nizcalAkSA divaukasaH / sahasrAkSAdayastasthuH samayA' taM samAnatAH // 6 // dAnazIlopavAsejyAkriyAbhiH prathitAstadA / namantastaM vibhAnti sma nRpA nArAyaNAdayaH // 6 // tyaktvA zAzvatikaM vairaM tiryaco'citavRttayaH / harIbhAdyAH sma sevante smarantaH svaM purAmavam // 62 // evaM dvAdazavargIyaiH parItaM paramezvaram / tataH saMkrandano dharma pRcchati sma kRtAkhalA // 3 // tataH pRSTasya teneti bhASA prAvataH prbhoH| sarvamASAtmikA sArvI sarvatatvakamAtRkA // 4 // samyaktvajJAnavRtAni dharma ityvgmytaam| samyaktvamatha tatvArthazraddhAnamabhidhIyate // 6 // nisargAdhigamau tasya syAtAM hetU sunizcitau / tatra prazamasaMvegAstikyAbhivyaktilakSaNam // 66 // jIvAjIvAlavA bandhasaMvaro nirjarA praa| apavargA iMti jJeyAstattvArthAH sapta sUribhiH // 67 / / cetanAlakSaNo jIvo jIvastallakSaNetaraH / karmaNAmAgamadvAramAnavaH parikIrtitaH // 6 // parasparapradezAnupravezo jIvakarmaNoH / bandho'pyAsravasaMrodhalakSaNaH saMvaro'paraH // 66 // utpanna huI thI aise jyotiSI devoM ke svAmI bhagavAn ke samIpa baiThe the / / 56 / / yaha dekha kautuka se hI mAnoM jinake netra nizcala ho gaye the aise saudharmendra prAdi kalpavAsI deva namrIbhata hokara bhagavAna ke nikaTa baiThe the // 60 // jo usa samaya dAna zIla upavAsa tathA pUjA Adi kI kriyAoM se prasiddha the aise nArAyaNa Adi rAjA unheM namaskAra karate hue suzobhita ho rahe the // 61 // uttama manovRtti se yukta siMha tathA hAthI Adi tiryaJca zAzvatika vaira ko chor3akara apane pUrvabhava kA smaraNa karate hue una bhagavAn kI sevA kara rahe the // 62 / / tadanantara isa prakAra kI bAraha sabhAoM se ghire hue bhagavAn zAntinAtha se indra ne hAtha jor3akara dharma kA svarUpa pUchA // 63 // tadanantara indra ke dvArA isa prakAra pUche hue bhagavAn kI vaha divyabhASA pravRtta huyI jo sarvabhASA rUpa thI, saba kA kalyANa karane vAlI thI aura samasta tattvoM kI advitIya mAtA thI // 64 / / unhoMne kahA-samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra dharma hai yaha jAnanA caahie| isake anantara tattvArtha kA zraddhAna karanA samyagdarzana kahalAtA hai // 65 // usa samyagdarzana ke nisarga aura adhigamagurudezanA Adi sunizcita hetu haiN| usa samyaktva ke sarAga aura vItarAga ke bheda se do bheda haiM unameM prazamasaMvega tathA Astikya Adi guNoM kI abhivyakti honA sarAga samyaktva kA lakSaNa hai aura prAtmA kI vizuddhi mAtra honA vItarAga samyaktva hai / / 66 / / jIva ajIva prAsrava bandha saMvara utkRSTa nirjarA aura mokSa ye sAta tatvArtha vidvajjanoM ke dvArA jAnane ke yogya haiM / / 67 / / jIva cetanA lakSaNa vAlA hai, ajIva acetanA lakSaNa se sahita hai, karmoM ke Agamana kA dvAra prAsrava kahA gayA hai / / 68 / / jIva aura karma ke pradezoM kA paraspara anupraveza-kSIra nIra ke samAna eka kSetrAvagAha honA bandha hai / prAsrava kA nirodha honA saMvara hai / / 66 / / eka deza karmoM 1nikaTe 2ninimeSanayanA 3 nikaTe 4 siMhagajaprabhRtayaH 5 sarvahitakarI / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaH sargaH 221 vijJeyA mirjarApyekadezasaMkSayalakSaNA |prshesskrmnnaaN mokSoH mokSa ityabhidhIyate // 7 // 'prabhidhAsthApanAdravya mAvarbhAvA yathAyavam / nyasyA jIvAdayaH samyak tatsvarUpAvabodhinA // 7 // nirdezAtsvAmitAyAzca sAdhanAcca vidhAnataH / sthiterapAdhikaraNAdanuyojyAzca nityazaH // 72 / / teSAmadhigamaH kAryaH pramANAmyAM nayairapi / pramANaM dvividhaM tacca matyAvijJAnapaJcakam // 73 // matiH zrutaM cAvadhizca , mamAparyayanAmAbalena samaM vidyAt paJca jJAnAnyanukramAt // 54 // pAne parokSamityuktaM pratyakSa mitaratrayam / vinarathendriyasvAntanimitA matiriSyate / / 75 // pravagraho vivAM varcarohAcAcazca dhaarnnaa| parinirdhArito vo moriti caturvidhaH // 76 / / prathendriyArthasaMpAtasamanantarameva ca / pravAhaNamAdya yasadavagraharaNamucyate // 77 // IhA cAva gRhIte'rthe tadvizeSAbhikAGakSaNam / prarye vizeSavijJAtevAyo yAvAtmyavedanam // 7 // pravetAdvastunastasmAdavismaraNakAraNam / prapi kAlAntarAtsamyagdhAraNetyavagamyatAm // 7 // bahurbahuvivakSipro'nuktazcAniHsRto dhravaH / ityete'vagrahAdInAM bhedA dvAdaza setarA: // 50 // kA kSaya honA nirjarA kA lakSaNa jAnanA cAhie tathA samasta karmoM kA chUTa jAnA mokSa kahalAtA hai // 70 // ve jIvAdika padArtha, unakA svarUpa jAnane vAle manuSya ke dvArA nAma sthApanA dravya aura bhAva nikSepoM se yathAyogya acchI taraha vyavahAra karane ke yogya haiM // 71 // nirdeza svAmitva sAdhana, vidhAna, sthiti aura adhikaraNa ke dvArA bhI nirantara carcA ke yogya haiM // 72 / / pratyakSa aura parokSa ke bheda se do prakAra ke pramANa tathA naigamAdi aneka nayoM ke dvArA unakA jJAna karanA caahie| pramANa do prakAra kA hai aura matijJAnAdi paJcajJAna rUpa hai // 73 // mati zruta avadhi manaHparyaya aura kevala, anukrama se ye pAMca jJAna jAnanA cAhie / / 74 / / Adi ke do jJAna parokSa haiM aura zeSa tIna jJAna pratyakSa haiM / jinendra bhagavAn ne matijJAna kI utpatti indriya aura mana kI nimitta se mAnI hai // 75 / / zreSTha jJAniyoM ne avagraha, IhA, avAya aura dhAraNA isa prakAra matijJAna ke cAra bheda nirdhArita kiye haiM / / 76 / / indriya aura padArtha kA sambandha hone ke bAda hI jo prathama grahaNa hotA hai vaha avagraha kahalAtA hai / / 77 / / avagraha ke dvArA gRhIta padArtha meM jo usake vizeSa rUpa ko jAnane kI icchA hai vaha IhA jJAna hai / vizeSa rUpa se jAne hue padArtha kA jo yathArtha jAnanA hai vaha avAya kahalAtA hai / / 78 / / avAya ke dvArA jAne hae padArtha ko kAlAntara meM bhI na bhalane kA jo kAraNa hai vaha dhAraNA jJAna hai aisA acchI taraha jAnanA cAhie // 79 // bahu bahu vidha kSipra anukta aniHsRta tathA inase chaha viparIta isa prakAra ye saba milakara avagrahAdika ke bAraha bAraha bheda hote haiM / / 80 / / artha ke 1 nAmasthApanAdravyabhAvaH 2 padArthAH 3 vyavahArayogyA: 4 avagrahagRhIte 5 ekakavidhAkSiprokta niHsRtAdhra vapadArthaH sahitAH / Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 zrIzAntinAthapurANam pravAhAdayo'sya kRtsnAH syuya'khanasya ca / eko'vagraha eva syAnna barmanasozca saH // 1 // materiti vikalpo'yaM SaTtriMzatvizataM bhavet / indriyAvagrahAyInAM prapazcana apazcitam // 2 // matipUrva zrutaM zeyaM tapanekadvAdazAtmakam / paryAyAdisvarUpeNa vividhenopalakSitam // 8 // pathAvadhiH 'sumedhobhiH bhayopazamasaMbhavaH / * bhavapratyayajazceti dviprakAro'bhidhIyate // 4 // devAnAM nArakAraNAM ca bhavapratyayajo'vaSiH / SaDvikalpastu zeSANAM kSayopazamajo bhavet // 8 // anugo'nanugAmI ca tadavastho'navasthitaH / pravRddho hIyamAnazca syAditvaM SaDviSo'vadhiH // 86 // manaHparyayaboSo hi vinaphArastapAlyayA / bhavehajumatiH pUrvo pipulAdimatiH paraH // 7 // kAlAjumatinyU nAtsvasthAnyeSAM ca santatam / bhavAn vitrAMstathotkarSAtsaptASTAnavagacchati // 8 // jaghanyenApi gamyUtipRthaktvaM kSetratastathA / sa yojanapRthaktvaM ca samutkarSeNa vIkSate // 6 // avagrahAdika sabhI bheda hote haiM parantu vyaJjana kA eka avagraha hI hotA hai| vaha vyaJjanAvagraha cakSu aura mana se nahIM hotA hai // 81 // matijJAna kA yaha vikalpa tInasau chattIsa hotA hai jo ki indriyAvagrahAdi ke vistAra se vistRta hotA hai / bhAvArtha-bahu bahuvidha Adi bAraha prakAra ke padArthoM ke avagrahAdi cAra jJAna pAMca indriyoM aura mana ke nimita se hote haiM isalie 124446288 do sau aThAsI bheda hote haiM unameM vyaJjanAvagraha ke 1244-48 ar3atAlisa bheda milA dene se matijJAna ke tIna sau chattIsa bheda hote haiM / / 2 / / - jo jJAna matipUrvaka hotA hai use zrutajJAna jAnanA caahie| yaha zruta do aneka tathA bAraha prakAra kA hotA hai / ina ke sivAya yaha paryAya Adi vividha bhedoM se bhI sahita hai| bhAvArtha-zruta jJAna ke mUla meM aGga bAhya aura aGga praviSTa ke bheda se do bheda haiM / pazcAt aGga bAhya ke aneka bheda haiM aura aGgapraviSTa ke AcArAGga Adi bAraha bheda haiN| zrutajJAnAvaraNa karma ke kSayopazama ke tAratamya se isake paryAya, paryAyasamAsa, akSara, akSarasamAsa Adi bIsa bheda bhI hote haiM / / 83 / / aba avadhijJAna kA varNana kiyA jAtA hai vidvajjanoM ke dvArA avadhijJAna, kSayopazamanimittaka aura bhavapratyaya ke bheda se do prakAra kA kahA jAtA hai / / 84 // bhavapratyayaja-bhavarUpa kAraNa se hone vAlA avadhijJAna deva aura nArakiyoM ke hotA hai tathA kSayopazamaja-avadhijJAnAvaraNa karma ke kSayopazama se hone vAlA avadhijJAna chaha prakAra kA hai aura vaha manuSya tathA tiryaJcoM ke hotA hai / / 8 / / anugAmI, ananugAmI, avasthita, anavasthita, vardhamAna aura hIyamAna isa taraha kSayopazamaja avadhi jJAna chaha prakAra kA hai // 86 / / matijJAna do prakAra kA hai pahalA Rjumati aura dUsarA vipulamati / / 87 / / RjumatijJAna jaghanya rUpa se kAla kI apekSA apane tathA dUsaroM ke do tIna bhavoM ko nirantara jAnatA hai aura utkRSTa rUpa se sAta ATha bhavoM ko jAnatA hai / / 88 / kSetra kI apekSA jaghanya rUpa se do tIna koza aura utkRSTa rUpa se sAta pATha yojana kI bAta ko jAnatA hai / / 86 // vipulamati manaHparyayajJAna kAla kI 1 subuddhiyukta; 2 dvau vA trayo vA iti dvitrAstAn / Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaH sargaH 223 vipulo vetti saptASTAjaghanyenApi kAlataH / utkarSeNApyasaMkhyeyAngatyAgasyAdimirbhavAn / / / / sa yojanapRthaktvaM ca honena kSetrataH sdaa| mAmAnuSottarAcArAdutkarSegApi pazyati // 1 // vizuddhacapratipAtAbhyAM tadvizeSo'vagamyate / zuddhikSetrezavastubhyaH syAvizeSo'nya cAvaH // 2 // dravyeSvasarvaparyAyeNyAhuH sarveSu sarvataH / mateH zrutasya ca prAjJA viSayeSu nibandhanam / / 63 // pravaSe rupiSu prokto nibandho ninibandhanaH' / prathAsyAnantabhAge ca syAnmana:paryayasya ca // 4 // traikAlyasakalAvyaparvAyatu niyanam / lasyA bhavetanya Azika : sarvatomucyA jJAnanitayamAcaM svAdviparyayasamanvitam / chayAvizeSaNa mApalAlamvitaH // 6 // negamaH saMgraho nAmnA vyavahAra suutrko| zammaH samabhirUDhavaMbhUtAviti nayA ine // 6 hetvaparaNAdanekAtmanyavirodhena vastuni / prayogaH sAdhyayAthAtmyaprAparaNapravaNo nayaH // 8 // apekSA jaghanya rUpa se sAta ATha bhavoM ko aura utkRSTa rUpa se asaMkhyAta bhavoM ko gati Agati Adi ke dvArA jAnatA hai / / 10 / / kSetra kI apekSA jaghanyarUpa se sAta ATha yojana aura utkRSTa rUpa se mAnuSottara parvata taka kI bAta ko dekhatA hai // 6 // vizuddhi aura apratipAta kI apekSA Rjumati aura vipulamati meM vizeSatA jAnI jAtI hai tathA vizuddhi, kSetra, svAmI aura viSayabhUta vastu kI apekSA avadhi aura manaHparyayajJAna meM vizeSatA hotI hai / / 12 / / vidvajjana mati aura zrutajJAna kA viSaya nibandha samasta paryAyoM se rahita samasta dravyoM meM kahate haiM / arthAt mati zrutajJAna jAnate to saba dravyoM ko haiM parantu unakI saba paryAyoM ko nahIM jAnate / / 63 // __ avadhijJAna kA viSaya nibandha rUpI dravyoM meM kahA gayA hai| avadhijJAna kA viSaya pratibandha se rahita hotA hai arthAt vaha apane viSaya kSetra meM prAgata padArthoM ko bhitti Adi kA AvaraNa rahate hue bhI jAnatA hai / manaHparyayajJAna kA viSaya avadhijJAna ke viSaya se anantaveM bhAga sUkSma viSaya meM hotA hai / / 14 / / kevala jJAna kA viSaya nibandha tIna kAla sambandhI samasta dravyoM aura unakI samasta paryAyoM meM hotA hai / vaha kevala jJAna kSAyika tathA sarvatomukha-sabhI ora ke viSayoM ko grahaNa karane vAlA hai / / 65 / / Adi ke tIna jJAna viparyaya se sahita hote haiM arthAt mithyArUpa bhI hote haiM kyoMki unase padArthoM kI upalabdhi svecchAnusAra sAmAnya rUpa se hotI hai / / 66 // ____ naigama saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha aura evaMbhUta ye sAta naya haiM / / 7 / / anekAntAtmaka-paraspara virodhI aneka dharmoM se sahita vastu meM virodha ke binA hetu kI vivakSA se sAdhya kI yathArthatA ko prApta karAne meM samartha prayoga naya kahalAtA hai / / 18 / vaha naya do prakAra kA hotA hai-dravyAthika aura paryAyAthika / pahale kahe hue naigama Adi bheda inhIM do nayoM ke bheda haiN| 1 vividhaprativandharahitaH 1 hetuvivakSayA 3 anekadharmAtmake 4 'sAmAnya lakSaNaM tAvadvastunyanekAntAtmanya virodhena hetvarpaNAta sAdhyavizeSasya yaathaatpypraapnnprvnn| prayogo namaH' sarvAnisiddhi prathamAdhyAya sUtra 33 / Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 zrIzAMtinAthapurANam dvidhA dravyAmikaH sa sthAtparyAyAmika ityapi / tayoreva prakArAzca pUrvoktA naigamAdayaH // 6 // zranivRtArthasaMkalpamAtragrAhI sa naigamaH / kASThAdyAnayanotthasya paMcAmyanaM yathA vacaH // 100 // prAkrAntamevamparyAyAnaikadhyamupanIya ca / svajAteravirodhena samasta grahaNAdibhiH // 101 // ucyate saMgraho nAma nayo nayavizAradaH / savyam ghaTa ityAdi yathA loke vyavasthitam // 102 // ( yugmam ) saMgrahAsika kramazo vidhipUrvam / avaharaNaM taddhi vyavahAra itIritaH || 103 // savityuditasAmAnyanyutarottarAn / vyavahAraH parinivibhAgaM pratiSThate // 104 // pratItAnAgatau tyakvA vartamAnaM prapadyate / RjusUmo vinaSTatvAdajAtasvAttathA tayo ? // 105 // bhAvArtha - naigama, saMgraha aura vyavahAra dravyArthika naya ke bheda haiM aura zeSa cAra paryAyArthika naya ke bheda haiM ||| aniSpanna padArtha ke saMkalpa mAtra ko grahaNa karane vAlA naya naigama naya hai jaise ki lakar3I Adi lAne ke lie khar3e hue manuSya kA 'maiM anna pakAtA hUM' aisA khnaa| yahAM anna kA pAka yadyapi aniSpanna hai to bhI usakA saMkalpa hone se 'pakAtA hUM' aisA kahanA satya hai || 100 || vividha bhedoM se sahita paryAyoM ko ekatva prApta kara jo apanI jAti kA virodha na karatA huA samasta padArthoM kA grahaNa Adi karatA hai vaha naya ke jJAtA puruSoM ke dvArA saMgraha naya kahA jAtA hai jaise sad, dravya, ghaTa Adi loka meM vyavasthita haiM bhAvArtha - jo naya padArthoM meM bheda utpanna karane vAlI vizeSatA ko gauNa kara sAmAnya aMza ko grahaNa karatA hai vaha saMgraha naya kahalAtA hai| jaise sat / yahAM sat ke bheda jo dravya, guNa aura paryAya haiM unheM gauNa kara mAtra sat rUpa sAmAnya aMza ko grahaNa kiyA gayA / isI prakAra dravya ke bheda jo jIva pudgala dharma Adi haiM unheM gauNa kara mAtra utpAda vyaya dhrauvya lakSaNa se yukta sAmAnya aMza ko grahaNa kiyA gyaa| isI prakAra ghaTa ke bheda jo miTTI, tAMbA, pItala Adi se nirmita ghaTa haiM unheM gauNa kara mAtra kambugrIvAdimAn sAmAnya aMza ko graharaNa kiyA gayA / / 101 - 102 // saMgraha naya ke dvArA gRhIta vastuoM meM krama se vidhipUrvaka jo bheda kiyA jAtA hai vaha vyavahAra naya kahA gayA hai / jaise 'sat' isa prakAra kahe hue sAmAnya aMza se uttarottara vizeSoM ko grahaNa karane vAlA naya vyavahAra natha hai / yaha naya vastu meM taba taka bheda karatA jAtA hai jaba taka ki vaha vastu vibhAga rahita na ho jAve / bhAvArtha - saMgraha naya ne 'sat' isa sAmAnya aMza ko grahaNa kiyA thA to vyavahAra naya usake dravya, guraNa paryAya ina bhedoM ko grahaNa karegA / saMgraha naya ne yadi ' dravya' isa sAmAnya aMza ko grahaNa kiyA to vyavahAra naya usake jIva pudgala Adi vizeSa bhedoM ko graharaNa karegA / tAtparya yaha hai ki saMgraha naya vividha bhedoM meM bikhare hue padArthoM meM ekatva sthApita karatA hai aura vyavahAra naya ekatva ko prApta hue padArthoM meM vividha bhedoM dvArA nAnA rUpatA sthApita karatA hai / / / 103 - 104 / ta, Ta ho jAne se atIta ko aura anutpanna hone ke kAraNa anAgata paryAya ko chor3akara mAtra vartamAna paryAya ko grahaNa karatA hai vaha Rju sUtra naya hai / / 105 // / jo naya anya padArthoM kA anya 1 vibhAgaparyantaM 2 atItAnAgatayoH / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcadazA sI 225 zagdo'tha liGgasaMkhyAdivyabhicArAnna cecchati / anyArthAnAmathAnyAH saMbandhAnupapattitaH // 106 // samatItya ca nAnArthAnekamayaM sunizcitam / samyaksadAbhimukhyena rUDhaH samabhirUDhakaH // 107 / / nAnArthAnathavA siddhAnbhavetsamamirohaNAt / tasminsamabhirUDho vA rUDho yatrAbhimukhyataH // 108 // yathA gaurityayaM zabdo vAgAdiSu vinizcitaH / adhikaDhaH pazAvevamindrAdizcAtmani sthitaH // 10 // pratha yenAtmanA bhUtaM tenaivAdhyavasAyayet / evaMmUto yathA sakraH zakanAdeva nAnyathA // 110 / / pUrvapUrvaviktoSaviSayA nagamASayaH / anukUlAlpaviSayAzcottarottaratastathA // 111 // padArthoM ke sAtha sambandha saMgata na hone ke kAraNa liGga saMkhyA Adi ke doSoM ko svIkRta nahIM karatA hai vaha zabda naya kahalAtA hai| bhAvArtha-liGga saMkhyA tathA sAdhana Adi ke vyabhicAra kI nivRtti karane vAlA naya zabda naya kahalAtA hai| jaise 'puSpa, tArakA aura nkssrnn'| ye bhinna bhinna liGga ke zabda hai inakA milAkara prayoga karanA liGga vyabhicAra hai / jalaM, pApaH, varSA: Rtu, AmrA vanama, varuNA nagaram, ina eka vacanAnta aura bahuvacanAnta zabdoM kA vizeSaNa vizeSya rUpa se prayoga karanA saMkhyAvyabhicAra hai / 'senA parvata madhi-vasati'-senA parvata para nivAsa karatI hai- yahAM adhikaraNa kAraka meM saptamI vibhakti na hokara dvitIyA vibhakti prayukta huI hai isalie yaha sAdhana vyA 'ehi manye rathena yAsyasi, na hi yAsyasi yAtaste pitA'--'pAyo tuma samajhate ho ki maiM ratha se jAUMgA, parantu nahIM jAoge, tumhAre pitA gaye' / yahAM 'manyase' ke sthAna meM 'manye' aura 'yAsyAmi' ke sthAna meM 'yAsyati' kriyA kA prayoga hone se puruSa vyabhicAra hai| 'vizvaddazvAsya putro janitA'isakA vizvadRzvA-jisane vizva ko dekha liyA hai aisA putra hogaa| yahAM 'vizvadRzvA' kartAkA 'janitA' isa bhaviSyatkAlIna kriyA ke sAtha prayoga kiyA gayA hai ata: kAlavyabhicAra hai / 'saMtiSThate pratiSThate, viramati, uparamati,' / yahAM sam aura pra upasarga ke kAraNa sthA dhAtukA Atmanepada prayoga aura vi tathA upa upasarga ke kAraNa rama dhAtukA parasmaipada prayoga huA hai-yaha upagrahavyabhicAra hai| yadyapi vyabahAra meM aise prayoga hote haiM tathApi zabdanaya isaprakAra ke vyavahAra ko svIkRta nahIM karatA hai / kyoMki paryAyAthika naya kI dRSTi meM anya artha kA anya artha ke sAtha sambandha nahIM bana sakatA // 106 / / jo nAnA arthoM kA ullaGghana kara sadA mukhya rUpa se acchI taraha eka sunizcita artha ko grahaNa karatA hai vaha samabhirUDha naya hai| athavA eka zabda ke jo nAnA artha prasiddha haiM unameM se jo mukhya rUpa se eka artha meM acchI taraha abhirUDha hotA hai vaha samabhirUDha naya hai / jaise 'go' yaha zabda vacana Adi arthoM meM prasiddha hai parantu vizeSarUpa se pazu artha meM rUDha hai / isI prakAra indra Adi zabda AtmA artha meM rUDha haiM / / 107-106 // jo vastu jisa kAla meM jisa rUpa se pariNata ho rahI hai usa kAla meM usakA usI rUpa se nizcaya karanA evaM bhUta naya hai jaise zakti rUpa pariNata hone ke kAraNa indra ko zaka kahanA anya prakAra se nahIM / bhAvArtha-jisa zabda kA jo vAcya hai usa rUpa kriyA ke pariNamana ke samaya hI usa zabda kA prayoga karanA ucita hai anya samaya nahIM / jaise lokottara zaktirUpa pariNamana karate samaya hI indra ko zakra kahanA aura lokottara aizvarya se saMpanna hote samaya hI indra kahanA anya samaya nahIM // 110 // ye naigamAdi naya antima bheda se lekara pUrva pUrva bhedoM meM viruddha tathA vistRta viSaya ko grahaNa karane vAle haiM 29 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 zrIzAMtinAthapurANam vastuno'nantazaktestu pratizakti vikalpanA / ete bahuvikalpAH syuguNamukhyatayAhitAH // 112 // tadatadvitayAa tavizeSaNavizeSyajaH / bhedairnAnAvidhairyuktaM vastutattvaM pratIyate // 113 / / svAtmetaradvayAtItasAdhAraNasulakSaNAH |pdaarthaaH sakalAH samyak 'saptabhaGgItvamuhayatAm // 114 // siddhAH saMsAriNazceti jIvA bhedadvapAnvitAH / siddhAstvekavidhA jJeyAH zeSA bahuvidhAstataH // 11 // svarUpapiNDapravRttyapravRttaya itIritAH / sAmAnyaM ca vizeSazca sAmayaM ca manISibhiH / / 116 / / asAmayaM ca jIvasya prakAzanamapi kramAt / aprakAzanamityete dazAnvayayujo guNAH // 117 // asAdRzyAdhikA ete kramAda yatirekikAH / ekAdaza guNA jJeyAH prAjJeradhyAtmavedibhiH // 11 // prathopazamiko bhAvaH kSAyiko vyatimizritaH / jIvasyaudayikobhAvo vijJeyaH pAriNAmikaH // 119 / / aura prathama bheda se lekara Age Age anukla tathA alpa viSaya ko grahaNa karane vAle haiM // 111 / / cUki vastu ananta zaktyAtmaka hai aura pratyeka zakti kI apekSA vividha vikalpa utpanna hote haiM isaliye ye naigamAdi naya bahuta vikalpoM-aneka avAntara bhedoM se sahita haiM tathA gauNa aura mukhya se unakA prayoga hotA hai // 112 // tabhAva atadabhAva, dvaitabhAva, advaitabhAva, tathA vizeSaNa aura vizeSyabhAva se utpanna hone vAle nAnA bhedoM se vastu tattva kI pratIti hotI hai| bhAvArtha-yatazca dravya saba paryAyoM meM anvayarUpa se vidyamAna rahatA hai isaliye dravya dRSTi se vastu tabhAva se sahita hai parantu eka paryAya anya paryAya se bhinna hai ataH paryAya dRSTi se vastu atadbhAva se sahita hai| sAmAnya-dravya kI apekSA vastu advaita-eka rUpa hai aura vizeSa-paryAya kI apekSA dvaita rUpa hai athavA guNa aura guNI meM pradeza bheda na hone se vastu advai tarUpa hai aura saMjJA, saMkhyA tathA lakSaNa Adi meM bheda hone se dvaita rUpa hai / 'prAtmA jJAnavAn' hai yahAM 'jJAnavAn' vizeSaNa hai aura 'AtmA' vizeSya hai parantu jJAna aura AtmA ke pradeza jude jude nahIM haiM isaliye jJAna hI AtmA hai aura AtmA ho jJAna hai isaprakAra prAtmA vizeSaNa vizeSyabhAva se rahita hai / vastu ke bhItara ina uparyukta bhedoM kI pratIti hotI hai isaliye vastu ananta bhedarUpa hai / / 113 / / samasta padArtha nija aura para ke vikalpa se rahita sAdhAraNa--sAmAnya lakSaNa se yukta haiM / ina saba padArthoM ke parijJAna ke liye syAt asti, syAt nAsti, syAdasti nAsti, syAdavaktavya, syAdastipravaktavya, syAnnAsti avaktavya aura syAdasti nAsti avaktavya isa saptabhaGgI ko acchI taraha samajhanA cAhiye / / 114 / / siddha aura saMsArI isaprakAra jIva do bhedoM se sahita haiN| unameM siddha eka prakAra ke aura saMsArI aneka prakAra ke jAnanA cAhiye // 11 // svarUpa, piNDa, pravRtti, apravRtti, sAmAnya, vizeSa, sAmarthya, asAmarthya, prakAzana aura aprakAzana ye jIva ke krama se daza anvaya-dravya se sambandha rakhane vAle guraNa haiM aura asAdRzya ko milAne se gyAraha vyatirekI guNa krama se adhyAtma ke jJAtA vidvAnoM ke dvArA jAnane yogya haiM // 116-118 / / 1 sasAnAM bhaGgAnAM samAhAraH saptabhaGgI tasyA bhAvastattvam syAdasti, syAnAsti, syAdAstinAsti, syAdavaktavyam, syAdasti avaktavyaM, syAnnAstipravaktavyaM, syAdastinAsti avaktavyam ityetesptbhnggaaH| Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcadazaH sargaH 227 dvibhedo navamevazca tathASTAdazabhedakaH / ekaviMzatibhedazca tribhedazca yathAkramam / / 120 / / bhedau samyaktvacAritre pUrvasya kSAyikasya ca / jJAnahagdAnalA mopabhoga bhogAtizaktayaH / / 121 // catvAri trINi ca jJAnAjJAnAnyapi yathAkramam / darzanAni tathA trINi prasiddhAH pazcalabdhayaH / / 122 / / ukte saMyamacAritre saMyatAsaMyatasthitiH / kSAyopazamikasyaivaM bhedo'STAdazadhA bhavet / / 123 / / catasro gatayossiddhastrINi liGgAnyasaMyataH / mithyAdarzanamajJAnaM catvArazca kaSAyakAH / / 124 / / 'jhamA SaDbhizca lezyAmiriti syAdekaviMzatiH / bhAksyaudavikasyApi bhevAH karmobathAzrayaH // 125 // jIvabhanyA bhavyatvaistrividhaH pAriNAmikaH / mAmaH SaSTho'pi Satrizadbhedo'nyaH sAMnipAtikaH // 126 // utter: pudgalAkAzadharmAdharmAH prakIrtitAH / kAlazcetyastikAyAzca pazca kAlena barjitAH / / 127 // jIvAdayo'tha kAlAntAH SaD dravyANi bhavanti te / guragaparyayavaddravyamiti jainAH pracakSate // 128 // nityAvasthitAnyarUpANi rUpiNaH pudgalA matAH / ekadravyANyathAvyomnaH kathyante niHkriyANi ca / / 126 / / aba jIva ke prapazamika, kSAyika, kSAyopazamika, pradayika aura pAriNAmika bhAva jAnane ke yogya haiM / / 116 // zrapazamika bhAva do bheda vAlA, kSAyikabhAva naubheda vAlA, kSAyopazamika bhAva aThAraha bheda vAlA, praudayikabhAva ikkIsa bheda vAlA aura pAriNAmikabhAva tIna bheda vAlA krama se jAnanA cAhie / / 120 / / samyaktva aura cAritra ye do prapazamikabhAva ke bheda haiM / kSAyikajJAna, darzana, dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya, samyaktva, aura cAritra, ye kSAyikabhAva ke nau bheda haiM / / 121|| cAra jJAna - mati, zruta, avadhi, manaH paryaya, tIna prajJAna - kumati kuta kuavadhi, tIna darzana-cakSu darzana, cakSu