________________
ઉપમા.
૩૩૩ उपमानोपमेययोः साधर्म्य भेदाभेदतुल्यत्व उपमा. ઉપમાન અને ઉપમેયના સાધમ્યમાં ભેદ અને અભેદ બંનેની તુલ્યતા થાય ત્યાં ઉપમા.
અલંકારરત્નાકરકાર આ પ્રમાણે લખે છે – . उपमानेनोपमेयस्य सादृश्यमुपमा. ઉપમાનની સાથે ઉપમેયનું સાદૃશ્ય એ ઉપમા. રૂટ આ પ્રમાણે કહે છે:--
उभयोः समानमेकं, गुणादिसिद्वं यथा यदेकत्र।
अर्थेन्यत्र तथा तत्साध्यत इति सोपमा त्रेधा. ॥
“મો અર્થાત ઉપમાન, ઉપમેયના જે ગુણાદિ સમાન (એક જાતિય) હોય અને એક પદાર્થમાં જેવા સિદ્ધ કરવામાં આવે એવાજ એ અન્ય પદાર્થમાં સિદ્ધ કરવામાં આવે એ પા.
સાહિત્યસુધાસિંધુકાર લખે છે – तद्भिन्नत्वे सति तद्गतभूयोधर्मत्वमुपमात्वम् "
ઉપમાનના ભેદ સહિત ઘણાં ઉપમાનના ધમે ઉપમેયમાં જે છે એ ઉપમા. વાગભટ આ પ્રમાણે લખે છે
उपरानेन साहश्यमुपमेयस्य यत्र सा ।
प्रत्ययाव्ययतुल्यार्थसमासैरुपमा मता ॥ જ્યાંઉપમાનની સાથે ઉપમેયનું સાદસ્ય પ્રય, વ્યા, તુષાર્થ અર્થાત્ તુલ્ય અર્થ વાંચી સદૃશ આદિ શબ્દ અને સમાસ કરીને થાય ત્યાં ત્તા અથતું માનવામાં આવે છે.
અલંકારતિલકકાર આ પ્રમાણે લખે છે – “ગતિરોમનમેન સાદાગરતિમા
અતિભૂત (નહીં છુપાએલ) ભેટવાળા સદશ્યની પ્રતીતિ એ ઉપમા.
અલંકારચૂડામણિકાર આ પ્રમાણે લખે છે –
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
