Book Title: Rajasthani Sahitya Sangraha 03
Author(s): Lakshminarayan Dixit
Publisher: Rajasthan Prachyavidya Pratishthan Jodhpur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003392/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna purAtana ganyamAlA ke pradhAna sampAdaka - padmazrI muni jina vijaya, purAtattvAcArya [sammAnya saJcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura] granthAGka 53 rAjasthAnI-sAhitya-saMgraha bhAga 3 ( pAMca rAjasthAnI premavArtAoM kA saGkalina: prakAzaka rAjasthAna rAjya saMsthApita rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura (rAjasthAna) RAJASTHAN ORIENTAL RESEARCH INSTITUTE, JODHPUR Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna purAtana yatyamAlA pradhAna sampAdaka-padmazrI muni jinavijaya, purAtattvAcArya e smy' smbl, bksssthaan maaphiy'aa mstin, jiiH ] granthAGka 53 rAjasthAnI sAhitya-saMgraha bhAga 3 ( pAMca rAjasthAnI premavArtAmoM kA saGkalana) prakAzaka rAjasthAna rAjya saMsthApita rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna BASTHAN ORIENTAL RESEARCH INSTITUTE, JODHPUR. jodhapura ( rAjasthAna) 1966 I. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna purAtana granthamAlA rAjasthAna rAjya dvArA prakAzita sAmAnyataH akhilabhAratIya tathA vizeSataH rAjasthAnadezIya purAtanakAlIna saMskRta, prAkRta, apabhraMza, rAjasthAnI, hindI Adi bhASAnibaddha vividhavAGmayaprakAzinI viziSTa-granthAvalI pradhAna sampAdaka padmazrI muni jinavijaya, purAtattvAcArya sammAnya saMcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura; maoNnareri membara oNpha jarmana orienTala sosAiTI, jarmanI; nivRtta sammAnya niyAmaka ( praoNnareri DAyarekTara ), bhAratIya vidyAbhavana, bambaI; pradhAna sampAdaka, siMghI jaina granthamAlA, ityAdi granthAGka 53 rAjasthAnI-sAhitya-saMgraha bhAga 3 ( pAMca rAjasthAnI premavArtAtroM kA saGkalana ) prakAzaka rAjasthAna rAjyAjJAnusAra saJcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura ( rAjasthAna ) 1966 I. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnI-sAhitya-saMgraha bhAga 3 pAMca rAjasthAnI premavArtAoM kA saGkalana ( vistRta bhUmikA evaM pariziSTAdi sahita ) sampAdaka gosvAmizrIlakSmInArAyaNa dIkSita kaiTalaoNgiGga esisTenTa rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura bhUmikA-lekhaka DaoN. nArAyaNasiMha bhATI, ema.e., (pI-eca.DI.), ela-ela. bI. saJcAlaka, rAjasthAnI zodha saMsthAna, jodhapura prakAzanakartA rAjasthAna rAjyAjJAnusAra saJcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura ( rAjasthAna ) vikramAbda 2022 ) prathamAvRtti 1000) bhAratarASTrIya zakAbda 1857 (khristAbda 1966 / mUlya- 5.50 mudraka- hariprasAda pArIka, sAdhanA presa, jodhapura Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 3 4 5 saJcAlakIya vaktavya bhUmikA sampAdakIya vArtAgata viSayAnukrama bAta bagasIrAma prohita-hIrAMkI rosAlUrI vAratA bAta nAgajI - nAgavantorI bAta darajI mayArAmakI rAjA caMda- premalAlachIrI vAta 1 risAlU kI bAta ke rUpAntara 2 pacAnukramaNikA - anukrama (ka) rIsAlUkumaranI vArtA (gujarAtI) (kha) risAlUrA dUhA 3 vArtAgata sUktiyA~ vArtAeM pariziSTa (ka) bAta bagasIrAmajI prohita-horAMkI (kha) bAta rIsAlUrI (ga) nAgajI ne nAgavaMtIrI bAta (gha) bAta darajI mayArAMmarI 38 55 - 1 - 50 51 - 144 145 163 164 - 185 186 - 196 167 - 210 211 - 214 215 - 224 224 - 236 238 237 236 - 242 243 - - 25 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMcAlakIya vaktavya rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna kI ora se rAjasthAna purAtana graMtha-mAlA' ke antargata "rAjasthAnI sAhitya-saMgraha-zreNI" meM rAjasthAnI bhASA kI pratinidhi svarUpa uttama prakAra kI kRtiyoM ko yathAyogya prakAzita karane kA hamArA saMkalpa graMthamAlA prArambha karane ke samaya se hI banA huA hai| tadanusAra rAjasthAnI sAhitya-saMgraha ke do bhAga pahale prakAzita ho cuke haiM / rAjasthAnI sAhitya-saMgraha, bhAga 1 kA prakAzana 1957 I0 meM huA, jisakA sampAdana rAjasthAnI bhASA aura sAhitya ke suprasiddha vidvAn pro0 narottamadAsa svAmI, ema0 e0, vidyAmahodadhi ne kiyaa| isa saMkalana meM : 1-khIMcI gaMgeva nIMbAvataro do-paharo, 2-rAmadAsa vairAvatarI Akhar3IrI vAta aura 3-rAjAna rAutaro vAta-vaNAva nAmaka tIna rAjasthAnI varNanAtmaka vArtAoM kA prakAzana humA / isI bhAga ke prArambha meM rAjasthAnI gadya ke viSaya meM zrI agaracanda nAhaTA ke do nibandha prakAzita kiye gaye haiM jinase pAThakoM ko rAjasthAnI kathAsAhitya aura rAjasthAnI gadyAtmaka racanAoM ke vaiziSTaya kA paricaya prApta hotA hai| - rAjasthAnI sAhitya-saMgraha, bhAga 2 kA prakAzana 1960 I0 meM huA jisakA sampAdana pratiSThAna ke pravara zodha-sahAyaka DaoN. puruSottamalAla menAriyA, ema0e0, sAhityaratna ne kiyA hai| isa pustaka meM vIratAsaMbaMdhI tIna rAjasthAnI kathAe~ haiM : 1-devajI bagar3AvatArI vAta , 2-pratApasiMgha mhokamasiMgharI vAta aura 3-vIramade sonIgarArI vAta / tInoM hI vArtAoM ke sAtha sampAdaka ne zabdArtha aura TippaNiyAM dI haiM jinase pAThakoM ko vArtAmoM ke arthagrahaNa meM suvidhA rahatI hai| sAtha hI, sampAdakIya bhUmikA aura pariziSTa meM parizramapUrvaka prAcIna bhAratIya kathA-sAhitya, rAjasthAnI kathA-sAhitya aura pratyeka vArtA se saMbaMdhita aitihAsika aura sAhityika-saundarya ko prakaTa kara rAjasthAnI kathA-sAhityaviSayaka jAnakArI ko agresRta kiyA gayA gayA hai| ukta donoM hI prakAzanoM meM rAjasthAnI bhASA kI prAcIna kathAnoM aura gadya ke utkRSTa udAharaNa saMkalita haiN| ___ isI zrRMkhalA meM prastuta rAjasthAnI sAhitya-saMgraha, bhAga 3, graMthamAlA ke 53veM graMtha ke rUpa meM pAThakoM ko prastuta kiyA jA rahA hai| isameM pAMca rAjasthAnI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premAkhyAnoM kA saMkalana hai / isakA sampAdaca pratiSThAna ke kaiTalaoNgiMga sahAyaka posvAmizrIlakSmInArAyaNa dIkSita ne kiyA hai| ina vArtAoM kA gadya prasaMgAnusAra parcAzoM se anuprAriNata hai| rAjasthAnI kathAe~ bar3e parimANa meM kahI, sunI aura likhI jAtI rahI haiN| aisI avasthA meM kathA kahane vAle aura lipikartA ina kathAoM meM apanI ruci ke anusAra parivartana kara gadyAMza meM padya jor3ate rahe haiN| isa prakAra rAjasthAnI gadya-kathAoM kA parikAra aura vistAra hotA hI rahA hai / isa saMkalana kI kathAoM meM aitihAsika puTa dene kA bhI prayatna kiyA gayA hai kintu aitihAsika tithikrama kI kasauTI para ve tathya pUre khare nahIM utarate haiN| sampAdakIya vaktavya meM aneka tathyoM kA adhyayanapUrvaka udghATana kiyA gayA hai| isa pustaka ko adhikAdhika upayogI banAne kA prayatta kiyA gayA hai| isa prakAra pustaka ko uttamatayA sampAdita karane ke liye zrIgosvAmIjI badhAI ke pAtra haiM / rAjasthAnI zodha saMsthAna, jodhapura ke saMcAlaka DaoN. nArAyaNasiMha bhATI ne apanI vidvattApUrNa bhUmikA meM rAjasthAnI gadya kI prAcInatA, rAjasthAnI gadya ke vibhinna rUpa, rAjasthAnI kathAnoM kA vargIkaraNa, prema-kathAoM kI sAmAnya vizeSatAeM pora vArtAgata viSayoM kA yAthAtathya nirUpaNa kiyA hai jisase isa prakAzana kI upAdeyatA adhyayanArthiyoM ke liye saMvaddhita ho gaI hai| tadartha hama DaoN0 bhATI ko hArdika dhanyavAda dete haiN| sAtha hI risAlU kI vArtA se sambaddha "risALa rI aurata" zIrSaka citra upalabdha karane ke liye bhI hama unake prAbhArI haiN| isa pustaka ke prakAzana-vyaya kA eka aMza "Adhunika bhAratIya bhASA vikAsa yojanA (rAjasthAnI)" ke antargata zikSA-maMtrAlaya kendrIya sarakAra, dillI se prApta huA hai| isa sahayoga ke liye hama pratiSThAna kI ora se ukta maMtrAlaya ke prati hArdika AbhAra pradarzita karate haiM / prAzA hai ki itaH pUrva prakAzita isa prakAra ke sAhitya-saMgraha ke do bhAgoM ke samAna yaha tIsarA bhAga bhI vidvAnoM ko paThanIya evaM upayukta pratIta hogA / rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, zAkhA kAryAlaya, cittaur3agA dinAMka 1-1-66 muni jinavijaya sammAnya saMcAlaka Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnI gadya kI prAcInatA prAcIna rAjasthAnI sAhitya gadya evaM padya donoM hI dRSTiyoM se samRddha hai / rAjasthAnI padya kI vipulatA evaM usakI vizeSatA sarvatra jJAta hai / parantu rAjasthAnI gadya kI apanI vizeSatA aura usakI prAcInatA ke sambandha meM bahuta kama jAnakArI abhI prakAza meM A pAI hai| rAjasthAna kI vibhinna sAhityika saMsthAnoM ke saMgraha tathA adhunAtana zodha kArya ke AdhAra para yaha kahA jA sakatA hai ki rAjasthAnI bhASA meM jo prAcInatama gadya milatA hai vaha 'asamiyA' zrAdi eka do bhAratIya bhASAoM ko chor3a kara anya bhASAtroM meM nahIM milatA / rAjasthAnI gadya ke prAcInatama udAharaNa sphuTa rUpa meM hI prApta hote haiM parantu unase gadya kI banAvaTa aura bhASA ke rUpa kA sahaja hI anumAna lagAyA jA sakatA hai / isa prakAra ke sphuTa udAharaNa zilAlekhoM va tAmrapatroM meM dekhe jA sakate haiM / rAjasthAnI gadya kA prAcInatama udAharaNa bIkAnera ke nAthUsara gA~va ke eka zilAlekha meM aMkita hai jisakA samaya saM0 1280 diyA gayA hai / ataH 13vIM zatAbdI meM rAjasthAnI padya ke sAtha-sAtha gadya kA nirmANa bhI prAraMbha ho gayA thA, yadyapi usa para apabhraMza kI chApa vidyamAna hai / bhUmikA 13vIM zatAbdI ke pazcAta gadya kA nirantara vikAsa hotA rahA hai / saMgrAmasiMha dvArA racita bAlazikSA vyAkaraNa meM prApya rAjasthAnI gadya ke udAharaNoM ko dekha kara yaha kahA jA sakatA hai ki AcAryoM kA dhyAna bhI rAjasthAnI gadya kI ora 14vIM zatAbdI meM AkRSTa hone laga gayA thA / prAcIna gadya ke nirmANa meM jainavidvAnoM kA vizeSa yoga hameM niHsaMkoca bhAva se svIkAra karanA hogA, kyoMki 1 2 * varadA, varSa 4, aMka 3, pR0 3 / isa graMtha kA racanAkAla 1336 hai / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] unhoMne na kevala svatantra rUpa meM varan bAlAvabodha, TabbA tathA TIkAoM Adi ke rUpa meM bhI rAjasthAnI gadya ko apanAyA hai tathA usako panapAne kI ceSTA kI hai| isa dRSTi se taruNaprabhasUri dvArA saM0 1411 meM likhita SaDAvazyaka bAlAvabodha yahAM ullekhanIya hai| 15 vIM zatAbdI ke aMtima caraNa taka Ate Ate rAjasthAnI gadya meM kAphI nikhAra A gayA thA aura apane sAhityika rUpa meM usakI sthApanA ho cukI thI jisake pramANa meM mANikyasuMdarasUri dvArA saM0 1478 meM racita vAgvilAsa ke gadyAMzoM ko dekhA jA sakatA hai, jinameM gadya ke parimArjana ke sAthasAtha layAtmakatA, anuprAsa evaM varNana-kauzala kI khUbI parilakSita hotI hai| __ bhASA ke kramika vikAsa kI dRSTi se 15 vIM zatAbdI kI racanAoM meM apabhraMza kA prabhAva vidyamAna hai kyoMki unameM 'au' tathA 'prAi' ke prayoga prAyaH sarvatra milate haiN| isa samaya kI jainetara gadya racanA acaladAsa khIcI rI vacanikA meM bhI isa prakAra ke udAharaNa dekhe jA sakate haiN| zivadAsa gADaNa racita yaha racanA gAgarona ke khIcI zAsaka acaladAsa tathA mAMDaNa ke bAdazAha ke yuddha ko lekara likhI gaI hai jisameM rAjasthAnI gadya kA prayoga bahulatA ke sAtha huA hai| usakI abhivyaktigata viziSTatA ke AdhAra para DA0 TesITarI ne use prAcIna rAjasthAnI kA eka klAsikala maoNDala kaha kara usake mahattva ko pradarzita kiyA hai| yahAM yaha bhI ullekhanIya hai ki muslima sabhyatA ke saMparka ke kAraNa rAjasthAnI meM arabI aura phArasI ke zabdoM kA Agamana bhI isa samaya ho gayA thaa| rAjasthAnI gadya ke kramika vikAsa kA itihAsa prastuta karanA yahAM apekSita nahIM hai / ataH yahAM kevala yaha batAnA paryApta hogA ki 15 vIM zatAbdI ke aMta taka Ate-Ate rAjasthAnI gadya kA parimArjana eka sImA taka ho gayA thA aura 16 vIM zatAbdI meM to vaha aneka sAhityika vidhAoM kA mAdhyama banane lgaa| 17 vIM aura 18 vIM zatAbdI meM gadya racanAoM kA nirmANa jJAta tathA ajJAta lekhakoM dvArA vipula parimANa meM huA hai jisakA adhikAMza bhAga prAcIna hastalikhita graMthoM meM prAja bhI surakSita hai / gadya ke vibhinna rUpa rAjasthAnI gadya kA yaha vikasita rUpa bAta, khyAta, pIDhI, vaMzAvalI, vacanikA Adi anekAneka rUpoM meM prayukta huA hai| inake atirikta rAjasthAnI gadya ke mAdhyama se anuvAdoM kI paraMparA bhI koI 14 vIM zatAbdI se prArambha ho gaI thI aura jinameM jaina-vidvAnoM kA hI viziSTa hAtha rahA hai| anuvAda tathA TIkAyeM aneka rUpoM meM upalabdha hotI haiN| ina TIkAoM ke mukhya rUpa TabbA, Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlAvabodha, vArtika Adi haiN| Age cala kara arabI phArasI Adi bhASAoM ke mahattvapUrNa graMthoM kA ulthA bhI rAjasthAnI gadya meM kiyA gayA hai, jisako sAmagrI hastalikhita graMthoM meM hajAroM pRSThoM meM lipibaddha huI hai| yaha kahane kI AvazyakatA nahIM ki rAmAyaNa, mahAbhArata, purANa, hitopadeza Adi ko pUrNa rUpa meM athavA prAMzika rUpa meM isa bhASA ke mAdhyama se janatA taka pahuMcAne kA saphala prayAsa bhI aneka vidvAnoM ne kiyA hai| sthAnIya riyAsatoM ke prAcIna rAjakIya rekArDo ko dekhane se yaha pramANita hotA hai ki bar3e laMbe arse taka isa prakAra ke kAmakAja rAjasthAnI bhASA meM hI hote the| ata: samAja kI vyAvahArika bhASA rAjasthAnI hI thii| kathAnoM kA vargIkaraNa uparokta gadya ke vibhinna rUpoM meM vAta aura khyAta kA viziSTa mahattva hai| muMhatA naiNasI, dayAladAsa tathA bAMkodAsa kI khyAteM bahucarcita haiM. parantu ina khyAtoM ke atirikta rAThor3oM, bhATiyoM, kachavAhoM, cauhAnoM Adi ko khyAteM bhI upalabdha haiM, jinakA mahattva jitanA sAhityika dRSTi se nahIM hai, utanA aitihAsika dRSTi se hai| sAhityika dRSTi se vAta-sAhitya eka aisI vidhA hai jisa para sahI mAne meM rAjasthAnI bhASA gaurava kA anubhava kara sakatI hai| anya bhAratIya bhASAoM meM itanA viSaya-vaividhya tathA kalAtmakatA se paripUrNa kathAsAhitya upalabdha honA kaThina hai| isa kathAsAhitya ko moTe taura para pAMca bhAgoM meM vibhakta kiyA jA sakatA hai 1. aitihAsika 2. ardha aitihAsika 3. paurANika 4. dhArmika 5. sAmAjika aitihAsika kathAyeM prAyaH khyAtoM ke prAMzika rUpa meM tathA sphuTa rUpa meM upalabdha hotI haiM, jo ki prAcIna zAsakoM, yoddhAoM tathA viziSTa prakAra ke caritranAyakoM ko lekara likhI gaI haiM / ardha aitihAsika kathAoM meM kalpanA tathA janazrutiyoM kA bAhulya hai, parantu ve aitihAsika kathAoM ke apekSA adhika kalAtmaka haiM / isa prakAra kI kathAoM kI bahulatA kA mukhya kAraNa mugalakAla meM yahA~ ghaTita hone vAlI anekAneka ghaTanAe~ haiM jinameM yahA~ ke zAsaka varga ke zaurya tathA kartavyaparAyaNatA va svAmIbhakti Adi guNoM kA bakhAna kiyA gayA hai / pratyeka sAhitya prAcIna sAmAjika-paramparAoM evaM mAnyatAoM se prabhAvita hI nahIM hotA, apitu apane pUrvajoM kI thAtI ke rUpa meM bahuta kucha unase grahaNa karane aura usa para manana karane ko lAlAyita rahatA hai / ataH aneka paurANika prasaMga Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] sahaja hI meM rAjasthAnI kathA - sAhitya kI nidhi bana gaye haiM / hamArI saMskRti meM dharma kA sthAna sarvopari rahatA zrAyA hai, vaha kevala devAlaya taka hI sImita na raha kara hamAre zrAcAra-vicAra aura dainika nitya karma ko barAbara prabhAvita karatA rahA hai / aisI sthiti meM dharma kI zikSA-dIkSA tathA usake anukUla prAca raNa kI pravRti DAlane ke uddezya se vibhinna dhArmika sampradAyoM ne anekAneka kathAoM kA pracalana hamAre samAja meM kiyA / jinameM ekAdazI, zivamahAtmya, zanizcarajI, satyanArAyaNajI Adi kI kathAyeM pramukha haiM / inake atirikta prAyaH pratyeka dhArmika parva se sambandhita kathAyeM Aja bhI sunane ko mila sakatI haiM / sAmAjika kathAoM ke aMtargata nIti, prema aura Adarza-paraka kathAoM ko rakhA jA sakatA hai / prAcInakAla meM jaba zikSA-dIkSA kA prabandha Adhunika DhaMga kA-sA saMbhava nahIM thA, taba isa prakAra kI kathAyeM jJAna-varddhana tathA samAja kI vyAvahArika jAnakArI kA mahattvapUrNa sAdhana thiiN| inameM prema-kathAoM kI saMkhyA sabase adhika hai jo kaI uddezyoM se likhI jAtI rahI haiM / ina kathAoM para sarvAMgINa rUpa se vicAra karane para yaha pratIta hotA hai ki inameM aneka tattva vibhinna rUpoM meM gumphita hokara mAnava-bhAvanAoM tathA tatkAlIna samAja kI manodazAoM ke aMkana ke sAtha-sAtha unakI mAnyatAoM para sundara prakAza DAlate haiM / kathAoM ke vikAsa evaM pracAra kI prakriyA -- kathAoM kI vividharUpatA ke sAtha-sAtha unake vikAsa evaM pracAra meM samAja ke kucha vargoM kA viziSTa yogadAna rahA haiM jisakI carcA yahA~ karanA isalie Avazyaka hai ki use jAne binA ina kathAoM ke uddezya evaM marma ko samajhanA sahaja nahIM hai / isa dRSTi se jaina vidvAnoM, rAjagharAnoM aura cAraNa va bhAToM kA yoga yahA~ ullekhanIya hai / jaina - jaina- vidvAnoM dvArA racita adhikAMza kathA - sAhitya dhArmika hai / vaha jaina yatiyoM aura zrAvakoM dvArA vikasita evaM pracArita hokara unake dharmAvalaMbiyoM meM vizeSa pratiSThita huA / kaI vidvAnoM ne dharmanirpekSa kathAnoM kA bhI sarjana kiyA / kucha kathAoMoM meM laukika pakSa kI pramukhatA hai parantu unhoMne apane uddezya kI pUrti ke lie usa para dharma kA prAvaraNa car3hA diyA hai / kathAoM ke nirmANa kI dRSTi se hI nahIM apitu unakI surakSA kI dRSTi se bhI jainiyoM kI sevAyeM avismaraNIya haiM / unake nityakarma meM svAdhyAya evaM lekhana Adi niyamita rUpa se calatA rahA hai jisake kAraNa kathAoM ke pracAra evaM unakI surakSA kI tarapha Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 5 ] unakA dhyAna nirantara banA rhaa| Aja bhI bar3e-bar3e maMdiroM aura upAzrayoM meM isa prakAra ke graMtha bahuta bar3I saMkhyA meM saMgrahIta haiN| rAjagharAne-jisa kAla meM prema, nIti tathA aitihAsika tatvoM ko lekara adhikAMza kathAoM kA nirmANa huA hai, vaha kAla mugalasattA aura saMskRti se AcchAdita rahA hai| Ae dina bhU aura bhAminI ke atirikta maMdira aura gAyoM ke prazna ko lekara yuddha honA sAdhAraNa bAta thI / apane mAna aura gaurava kI rakSA ke lie vIra puruSoM kI kathAnoM kA nirmANa evaM pracalana kara utsarga kI preraNA prApta karanA svAbhAvika hI thaa| parantu isa prakAra ke yuddhoM kI klAnti aura sagharSamaya jIvana meM rasa kA saMcAra karanA bhI prAvazyaka thA jisakI pUrti ke lie anekAneka prema-kathAeM banatI rahIM aura avakAza ke kSaNoM meM ve unake lie manoraMjana ke sAdhana kA kAma dene meM saphala huiiN| rAThor3a pRthvIrAja kI taraha aneka rAjA jahA~ yuddha kalA va kAvyakalA donoM meM nipuNa the, vahA~ mahArAjA mAnasiMha tathA bahAdurasiMha jaise zAsakoM ne ina do kalAoM ke atirikta kathA-nirmANa kI kalA bhI prApta kI thii| vaise zAsakoM kA nijI yogadAna utanA nahIM hai jitanA unake Azraya meM rahane vAle sAhityakAroM kA hai| isa prakAra kI romAnTika kathAoM ke pracalana ke pIche eka sAmAjika prakriyA bhI thii| eka rAjagharAne se upahAra ke rUpa meM lipibaddha bAtoM kI sundara pothiyAM dUsare rAjagharAnoM va vidvAnoM ko pahu~ca jAyA karatI thiiN| eka gharAne kI lar3akI jaba dUsarI jagaha byAhI jAtI to vaha apane sAtha apanI mana pasaMda kaI pothiyeM le jAtI thii| isa prakAra yahA~ ke rajavAr3oM meM inakA AdAna-pradAna hotA rahatA thaa| Aja bhI aneka ThikAnoM meM dUsare sthAnoM kI likhI haI pothiyeM upalabdha ho jAtI hai / kahanA na hogA ki isa prakAra ke AdAna-pradAna meM kathAnoM ke pracAra ke sAtha-sAtha unakI bhASA meM bhI parimArjana humA hai| cAraNa va bhATa-cAraNa tathA bhAToM kA sambandha yahA~ ke zAsaka varga ke sAtha to ghaniSTha rUpa meM rahA hI hai parantu samAja meM bhI unakI mAnyatA va sthAna sadA se rahatA calA AyA hai| unake dvArA rAjasthAna meM sAhitya-racanA bhI bar3e parimANa meM huii| rAjyAzraya ke atirikta svataMtra rUpa se bhI ve anya sAhitya ko taraha kathAoM kA nirmANa bhI karate the| unakA samparka prAyaH sAdhAraNa janatA se adhika rahatA thA isalie janatA meM isa prakAra kI kathAoM ke pracalana kA zreya bhI ina logoM ko hI hai| dina bhara ke kArya se thaka kara zAma ke samaya manoraMjana ke lie jaba loga hathAI para baiThate the to prAyaH kaI no koI bArahaThajI Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 6 ] yA rAvajI bIca meM nA jamate aura logoM ke thor3ese prAgraha para bAta kI bhUmikA bananI prArambha ho jAtI thI / ina bAtoM ko kahane kI bhI eka viziSTa kalA hai jo svayaM kathAoM se kama rocaka nahIM hai| zrotAoM kA dhyAna AkRSTa karane ke lie bhUmikA bA~dhI jAtI hai jisameM prAyaH bAta se sambandhita bhaugolika varNana athavA deza vizeSa kI vizeSatAoM kA varNana rahatA hai / bAta meM huMkAre kA bar3A mahattva hai / bAta kahane vAlA pahale se hI zrotAoM ko satarka rahane tathA bAta meM dilacaspI lene ko yaha kaha kara AgAha karatA hai ki 'bAta meM huMkAro ora phoja meM nagAroM' / saba kI jijJAsA ko apanI ora keMdrita kara phira vaha mUla bAta para yaha kahatA huA AtA hai - to rAmajI bhalA dina de, eka samaya rI bAta, phalAM nagara meM phalAM rAjA rAja karato ho / prAdi 2 / prema gAthAnoM kI sAmAnya vizeSatAyeM - yaha ullekha hama pahale kara Aye haiM ki kathA - sAhitya meM zRMgAraparaka kathAoM kA vizeSa mahattva hai / yahA~ sampAdita bAtoM para prakAza DAlane ke pahile isa prakAra kI prema-viSayaka vArtAoM kI sAmAnya vizeSatAnoM kI ora saMketa kara denA anucita na hogA / ina kathAoM meM premikA ke saundarya kA varNana aneka upamAnoM, rUpakoM aura utprekSAnoM ke sahAre kiyA jAtA hai / veza-bhUSA tathA hAvabhAva kA citraNa bhI kathAkAroM ne pUrNa rasa lekara ke kriyA hai / jahA~ nAyikA kI komalatA, prema-lAlasA va alaukika sauMdarya kA varNana kiyA gayA hai, vahA~ nAyaka ke zaurya, zArIrika gaThana, ghur3a savArI zrAdi kA bhI bakhAna kiyA gayA hai / use yathA-sthAna chaila-chabIlA va rasika - ziromaNi bhI siddha kiyA gayA hai| zrRMgAra kA sajIva citraNa prAyaH prakRti va mahaloM kI sAjasajjA kI pRSThabhUmi meM kiyA gayA hai / viyoga aura saMyoga donoM avasthAoM meM nAyikA ke bhAvodvelana kA varNana kahIM-kahIM SaTRtuoM ke prabhAva ke sAtha-sAtha huA hai to kahIM vamanta aura varSA ke sahAre / bAga-bagIce va udyAnAdi unake milana keMdra ke rUpa meM varNita haiM / kahIM-kahIM prakRti ke upakaraNoM para premAtura kSaNoM meM manuSyoM se bhI adhika vizvAsa kara unheM prema kI sacAI ke lie sAkSI rUpa meM svIkAra kiyA gayA hai / prema-sandezoM ke zrAdAna-pradAna ke lie jahA~ DAvar3iyoM tathA dUtiyoM Adi kA sahayoga unheM milatA rahA hai vahA~ mAlina, tambolina va dhobana Adi ne bhI pUrA jokhama uThA kara bar3I caturAI ke sAtha unakA kAma kara diyA hai / unake zubhaciMtakoM kI saMkhyA yahA~ taka hI sImita nahIM hai, pAle hue mRga, sugge va kabUtara bhI apane karttavya se vimukha honA nahIM jAnate / azva va UMTa Adi Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 7 ] ne nAyaka ko nizcita sthAna va samaya para usakI premikA se use milAyA ho nahIM, apitu saba kI prAMkha meM dhUla jhoMkakara surakSita sthAna para bhI pahuMcA diyaa| svajAtIya premI-premikA ke bIca meM jahAM gharelU vyavadhAna, prema-tattva ko pragAr3hatA pradAna karate haiM vahA~ vijAtIya nAyaka-nAyikA ke bIca samAja kA vyavadhAna citrita kiyA gayA hai| paraMtu sacce prema ke sAmane donoM hI prakAra ke vyavadhAna antataH bAlU kI dIvAra kI taraha Dhaha par3ate haiM / nAyaka-nAyikA kA milana cAhe vidhivat rUpa se vivAha maMDapa ke nIce na ho, athavA kusuma zaiyA para nizcita rUpa se pau phaTa jAne taka saMbhoga kA Ananda lene kA avasara unheM bhale hI na milA ho, parantu zmasAna kI bhUmi meM Akara unake ciramilana meM saMsAra kI koI bhI tAkata vyavadhAna nahIM bana skii| yaha alaga bAta hai ki ziva-pArvatI kI kisI premI-yugma para kRpA ho jAya aura ve punarjIvita hokara sAmAjika niyamoM kI parAjaya se nirmita gaurava mahala meM phira se prema-krIr3A karane lge| nAyaka-nAyikA ke prema ko carama sImA taka pahuMcAne ke lie aneka prakAra ke vyavadhAnoM kA varNana to kiyA hI gayA hai parantu isake sAtha-sAtha nAyikA ke prema ko aucitya pradAna karane ke lie jahA~ cyuta nAyaka ke buddhapana tathA kurUpatA, kAyaratA Adi kA hAsyAspada varNana kiyA gayA hai vahA~ zaurya Adi kA utkarSa na kevala nAyaka taka hI sImita rahA hai, vaha nAyikA ke caritra meM bhI prakaTa kiyA gayA hai / kusumAdapi komala sukumArI apane premI se milane ke lie meghoM se AcchAdita timirAcchanna rAtri meM apane ghara se bAhara nikala par3anA sAdhAraNa sI bAta samajhatI hai aura rAste meM Ane vAle kisI vanya pazu va duzmana kI hatyA karane meM tanika bhI nahIM hicakicAtI hai / - prema karanA koI haMsI-khela nahIM hai / isameM jitane sAhasa kI AvazyakatA hai utanI caturAI kI bhii| anekoM bAra aisI paristhitiyAM A jAtI haiM jinameM nAyaka-nAyikA kA bAtacIta karanA saMbhava nahIM hotA, taba saMketoM ke sahAre hRdaya kI mUka-bhASA meM saMvAda saMpanna hote haiM / kahIM paristhiti kucha anukUla-sI lagI to lAkSaNika kAvya-paddhati unheM sahayoga de jAtI hai| adhikAMza prema-citra yauvana ke uddAma kSitija para citrita haiN| jinameM kAma kI lAlimA para sukhada saMbhoga ke aneka indradhanuSa tairate huye dikhAI dete haiN| triyA meM dhUrtatApUrNa caritroM ko citrita karane kI dRSTi se likhI gaI kathAoM meM prAya: jAdU, TonA, nimna koTi kI siddhiyAM, bhUta-pretoM va pAkhaNDI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 8 ] sanyAsiyoM kA varNana bar3I caturAI ke sAtha kiyA gayA hai jo laMbI kathA meM prAyaH protsukya kA nirvAha karane meM bhI sahAyaka siddha hotA hai| prema-gAthAnoM meM patra-lekhana kA bar3A mahattva hai / apanI viraha-vedanA kA sAgara prAyaH premapAtI para aMkita dohoM kI gAgara meM bharakara bhejane meM premI ko bar3A saMtoSa hotA hai / ina patroM meM prAyaH nAyikA apane prema-vihvala hRdaya kI bAta hI nahIM karatI apitu apane hRdaya ko hI premI taka pahuMcAne ko lAlAyita rahatI hai| nizcita avadhi para milana na hone kI sthiti meM prANoM kA moha chor3a dene kI dhamakI usakA amogha astra hai, usakA upayoga bhI pUrNa vizvAsa ke sAtha vaha karatI hai| ___ yadyapi nAyikA kI vibhinna avasthAnoM aura hAva-bhAva kA varNana ina kathAnoM meM milatA hai parantu vaha hindI ke rItikAlIna premAkhyAnoM se alaga kisma kA hai| zRMgArika upakaraNoM va usakI abhivyakti meM paripATIbaddhatA avazya lakSita hotI hai parantu rItiyukta nAyaka-nAyikAoM ke sunizcita kriyA-kalApoM ke keTalAga se vaha sarvathA bhinna hai| rItibaddha prema ko jahA~ zAstra ne apane niyamoM meM jakar3a liyA hai vahAM ina gAthAoM kA prema sarvathA mukta hai| rItikAla ke anekAneka prema-citra jahAM vAsanA-janya bhAvanAoM se utpanna kaviyoM kI kalpanA ke upahAra haiM vahAM ina kathAoM kA prema jIvana kI vAstavikatAoM ke bIca krIr3A karatA huA dikhAI detA haiN| kahane kI AvazyakatA nahIM ki isa prakAra kA kathA sAhitya tatkAlIna samAja ke rAga-dveSa, saundarya aura prema ke mApadaNDa, jAtIya-vyavasthA, jIvanaAdarza, yauna sambandha, manovinoda va rAjA tathA prajA ke sambandhoM kI jAnakArI kA bar3A hI upayogI sAdhana hai| ina kathAoM meM prayukta kAvyAMza kahIM-kahIM utkRSTa koTi kI kAvyakalA apane meM liye huye hai| gadya aura padya kA yaha sundara samanvaya tatkAlIna jIvana kI yathArthatA aura premAnuraMjita kalpanA ke sammizraNa ke anukUla hai, jisakI vyApti kathAkAroM ne isa loka meM hI nahIM, janma-janmAntara taka meM kara dene kA prayatna apanI kuzala lekhana-zailI ke bala para kiyA hai| aba yahAM sampAdita pratyeka kathA ko lekara saMkSepa meM kucha Avazyaka vicAra prastuta kiye jA rahe haiN| 1. vAta bagasIrAma purohita : hIrAM kI kathA sArAMza prakRti aura mAnava-saundarya kI suSamA ke AgAra udayapura para rANA bhIma (1834-1885) rAjya karatA thaa| usake rAjya meM aneka kalAoM meM Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nipuNa guNijana aura dhanI seTha-sAhUkAra rahate the jinameM kor3idhaja lakhamocanda kA nAma prasiddha thaa| usake ghara hIrAM nAma ko rUpavatI putrI ne janma liyaa| zanaiH zanaiH samaya ke sAtha apanI sakhiyoM ke bIca guDDA guDDI kA khela khelatI huI bacapana kI dehalI ko lAMgha, vaha yauvana ke kSetra meM jyoM hI praviSTa huI, usake aMgoM meM nayA nikhAra, mukha para bholI lajjA kI aruNimA aura prAMkhoM meM caMcalatA vyApta ho utthii| yovana kA cAMcalya bAtoM meM vyakta hone lagA aura adharoM kI bAteM najaroM taka Ane lagIM, taba mAtA-pitA ne usakA vivAha ahamadAbAda ke dhanI seTha kapUracanda ke suputra mANakacanda ke sAtha kara diyaa| hIrA yauvana kI sukha-lAlasA kA svapna lekara mANakacanda ke sAtha calI gaI, parantu usa sundarI kI icchA ke anukUla vara prApta na hone se vaha bar3I duHkhita rahane lagI aura vApisa udayapura calI aaii| unhIM dinoM nivAI' (jayapura rAjya) meM bagasIrAma purohita nivAsa karatA thA jo yuddha aura prema donoM hI kalAoM meM samAna rUpa se pravINa thaa| vaha apane sasurAla bUMdI meM AkheTa Adi aneka prakAra ke manovinoda karatA huaA sAvaraNa ko tIja kA AnaMda lUTa rahA thA / itane meM kisI ne udayapura kI gaNagaura ko prazaMsA karate huye use dekhane kA prastAva rkhaa| bagasIrAma vahAM se apane sAthiyoM sahita udayapura A pahu~cA aura saheliyoM kI bAr3I meM DerA DAla diyaa| pIcholA tAlAba para 'gavara' kI savArI dekhane ke liye janatA ko bhIr3a ekatra huI to bagasIrAma bhI apane ghor3e para savAra ho vahAM jA phuNcaa| usake saundarya aura tar3aka-bhar3aka ne sabhI ko apanI ora AkarSita kara liyA / udhara horAM kI najara isa para par3I to usane phaurana apanI catura dAsI kesarI ko saMketa kara usake pAsa bhejA aura paricaya prApta karane ke bAda usane hIrAM kI abhilASA prakaTa kii| pahale to bagasIrAma ne svIkRti nahIM dI parantu jaba usane hIrAM kI manodazA kA, usake alaukika saundarya kA varNana kiyA to bagasIrAma kA unmatta yauvana bhI usa sundarI ko bhogane ke liye lAlAyita ho utthaa| saMketa ke anusAra nizcita samaya para bagasIrAma apane ghor3e para savAra ho rAta ke samaya hIrAM ke mahala meM jA phuNcaa| mahala ko zobhA, sAja-sajjA aura usameM solaha zRMgAra kara baiThI huI kAma bhAvanA kI sAkSAt mUrti, apsarA sI sundarI hIrA ne ekAeka use apanI ora khIMca liyaa| rAta bhara rati-vilAsa karane ke pazcAt jaba purohita ravAnA hone lagA to hIrAM ke liye vidAI ke ve 1 - kathA meM purohita kA nivAsa sthAna kahIM nivAI aura kahIM naravara milatA hai| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 10 ] kSaNa asahya ho utthe| dUsare hI dina rANA bhIma ko jyoM hI patA lagA ki koI vilakSaNa vyakti apane dalabala sahita saheliyoM kI bAr3I meM ThaharA huA hai, to unhoMne milane kI icchA pragaTa kii| jagamaMdira meM donoM kA milanA hA / rANA ne jaba namaskAra kiyA to purohita ne kevala rAma rAma kaha diyA aura AzIrvAda Adi na diyaa| rANA ne kruddha hokara isakA kAraNa pUchA to usane batAyA ki maiM anamI hUM aura raghuvaMza tathA naravara ke zAsakoM ke alAvA kisI ko namana nahIM karatA / mahArANA ne usake anamIpane ke aucitya ko svIkAra kiyA parantu jaba usane sAdhAraNa brAhmaNa na hokara talavAra ke bala para khelane vAlA yoddhA apane Apane ko kahA aura isI saMdarbha meM parazurAma ke dvArA 21 bAra kSatriyoM kA vidhvaMsa karane kI bAta AI to phira bAta bar3ha gii| rANA ne usake dala-bala ko dekha lene kI cunautI taka de dii| purohita ne apane Dere para lauTa kara zivalAla dhAbhAI ko sArI bAta khii| dhAbhAI ne kisI prakAra kI paravAha na karane ko kahA aura apanI sahAyatA ke liye phaurana apane pagar3I badala bhAI sivAne ke rAva bahAdura ko cune hue yoddhAoM ke sAtha sahAyatArtha pAne ke liye likhaa| rAva bahAdura A phuNcaa| jyoMhI tIja kA tyauhAra AyA, purohita apane sAthiyoM sahita aphIma Adi kA sevana kara tIja kA utsava dekhane pIchole para ekatrita ho ge| udhara hIrAM bhI apanI saheliyoM ke sAtha bana Thana kara vahA~ A phuNcii| sunizcita yojanA ke anusAra dekhate hI dekhate bagasIrAma ne hIrAM ko apane ghor3e para biThAyA aura vahAM se nikala pdd'aa| mele meM bhagadar3a maca gaI aura zahara meM zoragula ho gyaa| rANA bhIma ne patA lagate hI apanI phauja bhejii| donoM pakSoM meM ghamAsAna yuddha huA / purohita ne hIrAM aura usakI dAsI kesara ko pahAr3I ko proTa meM ghor3e se utAra diyA aura svayaM vipakSiyoM para TUTa pdd'aa| kAphI samaya taka yuddha hone para donoM pakSoM ke aneka yoddhA mAre gaye parantu vipakSiyoM kI kSati adhika huii| purohita hIrAM ko lekara apane nivAsa sthAna lauTa gyaa| apane sahayogiyoM kA prAbhAra prakaTa kiyA aura hIrAM ke saundarya kA nizzaMka hokara upabhoga karane lgaa| chahoM RtuoM meM vibhinna tyauhAroM kA Ananda lUTate huye anekAneka prakAra kI premakrIr3AoM meM rata hokara samaya vyatIta karane lgaa| kathA kA vaiziSTya yaha kathA anamela vivAha ke duSpariNAmoM ko prakAza meM lAne kI dRSTi se likhI gaI hai| hamAre deza meM anamela vivAha kI prathA kAphI laMbe samaya se Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 11 ] pracalita rahI hai| rAjya sattA, dhana sattA athavA gharAne ke bar3appana kI hor3a ko lekara prAya: anamela vivAha hote rahe haiN| mugaloM meM bhI yaha prathA pracalita rahI hai aura usake duSpariNAma bhI unheM bhogane par3e haiN| jalAla aura bUbanA kI bAta isakA udAharaNa hai / hIrAM jaisI sundarI kA vivAha mANikacanda jaise kurUpa vyakti ke sAtha kara dene se hI hIrAM kA mana usake upayukta premI DhUMr3hane ke liye vikala ho uThatA hai aura saMyoga se bagasIrAma jaise sundara aura sAhasI navayuvaka ke saMparka meM Akara use apanA jIvana arpaNa kara detI hai / kathA ko rocaka banAne ke liye lekhaka ne sthAna-sthAna para gadya va padya meM bar3e hI sundara varNana kiye haiN| isa dRSTi se udayapura nagara, bUMdI, saheliyoM kI bAr3I, hIrAM kA sauMdarya va zRMgAra, usake mahala kI sAja-sajjA, bagasIrAma va usake sAthiyoM kA ThATa-bATa tathA premI yugma kI krIr3AnoM kA varNana draSTavya | kahIM kahIM ukti vaicitrya bhI dekhate hI banatA hai / prema kI rAta premiyoM ke liye prAyaH bahuta choTI ho jAyA karatI hai| prathama milana kI rAta Dhalane ko huI hai usa samaya hIrAM kI manovRtti kA varNana lekhaka ne sundara saMvAdAtmaka zailI meM kiyA hai / yathA bagasIrAma kahai chai - parabhAta hUvo, maMdara jhAlara ghaMTA bajAyo / - hIrAM kahai chai prohita hai chai hIrAM kahai che prohita kahai chai hIrAM kahai chai prohita kahai chai hIrAM kahai chai prohita kahai chai hIrAM kahai chai Narend bAlama, parabhAta nahIM, badhAI bAjai chai / aUta ghara putra jAyo / pyArI, prabhAta huI, muragI bola rahI che / kukar3A milApa nahIM che / pyArI, prabhAta huvau, car3iyAM bolai chai / bAlama, prabhAti nahIM, yAMkA mALA meM sarapa Dola cha / - pyArI, prabhAta huvI, cakaI cupakI rahI chai / bAlama, bola bola thAkI bhaI chai / dIpaga kI joti maMdI bhaI cha / tela ko pUra nahIM hai / - sahara ko loga jAgyo chai / -- - - hIrAM kahe che - koIka sahara meM cora lAgyo cha : pyAro kahe che pyArI, haTha na kIjye, aba bahuta kara DerAnai hukama dIjye / (pRSTha 26 ) saMpUrNa bAta meM gadya kA prayoga bar3I kAvyAtmaka zailI ke sAtha kiyA gayA hai / usameM laya ke sAtha sAtha tukAntatA bhI hai, jisase use par3hate samaya kAvya kAsA AnaMda AtA hai / isa draSTi se eka udAharaNa yahAM diyA jAtA hai Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 12 / 'horAM kI saheliyAM haMsA ko DAra / adabhuta kaMvaLa vadana sobhA apAra / yu kavaLa kI pAMSaDIyAM eka barobara sohai / vAM saheliyAM meM hIrAMparagurUpI mana mohai| kIratiyAM ko jhUmako tArA maMDala kI zobhA / AphU kI kyArI posASa mana lobhaa| kesariyAM kasumala ghanaMbara pATaMbara navaraMga posASa rAja chai / atara phulela kesari kasaturI sugaMdha chAjai cha / ' (pR0 15) lekhaka vyaMga kA prayoga karane meM bhI bar3A pravINa hai / vyaMga ke sahAre dUlhA aura dulahina kI anamela jor3I kA citraNa bar3I hI khUbI ke sAtha kiyA gayA hai; jise par3hate hI pAThaka kI sahAnubhUti hIrAM ke sAtha hue binA nahIM rahatI / hIrAM ke mana kI bAta hIrAM ke mukha se suniye _ 'suNi kesarI, aso SAMvaMda pAyau chai / kapUra ko bhojana kAga nai karAyau chai / gadher3A rai aMga para caMdana car3hAyau chai / andha ke prAgai darapaNa dISAyo cha / gaMge ke Age raMgarAga karAyo chai / nAgaravela ko pAna pasu nai cabAyo chai / ' (pR. 5) lekhaka ne jahA~ eka ora parimArjita gadya kA prayoga kiyA hai vahA~ kavitA ko bhI sundara saSTi kI hai| usane sthAna-sthAna para dUhA, soraThA, gAthA, kuMDa. liyA, paddharI, jhamAla, udhora, caMdrAyaNA, bhujaMgaprayAta, chappaya, troTaka, gIta ardhAlI Adi aneka chaMdoM kA saphala prayoga kiyA hai / kAvyakalA kI dRSTi se kucha padyAMza yahA~ ullekhanIya haiM / hIrAM kI manodazA hIrAM mana Akula bhaI, mAyo leSa anaya / cAtra hIrAM caMdasI, keta rAhAso kaMtha // 31 / / phIkai mana pherA liyA, aMtara bhaI udAsa / ASa mIca rogI avasa, pIvata nIma prakAsa // 32 // hIrAM mada mAtura huI, cita pItama kI cAha / viSadhara jyUM caMdana binA, dila kI miTa na dAha // 42 // pyArI pIva prajaMka para, kalahI ura avalUMba / mAnuM caMdana bRccha mila, jhuko ka nAgaNi jhUba / / 214 // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikAra varNana - tAtA apAra prAkRma turaMga, kRdaMta chavi jAvata kUraMga / caDhi cale prohita rAMga caMga, ata balabIra jodhAra aMga || baraNa subhaTa ghATa haimara baragAye, prASeTa ramaNa kInau upAye / ghamasAraNa cale gharaNa thATa ghera, bAjaMta ghAva nIsAraNa bhara || camakata sela pAkhara pracaMDa, damakaMta DhAla nIsAraNa daMDa / dhamakaMta ghor3a pura dharaNa dhaja, ramakaMta gagana maga car3hIye raja // X halakAra prohita kopa kIna, lalakAra myAMna taravAra liin| peSyo ka gaja dharai anaMDa paSa, ghAyo ka bAja cIDakalI yadhaka // X yuddha varNama [ 13 ] ati joma pIrohata kara apAra damakaMta tar3ata bAI dudhAra / kayo ka zIsa kehari karAla, phaTayoM ke mAMnu tarabUja phAla // 69 // ( pRSTha 6 ) cahUvAMNa itai jhAlo acala, Uta rAva prohita Urar3e / vIra hAka-ghamaca viSama, bhuke baMdUkAM so kaDa (Dai ) / / 263 // haraNaNa mAMca haimarAMga garagaraNa ghoSA ravai hUgara / SaragaNa bAjayA ja pASarAM ghuja ghUratAla dharaNadhara / orn baMdUkAM Thora goliyAM giraraNa giraNa ganagata, raNaraNa dhanasa TaMkAra bharaNaraNa para tIra bharaNaMkata || siMdhavAM rAga samAgamaraNa garagaraNa bhera 'baka bajye / cIra ghATa paracA par3a, viSamaM thATa bhAratha baje // 264 // isa racanA kA lekhaka ajJAta hai / parantu yaha ghaTanA rAMgA bhIma ke samaya kI hai, isalie yaha anumAna lagAyA jA sakatA hai ki isakI racanA 19 vIM zatAbdI ke uttarArddha meM huI hai / udayapura ko prakRtisuSamA, saheliyoM kI bAr3I tathA rANA bhIma ke ThATa-bATa kA varNana kavi ne vizeSa rasa lekara kiyA hai jisase vaha svayaM udayapura kA nivAsI ho to koI Azcarya kI bAta nahIM, parantu usane purohita bagasIrAma ke aizvarya, zaurya Adi kA varNana bhI utanI hI dilacaspI ke sAtha kiyA hai aura yuddha meM rANA bhIma kI rAjakIya senA ko usase hAratA huA batAyA hai jisase yaha sambhAvanA ( pR0 36) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 14 ] adhika vajana rakhatI hai ki vaha bagasIrAma ke sAthiyoM kI maNDalI meM se hI usakA Azrita koI kavi rahA hogA / 2. rAjA rIsAlU rI bAta kathA sArAMza eka samaya zrIpura nagara meM zAlivAhana rAjA rAjya karatA thaa| usake svargavAsa hone para samastakumAra gaddI para baitthaa| usake sAta rAniyAM thIM, kintu putra eka ke bhI nahIM thaa| isa kAraNa rAjA cintita rahatA thaa| ___ eka bAra vaha sUara kI zikAra khelane ke lie niklaa| zikAra kA pIchA karate karate rAta par3a gaI / usane vahIM jaMgala meM hI Thaharane kA nizcaya kiyaa| vahAM se kucha dUra eka pahAr3I para prAga jalatI huI dikhAI dii| rAjA ne isakA patA lagAne ko kahA, taba anya logoM kI to himmata nahIM par3I kintu eka gaDariye ne himmata kI aura vaha patA lagA kara pAyA ki vahAM koI sanyAsI tapasyA kara rahA hai| jaba rAjA svayaM vahAM pahuMcA to usane dekhA ki guru gorakhanAtha aAMkheM baMda kiye samAdhi meM lIna haiN| rAjA bahuta dera taka eka paira para hAtha jor3a kara khar3A rahA, guru gorakhanAtha kI kRpA huii| vara mAMgane ko kahA / rAjA ne putra mAMgA / gorakhanAtha ne apanI gulAba kI char3I use do aura use pheMka kara prAma prApta karane ko kahA tathA vaha Ama kisI rAnI ko khilA dene se usake putra paidA hogA, jisakA nAma risAlU rakhA jAye aisA Adeza dekara rAjA ko vidA kiyaa| rAjA ne aisA hI kiyaa| kuMvara to utpanna ho gayA parantu jyotiSiyoM ne eka prAzaMkA khar3I krdii| unhoMne apanI vidyA ke AdhAra para putra kA janma mAtA-pitA ke lie ghAtaka batAyA jisake nidAna-svarUpa bAraha varSa taka putra kA muMha ve na dekheM, isa prakAra kI vyavasthA kI gii| rAjakumAra alaga se dhAya mAM ke dvArA pAlA posA jAne lgaa| samaya bItatA gyaa| jaba vaha gyAraha varSa kA huvA to AnaMdapura ke rAjA mAna aura ujjainI ke rAjA bhoja kI ora se kuMvara ke zAdI ke nAriyala paaye| kuMvara abhI eka sAla taka bAhara nahIM nikala sakatA thA aura nAriyala vApisa karanA unakI pratiSThA ke pratikUla thaa| isaliye kuMvara kA khAMDA maMgA kara nAriyala svIkAra kiye gaye aura rAjakumAriyoM kA vivAha khAMDe ke sAtha kara diyA gyaa| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 15 ] rAjakumAra ne jaba dhAya mAM kI lar3akI se bAhara nikalane ke pratibaMdha kI jAnakArI cAhI to usane saccI - saccI bAta kaha dI / vaha bar3A duHkhita va kupita huA tathA rAjA kI anupasthiti meM darIkhAne meM A baiThA / jyotiSI mahArAja se usakI jhar3apa honA svAbhAvika hI thA / rAjA ko patA lagate hI rAjakumAra ko deza nikAlA mila gayA / vaha kAle ghor3e para savAra hokara vahAM se vidA huaa| aneka prakAra kI bAdhAoM ko jhelatA huA vaha eka nadI kinAre pahuMcA to usane anekoM muMDa par3e huye dekhe / unheM ha~satA dekha kara vaha aura bhI cakita ho gayA / jaba usane isakA bheda jAnanA cAhA to use patA lagA ki yahAM ke agarajIta nAmaka rAjA kI rAjakumArI ko prApta karane ke lobha meM inakI yaha gati huI hai| vaha svayaM agarajIta ke mahala taka jA pahuMcA aura bAjI khelane kA prastAva rakhA | caupar3a bichAI gii| pahale to rAjakumAra hAratA gayA, usane apanI sArI vastuyeM kho dI / AkharI dAMva sira ko bAjI para lagA dene kA thA / donoM meM nizcita likhA par3hI huI / kuMvara ne isa bAra apanI laghu lAghavI vidyA ke sahAre gorakhanAthajI ke pAse vahAM prastuta kara diye / kuMvara jIta gayA / rAjA sira dene ke pahile bar3A duHkhita hokara rAniyoM se milane gayA to rANiyoM ne rAjA ko bacAne kI yukti se rAjakumArI kA vivAha risAlU ke sAtha kara dene kA prastAva rakhA / risAlU ne udAratApUrvaka prastAva ko svIkAra kiyA; kintu jisa lar3akI kI manokAmanA ke phalasvarUpa aneka rAjakumAroM ke muMDa dharAzAyI gaye the, use pApinI samajha kara usake sAtha vivAha karane se inkAra kara diyA / dUsarI lar3akI kevala dasa mAha kI thI parantu risAlU usake sAtha vivAha karane ko rAjI ho gyaa| vivAha ke pazcAt lar3akI ko apane sAtha le vahAM se vidA huA / laghu lAghavI kalA se usane eka hiraNa aura suggA-suggI ke jor3e ko apanI paricaryA ke liye pakar3a liyA / vahAM se jyoM hI eka nagara meM pahuMcA to patA lagA ki nagara ujAr3a par3A hai / kisI rAkSasa ke prAtaMka se vaha nagara khAlI ho gayA thaa| risAlU ne use punaH AbAda karane kI dRSTi se usa rAkSasa kA vadha karane kI ThAnI / gorakhanAthajI se prApta talavAra se usane rAkSasa ko khatma kara diyA / vahAM se bhAge huye loga punaH Akara basa gaye / nagara punaH zrAbAda ho gayA / samaya bItate-bItate rAjakumArI gyAraha varSa kI huI / risAlU kA hiraNa bAga meM carane kA bar3A zaukIna thA / jalAla pATaNa ke bAdazAha haThamala kA bAga pAsa hI par3atA thaa| vahAM vaha prAyaH rAta ko pahuMca Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 16 ] jAtA thaa| jaba haThamala ko usakA patA lagA to vaha svayaM eka rAta usako zikAra karane ke liye vahAM pAyA / haThamala usakA pIchA karatA-karatA risAla ke mahala ke pAsa vAle bagIce taka A phuNcaa| rAta adhika ho jAne ke kAraNa vaha vahIM so rahA / udhara jaba bahuta dera taka hiraNa vApisa nahIM AyA to risAlU svayaM usakI khoja meM bAhara nikala pdd'aa| rAnI ne prabhAta meM jaba mahala se bAhara jhAMkA to bar3e nizcita DhaMga se haThamala apane dAr3hI ke bAla saMvAratA huA, alasAyI huI A~khoM se jharoke kI tarapha dekha rahA thaa| rANI ne bhI nizcintatA, sAhasa aura madabharI aAMkheM dekhI to vaha usa para Asakta ho gii| risAla to bAhara gayA huA thA hI, rAnI ke saMketa para haThamala mahaloM meM pahuMca gayA aura donoM prema-krIr3A karane lage : suggA-suggI ko yaha asahya huA to unhoMne use Toka kara apanA kartavya pUrA karanA cAhA / parantu unakI isa gustAkhI kI sajA rAnI ne suggI ke para noMca kara usI samaya de do / suggA phaurana ur3a kara sabhI bAtoM kI khabara rAjA ko de paayaa| rAjA pahuMcA taba taka haThamala vahAM se ravAnA ho cukA thaa| rAjA ne rAno ke saba raMga DhaMga dekhe to use saMzaya hue binA na rahA / dUsare dina rAjA sugge ko sAtha le ghUmane niklaa| kucha dUra jAne para suggA ur3a kara punaH mahala para pAyA / usa samaya haThamala rAno ke sAtha prema-krIr3A kara rahA thaa| sugge ne phaurana isakI sUcanA rAjA ko de dI aura phira mahala para Akara vyaMgAtmaka DhaMga se unheM kukarma karane kI sajA milane kA saMketa kiyA / haThamala ne Ane vAle khatare ko bhAMpa liyA aura kAma meM unmatta rAnI se bar3I kaThinAI ke sAtha vidA lekara ghor3e para vahAM se niklaa| rAste meM hI haThamala aura rAjA meM muThabher3a ho gii| haThamala rAjA ke bhAle se mArA gyaa| rAnI se duzcaritra kA badalA lene ke liye vaha haThamala kA kalejA usake pAsa le gayA aura use zikAra kA mAMsa batA kara, pakA kara khAne ko khaa| rAnI ne aisA hI kiyaa| rAnI rAjA kI najaroM se gira hI cukI thii| saMyoga se eka yogI apanI strI ko kho cukane ke bAda dUsarI strI kI manokAmanA lekara rAjA ke pAsa upasthita huaa| rAjA ne apanI rAnI use dedI / yogo ke sAtha rAno ravAnA to ho gaI parantu usake mana meM aneka prakAra ke saMkalpa-vikalpa uTha rahe the| Age jAkara usane dekhA to haThamala rAste meM marA par3A thaa| use kaue noMca rahe the| mana hI mana rAnI apane premI kI yaha dazA dekha kara vilApa karane lgii| jogI ko kaha kara use jalAne ke lie citA banavAI, aura jogI ko pAnI lAne ke bahAne tAlAba para bheja kara pIche se haThamala kI deha ke sAtha jala mro| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 17 ] aba rAjA ne usa nagara meM rahanA ucita na samajha kara vahAM se rAjA mAna kI nagarI pANaMdapura ko kUca kiyaa| vahAM jAkara tAlAba para snAnAdi karane lgaa| aneka saheliyoM ke sAtha rAjakumArI bhI vahAM pAnI bharane AI thii| usane isa sundara yuvaka kI ora kaTAkSa kiyA, tathA donoM meM sAMketika DhaMga se eka dUsare ke prati anurAga vyakta huaa| risAlU vahAM se sIdhA mAlina ke ghara pahuMcA jisane javAI ke Ane kI khabara rAjA ke darabAra meM phuNcaaii| rAja-loka meM bar3I khuziyAM manAI jAne lgiiN| risAlU kA svAgata kiyA gyaa| vaha rAjamahaloM meM ThaharA / rAta par3ane para rAjakumArI solaha zRMgAra kara apane pati se milane AI to mahala kA daravAjA baMda thaa| usane daravAjA khttkhttaayaa| aneka prakAra ke prema-bhare ulAhane komala zabdoM meM dene lagI, para daravAjA na khulaa| itane meM varSA prAraMbha ho gaI / rAjakumArI ne daravAjA khulavAne kA yaha kaha kara prayatna kiyA ki merA zrRMgAra bhIga rahA hai, aba to yaha majAka chodd'o| daravAjA phira bhI na khulA, taba usane apanI dAsI se kahA-ise to thakAvaTa ke kAraNa nIMda AgaI hai| maiM apane premI kA vAyadA to nibhA aauuN| risAlU to nIMda kA bahAnA karake soyA huA thaa| usane sabhI bAteM sunalI / rAjakumArI jaba mahaloM se nIce utarI to vaha usake pIche ho liyA / rAjakumArI sIdhI prANanAtha sunAra ke yahA~ gaI / barasatI huI rAta meM daravAjA khulavA kara aMdara gaI to prANanAtha ne use dera se Ane para burI taraha ddaaNttaa| rAjakumArI ne bar3I vinamratA ke sAtha mAphI. mAMgate hue apane duSTa pati ke A jAne kI bAta khii| taba to sunAra aura bhI bigar3A aura kahane lagA-taba to tU isI taraha TAlamaTola karatI rhegii| taba rAjakumArI ne usI vinamra bhAva se use AzvAsana diyA ki cAhe jitanI dera ho jAya kintu maiM ApakI hAjarI avazya bjaauuNgii| risAlU yaha saba kucha daravAje ke pAsa baiThA huA cupake se dekha rahA thaa| usane unake saMbhoga kI unmukta krIr3AyeM bhI dekhiiN| prabhAta ho gyaa| rAjA rANI se pahale apane mahala meM Akara so gyaa| koI pahacAna na le, isalie rANI bhI puruSa kA veza dhAraNa kara mahaloM meM phuNcii| rAjA ko jagAyA to vaha banAvaTI nidrA se Alasa maror3atA huA utthaa| rANI ne rAta ko daravAjA na kholane ke lie bar3e mAna aura prema bhare vAkya rAjA ko sunAye / kucha samaya pazcAt rAjA ne kahA ki use kucha sone kA kAma karavAnA hai ataH sunAra ko bulavAyA gyaa| rANI bhI vahIM upasthita thii| rAjA ne sUnAra se bAtacIta prAraMbha kii| usane dekhA ki sunAra aura rANI kI premabharI najareM bAra-bAra Apasa meM TakarA rahI haiN| usane upayukta avasara dekha kara pAnI ko Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 18 ] jhArI maMgavAI aura aMjalI meM saMkalpa lekara 'zrIkRSNArapunya chai' kahakara rAnI kA hAtha sunAra ke hAtha meM de diyaa| rAja-parivAra ne risAlU ko bar3A ulahanA diyA, parantu usane yaha kaha kara vahAM se vidA lI ki maiMne tumhArI lar3akI ko usI prakAra taja diyA hai jisa prakAra sAMpa keMculI ko chor3atA hai / ___ risAlU ko aba kevala bhoja kI lar3akI se milanA thaa| vaha sIdhA ujjaina pahuMcA / usake saMketa ke anusAra jaba bagIce meM grAma kA jhUmakA gira par3A, to bhoja kI lar3akI ne samajhA ki risAlU pA jAnA cAhie thA parantu nizcita avadhi taka vaha nahIM AyA / isalie aba prANa tyAga denA hI ucita hogA / nadI ke kinAre usake lie citA bana cukI thii| risAlU Akara vahIM bAga meM ThaharA / lar3akI jalane ke lie citA ke pAsa pahuMcI taba risAla ne vahAM pahuMca kara apane Ane kI sUcanA dii| lar3akI ko jalane se roka diyA gayA aura yaha nizcaya hone para ki lar3akI kA pati risAlU yahI hai, donoM sukha ke sAtha rAjamahaloM meM prAnaMda bhogane lge| risAla ko vizvAsa ho gayA ki saMsAra meM pativratA aura satI nAriyAM bhI haiM / vahAM se phira apano rAnI sahita apane mAtA-pitA se milane claa| mahAdevajI kI kRpA se usakA phauja-bala bhI bar3ha gayA thaa| zahara ke bAhara tAlAba para usane phauja sahita par3Ava ddaalaa| rAjA samastajIta kisI prabala zatru ko AyA jAna, pahale to bhayabhIta huA, parantu jaba patA calA ki bAraha varSa kA vanavAsa bhogane ke bAda yaha usakA putra hI pAyA hai to usake harSa kA ThikAnA na rhaa| pUre zahara meM khuziyAM manAI gaI aura risAla ko bar3e svAgata ke sAtha rAjamahaloM meM lAyA gayA / kathA-vaiziSTya kathAkAra kA uddezya rAjasthAnI kathA sAhitya meM rAjA bhoja, vikramAditya, risAlU Adi prasiddha vyaktiyoM ko lekara aneka prakAra kI kathAyeM banI haiN| unameM triyA-caritra ko pragaTa karane vAlI kathAoM kA apanA mahatva hai| isa prakAra kI ghaTanAyeM vAstava meM ina mahApuruSoM ke jIvana meM ghaTI yA nahIM, yaha kahanA bar3A kaThina hai| parantu yaha svIkAra kiyA jA sakatA hai ki ina vibhUtiyoM kA vyaktitva itanA mahAn thA ki jise mahattara banAne ke lie ye mAnava ko anekAneka pravRttiyoM ko jAnane ke jijJAsu nirantara bane rahe aura apane jJAna kI pipAsA ko zAnta karane ke lie aneka prakAra kI kaThinAiyAM bhI inhoMne jhelI / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 16 ] saundarya se aotaprota sukumAra nArI manuSya kI kAma-pipAsA ko zAnta karane kA sAdhana sRSTi ke prAraMbha se hI rahI hai / isalie usake saundarya aura vyaktigata viziSTa guNoM kI asaMkhya kalpanAyeM alaga-alaga yugoM meM hotI rahI haiM / eka ora manuSya nArI kI sammohana-zakti se jahAM abhibhUta hotA rahA hai vahAM vaha usa para pUrNa adhikAra rakhane ke lie ho saceSTa rahatA AyA hai| apanA pUrNa adhikAra kho dene kI kalpanA use bhayabhIta bhI karatI rahI hai jisake kAraNa vaha apanI atyanta priya vastu ko saMzaya kI dRSTi se bhI dekhatA AyA hai| dUsarI ora, nArI apanA saba kucha puruSa ko arpaNa kara santoSa aura sukha kA anubhava karatI rahI hai, vahAM vaha manuSya ke kRtrima adhikAroM se bune hue sAmAjika niyamoM ke jAla meM dama ghuTa jAne ke kAraNa manovaijJAnika vivazatAoM kI vizeSa paristhitiyoM meM usa jAla ko tor3a kara saba ke sammukha A khar3I huI hai / isa prakAra kI kathAnoM ke nArI-caritroM ko dekhane se nArI aura puruSa ke adhikAroM kI asamAnatA tathA dAmpatya jIvana kI vizRMkhalatA kA anumAna lagAne ke sAtha-sAtha usa kAla ke mAnava kA nArI ke prati dRSTikoNa bhI kisI aMza taka samajha meM AtA hai / rAjA risAla jaba agarajI kI nagarI ke pAsa pahuMcA to use patA lagA ki eka sundara rAjakumArI ko pAne ke liye kitane hI loga apanI jAna gaMvA baiThe haiM, phira bhalA vaha kyoM pIche rahatA yadyapi kucha hI samaya pahale usakI zAdI rAjA bhoja aura rAjA mAna kI lar3akI se ho cukI thI / caupar3a ke khela meM agarajI se jIta jAne para agarajI kA zira na kaTavAne ke banispata usakI bar3I lar3ako ke sAtha zAdI karane kA prastAva usake sAmane rakhA gayA parantu aneka manuSyoM kA vadha usake kAraNa huA thA, isaliye usane yaha riztA asvIkAra kara diyaa| vastusthiti to yaha thI ki loMgoM ke prANa lene kA khela usakA pitA khelatA thA, lar3akI kA bhalA isameM kyA doSa ? eka ora pitA ke kukRtyoM ke kAraNa use pApinI ghoSita honA par3A aura dUsarI ora usakA bhaviSya bhI anizcita ho gyaa| manuSya kA nArI ke prati moha bar3A ajIba hotA hai| risAla ne rAjA kI dasa mAha kI kanyA ke sAtha zAdI karalI aura use lekara vahAM se ravAnA bhI ho gyaa| aneka prakAra kI kaThinAiyoM ko jhelane ke bAda lar3akI gyAraha sAla kI huI aura usakA prema-sambandha acAnaka hI haThamala ke sAtha ho gayA / risAlU kA usake prati kupita honA svAbhAvika hI thA, kyoMki vaha usako pariNItA tho| parantu manovaijJAnika dRSTi se yadi dekhA jAya to jo Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 20 ] lar3akI eka puruSa dvArA zizu-avasthA se hI pAla poSa kara bar3I kI gaI ho, usake prati pitA kA sA Adara aura anurAga kI bhAvanA kA honA svAbhAvika hI hai| use apanA premI banA lene kI kalpanA bahuta kaThina hai| aisI sthiti meM premAtura pipAsA ke vazIbhUta vaha apanA navavikasita yauvana haThamala ko arpita kara detI hai| usakA prema vAstava meM saccA hai, isIliye vaha yogI ke sAtha na jAkara haThamala kI citA meM jala maratI hai| rAjA mAna kI lar3akI ke sAtha risAlU kI zAdI koI 11-12 varSa pahile ho cukI thii| kyoMki risAla ko deza nikAlA mila cukA thA aura usakA nizcita patA bhI mAlUma nahIM thA, aisI avasthA meM sunAra ke lar3ake se usakA prema ho gyaa| sunAra jaise sAdhAraNa vyakti se eka rAjakumArI kA prema honA cauMkA dene vAlI bAta avazya hai, kintu isake pIche saMparka kI suvidhA vizeSa kAraNa pratIta hotI hai kyoMki sunAra loga prAya: ranivAsa meM gahane Adi banAne ke saMbaMdha meM bAtacIta karane pahuMca jAyA karate hoMge / risAla ko jaba unake premasaMbaMdha kA patA laga gayA to usane sunAra ko hI rAjakumArI dedI aura vaha use apane ghara le gyaa| isase eka ora jahAM risAla kI udAratA prakaTa hotI hai vahAM rAjA mAna kI gharelU vyavasthA kA bhI patA calatA hai| rAjakumArI ke caritra ke bAre meM ghara vAloM ko saba kucha mAlUma ho jAne para bhI ve rAjakumArI ko usI samaya kisI prakAra kA ulAhanA yA daNDa nahIM dete apitu risAla se hI prArthanA karate haiM ki ve itanI sundara rAjakumArI kA parityAga isa prakAra ko ghaTanA ke kAraNa na kareM aura sArI bAta ko vahIM para dabA kara unake ghara kI pratiSThA ko bacAne meM sahayoga deN| risAlU kA koI bhI bAta nahIM mAnanA svAbhAvika hai kyoMki koI bhI vyakti, duzcaritra nArI ko jAna-bUjha kara patnI ke rUpa meM svIkAra karanA nahIM caahtaa| rAjA risAla ke jIvana meM isa prakAra kI ghaTanAoM ke ghaTane se nArI-jAti ke prati usakA vizvAsa uTha-sA gayA thaa| phira bhI vaha apanI eka aura vivAhitA rAnI rAjA bhoja kI rAjakumArI ko bhI parakha lenA cAhatA thA / nizcita avadhi samApta ho jAne para vaha apane vAyade ke anusAra ujjainI nagarI pahuMca gyaa| na mAlUma isa bIca meM kitanI ulaTI-sIdhI kalpanAyeM rAjA bhoja kI lar3akI ke saMbaMdha meM kI hoNgii| parantu jyoM hI vaha vahAM pahuMcA, usane dekhA ki avadhi ke samApta ho jAne ke kAraNa rAjakumArI citA meM jala kara bhasma ho jAne ko taiyAra hai / taba use vizvAsa huA ki sabhI striyAM eka sI nahIM hotii| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 21 ] strI yA puruSa kA caritra saMskAroM se hI banatA aura bigar3atA hai| bAta kI UparI ghaTanAoM ko dekhane se to nArI-jAti ke prati avizvAsa kA bhAva jagatA hai parantu unakI gaharAI meM jAkara vicAra karane se kathAkAra kA uddezya yahI mAlUma detA hai ki paristhitiyoM kI chApa manuSya ke manobhAva para par3e binA nahIM rhtii| sAmAjika paristhitiyAM va mAnyatAyeM rAjakumArI kA pAnI bharane sakhiyoM ke sAtha tAlAba para jAnA, svayaM khAnA Adi pakAnA, jala-krIr3A karane saheliyoM ke sAtha jAnA Adi kathA meM variNata hai| isase patA calatA hai ki AbhijAtya-varga ke logoM kA sIdhA samparka janatA se thaa| ___ jUmA Adi khelanA aura usameM apane prANoM kI bAjI lagA denA tathA usake duSpariNAmoM ke kAraNa duHkhada ghaTanAoM kA honA bhI mahAbhArata-kAla kI taraha usa samaya meM bhI maujUda thaa| jaisA ki prAyaH rAjasthAnI loka kathAoM meM milatA hai / pazu-pakSiyoM ko insAna kI taraha par3hA likhA kara catura batAyA gayA hai| hariNa va sugge-suggI rAjA risAla ke vizvAsapAtra mitra kI taraha usakA kAma karate