Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImaharSivAsupUjvakRta dAnazAsanam mI vartamAna pArzvanAtha bAlI vidyAvArI da
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakhArAma nemacaMda sanmAlA meM vijayatelA maharSivAsupUjyakRta dAnazAsanam saMpAdaka va anuvAdaka, vardhamAna pArzvanAtha zAstrI vidyAvAcaspati-nyAya-kAvyatIrtha saMpAdaka-jainabodhaka va vIravANI solApura. prakAzaka, goviMdajI rAvajI dozI solApura. prathamAvRtti / + 1000 / vIra saMvat 2467 san 1941 ( mUlya / do rupaye.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka, goviMdajI rAvajI dozI sakhArAma nemacaMda graMthamAlA; solApura. isa graMthake prakAzanameM nimnalikhita dharmaniSTha sajjanoneM udAra hRdayase sahAyatA kI hai| 300 zrI bra saMbAdevAnI dillI 25 sa saTha prAMtIcaMda miyAcaMda maMgarUla 200) seTha pUnapacaMda ghAsIlAlajI 100) seTha kALappA aNNAjI leMgaDe. uparyukta sajjanoMke sahayogake lie hama koTizaH dhanyavAda dete haiN| prakAzaka. mudraka, . vardhamAna pArzvanAtha zAstrI zrIkalyANa paoNvara priMTiMga presa, solApura.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ CAM zrI paramapUjya cAritracakravarti zrI 108 AcArya zAMtisAgarajI mahArAja
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ / S MMNva MAR PEPAL S / cAritracakravartI 108 zrImadAcAryazAMtisAgarANAM ziSyamA vidyAvatyA nijakSullikAdIkSAgrahaNasamaye ____ dAnazAsanAmidaM zAstramadhyayanAtha - nijajJAnAvaraNakarmakSayArtha pravattam / Nowwr
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam caturvidhadAna meM hI saMpattike adhikatara bhAgako upayogakara sAtizaya yaza va sukRtako arjana karanevALe nararatna zrI0 dharmavIra dAnavIra sva. rAvajI sakhArAma dozI jinakI asIma preraNAse yaha graMtha prakAza meM A rahA hai / vinayAvanata saMpAdaka.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA. prathamo'dhyAyaH pRSTha zloka a. on oor n * * "" ! m m so so so 1 maMgalAcaraNa 2 aSTavidhadAnalakSaNa 3graMthopadezyapAtra 4 lokakI pravRtti 5 dAnakA lakSaNa 6 dAnake bheda 7 sAmAnyadAna lakSaNa 8 doSadAnakA lakSaNa 9 uttamadAnakA sakSaNa 10 madhyamajaghanyadAnalakSaNa 11 saMkIrNadAnakA lakSaNa 12 kAruNyadAnakA lakSaNa 13 aucityadAnakA lakSaNa 1. hiMsAdikase dAnaphalaniSedha 15 kalikAla ke rAjA 16 rAjadehakA sAmarthya 17 brAhmaNazarIrakA sAmarthya .18 kudAnasvarUpa 19 kudAnaphaLa 2. sahanazIlatA 21 dInatAkA niSedha 22. uttamadAtA so s 5 6 16-19 720.21 7.8 22.25 8-9 26.28 9 29 9. 30 10 31 32
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam Annanamaana - - pRSTha zloka 23 gurujana rAjAkA pApa nAza karate haiM 24 uttamadvija pApArjitadravyako grahaNa nahIM karate haiM 11 25 pApArjitadravyadAnase durgati milatI hai 26 pApase dravya kamAnevAlA rAjA mUrkha hai 11 27 dvijaloga pApArjita dravyakI icchA nahIM karate 11 28 pApI rAjAkA dravya uttamapuruSa nahIM lete 12 ityaSTavidhAnalakSaNam // dvitIyo'dhyAyaH 29 maMgalAcaraNa va pratijJA 30 pAtrApAtravivekazUnya karmasaMcaya karate haiM 31 dAnase saba vaza hoja te haiM 32. satpAtradAnaphala 14 4-5 33 zAMtasaccAritra dAtAoMko dekhakara saba zAMta hojAte haiM14 3. dAtAroMke bheda 35 ApatradAna niSedha 36 mithyAdRSTidAnaniSedha 37 krodhI va zatrujArAdikoM ko dAnaniSedha 38 dAnadhanase puNyapApa kamAte haiM 39 samyagdRSTiko jainasaMghakI rakSA karanI cAhie 16 12.13 40 dAnase kina, 2 uddezyoM kI pUrti hotI hai ? ..... 17 41. satpAtradAnakA mAhAtmya 42 dAna subhojanake samAna hai 43. tapa AdisAtaguNa kSetrAdike samAna haiM 18 17 44 satpAtrakA Adara va anAdara karanekA phala 18-19 18-19 / 45. pAtradAnase doSanAza aura guNalAbha 19 20 * * * *
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA AAAAAAAA - Mr me pRSTha zloka 16 dayAdiguNa gaMgAnadI Adike samAna haiM 20:21 .47 dAnameM AdarabhAvavAleko krodhAdika dUSita nahIM karate 20 22 .48 pAtrapremakA phala 20. 23 19 sabhI pAtra dAnIke AzrayameM Ate haiM 50 anAdarakA niSedha 21 25 51 dAnake pAMca doSa 52 dAnake guNapaMcaka ityutsamapAtrasAmAnyavidhiH // tRtIyo'dhyAyaH 53 dAnake bheda 54 cAro dAnoMmeM abhayadAna zreSTha hai 55 abhayadAnakA lakSaNa 23 3 56 abhayadAtA AdaraNIya hai 57 abhayadAna paraMparAse mokSadAyaka hai 58 abhayadAnakA mAhAtmya . 59. zaraNAgata zatrukA rakSaNa karanA bhI abhayadAna hai 25 60 prakArAntarase bhI abhayadAna batalAte haiM 25 8 61 abhayadAnIko pApa pIr3A nahIM detA hai . 62 rAjAse abhayadAna kaise mAMgamA cAhiye ? 63 uddhAra karaneyogya cIjeM . . 64 abhayadAnake aneka bheda 27 13 65 abhayadAnase hI zreSTha sukha milatA hai 66 abhayadAnase milanevAle lAbha 28 15-24 67 nirdayatAse honevAle phalako udAharaNake dvArA dikhAte haiM 31 25 or or 52 v. or . 27 .. 12 ___.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 dAmazAsanam 68 jIva pAlane se [rakSaNase ] honevAle lAbha 69 dUsare jIvoMko kaSTa denA pApa hai 70 vighna upasthita na karanekA upadeza 71 uttama zrAvakoM kI rakSA karanI cAhiye 72 dharmaprabhAvanAkA phala 73 jinamahotsabameM saba dezoMse jaina baMdhuoMko bulAne kA upadeza 74 jinapUjanameM vIrake samAna raheM 75 bhAvapUrvaka caityAlaya jAnekA phaLa 76 jApa dene kA phala pRSTha loka 32-3326-27 87 puNyotpAdaka kArya karanekA upadeza 88 kakaDI ke samAna dharmakA phala mIThA hotA hai 89 bhavya jinapUjana se apaneko dhanya mAnate haiM 90 koI meMDhaka ke samAna saMsAra meM sukha mAnate haiM 91 dharmaprabhAvaphala 33 28 33 29 33 30 34-35 31-33 35 34 36-37 36-38 37-3839-40 38 38 42 39 43 77 bhaToM ke samAna catuH saMghakA satkAra karanA cAhiye 78 viznoMko dUra karanevAlA trilokamAnya hotA hai 79 vaidyAdi ke samAna dharmotsava meM pravRttikA upadeza 80 zAMti se karma jItanekA upadeza 39 44 39 45 40 46 81 jinapUjotsabake lie kauna yogya hai ! 82 pUjAke bheda 40 47-48 83 saMtoSapUrvaka pUjA karanI cAhiye 41 49 84 jinapUjana karanevAle nirmalapuNyakA saMcaya karate haiM 41 50 85 jinapUjA ko rokanA pApa hai 42 86 pApatyA gopadeza 42 41 51 52 53 54 42 43 43 55-56 43 57 43 58
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA NAAMKAARoomsohnnnnnoon. AAAAAAAAAAAAA moromance2222000000000002020mmonom000000000000000000000000 - - - pRSTha zloka 92 jinotsavAdimeM ekAgracittako AvazyakatA 44 59 93 saMyamiyoMke hRdayameM krodhodreka karanevAlA hiMsaka hai 44 94 sAdhuoMke cittameM vikAra utpanna karane kA niSedha 14 95 sajjanoMkI vRtti kamala ke samAna hai 96 pApakA pazcAttApa karanese jainI banate haiM 97 garvAdiko choDakara devaguru AdikI sevA kreN| 98 lokameM puNyAtmA aura pApIyoMkI pravRtti 99 asthira cittavAle puNyasaMcaya nahIM karate 66 100 koI ahaMkArase vighna DAlate haiM 47 67 101 utsavameM logoMkI pravRtti 4768-69 102 janmasaphala karanekA upadeza 48 70.71 103 jinapUjotsavameM krodha mata karo 49 72 104 dhArmikajanoMkI pravRtti 49 73 105 dharmArthadhanavyayakA upadeza 50 74 106 mithyAdRSTi aura samyagdRSTikA pariNAma 50 . 75 107 devArcakake satkAra karanekA upadeza . 51 77 108 jinamaMdirameM varjanIya kriyAeM 51.52 78-80 109 jinAlayameM sabhyavRttikA upadeza 110 jinAlayameM krodhAdika zAMta karanekA upadeza 54 82 111 AtmAko zubhakAryameM hI pravRtta kareM 54 112 jineMdracaraNacarcita puSpagaMdhodakAdiko dhAraNa karanekA upadeza 54 84 113 dhAraNa karane kA prayojana 55 85 114 gaMdhodakAdika bhogakI icchAse grahaNa na kareM 55 115 zuddhayAdike lie gaMdhodaka lagAnekA upadeza / 55
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam - Mammad - pRSTha zloka 116 deva va gurukI sevAkA upadeza 117 nirdayI pApabaMdha karatA hai 118 dharmake anukUla parigrahakI rakSA karanekA upadeza 57 90 119 puradezAdiko apane anukUla banAnekA upadeza 57 91 120 pApopArjita dravya varjanIya hai 57-58 92-93 121 prakArAMtarase abhayadAna 122 bhUpazabdakI nirukti 59 95 123 rAjAkA kartavya 5996-97 124 puNyahIna rAjAko sajjana dhikkArate haiM 59 98 125 rAjAse abhayadAnake lie preraNA kareM . 6. 99 126 dharmadrohIke gharameM zubha kriyAyeM va lakSmI praveza nahIM karatI haiM 60 100 127 pApImeM bandhyAke samAna zubhAcaraNa utpanna nahIM hote haiM 61 101 128 puNyapApa karmIkI mahimA 61 102 129 apane pitA svAmI AdikI niMdA na kareM 61 103 130 tIrthaMkara guru Adike niMdA karanese durgati prApta hotI hai 62 104 131 matsarI rAjAkA jIvana saMkaTApanna hotAhai 62 132 rAjyameM brahmahatyAdike rokanekA upadeza 62 106 133 vAghadhvanike samAna dravya zubhAzubha sUcaka hai 63 107 134 yAcakoMko santoSapUrvaka dhana dekheM 63 108 135 zaraNAgata vIra AdiyoMko dhikkAranevAlA rAjA pApI hai 63 10.9 136 abhayadAnameM vighna DAlanekA phala duHkhadAyaka hai 64 110 137 prANa jAnepara bhI dharmako hAni nahIM pahuMcAne 64 111 105
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA pRSTha zloka 138 jinotsavameM vighna DAlanese tIvra pApabaMdha hotA hai 65 115 139 dharma saMkaToMko dUra karanA rAjAkA dharma hai 65 113 140 jinadharma prabhAvanAmeM vighna DAlanekA phala 66-67 114-118 141 dUsarekA dhana apaharaNa karanekA phala 67 119 142 jinapUjanArtha pradattadravyameM kama nahIM kareM 68 120 143 jinAlayake liye pradattadravyakA apaharaNa na kareM 68 121-122 144 jinamaMdira Adi phoDanekA phala 69 123 145 alpadravya dekara maMdirake grAma kheta Adi ko nahIM kharIdanA cAhie. 146 dhanika rakkhe hue garIboMke dhanako nahIM leveM 70 125 147 svAzritaprANiyoMkI rakSA karanI cAhie / 70 126 148 bhAvarahitakAyaceSTA AtmakalyANakArI nahIM hai 70 127 : 149 dharmase utpanna dhanako dharma kAryameM hI lagAnA cAhie 71 128 150 dharmAdikI niMdA karanevAle mokSake pAtra nahIM hote 71 129 151 sadgotrI va jinayogiyoMkI niMdA karanekA phala 72 130-31 152 kAmArthI va dhanArthiyoMkI mitratA kina 2 se hotI hai 72 132 .153 krodhoMke samAna vezyAgAmI ahita kara letA hai 73 133 151 gRhameM akelI strIko nahIM rahanI cAhie 73 134 . 155 pApIke hRdaya meM gurUpadeza Thahara nahIM sakatA hai 74 135 . 156 acche bure kArya ke lie kAla labdhikI - AvazyakatA. 74-75 136-37 157 gurukramollaMghanakA niSedha 76 138 ' 158 nijavaMzadharmaparaMparAko ulaMghane kA niSedha 76 139 . 159 vItarAgI sAdhuoM ko kabhI kaSTa nahIM pahuMcAve 57 140 160 paMcamakAla meM mukti kyoM nahIM hai ? 77 : 141
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam pRSTha zloka 161 isa paMcamakAla meM zrAvaka loga purohita ko kisa dRSTise dekhate haiM ? 78-79 142-45 162 jinapUjakako Adara se dekhanekA upadeza 79 146 163 paMcama kAla meM logoMkI pravRtti 80-81 147-18 164 jinAlayameM kalaha va abhakSyabhakSaNakA niSedha 81 149-50 165 pAtroMkI niMdA karanevAlA DoMbArI hotAhai 82 151 166 sajjana hamezA upakAra hI karate haiM . 82 152 167 mohI jIva samyagdarzana jJAna cAritrase bhraSTa hote haiM83 153 168 nAriyala ke samAna lokakI pravRtti hotI hai 83 154 , 169 prAcIna ArvAcIna rAjyapaddhati 84 155-56 17. pUjya sajjanoMko rAjya meM pIDA na denekA upadeza85 157 171 rAjA sevakoM ko saMtuSTa rakkheM . 85 158 172 svAmI sevaka ke dhana ko apaharaNa na kareM 86-87 159-61 173 sevakoMpara IrSyAbhAva na kareM 87 162 174 sevakoMkA upakAra na karanevAlA svataH sevaka bana jAtA hai 87 163 175 bhRtyakI rakSA karane kA upadeza 88 164 176 paradravyakA haraNa na kareM 88165.66 177 corI se honevAlI avasthA 88-89 167-168 178 jinadharbha mahAn vRkSa ke samAna hai| 88 169 179 vaMcakanIse mAnahAni hotA hai 90 170 180 parastrI guru-deva-dhana agrAhya hai 90 171 181 devayAdise puNya naSTa ho jAtA hai 90 172 182 dravyApaharaNakA phala 91-92 173-78 183 atyaMta lobha se dhana kamAnekA niSedha 93 179
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA ... pRSTha zloka 184 nyAyopArjita dhana sabakI vRddhikA kAraNa hotA hai 93 180 145 dene kA saMkalpa kara na dene kA phala 94 181 186 dharmavya va dUsaroM ke annAdika haraNa karanekA phala .. 94 182-183 187 anya gRhameM bhojana karanepara usake badalemeM . kucha denekA vidhAna 95 184 188 dattadravya grahaNa karane kA vidhAna jinAlaya jIrNa honepara dhanavAn zrAvaka udAsa na hove . .95 186 189 jineMdra va munIMdroMkI pratimA savikAra nahIM banAveM 96 187 190 prAcIna ArvAcIna kAla meM rAjAoMkI sthiti 96 188 191 rAjadarbArameM bhaMDavacanAdikA niSedha 96.97 189-191 192 dhanAndha logoMkA vyavahAra . 97-98 192-193 193 vighna kA phala tatkSaNa milatA hai 98 194 194 pApakA phala vicitra hotA hai 97.99 195-97 195 vigna se deza naSTa ho jAtA hai 100 198 196 abhayadAna kA phala acintya hai 106 199.201 197 baMdhu vagaire mohakI vRddhi karanevAle haiM * 102 202 198 mithyAtvAdise bacanekA Adeza 102 203 199 jo vidyA sasphala prada hai usIko paDhanA cAhie 103 201 200 rAjAko khajAne ke samAna. puNyakI bhI rakSA ___ karanI cAhie . 103 205 201 amaya dAnakA phala 103-101.206-207 202 puNya vRkSa ko dAnase baDhAnekA Adeza 104 208 203 sajjana loga aisA vicAra kareM 104.105 209.211 201 upasaMhAra 105, 212
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam cturtho'dhyaayH| dAnazAlA lakSaNa pRSTha zloka 205 maMgalAcaraNa va pratijJA 106 1 206 navIna gRhasaMskAra 106 2 207 purANa gRhasaMskAra 208 sarvathA AhAra varjanasthAna 107 4 209 maMgalagRha 107 5.7 210 aprazasta gRha 108 8 211 guruoMke Agamana meM sUtakiyoMkA kartavya 108 9.10 212 devaguruoMke sevya vastukA nahIM khAnA 108 11 213 guruoMke bhojana sthAnakI azuddhikA phala 109 12 214 cANDAlAdike lie jainagRha praveza niSedha 109 13.14 / 215 pAtradAnake lie azucigRhameM nahIM Thahare aura usa kA phala 110 15.10 216 gRhasaMskAra kA vidhAna 110-111 18-19 217 sAdhupraviSTagRha meM bhUtAdi kI pIDA nahIM hotI hai . 111 20-21 218 supAtrAgamanasamaya meM gRha kI sajAvaTa kareM 112 22-24 219 pApI striyoMkI vRtti 220 dharma ke lie dAtA aura yAcaka donoM nahIM hai 113 26 221 puNyavatI striyoMkI vRtti 113 27 222 dAnazAlAkI pavitratA 115-15 28-36 223 upasaMhAra iti dAnazAsavidhiH /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA AAAAAA pnycmo'dhyaayH| paatrsevaavidhiH|| pRSTha zloka 117 117 2 117 118 118 118 118 119 9-10 119 224 maMgalAcaraNa va pratijJA 225 dAnavidhi 226 dAnakrama 227 dezaguNa 228 kAlaguNa 229 uttamapAtradAnakAlakrama 230 madhyama pAtradAna kAlakrama 231 zAstrakrama 232 vidhiguNa krama 233 dravyalakSaNa 234 spRSTa doSa 235 pAtra 236 navadhAbhakti 237 pratigraha 238 uccAsana 239 pAdyapUjA 240 praNAmAdi catuSTaya 241 AhAra doSa 212 bhAhAra zudi 213 sevAphala 211 mokSaphala 245 loga apanA dravya kA durupayoga karate haiM 246 puNyasaMskAra ke lie prayatna kareM iti pAnasevanavidhika Enarrons , 5 ..AMR02.48 120 120 120 121 121 121 18 122 16 122 - 20 122 21 123 22 123 23 124 24.25
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ byaay'aakhaal NAAAAAAD ssssttho'dhyaayH| dravyalakSaNa.. pRSTha zloka 126 . . . 126 2 . . 247 maMgalAcaraNa va pratijJA 248 dravyalakSaNa 209 dravyaguNa 250 anucita dravya 251 niSiddha dravya 252 paryuSita dravya 253 kAraNa 254 niSiddhaAhAra dattaphala 255 avatika dattAhAraphala 256 niSiddhAhAra 257 dAsapakkahAra 258 nIcamAMDapakAhAra 259 atikapakAhAra 260 satratAvratamizraNa 261 kulInanIcamizraNa 262 duSToMke saMsargase dharmanAza 263 dAsIpakAhArako kulastrI dAna na deve 264 gRhiNI pakkAhAra 265 prazastadAna 266 upasaMhAra 127 4 1275 127-28 6.8 128 9 129 10 129 - 11 129 12 129 13. .. 130 130 16 15 . 131 / 19 132 : 20 132 21-23 133 24
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA - - - - sptmo'dhyaayH| pRSTha zloka 267 maMgalAcaraNa 268 pratijJA 134 2 269 dhArmika lakSaNa 134 3 240 pAMca prakAra ke pAtra 271 pAtrA bheda 272 uttama pAtra 135-36 6-12 273 ekAkIvihAraniSedha 136 13 274 gurusevA 137 14 275 guru ke prati kartavya 137-39 15.20 276 AryikAoM ke sAtha muniyoMkA nivAsa niSedha 140 - 21 277 ekAkIvihArase doSa 140 22 278 abhimAna niSedha 141 23 279 dIkSoddezya 141-44 24.10 280 dIkSA ke lie ayogya puruSa 145.47 41-51 281 mithyAdRSTiyoMse dharma kI hAni hotI hai 148 52 282 guruvoMkI hameMzA sevA karanI cAhie 148 53 283 sAdhu bhojanasamayameM zrAvakakI niMdA na kareM 149 51 284 durjana apanI duSTatA kabhI nahIM choDate 149 55 285 ziSya AjJAkArI vadhUke samAna raheM 149 / 56 * 246 samyagdRSTiyoMke pariNAma 150-5157-62 287 pahile samyagdarzana hotA hai 288 krodhAdise kinhI 2 ke samyagdarzana naSTa hotA hai 152 64 289 vyavahAra samyagdarzanake abhAva meM nizcaya samyagdarzana nahIM ho sakatA hai 152
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 samyagdRSTi puNyasAdhana ke abhAva meM bhI mukti pAte haiM 29.1 koI 2 svataH samyagdRSTi ho jAte haiM 292 bahuta se samyagdarzanase cyuta ho jAte haiM 293 bhAvabheda se samyagdarzana ke asaMkhyAta bheda ho jAte haiM 294 nirdoSa samyadRSTi - mokSako prApta karate haiN| 295 krodha samyagdarzanako naSTa kara detA hai| 296 saMsAra mahAyajJa ke samAna hai 297 krodhakA aniSTaphala gAna 298 prAcIna aura ArvAcIna jainoMmeM aMtara 299 krodha azvattha Adi ke samAna puNyanAza karatA hai 300 strIviDambanamAha 301 madhyamapAtra 302 bhavyalakSaNa 303 bhavyoMkA kartavya 104 jaghanyapAtra 305 muniyoMke pAMcabheda 30 6 parastrIgRhapravezaniSedha 307 madhyamapAtra 308 jaghanyapAtra 309 apAtravarNana 310 kupAtravarNana 311 punaH tIna prakAra ke pAtroMkA varNana pRSTha 152 153 153 153 153 154 154 154 155 Thoka 67 68 69 70 71 72 73 74 75 155-5876-81 158-6182-88 161-62 89-92 163 93 163 94 164 95 164 96 164 97 165 98.99 165-66 100-101 166-67 102-105 167106-108 168 109
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramANakA - pRSTha zloka 168 ..110 168 111 168 112 16. 113 169 114 169 115. 170 117 170 118-119 170 120 171 121 . 312 kAryapAtra 313 kAmapAtra 314 punaH paJcavidhamA 315 sAdhaka 316 vaidyoMkA sanmAna 317 jyotiSiyoMkA sanmAna 318 maMtravAdiyoMkA sanmAna 319 daivajJakA sanmAna 320 samyagdRSTi vratikAdi bhI pAtra haiM 321 zIlamAhAtmya 322 upasaMhAra assttmo'dhyaayH| daatulkssnnvidhiH| 323 maMgalAcaraNa va pratijJA 324 dAtRlakSaNa 325 saptaguNa 326 saptaguNalakSaNa 327 Astikyamati 328 zraddhAguNa .329 tuSTimAha 33. bhaktimAha 331 sAdhuoMkA upacAra 332 nitya atithi satkAra kareM 233 vijJAna 172 1 172-73 2-4 173 173 1748 175 176 11.12 177 13 177 14 177 15
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam pRSTha soka 335 alubdhadAtA 178 16 336 pAtrasevAphala 178 17 337 uttamakSamA 179 18 338 mRduvacanamAha 180 19 339 zaktimAha 180-81 20-21 340 dAtRpAtraphalamAha 181-82 22-26 341 kSudhA kaisI hai 183 27 342 munigaNa AhAra kisavAste lete haiM 183 28 343 bhojanake samaya mauna kyoM dharanA cAhie 184 29 341 maunaguNamAha 184 30-32 345 maunakA upadeza 346 pativratAke samAna puNyavacanako hI bale 186 34 347 zAstra hI bolane sunane yogya hai 186 35 348 maunadhArI kI sadA prazaMsA karate haiM 186 36 349 pAThAntara 187 37 350 bhojananiSiddhasthAna 351 dAnaniSedha 188-8939.4. 352 bhojanAntarAya 189.90 41-42 353 AhArake samaya dayA 190 43.44 354 nirdoSa tapasvI kalpavRkSake samAna hai . 191 45 355 pratIkadAnamAha 356 puNyavRddhi ke lie sadA dAna pUjAdi karate haiM 191.92 47-48 357 kArya ko vicAra kara hI karanA cAhie 192 49 358 sAdhuvoMko dila kholakara dAna deveM
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA 359 lokarIti 360 sAdhusaMtarpaNa meM bahAnA 361 AhArameM varjana viSaya 362 kaThora vacanakA tyAga 363 AhArake samaya varvya manuSya 364 bhojana ke samaya aura bhI varNya viSaya . 365 uttamadAtRyugala lakSaNa 366 prazastadAtrI 367 pAtraprazaMsA 368 puNyavatI sAdhvI strI 369 dAnakArya meM barNya vyakti 370 dAnameM prazasta vyakti 371 sUtakI va AhAradAna 372 svasta kartavya 373 dAnaphala 374 AhAra aura Adara 375 puNyapApArjana manake anusAra hotA hai 376 dAnamAhAtmya 377 Ayavyaya viveka 378 gurusevA 379 vRddha kauna hai ? 380 gurusevAse, paJcAzcarya 381 caturthakAla meM mukta kyoM hote haiM ? 382 puNyavAn dAtA 383 AhAradAna meM sarvadAna pRSTha 193 194 194 194 195 195 196 27 loka 51 52 '13 54 55 56 57 196-97 58-59 197 60 198 61 198 62 199 63 19964-65 199 66 200 67 68 69 200 201 201-270-72 20373-74 204-5 75-76 205 79 205 80 206 81 206 82 83
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam / MAV ANAwvr - 384 gurubhaktiphala 385 uttamadAtA 386 satpAtradAnaphala 387 puNyasvarUpa 388 puNyakI prabalatA 389 bhakti vizeSa 390 antarAyaphala 391 sukRtI va pApIkA jIvana 392 upakAryapAtra 393 bhaktiphala 391 deyapadArtha 395 dharmAtmAoMkA satkAra 396 dAnaphala 397 dAtRvAtsalya 398 mithyAdRSTi honepara bhI sahakAra 399 zradhdAnaphala 10. baDe puruSoMko gAlI nahIM dekheM 401 kutteke samAna kRtajJa raho 402 karaNatrayalakSaNa 403 rAjalakSaNa yA dAtRhRdaya 401 dAtRvacana 405 dAtRkAya 406 tAmasadAna 107 garvita dAtA 408 manuSya kapi hotA hai .. pRSTha zloka 207 84-85 207-8.86-87 208-988-89 209 90 209 91 210 92-94 211 95 . 211 96 212 97 212 98 213 99 215 100-101 215 102 215 103 216. 101 216 105 216 106 217 107 218 108 218 109 / 218 110 218 111 219 112 219 113 .. 220. . 111
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA - 109 mAnI dAtAse hAni 4.10 rAjasadAna 411 sAtvikadAna 112 uttamAdi bheda 113 asImavyavahArakA phala 414 garvase hAni 415 manarahita dAna 416 manavacanarahitadAna 417 bhinnabhAvadattadAna 418 trikaraNazuddhikI AvazyakatA 119 trikaraNazuddhipUrvaka dattadAna 120 dAtA vezyAke samAna ho 421 pAtrAnusAra dravyapariNamana 422 puNyase lobha naSTa ho jAtA hai 423 zUdrAmatyAga 124 sacchUdrAhAragrahaNa 125 cAturvarNya mahatva 426 svargacyutoM kA lakSaNa 427 dAtAoMkA pariNAma 128 pApiyoMse dharma dUra rahatA hai 429 yAcakoMkI durdazA 430 yAcakatva mahAkaSTa hai 131 dAtA dhRti AdiguNoMko dhAraNa kareM 132 dAna maunase dekheM , 133 dAnarahita saMpatti kI nirarthakatA pRSTha zloka 220 115 220. .116 221 117 221 118-19 222 120 222 121-22 223 123-24 223.25 125-27 224 128. 225 129 226 130 227 131 227 132 228 133 228 134 229.30 135-37 230 138-39 231 140-41 232 142 233 143 233 144 233 145 234 146 235 147 235 118
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam 20000000000AAAAAAAAAAAAnandinAsareenwronAmAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAna pRSTha loka 434 mAnavIyamanovRtti 236.199.50 435 dUsaroMko karja denevAlA kaisA hotA hai 236 151 436 parArthApaharaNaphala 237 152 437 nIcavyavahAratyAga 237 153 138 raNanIti 238 154 439 RNadoSa 238 155 440 mAyAcAradoSa 238 156 411 daridra 239 157 412 vibhAvabhAvase yukta yuvatI 239 158 143 dharmavidhvaMsinI strI 239, 159 444 bahAnAbAjI karanevAlI strI va usake prakAra 240. 160-61 445 pAtrAnAdara phala 241 162 446 garbhiNI anAdara kareM to - 241 163 447 ardha anadAna 242 164 448 krodhadattAhAra 242 165-66 449 paMktibhedakRtaphala 243 167 450 devaguruoMmeM udAsInatA na kareM 243 168 451 upakAriyoM ke prakAra 253.44 169.71 452 dAtAoM ke prakAra 244.45 172-75 453 mithyAdRSTiyoMko dAna denekA phaLa 246 176-77 454 bhayapradattadAna 246 178 455 vyAghrarUpadAtA 247 179 456 dAtAoMke aura bhI bheda 247-48 180-85 457 pAtradAnAdikake lie dravyakI kamI 248 186 458 mithyAdRSTidattadAnaphala 219-50 187-90
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA 459 dAna denevAloMko rokanekA phala 460 nimaMtraNakara rokanekA kA phala 461 mithyAdRSTiko dayAse hI dAna deveM 462 jaina zrAvakako gharake bAhara nahIM jimAve pRSTha loka 250-51 191-92 193 251 194 252 195 463 azikSita mithyAdRSTiyoM ko dAna na deveM 464 apakAriyoMko dharma samajhakara dravya na deveM 465 gAyakAdiyoMko pAtra samajhakara dAna na deveM 466 apAtradAnaphala 467 iMdriyavazakaranevAle saMyamiyoM ko poSe 468 vezyAkI saMgati paisevAloM ke sAtha hotI hai 469 kulAGganA ke samAna dAtA upakAriyoM kI sevA kareM 251 252 252 253 253 21 253 254 196 197 198 199 200 201 254 470 duSTakAryoM meM udyoga mata kara 254 471 anyakalatra ke samAna dattapadArthakA grahaNa na kareM 255204-205 102 203. 472 paradravyapara AkramaNa na kareM 256 206 473 jinacarcita gaMdha, udaka, puSpoM ko grahaNa kareM 256 207 474 pAtrArpitadravyakA sparza na kareM 256 208 475 dattadravyagrahaNa niSedha 257 209-10 . 476 dattadravyAgrahaNaphala 259 211 259 212-13 477 dattadravyagrahaNaphala 478 anyadravyagraiNaniSedha 479 devagurusevAphala 480 devadravya grahaNaphala 481 prazaMsAkRtadAna 260-61214-17 261 218-19 220 261 262 221
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam naananamaAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAnamite pRSTha zloka 182 niSphaladravya 262 222 483 devAdidravyaharaNa phala 262 223 484 smaraNakara na denekAphala 263 221-25 485 likhitAdattadAnaphala 263 226 486 vacana dekara na denekA phala 263 227 487 maryAdA ke bhItara na denA 264 228 188 ayogyadhanagrahaNaphala 264 229 489 unhI ke kiMkara banate haiM 261 230 49. vicArakara yA vacana dekara na dene kA phala 264 231 491 puNyapApabheda 265 232 492 dAtAvoMkI zakti dekhakara yAcanA kareM 265 233-34 493 dAtA ke prati krodha nahIM karanekA upadeza 266 235 494 saphalajIvana 266 236-37 495 prasAdalakSaNa 266 238 496 puNyAtmAoMkI vRtti 267 239-40 197 deva va RSisevAphala 268 241 198 deva va guru Adi ke prati durvacananiSedha 268 242 499 anyoMse dveSa karanekA niSedha 268 243 500 anyastrI guNarakSaNa 269 244 501 pAparatoMko sukha nahIM milatA hai 269 245 502 kevalyAdikI niMdAkA niSedha 269 246 503 devaguruke prati vighna na karane kA upadeza 270 247 501 vidhikI vicitratA . 271 248 505 dharma kArya meM vighna na karane kA upadeza 271-73 219.53 506 upasaMhAra 204 251
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA anwwwwwwww bh s h m m 6 277 navamodhyAyaH / auSadhidAnavidhAnam ___ pRSTha zloka 507 maMgalAcaraNa va pratijJA 275 508 utkRSTajaina 275 509 vAtsalyaguNa 275 510 yogiyoMkI prakRti ke anukUla AhAra deveM 276 511 AdaraguNa 276 512 Adara na karanevAlA mUrkha mithyAdRSTi hai 276 513 sAdhuoMko auSadhi dene kI vidhi 277 514 prArabhaktAdi auSadhasevama phala 515 antarabhakkAdiphala 278 .9 516 bhojana samaya 278 10 517 bhojanavidhi 279 11-12 518 auSadhi dAnaphala 280-281 13-14 519 pAtraniMdAse roga dUra nahIM hotA hai 281 15 520 duSTajana 282 16-17 521 upasaMhAra 283 18 dshmo'dhyaayH| zAnadAnavidhAnam 522 zAstrakI nirukti 284 1 523 zAstrakA mahatva 284 524 dharmakriyAoMkI siddhi 284 525 kevaLajJAnakI siddhi 284 4 526 mithyAjJAnanAza 527 zAkhaprakAzana m s h m .. 285 m
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsana MorwwAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA. pRSTha zloka 528 lokakA upakAra 285 7 529 lokakA uddhAra 286 8 530 zAstrapratiSThA 531 zAstradAnaphala 286-87 11.13 532 pavitrakArya meM dhanavyayakA vicAra na kareM 287 14-15 533 vinayakA mahattva 288 16 534 zAstrapaThanayogyasthAna 288 17 535 pustakAdidAmaphala 288 18 536 gurubhaktikA phala 289 19 537 sajjana kabhI zAstrAdhyayana choDate nahIM 289 538 putrakA ajJAna dUra karane kA upadezaH . 289 539 zAstradAnaphala 290 22 540 jinabimbapUjAphala 290 23 541 sAdhusevAphala 291 24-25 542 alpAnalpaguNiyoM kI pUjA 291 26 543 alpAnalpajJAniyoM kI pUjA 291 27 544 vyasahAyase vidvAnoMko taiyAra karane kA phala 292 28 545 dAna dete samaya sajana pramANa nahIM karate 292 29-30 546 dAnahIna saMpatti vyartha hai 293 31 547 vidvAnoMkA apamAna na kareM 293 548 zAstra paDhanevAloMko itara kAmameM lagAnekA phala 294 549 prasiddhaguru kA nAma lenA 294 550 jJAnasAdhanApaharaNaphala 294 35 551 jJAnasAdhanadahanaphala 552 guruvoMke avinaya kA phala 295 37 3
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA 553 ajJAnI ullU 554 Agamapara malinayakhAcchAdanaphala 555 avinaya phala 556 sAdhujanoMkI parokSameM niMdA na kareM 557 guruke prati krodhakA niSedha 558 anyaniMdAphala 559 mUrkhokA zApa kucha nahIM kara sakatA hai 560 gAlI denevAloMke lie prAyazcitta nahIM hai 561 vinA zuddhi ke dAna pUjA vyartha hai 562 zAkhAdi ke prati udAsIna na hoveM 563 zAstrapaThana niSiddhasthAna 564 mUrkha loga vidvAnoMkA anAdara karate haiM 565 zAstropadezaka ke abhiprAya kA ghAta na kareM 566 upadezakoM ke prati udAsIna nahIM hove 567 udAsIna lakSaNa 568 vidvAnoMke anAdarase honevAlI dasa bAteM pRSTha 295 295 39 296 40-41 296 42 297 43 297 44 298 45 298 46 299 47 299 48 299 49 300 300 300 300 301 569 alpa vetanakA niSedha 301 570 pustakAdinyAsApaharaNaniSedha 302 571 isa se jJAnadarzanAvaraNa karmakA baMdha hotA hai 302 572 midhyAdRSTi 302 573 kalikAla meM zAstrasvAdhyAyako dazA 303 574 mAyAcArase jJAnAdi guNa prakaTa nahIM hote haiM 303 576 durAcArI vidvAnoM ko kaSTa dete haiM 576 jinAgamakI rakSA karo 577 upasaMhAra -25 iti zAstradAnavidhAnam / loka 38 50 51 52 52 54 55 56 57 58 59 60 303 61 304 62 304 63
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam ekAdazo'dhyAyaH / bhAvalakSaNa vidhaanm| pRSTha loka 578 rAjAke samAna puNyaparikaroMko milAnA cAhie 305 579 duSToMke hRdaya meM jinamuni Adi ke prati / dayA bhAva nahIM rahatA 305 2 580 jIvoMke pariNAmabheda 306 3.5 581 koI kakaDIke samAna pariNAmavAle hote haiM 3066 582 koI kacariyAke samAna hote haiM 307 7 583 koI jambUphala ke samAna hote haiM 307-308 8-9 584 koI kave ke tulya hote haiM 308 10-11 585 koI jalauka ke tulya hote haiM 308 12 586 koI kutte ke tulya hote haiM 309 13-14 587 kutte ke samAna kRtajJa bananA cAhiye 309 15 588 kutte ke samAna nIca doSoMko hI grahaNa karate haiM 310 16 589 koI bheDiyeke tulya hote haiM 310 17 590 koI matsyake samAna hitAhita nahIM socate 310 5.1 ApasameM dveSabhAva nahIM kareM 592 koI vezyAke tulya hote haiM 311 20 593 koI mAMsalobhI machalI ke tulya hote haiM 594 koI kahAra ke samAna hote haiM . 311 22 595 koI jamIna khodanevAle ke tulya hote haiM 311 596 koI baMdarake sadRza saMsArameM cUmate haiM 312 24 597 koI mayUra ke samAna maMdakaSAyI hote haiM 312 25 598 hiMsAko sunakara hajjana bhAga jAte haiM 512 26 599 koI kutte ke sadRza saMjjanoMse IrSyA karate haiM 392 27 311
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA sy sh rsm pRSTha zloka 600 koI paropadezameM paMDita hote haiM 313 / 28 601 koI bailake tulya hote haiM 313 29 602 koI piMgalake tulya miSTavacanI hote haiM 313. 30 603 koI cikoDatulya hote haiM 313 604 koI siMhake tulya pApa kamA lete haiM 314 605 koI saMketAdise praNAma karate haiM 606 koI billIke tulya hiMsAtura hote haiM 607 koI hiMsAnaMdI hote haiM 314 608 koI kUrma ke tulya bhramaNa karate haiM . 315 609 pApI ullU ke tulya dharmako dekhate nahIM .315 610 koI cUheke tulya vivekahIna hote haiM 315 611 koI kauveke tulya marmabhedI hote haiM 315 612 koI manuSyoM kA nAza karate haiM 613 koI tRNake tulya hote haiM 614 koI gAya bailake samAna stro dekhakara saMtuSTa hote haiM 316 615 koI balAtkArase parastrIgamana karate haiM 316 616 koI bAhyatapase pApasaMcaya karate haiM . 317 617 koI kaidIke tulya bhogakI icchA karate haiM 317 618 duSToMke liye upakAra apakArake liye hotA hai 317 619 koI karmaphala detA hai, koI nahIM detA hai 318 620 pApodayase prApta saMpattIko bhoga nahIM sakate 318 621 koI dAnAdimeM vighna upasthita karate haiM 318 622 pApodaya honepara raMbhAke tulya mRtyako prApta hote haiM 318 623 kutte ke peTameM ghoke tulya pApiyoMmeM dharma nahIM / ThaharatA hai 319 51 WWW 45 45 49
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 dAnazAsanam ongAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAmrpan - aahranARAAAAAAAINA pRSTha zloka 624. kisI kI nIcasaMgatise dharmadhAraNa kI icchA naSTa hotI hai 319 52 625 mithyAdRSTimeM dravyadAna, bhakti Adi se darzana, puNya naSTa hote haiM 319 53 626 kahIM 2 AmakuMbhake tulya dharma nahIM ThaharatA hai 319 54 627 yogyasthAnako dekhakara puNyabIjakA vapana kareM 319 . 55 628 akAryase pApa baMdha hotA hai 629 pApakara puNya 320. 57 630 puNyakara pApa 32158.59 631 pApakara puNya 321 6. 632 koI pAgala kutte ke sadRza hote haiM 621 61 633 koI aMtarAya karanevAle hote haiM / 322 62 634 svAmidrohAdise pApasaMcaya hotA hai 322 63 615 jArAdikoMko dAnAdika kA niSedha 322 64 636 dAtA kI niMdA nahIM kareM 322 65 637 dravyako satpAtrameM denekA upadeza 638 parigrahase mana sadA caMcala hotA hai 323 67 639 puNyaprabhAva se vighna naSTa hote haiM / 324 68 640 darzanacAritrarahitajJAna 32469.70 641 guruvoMkI anumati ke vinA cAritrapAlana 324-325 71-72 642 vyartha artha 125 73 643 vivekIko pApacora sparza nahIM karate 325 74 644 samyagdRSTiko dona samajhakara yAcaka choDa dete haiM 326 75 645 paripraharakSaNatatpara sadA asvastha rahatA hai 326 . 76 niSedha
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA 29 - - - M pRSTha zloka 656 yAcitavastu na milI to dAtAko choDa dete haiM 326 647 yAcakoMko lajjA Adi nahIM rahate 327 648 durjanasaMgatise sajana bhI doSI hote haiM 327 79 649 striyoMkA ballabha kauna hai ? 650 devakAryameM vighna DAlane kA phala 651 chidrAnveSI mahApApI hotA hai 328 . 82 652 devasthAnAdise droha nahIM kareM 328 83 653 pApIko prAmAdhipatya Adi prApta nahIM hosakate 328. 84 654 samyagdRSTikA Adara karanekA vacana dekara ____ udAsIna nahIM hove 328 655 kaMjUsakA ghara apavitra hotA hai 329 86 656 puNyakSetrako sparza nahIM karanevAle sUtakI jana .. saccaritra hote haiM / 329 87 657 pUjAke nAmase dravyApaharaNa phala 329 658 svAmyAdi dravyApaharaNaphala / 330 90 659 pAtrake bahAnese dravyApaharaNaphala 330 660 puNyavAna ko pApakarma Azraya nahIM karate haiM 330 661 azubhapariNAmase pApAsava : . 330 93 662 jainamuniyoMke samAdhibhaMgaphala 663 pApabhIra gurujanoMke Asanapara nahIM baiThate 331 95-96 664 sajana pApakArya ko tyAga deM 331 97 665 tapazcaraNase sukha 332 98-99 666 AcaraNake anusAra phala 332 100 667 svakSetrako choDanevAlA pApI hai 333 101 668 mAtApitAdikoM kI niMdAkA phala 333 102
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha zloka '669,svavyako choDakara marardravyakA apaharaNa na kareM 333 103 670 devadravyApaharaNaniSedha 334 104 671 devadravyAdise IrSyA nahIM kareM 334 105 672 devadravyApaharaNakA pratyakSa phaLa 335 106 673 paMcapApoMke tyAgane kA upadeza 335 107 674 zuddhikI pratijJA 335 108 675 jinadharma ke apavAdako dUra kareM 336 109-10 676 avibhaktoMkI zudi 336 111 677 vibhaktoMkI zuddhi 336-39 112-21 678 dhanakA upayoga 339 122 679 zuddhividhAna 339 123 680 graMtharacanAkAla .. . 340 124
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdakIya nivedana zrAvakoMkA anudinakA kartavya ijyA va datti hai| jisa gharameM dAna va pUjAke lie sthAna nahIM hai vaha ghara nahIM smazAnabhUmike samAna hai| jisa saMpattikA upayoga dAnapUjA kAryameM nahIM hotA hai usa saMpattikA honA na honA barAbara hai ! isa lie maharSi kuMdakuMdasvAmIne Adeza diyA hai ki . dANaM pUjA mukkhaM sAvayadhamme Na sAvayA teNa viNA / dAna aura pUjA ye do hI zrAvakake mukhyarkatavya haiN| yadi zrAvaka kahalAkara jo dAna aura pUjA nahIM kareM to samajhanA cAhiye ki vaha zrAvaka nahIM hai| lokAtizAyI puNyake kAraNase zrI trilokIprabhu tIrthakara parameSThI sarvalokahitakArI akSayadAnako dete haiN| jisake dvArA lokakA uddhAra hotA hai| tIrthakaraprabhuke darabArase adhika puNyasUcaka sthAna dUsarA nahIM hai| usake lie samasta bhavyaprANI tarasate haiN| jahAMvara trilokInAtha dAtA hoM aura gaNadharAdika maharddhika RSi pAtra hoM vahAMke dAnakA kyA varNana kiyA jAya / isalie AtmakalyANecchu sajjanoMkA kartavya hai ki usa akSayadAnako deneke sAmarthyako prApta kareM / usa ke lie aneka bhavoMse AhArAdi laukika dAna denekA abhyAsa honA caahiye| sArAMzataH mokSamArgake lie dAnakAryakI parama AvazyakatA hai| isake vinA yaha bhavya muktisAmrAjyako sukhase prApta nahIM kara sakatA hai / saMsAra meM paribhramaNa karanevAle prANiyoMko svargameM jAkara kucha kAla vizrAMti milatI hai aura vahAMke jIva apaneko sukhI mAnate haiN| paraMtu manuSya lokameM jo viziSTadAna dete haiM usase prabhAvita hokara jaba ve paMcAzcarya karane ke lie Ate haiM taba ve deva apane jIvanako dhikkArate haiM ki isane saba vaibhavoMki hote hue bhI hama pAtradAna nahIM kara sakate
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai| kevala upacArabhakti karA , mukhyabhakti nahIM kara sakate haiN| isalie manuSyoM kA hI yaha bhAgya hai ki jahAM pAtradAna dene kI pAtratA hai| aise durlabha manuSyabhava, iMdriyapUrNatA, nirogazarIra, kulajAtikI zuddhi Adi sAdhanoMko pAkara bhI jo dAnAdika satkArya nahIM karate haiM to samajhanA cAhiye unakA saMsAra dI hai| ___isa graMthameM caturvidhadAnakA sUkSma vivecana kiyA gayA hai| zrI paramapUjya vidvAn taponidhi sva. munirAja sudharmasAgarajI mahArAja va sva. dharmavIra seTha rAvajI sakhArAma dozI kI preraNAse isa graMthakA maiMne saMpAdana va anuvAdana kiyA hai / kheda hai ki isa graMthake prakAzanake samaya donoM mahApuruSa yahAM nahIM haiN| paraMtu AzA hai ki paralokameM unakI AtmAvoMko zAMti hogii| hameM isake saMzodhana ke lie do tADapatra va do hastalikhita isa prakAra cAra pratiyAM milI thiiN| paraMtu lekhakoMkI kRpAse. cAroM hI pratiyAM azuddhiyoMse bharI thIM / tathApi hamane yathAmAta, ArSAvirodhase isa kArya kA saMpAdana kiyA hai| kahIM doSa najara Ave to use vidvadgaNa sudhAra leveM vaha doSa hamArA samajheM / usake lie graMthakArako bhalA burA na kaheM yaha nivedana hai| graMthakA prakAzana anyadhArmika sajjanoMke sahayogase zrI seTha gopiMdanI rAvajI dozIne kiyA hai| hamAre mitra paM. jinadAsajI zAstrIne prUpha saMzodhanake kAryameM hameM pUrNa sahAyatA dI hai| isa lie una saba sajanoMke prati hama kRtajJa haiN| yadi dAnakAryameM udyukta zrAvakoMko isa graMthakA upayoga hojAya to hama apanA zrama saphala samajheMge / iti vinIta vardhamAna pArzvanAtha zAstrI, . ... ( vidyAvAcaspati ) .
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ maharSivAsupUjyaviracita dAnazAsanam . maMgalAcaraNa yasya pAdAbjasavaMdhAghrANanirmuktakalmaSAH ... ye bhavyAH sati taM devaM jineMdra praNamAmyaham // 1 // artha- jisa bhagavaMtake akSaya anaMtaguNoM ke pradAna karane meM dakSa aise pAdakamaloMke sugaMdhako sUMghakara bhavyajana ratnatrayAtmaka dharmake pAlana karanese karmamalakalaMkase mukta hokara saMsArapaMkase chUTate haiM aise jineMdra bhagavaMtako maiM bhaktise namaskAra karatA hUM // 1 // - isa prakAra AcArya graMthakI nirvighnasamAptike liye maMgalAcaraNa kara Age pratijJAzloka kahate haiM: aSTavidhadAnalakSaNa dAnaM vakSye na vArIva sasyasaMpattikAraNam / kSetroptaM phalatIva syAtsarvastrISu samaM sukham // 2 // artha-AcArya parameSThI pratijJA karate haiM ki hama isa graMtha meM dAnaviSayakA nirUpaNa kreNge| paraMtu sAmAnyadAnakA nhiiN| jisaprakAra lokameM pAnI barasatA, hai, vaha sabhI prakArake bhUmiyomeM jAkara sabhI prakArako sasyavRddhikA kAraNa bana jAtA hai aura jisa prakAra sabhI
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam striyoMmeM samAna zreNIkA sukha hai, usa prakAra hama dAnakA uddeza nahIM rakhanA cAhate haiM, heyopAdeyajJAnase yukta dAnakA hI hama nirUpaNa kareMge // 2 // graMthopadezya pAtra. zuddhasadadRSTibhiH zuddhapuNyopArjana lapaTeH / sArddhaM brUyAdimaM graMtha netaraistu kadAcana // 3 // artha - yaha graMtha paMcaviMzati - doSarahita zuddha samyagdRSTiyoM ko evaM pAtrApAtra ke bhedako samajhanevAle saptaguNoM se yukta hokara puNyopArjana karane meM tatpara, aise zrAvakoMke liye hI upadeza dene yogya hai / anya darzanajJAnacAritrase rahita mithyAtviyoMke sAtha meM isa graMthakA vivecana nahIM karanA cAhiye || 3 // datvA dvitriguNaM karaM ca sakalAM viSTiM ca kRtvA prajAH / saddavyavyayamAttavapranicaye samyakphale niSphale // pratyabdaM bahusukriyAH kramakRtAstAbhizca tAH kurvate / muktvA satkramamuttamaM sukhabhujo bAMchaMti jainAstathA // 4 // artha - prajAjana dugunA tigunA kara rAjAko dete hue evaM rAjAkI aneka prakAra se sevA karate hue apanI khetako phalavAn banAne ke liye usameM prativarSa bahuta prayatna karate haiM / phira bhI yaha nizcaya hI nahIM rahatA hai ki usameM saphalatA hI ho / pUrvAcAryakrama se AyA huA dAnapUjAdise utpanna sukhako choDakara jaina bhI usI prakAra ke sAvadyajanita sukhako cAhane lage haiM yaha Azcarya kI bAta hai // 4 // 1 1 dAnakA lakSaNa dharmakAraNapAtraya dharmArthaM yena dIyate / yaddavyaM dAnamityuktaM taddhamarjina paNDitaiH // 5 // artha -- AtmIya saddharmopArjana ke liye, dharmAnukUla gArhasthya dharmake
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTavidhadAnalakSaNa AAAAAAAAAAA saMcAlana ke liye, abhayaparipAlana karanevAle rAjadharmake pAlanake liye, uparyukta tInoM uddezyoMko siddha karane yogya pAtroMke liye jo dravya diyA jAtA hai, use vyavahAra nizcaya dharmako jAnanevAle vidvAnomeM dAna kahA hai // 5 // dAnakA bheda / sAmAnyaM doSadaM dAnamuttamaM madhyamaM tathA / jaghanyaM sarvasaMkIrNa kAruNyaucityamaSTadhA // 6 // artha-dAna sAmAnya, doSada, uttama, madhyama, jaghanya, saMkIrNa, kAruNya aura aucityake bhedase ATha prakArase varNita hai // 6 // sAmAnyadAnalakSaNa rAjA nijArikRtasaMgaravAraNArtha / prasthApitaM balamivAvati sarvamanyaiH // jainotsave'rikRtavighnavinAzakebhyaH sAmAnyamuktamakhilaM sujanaiH pradattam // 7 // artha-apamI zatrusenAko nivAraNa karaneke liye preSita apane mitra rAjAvoMkI senAko rAjA jisa prakAra bahuta Adara vinayake sAtha / dekhatA hai, usI prakAra jinotsavameM upasthita honevAle vighnoMko dUra karaneke liye sAdharmi bhAIyoM ke dvArA dI gaI sarva prakArakI sahAyatA sAmAnyadAna kahalAtA hai // 7 // pAtrabhedAnanAlocya jainAndharmekSakAnapi / satkRtyAnAdikaM dattaM dAnaM sAmAnyamucyate // 8 // .. artha-~-pAtrabhedoMkA vibhAga na karake, jinotsavameM Aye hue jaini 1 uktaM ca--arthAdyavaMcako bhUtvApyavituM svabalaM sdaa| datte yathocitaM dravyaM dAnaM sAmAnyamIritaM //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam rapan anonoomnomanMan yoMko evaM anyadharmaprekSakoMko satkAra karake bhojanAdise saMtuSTa karanA sAmAnyadAna' kahalAtA hai // 8 // doSadadAnakA lakSaNa. nijapApArjitaM dravyaM dvijebhyo dadate nRpaaH| tairnaSTA rAjabhirviprA dAnaM doSadamucyate // 9 // artha- rAjA loga apane pApase upArjita dravyako * brAhmaNoMko dAna dete haiM tathA una pApopArjita dravyase ve dvija bigaDate haiM / isa prakArake dAnako doSada dAna kahate haiM // 9 // uttamadAnakA lakSaNa zrImajjineMdrasAkalyarUpadhArimunIzvarAn / satkRtya dattamannAdidAnamuttamamAritam // 10 // artha--zrIbhagavAna jineMdrake sAkSAt rUpadhArI digaMbara muniyoMko satkAra kara vidhiprakAra AhArAdi-dAna denA uttamadAna kahalAtA hai // 10 ___ madhyamajaghanyadAna lakSaNa. dattaM madhyamapAtrAya dAnaM madhyamamucyate / dravyaM jaghanyapAtrAya jaghanyaM dAnamiSyate // 11 // artha-ekadezatratavArI madhyamapAtrake lie pradattadravya madhyamadAna aura jaghanyapAtra ke lie pradatta dravya jaghanyadAna kahalAtA hai // 11 // ___ saMkIrNadAnakA lakSaNa. jinotsavasamAhUtapAtrApAtrAdikAnapi / . satkRtya dattamannAdi dAnaM saMkIrNamIritaM // 12 // artha-jinotsabake lie nimaMtrita arthAt paMcakalyANikapratiSTA ityAdi kAryomeM bulAe gae athavA jinabhaktoMke vivAhAdikAryoM meM AmaMtrita pAtra, apAtra Adiko yogya upacAra kara AhAra, vastra, tAMbUla ityAdise satkAra karanA saMkIrNadAna kahalAtA hai // 12 // .
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTavidhavAnalakSaNa AAAMANAN00000 - kAruNyadAnakA lakSaNa. rogiNaM nigalitaM ca bAdhitaM daNDitaM kSudhitamaMbupAtitaM / vahnipIDitamavatyavekSya kAruNyadAnamidamIritaM budhaiH // 13 // artha-rogI, glAnI, baMdhanabaddha, duHkhI, daNDita, bhUkhA, pAnI meM gire hue, agnimeM jalate hue manuSya ko dekhakara karuNAse rakSA karanA use kAruNyadAna kahate haiM // 13 // aucityadAnakA lakSaNa. jainabaMdhuyugasevanAturAnskaMdhavAhakajanAnapi nIcAn / tarpayaMtyazanarvATikAbhiraucityadAnamidamuktamAItaiH // 14 // . artha-jineMdra bhagavaMtakI sevA karanemeM tatpara nIca jAtyutpanna pallakI DhonevAle manuSyoMkA bhojana, tAMbUla ityAdise satkAra karanA aucityadAnake rUpameM jainAcAryoMne kahA hai // 14 // yo rAjA vadhako'nRto dhnhro'nytriihrssspRhH| saMtastadviSayaM zrayaMti na sadA no vizvasaMtIha taM / tasmai no dadate dhanAdi ca yathA tadvadguNI dhArmiko / . dAtA dAnaphalAnyathA khalu tathA ratnAni bhAgyAni ca // 15 artha-jo rAjA hiMsA karatA ho, jhUTha bolatA ho, parastrI aura paradhanake haraNa karanemeM Asakta ho, lobhI ho, usa rAjAke dezako sajjana loga Azraya nahIM karate haiM aura na use koI vizvAsa karate haiM aura use dhanAdikase satkAra bhI nahIM karate haiN| isI prakAra dhArmika kahalAnevAle dAnI manavacanakAyakI zuddhise rahita hokara hiMsAdika kriyAmeM pravRtta hoveM to unhe dAnakA koI phala nahIM mila sakatA hai apitu usakA aizvarya pApake kAraNa dinaprati dina ghaTatA hI jAtA hai // 15|| 1 yo datte gAyakAdibhyaH kAle kAle yathocitaM / jJAtvApavAbhItyA vA dAnamaucityamIritaM //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam 2 kalikAlake rAjA. TaMkA iva rAjAnaH sukRtaziloccayavidArakA eva syuH| puNyaM pahijalamiva te nadIrayA vicinvate pApaM // 16 // artha-kalikAlake rAjA TaMkeke samAna hote haiM / jisa prakAra TaMka pattharako vidArita karatA hai, usI prakAra ve bhI puNyarUpI zilAko vidArita karate haiN| ve loga kueke jalake samAna puNya aura nadIke jalake samAna pApako arjana karate haiM arthAt thoDA to puNya aura bahuta pApa arjana karate haiM // 16 // bhaktadveSI khalaprItaH satRSNo hitaruDjaDaH / mohavAnAhiteccho vA jvarI vA bhAti bhUpatiH // 10 // artha-pApodayase vaha rAjA bhaktoMkA dveSI, durjanoMkA mitrA lobhI, hitaiSiyoMkA zatru, ajJAnI evaM apane ahitako cAhanevAlA eka jvaragrasta manuSyake samAna rahatA hai // 17 // aura bhI isI viSayako spaSTa karate haiM. yadyadvarNAnusaMkrAMtAstattadvarNAnugAminaH / sphaTikA iva rAjAno bhAsate gaNikA iva // 18 // artha-duhRdaya ke rAjAgaga vezyAvoMke samAna hote haiN| jisa prakAra sphaTika jisa 2 varNake padArthoMse ghiratA ho usIkA anukaraNa karatA hai arthAt usI varNase dikhatA hai| usI prakAra kalikAlake rAjA jaisA raMga dIkheM vaise palaTate jAte haiN| rAjAvoMkA hRdaya vizvAsa karaneyogya nahIM hai // 18 // durbhAvAssakaSAyAzca kRtadAnatapaHphalAH / / jIvA bhavaMti rAjAnaH pApakRtpuNyavarddhanAH // 19 // artha-pUrvajanmameM jinhoMne khoTe bhAva aura kaSAyoMse yukta hokara
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTavidhadAnalakSaNe dAna, tapa ityAdi kie hoM, aise jIva pApAbhivRddhi ke lie prApta puNyase rAjA hokara isa bhavameM utpanna hote haiM // 19 // rAjadehakA sAmarthya ye satatalasodhasya bhArameva vahati te / sArastaMbhA ivAbhAMti rAjAnaH pApapuNyakAH // 20 // artha-jisa prakAra koI majabUta khaMbe sAtamaMjilakI mahalakA bhI bhAra dhAraNa karaneke lie samartha hote haiM, usI prakAra rAjadeha bhI prajAvoMke duSTaziSTa vyavahAroMmeM yoga dekara puNya-pApoMkA upArjana karate haiM // 20 // AtmakRtapuNyazaktiH svArjitabahupApabhAravahanAya syAt / vyAghrasya sarvamRgapazuvadhapaTutA pApabhAravahanAyaiva // 21 // artha-saMpUrNa prANiyoMko mArane meM prAptacAturya vyAghrake lie pApopArjana kA hI kAraNa hai, usI prakAra duSTa rAjAvoMke dvArA upArjita puNya kevala pApabhArako vahana karaneke lie hI hotA hai // 21 // brAhmaNazarIrakA sAmarthya / raMbhAstaMbhA yathA sodhabhAramatra vahaMti kiM / vimA raMbhopamA rAjapApabhAraM vahati kiM // 22 // artha--ke cheke vRkSakA khaMbhA kyA mahalake bhArako dhAraNa karasakatA hai ? nahIM / isI prakAra kyA rAjAke pApake bhArako brAhmaNa dhAraNa kara sakate haiM ? nahIM / / 22 // SoDazavarNasuvarNa suratnasaMkIlanocitaM nAnyasmai / ghoDaM suzAstrabhAra dakSA vibhA na pApabhAraM naiva // 23 // artha-jisaprakAra solahaTaMcakA sonA ratnoMko dhAraNa karaneke liye yogya hotA hai arthAt zuddha sonemeM ratna jaDanese vizeSa zobhA AtI hai, anya
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazasinam kAryo meM vaha nahIM liyA jAtA, isI prakAra brAhmaNa bhI zAstroMke jJAnabhArako vahana karaneke liye samartha haiN| pApabhArako dhAraNa karaneke liye vaha yogya nahIM hai // 23 // zAlisasyopamA viprA nityapuNyakriyAnvitAH / rAjAno'drinibhAsteSAM te'ghabhAraM vahati kiM // 24 // artha -- nitya puNyakriyAmeM saMlagna brAhmaNa zAlisasya (dhAna) ke samAna hai, rAjA loga pahADa ke samAna haiM, isaliye rAjAvoM ke pApabhArako ve brAhmaNa kisa prakAra dhAraNa kara sakate haiM ? // 24 // zarastvaksAravanna syAcchiyuH khadiravanna ca kArAcavana maMdAro vipro bhUpAlavanna ca // 25 // artha -- jisaprakAra lokameM darbha bAMsake samAna nahIM ho sakatA hai / saiMjinakA peDa khaira ke samAna nahIM hosakatA hai / maMdAravRkSa kArAcake samAna nahIM bana sakatA hai| isI prakAra brAhmaNa rAjAke samAna kabhI nahIM bana sakatA hai // 25 // kudAna svarUpa. pApArpitArthadAtA syAdrAjA kSveDAnnadAtRvat / vipraH pApArthamAdAtA mRtimeti zuko yathA // 26 // artha - pApopArjita dhanako dAna karanevAlA rAjA viSamizrita annako dAna karanevAle ke samAna hai / usa pApadhanako lenevAlA brAhmaNa viSAhAraparIkSita tote ke samAna maraNako prApta karatA hai arthAt bhraSTa hotA hai // 26 // vastraM kaccaramagnidagdhamanavaM bhinnaM navaM khaNDitam / strIkIlAkhubhirarjunaM sakapaTaM samyakparIkSyAdhipAH // AhArAdisubhojyavastu sakalaM dAne svabhruktau sadA / bhuMjAnA duritArpitaM dhanamalaM yacchaMti citraM nRpAH // 27 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTavidhadAnalakSaNa normore ... artha-rAjagaNa apane bhogopabhoga meM aura baMdhubAMdhavoMke rakSaNameM atyaMta sAvadhAna rahate haiM / ve apane paribhogake lie athavA svajanoMke upayogake yogya, kharAba, agnise jalA huA, purAnA, navIna apitu khaMDita, dImaka lagA huA, cUhese kATA huA vastra kAmameM nahIM lete haiM / cAMdIse milA huA sonA bhI kAmameM nahIM lete haiN| AhArAdi dravyoMko apane tathA dUsaroMke upayogameM lete samaya acchI saraha parIkSA kara lete haiM / phira bhI AzcaryakI bAta yaha hai ki rAjagaNa pApArjitadravya dAnameM dete haiM // 27 // prajvalajjcAlakaM vanhimAdAya sa sRNAlayaM / dahandApayitA dAnameno'rpitamivAbabhau // 28 // artha--jo vyakti isa prakAra pApopArjita dravyako rAjAse dAna digatA ho. vaha sacamuca meM jalatI huI agniko le Akara ghAsake makAna meM DAla rahA hai aisA samajhanA cAhiye // 28 // ........ kudAnaphala. .. pUrvAghato'dhajAtA sahasrAdhikA vahan / :: ziSTaviprakuladrohAhAtA gacchati durgatim // 29 // ___ artha-ziSTabrAhmaNoMke kuladrohI rAjA pApArjita dhanako dAna dekara pahilekI apekSA bhI sahasragunA pApa kamAkara parabhavameM narakAdidurgati ko prApta karatA hai // 29 // sahanazIlatA. dRSTvAzIviSadaSTadussthalAmidaM pItvA viSaM bho bhiSak / / datvA zveDaharauSadhaM viSamaraM pronmUlya mAM rakSatAt // ityAnamrakudRSTivana bhava bho dharmajJavaidhAturA- / vevaM vIratarau bhaTAviva sadA teSAmadhIzAmiva // 30 // artha--AzIviSasarpake dvArA kATA gayA manuSya dInatAko dhAraNa
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsana kara vaidyase jisa prakAra kahatA hai ki " kRpAnidhAna vaidyarAja! mere Upara dayA karake sarpake dvArA kATe hue sthalako Apa dekhakara tathA casakara viSahara auSadhi dekara merI rakSA kIjiye ", AcArya kahate haiM ki bho dharmako jAnanevAle puruSa ! tU usa prakAra dInatA dhAraNa na kara ! eka hoziyAra vaidyake samAna, raNabhaTake samAna yA senApatike samAna bananA sIkho / sArAMza yaha hai ki kaSTakAlameM bhI dInatA dhAraNa na kara dhairyake sAtha use sahana karanA cAhiye // 30 // gAyatrI doSahI yaduditabalato rAjapApArpitArtha / svIkurvanmayaMdoSaM harati kiLa sadA dhyAyatAM brAhmaNAnAM // vighnAMstairutthitAghaM taditabalavadInatAyAcakatvaM / tajjaM kiM haMti vaMdhyAtujaphalasadRzaM nArthanAM puNyadAnaM // 31 / artha- brAhmaNoMkA gAyatrI-maMtra (paMca namaskAra-maMtra ) sarva doSako dUra karanevAlA hai / jisake udayase yaha manuSya rAjAke pApopArjita doSako bhI dUra kara sakatA hai| baDe 2 vighna usase dUra hote haiM / rAjAke Azrayako pAkara pApadhanake lie dInatA yA yAcakavRtti karane meM koI lAbha nahIM hai / vaha vaMdhyAsutake samAna koI phala denevAlI kriyA nahIM hai / isase puNya lAbhake bajAya pApakA hI saMcaya hotA hai // 31 // phalakacchatrakavacakarA iva dayAlavaH / nirdoSAhAradAteva pAtradAtAra uttamAH // 32 // artha-yuddhasthAnameM kAmameM Aneyogya DhAlakI mUTha, kavaca, chatrako taiyAra karanevAle jisaprakAra dayAlu hote haiM, jisa prakAra nirdoSa AhAra denevAlA dayAlu hotA hai usI prakAra nirdoSa pAtrako dayAse dAna denevAle uttama dAtA kahalAte haiM // 32 // rajakAH kaccaraM kSAracUrNAdividhibhiryathA / pUtaM kurvati guravo rAjApaM nAzayatyayaH // 33 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTavidhadAnalakSaNa - - artha-jisa prakAra dhobI vastrako masAlA, soDA ityAdise dhokara sApha karate haiM usI prakAra gurujana rAjAke pApako puNyoMke dvArA dUra karate haiN|| 33 // kiM nIcakalpitAhAramAharanyuttamA ythaa| tathA pApArpitaM davyaM na gRhNanti dvijottamAH // 34 // artha-kyA nIcakulotpannoMke dvArA pakAye hue bhojanako uttama manuSya grahaNa karate haiM ? nahIM / isIprakAra uttamadvija pApase kamAye hue dravyako grahaNa nahIM karate haiM // 34 // parastrIjArasaMdhAnakAriNaM ca yathA nRpaH / sAdhaM dApayitAraM yadyApayiSyati durgati // 35 // artha-dharmAtmA rAjA jisaprakAra parastrIlaMpaTI, anyAyI, cora ityAdiko daNDa detA hai usI prakAra pApopArjita dhanako dAna denevAlA rAjA bhI narakAdi durgatiko prApta karatA hai // 35 // bAlopyanyadhanAdAne pApamityudite sati / muktvA dhAvatyaspRzansa vAlAdAlo'pi vastuhRt // 36 // artha--parapadArthoke grahaNa karane meM tatpara aise bAlakako bhI yadi yaha . kahadiyA jAya ki che ! yaha parapadArtha hai isako grahaNa karanA pApa hai to vaha usako choDakara dauDatA hai / aisI avasthAmeM pApAcaraNase dravya kamAnevAlA rAjA bAlakase bhI adhika mUrkha hai // 36 // na vAMcchaMti na zruNvaMti na smaraMti yathA budhAH / . vAgdattakanyAM bhUpAghadattaM vittaM tathA dvijAH // 37 // artha-jisa prakAra dUsaroMko vAgdAnapUrvaka dI huI kanyAko uttama puruSa icchA nahIM karate haiM aura na smaraNa karate haiM usI prakAra brAhmaNa loga rAjAke pApopArjita dhanake dAnakI bAMchA na kareM // 37 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 dAnazAsanam grAhyorthaH sAgasAM rAjJA nAnyairatra yathA tathA / dharmAparAdhinAM devapUjAyogyo budhairna ca // 38 // artha - pApI rAjAvoM kA dhana rAjAvoMke dvArA hI grahaNa karane yogya haiM / anyoMke dvArA nahIM / athavA isa lokameM dharmAparAdhiyoMkA dravya devapUjAdi kArya meM liyA jA sakatA hai| anya uttama puruSa use grahaNa nahIM kareM // 38 // isalie dAtA aura pAtrakI pravRtti nirdoSa honepara hI dAnakI yathArtha siddhi hotI hai 1 ityaSTavidhadAnalakSaNam / 1 caNDAMzoravalokanAdiva jgdbh| tyaMdhakArairbhRtaM kalyANaM ca sakAlika hutabhujastApAdyathA zudhyati / tadvadbhAnurhimAzukoTisadRzapradyota tIrthaMkarazrI pUjotsavase vanocitamidaM duSTena dattaM dhanam || kiMca sAgasortho nRpaissevyo na sevyo nRpasevakaiH devapUjocita doSi vittaM nAnyasya cocitaM //
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnavidhidravyadAtapAtralakSaNa dAnavidhidravyadAtRpAtralakSaNa. praNamya jinabhAsvaMtamajJAnadhvAMtabhedinaM / vidhyarthapAtradAtRRNAM vakSye lakSaNamuttamam // 1 // artha--ajJAnarUpI aMdhakArako nAza karanevAle jineMdrasUryako namaskAra kara uttama dAnakI vidhi, dravya, dAtA aura pAtrakA rakSaNa kahUMgA / isa prakAra AcArya pratijJA karate haiM // 1 // ye'nyAnanyadhanAni cAnyasukRtAnyanyAghamanyArjitaM / trairatnaM paradRSTibodhacaritaM durvRttamanyasya vA / dAtAraH samanugrahAya dadate dAnAni cAtmakSayam pAtrApAtravicArazUnyamanasaH karmANi te cinvate // 2 // __ artha-koI pAtra apAtrake vivekarahita manuSya dUsaroM ke prati anu grahase, dUsaroMke dhanako, dUsaroMke puNyako prApta karaneke liye, dUsaroMke darzana jJAna cAritrakI vRddhikeliye, athavA kusaMyamakI vRddhikeliye, yA unakeprati dayA karanekeliye dAna detA hai paraMtu vaha saba puNyake liye nahIM hotA hai usase pApArjana hotA hai // 2 // ... vaira vyAdhiraghaM ca nazyati lasatpuNyaM dayA varddhate / bhUtAH paMca vazIbhavati ripavo mitrANi ke baMdhavaH saddharmAnuguNAssadharmacaritAH ke dhArmikAH sadRzaH zuddhAH syurguravo vRSe nijanijeSTArthapradAnena ke // 3 // artha- isa lokameM samasta prANiyoMko unake manonukUla iSTa 1. dAnena tiSThaMti yazAMsi loke dAnena bhogAH sulabhA narANAm dAnena vazyA ripavo bhavaMti tasmAtsudAnaM satataM pradeyam // dAnena bhUtAni bazIbhavaMti dAnena vairApyapi yAMti nAzam paropi baMdhutvamupaiti dAnAhAnaM tu sarvavyasanAni haMti //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 dAnazAsanam padArthoMkA dAna denese vaira aura vyAdhikA nAza hotA hai / pApakA nAza aura puNya aura dayAkI vRddhi hotI hai / paMcabhUta vaza hote haiM / zatru bhI mitra ho jAte haiM, koI baMdhu bana jAte haiN| koI dharmakAryoM meM anukUla bana jAte haiM, koI dharmAcaraNa karane lagajAte haiN| koI dhArmika aura samyagdRSTi banAte haiM / koI aMtaHkaraNazuddhavAle guru bana jAte haiM // 3 // satpAtradAnamanaghaM kurute supuNyaM pApaM nirhati sarujaM sakaLAMtarAyaM // svargAdijAtamayaM ca sukhaM dadAti / tasmingRhe kSarati ratna hiraNyavRSTiM // 4 // artha - nirdoSa satpAtradAna puNyakI vRddhi karatA hai, pApako nAza karatA hai, svargAdimeM utpanna akSaya sukhako utpanna karatA hai, itanAhI nahIM usa ghara meM ratnavRSTi suvarNavRSTiko bhI karatA hai // 4 // satpAtradAnairbhuvanatraye'pi proddIptakIrtidyutipUrNa leokAn / jaineNdrbhktaanbhivRddhsai| khyAn zaMsaMti devAzca narAzca nAgAH 5 artha -- satpAtradAna ke dvArA jinakA kIrtisUrya tIna loka meM phaila gayA hai, jinakI jinabhakti vRddhiMgata hogaI hai, sukha jinakA baDha gayA hai| aise bhavyoMkI deveMdra cakravarti aura nAgeMdra bhI prazaMsA karate haiM // 5 // zAMtAM-guptiyutAna bhagnacaritAn jaineSu nIcAnyathA / dAtRnvIkSya janA namaMti ripavo nirNAzayaMtaH svayam / nazyati kSitipAstarakSubhujagAH krUrA prazAMtAzayA no pazyanti hitaM vadati manujAH sevAM sadA kurvate ||6|| 1 ajJAnI kSapayetkarma yajjanmazatakoTibhiH tadajJAnI tu triguptAtmA nityaM tarmuhUrtataH //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnAvidhidravyadAtapAtralakSaNa artha-zAMta, guptiyukta, suMdaracaritra aise dAtAvoMko dekhakara mamuSya vinaya karate haiN| zatru svayaM nAzako prApta hote haiM, kaSAyase dUSita rAjA zAMtiko prApta karate haiM, zera, sarpa sarIkhe krUra prANI prazAMta hote haiM aura aise vyaktiko ve krUra prANI sparza bhI nahIM karate haiN| manuSya hitavacana bolate hue sadA sevAmeM tatpara rahate haiM // 6 // kulAcalotpannanadIva kecit / varSAcalotpannanadIva kecit // nadIva vanyA katicicca kecit / taTAkatoyocchrasanaM yathA syuH // 7 // artha-koI dAtA kulAcala parvatoMse nikalanevAlI nadiyoMke samAna haiM jinameM sadA pAnI bahatA rahatA hai, koI dAtA barasAtake samayameM bahanevAle nadiyoMke samAna hai arthAt kucha mahine taka hI barasAtakI nadiyAM bahatI haiM, aura koI dAtA jaMgalake nadiyoke samAna hai / koI tAlAva ko phoDakara bahanevAle jalake samAna hai // 7 // nadItaTadvayotpannA yathAzaramahIkSavaH sarpAcAvAsabhUtAH syurna paropakRtikSamAH // 8 // arya-nadIke dono taTa meM utpanna darbha aura jaMgalI Ikha sadi duSTa prANiyoMke nivAsa ke liye kAma meM Ate haiN| paropakAra kara. neke kAma meM nahIM Asakate haiM / isI prakAra jo apAtroMko dAna dete haiM ve duSkAryokI vRddhi meM sahAyatA pahuMcAte haiM, satpAtroMkA upakAra nahIM karate haiM // 8 // pAtrANi matvA dadate kudRgbhyo / vittAni mithyAtvamupatranaMti // duSTAya duSTatvamayaMti mUDhAH / pApAya ye'hAMsi ca yetra te te // 9 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16. dAnezAsanam artha -- jo ajJAnI jIva mithyAtviyoMko yogya pAtra samajhakara dAna detA ho vaha mithyAtva kohI prApta karatA hai, vaisehI pApiyoMko deve to pApako prApta karatA hai, duSTako detA ho to duSTatAko prApta karatA hai / jo jaisA kare vaisA bhare yaha loka meM kahAvata prasiddha hai / isa liye yogya pAtrako dekhakarahI dAna denA cAhiye // 9 // krodhibhyo labhate krodhaM ripubhyo riputAmapi / jAratvameva jArebhyazcorebhyazcoratAM tathA // 10 // artha - krodhiyoMko dAna denese krodhako prApta karatA hai zatruSoMko dAna dene se vairabhAvako prApta karatA hai, jAroMko dAna dekara viTatva aura coroMko dAna dekara cauryabhAvako prApta karatA hai // 10 // dhAnyAni sarvANyapi dhAnyavadbhyo / "vittAni datvAdadate prajAzca / dAnAni datvApyaghapuNyavadbhyaH || pApAni puNyAni yathA tathaiva // 11 // artha - jisa prakAra Thoka meM dhana dekara dhAnyavAloMse dhAnya kharIdate haiM isIprakAra dAnarUpI dhana dekara pApiyoMse pApa aura puNyAtmAnoMse puNya kharIdate haiM // 11 // 'sarvAsu strISu saukhyaM samamiti manute gaurivAznan sa lokaH / sarvovabIjaM phalati bahuphalaM lokAdo na zAstram // bhUgehArthapradAtA patiripupuranetA guruH pauramayA / mitrANIvAdya saMtaH sukhamasukhayazobaMdhavaH kArSiko meM // syAdanyAsu sukhaM na dharmakula satpuNyAbhivRddhirna ca / svastrIvasti sukhaM svadharmakulasatpuNyAbhivRddhistathA || Fararaon sevAniha dhanai rakSati bhUpA yathA / svasvAmyAzrita saMgha meva sudRzo'pyarcanti puNyAya ca // 13 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnAvadhidravyadAtapAtralakSaNa 'artha-ajJAnIjana pazUke samAna sabhI striyomeM samAna sukha hai aisA samajhatA hai evaM sabhI bhUmiyoMmeM boyA huA bIja samAna phalako denevAlA hai aisA mAnatA hai / bhUmi gRha aura dravyako denevAlA merA svAmI, rAjA, merA guru, puravAsI, mere mitrA, mere sukhaduHkhameM sAtha AnevAle mere baMdhu isa prakAra samajhanevAle kRSika anya striyomeM sukha nahIM mAnatA hai / usase apanA dharma, kula va puNya kA nAza hotA hai / isaliye pAtrakA vicAra avazya karanA cAhiye aisA samajhakara vaha, apanI strImeM sukha 'dharma, kula aura puNyakI vRddhi hai aisA samajhatA hai / jisa prakAra apane Azrita prajAoMkI dhanadhAnyAdise rAjA rakSA karate haiM usI prakAra jineMdramArgake Azrita saMghakI rakSA karanA yaha pratyeka samyagdRSTikA kartavya hai usase unake puNyakI vRddhi bhI hotI hai // 12 // 13 // zrIjaineMdrotsavAya pravimalavRSasaMvarddhanAyaiva dAtrA / dAnaM proktaM saratnatraya zubhajanasaMpuSTaye dattavittam // . svasyApi zreyase yatmavitatayazase zuddhapuNyArjanAya / svAdhInAnkartumanyAnitarajanakRtasyAMtarAyastha ho|| 14 // artha-zrIjainadharmakI prabhAvanAke liye, nirmalazAsanakI vRddhi ke liye, ratnatrayadhAriyoMke poSaNake liye, evaM apane kalyANake liye, yazake liye puNyake prAptikaM liye, dUsaroMko apane AdhInameM karaneke liye, dUsaroM ke dvArA jinamArga meM kiye gaye aMtarAyoMko dUra karane ke liye dAna kahA gayA hai, dAnase itane uddezyoMkI pUrti hotI hai|| 14 // satpAtradAnakA mAhAtmya. dAnena bhogaM dayayA surUpaM dhyAnena mokSaM tapaseSTasiddhiM // satyena vAkyaM prazamena pUjAM vRttena janmAnamupaiti martyaH // artha-isa lokameM manuSya dAnase bhoga, dayAse suMdara rUpa, dhyAnase
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsana mokSa, tapase iSTakAryakI siddhi, satyase vacana zuddhi, zAMtise pUjA, aura cAritrase saMsArake aMtako prApta karatA hai // 15 // dAna subhojanake samAna hai. tapo'zanaM vRttamazeSazAkatA dayAjyadugdhaM madhuro rasaH zamaH // RtaM hitaM dhyAnamatIva lolatA vibhAti dAnaM ca subhojanaM yathA // artha- dvAdaza prakArake tapa karanA yaha AhAra hai, cAritrakA pAlana karanA yaha zAkabhAjI hai, dayA usameM ghI aura dUdha hai, zAMti mIThA rasa hai, satya usa bhojanakA pathya hai / dhyAna usa bhojanakI ruci hai| dAna usameM bhI svargIya bhojanake samAna hai| jisa prakAra acchA bhojana karanese manuSyako tAtkAlika AnaMda hotA hai usI prakAra ina guNoMke dhAraNa karanese atula AnaMda hotA hai // 16 // sukSetra mutapo dayAhRdayaM jJAnaM suvRSTiH zamaH / sasyAmkAnakaro guNopya'virataM satyaM suvarddhiSNutA // dAnaM bIjamazeSavRttamamalaH sUryazca puNyaiSiNopyetassaptaguNairazeSasukRtaM saMcinvate dhArmikAH // 17 // artha-tapa eka uttama kSetra ( kheta ) hai, dayAse pUrNa hRdaya va jJAna barasAta hai, sasyoMko praphulla karanevAlA guNa zAMti hai, nirdoSavacana sasyoM ko baDhAnevAle sUryakiraNoMke samAna haiN| dAna usa khetakeliye bIja ke samAna hai| niraticAra cAritra duritAMdhakArako dUra karanevAle nirmala sUryabiMba ke samAna hai| puNyako cAhanevAle dhArmika puruSa ina saptaguNoMko dhAraNa kara sadAkAla puNyArjana karate haiM // 17 // satpAtrakA Adara aura anAdara karanakA phala. sadAdareNaiva dadAti dAnaM / / lakSmIH sadA bhogakarI manojJA //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnavidhidravyadAtRpAtralakSaNa anAdareNaiva supAtradAnaM / lakSmIH sadA bhogavivarjitA syAt // 18 // ardha- jo vyakti Adarase supAtradAna detA hai usakI saMpatti icchitarUpase bhoga ke kAma meM AtI hai / jo nirAdara bhAvase pAtradAna detA hai usakI saMpatti bhogake kAmameM nahI AtI hai ||18|| 19 anAdarakRtaM sudAnamatulAni dhatte sadA / phalAnyavikalAni tairanubhavo na tasyeSTadaH / / asAdhyarujayAthavA bahumiSAtprabhassevayA | sukhaM na labhate lasadvibhavadevabiMbaM yathA // 19 // artha -- yadyapi anAdarabhAva se diyA huA supAtradAna sabhI phaloMko denevAlA hotA hai paraMtu use asAdhya roga ke kAraNase, svAmisevA ke kAraNa se, yA aura koI kAraNa se sukha nahIM milatA hai; jaise devapratimA yadyapi cAmara, chatrAdi vaibhavase sajI huI dIkhatI hai paraMtu usa vaibhavakA anubhava vaha nahIM sakatI hai vaise saMpatti ke prApta honepara bhI sukha nahIM milanA yaha anAdarakRta dAnakA phala hai // 19 // pAtradAna se doSanAza aura guNalAbha. vAtaghno malamUtrakRcchrakaharo duSpittanutpuSTikRt / meghAbuddhibalAMgakAMtikaraNaH pApacchidagnimadaH || jJAnAvaraNApahI bahuguNaH zItaH susevyo budhaiH / gavyAdhAra ivApyadabhraguNado varSAnuvatsAdaraH // 20 // artha - jisa prakAra gAyakA ghI yadi vidhipUrvaka sevana kiyA jAya to vaha vAtarogako dUra karatA hai, malamUtrake vikArako naSTa karatA hai / thakAvaTako dUra karatA hai, pittodrekako haTAtA hai, zarIrako bala detA hai, medhA - buddhi aura zarIrakI kAMtiko baDhAtA hai, pyAsako dUra karatA hai, ani teja karatA hai, dRSTidoSa, buddhivikAra ityAdi doSoMko dUra
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 dAnazAsanam karatA hai, ThaNDA hai, evaM sarvajanoMse sevya hai usI prakAra jo vyakti bahuta AdarapUrvaka dAna detA hai, usakA pAparUpI vAta nAza hotA hai / usakA karmamala naSTa hotA hai, usakI teja buddhi teja hojAtI hai, pApa kA nAza hokara puNyakI vRddhi hotI hai / jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa karma dUra ho jAtA hai / vaha zAMta banatA hai / vidvAnoM dvArA AdaraNIya hotA hai / isa prakAra AdarabhAvase pAtradAna dene meM balutase guNa prApta hote haiM // 20 // dayA gaMgeva kulyAcadAdaraH sAdarI janaH / / puNyapUragiriH pAtraM syAnadImAtRko yathA // 21 // artha- manuSya ke hRdaya meM jo dayA hai vaha gaMgAnadI ke samAna hai / usake hRdaya kA jo Adara vaha naharake samAna hai, vaha Adarasahita manuSya usa nadIke utpanna karanevAlA parvatake samAna hai / jo puNyapravAhako janma detA hai / pAtra usa nadIke dvArA jala prApta karanevAle dezoMke samAna hai // 21 // na krodho na ca matsaro na ca mado mAyA na kAmo na n| dveSo mohasarAgadarpamadanA lobho bhavettasya na // smyktvvrtguptipNcsmitissvaasktirbhyaastaa| nityaM puNyavicAratA nipuNatA dAneSu yatrAdaraH // 22 // artha-jisa bhavyako dAna dene meM Adara hai usako krodha, mAtsarya, mada, mAyA, kAma, dveSa, moha, garva, viSayAbhilASA ityAdi doSa dUSita nahIM karate haiM / paraMtu samyaktva, vrata, gupti, samiti ityAdi puNyavicAromeM Asakti, nitya puNya viSayoMkA vicAra karanA, sarva kAryomeM naipuNya ityAdi guNa usako prApta hote haiM // 22 // pAtrapremakA phala Adhayo vyAdhayo na syurbAdhArAjAdisaMbhavA / janaH priyaMvadastatra yatrAste sAdarI janaH // 23 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnavidhidravyadAtapAtralakSaNa artha-jisa dezake manuSya dAnAdikAryoM meM Adarayukta haiM usa dezameM Adhi vyAdhi ityAdi naSTa hote haiM / rAjAdikoMke dvArA utpanna bAdhA bhI naSTa hotI haiM / manuSya saba prItikara vacana bolate haiM // 23 // ...: kedArole zAlibIjepyanaMtA ( ? ) / . nazyaMtIvAnaMtakarmANi jIve // . nazyaMtyasminsAdare taM zrayaMti / kSudrA nadyastA nadIstAH samudram // 24 // artha--kuTakIke bIja jisa bhUmimeM boyA ho vahAMke sarva tRNa sasya vagaireha naSTa hote haiM, usI prakAra Adarasahita dAnase jIvake anaMtabhavake karma bhI naSTa hote haiN| jisa prakAra choTI nadiyAM baDI nadIyoMko, baDI nadiyAM samudrako jA milatI haiM isI prakAra sabhI pAtra Sa anya manuSya usa dAnIke AzrayameM Ate haiM // 24 // sasyA vinazyati yadAzritAni padmAkara nirjalamAzritAzca // anAdaraM dAtRjanaM ca bhUpaM bhaktAstathA sAdhujanA prajAzca // 25 // artha-nirjala tAlAbako Azrita sasya jisa prakAra naSTa hote haiM usI prakAra nirAdara karanevAle dAtA, rAjA vagairahakA Azraya lenevAle bhakta prajA va sajjana naSTa hote haiM // 25 // dAnake pAMca doSa. anAdarI vilaMbazca vaimukhyaM cApriyaM vcH| pazcAdbhavati saMtApI dAnadUSaNapaMcakam // 26 // - artha-pAtrake prati nirAdara karanA, derIse dAna denA, muniyoMko dekhakara bhI nahIM dekhAsA karanA, hitamitamadhura-vacana nahIM bolanA, dAna dene ke bAda pazcAttApa karanA the pAMca dAnake lie dUSaNa haiM // 26 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 dAnazAsanam .. dAnake guNapaMcaka. AnaMdAzrUNi romANi bahumAnaM priyaM vacaH / kiMcAnumodanaM dAnaM dAnabhUSaNa paMcakam // 27 // artha-pAtroMko dekhakara AnaMdAzru bahanA, romAMca honA, pAtroMkA bhAdara karanA, priya vacana bolanA, pAtradAnake bAdameM saMtoSa honA ye pAMca dAnake liye bhUSaNa haiM // 27 // ityuttamapAtrasAmAnyavidhiH
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa caturvidhadAnanirUpaNa abhayAhArabhaiSajyazrutabhedAccaturvidhaM / dAnaM sudhIbhirityuktaM bhaktizaktisamAzritam // 1 // artha-maharSiyoMke dvArA dAna abhayadAna, AhAradAna, auSadhadAna aura zAstradAnake bhedase cAraprakArase varNita hai| cAroM prakArake dAna pAtroMke prati bhakti aura apanI zaktike anusAra karanA cAhiye // 1 // caturNAmiha dAtRNAM vareNyo'bhayadAnavAn / tasmAdAdAvaha vakSye tasya dAnasya lakSaNaM // 2 // artha--cAroM prakArake dAna denavAle dAtAvo meM abhayadAna denevAlA zreSTha kahalAtA hai / isaliye AcArya pratijJA karate haiM ki sabase pahile usI abhayadAnakA lakSaNa kaheMge // 2 // bhItvAgatya palAyya duSTamRgacaurAmitrabhUpAdibhiH / svAvAsaM svapuraM svadezamabalAnmAnsvapRSThaM gatAn // mA bhaiSIrahamapyavAmi bhavataH kasmai mamAMgAvadhe- | noM yacchAmi kimasti cedbhayamito niryApayiSyAmyaham // 3 // artha---jo koI vyakti pararAjyase yA dUsare sthAnase Darakara bhogakara AyA ho, duSTa pazu aura coroM ke dvArA, rAjAke dvArA, yA zatruvoMke dvArA satAyA huA ho evaM apane nagarameM, apane gharameM AgayA ho usako dhairya baMdhAkara kahanA ki " tuma Daro mata, tumhArI rakSA maiM karUMgA, jabataka merA zarIra rahegA tumhe kisIke dvArA kaSTa nahIM hone dUMgA, phira bhI yadi tumhAre liye koI bhaya hoto maiM unako dUra karUMgA isa prakAra AzvAsana dekara abhayadAna pAlanA cAhiye // 3 // .., yadaikamekadA jIvaM trAyamANaH prapUjyate / na tadA sarvadA sarva trAyamANaH kathaM budhaiH // 4 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanameM artha-jaba eka jIvako eka daphe rakSaNa karanevAlA vyakti vidvAnoMke dvArA Adara karane yogya hotA hai taba sadA sabhI jIvoMko rakSaNa karanevAlA Adara karane ke liye kyoM yogya nahIM hogA ? apitu avazya hogA // 4 // . abhayadAna paraMparAse mokSadAyaka hai. / yaH sthAnatrayavartinastanumato yogana rakSatyasau / rAjAsau sukRtI dayAluranaghaH so'bhItidAnI guNI // tenAdhItamidaM zrutaM bahukRtaM dAnaM ca taptaM tapaH / sarva satkramato nijeSTaphaladaM nizreyasa labhyate // 5 // artha-jo rAjA apane mahala, nagara aura dezavAsI AzritajanoMko mana vacana kAyase rakSA karatA hai vaha rAjA puNyavAna hai, dayAlu hai, pAparahita hai, guNavAna hai evaM vahI saccA abhayadAnI hai| sacamucameM usIne sarvazAstroMko adhyayana kiyA hai, bahuta dAna kiyA hai, bahuta tapa tapA hai, vaha isa prakArake nItimArgase calanevAle rAjAke liye sabhI aihika iSTasiddhi hone ke sAtha 2 mokSakI bhI prApti hotI hai // 5 // - devaadyaabhydaanto'rinRprogaavRssttibhautikssyo| ..... jAyate kuladIpakAssukRtinastyaktvAmRtAtyAmayAH / varddhatAlpamayaM bhavediha sukhI niSkaMTako'gre bhave / / / devo vA sakalAvanIzavinutaH zrIsArvabhaumo vibhuH // 6 // ' artha-jo rAjA deva guru zAstroMke prati Aye hue saMkaToMko dUra karatA hai, dharmaprabhAvanAke mArga meM Aye hue vighnoMko dUra karatA hai vaha rAjA isa abhayadAnake phalase, zatrurAjAvoMkI bAdhA, roga, ativRSTi, anAvRSTiM, ityAdike bhayase pIDita nahIM hotA hai, vaha sacamucameM kuladIpaka hai| puNyavAn hai / koI bhI roga unake pAsa nahIM Ane pAte haiN| usakA sukha dina pratidina nirAbAdharUpase baDhatA hai
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ A caturvidhadAnanirUpaNa itanAhI nahIM Ageke bhava meM vaha devagati meM jAkara janma letA hai athavA sarva rAjAvoMke dvArA pUjya cakravatI hokara janma letA hai // 6 // tyaktAstraM prapalAyitaM girigajArUDhaM jalAMtargataM / daSTAtmAMgulitAMtavArjunamudastoccadhvajaM tvadgatiM // dainyoktiM praNataM vimuktavirudaM dattAtmapRSThaM ripo bhRtyaM dezagataM tadapyabhayadAnAkhyaM surakSanguNaH // 7 // artha-jisa zatrurAjAne yuddhasthAnameM zastrako choDa diyA ho, jo' bhAga gayA ho, pahADa vagairaha meM Darase caDha gayA ho, jala meM ghusa gayA ho, zaraNa meM Akara pAdameM giratA ho, apane chatra vagairahako sameTa liyA ho, ApahI gati haiM aisA kahatA ho, dInatAse yukta vacana bolatA ho, namaskAra kiyA ho, apane padavI vagairahako choDa cukA ho, evaM jo pATha dikhAtA ho usakI rakSA karanI cAhiye, zatruke sevakakI bhI rakSA karanI cAhiye yaha bhI abhayadAna hai // 7 // datvA svArthAncalaM rAjJe dayate sAgasaH shirH| .. tadevAbhayadAnaM syAt puNyAya kurute sadA // 8 // artha--eka aparAdhI rAjAke dvArA prANadaNDase daNDita kiyA jArahA ho, usa avasthA meM apane parivAra, dhana evaM sarvasva dekara bhI usa aparAdhI kA prANa bacAnA yaha bhI abhayadAna hai, isase puNya kI vRddhi hotI hai // 8 // svadezapuragehasthAnye'vaMti pramudA sukhaM / . nAghAni nArayasteSAM hAni vati tAnayaH // 9 // ___ artha--jo apane ghara, nagara, dezameM rahanevAle prANiyoMko bahuta harSase rakSA karate haiM, unako sukha pahuMcAte haiM aise abhaya dAniyoMko pApa pIDA nahIM detA hai aura na unako koI zatru hai, unake koI
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam hAni bhI nahIM hotI hai, ve apane Azrita prANiyoMkI rakSA karate haiM isa liye unakI rakSA unake puNya sadA karate haiM isameM koI saMdeha nahIM // 9 // karmANyAtmani durddharANi viSamA doSA vapuSyAsate / bAdhate tamadazca tAni ripuvatpuNyAnivRdhyA na te // eka varSakarau (?) prabho tava kareNaikena zastreNa bho / kAnkAnhanti bhavAn dviSaH padapade bhItAH svatejobalAt // artha-rAjAko abhayadAna karaneke liye kisa prakAra preraNA karanI cAhiye yaha bAta kahate haiN| __ he prabho ! AtmAmeM durddhara karma anAdikAlase lage hue haiM, zarIra meM vAtapitta kaphAdika viSama doSa lage hue haiN| ve AtmA aura zarIrako zatrUke samAna kaSTa dete haiN| Apake puNyavRddhise ve Apako duHkha nahIM dete haiM / isI prakAra karmake udayase sarva prANI trasita haiM / Apa apane eka zarIrase, eka hAthase zastra lekara kisa prANiyoMko mAreMge unako abhayadAna dIjiye / usa anaMta puNyatejase Apake zatru bhI Darakara mitra hojAyeMge // 10 // maMdeMgAnaLatejasIva kRtinaH pathyAzca doSA nijAH / sne cAnye ca vikurvate gatamahasyurvIpatau bhasmani // tyaktoSNe zunakA yathA gatabhayAssaMzerate tAH prjaaH| dharma dharmakarAzca pAhi sakalAn labdhaM svtejo'khilN||11|| artha-he rAjan ! manuSyoM ke zarIra meM yadi agni maMda ho jAya to zarIrake doSa vikArako prApta hote haiM, isI prakAra yadi gajA tejohIna ho gayA to unake svajana aura parajana sabake saba vikArako prApta hote haiM, evaMca jisa prakAra jisa bhasma meM uSNatA na ho usameM kutte bhI jAkara nirbhaya hokara sote haiM isI prakAra tejohIna rAjAke
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa prati prajAyeM svecchAcArapUrvaka vyavahAra karatI haiN| isa liye he rAjan ! dharmako aura dharmAtmAvoMko tuma rakSA karo jisa se tumhe saMpUrNa teja prApta ho jAya // 11 // uddhAra karane yogya cIjeM. jIrNaM jinAlayaM jinabiMba sudRzaM ca pustakaM pUjyaM / pUjakamapyadhikaM syAdyaduddharetpUrvapuNyataH puNyaM // 12 // artha-jIrNa maMdira, jIrNa jinabiMba, jIrNa ratnatrayadhAraka, jIrNa zAna, jIrNa saMyamI, evaM devArcaka, ityAdikA jo uddhAra karatA hai vaha pUrvase bhI adhika puNyako prApta karatA hai // 12 // ___ abhayadAnake anekabheda. virghoSaM tu taTAkakUpamRgasAmitracorAnalaH / kSveDagrAmagatAmayaprabhRtikaM zrutvaiva yatroditaM // tatrAgatya tadIyaduHkhamakhilaM nityaM nivAryAgato / zUro'yaM khalu yattadeva sakalo lokazciraM jIvati // 13 // artha-manuSya tAlAba meM giraneke saMkaTake viSaya meM, kuvemeM paDA isa prakAra, zera vagairahase pakaDA gayA aisA, sarpase kATA gayA, zatruvoMse bAdhita kiyA gayA, coroMse lUTA gayA, Agase jala gayA, viSase Ahata huA athavA koI rogavizeSase pIDita huA isa prakAra do AvAja sunanepara bhI usa ghaTanAsthala meM pahuMcakara saMkaTApanna prANiyoMkI ApattiyoMko dUra kareM / ajJAnIjanoMke duHkha miTAve yaha saba abhayadAna hai // 13 // tadasti na sukhaM loke na bhUtaM na bhaviSyati / yanna saMpadyate sadyo jatorabhayadAnataH // 14 // artha-jo sukha abhayadAnase prANiyoMko prApta na huA ho vaha
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 dAnazAsanam sukha loka meM na huA, na hai aura na hogA arthAt, abhayadAna se prANi yoMko sarvaprakArake sukha prApta hote haiM // 14 // abhayadAnase milanevAle lAbhoMkA savistara vivecana. yesati tejAMsi nijAzritAnAM vidvadbhiSagjyotiSikAdikAnAM / teSAmRSINAM guNinAM vRSANAM zuklenduvadRddhimupaiti tejaH 15 artha - jo rAjA apane Azrita manuSyoMkA, vidvAnoMkA, vaidya, jyotiSI AdikA, saMyamiyoMkA, guNiyoMkA evaM dharmakA teja baDhAte haiM evaM rakSA karate haiM unake svayaMkA teja bhI zuklapakSa ke caMdramA ke samAna baDhatA hai || 15 // svIyAnanyajanAnivAnyavanitAH svastrIriva svaM dhanaM / cAnyAniva devatAzca sakalAH svIyA iva kSmAbhRtaH // svasthAnatrayavartinastanumato rakSati sarvAnpurA / strI vAvyAjJjanapuNyaduSkRtapatissarvaM trizuddha yocitaM // 16 // artha - pUrvakAla meM rAjA anya prajAvoMko apane baMdhuvoMke samAna rakSaNa karate the, apanI strI ke pAtivratyadharmako rakSaNa karanA jitanA Avazyaka hai utanAhI parastriyoMke pAtivratyakA rakSaNa karanA Avazyaka samajhate the, apane dhanake samAna, dUsaroMke dhanakA rakSaNa karate the, sarva saMpradAya ke devoMko apanehI deva samajhate the, isI prakAra koI prakArakA kaSTa nahIM hone dete the, jisa prakAra pativratA strI apane cAhe jaise pati ho usakI sevA karatI hai usI prakAra apane rAjya meM rahanevAle puNyAtmA pApAtmAko manavacana kAyakI zuddhise rakSA karate the / yahI abhayadAnakA Adarza hai // 16 // yatrAste nRpatirmuniryadalaM tejaH prajAnAM tayo - | badhAM vArayatItyayaM ca kurute saukhyaM ca puNyaM zubhaM //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa - yaccArkasya yathA karoti sudRzAM dRSTiprakAzaM sukhaM / bAdhAM krUrabhavAM nivArya zubhakRtkarmANyalaMkArayet // 17 // artha---jisa prakAra sUrya ke udaya honepara jinakI AMkhe achI ho unako prakAza milatA hai / sukhakA anubhava hotA hai, krUra sarpa ityAdi prANiyoMkI bAdhAse baca. jAte haiM, acche kArya meM saMlagna hote haiN| corI ityAdi pApakarmIko karane kA avasara nahIM milatA hai isI prakAra jisa dezakA rAjA nyAyavAn evaM parAkramI ho, athavA jisa rAjya meM tapastejase yukta koI muni ho, una donoMke tejase prajAvoMkA duHkha dUra hotA hai / unako koI bAdhA nahIM satAtI hai, unakA pApa dUra hokara puNyakI vRddhi hotI hai evaM usa rAjyakI prajA zubhakArya meM pravRtta hokara sukha prApta karatI hai // 17 // . saddharmApahatAvavagrahagataHsyAttattaTAko vRssH| zUnyastattadadhaH prajA nijakaraM sasya na datte phalaM // .. dharmAnvarddhaya pAhi dhArmikajanAn zuddhAnvizuddhAzayAn // svasthAnAyavartino'pyanudinaM kSetraM yathA kArSikAH // 18 // artha-he rAjan ! saddharmakA nAza honepara prajAjano meM sukha zAMti nahIM rahatI hai| jisa prakAra sasyotpattike AdhArabhUta tAlAbakA pAnI sUkhanepara sasya hotA nahIM, phira prajA apane karako nahIM detI hai, isaliye rAjya meM sukha zAMti meM mUla kAraNa dharmakA yadi nAza hotA hai to durbhikSa Ane meM derI nahIM lagatI / isaliye apane rAjya meM dharma kI vRddhi karo, jo dharmAtmA hai, sajjana haiM, aise mahala, nagara, rAjya ke manuSyoMkI rakSA karo, jisa prakAra kisAna khetakI rakSA ciMtApUrvaka karatA hai usI prakAra apanI prajAjanoMkI rakSAmeM dattacitta rho||18|| tAtaM svAminamuttamAryamanujaM jAmAtaraM mAtaraM / mAtAraM gurumitrasevakamari jyeSThaM guNaM vallabhAM // __. . cana