darzana, avadhi darzana, paJcalabdhiyAM - dAna lAbha bhoga upabhoga, vIrya, kSAyopazamika samyaktva, kSAyopazamika cAritra, aura saMyamAsaMyama isa prakAra kSAyopazamikabhAva ke aThAraha bheda haiM / / 122 - 123 / / cAra gatiyAM - naraka tiryaJca manuSya deva, asiddhatva, tIna liGga - strI puruSa napuMsaka veda, asaMyata, mithyAdarzana, ajJAna, cAra kaSAya - krodha mAna mAyA lobha, aura chaha lezyAeM -- kRSNa nIla kApota pIta padma aura zukla isa prakAra pradayikabhAva ke ikkIsa bheda haiM / yaha bhAva karmodaya ke Azraya se hotA hai / / 124 - 125 / / jIvatva, bhavyatva aura abhavyatva ke bheda se pAriNAmika bhAva tIna prakAra kA hai / inake sivAya chattIsa bheda vAlA eka sAMnipAtika nAmakA chaThavAM bhAva bhI hotA hai| / / 126 / / ajIva ke pAMca bheda kahe gaye haiM- pudgala, AkAza, dharma, adharma, aura kAla / inameM se kAla ko chor3akara jIva, pudgala, dharma, adharma aura AkAza ye pAMca astikAya kahalAte haiM / / 127|| jIva ko Adi lekara kAla paryanta chaha dravya hote haiM / jo guraNa aura paryAya se yukta ho vaha dravya hai isa prakAra jainAcArya dravya kA lakSaNa kahate haiM / / 128 || ye sabhI dravya nitya avasthita aura arUpI haiM parantu pudgala dravya rUpI mAne gaye haiM / dharma adharma aura AkAza ye tIna dravya eka eka haiN| jIva aura pudgala ko chor3akara zeSa cAra dravya kriyA -rahita haiM / / 126 / / dharma adharma aura eka jIvadravya ke prasaMkhyAta 1 saha / Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 zrIzAMtinAthapurANam asaMkhyeyA! pradezAH syudharmAdharmakadehinAm / anantA viyataH saMkhyeyAsaMkhyeyAzca rUpiraNAm // 130 // prapradezo hyaguhyo guraNavarNAdimiH svaH / lokAkAze'vagAhaH syAdamISAmiti nizcitam // 131 / / svapratiSThamathAkAzamanantaM sarvataH sthitam / dharmAdayo vilokyante yasminlokaH sa ucyate // 132 // myAdharmAdharmayoLaktaM tasmin kRtsne'vagAhanam / ekAdiSu pradezeSu pudgalAnAM ca bhAjayet // 133 // jIvAnAmapyasaMkhyeyabhAgAviSu vikalpayet / tatra pradezasaMhAravisarpAbhyAM pradIpavata // 134 // pratha gandharasasparzavalavantazca / pudgalAH / zabdabandhanasaMsthAnasUkSmasthaulyamivAH sthitAH // 135 / / tamazchAyAtapodyotavantaracoktAstathANavaH / skandhAzca medasaMdhAtahetavo'Nustu bhedataH // 136 / / snigdharUkSatayA bandhaH pudgalAnAmudAhRtaH / na jaghanyaguNaiH sAdhaM dvacadhikAdiguNarbhavet // 137 / / bandhe'dhikaguNau nityaM bhavetAM paarinnaamiko| vartanAlakSaNaH kAlaH so'nantasamayaH smRtH||138|| yadutpAdavyayadhrauvyayuktaM tatsavitIritam / tadbhAvAdavyayaM nityamapitAnapitAzrayAt // 136 // pradeza haiM, AkAza ke ananta pradeza haiM, pudgala ke saMkhyAta, asaMkhyAta aura ananta pradeza haiM parantu paramANu pradeza rahita hai| vaha paramANu apane varNAdiguragoM ke dvArA grahaNa karane yogya hai arthAt rUpa rasa gandha aura sparza se sahita hai| ina saba dravyoM kA avagAha lokAkAza meM hai yaha nizcita hai / / 130-131 / / AkAza svapratiSTha hai tathA saba ora se ananta hai| jisameM dharmAdika dravya dekhe jAte haiM--pAye jAte haiM vaha loka kahalAtA hai / / 132 / / dharma aura adharma dravya kA spaSTa avagAhana samasta loka meM hai| pudgaloM kA avagAhana eka Adi pradezoM meM vibhAga karane ke yogya hai| jIvoM kA avagAhana bhI loka ke asaMkhyAtaveM bhAga ko Adi lekara samasta loka meM jAnanA cAhie / dIpaka ke samAna pradezoM ke saMkoca aura vistAra ke kAraNa jIvoM kA avagAhana loka ke asaMkhyeyabhAgAdika meM hotA hai // 133-134 / / aba pudgala kA lakSaNa kahate haiM jo sparza rasa gandha aura varNa se sahita hoM ve pudgala haiN| zabda, bandha, saMsthAna, saumya, sthaulya, tama, chAyA, pAtapa aura udyota se sahita pudgala hote haiM arthAt ye saba pudagala dravya ke paryAya haiM / aNu aura skandha ye pudagala dravya ke bheda haiM / skandha kI utpatti bheda, saMghAta tathA bheda saMghAta se hotI hai parantu aNu kI utpatti mAtra bheda se hotI hai // 135-136 / / pudgaloM kA bandha snigdha aura rUkSatA ke kAraNa kahA gayA hai / jaghanya guNa vAle paramANuoM ke sAtha bandha nahIM hotA hai kintu do adhika guNa vAloM ke sAtha hotA hai / / 137 // bandha hone para adhika guNa vAle paramANu hIna guNa vAle paramANuoM ko apane rUpa pariNamA lete haiN| kAla dravya vartanA lakSaNa vAlA hai tathA ananta samaya se yukta mAnA gayA hai / / 138 / / utpAda vyaya aura dhrauvya se jo yukta ho vaha sat kahA gayA hai / dravya kA apane rUpa se naSTa nahIM honA nitya kahalAtA hai| vivakSita aura avivakSita ke Azraya se dravya nityA nityAtmaka hotA hai / / 136 / / isa prakAra jaba zAnti jinendra ne dravyoM ke lakSaNa ke sAtha sAtha chahoM dravyoM ke svarUpa kA krama se kathana kiyA taba vaha samavasaraNa sabhA atyanta zraddhA se yukta ho gyii| prabodha prApta karane meM dakSa Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcadazaH sargaH 226 zArdUlavikrIDitam dravyANAM saha lakSaNena sakalaM SaNNAM svarUpaM kramAta patyAvevamudIrayatyatitarAM tasminpratItAvahata / sA saMsanmanasA prabodhapaTunA vyAbhAsamAnAnanA pratyanArkakarakapAtavikasatpadyAkarasya zriyam // 140 // dravyANyevamudIrya bhavyajanatAkArye prabandhodyamAH [prabaddhodyamaM] vaktuprakramamANamIzamaparaM satsaMpadA taM padam / sabhyAH kecana tuSTuvuH pratipadaM kecitpraNemurmudA nAmonnAmasametamaulimakarIvinyastahastAmbujAH // 14 // ityasagakRtau zAntipurANe bhagavataH kevalotpattirnAma * paJcadazaH sarga: * hRdaya se usakA mukha kamala khila gayA aura vaha prAtaHkAla ke sUrya kI kiraNoM ke par3ane se khilate hue kamala vana kI zobhA ko dhAraNa karane lagI / / 140 / / isa prakAra dravyoM kA nirUpaNa kara jo bhavyajanoM ke kArya-hita sAdhanA meM tatpara the, zeSa tatvoM kA nirUpaNa karane ke lie udyata the, tathA samIcIna saMpadAoM-aSTa prAtihArya rUpa zreSTha saMpadAoM ke advitIya sthAna the aise una zAnti prabhu kI koI sadasya stuti kara rahe the, aura koI harSa se jhukate tathA UMce uThate hue mukuToM ke agrabhAga para hasta kamala ko rakhakara pada pada para praNAma kara rahe the / / 141 / / __isa prakAra asaga mahAkavi dvArA viracita zAntipurANa meM bhagavAn ke kevalajJAna kI utpatti kA varNana karane vAlA pandrahavAM sarga samApta huA / / 15 / / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *comenemierrearmen* / SoDazaH sargaH *ecreamiceneraeza* praya 'vAgIzvaro vaktumAlavaM vigatAnavaH / puNyAJavAya bhavyAnAM krameNetthaM pracakrame // 1 // yaH kAyavAGmanaHkarma yogaH sa syAdayAvA / zubhaH puNyasya nirdiSTaH pApasyApyazubhastathA // 2 // sakaSAyo'kaSAyazca syAtAM tatsvAminAbabhau / sa sAmparAyikAya syAttayorIryApathAya ca // 3 // indriyANi kaSAyAzca prthmsyaavrtkriyaaH| uktAH paJcacatuH paJcapaJcaviMzatisammitAH / / 4 / / dehinAM sparzanAdIni hRSIkAriNaH kssaaykaan| krodhAdonavatAnyAhuhiMsAdIni manISiNaH // 5 / / gurucatyAgamAdInAM pUjAstutyAdilakSaNA / sA samyaktvakriyA nAma jJeyA samyaktvavadhinI // 6 // pranyadRSTiprazaMsAvirUpA mithyAtvahetukA / pravRttiH paramArthena sA mithyAtvakriyocyate // 7 // SoDaza sarga athAnantara Asrava se rahita tathA vacanoM ke svAmI zrI zAntijinendra bhavyajIvoM ke puNyAsrava ke liye isa prakAra prAsrava tattva kA krama se kathana karane ke liye udyata huye // 1 // jo kAya vacana aura mana kI kriyA hai vaha yoga kahalAtA hai / vaha yoga hI prAsrava hai| zubhayoga puNya karma kA aura azubha yoga pApa karma kA Asrava kahA gayA hai // 2 // Asrava ke svAmI jIva sakaSAya aura akaSAya ke bheda se do prakAra ke haiM ga sakaSAya jIvoM ke sAMparAyika Asrava aura akaSAya jIvoM ke IryApatha Asrava ke liye hotA hai // 3 // pAMca indriyAM, cAra kaSAya, pAMca avrata aura paccIsa kriyAeM ye sAMparAyika Asrava ke bheda haiM // 4 // vidvajjana prANiyoM kI sparzana Adi ko pAMca indriya, krodhAdika ko cAra kaSAya aura hiMsAdika ko pAMca avrata kahate haiM // 5 // guru pratimA tathA Agama Adi kI pUjA stuti Adi lakSaNa se samyaktva ko bar3hAne vAlI jo kriyA hai vaha samyaktva kriyA hai / / 6 / / mithyAtva ke kAraNa anya dRSTiyoM kI prazaMsAdi rUpa jo jIva kI pravRtti hai vaha paramArtha se mithyAtva kriyA kahI jAtI hai / / 7 / / zarIra Adi ke dvArA apanI tathA anya 1 zAntijinendraH 2 indriyANi / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaH sargaH 231 kAyAya : svasya cAnyeSAM gamanAdipravartanam / sA prayogakriyetyuccaH prayoga rudAhRtA / / 8 / / saMyamAdhArabhUtasya sAdhoravirati prati / prAbhimukhyaM samAdAnakriyeti parikIrtyate // 6 // IryApayakriyA nAma syAdoryApathahetukA / kroSAvezAdayodbhUtA kriyA prAdoSikI kriyA / / 10 / / abhyudyamaH praduSTasya syAtsataH kAyikI kriyaa| hiMsopakaraNAdAnAdathAdhArakriyocyate / / 11 / / prasukhotpattitantratvAtsA kriyA pAritApikI / hiMsAtmikA ca vijJeyA kriyA prANAtipAtikI // 12 // rAgArdIbhUtamAvasya saMyatasya pramAdinaH / ramyarUpanirIkSAbhiprAyaH / syAddarzanakriyA // 13 // utpAdanAvapUrvasya svato'dhikaraNasya tu / prAtyayikI kriyA nAma pratyetavyA' manISiNA / / 14 // pramAdavazataH kizcitsato drssttvyvstuni| saMcetanAnubandha: syAtprasiddhAbhoginI kriyA / / 15 / / strIpuMsAdikasaMpAtipradeze'ntamaloddhRtiH / kriyA bhavati sA nAmnA samantAdupatApinI // 16 // dharaNyAmapramRSTAyAmadRSTAyAM ca kevlm| zarIrAdikanikSepastvanAbhogakriyA smRtA // 17 // kriyAM pareNa nirvayA svayaM kuryAtpramAdataH / sA svahastakriyA nAma prayatAtmabhirucyate // 18 // vizeSeNAmyanujJAnaM pApAdAnapravRttiSu / sA nisargakriyetyuktA vimuktirtmaansH||16|| parAcaritasAvadhaprakramAdiprakAzanam / vidAraNakriyA jJeyA sA samantAdadAruNaH // 20 // puruSoM kI jo gamana Adi meM pravRtti hotI hai use utkRSTa prayoga ke jJAtA puruSoM ne prayoga kriyA kahA hai / / 8 / / saMyama ke AdhArabhuta sAdhu asaMyama kI ora sanmukha honA samAdAna kriyA kahI jAtI hai ||6 // IryApatha ke kAraNa jo kriyA hotI hai vaha IryApatha nAmakI kriyA hai| tathA krodha ke Aveza se jo kriyA utpanna hotI hai vaha prAdoSikI kriyA kahalAtI hai / / 10 / / atyanta duSTa manuSya kA hiMsAdi ke prati jo udyama hai vaha kAyikI kriyA hai tathA hiMsA ke upakaraNa Adi ko grahaNa karanA AdhAra kriyA kahalAtI hai / / 11 / / duHkhotpatti ke kAraNa jo paritApa hotA hai vaha pAritApikI kriyA hai tathA hiMsAtmaka jo kriyA hai use prANAtipAtiko kriyA jAnanA cAhie / / 12 / / rAga se prArdra abhiprAya vAle pramAdI sAdhu kA sundara rUpa ko dekhane kA jo abhiprAya hai vaha darzana kriyA hai / / 13 / / svayaM apUrva adhikaraNa ke utpanna karane se-viSayopabhoga ke naye naye sAdhana juTAne se prAtyAyakA kriyA aisA vidvajjanoM ko jAnanA cAhiye / / 14 / / pramAda ke vazIbhUta hokara kisI dekhane yogya vastu kA bAra bAra cintana karanA bhoginI kriyA prasiddha hai / / 15 / / strI puruSoM ke AvAgamana ke sthAna meM bhItarI maloM kA chor3anA samantAdupatApinI (samantAnupAtinI) kriyA hai / / 16 / / binA mArjana kI huyI tathA binA dekhI huI bhUmi meM mAtra zarIrAdika kA rakhanA-uThanA baiThanA anAbhoga kriyA mAnI gayI hai / / 17 / / dUsare ke dvArA karane yogya kArya ko jo pramAda vaza svayaM karatA hai usakA aisA karanA prayatnazIla puruSoM ke dvArA svahasta kriyA kahI jAtI hai / / 18 / / pApa ko grahaNa karane vAlI pravRttiyoM meM vizeSarUpa se saMmati denA nisarga kriyA hai aisA mukti meM lInahRdaya vAle puruSoM ne kahA hai / / 16 / / dUsare ke dvArA Acarita sAvadya kAryoM kA prakaTa karanA vidAraNa kriyA hai aisA dayAlu puruSoM ko 1 jJAtavyA 2karaNIyAM 3 sadayapuruSaH / Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 zrIzAntinAthapurANam yathoktaM mohataH katu mArgamAvazyakAdiSu / zrazaktasyAnyathAkhyAnamAjJAvyApAdikI kriyA // 21 // zAThyAdinA 'gamoddiSTa kriyAnirvRtyanAdaraH / zranAkAMkSA kriyetyuktA nirAkAMkSAmalAzayaiH // 22 // pareNa kriyamANAsu kriyAsucchedanAdiSu / pramoda: saMyamasthasya sA prArambhakriyA mavet // 23 // parigrahagrahAsakteravinAzArthamudyamaH 1 sA pArigrAhikItyuktA kriyA tyaktaparigrahaiH ||24|| syAtsamyaktvAvabodhAdikriyAsu nikRtiH sataH / mAyAkriyeti vijJeyA mAyA' mayavirvAjitaiH / / 25 / / yathA sAdhu karoSIti paraM dRDhayati stavaiH / mithyAtvakAraNAviSTa sA mithyAdarzanakriyA || 26 // satataM saMyamocchedikarmodayavazAtsataH I zranivRttirbu dherityapratyAkhyAnakriyocyate ||27|| tIvrAnumayamandotthavijJAtAjJAtabhAvataH tathAdhikaraNAdvIryAttadvizeSo'vagamyate // 28 // tasyAdhikaraNaM sadbhirjIvAjIvAH prakIrtitAH / zrAdyasyASTazataM bhedA iti prAhurmanISiraNaH ||26|| hiMsAdiSu samAveza: saMrambha iti sUribhiH / sAghanAnAM samabhyAsaH samArambho'bhidhIyate // 30 // prArambhaH prakramaH samyagevamete trayo matAH / kAyavAGa manasAM spando yogaH sa trividho bhavet // 31 // 1 jAnanA cAhie || 20 || Avazyaka Adi ke viSaya meM moha vaza yathokta mArga ko karane meM asamartha manuSya kA anyathA vyAkhyAna karanA AjJAvyApAdikI kriyA hai / / 21 / / zaThatA Adi ke kAraNa Agama pratipAdita kriyA ke karane meM anAdara bhAva kA honA AkAMkSArUpI mala se rahita abhiprAya vAle puruSoM ke dvArA anAkAMkSA kriyA kahI gayI hai ||22|| dUsare ke dvArA kI jAne vAlI chedana bhedanAdi kriyAoM meM saMyamI manuSya kA harSita honA prArambha kriyA hai || 23 || parigraha rUpI pizAca meM prAsakti rakhane vAle puruSa kA parigraha kA nAza na hone ke liye jo udyama hai use parigraha ke tyAgI puruSoM ne pArigrAhikI kriyA kahA hai ||24|| samyagdarzana tathA samyagjJAna Adi kI kriyAoM meM sat puruSa kI jo mAyA rUpa pravRtti hai use mAyA rUpI roga se rahita puruSoM ko mAyA kriyA jAnanA cAhiye ||25|| mithyAtva ke kAraNoM se yukta anya puruSa ko jo 'tuma acchA kara rahe ho' isa prakAra ke prazaMsAtmaka zabdoM dvArA dRDha karatA hai usakA vaha kArya mithyAdarzana kiyA hai ||26|| nirantara saMyama kA ghAta karane vAle karmoM ke udaya se satpuruSa kA jo tyAga rUpa pariNAma nahIM hotA hai vaha vidvajjanoM ke dvArA pratyAkhyAna kriyA kahI gayI hai ||27| tIvrabhAva, madhyamabhAva, mandabhAva, jJAtabhAva, prajJAtabhAva, adhikaraNa tathA vIrya se usa prasrava meM vizeSatA jAnI jAtI hai ||28|| Asrava kA jo adhikaraNa hai usake satpuruSoM ne jIvAdhikaraNa aura ajIvAdhikararaNa isaprakAra do bheda kahe haiM / unameM vidvajjana jIvAdhikaraNa ke eka sau ATha bheda haiM aisA kahate haiM ||26|| hiMsAdi ke viSaya meM abhiprAya kA honA saMrambha hai tathA sAdhanoM kA acchI taraha abhyAsa karanA samArambha hai, aisA vidvajjanoM ke dvArA kahA jAtA hai / kArya kA prAraMbha kara denA Arambha hai, isa prakAra ye tIna mAne gaye haiM / kAya vacana aura mana kA jo saMcAra hai vaha tIna prakAra kA yoga hai / / 30 - 31 / / svatantratA kI pratipatti jisakA prayojana hai vaha jJAnIjanoM ke dvArA kRta kahA 1 zAstroktakriyA karaNe'nAdaraH 2 mAyArogarahitai ! - mAyA eva Amaya: tena vivajita 3 snyclnm| Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaH sargaH 233 svAtantryapratipatyarthaM kRtamityucyate budhaiH / prAyaH prayoga kasvAntapariNAmaH pradazyate / 207 sadA paraprayogArthaM kAritagrahaNaM tathA // 32 // | zrathAnumatazabdena kimetaditIyate // 33 // * krodho mAtra mAyA va lobhazceti vAyakAn / saMrambhAditrivargeNa pratyekaM guNayetkramAt // 34 // nivartanAtha vizeSa: saMyogazca manISibhiH / jIvetarAdhikaraNaM nisargazveti kathyate dvicatu dvitrimevA patrAtramanudIritAH / evamekAdazaMkatra tadvidbhiH parivithitAH // 36 // mUlottaragurAyAM tu dvidhA nirmArtA matA / mUlaM sacetanaM vikhArakASThAdikramayosaram || 37 / pratyavekSito lisyaM duHpramRSTazva kevalam / sahasA cAnAbhogazca 3 bhaktopakararaNAbhyAM syAtsayogo dvividho mataH / yogadAnasya traividhyaM parikalpyate ||36|| pradoSo nihna tirmAtsarvAntarAyau ca pUrvayoH / prAsAdanopadhAtau ca karmaNoH 'tra tiheta: // 34 kortane mokSamAsya kasyacinnAbhijalpataH / grazvAntaH pizunobhAvaH sa pradoSaH prkiirtit|41|| kutazcitkAraNAnnAsti na vedyItyAdi sasyacit / jJAnasya nikRtiryogye yA sA nihna tiroyate // 42 // jAtA hai| dUsare se karAnA jisakA prayojana hai vaha kArita kahalAtA hai / aura preraka manakA jo pariNAma hai vaha anumata zabda se dikhAyA jAtA hai| isa prakAra yaha kRta-kArita aura anumodanA kA trika "hai / / 32-33 / / krodha mAna mAyA aura lobha ye cAra kaSAya haiM inheM saMrambhAdika trivarga ke dvArA kama se guNita karanA cAhiye / arthAt saMrambhAdika tInakA tInayogoM meM guNA karane se nau bheda hote haiM / nau kA kRta kArita aura anumodanA meM guNA karane se sattAIsa hote haiM aura sattAIsa kA krodhAdi cAra kaSAyoM meM guNA karane se jIvAdhikaraNa ke eka sau prATha bheda hote haiM ||34|| nirvartanA, nikSepa, saMyoga aura nisarga yaha vidvajjanoM ke dvArA ajIvAdhikararaNa prasrava kahA gayA hai / / 35 / / inameM yathAkrama se nirvartanA ke do, nikSepa ke cAra, saMyoga ke do aura nisarga ke tIna bheda kahe haiM / isa prakAra ajIvAdhikaraNa Asrava ke jJAtA puruSoM ne ajIvAdhikaraNa ke ekatrita gyAraha bheda kahe haiM ||56 || mUlaguNa aura uttara guNoM ke bheda se nirvartanA do prakAra kI mAnI gayI hai / sacetana ko mUla guraNa aura kASThAdika ko uttara guraNa jAnanA cAhie ||37|| apratyavekSita nikSepa, duSpramRSTa nikSepa, sahasA nikSepa aura pranAbhoga nikSepa, isa prakAra nikSepa cAra prakAra kA hotA hai / / 38 / / bhaktapAna - saMyoga aura upakaraNa saMyoga ke bheda se saMyoga prakAra kA mAnA gayA hai tathA yogoM ke bheda se nisarga tIna prakAra kA kahA jAtA hai ||36| pradoSa, nihnava mAtsarya, antarAya, prasAdana aura upaghAta ye jJAnAvaraNa tathA darzanAvaraNa karma ke zrAsrava ke hetu haiM ||40|| mokSa mArga kA vyAkhyAna hone para koI manuSya kahatA to kucha nahIM hai parantu antaraGga meM usake duSTa bhAva hotA hai / usakA vaha duSTa bhAva pradoSa kahA gayA hai ||41 || kisI kAraNa se nahIM hai, nahIM jAnatA hUM ityAdi zabdoM dvArA kisI kA dene yogya viSaya meM jJAna kA jo chipAnA hai vaha nihuti kahalAtI hai ||42 || yogya puruSa ke lie bhI jo abhyAsa kiyA huA bhI 30 1 Asravahetava: / Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 bhIzAMtinAthapurANam yavanyastamapi jJAnaM yogyAyApi na dIyate / tanmAtsaryamiti prAhurAcAryAH kAryazAlinaH // 43 // jJAnavRttivyavacchevakaraNaM parikoya'te / antarAya iti prAjaH prajAmavavijitaH // 4 // avahelamiti zAne prAhurAsadanAM budhAH / upadhAtamiti jJAnapinAzana samudyati // 4 // duHkhaM zokAca kazyante tApazcAkrandanaM vadhaH / paridevanamityetAnyasAtAlavahetavaH / / 46 // svaparobhayayuktAni tAni leyAni dhImatA / prAdhidu:khamitiproktaM zoko'nyavirahAsukham // 47 // tApo vipratisAraH syAdAkanchana mitIryate / saMtApajAzrusaMtAna pralApAdibhiranvitam // 48 // pApuramasamAlavikopAraNaM yaH / hetuH parAnukampAdeH paridevamamucyate // 46 // mUtanatyanukampA tyAgaH zaucaM kSamA praa| sarAgasaMyamAdInAM yogazcetyevamAdikam // 10 // savAlabahetuH syAditi villiAhalam / sattvAkSepabhotthasya viratiH saMghamo mataH // 21 // saMsArakArasatyAgaM pratyAroM' nirantaraH / sa cAmINAzaya: saddhiA sarAga iti kathyate // 52 // kevalizrutasaddhAnAM dharmasya ca divaukasAm / hetustva vargavAraH syAt dRSTimohAlavasya ca // 53 // zAna nahIM diyA jAtA hai use kArya se suzobhita prAcArya mAtsarya kahate haiM / / 43 / / jJAna kI vRtti kA viccheda karanA, prajJA ke mada se rahita jJAnIjanoM ke dvArA antarAya kahA jAtA hai / / 44 / / jJAna ke viSaya meM jo anAdara kA bhAva hotA hai use vidvajjana prAsAdanA kahate haiM aura jJAna ko naSTa karane kA jo udyama hai use upadhAta kahate haiM / / 45 / / duHkha, zoka, tApa, Akrandana, vadha aura paridevana ye asAtAvedanIya ke Asrava ke hetu haiM / / 46 / / ye duHkha zokAdi nija, para aura donoM ke lie prayukta hote haiM aisA buddhimAna janoM ko jAnanA caahie| mAnasika vyathA ko duHkha kahA gayA hai| anya ke viraha se jo du:kha hotA hai use zoka kahate haiM / / 47 / / pazcAttApa ko tApa kahate haiN| jisameM santApa ke kAraNa azruoM kI saMtati cAlU rahatI hai tathA jo pralApa Adi se sahita hotA hai vaha Akrandana kahalAtA hai / / 48 // Ayu, indriya, bala tathA zvAsocchvAsa kA viyoga karanA vadha hai / aura aisA vilApa karanA jo dUsaroM ko dayA Adi kA kAraNa ho paridevana kahalAtA hai / / 46 / / bhUtavratyanukampA, dAna, zauca, uttama kSamA, aura sarAga saMyamAdi kA yoga ityAdika sAtAvedanIya ke prAsrava ke hetu haiM aisA jJAnIjanoM ne kahA hai| prANiyoM tathA indriyoM meM azubhopayoga kA jo tyAga hai vaha saMyama mAnA gayA hai / / 50-51 / / jo saMsAra ke kAraNoM kA tyAga karane ke prati nirantara tatpara rahatA hai parantu jisakI sarAga pariNati kSINa nahIM huyI hai vaha satpuruSoM ke dvArA sarAga kahA jAtA hai / / 52 // kevalI, zrata, saGgha, dharma aura devoM kA pravarNavAda-mithyA doSa kathana darzana mohanIya karma ke Asrava kA hetu hai / / 53 / / kaSAya ke udaya se prANiyoM kA jo tIvra pariNAma hotA hai vaha cAritra moha 1 samudyata: 2. avidyamAna doSakathanam / Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -SoDazaH sargaH 235 yaH kaSAyodayAttIvaH pariNAmaH sa dehinAmA cAritramohaniSyanvaheturityavagamyatAm // 54 // kaSAyotpAdanaM svasyAnyeSAM vA saadhuduussnnm| saMkliSTaliGgazIlAvidhAraNAdikamadhyalam / / 5 / / kaSAyavedyAsasya heturityabhidhIyate / niHzeSonmUlitAzeSakavAyArikadambaH // 56 // dharmopahasanaM vidyAttathA dInAbhihAsanam / bahupralApahAsyAdi hAsyavedyastha kArasam / / 57 / / nAnAkroDAsu tAtparya pratazoleSu caaruciH| ityevamAdikaM hetU - rativevasya jAyate // 5 // anyasyAratikAritvaM praartiviktthnm| syArohazamayAnyaccArativedyasya kAraNam // 56 // svazokamUkabhAvatvaM parasokaplutAdikam / nimittaM zokavedasya bolazokAH pracakSate // 6 // svAbhItyadhyavasAyAbhyanItihetukriyAdikam / kAraNaM bhayavedyasya viparityuSAhatA em jugupsA ca parovAva:' kulAcAra kriyAdiSu / jugupsAvedanIyasya prAhurArabakAraNam / / 62 // pratisaMdhAna tAtparSamalIkAlApakauzalam / vidyAtpravRtarAgAdi nArIvedasva kAraNam // 6 // stokakrodho'nusiktazca bhvetsuutritvaaditaa| saMtoSazca svabAreSu pu vevAstavakAraNam // 6 // karAvAdhikyamambastrIlaGgo guhyAvikartanam / syAnapusakavedasya kAraNaM cAtimAyitA // 65 // sabahArambhamUrchAdi naarksyaayussstthaa| tairyagyonasya mAyA ca kAraNaM parikathyate // 66 / / ke Asrava kA hetu hai yaha jAnanA cAhie // 54 // nija aura para ko kaSAya utpanna karanA, sAdhuoM ko dUSaNa lagAnA, saMkliSTa liGga tathA zIlAdi ko dhAraNa karanA yaha saba kaSAya vedanIya ke prAsrava kA heta hai aisA saMpUrNa rUpa se samasta kaSAyarUpI zatroM ko unmalita karane vAle prAcAryoM ke dvArA kahA jAtA hai / / 55-56 / / dharma kI ha~sI ur3AnA, dIna janoM kA upahAsa karanA, bahuta bakavAsa aura bahuta hAsya Adi karanA; ina saba ko hAsya vedanIya karmakA kAraNa jAnanA cAhiye / / 57 / / nAnA krIDAoM meM tatparatA, tathA vrata aura zIloM meM aruci honA, ityAdi rativedanIya kA Asrava hai / / 58 // dUsaroM ko arati utpanna karanA, dUsaroM kI arati ko acchA samajhanA-usakI prazaMsA karanA, tathA isI prakAra ke anya kArya arativedanIya ke kAraNa haiM / / 56 / / apane zoka meM cupa rahanA tathA dUsare ke zoka meM uchala kUda karanA harSa manAnA ise zoka rahita zrIguru zokavedanIya kA Asrava kahate haiM // 60 / / apane Apa ke abhaya rahane kA saMkalpa karanA aura dUsaroM ko bhaya utpanna karane vAle kAryoM kA karanA bhayavedanIya ke kAraNa haiM aisA bhaya rahita muniyoM ne kahA hai / / 61 / / kulAcAra kI kriyAoM meM glAni tathA unakI nindA karane ko jugupsA vedanIya ke prAsrava kA kAraNa kahate haiM // 62 / / atyadhika dhokhA dene meM tatparatA, mithyA bhASaNa ko kuzalatA aura bahuta bhArI rAgAdi kA honA yaha strIveda kA kAraNa hai / / 63 / / alpa krodha honA, ahaMkAra kA na honA, prAgama ke anusAra kathana karanA, tathA svastrI meM saMtoSa rakhanA puveda ke prAsrava kA kAraNa hai / / 64 / / kaSAya kI adhikatA, parastrI saMgama, gRhya aGgo kA chedanA aura adhika mAyAcAra napusakaveda kA kAraNa hai|||65|| bahuta prArambha aura bahuta parigraha aAdi narakAyu kA tathA mAyAcAra tiryaJca Ayu kA kAraNa kahA jAtA hai / / 66 / / niHzIlavratapanA, svabhAva se komala honA aura vinaya kI adhikatA yaha saba 1 nindA 2 pratAraNatatparatvam OM nArIvedyasya ba0 3 alpabhASitvam / . - Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam niHzIlavatatAhetuH kathitA manujAyuSaH / svabhAvamArdavatvaJca prazrayAdhikatA tathA // 67 // sarAgasaMyamaH pUrvaH saMyamAsaMyamastathA / akAmanirjarAbAlatapasyetAni hetavaH // 6 // proktA devAyuSastanaH samyaktvaM ca tathA param / anyatra kalpavAsibhyaH samyaktvaM ca vikalpayet // 66 // yogAnAM vakratA nAmno visaMvAdanamapyalam / azubhasya zubhasyApi hetuH syAttadviparyayaH // 7 // praya samyaktvazuddhamAdhAstIrSakRnnAmakarmaNaH / hetavaH SoDaza jJeyA bhavyA madhyAtmanAM sadA // 71 // svastutiH paranindA ca sadgurakhocchAranaM tayA / nIcargotrasya hetuH syAdapyasadguragakIrtanam // 72 / / uccargovasya hetuH syAtdUrvoktasya viparyayaH / antarAyasya dAnAvipratyUhakaralaM tathA // 73 // sAyoni sumAmAtuH satkarmANi manISiNaH / tAni puNyAsravasya syuH kAraNAni 'tamUbhRtAm // 74 / / mithyAtvAviratI yogAH pramAvAzca kaSAyakAH / bandhasya hetavo jJeyAsteSu mithyAtvamucyate // 7 // saniyasya pramAraNaM syAkzItizatamevakam / prakriyasya ca medAH syaavshotishcturuttraa||76|| saptaSaSTisbuddhAnA medA vanayikasya ca / dvAtriMzatsarvamekatra triSaSTitrizatAdhikam / / 77 / / dvAdazAviratebhevAH prANIndriyavikalpataH / SaDvidhAni hRSIkariNa prANinazcApi vavidhAH // 7 // manuSyAyu kA kAraNa hai / / 67 / / pahale kahA huA sarAgasaMyama, saMyamAsaMyama, akAmanirjarA, bAla tapa aura samyaktva ye saba jJAnI puruSoM ke dvArA devAyu ke Asrava kahe gaye haiM / vizeSatA yaha hai ki samyaktva kalpavAsI devoM ko chor3a kara anya devoM kA kAraNa nahIM hai // 68-69 / / / yogoM kI vakratA aura visaMvAda azubha nAma karma kA kAraNa hai tathA inase viparIta bhAva zubhanAma karma kA kAraNa hai // 70 // tadanantara darzana vizuddhi Adi solaha uttama bhAvanAeM bhavyajIvoM ko sadA tIrthakara nAma karma kA kAraNa jAnanA cAhiye / / 71 / / apanI prazaMsA karanA, para kI nindA karanA, dUsare ke vidyamAna guNoM kA AcchAdana karanA aura apane avidyamAna guNoM kA kathana karanA nIcagotra karma kA hetu hai // 72 // pUrvokta pariNati se viparIta pariNati, ucca gotra kA hetu hai / tathA dAna Adi meM vighna karanA antarAya karma kA Asrava hai / / 73 / / vidvajjana vrata Adi satkAryoM ko zubha bhAva kahate haiM / ye zubhabhAva prANiyoM ke puNyAsrava ke kAraNa hote haiM / / 74 / / mithyAtva, avirati, yoga, pramAda aura kaSAya ye bandha ke hetu jAnane yogya haiM / inameM mithyAtva kA kathana kiyA jAtA hai / / 75 // kriyAvAdiyoM ke eka sau assI, akriyAvAdiyoM ke caurAsI, ajJAniyoM ke sar3asaTha, vainayikoM ke battIsa tathA saba ke ekatra milAkara tIna sau presaTha prakAra kA mithyAtva hai / / 76-77 // prANI aura indriya ke vikalpa se avirati ke bAraha bheda haiM / pAMca indriyoM aura mana ko milAkara chaha indriyAM hotI haiM tathA pAMca sthAvara aura eka trasa ke bheda se jIva bhI chaha prakAra ke haiM / / 7 / / 1 prANinAm 2 ajJAninAm / Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaH sargaH 237 yogazca triviSo jebo mnovaakkaaymevtH| zuddhayaSTakAdibhedena pramAdA bahudhA matAH / / 7 / / krodho mAnava-mAyA ca lobha ityuditAH kamAt / caturvidhAH kaSAyAzca pratyekaM te caturvidhAH // 8 // anantAnanubadhnanti bhavAnsaMyojayanti ca / ityanantAnubandhAkhyAH pUrve saMyojanAzca te // 1 // apratyAkhyAnamAmAna: pratyAkhyAnAhvayAstathA / kramAtsaMjvalanAkhyAzca vijJeyAH svahitaiSibhiH / / 82 // 'catvAraste kramAd ghnanti samyaktvaM dezasaMyamam / saMyama suvizuddhi ca kaSAyAH kAyadhAriNAm / / 3 / / dRSabhUmirajobArirAjimiH sadRzaH sdaa| kramAccaturvidhaH krodho vijJeyo jJAnavedibhiH / / 4 / / zizAstammAsthikASThAbivallarIbhiH samo mataH / mAnazcaturvidho loke caturvargaphalArgalaH // 8 // mAyA tvaksAramUlAvizRGgagomUtracAmaraiH / tulyA catuHprakArApi sammArga paripanthinI / / 6 / / lAbhazca kRmirAgAMzunIlIkardamarAtribhiH / samazcaturvikalpo'pi satsaMkalpasya nAzakaH / / 87 / / mAyAlobhakaSAyau ca krodhamAnau ca tttvtH| rAgadveSAviti dvandva tAbhyAmAtmA kadarthyate // 8 // prakRti: prathamo bandho dvitIya: sthitirucyte| anubhAgastRtIyA syAtpradezasturya iSyate // 6 // yogAH prakRtibandhasya pradezasya ca hetavaH / kaSAyAzca parijJeyA vidbhiH sthityanubhAgayoH / / 10 / / mana vacana kAya ke bheda se yoga tIna prakAra kA jAnanA cAhiye tathA zuddhayaSTaka Adi ke bheda se pramAda bahata prakAra kA mAnA gayA hai / / 78-76 / / krodha, mAna, mAyA aura lobha isaprakAra krama se cAra kaSAya kahI gayI haiM / ye cAroM kaSAya anantAnubandhI Adi ke bheda se cAra cAra prakAra kI hotI haiM / / 8 / / jo anantabhavoM taka apanA anubandha-saMskAra rakhatI haiM athavA anantabhavoM ko prApta karAtI haiM ve anantAnubandhI athavA anantasaMyojana nAmaka kaSAya haiM / / 81 / / apratyAkhyAna, pratyAkhyAna aura saMjvalana nAmaka kaSAya bhI Atmahita ke icchuka manuSyoM ke dvArA jAnane yogya haiM // 82 / / ve anantAnubandhI Adi cAra kaSAyeM krama se jIvoM ke samyaktva, deza saMyama, saMyama aura yathAkhyAtacAritra rUpI vizuddhatA ko ghAtatI haiM / / 83 / / jJAna ke jAnane vAle manuSyoM ko sadA krama se pASANa bheda sadRza, bhUmibheda sadRza, rajobheda sadRza aura jala rekhA sadRza ke bheda se cAra prakAra kA krodha jAnane yogya hai / / 84 / / loka meM caturvarga rUpI phala ko rokane ke lie Agala ke samAna jo mAna hai vaha zilAstambhasama, asthisama, kASThasama aura latAsama ke bheda se cAra prakAra kA mAnA gayA hai / / 8 / / sanmArga kI virodhinI mAyA bhI vaMzamUlasama, meSaza Ggasama, gomUtrasama aura cAmarasama ke bheda se cAra prakAra kI hai / / 86 / / samIcIna saMkalpa ko naSTa karane vAlA lobha bhI kRmirAgasama, nIlIsama, kardamasama aura haridrAsama ke bheda se cAra prakAra kA hai / / 7 / / mAyA aura lobha kaSAya rAga tayA krodha aura mAna kaSAya dveSa isa prakAra rAga dveSa kA dvandva hai / ina rAga dveSa ke kAraNa hI AtmA dukhI hotA hai / / 88 / / prakRti bandha pahalA. sthitibandha dUsarA, anubhAga bandha tIsarA aura pradeza bandha cauthA isa prakAra bandha cAra prakAra kA mAnA jAtA hai / / 86 / / jJAnIjanoM ko yoga prakRti aura pradeza bandha ke tathA kaSAya sthiti aura anubhAga bandha ke hetu jAnanA cAhie // 10 // jJAnAvaraNa ke pAMca bheda haiM, 1 sammattadesa saMyama 2 haridrA 'haldI' iti prasiddhaH / Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthapurANam bhedA jJAnAvRteH paJca nava syurdarzanAvRteH / bhevadvayaM tathA coktaM vedanIyasya karmalaH // 9 // aSTAviMzatimevaH syAnmohanIyasya cAyuSaH / caturviSomavennAmno medAstrinavatiH smRtAH // 2 // vimedaM gotramicchanti vighnaH paJcavidhaH smRtH| piNDitA dviguNA yAH saptatizcatultarA // 3 // pratha bandhokyo karmaprakRtInAmudIraNA / sattA ceti caturbhedo zeyo niHzreyasAcinA // 4 // 'catu paJcakRtI jJeyo 2pUrvayorakhate dsh| catantraH SaT tabakA ca saMyatAsaMyatAdiSu / / 6 / / ubhe trizadapUrvasthe catanazva tyovitaaH| anivRttiguNasthAne paca sUkSme'pi SoDaza // 6 // ekA sayogini jine sAtAkhyA parikItya'te / mAyAntyetA guNenveSuH bandha prakRtayaH kramAta // 7 // tatA paca nakA va daza saptAdhikAstathA / aSTau paJca catalArapaTkA tathA dvayam // 8 // udayaM SoDaza trizad dvArarItA yathAkramam / yAMti prakRtayaH samyagayogAnteSu padhAmasu // tataH paJca makA ca daza saptASikAstathA / maSTAyaSTau catatrazca SaTpaDekA tathA dvayI // 10 // SoDaza zivadhikA mamityuivIraNAm / sayogijinaparyanteSvAditaH kramazo'dhvasu // 10 // darzanAvaraNa ke nau bheda haiM aura vedanIya karma ke do bheda kahe gaye haiM // 61 / / mohanIya ke aTThAIsa, Ayu ke cAra aura nAma karma ke terAnave bheda mAne gaye haiM // 62 / / gotra karma ke do bheda haiM, antarAya karma ke pAMca bheda haiM aura sabake milakara eka sau pATha bheda jAnanA cAhie / / 63 // athAnantara mokSAbhilASI jIva ko karma prakRtiyoM ke bandha, udaya, udIraNA aura sattA ye cAra bheda jJAtavya haiM-jAnane ke yogya haiM // 14 // prathama-dvitIya guNasthAna meM krama se cAra kA varga arthAt solaha aura pAMca kA varga arthAt paccIsa, avratasamyagdRSTi guNasthAna meM daza, saMyatA saMyatAdi tIna guNasthAnoM meM krama se cAra, chaha aura eka, apUrvakaraNa guNasthAna meM do tIsa aura cAra milAkara chattIsa, anivRttikaraNa guNasthAna meM pAMca, sUkSma sAmparAya meM solaha aura sayogI jinameM eka sAtA vedanIya kahI jAtI hai| ye prakRtiyAM ina guNasthAnoM meM hI krama se bandha ko prApta hotI haiM uparitana guraNasthAnoM meM inakI bandhavyucchitti hotI hai / / 95-67 // . tadanantara pAMca, nau, eka, sattaraha, ATha, pAMca, cAra, chaha, chaha, eka, do, solaha, tIsa aura bAraha ye prakRtiyAM krama se ayogi kevalI paryanta guNasthAnoM meM udaya ko prApta hotI haiM arthAt agrima guNasthAnoM meM inakI udayavyucchitti hotI hai / / 68-66 / / tadanantara pAMca, nau, eka, sattaraha, ATha, pATha, cAra, chaha, chaha, eka, do, solaha aura unatAlIsa ye prakRtiyAM prArambha se lekara sayogi jina paryanta guNasthAnoM meM kama se udIraNA ko prApta hotI haiM arthAt uparitana guNasthAnoM meM inakI udIraNA vyucchitti ho jAtI hai // 100-101 // 1 catuHkRtiH -SoDaza, paJcakRtiH -paJcaviMzatiH 2 prathamadvitIyaguSasthAnayoH 3 sarvA militA: SaTtrizat 4 solasa paNa bIsa raNabhaM dasa cauchakkekka vaMdha vocchiNNA dugatIsa cadurapuvve paNa solarA jogiyo ekko|| karmakANDa 64 gAthA 5 guNasthAneSu, paNa gava igi sattarasaM aDa paMca ca caura chakka chacceva / igi duga solasatIsaM vArasa udaye ajogaMtA / / 26 / / karmakANDe / 6 paNa raNava igi sattarasaM aTThaTTha ga cadura chakka chacceva / igi duga solugadAlaM udIraNA hoMti jogaMtA / / 281 / / karmakANDe / Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaH sargaH 236 mithyAtvaM mitrasamyaktve yAnti sNyojnaanypi| avatAdyapramattAntasthAneSvekatra saMkSayam // 102 / / tiryaka narakavAyuH sve sve janmami nizcitam / parikSayaM samabhyeti satratyAnA tanUbhRtAm / / 103 // 'SoDazASTAvakA paT kekA sbaikkaa| anivRttau tathaikA ca sUkSme caikA vinazyati // 104 / / kSINe dhoDaza cAyoge dvaaspttirupaatime| samaye ca tathAntye ca vinazyanti prayodaza // 105 / / prAdhe mohavighne ca duHkhadAyIni dehinAm / zeSANi sukhaduHkhasya kAraNAni vinidizeta / / 106 / / ebhirvivartamAnasya parivartanapaJcakam / saMsAra iti jIvasya jJeyaH saMsArabhIrubhiH // 17 // ekena pudgaladravyaM vasatsarvamanekazaH / upayujya parityaktamAtmanA dravyasaMsRtau // 108 // lokatrayapradezeSu samasteSu nirantaram / bhUyobhUyo mRtaM jAtaM jIvena kSetrasaMsRtau // 10 // mithyAtva, samyaGa mithyAtva samyaktvaprakRti aura visaMyojanA ko prApta hone vAlI anantAnubandhI krodha mAna mAyA lobha, ye sAta prakRtiyAM avrata samyagdRSTi ko Adi lekara apramata saMyata taka guNa sthAnoM meM se kisI eka meM kSaya ko prApta hotI haiM bhAvArtha-una sAta prakRtiyoM meM anantAnubandhI catuSka kA anivRttikaraNa rUpa pariNAmoM ke anta samaya meM eka hI bAra visaMyojanaapratyAkhyAnAvaraNAdi rUpa pariNamana hotA hai tathA anivRttikaraNakAla ke bahubhAga ko chor3akara zeSa saMkhyAtaveM eka bhAga meM pahale samaya se lekara mithyAtva, mizra tathA samyaktva prakRti kA kSaya hotA hai // 102 // tiryaJca prAyu, naraka Ayu aura devAyu apanI apanI gati meM vahAM utpanna hone vAle jIvoM ke niyama se kSaya ko prApta hotI hai / bhAvArtha-tiryaJca Ayu kA astitva paJcama guNasthAna taka aura naraka tathA devAyu kA astitva caturtha guNasthAna taka hI rahatA hai Age nahIM / / 103 / / anivRtti karaNa guNasthAna meM kama se solaha.pATha.eka.eka.chaha.eka.eka.eka, eka aura sUkSma sAMparAya gaNasthAna meM eka prakRti nAza ko prApta hotI hai / bhAvArtha-anivRtti karaNa ke nau bhAgoM meM krama se solaha pATha Adi prakRtiyoM kA kSaya hokara unakI sattvavyucchitti hotI hai / / 104 // kSINamoha guNasthAna meM solaha aura ayogakevalI ke upAntya samaya meM bahatara tathA antima samaya meM teraha prakRtiyAM kSaya ko prApta hotI haiM // 105 / / prArambha ke do karma-jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa tathA moha aura antarAya ye cAra karma jIvoM ko duHkha dene vAle haiM / zeSa cAra karma sukha duHkha ke kAraNa upasthita karate haiM / / 106 / / ina karma prakRtiyoM se vividha paryAyoM ko dhAraNa karane vAle jIva ke jo pAMca parivartana hote haiM unheM saMsAra se bhayabhIta manuSyoM ko saMsAra jAnanA cAhiye / bhAvArtha -karmoM ke kAraNa jIva nAnArUpa dhAraNa karatA huA dravya kSetra kAla bhava aura bhAva ina pAMca parivartanoM ko karatA hai / una parivartanoM kA karanA hI saMsAra hai / / 107 / / jitanA kucha pudgala dravya hai usa saba ko eka jIva ne dravya parivartana meM apane Apake dvArA anekoM bAra grahaNa karake chor3A hai // 108 / isa jIva ne kSetra parivartana ke bIca tInoM lokoM ke samasta pradezoM meM bAra bAra janma maraNa kiyA hai / / 106 / / utsapiNI aura avasarpiNI meM ve samayAvaliyAM nahIM 1 solaTTha skigichakkaM cadusekkaM vAdare ado ekkaM / khINe solasa joge vAyattari teruvattate ||337||krmkaanndde 2 dravya kSetra kAla bhavabhAvabhedena parivartanaM paJcavidham 3 dravyaparivartane 4 kSetraparivartane / Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 zrIzAMtinAthapurANam utsapiNyavasapiyoH samayAvalikA na tAH / yAsu mRtvA na saMvAtamAtmanA 'kAlasaMstau // 11 // asaMkhyeyajaganmAtrA bhAvAH sarve nirantaram / jIvenAvAya muktAzca bahuzo bhAvasaMhato // 11 // nara mAraka tiryakSa deveSvapi smnttaa| matvA jIvena, bAta bahumo bhavato // 11 // iti bandhAtmako kSepaH saMsAraH saarjitH| prabhayAnAmanAvika syAbavasAtavijitaH // 13 // manAvirapimanyAnAM savirAno bhavedapam / tatvArtharacayo / mAstaramA vizo'pare // 11 // pradhAnamaniropakalamaNaH . saMvaro mataH / bhANAvyavikalpezavinya tasya kalyate // 11 // kriyANAM modUnAM visivisaMparaH / alpakarmAsravAmamo mamate vyAsaMbaraH // 1HI tisro'tha guptayA paca parAH samitayastathA / dharmo dazakyio nityamanuprekSA viSaDvidhAH // 11 // dvAviMzativiSA jJeyAH sadbhiH smykpriisshaaH| vijayazca savA teSAM cAritrANyatha paJca ca // 118 / / etAni hetavo jJeyAH saMvarasya mumukssubhiH| yatnena bhAvanIpAni bhavavicchedanogataH // 11 // guptirityucyate sadbhiH samyagyoganigrahaH / manoguptivaMcoguptiH kAyaguptiritIryate // 120 // samitiH samyagayanaM jJeyAH samitayazca taaH| IryAbhASapaNAvAna-nikSepotsargapUrvikAH // 121 // haiM jinameM kAla parivartana ke bIca yaha jIva maraNa kara utpanna nahIM huA ho // 110 // bhAva parivartana meM isa jIva ne asaMkhyAta loka pramANa samasta bhAvoM ko bahuta bAra grahaNa kara chor3A hai // 111 / / isIprakAra bhavaparivartana ke bIca yaha jIva nara nAraka tiryaJca aura devoM meM bhI anekoM bAra mara kara utpanna huaA hai / / 112 / / isaprakAra yaha bandharUpa saMsAra sAra rahita jAnanA cAhiye / yaha saMsAra abhavya jIvoM kA anAdi aura ananta hotA hai tathA bhavyajIvoM kA anAdi hone para bhI sAnta hotA hai / tattvArtha kI zraddhA rakhane vAle jIva bhavya haiM aura tatvArtha se dveSa rakhane vAle abhavya haiM // 113-114 // athAnantara Asrava kA nirodha ho jAnA hI jisakA eka lakSaNa hai vaha saMvara mAnA gayA hai / bhAva saMvara aura dravya saMvara ke bheda se vaha do prakAra kA kahA jAtA hai // 115 // saMsAra kI kAraNabhUta kriyAoM kI nivRtti honA bhAvasaMvara hai aura dravyakarmoM ke prAsrava kA abhAva honA dravya saMvara kahalAtA hai // 116 / / tIna guptiyAM, pAMca utkRSTa samitiyAM, daza dharma, bAraha anuprekSAeM, bAIsa parISahoM kA jItanA, aura pAMca cAritra ye saMvara ke hetu haiM / saMsAra kA viccheda karane ke liye udyata mumukSu janoM ko inakI nirantara bhAvanA karanA cAhiye / / 116-119 / / samyak prakAra se yogoM kA nigraha karanA satpuruSoM ke dvArA gupti kahI jAtI hai / usake manogupti, vacanagupti aura kAyagupti ye tIna bheda kahalAte haiM // 120 // samyak-pramAdarahita pravRtti ko samiti kahate haiN| isake pAMca bheda jAnanA cAhiye-IryA, bhASA, eSaNA, AdAnanikSepaNa aura utsarga // 121 // kSamA, mArdava, zauca,Arjava,satya, saMyama, brahmacarya, - 1 kAlaparivartane 2 bhAvaparivartane 3 bhavaparivartane 4 sAntaH 5 dvAdazaprakArAH / Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaH sargaH 241 titikSA mAvaM zaucanAvaM satyasaMyamI / brahmacarya tapastyAgAvinya dharma ucyate // 122 // kAluSyasamivAne'pi viSavAkosanAnimiH / kAnuSyaM muneH saddhistitikSati vivakSitA / / 123 / / jAtyAvaSTamadAvezavilAsaH khalu mArdavam / zucibhiH sarvato lobhAbhivRttiH socamucyate // 124 // abhimAnanirAsazca yogasyAvatArjavan / api satsu prazasteSu sAdhuvAksatyamucyate // 125 / / prANyAparihAra: syAtsaMyamoM yamino mtH| bAso gurukule nitya brahmacaryamudIryate // 12 // paraM karmakSayArtha yasapyate tattapaH smRtam / tyAgaH sudharmazAstrAvividhAraNanamuvAhatam // 127 // zarorAdikamAtmIyamanapeya . pravartanam / nirmamatvaM muneH samyagAkinyamudAhRtam / / 128 // rUpAdInAmanityatvaM dharmAta zaraNaM param / saMsArAnna paraM kaSTameko'haM sukhaduHkhamA / / 12 / / anyo'haM bhuutito'muutirsucistvevmaanmH| guptyAdiHsaMvaropAyaH tapasA karmanirjarA // 13 // supratiSThasamasthityA jagadevamavasthitam / dharmo jagavitAyocca jinarayamuvAhataH // 13 // zraddhAdibhyo'pi jIvasya durlabho bossirnyjsaa| ityeteSAmanudhyAnamanuprekSAH pracakSate // 132 // sadA saMvarasanmArgAcyavanArya parISahAH / nirjarApaMca soDhavyAH kSutpipAsAdayo vRSaiH / / 133 / / tapa, tyAga, aura pAkiJcanya ye daza dharma kahalAte haiM // 122 / / zatruoM ke kuvacana Adi ke dvArA kaluSatA ke kAraNa rahate hue bhI muni ko jo kaluSatA utpanna nahIM hotI hai vaha satpuruSoM se vivakSita kSamA hai // 123 / / jAti Adi ATha prakAra ke ahaMkArabhAva kA nAza honA nizcaya se mArdava hai aura lobha se sarvaprakAra kI nivRtti honA nirmala puruSoM ke dvArA zauca dharma kahA jAtA hai / / 124 // abhimAna kA nirAkaraNa karanA tathA yogoM kI kuTilatA kA na honA Arjava hai / uttama satpuruSoM ke sAtha nirdoSa vacana bolanA satya kahalAtA hai / / 125 // prANighAta tathA indriya viSayoM kA parihAra karanA muniyoM kA saMyama mAnA gayA hai tathA gurukula meM arthAt dIkSAcArya Adi ke sAtha sadA nivAsa karanA brahmacarya kahalAtA hai / / 126 / / karmoM kA kSaya karane ke liye jo atyadhika tapA jAtA hai vaha tapa mAnA gayA hai| uttama dharma tathA zAstra Adi kA denA tyAga kahA gayA hai / / 127 / / apane zarIrAdika kI apekSA na kara muni kI jo mamatA rahita pravRtti hai vaha samIcIna pAkiJcanya dharma kahA gayA hai / / 128 / / rUpAdika kI anityatA hai, dharma se atirikta koI dUsarA zaraNa nahIM hai, saMsAra se bar3ha kara dUsarA kaSTa nahIM hai, maiM akelA hI sukha duHkha bhogatA hUM, maiM mUrti rahita hUM tathA zarIra se bhinna haiM, isIprakAra zarIra apavitra hai, karmoM kA Asrava ho rahA hai, gupti Adi saMvara ke upAya haiM, tapa se karmoM kI nirjarA hotI hai, supratiSThaka-modarA-ThaunA ke samAna yaha loka sthita hai, jinendra bhagavAn ke dvArA kahA huA yaha utkRSTa dharma hI jagat ke hita ke lie hai tathA jIva ko paramArtha se AtmajJAna AtmAnubhUti honA zraddhA Adi kI apekSA bhI durlabha hai, isa prakAra ina sabake bAra bAra cintavana karane ko anuprekSA kahate haiM / / 126-132 // vidvajjanoM ko saMvara ke mArga se cyuta nahIM hone tathA karmoM kI nirjarA ke lie sadA kSudhA tRSA Adi pariSaha sahana karanA cAhie // 133 // 1 kSamA 2 tyAgaH / Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 zrIzAntinApapurANam prAdha sAmAyika prAmAri hini punaH / kAlenAniyateneka niyonAnyAMsopulam / / chekhopasthApanaM mAna parivamiti manyate / nivRttiA pravimAnena micyo vA pratikriyA parihAravizunapAlyaM parihAravikhitaH / syAtsUkSmasAMpAyAca sUkmIkRtakavAyata: 13n cAritramohanIyastha mayenopAmena ca / yAyAtabasamavasmAnaM yathAsyAtaM pracakSyate / / 137 // tAsA nirA vidyAd dviprakAraM tapAMca tat / bAhyamAbhyantaraM ceti pratyekaM tacca SaSim // 13 // saMyamAdiprasiddhadharva rAgapinchAmAya / karmanirmUlanAbAhuNacaM vanazanaM tapaH // 136 // boSaprazamasaMtoSasvAdhyAvAviprasiddhaye / dvitIyamavamokyaM tapaH sadbhiH prazasyate // 14 // ekAgArAviviSayaH saMkalpazcitarodhakaH / tavRtti parisaMkhyAnaM tRtIyaM kathyate tapaH // 14 // svAdhyAyalasivaparyamamArgaprazAntaye / tapo rasaparityAgastumAya: pradhAryate // 142 / / ... sAmAyika nAmaka prathama cAritra ko do prakAra kA kahate haiM-eka aniyata kAla se sahita hai aura dUsarA niyata kAla se yukta hai| bhAvArtha-jisameM samaya kI avadhi na rakhakara sadA ke lie samatAbhAva dhAraNa kara sAvadha kAryoM kA tyAga kiyA jAtA hai vaha aniyatakAla sAmAyika cAritra hai aura jisameM samaya kI sImA rakha kara tyAga kiyA jAtA hai vaha niyatakAla sAmAyika cAritra hai // 134 / / jisameM cheda vibhAga pUrvaka hiMsAdi pApoM se nivRtti kI jAtI hai athavA vratabhaGga hone para usakA nirAkaraNa punaH zuddhatA pUrvaka vrata dhAraNa kiyA jAtA hai vaha chedopasthApanA nAmakA cAritra kahA jAtA hai / bhAvArtha-chedopasthApanA zabda kI nirukti do prakAra se hotI hai 'chedena upasthApanA chedopasthApanA' arthAt maiM hiMsA kA tyAga karatA hUM, asatya bhASaNa kA tyAga karatA hai isa prakAra vibhAga pUrvaka jisameM sAvadha kAryoM kA tyAga hotA hai vaha chedopasthApanA cAritra hai / athavA 'chede sati upasthApanA chedopasthApanA' arthAt vrata meM cheda--bhaGga hone para punaH apane Apako vratAcaraNa meM "upasthita karanA chedopasthApanA hai / / 135 // parihAra vizuddhi se-tapazcaraNa se prApta usa viziSTa zuddhi se jisake kAraNa jIva rAzi para calane para bhI jIvoM kA ghAta nahIM hotA hai, hone vAlA cAritra "parihAra vizuddhi nAmakA cAritra kahalAtA hai / atizaya sUkSma avasthA ko prApta huyI kaSAya se jo hotA hai vaha sUkSmasAMparAya nAmakA cAritra hai / / 136 // cAritra mohanIya karma ke kSaya athavA upazama se AtmA ke yathArtha svarUpa meM jo avasthiti hai vaha yathAkhyAta cAritra kahalAtA hai / / 137 / / tapasA nirjarA ko jAnanA cAhiye arthAt tapa ke dvArA saMvara aura nirjarA donoM hote haiN| bAhya aura abhyantara ke bheda se vaha tapa do prakAra kA hai tathA pratyeka ke chaha chaha bheda hote haiM / / 138 / / saMyamAdi kI siddhi ke liye, rAga kA viccheda karane ke lie aura karmoM kA kSaya karane ke liye jo AhAra kA tyAga kiyA jAtA hai vaha anazana nAmakA prathama bAhya tapa hai // 136 / / doSoM kA prazamana saMtoSa tathA svAdhyAya Adi kI prasiddhi ke liye satpuruSoM dvArA dUsare avamodarya (nizcita AhAra se kama AhAra lenA) tapa kI prazaMsA kI jAtI hai / / 140 / / 'maiM eka ghara taka yA do ghara taka prAhAra ke lie jAUMgA' isa prakAra mana ko rokane vAlA saMkalpa karanA vRtti parisaMkhyAna nAmakA tRtIya tapa kahalAtA hai / / 141 / / svAdhyAya kI sukha pUrvaka siddhi ke lie tathA indriyoM kA darpa zAnta karane ke lie jo ghI dUdha Adi rasoM kA parityAga kiyA jAtA hai vaha Arya puruSoM dvArA rasa parityAga nAmaka Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaH sargaH 243 zUnyAgArAviSujheyaM sAdhu zayyAsanAvikam / paJcamaM tattapaH sAdhovivikta zayanAsanam // 143 // yogastrakAlikenityamupavAsAviSUdhamaH / sAdhoH sAdhubhirityuktaM tapaH SaSThamaninditam // 144 // mAlocanAya gurave syAtpramAvanivedanam / pratikramaNamityuktamabhivyaktapratikriyA / / 14 / / prAhustadubhayaM janAH saMsarge sati zodhanam / bhaktopakaraNAdInAM viveko bhajanaM tathA // 146 / / vyutsargaH kathyate kAyotsargAdikaraNaM param / tapazcApyupavAsAvamodaryAdikalakSaNam / / 147 // 'pravajyAhApanaM velAvinA pakSAdinA bhavet / parihAro varjanaM syAtpakSamAsAdisaMkhyayA // 14 // punarvIkSAsamAdAnamupasthApanamucyate / itthaM navavidhaM prAyazcittaM cittavatAM matam / / 146 mokSArtha vAGamayAbhyAsasmaraNagrahaNAdikam / nityaM sabahumAnena sa jJAnavinayo mataH // 150 // zaGkAdidoSarahitA tatvAdharucirajasA / samyaktvavinayazceti kathyate vinayAthibhiH // 151 / / cAritreSu samASAnaM tavatA zuddhacetasA / cAritravinayo zeyazcAritrAlaMkRtAtmabhiH // 152 / / abhyutthAnapraNAmAvirAcAryAdiSu bhaktitaH / prathopacAravinayo vinayaH syAccaturviSaH / / 153 / / caturtha tapa nizcita kiyA jAtA hai / / 142 / / parvata kI guphA Adi zUnya sthAnoM meM jo acchI taraha zayanAsana kiyA jAtA hai vaha sAdhu kA vivikta zayyAsana nAmakA paJcamatapa jAnanA cAhie / / 143 / / tIna kAla-grISma