________________
संज्ञा अध्ययन
२८३
सण्णाकरणभेया चउवीसदंडएसुय परूवणंप. कइविहे णं भंते ! सण्णाकरणे पण्णत्ते? उ. गोयमा ! चउव्विहा सण्णाकरणे पण्णत्ते,तं जहा
१. आहारसण्णाकरणे, २. भयसण्णाकरणे, ३. मेहुणसण्णाकरणे, ४. परिग्गहसण्णाकरणे। दं.१-२४. एवं जाव वेमाणिपाणं।
-विया. स. १९, उ.९,सु.८ ६. सण्णाबंधभेया चउवीसदंडएसु य परूवणंप. आहारसण्णाए णं जाव परिग्गहसण्णाए णं भंते ! कइविहे
बंधे पण्णत्ते? उ. गोयमा ! तिविहे बंधे पण्णत्ते,तं जहा
१. जीवप्पयोग बंधे, २. अणंतरबंधे ३. परंपर बंधे। दं.१-२४. एवं चउवीसदंडगेसुभाणियव्या।
-विया. स. २०,उ.७.सु. १९ ७. चउगईसुचउसण्णोवउत्तत्तं तेसिंच अप्पबहुत्तंप. नेरइयाणंभंते !
किंआहारसण्णोवउत्ता, भयसण्णोवउत्ता, मेहुणसण्णोवउत्ता, परिग्गहसण्णोवउत्ता? उ. गोयमा ! ओसण्णकारणं पडुच्च-भयसण्णोवउत्ता,
५. संज्ञाकरण के भेद और चौबीस दंडकों में प्ररूपण
प्र. भंते ! संज्ञाकरण कितने प्रकार के कहे गए हैं? उ. गौतम ! चार प्रकार के संज्ञाकरण कहे गए हैं, यथा
१. आहार संज्ञा करण, २. भय संज्ञाकरण, ३. मैथुन संज्ञा करण, ४. परिग्रह संज्ञाकरण। दं. १-२४. इसी प्रकार वैमानिकों पर्यन्त संज्ञाकरण कहने
चाहिए। ६. संज्ञाओं में बंध भेद और चौबीसदंडकों में प्ररूपण- . प्र. भंते ! आहार संज्ञा यावत् परिग्रह संज्ञा में बंध कितने प्रकार
का कहा गया है? उ. गौतम ! बंध तीन प्रकार का कहा गया है, यथा
१. जीवप्रयोग बंध, २. अनन्तर बंध, ३. परम्पर बंध। दं. १-२४. इसी प्रकार चौबीस दंडकों में (नैरयिकों से
वैमानिक पर्यन्त) कहना चाहिए। ७. चार गतियों में चतुःसंज्ञोपयुक्तत्व और उनका अल्पबहुत्व
प्र. भंते ! क्या नैरयिक आहारसंज्ञोपयुक्त हैं, भय संज्ञोपयुक्त हैं, ___मैथुन संज्ञोपयुक्त हैं, परिग्रहसंज्ञोपयुक्त हैं ? उ. गौतम ! उत्सन्नकारण (बहुलता की अपेक्षा) से वे
भयसंज्ञोपयुक्त हैं। किन्तु संततिभाव (सद्भाव की अपेक्षा) से वे आहार
संज्ञोपयुक्त भी हैं यावत् परिग्रहसंज्ञोपयुक्त भी हैं। प्र. भंते ! इन आहारसंज्ञोपयुक्त, भय संज्ञोपयुक्त, मैथुन
संज्ञोपयुक्त और परिग्रह संज्ञोपयुक्त नारकों में से कौन किनसे अल्प यावत् विशेषाधिक है?
संतइभावं पडुच्च-आहारसण्णोवउत्ता वि जाव
परिग्गहसण्णोवउत्ता वि। प. एएसि णं भंते ! नेरइयाणं आहारसण्णोवउत्ताणं,
भयसण्णोवउत्ताणं, मेहुणसण्णोवउत्ताणं, परिग्गहसण्णोवउत्ताण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा जाव विसेसाहिया वा? उ. गोयमा ! १. सव्वत्थोवा नेरइया मेहुणसण्णोवउत्ता,
२. आहारसण्णोवउत्ता संखेज्जगुणा, ३. परिग्गहसण्णोवउत्ता संखेज्जगुणा,
४. भयसण्णोवउत्ता संखेज्जगुणा। प. तिरिक्खजोणिया णं भंते ! किं आहारसण्णोवउत्ता जाव
परिग्गह सण्णोवउत्ता? उ. गोयमा ! ओसण्णकारणं पडुच्च-आहारसण्णोवउत्ता,
उ. गौतम ! १. सबसे अल्प मैथुनसंज्ञोपयुक्त नैरयिक हैं,
२. उनसे संख्यातगुणे आहारसंज्ञोपयुक्त हैं, ३. उनसे संख्यातगुणे परिग्रहसंज्ञोपयुक्त हैं
४. उनसे संख्यातगुणे भयसंज्ञोपयुक्त हैं। प्र. भंते ! तिर्यञ्चयोनिक जीव क्या आहारसंज्ञोपयुक्त हैं यावत्
परिग्रहसंज्ञोपयुक्त हैं? उ. गौतम ! उत्सन्न कारण (क्षुधा जनक अनेक बाह्य कारणों की
अपेक्षा) से वे आहारसंज्ञोपयुक्त हैं। किन्तु संतति भाव से वे आहारसंज्ञोपयुक्त भी हैं यावत्
परिग्रहसंज्ञोपयुक्त भी हैं। प्र. भंते ! इन आहारसंज्ञोपयुक्त यावत् परिग्रहसंज्ञोपयुक्त
तिर्यञ्चयोनिक जीवों में कौन किनसे अल्प यावत्
विशेषाधिक है? उ. गौतम !१. सबसे अल्प परिग्रहसंज्ञोपयुक्त तिर्यञ्चयोनिक हैं,
संतइभावं पडुच्च आहारसण्णोवउत्ता वि जाव
परिग्गहसण्णोवउत्ता विरे। प. एएसिणं भंते ! तिरिक्खजोणियाणं आहारसण्णोवउत्ताणं
जाव परिग्गहसण्णोवउत्ताण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा
जाव विसेसाहिया वा? उ. गोयमा ! १. सव्वत्थोवा तिरिक्खजोणिया परिग्गहसण्णोवउत्ता,
२. मेहुणसण्णोवउत्ता संखेज्जगुणा,
२. (उनसे) मैथुन संज्ञोपयुक्त संख्यातगुणे हैं,
१. जीवा. पडि. १, सु. ३२ २. (क) जीवा. पडि.१, सु. १३ (६)
जीवा. पडि.१, सु. १८ जीवा. पडि. १, सु. २६
जीवा. पडि. १, सु. ३० जीवा, पडि. १,सु. ३८
जीवा. पडि. १, सु. १७ जीवा. पडि. १, सु. २४ जीवा. पडि. १, सु. २८
जीवा. पडि. १, सु. २९
जीवा. पडि. १, सु. ३५ (ख) विया. स. ११, उ. १, सु. २५ (ग) विया. स.११, उ. २-८