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam - - mitra svAmibalaM svAMdhavajanaM jainaM ca saddhArmikaM / - yAsyAcchaMsati tasya puNyamamalaM tejo'pi bhaagyaadik||19 . artha-jo vyakti apane pitA, svAmI, uttama manuSya, jamAI, mAtA vizvasta vyakti, guru, sevaka, zatru, baDe puruSa, guNavAna, strI, mitra, svAmisenA, baMdhujana, dhArmika jaina Adiko guNAnurAgase prazaMsA karatA ho vastutaH vaha puNyazAlI hai usakA bhAgya teja vagairaha baDhatA sthairyAdeyatvagarbhAryatejasvitvasurUpatAH / saubhAgyatyAgibhogitvayazasvitvamarogatAH // 20 // ciraMjIvitvamityAdilokottaraguNAnapi / __dharmArthakAmamokSAnyaH sa bajedabhayapadaH // 21 // . artha-abhayadAna denevAlA vyakti pratyeka kArya meM sthiratA, zatru mitrAdi janoMko vaza karanemeM prabhAvaka zarIra, samudra ke samAna gAMbhIrya, sUryake samAna teja, sabako prasanna karanevAlA suMdara rUpa, saubhAgya, pAtradAnAdi kArya meM tyAgabhAva, yatheSTa iMdriyasukha meM bhogitva, sarva kArya meM yazasvI hokara kIrtisaMpAdana, nIroga zarIra evaM cirAyu Adi bahutase laukika evaM lokottara guNoMko bhI prApta karatA hai, dharma, artha, kAma aura mokSa ye cAra puruSArtha use sahaja prApta hote haiM // 20 // 21 // dhanyarAjatapobhAjI hitapUtamitIktayaH / vardhayati svatejAMsi nAzayaMtyaghasaMcayAn // 22 // artha-hita, mita, madhura vacanako bolanevAle rAjA, tapodhana [ munIzvara ] AdikA teja baDhatA hai, pApanAza hokara puNyakI vRddhi hotI hai // 22 // 1 AdeyaH subhagaH saumyastyAgI bhogI yazonidhiH // bhavatyabhayadAnena ciraMjIvI nirAmayaH / /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa syAtsArvabhaumasapattiH sarvajIvasurakSayA / ... tasmAtsarve na haMtavyAssAgasopi nirAgasaH // 23 // artha- saMpUrNa jIvoMkI rakSAse cakravartIkA pada bhI prApta hotA hai isa liye cAhe koI aparAdhI ho niraparAdhI ho unako mAranA nahIM cAhiye aura na kaSTa denA cAhiye // 23 // vrate klezakaraM vaco na na hrtynyaarthmuaadikN| nAtikAmati yo vratI tamakhilA devo vadaMtItyayaM // yadyattena kRtaM ca tattadakhilaM satyaM phalatyanvaham / sarva mAnasavAcikAMgikamaho sadyaH phalaM yacchati // 24 // artha-jo vyakti dUsaroMke sAtha kaTuvacanakA prayoga nahIM karatA hai, dUsaroMke dhana bhUmI Adiko apaharaNa nahIM karatA hai, sAdhu saMyamiyoMkA avinaya nahIM karatA hai use saba loga deva kahate haiM, vaha jo kucha bhI kArya karatA hai usameM use avazya saphalatA milatI hai, unake saMpUrNa mAnasika, vAcika aura kAyika kArya tatkSaNa phala dete haiM // 24 // ...rdiyapanese honevAlA nukasAna udAharaNakedvArA dikhAte haiM. ye'tra svaashritjiivyugmmdyndtvocitaarthaansdaa| viSTiM kArayatIva gopazunaraiH kArya kRtaM kAritaM // sarva nazyati tasya tena phalati kSetraM na sarva kRtaM / naiSphalyaM bhavatItyavetya sukRtI sarvAndhanaiH pAlayet // 25 artha-jo vyakti apane Azrita dvipada [ naukara cAkara ] catuppada [ gAya, bhaiMsa, baila vagaire Adi prANiyoMko ucita dravyAdi dete hue dayA nahIM karatA hai unase barAbara apanA kAmahI letA rahatA hai 1 klezakarokiM na vadati na parArtha harati yastAmaha cAnye // devo'yamiti bruvate nAghamatistasya sarvasiddhiH syAt //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam usakA kiyA huA, karAyA huA sarva kArya naSTa hotA haiM, jisa prakAra koI kisAna apane Azrita janoMko kaSTa dekara yadi khedase phala prApta * karanA cAhatA hai to use phala milanA kaThina hai usI prakAra apane Azrita janoMke prati dayA na rakhanevAle vyaktiko kisIbhI kArya meM saphalatA nahIM milatI, isa liye apane Azrita manuSyoMko dhana ityAdise rakSA karanI cAhiye // 25 // jIvapAlanase honevAle lAbha. 'ye ye pUrvanRpAladattamakhilaM grAmAdidharmAdikaM / pAMtyevaM bhaginImivAtmatanujAmevAtmadattaM yathA // .. te bhUpAzca janAH sutdrvinngodhaanyaadisNpttyo| adhivyAdhibhiraMtareNa sukhino jIvati mUtvA ciraM // 26 // artha- jo rAjA va anyavyakti jisa prakAra dhanAdi dekara apane putrIke samAna bahinakI bhI rakSA karate haiM ThIka usI prakAra apane pUrva. joMke dvArA diye gaye grAma kheta ityAdike dharmako barAbara pAlana karate haiM una rAjAvoMko athavA una vyaktiyoMko dhana dhAnya strI putra ityAdi yoMkI samRddhi hote hue AdhivyAdhise rahita sukhI zarIrako prApta kara cirAyu prApta ho jAtI hai // 26 // 1 svadattaM dviguNaM puNyaM pUrvadattAnupAlanAt / pUrvadattApahAreNa svadattaM niSphalaM bhavet / / pitrA duhitre bhaginI ca dattaM putre haratyAtmana AdadAnaH // putrIrivAsyAM bhuvi pUrvadattaM gRNhata Ake viphalaM svadattaM // sarvAHprajA yathA pUrve bhUyAste vartayaMti tAH / pAlayaMtu tathA bhUpA vaidyA vA kRSikA iva // dAnapAlanayormadhye dAnAccheyonupAlanaM / / dAnAsvargamavApnoti pAlanAdacyutaM padaM //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa deze yasya purAviSTajanAnodayate ca ye / .... dApayaMti na te tatra jIvaMti mukhinazciraM // 27 // * artha-jo rAjA apane rAjya meM praviSTa prANiyoMko kaSTa nahIM detA hai evaM dUsaroMse nahIM dilAtA hai vaha rAjA evaM usakI prajA sukhase jIte haiM // 27 // nRstrIgodhanadhAnyavRkSavasanAdyAhatya yasmingate / svasthAnAnnapate sadonamabhavatkhedaM vidhatse hRdi / lokotsAhahatezca devavibhavacchede mudaM mA kRthAH // vighnaM mA kuru mApi kAraya mahaM nirvighnamevAkhilaM // 28 // artha-he rAjan ! dUsare jIvoMko kaSTa denA pApa hai, unakI strI, gAya, dhana, dhAnya, vRkSa, vastra ityAdiko apaharaNa karanese unake hRdaya meM baDA bhArI dhakkA pahuMcatA hai jisase unako bhayaMkara duHkha hotA hai, dUsaroMkI saMpattikA cheda karanese unakA utsAha bhaMga hotA hai, isa liye dUsaroMko kaSTa pahuMcAne meM AnaMda mata mAno, dUsaroM ke utsAhameM vighna upasthita mata karo, dusaroMse na karAvo tAki tumhAre bhI sarva kArya nirvina ho / // 28 // vighnAnvitevahikasarvakAryeSvayaMti no tAni purobhivRddhi / deve mahe sarvavinAzaheturbrayAdavighnaM kuru bhavya buddhayA // 29 // artha-he bhavya rAjan ! aihika vivAhAdikAryoM meM yadi vighna upasthita hue to purobhivRddhi nahIM hotI hai / devatA mahotsavameM yadi vizna upasthita huA to vaha sarvanAzake liye kAraNa hai, isa liye aihika paralaukika kAryoM meM vighna upasthita ma hosake aisA prayatna karo // 29 // svAndezAnmujanairavaMti ca janairdhAnyArthamArogyakaM / dezabhiraMganA iva bhutAMstAbhirlabhate nRpAH //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam paTTAdIni maNInvaNigbhiriva sajjJAnaM budhaissAdhubhiH / svAnIkaizca jayaMtyarIniva sa bho pApaM jaya shraavkai||30|| artha-jisaprakAra dezakI rakSA sajjanoMse, dhanadhAnyakI rakSA prajAjanoMse, svAsthyakI rakSA vaidyoMse, baMdhuvoMse strIkI prApti, strIse saMtAnakI prApti, vaizyoMse vastrAbhUSaNa ityAdikI prApti, vidvAn sAdhuvoMse jJAnakI prApti, tathA zatruvoMkI jaya apanI senAse hotI hai isI prakAra uttama zrAvakoMkI rakSA kara pApako jItanA rAjAkA dharma hai // 30 // jineMdradharmatejAMsi varddhayaMtIha ye narAH / tamopahAtejovatte bhaveyussatejasaH // 31 // artha-isa lokameM jo vyakti apane dhanake dvArA jinadharmakI prabhAvanA karate haiM unakA teja aMdhakArako naSTa karanevAle sUryake samAna atyaMta ujjvala hotA hai ! unakI kIrti baDhatI hai // 31 // paraMparAyAtajinArcanAvidhi-pramANamAcAryamukharvicArya / jineMdradharmolvaNameva kurvate te dhArmikA dharmavicArapezalAH // 32 artha-jo manuSya paraMparAse AyA huA jinapUjanavidhAna vagairahako AgamaoNsa jAnakara athavA gurUvoMse vicArakara jinadharmakI prabhAvanA karate haiM ve dhArmika haiM / dharmakAryoMke karanemeM dakSa haiM evaM apanI dharmabhAvanAse karmako nAza karaneke liye samartha haiM // 32 // 1 citradAruzilArUpakiMvAnyati ye hatAM / / se saMti kRtinastadvanmunigaNadharAdivat / / so'yaM jinaHsuragirinanu pIThametadetAni dugdhajaladheH * salilAni sAkSAt / . iMdrastvahaM tava savapratikarmayogAtpUrNA tataHkathamiyaMna / mhotsvshriiH||
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa manvAnAstridivAgataH sa maghavAnevAyamiMdro mhaaN-| stanvAnA nijabaMdhurgasahitAH zrIjainapUjotsavAn / cinvAnAH sukRtoccayaM nirupamaM svargApavarga padaM // dhunvAnA rajasAktavastramiva cAtmAghotkaraM dhaarmikaaH||33 artha-jo manuSya pUjAdi mahotsava karAnevAle bhavyako yaha sAkSAt svargalokase utarA huA iMdra hai aisA samajhakara apane baMdhujanoMke sAtha yukta hokara usake dharmakAryameM bahuta harSase yoga dete haiM ve svargApavargako denevAlA puNyasaMcaya karate haiM evaM ca usake balase malina vastraka malake samAna AtmAmeM lipta pApoMke samUhako naSTa karate haiM // 33 // AhUtAkhilajainabaMdhuriha tairAlocya dezAdibhiH / pratyahaM savivekasavidhibhiH zreSTha dine votsavaM // rAjA bAMdhavabhRtyavargasahito muktvaiva bhogadvayaM / yuddha zatrulayaM karotyaghalayaM kuryAtsa puNyArjanaM // 34 // artha-jinamahotsavako karaneke pahile saba dezoM se jaina baMdhuvoMko bulAkara unake sAtha mahotsavameM AnevAle vighnoMko nivAraNa karanekA upAyavicAra karanA cAhiye, tadanaMtara maMgala muhUrtako dekhakara rAjA baMdhujana, sevaka Adise yukta hokara, bhogoMse mukta hokara bahuta bhAkise jinapUjA mahotsava kareM jisa prakAra rAjA yuddha meM zatruvoMkA nAza karatA hai usI prakAra aise mahotsavoMse pApakA nAza karatA hai puNyakA saMpAdana karatA hai // 34 // dRSTvAInmahapatrikA sahRdayA dUtaM puraskRtya tat- / pUjArthe parigRhya sAdhusahito gatvA bahiciMtanaM // muktvAnamya jinAngurUnapi budhAnbhaktAnnijAnbAMdhavAn / sthitvA tatra zubhAzayAMzca sakalAn saMbhAvaraMtu sthirN||35 artha-jisa samaya jinamahotsavake nimaMtraNapatra lekara koI dUta
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 dAnazAsanam - Ave to usakA harSase sanmAna karanA cAhiye, evaM usa pUjAke liye yogya sAmagrI vagairaha lekara apane baMdhubAMdhava va sAdhusaMyamiyoMke sAtha maMdirake liye ravAnA honA cAhiye / maMdirameM Akara bAhya vicArako choDakara deva guru vidvAna va sudRSTi jIvoMkA yathAyogya namaskAra kareM evaM evaM zubhavicArase yukta hokara sthiracittase usa zubha mahotsava meM yoga deveM // 35 // atuM zatruSalaM vrajAmi nRpateH sevArthamaMgaM dadhe / muktvaivAtmaparigrahaM nijaguroragre'GgabhAgocitaM // __ itthaM svIkRtasuvrato raNatale nizzeSasanyAsavAM- / .. stvaM jIvAtra jinotsaveSu subhaTo vartasva nityaM ythaa||36|| artha-he Atman ! jisaprakAra yuddha karaneke liye raNabhUmimeM jAnevAlA vIra sainika pratijJA karatA hai ki " maiM zatrusenAko jItane ke liye jA rahA huuN| svAmisevAke liye merA zarIra samarpita hai| jabataka maiM svAmisevAse nivRtta na hoU tabataka mereliye saba prakArake bhogopabhogoMkA tyAga rahe " isIprakAra jinotsavameM jAnevAlA jIva bhI yaha pratijJA kareM ki " karmarUpI zatruvoMko jItanekoliye jinacaityAlayameM jArahA huuN| maiM jineMdra bhagavaMtakI pUjAkeliye apanA zarIra arpaNa kara cukA hUM / jabataka isa puNyamahotsavase nivRtta nahIM hoUM tabataka mereliye sarva bhogopabhoga padArthoMkA tyAga hai," isaliye jima pUjAmeM bhI vArake samAna rahe // 36 // yoddhAro rnnrNgviirripubhistyktaaNgnaannaadikaaH| nizzaMkAdiguNA ivAhatamahe viNmUtrazaMkAdinA / no gacchati puraH prayoti carama padbhyAM kSipatyeva no-|| nekSate na nijaM smarati nilaye jainA vasaMtazciraM // 37 // artha-jo yoddhA zatruvoMse yuddha karaneke liye raNaraMgameM jAte haiM ve
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa vahAMphra strI putra dhana AhArAdise nizaMka hokara yuddha karate haiN| isI prakAra jo zrAvaka jinapUjotsavake liye maMdirameM jAveM ve malamUtrAdikI zaMkAse rahita raheM, maMdirameM vyartha idhara udhara Tahale nahIM, kisI padArthako pAvase haTAve nahIM, idhara udhara dekheM nahIM, apane iSTa mitrAdikoMkA smaraNa nahIM kareM / evaM apane gRhakRtya saMbaMdhI vicAroMko mamameM lAve nahIM ekAgracittase mahotsavameM yoga deveM // 37 // sarve vIrabhaTA raNAMgaNatale taumulyamicchaMti ye / tAMbUlodakanAlikerakadalIsasyAdi kiMcinna te // saMtuSTAH pravicArakA ripulayavyApArabodhakSamAH / zrIjanotsavaSIkSakA aghaLayavyApAradakSAstathA // 38 // artha-vAra-yoddhA yuddhasthAnameM yuddha karanemeMhI lage rahate haiM, tAMbUla pAnI, nAriyala, kelA Adi khAnekI unhe ciMtA nahIM rahatI hai, isI liye ve saMtuSTa hokara yuddha karate hue zatruvoko nAza karane meM samartha hote haiM, isI prakAra jinamahotsavameM lage hue jIva usI meM saMlagna hokara utane samayataka khAnA pInA vagairaha saba bhUla jAve tabhI ve yathArtha rUpase karmoko naSTa karane ke liye samartha hote haiM / caityAvAsagatismRteranazanadvaMdvasya codyogto| baMdhasyASTaphalaM labheta gamanaprAraMbhatazcakrame // paMktedazajaM phalaM nijagRhadvArnirgamAnmadhyataH / pakSAnannaphalaM gRhekSaNavazAnmAsopavAsodbhavaM // 39 // . artha-bhAvapUrvaka jimacaityAlayako jAne ke viSayameM vicAra karane mAtrase do upavAsakA phala, sAmagrI vagairaha ke taiyAra karane meM cAra upavAsakA, gamana karaneke liye prAraMbha karanese ATha upavAsakA, gamana karanese dasa upavAsakA, apane gharake dvArase bAhara nikalane meM bAraha
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam upavAsakA, madhyamArga meM pahuMcanepara pakSopavAsakA evaM jinamaMdirako dekhanese mAsopavAsakA phala milatA hai // 39 // SaNmAsotthaphalaM gRhAMgaNagate dvArAgrage vArSikaM / varSANAM zatajaM pradakSiNavazAdRSTe jineMdrAnane // sAhalaM stavane kave'tra labhate bhaktyApyanaMtaM phalaM / niyuktena pumAnvibhAvasahitaH kiMcitphalaM ca dhruvaM // 40 // artha-jineMdramaMdirake aMgaNameM jAnepara chaha mahineke upavAsakA phala, daravAjeke pAsa jAnepara varSAMpavAsakA phala, pradakSiNA denese zata varSopavAsakA phala, jineMdrake mukhadarzanase hajAra varSake upavAsakA phala, bhaktise stuti karanese anaMta upavAsakA phala niyamase yaha manuSya prApta karatA hai| paraMtu ye saba hone cAhiye bhAvabhaktisahita usIse isa prakArake sAtizaya phala milate haiM / bhaktirahita honepara kuchabhI phala 'nahIM milegA // 10 // dvAdazakAyotsargAH sASTAnvitazatanamaskriyAH zuddhAH / yaH puruSaH kurute sa traikAlyAdanazanatrayaM labhate // 11 // artha-jo puruSa zuddha aMtaHkaraNase tIna vAra prAtaH, madhyAhna tathA sAyaMkAlameM bAraha kAyotsarga jApa detA ho athava ekasau ATha daphe jApa detA ho vaha tIna upavAsakA phala avazya prApta karatA hai // 41 // rAjevAribalaM purAtmanRpati yaH svasvavIrAnbhaTAn / mAryAlaMkRtivastrakarpaTamukhairuSatvA priyokti jayet // jainaH karmabalaM purA nijacatuHsaMgha trilokeSTadaM / saMpArtheta yathocitastutinatISToktyarthadAnairjayet // 42 // artha- jisa prakAra rAjA apane zatrusenAvoMko jItane ke pahile * apane pakSake rAjA, vIrabhaTa Adise yuddha karaneke liye prArthanA karatA hai evaM unako vastra AbhUSaNa ityAdiyoMse sanmAnita karatA hai isI prakAra
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ . caturvidhadAnanirUpaNa jo vyAkta karmabalako jItanA cAhiye aisA vicAra rakhatA ho vaha pahile . devapUjAdisatkAryoko karaneke liye catuHsaMghase prArthanA kareM evaM catuHsaMghako stuti, namana, priyokti, evaM dAna ityAdi yathocita upacAroMdvArA satkAra kara phira kau~ko jIte // 42 // vinoMko dUra karanevAlA trilokamAnya hotA hai / devadharmagurubhUpadhArmikagrAmavighna iha yena mucyate / rAjanAyakajanaissa pUjyate stUyate tribhuvane'pi giiyte||43 artha-jo manuSya devavighna, dharmavighna, guruvighna, rAjavighna, dhArmikajanavighna, grAmavighna Adi vighnoMko dUra karatA hai vaha isa lokameM rAjyAdhikAriyoMse sanmAnita hotA hai| itanAhI nahIM usakI kIrti baDhatI hai, tIna lokameM sabhI usakI prazaMsA karate haiM // 43 // . loke yathA pravartate sAdhuvaidyanRparSayaH / / jinotsave pravarteraMstathaiva jinadhArmikAH // 44 // . artha-jisa prakAra lokameM sajjana, vaidya, rAjA, aura munIzvara apane upakArako gauNa rakhakara nisvArthadRSTise paropakAra karate haiM usI prakAra dharmAtmA zrAvaka jinapUjotsavake kAryameM pravRtti kareM // 44 agha dveSakaraM na vismara mano mAvIkSi pAtrekSaNe- / pyanyonyAmuharau dviSadripubhaTAste mAparAkSaM bahiH // ciMtA mA kuru dhairyameva yatanaM yuddhaikacittI bhve-| . tyanyonyAnuvadatpaTa iva manAizAMtAssadA jiivit[1]||15 ardha-yuddhasthAnameM bhayaMkara dveSase yuddha karanevAle zatruvoMko preraNA karanekeliye kahate haiM ki " are bhAI ! Aja tumhArA zatru tumhAre hAthameM AyA hai usako choDo mata. use kSamA nahIM karanA, barAbara usase yuddha. karo, bAharako koI vitA mata karo, kevala yuddha meM hI
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke dAnazAsanam 1 apanA citta lagAbo, ityAdi, isI prakAra karmarUpIzatruko jItate samaya zAMta citta se use jItanekA upAya karanA cAhiye // 45 // jina pUjanotsava ke liye kauna yogya hai ? iMdro'yaM preSako'yaM kimiha sujanasaMpUjito'yaM dvijo'yaM / vimo'yaM brAhmaNo'yaM viracitadahanaplAvako'yaM budho'yaM / jJAtvAtmA dRkcaritro dvijanikarasukarmopadeSTA ca kartA // zuddho'yaM zikSako'yaM sa bhavati jinapUjotsave yogya eva 46 artha - jo SoDazAbharaNako dhAraNa kara iMdrake samAna pUjAke liye sajja huA hai, pUjAsAmagrI lAne le jAneke liye samartha ho, sajjanoMke dvArA AdaraNIya ho, trivarNameM jisakA janma ho, puruSArthIko pUrNa karanemeM dattacitta ho, brAhmaNa ho, snAnasaMdhyA, sakalIkaraNa ityAdi pavitra kriyAvoM ko jo karacukA ho, darzanacAritra se bhUSita ho, traivarNikoMko dharmopadeza denevAlA ho, nirmala vicAravAlA ho, dUsaroMko zAstrAbhyAsa karAnevAlA ho, vahI jinapUjA karanekeliye yogya hai // 46 // pUjAke bheda. bhRtyaizva baMdhubhiH pUjyairidrairjinapateH kRtA / tAmasI rAjasI pUjA sAtvikI bhavati dhruvaM // 47 // artha - sevakoMse jo pUjA karAI jAtI hai vaha tAmasI pUjA kahalAtI hai, usakA phala na kucha hai / apane baMdhuvoMse karAI jAnevAlI pUjA rAjasI kahalAtI hai, usakA phala alpa hai / pUjya puruSa jo gRhasthAcArya kahalAte haiM unase karAI jAnevAlI pUjA sAtvikI kahalAtI hai / isase mahAn phala milatA hai // 47 // dadyAddaza phalAnyAdyA parA zataphalAnyapi / tRtIyA svargamokSazrIsaMgasaukhyaphalAnyaraM // 88 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa artha - pahilI tAmasI pUjA dasavAM bhAga sadoSa phala degI, dUsarI rAjasI pUjA sauvAM bhAga sadoSa phala degI, tIsarI sAtvikI pUjA svarga va mokSalakSmIkA saMga karAkara anaMta saukhyako detI hai // 48 // 41 muktvA kSuttRSamAtmanAtha samayaM smRtvA manasyAsate / sannaddhAya dhRtazriyo nRpabhaTA jIvaMti loke yathA // tyaktvA laukikamAMgikaM sukRtinaH kArye tu ghRtvAzaye / saMtuSTayA jinabhAnunainasatamA nirNAzayaMti dhavaM // 49 // artha - jisa prakAra raNabhUmimeM yuddha karanevAlA vIrabhaTa bhUkha pyAsakI paravAha na karake apane svAmikArya meM pUrNatayA saMlagna rahatA hai vahI yazasvI hotA hai, usI prakAra laukika va zArIrika kaSToMko sahana kara dharmAtmA loga mana meM saMtoSa dhAraNa kara jinapUjAdikArya meM saMlagna rahate haiM, ve avazyahI jineMdrasUryake pratApase pAparUpI aMdhakAra ko naSTa karate haiM / / 49 / / zArIre jinaLAMchanaM svamanasi zrIjainabiMvA kRtiM / vaktre zrIjina saMstuti jinapatestatva zrutiM karNayoH // akSNoH zrIjinapotsavaM dRDhataraM saMsthApya te dhArmikAH / dhyAyato'tra jinotsaveSu vimalaM puNyaM sadA cinvate // 50 // artha - pUjotsava meM pravRtta makta zarIrake avayavoM meM mAnastaMbha, cakra Adi zubhalAMchanoMko dhAraNa kara, apane manameM zrIjineMdra biMbake zrAkArako, mukhameM zrIjinastuti karate hue, kAnoMse tattvazravaNa karate hue, AMkhoMse jinapUjotsabako dekhakara dRDhacittase - ekAgratAse zrI jinapUjotsava kareM to avazya nirmala puNyakA saMcaya karate haiM // 50 // 1 arhabiMbAkRtiM cetasi vapuSi sadA jainalakSmANi vaktre / jainastotrANi vibhranna cavitatanu (?) gAtropi jaineMdrapUjAM // saMgha saMvIkSya tuSTo bhava bhavaduritaM jIva bhI nAzaya tvaM / dharmodyatejasAraM daha daha paMca pApATavIM duHkhadhAtrIm //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 dAnazAsanam - pUnAmIkSitumeta yUyamiti cAhAne zayAno vade- / ghAmodyeti ciraM prasupya punarutthAyaiva bhUtvA zuciH // sthitvAcI kuru meti dUta vasatAvuktvA tvamAgaccha bhaaH| lakSmIlakSma na kasya lakSaNamidaM pApasya garvasya vA 51 artha--yadi kisIko kisIne pUjA dekhanekaliye nimaMtraNa diyA ho ki Apa Aja pUjA dekhaneke liye maMdirameM avazya AveM / taba yaha leTe 2 hI uttara detA hai ki " aayeNge"| phira nizzaka hokara nidrA letA hai / uThakara malamUtrAdise nivRtta hokara dUtako bulAkara kahatA hai ki are devadatta ! maMdirameM jAkara kaho maiM jabataka nahIM AvU tabataka pUjA mata kro| maiM pUjA dekhane ke liye AnevAlA huuN| AcArya Azcarya karate haiM ki yaha vRtti zrImatIko hai athavA pApakI hai ? yA garvakI hai ? aise pramAda AcaraNase avazya pApabaMdha hotA hai // 51 // saddhamocitapuNyAtsaMsArasukhAnubhavanamitaratsyAt // spara bhana kuru bhava jahi jinamurusaMgha dAnamAyayi nityaM52 - artha--saddharmopArjita puNyase saMsAra sukha to milatAhI hai, atIdriyasukha bhI milatA hai / isaliye he bhavya ! jineMdracaraNako smaraNa karo / catuHsaMdhakI nityasevA karo / dAnAdi sadAcaraNameM apanA citta lagAvo / saMsArameM isa AtmAko patana karanevAle paMca pApoMko tyAga karo // 52 // saMtaH zAlyanamicchati na ca madyaM tadudbhavaM // dharmameva yathA kiMcit kiMcinnecchaMti duSkRtaM // 53 // artha-sajjanaloga zAlIke kevala dhAna cAhate haiM / usase utpanna madyakI icchA unako nahIM rahatI hai / isa liye dharmAtmA loga jo bhI kArya kareM vaha puNyotpAdaka ho usIko kareM / pApotpAdaka kArya kI ve icchA nahIM karate haiM / / 53 // . .
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa 43 tiktamUlavapuHpatra puSpAdizcimaMTo yathA // pake madhuratAM yAti kecidaMtye zubhAzayAH // 54 // artha- jisakA jaDa, latA, patra, puSpa Adi sabhI kaDuve haiM apitu aMta meM phala mIThA nikalatA hai aisI kAkaDI jisa prakAra hai usI prakAra koI 2 dharmAtmA pahile sAdhAraNa sukhakA anubhava karanepara bhI aMta meM dharma ke prabhAvase svargAdika saMpattikA anubhava karate haiM // 54 // Aste'bhakto baMdhRko bhAskarAbhimukho yathA // . kecideva jineMdroktasanmArgAbhimukhAstathA // 55 // artha-jisa prakAra sUryabhakta baMdhUka puSpa sUryAbhimukha hokara rahatA hai isI prakAra koI 2 bhavya jineMdra bhagavaMtake dvArA upadiSTa sanmArgake prati abhimukha hokara rahate haiM // 55 // vaMgasenA yathonnidrA kokabAMdhavadarzanAt // jinA lokane kecidbhavaMti kRtinastathA // 56 // arya-vaMgasenA ( hAthiyAvRkSa ) vRkSa sUryabiMbake avalokanase khila jAtA hai isIprakAra koI 2 bhavya jinapUjotsavako dekhanese saMtuSTa hokara apane ko dhanya mAnate haiM // 56 // kecitsaMsArasukhinaH saMsArAvartavartinaH // saMsArAdhitaTaM yAMti bhekA iva jalAMtare // 57 // artha--koI saMsArasamudra ke taraMgameM phaMse hue jIva saMsArameM sukha hai aisA samajhakara saMptArasamudrake taTameM jAte haiM jisa prakAra meMDhaka pAnIke tala para na jAkara taTake taraphahI jAte haiM // 57 // palyaMkAMdoLavAhIbhArohiNo bhUbhujo yathA // kecijjIvAstathA zazvatsvargArohaNazAlinaH // 58 // artha--jisaprakAra rAjA pallakI, jhUlA, ghoDA, hAthI ityAdi
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam vAhanapara caDhakara AnaMda karate haiM usI prakAra koI jIva dharmake prabhAvase svarga meM vimAnArUDha hokara sukha bhogate haiM // 58 // pUrva muktigatI mahAviha [ ? ] nijajyeSTharamRtejIva bhoH / tyaktvA tadgamanaM kSaNasmRtivazAtsarvArthasiddhiM gatau // tau dvau paNDrasutAnujAviva tathA svAnyAbhilASI tava / dhyAne syAdyadi putrajanmani mRtau pUjotsave'rthe mahe // 59 // artha-pANDavaputra nakula aura sahadeva mukti jAnake liye pAtra the| paraMtu jisa samaya unhone tapazcaryA kI usa samaya eka kSaNabharake liye zatruvoMkI bAdhA na sahana karanese evaM dharmarAjakA smaraNa Anese mukti Talakara unhe sarvArthasiddhI jAnA paDA / isaliye he bhavya ! tuma tapa, dhyAna, janma, maraNa, dravyoNarjana, yuddhasthAna evaM jinapUjotsava Adi samayameM apane cittako sthira rkho| pratyeka kAryameM cittaikAgratAkI atyaMta AvazyakatA hai // 59 // kAruNyAbhUtAcette dayAloH krodhodrakaM kurvate kArayati / ete sarve hiMsakAssaMta Ahu- / stanyApArA eva hiMsAkriyAH syuH // 60 // artha-karaNAse jisakA citta dravIbhUta hogayA hai aise dayAlu saMyamiyoMke hRdayameM jo koI krodhodreka karate aura karAte haiN| unako maharSiyone hiMsaka kahA hai| kyoMki unakA yaha vyApAra hiMsA hI to hai // 6 // sAdhUnAM janayaMti catasi yadA hAsyAbhimAnAratikaughaiH kAmavikArazokaratisatrAsa gupsAdibhiH / hiMsAkhyaiH paruSairvacobhiramale kleza ca ye kSAbhaNaM / varSAndAvRtabhAnuvacca kila te pApAMbudenAvRttAH // 61 // artha-jo manuSya kAma, krodha, hAtya, rati, arati, zoka, bhaya,
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa jugupsA ityAdikoMkedvArA sAdhuvoMke cittameM vikAra utpanna karate hoM ve jisaprakAra varSAkAlameM sUrya bAdaloMse ghirA rahatA haiM usI prakAra sthira pApoMse ghire rahate haiM // 61 // kaMdaH paMkeM'bhaso'dho vasati punarasau yasya daNDastadUrve / puSpaM paMkeruhasyeva ca sukRtijano bhAti puNyAMbunAzAt // tAnuvRtyAzu khAdatyapi jagati yathA jaMtavo bIjapuNyA nunmUlyAmUlamete bahuduritajuSo'daMtyayaritA vai // 62 // artha-kamalakA kaMda kIcaDameM rahatA hai, kamalanAla pAnIke aMdara rahatA hai evaM puSpa pAnIke Upara rahatA hai| isI prakAra puNyavAn sajjanoMkI vRtti hai / jisa samaya usa tAlAbakA pAnI sUkha jAtA hai usa samaya usa kamalakaMdako ukhADakara duSTaloga ume khAte haiM isIprakAra jisa samaya puNyAtmAvoMkA puNyajala kSINa kSINa hojAtA hai usa samaya duSTa loga unako jaDase ukhADaneke liye prayatna karate haiN| unake sukhakA nAza karate haiM, aise loga isa saMsArameM ghora pApakA baMdha karate haiM // 62 // dharmAtarAyeNa kRtena vighnaM dRSTvAdhigamyaiva muniishvraiHke| jainA babhUvuH sudRzo vizuddhA muktiM gatAHzreNikavatprayAMti // artha-baDe 2 muniyoMke sAtha jinhone droha kiyA, upasarga kiyA yA dharmamArga meM aMtarAya kiyA aise bahutase loga pIche usakA pazcAttApa honepara jainI hogaye, samyagdaSTi hokara mukti gaye, evaM zreNikake samAna jAyeMga bhI // 63 // garva saMtyaja saMbhajasva nRpavadevaM guruM maMtrivasaMgha talavadviruddhacaritaM tvaM jIva bho mA kuru / vairaM vaMcanadurvivAdamanaghaM tyaktvaiva vAkyaM vada / kAruNyaM kuru bhaktimeva vilasaddharmecchayavAnvahaM // 64 //
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 dAnazAsanam artha - he jIva ! dharmaprabhAvanAkI icchAse sadAkAla tU garva choDa, rAjA ke samAna deva kI sevA kara, maMtri ke samAna guru kI sevA karo, senA ke samAna saMgha kI rakSA kara, isake viruddha vyavahAra gata kara, vai sAyA, vitaNDAvAda mata kara, jisase pApa na ho aise vacana uccAraNa kara, saba prANiyoM para dayA aura sajjanoMpara bhakti rakho // 64 // " karmabhAvaM racayati katicittaM nirIkSyeSayAdyaM / kecitsaMzuddhabhAvena ca sukRtacayaM prApnuvatyuddhadRSTyA // pUrNa padmAkaraM taM bahusatRSano vIkSya zrAMtaH zramaH ko| mInAsaktAzayaH syAdvigataghanarasaM vAMchatIvAMhasaH kaH 65 artha -- koI dharmaprabhAvanA karatA hai| koI use IrSAbhAva se dekhakara pApako prApta karatA hai, koI zuddha bhAvase use dekhakara puNyasaMcaya karate haiM evaM svargAdisaMpattiko prApta karate haiM / saMsArameM dekhA jAtA hai ki koI bahuta pyAsA vyakti tAlAba meM pAnI bharA huA dekhakara prasanna hotA hai | machalI pakar3anevAlA vIvara tAlAvakA pAnI sUkhanepara AnaMda mAnatA hai / isa liye bhinna 2 bhAvoMse bhinna 2 prakArake pApapuNyoM ko yaha manuSya arjana karatA hai ||65|| 1 sthitvA gatvAgatya ye caityagehe, vartate te svalpalAbhecchayaiva / saMsthAyAsthityaiva muktvA gatI dve, mUDhAH puNyaM naiva kiMcillabhate // 66 // artha -- jo jinAlaya meM jAkara kabhI baiThate haiM kabhI idhara udhara uThakara jAte haiM / phira Akara baiThate haiM ve loga jinAlaya meM jAkara bhI vizeSa lAbha nahIM lenA cAhate haiM / sthira citta se eka jagaha beTa 1 dUrAdhvagA rAjabhRtyA jinapUjAdidRkSavaH / rAjabhogocitAH kAMtAH svalpAhArAH prakIrtitAH //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa kara jinapUjAvidhi ko dekhane vAle bahuta kama haiM, isa prakAra ajJAnIjana puNyasaMcaya nahIM karate haiM // 66 // keciddhnaMni jinotsava kumatayo'pyasmAnna zrRNvayaMtiSThato'tra sa tatsmayena kila bhI kurvanmahAMto vayam / sthAnIye bhavane vRSa vapuSi yo vaiSamyavRttirbhavet / tatkAlAdupari praNazyati kRtaM dAnaM ca tattatsatat (1) // 67 - artha-koI 2 durbuddhI manuSya ahaMkAra ke vaza aisA samjhane lagate haiM ki hama itane bar3e AdamI hote hue bhI isa jinapUjotsava. ko karAnevAle vyAkti hamase isa utsavako karAne ke liye pUchA nhiiN| isa lie isake kArya meM vighna DAleMge aise durAzaya se nagarameM, gharameM dharmakArya meM, usa ke zarIrameM ityAdi aneka sthAnoM meM usa zrAvakase vairakara usa ke utsava meM vighna DAlane kA prayatna karate haiM ve pApI haiN| usa ke sarva puNya naSTa hote haiM // 67 // eke vittapatInavekSya durita puSTiM vahatyanvaha sveke dInatayAzanaM ca vasanaM cittaM sadA yAcituM / eke zrAvakamAnasa kaluSayaMtyeke zayAnAH paraM caike zrIjinabiMbadattamanasaH puNyaM labhate dhruvaM // 68 // artha--jinAlayameM pUjotsabake nimitta gaye hue manuSyomeM kitane ho zrImaMtoMko prasanna karanekeliye pApako kamAnemeM saMtuSTa hote haiM, aura koI dInatAse bhojana, vastra, dhana ityAdiko mAMganeke liye tatpara rahate haiM, aura koI zrAvakoMke cittako kaluSita karane meM tatpara rahate haiM, evaM koI pramAdase sote rahate haiN| paraMtu aise bhI kucha loga rahate haiM jo jinabiMbakI ora hI apanA mana lagAkara baiThate haiM ve niyamase puNyasaMpAdana karate haiM // 68 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsana ekAH svaM ca parAkrama vyavahati duHkha sukhaM svIyanaM / cAkhyAtyAmayapApabhojanavidhi dRSTvA svayoSijjanaM // pUjAmIkSitumaMtareNa samayaM prAtaH puraM svaM yayuH pAtAsyurvanitAzca vighnaduritaM datte na kiM kiM phalaM // 69 artha--koI 2 striyAM jo mahotsava dekhane ke lie AtI hai apane 2 pakSake striyoM ko dekhakara una se apane pati ke parAkrama kA varNana karane lagatI haiN| usa ke vyavahAra ko kahatI haiN| apane sukha duHkhako kahatI hai / apane ko koI roga huA ho yA kaSTa huA ho, use kahatI hai / yA bhojanakA samAcAra kahatI hai, isa prakArakI striyAM pUjA mahotsava ko na dekhakara prAtaHkAla hote hI apane 2 gAmako cala detI haiN| isa prakAra pUjAkArya meM vighna DAlanevAlI striyoMko pApa kyA phala nahIM degA ? apitu avazya degA // 69 // mattatvaiH parivAdanotsahasanAtmotkarSaNaiH kutsanaiH dardoSakhyApanabharsanaiH parayazelopAtmIyudbhavaijanAvarNanayogirApAribhavasthAnAvamAnairanabhyutthAnAMjalikAbhivAdanamukhaissamyagguNoddhanaiH // 70 // baMbhramyAkhilahInayoniSu ciraM devAdihAnekadhApyuddhapoccakule jina vRSamayaM labdhvA sabodha vapuH / kRtvAcI sakalaM ca dAnamamalaM pazcAttu pUrvI gati / . gaMtuM vacchiMsi jIva mA bhana zamaM dharma dayAM sarvadA // 71 artha-isa jIvane pUrvameM apane mAnakaSAyase, dUsaroMke tiraskAra karanese, haMsI karanese, apane utkarSakI cAhase, mana vacana kAyakI nIca pravRttise, dUsaroM ke doSa prakaTa karanese, dUsaroMko bhartsanA denese dUsaroMke kIrti lopane evaM apane kIrti cAhanese, jaina muzvirAke Anepara unako sthAna mAna dekara evaM uThakara khaDe honA, praNAma
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa HRAREnter karanA, pAdasparzana karanA Adi kriyAtroMse Adara na karanese, acche guNoMko Dhakanese, samasta nIca yonimeM bhramaNa karate hue duHkha uThAyA hai / daivase anekavAra uccakulako prApta kara bhI durAcaraNase nIcakulameM phira gayA hai / isaliye he jIva ! tUne aba uccakulameM janma liyA hai, lokameM sabakA hita karanevAle jaina dharmako prApta kiyA hai / evaM jJAnayukta zarIrako bhI prApta kiyA hai / pUjA dAna ityAdi satkAryoko karanekI pAtratAbhI tuma meM maujUda hai isa liye pahileke samAna nIca gatiyoM meM jAne kI icchA mata kara / zAMti aura dayAkI sevA sadAkAla karate hue apanA janma saphala kara // 70 // 71 // nedaM nedamidaM na yo na kupitaH kartA dikSAgate- / ndrAdizrAvakamAnasaM kaluSayan saMkSobhayan jAyate svAsyAttojjvalapavartizikhayA snehecchurAkhuH svayaM // svIyAnvAkhiladehino'pi dahatItyAtmIyagehAdikaM // 72 // artha-jo koI bhI zrAvaka jinapUjotsava ko jAkara vahAMpara kaSAyodrekase " yaha vaha nahIM, vaha nahIM " ityAdi kaSAyapUrNa vacana kahakara iMdra, guru, zrAvaka ityAdi sabake cittako kSabhita karatA hai vaha apanA tathA dUsaroMkA ahita karatA hai / jisaprakAra dIpakakA tela pInekI icchA rakhanevAlA cUhA jalatI huI battIko mukhameM lekara jAte hue apane zarIrako evaM dUsaroMko jalA detA hai usIprakAra jinapUjotsavake samayameM kaSAyake udrekase krodhita honevAlA manuSya apane tathA dUsaroMke hRdayameM kSobha utpanna karate hue ahita kara letA hai // 72 // kAruNyAtmadhiyA zapaMti na ca na dhyaMti niMdati na / svadravyArthijanA ivAnavarata mAdhyasthabhAvaM gatAH // no jalpati na ca smati sudhiyo dhikkAravAcaM kvacit / svapratyUhadhiyaiva dhArmikajanA nirvighnapuNyArthinaH // 73 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 dAnazAsanam artha - koI 2 sajjana jinAlaya meM jAkara karuNAbuddhise kisIpara krodhita nahIM hote haiM / kisIkI niMdA nahIM karate haiM, kisIko zApa nahIM dete haiM, apane Atmadravyako cAhanevAle suniyoMke samAna zatrumitroM meM mAdhyasthabhAva rakhate haiM, koI baDabaDa nahIM karate / bAhya vicAroMkI ciMtA nahIM karate / kabhI kisIkA vikAra nahIM dete haiM / aise sajjana dhArmika haiM / puNyopArjana karanevAle haiM // 73 // yo vyayatyanizaM tasya dharmArtha dharmajazriyam || zrIlatA trijagadvRkSamArohati vivarddhanA // 74 // hai artha --jo apane dharma se utpanna dhanako dharmake liye vyaya karatA vaha apane saMpattirUpI latAko tIna lokarUpI sabase bar3e vRkSapara caDhAtA hai arthAt mokSasaMpattiko prApta karatA hai || 74 // mithyAdRSTistu vezyAjana iva sakalAnpuMsa evAnubhUtya / labdhaM dehArthavitta sukhamiha satataM vartayanmUrkhajIvaH // samyagdRSTistu sAdhvIjana iva gurudattAtmanAthAMtacitto // yoge tyaktvAtyacitAM nijapatizcaraNArAdhanekAtmavargaH // artha - isa saMsAra meM midhyAdRSTi vezyAvoM ke samAna sabhI manuSyoM ke sAtha vyavahAra kara isa zarIra ke sukhake liye dravyako kamAte haiM; evaM apanI mUrkhatA se zarIra sukhakohI sukha samajhakara pApabaMdha karate haiM / paraMtu samyagdRSTI jIva patitratA strIke samAna guruvoMke dvArA diye hue vratoMko pAlana karate hue apane svAmIkI AjJAko zirodhArya karate hue idhara udhara vicAroMko choDakara jineMdra bhagavaMtakI sevA karanemeM hI dattacitta rahate haiM evaM puNyabaMdha karate haiM / / 75 // sA dattedhikRtaH prajA sa ca nijAdhIzasya naijaM dhanaM / sa svAmI nijabhAgyacihnamakhilaM datvaiva taM rakSani //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa new s nrus - - dAteMdrAya sa dhArmiko'tra sakaladravyaM pradAtAIte / sa svAmI nijabhAgyacihnamakhilaM datvA sukhaM rkssti||76|| artha-jisa prakAra prajAyeM rAjAko kara dete samaya apane grAma meM kisI choTe adhikArIko detI hai| vaha adhikArI prAmAdhikArIko detA hai phira vaha prAmAdhikArI apane uparake adhikAriyoMdvArA rAjAtaka pahuMcA detA hai| rAjA bhI hitaiSitA pUrvaka prajAvoMkI rakSA karatA hai / isI prakAra dhArmika dAtA bhI saMpUrNa pUjAdravyako iMdrake ( devArcaka ) pAsa bhejeM iMdra una dravyoMko bhagavAnkI sevAmeM arpaNa kareM / isa prakAra parama bhaktise jo bhagavAn jineMdra kI pUjA kI jAtI hai usase phalarUpa svargAdi saMpattirUpa sugvako yaha manuSya prApta karatA hai // 76 // hitamitasavinayavAgbhirdAtAkhiladhArmiko'janaM // zaktyucitadhanaM datvA kuryAdindrasya tasya satkAraM // 77 // artha-dhArmika dAtA hita bhita madhura va vinayayukta vacanoMse yukta hokara apane zaktike anusAra dhana dekara usa devArcakakA satkAra kareM / / 77 // snAnAbhyaMgavilepanasyavamanasrakpuSpabhUSApaTa- / zrRMgAraM vaTharatvaniSThuravacaH krodhAMgasammardanam / / tAMbUlAMjanadatadhAvanalatAMtAghrANakaMDUnana / bhravikSepaNakAmavaikRtamidaM caityAlaye varjayet // 78 // artha-snAna karanA, tela vagairaha malanA, narayasevana karanA, sugaMdhita padArthokA hegana karanA, puSpamAlA vagairaha dhAraNa karanA, AmaraNa vagairaha dhAraNa karanA, zrRMgAra karanA, hallA karanA, kTuvacana kahanA, krodhita honA, zarIra malanA, tAMbUlasevana karanA, aMjana lagAnA, dAMtuna karanA, naddI caDhAyA huA phUlako sUdhanA, khujalAnA,
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam AMkhoMke bhaeko caDhAnA, kAmavikArase yukta honA, ye saba jina maMdirameM niSiddha haiM arthAt aisI kriyAyeM maMdira meM nahIM karanI cAhiye // 78 // mAtsarya ca madASTakaM ca zapanaM nirbhatsanaM vikRti / niMdA doSakaroktibhojanavidhi duHkAmazAstrazruti / khaTAMdolanasaMsthitaM ca zayanaM nidrAM ca taMdrAM kaliM // rAgadveSamanArataM sa sukRtI caityAlaye varjayet // 79 // artha-matsarabhAva, aSTamada, dUsaroMko zApa denA, krodhabhare vacana kahanA, dhikkAra denA, niMdA karanA, doSapUrNa pacana kahanA, bhojana karanA, kAmazAstrAdikakA sunanA, khATa, jhUlA vagairahameM baiThanA, sonA, nIMda lenA, Alasa karanA, rAgadveSa karanA evaM pUjA Adiko dekhanemeM citta lagAnA yaha saba jinamaMdirameM varNya hai // 79 // hAsyaM narmapadaprasAraNakarasphoTogasaMskAratA / bhyAkhyAnaM karatADanaM kSutamasatyAlApaniSThIvanaM // jubhaM kardanagAtrabhaMjanamavaSTaMbhaM sadA pardanam / sarva zrIjinasAdhusamani nRpAsthAne yathA varjayet // 80 artha-hAsya karanA, sarasa kathAlApa karanA, paira phailAnA, hAthako moDakara chuTakI nikAlanA, zarIrakA saMskAra karanA strIpuruSoMke gupta rahasyako prakaTa karanA, tAlI bajAnA chIMkanA, asatya bolanA, thUkanA, jaMbhAI lenA, zarIrako toDanA, leTanA, pAdanA Adi ayogya kriyAyeM rAjAke AsthAna meM jisa prakAra niSiddha hai usI prakAra jina maMdira va sAdhuvoMke sthAnameM ye krayAyeM niSiddha haiM // 8 //
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa rAjApi vikurvate parihasatyAkhyAti bhaNDoktikAH / khurdate parihAsayati khalu ye nIcAsta evAkhiLAH // bhaNDAste parihAsakA iti janAH saMtaH smaratyanvahaM / ye sAdhosta ivAcaraMti sRjanAsteSAM sahakSA iti // 81 // artha - rAjA ke sAmane jo vikRta AcaraNa karate haiM, parihAsa karate haiM, unako sajjana loga bhANDa kahate haiM / ye nIcakulameM utpanna hote haiM / jo sabhyatAkA AcaraNa karate haiM unako sajjana kahate haiM / isI prakAra jinAlaya meM jAkara nIcavRtti karanevAle bhANDa hI haiN| nIca haiM / jinAlaya meM sabhyavRttise rahakara jinabhakti karanevAle hI bhavya puNya saMpAdana karate haiM // 81 // 1 yathA mithyAvinAM nRNAM guNApAtazrutirvRthA / tathA duSkRtavRttInAM purANazravaNaM vRthA // 1 // ye vyarthoktibhirutkaTaM sahasa kolAhalaM kurvate / sAdhorhati zamaM manovikalatA dhyAnaM mano'svasthatA // krussyAtkupyata eva yatra yatibhirvIkSyAkhilAH zrAvakAH // tAnkupyati sapuNyabhakticaritazraddhAzca nighnaMti te // duSTa rAjakathAkAmakrodhavRddhikarI kathA | hatkAluSyakarI sAdhervikathetyucyate budhaiH // 1 strIrgacchati vasatau tAbhissa rasaM karoti saMlapati // tAmAliMgati sa pumAn nisvaH SaNDhaH sukhe ca mUDhaH syAt / sopAnatkajanA jinAlayagatA garvAtpramAdAcca ye / jAyaMte khalu sapta janmani sadA mAtaMgajAtau ca // samprasrAvamalAMmrayaH sati ajAtrai sutakasparzinaH zvitrAdyAmayaduHkhino jinagRhAviSTA bhaveyurbhuvaM // vinA pUjopakaraNaiH svasvadravyANi ye narAH // sthApayaMti jinAvAse te te syuH pApamUrtayaH // jalaM vinA yathA sarvadravyANAM janma bhUtale // snehaM vinA nijAtmArtha puNyAnAM jananaM tathA // 7
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam snehaM kurvanturakaTaM saMghavarge zuddhastasminvAvagAha nimagnaH / krudAnunmUlyeva doSAn labheta kSetra zuSka dhAnyalAbhaM kuTuMbI // artha- jisa prakAra kisAna sUkhe khetameM pAnI ityAdikA siMcana karake evaM aneka prakArase saMskAra karake dhAnya kI prApti karatA hai. usI prakAra dhArmika vargameM utkaTa sneha karake unake krodhAdika vikAroMko zAMta karanA cAhiye taba jinAjA karAnevAle ko viziSTa puNyabaMdha hotA hai // 82 // zAliH sajjanayogatA'namabhavanmayaM kuyogaadythaa| pathyA paMcarasA lApaharaNe dagdhA malagrAhiNI // nAbhissAdhusuyogatI mRtamiva syAtsAdhusaMyogataH // sadbhAvaM bhaja sAdhutAM bhaja jina sAdhuM smaranpUjaya / / 83 // ___ artha-sajjanoMke saMsargase zAlI sasyase dhAnya nikalate haiN| duSToMke saMsargase madya nikalatA hai / paMcarasa se yukta haraDA mala ko apaharaNa karane meM sahakArI hai| usI ko yadi jalAkara upayogameM lAve to malanirodha meM sahakArI haiM / bachanAga sarIkhA viSa bhI yogya saMskAra karanevAle vaidyoMko hAtha meM jAve to amRtake samAna ho jAtA hai| vahI yadi nIcavRttivAloMke hAthameM Ave to viSake samAna upayo gameM AtA hai| yaha saba saMsarga kA prabhAva hai| isa lie AtmakalyA. NakI icchA rakhanevAle bhavya jIva sadAkATa zubha pariNAmoMmeM hI apane AtmAko lagAyo, sajanoM kI saMgati karo, jinadeva, jinamuniyoM kI sevA va pujA karo, taba tumhArA AtmA ucca banegA // 83 // gNdhaaNmHmummhdNghiyugsNmprshaanpvitriikRt| deveMdrAdizirolalATanayananyAsacitaM maMgalaM // teSAM sparzanatasta eva sakalAH pRtA abhogocitaM ! bhAle netrayuge ca bhUpani nayA bhajaneryatAm / / 8.5 / /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnAnarUpaNa artha-bhagavAnke caraNameM caDhAye hue gaMdhodaka puSpa vagairaha bhagavAnke pavitra caraNake sparza honese pavitra ho jAte haiM / ata eva deveMdrAdike bhI lalATa, mastaka netrameM dhAraNa karane yogya haiN| unake sparza karane mAtra hI pUrva meM aneka jana pavitra hocuke haiN| isa liye una gaMdhodaka AdikA manyajIva sadA lalATa, nayanadvaya va mastakameM sadAkAla bhaktise dhAraNa kareM // 84 // siddhakSetragatIcchayaiva niTile gaMdho'citoM lipyate / dRSTijJAnavizuddhaye'ciMtajalaM dRSTidvaye Sicyate // brahmatvaspRhayaiva mUrdhni kusumaM saMdhAryate pUjitaM / jainastatrayameva dhAryamanizaM ratnatrayavyaktaye // 85 // artha-mokSasthAnako prApta bhagavAn siddhoM ke caraNameM caDhAyA huA gaMdha lalATameM isaliye lagAyA jAtA hai ki siddhasthAnameM apanA gamana zIghra ho / donoM AMkhoMmeM gaMdhodaka lagAnekA prayojana yaha hai ki hamAre samyaktva va jJAnameM vizuddhi hove / mastakameM bhagavAnkA caDhAyA huA puSpa dhAraNa karanekA prayojana yaha hai ki hameM AtmatatvakI siddhi ho, jainakulotpana zrAvakoMko ucita hai ki sadA ratnatrayake prakaTa hone ke liye una tInoM sthAnoMmeM gaMdha, udaka, aura kusumako dhAraNa kareM // 85 // bhogecchayaiva nAdeyaM gaMdhAMbukusumatrayaM / munayo mitamAdeyaM prasAdaM pravadaMti tat // 86 // artha-bhagavAnko arcita gaMdha, kusuma, gaMdhamizrita kusuma bhogakI icchAse kabhI grahaNa nahIM kareM, bhaktise prasAda samajha kara thoDA grahaNa kareM / ise munigaNa prasAda kahate haiM // 86 // zuddhAvabhiSiktajalaM siMcetpUrvAMgamAIpapi bhUri / lipedacitagaMdhaM rakSArtha yudhi ca sUnapIDAyAM // 87 //
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam lanamAlAmAla - ___artha--prAyazcittameM zuddhividhAnake liye gaMdhodakako mastakase lekara kaTIparyaMta gIlA ho vaisA secana kareM | bhUta pretAdika grahoMkI pIDAse va yuddhakSetrase rakSAke liye gaMdhodakako lepana kareM // 87 // duSTaiH pIDitamAnavotra sumanAzcAzritya bhUpaM ythaa| duSTAnvArayituM sukhaM ca sukRtaM labdhaM tridhA sevate // pApaiH pIDitamAnavopi sumanAzcAzritya deva guruM / / pApaM vArayituM sukhaM ca sukRti svargApavargapradaM / / 88 // artha-jisa prakAra duSToMse pIDita manuSya duHkhase bacane ke liye, duSToMko nivAraNa kara sukhakI prAptike liye rAjAke AzrayameM jAtA hai evaM mana vacana kAyase usakI sevA karatA hai usI prakAra pApoMse pIDita manuSya pApoMke va tajjanya duHkhoMke nivAraNake liye evaM sukhakI prAptike liye deva va gurukI mana vacana kAyase sevA kareM, deva guru sevA kA phala isa lokameMhI nahIM paralokameM sukhaprada hai, svargadika sukhoMko anubhava karAkara mokSasukhako pradAna karanevAlA hai // 88 // yo jIvAnsvagRhasthitAnna dayate syAdyogato'nArataM // tasyAMtaH sukRtakSayastamakhilA pApItyuzaMti kSitau // kliSTazvAsajatApadagdhasukRtaH puNyAbhivRddhi kriyaaH| sarvA niSphalatA prAMti balavatpApAbhivRddhiH parA 89 arya-jo svAmI apane gharameM apane AzrayameM rahanevAle dvipadacatuppada jIvoMpara dayA nahIM karatA hai vaha sadA pApabaMdha karatA hai, usake puNyakA nAza hotA hai| itanAhI nahIM use lokameM saba pApI aisA kahate haiM / dUsare prANiyoMko kleza pahuMcAneke kAraNa unake Ahase usakA puNya jalate haiM ata eva pApakI vRddhi hotI hai| svAzrita jIvoMpara dayA karanAhI, zreyaskara hai / / 89 / /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa rAjazvakramavaMti zatruhanane dakSaM yathA kArSikAH / kRSyarthaM bhRtibhugvRSAnapi sadA rakSati loke yathA // saddharmAnuguNaM parigrahamimaM pAMtyeva teSAmayaH / yAddharmAnanukUlarakSaNavidhiviSTakriye vAghadA // 90 // artha - jisaprakAra rAjA zatrutroMse apanI rakSA ke liye samartha senAkA rakSaNa karate haiM, kisAna loga kRSi ke yogya baila manuSya Adi kI rakSA karate haiM usI prakAra dhArmika gRhasthoMko ucita hai ki ve dharma ke anukUla parigrahoM kI rakSA kareM arthAta devakArya, rAjakArya, gAIsthyakArya evaM vyavahArakAryako saMpanna karaneke liye apane kuTuMbIjanoM kI rakSA kareM, apane Azrita janoMpara anugraha kareM, yahAMtaka isI uddeise gAya bhaiMsa Adiko bhI pAlana kareM, isa prakAra puNyamaya uddezya se kiye hue kAryase puNyabaMdha hotA hai / isake viruddha jo AcaraNa karate arthAt uparyukta cAra prakArake uddeza viruddha AraMbha karate haiM ve pApakA saMcaya karate haiM jaise kisako pakaDakara balAtkArase usase kArya karAnA pApake liye kAraNa hotA hai // 90 // 57 graMthapuradeza sainyaM yasya bhavennAnukUlamapi tasya / puNyaM na nArthalAbho yazo na bhUtirna hAniratibhIH syAt // 91 artha - jisake liye parigraha, pura, deza, senA Adi pratikUla hai usako puNyakI prApti nahIM, ataeva sukha nahIM, dravyalAbha nahIM, yaza kI prApti nahIM, aizvaryakI use prApti nahIM hosakatI, pratyuta unase usakI hAni hotI hai aura atizaya bhaya utpanna hotA hai / isaliye ina sabako apane anukUla banAne se gRhasthajIvana sukhamaya hotA hai // 91 // graMthaH pApAgatastapto nisvato'nannato'nizaM / star AdataM muktidravyaM svakartRtaH // 92 //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam RAANVVRANVARNRANVANGLALAAAAAA zatruNA pIDita iva graMthastaM pIDayatyalaM / sa nisvavRddhavadbhAti tasya lakSmIniretyaraM // 93 // artha-pApopArjita parigraha, rogIse, daridrIse, bhUkhese, krodhita hokara apaharaNa kiyA huA dravya sadA varjanIya hai / vaha parigraha zatruke samAna pauDA denevAlA hai / vaha yadi zrImaMta honepara bhI pApodayase usake pApa se daridrI vRddhako taruNa strI jisa prakAra choDakara cala jAtI hai usI prakAra lakSmI usako choDakara calI jAtI hai // 92 // 93 // govargaguptividhidurbalakArSikA syAt / / jJAtyeva no'yamiti kasya murakSarakSa, uktveti taM pravitarati yathAzritAnAM // trANAsamarthanRpatInkhalu muMca zIghraM // 9 // artha--jo kisAna bahuta dayAse yukta hokara gAya AdikI rakSA karatA hai evaM unako haratarahase samhAlatA hai, vaha jaba unakI rakSA karanemeM asamartha ho jAya to usa samaya una prANiyoMko bhUkhe mArane ityAdi meM pApa hotA hai aisA samajhakara use kisIko de detA hai paraMtu dete samaya itanA jarUra kaha detA hai ki isako abhI taka maiM bahuta prItise pAlana poSaNa kara rahA thA, aba asamartha honese tumako soMpa rahA hUM isaliye tuma isakI acchI samhAla karanA, ise koI kaSTa na hone pAve / ThIka isI prakAra apane Azrita janoMkI rakSAmeM asamartha rAjA unako rakSA karanekI preraNA karate hue dUsaroMko soMpa deveM / yaha bhI abhayadAnahI hai // 94 // bhUpA bhuvaM pAMti ta eva saMtastAnava lAMtyAdadhate sadaiva / bhUpAlazabdasya niruktiruktA vIkSyAvabudhyArthamalaM vadettA 95 artha---isa pRthvI meM rahanevAle jIvoMko nyAyanItIse jo rakSA karate haiM ve hI bhUpa kahalAte haiM / ve hI satpuruSa haiM / ve satpuruSoMkA
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa evaM uttama pAtroMkA sadA Adara karate haiM isaliye unako bhUpAla kahA hai / isa prakAra bhUpAla zabdakI nirukti hai / isa bAtako samajhakara rAjAvoMko abhayadAnake pAlana karanekA Adeza diyA gayA hai // 95 // eteSAM tu durathinAmaghavatAmApatti bhAjAM nRNAM / datvA bhItikaraM vilikhya likhitaM patraM vacaH saMpuTe // mA bhaiSIgaNakaiH puro'pi jagatAmuktvA kRtapratyayaH / sannaddhAkhilamoghavAksa ca yathA loko yathA vartate // 96 sAmoghopi tathA tathA vikurute dravyAtikAMkSyena sa / hRtvA taviNaM yadA tadakhilaM nirvizyate tena sA, kSveDAnnAtsaratIva jaMturamalA lakSmInireti kSaNAt // tasmAdduHkhakarakriyAticaturairbhavya samAlocyatAm // 97 artha-jo dIna, pApI, saMkaTagrasta manuSya haiM unakA bhaya dUra karanA cAhiye / tathA unako likhakara aura bolakara abhaya denA cAhiye / arthAt tuhmArA bhaya maiM dUra karUMgA aisA vacana kahakara unako saMtaSTa karanA cAhiye / paraMtu aisA abhayavacana dekara bhI yadi vaha rakSaNa nahIM karegA / dravyake lobhase saMkaTagrastoMkA dhana chIna legA aura usako upabhoga legA to lakSmI usa rAjAke pAsa na rahakara anyatra jaaygii| jaise viSase prANI dUra bhAga jAtA hai isa vAste prANioM ko duHkha denevAle kArya choDa denA cAhiye / he bhavya ho Apa inakA khUba vicAra kara aise kAryokA tyAga kage // 96 // 97 // citte samani pattane svaviSaye'puNyasya yasyAnvahaM / durbhAvo'zanapIDanA bahuvidhA vRttirbhavennArakI / / duSTAyattavidhirjanaH sujanatA rorUyate klizyate / lakSmInirgamanAya lakSaNamidaM saMto juguptasya hi [, // 98 // artha-jo rAjA puNyahIna hogayA hai vaha apane durbhArake vazI
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 dAnazAsanam RAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAARAM bhUta hokara apane cittameM, mahalameM, nagara meM evaM apane dezameM sadA kAla prANiyoMko kaSTa pahuMcAtA rahatA hai / apane svArthakI puSTika liye una AzritajIvoMko aneka prakArase pIDA detA hai yaha nArakI vRtti hai| isa prakArakI duSTavRtti se sajjanalogoMko haratarahase kaSTa pahuMcAyA jAtA hai| sajjana loga aise rAjAse ghRNA karate haiM / yaha saba rAjAke aizvarya usake hAyase jAneke cinha haiM // 98 // nAhaM tvaM duSkRto'haM bahusukRtaphalastvaMnRpo'haM kucaarii| tvaM dAtA yAcitAhaM tvamarikulabhayo bhItirako budhastvaM // stutyaHstotA vivekI tvamahamapi jaDaH zrAvaNIyaH suvktaa| tvaM svAmI sevako'haM tvamiha bhaja nijAM puNyavRddhi kssitiish||99 artha-apane rakSaka rAjAko abhayadAna pAlana karane ke liye isa prakAra preraNA kareM ki he rAjan ! tuma puNyavAna ho, maiM pApI hUM, tuma bahutase acche AcaraNoMko pAlate ho, maiM durAcArI hUM, tuma dAtA ho, maiM yAcaka hUM, tuma zatruvoMko bhaya utpanna karaneko samartha ho, maiM bhayabhIta hone yogya hUM, maiM mUrkha hUM, tuma buddhimAn ho, tuma stutike yogya ho, maiM stuti karanevAlA hUM, tuma vivekI ho, maiM avivekI hUM, tuma suvaktA ho, vizeSa kyA ? tuma svAmI ho maiM sevaka hUM, tuma rakSaka ho maiM rakSya hai| isaliye merI rakSA karanA tumhArA dharma haiM / he rAjan / tumhArA kartavya pAlana kara tuma yatheSTa puNya saMpAdana karI / / 99 / / dharmAgasAM zubhAnyeva karmANIza vizati na / yathA saMyaminazcaiteSvAriSTAMdizavAlayAn // 10 // ___ artha-jisa prakAra saMyamIjana jisa ghara meM kuttA dhusagayA hai, jahAM prasUti hogaI hai, kauA jisa gharameM ghusagayA hai, cANDAlane jisa ghara meM praveza kiyA hai aise gharameM praveza nahIM karate haiM usI prakAra dharmAparAdhI arthAt devadharma aura rAjadharmake virodha meM calane vAloke ghara zubha kriyA
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa va lakSmI ye donoM praveza nahIM karatI hai| zubhAcaraNa karanevAloMko dekhakarahI lakSmI unake ghara jAtI haiM, pratyuta aise durAcArI azubha kriyAvoMse daridrIhI banate haiM // 10 // sahasrajanabhoge'pi vaMdhyAyAM na tujo yathA / tathA pApAtmake puMsi, nodbhavaMti zubhakriyAH // 101 // artha--jisa prakAra hajAro AdamiyoM ke saMbhoga karaneparabhI vaMdhyAko saMtAnotpatti hotI nahIM isI prakAra pApI manuSyomeM kisIbhI prakAra zubhAcaraNa utpanna nahIM hote haiM // 1.1 // . sAtmavapuH zuddhamidaM maLImasaM vimlmaahurevaaryaaH| syAttadapuNyaM zavamiva vibudhairadhigamya vanhidagdhaM taiH 102 artha-pApakriyAvoM se pApabaMdha hotA hai, manuSyako puNyakarmase saba kucha prApta hote haiM / isa zarIra meM jabataka AtmA rahatA hai tabataka malina honeparabhI pavitra mAnA jAtA hai / koI use sparza karanemeM ghRNA nahIM karate haiM / paraMtu jaba puNyahIna honese usase AtmA nikala jAtA hai taba vaha zarIra aspRzya mAnA jAtA hai evaM jisa zarIrako hama baDA 'bhAdara karate the usIko jalAte haiM / yaha kyA ! yaha saba puNyapApa karmokI mahimA hai| isaliye manuSyako sadA puNyake sAhacarya prApta karanA cAhiye / / 102 // tAtaM svAminamuttamAryamanuja jAmAtaraM mAtaraM / mAtAraM budhamiSTasevaka kulajyeSThaM guNaM vallabhAM // mitraM svAmibalaM svabAndhavajanaM jainaM janaM dhArmikaM / yaH syAniMdati tasya cAyurayazaHzrIsthAnavezakSayaH // artha-jo manuSya apane pitA, guru, svAmI, uttama sajjana, jamAI, mAtA,vidvAna , iSTa sevaka, kulaguru, bhAI, apane strI, mitra, svAmi, senA
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam apane baMdhujana, dhArmika, ityAdi ko niMdA karatA hai usakI Ayu, yaza saMpatti, sthAna itanAhI nahI vaMzakA bhI nAza hotA hai // 103 // sarvazaM paramAgamaM jinamuni doSavyapetaM vrataM / yadgotraM ca guruM ca niMdayati yo dravyaM ca devasya yaH // Adatte dvijabAlagotrajahati yo'sau kutarka kro| tyalpAyurnarakAdidurgatirabhAgyaM tasya satyaM bhavet // 104 artha-sarvajJa tIrthakara, paramAgama zAstra, tArthaMkaroM ke pratikRti aise jinamunIzvara, doSarahita cAritra evaM sadgotra, guru ityAdikI niMdA karatA hai evaM jinamaMdira Adike upayoga meM AnevAle devadravyako jo apaharaNa karatA hai, brahmahatyA, bAlahatyA va apane baMdhuhatyA jo karatA hai, evaM samIcIna viSayameM kutarka kara visaMvAda upasthita karatA hai vaha alpAyuSyavAlA hotA hai, evaM parabhavameM narakAdi durgatImeM ja.kara duHkha bhogatA hai / evaM puNyahIna hotA hai isameM koI bhI saMdeha nahI ye ghnaMti tejAMsi nRpAzca yeSAM teSAM kSayetpUrvagirIduvattat / nistejaso duHkhamayaMti sadyaH zvAyaMtagA bhUri yathA zazAyAH artha-jo rAjA dUsaroM ke tejako naSTa karanA cAhate haiM unakA teja bhI udayAcala meM prApta caMdramAke samAna nisteja bana jAyagA, jisa prakAra kutte vagairaha pazuoMke bIca meM phaMse hue kharagoza ityAdikA jIvana saMkaTamaya rahatA hai isI prakAra usa matsarI rAjAkAbhI jIvana sadA saMkaTApanna samajhanA cAhiye // 105 // viprAdijanahiMsaiva yasya deze ca vartate / / tasyAvAsaH puraM dezo lakSmIranyaM samAzrayet // 106 // artha-jisa rAjAke rAjya meM brahmahatyA Adi hiMsAtmaka pravRtti
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa hotI ho usa rAjAke mahala, nagara, deza va saMpatti avazya usako choDakara anyarAjAke Azraya karate haiM // 106 // . dravyamekamidaM sarva syAcchubhAzubhasUcakaM / vAdyadhvanirivAbhAti syAcchubhAzubhasUcakaH // 107 // artha-jipta prakAra vAdyako dhvani vivAhAdi maMgalakAryo meM zubha sUcaka hai aura zavavihArAdi meM azubhasUcaka hai usI prakAra yaha saMpattikA sajjanoM ke hAthameM jAnese zubhakAryoM meM vinimaya hotA hai evaM nAMcoMke hAthameM jAnese azubhakAryoMke upayogameM AtA hai| 107 // dattaM saMpArthya vittaM viracayati tayorAdareNobhayossa- / tpuNyaM saukhyaM sakopaM viphalakaramidaM cauryato mUlanAzaM // yavye vaMcanenArjitamidamadanaM bhUridravyArjitaM cettadvairupye ca nazyadvayavahatiripucauryAdhamarNAgnibhUpaiH 108 artha- jo koI dIna Akara vinayase dhArmika dAnIse dravya kI yAcanA kare usa samaya vaha dayAse use icchita padArthako deveM to usameM donoMko mAnasika sukha hotA hai, donoMko puNyakI prApti hotI hai / yadi yAcanA karanepara krodhita hokara dekheM to usa dAnakA phala vyartha hotA haiM / corI karake dAna dekheM to mUladravyako bhI lekara jAtA hai / duniyAko dhokA dekara yadi kamAyA huA dravya ho to vaha daridratAko prApta karatA hai, yadi dhana prAptakara phira garva kareM to vaha dhana vyavahAra, zatru, cora, nIcoMkA RNa, agni, duSTarAjA ityAdi kAraNase naSTa hogA // 108 // yaH syAdAgatavaMtamanyAviSayAdIraM ca vIraM nRpaM / vaidyaM jyotiSikAdisarvamanujAniSkAsayan mArayan // tasyaitaddhanamAharan kaluSayan zIrSAgalinyAsanaM / dhikkAraM khalu kArayannabhayadAnAyuHkulAdikSayaH // 109 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka nizAsanam artha - - dUsare deza se pIDita hokara Aye hue vIra bhaToMko, vIra rAjAvoko, * cikitsA pravINa vaidyoMko, jyotiSiyoMko, evaM aura bhI manuSyoM ko apane rAjyase mArakara evaM unake dhana apaharaNa karate hue unake cittameM saMkleza utpanna kara itanAhI nahIM unako aneka prakAra se dhikkAra dekara nikAlatA hai vaha rAjA atyaMta pApI hai 1 anaMta guNoM ko denevAlA abhayadAna usakA naSTa hotA hai / usake AyukA kSaya hotA hai, vaMzasaMpatti ityAdi sabakA kSaya hotA hai // 109 // vighnastvabhayadAnasya zatrupAtitasAlavat / taTAka bhedavanmukhyamastrakSatadbhavet // 110 // artha - - abhayadAna meM vighna DAlanekA phala isa prakAra duHkha detA hai ki jaise koI kileko zatru Akara ghere, athavA bharA huA tAlAba phUTe usa prakAra athavA marmasthAna meM lagA huA astra ke samAna, arthAt abhayadAna meM virodha karanese mahAn duHkha prApta hote haiM // 110 // svargAnavituM dadAsi ripave gAtraM svayaM bhUSayA / nyUnaM jAtamazeSamekavilaye bhRtyaprajAnAM na saH // nAzaM vetsi jinotsavasyai kuruSe kiM junametena te / svasthAnatrayavarjanaM tava trivarSAbhyaMtare syAdhvaM // 111 // artha - he rAjan ! tuma tujhAre rAjya, tuhAre nagara meM sthita sevaka bagairaha kI zatrutroMse rakSA karane ke lie apane prANoMtakako deneke lie taiyAra hojAte ho, evaM apane parivAra ke naSTa honepara saba kucha naSTa huA aisA samajhate ho aisI avasthA meM jinotsava Adi meM vighna Anepara usako dUra karanekA kArya tuhmArA nahIM hai ? | usameM nyUnatA Anese tulAre kArya meM nyUnatA nahIM hai ? dharmameM hAni honepara tumameM va tumhAre rAjya meM hAni hotI nahIM kyA ? dharmameM hAni pahuMcanepara tIna varSake aMdara hI tujhAre rAjya nagara dezake parivArakA nAza hogA / isalie
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa anya pyAre padArthoM ke samAna dharmako bhI prANa jAnepara bhI usameM hAni nahIM pahuMcane denA cAhiye // 111 // 65 ye kurbati jinotsaveSvasaralA vighnaM didRkSAgatAM - / staniMdrAnapi saMgha sevakajanAnanyastiraskurvate // chindyuste jinadharmamAtmasukRtaM svargApavargapradaM / teSAM strIsutamitrarAjyavibhavacchedo'pi saMjAyate // 112 // artha -- jo kuTila zrAvaka jinapUjAko dekhane ke lie jinamaMdira meM jAkara jinapUjA meM vighna DAlate haiM, evaM jinapUjA dekhanekI icchAse AnevAle zrAvakoMko vighna DAlate haiM, evaM iMdrake samAna rahanevAle purohitoMko unake kArya meM vighna DAlate haiM, evaM catuHsaMghakI sevA karanevAle dharmAtmAoM ko bAdhA pahuMcAte haiM evaM anyasthAnIya zrAvakoMkA tira - skAra karate haiM vaha apane dharma, svarga mokSako denevAle nirmala puNya ityAdi sabakA tiraskAra karate haiM aisA samajhanA cAhiye arthAt unako tIvra pApabaMdha hotA hai| evaMca unake strI, putra, dhana, mitra, rAjyAdivaibhava Adi saba isI pApake kAraNase naSTa hote haiM // 112 // deze naSTe dhanamukhasamastArthanAzo bhavedvA / sthAnIye syAtsvabalatanuvatsvAvarodhAdinAzaH // zrutvA dRSTvA ripujanahate rAjJi tUSNIM sthite'jJe / dharmot tamadhipate (1) sarvanAzastrivarSAt // 113 // artha - rAjA yadi zatruoMke dvArA dezake naSTa hone kI bAta sunakara cupa rahatA hai arthAt pratIkAra nahIM karatA hai usa avasthAmeM usake deza ke samasta dravya naSTa hoMge / yadi apane sthAnIya rAjadhAnIko zatruoMne Akara ghera liyA usa avasthA meM vaha cupa rahegA to zatrusenA Akara usakI senA vagairaha ko vazameM karalegI / itanA hI nahIM usake saba rAjyasaMpattiko chInakara aMtaHpura meM rahanevAlI rANiyoMko bhI bigA -
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam iewwwmamanna DegI / evaM dharmakAryameM vighna Anepara, dhArmika mArga meM saMkaTake upasthita honepara cupa rahegA to usakA tIna varSake aMdara sarvanAza hojAyagA / rAjya nagara dezake samAna dharmakI rakSA karanA bhI rAjAkA dharma hai / / 113 // hatvA dharmamahotsavaM jinapataSivaM ca caityAlayaM, / pazcAtkArayatIha taM ca tadamuM yo rAkrudhastasya ca // no dezAdhipatA bhavepitRmRtiH putrasya varSanayAt / nirvighnaM niyamena .sA bhuvi tataH SaDvatsarAbhyaMtare // 114 artha-jo rAjA krodhita hokara jinadharmaprabhAvanAke kArya meM vighna DAlatA hai, evaM jinamaMdira, jinabiMba Adi vinAza karatA hai evaM phira usa maMdirako baMdhavAkara biMbapratiSThA karatA hai vaha tIna varSake bAda rAjyacyuta hotA hai / evaM ca tIna varSake bAda usakA maraNa bhI hogaa| paraMtu usane punaH jinamaMdirAdi bAMdhakara dharmaprabhAvanA kI jisa se usake putra chaha varSake aMdara punaH usa rAjyako prApta karalegA // yatra yatra jinavibhaMjanaM yaH karoti khalu tasya hAnayaH // tatra tatra maraNe mahAvraNAH saMbhavanti krimiduSTagaMdhinaH / artha--jo koI manuSya jahAM jahAM jinapratimAkA nAza karatA hai vahAM maraNake samaya jinabiMba naSTa karanevAleke zarIra meM durgaMdha kRmi utpanna hoMge // 115 // jinadharmotsavamaMdirabiMbahatereva bhUpateH sA lakSmIH / . dhAvati nazyati nagaraM maraNaM varSatrayAMtare syAdariNA 116 artha-jinadharmotsava, maMdira, jinabiMba,inake naSTa karanese rAjAkI lakSmI usako choDakara bhAga jAtI hai, usakA nagara naSTa ho jAtA hai itanAhI nahIM zatruke dvArA usakA maraNa tIna varSake aMdara avazya hogA / / 116 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa kALe yasya hato maho na sukRtastenAnyato vAIta - / svasyAndatrayato na cAdhipatitA dvibhiH svakIyairadhaiH // mRtyuH syAnna ca sA sutasya kulajasyAtmIyabhRtyasya vA / zatrordharmavinAzakasya khalu taddezasya sApyasthirA // 117 artha - jisa rAjAke Adhipatya ke samayameM jinadharmotsava meM vighna DAlA gayA, usa avasthAmeM rAjA usa vighnako dUra karane ke liye utsAhita na ho vaha puNyahIna ho jAtA hai evaM isa pApake udayase tIna varSa ke aMdara rAjyacyuta ho jAyagA / itanA hI nahIM apane tIvrapApoMse zatruoM ke dvArA vaha maraNa bhI pAvegA, evaM usake putra, kulotpanna yA nikaTa sevaka Adi kisIko rAjyArohaNa karanekA bhAgya na milegA / jisa prakAra usakI vaha saMpatti naSTa honevAlI hai usI prakAra jo zatru dharma meM bAdhA pahuMcAtA hai usakI bhI saMpatti naSTa hogI / dharmaprabhAvanA ke kArya meM jo vighna DAleMge unakA kabhI hita nahIM ho sakatA // 117 // svAmidrohI kSayedAzu tasya zAMtirna sarvathA ! pItauSadhaM virekAya baddhakacchagude yathA // 118 // 67 artha - jo svAmidroha, gurudroha, mitradroha, dharmadroha Adi karatA hai vaha pApake udayase zIghra naSTa bhraSTa hogA / usa pApIke lie koI prAyazcitta bhI nahIM hai / jisa prakAra julAbake auSadha lenevAlA manuSya kAMcako jorase bAMdha leMveM to bhI koI upayoga nahIM usI prakAra aise pApIko koI mArga zreyaskara nahIM ho sakatA // 118 // anyArthIsyada ityuzanti vibudhA hartubalAdAhRta-1 stiktAktaM ca paryo yathA vratigurusvArtho'mladugdhaM yathA // devArthI viSavatsvabhAgyaviSaya graMthArtha senAdika- / dhvaMsI makSviha kRSNapakSazazivannirvANameti dhruvam // 119 // artha - dusare kA dhana jo haraNa karatA hai usa ko pAtaka utpanna
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 dAnazAsanam anwar hotA hI hai / deva ke dhana kA haraNa karanA viSake samAna hai / vaha apanA bhAgya, parigraha, dhana senA vaigaraha kA zIghra nAza karatA hai| tathA kRSNapakSake caMdrasamAna svayaM bhI naSTa hotA hai // 119 // jinArcA pradattArthe hInatvaM yaH karoti cet / tasya bhAgyasya puNyasya hInatvaM sarvathA bhavet // 120 // artha-jinapUjAke lie die hue dravyoMse kucha apane lie lekara kucha jinapUjAko jo koI detA ho usakA bhAgya va puNya donoMkA avazya nAza hotA hai // 120 // yena grAmadhanaM jinasya ca hRtaM svalpAya vahathaMda / krItaM daNDitavaMcitaM tvapahRtaM tryabdAMtare vyaMtare // tasya syAtsvavirodhatApyapayazo tejobhimaankssyo| / mRtyU rukca dhanavyayo'tra viphalAstAstAHkRtA yAH kriyaaH|| artha-jo koI jinamaMdirake lie arpita grAma va dhanako apaharaNa karatA ho, evaM bahuta kImatake thoDe kImatameM kharIdatA ho, jurmAne ke rUpameM letA ho, dhokA dekara letA ho, athavA aura kisI taraha apaharaNa karatA ho usa pApI vyaktiko usake tIvra pApodayase tIna ghaDIke aMdara tIna praharake aMdara, tIna dina ke aMdara, tIna pakSake aMdara, tInamAsa ke aMdara, tIna ayanoMke aMdara, athavA tIna varSake aMdara apane baMdhu mitra bhAryA putra ityAdise vaira virodha avazya hogaa| lokameM usakA apavAda hogA, usakA teja ghaTegA, usakA dhana naSTa hogA, usakA maraNabhI ho sakegA vizeSa kyA ? vaha jo kucha bhI kriyA kareM usameM usako saphalatA nahIM milegI // 12 // pItaM yena viSaM ca tasya sakalAnyaMgAni paMceMdriyA- / NyaMga buddhiriyaM ca cittamabhavananyAnukUlAni vA //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa dharmadravyaviSaM hRtaM prakurute dadahyamAnALaye | dviDbhUpAvRta bhUpateH puri yathotpAtAstadAsyuzca tAn // 122 artha - - jo manuSya viSabhakSaNa karatA hai usakA sarva zarIra, iMdriya, buddhi, citta Adi sarva viSamaya ho jAte haiM, ThIka usI prakAra jina maMdirake dhanarUpI viSako grahaNa karatA hai vaha manuSya pApake udaya se duHkhI hotA hai usa kI avasthA aisI hotI hai jaisA Aga lage hue ghara meM phaMse huA manuSya kI, athavA zatruoMke dvArA gherA gayA hai rAjya jisa kA aise rAjAke samAna evaM aneka prakAra ke saMkaTa aise pApI ko upasthita hote haiM // 122 // 69 bhitvA devapurapraviSTajanamAhRtya prasahyApi ye / tejovabudhamAnyapauramapi saMgacchati teSAM puraM // dezo nazyati rATsvayaM ca bahudhotpAtena nAzaM gataH / sarve vastu dhanAdikaM ca vilayenniSkAraNa doSataH // 123 artha - jo duSTa rAjA jinamaMdira ityAdi devasthAnoMko phoDakara unake unnatiko sahana na kara unake dhana Adiko apaharaNa karate haiM evaM usa nagara meM rahanevAle vidvAn, vIra, vaidya ityAdi sajjanoMko kaSTa dete haiM, una duSTa rAjAvoM kA isa pApase rAjya naSTa hotA hai / rAjA svayaM aneka prakArake utpAtoM se nAzako prApta hotA hai, itanA hI nahIM usake saMpUrNa aizvarya akAraNa naSTa hote haiM // 123 // datvAtpArthaM dharmava gRhItvA dhAnyAdyarthe labdhukAmaH kuTuMbI / ajJatvAtmadravyanAzAtkSudhArto nepAlosthaM bIjamaznanivorvyA // artha - jo vyakti alpadravya dekara maMdira ke grAma, kheta Adiko kharIdatA hai, kyoMki use una khetoM se dhAnya ityAdi milane kI AzA hai, paraMtu vaha yaha nahIM jAnatA ki usako lAbhase adhika hAni hogI vaha vyakti mUrkha hai / bhUkha laganepara jepAlabAja (viSa) ko khAnevAlA
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam jisa prakAra duHkhI hotA hai usI prakAra vaha vyakti bhI duHkhI hotA hai // 124 // kathaM cidekaM paNamarjayitvA savRddhaye'dAdanadasya dInaH // mULaM na vRddhirna vaco nizamyAkrozanti pApAya ca pIDayaMti / artha-baDe kaSTa se dIna AdamI thoDAsA dhana kamAte haiM / tathA zrImAnake pAsa sUda ke lie vaha dhana rakhate haiM paraMtu kitaneka duSTa dhanika mUladhana bhI dete nahIM tathA sUda bhI dete nahIM una kA yaha durvyavahAra dekhakara dIna AdamI duHkhame Akroza karate haiM / aise kAryase zrImAn loka pApake bhAgIdAra banate haiM / / 125 // yo'tra svAzritajIvayugmamadayandatvocitArthAnsadA / viSTiM kArayatIva gopazunaraiHkArya kRtaM kAritaM // sarva nazyati tasya tena phalati kSetraM na sarva kRtaM / naiSphalyaM bhavatItyavetya sukRtI sarvAnalaM pIDayet // 126 // artha-kisAna yadi apane Azrita dvipada aura catuSpada jIvoMko ana vastrAdikako dekara rakSA nahIM karatA hai to usake kiyA huA, karAyA huA kheta vagairaha saba naSTa hote haiN| evaM dhAnya vagairaha samRddharUpase utpanna nahIM hoNge| isI prakAra jo svAmI apane AzrayameM rahanevAle dvipada catuSpada prANiyoMke prati dayA nahIM karatA hai, unakI rakSA nahIM karatA hai usake saMpUrNa kArya vyartha hote haiM usako kisI bhI kAryameM saphalatA nahIM milatI hai // 126 // 'zailUSavivamiva kAyakRtaM ca sarva / cetovinA tanuvacaHkRtakarma sarva // 1 bhuktamapathyamanagnessadyaH saMpadyate yathA rogaH // . kRtadoSArjitavittaM prANAnaMgaM ca haMti sadyo yat // -
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa ANLAAAANNAJARAMn. panhi vinaiva bahucarvitavAnavAnsyA- / tpIDAM ca vAtha maraNaM khalu yAti jIvaH // 127 // artha-jisa prakAra DoMbArI khilaunekA khela vinA manake honese usakA koI upayoga nahIM isI prakAra bhAvarahita kAyakI ceSTA AtmakalyANake lie koI upayogI nahIM haiN| udarameM agni teja na ho phira pauSTika AhAroMko grahaNa kare to vaha rogAdibAdhAko utpanna karane vAlA hai evaM kadAcit maraNakA bhI kAraNa bana sakegA / isaliye AtmAkA pariNAma zubhAzubhakriyAmeM mukhya Avazyaka hai // 127 // ne vyayatyanizaM yo nA dharmArtha dharmajazriyaM / tasya nazyati sA zIghraM kRSNapakSahimAMzuvat // 128 // artha-jo vyakti dharmase utpanna dhanako dharmake lie kharca nahIM karatA hai usakA dhana kRSNapakSake candramAke samAna zIghra naSTa hotA hai / isaliye dharmase utpanna dhanako dharmakAryameM hI upayogameM lAnA cAhiye // 128 // zapyaMto'sminvRSakulagurUndUSayaMto babhUvu- / ssaMto dAsIratimukhabhujastajjanIsthAnabhAjaH // ratnasvarNAcitadhanakRte vaMcakA vAtra nIcAH / zuddho vaMzopyayamiti cito muktimArgo hatastaiH // 129 // artha-jo loga isa lokameM dharma, dharmAtmA, uttamakulaja, guru ityAdi sajjanoMkI niMdA karate haiM, va sAdhuoMke prati udAsIna bhAvako rakhate haiM, sadA dAsIoMke sAtha rati karate haiM / ratna va suvarNa ke liye 1 yathA yathA nisvanRpaH svakIyAn / / kAyasthasaMkhyAmiti hi prasA // prapIDya vittAnyapahRtya jIve // tathA tathA bhAgyalayaM karoti / /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 dAnazAsanam anyako phasAte haiM evaM nIca haiN| una logoMne zuddhavaMzameM janma lekarabhI * mokSamArgako malinahI kiyA hai aisA samajhanA cAhiye // 129 // sagotraniMdA jinayoginiMdAM karoti yastasya ca sarvadA hi / ihaiva vaktre krimigRDhaduvraNA bhavaMti cAgre nirayaM prayAti // 130 // artha- jo manuSya uttama gotra va gotrajoMkI niMdA karate haiM evaM jaina munIzvaroMkI niMdA karate haiM isa janmameM hI unake mukhameM kIDe vagairaha paDate haiM, bahuta jyAdA phoDA vagairaha uThate haiM, evaM Ageke bhavameM niyamase naraka jAte haiM // 130 // bhUtvA hiMsAturazcatAsa baka iva yo mAnavI jainadIkSAM / dhRtvA bhaMgAni kRtvA yadavikalatapAstahi niMdanzapansaH // dAsIbharturdvijasyottarajanipasuto'zeSavidyApravINa- | stadezAdhIzakuSThaprazamanakaraNAlabdhaghanatrayaizyaH // 131 // artha-koI manuSya hiMsA karane meM tatpara aise bakake samAna jainadIkSA grahaNa karake usako doSa lagAtA hai tathA jo nirdoSa dIkSAko pAlanevAle sAdhugaNa kI niMdA karake gAliyAM detA hai| dAsIkA pati aise dvijase utpanna huA vaha apane dezake rAjAkA kuSTharoga naSTa karake jo usake dvArA thoDAsA aizvarya milA hai usakA bhoga letA hai| arthAt kapaTase dIkSA lenevAle puruSa hInAcaraNa karate hue munidharma se bhraSTa hote haiM // 131 // yaH kAmArthI dhanArthI paradhanaharaNopAyavinmitratArthI / cauryArthI dhUlibhasmAdyupakaraNalasaddhagarIkAdividbhiH // snehaM kRtvA gRhItvA tadupakaraNamarthADhyagehaM vicArya / sveSTArtha tairdhanIva vyavaharati sa vezyAMgasaukhyAbhilASI //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa artha-saMsAra meM jo kAmuka manuSya haiM athavA dhanakI icchA karane vAle haiM vaha sadA dUsaroMke dhana ko apaharaNa karaneke upAya jAnane galoMke sAtha mitratA cAhate haiM, corI karane kI icchA rakhanevAle, corI ke sahAyaka upakaraNa bhasma ityAdi ko jAnanevAle ke sAtha mitratA ghAite haiM / aise logoMke sAtha mitratA kara una se upakaraNoMko lekara evaM una se dhanikoM kA ghara ityAdi ko vicAra kara phira corI karane ke lie jAte haiM / isI prakAra vezyAgamana karane kI icchA rakhanevAle aise hI duSToMke sAtha mitratA kara una se usake saba upAyoMko samajhakara aise durmArgAne pravRtti karate haiM // 132 // bhAminyAM laMjikAyAM svagRhaparikarAngraMthavittaM ca srv| vaMcitvAhatya datvA pariharati bhavAstaM samullAlya caityaM // saukhyaM jIvaihika saMtatamanubhavatItyAtmadharma vimucy| graMthaM dharma ca sarva paribhavati RdhaivaihikAmutrikA // 133 artha-he jIva ! sarvavallabhA vazyAke adhIna hokara apane ghara se dhana ko corI kara aura bhI padArthIko apaharaNa kara usa vezyA ko le jAkara dete ho, usa nIcakAryake dvArA apane citta ko bhI Thagakara aihika sukhakI vAMchA karate ho, ihaloka aura paralokameM mukha ko denevAle dharma ko bhUlakara saba kucha sukhase vaMcita rahate ho, krodhI apane krodhase jisa prakAra loka ko apane virodhI banA letA hai| usI prakAra vezyAgAmI apanA ahita kara letA hai / / 133 // yatrAste vanitaikA tAmAkrAmati ca puMsi dhanadAnAt // apavAdAtpati bhIteranumanute'to gRhe vasekA // 134 // artha-jisa ghara meM akelI strI rahatI hai| use dekhakara kAmA1 zRMgArAocatavittAni svasukhAya dhajjaDaH / jArebhyo gaNikAbhyaH syu parabhogAya tAni tAH //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 . . dAnazAsanam . tura loga bhogakI icchA karate haiM use manAne kI kozisa karate haiN| vaha strI yadi na mAne to dhana kA lobha dekara manAte haiN| yadi usase bhI nahIM mAne to apavAda lagAne kA bhaya dikhAkara usako manAte haiN| yadi usa ke Upara apavAda lagane se use pati mAra DAlegA isa kA bhaya rahatA hai, isalie use vivaza hokara mAnanA paDatA hai / isa lie apane zIla kI rakSA karane kI icchA rakhanevAlI striyoMko ghara meM akelI na rahanI cAhie // 134 // nAnagneragadAzanaM sukhakaraM vAto'nalaM bhasmani / vA nodbhAvayatIva coparabhuvIvoptaM subaji sdaa|| vaMdhyA kukSitale sutaM na janayejjIvo'yavAn sadaco / gRhNAtIha sa kazcidicchati dharA cchAyAnilAMbhoguNAn / / artha-jisako agnimAMdya ho gayA hai use bhojana va auSadhi donoM sukhakara pratIta nahIM hote, rAkhake aMdara havA agniko utpanna nahIM kara sakatA hai / Usara bhUmimeM boyA huA bIja aMkurotpatti nahIM kara sakatI hai / vaMdhyAke garbhameM saMtAnotpatti nahIM ho sakatI isI prakAra pApIke hRdayameM guruvoMke dvArA upadiSTa dharmavacana sthAna nahIM pAsakate / paraMtu jisa prakAra pRthvI jalavAyu chAyAke guNako cAhatI hai usI prakAra koI koI bhavya gurUpadezako sunanekI icchA karate haiM / / 135 // caurya zUlArohaNaM satsahAyo maMtraH svargo devatAnAM gatizca / kartuH pIDA sadRzo'to babhUvuH zuddha kArye kAlalabdhiH pradhAna // artha---isa saMsArameM corI karanA, zUlameM caDhanA, sajjanoMkI sahAyatA milanA, maMtravAdameM apanI gati honA, svargalokameM jAnA, manuSyalokameM devatAoMkA AmA, maMtravAda karanevAle ko svayaM bAdhA honA, samyagdRSTi honA ina saba acche bure kAryoMke lie mukhyatAse kAlalabdhi
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa kI AvazyakatA hai, yogya samayake Aye vinA koI kArya nahIM ho sakatA hai // 136 // rogAssatyakhilA bhiSaga na ca vidanzasto na zasto gd-| cedicchA na ca rocate vizati no nAste sthite te'gade // badete vidhusiMdhuvatpatapati krudhyati cAjyambuvat / . nisvagraMthiriva prabhAti ca tayA dharmo'pi pApAtmani // 137 // artha-jisa prakAra kisI jagaha roga to bahuta phaile haiM paraMtu vahAMpara una rogoMkI acchI taraha nidAna kara cikitsA karanevAle koI vaidya nahIM taba ve roga dUra kaise ho sakate hai ? / kadAcit vaidya ho bhI vaha AyurvedazAstrake anusAra pUrNa cikitsAviSayako nahIM jAnatA ho, kadAcit jAnatA bhI ho to usake hastalakSaNa acche na ho arthAt yogAyogase usake hAthase rogI acche ma hote hoM, kadAcit hastalakSaNa acche bhI ho to auSadhi na ho, kadAcit- auSadhi ho to rogIko auSadhi lenekI icchA na ho, igch| yadi ho to use vaha auSadhi rucikara na ho, kadAcit rucikara ho bhI vAtapittAdika doSoM ke vikAra se zarIrameM auSadhi praveza na kareM, praveza kareM to bhI vahAMpara bahuta derataka na rahe, vamana ityAdi hokara bAhara AyeM, kadAcit kucha samayataka raheM to bhI dUsare kAraNoMko pAkara rogakI vRddhi kareM ina saba avasthAoMmeM rogIko ArAma honA kaThina hai / ina saba bAtoMmeM suyoga milaneke lie kAlalabdhiM kI AvazyakatA hai / ThIka isI prakAra jisa jagaha para adharmavAsanA adhika phailI ho, logoMke hRdaya meM adharmavicAra vizeSa karake ho, usa sthAnameM una adharma vicAroMko zAstropadeza.ke dvArA dUra karanevAle guru nahIM hote haiM, kadAcit guru kahalAnevAle hoM bhI ve zAstrajJAnase zUnya rahate haiM / kadAcit saMpUrNa zAstroMke jJAtA guruvoMke astitva ho phira bhI unake upadezakA prabhAva nahIM hotA ho, kadAcita
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam aise prabhAvaka guru hoM to bhI unameM ratnatrayAtmaka dharma nahIM milatA hai, kadAcit ratnatrayAtmaka dharmake upadeza denevAle guru mile bhI una karmapIDitoMko use sunanekI icchA nahIM hotI hai, kadAcit icchA ho bhI vaha upadeza unako rucatA nahIM, ruce to bhI hRdayameM praveza nahIM karatA hai, kadAcit hRdaya meM praveza kare to bhI vahAMpara vaha upadeza bahuta dinataka TikatA nahIM, kadAcit Tika bhI jAya caMdramAse samudra ke baDhane ke samAna tape hue ghI meM pAnIke samAna, daridra meM aizvarya ke samAna aneka doSoMko arthAta dravya bhAva karmoko utpanna karake AtmAmeM vikAra utpanna karate haiM evaM una dharmavicAroMkA naSTa karate haiM / ye saba suyoga prApta hokara pApAtmA dharmAtmA bane isa ke lie mukhyatayA kAlalabdhikI atyaMta AvazyakatA hai // 137 // gurukramollaMghanatatparA ye jinakramollaMdhanatatparAste / teSAM na dRSTina guruna puNyaM vRttaM na baMdhuna ta eva mUDhAH138 artha--jo manuSya guruvoM kI paraMparAko ullaMghana karanA cAhate haiM arthAt guruvoM kI AjJAko nahIM mAnate haiM ve jineMdrabhagavaMtakI AjJA ko hI ullaMghana karane meM tatpara haiM aisA samajhanA cAhie / una logoM meM samyaktva nahIM hai / una ko koI guru nahIM, unheM puNya kA baMdha nahIM, cAritra kI prApti nahIM, una kA koI baMdhu nahIM vizeSa kyA? ve apanA ahita kara lene vAle mUDhajana haiM // 138 // nijadharmavaMzapAraMparyAgatasatkrama vyatikramya / yo vartate sa utsaka iha tena ca dhrmvNshhaaniHsyaat||139 artha-sarvajJaparaMparAse Ae hue sanmArga ko ullaMghana kara jo AcaraNa karatA hai vaha dhArmikamanupyoMmeM utsaka kahalAtA hai / arthAt usa kA yaha vicAra rahatA hai ki maiM jo kucha bolatA hUM vahIM
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa - -- - Agama hai, maiM jo kucha bhI karatA hUM vahI AcAra hai| isa prakAra ke ucchRkhala vicAra se usa vyaktidvArA dharma kA hI nAza hotA hai 139 bAdhate nRpasevakAnapi vacogAtraizca ye sAgasa- / ste kArAgRhabAdhyadaNDyasakalacchedyA bhaveyuryathA // ye ratnatrayadhAriNastrikaraNaiste sAgaso durgtii| te bAdhyA bahudaNDyakhaNDyasakalacchedyAzca vadhyAstathA // artha-jisa prakAra isa lokameM rAjAke sevakoMko bhI koI vacana va zarIrake dvArA bAdhA pahuMcA to vaha rAjAke aparAdhI kahalAte haiM, unako kAragRhakA daNDa milatA haiM vahAMpara unhe aneka prakArakI bAdhA dIjAtI hai, daNDa diyA jAtA hai, samaya Anapara unakA sarva nAza kiyA jAtA hai| isIprakAra jo ratnatrayadhArI sAdhuvoMko mana vacana kAyase kaSTa pahuMcAte haiM ve aparAdhI haiM, ve bhI usa pApake kAraNa narakAdi durgatimeM jAkara janma lete haiN| aura vahAMpara anya nArakI jIvoMke dvArA unako aneka prakArase bAdhA dIjAtI hai| daNDa milatA hai, vadha kiyA jAtA hai / evaM usakA sarbanAza kiyA jAtA hai / isaliye vItarAgI sAdhuvoMko kabhI kaSTa na pahuMcAnA cAhiye // 140 // . muktinAsti kalau vapatramiva sukSetra jinarSidvayaM / jainA nisvakRSIvalA iva sadA bhRtyaizca tatra kriyAM / zreyodAmiha kArayati vimukhA dRkSveva kAlAghato // rAjJAM viSTimitrAphalA muphaladairdAnAni pUjAdhanaiH // 141 artha-isa paMcamakAlameM isa bharatakSetrase mukti nahIM ho sakatI, jisa prakAra ki daridrI kRSakako nijakA kheta nahIM hotA hai / muktisthAnako prApta karaneyogya kSetra jinadeva aura jinamuni hai / unake prati jo kriyA zrAvakoMkI honI cAhiye vaha yogyarUpase nahIM ho pAtI, pUjApratiSThAdi zreyaskara kriyAko zrAvaka apane
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam ARANAhranARAMM - sevakoMse karAte haiM / ataeva samyaktvase vimukha hai / yaha kAlakA doSa hai| jisa prakAra rAjAkA aparAdhI sadA duHkhI rahatA hai usI prakAra yaha pApAtmA bhI duHkha uThAtA rahatA hai // 141 // , . nyaksevAkRdapuNyavAnakulajo bhikSArjitadravyamuk / bhUpAsthAnagatAgatazca manujo nIcopi pUjyo bhavet // .. taM vibhyaMti nirIkSya cATuvacanaM sarve vadaMtyanvahaM / bAte jinapUjakaM jaDajanAH pazyaMti dAsaM yathA // 142 // * artha-nIcavRtti karanevAlA, pApI, nIcakulotpanna, bhIkha mAMgane vAlA vyakti bhI yadi rAjadarabArameM AtA jAtA rahatA hai, majAke sAtha vizeSa bolatA cAlatA rahatA hai to vaha nIca honepara bhI lokake lie pUjya hojAtA hai / saba loga usase isalie Darate haiM ki yaha kucha rAjAse cugalIkara hamArA ahita kregaa| isalie saba loga usakI khuzAmada karate haiM / aura mIThe 2 bolate haiM / paraMtu bar3e AzcaryakI bAta yaha hai ki jineMdra bhagavaMtakI sevA karanevAle purohitako bahuta kaSTa dete haiM, ajJAnI jana unhe naukaroMke samAna dekhate haiM / yaha ucita nahIM hai // 142 // vezyAdAsIjanAnAmupakRtimadhunA kurvate no viSAdaM / teSAmAkUtamISanna khalu ca kaluSIkurvate bhogino ye // sA vezyA saukhyadAste na ca yadi sukhadAstadvirodhAnna saukhyaM matvaivaM tairvirodha na ca jinabhajakaM neMdramenaM tathaivaM // 143 // artha-jisa prakAra loka meM aisA dekhA jAtA hai ki jo manuSya vezyAsevana karanA cAhatA hai vaha saba se pahile use vezyA ke dAsIkA upakAra karatA hai / usa dAsIko kaSTa nahIM pahuMcAtA hai| usa ke vicAra meM jarA bhI dhakkA nahIM pahuMcane detA hai, vaha dAsI jaise kahe vaise hI mAnatA hai| kyA use sukha denevAlI vezyA hai ? athavA vaha dAsI hai?