varSA aura zIta kAla sambandhI yogoM ke dvArA upavAsAdi ke samaya sAdhuoM ke dvArA jo udyama kiyA jAtA hai vaha kAyakleza nAmakA chaThavAM prazaMsanIya tapa kahA gayA hai / / 144 / / guru ke lie apane pramAda kA nivedana karanA AlocanA hai| doSoM ko prakaTa kara unakA pratikAra karanA pratikramaNa kahA gayA hai / / 145 / / gurUjanoM kI saMgati prApta hone para aparAdha ko zuddha karanA tadubhaya-AlocanA aura pratikramaNa hai| AhAra tathA upakaraNAdika kA pRthak karanA viveka hai / / 146 / / kAyotsarga Adi karanA vyutsarga kahalAtA hai| upavAsa tathA Unodara Adika tapa kahA jAtA hai / pakSa Adi samaya kI avadhi dvArA dIkSA kA chedanA cheda hotA hai| eka pakSa tathA eka mAha Adi ke lie saMgha se alaga kara denA parihAra hai aura punaH dIkSA denA upasthApana kahalAtA hai / isa prakAra yaha nau prakAra kA prAyazcita tapa jJAnIjanoM ko iSTa hai / / 147-146 / / - mokSa ke lie pAgama kA abhyAsa smaraNa tathA grahaNa Adika nirantara bahuta sammAna se karanA jJAnavinaya mAnA gayA hai / / 150 / / zaGkA Adi doSoM se rahita tattvArtha kI vAstavika ruci honA samyaktva vinaya hai aisA vinaya ke icchuka janoM ke dvArA kahA jAtA hai / / 151 / / cAritra ke dhAraka manuSyoM ko zuddha hRdaya se cAritra meM samAhita karanA-vaityAvRtya ke dvArA sthira karanA cAritra se alaMkRta AtmA vAle muniyoM dvArA cAritra vinaya jAnanA cAhie // 152 / / prAcArya Adi ke Ane para bhaktipUrvaka uThakara unake sAmane jAnA tathA praNAma Adi karanA upacAra vinaya hai| isa prakAra yaha cAra prakAra kA vinaya tapa hai / / 153 / / 1 dIkSAcchedaH 2samayAvadhinA / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAntinAthapurANam kSetrakAlAdi saMzuddhimaGgIkRtya svayenAthavA vAcA sAdhu dravyAntareNa vA / teM pratikriyAmAyAvRttyaM manISiNaH / / 154 // taccAcAryAdiviSayabhedAd dazavidhaM bhvet| vicikitsA 'vinAzArthaM, bhAvanIyaM bhavacchide 155 / / granthArthIbhayadAnaM syAdbAcanA pRcchanA tathA / parasparAtuyogo hi saMzayacchevanAya ca // 11.5.6 / / abhyAsa nizcitArthasya mAnase ca muhurmuhuH / anuprekSetyanuprekSAprasRtaM rabhizrIyate / / 157 / / parivartana ghoSazuddhaghAvasIyate / yathocitam || 158 / / bhaveddharmakathAdInAmanuSThAnaM samantataH / dharmopadeza ityevaM svAdhyAya: pazvadhoditaH / / 156 / / sabAhyAbhyantaropadhyostyAgo vyutsarga ucyate / bAhya kSetrAdi vijJeya kopAdyAbhyantaraM tathA // 160 // utkRSTa kAyabandhasyaH sAdhorantarmuhUrtakam / dhyAtamAhurarthakApracinvArodha buSottamAH || 161 // zrAttaM raudrazva taddharmyaM zuklaM ceti catuvidham / saMsRteH kAraNaM pUrve syAtAM muktestathA pare / / 162 / / atha catuvidha vidyAvamanojJa samAz2ame / smRtestadviprayogAya samanvAhAramucyate // 163 // viparItaM manojJasya vedanAyAzca savataH / nidAnaM ceti vidvadbhirArtamevAH prakIrtitAH / / 164 / / 244 apane zarIra, vacana athavA anya dravya ke dvArA duHkhI jIva ke duHkha kA pratikAra karane ko vidvajjana vaiyAvRttya kahate haiM / / 154 / / vaha vaiyAvRtya prAcArya Adi viSaya ke bheda se daza prakAra kA hotA hai glAni kA nirAkaraNa karane tathA saMsAra kA cheda karane ke lie isa tapa kI nirantara bhAvanA karanA cAhie / / 155 / / grantha, artha aura donoM kA denA vAcanA hai / saMzaya kA cheda karane ke lie paraspara pUchanA pracchanA hai / / 156 / / nirNIta artha kA mana meM bAra bAra abhyAsa karanA anuprekSA hai aisA anuprekSA meM saMlagna muniyoM ke dvArA kahA jAtA hai / / 157 / / uccAraNa kI zuddhi pUrvaka pATha karanA AmnAya kahalAtA hai kSetra tathA kAlAdi kI zuddhi ko lekara dharmakathA zrAdi kA yathAyogya sarvatra anuSTAna karanA - upadezAdika denA dharmopadeza kahalAtA hai / isa prakAra yaha pAMca taraha kA svAdhyAya kahA gayA hai / / 158 - 156 / / bAhya aura abhyantara parigraha kA tyAga karanA vyutsarga kahalAtA hai / kSetra grAdika bAhya parigraha aura krodhAdika antaraGga parigraha jAnanA cAhie / / 160 // utkRSTa saMhanana ke dhAraka muni kA antarmuhUrta taka kisI eka padArtha meM jo cintA kA nirodha hotA hai use zreSTha vidvAn dhyAna kahate haiM / / 161 / / vaha dhyAna Artta, raudra, dharmya aura zukla isa taraha cAra prakAra kA hotA hai| inameM pahale ke do dhyAna-prArtta aura raudra dhyAna saMsAra ke kAraNa haiM tathA Age ke do dhyAna -- dharmya aura zukla dhyAna mukti ke kAraNa haiM / / 162 / / pahalA prArttadhyAna cAra prakAra kA jAnanA caahie| aniSTa padArtha kA samAgama hone para use dUra karane ke lie smRti kA bAra bAra usa ora jAnA aniSTa saMyogaja prArttadhyAna kahalAtA hai / / 163 / / iSTa vastu kA viyoga hone para usake saMyoga ke lie smRti kA bAra bAra usa ora jAnA i viyogaja prArtadhyAna hai / 1 glAninirAkaraNArthaM 2 AtaM raudra 3 dharmya zukle 4 aniSTa samAyoge / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaH sarga: 245 pratyaktadezaviratapramattAstatprayojakAH / catvAro'tyakta zabdoSatA mithyAdRSTapAdayastathA // 165 / / hisAmRSokhaMcaurzarvarakSaNebhyaH prasUyate / raudradhyAnaM ca tasyezAvayattazrAvako matau // 166 / / prAjJApAyau vipAkazca lokasaMsthAnamityapi / eteSAM vicayenoktaM dharmadhyAnaM catuSidham / / 167 / / saukSamyAsamastabhAvAnAM svajADyAcca yathAgamam / samyacintAnirodhazca tatrAjJAvicayo bhavet / / 16 / / sanmArgamanavApyate vata tAmyanti duI zaH / apAyavicayo'pyevaM sanmArgApAyacintanam // 166 / / IdRzaH karmaNAmerSA paripAko'tiduHsahaH / evaM vipAkavicayo vipAkaparicintanam / / 170 / / jagadUrdhvamapastiryak caivametadvayavasthitam / iti cintAnirodho yaH sa lokavicayaH smRtaH // 171 // prAdya. pUrvavidaH syAtA zukle kevalinaH pare / zreNyadhirohaNAddhamyaM prAktataH zuklamiSyate / / 172 / / vedanA-pIr3A sahita manuSya kA usa pIr3A ko dUra karane ke lie bAra bAra upayoga jAnA vedanAjanya ArttadhyAna hai aura AgAmI bhogoM kI icchA honA nidAna nAmakA ArtadhyAna hai| isa prakAra vidvAnoM ne pArttadhyAna ke cAra bheda kahe haiM // 164 / / atyakta, dezavirata aura pramatta saMyata guNasthAnavI jIva ArtadhyAna ke prayojaka haiN| mithyAdRSTi Adi cAra guNasthAnavI jIva pratyakta zabda se kahe gaye haiM // 165 / / hiMsA, asatyabhASaNa, caurya aura parigraha ke saMrakSaNa se jo dhyAna utpanna hotA hai vaha raudradhyAna kahalAtA hai / isa raudradhyAna ke svAmI pratyakta---prArambha ko cAra guNasthAnoM meM rahane vAle jIva tathA zrAvaka-paJcama guNasthAnavartI jIva mAne gaye haiM / / 166 / / / AjJA, upAya, vipAka aura loka saMsthAna inake vicaya se jo dhyAna hotA hai vaha cAra prakAra kA dharmyadhyAna kahA gayA hai / / 167 / / samasta padArthoM kI sUkSmatA aura apanI jaDatA-ajJAna dazA se pAgama ke anusAra samyaka prakAra se cintA kA nirodha honA prAjJA vicaya dharmyadhyAna hai / bhAvArthapadArtha sUkSma hoM aura apanI ajJAna dazA ho taba Agama meM jo kahA hai vaha ThIka hai aisA cintavana karanA prAjJAvicaya nAmakA dharmyadhyAna hai / / 168 / / kheda hai ki ye mithyAdRSTi jIva sanmArga ko na pAkara dukhI ho rahe haiM isa prakAra sanmArga ke apAya kA cintana karanA apAya vicaya nAmakA dharmyadhyAna hai // 166 / / ina karmoM kA aisA paripAka atyanta duHsaha hai isaprakAra vipAka-karmodaya kA vicAra karanA vipAka vicaya nAmakA dharmAdhyAna hai / / 170 / / yaha jagat Upara nIce aura samAna dharAtalapara isa prakAra vyavasthita hai aisA cintA kA jo nirodha karanA hai vaha loka vicaya-saMsthAna vicaya nAmakA dharmyadhyAna mAnA gayA hai / / 171 / / zukladhyAna ke cAra bheda haiM unameM Adi ke do bheda pUrva vid-pUrvo ke jJAtA muni ke hote haiM aura anta ke do bheda kevalI ke hote haiN| zreNI car3hane ke pUrva dharmyadhyAna hotA hai aura usake bAda zukladhyAna mAnA jAtA hai / bhAvArtha-kahIM kaSAya kA sadbhAva rahane se dazaveM gUNasthAna taka dharmya dhyAna aura usake bAda zuklavyAna mAnA gayA hai / / 172 / / jo pRthaktva vitarka hai vaha pahalA zukladhyAna kahA 1 avirata / Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAMtinAthapurANam yatpRthaktvavitakaM tatpUrva sulamudAhRtam / aSakatvavitakaM ca dvitIyamavasIyatAm // 17 // tRtIyaM ca tathA sUkSmakriyAsu pratipAtanAt / nAmnA sUkSmakriyApUrva pratipAtIti kathyate // 17 // turIyaM ca samucchinnakriyAsu pratipAtanAta / samucchinnakriyApUrva pratipAti tathAlyayA // 17 // triyogasya bhavetpUrvamekayogasya cAparam / tRtIyaM kAyayogasya tuyaM vidyArayoginaH // 176 / / vyaktamekAzraye pUrva dhyAne dhyAnaratAtmani / tathA vitakavIcArasaMyute cAbhikaSyate // 177 // pravIcAraM dvitIyaM syAdvitarkaH zrutamucyate / arthavyakhanayogAnAM bocAraH parivartanam // 17 // dravyaM syAtparyayo vArtho vyakhanaM vacanaM tathA / yogo'GgavAGmanaHspandaH saMkrAntiH parivartanam / / 176 // vRttaguptyAvisaMyuktaH saMsAravinivRttaye / prakrameta yatiAtumiti kAyAvikAM sthitim // 10 // dravyANumathavA dhyAyanmAvANu vA smaahitH| gacchanvitarkasAmathyaMmathArthavyaJjane tathA // 11 // zarIravacasI vApi pRthaktvenAmigacchatA / manasA kuNThazastreNa chinvanniva mahAtarum // 182 / / prathopazamayanmohaprakRtIH kSapayan zanaiH / yatiAyanbhavedevaM sa pRthaktvavitarkabhAk // 183 / / gayA hai aura jo ekatva vitarka hai use dUsarA zukladhyAna jAnanA cAhie // 173 // sUkSma kriyAoM meM pratipAtana se jo hotA hai-kAmayoga kI atyanta sUkSma pariNati raha jAne para jo hotA hai vaha sUkSma kriyA pratipAti nAmakA tIsarA zukladhyAna kahalAtA hai / / 174 / / aura samucchinna kriyAoM meM pratipAtana se-yoga janya pariSpanda ke sarvathA naSTa ho jAne se jo hotA hai vaha samucchinna kriyA pratipAti nAmakA cauthA zukladhyAna kahA jAtA hai / / 175 / / pahalA bheda tIna yoga vAloM ke hotA hai, dUsarA bheda tIna meM se kisI eka yoga vAle ke hotA hai, tIsarA bheda kAyayoga vAle ke hotA hai aura cauthA bheda prayoga kevalI ke hotA hai // 176 / / jisakI AtmA dhyAna meM lIna hai aise muni ke pahale ke do dhyAnapRthaktva vitarka vIcAra tathA ekatva vitarka hote haiM ye donoM dhyAna spaSTa hI eka Azraya se hote haiM aura vitarka tathA vIcAra se sahita rahate haiN| parantu dUsarA zukladhyAna vIcAra se rahita hotA hai| vitarka zruta kahalAtA hai| artha, vyaJjana aura yogoM meM jo parivartana hotA hai vaha vIcAra kahalAtA hai / / 177-178 / / dravya aura paryAya artha kahalAtA hai, vyaJjana vacana ko kahate haiM, kAya vacana aura mana kA jo pariSpanda hai vaha yoga kahalAtA hai aura saMkrAnti kA artha parivartana hai / / 176 / / cAritra tathA gupti Adi se saMyukta muni ko saMsAra ko nivRtti ke lie zarIrAdi kI sthiti kA dhyAna karane kA yatna karanA cAhie // 180 // tadanantara jo samAhita-dhyAna yogya mudrA se baiThakara dravyANa athavA bhAvANu kA dhyAna karatA huA vitarka - zruta kI sAmarthya ko prApta hotA hai aura dravya athavA paryAya athavA zarIra aura vacana yoga ko pRthaka rUpa se prApta hone vAle mana ke dvArA kuNTita zastra se mahAvRkSa ke samAna mohakarma kI prakRtiyoM kA jo dhIre dhIre upazamana athavA kSapaNa karatA hai isa prakAra dhyAna karane vAlA vaha muni pRthaktva vitarka nAmaka zukladhyAna ko dhAraNa karane vAlA hotA hai / bhAvArthaisa dhyAna meM mohajanya icchA kA abhAva ho jAne se artha vyaJjana aura yogoM kI saMkrAnti - parivartana kA abhAva ho jAtA hai isalie jisa yoga se Agama ke jisa vAkya yA pada kA dhyAna zurU karatA hai usI para antarmuhUrta taka rukatA hai| yahAM dhyAna karane vAlA muni paryApta bala tathA utsAha se rahita hotA hai isalie jisa prakAra koI manuSya mothale zastra ke dvArA kisI bar3e vRkSa ko bahuta kAla meM cheda Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaH sargaH 247 sindhAtoH mohanIvasya bandhaM hAsamayAvapi / kurvansAdhurapaptizrutamAnAvalambanaH / / 14 / / tyaktArthAdikasaMkrAnti: parinizcalamAnasaH / sata: kSINakaSAyaH san saddhayAnAnna nivartate / / 185 // ityektvvitrkaagnivgdhghaatimhendhnH| yatistIryakRdanyo vA kevalahAnamApnuyAt // 186 / / karmatritayamAyuSkAdbhavedabhyadhikaM / yadi / tato gaccheta samukhAtaM tatsamIkaraNAya saH / / 187 // samAnasthitisaMyuktaM yadyapAticatuSTayam / avalammya takA sUkSma . kAyayogaM sa kevalI // 188 / / tRtIyaM zuklamAdhyAya dhyAtyA turya tataH kramAt / prayophI sa yathAkhyAtacAritreNAtibhAsate // 186 / / siddhaH san yAti nirvANaM tataH pUrvaprayogataH sanAdhavicchenArAsvamAkaca tAdRzAt / / 16 / / saMpUrNajAtahagvIryasukhA nisyA nirajamAH / anutkRSTamavA: likhA bhavantyaSTaguNA iti / / 161 / / nAsatpUrvAzca pUrvA no nivizeSavikAraNAH / svAbhAvikavizeSA hyabhUtapUrina tadguNAH // 19 // pAtA hai usI prakAra vaha mohanIya karma kI prakRtiyoM kA dhIre dhIre bahuta samaya-dIrgha antamuharta meM upazamana athavA kSapaNa kara pAtA hai| upazama zreNI vAlA muni una prakRtiyoM kA upazamana karatA hai aura kSapaka zreNI vAlA kSapaNa karatA hai / / 181-183 / / jisane mohakarma ke bandha ko roka diyA hai, jo prakRtiyoM ke hrAsa aura kSaya ko bhI kara rahA hai, jise zrutajJAna kA avalambana prApta nahIM hai, jisane artha-vyaJjana Adi kI saMkrAnti-parivartana kA tyAga kara diyA hai tathA jisakA mana atyanta nizcala ho gayA hai| aisA muni kSINa kaSAya hotA huA samIcIna dhyAna se nivRtta nahIM hotA-pIche nahIM haTatA / bhAvArtha ekatva vitarka nAmaka zukladhyAna ke dvArA yaha muni kSINa kaSAya nAmaka usa guNasthAna ko prApta hotA hai jahAM se phira patana honA saMbhava nahIM hotA / / 184-185 / isa prakAra ekattva vitarka nAmaka zukladhyAna rUpI agni ke dvArA jisane ghAtiyA karmarUpI bahuta bhArI IMdhana ko bhasma kara ra diyA hai vaha tIrthakara ho cAhe sAmAnya muni ho kevalajJAna ko prApta hotA hai / / 186 // yadi vedanIya nAma aura gotra ina tIna adhAtiyA karmoM kI sthiti Ayu karma kI sthiti se adhika ho to unakA samIkaraNa karane ke lie vaha samuddhAta karatA hai // 187 / / yadi cAroM aghAtiyA karma samAna sthiti se sahita haiM to sUkSma kAyayoga kA avalambana lekara ve kevalI tRtIya zukladhyAna kA cintana kara usake anantara caturtha zukladhyAna ko prApta hote haiN| caturtha zukladhyAna ke dhAraka kevala ayogI-yoga rahita hote haiN| aura parama yathAkhyAta cAritra se atyadhika zobhAyamAna hote haiM // 188-186 / / tadanantara siddha hote hue pUrva prayoga, asaGga, bandha viccheda athavA usa prakAra ke svabhAva se niriNa ko prApta hote haiM / / 160 / / vahAM ve siddha saMpUrNa-ananta jJAna darzana vIrya aura sukha se sahita hote haiM, nitya hote haiM, niraJjana-karmakAlimA se rahita hote haiM, sarvotkRSTa paryAya se yukta hote haiM aura samyaktva Adi prAThaguraNoM se sahita hote haiM / / 16 / / vahAM unake ve guNa asatpUrva nahIM the arthAt aise nahIM the ki pahale na hoM navIna hI utpanna hue hoM kintu dravyAthika naya kI apekSA zaktirUpa se anAdikAla se vidyamAna the| tathA aise bhI nahIM the ki pahale vidyamAna hoM arthAt paryAyAthika naya kI apekSA ve guraNa apanI navIna paryAya ke sAtha hI prakaTa huye the| sAmAnyarUpa se samasta vikAroM kA abhAva hone se utpanna huye the, svAbhAvika vizeSatA ko liye huye the tathA abhUtapUrva the // 192 / / nirjarA Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAntinAthapurANam nirjarAyAstapo heturmokSaH pUrvoktalakSaNaH / zakrAyeti nivedya to vyaraMsItA // 163 // upajAti: 245 to hitArtha jagatat bihAre prAvartatAsau 'vigatAbhisandhiH / 'nirasyAkramate vivasvAMstamitra rAzi sa hi tatsvabhAvaH // 164 // prAnambabhArAmatabhavyarAzInvo mahIM tatkSaNamakSameva / cacAla jiMgorathavApramANAM vihakSamANeva mahAmahaddhim // 165 // vRcaiva vaiyAkaraNA vadanti saMrakSaNAnmAM dhamadaM dhanAnAm / tammarasareNeva tadA samantAddhanAni loke dhanado vyatArIt // 196 // prAdurbabhUve tridazairazeSairApAdayadbhiH sakalAmakANDe / prnnaamprystkiriittmaami| saudAmimodAmamayomiva dyAm / / 167 / / caturNikAryaramanikIraNa vizvaMbharAnUriti sAyaMkA'bhUt / "bAlokazabdastadudIryamAradaH prAdaNvanaddigvalayAni mandraH / / 168 / / svenAvarodhena tadA sametaM bhaktyA svahastoddha tamaGgalena / tatkAla yogyAmala veSabhAvaM sasaMbhramaM rAjaka mAjagAma // 166 // kA hetu tapa hai aura mokSa kA lakSaNa pahale kahA jA cukA hai isa prakAra indra ke liye yathArtha dharma kA upadeza dekara ve zAnti jinendra virata ho gaye - ruka gaye / / 163 // tadanantara icchA se rahita zAnti jinendra jagat ke hita ke liye vihAra meM pravRtta huye / yaha ThIka hI hai kyoMki sUrya kiraNoM ke dvArA andhakAra ke samUha ko naSTa kara jo udita hotA hai usakA vaha svabhAva hI hai / / 164 / / usa samaya pRthivI Ananda ke bhAra se namrIbhuta bhavya jIvoM ke samUha ko dhAraNa karane ke liye mAnoM asamartha ho gayI thI athavA jinendra deva kI aparimita mahAprabhAva rUpI saMpadA ko mAnoM dekhanA cAhatI thI isaliye caJcala ho uThI thI / / 165 / / dhana kA saMrakSaNa karane se vaiyAkaraNa mujhe vyartha hI dhanada kahate haiM sacce dhanada to ye zAnti jinendra haiM isaprakAra unake mAtsarya se hI mAnoM dhanada -- kubera loka meM saba ora dhana kA vitaraNa kara rahA thA / / 166 / / praraNAma se namrIbhUta mukuToM kI prabhA se jo samasta prakAza ko asamaya meM bijalI rUpI mAlAoM se tanmayatA ko prApta karA rahe the aise samasta deva prakaTa ho gaye / / 167 / / caturiMgakAya ke devoM se vyApta pRthivI usasamaya 'vizvambharA' - saba ko dhAraNa karane vAlI isa sArthaka nAma se yukta ho gayI thii| una devoM ke dvArA uccAraNa kiye hue joradAra jaya jaya kAra ke zabda ne samasta dizAoM ko zabdAyamAna kara diyA thA / / 168 / / usasamaya bhakti pUrvaka apane hAtha se maGgala dravyoM ko dhAraNa karane vAlI apanI striyoM se jo sahita thA tathA usa samaya ke yogya nirmala veSa Adi bhAva se yukta thA aisA rAjAoM kA samUha saMbhrata sahita zrA rahA thA / / 166 // trilokInAtha zAnti jinendra ke cAroM ora logoM ko haTAne ke liye jitendriya 1 vigataspRhaH 2 kiraNa: 3 sUrya 4 dhvAntasamUha 5 jayazabdaH / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaH sargaH lokezvaraM taM parito'pi lokAMnindraH samutsArathituM jitAtmA / aterfrakatvaM pratipadya saMsthAvullAsayanvetralatA salIlam // 200 // zralakSyatAdarzatalopamAnA divyA mahI 'kAmadudhA prajAnAm / pratItamapyuttama bhogamUtvaM mahimnaiva punardadhAnA // 201 / / tArApathAsaumanasa patantIM dRSTi vilokyeva samantato'pi / nirAmayaM nirgataverabandhaM jagatsamastaM sumanAyate sma // 202 // pUrvetare dve bhavataH sma paMktI protphullahemAbja sahatrayoyeM / tabhmadhyabhAkvAdasahasrapadmaH sUyoSitaH kaNThaguraNAyamAnam // 203 // daiermAnaMdya tapadharANamayaM vicitrojjvalaratnacitram / 32 : saMbhAvitAnambavazena nRtyatpadmAbhirUDhapratipatrabhAgam // 204 // kutUhala kSiptasurezvarAsa nenAlirvRndena niSevyamANam / raksaura mAmodita sarvadhivakaM vivaH pRthivyostilakAyamAnam / / 205 / / samantato yojanavistRtaM yattatkariNakA taccaturaMzamAtrA / prathAvirAsIditi padmayugyaM tasyaiva yogyaM divi padmayoneH // 206 // indra dvArapAlapane ko prApta ho lIlA pUrvaka char3I ko ghumAtA huA khar3A thA || 200 || darparagatala kI upamA se sahita, prajAnoM ke manoratha ko pUrNa karane vAlI divya bhUmi usa samaya aisI jAna par3atI thI prabhu kI mahimA se, bIte hue uttama bhogabhUmi ko phira se dhAraNa kara rahI ho || 201 / / zrAkAza - se sabhI ora par3atI huI saumanasavRSTi - puSpavRSTi ko dekhakara hI mAnoM samasta jagat nIroga aura vairabandhase rahita hotA huA sumana-puSpa ke samAna AcaraNa kara rahA thA ( pakSa meM prasanna citta ho rahA thA ) ||22|| 1 manorathaprapUrikA 2 sumanasAM puSpANAmiyaM saumanasI / 3. tadanantara prakAza meM khile hue hajAroM suvarNa kamaloM kI jo Age pIche do paMktiyAM thIM unake bIca meM vaha padmayAna prakaTa huA jo hajAroM sundara kamaloM se sahita thA, pRthivI rUpI strI ke kaNThahAra ke samAna jAna par3atA thA, dedIpyamAna kAnti se yukta thA, padmarAga maNiyoM se nirmita thA, nAnA prakAra ke ujjvala ratnoM se citra vicitra thA, jisakI pratyeka kalikA para harSavaza nRtya karatI huI lakSmI rUDha thI, kutUhala se yukta indroM ke netra rUpI bhramara samUha se jo sevita thA, apanI sugandha se jisane samasta dizAoM ko sugandhita kara diyA thA, jo AkAza aura pRthivI ke antarAla meM tilaka ke samAna jAna par3atA thA, saba prora eka yojana caur3A thA, jisakI kariNakA pAva yojana pramAraNa thI, tathA jo una zAntijinendra ke hI yogya thA / / 203-206 / / - 246 (kalApakam ) Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 zrIzAMtinAthapurANam ye vItarAgAH zazirazmigaurA lokezvarasyeva guNAH prakAzAH / sa bAsavAste vasavastato'STau sArasvatAdyA varivasyavaitya / / 207 / / maya prasIdApratimapratApa velA vimo lokahitoyame te / jAteti vijJApya namanti te sma lokezvaraM lokaMguro kramo'yam // 208 / tataH RmAtprakramate sma zambhurArotumane gata'manjayAnam / vikhasamAnAmbudhivAribAsA mUstatkSaNaM sapramadA nanata // 206 // zAntijinendro viharatyarthava pravartatA zAntirazeSaloke / jyaghoSapanviviyati dhIranAva: prAsthAnikastaspaTaho rarAsa // 210 // pratitAnA pramaH pramovAdgItATTahAsastutimaGgalAnAm / uccAvacakvelitanAvaminno ravastrilokIvivara jagAhe / / 21 / / gAndharvamukhyadivi bAghamAnarAtovargaranuganyamAnAH / / surAGganA bajitasatyazAlA: zarIrayogamantuH salIlam // 212 / / mAkaNya'mAnA vihitAvadhAnaH zrutApi devmuhurshrutev| bharturyazogarbhatayA vizuddhA raktApyamUskinnaramukhyagItiH / / 213 // tadanantara jo vItarAga the, candramA kI kiraNoM ke samAna gaura varNa the, aura zAnti jinendra ke guNoM ke samAna prakAzamAna the aise sArasvata prAdi aATha laukAntika deva indra sahita A kara tathA pUjA kara kahane lage ki he atulya pratApa ke dhAraka ! prabho ! jaya ho, prasanna hoo, yaha ApakA loka hita ke udyama kA samaya AyA hai / aisA kahakara unhoMne jagat ke svAmI zAntiprabhu ko namaskAra kiyA tathA yaha bhI kahA ki he lokagaro ! yaha eka krama hai| bhAvArtha-he bhagavan ! Apa svayaM lokagaru haiMtInoM lokoM ke guru haiM isaliye Apako kucha batalAne kI bAta nahIM hai mAtra yaha krama hai-hama logoM ke kahane kA niyoga mAtra hai isaliye prArthanA kara rahe haiM / / 207-208 // tadanantara bhagavAn Age sthita padmayAna para krama se prArUDha hone ke liye udyata hue / usasamaya jisakA samudrasambandhI jala rUpI vastra khisaka rahA thA aisI pRthivI harSa se nRtya karane lagI // 206 / / 'aba yaha zAnti jinendra vihAra kara rahe haiM isaliye samastaloka meM zAnti pravartamAna ho' isaprakAra kI dizAoM meM ghoSaNA karatA huA vizAla zabda vAlA prasthAna kAlika nagAr3A zabda kara rahA thA / / 210 / pramatha jAti ke devoM ke dvArA harSa se pravartita gIta aTTahAsa tathA stutirUpa maGgalagAnoM ke UMce nIce zabdoM se milA huA vaha nagAr3A kA zabda tInoM lokoM ke madhya meM vyApta ho gayA / / 21 / / mukhya gandhoM ke dvArA AkAza meM bajAye jAne vAle bAjoM ke samUha ke anusAra calane vAlI devAGganAeM zarIra ke yoga se sAttvikabhAvoM ko prakaTa karatI huI lIlApUrvaka nRtya kara rahIM thIM // 212 / / mukhya kinnaroM kA gAna yadyapi devoM ne bAra bAra sunA thA parantu usa samaya vaha pahale na sune hue ke 1pabhayAnam 2 prasthAnakAlabhava: 3 zabdaM ckaar| | Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaH sargaH vandArubhirvandijanaiH sametaiH svayaM ca bhavatyA stutimaGgalAni / uccArayadbhiH purataH pratasthe laukAntikedyotitavizvalokaH // 214 // 'padmA parIvAradhRtApi rAgAtpadyAtapatraM svayamudvahantI / tasthau svasaubhAgyaguNena lokAnvilobhya zeSAnparamezvarAya / / 215 / / sarasvatI lokamanorameNa vidyAguNenAnugatA nikAmam / 'catuH prakArAmalavAgvibhUtirAnacaM vAgIzvarametya vAgbhiH / / 216 / / prasIda bhartavijayasva deva svAminnitaH sAdhaya sAdhayeti / bAbhASamAregaH saha tatkSitIzA purandaraH pUrvasaro babhUva / / 217 / / "tatastrilokIpatibhi / samantAdviSIyamAnAmalamaGgalena / lalAmabhUtaM bhuvanasya vandya martrA samAruhcata padmayAnam // 218 // prAzAH prasedurbavRzca ratnAnyAnandameryo vivi neduruccaiH / vasundharA raJjita ratnasArA sasyottarIyaM bibharAMbabhUva / / 216|| samAna thA isIliye ve use bar3I sAvadhAnI se suna rahe the / vaha gAna rakta-lAla ( pakSa meM rAga rAniyoM se yukta ) hone para bhI bhagavAn ke yaza ko madhya meM dhAraNa karane ke kAraNa vizuddha -- zukla ( pakSa meM ujjvala ) thA / / 213 / / jo vandanA karane vAle nandi janoM se sahita