haiM aura usakI anupasthiti meM usake mahaloM kI nigarAnI bhI rakhate haiN| maukA pAne para svAmibhakta naukara ko taraha prANoM kA moha chor3a kara apane kartavya ko pUrA karate haiN| aneka prakAra ke avatAroM va unakI siddhiyoM Adi se nAyaka ko acAnaka sahAyatA mila jAne ke kAraNa kathA meM apratyAzita parivartana A gaye haiN| gorakhanAtha kI siddhi tathA laghu-lAghavI vidyA ke bala para hI risAla bar3I se bar3I kaThinAiyoM meM se pAra hotA huA Age bar3hatA hai aura anta meM mahAdevajI kI kRpA se vaha bahuta bar3I phauja kA mAlika bhI bana jAtA hai| ____ kaI ghaTanAoM ko ghaTita karAne ke liye jyotiSa kA bhI sahArA le liyA gayA hai| ___ ye sabhI tatva tatkAlIna samAja kI mAnyatAoM aura rUr3hiyoM ko hameM avagata karAte haiN| varNana evaM zailI kathA meM sthAna-sthAna para nArI-saundarya ke atirikta sundara prakRti-varNana bhI kiyA gayA hai| prakRti-varNana prAyaH pAramparya rUpa se hI huA hai| parantu usase vAtAvaraNa kI sundara sRSTi avazya ho gaI hai| yahAM varSA kA varNana ullekhanIya Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 22 ] "itarA mAhe varaSA kALa ro mAsa ch| zrAvaNa ro mahino cha / taThe utarAdharA pamI (gI, gA) rI cAlI thakI ghaTA pAI chai / mora, papIyA, koilA kaha kA kIyA cha / DaiDariyA DarUM DarUM kara rahayA chai| dharatI harIyoM kAMcaM paharaNa ro pAsa dharI chai / (pR0 115) __ padyAMzoM meM bhI kucha padyoM meM prakRti ke uddIpaka rUpa kI sundara abhivyaMjanA ka gaI hai : "varaSA rita pAvasa kare. nadIyAM pa (Sa) lake nIra / tiNa virIyAM sUkalINIyAM, dharaNIyAMsyAM paracau sIra // 226 / / paravAI jhoNI phUre, rIchI paravata jAya / . tiNa virIyAM sUMkalINIyAM, rahatI pIva-gala lAya // 227 / / (pR0 115) jahAM saka zailI Adi kA prazna hai, isameM gadya aura padya kA pracura prayoga huA hai, parantu kathA ko rocaka banAne ke lie tathA use gati pradAna karane ke lie saMvAdAtmaka zailI ko pradhAnatA dI gaI hai| kucha eka saMvAda to bar3e hI prabhAvotpAdaka bana par3e haiM jisase lekhaka ke kalAtmaka sRjana kA anumAna lagAyA jA sakatA hai| padyAMzoM ke anta meM 'be' akSara kA prayoga prAyaH sarvatra milatA hai, jo ki zAyada isI kathA ke AdhAra para pracalita khayAloM kI zailI ke prabhAva ke kAraNa hai| jahAM taka bhASA kA prazna hai usa para paMjAbI kA prabhAva bhI dRSTigocara hotA hai / kathA-bhinnatA rAjasthAnI bhASA meM lipibaddha kathAoM ke vibhinna rUpAntara bhI prAyaH milate haiM / mUmala, soraTha, UjaLI jeThavA Adi kucha bAteM rAjasthAnI aura gujarAtI donoM meM hI pracalita rahI haiM / rAjA risAlU kI bAta bhI gujarAtI bhASA meM bhI upalabdha hotI hai jo isa grantha ke pariziSTa 1 (ka) meM prakAzita kI gaI hai| donoM ko kathA-vastu meM tathA sthAnoM prAdi meM bhI antara hai| udAharaNArtha kucha eka bhinnatAyeM isa prakAra haiM :rAjasthAnI gujarAtI 1 zAlivAhana kA pautra samastakumAra 1 zAlivAhana kA putra risAlU / kA putra risAlU / 2 rAjA bhoja evaM rAjA mAna kI 2 rAjA bhoja kI putrI kA nAma putriyoM kA nAma nhiiN| sAMmalade aura dhArA nagarI ke mAna kachavAhA ko putrI kA nAma dhaaraa| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 23 ] 3 agarajI kI nagarI kA nAma nhiiN| 3 agarajI kI nagarI kA nAma virATa hai| 4 agarajI kI choTI putrI kA nAma 4 choTI putrI kA nAma phUlavatI hai| nahIM / 5 rAkSasa dvArA ujAr3e gaye nagara kA 5 sIdhaDI gAMva / nAma dvArakA / 6 jalAla pATana kA bAdazAha htthml| 6 haThIyo baNajhAro, jAti kA rAja pUta, gaDha gAMgala kA cahuvANa rAjapUta, soraTha meM navalaraka gAMva basA kara rhaa| 7 yogI kI patnI kA kisI ne haraNa 7 yogI ke sAtha sundaro ke triyAkara liyaa| caritra kA aindrajAlika varNana / 8 phUlavato kA haThamala ke sAtha satI 8 phUlavatI kA jharokhe se kUda kara honaa| AtmahatyA krnaa| 6 prANanAtha sunAra / 6 kumatIo sunAra / pariziSTa 1 (kha) meM prakAzita risAlU ke dohoM meM bhI kucha bhinnatA hai / kathA kA mUla lekhaka kauna rahA hogA? isakA patA bAta se nahIM lagatA parantu kathA ke anta meM pAe hue eka padyAMza meM narvada nAmaka cAraNa kA ullekha avazya pAyA hai jisane ki pracalita bAta meM dohe Adi jor3a kara use vartamAna rUpa diyA hai| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 24 ] bAta nAgajI nAgavantI rI kathA-sArAMza kaccha ke svAmI jAkhar3e ahIra ke rAjya meM do tIna varSa taka nirantara akAla par3A / jaba koI vyavasthA vahAM na baiTha sakI, taba ve bAgar3a pradeza ke rAjA dholavAr3A ke vahAM pahuMce / donoM meM acchI mela-mulAkAta ho gaI tathA ve donoM pagar3Ibadala bhAI ho gaye / dholavAr3A ke nAgajI nAma kA putra thA / naukara-cAkara jaba cAroM ora kAma meM laga jAte taba vaha svayaM eka kheta kI rakhavAlI kiyA karatA thA / usako bhAvaja paramalade usakA khAnA kheta meM hI de pAyA karatI thii| eka bAra vaha jAkhar3e ahIra kI lar3akI nAgavaMtI ko bhI sAtha le gii| rAste meM paramalade ne nAgavaMtI se jidda kiyA ki nAgajI jaba snAna karake prabhAta meM sUrya ko jala car3hAte haiM to unake pairoM ke cinha kuMkuma se aMkita ho jAte haiN| nAgavaMtI ne isa para bar3A Azcarya vyakta kiyA aura kahA ki yadi aisI bAta hai to maiM nAgajI se zAdI kara lUMgI / bAta sahI niklii| nAgajI bhI nAgavaMtI ke saundarya ko dekha kara mugdha ho gye| unake vivAha meM eka ar3acana yaha thI ki donoM ke pitA Apasa meM pagar3I-badala bhAI bane huye the| isaliye binA kisI ko mAlUma huye unhoMne kheta meM hI vivAha kara liyaa| aba ve kheta meM hI AnaMda se rahane lge| parantu jaba kheta kATa liyA gayA to sabhI ko apane-apane ghara vApisa jAnA par3A / nAgajI Ama ke vRkSa ke nIce ghor3e para savAra hokara vidA hone ke lie taiyAra hue taba nAgavaMtI ne AmaH ko sAkSI banA kara apanA prema vyakta kiyA tathA prema kA nirvAha karane ko donoM ne apane hRdaya meM dRr3ha pratijJA kI / nAgajo ko ceSTAoM ko dekhakara usake pitA ko saMdeha ho gyaa| ataH vaha nAgajI ko ghara se nikalane kI ijAjata taka nahIM detA thaa| viraha kI vyAkulatA meM nAgajo kSINakAya hokara bImAra rahane lge| vaidya bulAye gaye, parantu bImArI kA kucha bhI patA nahIM lgaa| nAgajI ne eka dohe meM apane hRdaya kI bAta kahate hue kImatI mUdar3I usa vaidya ko dii| taba vaidya ko bAta samajha meM AI / udhara se nAgavaMtI ne bhI apanA kImatI hAra usI vaidya ko diyaa| vaidya ne nAgajI kI cArapAI vahAM se haTavA kara alaga kamare meM lagavA dI jisase nAgavaMtI maukA nikAla kara nAgajI se mila ske| holI ke dina nAgavaMtI gaihara dekhane ke bahAne se gar3ha meM nAgajI se milane AI, parantu nAgajI kahIM dikhAI na diye / taba eka dAsI kI sahAyatA se vaha Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 25 ] nAgajI ke pAsa mahala meM phuNcii| saMyoga se ina donoM ko palaMga para sotA huA nAgajo ke pitA ne dekha liyaa| kruddha hokara jyoMhI usane apanI talavAra nikAlI, nAgavaMtI kA pitA jAkhar3A ahIra bhI pA pahuMcA aura usane usakA hAtha pakar3a liyA / dUsare dina nAgajI ko deza-nikAlA de diyaa| nAgavaMtI kI sagAI hAkar3e parihAra se kI huI thI, ataH use phaurana prAkara nAgavaMtI se zAdI kara lene kI sUcanA dii| ravAnA hote samaya nAgajI apanI bhAvaja se mile| taba bhAvaja ne usase kahA ki tIna dina taka vaha bAhara vAle bagIce meM hI tthhre| usane donoM kA milAna karAne kA vAyadA bhI kiyaa| hAkar3A sUcanA milate ho phaurana A phuNcaa| donoM tarapha vivAha ko taiyAriyAM hone lagoM / nAgavaMto ne jaba paramalade ko milane ke lie bulAyA to vaha apane sAtha strI ke veza meM nAgajo ko bhI le AI, yadyapi sabhI loga caukasa the ki kahIM veza badala kara nAgajI yahAM na A jAya / nAgajI kisI taraha se nAgavaMtI ke pAsa pahuMca gaye / nAgavaMtI ne bhI inheM pahicAna liyA aura hathaleve ke bAda rAta ko bAga meM Akara milane kA vAyadA kiyaa| nAgajI apane sthAna para lauTa gae aura rAta par3ane para bagIce meM nAgavaMtI kA iMtajAra karane lge| hathaleve ke bAda nAgavaMtI sira meM darda hone kA bahAnA banA kara ekAnta meM calI gaI aura vahAM se cupacApa bagoce kI ora nikala par3I / nAgajI kAphI dera taka bar3I utsukatA se nAgavaMtI kA intajAra karate rahe, parantu jaba nAgavaMtI nahIM pahuMcI to viraha ke dAruNa duHkha ne unheM kaTArI khAkara cira nindrA meM so jAne ko majabUra kara diyA / aneka vighna aura bAdhAoM ko pAra karato huI, varSA meM bhIgatI huI nAgavaMtI jaba niyata sthAna para pahuMcI to nAgajI apanA dupaTTA aor3ha kara soye hue the| pahale to nAgavaMtI ne samajhA ki ye rUTha kara so gaye haiM, parantu usane jaba nAgajI ko marA huA pAyA to vaha atyanta duHkhita hokara vilApa karane lgii| itane meM nAgajI kA pitA vahAM A pahuMcA aura yaha sArA dRzya dekha kara jAkhar3A ahIra ko bhI bulAyA / bar3e hI mArmika aura karuNAjanaka paristhitiyoM meM lokalajjA-vaza nAgavaMtI ko ghara lAyA gayA / prabhAta hone para barAta ravAnA huI aura jyoMhI tAlAba ke pAsa pahuMcI to nAgajI ko citA jala rahI thI / nAgavaMtI ne jaba usa dRzya ko dekhA to usakA hRdaya usake vaza meM na rahA aura vaha apane hAtha meM nAriyala lekara satI hone ke Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 26 ] lie ratha se utara pdd'ii| dekhate-dekhate nAgajI aura nAgavaMtI kA agnideva kI goda meM cira milana ho gayA / sacce premiyoM kA yaha karuNApUrNa jovana-utsarga dekha kara mahAdeva va pArvatI tuSTamAna hue aura unhoMne una donoM ko punarjIvita kara diyaa| aba donoM AnaMda aura ullAsa ke sAtha jIvana-sukha bhogane lage / kathA-vaiziSTya rAjasthAnI prema-gAthAoM meM nAgajI aura nAgavaMtI kI prema-gAthA kA viziSTa sthAna hai kyoMki inakI prema-kahAnI isa prakAra kI ghaTanAoM ke sAtha guMphita hai jisameM ki prema, karuNA, sAmAjika vyavadhAna aura insAna ko majabUrI kA adbhuta sammizraNa hameM dekhane ko milatA hai / nAgajI ke sAtha nAgavaMtI kA prema, nAgajI ke viziSTa guNa ke kAraNa paramalade ke mAdhyama se hotA hai aura nAgavaMtI apane naisargika saundarya ke kAraNa nAgajI ko pUrNa rUpa se apane meM Asakta kara letI hai| parantu aisA pratIta hotA hai ki sAmAjika rIti-rivAjoM aura baMdhanoM se ekAeka Upara uThanA unake vaza kI bAta nahIM hai| isalie ve apanA vivAha bhI cupake se kheta meM hI kara lete haiN| vivAha ke pazcAt ve ekAnta meM hI pAnaMda kA upabhoga karate haiM aura saMzaya ho jAne para samAja kA mukAbalA na kara cuppI sAdha lete haiN| donoM pAtroM meM itanA ghaniSTha prema hone ke bAvajUda bhI unakA isa prakAra kA vyavahAra unake hRdaya kI kamajorI ko hI vyakta karatA hai| lar3ako aura lar3ake ke pitA donoM hI apano santAna ko priya samajhate haiM parantu yaha jAnate hue bhI ki nAgajI aura nAgavaMtI meM bahuta gaharA prema hai, ve samAja ke bhaya se vicalita hokara unheM sahAyatA pahuMcAne ke bajAya vyavadhAna hI banate haiM / anta meM nAgajI kI mRtyu ke pazcAt nAgavaMto hAkar3e parihAra ke sAtha vidA hotI hai to nAgajI kA pitA usa para vyaMga karake nArI kI durbalatA para puruSa ke krUra pauruSa kA AghAta karatA huA putra-hAni se hone vAle vihvala hRdaya ko prAtmatoSa pradAna karanA cAhatA hai / yaha viDambanA tatkAlIna samAja meM nArI aura puruSa ke sambandhoM ko vyakta karatI hai / vyaMgyAtmaka dohA isa prakAra hai : UMDa par3avai paisa, pivasu paMjAM mAratI / su mANasIyA eha, ghUghe lAgA dholauta / / 74 // pR0 162 isameM koI saMdeha nahIM ki sabhI pAtra samAja ke baMdhana se Upara uThane meM asamartha rahe haiN| parantu anta meM nAgavaMtI ne nAgajI ke sAtha sato hokara apane hRdaya kI kamajorI para hI vijaya nahIM pAI, varan nAgajI taka ke prema ko usane Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 27 ] cunautI de dii| isI prakAra nArI kA saccA prema puruSa ke prati kathA meM prakaTa kiyA gayA hai| ___kathA ke antima bhAga meM karuNA aura prema kA bar3A hI adbhuta mizraNa huA hai aura vaha bhI nAgavaMtI kA vivAha anya puruSa ke sAtha hone kI pRSThabhUmi meM / yadyapi nAyaka aura nAyikA kA prema bar3I hI bhAvukatApUrNa zailI meM vyakta kiyA gayA hai tathApi yaha prema karuNA kI rAginI se otaprota hai| ata: vivAha athavA anya kisI zubha kArya ke avasara para isa gIta kA gAnA azubha mAnA jAtA hai| nAgajI, bhata hari Adi ke gIta aura dohe suna kara logoM ke hRdaya meM antataH eka prakAra ke vairAgya kI bhAvanA utpanna ho jAtI hai| ___kathA meM jahAM taka usa kAla kI sAmAjika aura Arthika paristhitiyoM kA prazna hai, aisA pratIta hotA hai ki duSkAla par3ane para zAsaka-varga prajA ko sahAyatA pahuMcAnA apanA pharja samajhatA thaa| itanA hI nahIM apitu prajA kI bhalAI ke liye ve svayaM usake sAtha dUsare deza meM jAkara vahAM ke zAsaka se jAna-pahicAna karate aura apanI prajA ke liye samucita vyavasthA karavAte the| prajA aura rAjA kA yaha ghaniSTha saMbaMdha yahAM taka hI sImita nahIM thA, cora laTeroM ko dalita karane ke liye unake putra svayaM jokhima uThA kara unakA pIchA kiyA karate the| dholavAr3A ke rAjya kA AtaMka usake putra svayaM nAgajI ne samApta kiyA thaa| nAgajI kA svayaM kheta meM jAkara paharA denA aura unakI bhAvaja paramalade kA unake liye khAnA lekara jAnA Adi isa bAta ko pramANita karatA hai ki usa kAla kA zAsaka-varga kitanA karmaTha aura samAja ke sAtha ghulA-milA thaa| bhASA-zailI kathA kI bhASA kA jahAM taka prazna haiM vaha prasAda-guNayukta aura sarala hai tathA bolacAla kI bhASA ke adhika samIpa hote huye bhI usameM sAhityika saundarya kA acchA nirvAha huyA hai / TheTa rAjasthAnI ke zabdoM ke prayoga se sAmAjika vAtAvaraNa banAne meM kathAkAra ko acchI saphalatA milI hai| kAvya-sauMdarya ko dRSTi se kucha dohe rAjasthAnI sAhitya ko amUlya nidhi kahe jA sakate haiM kyoMki unameM bhAva-garimA ke sAtha-sAtha hRdaya kI tar3aphana aura vyaMgyAtmakatA kA sandara sammizraNa huA hai / udAharaNArtha kucha dohe isa prakAra haiM sajjana durajana huya jale, sayaNA sIkha kareha / dharaNa vilapaMtI yu kahai, prAMbA sAkha bhareha // 16 // nAgajI nagara gayAMha, mana-melU miLIyA nahIM / miLIyA avara ghaNAMha, jyAsu mana miLIyA nahIM // 17 // pR0 151 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 28 ] sAMmA miLIyA saiNa, serI meM sAMmA bhlaa| uve tumINA vaiNa, nahacai niravAyA nahIM / / 30 / / pR0 154 nAgar3A nirakhU desa. eraMDa thANI thpiiyo| haMsA gayA videsa, bugalA hI sUM bolaNI / / 37 / / pR0 bhAmaNa bhUla na bola, bhaMvaro ketakIyAM ramai / jAMNa majIThA coLa, raMga na chor3e rAjIyo // 38 // vaNyo triyA ko vesa, Avata dITho kuNvrjii| jAto dunIyA dekha, nATaka kara gayo nAgajI // 40 // pR0 157 nAgar3A sUto khUTI tANa, bataLAyAM bola nahIM / kadeka par3asI kAma, noharA karasyo nAgajI // 58 / / pR0 160 kaLa maiM ko kuMbhAra, mATI ro meLo krai| cAka car3hAvaraNahAra, koI navau nipAvai nAgajI // 77 // pR0 162 vAta mayArAma darajI rI - kathA-sArAMza AbU parvata para guru aura celA tapasyA karate the| guru kA nAma gaMgeva RSa aura cele kA nAma catura riss| tapasyA karate-karate unheM tIna yuga vyatIta ho gye| aise tapasviyoM kI sevA-zuzruSA karane aura jJAna-carcA sunane indrANI svayaM ATha apsarAoM sahita prastuta huA karatI thI aura kaliyuga meM garu-cele kI maMsA vahAM raha kara tapasyA karane kI nahIM thii| ata: unhoMne vahAM se vidA lene ke pahale indrANI aura apsarAoM se vara mAMgane ko kahA, kyoMki unakI sevA se ve atyadhika prasanna the / indrANI aise pahuMce hue RSi kA pIchA chor3ane vAlI kaba thii| usane yahI vara mAMgA ki narapura meM janma lekara Apa mujhase vivAha kareM aura hama donoM AnaMda kA upabhoga kreN| vacanoM meM Abaddha RSi ko bhAMDyAvAsa grAma meM dulahe darajI ke ghara mayArAma ke rUpa meM janma lenA par3A aura alabala (ra) nagara meM zivalAla kAyastha ke ghara indrANI ne jasAM ke rUpa meM avatAra liyA / pAThoM apsarAyeM jasAM ke pAsa dAsiyoM ke rUpa meM pahuMca giiN| __ jaba jasAM pandraha varSa kI huI to rAmabagasa sugge ke rUpa meM celA catura RSa usake pAsa pahuMca gyaa| vaha vedoM kA jJAtA tathA Age-pIche kI jAnane vAlA thaa| zivalAla kAyastha sugge kI pratibhA se bahuta abhibhUta thA isalie usane jasAM ke vara DhUMr3hane tathA vivAha karane kI jimmevArI bhI usI para chor3a dI aura vaha Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 26 ] svayaM paradeza calA gyaa| aba vilaMba kisa bAta kA thaa| jasAM se prema-patra likhavA kara vaha phaurana bhAMDiyAvAsa mayArAma ke pAsa pahuMcA aura mayArAma kI svIkRti tathA hAtha kI mUMdar3I lekara jasAM ke pAsa lauttaa| mayArAma jasAM se vivAha karane ke liye bar3I sajadhaja ke sAtha alavala (ra) nagara phuNcaa| barAta meM ghor3oM aura barAtiyoM ko sAja-sajjA dekhate hI banatI thii| badhAIdAra ne jyoMhI jasAM ko jAkara badhAI dI to use 500 mohareM miliiN| mAlakI dAsI ko jasAM ne barAta ke sAmane bhejA, tathA sAtha hI mayArAma ke saundarya kA varNana karate hue use pahicAnane ke lakSaNa batAye / phira mAlakI mayArAma ke pAsa pahuMca kara use toraNa para lAto hai / usake svAgata meM koI 500 vezyAyeM, bhagatoM va DholaniyeM gAtI huI usakA svAgata karatI haiM / mayArAma kA ThATa-bATa usa samaya indra se kama pratIta nahIM hotA hai| usakA rUpa to kAmadeva ko bhI mAta karatA hai| sabhI sakhiyoM ne mayArAma ke saundarya aura sAja-sajjA kI mukta-kaMTha se prazaMsA kii| bar3e hI ThATa-bATa ke sAtha vivAha-saMskAra sampanna hA / dUsare dina jasAM jaba mayArAma ke Dere kI ora calI to madamasta hAthI kI sI cAla aura usake zrRMgAra kI anupama chabi loga dekhate hI raha gaye / AdhI rAta hone para donoM rati-krIDA kA AnaMda lene lge| bIca-bIca meM dAsiyAM ThiTholI karane lagIM / dUsare dina jaba mayArAma vahAM se prasthAna karane kA vicAra karane lage to jasAM ke lie mayArAma kA vichoha asahya ho gyaa| itane sundara vara ko vaha AsAnI se kisa prakAra jAne detI / usane apanI dAsiyoM kI sahAyatA se zarAba ke pyAloM kI manuhAra hI manuhAra meM yuvaka vara ko madamasta banA kara usakA jAnA sthagita karavA diyA, phira bhalA varSA Rtu meM jAnA saMbhava kaise ho, kyoM ki sAmane hI sAvaNa ko tIja bhI to pA rahI thI, jisakA lalita citra mayArAma ke sAmane jasAM ne prastuta kara Ananda kA upabhoga aura anukUla mausama kA lobha dekara use bharamA liyaa| zarAba kI manuhAreM niraMtara calatI rhiiN| prema kI ina madamasta ghar3iyoM meM jaba lajjA aura saMkoca kA nivAraNa ho gayA to bAtoM hI bAtoM meM apane-apane deza kI bar3AI karate samaya dUlhe-dulhana meM khaTapaTa ho gii| mayArAma yaha kaha kara ki aisI kaI muMdariyAM mujhe upalabdha ho sakatI haiM, vahAM se vidA lene ko taiyAra huaA taba paristhiti ko bigar3ate hue dekha kara mAlU dAsI ne jasAM ke rAzi-rAzi saundarya kA varNana kalAtmaka DhaMga se karate hue 'aisI sundarI ko tyAganA buddhimAnI nahIM hai' kahakara premI yugma ko Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 30 ] punaH bhAvAtmaka sahajatA ke sUtra meM bAMdhA / jasAM ne bhI gusse hI gusse meM kaTu vacana kahane ke lie kSamA mAMgo / kathA-vaiziSTya yuddhavIroM, dAnavIroM aura dharmavIroM ko lekara yahAM ke kaviyoM ne puSkala parimANa meM sAhitya-sRjana kiyA hai / ina pramukha viSayoM ke atirikta kucha cAraNa kaviyoM ne saMbhrAnta parivAra ke nAyakoM ko chor3a kara sAdhAraNa vyaktiyoM kA nAma amara karane kI manokAmanA se bhI sAhitya-nirmANa kiyA hai| ye vyakti kisI na kisI kAraNa se kaviyoM ke kRpApAtra bana gaye the aura unako sevAoM kA puraskAra unhoMne unheM saMbodhita kara sAhitya racanA ke dvArA kiyA hai / rAjiyA, kisaniyA, IliyA, cakariyA Adi ko saMbodhita karake ko gaI racanAoM ke pIche isI prakAra kI kucha bAteM haiN| unnIsavIM zatAbdI se isa prakAra ko racanAoM ke nirmANa kI paramparA vizeSa rUpa se rAjasthAnI-kAvya meM gatizIla dikhAI detI hai| __ mayArAma darajI kI vAta bhI isI koTi kI racanA hai| aisI kiMvadantI prasiddha hai ki bhAMDiyAvAsa (mAravAr3a) ke prasiddha kavi moDajI pAsiyA jaba eka bAra laMbe arse taka bImAra rahe taba unhIM ke gAMva ke darjI mayArAma ne unakI bar3I sevA kI thii| ata: kavi ne prasanna hokara isa bAta kI racanA use nAyaka banA kara kii| jahAM taka bAta kI kathAvastu kA saMbaMdha hai usameM daivika avatAra se kathA prAraMbha hokara nAyaka-nAyikA ke uddAma yauvana meM jhulatI haI kAma-krIr3A aura premI-yugma kI anekAneka ceSTAoM ko vyakta karatI huI samApta hotI hai| kathA meM jahAM eka ora atyuktipUrNa varNanoM kA prAdhikya hai, vahAM kAmukatA aura nagna zRMgAra kA bhI kavi ne bar3I udAratA ke sAtha rasa lekara varNana kiyA hai / rAjasthAnI meM premapAtI likhane kI vizeSa paramparA rahI hai| prAyaH preyasI bhAvukatApUrNa alaMkRta zailI meM apane priya ko aneka prakAra ko upamAoM se vibhUSita karatI huI use patra likhatI hai / isa bAta meM bhI rAmabagasa sugge ke sAtha jasAM apane priya mayArAma ko patra likhatI hai, jimameM jasAM ke prema-pradarzana ke sAtha-sAtha rAjasthAnI saMskRti ke bho darzana hote haiM / ___ 'sidha zrI bhAMDIyAvAsa vAlI vATa muhagI dasai, prAtama kA AdhAra mayArAMma jI vasa, alavala (ra) thI laSAvatuM jasAMko mujharau avdhaarsii| rAmabagasa rAja naSai Ayo cha, jIko kuraba vdhaarsii| aThA lAyaka kAma biMdagI lssaavsii| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 31 ] ThI sAkI Apa gADhI busIyAM rakhAvasI / SAMnapAMnakI, piMDAMko jAbato raSAvasI / jAbato to baladevajI karasI paNa tAbAdAra to laSAvasI / bharosAdAra bhalA manaMSa jIva-joga sAthai liijo| iMdra rAjAkI taraikA vIMda rAjA (ho) viijo| ApakI vATa bhALI chAM / zrau davasa kadIyAM Ugai, jasIko bhAga jAgai, alavala (ra) Apa prAya pUgai / " moDI prAsiyA bAMkIdAsajI ke vaMzajoM meM prasiddha kavi ho gaye haiM jinakI racanA pAbU prakAza vikhyAta hai / unhoMne isa kathA ke nirmANa meM kucha sthaloM para apanI vidvattA aura bhASA kI vistRta jAnakArI kA sundara paricaya diyA hai / vAstava meM ye sthala hI kathA ko sAhityaka mahatva pradAna karate haiM / do sthala isa dRSTi se yahAM ullekhanIya haiM :ghor3oM kA varNana '-- 'pavana kA paravAMha 'gulAba kI mUTha' sagharAjako goTako, tArekI tUTa / prAtasakI bhabhako, cakrIkI cAla, capalAko camaMko, cAtIkA DhAla / sIMcANa kI jhaDapa, hIMDaikI lUMba, SagarAjakA vaca, SetumeM khUba aihar3A - aihar3A pAMca hajAra ghor3A sonerI sAMkatAM saja kIdhA / " jasAM kA saundarya-varNana - 'jasIyA kasoyaka chai Apane bhI udhAre jasIyaka chai / patIyAsIko kamala, gaMgAsI vimaLa / bhUbhalIyA naiNAMkI, amaratasA vaiNAMkI / mamaulau, vAdalAMkI, bIja, holIkI bhALa, sAmaNakI toja / keLakau garabha, soneko SaMbha, sILakI satI, rUpakI rNbh| tAThI maraga, magarAkI maura, pAbAsara ko haMsa, manakI caura / jIvakI jar3I, hoyAko hAra, amIko ThAhau, rUpakI avatAra / kAMjAMlIkI sAMThI, gUMjAlIko bhaLako, gailAko kabaNa, hIDAko kalako / mugalaro mIMmacau, vaSAyataro jhAlI, sagharI gATako premarI pyAlI / solaimo sono, rAjahaMsaro vacI, bAvanau caMdaNa, resamarI gacau / karatIyAMrau bhUbako, motIyAMrI lUMba, hIrAMro lachau, saragarI bhUMba / saneharI pAlaSI, hetarI thANI, naiNAMrau naraSaNau, premarI kamaThAMNI / saradarI pUnama caMda, AsAr3haro bhAMNa, jasoyAMkI tArIpha, budha~kA vASAMNa / madavIko machauLo, hAthakI hAla, tIjaNIyAMkau turarI, rUpakI sasAla | kAMSako lADU, motIyAMko gajaro, jalAlIyAko dhako, jasIyAM ko mujarau / kalapatraca (cha) rI DALa, pArasarI ToLa, meharo mahara, darIyAvarI chaula / tAvar3erI chAMha, aMdhArairo 1 1 pR0 166 pR0 167 a Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 32 ] dIyo, sIyALAro tApa, jakA jasA ghaNA juga jIvau / haraSarau hIDo, udegarI bheTa, jIvaro jatana, indrarI bheTa / kistUrIro mAphau, kesararI kyArI, rUparo rUSar3o, raca (sa) nA honaarii| bhamarAMro bhaNaNAMTa, DIlArI dolI, dIpamALArA daura, bhASararI hoLI / gulAla sahI gar3hI, ASAMrI pANI, horAMro hAra / grahaNAMko bhalalATau, tajako aMbAra, jasIyAMko jIvaNo vA saMsAra ko sAra / dAMtAro pANI, kar3IyAMro keharo, hAlaro haMsa, bhUrI bhamara, kurajarI nasa / alakArI nAgaNa, palakArI kuraMga, kaMThArI koyala, sonerI aMga / aNIyALAM naiNAMmeM kAjaLakI reSAM, amaratarA ThAMsA caMdAmeM peSau / soMdUra kI bIMdo bhAlUmeM bhaLakai, kALIsI kAMThaLameM caMdo kana caLakai / asobhatAM UtAre, sobhatAM dhAre / vAla vAla motAhala poyA, jAMNe navalASa naSatra ekaThA hoyA / bAjaNAM jAMjhara pairAyA, ghUgharAMkA sura gairiiyaa| aNa bhAMtakI jasIyAM, jakAka co(cho)Do cau (cho) rsiiyaa| mAMNonI myArAMma jI, thAMna dInI chai raamjii| lo nI lADIkA lAvA, pIcai (chai) karasau paca(cha) tAvA / jAvaNakI vAtAM jAMNAM chAM, matavALI kuM nahIM mANAM chaaN| varasALAkA vAdaLa jyUM DhALakA jala jyU, bhASarakA pAMNI jyU, vATakA vAMNo jyU, ce(cha)ha matI cA (chA) Dau, thor3I so mana karo gADau / jhAlI vAgAM Sar3o, thor3A rahI jhalIyA / piNa thAMmai kiso dosa, thAM ke saMgI palIyA / " bahata hI sAdhAraNa sthiti ke nAyaka ko lekara lekhaka ne ise RSi kA avatAra aura jasAM ko iMdrANI kA avatAra batAyA hai tathA unakI sAja-sajjA aura aizvarya kA varNana bhI bahuta UMce darje kA citrita kiyA hai, jisase usakA atyuktipUrNa varNana usa samaya ke sAhityakAroM ko bhAyA nahIM, isalie bAta kI sundaratA ko svIkAra karate hue bhI nAyaka ke aucitya kA kisI kavi ne vyaMgyAtmaka DhaMga se upahAsa kiyA hai : darjI kaur3I dor3ha ro, baNI lAkha rI vAta / hAthI rI pAkhara hutI, dI gadhe para ghAta / rAjA caMda premalAlachI rI vAta kathA-sArAMza rAjapura gAMva meM rudradeva nAmaka eka rAjapUta rahatA thA / usake do aurateM thI donoM hI maMtrasiddhi meM niSNAta thIM, parantu pati isase anabhijJa thaa| eka bAra jaba donoM aurateM pAnI bharane jAne lagI to choTI ne rudradeva se kahA-merA lar3akA pAlane meM so rahA hai so tuma usakA khyAla rakhanA / bar3I bahU ne kahA ' pR0 102 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 33 ] gAyoM ke Ane kA samaya ho gayA hai / bachar3A kahIM cUMga na jAya, isakA tuma dhyAna rkhnaa| thor3I dera meM baccA rone lagA to rudradeva ne bacce ko khilAnA zurU kiyA kintu itane meM gAyeM A giiN| ataH bacce ko pAlane meM chor3a kara bachar3e ko bAMdhane lgaa| usI samaya donoM bahuveM pAnI bhara kara A giiN| choTI baha ne dekhA ki baccA pAlane meM ro rahA hai, aura vaha bar3I ke kAma meM saMlagna hai| IrSyA ke vazIbhUta usane aise pati ko mAra dene kA nizcaya kara apanI iMdurI usakI ora pheMkI jisase vaha sAMpa bana kara rudradeva ko Dasane ke liye bhaagaa| bar3I bahU yaha dekhate hI sArI bAta bhAMpa gii| usane apane hAtha kI loTI sAMpa para phaikI, . so loTI nauliyA bana gaI aura usane sAMpa ko mAra ddaalaa| yaha dekha kara bholA rAjapUta bar3A bhayabhIta huA aura mana hI mana vahAM se nikala bhAgane kI tarakIba socane lgaa| aurateM isase jyAdA hoziyAra thIM, isalie unhoMne Apasa meM vicAra kiyA-aba yaha apane kabje meM rahane vAlA nahIM hai isaliye ise gadhA banA kara rakhA jaay| rudradeva apanI striyoM se piMDa chur3Ane ke liye videza meM kamAI ke liye jAne ko unase kahatA, kintu ve nahIM maantiiN| anta meM unhoMne prasanna hokara, bhAtA sAtha meM dekara sIkha dii| rudradeva mana hI mana bar3A khuza huA aura bar3I tejI ke sAtha vahAM se calA / karIba dasa kosa para pahuMcA to use eka tAlAba dikhAI diyaa| vahAM hAtha-muMha dhokara kalevA karane kA vicAra kara hI rahA thA ki itane meM eka DholI vahAM A pahuMcA aura usakI yAcanA para apane kaleve meM se eka laDDU usa DholI ko de diyA / DholI bahuta bhUkhA thA, isaliye phaurana hI vaha laDDU khA gyaa| laDDU khAte hI vaha gadhe ke rUpa meM parivartita ho gayA aura tatkAla reMkatA huA ulaTe pairoM rudradeva ke ghara jA phuNcaa| idhara jaba rudradeva ne yaha karAmAta dekhI to striyAM kahIM pIche na A pahuMceM, isa bhAva se AtaMkita tInoM laDDU jala meM phaika kara, vaha bhAga khar3A huaa| striyoM ne jaba gadhe ko puruSa banAyA to vaha DholI niklaa| apanI yojanA kI viphalatA jyoM hI unake samajha meM AI ve ghor3iyAM bana kara vahAM se rudradeva ke pIche bhaagiiN| rudradeva devagar3ha nagara meM pahuMcA hI thA ki donoM ghor3iyeM usake samIpa mA pahuMcI / jAna bacAne ke liye vaha becArA eka ahIrana ke ghara jA phuNcaa| pahale to ahIrana ne use DAMTA, parantu jaba usane sArI bAta saca-saca batAI to ahIrana bar3I prasanna huI aura usane rudradeva se vacana mAMgA ki vaha usake ghara meM rhegaa| rudradeva ne svIkAra kiyA / ahIrana nAharI bana kara ghor3iyoM para jhapaTI aura unheM bahuta dUra taka bhagA diyaa| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 34 ] rudradeva ne dekhA ki choTI Aphata se chuTakArA pAne ke liye bar3I Aphata meM zrA phNse| vaha kisI prakAra rAta ko vahAM se bhI bhAga nikalA aura caMdarAjA kI prAbhonagarI meM A pahuMcA / vahAM rAjA kI lar3akI kA svayaMvara thaa| kautUhalavaza vaha bhI vahAM jA phuNcaa| saMyoga se rAjA kI lar3akI ne varamAlA isake gale meM DAla dii| Ananda aura vilAsa ke sAtha vaha rAjamahaloM meM rahane lgaa| itanA ho jAne para bhI donoM striyoM ne usakA pIchA nahIM chodd'aa| ve cIleM bana kara vahAM A pahuMcI aura eka dina rudradeva jaba jharokhe meM baiThA thA to usakI AMkheM noMcane ke liye ve usa para jhpttiiN| rudradeva bhayabhIta hokara mahala ke andara lur3haka gyaa| rAjakumArI ne ekAeka isa prakAra kI ghabarAhaTa ho jAne kA kAraNa puuchaa| pahale to rudradeva bAta chipAtA rahA, parantu rAjakumArI ke atyadhika Agraha para usane sArI bAta kaha dii| rAjakumArI ne isakA nidAna phaurana nikAla liyaa| usane apane nUpura utAra kara maMtra par3hA aura unheM jharokhe meM se Upara pheMkA to nUpuroM ne bAja kA rUpa dhAraNa kara donoM cIloM ko mAra ddaalaa| rudradeva ne dekhA ki isa mAyA kA kahIM anta nahIM hai| ye aurateM merI jAna lekara chodd'eNgii| ata: becArA apanI jAna bacAne ke liye vahA~ se bhI rAta ko bhAgA / caMda rAjA ko jaba dAmAda ke cale jAne kI khabara milI to usane phaurana sipAhI pIche bheje / sipAhiyoM se jaba rudradeva vApisa nahIM lauTA to rAjA caMda svayaM manAne ke liye pahuMce aura isa prakAra binA sIkha liye hI ravAnA hone kA kAraNa pUchA / rudradeva becArA kyA kahatA ? parantu rAjA ne jaba adhika haTha kiyA to usane sArI bAta kaha sunAI / isa para rAjA caMda ne kahA-'jaba taka hamAre dina acche haiM, taba taka hamArA koI kucha nahIM bigAr3a sakatA, aura phira bItI bAta kahane lagA "merI mAtA aura paTarAnI prabhAvatI isI prakAra kI maMtra-vidyA meM pravINa thIM / ve apanI vidyA ke bala para mujhe aghora nidrA meM sulA kara rAtri ko giranAra ke rAjA ke pAsa krIr3A karane ke liye pahuMca jAyA karatI thIM / eka bAra mujhe saMzaya huA, to jisa vaTa - vRkSa para baiTha kara ve jAyA karatI thIM, usa vaTa-vRkSa kI khoha meM pahale se hI maiM chipa gayA aura unake sAtha giranAra jA pahuMcA tathA vahAM ke raMga-DhaMga dekha kara bar3A Azcaryacakita huaa| kucha dina bAda hI giranAra ke rAjA kI lar3akI premalAlachI kA vivAha hone vAlA thaa| usameM ina donoM ko bhI Amantrita kiyA gayA thaa| ataH vivAha kI rAta ko maiM inake sAtha giranAra phuNcaa| barAta bar3I sAja-sajjA se AI thii| kintu dUlhA bar3A kurUpa thaa| ataH unhoMne yaha yukti nikAlI ki Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 35 ] dUsare kisI khubasUrata prAdamI ko philahAla dUlhA banA kara bheja diyA jAya zrIra zAdI ke bAda meM lar3akI ko apane hI le jAyeMge / saMyoga se dUlhA banane ke liye meM hI unheM milA / jaba meM toraNa para pahuMcA to merI paTarAnI ne mujhe pahacAna liyA / maiMne zAdI ke samaya tAMbUla se dulahana kI cUnar3I para yaha dUhA likhA prabho nagarI caMda rAjA, gira nagarI premalAlachI / saMjoge - saMjoga paraNiyA, meLo daiva re hAtha // vahAM se maiM usI rAta apanI nagarI to pahuMca gayA parantu sAsa-bahU ne mila kara mujhe suggA banA diyA / dina bhara piMjare meM baMda rahatA aura rAta ko puna: caMda bana jAtA / udhara kurUpa patideva premalAlachI ke raMgamahaloM meM suhAga-rAta manAne pahuMce to unakI bar3I durgati huI / barAta binA dulahina ke vApisa phuNcii| premalAlachI bar3I duHkhita rahane lgii| parantu jaba eka varSa bAda sAvaNa kI tIja ke dina usane apane vivAha ke kapar3e pahane to cunar3I kI kora para likhA huA dohA usake dhyAna meM aayaa| usane sArI bAta kA anumAna lagAkara apane pitA se sahAyatA lI aura merI nagarI meM zrA phuNcii| usakI catura dAsiyoM ne apanI jAsUsI ke dvArA merA hAla cAla mAlUma kara liyA aura eka dina dAvata ke bahAne jaba vaha svayaM mahaloM ko dekhane Upara pahuMcI to usakI eka catura dAsI ne mere piMjare ke sthAna para tote sahita dUsarA piMjarA Ale meM rakha diyA aura mujhe vahAM se mukti dilaaii| sAsa-bahU ne zAma ko jaba sugge ko saMbhAlA to suggA dUsarA thA / ataH ve cIleM banakara merI prAMkheM phor3ane ko Dere para AI, usa . samaya maiMne tIra se una donoM ko mAra girAyA / " apanA anubhava sunAne ke bAda caMda ne rudradeva se kahA ki triyA caritra kA koI pAra nahIM hotA hai parantu maiMne tumako premalAlachI kI putrI byAhI hai / vaha tumhArA kabhI burA nahIM cAhegI / isaliye tuma Azvasta raho / kathA - vaiziSTya isa bAta kI kathA - vastu pUrNataH triyA caritra para hI AdhArita hai / choTIsI bAta meM aneka striyoM ke caritra kA ullekha huA hai / rAjA risAlU kI bAta meM bhI striyoM ke kuTila caritroM para prakAza DAlA gayA hai / parantu ina donoM kathAoM ke nirmANa va ghaTanAkrama meM bar3A antara hai / risAlU kI vArtA meM pratyeka Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 36 ] nArI pAtra ke jIvana kI pRSThabhUmi bAMdhane kA prayatna kiyA gayA hai jisase una nArI pAtroM ke caritra meM utpanna hone vAle yauna vikAroM kA manovaijJAnika adhyayana kisI hada taka saMbhava ho sakatA hai / isa kahAnI meM jAdU-Tone va maMtrasiddhiyoM ke AdhAra para anahonI ghaTanAoMoM ko ghaTita karAte huye nArI kI yonapipAsA ke phalasvarUpa utpanna hone vAlI anekAneka ghaTanAyeM varNita haiM / jAdU-Tone kA sahArA lene ke kAraNa kathA meM kisI bhI nArI pAtra kA cAritrika vikAsa nahIM ho pAyA hai, jisase kahAnI kevala kAlpanika stara para hI na raha kara tilasmI bana gaI hai / isa kahAnI ko par3hane se sAmAjika tathyoM kI ora hamArA dhyAna avazya hI AkarSita hotA hai / kathAkAra ne rudradeva jaise sAdhAraNa nAyaka se bAta prAraMbha kara ke caMda rAjA aura usake parivAra para kathA ko samApta kiyA hai / ataH nimna stara ke samAja se lekara rAjya-parivAra taka meM vyApta duScaritratA tathA yauna kuNThAnoM para karArA vyaMga hameM dekhane ko milatA hai / isake atirikta yaha batAyA gayA hai ki eka ora nArI ko svayaMvara ke mAdhyama se apanA pati cunane kA pUrNa adhikAra hai to vahAM kisI sundarI ko chala ke sAtha prApta karane ke lie asalI dUlhe ke sthAna para dUsare dUlhe ko toraNa para bheja diyA jAtA hai kyoM ki asalI dUlhA kurUpa thaa| isa prakAra jahAM eka ora nArI kI bar3I dIna sthiti batAI gaI hai, vahAM dUsarI ora puruSa usake sAmane bar3A nirIha citrita kiyA gayA hai / kyoM ki ve apanI caturAI tathA kAma pipAsA meM unmatta puruSoM ke vibhrama ke kAraNa una para zAsana hI nahIM karatIM apitu unako mUrkha aura apanI lAlasAoM kA khilaunA taka banA detI hai / lekhaka ne jahAM eka ora duScaritratA kA pUrA varNana kiyA hai vahAM dantakathA kI mukhya nAyikA premalAlachI ke caritra ko niSkalaMka batAyA hai tathA usakI caturAI kA bhI bar3A bakhAna kiyA hai / kathAkAra ne manuSya ke bhAgya ko sarvatra pradhAnatA dI hai parantu duScaritratA meM lipta pAtroM kA anta bhI burA batAyA hai| ataH kathA kA vAstavika uddezya duScaritratA ke duSpariNAmoM kI ora iMgita karanA kahA jA sakatA hai / bhASA-zailI pUrI kathA gadya ke mAdhyama se hI kahI gaI hai jisameM kevala eka dohe kA prayoga milatA hai| jahAM taka kathA kI bhASA kA prazna hai vahAM sarala, prasAda-guNa Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 37 ] yukta bola-cAla kI bhASA hai / sthAna-sthAna para arabI va phArasI ke zabdoM kA prayoga bhI milatA hai / kathA kI zailI meM sabase bar3I khUbI rAjasthAnI ke TheTa muhAvaroM kA saphala prayoga hai / ataH kucha muhAvare yahAM draSTavya haiM : "bhalo nahIM prApane, tiko dIje kALA sAMpa ne / esa sAkha pataLI huI ne ghara mAhe uMDo teha nhiiN| jADo jImatAM patalI jImasyAM / copar3I jImato lUkhI jImasyAM / bohara pAlUM / vAta dhurA mUla sUM khii| mosUM lAla pAla krnno| jImaNa sU dekhaNo bhlo| buro cAhe to bhalo hove nhiiN| upasaMhAra prastuta saMgraha kI pAMcoM bAteM mUlataH premaviSayaka hote hue bhI aneka prakAra kI vibhinnatAyeM lie hue haiN| ataH na kevala sAhityika dRSTi se apitu samAjazAstra va bhASAvijJAna kI dRSTi se bhI inakA bar3A mahatva hai| rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura ke mAnya adhikArI-gaNa isa prakAra ke sAhitya-saMgraha prakAzita kara rAjasthAnI-sAhitya kI amUlya nidhiyoM ko prakAza meM lAne kA prazaMsanIya kArya kara rahe haiM usake liye ve badhAI ke pAtra haiN| mere priya mitra zrIlakSmInArAyaNajI gosvAmI ne ina kathAoM ko saMpAdita karane meM bar3A zrama kiyA hai| aneka pratiyoM ke pAThAntara tathA vistRta pariziSTa de kara pustaka ko sAdhAraNa pAThaka va vidvadvarga, donoM ke lie upayogI banA diyA hai| unakI isa sAhitya-sAdhanA ke liye badhAI tathA mujhe isa pustaka kI bhUmikA likhane kA avasara pradAna karane ke liye dhanyavAda / nArAyaNasiMha bhATI saMcAlaka rAjasthAnI zodha saMsthAna, jodhapura jodhapura. basaMta paMcamI, 1965 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya Aja jisa prAnta ko rAjasthAna kahA jAtA hai usakA yaha nAmakaraNa adhika prAcIna nahIM hai / bahuta prAcIna kAla meM isa bhUbhAga ke nAma marupradeza, marubhUmi tathA marusthala Adi milate haiM jisakA prAzaya mukhyatayA vartamAna pazcimI rAjasthAna kI marubhUmi se hI rahA hogaa| vaise rAjasthAna zabda prAcIna khyAtoM va vAtoM Adi meM prayukta huA hai parantu usakA artha vahA~ rAjadhAnI athavA kisI rAjA ke Adhipatya ke dastUra Adi se hai| saMskRta-vyutpatti 'rAjJaH sthAnam' se bhI yahI artha prakaTa hotA hai / 'yathA nAma tathA guNaH' ke anusAra saMskRta kI vizeSa vyutpatti isa nAmakaraNa ke aucitya ko aura bhI baDhA detI hai :-'rAjante zauyyo dAryAdiguNairdedIpyante ye (narAH)te rAjAnasteSAM sthAnaM - AvAsabhUmiH rAjasthAnam / ' arthAt jo manuSya zaurya-praudAryAdi guNoM se sarvAdhika suzobhita hoM, una manuSyoM ke rahane kA sthAna 'rAjasthAna' hai / prAnta ke vartamAna nAmakaraNa ke rUpa meM saMbhavataH isa zabda kA prayoga sabase pahile prakhyAta itihAsakAra karnala TaoNDa ne kiyA hai jaisA ki usakI pustaka 'enalsa eNDa enTikviTIja oNpha rAjasthAna' se prakaTa hotA hai| jaba ki isase pUrva yahA~ kI riyAsatoM ke samUha ke lie 'rAjapUtAnA' zabda pracalita rahA hai kyoM ki aMgrejoM ke aitihAsika vattAntoM meM yahA~ kI riyAsatoM ke liye 'rAjapUtAnA sTeTsa' jaise prayoga milate haiN| yahA~ kI riyAsatoM aura isa bhUbhAga ke lie rAjasthAna zabda kaba se prayoga meM pAne lagA, yaha itanA mahattvapUrNa nahIM hai jitanA ki bhAratavarSa ke isa bhUkhaNDa meM AryasaMskRti ko jo sAMskRtika aura sAhityika dena isa prAMta ne apane nAma ke anurUpa dI hai, usakA hai| rAjasthAna vIroM kA deza kahA gayA hai| yahAM ke nivAsiyoM ne zatAbdiyoM se videziyoM aura vidharmiyoM kA sAmanA hara kImata para karanA apanA dharma aura antima dhyeya samajhA hai| itihAsa sAkSI hai ki dharma aura dharatI ke liye jitanA balidAna yahAM ke vIroM ne kiyA hai, vaha bhArata ke itihAsa meM hI nahIM api tu vizva ke itihAsa meM apratima hai| balidAna aura tapa se ota-prota yahA~ kA itihAsa rAjasthAna zabda kI pRSThabhUmi meM hone se rAjasthAna zabda ke sAtha 'vIra' zabda kA sAnnidhya sahaja ho ho jAtA hai| bhAratIya saMskRti meM vIroM kA asAdhAraNa mahatva samajhakara unakA guNa Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 36 ] gAna aneka rUpoM meM huA hai| vaise vIra zabda kA ullekha atiprAcIna kAla meM RgvedasaMhitA (1.18.4; 1.144.8; 4.26.2, 5.20.4; 5.61.5), atharvaveda (2.26.4 ; 3.5.8), pAzvalAyanAdi - zrautasUtra, paJcaviMzabrAhmaNa (16.1.4), bRhadAraNyakopaniSad (5.13.1 ; 6.4.28), chAMdogyopaniSad (3.13.6), zarabhopaniSad (11), nIlarudropaniSad (23), nasiMhapUrvatApinI (2.3; 2.4), nRsiMhottaratApinyupaniSad (2,4,5,6) Adi meM teja, parAkrama aura zauryAdi arthoM meM milatA hai| isase hamArI saMskRti meM vIroM kI viziSTa paramparA hI lakSita nahIM hotI api tu saMskRta-sAhitya meM Adarza nAyaka ke guNoM meM vIratva eka anivArya guNa ke rUpa meM kaviyoM dvArA apanAyA gayA hai / rAjasthAna ke itihAsa meM yuddhoM kI adhikatA ke kAraNa sahasroM yuddhavIroM kA ullekha hameM aneka rUpoM meM milatA hai parantu yuddhavIroM ke atirikta dharmavIroM, dAnavIroM aura dayAvIroM ko bhI yahA~ kamI nahIM rhii| vastutaH yuddhavIra ke udAtta caritra ke sAtha anya vIrAtmaka bhAvanAoM kA guMphana bhI kisI na kisI rUpa meM hameM dRSTigocara ho hI jAtA hai| vaise utsAha ko vIrarasa kA sthAyIbhAva rasazAstriyoM ne mAnA ho hai parantu tyAga aura saMyama kI jo garimA cAroM prakAra ke vIroM meM dekhane ko milatI hai vaha bhI ina vIroM ke dRSTikoNa kI ekatA ko hI pratipAdita karatI hai / ata: ina vIroM ne hamArI saMskRti aura dharma ko jo mahattvapUrNa dena dI hai usakA na kevala yazogAna hI api tu dArzanika lekhA-jokhA bhI rAjasthAnI sAhitya meM aneka rUpoM meM milatA hai / padyAtmaka zailI meM ina viSayoM ko lekara, saMkar3oM kaviyoM ne jahA~ anekoM mahAkAvya, khaNDakAvya, muktaka-kAvya likhakara amaratva prApta kiyA hai vahA~ rAjasthAnI bhASA kI vizAla gadya-paramparA meM vAtoM, khyAtoM, vanikAyoM meM isa prakAra kI ghaTanAyeM bhI aneka prasaMgoM ko lekara vaNita kI haiM / sAhityika dRSTi se yaha vAta-sAhitya atyadhika mahatvapUrNa hai / 'vAta' zabda vArtA kA apabhraMza rUpa hai| bhAratIya vAGmaya meM vArtA kA prayoga TheTha sItopaniSad (31), sAgarahasyopaniSad (250,11), AzramopaniSad (2), Adi meM upalabdha hotA hai / pratIta hotA hai ki isase pahale vArtA ke liye 'kathA' zabda hI pracalita rahA hai kyoM ki 'aitareya-brAhmaNa (5.3.3), jaiminIyabrAhmaNa (6), jaiminIyopaniSadbrAhmaNa (4.6.1.2), viSNudharmasUtra (20.25) AzvalAyana-gRhyasUtra (4.6.6), chAndogyopaniSad (1.8.1), nAradaparivrAjakopaniSad (4.3), Adi meM isa zabda kA prayoga vArtA ke artha meM milatA hai| - vArtA kA cAhe jo rUpa prAcIna vAGmaya meM rahA ho kintu rAjasthAnI- sAhitya meM yaha zabda vizeSa alaMkRta aura suvyavasthita sAhityika zailI meM likhI Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4. ] gaI kahAniyoM ke lie vAta ke rUpa meM pracalita rahA hai aura isa sAhitya kA apanA viziSTa sthAna bhI hai| yahA~ kI aitihAsika va sAmAjika paristhitiyoM ke anurUpa prAcIna rAjasthAnI kA adhikAMza sAhitya vIrarasAtmaka hai parantu anya rasoM ke sAhitya kI bhI isameM kamI nahIM hai| yadi hama vAtoM ko hI leM to vIra-caritroM ko lekara likhI gaI vAtoM ke atirikta zRMgAra, bhakti, dharma, nIti aura upadeza Adi vividha viSayoM ko lekara aneka kathAoM kA nirmANa hA hai| yahA~ kI vIragAthAoM aura kahAniyoM ne dvijendralAla rAya tathA ravIndranAtha Thakkura jaise mahAn sAhityakAroM ko bhI prabhAvita kiyA hai tathA unakA mahatva sarvavidita hai hii| parantu zRMgArAtmaka vAtoM kI jo viziSTa dena yahA~ ke sAhitya ko hai usa pora adyAvadhi anya prAMtoM ke sAhityakAroM kA dhyAna bahuta kama prAkaSita ho pAyA hai| ataH isa bahumUlya sAhitya kA paricaya sAhityAnurAgiyoM ko dene kI dRSTi se hI prastuta pustaka meM 5 vAtoM kA saMkalana kiyA gayA hai / pAMcoM hI vAteM premaviSayaka haiM, parantu premasambandho kathAoM meM bhI jo vaiziSTaya yahA~ dekhane ko milatA hai usako dhyAna meM rakha kara ve vividha prakAra kI pratinidhi premakathAeM yahA~ prastuta kI gaI haiM jinameM kahIM svakIyA nAyikA kA nizchala prema hai to kahIM parakIyA kI kAmAturatA, kahIM nArI ke kuTila caritra kI anekarUpatA hai to kahIM nArI va puruSa kI kAma-bhAvanAoM kA gUDha citraNa yahA~ kI sAmAjika pRSThabhUmi meM dekhane ko milatA hai| nAgajI - nAgavantI kI vAta meM jahA~ puruSa aura nArI kA ekaniSTha prema mArmikatA ke sAtha citrita hai vahA~ bagasIrAma aura hIrAM kI vAta meM anamela vivAha para karArA vyaMgya hai / mayArAma darjI kI bAta meM jahA~ pUrva saMskAroM ko mAnyatA dete hae atizayoktipUrNa zRMgAra kA varNana hai to risAlU rI vAta meM rAjA risAlU jaise aitihAsika vyakti ke sAtha nArI ke vibhinna rUpoM aura yauna sambandhoM kA ajIba citraNa hai| premalAlachI kI bAta meM nArI ke kuTila-caritroM kA sUkSma digdarzana hI nahIM api tu puruSa kI kAma-pipAsA ko nArI-saundarya dvArA tapta karane ke vikalpa bhI varNita haiN| ina sabhI kathAoM meM eka aura nArIpAtroM kI sundaratA aura caturAI dikhAI gaI hai to dUsarI ora puruSa kI vivazatA tathA sAmAjika mAnyatAoM eva rIti-nIti para bhI acchA prakAza DAlA gayA hai| isa prakAra kI premakathAoM kA sarvAGgINa adhyayana to tabhI saMbhava hai jaba ki hastalikhita granthoM meM bikharI huI sAmagrI sasampAdita hokara prakAza meM A jAtI hai| parantu, ina kathAoM ke AdhAra para premakathAtmaka-sAhitya kI kucha vizeSatAoM kA anumAna to lagAyA hI jA sakatA hai / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 41 ] yahA~ sampAdita kathAnoM ke vaiziSTaya para DaoN0 zrInArAyaNasiMhajI bhATI ne bhUmikA meM vistRta rUpa se prakAza DAlA hai ; ata: inake vaiziSTaya ke bAre meM carcA karane kI AvazyakatA nahIM hai| prasannatA kA viSaya hai ki sampAdakIya likhate samaya kucha vizeSajJAtavya saMdarbha bhI prApta hue haiM ve yahA~ prastuta kie jA rahe haiN| 'bagasIrAMma prohita hIrAM kI bAta' kA raciyatA 'teNa' kavi hai yA anya koI, nizcita rUpa se nahIM kaha sakate ! 'kabI teNa iNa vidha kaho' (pR0 46) se teNa kA artha 'kartA' bhI mAnA jA sakatA hai aura teNa kA artha 'usane' bhii| yahA~ 'teNa' zabda yadi nAmavAcaka hai to ise isa vArtA kA praNetA mAna sakate haiM anyathA kartA kA prazna zodha kA hI viSaya hai| prastuta pustaka meM rAjA rasAlu kI bAta ke do saMskaraNa mudrita haiM :-1. rAjasthAnI-rUpa hai aura 2. gujarAtI-rUpa hai| isa vArtA kA eka aMgrejI saMskaraNa bhI revareNDa cArlsa svinnaraTana (Rev. Charles Swynnerton) likhita 'dI eDavaMcarsa oNpha dI paMjAba hIro rAjA rasAlu' ke nAma se DablyU. nyUmena eNDa kampanI limiTeDa, 4, DalahojI skvAyara, kalakattA ke prakAzaka dvArA san 1884 meM prakAzita huA hai / cArlsa svinnaraTana usa samaya raoNyala eziyATika sosAyaTI, phokalora sosAyaTI tathA eziyATika sosAyaTI, baMgAla ke sadasya the| svinnaraTana ne yaha gItAtmaka kathA 'sarapha' nAmaka lokagAyaka se sunI thii| isa gAyaka kA citra bhI isameM prakAzita hai| ___AMglabhASA ke saMskaraNa aura isa saMskaraNa kI kathAoM meM kahIM vArtA kA tAratamya eka-sA naz2ara AtA hai to kahIM bahuta jyAdA aMtara dRSTigocara hotA hai| ataH tulanAtmaka dRSTikoNa ko dhyAna meM rakhate hue aMgrejI saMskaraNa ke 12 adhyAyoM kA kramazaH saMkSipta rUpa (anukrama) yahA~ uddhRta kara rahe haiM jisase ki zodhavidvAn isakA samAlocanAtmaka adhyayana kara skeN| 1. rasAlu kA prArambhika jIvana : [ rAjA salavAna aura usakI do rAniyA~, rasAlu ke bar3e bhAI pUraNa bhagata kA caritra aura usakI bhaviSyavANI, rasAlu kA janma aura bAlyakAla, pratibandha se mukti, usakA naTakhaTapana aura dezaniSkAsana, lUNA mAtA kA vilApa ] 2. rasAlu kI prathama vijaya : [gujarAta kI yAtrA, jhelama kI rAjakumArI ke viruddha abhiyAna, tilA ke sAdhu kA camatkAra, sAdhu kI bhaviSyavANI ] Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 42 ] 3. rasAlu kA punarAgamana : [ makkA kI yAtrA, haz2arata dvArA svAgata, musalamAna-dharma meM parivartana, siyAlakoTa se samAcAroM kA AnA, dIvAroM kA giranA aura manuSyoM kA balidAna, jabIroM dvArA haz2arata ko apIla, siyAlakoTa para AkramaNa, nagara para adhikAra, salavAna kI mRtyu aura rasAlu kA rAjyArohaNa ] 4. rAjA rasAlu aura mIra zikArI : [ rasAlu kI dakSiNa yAtrA, jaMgala meM mIra zikArI se bheMTa, mIra zikArI kA rasAlu kA ziSya bana jAnA, rasAlu kI zarteM, mIra zikArI aura usakI rAnI, usake dvArA pratijJAbhaMga, mRga aura mRgI kI kathA, mIra zikArI kI mRtyu, mIra zikArI kI patnI kA rasAlu se durvyavahAra, mIra zikArI kI mRtyu kA doSAropaNa, rasAlu kI mukti, mIra zikArI kA antima saMskAra aura smAraka 5. rAjA rasAlu aura haMsa : [ rasAlu kA eka nagara meM praveza, rasAlu dvArA tIsa mIla U~cA bAraNa calAnA, do kauvoM kI kathA, unakA AkAza meM ur3a kara vApasa AnA, haMsa ke ghoMsale meM zaraNa lenA, nara-kAka dvArA dhokhA diyA jAnA, rAjA bhoja kA nyAya, rasAlu aura gIdar3a kI kathA, rasAlu aura bhoja, gIdar3a kI mitratA, haMsoM aura kauvoM ko vApasa bulAnA, rasAlu kI buddhimAno ] 6. rAjA rasAlu aura rAjA bhoja : [ rasAlu kI yAtrA vilambita, usakA prasthAna, bhoja kA sAtha calanA, unakA vArtAlApa, rAnI zobhA ke bAga meM parAkrama dikhalAnA, unakA zrAmravRkSa ke nIce ThaharanA, rAjA homa kA Agamana, usakI kavitA, rasAlu kI buddhimAnI, rasAlu aura bhoja donoM mitroM kA bichur3anA ] 7. rAjA rasAlu aura gaNDagar3ha ke rAkSasa : [ rasAlu kA svapna, usakA parAkrama ke lie prasthAna, Ujar3a nagara aura vRddhA, vRddhA kI vipatti, rAkSasa kA bhoga, rasAlu aura vRddhA kA putra, rasAlu aura thIrA, thIrA aura bhIMvUM kA palAyana, dUsare rAkSasoM se muThabher3a, rAkSasI se Takkara, rAkSasarAja vaikalabAtha, bhIMvU aura thIrA kA durbhAgya, thorA kA vilApa, gaNDagar3ha parvata meM kaida, gaNDagar3ha kI cItkAra, rasAlu ke tIra ] Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. [ 43 ] rasAlu kA tilAra, nAga aura kAga, DoDha kAga (jaMgalI kovA) ke sAtha parAkrama : [ rasAlu kA bhAUmUse ko DUbane se bacAnA aura apane sAtha le calanA, usakA eka sUne mahala meM Agamana, cAra ghar3iyAM, bhAUmUse kA kuNDa meM par3a jAnA, rAjA kA jIvana khatare meM, jhAUmUse kA kAga aura nAga se yuddha, usakI duharI vijaya, rAjA rasAlu kA jAgaraNa, zrAbhAra -pradarzana, bhAUmUse kA parAmarza, mitroM kA bichur3anA ] 6. rAjA rasAlu aura rAjA sirIkapa : [ rasAlu aura sirIsUka, sirIsUka kA bolanA, usakA niSedha aura parAmarza, rasAlu kI yAtrA cAlU, julAhA aura usakI billI, do grAmINa yuvaka, vRddha sainika aura bakarA, rasAlu kA zrIkoTa para zrAgamana, sirIkapa ke jAdU kA tUphAna, rasAlu aura kile kA ghaNTA, rasAlu aura rAjakumArI bhuvAla, rAjAoM kA milana, unakA kUTa praznottara, unakA khela, rasAlu kI hAra, rasAlu kI billI aura sirIkapa ke cUhe, sirIkapa kI antima parAjaya, usakA bhAga jAnA aura phira pakar3A jAnA, rAjakumArI kokilAna kA janma, jAdUgara sirIkapa kA anta, rasAlu kI kokilAna ke sAtha vidAI ] 10. rAnI kokilAna kA dhokhA : [ rasAlu kA kher3I mUrti meM basa jAnA, kokilAna kA bAlyakAla, dhAya kI mRtyu, rasAlu kI zikAra, rAnI kokilAna kA zikAra meM sAtha jAnA, unake parAkrama, hIrA hariNa kRSNa mRga kA apamAna aura usake dvArA badalA, gaMjA aura kAMnA, rAjA hodI kA kheDImUrti meM AnA, usakA kokilAna se prema, totA aura mainA hodI kA Dara kara mahala chor3anA, vyAkula rAnI, hodI kA dhobI aura dhobina se milanA, usakA aTaka pahuMca jAnA ] 11. rAnI kokilAna kA bhAgya : [ tote dvArA talAza jArI rakhanA, usakA hajArA meM apane svAmI se milanA aura rAnI kA bheda batAnA, rasAlu aura usakA ghor3A, usakA ghara pahuMcanA, zAdI ko rAjA hodI ke pAsa bhejanA, Sar3ayantra, hodI kA kher3ImUrti AnA, dvandvayuddha, hodI kI mRtyu, rasAlu aura kokilAna, aparAdha ke pramANa, dhIre-dhIre durghaTanA kA rahasyodghATana, rAnI kokilAna kA anta ] Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI 12. rasAbu [ rasAlu dvArA mRta zarIroM ko prApta karanA, unako nadI para le jAnA, dhobI zraura dhobina se milanA, dhobI kI kahAnI, rAjA kA usakA mitra bana jAnA, usake duHkha aura zakti kA hrAsa aTaka kI buddhimatI striyAM, rAjA hodI ke bhAI, kher3ImUrti para AkramaNa, dhobI kA saMdeza aura bhaviSyavANI, kher3I mUrti kA gherA, rasAlu kA zApa, yuddha, rasAlu kI mRtyu, sandeza ] [ 44 ] mRtyu : 'mayArAma darjI kI bAta' kI eka anya viziSTa prati isa saMsthAna meM prApta huI hai / usakA manthana karane para aisA pratIta huA hai ki jo vArtA isa saMskaraNa meM mudrita huI hai vaha apUrNa hai / ataH isa vArtA kA zeSAMza aura mudrita saMskaraNa kI apekSA isa prati meM jo adhika dohe prApta haiM, ve yahA~ pAThakoM kI jAnakArI ke liye diye jA rahe hai : jAMgaNa samajaNa vadha jugata, saSarApaNa sAgeha | zrADU hI dAsI abai, eka jasIyala zrAha // 16 // 16 ke bAda ' grahaNA bhaba bhabe gajaba, pAga phabai sira pecha / ugataDau sUraja abai deSa dabai dasa desa ||31|| 31 ke bAda tela paTAM kasIyala taraha, rasIyala lAga rahaMta / vasIyala hIya asIyala vanau, jasIyala bATa jota ||34|| 33 ke bAda 3 vai hai | yaNa tarai kA vIdarAjA mayarAma cavarInUM Avai hai, pemarA payAlA netrA sUM pAve hai bilakula to gralavelo gUmarAMmaM karatIyoM rA brakAmai caMdau jima joya joya helI ghUma ghUma raMga meM kahai hai| " madarUpa ca (cha) ka jAvai hai / sahelI ima gAvai hai // 50 // gAve ubhU gAyaNI, nararSe ubhI nAra / mada-cakIyA myArAMma ro, iMdra jisI uNIyAra // 51 // 48 ke bAda mAM sUSa yama myArajI, dUlaho jasIyala deha | danakara tIna sasaramna daSa, dhaNa dhatI pIu meha || 64 || 56 ke bAda 1. yahA~ para sabhI jagaha mudrita saMskaraNa kI padyasaMkhyA ke bAda yaha samajhanI cAhie / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 45 ] vAvala kAMThala vIjaLI, buga paMkaja ura cADha / vAdala kAlA varasatAM, Ayo dhura AsADha // 66 // 60 ke bAda jhaDa lAgau dhaurA jharaNa, morAM lora milAva / vairala sarapATAM vahai, bhAlaNa jyu bhAMDyAva // 68 // 61 ke bAda ura-vasIyA meM aikalI, vasIyA kade na vAga / iNa pula jasIyAi Sanai, rasIyA sAMbhala rAga / / 73 / / 65 ke bAda myArau ArSa mAlakI, rahai nahIM aika rIta / kAcho (co) raMga kasUbharau, paMcho(cau)laNarI prIta // 78 / / 66 ke bAda catramAsau valavala saSara, atha jala thala-thala Aja / jiNa pula jasIyala tIjana, mAMNo alavala(ra) mAja // 117 // 106 ke bAda manachala chalarUpI makara, vala-vala uThI vaila / alavala (ra) rahaNau Adaro, choDo hala-vala chaila // 118 // bIja-chaTA dhura vAdalAM, Ava ghaTA cha(ca) hu~ aura / vAva maTA dIThA vaNa, mIThA mahakata mora / / 123 / / 111 ke bAda lorAM jala lAyo lahara, pAyo thala cahuM paas| morAM mala gAyau mahaka, cAyo ila catramAsa // 125 // 112 ke bAda umaDa ghaTA udrIyAMmaNI, vIja chaTA chava vAha / visa jasaDI lAgai buro, nisa pAvasa viNa nAha // 127 / / 113 ke bAda varachAM jhUbai velIyAM, khUbai kAMThala lor| kara-kara saura kalAva kara, mAMNa rata dhara maura / / 130 // 115 ke bAda kAMThala Abhai kAjalI, vala-vala SavasI bIja / myArA alavala mAjalI, tiNa pula ramasA tIja // 132 / / 116 ke bAda magaja amara mUMchAM mayaMda, bhamara Damara bhaNaNeta / araja gaMmara mAnau anA, navala vanA naSatata / / 135 / / 118 ke bAda mAlU Ayu myAranai, jAlU chAlAM jhala / kI hAlUM-hAlUM karau, pAluM chU pala-pala / / 150 // 132 ke bAda kahIyA thA prAMgu kavala, rahaNa aTha rAjAMna / kara haTha kyUM bAMdhau kamara, navala vanA nAdAMna / / 152 // , , kyUM haTha jAlI kavarajI, vAlI dhaNa vIsAra / jasAM-vAyaka -- kyUM kALI atarI kara, mAlI yUM manUMhAra // 153 // , , Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 46 ] myArAMma-vAyaka - praNa jasIyala mAna aba, kahIyA bola kubola / yaNa bolArai uparai, jAsAM alavara Sola // 154 // , , mAlU ArSa myAranai, haTha kara tajI halAMNa / kalahalIyA kekANa jyU, karo palAMNa-palAMNa // 157 // 135 (gIta padya 6) ke bAda myArA mArA mulakamai, coSI pAMcU cIja / hI. rAgAM vAga hada, tIjaNIyAM nai tIja // 162 // 136 ke sthAna para vAta kA zeSAMza isa prakAra haivAratA ||myaaraaNmjii-vaayk !! aba myArAMmajI bolIyA, dila kA par3adA SaulIyA / vacanAM amarata-vAMNasI, sArAM desAM sire sivaaNnncii| laNakA laharA leve, umaMga kI chaulA e vai / sArI nadIyAM tUM sirai, katAbAMmai kava tArIpha karai / jikA jamanA gaMgArai joDe, tuThI thakI pApa-dAlada toDe / yaNa bhAMtako mAMkI desa, jaThaM kelAsake bhaulabhulai mahesa / jikaNa savAMNachIkA isA bhASara chai nai isAi ThAkuMra cha / / kavata // akala duraMga aNa Salo vaDA parabata cahuM vala, mAhI nadI lUNakA nIra-dhArA ata ujala / ana bhAjA nIpaja rahai saba dana prAvAsAM, mAtA bakara SAya caDhaNa tAtA barahAsAM // padamaNI trIyA uttama puraSa, paDa avaguNa na havai pachI, muradharA taNAM jotAM mulaka, sirai desa sivIyAMNachI / / 173 vAta-mulaka desAMko saro mAravADa, mAravADa kA mugaTAmaNa siMvANacI kA paadd| sivAMNacIko caugau bhAMDIyAvAsa, jaThe mAMko ravAsa / jakaNa desameM hamai jAvasAM, alavala phera kadeka pAvasAM / jasAM sahathI sAta hI sahelIyAMnai le jaavsaaN| mAlU-bAyaka____ jada mAluDI iuM kahai chai-rAja! iTha kyUM na rahai cha ? sIta rata AvasI, varaSA rata jaavsii| Abho ujala raMga dharasI, guDalApaNa dura karasI / mora kalAsUna karasI, kamodaNa vikasasI, vAdala nkssii| A rata jada AvailA, jasIla mara jAvalA / sUNau nI bhamara chalAM, dhaNa choDa kyUM cAlaso gailaaN| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 47 ] // dUhau // deSaNa muradhara desanU, hai jAvaNarI hAma / kara joDe arajI karAM, mAMnI nI myArAMma / / 174 / / vAdala gala jala vISarai, ela sItala adhakAra / kekAMNAM halavala karai, iNa pula kyUM asavAra / / 175 / / rila cita malIyA rAjasu, vilakulIyA eka vAra / calIyA jasIyala cau (chau)Dana, alavalIyA asavAra / / 176 / / vAta-mAlU kahai-mAMkI araja kyUM na mAMnI chau ? ila sotala avadAta vAyava-java-sama valAvala , DAra mAMNa DarapatI nAra bhIDai