________________
અન્તર્ભાવાલંકાર,
૫૪૧
g.
પૂર્વ એટલે પ્રથમ. પછી થવાવાળાની પ્રથમ થવામાં પૂર્વ શબ્દની રૂઢિ માનનાર પ્રાચીન પૂર્વે નામને અલંકારાન્તર માને છે. રૂટ આ લક્ષણ ઉદાહરણ બતાવે છે –
यत्रैकविधावाँ जायेते यौ तयोरपूर्वस्य । अभिधानं प्राग्भवतः सतोभिधीयेत तत्पूर्वम् ।।
જ્યાં જે બે અર્થ એક વિધિ અથવા એક કિયાવાળા થઈ જાય છે, એમાંથી પછી થવાવાળાનું પહેલું થવાનું કથન એ પૂર્વે ગાજર,
યથા.
દ્રષ્ટિ વિગિનિ વૃષ્ટિયુત, થઈ પ્રથમ મિપાલ,
પાછળ વૃષ્ટિયુત થયે, ઘન આ વરષા કાલ.
વર્ષાકાલમાં ઘન અને વિગિનીનાં નયન, જલવર્ષણરૂપ એક ક્રિયાવાળાં થાય છે. એમાંથી ઘનની પાછળ વર્ષવાવાળાં વિગિનીનાં નયનેનું પ્રથમ જલ વરસવું કહ્યું એથી અહીં પૂર્વ અલંકાર છે. રત્નાકરકારે પછી થવાવાળાં કાર્યનું પહેલા થવું એ અસંગતિ અલંકારનો પ્રકાર માન્ય છે. અને તેમસંથાસ્થિરતા આવી આજ્ઞા કરનાર મહારાજા ભેજે આને ચિત્ર હેતુને પ્રકાર માન્ય છે. અમારા મતથી આ વિચિત્ર અલંકાર છે.
પ્રતિકારક નિષેધ કરેલના પુનવિધાનને પ્રતિબર કહે છે. ચિન્તામણિ કષકારે કહ્યું છે કે “પતિ તવા નિષિદ્ધ પુનધિ” પ્રાચીન પ્રતિબકરને અલંકારાન્તર માને છે.
અલંકારરત્નાકરકાર આ લક્ષણ કહે છે
“કારિક તિકારઃ” પ્રત્યાપતિ અર્થાત્ ફરી આવી પડવું એ પરિવાર માર્યર છે.. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