the, bhaktipUrvaka stutirUpa maGgaloM kA uccAraNa kara rahe the tathA samasta loka ko jinhoMne prakAzita kara rakkhA thA aise laukAntika deva Age cala rahe the / / 214 / / 251 inake atirikta jo apane parikara se yukta thI tathA prIti vaza svayaM hI paramezvara - zAntijinendra ko kamala kA chatra lagAye huyI thI aisI lakSmI devI apane saubhAgya guraNa se anya samasta logoM ko lubhA kara sthita thI / / 215 / / jo logoM ke mana ko ramaraNa karane vAle - lokapriya vidyA guraNa se anugata thI tathA cAra prakAra ke nirmala vacana rUpI vibhuti se sahita thI aisI sarasvatI devI prakara vacanoM ke svAmI zrI zAnti jinendra kI vacanoM ke dvArA arcA kara rahI thI / / 216 / / he svAmin ! prasanna ho, he deva ! Apa vijayI hoM, he nAtha ! idhara padhAro padhAro isa prakAra tattaddadeza ke rAjA ke sAtha bAra bAra kahatA huA indra Age Age cala rahA thA / / 217 / / tadanantara tInoM lokoM ke svAmiyoM ke dvArA saba ora se jinakA nirmala maGgalAcAra kiyA gayA thA aise zAntiprabhu loka ke prAbhUSaNa svarUpa usa vandanIya padmayAna para acchI taraha prArUDha the / / 218 / / dizAeM nirmala ho gayI thIM, ratna barasa rahe the, AkAza meM prAnandabheriyAM ucca zabda kara rahI thIM tathA dedIpyamAna zreSTha ratnoM se sahita pRthivI dhAnya rUpI uttarIya - vastra ko dhAraNa kara rahI thI / / 21 / / 1 lakSmI: 2 apresaraH 3 dhAnyottaravastram | Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 zrIzAntinApurANam sammArjayantaH parito caritroM rajAMsi dUraM surabhIkRtAzAH / zravAkAH sthAvarajaGgamAnAmaca prayAtaM marutaH prayAnti // 220 // puraH salIlaM parinataMyasthAM vidyudvaS meghakumAravargaH / sapArijAtaprasavAbhiradbhirukSAM' babhUva kSitimakSi ramyAm / / 221 / / vicitraGgAvali bhaktiyuktA citrIyamANA 'padavI sacitrA / upeyamAnApi janaiH sarAgairanekaverSavirajA' vireje / / 222 // prazokasamukSu rambhA priyaMgunAraGgasamanvitAni / vanAni ramyANyamito'pi mArga prAyurba nava rataye janAnAm / / 223|| vistAralakSmyA sahitaH sa mArgastriyojanaH sammitayA vyarAjat / sImantarevAdvitayo ca tasya gavyUtimAtradvaya vistRtA syAt // 224 // | sa toraNa maMjU varyayuktairusandhile rasnamayera mekaH / 'kavyani nira "ke'pi citraM vicitraM tanute sma citram / / 225 / / vicitra puSpe ratha puSpamaNDapo vyadhAyi 'vAneyasuraMmanoramaH / narAmarANAmiva puNyasaMcayaH sthitaH samUrtidivi sa dviyojanaH // 226 // | jo cAroM ora pRthivI kI dhUli ko jhAr3a rahe the, dUra dUra taka dizAoM ko sugandhita kara rahe the, tathA cara acara jIvoM ko bAdhA nahIM pahuMcA rahe the aise pavana kumAra deva Age Age prayANa kara rahe the / / 220 / / jo apanI bijalI rUpI vadhU ko lIlA sahita nacA rahA thA aise meghakumAra devoM kA samUha Age Age nayanAbhirAma pRthivI ko kalpavRkSa ke phUloM se yukta jala ke dvArA sIMca rahA thA / / 221 / / jo rAMgoliyoM kI vividha racanAoM se yukta thA, aneka citroM se sajAyA gayA thA, Azcarya utpanna kara rahA thA, premase bhare nAnA veSoM ko dhAraNa karane vAle loga jahAM A rahe the tathA jo dhUli se rahita thA aisA mArga suzobhita ho rahA thA // 222 // manuSyoM kI prIti ke liye mArga ke donoM ora azoka, grAma, supArI, Ikha, kelA, priyaGagu aura nAraMgI ke vRkSoM se sahita sundara vana prakaTa ho gaye / / 223 // | vaha mArga tIna yojana vistRta lakSmI se suzobhita ho rahA thA aura usakI donoM ora kI sImAnta rekhAeM eka koza caur3I thIM / / 224 / / vaha mArga maGgala dravyoM se yukta, khar3e kiye hue aneka ratnamaya gaganacumbI toraNoM ke dvArA megharahita AkAza meM bhI nAnA prakAra ke citra vistRta kara rahA thA yaha Azcarya kI bAta thI / / 225 / / tadanantara vyantara devoM zrAkAza meM nAnA prakAra ke phUloM se manohara do yojana vistAra vAlA vaha puSpa maNDapa banAyA jo manuSyoM aura devoM ke zarIradhArI puNya samUha ke samAna sthita thA / / 226 / / usa puSpa maNDapa 'bIca meM eka aisA ca~devA prakaTa huA jo gucchoM se banA huA thA, jisake 1 secayAmAsa 2 nayana priyAm 3 mArga : 4 dhUlirahitA 5 megharahite'pi 6 vyantaradevaiH / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaH sargaH 253 utpalamAlabhAriNI stavakamayamunmayUkhamuktAstabakitamadhyamanekabhaktiyuktam / suradhRtamariNadaNDikaM tadantanirupamamAvirabhUtparaM vitAnam / / 227 / / praharSiNI tasyAntastribhuvanabhUtaye jinendro yAti sma pratipadametya namyamAnaH / saMbhrAntaH karadhRtamaGgalAmirAmairvevendravi vibhuvibhUmipaizca bhaktyA // 22 // indravaMzA tapoSanAH zithilitakarmabandhanA mahodayAH suranataSImahodayAH / tamanvayuvidhumiva zAntavigrahA grahAH zubhAH zubharucayastamopaham / / 226 / / viyoginI nante jayaketubhiH puraH paritayeva vivAdinaH parAn / yazasaH prakarairivezituH zaradindudha tikAntakAntibhiH // 230 // vasantatilakA utthApitA suravaraiH pathi vaijayantI muktaaphlprkrbhinndukuulklptaa| __ reje ghanAntataralIkRtacArutArA dignAganAthapadavI svayamAgateva / / 231 / / bIca meM kiraNAvalI se suzobhita motiyoM ke gucche laTaka rahe the, jo aneka prakAra ke bela bUToM se sahita thA, jisake maNimaya daNDoM ko deva dhAraNa kiye hue the tathA jo atyanta zreSTha aura anupama thA // 227 // harSa se bhare tayA hAthoM meM dhAraNa kiye hue maGgala dravyoM se suzobhita indra jinheM AkAza meM aura pRthivI para rAjA Daga Daga para Akara namaskAra kara rahe the aise zAnti jinendra tribhuvana kI vibhUti ke liye-tIna loka kA gaurava bar3hAne ke liye usa puSpa maNDapa ke bhItara vihAra kara rahe the / / 228 / / jinake karmabandhana zithila ho gaye haiM jo bar3I bar3I RddhiyoM ke dhAraka haiM tathA jinakI buddhi kA abhyudaya devoM ke dvArA namaskRta hai aise tapasvI muni una zAnti jinendra ke pIche usa prakAra cala rahe the jisa prakAra andhakAra ko naSTa karane vAle candramA ke pIche zAntAkAra tathA zubhakAnti se yukta zubha graha calate haiM / / 226 / / zarada Rtu ke candramA kI kiraNoM ke samAna sundara kAnti se yukta vijaya patAkAe una prabhu ke Age aisA nRtya kara rahI thIM mAnoM anya vAdiyoM ko parAjita kara bhagavAn ke yaza:samUha hI nRtya kara rahe hoM / / 230 / / mArga meM indroM ke dvArA uThAyI huyI tathA motiyoM ke samUha se khacita rezamI vastra se nimita vijaya patAkA aisI suzobhita ho rahI thI mAnoM meghoM ke anta meM camakate hue sundara tAroM se yukta airAvata hAthI kA mArga hI svayaM A gayA ho / / 231 // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 bhIzAMtinAthapurANam anuSTup / tatpratApayazorAzI mUrtAvidha manoramau / dharmacakra puroSAya puSpadantAvagacchata m // 232 // upajAtiH puraHsarA dhUpaghaTAnvahanto vaizvAnarA vizvasRjo virejuH / phaNAmaNisphAramarIcidIpairadIpi mArgaH phaNinAM gaNena / / 233 // ____ vasantatilakA lAjAJjalIvicikitaH parito digantaM dikkanyakA: sulalitaM pramavAllalantyaH / divyAGganAdhanakucAMzukapallavAnAM ghotA vo surabhayanbhuvanaM samIraH // 234 // honendriyairapi janaiH samavApi sadyaH spaSTendriyatvamaSanaraca parA smRddhiH| bake parasparavirodhibhirapyajayaH vyAgajinapatamahinA acintyA // 23 // utpalamAlabhAriNI pariboSayitu cirAya mavyAnvinahAreti vibhuH sa bhuuribhuutyaa| ayutadvayavatsarAnsazeSAMstapasA prAggataSoDazAbdayuktAn / / 236 / / vasantatilakA nirvANamIyurajitapramukhA jinendrA yasmin sa tena janitAnatasammadena / sammeda ityabhihitaH prabhuNApi zaila: 'zaileyanasuvizAlazilAvitAnaH / / 237 / / jo bhagavAn ke mUrta pratApa aura yaza kI rAzi ke samAna the aise sUrya aura candramA dharma cakra ko Age kara cala rahe the // 232 // jo dhUpaghaToM ko dhAraNa kara bhagavAn ke Age Age cala rahe the aise agni kumAra deva suzobhita ho rahe the tathA nAgakumAra devoM ke samUha dvArA vaha mArga phaNAmaNiyoM kI dedIpyamAna kiraNa rUpI dIpakoM se prakAzita kiyA jA rahA thA // 233 / / harSa se sundaratA pUrvaka calatI hayIM dikkanyAeM dizAoM ke cAroM ora lAI kI aJjaliyAM bikhera rahI thIM aura devAGganAoM ke sthalastana vastra ke aJcaloM ko kaMpita karane vAlA pavana saMsAra ko sugandhita karatA huA baha rahA thA 234 / / hIna indriya vAle manuSyoM ne bhI zIghra hI pUrNendriyapanA prApta kiyA thA, nirdhana manuSyoM ne utkRSTa sampati prApta kI thI, aura paraspara virodhI mAMsabhojI-hiMsakajIvoM ke samUha ne mitratA kI thii| yaha ThIka hI hai kyoMki jinendra kI mahimA acintya thI // 235 / / isa prakAra una zAnti vibhu ne tapazcaraNa ke solaha varSa sahita kucha kama bIsa hajAra varSoM taka bhavyajIvoM ko saMbodhita karane ke liye bar3e vaibhava ke sAtha cirakAla taka vihAra kiyA // 236 / / - anta meM namrIbhUtajanoM ko harSa utpanna karane vAle zAntinAtha jinendra ne jahAM ajitanAtha Adi tIrthaMkaroM ne nirvANa prApta kiyA thA tathA jahAM kI bar3I bar3I zilAoM kA samUha zilAjIta se 1 candrasUyauM 2 bhagavataH 3 kampayitA 4 saMgatam 5 prApta: 6 zilAjatuH / Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 SoDazaH sargaH tasmin girI sakalalokalalAmabhUte bhUteSu sagmuninivezitadharmasAraH / tyaktvA sabhAmatha sa mAmayapuNyamUrtiradhyAtmamAsta sakalAtmavibhUti mAsam // 238 / / zArdUlavikrIDitam jyeSThe zreSThaguNaH pradoSasamaye kRSNe vyatIte catu dazyAM zIta 'gamastimAlini gate yogaM maraNyA samam / vyutsargeNa nirasya karma samiti zeSAmazeSakriyaH zAntiH zAntatayA paraM padamagAtsaiddha prasiddha zriyA / / 23 / / gIriNairvarivasyayA girivaraH prApe sa zakrAdibhi . mUtau tatkSaNaramyatA kSaNaruceH saMprAptavatyA vibhoH / agnIndrA mukuTaprabhAnalazikhAjyAlAruNAmbhoruhai rAnaccu viracayya tatpratinidhi satsampabA siddhaye // 240 // ityasagakRtau zAntipurAne bhagavato nirvANagamano nAma * SoDazaH sarga: * vyApta thA aisA sammedAcala prApta kiyA / / 237 / / tadanantara jinhoMne prANi samUha ke bIca samIcIna muniyoM meM dharma kA sAra acchI taraha se sthApita kiyA thA tathA jinakA pavitra zarIra kAnti se tanmaya thA aise zAntiprabhu samasta saMsAra ke AbharaNasvarUpa usa sammedAcala para samavasaraNa sabhA ko chor3akara eka mAsa taka sampUrNa prAtmavaibhava sahita apanI AtmA meM lIna hokara virAjamAna hue arthAt unhoMne eka mAsa kA yoga nirodha kiyA / / 238 / / tadanantara zreSTha guNoM se sahita kRtakRtya zAntijinendra ne jyeSTha kRSNa caturdazI ke dina pradoSa samaya ke vyatIta hone para jaba ki candramA bharaNI nakSatra ke sAtha yoga ko prApta thA, vyutsargatapa-yoga nirodha ke dvArA samasta karmasamUha kA kSaya kara zAntabhAva se lakSmI dvArA prasiddha utkRSTa siddha pada prApta kiyA // 236 // indrAdika deva nirvANakalyANaka kI pUjA ke liye usa zreSThaparvata-sammedAcala para paaye| yadyapi bhagavAn kA zarIra bijalI kI tatkAla sambandhI ramyatA ko prApta ho gayA- bijalI ke samAna tatkAla vilIna ho gayA thA tathApi agnikumAra devoM ke indroM ne unake zarIra kA pratinidhi banAkara samIcIna sampadAoM kI siddhi ke liye mukuToM se nirgata dedIpyamAna agni zikhA kI jvAlArUpa lAla kamaloM ke dvArA usakI pUjA kI / / 240 / / / isaprakAra mahAkavi asaga dvArA viracita zAntipurANameM bhagavAn zAntinAtha ke nirvANa kalyANaka kA varNana karane vAlA solahavAM sarga samApta huA / / 16 / / - 1 candramasi 2 karma samUham pUjayA 4 vidya taH / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 zrIzAntinAthapurANam kaviprazastipadyAni mAlinI municaraNarajomiH sarvadA bhUtadhAtryAM praNatisamayalagnaH pAvanIbhUtamUrdhA / upazama iva mUrtaH zuddhasamyaktvayuktaH paTumatiriti nAmnA vizrutaH zrAvako'bhUt // 1 // tanumapi tanutAM yaH sarvaparvopavAsastanumanupamadhIH sma prApayan sNcinoti| satatamapi vibhUti bhUyasImannadAnaprabhRtibhirurupuNyaM kundazubhra yazazca // 2 // . vasantatilakA bhaktiM parAmavirataM samapakSapAtAdAtanvatI muninikAyacatuSTaye'pi / vairetirityanupamA bhuvi tasya bhAryA samyaktvazuddhiriva mUtimatI parAbhUt / / 3 / / putrastayorasA ityavadAtakoyorAsonmanISinivahapramukhasya shissyH| candrAMzuzubhrayazaso bhuvi nAganandhAcAryasya zabdasamayArNavapAragasya // 4 // upajAti tasyAbhavaNyajanasya sevyaH sakhA jinApo jinadharmasaktaH / khyAto'pi zauryAtparalokabhIrudvijAdhi'nAyo'pi vipakSapAtA // 5 // kavi prazasti pRthivItala para jhukakara namaskAra karate samaya lagI huyI muniyoM kI caraNaraja se jisakA mastaka sadA pavitra rahatA thA, jo mUrtidhArI upazamabhAva ke samAna jAna par3atA thA aura zuddhasamyagdarzana se sahita thA aisA paTumati isa nAma se prasiddha eka zrAvaka thA / / 1 / / jo samasta paryoM ke dina saikar3oM upavAsoM ke dvArA apane kRza zarIra ko aura bhI adhika kRzatA ko prApta karA rahA thA aisA vaha anupama buddhimAn paTumati sadA AhAradAna Adi ke dvArA vipula vibhUti, vizAla puNya aura kUnda ke phUla ke samAna zukla yaza kA saMcaya karatA thA // 2 // usakI vairA nAmakI strI thI jo muniyoM ke caturvidha saMgha meM sadA samAna sneha se yukta bhakti ko vistRta karatI thI aura pRthivI para utkRSTa mUrtimatI samyaktva kI zuddhi ke samAna jAna par3atI thI / / 3 / / nirmala kIti se yukta una donoM ke prasaga nAmakA putra huA jo vidvat samUha meM pramukha, candramA kI kiraNoM ke samAna zukla yaza se sahita tathA vyAkaraNa zAstra rUpI samudra ke pAragAmI nAganandI prAcArya kA ziSya huA // 4 // usa asaga kA eka jinApa nAmakA mitra thA jo bhavyajanoM ke dvArA sevanIya thA, jinadharma meM lIna thA, parAkrama se prasiddha hone para bhI paraloka-zatrusamUha (pakSa meM narakAdi paraloka ) se DaratA 1 pakSirAjo'pi pakSe dvijAtInAM brAhmaNakSatriyavaizyAnAM nAtho'pi 2 pakSapAtarahitaH garutsaMcArarahitaH / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaviprazastipadyAni 257 vyAkhyAnazIlatvamavekSya tasya zraddhAM purANeSu ca punnybuddhH| kavitvahIno'pi gurau nibandhe tasminnadhAsIvasagaH prabandham // 6 // utpalamAlabhAriNI caritaM viracamya 'sanmatIyaM sabalaMkAravicitravRttabandham / sa purANamidaM vyatta zAnterasagaH sAdhujanapramohazAntya // 7 // thA aura dvijAdhinAtha-pakSiyoM kA rAjA ( pakSa meM brAhmaNa) hokara bhI vipakSapAta-paGkhoM ke saMcAra se rahita ( pakSameM pakSapAta se rahita ) thA / / 5 / / usa pavitra buddhi jinApa kI vyAkhyAna zIlatA aura purANa viSayaka zraddhA ko dekha kara usakA bahuta bhArI Agraha hone para asaga ne kavitvahIna-kAvyanirmANa kI zakti se hIna hone para bhI isa prabandha-zAntipurANa kI racanA kI thii||6|| usa asaga ne uttama alaMkAra aura vividha chandoM se yukta vardhamAnacArita kI racanA kara sAdhujanoM ke prakRSTamoha kI zAnti ke liye yaha zAnti jinendra kA purANa racA thA // 7 // allahahe 1 vardhamAnasambandhi / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA katR prazastiH gallIlAlatanUjena jAnakyudarasaMbhuvA / pannAlAlena bAlena sAgaragrAmavAsinA // 1 // dayAcandrasya ziSyeNa samatAbhAva zAlinaH / nabhasyasyAsya mAsasya ghanArAvavizobhitaH // 2 // kRSNapakSasya sadvAre guruvAsaranAmani / caturdazyAM tithau brAhmamuhUrte vIranirvRteH / / 3 / / ekottare gate sArdha-sahasradvayasaMmite / kAle, zAntipurANasya kRterasagasatkaveH // 4 // TIkaiSA racitA ramya rASTrabhASAmayI sadA / rAjatAM pRthivImadhye TippaNIbhiralaMkRtA // 5 // sadA bibhemicitte'hamanyathAkaraNAcchruteH / / tathApyajJAnabhAvena bhaveyustruTayaH zatam // 6 // tAsAM kRte kSamA yAce viduSo bodhazAlinaH / vidvAnsa: ki kSamiSyante no mAmajJAnasaMyutam / / 7 / / nAnAzleSataraGgaughazAlinyudadhisaMnibhe / purANe'sminpraviSTo'hamasmArSamasagaM muhuH / / 8 / / purANaM zAntinAthasyAsagena racitaM kSitau / / rAjatAM satataM kurvastimiraugha vinAzanam // 6 // jinaH zrI zAntinAtho'sau patitaM mAM bhvaarnnve| hastAvalambanaM dattvA zIghra tArayatudhruvam // 10 // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padyAnukramaNikA [ sUcanA-prathama aMka sargakA, dvitIya aMka zloka kA aura tRtIya aMka pRSTha kA vAcaka hai ] ato na padamapyeka 437 "akRtvA zarasampAtaM 14 / 168 / 212 ato nivartayAtmAnam 6 / 14 / 66 akSatavirathaiH kazcid 5 / 14 / 57 ato bibhyatprabuddhAtmA 12 / 114 / 161 akSAntyA sarvataH kSudro 111114 / 145 ato hitArtha jagatAM vihaare| 16 / 164 / 248 akhaNDavikramo gatvA 14 // 206 / 213 pratyaktadezavirata 16 / 165 / 245 aGgAraH svarucAM cakra: 13 / 113 / 181 atyanta suptamantrasya 2 / 4 / 14 aGgIkRtya yazobhAraM 10 // 45 // 124 atrAssveti svahastena 3171 / 32 aGgIkRtairyathAsthAna 118331. atha kSaNamiva dhyAtvA 12 / 14 / 156 aGgaH saha tanukRtya 12 / 154 / 165 atha gandha rasa sparza 15 // 135228 acintitAgataM rAjA 12 // 65 // 157 atha caityAlayasyAgre 12176 / 158 acirAccelanAM prApya 66766 atha jambUdra mAGko'sti 61 / 101 acyutendrastato'zcyoSTa 6 / 22 / 103 atha jyotiH prabhA kanyA 74877 acyutendraH parAvartya 76 / 73 atha tasya bhuvo bhartuH 12 / 1 / 151 acchinnadAna saMtAnA 1 / 13 / 3 atha tasya prajezasya 11416 ajayyaM bhUgatairmatvA 162153 atha tAM nijagAdeti 6 / 112170 ajaryasaMgataM bhUri 8 / 10663 atha tejasvinAM nAthaM 375 // 32 ajasra surasaMpAtAt 10196130 atha tena manovega 3 / 1 / 25 ajAyata jayAnatyAM 72875 atha bandhodayau karma 1664 / 238 ajAyata mahAdevyAH 1 / 44 // 6 atha bhavya prabodhArtha 13 / 37174 ajIvA: pudgalAkArA 15.1271227 atha bhavyAtmanAM sevya 8183 ajJAsItsaprapaJcaM yaH 2 / 2416 atha yenaatmn| bhUtaM 15.110 / 225 aNuvratAnyupAyaMsta sA2385 atha vAgIzvaro vaktu 16311230 atastasmai sutAM datsva 7532176 atha samyaktva zuddhayAdyAs 163711236 atikautukamatyuddha 11 / 146148 atha siMhAsane paitrye 6 / 101 / 112 atidUraM kimAyAta 14 / 162 / 208 atha svasyAnubhAvena 14 / 1 / 161 atIte'hani tanmUle 1165 / 12 atha hemarathaH pItvA 111154 / 146 atItAnAgatau tyaktvA 15 // 105 / 224 prathAgAttaM mahArAja 6 / 41 / 106 atIte'hani tanmUle 1965 / 12 / athAnubhavatastasya 151 / 214 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathA pRcche kathaM nAma athApratighamatyuddha athAvartacilAtAkhyau athAsAdi tayA devyA prathAsti bhArate vAsye athAsti | sadAM vAso athAsti sakaladvIpa athAsti jagati khyAtaM athAnyadA tadAsthAnI athAnyadA mahArAjo athAnyadA sabhAntaHsthaM athAnyadA mahInAtha athAnyadA mahAsthAnI athAjani janI rUpa athAbhyAgamatAM kecit athAnuharamANo'pi athAntikastha mAlokya athAndhatamasAt trAtu athAlaMkAra bhUto'sti athAvadhiH sumedhobhiH athAzvAsyAzu saMtaptAM athAsAvi pitRbhyAM me athAsravaniroka athAsya bhArate vAsya athAvAvadhijJAna athetyAkhyatsa bhavyezo arthandriyArthasaMpAta athaikadA narendraudhe arthakadA yathAmantra marthakasmin vizuddha 'hni 15012 7 / 173 14 / 1671212 6 // 25 // 104 13 / 1 / 168 712 / 74 1 / 72 6 / 6 / 102 6 / 106 / 113 18.112 14 / 26.164 1011 / 120 4 / 1136 667 / 66 121851156 847 / 87 12 / 125 / 162 14 / 143 / 206 11 / 1135 11841222 6 / 1460 744177 16 / 11 / 240 11 / 23 / 137 11 / 411136 86111 151771221 176 / 10 |-arthshaanaadinaakeshaan athaikSanta surendrAstaM athairAyAH svamAhAtmyAt athovAceti vAgIzaH athodyogaM ripoHzrutvA athopazamayanmoha athaupazamiko bhAvaH adamyamapi taM dhurya adIvyatso'pi kAntAbhir adRSTa'pijane prIti adhata sa tamobhAraM adhatta sakalo lokaH adhattA vyatirikte dve astiryagathordhvaM ca adhaH sthitasya lokAnAM adhiSThitairjanaiH samyak adhisiddhAdri vidhivat adhyakSayantamAtmArtha adhyakSasyApi mAnatva adhyakSAdata evAsti adhyAsta tatpure rAjA adhyAsatopabhogAya adhyAsyAsanamutta Gga anantajJAnadRgvIrya ananta zrIrahaM jyeSTA anantavIryo nAmnaiva ananya sadRzaM vANa anantamapi tatsainya anantaraM pituH prApya anantarajJe senAnI 13 / 18176 13 / 132 / 182 13 / 81 / 178 825185 4 / 83.44 16 / 183 / 246 15116226 118110 61814110 2277122 874 / 60 13521107 72675 12 / 160 / 166 11588 34826 10 / 136:133 6.1221114 6.130 / 115 6 / 126 / 115 13 / 22 / 171 6.64.108 2 / 2 / 14 15.35/217 64 / 68 16568 5 / 21 / 46 5647 751178 2166 / 23 67867 14178 / 166 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anantAnanubadhnanti anantaraM guroreSa anabhyAsAtsudurbodhaM vRSTi anadhItabudhaH samyag anayA pratipattyaiva anavadyAGgarAgeNa ananyajarayopetas anArataM yato lokas anAdirapi bhavyAnAM anAyAti priye kAci anAthavatsale yasmin anAsAdita sanmArgA nAhUtAgatAneka aninditApi tatraiva aninditA tadAghrAya aninditApyabhUdeSA nivRttArthasaMkalpa anItirnAbhavatkazcit anInamattato'nvabdhi anugo'nanugAmI ca anugrAhyo maNDalezairyaH anubhUya divaH saukhyaM anubhUyamAnajJAnena anubhUya yathAkAmaM anuraktamivAlokya anurakto'tiraktAbhyAM anuprekSAsu suprekSaH anurUpaM vizuddhAsu anurUpaM tatastasyA anullaGghayA mahAratnA [ 261 ] 1661 / 237 11 / 140 / 148 12.105 / 160 13 /40/174 6 / 32 / 105 26624 14 / 106 202 14 / 42 / 165 13 / 175 / 187 16 / 114 / 240 14/157 / 208 1|38|6 12 / 158 166 14/70/168 10462 8102/12 8113/63 15 / 100/224 14 / 16 / 162 14 186.211 1586 / 222 2 / 23 / 16 11 / 61 / 141 6 / 143 / 117 1168 / 144 14 125 204 82666 10. 124 / 132 6 / 11 / 102 6274167 1 / 16 / 3 anudbhUtarajo bhrAntiM anuyAtaiH samaM ziSyaiH anuyAntIM priyAM kazcit anucAno yathAvRtta anekazatAkI papatirbhUtvA anekazo bahirbhrAmyan anekazarasaMpAta aneka rAga saMkIrNa anekazarasaMghAtaiH aneka dezajA jAtyA aneka samaropAtta aneka patra sampatti aneko balasaMghAto zranenAzanighoSeNa antaHpurasya vizataH antaHsthArAtiSaDvarga antarmadevazAtkiJcit antaHstha vibudhairyasyAM antaHsthArAtiSaDvargaM antaH stabdho'pi mAnena antarbhAvAdazeSAraNAM antaH puroparodhena antaH saMkrAntatIrastha antaraGgamivAmbhodhi antaratha sa tadvANAn antarbhUtirbahirbhUti antareva nidezasthair antaH prasannayA vRttyA antarlInasahasrAkSa antargatasahasrAraM 12 / 64 / 157 356 / 30 1365176 84887 3 / 67/31 1154/7 5 / 14 / 48 5 / 62 / 56 1268160 5 / 102157 3 / 63 / 31 315830 14/65|200 46044 8 / 12064 76 / 110 21816 3 / 54 / 30 1 / 26 / 4 1/82/10 2107/113 6. 115114 11 / 67 / 144 13 / 4 / 168 1281 / 158 556 53 106121 14 / 113 / 202 13 / 33 / 173 14 / 45 / 166 14.32 / 164 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [262 ] antarArdA virAjante antaH sthitasya tejobhiH antaH kru ddho'yamAyAsIt anta:karaNakAluSya andhakArasya paryantaM andho'pyuddezya mAtreNa anyadA suvratAmAyA~ anyadA kautukArambha anyadA veditAkAcit anyadA matimAlambya anyadA podanezo'tha anyadA zrInadItIrtha anyadAvidita kazcit anyahaSTi prazaMsAdi anyadaitya sabhAntaHsthaM anyatra muni maikSiSTa atyasyArati kAritvaM anya prodgIrNadhautAsi anyArtha mAgatasyAtra anyedya : siddhavidyAko anye'pi bahavo bhUpAs anyonyapraNayAkRSTa anyonya seka vikSipta anyonyasparddha yAbhyetya anyonya sparddha yevoccara anyonyAsaktayonityaM anyo'haM mUrtito'mUrti aparaH svavadhUlAsya aparAjitasAMnidhyAt aparAkkallola aparAsvapi kAntAsu aparizramahetuzca apazyannaparaM kiJcid zahA 13/76/178 6/155/118 8283 14/142/206 14/161208 6/23/62 646/64 8386 15/2/214 8/125/64 11/25/137 1/6011 16/7/230 1/65/6 1.82/128 16/56/235 4/2038 261/23 10/70/127 12/17/162 13/3/168 182/110 6/77/67 dha5101 8 / 117/63 16/130/241 13/11/176 5/10458 14/135205 11/161136 11/34/138 7/68/82 / apazyanniva tA dhIro aparedya yathAkAlaM apAraM paramaizvarya apAcyA miha rUpyAdra apAti sumanovRSTayA api kroDI kRtAzeSa api ratnAni te tena apUryata tatastUrya apRcchatAmathAyuH svaM apRSTavyamidaM siddha apekSya zaktisAmarthya apyanyo gamanAyAzu apyasaMspRzatorasya apyevamAdikAmanyAM apratyavekSitau nityaM apratyAkhyAtanAmAnaH apradezo hyaNu hyo aprAkRtAkRtestasya aprAkRto'pyasau gADhaM aprAkSaM tamahaM gatvA aprAkSI dvijayaM dharma abodhi kSaNamAtreNa abhavastApasastatra abhAvAtpratipakSasya abhijAnAsi taM nanda abhiprAyAntaraM tasya abhimAna nirAsazca abhirUpaH surUpazca abhiSicya tato'smAbhi abhiSekAvasAne'tha 516454 15/26/217 14/5/161 10/27/122 12/68/157 231/17 14/64/167 13/100/176 8154/67 2/74/21 14|153/207 13/12/176 13/161185 14/25/164 16/38/233 16/82237 15/131/228 6/108/113 11/66/141 877/60 8 / 483 12/12/152 8116/63 14|107/202 685/68 255/16 16/125/241 1041/124 13/201/169 13/167/186 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhisaMdhAna tAtparya abhUtpadmAkarasyeva abhUtpraNayinI tasya abhUtpreSyAsutazcAyaM prabhUt trAtA purastasyAH abhUdratnAkarAnbhUmiH abhUnnai sagikI prItis abhUdatIta samrAjAM abhUdabhayaghoSAkhyaH abhyAso nizcitArthasya abhyutthAnaM subhUH zaucaM abhyutthAna praNAmAdi abhyudyamaH praduSThasya amadaH pramadopetaH amarai- saha paurANAM amA SaDbhizca lezyAbhiH amAtyairiva nAgendra amunAdhyAsito meruH amunA vyavasAyena ayaM cAsya prasAdena ayaM mahAbalo nAma ayamantaH sphuratprIti ayamudvijitu kAlam prayatnaracitAmoda ayameva trilokIza ayi smarasi bhadra tvaM arAti zastrasaMpAta arodhi haritAM cakra arkakItistataH putre marjayitvA yathA kAmaM [26]. 