pIu kAvala / bhuaMga bhUma mAya bhalata bhamara dAhaMta vejogaNa , rUTha sagata nha rahata tomaDaMLuma tamogaNa / dAjasI vanAM sItala dahaNa, rahaNa aTha cata rIjhIyai / rata palaMga chAka mAMNo ramaNa, iNa rata gamaNa na kIjoyai / / 177 / / vAratA-jada myArAMma kahyo-mAMko to mana uThe lAga rhyo| prabAru to jAvAlA, phera yUM kahai to prAvAMlA / belIyAMnUM kahyo kamarAM bAMdhI, sArA sAja puraNAM para saaNdhau| ghoDAM para sAkatAM maMDANI cha, jada jasAM caDhaNakI jANI ch| mAlunaM kahyo-kavarajI rASIyA nahI rahai, aba yUM kATUM kahaiM / jada mAlU kahyau-pAMka myArAMmajI vanA nahI sajasI, ApAM ghaNI karasAM tau prAMpAMna tajasI / jada jasAM bhI sArI tyArI kIdhI, laSAM grahaNA-pausASAM sAthe liidhii| jAMnI siradAra doDhI pAyA, kalAvaMta gaayaa| jada myArAMma jasAMnU kahyau-mai DerAM jAvasAM, sArA sAja tArI kraavsaaN| vIMda-rAjA ghaNA danAM sUM bAra pAyA, jAnI ghaNA ANaMda caayaa| mujarA-salAma kodhI, hAjarI lIdhI; jaNa danarau dulahau aiso najara Ayau, nakI liidhii| alavara kI sahelIyAM deSaNanu Ai chai, pApaka to mAravADa kI chaDhAi cha / vachAyatAM kIjai, kI chakA diijai| Apa hI pIja, jasIyAMko suhAga para kiijai| vachAyatAM karAi, dArUkI tuMgAM bharAi, jasAMka dolI kanAta SaDI karAi / vIMdarAjA varAjIyA, caMda-sUraja-sA chaajiiyaa| dArUkA pyAlA bharAyA, ghoDA kAya kraayaa| paNIyArIyAMkA TaulA Avai cha, rUpa deSa masta hoya jAvai ch| duhA / / kaMcana-paMbha kalAiyAM, maNadhara jehI DaM[Da] / gaja-gata caMgI goraDI, lAMbA vaiNI - DaMDa / / 17 / / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 48 ] caMdrAyaNI - masataka kuMbha upADa gahakai mora jyaM, parahAM kahAM jI, bharIyA bhUSaNa zraMga lahakaM hora jyuM / pAMNI kuMbha upADa dharai paNIyArIyAM, gaja-gata caMgI cAla sucaMgI nArIyAM // 180 // alavelI yaraNa rIta calatI zroyaNAM, ghamakai nevara ghATa vilokaM loyaNAM / rasa-bharIyA jyAMna naraSaNa rAjanuM 1 layo maholo neha haTako lAjanuM // / 181 // // duhI || loyaNa mohaNa lAgaNA, soyaNa dITha saha / joyaNa kaNa vidha jAMnanuM, bhoyaNa bhamara bharmaha // 182 // vAta- isI paNIyArIyAM jala bharavAne Ave chei, mujarAM kI saDAsaDa lagAi / jasIyalane peSa che, myArAMmanu veSai chai / mudhara hasai chai, Ama rUpa base cha / duhA || dupaTA bhUja pechAM dayaNa, parachala aMtarapaTa / aMga-aMga ujalatI umaMga, chaka mada anaMga caTa // 153 // // chaMdrAyaNA // iNa saravara rI pAla hIDolo bAdhasAM, dovaDa resama Dora jarItara sAMdhasAM / kasIyA bhamara sUjAMNa halo kiNa kAjanai, rIsIyA mArUrAMNa ramADo rAjanai || 184|| lUhara lUMbA lAra gulAkaM dadha mAMgasAM, jasIhala kaMTha lagAya abolI bhAMgasAM / jo mArUrAva saMjogI chaka ghaNAM, lAsA jaTAdhara bheSa paTAkara mevaNA / / 185 / / vAta iNa taka praThe sArAMrI samAdhyAMna kIdhau / myArAMmajI ko - hama tAkIda karo, sArA sabha uThAM mAthai dharau / DholIyAM DhADhIyAMne sISa dIdhI, uNArI jasavAda lodhI / sArA siradAra prasavAra huA / lAralI saSIyAMrA kahA dUhA - viraha vimAsI vAlamA, bhAMgaNa gAvai bhIMja / iNa ratamaM sI zrAvasI, kavaNa ramAsI tIja || 186 // myArai sArI mahalasuM, jaba mila kohA juhAra / aastis sajanAM lakyA aMsUMdhAra // 187 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] pI myArAjI pocaso, dulahA muradha[ra] desa | lADA thAMviNa lAgasI, nija ghara dusamaNa nesa // 188 // sAyaba prAja sadhAvaso, rala-mala gAve raMja / sAyaba uratIya jIyasamI, ho mArU hIya haMja // 186 // jasAM saSIyAM parasIyA, kamalamakaraMda varasIyA / jasAM mana udAsa huna, mAlakI ko ko hauM - pita-mAtA paravAra paSa, naja bhrAtA tajanesa | myArA vyAha vinodasuM tajIyau alavara desa // 186 // pro duhI suMNIyo, pAco myArAMmaraM SavAsa dUhI bhaNIyau / - sapane hI iNa desarDe, prAya na jIvayatA / myAlI mAMDe mohasU, zrAyA kosa kitA // 160 // I I jana sArI paDIyA, jasAM ratha caDIyA / mijalAM - mijalAM bhAMDayAvAsa zrAyA, gharNako chAtrAM mada chAyo / grahaNAMkI bhalalATa, tejako jalalATa / AsADharau bhAMNa, rasarAga joNa | magajAM madaMdha, vopa tejabaMdha / zropaha dubAha, bASAraNa vAha / kAMma kI mUrata, rUpakI sUrata / raMgarI ralI, rasarI DalI / zrANaMdarI galI / mAharI caMdramA saMjogaNI kai leSa, AsADharau bhAMNa bano jogaNI kaiba peSa, turarairA tAra tuTatA, kilaMgI sobha utthtaa| prAMSAMmeM lalAyAM cuTatI, rasarI dhArIyAM vutthtii| DerAMnU avi che, bhagataNa-pAtara gAve che| alavarakI sahelIyAM deSaM che / iNa taka myArAMma taMbu dASala huna / jada jasAM jotasInUM kahyo - - jAna cha (ca) DhaNaro tISau moratha dIjai, manamAMnI navAjasa lIjai / jada josI kI - jato vAgamaM prasthAMnI kIjI, parabhAtako dana nIko chai, sArI sUbha mahuratAMko TIko che / parabhAtarI dujI majala karAvI / Aja to DerA vAgamai darAvasI / siradAra vAganuM valIyA, jasAMkA manoratha phalI [yA] / vAga ANaMda utarIyA, jaThai ThoDa-ThoDa kUMDa bharIyA / ghoDA vaDalAMrI sApa tala bAMdhIyA / siradAra utara vAgamaM zrAyA, jAjama gadarA vachavAyA / bhagataNa-pAtara gAvaM chaM, cacha (ca) lagAM macAne chaM / alavelIyA chailAnAM nara hai, vayaNa parasa netrAM rasa varase hai| taMbu SaDA kIyA, motIyAMrA guchA resamarI lar3AM dIyA / vAgamai mailAyata SaDo huI, indra kI purI huI / cA (chA ) - jAkabANIyA chUTA hai, saradarI punamarA caMda uga-uga uThA hai| jhAlarI phahareM haiM, cAMdaNI cahare hai / kalasa jhagamaga hai, ajaba jeba jaga hai / jaNa mahalAMme varAja bhamara prAlIjAM ro bhUpa, gaMdharI geMda, mANIMgarAMko rUpa / cAyalAMko turarI, cInIko hAra; prAMSyAMro aMjana, prAtamArau zrAdhAra / chogAlo chabIlI prANa I Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 50 ] pyAro, naiNAMkoM naraSaNI nAM hai china nyAro, matavAlIko mAMNaga, rasajINako jAMNaga / jiMga vAgaphI choja jetI, dIThAMi'ja vaNa Avai kahAM ketI / vasaMta rata phala-phUla rahI hai, ANaMdamai che / caMdrasarovara che, tIra mAthe ghaNA tarovara che / ketakI, caMbelI, gulAba, caMpAkI phulavAda | AMbAkI maMjara, bhamarAMkI guMjara | bAMke upara koyalAM TahukA karai che, suvA nIlakaMTha maimaMtha huA phare chaM, rasa bhare che / maura maMmaMta huA nirata kare hai, eka-ekasu sire hai / phulavAdIrI kyArIyAM meM dha hai, kA kareM hai, gudImeM gucA dhare hai / // dUhA // mahakai mIThA mora, kahakai mIThI koyalAM / ATha pahara chahuM ora lapaTAMNI tarasu latA // 191 // vAta - jaNa vAgamai zrAya utarIyA / rUkha sArA rasamaMjarAsu bharIyA | jasAM mahelAM dASala vIhI, rAta ghaNI zrANaMdasUM gaI / dIpaka jagAyo, saneha-rasa pAyau / sADI jarakasI para myArAMmajI dupaTI oDhAyau / bhamara kalI lapaTAyau / hIDola bATa bhUla chai, cyArU paya Dulai chai / myArAMma tana jAgIyA / jasA mana jAgI / madanamAharAjarI naubata jora bAgI; kamala kalIyAM vaSasI, bhamara guMjAra thAgI / hameM surajarI bhAsa huA, kamalAMrI vekAsa huna / tama-dAladarI nAsa huno, jota prakAsa hu / myArAmajI paur3hI huA, doDhI-dasa tyAra huaa| mAlUr3I dArUrI manunAra kIdhI, doya chaka lIdhI / mAravADa chA (cA) laNakI tAkIda kodhI / uThAsu kasIyA caMda sarovara prAyA / gauDA jASoDA, pAyA, kamarAM kasayA che, raMbhAkA rasIyA che / belIyAMnU dArU pAve che, keI jalamai nAve che, gAyaNI gAve che | jada kisaturI araja kIdhI / jasIyAkai maDasu vadhAyA / hA || myArI lavala desatI, prAyo jasIyala vyAha / gAvata bAMdI gItar3A, lInA kavara badhAya // 162 // vAta - aNa taka jAMna zrAi / jAMnI sISa pAi Apo Apake gharAM gayA / - 1 gharA ghor3A, zrAdamI rahyA / hameM iNa taka suSa mAMNe chai, iMdra bhI vaSAMraga chai / nita sakArAM jAvai chai / asavArI Ave che / sataSaNAM mahala AkAsa chAyA hai, zrAbhAM vAdala bhUka prAyA chai / aNa desarI caDhatI vesarI paDadA chUTA hai, kalAbAkA buTA chaM / uga-uga uThA hai| caMtragArI vaNI, sone meM vaiDuraja- maNI, kaDA, kaMThayAM, vITayAM, puNachyAM su bharaco, unAlAko pravo maMjarIsa i bharayo / motIyAMko gajarI, phUlAM ko bhArI, gAhaDako gADI rAyajAdo pyArau / darIyAiko rejo Acho raMga lAgo / sonerai kaDAM me hIDola- pATa hIDai chai / iMdra deSa deSa bhulai chai / chaM ( caM) daNakA kapATakA jaDIyA chai hATakA, Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 51 ] gavASa chUTA hai vATakA / iNa takarA mahalAyata varAje / cavaM myArAMma AsamAMnare cA ( chA) je / koka-kalAko pravINa vIMdarAjA sujANa, raMga-bhamara nAdAMna, caDhatI javAMna / jasIyA kaTAca kare hai, myArAMma ro mana hare / NAMro suSa baSAMNe, rAta-dana manachojI lo jA~NaM / myArAmasA bhogI bhamara, jamI AsamAna laga bhramara / itI vAta saMpuraNa | myArA~marI grAsIyA budhajIrI kahI saM0 1913 rA matI bhadravA bda 7 / mudrita saMskaraNa meM pR0 167 ' reMbata samajai rAnamai' dohA 27; pR0 177 'jele turagAM rezamI' gIta aura pR0 185, 'vana saghana lasata manu ghana vasAla' chaMda paddharI 140 ; jo prakAzita hue haiM ve isa naI prati meM prApta nahIM haiM / ukta vArtAoM ke atirikta isameM tIna pariziSTa diye gaye haiM jinakA saMkSipta paricaya isa prakAra hai pariziSTa 1 (ka) meM rAjA risAlU kI bAta kA jo saMkSipta rUpa prApta huA hai, use avikala rUpa se yahA~ diyA hai aura (kha) meM isI 'bAta' ke kevala jo svatantra rUpa se dohe prApta hote haiM ve hI diye haiN| ina dohoM meM rAjasthAnI, gujarAtI aura paMjAbI bhASA ke zabdoM kA mizraNa hai jinakA ki bhASA - vijJAna kI dRSTi se mahatva hai / pariziSTa 2 ka. kha. ga. aura gha. meM vibhakta hai / pratyeka vArtA meM prayukta dohA, kavitta, kuNDaliyA~, copAI Adi chandoM ke vargIkaraNa ke sAtha akArAdyanukrama alaga-alaga diyA gayA hai / pariziSTa 3 meM pAMcoM vAtoM meM padya evaM padyAMza ke rUpa meM upalabdha kahAvateM, muhAvare aura sUktiyoM kA saMkalana kara akArAnukrama se diyA gayA hai jo ki zodhavidvAnoM ke lie upAdeya hogA / prati-paricaya premakathAoM kI pratilipiyA~ aneka hastalikhita saMgrahoM meM aura saMsthAnoM meM bikharI par3I haiM, yahA~ taka ki kaI prasiddha kathAoM kI bIsiyoM pratilipiyA~ taka prApta ho sakatI haiM / yahA~ prakAzita vAtoM ko yathAsAdhya prAmANika rUpa dene ke lie maiMne kucha mahattvapUrNa pratiyoM kA prayoga kiyA hai jinakA vivaraNa isa prakAra hai -- 1. bagasIrAma prohita hIroM kI vAta : isakA kevala ekamAtra guTakA rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura meM hai / grantha-saMkhyA 5867 hai / sAija - Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 52 ] senTI mITara meM 16.1427; patra saM0 65, paMkti 16, akSara 16 haiM / lekhana kAla 20vIM zatI hai| isameM lekhana prazasti nahIM hai| 2. rAjA risAlU rI vAta : isa bAta ke sampAdana meM maiMne 7 pratiyoM kA prayoga kiyA hai / 5 pratiyoM kA mUla vArtA meM aura 2 pratiyoM kA pariziSTa 1. ka. aura kha. meM / pA~coM pratiyA~ ka. kha. ga. gha. Ga. saMjJA se aGkita kI gaI hai| ka. saMjJaka kA pATha Adarza mAna kara Upara diyA gayA hai aura kha. ga. gha. Ga. kA pAThAntara meM prayoga kiyA hai| ka. saMjJaka-rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura, pra. saM. 3553; sAija 18412.3 se. mI.; patra saM.-127-156; paMkti 19; akSara 36 hai| guTakA hai / lekhana prazasti isa prakAra hai : "saMvata 1878 rA vRSa miti mAha vada 7 guravAsare likhataM cUtarAM [caturAM] nAgora nagara madhyeH ||shrii||" kha. saMjJaka-rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura saM0 126, sAija 13.411 se. mI.; patra-7; paMkti 13, akSara 44 hai / lekhana prazasti nimna hai "saMvat 1860 nA kAttika vida 8 buddhe saMpUrNa / likhitaM munI gulAlakusala / zrImAna kue| ga. saMjJaka-rA. prA. pra., jodhapura; grantha saMkhyA 3660; sAiz2a 26.3411 se. mI.; patra 15; paMkti 13; akSara 33 haiM / lekhana prazasti "saMvat 1860 varSe matI vaisASa vadi 5 dine vAra prAditya dine li0 R0 rAmacaMda grAma kAMgaNI madhye // zrI gha. saMjJaka-rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna, jodhapura; guTakA naM0 3573 (60); sAija 2042.8 se.mI.; patra 171-175; paMkti 40; akSara 32 haiN| lekhana anumAnata: 18 vIM zatI hai| guTakA jIrNa-zIrNa hai / Ga. saMjJaka-rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura; guTakA naM0 10701; sAija 16.34 11.8 se. mI.; patra saM0 69; paMkti 11; akSara 18 hai / sacitra prati hai / lekhana prazasti "saM0 1862 rA mitI caita suda 7 arphavAsareH / / maiDatA nagarai / / shrii|" pariziSTa 1 (ka)-rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura, guTakA naM0 4605; sAija 15.8X 12.5 se. mI.; patra 26; paMkti 14; akSara 18 haiN| lekhana prazasti. "lo/paM/anopavIjayaH ga |/sNvt 1875 rA AsADha suda 3 dane ||shrii||" Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 53 ] pariziSTa 1. ( kha ) - rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura, guTakA naM0 3573 (45); sAija 20428.8 se.mI. patra 1 (106 vAM ) ; paMkti kula 68; akSara0 32 hai / lekhana prazasti nahIM hai / anumAnataH lekhana 18 vIM zatI hai / guTakA jIrNa-zIrNa hai / 3. nAgajI - nAgavaMtIrI vAta: isa vAta kA sampAdana do pratiyoM ke AdhAra para huA hai / ka. saMjJaka Adarza hai aura kha. saMjJaka ke pAThAntara diye haiM / ka. saMjJaka - rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura, graM0 naM0 4320 presakApI hai | kaoNpI sAija meM 38 pRSTha haiM / yaha presakaoNpI zrInagaracandajI nAhaTA, bIkAnera dvArA karavA kara maMgavAI gaI thI / kha. saMjJaka - rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura, guTakA naM0 11585; sAija 16 10.6; se. mI. patra 32; paMkti0 6; akSara0 20 hai lekhana - prazasti nimna hai " iti zrInAgavaMtI neM nAgajIrI vAta saMpUrNa / saMvat 1852 varSe miti ASADha vadi 7 bhomavAre lapikRtaM paM0 kesaravije [jaye] na vikaMpura madhye kocara su lichamaNajI baiThanArtha zrIrastu kalyANamastu |1| 4. vAta darajI mayArAmarI : isake sampAdana meM do presakaoNpiyoM kA prayoga kiyA hai / ka. saMjJaka presakaoNpI ko Adarza mAnA hai aura kha. saMjJaka presakaoNpI ke maiMne pAThAntara diye haiM / ka. saMjJaka - rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, zAkhA kAryAlaya, jayapura meM surakSita 'purohita harinArAyaNajI saMgraha' kI hai| phUlskaipa sAija ko yaha presakaoNpI do khaNDoM meM vibhakta hai / prathama khaNDa grantha naM0 127; patra 16 - 24 hai / isa meM vArtA prAraMbha se prakAzita pRSTha 169 dohA 45 taka hai aura bAkI kA aMza graMtha naM0 23 pRSTha 8 taka meM hai / kha. saMjJaka - yaha presakaoNpI phUlskaiMpa sAija kI 24 pRSTha kI hai, rAjasthAnI zodha saMsthAna, jodhapura kI hai| isa meM 'vArtA' kA AdyaMza (45 padyoM taka kA ) nahIM hai / 5. rAjA caMda premalAlachI rI vAta : isa vArtA kI bhI do pratiyoM kA maiMne upayoga kiyA hai / ka. saMjJaka Adarza hai aura kha. saMjJaka ke maiMne pAThAntara diye haiM / ka. saMjJaka--rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura, grantha naM0 12706 ( 11 ) ; sAija 22.513.1; patra0 86 - 67 ; paMkti 0 15; akSara0 35 haiM / lekhanakAla saM0 1826 ke Asa-pAsa kA hai / lekhanaprazasti nahIM hai / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kha. saMjJaka-rAjasthAnI zodha saMsthAna, jodhapura ke saMgraha kA yaha guTakA hai| sAija 14,5412; patra0 144-156; paMkti0 14; akSara0 21 hai / lekhanaprazasti isa prakAra hai : "iti zrI rAjA caMdarI premalAlachI rudradevarI vAta saMpUrNa / saMvat 1836 rA matI caitra vadi 14 cNdrvaasreH| paMDItacakracUDAmaNI vA0 / zrI zrI zrI 7 zrIkuzalaratnajI taziSya paM0 zrIzrIanoparatnajI muni khusyAlacaMda lipikRtH| zrIguMdavaca nagaramadhye / / sevaga giradharIrI pothI mAhe sulakhIH / " bhAbhAra-pradarzana rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna ke sammAnya saJcAlaka, paramAdaraNIya 'padmazrI' muni jinavijayajI 'purAtattvAcArya kA maiM hRdaya se atyanta AbhAra mAnatA hai ki jinhoMne apane nirdezana meM mujhe prastuta 'rAjasthAnI sAhitya saMgrahabhAga 3' kA sampAdana kArya sauMpa kara rAjasthAnI bhASA ke prati merI abhiruci kA saMvarddhana kiyA / sAtha hI maiM pratiSThAna ke upasaMcAlaka, vidyArAgaparAyaNa paM0 zrIgopAlanArAyaNajI bahurA ema. e. kA atyanta kRtajJa hU~ jinakA ki mujhe snehasaujanyapUrNa sahayoga evaM satparAmarza satata sulabha rhaa| rAjasthAnI bhASA ke zodhavidvAn evaM pratinidhikavi DaoN. nArAyaNasiMhajI bhATI ne apane zodha-saMsthAna tathA zodhaprabandha-lekhanAdika aneka mahattvapUrNa kAryoM meM atyadhika vyasta rahate hue bhI mere svalpa anurodha se hI ukta saMgraha kI vizada bhUmikA likhane kA kaSTa kara apanI sadAzayatA kA paricaya diyaa| etadartha meM inake prati dhanyavAda-purassara hArdika AbhAra pradarzita karanA apanA kartavya samajhatA huuN| ___ meM apane sahayogI mitroM, vizeSataH suhRdvara zrIvinayasAgarajI mahopAdhyAya evaM paM0 zrIThAkuradattajI jozI sAhityAcArya kA bhI AbhAra mAnatA hU~ ki jinhoMne mujhe sAmagrI-saMkalanAdi kAryoM meM apanA apekSita sahayoga pradAna kiyaa| Ananda bhavana, caupAsanI roDa, jodhapura ) bhAdrapada zukla 5 saM0 2022 vi0 gosvAmI lakSmInArAyaNa dIkSita + Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vArtAgata-viSayAnukrama 1. vAta vagasIrAMmajI prohita-hIrAM kI viSaya paSThAGka 8-6 1. gaNapatidhyAna, udayapura-varNana, rANA bhIma tathA koTayadhIza liSamIcaMda kA paricaya evaM hIrAM kI utptti| 2. horAM kI bAlyAdyavasthA kA varNana, likhamIcaMda dvArA hIrA kI sagAI kA TIkA rAmesura brAhmaNa ke sAtha seTha kapUracaMda ke putra mANakacaMda ke liye ahadAbAva bhijavAnA, hIrAM kA vivAha evaM ahamadAbAda ke liye usakI vidAI, kesarI baDAraNa ke samakSa hIrAM dvArA apanA duHkhavarNana, hIrAM kA punaH udayapura-prAgamana tathA apanI saheliyoM ke samakSa viraha-duHkhavarNana, naravara (nivAI)nivAsI bagasIrAma prohita kA varNana / 3. bagasorAMma kA apane sasurAla khUbI jAnA, bUMdInagara-varNana, bUMdI meM prohita dvArA siMha kI zikAra krnaa| 4. prohita kA udayapura kI ora prasthAna, saheliyoM kI bAr3I kA varNana, prohita evaM usake sAthI vIroM kI vIratA kA varNana / 10-12 5. hIrAM kA gaurIpUjanArtha prAbhUSaNa-dhAraNa, udayapura kI gaurI mAtA kI savArI kA pIchole-prAgamana, hIrAM kI saheliyoM kI zobhA kA varNana, nIla viDaGga azva para prArUDha prohita kA apane subhaToM sahita pIchole-prAgamana / 13-17 6. prohita evaM hIrAM kA nayana-milana, kesarI baDAraNa dvArA lAlasyaMgha se prohita kA paricaya prApta kara hIrAM ko batalAnA, horA kA prohita ke prati kesarI ke sAtha patra-preSaNa, kesarI dvArA prohita-kathita uttara se hIrAM ko avagata kraanaa| 18-20 7. sandhyAsamaya-varNana, hIrAM-mahala-varNana evaM AbhUSaNa-dhAraNa, horAM dvArA prohita ko bulAne kesarI ko bhejanA, kesarI ke sAtha prohita kA mahala kI prora gamana evaM hIrA ke sAtha sukha-vilAsa, prabhAta kA varNana evaM prohita kA hIrAM ko apane sAtha hI rakhane kA vacana dekara vApasa saheliyoM kI bAr3I meM maanaa| 21-26 8. rANA bhIma kA varNana, rANA kA bagasIrAMma ko milanArtha nimantraNa tathA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 56 ] viSaya pRSThAGka unakA 'jagamandira' sthAna para milane kA nizcaya, rANA kA jagamandira kI ora prasthAna evaM jagamandira nivAsa kA varNana / 27-29 6. prohita kA jaga-mandira kI ora gamana evaM rANA ke sAtha vivAda, rANA kA kupita honA, prohita ko rANA ko 'baMdha' pakar3ane kI cetAvanI, 'bAr3I' meM prohita kI apane sAthiyoM se maMtraNA, zivalAla dvArA sivANI' ke rAva bahAdura kA zaurya-varNana, prohita dvArA rAva bahAdura ko apanI sahAyatArtha bulAvA bhejanA, rAva bahAdura kA apane subhaToM sahita udayapura phuNcnaa| 30-32 1. rAva bahAdura evaM prohita kA milApa, hIrAM dvArA tIja ke mele meM vIrU-ghATa para milane kA sandeza-preSaNa, prohita evaM rAva bahAdura kA apane subhaToM ke sAtha vIrU ghATa para pahuMcanA tathA vahAM se mevAr3I vIroM ko mAra kara hIrA ko uThA kara pIchola ke pAra jAnA, hIrAM ke bandha kI sUcanA pAkara rANA kA Rddha honaa| 11 rANA ke vIroM ke sAtha prohita evaM usake subhaToM kA yuddha, rAva bahAdura yuddha mahammadayAra khAM kA gIta, prohita-yuddha, cAMdasyaMgha vAle potA kA gIta, prohitajI kA gIta, prohita kA apane sAthiyoM sahita yuddha jIta kara apane deza nighAI' grAma pahuMcanA, vijayopalakSa meM rAva bahAdura ko goTha denA tathA sivANI ke liye use vidA denaa| 12 bagasIrAMma-hIrAM kA vilAsa-varNana, varSA-zIta-vasantaRtu-varNana, hIrAM kA apane devara abhairAma tathA premI prohita ke sAtha raMga-phAga khelanA, hIrAM ko mahala meM bulAne nimitta prohita kA sandeza kezarI dvArA prApta honaa| 41-44 13 prohita ko kesarI dvArA hIrA kA niSedhAtmaka uttara prApta honA, manAne para bhI hIrAM kI nArAjagI se kruddha prohita kA hIrAM se vaimanasya, kesarI dvArA donoM kA bIca-bacAva, prohita-hIrAM kA rasa-vilAsa, vAta kA upsNhaar| 45-50 2. rIsAlUrI vAratA 1. zrIpura ke adhipati sAlavAhana ke putra rAjA samasta kA varNana / 2. sabara kI zikAra ke liye rAjA samasta kA vana-gamana evaM use vahA~ para zrIgorakhanAtha kA drshnlaabh| 3. zrIgorakhanAtha ke AzIrvAda se rIsAlUnAmaka putra kI utpatti, rIsAla kA 11 varSaparyanta gupta sthAna meM dhAya dvArA saMrakSaNa, rAjA bhoja tathA mAna kI rAjakumAriyoM ke sAtha rIsAlU kA khAMDA-vivAha evaM rAjakumAriyoM kA apane-apane pIhara vApasa jaanaa| 57-63 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 57 ] viSaya pRSThAGka 4. rosAlU ko apane gopanIya rakSaNa kA kAraNa jJAta honA, usakA paNDita para kruddha ho kara guraja kA prahAra karanA, rAjA samasta dvArA rIsAlU ko 12 varSa taka deza se niSkAsita krnaa| 64-68 5. rosAlU kA gorakhanAthajI ke AzIrvAda se prApta pAsoM dvArA jUve meM parAjita agarajIta rAjA kI daza mAsa kI (dUdhamuMhI) baccI ke sAtha vivAha kara vidA honaa| 69-78 6. rIsAlU dvArA kastUrI maga, sUvA tathA mainA ko pakar3anA, usa kA 'syogavAsa' gAMva se gujara kara dvArakA nagarI meM pahuMcanA tathA vahA~ rAkSasa ko mAra kara basa jaanaa| 76-82 7. rIsAlU kI rAnI ke sAtha 'jalAla paTTaNa' ke pAtasAha haThamala kA prema honA, sUvA-mainA dvArA rAnI ko samajhAnA tathA vana meM jAkara avaidha sambandha kI rIsAlU ko jAnakArI denA, rosAlU dvArA yuddha meM haThamala kA hanana karanA / 83-101 8. rosAlU ke samakSa strIviyogI eka yogI kI pukAra, rIsAlU dvArA apanI patnI (rAnI) ko use dAna meM dekara dvArakA nagarI se kUca karanA tathA rAnI kA yogI ko cakamA dekara haThamala ke zava ke sAtha jala jaanaa| 102-110 rIsAlU kA rAjA mAna kI nagarI pANaMdapura meM pahuMcanA, sarovara se pAnI kA kalasa bharatI huI rAjakumArI (patnI) se noMka-jhoMka honA, rAjA mAna se milApa evaM vArtAlApa, rIsAlU ko sunAra ke sAtha rAnI ke premasaMbaMdha kI jAnakArI prApta honA, rIsAlU dvArA sunAra ko apanI rAnI (patnI) kA pAna kara vahA~ se prasthAna krnaa| 127-134 10 rIsAlU kA dhArA-nagara (ujjaina) pahuMcanA, rAjA bhoja kI pativiyuktA rAjakumArI kA citA meM jala kara marajAne kA nizcaya karanA; rIsAlU dvArA apanA sapramANa paricaya dekara rAjakumArI (patnI) ke prANa bacAnA tathA pati-patnI dvArA rAjaloka meM prAkara harSollAsa ke sAtha sukha-vilAsa krnaa| 127-134 11 rosAlU kA ujjeNa chor3a kara ujar3I huI dhArAvatI meM 5 varSa taka rahanA, mahAdevajI kI kRpA se vasatI ko phira se prAbAda karanA, ratanasiMha-nAmaka putra kA janma, rIsAlU kA akalabAdara dIvANa ko dhArAvatI kA kAryabhAra sauMpa kara apane pitA samasta rAjA kI nagarI zrIpura kI ora apanI senA ke sAtha prasthAna / 135-137 12 rAjA samasta ko kisI anya rAjA ke AkramaNa kA sandeha honA, pradhAna dvArA patA lagA kara rIsAlU ke Ane kI sUcanA denA, rAjA samasta dvArA apane putra rIsAlU kI saja-dhaja ke sAtha agavAnI tathA pitA-putra-bandhu-bAndhavoM kA milana evaM vArtA kA upasaMhAra / 135-137 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 58 ] 3. vAta nAgajI-nAgavantI rI viSaya pRSThAGka 1. duSkAla se pIDita prajA ke sAtha kaccha ke svAmI jAkhar3e ahIra kA rAjA .. gholavAlA ke deza 'bAgar3a' meM jAkara bsnaa| 145-146 2. bhATiyoM kA 'bAgar3a' para AkramaNa, dholavAlA ke rAjakumAra nAgajI dvArA bhATiyoM kA damana, tathA kheta meM raha kara apanI khetI kA saMrakSaNa evaM nAgajI ke liye usakI bhAbhI parimalade dvArA pratidina vahA~ jAkara bhojana phuNcaanaa| 146-147 3. kheta meM parimalade dvArA jAkhar3e ahIra kI rAjakumArI nAgavantI kA nAgajI ke sAtha gAndharva vivAha karAnA evaM nAgajI kA nAgavantI se vidA lekara punaH gaDha dAkhila honaa| 148-150 4, nAgajI-nAgavantI ke prema sambandha kA dholavAlA ko jJAta honA, virahI nAgajI kI asvasthatA kA nAgavantI ke saMketa se vaidya dvArA upacAra karanA, nAgajI-nAgavantI kA ekAnta meM punaH saMgama dekha kara dholavAle dvArA nAgajI kA deza-nirvAsana / 151-154 5. nAgajI kA parimalade dvArA saMketita bAga meM 3 dina taka ThaharanA, nAgavantI ko deza-nirvAsana kA patA calanA, nAgavantI kA hAkar3e par3ihAra ke sAtha vivAha, maNDapa meM nAgavantI kA parimalade ke sAtha sammilita strIveSa dhArI nAgajI se sAkSAtkAra honA tathA nAgajI kA bAga meM puna: prAkara tthhrnaa| 155-157 6. nAgavantI kA caMvarI se uTha kara AdhI rAta ko bAga kI ora bhAganA, vahA~ mAle para kaTArI khAkara mare hue nAgajI ko dekha kara usakA atyanta vilApa karanA, vahA~ se dholavAlA evaM jAkhar3e dvArA nAgavantI ko punaH ghara para lAkara use hAkar3e ke sAtha vidA krnaa| 158-162 7. mArga meM nAgajI ke zava ko dekha kara nAgavantI kA ratha se utaranA evaM nAgajI ko apanI goda meM baiThA kara citA meM praveza karanA, bArAta kA gamana, mahAdeva aura pArvatI ke prasAda se punarjIvita nAgajI kA nAgavantI ke sAtha punaH nagara meM praveza, vAta kA upasaMhAra / 4. vAta darajI mayArAma kI 1. maMgalAcaraNAnaMtara vAta kA upakrama tathA mayArAma evaM jasAM ko pUrvabhavavarNana ke sAtha vartamAna paricaya / 164-155 2. alavara nivAsI zivalAla kAyastha dvArA rAmabagasa-nAmaka sUve ko kharIda kara use apanI putrI jasA ke pAsa rakhanA, sUve dvArA jasA ke pUrvabhava kA varNana Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 56 ] viSaya pRSThAGka karanA, zivalAla kA jasAM ke vivAha-sambandhI kArya sUve ko sauMpa kara kalakattA jAnA, sUve kA mayArAma ke pAsa jasAM kA patra lekara bhAMDyAvAsa jAnA aura vahA~ se vivAha kA nizcayapatra lekara vApasa jasA ke pAsa praanaa| 166-167 3. bArAta kA saja-dhaja ke sAtha alavara pahu~canA, jasA dvArA mAlakI dAsI ko agavAnI ke liye mayArAma ke pAsa bhejanA, vArtAlApa ke sAtha mAlakI dvArA mayArAma ko toraNa-dvAra para lAnA, bArAta ko saja-dhaja kA varNana, jasA~-mayArAma-vivAha, mayArAma ke Dere para jAtI huI jasA kA saundarya varNana, mayArAma-jasA~-milana, mAlU-mayArAma kA hAsya-vilAsa / 168-173 4. lAdhai brAhmaNa dvArA preSita duhe ko par3ha kara mayArAma kI 'muradhara' kI ora jAne kI tayyArI, mAlU evaM jasA dvArA use vahIM roke rakhane kA prayAsa karanA, mayArAma kA jasA para nArAja honaa| 174-175 5. mAlU evaM saheliyoM dvArA mayArAma ko madavihvala banA kara usake mAravAr3a jAne kA vicAra sthagita karAnA tathA use raMga-vilAsa meM lIna karanA, vrssaaRtuvrnnn| 176-180 6. mayArAma kA jAM para puna: nArAja honA, mAlU dAsI kA bIca-bacAva ke daurAna mayArAma se vAda-vivAda, mAlU dvArA jasA~ ke rUpaguNa-varNana ke sAtha varSA tathA bAga kA varNana, jasA~ evaM mAlU kA mayArAma se alavara chor3a kara na jAne kA Agraha / 181-185 5. rAjA caMda-premalAlachIrI vAta 1. 'rAjapura' grAmavAsI rudradeva rajapUta evaM usakI donoM patniyoM kA paricaya, patniyoM ke aindrajAlika caritra se bhIta rudradeva kA naukarI ke bahAne prAmAntaragamana vicaar| 186-187 2. rahasyavit patniyoM dvArA pAtheya (bhASA) ke rUpa meM abhimantrita laDDU dekara rudradeva ko vidA karanA, rudradeva kA kisI tAlAba ke taTa para rukanA tathA vahAM upasthita yAcaka DholI ko bhojanArtha laDDU-bAna, laDDU ke khAte hI holI kA gadhA bana kara 'rAjapura gAMva pahuMcanA, rajapUtAniyoM dvArA maMtrabala se gadhe ko punaH DholI banAnA tathA svayaM ko ghor3I banA kara rudradeva kA pIchA krnaa| 18mA 3. rudradeva kA 'devagar3ha' pahu~ca kara eka ahIraNI ke ghara para zaraNa lenA, ahI raNI kA nAhara-rUpa dekha kara rajapUtAniyoM kA palAyana, bhayacakita rudradeva Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 60 ] viSaya pRSThAGka kA 'devagar3ha' se rAjA caMda ko 'aMbho nagarI' jAnA, devavazAt vahAM kI rAjakumArI ke sAtha usakA vivAha honA / . 189va sAMvalI (cIla) rUpa meM prAtI huI rajapUtAniyoM ke bhaya se rudradeva kA mUchita honA, rAjakumArI dvArA mUrchA kA kAraNa jAnanA tathA 'bAja' rUpa nevaroM dvArA rajapUtAniyoM kA hanana, jAdU se trasta rudradeva kA mahala se cupacApa bhAga nikalanA, rAjA caMca dvArA usakI talAza kara usase bhaya kA kAraNa jaannaa| 160vA 5. rAjA caMda dvArA rudradeva ke samakSa prApa-bItI kahAnI kA upakrama, caMda ko apanI mAtA evaM rAnI ke sAtha giranagarI' ke rAjA kA avaidha sambandha tathA jAduI camatkAra kA patA calanA, giranagarI kI rAjakumArI premalAla. chI ke sAtha rAjA caMda kA asaMbhAvita vivAha / 161-192 6. rAnI (parabhAvatI) dvArA rAjA caMda ko sUbA banA kara gupta sthAna meM rakhanA, premalAlachI dvArA barAtI kintu banAvaTI pati ko mahala se bahiSkRta kara sthAnApanna kintu asalI pati (caMda) kI talAza meM tIrtha ke bahAne 'aMbho nagarI' jaanaa| 163-194 7. nagarI kI rAnI evaM usakI sAsa dvArA svAgatArtha samAhUta premalAlachI kA mahala meM pahuMcanA, catura dAsiyoM dvArA piJjaravaddha zuka (caMda) ko mahala se pAra karanA, premalAlachI dvArA zukarUpa caMda ko svastha kara use apanA paricaya-dAna, sAsa-bahU kA cIlarUpa dhara kara caMda ko netrahIna banAne kA prasaphala yana, premalAlacho dvArA sAsa-bahU kA hanana, caMda kA apane dAmAda rudradeva ko prAzvasta kara use apane pAsa yathAsukha bsaanaa| 195-196 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAMmajI prohita hIrAMkI * zrIgaNezAya namaH * atha bAta bamasIrAmajI prohita horAMko liSyate soraThA- DasaNa aika suMDAla, baradAyaka ridhasidha-baraNa / vidyA bayaNa bisAla, ApIjai aSira ukata / / 1 gAthA cosara- DasaNa yeka gajamuMSa laMbodara, dharaNI kanakamukaTa pharasIdhara / pItaMbara sobhA tana vupara, binAyaka dAyeka vidyA bara / / 2 dohA- cAhata cAtura adhikacita, leSata suNata lubhAta / jathA anukrama sama jugata, varaNuM adbhuta bAta / / 3 atha udayyApUrako baranana kuMDaliyyA- udiyyApurakI chaba adhika, saMpati nagara samAja, ghara ghara parajA laSapatI, rANoM bhIma surAja // rANoM bhIma surAja, tapobala raMgasaM, sagatA cuMDA sAtha, liyAM dala sNgsu|| ujala koTa uttaMga, isI bidhi vopiyAM, jANa ka laMkAkoTa, kanakamaya jopiyA // 4 daravAjA baNiyA dugama, konA lohakapATa / eka ekatai pAgalA, thaTai subhaTAM thATa // thaTai subhaTAM thATa anoSA thAharAM, naranAyeka balabIra pachAr3e nAharAM / kiramAlA judha kIdha ariMdAM kAlasA, jANa ka krodha abhaMga juTai jama jAlasA // 5 vajai bramaka dhauMsara bajai, nobati sabada nirATa / madamata SaMbha ThANa maya, thaX gayaMdAM thATa // thaTai gayaMdAM 'thATa' ka phojAM thAhaNA, baNe turaMgA bAla mRgATAM bAhaNAM / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 bAta bagasIrAMmajI zohita horAMkI UTa pracaMDa aneka agrAjeM udhareM, dharaNahara bhAdumAsa ke jArauM dharahareM / / 6 cahu~ tarapha baNi cauhaTAM aTA vRtaMga prakhaMDa | ghumaDe jANeM ghanaghaTA damaka chaTA chavi-DaMDa / damaka chaTA chabiDaMDa patAkA deSiyA, paTA hATa vyaupAra juhAMrAM peSiyA / prabhuSaNa nara nAri IsI bidha vopiyA, jANa ka surapura loka idhaka chabi jopiyA || 7 pIcholAko peSabo mAnasarovara moja, pAMNI bharai chai padamaNI caMdabadanI muSa coja / caMdabadanI muSa coja haMsagati cAlabo, hAva bhAva gAvaMta habolai hAlabo // tAra jarI posASa bIca tana tehar3I, iMdapurI uNiyAra birAjai yehaDI // 8 bAga aneka bAvar3I adabhuta phUla apAra, koyala mora cakora pika japata bhavara guMjAra / japata bhavara guMjAra gulAbAM jUthameM, latA phUla lapaTAta tarovara lUthamaiM || aMbA caMbA sugaMdha birAjai yehar3A, jANe ka baMdarAvana basaMta chabi jehar3A || 2 dohA - UdayApura rAjeM Iso, rANoM bhIMma suriMda | koDI jiNarai kainaiM, cAvo liSamIcaMda || 10 liSamIcaMda kirati lIyeM, de de dolata dAva | bhATa guNIjana bhojigAM, pAvai lASa pasAva / / 11 caita mAsa paSa cAMdara, sAtama tithi sakAja / ra dhanisA basapata avara, suka (bha) nakSatra puSarAja / / 12 uNa pula kanyA avatarI, pUraba leSa pratApa / cita bRta liSamIcaMda, uchava ghaNoM pramApa // 13 chanda padharI - upajI koDIdhaja ghari prAya, laSamocaMda mana uchva lagAya / gaI nisA bhaIyo parabhAta, ta dana paMcaduNa bIte diSAta // seTha sabai jotisa bulAya, subha bIpra lagna joye subhAya / mili gAvata kulatiya. tAMna mAMna, Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAMmajI prohita horAko bIca prAgaNa syaMghAsaNa baNAya, AbhUSaNa kara triye baiTha prAya aMtara phulala ciracaMta aga, subhaliyAM kinakA goda saMga / adabhuta samaM maMgala bhaye ANa, bAMjaMtra baje aneka bAMNa / / dvaja bipra maMtra pAhuta dIna, kinakA nAma hIrAM su kIna / caNaka leSa chabi bIja caMda, bAlaka marAlakana rUpa baMda / / nAgarI aMga sobhA navIna, kanakanakai kela doya pAna kIna / bhaI sAta barasamaiM bAlabhAva, bidhi bidhi AbhUSaNa tana baNAva / / adabhuta lasai chaba gavara aMga, padamariNa komala caMpaka prasaMga / DhulaDyAM ramaiM saMga saSI DhUla, damakaMta aMga jarakasa dakUla / / agyAtajovanA bhAva ema, naha jANata jobana Apa nema / / 14 dohA- sAta barasAMkI samaya, gorI mugadha agyAta / jovananai nahai jANiyo, baraNa suNajyau bAta // 15 kuca Upaje kAcI kalI, hivaDai lAgau hAtha / / magadhA jANyo roga mana, bisara gaI saba bAta // 16 kahyau ApakI dhAyakU, kIyo bIrAMma akaaj| kAla hutai kAcI kalI, bhaI supArI aAja // 17 dhAya vacana dohA- hIrAM ciMtA paraharo, ai to kuca UpajAya / deSaM jAkai dUSasI, thAMkai pIDa na thAya / / 18 hIrAM citA paraharI, dhAye bacana ura dhaari|| sughaDa sahelI sAthamaiM, biharata haMsa bihAra // 16 bAlakalIlA bAlaparaNa, bItyo pelata brd|| hIrAM tana sUraja haraSa, Ayo jobana IMda // 20 1 bAta- ya teM hIrAke sarIra Upara sUrajarUpI jobana pAyau ch| hAva-bhAva darasAyo cha / pAchai sUrajapAMkha jAgI chai| muSa zobhA lAgI chai / sUrajakI araNodai avaramaiM bhyAsI chai| jobanako araNodai muSa Upara prakAsI chai / sUrajakI udai raSIsura dhyAna karaNa lAgA chai / jobanakai udai Ura UttaMga jAgA cha / sarIramaiM rAtirUpI bAlakapaNo vilAyo chai| dinarUpI jobana aAyo chai| kavalarUpI hIrAMkA netra phalyA chai| bhava[rakavala phUla jANakara bhalyA chai| hIrAM mugadhA gyAtajobanA kahAve chai, dila bIca cupacatarAya bhAvai chai| aba noMSacoSakI bAtAM baNAvai chai / sanehakI cupa jagAvai cha / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAMmajI prohita hIrAMko dohA- cavadaha barasai adhika cita, jobana taNI jihAja / jovata aba Ter3hI nijari, gaha cAlata gajarAja // 21 madhara bacana chabi caMda maSa, Umage Uraja UtaMga / lIlaMbara DhAke lalita, subha kaMcana-gira-zRMga // 22 UDaghana aMbara chabi adhika, vopata aMga anaMta / ' mAnauM badala meghake, kaMcanagira DhAkaMta / / 23 lalita baMka chavi loyaNAM, ati caMcala ujhakAta / / aMjaNateM aTakAyiyA, aba natara uDa jAta // 24 2 bAta- aba mAitAM vyAvakI hoMsa konI cha / rAmesura brAhmaNanai prAgyA dInI cha / rAmesura aThAsuM gajarAtanai dhyAyau chai / ahamadAbAda nagaramaiM prAyau ch| tadi kapUracaMda seTha suNi pAyo cha / seTha prApakA AdamI binAye rAmesuranaiM bulAyau cha / prohitako ghaNo sisaTAcAra kInauM cha / TIko baMdhAya lInauM chai / TIko pAMcaiko sAvo thApi dInauM chai / brAhmaNasU vyAvakI tAkIdI kInI chai / kar3A motI sIropAva bIdA dInI ch| udaipura Aya brAhmaNa badhAI dInI ch| liSamIcaMda hIrAMko vyAvakI tAkIdI kInI chai| mANikacaMdakI jAna udaipUra AI cha / kalAvata bhagataNyAM gAvai chai / negadAra nega pAvai chai / yau bIMdarAjA toraNa prAyo cha / hIrAMnai hIrAMkI bhAbhI kahai chai bhAbhI vacana dohA- bhAbhI ima kahiyo bayaNa, naNada suNoM cho nema / mana kara deSo bIMdamuSa, toraNa Ayo tema // 25 AbhUSaNa jhamakata UThI, aMga damakata paTavoTa / bAMke dragana bilokatAM, camaka bANakI coTa / / 26 paMkajamuSa para lIlapaTa, gavaNata manu gayaMda / mAnuM badala meghako, cAlata DhAkyau caMda / / 27 banaDAko deSyau badana, hIrAM bhaI bihAla / mAnuM hoya gai kuMda mana, murajhata caMpAmAla / / 28 / dulahI banaDo deSatAM, UlahI ura bica aag| saMgama deSo sAhibo, kInoM haMsa ra kAga / / 26 horAM mana vyAkula bhaI, Ayau leSa aleSa / kanakathAlamaiM cheda kari, mArI lohAM meSa / / 30 hIrAM mana vAkula bhaI, pAyo leSa anaMtha / cAtra hIrAM caMdasI, keta-rAhAso-katha // 31 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAmajI prohita hIrAMkI phIkai mana pherA lIyA, aMtara bhaI udAsa / grAM mIca rogI zravasa, pIvata nIma prakAsa / / 32 3 bAta- tIsare dina samaThuNI kari jAnane vidA kInI che / hIrAMnai ratha meM baThANa kesarI baDAraNa sAtha dInI chai / jAna ahamadAbAda AI chai / kapUracaMda ghaNa hetasu badhAI chai / praTai hIrA ghaNI beSAtara rahai chai / duSa-suSakI bAta kesarI baDAraNinai kahai chai / " suNi kesarI, aso SAMveMda pAyau chai / kapUrako bhojana kAganeM karAyI chai / gadhAr3Arai aMga para caMdana caDhAyo chai / graMdhake Age darapaNa dISAyo che / gUMge ke Age raMgarAga karAyo che / nAgaravelako pAna pasuneM cabAyo che / " yUM hIrAM dana dUbhara bharai chai / pIhara grAbAkI Atura karai chai / mANikacaMda koThI sidhAyo hai / pIharayAM prANoM mela hIrAMnai lyAyA che / sAyanI sahelyAM kA jhularA milabAne AyA hai / dohA- moda na hIrAM kuMda mana, badana rahyau bilaSAta / sanamuSa prAye saheliyA, vidhi vidhi pUchata bAta // 33 hIrAM vacana suSa-sajyA samabhai nahIM, gobhu budhi gavAra / biDarUpI muSa durbacana, tinako mujha bharatAra // 34 saheliyAM bacana dohA - hIrAM citA paraharo, karo mato mana kuMda / gAvo maMgala gavarajyA, vA karasI ANaMda // 35 4 bAta- hIrAM mana meM ciMtA na kIjyo / cita lAya ra gauri pUjije / Apake pujya ko dUNo phala thAsI / zrApa manameM cAvasyo jIsyau bara prAsI / dohA - hIrAM taNI saheliyA, durasa dilAsA dIna / vIsarAI uNa bAta, nAgara gyAta navIna // 36 1 sI bacana paNa vidha suNyo, citA bhaI nicaMta / prati suSadAyaka aMga maiM hIrAM mana hulasaMta || 37 hIrAM jovata mana haraSa, mohata tana sukamAra / guNasAgara gajarAja gati, pradabhuta rUpa apAra // 38 cAhata jobana adhika cita, madana bhaI Unamata / hIrAM Dolata haMsagata, sughaDa sahelI satha // 36 chakI hIrAM madana cha ki, vaNa budha sadana vIseSa / caMda badana mulakaNa damaka, radana taDatakI reSa // 40 5 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasorAMmajI prohita hIrAMkI 5 vAratA- aba hIrAM madako chAkamaiM chAka rahI chai / mIThIsI vANI bola muSama kahI cha / caMdabadanIkai aMga sobhA lAgI chai| Apako badana darapaNamaiM dikhAvai cha / bidhi bidhi raMga posASAM bagAvai chai / hIrAkai rUpakI samobaDa kuNa karai / muniyAko mana ddigai| apacharAko vAlo bholo paDai chai / jobanA chAMkamai DoDhI nijarI jovai chai| caMdamuSI hIrAM cakorasaSI movai chai / suMdara alabelI hIrAM atirUpa chAjai chai| kAmakaMdalA ka UrabasI ka raMbhAdika rAjai cha / saSiyAMnake vici hIrAMko muSArabiMda chai-jANe tArA maMDalamaiM punyako caMda chai| ketAkai dina to hIrAMnai sahelIyAM bilamAI cha / yu karatAM baraSA rati pAI ch| atha hIrAMko virahavarnana dohA- kAmAtura hIrAM kahai, rabi rAha biharaMta / cAhata cAtura adhikacita, aAtura hota anaMta / / 41 hIrAM mada Atura huI, cita prItamakI cAha / / viSadhara jyu caMdana binA, dilakI miTai na dAha // 42 hIrAM cAhai chaila cita, jobana haMdo jora / kiraNAlo cAhai kamala, cAhai caMda cakora / / 43 puruSa prIta hIrAM talaphai, duSada hIyo dAhaMta / aise buMda aAkAsamaiM, cAtraga muSa cAhaMta / / 44 hIrAM sUtI mahalamaiM, saSIyAM taNe samAja / biraSA Rti AI viSama, gagana ghaTA dhuna gAja / / 45 ghaNahara jala varaSata ghurata, camakata bIjala coja / hIrAM rokI mahala maiM, phira gaI sAvaNa phoja // 46 camakata bIja acANacaka, jhijhakata uThata jagAta / hIrAM Darapata mahalamaiM, tharara tharara thararAta // 47 madanAtura mero maraNa, dusatara vRSA dUsAra / kara UMco kara kahata hai, hara hara sarajaNahAra // 48 sUtI sahai sahailiyA, gaharI nIda garada / / darada nahI chai dUsarA, durSe jikA darada // 46 varaSata ghaNahara vISaracau, ujalla bhayo pravAsa / uDugana jutha akAsamaiM, pUraNa caMda prakAsa // 50 camakaNa lAgI caMdrikA, damakata SaGga dUdhAra / UDagana lage aganise, viSa sama lagata bayAra // 51 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAMmajI mohita hIrAMkI mora-sabada lAge viSama, koyala bolai karAla / cAtraga viSa bANI cavata, horAM raina bihAla / / 52 ghaNa parakAra hIrAM aThai, dubhara bharai divasa / to lAyaka saSiyA tabai, AsI pIvai avasa / / 53 cAhata hIrAM chaila cita, umagata madana aroDa / bhAvai mana rasIyo bhavara, jovata apanI jor3a / / 54 atha na[2]varako prohita bakasIrAMmajI varananaM DholA jakai samai huvA dohA- aTha nivAI uparai, rAjata bagasIrAma / prohita jaga mArai pragaTa, kabiyAM pUraNa kAma / / 55 chaMda jhamAla- prohita bagasIrAMma bhamara chai krItako, baradAyaka arijItaNa bATaNa vRttako / ghoDA bhaDa ghamasANa ka thATAM gheraNo, juTai nagI samasera ariMdA joraNo // 56 kuMDaliyA- sAtha samAjata ghaNa subhaTa, anAjata prAthAMNa, pAThe virAjata Ida so, rAjata prohita rAMNa / rAjata prohita rAMNa, tapobala rUpako, bhaDa ghoDA ghamasAMNa, samobaDa bhpko| bagaDAvata barabaMka AMkaNa vArako, mAlema bagasIrAMma cahu~ disa mAriko / / 57 prohita bUMdI paraNiyo, rasiyo bagasIrAma, sAvaNa tIjAM sAsarai, kInau AvaraNa kAma / kInau prAvaNa kAMma maholA koDakA' , jaMgama SaDe apAra lIyA bhaDa joDakA / deSi jharoSa nAri haraSa darasAviyo, Aja pravINo kaMtha ka baMdI Aviyau // 58 tIja taNeM uchava taTai bAMcauM ghaNauM baSANa, nirabhai gaDha bUMdI nagara, rAjai hADA rAMNa / rAjai hADA rAMNa ariMdAM rIsakA, ahaMkAra duja haNe tamoguNa iiskaa| 1. bUMdI nagarake pAsa koDakyA nAmaka grAma hai| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAMmajI prohita hIrAMkI kabiyAM lASa pasAva ka chaMdA kAraNAM, maradAM haMdA maradai ka daiNA mAraNAM / / 56 atha bUMdI baraNana dohA- niramala gaDha bUMdI nagara, jhuka parabata cahu~ ora / adabhuta chabi cahu~ tarapha ati, mIThA bolata mora // 60 chaMda jAte udhora- ati mIThA bolatta mora, subha karatta koyela sora / baNa bibadha bUMdIya bAga, lata lUMba taravara lAga / / chabi naMdI sAgara chaMda, ulasaMta jala arabiMda / vopata nIra athAha, gavaNaMta ka chiva thAha / tarakaMta nIra taraMga, sura ghoSa dAdura saMga / taTa bAga chabi uttaMga, brachi bibidhi bauraMga / / adabhUta phUla apAra, jutha bhavara karata guMjAra / sarasaMta phUla sUgaMdha, mili pavana sItala maMda // maMjarI phalaM dara mora, calabaula karita cakora / atyAdi Saga, dhuni aMga, prati phUla phUla prasaMga // baNa hoda sAgara brada, mili nIra madhu makaraMda / jala bharata nArIha juha, siMgAra hAra samUha / / hAlaMta haMsa hulAsa, pada kanaka nUpara pAsa / / maSa caMda sobhata maMja, kara phUla locana kaMja // sohaMta kanaka siMgAra, posASa cIra apAra / vaNa hIra hAra bihAra, ruci nipaTa chabi nara nAri / / banakhaMDa abara birAja, mila sUra syaMha samAja / pro ghATa parabata aMga, uttaMga zraMga abhaMga // palakaMta jharanA pAla, nIjharata jala paranAla / adabhUta giraMda aneka, UM biceM parabata yeka // 61 dohA- uNa giravara Ayakai, kehara taMDava kIna / / ghaNahara mAMnu iMdradhana, bhAdava jaladhara mIna // 62 mANata padamaNi mahalamai, raziyo bagasIrAma / suSa sajyAmaiM sAMbhalI, kehara taMDava tAma // 63 suSa sajyA taMDava suNI, mohita gha0 prkaar| Aya baNI, ramasyAM abai, siMghAM taNI zikAra / / 64 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAmajI prohita hIrAMkI [9 chaMda padhar3I- bhayo prAtakAla parakAsa bhAMna, bana paMSI jana bolatta bAMNa / prohita bolyo jaba INa prakAra, suramAM ka thATa caDhasyAM sikAra // tAtA apAra prAkRma turaMga, kUdaMta chavi jAvata kUraMga / caDhi cale prauhita rAMNa caMga, ata bala bIra jodhAra aMga // baNa subhaTa thATa haimara baNAye, ASeTa ramaNa kInI upAye / ghamasANa cale ghaNa thATa ghera, bAjaMta ghAva nIsAraNa bhera / camakata sela pASara pracaMDa, damakata DhAla nIsANa dNdd| dhramakata ghoDa Sura dharaNa dhaja, ramakaMta gagana maga caDhIye raja / / banaSaMDa eka udyAna bAga, bana sUra syaMgha sAMbara brajAga / jhuka jhoma tarovara gheri jhaMDa, peSiyo siMgha prohita pracaMDa // 65 soraThA- kehara yeka karAla, banaSaDamai deSyo vihada / jagamaga pASyA jvAla, pUcha kIyA sira UpareM / / 66 ghoDA caDa ghamasAMNa, pAya thayA sahai yekaThA / / bidhi bidhi bolata bAMNa, batalAIjai bAghanai / / 67 dohA- kehara batalAyo kanA, thaTa dhoDA bhaDa thaatt| ___ batalAyo aba bAdhaneM, nAMgI SAga nirATa / / 68 chanda padhaDo- batalAyo Ima kehari baDAla, kopyo ka Aya jamajAla kAla / jagyo ka sora Dhiga agana joma, ghaDahaDo dhIrata ghaNa agana dhoma // dagI ka topa vudaDA doja, vilagI ka so ghaNaghara kaDaka bIja / cha Tyau ka bAMna arajana choha, maMDala tArA TUTayau samoha / / davyau ka puchadhAra sarapa huTha, jagyau ka netra ziva jaTAjuTha / jogaMda aSADai para jagAya, yaNa bhAMti syaMgha sanamuSa prAya / / halakAra prohita kopa kIna, lalakAra myAMna taravAra lIna / peSyo ka gaja dharai anaMGa paSa, dhAyo ka bAja cIDakalI yadhaka // ati joma pIrohata kara apAra, damakaMta taData bAI dudhAra / kaTayau ka zIsa kehari karAla, phaTacau ka mAMnu tarabUja phAla / / 66 dohA- prohita kIno jaga pragaTa, siMghAM taNI sikAra / bUMdI gar3ha pAyo vihasi, saraNAM IsA dhAra // 70 atareM adabhata Abiyau, tIjA taNeM tivAra / alabelI AbhUSaNAM, nikasI kara kara nAra / / 71 sAvaNa ghaNauM sirAviyo, rasIyo bgsiiraaNm| nirabha gar3ha bUMdI nagara, tIja maholA tAMma / / 72 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ] bAta bagasorAMmajI prohita horAMko kara joDe yekaNa kahyau, rasIyA prohita rAMNa / udiyyApurakI gaNagavara, bAcIjai bASANa // 73 prohita vacana prohita INa bidhi pUchiyau, behada gavara baSAMNa / rAya bhANa cAraNa rasaka, bolyau taba yaNa bAMNa / / 74 cAraNa bacana dohA- jagamaga grAbhUSaNa jaDe, bhAMmaNa ati rasabhIna / udayApUramaiM rUpa ati, nAgara gyAta nabIna // 75 aika aikatai AgalI, nipaTa salUNI nAri / udayApuramai saba yasI, apacharake UNiyAra / / 76 cahu taraphA Dagara acala, kInAM sikhara kaMgUra / bAka bicai sAgara yaso, pIcholA jalapUra / / 77 pragaTa mahala jalatIra para, sohata sahara samAja / gavara agra mila subhaTagaNa, baNa ThaNa Selata bAja / / 72 prohita bacana dohA- bolyo prohita beliyA, suNajyo saba siradAra / UdayApura cAlA prabeM, bAyaka kahyau bicAra // 76 6 bAta- prohita bagasIrAMmajI su sAthikAMko bacana-aba prohitajInai sAthakA kahai chai / aika araja suNIjai / caina bujhAkaDa cAMdasiMghajInai bujha lIjai / cainasbaMdha bujhAkaDa cAMdasyaMghajIko vacana dohA- caina bujhAkaDa muSa bacana, prohita puche pramANa / udayApura cAlo avasa, deSAMlA ra dIvANa // 80 cAMdasyaMgha bolyo bacana, prohita suMNa prakAra / udayApurakI gaNagavara, paraSAMlA nara nAra / / 81 UdayApura caDhiyo avasa, bibadhi nisAMNa bajAya / gavarayAM dekhaNa bAgamaiM, UtarIyo chai prAya / / 82 vaNa sahelI vADiyAM, bidha bidha phUla baNAya / UTha prohita Utarayau, udayApuramaiM prAya // 83 candrAyaNo- UdayApuramaiM pAyaka prohita ye raso, ghaNa thaTa bhaDijA subhaTa samaMdA gheraso / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAmajI prohita horAMkI bhavairAIkA peca mageja bhramADiyA, bidha Utariyo prAya sahailI bADiyAM // 84 kuMDaliyA- baNI bichAyata bADiyAM jAjamaiM gilama juhAra, Apa dUlIcAM upara adabhuta Sulai apAra / adabhuta Sulai apAra dUlIcA vopiyA, jANaM ka pacaraMga phUla apArA jopiyA / kImaSApa takiyA kasamaMdA khUba hai, saMjIvaNakI jaDI ka jota sabUba hai // 85 uNa gadIka Uparai rAjata bagasIrAMma, mila ghaNa thaTa dohU~ misala kInAM subhaTa sakAma / kInAM sUbhaTa sakAma dusAsaNa krodhakA, jaga jIvaNa.hai bhIma gadAdhara jodhakA / jabara bIra chAjaMta ariMdA jAlakA, kiramAlA ghamacAla samobaDa kAlakA / / 86 rAjata bagasIrAMmakai abhaMga subhATa]paTa yema, chaka chAyala bhujabalamachara jabarAyelasyaMdha jema / jabarAyelasyaMgha jema bhabhakA sorakA, jabarAyela kara Soja bhujaMgama jorakA / bhAgaNakI paNavrata upAsI bhAMNakA, mojAM [joM] maMna maharAvaNa ka rAvaNa mArakA / / 87 dohA- subhaTA jasA samAjamaiM, rAjaisa prohita-rAMNa / baNIM sahailI bADiyA, bAMbUM kara bASAMNa // 88 atha sahailiyAM bADIko barNana 7 bAta-bidha bidha sahelI bADiyAM chAje cha / aAMbA, khajUri, kelA, nArela, rAje ch| pisatA, cha hArA, dASa, bidAmA samaikata kI chai| caMpA, maravA, mogarA, juhI, jAye ketakI ch| baivalasarI, nIMbU, nAraMgI, jhaMbIrI jaha ch| rezamI, galAba, gaiMda, kevar3A, samahai chai / aura lIlaDaMbara tarovara para beliDiyAM laMma rahai chai / sItala sugaMdha maMda tIna prakArako poMna bahai chai / tarabelI sugaMdha phUla maMjurI phUlai chai| jyAMka upara bhavara guMjAra sabada jhulai chai / bAga bana kuMjamai mayUra chatra maMDai chai / nATaka nirataka Ucai sura taMDai chai / aMbA DAla koyeliyAM TahukA kara cha / mohaNIM sI bANI bola mana harai cha / cakavA, kapota, kIra, Saga dhuna surNe ch| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] bAta bagasIrAmajI mohita horAMkI mAM kAMmadevakI posAla bAlaka bharaNai chai / aneka hoda, sarovara, dAdara, mIna jala bhUlai chai / tApaiM kamoda kavala phUlai chai / sugaMdha para sohai chai / bhamara mana mohai chai / uNa bADI maiM aneka mahila catrasAlI chai / jarIkA paDadA bharoSA goSa jAlI chai / U bADiyAM maiM prohita mAjuma kasuMmAM karai chai / sAthameM dAru duvArAkA pyAlA phirai chai / dUNAM zramala cogaNAM caDhAvai chai / UgAva kara soguNAM josameM Ave che / tIramadAna baMdukacI hRdaphAM utArai chai / bAlabaMdhI koDI para tora golI mArai chai / zratha rajapUtAMkA baSAraNa dohA - bala-pAyaka raNaSeta meM, baradAyaka majabUta | rAjA bagasIrAMmakai, pAsi asA rajapUta // 86 bAta- jike rajapUta kaisA, jaMgamaiM majabUta, prathIrAjakA sAmaMta jaisA, AkAsakI bIja, kanA jamarAjakI SIja, ApakA sIsa para belai, paDatA AsamAnakUM bhelai / keharakA prAkrama sorakA bhabhakA vArAhakA jora, jalAliyakA dhakA, kAlIkA kalasa, satIkA nArela, seru kA bela, naMgI samasera vijai jaitakA pyAsI chai tI prAvadhukA abhyAsI / jodhavidyAkA sAgara, rajapUtIkA AAgara / dAtAsuM dAtAra, bhujhAMsUM jhukAra / kIratakA koTa rajapUta kahiye, bagasIrAMmakA subhaTa sAi cahiye | dohA- sohai jehA jehA subhaTa, tehA tehA siradAra ! vIrabhadra rajapUta bidha, prohita rudraprakAra / / 60 pratha prohitajIko varaNaMna 8 vAta- prohita paNa kaisA, dAtAra karaNa jaisA karatAkA bIda prathI para kahAvai, SagAMkI pairAte SAvai ra palAvai / bhImakA dhamacAla, 1 biyAMkA kAla | arajunakA bAMNa, durajyaudhanakA mANa / rasabilAsakA yaMda, vacanakA haracaMda / samerakA bhAra, kUmerakA bhaMDAra | aneka SAnadAnavalA ghUMkalA uDAvai chai, udaipurakA bAgamaiM vArAM bajAvai chai / dohA - va sahelI bADiyAM, ghoDA bhaDa ghamasAMga / dho uchava ramaiM, rAjai prohita rAMNa // 61 udayApurapati IMda so, nirabhaya suSa nara nAri / aba AI hai gaNagavare, uchva nagara apAra // 62 hIrAMke prAyo haraSa, sabiyAM tara samAja / alabeli UcArIyo, Uchaiva karasyAM prAja // 63 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAMmajI prohita hIrAMkI [ 13 prAbhUSaNa karasyAM avasa, hivaDa lAgo heta / gaharI pujAM gavarane, mana vaca karaya sameta / / 64' saba sole saNagAra hai, maMjaNa pAda pramANa / aba hIrAM AraMbhiyo, bAMcaM kara bASANa // 65 atha hIrAM gavara pujaNa AbhUSaNa prAraMbhatechaMda bhUjaMgI prAyAta- paTaM baiTha hIrAM sanAnaM prasaMga, abIra gulAbaM dhare nIra aMga / jhalai nIrakI bUMda kesaM jharate, Sulai resamI Dora motI piraMte / / 66 kiye phUla sappeda beNI ka raMge, lasai nAgaNI dUdhake pheNa lNge| baNa bAdalaM syAma pATI bicitraM, Sulai mAMga motI ka vyomaM naSatraM // 67 puraNa mAMgakI aora sobhA prakAraM, dhasaiM nIlake pabai ma gaMdha dhaarN| rasIlI alaSSaM baNe syAma raMga, jhuka (ke) rUpakI rAsi choTe bhujaMgaM // 98 udAraM visAlaM baNa (Na) bhAla aMgaM, taTai Sela cogAna kAma tturaMgaM / virAjai gulAlaM kiye bhAla biMdaM, capeTI manU rohaNI aMga caMdaM / / 66 baraNa naiNa bhahAra bhAlaM vicatraM, paDai dIpako kAjalaM hemapatraM / bicitraM baNI bhahakI reSa baMka, dharayau kAmadevaM kara(rAM)me dhanaMkaM / / 100 lasai locanaM SaMjanaM mIna lIlA, race paMkajaM phUla sobhA rasIlA / suSaM sAgaraM dragga palakaM sughATa, ki* pemake rUpa lajyA kapATaM / / 101 duta (tai) locana kAjalai rISa dIneM, baraNe kAmadevaM viSa (pai) vANa mInai / baNe nAsikA kIra tuMDa (De) vimoyaM, lasaMte ki* tiSSaNI dIpaloyaM / / 102 biceM nAsikA agra motI birAjai, manU rAjakai dvAra zukra(kra) samAjai / baraNa hoTa nIke suraMgaM bisAlaM, lasai bidramI komalaM vyaMba lAlaM // 103 dutaM daMtakI dADimI hIra dAMNaM, bicitraM pakaM mohaNI maMtra bANaM / kiye maMjaNa gora sobhA kapolaM, ujAsaMta hemaMta baka (kkaM) amolaM / / 104 miNa (NI) mANaka hema tATaka maMDai, cale bhANa doyaM jagA jota caMDai / lasai caMbakA biMda jADI lapeTayau, citai dUjakai caMda bhragI basaTayau / / 105 muSa(paM) maMDalaM joti sobhA bimohaM, sudhAsAgaraM pUraNaM caMda sohaM / phabai svAsaka (kA) bAsanAM kaMja phUlai, jhaNaMkAra mattaMgaNaM bhraga jhUlai / / 106 baNI kaMTha sobhA bisAlaM baseSA, rucai nIlakaMThaM kadhU saMSareSA / jataM potakaThaM maNI nIla jhaMbI, lasai merazRgaM nadI syAMma lUMbI / / 107 balai kaMThakI sobhanAM koNa bhAsaM, piye pAnako pIka lAlaM prakAsaM / urajye prakAsaMta sobhA asaMbha, vidhU yamrataMga pUraNa hemakuMbhaM // 108 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ] bAta bagasIrAMmajI prohita horAMkI kuca (caM) kaMcukI resamI tArakaMda, gahIraM mano kuMbha DhAkyau gayaMdaM / baraM komalaM sobha bAhU birAjai, chabIle manUM kaMjake nAla chAjai / / 106 phabai bAMhaiM (ha) bAju(jU) miNa (NI) joti phUla, jhukyau caMdanI sASapai nAga jhuulai| . virAjai nagaM sovanI cu(cU)DabaMdha, phabai mohaNI prAMNakai kAma phaMdaM // 110 ju (ju)hAraM miNI puMcikA hAtha jopai, agha(gha)paMkajaM maMDalaM bhraga vopaiN| kalI caMpakI AgalI sobha kIna, naSaM ujjalaM caMda sobhA navIna // 111 punItaM naSaM raMga maiMdI prakAsa, vibhUSaMta mAnU kaNaM lAla bhAsai / kiya (ye) hAthaphUlaM zaraNaMkAra kIne, lai(la)sai kAmakI nobataM jIta lInai / / 112 ho (hi)ye phUlamAlaM kIye hIrahAraM, dutaM caMdanI mAlasI kaamdvaarN| . subhaM tri(trI)valI Uhukai roma saMgaM, tirai nAganI aMbudhI saMtaraMgaM / / 113 suraMgaM dutI nAbhi gaMbhIra sohai, manU chailako bhraga rUpI bimohai / kaTI kaMkanI hema jhaMkAra kIne, lasai keharI laMkapai bAMdhI lInaiM / / 114 jarI tAra paTTa birAjai ja haraM, kiye komalaM jaka (lajjekaM) laMka pUraM / ... ... ... lalItaM padaM nUpurai ghoSa kInai / / 115 padaM komalaM lAla ya(e)DI prakAsa, kIla mogarA aMgulI sAbi kaasai| sucaMgI naSAkI jagAjota sobhA, lasai aSTamI caMdase prAMNa lobhA / / 116 viNe mocar3I hIra motI bicitraM, padaM moha lInai ki* haMsa-putraM / / ma(ga)tI jobanAkI cala maMda maMda, gahIraM calyo joma chAkyau gayaMdaM // 117 vibhaSai sarIraM paDhaM (TaM) nIla badaM, ghaNaM bAdalaM meha DhAkyo giraMdaM / prabhA cIra sobhA jagAjoti maMDai, camaM(ka)kai ghaTAmaiM ka bojU pracaMDai / / 118 karai hAvabhAvaM kaTAchaM kilolaM, birAjai pikaM yaMmrataM maMja bolN| muSaM caMdrahAsaM harai prANa mohaM, chibaM deSa Dole munI chaMda chohaM / / 116 caDhe attaraM bAsanA aMga cojaM, milayA(yyA)garaM caMdanaM gaMdha moja / kiye kAja hAthaM catai rUpa kAjaM, mana(no) moda mAMnai sahelI samAjaM // 120 chappa- saSiyAM taNe samAja lalita gahaNA nIlaMbara / kisatUrI kevaDA Dahaka paramala ghaNa DaMbara / gyAtajobanAM gahara madana chaka lahara samAjata, baNi hIrAM draga bikasa rasaka raMbhAdika rAjata / kuMkamakI baiMdI lilATa kara, caMda badana chiba adhaka cita, AnaMdata deSaNa gavara, gavaNI uTha gayaMda gati / / 121 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAmajI prohita hIrAMkI [ 15 udayApura triya avara bibadha maMna rAga baNAvata, caMdamuSI mila calaya gavara Ucai svura gAvata / jovaNa kotaka jAta nAgarI gyAta navelI, jutha jutha jagamagata aMga sobhA albelii| AI samAja deSaNa gavara, kanakajarI bhUSaNa karI, pIcholAko pAla para, yaMdraparI sI UtarI // 122 dohA- pIcholai AI pragaTa, hIrAM ucchava heta / bAMkI dragani bilokatAM, lalatA mana hara leta // 123 aAnana saSiyAMko avara, AThamaiM (ma) titha(thI)ujAsa / bice badana hIrAM bimala, pUraNa caMda parakAsa / / 124 pratha udayApurakI gavara pichole prAgamaNa dohA- udayApUra nikasI gavara, bidhi bidhi bhUSaNa aann| gaja vAjAM subhaTAM garaTa. narabhaya bajata nisAMNa / / 125 rachayaka Aye gavarake, juthapa jutha javAMna / nara nArI ghaNa thaTa naraSa, cala chor3A cogAMna / / 126 nara nArI sobhata nipaTa, lASa loka leSaMta / pIcholAkai Uparai, duta gavarA depaMta / / 127 dhajA pharakata dala saghara, bAjA bajaita bisAla / gavarayAM bhaDa haya thaTa garaTa, pIcholAkI pAla // 128 koyala sura mila nAMyakA, gAvata gIta gahIra / haya dhyAvata dhara tharaharata, bibadha pilAvata bIra // 126 hai atha