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa sukha denevAlI yadhapi vezyA hai tathApi usa dAsIke sAtha virodha karane se usa ko vezyA se bhI ThIka sukha nahIM mila sakegA aisA samajhakara usa dAsIke sAtha virodha nahIM karate haiM / parantu duHkha isa kA hai kI jineMdra devake sAkSAt sevaka purohitoMko AdarakI dRSTi se dekhate nahIM hai| ye ye rAjJAM sevakAHsaMti te te / pUjyAH sevyA sevakA na prajAnAM // tAsteSAmevopakurveti sevaa| . bhItAH prItA rANmano labdhukAmAH // 144 // . artha--rAjA kI marjI ko prApta kara lene kI icchA rakhane vAle manuSya rAjasevakoM ko baDe pUjyadRSTi se dekhate haiM arthAt rAjaseSaka prajAvoMke lie AdaraNIya haiM, ve prajAvAke sevaka nahIM haiM / prajA una rAjasevakoMko bhaya se snehase upakAra karatI hai evaM una kI sevA karatI hai| yaha laukika nIti hai // 144 // ye ye no devArcakArasaMti te te / pUjyAH sevyA sevakArasyuH prajAnAM // nArthasteSAM tAbhirartha vinAdhaM / bhItAH prItA AjuSA [?] vA tadarthAt // 145 // artha-jo bhagavAnke arcaka haiM ve saba hama . zrAvakoMke liye pUjya haiM, unakI sevA karane yogya hai / paraMtu paMcamakAlake doSase prajAyeM unakI sevA karanA choDakara vehI sabake sevaka banagaye haiN| unako unakI sevAke badale naivedyake sivAya aura kucha milatA bhI nahIM hai / jo milatA hai usImeM saMtuSTa hokara bhayase sabakI sevA karate haiM. yaha kAla doSa hai // 145 // 'ye ye'rcati jinaM gurUnupacaraMtyatmijAste'A te / sadbhaktyopacaraMti pUjakajanAH syustAH sa puNyaM tayoH / /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 dAnazAsanam anyonyAnakUlayogavazataH pApaM ca pApapradaM / kopAH kopakarAH zamAH zamakarAH bhAvAH syurAjyAvamAH artha---jo jineMdra bhagavaMta va jinamuniyoMkI pUjA karate haiM ve ahaMta parameSThIke prajA haiM, isa paMcamakAmeM jo unakA satkAra karate haiM ve puNyakA baMdha karate haiM / paraspara anukUlavRttise donoMko puNyabaMdha hotA hai / evaM eka dUsareke anukUla pravRtti na hokara vaiSamyabhAva rahe to pApakarmakA baMdha hotA hai / kyoMke lokameM dekhA jAtA hai ki krodha se krodhakI vRddhi hotI hai, zAMtise dUsarA manuSya bhI zAMta hojAtA hai| jisa prakAra agnimeM par3A huA ghI agniko prajvalita karanevAlA hai| jalameM par3A huA vI ThaNDA hotA hai, isIprakAra bhAva jaiseM hote haiM usI prakAra usakI pariNati hotI hai / / 146 // ye dharmArjitasaukhyamapyanubhavadbhapA vRSadhvaMsino / se jJAtArthaguNAzca vanhibalato'pathyAzino duHkhinaH // karma naMti dRgaIdAzritajanA duHkarmasaMvartinaH / sarve paMcamakAladoSabalato mUDhA ihevAbhavan // 147 // . artha-jo rAjA va zrImaMta loga pUrvajanma meM AcaraNa kie hue dhArmika vRttiyoM ke puNyase sukhako anubhava karate hue usa dharmako naSTa karate haiM ve ve ajJAnI ThIka usI prakAra haiM jisa prakAra ki aneka bhojyapadArthoke guNako jAnate hue evaM agnike bala honepara bhI ayogya AhAra ko khAkara duHkhI ho jAte haiM / samyaktva guNa karmako nAza karate hai / paraMtu khedakI bAta hai ki isa paMcamakAlake doSase jinadharmAzrita manuSya mUrkhatAse pApakarmakI ora pravRtti karate haiM // 147 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa durdarzAH zritakaMTadurgamatarA mArgAzritayaMgulA / durgadhAzca jaDaiH kRtA iva janaiH prajJaiH kRtajJairhitaH / puNyodyogacayopadeSTubhirivAsasyAvanaiH kArSikaiH svairAcAribhirakSalAlasanarairdharmAnvayotpattayaH // 148 // artha-jisa prakAra kisAna loga khetake sasyako kATakara asta vyasta kara dete haiM to jAne vAle logoMko mArga nahIM milatA hai isI prakAra iMdriyAbhilASI svairAcArI va ajJAnI logoMke dvArA yaha pavitra jinamArga malina kiyA jAtA hai| una svecchAcAriyoMkI kRpAse vaha mArga atyaMta malina, durgaMdhayukta, kurUpa va kaMTakamaya bana jAtA hai| isI prakAra kRtajJa dharmAtmA puruSoMke dvArA usa mArgakA prakAzana bhI hotA hai / ve apane upadezase isa jinadharmakI prabhAvanA kara puNyasaMcaya karate haiM // 148 // ye madhyejinagehamatra kalahaM zayati sAkSAraNaM / marmoddhATanamadbhutaM kumatayaH kurvati te'gre guroH // sadyo nyaggatayo miSAdtadhanAH kliSTAzayAHsyuHprabhoH / teSAM samani rogiNo'pi sarujAM mRtyustrimaasaaNtre||149 ye cUSaMti jinAlaye'pi madirAM dagdhvApyadaMtyAmiSaM / te bhRtyAzca nRpAH prajA anumatA bhrazyaMti kAkA iva / muktvA svaM viharaMti gehanagaraM dRSTA ivAraNyagAH // sarve dANDitapIDitA nigalitAH kArAsu guptA jnaiH||150 artha--jo mithyAtvI jinamaMdirameM athavA munivAsameM kalaha karate 1 vezyA dUpIviSamiva dhunotIha sarva parastrI- / zveDaH sadyo harati ca sukhaM zuddhapuNyaM ca raNDA, mAyulakSmImapi zubhagatiM vaMzazuddhiM ca dAsI // mUDhaH zreyaH zubhagatikarImUDhakanyAmudAste // .
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam haiM, aura dUsaroMko marmabhedI gAliyoMko dete haiM, unako usa tIvra pApake kAraNa usI samaya narakAdi nIcagatiyoMkA baMdha hotA hai / evaM unakI saMpatti cora, duSTarAjA, Adike dvArA luTa jAtI hai, evaM ve sadA duHkhI hote haiM / evaM unake ghara meM bhayaMkara bImArI phailatI hai / evaM isa pApake kAraNa tIna mAsake aMdara maraNa bhI hojAtA hai / isalie devagurusthAna meM pApa na karanA cAhiye / jo manuSya jinamaMdira va munivAsameM zarAba pIte haiM evaM mAMsa pakAkara khAte haiM aise sevaka, evaM unako anumati denevAle rAjA va prajA sabake saba bhraSTa hote haiM, apane ghara va nagarako choDakara duSTa jAnavaroMke samAna jaMgalameM phirate rahate haiM / itanA hI nahIM ve saba zatrurAjAvoMke dvArA bAdhita, daNDita, va pIDita hote haiM, sadA baMdIkhAnemeM rahanevAle ke samAna unako duHkha uThAnA paDatA hai // 149 // 150 zailUSo'pyanayo'guNo'yamazamaH krodhI jaDo dhIla ghunirbhAgyo'yamiti bruvaMti sudhiyo dRSTvA zapaMta naraM / sa zrImAnudayo guNI sa sukRtI zAMtaH sazikSA'naghaH // sadRSTiH sudRgagraNIssa vibudhaH zrIjainabhakto bhavet // 151 artha-guNadoSa ko jAnanevAle vidvAna loga yogyAyogya pAtrabheda ko na jAnakara gAliyAM denevAle manuSya ko DoMbArI kahate haiM / yaha nirguNa hai, azAMta hai, ghussebAja hai, mUrkha hai, pApI hai, nIca hai, daridrI hai ityAdi aneka prakAra se kahate haiM / paraMtu jo jinabhakta haiM una ko yaha zrImaMta hai, bhAgyavAna hai, guNanidhAna hai, puNyAtmA hai, zAMta hai, zikSita hai, niSpApa hai, samyagdRSTi hai, samyagdRSTiyoMke agraNI hai, vidvAna hai ityAdi prakAra se prazaMsA karate haiM / / 151 // sasvedAnkubjakaMThAnacalitacaraNAndagdhazIrSAnazaktAbaktAkSAnkaMpitAMgAzvayathuyutamukhAnbhAravAhAnsamIkSya
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa 8: - tadbhArAnye svayaM cAdadhati sakaruNAstAn praNamya prazasyA jIvaMto'mI yathA jIvata bhuvi kRtino bAdhakAnzaMsayitvA // artha-pratyeka manuSya ko ucita hai ki vaha duHkhiyoM ke Upara dayA karanA sIkheM / jo manuSya koI bojA uThAkara le jA rahA ho, usa ko pasInA AyA ho, usa ke garadana ke Upara adhika dabAva paDa rahA ho, pairase calane ke lie asamartha ho rahA ho, mastaka meM bhAra ke uThAne se jalana paidA huA ho, zarIra ke avayava kaMpane lage ho, mukha sUja gayA ho, aisI paristhiti se una se usa bhAra ko lekara karuNAbuddhi se svayaM dhAraNa karate haiM ve satpuruSa haiN| unhe ve duHkhI jIva praNAma karate haiN| unakI prazaMsA karate haiN| nIca prakRti ke loga unhe kaSTa pahuMcA to bhI ve una ko upakAra hI kiyA karate haiM / nimajjaMtIva paMkAMdhau pataMtIva ngaagrtH|| zuddhahagbodhavRttebhyo vRthA bhrazyaMti mohitAH // 153 // artha- jisa prakAra koI kIcaDa ke kue meM phaMsa jAte hoM, evaM parSata ke Upara se girate hoM usI prakAra saMsArake moha se phase hue manuSya vyartha hI zuddha samyagdarzana jJAna cAritra se bhraSTa hote haiN| saMsAra meM moha baDA jabardasta kIcaDa hai| usa meM jo phaMsa jAte haiM phira una kA usa se nikalanA kaThina ho jAtA hai / evaM use pavitra ratnatraya dharma se cyuta honA paDatA hai jisa kAraNa se vaha darghisaMsArI bana jAtA hai // 153 // dhruvAMbujAtAbdhiphalAdayo yathA / nitaaNtpunnyodyjaatbhuutyH|| zilAvilotpanakujA yathA tathA / vRSe ca pApe katicitsamazriyaH // 154 / / artha-nAriyala ke vRkSa samudrake kinAre adhikatara huA karate haiN|
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 dAnazAsanam samudra meM sadA pAnI rahane se usake kAraNa se utpanna nAriyala ke vRkSa meM bhI sadA phala rahatA hai / isI prakAra lokameM aise bahuta se puNyavAn maujUda haiM jo apane pUrvopArjita akSaya puNyake kAraNa se prApta saMpatti se sadAkAla puNya kAryoMkI vRddhi karate haiM / apanI saMpatti se ve sadA dharmaprabhAvanAkA kA kArya karate haiM / isase jo puNyakA baMdha hotA hai usI kA nAma puNyAnubaMdhI puNya hai / paraMtu parvatAdi meM utpanna honevAle bahutase vRkSa aise haiM jinameM kabhI phala lagate haiM kabhI nahIM lagate haiN| isI prakAra kitane hI loka meM aise manuSya haiM jo pUrvapuNyake dvArA saMpatti ko prApta kara bhI kabhI use dharmakAryameM aura kabhI pApakArya meM lagAta haiM, unako dharma aura pApa donoM meM samAnabuddhi hai // 154 // yAvaddhAnyaM bhavati bhuvi tattAvadicchaMti lokA-stadvatpAMti svaviSayamimaM pUrvabhUpAH svavRddhayai || ajJAnAMdhA janamiha yathA pUtinIM nArasiMho / dravyAhRtyai nijakulahaterbhUmipAH pIDayati // 155 // / artha - loka meM kisAnoMke svabhAvameM unako jisa varSa jitane adhika dhAnyakI utpatti hotI ho utanA hI ve cAhate rahate haiM / usase adhika saMtuSTa hote haiM dharmAtmA rAjA bhI usase apane rAjyakI hI unnati hai aisA samajhakara unakI acchI taraha rakSA karate the, paraMtu kheda hai ki Ajakalake ajJAnase aMdhe hue rAjA una prajAvoMko jisa prakAra nArasiMhane pUtinIko pIDA dekara mAra DAlA usI prakAra apane svArtha ke lie prajAvoM ke dravyako apaharaNa kara unhe pIDA dete haiM / unhe yaha mAluma nahIM hai ki usa pApake kAraNa unake kula kA hI kSaya hotA hai || 155 // 1 karo'dhiko'bhUtphalamalpamurvyA / sevAdhikA svalpabhRtiH kathaMcit //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa zUnyA tu sA svAmijanadvaye ta- / nnaiSphalyamAyAMti nRpaH prajorvyaH // 156 // artha - AjakalakI paristhiti yaha huI hai jamIna kA kara to huA adhika paraMtu jamInameM utpanna to hotA hai kama, isI prakAra sevakoMse sevA to adhika lene lage / paraMtu unhe vetana to kama dete haiM / isa prakArakI vRttise una rAjA prajAoM meM dinapara dina zUnyatA AtI jAtI hai / aura isase una rAjA prajA va bhUmikI saMpatti ityAdi saba niSphaI latAko prApta hote haiM // 156 // vimAnanAtpUjyasatAM vRSakSayo / bhavetsvavizvAsavatAM vighAtanAt / 85 svatejaso hAniranIkatejasAM // prajAvilopazca nijAyuSaH zriyaH // 157 // artha- jo rAjA apane svArtha ke lie apane rAjyameM rahanevAle guNavAn vaidya, jyotiSI Adi satpuruSoMko pIDA dekara apane rAjyase bhagAtA ho usake dharmakI kSati hotI hai / apane vizvAsa ke maMtrI purohita baMdhu ityAdi ke sAtha vizvAsaghAta karanese apane tejakA nAza hotA hai, itanAhI nahIM usake senAkA bhI teja naSTa hotA hai / evaM usake prajAkA lopa hotA hai, svataH rAjA ke Ayu va saMpattikA bhI kSaya hotA hai 1 isaliye rAjAko ucita hai ki prajAvoMko kabhI kaSTa na pahuMcAveM // 157 nAtmevAjIvite dehe sahate rogapIDanaM / nisvo nAjIvitaH sevAvidhAnaM bhUpatermanAka // 158 // artha - jisaprakAra zarIrakI Ayu bAkI na raddanepara jIva rogapIDA na sahatA huA isa zarIrako choDakara calA jAtA hai isI prakAra jisa sevaka ke sevAke lie koI pratiphala na milatA ho vaha rAjAkI sevA kabhI nahIM kara sakatA hai // 155 //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 dAnazAsanam svAmidravyaM svAmitAmeva kuryA - 1 ddhRtyadravyaM bhRtyatAM svAmivittaM // bhRtyagrAhyaM bhRtyavittaM na jAtu / grAhyaM yogaH svAminA bhRtyakAri // 159 // artha - sevaka svAmisevAmeM tatpara hokara parizrama se jo dhana kamAtA hai use svAmidravya kahate haiM / aisA hI dhana sevaka ke grahaNa karane yogya hai, aise dhanoMke upArjana se sevaka dhanavAn banakara aneka sevakoM kA svAmI banatA hai / paraMtu aisA na kara jo kisI taraha Alasya se kAma karate haiM ve bhRtyadravyake kamAnevAle kahalAte haiM, aise dravyase sevaka hI banA rahatA hai| vaha yatheSTa dhanArjana nahIM kara sakatA hai | svAmIkA dhana sevaka le sakatA hai | paraMtu bhUlakara bhI svAmI sevaka ke dhana ko grahaNa na kreN| yadi svAmI sevaka ke dhana ko grahaNa karatA hai to vaha svayaM sevaka bana jAtA hai // 159 // 1 kRtvA nityanikRSTakarmakaruNAmutpAdyatenAzayA / patyurvittamupArjitaM ca yadaho yenaiva pApAtmanA || tadvittaM prabhuNA na dattamathavA vyAjAdvahlAdAhRtaM / taM nAthaM kurute nijezasadRzaM tadvityajettaddhanaM // 160 // artha -- jo sevaka pahile bahuta nikRSTa 2 sevAyoke dvArA mAlika ke hRdaya meM karuNA utpanna karatA hai evaM una se yetheSTa dhana letA hai / usa ke bAda usa ke hRdaya meM pApa Akara apane svArmAke dvArA nahIM diyA huA dhanako bhI kisI taraha dhokA dekara lene lagatA hai / usa svAmI zrI aisI bAtoM se ghaTegI nahIM prayutaH vaha apane svAmI ke barAbara bana jAyagA / paraMtu usa sevaka ko aise kAryoMse hAniyAM pahuMcegI, isalie aise dhana ko apaharaNa nahIM karanA cAhie /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa yeH sevakAnAM dhanamAdadAti / yo nacikRtyArjitamanyavittaM // kuryAddhanaM yatkhalu tasya tatta- / nnI copasevArjitajIvanaM ca // 161 // I artha -- jo manuSya apane sevakoM ke dhana ko apaharaNa karatA hai, evaM nIcakRtyoMse kamAyA huA vezyA Adike dhanako grahaNa karatA hai vaha usake phalase isa bhavameM evaM parabhavameM nIcagatimeM jAkara janma letA hai evaM nIcoMkI sevA karaneke jIvana ko pAtA hai // 162 // bhRtyeSvaya bhAvahiMsAturA ye / sveSvanyeSu prItimAkurvate te // janmanyagre sveSu bhRtyeSu caiko / bhRtyo bhUtvaikajanmanyo syAt // 162 // * fh artha - jo svAmI apane bhAvoM meM mAyAcAra kara apane sevakoM meM IrSAbhAva evaM dUsaroMke sevakoMmeM prIti karatA ho vaha apane pApake phalase Age. eka janmameM apane eka 2 sevakakA vaha sevaka hokara utpanna hotA hai Azcarya hai // 162 // kRtaSaLezeSu bhRtyeSu nopakurveti ye nRpAH // janmAMtare'dhizrINAM tu teSAM te gRhakiMkarAH // 163 // artha - jo rAjA apane zrama karanevAle sevakoMko upakAra nahIM karate haiM ve Age ke janma meM unhI sevakoMke sevaka banate haiM jinhone apane puNya se adhika bhAgyako prApta kiyA hai / 1. nRpairdattArtha bhUkanyA sarvavastusamAnatA / na prAya AdadAnAste taiH sarvepi nirAkRtAH //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 dAnazAsanam Arrr-hn-AAAAA. bhUnAthe'dRzi sevakaH sugahigrAhI yathA jAyate // bhRtye'dRzyapi bhUmipo yadi sudRcAkSokSavadbhUtale / / bhRtyotsarjanagopanoktivigame bhUpo'gnikArpAsava- / ityasyopabhRterlaye bhavabhave bhRtyopya puNyakriyaH // 164 // artha-rAjA yadi avizvAsI ho usakA sevaka yadi vizvAsI ho to vaha maMtrataMtrase aparicita sevaka gAruDIne pakaDe hue sarpake samAna hotA hai| rAjA yadi vizvAsI ho to bharI huI gADI ko bAMdhA huA baila ke samAna ho jAtA hai / sevakoM ko rakSaNa karane kA vacana dekara phira yadi una kI rakSA rAjA nahIM karatA hai to usa rAjA kI dazA vahI hotI hai jaisI ki Aga lagI ruiikii| vaha rAjA isa prakAra ke pApoMse bhavabhavameM pApI hokara utpanna hotA hai // 161 // paradravyApahAritvAdaridro bhavati dhruvaM / tasmAddAtA paradravyaM na gRhNAti kadAcana // 165 // artha-paradravya ko apaharaNa karane se manuSya niyama se daridrI banatA hai / isa lie dAtA ko ucita hai ki vaha paradravya ko kabhI prahaNa na kareM // 165 // sthApitAgatavittaghnaM devasvAmyarthavacanaM / tenehAmutra niHsvaHsyAdgraMthaH svArthApahRtsadA // 166 // artha-jo manuSya devadravya aura svAmidravya ko apaharaNa karatA hai usa ke pahile ke evaM Aye hue donoM prakAra ke dravya naSTa hote haiN| evaM vaha isa bhava meM evaM parabhava meM bahuparigrahI aura daridrI ho jAtA hai| evaM usa kA dhana sadA dUra roMse apahRta hotA hai // 166 // caurya dRSTamidaM parairvikalatA citte bhrmo'kssnnyNdhtaa| dainyaM niHprabhatA mukhe virasatA nistrANatA pAdayoH //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa kaMpo vamaNi duHparISahajayaH syAdgadgadatvaM gale / niHkrodho budhatA dayA vinayatA citraM mRdutvaM zamaH 167 artha-corI karanA atyaMta nikRSTa kArya hai / yadi kisIne corI karate hue dekha liyA to corakA citta vikala ho jAtA hai, cittameM bhrama utpanna hojAtA hai / AMkho meM aMdherI AjAtI hai, dInatA dhAraNa karanI paDatI hai, sArA zarIra prabhAhIna hojAtA hai, mukha virasa ho jAtA hai, pairoMmeM niHzakti AjAtI hai, zarIra kaMpane laga jAtA hai, aneka prakArake kaSTa sahana karane par3ate haiM, kaMTha gadda hojAtA hai, krodha choDanA paDatA hai, buddhimattA AjAtI hai, dayA bhI utpanna hotI hai, vinayazIlabhI bananA paDatA hai, mArdava evaM zAMti bhI dhAraNa karanA paDatA hai, Azcarya hai / / 167 // aniyatavRttaM prathame zikSakakRtabAdhane mumurSutvaM / cauryamapi cauryavarjanamaho janA varjayeyuriha tacca // 168 artha-corI karate samaya corako bahuta aniyatavRtti karanI paDatI hai kyoM ki use yaha Dara hotA hai ki mujhe koI dekha na leveM, yadi kahIM pakaDA gayA to phira rAjakarmacAriyoMke dvArA diye gaye daNDase use yaha icchA hotI hai ki yadi mereko maraNa AjAya to acchA hai / isa liye sajjana loga aisI corI ko choDate haiM // 168 // 'arthArAgapadaM saguptikumumaM zAMticchadaM sNym-| skaMdhaM jIvacayAzrayaM vRSalasacchAkhaM samityaMkaraM // dRSTijJAnaphalaM daudhitamidaM saddharmavRkSaM janAH / sarve nitidaM dahati munayastenAminA mUDhavat // 169 // 1 viSayaviratimUlaM saMyamohAmazAkhaM // yamadmazamapuSpaM jJAnalIlAphalADhyaM // vibudhajanazakuMtaiH sevitaM dharmavRkSaM // dahati munirapIha stenatIghrAnalena //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam artha-yaha jinadharma eka mahAn vRkSake samAna hai, viSayavirati hI usa vRkSakI jaDa hai, gaptitraya usa kA puSpa hai, zAMtirUpI patte haiM, saMyamarUpI skaMdha hai, dharmarUpI zAkhAyeM haiM / samiti hI usakA aMkura hai, samyagdarzana jJAna cAritra hI jisa kA phala hai / dayArUpI pAnI se vRddhiMgata hai, aneka jIvoM ko Azraya dene vAlA hai, yahAMtaka ki mokSa ko bhI pradAna karanevAlA hai, aise dharmarUpI mahAvRkSa ko ajJAnI jana muni hokara bhI corI rUpI agni se jalAte haiN| kheda hai // 169 // mAnahAnirapi vaMcake stii| patyurarthayugahAnirISadAH [1] || vaMcako yadi patizca tasya yaH / sarvahAniranizaM bhavetprabhoH // 170 // artha-loka meM yadi strI pati ko dhokA dekara mAyAcAra karatI hai usa avasthA meM patipatnI donoMkA apamAna hotA hai / evaM dhanakA nAza ho jAtA hai / yadi pati patnI ko dhokA dekara anItimArga meM pravRtti karatA hai usa avasthA meM usa kI sarvahAni ho jAtI hai / / . parastrIgurudevArtha vRdhdyAdhartha ca sarvadA // . na gRhIyAnna dadyAcca sarvanAzakarAnbudhaH // 171 // artha-buddhimAn manuSya ko ucita hai ki vaha apane vRddhi ke lie parastrI ko lekara kabhI dUsaroMko becane Adi kukRtya na kareM / gurudravya va devadravya ko apaharaNa kara vyAja Adi kamAne kI kuceSTA nahIM kareM / evaM svayaM aise kRtya na kareM aura na dUsaroM ko aise dravya dekara kumArga kI pravRtti kareM ! isa se usa kA sarvanAza hotA hai / / dhvaMsayati rAjadharmo bAhyaM dravyaM ca sAgasAM sakalaM / daivo dhayoM bAhyadravyANyapi cAMtaraMgikaM puNyaM // 172 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa artha-manuSyane isa bAta kA vicAra karanA cAhie ki loka meM rAjAke aparAdha ke bAhya aizvarya ko rAjA sarva prakArase naSTa karatA hai| devAparAdhIke bAhya dravya bhI naSTa hote haiM aMtaraMga dravya puNya bhI naSTa hotA hai // 172 // devasvAmyarthahajjIve tRSNA Diva snijaa| syAtsvavargeSu sA nityA daridro janmajanmani // 173 // artha-jo jIva devadravya ko apaharaNa kara jItA hai usa kI tRSNA sanipAta rogase pIDita rogAMkI tRSAke samAna bar3hatI hI jAtI hai / evaM ca parigrahoMmeM usakI lAlasA sthira hotI jAtI hai| itanA hI nahIM vaha janmajanma meM daridra hI hotA jAtA hai // 173 // 'pAradhArAdattabhUkanyAdezagrAmadhanAdikaM / Adatte yo balAttasya bahuhAnirbhave bhave // 174 // artha-jo manuSya dUsaroM se vacanase athavA jaladhArA choDakara dI huI bhUmi, kanyA, deza, prAma, dhana Adiko jabardastIse chIna letA ho usako janmajanmameM hAni uThAnI par3atI hai| isaliye paradravyako kabhI apaharaNa karanA ucita nahIM hai // 174 // prasahya cArthAnatipIDya yaH satAM / samAharatyauSaNyata eva tasya te // alpakrayAniSThurako'yavA sadA / kurvati rAyastrividhasya ca kSayaM // 175 // artha-jo vyakti apane sAmarthyase, balAtkArase athavA bahuta kaSTa dekara sajjanoMkA dhana apaharaNa karatA ho, evaM adhika kImatake padA 1 vAgdattaM ca manodattaM dhArAdattaM na dIyate / narakAnna nivartate yAvaccaMdradivAkarau //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 dAnazAsanam rthIko kama kImata meM kharIdatA ho tathA dUsaroM ke prati sadA niSThura vyavahAra karatA ho usa vyaktike bhUta bhaviSyat vartamAna aise tInoM prakAra ke dhana naSTa hote haiM // 175 // .. dazAMzabaMdhAdativRddhito miSAta / dhanaM sa sarva labhate vRSArpitaM // nRpaaricoraagnydhmnniivsmRt-| rdhavena dagdhena dharATavI kSayet // 176 // artha-jo apanA koSa baDhAneke nimittase prajAse dazAMza kA leMge aisA niyama karake bhI unase sarvadhana letA hai. tathA. zatru rUpa rAjAkA, corakA, karjA jisane liyA hai tathA jo vismRtise dhanako choDa gaye haiM aise logoM kA dhana grahaNa karatA hai. vaha rAjA agnIse, jalI huI bhUmI ke samAna naSTa hogA. isa zlokakA artha hamAre samajhameM ThIka nahIM AyA hai / ataH abhiprAya likhA hai // 176 // pahAzArjitavittasya sarvasya klizyate mnH| nikSepArthaharasyevAmutrikAthaharasya vA // 177 // artha---bahuta lobhI hokara jo dhana kamAtA hai usake manako isa kAryase bahuta duHkha utpanna hotA hai athavA aisA puruSa sabake dvArA pIDita kiyA jAtA hai / jisase usakA mana khinna hotA hai / jaise koI dhanika kisI kA dhana apane pAsa rakhatA hai tathA mAMganepara usa ko detA nahIM usa samaya vaha usako bahuta kaSTa detA hai kyoM ki vaha dhanika usa dInake Ageke jIvanakohI bigADa detA hai| isa zlokakA kevala abhiprAyamAtra likhA hai // 177 // yatpIDitaM balAmivAtmapatiM gRhItvA / vyAhUya zIghramaraye vitaretkutaMtram //
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa rrrrrrrrrrrrrrrr annnnnnnnnnnnnnnnn - - sIteca rAvaNagRhAMtagatAnyagehA- / iMtuM smaratyanayalabdhadhanaM nitAtaM // 178 // . artha-jo dhana anyAya va balAtkArase apaharaNa kiyA gayA ho vaha apane svAmIko aneka prakAra ke kutaMtrase zIghra pakaDakara zatruke hAthameM de detA hai / jisa prakAra bahuta kaSTa pAyA huA sevaka svAmI se ciDhakara use zatruke hAthameM de detA ho / evaM jisa prakAra satI sItA rAvaNake gharase anya ghara honese choDakara jAnA cAhatI thI isI prakAra anyAyopArjita dhana dUsareke pAsa jarUra calA jAyagA / usase kabhI sukha nahIM mila sakatA // 178 // / yo bahAzArjitArthassan kurvansa bahudhA vRSa / ..... doSI vAMchabhiva svAsthyaM bhuktvaivApathyamauSadham // 179 // artha-jo vyakti atyaMta lobhase nyAyAnyAya; yogyAyogya vicAra na karake bahuta dhanako kamAtA ho evaM usa pApake upazama ke liye aneka dharmakArya karatA ho sacamucameM vaha rogIke samAna hai jo vAta, pitta, kaphake vikArase pIDita ho, svAsthyakI icchAse auSadhikA sevana bhI karatA ho sAthameM apathya bhI karatA ho // 179 // . satpuruSo'rjayati dhanaM yat sakalajanaSTasAdhuvRdayaiva syAt . tasya dhanasya ca hAni nupahatadharmabalasuguptasyaiva // 180 artha-sajjanaloga nyAyase jisa dhanakA upArjana karate haiM vaha dhana saMpUrNa iSTa jana va sAdhu saMtoMkI vRddhi ke liye kAraNa hotA hai| evaM dharmakAryameM usakA viniyoga hotA hai / usa dhana kI hAni kabhI nahIM hotI, use koI apaharaNa bhI nahIM karatA, evaM dharma kAryoM kI rakSA usase hotI hai ata eva dharmabala bhI usakI rakSA karatA hai. // 180 //
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 dAnazAsanam devAya saMkalpya nijaM dhanaM yo / datte na tasmai khalu tasya doSaH // karoti rAjJA ca mitho vivAdAM- | stejorthadharmAtmajaLAbhanAzAn // 189 // artha- jo vyakti apane dhanako devakArya meM saMkalpa karake phira use usa kArya ke liye nahIM detA ho evaM apane gharakharca ke liye upayoga meM letA ho use tIvra pApabaMdha hotA hai / usa pApa se use rAjA ke sAtha baMdhuvoMke sAtha va anya mitroMke sAtha vivAda hotA hai / loka saba use niMdAkI dRSTise dekhate haiM, itanAhI nahIM usakA teja maMda hotA hai / dravyakA nAza hotA hai, dharmakI hAni hotI hai, saMtatikA lAbha nahI ho pAtA hai // 181 // dharmadravyaM duritaharaNaM yannikAyAzritaM ce- / dutpadyaMte vRSakuLaharAstatra jIvAzca dRSTAH || zUnye yatrAvanipatigRhe cittanetrAtiramye / nirdhUtodyadvibhavasujanA saMvizaMtIva bhUtAH // 182 // artha - pApanAza karaneke liye samartha dharmadravyako apaharaNa kara jo koI apane gharameM lejAkara rakhatA ho yA use apane ghara kAma meM letA ho usake ghara meM duSTa saMtAna utpanna hotI haiM / ve dharma va kula 1 saMskArako naSTa karanevAle hote haiM / jisaprakAra aneka vibhAvoM se yukta suMdara rAjamahala bhI yadi zUnya ho jAya to usa meM bhUta pretAdika praveza karate haiM isIprakAra dharmakarma se zUnya aise ghara meM duSTa jIva praveza karate haiM // 182 // cetaH klezaM kRtvaivAnnAdidravyamAharatyapi yaH / tasya sukRtavyayaH syAdvatabhaMgo'pi ca tato'ghavRddhizva // 183
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa artha-jo manuSya dUsaroMke manako duHkha pahuMcAkara unake anAdika dravyoMko apaharaNa karatA ho evaM usase svayaM sukhakA anubhava kara rahA ho usake puNyakA nAza hotA hai / evaM sarva saMpattiyoM meM pradhAna vratarUpI saMpatti naSTa ho jAtI hai, itanAhI nahIM pApakI vRddhi hotA hai / isaliye paradhanako apaharaNa karanA ucita nahIM hai||183|| anyaukAkRtabhuktayo nRpatayo datvaiva bhuktivyayaM / jJAtvA dvitriguNAdhikaM dhanapaTaM gacchaMti vidvanyadA // taddhArmika eva zuddhasukRtaM vAMchanvate shuddhii-| rdAtAnyAlayabhuktibhAkpratidinaM dadyAttadartha mudA // 184 artha-jisa prakAra rAjA kisI dUsare gharameM bhojana karake bhAtA hai to usa dharavAleko bhojanakA mUlya evaM dugune tigune dhana vasa Adi dekara calA jAtA hai isI prakAra vidvAna zrAvaka dhArmika va dAtA ho to use puNyaprAptikI yadi icchA hai to dUsaroMke ghara meM bhojana kare to usake badale meM kucha na kucha jarUra deveM // 184 // kAyattaM kartRhastena vittaM yoSAyattaM yoSitaH pANinaiva / prAcaM puNyaM cAtmahastena pApaM svenaiva syurvacakA dasyavazva // artha-gharake mAlika svayaM va usakI AjJAse diye gaye dhanako . grahaNa karanA cAhiye / gharameM yadi mAlika na ho to mAlikina svayaM ho usake hAtha se diye gaye dhana vA usakI AjJAse diye gaye dhanako prahaNa karanA cAhiye usameM puNya hotA hai| aisA na hokara sevakoMke hAyase gRhIta vA svayaM apane hAthase gRhIta dhana pApakA kAraNa hotA ' hai| isa prakAra svayaM grahaNa karanevAle vaMcaka va cora kahalAte haiM / zithile jinagehe sati sadhanA jainA udAsate teSAm / gRhadhanatejomAnaprANAdikahAnirAzu syAt // 186 / /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam - artha-jinamaMdirake jIrNa honepara use dekhanepara bhI dhanavAna jaina usa se upekSA karate ho, usake uddhArake liye prayatna nahI karate hoM to unakA ghara, dhana, teja, mAna itanAhI nahIM prANAdikA bhI zIghra nAza hotA hai // 186 // lekhayati yatra yo nA savikArAMstasya jinamunIMdrapatimAn / nazyeddhanamAyuhamapi saha mUlaM ca vIkSya hRSTasyApi // 187 // artha-jo manuSya jineMdra va munIMdroMke citrako [pratimA] savikAra nirmANa karAtA ho usakA dhana, Ayu, ghara ityAdi samUla naSTa ho jAte haiM / itanA hI nahIM una savikAra pratimAvoMko dekhakara jo prasanna hote haiM unakA bhI dhana Ayu, ghara ityAdi samUla naSTa hote haiM // 18 // rAjA purA gairavahAriNaHsa- / dIrghAyurArogyasukhAgnivRddhAH // sarve nRNAM rauravakAriNo'dya / . dhvastAyurArogyasukhAgnayaH syuH // 188 // artha- pUrvakAlamai rAjA prajAvoMke du.khoMko dUra karanemeM sadA datta citta rahate the isaliye ve dIrghAyuSI, ArogyavAn , sukhI va svastha hote the / paMcamakAlake rAjA prajAvoMko harataraha duHkha denemeM hI apane kartavyako itizrI samajhate haiM ataeva ve alpAyu, rogI, duHkhI va asvastha hote haiM / prajAvoMke hitanirata rahanA yaha rAjAkA kartavya haiM // 188 // yAsthAne sadA hAso bhaNDoktibahugIvAk / / dharmaniMdA bhavetsarva samUlaM ca vinazyati // 189 // artha-jisa rAjAke AsthAnameM ( darabAra ) sadA kAla hAsya,
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa bhaNDavacana, paraniMdA, va dharmaniMdA Adi duSkRtya hote rahate hoM usa rAjAkI saMpatti samUla naSTa hojAtI haiM // 189 // yatrATTahAso duSkarma jinadharmasya dUSaNaM / sAdhuniMdA bhavetsarva sahamUlaM vinazyati // 190 // artha-jisa rAjAke AsthAnameM sadAkAla aTTahAsa hotA rahatA ho, duSkarmakA bAjAra laga rahA ho, sAdhuvoMkI niMdA hotI rahatI ho usa rAjAkI saMpatti naSTa ho jAtI hai / rAjA dhArmika ho tabhI usakA rAjyazAsana aTala raha sakatA hai // 190 // yatrItkocaharA bhUpAH kAyasthAH pizunA nraaH| vizvastAstaItAssarva sahamULa vinazyati // 191 / / artha--jisa rAjAke zAsanameM loga alpakAryake lie mahatvapUrNa kAryoko bigADaneke lie taiyAra hote haiM, idhara udhara cugalI karake paraspara jhagaDA karAnemeM AnaMda mAnate haiM, adhikArIvarga rizvata lekara kArya karatA hai, vizvasta aise sajjana loga jahAM satAye jAte haiM aisA rAjya samUla naSTa hotA hai // 191 // dRSTvA na pazyati budhAnbruvataH sadukti / zrutvA zruNoti sa jaDaH kaTu vAgrahIva // jJAtvA hitAhitajanAnanizaM na vetti / lakSmImahAgrahagRhItajano vibhAti // 192 // artha-lakSmIrUpI mahAbhUtase gRhIta ajJAnI vyakti sajjanoMko pahile dekhanepara bhI nahIM dekheke samAna vartAva karate haiM, zAstroMko sunanepara bhI anasunI kara dete haiM / apane hita va ahitajanoMko jAnakara bhI nahIM jAnane ke samAna karate haiM, aneka prakAra bhUtAdi duSTa grahoMse gRhIta vyaktike samAna kaTuvacanakA uccAraNa karate haiN| isaliye dhanake madase madonmatta prANI grahapIDitake samAna hI haiM // 192 //
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam aormann nekSate kalisamayAzrayAnarAH kim / bodhaMte kanakasamAzrayAtpunaH // manyate janapasamAzrayAna kiMcit / kurvati trimadayutA ime na kiM tat // 193 // artha-manuSya kalikAlake Azrayase hI kisIko dekhanA nahI cAhatA hai, kisIko dhana kanaka milajAya to vaha madonmatta hojAtA hai, kisIko rAjyasattA va adhikAra milanepara madonmatta hotA hai| inameM kisIko eka sAtha dUsarA kucha bhI mile to unake anarthakA koI pAra nahI, aisI avasthAmeM kalikAla, kanaka, rAjyAzraya ye tInoM mada ekajagaha mila jAya to phira ve kyA nahIM kareMge ? saba kucha anyAya karaneko taiyAra hoMge // 193 // vighnaH sadyaH phalati kRtinAmeva puMsA kRto'yaM / nIcaspRSTiH phalati kRtinAM sagha evaM dvijAnAm // zveDaH sadyaH phalati mukhinA pannagasyeva no'ta- / stasmAdvighnaM sukRtipuruSo naiva kuryAtkadApi // 194 // artha-jisaprakAra duSTa sarpake kATanese usI samaya viSodreka hokara prANako apAya pahuMcatA hai usIprakAra satpuruSoMke mArga meM vighna karanese usakA phala tatkSaNa milatA hai, nIcalogoMke sparzana brAmhaNoMko usI samaya phala detA hai / isaliye sajjanoMko ucita hai ki ve kabhI sanmArgameM vighna nahIM kareM // 194 // Ayurhati rujAM karoti ripubhizcorairmRti nyakkRtim / kArAgAranivezanaM nigala durbadhaM sadA taddhanaM / / sarvArthApati tato viharaNaM loke'pi bhikSATanaM / / dainyoktiM vinati vadhaHsthitimaho citraM kRtaagHphlN||195 artha-bahuta AzcaryakI bAta hai, rAjadroha dharmadrohakarake arjita
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa pApoMse prANiyoMkA baDA ahita hotA hai| rAjAke dvArA prANadaNDako prApta hote haiM, agara kadAcit prANanAza na bhI huA to aneka prakArake roga kaSTa dete haiN| cora yA zatruoMke dvArA maraNa hotA hai / aneka prakArase tiraskAra prApta hotA hai / jela jAnA paDatA hai, vahAM beDI paDatI hai, aneka prakArake kaSTa milate haiM, usake dhanako dUsare loga lUTake lejAte haiM, vaha bhIkha mAMgane lagatA hai| dUsaroMke sAmane dInatA va kAtaratA ko dhAraNa karatA hai| vizeSa kyA ? usakA bhArI adhaHpatana hotA hai / yaha saba usa dharmAparAdhakRta pApakA phala hai // 195 // saptAcirdahatIva sarvamanizaM hatyarkatejo rasaM / kSveDo jIvitamAmayaH sukhayugaM devarSirAjAdiSu // dampatyoH kurute virodhamaLayaM saddhaMdhubhRtyAdiSu / pratyUhaH kRtakAryalAbhasamayeSviSTAnituM kSamaH // 196 // artha-jo manuSya dharmakAryoMmeM, devakAryoMmeM va rAjakAryoMmeM vighna karatA ho usakA adhaHpatana hotA hai / jisa prakAra agni sarva padArthIko jalAtA hai usI prakAra yaha pApa usake sarva kAryoko nAza karatA hai / jisa prakAra sUryakA teja pAnIko sukhA detA hai usI prakAra usakA bhI teja naSTa hotA hai / viSase jisa prakAra prANaghAta hotA hai, rogase jisa prakAra sukhakA nAza hotA hai usI prakAra isa aMtarAyakRta pApase usako mukha milatA nhiiN| itanA hI nahIM usa pApake kAraNase devarSi, rAjA, rAjyAdhikArI, baMdhu, bhRtya va yahAMtaka kI paraspara daMpatiyoMmeM avinAzI virodha utpanna hotA hai| usake lie jisa jisa kArya meM bhI lAbha honekI saMbhAvanA ho use vaha aMtarAyakRta pApa rokatA hai // 196 // kAruNyAMbu vizoSayanpravimalajJAnaM samAcchAdayan / zraddhAnaM ca vinAzayannavirataM cAritramulaMghayan //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAlanam - AdeyaM pravimocayanguNagaNAnunmULayanyAhayan / so'yaM duSkRtarADvibhAti vimale lAbhe sadodAsayan // artha--yaha pAparUpI rAjA kSArajalako garama karake sukhAnevAle nIcoMke samAna karuNArUpI jalako jalAtA hai, megha sUryako, karaNDa ratnako va ghaDA dIpakako jisa prakAra AcchAdita karatA ho vaha nirmala jJAnako AcchAdita karatA hai| vizvAsabhraSTa karanevAle jAra puruSake samAna, svAmibhRtya-vizvAsako naSTa karanevAle durjanoMke samAna, dehameM Atmabuddhi karanevAle rAgake samAna, kapaDekI silAI ko chuDAnevAle dhobIke samAna zraddhAnabhraSTa karatA hai / apane vaMzagata dharmapuNyako naSTa karAnevAlI vezyAke samAna cAritrase bhraSTa karatA hai / garbhakalaMka karane pAle bhUtoMke samAna, zizuhatyA karanevAlI vidhavAoMke samAna Age prApyapuNyako naSTa karatA hai, acche DoroMko kATanevAle cUhoMke samAna, zuddha tapoguNako naSTa karanevAlI vyabhicAriNI striyoMke samAna guNoM ko naSTa karatA hai; heyameM upAdeya va upAdeyameM heyabuddhi utpanna karatA hai| nirmala puNyalAbha meM sadA vighna karatA hai| isaliye deva, rAja, dharmakAryameM kabhI vighna nahIM karanA cAhiye // 197 // vighnAnvitasya nRpateviSayo balaM ca / graMtho vinazyati yathA kujanasya saMgAt // zAstraM mubuddhiramalA ca vivekitA ca / karpUramizratilajasya bhavejjano'yam // 198 // artha--- jaise durjanoMke saMgatise zAstrajJAna, subuddhi, viveka Adi sadguNa naSTa hote haiM usI prakAra devadharma-kAryameM vighna karanevAle rAjAke AzrayameM rahanevAle deza va prajAyeM naSTa hotI haiM, vaha svayaM karpUramizrita telako pInevAleke samAna apanA ahita kara letA hai // 198 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa 101 AAAAAAAAAAAN satatamabhayadAnAnirbhayo nirjitaari-| tribhuvanajananendIvarAnaMdacaMdraH / svajanamuramahIjaH kAminInAM mnojH|.. sa bhavati paramazrIkAminIkAMtarUpaH // 199 / artha-sadAkAla abhayadAna karanese manuSya nirbhaya banatA hai| sarva zatruvoMko jItanevAlA hotA hai, tIna lokake manuSyoMke netrarUpI nIlakamalako harSa utpanna karanevAle caMdramAke samAna bana jAtA hai, svabaMdhu va devoMke dvArA bhI vaha pUjya va striyoM ke liye kAmadevake samAna suMdararUpa bana jAtA hai| itanA hI nahIM vaha isI abhayadAnake phalase muktilakSmIkA pati bana jAtA hai // 199 // dayAMbusiktAmRtasUryataptA- / macauryasahohalazobhamAnAm // satI surakSAvRtikAmakAMkSA / himAlilakSmI latikA vahaMtI // 20 // artha--yaha abhayadAnarUpa latA dayAjalase sIMcI gaI hai, maraNakA abhAva arthAt jIvanarUpI sUryase prakAzita ho rahI hai, corI nahI karanA etatsvarUpa dohadase vaha puSTa hogayI hai, prANiyoMkA rakSaNa karanA yahI isakI vRti hai-bADa hai| tathA nispRhatArUpI ThaMDe AlabAla kI zobhA dhAraNa karatI hai // 20 // zuddhasyAbhayadAnasyAhAradAnasya yatphalam // zabaraH kSatriyo bhUtvA lobhadattena cAbravIt // 201 // artha-zuddha abhayadAna va AhAradAnake phalase eka milcha usI janma meM marakara kSatriya huA va lobhadatta nAmake vyaktike sAtha pratyakSa bolA / isalie abhayadAna kA phala aciMtya hai // 201 //
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam AAAAAAAAAA bhAvo deza ibAnvayaH puramivAvAsaH kRto'nyairvaSu- / mAtA zrIriva sA pitA janapakAtpaurAH prajA bAMdhavAH / / kSetra kSetramivAtmajA iva susasyaughAH kathaM tatra bhoH / kAMprItiM kurute bhavAgnijakRteH prIti kuTuMbI ythaa||202|| artha- he bhavya ! saMsArake prati moha baDhAnA ucita nahIM hai / yaha saMsAra dezake samAna hai| apanA kula nagarake samAna hai| zarIra dUsaroMke dvArA banAyA huA makAnake samAna hai, mAtA saMpattike samAna va pitA rAjAke samAna hai| baMdhujana puravAsI prajAvoMke samAna haiN| kSetra khetake samAna hai va apane putra sasyasamUhake samAna haiM / aisI avasthAmeM ina saMsArabuddhike kAraNoMmeM kyoM prIti karate ho arthAt uparyukta sabhI saMsAramohako vRddhi karanevAle haiN| unameM moha choDanA yaha vivekiyoMkA kartavya hai / / 202 // syAtpaMcavratasAlapaMcakavRte dehe'gharAjAvRte / durbhAvAH khalu vRttayo ripunRpaM dRSTvA patitvA tataH // brayuste zithilAH pataMti taruNImattemakspRSTito / nAtaH zuddhirasaM vrataM ca na balaM sAdhyastvayAyaM dhruvaM // 203 artha-paMcamahAvratarUpI paMca parakoTase rakSita isa zarIrarUpI rAjya ko jaba pAparAjA Akara gherate haiM, taba mithyAtya, durAcaraNa Adi zatru rAjAvoMko dekhakara evaM taruNIrUpI madonmatta hAthIko dekhane va sparzase yaha surakSita rAjyasthita AtmA apane sthAnase vicalita hotA hai evaM zithila hojAtA hai jaba usake aMtaraMga zuddhi nahI rahatI hai aura na vratameM zuddhi rahatI hai aura na koI Atmazakti rahatI hai| isaliye he bhavya ! harasamaya mithyAtvAdi durbhAvoMse apaneko bacAye rakho / 206 // yA vidyA phaladA tayaiva caturA bhAgyaM labhaMte sadA / tatrAsaktiranUdyamaHsupaThanaM tasyAHzrutizciMtanam //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa yeSAM saMti ta eva saukhyamubhayaM tacaihikAmutrikaM / . paMcaitAni na yeSu te bhuvi puro dInA bhaveyudhuvam // 20 // artha--jo vidyA phalaprada hai yA jisase vidvAn loga bhAgyazAlI banate haiM usI vidyAmeM Asakti, lInatA, paThana pAThana, zruti va ciMtana . karanA ucita hai arthAt svaparahita karanevAlI vidyAmeM manuSyako Asakta honA cAhiye, usImeM lIna honA cAhiye usI vidyAkA rAtadina paThana pAThana karate rahanA cAhiye aura usIkA manana karanA cAhiye / jo isa prakAra karate haiM unako ihaloka-paraloka saMbaMdhI sukha milate haiN| ye pAMca bAteM jinameM nahI haiM unako koI sukha nahIM milatA hai pratyuta ve Age daridrI hote haiM // 204 // sthAne yaidalavAnibhaiH svaviSayaiHpUrNapairdurgamai-1 ssidhugrAmavanassakheva varaNaiHkuDyairhitArakSakaiH // dvAsthaiH prAharikaidyayAgamakIpaizca te rakSitaM / yattadrvyamivAtikaMTakayutaM puNyaM mahIvAvatAt // 205 // artha-jisa prakAra rAjA apane khajAne va rAjya jo bahuta Apatti pUrNa hai unake rakSAkeliye aneka prakArase prayatna karatA hai arthAt apanI senAse yukta hokara hattI, rAjya, AdhInastha rAjA, durgama nadI, prAma, vana, khAI, dIvAla, rakSaka hitaiSI, nagaradvAra rakSaka, prAharika, baDe 2 daravAje, va bahuta dhanakA vyaya aura prApti jinase hotI hai aise dvIpa ina sabakI sahAyatA se rAjA jisa prakAra apane khajAne kI rakSA karatA hai usI prakAra vaha rAjA apane nirmala puNya ko bhI ina saba kI sahAyatAse ApattiyoMse rakSaNa kareM // 205 // abhayadAnamabhayaMkaramAryAmmugatidAnacaturaM sukhadhAma / viditacAruyaza kulagehaM sakalajIvanilayaM pravadaMti // artha-sajjanottama puruSa abhayadAnako abhaya utpanna karanevAlA
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 dAnazAsanam kahate haiM, evaM abhayadAnase sugati va sukhasthAna mokSakI bhI prApti hotI hai| yaha abhayadAna yazaskIrti ke lie kulagRha hai| evaM saMpUrNa jIvoM ke lie sukhAzraya sthAna hai // 206 // zazvatpuNyasravaMtIjananakulagiriH karmabhUmIdhavajaM / caitovaikalyanAzaM ripubhayaharaNaM sarvazAstrArthabodhaM // ajJAnaM haMti kopaM zamayati vinayaM saMyama saMvidhatte / zAMti kAMti vivekaM satatamarujatAM so'bhayAkhyaM sudAna / / artha-nirdoSa abhayadAna puNyanadI ko utpanna karane ke lie kulAcalake samAna hai / karmarUpI parvatako toDane ke lie vajrake samAna hai / isa se cittakI vikalatA dUra hotI hai / zatrubhaya dUra hotA hai / samasta zAstroM kA arthajJAna hotA hai / ajJAna ko yaha nAza karatA hai krodhako upazama karatA hai, vinaya va saMyama ko utpanna karatA hai, zAMti viveka va nirogatA saba kucha isa abhayadAna ke phalase utpanna hote haiM // 207 // unmattarakSAdhipanirvRtIva nazyetphalaM sarvamaghaM bahu syAt // vRttaM vimuktAbhayadAninA yahAnatrayaM neSTaphalAni datte 208 artha-jisa prakAra sasyoMkI vRddhikA unmattasvAmI rakSA nahIM kareM to unake saba phala naSTa hote haiM usI prakAra AhAra, auSadhi va zAstradAnase puNyavRkSako baDhAnepara bhI yadi abhayadAnase usakI rakSA nahIM kareM to vaha niSphala hai, usase pApakI vRddhi hotI hai // 208 // dharmopakAribhUpena gRhItaM yatsamaM dhanaM // mayA dharmAya tatsarva smaredattaM bhavetkRtI // 209 // artha-dharmopakAra karanevAle rAjAke dvArA gRhIta dhanako apavyaya 1 dharmApakAribhUpena yAvadravyaM sAmAhRtaM // praciMtayenmayA dattaM tatsarva dharmahetave / /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhadAnanirUpaNa huA aisA na samajhanA cAhiye | yaha maiMne dharmake lie hI diyA, aisA satpuruSoMko vicAra karanA cAhiye // 209 // dharmopakAribhUpena gRhItaM yatsamaM dhanaM // mayAdya. dattaM tatsarva mamA neti ciMtayet // 210 // artha-satpuruSoMko sadA yaha bhAvanA karanI cAhiye ki maiMne Aja dharmopakArI rAjAko jo kucha bhI dhana diyA hai aura jo usane grahaNa kiyA hai, vaha pApake lie nahIM apitu puNyArjanake lie diyA hai aisA vicAra karanA cAhiye / / 210 // nijagrAmAdhipenAdya yAvadvyaM samAhRtaM // tatsarva daNDavaddattaM mayA jIva na ciNtyeH|| 211 // artha--maine Aja apane prAmAdhipake lie jo daNDake rUpa meM dravya diyA hai vaha saba anyAyake lie nahIM diyA dharmake lie diyA hai isalie usa viSaya meM mujhe ciMtA nahIM karanI cAhie aisA satpuruSa vicAra kareM // 211 // mataM samastai RSibhiryadAIteH / prabhAsurAtmAcanadAnazAsanam / / mude satAM puNyadhanaM samarjituM / dhanAdi dadyAnmunaye vicArya tat // 212 // artha- samasta Aheta RSiyoMke zAsanake anusAra yaha dAnazAsana pratipAdita hai / isalie puNyadhanako kamAnekI icchA rakhanevAle zrAvaka uttama pAtroMko dekhakara unake saMyamopayogI dhanAdika dravyoMko vicAra kara dAna deveM // 212 // ityabhayadAnavidhiH
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam dAnazAlAlakSaNa. prapraNamya jinaM bhaktyA saMsaMzrutya gurorvcH| nirdoSapuNyadaM dAnazAlA lakSaNamucyate // 1 // artha-zrIbhagavAn jineMdrako bhAvazuddhise namaskAra kara evaM mana vacana kAyakI zuddhise sadguruvoMke upadeza sunakara, aba Age nirdoSa va puNyaprada dAnazAlAkA svarUpa kaheMge isa prakAra AcArya pratijJA karate haiM // 1 // navIna gRhasaMskAra gomaya cUrNaviliptaM zuddhaM puNyAhavAcanAhomAbhyAm / siktagaMdhAMbunavyaM gehaM munibhojanAya yogyaM syAt // 2 // ___ artha-jo makAna pahile cUnA va gobara se acchItaraha lipta ho, tadanaMtara puNyAhavAcanA homa Adi saMskArake dvArA zuddha karake gaMdhodaka se sikta ho, aisA navIna gRha munibhojana ke liye yogya hai // 2 // purANagRhasaMskAra pratne samani mRtakaukasi kudRkzUdrAzraye'dyAnna ce- / govatsairvatikopi gomayapayaHsaMsiktabhitticchadiH / / homenApi sugaMdhatoyavimalaM goviTpavitrAMgaNaM / tatrAItpadasevakaH sudRgayaM bhuMjIta yogIzvaraH // 3 // artha-sUtakI, cANDAla, mithyAdRSTi va zUdroMkA nivAsa jisameM hogayA ho aise purAne makAnameM bhI vinA zuddha kiye vratika va mahAbati'yoMko bhojana nahIM lenA cAhiye / sabaphe pahile gobarake pAnIse dIvAla kaurako gIlAkara lIpanA cAhiye / phira puNyAhavAcanApUrvaka homa karake nirmala gaMdhodakakA secana karanA cAhiye evaM bAharake aMga pAstuvidhi, vimAnazuddhi. - -- - - -
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAlA lakSaNa ko bhI gobara se pavitra karanA cAhiye / aise ghara meM arhatparameSThI ke caraNabhakta va samyagdRSTI muni bhojana kareM // 3 // sarvathA AhAravarjanasthAna. mithyAdRzAM ca mAMsAdAM gehe jainAthaye sati / nAdyAttatra navaM kRtvA zuddhe'dyurbratikAdayaH // 4 // 107 artha - midhyAdRSTi va madya, mAMsa, madhu ke sevakoM ke dvArA Azrita gharameM koI jainI rahatA ho to usa ghara meM jainamuni AhAra nahIM ke sakate haiM / yadi usa gharako nakIna kara pUrvokta prakAra se homa puNyAhavAcanA Adi saMskAroMke dvArA zuddha kareM to vratika usameM AhAra le sakate haiM // 4 // 1 maMgalagraha. pratyahaM gomayAMbhobhiH pUrNasaMsiktacatvaraM / taddRSTigocaraM yogipravezAyAtimaMgalaM // 5 // artha - jisa ghara ke prAMgaNa pratinitya gomaya ke pAnIse siMcita huA dRSTigocara hotA ho, vaha ghara muniyoMke praveza ke liye atyaMta maMgala hai // 5 // samyakphatisasyaughaM sukSetraM vIkSya nistRNaM / sarve zaMsaMti taM tacca dAtAraM munayastathA // 6 // artha - jisa kheta meM acche phala va sasya ho usa khetako dekhakara rAhagIra loga usa khetakI va usa kheta ke mAlika kI prazaMsA karate haiM, ThIka isI prakAra uparyukta prakAra ke maMgalagRha va usake mAlika dAtAko sajjana loga prazaMsA karate haiM // 6 // yatibhuktigRhaM zastaM sarvasaMkalpavarjitaM // yadgRhaM sarvamakhilaM rakSetsarvaprayatnataH ||7|| artha - jisa ghara meM praveza karanese muniyoMke cittameM kSobha yA anya
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam mins saMkalpa na hotA ho vaha ghara prazasta hai| usa gharake sarva baratanoMko evaM anya pAkopakaraNoMko bahuta prayatnake sAtha rakSaNa karanA cAhiye // 7 // aprazasta gRha. caNDAlasUtakIyukta sthAna satrocitaM guroH sphuliMgadagdhapaTavadrAjayogyaM na sarvathA // 8 // artha-jisa prakAra Agase jalA huA vastra rAjAke yogya kabhI nahIM ho sakatA, usI prakAra jisake gharameM caNDAla va sUtakI rahate hoM vahAMpara bhojana karanA guruvoMko kabhI ucita nahIM hai // 8 // guruvoMke AgamanakAlameM sUtakiyoMkA kartavya. tiSTheccalaM vinaikatra prasUtA strIva sUtakI / caNDAlo na vizejjainagehacatvaramekadA // 9 // artha-jisa prakAra prasUta strI idhara udhara na jAkara eka jagaha baiThatI hai usI prakAra sUtakiyoMko bhI municaryAke samaya eka jagaha baiTha jAnA cAhiye / caNDAla jainiyoMke makAna meM kabhI praveza na kareM // 9 // gurUNAmAgatau tiSThet gaupyasthAne'pi mRtakI // tadRSTiviSayI bhUtvA na tiSThanna namedvadet // 10 // artha-apane gharameM guruvoMke Anepara sUtakI va rajasvalA strI gupta sthAnameM jAkara baiTheM aura aise sthAnameM na baiThe jahAM una guruvoMke dRSTigocara ho / aise samaya meM guruvoMko namaskAra nahIM karanA cAhiye aura na bolanA cAhiye // 10 // devaguruyogyasevye pIte pIDAjyadugdhadadhito // vratikaukasi vatso gaunazyati na bharati dugdhaM cAye // 11 artha-deva guruvoMkI sevAke yogya dUdha, dahI Adiko jo svayaM khAletA hai usake gAya bhaiMsa Adi marajAte haiM, kadAcit jIve to bhI
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAlA lakSaNa dUdha nahIM dete arthAt aise dravyoMko hameM khAnA ucita nahIM hai // 11 // azucitvaM kurute yannIcakule janma nIcamAhAraM // hiMsAca kRtyavRttistato bhave durgatisthitirbhavati // 12 // artha - jo manuSya guruvoMke bhojanasthAna ko va devoMke pUjana sthAnako azuddha rakhatA hai, vaha AgAmI bhavameM jAkara nIca kulameM janma letA hai, nIca AhAra sevana karanevAlA hotA hai, hiMsAdi paMca pApomeM rata hotA hai / isI prakAra narakAdidurgati meM bhramaNa karatA rahatA hai // 12 // 4 / cANDAlake lie jainagRhapravezaniSedha sa cANDA lakSaNe svapne bhUtameno'thavA vadet // tatra gehUM gate sadyaH puNyazrIrviSabhAgiva // 13 // artha - - svapnameM caNDAlako dekhanepara usakA phala bhUtoM kA saMcAra ba apane zauca kI hAniko batalAnA cAhiye / caNDAlakA sparza huA to jJAnahAni, usake sAtha bhojana kareM to mithyAtvakI vRddhi Adi phala hote haiM / isa prakAra jisa cANDAlakA darzana, sparzana Adi svapna meM bhI dUSita hai, vaha pratyakSameM yadi kisI jainaghara meM praveza kareM to usa ghara kI puNyalakSmI viSabAdhAse pIDita ke samAna vinA kahe bhAga jAtI hai // 13 // cANDAlAdispRSTapAthaH saMkAtsasyaM na nazyati || sUtakIspRSTavAH sekA tatpravezAdvinazyati // 14 // artha-- cANDAloMke hAtha se spRSTa jalake secanase koI vRkSa vagairaha nAza nahIM hote haiM / sUtakI arthAt rajasvalA Adi ke dvArA spRSTa hone se vaha vRkSAdika nAza hote haiM / paraMtu jainagRha pravezake viSaya meM cAhe cANDAla ho cAhe strI ho donoMkI samAnatA hai / unake dvArA pratriSTagRha unako (vratiyoMko ) AhAra grahaNa karane yogya nahIM hai // 14 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 dAnazAsanam ye vasaMtyazucau gehe pAtradAnAdike kRte // grahAdibhissadA teSAmAdhyo vyAdhayaH kSayAH // 15 // artha -- jo zrAvaka pAtradAnAdi satkAryako karane ke lie azuci gRhameM rahate haiM, una logoMko sadAkAla bhUtapretAdiyoMse evaM cora jAra ityAdi durjanoMse aneka prakArake saMkaTa upasthita kiye jAte haiM, jisa kAraNase unako sadA mAnasika ciMtA va rogabAdhA banI rahatI hai ||15|| sUtakocchiSTaviNmUtre nIcasaMveSTite sthaLe // kRte satpAtradAne'sminpurAdhivyAdhayo'dhikAH // 16 // artha - - sUtaka, ucchiSTa, mala, mUtra va cANDAlAdike dvArA spRSTa sthAnameM jo satpAtradAna detA hai use adhika rogAdi bAdhA upasthita hojAtI hai // 16 // kSetramAdAva saMskRtya pazcAdvIjaM vapanniva || pAtra gehamasaMskRtvA cAnnadAnAllayaM vrajet // 17 // artha - jisa prakAra kisAna yogya samaya meM khetakA saMskAra nahIM karake bIja bo to usase koI upayoga nahIM hotA hai usI prakAra annadAna dene yogya kSetra arthAt gharakA saMskAra na karake yadi dAna dete haiM to usase koI phala nahIM hotA hai // 17 // saMskRtya kSetramevAda pazcAdvIjaM vapanniva / gehUM pAtraM ca saMskRtya kRtadAnAtsukhI bhavet // 18 // artha - jisa prakAra kisAna khetako pahile gobara Adi se saMskAra karake pIche bIja botA hai to usa kheta meM sasyavRddhi vagairaha acchItaraha hokara phalakI prApti hotI hai jisase kisAna sukhI hotA hai usI prakAra dAnazAlAko homa puNyAhavAcanA Adile saMskRta kara evaM usameM rahanevAle dAnapAtroM ko bhI zuddha kara upalakSaNase mana vacana kAyako
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAlA lakSaNa bhI zuddhi kara dAna deveM to vaha dAtA sukhI hotA hai // 18 // snAtA dhautazikhAH sudhautadazanAH putrAdilokAspRzo - / goviTpUtagRhe'nivezitajane pratyagrabhANDAdibhiH // pakkairmUDhajanA bahuprayatanA vAjaizcaturbhirmudA / svAndevAniva pUjayaMti bahudhotsAhairmunIndhArmikAH // 19 // 1 artha - dhArmika jana pratinitya daMtadhAvana karake, Amastaka snAna kareM / tadanaMtara putra Adi vinA snAna kiye logoM kA sparza na kareM / apane ghara ke aMgaNakI gomayase pavitra kareM evaM usameM itara aspRzyAdi logoM kA praveza nahIM hone deveM / aura pUrvokta prakAra saMskRta rasoI gharameM saMskRta pAtroMse taiyAra kiye hue bhojanako aneka prakArake utsAhale muniyoMko arpaNa kareM / itanA hI nahIM, jisa prakAra vaha apane devoMkI upAsanA va bhakti karatA hai usI prakAra muniyoMke prati bhI bhakti kareM // 19 // sAdhupAdarajAkIrNe zuci yaha maMgaNaM // grahAdivanhikITAyAH pravizati na tadgRham // 20 // 111 - artha - sAdhuvoMke pAdadhUlase jisa gharakA aMgaNa pavitra hogayA ho, usa gharameM bhUtapizAcAdi duSTa grahoMkA praveza nahIM hotA hai, sarvAdika viSaile jaMtu vahAM nahIM Ate haiM evaM agni, cora AdikA upadrava nahIM hotA hai / aura na gharameM kIDe Adi kSudra jaMtuvoMkI ho bAdhA hotI hai // 20 // 1 puNyaputrAH prajAyaMte tatra zrIredhate sadA // dravyaM gRhAgataM puNyaM bhUri bhUtvA pravardhate // 21 // artha - jisa ghara meM muniyoMkA padArpaNa huA ho usameM puNyaputra arthAt kulakI kIrti baDhAnevAle putra utpanna hote haiM / evaM usa ghara meM
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 dAnazAsanam / saMpatti sadA baDhatI hai / evaM usa gharameM AyA huA dravya va puNya atyadhika hokara baDhatA hai // 21 // rAjAdyAgamanotsAhe gRhazobhA ca kurvate // supAtrAgamane jainAH svargamokSasukhaprade // 22 // artha-ihalokameM hamAre rakSaka rAjA Adike Agamana ke samaya jisa prakAra prajAjana apane ghara kI sajAvaTa karate haiM, usI prakAra dhArmika jana svargamokSako pradAna karanevAle supAtroM ke Agamana ke samayameM apane gharakI sajAvaTa vA zobhA karate haiM // 22 // mahAya baMdhavAgamane janAstadA / gRhAMgaNadvAramatIva zobhanaM // dhanakSayAyaiva ca kurvateMhase / budhAssupAtrAgamane na kiMcidAH // 23 // artha-lokameM vivAhAdi kAryameM jaba baMdhuvoMkA Agamana hotA hai usa samaya saba loga apane ghara, aMgaNa Adiko khUba sajAte haiM itanA hI nahIM, apane zarIrako bhI sajAte haiN| paraMtu yaha saba saMsAravRddhi ke lie kAraNa hai evaM inase dhanahAnike sivAya koI lAbha nahIM hai / paraMtu kheda hai ki loga apane gharako satpAtroMke Agamanake samaya kucha bhI nahIM karate haiM // 23 // mahAya baMdhAgamane janAstadA / gRhAMgaNadvAramatIva zobhanam // vRSaM zriyaM labdhumayaM ca sadgatiM / budhAssupAtrAgamane divAmRte // 24 / / artha-jisa prakAra loga vivAhAdi kAryoMke samaya baMdhuoMke AgamanameM gharake dvArakI zobhA karate haiM, isa prakAra supAtroMke Agamanake samayameM dharma, saMpatti, Arogya va svargamokSAdikako prApta karane ke lie nahIM karate haiN| kheda hai||| 24 //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAlA lakSaNa pApI striyAM. striyastu baMdhyAgamane mahojjvalAH / sudhautavastrAH zucayo mahotsavAH || bhavaMti pAtrAgamane sakaccarA / malImasAMgA mahinAzayAssadA // 25 // 113 artha - bahutasI striyAM apane ghara meM baMdhuoMke Agamana ke vRttAMta pAkara nhA dhokara svaccha ho jAtI haiM evaM acche 2 kapaDe, gahane pahanakara apane ghara meM koI utsava ho jaise rahatI haiM / parantu kheda hai ki pAtroM ke Agamake samaya meM kharAba kapaDe pahane rahatI haiM / zarIrako hI nahIM, mana ko bhI mailA kara letI haiM // 25 // sarve sarvANi vittAni dInebhyo dadate mahe // dAtAro yAcakAssaMti te te tAni vRSAya na // 26 // artha - laukika kAryo ke lie sarvajana yAcakoMke icchita dravya ko dAnameM dete haiM, usa meM dAtAra bhI hai yAcaka bhI haiM / paraMtu dharma kAryoM ke lie dAtAra bhI nahIM, yAcaka bhI nahIM hai / kadAcit yAcaka bhI hoM to dAtAra nahIM haiM // 26 // puNyavatI striyAM. : striyaH kRtAyAH sadayA mahotsavAH // sutavatrAH zucayo mahojjvalAH // avaMti pAtrAgamaneSu te ca tA / manovacaHkAyavizuddhayazca // 27 // artha - puNyavAn dayAlu strI puruSa pAtroMke Agamana meM suMdara vastra ko pahananevAlI va mahAna utsavavAlI ho jAtI haiM, itanA hI nahIM una ke manavacana kAya kI zuddhi hotI hai / yaha una kA pUrvapuNya va bhakti kA phala hai / / 27 / / 15
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 dAnazAsanam dAnazAlAkI pavitratA. munibhuktigRhe'nyeSAM bhojane yadi tatphalaM // kuNDabadbhAti tadrakSedgRhaM svagRhavatsadA // 28 // artha-muniyoMko AhAra dene yogya bhojanazAlA meM unake AhAravelAke pahile kisIko bhojana nahIM karAnA cAhiye, yadi karAve to dAnakA phala dhAnyake bhUsAke samAna vyartha jAtA hai / isaliye usa gharako apane ghara ( strI ) ke samAna rakSaNa karanA cAhiye // 28 // yatyAdibhuktyagAresmin kRtAnyairbhuktireva cet // yAvadAnaM kRtaM tAvanaSTaM bhinnataTAkavat // 29 // artha-muniyoMko AhAra dAna dene yogya dAnazAlAmeM yadi unako AhAra deneke pahile kisIne bhojana kiyA to usa dAtArane jitanA dAna diyA ho vaha saba vyartha jAtA hai, jisaprakAra tAlAvake phUTanepara pAnI calA jAtA ho // 29 // ... yatyAdibhuktyagAre viNmUtraliptazizau sthite / .. rogaH pugyavato mRtyurapuNyasya zizobhavet // 30 // artha-muniyoM ko dAna dene yogya pavitra dAnazAlAmeM malamUtrase lipta yadi bAlaka ho to usa bAlakakA aniSTa hotA hai| yadi vaha bAlaka puNyavAn ho to rogI hotA hai, yadi puNyahIna ho to maraNa prApta karatA hai // 30 // yatyAdibhuktyagAre viNmUtravAsasthitiyadi // - rogo bhavecchizostasyAM satputro'pi na jAyate // 31 // ___ artha-pAtradAna deneyogya dAnazAlAmeM yadi malamUtra se yukta kapaDA vagairaha ho to bAlaka rogI ho jAtA hai, itanA hI nahIM usa mAtAke garbha meM phira kulavardhaka satputroMkI utpatti nahIM hotI // 31 //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAlA lakSaNa zizvAMdole sthite pAtracitte viNmUtrasaMsmRtiH // ' syAttayaiva tayoraMtarAyaH puNyazriyolayaH // 32 // artha-dAnazAlAmeM yA bAhara baccoMko sulAnekA jhUlA ho to pAtroM ko use dekhakara mala, mUtroMkA smaraNa AjAtA hai, jo ki AdhArameM aMtarAyakA kAraNa hai / AhArameM aMtarAya honese dAtA va pAtra donoMkI puNyalakSmI naSTa hojAtI hai // 32 // tRNAvRte'tra sasyAni vardate kiM phalaMti kiM ? nIcocchiSTe'GgaNe gehe puNyAyuHzrItujastathA // 33 // . artha-jisa prakAra bahutase ghAsa phUma vagairahase yukta khetameM sasyakI vRddhi nahIM hotI hai, usI prakAra mala, mUtra ucchiSTAdise yukta aMgaNa, pAkagRha vagairaha jahAM ho usa gharameM saMpatti va saMtAnoMkI vRddhi nahIM hotI aura na puNya va AyukI vRddhi hotI hai // 33 // mithyAGnIcaviNmUgocchiSTamizre'GgaNe gRhe // .. klizyate zrI sapatnIva kSIyate dainyamedhate // 34 // - artha--jisa gharameM mithyAdRSTi va nIcoMkA saMsarga ho, malamUtra, ucchiSTa Adise yukta aMgaNa ho, usa gharameM saMpatti savatake samAna khina hotI hai, evaM nAzako pAtI hai / dInatA baDhatI jAtI hai // 34 // bahu vyayaMti putrAya kanyAdAne kularddhaye // bhinnagehaM na kurvati munibhaktyai vRSarddhaye // 35 // artha-saMsArameM apane putroMke lie, kanyAdAna ke lie, aura bhI saMsAravarddhana kAryake lie bahutase dravyakA vyaya karate haiM / paraMtu jisase dharmavRddhi hotI hai aise munidAnake lie sarvadoSarahita bhinna gharakA nirmANa nahIM karate haiM // 35 // kSetre sarvANi dhAnyAni vapaMtaH kRSikA ica / jainAH pRthaggRheSvannadAnaM kuruta sarvadA // 36 //
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam - - - artha-jisa prakAra kisAna loga gobara Adise saMskRta bhina khetoMmeM bhinna 2 dhAnyako bote haiM, usI prakAra homa vidhAnAdise saMskRta dAnazAlAmeM hI jaina AhAradAna deveM / yahAM AhAradAnake lie pRthaka dAnazAlAke nirmANa kA yahI artha hai ki vaha zAlA acchI taraha saMskRta honA cAhiye / malamUtra ucchiSTa AdikA saMsarga nahIM honA cAhie evaM khAsa bAta yaha hai ki usameM mithyAdRSTi bhojana nahIM kareM, samyagdRSTi batika hI bhojana kareM, aise gharameM hI muniyoMko dAna denA ucita hai / // 36 // mataM samastaiRSibhiryathAhataiH / prabhAsurAtmAvanadAnazAsanaM // mude satAM puNya dhanaM samarjituM / dhanAdi dadyAnmunaye vicArya tat // 37 // artha- samasta Aheta RSiyoMke zAsanake anusAra yaha dAnazAsana pratipAdita hai / isalie puNyadhanako kamAnekI icchA rakhanevAle zrAvaka uttama pAtroMko dekhakara unake saMyamopayogI dhanAdika dravyoMko vicAra kara dAna deveM // 37 // iti daanshaalaavidhiH|
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrasevAvidhi paatrsevaavidhiH| praNamya jinapAdAbjayugaM trailokyamaMgalaM // . vakSye jinamunIMdrAdipAtrasevAtparka vidhi // 1 // artha-tIna lokakeliye maMgalasvarUpa aise zrIjineMdrabhagavaMtake caraNakamalako namaskAra kara jinamunIMdra Adi pAtroMkI sevAvidhi isa prakaraNase kaheMge, aisI pratijJA AcAryaparameSThI karate haiM // 1 // dAnavidhiH navopacArakaraNaM yanmunerAdareNa taM // saMtassadvidhimAkhyAti dhAnyAnavidhiryathA // 2 // __ artha-jisa prakAra AhAradAnake lie sAdhanabhUta dhAnyAdikoMke prApti ke lie aneka prakArakI vidhi karanI paDatI hai athavA khetameM dhAnyakI utpattike lie aneka prakArakI kriyA karanI par3atI hai| usI prakAra pAtrako Adarake sAtha nava prakArase upacAra karanA use sajjana loga sadvidhi kahate haiM // 2 // . dAnakrama. . dezakAlAgamavidhi dravyaM pAtrakramo yathA / dAna deyaM tathA dAtrA kSetre kRSyadhipo yathA // 3 // . artha-jisa prakAra kisAna khetI karate samaya deza, kAla, Agama, vidhi Adi jAnakara bIjako botA hai, usI prakAra yogya deza, ucita kAlameM, Agamokta vidhiko dhyAnameM rakhakara saMskRta dravyako uttama pAtra ko dAna deveM / sacamucameM vahI uttama dAtA hai // 3 // dezaguNa. dezapravRttisaMkruddhadoSopazamakAraNam // doSarogaharAhAro deyasta dezavedibhiH // 4 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 dAnazAsanam pitta, artha - jAMgala, anUpa, sAdhAraNa Adi dezake anusAra pravRtti karanA vAta, pitta, kapha Adi doSoMke upazamake lie kAraNa hai / isalie dAtAko ucita hai ki ve dezoMke bhedako jAnakara vAta, kapha Adika doSoMko evaM tadutpanna rogoMko dUra karanevAle AhAra dAna meM deveM // 4 // kAlaguNa. kALa saMkruddha doSottha rogopazama kAraNam // kALadoSaharAhAro deyastatkAla vedibhiH // 5 // artha - zIta, uSNa aura varSAkAlake anusAra AhArapravRtti rakheM to vAtapittAdise utpanna roga upazAMta hote haiM / isalie uttama dAtAvoM ko ucita hai ki ve kAlakramako jAnakara doSahara AhArako dAna meM deveM // 5 // uttamapAtradAna kAlakrama. kaMgucaNajIra haLakuLamethI zAlyAdivapana samaya stvekaH // uttamapAtre kSetre dAtRRNAmannadAnavidhirekaH syAt // 6 // artha - jisa prakAra canA, jIrA, kulathI, methI, dhAna Adiko bonekA samaya eka hI huA karatA hai, usI prakAra uttama pAtroMkI AhAravidhi bhI eka hI hai / aura eka hI kAla hai // 6 // madhyamapAtradAna kAlakrama. godhUmaballatubarI jonaLatiLa mukhyavapanasamayau ca dvau / madhyamapAtre kSetre dAtRRNAmannadAnasamayI syAtAm // 7 // artha - jisaprakAra gehUM, pAvaThA, tUara, jvAra, tiLa, Adi dhAnyoM ko bone ke samaya do haiM, isI prakAra madhyama pAtroMko AhAra dona deneke samaya do haiM // 7 // zAstrakrama. zAstrakramamanullaMghya saMpravarteta dhArmikaH // dharme dAne ca bhuktau ca sa kramaHsanmuhaka budhaH // 8 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrasevAvidhi .artha--dhArmika sajjanoMko ucita hai ki ve dharma, dAna va bhojanameM evaM laukika kAryameM zAstrakramako ullaMghana na kara pravRtti kreN| zAbakramase pravRtti karanevAlA hI samyagdRSTi hai // 8 // vidhi guNakrama. yaH sarvakAladezeSu yadyadAzritya vartanaM // vartate sadanukramya heyaM hitvA sarvathA // 9 // hAtuM na zakyaM yatkarma na vayaM yogadoSavat / sadbhaktirakaSAyaH syAt sukRti va doSabhAk // 10 // artha-jinadharmabhakta, maMdakaSAyI, dhArmika sajjanako ucita hai ki ve sarva deza va kAlameM jo dharmakeliye anukUla hai, deza va kAlake liye anukUla hai use anukaraNa kara vartana kreN| jo bAta heya ho use jarUra choDe, aura jo kArya mana vacana kAyake doSake samAna choDaneko azakya ho use na choDeM, paraMtu yaha dhyAna meM raheM ki vaha dharmake sAdhana ho, jisa prakAra bhaktike liye aSTadravya, Atmasiddhi ke liye deha, deharakSaNakeliye AhAra, gamanakeliye vAhana, dhAnyakeliye kheta, dharmavRddhi ke liye doSAcchAdana Adi bAteM niMdya nahIM haiM, usI prakAra dharmasAdhana bhI grahaNa kareM, sarvathA choDa nahIM sake to dhArmika janoMkeliye doSAspada nahIM hai, pratyuta usase puNyabaMdha hotA hai | // 9 // 10 // dravya lakSaNa. pAdagudazaucazeSaM tATAkaM sAdhupeyamaMbhaH kiM vA / kramukaguDazarkarAdi ca varNAnAM saMkaro'sti karNATAdau // 11 // artha---jisa pAnImeM pAda, guda, zauca AdikI zuddhi manuSya karate hoM, vaha pAnI sAdhuvoMko pIne yogya kabhI ho sakatA hai kyA ? nIca jAti ke logoke dvArA banAe hue guDa, zakkara, dUdha, dahI Adi sAdhuvoMko AhArameM dene yogya hai kyA ? kabhI nahIM ? karNATAdi dezameM
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 dAnazAsanam jisa prakAra varNasaMkara spaSTa doSa pAyA jAtA hai| una samasta doSoMse rahita dravyako hI dAnameM denA cAhie // 11 // spRSTa doSa. vidyAyattakulArtamAnabudhatAvRttAdikaM ceTikA / vezyA haMti parAMganA tribhuvanajJAnAzayakSobhaNaM // kuryAcchrIvalajIvitArthaviSayagraMthAdivastukSayaM / / yatsaMgAtparajanmanAha narake pAto bhavedaMjasA // 12 // artha---nIcoMke saMsargase manuSyako vidyA, buddhi, kula AdikA mada, dAsatva, vRttikSaya, saMpatti, zakti, jIvana, bhoga va parigraha AdikA kSaya hotA hai / dUsaroMko usase kaSTa pahuMcatA hai / itanA hI nahIM parajanmameM vaha narakameM jAtA hai // 12 // pAtra. rAjAnaH pAlayaMtIva nijadharmAzritaM balaM // nijadharmAzritAnsarvAn dayayAvaMti dhArmikAH // 13 // artha-jisa prakAra rAjA apane Azrita sainyako hara tarahase rakSaNa karate haiM, usI prakAra dhArmika sajjanoMko ucita hai ki ve apane Azrita pAtroMko dayAbuddhise rakSaNa kareM // 13 // navadhA bhakti. prtigraahoccaasnpaadypuujaaH| praNAmavAkkAyamanaHprasAdAH // vidhAvizuddhizca navopacArAH / kAryA munInAM gRhamedhibhizca // 14 // / . artha-paDigAhanA, ucca Asana denA, pAdaprakSAlana, pUjA, praNAma, manaHzuddhi, vacana zuddhi, kArAzuddhi, tathA AhArazuddhi isa prakAra uttama pAtroM kA nava prakArase gRhastha satkAra kareM // 14 // ..