16/63235 / arthaH paropakArArtho 13/43174 athinAmupabhogAya 760/78 alakSyamANa saMdhAna 8/51/87 alakSyata kalA cAndrI alakSyatAdarzatalopamAnA 14|1112 2 alaGghaya parikhAsAlaM 163/- avakezibhirapyUhe 14/158/210 avagraho vidAM varSe 11/43/136 avagrahAdayo'rthasya 16/157/244 avajJAvijitAneka 12/21/153 avataMsIkRtAzoka 16153/243 avadAtaM purA karma 16/11/231 avadyan rAjasAnbhAvAn 6/31/104 avadhiguNinAmekaH 13/180/187 avadhe rUpiSu prokto 151125/227 avadhyamAnamanyeSAM 14/17/201 avaruddhAmapIndraNa 13/160/185 avaziSTAmayAnyonyaM 6/113/70 avahelamiti jJAne 64164 avicchinnatrayAtmA 6/153/118 avidyArAgasaMkliSTo 7874 avIcAraM dvitIyaM syAd 786/81 avetAdvastunastasmAda 10/72/127 avyavasthita cittena 15/46218 prazanaiHzanirapyAra 68/68 azeSa bhavyasattvAnAM 582/55 azeSamapi bhUbhAraM 14/85/166 azeSabhAva sadbhAva 75077 azeSitaripuH zAsad 12/40/154 | azeSitAricakreNa za162 13/6/166 5/66/57 14/145/206 16/201246 3/33/28 13/44/174 15/76/221 1581/222 415/37 4/2238 14|176/210 12/146/165 11/111136 15/64/223 7/64/81 86686 11227137 1645/234 6/132/116 1083/128 16/178/246 15/76/221 14/156/208 13/117/181 1121 11/76/142 8884 7/33/76 16/223/252 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrazoka cUta kramukekSurambhA azvagrIvasya yau putrau azvagrIvo'pyayaM cakrI zraSTAviMzatibhedaH syAd samairAjidhUlIbhiH asaMkhyeyAjaganmAtrA asaMkhyeyAH pradezAH syur asaMjAtamadA bhadrA rAdhikA sAdhitanataM tasya asAmarthyaM ca jIvasya asireva papAtocca sirindIvarazyAmaH asukhotpattitantratvAt asti dvIpo dvitIyo'sau asti lakSmIvatAM dhAma astyayodhyApurI vAsye asmadbhUpati vaMzasya asminnavasare yuktaM pramijjambUdvIpe asya jambUdra, mAGkasya zrasya deharucAbhinnaM asyavAnyasya vA mAMsa: zrasyApyalpAvazeSasya asyAH siddhimagAdvidyA prasyaivairAvatakSetre asvedo nirmalo mUrtyA ahodAna mahodAna graho nu vAlizasyeva [ 264 ] 16/223/252 10/130/133 7/31/76 16/62/238 5/33/50 16/111/240 15/130 | 228 6/3/101 15/118/226 10/7/121 15/117/226 _5|37|51 14|34|165 16/12/231 6/13/61 1|21|4 11/28/138 2/81/22 4|33|38 8/26/85 10|37|123 _13 | 158|185 12/10/152 5/87/56 10/31/123 12/33|154 14/2/161 12/70/157 15|3|214 trugate zrAkarNyamAnA vihitAvadhAnaiH zrAkrAntabhedAnparyAyA zrAkroSTuH praNipAtena bhAkhyayA candratilakaH AgataM tatsamAkarNya AGgikaM mAnasaM dukhaM AgneyAstrAnalajvAlA zrAjJApAyau vipAkazca prAtitheyIM sa saMprApya zrAtmavidyAnubhAvena zrAtmavAnapi bhUpAlas zrAtmasAtkRtA pUrva AtmanInamata kAryaM AtmasaMskAra kAlena AtmanazcApalodra ka AtmanastapasA tulyaM AtmAnamanuzocyaivaM prAdAtu divijAmoda AdimadhyAvasAneSu AdivAkyena tenaiva AdizaccAbhayabhIta zrAdyasaMhananopetaH A dya sAmAyikaM prAhu zrAdyA jayAvatI nAmnA Adya parokSa mityuktaM Adya mohavighne ca Adya pUrvavidaH syAtAm prAnarca sa sabhAM prApya _5/101/57 16/213/250 15/101/224 6/131/116 |11|38|138 6/76/67 12/11/161 5/70/54 16/167/245 8/45/87 2/47/16 1/e6/12 5/76/55 10/84|128 12/153/165 11/112/145 12/123/162 11/117/146 13/66/177 |4|101 2/33/17 6/2/60 14/3/161 16/134/242 7/27/75 15/75/221 16/106/236 16/172|245 14/175/210 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174/186 6/15/61 2/17/16 1/426 15/11/218 862/61 8102/68 15/56/216 4744 mAnantyaM dRzyate loke prAnandabhArAnatabhavyarAzIn ApadAmiha sarvAsAM prApadantagiri dhAtu prApAtamadhurAnbhogAn AbhiranyAbhirapyevaM AmuktavarmaratnAMzu AmodimAlatIsUna pAyayau zaraNaM kazcid mAyurakSabalaprANa AyudhIyo'pyanistriMza AyudhaiH saMprahAre'smin prArambhaH prakramaH samya ArAd bherIravaM zru tvA ArAddAvAnalenoccas Aruhya dhIraM dhaureyaM prAruroha tatonAthaH ArUDhAH sarvataH strIbhiH prAropyatezmAzailAna ArjavaprakRti tAtaM prAta raudraM ca taddharmya Alambya manasA dhairya pAlokya tatsabhAntaHsthaM AlocanAtha gurave AlokyautpAtikAnketUna bhAvAbhoginI vidyAM AvayorjanayitrI sA AvikRtAtvayA proti pAzAH prasedurvavRSuzca mAzAbhramaNamane ca [265:] AzritAnAM bhavAvAsas 16/165248 . AsanduhitaraH sapta 10105/13. AsodvidyA vinItAnAM 5/3/47 AsIdvasundharA pUrvA 12/102/160 AsIt trilokasArAdi 3/63/34 AsIvI ca tatraiva 4/86/44 AsIttasya mahAdevI 3/77/32 prAsevanta tamAnamya 12/4/151 Aste svayaMprabho nAmnA 1646/234 AsthAnAllIlayA gatvA 6/33/105 AhiSAtAM tamAruhya 5/106/58 16/32232 itaH paudananAthasya 13/177187 iti cakroparodhena 1.125/132 iti tatra svahastena 4/66/45 iti vAtsarika yogaM 15/21/216 iti nArIbhirapyuccaiH 13/171/187 iti prAyopavezena 4/63/47 iti sapramadaM tasmis 8/4187 iti tadvacasA tena 16162/244 iti ratnAni bhUloke 6/60/68 iti vyavasite tasmin 1/ 6 iti stutvA mudA zakras 16/ 45/243 iti dampati lokena 4/63/44 iti vAcaM vANAnyA 1033/123 iti stutvA mahInAthaM 6/83/68 iti dharmAnuraktAtmA 2/73/21 iti zrutvA munestasmAt 16/219/251 iti preyo nigadyoccai 14/24163 | iti dharmakathAbhistau 7/53/78 14/207/213 14/201/212 1.133/133 13/195/188 8159/67 11/100144 15/8215 1447166 15/16/216 13/176/187 14/165/206 14/160208 12/61/156 11/94/143 8/63/61 14182/210 8150/66 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti bhUpatinA proktaM iti te tatpuraM prApuH iti saMkSepato dharmaM iti tatsabhayA sArdhaM iti tatra tapasyantaM iti pRSTaH svayaM rAjA iti nizvitya cakreza: iti saMkSipta tattvena iti sambandhajAM vANIM iti zokAturA sAdhvI iti tasya parAM bhUrti iti nizcitya manasA iti khecaranAthasya iti teneritAM vANIM iti devyA tayA pRSTaH iti svAkUtamAvedya iti dhIraM gajastiSThan iti nirNItamantrArthAH iti vijJApya lokeza iti dharmaM svasaMsakta iti jijJAsamAnena iti vijJApito rAjA iti saMrambhiraNastasya iti nizcitya sA citta iti vijJApya sA bhUpaM iti tatra samaM tAbhyAM iti guptaM tayorjAnin iti nirvRtya zuddhAtmA iti bandhAtmako jJeyaH iti yuddhAya nirbhartsya [ 266 ] 12/46/155 13/120/181 8|22|85 _3|e7|34 10/129/133 7/55/78 10/113/131 10/85/128 2/63|23 6/52 65 _3|32|28 10/106/130 11/145 | 148 5/111/28 11/123|146 12|88|15e 5/47/52 2/5/20 14/57|167 6/108/70 11/22/137 11/208 | 145 4|32|36 6|53/65 8/54|88 10/80/128 2/57/20 12 / 84/156 16|113 |240 _4/82/43 iti tatpuramAsAdya itIndra ritaM zrutvA itIndra NeritaM tasya ito vakSasva deveti itthamAkrIDamAnaM taM itthaM dharmaMkathodyato'pi itthaM tapasyatA tena itthamAtmAnamavedya itthaM kRtAparAdhe'pi ityavAdIttamAnamya ityatItabhavAMstasya ityatItabhavAMsteSAM ityatItabhavAn svasya ityadhvanyAM prakurvANe ityabhyApatatastasya ityAkhyAya tayordU to ityAgamanamAvedya ityAtmAnaM tamuddizya ityAdAya vacaH zyeno ityAdezamavApya bhartu rucitAM ityAyadbhiH samaM celur ityAvedya priyaM rAjJe ityAvedya hitaM tasyai ityuktvA vyaramadrAjA ityuktvA rAjacihnAni ityuktvA tatkSaragAdeva ityuktvA virate tasmin ityuktvA virate vAraNI ityuktvA madbhavAn vyaktaM ityuktvAvasite tasmin 13/70 | 177 12|54|156 12/05/158 3/64/24 |83|110 6/157/16 12/151/165 7/26/78 11 | 116 | 145 11|104|144 8/180/66 8 | 123/64 11/62/141 14|112/202 5/114/56 3|69/32 2/6/12 6|42|64 12/11/152 3/66/34 13|111|180 |10|10|121 12/124/162 | 156 / 118 12/126/162 12 / 88/143 2|88|17 7/54/78 5/20/22 10/35/121 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityuktvAvasite tasmin ityuktvA me tadutpatti ityuktvAvasite vAraNI ityuktvAvasite vAraNI ityuktvA virate tasmin ityuktvA virate dUte ityuktvA te'tha nirgatya ityudAra mudIryevaM ityudAra mudIkA ityudIrya jine tasmin ityudIryaM gRhItAsi ityudIrya vizAM bhartA ityudIrya svasambandhaM ityudIrya vaco devI ityudIrya tathAtmAna ityudyatAsibhiH kruddhaH ityuvAca tato vAcaM ityUrIkRtya tau patyuH ityevamAdikaM kecid ityekatva vitarkAgni ityetAvadbhayAtkiJcit ityevaM damitArimAnavaripu idaM rAjakuladvAraM idamA mUlataH sarva idamanyAyanirmukta idaM ramyamidaM ramya indubimba sahasra indormukhena sambandhaM indrasyAgramahAdevyA indrANI hastasaMprAptaM [ 267 ] 12/55/156 8|52/88 4/04/40 5/108/58 7/64 /76 2/75/21 13/202/186 6/64/66 14|164|206 _6|32|63 _4|81|43 11|86/143 8/65/62 6 / 66 / 69 _12/86/156 4/25|38 _3/43/26 11/- 1/142 13/166|186 16/186/247 4|10|37 _5 | 116/56 3/50/30 11/122/146 14|108/202 3/16/27 _13/64/176 7|33|76 8|65/8e 13/154/185 indrANyaH puratasteSAM indriyANi zarIrANi indriyANi kaSAyAzca indriyArtha gaNenApi indropendrAbhidhau putrau ibhavA jitanutrAdya: ita sakriyAM dUte iyantIM bhUmimAyAtu iyantIM bhUmimAyAtA iyamAyodhanAyaiva kSante dehino dehaM IdRzaH karmaNAmeSAM IdRzaH svasamaM samyak stanayo devi IdRze janasaMmarde thakriyA nAma IzAnendro'nyadA mauli hA cAvagRhIte'rthe ukte saMyamacAritre uktvAdhvamititAnsarvAn uccairgotrasya hetuH uccai resuH zivA mattAH uccairuccarati dhvaniH ucyate saMgraho nAma uttarAM dhAtakIkhaNDe u uttarIyaikadezena utkRSTakAyabandhasya utpattAvadvayAtsarvaM 13/140 | 183 12/108/161 16/4/230 12/104/160 8|30|86 4/65/45 2|72/21 4/80/43 2|62/66 4|8|36 6/126/115 _16/170 | 245 2/26/17 13/58|176 13/186/188 16 |10|231 12/72/157 15/78/221 15/123/227 __4/27/38 16/73/236 5/36/51 2/102/24 15/102/224 8/103 | 12 3|25|27 16|161|244 | 137/116 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6/30/105 46642 12/134|163 5134|116 1036/123 5/44/51 16/66/238 6/48/64 13/153/185 utpannamAyudhAgAre utpatyotpatya vegena utpannAnuzayo vIkSya utpAdanAdapUrvasya utplutyotplutya gacchantaM utsapiNyavasapiNyoH utthApitAHsuravaraiH pathi utthAya padmapaNDebhyaH utsAlaM zaraghAtena utsRjya mudgaraM dUrA udapAdi tatastasyAM udapAdi tato bhUyA udagAtkAkiNIratna udayAdi prabho cakra udayaM SoDaza triMzad udaMzudvAdazAbhikhya uditeyAminInAthe udbhavastavabhavyAnAM uddAmadAnalobhena uddhAM saMyamasaMpadam udyanmukulahAsena udgIrNakaravAlAMzu unmIlitAkSiyugala: unnindrakusumAmoda upamAtItasaundarya upanItopade samya uparodhAkriyA vAsA: upavAsAvasAne'tha upazajyabhuvastasyA upahArIkRtAzeSa [ 268 ] 10/2/120 / upAyata sa kalyANI 11/16/137 upAyAnsaMkalayyaitAMz 6/88/68 upAsthita yathAmAtyAn 16/14/231 upAyeSu mato daNDaz 10/74|127 upAttaM martyaparyAyaM 16/110240 uvAceti tataH sabhyAn 16/231253 ullaGghayArUDhamapyeko 14/133/205 ubhe triMzadapUrvatve 5/30/50 UrIkRtya dazAM kaSTAM 1026/122 10/26/123 RcaH puraH samuccArya 11/102/144 1438/195 ebhirvivartamAnasya 14/30/164 ebhiH sahacaraina 16/66/238 eka eva mahAsattvo 14|193/211 eka evAtha ki gatvA 14/150/207 ekadA krIDamAne nau 13/171/106 ekadAtu samAlambya 14/66/201 ekamUrti tridhA bhinna 10/136/134 ekadAgAmukaH kazcid 6/65/108 ekaH priyAMsasaMsaktaM 428/38 ekasya hAramadhyastha 6/121/114 ekazcalAcalAn kSipra 6/48/107 ekasyaivAtapatrasya 14/8/162 ekaM karma ca sAmAnyAt 1286/156 ekAkI viharan dezAn 8/13/84 ekAgramanasAdhIyan 12/63/157 ekAnekapradezasthaH 14/1211203 ekAsayogini jine 3/49/30 ekAgArAdiviSayaH 16107/236 14/163/208 1151/7 4/14/37 68668 10/1111131 13/134183 7/5278 13/86/178 4/21/38 513148 13/184187 12/15/152 10/66/126 11/134|147 5/2046 16/67/238 16/141/242 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAntazIryazauNDIrya ekena pudgaladravyaM ekenAnyasya jaTharaM etatparoparodhena etatsamuditaM sarvaM etadantarvaNaM bhAti etadvyAjena kiM so'smAn etA mandAniloddhata etAni tavo jJeyA: etAn vilokya sA buddhA ete kravyAzino vyAlAH ete vIrA vizantyantaH ete vetralatAM dhRtvA eteSu nAhamapyekaH etau pallavitAzoka evamuktavatastasya evamuktvA giraM tasmin evamA vAmasadvRttau evamuktavate tasmai eSa dauvArikai ruddho aivametAvatIM vAca evaM dvAdazavargIyaiH evaM manogataM kArya evaM puMsaH satastasya evaM prazamasaMvega evaM prAyastamityuktvA evaM sAMgrAmikI bherI eSyanvimAnato nAkAt ai aikSiSTa sa muni tasyA aikSiSAtAM munI tatra [ 266 ] 1/61/8 16|108|236 10/52/125 4 | 31 36 11|83|143 _3/27/27 2|8|15 14|105/202 16/116/240 13/52/175 13/164/188 3/61/31 13 | 188|188 4/77/43 _3 | 20|27 14|48|166 _1/68|12 86/67/62 1/67/6 3 |53 | 30 15/7/215 15/63/220 2/46/16 6/141 | 117 12/118|162 ||2 4|85/44 13/57/176 6|8|61 8/152/67 airAyAH prAvizaccAsyaM aizAnaM kalpamAsAdya proSadhInAmadhIzasya zrauSadhaizvAtmanA vAcA kaNThAsaktAM priyAmanyo kathAprasaGgataH prApya kadAcidvihantIM tAM kanakazrIstamIzAnaM kanakazrIriti zrImAn kanakAdilatA nAmnI kanyAharaNa mAkarNya kapolA eva nAgAnAM kampakenAnyalokasya kamrAn lAkSAruco vIkSya karAbhyAM saMpidhAyAsyaM kariNAM vaijayantIbhir karaistamopahairindoH karoti vipriyaM bhUyo karNAbharaNamuktAMzu karmAyattaM phalaM puMsAM karmabhiH preryamANaH san karmapAtheyamAdAya karmatritayamAyuSkAt kalAnAM sakalAri o kalyANamayamatyuddha N kalyANaprakRteryasya 13/61/176 12/52/155 14|146/207 12/26/154 13/66/176 |10|113 9* |43|124 _6|12|61 8 | 8 | 61 11 | 44 | 136 4|57/41 14/16/163 10|127/132 6/44|106 2/62/20 14/184/211 14/151/207 14|158/208 378|33 4|43|40 12|16|153 12/106/161 _16|187|247 6/71/66 14|114/203 6/34/105 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2 ] kalyANadvitayaM prApya kazcitprasAdavittAnAM kazcitpalAyamAneSu kaSAyAdhikyamanyastrI kaSAyotpAdanaM svasyA kaSAyavedyAsravasya kaSTaM tathA vidhaM bibhra kastvAM dikSamAraNasya kasmai deyaM pradAtA kaH kAkSeNobhayataH pazyan kANA khajjA kuriNaH paGa guH kAcitprANasame kAJcit kAntaM saptazataMcAnya kAntyA kAntiH sarojAnAM kAntamantarvanairantaH kAmagaH kAmarUpI ca kAmibhi. zuzruve bhItais kAyAcaM svasya cAnyeSAM kAraNaM na svabhAvaH syAt kArya sAmpratamevoktaM kAlaH prAyAttayostasmin kAlAjumatinyUnAt kAluSya saMnidhAne'pi kAle mAsamupoSya sve kazcillIlAsmitAlokaH kiGkaraH sakalo loka: kiM cAniyamane mAnaM ki cAnubhUyamAnAtma kiJcitkAlamivAnyoktyA kiJcitkAlamiva sthitvA kiJcitkAlamiva sthitvA 11/60 / 140 / kiJcitsihAsanAtsrasta kararAha kiJcidvimukhitaM jJAtvA 5/35/51 kiJcidvatsAnayoraM 16/65/235 kiJcitsukhalavAkAntaM 16/55/235 kiM tena nagaraM ruddha 16/56/235 ki trapAjananirvAdau 1266/160 kiM naikenApihanyante 14171/206 kiM narANAmathAkarNya 2023 kiM nAmAyaM mahAbhAgaH 13/156/185 ki nAmAsau ripuH ko vA 6/16/61 kiM mantrAkSaramAlayA trijagatAM 13/106/180 ki muhyate vathaivaitat 6/40/106 kimetaditi saMbhrAnta 6/76/110 kiM vA mayi virakto'bhUt 15/36/218 ki vidheyamato'smAbhis 14|41165 kiMzukAH kusumaiH kIrNA 14/136/205 kIrtane mokSamArgasya 16/8/231 kuTumbI devako nAma 6/142117 kutazcitkAraNAnnAsti 25116 kutUhalakSiptasurezvarANAM 8164/68 kundagauraH prasannAtmA 15/88/222 kumbhakArakaTaM nAma 16/123/241 kumbhAbhyAM lakSaNAdhAro 814166 kurUnkurupatAvevaM 13/10/180 kuladvayena sAhAyya 13/173/186 6/136/116 kusumairmadhumattAli kRkavAk parijJAya 6/135/116 kRcchraNa vazamAnAyi 14|172/206 6/17/112 kRtakRtyasya te svAmina 2/6020 kRtaketarasauhArda 3/033 11152/140 114211137 12/112/161 4/62/44 da60/6s 476/43 10/75/127 11/120/146 46144 13/204/186 52550 14/87/200 14156/208 2/11/15 1/42/106 16/411233 6/14/61 16/421233 16205/246 1456 75678 13/56/175 13/36/173 28222 6/55107 11/72/142 14/17.206 11/80/142 111114 36 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRtAgaso'pi vadhyasya kRtAgasamamudeva kRtArtho'pi parArthAya kRtAvataraNaH pUrva kRpAviH kRtaye nUnaM kekikekAravatrAsAd kecitpraurNaviSurde haiH kecitpetuH zarairgrastAH ketuH ketusahasraNa kenApi hetunA gUDha kenApyavidhRtaH pazcA ke'nye prazamamAdhAtu keyUra padmarAgAMzu kevalizrutasaGghAnAM kaizcidAtmA nirAtmeti koNAghAtastato bherI koriNakA paribhastrAdi kauMkumenAGgarAgeNa kramataH pUrNatAM cetAt kramazastatsabhAvedI kramAdArohato bhAno kramAdrAjakuladvAra kriyAM pareNa nirvA kriyANAM bhavahetUnAM kru ddho'pyetAvadevoktvA krodhamAkramya dhairyeNa krodho mAnazca mAyA ca krodho mAnazca mAyA ca kliSTa kArpaTikAnAtha kvacideka maneka ca . kvacitpatitapAdAta [ 271] - 1/376 | kvacinmuktAmayo yazca 10/23/122 kvacinnIlaprabhAjAle 15/36|217 kvacitpraghaNavedISu 15/14/215 kvacicca vidru mAkIrNa : 1,366 kvacinmuktAkalApaudhaiH 321/27 kvacidraGgAvalInyasta 5/73/55 / kvacinmuraja nisvAna 5/16/46 kvacidratna viTaGkAnAM 13/116/181 kvacinmRgamadoddAma 4/53/41 kvacicchranyAsanAneka 13/157/185 kvacidbhagnarathAntaHstha 12/58/156 kvApi bhUtvA kuto'pyetya 3/8033 kSaNamAtramiva sthitvA 16/53/234 kSaNamapyapahAyezo 6/111/113 kSaNAdiva tata prApe 4/84/44 kSaNAdbhUta sahAyyena 14/73/168 kSamAvAnna tathA bhUmyA 6/56/107 kSAtraM tejo jagadvyApi 6/146/118 kSipanpratibhaTaM vAraNAn 3/92/34 kSipatritastato'mandaM 3/31/28 kSINe SoDaza cAyoge 766/76 kSIvaH zUnyAsano'pyeva 16/18/231 kSudro vilobhyate vAkyais 16/116/240 2/40/18 khaNDapAtaguhAdvAra 4/ 237 khecarakSmAcarAdhIzo 16/80/237 khecarIH parito vAti 16/34/233 4/66/45 khecarI tadanuprApya 511746 khecarendro'pi tadRSTi 5/46/52 | khecarendrastataH zru tvA 3/1426 3/4/25 13/126/182 3/5/25 13/127/182 13/126/182 13/128/182 13/125/182 3/28/31 5/50/52 48/52 462/42 11/111/145 14/7/162 13/145184 11/60/143 438/36 4/26/36 5/11/48 1/68/106 16/105/236 14/66/201 47843 14/204|212 . 8/151/17 3/24/27 1022/122 7/5/73 11/146/148 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 272 ] kheTamane nidhAyaka khyAta puNyajanAdhArA khyAtaM vasubhiraSTAbhiH 16/156244 12/152/165 15/37/210 1.4|120 gajarAja sadA kSIvaM gajaskandha niviSTo'pi gajAt trijagatAM pAtA gatavatyatha gIrvANe garbhasthasyAnubhAvena gate tasminnathotpAta gatvA saMgarasAgarasya gAndharvamukhyadivi vAdyamAna gandharvairiva gandharva gAyikAvyAja mAsthAya gAyikAbhyarthanavyAja gItAda gItAntaraM zrotu gIrvANarva rivasyayA guNavAn prAkRtazcAnyaH guriNabhistvadvidhestasya guNI guNAntarajJazca guNairyathAvadabhyastair guptirityucyate sadbhiH guru kalpAtprabhostasmAt guru caityAgamAdInAM guruSvAcArya varyeSu guru natvA yathAvRddha gurorapyanukAmIno guhA mukhaM samudghATya goptA garuDavegAkhyo grantha granthiSu saMzIti 226/50 / granthArthobhaya dAnaM syA 14|117/203 grahaNasya ca zikSAyAH 144116/203 ghanaprabhAprabhAmUrti 13/48/175 ghAti karmakSayodbhUtAM 13/161/188 13/54/175 cakAra ca tapo bAla 6/152118 cakravartI yathArthAkhyo 13/04/177 cakravartyAdi sotsekaM 7/68/06 cakrAyudho yathArthAkhyo 511756 cakreNAsAdhitaM kiJcit 16/212/250 cintanIyau tvayApyeto 13/144184 catasro gatayo'siddhaH 4/3/36 caturgopurasaMpanna 2/3/14 catuNikAyairamarainikIrNA 3826 catuH paJcakRtI jJeyau 16/24.255 catustrizadguNo'pyekas 286/23 caturNAmanuyogAnAM 2/78/22 caturasrazriyA yukta 6/28/104 catuHSaSTivalakSAriNa 12/131/163 catvArazcakriNo'tItA 16/120/240 catvAraste kramAnanti 46442 catvAri trINi ca jJAnA 16/6/230 catvAriMzaddhanurdaghnaH 12/137163 candanasyeva sauganbhyaM 6/115/71 candanena samAlabhya 8/67/86 candralokamayIMcandraH 14/161211 candrAtpalAyamAnasya 11/36/138 carita viracayya sanmatIyaM (pra.) 12/147/164 | cArahIno'pi niHzeSAM 8/11664 1/11/12 2/32/17 8/83/9. 284/22 285122 1124/227 15/38/217 16/198/248 16/65238 11/150/148 12/28/154 1540218 15/47/218 14/54/166 1683/237 15/122/227 14/4/161 6/26/104 15/15/215 13/112/181 14|147/206 7/257 14/13/162 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritramohanIyastha cAritreSu samAdhAna cArutA'bhUSayadyasya cArutArAmbaropetAH cArupuSkarahastAbhir cArulAvaNya yuktAGga: cAmaradvitayAzoka cAmarANAM prabhAjAla citrapatrAnvitA ramyA: citrarUpairiva vyomni cintayantamanuprekSAM cirAma sa randhramAsAdya cireNa tApaso mRtvA cudhe tarasA tena cUDAratnAMzumajjaryA cetanAlakSaNo jIvo [273 ] 16/137/242 / janmAmbhodhau paraM magnAM 16/152/243 jaya prasIdApratimapratApa 6/31105 jaya parvatamAruhya 6/6/102 jAta vipratisAreNa 6/75/110 jAta tattvaruciH sAkSAt 6/77/110 jAtamAtrasya yasyApi 6/10/61 jAtamAtrasya te jAtaM 13185/180 jAtamAtra tamAlokya 13/5/168 jAtA dhRtimatI tasya 13/143/184 jAtA bhUyiSThanirvedA 12/08/158 jAtA zAntimatI seya 5156/53 jAtu kArtikamAsasya 1116/64 jAtu dadhyAvitidhyeya 684|11. jAtyAdyaSTamadAveza 11140/136 jAmbUnadApagAtIre 15/68/220 jAyate tava lokeza jAyante satsahAyAnAM jighatso rakSasaH kumbhAd 16/135/242 jighAMsormAdRzasyaiva jisadharmAnurAgaNa 1032/123 jinairatAdirityuktaH 13/7/166 jIvabhavyAbhavyatvais 16/1711245 jIvAjIvAsravA bandha 15/06/222 jIvAdayo'tha kAlAntA: 6/35/63 jIvAnAmapyasaMkhyeya 14/11/162 jugupsA ca parIvAdaH jRmbhamANe madhAvevaM 8174/66 jetu dhanurvidAM dhuryaM 11/142/148 jainarjIvAdayo bhAvAs 1161141 / jyeSThastasmin hradopAnta 6101466 16/208/250 14/82[166 11154|140. 1/726 6/18/103 14/31/164 6/26/104 1137/138 12/63/156 1057/125 12/2/151 12/161/166H 16/124/241 11/26/137 14/181/210 1984143 761/78 11/115/145 11/143/148 12/14/152 15/126/227 15/67220 15/128/227 15/134/228 16/62/235 6/711.6 560/53. 