bAta- yaNa parakAra gorayAM pIchole Avai ch| nAyakAM bArAM jutha milAvai chai / Uce svara gAvai chai / lalitA samUhamaiM hIrAM manalobhA chai / nAgaravelI alabelI aMga sobhA chai|| hIrAMkI saheliyAMko varaNaMna- hIrAMkI saheliyAM haMsAMko DAra / adabhuta kavala badana sobhA apAra / yuM kavalakI pAMSaDIyAM eka barobara sohai| vAM sahailiyAMmai hIrAM parAgurUpI maMna mohai / kIratiyAMko jhUmako tArAmaMDalakI sobhA / AphUkI kyArI posASa mana lobhaa| kesariyAM kasumala ghanaMbara pATaMbara navaraMga posASa rAjai cha / atara phulela kesari kasaturI sugaMdha chAjai chai / ataraMga baharaMga saSiyAM apAra chai / padamaNI, catraNI suMdara sukumAra chai| kanaka-prAbhUSaNa jarI motI hIra hAra cha / yasI sahalIyAMkai bicai hIrAM birAjai chai| mAMgeM apacharAmaiM raMbhAkI sobhaa| manalobhA caMdamuSI uDaganamaiM caMdramAkI sobhaa| yaNa prakAra hIrA Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ] bAta bagasIrAmajI prohita hIrAMkI sahaliyAM uchva karai chai / gavarakai volI dolI ghumara de de phirai chai / gorikA gIta koyalasvara gAva~ chai, jor3akA javAMnakI saMgata pAUM pro vara cAvai chai / hIrAMko rUpa deSa suraMda manamai jA hai / dhanya cha U purusa ju iM nArine mahala meM ma cha / atha pIchole upara prohitako zrAgamaNa prohita bacana dohA - bolyo prohita bAgamaiM, subhaTAM tara samAja / udayapurakI gaNagavara, aba deSAMlA prAja / / 130 bolyo prohita veliyAM, bidha vidha raMga baSAMNa / amala karo duNA athaga, turagAM karo palAMNa // / 131 AraMbha uchva gavara, rasiyA bagasIrAMma | mAjima malAM bhAMga mila, konau kaipha sakAMma // 132 sarasa piyAlA sAtha meM, dArU phirai duvAra / caMkana dhuta kaiphA caDhe, pradabhuta subhaTa apAra // 133 prohitako savArI chaMda jAta Udhora- pradabhuta subhaTa apAra, utaMga amala udAra / ar for vadha bAMNa, ema panagA karata palAMNa // rAta prohita rAMNa, taMga bhAla udAra, kesari tilaka prakAra || prAjAnabAhu prabhaMga, propaMta koTa alaM (na) ga / caSa rata vopata caMga, para kaMmala phula prasaMga || bhalahalata kiraNAM bhAga, paTa tAra pacaraMga pAga / posA aMga apAra, kali raMga raMga prakAra / kaTa kasye pesakabaja, vaNa SAga DhAla biraja // baMdhe niSaMga kaMdhe SaNa, kara lIya tIra kabAMNa / kamara kasaMta kaTAra, dhAraMta kara codhAra // paracaMDa uThata paiMDa, vaNa kAMna motI baiMDa / zratha nIlabiDaMga ghoDAko varaNana chaMda jAte troTaka - tIna prAkrama yaka turaMgama yuM, bhaNa nAMma sanIla viDaMgama yUM / tana pATi kanoti tISaNa yUM, lasa doya manuM chiba deSaNa yUM // kara sohata kukaDa kaMdama yaM, maSatUla romAvala baMdhama yUM / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bamasIrAMmajI prohita hIrAMkI [ 17 caSa sAlagarAma sulachaNasI, chavi pUMcha mayora ki puchanasI / / tana roma prabhA maSatulanasI, darasaMta mayaMka darapaNasI / ura DhAla chibaMta aorATakasI, kara SaMDa birAjata phATakasI / / baNa aMga asaMbhava teja balI, naTa nAca sahodara jaMtra nlii| dhara poDa kaThora dhramaMkata yUM, jhala pathara Agi jhimaMkata yUM / / Ucakata apAra ulaTaNakI, naTabaMta ka bAlaka nttnnkii| adabhutta turaMgama aMgamakai, bara joDa na nIlaviDaMgamakai / / 135 dohA- ata bala caMcalaM sabala ati, adabhuta prAkRma aNg| __ raMga turaMgama raNi risaka, baNiyo nIlabiDaMga / / 136 chaMda Udhora- bhaNiyA kima biDaMga, adabhuta prAkrama aMga / para pITha kanaka palAMNa, tana taMga resama tAMNa / / cala jhula jarakasa cIra, aMtara ciracata abIra / Isa bidha baNyo kekANa, aba kIyo hAjara prAMNa / / caDhi calai prohita caMga, tama avara sabhaTa turaM[ga] rajapUta haimara raja, dhara poDa dhaDa dhaDa dhuja // saba cale mila yeka saMga, atyAda bIra abhaMga / saba yeka raMga samAja, kara gavara Uchaive kAja / / ghaNa thATa hemara ghera, bhaNakaMta traMbaka bhera / camakaMta barachIye cokula nisAMNa, bhaTa bibadha prAvadha bAMNa / / rasa raMga prohita rAva, baNa bibadha rUpa baNAva / baNa sumaTa ghaNa thaTa bAja, sobhaMta adhaka samAja / / 137 rAjaMta bagasIrAMma, kiye gavara deSaNa kAma / dohA- asabArI chaba adhika, pIchole su piyAra / rasiyA bagasIrAMmakuM, niraSata saba nara nAri / / 138 10. vAta- prohitakI asavArI pIcholai paaii| alabelI nAyakAkai mana bhaaii| alabeliyA asavAra ghoDA SilAvai cha, pAMca pAMca barachIkA TekA dirAvai chai / prohitakI asavArIko ghoDo nIlabiDaMga pharai chai / nAnA prakArakI gatAmaiM IgAMIgAM karai chai / kesariyA kasumala lapeTA para sonAMkA turarA laTakai chai / bhavarAIkA pecaSavA Upara laTakai chai / pIcholAkai pAMNI upara gulAbakA phUla tirAvai chai / prAlIjA asavAra ghuDacaDIkI baMdukAM su hadaphAM lejAve chai / rAyajAdA rajapUtAMna Udaipurako loga ghaNA raMga dAjai chai, para ai bAtAM prohita UdaipuramaiM amara rASai ch| Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ] Tata bagasIrAmajI prohita hIrAMkI pratha prohita - hIrAMko naina milApa dohA - miNadhArI chibateM uchara, prohita prema prakAsa / deSya hIrAMko badana, haraSata umaMga hulAsa / / 136 karahutA pAchai karai, hIrAM rUpa nihAra / deSaNa do SeDA caDhayA, alabeliyA prasavAra / / 140 chappai - aleveliyA asavAra yaraNa bidha deSaNa zrAI, gajagamana gusA gahara choka madana chata chAI / bhAjana grahaNAM bhAra padamaNI rUpa prakAsata, kuMnaNa tana damakaMta bibadha posASa bilAsata / caMdamuSI mRgalocanI, kara kaTAche hIrAM kahu, hAva-bhAva kari mohayo rasiyo bagasIrAMmahu / / 141 ghor3A bhaDa ghamasAMNa pASarA bagatara pUrA, codhArA camakata jabara paga DhAla jaMbUrA / jabarAyala jodhAra chAka mana machara chAyA, alabeliyAM prasavAra Ajai pIchaula AyA // vA vicai pirohata yaMda, badana teja adhiko vahe, suNa baDAraNa kesarI, kare Sabari hIrAM kahai / / 142 hIrA bacana dohA - suNa baDAraNa kesarI, hariSa hIyamaiM hota / ai dhulo bhalai grAbiyo deSauM bahai desota // 143 mo mana maiM rasiyo bhavara, lAgata pyAro loya | yAM deSyo Aja maiM joDI haMdo joya // 144 kari gamaNa ba kesarI, pabari lyAva kusyAla / kavaNa nAma rahai chai kaThai, sAMco koho savAla / / 145 11. bAratA - kesarI baDAraMNi rUpakI sAgara, guNAMkI Agara / zrAdhI kahyAM sara jAM, pailAkA manakI pachAM / hIrAMkA vacana suNi kesarI dhyAI, bagasIrAMmakI savArIkai najIka AI / prohitane deSyoM, sASyAta kAMmadeva peSyauM / arein sanamukha prAya UbhI, nIlaviDaMga ghor3AkI bAga bilUMbI / kesarI baDAraNa bacana dohA - kAI nAva ka jAtiyyA, kiNa desa kina gAMma | UdayApura maiM prAIyA, kahai dIjai kiNa kAMma // 146 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAmajI prohita hIrAMkI [16 atha lAlasyaMgha darogAko bacana lAla darogo boliyo, machAM kara bimaroDa / avara desa naha chai iso, jiNa Upa[2] sara joDa / / 147 vRcha sarovara chabi bimala, paraghala jhUrata pAhADa / bAga aneka nadiyA vahai, bana chai desa DhADa / / 148 rahai jatai u rAjavI, koTa nivAI kIdha / sujasa bijai cahUM disa sarasa, lAyeka bhujavala lIdha // 146 12. bAta-kamabesa ghoDAko asavAra lAlasyaMgha darogo kahai cha - prohita hela hamIra DhaDhADai desamaiM rahai ch| nirabhayagar3ha nivAI gAMma cha, degatega baradAyaka bagasIrAMma nAva cha / desa paradesamai mArako kahAvai chai, SAga tyAga aNa gaMja bIra(va) bajAvai ch| sahaliyAM bADiyAMmaiM DerA karavAyA cha, udaipurakI gavara deSaNa AyA chai| vauhA- suNata baDAraNa kesarI, gamaNa karI gajagata / hIrAMnai kahiyA haraSa, samAcAra sarabata / / 150 prohita Ayau pemasaM, bhAga tamINa bhaam| joya tamINo joDako, rasiyo bagasIrAma // 151 ai dhalo chiba sayapata, aba deSI pApa / mana vaMchita pro cha madana, mana kara karo milApa // 152 Apa joDa deSyau abai, rASo prohita rIta / au bara dIno gavarajyA, pyArI karalai prIta / / 153 prAlIjo chiba aMgamaiM, bara joDI bASANa / prIta karIjai padamaNI, avara nahIM avasANa / / 154 prohitajIna horA kAgada laSate dohA- hIrAM manamaiM ati haraSa, kAgada liSo prabIna / samAcAra bidha vidha sakala, nAgara heta nabIna // 155 13. bAratA- kesarI baDAraNa hIrAMkA hAthako kAgada le gamaNa kIno, rAdhAkRSNa SavAsakA hAthamaiM dIno / kesarI bhaNai cha, rAdhAkRSNa suNe cha / kesarI bacana dohA- kahaita baDAraNa kesarI, rAdhAkRSNa suNaMta / mAluma kara mAhArAjasuM, tana-mana kAgada taMta / / 156 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] bAta bagasIrAmajI prohita hIrAMkI kara joDyA rAdhAkRSNa, prohita araja prakAsa / kAgada najaracA kara dIyo, hIrAM heta hulAsa / / 157 14. bAta - rAdhAkRSNa pavAsa arajako hukama lInuM, kAgada prohitakai hAtha meM dInuM / bagasIrAMma bAMce chai, mana moda rAcai chai| hetako prakAra, kAgadakA samAcAra | dohA - hIrAM yama laSiyo haraSa, karasyAM pUraNa kAMma | bibidha kAgada bAMcajyoM, rasiyA bagasIrAMma // 158 afNiyANI cAtura ghaNI, ApataNI prAdhIna / bidha bidha krapA kara mo ghare, Ajyo bilaMba na kIna / / 156 prohita bacana dohA - para ghara karAM na prItar3I, prohita bacana prakAsa / dASa mhai chAM kAca diDha, ramAM na dhiya rata rAsa // / 160 bola suNata taba kesarI, hIrAM agra vihAra / // 161 kahiyAM bana malAya kA prohita surabhai premasu kara gahai mAluma kIna || 15. bAta dUsaro samAcAra prohitanai bacAyo, madanameM chAyo, kAmadeva darasAyo // hIrAM bacana dohA - yama phaMda phasiyA pragaTa, kasamasiyeva sukAMma / ghara basiyA Ayo gharAM, rasiyA bagasIrAMma // 162 sirapai vArUM sAhibA, pyArA tana mana prAraNa / mo sugaNIrA mahala meM, rahajye prohita rAMNa / / 163 hasajya kasajyau Selajyo, lIjyo jobana leha / palaka na nyArA poDhajyau, nAjaka dhaNarA neha // 164 zrApa nahIM jo Avasyau, hIroM kavaNa havAla | mahilA padamaNa mAMNajyo, joDItaNA jalAla // 165 Apa nahIM jo grAvasyo, rasiyA prohitarAya / ApaghAta marasyuM zravasa, marU kaTArI SAya / / 166 16. bAta - yaNa prakAra kAgada prohitane bacAyo, samaMcAra bAcatAM haraSa Ayo / prohita milApako bacana kahai chai / kesarI baDAraNa hetakA kAMna de chai / prohita baccana dohA - kaha dIje tu kesarI, sAMcA bacana suNAya / hIrAM haMdA mahala meM, prAjye raMmAlA prAya / / 167 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAmajI prohita horAMkI kesarI bacana dohA - hIrAMsu kahI kesarI, bidha bidha nisacai bAta / hIrAM prohita hetasuM, raMga ramAsI rAta / / 168 17. bAta - kesarI samAcAra bharaNai chai / hIrAM heta kara sura che / prohitajI mahalAM grAsI, tone raMgako rAte ramAsI / ItarI bAta huI-- prohitakI savArI sahaliyAM bADI gaI / hIrAM paNi zrApakai mahala prApta huI / hIrAM bharoSai baiThI che / saheliyAM bADI kAnI jovai chai / abai to sUrajya asataMga hUvI che / pujArI pujA karaNa maMdara parasai chai, aba to saMbhayA darasai chai / zratha saMsyA same varaNana chapa- aba sUrajya prAthama gahara suno bati gajiye, maMdara saMbhayA samaya saMbadhUni sajiya / camakata ghara ghara dIpa moda saMjogana maMData, kalabalAva kocarI tISasura ghughu taMData // jaba kavala kuMda bichar3e cakava, idhaka caMda chavi uDaganiya / udayApura sAgara avara, kahara praphulita kamodaniya // 169 dohA - iNa vidha sUraja prAthayo, purakara caMda prakAsa / aba baraNata sobhA adhika, hIrAM mahala hulAsa / / 170 atha hIrAMkA mahalako varananaM chaMda jAta padharI - vaNi mahala sapataSa ma [ Da ] gagana vATa, kaNa hema jaTata caMdaNa kapATa / UtaMga bharoSe baNa alaMga, paTa pATa jarI par3adA prasaMga || fant [bha] aneka bAna, baNa bibadha raMga jAlI bitAMna / uNa bIca bichAyeta narama aMga, resama dulIcA cAMdaNI raMga || chiba hema raMga citrAMma baMdha, sarasaMta jhapaTa nAnA sugaMdha / cahu vora mahila chiba raMga coja, mAMnu granaga asamAna moja || Dholiyo maddha caMdaNa suDhAla, bidramI Isa sobhA bilAsa / resamI baNata komala suraMga, pratiphula gaMdha sajyA prasaMga || misaru galIma gadarA masaMda, sajyA kasaMta vidha vidha sugaMdha / vichayu prajeka sobhA virAja, suSa sAgarako mAnu samAja / / 171 dohA- yaNa prakAra sohata mahala, damakata chavi Udyota / dIpaga laga pratibiMba duta, hilamala jagamaga hota // 172 [ 21 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] bAta bagasIrAmajI mohita horAMkI matha hIrAM AbhUSaNa prAraMbhate ghohA- AbhUSaNa prAraMbhayo, kesara maMjaNa kIna / prohita malabA pemasuM, aAtura hota adhIna // 173 maMjaNa nIra gulAba mila, kesa pAsa mukarAta / . baiNI phUla sugaMdha bara, leSata mana lobhAta // 174 tilaka tela taMbola mila, draga aMjana UdAra / lalita mukata pATI alaSa, mila sugaMdha sukamAra // 175 magata maMga siMdUra mila, kanaka phUla chiba kIna / maMja tilaka chabi caMdamaNi, paMkaja badana prabINa // 176 karaNa phUla motI kanaka, jagamaga nagamaNi jota / laTakata mukaTa lilATa lai, uDagana chabi udyota / / 177 'mragamada kuMkama caMda mila, draga aMjana chabi dIna / nakabesara jhamakata kinaka, nAga pani muSa lIna // 178 kaMja kaMTha traivaTa kinaka, parasa lIla maNi vota / mukatA mAla bidra ma bimala, ujala hIra Udota / / 179 sapata laDI kaMcana subhaga, hAMsa hAra suhela / navasara kaNa nava raMgake, cosara phUla camela / / 180 caMdrahAra Upara camaka, kaMcu[ka] jarakasa kIna / damakata kUdaNa dhugadhugI, naga pratibiMba navIna / / 181 kAmala bhuja aNavaTa kinaka, vAjubaMdha bicAra / kIya cuDa naga juta kinaka, kara kaMkaNa jhaNakAra // 182 pahucI naga bidha bidhi pragaTa, pAMna phUla parakAsa / lAlaraMga mahadI lalata, adabhuta nakha UjAsa / / 183 kinaka mudrikA bajrakaraNa, duta sobhA damakaMta / hAva bhAva posASa hita, capalAsI camakata // 184 lalavata kinaka sahelar3I, vimala karata bihAra / nIla jarI aMbara lukI, karata bibadha jhaMkAra / / 185 chadra ghaMTakA adhaka chava, kaTi pradesa duta puMja / paga napura pAyela pragaTa, gata murAla dhUni guMja // 186 vimala kinakake bichaye jAvaka paga thala jopa / lAla naSana maiMdI lalata, aradha caMda chabi vopa // 187 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAMmajI prohita hIrAMkI pAvaposa motI pragaTa, gaNavata manuM gayaMda | hIrAM prohita milana hita, Ura UpajaMta aNaMda // 188 chaMda padharI - prabhuSaNa tana jhamakata aseSa, vaNa aMga saMga sobhA viseSa / bibadha raMga raMga posAka baMda, aMtara phulela ciracata pranaMda // kesara kasarI mila kapUra, niramala tana caMdana biracata nUra / paramala aneka maMjana prasaMga, raMbhAdika sobhA rUpa raMga // paraMga sapI kesarI prAya, dIpaka joti darapaNa diSAya / hIrAM manaprati kInUM hulAsa, prohita pracaMDa milavo prakAsa || madanAtura hIrAM mana malApa, bara prohitakI saMgama vayApa / lalitA ja bhaI basa kAMmalIna, kesarI baDAraNana badA kIna || Narsi hai kara bihAra, prohita milabo mana moda pyAra / aba kaha bacana rasa basa aneka, hIrAM milApa hita heka heka // / 186 dohA - aradha nisA AI alI, prohita prema prakAsa / hIrAM milabA hetakI, vAtAM kahata bilAsa // 160 het bacana prohitajIsUM araja karU cAlo aba, ApataNI prAdhIna | kAmAtura hIrA kahara, duSa pAvai chai dIna // 191 cakora cAhe caMdakUM, mora cahai ghaNa maMDa | ho cAhe ApakUM, prohitarAye pracaMDa // 162 18. bAta - sAhiba jeja na kIjai, rasiyA bhavara bega padhArIjai / koDe mahorakI rAti jAvai chai, hIrAM paNe mahalama yekalI duSa pAvai chai / prohita bacana sAthakAsuM chappe - prohita yaNa prakAra sAtha bAta suNAI, hIrAM milabA heta aradha nisa dUtI AI / haraSaNa milaNa hulAsa cAhai aba avasara cukata, murachaita nArI mahala madanajura prAraNa sa mukata || dilako na koI jANe darada, muvrata nahIM nArI marada, phira bava (ca) na pAcho pharaka, yuM nahace kara bhugate naraka // / 163 atha prohita hIrAMko mahala gamaNa zrAraMbhate dohA - haya caDhiyo paraghaya hukama, cAkara liyo su caMga / mAMNIgara rasiyo bhavara, raMga prohita raMga // 164 [ 23 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] bAta bagasIrAMmajI prohita hIrAMkI asavArI hada vopiyo, baNiyo nIlabiDaMga / adhUlyau chabi iMda so, raMga prohita raMga // 165 kamara kaTArI asI hathA, Ayudha bibaMdha abhaMga / cakAdhUta kaiphAM caDhayau, raMga prohita raMga // 66 hIrAM madana bilAsa hita, ati manamaiM UcharaMga / bacanako bA~dhyo bahai, raMga prohita raMga // 167 bahata agADI bIra bara, sevo cAkara saMga / / dAraNa cAlyau cita niDara, raMga pirohita raMga // 98 sahara koTa Ayo sidhara, UtaMgata UnADa / / daravAjA maMgala dugama, kilaphAM jaDI kavADa // 166 daravAjai prohita dUgama, Ubhau joma anaMta / cAkara sevo kesarI, nAsakamaiM nikasaMta / / 200 16. vAta- prohita manamaiM bicAra karai chai| kavADa TuTai na ghoDo kudAvAko dAvA rai chai / prohitakA manamaiM dAva Ayo, nIlabiDaMga ghoDAnai koTako saphIla kudAyo / dohA- dAbata atabala kUdiyo, tUrata saphIla turaMga / aila nahIM asavArajeM, kudyo jANa kUraMga / / 201 vega turaMgama ati vihada, prAkrama tara bharapUra / gaDha saphIla jhaMpyau gigana, laMphyau jAMNa lagUra // 202 nIlabiDaMga kudyau lahara, prohita mana halasaMta / kara joDI yama kesarI, 'SamA SamA' prApaMta / / 203 20. bAta- prohita iNa prakAra ghoDo DakAyau, hIrAMkA mahalake jharoSai nIce Ayo / sevai cAkara ghoDAkI bAga pakar3a lInI, kesarI baDAraNi hIrAMnai badhAI diinii| hIrAM kesarInai badhAImaiM navasara hAra dIno / kesarI mujaro kara liino| resamakA rasAM prohita caDhi Ayau, hIrAM gavara pUjabAko phala pAyau / hIrAM bAra bAra muMjaro kara haraSa dharai chai, motI mohora muMgiyAsaM nicharAvala karaichai / hIrAM bacana dohA- ramasyAM sejAM raMga, ralI, [karasyAM] pUraNa kaam| prAji bhalA ghara AbiyA, joDItaNA jalAla 204 Aji bhalAI AbiyA, rati pUraNa anurAga / darasa tamINo deSiyo, bhalo amINo bhAga / / 205 gahara prajaMka sugaMdha ati, prohita madana prakAsa / pohata citavata sadanamaiM, hIrAM badana hulAsa // 206 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAMmajI prohita hIrAMkI cAtura bolyo muSa bacana, Atura hIrAM prApa / tiraSAtura meTo trayA, tanu madanAtura tApa // 207 pyArI vo prajaMka para, hAva bhAva kara heta / daMpata rata ramasyAM madana, mana baca Umaga sameta / / 208 chappe - suNata gavara saMkramI jhaNaNa, grAbhUSaNa jhamakata, hAva bhAva mana harata darasa tAnago ( po ) ra bhramaMkata / madhura madhura mulakaMta adhara pulakaMta araNa prati, lalata vilokata lalata cahata hita maMtra adhika cita // hIrAM Umagata mana Ulasa, kasamasara sa Ura kAMmakai, UbhI sanamuSa kai, rasiyA bagasIrAMmakai / / 206 dohA - UbhI sanamuSa prayekai, hIrAM mana hulasaMta / deSa deSa AnaMda prati, maMda maMda musakaMta / / 210 prohita rasaka prajaMka para, lalita aMka bhara lIna / cUbata adhara nisaMka cita, DaMka radanako dIna // 211 hIrAM vyAkula tharaharata, camakata Darata cakIna / baMda karata rita madana chiba, deSa badana hasa dIna / / 212 daMpata darasa prajaMka para, saMpata karata hulAsa / hIrAM bagasIrAMma hita, kadrapa mudata prakAsa // 213 pyArI pIva prajaMka para, UlahI ura avalUba 1 mAnuM caMdana bRccha mila, jhuko ke nAgaNi bhUba / / 214 21. bAta- - yUM raMgamai rAti bitIta bhaI / hIrAMkI abalASA pUraNa bhaI / raMgamahalako samAja baNAyo, prANapiyArInai rativilAsako suvAda prAyo / bagasIrAmajIko bacana bagasIrAmajI kahai chai - prANapIyArI va DerAnai hukama dIjye, prabhAtiko AgamaNa cha~ jeje na kIjye / hIrA bacana dohA - araja karata hIrAM adhika, bAyeka prema baSAna / mo sugaNIne mANajye, raMga taNI che rAta / / 215 pyArA palakAM Uparai, rASAlAM cita rIta | rAta ghaNI chai rAjavI, prItama adhikI prIta // 216 [ 25 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] bAta bagasIrAmajI prohita hIrAMkI prohita bacana prohita pyArIne ko, pritaSa huvo prabhAta / pujArI maMdara pragaTa, jhAlara ghaMTa bajAta / / 217 22. bAta - bagasIrAMma kahai chai- parabhAta hUvo, maMdara jhAlara ghaMTA bajAyo / hIrAM kahai chai - bAlama, parabhAta nahIM, badhAI bAjai chai / praUta ghara putra jAyo / prohita kahai chai - pyArI, prabhAta huI, muragI bola rahI / hIrAM kahai chai - kukar3A milApa nahIM chai / prohita kahai chai - pyArI, prabhAta huvo, caDiyyAM bolai chai / hIrAM kahai chai - bAlima, prabhAti nahIM, yAMkA AlAMmai sarapa Dolai chai / prohita ka chai - pyArI, prabhAta hUvo, cakaI cupakI rahI che / hIrAM kahai chai - bAlama, bola bAkI bhaI chai / prohita kahai chai - dIpagakI joti maMdI bhaI chai / hIrAM kahai chai - tela ko pUra nahIM chai / bagasIrAMma kahai chai - saharako loga jAgyo chai / hIrAM kahai chai - koIka saharamai cora lAgyo che / pyAro kahe chai - pyArI, haTha na kIjye, aba bahUta kara DerAnai hukama dIjye / dohA - raMga rAta bItI prasaka, graruNodaya prAbhAsa | bana paMchI bolata vimala, paMkaja phUla prakAsa / / 218 aMka choDa prohita uThyo, pyArI rahI prajaMka / hIrAM muchita para rahI, isI bhujaMgama DaMka / / 216 hiyA pItama paraharata, svAtaga bhaI subhAya / bhIra tabai kara aMka bhara, prohita Ura lapaTAya // 220 hIrAM bacana kara joDI hIrAM kahaita, aba kada malasyau prApa / eka ghaDI nai AvaDe, tanakI mardai na tApa // 221 lAra mone levajyau, prApataNI prAdhIna / Apa banA marasyU avasa, marata nIra bina mIna // 222 vaile milIjai bAlimAM, pyArA tana mana prAMNa / hivaDe rAkhUM hetasuM, rasiyA prohita rAMNa // 223 mo mana maliyo bAlamAM, kahuka pyArA kaMta / dIsata yaka sama dUdha maiM, mAnuM nIra milaMta // 224 prohita bacanaM doharA - bilakula bolyo muSa vacana, rasiyo bagasIrAma | pyArI sAtha padhArasyAM, judI nahI yaka jAMma // 225 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bamasIrAmajI prohita hIrAMkI [ 27 pyArI kara gaha premasuM, bacana dIyo muSa bAMNa / rahasyAM bhelArA vayaNa, IsaTadevakI prANa / / 226 abai jharoSa Utarayau, bacana kathana bara bIra / cAkara saMga turaMga caDhi, rAvata magha mana dhIra // 227 baNI sahailI bADiyAM, Ayo bIra abhaMga / baNa baiTho gAdI bimala, subhaTa samAjata saMga / / 228 vAta- atha rANAbhIma bagasIrAMmako milApa AraMbhate / / rANAko baraNana dohA- vudayApura rAjai yadhaka, rAMNoM bhIma suriNd| __ subhaTa samAjata sUramAM, pAjata rAjata Ida // 226 23. bAta- yaNa prakAra rAMNo bhIma, kIratiko koma, bhojatAlAbiMda, citako samaMda, prAcArako Ida, saraNAyA sAdhAra, hIMdUpati pAtasyAha, yakalaMkako avatAra, mahimA apAra, yaso rAMNoM bhIma / jokI daragAmai yeka samaiM bAta AI, DhiMkaDIye araja gudraaii| DhikaDIyAko bacana bAta- pratapa zrIdivAMna, yeka DhUMDhADa desako prohita Ayo cha, sAtabIsI asavAra ghoDAM prAMDaMbara baNAyau ch| sahaliyAM bADiyAMmai jyauko UtArau chai, kIratako bhArau chai, anekAMnai rIjha mojA karai chai. manamai hajUresU milavAkI Umaga dharai cha / dAtArako dAtAra, jhUjhArako jhujhAra, helA hamera iMdako avatAra / bagasIrAMmanAveM kahAvai chai, milayAM harikIbhI dAye Ave ch| . divAnakobacana jaba divAna pharamAI - mhe bhI malasyAM, deSaNAM sa bhulaNAM nahI, rUpa, guNa deSa(SAM)lA, prohitanai pessolaa| rAMNaijI hukama kIyau - prohita bega prAvai, milabAkI mana bhAve / yaNa prakAra dIvAna hukama dIno, chaDIdAranai badA kInI / copadAra sahailiyAM bADI Ayau, subhaTAMkA sAjamai prohita darasAyau / adhulau prohita mAjama kasumA laicha, paragahainai phulamadakA pyAlA daich| vidhavidha SubI kasaboI lagAvai chai, aneka prakAra balA-dhukalAM uDAvai chai| bagasIrAMmakI hajUre chaDIdAra pAyau, mujaro kare dIvANako hukama gudraayo| ___ atha chaDIdArako bacana bAta- prohita sAhiba, apane zrIdIvAna yAda karaicha, ApakA malavAkI manamai / dharai chai, subhaTAMna sAtha lIjai, satAba asavArI kIjai / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] bAta bagasIrAMmajI prohita horAMkI prohita bacana bAta- prohita kahai chai -- mai to UdaipurakI gavara deSaNa prAyo cho, mhAkai sAsarai bUMdImai cAraNa baSANa suNAyo cho / eka bAra to gharAMnai jAvasyAM, dIvAna ItI kRpA karai chai to phera aAvasyAM / copadAra bacana copadAra araja karai chai - dIvAna to aApasuM milavAkI AjI dharai chai / dIvAMNanai Apa rAjI rASasyau, milAyakI dASasyau / prohita bacana jo dIvAna milabAkI dhArasI to prAji jagamaMdara pdhaarso| pIchole peSAMlA, dIvAMNanai bho dessaaNlaa| dohA- jagamaMdara jaganIvAMsamai, jugata Avai jo dIvAMna / prohitarAMNa milAyakai, pragaTa kahyau pramANa / / 230 dIvAMNa jagamaMdAra padhAravAkI asavArI baraNana chaDIdAra bacana chaMda bhujaMgI- dhara(re) bAta niradhArara chaDIdAra dhyAyau, aba sAMnakula darabAra aayau| kaha (he) rAMNa bhIma(mo) kaho bAta kaise, ucArI dujAtI sabai tu(tU) aise / / chaDIdAra bolyau suNI bhIma bAtaM, divANaM malApaM magejaM dujAtaM / prathInAtha Ape pIchole padhAraM, jaga(ge)maMdaraM rAma rAmaM juhAraM // rANo bhIma bacana tabai bhIma bolyau suNau begatAma, aba jeja kIjye nahI yeka jAmaM / jaga(ge)maMdaraM Aja to bega johai, mana(ne)mAMna dAnaM dujAta(tI)bimohai / / tabai copadAraM pharayau begatAmaM, jaNAyo subhaTa(TTa)calau jAmajAmaM // phubai rAMNa bhImaM phura(rai)mAMNa pheraM, bajyo dUka dhUsA karaM nAla bheraM / jarI tArapaTa(TTa)Sale jhaMDacaMDaM, bipaMcitra maMne SahodaM ba yaMDaM (yNddN)| race syAma lIlA gaja (jai) DhAla ru DaM, paTaM prAbRtaM resamI jhUla paMDaM / / sanaM bIra UtaMga tatai turaMga, subhaM hIrahAraM banAtha (thaM)suraMgaM / lasaMtaM nagaM pATahemaM palAnaM, mana (na)moda mAna caDhatai bimAMnaM / / race caMdanaM ke jaTa hemaM(ma)raNaM, mradU tArapaTa(TTa)lapeTata madhe / rase rasama hema raMju TarAvai, manaM begabAnaM dhanaM ghoSa mAvai // Salai jota naMga jaTa(Te)hema SAsaM, lasai pAlakI raMga raMgaM vilAsaM / thaTai neSa neSaM chaDIdAra thaMDaM, camaMkAra hemaM jaTe DaMDa caMDaM // bibhUSatta agraM bara(rai)dAra mAlaM, racai maMjaghoSaM nakIbaM rasyAlaM / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAMmajI prohita horAMkI [ 26 halai beTha bhImaMga jarI tAra paTa (TTa), bhukai cAmaraM seta sobhA, jhapaTa (TTa ) | manuM badaM ( 6 ) laM hemako chatra maMDa, damaMkAra bajra kaNaM sobha DaMDaM / calyau bhImarAMgaM samAja ( jai) bicitraM, naTa (Te ) nAye (ya) kA raMgarAgaM niraMtraM // dahUdhA baje tAla bherI mradaMgaM race zrAra bhItasika ( kA, kai) raMgaraMgaM / vimu (bhU, mU) Sat zastraM pana ( nai, nA ) jodhabaM daM, karai krItakI hAka bhadra kavaMdaM // u haimaraM poDa raja prASaMDaM, taTaM vyoma bhAsI Dhakyo mArataMDaM / thaTai saMga lIne sabai sena thATaM, ghumaMDe pIchole gaI bIra ghATa // naridaM tabai baiThayU nIra nAvaM, subhaTa (TTa) hajUra sabai saMga bhAveM (vaM ) / jaga ( gai) maMdaraM prApta (te ) Idra jaise, prata (tI) sobhamAnaM virAjatta aise || mileyU cahUMgA mahAnIra maMDa, calai maccha ki ( kI ) lola lolaM pracaMDa || 230 dohA - sagatA cAMDA saMga sabhaTa, yama jagamaMdara prAya / free frchAyata bhImabara, baiThe sabhA banAya / / 231 zratha jagamaMdara jaganivAsako baraNaM jAti padharI- upata jagamaMdara jaganivAsa, para dohanako sobhA prakAsa / baNa thaMbha lAla bikrama basesa, ataraMga raMga pathara asesa !! UtaMga SaMbha sobhA atUla, da ( dI ) paMta lapaTa resama dukUla / yadaMta kirama chiba raMga raMga, sobhA bitAMna jara tAra saMga // baraNa bibadha goSa jAlIna bUMda, chitra citra kAca makaraMda biMda / utaMga bharoSA gigana baMka, baNa chAjA tikhaNa dhanaka baMka || aNa paDadA chaTakata bibadha raMga I pulakaMTha jaData motI prasaMga, prataraMga rAvaTI chiva UtaMga || somaMtaka vaigiri kinaka zraMga, thita mAla sugaMdhana phUla thATa / kuMdana citra ma caMdana kapATa, baNa bAga terAvara vidha vidhAna || para gahara saSA phala phUla pAMna, jaSa omana belI gahara jhuMDa / mila pavana suMgaMdhana phUla, bhaMkAra sasaTa gaNa aMga bhUla // milakara pika hai taMData mayora, sura cakava kapotana bibadha sora / yaha bidha jagamaMdara jaga nivAsa, parasa para vimala sobhA prakAsa / / 231 dohA - hoda nIra cAdara vahata, aru phulavA disa boya / suSa samAja sobhA sarasa, jagamiMdara draga joya // / 232 chappai - jagamiMdara iMma jopa rANa bhImeNa birAjata, Uchava karta aneka subhaTa thaTa syaMgha samAjata / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAMmajI prohita horAMkI dASe hUkama dIvAna bagasarAMma bulAyehu, mana mAnata milAya jeja nai begA jAya hU~ / jaba pIcholA UpareM, copadAra nAvaka cale, bibadha sahailI bADiyAM, mAhAbIra prohIta milai / / 233 copadAra suNa bacana prohita Usasa, saja punIta posASa kinaka saMnAha bhalakasa / DhAla Sasa SaDagabaMdha kaTa khUba subhaTa thaTa prAvadha saMgama, bhImarANa meTavA tAmasa caDha cale turaMgama / / mAlama aSaMDa navaSaMDa maya, anamI dhira pracaMDa ata, mArataMDa bhala harata muSa pralaMba bhuja DaMDavata / / 234 dohA- prohita aba cAlyau pragaTa, subhaTa liyAM SaNa syaMgha / bIra ghATa prApata bhaye, atabala bIra abhaMga / / 235 cAle nAva jihAja car3ha. paragha saMga pracaMDa / jagamaMdara Ayau jabai, anamI magaja aSaMDa / / 236 daragahai rANA kI darasa, anamI prohita aMga / mAMnu jutha gayaMdamai, Ayo syaMga abhaMga // 237 24. bAratA- yaNa prakAra rANAkI daragAmaiM subhaTa samAjasuM prohita pAyau / jiNa prakAra suNyau tiNa prakAra drsaayo| tabai rANai prohitanuM namasakAra kIno, tabai prohita rAma rAma kIno / taba rANa rosa kIno - bAsarIvAda kuM na diinoN| prohita vacana bAta- prohita kahai chai--anamI DUM, rUghabaMsa banA ora naravara banA namuM nhiiN| ApakA sIsa para SelaM, auranai hAtha mAMDU nahI / rANA bacana taba rANo kahai chai - anamI paNoM to mAhAnai caahijye| yUM Apa brAhmaNa chau, * prApa. kyUM ? prohita bacana Apa jAMraNa so brAhmaNa nahIM / jodha vidyAko sAdhika, IsaTako ArAdhika cha, shii| rANA bacana jodhabadyA chitrIbaMsamaiM chai, jikA mahAbhArathamai karavAM pAMDavAM dissaaii| prohita bacana mAhAkA baMsamaiM droNAcAryaMjI havA, jikA vA banAM vA. kiNa paDhAI ? Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAmajI prohita horAMkI [31 rAMNA bacana chitrIbaMsamai mhAkai cha cakraca (va)ratI hUvA, jikA prathavI jIta liinii| prohita bacana mAhAkA baMsamai zrIparasarAMmajI huvA, jikA IkaIsa bAra prathI nachatrI kInI / bagasIrAMmakA vacana suNa rAMga bhIma rosa kIno, manamaiM ahaMkAra prAMNa yo jabAba diino| rANA bacana dohA- krodha kara rAMNo kahyau, dala bala leUMgA deSa / UdayyApura baMdhA avasa, pakar3I jo hada peSa / / - prohita bacana prohita bolyo dila praghala, Apa jatana bAMdho dIvANa / UdayyApurakI bAdhu avasa, pakar3a pakaDUMlo pramANa // 238 ratanAMvata dila rosamaiM, prohita cale payAMNa / bacana bacana bAMdhI bithA, jagyau agni ghrata jANa / / 236 cale prohata nAva car3hi, dhyAvata krodha adhIra / subhaTa sajorA saMgameM, bAr3I Ayo bIra / / 240 chappai- caDhe rIsa caSa cola muMcha mila bhragaTa bhramAMvata, aSAr3e para prAya jANeM jogendra jagAvata / / kopyau bhIma karAla kanAM jamajAla krodhakasa, jagI so(se)ra Dhiga jvAla iNa bidha prohita usasa / kror3a bAta nahI cUkasyU, suNalIjo sAMcI subhaTa, UdayApura baMdhA avasa, pakar3AlA bhujabala pragaTa // 241 _rAjaputAM bacana dohA- prohita rAMNa pracaMDakA, subhaTa bola yaka saMga / baMdha pakar3asyAM bIrabara, juTasyAM SAMgA jaMga / / 242 kara jor3I subhaTAM kahyau, Aja asADha abhNg| sAvaNa sa lesyAM sahI, tIjAM cADha turaMga / / 243 bhalI bAta prohita bharaNa, tIja taNa vivAra / pakar3AMlA baMdhA pragaTa, saba deSata saMsAra / / 244 25. bAratA- itanai prohitajona sivalAla dhAbhAI kahai cha - Aja to tIjAM pAr3A pacIsa dana kahai chai / mAhAkI A araja chai - sivAMNI gAvai chai / vo hU~ pAdhar3Ibadala bhAI chA / kAma par3ayAM mehe(mhe), vai jAvAM AvAM chA / so bar3o dhAr3avI Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ] bAta bagasIrAMmajI mohita hIrAMkI chai| mhAkai ra Ukai bacana gADhau ghaNau chai| Umai kAma par3ayAM to hajAU, maimai kAma par3ayAM vo pAvai / lASAM bAtAM rahai nahI, U IsoIja chai / UdhArA jhagaDAko lebA vAlo cha / bhArathako bhIma, sUramAko sIma / kebiyAMko kAla, nagI kiramAla / neka baSata tamANa, deSate SabariyAMNa / jAka samasera dasu dekha saMkA, pAdharAM su padharA, baMkAsuM tribNkaa| jhagar3ekI aradAsta, sasvakA abhyAsata / prAkramakA prathIrAja, budhikA samAja / sorakA jora kavArI ghar3ArAM yArukA yAra / Ar3a te ADA, aise nAgara sivANI bajrakI DhAla, jaijai rAvai bAhAdra SalukA nATasAla / dohA- kaTaka bikaTa ghaNa thaTa kiyAM, ghor3A ghmsaaNnniih| rAva bAhAdura rAjabI, sura IMdra sivAMNIMha / / 245 rAva bAhAdra subhaTa raMga, bAca ghaNa bASANa / / para ghaTa lai sIsa para, hai jhaile asa prAMNa / / 246 26. vAratA-yU rAva bAhAdaranai kAgada laSIjai, halakArAnai badA kIjai / prohita rANAMka Udaipuramai noSa-coSa huI, jiNa bAtako kAgada sivANIne laSa dInau, gIradhArI halakArAnai badA kiino| prohitanaiM sivalAla kahai chai - aba to giradhArI halakAro bATAM bahai chai / so aThai Udaipura Aye rANAM jhagar3A Upara aasii| lASAM bAtAM Talai nahI / agajIta SAMgA bajAsI / aba giradhArI halakAro sivANo gayo cha / prohitako kAgada rAvanai dIyau ch| rAva kAgada bAMca paragahainai suMNAyo chai / paragaha bacana paragahai kahai chai bar3o avaisAMNa Ayau, rAvane sUravIra jAMNa kAgada pddhaayau| rAva bacana lASAM bAtAM Udaipura gayA rAhAMlA, mevAr3AMkA rajaputAM su phUla dhArA sselaalaa| kaito meMvAr3AMnai cApar3e Seta mAralesyAM, jai ApAM marasyAM to prohitajIkai avasAMNa apaThTharA barasyAM / yU bAta karatAM dina asataMga huvau / rAti bRtItamAna huii| sUrajako prakAsamAMna huvau| rAvai kaTakanai kahai cha -- ThAkurA, jeja na kIjye, Udaipura dUra chai manamaiM vicAra lIjye / balAM dhokalAM karIjai, ghor3A kAThI dharI lIjye / taba sArai sAtha baNAM kara liinii| caravAdAra ghor3A kAThI dhara liinii| itai nagAracI nagArai cobha dInI aura kaTakAnai to koTa tAlakai kInA, sAta bIsI pAyara hita sAtha lInA / ghor3Akai to sachI pASara avArakai bagatara, Topa, jhilama jarai cyAra aAMnI dastAnA calita, itarA samAjako silai saraba asabArAMkI pA, rAva caDhayau / rAvakA rajapUta kaisA ? vaitA kAlakI cAlakuM pakar3e aisA / rAvakA rajapUta, jaMgamaiM majabUta, prAvadhAma kar3A jur3a, aDAbhIr3akA aonAMr3a, palAMkA bibhAr3a, nAharAM pchaadd'| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAmajI prohita horAMkI rAvakA rajapUtakA bacana dauhA- haka mala hala hukala, dhurai nagArAM ghAvai / gaDha udayApurapai gavaiNa, racai bAhadara rAva / / 247 chappai- race bAhAdara rAvai gavaNatra vATa garajye , ___ caDhe kaTaka thaTa cala karaNa bhArata sa kajye / ar3A bhIr3a prAvadhAM karI bagatarAM SaNakata , bega bhragATAM bahata bhir3a ja phoraNATa bhaNakata // sasatra hajArAM su liye, bhalA sajana mana bhAbiyo , sIvAMNIpati sUramoM yema udepura prAviyo / 248 dauhA- halakArAM mAlUmai karI, prohita suNI pracaMDa / sAta bIsa subhaTAM sahata, Ayau rAvai aSaMDa / / 246 subhaTAM thaTa sanamuSa male, prohita kara ataprIta / rAvai bhalA Ayau kidhUM, rASaNa paNabRta rota // 250 27. bAratA- prohita kahai chai-rAvata bhalAM prAyo, moyara cAkarIro hukama dIjye / rAva bacana rAvai kahai chai- yA cAkarI saharai bArai gavara chai, baMdhA pakar3ajye / prohita bacana rAva ThIka phUramAMi, mevAr3A nai taravArayAM mAra baMdhA pakar3a lesyaaN| lASAM bAtAM cUkasyAM nhiiN| rAMNAM bhImako Udaipura tiNakI AbarU pAr3a ghor3A tAtA Sar3asyAM / lArai barAM pUgasI to vAMsuM bhI phUladhArA lasyAM / rAvara bacana prohita ghaNA raMga chai| Apa jamASAtre kiijai| jhagaDAko kAma par3iyAM mhAMkI bhI hAjarI lIjai / yaNa prakAra prohitakai, rAvai bAhAdarakai batalAvaNa huii| rAva bAhAdara cogAMnamaiM DerA dInA / prohita prApiNI sahaliyAM bAr3I choDa bAhara DerA konaaN| cAkara ghor3A bAMdhabA vAste meSAMpara meSacA bajAvai chai, agAr3I-pachAr3I ghor3A aTakAvai chai / domuMhI siradArAMkI bachAyeta, jAjima cAMdaNyAM chaTaka rahI chai| rasoIdAra rasoIkI saMjata kInI chai| naima syAMmake baSata rajapUtAMko mujaro mohalai lIno cha / tyUka aayau| hIrAM laSiyo-rANAM bhImakai, Apakai noMSa-coSa hUI chai| rAjya ! hU~ to aba hUkamakI cAkara chu / Apa monai kAMI pharamAvo chau ? horA kAgadamaiM samAcAra sAthai cAlabA kA laSiyA, prohita prssiyaa| Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] bAta bagasIrAmajI mohita horAMkI dohA- huto cAkara hUkamakI, duSI ghaNI DUM dIna / lArai monai levajyo, Apa taNI AdhIna // 251 dhana jobanakA the dhaNI, tana mana arapaM toya / / sAthi lojyau bAlimAM, mati bIsarajyo moya / / 252 araja liSI chai bAlimAM, mAnajyau merI ha / sAthi cAluM sAhibA, caraNAMkI cerI ha // 253 prohita mamata pachANiyo, jor3I haMdo joye / mata bIsarajyau bAlamAM, mara jAUMlo moye // 254 chappa- marata nIra bina mIna Apa bina mo duSa aisau / baccha banA belar3I kaho avalaMbana kaisau // rasiyA prohita rAMNa loyeNAM aMti hita lAgai , rahasyuM dAsI rIta ApakI rAMNI prAgai / / paragaTa mona pakar3ajyau, kara lIjyau tana badha kasa , bAmi (li)ma mati bIsarajyo, Apa banA marasyUM avasa / 255 prohita laSiyo pragaTa Aja tIjAM ADaMbara , sAgha(dha)Na kAMmaNa suSada aMga AbhUSaNa aMbara / tojAM UMchava tAMma gAvai triya maMgala gAsI , pahara baSata pAchailai Aja pIchaulai pAsI // uNa baSata Apa saja prAvaijyau, pyArI vIrU ghATa para, pragaTa tone pakar3asyAM, ye bAtAM rASaNa amara / / 256 kara gavaNa kesarI calata maMna bAta haraSa cita , baNiyAMNI ura dhAra Umaga AI sanamuSa ata / hIrAM puchata haraSa kaho kaisI kima kIjai , kahyau aba kesarI kinaka saMgAra karIjai // bIrU ghATa kIno bacana, mo to yekaNa saMga mila , pyArI sAtha padhArasyAM, abalASA pUraNa asila / / 257 hIrAM manamaiM ati haraSa bivadha posASa banAI , tIja pahara tIsarai UmaMga pIchaule aaii| bIrU ghATa baseSa kesarI saMgha(dha) kahAvata , pyArI cAhata pIva SUTakana hai jeja SaTAvata // acha uDIkaMta prAtUrI, atacaMcala jovata gaDhI , prohita prAji na peSiyo, tana tAlAbelI caDhI / / 258 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . bAta bagasIrAmajI prohita horAko [ 35 dohA- UdayApUra nikasI gavara, tIja maholA tAMma / ati AbhUSaNa kinaMka paTa, baNa baNa ghaNa chabi vAna / / 256 prohitako ra rAvako pochola prAgamaNa aura hIrA bAMdha pakar3a juSa prAraMbhate 28. bAta- aba rAva prohita gavara deSabAkI asavArIkI tayArI kInI / potadAranai amala galabAkI tAkIda diinii| donuM siradAra kahai chai- ghor3A jIna kIjai, kamarayAM satAva bAMdhe lIjai / sArai sAtha mala coguNAM amala caDhAyA, UgAva kara soguNAM josa meM aayaa| rAvakA, prohitakA cavadA bIsI asavAra ghor3A ghamasAMNarI chI, pASara, bagatara, prAvadha, kaDAjuDa bnnvaayaa| rAva to pavanavega nAma ghor3e asavAra, prohitakai nIla biDaMga prakAra / donuM siradArAMko kaTaka caDha cAlyau / mAMnu zrI rAmacaMdrajIko kaTaka laMkA Upara hAlyau / rAva bacana bAta- rAva kahai cha- baMdha pakar3a, jhagar3o kara pIcholAmai ghoDA DakAsyAM, cavadA bIsI asavArAMsuM magaro Utara jaasyaaN| yUM bAtAM karatAM pIchole prAyA, bIrU ghATa drsaayaa| dohA- prohita hIrAM peSIyo, tISa noSa chiba tora / dUSI tiSAtura deSiyA, mAMnu ghaNahara moja // 260 / 26. vAratA-aba hajAroM loga tIjakA tamAsagIra, vidhA maiM kar3A bIra prohitakai mevAr3Akai dhamacAla bAgyau, taravAra paDI so pacAsa prAdamI mevAr3AMkA kAma aayaa| prohitajIkA sAthamai caina bujhAkar3aka loha laagaa| hIrAMnai pkdd'ii| hIrAnai prohitajI nIlabiDaMga ghor3AkI pITha para visAlAkA baMdha Apaka(ka) pAchai cddhaaii| para parata kAlI ghoDIko asavAra gujaragor3a AjArakai pAcha kesarInai baitthaaii| rAba bacana bAta- itai rAva bAhAdara kahai chai- pIchaule ghor3A DakAvo, nahIM to jhagar3A para loga judd'elo| ApAne bhAjavAkI prataMgyA chai, so maraNo paDailo / jeja na kojya, ghor3A ddkaaiijai| aba cavadA bIsI asavAra ghor3A pIchaulAmai DakAyA / aNIrA bhamara jagamaMdara pAyA / jagamaMdarako bAga bADhayo / naMgI taravAra,yAM (pA)NoMpaMtha ghoDA pIchaulAkai pailA pAra cavadai bIsI asavArAMsuM magaro utara gyaa| hIrAM pakar3I, bAga bADhayau, UdaiyApuramai anoSI kara gyaa| aba UdaiyApuramai bhayAnaka kuka par3I / halakArai rAMNAMnUM mAlUmai karI / prohita, koDIdhajakI beTIne baMdha pkdd'ii| rAjakA salaiposa so-dausa taravArayAMkI dhAra kAma aayaa| vai to cavadA bIsI asavArAMsuM maMgaro caDha gayA / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] ___ bAta bagasIrAMmajI prohita hIrAMkI chappai- bhIma rAMNa sAMbhale kahara prajale kopa kara , mUMcha bhrakuTata mile dhUta caSa cola raMga dhara / kahata vacana kopiyo pirohata jAMNa va yAvai , mAMna mAra mevAr3a jIta pApaNI jaNAMvai // UmarAvAM Upara hUkama, atarAI kAli pheriyA , mevAr3a dhaNa thaTa mile, sa ghATa INa bidhI rokiyA // 261 UTa car3ha pAkalo yama rAIko Ayo , caDhayau caDhayau maSa cabai bibadha nija bheda batAyo / bIra dhIra be(paidala caDhe cahU~vAMNa ca kAraMNa , caDhe naMgArai coTa Dela vADai jhAlA DAraNa / prohita aba padhArasI, aThai barNalI AvaitAM , cIravo ghATa acANacaka rokyau iNa bidha rAvatAM // 262 bA bAta karatAM yatai paNi prohita Ayo , caDhe ghATa cIrabai dUTha jabara darasAyau / caDhe nagArai coTa dohU car3he kaTaka hai , sabala caDhe sUramAM car3he kAyera bhaye caka hai / cahabAMNa itai jhAlA acala, Uta rAva prohita UraDai, vIra hAka-dhamaca viSama, jhuke baMdUkA so kaDa (De) // 263 haNaNa mAMca haimarAMNa gaNaNa ghoSA ravai DUMgara , SaNaNa bAjayA ja pASarAM dhuja pUratAla dharaNadhara / ThaNaNa baMdukAM Thora goliyAM giNaNa giNa ganagata , TaNaNa dhanasa TaMkAra bhaNaNa para tIra bharaNaMkata / / siMdhabA rAga samAgamaNa garagaNa bhera zramaka bajye, cIrabai ghATa paracA par3e, viSamaM thATa bhAratha baje // 264 dharaNa phoDa dhaDai dhar3e gahira gaDe tramA gala , cola raMga lar3a caDhe bIrabara raDe dohU ha[ya?] bala / pavaMna maMdagata par3I bhAMNa ratha SaDe NabhuyaNa , jaba Urar3a jogaNI jur3e nArada raNa joyaMNa / / garar3I baMduka dhAyAM, gigana tIra so ka jaDatar3e , cIrabai ghATa paranA par3e, jaMga thATa prohita jur3e / / 265 atha rAva bAhAdara yudhabaraNana chaMda jAte troTaka- aba rAva bahAdara kopa kiyUM, lalakArata sela prabhAga liyuu| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAmajI prohita hIrAMkI tana bhIDa kaDI ra bagattara yUM karabAra bAhAdara rAva kidhUM // kara jopa jagyau sivanetra kidhUM, bhiDa bhIDa bhuvA raMna Ubha rayUM / gaNa deSata caMDai (Da) gata (tai, taM) thana yUM, mA (ma) nu kopa tai jhuMDa mayaMdana yUM // prati krodha bI (bi) rodha ma aMgama yUM, jabarAyala jagyau ka bhujaMgama yU~ / badhu (dhU) dhala joga vikaTa ( TU ) Na yUM, parakopa ulaTa (TTa)Na paTa ( TU ) ra yUM // yama rAva bAhAdara kopita tai, mila su ( sU ) ra samAgama yudha (ddha) matai / taba UpaDe (r3a) bAga turaMganakI, ghara hemala yora dhamaMkata yUM // mila pASara hoTa ThamaMkata yUM raNa roSa caDhe muSa sUraMna ke / nara bhIta dinaMkara nUraMna ke, caSa jola suraMga camaMkata yUM // darasaMta ka Aga dramaMkata yUM 1 mila rAva bAhAdara jodha mila (le), bhiDa bhAratha meM taravAri bhale / / 266 30. bAta - INa tarai mahAbhArathako jhagar3o juDyau jhagar3Ako bhAra sAro rAva Upara paDayau | aThyAva ko paradhAMna mamadayAraSAM Seta par3ayau / atha mahamadayyAraSAMko gIta bAgI dhamacAla kaTaka dohU ai vaila kaDhi kiramAla karAlI, pralaikAla bhilo uNa pulamai kilama turaMgata kAlI / vAja praTaM kujha valobala bIjala bAga bilage, rAva ta pradhAna praghala raMNa bheDaMtA Sala dala bhage // jur3a ghamasAMNa grIdhaNI jovaNa bIra baSAMNa bajADI, raMga paThANa mevAr3a para rUTho biDha (Tha) ke vAMNa bibhADI / pisaNAM ghaNAM taNA mada pAr3e patada lohAM pUrAM, pUgau mahamadaSAM Uca pada barego hUrAM / / 267 zratha prohita judha baraNana chaMda jAte padharI - kopyo ka zrabai prohita karAla, jagyo ka sora Dhiga agana jvAla / chuTyo ka bAMna asamAna chohai, TUTayoM ka ghoSa SaNa bIja to hai || jagyau ka mAMnuM yogeMdra jota, dagyau ka topa gaulA udota / rUThyau ka bhIma caDhe jaMga rIsa, phUTayoM ke sidha jala dhAra kIsa || joyaka jaga sugrIva jodha, kaupyo ka aMgahana hanuvaMta krodha / phUMkAra sesa puchaTacau phUNadra, bichaTyau ka siva jaTA bIra bhadra // yaNa bhAMti prohita kopa aMga, jabarAyala subhaTa mila saMga jaMga / [ 37 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ] bAta vagasIrAMmajI prIhita horAMkI UpaDaMta bAga haimara apAra, dhajakaMta kaDhI ta [ra]vAra dhAra // baliyo SAMDo ima bahuta bAra, kara bIja manu ghaNa camaTakAra / muSa mAra lalakAra maMDa, prakAra bhale prohita pracaMDa || Itaramai saMsirabAhU amAMma, rAjaMta prohita pharasarAMma / cahUvAMNa deva jhAlA sucita, Ita rAva bAhAdara yaMdrajIta // mila rAva prohitaM juga saMmera, ghaNa thATa suraMgama subhaTa ghera / cAlaMta bAMgA dahUMgA pracaMDa, raNa dhAra bIra kaTai ruMDa maMDa // bichar3ata sIsa ghAvana bighATai, pharasI ke agra tarabUja phATai / Uchalata bhejI magaja yema, taralaMta dahaDI phATaita ema || kuTaMta sIsa taravAra taMga, sAhamIM ke raMga chUTayo prasaMga | gharaNa tuTa bhUjA taravAra ghAvai, vaNa rAye sASa par3a bIja bhAvai // chAtI para barachI bahaita cheka, kicakAra dhAra chabi ra peSa / dohU tarapha bagatara phoDa dIna, mAnuM tucha kaDhayau jaladhAra mIna // tana phor3a kArIya yAra taMsa, baya phor3i silA UkasaMta baMsa / kiramAla dhAra hemara kaTaMta, manu prAna hauya mila ghara badaMta // dhaNa SAga jodha pachar3aMta dhAvai, bhabhakaMta raitra paraMnAla bhAvai / jogaNI patra bharatra jema, athAMNa duhArI dUdha ema // mila syaMbhu kelaMta ruMDamAla, baMgu SelaMta levaMta bAla / jogaNI vIra nAcaMta jema, adabhUta kAMna gopaMga yema // mila bIra kahaita muSa mAra mAra, nAcata haraSa nArada nihAra / bhUjhAra marata kiramAla jaMga, apacharA mAla paharaMta aMga || mAnaMta vivAMNa caDha prANa peSa, leSaMta gavaNa kara yaMdu loka / jhar3apar3ata gigana maga grIdha jhuMDa, muSa levata guda pala ruMDa muMDa || jhar3apar3ata ghAva rata kIca bhIna, manuM ta (tu) cha nIra tar3aphar3ata mIna / yaka pohara bajI kevAMNa bhAMraga, bhAratha deSa thaMbhyo ka bhAMna // adabhuta jaMga maMDayau USela, bar3a par3e Seta cahUvAMNa bhela / kAlA par3iyA ghaNa gheta jaMgha, aba jItyo prohita bala abhaMgha / / 268 I rAva bAhAdara bar3I rIta, jodhAra SaDyau yaNa raMga jIta / chappe - raNa kete nara rahe jite bhar3a sanamuSa juMTe, caDha jhAlA cahUM vAMNa phUladhArAM tana phUTe / cama ghATa cIra viSama Saga bhATa bajADe, kAyala bhAge kete avara ghAyala U bAre // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bamasIrAmajI prohita horAko [ 36 mevAr3a desa prohita maMDe bara galA abhaMga yUM , bijaitra mAgala bAjiyA jItyau yaNa bidha jaMga yUM / / 266 31 bAta- aThI prohita, rAva bAhAdara, uThI cahavAMNa, jhAlA; yeka pahara taravAri bahI / hIrAM para kesarI baDAraNe parabatakI kiMnarImaiM rhii| rAva bAhAdarakA sipAhI bhalA lar3iyA, para tIna bIsI asavAra Seta pdd'iyaa| prohitakA bhI rajapUta bhalA ghamacAla bAgA, pacAsa to kAma AyA, pacIsakai loha laagaa| ghor3o nIlabiDaMga kAma prAyo, prohitajI garar3Ade ghor3I asavAra hUvA raNaSeta sujhAyau / aba cAMdasyaMgha vAle poto rasAladAra kAma praayau| caina bujhAkar3aka loha lAgA, cahUvAMNa jhAlA bhaagaa| atha gIta cAMda syaMgha bAla potAkA dhu (dhu)retra mAlA macAyau jaMga mevAr3a cIravo ghATa vuyo jiNa , belAM kalAM nAga saude dhIyA rADA dhAra tIjo nayaNa / jvAlA so jagAyo jema sasaMdhU karAlo, rUpa Ayo cAMda syaMgha / / 270 bagI hAka davA sugo goliyAM, UjAle ma chuThe jagai krodhabAMna maha bolA bIra jNg| makAna dava dhalAsai nagI pAga SalAM mAthai topa, dagI golA jima bheliyo turaMga / / 271 caMdrahAsAM SAgAMke pracaMDA jhuMDa bIra cAla, Sulai ruMDamuMDAke prajAle lohI pAla / potarai bihArI vAlari mAMthaMDAke pichADe, kare sura dhIrAM dhA(ghA)vA bihaMDA karAla / / 272 Sare goSAlAnu mAra maMDe phUla dhArAM Saita dharaigo, bijaita nAMma jhUjhAra sdhiir| karego pratirAM pura lohI dhAra chake kAlI baraigau, apacharA vAla potA mAhAvIra / / 273 32. bAta- sAtasai asavAra jhAlAMkA bhI kAma AyA, ara pAMcasai asavAra cahUvAMNAM bhI mrvaayaa| yaNa prakAra prohita jhagar3o jIta lIno / udaipurako rAMga bhIma mAhA soca kiino| gIta proyetajIko ghare ghaNa kaTaka cIravai ghoTe car3hi jhAlA cahUM vAMNa , car3he prohita rAMNa bakA raNa cApar3e bara biij|| Saga jhATa vITTa behU taraphAM bAja baMdUkAM guNiyaNa syaMdhu gAI, Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ] bAta bagasIrAMmajI prohita hIrAMkI aradalakai upara ratanAvata bihada SAgA bajAI / / tAMma kare ketA pala taMDala mila jogaNa rata mAMcI , gailAM pUra palaMcara milaM adharaNa ruMDa mila siva raaNcii| UdaiyApuramaiM kIdha anoSI dAraNa hAtha diSAyau , au joya bagasIrAMma nivAI yama hIrAM lai Ayau // 274 dohA- baMdha pakar3a lyAya bihada, kiyo anoSo kAma / yama nivAI prAviyo, rasiyo bagasIrAma // 275 prohita bacana dohA- Apa binA hoye na asI, jItAyo mama jNg| kara joDayAM prohita kaihai, rAva bAhAdara raMga / / 276 bihada loha bajAyayo, samara rahyau mama sNg| kaire SatA ta rulakitA, rAva bAhAdara raMga // 277 mai to kAgada melayau, pAyau cAla abhaMga / mevAr3A to hatha muvA, rAva bAhAdara raMga // 278 mo paNabata rASo mude, Ayau bIra abhaMga / Apa jasyau kuNa chai avara, rAva bAhAdara raMga / / 276 rAva kahai jItI kidhUM, teM mevAr3a tamAma / kiramAlA dhokala kiyau, raMga bagasIrAMma / / 280 cahavAMNa caDhe cApar3e, Ita jhAlA thaTa thAma / bher3A SalA dala bhAjiyA, raMga bagasIrAma / / 285 cAlI ghATa cIravai, jhuka SAga yaka jAma / bijaitra-mAgala bAjiyA, raMga bagasIrAma // 282 abai nivAI vuparai, karo puraNa kAma / / rAva goDa(8) baraNanaM racI bAhAdara rAvana, proyata goTha pravINa / mila subhaTAM phula mada, ata baMTe aphINa / / 283 racI goTha yama rAva muM, mana tana karai Ita mAMna / bidha bidha bhuMjAI bimala, jImai palaka jihAMna / / 284 33. vArtA- prohita rAvanai kahai chai- hUM to ApakA hakamaiko AdhIna ch| ApamaiM kAma paDyAM yAda krsyau| kAma paDayAM mAMthau hAjari ch| dehI phUladhArAM brsii| rAvanai baladeva bagasa ghor3o yeka gAMva bIjaliyo SAMDo de sivANI bidA kiinau| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAmajI prohita hIrAMkI chappai- aba nivAI Uparai hIrAM dila prohita , mahala raMga mANaMta suSada saMmArasa mohita / koka bheda bahU karata cirata AsaNa cavarAsI, rata vilAsa anurAga badana para madana vikaasii| kara hAvai bhAva mana basa karata, bacana vilAsata vAmakai , mAhA manoratha sidha mila, rasiyA bagasIrAMmaka / / 285 pyArI mahala prajaMka para sapuSa seja phUla para, mila sugaMdha sukamAra kAma lIlA prakAsa kara / nava jobana natyAna darasa pratabiMba daSAvata , rasakata bagasIrAMma bhAMma manameM ati bhAvata / / yaNa prakAra bhugAvata atula, dhAra adhika suSa dhAmanA , hIrAM prohita hitasaM, karI saMpuraNa kAmanA / / 286 baraSA rati baraNana aba baraSA rata ghumata ghumaMDa ghanahara ghUmata , dhara baraSata jaladhAra lalata bAdala gira lUMbata / jhamaka bIja jhamalata jhapaTa para pAya jholata , . sAgara SAdara bharai bimala dAdara taTa bolata // banarAya phUla dala vikasa, sUra mayora suSa sahalamaiM catra mAsa prohita catura, mAMNata hIrAM mahalameM / / 287 gigana malata ghana ghora capalA camakAruta , sAgara nadI samAja milata sItala maarut| bisa kamAMna belar3I maMjarA phula sugaMdha mila , giravara taravara gahara Dahaka DaMbara tA phala / dala sAdhaka mano saMyogatAM, catra mAsa adhiko cahaita , mila hIrAM prohita mahalameM, rata vilAsa nisa dina rahaita / / 288 dohA- catra mAsa nIlA cirata, bItyo pelata bAma / sItala kAla Ayau sarasa, saMjogaNa mila syAMma / / 289 sIta rati baraNana .. chappai- sItala jala thala sarasa pavana sItala Utara para , saMjogaNa suSa syAMma hota vRhaNI-jana tharahara / nAga SAM (pAM)na taMbola garama USadI madana guna , tapata agana 'nApaNI tela' maradana caMpaka tana / / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] bAta bagasIrAmajI prohita hIrAMkI subha sItakAla sakala, garama Uraja vAmAMganA , pyArI prohita Ura laya karI sidha maMna kAmanA // 260 atha vasaMta rati baraNana Usana dharaNa AkAsa usana cala pavana asaMbhavai , jala thala vyAkula jIva puna maMga deta niraSivai / pyArI prItama parasa caMdana caracita kesara malata , ........"kapura avara kisaturI aracita / chuTata phavArA kusamAda chabi, ati sugaMdha chiDakata avr| suSa samAja prohita sarasa, pyArI hIrAM mahala para // 261 dohA- yaNa prakAra prohita aTha, tana kAla suSa tAma / nIta nabIna pyArI naraSa, haraSita pUraNa hAma // 262 rasaka bRtIkI sIta ruta, hIrAM parama suhAga / / aba basaMta AI Umaga, phabate horI phAga / / 263 taravara pata caMdaNa ta, vA saravara mAnasorora / chava ruta pataMki yadhakaM chavi, yU basaMta ruta aura / / 264 apacharamaiM aura na yasI, raMbhA chabi sArISa / SaTarutamaiM nahI peSaje, rati basaMta sArISa / / 265 rAjata Idhaka vasaMta ruta, taravara maMjari tAba / bahai rata pavana sugaMdhavara, gahai rata phUla gulAba / / 266 bana upabana phUlata biSama, kavala phUla jala kIna / mana mohata phulavAda mila, niramala phUla navIna // 267 kaMja praphulata sobha kara, niramala pujata nIra / raMjata madhura sugaMdha kaca, guMjata bhavara gahIra / / 268 prAMbA poho rata chabi adhika, niraSata sobha navIna / lAlata monata svara latA, koyala Saga dhuna kIna // 266 mAMnata phUla sugaMdha mila, sItala madhura samIra / vana Upavana paMchI bimala, kalarava kokala kIra / / 300 holI kA dhyAla varanana hIrAM manamaiM ati haraSa, sohai prohita saMga / abhairAma devara avara, ramata phAga rasa raMga / / 301 avara triyA mila yekaThI, gAvata holI gAMna / UData gulAla abIra ata, araMNa bhayo asamAMna // 302 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta bagasIrAMmajI prohita hIrAko kesara hoda bharAya kara, prAMgaNa phAga aseSa / nIra pataMga gulAba navai, bidha bidha raMga baseSa / / 303 prohita pyArI pela para, ati bhArI chavi yema / kara dhArI sobhA kinaka, picakArI raMga pema // 304 kara hIrAM DolI karaga, bharata raMga bharapUra / rasiyA bagasIrAMmakai, nASata sanamuSa nUra 305 raMga bharata prohita rasaka, adabhuta hAsa Udota / picakArI lAge pragaTa, hIrAM tharahara hota / / 306 pyArI phAga basaMta para, rasaka tapI vara sAla / lasata gulAla sUraMgamai, lasata aMga chabi lAla 307 / / baki citavana tana badana, mohata chabi sukamAra / bhAMmaNa DArata raMga bhara, prItama para picakAra / / 308 caMdamuSI mragalocanI, saMkrama capala sabhAva / jhelI picakArI jhulata, DolI bAha ma DAva // 306 kesara agra kapUrako, mohata kIca ma kAya / raMga pataMga gulAba ruca, rAtI aMgaNa rAya / / 310 abhairAMma hIrAM avara, levata jhayara gulAla / devara bhojAI doU, Selata phAga khusyAla / 311 dhamakata paga ghugharA tar3ata damakaMta / sobhA tana kaDa kaMkaNa jhamakaMta / / rasaka hasa camakarata dana vadana caMdra dika (vika)saMta / gharaNa ramajhama chabi dhyAvataM , kumakuma jala bhara kara gadgugata DolI phaTakAvata / picakArI yathA ra pataMga, jala dhira phira bhara bhara caMpalagata , bhAbhI devara Idhaka cita, raMga bhA (phA)ga holI ramata // 312 * dohA- bhAbhI Dolata bahata bhara, kara devara picakAra / UTha gulAba dhaka bola ina, dharaNa gigana ikadhAra / / 313 * [vama] dhamakata paga ghUgharA kara kaMkaraNa jhamakata , rasaka hAsa camakata radana badana candra vikasaMta / tana sobhA damakata taData dharaNa ramajhama chabi dhyAvata , kuMmakuma jala bhara gaDDagata kara DolI jhaTakAvata / / picakArI yathA ra pataMga, jaladhira phira bhara bhara caMpalagata . bhAbhI devara Idhaka cita, raMga phAga holI ramata / / 306 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 bAta bagasIrAma prohita horAMkI chuTata dar3I gulAba chiba, phulakata Ura phura phAva / devara muSa para DolacA, saTakata bahata satAva // 314 deSata ghughaTa oTa de, baMko dragani bisAla / lIna basaMta gulAlameM, lasata aMga chabi lAla / / 315 abhairAMma hIrAM avara, hIrAM bhAbhI heta / Selata phAga basaMta gula, lAyaka phagavA leta / / 316 ramata phAga bItyau risaka, saMjhyA samaya prasaMga / pyArInai prohita kahai, ramasyAM aba rataraMga / / 317 raMga SyAla rA vyApagata, rAta vaSyAta UmaMta / caMda gigana UDana camaka, saMjogaNa hulasaMta // 318 suSa sajyA saMjhyA samaya, raMgamahala rasa riit| paramala phUla prajaMka para, prohita baiTha punIta / / 316 prohita bacana kae baDAraNi kesarI, pyArI mahala prajaMka / raMga ru (lu) TAMlA rAjyekau, Aja bhare kara aMka // 320 kesarI bacana pyArI rAja padhArajyo, hIrAM Idhaka hulAsa / mANIjai rata raMga mahila, prohita madana prakAsa // 321 hIrAM bacana pyArI cAhata mahala para, jiNa ro Itano jIva / kahai tonu kiNa bidhi kahyau, pragaTa amINa SIva / / 322 kesarI bacana cAhata begI idhaka cita, jAdA kavaNa jabAba / pyArI begI mahala ya (ma), syAMmAM lAba satAba // 323 . bidha bidha kara kahiyau bayaNa, prohita heta prakAra / pyArI prAva mahala para, aba begI INa bAra // 324 bale yema kahiyau bacana, bheTAMlA kara bhAvai / mahalA padamaNa mANasyA, lalitA vaigI lAvai / / 325 Apa padhArIjai aba, jejai na kIjye joye / vATA jovai bAlamAM, mahilA heta samoya / / 326 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 45 bAta bagasIrAMmajI prohita horAMko hIrAM vacana picakArI mo Uparai, nAMSyau bhara kara niir|| Selata DArayau SyAta kara, ASyAM bIca [a]bIra / / 327 picakArI jhaTakata pragaTa, raTakata prohita raaye| aTakI nahai paTa UtaTa, saTakata prAMSa duSAye // 328 picakArI dhArAM