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrasevAvidhi pratigraha. na dainyavidhvaMsinidhidrudhenukA / yathA dadAmo vayamityuzaMti ye // idaM supAtraM sukRtAgataM na me / tyajAmi nAnyasya dadAmyahaM tathA // 15 // artha--jisa prakAra manuSyakI daridratAkA nAza karanevAlI koI nidhi, kalpavRkSa va kAmadhenu ke milanepara hRSTa hokara yaha kahate haiM ki aba hama ise kisIko nahIM deMge, usI prakAra dhArmika sajjana apane puNyase apane dvArameM Aye hue pAtroMko dekhakara harSita hote haiM, aura kahate haiM ki maiM aba ise nahIM choDUMgA aura na dUsaroMke yahAM jAne duuNgaa| isa bhaktivizeSase jo Adara ke sAtha pAtrako apane dvArapara svAgata kiyA jAtA hai usIkA nAma pratigrahaNa hai // 15 // uccAsana. gatvAbhyutthAya saMvIkSya satpAtraM gRhamedhinA // dattamuccAsanaM tasmai sUnnatAsanamucyate // 16 // . artha-dhArmika gRhastha pAtroMke Agamana ko dUrase dekhakara bhaktise uThatA hai / phira unakA pratigrahaNa kara unhe virAjaneko ucca Asana detA hai, yaha dUsarA upacAra hai // 16 // pAdyapUjA. munipAdAMbujadvaMdvakSAlanaM pAdyamIritaM // . . munipAdArcanaM yacca sA pUjetyabhidhIyate // 17 // artha-uccAsana deneke bAda munIzvaroke pAdaprakSAlana karaneko pAdya kahate haiM / aura unakI pAdapUjA karaneko pUjA kahate haiM // 17 // . praNAmAdicatuSTaya. paMcAMgaH praNatiH praNAma iti vAkkAyAzayairyatkRtaM / . stotraM sevanamuttamaM smaraNamityAryA buvaMtIha te //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 dAnazAsanam sAdhuprattavacaHzarIrahRdayAzeSaprasAdaM vidhaa-| zuddhistvAhatizuddhimeva vimalA tebhyo labhaMte zriyaH // 18 // artha- pUjA karane ke bAda paMcAMgapraNAma kareM / evaM mana vacana kAyako zuddhise munijanoMkA stotra va smaraNa kreN| sAdhuvoMko denevAle AhAradAnameM mana-vacana-kAyakI zuddhi prakaTa kareM / evaM AhAra zuddhiko prakaTa kareM / isa prakAra navavidha upacAra zuddhahRdaya [ niSkapaTabhAva ] se jo karate haiM unako sarva prakArakI saMpatti prApta hotI AhAradoSa. bIjaphalakaMdamUlaM kaNDanazaMbUkamasthinakharAMmAtraM // jaMtvajinapUyamAMsa avaMti doSAzcaturdazAhAre // 19 // artha-abhakSya bIja, phala, kaMda, mUla, bhUsA, zaMkha, haDDI, nAkhUna, roma, rakta, dvIMdriyAdika prANI, carma, pUva, mAMsa ye caudaha AhAra meM tyAjya haiM, doSa haiM // 19 // AhAra zuddhi. dAtRgRhasaMskRtAhatimamakAM gRhNanti yogino matvA // rajaka sudhauta vastraM sautakamiva yogya puruSasevyaM syAt // artha-jisa prakAra rajasvalA strIke dvArA pahane hue vastra yadi dhobI acchI taraha dhokara lAtA hai to uttama puruSoMke dvArA sevya mAnA jAtA hai, usI prakAra aneka saMskAroMse pavitra dAtA ke ghara meM yogigaNa AhAra grahaNa karate haiM arthAt AhAra grahaNa karanekeliye gRhasaMskAra kI hI nahIM saMskRta AhArakI bhI jarUrata hai // 20 // sevAphala. lakSmI trivargasaMpattiM dhiyaM bhUtiM sarasvatIm // zarIrasauSTavaM medhAM labhate'lpaprayAsataH / / 21 // artha---gurusevA karane ke alpa zramase yaha manuSya dhakriyAkalApa
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrasevAvidhi 123 kAraNa saMpatti, jinadharma prabhAvanAke sAdhana dharma, artha, kAmarUpa trivarga saMpatti, paramAgamajJAyakabuddhi, jinadharmArAdhaka bhanyoMke poSaNa ke lie aizvarya, jinavANI, dehasauMdarya, ekapAThAdika kuzAgrabuddhi Adiko prApta karatA hai // 21 // mokSaphala. etairapyupacArairye tarpayaMti tapobhRtAM // sukhaM svargasya mokSasya bhaMte te krameNa ca // 22 // artha---uparyukta nava prakArakI bhaktiyoMse yukta hokara jo taponidhi muniyoMko AhAra dete haiM ve svargAdika sukhako prApta karate haiN| itanA hI nahIM kramase ve mokSasukhako prApta karate haiM // 22 // mUDhA nAghaparArthalAbhamanasaH svArthavyayaM kurvate / sarve svAmina eva parvasu sadA sevAjanebhyo'pi ca // nItyA tadvadayaM jano na kurute vyarthavyayaM pApadaM / pUrvopArjitapuNyapApamukhato'dhAmutrikAthai manAk // 23 // artha-Aja bhI ajJAnI kisAna loga mAlikoMse hama logoMko kucha lAbha ho isa icchAse unako aneka prakArakI bheMTa le jAkara dete haiM / parva-dinoMmeM apane svAmiyoMke pAsa yahAMtaka ki apane svAmike sevakoMka pAsa bhI jAkara unako aneka bheMTa vagairaha arpaNa kara unakA Adara karate haiM / sacamuca meM unako ajJAnI nahIM kahanA cAhiye / kyoM ki aisA karanese unake svAmI bhI samayapara unako upakAra karate haiN| isaliye yaha unakA kartavya hai / isI prakAra mokSapuruSArtha ko jo prApta karanA cAhate haiM ve bhI apane dravyake kucha aMzako vyaya karake zrIbhagavAn jineMdrakI upAsanA Adi kareM / parvadinoMmeM vizeSatayA bhagavAn jineMdra evaM unake seva ka yakSayakSiyoMkI ArAdhanA kara tathA aneka prakArase dharmaprabhAvanA
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 dAnazAsanam kara apane dravyakA sadupayoga kareM / paraMtu kheda hai ki kitane hI loga pUrvopArjita puNyase prApta dravyake honepara bhI aise zubhakAryameM usakA vyaya nahIM karate / paraMtu pApopArjanameM sahAyaka aise durAcAra, mukaddamebAjI AdimeM vyartha vyaya karate haiM // 23 // kSetrAdisarvavastUnAM saMskAraM kurvate janAH / __ tattadartha na kurvati tatphalaprAptihetave // 24 // artha-dhAnyAdikakI utpattikeliye kheta AdikA saMskAra manuSya karate haiM / dhanaprAptikeliye dukAna AdikA saMskAra karate haiM / paraMtu kheda hai ki sabakA mUlabIja jo puNyadhana hai jisake phalameM sarva saMpattikI prApti hai, usake saMskArake liye koI prayatna nahIM karate // 24 // AnaMtyAdyAnubaMdhi prathitamamRdu nissAramudyatkalaughaM / dRSTidhnAdabhrapAMsvastamitamudakasaMyogato vRSTito vA // zuSyatsaMzoSayiSyannijatalabhavasasyAni sarvANi nityaM / kSetraM saMskRtya pAtraM phalamiva labhate kArSiko dhArmikatvaM // 25 // ___ artha-jaise kRSakaloga kSetrakA acchI tarahase saMskAra karate haiM anaMtara usameM dhAnya bote haiM isase dhAnya Ugakara acchA phalalAbha unako hotA hai / usI taraha pAtrako AhAradAna denevAlA dAtA bhI kSetrake samAna hai| vaha bhI prathama apane ko dAna dene yogya banAyegA tabhI pAtrAdAnase usako phalalAbha hogA, anyathA nahIM / pAtrAko AhAra denevAlA dAtA prathamataH sampagdarzanake ghAtaka aise anaMtAnubaMdhi kaSAya ko apane hRdayase naSTa kara detA hai, taba usake hRdayameM jo pUrvakAlameM mithyAtvarUpI dhAnya ugA thA vaha zuSka hokara naSTa hotA hai / naSTa honese vaha dAtA apaneko vratAdikase saMskRta karatA hai arthAt saMskRtakSatrake samAna vaha jaba apane ko samyagdarzanavatAdikase saMskRta karatA hai, taba satpAtrako AhAradAna dekara
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrasevAvidhi svargamokSAdikaphalako prApta kara sakatA hai| jaise khetameM jo tRNa yA ayogya dhAnya UgA thA vaha netrakI darzanazaktiko vighAta karanevAlI aisI AMdhI ke calanese, khUba dhUla AkAzameM uDa jAtI hai aura usake sAtha tRNAdika bhI TUTa phUTakara uDa jAte haiM / athavA jalavRSTi na honese tRNAdika zuSka hojAte haiM aura tadanaMtara kisAna loga usako nikAlakara pheka dete haiM aura kaThina kSetrako halake dvArA dhAnya boneke yogya banAte haiM / taba usameM unako phalalAbha hotA hai| abhiprAya yaha hai ki, mithyAtvakA tyAga karake samyagdarzana aura vratAdika dhAraNa karanese dAtA satpAtrako AhAradAna deneke lAyaka ho jAtA hai // 25 // mata samastai RssibhirydaaiitH|| prabhAmurAtmAvanadAnazAsanam // mude satAM puNyadhanaM samarjituM / dhanAdi dadyAnmunaye vicArya tat // 26 // . - artha-samasta Aheta RSiyoMke zAsanake anusAra yaha dAnazAsana pratipAdita hai / isalie puNyadhanako kamAnekI icchA rakhanevAle zrAvaka uttama pAtroMko dekhakara unake saMyamopayogI dhanAdika dravyoMko vicAra kara dAna deveM // 26 // iti paatrsevaavidhiH|
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 dAnazAsanam dravyalakSaNa. praNamya paramAtmAnaM caMdraprabhajinezvaraM / pAtrabhuktyucitAzeSadravyalakSaNamucyate // 1 // artha-paramAtmA zrIcaMdraprabhasvAmIko namaskAra kara pAtroMke bhojanake yogya sarva dravyoMkA lakSaNa isa prakaraNameM kaheMge aisI AcAryazrI pratijJA karate haiM // 1 // dravyalakSaNa. kSudhASAdoSahajAdayaH zamaM / prayAMti yaissatpariNAmahatubhiH // lasattapaHsvAdhyayanAdivRddhikai- / davyANi tAnyeva vadati sAdhavaH // artha--jina AhAroMse kSudhA tRSAdika doSa evaM vAtapittAdika vikAroMkA upazamana hokara zubha pariNAma utpanna hotA ho, jinase sAdhuvoMkA citta tapa, svAdhyAya, dhyAna AdimeM baDhatA ho unhIko sajjana jana dravya kahate haiM // 2 // dravyaguNa. govaktraspRSTamaMbhastimitamanaladagdhaM palAlaM vrnndd-| klignaM yajjaMtudagdhAvaTagatamiha nissArakaM pUtigaMdhi // tyaktvA saMpannasasyoccayacitamatuSaM komalaM guptabIjaM / zuddhaM tyaktvAmAmizraM kRSika iva vapenetraramyaM suvarNa // 3 // artha-jisa prakAra kisAna khetameM bIja bote samaya ina bAtoMkA khyAla rakhatA hai ki bonekA bIja gAyakA khAyA na ho, pAnIse bhIgA ma ho, agnise jalA na ho, bhUsA na ho, gIlA huA na ho, kIDA lagA na ho, cheda se yukta na ho, nissAra na ho, durgaMdhI na ho,
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya lakSaNa. 127 aura uttama sasya utpanna honeke lie yogya ho, komala ho, zuddha ho, annasahita ho, netrako suMdara dikhatA ho, evaM acche varNase yukta ho / usI prakAra sAdhuvoMke lie deneke AhArameM bhI uparyukta sabhI bAtoMkA khyAla rakheM / usa prakAra ke yogya dravyako dAnameM denevAlA hI prazasta dAtA hai // 3 // anucitadravya sarvadravyamanANakaM tvanucitaM vastrAdi bhuktAjjhitaM / tAMbUlIdalapUgabAlaphalagaMdhAMbhApramUnAdikaM // sarva paryuSitaM tvabhakSyaghRtavAHklinaM ca pAtrAya no| dadyAtsarvamidaM sadA pravitareddhRtyAya phelAbhuje // 4 // artha- bhojanakAlameM anucita samasta dravya, upabhoga kara choDA gayA vastrAdika, tathA tAMbUla, supArI, kaccA nAriyala, phala Adi banAkara bahuta dina honese bigaDA huA dravya, bahuta dinakA ghRta Adi pAtroMko AhArameM na denA caahie| jo padArtha ucchiSTa khAnevAlA sevakake lie deneyogya haiM una padArthoko pAtrAdAna meM denA kabhI yogya ho sakatA hai ? nahIM // 4 // niSiddhadravya viddhaM vivarNa virasa vigaMdha - / masAtmyamaklinnamapakamana // svinaM sabUkamatIva pakaM / netrApriyaM yanmunaye na dadyAt // 5 // __ artha-jo dravya bIghA gayA ho, varNavikRta huA ho, virasa huA ho, durgaMdhasahita ho, zarIraprakRtike liye anukUla na ho, atyaMta rUkSa ho, pakA na ho, pasIjA ho, atyaMta pakA ho, AMkhoM ko acchA nahIM dikhatA ho, aise padArthoko pAtradAnameM nahIM denA caahiye||5|| paryuSita. dadhisarpiHpayobhakSyamAyaM paryuSitaM mataM / gaMdhavarNarasabhraSTamanyatsavai vigarhitaM // 6 //
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 dAnazAsanam artha-gaMdha, varNa, aura rasase bhraSTa dahI, ghI dUdha va anya pakvAnna paryuSita kahalAte haiM / aise anya dravya bhI niMdita hai // 6 // grAmAnItaM cApaNakrItamannaM- / cAnyoddiSTaM devayakSAdisaMjJam // mithyAdRSTispRSTamucchiSTameta nIcAkhyAtaM yogine naiva dadyAt // 7 // artha-jo AhAra dUsare gAmase lAyA huA ho, bAjAra ( hoTala ) se kharIdakara lAyA huA ho, dUsaroMke ( mithyAdRSTi ) uddezya se banAyA gayA ho, gRhadevatA, yakSadevatA bhUtAdikoMko arpaNake liye banAyA gayA ho, mithyAdRSTiyoMke dvArA chUyA huA ho, ucchiSTa ho, nIcoMke liye banAyA gayA ho, aise AhArako yogiyoM ko kabhI nahIM denA cAhiye // 7 // punaruSNIkRtaM sarva / sarva dhAnyaM virUDhakaM // dazarAgoSitaM kaMse na dadyAnmunaye ghRtam // 8 // - artha-phirase garama kiyA huA AhAradravya, aMkura AyA huAsarva dhAnya, evaM kAMse ke pAtrameM rakhA huA dasa dinakA ghRta yaha muniyoM ko AhAradAnameM dene ke liye niSiddha hai // 8 // kAraNa. etadAhArabhuktyaiva ceto'svAthyaM tato gdaaH| tapobhaMgastato dAtuzcAMtarAyo mahAnbhavet // 9 // __ artha-uparyukta prakArake sadoSa AhAroMke bhakSaNase cittameM asvAsthya utpanna hotA hai / evaM aneka rogAdika utpanna hote haiN| aura tapazca meM vighna upasthita hotA hai, itanA hI nahIM, dAtAko mahAna aMtarAya karmakA baMdha hotA hai // 9 // 1 punaruSNIkRtaM sarva / kSIrAhArodakAdikaM / sarvarugjanalahetuHsyA- dviSavajjIvitApahaM //
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyalakSaNa niSiddhAhAradattaphala. svezaputrAdibhuktAnnazeSa datte tapobhRte / / aputrA syAtsaputrA cette syurjIvanmRtAH sutAH // 10 // artha-muniyoMko AhAra deneke pahile apane pati, putra, bhAI baMdhu Adiko bhojana karAkara phira bacA huA AhAra yadi muniyoMko AhAradAnameM dekheM to usa strIko atyadhika pApa lagatA hai jisake phalase vaha aputrA hotI hai / kadAcit pahilese usako putra ho to ve . jIvanmRta hote haiM arthAt pAgala, mUrkha, badhira, aMdhA, mUka vagairaha hote haiM // 10 // avatikadattAhAraphala. atikadattabhuktiH sattabhaMgaM ca puNyabhaMga ca / . dAsyA dattA kuryAdAtuH puNyasya sadgate gaM // 11 // ' artha--darzanacAritrase rahita avatike dvArA diyA huA ahAra vratabhaMga aura puNyabhaMgake liye kAraNa hai / evaM dAsIke dvArA dilAyA huA AhAra bhI dAtAke puNya va sadgatIkA bhaMga karatA hai arthAt isase pApasaMcaya hotA hai // 11 // . niSiddhAhAra. jIvenAMgena kAyenA- zucinA vartanena ca / bhavedadhamayA ceTyA spRSTamannaM vigarhitaM // 12 // artha-hiMsakaprANiyoMko sparza kara diyA huA AhAra, aspR. zyAdikakI chAyAse spRSTa hokara diyA huA AhAra, nIcakArya kara :- apavitra dazAmeM diyA huA AhAra, aura nIca dAsIke dvArA spRSTa / AhAra muniyoMko dAnameM dene ke liye niSiddha hai // 12 // . dAsipakva AhAra. kSIremLaM viSamanne svarNAdauyojayaniva / dAsyA dApAyiturdAnaM doSAyaiva prajAyate // 13 //
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 dAnazAsanam www artha-dUdha meM khaTAI, annameM viSa, sonemeM tAMbA vagairahake milAnA jisaprakAra doSapUrNa hai, usIprakAra dAsIke hAthase dilAyA huA AhAra dAtAke liye doSakAraka hI hai // 13 // nIvabhAMDapakvAhAra dattaM saMkalpya nIcAnAM yairbhANDaiH pakkamodanam / tairbhANDaiH pakamazanaM na deyaM yataye budhaiH // 14 // artha--jina baratanoMmeM cANDAla Adi nIca jAtiyoMko saMkalpa karake bhojana pakAyA jAtA hai unameM pakAyA huA anna muniyoMko buddhimAnoMdvArA nahIM denA cAhiye arthAt nIcoMke liye bhojana pakAneke baratanameM muniyoM ke liye AhAra dene yogya bhojana nahIM pakAnA cAhiye // 14 // avatika pakvAhAra atikapakamana yo datte tasya puNya dhanahAniH syAt / saMskRtazAlikSetre kSudhAbhijananasya bIjavapanaM vA // 15 // artha-avratIke dvArA pakAyA huA anna jo dAna detA hai usake puNya va dhanakA nAza hotA hai| jisaprakAra dhAna ke khetako saMskAra kara usameM rAI boce to koI upayoga nahIM hai // 15 // savratAvrata mizraNa. savratAvratayomizre gaMdhAgaMdhavimizravat / nIcottamavimizre syAt taptAjyajalamizravat // 16 // artha--bhojanAdikameM avratI aura vratiyoMke mizra hone para sugaMdha durgaMdhake mizrake samAna ho jAtA hai| nIca aura uttama puruSoMkA mizraNa tape hue ghImeM pAnIke mizraNake samAna hetA hai // 16 // kulInanIcayomizre bhuktyAdyaiH kulanAzanam / yathA syAdyatinAM bhukto matvA doSAdhizodhayet // 17 //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyalakSaNa mms artha-bhojanAdika-kAryameM kulIna aura nIcoMkA mizraNa kulanAzake liye kAraNa hotA hai / isIprakAra muniyoMke AhArameM ina bAtoMko doSa mAnakara unakA parihAra karanA cAhiye // 17 // lohAnyoH knkaaysaavisssitaajNbaalkstuurikaa-| jyotiHsUryatamorasAyanapayomadhvAjyayogAdyathA // duSTaH syAtkhalasaMgato'pi sujanaH satsaMgato durjanI / yo dvIpAyanavaJca pArzvamunivaddakSo vRSadhvaMsane // 18 // artha-lohake sAtha agnIkA saMsarga honepara agnIkA kucha nahIM bigaDatA hai, loheko Thoke paDate haiM, sonA aura loheko milAnepara lohekA kucha nahIM bigaDatA hai, sonA kharAba hotA hai / viSa aura zakkarako milAnepara viSakA kucha nahIM hotA hai, zakkara kharAba hotI hai, kIcaDa aura kastUrIko milAnepara kIcaDakA kucha nahIM hotA hai kastUrI bigaDa jAtI hai / sUrya ke sAtha ketu, caMdrake sAtha rAhu ke grahaNa honese sUrya caMdra hI kAMtivihIna hote haiM, una grahoMkA kucha nahIM bigaDatA hai, rasAyana aura pAnI ke saMsargameM rasAyana vikRta hotA hai pAnIkA kucha nahIM hotA, madhu aura ghIke saMsargase ghI hI kharAba hotA hai, madhukA kucha nahIM hotaa| isI prakAra duSToMke saMsargase sajjanoMkA dharmanAza hotA hai / duSToMkA kucha nahIM bigaDatA hai / jisa prakAra ki dvIpAyana aura pArzvamunikA saMsarga dharmanAzake liye kAraNa huA hai // 18 // yahAsIhastapakvAnne satI datte na cAmalaM / zUdeNa jAto brAhmaNyAM spAccANDAlo yathA sutaH // 19 // artha-dAsIke hAthase pakA huA AhAra yadi kulastrI dAna deveM to vaha yogya nahIM hai| jisa prakAra brAhmaNa strImeM zUdrase utpanna saMtAna cANDAlake samAna hai // 19 //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 dAnazAsanam gRhiNIhastapakvAnne dAsyA datte na doSadaM / dhAtryA hi rakSite rAjaputre dhAtrIsuto na ca // 20 // artha- - patnI ke dvArA pakAyA huA AhAra yadi dAsI deveM to vaha -- utanA doSakara nahIM hai / jisaprakAra ki dhAIke dvArA pAlA gayA rAjaputra dhAIkA putra nahIM hai rAjaputra hAM hai // 20 // prazastadAna. gehabhANDArthayogAMgasaMzudhyA dIyate'tra yat / tadeva dAnaM kalyANa maMgalaM bhavanAzanam // 21 // . atha- -ghara, baratana, annavastrAdika, mana vacana kAya saMbaMdhI kriyA, zarIrAvayava ina saba bAtoMkI zuddhise jo dAna diyA jAtA hai vahI dAna kalyANa karanevAlA hai / maMgala hai aura saMsAranAzake liye kAraNa hai // 21 // hitaM mitaM pakamapIkSaNapriya sugaMdhi jihApriyahavyamannam / anaMdhakAre suvitAnaramye- pyadhUmagehe munaye ca dadyAt // artha ---- jIvajaMtu Adi patanakA bhaya jahAM na ho aise sUrya ke prakAzayukta, aMdhakArarahita evaM dhUmaraddita prazasta ghara meM muniyoMke zarIra ko dita, mita, yogya rIti se pakA huA, dekhane meM bhI acchA, sugaMdha, svAdiSTa manohara AhAra gRhastha muniyoMko dAnameM deveM / kuzala gRhastha svayaM ina bAtoMkA khyAla rakheM // 22 // kRSIvalakRta kriyAbhirabhivarddhate yA kRtiH / stayeva sukRtaM prajAgururayAMnRpaH sainikaM // dhArmika kRtairguNavavidhopacArairgurauM / vRSazca sukRtaM prajAgururayonRpaH sainikaM // 23 // artha- -kisAna khetakI vRddhi ke liye jina 2 kriyAvoM ko karatA -
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyalakSaNa hai unase kRSikI vRddhi hotI hai, usase prajAvoMke liye upayoga hotA hai / rAjA una dhAnyoMse prajA va sainikoMkA pAlana karatA hai / isI prakAra dhArmika sajjana dharmavRddhi ke liye jina navavidha upacAroMsahita dAnAdika kriyA karate haiM usase dharmakI vRddhi hotI hai / aura usa dharma se gurujana, prajA, rAjA, sainika Adi sabako sukha milatA hai // 23 // mataM samastai RSibhiryadAIteH / prabhAsurAtmAvanadAnazAsanam // mude satAM puNyadhanaM samarjituM / dhanAdi dadyAnmunaye vicArya tat // 24 // 133 artha - samasta AIta RSiyoMke zAsanake anusAra yaha dAnazAsana - pratipAdita hai / isalie puNyadhanako kamAnekI icchA rakhanevAle zrAvaka uttama pAtroMko dekhakara unake saMyamopayogI dhanAdika dravyoMko vicAra kara dAna deveM // 24 // iti dravyazodhanavidhiH
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 dAnazAlanam pAtrabhedAdhikAraH zrImattrilokabhavanAMtara sarvavastu - / grAhiprabodhaniTiLAkSivirAjamAnaM // jJAnaikagocaramazeSamunIMdrabaMdha - / miMdrAcitAMtrimaMItamahaM namAmi // 1 // artha - tIna lokarUpI makAna meM rakhe hue samasta padArthoM ko grahaNa karane meM samartha kevalajJAnarUpI lalATanetrako dhAraNa karanevAle, samyagjJAna mAtra gocara, sarva gaNadharAdikoMse vaMdanIya, deveMdra se pUjita aise arhata parameSThIko maiM namaskAra karatA hUM // 1 // pratijJA. karmahaddharmakRtpAtraM tasya bhedAnahaM bruve / pAtre deyaM na cAnyatra kSetre kRSyadhipo yathA // 2 // artha - karmoMko naSTa karane meM udyata, dharmamArga meM pravRtta va pravartaka pAtroM ke bheda maiM isa prakaraNa meM kahUMgA, aisI AcArya pratijJA karate haiM / pAtroM ko hI dAna denA cAhiye / anyatra dAna nahIM denA cAhiye / jisa prakAra ki kisAna niSphala kSetrameM bIja nahIM perA karatA hai || 2 // dhArmika lakSaNa. ratnatrayAtmako dharmastamAcarati dhArmikaH / dharmAbhivRddhaye svasya dhArmike prItimAcaret // 3 // artha - dharma samyagdarzanajJAnacAstrirUpa ratnatrayAtmaka / unako AcaraNa karanevAlA dhArmika kahalAtA hai / apane dharmakI vRddhikeliye dhArmikoM ke prati prIti ( Adara - bhakti ) baDhAnA dhArmika manuSyoMkA kartavya hai // 3 // pAtrabhedakathAdakSaiH pAtraM paMcavidhaM matam / tadyatheti kRte prabhe sUrirAha taduttaram || 4 ||
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH artha - pAtroM ke bhedako jAnane vAle maharSiyone pAtroMko pAMca prakArase kahA hai / vaha kaise ? isa prakAra prazna upasthita honepara AcArya usakA uttara dete haiM // 4 // pAtra bheda utkRSTapAtramanagAramaNutratADhyaM / madhyaM vratena rahitaM sudRzaM jaghanyaM // nirdarzanaM vratanikAyayutaM kupAtraM yugmojjhitaM naramapAtramidaM tu viddhi // 5 // artha - mahAvratadhArI sakala saMyamI muni uttama pAtra haiM, aNuvratI zrAvaka madhyamapAtra hai / vratarahita samyagdRSTi jaghanya pAtra hai / samyagdazanarahita apitu vratasahita vaha kupAtra hai / samyagdarzana va vrata ina donoM se rahita apAtra hai aisA samajhanA cAhiye // 5 // uttama pAtra saMgAdirahitA dhIrA rAgAdimalavarjitAH zAMtA dAMtAstapobhUSAste pAtraM dAturuttamaM // 6 // artha- parigrahoMse rahita, parISaddoMko sahana karane meM rAgadveSAdivikArarahita, zAMta, kaSAyoMko damana karane vAle, vibhUSita sAdhu ve uttama pAtra kahalAte haiM // 6 // 135 niHsaMgino'pi vRttADhyA nisnehAH sugatipriyAH / abhUSAzca tapobhUSAste pAtraM dAturuttamaM // 7 // dhIra, tapase artha - paripraI se rahita honepara bhI cAritrase yukta haiM, rAgAdiyoMse rahita honepara bhI acchI gati ( mokSagati ) meM prIti rakhane vAle haiM, AbharaNoM se rahita honepara bhI tapobhUSaNa se bhUSita haiM, ve pAtra dAtA ke liye uttama haiM // 7 // parISahajaye zaktAH zaktAH karmaparikSaye / jJAnadhyAnataparazaktAste pAtraM dAturuttamaM // 8 //
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 dAnazAsanam PRAVAAAAAprn/wn.., - artha--- parISahako jItane meM samartha, koke nAza karanemeM dakSa, va 'jJAnadhyAna aura tapameM lIna uttamapAtra kahalAte haiM // 8 // prazAMtamanasaH saumyAH prazAMtakaraNakriyAH prazAMtArimahAmohAste pAtraM dAturuttamaM // 9 // artha- zAMtacittavAle, saumyasvabhAvavAle, . manavacanakAyakI saralavRtti rakhanevAle, mohase rahita sAdhujana uttamapAtra kahalAte . dhRtibhAvanayA yuktAssatvabhAvanayA yutAH / .... ... tatvArthAhitacataskAste pAtraM dAturuttamaM // 10 // __ artha-dhairya aura sAtvika. bhAvanAvoMse yukta, tatvoMke mananameM jinhoMne apanA citta lagAyA hai, ve uttama pAtra kahalAte haiM // 10 // parISahajaye zUrAH zUrA iMdriyanigrahe / kaSAyavijaye zUrAste pAtraM dAturuttamaM // 11 // artha-parISahajaya, iMdriyanigraha, aura kaSAyoMko jItane meM jo . zUra haiM ve uttamapAtra kahalAte haiM // 11 // vimalajJAnasaMpannA varddhate sAdhavo'nizaM / phalaMti nityamamlAnA dhruvAMburbhUruhA yathA // 12 // artha-nirmala jJAnase yukta uparyukta prakArake guNoMse yukta sAdhu nitya apane guNoMkara vRddhi ko prApta hote haiN| jisa prakAra ki yatheSTa . jalasthAnameM rahA huA vRkSa nityaphala detA hai // 12 // .. ........ . ekAkI vihAraniSedha. - yo madhye yatinAM jitasmarakaSAyANAM prazAMtAtmanA / tasmAtte madanAdayazca sakalA doSAH prayAMti kSayaM // ekAkI sahasA yuvA viharati svAMgecchayA yaH sukhii| te taM naMti giraMti sAdhupadavI prodAsayaMti dhruvaM // 13 //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH 137 artha - jo sAdhu kAmakrodhAdika kaSAyoMko jItanevAle zAMta prakRti ke sAdhuvoMke madhya meM sadA rahate haiM, una sAdhuvoMke kAmakrodhAdika sarva doSa naSTa hote haiM / aisA na kara jo javAna sAdhu apane zarIra ke sukhase svecchAcAra pUrvaka ekAkI vihAra karatA hai use ve doSadUSita karate haiM / sAdhupadase girAte haiM / aura niyamase sAdhupada se udAsInatA bhI utpanna karate haiM // 13 // gurusevA. bhItaH prItiyutaH sayuktikuzalaH sevAnurAgI guNI / dharmodyogaparo vidanpatitanUrakSAkriyAdakSiNaH | svasvAmyAzrayajaprasAdamahimA ziSyaH sa bhRtyo yathA / svasvAmyAttavibhUtitulyavibhavaM prApnoti nityaM guroH // 14 // 4 artha - jisa prakAra bhayabhIta, prItI se yukta, yukti meM kuzala, sevAkAryameM anurakta, guNavAn, nyAyapUrNa udyoga karanevAlA, svAmike zarIrarakSA meM tatpara, aise svAmibhakta sevakake prati saMtuSTa hokara svAmI usa sevakako aneka aizvarya detA hai usI prakAra uparyukta sabhI vizeSaNoMse yukta hokara jo sacce hRdaya se gurusevA karanevAle ziSyake prati guru bhI prasanna hokara apane Azrita ziSyako prasAda ke rUpameM aneka guNoMko dete haiM // 14 // guruke prati kartavya. 18 mAgre tiSTha gurorgurozca carame gAyanhasamma paThegraMthaM kAmavikAriNaM tvaghakaraM mithyopadiSTaM sadA / rAgadveSanimittamAtmavibhavacchedocitaM mA vada / brUhi brUhi hitaM mitaM ! sthitikaraM pUtaM sabhApUjitam // 15 // x bhUriripurnA nRpatiM zritvA paribhUya tAnvihAya punastaM / viharataM sadyaste vnaMti tathA vikalacaritaziSyaM doSAH //
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam: artha-he ziSya ! guruke Age mata baiTho, aura guruke pIche baiTho, guruke sAmane graMthoMko gAte hue hasate hue mata paDho / kAmavikArako utpanna karanevAle, pApakara, mithyA upadezakAraka, rAgadveSako utpanna karanevAle, AtmakalyANameM bAdhaka graMthoMkA upadeza nahIM denaa| sarva prANiyoMko hitakAraka, parimita, sabhAjanoMko ullasanIya va AdaraNIya vacanoMko bolo / yahI vinIta ziSyakA dharma hai // 15 // jItisvAmisamAryapAvanavaco brUhi tvamAhvAnake / mA satiSTha gurororupari bhaustulyAsane'grAsane // mA mA mAtamukha tvameva satataM nIco yathA vartate / patyau mAsya puraH svapaH zucikaTe pAdadvayAdhaHsthale // 16 // artha- he ziSya ! gurujI ke AhvAna karanepara jI, svAmI, Arya Adi pavitra vacanoMkA uccAraNa karo / gurUke Upara samAna Asanapara yA agrAsanapara mata baiTho, jaMbhAI vagaireha mata nikAlo / nIca sevaka jisa prakAra svAmI ke sAmane sotA hai, usa prakAra guruke sAmane sobo mata, sonA ho to zuddha caTAIpara unake pairake nIce soyo / yaha ziSya kA dharma hai / / 16 // strIsaMbhASaNamAtmadUSaNakaraM bAlAnanodvIkSaNaM / tAsAmeva kaTAkSIkSaNamidaM cittasya vaikalyakRt // zayyAMgAMvarasaMspRzAdanupamabrahmavatocchedanaM / jJAtvA doSamimaM svasAdhunikaTe saMsthIyatAM nizcalaM // 17 // artha---he ziSya ! javAna striyoMke sAtha mIThI 2 bAta karanA yaha AtmAko dUSita karane ke liye kAraNa hogaa| una javAna triyoMke mukhako utsukatAse dekhanA, aura unakA kaTAkSavIkSaNa yaha cittameM caMcalatA utpanna kregaa| unake zayana, [ biratara ) zarIra va vastra ke sparzana honese utkRSTa brahmacarya vratakA bhaMga hogA / ina saba hoSoMko
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH 139 acchI taraha vicAra kara apane guruke pAsameM nizcala cittase raho, isImeM tumhArA kalyANa hai // 17 // syAtpaMcavatasALapaMcakavRte dehe'gharAjAvRte / durbhAvAH khalavRttayo ripunRpaM dRSTvA patitvA tataH // brUyuste zithilAH pataMti trunniimttebhhkspRssttito| nAntaHzuddhirasaMvRtizca na balaM sAdhyastvayAyaM dhruvaM // 18 // artha-he vatsa ! abhI paMcamahAvratarUpI majabUta parakoTeko dekhakara pAparAja durbhAvarUpI sainyoM ke sAtha tumase yuddha karane ke lie samartha nahIM, vaha zaktihIna hogayA hai / paraMtu dhyAna rahe, jaba strIrUpI madonmatta hArthinIkI dRSTi ina parakoToMpara laga jAya to ve ekadama zithila hokara paDa jAyeMge / phira aMtaraMgazuddhi kA rakSaNa, vrata va bala Adi koI bhI bAta tumase sAdhya nahIM ho sakegI, yaha nizcita uccairadhyayanaM sagAnapaThanaM muMcebudhI hAsyatAM / svAvAsasthitimaMgavIkSaNasahAlApAMgasaMsparzanaM // strIbhistatsutaLAlanaM bahupuro jAyApatiprastuti / horAmaMtranimittabheSajacitadravyAMgasaMpoSaNaM // 19 // artha---gurUke sAmane cillAkara paDhanA, gAkara paDhanA yaha ucita nahIM hai / evaM striyoMke AvAsameM rahanA, unake suMdara aMgoMko dekhanA, unake sAtha saMbhASaNa va aMgasparzana karanA, una striyoMke putroMko khilAnA, striyoM kI prazaMsA karanA, jyotiSa, maMtra, auSadhi ityAdi dravya ke sAdhanoMse unakA poSaNa karanA yaha saba buddhimAna muniyoMke dvArA varNya hai // 19 // strIzayyAyAM na svapettAM spRzenA- . zvI yAzvAnAM sA smaroddIptikI /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 dAnazAsanam - - - tadyoginyA yoginazcaikavAse na sthAtavyaM vAcanIyaM sadA na // 20 // artha-sAdhuvoMko ucita hai ki ve striyoMkI zayyAmeM kabhI sove nahIM aura use sparzana bhI na kareM / ghoDauke sAtha ghoDeko bAMthe to usa ghoDeko kAmoddIpana hotA hai usI prakAra ekAMtameM ( eka jagaha ) arjikAke sAtha muni kabhI na rahe na koI paThana-bAuna kareM // 20 // AryikAvoMke sAtha muniyoMkA nivAsa niSedha. sahAryikAbhirmunibhiH svAdhyAyo'tha japastavaH / na kartavyo'tra kartavye vratabhaMgo bhavettadA // 21 // artha-AryikAvoMke sAtha munigaNa svAdhyAya, stotra, japa vagairaha kucha bhI nahIM kreN| yadi isakI parvAha na kara jo koI kareMge una donoMkA vratabhaMga hotA hai // 21 // ekAkI vihArase doSa. jArAstrIzcuriNo balAddhanavato bhUmi sasasyAM mRgaa| gAvorIjanapAHzazAMzca zunakA vyAghrA mRgAndardurAn // so gAzca tarakSavo bhuvi yathA kAmati bAlAnmunInapyekAnmadanAdayo viharataH krodhAdidoSA ime // 22 // artha-jisa prakAra lokameM yaha dekhA jAtA hai ekAkI viharaNa karanevAlI pativratAko jAraloga apaharaNa karate haiM, dhanavAnoMke dhanako balAtkArase cora curAte haiM, duzmRga gAyoMko khA DAlate haiM, sasyasahita bhUmiko rAjA le letA hai / zatruvoMko kuttA kATatA hai, zazoMko zikArI mAratA hai / mRgoMko vyAghra khA DAlatA hai, meMDhakoMko sarpa nigalatA hai, isa prakAra sarvatra AkramaNa dekhA jAtA hai| usI prakAra
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH 141 Accorrrrrrrrrn anubhavazUnya bAlamuni yA arjikA ekAkI hokara viharaNa kareM to kAma krodhAdika vikAra unako cAroM taraphase AkramaNa karate haiM // 22 // abhimAnaniSedha. rAjAnugrahato bhRtyo janAnyakkRtya nazyati / : yathA jaDAtmA ziSyo'pi gurvanugrahamAtrataH // 23 // / artha-rAjAke anugrahako prApta karanevAlA sevaka abhimAnI hokara logoMko pIDA denese jisa prakAra apanA nAza karatA hai, usI prakAra ajJAnI ziSya gurUke anugrahase madonmatta hokara apane AtmAkA patana kara letA hai // 23 // dIkSoddezya. dIkSAM gRhNanti manujAH svakarmaharaNAya ca / svapuNyavRddhaye kecit kecitsaMmRtimuktaye // 24 // artha-saMsArameM koI manuSya apane karmoko nAza karaneke lie dIkSA lete haiM / koI apane puNyakI vRddhi ke lie dIkSA lete haiN| koI saMsArase chUTaneke lie dIkSA lete haiM // 24 // vizvajIvAnukaMpAvAn dharmapradyotakArakaH / yathA zrIgautamasvAmI kecidAtmavizuddhaye // 25 // artha saMsArake samasta jIvoMke prati anukaMpA rakhanevAle, dharmakI prabhAvanA karanevAle zrIgautamasvAmIne jisa prakAra Atmazuddhi ke lie dIkSA lI hai vaise bhI koI 2 dIkSA lete haiM // 25 // kazcitsvakulanAzAya duSkRtopArjanAya naa| baMdhuvargavinAzAya dvIpAyanamuniryathA // 26 // artha-koI 2 dvIpAyana munike samAna apane kulake nAzake lie,
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 dAnazAsanam shMAAAAAAAAAAAAAA pApoMke upArjanake lie evaM baMdhuvargIkA saMhAra karaneke lie dIkSA lete haiN|| 26 // kazcidAtmavinAzAya nijadharmakahAnaye / duSTamithyAgrahagrastaH pArzvanAmAmuniryathA // 27 // artha-koI 2 pArzvamuni ke samAna apane nAzake liye, apane dharmake nAzakeliye, duSTa mithyAtvarUpI bhUtake varzAbhUta hokara dIkSA letA hai // 27 // kazciduccAsanAsaktaH kssaayaancchmaansH| kASThAMgAra ivAbhAti pradhvastanijavallabhaH // 28 // artha-koI 2 kASTAMgArake samAna ucca AsanoM (pada ) ke lolupI hokara, kaSAyakaluSita cittase, apane svAmIke nAza karanekI bhAvanAse dIkSA letA hai // 28 // * dehaklezasahAH kecitparotkarSAsahiSNavaH / nAzayaMti janAndharma bhUpA bhUtvAgajanmani // 29 // artha-koI 2 dehake klezako sahana karanevAle haiM aura koI dUsaroMke utkarSako sahana karanevAle nahIM haiN| ve Ageke janmameM rAjA hokara prajA va dharmako nAza karate haiM // 29 // tapAMsi dhRtvA kAyena hadvAgbhyAM naMti tAni ca / votkhAtayaMtaH zAlyAni muktvA zvetArjunAni ca // 30 // artha-koI 2 kAyase tapa dhAraNa kara vacana aura manase usakA nAza karate haiM / ve usIke samAna mUrkha haiM jo khetameM vyarthake ghAsoMko kATanA choDakara sasyoMko hI kATakara nAza karatA hai // 30 // anyonyamatsarAH kecinmunayo munidUSakAH // svAmidattArtha bhujAnA iva svasvAmidUSakAH // 31 //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH artha- koI 2 muni eka dUsareke prati matsarayukta hokara paraspara eka dUsarekI niMdA kiyA karate haiM jisa prakAra ki svAmIke diye hue dhanako khAte hue bhI nIca sevaka apane svAmIkI niMdA karate haiM // 31 kecidvirAgiNo bhUtvA biMbAnIvAtirAgiNaH / kulALAmatranikSiptazikhivatkAmavihvalAH // 32 // artha- koI 2 muni virAgI hote ( kahalAte ) hue bhI biMba phalake samAna atyaMta rAgI hote haiN| kuMbhakArake maTakoMko pakka karanevAlI ani samAna kAmapIDita rahate haiM // 32 // labdhvA rAjyamavaMtIva bhUpA baMdhUnbalAni ca / dhRtvA dIkSAM dhanaM labdhvA kecidvAndhavapoSakAH // 33 // 143 artha - jisa prakAra rAjA rAjyaprApti karake apane baMdhugaNa aura sainyakA rakSaNa karate haiM / usI prakAra koI muni dIkSA dhAraNa kara dhana kamAte haiM aura bAMdhoM kA poSaNa karate haiM // 33 // svAmidrohAnijaM dezaM muktvAriviSayaM gatAH / svAmidrohadharAH kecidazaktA nirayaM gatAH // 34 // artha-svAmidroha ke kAraNa jo apane dezako choDakara zatrurAjya meM jAveM to vahAM pIDita hote haiM, isI prakAra kitane hI apane svAmI va gurukI niMdA karanese naraka gaye haiM // 34 // nindanti niMdayaMtyeva sagotrAnsAdhupuMgavAn / jinarUpadharAH kecit vAyubhUtyAdayo yathA // 35 // artha - koI 2 vAyubhUti Adi muniyoMke samAna muni utpanna sAdhuvoMkI svayaM niMdA karate hote hue bhI uttama kulagotra meM haiM aura dUsaroMse niMdA karAte haiM / / 35 / / .
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 mAyavA kecidevAtra dehasaMskArakArakAH / AtmaghAtakadurbhAvA vaidikabrAhmaNA iva // 36 // artha-koI 2 muni vaidika brAhmaNoMke samAna mAyAcArase dehasaMskAroMko karate haiM aura AtmaghAta karanevAle durvicAroMko sadA manameM lAte rahate haiM // 36 // _ vyavahatyAnyadezeSu naMSTvA svairArjitaM dhanaM / ye narAste yathA kecitsvakAyaklezatatparAH // 37 // artha-jisa prakAra koI manuSya paradeza meM vyApAra kara kamAye hue dhanako khokara AtA hai, usI prakAra koI 2 muni vyartha kAyakleza kara janma khote haiM // 37 // kecidUSavatikSetre nityaashcitkRssikriyaaH| alabdhadhAnyA vartate yathAsyuniSphalakriyAH // 38 // - artha---koI 2 mUrkha kisAna jo ki sadA Usara bhUmimeM hI kRSi karatA rahatA hai parantu dhAnyako pAtA nahIM hai / usI prakAra koI 2 muni anyathArUpa kriyAoM ko karanese yathArtha phalako pAte nahIM // 38 // sarvAraMbhaparibhraSTAH kecitsvodarapUrtaye / kecisvargasukhAyaiva kecidaihikabhUtaye // 39 // artha-samasta AraMbhoMse bhraSTa hokara koI 2 muni apane udara poSaNa ke liye dIkSA lete haiN| koI svargasukhakI prAptike liye aura koI aihika saMpattikI prAptike liye dIkSA lete haiM // 39 // . datte sa syAdyathA dIkSA yo munirbahirAtmanaH / kASTAMgArasthApitazrIvidharapitA yathA // 40 // - artha-jo muni aise bahirAtmAvoMko vinA vicAra kiye hI dIkSA de dete haiM, vaha usI prakAra kI dIkSA hai jaise kASTAMgArako satyaMdhara rAjAne rAjyazrI dedI / / 40 //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH dIkSA ke lie ayogya puruSa. kobhikrodhivirodhinirdayazapan mAyAvinAM mAninAM / kevalyAgamadharmasaMghavibudhAvarNAnuvAdAtmanAm // muMcAmo vadatAM svadharmamamalaM saddharmavidhvaMsinAM / cittaklezakRtAM satAM ca gurubhirdeyA na dIkSA kvacit // 41 145 artha - jo lobhI ho, krodhI ho, dharmavirodhI ho, nirdayatAse dUsaroMko gAlI detA ho, mAyAvI va mAnI ho, kevalI, Agama, dharma, saMgha aura deva inapara mithyA doSAropaNa karatA ho, " maukA Anepara maiM nirmala dharma chor3a dUMgA " aisA kahatA ho, saddharmakA nAzaka ho, ke cittameM kleza utpanna karanevAlA ho use gurujana dIkSA kabhI nahIM deveM // 41 // strINAM bhaktirna ca nijapatau sevakAnAM ca deve | bhaktAnAM sA na ca gurujane sA na ziSyAdhikAnAM // tAste te vA vimalasukRtAcchinna kAcasthadhArAM (2) yAMtIvAmi sadA durgatiM tadvrajeyuH // 42 // artha --- lokameM jina striyoMkI bhakti apane patipara, sevakoM kI bhakti svAmIpara, bhaktoMkI devoMpara, ziSyoMkI gurujanoMmeM yadi nahIM rahatI hai to unakA janma vyartha hai / unakA puNyanAza hotA hai evaM ve narakAdi durgatiko prApta karate haiM // 42 // sakriyaM kaMbaLaM naSTaM naSTaM vAso'kriyaM yathA / sakriyaH pApavAn naSTaH pumAnapya kriyastathA // 43 // 1 artha- hamezA oDhanA vagairaha kArya meM lAyA gayA kaMbala naSTa hotA hai| tathA upayoga meM nahIM lAyA gayA kapaDA naSTa hotA hai / usI taraha ayogya AcaraNa karanevAlA arthAt pApakriyA karanevAlA puruSa naSTa 19
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 dAnazAsanam hotA hai| tathA kriyA nahIM karanevAlA arthAt puNyaprApti nahIM karanevAlA alasI AdamI bhI naSTa hotA hai arthAt saMsArameM bhramaNa karatA hai| dehe jinagRhe gehe pattane gagane bhuvi / udbhavaMti yathotpAtA dharmamArge tathA jaDAH // 44 / / artha-deha, jinamaMdira, ghara, nagara, AkAza va bhUmimeM jisa prakAra utpAta-azubha cihna utpanna hote haiM, usI prakAra dharmamArgameM ajJAniyoMkI utpatti hotI hai // 44 // tapobhaMga kRtaM sarva yadyaistaddhahirAtmabhiH / mithyardhidharmanAzAbhyAM madhupiMgaLapAvat // 15 // artha-bahirAtmA madhupiMgala, pArzvamunike tamAna mithyARddhiko prApta kara dharmanAza karanevAle evaM apane sarva tapako bhaMga karanebAle bahirAtmA muni bhI hote haiM // 45 // puNyaM puNyavatAM vRSTivarSayatyatipApinaH / sA na spRzati vRSTiH sthAdvRtizca sadRzI tayoH // 46 // artha--puNyavAnoM ko hI puNyakI vRSTi hotI hai| atipApiyoMko bai puNya vRSTi sparza nahIM krtii| evaMca vrata va samyagdarzana bhI una pApiyoM ko sparza nahIM karate // 46 // sitArjunAdIni ca zAlisasyaiH pravRddhimAyoti yathA tathaiva / kRtAni sarvANi tapAMsi bhavyai rabhaMgavRttIni bhavaMtyabhavyaiH // 47 // artha-jisa prakAra khetameM sasyoMke sAtha aneka ghAsa bhI paidA hokara baDhate haiM usI prakAra bhavyoMke dvArA abhaMgavRttise kiye jAnevAle tapa abhavyoMke lie bhI vRddhi ke lie hote haiM // 47 //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH 147 bahvIH striyopi gRhanti bhUpAlatanayA yathA sukhAnubhavanAsaktA ajJAtobhayalakSaNAH // 48 // artha--sukhAnubhavameM tallIna honevAle rAjaputra mAtRkula tathA pitRkula kI zuddhi rahita aisI bhI striyAM upabhoganeke liye antaHpurameM rakhate haiM / usI taraha kitaneka puruSa jinadIkSA hitakara hai, aura pArivrAjaka dIkSA ahita kara aisA vicAra na kara bhAvisukhakI AzA se koI bhI dIkSA dhAraNa karate haiM / yaha unakA aviveka yogya nahIM hai // 18 // yathodAno'nilaH kruddho bhojyadravyANi yastathA / uddArayati duSkarma puNyakarma nivArayet // 49 // artha-yadi udAna vAta kupita ho jAya to bhojana dravyako vamana karAtA hai usI prakAra pApakarma puNyakarmake phalako bhogane nahIM detA hai // 19 // kRtapuNyodayAtpUrva doSAH prAdurbhavetyaraM / uttabIjodayAtsarvA udbhavaMtyakhilAH kalAH // 50 // __ artha-puNyake phalake udaya Aneke pahile aneka doSa prakaTa hote haiN| jaise ki boye hue bIja uganeke pahile anya tRNa sasyAdi utpanna hote haiM // 50 // maMdAgnegurubhojanena vigaLattejA analpAgasA / svalpAyurviSabhojanAdgatadhanA naSTAdhikArAdyathA // nirbhAgyA nRpasevayA dhRtadhanAH svasvAbhyudAsInataH / kruddhAdyA gurudIkSayaiva katicinnAzaM gatA durgatiM // 51 // artha-maMdAgniko dhAraNa karanevAle kitane hI loga gariSTa bhojana karake kAMtirahita hote haiM / mahatpApa karanese svalpAyu hote haiM / AsannamaraNajIva viSake bhojana karanese naSTa hote
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam haiN| daridrI loga naSTa dezAdhipatyase, bhAgyahInaloga rAjAkI sevAse, AjIvikAprApta loga apane svAmIkI udAsInatAse, naSTa hogaye aura durgatiko gye| usI prakAra pArzvamunike samAna kitane hI pApase pIDita digaMbara dIkSA leneke bAda bhI durgatiko gaye / arthAt bhAgyahIna va pApI puruSoMko acchA Azraya bhI nAzake liye bhI huA karatA hai|| 51 // vibhAvasaMyutamithyAdarzanAdimunIzvaraiH / babhUvurdhArmikaidharmahAniHsyAdavicArakaiH // 52 // artha- mithyAdarzanAdi vibhAvoMse yukta dhArmika kahalAnevAle avicArI muniyoMse kitane hI bAra dharma kI hAni huI na hogI // 52 // vaidyAnvidviSatAM rujAmadhikatA na spAMdaNo bheSajaiH / svasvAmidviSatAM na jIvitamaghAdhikyaM ca sAdhudviSAm / svAnIkadviSatAM ca dhAvati ramA rAjyaM ca yadyadviSAM / lAbhastaina jalaM vinA phalati no bhaktiM vinA no guNaH 53 artha-jo vaidyoMke sAtha dveSa rakhate haiM aise rogI puruSoMke roga baDheMge hii| cAhe jitane auSadha lenepara bhI guNa nahIM hogA / arthAta unake roga naSTa nahIM hoNge| jo apane mAlika ke sAtha dveSa rakhate haiM ve mUrkha loga apanI upajIvikAkA nAza karate haiN| usI taraha jo duSTa loga sAdhuoMkA dveSa karate haiM unako tIvra pAtakoMkA niyama se baMdha hotA hai / jo apane sainyase dveSa karate haiM aise rAjAoMkI lakSmI aura rAjya naSTa hotA hai| abhiprAya yaha hai ki jo jisa hitakara vastukA dveSa karatA hai usase usakA phAyadA nahIM hogA hAni hI hogii| jalake vinA vRkSa na baDhegA na phala degaa| usI prakAra yadi hama sAdhuke guNoM meM bhakti na kareMge to hamArA kalyANa nahIM hogA aisA samajhakara unakI upAsanA hamezA karanI cAhiye / aisA isa zlokakA abhiprAya hai // 53 //
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH 142 bhojaM bhojaM yepyupAlabdhukAmA / dAyaM dAyaM dAninaH sAnutApAH // taddoSaiH syAdAnapuNyAdinAzo | jihvAlaulyaM svAnyalAbhaM nirhati // 54 // artha - jo sAdhu bhojana karate 2 zrAvakakI niMdA karate haiM tathA dAtA usakI pUrti karate 2 saMtapta hotA ho to ina doSoMse dAna puNyakA nAza hotA hai / vaha sAdhu bhI jihvAlolupatAse apane anya lAbhoMko kho letA hai // 54 // satkarpUrAlavAlaprasRtamRgamadAsikta haimAMbupUra | kSetrotAzeSakaMdadramatRNalatikAH prAgguNAna tyajaMti // durbhAvairduSkaSAyaiH : kRtanutijapasamyaktapovRddhayo yA / durbhAvAnduSkaSAyAnprakaTatarabalAnvardhayanti sphuTaM tAH // 55 artha - yadi khetako kapUrakA bAMdha banAveM aura kastUrikA va gulAba - jalase use chiDake to bhI usameM utpanna honevAle kaMda, sasya va latAyeM apane pUrva guNoMko kabhI nahIM choDa sakate | usI prakAra acche sAdhuvoMke saMsarga meM rahanepara bhI jo durbhAva va stotra, dhyAna Adi karate haiM unake ve bhAva kabhI apitu durbhAva va kaSAyoMko baDhAte hI haiM // 55 // mAtulyabhyastavadhvaH pravimalacaritAH stUyamAnAmsatabhiH / svAcAryAbhyastaziSyAH pravimalacaritAH stUyamAnA munIMdreH // syuH pitrabhyasta putrAH prakaTitamatayo dhIravIrA ramezAH / svasvAmyabhyastabhRtyAH prakaTitamatayo dhIravIrA hamezAH // 56 // duSkaSAyase japa, chUTa nahIM sakate artha -- sAsU ke upadezako ThIka 2 manana karanevAlI satI nirmala cAritravAlI hotI hai / use sarva pativratA khiyAM prazaMsA karatI haiM /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam AcAryake upadezake abhyAsa karanevAle ziSyakA bhI AcAra pavitra hojAtA hai / usakI bhI munigaNa prazaMsA karate haiN| pitAke upadeza kA abhyAsa karanevAlA putra budimAna hokara dhIra vIra va lakSmIsaMpana hotA hai evaM apane svAmIke upadezako abhyAsa karanevAlA sevaka bhI buddhimAn hokara dhIra, vIra va lakSmIsaMpanna hotA hai // 56 // mustAkaMdAnaMtamUlAni varSAkALe bhUmi vyApnuvaMtIva bahIM / grISme lInAnIva keSAM dRzo'smin kAle kAle saMLayatyudbhavaMti // 57 // artha-mustAkaMda jo anaMtakAya hai, varSAkAlameM paidA hote haiM aura prISmakAlameM naSTa hote haiM, isI prakAra koI sagyagdRSTiyoMke pariNAma purANazravaNa, munidarzana, devadarzana Adi samayameM to zraddhAyukta rahate hai| aura anya krodhAdika utpattike samayameM vaise pariNAma vilaya ho jAte haiN|| 57 // ziyokaMda ivAkSayo'vanigato varSAbunotpadyate / nirvRSTirna ca hAniraMghrivapuSorISaddhahirvA bhavet // vAdyAMgasya hatirna mUlavilayo mUlakSayaM mA kRthAH / sadRSTerjinanAyasainyahRdayakSobhaM sadA mA kuru // 58 // artha--paraMtu zigrukaMda varSAkAlameM bhI utpanna hotA hai aura varSA nahIM rahanepara use koI hAni bhI nahIM hotI / anya samaya meM bhI vaha naSTa nahIM hotaa| kadAcit gAya vagairaha use khA DAle to bhI jamInase bAhara nikalA hai utane bhAgako hI khA sakatI haiM aMdara se mUlocchedana nahIM ho sakatA hai| aMdara aMkura banA hI rahatA hai / isI prakAra bAhya zarIrakI kucha bAdhA honepara bhI aMtaraMga samyagdarzana ko mUlase ucchedana nahIM hone denA cAhie evaM jineMdrabhagavaMtakI
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH wwvie senArUpa rahanevAle catuHsaMghake hRdayako kabhI kSubdha nahIM karanA cAhie // 58 // yAvajjIvAvadhistAvat kRtakarmavizeSataH / yathA pUgassuphaladastathA kazcitsudRkpumAn // 59 // artha-koI 2 supArakei peDake samAna jabataka jIvana dhAraNa karegA tabataka apane pUrvapuNyake udayase samyagdRSTi hI banA rahatA bahukriyo bhUriphalo'lpakriyo'lpaphalapradaH / niSkriye sati nizzeSasasyavRkSAH kSayantyaraM // 6 // artha-khetameM kisAna yadi bahutasI kRSikriyA karatA hai to bahuta phala use milate haiM / yadi alpakriyA karatA hai to alpa phala hI milate haiM / bilakula kriyArahita honepara sarva sasyavRkSa naSTa hote haiN| isI taraha manuSya bhI bahu kriyAvAlA ho to use bahuphala milate haiN| alpa kriyAvAn ho to alpaphala va nikriya ho to na kucha phala milatA haiM // 60 // dhruvAMbubhUptasaddhIjaH kAlocitakRtakriyaH / zodhitAMkuradoSo'yaM vIkSamANAkSivallabhaH // 61 // rakSakANAM dadAtIva dhRtasatphalagucchakaH / yathA drumo dAkSiNAtyo bhAti kazcitsudRk tathA // 62 // artha-jisa prakAra khUba pAnIke sthAnameM boyA huA, kAlocita saMskAroMse yukta, aMkuradoSoMse rahita nAriyalakA vRkSa phalagucchoMse yukta hokara rakSakoMke AMkhoMko AnaMda utpanna karatA hai usI prakAra koI 2 nirdoSa samyagdRSTi dekhanevAloMko AnaMda utpanna karate haiM // 61 // 62 //
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam / prAgrebhaikAMkurA pazcAt tatra syurbahavo'kurAH / tathaikA rucirAyA sA jAnIyAdrahudhAparA // 63 // artha-jisaprakAra kelekA aMkura pahile eka rahanepara bhI usase bAdameM aneka vRkSa hote haiM, usI prakAra pahile gurUpadeza Adi nimitase zraddhAna hotA hai tadanaMtara cAritrAdika hote haiM // 63 // raMbhAkaMdo jalAbhAvAt svayameva vinazyati / yathA tathaiva keSAM dRk krodhAdeva svayaM kSayet // 64 // artha-jisa prakAra garmImeM jalake abhAva honese kelekA kaMda apane Apa naSTa hotA hai, isI prakAra krodhAdika kaSAyarUpI uSNata'se kisI 2 kA samyagdarzana apane Apa naSTa hotA hai // 64 // - mUlaraMbhAdalacchedAdagrodbhavaphalakSayaH vyavahAragaMgasya nAze phalahatistathA // 65 // artha-leke vRkSake mUla patteko kATanese Age utpanna honevAle phalakA nAza hotA hai, usI prakAra vyavahArasamyagdarzana ke nAza honese pAramArthika samyagdarzanarUpI phala nahIM mila sakatA hai // 65 // punarutpannatatpatracchedAtphalahatirna vA / paramArthagaMgasya hAnina phalahAnaye // 66 // artha-usake punaH utpanna pattoMko kATanese jisa prakAra phalake lie koI hAni nahIM hai, usI prakAra paramArtha samyagdarzanakI na koI hAni hotI hai aura na usake phalakI hAni hotI hai / / 66 // adhomukhAnyeva phalAni jAtI tasyAH punazcordhvamukhAni ca syuH / yathA sudRkpUrvamayAnupAyo- (1) pyazeSakarmANi nihaMti pazcAt // 67 // adhomukhA
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH 153 waiianminmamman artha-ve keleke phala utpanna honeke samayameM adhomukhI hote haiM va bAdameM UrdhvamukhI hote haiM usI prakAra koI 2 samyagdRSTiyoMko puNya kamAnekA koI sAdhana nahIM rahanepara bhI bAdameM vaha aSTakarmIko nAza karate haiM // 67 // svayaM phalAni pakAni tasyAH pariNatau yathA / tathA ca gautamasvAmI bhavetkazcitsudRkpumAn // 68 // artha-samaya Anepara keleke phala jisa prakAra apane Apa pakate haiM usI prakAra koI 2 samaya Anepara gautamasvAmIke samAna samyagdRSTi banate hai|| 68 // __ raMbhAphalaguluMche'sminnalpAnyUrdhvamukhAni ca / bahUnyadhaH patanIva kecijjIvA vrajetyubhe // 69 // artha-keleke gucchameM jisa prakAra kucha kele to Urdhvamukha aura bahutase adhomukhavAle hote haiM, isI prakAra bahuta saMkhyAmeM sudRSTi samyagdarzanase cyuta hote haiM // 69 // pATalyaMghriSu yatra yatra bahavo bhaMgA bhavatyakurA / jAyaMte yadi tatra tatra bahalAste syurmahApAdapAH // keSAM dRkca yathA tathaiva bahudhA vighnAnvitA cettadA / sA dRk nityamukhaM dadAsyalamasaMkhyAtAtmikA syAddhavaM // 70 // artha-jisa prakAra pATalIvRkSameM kisI kAraNase bhaMga ho jAya, jahAM 2 bhaMga hai vahAM aMkurotpAdana hokara bahutase vRkSa utpanna hote haiN| usI prakAra kisI 2 samyagdRSTiko yadi unake bhAvoMko bigADane vAle aneka vighna upasthita ho jAya to vaha samyagdarzana usake bhAvoMke bhedase asaMkhyAta prakArase vibhakta hotA hai // 70 // |. sarvAgamyaziloccayotthataravaH saMvRddhibhAjo yathA // | nirbhagA bahunijharAIvaraNAH zuddhAzayA nirmadAH / / 20
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 comnooooooooo dAnazAsanam nizzaMkAdiguNAnvitAssakaruNA nirdharSanirmatsarAH / nirdoSottamadRSTinirmalajanA mokSaM zrayaMti dhruvaM // 71 / / artha-parvatapara utpanna vRkSa manuSyAdyagamyarUpa se baDhatA hai, usI prakAra bhaMgarahita, aneka jharanoMse gIle hue hai mUla jinake aise vRkSoMke samAna saccaritrabAle, nizzaMkAdi guNoMse yukta, karuNAsahita, gharSaNA va matsara bhAvanAoMse rahita, nirdoSasamyagdRSTi niyamase mokSako prApta hote haiM // 71 // durgajeSu kujeSvagnau jAte'nyonyapagharSaNAt // ___dagdhAsta iva dRgvRkSa krodhavahnirdaheddhRvam // 72 // artha- pahADake vRkSoMke samUhameM utpanna vRkSa, vRkSoMke paraspara varSaNase utpanna agnise jisa prakAra jala jAtA hai isI prakAra krodhAgni' se sudRSTikA samyagdarzana niyamase jalatA hai // 72 // krodho'gniH sukRtaM samidRgazanaM sardiyA duSSamaH / zAlA kuNDavapuH kaSAyanicayAssAmAjikA durvacaH // maMtrI hota janA vibhAvanikarAstadyajJakartAgharA- / mithyAtvaM nRpatiH phalaM bahuvidhaM tatsyAnigodAptaye // 73 // artha- yaha saMsAra eka mahAyajJa ke samAna hai | krodha agni hai| puNya samidhA hai / samyagdarzana annAhuti hai| dayA AjyAhuti hai| yaha paMcamakAla yajJazAlA hai / yaha zarIra yajJakuNDa hai| kaSAyavarga yajJakarmameM bhAga lenevAle sAmAjika hai / duSTavacana maMtra hai| vibhAva pariNAma Ahuti denevAle haiM yA yAjJika purohita haiM / varmarAja mithyAtva usa yajJa ke kartA rAjA hai| usa yajJakA phala bahuta prakArase milatA hai / nigodako prApta hone ke liye bhI vaha sAdhana hai // 73 // krodhastvAbhavajo bhavakSaNazamaH kopastayoH krodhataH / saddharmA madhupiMgalena nihatastakSiptalokaizca te // .
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH ghnaMtyadyApi puro'pi tatphalamahI jaineSvidaM vartate // krodhI haMti dRzaM citaM sacaritaM kopo na tAtrayaM // 7 // artha---bhavAMtarase yA dIrghakAlase Aye hue kopako krodha kahate haiM / aura utpanna hue kSaNameM hI nAza honevAleko kopa kahate haiM / inameMse krodhake kAraNase madhupiMgala nAmaka munIzvarane saddharmakA nAza kiyA evaM usake anuyAyiyoMne bhI dharmadhvaMsa kiyA / Aja bhI madhupiMgalake anuyAyI dharmanAzake lie utArU rahate haiM / yaha saba krodha kA phala hai / jina jainiyoMmeM yaha krodha rahatA hai unakA darzana, jJAna, cAritrarUpI ratnatraya naSTa hotA hai aura kopa ratnatraya kA nAzaka nahIM hai // 74 // sarvaklezakaro yathodbhavati ye jainAsta icchAkRti / bhItvA vAha sa etaduttamazamaM kurvatyalaM te purA / / kruddha tasya sahAyino'tra sakalAH krUrA bhavaMti dhruvaM / graiSmaiyAgnimavekSya kakSamakhilAH ploSyaMti zaile yathA // artha-pUrvakAlameM yadi kisIko vaha duHkhakara krodha utpanna hotA thA to bAkIke jainI pApake bhayase usI samaya usa krodhIke hRdayameM saMtoSa ho aura vaha kSamA dhAraNa kareM isa prakArake upAya karate the| kisIko bhI eka dUsarekA ahita honemeM bhAnaMda nahIM hotA thaa| paraMtu Aja kalake jainI yadi kisIko krodha Ave to use aura bhI krUra banane ke liye sahAyaka banate haiM / jisa prakAra ki grISma kAlameM yadi parvata meM koI agni lage to saba hiMsAtura hokara usameM jaMgalake jaMgalako jalAte haiM // 75 // krodho'zvatthavadagnikRtpavanavat pittApahRtpuNyahRt / nityaM dhUmakRdagnivaduritakRnmithyAgrahAkRSTikRt //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam - maMtrIvAzucirabdhivADava iva zrIggirvavat / vRttadhyAnadavAgnikallasati duSkarmATavImeghavat 176 / / artha-jisa prakAra azvatthakI lakaDImeM Aga jaldI laga jAtI hai isI prakAra krodha bhI jaldI kupita hojAtA hai / vAyu jisa prakAra pittako naSTa karatA hai usI prakAra krodha puNyako naSTa karatA hai| nitya dhUvA utpanna karanevAle agnike samAna sadA pApako utpanna karatA hai / mithyAtva bhUtake dvArA AkRSTa maMtrIke samAna mithyAtvako utpanna karatA hai, samudra ke bIcameM rahanevAlA baDavAgnike samAna hai, darzanarUpI parvatako toDaneke lie patrake samAna hai / cAritra va dhyAnako jalAneke lie davAgnike samAna he / duSkarmarUpI jaMgalakI vRddhi ke lie barasAta ke samAna hai // 76 // citraM krodhahutAzano tanurayaM nishshesslokaashyaa-|. nAvizyAvicalo javAdaya bhavanako'pyanekAtmakaH // pItvA dharmaghRtaM ninArjitamidaM puSNAti dakSaH satAM / cetaHklezakarastato'bhavadayaM loko'pyapuNyakriyaH // 77 // artha-yaha AzcaryakI bAta hai ki yaha krodharUpI agnikaNa saMpUrNa lokameM prANiyoM ke manameM praviSTa hokara yaha eka honepara bhI aneka vikArarUpa hojAtA hai| tathA dharmAtmAoMke dvArA kamAye hue puNya ghRtako pIkara aura jyAdA prajvalita hotA hai aura una sajjanoM ke cittameM saMkleza baDhAtA hai / aisA jaba saMkleza baDhatA hai to lokameM bhI anyAya, pApa Adi pApakriyAyeM baDhatI haiM // 77 // krudhvyAghraM kSudhitaM yadAtikupitaM saMsthApya kurvati ye / jJAnakSAMtitapojapAnanudinaM tasyaiva saMpuSTaye // kSAMtya bhazca tapAkSudhAbhavadaho jJAnaM stavo'pyAmiSam / teSAM krodhasamanvitAMcitatapAklezAya pApAya ca // 78 //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAra: - - . artha- krodharUpI vyAghra jaba kSudhita va atyaMta kupita ho jAtA hai taba usa vyAghra ke kAmameM muniyoMkA kamAyA huA jJAna, kSamA, tapa, japa Adi AjAte haiN| krodhI muni ina bAtoMkI kamAI usa vyAghrakI puSTi ke liye hI karate haiM / kSamA pAnI hai / tapa usake liye bhUkha hai / jJAna va stuti yaha mAM hai| vizeSa kyA ? krodhI muniyoMkA tapa kleza va pApakeliye hotA hai // 78 // krodhoGgaSvapi kaMpanaM hRdi dRzo rAga manovibhramaM / satpuNyApalasarvanItipadavIniSNAtabuddhikSayaM // tRSNAvRddhimadhairyatAmapadhane pittajvarAtyuSNatAM / niMdAmiMdriyatApameSa na ca bhI kAMto vipattiM sadA // 79 // artha-krodha zarIrameM va hRdayameM kaMpa uspanna karatA hai, AMkhoMko lAla karatA hai, manameM vibhrama hotA hai / zubha puNyako kamAnameM va sarvanIti mArga va adhikArameM kuzala vyaktikI buddhiko bhI kSINa karatA hai| lobhakI vRddhi karatA hai / adhairyako baDhAtA hai| jisa prakAra ki garmiyoMke dinameM pittajvara atyaMta dAha utpanna karatA hai / lokameM krodhIkI niMdA hotI hai| iMdriyoM ke viSayameM saMtApa rahatA hai / aneka prakAra kI vipatti ko utpanna karatA hai| isalie buddhimAnoMko yaha krodha sadA val dRSTvaikAlayasaMbhavaM hutavahaM mUDhA haraMti kSaNAt / prajJA duSkRtabhIravA'pi sahasA grAma dahati sphuTa / / doSa kAlabhavaM sudurddharamima kSatuM samarthAzca ke / sarve kAlajadoSajALapatitAH kurvati ki maMgalaM // 80 // artha-koI ajJAnI kisI gharameM agniko dekhakara use apaharaNa karate haiM, to buddhimAn pApabhIra honepara bhI krodhase badalA lene ke lie usa grAma ko hI jalA DAlate haiM / yaha atyaMta kaThina kAladoSa hai|
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 dAnazAsanam PAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA000 isameM asalI kSamA karanevAloMkA milanA bahuta kaThina hai| sabake saba jo kAladoSake jAlameM phaMse hue haiM unakA maMgala kaise ho sakatA hai yA ve kyA zubha kara sakate haiM ?' // 80 // krodhaH svargagati haMti kurute nArakI gati / sudRgbaMdhuvibhUtyAyurabhimAnAdikaM kSayet // 81 // artha-krovakaSAya manuSya ko svarga nahIM jAne detA hai, naraka gatikA baMdha saralatayA karatA hai| vaha samyagdarzana, baMdhu, aizvarya, Ayu, abhimAna AdikA sarva nAza karatA hai | // 81 // strIviDaMbanamAha bhUkAMtapriyadhIravIranRpate dharmArjitazrIpate / samyagdharmaguNacyutaH kSapayati prANAna citraM zaraH // strIpuNyApyahameva bhIrurabalA dhIrA dayAluzca me / samyagdharmaguNAnvitokSikaNayastvAmeva cAkarSati // 82 // artha--uttama dhanuSyakI DorIse chUTA huA bANa prANoMko naSTa karatA hai isameM kucha bhI Azcarya nahIM hai, vaise uttama kSamAdidharma aura niHzaMkAdi guNoMse rahita aisA strIkA rAgadveSa utpanna karanevAlA kaTAkSa prANoMko haratA hai / he pRthvIpati, priya dhIra vIra rAjan ! tuma apane manameM nizcita smjho| vezyA aura vyabhicAriNI striyoMke kaTAkSa puruSako dharma aura guNoseM bhraSTa karake prANarahita karate haiN| paraMtu jo strI dhIra dayAlu, adharma bhI6 aura pavitra vicAravAlI hai usake netrakaTa kSa uttama dharma aura guNoMse yukta honese dharmAcaraNase saMpattiko prApta karanevAle he rAjan ! tumako ve AkarSaNa karate hai / arthAt hai rAjan ! pavitra sAdhvI AryikA vagairaha vratika striyAM prasanna netroMse Apako dekhatI haiN| unake netromeM kAmAvikAra tilamAtra bhI rahatA nahIM
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH 159 hai| aura aise pavitra netroMse dekhanepara he rAjan ! tumhArA hita hI hotA hai|| 82 // SaTtriMzadguNavatpraphullavadAnAMbhojekSaNAdyoSitAM / paMkenopamasaptaviMzatiguNorojadvayaprekSaNAt / / kAmAstropamayogicittalayakRttauruSasaMdarzanAt / pUrvopArjitapuNyasaMtatiraho nirmUlamunmUlitaH // 83 // artha-chattIsa guNoMse yukta aise prasanna mukhakAlavAlI strIko cAvase dekhanese, sattAIsa guNoMse yukta kamalasadRza do stanoMko dekhane se striyoMkI kAmAstrasadRza bhoMhe yogijana ke cittako vikRta kara detI haiM, taba Azcarya hai ki pUrvopArjita puNyakarmakA samUha ekadama nirmUla naSTa hotA hai // 83 // strIrUpAlokazikhyantaranihitatanuM mattayAviSTacittaM / lAvaNyAMbhonimagnaM vacanabhujagadaSTaM lasammohapAzaiH // baddhAMgaM durvikArasmaraNaracitamUcyopaviddhAkhilAMga / lokaM kAmAgnidagdhaM ripariva bhuvane pIDayatyanvahaM strii|| artha-jo strIrUparUpI agnike madhyameM apane zarIra ko rakha cukA hai aura mattA strIke viSayameM apane cittameM sadA vicAra karatA rahatA hai, suMdaratArUpI samudra ke bIca meM DUbA hai, striyoMke vacanarUpI sarpase kATA gayA hai, moharUpI pAzase bAMdhA gayA hai, aura aneka prakAra ke durvikAroMke smaraNase jise sAre zarIrameM sUIke samUhase cubhane ke samAna vedanA hotI hai, vaha kAmarUpI agnise dagdha hai / yaha strI manuSya ko zatruoMke samAna duHkha detI hai / / 84 // kSveDaM hatyahinaM yathAzu garuDadhyAnaM vidhaayaatmn-| zcitApaM haratIva mAtaruNIdhyAnaM supuNyaM haret // ..
