________________
शरीर अध्ययन
४२७
प. पज्जत्तय-गब्भवक्कंतिय-मणुस्साणं भंते ! के महालिया
सरीरोगाहणा पण्णत्ता? उ. गोयमा ! जहण्णेण अंगुलस्स असंखेज्जइभार्ग, उक्कोसेण
तिण्णि गाउयाइं। -अणु. उव. खेत्त. सु. ३५०-३५२ ३३. वेउव्वियसरीरस्स ओगाहणाप. वेउव्वियसरीरस्स णं भंते ! के महालिया सरीरोगाहणा
पण्णत्ता? उ. गोयमा ! जहण्णेण अंगुलस्स असंखेज्जइभार्ग,
उक्कोसेण साइरेगं जोयणसयसहस्स।
प्र. भन्ते ! पर्याप्त गर्भव्युत्क्रान्तिक मनुष्यों की शरीरावगाहना
कितनी कही गई है? उ. गौतम ! जघन्य अवगाहना अंगुल के असंख्यातवां भाग और
उत्कृष्ट अवगाहना तीन गव्यूति प्रमाण है। ३३. वैक्रिय शरीर की अवगाहना- "
प्र. भंते ! वैक्रिय शरीर की अवगाहना कितनी कही गयी है?
प. वाउक्काइय-एगिंदिय-वेउव्वियसरीरस्स णं भंते ! के
महालिया सरीरोगाहणा पण्णत्ता? उ. गोयमा ! जहण्णेण अंगुलस्स असंखेज्जइभागं, उक्कोसेण साइरेगं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं।
-पण्ण.प.२१,सु.१५२७-१५२८ प. णेरइय-पंचेंदिय-वेउब्वियसरीरस्स णं भंते ! के महालिया
सरीरोगाहणा पण्णत्ता? उ. गोयमा ! दुविहा पण्णत्ता,तं जहा
१. भवधारणिज्जा य २. उत्तर वेउव्विया य। १. तत्थ णं जा सा भवधारिणज्जा सा जहण्णेण अंगुलस्स
असंखेज्जइभागं, उक्कोसेण पंचधणुसयाई।
उ. गौतम ! वह जघन्य अंगुल के असंख्यातवें भाग की और
उत्कृष्ट कुछ अधिक सातिरेक एक लाख योजन की कही
गई है। प्र. भंते ! वायुकायिक एकेन्द्रियों के वैक्रिय शरीर की अवगाहना
कितनी कही गयी है? उ. गौतम ! जघन्य अंगुल के असंख्यातवें भाग की,
उत्कृष्ट भी कुछ अधिक सातिरेक अंगुल के असंख्यातवें भाग
की कही गई है। प्र. भंते ! नैरयिक पंचेन्द्रियों के वैक्रिय शरीर की अवगाहना
कितनी कही गई है? उ. गौतम ! वह दो प्रकार की कही गई है, यथा
१. भवधारणीया, २. उत्तरवैक्रिया। १. उनमें से जो भवधारणीया अवगाहना है, वह जघन्य
अंगुल के असंख्यातवें भाग की है और उत्कृष्ट पांच सौ
धनुष की है। २. उनमें से जो उत्तरवैक्रिय अवगाहना है वह जघन्य अंगुल
के संख्यातवें भाग की और उत्कृष्ट एक हजार धनुष की है।
२. तत्थ णं जा सा उत्तरवेउव्विया सा जहण्णेण अंगुलस्स
संखेज्जइभागं, उक्कोसेण धणुसहस्स२।
१. प. बेइंदिय ओरालियसरीरस्स णं भंते ! के महालिया सरीरोगाहणा
पण्णत्ता? उ. गोयमा !जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं,
उक्कोसेणं बारस जोयणाई। एवं सव्वत्थ वि अपज्जत्तयाणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं जहण्णेण वि उक्कोसेण वि। पज्जत्तयाणं जहेव ओरालियस्स ओहियस्स। एवं तेइंदियाणं तिण्णि गाउयाई,चउरिदियाणं चत्तारि गाउयाई। पंचिंदिय तिरिक्खजोणियाणं उक्कोसेणं जोयणसहस्सं, एवं अपज्जतयाण विपज्जत्तयाण वि। एवं सम्मुच्छिमाणं अपज्जत्तयाण वि पज्जत्तयाण वि। एवं गब्भवक्कंतियाणं, अपज्जत्तयाण वि पज्जत्तयाण वि। एवं चेव णवओ भेदो भाणियव्यो। एवं जलयराण वि जोयणसहस्सं,णवओ भेदो। थलयराण विणवओ भेदो उक्कोसेणं छग्गाउयाई, पज्जत्तयाण वि एवं चेव। सम्मुच्छिमाणं पज्जत्ताण य उक्कोसेणं गाउयपुहत्तं। गब्भवक्कंतियाणं उक्कोसेणं छग्गाउयाई पज्जत्ताण य।
ओहियचउप्पय पज्जत्तय-गब्भवक्कंतिय-पज्जत्ताण य उक्कोसेणं छग्गाउयाई। सम्मुच्छिमाणं पज्जत्ताण य गाउयपुहत्तं उक्कोसेणं।
एवं उरपरिसप्पाण वि ओहिय-गब्भवक्कंतिय-पज्जत्ताणं जोयणसहस्स। सम्मुच्छिमाणं जोयणपुहत्तं। भुयपरिसप्पाणं ओहिय-गब्भवक्कंतियाण य उक्कोसेणं गाउयपुहत्तं। सम्मुच्छिमाणं धणुपुहत्तं। खहयराणं ओहिय-गब्भवक्कंतियाणं सम्मुच्छिमाण य तिण्ह वि उक्कोसेणं धणुपुहत्तं। इमाओ संगहणिगाहाओजोयणसहस्स छग्गाउयाइं तत्तो य जोयणसहस्स। गाउयपुहत्त भुयए धणुपुहत्तं च पक्सीसु ॥२१५॥ जोयणसहस्संगाउयपुहत्तं तत्तोय जोयणपुहत्तं।
दोण्हं तु धणुपुहत्तं सम्मुच्छिमे होइ उच्चत्तं ॥२१६॥ प. मणुस्सोरालियसरीरस्स णं भंते ! के महालिया सरीरोगाहणा
पण्णत्ता? उ. गोयमा !जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभाग,
उक्कोसेणं तिण्णि गाउयाई। अपज्जत्ताणं जहण्णेण वि उक्कोसेण वि अंगुलस्स असंखेज्जइभाग। सम्मुच्छिमाणं जहण्णेण वि उक्कोसेण वि अंगुलस्स असंखेज्जइभाग। गब्भवक्कतियाण पज्जत्ताण य जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागं,
उक्कोसेणं तिण्णि गाउयाई। -पण्ण. प. २१, सु.१५०७-१५१३ २. (क) जीवा. पडि. १, सु.३२
(ख) विया. स. २४, उ.२०,सु.४