pragaTa, SaTakata AMSa duSema / lASAM vAtAM mahalamai, Aja na AsyAM aima / / 326 picakArI kata jora para, ata DArI bhara aMga / prAja[na] mahilAM prAvasyAM, prohita seja prasaMga // 330 gaDa gaDa dar3I gulAbakI, prItama jora prakAsa / aAja nahI mhe aAvasyAM, tana dUSata tana trAsa / / 331 goTata geMda gulAbakI, cAlI phara hara coTa / paTakI lagI kapola para, aTakana dhuMghaTa prauTa // 332 DolI jhapaTI DAva kara, rapaTI pApa (ya) girIna / joye bAtAM aTapaTI, kapaTI prItama kIna / / 333 kahai dIjye tu kesarI, niramala bAta nisA[2]pe / lobhI maiM aolaSa lIyA, ata kapaTI chau pApa // 334 kara gamaNa taba kesarI, AI mahala uudaar| mana mageja mulakata malI, prohita heta prakAra // 335 prohita bacana kahai baDAraNa kesarI, pyArI kaThe pravINa / guNasAgara gajagarata, lalata kAma lava lINa // 336 kesarI baccana rAjataNI vA rAyadhaNa, mana kara baiThI mAMNa / Aja na mahalAM AvasI, rasiyA prohita rAMNa / / 337 picakArI laga[gi] pIvakai, sItala bhayau sarIra / SaTakata lohI Selako, prAMSyA bIca abIra // 338 kahiyo hIrAM ima kathana, maMda maMda musakAta / Aja na mahalAM AvasyAM, raMga na ramasyAM rAta // 336 kahyau baDAraNa kesarI, hIrAM mAMNa athAha / / Apa vinA nahai AvasI, nAjaka ghaNarA nAha // 340 Utara Ayau prAMgaNe, Ubho sanamuSa Aya / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 ] bAta bagasIrAMmajI prohita hIrAMkI hAtha pakar3a hIrAM taNo, rasiyo prohita rAya // 341 kara pakar3I ima kahata hai, caMda badanI muSa coja / pyArI haThanai paraharo, mahalA kIjye moja / / 342 naraSo mo para zubha naMjari, kara mata haTha be kAma / pyArI cAlo mahala para, tana mana arapUM tAMma / / 343 araja karU chApasuM, nipaTa piyArI nAri / mahilAM cAlo padamaNI, bAda na kIjai bAra / / 344 pyArI sAgara premakA, matI karo haTha bhA[mANa / raMgamahalA cAlau ramAM, sundara catra sujANa / / 345 hIrAM bacana baMka bhukaTa bolI bayaNa, UbhI hAtha uujhaadd'| Aja na mahalAM AvasyAM, rAjye karU lI rAr3a / / 346 prohita bacana hIrAM suNajyau hetakI, niraSata sanamuSa nUra / pyArI Ubho hukama para, kara mata naiNa karUra // 347 hIrAM bacana . dila kapaTI meM deSiyA, prata bala le UpAvai / picakAro mo Uparai, DArI bhara bhara DAvai / / 348 komala tana para jora kara, mo picakArI maar| pailA kIai pIDana, lAvai nahIM lagAra / / 346 dAba kara bAhI dar3I, tAkata coTa satAba / ata komala mo aMga para, gaDa gaDa paMSa gulAba // 350 gaiMdA chaTaka gulAbakA, naTatAM bAyau nIra / aMga caTaka tharaharata ata, prANyAM SaTaka abIra // 351 kesarI bacana kahai baDAraNa kesarI, hIrAM deSo heta / pItama bar3o adhIna para, mAMnAM bacana sameta / / 352 horAM bacana lASa bAta cAlU nahIM, TAlu nahai maMna Teka / tapasI bAlaka aura napa, triyA haTha chai yeka / / 353 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bAta bagasIrAmajI prohita horAMka [ 47 bacana aphaTA bahai gayA, aba jhuTho avasAMNa / UThyA kara mana krodha ata, rUThyau prohita rAMNa / / 354 prohita bacana rupa garabakI rAjavaNi, mata melajyau mAMNa / jyeja nahIM aba jAvasyAM, para ghara kare payANa // 355 sAmAM bheTaNa sAsarai, haraSata mana hulasAta / gaDha bUMdI karasyAM gamaNa, rahAM nahIM ika rAta / / 356 rahasyAM bUMdI sAsarai, aba cAlAMlA Aja / mujha biNA yaNa mahalamaiM, rahajyau nIkAM rAja // 357 UTha cAlyau ghara prAMgaNa, rUThayau prohita rAMNa / nahai bolAM iNa nArisaM, aba ThAkUrakI prANa // 358 pItama kAraNa padamaNI, UTha gamaNI prAdhIna / kara gahai phaiTo kamarako, loyaNa jala bhara lIna // 356 hIrAM bacana maiM nu ghaNI vimuDha maMna, Apa garIbanivAja / tyAgIjai takasIranu, rasiyA bAlima rAja / / 360 bATau tonai jIbhar3I, kuTala bacana kahAya / rIsa nivAro rAjabI, mo para kara mayAha // 361 mAMnai tAgo bAlimA, prAMNa taNa pyaaraah| . kaMtha nivAro kodhanai, nahai karasyAM vArAha / / 362 mAMnojI rasiyA bhamara, japu tihArAM jApa / prItama mana haTha paraharo, araja suNIjo Apa // 363 lobhI deSau loyeNA, emI najari bhara aima / muSa bAMNI bolai madhura, prItama kari hita prema / / 364 lASAM bAtAM lADalA, mAMNo mahila manAya / hivar3e navasara hAra jyUM, lesyAM kaMTha lagAya / / 365 prohita bacana kara phaiTo taji kamarako, lapaTa matI haTa loya / rIsa caDhI chai rAjavaNi, mata batalAve moya // 366 hIrA bacana batalAsyAM mhe bAlamAM, Apa binAM kuNa vora / prANa avArU pIva para, jidA kasaMna jora / / 367 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ] bAta bagasIrAmajI prohita horAMkI rAjakIyo chai rusaNo, Ura mo dahata kadota / Apa na mAMno mo araja, marU kaTArI mota || 368 kesara bacana zrApa taNI prAdhInatA, hIrAM hAjara hoya / jovo iNa para zubha najari, karo matI haTha koya // 366 rAjaiSAMvaMda sarasa, nAjaka ghaNarA nema / prAMNa duSI pyArI taNI, kIjai prati haTha kema / / 370 cAla vilUMbI idhaka cita, velata rovata cAMNa / lapaTAvo gala lADalI, rasiyA prohita rAMNa // / 371 mIThA bolo bacana muSa, hIrAM para kara heta / mahalAM joyaNa mANajyau, sejhAM pema sameta / / 372 prohita bacana baDAraNa kesarI, kathana purANa kahaMta / lachaNa bAda lugAIyAM, akali ya[pa]che UpajaMta // 373 - hIrAM bacana karo Samo hIrAM kahai, pItama karajai pyAra / gAM bilUMmI padamaNI, ASyAM nIra apAra // 374 prohita hIrAM kara pakar3a, lInI Ura lapaTAya / zrata deSata AdhInatA, manakI rIsa miTAya || 375 prohita bacana prohita kahiyo padamaNI, suNa lIjyau zukamAra / pyArI thAMkA bacana para, UpajI rIsa apAra // 376 ho bacana dohA - Apa bar3A cho Isavara, maiM chu budhi gavAra / aidhulA mAMNo aba, pItama sejAM pyAra || 377 kesarI bacana daMpati bilaso suSa madana, tana kI meTo tApa / raMgamahalamai rAjabI, zrabai padhAro Apa || 378 pyArI pItama ta para, cAlo mahila sucaMga | rati miMdara suMdara sakai, aupata mano abhaMga || 376 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 46 bAta bagasIrAMmajI prohita hIrAMkI phula apAra prajaMka phaba, krata paramala DahIkAya / raMgamahila vili sarasakai, Usata baiTho Aya // 380' hasata lasata niraSata haraSa, sara do karata subhAya / hIrAM sobhata mana harata, UbhI sanamuSa Aya // 381 kalA prakAsata dIpakI, dUNAM bhAsata dIpa / raMbhA diSA chabi rUpakI, syAMmA SaDI samIpa // 382 kahu tA dIno kuraba, prItama heta UpAya / gAdI DhalI galImakI, Upara baiThI prAya / / 383 mile kasubA mAjamA, kaipha apArI kIna / tana mana mila dohuM tarapha, Umagata pema adhIna / / 384 pItama pyArI sejha para, ati chiba prema UdAra / karata haraSa ata kesarI, bArata lUNa apAra // 385 bhAMmaNa pyArI aMka bhara, pItama parasa prajaMka / baMka sarIra bilAsamai, lasata kabutara laMka / / 386 pItamakai ura sejha para, caMdamuSI cipaTata / mAnu bhAdavai mAsakI, latA bracha lapaTata / / 387 arklI -prItama pyArI pema para, sarasa thAhata pema athAga / sara[rasa] luTata rata raMgako, pyArI pItama seja // . caMdanA nAganasIM capara, UlahI dulahI rema (ja) // 388 pyArI cha ata prANakI, rASa prItama rIta / raMgamahila bilasaNa ramaNa, pratadana idhakI prIta // 386 chappai- rati bilAsa anurAga karata nisadana kaitUhala , suSa sajyA suSamAdi mahala mAMNaMta daMpata mala / samai sAra siMgAra risakai jhalA maMna rAjata , mAsa mAsa ruta milata suSa aAMnaMda samAjata / / sarasaMta baDAraNi kesarI, rahata niraMtara prIta rata , hIrAM prIta hulAsakI, calI bAta prohita-cirata / / 360 dohA- vAta sahI yaNa vidhi baNI, jiNa bidhi suNI jaNAya / kabI teNa iNa bidhi kahI, iNa vidhi hIrAM prAya / / 361 kahU~ chaMda caMdrAyeNA, kahuM chapai soraThA kIna / kahuM kuMDaliyA bAratA, duhA pragaTa dhara dIna / / 362 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] bAta bagasIrAmajI prohita horAMkI rAcata kahuM siMgAra rasa, kahuM bIra rasa kaamkii| baNI bAta hIrAM bimala, rasiyA bagasIrAMma kI / / 363 hIrAM bagasIrAMma hita, bAta baNI baSyAta / sUra bIra haraSata suNata, leSata rasaka lubhAta / / 364 Iti zrI bArtA bagasIrAmajI prohita hIrAMkI bAta saMpUrNamaH // zubhamastu / yadrasaM pUstakaM draSTAM tadrasaM loSataM myaa| suddha prazuddha mazuddho pA mama doso na dIyate // zrIrAmacaMdrAya namaH // shrii:|| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna-purAtana-pranthamAlA rA0 sA0 saM0 bhA0 3 (zrI nArAyaNasiMha bhATI, saJcAlaka-rAjasthAnI zodha saMsthAna, jodhapura ke saujanya se ) Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rIsAlUrI vAratA // zrI gaNezAya namaH // atha rIsAlUrI' vAratA liSyate / [duhA- gaNapata dava manAya ko, samasta (ru) sArada mAya / vAta rasAlU rAyakI, kaDU rasika sUSadA [ya] // 1 leSa vidhAtAji loSyA, tImahI ja bhugatai soya / sUgaraNa narAM mana jANajyo, vAta taraNo rasa joya // 2 vedhAlU mana vIdhayau, mUraSa hAso hoya / jAMraga soI sUjAraNa nara, avara na jAMna koya // 3 kathA rasika kavirAya kI, jIbhA kahata vanAya / risAla napa vidha kahU, vAco citta lagAya // 4 rAga raMga rasakI kathA, prema prIyAsa vilaas| vAta bheda sa pai kahu sUMgaNA pUraNa pAsa // 5 ] 4 1. atha vAratA - zrIpUra nAma nagara, tiNarai viSa rAjA sAlavAhana rAja karai chai / [" yU Ima ghaNA dina vitA / tarai sAlivAhaNa devagata hUMvau / tarai pradhAna umrAMvA bhelA huyanai vaDo pUtra samasta kumara nAmai, tiNanai pATa vesaanniyau| bAlaka-vayamai jUvAnapaNau praayau| tarai sArI vAtamai, rAja-kAjarI rItamai samajhIyo / bhalI bhAMta rAja karai chai| rAjAro tapa-teja jorAvara bdhiiyo| vINa saM[myai] sIha, vAkarI bhelA carai cha / bhomIyA, grAsIyA sArAhi pANanai zrIhajUrarI cAkarI karai chai| dunIyA ghaNI sUSa pAvai chai / vyopArI paradesA(sI) ghaNA Avai, jAvai chai / tINaro hAsala ghaNau pAvai chai| sArai hI sobhA rAjarI ghaNI badhI cha / rAjA samasta devatArA vilAsa jyUM sAtA rAMNItUM karai cha / 1. kha. riisaalukumrrii| ga. rIsAlukuMararI copii| gha. rosaalukuNvrkii| 2. kha. gha. vaat| 3. gha. meM nahIM hai| 4. cinhAntargata dohe kha. ga. gha. pratiyoM meM hA hA 5. kha. ga. gha. meM nahIM hai| 6 kha. re| ga. ke| 7. kha. sAlIvAhanaro putra samasta raajaa| ga. sAlivAhanako beTo rAjA samasta (gha. samasata rAjA) / 8. koSThakAntargata pATha kha. ga. gha. meM nimna rUpa meM milatA hai Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI dahA-SaTa rIta bhogI bhamara jyU, vIlasyai rAya vilAsa vai| mANIgara mojAM dIye, sahuko pUrai pAsa vai / / 6 2. vAratA-hivai sUSa-vilAsa karatA ghaNA dIvasa huvaa| rAjArai pINa pUtra nahIM ] [ tINairo ghaNo soca huvau| ghaNA devI-devatA mAnai chai, SaTu darasaNanai poSai chai, chatIsa pASaMDa, corAsI ceTaka ghaNA dAya-upAya karai chai / pIraNa pUtra koI nahI huvau| taThai rAjAnai ghaNau soca lAga rahyau cha / rAja tau karai chai pINa pUtrarI cItA prAga kyUI prAvaiDai nahI / manamai vicAra chai-pUtra vInA rAja kiNa kAraima / ' duhA2 - siMgAlau' pari SIlaNau , jiraNa kula eka na thAya' be| tAsa pUrAMNI vADa jyU, dina dina mAthai pAya bai||7 pUtra nahI Ika mAMhara, tada ghara sUnI hoya bai| Ima rAjA nita citavai, leSa vidhAtA jauya bai|| 86 kha. tIko vaDo suravIra, dAtAra cha, moTI rodhano dhaNI chai| toNarai sAta astrI cha, poNa putra koNahIre nhii| ga. gha. tiNa (gha. tINI) rAjArai sAta rAMNI cha / piNa (gha. pINa) koNahIra (dha. kuNorai ) putra nhii| 1. koSThabaddha vAkyAvalI kha. ga. gha. meM nimna rUpa meM hai-kha. tINare vAste rAjA ai ghaNA devI, devatA, SaT darasaNa, chatrIsa pASaMDa, corAsI ceTaka, bIjA hI dAya upAya karI pUchacA, pujyA to pINa putra nahI / putra vInA rAjAne cItA upnii| rAjA iso maname vIcArIyoputra vInA rAjya kosA kaamro| zloka-aputrasya gRhaM sunyaM dIsasunyaM ca baMdhavA / murSasya rodayaM sunyaM sarvasunya daridratA // 1 aputrasya gaMtaM nAstI svarga dharmo ca neva ca / tasamAta putraM muSaM dRSTayA pachAta, dharma samAcarat // 2 ga. pa.-rAjA ghaNA dAya-upAya kIdhA to pINa (gha. pINa kuNIra) putra nhii| rAjAne cItA ghaNI-beTA vIgara rAja kIsyA (gha. kuMNI) kAmaro nhiiN| 2. kha.-atha paMjAbI / ga. gha. meM ye donoM dUhe nahIM haiM / 3. kha. sogAlo. 4. kha. arii| 5. kha. pelnno| 6. kha. hoya / 7. kha. praaNnnii| 8. kha. ghAva / 6. yaha dUhA kha. ga. gha. pratiyoM meM nahIM hai| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta sAlUrI [ 53 3. vAratA - AINa bhAMtasUM sauca karatAM ghaNA dina huvaa| IkadA samAjoga rai viSai eka gAyAMrai evAlo prAyane pUkAra ghAlI - jau mAhAra gAyA carAvA jAvA, jiNa rohI meM sUra eka hAlyau chai, sU gAyAna duSa daivai chai, tINarau jAvato kIjau, jyU~ gAyAna sUSa hove / tara rAjA sUra nai mUchA hAtha pherai nai vaTa ghAla nai nagAracIna ko - nagArai satAba huveM / Isau kaihane rajabUta sIradAra sarva taIyAra huvA | sArA hI sIradAra mUchA hAtha ghAla nai hathIyAra saravasa kiyA / ghoDA pilAMNa huvAM / nagArArI dhUsa paDI / sUrA pUrA asavAra hUvA / rAjA asavAra hUya nai sikAra cAlIyo | A dahA - hathIyAMrA pASala jUDe, kalahaloyA ke koraNa bai / 16 haDavaDa zrAga hosatA, vana dIsa prAyai daura ba~ / evAlI mAraga cale, vAje nagArAM Thaura baeN // 10 4. vAratA - [ iNa bhAMta sUranai sodhatAM, cAlatAMna ghaNI vAra hUI, piNa sUra ort nhii| sUraja prAthava pINa lAgau / tara rajapUtAM umarAvAMrA, sIradArA sagalAi rAjAjIsUM arajai kIdhI - mahArAjai ! sUrajai prAthamo chai, tiNasUM pAchA cAlyau / taThe rAjA sUNa nai kahai chai - vaDA sIradArA ! valai pAchA kuNa AvasI ? aThe hI DairA kara daivI; parabhAtarA valai sUrajai sodhane sikAra karasyA / Iso vacana sU rAjA kahyau / taThe DairA rohI kIyA / rAta ghaDo cAra pAMca gaI chai / tada eka prAthUnI kAMNI alagau thako eka bhASara upara agana valatIrau cAnaNau dIThau / taThe rAjAjI cAMnaNau deSa nai sArA hI umarAvAnI kahyau -- jo DUgara upara lagana balai chai, tINarI Sabara lyAvau / dekhA uTha kAI chai ? tarai umarAvA sUNa nai bolIyA - mAhArAjai ! AdhI rAtamai vAdeva Sabara karaNane jAvA, sau iNa rojagAramai kAI mI ? tarai balai rAjAjI kahIyau - INa vAtarI khabara lyAvo tinai moTI rojha karU' nai uNanai moTA karUM / tarA umarAvA kahyau -- mAhArAja ! mArI to prasaMga koI naI, kuta kumare, kAI jAMNA, uThe kAMI caritra hai ? ] A - A. cinhAntargata pATha kha. ga. gha. meM isa prakAra likhita hai kha. iso cIMtAtura thako rAjA sadA hI rahe che / hove ekadA samayare vISe rAjA samasta sokAra caDhIyA / ga. gha. - tada aika sImai ( gha. tadI eka dIna ) rAjA sIkAra caDho (gha. gayo ) 1. 2. - ukta donoM dUhe kha ga gha pratiyoM meM nahIM milate haiM / [ - ]. koSThakAntargata pATha kha. ga. gha. pratiyoM meM nimna rUpa meM varNita hai kha. sura vAMse ghaNA alagA gyaa| dIna zrasta huuM / tare vanamAMhI ja rahIyA / goTha gharI, vala tyAra huI / sAro sAtha jIbhyA pache rAta ghar3I cyAra jAtAM rAjAe Dugara upara 1 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ] bAta rIsAlUrI AtaTha eka IvAlyo bolyau-mahArAja ! Aparo hukama hUvai to hUM Sabara lyAu / tarai rAjAjI kahyau-tu Sabara lyAvai to tona moTau karU IA tarai ivAlyo bhASararai cAnaNe sAMmo caaliiyo| rAyana bhASara upara caDhIyau / prAgai deSa tau CbaDI baDI kaThaphADA bala rahI chaiC / kesarI, sIgha nAhara' baiThau chai / DzrIgorSanAthajI jogaisvara madrAmai tapasyAmai baiThA chaca; dhyAnamai pala lagAI rahya chai; AyA-gayArI Sabara nahI rASai chai / INa bhAtasUM evAlIyo deSa nai pAcho Aya nai rAjAjIna sArA hI samAcAra kahIyA-mAhArAja ! silAmata, zrIgoraSanAthajI tapasAma vIrAjIyA cha jii| sUNa nai rAjAjI savA lAkha ro rIjha dIvI ID prAga balatI dIThI / tare rAjA ubarAvAMnu kahIyo--A agana bale, tINarI ThIka lyAvo to tINanai rojha deu, moTo karUM, paTo vdhaaruuN| tadI uMbarAvAM vIcAra nai kahIyo-mAhArAja ! judha, lar3Ai hoi to jAvAM, pINa akAlamIcame to me koi jAvA nhiiN| kAMi jANAM Age kuNa cha ? ___ ga. gha. ghaNo alago gayo / dIna asura (gha. pahADAMmai dIna asta) huvo| tadI vanamai (gha. uTha) rahyo / ghaNI rAta gayAM pachai (gha. ghaDI 4 rAta gaI chai taTai) rAjAai DuMgarI (gha. DuMgara) uparai Aga balatI dautthii| tadi rAjA umarAvAMne kahyau--aNI (gha. INa) DuMgarI uparai bhAga (gha. agana) bala cha, tINarI ThIka lyAvo; tINanai moTo karUM / tadI umarAva kahyau (gha, bolyau)--kaThaI (gha. mahArAja, kaThei) raNa, saMgrAma-judha hovai to jAvA; piNa akAlamIcato jAvAM nahIM / kAMI jAMNAM, koi (gha. kAMI) cha ? A-A. cinhAGkita pATha kha. ga. gha. meM isa prakAra hai--- kha. tINa same eka govAlIyo ubho hato / tINanu ubarAvAM kahIyo-tu iNa aganarI ThIka lyAve to tonu moTo kraaN| ___ ga. gha. tadI tINa samai guMvAla ubho tho (gha. ta, guvAlIyau pINa ubhau thau) taNane umarAva bulAve nai kahyau-praNa AgarI (gha. taNona bulAyau, umarAvAM kahyo-pAgako) ThIka lyAvai to tona moTo kraaN| __B-B. kha. tadI govAlIyo DuMgara upara caDhIyo / ga. tadI guMvAlIyo DaMgarI cddhyo| gha. tadI guvAla Dugara upara cddhyo| C-C. kha. ga. gha. vaDA vaDA lAkaDA (kha. lakaDa) valai ch| 1. kha. nAhara prAge / 2. ga. gha. baitthaa| ___D-D-cinhita pATha kha. ga. gha. pratiyoM meM nimna prakAra hai-kha. zrIgoraSanAthajI beThA tapasyA kare cha / govAlIyo iso varataMta deSa nai pAcho phiiryo| prAyanai rAjAne kahIyo-mAhArAja ! jogIsvara beThA tapasyA kare che / rAjA iso suNane rAjI huaa| govAlIyAne rIjha-mojha diidhii| ga. goraSanAthajI baiThA tapasyA karai cha / tadI deSI rAjAjIne prAya khyo| gha. tadI rAjAne prAvai kahyau-mAhArAja ! goraSanAthajI tapasyA karai cha / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rasAlarI [55 ArIjha kara nai rAjAjI ekalA ubharANa pagA bhASara calIyA / calatAcalatAM bhASara upara caDha nai zrIgorakhanAthajIro darasaNa kiidho| goraSanAtha pala Sola nii| tare rAjA eka pagarai pAna maMhaDA prAgai ubhau rahyau; doya hAtha joDi rahau cha, zrI goraSanAthajIrau dhyAna karai chai| INa tarai savA pohara tAMI rAjA ubhau rahyo / ta?' zrIgoraSanAthajI pala SolI / Agai3 BdeSe to rAjA eka pagare pAMNa ubho dIThau / ta? zrIgoraSanAthajI tuSTamAMna huya nai bolIyAB.-rAjA ! mAMga tana tUTho, cAhIjai so mAgalaiBI Cisau rAjA suNa nai silAMma kara nai bolIyauc-mAhArAja ! AparaiH parasAdakaranai' sArI vAtarI dolata chai, DpiNa Ika pUtra koI nahI / tiNarau mAMne ghaNo dUSa cha so Apa tUThA chau to pUtra diraavauD| [Iso goraSanAthajI sUNanai AparA hAthama gulAbarI char3I thI, sau rAjAnI dIdhI nai kahIyo-jai pAbArau rUSa cha, tiNare eka vAra chaDIrI dIjai; sau abArI karI yeka paDasI, tikA tAhArI rAMNInai SavAyajai, tiNasUM tAharai pUtra hosI, tiNa pUtraro nAma rIsAla dIjai; Isau khyau| ta? rAjA chaDI lai nai cAlIyau] A-A. cinhAntargata pATha kha. ga. gha. meM nimna rUpa meM varNita hai___ kha. pache rAjA samasata ekalo alavANo Dugara upara cddhiiyo| Age dekhe to zrI goraSanAthajI dhyAname beThA cha / rAjA paNa uThe eka pagavarAMNo savA pora tAI ubho rahe ne sevA kare ch| ga. tadI rAjAjI aikalAI DuMgarI caDhayA / goraSanAthajI nai deSyA / tadI uThAIsu ubhA rahyA / eka pagavarAMNA savA pohara tAI sevA kodhii| / gha. tadI rAjA pAlau ekalau Dugara upara caDhayau / goraSanAthajIne dIThA / tadI parakramA de ekaNa pagavarAMNA savA pohara tAMI sevA kiidhii| 1. kha itre| ga. gha. tdo| 2. kha. ughaadd| ga. ughADe / gha. ughaaddii| 3. kha. kara / ga. gha. nai| ___B-B. kha. deSe to rAjA ubho cha / itare zrIgoraSanAthajI bolyaa-raajaa| mAMga mAMga, hu tonu tUTho, je mAMge so deuM / ga. gha. kahyau-rAjA mAMga mAMga, tone (gha. meM nahIM hai) tuSTamAna huvAM / C-C. kha. tara rAjA hAtha joDa ne khe| ga. gha. rAjA kahai (gha. kahyau) 4. kha. ga. gha. aaprii| 5 kha. ga. diidhii| gha. paathii| 6. gha. meM nahIM hai| ___D-D. cinhagabhita pATha kha. ga. gha. meM yaha hai--kha. rAja tuThA to pramANa / mAhare putra nahIM, so eka putra douM / ga. piNa aika mAMgu chu-so aika putra nahI / gha. paNa beTo nhiiN| [-1. kha. ga. gha. pratiyoM meM aisA pATha milatA hai--kha. tadI jogIsvara eka ca (cha) DI dodhI / jA, mAhare bAgame prAMbAro goTha che, tINarI iNa chaDIsu eka kerI pADaje; Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 56 ! bAta rasAlUrI DhAla paMjAbI dUhA - sAlavAhaNa nRparAvakA , zrIpUranagaraka rAya be| pUtra nahI jIsa kAraNa, sebyA siddhakA pAMva vai // 11 cAlyau prAMbAM pAgalai, dhImA pagalA dharAyabe / / 5. vAratA-AINa vIdhasU rAjA DugarasU'utara nai aAMbA hai? Ayo nai chaDIrI dai nai aAMbo le nai prAparI phojamai Ayau / sArA hI umarAMva 'SamA SamA' karane hakIgata puuchii| rAjA hakIgata sArI kahI / umarAMvAM sUNa nai ghaNA rAjI hUvA / itare rAtra gaI, parabhAta huvau / tarai umarAvAM araja kIvI-zrImAhArAja ! abe sokAra manai karAvo, negarame hAlo; zrIgoraSanAthajIro pramANa sidha karoA I ___Btare rAjA vAta mAMnI nai kuca kara nai nagaramai AyA / saMbhA joDi nai savA pohara dina caDhIyA rAjA rAjailokamai gayau / taThA pachai rAMNIne bulAya nai prAMbo dIdho na kahyau-he rANI ! rAte zrIgoraSanAthajI saMtuSTa huvA / te phala dIdho / pro the phala SAvau, jyU thAra pUtra hauvai / tarai rAMNI zrIgoraSanAthajInai disAMga solAMma karai nai phala ArogIyo na turata prAsyA rhii| vaDo haraSa upanoB | thArI paTarAMNI guNasuMdarIne SavADaje; jyu eka putra hosI / mAharo rasAlare nAme tINa putraro nAma kuM rasAlu voje| ga. gha. pratarAyakamai (gha. tadI) goraSanAthajI kahai chai (gha. kahyau pA)-mAMharA hAtharI chaDI le jA, prAMbArai deje (gha. dIje) kairI eka pADaje (gha. eka kairI paDe jadI) rasarai nAma rasAlU kuara nAma deje (gha. mAhAnAMmai rIsAlurai nAmeM beTArau nAma doj)| . 1. kha. duho paMjAbI / ga. goraSanAthajI vAyaka / gha. meM nahIM hai| 2. ga sAlIvAhana / 3. ga. naraparAvakA / gha. nRpraayraa| 4. kha. zrIpuranagarakA / gha. zrInagarakA / 5. kha. ga. gha. rAva / 6. kha. tasa / ga gha, js| 7. kha. sIdha kaa| ga. sodhArA / gha. siddhAMkA 8. yaha arddhAlI kha. ga gha. meM nahIM hai| ____A-A. kha. hIve rAjA namaskAra kara nIco utarayo / prAya sIradAranu mIlyo / prabhAta huo| ga. gha. tadI rAjA prAMbo le nai nIco utryo| ___B-B. kha. ghoDe asavAra hoya vAgame padhArayA / uThAsu prAMbo le nai nagara mAhe AyA / rAjalokame jAya paTarAMNIsu miilyaa| rAjA samasta guNasuMdarInu kahyo-prApaNe bhAgya jAgyo / zrIgoraSanAthajI tuThA, eka prAMbo dIdho cha so the ssaavo| prapaNe putra hosI / tada rAMNI sAta salAma karI phala praarogiiyaa| tINa dInathI garbha rhyo| ga. nagaramai pAvyA / rAjalokAMmai pdhaaryaa| tadI paTarAMNIne kaTo-apaNo bhAgya jAgyau / goraSanAthajI tuSTamAMna hUvA, so phala dIdho cha, putra hosI, pro phala the aarogo| pratarAyakamai paTarAMNI sAta salAma karI nai phala khaadho| gha. saiharamai aayaa| rAjalokAMmai aayaa| tadI paTarAMNInai kahyo-prAMpaNo bhAgya jAgyau / au phala dodho cha / zrIgoraSanAthajI tusaTamAMna huvA cha, putra hosii| tadI paTarAMNI sAta salAma kare nai phala ssaadho| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [ 57 dUhA- thAla bharI vAla cAMvalA, lahai kaTaure hoya vai / paDita pUcha varaNa machalI, pUtra sahai kIdha yaka bai // 12A 6. vAratA-(abe garabha pAlaNA karatAM nava mahInA havA, sADhA sAta dIna gayA thakA pUtra jnmiiyau| zrI goraSanAthajIrI vAcAsU rIsAlU nAma diidhii| ghararA prohita te Dere gayA chai)| atha' dUhA-vAjA chatrIsa vAjIyA, palI' vAjyau' thAla bai| rAjA ghara putra janamIyo , rajavaTakai raSavAla bai // 13 rAjA mila nAma thApIyo , kavara' rIsAlanAMma'' bai| ghara ghara raMga'2 vadhAvaraNA, napa 3 ghara maMgala gAMma14 bai15 // 14 [nAMTika chaMda guNa gAjIyA, gorI gAva gIta bai| pAna sUpArI bATatA, dhana ajUno prAdIta ve // 15 mAMgaraNahArA maMgatA, dojai tyUMnU dAMna be| paMDita velI jyautasI, vadhato vadhAro mAna be // 16 hova dhare jotasI teDIyA, velA levaraNa dhAma be|| prAyA rAjA pAgale, sAjhe aparaNA kAma be // 17 lagana leI nai joIyo, moharata rUDo na hoya be| agama tigaNa sAsau lahau, rAjAnai kahai joya be ] // 18 A-yaha dUhA kha. ga. gha. pratiyoM meM nahIM hai| (-)koSThakAntargata pATha anya pratiyoM meM isa prakAra hai----kha. nava mAsa sADhI sAta dona putra ro janama huuM / goraSanAthajI ro vacana phlyo| ga. gha.-mahInA sADhA sAta dIna 7 jAtAM (gha. mahInA pratIpura huvA tadI) putra ho / goraSanAthajIrI rasAlara nAMmai rasAlukUvara (gha. rIsAlu) nAma diidho| ghararo parohIta (gha. prauhIta) bulaayo| 1. ga. paDAvAka / kha. ga. meM nahIM hai| kha. 2. duho| 3. kha. vaajo| 4.kha. chatrI se| 5. kha. pelii| kha. vaajii| 7. kha. samasta / 8. kha. janamIyA / 6. kha. samasta ghara putra jnmiiyaa| 10. kha. bhyaa| 11. kha. rasAlu / 12. kha. pANaMda / 13. kha. ghara / 14 kha. cyaar| 15 ga. gha. pratiyoM meM 13 veM aura 14 veM dUhe kI jagaha ulaTa phera se eka hI dUhA nimna rUpa meM milatA hai . samastapura putra janamIyo, bhayA rIsAlU nAma be / ghara ghara pANaMda vadhAvaNA, ghara ghara maMgala cAra be // [-] koSThakAntargata dUhe kha. ga. gha. pratiyoM meM anupalabdha haiN| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rosAlUrI. [ 56 sArI vIdha bAlakarI karatAM thakAM IgyArai varasa huuvaa| ta? ekadA samAjaugarai viSai rAjA bhaujarA ghararA nai rAjA mAnarA ghararA nAlera aayaa| tiNAM sAtheM maMtrIsara AyA chai / sUM prAya nai mIlIyA, mUjarau kIyau, bAha pAsAva kIyA, grAmo-sAmI hakIgata, kusala pUchIyA / vaDI syAlI huii| ta? rAjA maMtrIsarAna kahai-mAhA tAI prAvaNau hUvau sauM kAMI kAraNa chai ? sau mhAnai kahau / ] ____ Ata, pradhAna bolIyau-zrImAhArAja ! rAjA bhaujajI, zrImAnajIrI beTI IyAMrI sagAiro nAlera lyAyA chAM; AparA kuMvara dIpAvo / iNa kAraNa pAyAM chAM / so Apa kuvarajI ne teDAvo, jyaM nAlera badhAMvAM iMsau sUna nai rAjAjI manamai vIcArIyau- 'kuvaranai varasa igyAre hUvA nai ika varasa valai ghaTai cha, so bAra kADhaNau, maDhayau deSaNau joga naI, nai paradhAna nAlera lyAyA sau abai INanai kAMI jAva deu, sau rAjA samasta manamai viicaariiyau| taThe AparA ThAva pAMca sAta umarAMvAne lai nai prAdhA jAya nai rAjA samasta manamai vIcArIya umarAvAne kaheyau-ta, INarau jAva kAi devau| tarai umarAva bolIyau-zrImAhArAjAjI, INaro utara to au chai-- avArai to IrAnai DerA dIrAvau, SAMNA dAnArA jatana karAvau nai rAta sabhA mADa nai umarAvA, pradhAna sArA hI bhelA huya nai manasaubau kara na sAro hI jAbatau kara desyA IA ___Btarai rAjA samasta pAchau prAyanai pradhAnanU kahIyau-pAja to Apa DerA karAvo, bhojana karAvo; sUvAre jabAba sAro hI huya nAsI, isau kahyau taTha pradhAna bolIyA-jau hUkama, Aparo kahyau sau pramANa chai / itarau kaha nai pradhAna uThIyo / paradhAna rA DerA diiraayaa| SANA-dANArA jaitana karAyA / B [-] koSThakAntargata pATha ke sthAna meM ga. gha. pratiyoM meM nimna paMktiyAM hI upalabdha haiM kha.-hIve rAjA iso jAba suNa ne kuvara ne pAMca dhAyAM sAthe mahIlAMmai raassyaa| ima karatAM varasa igyAre vatIta huA / tada ujeNIro dhaNI rAjA bhoja tINa rI beTIrA. nAlera praayaa| phera rAjA mAnarI beTIrA pINa nAlera paayaa| ga. tadI kuMara nai cyAra dhAna lgaaii| mahIlAMmai rASye / tadI varasa agyAMrAMrA hUvA / tadI nAlera praayo| gha. tadI kuMvarane UcA pravAsa cha, maihalAMsu alagA ch| taThe cyAra dhAyAM le gaI / dhAyAMne kahyo-maihalAMmai rASajau / tadI varasa 12 hUvA / tadI nAlera aayaa| A-A. koSThakagata pATha kha. gha. meM nahIM hai tathA isake sthAna meM ga. meM nimna paMktiyA~ hI upalabdha hai-- ga. tadi rAjA samastana kahyau----sagAI kro| B-B. cinhamadhyaga pATha kha. ga. dha pratiyoM meM anupalabdha hai| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rosAlUrI. [ 56 sArI vIdha bAlakarI karatAM thakA IgyArai varasa huuvaa| ta? ekadA samAjaugarai viSai rAjA bhaujarA ghararA nai rAjA mAnarA ghararA nAlera aayaa| tiNAM sAtheM maMtrIsara pAyA cha / sUM prAya nai mIlIyA, mUjarau kIyau, bAha pAsAva kIyA, AmI-sAmI hakIgata, kusala pUchIyA / vaDI syAlI huii| tarAjA maMtrIsarAnU kahai-mAMhA tAI AvaNau hUvau sauM kAMI kAraNa cha ? sau mhAnai kahau / ___ AtaThe pradhAna bolIyau-zrImAhArAja ! rAjA bhaujajI, zrImAnajIrI beTI IyArI sagAiro nAlera lyAyA chA; AparA kuMvara diissaavo| iNa kAraNa pAyAM chAM / so Apa kuvarajI ne teDAvo, jyUM nAlera badhAMvAM iMsau sUna nai rAjAjI manamai vIcArIyau-'kuvaranai varasa igyAre hUvA nai ika varasa valai ghaTa cha, so bAra kADhaNau, maDhayau deSaNau joga naI, nai paradhAna nAlera lyAyA sau abai INanai kAMI jAva deu, sau rAjA samasta manamai viicaariiyau| ta? AparA ThAva pAMca sAta umarAMvAnai lai nai prAdhA jAya nai rAjA samasta manamai vIcArIya umarAvAne kaheyau-ta, INarau jAva kAi devau| tarai umarAva bolIyau-zrImAhArAjAjI, INaro utara to au chai-- avArai to IrAnai DerA dIrAvau, SAMNA dAnArA jatana karAvau nai rAtai sabhA mADa nai umarAvA, pradhAna sArA hI bhelA huya nai manasaubau kara na sAro hI jAbatau kara desyA IA Btarai rAjA samasta pAchau Ayanai pradhAnanU kahIyau-pAja to Apa DerA karAvo, bhojana karAvo; sUvAre jabAba sAro hI huya nAsI, isau kahyau taTha pradhAna bolIyA-jau hakama, Aparo kahyau sau pramANa chai / itarau kaiha nai pradhAna uThIyo / paradhAna rA DerA diiraayaa| SANA-dANArA jaitana kraayaa|B [-] koSThakAntargata pATha ke sthAna meM ga. gha. pratiyoM meM nimna paMktiyAM hI upalabdha haiM. kha.-hIve rAjA iso jAba suNa ne kuvara ne pAMca dhAyAM sAthe mahIlAMmai raassyaa| ima karatAM varasa igyAre vatIta huA / tada ujeNIro dhaNI rAjA bhoja tINa rI beTIrA. nAlera AyA / phera rAjA mAnarI beTIrA pINa nAlera praayaa| ga. tadI kuMara nai cyAra dhAna lgaaii| mahIlAMmai rASye / tadI varasa agyArAMrA hUvA / tadI nAlera praayo| gha. tadI kuMvarane UcA pravAsa cha, maihalAMsu alagA chai| taThe cyAra dhAyAM le gii| dhAyAMne kahyau- maihalAmai rASajau / tadI varasa 12 hUvA / tadI nAlera paayaa| A-A. koSThakagata pATha kha. pra. meM nahIM hai tathA isake sthAna meM ga. meM nimna paMktiyA~ hI upalabdha haiga. tadi rAjA samastana kahyau---sagAI kro| B-B. cinhamadhyaga pATha kha. ga. dha pratiyoM meM anupalabdha hai| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 ] bAta rIsAlUrI ____A hIvaM rAjA samasta rAtarai pUhara sabhA joDanai sArA hI umarAMvAna, pradhAnanai bhelA karai nai manasUbau pUchIyo--aba kAI kIyau cAhIjai / taThe ika pradhAna bolIyo-zrI mAhArAjA sAhibA ! sArA hI manasobA jANa devau| hu kahu so koja-prabhAtarai pro pradhAna prAvai tarai zrI kumarajIrA hAtharo SaDau(SAMDo) magAya nai nAlairaM vaMdAvo ne jAMnarI tArI kro| SADo hAthIre hoda melane paraNAya lAvAsyAM / isI rAjAjI suna nai vAta mAMnI / sArAhIrai vAta dAya betthii| aba sabhA bohoDa nai mehalA dASala hUvA / parabhAta hUvau, taThe rAjAjI sabhA joddii| taThe pradhAna nAlera lene aayaa| taThe rAjA samastajI bolIyA-jAdau, uprAvA kuvararo ya(SAM)Do le praavau| taThe pradhAna saMna ne bolIyA-zrImAhArAja ! silAmata, pAMDau maMgAvau chau ne kumarajIna nahI teDau, tInarau kAMi kAraNa cha ? taThe rAtavAlo pradhAna vo nAmai 'jAlamaisIgha' tiko volIyau-zrI pradhAnanA sAhibA ! mAMharai ghararI pA rIta chai-'vAlaka bArai varasamai havai, taThA pachai sagalai mAhAdevajIrI jAta karai, taThA pachai tina bAlakarau mAtA-pitA mahaDau deSe / sau kumara varasa igyAramai huvo chai, eka varasa ghaTai cha / tiNaMsU A rIta chai-mAita mUhaDau deSai nhiiN| naitAharai manamai koI bharama huvai to the deSa prAvau' / ta, pradhAnai bolIyau-mhArai koI bharama naho, the karasau saui ThIka cha / taThe rAjA samastajI kahIyau-pradhAMnAM ! rAjAjIrai jaija hUvau tau bAre barasaro kuMvaranai huNanai daivau, pachai sagAI karajyo / taThe pradhAna bolIyA-koI kAraNa naI, Apa SAMDo magAvI IA B dUhA- hukama bhalo mAhArAjairI, nAlera dIdhAM tAma be| jAMna tayArI kIjIyo, jyaM sIja sagalAM kAma be // 16 mAhA[sa]ja dharaNI hakamathI, jaija na hovai kAya vai / SAsau(Dau)vaMdAbI pUjIyo, TIkA akSata dAya bai // 20 A-A. cinhamadhyagata pATha kha. ga. gha. pratiyoM meM nimna vAkyAvalI ke rUpa meM hI draSTavya hai___ kha. tada rAjA samasta kaho--varasa bArAM mAhe eka varasa thAke che, so kuvaranu bAre to kAr3hAM nahI ne SaDaga melane paraNAvasyAM / ___ ga. bAra varasamai varasa eka ghaTai chai so bAraNe kADhA nhii| gha. tadI rAjA samasata manamai jAMNau-bArai varasa varasamai eka ghaTai cha so to bAraNe kADhAM nahIM / __B-B. kha. ga. gha. pratiyoM meM cinhAntargata 16 se 34 paryanta dUhe evaM 8 vIM vArtA ke sthAna meM kevala nimna paMktiyA~ hI samupalabdha haiM Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [61 8. vAratA-hIvai jAnarI sajhAI krii| vaDA vaDA umrAva sAthai kiiyaa| bhelA kesarISA(yA) kasUvA sIrapAvai kryaa| bhelA gehaNAsaM jaMDAva jaDIyau ch| saubhA sUrajairI kIraNarI jalAhala lAga rahI chai / turaMga sonArI sASa te karI sobhaitai, vaDA vaDA hAthI sINagArayau chai| dUhA- haya garatha sINagArIyA, gudharairA dhamakAra be| SAMDo meghADaMbarai, besArathau sUSakAra bai // 21 caDhIyA sahu jAnIyA gharaNA, jAMnI kodhAM banAva bai| malapaMtA mojo thakA, detAM nagArAM ghAva be // 22 ujeraNIpUra aAvIyA, saMbhelA siNagAra bai| bAMha pAsAve sahu mIlyA, sagalI dharI manavAra bai // 23 jAcaka jai jai bolIyA, me Agama jima mora be| dAMna karI rAjI kIyA, toraNa bAMdhyA tora be // 24 rAjA bhojajI .......", pUcha vAta udAra bai| kavara naIko kAraNa, maMtrIsara tiNa vAra bai|| bAta ka sArA nRpa sUraNI, rAjI mana ghara dhayai [dhyAra]bai 25 hIva cavarI maMDapa taNe, phairA lIyA cyAra be| datta gharaNA vaDa dAyacA, dIdhA rAja apAra ye // 26 tIhAMthI mAna napata taraNI, caMvarI pUMhatA jAya bai| pUraba bidha sahu jAraNajyau, haraSa magala phUramAya bai // 27 gAva maMgala nArIyAM, paraNyau SAMDyau nAra be| datta ghaNA nRpa pApIyA, kara kara bahu manavAra // 28 jAcaka bahu dhana poSIyo, sarISa kivI sArI jAMnai bai / calatAM pAyA prAMparaNau, nagara vadhAI mAna bai // 26 kha. taThA pache rAjAi jotaSInu bolaayaa| AchA lagna jovADIyA / byAva maaNddiiyo| rAjAe potArA ubarAvA sAthe rasAluro SAMDo meliiyo| ubarAve pAMDAsu rasAlujIre doya rAMNIyAM paraNe laayaa| ga. gha. tadI prAparA umarAva SAMna (gha. vASo) sulatAMNa, muMgalAM, paThANa rasAlurA (gha. samasata rAjA kuMvarajIrA) hAtharo SaDaga mokalyo (gha. SaMjara dogho)| paraNI lyAyA (gha. jAna kare hAthIrI prAMbAvADImai cha so SaMjarasu para paraNI lyaayaa)| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rosAlUrI haraSa vadhAine prAvIyA, mahilA te dauuM nAra bai| kuvara deSI mana rAMjIyau, e apachaira anahAra // 30 kuNa cha bAla vaDI, sahIyAM japai tAma be| zrImAharAjA kumarajI, rAjA-rANI e dhAMma // 31 rAjA taraNau SaDaga pararagana, prAja sUpI tujha hAtha the| rAjA rANI au rAMvalI, vilasau tana dhana nAtha pai / / 32 kUmara sUraNane cItavai, kIma SaDaga paraNyau jAya be| mUjhanai bIMda baragAhaye to, na kIyau napa kahAyAya au / / 33 ehano kAi paTaMtaro, nige lahai sU sAcai / ima cItavI hasi hasa milyo, thAIsU vAtAM rAca baiB // 34 6. [vAratA-iNa bhAMtasUM saheliyAsU vAta kiivii| samobhAmA haDanai rAMNIyAtUM rAjI-vAjI havA / ghaNI rAMNIjI vAMtAM kiivii| ima karatA dIna 15 tathA vIsa hUvA / taThe bhoja, mAnarA asavAra, ratha, pAlaSI, cakaDola prAMNo praayo| vaDA maMtrIsara levA sArU AyA / prAya nai samasta rAjAsU mIlyA / bAha-pasAva huvA / AmA-syAmA kusala pUMchayA / ghaNI mAnavAra huI / asala pArAIrA phUla sAbhA mAhai phIrIyA / vaDI goTha gugharIyA huii| hIvai rAtarA porarI rAMNIyA kuvarajI pAsai aaii| ghaNA raga-vilAsarI vAMtaM hU~I / titarAM mAMhai kuvarajI bolIyA-thArA gharAMrAM prANA pAyA cha sau pIhara dosA padhAro; meha piNa vegA prAvasyA / ] duhA- rAMgI sUraNa pIutai bharaNe, vegA padhAraNa vAra / virahana pAmasyAM tuma taraNau, vichaDIyA nIradhAra be // 35 [-1 koSThagata pAThAntara kha. ga gha. pratiyoM meM nimna prakAra hai --- kha. hIve kuvarajI doya rAMNIyAM sAthe tUSa-vilAsa bhogave che / rAjA bhojarI beTI mAhA rUpavaMta cha / tINa su pApa layalIna rahe cha / ima karatA dona pacIsa batIta huaa| tadI ujeNIsu prANo Ayo / dujI rAMNI ne pINa prANo prAyo / tadI rAjA bhojarI beTInu kuvarajI kahe---the thAre pIhara jAvo; me pINa vegA AvAM chaaN| . ga. dIna dasa tathA vosa' rahyA / paraNe lyAyA' pache prANo praayo| tadI 'rIsAlu' rAjA bhojarI beTone kahyo hu~ piNa (gha. paraNavA) prAvu chU / '-'gha. prati meM cinhagata pATha anupalabdha haiN| Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI saMga sUhelo pou taraNau, duhilo vichaDavAra bai| pIu ra akSara jIbha thI, nahIM chU TasI nAra bai // 36 kumara kahaijI gorIyA, bahalI karasyA vAra bai| sUgaraNA sarISo loyaraNAM, vedhyAM bAMma nUhAra bai // 37 rAjA bhojarI mAMnarI, the pUtra guNavaMta / / rUpavatI ralIyAMmaraNI, sau kyU bhUla kaMta bai // 38 velArA sAjana bhaNI, bIsara soI gIvAra bai| iNa vodha mAhomAhaithI, kodhI vAna karAra bai' // 36 10. [vArtA-INa vIdhasU kuvarajI, rAMNIyA vAtAM kiivii| taThe kuvarajI AparA hAtharI savA lASarI mUMdar3I sahInAMNa vAsata rIjha dIvI - A mUdaDI hAtha the parIhajau / na kaDiyA Sajura nAvA sahita rIjha kIvI sU rIjha mAna beTInai diijau| kavarajI boliiyaa| rAjA bhojarI beTI kahai-pApaNe thAhArai pro sanANa cha - mAharI vADI mAMhai eka prAbau amataphala nAmai chai, tiNarai sAta kairIyAro jhUbaSo cha, tiko sadAi kAlo lAgo rahai cha, (pa)Diyo deSo tada jANajo jU kavaraijI paavsii| pro sanANa ch| tarai rAjA bhojarI beTI bolI-zrImAhArAja kUvAra ! iNa sehanANIrI Sabara kuMkara paDasI, AbA pATha nai uThe huA, joDa kisi vidha lAgasI ? taThe kumarajI kaho-yo prAbI devAMsI chai| sAthai cIta sAMmarau prAMvau karAya devau jhUbaSA sahita sau aTha paDasI / tarai thAharA citarAMma mo abaSau paDasI tarai nagai pddsii| isau kahyau ta? bhojarI beTI kahai-zrImAhArAja kuvAra ! pro senANe ThIka vatAyo / iNa bhAtasU parabhAtairai rAjA paradhAnanai bUlAva nai ghaNI bholAvaNa dedhI nai rAMNIyAna sISa diivii| sau Apa rA ThIkANA puuhtii|] 1. 36 se 36 saMkhyA vAle dUhe kha. ga. gha. pratiyoM meM nahIM milate haiN| [-] koSThakAntargata pATha bheda kha. ga. gha. pratiyoM meM isa prakAra milatA hai--- kha. ima kahe ne hAtharI mudraDI, kararo paMjara diidho| vale kahIyo--thArI bADIme eka amRtaphala nAme prAbo cha / tINaro sAta kerI ro jubaSo ekaNa coTasu pADu tada mAne DAyAM jaaNnnjo| ima suSavIlAsa karatAM prabhAta huo| tada prANo karAyo / vahu donu pohara gii| ga. gha. tada 'nIsAMNI dAbala' hAtharo muMdaDo diigho| rasAlu SaMjara (gha. rIsAlaM jana) dogho / prAMbArI sAta kairI paDai jadI muMnai Ayo jANaje / tadI bahU doI pIharAM gaI / '_' cinhita pATha gha. meM nahIM hai| Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] bAta rIsAlUrI dUhA- navala saneha pIhara taNo, pINa sAsarIyau paradhAna bai| sAsarIyau juga juga taraNo, sUSa pIhara una mAna vai // 40 kulavaTanI kAmariNa taNau, sAsarIyau sIradAra bai| izvara gata jANe SarI, prAdara puM(ku)jI nAra bai // ' 41 11. vAratA-iNa bhAtasUM pema-kusalathI poharai gaI, mAitAsU mIlI / sArAhInai sUSa hvau| hivai koIka dina vitA / hiva kUvarajIrA manamai pUThalI vAta rAta-dina manamai lAga rahI chai / iMtarA mAMhai dhAyamAnArI beTI 'mUdhamAlA nAMmai' tikA kumarajI pAsa ki kAma paaii| tara kuMmarajI tINane pUchavA lAgAjo mone bAhira nIkalavA nahI daivai nai SAMDAne paraNAyau, mone vIda vaNAyato na kIyau, sU kAI jAMNIjai chai ? iNa vAtarI Savara vatAvai to tuMnai ghaNI moTI karU, mUha mAgyau dhana deu / ___ taThai isA samAcAra sUNana dhAyaro beTI bolI-zrImAhArAjai kamAra ! prAparo janama havo cho, tara ghararo joso nai ghararo proyata tiNa to lagana deSo na kahIyau-zrI mAhArAjA ! iNa bAlakaro janamai SoTI velAro chai, naSatra SoTo chai, tINasU vAra varasa tAI kumarajI nai gupate rASajyojo nai vAra varasa tAMI mA-bAparo muDo deSe nahI / jyau mUDo deSai to vigADa upajai, mona ghAta jyaM cha, so kavarajI na to[maha] lA dASala karajyau, iNa bhAtasU prohItajI khiiyau| tiNasaM thAMna maulAmai rASai chai nai mUMhaDau deSa nahI chai / iNahI jai kAraNathI doya rAMNI paraNAi chai| iso jAba kumarajI sUNanai manaima vicArIyaura-- 1. 36 evaM 40vAM dUhA kha. ga. gha. pratiyoM meM aprApta hai| 2. isa 11vIM vAratA kI vAkyAvalo kha. ga. gha. pratiyoM me nimna rUpa meM varNita hai-- kha. hIve eka dIna kuvarajI hajurIyA cAkaranu pUche--mAMnu mahIlAM mAhe kyUM rASyA, bAre nikalavA nhI dIe so koNa vAste? tada saghalei hajurIye araja kInI-mAhArAja kavarajI ! prAparnu karaDA grahAMme jnmiiyaa| tINathI varasa bAre sudhI mahIla mAMhe rASe cha / prohItajI jotasIe kahIyo cha / ga. ara rIsAlu kahupAsane kahyau-mAMna mahalA maiM kyuM rASyA chai, bAraNe kyu nIka- . lavA de nahI ? tadI dhAya kahyo-mAhArAja ! AparA ghararo prohIta vArAM varasa tAMI rASyA cha / gha. para rasAluM kahA-dhAyanai puchyau--mAMna mahalAMmai kyuM rASa cha, bArai kyu nIkalavA dai nahI ? tado rasAlunai dhAya kahyau-mAhArAja ! prAparA ghara rai prohitajI kaho-kuMvaranai bArai varasa tAI maihalAMmai rAkhyA cha / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rosAlUro [ 65 dUhA- deSo chorU(DU)maSa sadA, mAIta deSai mAsa be| bAra barasarau baMdha karau, rASyau mAtA nirAsa bai / / 42 ehavo mAtA-pitA taraNo, moha jagatame jAMraNa be| mujhana kedataraNI bidhai, kIdho paravasa prAMraNa bai // 43 sIha taNA jevA bAchaDA, kima baidhIyA rahai badha bai| hoNahAra so hoyasI, vidhanA kAmanA adhabai // 44 pUtra taraNI vAMchA gharaNI, hova jagamai jAraNa bai| . INa thoDe hu janamIyo, to mujha baMdhyA prAMraNa bai // 45 to ihAM baMdhamai saracA, rehavo u jUgato eha be| . hoNahAra sau hoyasI, vUrI ya bhalI ko jeha bai||' 46 12. AvAratA-INa bhAtasU kuvara manamai vIcAra nai pacAsa moharAMro saMkalo dIyau na varajai rASI-SavaradAra, kaThahi jAba kADhaje mtii| isau kahanai kuMvarajI uTha nai mahilAM bArai AyA nai cAkarAna kahIyau-je zrImAharAja kaThai vIrAjyA cha ? tata cAkara bolIyA-kuvarajI sAhabajI ! zrImAhArAja to sIkAra SelaNa gayA chai / ta? iso kuvarajI sUNa nai mahalA heTha utrcaa| utara nai darISAnai padhArayA / A BsabhA joDa taThai tiNahI ja vAra mAhai rAjAjIrau prohIta darabAra Ayo / nAva aAjabAdAsa cha / tINanai prAvato deSa na kumarajI AdamIyAna pUchIyA-pro ujalAyata ApaNa daravArama kuNa pAvai cha ? taThe cAkara bolIyA-zrImAhArAja kuMvAra ! pro ghararo prohIta cha / prAparI velA lIdho tIko hai / so sUNana kuvarajI 1. 42 se 46 taka ke dohe kha. ga. gha. pratiyoM meM aprApta haiN| A-A. cinhAntargata pATha ke sthAna meM kha. ga. gha. meM nimnAMza hI ullikhita haikha. hIve ekadA rAjA samasta sIkAra cddhiiyaa| uThAsu kuvarajI jAya darISAMno kIdho / ga. dha.-tadI rIsAluM mhailomaithI utare bAranai darISAMne paayaa| rAjA to sIkAra gayA thaa| B-B. cinhita pAThAntara kha. ga. gha. pratiyoM meM nimna prakAra se uddhRta hai kha. ehave rAjaro prohIta jotaSI cha, so AdamI trIsa-petrIsa lIyAM durabAra pAve cha / ehave prohIta puchyo-je daroSAne DAvaDo kuNa beTho cha ? prohItajI ! e mAhArAjakumAra cha / tada prohIta SIjane kahe--abAruhI ja DAvaDAnu kAMI utAvaLI hatI, bAre varasa mAMhe mAsa 6 thAkatA htaa| Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI jANoyau-jaihi pApo uhi ja kukaramAro karaNahAra chai| itai| mAhai prohitajI sabhAne deSane ulA(ThA)pelA cAkarana pUchIyo-pro re ! o chai(cho)karo kuNa chai ? ItarA AdamI kuM baiThAcha ? ta, kuvacana sUNane cAkara boloyA-prohitajI ! zrImAhArAja kuvAra darISAMne padhArayA chai| taTai prohita volIyo-arai Aja kuMvara darISAMNo kIdhau, sUM koNarA hakamasaM kodho chai ? B - [iso cAkarAMnU sUNAyanUM baDI Thasaka rASa nai kuvarajI kanai prAya nai vaDI rIsa kIdhI ne kahau-kuvarajI ! isA utAvalA havA so to mAsa ika ghaTai chai, pacha hI bArai AyA hUMtA / ta, kuMmarajI boloyA-prohIta sAhibAjI ! the mona bArai barasa tAMI mahalAMmai rASIyA, Iso kAMI kAraNa jANIyo ? tatau prohitajI bolIyA-je kumaraji ! nakSatra grahAMrI taraphaMsU kAma karayau chai nai mAsa ika ghaTai cha, sau valai malama rASasyAM / ta, kuMvarajI bolyA-prohitajI ! itarA dInai raca ho sU ghaNI vAta chai; aba pApA sArU koI naI / taThe prohIta bolIyo-yA vAra tau thAharI kItarIka vAtA sArI vAtama bholo cha; thAna pINa abArU malA dAkhala karasyA / taTha kuvarajI rIsa kara na utthoyaa| hAthama sonAro gurajai hUtI sau prohitajIrA mAthAma dIvI ne kahyau-tuMmhArai sIrAyaita mAradhama huvo to vira mAhArAjarai valai koya nahI ? pINa rAjavIyAMrai thAkA saroSA ghaNA chai / isau khiiyau|] ga. gha.--tadi ItarAyakamai (gha. atarAmai) prohita AdamI vIsa-tIsasuM prAvai cha / tadI (gha. tadI kuMvara deSyau yo kuNa prAvai chai ?) umarAva kahyau--pro yAparA ghararo prohita cha / Apane bAra barasatAI (gha. tAMI mAMhe) praNI rASyA ch| tadI prohIta prAparA AdamyAMsu pUchayau-nau kuNa baiTho cha ? 'tadI pAdamyAM kahyo--rAjAjIro beTo rIsAluMjI chai / ' tadI prohitajI SIjyA-chokarAMnai prabArU ja kAI huvo chai ? mahInA pAMca 'pacha' niikaalnno| tho| -' cinhita vAkya evaM zabda gha. prati meM anupalabdha haiN| -] kha. ga. gha. pratiyoM meM pAThabheda isa prakAra hai-- kha. taThA upraMta prohItajI prAya (4) kuvarajInu AsIrvAda diidho| tada prohItajI ne] kahe-prohItajI ! the mAMnu mahIlAM mAhe vayaM rASyA ? tada prohIta bolyo-kuvarajI ! Apane kareDe naSotre, krUra grahe mahIlAMme raassyaa| tada kuvarajI kahe nA nA, mAMnu to the rASyA cha / jadI prohIta kahe -jAmo, bhe rASyA cha une phera rASasAM / iso suNa ne kuvarajInu rIsa caDhI / hAthame sonArI guraja hatI tINarI prohItarA mAthAme diidhii| ___ ga.gha.-tadI prohita 'pAvI' prAsarIvAda dodho| atarAyakamai (gha. tadI) kuMarajI bolyA--kyuM prohitajI ! bArA varasAM tAMI 'mAna' kyaM (gha. the) rASyA thA ? tadI prohita kahyau-huM kAMI rASa; naSatra pramANa rahyA / tadI (gha. tadI kuMara) kahyau-na, mAne to the rANyA cha / tadI prohIta kahyau-'nA' mai rASyA, nai phera rASyA (gha. phara rASyA chai)| tadI kuarajInai rIsa caDhI / tadI hAthamai guraja thI, tINorI mAthAmai pADI (gha. tINarI upADana mAthAbha dIdhI / ) -' cinhita zabda gha. prati meM aprApta haiN| Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI A tarai prauyatajI Derai thakasU Dera nAThA, so rohI kANI niisryaaN| Age mAhArAja samastajI sIkAra karane AMbArI chAMha sarauva[ra]rI pAMle virAjIyA chai / taThe prohItajI jAya pUkAra ghAlI-zrImAhArAjA ! zrIrAja ! Aja kumAra mahIlAM bAre nIkalyau nai sabhA joDa na beThA ch| taThe hujAya nai soSa deto cho, taThe kuvarajI rosa karane mAhArI AbarU gamAI nai mAMhairai mAthAmai sonArA gurajairI diivii| taThe rAjAjI sUMNanai na rosa karanai bolIyA--deSo ho ThAkura, abAra thako mAharA prohitarau mAjanau gamAyo, iso ta INa pUtra vInA i sArasa ; sonArI cha rI peTAma mArI na jAya, to abai kuaranai kAI krnnau| ta? prohItajI bolIyA-mAhArAja ! gharamai rASai sau to phera koI vighanakAra hsii| iNanai nInANanai sISa devo / ta? rAjAjI bolIyA-mAMharai iNa kavararo kAma nahI, iNanai dasavaTau daisyAM / desoTA vInA kavara pAdharo hava naI / taThe umarAvAM sUNanai zrImAhArAjanai kahaiNa lAgAAdUhA- evaDI rosa ne kIjIye, banai vAsa bahu duSa bai| bAlaka vayama nAnaDau, deSo matI hiva mUSa bai // 47 jo tumai rIsavatAM havA, to rASo ghara mAha bai| pIraNa dIsoTI devatA, rAjavIyA nahI rAha bai|| 48 vasa rAja(jI)ro rASaraNI, kuraNa dharaNI Ayata hoya cha / vanavAsa pratI duSa gharagA, kyAM jAMNAM kyA joya be / 46 rAjA sUraNanai bolIyo, mUSa mUSatI mAharau bola bai| nIsaradho te sAco hasI, sAco prohIjai bolai be|| 50 A-A. kha. ga. gha. pratiyoM meM nimna likhita pATha hai- kha. tada prohIta jAya rAjA pAse pukAra kIdhI / tada rAjA kahai-bArai nIkalIyAM pahIle dona ghararA prohItane hAtha upAiyo, pache kAMI karasI ? sonArI churI to peTa mAraNI to kahI nahI / mAhare iNa beTA suM kAma nhiiN| ___ga. tadI brAhamaNa rAjA naSai gayo, kahyo-mAhArAja ! rIsAlu mAharai diidhii| tadI kahyo-mAharai aNa beTAsuM kAma nahIM / tadI kahyo-aNana mhailomaisu nIkalatAM to velA na huI, dana paNa ko na hUvA anai ghararo prohIta mArayo / aba kAMI jANAM kAMI karasI ? aiso manamai cItavyo para rAjA darabAra paayaa| gha. tadI brAhmaNa saMgalA rAjA naSai gayA, pukaaryaa| tadI brAhmaNa sagalA baulyA-mAhArAja ! mhAMnai rasAlu kuMvara monai mArayo / tado rAjA manamai Darapyau-aba kAI jANAM koI * karasI ? iNIne mahalAMmai nIkalatAM kauIka dona nahI huvA, tadI gharAMrA prohitanai maaryau| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI umarAvA varajyA gharaNA, rAja na mAnyau koya bai| vIdhanA leSa havai tIkai, u Tale TalIyA TalAya bai // 51 hoNahAra sauhI ja hUvau, syAraNapathI kyA hoya bai| rAjA kope bhI bharacau, varajaNa sakau koya bai||* 52 13. vAratA--AINa bhAtasU umarAvA ghaNAI varajIyA, pINa rIsarai vasai rAjA vAda caDhIyau thako kAlo ghoDo, kAlo sIrapAva lai nai AparA jIva-jogarA AdamIyAnai sAthai melIyA na vale rAjAMjI kahIyo--karaDAMvaraNe karai tau mATI paNa kADhejau kuvaranai kADhasau; tada daravAramai Avasyau / A ____B itarau sUganai sIrapAva le nai darabAra AyA / prAgai kuvarajI AdamIyAnai deSa na mArI jUlasAI deSI / deSanai manama vicArIyau--dIsa chai prauhitaro upagAra huvau / itaro vIcAra karatA AdImI kuvarajI sA~mA AyA nai mUjharau kIyo na bolIyA--zrImAhArAjaro hukama huvau chai-Apa au sIrapAva kIjau, iNa ghoDa caDai nai vanama padhArIjai / isA samAcAra zrIkavarajI sUMNanai sArA hI sAthasU mUjarau karI nai bolIyau--bAbA ThAkurai, bAIjI sAhivArau hukama pramANa na karU tau harAmaSora vAja; tIraNasaM Abai sAre hI sAthasU rAma rAma chai; paramesara mIlAsI tarai mIlasyAM / itaro kana ghoDa asavAra havA ne sIrapAvasa heta kIyo, rAjAro moha choDIyau / tarai prAparI dhAya mAtA valai SavAsa, pAsavAna sUnaNe (Nanai) dIlagIra hUvA poMcAvAna sAthai calIyA / sArA hI nagaramai Savara hUI / hivai kuvarajI sArA hI sAthasaM seharare daravAje AyA / taThe prAbai vIchaDatAM AparA sanaiI kuvarajIne kahai chai B * 47 se 52 saMkhyA vAle dohe kha. ga. gha. pratiyoM meM aprApta haiN| A-A. cinhAntargata aMza kA pAThAntara kha. ga. gha. pratiyoM meM nimna rUpa meM varNita haiM kha. iso cItavI rAjAI cAkarI sAthe kAlo ghoDo, kAlo sIrapAva, trIpAMnIyo bIDo melIyo, kahIje-rAjA mAM joga nhiiN| ga. ara cAkara hAtha tIna pAnako boDo mokalyau / kAlo ghoDo, kAlo sarapAva de ne desoTo dIdho-the mAM jogA nhiiN| gha. tadI rAjA cAkarI hAthai tIna pAnarau bIDo dIdhau / tadI kAlau ghoDau, kAlau sIrapAva de nai sISa diidhii| B-B. kha. ga. gha. pratiyoM meM cinhita aMza isa prakAra hai Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rosAlUrI [ 66 dUhA- sIdhAvau sodha karo, pUrau thAharI pAsa the| jatana karajI mAragA, mAne kIdhI nIrAsa bai // 53 rAja vinA dina jAvasI, so ika mAsa samAna vai / pINa the mAMna mata bhUlajyo, 2 mhArai jIvana-prAraNa bai // 52 thAMsU kaTatI rAtar3I, rahatI mai dharaNIyAta bai| hiva me paravasa hoyasyAM, kIragasU karasyAM vAta bai|| 55 Ima kehatAM prAMsU DhalyA, vIlaSA sArA sAtha bai| kuvarajI mIla mIla roIyA, saha huvA anAtha be / / 56 sAtha ghirayau pUTho hIvai, kuvarajI mAraga jAya vai / manamai cIta dhIrapai, leSa vidhAtA prAya bai // 57 deSo sUSama duSa huvau, hoNahAra sau hoya bai| hI velArai rAMNI to kaThina chai; piNa Aparai a(pra)sAda sAro hi jAba huya jaasii| duhA- goraSanAthajIrI sevA karI, dIdhA pAsA hAtha be| jAu kuvara rIsAlUvA, vego paraNa ghara prAva 58 kha. tada cAkare prAya kuvarajInu tasalIma kara bIDo nIjara kiidho| tada rasAlue jANyo-rAjAI mAnu sISa dodhI dIse cha / eso vIcAra Apa boDo vAMda ne ekalo ghor3e asavAra hoyane cAlIyA / koNahIne kahyo nahI / tINa samIe dhAya jAya kuvarajIrI mAtAne kahIyo- prAja rAjAjI kuvara rasAlu upara rIsa kodhI, desavaTo dodho / tada mAtA iso suNane pANIpaMtho ghoDo, tobarA doya moharAsu bharane donA / rasAlu mAtArA mahIlAM nIce hoyane Age nIkalIyo- tada mAtA rasAlune deSane kAi kahe cha ga. tadI rIsAlunai to Agamaca Sabara par3I-monai sISa diidhii| tadI koNahIne puchayau nahI / ekalo asavAra hove nai cAlyA / mAunai ThIka huI-rIsAlu kaMvarane desoTo diigho| tadI mAu aika pANIpAMtho ghoDo dodho / tobarA dona moharAMrA bhare diidhaa| rIsAlu mAurA goSaDA nIce nIkalyau / mAtA rIsAlunai kAMI kahai--- gha. tadI kuNIne pucho nahI / tadI asavAra hoyanai ekalau caalyau| tadI mAu kaNIne puchayau / tadI dhAya kahyo-mAujI ! kuvarajInai desoTI dIdhau / mAu tadI ghoDo 1 pAMNIpaMthI diigho| tobarA doya moharAMkA dIdhA / tadI rasAlu mArA maihalAM nIce nIkalyau / rasAlune mAMu kAi kahai A. kha. ga. gha. pratiyoM meM 53 se 58 taka ke dohoM ke sthAna para gadyapadyAtmaka aMza ima prakAra upalabdha hai Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 ] bAta rIsAlUrI kha. duhA-pIu re dudha rasAlu pA, ruDA re sukana manAya be| rasAlu cAlyA paraNavA, vega paraNI ghara prAya be // 7 rasAluvAkyaM mAya vIDAMNI pItA pArakAM, hama hI vIDAMNA jAya be| SevaTIyAkI nAva jyu, koika saMjoga molAya be // 8 tada mAtA mRga prate kAMI kahe chakAlA re mRga ujADa kA, rasAlu pAchA phera be| sovana soga maDhAvasu, gale rupArI Dora be||6 rasAluvAkyaM hIraNa bhalA kehara bhalA, sukana bhalA ke soma be| uTho ra arajuna bANa lyo, sIdha kare zrIrAma be // 10 vAratA-itaro kahe rasAlu pAghA cAlyA / vanaSaMDa sAra SaDIyA / prAge dhanagahaname jAtAM saMdhyA samIe jugara upara prAga baLatI doSI / tare rasAlu ghoDo tale hI bAMdhI, Dugara upara pAlo caDhIyo / uco caDhane zrIgoraSanAthajInu bheTyA / tada zrI goraSanAthajI tuSTamAMna huA, kahIyo-pAva bacA ! mAMga mAMga, hu tuttho| tadI rasAlu kahe-mAhArAjA sAhIba ! AparI dIdhI sArI dolata cha, pINa samudrare pele kAMThe rAjA aMgajIta rAja kare che, tINa aMgajItarI beTI paraNu, so ghara dyo| tada zrIgoraSanAthajI analapaMSorI nalIrA pAsA dodhA; jA bacA ! tu iNa hamArA pAsAsu copaDa pelaje; tu jopasI / rasAlue tIna salAma kara pAsA uraaliidhaa| duhA--goraSanAthajI sevA karI, lodhA pAsA hAtha be| jAjyo kuvara rasalAmA, vegA paraNI ghara prAva be|| 11 ga. duhA-pIyA dudha phalI karo, (rosAluvA)rUDA sukana manAya the| rIsAluM cAlyau paraNavA, vega paraNa gharI prAva be // 3 rIsAlu mAtAne phera pAMcho kAMi kahaidUhA--mAtha SoDANI bApa baDa, hama hI mAMjha vddaa| SevaTIyAkI nAvajUM, koIka saMjoga mIlAva be|| 4 mAtAvAyakadUhA-kAlA mRga ujADakA, rIsAluM pAchA phera be| sovana sIgI maDhAvasu, rUpAkI gala Dora be // 5 tadI rosAluM maganai kAi kahaidUhA-hIraNa bhalA kaihara bhalA, sukana bhalA kai syAma be| uTho urajaNa bANa lyo, sAraigA saba kAma be|| 6 atha bAta- ItarI vAta ataro kahai rIsAluM Agho cAlyo / Age de to rIsAluM DugarI upara mAga bala cha / balatI doThI tadI DugarI caDhayau / pala melyAM thakA goraSanAthajI baiThA cha / page laagaa| goraSanAthajI kahyo-re baccA ! mAMga, mAMga, tuSTamAna huvaa| tadI Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 71 bAta rIsAsUrI [14. vAratA-Isau. samAcAra sUNanai zrIgoraSanAthajIre page lAgau nai kuMvarajI ghoDa caDhanai prabhAte cAlIyo / so samudra tIrai gyaa| ta, samudra upara pANIpatho ghoDo calAyo sau pAra puuhNtaa| rIsAlu kahyo--mAhArAja ! prAparI dIdhI sArI dolata cha, piNa eka mAMgu chu-samudarara paile kAMne rAjA prAMgajIta cha, tINarI beTI hUM paraNu / tadI goraSanAthajI nalIrA pAsA kADhane hAtha dIdhA / aNI pAsAsU lajai / jA bacA ! jiitsii| tadI rIsAlu page lAga nai pAsA lIdhA goraSanAthajIvAka dahA---goraSanAthajIrI sevA kIdhI, dIdhA pAsA hAtha be| jA jA kuMvara rosAluvA, vega pa[2]Na ghara prAva be|| 7 gha. duhA---pIyA dudhA thalI karau, (rasAlu) UThA hosusukanavAM dIve ve / rIsAlu cAlyau paraNavA, vega paraNa gharI prAva be|| tadI rIsAlu mAunai kAi kahaimAya vaDAraNa bApa vaDa, hama hI mAha jI vaDA / SevaTIyA SIvai nAva jyu, koi ka saMjoga mIlIyA // 3 tadI mAtA mRgalAnai kAMi kahaikAlA mRga ujADakA, rIsAlu pAcho phera be| sovana sIMga maDhAvasu, rUpAko gala Dora be|| 4 tadI rIsAlu phera kAI kahaidahA - haraNyA bhalA kaiharI bhalA, suNI bhalA kai syAma be| . uTho rAjana bAMNa lyo, saraigA saba kAma be|| 5 atarA bola vacana kahai nai prAgho cAlyau / prAgai Dugara uparai prAga balai chai| Aga balatI doThI tadI Dugara upara caDhayau / tadI gauraSanAthajIne doThA / tadI eka pagavarAMNau savA pohara tAI sevA kIdhI * tadI gauraSanAthajI pala ughADI nai kahyo re bacA ! tu baitth| tadI rasAlu pagAM lAgau / tadI gauraSanAthajI tusTamAMna hUMvA / tadI rasAlu bolyau-mAhArAja ! zrAparI dIdhI bhArI daulata chai, pINa eka vAta nAMgu chu-samudra taTai apajIta rAjArI beTI hu~ paraNu / tadI gauraSanAthajI nalorA pAsA kare diidhaa| aNI pAsAsu khelaje, jA bacA ! jItasI / tadI gauraSanAthajIkai page lAgau, pAsA lIdhA / tadI gauraSanAthajI koI kahai-- goraSanAthajIvAka duhA-goraSanAthajIrI sevA kIdhI, dIdhA pAsA hAtha be| jA bacA tujItasI, vegau jIta ghara prAva be||6 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] bAta rIsAlUrI dUhA- samudra ghoDai cAlIyau, pANIpaMthau jAya bai| nIrai prAya na utarayau, nagara naNe niraSAya bai / 59 hive kuvarajI hAloyA, prAyA nadIyA majhAra bai| prAgai acaMbhama deSIyau, camakyau cita majhAra(ba) // 60 15. vAratA--itare kuvarajI nadImai paayaa| Agai deSo to ghaNA rUMDa-mUDa minaSArA mAthA paDA deSIyA / taThe kavarajIna rUDa-mUDa mAthA hsiiyaa| ta? kuvarajI volIyA-re rUDa-mUDa ! hasIyA, jiNarau kAraNa vatAvo / ta? mAthA kahaidUhA- kuNa tu ihA pAyo aThai, kiraNa ThAMmeM kiraNa Thora bai| kIhAMthI Ayo kIhAM jAvasI, sAha acha kina cora bai|| 61 iraNa desai tu prAvoyau, mAraNasaSAraNau desa bai / pro sora tAharo tUTasI, tuma hamarA kana paDasI Aya bai / / 62 iNa kAraNa hasoyA ame, aba tutAhAro bola the| me sAcA tujhanai kahI, cokasa thAMrI pola be|| 63] [-] 14 vIM, 15 vI vAratA tathA 56 se 63 taka ke dUhoM kA pATha kha. ga. gha. pratiyoM meM nimnAGkita hai-- : kha. vAratA- rasAlu salAma kara nIco utaraco / itare prabhAta huuo| ghoDe caDha prAdho cAlyo / cAlatA cAlatA kItareke dIne samudra praayo| nAvame besane samudra pAra utryaa| prAge agajItaro desa praayo| prAge cAlatA rAjA agajItaro sahIra praayo| tINa sahIra kanAre rasAlu gyaa| daravAjA kane manaSAMrA mAthA paDyA ch| tIke mAthA rasAlune deSa ne hasavA lAgA / rasAlu pUchayau-the kyu haso cho ? mAthA kahe- itarA mAthAMme thAro mAMtho prAve pddsii| mastakavAkyaM kyu cAlyo re mAnavI, mANasaSANA desa be| pro sIra thAro tuTasI, pAya paDasI hama pAsa be // 12 ___ ga. atha vAratA- atarAyakamai rIsAlu asavAra hovene caalyaa| cAlyA cAlyA samudra pAra havA / tadI aMgajIta rAjAro saihara Ayo / prAge de to manaSArA mAthA paDyA cha / jake mAthA rIsAlunai deSa nai hasavA lAgA / tadI rIsAlu kahyo-the kyu haMsau chau ? tada muMDIkyA kahyau-mAMkA atarAMkA mAthA paDyA cha, taNImai thAro poNa mAtho paDasI / tadI muDakA phere rIsAlunai kAI kahai muDIvAkyaM duhA- kAMhAM cAlo re rAjavI, mANasaSANo. gAMma be| sIra thAro pINa tuTasI, tu prAsI mAharI ThAma be // 8 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [73 16. [vAratA-IsA samAcAra kuvarajI sUNanai mAthAyU~ kahai chai-hu to agarajI rAjArI beTI paraNavA pAyau cha, rAjA samastaro beTau ch| aThai mAthA vaDha cha, tiNaro kAraNa kAI cha ? ta? mAthA kahai chai-are rIsAlU kavara ! rAjArA polarA mUDha prAgai nobata da(Da)ko devai chai, so hAra-jIta kara chai| hAra, tiNarau mAtho vADhanai aTha nASa cha / so itarA mAthA iNa rIta bhelA huvA chai| sUM itarA mAhalo kAI jIto nahI / so tu pINa jItau koI naI / ] ta? kuvarajI mAthAMna kahai - dUhA- mhai rAjA rAjavI, mhai rAvAM umarAva' bai| ke to sIra dyAM prAparaNau, ka rAjAro lyAya bai|| 64 mhe mAracA kiraNa rAMmarA, IraNa rote INa Thora bai| jItane paraNyA sUdarI, rAjAsUM kara jora bai // 65 17. vAratA-isA samAcAra mAthAna kaha na cAlyA sahara turata / seharamai jAya nai killairai daravAje jAya ne ubhA rhiyaa| nobataro DaMko diiyo| eka doya DaMko deta pramANa rAjA mAhai suunnyau| manamai jAMNIyo-koI ka to Ajai rAjA phera Ayau chai / manamai rAjI hUvau abAra jIta lesU / itara rIsAlUrau DaMko sUNata pramANa rAjA agarajItajI jANIyau koI ka to ramavAvAlau aayau| ta rAjA bAra nIkala nai nobataSAMna aaayau| kavarajI mujharau kIyau; mAhomAMha bhIlIyA / rAjA agarajItaM pUchIyau-kaThAsU prAyA, koNarA beTA nai the kyUM AyAchau ? taThe rIsAlU bolIyau-mAhArAja ! serasU Ayo cha / rAjA samastajIrau beTo cha / mAMharau nAma rIsAlU ch| thAsU copaDa jItavA AyAM chAM / Iso kahIyo / ghaH tadI rasAlu asavAra hUI cAlyA / rasAlu samujhA paMsAra huvaa| tadI prAgai apajIta rAjAro saihara prAyo / tadI agajIta rAjArA saMhara pASatI manuSanA mAthA paDyA chai| tahAM rasAluna deSI ne hasyA / tadI rIsAlu kahiyo-the kuM hasyA? atarA mAMkA mAthA paDyA cha, paNathamAMko paraNAthI aTha paDaso / phera muMDacAkyAM kAI kahai.