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 dAnazAsanam caMdrAlokanato'bdhivacca lalanAlokAtsamujjabhate / pApAbdhiH sukRtaM yathA gajamuto nazyetsa siMhekSaNAt // 85 artha-jisa prakAra garuDa-maMtrakA dhyAna sarpake viSako naSTa karatA hai, AtmadhyAna pApako naSTa karatA hai usI prakAra taruNIdhyAna puNya kA nAza karatA hai| candramAko dekhanese jisa prakAra samudra umaDa AtA hai, usI prakAra striyoMko dekhanese pApasamudra umaDa AtA hai / jisa prakAra siMhako dekhakara hAthIkA baccA zaktivihIna hojAtA hai usI prakAra striyoMko dekhane se sukRta naSTa hotA hai // 85 // svargo'dhaHpAtukaH svAsthitasukhivibudhAnnArako duHkhijiivaa-| nU lokaM sa mayoM bhrapayati narakaM svargalokaM divaabhaaH|| kAMtAH svAdha:pradezasthitikRticaturAH svAzritAnAM janAnAM / . syAllokAdhaHsthititvaM dadhati budhavaraM durgatiyoSitAbhyaH // 86 // artha-striyoMkA saMsarga manuSyako svargase bhI nIce girAnevAlA hai / aura unake saMptargase dUra rahanevAle nArakI bhI kAlAMtarameM Upara Ate haiN| puruSoMse nIce rahanevAlI striyAM haratarahase puruSoMkI dazA nAMca karane ke liye samartha haiN| jo striyoMke pAzameM paDa gaye haiM ve avazya lokake nIce apanI jagaha kAyama karate haiN| unako aneka narakAdi durgati hotI hai // 86 // kAsaMga sugaMdhakRtrivalayaH zUnI ca veNI kazA / cApo bhraH kaNayAH kaTAkSavalanAH zveDo mRdUktiH kucaupuNyApAtanakaMdukau padahatirdUSIviSAkhAhasiH // hAsenAri sutAnkarSati vanitA nItistvamoghA bhavet // 87 // artha-striyoMkA zarIra baMdIkhAne ke samAna hai| unake suMdara netra manuSyako aMdhA banAnevAle haiM / tIna valaya hiMsAke sthAna haiM / veNI
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH cAbuka hai / bhrU bANa hai | kaTAkSa bhAleke samAna hai / mRduvacana viSa hai / donoM stana puNyako girAnevAle geMda haiM / unakI suMdara cAla dUSita viSakA astra hai / ve maMdahAsya se sabako vaza meM kara letI haiN| striyoMkI nIti amogha hai / use kauna pahicAna sakatA hai ? // 87 // 1 21 161 durgatyAviSTajIvAH svakRta sakaladuH karmarUpaM prapaMcaM | jAnato zeSakarmaprabhava phaLabhujaH sarvanirvagabhAjaH // tatkarma kSIyate'to yuvatijanavazAdUrdhate karma sarvaM / strIsaMparkAdvaraM durgatirapi yaminA yoSito dUravarSyAH // 88 // artha -- jo jIva aneka prakArakI durgatiyoMmeM bhramaNa karate hue apane kie hue karmo ke sarva viSayako jAnate hue va usake phalako annubhava karate hue vairAgyako prApta hojAte haiM, digaMbara dIkSA Adi lete haiM, phira bhI yadi ve striyoMke phaMde meM paDa jAte haiM to unakA vaha zubhakarma naSTa hokara pApakI vRddhi hotI hai / striyoMke saMsargase naraka bhI kaI gune acchA hai / isalie AtmakalyANecchu saMyamiyoMko cAhiye ki ve striyoMko kosoM dUra choDeM, tabhI unakA hita ho sakatA 11 66 11 madhyama pAtra. sANuvratAH zuddhadRzo'kaSAyiNaH / svastrIprahRSTAH sadayAH zubhAzayAH // sAdhupriyAH jainajanopakAriNa- / ste sAdhubhirmadhyama pAtramIritaM // 89 // artha - jo aNuvratoMse yukta haiM, zuddhasamyagdRSTi haiM, maMda kaSAyI haiM, svastrIsaMtuSTa haiM, dayAsahita haiM, zubha bhAvoMkara yukta haiM, gurujanoM meM saMtuSTo yaH svadAreSu paMcANuvratapAlakaH / samyagdRSTigurau bhaktaH sa pAtraM madhyamaM bhavet //
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 danizAsanam prema rakhanevAle haiM, jainiyoMko upakAra karanevAle haiM unako sAdhugaNa madhyama pAtra kahate haiM | // 89 // jina munipadAbjabhRMgA munivacana sudhAMbupAnasaMtuSTAH / jainAnukUlavRttAste pAtraM madhyamaM brurvatyAryAH // 90 // artha - jinamuniyoMke caraNarUpI kamalake liye jo bhramarake samAna haiM, muniyoMke vacanarUpI amRtako pIkara jo saMtuSTa hote haiM, jineMdra ke upadezake aviruddha AcaraNa rakhanevAle haiM, unako sajjana loga madhyama pAtra kahate haiM // 90 // doSaprakopazamanA iva bhiSajaM jainadoSapidadhAnAH / jainaguNojjvaLa karaNAste pAtraM madhyamaM bruvatyAryAH // 91 // artha --- jisa prakAra auSadhi vAtapittAdika doSoMko zamana kara zarIrameM guNoMkI vRddhi karatI hai, usI prakAra jo jinadharma bhaktoMke doSoM ko DhakanevAle haiM aura unake guNakA udyota karanevAle haiM unako sajjana loga madhyama pAtra kahate haiM // 91 // dRSTvA doSiNamAtaraM bhuvi bhiSagdoSaH kRto'yaM tvayA / mA bhaiSIrdhRtamAmaya styajati te uktvAruSannadviSan // datvaivauSadhamarthamiSTamakhilopAyairdayAlurgadam / doSaM mocayatIha vartitajanAH pAtraM tathA madhyamaM // 92 // artha - jisa prakAra koI dayAlu vaidya apane pAsa Aye hue doSI rogIko dekhakara yaha kahakara krodhita nahIM hotA hai ki tumane amuka doSa kiyA aura na usake Upara dveSa karatA hai, pratyuta yaha kahakara use AzvAsana detA hai ki tuma ghabarAo mata, yaha roga zIghra dUra ho jAyagA / tadanaMtara yogya auSadha va ucita upAyoMdvArA usa rogakI cikitsA karatA hai / isI prakAra koI doSI sajjano ke pAsa Ave to
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH 163 usake prati krodhita hokara tumane amuka doSa kiyA hai, aisA kahakara phaTakAranA nahIM cAhiye aura na usake prati dveSa karanA cAhiye / pratyuta usake lie ucita dravyAdika dekara aura saMtoSa se usake aMtaraMga aura bahiraMga doSako dUra karane ke lie prayatna karanA cAhiye / aise logoM ko madhyamapAtra kahA hai // 92 // saddharmoddharaNakriyAticaturA yogIMdra vidvajjanA | bhUpA dhArmikasadviveka sujanA yatrAgatAstadvacaH // zrutvAgatya vinamya sAdhuvinayaM kRtvA kSaNe cinvate / buddhizrI sukRtAni ye budhajanA bhavyAsta evottamAH // 93 // artha - sarva kalyANakAraka jinadharmake uddhAra karane meM jo catura haiM aise yogIMdra, vidvAn, rAjA, dhArmika, bhedavijJAnI sRjana Adi jahAM Ave usa samaya unake vacanako sunate hI apane sthAnase uThakara una ke pAsa jAkara jo unheM namaskAra karate haiM aura vinaya sevA Adi kara buddhi, saMpatti, puNya Adi kamAte haiM ve hI uttama vidvAn haiM aura ve hI bhavya haiM // 93 // ete yatra vasaMti tacca vimalaM tIrtha sa puNyApagA - / purotpattikuLAcachaughatimiradhvaMsyarka pUrvAcalaH || pUtaM puNyakaraM bhayApaharaNaM vyAdhyAdinirNAzanaM / sarve jainajanAzca tattadakhilAMstAnbhAvayeyussadA // 94 // artha - uparyukta prakArake munIMdra jahAMpara vAsa karate haiM vaha nirmala tIrtha hai / vaha puNyarUpI nadIke utpanna honeke liye kulAcala parvata hai, pAparUpI aMdhakAra nAza karanevAle sUryakI utpattikeliye udayAcala ke samAna haiM, pavitra hai, puNyakara hai, sarvabhaya ko dUra karanevAlA hai / AdhivyAdhi ko nAza karanevAle haiM / isaliye sarva dharmabhakta vaise munIMdroMkI upAsanA va bhAvanA karate haiM // 94
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam - jaghanya pAtra. paMcANuvratarahitaM saptavyasanapravRttikaraNaM caTulaM / munayo vadaMti pAtraM lalitAMgamiva dyugAminaM sudRzaM // 95 artha--jo paMcANuvratase rahita hai, saptavyasanameM pravRtti karanemeM catura hai, paraMtu samyagdRSTi hai aise lalitAMgake samAna svarga jAnevAle manupyoMko munivara jaghanyapAtra kahate haiM // 95 // dharmakadIpAvajanI vAdI naimittikI tapasvI ca / paMcaite munivRSabhA jinazAsanadIpakAH prazastAzca // 96 // artha-jinadharmI munIko dharmaka athavA samayika kahate haiN| niraticAra mahAvratoMko pAlana karanevAle AcArya muniko dIpAvrajanI kahate haiN| vAditvaguNase dharmakI prabhAvanA karanevAle muniko vAdI kahate haiM / jyotiHzAstra, maMtrazAstra va nimittazAstrako jAnanevAle muniyoMko naimittika kahate haiN| mUlottara guNoMko dhAraNa karanevAle vRddha munIzvarako tapasvI kahate haiN| ye pAMca prakArake zreSTha munIzvara jinazAsanakI prabhAvanA karanevAle aura prazaMsanIya muni mAne jAte haiN|96|| bhAryA mAtaramaMtareNa taruNIgahaM vratI no vishe-| dAviSTe sati yoSitA jagati bhI niMdA bhavedanyayA // sAkaM hAsavicAdanarmadhanadAnAdAnabhASAdikA- / ndRSTvA niMdati savrataM sa vibudho'nyastrIgRhaM ko vizet // artha-jo zIlavAn puruSa hai vaha apanI patnI yA mAtA jisa gharameM ho use choDakara anya kisI gharameM koI parastrI akelI ho usa meM kabhI praveza na kareM / aisA praveza karanepara lokameM usakI niMdA hotI hai / aura parastriyoM ke sAtha hAsya, vivAda, dhanakA lenadena, bolanA Adi bhI nahIM karanA cAhiye / ise bhI dekhakara loga usakI
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH niMdA karate haiM / isaliye buddhimAn puruSa para-striyoMke ghara kyoM praveza karegA ? // 97 // IgdoSamanArataM na kurute nirdoSadRgvAnsa yaH / puNyAtmA namitAnano'pi taruNIvAco'pyazrRNvankSamI // vidvAnsvargasukhAdidaM vratamidaM nirdoSamedhAvati / . pAtraM madhyamamityuzaMti munayastaM karmavidhvaMsinaH // 98 !! artha-jo zuddha samyagdRSTi hai vaha uparyukta prakArake parastrIjanita doSoMko kabhI nahIM karatA hai| use parastriyoMke mukhako dekhanA bhI pasaMda nahIM hai aura na unake vacana sunane meM sahana hotA hai| ve sacamucameM buddhimAn haiM | puNyAtmA haiM / aise loga svargAdi saMpattiko denevAle vratoMko nirdoSarUpase pAlana karate haiM / unako sarvakarmako naSTa karanevAle jina munIMdra madhyama pAtrake nAmase kahate haiM / arthAt gRhasthoM ke sarvavratoMko niraticAra pAlana karAne ke lie.zIla bahuta prabala sAdhana dharma varddhayati kSamAM racayati krodhaM vivAdaM nRNAM / zaktyA vA vacasA nayena mRdunA yastaMbhayatyanvahaM // dharmacchidramupAvRNoti sakalaM saMgha mudA rakSati / / pAtraM madhyamamAhuruttamajanAstaM mayamudyadRzam // 99 // artha-jo jinadharmakI prabhAvanAko baDhAtA hai, kSamA dhAraNa karatA hai, krodha va vivAdako apanI zaktike dvArA miSTavacanase aura catura nItise roka detA hai / sadA dharmake doSako Dhakane ke lie udyata rahatA hai, sarva jainasaMghakI saMtoSase rakSA karatA hai, usa samyagdRSTiko madhyama pAtra aisA uttama RSigaNa kahate haiM // 99 // jaghanyapAtra nirdoSasudRzaM puMsAM sarvajIvahitaiSiNaM // pazyaMtaM mAtRvajjaina jaghanyaM pAtramuttamAH // 10 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - 166 dAnazAsanam mmmmmmmmma artha-jo nirdoSa samyagdRSTi hai, mAtAke samAna sarva jIvoMkA hita cAhanevAlA hai, aise jainako uttama RSigaNa jaghanya pAtra kahate dRSTvA jinaM gurUn jainAnsaMtuSTaH stauti nauti yaH // tamadviSataM bhaktyaiva jaghanyaM pAtramIritaM // 101 // __ artha-jo jineMdra, guruvoMko tathA jainabaMdhuoMko dekhakara unake prati dveSa na karate hue saMtoSase bhaktise unakI stuti karatA hai va namana karatA hai use jaghanya pAtra kahA hai // 101 // ___ apAtra varNana. devagurudharmadhArmikazAstravratavibudhadUSakAstadvAcaH // ye zrRNvaMti dayaMte satataM tamuzaMtyapAtramiti vibudhaaH||102|| artha-jo jinadeva, jinamuni, dhArmika, zAstra, jinopadiSTavata, vidvAn AdikA dUSaNa karate haiM, unako evaM jo unake vacanoMko bahuta saMtoSa se sunate haiM va una dUSakoMko anna vastrAdika dekara poSaNa karate haiM unako apAtra kahate haiM // 102 // tapodhanaM vakramita suvRttaM kaSAyiNaM durgatigAmina ca // vadaMtyapAtraM munayo'ghavRddhiM karoti yastaM manaseva pArtha / / 103 // artha-jo munIzvara pArzvamunike samAna jAnabUjhakara apane cAritrako malina karate haiM, atyaMta kaSAyI haiM, narakAdi durgatiko jAnevAle haiM, pApakI vRddhi karate haiM unheM munigaNa apAtra kahate haiM // 103 // dharmApakAriNo dharmadveSiNo dhaarmikdvissH|| kutarkiNopi ye'nyonyamapAtra te vidurbudhAH // 104 // artha-jo manuSya dharmakAryameM vighna DAlanevAle haiN| dharmadrohI hai, va dhArmikamanuSyoM ke sAtha dveSa rakhate haiM va parasparameM kutarka karate haiM unako apAtra kahate haiM // 104 // .
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH 167 dUSakANAM vizuddhirna zrotRNAmeva zodhanaM // vyAghradhvanizrutibhavyamRgANAmiva bhItidA // 105 // artha-niMdA karanevAloMkI zuddhi yA sudhAraNA kisI taraha bhI nahIM hosakatI / kevala sunanevAle apane kAna kA zodhana karasakate haiM arthAt hama niMdAyukta vacanoMko nahIM suneMge aisI pratijJA sunanevAle kara sakate haiN| jaMgalameM rahanevAle sAdhujIvoMke liye vyAghrake zabdako sunanekeliye bhI bhaya lagatA hai isI prakAra bhavyarUpI mRgoMko duSTajana rUpI vyAghroMkA vacana bhI bhaya utpanna karate haiM // 105 / / kupAtra varNana. dharme yasyAnurAgo na na zruNoti gurorvacaH // paraM vratIva varteta taM kupAtraM vidurbudhAH // 106 // artha-jisa manuSyako dharmameM anurAga nahIM aura na guruvoM ke vacanako sunatA hai paraMtu dambhase apaneko sabase baDA vratI va dharmAtmA samajhatA haiM use munigaNa kupAtra kahate haiM // 106 // svadharmAcaritaM. cAnyadharmavRttasamaM ca yaH // manute vartate'sau dRkkupAtraM taM vidurbudhAH // 17 // artha-jo manuSya apane dharmakA AcaraNa va paradharmake AcaraNako barAbarImeM samajhatA hai va tadrUpa AcaraNa karatA hai, usa mithyAdRSTiko RSigaNa kupAtra kahate haiN| usakI vRtti ThIka usI prakArakI hai jaise koI vyabhicAriNI strI para-puruSa va apane patiko patibhAvase dekha rahI ho // 107 // svakIyapAtrANi surakSayaMto'nyadIyapAtrANyapi pAlayaMtaH // ta eva sarvepi kupAtramuktam pIDAsukhaM te'nubhavaMti zazvat / /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 kSanazAsanam artha - jo apane pAtroMkI bhI rakSA karate haiM aura mithyApAtroMkA bhI poSaNa karate haiM una sabako kupAtra kahA hai / ve sadA atyadhika duHkha bhogate haiM // 108 // punaH tIna prakArake pAtroMkA varNana. vicitrabhAvairnayahetudarzanaissudharmamArge pratipAdayaMti ye / mAteva zikSAmanubaMdhakAriNastAnkAryapAtraM pravadati sAdhavaH // artha- - aneka prakArake pariNAmoMse evaM nayavivakSAko batalAte hue jo dharmamArgakA pratipAdana karate haiM, jo mAtAMke samAna yogya hitopadeza dete haiM unheM sAdhugaNa kAryapAtra kahate haiM // 109 // kAryapAtra. pragalbhabhRtyA varakAryako vedAH prayojitAH svAmyanukUlavartinaH / mahatsu kAryeSvanuyAyino narAstAnkAryapAtraM pravadati sAdhavaH // artha - jo sevaka atyaMta kArya kuzala haiM aura svAmI ke anukUla vRtti rakhanevAle haiM evaM bar3e 2 kAryameM bhI anusaraNa karanevAle haiM yA sAtha denevAle haiM unako bhI kAryapAtra kahate haiM / kAryapAtroM ko bhI dAna denA cAhiye // 110 // kAmapAtra. saMbhogayogyA lalanA manojJA yadaMgasaMgAllabhate manassadA // sukhaM hRSIkodbhava saukhyabhAjAM tAH kAmapAtraM pravadati sAdhavaH // artha - jo apanI suMdara strI saMbhoga karaneke liye yogya hai jisake aMgasparza karanese eka viziSTa mAnasika sukha hotA hai use RSigaNa kAmapAtra kahate haiM // 111 // punaH paMcavidhamAha jine jinagurau saMghe yasya sAdhu mano'calaM // vartate netaratrAsau samayItyucyate budhaiH // 112 //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH artha - zrIjineMdra bhagavaMta, jinaguru va jainasaMghameM jisa bhanyakI bhakti acala hai, sadA unakI sevA karatA rahatA hai, anyatra citta lagAtA nahIM use maharSi samayI kahate haiM // 112 // sAdhaka. jinabiMbe jinagehe jinAgame jinabale ca yo vidvAn // vitavyayaM ca kurute sa sAdhako muktisAdhakairuktaH // 113 - artha -- jo dharmAtmA vidvAn jinabiMba Adi nirmANa karAne meM, jina caityAlaya Adike karAnemeM, jainazAstroMke pracAra meM, jainasaMghako upakAra karAne meM, evaM jinapratiSThA Adi utsava karane meM apanA nyAyo - pArjita vittakA upayoga karatA hai vaha mokSako sAdhana karatA hai isalie mokSasAdhaka maharSi use sAdhaka kahate haiM // 113 // jainAnAM yo bhiSagvyAdhiM nivArayati bheSajaiH // dadyAttasyeSTavastUni tataH syAddharmavarddhanam // 114 // 169 artha- jo vaidya jaina saMgha ke rogiyoMko auSadhi dekara roganivRtti karatA hai use usake iSTa padArthoMko dekara satkAra karanA cAhie | usa se dharmakI vRddhi hotI hai / dharmAtmAoMkA svAsthya sadA dharmake svAsthya kI bhI vRddhi karatA hai // 114 // 22 sumuhUrte sunakSatre sulagne'yutsavadvayaM // yaHkArayati daivajJastasmai dadyAnmanISitaM // 115 // artha - jo yogya muhUrta, nakSatra va lagnameM dharma va dharmAtmAoM kA utsava nirvighnatayA karAte haiM aise jyotiSiyoMkA bhI yogya sanmAna karanA cAhiye // 115 // bhUtapretapizAcAdigrahapIDAnivArakaH // . tasyeSTavastudAtuH syAdArogyasukhasaMpadaH // 116 //
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 dAnazAsanam AAAAAVAL - artha-jo bhUta, preta, pizAca Adi grahake upadravIko maMtravAdake dvArA nivAraNa karate haiM aise maMtravAdiyoMko bhI dAna denevAle gRhasthakA sukha va saMpatti baDhatI hai // 116 // jJAtvA bhUtabhavadbhAvizubhAzubhaphalAni yaH / / . satyaM vadati tasyArtha dAtuH puNyaphalaM bhavet // 117 // artha-jo vyakti naimittika zAstrake balase bhUtabhaviSyadvartamAnake grahoMke udayake zubhAzubha phalako satyarUpase kahatA hai usa daivajJako jo dravya dAna karatA hai use puNyabaMdha hotA hai // 117 // jinAnyaMtrANi zAMtyartha krameNArAdhayatyapi / - sa eva puNyapAtraM syAtpUjanIyaH sudRSTibhiH // 118 // artha-jo vyakti lokameM rogAdika zAMti ke lie jinadharmasaMbaMdhI yaMtroko kara usakI ArAdhanA karatA hai, use bhI pAtra samajheM / bhavyAtmAoMke dvArA vaha bhI AdaraNIya hai // 118 // - dvAdazAMganiviSTA ye sadRSTibratikAdayaH / " te pAtraM tAratamyena pravadaMti munIzvarAH // 119 // ' artha-jo sadRSTi vratika Adi gyAraha pratimAmeM AcaraNa karane vAle haiM aura bArahaveM aMgarUpa munidharmako pAlana karanevAle haiM una saba ko munigaNa tAratamya rUpase pAtra hI kahate haiM // 119 // zIlena rakSito jIvo na kenApyabhibhUyate / mahAhadAnamagnasya kiM karoti davAnalaH // 120 / / artha-jo aneka prakArake uttama cAritra zIla Adikase apanI rakSA karate haiM unako dabAnevAle lokameM koI bhI nahIM hai| jo vyakti bar3e bhArI sarovara meM DUbA huA hai use jaMgalakI Aga kyA kara sakatI hai? // 120 //
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtrabhedAdhikAraH mataM samastai RSibhiryadAItaiH prabhAsuraM pAvanadAnazAsanam / mude satAM puNyadhanaM samarjituM dhanAni dadyAnmunaye vicArya tat // 121 // 171 artha- - samasta AIta RSiyoMke zAsanake anusAra yaha dAnazAsana pratipAdita hai / isalie puNyadhanako kamAnekI icchA rakhanevAle zrAvaka uttama pAtroMko dekhakara unake saMyamopayogI dhanAdika dravyoMko vicAra kara dAna deveM // 121 // iti pAtracakSaNavidhiH
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam AnAARAana - - dAtRlakSaNavidhiH praNamyAdijinaM bhaktyA karaNatrayalakSitam / pAtradAnaphalaM samyagvakSye'haM dAtRlakSaNaM / 1 // artha--bhagavAn AdinAtha svAmIko namaskAra kara manovAkAyake zuddharUpa lakSaNako dhAraNa karanevAle dAtA ke lakSaNa va pAtradAna ke phalako acchItaraha kaheMge aisI AcArya pratijJA karate haiM // 1 // dAtalakSaNa. sadA manaHkhadanidAnamAnAnvinoparopaM guNasaptayuktaH / trikAladAvapramudaihikArthI na taM ca dAtAramuzaMti sNtH|| artha-jo vyakti dAnakAryameM " AhA" janmabhara kamAyA huA dhana mere hAthase jAtA hai ! isaprakAra manameM kheda nahIM karatA hai, jo dAnake badalemeM kucha cAhatA nahIM, abhimAna va parapreraNAse rahita ho kara dAna detA hai, aura dAtAke liye siddhAMtazAstrameM kahe hue sapta guNoMse yukta hai / jise bhUta bhaviSyadvartamAnakAla-saMbaMdhI dAtAroMke prati zraddhA hai va aihika sukhakI icchA nahIM, use RSigaNa uttama dAtA kahate haiM // 2 // vinayavacanayuktaH zAMtikAMtAnurakto / niyatakaraNavRttiH saMghajAtaprasattiH // zamitamadakaSAyaH shaaNtstiraayH| sa vimalaguNaziSTo dAtRloke viziSTaH // 3 // artha-jo vinayavacanase yukta hai, zAMtirUpI strIse anurAga rakhane vAlA hai, iMdriyoMko jisane vazameM kara liyA hai, jise janasaMghameM prasanatA hai, mada aura kaSAyako jisane zAMta kiyA hai evaM jisake sarva
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtRlakSaNavidhiH 173 aMtarAya dUra ho gae haiM aura aneka nirmala guNoMko dhAraNa karanevAlA hai use uttamadAtA kahate haiM // 3 // vaidyA nRprakRtibathAnalavidhi jJAtvaiva rakSanti tAn / sarve'STAdazadhAnyalobhamatayaH kSetraM yathA kArSikAH // gAM dhArArthananA avaMti ca yathA rakSeyururvIzvarAH / nityaM svasthalavartino vRSacito dharma ca dharmAzritAn // 1 // artha-jisa prakAra vaidya rogiyoMkI prakRti va udarAgniko jAnakara unake yogya auSadhi vagairaha dekara unakI rakSA karate haiM, saMpUrNa aThAraha prakArake dhAnya ke lobhase jisa prakAra kisAna loga khetakI rakSA karate haiM, gvAle loga dUdhake lie gAyakI rakSA karate haiM, rAjA loga apane rAjyakI sthiti ke lie manuSyoMkI rakSA karate haiM, isI prakAra dharmAtmA dAtA dharma va dharmAtmAoMkI sadA rakSA karate haiM / ve hI uttama dAtA kahalAte haiM // 4 // . saptaguNa. zraddhA tuSTibhaktirvijJAnamalubdhatA kSamA shktiH| yasyaite saptaguNAstaM dAtAraM prazaMsanti // 5 // artha-jisa dAtAke hRdayameM zraddhAna, bhAkti, saMtoSa, dAnavidhikA jJAna, lobharAhitya, krodhAdika kaSAyopazamarUpI kSamA, va zakti isa prakAra saptaguNa maujUda haiM usIko uttama dAtAke rUpase kahate haiM // 5 // saptaguNalakSaNa. aMdAstikyamatissatuSTiramalAnaMdamtu bhaktirgurI- / ssevAlolupatA vidhau kuzalatA vijJAnamarthavyaye / 1 zraddhA bhaktiralobhatvaM dayA zaktiHkSamAparA / vijJAnaM ceti saptaite guNAH dAtuH prakIrtitAH / / ma
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 dAnazAsanam - nirlobhatvamalomatApyupazamotkarSaH kSamA sarvadA // . dravyatyAgavidhau na nAstivacanaM zaktistu saptoditAH // 6 // artha-astikya buddhIko zraddhA kahate haiM, guruke Agamanase honevAle AnaMdako saMtoSa kahate haiM, gurusevAkI abhilASAko bhakti kahate haiM / dAnavidhimeM jo pravINatA hai use vijJAna kahate haiM / dAnake liye dravyake vyaya karanemeM lobha na karaneko alobhatva kahate haiM / kaSAyoMke utkarSake upazamako kSamA kahate haiM, dravyake tyAga karane meM sadA utsAha va ubhaMgako zakti kahate haiM / isa prakAra dAtAke ye saptaguNa haiM // 6 // AstikyamatiH pAtreSvavikaLeSu syAdAnena phalamuttamaM / nizcitAstitvasadabuddhirAstikyamanirIritA // 7 // ____ artha-uttama pAtroMko uttama dAna denese uttama phalakI prApti hotI hai evaM svarga naraka, puNya pApa, baMdha mokSa va iha para loka saba maujUda hai, isa prakArakI Astikyabuddhiko astikyamati yA zraddhA kahate + zraddhAguNa. pApoccayaM mama nivArayituM samartha haMtuM daridramidamAzu samarthameva / dAtuM supuNyamajaDaM ratiradvitIyA zradeti tatra munayaH khalu tAM vadaMti // 8 // artha-yaha pAtra mere pApasamUhako nAza karane ke lie sarvathA samartha hai aura merI daridratAko naSTa karaneke lie bhI samartha hai, evaM mujhe + vittarAgo bhavedyasya pAtraM labdhaM mayAdhunA / puNyavAnahameveti sa zraddhAvAnihocyate //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtRlakSaNavidhiH aneka prakArake pApoMse chuDAkara puNyapradAna karaneke lie bhI yahI pAtra samartha hai, isa prakAra pAtrake AgamanameM advitIya AnaMdako prApta karanA ise munigaNa zraddhA nAmaka guNa kahate haiM // 8 // tuSTimAha. yathA caMdrodaye jAte vRddhiM yAti payonidhiH // satAM hRdayatoSAbdhimunicaMdrodaye tathA // 9 // artha-jisa prakAra caMdrake udaya honepara samudra umaDa AtA hai usI prakAra munirUpI caMdrake udaya honepara sajjanoMke cittameM saMtoSarUpI samudra umaDa AtA hai / ise tuSTiguNa kahate haiM // 9 // 1 bhaktimAha. Abhuktarmunisannidhau zubhamatiH sthitvA vizodhyAmalA- / nAhArAnparihArya vIkSya satataM mArjArakITAdikAn // bhuktyaMte pariNamya sAdhuhRdi saMtRpto bhavedyaH pumAn / dAtA tanmunisevaneyamuditA bhaktizca sA puNyadA // 10 // artha-puNyavAn zrAvaka jabataka tapodhanamuniyoMkA AhAra ho tabataka bahuta vinayake sAtha unake pAsameM khaDe hokara AhArazodhana kara unake hAthameM nirmala bhojanako deveM / sadA muniyoMke AhArameM vighna karanevAle mArjAra krimikITAdikako pAsameM nahIM Ane detA hai / niraMtarAya bhojana hone ke bAda saMtuSTa hokara tRpta hotA hai / aisA jo nirmala cittavAlA zrAvaka jaba isa prakAra kI munisaMvA karatA hai use jAkti kahate hai, rahI puNyapradAna karanevAlI hai| vahI bhakta uttamadAtA hai // 10 // TAINMENT 1 jine jinAgame sUrauM tapaHzrutaparAyaNe / sanAvazuddhisaMpanno'nurAgo bhaktirucyate // .
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 . dAnazAsanam prAtaH protthAya dAtA zucirapi nijhstaattpuujocitaaryo| gatvA nutvA munIndrAndhRtadinamiyamo devapUjAM gurUNAM // bhuktiM dehasthitiM tattaducitasuvidhAM taccikitsA vicaary| kSipraM baMdhUnivAryAnupacaratu jineMdrAkRtInsAdhusAdhUn // 11 // artha-dharmAtmA dAtA prAtaH kAla uThakara zaucasnAnAdi kriyA voMse nivRtta hokara apane hAthameM pUjAkeliye yogya sAmagriyoMko lekara maMdira jAveM / vahAM devapUjA va gurupUjA kara, munIMdroMkI vaMdanA kara dinaniyamavratako grahaNa kareM evaM una muniyoMkI dehasthiti Adiko vicAra kara unakI dehasthitike liye upayukta AhAra va cikitsA Adiko vyavasthA kara bahuta zIghra apane baMdhuvoMke samAna una jineMdrAkArameM rahanevAle una sajjana sAdhu AcAryokA upacAra kareM / yaha uttama dAtAkA lakSaNa hai // 11 // yadbhogAya nijaM vapurgaNikayA dattaM svabhartustadA / svAdattaM phala meva nottaraphalaM bAhyakriyAstanmanaH // svIkRtyAkhilamiSTavastu ca yathA saddApayaMtyanvahaM / pAtrakSetrakRtakriyAbahuphalaM dadyardvijanmocitaM // 12 // artha-jisa prakAra vezyA yaha samajhatI hai ki amuka puruSake sAtha bhoga karanese usase mujhe sadyaHphalake sivAya Age kucha nahIM milegA, isalie use bAhya kriyAoMse raMjana karanA cAhiye / vaisA karanepara vaha puruSa bAra 2 usake pAsa Akara aneka prakArake iSTa padArthoko dekara usakI icchApUrti karatA hai, usI prakAra khetameM acche phalako prApta karane kI icchA rakhane vAle kisAnako bhI khetakA bAhya saMskAra karanA paDatA hai| ThIka usI prakAra aMtaraMga bhaktike sAtha bAhya kriyAvoMse yukta hokara pAtroMko dAna denese donoM janmoMmeM usakA phala milatA hai // 12 //
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtalakSaNavidhiH 177 kSudvaMtaM parito vicArya sudRzaM sadvRttamekaM budhaM / vIthIgehajinAlayarSinilayadvArasthitaM caikadhA // jaino jemati yaH kramAdviguNitAndoSAnsa yAti kSaNAt / buddhvodAsya sa nityapuNyadhanatenomAnahAni kramAt // 13 // artha-jo dharmAtmA jainI bhUkhe samyagdRSTi, vratI, vidvAn Adiko rAstemeM, gharake dvArameM, jinAlayameM, munivAsameM dekhakara bhI usako bhojana ke lie nahIM kahatA hai, usako aneka prakAra ke doSasaMbhava hote haiN| evaM isa prakAra udAsIna hokara jo svayaM jAkara bhojana karatA hai usakA puNya, dhana va mAna Adi krama 2 se naSTa hote haiM / sAdharmi bhAIyoMkA atithisatkAra karanA yaha dharmAtmAoMkA kartavya hai // 13 // vijJAna. sAtmyaM savatarakSaNaM yadamalaM sevyaM tvasevyojjhitaM / yadurdoSaharaM yathAmayaharaM yanmAnasasthAnakRt // yannidrAdiharaM yadavyayamanusvAdhyAyasaMpattikRt / pUtaM yadvatihastadattamazanaM vijJAya dadyAdyateH // 14 // artha--uttama dAtAko ucita hai ki vaha pAtrako aise AhAra dekheM jo ki pAtrake zarIrake lie anukUla ho, vratarakSaNake lie sAdhaka ho, pavitra ho, bhakSya ho, asevyapadArthase rahita ho, aneka mithyAdoSoM ko dUra karanevAlA ho, rogoMkA nAzaka ho, manako sthira karane meM sAdhaka ho, jo nidrAtaMdrAdikako naSTa karanevAlA ho, svAdhyAyAdi kriyAoMmeM sahAyaka ho, bAlaka Adi ke dvArA bhukta va duSTa honese apavitra na ho, isa prakAra pAtroMko AhAra dete samaya tatsaMbaMdhI pUrNa jJAna rakhate hue pAtroM ke hAthameM AhAra denA cAhie // 14 / / kaMjUsa dAtA bahanantamavekSya yo manasi ca smRtvApi sanvismitaH / zakto no bhavitavyapADhakazatAhAro'hamasyAnvahaM /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam bhUto vAyamudaMbhariH sadanapakkAhArameko'pyadan / dIno'yaM tamudAsayatyapi sa nA dAtA na lubdho bhavet // 15 // artha- bahuta bhojana karanevAle pAtrako dekhakara jo dAtA apane manameM Azcaryacakita hokara yaha vicAra karatA hai ki maiM isako bhojana karAne ke liye samartha nahIM huuN| ise sekaDoM hI sera annakI jarUrata hai / use maiM kahAMse lAUM ? kyA yaha bhUta to nahIM hai ? athavA peTArthI ( bhojana bhaTTa ) hai| mere ghara pakAe hue sarva AhArako khilAne para bhI isakA udara bhara nahIM sakatA hai / aisA samajhakara jo dAtA pAtroMkI upekSA karate haiM ve dAtA nahIM hai apitu mahAkaMjUsa hai // 5 // alubdha dAtA. yAvadrohalasaMpadasti vimalaM kSetraM phalatyadbhutaM / bhUrigrAsavatIva gauH kSarati sukSIraM ghaTApUritaM // varSa tRptikaraM raseSTavasudho yAtrasauhityakRt / tadAnaM saphalaM sa eva saphalo dAtApyalubdho mahAn // 16 // artha-khetameM yatheSTa gobara DAlanepara usameM yatheSTa dhAnya vagairaha utpanna ho sakate haiM, gAyako ghAsa vagaire khUba khAneko denepara vaha yatheSTa dUdha de sakatI hai, varSA yatheSTa paDanepara bhUmiko rasavatI banA detA hai / isI prakAra jo dAtA pAtroM ke lie anukUla sarva yogya sAhityoMse yukta hokara dAna detA hai vaha dAna saphala hai| isIkA nAma dAtAkA alubdhatva guNa hai // 16 // pAtrasevAphala. yaH zrAMti zamayatyasau sukRtavAnpAtrasya muktazramaH / svastho svAsthyamihAmayAnagatarujazciMtAmaciMtakSudhA ? // tRptI doSamadoSavAnRdhamimAMtAMtaH prahRSTo'nizaM / saMklezaM jaDatAM mataH zubhamatirjJAnI bhavenirmalaH // 17 //
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtalakSaNavidhiH 179 - artha-jo dharmAtmA puNyavAn dAtA pAtroMke zramako pAnadravyAdikoMko dekara dUra karatA ho, vaha janmabhara zramarahita hotA hai / jo pAtrako svAsthya pahuMcAtA hai vaha svayaM bhI janmabhara svAsthyayukta ho jAtA hai / pAtroMke asAtA se utpanna rogoMko dUra karanevAlA svayaM nirogI zarIra ko prApta karatA hai / pAtroMkI ciMtAko dUra karanevAlA svayaM ciMtArahita, AhArAdikako dekara kSudhA dUra karanevAlA svayaM sukhAdikase tRta, pAtroMke doSako dUra karanevAlA svayaM nirdoSI, unake krodhAdikako zAMta karane vAlA svayaM sarva prakArase zAMta, unake saMklezapariNAmako dUra karanevAlA svayaM sarvaprakAra se saMtuSTa, evaM unake ajJAnako dUra karaneke lie yogya sAdhanako upasthita karanevAlA jJAnI va nirmala hotA hai // 117 // uttama kSamA.. kASAyopazamodbhaveva gulikA zuddhA kSamA yAtra sA / sAzaMkA bhayamRtyukRtpathi gRhe kSemaMkarI zaMkarI // saMsArAMbudhiseturainasagiritrAtasvarussakSamaM / saMsthApya stuvati prazaMsati janazcetasyajasraM mudA // 18 // artha--jinake hRdayameM paccIsa kaSAyoMke upazamase utpanna zuddha kSamA ho vaha nirmala va ujjvala motIke hArake samAna sabake manako AkarSita karatI hai| kImatI motIke hArako pahanakara rahanese gharameM yA bAhara cora vagairahake dvArA mRtyukA bhaya rahatA hai| rAta-dina usakI zaMkA rahatI hai / paraMtu yaha kSamA sarvathA kSema va sukhako karanevAlI hai, / svadharmapIDAmaviciMgya yo'yaM matpApazuddhayarthamiha pravRttaH no cekSamAmaNyahamatra kuyoM martyaH kRtaghno vada kiiddsho'nyH|| staMbhayatIma krodhaM vikacayati ca sAdhuhadayakamalAni / pallavayati puNyAni kSamayA kiM kinna sAdhyate loke / /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 dAnazAsanam - saMsArarUpI samudrase pAra honeke lie vaha setu hai / karmarUpI parvatake lie vajradaNDa hai| usa kSamAvAna mahApuruSako apane cittameM sthApanA kara manuSya sadA harSase stuti karate haiM, prazaMsA karate haiM // 18 // mRduvacanamAha. elAmAhuranaMgakalivivRti gAyaMti yAM vINayA / zrutyA gAnavidaH samaM nRpasadasyAlApapUrva budhAH // sarve'rthAnbuvate'ticATuvacanairdatte sa cArthAnbahUn / zrutvoktvA sa nirAkaroti ca vinA yAMte durAlApinaH // 19 // artha-buddhimAna loga rAjasabhAmeM kAmakrIDAke viSayako varNana karate haiM to use elA ( ? ) nAmaka sabhyazabdase varNana karate haiN| aura gAyanako jAnanevAle use hI zruti AlApa pUrvaka vINAke sAtha gAte haiM jise sunakara rAjA prasanna hokara unhe prazaMsA karatA hai va unhe aneka padArthoko bheTameM detA hai| paraMtu jinakA svara acchA nahIM hai ve yadi gAve to use sunakara rAjA aprasanna hotA hai| aura unhe gAnese rokatA hai, aura unako kucha bhI nahIM miltaa| ve khAlI hAthase jAte haiN| isaliye niSkarSa yaha nikalA ki mRdusvara kA bhI bahuta upayoga hotA hai // 19 // zaktimAha. ye jImaMti ruceSTavastu khalu yadAtA ca tadApaya - / nyadvAMcaMti tadeva nAsti ca vaco'vaktA na vAcA hRdA // kAyenApi mano mudA dada dadedaM vastvidaM saMvadan / zaktaHso'pi mahAnbudho'tisukRtI syAdAnazauNDo'naghaH / / arthaH - zrAvakako ucita hai ki vaha pAtroMko AhAra dete samaya pAtroMkI ruci, prakRti Adi bAtoMko jAna leN| use jAnakara unakI rucike
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtRlakSaNavidhiH 181 anusAra jo ve bhojana karate hoM una padArthoko parosanemeM mana, vacana, kAya se asaMtoSa na kareM / barAbara saMtoSase parosanevAloMko paroso, paroso aisA kahanA cAhie, vahI buddhimAna hai, zaktizAlI hai, puNyavAn hai, aura dAnazUra hai // 20 // dharmo na svayameSa bhAvarahitaH puSpAdi bAnnAdi vaa|| dattA yena na basya dAnakaraNe mukhyastu bhAvaH zubhaH // . bhAvodATananartakIva lalitA yA prekSakANAM manAM syAhatyArthacayaM tu pUrNasukRtaM dAtA labhatAkSayaM // 21 // artha-kaSAya, IrSyA va dikhAvaTa ke lie kiyA gayA bhAvarahita dharmAcaraNa dharma hI nahIM hai| dAna karanemeM dAtAkA zubhabhAva hI mukhya hai, usameM anna puSpAdikoMkI mukhyatA nahIM hai / jisa prakAra rAjasabhA nartana karanevAlI suMdarI apane bhAvoMke dvArA prekSakoMke manako AkarSitakara dhanasaMcaya ko karatI hai usI prakAra dAtA bhI apane zubha bhAvoMke dvArA pAtroMkI sevA kara akSaya puNyako saMcaya kareM // 21 // dAtazatraphalamAha. kSetraM janAjanaHkSetrAvAbhyAM dhAnyaM yathA bhavet / dAtrA pAtraM tena dAtA dvAbhyAM saukhyaprado vRSaH // 22 // artha-- khetakA saMskAra manuSyoMse ba manuSyoMkA saMskAra khetase aura donoMse dhAnyakA saMskAra hotA hai, usI prakAra dAtAse pAtrakA va pAtrase dAtAkA evaM donoMse saulya denevAle dharmakA saMskAra hotA hai // 22 // HERImaginusaniamreturnmarama saptaguNavivaraNam . hitAhitamajAnatA ca zizunA kRto'yaM vRSaH // samasta janatuSTikadbahuphalaM bhavettasya ca / hitAhitavijAnatA kapaTinA kRtAMhAphalaM // sadA kapaTimaMtrisevitanRpo yathA nazyati //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182, dAnazAsanam dhAnyaM prajAbhistena syAjjIvatyatra yathA jagat / dAtrA puNyaM tataH kSemArogyAyuH zrIkularddhayaH // 23 // artha - lokameM dhAnyakI utpatti kisAnoMke dvArA hI kI jAtI hai / paraMtu usI dhAnyase lokakI saba prajAyeM jIvana vyatIta karatI haiM arthAt kisAnoMke parizramase hI loka saba jItA hai, usI prakAra eka bhI uttama dAtA puNyakA saMcaya kareM to usa puNyake balase usake gharameM hI kyA rAjyameM bhI kSema, Arogya, Ayu, aizvarya aura kula AdikI vRddhi hotI hai || 23 // dehabhogaM parityaktvA vRSTijatokti saMzruteH / gatvA kSetra vapaMtIva tatra bIjaM kRSIvalAH // 24 // pAtrAgamoktisaMzrutyA jJAnavRSTyuzyacetasAM / iSTAnnAni pAtrANAM dAtAro dadyurAdarAt // 25 // artha - jisa prakAra kisAna loga pAnI barasane ke samAcArako sunakara apane dehasukhakI kiMcit bhI paravAha na karate hue kheta ko dauDate haiM va bIja perate haiM, usI prakAra pAtroM ke Agamana ke samAcAra ko sunakara evaM jJAnarUpI vRSTise plAvita citta hokara pAtroMko iSTa va hitakara AhArakA dAna deveM // 24 25 // mumukSUNAM kSudhAM tIvrAM yo nivArayatIdRzaM / sa eva mAnyo vaMdyo'sau saMsAra/bdhitaraNDakaH // artha -- mokSamArgameM rata zrImaharSiyoMkI tIvra kSudhAko jo uparyukta uttama bhAvoMse yukta hokara nivAraNa karatA hai arthAt AhAradAna detA haivI vyakti AdaraNIya hai, vaMdanIya hai aura saMsArarUpI samudrako pAra karaneke kie sahAre ke rUpameM hai || 26 //
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtRlakSaNavidhiH 18 kSudhA kaisI hai ? yA sadrUpavinAzinI kRzakarI kAmotsavadhvaMsinI / putrabhrAtRkalatrabhedanakarI dharmArthavidhvaMsinI // cakSurmadakarI tapa:zrutaharI lajjAlutAnAzinI / sA mAM pIDati sarvabhUtadahanI prANApahArI kSudhA // 27 // artha- jo zarIra kI suMdaratAko naSTa karatI hai, zarIrako kRza karatI hai, kAmasevanameM utsAhakA bhaMga karatI hai, putra, bhAI, strI AdimeM bhedabhAva utpanna karatI hai, AMkhakI dRSTiko maMda karatI hai, tapa va jJAnakI hAni karatI hai, lajjA va vinayakA nAza karatI hai, evaM jo sarva prANiyoMko rAta-dina jalAtI hai, itanA hI nahIM prANiyoMke prANa ko apaharaNa karane vAlI hai vaha kSudhA mujhe pAMDA detI hai // 27 // na dainyAtmANAnAM na ca hRdayahariNasya rataye / .. na dadiMgAnAM na ca karaNakariNosya mudanAt // vidhAvRttiH kiMtu kSatamadana caritazrutavidheH / pare hetau mukteriha na khalu muniSu sthitiriyam // 28 // artha-munigaNa AhArameM jo pravRtti karate haiM vaha daza prANoMkI kAyaratAse nahIM, hRdayarUpI mRgake poSaNake lie nahIM, zarIrake avayavoMke madase bhI nahIM, iMdriyarUpI hAthIko saMtuSTa karaneke lie bhI nahIM hai| api tu kAmavikArakA upazama, cAritraMkI vRddhi va jJAna kI nirmalatAke lie AhArameM pravRtti karate haiM / kyoM ki munigaNoMkA eka mAtra dhyeya utkRSTa sthAna jo mokSa hai usIkI prAptikA hai / ve ihaloka saMbaMdhI sukhako nahIM cAhate haiM // 28 // 1 AhAraM pacati zikhI doSAnAhAravarjitaH pacati // doSakSaye'pi dhAtUnpacati ca dhAtukSaye prANAn /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Taka dAnazAMsanam yajjihvAruci yAcitepi na vacaH zrutvA striyo yena sa - 1 krudhyaMzvetasi nAsya sadmani sadA bhuMje tyajastacchavan // tasmAttadvitayApakIrtiraghameva syAdupAlaMbhanaM / loke maunamanArataM sukRtinaH kuryussa puNyapradam // 29 // artha - AhAra lete samaya siddhAMtameM mauna dhAraNa karanekA Adeza hai / kAraNa ki bhojana meM koI padArtha unake rasaneMdriyako svAdiSTa lage to use mAMgane kI bhI saMbhAvanA rahatI hai / kadAcit AhAra denevAlI strIne usa padArthako denese nakAra kara diyA yA vahAMpara na ho to, usa avasthA meM munike manameM krodha Akara vaha pratijJA kara sakatA hai ki maiM isake ghara meM aba bhojana karaneke lie kabhI nahIM AUMgA, aura usa ghara ke mAlikako krodha se aneka prakArase zApa de sakatA hai / isase dAtA aura pAtra donoMkI loka meM apakIrti, niMdA hogI evaM donoMko pApabaMdha hogA / isalie puNyavAn loga sadA lokameM puNyapradAna karanevAle maunako dhAraNa karate haiM jisase uparyukta kisI bhI prakArake doSoM kA saMbhava hI na ho // 29 // 1 guNamAha. suneH karma sudharmopadezanAracitaM vacaH / bhAvaH svazuddhAtmaciMtA maunaM munibhirIritam // 30 // maunamabhimAnazaraNaM citkaraNaM puNyakaraNamaghaharaNaM / devAdivazyakaraNaM kruddharaNaM cittazuddhisukhakaraNam // 31 // AgamanavighnaharaNaM maitrIkaraNaM vivAdasaMharaNaM / ratnatraya saMrakSaNamajJAnavinAzakaraNamapi kALe || 32 // artha - munikI kriyAko mauna kahate haiM, dharmopadezake lie upayoga kie vacanako bhI mauna kahate haiM / arthAt dharmopadezake lie bolane para bhI usase bhI pApa nahIM hotA hai vaha maunake samAna hI hai / apane zuddha AtmA ke vicAra karanA bhI mauna hai / isa prakAra maharSiyoMne
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtRlakSaNavidhiH 195 2000mnnn Adeza diyA hai / bhojana ke samaya va anya yogya kAlameM mauna rahane se svAbhimAnakI rakSA hotI hai, jJAnakI utpatti hotI hai, puNyakI prApti va pApakI hAni hotI hai, devAdika bhI isase vaza hote haiM, krodhakA nAza hotA hai, cittameM nirmalatA va AnaMdakI vRddhi hotI hai / maunase hI Age AnevAle vighna dUra hote haiM, paraspara mitratA kI vRddhi hotI hai, kaSAyavaza utpanna vivAda naSTa hote haiM, samyagdarzana, samyagjJAna va sambakacAritra kI rakSA hotI hai / itanA hI nahIM ajJAnakA bhI nAza hotA hai / isa prakAra maunadhAraNase aneka guNoMkI prApti hotI hai // 30 - 31 - 32 // + zAdo vRSTijalaprabhAvajanitaH svacchAMbhasA kSIyate / tadvaharvacasA bhareNa janitaM dunimAhanyate // maunenaiva samaMtrakeNa balavakarmAdrivajreNa te / durjJAnApahatIkSakaissukRtibhirmona sadA dhAryatAm // 33 // artha- -jisa prakAra barasAtake paDanese utpanna kIcaDa svaccha pAnIke pravAhase dhula jAtI hai usI prakAra sadguNoMko nAza karanevAle krodhAdika vacanoMse utpanna aviveka maunase naSTa hotA hai / aparAjitamaMtra se yukta maunarUpI bradaNDase hI balavAn karmarUpI parvata bhI naSTa hotA hai| isaliye avivekako dUra kara samyagjJAnakI prAptise AtmAkI prabhAvanA karanekI icchA rakhanevAle puNyAtmA sajana maunako sadA dhAraNa kareM // 33 // + saMtoSo bhAvyate tena vairAgyaM tena bhAvyate / saMyamaH poSyate tena maunaM yena vidhIyate // ghAcaMyamaH pavitrANAM guNAnAM sukhakAriNAM sarveSAM jAyate sthAnaM guNAnAmiva nIradhiH / / vANI manoramA tasya zAstrasaMdarbhagarbhitA / AdeyA jAyate yenaM kriyate maunamujjvalaM // 24
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam patye yA zayitA tadAttrasarasAlApAnuraktAMganA- / nyeSAM vaktramavIkSya vAcamanizamyaivAnvahaM vartate // tadvatsAdhujano vadedayakaraM yo devatArAdhanA- / zeSastotrajapAnkaroti saphalaM prApnoti ceSTaM samaM // 34 // artha-jo pativratA strI apane patiko saMtuSTa karanekeliye usake sAtha aneka prakArase sarasa vArtAlApa karatI hai va premavyavahAra karatI hai vahI dUsare manuSya sAmane AyeM toM AMkha uThAkara bhI nahIM dekhatI aura dUsaroMke vacanako bhI nahIM sunatI, isIprakAra dharmAtmA sajjana puruSa sadA apane AtmAke hitake liye puNyarUpa vacanako hI bolate haiM evaM japa, stotra, jineMdrapUjA Adi kArya atyaMta tallIna hokara karate haiM, unako sarva prakArake iSTa phala prApta hote haiM // 34 // jinoktireva vaktavyA vaktavyA netaroktayaH / tacchiSTavAkkRtiaunaM na maunaM pazuvatparam // 35 // ___ artha-vItarAga paramAtmA jineMdra bhagavaMta ke dvArA pratipAdita vacana arthAt zAstra hI bolane va sunane yogya hai| mithyAdRSTiyoMke dvArA racita zAstra na kathana karane yogya hai aura na sunane yogya hai / ziSToMke vacanako smaraNa karate rahanA vaha asalI mauna hai| bAkI nahIM bolanepara bhI vittameM duzciMtana karanA vaha pazumauna hai // 35 // - jihvAlolyamRSernAsya vRpto'yaM dattavastubhiH / tapazcApi tapojJAnaM jJAnaM zaMsatyayaM janaH // 36 // artha-jo sAdhu yA koI saMyamI maunapUrvaka bhojana karate haiM, unake saMbaMdhameM zrAvakagaNa kahate haiM ki isa sAdhuko jihvAkI lolu ~ padAni yAni vidyate vaMdanIyAni kovidaH / sarvANi tAni labhyate bhaNinA maunakAriNA //
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtRlakSaNavidhiH 187 patA nahIM hai, jo padArtha deveM unhIse saMtoSapUrvaka ye tRpta hote haiM, inakA tapa hI sacamucameM tapa hai, jJAna hI vastutaH jJAna hai| ityAdi prakArase loka unakI prazaMsA karate haiM // 36 // pAThAMtara bhuktau yena yadiSTavastuni muhuH saMyAcite nAsti cetatte'yacchati dAtarIha sabhavetkrodho'nyathA zAzvatI datvAnaM paramAvayormanasi kaM klezaM ca kartA vRthA puNyadravyayazaH zubhakSatiriha dAtuH kSayaH pAtrataH // 37 // artha-bhojanake samaya yadi jihvAlaulyase kisI madhyama pAtrane apanI iSTa vastukI yAcanA izArA va anya prakArase kareM to usa samaya yadi vaha padArtha gharameM nahIM hoM to gRhasthako lAcAra hokara nAsti kahanA paDatA hai| usa samaya apanI icchAkI pUrti nahIM honese usa pAtrako bhI krodha AtA hai / dAtAko bhI vyartha duHkha hotA hai / donoM ke hRdayameM mAnasika kleza honese puNyake bajAya pApakA baMdha hotA hai, yazakA nAza hotA hai, evaM zubhaphala kA bhI abhAva hotA hai| isa prakAra pAtrake kAraNase dAtAko aneka prakAra se aniSTa pariNAma hote haiM // 37 // __bhojananiSiddhasthAna bhAMDAgArikatunnavAyagaNikAdAsItvarIcitrika- / vyAdhazrAddhikagItimAlikakulAlakSaurikANAM gRhe // karmArAdikuviMdavaMdinaTakAhArAditadvartinAM / varNI tailikamUtakidvayatalArAdyasya no bhojayet // 38 // artha-varNI arthAt tapasvI, batika yA zreSTha kulameM utpanna zrAvaka ko ucita hai ki vaha apane AhArakI vizuddhi ke lie bhaMDArI, darjI, vezyA, dAsI. vyabhicAriNI, citrakAra, bhIla, maraNasaMskAra karanevAle,
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 dAnazAsanam Mr.RamRAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA gAyaka, mAlI, kuMbhAra, nAI, kAru+ koLI, stutipAThaka, naTa, kahAra inake gharameM vA ina vRttiyoMko dhAraNa karanevAloMke gharameM bhojana ma kareM / isI prakAra telI, vRddhi kSaya sUtakavAle aura kotavAlake yahAM bhI bhojana na kareM // 38 // dAnaniSedha bhUgovAjIbhakanyAghanakanakavibhUSAMzukAmatradAnaM / hiMsAdAnaM ca sarva bhavasukhakaraNaM vRSTitoyaM yathA syAt // pAtreSveteSu tasmAdviracitamamalaM cAnnadAnaM pradhAnaM / pAtreSvetasya dAnaM racayati sa naraH paMDitaH khNdditaadhH||39 artha-buddhimAna dAtAko ucita hai ki vaha pAtroMke lie bhUmi, gAya, ghoDA, hAthI, kanyA, dhana, kanaka, AbharaNa, vastra, zarIropabhogI padArtha, hiMsAke sAdhaka upakaraNa, Adi kA dAna na kreN| kyoM ki ina padArthoke dAna karanese saMsArakI hI vRddhi hotI hai| jisa prakAra ki barasAtake pAnIse ekeMdriya ghAsa AdikI utpatti, vRddhi va saMrakSaNa hotA hai, usI prakAra ina padArthose saMsArakI hI vRddhi hotI hai / isalie jo vyakti ina bAtoMko samajhakara pAtroMke lie upayogI pradhAna annadAnakA pradAna karatA hai, vaha sacamuca meM paMDita hai' va * pApoMko khaMDita kara sakatA hai| kyoM ki annadAna ke phalako zAstrakAroMne bahuta hI adhika batalAyA hai // 39 // + zAliko mAlikazcaiva kuMbhakArastilaMtudaH nApitazceti paMcaite bhavaMti spRTyakArukAH // rajakastakSakazcaivAyaskAro lohakArakaH / svarNakArazca paMcate bhavaMtyaspRzyakArukAH ||
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtRlakSaNavidhiH 189 kahA bhI hai * sadyastRptikaraM cAnadAnaM sadyaH phalapradam / sarvadAnaM muhuH kAMkSAvarddhanaM bhavavardhanam // yaH svAmizatrukSayadattavRttassaMdApayan rakSati tadvadhaM saH / svAmI bhaveduttarajanmanIva karmaghnapAtrAya dhanaM ca deyam // 40 artha - jisa prakAra loka meM svAmIke zatruoMko nAza karane meM pravRtta bhaTa usa kArya meM pravRtta anya sahAyakoM ko bhI dhanAdi dekara saMtuSTa karatA hai evaM unakA saMrakSaNa karatA hai aura uttara janmameM vahI sevaka svAmI banajAtA hai, isalie isa pavitra bhAvanAse ki apane karmoMko nAza karane meM yaha pAtra samartha hai, use dhanAdika pradAnakara upakAra karanA apanA kartavya hai, upakAra kareM | dAna deveM / zatruvoMke nAzake lie dhanAdikakA dAna Avazyaka hai / usIprakAra karmazatruoMko nAza karane ke lie dAna denA Avazyaka hai ||40|| bhojanAtarAya. gRharodhe'khiladhAnyaprazoSaNe jaMtughAtipazubaMdhe / rodana vivAdaniSThuravacane sAvadhakarmayuji gehe // 41 // * vaghanajIvAnkRSannurvI gurviNAmiva saMsthitAm tasmAnna yujyate vidbhirbhUmidAnaM kadAcana // baMdhanAttADanAdduHkhaM nityaM gorjAyate yataH tasmAnna yujyate dAtuM godAnaM bhavyadehibhiH // agrAsodakato baMdhAddUrAdAruhyate javAt svAghavRddherayodhvaMsAntasya dAnaM na dIyate // kanyAyAM jAyate rAgo rAgAtkarmanibaMdhanam / karmaNAnaMtasaMsArI tasmAttaddAnavarjanam || pAtre hiraNyAcitAsyAdgamanAgamanAdiSu nimittaM bhavenmRtyustasmAttannaiva dIyate //
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 dAnazAsanam bhikSAM kartuM na vizetmavizya taccatvara muhurdAtRRn / no vIkSeta ca yogI saptocchAsAtparaM nivarteta // 42 // artha-jisa samaya yogI AhArakelie zrAvakoMke gharapara jAve to yadi unake gharakA daravAjA baMda ho, baMda na hote hue bhI yogiyoMke mArgameM koI rukAvaTa ho, gharake AMganameM koI dhAnya vagaireha bichAye gaye hoM, hiMsaka kuttA billI Adi prANiyoMko sAmane bAMdhA ho, baccoM ko choDakara anya kisIkA ronA sunanemeM ArahA ho, vivAda kaThora vacana sunane meM ArahA ho, gharake loga hiMsAdika pApoMmeM lage hoM, aise gharameM bhojanake lie praveza na kreN| yadi kisI taraha praveza kara gaye to dAtA ko bAra 2 nahIM dekheM / sAta ucchAsake bAda vaha lauTajAveM // 11 // 42 // ____ AhAragamanake samaya dayA vyAdhyAMta yoginaM vIkSya nopekSeta kadAcana / / svayiM parakIyaM vA vidarzanamathApi vA // 43 // artha-AhArako jAte samaya yadi kisI rogase pIDita rogI yogIko dekheM, cAhe vaha apane saMghakA ho yA anya saMghakA ho, cAhe anya darzanavAlA hI ho to bhI aise sAdhuvoMkI upekSA nahIM karanI cAhiye // 43 // bAlavRddhatapaHkSINAnsazramAnvyAdhitAnapi / munInupacarennityaM te bhaveyustapaHkSamAH // 44 // artha-yogiyoM kA kartavya hai ki ve bAlayogI, vRddhayogI, tapase kSINayogI, thake hue yogI va rogase pIDita yogiyoMko aMtarbAhyopacArase saMrakSaNa kreN| aise vAtsalyako dhAraNa karanevAle yogI hI uttama tapako dhAraNa kara sakate haiN|| 44 //
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtRlakSaNavidhiH tapaHsamartheSu tapodhaneSu / ta eva kalpAvanijA ivAtra // phalaMti tAbhiH sujanAH sapuNyA- / ssamastalokAH mukhinazca taiH syuH // 45 // artha-yadi isa lokameM anazanAdi tapoMko nirdoSa rUpase AcaraNa karanevAle tapodhana hoM to ve hI bhavyoMke iSTArthako pUrNa karanevAle 'kalpavRkSake samAna haiN| unake dvArA sajjanoMkI sarva icchAyeM pUrNa hotI haiN| samasta lokameM puNyamaya kArya hote haiM / evaM samasta saMsArake prANI sukhI hote haiM // 45 // pratIkadAnamAha kSIraM takaM dadhighRta jalaM zAkamannaM dadadyaH / zuSkaM pAtraM khapuralavaNaM sadhairyAdhvadarzam // jaMbhaM bAlodakaguDasitA cukyalaMga kapittham / trINyaikaM dvau vitarati samaM yassadAtA naraH syAt // 46 // - artha-jo zrAvaka tyAgiyoMko (pAtroMko) unakI zarIra prakRti Adi lakSya meM rakhate hue dUdha, chAcha, dahI, ghI, jala, zAka, mudgAdika anna, ucita pAtra, zuSka pA vagaire, lavaNa, ghara va dhairya, mArgadarzana niMbU , kaccA nAriyala kA pAnI, guDa, zakkara, ciMca, mAhaDhuMga, kaitha Adi padArthoM meM se eka do tIna cIjoM ko jaisI AvazyakatA ho, pradAna kareM, vaha uttama dAtA kahalAtA hai / kAraNa ina padArthoke pradAna se zarIrameM svAsthya banA rahatA hai / svAsthyake rahane se saMyama svAdhyAyAdika meM vaha laga sakatA hai // 46 // zAstraM tattvaM vyavahanikRSI bhojanaM svApisevAM / snAna pAnaM draviNamagadaM rAjyalakSmIvicAraM //
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam AAAAAAN roga rAgaM svayuvatisukhaM nityamicchaMti jainAH / dAnaM pUjAM kuru kuru na bho no'dya vAro vadena // 47 // artha-AtmakalyANecchu bhavya hamezA zAstrajJAnakI apekSA karate haiM / tattvavicAra karanA cAhate haiM / lokameM suMdara vyavahAra cAhate haiN| isI prakAra kRSi, bhojana, svAmisevA, snAna, pAna, dhana, auSadha nirAtaMka rAjyalakSmI, rogaparihAra, dharmAnurAga, svataruNIsukha ityAdi bAtoMko cAhate rahate haiM / isalie he bhavya ! puNya kI siddhi ke lie dAna va pUjA sadA kro| dAna pUjAke lie " AjakA vAra acchA nahIM kala kareMge " ityAdi prakAra se TAlane kI kozisa mata karo / kAraNa ki dAna va pUjAse puNya kI vRddhi hotI hai jisase uparyukta sukhasAma. griyoM kI prApti saralatAse hotI hai // 47 / / yAvadyAvadgraMtha ekasya vRddha tAvattAvavyanAzo'dhavRddhiH // tAvattAvadAnapUjAbhivRddhiM kuryAttatpuNyAbhivRddhi prameva // 48 // artha-jabataka yaha manuSya parigrahoMkI vRddhi karatA jAtA hai tabataka una parigrahoMke baDhAne ke nimittase dhanakA naHza va pApakI vRddhi hotI hai / isalie buddhimAna sajjanako ucita hai ki vaha parigrahoMke saMgraha ke sAtha 2 dAnapUjAdika satkAryoko bhI kreN| kyoM ki dAna pUjAdika kArya saMtAnotpatti ke samAna puNyakI vRddhi ko karate haiM / puNya kI vRddhi honese dhana kI prApti hotI hai| usase icchita padArthakI prApti hotI hai| vaisA na kara jo vyakti kevala parigrahoMkA saMgraha karatA hai, usakA dravya naSTa hotA hai / pApa kI vRddhi hokara punaH dhanAdikakI prApti nahIM ho pAtI jisase use kaSTa uThAnA paDatA hai // 48 // sadyaH kArya zvopi kArya vidaM bho / jIva jJAtvA saMvicAryaiva kRtyam //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtulakSaNavidhiH kartavyaM cedIdRzaM yo na kuryAt / pazcAcchadbo nAstiparyAya uktaH // 49 // 193 artha - he jIva ! yaha kArya abhI karane yogya hai, yaha kala karane yogya hai, ityAdi prakAra se acchI taraha vicAra karake hI samasta kartavyoM kA pAlana karanA cAhiye | isaprakAra kArya vibhAgoMko na kara " bAda meM kareMge " isa zreNImeM jo kartavyoMko DhakelatA hai vaha AlasI hai / usake koI kArya nahIM hote haiN| kyoM ki bAdameM karanekA artha hI nAsti hai // 49 // vittAnnAMzukacATubhiH paTubhaTAnpAtA surakSanvidan / jitvA tairnijavairiyuddhamiva bho jIvatyajastraM mudA || roge bhUpativigrahe ripubhaye tejaHkSaye baMdhane / dharmodyogakRtau ca dAnamatulaM deyaM budhaissAdhave // 50 // artha - jisa prakAra rAjA apane AzritoMkA saMrakSaNa, dhana, anna, vastra, miSTavacana Adikase karate hue unase apane vairiyoMko jItatA hai usI prakAra sAdhuoMko rogakI hAlatameM, rAjAoMkI orase utpAta ke samaya meM, zatrubhayameM, tejakSaya ke samayameM, baMdhana ke samaya meM, dharmaprabhAvanAke samaya meM dila kholakara dAna deveM jisase puNyakI vRddhi hotI hai // 50 // lokarIti duHkhe duHkhakarodyogaM sukhe sukhakaraM sadA / lokaH karoti zAstre'sminyaduktaM tanna jAtucit // 51 // artha - loka meM yaha paripATI hai ki saMsArIjana duHkhameM duHkhako baDhAnevAlI kriyAoM ko hI adhika karate haiM / sukhakI hAlata meM sukhako baDhAnevAlI kriyAoM ko hI karate haiN| jainAgama meM aise samaya meM jina kartavyoM kA pAlana karaneke lie Adeza diyA hai usakA pAlana koI nahIM karate haiM yaha kheda kI bAta hai // 51 // 25
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsana - sAdhusaMtarpaNameM bahAnA bahI rogAdivAdhAsti gehe no ghaTate'dya na / ityuktiM vada mA jIva ! sAdhUna saMtapayeH sadA // 52 // artha-kisI uttama pAtra sAdhuke apane nagarameM Aneke bAda yadi AhAradAna denA nahIM ho to loga bahAnA karate haiM ki Aja hamAre gharameM koI bImAra hai, Aja AhAra nahIM banAyA jA sakatA hai ityAdi / AcArya kahate haiM ki pAtradAnameM isa prakAra bahAnAbAjI karanA ThIka nahIM hai / sAdhuvoMkA saMtarpaNa sadA karanA cAhiye / yahI satpuruSoM kA kartavya hai / / 52 // __ AhArameM varjanaviSaya zAThyaM garvamavajJAmadhIlacaraNapravezavAkpAruSyam / bhikSo janasamaye jIvaM cAsaMyamaM tyajetpariplAvam // 53 // artha-jisa samaya sAdhu AhArake lie apane gharameM AveM, usa samaya duSTatAkA parityAga karanA cAhiye, garvako choDanA cAhiye, sAdhukA anAdara na kareM, paira na dhokara aMdara praveza na kareM, kaThora vacana na boleM, hiMsAnaMdI kutte billI Adi prANiyoMko sAmane na ravakheM, caMcalatA kA parityAga kreN| ina bAtoMse sAdhuvoMke cittameM kSobha utpanna honekI saMbhAvanA hai / isalie ina bAtoMko avazya choDanA cAhiye // 53 // kaThoravacanakA tyAga ... yatra karkazavacosti taM naraM nAzrayaMti suguNA yazAMsyayAH / baMdhusevakavudhAsmRtAH striyo vyAghragehamiva gomRgA iha // 54 // artha- jisa prakAra vyAghrake guphAkA Azraya gAya, hariNa Adi nahIM karate, usI prakAra jo manuSya kaThora vacanako bolatA hai usakA . Azraya ratnatrayAdika guNa, kIrti va puNya nahIM karate haiN| itanA hI
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtRlakSaNavidhiH 195 nahIM, baMdhu-bAMdhava, sevaka, vidvAn, putra, striyAM Adi koI usake Azrayama jAte nahIM / vaha sadA duHkhI rahatA hai // 54 // AhArake samaya varNya manuSya mithyAdRgvRSanAzako guNaharaH kSudvAntraNI dRSakaH / kuSThI krUramanA virodhakaraNaH phelAdanaH sAmayaH // vitrI sUtakavAnmatacyutajano doSI nissiddhaaNbrH| snigdhAMgo'kSiviSazca bhuktisamaye vo guNaguroH // 55 artha-guNavAn puruSoMkA kartavya hai ki ve sAdhuoMke AhAra ke samaya meM mithyAdRSTi, dharmadrohI, guNApahArI, pAtivratyAdi guNoMse rahita strI, bhUkhA, vraNI, dharmaniMdaka, koDhI, krUrapariNAmI, virodhI, ucchiSTa khAnevAle, rogI, zvetakuSTI, sUtakI, matabhraSTa, samAjabahiSkRta, maile kapaDeke dhAraka, telase lipta zarIravAle, netradoSI, Adiko varjana kareM arthAt sAdhuvoMko AhArake samaya uparyukta prakArake manuSya dRSTigocara na hoM isakA dhyAna rakheM // 55 // ___ aura bhI varNya viSaya viNmUtrAghazucau jinAlayagate yenAnadAne kRte / sAdhubhyazca sa saptajanmani bhavecchuitrAdikuSTI sa ca // jaina gehamRSiviMzena malinI bhANDAdikaM na spRzet / spRSTa tatra gRha gate'dhikaruno gacchedasau durgatim // 56 // artha-malamUtra visarjanAdise utpanna azucikI avasthAmeM jinAlayameM praveza nahIM karanA cAhie / evaM usa hAlatameM sAdhuvoMko AhAra dAna bhI nahIM denA cAhie / yadi usa azauvAvasthAmeM jinAlaya meM praveza kareM evaM sAdhuvoMko AhAradAna dekheM to vaha sAta janmataka zvetakuSThAdi bhayaMkara roga se pIDita hotA hai| koDhIko sUtakIke
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam - - samAna jinamaMdira, va munivAsameM praveza karaneke lie niSedha kiyA gayA hai evaM ca vaha jinamaMdirake upakaraNoMko baratana vagairehako bayA munidAnake upakaraNa va baratanoMko sparza nahIM kara sakatA hai| yadi vaha isa AdezakI AvahelanA kara jinamaMdira va munivAsameM praveza kareM evaM una upakaraNa va baratanoM ko sparza kareM to vaha koDha sarvAMga vyApta hotA hai aura bAdameM vaha narakAdi durgatiko+ calA jAtA hai| isalie munidAna, jinapUjAdikAryoMmeM bahuta hI pavitratAkA vyavahAra karanA cAhiye // 56 // uttamadAtRyugalalakSaNa pAtraM svAgatamuktamuttamavacaH patyurnizamyAMganA / vaMdhyA putramadRgdRzaM nidhimarA rAjyaM yathA rAjatuk // . kabdhvAdhatta iti pramodamatulaM sA tasya dhenunidhiH / kalpadruH sadayAnaghA guNavatI puNyAtmikA devatA // 5 // artha-jo strI apane pati ke, sAdhuvoMko pratigrahaNa kara svAgata karane ke uttama vacanoMko sunakara, vaMdhyA strI putrake pAnepara, aMdhA AkhoMke pAnepara, daridrI nidhi ke milanepara, rAjaputra rAjyake milanepara jisa prakAra prasanna hotA hai, usI prakAra prasanna hotI hai vaha strI sAmAnya strI nahIM hai| kAmadhenu hai. nidhi hai, kalpavRkSa hai, dayAlu hai, pAparahita hai, guNavatI hai, itanA hI kyoM ? vaha sAkSAt puNyadevatA hai // 57 // prazastadAtrI. vIkSyAsyaM zramamaMganA ca yatino vAcAvalenAMbunA / jJAtvA tatprakRti pramUriva zizoH kAlocitAmAhatim // + datte'nne vitriNA yena tadoSAdadhikAmayI / nyakkurvati ca taM sarve pazcAdacchati durgatim //
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtalakSaNavidhiH datvA tacchramadoSazAMtikaraNI rakSedyati taM tayA / sA lakSmIH sukRtapadA guNakarI lokaH pvitriikRtH||58|| artha-jisa prakAra mAtA bAlakakI zarIraprakRtiko acchI taraha jAnatI hai, usI prakAra sAdhuvoMke mukhako yA AvAjake balAbalako dekhakara unake zarIrake zrama va prakRtiko jAnalenA cAhiye / phira una kI prakRti ke lie anukUla, zramadoSopazamanameM sahAyaka, saMyamavardhaka kAlocita AhArako buddhimattAkhe pradAna karanA cAhiye evaM usa sAdhu kA saMrakSaNa karanA cAhiye / vaha satI sacamucameM lakSmI hai, puNyadAyinI hai / guNoMko baDhAnevAlI hai / evaM usake dvArA loka bhI pavitra kiyA jAtA hai // 58 // dRSTavaikA manimAgataM nihitasarvArthAgatA nauriva / sAkSAtsiddharasaH karAgata iva svardhanurAgatA / / ityAtmAzayajAtatuSTilalitA sA strI vinA tattapaH / svAkUnasmRtimAtrato dviguNitI labdhastayAyo guroH||59|| artha-jo strI apane gharameM muniyoMke Agamana hone para aisA samajhatI hai ki sarva saMpattise bharA huA jahAja hI AgayA hai, sAkSAsiddharasa hI hAthameM AgayA hai, svargakI kAmadhenu hI AgaI hai, vaha sastI apane puNyamaya abhiprAyase saMtuSTa hotI huI, RSirAjake tapazcaryAke prabhAvake vinA hI apanI zubha bhAvanAse hI una munirAjake tapase bhI dviguNita puNyako prApta karaletI hai / bhAvanAkA phala aciMtya hai // 59 // pAtrazaMsana. mAtA putramavekSya locanayugApUrNa samabhyutthinA / rAjA vA kaLabho'grajo mama pitAnaMdena vA'trAgataH // puNyaM puNyakaraM sukhaM sukhakara pAtraM narAH zrAvikA- / ssayo vighnaharaM satAM hitakaraM zaMsanti sNdrshnaat||60||
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam - - artha-jisa prakAra mAtA apane priya putrake Anepara use AMkha bharakara dekhaletI hai va harSase uThakara use letI huI, " merA rAjA AgayA, hAthIkA baccA AgayA, bhAI AyA, bApa AyA " ityAdi zaroMko kahakara apane hRdayake sAtizaya AnaMdako vyakta karatI hai, usI prakAra jinabhakta zrAvaka zrAvikAyeM puNyasvarUpa va puNyakAraka, sukhasvarUpa va sukhakAraka, sadyaH hI vighnako dUra karanevAle, sarva lokake hitakArI baMdhu pAtroMko dekhakara bhaktise prazaMsA karate haiM // 60 // yA prakSAlya padadvayaM nijapateH saMmArya gNdhaadibhi-|| ssA vikSipya sumaM tayornamati sA puNyAnukUlAMganA // sA sAdhvI ca pativratA nijaguNadveSe ca rAge smaa| tasmAnmartya surodbhavaM sukhamalaM nirvANameti kramAt // 61 // artha-jo strI apane patike caraNakamaloMko dhokara gaMdhAdiyoMse pUjA karatI hai va vaMdanA karatI hai vaha strI puNyavatI hai, sAdhvI hai, pativratA hai, usake guNake prati koI dveSa kareM yA anurAga kareM, donoMmeM usake hRdaya meM samAna bhAvanA hai| aisI sAdhvImaNiko pAnevAlA puruSa dhanya hai / vaha svargakI devatAoMke dvArA bhogane yogya sukhako yahAMpara pAtA hai| evaM kramase use muktilakSmI bhI prApta hotI hai / / 61 // dAnakAryameM vaya. kSudito mukhavAri giranazucI rogI jugupsako'tiviSaH // munihastakabaladAne lubdho nAbhISTavastudAnAjJaH // 62 // artha-muniyoMko AhAradAna dete samaya bhUkheko, muMhase pAnI giranevAleko, azucIko, rogIko, glAnIko, metradoSIko, lobhIko va nirdoSa va prakRtike anukUla padArtha deneke viSayoM mUrkhako varNya karanA cAhiye arthAt aise vyaktiyoMko AhAradAnake kAryameM nahIM lenA cAhiye / / 62 //
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtRlakSaNavidhiH AAAAAnnuman dAnameM prazasta. zuciH paTuH sAdhumanonukUlapathyAnnadAne nipuNo'nurAgI // mudRgvatI tRptamanAH zramaghno bhuktipradAne yatinAM prshstH||63|| artha-mana, vacana, kAyase zuddha dAnakAryameM nipuNa sAdhuvoMke manake anukUla saMyamavardhaka pathya AhArako dene meM samartha, dharmAnurAgI, samyagdRSTi, vratI, saMtRpta manavAlA, sAdhuvoMke zramako dUra karanevAlA, yatiyoMke AhAradAna meM prazasta hai // 63 // sUtakI va AhAradAna. snAtA caturthadivase paktuM yogyA tu dAnayogyA na // :. datte'ne tu tayA sA uttarajanmani ca putrarahitA syAt / / ' artha-rajasvalA strI cauthe dina meM snAnase zuddha hokara gharameM rasoI banA sakatI hai / vaha rasoI gharavAloMke hI kAma meM AsakatI hai / vaha cauthe dina munidAna nahIM de sakatI / yadi isa AjJAko ullaMghana kara vaha dAna deveM to uttarabhavameM saMtAnavihIna hotI hai arthAt vaMdhyA hokara utpanna hotI hai // 64 // . datte'naM sUtakI yA syAdavIrA sAgrajanmani // na kuryAtmUtakI dAnaM pUjAM durgatiduHkhakRt // 65 // artha-sUtakI strI yadi muniyoMko dAna deveM to vaha Age ke janmameM putrasaMtAnase rahita hokara utpanna hotI hai| isalie sUtakI dAna va devagurupUjAko na kareM / anyathA vaha narakAdidurgatiko prApta karatI hai // 65 // svahastakartavya. .... dharmeSu svAmisevAyAM putrotpattau zrutodyame // bhaiSajye bhojane dAne pratihastaM na kArayet / / 66 //
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 dAnazAsanam artha-dharmakAryameM, svAmisevAmeM, putrotpatti meM, zAstrasvAdhyAyameM, auSadhagrahaNameM, bhojanameM va dAnameM pratihasta vyavahAra nahIM karanA cAhiye arthAt ina kAryoMmeM apane badale dUsaroM se kArya calAnekA prayatna nahIM karanA caahiye| ye kArya svataH hI karane yogya haiN||66|| dAnaphala. zrImajjainamunIzvareNa racitA bhikSA hi yasyAlaye / paMcAzcaryapihAbhavatsavacanaM tattacchrate vizrutam / / mukhyaM cAhatidAnameva munayo nityaM vadaMtyuttathA / dAtAro mahadamadAnamamalaM kurvatu saMtassadA // 67 // artha-jisa gharameM nirmala cAritradhArI jainamuniyoMne AhAra grahaNa kiyA usa varameM paMcAzcaryAdi hue yaha bAta zAstromeM sunI jAtI hai / sarva dAnomeM mukhya *AhAra dAna hai| isalie sajjanadAniyoM ko ucita hai ki ve sadA sarva dAnoM meM zreSTha va pavitra annadAna ko sadA kareM // 67 // AhAra aura Adara sadyo jIryati sAdarAtimadhurA dattAhatiryA tayo- / nazyatyAIcaNo yathA jajati na dhauvyAMbuvaccAdaraH / / aMtarvAhyaparArthadA ca sakalA bhAvena bhAvArpitA / tadbhAvAzritapuNyarAzimatulaM prodbhAvayaMtyanvaham // 68 // artha-puNyArjana karanemeM tatpara zrAvakoMko ucita hai ki parama Adarake sAtha uttama pAtroMko AhAradAna deveM / una donoM [ AhAra va Adara ] meM AhAra to usI samaya jIrNa hotA hai / paraMtu Adara * mukhe'kSi mukhyaM draviNe ca dhAnyaM zAstre ca mukhyo vimalAgamazca dAneSu sadyaH phalamannadAnaM lokeSu sarveSu manuSyalokaH //
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 201 cirakAla taka rahatA hai / jisa prakAra gIlA canA maTTImeM paGakara ekadama naSTa hotA hai, usI prakAra AhAra jIrNatAko prApta hotA hai / paraMtu utpanna aMkura naSTa nahIM hotA hai usI prakAra Adara to naSTa nahIM ho sakatA hai| bhAvazuddhike dvArA diyA huA AhAra apane AtmAke lie hitakara aMtaraMga ratnatrayAdikako utpanna karanemeM sahAyaka hotA hai va bahiraMga aizvaryAdi vibhUti ko utpanna karane meM sAdhaka hotA hai / isalie bahuta Adarake sAtha pratidina AhAradAna dete haiM ve anupama puNyarAziko saMcita karate haiM // 68 // AdhAraM tvamRtaM vadaMti mudhiyaH pItassa saddharmavadoSAnhaMti sukhaM karoti dahane kSiptaH samastaM dahet // dharmastadvadayaM tvanena manasA puNye'rpitaH puNyadaH / - pApe pApa uzaMti nAvikamano vAddhau yathA vartate // 69 // artha-- buddhimAn loga ghRtako amRtake nAmase kahate haiM / yadi use koI pI to saddharmake samAna zarIrake samasta doSoMkA nAza karatA hai / yadi agnimeM DAla diyA to sabako jalA bhI detA hai| isI prakAra ima dharmako bhI isa manake dvArA puNyakAryameM upayoga TagAyA to puNyArjana hotA hai, pApakAryameM upayoga kiyA to pApArjana hotA hai, jisaprakAra samudrameM jahAjako DubAnA yA tAranA yaha nAsikake manake bhAdhIna hai arthAt vaha apane manovicArake anusAra kara sakatA hai isIprakAra yaha manuSya apane manakI bhAvanAke anusAra puNya va pApakA arjana karatA hai|| 69 // dAnamAhAtmya dAnaM khyAtikaraM sadA hitakaraM saMsArasaukhyAkaraM / nRNAM prItikaraM lasadguNakaraM lakSmIkaraM kiMkaraM // svargAvAsakaraM gatikSayakaraM nirvANasaMpatkaraM / varNAyurbalabuddhivardhanakaraM dAnaM pradeyaM budhaiH // 70 //
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 dAnazAsanam .: artha-dAnakI mahimA aciMtya hai, vaha trilokameM kIrti karanevAlA hai, dehAtmahitako karanevAlA hai, saMsArameM sukhako pradAna karanevAlA hai, sabake premako saMpAdana kara denevAlA hai, aneka guNoMko prApta karA denevAlA hai, saMpattiko pradAna karAnevAlA hai, icchita kAryakI pUrti kara denevAlA hai| svargagatiko prApta karAnevAlA va nIca gatikA nAza karanevAlA dAna hai, vizeSa kyA ? mokSalakSmIko bhI prApta karAdetA hai, dehakAMti, Ayu, bala, buddhi Adiko baDhAtA hai| isa prakArakI vizeSatAoMse yukta dAnako buddhimAn loga sadA kareM // 70 // sadrUpAnvayavRttazIlaguNasacchikSAmatirlakSaNam / dhAnyaM vAhanavastuvittapitRmAtRbhrAtRbhAryAtmajaM // cakritvaM sakalaM zubhaM bhavamukhaM bhuktvASTajanmAMtare / nirvANaM kRtinAM bhavetadakhilaM satpAtradAnAdidam // 71 // artha-satpAtradAnake phalase yaha jIva suMdararUpa, vizuddhavaMza, uttama cAritra, pavitra zIla, zreSTha guNa, vizAla jJAna, kuzAgrabuddhi va zubhalakSaNoMko prApta karatA hai / evaM dhAnya, vAhana, vastu, dhana, pitA, mAtA, bhrAtA va putra Adi sabhI iSTaparikaroMse susaMpanna rahatA hai / sakala cakritvapadako prApta karatA hai / isaprakAra ATha bhavataka saMsArake uttama sukhoMko bhogakara vaha mokSa sAmrAjyakA adhipati banatA hai||7|| + saudharmAdiSu kalpeSu jAyate pAtradAninaH / sAdha ramaMte niklezA devastrIbhissadA narAH // 72 // artha-satpAtradAnI jIva saudharmAdi svargIya kalpoMmeM jAkara janma + apAtradAninaH kecinmRtvA SaNNavatiSvapi / aMtIpeSu jAyaMte lAMgUlaikAMghrimAnavAH // satpAtrAya pradatte'nne svazaktyA bhaktipUrvakam / kudRSTimAnavAH kecijAyate bhogabhUmijAH //
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 203 lete haiM aura vahAM devAMganAvoMke sAtha klezarahita hokara sadA sukha bhogate haiM // 72 // Ayavyayaviveka Ayo vastu kiyAnvyayo mama vibhajyAlocya devAya yaM / dAnAyApi gRhAya caivasi sadA kuryAnijArthavyayaM // yo varteta bhavedratI sa labhate puNyaM dhanaM kArSiko / bhRtyAyeva parigrahAya ca karAyopakSayAyAtmamaH // 73 / / artha-buddhimAna kisAna sadA isa bAtakA vicAra kiyA karatA hai ki mere khetameM utpanna kitanA hogA, aura vyaya kitanA hogA / usase khetI karanevAle naukaroMko mujhe kitanA denA hogaa| mere kuTuMbIjanoMko kitanA denA hogaa| sarakArI kara kitanA bharanA hogA evaM bIja bhAdikA kharcA va anya kharcA kitanA hogA / ityAdi prakArase Ayavyayako vicAra kara khetI karanese use lAbha hotA hai / isI prakAra puNyadhanako arjana karanevAlA zrAvaka isa bAtakA vicAra kareM ki mujhe Aya kitanA hai aura vyaya kitanA hai / merI saMpattise devapUjAke lie kitanA lagAnA hai / dAnake lie kitanA lagAnA hai / kuTuMbiyoMke poSaNake lie kitanA lagAnA hai / mujhe use kisa prakAra upayoga karanA cAhiye / ityAdi viSayako vivekapUrvaka samjhakara dhanakA upayoga kareM to bAhyasaMpatti ke sAtha aMtaraMga saMpatti ( puNya ) bhI bar3hatI hai // 73 // AyavyayamanAlocya yo vyayatyanizaM sa naa|| vinazyetsarvadA tasya sukhaM svapne'pi durlabham // 74 // artha- jo vyakti apane Ayavyayako vicAra na kara vyaya karatA jAtA hai vaha avazya hI eka dina naSTa hotA hai arthAt use divAlA nikAlanA par3atA hai| use svapna meM bhI sukha nahIM mila sakatA hai // 74 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 dAnazAsanam - - - - - - - - - - - - gurusevA dahati duritakakSaM janmabaMdha lunIte / / vitarati yamasiddhiM bhAvaddhiM tanoti // nayati jananatIraM jJAnarAjyaM ca datte / dhruvamiha manumAnAM vRddhasevaiva sAdhvI // 75 // artha- isa saMsArameM jinabhaktoM ke dvArA kI huI vRddhasevA arthAt gurujanasevA banAgnike samAna pApAraNyako jalA detI hai, dAtRjanoMke janmabaMdhako nAza karatI hai / Ajanmatrata dhAraNa karanekA sAmarthya pradAna karatI hai, bhAvazuddhiko prApta karAtI haiM, vizeSa kyA ? isa saMsArake tIrapara isa AtmAko le jAkara jJAnarAjyameM adhiSThita karatI hai // 75 // asahamiha daridraM mArayatyAzulakSmI- / ragada iva viziSTo duSTarogAnazeSAn // girimiva pavirAtmA zeSapApaM nihanti / dhruvamiha manujAnAM vRddhasaivaiva sAdhvI // 76 // .. artha-gurujanoMkI sevAke phalase hI asahanIya daridratA bhI dUra hokara lakSmIkI prApti hotI hai / amRtauSadha jisaprakAra samasta rogoMko dUra karatA hai, vajrAyudha jisaprakAra parvatako toDa detA hai isI prakAra yaha gurusevA AtmAke samasta pApoMko naSTa karatI hai / / 76 // raviriva duritAkhyaM nAzayatyaMdhakAraM / paTutarajaTharAgniH kSipamAhAradoSAn // bhavabhavakRtakarmavyApadugrAmayAdIn / dhruvamiha manujAnAM vRddhasevaiva sAdhvI // 77 / / artha-yaha vRddhasevA sUryake samAna pAparUpI aMdhakArako naSTa / karatI hai| tIvra jaTharAgni jisa prakAra AhArake samasta doSoMkA nAza
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 205 - karatI hai usI prakAra bhavabhavameM arjita karmasamUha va tatphalarUSa duSTa rogAdikoMko zIghra naSTa karatI hai // 77 // nijapativadanAgre yena sevA kRtAto / hRdi janitamaho'sau tasya bhAgyaM dadAti // avilayamiha rAjA nityasaukhyaM ca datte / dhruvamiha manujAnAM vRddhasaivaiva sAdhvI // 78 // .. artha-lokameM dekhA jAtA hai ki kisI sevakane svAmIkI sevA niSThApUrvaka kI to svAmI usase prasanna hotA hai, aura usa prasannatA va utsAhase usa sevakako aneka saMpattiko pradAna karatA hai / usakI saMpatti baDhatI huI, kramase vaha nitya sukhako prApta kara letA hai| isI prakAra yadi gurujanoMkI sevA kI to yadi ve prasanna ho jAya to usa prasannatAke utsAhameM ve bhaktoMko puNyadhana pradAna karate haiM, usake dvArA usa sevakakI saMpatti baDhakara kramazaH vaha nityasukhako prApta karatA hai| isalie AtmahitaiSI bhavyoMko ucita hai ki ve sadA gurusevAmeM tatpara rahe // 78 // .. vRddha kauna hai ? : vayastapojJAnakulairvizuddhairakhaMDitaizcArucaritravagaiH / / :: vizuddha puNyairabhivRddhimeti sa eva vRddho vayasA na vRddhaH // 79 // - artha--vizuddha AbAlya anazanAdi tapa, jJAna, kula, akhaMDitacAritra va vizuddha puNyake dvArA jo baDe haiM va bar3hate haiM unako vRddha kahate haiM, umarase jo bUDhe haiM unako vRddha nahIM kahate haiM / paraMtu ina bAtoMse jo baDhe haiM unako vRddha yA guru kahate haiM // 79 // .. yo gurusevA sAdhvIM karoti tasyAlaye'tra paMcAzcarya / abhavaditi zAstrasiddhaM kartavyA sarvadA hi gurusevA / / 80 //
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 dAnazAsanam artha - jo trikaraNa zuddhipUrvaka uttama pAtroMkI sevA karatA hai usake gharameM paMcAzcarya dRSTi hotI hai yaha zAstrasiddha viSaya hai / ataeva sadA gurusevA karanI cAhiye // 80 // budhasamaye caturthe ratnAzrite zuktipuTe supAtre / dattA suvArjA iva sati muktAste dAtRlokAsta kimatra citraM // artha - jisaprakAra ratnake AzrayabhUta samudra meM svAti nakSatra meM zarad Rtu meM sIpake puTameM paDe hue jalabiMdu muktA ( motI ) hote haiM, usI prakAra ratnatrayake AzrayabhUta dharmarUpI samudra meM caturthakAlameM uttama pAtrameM uttama dAtAvoMke dvArA diye gaye AhAroMse ve dAtA mukta hote haiM isameM Azcarya kI kyA bAta hai // 81 // puNyAvAndAtA vittaM nAsti tadasti cedapi mano no tattadastIti ce- / nAstISatsusahAyatA tadapi tatsA cAsti cennAsti yat // pAtraM tattadapIha sA tadapi cetsaMtIti yasyAnizaM // kSipraM bhAvasamudrapAragatavAnAhustamekaM budhAH // 82 // artha-lokameM dAtAke lie upayukta sabhI parivAroMkA milanA baDA kaThina hai / dAtAko yadi dAna denekI utkaTa bhAvanA ho to usakI pUrti kelie kahIM dhanakA abhAva hai, kadAcit dhana ho to manakA abhAva rahatA hai / mana aura dhana donoM rahanepara use dUsaroMkI sahAyatA nahIM milatI / kadAcit dhana ho, mana ho, dUsaroMkI sahAyatA bhI ho to uttamapAtra nahIM milate haiM / isaprakAra kucha na kucha nyUnatA rahatI hai / ye sabhI bAteM jisa dAtAko eka sAtha milatI haiM vaha sacamuca meM dhanya hai / use buddhimAna loga saMsArasAgarake bilakula tIra meM pahuMcA huA kahate haiM // 82 //
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 207 AhAradAnameM sarvadAna samastapo dayA dharmaH saMyamo niyamo yamaH / sarve tena vitIyate yenAhAro vitIryate // 83 // artha-jisa dAtAke dvArA AhAradAna diyA jAtA hai usake dvArA samatA, tapa, dayA, dharma, niyama va yamarUpI saMyama Adi sabhI guNa diye jAte haiM aisA samajhanA cAhiye / AhAra grahaNa karanese ina guNoM kI vRddhi hotI hai // 83 // gurubhaktiphala gurupadanatessugotraM tadupAsterasarvasevyatA dAnAt / bhogakarI zrIH pUtA kIrtibhaktibhavaMdgurUn bhajatAm / / 84 // artha-guruvoMke caraNameM bhaktise namaskAra karanese ucca gotrakA baMdha hotA hai / unakI upAsanA karanese svataH sabake dvArA upAsya hotA hai / dAnase bhogane yogya aloTa saMpatti milatI hai / guruvoMkI pUjA karanese pavitra kIrti, gha yathArtha bhakti prApta hotI hai // 84 // samyagdRSTijJAnacAritravadbhyo / yogibhyo yairdattamAhAradAnam // te sadRSTijJAnacAritravaMta steSAmAtmA syAt cyutAbdo yathArkaH // 85 // artha- jo dAtA samyagdarzanajJAna cAritrase alaMkRta yogiyoMko AhAradAna dete haiM vaha svayaM samyagdarzanajJAnacAritrako dhAraNa karate haiN| una dAtAboMkI AtmA meghake AcchAdanase rahita sUryabiMbake samAna nirmala hotI haiM / 85 // uttamadAtA apuSpaphalinaH kaMTakAvRtAnalpasatphalAH / tRptikahAninaH keciduttamAH panasA yathA / / 86 / /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 danizAMsanam artha-koI uttamadAnI panasake phalake samAna rahate haiN| panasake phalameM yaha vizeSatA hai ki vaha phala pahilese puSpa nahIM choDA karatA, ekadama phala hotA hai aura phalake bAharakA bhAga ekadama kAMToMse bharA huA rahatA hai / paraMtu aMdara phala bahuta va miSTa rahatA hai / evaM khAnevAloMko tRpta kara detA hai / isI prakAra uttama dAtA bhI rahate haiN| panasa jisa prakAra pahilese phUla choDakara logoMko phala honekI bAta prakaTa nahIM hone detA hai, usI prakAra uttamadAtA bhI ' maiM dAnI hUM' isa prakAra logoMko DiMDorA pITakara nahIM batalAyA karate haiM / aneka kaMTaka va ApattiyoMse thire rahanepara bhI dUsaroMko satphala hI denevAle, upakAra karanevAle evaM pAtroMko tRpti karanevAle ve dAnI rahate haiM // 86 // sakusumaphalavanta AmrAH phalAni yAvacca saMti tAvadime / taratamaphalAni dadate yathA tathA dAnino virAjate // 87 // __ artha-jaise AmrakA vRkSa pahile phUla choDakara bAdameM phalako choDatA hai ataeva umameM aneka prakArake taratama phala hote haiN| isI prakArake bhI dAnI lokameM hote haiM // 87 // satpAtradAna phala. rAjevAmalasaukhyadArthamanizaM datte ca doSAnvyathA / maMtrIvAzu tiraskaroti muguNAnvyaktIkarotIva san // kssudraanykkurute'vdbhissgivaashessaamyaanmocy-| tyeno bhedayatIti dharmaguruvanmAteva rakSatyayaH // 88 // ___ artha-satpAtradAnase upArjita puNya isa manuSyako rAjAke samAna aneka uttama padArthIko sadA pradAna karatA hai| maMtrIke samAna doSa va ciMtAko dUra karatA hai / sajjanoMke samAna suguNoMko vyakta karatA hai| sUryake samAna kSudroMkA tiraskAra karatA hai| vaidyake samAna samasta
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 209 rogoMko dUra karatA hai / dharmaguruke samAna pApako dUra karatA hai, vizeSa kyA ? sAkSAt mAtAke samAna saMrakSaNa karatA hai // 88 // bhUtAdAvapi vajrapaMjaravadandhyAdau taraMDo yathA / zIte vahnivaSNike himavadroge'pi pIyUSavat || jJAne vAgiva darzane taraNivayuddhe jayaM durjaye / kuryAddhAvati vAri vAghavipinaM bhasmIkarotyagnivat // 89 // artha - satpAtradAnase upArjita puNyaphaLa bhUtapretAdika kI bAdhAmeM vajrapaMjarake samAna rakSaNa karatA hai, samudra meM taraNasAdhana ke samAna bacAtA hai, kaDaka zItameM agnike samAna, uSNakAla meM caMdrake samAna, rogameM amRta ke samAna, jJAnameM sarasvatI ke samAna, darzana meM sUrya ke samAna, durjaya yuddha meM jayalakSmI ke samAna saMrakSaNa karatA hai / jala ke samAna pApoM ko dho DAlatA hai / pAparUpI jaMgalako agnike samAna jalA detA hai // 89 // puNyasvarUpa. zuktyataH sthitamukteva | karaMDasthitaratnavat // abdAvRtArkavatpuNyaM / kuMbhAMta sthitadIpavat // 90 // artha - vaha puNya sIpake aMdara chipI huI motIke samAna, karaNDameM sthita ratnake samAna, bAdalase chipe hue sUrya ke samAna, kuMbhake aMdara rakkhe hue dIpaka ke samAna isa Atmapradeza meM aMtalIna hokara rahatA hai // 90 // puNyakI prabalatA. 2 na hanyate tathA puNyaM duSkRtena manAgapiH / gAdhabhUmigatairaMDabIjavacchreNiko yathA // 91 // artha - yadi isa jIvane vipula puNyakA saMcaya kiyA to usa puNya 27
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210: dAnazAsanam ko pApakarma nAza nahIM kara sakatA hai / jisa prakAra jamImameM thoDA khola gayA huA eraMDa kA bIja naSTa nahIM hotA hai / jaise zreNika rAjAne muniyoMko upasarga kiyA to bhI usakA pApa usake pUrvasaMcita vipula puNyake hone se usakA adhika ghAta nahIM kara sakA, usa puNyake bala Age usane tIrthaMkara prakRtikA baMdha kiyA // 91 // bhaktivizeSa.. yApayati yApayiSyati, sAdhUnasvayameva yaH pumAnanizaM // pUrNAkSayAkalaMkAvighnAbhayadAnavAnsa sukhI // 92 // . staMbhayati sarvavighnAn prajAdipIDAzca yatprasAdena // ihaparasukhayugamayamanubhUtvA sukhamanaMtamapi labhate // 93 // artha-no zrAvaka sAdhuvoMko pAtradAna dekara svataH unako bhejatA hai yA aneka sajjanoMke sAtha bhakti se pahuMcAtA hai vaha pUrNa akSaya, akalaMka va vinarahita abhayadAnako prApta karatA hai va sukhI hotA hai| jo zrAvaka sAdhuboMke mArgameM Aye hue sarva vighnoM ko dUra karatA hai, prajA Adise utpanna pIDAvoMko dUra karatA hai, vaha usa puNyake prasAdase ihaparasukha ko prAptakara anaMtasukhAtmaka mokSako bhI prApta karatA hai // 92 // 93 // svakSetre kRSiko yathA tvabhayadAnatyuktibhaktyanvitaH / svAM bhAryAmiha yApayanniva sadA tattAtageha prbhuH|| rAjA vA nijanIvRtaM tvabhayadAnatyuktibhAktirvinA / datvAnnaM sa paraM sukhaM ca labhate pAtrAya dAtA kayaM // 9 // artha-jisa prakAra kisAna apane kSetrameM atyadhika zraddhA va bhaktise yukta hokara usake saMrakSaNa karaneke lie prayatna karatA hai| evaM jisa 1kAra koI sajjana apanI bhAryAko usake pitAke ghara bahuta suvyavasthA ke sAtha pahuMcAtA hai / jisa prakAra koI rAjA apane prajAvargako
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 211 bahuta hI Adarake sAtha pAlana karatA hai taba ve sukhI hote haiN| usI prakAra bahuta Adara va bhAktike sAtha jo zrAvaka dAna dete haiM ve sukhI hote haiM / vinAbhaktike AhAradAna denese sukhI kaise hosakate haiM ? kabhI nahIM // 14 // aMtarAyaphala bhikSAkAlentarAyAMtrikaraNajanitAnye'tra kurvati teSAM / cetastho yogyalakSmI kSapayati sa ca yo bAhyalakSmI blaakhyaaN| vAkyastho dehivAcaM sthagayati sakalaM jADyagAdgadyamaukyaM / zArIro dehasAtAkarayuvatidhanAhArabhUSAdinAzam // 95 / / artha-sAdhuvoMke AhArake samayameM jo vyakti mana vacana kAyase unako mAnasika, vAcika va kAyika AghAta pahuMcAte hue vighna karate haiM unako usa pApake phalase aneka prakArase hAni uThAnI paDatI hai / yadi mAnasika kSobha sAdhuvoMko pahuMcAyA ho to usa pApIkA mAnasika sAmarthya va bala kama hotA hai| evaM bAhyalakSmI bhI ghaTa jAtI hai| yadi vAcanika aMtarAya ho to usa pApIke lie vAcanika zaktikI hInatA hotI hai / vacanameM jADyatA [ ajJAna ] baDhatI hai, gadgadatA arthAt totalApanA AtA hai / vizeSa kyA ? kramazaH mUkatA hI AtI hai / yadi dehasaMbaMdhI vighna kiyA ho to dehakA sukha, strIsukha, dhana, AhAra, AbharaNa Adi kA nAza ho jAtA hai // 95 // sukRtI va pApIkA jIvana uptaM kadalyA iva kaMdayugmaM samyak kriyAyAM phalati drutaM tat / dattana kiMcit phalamakriyAyAM pApI cirAyuH mukRtI gatAyuH // 96 //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 dAnazAsanam artha-lokameM dekhA jAtA hai ki pApiyoMkA jIvana dIrgha huA karatA hai, puNyAtmA loga alpajIvI hote haiM / isakA kyA kAraNa hai| prakRti hI aisI hai| loko kelekA vRkSa va eka jamIkaMda isa prakAra donoMkA bIja bonepara kelake vRkSako dezakAlocita aneka kriyAoM ke karanepara bhI phala kama detA hai / paraMtu thoDIsI kriyA karanepara bhI kaMda adhika phala detA hai| isI prakAra pApiyoMkA jIvana adhika hotA hai, puNyAtmAoMkA jIvana alpa hotA hai // 96 // upakAryapAtra svazAmitrakRtopakAravidhinA bhRtyAMganAnAM bhayaM / sadyastatpatinA bhavediva sadA tatkarma saMvarjayet // puSyAtpAtrasubaMdhusevakasatIputrAdikAnprItito / . nityaM nAnyajanAya dharmanipuNairdAnaM ca deyaM vRSAt // 97 // artha-lokameM dekhA jAtA hai ki apane svAmIke zatruoMko kisI sevakane upakAra kiyA to usase svAmI krodhita hokara aneka prakArase hAni kara sakatA hai / isa prakAra kA bhaya una sevakoMko va unakI striyoMko sadA rahatA hai / isalie aise kAryako kabhI nahIM karanA caahie| buddhimAnoMko ucita hai ki satpAtra, apane uttama baMdhu, sevaka, anAtha striyAM, bAlaka AdikA apane dhanase poSaNa kreN| anya janoMko dene kI jarUrata nahIM // 97 // . bhaktiphala kiM duSTAH puri sAvadhau talavare doSAnyathA kurvate / puSTiyana bale yadIyamahasA lokeSu no vairiNaH // krUrAvAMtaritAH praNazyati tamaH sUrye nirabhre yathA / bhaktidharmara le jane gurujane yasyAstyaghaM tasya na // 98 // .