8/7/23 12/41155 chalayanto jagatsarva chedopasthApanaM nAma jagatpratIkSyamAlocya jagatApanudo yasmin jagadUrdhvamadhastiryak jaghanyenApi gavyUti jaghAnAnantavIryasto jajAgAra na SADguNye janAnAmaGa gulicchAyAM janmAntareSvavicchinna janmAntara sahasrANi janmAntarAgatAnUna Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyeSThAsitacaturdazyA~ jyeSThe zreSThaguNaH pradoSasamaye jyotirlokanivAsinyas jyotiSAM patayo bhAsvat jyotivide'tisaMdhAya jyotIrathasya tanayAM jJAtaguptividhAno'pi jJAnavRttivyavaccheda jJAtvAbhinandanA kRtya jJAnatritayasaMpanno jJAnatritayamAdyasyAd jJAnena tapasoddhana jJAnenAvadhinA pUrva tajjugupsAphalenedaM taDidunmeSataralA tataH kazcitkaSAyAkSaH tataH kanyAsahasra : sA tataH kramAttayorjajJe tataH kramAnprakramate sma zambhuH tataH khaDgaM samAdAya tataH sajyaM dhanuH kRtvA tataH kopakaSAyAkSaM tataH svayaMprabhA lebhe tataH svayamapRcchattAM tataH pracalite tasmiz tataH parivRDho bhUtvA tataH samAgato bhUpaH tataH paJca navaikA ca tataH paJca navaikA ca [ 274 ] 15/25/216 / tataH zrIvijayastasmai - 7/6671 16/236/255 tataH pavanavegAyAM udira 15/54/216 tataH puraiva SaNmAsAn 1338/174 15/56/220 tataH zAnti vihAyAnyo chadrUe 7/76/80 tataH svabhavanaM gatvA 61.6/70 72075 tataHprakAzayannAzA 14/152/207 10/123/132 tataH pRSTasya teneti 15/64/220 1644/234 tataH sarvA mahAvidyAH za63/54 8/156/67 tataH kSaNamiva dhyAtvA 2/42/18 13/75/177 tataH sajyaM dhanustena 5/147 15/66/223 tataH sainyAH samaM sarve 5/6/48 12/146/164 tataH zatro raNodyoga 4|11|36 1086/143 tatazvakapura; sArI 10/18/122 tatastena hate sainye 5153/52 6/31/63 tatastamanvayukteti 7/7/74 12/66/160 tatastrilokIpatibhiH samantAt 16218/251 4/18/37 tatazcatuHprakArANAM 15/11/215 6/66/66 tatazcyutvA nidAnena 6/26/62 7/16/75 tataH siMhAsanAbhyarNa 4/26/38 162066250 tatastadvIkSaNodbhUta 3/65/34 5/113/56 tatastadavatAreNa 13/62/176 517/57 tato gRhamunau snigdhe 7/23/75 4/68/42 tato bahuzrutenoktAM 28622 7/45/77 tato'hamAgato yogye 1/67/12 837/86 tato rasAtalAtsadyo 11/106/145 14/84164 tato jaya jayetyuccai 14/50/166 12/166/166 tato megharathe sUnI 11/75/142 11/63/143 tato vismitya rAjendraH 7/80/80 1668/238 tato'dita narendrAya 8881 16/100238 | tato vimAnamadrAkSa 7/73/74 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tato mRgavatI lebhe tato rAjA svayaM dUta to vasumatInu tato nyavati sA sAntvas tato dhIro garIyAnsaM tato vidhuta dhautAsi tato rUpaM parAvartya tato nipAtitAzeSa tato vibudhanAthAnAM tato vizAMpatiH zyena tato nivRtya rUpyAdri tato'bhyacyaM jinaM bhaktyA tato'dhita nijaM rAjyaM tato devagurujyAyAn tato'vatIrya nirdhUta tato mahAbalaH kruddhaH tatkalAkauzalaM citraM tatkarmodayajaM duHkha tatkAlopana tAzeSa taccAcAryAdi viSaya tatpuraM prApya sA vyomnA tatputrAvapi tatraiva tatpUjanArthamAyAntyo tattannibaMdhanAtpUrva tatpratApayazorAzI tatprArthana | kulAnsarvAn tatprArambhasamaM nItyA tatprItyaiva tato devyA tatprItyocitasanmAna tattvArthAbhiruciH samyak [ 275 ] 7/26/76 1|100/12 1/55/8 6/65/66 6|121|71 5/68|54 2/46|16 58856 13 | 87/178 12/13/152 14|203/212 8/163 / 98 8/157/67 8/127/64 10 | 58|125 _5|57/53 _7/21/75 | 145 | 117 6|45|64 16/155/244 7/83/80 11/58|140 10/131/133 6/147/118 16/232|254 6/75/67 4|42/40 10/88 | 128 11/70 | 141 8/6/83 tatsutAstAzca te devyA tatra dharma priyo nAma tatra vindhyapuraM nAma tatra pUrva videhAnAM tatra zravyamiti zrutvA tatra vidyAM vazIkRtya tatra zakaTikAvetA tatra sthitvA yathAvRttaM tatra kAlamanaiSIstvaM tatra pUrvavideheSu tatrAniSTamasAdhyaM vA tatrAdrAkSaM citArUDhaM tatrAnandabharavyagraH tatrAbhUtAM sahAyau dva e tatrApara videheSu tatrAsti dakSiraNa zreNyAM tatrAsthAnagataH zRNvan tatrAsti hAstinaM nAmnA tatrAmAtyoparodhena tatrAsti vijayArddhAdrau tatrAnanta catuSTayena sahitaM tatrA saMyata sadddaSTir tatraivopavane ramye tathApi prastutasyAsya tathApi tava lAvaNyaM tathApi naya evAtra tathApi cakriNAmeSa tathApyanyonyamutpanna tathApyArebhire hantu tathAhyadhyakSamAtmAnaM tadatadadvitayAdvaita 886 / 61 10/40 | 104 10 |38|124 1/8/2 8|56/88 7/61/81 11/24/137 3/72/32 8/110/63 6/2/201 2/48|16 GGER* 14/160/211 5/02/20 8/82/60 7/13/74 14|61|167 13/11/170 1/78/10 10/61|126 7/66/82 12/25|153 _12/45|155 2|13|15 12/11/156 4|34|36 14/56/167 12/101/160 5/65/54 _|112/113 15/113/226 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvara 67/2 3/22/20 4/6742 3/17/27 sook tada pratyakSatAyAM vA tadanantaraM pituH prApya tadAnyonyasya vadatAM tadAbharaNa mAlokya tadIyA dharmapatnI me tadde hamAtratA cApi tadekena samAkrAnta tadgatvAnantavIryasya tadghoSAdhipate?Se taddRSTigocaraM prApya taddRSTipAtanirdiSTa tadrAjyasya samastasya tad pasadRzIM prajJA tadvArtAmitvaraM tasyAH tadvIkSA kSaNikApi sA tadvIkSya kautukeneva tavaicitryagatizcApi tanumapi tanutAM yaH tanmadhye khecarAvAso tanmajjanArthamAyAta tanvanyojanavistIrNa tanmUlaH paraloko'pi tapasA nirjarA vidyAt tapasA janitaM dhAma tapa sthitiM dadhAno'pi tapa prati yathA yAntI tapaH zriyoM yathA mUrtAH tapasi zreyasi zrImAn tapasyaJjAtucidvIkSya tapodhanA: zithilitakarma 6/124|115 / tamazchAyAtapodyota 8/173/66 tamanvadudravadvidyA 6/66112 tamAla kAnanaireSa 2/68/21 tamAkramya giraM dhIrA 84087 tamAlokyAmito vAca 6/140/117 tamA hvayata yuddhAya 5/5252 tamArAdhya mahAtmanaM 5/112/58 tamudantaM nigAvaM 11/30/138 tamudvIkSya yayau mohaM 5/5/47 tamuddizyAya kAlena 77076 tayA satyarataH satyA 250/16 tayoH sambandha mityuktvA 6/66/66 tayoH kAlena dampatyoH 7/82/8. tayoH samatayA yuddha 3/100/35 tayo kAJcanamAlAkhyA 15/60/220 tayorapre tataH sthitvA 6/136/116 tayorapi tanUjAyA (pra) 2256 tayormahAtmanoreSa 8/72/60 tayovispaSTa vAkyasya 13/138/183 tarubhiH sUnagandhena 15/43/218 tava vajramayaH kAyo 6/116/114 tava rUpaM purA dRSTAn 16/138/242 tava vyavasitaM zru tvA 10/122/132 navopadezato bhadra 10/63/126 tasmAtpravrajanaM zreyo 6/116/71 tasmAtsaMzayitAnbhAvAn 15/53/216 tasmAdAdityacUlo'haM 8178/66 tasmAtkiJcidiva nyUnaM 10/47/124 tasmAdArabhya zalendrAd 16/226/253 tasmAdamogha jihvAkhyas 11/64/141 1/102/13 84687 13/35/173 1060/126 12/36/154 5103/58 10/63/126 7/85/80 1066/126 11/136/147 12/48/155 - 3/2828 13/166/186 12/10/156 __4/55/41 11178/142 65165 10/103/131 8/165/68 12/111/161 13/148/184 756/75 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasmAtsAgArikaM dharmaM tasmAdindro'pyasau dRSTA tasminkAle'tha zakrasya tasmin gandhakuTIsaudha tasminvasantasenAyAH tasminvismayanIkAnti tasminvai rAyamAraNaM taM tasminnivedayatyevaM tasmin girau sakalaloka 'tasminnibhya kulodbhUtaH tasminkAle vinirdhU ya tasminnuttamAne'tha tasminnopAsako dharmo tasmai jalAJjaliM dattvA tasya kaukSeyakApAtAt tasya saMgItakAdIni tasya trayAtmanA chitte tasya mAnasavegAkhyA tasya goturudArasya tasya kAmayamAnasya tasya cakrAyudhaH pazcAta tasya pUrva videheSu tasya prapaJcayAmAsuH tasyAmutpAdayAmAsa tasyAmamitakIrtyAkhya tasyAdhikaraNaM sadbhi tasyAmantaH prasannAyAM tasyAmatha prayAtAyAM tasyAH paitRSvasrayo tasyAtmAnugatotsAha [ 277 ] 11/129/147 _7/4/73 13|45|174 15/42/218 10/68|126 10 | 138 | 134 10/61/126 10/3/120 16/238/255 __12|34|154 11|147|148 6/73 | 106 |12|18|153 6/117/114 12 |43|155 2/65/23 __|133|116 11|138|147 11/125/146 11 | 65|144 15/22/216 11/2/135 15/31/217 11|45|138 876/60 16/29/232 6|68|66 6/105/70 10|67|126 14/26/164 tasyAbhiSekamAlokya tasyAnupadamAgatya tasyAmitamatirnAmnA tasyAbhUtsiMhanandApi tasyAmitthaM trapa garbhaM tasyApi zailanAthasya tasyAH zRGgaprahAreNa tasyAM parivRDhaH sakto tasyAbhavadbhavyajanasya tasyAntastribhuvanabhUtaye tasyAH siMhAsane pUrvaM tasyAmajIjanatsUnu tasyApyapArijAtasya tasyAH saundaryamapyApi tasyAM pUrva sthitAmAtya tasyeza dhRtiSeNAkhyas tasyaiva bhUbhRtaH putraH tasyaiva vizvasenasya tasyaireti mahAdevI taM tatrApyaghasadbhImaH taM vidhAya tataH skandhe taM pArazvadhikenApi taM prApyAprAkRtAkAraM taM lakSmIkRtya tatsainya taM virAdhya mahAtmAna taM hatvA lIlayA'pazyan tAdRzasya piturvazaH tA dhAnyAstA mahAsattvA tAnathAdAya vegena tApo vipratisAraH syAt tAbhiH kadarthyamAnApi 13/156/185 14/46/166 12|35|154 8|106 / 63 10/25/122 13/146|184 8|142/66 11/47/136 ( pra0 ) | 5 | 256 16/228|253 23|147|184 _7/17/74 12/56/156 6/72|67 14/63/167 10/67 / 126 11|13|136 14/6/161 93|31|173 7|62|78 13/137/183 4|16|37 5/7/48 __5/16/46 _4/60|41 5/86 56 64764 6|46|65 5/61/53 16|48|234 6/18/62 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAbhirnigUDharUpAbhi tAbhyAM prAbhRtatazcyutvA tAmabhyarIramadbhuvas tAmAlokya jagatsArAM tAmAlokya virakto'bhUd tAmityAcakSate mokSa tAmekadA pitA vIkSya tAmekadA pitA vIkSya tArAgaNaiH pratIkeSu tArApathAtsaumanasIM patantIM tAvAnandabhavadvASpa tAvityAtmakathA sakta tAbudvASpadRzau bhUyaH tAvetau viSkirau jAtau tAvaikSanta tataH paurAH tAsAmantaH sphuradbhUri titikSA mArdavaM zauca tiryaGanarakadevAyuH tisro'tha guptayaH paJca tIkSNobhAsvAna jaDazcandraH tIrtha kRtkAraNAnyevaM tIrtha kRnnamakarmaddha tIrtha kRccakravartI ca tIvrAnubhayamandottha tuGga dhavalatAdhAra tundI priyazatAlApAt turIyaM ca samucchinnaM tulA koTisametAsu tRNAyApi na manyante tRtIyaM ca tathA sUkSma [RUS] - 13/46| 174 _11/6/135 |11|48|136 10 | 44|124 11/51/140 6/146/198 7/22/75 6/73/67 12/76/158 16/202/246 8|6|92 6 43/64 12/47 /155 11|32|138 6/37/63 C|80|110 16|122/241 16/103/236 16/117/240 2/76/22 12/148 | 165 13/82/178 14|200|212 16|28|232 13/10/166 14/06/168 16/175/246 6/10/102 _2/7/14 _16/175/246 tRtIyaM zuklamAdhAya tejovalaya madhyasthai tena pRSTaH prasahya va te pravezaya vegena te praznAnantaraM tasyA tena vidhvastasainyo'pi 'tenodastaM puro hAraM teSAmadhigamaH kAryaH te sarve sacivAH prAjJAH te saMbhASya svayaM rAjA toko vizAkhabhUtezva tau cirAd bhUbhRtAzliSya tau dharmArthAvirodhena tau bhUtaramaNATavyA lakSmI putrasAtkRtya tau vazIkRtya cakreNa tyaktArthAdikasaMkrAnti: tyaktvA zAzvatikaM vairaM tyaktvA siddhagirau tanuM tyaktAnyeva purastasya tyaja kanyAmathAyAhi tvadgandhasparddha yevAzA: tvayA nirvAsito yazva tvamAntarAlikaH kazcid tvayA yatpratipannaM nas tvaM draSTA prApakAvAvAM tvaM dharmacakravAlAkhya trasyantIM paravAhinI kalakalAt tricchatrIvyAjamAdAya trijaga bhUSaNaM nAmnA 16/186/247 13/133/183 __7/11/74 3/73 | 32 12/87/156 5/78/55 1|101|12 15/73/221 2|58/20 3/68|34 8/134/65 _11/64|141 11/17/137 11/73 | 142 11/71/141 7/38/76 16/185/247 15/62/220 6/123/72 _5/54|53 4/65/42 14|37|165 = |114/63 _4/71/43 2/100/04 11/87|143 6|21|62 4|102/46 _15/45/218 2/65/20 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 276] trijagatsvAmitAM svasya trijagatpatinAmAGka triH parItya tamabhyarcya triH parItya tamIzAnaM tripRSTho'tha yazaHzeSo tridhA parItya tatpUrva triyogasya bhavetpUrva trilokI makhilAM yasya trilokIsArasaMdoha trisaptarAtranirvRtyaM traikAlyasakaladravya pRSThaM prAgbhaTa vyakta daNDasya viSayaH prokto dattvA sarvasvamathibhyaH dadRze'tha tamuddezaM dadhAnA tejasA rAzi damitArA viti krodhA damitAri nihatyAjau damitAreH sutAM hatvA damitAreH prayAtvantaM dampatyoranayordeva dayA hRdayo'rAjad dazamyAmaparAhe'tha dasthAviva vanAnteSu dahyamAnejagatyasmin dAnazIlopavAsejyA dAnaM caturvidhaM teSu dAneSvAhAradAnaM ca dAmadvayaM bhramabhRGga 1386178 / dAmabhyAM yazasA sthAsnu 13/152/184 digdezAnarthadaNDebhyo 10/132/133 didRkSustadgatidhvaMsaM za666 divaH prAdurabhUtkAcit 7/46/77 divaH pizaGgayantyAzAH 13/131/182 divazcyutvA pratIndro'sau 16/176/246 divA prAvRSijarmedhaiH 630/104 dizodivijamuktAbhiH 1274 dizyadRzyata vAruNyAM 6/22/32 diSTivuddhistato'kAri 15/65/223 duHkhaM zokazca kathyante 8/146/66 durantaviSayAsaGga duranteSvindriyArtheSu 4/76/43 durmArgavartamAnAM mAM 9]e4| durvRttamida mAyAtaM 4|| durvRttAtsa mayAjJAyi 13/77/177 duzcarApi tapazcaryA 4/1737 duHsahena pratApena 8/167/68 dUtikAM kAntamAnetu 4/30/36 dUraM nirasyamAne'tha 2/52/16 dUrAdandU ninAdena 111211146 dUrAduttIrya yAnebhyaH 11/6/136 dUrAbhyarNa carANAM tvaM 1534/217 dRzyate pArihAryeSu 6/47/106 dRzyate sarvabhUteSu 8/176/6E dRzyate samamevAyaM 1561/220 dRzyante yatra kAntAre 12/10/153 dRzyamAnaH puraM pauraiH 12/16/153 dRzyamAnAH paratrApi 13446/175 / dRzyamAnaM vRSA devai 13/55/175 81784 6/7/61 11/103/144 12/65/157 636/106 1061261132 13/65/176 14|132/205 13/71/177 16/46/234 6/103/66 8/175/66 6/66/69 4/5441 8/4287 12/141/164 1146/7 14/154/207 147 168 14/77/166 13/123/182 13/170 / 186 14/21/163 12/8/152 13/163/188 1/102 1161/143 6/128/115 13/155/185 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSabhUmirajovAri dedIpyamAnaM dya tipadma deva dattAvadhAnena devAnAM mukuTAgrastha devAnAM nArakAraNAM ca devAnAM dehalAvaNya devI sulakSaNA tasya devairArUDhayAnena devopakRtamaizvarya "devo hyaSTaguNaizvaryo devo'pyasya pratidvandvI devyAH kanaka citrAyAH devyAM dRDharathasyApi dezo dvIpe dvitIye'sti dehamAtrAvazeSo'tha dehasyAsya nRNAM hetU dehinAM sparzanAdIni dolApreGkholana trAsAla doSa prazamasaMtoSa dyAvApRthivyorapiyat drAk kuzAgrIyayA buddhayA dravyaM syAtparyayo vArtho dravyANAM saha lakSaNen dravyANumathavA dhyAyan dravyANyeva mudIrya bhavyajanatA dravyeSvasarvaparyAye draSTu jinAlayAnpUtAn drAk kRtyAkRtya pakSasya dru hyadbhayo'pi mahAsattva dvAdazAviratebhedAH - [ 280] 16/84/237 / dvAtriMzatA sahasraNa 1020/121 16/204246 dvAviMzatividhAjJeyAH 16/118/240 4236 dvicaturvitribhedAste 16|36|233 13/102/180 dvijAtistatra yo rAjan 836/86 1585/222 dvidhA dravyAthikaH sa syAt 15/66/224 13/67/176 / dvidhaivAbhayadAnaM syAt 1227/153 1036/124 dvibhedaM gotramicchanti 16/63/238 15/23/216 / dvibhedo navabhedazca 15/120/227 1.102/130 / dviSatAM zastra saMpAtaM 5/848 12/113/161 dviSato'pi paraM sAdhu 4/66/42 6/62|111 dvidbhistena conmukta s|4| 2 6/23/104 dvIpasya puSkarAravyasya 11/124/146 11/66/144 dvIpasyairAvate kSetre 11/42/136 871/86 dvIpe'sminbhArate vAsye 8/17068 7/6281 dvIpe'smin bhAratAntaHsthe 1/35/138 12/65/160 dveSyaM rAjaka mapyazeSa 6/158/116 16/5/230 dve sute sAdhutAbhAjA 8/8561 6/54|107 16/140 / 242 dhanadAdhyuSitAmAzAM 1/60/108 5/4/47 dhanuvihAya sa kSita 5105/58 dhanuranyairdurAropaM 1/20/103 16/176/246 dharaNyAmapramRSTAzca 16/7/231 15/140/226 dharmapatnI priyA tasya 8/28/85 16/181/246 dharmapallavanIkAzai: 13/73/177 15/141/226 dharma bubhutsavaH sArva 6/1077. 12/63/223 dharma zru tvA tataH samyaka 11/85/143 dharme'nurajyato nityaM 12/144/164 2/21/16 dharmodya ktamati prApya 11/128147 11/105144 dharmopahasanaM vidyAt 16/57/235 1678/236 | dhIraH kAruNikaH pradAna rasikaH 11/156/146 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 281] 12168186 12|136/164 16/112/240 13/164/185 dhIraHsvaparasApekSa dhunI vimagnasalilAM dhRtarAjyabharaH putraH dhyAnAcchithilagAtrebhyaH dhriyamANaH kalatrasya dhvajaH puraH pravRttAnAM na na kavitvAbhimAnena na kArya yuvayoH kiJcit naktaM candra karAkrAnta nagaraM paudanaM yatra na ca prabalapaGkAntar na jAtu pIDayannambA na jihrati tathA lokAd na tathA nirvavau zrAntaH na tadevA karotkaNThe na tavAviditaM kiJcid na tvaM pAtramidaM deyaM natvA kSemaGkaraM samrATa nadyavaskanda mAlokya na nItitattvaM saMvityA nanRte jayaketubhiH puraH nandyAvarte vimAne'tha nandIzvaramahaM kRtvA nannamyamAnaH papraccha napuMsakamapi svasya naptA vajrAyudhasyAsIt nabhasyasitapakSasya nabhazcarAdhipastrAtA namatAM mukuTAlokaH 13/156/165 / namaH'prabhavate tubhyaM 14/164211 nayapramANanikSepa 42/77 naranArakatiryakSu 12/80/958 na roditi viyukto'pi 11/13/147 navAmbhoruhakijjalka 13/101/180 na vidyAvyavasAyAdyA na zatrurabhavattasya 5/6/2 nAkanAgaH purAruhya nAGgIkaroti yaH kazcit 3/3028 nAtyudriktakaSAyatvAt 7/25/75 nAdhigacchati kAryAntaM 14/10/200 nAnAkrIDAsu tAtparya 13/76/177 nAnAvidhAyudhAbhyAsa 6/56/65 nAnAvidhAyudhAneka 11/110/145 nAnAratnAkarAkrAnta 2/66/21 nAnAmuktApravAlAdi 7/10/74 nAnArthAnathavA siddhAn 1231/154 nAnAvidhalatAsUna 10/114/131 nAnA patrAnvitaM bhAsvad 1076/127 nAnumApi tamAtmAna nAnyastvamiva sadRSTi 243/18 nAndI prabhRtitUryANi 16/230/253 nAma nAma pratidvAraM /16067 nAmnA tasya mahAdevI 72/73 nAryo yatra svasaundarya 1082/128 nAsatpUrvAzca pUrvA no 6/53/1.7 nAhamityudayanbodho 6/105113 nikAyenAkinAM vegAd 13/6/176 nikIrNamupazalyeSu 817168 niguhya vijigISutvaM 6/102/112 / nighnAno'pyarisaMghAta 11126/146 14/12/192 12/168/167 4/13/37 8/6088 26/14 16/58/235 3/3/33 581155 1/212 1305 15/108/225 6/66/106 3||3. 6/113/113 6/151/118 13/150/184 14/174/21. 1062/126 16/162/247 6/123/115 13.2.3/186 15/12/215 14/146/206 5/77/55 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 282] nityapravarSiNaH zuddhA nityAvasthitAnyarUpANi nidhibhirdIyamAnArtha nimnagAH pUrvabhAgena niraJjanaM tamIzAnaM nirAnandajanopetaM nirAdhiH sAdhitAtmArtho nirAdhisteSu nivizya nirAse cetasastena nirAsthata garIyAnsaM nirIkSya nirvizantaM tvAM nirucchvAsamidaM vyApta niruddhakarasaMpAta nirgatya sadasaH svairaM nirgatya sadaso duraM nirgacchantI latAmahAt nirjarAyAstapo hetur nididezAsanaM tasya nirdezAtsvAmitAyAzca nirvandhAdacirAya khecarapatiH nirvatita yathAcArA nirvartanAya nikSepaH nirvASTAhnikI pUjA nirvANamIyurajita pramukhA nirvivApayiSuH svaM vA nirvizantyA tvayA saukhya nirvAcya jIvitaM zreyaH nivartasva raNAd dUraM nivartasva kimanyatra niHzaGkamidabhAdeyaM 6/14|102 / nizAtazara saMpAtAt 12126/227 nizAntamekadA tasya 14/102/201 nizAntamanyadA tasya 14|101/201 nizAyAmatraye'tIte 12/153/146 niHzIlavatatA hetuH 1/76/10 niHzeSitAndhakAreNa 11/152/146 niSiddhAzeSa gIrvANAs 8105/62 niSkuTeSvAlavAlAmbu 7/1875 nisarga saralaH kAntaH 687/111 nisargAdhigamau tasya 8/168/68 niHsArIbhUtasaubhAgya 13/183/187 nItisAramudA hRtya 14/124/204 nItestattvamidaM samyak 15/18/216 nItyA lakSmyA ca bhUpAlo /64|161 nIrogo nirbhayasvAntaH 3/26/27 nUnaM vanalatAvyAja 16/166/248 nRkITadvitayaM hantu 2/71|21 nRNAM para prayuktAnAM 15/72/221 nRttamayyo dizaH sarvAH nRtyatkabandha vitrasta 7/10082 nRtyadapsarasAM vRndaM 8/126/64 nRpAnadharayAmApta 16/35/233 nRsiMhenAdidadyana 644/64 netuste dharmacakrasya 16/237/254 netRbhiH pragrahAbhijJaiH 13/30/173 netrAbhavya samUhAnAM 6/68/66 naigamaH saMgraho nAmnA 6/55/65 nairAtmyaM pratipAdyati nairdhanyAdvayAkulIbhUta 51.6/58 naivopekSAvataH kiJcit 5/58/53 no dadhAti rajaH kSobhaM 267/21 / nyadhAyi strIjanaiH karNe 543/51 1264|157 861/88 1466/168 16/67/236 14/148/2.7 13/168/186 1/234 1/477 15/66220 11/46/140 2/12/15 2/3.17 1/43/6 12|30|154 10/128/133 4/8844 2/16/16 15/20216 5/61956 13/66/176 12/128/162 7/30/76 14/55/166 14/68/201 13/163/185 15/67223 6/118/114 12/38/154 10/103/130 14/100/201 6/63/108 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAya cisyAsayavArAd nyAyavanto mahAntazca paJcasvapIndriyArtheSu paJcamo'pyanubhAvena paJcAGga mantra saMyukto paTUbhavati mando'pi patatsu zarajAleSu padgairapi samAsede padmarAgarucAM cakrAd padmAbhivRddhi mAtanvan padmAvatI ca tatraiva padmAnivAsa padmo'pi padmAparIvAra dhRtApi rAgAt parakArya samAdhAya parayA saMpadAbhyetya paraspara pradezAnu parasparA sighAtena para prazamanAyava parayA saparyayA pUrva paramaM sukhamabhyeti parayA sampadA yacca para sanmAna mAtreNa paraH prasannagambhIro paraM karmakSayArthaM yat paraM bibheti buddhAtmA parAcarita sAvadya parAgate parAjitya parAM muktAvalI meSA parAvarAn bhavAnbhavyo [23] 14/106/202 / parigraha grahAMsakta 16/24/232 .451/41 paritrAyasva mannAtha 7/77/8. paribodhayitu cirAya bhavyAn 16/236254 815/04 paribhogopabhogeSu 8/2085 14|180/21. parivartana mAmnAyo 16/158/244 1/85/11 parihAra vizuddhayAkhyaM 16/136/242 6/58/108 pareNa kriyamANAsu 16/23/232 5/32.50 paraistu dussaheM bibhrat 1461/200 parya pAsya tamIzAnaM 1.|16|121 3/10/26 pavanaH pAvanI kurvan 15411174 9/46/107 pazcAnidhAya saMbhrAntoM 5/6056 88861 pazyAvayovimUDhatvaM 11/74|142 11/10/136 pAtustrijagatAM tasyaM 101512. 16/215/251 pAtradAna phalAni tva 858/88 2/9423 pAtraM ca trividhaM tasmina 12|24|153 14185/211 pAdasevAmanApyaMnI 14|131205 15/66/220 pAda pIThIkRtAzeSa 12/44|155 pAdacchAyAzritAzeSa 3/6/25 212/56/156 pAdAtaM pradhanatvarA viSamitaM 4|1.1/45 za6824 pApAjjugupsamAno'ntaH 6416. 10104|130 pArepAriniHmakraNaNasyAyaM 15/6/214 337/28 pAretamasamastyatra pAlayiSyati me bAhu 1/57/8 4/47/4. piJjarIkRtya tatpAdAn 8153/97 16/120/241 pitayuparate kAlA 12/37/154 pituH saduSkarA zrutvA 10|134/133 16/20231 pitrA saMyojayAmAsa 10/42/124 14/196/212 | pitrA mumukSuraNA datta 6/4/112 1058/125 / pitrA saha sukhArAdhya 766 1548218 | pihitAsravamAnamya 7/47/77 - 2615 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pihitAsravamAnamya pInastanayugoriNa puNyAtsvaM tatra saMjAtaM putrastayorasaga putrajJAti kalatrAdi putra pautrIraNatAM lakSmIM putraH kanakapuGkhasya punardIkSA samAdAna puraH prasthApyamAnAnaz puraHsarA dhUpaghaTAnvahantI puraH samIlaM parivartayan svAM puraHsaro vidAM tasyA purA pravartayAmAsa purA nirbhayeM to vAcA purA ratnapuraM rAjA purI prabhAkarI nAmnA purIM prAvizatA mIzau puraiva siktasaMmRSTa puravA jatAzeSa puSpavRSTidivo'paptat pUrvadakSiNabhAgAdi pUrvapUrvaviruddhoru pUrva vattadbalaM jiSNor pUrvaM tamAyudhAdhyakSaM pUrvaM yathA sa rAjyAGgaH pUrvetare dva e bhavataH sma paMktI pUritAkhilalokAza pRthaktvakasvabhedena pRthukatvamathAnvartha paurastrI mucyamAnArghyaM [ 284 ] 10/135/133 13 | 18 | 171 8 | 162 / 98 ( pra ) 4 / 256 8 | 176/26 8|34|84 6/27/63 16 / 146 | 243 14/75 | 168 16/233/254 16 | 221/252 11 |4| 135 12/135163 5/18/57 8 / 111/63 1 | 94|12 6 |38|64 13|124|182 _2/14/15 15 | 44 | 218 15/50 | 216 15/111/225 14/205/212 10/17 /122 12/132/163 |16|203 | 24e 14|88|200 10/101/130 13/162 / 185 13/12/188 prakRtiH prathamo bandho praklRptATTapathAkalpaM pracacAla na taccakra prace'nantavIryeNa prajAsu kRtakRtyAsu prajJapti sAdhayantIyaM prajJotsAhavalodyoga praNamya mantrisenAnyo praraNamya vijayaM bhaktyA praNidhAna paraH kazcit pratApAkrAntaloko'pi pratikSaNaM parAvRtya pratitoyAzayaM bhAnoH pratipannaM tvayA tacca pratibodhayituM sAdhvIM pratyak saMpreritasyAhnA pratyakSamapramANaM ca pratyaya nihatArAti pratyutthAya praNAmAdyaM' s pratyutthAnAdinA pUrva pradeyAnantavIryasya pradoSoni tirmAyA prapaJcitanabhoyuddha prapadya priyadharmAraNaM prapadya suvratAM natvA prabuddhajana saMkIrNA prabhavantyo 'va gADhAnAM prabhoH kSAntiH striyo lajjA pramAdavazataH kiJcit pramodAdvasatIH kAzcid 16/89 / 237 13 | 181|187 5 | 18 | 46 5/100/57 14|123|204 10 /30 /123 2/56/20 14|53 | 196 8 | 123/64 4|41 | 40 13/22/171 13/107/180 14/127/204 6/100/66 6 / 63/66 14|12|204 449/41 4/16/28 8 | 62/86 5188150 2/54/16 16/40/133 4/46 | 40 10 / 55/125 6/117/71 19 / 3,135 1|12|2 4|37|36 16 | 15|231 14 / 187/211 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayANa parihRSTasya prayANamadhyabhAjo'pi prayANaM cakriNo draSTu prayAso hi parArtho'yaM prayojana manuddizya pravartitAnAM pramathaiH pramodAd pravRtta nirbharAneka pravrajyAnantarodbhUta pravrajyAhApanaM velAdinA prazastayativRttAnAM prasanna dunirIkSyAbhyAM prasavaH kaNikArasya prasAdAlaMkRtAM prIti prasAdhita mahAvidya prasIda bhartavijayasva deva prasIdottiSTha yAsyAvaH prasUtAM snggmenocc| prastAvasadRzaM kiJcit prastutaM vandinAM ghoSaM prastutocita mAlapya prahatAneka tUyauMgha praharSAtibharAdvoDhu prahAsAttasya sotse kAt praheyamidameveti prAgAruhya vimAnamAtmaracitaM prAgeva kambunisvAnA prAgjyotiSyezvaraM hantu prAgbandhaMbhujayoH kRtvA prANavittavyayenaiva prANato'pi priyaM jAta [ 285 ] 14/6/198 / prANinAmabhayaM dAtu 14/86/200 prANyakSa parihAraH syAt 14/12/200 prAjya sAmrAjya saukhyAni 2/08/23 pratiSThata tato nAthaH 13/172/186 prAdurbabhUve tridazarazeSaH 16/211/25. prApya megharathaM bhUtA 13/196/188 prAyaH prayoja kasyAnta 15/28216 prAyAjjinapateH pAdau 16/148243 prAvartata rarane raudraH 1065126 prAvati prAvRDambhoda 1/649 prAsAda zeSanirmukta 4/51/107 prAsAdatalasaMviSTo 6/54/65 prAsAda zikharANyete 7/86/81 prAsAdeSu bhramo dRzyaH 16/217/251 prAsthitairAvatArUDho 13/63/175 prAhustadubhayaM jainaa| 6/2462 priyaMkaraH satAM nityaM 3/10/34 priyaGkarA priyApAya 13/106/18. priyajAnirapi krIr3an 14/65/197 priyamitrA tato'prAkSIt 4)67/45 priyopAyatraye yasmin 10/11/121 proktA devAyuSastajjJaH 8/143/66 2/37/18 phalAnyuccitya hRdyAni 2|101/24 13/121/151 8136/65 baddhamuktAzcirAyate 1/85111 bandhe'dhikaguNo nityaM 5/24/46 babhUva saiva sarveSAM 2/39/18 | babhUvAninditArtho'pi 12/53/156 16/126/241 10/110/130 14|162/211 16.167/248 11/77/142 16/33233 11/140/148 868/86 12/66/157 816/103 3/47/26 3/46/26 14/20163 13/9/176 16/146/243 7/15/74 1056/125 1.87/128 111116/146 1/86/11 15/66/236 6/2062 3/62/31 15/138/228 13/80/178 8107/63 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3/10/25 12/136/163 8/6486 bahurbahuvidhakSipro bAlakrIDArasAveze bAlastrIbhItavAkyAni bAhya kakSA vibhAgasthaiH bAhyasthaM yAnamAruhya bAhyAbhyantara naiHsaGgaya bibhrANau tau parAM lakSmI brUte smaiti tato vAkyaM budho'pi budhatAM svasya bodhinopazamenApi bhaktopa karaNAbhyAM syAt bhaktyA tasya jinezvarasya bhaktyA natvA tamIzAnaM bhaktyA lokAntikarnatvA bhaktyA jinAgamAcArya bhakti parAmavirataM bhadrabhAvA yazobhadrA bhadra zrI vijayAyatad bhartu rAjJAM praNAmena bhartuH sapraNayAM dRSTi bhavadAgamanasyaitad bhavadAgamanAdasmAn bhavadAgamanasyAsya bhavadbhiH kiM budhAyAta bhavasantati viccheda bhaveddharmakathAdInA bhavyAnAM manasA sAdhu bhavyaH paryAptakaH saMjJI [ 286 ] 15/80/221 / bhAno samudyati prAta 83186 bhAvayAmAsa bhAvajJaH 4/40/40 bhAvinI sUcayAmAsa 12/77158 bhAsamAnAMzuvaktreNa 1/5/10 bhAsvad bhUSaNa padmarAgakiraNa 1089/126 bhItimujjhata zauNDIyaM 1/84|11 bhImATavyAmapaptAva 2/67/23 bhuJjAno 'nantavIryo'pi 13/114181 bhUtavratyanukampA ca 11/132/147 bhUtvA dattastayoHsUnu bhUpAndarzayamAnaH sa bhUpendro'pi samaM bhUpair 1636/233 bhUmRtAM mukuTA lokA 11/155/146 bhUmipAnprApurutkSiptaH 15/5/214 bhUmerutkIlya mAnebhyaH 11/04/142 bhUyate hi prakRtyaiva 12|143 / 164 bhUyobhUyaH praNamyezaM (pra0) 3/256 bhUSitAyuddhavaMzasya 85087 bhRGgAlI veSTita rejuz 7/01/71 bheje zrIdhara mAnamye 2/33/20 bhedA jJAnAvRte: paJca 14/27144 bhedau samyaktvacAritre 2/66/20 / bhogAnniviMzatastasya bhogiveSTanamArgeNA 14|177/210 bhramantyapi surAvAsAn bhrAtaraM ca purodhAya 12/122/162 bhrAtA saMdarzito 'pyAsIt 16/153/244 | bhrAtRzokaM nigRhyAntaH 13/36/174 | 12/1141161 magadheSu janAnteSu 12/170167 5/27/5. 