--- duhA- kAhAM cAlyA ve rAjavI, mANasaSANo gAMma be| sIra thAro pINa tuTasI, tuM prAvasI INa TAMma be| [-] koSThAntargata pATha kha. ga. gha. pratiyoM meM aprApta hai| 1. kha. rasAlu vAkyaM / ga. tadI rIsAluM muMDIkyAna kAI khai| gha. tado rosAluMkAI khai| 2. kha. meN| ga. meha / 3. kha. meM nahIM hai| ga. meh| 4. kha. uparalA rAva / ga. gha. uparalo raav| 5. yaha dUhA kha. ga. gha. pratiyoM meM praprApta hai / 6. 17vIM vArtAkA gadyAMza kha. ga. gha. meM isa prakAra hai Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI *taThe rAjA agarajIta bichAyata karAya ne copaDa mgaaii| ramavA beThA taThe hArajIta kiivii| kuMvarajI kahai-mhe hArA tau pANIpaMthau ghoDau parA devA, the hAro to IsaDau ghoDo uro levAM / iso kola karanai ramavA baitthaa| taThe rAjA agarajIta bolIyau / pachai dUjI rAMmata vale maaNddii| ta? rAjA agarajIta bolIyautaThe sIrapAvaro sATau kiiyau| taThe vale kaMvarajo haariiyaa| ta? tIjI gaMmata maaNddii| ta? rAjA agarajIta bolIyau-abai koI hAra-jIta karasyau ? jau mhau hArIyau tau mAMharau mAthI the lIjau na the hArIyA tau thAhArau mAthau meM laisyAM / IsI hAra-jIpa kIvI / taThe kuvarajI volIyA-dUrasa chai / Apa kahau sau paramANa chai / piNa prAva(pa)to moTA chai / iNa vAtarau lISata karavau, sASa ghaalau| taThe rAjA agarajItajI lISata kraayau| hAra-jIta karA sU sagha loyA / ta? kuvarajI laghulAghavI kalA sU goraSanAthajIrA pAsA kADha melIyA, AgalA chIpAya lIyA / hivai sAyadavAlA prAyane beThA chai / jIvatatama jhUTha bola nahI, jhUThI sASa bhare nii| isaDA AdamI SAMNadAnarA beThA cha / taThe dona hI copaDa ramatAM kuvarajI zrIgoraSanAthajIrA paratApasU jItIyA / sArA hI sASa bhrii| kha. rasAlu itaro kahe ne sehara mAhe gyaa| nobataSAMne jAya DaMko dodho| phera doya, tIna DaMkA dIdhA / SelavAkI talAsame rhe| jada rAjA agajIta jANyo-Aja doya tathA tIna jaNA pelaNanu prAyA dIse che / jada rAjA aMgajIta jomato uThI rasAlu kane prAyA, juhAra kara miilyaa| __ ga. atha' rIsAluM kahyau ara' prAdhA cAlyA saharamai prAyA,6 barabAra pAvyA', nobata narSa gyaa| koI rAjAsu SelavA prAvai, 'tatarA DAkA nagArAkai dai', jatarA jAMNe 0 SelavA zrAvyA' / tadI rIsAlU12 jAtAM hI 3 DAkA dodhA / (tadI rAjA aMgajIta jANyo-prAje jaNA dona-tIna SelavA sArUM pAyA dIsa ch| tadI rAjA jImato'4 uThyo, rasAluM naSai praayaa| gha. 1. atro| 2. kahai raajaa| 3. nahIM hai| 4. praagho| 5. cAlyo / 6. rasAlu saharamai prAdhyau / 7. gyau| 8. darISAMne jAya baittho| '-'. jadI doya tIna DAkA de| 6. tdii| 10. jANe koI raajaasuN| 11. pAyo ch| 12. rasAlu / 13. jAya doya-tIna [-] nahIM hai / 14. jiimtaa| *-*, kha. ga. gha. pratiyoM meM cihnita aMza nimna rUpa meM prApta hai kha. pache SyAla mAMDIyo / tada rasAlue pelI rAMmata to ghoDo hArayo / bIjI bAjI morArA tobarA doya hArayA / tIjI bAjI phera maaNddii| tada rasAlue rAjArA pAsA parA chIpAyA / zrIgoraSanAthajIrA dIdhA pAsA kADhyA / rAjA agarajItane kahe--prabe kINa vAtarI hAra-jIpa karasAM ? tada rasAlu kahe-mAthArI hAra-jIpa karasAM / tIjI bAjI ramatAM thakA rasAla jiito| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [ 75 [ta, kuvarajI bolIyA-hivai mAhArAja mAtho dIrAvo / ta, rAjAjI bolIyA- mhAro mAtho paro desU thAna; piNa Apa rAjI hU~ vo to rAjalokasU mIlIyAt / takuvarajI bolIyA--durasa cha, bhalAI mIlI prAvau / Itarau saMNanai rAjAjI mAMhai gyaa| rAMNIyAsU mIlIyA / sArI hakIkata kahI / ta? rAMNI dalagIra huI / tarai rAjAjo duhau kahai chai]duhA- ucI mIdara mAlIyA, avala sejhaDalI rUpa bai| riddha bhaMDAra e desaDo, to sarasI rAMNI napa bai||' 66 sArA viDAraNA hiva havA, jAsI hamArA sIsa bai // sosa gharaNArA DUMcIyA, aba pAyA mUjha cora bai / / 2 67 rAMNIvAyakyaM kiraNasyUM rAjA the ramyA, kiraNathI bAjI anUpa baiH / maiM thAMnU rAjA' varajIyA, mati pelau vAjI' bhUpa bai // 68 rAjAvAyaka11 hoNahAra sau12 nahI miTai' 3, laiSa liSyA chaiTho14 rAta bai| bhalo baro15 sahamAMharau16, karasI vidhAtA mAta bai // 1766 ga. gha. SyAla mAMDyo (gha. daroSAMnA upara caupaDa mAMDI, vyAla maaNddyau)| pahali to (gha. tadI pahalA to) ghoDo hArayo / pachai moharAMrA bharayA doya tobarA hArayA (gha. parcha tobarA doya moharAMkA hAracau) tIjI (gha. pachai tojI) bAjI maaNddii| rAjArA to pAsA chapADe melyA (gha. choNaDe raajyaa)| goraSanAthajIrA dIdhA (gha. goraSanAthajIrA) pAsA kADhyA / tadI kahyau-aba kAMI lagAvasyAM (gha. pachai khyAla maaNddyau| rAjAjIro mAthI lagAyo / rasAlu kayau huM pINa mAtho lgaavsu)| tIjI bAjI rIsAluM jItA (gha. tadI rasAlu vAjI jiityaa|) [----] koSThavartI aMza kha. ga. gha. meM nimna rUpa meM varNita hai.--- kha. tada rAjA agajItane rasAlu kahe--thAro mAtho dIyo / rAjA kahe--mAtho tyAra cha, pINa the eka bAra manu rAjalokame jAMNadyo / rasAlu kahe--bhalAI piidhaaro| jada agajIta rAjAlokame jAya rAMNIne kAMi kahe cha / rAjA vAkyaM-- ga. gha tada rAjAne kahyau-mAtho lyAvo (gha. lyAva) / tadI (gha. tadI rAjA) kahyoaika vAra (gha. monai eka vAra) rAjalokAMmai jAvaNa dyau (gha. jAvA dyau)| tadI rIsAluM kaho-bhalA (dha. meM nahIM hai) / tadI rAjA aAgajIta kahyau-huM chu, rAjA cAlyo (gha. tadI rAjalokamai jAya kahai / aMgajItavAkyaM 1. 2. kha. ga. gha. pratiyoMmeM ukta donoM dUhoM ke sthAna meM nimna eka hI dUhA upalabdha hai kha. uMcA mahila'8 prAvAsa he, gayA hamArA chUTa 16 b| sora hamArA jItIyA, prAyA parapaMDI20 cora be||| 3. kha. rAMgI vAkyaM / ga, gha. rAMNI (gha. tadI rANI) kAMI kahai / 4. kha. ga. gha. koNa Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ] bAta sArI samastasUta' rIsAlUbora, zrIpUranagarakA rAva be / belata bAjI hArIyo, jItA hamArA DAva be / / 70 rAMNIvAyaka 5 rAMgI kahai sUraNa rAvajI, " ma karau citA" kAya " bai 1 sUkaraNI hU budha thI, 13 kAja karesyU samAya bai14 // 71 1 2 18. vAratA -- AIso rAjAne rAMNI kahIyau / rAjI rAjI hUvau / taThai rANI prAparI dAsIne bolAya nai kahai - samastarAyarau beTe rIsAlUMne jAyane kehaje - zrIkuMvarajI sAhaivA ! rAMgojI kahai chai mAMharI vaDakumAraputrI prApa dIdhI; Apa paraNIja ne ghare padhAro / mAhArAja kuMvara ! bhalA hI padhArayA mAro bhAga jAgyo; mAra to rAjA bAlA sagA cho; yeka mArI kInyA paraNI / Isau sUNane vaDAraNa bAre prAya nai kuvarajInU kahIyo -- mAhArAjakuMvAra ! rAMNIjI Apana AsIsa kahiche ne vaDI beTI ne inAta kIvI chai, sau Apa paraNIjauA | 19 / 5. kha. rAjada hArIyA / ga. gha. rAjA hArIyo / 6. kha. koNane dIyA anupa be ga. gha. koNa nave dozro sosa be / 7. kha. yAMne / ga. gha. tone / 8. kha. raajiiNd| 6. kha. ga. dha. mata / 10. kha. ga. gha. tuma / 11. kha. ga. rAjA vAkyaM / 12. kha. ga. so (ga. to ) rAMNI / 13. kha. moTe / ga. maTai / 14. kha. ga. leSa (kha. leSe ) lIcyA (ga. lavyA) chaThI / 15. ga. bhalA buraa| 16 ga. mAharA / 17. yaha dUhA gha. prati meM nahIM hai / 18. ga. gha. mhaila / 16. ga. gha. chaMTa / 20 ga. SaMDa / gha. baga / 1. kha. ga. samasatasuta / 2. kha. rasAluprA / ga. rIsAluMgrA / ga. jItIyo / 4. kha. uNa jItyA / ga. jItyA / 5. kha. ga. sIsa / dUhA / prApta hai / 7. kha. rAMNIvAkyaM / ga. tadI rAMNI kAMI kahai 8. kha. ga. gha. rAjavI / 6. kha. the mata / ga. gha. mata / 10. ga. gha. ga. gha. rAja / 12. ga. hUM sukalINI / gha. jau sukalINI / 14. kha. to karu tumAro kAja be / ga. gha. karUM tuMmArA kAja be / A - A. kha. cinhita zraMza kha. ga. ga. meM dAsIne bulAI kahIyo - thu jAine rasAlune karaso ? rAjA zragajItarI beTI paraNo / tare 6. yaha dUhA gha. meM gha. meM nahIM hai| soca / 11. kha. 13. kha. ga. gha. zrasatarI / 3. kha. hArIyA / isa prakAra haiM- rAMNI rAjA prate iso kahene kahe- kuvarajI ! the rAjAro mAthI lene kAMi dAsI prAya rasAlune iso jAba kahyo / ga. rAjA rANIne aiso kahyau / dAsIne bulAve kahyau -- rasAluM na jA kaihaje -mAhArAja ! bhalAM padhAracA, mAMhare mAtha bhAgya; zrApa padhAracA to kanyA paraNo / gha. tadI rAjAne kahyau / kahai naM dAsIne bulAI / rasAlu narSe jAya kahai - jyo rAja ! bhalAM padhArIyA, mAhare mAthe bhAgya; rAja ! kanyA paraNau / mAhA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [ 77 [kuvarajI isau soNane bolIyA-the kaho so paramAMNa chai / piNa mAra eNa vAtarI Sasa koI naI ne valai kuvarInI mathai ghaNA AdamI muMvA, sau pA kuvarI mAhA pApaNI chai; sau mhai iNaro mUDho deSA naI / isau sUNana dAsI pAchI jAyana rAMNInai hakIkata khii| taThe vale dAsIna rAMNI kaha chai--jA, tu kavarajIna kajaizrImAhArAja kuvAra ! paraNIjo, na Apa mAtho lesyo tINanai Apane hAthame kAI AvasI ? mAharo rAja SarAba hUya jAsI / zrApa sagai cho, SatrIvasa cho| itaro arajai mAMhArI mAMno / taThe kuvarajInai dAso sArA samAcAra khiiyaa| taThe kuvarajI bolyA-durasa cha, piNa Ina to mhe koI paraNIjA nahI nai dusarI kavarI hava to paraNAya devo, nahI tara mai parA jAsA / ta? dAsI bolI-mArAjakuvAMra ! dujI to veTI mAsa dasarI chai, so vAlaka ch| tikA thA paraNAvA kUkaMra ? ta? kuvarajI bolA-mAnai dasa mAsarI DIkarI prnnaavojo| mhAre kaui aTakAva nahI / ] A taThe dAsI sUNane rAMNInai khau| taThe rAMNI mAsa dasa rI kanyAro vyAva kIno / ghaNA koDa kiiyaa| sUsarai jamAine ghaNI pyAra vdhyo| hIva kuvarajI dina 20 rahya sISa mAgI / ta? rAjAjI baulyA-kUvarajI sAhaba ! itarA vegA padhAro, tiNaro kAi jAba jANIjai ? taTha kuvarajI kahIyau-zrImAhArAja dhIrajai. [--] kha. ga. gha. pratiyoM meM nimnAGkita pATha hai - kha. tada rasAlu kahe-iNa hatyArIro nAma mata liiyo| iNare vAste ghaNA purasa munA cha / so nahI paraNAM / tadI dAsI kahe- me to kanyA paraNAvAre vAsate karatA htaa| mAtho lIyAM rAjare hAthe kAMi pAvasI ? ara pro guno mAne bagasIsa karo para Apa paraNo / rasAlu kahe-yA to kanyA na paraNAM / dujI ve to paraNAM / iso samAcAra dAsI prAya rAMNInu khyo| rAMNI kahe-dujI kanyA to mAsa charI cha / so paraNe to paraNAvA / dAsI jAya rasAlune kaho-dujI kanyA to mAsa charI chai / tadI rasAlu kahe uvAhIja prnnsaaN| ___ ga. gha. tadI (gha. tadI rasAlu) kahyo-'kanyA to nahI paraNAM' ('-' gha. meM nahIM hai) aNahu~tasarI kanyAro (gha. INa hatyArIko) nAma lyo mati / rAjAko mAtho lyaavo| tadI (gha. tadI dAsI) kahyau (gha. kahI)-mAhArAja ! mAtho lIdhAM kAMI hAthamai pAvasI ? 'mAne guno bagaso' ('-' gha. meM aprApta hai) the kanyA (gha. rAjakonyA) prnno| tadI (gha. tadI rIMsAlu) kahyau-yA to nahI paraNUM, ora koI hove (gha. huvai) to prcuuN| 'tadI rAMNyA kahyo--mAhArAja ! me to INarai vAsa karatA thA' ('-' gha. meM yaha pATha nahIM hai)| tadI rAMNI kahyau (gha. kayau)-pora to cha mAsarI chai (va. aura to mAMha sarISI chai)| . 'tadI rAMNI pro kaho' ('-' gha. meM nahIM hai)| tadI rIsAlUjI kahyau (gha. rasAlu kahIyau) vAhIja (gha. uvAhIja) paraNasyAM (gha. prNnnsu)| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ] bAta rosAlUro mhArai bArai varasa vanavAsa karaNau ch| so tau koyA hI jaa(j)vrnnsii| tINasU mAnai sISa dIrAijai, ThIka laagsii| tarai rANojI. kahAyau-kuvarajI sAhaba ! vAlaka kuvarI chai / sau thai lai jAvo to thAharI salA chai ane riNa devo to moTI vAta cha / ta, kuvarajI kahIyau-the kahai so durasa chai, pINa meha to lejAvasyA / dANa-pAMNI chai to me vegA hI mIlasA / ta? TIko aujhaNau karane kuvarajIne sISa dIvI / hI kuMvarajI rAjAjIsaM mIlanai ghoDe caDhIyA / tare vAinai sAthai calAi kuvara rIsAlUjI cyAlyA jAye se / vAchethI rAMNI sokarIne karau-jAyo, vAine le prAvo, jUM vAine dhavarAvA / tI vAre dAsI grAvane kahyau-bAi to sAsarai padhArIyA / ta, rAMNI dUhI kaho chaiAdUhA' -jalajyo' pAsA pelaNA, jalajyo pelaNahAra be| dasa mAsArI ha DIkarI , le gayo kuvara sAra' be // 72 A-A. cihnita aMza kI vAkyAvalI kha. ga. gha. meM adholikhita hai kha. tadI rAjA agajIta paMDItAMnu bulAyA / AchA lagna jovaayaa| pAlA-nIlA kalasa kara ghaNA UchAvasaM rasAlune paraNAyA taThe kuvarajI dIna 15 rahyA, cAlavAro kahyau-jeu jaNo prAMNo karabo, maoNne sISa dIyo; mAre astrI mAM sAthe melo| tada rAjA agajIta kaho-bAi nAMnI cha, moTI hosI jada melasAM / jada rasAlu kahe-prANo tyAra karAvo, jyu caalaa| tadI rAjA agajIta potArI rAMNI chAMne prANo karAyo / bAine vodA kodhI / rasAlu sArA sIradArAsuM mIla, ghoDe asavAra hoya vIdA huA cAlyA jAe chai| puThAthI agajIta rAjArI rAMNI dAsone kahe--- bAInu lyAvo, jyu dudha pAvAM dhavArAM / tadI dAsI kahe-bAijI to sAsare pdhaaryaa| rAMNI kahe-bAi nAMnI cha / bhuSa lAgI hosI, mA vIgara koma kara rehasI ? tadI dAsI kahe-kAi vIlApa karo cho ? rAMNI kahe-- peTarI upanI che, tINI moha Ave che| ___ ga. tadI rIsAlujIne paraNAvyA / ghaNA mahochava kIdhA / dana dasa rahe ne cAlavA lAgA tadI kahyo-mAharI paraNI mAM sAthai melo| tadI kahyo-bAI nAMnI cha, moTI hosI jadI melasyAM / jadI rIsAlaM kahyau-me to leI jAsyAM / tadI bAIne sAtha le caalyaa| bAIne sAthai dIdhA / tadi rasAlu manamai citavyo--agajIta rAjAne uro bulAvo, aba to sagA havA chAM / rAMNIne kahyau--- thArA rAjAne uro bolAvo, mAhomAhe juhAra karAM, mela kare nai me cAlA / tadI rAMNI kahyau-moTA cho, bahujANa cho, rANInAM the rAjAnai kho| rAjA rosAluM mAho mAhe juhAra kIdho, ghaNo rasa rhyo| rIsAluMjI cAlyA tadI rAMNI dAsIna kahyo-bAinai lyAvo, dhavAbu / te dAsI kahyo-bAI sAsara gyaa| ___gha. tadI rasAlunai prauchava-mahochava karene prnnaayau| dana 10 tathA vI[sa] 20 su cAlavA lAgau tadI kahe-mAharI paraNI mo sAthe melo| tadI mA ko-bAI nAMnI cha, moTI hosI jadI melasyAM / tadI mAu dAsI kahyau- bAIjI to sAsara gyaa| tadI mAu kAMi kahai-- / 1. kha. rAMNI vAkyaM / 2. ga. jalayo / gha. jlyo| 3. ga. gha. jljo| 4. kha. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [ 76 19. vAratA-heva rIsAla kavara cAlyau / sa kaThai to vasatI lAbhai cha, kaThaiI ka rohImai rahai chai nai rANInai bhUSa lAgau tarai vyAI hIraNIne pakaDanai cUMghAya devau / INa rItasU jAvatAM cAlatA Ika dinarai samai mAragamai hAlatA yeka kastUrIyo mRga kerake heTha kuvarajI dIThau / tarai laghU lAghavI kalA karane mRgalAnai pakaDa lIdho / koI ka gAMma pAyAM taThe hiraNa ghaNa sINagAra kraayau| bhalA gugharA galAmai rASIyA / paTu galAre baaNdhiiyau| saunArA sIMgha mNddhaayaa| maSamalarI gAdI morA upara raassii| IsAM jatanasaM hiraNanai liyAM vahai chai / ta? yeka dinarai samai yeka ruSa upare sUkTo ne meMNA beThA kala kara chai / koNIhIrA paDhAyA cha / mInaSaro bhASA bolai cha / taThe kuvarajI laghU-lAghavI kalAsU sUvA ne menAnai pakaDa lIyA / kINahI gAvamai prAyanai pIjarau karAvaNau tevddyo| isau vicAra karatA eka syaugavAsa nAMva gAMva paayau| taThe kuMvarajI sUthAra ro ghara pUcha nai sUthArarai ghare gyaa| jAyana sUthArane kahai chai]dUhA- re sUthArajIrA DIkarA, piMjarIyo ghaDa deya ve| tAsa mohara ika molaDI, le tu. piMjara deva ve / / 73 merI cha mAsakI kuvrii| ga. gha. cha mAsakI ddokrii| 5. kha. rasAlu kumAra / ga. gha. kuMara rasAla / [-]. kha. ga. gha. pratiyoM meM nimna vAkyAvalI prApta hai kha. ehave same rasAlu kumara Age cAlyA jAe ch| jAtAM thakAM aika kasturIyo mRga, eka haraNI jADa nIce ubhA cha / so rasAlue pkddyaa| rAMNInu dhavarAve / mRganu paNa pAlI moTo kare cha / phera mArage jAtAM eka subaTo, eka menAM diitthaaN| so pakaDIyA, sAthe lIdhA / tehane bhaNAve che, guNAve, SavADe, pelAve / mRga, haraNI, subaTo ne menAM iNa cArAMrA hI ghaNA jatana kare cha / ga. aisyau rAMNI kahyau / aba rIsAluM cAlyA jAya ch| jaThai rANIne bhuSa lAgai taThe haraNyAM pakaDainai cuSAvai / Ima karatAM varasa aika hUvo / eka dIna vISe cAlyA jAya chai| jAtAM thakAM aika mraga haraNI smatha jhADa nIce rasAluyai diThA / tadi haraNa, haraNI paapddyaa| kasaturIyA mraganai to rASyo / haraNIne to choDe diidhii| so vanamRgane to mAto kara ch| aika samai rIsAlu koika gAMma gyaa| taThe saMvo, mainAM diitthii| tI vAre rIsAluM suvo-maiNAM lodhii| ghaNA jatanasuM rASai cha / gha. tadI rasAlu cAlyA-calyA jAyai cha / jaThe bhuSa lAgI jaThe hIraNI pakaDI nai cuSAvai cha / Ima karatAM varasa pNc| ika dIna samIyau sau vanamRga dIThau / taNIne uro pakaDa, nai sau vanamaganai to rASyau ara mainAMnai choDa dIdhA / tadI eka gAMmamai AyA / taTha suvau, mainA dIThA taNIne urA liidhaa| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] bAta rIsAlUro turata mohara leI karI, ghaDIyo paMjara ghATa be| sUvaDauM maiMnA besADIyA, jaDiyA behu kavADa be // 74 jatana karai cyAru jIvataraNAM, eka lyau kuMvara apAra be| pANI-paMthau hayavarau, cyAvyai jyAM to jAta ve // 75 20. [vArtA-iNa vidha sUSamai cyArAMhirA jatana karatA thakAM ghaNA dina huvA chai / itarai dvArakA nagarI pAyA / prAgai daravAjA mAhe vddiiyaa| taThe nagarI suMnI dITho / ta? sUvAnai kuvarajI pUchIyau-sau kAI jANIjai / sUnI nagarI sagalI dIsai chai ? ta, sUvau, mainAM kuvarajIna kahai chai-zrImAhArAja kuMvAra ! AjasU cha mahInA pahalI amai pAyA chauM / sU aThai mhArA sAtharo sUvau baiTho chau / mhai piNa uDatA AyA chA / ta? mIla beThA vAtAM kara chaa| ta, mhai poNa pUchIyau-pro nagara sUno kyUM dIsa cha ? tarai uNa sUvau kahyau-iNa seharamai rAkSasa hIlyau cha / sau AdamIyAnai mAra SAdhA / ghaNA jyAna kiiyaa| tiNa DarasaM vale manaSya hutA so nAsI gyaa| INa tare A vAta suMNI chauN| sau kuvarajI sAhaibA IsA vacana mAhenA uNa sUvai kahyA / INa prakArai yo nagara sUnau hubo ch|] [ta, kuvarajI kahIyau sU sArI hakIkata sUMNanai saharamai cAlIyA / hATa 2 bAjAra saNA paDIyA cha / tela, ghIrata, mauharA, kapaDau, cAvala, dAla, dusAlA, gaihaNA, motI, mAMNaka, hIrA, panA, pUSarAja, pIraujA, vAsana, thAlI, vATakA aneka prakAra kI vasatA paDo cha / poNa koi dhaNI naI / iNa bhAMta deSatAM deSatAM rAjA bhUvaname gyaa| ta? satabhUmIya pravAsai caDhIyA / mehalAmai Dero kIyo ne savAne kuvarajI kahyau-hu rasoI lenai Ava cha, jItarai jAbatau kIjau / itarau kaMvarajI bajAramai AyaneM kAMseTIyAMrI hATamai thAlI, loTA, carI lIvI ne pATo, gharata, SAMDa lene pAchA paayaa| rasoI jImaraNa karane z2ImIyA / tAjA huvA / hivaM savAna kUvarajI kahIyau-hurAMgIre vAstai vyaI hIranI lyAuM cha; the jAbato kiijau| Isau kehana ghoDa caDhI nai rauhImai jAvatA eka turatarI vyAI hIraNI baccAnai cUMdhAvatI deSI nai vacA sUdhI laghU-lAghavI kalAsU rANInai vAstai pakaDa ___ *73-75 taka ke dUhe kha. ga. gha. meM aprApta haiM / [--] kha. ima karatAM varasa pAMca humaa| aika dina kIratAM dvArIkA nagarI gyaa| dekheM to sarva sunI par3I cha / ga. Ima karatAM ghaNA dona hvaa| eka dinakai voSa dhArAvAsa nagara paavyaa| prAgai deSe to dhArAvAsa nagarI sunI par3I cha, daitAM mArI cha / nagarI me loka koI nhii| gha. tadI dhArAvAsa nagarI gyaa| nagarI sunI vIThI, devatAM maarii| Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta sAlUro [ 81 laayaa| rAMNIne cUMghAI, hIraNIrA jatana karane prAchI jagA rASI / SAMna - pAMNaro jatana mokalokIyo / hoveM dIna prasta hUvo / taThe kuvarajI sUvAne kahyau - tha jAbato ghaNI karajyau; hu rAkSasarau jAba karI grAUM cha u / taThe sUvo baulIyau ] - dohA - rAkasa dhUtAro ache, mAryA pUranA lauka bai / Apa IkaDA vAharU, jatanA karajyau joga be / / 76 1 thA bInA sArI vAtaDI, sUnI hauya sosAra be kuvara kahai re suvaTA, zrAi rAkasa hAra be / / 77 mArI ne mAthau lyAvasU, tau prAgala tatakAla be / Ima kahIyo lane bArane, ubhau kumara na ujAla be // 78 goraSanAthajIne dhyAIyo, manamai sAhasa dhIra be / itarai rAkasa zrAyau, varaDa karaDa kuMkkAra be / / 76 daMta kaTakA kudato, pavana uDAvai dhUla bai I Ima calato pole nikaTa, prAyau rAkasa mUla bai // 80 kumara calyo sAMmo jave, kADhI SaDaga mUSa bola be / bala saMbhAga re bhUtar3A, mAMru vAjata Dhola nai / / 81 taba rAkasa rUpa ravau, dadura paga dhUja be 1 hukAra vakkara hulasIyau, kuMvara SaDaga kari pUja be // 82 zrIgoranAthajIre dhyAnasU, SaDagathI kADhyau sIsa be / rAkasa vale nahI cAlIyau, mArayau visvA vIsa bai // / 83* 21. vAratA - INa bhAMtasuM rASasanai mAranai mAtho lena kuMvarajI sUvAM kanai grAyA / sArI hakIkata kahI nai kuvarajo sUvAna kahIyau -sUvAjI ! dANA [ - ]. koSThavartI zraMza kha. ga. meM nimna rUpameM varNita hai / kha. ghara, hATa, bAjAra, sarva sunA paDIyA che / rasAlu rAjadvAre gayA / deSe to sarva sajhAi paDI che / pINa sarva nagarI mAMhe jIvamAtra ike hI nahI / pache rasAlu navaSaMDe mahIle caDhayA / uThe DerA kIdhA / ghoDo nIce paro bAMdhoyo / rAMNIrA mRga, suvaTo, hIraNa, menArA, ghoDArA jatana kare che / rasAlu rAMNI ne kahe-zrA nagarI prAMpe vasAvasAM / ehavo vIcAra karatAM dIna tIna hu [zrA ] / ga. tadi pailAM-paila rosAlU zrAvyA / suMnA ghara, hATa deSyA / navaSaMDe mehala caDhyA / tiThe zrApa vIsarAMma lodhau / zrAparI suvo, maiNA, mRga, ghoDo, rAMNI sUSaM rahe che| Ima karatAM dina tIna huvA | gha. tadI rAjArI paula gayo / maihalAM caDhyau / rAMNInaM maihalAMmai UtArI / ghoDau pAyaMgA / suvau, mainAM uMcA bAMdhyA / suvo mainAsu ghaNo heta / * kha. ga. pratiyoM meM ukta zrAThoM dUhoM ke sthAna para nimna gadyAMza upalabdha hai Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82] bAta rIsAlUrI rahai jAsI / taThe sUbaujI kahai-zrImAhArAjakuvAra ! pA vAta joga ch| thAM karatAM sArI vAta prAsINa husii| . hIva kuvarajI sadArA sadAI parabhAtarai samai ghor3e caDhaNe niiklai| sau pAMca sau pAMca pAMca kosa tAMI sahirare giradAva ghoDau phairai / ta? koIka vaTAMuM nikalai tinanai lyAvai, havailI bhaulAya devai / dhAMna, dravya mokalau vatAvai / INa bhAMtasU vastI karavA maaNddii| INa bhAMtasU varasa igyAre hui gayA chai| thoDIsI saharamai vasatI huii| pAMcasai 500 ghararI jamIta huii| rAMNI varasa gyAreme huI / A hivai hiraNa ikadA samAjaugai mRgalo nai kuvarajI vAMtA karatA mRgalau volIyau-zrImAhArAjakuvAra ! mhArA jatana Apa ghaNA karau cho; SAMNa dANArI kumI kAMI na chai / piNa mhe rohirA jinAva[ra] choM / so rohimai phiranai cArAM, pANI chai tau prA nagarI sArI pAchI vasAya devasyAM / jyUM ApaNau dharatImai nAMmagau kha. rasAla mahIla upara beThA cha / ehave eka rASasanu rasAlu pAvato diittho| tIko rASyasa mAhAkrodhavaMta, vIkarAla, kUDa-netra. hAthame kAtI che, iso duSTa rASyasa cha / tINanu sahorame prAvato jAMNI rasAlu daravAje pAya ubhA rahyA / kamADa jddyaa| itare prAdhI rAtra gayAM detya prAyo / kamADa toDa ne bhAhe pAyo / rasAlue prAvato deSI SaDagarI dodhI / detAM thakAM mAtho, dhaDa alago jAya pddyo| jada rasAlue pAMca alago samudrame nAMSa diidho| ga. risAlu daitane hlyau| deta jANyau / adharAtre pApa halyo jAMNaya prApa darabArara daravAje UbhA rahA / kamAr3a jaDyA cha / rAta pohara doya gaI cha / pratarAyakamai daita praayo| rIsAlurA hAthamai SaDaga kADhayau ch| kamADa toDe deta praayo| rIsAluyai jAMNyau, SaDagarI dodhI / mAtho alago jAya paDyau / tadi rIsAlu daitanai alagau jAye naaNssyau| gha. prati meM na to ukta dUhe hI haiM aura na isa rAkSasa kA varNana hI hai| ___A-A. kha. pache rasAlu mahIlAM gyo| rANInu kahai - jINa nagarI ujaDa kodhI hatI, tINanu Aja me maariiyo| hove prA nagarI suSe vssii| Iso suNIne sarva rAjI humaa| hIve suSe samAdhe rahe ch| kasturIyo mRga sUrya ugAM pahIlI caravA jAe cha / pohara 1 dIna caDhatAM ghare Ave cha / pache rasAlu sIkAra jAe ch| dIna pAchalo pora eka rahe. tare ghare Ave cha / ima sadA ho rahe / ima karatAM rAMNI varasa igyArerI huii| ___ ga. rAjI hoI rANIne prAya kahyo--gAma ujaDa kodho cha, tiNIne to mAracau cha / aba gAMmamai basatI karAvAM / asyo manamai vIcArayo / tadI risAluM pohara dIna caDhatA sIkAra jAye chai pohara dona pAchalo rahatAM sIkArathI zrAvai chai / gha. rasAlu kuMvara sokAra jAyai / pAlo pohara rahai jadI pAchau praavai| rAMNI varasa pATharI huii| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI tarA mana SUsI huvai / tINasU the aAgyA devai to rohime caravA jAvA / taThe kuvarajI bolIyA-hIrajI ! A vAta to the sA kahI / piNa thAna baMdha Solanai sISa devA nai pAchA prAvo nahI to pachai thAnai kaThai jovatA phiraa| ta? hIraNa bolIyozrImAhArAjakuvAra ! Apa sarISA hetu mANasa choDa ne jAtA rahu, so pA vAta kadehI jANajyo mtii| dUhA- jo sUraja prAthUNamai, ugai dinamai hajAra the| prAgana jo sItala paraNa kare, to piraNa hu~ nahI bAra be||84 uttama jananI prItar3I, koraNahI ka velA hoya be| te choDInai vIsare, te jaga maraSa hoya be // 85 kuvarajI chAyA mAherI, kAyA nAno mita be| rAja salA rAjI huvo, to mUjha soSa dyau hitya be // 86 gharaNA dInArI prItaDI, koma mujha chAMDI jAya bai| rUDA rAjida paraSajyau, jIvU jyAM laga kAya be|| 87 kuMvara kahai aho hIraNajI, thAM mhAM Idhaka saneha be| jAvo caravA rohIyA, vahilAM prAjyau teha be / / 88] ___ 22 *vAratA- iNa bhAMtasUkUvarajI horaNane sISa diivii| hive sadAI rohimai cara-pI pAvai / ekadA samAjogana dvArakAsU sAta kosa upara jalAlapaTana nagara cha / taThe haThamala pAtasAha rAja karai cha / uNa rAkasarA bhayasU ghaNA pIrAna pUjatAM ne rAkasane mArIyo sUNIyau ne nagara vasAvAMnI nAma sUNIyau / tare pAtasA ghaNo rAjI havau / ghaNI sIraNI-vadhAi vettii| tiko haThamala pAtasA AparA nagarasU kosa doya upara dvArakA sahamI nadI mIThA pANorI hatI, tINa mAthai vAga lagAvAMnI salA thI, sU rAkasarA bhayasU huvo nhii| ne(te) bhaya miTyo jAMNa ne nadI uparai vAga lagAyau chai / mAhauvalA phUla huvai chai| ghaNI velAM, ghaNI velaDIyA, gI(nI)lotarI cI bhaDA, parabUjA, nIlA goha, sAla, dAla ghaNI nIpajai chai / isaDo vAga chai / * [-]. ga. gha. meM koSThakagata pATha aprApta hai tathA kha. prati meM kevala itanA hI aMza prApta hai-tadI rAMNI mRga, sUMbaTA, menArI jAbatA kre| vyAla, vInoda, hAsya rAMmaNa kare / isI taresu dIna gudAra kre| *-* cihnagata pATha ga. gha. prati meM aprApta hai tathA kha. prati kA pATha nimna prakAra hai-pASato eka sahIra ch| taThe pAtasAha haThamala rAja kare ch| tINare navalaSo vAga cha / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [sau yekadA samAjogame hI raNajI majalasAM karatAM kosa pAMca tAMI jAya nisarayA / taThe Agai vAga Ayau / deSanai mAhai aiThA mala phala-phUla SAyA; piNa vAgamai jAbato ghaNo dITho / ta? tau piNa hIraNa vIcArIyo- jau A jAgA bhalI cha, mAMro cArau piNa maukalau cha, piNa dinarA to veta lAge nahI, avai rAtaro caravAnai aavsyaaN| isau vicArana hIraNa pAcho valyau / sU kamarajIne prAyana kahyau / taThe kuvarajI bolIyA-pAja to hIraNajI moDA ku prAvIyA ? taThe hIraNajI sArI hakIkata khii| ta? kuvarajI sUNanai hIraNIne kahai--- dUhA- bhauma parAI vigADIyA, vAMgAM haMdA phUla ve| raSayamA jaDImai paDau, tau huyasI sahu dhUla bai / / 89 hiraNavAkyAM thAMha sarISA mhArA vAMharU, so kyU DarapAM jAya ve / SAMsA mhai phala-phUlaDA, nIlaDA mAMhare dAya ve // 60] - 23. AvAratA-Isau sUNata prAMNa kuvarajI mUchA hAtha ghAlanai rAjI huyanai kahIyo-hiraNajo ! hibai hu thAMharai pUThIraSau cha / prApa nitya sadAI haMgAma karau / hI hIraNa saMjhayAM paDIyA jAvai sau prAdhi rAtarau pAchau* paavai| yU karatAM ghaNA dIna huvA / aba tiNa vAgavAlA raSavAlA mAlI pAtasAharau nijarAMnai phala-phUla lAgA dIsai / INa bhAMtasU dAtarAM sehanAMNa deSaneM pAtasAha bolIyoarai vanamAlo ! aAja kAla phala-phUla IsA sehanANa sahota ne thoDA pAvai; so kAMI jAMNIjai ? ta, mAlI bolIyau-mAhArAja ! Aja kAla koI ka jAnavara hIlyau cha / sau dInarAM jAvatAM ghaNI karAM chAM, pINa rAtarA vIgADa kara jAvai ch| tapAtasAha rIsa karanai bolIyo-'aba gulAma kAphara, Itanai rauja hamaku Sabara kyu kahI nahI ? maraduda apanA mAla SarAba huvau chai, so tu(ha)mAre tAI soca nahI cha, pIraNa Aja tone guNa mApha kIyA / piNa Aja vAgamai hama prAvageM; bIca achI jagA banavAya raSaNI hama AvaMgau, usa janAvara kI sIkAra karege 1A [-]. koSThagata gadya evaM padya kha. ga. gha. pratiyoM meM anupalabdha haiN| A-A. kha. ga. gha. pratiyoM kA pAThAntara isa prakAra hai kha. jaThe mRga jAya pAtasAha haThamalare vAgame hamesa carane prAve che / ima karatAM ghaNA dIna vatIta huaa| eka dIna pAtasAha tore vAgavAMna phala-phula le gayo / pAtasAha haThamala phala-phula kAMNA-kocarA dIThA / vAgavAnane puchayoM-kyu be vAgavAna ! bahuta dInaMse esA phala-phula kyu lAyA, so kAraNa kAMi cha ? tadI vAgavAna kahI-hajarata, salAmata kavaleyAMna, adharAtaku bAgame hamesa kyA valAya prAvatI he, so vAga vIgADe cha / pAtasAha vAkyaM duho- kyArI' kesara dvASakI2, phalyA kela anAra be| kaMNa caMTe iNa vAgame, puchu uNako sAra be|| Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rosAlUrI [ 5 [Isau sUna nai mAlI bAgamai prAya ne chAnI jAyagA AchI kara raassii| phUlArI bichAyata pAchI kIvI cha / Itarai saMjhayA pddo| ta, haThamala pAtasAha AparA tana-manarA doya cAkara le meM kabAna, tIra, Avadha lene vAga padhArIyA / mAlI yA(A)yanai hAraja (hAjara) huvau; mUjarau kara nai jAgA btaaii| taThe pAtasAha tiNa jAyagA beTha nai mAlInai kahaiduhA- kyArA kesara nIlaDA, phUlI kela anAra ve / iraNa koTa iNa vAgamai, pAsI te lahasI sAra ve / / 61 mAlI kahai pAtasAhajI, mujhaksISa dirAya ve / bhojanakI vIrIyA huI, sau jAMU bAra ve // 92 sUraNa sUraNa sAhiba haThamalA, AvegA teDA cora ve| hamaku dIje soSaDI, bahalo pAuM iNa Thora ve / / 63 pAtasAha agyA tehana, dodhI mAlI jAya ve / hiva te horaNajI hAlIyA, cAro caravA pAya vai / / 64 saMjhyAsa ghaDI cyAraDI, rAta gaI tihAM hiraNa vai / dhIme paga Thavato vahai, deSI na(ca)danI kIraNa vai / / 65] ga. gha. ana (gha. meM nahIM hai) kasaturaco (gha. kasatUrIyau) mRga haThimala pAtasAharI vADI cara cara ghara Avai chai nIta prata (gha. caraM cara Avai) Ima karatAM ghaNA dina (gha. dana ghaNA) havA / aika dinakai samai vAgavAna phala-phUla leI pAtasAhajI hajura gayo (gha. phala-phUla le pAyau, pAtasAharI nIjarai phala-phUla kiidhaa)| koI prAdho, koI prASo (gha. koIka kAMNo) IsyA (gha. IsA) phala-phula (gha. phula-phala) dessyaa| atarAyakamai (gha. tadI) pAtasAhajI bolyA--- (gha. pAtasAha baulyA) kyuM be bAgavAna ! 'ItarA dinamai IsyA phala-phUla kyu lyAyo' ('-' gha. meM nahIM hai) / tadi (gha. tada) vAgavAna kahyau-mAhArAja ! 'koI prAdhI rAtrai prAvai cha, koI balAya cha, so vAga vIgADI jAya cha, nIta pratai Ava chai' / ('-' gha. koIka adharAta ro vAgamai prAva cha, vAga vIgAu jAya cha) / tadI haThImala pAtasyAhane vAgavAna kAI kahai cha (gha. tadI pAtasAha baulyo-Apa prAthamatArA vegA pdaarjyo| vAgavAna kAI kahai)- / vAgavAna vAkyaM / 1. ga. gha. kyaaraa| 2. ga. gha. dASa kaa| 3. ga. gha. INa koTa / 4. ga. gha. puMchu shrnnNkii| [-. kha. ga. dha pratiyoM meM nimna pATha milatA hai kha. vAratA-pAtasAha sAMjhare samIe ghoDe asavAra hoya vAgame pdhaaryaa| pAtasAha ghoDo bAMdha, kabAMNa kasane beTho cha / vAgavAna pINa kane beTho cha / ehave rAtra pohara tIna gaI / tare vAgavAMna pAtasAhanu kahe-hajarata, Apare cau (ru)mA prAyA he| tere marajI hove so karaNA / pINa hamakaM to gharA dIsA sISa dennaa| vAgavAna vAkyaM suNa suNa sAhIba haThamalA, prAyA tumArA cora be| hamakaM to ghara sISa dyo, karayaje rAjIva jora be|| Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] bAta rIsAlUrI . 24. [vAratA-ta? kuMvarajI hIraNane hAlato deSInai Apanai ThIka huii| taThe kumarajI hIraNanai volAya nai keha chaiduhA- suraNIya mRgajI bAjarI, rayaNI gaI re sabe / aMga-phUraka ThIka pINa, e sUkanai duSala sabai // 66 sau tuma prAja ihA ravai, kAlai karajyo kAma bai| prAja ajADI upajai, toraNasU rahau IhA dhAma bai // 67 hiraNavAyakyasUraNIya rIsAlUrAya ko, carIyA vIraNa mujha prAraNa be| rahatA nahI sAhiba ihA, prabhu karasI sau pramANa be||68 cAlatA ThI(chI)ka chaTakIyA, sau vahilo prAvasa be| Ima kahI hIraNa utAvalo, cAlyau mAraga desa be // 66 ghagharIyAMrA saurasaM, bhAgo jAve eraNa ve / turata vAga meM prAvIyo, haThamala jyAMNyo neNa be // 100] __A 25. vArtA-taThe pAtasAha gugharIyAMrA jhamakasaM dharatIrA dhamakArasaM tIrakavAMNa sAvaceta karaneM rUSAMrA poTAmeM jovai chai / chAMno-mAMno cAla chai nai manamai jANa cha-Aja mArA vAga vigADanavAlAnaM mArasaM / Isau citavyau thako rUSArI biDamai aAvai chai / taThai haThamalarI chAyA DIlarI hIraNamai pddii| taThe horaNa ucau dessiiyau| taThe tIra sAMdhiyAM thakI pAtasAhana dessiiyau| taThe hIraNa pAla sAMdhane vAgarI bhIMta kudiiyo| taTha pAtasAha lArai bhaagau| so hiraNa satAbIsU prApare vAratA-tada pAtasAha haThamale vAgavAnakuM sISa biidhii| ga. gha. aisyo pAtasyAha] vAgavAnakai tAI kahyau---bhalA pAtasyAha ! salAmata, Apa dona prAthamatAM aikalA pdhaarjyo| tadi pAtasyAji dona prAthamate aikalA pdhaaryaa| vAgavAna vAgamai ekalo baiTho ch| AdhI rAtra gaI chai| atarAyakamai vAgavAna ghugharA vAjatA sAMbhalane pAtasyAhajIsaM kaho-mAhArAja mAna soSa dijai, thAro cora Ayo cha, aba pAparI prApa jAMNo / vAgavAna pAtasyAnai kAMI kahai... dUhA- suNo pAtasyA2 haThomala, pAyo thAroM cora the| mAMne to ghara sISa dyau, karajyo sAhIba cora ve // atha vAratA-tadI pAtasyAhajI kahyau tuM ghrjaa| 1. gha. meM yaha gadya nahIM hai| 2. gha. pAtasAha / 3. gha. haThamalAM / 4. gha. thaaNhro| 5. gha. kojyau / [--] kha. ga. gha. pratiyoM meM kuMvarajI evaM hiraNakA gadya-padyAtmaka saMvAda anupalabdha hai| ___A-A. kha. ga. gha. pratiyoM meM 25, 26 evaM 27vIM vArtAoM kI vAkya-racanA isa prakAra hai Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [87 ThIkANe pAyau; nai pAtasAha Soja jovato caMdramAre cAMdaNAsU lAra pAvai chai / rAta AdhIrA pAtasAha SiNa satabhomIyA heTho Ayau / hiraNa pAtasAne deSane chopa beThau nai pAtasAha jove chai / titara paMSAro jAvatAIro mAMhe kuvarajI kiiyau| ta? pAtasAha SaSAro sUNane vIcArIyo-pro hiraNa rIsAlUrau chai ne rIsAlU jAgai chai; kadAcita Sabara paDajAvai tau parAbI huvai; tau avAra tau kaThaiI chAMnau rahaNau joga chai nai parabhAte hiraNanai saudhana sIkAra karasyAM / Isau vIcAranai mahIlAre pUThavADe jAvaNa lAgau / ta, mahilArai pUThe pAgalI vADI phala-phUlArI hutI nai rIsAlUrA paratApasU ghaNI phalI-phUlI cha / tikA bADI pAtasAha deSa nai mAMheM jAya sUtau / taThe risAlUnai hiraNa yAda aAyo-raSe aAja choMka huI cha, hiraNa kuzala pAvai to bhalo / yU soca rIsAla karai ch| tarai pauhara eka huI / ta, kuMvarajI hiraNarai SaTai aayaa| hiraNanai deSyau nahI nai hiraNa pAtasAharA DarasU alagau DhuDhAmai chiipiiyo| nai kumarajI sauca karai cha / dUhA- re phUTaramala hiraNalA, rayaraNI gaI sahu sAtha vai| prAyo nahI re hiraNalA, huvau vairI hAtha be // 101 kha. ehave maga ghugharA vAjatAM vAgaro koTa DAka mAhe pryo| haThamala kahe-suNa be, ghaNA dona kA jAtA hatA, aba kAMhA jAego / iso mRga suNake pAcho bhaago| tada pIche hamala ghoDe asavAra hoya mRga puThe doddiiyo| maga jANe-pAja mane maarsii| mele nahI (naI) pAcho jovato, jIbha kADhato, Darato pAcho jAe ch| vAMse haThamala hoyake yu kahe-aba terI Thoka lyu / tadI maga phorato phorato rAtraro mAraga bhulo, dIsA cuka huu, rasAlurA mahIlAM nIce hoya prAge nIsarayo / tada haThamalavAkyaM duhA- jaSya rASyasa vetAla hai, sAhukAra ke cora be| bhAgA bhAgA kahAM jAta hai, kyu na kare phora sora be // 22 mRga vAkyaM hoNahAra so budha upaje, bhavItavya koNahI na hAtha the| terA nAma he haThamalA, prAvo kara mujha sAtha be // 23 vAratA- mRga iso haThamalanu khyo| rasAlurA mahIlA dIsA mRga pAcho phoryo| haThamala poNa pAchA phIra mRga dIsA doDyo / mRga nAsane navaSaMDe mahIle cddhyo| haThamala vIcAre- kyAM jAMNAM, kAMi jInAvara cha ? kaThe I besa rahyo hosI / mora donA maga carane / pAcho Avato jada rasAlu sIkAra jAtA / jINa dIna mRga pAyA pelI sIkAra caDhIyA / vAMsAthI maga rAMNI tIre dhujato, Darato, nAsato, bhAgato, jIbha kADhato, praayo| rANI Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 ] bAta sAlUrI 26. vArtA - isau vicArane kuMvarajI rAMNIne prAyanai kahIyau - Aja hiraNa yo nahI, tiNarI babara karaNe jAvaM cha; the jAbatAI karajyo / hiraNa Ave to jAto kIjyau / itarau kahI ne ghoDe caDhI nai hathIyArAM kasIyau thakau rohIro mAraga sodhato jAya chai / itarai sUraja ugI jANanai hiraNa uTha nai cyAre ho kAMnI jovatI, halave halavai hAlato thakI mahilAM zrAyau / Age kuvarajIne nahI dIThA / taThe rAMNIne pUche che dUhA - kihAM gayA kuMvarajI prabhAtakA, kiraNa ThAmai kiraNa Thora be / rAMgI hai re hiraNalA, tAharI bAhara joya be / / 102 rAta nAyau tu hiraNIyA, tiragasU Sabarane kAja be / kahAM tu tau hiraNalA, kahai tu kAraNa zrAja be // 103 kuMvarajI soca gharo kIyo, tAre kAraraNa rAta bai 1 tu ihAM kuMvarajI rohIyA, tAharI kahi tu vAta be // 104 hiraNavAkyaM hiraNa kahai rAMragI rAtarI, vAta nahI kahI jAya be / maiM jIvata milIyA tiko, lahajyau acaMbho mAya be / / 105 vAgAM nIlaDA caraNanUM, pUhatA bAhara SI ( dhI) Tha be / lAgI hUM Age calyo, iMhA huM prAyau noTha be // 106 vIcArIyo- - Aja mRgane Dara ghaNo chai, so kAMi ka to kAraNa dIse che ? tadI rAMNI navapaMDe mahIle caDhI / upa[ra]lI bhoma caDhane deSe to eka nara rUpavaMta, kabAMNa kasIyA vAga mAMhe jhADAMrA goTha jove chaM / iso deSane rAMNI haThamalanu kahe ga. pratarAyakamai ghudharA vAjatA thakA vAgamai DAke paDayau / atarAyakamai haThImala pAtasyA bolyA - ghaNA dinaro jAto tho, pINa zrAja ThIka paDasI / prataro sAMbhale mraga pAchohI ja doDyo / tadI haThImala pINa pAche huvo| mraga mana thakI jAMNyo - zrAja monai choDeM nahI / pAtasyAhajI kahai - ghaNA dInaro jAto tho piNa Aja Thika paDasI / mraga pAcho nAla nai jibha kADhato doDyo / tadi mraga rAtakai sabai Darako mArayau dasA bhula gayo / tadi mlAM prAgali nIkala gayo / te pAtasyA mRganai kAMI kahai hA - jANyA rISyA vivatAla hai, sAhUkAra ke cora be / bhAga bhAga kAhA jAtA hai, kyUM na karai tu sora be // 18 mRga kAMI haiduhA - hoNahAra budha upajai, bhavatavyA kaNIhAra be / --- terA nAma chaM haThImalA, prAyo kara muja sAtha be // 16 - atha bAta - aisyo mRga kahyo -- kahe nai mraga doDyo / prAge jAtAM mArage socyau - huM to dasA bhule gayo, mahala to pAchai rahyo / tadi mRga pAcho phirayo / maihalAMmeM zrAyo / pAche Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI chIpAyau tabelA ThAragamai, bAhara pUThe jora be / jANU mahilarI vADIyAM, bAhara hosI ko ra be / / 107 tina prAyo thAM kanai, itare ugau bhora be / thAMsU molavA AvIyau, votI mUjhamai jora be // 108 27. vArtA - rAMgI hiraNa-vAtAM sAMbhalane mailAM caDhI, pUThalI vADIyAM sAMmo deSaM chai / ta haThamala pAtasAha piraNa sUtau jAgIyo / sau dADhIrA kesAne pharakAva chai, zrAlasa moDai chaM / taTha rAMNI jAMNIyau - hiraNarI vAhara dIsa~ chai / piNa varasa solai aThArai rahatAMne hUvA, so kuMvarajIrA tapa-tejasa koI zrApaNaM naiDo phurakyau nahI, ne o parI AdamI vADImo zrAyane sUraMto chau nai parabhAta huM vAM jAgyo / nirabhaya thakau ubhau tikau tau koI taredAra disaM chai ? isI rAMgI vIcAra na vatalAvaNa kIdhI - A dahA - vADI mehalAM zrAdamI, sAha zrache kinU cora ba~ / rUSAM chIpAyau kyUM rahyau, DhIlo huvI jU Dhaura bai // 106 para ghara para dharatI taraNA, bhaya nahI mAnau chau mana be| bhauma vaDAraNI hoyasI, ghararaNI bhaumanau tana be // / kAcI kalI mata lUbIya, pAkA lAgegA hAtha be / jIvata jAvegA mAnavI, nahi kau bijA sAtha be // 110 3 111 pAtasyAha pINa Ave che| zrAge mRga hAphato-kAMpato rANI narSa Ayo; rANI Age prAya Ubhau rahyo / rIsAlU sIkAra gayo che / tadi rANI vIcAracau - zrAja mRgane Dara kyuM che ? tadI rANI navakhaMDe maihala caDhI deNyau / deSaM to eka AdamI bANasuM jhADa herai cha- jANe mRga bhADa chapyau chai / tadi haThImala pAtasyAne kAMI kahai / gha. tadI pAtasAhA bAgamai zrAyA / prataraM ghugharA vAjatA suNIyA / tadI pAtasAha baulyo- -ghaNA dInA ro jAto thau paNa prAja ThIka paDasI / mRga sAMbhali pAchau nAThau / pAtasAha pArcha Ave che| mRga rAMNI kanai zrAyau / jadI rANI jAMNyau zrAja mRgane Dara ghaNau chai / jadI goSarDa zrAye nai deSaM to eka AdamI kabAMNa-tIra lene zrAve che| mRga Darako mAracau chopyo chai| jadI rANI kAMI kahai 1. kha. ga. gha. kA pAThAntara nimnalikhita hai rAMNI vAkyaM duhA- vAgAM 'mahilA' mAnavI, sAhukAra 'ke' cora be / [ ha 'darabata ho' chopato phore, DhAMDho 'gamAyo ke' Dhora be // 24 ''ga. gha. mAhIlA / ke / vAgAM mAhi / hereM ke / 2. 3. donoM dUhe kha ga gha pratiyoM meM zraprApta haiM / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e0 ] bAta sAlUrI pAtasAha vAkyaM ' freet 2 prAM zrAvalI, kIsakA baM dASa zranAra bair / kiraNa pUraSa haMdI goraDI, kIsakA bai darabAra baM* // / 112 rANIvAkyaM * sAlU haMdI goraDI, unakA haM [dA] darabAra bai / tuM kAraNaM kyUM pUcha bai, tAMharai paSa vAra bai // IhAM tu ubho kima rahyau, kaisau tuM husIyAra bai N / [ 28. vAratA -- IsI bAta kahI / taThe haThamala pAMtasAha vADI vAharai prAyau / taThe rAMNI pAtasAharI rUpa deSatai mUstAga huI / naiNa-bAMNa AmA sAmA chuTA / taThai pAtasAha manamai jAMNIyau -jai A tau mustAka huI tau phatai huI, sArI hI vAta sabha / Isau vIcArane haThamala bolIyau -arI rAMgI ! mAro ghoDau tIsAyau cha, thorosau pAMnI pAvau tau bhalo kAMma karau / taThe rAMNo kahai - dUhA - torA nAma haThamalA, haThiyA chai merA bhI nAma bai / farst belo jau careM, to IraNa pradara grAma bai / / 114 viSa balIkA IhA SarA, vAga I catura saMjAMraNa be / zrAsI caravA ghauDalo, tau hu karisa pramANa be / / 115 1. kha. haThamalavAkyaM / ga. tadI haThamala pAtasyAha kAMI kahai / koI kahai | 113 2. kha. kIsakA re / ga. gha. kINa haMdA / 3 kha. ga. zrAMbalI / dha. AMbalI be rANI / 4. kha. kIsakA re dArama dvASa be| ga. gha. kINa 'haMdI tuM' ('-' gha. haMdA ) anAra be / 5. kha. ga. gha. koNa haMdI tuM goraDI, koNa haMdA darabAra ( kha. durabAra) be / 6. ga. rAMNI haThImala pAtasyAne kAMI kahai gha. zraprApta hai / 7. kha. ga. gha. pratiyoM meM 113veM padya evaM zraddhalI kI jagaha nimna dUhA prApta hai rasAlu haMdA prAMbA prAMbalI, rasAlu haMdA dArama drASa be (gha. rasAlu sIcyA anAra be ) / rasAlu haMdI hU~ goraDI, uNa haMdA durabAra be // 26 gha. tadI pAtasyAha [-] kha ga gha pratiyoM meM 28, 26 tathA 30vIM vArtAoM evaM padyoM kA pAThabheda zradholikhita rUpa meM milatA hai kha. vAratA - rAMNI haThamala prate iso jAba dIgho / tada haThamala kahe- mAMro ghoDo tarasyo che, so pAMNI pAvo / jadI rAMNI DaravA lAgI / tada haThamalavAkyaM - Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [ 61 pAtasAhavAkyA me haThIyA chaM haThamalA, haTha pAtasAha mairA nAma be / amRta-velI meM carU, jo sora jAvai tau jAya vai / / 116 rAMNIvAkya amRtavelI jo carau, tau dharasyau IhA sIsa be|| taba prAvau iraNa mehalame, jIvana visvA vIsa bai // 117 suMNa ho sAhIba haThamalA, sUrI haMdA kAma ve / kAyara SaDaga na bAvasI, rakaraNa daisI dAma be // 118 sUrA pUrA sau husau, pAsI tai maihala majhAra be| sAI sosane doya nai, pAvo mehala aTAra be|| 119 haThamala mana kAThau karo, mauhyau rUpa saneha be| caMDhavA lAgau cUMpasU, para triya joDava ni(ne)ha ba / / 120 eka SaMDa caDha dUsare, tIjai SaMDai jAya ba / sAtamai caDhanai bolIyau, thoDAsA pANI pAya vai // 121 mhe paradesI dosAvarA, prAyA tAlI jAya be / nAnAsI nAjaka goraDI, thoDAsA pANI pAya vai // 122 rAMragI jhArI bhara leI, sItala pAchI nIra vai| prabala sUgaMdhA sAMmUDI, ubhI prAya nai tIra baM // 123 jhArI haThamala hAtha le, pAraNI pIvana hAtha ba / jhUkIyo sUgaraNIrakAM cUvai(bhra vai), jANai gahalau vAtha vai / / 124 rAMNIvAkya kara DhIlA ghaTa sAMghUDAM, nIra dulo Dhala jAya baM / paMthoDau tirasyau nahI, neyaraNAM rahIyau labhAya bai|| 125 hu haThAlu haThamalA, haThIyA hamArA nAma be| merI pAga batrIsa vaDa, upara chogA cyAra be // 27 rAMNIvAkyaM tuM haThAlu haThamannA, haThIyA tumArA nAma be| vISako velaDI jo care, to sora dharI ihAM prAva be // 28 haThamalavAkyaM huM haThAlu haThamalo, haThIyA hamArA namAM be| e amRtavelaDI me cara, jo sIra jAve to nAMSa be // 26 iso kahe haThamala mahIle cddhyo| Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI haThamalavAkyaM hama paradesI paMthIyA, pAyA tIrasyA Aja be| joM sUgaraNI mana raMjI ke, prApau tau sojhai kAja ba / / 126 parIya u(du)heli chAtIyAM, bAMdhI nairaNAM-bAMraNa ba / tAko trIsa lAgI SarI, rAMNI karIya pichAraNa ba // 127 rAMNI sUraNa mohita hUI, kodhI gharaNa mahAra be| rIsAlU haMdI gauraDI, coraDI karavA tyAra bau // 128 mANasa te nahI DhoraDA, para trIya rANe neha b| nArI pata choDo turata, para pUraSAMsU neha bai // 126 te nArI gaDhasUraDI, hovai jagamai harAMma vai| tyU e rosAlUrI goraDI, haThamalasU hita kAma baM // 130 26. vAratA-iNa bhAMtasUM jAba-sAla karane haThamala nai rAMNI bichAyata baiThA / mAho saneharI vAtAM karatAM, caupaDa ramatAM pAtasAha sArI hI vIdha rIsAlarI pUcha lIvI, manarI vAta sAro hI lIvI / caturAIrI kalAsUrAMNInai mohata kiivii| haThamalavAkyaM eka paMDa caDhI dusare, tIsare SaMDe prAya be|| me paradesI paMthIyA, thoDAsA pANI pAva be // 30 dhAratA- haThamala iso kahIyo / tare rAMNI kuMjo bhara pANI pAvA gaI / haThamala pANI pIvA laago| rAMNIvAkyaM duho- kara cIdA dAru ghaNo, nIra Dhule dula jAya be| paMthI nahI tuM tarasIyo, neNA rahyo lobhAya be // 31 vAratA-jada haThamala pAtasAha rAjI huuu| rAMNI pINa SusI huii| donuM nava SaMDe mahIle cddhyaa| copaDa ghelyaa| haThamala vAkyaM duho- copaDa ghele catura nara, dasa dasa mohara lIgAva be| naTaNa na pAve sudarI, dyo dhura aSyara dAva bai // 32 rAMNIvAkyaM nAhara setI adhIka bala, sAhIba catura sujANa be| hasa hasa vAtAM karata suM, bagAM (DA)su kIso gumAna be // 33 vAratA-ima prAmA sAhamA duhA-gAhA kahIyA, ramyA-ghelyA, bhoga-dhIlAsa kiiyaa| haThamala rasAluko Sabara puchI-sIkAra koNa velA jAe che, koNa velAM pAchA pAve che tokA kaho / tava rAMNI kahe-pohara 1 dona caDhatAM jAve che, pohara 1 dona pAchalo rahe, tare prAve cha / iso suNa ne haThamala asavAra hoyane ghare gayo / taThA pache mahIlAre bAraNe menA hatI. so bolI-bhalA bhAbhIjI ! saSarA huA, thAne cha mInArA pAlI moTA koyA thA, so Aja prAchI kInI; pINa rasAlu bhAine praavnndyo| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [ 13 dUhA- je para pUraSAM kAmanI, hIla-mIla laNahAra be| te patinai kAkara-samo, giraNe nita kI nAra be|| 131 30. vArtA-iso pAtasAha manamai vIcArI nai rANInai kahoM-'tare tAI pAtasAhakI mUdI karU, tairA hAla hukama, tairA hukama sArI pAtasAhImai kruuNgaa| terI ANa-dAMNa koI lopana pAvai nahI / dhanakI dhanIyAnI karUgAM / hasa vAtakai vIce jau kachu kUDa hai to SUdA mairai tAi sajhA devegaa| yA vAtamai kasIra na jANoyau / tumAMrA hItAkI kabUlAyata isa tarapha rhaigii| arI merA nagara nehaDA hai| aba tumArA manakI tuma kro|' ta? rAMNI bolI-pAMtasAha ! sIlAmata, abI le cAlau to ThIka hai; nahI to rIsAlU AvaigA to veta vanagA nhiiN| tapAtasAha rAMNInai laineM utthiiyo| ta, sUvo nai meMNAM pIjaramai beTho thii| tarai meMnA kehavA lAgoduhA- dasa mAsa haMdI paraNIyA, kuMvara rIsAlU tauya be| sevatAM solaha varasamai, kIdhI to manamai joya be // 132 rIsAlU kuMvarane choDaneM, kyU jAvai ghara ora ve / para pUraSAMsU nehaDau, kima koja nija jaura ve // 133 ga. aisyo haThamala pAtasyAhana kahyau / tadI pAtasyAhajI kAMI kahai-thoDo so pAMNI pAyo, tIrasa lAgI ch| tadI rAMNI nIcI utaravA laagii| tada rAMNI pAtasyAharo nAma pachyau / tadI pAtasyAha rANIne kAMI kahai dUhA-- merA nAma cha haThomalA, navahathA haThI hoya be / merI pAgha vatIsa vaDa, upara chogA cyAra be // 23 rAMNI pAtasyAna kAI kahai-rAMNIvAkyaM dUhA----tu haThImala tuhImalA, haThIyA terA nAma be / _raSI velI jo care, sIra dharIyAM prAva be // 24 tadi haThImala rAMNIne kAMI kahai duhA- huM haThavA haThImalA, haThIyA merA nAma be / __raSI velI je carai, sIra jAeM to jAna be // 25 tadi mhaila cddhyaa| rAMNIvAkyaM___ duhA-aika SaMDa duje SaMDa, tIje SaMDa prAya be| me paradesI pAMthIyA, thoDo so pAMNI pAva be // 26 vAta-rAMNI pAMNIko kuMjo bhara lAI / pANI pIvA laagaa| rAMNI kAMI kahai---- dUhA--kara chIdo kyuM kara pIvai, nIra Thula Thula jAya be / ___ paMthI nahI tIsAIyo, nayaNAM rahyo lobhAya be // 27 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64] bAta rIsAlUrI 31. vArtA-A. isA dUhAM meMNA rAMNInai kahyA / ta? rAMNI pIjaro Sola nai meNAne kADhInai pASA Sosa nASI ne kuro levAne utthii| ta, sUvai vicArIyorAMDaDI menaina mArasI to abai DAva kaaddhnnau| dUso vicArane pIjarA mAMhaithI sUvI nIkala nai mainAne cAMcame pakaDai nai uDIyau / sU sehara bAre diSaNA disai kAMnI mAhAdevaro deharo chau, tiNarai vAraNa eka moTo prAMbI cha, tiNare peDarai SoSAla cha, tiNamai menAnai vaisANa nai kahai chaidUhA- kAmaraNa hoyaDA koraNI, jIvata rahI tuM prAja ve / hiva sArI sIdha hoyasI, neha vilUdhI nAja ve // 134 32. vArtA-hivai nAmrakaNa rAMDa kanAtUM jIvatI chuTI cha / so hamai pASAM-parA vegI hI AvasI / SoNa pINorA jatana karabau krtuuN| kINa hI vArtame kasara bAta-tadI pAtasyAha rajAbaMdha huvA / nava SaMDe mhaila caDhyA, copaDa ghelyA / tadI rIsAlUko veI puchaco-kadI sIkAra jAai cha, kadI prAva cha ? tadi rAMNI kahyo-pohara dina sakAra car3hatA jAe cha, pohara pAchalo rahatAM prAvai chai / tadi haThImala pAtasyAha nai rAMNIro cIta-mana eka-meka huvo / jAMNe-astrI raMbhA cha, INasubhoga bhoga, aisI to devatArai ghara nhii| tadi haThImala bhoga-vIlAsa karI nara-bhavano lAho lIdho, aika-meka huNvaa| pohara doya rahe nai sISa maaNgii| tadi rAMNI kaho-tumheM nIta-prata INa velA prAvajo, Ima kahane sISa diidhii| Apa ghare gyaa| Itara maiNAM bolI-bhalAM, bhAbhI ! the aisA hUvA / thAMna mahInAkA pAlyA thA / so thArA to aisA laSaNa cha / piNa rIsAlu bhAInai prAvAdyo / gha.-vAratA--tadI pAtasAha bolyo-thoDau so pANI pAvo / tadI rANI pAvaNa laagii| dUhA--kara chodau pANI pIva, nIra DhulI dulI jAya be / __paMthI nahI tosAiyo, naNAM rahyo lubhAya be // 17 tadI rANI pAtasAhAro nAma puchayau dUhA-merA nAma haTha bhalA, navahaTha haThIyA hoya be| merI pAgha vatI puDa, upara lugA cyAra be|| 18 vAratA-tado rAMNI kahyau-uMcA pdaaro| pachai nava SaMDe caDhyau / rasAlu veI puchacaukadIyaka sakAra jAya chai ? pohara dIna rahatAM prAvai chai / pacha pAtasAhA rAMNI mAho-mAhe hasa, rama cha / mAnava-bhavaro lAho le nai sISa maaNgii| tadI rANI kahyau-the sadAI Avajyau / pAtasAha paro gayo / pachai maiNAM bolI-bhAbhIjI ! the paNa pAchA havA ! bhAI rasAluna pAvAdau / . A-A. cihnabhita pATha kha. ga. gha. pratiyoM meM isa prakAra prApta hai-- kha. itaro khiiyo| tare rAMNInu rIsa cddhii| so paMjarA mAhethI menAne kADhane mAra nAMSI / tadI subaTe jAMNIyo-monu pINa mAra nAMSasI / tada lala-pala kara mIThe vacane kahIyobAIjI ! monu garamI ghaNI hove che, so bAre kaaddho| tada rAMNII pIjarA mAhethI suvAne bAre kADhIyo / tada suvaTo uDane prAMbe jAya beTho / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [65 koI paDaNa deuM nhii| na lArai rAMNI nai pAtasAha soca kIyo / pAtasAha kahI-beTe sUvaTai ghaNI kIvo / abai to kAma taredAra cha / dUso vicArai chai / tiNa velA sUvau uDane satarbhUmIyA mehalA upara prAya beThau rAMNI nai pAtasAhanai ho keha cha A[dUhA- hai sUgaraNI mhe paMSIyA, kiraNare prAMvA hAtha be| piraNa chala kara mhe chai tarayA, bali mAMharo nahI nAtha ve // 135 piNa thai jAvo goraDI, pAtasAhare sAtha vai / mAMharo dharaNI jaba AvasI, tada mhe hausyAM sUnAtha ve / / 136 sAida bharasyAM goraDI, cauraDI kIdhI cora bai / sAMhAM ghara pUhatI goraDI, kari kari bahu manavAra ve // 137 piraNa ko dAya-upAyathI, lAsAM thAne iNa Thora ve / rIsAlUrI tuM goraDI, mhai maitai kodhI jora ve // 138 bhalA tumhe suSIyA huvau, mhe duSIyAro deha ve / sAhiba karasI sau bhalA, paMSI paMSI sA leha ve / / 136 pAjUnau dina ati bhalo, jIvata rahoyA mheha ve|| hiva sArA hI thaukaDA, karasyAM sArA jeha ve / / 140 33. vArtA-taTai pAtasAha nai rAMNI sUvArA dUhA sUNyA / tara manamai jANIyo-je sUvaTo kAma SarAba kare to aAja to pro kAma na karaNau, sUvArai koi vatAM krsyaa| isau pAtasAha vicArane rAMNInai kahai-hai rANI ! Aja to the aThe hI ja rahI, sAthai le jAU to sUvI chaTaipaga cha, sau uDanai kuMvarajIna kahai / kuvara ghoDau dapaTAyane AMpAMne poca ne donhAMhonai mAra nASa / tiNasU Aja mAne sISa huvai chai nai sUvAre yeka pavanavega ghauDo chai so lyAvaM cha / tiNa mAthe thAne caDhAya nai eka ghoDI meM lejyAvasyAM / ] ga. Itaro khyo| tI vAre rAMNIne rIsa cddhii| tadI maiNAMko galo pakaDyau, pIjarA mAhI thI kADhIne mArI / tadi suMvaTo Darapyo; jAMNyau-monai pINa maarsii| tado suvai cakora thakai dAva kIdho / monai garama ghaNI hove ch| suvAna pIjarAmhaithI paro kADhayo / tadI suyo maiNAMne mArI tadI suvo Uco jAya baittho| gha. tadI rANIne rIsa paaii| tadI maiNArau galo kATayau / tadI suvau Darapyau / suvau kahavA lAgau-mone garamAI ghaNI havai chai| pIjarA mAhIthI paro kaaddhiiyo| suvo uDe nai navaSaMDA mahala upara jAye baiThau / [ - jkha. ga. gha. meM koSThagata dohe evaM gadyAMza aprApta haiM / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ] bAta rIsAlUrI A taThe rAMNI sUjane bolI - pAtasAha ! silAMmata, prApa kayAM sU pramANa hai / tiNa Soja ramAyAM sArA hi thoka hosI / prApa dina pAMca sAta tau ghoDai caDhine iNa hI velA padhArabo karo; vilAsa kare nai padhArabo karo / dina pAMca-sAta parcha dAva lAgasI, so hI karasyAM / dhirAM kAMma sidha hUvai / dUhA - utAvala kIyA alUkIya, sanai sane sahu hauya ve / mAlI sIMca so ghaDA, rIta AyA phala hoya ve / / 141 ain vicArIne kaho, rahasI tiNArI lAja ve / UTha kaho utAvalA, to virasADai kAja ve / / 142 Sijamata - ba dhI rAvalI, jAMNo citta makAra ve / 144 sAlU ne choDasyU, koi ka DAva aTAra ve / / 143 sUSa karasyU sArI vAtarI, paMSIDArI pukAra be I lAgavA nahI dyU eka hI, karasyU~ huya husIyAra be // zrApa SUsI pIuM padhArIyai, duSa ma karo koI zrAja ba e / sAhiba sArA hI husI, zrapaNA cityA kAja ba / / 145 34. vArtA- isA samAcAra pAtasAhanai kahIyA / taThe haThamala seMNAsUM sISa karaneM gharAM dIsA hAlIyo so ghare pUhatA / neM rAMraNI dIlagIra huyane sUtI / sUbo satabhaumIyA mehalAM caDhIyo thako kuvarajIrI vAta jo hai / A B itarai sAgI vIrIyA huI / taThai kuMvara ghoDau pilAvatAM prAyA / grAge suvAna mehIlare iMDAre veTho dIThau / taThe sUvAne kuvarajI pUche dUhA - Aja ujADA desama, pharaharIyAM paMSAla vai / cihna disI jAvo camakatoM, naiNA karIya visAla ve / / 146 pIMjarIyArA poDhaNA, sau ihA kima tume prAja ve 1 kyA vidhavIta ka dASIya, kaisA hUvA zrAja kAja bo // 147 B A-A. cihnati pATha kha. ga. gha. pratiyoM meM nahIM hai / B-B. kha. ga. gha. pratiyoM meM gadyAMza evaM padyoM ke sthAna meM nimnAMza hI prApta hai kha. ehave rasAlu zrAyA / tadI suvaTo rasAlu prate kAMI kahe che ga. pratarAyakarma rIsAlu jI pINa zrAvyA / zranai suvo bolyo / suvo rIsAluna kAMI kahaigha. tara rasAlu zrAyau / suvo kAMI ka hai - / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlarI [17 sUvAvAkyaM' paMca paMSerU sAta sUvaTA, nava tItara dasa mora be| rAjA rIsAlUrA mehalamai , corI kara gayAM cora be // 148 rIsAlUvAkya cora ihAM kuMNa prAvIyo, ehavo iMhAM kuNa sUra be| sAca kahai re sUvaTA, mata boleje kUra be // 14610 sUvAvAkyaM 1 aMho aMho kuMvarajI rIsAlUvA, me nahI volAM jhUTha be| mhai piMjarArA vAsiyA, so kima maMdira pUTha bai / / 15012 [35. vArtA-ta, kuMvarajI manamai vIcArIyo-sUvI-meMNA piMjaramai hutA; so sUvau mahilA upare beTho; tiNaro kAraNa kAIka to chai? isI vicAranai kuMvara mehalo cddhiyaa| taThe sArA hi caritra dIThA / sejha rUdolI, vichAtA sala dIThA, pAMnArAM pika ThAMmara dIThA / taThe rAMNIne jagAyanai kuMvarajI pUcha chadUhA- prAja mehila pAchauM varaNo, para hatha lIdho lUTa bai| sAcau kahai bai sUcaTau, rAMNI kaho para pUTha be // 151 syU kodho rAMgI ehavo, cAritra salugA nairaNa be|| laTa kAlI nArI kahau, sAca kaho morI sairaNa bai // 152 36. vArtA-hai rANI! sUvai vAta kahI, sau sAcI ke kuDI ? taThe rANI vicArIyoM-iNa sUvau harAMmaSora mArA caritra kumarajI- kahiyA disai chai; piNa mAharA caritra Agai kuvarajI kaThai pUgasI, kaThA tAI sAca kaDhAvasI ? iso vicAranai kuvarajIne rAMNo kahai chai-] 1 kha. sukavAkyaM duho| ga. gha. duho| 2. kha. pAMca / 3. 