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra artha-yadi kotavAla sAvadha rahA to nagarameM cora jAra Adi duSToMkA koI bhaya nahIM raha sakatA hai, isIprakAra yadi yaha manuSya vivekI rahA to usake liye doSoMkA bhaya nahIM rahatA hai / rAjAne yadi apanI prajA va senAvoMkA saMrakSaNa bahuta premake sAtha kiyA to use zatruvoMkA bhaya nahIM raha sakatA hai, krUra usase dUra jAte haiM / jisaprakAra sUryake nirabhra honepara aMdhakAra calA jAtA hai, isI prakAra dharmapremase gurujanoMke prati bhakti jo manuSya rakhatA hai, usake pAsa pApadoSa Adi nahIM Thaharate haiM // 98 // . deyapadArtha rAjA cAravadanyavittaharaNe nAnAvidhopAyavAn / rAjAsAvacirAdvinazyati balAttadvittamenovaham // .. vayaM sadvyavahAravRttinipuNaH pUtArthacidvA vidan / vaizyaH sAdhujanArjitaM hitakaraM dAtA sa evottamaH // 99 // 4. artha-kalikAlake koI .2 avivekI rAjA prajAvoMke dravyoMko apaharaNa karaneke lie aneka prakArake upAyoMko karate hue coroMke samAna AcaraNa karate haiN| ve rAjA pApake udayase zIghra naSTa hote haiN| unakA dravya pAporjita hai, usa dravyako pAtradAnAdi pavitra kAryameM kabhI grahaNa nahIM karanA cAhiye / paraMtu dharmakAryameM sadA uttamadravyako hI grahaNa karanA cAhiye / dravyArjana karane. vAle vaizyoMko ucita hai ki ghe nyAyamArgase dravyArjana kareM, sadvayavahAra vRtti nipuNa vaizya honA cAhiye arthAt nirdoSatAse vyApAra karanA cAhiye / vyApArake lie vaha jisa samaya anya deza dvIpAMtara AdimeM jAtA hai, usa samaya vaha apane baMdhu, bAMdhava, pitA, putra, kalana AdiyoMse mohakA parityAga kara dIkSita honevAle sAdhuoMke samAna dIkSita honA * cAhiye / apane guruke dvArA nirUpita saddharmakA zravaNa kara unake dvArA
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 hlaaln - - upadiSTa tatvoMke anukUla pravartana karane kI taiyArI usameM honI cAhiye, prasthAnako lekara purapraveza taka sAvadhika dIkSAse dIkSita honA cAhiye / ___ kahA bhI hai--- roge videzagamane jinotsave dharmakAryakaraNeSu / raNarAjAMgaNagamane sujano'vadhidIkSito'tra bhavitavyaH / / rogakI hAlatameM, videzaprayANameM, jinotsavake prAraMbhameM, dharmakAryake prAraMbhameM, yuddhako jAte samaya, rAjamahalako jAte samaya, sajjana ko ucita hai ki vaha usa kAryakI pUrti hone taka kucha na kucha niyama vrata Adi leveN| apane svAmI, guru, vidvAn dhArmikajanoMkI sevA karane yogya evaM puNyasAdhaka parigrahoMke saMrakSaNa karane yogya arthako upArjana karaneke lie manuSyako udyoga karanA cAhiye / vyApArAdika kAryameM jAte samaya durdhara upasarga karanevAle cora duSTa mRga sAdikake dvArA koI Apatti Ave to use nirAkaraNa karane ke lie use samartha rahanA cAhiye / AvazyakatA paDe to rAjA va unake bhRtyoMko dhanAdi dAnase parituSTa kareM aura logoMko saMtuSTa karanevAle vacanoMko bole, apane lie vyApAra karane yogya nagarameM praviSTa hokara apane hRdayameM atyaMta dayArasaprapUrita bhAvanAoMko rakhate hue sarva vyavahArika janoMke sAtha anukUla pravRtti se vyavahAra kreN| vividha viSayoMko dhyAnameM lekara dravyopArjanakI vRttimeM dUradarzitAse kAma leveM / jisa padArthake lenese koI prakArakI hAni nahIM ho aise padArthIkA saMgraha kreN| apane vacana ko dRr3hatA se sAdhana kreN| lokavyavahArako dekheN| aise nirdoSa vyavahArase jo vyApAra karatA hai usakA dhana pAtroMko dAna dene yogya hai / kyoM ki vaha vaizya svataH sAdhujanoMke samAna vRtti rakhakara dhanArjana karatA hai, vahI hitakara hai / vahI uttamadAtA kahalAtA hai // 99 // ..
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 215 215 dharmAmAsaskAra dharmamabhAvanAyai ye vAkAyAthai ssahAyinaH / ... teSAM priyoktibhizcittaM tarpayeducitairdhanaiH // 10 // artha--dharmaprabhAvanA karaneke lie jo mana vacana kAyase va dhanase sahAyatA karane haiM unakA priyavacana va ucita dravyoMse satkAra karanA cAhiye / / 100 // yena kena ca mayena dharmakArya pravarddhate / kartavyA satkRtistasya cittakSAbhaM na kArayet // 101 artha-jo vyakti dharmakAryakI vRddhi karatA hai, usakA satkAra karanA cAhiye usake cittako kSubdha nahIM karanA cAhiye // 101 // dAnaphala dattaM dAnamayAcite savibhavaM pAtre dadAtyadbhutaM / daivAyAcitadattamalpavibhavaM saMprArthanAjAyate // nItvA tatsamayaM manaH kalupayanalpe'pi datte satAM / nisvaM klezakaraM zapatamanRtaM bhUpaM bhajatyatra te // 102 // artha-ayAcita pAtrameM dAna denepara usake phalase cakravarti deveMdrAdikake vibhava prApta hote haiN| yAcitapAtrameM dAna denese alpa vibhava prApta hotA hai / yadi pAtrane avika prArthanA kI, dAtAne dAnake samayako TAlakara manako saMkliTakara dAna diyA to vaha daridrI hotA hai, dhana mile to bhI usa dhanase kaSTa hI hotA hai| usa manuSyakA dhana duSTa rAjAko sevana karanevAleke samAna hai // 102 // dAtRvAtsalya mAtA putrIsaukhyasaMrakSaNAbhyAM / prItyA taM jAmAtaraM rakSatIva // dAtA saddharmopakAramenaM / svenArthenAnArataM sarvajIvam // 103 //
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam artha-jisaprakAra mAtA apanI putrIko sukhake sAtha saMrakSaNa karane ke uddezyase jamAIkA rakSaNa karatI hai, usIprakAra saddharmako upakAra karanevAle samastajIvoMko apane dravyase upakAra karanA cAhiye / / 103 // mithyAdRSTi honepara bhI sahakAra dhAnyAni labdhaM kRSiko dadAti / kSetrakriyAkArijanAya vittam // yathA tathaivAtmavRSakriyAM ye / kurvati tebhyo draviNo vidadyAt // 104 // artha-jisa prakAra aSTAdaza prakAra ke dhAnyoMko prApta karaneke lie kisAna kheta karanevAle manuSyoMko dhanAdikako detA hai, isI prakAra apane dharmakAryoko karanevAle jo sajjana haiM, unako dhanAdika dekara upakAra karanA cAhiye // 104 // zraddhAnaphala nidoSasada dRkcaritaM vidaMtaM grAmINadevAzca narA dayate / , - samyakpabAdhAM parihArya tasmAnirdoSabhaktiM kuru jainadharme // 105 artha-nirdoSa samyagdarzana va cAritrako dhAraNa karanevAle bhavyakI aneka bAdhAoMko bhI dUra kara prAmINadevatAyeM, jaladevatAyeM va vanadevatAyeM evaM manuSyagaNa rakSaNa karate haiM / isalie he bhavya ! jinadharma meM viziSTa bhaktiko karo // 105 // svagrAmAvRtasainikaM ca nRpani zapyatyasau kiM nRpo| yoddhAraM zaphtIha kiM ripucamaM dRSTvA kSamAzaMsati / / citraM mUDhajanaH zapatyanudina niSkAraNaM tiSTha bho / puSTeSu zvasu bhikSuko'pi vihAnvI Su maunI yathA / 106 //
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 217 artha-jisa prakAra vIra rAjA apane nagarako ghere hue zatrurAjA va usakI senAke yoddhAvoMko gAlI nahIM diyA karatA hai, ulaTA unakI. vIratAko dekhakara prazaMsA karatA hai, usI prakAra sabako apane AtmAko nyAyavRttikI ora lejAnA cAhiye / paraMtu Azcarya hai ki mUrkha loga rAtriMdina dUsare baMdhuoMko gAlI vagairaha dekara durvacana kahate haiM / parantu buddhimAnoMko ucita hai ki jisa prakAra munirAjake mArgameM jAte samaya donoM orase moTe tAje kuttoMke bhoMkane para bhI ve mauna dhAraNa karate hue jAte haiM, usI prakAra baDe puruSoMko aisI gAliyoM kI upekSA karanI cAhiye // 106 // kutte ke samAna kRtajJa raho jIvAsIta sa * rAtrijAgara iva svasvAmisamApyavaMstasminkupyati maunavAniha bhavAn svasvAmibhakto ythaa| ghAte tena bhaSanna tatra na dazan kupyan kRtajJo yathA bhaktaH svAmini jAgaro'vatimire bhUtvA kRtajJo vRSe // 107 artha-he sukhArthI jIva ! tU kutteke samAna kRtajJa bananA sIkha ! jisa prakAra vaha kuttA apane svAmIke sukhase nidrita honeke bAda svayaM jAgaraNa karate hue apane mAlikake hI nahIM aDosa-paDosake gharako bhI saMrakSaNa karatA hai| svAmI yadi usapara kruddha huA to vaha maunadhAraNa kara letA hai, itanA hI nahIM yadi svAmIne use mArA to bhI apane svAmIko kATatA nahIM, bhoMkatA bhI nahIM, sadA svAmibhakta hI banA rahatA hai| isI prakAra pApAMdhakArarUpI rAtrike hote hue dharma va dharmagururUpI svAmIke prati he jIva ! tU kRtajJa bananA sIkho / tabhI tuhmArA kalyANa hogaa||107|| * jAgarti svAmivarge'smin nidrito maunavAnbhavet nidrite tatra jAgrasa rAtrijAgara iSyate //
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.18 dAnazAsanam. karaNatrayalakSaNa mano rAjavadAbhAti yadvacaHsatkalAvat / x - kAyaH sevakavatmAstritayaM dAvalakSaNam // 108 // . artha-----dAtAkA mana rAjAke samAna udAra rahanA caahiye| vacanameM sacchIla satIke samAna mitabhASaNa rahanA cAhie / aura kAyameM sevaka ke samAna vinayavRtti honI cAhiye / yahI prazasta dAtAkA lakSaNa hai // 108 . rAjalakSaNa yA dAtRhRdaya asmarannavadajAtu nasti zabdamamUcayan / / dadAmi bhAti vAgvaktA sadA rAjeva dAtRhat // 109 // artha-rAjAkA dharma hai ki vaha koI yAcaka Ave to nAsti zabdakA smaraNa kabhI hRdayameM bhI na kareM, vacanase na bole, kAyase nAstikI sUcanA na deveM / paraMtu janmabhara " dadAmi " detA hUM, isI prakArakI vRtti rakkheM / prazasta-dAtAkA bhI hRdaya vaisA hI honA cAhiye // 109 // dAtRvacana svAmI dadeti kiM kiMtu tadvidannanuzan dadat / sAdhvIjana ivAbhAti sarvadA dAtRbhASaNam // 110 // artha-jisa prakAra pativratA strI yadi parosane ke lie baiThI to usake lie amuka padArtha cAhiye aisA kahakara mAMgane kI AvazyakatA nahIM hai| kiMtu vahI saba kucha samajhakara patiko jo cIja cAhiye parosatI hai, isI prakAra dAtAvoMkA vacana atyaMta saMyata honA cAhiye // 110 // dAtRkAya : yA yA niyuktA satsevA tAM tAM kurvanmudA sadA / . bhAsate dAsakAyo'yaM sevako bhaktimAniha // 111 // , x bhANDAgArikavadvacaH ' aisA bhI pATha hai / koSAdhikArIke samAna jisakA vacana hai / arthAt koSAdhikArI jaise pAcakako alpadhana detA hai vaise uttama dAtA mitabhASI rahatA hai /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 219 MMAAM artha-jisa prakAra bhaktimAn sevaka apane svAmIke dvArA niyukta sabhI sevAvoMko bahuta bhakti va saMtoSase karatA hai usI prakAra dAtAkA zarIra bhI ho, vaha sadA gurusevAmeM pravRtta ho // 111 // tAmasadAna ... + pAtrApAtrasamajJatAjJa iha hemAdeH parIkSAvidhAvAhUyAnucarairasaMstutamasatkAraM sa pAtraM ca yaH / dAsyA pAcitadApitaM bhRtidharairyadApitaM cAhataM tadAna na phalaM tu bhATakacitaM tattAmasAkhyaM viduH||112|| artha-jisa prakAra suvarNakI parIkSA na jAnanevAlA ajJAnI parIkSA karanemeM asamartha rahatA hai, usI prakAra pAtrApAtrake bhedako na samajhanevAlA ajJAnI apane naukaroMke dvArA una pAtroMko apane gharapara bulavAkara stutistotra va navadhAbhakti Adise rahita hokara, dAsI ke dvArA taiyAra kiye gae AhAra ko apane naukaroMke dvArA dilAtA hai, usa dAnakA koI phala nahIM hai / vaha to bhADotrI manuSyoMko rakhakara kamAye hue dhanake samAna bhADotrI dAna hai, use maharSigaNa tAmasadAna kahate haiM // 112 // yaH zayAno na saMtiSThennottiSThansasthito'pi na / anutthitaH pAtramIkSansa dAtA garvito yathA // 113 // artha tAmasa dAnI dAtA garviSTha manuSyake samAna pAtroMke Aga.: + sukhI dukha na sahate duHkhI duHkhaM sukhaM sadA yathA tADanamuSToyaM sahate kaMTakAzanaH // dhArmikA yadi vartate dharmavitteSu vaMcakAH // tatrasthAdhArmikA dharma bahuvyAjAllayAMta ca / / pAtrApAtrAsamAvekSyamasatkAramasaMstuta // dAsabhRtyakRtodyogaM dAnaM taamsmuucire||
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 dAnazAsanam manakeM samaya sotA ho to uThatA nahIM, baiThA hoto uThakara khar3A nahIM hotA hai, khaDA huA ho to namaskAra bhI nahIM karatA hai // 113 // manuSya kapi hotA hai| kRtagarvo'namandharme'nAdarI yo bhavAMtare / sa pupAnkujazAkhAsu jIvana kapibhavet // 114 // artha-jo dAnakArmameM yahAMpara garva karatA hai, evaM dharmakAryameM va dhArmika sajjanoMmeM anAdara karatA hai, vaha Ageke bhavameM jAkara vRkSoMkI zAkhAmeM jInevAlA baMdara hokara paidA hotA hai // 114 // mAnI dAtAse hAni dAtAyaM garvito naSTo'garvastugvaccaranmuni / naSTatvanobhayorloko bahunaSTo bhavetsadA // 115 // artha- garvavAn dAtA apane garvake kAraNase naSTa hotA haiM / munigarvarahita honepara bhI bacce ke samAna idhara udhara svecchAcAra pUrvaka . phire to vaha bhI naSTa hotA hai| ina donoMke naSTa honese loka aura rAjA naSTa hotA hai / loka, rAjA, dAtA aura pAtroM ke naSTa honese asaMkhyAta prANiyoMkI hAni hotI hai, dharmakI hAni hotI hai // 115 // rAjasadAna + sAdhupreraNajAtamekaghaTikAhAziyotthabhramam / satpAtrAMcitabhUrivarNanarasaklinAntaraMgodbhavam / pAtrAkUtadayArasaprazamitakrodhotthaLobhodayam / yattadrAjasadAnamuktamRSibhiH kAruNyapaNyApaNaiH // 116 // + yadAtmavarNanaprAyaM kSaNikAhAryavibhramam / parapratyayasaMbhUtaM dAnaM tadrAjasaM matam // AtitheyaM svayaM yatra yA pAtraparIkSaNaM / guNAH zradvAdayo yatra dAnaM tatsAtvikaM viduH //
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 221 - artha-jo dAna sAdhuvoMkI preraNAse kiyA gayA hai| eka ghaTikA mAtra ke lie sAdhuvoMke upadezase jisakA bhrama dUra hokara diyA gayA hai| satpAtroM ke dvArA aneka prakArase varNana karanepara, usa varNanarUpI rasase jisakA aMtaraMga Ardra hokara diyA gayA hai, pAtroMke dvArA upadiSTa dayArasake kAraNase jisakA krodha va lobha prazamita hokara diyA gayA hai use karuNAke vyApAra karanevAle sAdhujana rAjasadAna kahate sAtvikadAna dRSTvAbhyutthAya gatvA munipamapi parIkSyAzu natvA pbNdhii| datvA prakSAlya pIThaM stutinatiguNasaMkIrNanaiH zrAtizAMti // kRtvaivollolya saMtayaM ca zubhahadayaM dattabhaktyA munIMdrastRptaH syAyena yattadracitamabhihitaM sAtvikaM daanmaaryaiH||117|| artha-munirAjake Ate hI unako dekhakara bhaktise uThe, unako dekhakara unake caraNoMmeM namaskAra kara pratigrahaNa kara aMdara le jAveM, vahAMpara uccAsana dekara pAdaprakSAlana kareM evaM aneka prakAra kI stuti, bhakti, pUjA Adi karake unake mArgazramako nivAraNa kareM, tadanaMtara unako bahuta bhaktise, trikaraNa zuddhise AhAradAna dekara saMtuSTa kreN| sAdhugaNa use sAtvikadAna ke nAmase kahate haiM // 117 // uttamAdi bheda. sAtvikamuttamadAnaM madhyamadAnaM tu rAjasAkhyaM ca / sarveSAM dAnAnAM jaghanyadAnaM tu tAmasAkhyaM syAt // 118 // artha-sarva dAnoMmeM uttama dAna sAvika dAna hai, gajasadAna madhyama hai, aura sabase jaghanya dAna tAmasa dAna hai // 118 // . sAtvikarAjasatAmasamuttamamadhyamajaghanyadAnamidam // ivyavyaya eko'tra trikaraNabhedena tadbhavetrividham // 119 //
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 dAnazAsanam - - - - artha-sAtvika, rAjasa va tAmasa jo uttama, madhyama va jaghanya dAnake bhedasaM kahe gaye haiM, una tInoMmeM dravyavyayakI to samAnatA hai, arthAt dravyavyaya tInoMmeM hotA hai / paraMtu tIna prakArake pariNAmoM ke bhedase usake tIna bheda hote haiM // 119 // . asImavyavahArakA phala. dezayogapRSAdInAM vartante ye'vadhiM vinA // ta eva nAzaM gacchati sagarasya sutA iva / / 120 // . artha-deza, mana vacana, kAya yoga, dharma, svastrI, baMdhumitra Adi ke sAtha jo nIti kI maryAdAko ullaMghana kara vyavahAra karate haiM ve sagara cakravarti ke putroM ke samAna naSTa hote haiN| arthAt unako aneka prakAra se hAni uThAnI paDatI hai // 120 // ___ garbase hAni. - manute tRNavallokaM sagarvo nispRho yathA // svayaM muMcati bhAgyaM ca sagarasya sutA iva // 121 // __ artha--ahaMkArI manuSya nispRha manuSya ke samAna lokako tRNavat samajhatA hai, usakI karatUtoMse vaha svayaM apane bhAgyako kho detA hai| jisa prakAra sagara cakravartike putroMkI hAlata huI / / 121 // yatrAste nispRho'sau tRNamiva bhuvanaM bodhane yassa garcha / dharma devaM guruM ca svajanapurajanAnbhUpamaMho na puNyam // kupyA zapyaH sa sadyaH phalati paribhavaM sarvamurvIzvarAyestyaktvA garva ca tasmAdbhaja bhaja manujatvaM dharmamArga svbhaavaat|| artha-jisa jisaprakAra kaSAyeMdriyAdiko vardhana karanevAle lokako eka nispRhavyakti tRNake samAna samajhatA hai usI prakAra garSIpuruSa
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra . 223 bhI svargApavarga sukhasAdhanasamartha isa lokako tRNake samAna samajhakara, usaH mAnakaSAyake kAraNase ratnatrayAtmaka, dharma, nirdoSadeva, guru, svajana, purajana, rAjA, svayaMkA pApa, puNya, Adi kisIkI bhI paravAha nahIM karatA hai, vaha aneka logoMkA kopabhAjana banatA hai, loga use zApa dete haiM / rAjA AdikedvArA bhI vaha daNDita hotA hai| isalie AtmakalyANako cAhanevAle he bhavya ! isa garvakA parityAga kara svabhASase saddharmamArgakA Azraya karo / tabhI tumhArA hita hosakatA hai // 122 // manarahita dAna mano'ntareNa yo dAnaM karoti sa jaDo janaH / bhogAzakto mahAbhAgyaH SaDho'ndhastrIjano yathA // 123 / / artha-manakI bhAvanAke vinA jo dAna karatA hai vaha sacamucameM manuSya nahIM hai, jaDa hai| usakI hAlata mahAn bhAgyazAlI honepara bhI bhogane meM asamartha zrImaMta samAna va bhogane kI icchA honepara bhI napuMsaka strIke samAna hai // 123 / / mano vinaiva kurute dAnaM pAtrAya yaH pumAn / zikAsnAnamivAbhAti suvarNakalazo yathA // 124 // artha-manakI bhAvanAke vinA jo pAtrake lie dAna detA hai vaha dAtA suvarNakalazake samAna hai, arthAt suvarNakalaza honepara bhI svataH suvarNakalazake lie usakI upayogitA nahIM hai aura vaha jaDa hI hai| evaM zilAsnAnake samAna usa dAtAkA dAna nirupayoga hai // 124 // mana-vacanarahitadAna yadvacaHkAritaM dAnaM bhAti taccaTukAdivat / yathA tulAhakaH prastho manasA vacasA vinA / / 125 //
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 dAnazAsanam artha-mana va vacanake vinA kevala dUsaroMke kahane se kAya se hI jo dAna karatA hai vaha dAtA usa camaceke samAna hai jo parose jAnevAle rasAyanoM ke svAdako nahIM jAnatA hai / jisa prakAra tola, mApake sera vagaire tulanevAlI cIjoMke mola ko nahIM jAnate usI prakAra usa dAtAkI hAlata hai // 125 // uparodhAdupAlabhAdbhAsate kAyadAnina: // saMklezAH pazavo bhAravAhAH kecidyathA tathA // 126 // artha-dUsaroM ke anurodha se va dUsare niMdA kareMge isa bhayase, jo kevala kAya se dAna dete haiM ve sadA kleza ko sahana karanevAle, bhAravahana karanevAle baila ghoDe Adi pazuoMke samAna haiM // 126 // pAtre zaMpeva yA bhaktiryeSAM dAnaM kRtaM ca taiH / / rAjayogyaganA azvAsta eka syubhavAMtare // 127 / / artha-pAtroMke prati bijalI ke samAna kSaNika bhakti ko rakhakara jo dAna dete haiM ve uttarabhavameM rAjAke lie baiThane yogya hAthI, ghoDA Adi hokara utpanna hote haiM // 127 // bhinnabhAvadattadAna bhimabhAvaHkSaNe bhUtvA dAne'gena kRte phalam / strIbhAve turajanau bhinne yathAnyAmasuto bhavet // 128 // artha- yadi dAna dete samaya dAtAne manameM bhinna bhAva rakhakara kevala kAyase dAna diyA to usakI hAlata ThIka usI prakAra hotI hai jisa. prakAra ki putrAtpatti ke samayameM strIne yadi manameM parapuruSa kI bhAvanA kI to vaha putra bhI dUsaroMke samAna hI hotA hai // 128 // manovacovinA kecidbhAsate kaaydaaninH| saMklezAdogajo'zvoMSTrAH kecidvAravahAM yathA //
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra trikaraNazuddhikI AvazyakatA citte bhAgyasamicchavopi caritairyannAzayaMtyuktibhivRttaH ke manasA vacobhiriha ke vAcaiva hadvarttanaiH / hRvRttaiH katicicobhirapi ke vAgvartanazcetasA // vAgvRttarmanasApi bhAgyamapi yat puNyaM supunnyecchvH||129|| artha saMsArameM pratyeka manuSya bhAgyakI abhilASA karate haiN| paraMtu koI manameM bhAgyakI icchA karate hue bhI apame AcaraNoM se usa bhAgya ko bigADate haiM / koI apane AcaraNase usakI ichA karate hue bhI vacamoMse usakI bigADa karate haiN| koI vacanase use cAhate hue bhI manase usa bhAgyako bigADate haiN| koI hRdaya va cAritra ina donoMse usakI apekSA karate hue bhI vacanase usako bigADate haiM / koI vacanase usakI apekSA kareM to bhI mana va vartanase usakI bigADa karate haiN| isI prakAra puNyakI apekSA karanevAle sajjana puNyako cittase cAhane para bhI apane AcaraNoMse usakA tiraskAra karate haiM / arthAta pApamaya vRttiko dhAraNa karate haiM / koI apane AcaraNase puNyakI AkAMkSA karate hue bhI vacanase usakA ghAta karate haiN| koI vacanase puNyakI apekSA kareM to bhI ve manase usa puNyakI hAni karate haiM / koI mana va AcaraNase puNyakI apekSA karate hue bhI vacanase usa puNyako nAza karate haiN| koI vacanase usa puNyakI apekSA kareM to bhI mana va AcaraNa se usako bigADate haiM / koI vacana va AcaraNase usakI apekSA karate hue bhI manase usako bigADate haiN| koI manase usakI apekSA karate hue bhI vacana va AcaraNase usakA nAza karate haiN| aura koI mana, vacana va kAyase puNyakA arjana kareM to ve mana, bacana va kAyase hI usakA nAza bhI karate haiN| trikaraNazuddhise vikala hokara jo bhI puNyArjana kareM vaha vyartha hai / bikaraNazuddhipUrvaka kie gae kAryose hI yathArtha puNyabaMdha va usase saubhAgya prApta hotA hai||129
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 dAnazAsanam . + trikaraNazuddhipUrvakadattadAna karaNatrayasaMzudhyA kRtaM dAnaM phalaM bhavet / tavaikalyAtkRtaM dAnaM vidhavAprasavo yathA // 130 // . artha-mana, vacana va kAya ina tInoMkI zuddhise jo dAna diyA jAtA hai vaha sacamucameM phalakArI hotA hai / usakI vikalatAse diyA huA dAna vyartha hai / vaha vidhavAstrIkI prasUtike samAna hai // 130 // + trikaraNazuddhidattadAnaphalamanyairuktam / satpAtropagataM dAnaM sukSetragatabIjavat / phalAya yadyapi svalpaM tadanalpAya kalpate // 1 // nyagrodhasya yathA bIjaM stokaM sukssetrbhuumigN|| bahuvistIrNatAM yAti tadAna supAtragam // 2 // sodhamodiSu kalpeSu bhuMjate svepsitaM sukhm| . mAnatrAH pAtradAnena manovAkkAyazuddhitaH // 3 // te tasmAdetya jAyate cakriNo vArddhacakriNaH / ikSvAkvAdiSu goDoSu pAtradAnabhavA narAH // 4 // kalAnAM yAvatI vRddhiratAvatI kaumudI viduH / lokasyArpayate tyAga satAmiva nidarzayat // 5 // saMpadastIrthakartRNAM cakriNAmarddhacakriNAM / bhajate dAninaM sarvAH payodhimiva nimnagAH // 6 // kevalajJAnato jJAnaM nirvANasukhataH sukham / AhAradAnato dAnaM nottamaM vidyate param // 7 // turagazatasahasraM gokulaM bhUmidAnaM, kanakarajatapA medinI sAgarAMtA // surayuvatisamAnaM koTikanyAmadAnaM // ma bhavati ca samAnaM cAnnadAnaM pradhAnam // 8 // kAyasthityarthamAhAraH kAyo jJAnArthamipyate / jJAnaM karmavinAzAya tannAze paramaM sukham // 9 // tadbhojanaM yunmunibhutta.zeSaM sa buddhimAnyona karoti pApam tasohadaM yatkriyate parokSe darcinA yaH kriyate sa dhrmH||
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 227 dAtA vezyAke samAna ho datvA dravyAya karaNatrayaM prItiM prakurvate / bAramukhyA yathA loke saMtaH puNyAya cAIte // 131 // artha-jisa prakAra lokameM vezyA strI dravyakelie apane mana, vacana, va kAyako apane viTapuruSako samarpaNa kara prema karatI hai, usIprakAra puNyArjake lie sajjana dAtA apane trikaraNoMko pAtrako arpaNa kara bhakti kareM // 131 // pAtrAnusAra dravyapariNamana kiMpAke viSatAM sadA kaTukatA kole'pi mAdhuryatA- / mikSAvamalakuje'mlatAM lavaNatAmabhonidhau tiktatAM // RrSANAM bhuktizeSasya bhojane sa naro bhavet tuSTipuSTibalArogyadIrghAyuHzrIsamanvitaH // 11 // sadyaH prItikaraM dAnaM mahApAtakanAzanaM / annatoyasamaM dAnaM na bhUtaM na bhAviSyati // 12 // pRthivyAM trINi ratnAni hAnnamApaH subhASitaM / / asukhe ratnapASANe ratnazabdo nirarthakaH // 13 // bhuktamasAkSikamaphalaM zrutamaphalaM durvinItasya / kRpaNasya ca dhanamaphalaM yauvanamaphalaM daridrasya // 14 // bAleSu jIrNAturadurbaleSu bhraSTAdhikAreSu nirAzrayeSu / rAjAbhiyukteSvaparAyaNeSu yeSAM kRpA nAsti na te mnussyaaH|| yo'ntastaptaparavyathAvighaTanaM jAnAtyasau pNdditH| saMsArottaraNa vivekapaTutA yasyAstyasI paMDitaH // tattvaM zAzvatanirmalaM ca sanayaM jAnAtyasau paMDitaH / zeSAH kAmaviDaMbitA viSayiNaH sarve janAH khaMDitAH // 16 yaH sApAtrasubhuktizeSamamRtaM bhuMjIta tasyAnizam / tuSTiH puSTirarogatAtibalatA diirghaayurhHkssyH|| saMparasparinatA guNaradhikatA ratnatrayojjeMbhatA / syArasaukhyaM zubhabhAvatA nipuNatA nirmaannsNpnmaat||17||
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 dAnazAsanam - - varanvvind w r in ...........-Nov-newsnrovinArrrr - ----------... tiktadrau ca kaSAyake tuvarajAM yadyadguNe tadguNA- / napyekAMdhujalaM prayAti ca yathA pAneSu dattaM dhanam // 122 // artha-jisaprakAra eka hI kUekA miSTajala kiMpAkavRkSameM jAkara viSarUpa, niMbake vRkSameM kaDuA, IkhameM mAdhurya, imalaki vRkSameM khaTTA, samudrameM khArA, tIkhe vRkSameM tIkhA, kaSAyale vRkSoM kaSAya Adi jo jisakA jo guNa ho dhAraNa kara letA hai| isIprakAra dAtAke dvArA diye gaye dravya jaisA pAtra ho usa prakAra ke guNoMko dhAraNa karatA hai / isalie vivekI dAtAko cAhiye, ki vaha pAtrabhedoMko acchItaraha jAnakara dAna deveM // 132 // graiSmAtIvasaMtApAyathA padmAkaravyayaH / lobho'lpo'tha vyayo bhUridardAnaM kuryAttato bahuH // 133 // artha-jisa prakAra garmIke dinomeM sUryake uSNa kiraNoMse sarovara vagaire sUkha jAte haiM, usIprakAra sAtizaya puNyake kiraNoMse lobharUpI sarovara sUkha jAtA hai / isalie adhika dAna dekara puNyakI arjanA karanA cAhiye // 133 // zUdrAnatyAga zudrAgnaM kulanAzakaM bahuvadanvipro'dhakRtpuNyahadvezyAvaktramazeSalokamaNikAsAsvabhAMDopamaM / kSetragrAmajalAzayopamamidaM spRSTaM svAham no sevyaM yadi sevyasevakajano viSaH kathaM jAyate // 13 // artha-saMpUrNa lokako dharmAcaraNameM sthira rahane ke lie upadeza denevAlA brAhmaNa kabhI zUdAnna, jala, taila, ghRta, navanItAdikakA bhakSaNa na kareM / vaha kulanAzaka hai / pApakA saMcaya karanevAlA hai, puNyako naSTa karanevAlA hai, vezyAkaM mukhake samAna apavitra hai, ucchiSTa pAtrake
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 229 AAAA am.AAN AAAAAAAAN - - samAna hai, gAmake pAsameM rahanevAlaM zaucopayogI jalAzayake samAna hai, unake dvArA spRSTa gRha bhI brAhmaNake lie praveza karane yogya nahIM hai / yadi uparyukta bAtoMkA vaha brAhmaNa sevana kare to vaha brAhmaNa kaise ho sakatA hai ? // 134 // brAhmaNyasya layaM vicArayasi jIvAya kSayaM nyaggatiM / kiM nAMgAya dhamAya saMcarasi saMsthAyAM ca saMvartase // ki karmAsti na tasya nIcanRpateH sevAM karoSyasti kiM / nAcaM zUdragRhAnnabhuktiraghadA puNyAya kiM yoginAm // 135 artha-sacchUdrake gharabhe AhAra lenese brAhmaNatvakA nAza hotA hai aura jIvako akSaya nAcagatikI prApti hotI hai, aisA samajhanA bhUla hai| he dvija ! tU nIca rAjAkI sevA karake zarIrapoSaNa karatA hai, dhana kamAtA hai, aise karma karanese azubha karma baMdhanese kyA tujhe durgatikI prApti nahIM hogI ? avazya hogI / ataH sacchUdra kA AhAra lene meM doSa nahIM hai / kyoM ki ve sacchUdra trivarNameMse hI utpanna haiN| ataH AhAradAna yogya samajha kara munijana unake gharameM zuddha AhArako lete haiN| aura vaha AhAra lenevAle munivaryako aura denevAle sacchUdra ko puNyake lie kAraNa hotA hai / pApakAraNa nahIM hotA hai aisA samajhanA cAhie // 135 // vitraM durgatigAminaM budhajanA nIcaM vaMti dhruvam / nIcaM sadgatigAminaM dvijavaraM puNyAdhikaM bhUmipaM / / pApAcArarataM dvijaM pariharantyatraiva tatsaMgati / karmaNyeva vinAzayaMti munayaH shuudvaissupunnyaarthibhiH||136|| artha-aneka durAcaraNoMse yukta brAhmaNako buddhimAn loga nIca kahate haiM, vaha isI bhavameM nIca hotA hai evaM Ageke bhavameM bhI nIca gatiko hI jAtA hai / isI prakAra sadAcaraNa, dharmAbhyAsa AdimeM rata
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 dAnazAsanam aise zUdrako loga prazaMsAkI dRSTise dekhate haiM / nahIM vaha AgAmI bhavameM brAhmaNa sAtizaya puNya ke dhAraka rAjA hogA / pApAcaraNa magna brahmaNa ko isI bhavameM gurujana, baMdhujana bahiSkRta karate haiM jisase use satsaMgati se vaMcita honA paDatA hai / puNyakI apekSA karanevAle vratAdi zubha AcaraNa meM magna sacchUdra munigaNoMko AhAra dekara apane karmoM. ko naSTa karate haiM // 136 // itanA 5 hogA 1 yA - dimA dharmacito'dhanA nRpatayazcorA bhavaMti sma te / vaizyAstatra vRSadvayAya dadate vittAni yatrAsate // zUdrA dAnaparA jinotsavakarAssaddharmadhaureyakA- 1 steSAM sadmasu jhuMjate'tra munayo nirmuktavaMzakramAH // 137 // artha- - kAlake parivartana se brAhmaNa loga daridrI hogaye, kSatriya duSTanigraha ziSTaparipAlana ke bajAya dUsaroMke dhanako anyAya se aparaNa karane lage, ataeva cora bana gaye / vaizyajana jahAM rahate haiM vahAM apane nyAyopArjita vittase deva dharma ke lie dravya kharca karate haiM, paraMtu sacchUdra sadA dAnatatpara rahate haiM / ataeva unake gharameM munigaNa AhAra lete haiM / / 137 // cAturvarNyamahattva. nidhidazarudradivAkara varNAnvitakanakasannibhAzvatvAraH || zUdoravyakSatriyaviprAH syujaiinamunIMdrarakSaNayogyAH // 138 // artha - navanidhi, daza, ekAdazarudra, vAraha sUrya ina varNoMse yukta suvarNa ke samAna tejaHpuMna rahanevAle brAhmaNa, kSatriya, vaizya va sacchUdra jina muniyoMkI rakSA karane meM samartha haiM | itara nahIM // 138 // yo vipraH sa suhagsudhIH sucarito jJAnI pumAnbrAhmaNaH / saMsArArNavavAda vo'nupahatastrairatna saMpattimAn //
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 231 bhUdevaH mutapo'nvito'pyaghaharaH syAdagrajanmA tt-| bailokyAdhipapUjitAMtrikamalo devo'dvitIyo'naghaH // 139 // artha-jo nirdoSa samyaktvako dhAraNa karatA hai vaha vipra kahalAtA hai, aura jo buddhimAn samyaktvake sAtha vratAcaraNa bhI karatA hai vaha brAhmaNa kahalAtA hai / jo saMsArarUpI samudra ke lie vaDavAgnike samAna hai, nirdoSa ratnatrayako dhAraNa karatA hai vaha bhUdeva hai / ucca tapoMko dhAraNa karanevAlA jo pApoMko nAza karatA hai, Ageke janmameM vaha tInalokake dvArA pUjita caraNakamalavAlA pUjya deva hI hotA hai // 139 // svargacyutoMkA lakSaNa nizaMkatA nirbhayatAtivAgmitA / + nirbhagatA vAdijanAsyamUkatA // saMghe natiH sAdhupadeSu sevanA / rAgo guNeSveva dayogiSUttamA // 140 // satsaMgo jina pUjanaM guruntirdaanprsNgHkssmaa| bhUtirdhArmikatarpaNaM svajanasaMpUjAtimedhAmatiH // ArogyaM kavitA vaco madhuratA svapneSu tathyaM ramA-1 hAda lakSma bhavetkalAnipuNatA svrgcyutaanaamidm||141|| artha--zaMkArAhitya, nirbhayatA, janamanohara bhASaNa, bhaMgarahitavRtti, pAdijanoMko mUka banAnekA sAmarthya, janasaMghameM vinaya, sAdhujanoMke caraNa kamaloMkI sevA, guNoMmeM anurAga, prANiyoMke prati dayA, satsaMgati, jineMdrakI pUjA, mAtApitA guru AdikA vinaya, dAnavidhAnakA zravaNa, kSamA, saMpatiprApti, dhArmikajanoMkA satkAra, svajanoMkA Adara, kuzAgrabuddhi, Arogya, kavitAguNa, vacanakA mAdhurya, svapna + nirbhagatA vAdijanoktibhaMgitA iti pAThAMtaram //
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam dekhanapara phalakI nizciti, sAtizaya saMpatti, kalAnaipuNya Adi bAteM jina vyaktiyo meM pAI jAya ve svargase cyuta hokara Aye haiM aisA samajhanA cAhiye / arthAt svargacyuta jIvoMke ye lakSaNa haiM / // 140 // 141 // * dAtAvoMkA pariNAma dAkSiNyAdapavAdataH zakunato yaMtrAtsumaMtrauSadhAcATUktaH paricaryato'nutapanAnmAnAdudAsInataH / AlasyAduparodhavarNanayazoduSpakSapAtAjjanAH khedAtmaznanimittatazca dadata pAtrAya dAnAni te // 142 // artha- lokameM ameka prakArake dAtA rahate haiM / pariNAma zuddha rakhakara kevala puNyArjana karane ke lie dAna denevAle bahuta durlabha haiN| koI pAtroM ke vacana ullaMbana na kara sakane kI lihAjase dAna dete haiM / koI dUsaroMke apavAda ke bhayase dAna dete haiM, koI zakunake nimittase to koI maMtra yaMtrArAdhanAke nimitta, koI priyavacana ke nimittase, koI sevAko apekSAse, koI mAnase, koI audAsInyabhAvase, koI Alasyase, koI dUsaroMke dabAvase, koI mithyApakSapAtase, koI baDe dAniyoMkI zreNImeM nAma likhAneke lie arthAt khyAtikI apekSAse aura koI manameM duHkhI hote hue dAna dete haiM / isa prakAra aneka prakArake abhiprAyoMko rakhakara dAna dete haiM // 142 // * anulomo vinItazca dayAdAnarucima'duH / prahaso madhyamo bassa mAnuSyAdAgato nrH|| bahvAzI naiva saMtuSTo mAyAvI ca kSudhAdhikaH / mvapnamUDho'lasazcaiva tiryagyonyAgato naraH / / viruddhatA baMdhujaneSu nityaM sarogatA mUrkhajaneSu saMgaH || bhatIva roSaH kAkA ca vANI narasya cinhaM narakAgatasya //
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAmaphalavicAra 233 tiSThatyaMhastarakSau pravizati hRdi kiM dharmagaustatpraviSTe / tasminmRtyubhavettasya ca balavadaghadvIpino dharmagAzca // hatvA na tvA dayaMte kimiva nijasutAnsarvathA bhakSayati / jJAtvA te dharmagAvastadupajanasamA vIkSya dhAvaMti dUrAt // 143 / / artha-pAparUpI vyAghrake hRdayameM nivAsa karate hue dharmarUpI gAya usa sthAnameM praveza kara sakatI hai ? kabhI nahIM / yadi vaha praveza kare to usakI mRtyu avazyameva ho jAyagI / gAya yadi vyAghroMkI guphAmeM praveza kareM to kyA ve usa gAyako na khAkara apane baccoMke samAna saMrakSaNa karate haiM ? kabhI nahIM / ve khAyeMge hI, isa bAtako jAnakara ve gAya una vyAghroMkI guphAoMko dekhakara dUrase jisa prakAra bhAgatI haiM usI prakAra pApI hRdayako dekhakara dharmarUpI gAya dUrase hI bhAgatI haiM // 143 // dvAraM saMzritya dAtuH pratidinayamalAH svasthiti saMvihAya / glAnAsyAH kuMcitAMgA vikRtatanuvacogadgadadhvAnakaMThAH // dInoktIH saMvadaMtaH kulizaninadavacaMDavAco nizamya / vyomAtmAno bhavannaH pratiphalitaphalAH kurvate kiM kimaashaaH|| artha-koI koI yAcakajana dAtAvoMke gharake pAsa pahuMca kara aneka prakArase yAcanA karate haiN| usa samaya apane mukhako glAna kara, zarIrako sikuDAkara, apane vacanameM dInatA vyakta karate hura, gadgadakaMThase totale zabdoMse yAcanA karate haiM / dAtAne yadi meghagarjanA ke samAna krodhabhare vacanoMse phaTakArA to bhI suna lete haiM / AzA baDI burI cIja hai, usase manuSya kyA kyA nahIM karatA hai // 144 // . yAcakatva mahAkaSTa hai kaSTaM dehi dadAmi dAtRvacanaM kaSTaM na kaSTaM dade / ___kaSTaM yAciturAzaye bahutaraH krodhaagnirujjmmt| . .
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 dAnazAsanam snigdhAmatra zikhIva dAtRhRdaye nItistvamoghetyaho (1) okenaikapuraM kSayena kurute pApasya kiM kiM phalam // 145 // artha-lokameM dUsaroM ke pAsa jAkara "dehi" aisA kahanA kaSTa hai / detA hUM yaha kahanA bhI kaSTa hai, nahIM detA hUM kahanA bhI kaSTa hai| dAtA yadi dene ke lie saMkoca kareM to yAcaka aneka prakArake AzayoMko prakaTa karate hue yAcanA karatA hai, taba dAtAkI krodhAgni baDhatI hai / jisa prakAra agnipara tela paDanepara vaha prajvalita hotI hai, usI prakAra dAtAkA kodha baDhatA hai / eka hI vyaktise eka nagara naSTa hotA hai, isa prakArakI kahAvata hai vaha satya hai, pApakA phala kyA kyA nahIM hotA hai ? // 145 ! pUrNe pUritamAnase, sthitadhRtizrI hIyazobuddhayo / devyaH paMca vasaMti yasya sa naro dativa no yAcitA / / zuSkaM tacca yadAbhavadyadi tadA niyoti tA dehi vaa-| gdvAre'ruMdhati dAtarIha kuTavatpApaM zikhI syaattyoH||146|| artha-jisaprakAra mAnasasarovarameM zrI, hI, dhRti, kIrti, buddhi isa prakAra pAMca deviyoM kA nivAsa hai, usI prakAra dAtAke manarUpI mAnasasarovarameM dhRti (dhairya ) zrI ( saMpatti ) hI ( lajjA ) yaza ( kIrti ) buddhi (jJAna ) nAmaka pAMca deviyAM nivAsa karatI haiM / vaha dAtA hamezA dAtA hI banA rahatA hai, yAcaka nahIM rahatA hai| jaba vaha mAnasa sarovara kisI kAraNase zuSka hojAtA hai to ve deviyAM nikalajAtI haiM, isI prakAra dAtAke hRdayameM dAnabuddhi na rahe to uparyukta paMtra deviyAM bhI nikala jAtI haiN| yadi usa samaya dAta ne unako rokanekA prayatna nahIM kiyA to agni jisa prakAra makAnako jalAtI hai isa prakAra dAtA va pAtrako pAparUpI agni jalAtI hai| sArAMza yaha hai ki dAtAko sadA apane hRdayameM dhRti Adi guNoMko dhAraNa karanA cAhiye // 46 //
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 235 dAna maumase deveM ke kupyaMti zapaMti vairamanizaM kurvati cAsyAlayam / ploSAmaH prabhuNApi maMdiramidaM nirNAzayAmaHzriyam // kenopAyazatena ke vayamimaM mArge kaSAsastato // noktvA mA vada mA manogatadhanaM maunena deyaM sadA // 147 // artha-duniyAmeM dAna dena ke vacanako dekara phira usa vacanakA bhaMga karanA yaha mahAn kaThina kArya hai| usa vyaktikA koI vizvAsa nahIM karate haiN| koI usake prati krodhita hote haiM, koI gAlI dete haiM, koI sadA usake sAtha vaira bAMdhate haiM, koI usake ghara ko jalAnekI bAta kahate haiM, koI svAmIke dvArA usake gharako naSTa karAnekI bAta kahate haiN| itanA hI kyoM ? hajAroM upAyoMse usa vyaktiko kaSTa deneke lie prayatna karate haiN| isalie dAna deneke dhana ko ekadama avicArita hokara nahIM bolanA cAhiye / bolane ke bAda nakAra nahIM karanA cAhiye / buddhimAn dAtAko ucita hai ki vaha jo kucha bhI dAna denA cAheM maunase hI deveM // 147 / / dAnarahitasaMpattikI nirarthakatA puNyaputrarahitasya jIvitaM, jJAnadRSTirahitasya sNymaaH| dAnamAnarahitasya saMpado'raNyapuSpamiva niSphalAH syuraaH|| artha-puNyavAn, dharmAtmAputrase rahita manuSyajIvana, jJAnadRSTi arthAt vivekase rahita saMyama aura dAna va sanmAnase rahita saMpatti, ye saba araNyapuSpake samAna vyartha haiM / hA! manuSya vivekase kAma nahIM letA hai, aura apanI saMpattikA yogya sthAnameM upayoga nahIM karatA hai ! Azcarya hai ! // 148 // * batitvamapramAditvaM sadayasvaM sutRptatA / anakSecchAnuvartitvaM saMtaH prAhussusaMyamaM // . .
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 dAnazAsanam mAnavIyamanovRtti dehasukhAnyanubhavitu svIkRtadgraMthapavitumarthamazeSaM / dAtuM tAmyati neSatsvAgo daNDAya pariNayAya nijaadeH||149|| RNAnubaMdhAtparavittabhuktibalAgatagraMthasurakSaNAya / vyayatyajasraM sakalaM dhanaM ca kliznAti puNyAya jaDo jano'yam // artha- ajJAnI manuSyoMkI manovRtti isa prakAra rahatI hai ki ve apane dehasukhako anubhava karaneke lie, apane pAsameM sthita strI, putra, ghara, vAhana Adi parigrahoMke saMrakSaNake lie cAhe jitanA dhana kharca karate haiM, unako usameM jarA bhI duHkha nahIM hotA hai, apane lie kisI aparAdhameM daNDa huA to lAkhoM rupaye deneke lie taiyAra rahate haiN| apane va apane putroMke vivAhameM lAkhoM rUpaye phUMka dete haiN| RNAnubaMdhase dUsaroMke dravya Anepara bhI use balAtkArase prApta parigrahoM ke saMrakSaNakelie hI lagAte haiM / isa prakAra saMsAravRddhi ke kAryameM vyaya karate hue unako jarA bhI kheda nahIM hotA / apitu dharmakAryake lie, puNyArjanake lie, dAna denA paDe to baDA duHkha hotA hai| // 149 // 150 // dUsaroMko karja denevAlA. yAvatpatraM vasati niLaye yasya tasyAdhamaNastAvatpunAH vRSahayakharAbhRtyadAsIH striyaHsyuH // tasminminne sapadi maraNaM yAMti te mRtyukAle / patraM dadyAtsukRtipuruSastAni patrANi bhiMdyAt // 151 // artha-jo manuSya dUsaroMko karja detA hai, usa karja lenevAlese jo patra vagaire likhAletA hai, vaha patra jabataka apane gharapara maujUda ho taba apamelie putra, kalatra, dAsI, dAsa, baila ghoDA, Adi haratarahakI
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 237 samRddhi hotI hai / arthAt vaha AnaMdase rahatA hai| paraMtu jaba vaha patra phaTa jAya yA chinna bhinna hojAya to usakA maraNa hI hojAtA hai / karja lenevAlA puruSa maraNa sanmukha ho to dharmAtmA sajjana use usa RNa patrako vApisa deveM, nahIM to phADa DAleM // 151 // parApaharaNaphala / ye'rthAnyasya haraMti tasya sakalA graMthA bhave yAgrime / bhRtyAstasyu RNAgatA nibhRtayaH sevArasadA kurvate // satpuNyAgatajaMtavaH sukRtinAM pUtaM vRSaM svaM kulam / rakSatIdRzabhedavedi vibudho'nyArtha tridhA varjayet // 152 // artha-jo manuSya dUsaroMke dhanako apaharaNa karate haiM ve isa bhavameM yA agrima bhavameM usa dhanake svAmIke yahAM bhRtya hokara paidA hote haiM, cetana parigraha hokara utpanna hote haiN| unako tabataka unakI sevA karanI paDatI hai jabataka ki ve RNamukta ho jaay| pUrvajanmake puNyase saMpattiko pAkara jo utpanna hote haiM ve apanI saMpattise sajjanoMkI, apane pavitra kulakI ba dharmakI rakSA karate haiN| isa prakAra puNya va pApoMke vibhAgako samajhakara vivekI puruSa paradhana apaharaNa karane ke kAryako mana, vacana va kAyase varjana kareM // 152 // nIcavyavahAratyAga nIcasyArtha na gRhNIyAdyAnnIcAya nottamaH / gRhNIyAnyagdhanaM nIca uttamasyArthamuttamaH // 153 // artha-cAMDAlAdi nIcoMko uttama puruSa karja na dekheM evaM una nIcoMse karja leveM bhI nhiiN| ve cAMDAlAdi apane samAna jAtiyoMse hI isa prakArakA vyavahAra kareM, evaM uttama puruSa uttama jAtike logoMse hI vyavahAra kareM // 153 //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 dAnazAsanam RNanIti tIvra gade'dhamarNasya patraM bhitvA dadattujA / gRhNIyAllikhitaM sAdhu sarvanAzo viparyayAt // 154 // artha-jisane karja liyA hai vaha manuSya tItra va asAvya rogase pIDita ho to usake RNapatrako phADakara usake putrase dUsarA patra likhA lenA cAhiye / aisA na kareM to sarva nAza hotA hai // 154 // RNadoSa zrutvottamarNavacanaM manujastarakSoH zruNvandhvani mRga ivAvirataM skhaladvAk / mUrchansasannipatanotthitalakSaNaH syA dviAnvimuktaparavasturihApi pUjyaH // 155 // artha-jisane kisIse karja liyA ho to karja denevAleke vacana ko sunakara vaha bhayabhIta hotA hai, jisa prakAra ki vyAghrakI dhvaniko sunakara hariNa bhayabhIta hotA hai, usI prakAra vaha bhI bhayabhIta hotA hai / usake sAmane bolate samaya skhalita vANIse bolatA hai| mUchita hotA hai, vizeSa kyA ? sannipAta jvarIke lakSaNa hI prakaTa hote haiM / aisI avasthAmeM dUsaroMse karjA lenekA jo tyAga karatA hai vahI sacamucameM vidvAn hai aura pUjya hai // 155 // mAyAcAradoSa. yatrAsti vaMcanA tasya na ratnAyArthalAbhatA / vizvasaMti na sarve taM, pApavRddhiH parA bhavet // 156 // artha--jisake hRdayameM mAyAcAra yA vaMcakatvabhAva maujUda hai use kabhI ratnatraya, puNya va arthalAbha nahIM hosakatA hai| use duniyA koI bhI vizvAsa nahIM karate / aura usake pApakI vRddhi hotI jAtI hai // 156 //
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 239 - - daridra smRtvA cetasi gopatiH kSuditavAn saMpannasasyAM ghraaN| gatvA tatra vicArayaniva sadA varteta yo'tIvake / / graMtho duHkhakaro bhavanna madanaM nAsya vyayAyAgamat / kazcinno RNado'dhamarNa iha caanyaarthaanhreyurmissaat||157|| artha-jisaprakAra bhUkhase pIDita baila kisI sasyasaMpanna khetako smaraNakara jAtA hai va usa khetako khA DAlatA hai evaM sadA isI prakArake vicAra meM rahatA hai ki mujhe aura kahAM kheta milegaa| isI prakAra duHkhakara parigrahoMko ekatrita karanevAlA evaM usake saMrakSaNa va vyayakelie dhana jisake pAsa nahIM hai aisA daridra sadA aneka prakArakI bahAnA bAjIkara dUsaroM ke dravyako apaharaNa karatA hai // 157 // vibhAvabhAvase yukta yuvatI zrutvA pAtramihAgataM ca taruNI patyurvacastatkSaNAt / sphUrjatI khalu vajravat prasavinIvyAdhIva sA sphoTinI / / ghuSTA zUlavatIva pAtitadhanevAdinI tanmukhaM / rAhugrastaravIMdurvivamiva nistejokaraM niSpabham // 158 // artha-gharameM yadi krUra pariNAmase yukta patnI ho to vaha patike dvArA pAtrake pratigrahaNake vacanako sunakara ekadama krodhita hotI hai, . bijalIke samAna garjatI hai, prasavinI zeranIke samAna sphoTana karatI hai, zUlavatIke samAna zabda karatI hai| apane dhanake khoe hue ke samAna rotI hai, vizeSa kyA ? usakA mukha rAhugrasta caMdra va sUryabiMbake samAna nisteja ho jAtA hai // 158 // dharmavidhvaMsinI strI raktAkSI kupitAnanA hatazirA yA vikSipatI haThAt / putrAdyarthacayaM nadarapadayugA pAtraM zapaMtI kudhA / /
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 nizAsanam sA'sya syAnmRtiradya tasya sukRtaM nirmUlayaMtI vadhUH / jyeSThA durgatidAyinI guNaharI saddharmavidhvaMsinI // 159 // artha - isI prakAra aura eka prakArakI strI pAtrake Agamanako sunakara AMkhe lAla karaletI hai, krodhase mukhako phulA letI hai, zira pITa letI hai, jabardastI bacce va baratana vagaireko idhara udhara pheMkane lagatI hai, calate samaya nAcaneke samAna pairake zabda jora-jora se karatI huI calatI hai, itanA hI kyoM anaMtAnubaMdhI krodha ke udayase una munirAjoM ko khUba gAliyAM detI hai / vaha strI sacamuca meM strI nahIM, patikeM lie mRtyu ke samAna hai, vaha Aja patike saMpUrNa puNyako naSTa karatI hai, jyeSThA hai, durgati pradAna karanevAlI hai, samasta guNoMko nAza karanevAlI hai evaM saddharmako bidhvaMsa karanevAlI hai / / 159 // na kSIraM dadhi no na takramamalo nA taMDulo no ghRtaM / no zAkaM dvidvalaM na tailalavaNaM no noSaNaM dhanam // bhAMDaM nAbhinavaM gRhaM na zuci na snAtAhamanyA na me / sAmayaM ca vinA karomi gurave pAkaprayatnaM katham // 160 // artha - koI koI striyAM AhAra dAna denekI icchA na ho to bahAnAbAjI karatI haiM / gharameM dUdha nahIM, dahI nahIM, chAcha nahIM, acche cAtrala nahIM, ghI nahIM, zAkabhAjI nahIM, dAla vagaire nahIM, tela nahIM, namaka nahIM, mirca nahIM, lakaDI nahIM, navIna baratana nahIM, ghara bhI sApha sutharA nahIM, maiMne bhI snAna nahIM kiyA, mujhe madata karanevAlI dUsarI koI nahIM, isake alAvA mujhe yogya sAmagrI bhI nahIM hai / aisI avasthA meM maiM pAtroM ko AhAradAna kisa prakAra karUM / ityAdi prakAra se kahatI hai // 160 // bahAnAbAjIkA prakAra madbhartA ca sutaH pure na naparo na dravyamekaM gRhe / vittaM me naH kare pure'tra RNado naikotra yAtrAgate /
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ donaphalavicAra 241 ekA sAzrurahaM vacasyaghavatI mAyAvinI ciNtitaa| gehaM zUnyamidaM vapuH svahRdayaM kliznAti lubdhAMganA // 161 // - artha-aura koI strI isa prakAra bahAnA karatI hai ki mere pati gAma meM nahIM haiM, putra bhI nahIM hai, mere lie sahAyatA karanevAle dUsare koI bhI nahIM hai, gharameM kucha bhI sAmAna nahIM hai, mere hAthameM paisA nahIM, yahAM koI udhAra denevAlA bhI nahIM hai, pAtrake Anepara yahAMpara koI nahIM hai, hA ! merA durdaiva ! isa prakAra kahatI huI mAyAcArase lobhI strI apane hRdaya meM saMkleza pariNAmako karatI huI rotI hai| usakA hRdaya va zarIra saba kucha zUnya hai // 161 // pAtrAnAdaraphala gRhAgataM ca yatpAtraM yastiraskurute yadA / AjanmatritayaM tena duHkhamevAnubhUyate // 162 // artha-gharapara Aye hue pAtrakA jo tiraskAra karatA hai, vaha tIna janmataka tIvra duHkhakA anubhava karatA hai // 162 // garbhiNI anAdara kareM to gRhAgataM pAtramavekSya garbhiNI / nAdya svavAro ghaTate na niSThurAt // tasmingate syAtsa suto divanpanA / janyatraye duHkhamihAnubhUyate // 163 // artha-gharapara Aye hue pAtrako dekhakara garbhiNIko harSa. honA cAhiye / use vicAra karanA cAhiye ki mere va garbhastha bAlakake zubhacihnake rUpameM ye munirAja Aye haiN| aisA na kara jo garbhiNI una RSiyoMkA tiraskAra karatI hai, usakA bAlaka asaMjJI, aMdhA, pAMgalA, baharA Adi hokara utpanna hotA hai / vaha svataH tIna janmasaka duHkha amubhara karatI hai // 163 // .