6/86/68 6/118/71 16|50234 1050/125 14/164/206 13/167/188 1483166 14/136/205 14/72/190 11/113/145 1/74/10 118 136 6/43/106 8/13365 16/11/238 15/121/227 1428/194 &|10|111 13/28/172 6/5/60 1/08/11 6/12.71 8.131/95 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2 ] magadheSvacalagrAme maccintAM pravihAyAyeM mahAjvAlAbhidhAM vidyA maNicUlaM tamAtmeti matipUrva zrutaM jJeyaM matiH zrutaM cAvadhizca matizru tAvadhijJAna materiti vikalpo'yaM matvA vimAnamAnIya matsyacakrAmbujopeta madbharturjagatAM bhartI madyamAMsamadhutyAgaH madazasya patAkeyaM madhormAGgalya vinyasta madhyerAmathAkarNya madhye paTalikaM nyasya madhyeraNaM tayormadhye manasyanyadvacasyanyad manAparyayabodho hi manyethA yadi bhItasya manye niHzeSitAzeSa manoguptyeSaNA dAna manoharAkRtistasya mantrI dIpa.ivAdIpi mandAraprasavAnbhaktyA mamadaMdahyamAnAyAM mayApyetatpurA kArya mayaivedaM purA jJAtaM mapyAropitabhAratvAt mahAkulInamAsAdya |87 / mahAnto hi na sApekSaM 6102/ 6/104/70 mahAbhiSeka yogyAGgo 13/85/175 76081 mahAdhRtistadante'sau 11/1301146 8/166/68 mahAvratAni paJcaiva 81/84 15/83/222 mahAbalazataM vyomno 56654 15/74/221 mahimnA sAmarAgaNa 13|24|172 mahIyastasya saundarya 11/118146 15/02/222 mahIyasApi kAlena 11/20137 mahendrastasya nAtho'bhUt 1046/125 38833 mAgadhA sa ciraMtaptvA 8/14096 11/107/145 mAgadho'pi divazcyutvA 8/14296 8/2185 mAtAbhUtvA svasA bhAryA 89461 6/111/70 mAturgarbhagatena yena sakalaM 14206/213 6/61/108 mAdyaddantighaTATopa 3/56/30 5/55.53 mAnastambhAn vilokyAni 1/68/6 15/26/216 mAnuSyakaM tathApIdaM 12/67/160 86989 mA mA prahASrTI vezyeyaM 27086 mAmatra sthita mAlokya 11/144|148 15/87/222 mAyA tvaksAramUlAvi 16/06/237 12/7/152 mAyAkApanayane 13/166186 14/35/165 mAyAkaM nivezyAsya 13/136/183 81184 mAyAlobhakaSAyo ca 1688/237 11/5/135 mAsakaM vidhAyaka 12/162/166 14/46/166 mAhendro rasitA tasya ..68268 mitrasyAMsasthalaM kazcit 13|14|176 6/50/65 mitho virodhinI bibhrad . /104/112 2/87/22 mitho virodhinIM bibhrad . 14/142/206 2/53/16 | mithyAtvAviratI yogA: 16/05/236 2/12/23. mithyAtvaM mizrasamyaktve 16/102/236. 7/1474 / mithyAtvAviratI yogaa| 8/3/84 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukulIkRtahastAna muktAlaMkAra saMpanno mukhebhyo nirgatairdU raM mude kundalatA nAsId munayo yadguhAvAsA muni caraNarajobhiH. munInAM tilako nityaM muneH samAdhiguptasya muneH pAtratayA tasya munerdattAbhidhAnasya mUrchAkhedita mabhyetya mUlottara guNAbhyAM tu mRgendraH svaM puro rUpaM mRtvA vidyutprabhA nAma mRtvA bhUstvaM kuberasya meghAH sAnucarA yasmin mene tatpadamAlokya meru sAnuvizAlena merau puSyannamero tau mokSArtha vAGamayAbhyAsa mohAndhatamasenAndho maulyaM tatpuravAstavya [28] 15/55/216 yatpRthaktvavitakaM tat 15/16|215 yatsukhAyAnyasAMnidhyAt 14|138205 yatsodhakuDyasaMkrAnta 650107 yatra dhIraiH samaryAdaiH 39/26 yatra cArupadanyAsA: (pra) 1/256 yatra candrAvadAteSu 12/155/165 yatra rAtrI virAjante yatrAsItkokileSveva 10/80|130 yatropahAra padmAni 115/14. yadaGkaSa saudhAna 5/30/51 yadabhraGkaSahAna 16/37/233 yadabhyastamapi jJAnaM 3/12/26 yadutpAdavyayadhrauvya 6/25/62 yadyasyAbhimataM kiJcit 6/11/68 yaddeyaM cakravartibhyaH yadbhujodbhuta durvAra 10/13/121 yadbhAti saudhasaMkIrNa 7/82/33 yadyatasyAH patirbhIrur 11/36/136 yathAkAlaM SaDAvazya 16/150/243 yathAgamagataM samyaka 8/107/16 yathA gaurityayaM zabdo 12/36/154 yathA sAdhu karoSIti yathA tasyArucadrAjyaM 16.54/235 yathA prAvati pArAyaM . 162/230 yathAdezaM samApayya 2/2016 yathAnurUpaM prakRtI: 14/130204 | yathAbhirAmamArAma 2/22/16 | yathA pratijJamekena 1144|117 yatheSTa vAhanA rUDha 1/36/5 / yathoktaM kRtakRtyebhyo 16/173/246 12/103/160 3/35/28 13/2/168 9/15/103 13/15/170 3/41/26 13/16/170 3/40 26 9/13/102 3/36/28 16/43/234 15/139/228 2/34/17 14/176/21. 1152/7 3/34/28 2053/125 129145/164 12/157165 15/10/225 16/26/232 12/126163 10/120/132 8137/65 1/771. 10/66/126. 640/64 14/76/166 3/91/34 yaH kaSAyodayAttIvraH yaH kAyavAGmanaHkarma yaH kRtyAkRtyapakSaka yA prAbhUtsUrya kAntebhyaH yaH susaMvRta mantrasthaH yattvApyanAtmanAtmIye yatprajJA tanute nIti Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathoktotsedhasaMyukta yathoktaM mohataH katu yannandIzvara yAtrAyA yamaMvarA guraNAdhArA yasminnivAsiloko'bhUda yasminsa kamalAne ka yasminnaikamaNivrAtai yasya prakRtayo nityaM yasya tASikasyApi yasyAH kAntyAbhibhUteva yasyAri vibhu cAtyanta yasyArthino na paryAptA yasyAnudgatadantakesaramapi yasyAM nAkAlayAH saudhaH yasminmarakatacchAyA yasminvipariNamArgeSu yasminprAsAdaparyanta yasminsaudhAzca yodhAzca yAJcAbhaGgamayA skivA nivRtyAsmAt yAta yAne yojanavistIrNaM yA mandagatisaMpannA yAme tu triyAmAyAH yAnanyavasthitAneka yAvanna zastramAdatta yAvadve lAvanopAnta yAvatsa dIrghikAmadhyAt yudhyamAnaM narendra reNa yudhyamAno puro rAjJo vezenApi tau pratyA [ 28 ] 14|33|194 16 |21|232 6 | 92/68 15/51 | 216 13/12/170 6/12/102 _3/15/26 4/75/43 1|34|5 13/34 | 173 13 | 25 | 172 _13|29| 173 13/205/160 1/22/4 3 | 16 |26 13/14 | 170 _3/18/18 13 | 17|170 2/5/14 4/7/36 15/46 | 218 13/32/173 | 24|104 _3/64/31 7/75/80 14/160/206 6/89 | 111 7/63/81 _11/31 | 138 19/68 | 141 yena khyAtAvadAneSu ye vItarAgAH zazirazmi gaurA: yo'bhUttasya suto nAmnA yo guNa prAtilomyena yogastho vidhinA jitendriyagaraNo yogazca trividho jJeyo yahetubhiraSTAbhir yogA: prakRtibandhasya yogaistrakA likai nitya yogyA yogyAtmanA dravyaM yogAnAM vakratA nAmno yodhayetA mimAvevaM yo lokabhUSaNasyApi yoSayA vajramAlinyA yauvanaM samaye prApya yauvarAjya mavApyendraH rakSan pRthuka sArAkhyAM rakSopAyeSu bahuSu raJjayan prakRtInityaM ratnakuDayeSu saMkrAnta ratnaM pradAya sAraM ca ratnAbharaNatejobhiH ratnadArumayaM saudhaM rathikA na rathaireva rAgAdikaM svasaMsakta ra gArdrIbhUtabhAvasya rAjalakSmyAstataH pAriMga kAryAnuvartanyA 13/26/102 16 / 207/250 8|130|65 _2 | 16/16 5/?58/2 _16 | 79|237 12/107/161 16/90|230 13 | 144|242 12/21/153 16 | 70/236 11 / 63 | 141 14/36/165 6 | 87/68 8|32|86 8 | 36 | 86 10 | 65 | 126 7/58/78 12/133/163 1 | 25 |4 2/76/21 _3/06/32 14/60/167 5 | 42/51 12 | 142 | 164 16/13/231 14/10/162 2|41/18 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'rAjan jijJAsurAtmAna 'rAjarAjaH smbhyety| rAjA megharatho nAma rAjA tatpuramadhyAsta zAjA yadRcchayAdrAkSI rAjA trivargapArINa rAjA vidhu dratho nAma rAjyalakSmI tato'pAsya rAjJA praNItamArgeNa rAjJAM samantato netra rAjJo hemAGgadasyAsId rAjJo megharathasyAgre rAmAM manoramAM kazcid rAmA manoramAkArA ripurodhavyapAyena rudantyA satataM zokAn ruditvA kevalaM mAtA rundhAno mohanIyasya rUpAdInAmanityatvaM rUpyAdrAtidUre'tha rUpyAdraruttarazreNyAM reje dhanAgamotkaNTho reje javAnilAkRSTa rogAdibhiranAlIDha rojyante'bjaSaNDeSu [29. ] 4|110113 | lakSmI saptazataiH samaM 1.108/130 lakSyamANo'riNA dUrA - 12/74/158 - lakSyate pAramaizvarya . 9/17/103 lakSmyAdhiko'pyanutseko 11/18/137 latAnupAtamuccitya : 7/46/77 labdhvA tuSyedalabdhveSTaM 11/137/147. lAjAjalIvicikiru 7/4177 lIlayAkRSya tUNIzad 12/62/157 lIlottIrNAkhilAmeya 6/8067 lokanAthastato buddho 11/56/140 lokatrayapradezeSu 129/152 lokAnAM sa yathA pUjyaH lokAntaritayoH pitros lokAnAM manmathaH kAnto lokAtItaguNopeta lokezvaraM taM parito'pi 6/11070 - lobhazca kRmirAgAMzu 16184247 lolatArA nirIkSyAti 16/1266241 1. laukAntikAnvisayaMzo 6/122/71 5/65/57 12/60/156 4|4|41 10/71/127 - 2/38/18 16/234254 5/2/47 13/1 14/01/166 16/10/236 10/121/132 6/17/61 14140/206 13/135/183 16200249 1687/237 6/56/108 15/6/215 ... 7/16/74 6/5665 ...1048, 125 vakula prasavAmodi 1064/126 vacastasyAnumanyApi 3/2/25 vacasA ceSTitenApi 6/116/71 vadhyo'pi pUjya evAyaM 6/8/102 vanaM sarvartu saMpanna vanApaharaNakrodhAt vandArubhirvandijanaiHsametaH 14152/166 vandibhiH stUyamAnAGkA 1156/140 vapunisargabIbhatsaM 12/169/167 | vapurmanojJamAdAya 9/116/114 12/02/158 1034/123 135/65 8/13895 16/214/251 3/65/31 12/100 160 13/151/184 lakSmIkareNukAlAna lakSmIH kApi basatyasmin lakSmI kramAgatAM tyaktvA lakSmI bibhradapi prakAma Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSavardhita bAlAbho vatsyatazcakriraNastasya vazAbhiH praraNayAddattAt vastuno'nantazakte'stu vahantyetA jalaM cAtra vAkpathAtItamAhAtmya | vAkyenAzrutapUrveNa vAtA: puSpamayA yasmin vAmaH pANirayaM cAsya vAraNendramathAruhya vAsarasyAvasAne'tha vAsavaH pratihAro'bhUd vAsudeva tripRSTo'bhUda vAhavegavazAdasa vikArarahitA bhUtir vikrameNAdharI kurvan vikrAntavikramasyApi vicitra puSpairatha puSpa maNDapo vicitraraGgAvalibhaktiyuktA vicchinno'pi sa sambandhas vijayArddha kumAreNa fafrigerat vijJAtatattvamArgasya vijJAtAgamasadbhAvo vijJeyA nirjarApyeka bitAnatalavartinyo vidyayA bahurUpiNyA vidyAnAM pArazvAhaM vidyAnimitanArIbhiH vidyAdvayamAsAdya [ 261 ] 13/04/178 3/88/111 10/73 | 127 15|112/226 3/29 / 28 13 | 115 | 181 _8|36|86 13/20/171 |1|111 14|56/197 14/62/197 10/8/121 _7/37/76 13 | 108/180 1/18/3 14 | 43 | 135 10 | 24|122 16 | 226 / 252 16222/252 2/83/22 14] 186 | 211 14|103 /201 11/7/135 12/120 | 162 15/70|221 13/186/188 7/12 / 81 2 | 44 | 16 10/90 | 126 7/67/76 vidya dadaMSTra sudaMSTrAbhyAM vidyantIsutAM bhe vidhinA merumAlI tAM vidhinopAyata jyAyAn vidhuH kSapAsu kRSNAsu vighRtaiH kAzanIkAzaiH vidhRtaiH sarvatazchatra' : vidhoH karAMkure reje vinivRttiH pramANAnAM viparItaM manojJasya vipallavatayA hInA farahar nikvANai: vipulo vetti saptASTAn vipralabdhA muhurvA vibudhairApi vismitya vibhavo nirguNasyApi vibhUtirdharmamUleti vimAnastha: priyAmanyaH vimAnamayamAkAzaM vimAnamAmaraM kAnta vimAne tAmathAropya vimAne svastikAvarte vimucya khecaraizvaryaM vimuJcatu bhavAnvairaM viyammahaddhikaiH kIrNaM vilepanai dukUlasrak vivarasyAntaradhvAnaM vivicya karmaNAM pArka vivezeti puraM paura vizataH strIjanasyoccaira 6/34/6/3 5/28/0? 10/64 / 126 11|15|136 13 | 42/174 13/104|180 3|66 | 31 14/144/206 _ | 138|116 16/164/244 13/9/166 13/142/184 15/20/223 - 14/155/208 14 | 13 | 203 3/62/108 10 | 12|121 13 | 105 | 180 13/66 / 176 13/51/175 _4|4|36 8 | 161/68 | 181/ 12|32|154 13 | 68 | 177 2/64/20 14/15/212 12/159 | 166 1/3/111 2/00/??* Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 262 ] 141166/20 // 14183210 -six 12 / 150 165 16/177/246 23641/163 141166|212 1558/216 (pra) 6/256 12/140164 16/147/243 325 6/6/60 vizAkhanandyapi bhrAntvA vizAkhabhUtAvanuje vizAkhenandinaM bhIta vizuddhavRttayA nItaH vizuddhAtmA nirAkAMkSas vizuddhipariNAmena vizuddhobhayavaMzasya vizuddhacapratipAtAbhyAM vizeSeNAbhyanujJAmaM vizrAnteM ce samaprAkSIt vizrAntazced gRhANAstraM vizrAntazacikIddezaM viSayAndhIkRtAnUna viSAdaharSa saMtrAsa viSAnala karAlAsya vismayAtkaNThamAzliSya vistAslakSamyA sahitaH vihRtya svecchayA kvApi kSamANAH parAM bhUti vIkSya cAritrasaMpanna dhIkSyAbhinandanaM mAnya vItasAMsArikakleza vItatRSNatayAhAraM vItAbhramapi dikcakra vRttaguptyAdisaMyuktaH vRthA loko nirAloko vRthA vihAya mAM rakto vRSadha viSayAsaGgAt vRthaiva vaiyAkaraNA vadanti vegAtpakSavatAbhyetya 8146/66 | vegenaitya tato natvA "8/132415 vedikA balasaMpAtaiH 6/13965 velAvanopabhogana 87 veSTitaH paritImaulai 15897 vairAgyasya parAM koTi 15457/216 vyaktamekAzraye pUrve vyaz2ambhanta tato mandra 52/323 / vyantaraimuditairane 16/231 / ya'ntarAstanamantisma 1/ 12 vyAkhyAmazIlatvamavekSya 5210138 / vyApRto'bhUdyathAmnAyaM 5/5152 / vyutsarga: kathyate kAyot 1.54.125 / vyomnIvAmAntamunnatyA 125115 vyomno'vAk zirasaH vaMjatA bhUrivegaina 3/11/33' vratAnyatra paritrAtu 16/2242522 vratIdIni zubhAnyAhuH 14/154/205 vrateSvanaticAreNa 23/12/987 vyAhRtivyAptI svasmin 85688 7/4071 zakSAdidoSarahitA 1178/2.77 zaktitrayavatA tena 134165166 zaktyaSTaparighaprAsa 13/101180 zaGkhadundubhinidhyAna 1618246 zaGkhaparvatamabhyarNa 10 1131 zaGkhakAhalatUryAriNa 101166121 zaGkhikApi divazcyutvA 6106/70 zaGkhikarapyabhavatva 16/176/248 zanaiH sarvAtmanA ruddhA 5/15/48 | zabdoliGgasaMkhyAdi 5788 -16/74/236 12/135/164 27115 118411 57254 15/13/215 6/1962 14/68158 11/141/148 1111361147 14|137/2051 15,106/25 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaratpayodharAkArai rinnabhastalazyAmo zarapAtabhayAbhUmi zarapAtabhayAtkaizcit zarIrAdikamAtmIya zarIravacasI vApi zaraiH protorukaH kazcit zAyAdinAgamoddiSTa zAtakumbhamayau kumbhI zAntasvapna phalAnIta zAntabhAvo'pyabhUnnAmnA zAntijinendro viharatyathaiSa zAliva prAvRtaprAnta zAbdikAnanata: smAlaM zikSAvratAni catvAri ziJjAnassanA dAma zibiraM yugapatsarvaM zilAstambhAsthikASThAdi zilImukhaughasaMpAtaH zuddhAtmanaH svabhAvottha zuddhAtmA giriM nandane zubhakAnteti nAmnA ye zuzrUSayAtha visrambhaM zUnyAgArAdiSu jJeyaM zUro rAjasutaM manyo zRNvan dharmakathA: zravyAH zailAdavAtaraMstasmAt zaizave'pi parA bhakti zokasaMtApitAccittAt zobhAM senA nivezasya [ 263 ] 1/15/3 * 1/62/6 5/31/50 5/40 | 51 | 16 | 128|241 16 | 182|246 5/36/51 16/22/232 13 | 50 | 175 13/59 | 176 10/137/133 16 | 210 | 250 1/14/3 - 14 | 23 | 193 8/18/85 3/52/30 14/67|168 - 16/85/237 14|18|193 | 148118 8/183/100 |10|28|123 8/46/87 16 | 143 | 243 4/72/43 8/124 | 64 26/75/60 .6/70/66 6/57/65 14|126/204 zyeno'pi tadanuH prApat zraddhA zaktiH kSamA bhaktiH zraddhAdibhyo'pi jIvasya zravaraNau nizcalIkRtya zriyaM nivizya tatrorvI zriyaM samagralokAnAM zrISeNastadviyogAta zrISeraNo nAma tasyAbhUt zrata prazamagAmbhIryaM zrataM tIrthakRtaH pUrvaM zrutvAtha svAmino nAma zrutvA svapnAMstataH svapnAn yamANo dhvanistasyAH SaTkhaNDamaNDalakSoraNI SaTtriMzaddhi dinAnyAyuH SaDaGgabalamAlokya safarefun SoDazApi sa vanditvA SoDazASTAvakai kA pa sa sa ityaryaH satAM prApta sakaSAyo'kaSAyazca kiMkartavyatAmUDhas sa kiJcidantaraM gatvA sa. kiJcidantaraM gatvA sakriyasya pramAraNaM syAt sa catuSTayamArAdhya sa cAnyadAsakto'pi - 12/5/151 12/23 | 153 16/132|241 5/45/52 -6/29/63 1|1|1 8/100/12 8/27/85 4/50/41 8/128/64 7/74/80 10 | 53 | 175 _14|58 | 197 10/11/132 8/155/67 14/04/200 |16|101/238 7/3/03 16/104/239 12/01/157 16/3/230 4|56 | 41 5/66/57 4/5/36 16 | 76 | 236 11/135 | 147 ., 10/11/125 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM ciraM saMyamaM dhRtvA sa jIvAstitvasaMzIti sa tasya bandhutAkRtya sa tatra hastadahano'pi satataM saMyamoccheda satuSyan vratalAbhena sa tenaiva samaM gatvA sa toraNairmaGgalavargayuktai satpratyAgamasadbhAva satyatyAgAbhimAnAnAM satyabhAmApi taddAna satyApi suprabhAnAmnI sattvAnAmabhayaM dAtuM satsvasatsvapi sattveSu satpathe vartamAnAsu satsaudhAntargate sAdhu sa dattastadviyogArtaH sadAnuraktaprakRtiH sadA saMvara sanmArgA sadA vikAsinI yasya sadA sarvAtmanAzliSTAH sadAnanAtiriktana sadUtastatpuraM vIkSya sadaiva dakSiNazreNyAM sadityuditasAmAnyAd sadvRttamakhilaM yasmin sadva zaprabhavAccApAt sadve dyAsravahetuH syAt dhIramiti tAmuktvA sanatkumAramAhendrI [ 294 ] 10/107 | 130 | 150 | 118 6|21|60 12/164|166 16 |27|232 8 | 24|85 2/70/21 16|225|252 | 114 | 113 1|32|5 8/63/82 8 | 108 | 13 11/106/165 12|6| 152 14 | 36 | 165 13 | 47/174 10|46|124 2 | 25/17 16/133/241 11/12/136 3 / 57/30 |38|106 3 | 42 | 26 3 | 45/26 15 | 104 | 224 150/7 5/104|58 16/51/234 6/114 /71 13 | 136 / 183 sa nandidra u talaM nAthas sanAbhyetibhuvaM yAvat sa niHkramaNa kalyANa sanivRtya tato gatvA sannapyanyAyazabdo'sau sanmArgamana vApyete sammArjayantaH parito dharitrIM sa. paJcAgnitapastaptvA paraM bhUtisaGga ena pUrvANyAnupUrvyAca sapodanapuraM prApya pauro'tha purAbhya saptaSaSTi buddhAnAM saptAnAM prazamAtsamyak saptame'hani sampUrNa sa prossdhopvaas| syAd bArambhamUrcchAdi sa bAhyAbhyantaropadhyos sa bhUtaramarATavyA samagra cakravartyAsId samatItya sa nAnArtha samantato yojanavistRtaM samAH saptasahasrANi samyagaprAkRtAkAre samavyAyAmayoryoniH samasta sampadAM dhAma samAnakulazIlAsId samAna sthiti saMyukta sa mAM varNAvaro bhoktu samitiH samyagayanaM 15|24|216 1|12|12 | 100 | 112 8|144|e6 1 / 33/5 16/163/242 16 | 220 | 252 8 | 147/66 2|80|22 10/2/126 7/34/76 8 | 55/88 16/77/236 12/117/161 7/65/76 8 | 16 | 8 16/66 | 235 16/160|244 = | 115 | 63 8 | 126/65 15/107/225 16|206/149 8 | 169 | 18 3/96/34 14|110 | 202 _3|44|29 |11|127|146 16|188[247 8|53 | 88 16 | 121/240 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1383178 samRddha nagaraM nAnyad samyaktvajJAnavRttAni samyaktvajJAnacAritra samyaktvazuddhi saMpannA samyaktvAdhikRto bhAvAn samyaktvamatha tattvArtha sa samyagdarzanajJAna samyagAlocitAzeSa samrAjamekadA kazcid samrAT caturdazabhyo'pi sa yadvacchastraratnasya sa yathAbhimataM tasmin sa yojanapRthaktvaM ca sa yauvarAjyamAsAdya sa rarakSa yathApUrva sarasvatI lokamanorameNa sarasyAM nalinIpatraH sarAga saMyamaH puurv| sa rAjakulamAsAdya saritastIra saMrUDha sarito nirvR testIre sarito yatra rAjIva sarva gIrvANa tejAMsi sarvatu kamanIyAGgI sarva granthe ca saMzayya sarvajJasyApi cedvAkyaM sarvato vAranArIbhiH sarvataH saudhasAnnidhyAt sarvadaiva satAmAsIt sarvabhavyaprajApuNya [ 295] 3/36 26 / sarvalakSaNasaMpUrNas 15/65/190 sarvasaGgaparityAgAt 12.167/166 sarvaM duHkhaM parAdhIna 887/11 / sarvArthasiddhimAsAdya 12|116162 sarvA babhAsire vidyAH 12/116/161 sarve cakramRtazcakra 8583 sa laukAntikasaGghana 10/115/131 sa vAkyAnantaraM bhartura 10/21/122 sa vAmakarazAkhAbhI 2016,122 sa vAmacaraNAMguSTha 10/118131 sa vismAyayamAnastat - 1/72/106 sa vIkSyAnantaraM bhartu 15/11/223 sa vIkSyAnantaraM dUrAd 6/36/105 sa saMsRtyAtha saMsAre 12/130/163 / sa sAMnahika zaGkha 16/216/251 sa siddhasukhadezIya 1077/127 sahasrasaMmitabhU paira 16/68/236 sahasrAmravane zuddhAM 11/12/143 sahasrAMzusahasraNa 1/7/102 sahasrAMzu sahasrodha 12/51/155 sahajaiva dayA yasya 13/8166 sahasaka mapi prAyAt 13/19.188 sahasaivAmbaratyAgas 1440/195 saMketakalatAgehaM saMgacchante mahAvidyAH 1/5/2 saMgrahAkSipta vastUnAM 3/89/34 saMcaraJcamarIcAru 14|122203 | saMcAradIpikA yasyAM 14/22/163 saMjayantyAH puraH svAmI 13/130/12 / saMtaya' siMhanAdena 12/10/161 12163/166 6/27/104 1451/166 15/4/214 14/73/201 5/74 53 11/101/144 14|168/209 7/24/75 10|14|121 9/154|118 4/8644 12/165166 15/27/216 1535/297 10/6/120 11/151/146 .1/47 9/70/10 // 14/128/204 3/1121 1/45/16 15/103/224 3/7/25 1/128/4 12]44/154 5/10/40 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83886 7/8761 14/118203 13/116/181 16/160240 15/1151226 528/5. 8/101/12 195/112 1/80/10 8/73/9. saMtApa:-sarvalokasya saMdarya kRtrimA mAlA saMprati prAbhRtaM sAma saMpUrNajJAnadRgvIrya saMprApya vijayArddhasya saMbhramapraNatAyAta saMbhrAntargamanAyaivaM saMyamAdiprasiddhayartha saMyamAdhArabhUtasya saMyamema vizuddhAtmA saMvarastapaso hetus saMsArastho'pi yatrAsId saMsAradehabhoMgAnAM saMsArakAraNatyAgaM saMsAre saMsaratyevaM saMsArottaraNopAyo saMsRteH sa paraM jJAtvA saMsRtau suciraM kAlaM sAgandhyAyedi nAyAsyad sA ceyaM siMhanandApi sAMdhikSepaM tadAkUtaM sAdhuH svArthAlaso nityaM saadhuvRttaahitrti| sAmadAnaratA yUyaM sAmastutipriye yojyaM sAmantAnikhilAntaraGga sAmAnikAstataH sarve sAmrAjyaM tAdRzaM tasmin sAmrAjye'pyatha yasyAsId sAmni ne ca zakto'pi [:266] --12157256 sA sagadgadamityUce 12/50ra4. sA vyaraMsIdudIryavaM . 2/2017 sASaNasavatigavyU ti 16/16247 sitopyavAtaravyomnaH 14188/111 siddhaH sanyAti nirvANaM, - 032 siddhAH saMsAriNazceti -13/17/176 sisaMgrAmayiSuH kazci 16138 241 siMhanandApi tenaiva 16/6/231 siMhAsanasthamAnamya 15/3/217 siMhAsanasitacchatra 121121/162 sukuNDalAbhidhAno'bhUt 13 / 16/171 sujIrNamannaM vicintyokta 1155/140 sutApaharaNAdAti 16/52/234 sutArArUpadhAriNyA sutArAvirahamlAnaM 1133/138 sutArAM tarasAdAya 12/17/153 1086/128 sutArAharaNaM zrutvA sudhIrasnigdhadugdhAma 12/50/155 supratiSThasamasthityA 8892 subhaumanagarezasya 8112/63 sumahAnayazobhAro 2/36/18 sumitraparivAritvAt 1182/142 sumedhobhiA purA gItaM 13/23171 suranArImukhyaloka 2/3518 surAH purajanIkAntyA suMrUpastrIkathAsvindraH 1/104/13 surUpA tAmathAlokya 13/146/184 suvicAryamidaM pUrva 15/10/215 suvizuddhavikalpottha 10/117/131 / suvRttanibiDAnUna 14|14|192 suvRttaM lakSaNopetaM 13/2016 7/78/80 7/8480 8383 78180 3/09/33 16/131241 11/46/136 6/58/65 15/30/217 1/42 13/187/188 13/17/187 12/12/156 6/76/67 2|15|16 15/52/219 38433 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15/137/226 13/177 10/ 1 14/120203 TERTF-15 16/66/144 411 15|133228 16/25/232 16/15424 1416/161 suvRttasyonnatasyApi . suvyakto'pi mamodyogas suzliSTa sandhibandhAGgaH suzliSTa sandhibandhena senAnyaH purato gacchad sevyamAnaH sukhasparzaH sainyAvagAhanenApi sainye bhagne prabhoragre sainyamuktAn zarAnnaikAn sanyaiH kolAhalazcakra so'haM na tasya sUnutvAt sotsAhaM sainyanisvAnaM so'rucadyogamAsAdya saukSmyAtsamastabhAvAnA saudharmaprabhavAdAkhyAd saudharmasyAMvavAdena saudhotsaGgA virAjante saundaryavibhavAtsekAd saubhAgyabhaGgasabhUta saubhAgyabhaGgasaMbhUta sauvarNaiH kaTakaireSa stavakamayamunmayUkhamuktA stAva stAvaM parItyezaM stokakrodho'nutsittazca strIkathAlokanAtIta strINAM kapolamUleSu strIpusAdikasaMpAti sthapatiH karmazAlAyAM sthitvA saMvatsaraM samyak sthitvA cASTamabhaktena 13/13/170 snigdharUkSatayA bandhaH snehAdagdhadazIdhatA sparddha yA ratnavRSTa yeva sphaTikopalasaMkrAnta 1480|166 sphuranmarakata chAyA 1076/127 smRtajanmAntarodantau 1413200 smRtvA samyak purAdhItaM 512345 smRtairanantaraM tasya 5/12/48 smaradbhiH svImisammAna sthAddhAdharmyayorvyakta 7/43/74 yAtsamyaktvAMvabodhAdi 5184/56 svakAyenAthavA vAcA svaguNAviSkRtI lajjA 16/1681245 svacaturbhAgasaMyukta sva dakSiNabhujArUDha 13/88/178 svanivizeSamAlokya " 1244 svaparasya'ca sambandhaM 4/741266 svaparobhayeyuktAni 12183/158 svapuSpaphalabhAreNa 11517/215 svapoSamapuMSatsarvA 3/2327 svapratiSThamoMkAza 16/227/253 svayaMprabhApi tatpAdau 10/15/121 svayaMprabhAmanAsAdya 16/64235 svayamevAmito gatvA 81404 svayuktakAritAM rAjA 6/74.106 svargabhogabhuvAM saukhyaM 16/16/231 svabhujAz2ambhaNenaiva 14/44/196 svaM rirakSiSayA vegAn svarUpAlokanAyava 12/3/151 svarUpapiNDa pravRttatva 14 1641234 141041 15132/ 8122/64 3/74/32 1/103/112 12/26/153 6/86111 1/608 15116/226 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svabhuM vAmabhivandya ena svarbhAnurata sIsUna svavidyAnirmitairu svazokamUka bhAvatvaM svastutiH paranindA ca svasvAminidhanAtka rddha svahasta nihatAneka svAGgeSu patitAnvAraNAn svAtantrya pratipattyarthaM svAdhyAyasukhasiddhayartha svAnya prakAzako hyAtmA svAbhItyadhyavasAyasya svAmibhRtyAdisambandhaM svAmiprasAdadAnAnAM svAtmetaradvayAtIta svAmI naH sakalAM prasAdhya svAlaMkAraprabhAjAle svedApanayanavyAja svastrIyo'yamabhUtprasanna svinnAlikaH sarAgAkSaH svenAvarodhena tadA sametaM [ 268 ] 12/73 | 158 13 | 118 | 181 _5|69/54 _16 | 60 ! 235 16 | 72|236 5 | 115/56 _4/36/36 5/46/52 16/32/233 16 |142|242 | 120 | 114 16/61/215 14|115/203 5/16/50 15 | 114/226 14/208/213 _4|24 | 38 5/63/57 1/105/13 4| 23 | 38 16/143 / 240 hate mahAbale tasmin haniSyAmIti taM lobhAt hArAvaruddha kaNThena hAstikADambaradhvAna hAsyalobhAkSamAbhIti himacUlena vidyAbhir himavatkUTa devo'pi himosrasya himApAyAt hiMsAmRSodyacauryebhyo hiMsAmRSodyacauryA hiMsAdiSu samAvezaH hI nendriyairapi jane / hRdayAntargataM bhAvaM hRdayAtkasyacitpatta eH hRdaye'nantavIryasya tvaraNAdanekAtma 5 | 67 / 54 12/42/155 _13/27/172 14 | 86 | 166 8|12|84 10/100 | 130 14 | 202/212 6/67|109 5/20158 16/166/245 16/30 / 232 16 | 235/254 6/66|1*e 5|34|51 1/73 !e 15/98 | 223 jAyate'nukramaNikA nirmANe yaH parizramaH / taM sa eva vijAnAti yenAsau racitAkvacit // Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MEERREEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEET zrI jaina saMskRti saMrakSaka saMgha( zrI jIvarAja jaina granthamAlA, solApura-re) hindI vibhAga-prakAzana sUcI 5-00 12-00 16-00 16-00 1. tiloyapaNNI bhAga 1-2 (aprApya) | 16. vizvatattva prakAza Mhastihak & Indian 17. tIrthavaMdana saMgraha litare 16-00 18 pramAprameya 3. pAMDavapurANa (aprApya) & Ethical Doctrins in Jainism 4. prAkRta zabdAnuzAsana 10-00 20. Jain View of life hindI prAkRta grAmara 12-00 21. caMdraprabhU caritra 5. siddhAntasAra saMgraha 12-00 22. dhavalA SaTkhaMDAgama bhAga-1 E. Jainism in South 23. vardhamAna caritra Indian & Jain Epigraphs 16-00/24. dharmaratnAkara 7. jaMbUdIvaSaNNattI 25. raidhU graMthAvalI bhAga-1 8. bhaTTAraka saMpradAya 8.00 26. Ahinsa 3. kudakuda prAbhRta 6-0. 27. zrAvakAcAra saMgraha bhAga-1 10. padmanaMdI paMcaviMzati (chapa rahA hai) 28. zrAvakAcAra saMgraha bhAga-2 11. AtmAnuzAsana 29. dhavalA bhAga-2 OM12. gaNitasAra 12000 30. subhASita ratna saMdoha 13. loka vibhAga 10.00 31. jJAnArNava 14 puNyAsrava kathA koSa 10-00 32. dharma parIkSA 15: Jainism in Rajasthan 11-00| 33. zrI zAntinAtha purANa -5-00 20.00 20-00 Jane arnirmation ibrary.org