4. ga. gha. uDa gyaa| 5. ga. gha. dasa / 6. ga. la. doy| 7. kha. rAjA rasAlure mAlIye / ga. gha. rIsAlu haMdA dhvlhr| 8. ga. gha. koI corii| 6. 10.11. 12. kha. ga. gha. meM anupalabdha haiM / [-]. kha. ga. gha. pratiyoM meM kevala nimna vAkya hI prApta haiM kha. vAratA-rasAlu suvaTArA isA vacana suNa ne rAMNIne kahe-juuM rAMNI ! subaTo kAI kahe che ? rAMNI kahai ga. vAratA-aisyo trIbhAva suMNa ne rIsAluM rAMNIne kAI kahe-rAMNI ! suvo kAI kahai cha ? tadI kahyau gha. vAratA - tavI rasAlu kahai-rAMNI ! suvau kAI kahai. cha ? tadI rAMNI kahai Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66] bAta rIsAlUrI dUhA- kUDau bole cha sUvaTau, meMnA gaI avanAsa be|| tiNasU cUMkA bolaDA, rAja sUNyAyA tAsa be // 153A hama kI loyaraNa loiyA, hamathI toracA hAra be / hama hI sejha hI rUdalI, hama hI nhISyA taMbola be // 154B [kaMmarajIvAkyaM pilaMga chapIyAM chATIyAM, DhIlI bhaI yabaMdAMraNa be| tIra bhayA vISa hau rIyA, kima kara caDhIya kabAraNa be / / 155 rAMNIvAkyaM UM ekalaDI mahIlamai, toraNathI kIdhI cola be| sAca na vaulyau sUvaTau, galAM haMdI rola be // 156] A. isa dUheke sthAnameM kha. ga. gha. meM kevala nimna vAkya hI prApta haiMkha. subaTo juTha bole cha / ga. juTho bole ch| gha. suvo dhUla SAyai chai / B. kha. ga. gha. meM nimna do dUhe prApta haiM rasAluvAkyaM duho- koNa e loyaNa loiyA, koNa e toDayA hAra the| kINa e sejAM mugadalI, kINa rAlyA taMbola be // 35 rAMNIvAkyaM hama hI loyaNa loiyA, hama hI toDyA hAra be| hama hI sejhAM mugadalI, hama rAlyA taMbola be|| 36 ga. tadI rIsAlu rAMNI nai kAI kahai chadUhA- koNa hI loyaNa loIyA berAMNI, koNahI5 toDyA hAra be| koNahI' sejAM rUMdalI, koNa hI nAMSyA taMbola be|| 26 rANIvAkyaM me hI loyaNa loIyA be kaMvara, me hI toDacA hAra be| me hI sejAM saMdalI, me hI nASyA taMbola be|| 30 gha. 1. tadI rasAlu kahai-1 2. gha. kaNa ho| 3. gha. luiiyaa| 4. gha. meM nahIM hai| 5. gha. konn| 6. gha. koNI / 7. gha. raalyaa| 8. gha. luhiiyaa| 6. gha. meM nahIM hai| 10. gha. raalyaa| [-]. koSThagata saMdarbha evaM 155 tathA 156vA dUhA ga. gha. meM aprApta hai tathA kha. prati meM eka hI vahA prApta hai jo isa prakAra hai rIsAluvAkyaM palaMga chIpAe chAMTIye, DhIlI bhaI abadAMNa be| tIra bhAthA hama le cale, kIma kara cADhI kabAMNa be // 37 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [ 69 A 37. vArtA-iso saMNa nai kuvarajI ucA jovA laagaa| taThe chAtarai pIka nIjara prAyoM / taThe kuvarajI volIyA-rAMNIjI sAhiba ! ora kAma to the kIyA, piNa chAtare pika kiraNa lagAyoM ? o pIkaro to jodhAra havai nai savA maNa loha DIla upara rASai; tiNa vinA itaro uco na lAge / tara rAMNI volImAhArAja kuvAra ! o pIka to meM lagAyo chai / DholIya cItI sUtI thI tare mai chAtanai vAhyo / taThe kuMvara bolIyA-dUrasa kahI chai; piNa kAMnA sUraNIyAM to na patijyUM, prAMSyAM dIThA patijyU / sau pro DholIyo cha, tiNa mAthai sUya ne pIka bAhA / ta? rAMNI DholIyA cittI saya ne pika nASyo / sau pIka pUThau mAthA upara Aya paDyau / ima doya-tina vAra ghaNo mehanata kIvI, piNa pIka pUcho pAya pdde| taThe kuvarajI bolIyA-rANIjI! ghaNI mehanata kIvI, thAMharA guNa nijara aayaa| ____Bitarai sUvI piNa mahilarA iMDAMsU uDanai kuvararo hAtharo aMguThA upare beThau / saMvAsaM kuMvarajI sArI hakIgata keha diivii| manamai jAMNIyau-je koI pUraSa balavaMta jorAvara cha, piNa dAMNA-pAMNI chai to sAro hi jAbato kara lesyAM / iso vicAra ne kuMvarajI sUMvAne pUchIyo-sUvAjI ! menA kaThai gaI ? tarai sUtroM manamai jAMNIyo-jai avai sAgai vAta kahuM to rAMNIro nAma hUvoM, tarai sUrva kahyaumAhArAja kUvAra ! manai choDanai jAtI rahI / tarai kuMvarajo bolIyA-sUvAjI ! astrarI kINahI rI nahI chai / B CyaM vAMtAM karatAM kuvarajIro bola horaNa saNIyau / ta, hIraNa kuMvarajIsaM mIlavA aayo| vItI, tIkA bAta ahamI-sAMmI puuchii| taThe-kuMvarajI jAMNIyoMnizcau haThIyo pAtasAha kahIje, tIkoi ja disai chai| isI vicAra na hIraNanai varaja ne kuvarajI soya rahyA / A-A. cinhagata pAThabheda kha. ga. gha. pratiyoM meM nimnollikhita hai kha. vAratA- rasAlu kahe-deSA, the mAM deSatAM navaSaMDAke chAje taMbola naaNsso| tadI rAMNII pAna-bIDI cAvane chAjA sAru taMbola nAMSyo / so rAMgore pAcho mAthA upara prAya pddyo| jada rasAlu kahIyo-thArA guNa jAMNyA; the vese rho| ___ga. vAratA- tadi rIsAlu kahyo-mhAM deSatAM naaNsso| taMbola navapaMDai chAjai nASa deSAlo to the sAcA / tadi pani cAvyA / taMbola nAMSyo / mAthA Uparai pAcho bhAvI pddyo| tadI rIsAlaM kahyau-aba baiso / mhe jANyA yAM(thAM)ne / gha. tadI rasAlU kahai-mAMha deSatAM pAna tamASu SAvau, navapaMDyAkai chAje tAMbola nAMSo / tadI rAMNI pIka nAMSyo, so pAcho mAthA uparai prAvI paDyau / rasAlu kahyau-the ThakAMNa baiso, thaharau jaaNnnau| B-B. yaha aMza kha. ga. gha. pratiyoM meM anupalabdha hai| C-C. kha. ga. gha. pratiyoM meM cihnita aprApta hai| Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ] bAta sAlUrI AparabhAtaro pUhara huvau / taThe ghoDai savAra huI yanai sUvAne le sokAra diyaa| rAMNIne jAbatA divI / taThe sUbo ne kuMvara sahira bAre jAyanai ghoDau chAna jAyagAme rASIyo nai sUvo ne kuMvarajI chAMnese uparavArDa hoya ne mehalarI distri Ayane beThA / B savA pahara dina caDhIyo / taThe haThamala pAtasAha navala ghoDai caDhI nai NI mehalAM prAyo / Tha~ sUvAne kuMvarajI kahIyo - jAvo, the Sabara lyAvo / deSAM rAMNI ekalI chai ke daukalI chai ? taThe sUvojI chAMnese mahilAM deSane pAchau kuMvarajI pAsa Ayo / Aya neM dUhI kaho - B [ dUhI- karasU kara melAvIyA, sejhAM leta savAda bai / Dara kiro nahI kuMvarajI, aba mata karI thai vAda be / / 157 38. vArtA - taThe kuMvarajI hathIyAMrAM sajhine pAtasAharo mAraga jAya rUdhIyo cha / pAMNIpathau ghoDI pIlAvai chai / taThe suvAneM kuvarajI kahIyau - jA, tu bara deva / taThe sUvI uDanai maihilAM upara grAya beThI / TahukA diyA nai samasyAMbaMdha dUhI keha chai - --- dUhA - zrAiyo leSa bAlAhakA, dUSa-sUSakA virataMta be / zrAvegI yAro motaDI, para baMdhI kulavaMta vai // 158 36. vArttAisau dUhI kehane kilola kara beTho che / pAMSAM pharapharATa kare chai / roma roma cAMcasUM samAre che / iraNa bhAMtasUM ghaDI yeka caritra karaneM pAtasAhaneM sUnAya nai bolIyo A- A. kha. ga. gha. meM nimna pATha hai kha. ima karatAM tIko dIvasa batIta huuM / bIje dIna rasAlu sIkAra caDhIyA / subaTAnuM sAthai lIyo / mahIlA nIce chAMnA jAya baiTha rahyA / ga. tadI rIsAluM dujai dIna sIkAra jAtAM suvAne lAre le gayA / zrApa sokAraro mIsa karene mahalAM aikata jAe baiThA / 1 gha. vUje dona sakArako masa karenai gayo / suvA ne hIraNane le gayo / so zrAghoso jAye nIcalI bhumamaM chAnoso baiThau / B-B. kha. ga. gha. kA pATha isa prakAra hai kha. itare haThamala phera Ayo / uMco mahIle caDhyo / rasAlu caDhaNa dIgho / ga. atarAyakamai pAtasyAjI zrAyA / haThImala uccA caDhayA / rosAluye caDhavA dogho / gha. tara donerakai varSAta haThamala pAtIsAha maihala UparaM caDhyau / rasAlu jAvA dIdho / [ - ]. kha. ga. gha. pratiyoM meM koSThagata gadyapadyAtmaka aMza prApta hai / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [101 dUhA- AIyo kuMvarajI prAvIyA, sehara kanai pAzrAMma bai| ramo re paMthIDA samajhine, uDa jAvo nija dhAma be 156 ima TahukkA saralA dIyA, satabhaumIna dhAma bai| rAMgo-haThamala tihA sUNyau, uThIyA choDI kAma bai / / 160] * 40. vArtA-isA samAcAra sUNanai pAtasAha sAvaceta hUyaneM, hathIyAra paDihAra leine, Aparai ghoDai Aya nai pAgaDe paga dIdho / ta, rAMNI ghaNI vIrahame matta hUI / tapAtasAha rAjA-mArI cAla pakaDane keha chaidUhA- rayaNI duSakI rAza bhI, bharasI guNa saMtAba be| DholI sahu DhIlI paDI, jAvo kalejA kApa be // 161 meM viraharaNI virahA taraNI, phITa sUvaTA tujha phoTa be| sUparI ghaDIya chuTAya dI, jIvata vIdhI coTa bai|| 162 haThamala haTha kara cAlIyau, nija mAraga mana raMga be / Age rIsAlU deSIyo, turaMga kudAle abhaMga be / / 163* [41. vArtA-pAtasAhajI AparA mAragamai cAlatAM Age rosAlU kuvarane ghoDau kudAvatau dIThau / taTha pAtasAha jAgyau--Aja coTa hsii| ima cAlatAM prAMmA-sAhamA milyAM, vatalAvaNa huii| taTha kuvarajI kahai--re haThamalA vAvalA ! mAharA mahilA mAMhi corI kIdhI, tiraNaro jAba dirAvo / taTha pAtasAha bolIyoterA mehilakA cora me hU~'; tere karaNA huvai, saM te karalai / ta? kuMvara bolIyotu sUrabIra chai to pehalI hathIyAMrAM hAtha kro| taThe pAtasAha bolIyau-hu~ hAtha karasyUtarai the kItarIka vAra rehasyau ? yU manavAra karatAM kuvara-pAtasAha maMchAM vaTa ghAlyo / tarai rosA karane pAtasAha savA maraNaro bhAlau kAMdhe huto, so kuvara sAhamau vaahyo| taTha kuvarajI kalAsU ttaaloyo| so bhAlo dUra jAto Satyo / ta rIsAla Aparo bhAlo lene pAcho vaahyau| tiNa pAtasAhare chAtIme dhUto bAhira pAra nikala gayo / tare haThamalajI ghoDAsU heThA paDIyA / taThe kuMvara heTho utara ne pAtasAha kanai prAyane kahai chaduhA- nAra parAI vilasatAM, kAMTA pUra tUTAya be / sIsa sAI java dIjIye, mIca paDai sUci kAya be|| 164 *-* 40vIM vArtA kA gadya-padyAMza kha. ga. gha. pratiyoM meM nahIM hai| [-]. koSThakAntarvartI 41vIM vArtA ke gadya-padyAtmaka aMza kI vAkyaracanA kha. ga. gha. pratiyoM meM isa prakAra varNita hai Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 ] bAta rIsAlUrI sUraNa re haThIyA pAtasA, tAharo bala hiva phora be| haThamala dharatI loTAto, corI paDI sIra cora be|| 165 hiva rosAlUM sIsa kU, vAhyA apaNA Sagga be| haThamalakA sIsa kapoyA, te mAragane vagAva be|| 166] 42. vArtA-taTha pAtasAhanI kAlajo kADha, nai ghoDArA tobarAmai ghAla, naiM mAthAro lohI chAMgalAmai lene seharamai kuMvarajI aayaa| prAgai kINahI rI hATama carI lei, ne telarA ghaDA bharIyA thA sUnI hATa mAMhai, tiNa carIme tela lene lohI bhelA kIyA, nai prApare ghoDai asavAra haya, ne navalaSo ghoDo hAthe SAMcane AparA mehalAMrI vADImai bAMdha dIyau; nai Aparo ghoDo sadAI jAgA bAMdhIyo, ne sUvAne kahIyo-pAtasAhanai mArIyo chau| itaro kehane tobaro, carI je (le)ne mehalAM kuMvarajI AyA / prAyane rAMNIne kahIyau-je Aja sIkAra AchI kIvI cha / baDA sIradArAMrA sAtha bhelA huvA chA so meha to ArogIyAsA ne tAharai vAstai lAyAM chAM, so saMbhAla lIjyau / itaroM kahIne heThA utarIyA ne hIraNa kane gyaa| abe thai nisaMka thakA tiNa vAgamai hagAma kari paavo| iso kehaneM sUvAne kahIyau-jAvau, the rAMNInai jitAvaNI kara devjyo| ta? rAMNI mAMsa tobarAsU lene rAMdhyo ne telaro dIvo kIyo chai| hivai mAMsane rAMdhane ssaadhau| taThe suvo thAMbhai vesane rANInai sUNAvai chai-A kha. hAsa-vIlAsa kara pAcho utaratAM rasAlue vATa bAMdhI hatI, tINa mAhe pAya pddyo| rasAlu bolIyo-haThamala ! tughaNA dInAro jAto hato pINa aAja husIyAra hujyoM; huM mArIyA TAla melu nahIM / tada haThamala kahe-hu tAharo cora chu; tINa vAste pelo loha tuM kr| tada rasAlu kahyo-pelI loha tuM kr| jadI haThamala kahe--mAharA hAtharI lAgA tuM koNane mArasI ? to hI pINa rasAlu pelI loha na kodho| tare haThamala navahatho jodha-ghoDe caDhane savA maNaro bhalako sAdhane rasAlune bhalako vaahyo| tada rasAlue prasapAra thake ttaaliiyo| para rasAlue bhalako sAMdha hamalanu vAhyo / jada mAtho prAya prAge pddiiyo| ga. tIhAM jAe bhoga-vIlAsa kiidho| pohara eka tAI rahe nai pAcho uutryau| tadi rIsAlu bolyo, kahyo-haThImala ! ghaNA dInaro jAto tho, prAja ThIka paDasI; abai tuM samAva / tadI pAtasyAha kaho-hU to thAMharo cora chu, pahalI to tuM dai| tadI rIsAlUM kahauhU to paihalI loha na karUM / tadI haThImala kahyau-merA hAthakI vyAkara pIche kIsakai daigA ? tadi haThImala pAtasAha navahatha ghoDe caDhayau ch| tadi savA maNako bhalako saaNdhyo| rIsAlu TAlyo / rIsAlu haThImala sAMbho bhalako saMdhyo, haThImalara dIdhI / mAthau alago jAna paDyau / gha. pAtasAha rame-ghele nai nIce utrcau| tada rasAlu kahyau--- ghaNA dInaro jAto thau paNa aAja Thoka paDasI / rasAlu bhalako sAMdhai nai haThamAla pAtasAharai dodhii| pAtasAha heTho pddyau| mAtho vaaddiiyo| A. 42vIM vArtA kI vAkya-racanA kha. ga. gha. pratiyoMmeM nimna rUpa meM likhita haikha. jada rasAluai haThamalaro kAlajo kADha lodho| caravI kI tela kaaddhiiyo| pache ghare Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta sAlUrI dUhA' - pIu kacole pIu vATake, pIu bIvalairI dhAra be / nAra" be / / 1676 pIu to peTame saMcaracau zraje na dhApI hAtha pou 'mUSa' ' parajale 2, chinabhara jIvatar3AM ' 'jaMga mAMNIyo", mUMbA pIche 17 16 the dInAM meM jo jAMgata 3 14 2 rAMNIvAkyaM 2 25 jImIyA 4 mRgalA " haMdA " rahyau "chipAya " be / rAMNI 21 SAya be / / 168 sAhaba 27 be / G 30 pIu mArIyau, to karatI kaTArI ghAva be / / 16631 43. vArtA - isI bAta saMvejI rAMNIne kahI / ku~varajI chAMnA thakA bAtAM sUNI / tara manamai vIcArIyo - zrA astrarI mAMre kAMmarI nahI / 72 zrAyA / kAlajI ne tela rAMNInu dIdhA / rAMNI jAMNyo- mRgaro kAlajo dIse che / so kAlajo rAMdhI SAdho / saMdhyAe tela dIve socIyo / tadI subaTo rAMNI prate kAMi kahe che 103 ga. tadi rIsAlu haThImalaro kAlijo kADhi rAMNI naSe le gno| rAMNIai rAMdhyo, bAdho,, dIvalaM bAlyo / tadi vo bolyo gha. pAtasAharoM kAlajo rAMNI narSa prAMNyau / rAMNI tIrAsuM rAMdhAyo, dIvAne ghAlyau / tadI suvo bolIyo gha. prati meM yaha dUhA nahIM hai / hI prApta haiM maM jAMNyo mRga mArIzra suvA, mujha deSaNarI cAha be / jo haThIyo munau jAMNato, to karato kaTArayAM ghAva be // 32 / / gha. saiNa / 17. gha. jIvatAM / 1. kha. sukavAkyaM / 2. 3. 4. kha. prIu / 5. kha. dIvalAkI / 6. kha. meM 7. kha. prAyo / 8. kha. sAra / 6. yaha dUhA ga. gha. meM nahIM hai / 10. kha. prIu 11. ga. muSa / gha. muSaM / 12 ga. pIu / gha. saiNa / 13. kha. SINa / ga. pIu 14. 15. ga. divalo / gha. dIvale / 16. kha. chopAya / ga. gha. jalAma / 18. ga. mAMNIyo rAMNI / 16. kha. munA / ga. gha. muvAM / 20. kha. 21. ga. pIna / gha. meM nahIM hai / 22. ga. rAMNI suMvAne kAMI kahai / 23. kha. dIdho me / 24. kha. jImIyo / 25.26. kha. kAMha 28. kha. jAMNu / 26. kha. meM nahIM hai / 30. kha. kaTArIyAM / isa prakAra hai- pache / ga. keDe / gha. meM prAprApta hai / I mRga haMdo / 27. kha. sAva / 31. ga. prati meM yaha vahA kha. vArasA tare rasAlu jAMNIyo-zrA zrastrI mAM joga nahI / ga. vAta- sadI rIsAlu jAMNyo-zrA yasatrI mAM jogI nahI / gha. vAratA - rasAlu maMname jAMNyo- prasatrI mAMha jogI nhI / nahIM hai / gha. saMNa / 32. kha. ga. gha. meM 43vIM vArtA ke nimna vAkya Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] . bAta rIsAlUrI dUhA- deSo hutI dasa mAsanI, pAlI kiraNa vidha poSa be| hiva para ghara maMDapa karI, astrIjAtarI proSa be|| 170 kehanI astrI na jAMgajyau, kuDo neha racaMta be|| pUTha parAI nArIyAM, na dhare eka hI kaMta be // 1712 sAsarIyA pIhara taraNA, kulana karatI SarAba be| parapUrUSAM manaDo raMje, sakala gamAve Aba be // 1723 44 vArtA-iNa bhAMtasU kuvarajI citavanA kare che| itare rAta gaI deSane, sArI jAbatA karane, rAMgone mehalAMmai jaDanai dUjai mehalAMme suutaa| hiraNa caravA gayo / sUtro meMNA pAsa gayo / jatana-jAbatA sArAhIrI huii| hive parabhAta huvo| ta? koI ka jogo, astrIro vijoga huvo, nagara deSane pukAravA aayo| Age nagara kaTheI ka sUno, kaTheI ka vastI deSane koNahI kane pUchIyore bhaiyA ! i nagarakA rAva kahAM hai ? taThe AdamI bolIyo-aho jogIjI mAhArAja ! mhe to rAjArA mehalAMsU gharaNA pAgalai rahAM chaaN| e sAhamA satabhomIyA AvAsa sonerA kalasa cilakai, tike rAvarI jAyagA ch| mhe to rAvajIne kadeI deSIyA na chai / thAhareM kAma chai to the jaavau| taThe atIta rAvajI jAyagA pAyaM / sArI hI sUnI diitthii| dUhA- nahIM ghoDA ratha uMTIyAM, hAthI ne sUSapAla be| cAkara-bAbara ko nahI, e nRpa kehA havAla be / / 1735 ima citavatA prAvIyo, rIsAlU mehalA heTha be| ghoDo deSyau hiraNene, vasatI jAraNI neTa be| 1746 45. vArtA-taThe mehalAM hai, atIta ubho rehanai pUkAra kIvI-are bAbA / merA dhaNI kouM nAMhi hai, tere pAsa AyA haM; so mero vAhara karIyau mAhArAja ! merI astrIke tAMI mAMTI paNeM eka jogI legayA; so merI dirAya devo| jyU merA jIva moro huvai; tere tAMi vaDA pUMnya huvegaa| isI pUkAra kiivii| ta, rIsAlasUNane heTho utarIyo; jogI pAsa Aya hakIkata puuchii| taThe jogI royavA lAgo / tare rIsAla kahai--. 1.2. 3. tInoM dUhe kha. ga. gha. pratiyoM meM nahIM haiN| 4. 44vIM vArtA kA aMza kha. ga. gha. meM nimna vAkyoM meM hI likhita haikha. itare prabhAta huo| eka atIta mehalAM nIce prAya ubho rhyo| ga. tavI savAra huvo| eka atIta mhalA nIce pAye Ubho rhyo| gha. meM yaha aMza bilakula hI nahIM hai| 5. 6. donoM dUhe kha. ga. gha. meM nahIM haiN| 7. 45vIM vArtA ke sthAna meM nimna vAkya hI kha. ga. pratiyoM meM upalabdha hai-kha. vIlApa karato rove che / tare rasAlu puchayo-kyu rove Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta sAlUrI bhara bhara nayaMraNa , sIma jAMgo AAparI, ghara tuMmArA jogI bAkyaM dUhA- jogIDA rasabhogIyA' rAjA merI vAlahI, mo pyArI mana mAMha be / balai na mUka ehavo milai, sUMdara rUpa sarAMha be // / 1761deg me strI vina sUnaDA, jIvaDA jAta hai doDa be / mAMDAI jogI le gayo, mAMharAM jIvarI mora be // 17711 mata roya be / joya be // 175 meM marahUM trisa kAraNe, karIye mAMharI sAra be / tere zrAge pUkArIyA, sUraNIya mAMharI pUkAra be / / 17812 46. vArtA - taThe kuMvarajI manamai vIcArIyau je rAMNIne iNa jogIne parI deuM to pApa kaTai / isa maname vicAra karane jogine kahai chai 93 hA 14- prAya sajogI dhyAnamai rahoye" jaTA vanAya mAharI paraNI premakI, cADhI tAharai pAya20 be / / 176 47. vArtA - iso sUNa, jogI rAjI huyanai keha chai- terA paramezvara bhalA karIyo; merA jIva ghUsa koyA / tuMmArI rAMNI pAuM jahAM mere kisa vAtakI kumI hai / taThe kuMvarajI le ne pAMNIrI [jhA] rIsUM saMkalapa kIdhI, nai rAMNIne maihalAMsU kADha nai jogIne parI dIvI ne kahai chai 25. 15 105 6 be / che ? tare jogI kahe - mAharI strI mane mokase huno jAMNI mane choDa nora jogI lAre gii| tI vAschu / rasAluvAkyaM - ga. goraSa jagAyo / tadi rosAlU kAMI kahaigha. prati meM isa vArtA kA kucha bhI aMza likhita nahIM hai / 1. kha. rasabhogIDA / 2. kha. neNa / 3. kha. ma. / 4, 5. 6. kha. zrIyA na hove / 7. kha hamArA / 8. ga. aura gha. prati meM yaha hA nahIM hai / 6 10 11 12 sandarbha evaM brUhe kha. ga. gha. meM 13. 46vIM vArtAkA zraMza ga gha pratiyoM meM praprApta hai likhita hai prApta haiM / tathA kha. pratimeM isa prakAra vAratA - rasAlu jogInu rovato deSI manamA bIcArIyo - zrA prastrI iNa jogIne dya to bhalI / rasAluvAkyaM / 14. kha. duho / 15. kha. raho 2 / ga. rahi / 16. kha. banAva / 17. kha. mAharI strI paraNI jIke / ga. mAMharI astrI paraNI / 18. ga. cohaDI / 16. kha. ga. tumaare| 20. gha. yaha hI nahIM hai / 21. 47vIM vArtA gha. pratimeM nahIM hai kintu kha. ga. pratiyoM meM isakA rUpAntara isa prakAra haisva. vAratA - rasAlu eso kahi yogIne strI-dAMna dIdho / hAtha pAMNI ghAlIyo; zrIkRSNA punya kIdho / jogI bahuta rAjI huzro / ga. vAratA - tadi rosAlU zrasatrI dIdhI / tadi jogI huyo / jogIrA hAtha meM pAMNI kyo; rAMNInaM paraM bIdhI / -- Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ] bAta rIsAlUrI dahA- jAvo rAMNI viDAMNoyA, jogI lAra jagata be| the maMdA sora gayo hivai, para vaNIyAM gata citta be // 180' 48. vArtA- iso kahina jogIne sISa diivii| abe mRgalA ne sUvA ne menAM na sarvane sAtha lene kuMvarajI asavAra havA sehara bAre aaayaa| ta? saMve vicArIyoMkuMvarajI saha to Aja nagara choDIyau ne kaThei ka aAghA jAvasI / taThe sUvo keha chaidUhA- aho rIsAlU kuMvarajI, kyUM choDyA rUDA ghAMma be| kiNa disa majala karAvasyau, kiNa pUra kehane gAMma bai / / 181' kuMvarajIvAkyaM sUvA kiNa deze calAM, sUrAM kisA videsa be / jihAM apaNAM anna-pANIyA, jihAM karasyAM para seva(vesa)be // 1825 46. vArtA- taThe sUvejI bolIyo-mAhArAjA kuMvara ! Apa ghaDI eka paMga thaMbhajo, so meMnAMne lene pAuM / taThe kuMvarajI bolIyA-meMnAM to jAtI rahI thI, so abe the kaThAsU lyAvajyo ? tare vAsalI hakIkata sUvai sArI khii| ta? kuMvarajI jAMNIyo-je sUvo vaDo para upagArI cha / rANIne jIvatI rASo; nahI to hu A vAta suMNato to rAMNIne mAra nAMSato / piNa syAvAsa iMNa paMSorI buddha meM / dUhA- uttama jIva huve jike, jiNa tiNasUM upagAra the| karatAM na jANe hAMNa be, rASe sUSa para kAra be // 1830 50. vArtA- iso vicArane kaMvarajI bolIyA-je savAjI meMnAMne kiNa tare lyAvasyau; huM sAthe hi cAlU ; pIjarAmeM lene pAghA caalsyaaN| iso kahIne kuMvarajIne sUvo mAhAdevajIre dehare le gyo| Age kuMvarajI mAhAdevajIro darasaNa kIyau, pUjA kIvI, araka pUpha ghaNA caDhAyA, dupada kIyA, sUta kiivii| pache meMnAM meM sUvAne pIjarAme ghAlane kuMvara AghA cAlIyA / ' 1. yaha dUhA kha. ga. gha. pratiyoM meM nahIM hai| 2. 48vIM vArtA ke sthAna para kha. ga. gha, pratiyoMmeM nimna vAkyAMza hI upalabdha haiM kha. rasAlu ghoDe asavAra hoya Age cAlyA / mRga, subaTo sAthai ch| rAjA mAnarI desa sAru ssddiiyaa| ga. parcha rIsAlu prasavAra hoya nai mRgane sAtha leI paro gyo| gha. saverai choDe parI rasAla parA cAlyA / 3. 4. 5. 6. 7. 8. gadya-padyAtmaka aMza kha. ga. gha. meM nahIM hai| Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 107 bAta rIsAlUrI [hivai rANI sAmIjI kane UbhI thakI vicArIyo-pro kAma SoTo havo;sAMmIrA lAre kisI tare jAuM; piNa dANA-pAMNIrI vAta isIhIja huI; hUMNahArane koI pUga sake nhiiN| duhA- daIvAMdhIna liSyA jike, aMkaNa bhisaleM sIsa be| jesA duSa-sUSa sIrajIyA, jesA lahai nara dosa be / / 184 rAMmasarIsA bhogavyA, vArai varasa vanavAsa be| to hu~ gINa (tI) ketalI, daIva liSyA te pAsa be // 185] 51. vArtA- iso manameM rAMNI pIchatAvo koyo ne manameM vIcArIyo-je dAMNA-pAMNI chai to sArA hI thoka karasyaM / iso vicArane rAMNI jogInai kahaisAMmojI mAhArAja ! aThe to sUnyADa chai ne aThAsUM sAta kosa upara jalAlapUra pATaNa cha, taThai haThamala pAtasAha jA (rAja) kara cha, taThe hAlo, jAya vasyA; prAMpaNau guMdarAMNa krsyaaN| taThe sAMmIjI rANInai sAthe lene cAlIyo / sehara bAre jAyane jalAlapUra paTanaro mAraga lene cAloyo / prAgai hAlatAM thakAM mAraga mAMhe pAtasAha mUvo paDIyo chai| taThe rAMNI deSa ne manameM vicAra chai-deSo, pAtasAhasU raMga-vilAsa karatAM, tike Aja mASyAM bhiNa-bhiNATa karai chai ne kAgalA sIsa kuMcUre chai / * dUhA- haThIyA' rAvata vAkaDAM', to viNa rena' vihAya be| teja' parAkrama tAharo', 'so hiva'1deg kAgA11 SAyabe // 186 [-]. koSThagata gadyapadyAMza kha. ga. gha. pratiyoM meM aprApta haiN| *. 51vIM vArtAke cihnita aMza kA pATha-bheda kha. ga. gha. Ga, pratiyoM meM isa prakAra hai kha. 'puThAyo" rAMNI 'mahIlAMsu'2 'nIcI utarI'3 'pratItanu kahe'4- 'mo sAthai prAvo'5 'jadI jogI sAthe huyo' 'rAMNI cAlI cAlI' 'haThamala mugro paDayo hato, taThe prAI / 'rAMgI vAkyaM'- / '-'. 1. ga. pache / gha. pAchAsu / Ga. hivai vAMsAthI / 2. Da. mahIlAM thii| ga meM nahIM hai| 3. gha. meM nahIM hai. 4. gha. jogI tora pAI / Ga. jogIne kyo| 5. gha. meM nahIM hai| i. mau sAMthe huvau / 6. gha. Ga. meM nahIM hai| 7. gha jogI, raannii| 8. ga. haTImala pAtasyAha mavo paDyau cha, jaThe prAvI nai trIbhAva deSyo / gha. haThamala muvau paDyo, jaThe pAI uubhii| Ga. haThamala pAtasA mArIyo hutau jaThe prAi / 6. ga. rAMNIvAkyaM jhurnnaa| gha. kAMI kahai / Ga. rANI vAyaka / ___ 1. ga. gha. htthiimaa| 2. kha. sAmata / ga. gha. sAMvata / Ga. saaNmii| 3. kha. gha. cha. bNkddaa| 4. ga. geNa / gha. vana / 5. kha. rayaNI na / ga. rayaNa / gha. rahyo na / cha renn| 6 kha vIhAya / gha. jaay| 7. ga. kAle / gha. kaale| 8. ga. muMDake / gha. muSe / Ga prtaap| 9. ga. gha. kAgale (lai)| 10. kha. U. aba / ga. UDa UDa / gha. ura ur| II. kha. kAga ne kutaa| ga. paDai / gha. pare / Ga. kAga kuttaa| 12. ga. vijAya / gha, rojaay| Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] bAta rIsAlUrI hariyA' huyajo vAlamA', jyU vADIke siMga be| mo naguNIkai kAraNa, karaka' vesAMNyA kAga be / / 18710 [rAvata bhiDiyAM vAMkaDA, tAharA hAtha salUra be| mo niguNIka kAraNe, kAyA kodhI dUra be|| 188 harIyAM vAgArAM rAjavI, phUlA haMdA hAra be| toto chetI bahu paDI, kUDai iNa saMsAra be // 189 bAlApaNarI prItaDI, pUraNa kIdhI pIra be| lAgA hAtha chayalakA, hiva tosUM huvo sIra be / / 160 kArIgara kiratArakA, chayala kiyA tasU hAthe be| jIhAM pIuM thAMrI chAMhaDI, tIhAM pIuM mAharo sAtha be / / 161 mo saraSI nigaraNI taNe, kAraNa kAyA choDa ye| hAbhAgaNI jIvatI, rahIya karaDakA mora bai / / 162 phiTa phiTa kubadhI sajjanAM, kono naho mUjha sAtha be| Sabara na kA mUjhanai paDI, to mIlatI bhara bAtha be // 193 rasa ramatAM maihalAM vipe(Se) copaDa pAsA sAra be| te choDI dhara pAtharathA, sIsa dhaDa jUvA vAre be|| 164 prema-gahilI hathai, mAMharA pIure saMga be| yUM nahIM jAMNyau haThamalA, to karatI raMgame bhaMga be / / 165 jAMNa na pAI haThamalA, navi pUgo mUjha DAva be| je huM mArayo jAMgatI, to karatI kaTArayAM dhAva be / / 166 rUDA rAjida jAMNajyau, mUjhane cUka na koya be / je hu jANatI mArIyau, tau hu~ karatI doya be // 167 1. kha. htthiiyaa| ga. hriinaa| gha. U. hriiyaa| 2. kha. ku. hojyo| ga. hoai| gha. hoyo| 3. kha. ga. gha. Ga. blhaa| 4. kha. jyu / ga. gha. Ga. jyu| 5. kha. vaaddiikeraa| ga. gha. vaaddiiko| Ga. vADIkai / 6. kha. sAga / ga, gha sNg| Ga. vaag| 7. kha. ga. noguNIka / gha. magaNaka / Ga. nigaNIke / 8. kha. krame / ga. karaMka / gha. karAMka / Ga. krke| 6. kha. besaaryaa| ga. vsaayaa| gha. baiThA / U besaarcau| 10. isa dUlhe ke pahale eka aura nimna dUhA kha. prati meM milatA hai kAlA muhake kAgale, uDa uDa paraho jAya be| mAharA prIuko pAsalI, hama deSata mata SAyabe // 44 [-]. koSThAntargata dUhe kha. ga. gha. hu. pratiyoM meM anupalabdha haiN| Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [ 106 vyApyArI jyU vaTAuDA, vAlada jyUviNajAra be| ladIyAM lotha par3I rahI, kAgA kucare SAra be // 198 pAMnA phalAM mahilA, sIsa raSaMgA soDa be| ke nArAjya sAjanAM, lahu mUjha hoyaDai joDa be // 166 aba begA milajyau haThamalA, bhAjyUM mAMharA deha be| jyAM haThamala jyAM hu SarI, sAco jAMNajyau neha be / / 200] 52. vArtA-isA viraharA dUhA kahyA / manarA maname samajha kiiyaa| piNa kehaNakI vAta nahI bnnai| iso vicArane rAMNo sAmIjIne kaho - sAMmIjI mAhArAja ! para upagAra ro kAma chai / hiva hakA dharma chai- pro maDo paDIyo cha, tiNanai agana bhalo karaNo joga ch| tasAMmIjI vAta maanii| vAta mAnaNe rohime lakaDA bhelA kIyA / cAre SAI de nai vaharavI mAhe pAtasAharI bUtha melii| taThe sAmIjI kahai - A to hIMdu to nahi dIsai chai; e to turaka disai chai / ta? rAMNI duho kahai cha / ' dahA- mAMNasa deha viDAMNIyA, kyAM hIMda mazalamAMna be| prAga jalAyA kAyane, hIMdu-dharma nidAna be|| 2012 [53. vArtA-taThe cahame bUtha mele ne upare cejo karane kaMsaghasasU Aga lagAI / jhAlo-jhAla huii| taThe sAMmIjIne vANI kahai - mAhArAja ! iNa talAvasU pAMNI rI tuMbI bhara lyAvo; jyaM maDAne bhITIyA cha, so chATo levA ne aAghA cAlAM / taThe sAMmIjI tuMbI lene talAva kAMnI gayA ne lAre rAMNI kahai 1. 52vIM vArtA nimna pratiyoM meM nimna rUpa meM hai kha. vAratA-iso kahe rAMNI ghaNI jhuraNA kiidhaa| pache pratItanu kehe-vanaSaMDa mAhesu lakaDA lyAvyo, jyuM prApe iNanu dAgadyAM / jadI jogI vaname phIrane lakaDA lyaayo|| ga. aiso rAMNI kahyo / ghaNA jhuraNA kIdhA / pachai atItane kahyau-lAkaDA lAvo. jau prApe praNInai dAgadAM / tadi atIta lAkaDA lyAyo / gha. meM ukta aMza hI nahIM hai| Ga iso rANI kahai na jhUraNA ghaNA jhUrIyA cha / parcha pratItanai kayo--sUkA lAkaDA vanamAhithI lyaayau| 2. kha. ga. gha. Ga. pratiyoM meM yaha dUhA nahIM hai| [-]. kha. ga. gha. Ga. pratiyoM meM 53, 54 tathA 55vIM vArtAmoM ke gadya-padyAMzoM ke sthAna para kevala yahI gadyAMza upalabdha hai kha. ceha cuNane rAMNI mAhe betthii| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 / bAta rIsAlUrI dahA- haThamala molajyo sAhibA, bahalA ma rahajyau dUra be| pAI agana prajAlane, lahajyau hita bharapUra be / / 202 pragana saraNa tAharo karU', mAharo pIu molAya be / sAhiba sASI mAMharo, sAtha dIjyau saMbhAya be / / 203 54. vArtA-isA duhA kahine paramesararo nAma le ne 'ho haThamala ! thAMro sAtha begA huyajyau, iso kahIne cahIme paDI, rAma saraNa huii| taThe sAMmIjI sInAMna kara ne tuMbI bharane pAchA AyA / taThe rANInai cehame balatI diitthii| taThe sAMmIjI kahai-- dUhA- raMDI rAjI nA huI, kuMmara thakI kara kUDa be| me vidanAmI raca gaI, nAra deI tujha dhUDa be / / 204 sata kIdho ne sAha baNa, hiMdu-turaka samAMna be| jasa SATI jAlamataraNau, jalaNa dharacau e prAMNa be / / 205 raMDI bhaMDI te karI, mAMNa mUkAyo moha be / SAra dIyau mUjha chAtIyAM, bhalI karI mujha doha be|| 206 to sarasI nAra taNA, SelataraNA mana khela be| prANataNA pAsA DhalyA, meM mata kodhA mela be // 207 kAMmaNa kArIgarataNI, kAmaraNa ketha paDeha be| sAta kIyo sAseM gaI, bhalo diSAyo naiha be // 206 sAlI mo mana mAharI, bhaMDI rAMDa bhaDAraNa be| to sarasI vAlI varasa, deSI loha thaDAMha bai // 206 55 vArtA--isA duhA sAMmIjI rAMNone valatIne sUNAyA; piNa jyAM rAjyAMsa mana vedhIyA teke dUjI tatha na jANa / hiva rAMNI haThamala lAre sata kI dho] so bala bhasma huI / sAmIjIne do vaDA sAla huvA / so ghaNo voSAsa karavA lAgA, piNa garaja kAI sare nahi / agana lagAI / rANIi haThamala puThe sata kodho| pratIta rovato pAcho gayo-jA raMDI, terA burA huiMgA . ga, Aga lyAyau / lAkaDA salagAyA nai rANI mAhe betthii| lAkaDA lagAyA, haThImala sAthai sata kodho| gha. tadI rAMNI chAtI-mAyA kuTa nai haThamala vAMsa sata kiidhau| i. pachai cehai cugI meM rAMNI cehai mAhai baiTho haThamala pAtasAha sAthai balI, sata kIdho / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [ 111 dUhA- eka gaI dUjI gaI, hiva tIjI kI mela be| nArI nahI kA prAparI, kuMDI jagamaiM kela ba / / 210 vidhanA tuM to vAvalI kisakA le kisake desa(ya) be| roto sAMmI cAlIyo, pATaNa mAraga leya be // 211 . nArI na jANyau prAparI, jaganeM na saMNI koya be| mUNasa marAve hAtha sU, pAchaitUM satI hoya be / / 212] A56. vArtA-iso sAMmIjI soca karatA pATaNa gyaa| kAMi ka maMDhokI vasatI lene gaja karavA laagaa| hivai rIsAlaM kuMvarajI mAraga cAlIyA jAya chai / kaThei ka vastIme rahai chai; kaThei ka rohIme rahai chai / sAhasIkapaNe rehai chaizloka:-udyamaM sAhasaM dhIrya balaM bUdhI parAkramaM / SaDete jasya vidyate tasya devopi saMkate // 213 57 vArtA-taThe kavarajIne hAlatAMna mAsa ka havo ch| taThe rAjA mAnaro nagara ANaMdapUra nAMme, tiNa nagarare sarovara aayo| seharasU neDA chai; vaDo piNaghaTa chai / vAMsalI pohara rAtarAsU pINaghaTa sarU huva chai; so doya ghaDI rAta jAvai, jaThA tAI vAhabo kara chai / isI poTha pINaghaTa rI ch| bale sarovara dolA vAga ch| bhalI harIyAla vADoyAMrI cAMrU pheMra cha / vaDI ADArA kaDaSAM upara bhalA nIlA ruSa-daraSata sobhe chai| dUhA- saravara niramala nIraDai bharIyo haMsA kela be / vAgAM phalI sUgIdhIyAM, vAsa valai vahu mela be / / 214 sobhA mAnasarovarAM, jima vaNa rahoyo talAva be|| ghoDo prAMba aTakAvIyo, pANI povaraNa prAva be // 215 58 vArtA-iNa bhAtasU kuMvarajo pAMNI pIvai chai / taTha poNahAriyAM sAthe rAjA mAnaro beTo sonAro ghaDo ne jADAvaro iMDhoNI lIyAM thakAM tiNa sarovara cAlI pAbai / ta, rIsAlUjI AparA bAgAMrI cAla upara leha lAgI deSana tiNa pAMNIsU dhovaNa lAgA cha / itare paNihArI talAvama AI / sArA hI kuMvarajI ___A-A. cinhAntargata 56, 57, 58vIM vArtAmoM ke gadya-padyAtmaka aMza kA pAThAntara kha. ga. gha. U. meM nimnagadyAMza ke rUpa meM prApta hai___ kha. hove rasAlu kotareke done rAjA mAnare prAhuraNA gyaa| talAva upara gyaa| ghoDo caMpAre goDhe bAMdhIyo / kapaDA dhoyaa| snAna saMpADA kIdhA / kuvarajI pAga bAMdhe cha / itare rAjA mAnarI kuvarI saheliyAM sAthe pANI bharavA pAI / so rasAlune deSane pAMNIro ghaDI naSasu bharavA beThI, rasAlu sAmo jovatI rahe, pINa rasAlu jove nahIM / tada kumarIvAkyaM / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112. bAta rIsAlUrI kAMnI jovai chai nai rAjA mAnarI beTIna jovai chai| rasadatI nArItaNA naiNa-SatAMga vaha rahA cha / ta? rAjA mAnarI beTo eka AMgalo prAMgaThAsU kalasa bharene uMcAya meM bAhira lyAuM 1A dUhA- saravara kapaDa' dhoiyA , sUtharaNa' sala' sira pAva' be| Seha utAre legako, to hi na samajhe dAva be // 216 naSa aMgUThe aMgUlI, bharIyau kalasa abhra ga be / aje yasa mArU sAhibo, bole nahI po ga be // 2177 rIsAlUvAkyaM desa vIDAMNo' bhaya'1 pArakI12, ta rAjAko dhIya be / tujhakAraNa hu14mArarapU15, kuNa 6 choDAvaNa hAra18 be||21856 ga. avai rIsAlaM katarAyaka dInAMmai rAjA mAnarai pAhaNA gyaa| talAvai baiThA, kapaDA dhovyaa| Itara rAjA mAnarI beTI choracA sAthai pAMNI prAI ; paNIhAriyAM sAtha talAva prAI / rasAlu kapaDA dhopA pAga bAMdhavA laagaa| narkasaM ghaDo bharayo, rasAlu sAMmI deSatI jAye; piNa rosAlaM deSa nahI / tadi rosAlujIne rAMNI kAMI khai-| gha. tadI rasAlu cAlyau cAlyau rAjA mAnarai jamAi pAyo / talAbarI pAla kapar3A dhoyaa| atara rAjA mAnarI beTI pANI bharavA sarU prAI naSasu ghADo bhryau| rasAla deSa nahIM / tadI rAMNI kAMI khai--| - ku. avai rIsAlu kitareka dina rAjA mAnara pAvaNA huvaa| talAva kapaDA dhoyA nai pAga vAdhai chai / itarai rAjA mAnarI baiTI paraNIyArIyAM sAthai sonAro ghaDo, jaDAbarI iDhoNI pANI bharavA baitthii| kumara rosAlUna deSa ne sagalI jovA lAgI cha; piNa rIsAla sAmau jova nahI ch| kumarivAkyaM -- / 1. kha. ga. gha. Ga. kpdd'aa| 2. va. dhoviiyaa| ga. dhoIyA be / gha. dhoIyA be kuNvraaN| 3. ga. gha. baaNdhii| 4. sva. aNgii| ga. gha. pAgha / Ga. praaNgii| 5. pAgha / ga. gha. ajaba / Ga, paag| 6. kha. Ga. naSasughaDalo me bharaco, aje ana (Ga aje na) bolyo baga be| ga. gha. naSalyAMsughaDalo (gha. cukalyau) bharayo, aju na cogyo baga (gha. buga) be| 7 yaha dUhA kha ga. Ga. pratiyoM meM aprApta hai / gha. prati meM isakA rUpAntara isa prakAra milatA hai jhago dhoyo pheMTo dhoyo, dhoI sutharaNa pAga ve| naSalyAsu cukalyau bharacau, to ho na dekhyau Thaga be // 26 .. dha. meM nahIM hai / 6. ga. gha. bhoma / 10. kha. viiddaannaa| ga. gha. praaii| 11. kha. bhui / ga gha. para / Ga bhuui| 12. ga. gha. mNddlii| 13. ga. gha. tuja / 14. kha. mujha / ga. gha. muja / 15. kha. ga. mAroje / 16. sva. ga. to kurnn| gha. to mutrAM / 17. kha. ga. choDAve / gha. na malai / 18. kha. ga. jIva / gha. aga / 19. Ga prati meM isa padya ke aMtima donoM caraNa aprApta haiN| Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI kaMbarIvAkyaM 1 3 carahame jAlU" aMga be / 1 11 mArajyau', to' ' donU " vasA svarga 12 caMdana kaTAu mo kAraNa tumai 56. vArttA - isA duhA mAMho kehane seharame gii| taThe kuMvarajI sehara me AyA / rAjArI mAlaNaro ghara pUcha nai mAliNare ghare aayaa| pUrajI ( jA ) meM sU mohara se (e) ka mAlanane dIdhI ne mAlanane kahai -- jAvo, the rAjAjIsUM mIlIyAvau ne kahajyau - zrI mAhArAjAdhirAja ! Aparo jamAI mAMhare ghare utarIyo che / iso sUNane mAliNa mAMna rAjA kaneM jAya ne sArI hakIkata kahI / taThai rAjA mAMna Aparo kuMvarane melane rIsAlUne melAM dASala kIyA / taThe rAjA mAMna kuMdarajI mIlIyo ne kahai - kuMvarajI ! ekalA kyUM padhArIyA ? taThe sArI desavaTArI vAta kahI / taThe rAjA ghaNI dhIraja dIvI / hivaM kuMvarajI mahilAMmai ghaNI SUsAlIsUM beThA hai / taThe rAtra pUhara eka gaI / taThe kuMvarI sINagAra karane mehalA AI / grAgai kuMvarajI mahIlA kimADane [ jaDIne ] kapaTI nidrAme sUtA che / hiva rAMgo ghaNA jabAba samasyA kIvI; piNa bolIyA nahI / * 113 1. kha. Ga. kumarI vAkyaM / ga. gha. rAjakuvarI vA0 / 2. kha. ga. Ga. caMpAraNa | 3. kha. kaTAva ceha racuM / ga. kATasalo racuM / Ga. kaTAvu saMharasUM / 4. kha. cehara ca / ga. salo racu / Ga. came / 5. kha. Ga. jAlu / ga. bAlu | 6. ga. Ga. zrAga / 7. kha. ga. mujha / Ga. muja / 8. kha. ga. tujha / Ga. tu / 6. kha. ga. Ga. mArIjaM / 10. kha. gha. meM nahIM hai / Ga. tau / 11. kha. tuma hama / ga. donuM / 12. kha. Ga. kharaMga / ga. suraMga / 13. gha. hA nimna prakAra hai agara caMdaNarAja (la) kaDA, devAUM jaMgI Dhola be 1 kAgA rola kara maru, to paMthokI gela ve // 28 be / / 21613 * 56vIM vArtAkI vAkyAvalI kha ga gha r3a. pratiyoMmeM isa prakAra hai- kha. ima kahI kumarI ghare gaI / rasAlu pIraNa ghoDe prasavAra hoya sahorame gayA / saghale loke ko-- -- rAjA mAMnare jamAI prAyA cha / samasta rAjAro putra rasAlu kumara nAMma che / yu karatAM rasAlu durabAra gayA; sArAI sAthasuM mIlyA / rasAlu thAla zrArogIyA / ghoDAre dAMNArI, sArI bAta jAnatA huI / rAtra ghaDI 2 jAtAM rasAlu mahIlAM dASala huA / rasAlu poDhIyA che / kamAi jaDyA chai; poharAyata beThA che / itare pohara 1 rAta jAtAM rAMNI prAI / ja ( ka ) mADa jayA deSane rAMNI samasyAbaMdha duhAsuM helA dIye che / ga. Itarau kahI gharAM gii| rIsAlU zrAyA gAmamaM tadi nagaramaM Sabara hUI -- rAjA mAMnareM jamAI zrAvyA / rIsAlukuMvara rAjA samastaro beTo mIlyAM, jA ( rA ) jhA juhAra mAho- mAhe hUvA DerA divADyA sagalo jAbato kIdho / rAta paDI rosAlujI mahalAM meM poDhA cha / pIlasota bala che / rAMNI zrAvI / kamADa jaDe dIdhA chai / tadI rAMNI helo pADyau / kamADa polyA nahI / aisyo trIbhAva vaNa rahyau che / 1 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 bAta rIsAlUrI rAMNIvAkyaM' dUhA- kaDakaDa nAyUM' kAkarA , vAjelA kimADa' be / ke the mAM ke mArIyA, ke jhAMkoyA pramAra'' be|| 220 sAhibaDA'1 tumai 2 sAMbhalo, 'rayaraNaM sArI ya3 vihAya'4 be / savA koDaro'5 mUMdaDo, bhAMjyau' vajra' komADa be // 22120 rImAlUvAkyaM1 nA22 mhemavA24navi25mArIyA26 , nA2mhe2japhyA26amArabe / sUravara31 bolyA volaDA2, vohI33 veNa34 saMbhAla be // 222 gha. atarA dUhA kahaina ghare gii| rasAlu gAMmamai praayo| rAjA mAnaraM dhare gyau| rAja mAMna jAbatA kodhii| rAta paDI rasAlu suto cha / pratara rAMNI prAI kIvADaka diidhii| rasAlu bolyau nhiiN| ___ ru. itarau kahina ghara gii| rosAla gAva mAhai pAyau / tada saghale loke kayau-rAjA mAMnara jamAi prAyo / tiNara nAma rIsAlU cha; rAjA samastaro baiTo chai / tada mahilA mAhai DerA dirAyA; jAbatA kodhI / rAta paDI tada rosAla mahilA poDhIyA chai; kapaTa nIda kara suto cha / rANI prAvI samasyA kodhI / piNa ughArDa nahIM 1. gha. rAMNI koI khai| 2. kha. nAMSa / Ga. naassu| 3. kha. kaakddaa| 4. kha. vAje loh| Ga. bAjai lAla / 5. kha. kamAi / Ga. kivADa / 6. kha. U. mugraa| 7.8. Ga. ke| 6. kha. jNpyaa| Ga. jhNpiiyaa| 10. kha. tujha nAga / 11. kha. saahiibjii| 12. U. the| 13. kha. sArI rayaNa / Ga. sArI renn| 14. kha. gavI hAya / Ga gai vihAya / 15. kha. koddrii| Ga. koddkau| 16. kha. mudddiiN| U. muNdddo| 17. kha. bhAMjI / 18 Ga. bjr| 16. kha. kmaadd| 3. kivADa / 20 kha. pratimeM yaha dUhA 221 veM se pahale hai tathA ina donoM dUhoke sthAna para ga. gha. pratiyoM meM nimna eka hI dUhA prApta hai-- - ke muMpA ke mArInA'be kuMvara, ke jhaMpho prAI nAra be'| savA koDako muMdaDo, 'bhAMjyo' bajara 'kamADa' be // 36 '-'. gha. ke bhaMphyA pravAra be| paattho| kiivaaNdd| 21. kha. rasAluvAkyaM / ga. rIsAluMvAkyaM-dUhA / gha. meM nahIM hai| 22. kha na / ga. nai| gha. naaN| 23. kha. ga. gha. meM nahIM hai| Ga. maiN| 24. kha. gha. mutraa| ga. muNpaa| U. mayA / 25. kha. naha / ga. nai / gha. na / Ga. naa| 26. ga. mArImA be raaNnnii| 27. kha. na / ga. nai / gha. nhiiN| Da. nAM / 28. kha. ga. gha. Ga. meM nahIM hai| 26. kha. jNpyaa| ga. jhNphiiyaa| gha. jhNphyaa| Ga. jyaapo| 30. kha. ahIrAva / gha. pravAra / Da. kAlo nAga / 31. kha. srovr| ga. gha. cha. saravara / 32. Da. bolyaaddaa| 33 kha. vehI / ga. gha. veii| Ga. uvaaNkaa| 34. kha. vayaNa / ga. gha. vol| Da. vaiNa / 35. kha. cItAra / ga. gha. cItAra / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [ 115 [60. vArtA-iso kuMvarajI kahIyo / tare kuvarI cUMpa karane mahilare vAraNe beTho, ne rUpI vaDAraNa cha, tiNanai kane vesAMNane kahe chaidUhA- mRgalo sUvo menaDI, ekaraNa re vahe (rehave) lAra be| so to haMsa risAvI so, saravara vAta saMbhAra be // 223 bhUlai cUMke bholaDI, vayaNa vaTAuM jANa be| kahiyA sAhiva kima kIjIya, rIsavi matI ya sUjAMNa be / / 224 he vAMdI yA (thA) harA hAtharo, Asaro Aja apAra be| rAtaDIyAMrI vAtaDI, nisA sameM yAra be // 225 61 vArtA-iNa bhAMtasUM vaDAraNasU dUhA kahIyA / taTha rIsAlU joiyo je rAtarI vAta sAsarIyAmeM gaI; to iNa lUgAIrI to pAraSa leNI, pachai vAta krnnii| iso vicArane kapaTa-niDA (drA)meM sUtA chai| itarA mAhe varaSAkAlaro mAsa cha / zrAvaNaro mahino chai / taThe uttarAdharA pamI(gI, gA)rI cAlI thakI ghaTA pAI cha / mora, papIyA, koilAM kahukA kIyA chai| DaMDariyA DarUDarU kara rahyA cha / dharatI harIyoM kAMcU paharaNarI pAsa dharI chai / ] rAga malhAra dUhA- varaSA rIta pAvasa kare, nadIyAM pa(Sa)lake nIra / tiNa virIyAM saMkalINIyAM, dhaNIyAMsyU dharayau sIra / / 226 paravAI jhINI phare, rIchI paravata jAya / tiNa virIyAM saMkalINIyAM, rahatI pIva-gala lAya // 227 [-]. koSThagata 60 evaM 61vIM vArtAmoMkI vAkyaracanA kha. ga. gha. Ga. meM isa prakAra kha. vAratA--iso kahIyo / tare rANI iso sAMbhalI pAchI phiirii| tare rasAlu vIcAriyo prA prastrI patIvratA hosI to rAjalokame jAsI; nahI tara aora ThIkANe jAsI / ise samoe thoDo jaramara-jaramara meha varase ch| ___ ga. vAta-aisyo rAMNI kahI parI gii| tadi rosAlu kahyau--prA yasatrI kasI ka cha ? patIvratA hosI to rAvalAma jAsI; nahI tara ora jAyagA jaasii| jhIramara-jhIramara meha varasai chai / aiso trIbhAva vINa rahyo chai / gha. pratimeM isa prakArakA kucha bhI prAMza nahIM hai| Ga. vAratA- rANI iso kahina phera pAchI gi| tada rIsAlu vIcArIyo-jo prA prasatarI pratIvaratA hosI to rAjaloka mAMhai jAsI; nahI tara pora ThikANe jaavsii| tiNa samai yor3o-thor3o meha varase cha / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] bAta rIsAlUrI pAlo pANI pAtasAha, caDhI uttarAdhi kora / toraNa vIrIyAM dhaNIyAMyati, moraDoyAM jyUM jhigora / / 228 prAbhe aDaMbara bAdalI, vIja camako hoya / tiraNa vIrIyAM kacaM kasai, pIvanai rASe noya // 226 koraNa utarAdhikaraNa, dhoraMga cI(co)lI kuvAla / dharaNIyAM dhaNa sAla dhaNI, varaNIyo ima varasAla // 230' 62. vArtA-iNa bhAMtarI varaSA rIta vaNI ch| tiNa samIye choTI-choTI baMda paDa chai| vijalIyAMro jhabako huvai chai / takuvarIro jIva seNas vilaMdho chai ne kuvarajI kapaTa-nIdrAMmai sUsADA karai cha / taThe rANI vaDAraNane dUho kahai cha / 2 dUhA- Aja salUNI rAtaDI, mohI alUNI hoya be| ekau kAmaNa sIjhIyo, vAMdI vidhutA joya be / / 231 rAmana rAtaDIyAM taNI, pUro hauvai pAsa be|| tuM mUjha bAlApaNA taNI, pUrAvai mana pAsa be // 232 dAsIvAkyaM nIdaDIyAro nehaDo, lAgo kuMvara sUjAMNa be|| aba ThaTho (uTho)sai cAlo bhalI re, reNa aMdhArI prAMraNa be // 233 cAlo molIya seNasU, rAvata sUtA sU choDa be| eka ghaDImai prAparaNau, kAja karesyAM koDa be // 234* A63. vArtA-iNa vidha chAnese vAtAM karane uThI, so mehIlAMsa uttrii| taThe kuMmarajI sAhasIka hoyane DhAla-talavArasU kasyA, so lAre cAlIyA; lagabaga hAlIyA chai| duhA soraTha-e pAjaNI rAta, Sabara paDaisI mujha prii| vairaNa haMdI vAta, SarI mathA jyau SelaraNA // 235 1. 2. 226 se 230 takake dUhe tathA 62vIM vArtAkA gadyAMza kha. ga. gha. u. pratiyoM meM aprApta hai| *. 231veM padyase 234veM takake padya (dUhA) sva. ga. gha. Ga. pratiyoMmeM aprApta haiN| A-A. cinhAntargata 63, 64, evaM 65vIM vArtAmoMke gadyapadyAtmaka aMzoMke vAkyabheda kha. ga. gha. Ga. pratiyoM meM isa prakAra milate haiM-- kha. rAMNI sonArarA ghara dIsA caalii| rasAlu piNa DhAla-talavAra lene rAMNI vAMse caalyo| rAMNI sonArare ghare jAya kamADa kuTIyo / rAMNI sonAra prate kAi kahe chai-- Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [117 64. vArtA- iNa bhAMtasU kuMvarajIro astrI citavatI, prAparo seNa 'jAta sUnAra rINadhavalanAMmai' tIta (Na)rI havelI jAya nai savA lASaro muMdaro hAtharA aMgUThAmAMhisaM kADhanai phaikIyau; so coka vicAlai jAya pddiiyau| tiNarA gugharA vAjyA / tasai sUnAraroM bApa jAgIyo / ta, beTAnai jAgAvA jAya ne hI kahai chaihA- uThIyau kaMvara vIvAlavA, bhIjai rAjakaMvAra be| rAjA rUThego gAMva lai, nahI tara ghoDI tyAra be / / 236 65. vArtA- isau kahatAM prAMNanAtha sanAraro beTo jAgIyo ne kIvADa Solane kaMvarIre lAtarI dIvI ne bolIyau--kuMtarI rAMDa ! varaSA rItarI rAta mAhai moDI AI; so vale kisAM mAMTiyAMne rIjhAvaNane gaI thii| taThe kuvarI hAtha joDanai bolI-sAhibajAdA ! itaro kopa matI karo, kAMI karU ? Aja mAMharo SAMvaMda pAyau, tiNaspa ravasa paDI thii| uNa daImArayA nIda AI deSa ne vegI AI cha / mAro jora lAgau hato, vegI pAvatI; piNa iNa bAtasUaTakI rhii| taThe sUnAra kaMvarIne mAhe liivii| hA- jhiramIra jhiramIra varasIyo, meha bhalo tiNa rAta be| bhInA kapaDA nIcoi soM, karavA beThA vAta be|| 237 66. vArtA- hI sUnAra ne kuvarI raMga vilAsame maMgana huvA chai; ne kuMvarajI kivADarI iMdalo SAMga(pa)daineM (sa)nArarA mahIlare pasavAsai jAya virAjIyA chai; sArA hI carItra deSa chai; manamai jANe chai-deSo, lUgAyA caritra, jIva ThIkAnai kade hI rahai naho IA rAMNIvAkyaM duho- uTho uTho kuvara sonArakA, kAMi bhoje rAjakumAra be| rAjA ruTho to gAMma lye, uTho ghoDA cyAra be / / 52 vAratA-rAMNI iso kahIyo / tare sonArare beTe uThane kamADa ssolyo| rAMNI mAhe gii| pAge sonAra suto hato / so uThane rAMNIrA mAthAme pAvaDIrI dIdhI ne phera kahIyo-itarI moDI kyu prAI ? tare sonAranu kahe-prAja prApaNA sahIrame rAjAro jamAi prAyo ch| so tiNanu suvADa ne pAI chu; tINa vAste Dhola huii| rasAlu bAre ubho sArI vAta suNI / hove rasAlu chAMne beThA cha / rANIiM sonAra sAthe suSa-vIlAsa karatAM rAtra suSe gudaarii| ___ga, rosAlu DhAla-taravAra saMbhAye nai puThe hupro / rAMNI sonArakai ghara gaI chai; kamAuka didhii| rAjakuMvarI sunArarA beTAne kAMI kahai duhA- uTho kuvara sunArakA, bhoja rAjakuvAra be| rAjA rUsa to gAma lai, nahI to ghoDAMro mAla be // 41 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ] bAta rosAlUrI [dUhA- mAMTI sUtau chauDana, jAve SelaraNa nAra be| para-rasabhInI kAmaNI, te haI jagame SarAba be / / 238 mau sarasau pIuDau mIlyau, choDa nai heta sUnAra be / prAdhInI saSAvasa jharai, to hI raNa DarapI lIgAra be // 236 nArI nahIM kA prAparI, pUTha parAI thAya be| jo hita tana-mana dIjatA, piNa na patijai jAya be / / 240 pUraSa bhalA gahilA thaI, rASai bharausau nAra the / kadehI apaNI nahIM huI, nArI jaga niradhAra be|| 241 so kosAM sajana vasa, dasa kausAM huvai nAra be| to nArI tehane jhUre, pIurI na jAMNa pUkAra be // 242 prAsU lUdhI seragarI, dharaNIyaNa pAsa ligAra be| gauTha parAI rAcavai, jIvata chaMDe lAra be / / 243 dhaNI sAsatI nArI nahI, seNA sahila apAra be| prema gahailI raNanai, pApai tana gha (dha)nasAra be / / 244 67. vArtA-isA duhA kuMvarajI maname kahyA ne carItra jovai cha / tItarA mAMhai sUnAra bolIyau-Aja abhAgane thAharai dhaNI kaThAsU Ayau ? prAMparA sanehame aMtarAsa ghAlI / ta? kuMvarI bolo-pour3A, uNa veImAnane yAda mata karo na AvAra raMgarI vIrIyAMme yAda karaNau nhii| piNa Apa jamaiM SAtara rASau, dAyaupAya karaneM Aparo majaro moDo-vego sAjha jAsaM / ta, kuMvarajI sUNanai pra(gha)NA SUsI hUvA / syAbAsa hai, isI astrIyAM huvai tada mAMjha hAthe prAvai / ] dha. tadI rAMNI sunArakai ghare gii| pAchAsu rasAlu gayo / thoDoso meha varasai chai / rANI sanAranai helo pADyau; sunArako kovADa choleyau / rAMNI mAhai gaI / sunAra uThe ne pAvaDIkI dIdhI / rANI kahyau-rAjAra jamAI prAyau thI, tINanai suvANana prAI chu / tada rANI-sunAra mAhau-mAhai hasa-ramai chai; saMsArasu lAhauno lIdhau / ____ . rIsAlu piNa hAthAhai DhAla-kANa lene rANI pUThe cAlIyA jAvai chai| rANI to sonArakai gharai gai; kivADa kuToyo / tada sonAra vaiTAne kAi kahai chai sonAravAkyaMdUhA- uTho kumAra sonArakA, bhIjai rAjakumAra vai / rAjA rusai tau gAMva lai, nahI tara ghoDA cyAra vai| 47 vAratA-tivAre kivADa polyo| mAhai gai / sonAra sUtau tho, so UThana pagarI dodhI nai kayo-itarI moDI kyu prAi? rIsAlUrI vAta sAMbhalI / tada kumarI kayo-prAja rAjAra jamAi prAyo, tiNane sUvADA nai prAi chu / cyAra pohara sUtI rahI; parabhAta hoNa lAgau tada rIsAlUna Ugha pAI, tivAre ha Ai chu / [-] koSThagata pATha kha. ga. gha. i. pratiyoMmeM anupalabdha hai| Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [ 119 [dUhA- eka choDI dUjI choDasyAM, tojI karasyAM tyAra be| ___kAI ka nArI sUgaNalI, paraSa lahaisyAM sAra be // 245 68. vArtA-iso manasovo kuMvarajI kIyo / ne sUnAra nai kuvaro ghaNA raMgamai veThA ch| dUhA- pIu pyArI pIu pyAraDI, maca rahI mAMjhala rAta / seNA seNa capelIyA, kasabI karIyAM vAta / / 246 kaMca kasyau dila hatha kIyo, mIlIyo tana sonAra / jAMraNa kelanA pAna para, kapUra Dhulyau nIradhAra // 247 vaMkA loiNa loisA, kaTi kabANa kasi ssNm(g)| sejha samada para nAva jyU, tIratA cale turaMga // 248 ADA kasIyA kAmanI, nairaNa-sarAsara deta / ghA(dhA)vA macoyA gholIyA, saiNa savAdi leta // 246 visarA-vasarI cosarA, amalA karaDI tAraNa / sejhA raMga palAMNIyAM, amalAM kiyA pichAMNa // 250 nArI nA-nA mUSa raTai, bimaraNo vadhai saneha ! AraNe caMdana rUSaDai, nAga[Na] lapaTI deha / / 251] A69. vArtA-isA raMga-vilAsa maca rahyA cha / hAko-hAka lAga rahI chai / sUraMmato pohara pakkI huI / taThe kukaDArA sA(nA)da hUvA / dUhA- kUkaDa kuMkU kahukIyA, jhallaro ThAkura dvAra be / sAda sUMNyA cetana hUI, jhAgI kuMvarI sAra be / / 252 aho ahau raiNI vIgatI, pUha pehalI huI eha ve| kiNa vidha jAMsU mUjha ghare, navalA TuTane neha ve // 253A [-] koSThAntarvartI aMza kha. ga. gha. Ga. pratiyoMmeM aprApta hai| A-A cinhagata aMza ke sthAnameM kha. ga. gha. Ga. pratiyoM meM kevala nimnAMza hI prApta haikha. prabhAtaro samo huno / tara rAMNI sonAra prate kAI kahe ch| rAMNIvAkyaM duho| ga. sunArakAne rANI kAMI kahai / duhaa-| gha. atarai prabhAta hUvau / rANI kahyau-parabhAta svau / Ga. hama phaira kumarI kAi kahai chai / kumaravAkyaM / vahA- / / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] bAta rIsAlUrI dUhA- uTho' nIbUdhyakA prAgarU3 , kAMI ka bUdhya' upAya be| 'galiyAMrA nara ki(phi)ra rahyA,' 'hiva kiNa vidha ghara' jAya be / / 254 sonAravAkyaM peharajyo' 'mAMharI' 'pAvaDI'2, SAMdhe' dharo'"taravAra be / 'mAMthai pAga bAMdhI karI, kAMvalI aoDha(Tha)Na prAdhAra be15 // 255 lAMbI lAMbI bhISaDI, bhara bhara mAraga cAla be| paMSArA SAMsI karI, caugheTAMko cAla be // 25616 koI na leSaiyA laSai, vale tuM akala prAcAra be| iNa vidha kuNa tujha aolaNe, kuNa kahai tujhane nAra be // 25717 70. vArtA-isI vAta rIsAlU sUNanai veI doSalAM pagarne mahilasU heTho utaranai mAraga vAMdhI beTho / itare kavarI sirapAva karane kAMdhai taravAra tolatI pAvai chai / taThe kuMvarajI bolIyA--18 / dUhA- pAvarIyAM paTakAlIyAM20, kaDIyA21 rUlaMtA22 kesa bai / hama 3 haMdI tuM goraDI, 'kiNa siSalAyA vesa bai24 / / 258 1. U. utthau| 2. kha. ga. gha. Ga. budhakA / 3. kha. ga. gha. Ga. praaglaa| 4. kha. ga. gha. koI ka / Ga. kAika / 5. kha. ga. gha. Ga. bdh| 6. kha. Ga. batAya / ga. gha. vatAva / 7. kha. galIyAre phIra navI skuN| ga. gha. galIgrAMrA mAnavI phora (gha. phrai)| . galiyAra nArI nara phore| 8. kha. hu kise mIsa ghara / ga. haM kaNI mIsa ghr| gha, hUM kaNIra masa / Ga. kiNa misa hu dhara / 6. Ga. trIvAkyaM / 10. kha. pahIra / ga. gha. paira / Ga. pahiraNa / 11. kha. ga. gha. Ga. hmaarii| 12. ga. pAvaDI be| gha. pAvaDI be kuNvrii| 13. kha. Ga. ssaaNdhe| 14. kha. ga. gha. dhr| Ga. dhrii| 15. kha. lAMbI lAMbI DAka bhara, kuNa kahe tone nAra be| ga. gha. lAMbI lAMbI bhISa bhara, kuNa kahaigA nAra be| Ga. lAMbI boSa bharI kuNa, kahai rAjakumAra bai| 16. 17. ye donoM dUhe kha. ga. gha. Ga. pratiyoM meM aprApta haiN| 18. ga. gha. meM.... vArtAkA aMza aprApta hai tathA kha. Ga. meM prApta aMza isa prakAra hai-- kha. vAratA-hive rANI pAvaDI pahIra, maradI sIra-pAva kara DhAla-tarabAra lIyAM cAlI rasAlurI cokImeM prAya paDI / tada rasAluvAkyaM dUho- / Ga. vAratA-pAvaDI pahara ne taravAra lene caalii| tare rosAlaki cokI mAhai prAya paDI / rIsAlUvAkyaM dUhA- / 16. kha. Ga. paavddiiyaaN| ga. gha. r3a. paavddlo| 20. kha. caTakAlIyA / ga. caTakAvamI (sii)| gha. cttkaavlii| 21. kha. kddiiye| ga. gha. kddyaaN| 22. ga. ruulaaNtaa| gha. ralAMtA / 23. gha. koNa / 24. kha. tune koNa sISAyA vesa be| ga. koNa sISAyA bhesa be / gha. kuNI karAyA bheSa be| Ga. tona ki.Na sISAya vai / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [ 121 rAMNIvAvayaM 'bhole ma bhUla re bhAiyA'', neNakai uNihAra be| rAte karahA' uchare, 'tAkI hu'6 , cAraNahAra bai // 256deg rIsAlUvAkyaM rAte karahA uchare'", dohAM 1 utArA hoya be / mArU13 madha14 kaTArIyAM'5 vara kyU vIraDA' hoya be|| 260 71. vArtA-iso dUho rIsAlU kahane cAMTI dIvI, so eka palakame mehalamai prAya sUto ghararATA kare chai / itarai pINa kuvarI manamai saMkatI thakI, DaratI thakI rolabola mehalAmeM gai / prAgai vesa utAra ne prAparo sAgI vesa karanai turata kuvarajIkane maihalamai pAI / Agai deSai tau kuMvarajI poDhoyA cha, kapaTa nIMdaDalImai maganAnIMda huvA chai / taThe kuvarI deSane maname vIcArIyau-au kAMI jAMNIjai, mone bharama to kuvarajIro paDIyo thau ne kuMvarajo to sUtA chai, ne moMne isaDA jAbaro kAraNahAra kUNa cho ? isI cItAme huI thakI bIrIyA casU (ca)katI jAMNa ne kuMvarajIrI pagAtIyA baisane duDabaDI devA laagii| ta? kuMvarajI kapaniMdrAsU pAlasa moDavA lAgA, uchAsI levA lAgA / taThe kuvarojo kahe1. kha. bhulama bhulo re bhaaiddaa| ga. bhole to bhulo re bhaaiiddaa| gha. bholalo bhulo tuM bhaaylaa| Ga. bhole mAM bhUle bhAyaDA 2. kha. neNAMke / ga. Ga. neNAre / gha. nRnnNkai| 3. kha. Ga. annuhaar| ga. gha. uunniihaar| 4. kha. rAta ja / ga. rAta nai| 5. ga. krsaa| 6. kha. tiihaarii| ga. jAMkI / 7. isa dUhA ke donoM antima pAda Ga prati meM aprApta haiM tathA gha. pratimeM isa prakAra milate haiM -mArA bAparA karahalA, maira carAvaNahAra be / 8. kha ga. gha. rasAlu vAkyaM / 6. kha. gha. na karahA / ga. ja karasA / Ga. karahA nAM / 10. kha. ucaraM / Ga. uuchre| 11. kha. diihe| Da. dihaaN| 12. kha. gha. Ga. na taaraa| ga. ja tArA / 13. kha. maaru| 14. kha. muha / ga. gha. buMda / 15. ga. gha. kaTAraDayAM / 16. kha. vIrA kIma / ga. gha. Ga. kyuM viiraa| 17. 