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam ardha-annadAna savyArdhAnadAtrI yA pAtrebhyaH sA tu nirdhanA / ihAlAbhA vyAdhitA vA kliSTacittA paratra ca // 164 // artha-gharameM bharapUra AhAradravya va dhanake hote hue bhI jo strI sAdhuoMko ardha peTa hI AhAra khilAkara bhejatI hai, vaha isa bhavameM hI daridrI ho jAtI hai, usako prApta honevAle lAbha nahIM milate / aneka prakAra ke rogoMse pIDita hotI hai, parabhavameM bhI aneka duHkhoMko bhogatI hai // 164 // krodhadattAhAra svakIyacaMdhUnparitarya vAgbhiH pAtrasya tRptiM ca na kurvate ye / kliSTAzayAHsyu satataM daridrAH krodhena kAcinnarakaM prayAtA // artha-apane baMdhuvoMko uttama vacana va AhArAdikase, evaM sAdhuvoMko mRduvacana va AhAroMse jo tRpta nahIM karate haiM ve hamezA duHkhI va daridrI hI rahate haiM / krodhase kiye hue kisI bhI kAryakA phala acchA nahIM huA karatA hai, pAtrake prati krodha karanese eka strI narakako gaI hai // 165 // krodhenopakRtaM ca kAryamakhilaM vyartha yathA jAyate / kSetre bhRSsamuptavIjanikaraH saMpadyate no yathA // jainadveSakRtaM ca dAnamapi sakSveDA yathA zarkarA // kAruNyAImanaHkRtaM ca sakalaM sArtha bhavecchAzvatam // 166 // artha-he bhavya ! jisarakAra jalehue bIjako khetame bonese usakA koI upayoga nahIM huA karatA hai, usI prakAra krodhase yadi pAtrake liye upakAra kiyA jAya to vaha sarva vyartha hotA hai, jisaprakAra zakkara meM viSa milAkara khilAyA jAya to vaha prANako haraNa karatA hai
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAmaphalavicAra 243 - isIprakAra dveSase diyA huA dAna saphala nahIM hosakatA hai / karuNAse AI hue manase kiye hue sarvakArya saphala va zAzvata hote haiM // 166 // paMktibhedakRtaphala. paMktibhede kRte yena bahagnijhuktivarjitaH / bhasmakanyAdhivAnsa syAdanhivatsarvabhakSakaH // 167 // artha-yadi dAtAne pAtromeM amukapAtra mega upakArI hai, amuka upakArI nahIM hai ityAdi prakAra ke vicArase paMktibheda arthAt AhAra dravyake denemeM bheda kiyA to usake phalase ve daMpati bhasmaka rogase pIDitake samAna tIvra agnike rahate hue bhojana rahita hote haiM / agnike samAna bhakSyAbhakSya sarva padArthokA bhakSaNa karate haiM // 16 // ye svasvAminyudAsInAstrikAlavibhavacyutAH / tathA deve gurau te syutrikAlasukRtacyutAH // 168 // artha-jo sajjana apane svAmIkI sevAmeM udAsInatA ko dhAraNa karate haiM ve trikAlameM bhI saMpattiko pA nahIM sakate / isIprakAra jo sajjana deva va gurukI sevAmeM udAsInatAko dhAraNa karate haiM, ve trikAlameM puNyArjanakAryameM cyuta hote haiM // 168 // upakAriyoM kA prakAra kArpAsabIjAnyAsvAdya datta kSIraM yathA pazuH / grahAH ke phalamAdAya dharmakArya ca kurvate // 169 // artha-jisaprakAra kArpAsa bIjako grahaNa kara gAya bhaiMsa vagaire dUdha detI haiM, evaM jisaprakAra dUsaroMko kaSTa denevAle bhUtapizAca phalAdika prahaNakara saMtuSTa hote haiM, isaprakAra koI 2 saMsArameM upakArI hote haiM // 169 //
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 dAnazAsanam - datvAnANi ratnAni gRhNankAcAMstuSaM ythaa| dharmakAryANi kurvati dharmabuddhayA na kurvate // 170 // artha-jisaprakAra koI sajjana uttamottama rasnoMko dekara badale meM kAMcake TukaDoMko lete haiM, isI prakAra koI sajana dharmakAryoko to karate haiM paraMtu use dharmabuddhise na karake kevala khyAtilAbha pUjAke lie karate haiM // 170 // vaMcitvAtmapati jArAnyasyopakurute ythaa| tathAtmapAtraM vaMcitvaivAnyebhyo dadate'tra ke // 171 // artha-jisa prakAra vyabhicAriNI strI apane patiko Thaga karake anya puruSako upakAra karatI hai, usI prakAra koI 2 sajana apane uttama pAtroMko AhAradAna na dekara dUsaroMko de dete haiM // 171 // dAtAoMkA prakAra kecitkurvati dAnaM pazava iva janassaMyatA durmanaskAH / kecinnityaM ca bhRtyairiva kRSikajanAbAdhitA durmanaskAH // svAmipreSyAzca kecidyuvataya iva saMkupyamAnAmanaskAH / kecitkurvati dAnaM dhRtabhRtimanujA ye yathA te'tra vpre||172|| artha-koI manuSyoMke dvArA baMdhe hue pazuvoMke samAna manake vicArako rakhate hue dAna karate haiM / koI naukaroMke dvArA bAdhita kRSikake samAna hRdaya rakhate hue dAna karate haiN| koI 2 svAmIke dvArA kupita strIke hRdayake samAna vicAra rakhate hue dAna dete haiN| evaM koI vetanabhogI maukaroMke samAna dAna dete haiN| isa prakAra dAna dete samaya bhinna 2 prakArake pariNAma rahate haiM // 172 / / kecitpAtramavekSya cATuvacanaiH saMtarya yAMtyadhinaH / kecitpAtramavekSya sadmani ciraM bhItA ivAtrAsate //
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 245 kecittadvacanaM vadaMtamamalaM nirbharsayaMtyadbhutam / uktvA dainyavaco'pi tena katicitkasyAlaye brUhi bho // 173 // artha-koI dhanika sajjana pAtroMko dekhakara unake sAtha mIThI 2 bAteM banAkara calate banate haiN| koI una pAtroMko dekhakara karja diye hue sAhukArake Ane ke samAna bhayabhIta hokara gharameM baiTha jAte haiN| koI nirmala vacanako bolanevAle pAtrakI nirbharsanA karate haiN| koI dAnI pAtrAgamanakI sUcanA denevAle sajjanase dInatAke sAtha bolate hue pAtrako kisI gharameM lejAneke lie kahate haiM // 173 // eko'hamasyAM puri kiMca nAnye dvArAgrageI drutameSi dRSTvA / kupyaMtametaM vibudhA vadaMti manye'dhado'yaM samayo'hamanye // 174 // artha-koI dAnI apane gharake daravAje para khaDe hokara pAtroMke Agamanako dekhatA hai| yadi pAtra dUsaroMke gharako choDakara apane gharakI ora Ave to usa pAtrakI sUcanA denevAleke prati vaha krodhita hokara kahatA hai ki " kyA isa nagarameM maiM akelA hUM, dUsare koI nahIM haiM / kyoM dUsareke gharako choDakara mere dharakI ora hI Ate ho"| isa prakAra usake prati krodhita honevAle dAtAke lie vaha pApArjana kA samaya hai aisA vidvAn loga kahate haiM / hama bhI kahate haiM // 174 // kecitsatpuruSA dviSaMti kupitAn kuppaMtti zapyaMtyalaM / keciduHpuruSAnnamati dadate zaMsaMti vittaM svayam // puNyAH puNyakarA bhavaMti duraghAH pApAturA vizrutA / jIvato'pyagadaM piti viSamicchato mRti ye ythaa||175|| artha- koI satpuruSoM ke prati dveSa karate haiM, unake prati kruddha hote
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 dAnazAsanam - - haiM, unako ameka prakArase + gAliyAM dete haiM, koI duSTapuruSoMko namaskAra karate haiM, evaM unakI prazaMsA karate hue svayaM unako dhana dete haiM / lokameM do prakArake manuSya hote haiM / eka to sadA puNyakA arjana karate haiM / puNyamaya kAryoko karate haiM / pApakAryose upekSA karate haiM / koI sadA pApakriyA karate hue pApArjana hI karate haiM / jisa prakAra jIne kI icchA rakhanevAle auSadhako va marane kI icchA rakhanevAle viSako pIte haiM, isI prakAra lokameM puNyArjana va pApArjana karate haiM // 175 // mithyAdRSTiyoMko dAnadenakA phala mithyAze ye dadate'tha dAnaM zuddhAzca jainAH sudRzo'pi teSAM / yakSA haraMti zriyamarthamanye dRgbodhavRttAni layaM prayoti // 176 // artha-zuddhasamyagdRSTi jaina dAtA mithyAdRSTiyoMko puNyArjanake nimitta yadi dAna dete hoM to unakI saMpatti Adiko yakSa apaharaNa karate haiM evaM dUsare bhI unake dravyako apaharaNa karate haiM / unake ratnatraya bhI naSTa hote haiM // 176 // svasvAmyaribhaTebhyo'rtha yo datte svAminA sa ca / hato baddho daNDito vA, svAmidrohItyuzaMti tam // 177 // artha--jo vyakti apane svAmIke zatruvoMko dhanAdika dekara madata karatA hai vaha usake svAmIke dvArA mArA jAtA hai, baddha hotA hai, evaM lokameM use svAmidrohI kahate haiM / isI prakAra jo vyakti mithyAdRSTiyoMko dhanAdika dekara madata karatA hai vaha Atmadroha karatA hai // 177 // bhayapradatta-dAna dehi dehi na muMce'haM vadatAM dAnino janAH / bALarugbalidAtAra iha bhAMti mahItale // 178 // + zapanaM jIvitaM haMti jJAnaM puNyaM zriyaM dhiyaM / karoti mUkatAM mAMdyaM nIcargotraM ca durgatim / /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 247 RAVNA~~ ~~~~ ~~VVVVNA artha-koI vAcaka Akara kisI dAtAse yaha kaheM ki mujhe dIjiye, dIjiye, maiM choDa nahIM sktaa| usa hAlata meM usako dAna denevAlA dAtA ThIka usI prakArakA hai jaisA koI apane bAlaka ke rogazamanake lie bali detA ho // 178 / / __vyAghrarUpadAtA caNDo'pavAdabhIto yo vAci krudhyati cetasi ! bAdhAM na kurute bhAti paMjarasthatarakSuvat // 179 / / 'artha--jo dAtA yAcakoMke prati mana va vacanameM atyaMta kruda hotA hai, paraMtu apabAdake bhayase koI bAdhA nahIM pahuMcAtA vaha paMjarameM baddha vyAghrake samAna hai // 171 // taraNDamApUritasarvalokaM / nadItaTaM tArayitA'manaskaH // tadaMtarasthAnapi sarvalokAn / zapankupyabhiva dAtRlokaH // 180 // ___ artha-jahAjameM bhare hue logoMko dayAse samudra yA nadIke kinAre para na pahuMcAkara unake prati krodhita hote hue aneka prakArase gAlI denevAlA jo nAvika rahatA hai, usake samAna koI dAtA rahate haiM / Aye hue pAtroMko dayAbhAvase ucita dAna dekara bhejane ke vajAya unake prati krodhita hokara unake sAtha gAlIgalaujakA vyavahAra karate haiM yaha . baDe duHkhakI bAta hai // 180 // .. vyAjenAnyArthamAhatya puNyAya dadate nRNAm / tailakarpUramizrAyAH kecinniNejakA iva // 181 / / artha-jo loga dUsaroMke dhanako kisI bahAnese apaharaNa kara dharmakAryake lie dete haiM, unakA puNya tela kapUra ke mizrake samAna hai unakI vRtti dhobIke samAna hai // 181 / /
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 dAnazAsanam asevyAni sajaMtUni phalAni dadate bahu / yathA kSIridrumAH kecidoSayugdAninastathA // 182 // svavatsapuSTibuddhayaiva na kSaraMti yathA nRNAm / vaMcakyaH pazavazvaNDyaH kAzviyuvatayastathA // 183 // dhanavaMtastathA kecinirarthA dAnavarjitAH / zrIphalAH phalavaMtopi yathA sevyA na cAmravat // 184 // yA striyo ye narA vRddhaH svasevAM kArayati tAH / dAsyA bhaveyuste dAsAstavRtyA janmajanmani // 185 // - artha--koI dAnI kSIridrumAdika vRkSoMke samAna hai, kyoM ki ve asevya bahutase phaloM ko pradAna karate haiM, isIprakAra koI dAnI doSayukta aneka dravyoMko dAna dene ke lie rakhate haiM // 182 // koI 2 mAyAcAriNI gAyeM apane bachaDeke poSaNake lie hI dUdha ko choDatI haiM, usI prakAra koI 2 striyAM apane baccoMke va gharake poSaNa ke lie AhAra dravya rakhakara pAtroM ke Anepara usake abhAvako batalAtI haiM // 183 // kitane hI dhanavAn aise rahate haiM ki dhanake rahate hue bhI dAna-kAryako nahIM karate haiN| unakA dhana bhI nirarthaka hai| jisa prakAra ki bela ke vRkSameM vizeSa bela phala rahane para bhI Amake samAna sugamatA *se ve phala nahIM khAye jAte // 184 // jo striyAM va puruSa apanese jJAna vaya AdiyoM se vRddhajanose sevA karAte haiM ve janmajanmameM dAsa dAsI hokara utpanna hote haiM // 185 // yaH klinAtyadhanaH sarA yadi bhavedatte'haMse durdaze / vezyAhAsakagItibhaMDabhRtaye dehAkSasaukhyAya ca // : dusthAne bhavanAya mUladhanani zodhamAyAkhila stasyAyoM ghaTate sadA na ghaTase dharmAya vittaadikH||186||
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra . 249 artha-jo vyakti daridratAke kAraNa pAtradAnAdika na karasakanese sadA khedakhinna hotA rahatA hai, yadi use kisI taraha dhana milakara zrImaMta huA to phira vaha deva, dharma Adiko bhUla jAtA hai / usa samaya vaha pApakAryameM, mithyAdRSTiyoMke lie, vezyA, vidUSaka, gAyaka, bhAMDa Adike lie apane dravya kA vyaya karatA hai / evaM deha va iMdriyabhogameM vyaya karatA hai / kharAba sthAnoMmeM, apanA ghara vagaire banAne meM vyaya karatA hai| usakI kriyAyeM mUladhanake hI nAzake lie hotI haiM / use cAhe to aura bhI loga karja vagaire dete haiM / paraMtu dharmake lie dhanAdikakI sahAyatA nahIM milatI hai, arthAt lokameM pApakAryoMke lie dhana AdikI kabhI kamI nahIM hotI hai / paraMtu dharmakArya, pAtradAna Adi karanA ho to usake lie dhana AdikakI baDI aDacana rahatI hai // 186 // ... mithyAdRSTidattadAnaphala. bhuktyAdau bahupItamaMbu dahanaM nirnAzayatyujjvalam / pazcAddhaktamahAzanaM garalavatpANAnyathA haMti yat // sadvRSTiH kudRzeSu pAtramiti taM matvA ca datte dhanaM / hatvA dRSasukRtaM punaH kRtamaghaM saMvayaM tatsvaM kSayet // 187 // - artha-jisa prakAra tIvra bhUkha lage hue vyaktine yadi bhojanake pahile yadi khUba pAnI pIliyA to tIkSNa udarAgni ekadama naSTa hotI hai, aura usake bAda punaH adhika bhojana kiyA to use pacAne yogya agnike na hone ke kAraNa vaha bhojana bhI viSake samAna hotA hai / isI prakAra jo manuSya mithyAdRSTiko bhI pAtra samajhakara dAna detA hai, vaha samyagdRSTi apane samyagdarzana va puNyako kho letA hai, aura pApakI vRddhi karatA hai / evaM apane vaMza ityAdikake vibhavako naSTa karatA 32
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 dAnazAsanam dAnaM mithyAdRze dattaM dRSTiM puNyaM ca nAzayet / sAdhite'ripure zatruH kaMTakadrUnvapatriva / / 188 // artha-mithyAdRSTi ke lie dAna denepara vaha samyaktva va puNyakA nAza karatA hai / zatruke nagarako sAdhana karane ke bAda zatrurAjA jisa prakAra kaMTakavRkSoke bIjako botA hai usI prakAra mithyAdRSTiyoMko dAna denepara apanI hAnike lie hI kAraNa hogA // 188 // muktvA nijasvAminameva vittAH / zatru samAzritya sabhAti rAsti (?) // sAyurvibhUtiH sa yathA vinazyet / sudRktathA syAtkagAzritazca // 189 // artha--jo vyakti apane svAmIko choDakara zatrukA Azraya karatA hai vaha apanI hAni hI kara letA hai / aura usakI saMpatti Adika naSTa hotI hai, isI prakAra jo samyagdRSTI jIva mithyAdRSTiyoMkA Azraya karatA hai usakI hAlata hotI hai // 189 // brahmavate darzana eva naSTe'vagrAhataH syAdiva loka eSaH / jJAne taTAkAdivibhedavatsadvRttepi ssyaadivinaashvcc||190|| artha-isa jIvakA brahmacaryatrata va samyagdarzana yadi bhraSTa huA to lokameM barasAta na paDanese jo durbhikSa phailatA hai usake samAna usa kI hAlata hotI hai / jJAnake naSTa honepara tAlAba Adike bAMdhake TUTane ke samAna hotA hai / aiiMsAdi vratoM ke naSTa honepara khetake sasyAdikake nAzake samAna hotA hai // 190 // . eSAmAsAM na dAnecchatyuktvA yastAnivArayet / sa eva saiva pApAtmA syAnistrI janmajanmani // 191 // artha-jo vyakti " amuka puruSakI dAna dene kI icchA nahIM hai,
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 251 amuka strI kI dAna denekI icchA nahIM hai" aisA kahakara dAna denese rokatA hai, vaha pApI vyakti va ve janma janmameM daridra hokara utpana hote haiM // 191 // yA strI mRtezA sakalA yadAtA paurAH kaSatIha tadaiva yena / sahazcaritraM ca yadA vinaSTaM karmANi devAzca janAstadA taM // artha-koI strI mRtapati arthAt vidhavA hotI hai to use puravAsIjana yadi duHkha deMge to una puruSoMne apane samyagdarzana va cAritra ko naSTa kiyA tathA usake phalase unako pApakarma, zAsanadevatAyeM va manuSya unako mArate haiM arthAt unakI aneka prakArase hAni karate haiM // 192 // bhoktuM prArthitabhukti saMsthitaM tadgRhamAgataM / tasya dAnAMtarAyaH syAdyaH pumAMzca vihApayet // 193 // artha-yadi koI bhojanake lie baiThA ho, yA bhojanake lie nimaMtraNa pAyA ho to usako nivAraNa karanevAle strI-puruSoMko ghora aMtarAyakarmakA baMdha hotA hai // 193 // kAryAya baddhamazanaM kudRze janAya / nIcAya taMDulapaTiM dayayaiva dadyAt / / jaina vinAtmanilaye zayanaM ca bhukti / no kArayediva phalAni ca vikrayataH // 194 // artha-apane kAryake nimittase kisI mithyAdRSTiko bhojana baMdhA ho, evaM kisI nIcako cAvala yA dhAnyakI vArI baMdhI ho to unako dayAke bhAvase hI denA cAhiye / arthAt pAtra samajha kara nahIM denA cAhiye / jaina kulotpannako choDakara apane dharameM dUsaroMko bhojana karAnA va zayana karAnA ThIka nahIM hai / bIja ke lie rakhe hue phalakA vikraya karanA jisa prakAra anucita hai, usI prakAra satpAtroMke dAna ke
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 dAnazAsanam yogya dravyako midhyAdRSTiyoMko pradAna karanA anucita hai - // 19 // AhUya jainAnbahirAlayeSu ye bhojayaMtyeva ta eva sarve / . pApaM labhate na vizaMtyayAstannodAsayeyuH kRtino'pi jainAH // 195 // artha-apane gharapara jainiyoMko bulAkara jo unako bAharake sAmAnya gharapara bhojana karAte haiM ve pApArjana karate haiN| puNyakA nAza karate haiM / puNyAtmA sajjana jainiyoMkI upekSA nahIM karate haiM // 195 // azikSitakudRgbhyo ye dAnAni dadate narAH / mahAraNye bhaveyuste madonmattA mataMgajAH // 196 // artha-jo sajjana azikSita va mithyAdRSTiyoMko dAna dete haiM ve usa dAnake phalase baDe bhArI jaMgalameM madonmatta hAthI hokara utpana hote haiM // 196 // no dadyAdapakAriNe ca ripave dharmadviSe bhIkRte / bhRtyebhyaH parihAsakAya yazase bhUpAya saMgItine / nRttAyA api vinodakAya gaNikAlokAya durvRttaye / govRttAya khalAya dhArmikajano nainaM dhanaM dharmataH // 197 // artha-dhArmika janAko ucita hai ki ve dharmabuddhise apakArI, zatru, dharmadveSI, bhayaMkara, bhRtya, hAsyakAra, stutipAThaka, gajA, gAyaka, nartaka, vinodaka, vezyAjana, durAcaraNI, duSTa AdiyoMko apane dhanako na deveM / arthAt dharmabuddhise inako dhana denA vaha pApa saMcayake lie kAraNa hai // 197 // x jainamuktigRhAdbhittyantarageheSu bhojayet / zayanaM ca na kartavyaM kartavyaM sadbhireva vA // grahaduHsvapnacorAdyairasatInAM ghoSaNe yadi / / apavAdo bhavennRNAM na svadanyamaMdiram / /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra - - gAyakavAdakanartakamAgadhaparihAsakAdilokebhyaH / sevArtha dAtA dhanamapavAdabhayena cArthine dadyAt // 198 // artha-gAnevAlA, bajAnevAlA, nartana karanevAlA, stuti karanevAlA, hAsyakAra, yAcaka, bhAdiyoMko sevA karaneke upalakSameM, lokameM apavAda na ho isa bhayase hI dhana denA cAhiye / unako pAtra samajhakara dAna nahIM denA cAhiye / / 198 // pramattanAgAH sRNizikSitAssadA / sumaMtrataMtrAnugatA mahoragAH / kudharmajazrImadamattamAnavAH / ... samaMtrataMtrairapi zikSitA na ca // 199 // ... artha-madonmatta hAthiyoMko aMkuzase vazameM kara sakate haiN| kAle sarpa bhI maMtrataMtroMse anukUla hote haiM / paraMtu kudharma arthAt apAtradAnAdikake. phalase utpannasaMpattike madase jo madonmatta haiM una puruSoMko koI bhI maMtra taMtroMse vazameM nahIM kara sakate haiN|| 199 // aniyatakaraNAnye mAnavAMstarpayaMtI- / tyaniyatakaraNAste durvinItA bhveyuH| duritakaraNazaktA dhvasta punnyaarthbhktaa| niyatakaraNavRttAH pAlanIyAH svavittaiH // 20 // artha-jo vyakti paMceMdriyaviSayoM meM aniyamitavRttike dhAraka iMdriya lolupI asaMyamiyoMkA poSaNa karate haiM, ve pApArjanameM sahAyatA pahuMcAte haiM / iMdriyalolupI va asaMyamI svecchAcArI va aSTakarmoke arjana karane meM samartha hote haiM / evaM puNya va puNyAtmAvoMko kaSTa bhI dete haiN| isalie hamezA niyatakaraNa-vRttivAle arthAt iMdriyadamana karanevAla saMyamiyoMkA hI apane dravyase poSaNa karanA cAhiye // 200.. //
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 dAnazAsanam 200000000000000000000ccccmmenance AAAAAAAAAAAAAAA 24.com mUDhAH kaMvaladehasaukhyamatayo vizvasya vaizyAsukha / dattAtmIyamukhocitArthamukhitA nyakkRtya tAMstAnparaiH // sArthargADharatikriyaissukhadhanAH krIDati dRSTvApi taaH| saMkrizyaMta ivocitavyayamajAnaMto'tra tAmyaMtyaho // 201 // artha-he jIva ! isa lokameM zarIrasukhako hI sukha mAnanevAlA bahirAtmA vezyAsukhapara vizvAsa rakhakara unako aneka prakArase dhanA. dika dete haiN| paraMtu vaha vezyA unapara prema karatI hai kyA ? nhiiN| vaha to adhika dhana denevAle koI dUsare mile to pahile puruSako tiraskAra kara usase prema kara krIDA karane lagatI hai| vezyAkI saMgati paisevAloMke sAtha hotI hai| taba ve mUrkhajama use dekhakara duHkhita hote haiM / apane dravyako ucita sthAnameM vyaya karaneke lie yadi manuSyane nahIM jAnA to aisA hI hotA hai // 201 // nijatanusukhakarabhartuH kulAMganA ana sklsevaabhktyaa| kurvata iva dAtAro dehAkSasukhopakarda lokasyAlam // 202 // artha-apane lie zarIrasukhako denavAle patikI sevA-bhakti eka kulastrI jisa prakAra karatI hai usI prakAra zarIra va iMdriyamukhameM upakAra karanevAloMkI sevA dAtA kareM // 202 // nAjIrNa caTulAnalasya satataM nAgo kasattejasaH / pApaM nAvratikasya jIva sudRzo duSTodyama mAkuru // naino nAgasamaIduktacaritaM hetu samartha tthaa| nAsyAgaH kimimaM nihanmi ca kathaM rAjJA yathA ciMtyate // 203!! artha--lokameM dekhA jAtA hai ki jisakI udarAni teja hai use ajIrNa kabhI nahIM hotA hai / jisakA viveka zaurya Adi teja hai usase aparAdha kabhI nahIM hotA hai| avatI honepara bhI samyagdRSTi
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 255 jIvakelie pApakI vRddhi nahIM hotI hai / vaha apane samyaktvase pApake nAzake lie hI prayatna karatA hai| isalie he jIva ! yadi tumhe lokavijayI honA ho to duSTa kAryoMmeM udyoga mata kara / jainadharma ke dhAraNa karanevAle jIvako koI hAni nahIM pahuMcA sakatA / jisa prakAra rAjA apane sAmane khar3e hue niraparAdhI kaidIke saMbaMdha meM vicAra kiyA karatA hai ki yaha nirdoSI hai, ise maiM kaise mArUM, kisa prakAra daMDa dUM / isI prakAra jinadharmako dhAraNa karanevAle sadRSTi jIvake prati hiMsAbhAvako dhAraNa nahIM kara sakatA hai| kyoM ki usase dUsaroM ke prati kaSTadAyaka vyavahAra nahIM huA karatA hai // 203 / / na pazyennasmaredanyakalatramiva na spRzet / , jainatvamapi dattArtha na smara spRza pazya na / 204 // artha-jisaprakAra zIlavAn puruSoM kA kartavya hai ki unako anya striyoMko kAmavikArase nahIM dekhanA cAhiye ( guNAnurAgase dekha sakate haiM ) kAmavikArase smaraNa nahIM karanA cAhiye ( guNAnurAgase smaraNakara sakate haiM ) kAma vikArase sparza nahIM karanA cAhiye ( vaidya, pitA, putra Adi jisa pavitrabhAvase sparza karate haiM, kara sakate haiM ) isIprakAra he jaina ! tumane jisa padArtha ko dAna meM dediyA usakI ora dekho mata ! usakA smaraNa mata kara ! aura usakA sparza bhI mata krN| yahI sajjanoM kA lakSaNa hai // 204 // dAnAdAnavizuddhavaMzamakhilAna doSAnyathA dhyAyati / rUpaM pazyati sAmyamIkSitumimAM kanyAmanUDhAM janaH // tadno lakSaNamuttama spRzati tAmUDhAM sutAM na vratI / - devarSidvayadattamarthamakhilaM nityaM vidhA varjayet // 205 // ___ artha- jisa prakAra koI sajjana apanI putrIkA vivAha honeke pahile usake yogya varako DhUMDhatA hai aura apane putrIke guNadoSoMkA
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 dAnazAsanam vicAra karatA hai, sAmudrika lakSaNa Adiko dekhatA hai, una lakSaNoM ko dekhane ke lie use sparza karatA hai / paraMtu vaha vratI vivAhita honeke bAda use sparza nahIM karatA hai| kyoMki usakA dAna dUsaroMko de cukA hai / isI prakAra deva va RSiyoMko jo dhana dAnameM diyA jA cukA hai usakA mana, vacana va kAyase parityAga kareM // 205 // AkrAmatyUDhakanyAM yastaM iMtAro na ke puri / paurAH nidanti itIzo daMDayaMti nRpA yathA // 206 // artha -yadi kisI vivAhita kanyApara kisIne AkramaNa kiyA to purajana use mAre binA nahIM chor3a sakate / purajana usakI niMdA karate haiM / jisa prakAra rAjA daMDa detA hai usI prakAra usa khIkA pati bhI daMDa detA hai / isaliye dUsaroMko die hue paradravya para bhI AkramaNa 1 nahIM karanA cAhie | lokameM usakI niMdA hotI hai / puravAsIjana use kosate | rAjA bhI daMDa detA hai // 206 // trINi gaMdhapuSpANi sevyAnyeva jinAzritaiH / jinArcikhilArtheSu nAnyavastUni sarvathA // 207 // - artha - jina bhaktoM ko ucita hai ki jineMdrako arcana kie hue dravyoM meM se tInahI padArtha arthAt gaMdha, udaka va puSpa sevana karane yogya hai / anya padArthoko sevana nahIM karanA cAhiye // 207 // svakSetraphale hate na ca nRNAM dhAnyAdilAbho yathA / satyaMkAradhane hRte na vaNijAM lAbhaH sa pAtrArpitaM // Adane daviNena pRNyamatulaM satpuNyabhAjAM nRNAM / dattAhAramitApitAmiva sutAM pAtrArpitaM na spRzet // 208 // artha - jisa prakAra loka meM dekhA jAtA hai ki apane kSetrameM boye hue bIjako yadi nikAla liyA to usase koI dhAnyAdika kA lAbha
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 257 nahIM ho sakatA hai, kisI saudeko nizcita karanake lie dI huI sAhI kA hI yadi vyApArIne apaharaNa kara liyA to usako koI lAbha nahIM ho sakatA hai| isI prakAra pAtra ke lie die hue dhanako grahaNa karane para vipula puNyakI prApti nahIM ho sakatI hai| jo sajjana zuddha puNya kA arjana karanA cAhate haiM, unako ucita hai ki jisa prakAra die hue AhArako punaH sparza nahIM karate evaM dI huI kanyAko punaH prANa nahIM karate, usI prakAra pAtroMko die hue dAnadravyako punaH sparza na kareM // 208 // dattadravyagrahaNaniSedha mukSetroptasutuMgapUgapanasabIhyAdivIjAni yaH / kiM gRhAti kRSIvalaHsmarati kiM bIjaM samuptaM mama / so'ye sarvaphalAni saMti manasi smRtvaiva tRpto bhve-|| ittadravyamudadaM tu sadayA jainA udakaiSiNaH // 209 // artha-acchI bhUmimeM boe hue nAriyala, supArI, panasa, dhAna Adike bIjako kyA koI kisAna grahaNa karatA hai ? kabhI nahIM, vaha una ke uttara phaloMko manameM smaraNa karate hue saMtuSTa hotA hai| isI prakAra dayAlu prazasta dAtAko bhI ucita hai ki vaha dAnake uttaraphala ko dhyAnameM rakhate hue die hue vyakA punaH grahaNa na kareM // 209 // bhUgotaTAkanayabdhizuktyandAdhunumA yathA / na smaraMti na gRhNanti dattadravyANi dAninaH // 21 // artha-jisa prakAra bhUmi, gAya, tAlAva, nadI, samudra, sIpa, AkAza, kUA aura vRkSa paropakAra karate haiM aura diye hue padArthako vApisa nahIM lete haiM, usI prakAra dAnI bhI die hue dravyoMko na smaraNa karate haiM aura na grahaNa karate haiM // 210 //
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 dAnazAsanam vizeSArtha - bhUmi - yaha jamIna bahuta se prakAra ke dhAnyAdikoM ko utpanna kara dUsaroMke upakArake lie diyA karatI hai / paraMtu unako kabhI vApisa nahIM letI hai, dhAnyoM kI utpatti ke lie svayaM kI chAtI para vaha ila calAne detI hai, aneka prakArase kaSTa sahana karatI hai, yaha saba kisa lie ? paropakAra ke lie / go - jisa prakAra gAya ghAsa aura pAnIko grahaNa kara dUdha detI hai, usameM usakA koI svArtha nahIM hai, usI prakAra dAniyoMkI vRtti honI cAhiye | taTAka- - tAlAva apane pAnIke dvArA samasta vRddhi meM sahAyatA karatA hai, usIprakAra dAtRjana bhI paropakAra karate haiM / madI - jisaprakAra nadIse pAnI koI le jAkara use kama kareM, cAhe koI zatru Akara usase pAnI lejAya, baMdha bAMdha deveM, to usake sAtha yA cAhe jaisI anucitavRttiko dhAraNa karanevAloMke sAtha laDatI nahIM, bhiDatI nahIM, anyathA vicAra nahIM karatI hai, isI prakAra udAra hRdayI dAniyoM kI vRtti rahatI hai / kheta ke sasyoM kI apane dhanake dvArA samudra - jisaprakAra samudra gaMbhIra rahatA hai, usake pAsa jo ratna haiM use koI le jAveM to bhI usakI mahattA meM koI aMtara nahIM AtA hai, isI prakAra dAniyoMkI gaMbhIra manovRtti rahatI hai / zukti - sIpake aMdara paDe hue motIke samAna dAtAjanoM kI AtmA muktisthita siddhake samAna zuddha rahatI hai / * megha - jisaprakAra bAdala abAcita hokara hI pAnI barasAtI hai, evaM lokako saMtuSTa karatI hai usI prakAra dAtAvoM kI vRtti rahatI hai / ayAcitastRptikaro rasADhyaH sadhvAvalItApaharaH payodaH / tAbadhAnaH zizupo'tradhAtrIjano yathA dAtRjanastathA syAt //
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 259 kUpa--bhU, zilA, maTTIke khodanese utpanna kUpa jisaprakAra amRtake samAna miSTa jalako pradAna karatA hai, isI prakAra dAniyoMkI vRtti honI caahiye| , druma svayaM dhUpameM khaDe hokara dUsaroMko chAyA pradAna karate hue dUsaroMke upakArakelie phala choDate haiM aise vRkSoMke samAna dAtAvoMkI vRtti honI caahiye| __ dattadravyAgrahaNaphala yo devAdharpitaM dravyaM nAdatte na ca bAMchati / satyakAradhanaM dattaM muktya sena vidurbudhAH // 211 // artha-jo manuSya deva va RSiyoMko dAnameM die hue dravyako grahaNa nahIM karatA hai aura na cAhatA hai usane dAna nahIM diyA, apitu muktilakSmIke sAtha vivAha karaneke lie saMcakAra dhana [sAhI] diyA aisA vidvAn loga kahate haiM // 211 // . dattadravyagrahaNaphala / ... yena yasmai dhanaM dAtrA dattaM tenAhataM punaH / tatsarvamapi baMdhUnAmutsave dattavastubat // 212 // ___ artha-yadi kisIko die hue dravyako usa dAnI ne vApisa liyA to vaha dAna nahIM hai, baMdhuoMke gharameM utsavake samaya dI huI sahAyatA hai // 212 // . yo dattadravyamAdatte tasyottaraphalaM na ca / uptabAlaphalo dAtamUDhavaddhArmiko bhavet // 213 / / artha-jo manuSya die hue dravyako grahaNa karatA hai, usako usa dAnakA uttara phala bilakula nahIM ho sakatA hai / usakI hAlata ThIka
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 dAnazAsanam usI prakArakI hai jisa prakAra ki eka manuSya boe hue nAriyalako nikAlakara khAtA hai / usI prakArakA vaha mUDha dhArmika hai // 213 // anyadravya grahaNaniSedha yo'zeSavastuprakaropakartA tadvastulezAMzakayAcitA cet / zapyatyalAbhe yadi kupyati priyaM sa eva mUrkho na kRtirna dharmavAn // artha - jo sajjana apane dhanase dUsaroMko upakAra karatA hai, yadi usane usa dravyake kucha aMzako apane lie yAcana kiyA to usane diyA to ThIka hai, nahIM diyA to usake Upara krodhita hotA hai, gAlI detA hai, vahI mUrkha hai, vaha sajjana nahIM, dhArmika nahIM / kyoM ki dUsaroMko die hue dravyapara usakA kucha bhI adhikAra nahIM hai, isa bAtakA vaha vicAra nahIM karatA hai / / 214 // gartATo'nyacitaM kumUlanihitaM dhAnyaM yathAsyanvaham / dAridryodbhavaduHkhabhAjana jano'nyArtha tathA sevate / yaddInArazatAMza taskarajano datte nRpAyAkhilam / tasmAdanyadhanaM ca sAdhipatRNaM dhanyo jano na spRzet // 215 // artha - jisaprakAra gartATa ( cUhe ke samAna jamIna ke aMdara rahanevAlA jaMtu ) kusUla bhare hue dhAnyako sadA khAtI hai, usI prakAra dAridrayake duHkha se pIDita manuSya aneka upAyoMse paradravyako apaharaNa karate haiM / usakA phala bahuta burA bhoganA paDatA hai / jisaprakAra eka corane eka zatAMza dravyakI corI kI to bhI rAjAke dvArA diyA huA daMDa to usa se zataguNA adhika hotA hai, aura use denA hI paDatA hai / isalie paradhanako dhanya sajjana kabhI bhI sparza na kareM, itanA hI kyoM ? jisa ghAsakA mAlika ho usa ghAsako bhI nahIM leveM // 215 // devAya gurave rAjJe dattaM pAtrAya yaddhanaM / dAtRbhistacca na grAhyaM svakSetreSUtabIjavat // 216 //
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 261 onannnnnnnnnnnnnnnnnnnnnno mannnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn - artha-deva, guru, rAjA va satpAtroMko diye hue dhanako dAtAloga manavacanakAyase grahaNa na kareM, jisaprakAra apane khetameM boye hue bIjako yaha prahaNa nahIM karatA hai // 216 // AtmIyamanyadIyaM svaM dAnaM yaH kurute'ghadaM / dAtRtvahAni kuryAna grAhyamanyakalanavat // 217 // artha-jo manuSya dUsaroMke dravyako apane dravyake rUpameM saMkalpakara dAna karatA hai vaha pApake lie kAraNa hai / usase dAtRtvako hAni hotI hai| parastrIke samAna paradravyako bhI grahaNa nahIM karanA cAhiye // 217 // devagurusevAphala dasaM niMbUphalaM rAjJAmutpAdya karuNAM hRdi| dattaM tairadhikaM vittaM devagurvostathAdhikam // 218 // .. artha- rAjAke pAsa jAkara pratinitya niMbU phalako bheTameM deveM to usake dvArA yaha prasanna hokara evaM hRdayameM karuNA dhAraNa kara usa naukarako aneka saMpatti pradAna karatA hai| isI prakAra devaguruvoMkI sevA karanepara, unake prasAdase aneka sukha saMpatti milatI hai // 218 // svaM svaM devAya saMkalpya svayameva vyayatyadaH / svAnarthAya bhavetkanyAdAnavatso'nariH smaret // 219 // artha-jo sajjana apane dravyako devatAkAryake lie saMkalpa karake use apane lie upayoga karatA hai, usase usakA sarvanAza hotA hai, yadi kanyAdAna karake bhI usa kanyAko patigRha meM nahIM bheje to priya dAmAda bhI zatru ho jAtA hai // 219 // devadvyagrahaNaphala devakalpitaraihAre vairaM tejohati rujaM / pApaM puNyakSayaM tiryaggatiM gacchetsa nArakIm // 220 //
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam nirmirmix artha-jo manuSya devasaMkalpita dravyako apaharaNa karatA hai usake prati baMdhu rAjA Adi usase vaira virodha karate haiN| usake tejakA kSaya hotA hai, rogAdibAdhA baDhatI hai, pApakI vRddhi hotI hai, puNyakA kSaya hotA hai, vaha tiryaMca yA narakagatimeM jAtA hai // 220 // prazaMsAkRtadAna kRtAtmavarNanaM pAtraH zrutvA hRSTAzayAMcitaM / dAnaM sarva prazaMsAkRddhaMdibhyo dattadAnavat // 221 // artha-~pAtroMke dvArA kI huI apanI prazaMsA se prasanna hokara diyA huA dAna baMdIjanoMko die hue dAmakke samAna prazaMsAkara dAna hai // 221 // .... niSphaladravya ... - atyuccAH pATalA. sthUlA niSphalAH kumumodbhavAH / , ... sAdhvayogyA bhaveyuste dAtAraH katicidyayA / / 222 // *. artha-jisa prakAra puSpase utpana pATala vRkSa bahuta UMcA, baDA, honepara bhI niSphala huA karatA hai, isI prakAra kisI sajjana ke pAsa bahuta dhana kanaka rahane para bhI kaha sAdhuke lie ayogya huA karatA hai, arthAt pAtradAnake kAmameM usakA dhana nahIM AtA hai| ataeva vyartha hai|| 222 // devAdidravyaharaNaphala devagurvAdibhavyAnAM yo'rthaanphrtypi| sa bhinnapadmAkaravatsyAtpuNyarahitAzayaH // 223 // artha-jo deva, guru AdibhavyoMke arthako apaharaNa karatA hai usakI hAlata TUTe hue tAlAvake samAna hai / usake hRdayameM puNyakA abhiprAya nahIM hai / arthAt vaha pApI hai // 223 // . . .
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra smaraNakara na denekA phala yo dadAmi dhanaM smRtvA na datte sa bhavAMtare / vaMdhyadruma ivAbhAti karmAzakta udNbhriH|| 224 // . artha-jo vyakti dAna detA hUM aisA manameM smaraNakara pIche use nahIM detA ho to vaha Ageke bhavameM vaMdhyadruma ( bekAravRkSa ) ke samAna bana jAtA hai| aura use apanA peTa bharanA bhI kaThina hotA hai // 224 dhyAtaM vittaM na dattaM yairyeSAM kaalaavdhirmdaa| dhyAtaM tairna phalaM kArya seSAmiSTaM na kutracit // 225 // artha-dUsaroM ko dene ke lie vicAra kiye hue dhanako yogya samayameM saMtoSa se yadi nahIM diyA to usa zubha vicArakA koI phala nahIM huA karatA hai, aura aise logoMko koI vizvAsa nahIM karate / ataeva unakI iSTasiddhi kahIM bhI nahIM hotI hai // 225 // likhitAdattadAnaphala. likhitaM tu na dattaM yairyabhyasteSAM bahuvyayaH / naSTaH syAdudyamaH sarvaH svAtmIyAyabahukSayaH // 226 // artha-kisI ko dhana deneke saMbaMdhameM likhakara denepara bhI bAdameM jo vyakti nahIM detA hai| use bahuta kharcekA sAmanA karanA par3atA hai, usake sarva udyoga naSTa hote haiM aura puNyakA bhI kSaya hotA hai / / 226 . pacana dekara na denekA phala yastu dravyaM dadAmpuktvA na datte sa bhvaaNtre| zAlmalItaruvadbhAti niSphalodhamatatparaH // 227 // meM artha-jo vyakti dAna detA hUM aisA kahakara bAdameM nahIM detA ho to vaha Ageke janmameM vinA prayojana udyama karanevAle zAlmalI vRkSa ke samAna hokara utpanna hotA hai / / 227 //
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 265 dAnazAsanam AAAAAAAAAA maryAdAke bhItara nahIM denA vittamuktaM na dattaM yairyeSAM praagvdhermudaa| uktaM tairna phalaM kArya teSAmiSTaM na kutracit // 228 // artha--jo sajjana denekI bAta kahakara mudatake aMdara nahIM dete haiM unakA kahanA vyartha hai| unhe koI bhI vizvAsa nahIM karatA hai| ataH unake manorathakI siddhi kahIM bhI nahIM hotI hai / / 228 // ayogyadhanagrahaNaphala yo'dAyaM dAyamAhRtya vartate sa bhaveddhanam / saklezo niSphalodyogo mRtaputrAMganezavat // 229 // artha-jo apane lie grahaNa karane yogya nahIM hai aise dhanako apaharaNa kara dhanavAn kahalAtA hai, vaha sadA duHkhI rahatA hai| saMtAna ke mRta hone ke bAda strIkA pati bane rahanA jisa prakAra niSphala va duHkhakara hai usI prakAra usakI hAlata hai // 229 // kRtasevAdhikaM vittaM yeSAM dattaM purA ca yaiH / te sarve kiMkarAsteSAmadhizrINAM bhavAMtare // 230 // artha-jo rAjA vagaire apane sevakoMko unakI sevAse bhI adhika dhana dekara saMtuSTa karate haiM yA pUrvajanmameM dekara saMtuSTa kiyA hai, ve mRtya punaH anyabhavameM bhI una zrImaMtoMke hI ImAnadAra naukara hokara utpanna hote haiM // 230 // smRtvA na dattamuktvA dattaM dravyaM samAhRtaM yena / tribhiretai honiH syAt dAnasyAyasya tasya nAsti phalam // 231 // artha-jo vyakti deneke vicAra kara nahIM detA ho, denekI bAta kahakara nahIM detA ho evaM die hue ko punaH apaharaNa karatA ho, vaha
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 265 kApI hai, ina tInoM prakAroMse usakI hAni hotI hai| aura usake dAna va puNyakA kSaya hotA hai, evaM usakA koI phala nahIM hai // 231 // puNyapApabheda yathA karotIha sugaMdhapuSpaM manoharatvaM sukRtaM tathaiva / yathA karotIha kugaMdhapuSpaM manojugupsAM duritaM tathaiva // 232 // artha-jisa prakAra sugaMdha puSpa apane sugaMdhake dvArA manuSya ke manako haraNa kara letA hai arthAt manuSyako acchA lagatA hai usI prakAra puNyakarma bhI manuSyako sukha pahuMcAtA hai / durgaMdhapuSpa jisa prakAra ghRNA utpanna karatA hai usI prakAra pApakarma manuSyako duHkha pahuMcAtA hai // 232 // dAtAvoMkI zakti dekhakara yAcanA kareM yAvatpazUdhasi payo'sti vihAya sarva / pAkAya tasya payaso'rdhamupAharaMtaH / / gopA ivAtra bhuvi dAtRjanasya zaktiM / yAceta cittamadhigamya guNaM ca martyaH // 233 // artha-jisa prakAra gvAle loga gAyake stanase sarva dUdhako na nikAlakara usake ardhabhAga hI apane kAmake lie lete haiM usIprakAra dAtAvoMkI zakti, manovRtti va guNako jAnakara hI unase dhanakI yAcanA kareM // 233 // vA phalati na phalatIti kSetraM bhUpA yadA haraMti dhanam / . dhanamadhanamajAnaMto dAnamiti dravyamAharaMti janAH // 234 // artha-khetameM utpanna acchA huA hai yA nahIM isa bAtako na jAnakara hI rAjA loga dhanako vasUla kara lete haiN| isI prakAra yaha dhanavAn hai yA nirdhana hai yaha na jAnate hue hI una logoMse yAcakajana dhana lete haiM // 234 //
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 dAnazAsanam .. dAtAke prati krodha nahIM karanekA upadeza pApAdehIti kaSTaM yadi phalati vaco mudbhaveniSphalaM t-| huHkhaM mA mAca kopaM kuru duritaphalaM jAtametatkSamasva / akSatvA dAtRlokaM zapati zapati kiM prAkkRtainovanaugha- / prAbalyAyaiva vRSTiH kSarati bahutarA viddhi bho bhAvaya tvN||235| artha- "dehi" isa prakArakA vacana pApakarmake udayase hI bolanA paDatA hai, mahAn kaSTa hai, yadi vaha vacana saphala huA to harSa hotA hai, niSphala huA to duHkha hotA hai| paraMtu he bhavya ! niSphala honepara bhI duHkha mata kara, krodha mata kara, yaha pApakarmake udayase huA, isa lie kSamA kara / yadi kSamA na kara dAtAvoMko gAlI deM to kyA hotA hai / pUrvajanmameM kie hue pApake phalase hI ye saba kucha hote haiM / isa lie vicAra karo / vyartha hI kisIke prati krodhita mata hovo // 235 // saphalajIvana bhUri jIrNamidaM sarva yena sAdhU kRtaM tadA / tasyaiva syAtphalaM sarvamiti ciMtAM praciMtayet // 236 // artha- yaha saba kucha jIrNa ho cuke haiM, ataH sAdhuvoMke yogya nahIM hai, aisA vicAra sadA karanA cAhie usIkA jIvana saphala hai // 236 // sArtho jIrNamidaM kRtsnaM mudA sAdhUkaromyaham / smRtvA na kuryAduktvA ca ciMtAmiti na ciNtyet||237|| artha-yaha padArtha atyadhika jIrNa ho cukA hai, isa lie sAdhuvoM ko saMtoSase de DAlatA hUM isa prakAra ke vicAra manameM va vacana meM kabhI nahIM lAnA cAhie // 237 // prasAdalakSaNa devAya pAtrAya nijocitAni yAti vastUni vasaMti gehe / sAvatsu caikaikalavaM pradadyAccheSaM prasAdaM pravadaMti jainAH // 238 / na
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 267 artha-deva va pAtroMke lie upayoga meM AnevAle jitane padArtha ghara meM maujUda haiM una meM se kucha aMzako pahile se dAnameM denA cAhie bAkI bace hue ko apane upayoga meM lenA cAhie / use RSigaNa prasAda kahate haiM // 238 // ____puNyAtmAoMkI vRtti yatrAghuSTaM nizamyApyatipaTuvaNijo yatra yatrAsti vittaM / gatvAhatyApaNaM tatsakalavasucayaM tatra nikSipya kRtvA / zulkarNaprAtibhAvaiTtalavaranRpadAyAdicorAdikAnAM / cAnamyoktvA caTUktIridamakhiladhanaM jAgarUkAzca guptAH // 239 // krItvArthe dvAramAzritya ca namitakarAH kAMzca mAsAMzca nItvA / nirvRddhaM kiMca kiMca prazamitamanaso dInacATubhavAcaH / sarvadravyaM gRhItvA vyavahatinipuNAH svasvagehaM gatA ye / SaNmAsAdvatsarAdvA taduparita ivAcinvate yaM ca jainAH // 240 // artha-kisI sthAna meM koI baDI yAtrA-utsava ho, vahAMse nimaMtraNa mile to vyApAra kAryameM kuzala vaizya usI dinase idhara udhara jAkara rupaye ekatritakara jahAM jahAM jo cIja utpanna hotI hai una ko kharIdakara usa mahotsavake sthAnameM dukAna lagAtA hai| vahAMpara Teksa lene vAle, karja denevAle, udhAra lenevAle, kotavAla, rAjA, rAjasevaka, dAyAda, cora AdiyoMse bahuta prema se ba latA hai, evaM apane dhana kA saMrakSaNa karatA hai, aura vyApAra karatA hai, tadanaMtara kucha samayataka vahAM rahakara apane vyApAra se dravya kamAkara chaha mahIne meM yA varSa meM apane svadeza ko pahuMcatA hai, usI prakAra kI vRtti puNyadhanako kamA nevAle kI honI cAhie / bahuta upAyase satkAryoko karate hue kisI ke hRdaya ko na dukhAkara puNyakA arjana karanA cAhie // 239-40 //
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 dAnazAsanam deva va RSisevAphala jainaM vivAmihopalena taruNA lohena caityAlayam / .. kRtvA mRttikayA ca bhAMDamakhilaM kRtvaiva lokocitaM // puNyaM laukikakAryamAzu labhate sarvo jamaH pAmaraH / pAtraM svAmipadAnuraktamamalaM saMmArcya dhanyo bhavet // 241 // artha- isa lokameM dUsare loga jainabiMbako pattharase, kASThase banAkara, caityAlayako lohA, miTTI, cUnA Adise banAkara va itara saducita pAtroMko banAkara usake badalemeM vipula dhanako pAkara saMtuSTa hote haiN| phira sAkSAt deva va RSiyoMkI sevA karanevAle vipula puNyako kyoM nahIM prApta kareMge / avazya hI una deva guruoMke caraNoMkI sevA kara va dhanya hote haiM // 241 // deva va guru Adike prati durvacananiSedha yo'pathyaH sarujI yathA samanujo durvaasmNturythaa|| duSkarmANi kRtAni yena sa purA duHkhaM labhetAdbhutaM / duSTASTAdazadoSavRttirahite jIve'pi deve gurau| nirdoSAsyurivAra savratayutAstiSThati saMtassadA // 242 // artha-rogIne yadi apathya kiyA to usakA roga baDhatA hai, usako bhayaMkara duHkha bhoganA paDatA hai| yadi aparAdhIne rAjasevakoMke sAtha durvacanakA prayoga kiyA to usase usako bhayaMkara duHkha anubhava karanA paDatA hai| pUrvajanmameM jisane duSkarmIkA AcaraNa kiyA usako yahAMpara duHkha bhoganA paDatA hai / duSTa rAgAdi aThAraha doSa jinake hRdayameM nahIM hai, aise jIvoMke prati-deva va guru nirdoSa haiM unake prati duSTa vacanoMkA prayoga kabhI nahIM karanA cAhiye // 242 // anyoMse dveSa karanekA niSedha . ye'nyadviSaH sutapItA jIvaMti svaparigrahe / ... teSAM na bhAtirnamanaH svAsthyaM rogAdibhivRthA // 243 //
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra artha - jo vyakti dUsaroMkA dveSa karate haiM evaM apane parigrahapara sneha karate hue jIvana vyatIta karate haiM unakA hRdaya acchA nahIM hai, unakA svAsthya bhI rogAdiyoM se yukta honese unakA janma vyartha hai // 243 // anyastrIguNarakSaNa tasvIguNamavatyanye ye'nyastrIguNarakSakAH / ye'nyastrIguNahartArastatstrayonye haraMtyapi // 244 // artha -- jo dUsaroM kI striyoMke guNako saMrakSaNa karate haiM unakI striyoMke bhI guNa dUsare rakSaNa karate haiM / jo dUsaroMkI striyoMke guNoMko apaharaNa karate haiM dUsare bhI unakI striyoMke guNoMko apaharaNa karate haiM // 244 // pAparatoM ko sukha nahIM milatA hai SaMDhAH strIjanameva rAjyamadhanA vRddhAH striyo naMdanA - | nArogyaM gatajIvitAzca kudRzo mokSaM divaM pApinaH // mUkAssadvacanaM suzAstrahRdayaM tattvasvarUpaM jaDAH / vAMchatIna janAssukhaM sukhakaraM dravyaM ca pApakSayAH // 245 // artha - isa loka meM sAMsArika prANiyoM kI paripATI hai ki ve hamezA ulTe mArgakA anusaraNa karate haiM / napuMsaka loga striyoMkI icchA karate haiM / daridrIloga rAjyakI kAmanA karate haiM, vRddhastriyAM putroMko cAhatI haiN| bilakula maraNasannikaTa manuSya svAsthyako cAhatA hai, midhyAdRSTiloga mokSako cAhate haiM, pApIloga svargako cAhate haiM | mUka loga suMdara vacanako bolanA cAhate haiM / ajJAnI va mUrkha zAstra va tatvajJAnakI lAlasA karate haiM / isI prakAra pApakArya meM saMlagna sajjana sukha va sukhakara sAdhanoM kI apekSA karate haiM / paraMtu jaba unakA udyoga ulTI dizA para hai to vaha sukha kisa prakAra mila sakatA hai ? // 245 // kevalyAdikI niMdAkA niSedha kevalyAgamasaMgha devavRSanirvAdAddhanAdAnato / marmasthAnabhavakSatAdivaM saratyAtmApyapuNyo bhavet / 269
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam 270 mmad 'vIrAkrAMtaravIMduvimiva maMdAgnau rujaugho yathA / / varddhate'lpabalaM nRpaM tvaniyataM haMti svasenA yathA // 246 // artha-bhagavAn kevalI, nirdoSa Agama, caturvidha dhArmikasaMgha, caturNikAyAmara deva, sarvahitakArI dharma, inakI niMdA karanese va inake saMbaMdha ke dhana kA apaharaNa karanese isa prANIko mahAn duHkha bhoganA paDatA hai| marmasthAnameM mAra laganese jisaprakAra isa zarIrase AtmA nikala jAtA hai, usIprakAra yaha AtmA puNyarahita hotA hai | rAhu ketuke dvArA prasta caMdrasUryake maMDala ke samAna nisteja hotA hai, maMdAgni kI prabalatA honepara jisaprakAra rogakA samUha baDhatA hai, hInazaktivAle va aniyamitavRtti ke dhAraka rAjAko usakI senAhI jisaprakAra mAratI hai, usIprakAra kevalyAdikakI niMdA karanevAloMko duHkha bhoganA paDatA hai // 246 // deva, guruke prati vighna na karanekA upadeza vighno hatyabhavacca rAvaNamRtizcellakSmaNeneva taM / smRtvA cetasi saMvicArya viLayo yenAsya sapreritaH // vighnajJaH svaripo ripuH sukRtinAM coro yathArtha hre-| . dvighno yatra bhavedavighnasujanastenaiva nazyetsa ca // 247 // ___ artha-dUsaroM ke puNya kArya meM vighna upasthita karanA va paraniMdA karanA yaha mahAn pApa baMdhake lie kAraNa huA karatA hai| isI vighna ke kAraNa se lakSmaNake dvArA rAvaNa kA bharaNa huA / bhavitavya TaLa nahIM sakatA hai| kahAM rAmacaMdra ? kahAM rAvaNa ? kahAM ayodhyA aura kahAM laMkA / dazarathake kaikayIke sAtha vacanabaddha honA, rAmacaMdra aura sItA ko vanavAsake lie bhejanA, zaMbhukumAra kI tapazcaryA, lakSmaNako caMdrahAsa khaDgakI prApti, sUrpanakhAke dvArA rAvaNakA bahakanA, sItApa. haraNa, AMjaneyake dvArA sItAsaMdeza, laMkAprayANa va lakSmaNake dvAra
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 271 rAvaNamaraNa yaha saba bAteM vidhike vaicitryako sUcita karatI haiN| rAvaNa ko vighnakA phala bhoganA hI paDA / ina bAtoMko vicAra kara apane zatruvoM ke prati bhI koI vighna va aMtarAya karane ke lie prayatna na kareM / puNyAtmAoMke prati duSTajana vighna upasthita karate haiM jisa prakAra ki cora dUsaroMke dravyako apaharaNa karatA hai, paraMtu vaha duSTajana dUsaroMko vighna karanemeM svayaM naSTa hotA hai / tAtparya yaha hai ki apanI bhalAI cAhanevAle deva, guru, dharmake prati koI vighna upasthita na kareM // 247 // vidhikI vicitratA ko'yaM kiM balamasya ke'tra suhRdo'mitrAH kiyNtssutaa| dakSAH kiM ka inaH svabAMdhavajanAH ke terthinaH pezalAH / smRtvAMtakSatireva kairiti tadA tatraiva taiH kArayet / sAcetkairapi nAstivairamakhileSvevaM vidhistAmayAn // 248 // artha-vidhi bahuta vicitra hai, vaha manuSyako kisa samaya kyA duHkha denA hai isakI vyavasthA pahilese kara letA hai, vaha pahilese vicAra karatA hai yaha kauna hai ? isakI zAkta kyA hai ? isake mitra kauna haiM ? ve kitane haiM, isake zatru kauna haiM ? aura kitane haiM, putra kitane haiM ? aura ve svadharmavyavahAra kAryameM kuzala hai yA nahIM ? isake svAmI kona haiM ! kauna isake bAMdhava haiM ? yAcakajana kauna haiM ? ityAdi bAtoMko vicAra kara yaha bhI vicAra karatA hai ki isa samaya kinase isakA ahita ho sakatA hai, unase ahita karAtA hai / yadi usa samaya koI ahita karanevAle najara na Ave duSTa rogAdika bAdhAvoMko lAkara paTaka detA hai // 248 // dharmakAryoMmeM vina na karanekA upadeza svasvArtha svamutaM svadaM svapitaraM svAM mAtaraM svAnujaM / svAM dAsI svapazuM ca haMti dahati svAvAsameSAM gadAn //
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 dAnazAsanam Adatte'rthaharAnnRpAdibhiralAnyakkArayatyanvaham / svaM gehaM svapuraM svadezamakhilaM vighno vRSAgorjitaH // 249 // artha-dharmakAryake lie upasthita kiyA huA vighna bahuta bure phalako anubhava karAtA hai / apane, apane putra, apanI bhAryA, apane pitA, apanI mAtA, apane bhAI, apanI dAsI, dvipada catuSpadAdi pazu, Adiko vaha mAra DAlatA hai, apane AvAsa sthAnako jalA DAlatA hai| usake gharapara aneka bhayaMkara rogoMko utpanna karatA hai| coroMko praveza karAtA hai, rAjAke dvArA apamAna karAtA hai, apane gharapara, nagara meM, dezameM sarvatra use kaSTa uThAnA paDatA hai / isalie deva, RSi, dharmakAryameM vighna upasthita nahIM karanA cAhiye // 249 // mRtyuH sarvabalasya nAsti samare keSAMcidastyaMginAM / bhuktAnAM na gadosti nAmayavatAmaMto'khilAssUnavaH // kiM jIvaMti vasaMti kiM yuvatayo bhogocitAH kiM janAH / zrImaMtaH kimime bhavaMti mahatA vighnena nAnAvidhAH / / 250 // artha-yuddha meM jitane jAte haiM una sabakA maraNa nahIM huA karatA hai, unameMse kisIkA maraNa hotA hai| bhojana karanevAle sabako roga nahIM huA karatA hai| kisI kisIkA hotA hai| utpanna hue putra sabake saba jIte nahIM, koI koI jIte haiM / striyAM sabake saba bhogocita nahIM huA karatI haiN| unameMse koI hI huA karatI haiN| manuSya sabake saba zrImaMta nahIM huA karate haiN| koI 2 hI huA karate haiN| isa prakAra deva, guru va dharmake prati kie hue vighna va aparAdhake phalase aneka prakArakI vicitratA lokameM dekhI jAtI hai / tadanusAra phala isa jIvako anubhava karanA paDatA hai // 250 // corastvAtmakarAgataM dhanamarihastAgataM haMti vaa| vyAghro gonivahaikameva kaNayaH senAjanaikaM yathA //
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnaphalavicAra 273 doSo'trAtmamanorathAgatamidaM dravyaM sajIvAdikaM / gehaM vA purameva vA svaviSayaM saMdApayecchAve // 251 // artha-jisaprakAra cora apane hAthameM Aye hue dravyako apaharaNa kara le jAtA hai, zatru hAthameM Aye hueko mAra DAlatA hai, vyAghra pazuoMke samUhako mAratA hai, bANa senAjanako mAratA hai, usI prakAra puNyakArya meM kiye hue aMtarAyakA doSa manuSyake manorathako mAratA hai arthAta usakI iSTasiddhi nahIM hone detA, dhana apaharaNa karatA hai / sajIva dvipada catuSpadAdijIvoMko mAratA hai, apane ghara, nagara va dezako zatruvoMke hAthameM dilAtA hai, isa prakAra aMtarAyakA bahuta burA phala hotA hai // 251 // svAminno'sti puraH kimasti viLayaH kenApi dvIpAyanAsmRtyuste jalaviSNunA vadadimAM zrutvA taduktiM tadA / dveSaH svAmini codapAdi vadato viSNorvacasto shrute-| bhUtvakaH zabaro muniH khalu tayornirjagmatustatpurAt // 252 // dvArAvatI sA muninaiva dagdhA kRSNasya mRtyurjalaviSNunaiva, vighnasya vaicitryamidaM prasiddhaM vinAzakAle vipriitbuddhiH||253|| ___ artha-kRSNacaMdrane jAkara muninAthase pUchA ki svAmin ! kyA hamArI dvArAvatIkA nAza kisIke dvArA hogA ? munirAjane uttara diyA ki dvIpAyanake dvArA dvArAvatIkA nAza hogA / merA maraNa kisase hogA, yaha punaH kRSNane puuchaa| munirAjane uttara diyA ki jalaviSNuke dvArA hogA / isa prakAra munirAjake vacanako sunakara una munirAjoMke prati hI kruddha hote hue jo vacanako kRSNacaMdra bola rahA thA, use sunakara dvIpAyana va jalaviSNu usa nagarase bAhara nikala gaye / unameMse eka to bhilla banakara calA gayA aura eka munidIkSA lekara calA gyaa| prakRtike vaicitryako dekhiye /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 dAnazAsanam dvArAvatI to azubha taijasaRddhiprApta usa munike dvArA hI jalagaI / aura kRSNacaMdrakA maraNa bhI usI jalaviSNuke dvArA hI huaa| aMtarAyakA vaicitrya loka meM prasiddha hai, vaha phala diye vinA nahIM choDa sakatA / lokameM yaha ukti prasiddha hI hai kiM vinAzakAla meM manuSyako viparIta buddhi sUjhA karatI hai / manuSya cAhatA hai kucha, hotA hai aura kucha, saba kucha vidhivilasita huA karate haiM / usase aghaTita ghaTanA vighaTita hotI hai / isaprakAra vicAra kara manuSyako sadA zubha AcaraNa meM pravRtti karanI cAhiye / / 252-253 // mataM samastai RSibhiryadAIteH prabhAsuraM pAvanadAnazAsanam / mude satAM puNyadhanaM samarjituM dhanAni dadyAnmunaye vicArya tat // 254 // artha- samasta AIta RSiyoMke zAsana ke anusAra yaha dAnazAsana pratipAdita hai / isalie puNyadhanako kamAne kI icchA rakhanevAle dAnI zrAvaka uttama pAtroMko dekhakara unake saMyamopayogI dhanAdikadravyoMko vicAra kara dAna deveM // 254 // iti karaNatrayalakSaNalakSitAhAradAnavidhiH *
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ auSadhadAnavicAra 275 - auSadhadAnavidhAnam maMgalAvaraNa va pratijJA. natvA jinaM jinamunInakhilAgamajJAn / vakSye munIMdratanurogaharI cikitsAm // yUSaiH kaSAyakhalacUrNasukalkapathya stAM doSazAMtikaraNairyatinAM prakuryAt // 1 // artha-zrI jineMdra bhagavaMtako evaM saMpUrNazAstroMke pAragAmI munIzvaroMko namaskArakara munIzvaroMke zarIra meM utpanna honevAle rogoMkI cikitsAkA nirUpaNa kreNge| RSiyoMko nirdoSa auSadhiko sevana karanA paDatA hai, ataH unakeliye yogya yUSa, kaSAya, khala, cUrNa, kalkoMse zarIrake vAta pitta kaphAdika doSoMkI upazAMti karanI cAhiye / utkRSTajaina Adhi pUtavacobhiriSTadhanadAnarmocayitvaiva yaH / saucittIkaraNaM karoti khalu vaiyAvRtya muktaM jina : // pAtrANAM vimalauSadhairanuguNaiH pathyaiH sukhaistairgadAn / bhaktyA vatsalatAguNena sukRtI jaino'dhikaHsansa ca // 2 // artha-pAtroM ke manameM saMkleza pariNAma hai use bhaktipUrNa mRduvacanoMse evaM unake yogya saMyamopakaraNa va jJAnopakaraNako pradAna kara, unake pariNAmako nirmala banAnA use vaiyAvRtya kahate haiN| pAtroMko zarIrameM / jo roga hai unako unake lie anukUla pathya, sukhakara auSadhiyoMko dekara bhakta va vAtsalyaguNase dUra kreN| usIko utkRSTa jaina kaha sakate haiM // 2 // vAtsalyaguNa bhaktisaMpattirarthitvamiSToktiH sakriyAvidhiH / svadharmasvasisaucitti- kRtirvAtsalyamUcire // 3 //
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 dAnazAsanam - - - artha-dAtAke hRdayameM jo bhakti hai, udAratA hai, puNyaphalApekSatA hai, priyavacana hai, dAna deneko yathArthavidhi hai evaM pAtroMke hRdayako prasanna karanekI bhAvanA hai, use bAtsalya kahate haiM // 3 // putrastAtaM sutamiva pitA rogiNaM prANakAMtA / glAnAM bhopyanuguNagaNairbadhuvagaizca dhRtvA // kAzcittaraM dadhighRtamidaM grAhi niMbUphalekhUn / vaiyAvRtyaM racayati sadA rogiNAM yoginAMca // 4 // artha-jisa prakAra putra pitAkI sevA karatA hai, pitA rogI putrakI paricaryA karatA hai, rogapIDita bhAryAkI pati jisa prakAra apane baMdhubAMdhavoMkI sahAyatAse rakSA karatA hai, isI prakAra dahI, dUdha, ghRta, niMbUphala, ikSu Adi pradAna karate hue rogI va yogiyoMkI sevA zuzrUSA kareM / arthAt yogiyoMkI rogAvasthAmeM haratarahase sevA karanI cAhiye / AhArake samaya unakI prakRtike anukUla bhojana va nirdoSa auSadha pradAna karanA cAhiye // 4 // AdaraguNa. svAdhyAye svAdhyAyini saMyamini guruSu saMghe ca / anatikramamaucityaM kRtayogaH prAhurAdaraM vinayaM // 5 // artha-apane sAthI yatiyoM ke sAtha, arjikAoM ke sAtha, guruvoMke sAtha, saMyamiyoMke sAtha evaM saMghake sAtha aucityako ullaMghana na karake vyavahAra karanA use Adara kahate haiM yA vinaya kahate haiM // 5 // yathocitaM saMghamavekSya dhArmikaH karoti toSaM vinayaM na jAnucita / sa eva mUrkhaH sa ca naiva dhArmiko na ca vratI no samayI sudRk ca na / / artha-jo vyakti saMghako dekhakara saMtuSTa nahIM hotA hai evaM saMghakA vinaya nahIM karatA hai, vahIM mUrkha hai, vaha dhArmika nahIM hai|
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ auSadhadAnavicAra 1 vratI bhI nahIM hai, zAstrajJa bhI nahIM hai, samyagdRSTi bhI nahIM hai / saMghakA Adara vinaya karanA samyagdRSTi bhavyoMkA kartavya hai // 6 // sAdhuoMko auSadhi denekI vidhi yAvajjIryati bheSajaM rasabhavaM pItaM tu bhuktvAzanaM / tAvattiSThatti sAmayo harati tadrogaM vidhatte balam // bhuMktaM bheSajamannamekasamaye'jIrNepi tasminyate / stadrogAdhikatAM ca kAnapi gadAnkuryAtsadA saMhitAm ||7|| 277 1 artha - AyurvedazAstrakA sAmAnya niyama aisA hai ki jo auSadha grahaNa kiyA jAtA hai, usa auSadhikA pacana honeke bAda hI AhArako prahaNa karanA cAhiye / tabhI usa auSadhise aneka roga dUra hote haiM evaM zarIrako balapradAna karatA hai / yadi auSadhike jIrNa honeke pahile hI AhAra grahaNa kiyA to aneka roga utpanna hote haiM / jainamuni ekavAra hI bhojana karate haiN| bhojana ke samaya hI auSadha bhI unako lenA paDatA hai, auSadha aura AhAra eka sAtha lene ke kAraNase auSadha ke jIrNa na honese rogakI vRddhI hone kI saMbhAvanA hai va itara aneka rogoMke utpanna hone kI saMbhAvanA hai / isalie jaina sAdhuvoM ko AhAra ke samaya auSadha denA ho to saMhitAprayoga _ karanA cAhiye // 7 // ++ prAbhaktAdi auSadhisevanaphala. prAtarihauSadhaM vaLavatAmakhilAmayanAzakAraNaM / prAgapi bhaktato bhavati zIghravipAkakaraM sukhAvaham // UrdhvamathAzanAdupari rogagaNAnapi madhyagaM / sa madhyAzaya gAnvinAzayati dattamidaM bhiSajA vijAnatA // 8 // + bhuMkte munistvazanabheSajamekakAle tasmAttadauSadhaphalaM na hi kiMcidasti / jIrNauSadhaM harati tatkurute balaM cAjIrNa rujAdhikamato na rasaH prazastaH //
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 dAnazAsanam . artha-jinamuniyoMkI cikitsAmeM pravINa vaidyako jAnanA cAhiye ki prAtaHkAla liyA huA auSadha jinakA koSTha, agni va dehakI zakti viziSTa ho unake samasta rogoMko nAza karatA hai, bhojanase pahile liyA huA auSadha zIghra bhojanako pacAtA hai va sukhakara hai| bhojanake bAda liyA huA auSadha bAdameM AnevAle sarva rogoMko dUra karatA hai / bhojanake bIcameM liyA huA auSadha koSThamadhyameM sthita aneka rogoMko dUra karatA hai // 8 // . aMtarabhaktAdiphala AMtarabhaktamauSadhamathAnikaraM paripIyate tathA / madhyagate dinasya niyatobhayakAlamubhojanAMtare // auSadharoSibAlakRzavRddhajane sahasiddhamauSadhai- / yamihAzanaM taduditaM svaguNaizca sabhaktanAmakaM // 9 // artha-aMtarabhakta use kahate haiM jo subaha zAmake niyata bhojanake bIca aise dinake madhyasamayameM sevana kiyA jAtA hai / yaha aMtarabhakta agniko atyaMta dIpana karanevAlA, [ hRdaya-manako zakti denevAlA pathya ] hotA hai / jo auSadhose sAdhita [ kAtha Adise taiyAra kiyA gayA yA bhojanake sAtha pakAyA huA ] AhArakA upayoga kiyA jAtA hai use sabhakta kahate haiM / ise auSadhadveSiyoMko [ davAse napharata karanevAloMko ] va bAlaka, kRza, vRddha, strIjanoMko denA caahiye|||9|| bhojanasamaya viNmUtre ca vinirgate vicalite vAyau zarIre laghau / zuddhe'pIMdriyavAGmanaHsuzithile kukSau zramavyAkule // kAMkSAmapyazanaM prati pratidinaM jJAtvA sadA dehinA- / mAhAraM vidadhIta zAstravidhinA vakSyAmi yuktikramaM // 10 // artha-jisa samaya zarIrase malamUtra kA ThIka 2 nirgamana ho, apAnavAyu bhI bAhara chUTatA ho, zarIra bhI laghu ho, pAMcoM iMdriya
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ auSadhadAnavicAra 279 prasanna hoM, lekina vacana va manameM zithilatA AgaI ho, peTa bhI zrama (bhUka ) se vyAkulita ho, tathA bhojana karane kI icchA bhI ho, to vahI bhojana kA yogya samaya jAnanA cAhiye / uparyukta lakSaNa kI upasthiti ko jJAta kara usI samaya AyurvedazAstroktabhojanavidhika anusAra bhojana kareM / Age bhojanakramako kaheMge // 10 // bhojanavidhi. snigdhaM yanmadhuraM ca pUrvamazanaM bhujIta bhuktikrame / madhye yallavaNAmlabhakSaNayutaM pazcAttu zeSAnasAn // jJAtvA sAtmyabalaM sukhAsanatale svacche sthirastatparaH / kSipraM koSNamayaM dravottarataraM sarvartusAdhAraNam // 11 // artha- bhojana karane ke liye jisapara sukhapUrvaka baiTha sake aise sApha Aptanapara sthiracitta hokara athavA sthiratApUrvaka baiThe / pazcAt apanI prakRti va balako vicAra kara usake anukUla thoDA garama [ adhika garama bhI naho na ThaNDA hI ho ] sarva Rtu ke anukUla aise AhAra ko, zIghra hI [ adhika vilaMba na bhI ho va atyadhika jaldI bhI na ho ] usa para mana lagAkara khAveM / bhojana karate samaya sabase pahile cikanA, va madhura arthAt haluA, khIra, barphI, laDDU Adi padArthoM ko khAnA cAhie / tathA bhojana ke bIcameM namakIna, khaTTA Adi arthAt caTapaTA masAledAra cIjoMko va bhojanAnta meM dUdha Adi dravaprAya AhAra khAnA cAhiye // 11 // bhuktvA vaidalasuprabhUtamazanaM sauvIrapAyIbhave- / nmaya'stvodanamevacAbhyavaharaMstakAnupAnAnvitaH // snehAnAmapi coSNato yadamalaM piSTasya zItaM jalaM / pItvA nityasukhI bhavatyanugata pAnaM hitaM praanninaam||12|| artha-bhojanameM dAlase banI huI cIjoMkA hI, mukhyatayA upayoga karanA
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 dAmazAsanam caahie| khAte vakhata kAMjI pInA cAhiye / bhAta Adi khAte samaya, tatra (chAca ) pInA yogya hai| ghI Adi se banI huI cIjoMse bhojana karate ye, yA snehapIte samaya, uSNa jalakA anupAna karalenA cAhiye / paTTI se bane padArthoMko khAte hue ThaNDA jala pInA ucita hai / prANiyoM ke hitakAraka isa prakAra ke anupAna kA jo manuSya nitya sevana karatA hai vaha nitya sukhI hotA hai // 12 // * auSadhidAnaphala. dattaM yena subheSajaM vimalaM pathyaM gurUNAM satAM / muktAstena gadAstato'ti vimalaM cittaM suratnatrayam // pUtaM jAtamakhaMDitaM dhRtatapodhyAnaM hataM duSkRtam / labdhaM tena samastameva sahasA nityaM sukhaM labhyate // 13 // artha - jisa puNyavAn dAtAne sAdhuSoMko unake roga zarIra prakRti Adiko dekhakara AhAra ke samaya yogya, pavitra, pathyakara auSadha de diyA, usase ve sAdhu roga mukta hote haiM, itanA hI nahIM unakA citta nirmala hotA hai, usase ratyatrayakI vizuddhi hotI hai, usase akhaMDita tapa va dhyAnakI siddhi hotI hai / duSkRta arthAt pApa naSTa hotA hai / pApake naSTa honese dhyAnakI siddhi hotI hai, usase nitya sukhako ve prApta karate haiM / auSadhadAnake denevAle dAtAke usa nirmala dAnase usa pAtrako jaba sAkSAt mokSa milatA hai to phira dAtAko uttama phala kyoM nahIM milegA // 13 // Le TIpa - isa prakaraNa ke zloka naM. 8-9 ugrAdityAcAryakRta kalyANakAraka ke 20 veM adhyAya meM 18 va 19 veM zloka haiM / ukta kalyANakArakake cauthe adhyAya 16 - 17 - 18 veM zloka haiM /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ auSadhadAnavicAra .281 X bheSajadAna phalodayataH syAtsattvaparaH sakalAmayaduraH / zaMkharavIMdujhaSAMkuzapadmAdyakSayalakSaNalakSitagAtraH // 14 // artha - auSadha dAnake phalase yaha manuSya samastarogoM se rahita hokara hRSTa puSTa zaktiyukta zarIrako prApta karatA hai / usake zarIra meM zaMkha, sUrya, caMdra, matsya, aMkuza, kamala Adi uttama lakSaNoMke cinha rahate haiM, vaha bhAgyazAlI hotA hai // 14 // pAtraniMdAse roga dUra nahIM hotA hai. rogo muMcati bheSajo'tra bhiSajA dattauSadhaireva so'- I hojastvagadairna muMcati punardAnA IdarcAdibhiH || no ruksAdhujanavyathAmayakRtAvajJAbhavo muMcate / garbhiNyAvadhipatitailavibhavo tatkAlalabdhIva sA // 15 // 36 artha - saMsArIjIvoMko yogya vaidyane auSadha diyA to usa auSadhise vaha roga dUra hotA hai / yadi vaha roga pAtradUSaNAdise utpanna pApase prApta ho to vaha auSadhapradAnase dUra nahIM hotA hai / aura yadi pAtradAna, aItpUjAdikI avajJAse evaM sAdhujanoM ke rogako dekhakara bhI tiraskAra pariNAmakara utpanna huA ho to vaha auSadhase bhI dUra nahIM hotA hai / jisa prakAra garbhiNIke dvArA pIyA huA taila usakI prasava x cAritraM darzanaM jJAnaM svAdhyAyavinayo nayaH / sarve'pi vihitAstena dattaM yenauSadhaM satAM // 1 // sadbhaiSajya sudAnataH parabhave muktastripIDAdito / nIrogazcadulAnalo'tibalavAn kSveDAdibAdhojjhitaH // zaMkhAkeMdujhaSAMkuzAMbujamukhAdyakSUNalakSmAMkitaH syAtsatpuNyabhavaprabhAvabalato nirmuktazatruH sadA // 2 // * pAtrAdirogamAkarNya ya udAsIna IkSyate // na cikitsati tasyApi rogo'sAdhyo bhave bhave // 1 //
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 dAnazAsanam vedanAko dUra karatA hai, isI prakAra kAlalabdhike Anepara hI vaha roga dUra hotA hai // 15 // duSTajana bhUpe sevakasakule'tra dhanike grAmaprajApreSake / cAkRSTe dhanahartarIha sazamAstiSTIta maunAnvitAH // nirSIjaM vivadaMti cobhayabhavasvAtmArthapuNyArthibhi- / stvAkozaMtyatidUSayaMti kudRshstaanpaapvittaarthinH|| 16 // artha-isa kalikAlameM kASThAMgArake samAna mithyAtvase dUSita vyakti pApase dravyArjana karanekI icchAse duSTa rAjAne, sevakone, dhanikone, gAMvake prajAsaMrakSakone yA corone koI dhanakA apaharaNa kiyA yA koI gAliyAM dI to kucha bhI pratyuttara na dekara zAMti dhAraNa kara maunase baiThe rahate haiN| paraMtu ubhayabhavake hitako sAdhana kara denevAle apane dharmAtmA baMdhuvoM ke sAtha akAraNa hI vivAda karate haiM / unako gAlI dete haiM / unakA dUSaNa karate haiM // 16 // zrutvA jJAtvA purANaM pratidinamapi naH shrennikaadiprpNcN| . - yAtyAtmaikAM gatiM vAnRtamidamakhilaM kAlalabdhipradhAna / / dharmaH sarvo vRthA syAditi viditajanA jainavaMdhUnabIjaM / ghnaMtyAkrozaMti niMdati hi sakaLadhanaM daMDayaMtyAharaMti // 17 // artha-pApakriyA karanekI icchA rakhanevAle pApI gatriMdina vicAra kiyA karate haiM, pratidina purANa va zAstrako sunakara va jAnakara bhI zreNikAdi apane karmake anusAra kisI gatimeM gaye arthAt narakameM gaye / isalie yaha saba jhUThA hai / kAlalabdhi eka mAtra pradhAna hai| dharma vagairaha sarva vyartha hai, aisA apane ajJAnase samajhakara vyartha hI akAraNa apane hitaiSI baMdhuvoM ko kosate haiM, mArate haiM, unakI niMdA
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ auSadhadAnavicAra wwwAAMAN karate haiM, daMDa dete haiM, dhana apaharaNa karate haiN| yaha kAlakI vicitratA mataM samastai RSibhiryadAItaiH prabhAsuraM pAvanadAnazAsanam / mude satAM puNyadhanaM samarjituM dhanAni dadyAnmunaye vicArya tat // 18 // artha-samasta Aheta RSiyoMke zAsana ke anusAra yaha dAnazAsana pratipAdita hai| isalie puNyadhanako kamAne kI icchA rakhanevAle dAnI zrAvaka uttama pAtroMko dekhakara unake saMyamopayogI dhanAdikadravyoMko vicAra kara dAna deveM // 18 // ityauSadhadAnavidhAnam // - 6
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 dAnazAsanam atha zAstradAnavidhAnam. zAstrakI nirukti zAsvanuziSTau dhAtuH zAsti hitaM bhavyajIvasukhahetuM / zAsanamiva tatrAyata iti zAstramadoSamakhiLadoSaharam // 1 // artha - zAsa dhAtu anuzAsana artha meM prayukta hotA hai / arthAt vaha bhavya jIvoMke lie sukhake hetubhUta hitako upadeza detA hai / evaM zAsana ke samAna bhavya prANiyoMkI rakSA karatA hai, ata eva vaha zAstra samasta ajJAnAdika doSako dUra karanevAlA hone se nirdoSa hai // 1 // zAstrakA mahatva zAstrAdeva hi tattvArtha zraddhAnaM jJAnamAMjasam / jJAnapUrva hi cAritraM dharmaH zAstrAditi sthitiH // 2 // artha - zAstroMke paThana va zravaNa karanese hI tattvArthazraddhAna arthAt samyagdarzana va nirmalajJAnakI prApti hotI hai / jJAnapUrvaka cAritra hotA hai / isalie ratnatrayAtmaka dharmakI sthiti zAstra se hI hotI hai // 2 // 1 dharmakriyAvoMkI siddhi dAnaM pUjA tapaH zILaM sAdhusamyaktva pUrvakam / tacca zAstrAdataH zAstra- mUladharmakriyAkhilA // 3 // artha - dAna, pUjA, tapa va zIla ye saba guNa samyaktvapUrvaka prApta hote haiM / vaha samyaktva zAstra ke zravaNa va paThana se prApta hotA hai / isalie saMpUrNa dharmakriyAyeM zAstramUlaka hI siddha hotI haiM // 3 // kevalajJAnakI siddhi ekataH zeSadAnAni pUjA zIlaM tapo'khilaM / ekataH zAstradAnAtsyAt kevalajJAnasAdhanam // 4 //
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstradAnavicAra 285 artha-eka hI zAstra dAnase anya sabhI dAnoMkI siddhi hotI hai / vizeSa kyA ? kevala zAstradAna se kevalajJAnakI bhI prApti hotI hai // mithyAjJAnanAza mithyAjJAnatamomUDho baMbhramIti bhavArNave / mithyAjJAnatamodhvaMsI zAstrajyotirna cAparam // 5 // artha-mithyAjJAnarUpI aMdhakArase yaha mUrkha jIva isa saMsArasamudrameM paribhramaNa karatA hai / yaha zAstra hI mithyAjJAnarUpI aMdhakArako dUra karaneke lie ujjvala dIpakake samAna hai| anya koI bhI samartha nahIM hai // 5 // ymjaahaan| zAstraprakAzane tasmAdruvaM dharmaH prakAzitaH / . dharme prakAzite sarve puruSArthAH prakAzitAH // 6 // artha-zAstrake prakAzana karane se usase dharmakA prakAzana apane Apa hotA hai arthAt loga dharmake tatvase paricita hote haiM / dharmakA prakAzana karanepara samasta puruSArtha prakAzita hote haiM / arthAt samasta jIvoMkA upakAra hotA hai / isalie zAstraprakAzana kA mahattva adhika lokakA upakAra puruSArthopadeze hi lokasyopakRtirbhavet / tato lokopakArArtha zAstramAryA vitanvate // 7 // artha-dharma, artha, kAma va mokSapuruSArthake upadeza dene se lokakA upakAra hotA hai / isalie lokake upakAra ke lie sajjana loga zAstradAna karate haiM evaM isIlie pUrvAcArya zAstrakI racanA va vyAkhyA karate haiM // 7 //
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 dAnazAsanam lokakA uddhAra api tIrthakarAstIrthamuddharati jagaddhitam / ata eva hi te pUjyAH sarvalokaizca yogibhiH // 8 // artha - isa saMsAra meM tIrthaMkara parameSThI bhI dvAdazAMgAdizAstrakA uddhAra jagat ke hita ke lie hI karate haiM / isalie hI ve samasta saMsAra ke prANiyoMse va munIzvaroMke dvArA pUjya hote haiM // 8 // 1 zAstrapratiSThA zAstre pratiSThite sAkSAnnanu dharmaH pratiSThitaH / svAtmA pratiSThito bhavyalokazcApi pratiSThitaH // 9 // artha - zAstrakI pratiSThA karanepara sAkSAt dharmakI sthApanA hotI hai / apane AtmAkI pratiSThA hotI hai / jisameM bhavya logoM kI bhI pratiSTha hotI hai // 9 // kimatra bahunoktena dharmaH zAstrAtpravartate / tato dharmArthinaH zAstramuddharaMtu prayatnataH // 10 // artha - isa saMbaMdha meM vizeSa kyA kaheM ? dharmakI pravRtti zAstrase hI hotI hai / isalie dharmako cAhanevAle sajjana yatnapUrvaka zAstrakA uddhAra kareM // 10 // zAstradAnaphala. ye saMlikhatIha viLekhayaMti vyAkhyAMti zruNvaMti paThaMti zAstram / arcati zaMsati namati te'rthAnyacchaMti zAstrAbdhitaTaM gatAH syuH 11 artha - jo sajjana zAstrako likhate haiM, likhAte haiM, vyAkhyAna karate haiM, sunate haiM, paDhate haiM, pUjA karate haiM, prazaMsA karate haiM, namaskAra karate haiM, zAstrake nimittase dravyakA dAna karate haiM, ve zAstra samudra ke taTapara pahuMcate haiM arthAt samastazAstra meM pAraMgata hote haiM // 11 //
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstradAnavicAra 287 AKAirror vidvadabhyo dadate nityaM likhitAlikhitAni te| pustakAnyucitAni syuH zAstravArAzipAragAH // 12 // artha-jo sajjana likhita va alikhita zAstroMko jJAnopArjana karaneke lie vidvAnoMko pradAna karate haiM ve zAstrarUpI samudra ke pAragAmI hote haiM // 12 // likhitaM pustakamalikhitamaMbaranArAcakaMTaguNamaMjUSAH / ye dadate te puruSA jinazAstrapayodhipAragA eva syuH // 13 // artha-jo sajjana sAdhusaMtoMke lie jJAnArjanake sAdhanabhUta likhita zAstra, alikhita zAstra, vastraveSTana, lohakaMTaka Adi dAna meM dete haiM ve zAstrarUpI samudrake pAragAmI hote haiM // 13 // bhaktI rAjJi vRthA bhavedbahuvidhA yacchaMti sevA yathA / saptAMgaM saphalaM tathA jinapatau dharmaprabhAvotsuke // dharme dharmabaladvaye guruvare sAdhau sadA dhArmike / zAsne zAniNi pustakeSu paThati vyAkhyAtari shrotri||14|| pApaM nAzayituM mukhaM ca sukRtaM labdhaM subodhAMbudheH / pAraM gaMtumimA rujAM jaDamati iMtuM sa bhavyo janaH // varNAbhyAsakare tujAM janapatau nArthavyayasyAvadhi / kuryAtkSetravidhAvimAstaducitAH pUtakriyA bhktitH||15|| artha- jisaprakAra rAjAke prati kI huI sevArahita bhakti vyartha hotI hai, yadi vahI bhakti sevAsahita kI gaI to usase aneka prakArake phala milate haiM / isIprakAra jineMdrabhagavaMta, dharmaprabhAvanAtatpara sAdharmI bhAI, dharma, dharmAzrita svapara baMdhugaNa, gurujana, sAdhugaNa, dhArmikajana, zAstra, zAstrI, pustaka, paDhanevAle, vyAkhyAna karanevAle, aura zrotA AdikI sevA bhavyajana pApake nAzakelie, puNyakI vRddhikelie, sukhakI
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam prApti ke lie, jJAnasamudrake pAra jAneke lie, samasta roga va ajJAnako dUra karanekelie, avazya kareM ! jisaprakAra apane putrake vidyAbhyAsa va apanI kheta ke saMrakSaNa kelie manuSya dhanavyayakA vicAra nahIM kiyA karatA hai usI prakAra ina pavitra kAryoMke lie dhanavyayakI maryAdA nahIM rakhanI cAhiye // 14 // 15 // + vinayakA mahatva 288 aMkurayati pallavayati vyApnoti putrajaDabuddhiH / bahuphalati sarasagohalavIryeNaleva vinayadhanadAnAt // 16 artha - jisaprakAra jamInameM khAtake DAlane se sasyakI samRddhi hotI hai, usIprakAra ajJAnI bAlakoM kI jaDabuddhi meM vinayarUpI dhanake pradAna karane se vaha aMkurika hotI hai, pallavita hotI haiM / usakA vikAsa hotA hai | ataH vinayaguNako dhAraNa karanA Avazyaka hai // 16 // zAstrapaThanayogyasthAna saudhe nage vane ramye maMdire vimale sthaLe | zAstrANi paThatAM nityaM buddhiraMkurayatyaho // 17 // artha - he bhavya ! pratinitya mahala meM, parvatapara, vanameM mala mUtra ucchiSTAdira ita nirmalasthAna meM jo pratinitya zAstrakA svAdhyAya karatA hai, usakI buddhi aMkurita hotI hai, arthAt usake jJAnameM nirmalatA baDhatI hai !! 17 // pustakAdi dAnaphala paThatAmupadeSNAM pustakagRhacittadeha rakSaNavittaiH / yaH kurute sumanastvaM samyagjJAnaM sa mokSamapi labhate // 18 // + saMpratyatra na kevalI kila kalau trailokyacUDAmaNi - | stadvAcaH paramAsate'tra bharatakSetre jagadyotitAH // sadratnatrayadhAriNo yativarAstAsAM samAlaMbanaM / tatpUjA jinavAkya pUjanatayA sAkSAjjinaH pUjitaH ||
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstradonavicAra 289 artha-jo sajjana paDhanevAle va upadezadenevAle vidvAnoMko pustaka, ghara, dehasaMrakSaNake sAdhana Adiko pradAna kara unako nirAkula banAte haiM, ve samyagjJAnako prApta karate haiM, evaM kramase mokSako bhI prApta karate haiM // 18 // gurubhaktikA phala nijagurupadasadbhaktiryasya sadA vasati buddharjADyam / mugurupasAdabhAnostamo'pasaratIva sumatimAlabhate // 19 // artha-jisakI bhakti apane guruke caraNoMke prati sadA kAla rahatI hai usakI buddhi kI jaDatA zIghra hI guruke prasAdase dUra hotI hai| jisaprakAra sUryake udayase aMdhakAra dUra hotA hai usI prakAra usakA ajJAna dUra hokara vaha subuddhi ko prApta karatA hai // 19 // . sajjana kabhI zAstrAdhyayana choDate nahIM mAM dIpanamasti naiva bhuvane muMcaMti kiM bhojanam / rogo'sAdhya ihAbhavadyadahitaM jemaMti kiM laukikAH // udyogo bahudoSadopi sakalodyogAMstyajaMtIti kiM / yacchAstrazrutipAThamalpamatayassatastyajaMtIti kiM // 20 // artha--isa lokameM pAcanazakti na ho to kyA manuSya bhojana karanA choDate haiM ? nahIM / roga asAdhya huA jAnakara apathyapadArthoMkA sevana karate haiM ? kabhI nahIM / bahutase doSapUrNa udyogoMko jAnakara * samasta udyogoMko choDate haiM ? kabhI nahIM / isI prakAra apanI buddhi maMda va alpa jAnate hue bhI sajjana zAstroMkA zravaNa va paThanako choDate haiM ! kabhI nahIM // 20 // putrakA ajJAna dUra karanekA upadeza tamo nivArya sakalamivArko darzayankaraiH / tujA piteva jJAnArko jIvAdidravyamulvaNam // 21 //
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 dAmazAsanam artha - jisa prakAra sUrya aMdhakAra ko dUra karake samasta padArthoMko apane karoM (kiraNoM) se dikhAtA hai, usI prakAra jJAnasUryarUpI pitA kA kartavya hai ki vaha apane putrakA ajJAnAMdhakAra dUra kara apane hAthase jIvAdi dravyoMko spaSTa rUpase dikhalAveM // 21 // zAstradAnaphala svAdhyAyocitavastubhirvinayavAgutsAhanAnaMdanai- / ye buddhiM parivardhayati yatinAM rakSati zAstrAmRtaiH // te sAdhujinabhASitAgamagharAnkurvati zaMsati tA- / nacetyarthacayaiH stuvaMti vinamaMtyagre zrutajJAninaH // 22 // : artha - jo sajjana svAdhyAyocita pustaka veSTana Adi dravyoMko pradAna kara vinayavacana, utsAha va AnaMdake dvArA sAdhuvoMkI buddhikI vRddhi karate haiM, evaM zAstrarUpI amRta se sAdhuvoM kI rakSA karate haiM, ve sAdhuvoMko jainAgamake dhAraka banAte haiM, evaM jo una sAdhuvoMkI aneka prakAra ke dravyoMse pUjA karate haiM, prazaMsA karate haiM va namaskAra karate haiM, ve Age ke bhavameM zrutajJAnI hote haiM arthAt sakala zrutajJAna ko prApta karate haiM // 22 // jinabiMbapUjAphala jinarUpadharaM citraM sadddravyairacayati ye / jinapUjAphalaM te'tra labhate'nekadhA puraH // 23 // artha - jo sajjana bhaktise jineMdra bhagavaMtake rUpako dhAraNa karanevAle jinabiMbakI bhaktise aneka uttama dravyoMse pUjA karate haiM, ve isI janmameM sAkSAt jineMdra kI pUjA karaneke sAtizaya phalako prApta karate haiM / evaM Age ke janma meM aneka prakArase Rddhisahita saMpatti sukha Adi phalako prApta karate haiM // 23 //
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstradAnavicAra 291. sAdhusevAphala jinarUpadharaM sAdhuM ye svArthairarcayati te / phalaM labhate bahudhA jinapUjAphalAdikam // 24 // artha - jo sajjana jineMdra bhagavaMta ke rUpako dhAraNa karanevAle jaina sAdhuvoMkI bahuta bhaktise apane aneka uttamadravyoMse pUjA karate haiM, ve usase sAkSAt jineMdrakI pUjA, paMcAzcarya Adike rUpameM aneka uttama phaloMko prApta karate haiM // 24 // taddharAJjanazAstrANi ye svArthairacaryeti te / labhate vimalajJAnaM kevalajJAnasAdhanam ||25|| artha - jo sajjana lokahitakAraka pavitrazAstroMkI evaM una zAstroMko dhAraNa karanevAle saMyamiyoMkI aneka uttama dravyoMse pUjA karate haiM, ve kevalajJAnako prApta karane yogya nirmalajJAnako prApta karate haiM // 25 // alpAnalpa guNiyoMkI pUjA alpaguNAnamitaguNAnalpajJAnakhiLavedino matvA ye / ucitaM satkAraM te puNyaM bodhaM svadharmavardhana budhyA // 26 // artha - jo sajjana alpaguNiyoMko viziSTa guNI samajha kara evaM alpajJAniyoMko akhilajJAnI samajhakara dharmavRddhikI buddhise ucita satkAra karate haiM ve sAtizayapuNyako va viziSTa nirmalajJAnako prApta karate haiM || 26 // alpAnalpajJAniyoMkI pUjA alpajJAnalpantAnalpAnalpazriyo nRpAniva sarvAna | nRpanAmAno matvA majJAH kRtino budhAya puNyaM jJAnam ||27||
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 dAnazAsanam artha-lokameM dekhA jAtA hai ki kama saMpatti va adhikasaMpattiko dhAraNa karanevAle rAjAvoMko sabako rAjAke nAmase ullekha kara unakA Adara, vinaya kiyA jAtA hai, isI prakAra alpajJAnI va mahAjJAnI sAdhuvoMko bheda na kara sAdhuvoMke nAmase unakA vinaya, Adara va bhakti kareM to ve sajjana buddhimAn, vidvAn hote haiM evaM sAtizaya puNya va nirmalajJAnako prApta karate haiM / / 27 // vyasahAyase vidvAna taiyAra karAnekA phala satIva dIpa prajvAlya sarvanetrAMdhatA haret / jAto yena budhastenabhavyacittAMdhatA hRtA // 28 // artha-jisa prakAra kisI satIne eka dIpaka lagAyA usase aneka logoMke netrakI aMdhatA dUra hokara ve padArthoko dekhate haiM, usI prakAra koI sajjana apane dravyAdikako dAna dekara kisI eka ko vidvAna banAtA hai to usase bhavyoMke hRdayakA ajJAnAMdhakAra dUra hotA hai| usakA zreya usa vyakti ko bhI milatA hai jisane use vidvAn banAne ke lie sahAyatA dI hai / isalie zAstradAnakI mahimA apAra hai // 28 // dAna dete samaya sajjana pramANa nahIM karate kSetrAya yodhne viduSe taruNya bhRtyAya sevAkRsilaMpaTAya / sutAkSarAbhyAsakarAya vitta-dAnapramANa vibudhA na kuryuH||29|| artha-buddhimAna va puruSArthI sajjana khetake lie, yoddhAke lie, vidvAnoMke lie, apanI strIke lie, sevAkAryameM tatpara sevakake lie, apane putrako vidyAbhyAsa karAnevAleke lie, dravyadAna karate samaya koI pramANakA vicAra nahIM karate haiM / dila kholakara dete haiM // 29 // jaghanyamadhyamotkRSTavivAdAnvIkSya zaulkikAH / dhanAnyAdadate tadvaddhaniko dAnamAcaret // 30 //
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstradAnavicAra . 293 anAmAhnAAAAACirwAAAAAA000000on - - AAAAAAAAAAAAAAAAAAA artha-jisaprakAra kasTama mahasUlako lenevAle adhikArI usa mArgase AnevAle uttama, madhyama va jaghanya dhAnya vastrAdi padArthoko dekhakara mahasUla vasUla karate haiM, usIprakAra dhArmika dAnI sajjana bhI pAtroMke bhedako dekhakara taducita dAna deveM // 30 // dAnahInamanujasya dhanAnyAyAMti yAMti kimimAni nistujaH / vaMzahAniriva puNyanAzanaM syAdaraNyakusumAni vRthaiva // 31 // artha-jo sajjana kabhI dAnakriyA nahIM karatA hai, usako saMpattikA AnA nahIM AnA donoM barAbara hai| saMpatti vyartha hI hai| jisa prakAra putrarahitakI vaMzahAni hotI hai, usI prakAra dAnarahitakI puNyahAni hotI hai| usakI saMpatti araNyapuSpake samAna vyartha hai|' 31 // vidvAnoMkA apamAna na kareM syAjjaineMdrAgAMbhonidhiparimathanaM taddizadUSaNaM kRt / tatsvAdhyAyapraNAzo jinagurubhajakAvarNavAdo virodhH|| hiMsApAyopadezo jinapativRSasanmArgasamyagvizaMtam / ghikRtyAhaM pravettA budhaparibhavanaM jJAnavidhvaMsahetuH // 32 // artha--jineMdra bhagavaMtake dvArA pratipAdita zAstrarUpI samudrako maMthana karanA, usake upadezakoMkA dUSaNa karanA, svAdhyAya karanevAloMko aMtarAya karanA, deva, guruvoMkI upAsanA karanevAloMpara Aropa karanA va unase virodha karanA, hiMsA va mithyAtva Adi pApoMkA upadeza denA, evaM jinadharmake mArgako yogyarUpase batalAnevAloMko dhikkAra kara maiM hI baDA vidvAn hUM aisA samajhakara jo vidvAnoMkA apamAna karatA hai vaha usakI kriyA jJAnake nAzake lie kAraNa hai // 32 // + + jinoktazAstrAsvAdhyAyazAlinaH paribhUya ca // svAdhyAyanAzo mAtsaryAcchuddhazAnavinAzakRt //
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 dAnazAsanam zAstra paDhanevAloMko itara kAmameM lagAnekA phala / zAstrANi paThatAM nityaM prayoktAro'nyamukhamam / mUDhAH syuriha te'mutra dRgjJAnAvRtayo'dhanAH // 33 // artha-jo sajjana pratinitya zAstra paDhanevAloMko gurusevA zAkhasvAdhyAyase bAhya anya udyamameM lagAte haiM ve isI bhavameM hitAhita vivekarahita mUrkha hote haiN| evaM parabhavameM darzanAvaraNa jJAnAvaraNa se yukta hote haiM evaM daridro hokara utpanna hote haiM // 33 // * . prasiddhagurukA nAma lenaa| amasiddhena guruNA budho bhUtvA mahAtmanA / budho'bhavaM bruvannevaM jJAnaratnaM vilupati // 34 // artha-aprasiddha sAmAnya guruse vidvAn hokara kisI lokaprasiddha baDe mahAtmA guruse vidvAn huA hUM aisA kahanevAlA apane jJAnaratnako naSTa karaletA hai / 34 // zAnasAdhanApaharaNaphala pustakAlekhAsiktaM tu maMjUSAdInharaMti ye / bhavedjJAnAvRtisteSAM pustakAni kSayaMtyaram // 35 // artha-jo sajjana dUsaroMkI pustaka, lekha, veSTana, DorA, peTI Adi jJAnopakaraNako apahaNa kara lete haiM, unako jJAnAvaraNa va darzanAvaNa karmakA baMdha hotA hai / evaM unakI pustakAdika jJAnasAmagrI zIghra hI naSTa hotI hai // 35 // jJAnasAdhanadahanaphala yadaiva jinazAstrANi dagdhAnyapi paraiH svayam / syAttathaiva ca tatkarma jJAnadRkpuNyanAzanam // 36 // zAstrApAThazrutiM yeSAM mocayitvAnyamudyamam // prayoktArastaccidakaM doSarAhurgiratyaram / / - -
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstradAnavicAra AN artha-jo sajjana zAstroMko svayaM yA dUsaroMke dvArA jalAte haiM ve usIprakArake karmako anubhava karate haiM, evaM unakA jJAna, darzana, va puNyakA nAza hotA hai // 36 // guruvoMke AvinayakA phala . zAmrANAM paThane zrutau paTutarA buddhimunInAM satAM / tAndRSTvA vinayoktibhaktivinatirdravyairmudaM ye mudA // no kurvati na kArayati tanuvAkcittairalaM vaMcakAH / SaNmAsAvadhi bhUrivittalayanaM teSAM bhavedajJatA // 37 // artha---zAstrasvAdhyAya jahAM calA hai vahAM, jahAM zAstra sunarahe haiM vahAM, evaM nirmalabuddhi ke dhAraka sAdhuvoMke pAsameM jAneke bAda vahAM, jo unako dekhakara vinayapUrNa vacana, bhakti, vinaya Adi nahIM karate haiM, evaM apane dravyase va mana, vacana, kAyakI vizuddhi se unakA satkAra nahIM karate haiM, aura dUsaroMse nahIM karAte haiM ve vaMcaka haiM / unako unake pApake phalake rUpameM chaha mahIneke aMdara unake dhanakA nAza hotA hai evaM unakA jJAna maMda hotA hai evaM ve vivekabhraSTa hote haiM // 37 // ajJAnI ullU jinadharmAmalAkAze udite zAstrabhAsvati / ghUkA ivAMdhA nekSate sanmArga mokSasAdhanam // 38 // artha-jinadharmarUpI nirmala AkAzameM zAstrarUpI sUryake udaya honepara ullUke samAna ajJAnI jIva mokSasAdhanasamartha sanmArgako dekha nahIM sakate haiM // 38 // Agamapara malinavastrAcchAdanaphala AgamazAstrAvAsasyopari malinAMvarAdibhArAropaH / yena kRtastasya mahAjJAnArkabimastameti kSipam // 39 //
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 dAnazAsanam artha-jo sajjana zAstra va zAstra rakhanekI peTIko malinavastra va sonekI caTAI, darI Adise Dhakate haiM unakA jJAnasUrya bahuta jaldI asta hotA hai arthAt buddhi bhraSTa hotI hai // 39 // avinayaphala svAsanAdhaHsthale pAdAdhaHsthale bhUtale'zucau / kaTAdau pustakanyAsAdastameti cidaMzumAn // 10 // artha-AgamoMko apane baiThane ke Asana ke nIce, pairake nIce, azuci bhUmipara, caTAI Adipara rakhanese unakA avinaya hotA hai / usa avinayIkA jJAnasUrya asta hotA hai // 40 // hasaMti mUDhAH parihAsayaMti / prajJA na cAjJAH svakRto'nuyogaH // bruvaMti nAgre ca vRthA svadRSTi jJAnAvRti te svayamApnuvaMti // 41 // artha --ajJAnI jIva apanI kRtikA phala Age kyA hogA ina bAtoMko vicAra nahIM karate haiM / koI apane hAthase galatI honepara bhI hama buddhimAn hI haiM, ajJa nahIM hai, yuktizAstrAvirodhi paramAgamakI prazaMsA nahIM karate haiM, apitu aneka prakArakI kalpanA kara usakI hasI uDAte haiN| dUsaroMke dvArA usa paramAgamakI hasI karAte haiM, ve jJAnAvaraNakarmake dvArA baddha hote haiM // 41 // sAdhujanoMkI parokSameM niMdA na kareM ye zaMsati namaMti sAdhdhiva puro bhaktyA bhaveyujaDAH / pazcAjjainajanAstriratnasahitAnkurvatyupAlaMbhanam // zUnyagrAmaniviSTakASThanigalapakSiptapAdo yathA / zaMsannadya nuvannamankaraziro dainyaM bruvanmUDhadhIH // 42 // artha-jo vyAkta sAmane sAdhujanoMko dekhakara prazaMsA karatA
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstradAnavicAra 297 hai, namaskAra karatA hai, evaM pIchese una ratnatrayadhAriyoMkI niMdA karatA hai, vaha ajJAnI jIva hai / usakI dInatA, bhakti Adi ThIka usI prakArakI hai jaise koI sUne prAmameM baMdhanakASThameM kisIke pairako phasAne para rAste calanevAloMko dekhakara vaha dInatAko dhAraNa karatA hai, stuti karatA hai, prazaMsA karatA hai, hAtha joDatA hai, Adi aneka mAyAcAra pUrNa kriyA karatA hai| isI prakAra sAdhuvoMkI prazaMsA sAmane kara pIchese niMdA karanevAle kI dazA hai // 42 // ___ guruke prati krodhakA niSedha sadRSTiM vibudhaM dayAlumamalaM cAritravaMtaM guruM / ye kupyaMti zapaMti cetasi sadA pradveSamAkurvate // teSAM sarvadhanaM haraMti yada, sajjJAnamAhaMti tad praste'rke tamasA yathA jagadidaM tadvatsacitto bhavet // 43 // artha- jo samyagdRSTi, vidvAn, dayAlu, nirmala, va cAritradhArI apane guruvoMke prati krodhita hote haiM, unako gAlI dete haiM, evaM cittameM sadA dveSa karate haiM, unake sarva dhanako cora Adi apaharaNa karate haiM, evaM usake jJAnako pApacora naSTa karatA hai| jisa prakAra sUryake rAhuprasta honepara yaha loka aMdhakArase AvRta hotA hai, usI prakAra usake cittakI dazA hotI hai, arthAt ajJAnAMdhakArase AvRta hotA hai // 43 // anyaniMdAphala jJAnaM puNyamayaM zriyaM zubhadhiyaM tejo'bhimAnaM guNaM / baMdhutvaM zapanaM nihaMti sugati snehaM caritraM dRzam // kuryAnIcagatiM parigraharujAM dainyaM viSAda satAM / mRtyuM baMdhanavairatADanamiikadvitribaMdhAdikaM // 14 // artha--dUsaroMko evaM sAdhuvoMko gAlI denese jJAna va puNyakA nAza hotA hai, puNyakAraka pariNAmoMko nAza karatA hai| saMpatti, zubhabuddhi, teja,
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam abhimAna, dAnAdika guNa, baMdhutva Adi naSTa hote haiM / prema nahIM rahatA hai, cAritra va samyaktvakA nAza hotA hai, uttamagati bhI use nahIM ho sakatI hai / evaM usake vyavahArase narakAdi nIcagatikA baMdha hotA hai / parigraha va rogakI vRddhi hotI hai, dInatA bar3hatI hai, sajjanoMke hRdayameM viSAda baDhatA hai, kadAcit mRtyu hI isakI hotI hai| baMdhana ( kArAgraha ) vaira, tADana AdiyoMse eka do yA tIna duHkha prApta hote haiM / isalie vivekIko ucita hai ki yaha dUsaroMkI niMdA na kareM aura gAlI na deveM // 44 // mUrkhAkA zApa kucha nahIM karasakatA hai. mUrkhANAM zapanaM zAMtaM mauninaM na ca bAdhate / zapaMta bAdhate satyaM rAvaNokSiptacakravat // 45 // artha-mUrkha manuSya yadi kisI zAMta va maunIko gAlI deveM to vaha gAlI usa maunIko kucha bhI hAni nahIM pahuMcA sakatI hai, ulTA usa gAlI denevAlekI hI usasa hAni hotI hai / jisa prakAra rAvaNake dvArA choDA huA cakra usIke maraNake lie kAraNa huA, usI prakAra vaha gAlI usI vyaktike lie bAdhaka hai // 45 // gAlI denevAloMke liye prAyazcitta nahIM hai. prAyazcittaM na zapatAM zaptAnAM nAghahAnitaH / -zodhanaM sarvathA deyaM zrotRNAM yogabhedataH // 16 // artha-gAlI denevAloMke lie koI prAyazcitta nahIM hai, kyoM ki gAlI denevAloMke pApakI nivRtti nahIM hotI hai / tathApi unake AtmAko zodhana karaneke lie gAlI sunanevAloMke yogake bhedako lakSyameM rakhakara prayatna karanA cAhiye // 46 //
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstradAnavivAra vinA zuddhike dAnapUjA vyartha hai naSTAgneH prabalAhArabhuktyA tIvrA gadA yathA / zudi vinA dAnapUjAstasya yena kRtAH kssyaaH|| 47 // artha-udarAgnike naSTa honepara gariSTha AhArake sevana karanese tIvrarogakI utpatti hotI hai, usI prakAra mana vacana va kAyakI zudike vinA dAnapUjA karanA vyartha hai,usase aneka anartha hote haiN||47|| zAstrAdike prati udAsIna na hoveM. cakre bhAgyalayaM triyAM tugajani deve'pi dharme gurau| daurgatyaM draviNArjaneSu vilayaM lAbhasya mUlasya ca // zAstre zAstriANa pustake'pi paThati vyAkhyAtari zrotari / prekSAnAzamihaiva tasya yadudAsInaM karotIti yaH // 48 // artha-yadi rAjAne apane senAcakrake saMrakSaNameM udAsInatA kI to usakA bhAgya naSTa hotA hai, apanI strImeM manuSyane upekSA kI to putrotpatti nahIM ho sakatI, deva, dharma va guruvoMke prati anAdara kiyA to durgatikI prApti hotI hai / dhanake kamAnemeM Alasya kiyA to lAbha va muddala donoMkA nAza hotA hai, isI prakAra zAstra, zAstrI, pustaka, paDhanevAle, vyAkhyAna karanevAle, zrotAke prati udAsInatA dhAraNa kareM to isa lokameM hI usakA jJAna naSTa hotA hai // 48 // zAstrapaThananiSiddhasthAna mUtakocchiSTaviNmatre nIcasaMveSTite sthale / zAstrANi paThatAM nityaM maMdabuddhiH prajAyate // 49 // artha-janmamaraNa sUtakIse va ucchiSTase spRSTa sthAnameM, malamUtrase yuktasthAnameM evaM cAMDAlAdi nIca kulotpannoMse yuktasthAnameM jo zAstra bAMcatA hai vaha maMdabuddhi hotA hai // 49 //
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam mUrkhaloga vidvAnoMkA anAdara karate haiM: - lokopakartRn kRSikAn poSayaMti yathA nRpaaH| . lokopakartavibudhAnyakkurvati tathA jaDAH // 50 // artha-lokako upakArakaranevAle kisAnoMko jisaprakAra rAjAloga poSaNa karate haiM usI prakAra mUrkhaloga lokopakAra karanevAle vidvAnoMkA apamAna karate haiM // 50 // zAstropadezakake abhiprAyakA ghAta na kareM zAstropadeSTurAkUtaghAtanAdatitAnavAn / zrotRNAM zrutazAstrANAM pakkabuddhizca nazyati // 51 // artha-zAstropadeza denevAloMke abhiprAyako ghAta karanese unako atyadhika duHkha hokara zrotA va anekavAra zAstra sunakara jo buddhimAna hue haiM unakI pakkabuddhi bhI naSTa hotI hai // 51 // .. upadezakoMke prati udAsIna nahIM hove. yAvadhAvadudAsInamupadeSTari kurvate / tAvattAvadvipakRSTaM nirgacchati sarasvatI / / 52 // artha-yaha manuSya zAstrake upadezako denevAle upadezakoMke prati jitanA 2 udAsIna hotA jAtA hai, utanA hI usase sarasvatI dUra calI jAtI hai / / 52 // udAsInalakSaNa vighnATsmRnidhIbhraMzarugvidveSaNavaikalam / durmedhAjJatvamityaSTabAdhodAsInalakSaNam / / 53 // artha-(1) zAstra sunanemeM aMtarAya utpanna honA, (2) niraMtarAya honepara bhI zAstra sunanekI icchA na honA, (3) niraMtarAya va suna
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrAdAnavicAra - MAR - nekI icchA honepara bhI zrutaviSayakA smaraNAbhAva va buddhikA bhraMza honA, (4) niraMtarAya, icchA, buddhi, smRti Adike honepara bhI rogayukta zarIrake honA, (5) niraMtarAya, icchA, buddhi, smRti va Arogyake honepara bhI guruziSyomeM ApasameM dveSa honA, (6) niraMtarAya, icchA, buddhi, smRti, Arogya va guruziSyomeM prema honepara bhI guru ziSyomeM manovikalatAkA honA, (7) uparyukta sabhI bAtoMke hone para bhI durbuddhi utpanna honA, (8) kadAcit uparyukta bAtoMke sAtha subuddhi rahI to bhI jaDatA arthAt maMdabuddhi honA, ye ATha bAteM udAsInatAke lakSaNa haiM / ye ATha bAteM saMsArameM samyagdRSTi va vidvAnoMke prati kI gaI udAsInatAse - manuSyako prApta hotI haiM // 53 // vidvAnoMke anAdarase honevAlI dasa bAteM sadAci krudUrtatAkSAnuvRttinidrAtaMdrAbhaNaM vismRtizca / / pAThAzaktimUrkhatAspaSTavAksyurajJAnAdyadbhUtajAtA vikArAH // 54 // . artha-samyagmArgake upadeza denevAloMke prati krodhita honA, dhUrtatA, iMdriyoMke AdhIna honA, zAstrazravaNake samaya nidrA AnA, mAlasya AnA, jaMbhAI AnA, vismaraNa honA, kitanI hI vAra pATha karanepara bhI pATha na honA, mUrkhatA, totalI bolI, ye dasa bAteM vidvAnoMke anAdarase hotI haiM, yA yoM kahiye ye dasa bAteM * ajJAna bhUtase utpanna vikAra haiM // 54 // __ alpavetanakA niSedha sutAnAmupadeSTaNAM datvAlpaM tairbahUdyamAn / ye kArayanti teSAMzca jJAnapustAdinAzanam // 55 // * bhUtAstyajati balidAnaguNena mayaM / tyAjyAH sumaMtrijanarakSaNadakSamaMtraH // jADyagrahA na balidAnaguNena mayai / tyAjyA na divyamunidattagurutriratnaiH // ..
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam __ artha-jo sajjana apane putroMko paDhAnevAle vidvAnoMko alpa vetanako dekara unase bahutase udyoga karAte haiM, unake va unake putroMke jJAna, pustaka AdikA nAza hotA hai / yadi zabdase dravyanAza bhI hotA hai aisA samajhanA cAhiye // 55 // pustakAdi nyAsApaharaNaniSedha nyastaM dattaM patitaM vismRtamiha pustakAdi vaMcitvA / yo nAsti vadati tasya jJAnAvaraNaM ca darzanAvaraNam // 56 // artha-jo sajjana apane pAsa dUsaroMkI rakkhI huI, dI huI, paDI huI, bhUlakara rahI huI pustakAdijJAnasAdhanako Thagakara ' hamAre pAsa nahIM hai, aisA kahatA hai use jJAnAvaraNa va darzanAvaraNakarmakA baMdha hotA hai // 56 // isase zAnadarzanAvaraNakarmakA baMdha hotA hai / jJAnaviSayassarvo jJAnAvaraNaM paTasthadIpa iva / dRzamAvRNoti sarvo dRgviSayo ravimivAvRNotyandaH // 57 // artha-jJAnake saMbaMdhameM jo manuSya doSa karatA hai usase patrAcchAdita dIpakake samAna jJAnAvaraNake dvArA usakA jJAna AvRta hotA hai| isIprakAra darzanake saMbaMdhameM jo doSa karatA hai usase darzanAvaraNase usakI darzanazakti AvRta hotI hai jisaprakAra meghase sUryabiMba AvRta hotA hai // 57 // mithyAdRSTi sahagvacanasaMdarbha yo nirAkurute ydaa| tadA kudRSTistasyApi dRSTiAnAvRtirbhavet // 58 // artha--samyagdRSTiyoMke hitakArI vacanoMko jo nirAkaraNa karatA hai vahI midhyAdRSTi hai, use bhI jJAnAvaraNa va darzanAvaraNakarmakA baMdha hotA hai // 58 //
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ hlir'ikaa 303 - kalikAlameM zAstrasvAdhyAyakI dazA zAstraM paThaMto na ca saMti te cetsamyagdizaMto na ca saMti te'tra / adhyApayaMto na ca saMti te'jJAstattaM ca tAn saMti vinaashyNtH||59|| artha--isa paMcamakAlameM pahile zAstrako paDhanevAle hI nahIM haiN| paDhanevAle kadAcit mile to una zAstroMke gUDharahasyako acchI taraha samajhAnevAle nahIM haiN| ve bhI mile to una paDhanevAle va pravacana karanevAloMkI rakSA kara unase paDhavAnevAle nahIM hai / kadAcit ina sabakI prApti hojAya to usa zAstrako, zAstra paDhanevAle, upadeza denevAle va unako rakSaNa karanevAle sajjanoMko kaSTa dekara nAza karanevAle mUDhajana bahuta haiM // 59 // yAvadyatra suvakrabuddhiraLayA tAvacca tasyAzaye / kiMcicchuddhamatismudRSasucaritaM jJAnaM ca bhAvaH zubhaH // bhaktirvatsalatA vicAravinayaH puNyaM ca dhrmkriyaa| . nAsInodbhavatIha sarvamaphalaM doSAya pArce yathA // 60 // artha-jabataka isa manuSya ke hRdayase mAyAcAra-pUrNa buddhi naSTa nahIM hotI arthAt nirvyAja dharmasevanakI bhAvanA nahIM AtI hai tabataka usake cittameM zuddha nirmalabuddhi, samyagdarzana, samyakcAritra, samyagjJAna, zubhabhAva, bhakti, vAtsalya, vinaya, puNya aura dharmakriyA Adi koI bhI utpanna nahIM hotI hai, honepara bhI vyartha haiM / pArzvamunike samAna * vakrapariNAmase kI huI usakI sarva kriyAyeM vyartha va niSphala haiM // 6 // durAcArI vidvAnoMko kaSTa dete haiM. ke mUDhAH katicija DA gatadhanA duSTAmayA duHkhino| bhAgyAvyAH mukhinaH pramattamanasaH kAmecchavo grvitaaH|| * jAracittamAvacchinnAlAtavadyasya cetasi | zAzvatI vakrabuddhistanmithyAvaM zalyamucyate //
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam duvRttAH zamanoktayaH kumatayo niMdyakriyAH sakrudhaH / prajJAssaMti na saMti vAtra kudRzastAnmArayati dhruvam // 61 // artha-saMsArameM koI mUrkha hote haiM, koI ajJAnI, koI daridrI, koI asAdhya rogase pIDita, koI duHkhI, koI bhAgyavAna, koI sukhI, koI pramAdI, koI kAmI, koI ahaMkArI, koI durAcArI, koI zAMta bolanevAle, koI durbuddhi, koI niMdyakriyA karanevAle aura koI krodhI hote haiM / paraMtu sanmArgakA upadeza denevAle vidva n hote haiM yA nahIM yaha nahIM kaha sakate haiM, arthAt prazastamokSamArgake upadeza denevAle vidvAn bahuta kama hote haiM / yadi koI hoM to mithyAdRSTi avivekI unako aneka prakArase kaSTa dete haiM // 61 // jinAgamakI rakSA karo. dAyAdacorakusutastrIjaLakRmidhUlitailadahanAcaiH / syAjinazAstravinAzastebhyastadrakSa sarvayatnena // 62 // artha-dAyAda, cora, kuputra, durAcAriNI strI, jala, kIDe, dhUla, tela, agni Adise jinAgamakA nAza hotA hai| isalie he bhavyAtman ! inase jinAgamoMkI rakSA kara, jisase isa lokameM samyagjJAnakA sAdhana banA rahe // 62 // mataM samastai RSibhiryadAItaiH prabhAsuraM pAvanadAnazAsanam / mude satAM puNyadhanaM samarjituM dhanAni dadyAnmunaye vicArya tat // 63 // artha-samasta Aheta RSiyoMke zAsana ke anusAra yaha dAnazAsana pratipAdita hai / isalie puNyadhanako kamAne kI icchA rakhanevAle dAnI zrAvaka uttama pAtroMko dekhakara unake saMyamopayogI dhanAdikadravyoMko vicAra kara dAna deveM // 63 // iti zAstradAnavidhAnam
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavilakSaNavidhAnameM - bhAvalakSaNavidhAnam rAjAkesamAna puNyaparikaroMko milAnA cAhiye / yatkarmArjitamuccayena samudA satsAvadhAnaM sadA / taM bhAvaM ca tamudyamaM taducitaM dezaM sahAyaM ca tam // tanmitraM ca tamIzvaraM ca tamRrSi tAnsevakAMstatkulaM / taM graMthaM ca niyojya tacca kurute'riSTaM ca bhUpAlavat // 1 // artha-jo manuSya yahAMpara puNyakriyAvoMko karatA hai usako bahuta thAnaMda va sAvadhAna hokara una kriyAvoMko karanI cAhie / una kriyAvoMke yogya bhAva, udyoga, ucitadeza, yogya sahAyatA, anukUla mitra, hitaiSI svAmI, nispRhaguru, anukUlasevaka aura tadanukUla parigraha Adi ko yogyarUpa se milAkara puNyakAryoko karanA caahie| tabhI usameM saphalatA milatI hai jaisA ki yogya rAjA rAjyakAryameM sarvaparikaroMko milAyA karatA hai // 1 // duSToMke hRdrayameM jinamuni Adike prati dayAbhAva nahIM rahatA / jainaH pUtaguNAkaro viguNinI duSTAH kutaSiNospyAnaMtAdikaSAyiNaH sazapanA baMdhudvayAghAtinaH // . dAkSiNyaM dayayA guNena ca vinA ye yatra yatrAsate / sasnehaM sahavAsavartanasahALApAnsadA taistyajet // 2 // artha-lokameM aise kitane hI loga haiM jinake hRdaya meM jinamuni va vidvAnoMke prati koI dAkSiNya nahIM hai arthAt una kI koI paravAha hI unako nahIM rahatI hai / isI prakAra unake hRdaya meM koI bhI prANiyoMke prati dayAbhAva nahIM rahatA hai / isalie unake hRdayameM vinayAdika guNa nahIM huA karate haiN| ve dUsaroMko sadA doSa lagAte rahate haiM, sajjanoMke sAtha kutarka karate haiM / anaMtAnubaMdhi
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 dAnazAsanam Adi kaSAyoMse yukta rahate haiM, sAdhujanoMko gAlI dete haiM, aura apane dharmAbAMdhavoMko kaSTa dete haiN| aise duSTa jahAM rahate haiM unakA sahavAsa pavitra guNoMko dhAraNa karanevAle jinabhakta kabhI na kareM // 2 // jIvAnAM bhAvabhedAH syuH svAduvacca kaSAyavat / tiktavatkaTuvatkecitkecitkaTuvadamlavat // 3 // rasAnAmiha sarveSAmeko dvau vA yathA trayaH / catvAra iva paMceva SaDUsA iva bhUtale // 4 // artha--jIvoMke pariNAma aneka prakArake hote haiN| jisa prakAra rasoMke bheda svAdu, kaSAya, tIkhA, kaTu, lavaNa, amlake rUpameM hote haiM usI prakAra jIvake pariNAmoMmeM bhI aneka prakAra ke vikalpa hote haiM // 3 - 4 // yathA snindhI yathA rUkSo yathA zIto yathoSNakaH / guruvallaghuvatkecinmRduvatkharavatsadA // 5 // artha-kisIkA pariNAma snigdha rahatA hai, kisIkA rUkSa rAtA hai, kisIkA zIta to kisIkA uSNa, aura kisIkA guru to kisIkA laghu rahatA hai / aura kisIkA mRdu pariNAma rahatA hai aura kisIkA karkaza pariNAma rahatA hai arthAt ATha prakArake spoMke samAna jIvoMke pariNAma bhI hote haiM // 5 // sevyaM bAlayuvAlpamadhyaphalamevA!cita kArkaTaM / vRddhaM cedahiradya vikSipati yattadvacca kecijjanAH // sevyaM vRddhamivAdya saMskRtivazAtkecicca kUSmAMDikaM / bAlaM yadviSavadvadati bhiSajaH sevyaM na saMskArataH // 6 // artha-kakaDI bilakula komala, thoDA kaThora tathA komalakaThora aisI avasthAomeM bhI sevya hai| paraMtu jaba vaha pUrNa kaThora hotI hai taba use koI bhI manuSya nahIM khAtA hai / usI taraha kitaneka manuSya, bAla,
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvalakSaNavidhAnam 307 taruNa va madhya avasthAmeM sevA yogya hote haiM / jaba ve vRddha hote haiM taba ve sevAke lie ayogya ho jAte haiM / arthAt una ke pariNAma nirmala nahIM hote haiM / lobhAdikase dUSita hote haiM isalie ve Adara yogya nahIM rahate haiM / kuSmAMDa phala jaba pUrNa pakka ho jAtA hai taba usa ko saMskRta karake arthAt zakkarakI cAsanI vagairaha milAkara usakA sevana karate haiM / paraMtu jaba vaha bilakula komala rahatA hai taba usako saMskAra karake bhI khAnA yogya nahIM hai / kyoM ki vaha bAlyAvasthA meM viSatulya hai aisA vaidya kahate haiN||6|| jIvAH kecidivAya cirbhaTaphaLa sevyaM na saMskArataH / sevya kevalameva sevyamakhilaM syAvRddhamante'mRtam / / kecit pUjyasusevyameva phalamapyUrivaM sarvadA / doSANAM sarujAM na pathyamiha tadvaiSamyabhAmAM sadA // 7 // artha-kitaneka jIva kacariyAke samAna sevanIya hI hote haiM / unake Upara saMskAra karane kI AvazyakatA nahIM hotI hai / arthAt unake pariNAmoMmeM nirmalatA saMskArake vinA hI rahatI hai / kacariyA jaba paka jAtI hai taba amRtake samAna mIThI hotI hai / usI taraha kitaneka jIvoMke pariNAma amRtake samAna pUrNa pAparahita tathA hitakAraka hote haiM / phUTa nAma kA phala [ kakaDI vizeSa ] nIroga AdamI ko hitakara hotA hai| paraMtu rogIko vaha pathya nahIM hai / usI taraha kitaneka jIva sadoSa logoMse sevanIya nahIM hote haiN| yadi ve unakI sevA sahavAsa kareMge to unakA ahita hogA // 7 // mUlaM ca kAyaH kusumaM phalaM ca zvataM ca jambvAH pariNAmakAle / raktaM mukRSNaM sarasaM phalaM ca susvAdumiSTaM bhavabhedi zItam // 8 // artha:- jaMbUvRkSakA mUla, kAya, puSpa, phala ye sabake saba zveta haiM, paraMtu vaha pakate mamaya lAla hokara phira kAlA hotA hai| paraMtu
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam - khAte samaya svAdiSTa va mIThA lagatA hai / va pariNAma zIta hai / isa prakAra ke pariNAmako dhAraNa karanevAle koI jIva hote haiM // 8 // sevAsamaye sarasaM vadanaM virasaM karoti vastvAkhalam / sarasaM virasaM vaktraM ruNaddhi kaMThaM pUrISamUtraM ca // 9 // arthaH-usa phalako sevana karate samaya sarasa mAluma hotA hai, paraMtu mukhako virasa karatA hai / evaM samasta anya sarasa padArthake khAne para bhI use virasa kara detA hai / mukhako virasa karatA hai| kaMTha va malamUtrako rokatA hai // 9 // kecitkaMkA yathA jaMtughAtakA mitrbhedkaaH| kecitkaMkA ivAbhAnti phezadoSApahAriNaH // 10 // arthaH-koI kaMghe jisa prakAra zirapara rahe hue jU Adi prANiyoMkA nAza karate haiM, isa prakAra koI 2 mitroMko bheda karanevAle hote haiM / koI kaMghe jisa prakAra keza ke doSoMko dUra karate haiM, usI prakAra koI 2 manuSyoMkA pariNAma rahatA hai // 10 // bhedakRjjantuhA kazcitsasnehe sati kaMkavat / .. nisnehe'pi ca jantughnastasminnAbhimukhaH sadA // 11 // artha-koI kaMghA jisa prakAra zirapara telake rahanepara jU Adi ko bheda karanevAlA va use nAza karanevAlA hotA hai / usI prakAra koI 2 atyadhika sneha rahanepara bhI vahAM bhedabhAva utpanna karate haiM va una ko hAni pahuMcAte haiM / koI kaMghA tela na rahane para bhI jaMtukA nAza karatA hai / isI prakAra koI prema na rahanepara bhI dUsaroMkI hAni hI karate haiM / isa prakAra ina logoMse hamezA dUra rahanA cAhie // 11 // Adatte doSiNAM doSAn nirdoSo vimukhIbhavet / / sadoSo raktaM pibati nirdoSa naiva raktapAH / / 12 // artha- hamezA doSI hI doSiyoMke doSako grahaNa karatA hai|
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvalakSaNavidhAnam nirdoSI doSako grahaNa karane ke lie prayatna nahIM karatA hai / doSI jalaukahI duSTa rakta ko pIte haiM / nirdoSI kabhI nahIM pIte // 12 // zuSkAsthidazanAdasraM pivanveti na kukkuraH / kecidatra na jAnanti puro'pi bahuvedanAm // 13 // : 309 artha - jisa prakAra kuttA sUkhI haDDIko khAte hue apane dAMta ba mukhase nikalanevAle rakta ko pIte hue bhI use nahIM jAnatA hai, usI prakAra kitane hI sajjana apane sAmane aneka prakAra ke duHkha hone para bhI use nahIM jAnate haiM // 13 // gehUM yatra gate zunIha manujairghAtaM bhavatyadbhutaM / nAcatsa gRhapravezamapi te daNDAhatiM nAtyajet / cintyameva so'pyadhaphalaM bhuGge yathA viSTape / bhuJjAnAssakalA bhavanti dUritaM yannAzayantyaihikam // 14 // artha -- koI kutte aparicita manuSya ke ghara meM ghusa jAte haiM taba usa gharakA mAlika unako pITatA hai usa samaya ve kutte bhoMkane lagate haiM / paragRddameM ghusanekA svabhAva koI kutte nahIM choDate haiM / ataH ve hamezA daMDe se pITe jAte haiM / pITanevAlA AdamI tathA kutte donoM hI apane apane kArya pApasaMcaya hI karate haiM / usI taraha koI jIva prANiyoMko duHkha dete haiM / prANI apane pUrva kRtakarmakA phala bhogate haiN| tathA duHkha denevAle bhI apane ihaparaloka ko bigADakara pApa saMcaya karate haiM / isa prakAra vicAra kara jItroMko duHkhita karanA yogya nahIM hai, aisA manameM vicAra karanA cAhiye // 14 // mA kuru zucaM kRtajJaprANiSvamadhama iti budhA buveta / bhavato'pi nikRSTataraM dRSTvA zvAnaM kRtajJanAmAnam // 15 // artha - he jIva ! maiM kRtajJaprANiyoM meM adhama hUM / isa prakAra kI ciMtA mata kro| tumase bhI adhika nikRSTa kRtajJa kutte ko dekha kara apane mana meM samAdhAna kara lenA cAhie || 15 ||
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam zvAno jAnanti durgadhaM jJAnena kSmAgataM zavam / . na nidhAnaM tathA nIcA doSAn pazyanti no guNAn // 16 // __ artha-kuttA apane jJAnabala se bhUmike aMdara rakkhe hue zava ke durgaMdha ko jAna sakatA hai| paraMtu bhUmi meM koI nidhi ho to use nahIM jAna sakatA hai| isI prakAra nIcamanuSya doSako hI grahaNa kara sakate haiM / guNa ko grahaNa nahIM kara sakate // 16 // avantyadanti hiMsanti vikrINantyAmiSAzinAm / jAvAlA iva vastAdIn vartante katicijanAH // 17 // artha-bheDiye loga bakare Adi ko saMrakSaNa karate haiM, khAte haiM; mArate haiM evaM mAMsabhakSakoM ko becate bhI haiM / isa prakAra ke pariNAma ke bhI koI duSTa rahate haiM // 17 // svakIyadharmAnuguNAsta eva punnye'dhike'tiprtikuulvRttaaH| . kiMcina jAnanti hitAhitaM vaM mattAstumInA iva kecidatra // 18 // . artha-koI koI puruSa pUrvajanmake dharmAcaraNase adhika puNyazAlI ho jAte haiN| paraMtu ve pratikUla AcaraNa karate haiN| jalameM sukhase viharane vAle matsya jaise matta hokara apanA hitAhita nahIM jAnate hue maraNavaza hote haiM usI taraha ve puruSa bhI apanA hitAhita nahIM jAnate haiN| __ anyo'nyalaMghanavighRSTivirodhavRttA nityavyathAH satatalUna punarbhavAca / viNmUtrakambakasazarkarakIlapaGka carmAnuraktacaraNA iva kaMcidatra // 19 // artha-jaise koI puruSa ApasameM pAvoMse lar3ate haiM taba unake pAva vyathita hote haiM / unake nakhoMmeM darda hone lagatA hai| tathA jinake pAvoMmeM viSTA, mUtra, kAMTe, kIcaDa vagairahase takalIpha ho rahI hai aise manuSyoMke samAna jo jIva ApasameM virodha karate haiM unako ihaloka meM
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvalakSaNavidhAnam dveSavikAra se duHkha hotA hai tathA paralokameM bhI pApodaya se duHkha hI moganA paDatA hai / ataH ApasameM dveSa IrSyA vagairaha choDane cAhiye jisase ubhaya lokameM sukha hotA hai // 19 // ye svasvAnAzritAsteSAM mano'nuguNavartinaH / - abhedaviSayAsaktAH kecidvezyAjanA iva // 20 // artha:-jisa prakAra vezyA jo dhana dete haiM unake manake anukUla vartAva karatI haiM evaM abhedarUpameM viSayAsakta hotI haiM usI prakAra isa saMsArameM koI 2 sajjana hote haiM // 20 // vRthA mRtyuM gatA mInAH palalezAzayA yathA / vivekarahitAH kecidvinaSTA ISadAzayAH // 21 // artha-jarAse mAMsake TukaDeke lobhase machaliyAM apane prANako kho letI haiM, isI prakAra isa saMsArameM kaI vivekarahita sajjana kSudra abhiprAyake vazIbhUta hokara naSTa hote haiM // 21 // kAhArA bhArapicchanti kiJcinnAndolanasthitim / kRtAMhaso yathA kecitkarmabhArAnvahantyalam // 22 // arthaH-kahAra loga kevala bhArako cAhate haiM yA bhArako jAnate haiM, kaMpakapImeM [ jhUle ] rahe hue koI padArthakI apekSA va parijJAna unako nahIM hai / isI prakAra isa saMsArameM kaI sajjana karmArjana karate hue karmabhArako hI vahana karate haiM // 22 // vizaMntyahanyavaTaM naktaM yAnti lAMbhanakA ythaa| puNyakAle'tivimukhAH pApe kecitsukhacchavaH // 23 // __ artha-jamIna khodane vAle manuSya dinameM gaDDhA khodate hue nIce jAte haiM paraMtu jaba rAta ho jAtI hai taba Upara Ate haiM usI taraha kitaneka puruSa puNya karane ke samaya meM puNya kRtya se vimukha hokara
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam pApa meM tatpara hote haiM tathA pApa karane meM tatpara hokara usa se sukha prApti kI icchA karate haiM / aise vicAroMse ve iha para loka meM hitako naSTa kara ke duHkha ko hI bhogate rahate haiM ||23 // svargAnnaraM narAtsvarga kramAzcitatapaH parAH / kecinmithyAdRzo yAnti muhuH zAkhAmRgA yathA // 24 // - artha - koI 2 mithyAdRSTi tapazcaryAke phalase svarga se naraparyAyako, manuSyaparyAya svargako isa prakAra kramase vAra 2 jAte Ate rahate haiM, jisa prakAra ki baMdara vRkSoMpara eka zAkhAse dUsarI zAkhApara kUdate rahate haiM // 24 // ghanadhvanizrutereva nirviSAH zikhino yathA // naTanti niraghAH keciddharmotsAhadhvanestathA // 25 // artha - meghakI dhvani ke sunate hI jisa prakAra mayUra nirviSa hote haiM, usI prakAra koI 2 pAparahita sajjana dharmotsAha ko utpanna karane vAle zabdako sunate hI maMdakaSAyI hote haiM || 25 // vyAghradhvanizrutereva palAyante yathA mRgAH // tathA hiMsAzrutereva palAyante'ghabhIravaH // 26 // artha - jisa prakAra vyAghrake zabdako sunate hI mRgagaNa bhAga jAte haiM usI prakAra hiMsAviSayako sunate hI pApabhIru sajjana bhAga jAte haiM // 26 // zvAnacaMdrodayaM dRSTvA bhaSante vAtyasUyayA // keciddhanyajanaM dRSTvA pradviSantyatyasUyayA // 27 // artha - caMdramA ke udaya hote hI IrSAse kutte bhokane lagate haiM, usI prakAra koI 2 sajjana va dharmAtmAoMse IrSA dveSa karate rahate haiM // 27 //
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvalakSaNavidhAnam koI paropadezameM paMDita hote haiM. pareSAM pravadanto'pi zubhAzubhaphaLaM sadA // kecitsvayaM na jAnanti mANikyAH pakSiNo yathA // 28 // artha-dUsaroM ko zubhAzubha phalako apane zakuna se kahate hue bhI rasma va pakSI svayaM usa zubhAzubha ko nahIM jAnate haiN| isI prakAra koI paropadeza meM paMDita rahate haiM // 28 // ___ koI bailake tulya hote haiM.. parastrIsaMgamAsaktAH parArthabhRtavigrahAH // trAtadehendriyasukhAH kecicca vRSabhA yathA // 29 // artha saMsAra meM aise bhI koI manuSya haiM jo bailake samAna parastrIsaMgamameM Asakta rahate haiM, dUsaroMkI sevAmeM hI sadA tatpara rahate haiM, apane deha va iMdriyake sukhameM hI sadA magna rahate haiM // 29 // koI piMgalake tulya miSTavacanI hote haiM. mAgacchatAdya purato'dhvani pIDanAstI tyevaM bruvanta iva piGgalapakSiNo'tra / mAMsAzinaH suvacasA paripUjanIyA, mAMsAzino'pi katicicchubhabhASiNaHsyuH // 30 // artha-piMgala pakSI apane vacanase kahatA hai ki Age Aja tuma mata jAvo, mArga meM pIDA hai / mAMsabhakSI hone para bhI usakA vacana zakunazAstra meM grAhya hai / isIprakAra isa saMsAra meM mAMsabhakSI bhI koI mIThe vacana ko bolanevAle hote haiM / / 30 // ___ koI cikoDatulya hote haiM. kecitsvakukSibhRtyartha lokeSTAni phalAnyapi / pAtayantaH svapuNyAni cikroDA iva jantavaH // 31 // artha-cikroDa nAmaka jo jaMtu hai vaha apane udarapUraNa ke
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa dAnazAsanam 31 // lie logoM ko iSTa aise bhI sarva phaloM ko girAte rahate haiM, usI prakAra isa saMsAra meM kitane hI sajjana puNyakA nAza karate haiM koI siMhake tulya pApa kamA lete haiM. gajo hataH kesariNAtmano'yaM bhavedadantIva ca jambukAdyAH // vRthA krudhaikaH prahatastadarthAnanye harantyAtmana eva pApam ||32|| artha -- siMha krodha se hAthIko mAratA hai, paraMtu usakA mAMsa zRgAla vagaire prANI bhakSaNa karate haiN| siMha gajavadha ke pApase lipta hotA hai / isIprakAra koI puruSa krodhase kisIko mAratA hai aura usa ke dhanAdika anya loga uThA lete haiM / haraNa karate haiM / mArane vAleko kevala pApa kI hI prApti hotI hai // 32 // koI saMketAdise praNAma karate haiM. saGketAGgasaMspRSTyA badhirAH zayitA yathA / praNamanti samaGgAya namanti katicittathA // 33 // artha - kitane hI bahare saMketa, aMgasparzana Adi se zayanAdi kriyA karate haiM / usIprakAra isa saMsAra meM aneka vyakti saMketAdise hI praNAma vaMdanA Adi kriyA karate haiM ||33|| koI billI ke tulya hiMsAtura hote haiM. sthitvA dhyAyanti mAjarA vRSAviSTabilAntike / ekAgracintayA kecidyathA hiMsAturAstathA || 34 // artha- jaise billI cUhe ke bilake bAhara baiThakara dhyAna karatI hai, usI prakAra isa saMsAra meM koI ekAgracitAMse dhyAna karate hue hiMsAtura rahate haiM // 34 // koI hiMsA naMdI hote haiM. mArjAranakulazvAlA dRzyAnpazyantyairnizam / yathA hiMsAnaMdijano vyanakti sukRtahAsa || 35 //
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvalakSaNavidhAnam artha--mArjAra nakulAdi prANI jisa prakAra rAtriMdina ekamekako dekhakara vairavirodhako dhAraNa karate haiM yA rAtriMdina hiMsA karanemeM hI AnaMdita hote haiM, isI prakAra isa saMsArameM koI koI manuSya bhI hiMsA karanemeM hI AnaMda mAnate haiM // 35 // koI kUrmake tulya bhramaNa karate haiM. hiMsayA durgatiM gatvA labdhA hiMsatyasannarAH / unmajanti nimajjanti kecitkUrmA ivAmbhasi // 36 // artha-koI hiMsAke phalase durgatiko jAkara vahAM bhI punaH prANiyoM kA vadha kara punaH durgatimeM paribhramaNa karate haiM / isa prakAra jalameM kachubeke samAna saMsArasAgarameM barAbara gote lagAte phirate haiM // 36 // pApI ullUke tulya dharmako dekhate nahIM. prakAzadveSiNaH keci kA vA khanakA iva / dharmamArgaprakAzaM na pazyanti duritAndhakAH // 37 // artha-ullU va ghaMsa jisa prakAra prakAzase napharata karate haiM usI prakAra koI pApIjIva dharmamArgake prakAzako dekhanA nahIM cAhate haiM // 37 // koI cUheke tulya vivekahIna hote haiM. hitAhitaM na jAnanto vRSAH pazyantyaharnizam / / sadguNocchedinI loke yathA kecidguNApahAH // 38 // artha-jipta prakAra cUhe apane hitAhitako nahIM dekhate, tathA uttama taMtuoMse nirmita vastrAdikoMko naSTa karate haiN| isI prakAra koI 2 guNako apaharaNa karanevAle puruSa sadguNako nAza karate haiM evaM apane hitAhitako nahIM dekhate haiM // 38 // koI kauveke tulya marmabhedI hote haiM. pazcAdyaGgavaNAn dRSTvA khAdantyahIva vAyasAH / kecinmarmANi sarveSAM sarvadodghATayantyalam // 39 //
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam - - artha-jisa prakAra kauve jAnavaroMke zarIra para jakhama dekhakara use khodane lagate haiM, khAte haiM / usI prakAra koI 2 jIva dUsaroMke duHkhakI avasthAmeM bhI unake marmasthalako bhedate haiM // 39 // __ koI manuSyoMkA nAza karate haiM kArayanti svayaM pApaM kecidAzritya bhUpatIn / nAzayanti janAn rAjye chakAH khagamRgAnyathA // 40 // artha-koI 2 sajjana rAjAke Azrayase svayaM pApa karate haiM, evaM dUsaroMse pApa karAte haiM, jaise koI manuSya pAle hue catura pazu, pakSIke dvArA dusare pazu, pakSIko pakaDate haiM // 40 // koI tRNake tulya hote haiM. varSAkAle pravardhante grISme nazyanti ca svayam / vRSTayutpannatRNAnIva kecijjIvanti sarvathA // 41 // artha-jisa prakAra koI ghAsa barasAtameM utpanna hote haiM evaM garamImeM naSTa hote haiM, isI prakAra koI 2 jIvoM kI hAlata hai / paraMtu koI 2 barasAtameM utpanna hue ghAsa sadA hI jIte haiM / usI prakAra kinhI 2 jIvoMkA pariNAma hotA hai // 41 // spRSTA yathA gAH sakalAzca bhadrAstuSTA manasyeva bhavanti vRddhAH / - surA ivAmI lalanAH samIkSya spRSTvA tathAhAditamAnasAH syuH // 42 // artha-jisa prakAra acchI vRddha gAyeM bailoMko sparza karane mAtrase maname hI saMtuSTa hotI haiM, isI prakAra koI 2 acchI striyAM apane pati ko dekhakara va sparzakara manameM saMtuSTa hotI haiM // 42 // balAtkArase parastrI gamana karate haiM. haThAdAkramituM gAzca dhAvanti vRSabhA yathA // masAnyAGganA kecidagIkurvanti mAnavAH // 43 //
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvalakSaNavidhAnam artha:-jisa prakAra koI baila jabardastI gAyake sevana karane ke lie jAte haiM, usI prakAra kitane hI puruSa parastriyoMke prati jabardastI va Asaktacittase pravRtti karate haiM // 43 // kSetre kUTAkRSTe vRSTe'nantAdayo yathaidhante / bAhyAzuddhena tapasA yenAntaraghAni cAzu vardhante // 14 // artha:-jisa prakAra ubhADa kheta meM varSAke paDane para aneka sasya vizeSa utpanna hote haiM, usI prakAra bAhyameM azuddhi honepara tapazcaryA ke karanese aMtaraMga meM pApa kI vRddhi hotI hai // 44 // koI kaidIke tulya bhogakI icchA karatA hai. icchanti bhogAn smaraNena nityaM bhogAntarAyeNa tapo bhavenna / dhyAyanti kecinmanujA yathAsmin kArALaye zRMkhalitA hi caurAH // 45 // artha-koI manuSya nitya hI bhogakI icchA karate haiM, smaraNa karate haiM, paraMtu bhogAMtarAyake udayase usakI prApti nahIM hotI hai / bhogoMkI prApti honese ve tapa karate haiM aisA nahIM samajhanA cAhiye / jisa prakAra kArAgRhameM par3A huA cora apane chuTakArekA hI dhyAna kiyA karatA hai, usI prakAra usa vyaktikI hAlata hai // 45 // duSToMke liye upakAra apakArake liye hotA hai. hitaM payo viSAyaiva sarpANAmiva jAyate / keSAM ciTukramAvAnAM syAtkRtaM puNyamaMhase // 16 // artha-jisa prakAra sarpa ko pilAyA huA hitakara dUdha bhI viSa hI huA karatA hai, usI prakAra koI koI duSToMko kiyA huA upakAra bhI apakAra ke lie huA karatA hai, puNya bhI pApake rUpa meM pariNata hotA hai // 46 //
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 dAnazAsanam - - - karma mUDhArjitaM sarva kiJcidudbhavati sphuTam // .. akRSTAnAsatRNakSetreSaptasubIjavat // 47 // ...' artha-upArjita karmoM se koI karma udayameM Akara phala dete haiM, sarva karma phala nahIM dete haiN| boye gae saba bIjoMse dhAnya utpanna nahIM hotA hai. kucha bIja aMkurita hokara una thoDese thoDI dhAnyotpatti hogI // 47 // pravRddhapuNyAni tadAtra keciddharanti sArthAni samAhitAni // pravRddhasasyAni yathAtra mAryo haranti sArthAni smiihitaani||48|| ___ artha-puNyase prApta huA dhanAdika pApodayase naSTa hotA hai jaise utpanna huA dhAnya dhAnyamArI rogase naSTa hotA hai / ataH prApta hue bhI dhanAdika padArthoko loga pApodayase bhoga nahIM sakate.aisA samajhakara puNya loga prAptike hI kArya hamezA karanA cAhiye // 48 // __kecitkurvanti dAnasya vighnaM vighnaarjnkssmaaH| .... zukrapazcimakAjeMdracApo vRSTiharo yathA // 49 // - artha-kisI kisI kA svabhAva hI yaha hai ki dAna meM vighna upasthita kiyA jAya, ve aMtarAya karma kA arjana karate haiM / jisa prakAra ki zukragraha ke pazcima meM rahane vAlA iMdradhanuSa niyama se vRSTi ko dUra karatA hai, usI prakAra vaha bhI dAna kArya nahIM hone detA hai // 19 // mugaMdhiraMbhoSNajalena mRtyu gateva kecidurite praviSTe // kSayaM prayoti kramataH sugaMdhiraMbhAmavaMtIva vRSaM tu jainAH // 50 // artha-jisa prakAra garama pAnIse sugaMdhI kele kA vRkSa naSTa hotA hai usI prakAra pApapraviSTa honese yaha vyakti naSTa hotA hai / jisa prakAra usa kele ke vRkSa kI rakSA karate haiM usI prakAra dharmakI rakSA karane ke lie prayatna karanA cAhie / / 50 //
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvalakSaNavidhAnam ... kSareyaM vAzitaM tasya yathA kukSau na tiSThati / .. ... keSAM cetasi saddharmastathA puNyaM na tiSThati // 51 // artha-kutteke dvArA pIyA huA ghI upta ke peTameM kabhI nahIM ThaharatA hai| usI prakAra kisI kisIke hRdaya meM saddharma tathA puNya kabhI nahIM ThaharatA hai // 51 // ' vastrAkrAntanizAkAntilayaM yAti yathAtape / dharmecchA sukRtaM keSAM dussaMgAt kSIyate kramAt / / 52 // arthaH-vastra meM vyApta haridrA kA raMga dhUpameM naSTa ho jAtA hai, usI prakAra kisI kisIke dharbha dhAraNa karane kI ichA va puNya nIcasaMgatise naSTa hote haiM / / 52 // yathA vahnimukhe sUtaH sadyo nAsti trsdRshaam| - mithyAksRSTivAgdravyabhaktibhirTagayakSayaH // 53 // ... artha-jisa prakAra agnimukhameM utpanna yA rakkhA huA padArtha tarakSaNa naSTa hotA hai, usI prakAra jo samyagdRSTiyoMko kaSTa pahuMcA kara, mithyA dRSTiyoMkI utpatti meM preraNA, dravyadAna, bhakti AdimeM madata pahuMcAtA hai " usa ke darzana va puNya zIghra naSTa hote haiM // 53 // . AmakuMbhe yathA toyaM sadyastasya vibhedakRt / / hRdyapake na dharmo'yaM pItauSadhamiva jvare // 54 // artha-kacce ghaDe meM bharA huA pAnI jisa prakAra zIghra usa kA bhedana karatA hai, usI prakAra kacce hRdaya meM sthita dharmakI bhI hAlata hotI hai| jisa prakAra yaha manuSya jvarako hAlata meM auSadha pItA hai to vaha jvara kA bhedana karatA hai, usI prakAra usa dharma kI bhI hAlata . hotI hai // 54 // ...gAvaH prajAH padaM jJAtvA kRtvA bIjaM vapanyaho / .. tathA na kRtinaH kuryuH puNyabIjaM vapanti na // 55 //
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 dAnazAsanam artha-prajAgaNa yogya sthAnako jAnakara athavA sthAnasaMskAra kara bIjakA vapana karate haiM, paraMtu kheda hai ki sajjana loga usa prakAra yogya sthAnako jAnakara puNyabIjakA vapana nahIM karate haiM // 55 // jArasya strIvivAdAtmakaTayati sadA tana jArApatistu / maunIbhUtvA''zaye kSubhyati ca khalu tayoH klizyate bNdhuvrgH|| sA nizzaMkA sa caivaM sukhayati duritaM cinvate klezato'mI / nirvighnAtsA sa jIvatyanizamaghakaraM puNyamAhurmunIMdrAH / / 56 / / artha-jAra puruSakA apane strIke sAtha jaba kalaha ho jAtA hai taba usakA anya strIke sAtha saMbaMdha hai yaha bAta prakaTa hotI hai| athavA vaha jAra puruSa mauna dhAraNa kara legA to bhI mana usakA kSubdha arthAt zaMkita hotA hai / vaha jAra puruSa jisa strIke sAtha saMbaMdha rakhatA hai usa ke baMdhuvarga umra ke sAtha dveSa karate haiM / yadyapi jAriNI apane jArake sAtha saMbhoga karake usa ko khuza karatI hai to bhI una donoMko pApa hI lagatA hai / kadAcit bAMdhavagaNa na honese ve nirvighna kArya karate haiM to bhI unakA pUrvapuNya pApa ke lie hI kAraNa hotA hai aisA munIzvara bhavya jIvoMko kahate haiM / tAtparya-puNyodayase akArya saphala hotA hai to bhI usa se pApa baMdha hI hogA tathA narakAdi durgatiyoMkI prApti hogI aisA samajhakara akArya kA tyAga hI karanA cAhie // 56 // pApakara puNya. kecidAkhaTituM gatvA zUnyahastA bhavantyaho / teSAM pApakaraM puNyaM pravadanti munIzvarAH // 57 // artha-koI koI manuSya zikAra khelane ke lie jAte haiM, vahAMpara unako zikAra na milane para zUnyahastase hI lauTate haiM / paraMtu manameM baDe duHkhI hote haiN| yadyapi zikAra na milanA yaha unakA puNya hI hai, paraMtu usase punaH duHkhI honA va zikAra khelanekI pravRtti yaha saba pApakara hai, isalie yaha pApakara puNya hai, usase pApArjana hotA hai, isa prakAra munigaNa kahate haiM / 57 //
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvalakSaNavidhAnam ...... puNyakara pApa. kecidAkheTituM gatvA zUnya hastA bhavantya ho / teSAM puNyakaraM pApaM bruvantIha munIzvarAH // 58 // artha-koI koI zikAra khelane ke lie jAte haiM, zikAra kucha bhI na milanepara zUnya hastase lauTate haiM / paraMtu manameM khinna nahIM hote haiM / pratyuta irSita hote haiM ki Aja zikAra nahIM milA to acchA huA, mere hAthase honevAlI hiMsAse meM baca gayA, una prANiyoMkI bhI rakSA huI / yadyapi unakI kriyA pApa hai tathApi pariNAmase puNyakara hai| jAratvAdikRtismRtyorbAdhA bahuvidhA bhavet / teSAM puNyakaraM pApaM karmarUpavido viduH // 59 // artha-jAratvAdiduSkRtiyoM ko karake jo vyakti una kRtiyoM se honevAlI bAdhAvoMko vicAra kara pazcAttApa karate haiM / evaM una pApoMko choDate haiM to unakA pApa puNyakara hai, aisA karmasvarUpako jAnane vAle maharSi kahate haiM // 59 // pApakara puNya, vinA rAjAdivAdhAM yajjArasyAvati jAratAm / tasya pApakara puNyaM karmarUpavido viduH // 6 // . artha-jo vyakti rAjAdikI bAdhAse dUsare jAravyakti kI jAratA ko saMrakSaNa karatA hai arthAt usa jArapuruSako koI kaSTa nahIM hone detA hai, vaha pApakara puNya hai, isa prakAra maharSigaNa kahate haiM // 6 // kruddho'pavAdAcakito'pi yo jano daMSTrA vidAryAzayamasramAzu / tathA pipAsu vi vartate yathApyalarka Abaddhagalo didaMkSukaH // __ artha-jo manuSya niMdAse bhayayukta hotA hai tathA kruddha hotA hai, taba vaha apanI dAr3heM khaTakhaTAMtA hai, apanA mukha phADatA hai / usa 41
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 dAnazAsamam samaya vaha daMza karaneke lie udhukta hokara jisane apanA mukha phADA hai aise pAgala kutteke samAna dikhatA hai // 61 // . jhaMjhAvAte jAte patite karakoccaye rasAlAnAm / prapatanti phalAni yathA kecicca mahAntarAyavantaH syuH // 62 // artha-viziSTa AMdhI calanepara jisa prakAra vRkSase AmraphalAdi patita hote haiM usI prakAra koI 2 sajjanoMko akasmAta. karmavaza mahA aMtarAya upasthita hotA hai // 62 // svAmidrohI yo'haMdApahartA dAtuH zakti yo'pyavijJAya bhoktA / bhoja bhoja tadgRhasyApakartA so'yaM kSipraM yAti pApaM dridrm||63|| .. arthaH-jo vyakti svAmidrohI hai, devadravyako apaharaNa karanevAlA hai, dAtAkI zaktiko na jAnakara hI usase lAbha uThAnA cAhatA hai, kisI gharakA roja roja khAkara bhI usako apakAra karatA hai, vaha , vyakti zIghra hI tIvrapApako saMcaya karatA hai / evaM usake phalase dari. dratAko prApta karatA hai // 63 // jArAn ye tarpayantyarthai steSAM janmAntare'tra ca / sarve dRggocarAH kAntA vazyAH syuH svAMganA iva // 64 // artha-jAra puruSako dhana dekara jo khuSa karate haiM unakI striyAM isa janma meM tathA parajanma meM mAno jAra puruSa kI hI striyAM haiM isa prakAra una ke vaza hotI haiM / arthAt jAra puruSako dAna denA usakA Adara karanA vagairaha kArya karane se apane vaMzakI zuddhi naSTa hotI hai ataH jArAdika durAcAriyoMko dAnAdika nahIM denA cAhiye // 6 // taraNDamApUritasarvamAnavaM nadItaTaM tArayati prakupyati / tadantarasthAniha sarvamAnavAn zapatyamI tiSTha yathA sa mauninaH / / artha-jisa meM loka baiThe haiM aisI nAvako nAvika nadIke kinAre lagAtA hai / paraMtu usako yadi loga gAlI dekara kupita kareMge to yaha
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvalakSaNavidhAnam samasta logoMko nadImeM DubA degA / usI taraha dAna denevAle ko usa ke kArya kI prazaMsA kara dAnameM pravRtta karanA caahie| aise karane se dharmaprabhAvanA hogI anyathA dharma kA vinAza hogaa| yogya dAna dene vAle kI prazaMsA karo athavA mauna dhAraNa karo paraMtu usakI niMdA karane se dharmakA nAza karanekA akArya hotA hai, aisA samajhakara aise kArya se sadaiva dUra raho // 65 // asmin gArikA vasanti nagare vIthISu muSTirjaDaiH / puNyaM vastucayaM haranti ca yathA muSTipurANazrute // dale yo nRpavatphalaM talavaro badhnAti duSTaM ythaa| dvau nAthau vasataH zubhAzubhakarau loke yathAryAhasi // 66 // artha-kataranI vagaire corIke sAdhana lekara rAjAne svataH apane koSAgArameM corI kI thii| taba kotavAlane zodha karake rAjA hI cora hai aisA nizcaya kara usa ko pakaDa liyA, usa samaya prajAne kotavAlakI bahuta prazaMsA kI / usI taraha dhanAdika vastuoMko hama yadi matpAtrAdi dAnameM lagAyeMge to hama kotavAla ke samAna puNyaphala-svargAdika phala milegA, hamArI iha lokameM kIrti hogI aura yadi hama hamAre dhanAdikoM ko asatkArya meM viniyukta kareMge to svayaM hI dRSTAMtameM pradarzita kiye rAjAke samAna daMDita hoge arthAt pApase durgatiduHkha bhogeMge / aisA samajhakara satpAtrAdika ko dAna denA cAhie // 66 // sadA vikaladuHparigrahabahugrahaiH pIDitam / mano'timaruduccalatsalilavIcivatkaMpayate // savela [ga] jalamadhyakampitatRNAMgavatkampate / jvalajjvalanapAtrasaMkathitavArivatkSubhyate // 67 // artha-mana pariprahase rahita hone para bhI vAyuse Upara uThI huI jalataraMgake samAna sadaiva caMcala va zokaprasta rahatA hai| yadi duSTa
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAsanam Arr.. ...... parigraha ho to manuSyoMkA mana begayukta jalake bIca meM rahe hue tRNa ke samAna bAra 2 caMcala hotA hai| aura yadi parigrahasaMgraha atyadhika hogayA to usa se agni kI bAlAse saMtapta pAtra meM sthita ubalate hue pAnIke samAna mana kI sthiti hotI hai / ataH satpAtrameM dAna dene se hI manaHzAnti hotI hai aisA samajhakara dAna kArya meM mana ko lagAnA cAhie // 67 // na vighnAH santi keSAMcitpApinAM pApamUrtaye // na vighnAH santi keSAMcitkRtinAM puNyamUrtaye // 68 // artha-lokameM vighna aMtarAya kise nahIM hai ! apitu avazya hai, paraMtu puNyazAliyoMko apane puNyamUrtitvake prabhAva se viSna nahIM hote hai va Anepara bhI dUra hote haiM / / 68 // darzanacAritrarahita jJAna. niruptakSetravRttivavRttimabda ivAdRzaH // jJAnaM kRSikavattasya jIvitaM niSphalaM bhavet // 69 / / dRSTivRttavihInasya paraM jJAnaprabhAvinaH / jIvitaM niSphalaM tasya nirartha kSetravRSTivat / / 70 // artha-cAritra va darzanase rahita jJAna vyartha hai, jisa prakAra kisAnako, khetIkA jJAna honepara bhI yadi usane bIja nahIM boyA to vaha niSphala hai| boyA to bhI vRSTi AdikI anukUlatA nahIM milI to usakA jJAna niSphala hai| usI prakAra darzana va cAritrase rahita viziSTajJAnako dhAraNa karanevAle prabhAvI vyaktikA bhI jIvana niSphala hai / ataH jJAnArjanake sAtha zraddhA. nameM dRDhatA va cAritrake pAlana ke lie bhI prayatna karanA cAhiye // 70 // ___ guruvoMkI anumatike ghinA cAritrapAlananiSedha. grAmajanapatyanujJA vinA narAH kurvate'tra ytkaarym| . hAniH syAttena yathA gurvanumatimantareNa yavRttam // 71 // .
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvalakSaNavidhAnam 325 anhvvwwnnnnn... .www artha-jisa prakAra lokameM grAmapati va janapatikI anumatike liye vinA koI kArya kareM to usakI hAni hotI hai| usI prakAra guruvoMkI anumatike vinA jo cAritrako pAlana karate haiM unakI hAni hotI hai| arthAt vratagrahaNAdika gurusAkSIpUrvaka hI honA cAhiye // 71 // yadyatkAryamimeM janA nRpajanAnujJAM vinA kurvase // nAzaM yAnti phalaM labheta na yathA tattena jIvA guroH // sAnujJAM ca vinA svayaM vratamitA dharmetaraM vartanaM / samyagdharmaphalaM prayAnti na vinA tIrthezamanyena ca // 72 // " artha-lokameM dekhA jAtA hai ki manuSya jo kArya rAjakIya paravAnagIke binA hI karate haiM, usase unakI hAni hotI hai, evaM usa kArya se una ko bhI phala nahIM milatA hai / isI prakAra he jIva ! jo vyakti guruvoMkI anumati va upadeza Adike vinA svataH hI vrata prahaNa karate haiM unakI hAni hotI haiM, ve dharmabAhyavartana bhI kara sakate haiN| evaM unako yatheSTa phala nahIM mila sakatA hai / kyoM ki tIrthakara parameSThiyoMke dvArA pratipAdita mArgapara gaye vinA dharmakA samIcIna phala nahIM mila sakatA hai // 72 / / vyartha artha. syAtsvezArtho na dharmAya na bhogAya manAgapi // yasya tajjIvanaM vyartha yathA bAleya jIvanam // 73 // artha-jina puruSoMkA dhana dharmasAdhana meM aura bhoga meM tila mAtra bhI upayukta nahIM hotA hai, unakA jIvana gadheke jIvana ke samAna vyartha hai / aisA samajhakara apane dhanakA satkArya meM upayoga kro| anyathA gavemeM aura tumameM koI antara hI nahIM rahegA // 73 // gehe caurAvRte loke tatrasthe jAgrati svayam / muktvA tadaiva dhAvanti na jJAnAzrayatyayam // 74 //
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 dAnazAsanam artha-ghara para jisa samaya cora AyeM usa samaya gharavAle jagate hoM to ve cora bhAga jAte haiM, corI nahIM karate, isI prakAra vivekase jo manuSya jAgRta hai use pAparUpI cora sparza nahIM karatA hai // 74 // ye kurvanti bAla sutAya satataM tairAzrayanti grahAstaM matkoTakamakSikAca caTakA dezaM ca kAkA iva // te gauDaM makadAnyavAmanizaM dAtRnime yAcakAH / niHzaMkaM mudRzaM ca dInamiti taM matvA vimuzcaMti te // 75 // artha-jo putraprApti ke lie bali dete haiM / tathA prahoMkA japa pUjanAdika kArya karate haiN| aise logoMkA yAcakajana Azraya karate haiN| jaise guDakA matkoTaka, makSikA vagairaha prANI Azraya karate haiN| paraMtu jo putraprApti ke lie bali denA, prahapUjana ityAdika kArya nahIM karate haiM jo niHzaMka aura samyagdRSTi haiM, unakA yAcaka loga Azraya nahIM karate haiM / aise puruSoMko dIna samajhakara yAcaka tyAga karate haiM // 75 // ye'nyadviSaH sutaprItA jIvanti svaparigrahe / teSAM na bhUtirna manAsvAsthyaM rogAdibhithA // 76 / / artha-jo apane putroMke prati prIti karate hue, dUsaroMse dveSa karate haiM, sadA apane parigrahoMko hI saMrakSaNa karanA cAhate haiM, una kI saMpatti vyartha hai, unakA mana bhI malina hai / svAsthya bhI rogAdi se saMyukta hotA hai arthAt ve sadA asvastha rahate haiM / / 76 // dattayamuktavacanaM nizAmya tadvAramAzritya ciraM vasaMti / dainyaM kRtaM bhUri yathetadartho labdho na mocAzritakIravArAH // 77 // ___ artha-amuka dAtA dAna detA hai aisA vacana sunane para yAcaka usa ke dvArakA Azraya lekara dIrgha kAlataka yAcanA karate rahate haiN| aura jisa vastu kI prApti ke lie yAcanA karate haiM vaha vastu nahIM
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhISalakSaNavidhAnam milI to keleke phala kA Azraya choDa denevAle kIrake samAna dAtAko choDa dete haiM / / 77 // no lajjA nAbhimAno na paTutaramatinoM viveko na bNdhu-| noM mitraM nAbhijAtinaM ca sukRtabakaM na vrataM dharmadhIna // no devo no guru! patiriha pitarau no vdhuuto vacortho / nAyavyArjanaM yo grahila iva sa tasyAMgajagrastacittaH // 78 // ... artha-jo yAcaka jana haiM unako na lajjA hai, na abhimAna hai, na tIkSNatara buddhi hai, na niveka hai, baMdhu bhI nahIM hai, mitra bhI nahIM hai, kulInatA nahIM hai, puNya nahIM, vrata nahIM, dharmabuddhi nahIM, deva nahIM, guru nahIM, pati, mAtApitA, strI vagaire koI bhI nahIM hai / vaha kAmavedanA se pIDita cittavAle ke samAna rahatA hai // 78 // sAdhavo doSamAyAnti khaLasaMgAtmabhUtakam / zuddhAnto doSamAyAti jAraikasahavAsataH // 79 // artha--duSToMke saMgase sajjana bhI doSako prApta hote haiN| jAroM ke sahavAsase zuddha aMtaHpurastriyAM bhI doSa ko prApta hotI hai // 79 // ko vA striyo vallabha eva dhImAnyo gADhasaMgaM kurute sa eva // rUpaM na vRttaM na kulaM na jAtiH zAkasya caucchiSTamivAsamIkSan / / . artha-jo puruSa strIko dRDhasaMbhoga se khuSa karatA hai, usI ke . Upara vaha prema karatI hai / vahI usakA vallabha hai| khiyA rUpa, cAritra kula tathA jAtIkA vicAra nahIM karatI hai / jaise koI dIna puruSa jhUThe zAkakA vicAra nahIM karatA huA usako letA hai / usI taraha ayogya striyAM ayogya puruSako bhI apanA vallabha samajhatI hai // 8 // daiva laukika utsAhI ye vighnaM kurvate yadi // dezagehe varakSobho mRtyuvA sarvathA bhavet / / 81 // artha--jo vyakti daiva kAryameM va laukika kArya meM vighna upasthita
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnazAlanam karatA hai, usake phalase dezameM, ghara para kSobha utpanna hotA hai, kadAcit maraNa bhI hotA hai / / 81 // baddhagAo'nyaraMdhreNa puMlakSma sthAna ca kacit // mahAdoSAnvito jIvaH puNyalakSma vimuMcati // 82 // arthaH-jo jIva-manuSya hamezA dusareke doSa dekhane meM tatpara rahatA hai, usako puruSakA cihna prApta nahIM hogA arthAt vaha prati janma meM strI tathA napuMsaka avasthAko prApta hogaa| svayaM bahuta doSI hone se pavitra cihna usa ko choDa dete haiN|| 82 // devasthAnapurezatvaM vaMzapuNyAdipardanam / pApApakIrtiprabhRti duguNatrajavardhanam // 83 // artha-devasthAnadroha, rAjadroha, vaMzakI puNyahAni, pApa, apakIrti, Adi durguNoM kI vRddhi ko manuSya kabhI na kare // 83 // devasthAnagrAmavAdhipatyaM no satpuNyasyAsti tanmuktiranyaiH / no cetsAsyA dvitrivarSAtareSu svasyApi sthAnatrayasyApi naashH||84| ___ artha--puNyahIna prANIko devasthAnAdhipatya, prAmAdhipatya Adi prApta nahIM ho sakate haiN| ho to bhI dUsare use chuDAyeMge, yadi nahIM chuDAveM to do tIna varSoMmeM apanA va apane sthAnatrayakA nAza hotA hai| sadRSTisatkAramahaM karomItyuktvA punastaM na karotyudAste / yaH so'pyavRddhabahumUlahAneH kliznAti cAtmIyadhanAni datvA // ___ artha- samyagdRSTI jIvoMkA satkAra maiM karUMgA, isa prakAra vacana dekara jo upekSA karatA hai, usake dhanakA nAza hotA hai, vRddhi nahIM hotI hai, dhana ko dekara bhI vaha duHkha uThAtA hai // 85 // . kSetrANi sapta kRtino bhuvi na spRzanti / teSAM ca sUtakijanA na vizati geham //
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvalakSaNavidhAmam zUdro gRhaM spRzati saMvizati prdosso| doSA bhaveyuranizaM vividhaH kSayaH syAt // 86 // artha-jo dhanika loga sapta kSetroM meM dAna dete nahIM, unake gehako itanA apavitra samajhanA cAhie ki sUtakI loga bhI unake ghara meM praveza karane se adhika apavitra hoNge| aise dhanikoMke ghara meM yadi zUda praveza kare to adhika hI doSa praviSTha hote haiM aura ve dhanikoMke ghara naSTa hote haiM // 86 // ye sUtakijanAzca syuH kRtino na spRzaMti se / kulInA api jAyante savRttAH zIlazAlinaH // 87 // - artha--jo sUtakI jana puNyakSetrakA sparza nahIM karate the sajjana kulIna, saccAritra, zIlavAn hote haiM // 87 // __ pUjAke nAmase dravyApaharaNakA doSa jinapUjArthamAhatya niSphalo yatkRtodyamaH / aspRSTvA jinapUjArthamiSTArthaH syAtkRtodyamaH // 88 // artha- jinapUjAke nAmase jo dUsaroMke dravyako apaharaNa karane ke lie prayatna karatA hai usase koI acchA phala nahIM mila sakatA hai / acche bhAvase yadi jinapUjAke lie prayatna karake jinapUjA na kara sake to bhI zrAvaka iSTArtha ko prApta karatA hai // 88 // puNyAyuSAM viSAhAraH parazvadhayatIva bhoH| dharmArthaH kRtinAM sadyo daNDaM klezaM karoti saH // 89 // artha-jinakA AyuSya dAnAdi kRtyoMke karanese pavitra hogayA hai aise dhanika loga, yadi dharmake lie jisakA upayoga karanA hai aise dhanakA upayoga svArtha ke lie kareMge to unakA yaha akRtya kulhADIke samAna unakA nAza karegA / arthAt devadravya khAnese narakAdi durgati kI prApti hotI hai // 89 //
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dAnazAsanam svAmyAdidravyApaharaNaphala. vaMcanA svAmidevArthe pitrAdyarthe karoti yaH / so'sAdhyakSayarogIva kramAnmuMcati jIvanam // 90 // artha-svAmidravya, devadravya, pitRdravya Adi meM jo ThagatA hai vaha asAdhya kSayarogI ke samAna kaSTa bhogakara kramase jIvanako choDatA hai arthAt maratA hai // 9 // pAtrake bahAnese dravyApaharaNaphala yaH paradravyamAhatya pAtravyAjAcca jIvati / ihAmutra sa jIvaH syAdviSTikAro yathA janaH // 91 // - artha-jo pAtrake bahAnese dUsaroMke dravyako apaharaNa kara jItA hai; vaha iiloka va paraloka meM eka majUrake samAna duHkhI jIvanako vyatIta karatA hai // 91 // puNyavAn ko pApakarma Azraya nahIM karate haiM zucitvataH sarvazubhodayaH syAdaniSTakarmANi na cAbhayaMti // sugaMdhigehaM na vizaMti kITAstataH kRtijJAH zucitAM labheran / __ artha-pariNAmakI vizuddhi se puNyakarmakA udaya hotA hai jisase ki azubhakarma usa mamuSya kA Azraya nahIM karate haiM / jisa prakAra ki sugaMdhi ( auSadhavizeSa, dharmAtmA ) ke ghara meM koI kITaka va rogAdika praveza nahIM karate / isalie kRtajJa puruSoMko pariNAma meM nirmalatAko prApta karanA cAhie // 92 // azubhapariNAmase pApAtraya azucitvaM karotyevAzubhakarmAsravaM sadA / durgaghimaMdiraM kITAH pravizati yathA tathA // 93 // artha-pariNAma kI azubhatA sadA azubha karmAsavako karatI hai|
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvalakSaNavidhAnam jisa prakAra ki durgaMdhayukta ghara Adi meM kIDe Adi praveza karate haiM usI prakAra azubha pariNAmase azubha karma Ate haiM // 93 // jaina muniyoMke samAdhibhaMgaphala jinamunisamAdhisamaye cittanirodhaM karoti yastasya / gehapuradezanAzaH svasthAnoccATanaM bhaveniyamAt // 94 // artha - jaina muniyoMkI samAdhike samaya meM jo vyakti unake cittameM kSobha utpanna karatA hai, usakA ghara, nagara, deza AdikA nAza hotA hai, itanA hI nahIM apane sthAnakA uccATana hotA hai // 94 // pApabhIru gurujanoMke asAnapara nahIM baiThate Asane yatra tiSThanti rAjAno guravo budhAH // tatra tatrAsane jainA na vasantyaghabhIravaH // 95 // 331 artha - jisa Asanapara rAjA, guru va vidvAn virAjamAna hote haiM, - usa Asana para pApabhIru jaina kabhI nahIM baiThate haiM / / 95 // viduSA guruNA rAjJA sAkamekAsane budhAH / tattulyadharmarahitA na tiSTheyuH kadAcana // 96 // artha - vidvAna, guru, va rAjAke Asanapara unake samAna guNoMse virahita sAmAnyajanoMko kabhI na baiThanA cAhie // 96 // sajjana pApakAryako tyAga deM tyaktvA'ste'majIrNe vA sannipAte ca kAminIm // kRtIva pApakRtyAni kaSAyAniva puNyavAn // 97 // artha - jisa prakAra ajIrNa honepara annakA, sannipAta honepara strIkA, puNyavAn vyakti kaSAyoMkA tyAga karatA hai usI prakAra sajja - pAkA tyAga karanA cAhie // 97 //
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 dAnazAsanam - ra tapazcaraNase sukha nAnekakSaNasannibhaikajanane vAjaM ? vinaantrbhi-| graMnthaM sarvamiSaM vihAya tapasi kSAntaH kaSAyojjhitaH / yo varteta muniH sa cAparimitaM kALaM prayAsaM vinA / svarge saukhyakaraM sukhaM tvanubhavebudhdaiva kuryAttapaH // 98 // . artha -- atyaMta caMcala, nazvara isa aMtaraMga va bahiraMga parigrahako tyAga kara jo vyakti uttamakSamAdiguNoMko dhAraNakara, kaSAyoMkA parityAga kara tapazcaryAmeM lIna rahatA hai / vaha muni aparimitakAla paryaMta svargIyasukhakA anubhava karatA hai / isa prakAra jAnakara zuddha aMtaHkaraNase tapazcaryA karanI cAhie // 98 // uca-kSaNaikanibhamekamanpani vinAnamevAkhilaM / parigrahamimaM vihAya karaNatrayAnnirmale // lasattapasi vartate'parimitaM ca kAlaM mukhaM / sadAnubhavituM bhavediha vinA prayAsa kSamaH // 99 // artha-kahA bhI hai, kSaNabhara bhI jisakA bharosA nahIM hai, aise parigrahako tyAgakara mana vacana kAyakI vizuddhi se jo tapazcaryA karatA hai vaha aparimita kAlataka sukhako vinA zramake hI anubhava karatA hai arthAt mokSalakSmIko pAtA hai // 99 // . AcaraNake anusAra phala matvA jainajanAnvizAradajanAn datvA ca tebhyo dhanaM / vismRtyAtmaguNAMzca cetasi ca tadoSAn smarantI jnaaH|| zaMsantIha puro namanti carame kAle ca paapodyaa-| . dvaMdho'yaM bhuvi pAtako naTa imAnaMcanti nidanti ca // 100 artha-jo bhavyajIva saina-vidvAna logoMkA sanmAna karake dhana dete
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvalakSaNavidhAnam anAmAAAA. aanA hai, paraMtu unake guNoMko bhUlakara unake doSoMkA smaraNa karate rahate haiN| tathA unako pratyakSameM namaskAra kara parokSameM unakI niMdA karate haiM aise logoMko jo karmabaMdha hotA hai usakA udaya honepara ve bhI pratyakSameM pUjya hote haiM paraMtu parokSaniMdAke pAtra banate haiN| arthAt unakI pratyakSa to stuti hotI hai paraMtu parokSameM loga unakI burAI karate haiN| jaisA jo AcaraNa karegA vaisA phala milatA hai, yaha isa zlokakA abhiprAya samajhanA cAhiye / / 100 // svakSetrako choDanevAlA pApI hai svakIyasukSetrayugaM vihAya duHkSetrayugme'pi ca vartate yH| ihApyamutrAtmahitaM sutaM (kha) na labheta dharma sa ca pApavAn bhavet // artha-jo vyakti apane sacce deva guruvoMke kSetrako choDakara dUsaroMke mithyAkSetroM meM pravRtti karate haiM ve ihaparameM sukhako prApta nahIM kara sakate, unake hAthase dharmAcaraNa bhI nahIM ho sakA hai, vaha pApI hai // 101 // ___ mAtApitAdikoMkI niMdAkA phala mAtApitrIrudAste yo dharme saMghe jine gurau / . so'ribhiH svaiH paranityaM bhavedvadhyo bhave bhave // 102 // artha-jo mAtA, pitA, dharma, saMgha, jinadeva va guru AdikI abahelanA yA upekSA karatA hai, vaha bhavabhavameM zatruoMke dvArA mArA jAtA hai / aura sadA kaSTakA anubhava karatA hai // 10 // . svadravyako choDakara paradravyakA apaharaNa na kareM yatpApAgamane yadarjitamidaM hastAgataM svaM dhanaM / .. sarva nazyati tatkSaNe paradhanaM rAjJAhataM sarvadA // sarve te budha vaMcayanti ca paraiH kliznAti cise bhavAn / klezaM mA kuru mA spRzAnyadhanamAtmanyato jIva bhoH / /
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 dAnazAsanam AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAD - artha-jisa samaya pApakA udaya hotA hai, usa samaya manuSyake dvArA arjita va apane pAsameM sthita dhanakA nAza hotA hai / sarva manuSya use ThaganekA prayatna karate haiN| jisakA dhana naSTa hotA hai vaha manameM duHkhI hotA hai| aise jIvoMko AcArya upadeza dete haiM ki bho bhole bhAle jIva ! apane manameM dukhI mata hovo, apane dravyase bhinna dUsaroMke dhanako sparza mata karo / kyoM ki svataH ke dhana ke maSTa hone kA kAraNa hI yaha hai ki tumane pUrvameM paradravyakA apaharaNa kiyA hai ataH punaH usa pApako mata karo // 103 // devavyApaharaNaniSedha bena dravyamihAhRtaM jinapatestasyApi hastAgataM // dAyaM dAyami (ma) yet puro na labhate mAyA bhavetsthApitam // nidravyAtkurute dhnvyykraankRssyaadikaanudhmaaN-| statra zrImati caMdvirikta iva cAspRSTvA'ItaM jIva bho||104|| artha-jisane devadravyakA apaharaNa kiyA, usake hAthameM AyA huA dhana bhI naSTa hotA hai, Age nahIM milatA hai, kahIM gADhakara rakkhe to vaha bhI nahIM milatA hai, adRzya hotA hai / nirdhanI honese vaha khetI Adi udyogako karatA hai| tathApi dhanake vinA usameM bhI koI upayoga nahIM hotA hai / ataeva he jIva ! devadravyakA sparza mata kara // 104 // devadravyAdise IrSyA nahIM kareM manovapurvAggRhavapravittavirodhameSAM sudRgAdikAnAM / / karoti yastasya jimArthakeyA naisvaM mRtirvA'ghavivRddhireva // artha- jo vyakti mana, vacana, kAya va apanI pravRttise samyagdRSTi sAdharmi sajanoMkA virodha karatA hai evaM devadravyase IrSyA karatA hai, usase usakI hAni hotI hai / pApakI vRddhi hotI hai, vizeSa kyA ? kadAcit maraNa hI hotA hai // 105 //
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvalakSaNavidhAnam 335 devadravyApaharaNakA pratyakSaphala devAdyanyadhanAhRteH parapure mRtyuM gatAkraMdanAt / svAvAse zapanAdvivAdakaraNAdullaMghya zakti nijAm // vRtteH pApacaritrataH pariNatAdvakrAtkaSAyograto / mitradrohamukha svapuNyakulasadbhAryAyurAdikSayaH // 106 // - artha -- devadravyAdi paradravyake apaharaNa karanese dekhA gayA hai ki dUsare sthAna meM hI usakA maraNa hotA hai, usake gharapara rote hI rahate haiN| dUsaroMko gAlI denA, dUsaroMke sAtha jhagaDA karanA, apanI zaktiko ullaMghana kara vRtti rakhanA, pApAcaraNameM magna honA, kaSAyakI utAko dhAraNa karanA, mitradroha karanA Adi bAtoMse puNya, kula, sadbhAryA va Ayu AdikA kSaya hotA hai // 106 // hiMsAM mA kuru mAnRtaM vada curAM muJcAGganAM mA spRza // kAMkSAM mA kuru jainamArganijasaptakSetra bhuktiM kuru / duSTe svAmini sevakezapati ca krudhyatyalaM jIva bhI / maunIbhUya nivartya gacchati yathA puNyAya tiSTha kSamI // 107 // artha- he jIva ! hiMsA matakara, jhUTha mata bolo, corI nahIM karo, triyoM ko sparza mata kara, parigrahoM kI abhilASAkA parityAga kara jaina mArga se apane saptakSetroMkA anubhava kara / jisa prakAra duSTa svAmI hone para sevaka ke Upara atyadhika krodhita hotA hai, gAlI detA hai, paraMtu ziSTa sevaka puNya ke lie kSamA dhAraNa kara maunase jAtA hai, isI prakAra karmake parataMtratA se tumhAre lie kaSTa honepara bhI kaSAyodrikta na hokara udAsInase anubhava kro| tumhArA bhalA hogA // 107 // saMsAre duHkhabhIrUNAM keSAmasti vizodhanam / yadbhedamadhigamyAhaM tadbravImyAgamoktitaH // 108 //
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 dAmazAsanam artha - saMsAra meM duHkha bhIruvoMkI vizuddhi kisa prakAra hotI hai / una ke bhedako maiM jAnakara AgamAnusAra kathana karUMgA // 108 // jinadharma ke apavAdako dUra kareM yathAgamaM yathAkAlaM yathAzakti yathocitam / bhUpAH prajAgaH zAntyartha daMDaM svIkurvate yathA // 109 // jinadharmApavAdAMzca dRSTvA zrutvA'ghabhIravaH // zrutehi kuryuH saMzuddhiM tAratamyena sarvathA // 110 // artha - jisa prakAra rAjA yathAgama, yathAkAla, yathAzakti, yathA ucita Adi bAtoMko vicAra kara prajAvoM ke pApakI zAMti ke lie daMDa vidhAnako svIkAra karate haiM / usI prakAra pApabhIru sajjana jinadharma ke apavAdako dekhakara athavA sunakara tAratamyase zAstroktavidhi se usakA zodhana kareM // 109 110 // avibhaktoM kI zuddhi. ekenaiva kRte doSe sarveSAmavibhAginAm / zuddhe sambandhinAM sarvazuddhiH syAdekazuddhitaH // 111 // artha-kahIM kahIM eka vyakti ke doSase unake sAtha rahanevAle aneka vyaktiyoMko doSa lagatA hai / isalie usa mahApAtakI eka hai| vyaktikI zuddhi honepara sabakA zodhana ho sakatA hai / yaha avibhaktoM ke lie niyama hai // 111 // vibhaktoM kI zuddhi. vibhaktAnAM tu sarveSAmantareka ghRtAghataH // zuddhiH syAttasya nAnyeSAmUDha kanyeva paiThakAt // 112 // artha - vibhaktoMke lie sabakA bhinna 2 rUpase hI zodhana honA cAhiye / arthAt jisane pAtaka kiyA hai usIkA zodhana ho / dUsaroM kI AvazyakatA nahIM hai // 112 // 1
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASAvidhAnam - na natsaMbaMdhinA doSo na vikAro'dhane dhani / dhanisaMbaMdhinAmaMjastasya kugAdvizodhanam / / 113 // artha-koI garIba puruSane pApa kiya ho to usake saMbaMdhIjanoMko sahakArI na hone se prAyazcitta grahaNa karanekI jarUrata nahIM hai / vaha akelA hI pApakA prAyazcitta kare ! paraMtu dhana ke sahAyakoMne yadi pApa kiyA hoto dhanI aura usake sahAyakoMko bhI prAyazcitta lenA Avazyaka hai // 113 // kAryeNa dharmeNa kulena vRttAtsaMbaMdhahInAya janAya vittam / / dace svakIya pratibhUrivAryA jainasya doSopazamAya dadyuH // 114 // __artha-kAryase, dharmase, kulase, cAritrase jo vyakti patita hai, use apane dranyako denese viziSTa doSa lagatA hai, loga usa kriyAko acchI nanarase nahIM dekhate haiN| kisI sAdharmI sajjanake doSake upazamake lie dravyakA pradAna karanA cAhiye // 11 // rAjAparAdhimajunaM parisava bhRtyAMichettuM ziraH pavi ca gacchata evaM dRSTvA / datvA dhanaM khalu vimocayatIva loko jainAMcitApazamanAya dhanAni dadhuH // 115 // artha-aparAdhI manuSya ke chedana karaneke lie gajAkI AjJA huI to sevakajana use pakaDakara lejAte haiM, usa mArgameM koI dayAlu use dekhatA hai to dhana dekara use chuDAne ke lie prayatna karatA hai / usI prakAra apane sAdharmiyoMke dvArA arjitapApake zamanake lie dhanakA vyaya karanA cAhiye / / 115 // eke vRSa dhanaM dhAnyaM gA kSetra kohalAdikam / datvevAtmapurAviSTAJjanAn pati jinAzritAn // 116 //
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ me __ artha-koI 2 dharma, dhana, dhAnya, gAya, kSetra gAje bAje Adiko pradAna kara apane nagarameM Aye hue sAdharmI bhAIyoMkA svAgata karate haiN| [yaha stutya hai ] // 116 // yAvatsUtakamamasti nAvadapi saMjhuddhirjanAnAM vidhi-| jainAnAmiha duma'tau sukhamRtau sA syAdyavAzakti ca / mukhyAnAM gurubhUpadhArmikasanAM zuddhirjinA_dibhiH kAryA zAsanavatsalairiva janai pAya dattaM dhanam // 117 // artha-loka va zAstrakI vidhi hai ki jisa prakAra kA sUtaka hai usa prakArakA zudividhAna bhI honA cAhiye / kisIkA maraNa durmaraNa hotA hai, kisIkA maraNa sukhasamAdhipUrvaka hotA hai / ina saba bAtoMko jAnakara yathAzakti zuddhi karanI cAhiye / mukhya guru rAjA va dhArmika janoMkI zuddhi jinapUjAdikoMse honI cAhiye / jisa prakAra rAjAke lie dhana diyA jAtA hai, usI prakAra aise samaya , dharmavatsaloMke dvArA zuddhividhAnakA honA Avazyaka hai // 117 // munisatsAdhurATasadRgvatikAdijanasya ca / dharmoddhArakarasyApi durmacau sanmRtAvapi // 118 // jinabhaktAzca yAvantastAvantaH puruSAH sapAH / tadoSopazamAyaiva zudimicchaMtri sarvathA // 119 // pADAntara sumalam / . arthaH-muni, AcArya, samyagdI, batika va dharmoddhAraka Adi ke maraNa vA sanmaraNa honepara jitane jimabhakta haiM ve sarva samAnarUpa se usa doSake upazamake lie zodhana kareM // 12 // uktaMca-sarveSAmavibhAginAmabhihitA bhudikmiktAtmanA / ...' moDhAyA duhituryathA pitRbhaSo'pyarthI va tAM kArayet / /
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvalakSaNavizanam hiMsAdurmatidUSaNe ca mahatAM dharmApakIrtI bhttauN| ..sAle taM patite'pyati ca yathA sA sthAcayAzaktikA 130 - artha-jo bhavya avibhakta hai una sarva ko zuddhi kahI hai / paraMtu ve avibhakta nahIM ho to una ko zuddhi nahIM hai| jisa kanyAkA vivAha ho gayA hai vaha bhinnagotrA ho jAne se usake pitAdika jaise doSa zuddhike lie yogya haiM vaiptI vaha nahIM hai / hiMsA, durmaraNa, dUSaNa lagAnA, dharma kI niMdA karanA, parvatAdikase girakara paDanA ityAdika pAtaka ho jAne para yathAzakti zuddhi prahaNa karake pApa se mukta honA cAhie / vimocayan rogamaraM bhiSagyathA vimAMcayan dainyamaraM nRpo yathA / mRte ca baMdhAvasukhopazotaye yathAtiduravaM svajanena mocyn||121 __ artha-jisa prakAra vaidya rogako chuDAtA hai, rAjA dInatA kI chuDAtA hai, usI prakAra kisI baMdhukA maraNa honepara apane kuTuMbiyoMka duHkhakI upazAMti ke lie una ke duHkha ko dUra karate hue zuddhi vidhAna karanA cAhie // 121 // dhanakA upayoga nRpo'rjitArtha nijasainyapuSTaye yathA prajArtho nRpavaprakarmaNe / jinAzritA jainajanAdhAMtaye dadAti sarvaca dhanaM tathA jnH||122 jisa prakAra rAjAke dvArA saMcita dhana apanI senAke poSaNake lie hai| prajAvoMkA dhana rAjAke saMrakSaNake lie hai| usI prakAra jinabhakka jIvoMkA dhana sAdharmI bhAIyoMke pApakI azAMtike lie upayogameM AnA cAhiye / usI prakAra ke kAryoMmeM sajjana apane dhanako dete haiM // 122 // zuddhividhAna anukaMpaikaM kSapayati gardaikaM gurudayaikamiti doSasya / nijagurudattavratadhRtirekaM bhAgaM tato'tinirdoSAH syuH // 13 //
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnazAlanam artha-kisI 2 doSako anukaMpA hI dUra kara detI hai, kisIkI zuddhi gaINAse hotI hai, kisI doSakI zuddhi apane guruke dvArA die due vrata ke pAlanase hotI hai / doSake tAratamyase jhuddhividhAnameM bhI tAratamya hai| . yadi alpadoSa duA to vyastra ba adhika doSa huA to samasta zuddhividhAnaM bhedoMkA upayoga karanA cAhiye // 123 / / zAke'bde triyugAgnizItaguyute'tIte viSAvatsare / mAghe mAsi ca zuklapakSadazame zrIvAsupUjyarSimA // proktaM pAvanadAnazAsanamidaM jJAtvA hitaM kurvatAM / dAnaM svarNaparIkSakA iva sadA pAtratraye dhaarmikaaH||124|| artha-zrI vAsupUjyaRSine yaha dAnazAsana nAmakA pavitra zAstra zAlivAhana zaka 1343 viSu saMvatsarake mAgha zuddha dazamAke dina racA hai| isa aMthakA abhiprAya jAnakara bhavyajIva apanA hita kreN| suvarNa parIkSaka jaise saccA sonA grahaNa karate haiM usI taraha dhArmika loga isa graMthase jJAna prApta kara tIna prakArake satpAtroMko dAna deve va apanA hita kareM // 124 // 9 bhadraM bhUyAt / S '
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ ardhamAna pAbanA bhAjI kalyANa bA~dara miyA lA solApUra