71vIM vArtA kA aMza kha. ga. gha. Ga. meM nimna prakAra hai--- kha. vAratA--iso rasAlu kahIyo / tare rAMNI vIcAraco-rasAlu hosI to gADhI bhuDI hosI / iso vIcAra karatA rANI rAjalokame gii| rasAlu pINa rANI pahIlA mahIlA mAhe pAiM / kuvarajInu sutA deSane rAMNI vIcArayo je rasAlu isA nahI, prajesa bholA cha / rasAlu prAya sutA, tINarI rAMNInu Sabara nahI / pache rANI paga dAbavA laagii| ga. aisA vacana rosAluM mAho-mAhe kahyA / tadi rANI socI-rakhe rIsAluM na cha / tadi kuMvarajI mhailAM gyaa| rIsAluM rANI pahalI jAyanai sutA chai| rAMNI jANyo-pora koI hosii| deSa to bhara nIMdamai sutA cha / rIsAlu IsyA nodamai cha / tada paga dAbavA laagii| gha. vAratA-tadI rAMNI jANyau-rasAlu kuMvarako vacana cha / rANI manamai Dara SAdhau / rANI satAba ghare gaI / rANI pahalA rasAlu jAya suto cha / rAMNI jAya paga dAbavA laagii| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ] bAta rIsAlUrI dUhA- uTha viDANA desarA, kAMmaNa jAgI jora bai| reNa gaI ugA sUraja, aba to mAne niho(hA)ra be // 261' sAhiba to sUtA bhalA, karaDI vAMgAM tAMNa be| dhaNa nahI lovI nIMdaDI, DhIlA huvA saMdhANa be // 2622 sAI sAjana premakA, dhaNa dIdhA choTakAya be| varaSA rutarI rAtaDI, duSama daI vitAya be // 2633 sola varasarI vIjogaNI, niTha mIlyau bharatAra be| hasyA na bolyA he saSI, prAiyo leSa apAra be // 2644 Aja rUpAlI rAtaDI, jhiramira barasyA meha be| pIu mana SAMcI poDhIyo, navalI nAra ne neha be // 2655 koDa chaDAyA kAgalA, pIuDA kAraNa pAya be / vidhanA haMdi vAtaDI, prAjaba karI mujha mAya // 2666 piNa hiva satA risAlaMvA, piNa pUha phATI prema be| jAgo nahI niMdAMlUvA, uTho sUraja pema be // 2670 [72. vArtA-isaDA dUhA kumarajI sUNyA tada maname jAMNyau-deSo, sacavAdI huve chai / iso vicArane kuvarajI vale Alasa moDa nai prAMSyAM masala ne lAla karane sejhasa uThyAM / jANe sArI rAtaro nIdAlUvo uThe, tiso rotaro sahinAMNa diSAyo / taThe ehavo sarUpa deSane rAjI huI ne jAMNIyo-je mone mAragameM jAba dIyo cho, sUdaImAracau koI isaDA kAMmAro karaNahAra husI; seharame lUDa-bhUDa koI ghaNA cha to ve jhaSa mAro, uNA(mavA)ro Dara nahI / kuvarajIro Dara rASItI, tInaro aba bharUso aayo| iso cittavane rAMNI bolii-| ___G. vAratA--iso rIsAlU kayo / tada rAMNo vIcArIyo-roSe rIsAlU hvai| tivAre mahilAM mAhai satAva gai / rIsAlU rAMNI pahilA gyo| rANI prAyane dekhe to kumara sUto ch| tivAre paga dAbavA lAgI ch| 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. ye dUhe kha. ga. gha. Ga. pratiyoMmeM anupalabdha haiN| [-] koSThakAntargata gadyapadyAMza ke sthAna para kha. ga. gha. Ga. meM kevala nimna gadyAMza hI prApta haiM kha. rasAlu jAgyA / jado rAjI huA / jadI rAMNI lASa rupIyArA gahINArI rojha huii| itare prabhAta hupro| ga. rosAlu jAgyo, rAjI hUvo / ghaDI doya dona caDhayo cha / gha. rasAlu jAge ne rajAbaMdha havA / savera ho| Ga. tare rIsAla jAgyo, rAjI huvo / ghaDI eka dina caDhIyo / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlarI [ 123 duhA- Aja kuMvarajI rIsAlUvA, mUjha para sArI reMNa be| nIMda Na(na) lIdhI dhaNa ghaDI, jAgI na jAMNI seMNa be // 268 seyaNa rIsAlU huya rahI, dhana vilapI sArI reMNa be / cUka kiso so mUjha kaho, mAharA pIu sUSadaina be // 266 kuMvarajIvAkyaM mhe kyaM rosAla thAha thakI, kuraNa kahyo eha vicAra be| rAja sarISo padamaNI, kadeya na bhUlU citAra be // 270 parabhUmI SaDavA thakI, thAMkAM kuMvara sUjANa be|| jisa nIdaDI dhAMpIyA, mata ho nAri ajAMNa be // 271 thAMha sarasI mAMhare, bhAga taraNeM paramANa be|| te bhUle so I Dhora be, lahajyo sAca pichAMga be // 272 ] 73. vArtA-kuvarajI isA dUhA khiiyaa| taThe kuvarIne kuMvarajIro patIyo / tare rAMNI uThane mArI, pAlo, dAMtaNa lene kane AI / taTha kuMvarajI bolIyA-itarA vegA hI karAM, so kAMi kAraNa ? rAMNI kahai-mAhArAjA kuvAra ! vAsI mUhaDai rAjasU vAta karAM, so joga nahI / taThe kuvarajI dAMtanakuralA kIyA; Amala-pAMNI kIyAM, yAMkAM-vAMgA, hAkA-DAkA hUvA / taThe kuvarajI vaDAraNaneM kahe-jAyai 'rAmajoga' riNa dhavala sonAranA beTAne bulAya lyAvau, jyaM kAI ka Tuma karAvAM / prAge hI cAlaparaNe Tama hAthe prAI thI, tikI Aja tAMI rahI, tINasU navi ghaDAvasyAM / tare vaDAraNa sUnArane joyane kahIyo-aho kArIgarajI ! thAMna kuvarajI bUlAvai chai, vego prAva / taTha sUnAra bolIyo-javAIjI kaThe virAjIyA cha ? taTha vaDAraNa kahIyo-je rAjalokamai ch| taTha sUnAra rAjI hUvo-je gehaNau ghddaavsii| iso vicArane sUnAra mehalAM prAyo; kuvarajIsU mUjaro karane beTho / taThe kavarajI prAparI kaTArI upara sono caDhAvaNare vAstai sonArane kahai chai / tiNa sama rAMgIrI nIja ra sonAra mAMhe paDi / kuvarajI doDhi lAbahu deSane duho kahai cha-' 1. 73vIM vArtA kA pAThAntara kha. ga. gha. ku. pratiyoM meM isa prakAra hai kha. tare kuvarajI dAtaNa kara amala praarogyaa| tare rAMNI kahIyo-mAhArAja kumAra ! hemakuTa sonAra prAyo che, so ghATa bhalA ghaDe cha / tare kuvarajI kahIyo---uNane ja teDAvo / tadI sonArane sahelIyA bolAvaNa gii| rasAlu beThA snAna kare ch| rANI sonArI bhArI lIyAM pAMNI nAme che / itare sonAra prAyo / tare rAMNIrI para sonArarI nIjara eka huii| tadI rANI pANI nAMmatI hatI, so ghAra cuka gaI, dhAra dharatI jAya pddii| tavI rasAlu rAMNI prate kAMi kahe che-1 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 / bAta rIsAlUrI rIsAlvAkyaM-- dUhA-2 tAsa toSAM loyaNA , prosa' caMgoM veNAha' meN| dhAra vichaTI' dhara11 gaI12, nara' caDhiyo' neNAMha'be // 273 rAMNIvAkyaM raho raho ketha6 praNabhAvanA, pragato 'kahi tAhi18 be / hIvaDai hAra alUjhiyo20, so 'sUlajhAyo 2 neNAha23 be / / 274 74. vArtA-iso kahi taba prANanAtha kuMvarajI bhArI lene sonArane kahai-mAMDi re ! hAtha, mAMrI astrI tone dInI; zrIkRSNAraghUnya chai / taThe sonAra ga. taba dAtaNa kIdho / amala-pANI karena rajaputAMne kahyo-jAvo, sonAra galI mAhilAnai teDe lyaavo| tada rajaputa doDyA galI mAhilA sonArane teDa lyaayaa| sonAra manamai jANyojamAI prAyo cha, gaiNoM ghaDAvatA hosI / sunAra praayo| rosAlu sAMpaDe cha / rAMNI pANIrI jhArI leyana eka dhArA kulai cha / rANIko sonArako nIjara aika huI / tadi rosAlu kAI khai-| gha. amala-pAMNI kare saMpADo karavA lAgA, rajaputAMne kahyau-jAyanai bAmaNArI serIyAmai sunAra rahai cha, taNIne bulAya lyAvau / sunAra jANyau-rAjAjIrai jamA[6] pAyo cha, so gaihaNau ghaDAvatA hosI, rAcha pIche le paayau| rasAlu baiTho saMpADo karai chai / rAMNI jhAro bharane kurai ch| sonArako nIjara, rAMNokI nojara, ekaTho huI / dhAra chUTI dharatI paDI / tadI rasAla khai-| Ga. tada dAMtaNa karI amala Aroganai darISAne prAya baitthaa| rajapUtAna kayau--jAvo, sonAranai bulAya lAvo / tada rajapUta galIyAmai sonArako ghara hai, tihAM jAya bulAya laayau| sonAra jANyo-jamAI geNau ghar3AvasI / iso jAMNI sonAra rAjI hoyanai Ayo / tare rAMNI sonArasUM lAgI nIja-nIjara milI dIThI nai tArau-tAra milii| 1. kha. tadi rasAlu rANI prate kAMi kahe cha-rasAluvAkyaM / ga. tadi rosAlu kAI khai-| gha. tadI rasAlu kahai-- / 2. kha. duhA / 3. kha. taaraa| ga. taaraaN| gha. tArUM / Ga. tiissaa| 4. kha. ga. gha. tossaa| a. rAtAH 5. ga. loaynnaaN| 6. kha. pr| ga. ura / Ga. Uca / 7. Ga. sNgii| 8. kha. vynnaaNh| ga. nayaNAMha / gha. naiNAMha / Ga. vainnaaNh| 6. ga. gha. dhArA / 10. kha. vIchuTI / ga. gha. tuTI / Ga. vichughttii| 11. ga. gha. dhrtii| 12. ga. gha. pddii| 13. kha. koi nara / ga. gha. meM nahIM hai| Ga. ko nara / 14. kha. dessyo| ga. gha. nirssyo| Ga. caDhIyo / 15. kha. nayaNAMya / ga. doya nayaNAMha / gha. doya naiNAMha / Ga. naNAMha / 16. kha, ga. gha. ru. kaMta / 17. kha. prbhaavnnaa| ga. gha. prabhAmaNA / i.prAbhA. vnnaa| 18. kha. kahI vAya / ga. gha. kahaNAMha / Ga. kahau nAMha / 16. kha. ga. hoyaDai / 20. kha. U. alujIyau / gha. uljhoyo| 21. ga. gha. Ga. meM nahIM hai| 22. kha. ga. slujhaayo| gha. suljaayo| Ga. sljaayo| 23. kha. nayaNAya / ga. nayaNAMha / gha. naNAM / Ga. nnnaaNh| Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [ 125 hAtha mAMDIyo / kuMvarajI rAMgone parI dIvI / sonAra le ghare gyo| ta, rAjA ne rAMNInai Sabara huI / tare javAIne alAdhA bUlAyane aolaMbho diiyo| taThe rIsAlUM kahaidUhA-2 ratana kacolo rUvaDo', 'so lago pAthara phUTa be / 'jiNa jiNa Agala DhoIyo , kesara boTI kAga be // 275 sAsUvAkyaM-8 'talaguM dala nilaja upare', 'nIra niramala hoya beN|0 'Tuka pIva ho rIsAlUvA,11 noramala'2 nIra na' hoya14 be // 276 rIsAlUvAkyaM-15 sAMpa16 choDI' kAMcalI, devA choDyA deva be| rIsAla 21 choDI22 goraDI23, mana bhAve24 so leva25 be / / 277 1. 74vIM vArtAkA pATha kha. ga. gha. u. pratiyoM meM isa prakAra hai___ kha. vAratA-rAMNIrA iso vacana suNIne rasAlu sonArane kahIyo- hAtha mAMDa, prA astrI tonu dIdhI; mAM jogI nahIM / tare sonAra hAtha mAMDIyo / rasAlue hAtha pANI ghAlyo; zrIkRSNArapunya kIdho; astrI sonArane diidhii| sonAra rAjI ho prastrIne ghare le gyo| tI vAra pachI rAjalokame sAMbhalyo / tado sAsu ne rAjaloka, rAjamAnapramuSa sarva jaNe aolaMbho dIdho / tare rasAluvAkyaM / ga. vAta--tadi sUnAranai rIsAluM kAMI kahai-hAtha mAMDa / sunAra hAtha mAMDyo, jadi pANI kuDhayo nai asatrI parI dIdhI / ama jogI nhii| asatrI sunAranai dIdhI tavI rAjA, rAMNI vAta suMgI / tadi rIsAlunai aolubhau dodho / tadi rIsAluM kAMI kahai chai~~| ___ Ga. vAratA--rIsAkhU sonarane kayau-jA re, hAtha mAMDa, tone yA prastarI cha / prA astarI mA lAyaka nahIM / tare saunArane dIdhI rAjAya jANyau, rIsAlunai aolabho dinau / riisaalvaakyN| 2. kha. duhA / 3. kha. rugraDo / ga. raavro| Ga. ruuyddo| 4. kha. ga. phuTo pathara lAga be| Ga. sA lago pathara phUTa be| 5. kha. ga. jINa jiinn| 6. ga. jINa khyo| Ga. DhAiyo / 7. kha. boTayo / 8. kha. sAsuMvAkyaM / ga. rAMgI rAjAnaM kAI khai-| Ga. vAratA-tadI rAMNI rosAlUna deSane kAi kahai chai--sAsuMvAkyaM / 6. kha. talaguMdala jala nola pr| ga. tilaguMdala Upara Ujala / Ga. talI gudala nIla upr| 10. kha. ga. nIra usyA hI hoya va / Ga. piNa nIramala nArI nAM hoya be| 11. kha. Dhuka Dhuka pIyo rsaalunaa| ga Tukare pIvo rasAluvA / Ga. Tuka eka pIye ho riisaaluuyaa| 12. U. piNa niramala / 13. kha, nAra na / ga. naarii| Ga. nArI naaN| 14. kha. koy| 15. kha. rasAluvAkyaM / ga. tadi rIsAluM kAI hai| 16. kha. saape| ga. sAMpa ja / Ga. saapaa| 17. ga, chaaNddii| 18. kha. devala / ga. bhiityaaN| Ga. dehare / 16. ga. chaaddyo| 28. ga. lev| 21. kha. rasAlu / 22. ga. chaaNddii| 23. ga. astrii| 24. kha. ga. Ga. mAMna / 25. kha. ley| . leha / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] bAta rIsAlUrI sAsUvAkyaM rIsAlyA 'rIsa kasAiyAM'2 , 'yAM rosaDI jala jAva' be| gharaNI astrI ne choDIye'', 'lASa loka' 'kahi jaab"de|| 27812 rIsAlUvAkyaM 13 dUhA- mhe' samasatarAyaka' pUtaDA, rIsAlU''merA nAma be| paraNo hIDe para ghak16, to kyUM 21 rASe sAMma22 be // 27623 [75. vArtA--isI vAtAM karaneM rosAla sasarA kanAMsa uTha ne nIce tabale meM prAya ne ghoDe asavAra huya, ne hIraNa ne sUvA ne meNA ne piMjaro lene, dhArA nagararo mAraga pUchaneM mArageme cAlIyA jAya cha / taTha lAreM sAhaNoyA rAjAM mAnane kahiyau-mAhArAjA, Aparo javAMi to caDha gayA cha / ta? rAjA doya-cyAra siradAra sAthe le ne Apa ghoDe caDhineM kaMvarajIne jAya puuNhtaa| taThe rAjA kahai dUhA- kuMvarajI hava ima kita karI, toDayo mAharAM prIta ba / jagame bhUDA lAgasI, the to havA nacAM (cI)ta be / / 280 mhAre putrI ika bale, choTI chai paraNyau ti(te)ha be| rAjavI thAMrA ehavA, chAMNA na huve e neha be / / 281 rIsAla vAkyaM zrImAhArAjA jAMNajyau, sUrAM eha saMtApa be| sira upara rUThA phire, tyAMne kehA pApa be / / 282 Apa kahI so mhe pararaNIyA, pUThA padhAro rAja be| vale ya na Avai rIsAlUvo, koTi paDaijyau kAja be / / 283 1. kha. rasAla / 2. kha. rIsa ksaaylaa| Ga. asa kasAMi sAMiyA / 3. kha. thAMrI riisddlii| Ga. riisaaluumaarii| 4. Ga. jdd| 5. kha. Ga. jaay| 6. kha. U. prnnii| 7. sva. Ga. astrii| 8. kha. kIma chNddiiye| Ga. choDi ne / 6. U. loSu lokA / 10. sva. kahIvAya / Ga. ko jAya / 11. sva. Ga. be| 12. yaha dUhA ga. meM nahIM hai| 13. kha. rasAluvAkyaM / ga. meM nahIM hai| Ga. rIsAluvAkyaM / 14. kha. meM nahIM hai| Ga. mai| 15. kha. a. samasta / 16. sva. raajaako| Ga. raaykaa| 17. kha. pugddo| Ga. puNgraa| 18 kha. rasAlu / 16. ghre| 20. kha. so| 21. kya / 22. kha. pAsa / 23. yaha dUhA ga. pratimeM anupalabdha hai evaM isa dUhe ke antima tIna pAda U. prati meM aprApta haiM / [-] koSThagata 75 evaM 76vIM vArtA ke gadyapadyAMza kA rUpAntara kha. ga. i. pratiyoMmeM gadya ke rUpa meM isa prakAra hai Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [ 127 76. vArtA-taThe rAjA mAMna ghaNAI nivArA kiyA piNa kuvarajI na mAMnI / rAjA ghare Ayo ne rIsAla ujjeNIne calIyA / ] A taThe devIra (re) deharA mAhai jAya utriiyaa| nai rAjA bhojaro beTIre citrAMmaro AMbo tho, tiNarai sAta kairoyAMrI jhUbaSAM nIce paDoyoM dITho / ta? rAMNI jANIyo- 'jai mhAM AyAsU jhUbaSo paDasI; so kuMvarajI nahI AyA ne jhavaSo paDIyo to abe kaMvarajIsa me kola kIyo cho-pApa nai pAyA to hu kATha caDasU, to Aja to vale vATa jovanI; tai parabhAte kAThAM cddsuu|' iso vicAratAM parabhAMta huvo / taThe AparA mAtA-pitAsU mIla ne sISa mAMga meM kaularo jAba kara nai cahine nadI upare racAIne DholaDA ghddkiiyaa| dUhA- Dhola dhaDakai tana daDe (hai), virahINI satIyA hoya / ___ pou molAno to molai, to kima duSIyo koya / / 284 77. vAta-hivaM kuvarI caha neDI vAsadeva silagAyo chai; dhUvA-dhaura lAga rahyA / taThe kuvarajI deharAsU uThene tiraNa velA taThe prAvatAM dhUvau deSane kuMvarajI kahai-A kha. vAratA-itaro kahe rasAlu ghoDe asavAra huaa| jada rAjA mAna kahIyo-dujI beTI paraNI / tare rasAlu kahyo-uvA pINa uNa sarISI hosI tIraNa vAste nahI paraNAM / soSa karI tohAthI caalyaa| ga. yAta-atarau kahyau para rosAlu prasavAra hoyanai caalyaa| atarai rAjA mAna kahmAmArI dujI beTI prnno| jadI rIsAluM kahyo-uhI ja usI ja hosii| rIsAlu cAlyo ujeNI nagarI rAjA bhojarai caalyau| ___. rIsAlu asavAra huvA cAlavA lAgA / jada rAjAjI kayau-mArI vaiTI duji prnnaau| tada rIsAlu kahai-vA piraNa usI ja husI, tiraNa vAsate nA paraNAM / tihAthI cAlyo rIsAlu ujaiNI nagarI prAyo, tihAM rAjA bhoja rAja kare ch| A-A. cinhagata aMza kA pATha bheda kha. ga. U. pratiyoM meM isa prakAra prApta hai kha. hove ujeNI nagarII rAjA bhojarI veTI rasAlu paraNyA cha, tIkA kuvarI rasAlujIrI vATa jove cha / gaaNm| prAMbA sASe hA cha / kuvarI ghaNI cItA kare kuvarajI gayA nhiiN| tare rAMNI kATha caDavAne tyAra huI che; talAvarI pAla gaI ch| ceha cuNIje ch| lugAyA satarA gIta gAve cha / tINa samIe kATharo Dhola vAje ch| itare rasAlujI jAya pahutA / hIve rasAlu sahIrarA lokAMne kAMI kahe cha ga. prAgai rAjA bhojarI beTI kAThAM caDha cha-rIsAlu prAyo mhii| pratara rIsAlu cAlyA prAvai cha / vATa loka rIsAluna molyaa| rasAluM lokAMne pucha kAI khai-| Ga, mAge rAjA bhojarI veTI kAThe caDhe cha tare rIsAlU lokAMne puuch-| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ] bAta rIsAlUrI duhA'- sehara ujjeNoke gorame , 'kyAM e'5 dhUvA-dhora' be| kAgArolo' 'maca rayo', 'jyUM vAjago' Dhola be / / 285 vacana hato so pUgIyo, tiNa kAraNa caDhe kATha be / rosAlU-vacana SoTo thayo, tiNa kAraNa e ghATa ve // 28610 78. vA.-iso sUNata prAMNa rIsAlaM ghoDo dapaTAya nai talAvarI pAla SaSAro kara ne ubho rahiyo nai lokAMnUM kukA karatAne varajane rIsAlU ho kahai chai-11 1. kha. ga. rasAluvAkyaM duhaa| 2. kha. sahara / ga. saihr| 3. kha. ujeraNIre / ga. ujeNIkai / U. ujairaNIke / 4. ga. gormai| ku. gorve| 5. kha. kyu maaNddii| ga. kyU maaNddyo| Ga. kyA mNddii| 6. kha. dhupA-dhaSarola / ga. U. dhu (a. dhU.) praa-dhkrol| 7. ga. kaagaarolyo| U. kaagaarolaa| 8. kha. maca rahyo / ga. kyuM mcyo| Ga. macIyA / 9. kha. vAje kyU jNgii| ga. vayaM vAje jNgii| u. vAje sigo| 10. kha. ga. Ga. pratiyoM meM yaha dUhA isa prakAra milatA hai sahIrarA lokavAkyaM rAjAre bhojarI kuvarI, rasAlumA ghara nAra be| nAyA kuvara rasAlupA, kATha caDhaveko tyAra be // 66 ga. tadi loka rIsAlUna kAMI kahai-- duhA- rAjA bhojarI DIkarI, rasAluM baMdhI nAra be| prAyo nahI kuMvara rIsAlavI, kAThAM baiTha kuMvAra be / / 53 nagaralokavAkyaM rAjA bhojarI DIkarI, rosAlaMpA nara nAra bai| prAyo nahI rIsAlUMno, kAThe caDhe kumAra bai // 61 11. kha. ga. U. pratiyoM kA pATha isa prakAra hai kha. vAratA- iso sAMbhalane rasAlu ghoDo doDAyo / talAvarI pAla gayo / deSe to sarva loka-lugAi mIlyA cha / abe rasAlu jAya rAMNI prate kAi kahe cha / ga. vAta- aisyo rIsAlu sAMbhalyo; ghoDo doDAyo; talAvarI pAlai prAdhyau / loka mIlyA cha / rIsAlu rAMNI naSai prAvyo; rANIko mana jovA lAgo-yA piraNa lAlacaraNI cha ke nahI ? deSAM INana kahU / tadi rosAlu kAMI kahai___. vAratA- isau rIsAlU laukA pAsai sAMbhalI ne ghoDo doDAya talAvarI pAla prAya ubho rayo ne kahai chai Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAta rIsAsUrI [ 126 dUhau'- rUpAsU' dholo' karUM, sonArI' cakaDola be| rIsAlU nAmane choDa dai , jorU hamArI hoya'deg be // 287 ___ kaMvarIvAkya 1 aMbara12 tArA13 Diga pa.14, dharaNa15 apUThI hoya be / sAhiba' vIsArU.16 prApaNo, 'to kali uthala'2deg hoya be / / 288 [76. vArtA-iso duhau kehane rIsAlU rajAbaMda havo / maname vIcArIyoaje saMsArame sata chai; vinA thaMbhA AkAsa SaDo chai / iso manamai citavinai cahathI neDo gayo; lokAMrA vicalA bhiDAvame ubho rahinai dUho kahai chaidUhA- sUgaNI tuM ciraM jIvajyau, jagamai nAma kaDhAya be / rAjA bhojarI DIkarI, vaMsa ujAlaNa bhAya be / / 289 80. vArtA-iso duhau kuMvarI sUNane cahane choDa ne prAMbArA peDa tale jAya ubhI rahI; gaMghaTa pATa dIye / taThe sArA hi umrAMvA, pradhAnAM Avi vahAra deSaneM jANIyo-mahe, rosAlaM kamarajI prApa chai; piNa pUro pAraSa liijai| isau sArA umrAMvAM citavane bolIyA-zrImAhArAjA kuvAra ! Apa bhalA padhArayA; zrApa mhAMnai moTA kIyA; piNa eka mhArA manamAhai cha, tikA kara deSAvo to rAja to pUro patijo prAya jaavai| takuvarajI kahai-bhalAM umrAvA, the ke diSAlau; mAMsU 1. kha. rasAluvAkyaM / ga. rasAluvAkyaM duuhaa| 2. kha. rupAsu / Ga. rUpAkosu / 3. kha. dhvlii| Ga. pAli / 4. kha. sonAsuM karu / ga. sone kraau| Ga. sonAkI kruu| 5. kha. vIloya / ga. lon| 6. kha. rasAlu haMdA / ga. rosAlu hNdaa| 7. kha. ga. Ga. naaNm| 8. ga. Ga. choDadai / 6. a. para joru / 10. ga. hon| Ga. hoya / 11. kha. rAMNIvAkyaM / ga. kuvarIvAkyaM duhA / Ga. rAMgIvAkyaM dUhA / 12. U. jo aMbara / 13. kha. tAra / ga. taaro| Ga. tA[rA] / 14. kha. dhra ddiige| ga. dhu Daga / 15. kha. ga. Ga. dharaNI / 16. kha. aputthii| ga. prphuttii| 17. ga. ho| 18. kha. sAMi n| ga. sAyaba / Ga. sAyata / 16. kha. vIsAru / Ga. vicaaruu| 20. kha. jo thala uthala / ga. jyo kula dujo| Ga jo kalI dujaa| [-] koSThagata 76, 80, 81, 82, 83 evaM 84 vIM vArtAoMkI zabdAvaliyAM kha. ga. Ga. pratiyoM meM nimna rUpa meM likhita hai kha. vAratA-rasAlu rAMNIrA vacana suNI ghusI hunA / prA astrI sukulINI dIse ch| tadI rasAlu kahIyo-huM samasta rAjAro putra chu / mAharo nAma rasAlu cha / tI vAre rANI kahe-sAta kerIro jubako ekaNa coTasu lokAM deSatAM pADo to rasAlu SarA, nahI tara theM rasAlu nhii| jadI rasAlu sAta keroro jubako eka coTasuM uDAyo / tadI rAMNI ghughaTa-paTa SAMcIyo / sarva loka rAjI huA / rAjA bhojane halakAre jAya kahyo-vadhAi dIje, rasAlujo Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 ] bAta sArI husI to kara deSAmasAM / taThe umrAMvAM bolIyA - zrImAhArAja kuMvAra ! zramArI bAI sAsarA pIhara lyAyA chA jaThe AparI sAthelIyAsU molI; tare rAjArI vaDIsI phate kIvI cho; tiNa prAparI sAthailIyAMne mAhUrI kuMvarI kahau chomhAro SAvaMda isaDo tIra vAhavaThAM (NAM ) chA so rUparA sAta-ATha phala eka tIrasUM baSau nASa deva chai; isI jAba mhe piNa sAMbhalIyau chau, tiraNasUM Apanai tasatI husI; paNa gro prApare mUMhaDA grAge prAMbAro rUSa chai tirai ai sAta bhUMbaSArI DAlI che, tikA DAlI raha jAve nai bhUbaSo prAya paDe / taThe kuMvarajI manamai vicArIyo deSo daivAM rASyA iraNAM umrAMvAM Ava bAta kahI nai kadAcita sa nahI to hela husI ! ] 7 dUhA- vIraha viDAMNA mehalathI, sAthIDAM sIradAra be / doro huvo duhelaDI, milIyau iNa bharatAra be // 260 sAMI bAjI rASa be, to sUdhau sahu kAja be / paMca patIjA pAM bai, bali rahai sagalI lAja be // 261 81. vArttA - iso vicAra paramesaraneM samaraneM kabANa caDhAya ne tIra bhU baSA nai bAMhyau, sau sAta kerIyAM jUI-jUI prAya paDI / baSau sArA hI umrAvAM paDiyau diThau / dUhA - tIra sapallala cAMpIyo, lAgA prAbA DAla be / pavArAM sUMdhoniksa, bhUMbaSo paDyau parAla be // 262 umAvAM sASIdharA, dIThAM kairI bhU ba be I jAMNyo kuMvarI chai sahI, kUDa nahI tila vAta be // 263 - 82. vArtA - hivai paMcA sArA hI sASIdhara hUvA / sArA hI SamA-SamA keha ne kahe -- zrImAhArAjakuvAra ! zrApa tasatI ghaNI phUramAI, guNau bagasAvijai, darabAra padhArIjai / itarau kahIyau taThe kuMvarajI umrAMvAMre sAthe ghoDai asavAra hUvA ne kuMvarI cakaDolame vesaneM darabArare mahilAM gaI / vAsaisUM vadhAIdAra rAjA bhojane jAya vadhAI divI / padhAracA / iso suNI rAjA busI huA, paradhAMnane ko-sAMmelArI tAkIdI karo / tadI paradhAna sAro sahIra, bAjAra soNagArIyo; hAthI, ghoDA, kotala soNagAracA; nagArA nIsAMNa phararA sarva tyAra kIdhA / rAjA bhoja sAMmelo karI kalaza vaMdAve kuMvarajInu mAMhe lIdhA / tadi kahyo - hU~ tIrasU pADo to kuMbANa le tIra ga. vAratA - rAMNI kahyo / rIsAlu kahai - zrA zrasatrI sukalINI che / rAjA samastaro beTo chu / tadi [rAMNI] kahyau -sAta kairIko kuMbako eka hUM jAMNU to the rIsAlu barA / tadi sArA loka deSavA lAgA / tadI rosAlu Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUro [ 131 dUhA- zrI mAhArAjA bhojajI, tAMharo jamAI abAra be| Ayo jIvatadAMnameM, dIdho kuMvarI utAra be // 264 rAjana rUDA hoyajyo, sISA sArA kAja be| bAjI paramesara SarI, rASi donyArI lAja be / / 265 83. vArtA-isA samAcAra zrImAhArAjA bhojajI sAMbhalane pUsI havA; ghaNI vadhAIyAM vATI / itarai umrAvAsaM molIyA thakA zrImAhArAjAre sabhAme pAyA, majaro ko yo / rAjA bhoja ghaNI manavAra kuMvarajIne dInI / bhalI bhAMta saM bAMhA pasAva kIyA / grAchI vichAta virAjIyA / kuzala-kuzala pUchIyA / kuvarajI prAparI vItI vAta sArI desoTA dhUrA-dhUrA kahI / rAjA bhoja ghaNI dhIrapa devI nai dUho kahai chaidUhA- pUtra pitArA hukamame, je rahe jagamai joya be| te sAroso jaga iNai, vale na vIjo koya be // 266 pAcho bolo volaDA, vAda kara rIsAya be| te sUtA pituM alaSAmaNo, hoya sadA duSadAya be / / 267 jesA pUtra jyU vAlhA, jesA avara na koya be|| piNa jaga mAvItA taNau, sUSame duSa ko joya be|| 268 bhalI vUrI mAita tanI, navi kIjai deSe pUtra be| pUThata mAvItathI, te saphU jANe sUtra be // 266 pUtra IsA jagameM huvai, mAita taraNA maMjUra be| rahai sadA mUSa pAgala, nahI alagA nahI dura be // 300 prema viDAMNA pAraSA, jagake moha akatha be| kara joDi pituM pAgale, rahaiM sadAI sAtha be // 301 jyU pituM jape tuM Saro, kAlo goro katha be| tehabo hukama caDhAIye, sIsa sadA samaratha be // 302 melyo, sAta kairI ko jhubako pAiyo / sArA rajAbaMdha havA rAjA bhojarai jamAI rIsAlu praadhyaa| ___ Ga. vAratA-rIsAlaM iso raaNnnii| muSathI sAbhalIne ghaNA rajAbaMdha havA, prA asatrI sUSaloNI cha, ghaNu jogya cha / tada kumarI kayo / sAta kerIro jhUbako ekaNa kavAMNIyAsU pADo to SarA / tare sarva loka deSatAM sara naaNssyo| tare sAta kerIro jhUbaSo pAgaNe pAya pddau| rAjA prajA sarva rAjI huvA / rAjA bhoja sAMbhalyo, jamAi praayo| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ] bAta rIsAlUrI 84. vArtA-isA dUhA rAjA bhojajI khiiyaa| kuMvarajI [ro ghaNo mana draDha havo, syAlI huii| rAjA bhoja navA sirapAva karAyA / bhalAkaDA motI nijara-nicharAvalA kiivii|| dUhA- loka karata badhAmaraNA, ghara ghara maMgala mAla be| nagara galI ghara nobatI, bAjai Thora be bAla be / / 3031 harSa taNI gata hoya rahi, nagara loka le pesa be| pUrame ralIyAyata gharaNI, sakala namAvata sIsa be // 3042 vaMdI jama choDAvIyA, ke paMSI maga mAla be / nara-nAri pAsIsa de, jIvo koDIka kAla be|| 3053 bhalAI padhArayAM kamarajI, bhalo havo dina Aja be / prAsyAM baMdhI kAmanI, tAkA sUdharayA kAja be // 3064 prAja sUraja bhala ugIyo, huvai bUThA meha be|| nIjIvata huvA jIvatA, bhavalA baMdhIyA neha be / / 3075 bhalAI pIyAro nehaDo, nohaco phalIyo nAra be| koDa varasa rAjasa karo, sUSa vilasyo praNa pAra be // 3086 *85. vArtA-hivai nagararA lokAM prAsIsAM sUtharo diivii| sArAhIsU kuvarajI mAMna kara-karanai molyA / nagarame paDohe vaajiiyau| harSarA vadhAvA-gIta 1. 2. 3. 4. 5. 6. kha. ga. Ga. pratiyoMmeM ina chahoM dUhoMke sthAna para nimna dUhe hI prApta haiMkha. duhA- loka kare vadhAMmaNA, ghara ghara maMgalacyAra the / nagara saha ko yu kahe, bhale pAyA kuMvara rasAlu be // 60 nagara cohaTe nosarayA, sahu ko namAve sIsa be|| nara nArI prAsIsa dya, jIvo kora varIsa be // 70 sAhUkAravAkyaM dUhA- loka karai vadhAMma[NA], ghara ghara maMgalacAra be / sahU mIla loka Iyu kahai, Ayo kuMvara rosAlu be // 56 seThavAkyaM dUhA- nagara cohaTa nosaracau, sahu namAvai sIsa be| nara nArI prAsIsa de, jIvo koDa varIsa be|| 57 dUhA- loka karai vadhAMmaNAM, ghara ghara maMgalAcyAra bai| ___ baMdhI jana choDi dIyA, ke paMSI maga mAla bai| nara nArI prAsIsa de, jIvo kauDI barosa bai // 64 *-*. cihnAntarvartI 85, 86, 87 evaM 88vIM vArtAmoMke gadya-padyAMzakA vAkyavinyAsa kha. ga. Ga. pratiyoMmeM isa prakAra milatA hai Ga.. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rosAlUrI [133 gavIja rahyA chai / itarai rAtra pUhara savA gaI / ta, kuMvarajI mehalAM dASala huvaa| itare kuvarI siNagAra kIyA kuvarajo pAsai paaii| dUhA- kAlI kAMThala bhalakIyA, bIjalIyAM gayaraNeya be| camakatI mana mohIyo, kaca chAko deya be / / 306 piMDasa patala kaTi karala, kela namAve aMga be / loyaNa tISAM Thaga bhara, prAI mehala paMtaMga be|| 310 jANe mAMna sarovare, molapyo haMsa visAla be| sejhAM pAI suMdarI, chuTo gaja chaMchAla be // 311 pUro pUnama jehavo, maSa vica cUMpe jaDAva be / kAlo vAdala kora para, voja Sove jijhekAva be // 312 86. vArtA-iNa bhAta sU kUvarI sINagAra sajhaneM kuvarajI pAsai prAya ne sarado kara ne hAtha joDane UbhI rahI / taThe rAMNIro rUpa, maTaka-caTaka deSane maname kuvarajI ghaNA rAjI huvaa| dUhA- ji nara rUpe rUvaDA, te nara niguNa na huvaMta be| jI maNa bhoja kumArakA, mohyau mana tana kaMta be // 313 87. vArtA-iso kuvarajI vIcArane rAMNIne ghaNI rAjI kIvI / ghaNA kavitta, dUhA, gAhA karIne mAhe-mAMhi caracA kIvI / taThe kuvarajI rAMNInai kahaisAbAsa, thAMharo kola bhalo ujalo diSAyo; mhe to mAMrA maname jAMNatA thAlagAyAMro samAdhAkA pAlama kahIje, tike lUgAyA cha / kha. vAratA--rasAlujIe iNa taresu mahIlAM dAkhala huA / saghalA sAthasu mIlyA / nojara-nIcharAvalA huI / ima karatAM cyAra pohara dona vatIta huo / saMdhyAI raMgamahIlame jAe poddhiiyaa| rAMNI poNa snAna, majana kara bhalA kapaDA pehroyaa| sarva prAbhuSaNa pahIra vAla-vAla motI sAra, ghaNA aMtara-phulela DholIyA / kapaDA saghalA ikagarakAva (ika raMga kA) kiiyaa| iNa bhAMta ghaNA uchAhasusurApAnarI surAhI loyAM rAtra ghaDI doya gayA, mahIlAM pAI / rasAlu jIma lIyA / ghaNA uchAha kiiyaa| vAta vIgata mana-tanarI kIdhI, suSa-vIlAsa kIyA, layalIna huA / tINa samIe rasAlujI rAMNI prate kAi kahe che rasAluvAkyaM dUhA- sara vara pAya paSAlatAM, terI pAyaDalI Sasa jAya be| hu thane puchu goraDI, thane kyu kara rayaNa vohAya be|| 71 rAMNIvAkyaM sara vara pAya paSAlatAM, morI pAyalaDI Sasa jAya be / aMbara tArA gINatAM thakAM, yu moku rayaNa vIhAya be / / 72 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 / bAta rIsAlUrI dUhA- kuDa kapaTanI kothalI, ramatI para pUraSAMha / lajA saMkaNa jA(tA) nahI, prItama mana pichatAMha / / 314 jagame nAri rUvaDi, vasata karI jaganAtha be| piNa sAce mana cAla be, to piuM thAya sanAtha be / / 315 maMgala jArI mAgaraNa, cIlA choDa kucIna be|| cAle mana piu nahi giraNe, jyU mada mAno(to)phIla be / / 316 piNa to saraSo bAlahI, jo navi milatI moha be| to hu pratIta na jANato, nAri taNo aMdoha be // 317 vAratA- iso suNi rasAlujI rAjI huaa| rAMNIre ghaNA grahaNA, vesa-vAyA kraayaa| hove rAta dIna suSe bhogave cha / duho- mo mana lAgo sAhobA, to mana mo mana laga / jyu luNa gholudho pAMNIyAM, jyu pANI luNa bolaga // 73 vAratA- isI rItasusuSa-vIlAsa karatAM mAsa paMca vatIta huaa| tadI rasAluiM rAjA bhoja pAse mISa maaNgii| ga. vAta- rasAluna mhailAMmai DerA dIvADyA / tadI rIsAlu mhailomai sutA ch| rANI prAI / rANIne kAMI kahai rIsAluvAkyaM dUhA- saravara pAva paSAlatAM, terI pAyala kyu sahI jAya be / hU~ to puchu goraDI, tu kyu rayaNa vihAya be // 58 tadI rAMNI kAI kahai vUhA- saravara pAva paSAlatAM, merI pAyala kyu kasI jAya be / aMbara tArA jobasAM, jyo mo raNa vohAya be // 56 vAta- tadI rIsAlu rAjI hUvo / tadI rAMNIne grahaNo diidhau| jaDAvaro sIsaphula, jaDAvarA prAMkoTA bIdI saheta dodhI / sonArI dhaDa, ratanAM ro hAra, navasaro varahAra, caMdraso ujalo caMdrahAra, mAlA sonArI, doya hAtha rA vAjubaMdha, hAtharI bITI, jaDAvajaDI, nagajaDyAM hIrAkaNIrI vITI, jaDAvarI jehaDa, doI pAyala, doya paga pAna maya meSalA, hajAra pAMcasairA dIdhA / aisyo paMca phulyo gahaNo kuMvara rosAlujIrI rANIne dodho / gaihaNA-gAMThA ghddaavyaa| rAjAjI rAjI havA, vadhAI vAMTI / ghaNA bhoga-vIlAsa dana panarai rhyaa| eka dinakai samya rAjA rANIsU kahyau-mAne soSa devaaddo| . vAratA- rosAlunai maholA mAhai Dero dorAyo / rosAlU mahilA mAhai sutA ch| tada rAMNI prAya rIsAlUna kAMi kahai chai dahA- saraba yAya paSAMlatAM, terI pAyala SIsa jAya bai| huM tone pUchU goraDI, tauna kyU kara reNa vihAva vai // 66 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [135 rAMNIvAkyaM sUkulINI nAri tikA, pati saMga rahai acheha be| jIvataDAM nahi vIsare, na valagAI neha be // 318 88. vArtA-iNa bhAtasU mAhau-mAhiM duhA kahinai rAji huvaa| navA neha lAgA, viraha-vichohA bhaagaa| peharI kesarIyAM vAgAM, miTa gayA duSanA dAgA, covA-caMdana laagaa| iNa bhAtasU mAhau-mAMhai saMsArarA sUSa vilAsatAM ghaNA mAsa huvA / hivai eka dinare samai kuMvarajI rAjAjI kanai sISa mAMgI / taThe rAjA bhojajI ghaNA duSo huvA / * dUhA- rAja sarISA prAhuNA, vale na pAvai koya be| milIyA duSa galIyA sahU, jUgata thaI sahu joha be // 3161 aMga umAho kuvarajo, koyau kosI vIsa Aja be|| rAja salA dhArI dharaNa, so kahi jaMbo kAja be // 3202 kuvarajIvAkyaM bArai varasa vanavAsa rA, bhogavIyA mAhArAja be| aba ghara jaiye vacanathI, sola varasa dhara sAjha be // 3213 ___ A86. vArtA-isA samAcAra sUNaneM bhojajI TIko aojhaNI sAro hI kIyo, data dAyajo ghaNA dIyA, ghaNA manavArAMsU dIyA, ghaNA manavArAMsU lInA / hi rAMNI piNa chAMno mAla prAparo beTIne dIyo, ghaNI rAjI kiivii| dUhA- sahasa dAya haivara doyA, ikavIsa gaivara dIdha be| sahasa dhorI dUraNA karalA, jagamaga jhUlA lodha be // 322 cAkara paMcasaya cerIyAM, vali hathiyAra vizArana be| caturaMgaNI lachamI daI, TalIyA prAla paMpAla be|| 323 90. vArtA-isA dravya denai kuvarajInai sISa dIvI, ghaNA pAsU paayaa| mAtA-pitA ghaNA rUdana kInA IA - ---------- - - rAMNIvAkyaM duhA- saravara pAya paSAlatA, mairI pAyalaDI SIsa jAya / aMvara tArA giNatA thakAya, maurI reNa vihAya vai // 67 vAratA- rIsAlu rAjI huvo rANIre gheheNau ghaDAvai / rAjA rAjI huvo vadhAI paattii| ghaNA dina rayA / rIsAl rAjA tIre sISa maaNgii| 1. 2. 3. ye dUhe kha. ga. gha. meM nahIM haiN| A-A. cinhAntargata gadya-padyAMza kA vAkyabheva kha. ga. Ga. meM gadyarUpameM isa prakAra milatA hai Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAsUrI dUhA- dhana dhana mAtAro nehaDo, dhana dhana pAle jeha be| dhana dhana pouM dhana pyArIyAM, dhana dhana kaMvara saneha be // 324' mAya bApa lIyA tihAM, viraha ghUrAyA nisAMNa be| ehavA pAhuNA DA (I) sadA, bhala prAjyau bhagavAna be // 3252 61. vArtA-isA vilAsa, viraha, milApa sArAhIsU karane kuMvarajI nagAro denai caDhiyA so dhArAvatI nagarI aaayaa| prAyane barasa pAMca tAMI rahyA / valai vasatI ghaNI vsaaii| taThe mAhAdevajIro sevAvajInUM kahIyauzrImAhArAja jogesarAja ! pro rIsAlU kuMvara prAparI ghaNI bhagata kIvI cha so iNana kAMi ka devo / ta? zrImAhAdevajI volIyA-re kuMvara ! saMtuSTamAna havA; mAMgai sau hi ja devAM / taThe kaMbarajI bolIyo-zrImAhAdevajI mAhArAja ! Apa tUThA cho tau prA nagarI sArI hI vasa jAvai; aAgalI hutI, tiNasU savAI huI jAvai nai mhArai savA lASa phaujaro vAdhaipo huvai; itarI vIdha monai diraavau| taThai zrImAhAdevajI bolIyA-tu cAvai sau sArI hI vidha huya jAsI / itaro hukama laina kuvarajI ghare praayaa| hivai kitarA ika dinanai prAtarai rAMNIrai garbha raho / nava mahInA pUraNa hUvAthI pUtra huvau| tiraNaro nAma ratanasIha dIyau / dUhA- sUraja kiraNa jyU tana jhimai, sUdara phUla gulAba be| ratanasiMha nAmai Sarau, dIdhau nAma sUlAba.ba // 3264 kha. vAratA- tare bhoja rAjA prAcho moharata joya beTIna sISa dodhI / ghaNo datU-DAyaco, ghoDA, hAthIdala, kaTaka dei projhaNo pohcaayaa| ga. tadi rAjA bhoja beTIro calAvavAro maharata puchayau / tadi rAjAne pAMDatAM bhalo mohUratha dodho / tadi rAjArI beTI calAI / ghoDA, hAthI, ratha, pAyaka dene calAI bhalI bhAMtasu pohcaayaa| ___ Ga. tada rAjA bhoja maurata pUchau / beTI sAthai ghaNA kaTakadala dene DAico de calAyA nai bhalI tarasU pohcaayaa| 1. 2. donoM dUhe kha, ga, Ga. pratiyoM meM nahIM haiN| . 3. 91vIM vArtAke sthAna para nimna gadyAMza hI kha. ga. Ga. pratiyoM meM prApta hai kha. rasAlujI ghoDe asavAra hoya saghalAisauM mola zrIpuranagara sAru vIdA huaa| ga. tadi [rosAlu] cAlyA cAlyA dhorAvAsa nagara pAyA / uThe jAai varasa pAMca rahyA / uTha nagara vasAyo / uNI rAMNore beTo hUvo ch| ratanasAha nAma dodho| 3. cAlyA cAlyA dhArAvatI nagarI gayA / uThe barasa pAMca rayA nai nagara vsaayo| rAMNIra beTau huvau / tiNaro ratanasiMgha nAma dodhau / 4. yaha dUhA kha. ga. U. meM nahIM hai| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rosAlUrI [ 137 62. vArtA-iNa bhAta rahatAM thakAM zrImAhAdevajIrA pratApasU ghaNA dAsa dAsI vadhIyo / cArU hI kAnIrA bhaumIyA, grAsIyA prAMNanai cAkara rahyA / nagarI sArI hI AgAsU savAya vasatI huI / ghaNA vinaja-vyApArasU DAMNa-jagAta dhaNI prAvai chai / tiNasU kuvarare SajAMnI krauDA rUpIyAro huvau| kuMme kinI vAtarI nahI / B CtaThe iNa vidha rahatAM thakAM varasa pAMca valai huvaa| taThai rAtarA pauharA kuvarajI sUtA cha / sUtAM manamai vIcArIyau je vanavAsa hI bhogavIyau, rAja hI bhogavIyau, piNa gharai gayAM vinAM vibhrArI Sabara kisI par3e; to avai mAItAMsU mIlanau ne dharatImai nAMma karaNau / isau vicAranai AparA umrAMvAne prabhAtai sabhAmai bulAyA; manasobA kiiyaa| taTha moTo mAhAjana akalabAdara, tINanai dIvANapada deInai dvA(dhA)rAvatI nagarI sUpI; bhalA samaserabAdara rajapUta mUMhaDA Agai rASI ghaNI jAbatAI diidhii| hivai pApa nagAro dirAyanai savA lASa ghoDau sAthai liiyo| __dUhA- dala vAdala bhelA huvA, detA nagArAM Thora be| jAMraNa bhAdrava gAjIyau, caDhIyA vahatAM sajora be|| 327 63. vArtA-iMNa bhAtasU bahatA thakAM AparI nagarIsU kosa eka uparai prAMNanai prAcAcUkaDA DerA kIyA / prabhAta rAjA samastajInai Sabara pddii| manamai bhayabhrAMta huvA-je kINarI phoja hai / ta, nIjarabAjAMne melIyA / tikai jAyanai Sabara pADI-kaiTha jAvasI, kyU pAI chai ? tikA hakIkata kahau / taThe koI ka umrAvA bolIyau-are rAIkAM ! thAhArA rAjAnai kehanai iNa nagarorI jAbatAne bhAI cha / phoja umIra-sIradArArI chai| isA rAike samAcAra sUNanai raajaajii| B. yaha aMza kha. ga. Ga. meM nahIM hai| C.-C. cinhAntargata gadya-padyAMza ke sthAna para kha. ga. Ga. pratiyoM meM nimna gadyAMza hI prApta hai kha. kittareke dIne cAlyA thakA zrIpuranagara neDA gyaa| rAjA samasta jANyo-koi verIdala dharatI levA prAyo dIse che / iso vIcAra rAjAe uMbarAvAnu sAhamA melyA-pA koNarI phoja cha, kaThe jAsI ? itarAme halakArA pAyA rAjA samastane araja kIdhImAhArAja ! rasAlu kumara paraNene prAve che| iso suNIne rAjA samasta rAjI huaa| hIve rAjA samasta sAMmelArI sajha karAya rasAlu vara sAMmA praayaa| motI thAla bhara vadhAyo / naranArI mIla maMgala gAyA / ghaNA uchava mahochava humaa| sarva lokAMnai mana bhaayaa| yu karatAM rasAlu rAjalokame pAyA / mAtA su mIlyA pache mahIlA vASala huA / hove rasAlu suSe rahe cha / taThA pachI pAMca rAMNI phera prnniiyaa| rAMNIyAM saMghAte manavaMchIta suSa bhogave cha / ima karatA ekadA rAjA samasta devaloke pahutA / tare rasAlu ghaNo dharma punya karI caMdaNa aga Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 ] bAta rosAlUrI kahoyau-zrImAhArAjA ! phojarI to caukasa koI nahI, pINa bUrai matai chai, Apa jAbatAI karIjai / ta? rAjAjo ghaNI jAvatA karavA lAgA; ghaNA nAla-gaulA baraMjA upara ksiiyaa| rAvata, sUravIra ghaNA dala bhelA huvaa| piNa rIsAlUrI phoja cupa-cApasUbeThI rahai chai| kiNahIro tiNAmAtra ujADai na chai|| __ yU karatAM cha mahInA huvA / ta? rAjA samasatajI AparA pradhAMnane kahIyauthai phaujarA nAyakasU mIlau; deSAM, kAMI raMga-DhaMga chai ? Sabara jIsI huvai tIsI lyaavjyo| ta, pradhAna asavArI karaneM hajAra pAMca asavArAMsU phojAM sAMmo nIsarayau / AgAu sAMDhoyo meliiyau| pradhAna mIlavAna pAvai chai, isau kahAya diiyo| taThe sAMDhi (Thi) yai hakIkata khii| ta? sArA hI sAMvadhAMna huvA cha / pradhAnajI Avai chai| dUhA- dala diSaNAdI deSIyA, jhAMjhA pharahara jhaMga be| bAjai nobata baMbalI, rIsAlU phaujA raMga be // 328 64. vArtA-isA dala deSato pradhAna rIsAlarI phojamai aayau| prAyana mAhau-mAhai mIlIyA, bAMha pasAva kIyA / pradhAna kuMvarajIna ghaNA varasas ulaSyA nahI / kuzala-kuzala pUchIyA, vichAyata beThA, amala-pANI koyA / tarai kuMvarajI prachIyau-jai pradhAnajI sAhibA ! Apa kyU padhArIyA cho? taThe pradhAna kahaizrImAhArAjAjI melIyA chai pApa kanai / sau pApa kIraNa kAma padhArIyA cho / Apa kajIyo piNa ma karau, prAghA piNa na jAvau, tiNarau kAMI vicAra cha ? AparA manamai huvai sU kuvarajI sAhaiba ! Apa kahau; prAparA manamai huvai sU mane kahau, jyU mAhArAjasU mAlima kruuN| kAThasu dAga deraayo| bAre dIvase pretakArya kiidho| pache pAche mohateM zubhalagne zubhavelAe rasAlu pATha beThA / prohIta tIlaka kiidho| saghale soradAre, masudhIe prAya mujaro kiidho| bhomIyA, kAMThalIyA sarva prAya pAya namaNa huaa| rasAlue adala rAja pAlyo / ghaNA dona suSa bhogvyo| ga. uThAsu cAlyo aApaka zrIpura nagarai praadyaa| rAjA samasta jANyo-pro dala-bAdala kINIro cha / atarAyakamai rAjA samastajI hukama kIdho-sa[2]dArane uro bolAvo / cAkara kahyau-mANa / cAkarAM jAyanai pradhAnanai uro teDyo / pApa hajura praayo| tadi Apa hukama kIdho-pro kaTaka koNIro cha ? tujAna Sabara lyAva / pro ghoDo caDhe sAMmo gyo| jAyane puchacau--pro kaTaka kaNI rAjAro cha ? mAMne kahau / mAhare rAjAjI puMchAyo ch| atarAyakamai mAhArAja kuMvarajIsuaApare phojadAra jAe mAlaka kIdhI-mAhArAja ! aNI saMhararo rAjA, taNIro phaujadAra Sabara karavAne prAvyo chai / tadI pApa hUkama kIdho-uro bulAvo / tadi hajura Ayo / mujaro kiidho| Apa kaho- prAgho praavo| pApa puchayau-kyupAyA cho ? jadI uNI hI hAtha joDane kahyau-mAhArAjA prAparI Sabara karavAne mokalyA ch|| Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [ 136 taThe rIsAlUjI bolIyA-mhai thAharA rAjAno kAgala bIDa devAM chAM sau hAthI-hAtha dejyau / thAharau rAjA vAMcanai mAnai sISa desI tau parA jAvasyAM, kajIyau karasI tau kajIyau karasyAM; o jAba cha / taThe pradhAna bolIyau-durasa phUramAI, Apa kAgala lISa dIrAvI / taThe rIsAlU kAgala liGga chaidUhA- sIdha zrI sakala guNanidhAMNa, tapateja pramANa, prabala rAjaparatApa, tapateja kAyama, jagata duSa cUraNa, garIbake saraNa, chorUkai pAla, mAhArasAla, parama sUSakArI, rAjakRpAthI sUta sUSa bhArI zrI zrI zrI 108 zrI 1000000 zrI zrI mAhArAjAdhIrAja mAhArAjAjI zrI zrI zrI samastajI caraNa kumalAyanUM -- dahA- zrI sidha zrI zrIhajUrana, liSataM sUta kalyANa / tana mana jIvana sUSa karana, pUraNa parama nighAMna // 326 sakala propamA jogya hai, pitu-mAtA manUM raMga / sUtako mUjarau mAnajyau, dina dina adhiko raMga // 330 sUSa bahu tuma parasAdathI, tana dhana zrI mAhArAja / sadA rAMvalo jAMNajyau, cAkara sAdhata kAja / 331 tuma phUramAyo jA paro, so kAhAM jAvai bhAma / pUtra tumAro rIsAlUMvo, Ayo mIlavA kAja be // 332 jo milavo mUSa deSavI, jo koI mUhurata hoya / prohitajIne pUcha kara, Achau dina lyau joya // 333 pitA hakama vanavAsakau, sau lahyau sIsa jaDhAya / varasa bahuta bAre bhamyau, aba Ayau tuma pAsa // 334 zrImAhArAjA hukama dyau, to huAuM rAja / caraNa tumArA bheTavaM, jyUM mUja sUdhare kAja / / 335 sallA hoya sau kIjIyau, pUThau dIjyau jAba / jai kahausyau sau manisyUM, karasyUM kAma satAba / / 336 gunehagAra hu rAvalo, sAhiba caraNAM dAsa / chorU kuchorU huve, piNa tAta na chorata pAsa // 337 tadi prApa hUma kIdho-me thAMrA rAjAjIrA beTA chayAM; varasa bAramaM pAyA chAM, sagale sAtha rAjAjIra kusala-ma chai ? mAharI bhAjIro DIla prAcho chai ? me to varasa ghaNAMsu pAyA cho, so ThIka nahIM / jadI uNI kahyau--mAhArAja ! ghaNo suMSa cha, caina chai, vale prApa padhArayAMthI vaseSa caina chai / jadi kuMvarajI kahyo-the jAvo, rAjAjIsuM mAlama kro| uNI kahyo-pramANa / u ghaNA uchAhasuM darabAra prAvyo, rAjAjIsuM kahyo- mAhArAja ! kuvara Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 ] bAta sA chorU prAsa karai gharaNI, SiuMsU molavA koDa / sAMcau jAba dirAvajyau, jyU N pUgai mUjha hoDa // 338 kAgada vAcane bhejIyau, Apa to koI dAsa / mUkaijyau jyU grAvasyUM tAta caraNakai pAsa / / 336 , sAlujI zrAvyA cha / jadi zrApa ghaNA kusyAla hUvA / rAvalAme rAMNI kavAno / rAjAji hukama kIdho - koTavAlane teDAvyo / koTavAla hajura zrAvyo / hukama kIdho-tuM sAro coka, galI bhaTakAvo, dhulo sagalo bAhIra naSAvo / koTavAlavAkyaM hA - saMhara sagalo bhaTakAvIyo, cohaTA kIdhA sthAka be / kyA AgyA deta ho, puro manAMkI zrAsa be // 60 rAjAvAkyaM hA - kuMvara bhalai ghara zrAviyo, hUI bahUta jagIsa be / rodha bahUlI lyAIyo, lyAyo kuMvara eha be // 61 pratha vAta rAjAjI sAMmelotI zrAra karAvyo / hAthI, ghoDA, ratha, pAyaka, Dhola, nagArA, tAla mRdaMga, paSAvaja, majIrA, phararA pAMca sabada bAjA lene rAjAjI sAMmA cAlyA / sAlujI rAjAjIne deSI nIcA utaracA, sAta salAma karenaM zrAya page lAgA / rAjA ji suSapAlathI nIcA utaracA, beTAne uragathI gADho bhoracau, kusala Sema bujhyo / tadi rIsAlu hAtha joDene kI-- zrIjIra page lAgatAM gADho caina hUvo / pAchA asavAra hoyanai sehara disA cAlyA / sAhUkAravAkyaM vUhA- dhana re nAMma rIsAluMvA, dhana asa nagarIkA bhAga 1 bahU rodha le prathIyo, aba kyA puMchau tohI be // 62 vAta - cohaTAmai savArI nIkalai chai / mAMNaka cokamai zrAvIyA / tihAM nagara seThAMrA ghara chaM / seTharI beTI gauSa baiThI che / pratarAyakarma kuvarajIne diThA / kuMvarajIvAkyaM dUhA- deSo sahelI zrAyake, eha rAjAko rUpa be / Isa dharaNI zrI rAjavI, upama dhuMna prAMba kyAha che (be) // 63 vAta- zrabai cAlyA cAlyA darabAra zrAvyA / doDhyAMthI nocA utaracA, lachamI nArAyaNajIraM page laagaa| rAjaloka sagalA goSaM baiThA deSaM chai / taThe rIsAlujIrI bena deSe che / bena bhAInaM dIThAM kAMI kahai / 1 rAjArI kaMvarIvAkyaM dUhA - baMdhava bhalai ghara zrAvIyo, dudhaM buMThA meha be / motIDe vadhAvasyAM milasyAM bAMha pasAva be // 64 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlarI [ 141 vAta-- Apa rAvalArai muDhe jAya ubhA rahA / umarAvani sISa dIdhI--prApa DerA karo, kamara bolo, utAro kro| umarAva muMjaro karene pApa-prApaNe ThIkANa gyaa| rasAlujI maihalAM mAhe gayA, mAtAjIra paga lAgA / pApa bainasu mIlyA / behanai uvAraNA lodhA / mAu kahavA lAgA-beTA ! atarA dInAM mAhe koI kAgada-samAcAra atarAM varasAMmai koI melyA nhiiN| mAuvAkyaM dUhA- beTA tu sulaSaNo, jyAM saravara tu deSa be| tuma vinA hUM harI baMdhavA, jala vinAM jyu machI be // 65 beTAvAkyaM dUhA- mAtAmai molavA taNo, ghaNo ja kodho caMta be| aba tuma caraNe lAgasyAM, saphala phalyA vaMchata be / / 66 bainIvAkyaM dUhA- bIrA tu sulaSaNo, gayo kuMNa prata desa be| lyAyA sau kaho mune, me chAM tAharI baina be // 67 kuMvarajIvAkyaM dUhA- suNa bAI vIro kahai, mai gamA samudraM pAra be| ghaNA tamAsA deSIyA, deSyA trImA cIrata be||68 bainavAka dUhA- suNa bIrA bainI kahai, kulavaMtI te hoya be / trIyA cIratra jANa nahI, jo Avai sUra Idra be // 66 vAratA-mAu, baina kavA lAgI-vIrA ! the koNI koNI desa gayA, (kuNa kuNa desa gayA) kuNa kuNa tamAsA deSyA, katuhala deSyA, deSyo hovai so mAM prAgai sagalA kho| jadi rosAlu kehavA lAgA-bAI ! me samudra parai rAjA aMgajIta cha, tINarI beTI paraNyo, sau melane urA praavyaa| pachai rAjA bhojarI beTI prnnyaa| pachai rAjA mAnarI beTI paraNyAM, te mele praayaa| prA kanyA paraNe lyAyA so patIvratA ch| uNIrA to laSaNa pAtalA, mAM jugatI nahIM, taNIthI parI melii| tada bAI kehaNa lAgI-vIrA ! uNImai kAMI avaguNa dottho| tadi prApa kahai-hU paraNene pAchau phIrayau jadi aika saiharamai ujaDa dITho / tiNIma me meli thI, jaNIma me rhaa| saverai hUM sIkAra jaato| tadi haThImala pAtasAha mRgara vAMsa U paavyo| rANI mhailAMmai thI, dessyo| tadI mai jAMNyau / uNane meM paro maaryo| Itara eka sInyAsI mArA mehalAM nIce gauraSa jgaayo| jadi me uNIne SAMNo dIyo / hUM goSamai baiTho tho| jatra jogIai mAthAmathI mAMdalIyo kADhayau / taNImathI lugAI kADhI / taNIne SAMNo dIdho / doI jaNA rame, Sele nai jogI sutA, lugAI baiThI thii| taNI sAthalamhaithI batIsa varasako juvAna kADhayo taNIne SAMNo diidho| taNIsu bhoga-vIlAsa gADho kiyo| kare ne pAchau sAthalabha melyo / jadi jogI jAMNyo (gyo) / prataro tamAso rosAlujI dITho / deSana prAya nIco Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 ] bAta rIsAlUrI utarayau / deSe to pApa jogI sUto cha / tadI rIsAlujI kahyo-bAbAjI ! namo nArAyaNa / kahyo-bAbAjI mAdho prAva / rosAlu vAkyaM dahA- re bAbA tuM jogImA, dIso bohota suMgyAMna de| tuma ho kIdhA vyAla do (ho) so diSADo mujha be // 70 jogIvAkyaM dUhA- the cho rAjA bahuguNA, kyA tyo merA aMta be| desAM desAM bhamatA phIro, kIdhA aitA saraba be // 71 vAta- tadi kuMvarajI kahyo-the tamAso kodho so mone diipaavo| tadI jogI jaoNNyopro rAjA cakora chai, kalA mAharI dIThI chai| jadI jogIai mAdalyo mAthAmAMthI kADhayau, mAhathI logAI kaaddhii| tadI logAInai rAjA kahai-tu jaNIthI rAjI hovai tINane kADha, meM tone upagAra karasyAM / tadI lugAI sAthala mAhethI juvAnane kaaddhyo| jadI rIsAlu kahyopraNathI rAjI hai| jadI uNa kahyo--Apa kaho jima / jadI jogInai rIsAlu kahyau--prA asatrI thAM jogI nhiiN| jado ko-mAhArAja / jadI lugAI navAne diidhii| jogIne prAparI asatrI dodhI / hAtha pAMNI kuDhacau~ / vale ghaNA trInA-carItra doThA / __ hajAra sAtaro mAla page melyo| mAtAne gaihaNo jaDAvaro diidhii| bainanai sarapAva IkatIsa dodhaa| sagalAMne saMtoSyA, poSyA, rAjI kIdhA / mahalAMmai jAyane poDhayA / asatrI saMghAta kAma, bhoga, saMjoga ghaNA kiidhaa| saverai naNada bhojAI molyA / naNada bhojAIna noda prAvatI deSanai kahyau - naNadavAkyaM dUhA- nayaNa thArA bhubhalA, dosai chai bahU nIda be| ___ rajanI sahU vaha gaIM, to hI na dhApyA teha be // 72 bhojAIvAkyaM dUhA- thAro vIro bahubalI, tIma arUjaNa bAMNa be| rayaNI vAta bahU gaI, INa vodha rAtA naiNa be // 73 vAratA- tadI naNada kahavA lAgI--puraSaro aihavo jovana hovai cha, the prAjI ja jAMNo cho| piNa eka dona dAdojI sakAra gayA thaa| so maga ucheryo| Itarai samadai ghoDe caDhyA thaa| so ghoDo pAchai dodho tItarai mRga alopa huuvo| atarAyakamai paTA jharato, mada chakato, mehanI para gAjato, ghaTAnI para kAlo, Isyo hAthI bhAI sAmo praayo| tadI bhAI manamai vIcArayo-pAcho pharUM to amarAvAMma hAsI hosii| tadi hasatIrai daMtusale jAyanai hAtha ghaalyo| daMtusala kADhene urA liidhaa| mAthA mAhe jhATako / hAthI muvo| umarAma vaSANa kIdhomAhArAja ! bhAIro bala Iso ch| atara vasaMta rIta prAiM / vanAsapatI, sagalI phalavAna laagii| vaDa, pIpala, prAMbA, prAMbalI, dADAma, sahatuta, bolasarI, prAsApAlava, kevar3A, ketakI, pADala, caMpo, mogaro, jAya sadA Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta rIsAlUrI [ 143 bheTe caraNa sUSI thavaM, karU vadhAvA kodd| [caraNAma] ? karU vadhAmaNA, eka huMbekara joDa // 340 65. vArtA-isI coThI lISanai pradhAnarai hAthe diidhii| pradhAna cIThI lene mAhArAjane dIdhI, sArI hakIkata kahI / tarAjAjI cIThI biDa Solane vaacii| sArAhIne acaMbhI nai ghusyAlI huii| hivai rAjA samastajI sahara sINagArIyo / kuMvararai vAstai vadhAMmaNA kIyA / ghaNA SUsI thakA rAjAjItUM pUtra mIlyA / ghaNA vadhAyanai mAhai lIyA / mAtA-pitAsaM mIlyA / sArA hI saharamai harSa, maMgalAcAra huvA / mAtAro bolIyo kuMvara kAyama kIyo IC DduhA- rAja pATa saha vilasatau, liSamIkai bhaMDAra bai| rAMNI pAMca bhalI paraNIyau, raMbhAre avatAra be // 341 vasaMta, vadAma, bIjorA asI bhAtarA aneka bhAtarA rUpa pAlavyA ch| taNI samai rAjAjI naSesu sISa mAMgeM ne navalaSA vAgamai saghalA rAjalokamai pdhaaryaa| risAlujI taThe taMbu SaDA kiidhaa| rAvalyA taMbu SaDA kIdhA / vasaMta rIta prAvI / kuMvarajIvAkyaM dUhA- aba vasanta hI prAvahI, phalyA prAMba anAra be|| tasake kAraNa kuMvarajI, cAlyA sahairakai bAra be // 74 dUhA- jyAMha navalaSA yA (vA) ga hai, bhAMta bhAMtakA rUSa be| tIhAM hai bagalA navanavA, cobArAkI moja be // 75 dUhA- tIhAM ke bacA atI bhalA, nala chuTe bharapura be| kesarako cokI kIyAM, ramai tIyAMka saMga be||76 dUhA- rAMNI sahU sAtha loyAM, Sele Apa vasaMta be| __ muThI hAtha gulAbakI, nAMrSa mAhomAha be||77 dUhA- rAta dIvasa tohAM (hI) rahe, nahI jANa sasI-sura be| suragaloka mratalogama, jAMNa sahai ja muja (sura) be||78 ___ vAta- vAgamai rame, Sele nai ghaNA bIna tAMI rahene pAchA saiharamai paayaa| kuMvarajIre doya beTA hUvA / ghaNA dIna tAI kuMvara padavI bhogavI / pachai pATai baitthaa| sagala desai prANa-dAMNa claaii| dusamaNa saghalA prAya mIlyA / kaMvara pdhaaryaa| amarAvAMna ghaNA badhAracA; uNAMne moTA kiidhaa| tINAMne sIrapAva dIdhA, ghoDA hAthInI paTa dIdhA, umarAva kIdhA / pratApIka rAjA hUvo, sAhasIka hUMgho paranArI sahodara, pradUSaro kaatro| dUhA- bhAgavAna arU sAhasI, rAvAM haMdA rAva be| mana vAMcha [ta] sahU phalyA, phalyA mana jagosa be / / 76 vAratA-subai rAja pAle chai / devatAMnI parai suMSa bhogavai chai / IdranI parai rodha dIsai chai / nyAyavaMta rAjA vIkramAdItanI para mAhAnyAavaMta hUvo / akala, rUMpanA dhaNI / asI tarai rAjA nyAavaMta rAja pAlai cha / sahU loka dhana dhana karai chai / ghaNA SaTadarasaNaro pratIpAla huuvo| Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 ] bAta rIsAlarI guNavaMtI nAri taNA, vilasa bhoga-vilAsa be| jAcaka jaya jaya nita kahai, pUrai pUrajana pAsa be // 342 rIsAlaM haMdI vAtaDI, kaDI kathI nahI kauya bai| gAvai cAraNa narabadau, hastI Apo moja bai / / 343 vAta rIsAla rAyako, hatI prAgai jeha be| mAMhai kavi bhelyA acha, dUhA vAta saneha be / / 344 choTIne moTI karI, kavitA mana kara husa bai / AnaMda maMgala hoyajyau, jaya jaya karajyo veza bai / / 345 kaviyAM mana jaya pAMmavA, huyasI vAcaNahAra be / catura bhaMvara sUgaNI narAM, cA (vA)cau kara manavAra be / / 346 66. vArtA-itarI vAta rosAlUrI kaho / sAri vidha pUnyaro cha / vAtaro vaNAva khUba kIyau chai / catura pUraSAMne rIjharai vAstai, mIThI lAganare vAstai kIvI cha / mUraSa pUraSAMnai dAMtakathA jyU chai / gyAMnI pUraSAMnai sIla, guNa, gyAMna cha / dUhA- manaraMjaNa atisUSakaraNa, rAga raMga rasa riit| vAta rIsAlU rAyakI, vAMce te pAlai prIta / / 347D rIsAlUrI bAta saMpUrNa : saMbata 1878 rA vRSa miti mAhA vada 7 guravAsare liSataM dhUvarAM nAgora nagaramadhye ||shriiH||' . uThAsu cAlyA zrIpura nagare prAyA / tare rAjA proThInaM sAhamau melyau ne kahabADIyauthe kaThAthI pAyA, ne kaThe jAsyau ? tivAre rIsAla saghalI vAta pAyArI khii| tare mAM-bApa rAjI huvA / ucharaMga karI sAMmA praayaa| motIyA thAla bhara vdhaayaa| nara-nArI mIla maMgala gAyA / hATa, vajAra saba uchava chAyA / saraba loka mana bhAyA / rANI paMca milI paraNIyA / Dhola, dadhAmA, nopata bajAyA / ghaNA uchavasU pdhaariiyaa| rANI bahu suSa pAyA / D-D. cinhagata aMza ke sthAna para kha. Ga. pratiyoM meM nimna eka dUhA hI prApta hai-- kha. duhA- rAjA rasAlarI vAtaDI, bhalo kathI kara boja be| gAve cAraNa narabado, hastI pAve mojha be // 74 ru. dUhA- rAjA rIsAlU haMdI vAtaDI, kUDI kathA na koya bai| gAvai cAraNa narabadA, hasatI pAyo moja bai // 68 ga. prati meM ukta aMza ke sthAna para kucha bhI likhita nahIM hai| 1. kha. itI zrIrasAlukamararI vAta saMpUrNa : lii| paM0 anopavIjayaH g| saMvata 1875 rA prAsAda suda 3 dane / ___ ga. ItI zrIrasAluMkuMvararI vAratA saMpUrNa samApatA suMbhaM bhavatuM / saMmat 1810 varSe matI baisASa vadi 5 dine vAra AdityadIne li0 krI0 rAmacaMda grAma kAgaMNImadhye / / shrii|| a. zrI iti zrIrIsAlU kumararI vAta : dUhA : DhAla vaMdha saMpUrNa saM0 1862 rA mitI cata suda 7 arkavAsareH / / meDatAnagara // zrI Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAta nAgajI-nAgavantIrI atha zrInAgajI nai nAgavantIrI bAta likhyate 1. cavadai cAla kacharo dhaNI jAkhar3I ahIra tiNarI nagarI meM dukALa pdd'iiyau| tarai jAkhar3e ahIra kAmadArAnu kahIyau--sAMbhaLo cho, cavadai cALa kacharo loka mALavai jAMNa pAvai nhiiN| ApaNa koThArasa saba lokAMna' cAhIjai su dhAna rupIyA vaigerA' devo| tara kAmadArAM kahyau-sAhabajI, durasta cha / tArai sArAM umarovAMna, lokAMnai dhAna koThArasu diiyo| sArai hI loka sukhasu rahyau 8 ne bArA mAsAM kALa kADhIyo, Uparai pAUgALa aayo| tarai raIta loka aora hI saba loka harakhavAna huvA' / abai to jamAno husI11 / piNa dUja varasa vaLe kALa par3Iyo / duhA- mana citai bahuterIyAM, kiratA karai su hoya / __ulaTI karaNI devarI12, mato 3 patIjo koya // 1 2. vAta 4-tare15 kAmadArAM araja kIvI-mahArAjA ! eka to kALa kAr3hIyo nai vaLe ao dUsaro kALa pddiiyo| abai Aparo hukama huvai su karAM / tAre jAkhar3ejI kahyau-suNo cho, jaThAM tAMI ApaNa koThAra mAMhe ana dhana chai6 taThAM tAMIM saba lokAMnai devo / kiNa hI nai vISaraNa devo mata / ApaNo sukhadukha raIta bheLo kADhaNo cha / je raIta sukha pAvasI to vaLe koThAra, bhaMDAra ghaNAI bharasyAM / tiNasu jaThAM tAMI koThAramai cha taThA tAI kiNahIna nA kaho matI nai koThAra phUTIyA~ pachai jikuM hovaNahAra chai tiku husii| duhA- lAkha sayANapa kor3a budha, kara deSo saba20 koya / ___ aNahuNI huNI nahIM, hoNI huvai su hoya // 2 1. kha. kaamdaaraaNnN| 2. kha. dhaNI loka / 3. kha. srvlokn| 4. kha diraavo| 5. kha. vgre| 6. kha. traaN| 7. kha. durs| 8. kha. sukhasu khusIsuM rahyo / 6. kha. pAUkALa / 10. kha. loka baDo rAjI huvo u ghaNo harSa huu / 11. kha. abai to paramesvara jamAMno krsii| 12. kha. devkii| 13. kha. matAM / 14. kha. vArtA / 15. kha. yatarai / 16. kha. prApaNe koThAra bhAMDAra cha / 17. kha. sarva / 18. kha. pAsI / 16. kha. niThIyAM / 20. kha. sahu / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 ] bAta nAgajI - nAgavantIrI * 5 2 3. bAta' - tArai kAmadArAM nagaramaiM, mulakamaiM, paTaimaiM, sArai kahAr3IyobAbA, thArai joIje su koThArasu levo / aba jiNare dhAMna na huvai tiko koThArasuM dhAna vai / kharacI na huvai tinai rokar3a deveM / yUM deto- daitAM dUjo kALa vaLe kAr3hIyo, piNa karamare jogasu vaLe tIjo kALa par3Iyau ne koThAra bhaMDAra piNa khAlI huvA | tArAM kAmadArAM rAjAsU kahyau - mahArAja ! silAmata, khajAno zrIdarabAraro mAMhe tho su tau saba SAyau', raItara kAma Ayau N, hama to loka nibhai koI nahIM / tiNasu abai to biSau kIjai to bhalo chaina / tarai jAkhar3e kahI- cyAre hI tarapha sAMDhIyA melo, su jaThe ghAsa pAMNI mokaLA dekho The cAlo / tara oDhI " melIyA su tIna proDhI " to pAchA AyA ne eka oDhI bAgar3arai mulaka dhoLabALo rAja karai chai, taThai gayau / su uThe ghAsa pAMNI mokaLA dIThA / tare jAyane dholabALAnu kahyau --jAkhar3e ahIra rAma rAma kahayI 3 chai / kahyau chai- mAMhare muLaka meM tIna kALa par3IyA su" kaho to thAMharai desa grAMvAM meha huvAM parA jAvasAM" / tarai dholabALaM kahyo 16 - bhalAI padhAro; pro muLa thAMharo hIja chai / tarai proDhI pAcho cAlyau 7 / su jAya nai jAkhar3AnU kahIyo--hU~ jAyagAM dekha Ayo chu / sArA samAcAra kahyA / tarai jAkhar3o cavadai cAlakachanuM lene bAgar3arai mulaka Ayo / taraM dhoLabALo sAMmo jAyanai lyAyo maiM kAMmadArAM kahyau - gAmarai mAhe loka - raitanuM 16 vasAya devo nai rAjaloka chai, su talahaTIra mahalAM rAkho, kAMmadArAMnai sAthai 20 le jAvo / tarai sArAMnuM ThikAMNai- ThikAMNa" utArA dIyA / hameM dhoLabALaMre beTo nAgajI nAMmeM che ane jAkhar3a beTI nAgavaMtI nAMme chai / su raMhatAM ghaNA dina huvA / 13 t dr 3 eka dina bAgar3a muLaka bhaTI dor3IyA / tara lokAM Ayanai kahyau 3 - doyadoya rAjA baiThA chai nai bhATI muLaka vigAr3e che / tarai dholabALa darabAra karane asthan | so bIr3o kiNa hI jhAlIyo " nahIM / tarai25 nAgajI rAjaloka 1. kha. vArtA / 2. kha. gAMvarA lokAMne / 3. kha. darAve / 4. kha. karame / 5. kha. rAjAne / 6. kha. sarva paro dIyo / 7. kha. prati meM nahIM hai / 8. kha. tiNasuM kaThaiI jAI to bhalAM chai / 9. kha. ghaNoM huve / 10. kha. uThI / 11. kha. uThI / 12. kha. uThI / 13. kha. kahIyo / 14. kha. tINasuM / 15. kha. jAsyAM / 16. kha. kahIyo / 17. kha. hAlIyo / 18. kha. kahoyo kAmadArAMne the sAhamAM jAyanai lyAvo / tare sAmAM jAyane gharNa hama lAyA tara kAmadArAnuM kahyo / 16. kha. lokaDAnuM / 2.0 kha. the / 21. kha. forint mAphaka sagaLAMi nai / 22. kha. nAgavatI / 23. kha. prAMNa kahIyo / phALiyo / 25. va. tisai / 24. kha. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta nAgajI-nAvantIrI [ 147 mAMhisu prAyanai silAMma karI bIr3o uThAya liiyo| tarai rajapUta saba bolIyAkuvarajI sAhiba ! bIr3o khAvaNaro na chai, maraNaro cha', tarai nAgajI kahyauhUM bhATIyAM Upara jaasuN| tarai rAjAjI kahiyau-tU TAbara chai, kade hI rAr3a dekhI na chai| piNa nAgajI kahyau mAMna nahI / tarai lokAM kahyau-mahArAjA ! rajapUtAMrA beTAMro kAhU choTo, siMgharo baco nAno hIja thako hAthIyAMrI gajaghaMTA bhAMjai ch| dahA- choTI kehara bohatta gaNa, milai gayaMdA mAMNa / ___ lohar3a baDAi nAM karai, narAM nakhatta pramANa // 3 // 4. tiNasu Apa koI phikara karo mati nai kuMvarajInai melo| tAhare rAjA kahyau-bhalAM, jAvo / tarai nAgajI prAparA dAIdAra hajAra pAMca asavAra lenai caDhIyo, nai bhalA ghor3A lIyA, nai posAkha tathA DerA tathA ghoDArI sajhAI ikaraMga kesarIyA karanai caDhIyA, su jAyanai bhaTIyAMsu kajIyo kIyo / bhaTI bhAja gayA / jikai thamyA tiNAMnai mAra liiyaa| phatainAMvA karanaiM pAcho valIyo / su saiharasu kosa eka Upara mAnasarobara taLAva cha, tetha' prAya DerA kiyaa| Asojaro mahIno tho| sutaLAvarai kanai jAkhar3ArI ghara-gharAu khetI thii| su rakhavALI na tho| khetaro rakhavAlo koI hUto nhiiN| nai nAgajIrai eka bar3I bhojAI paramalade isa nAme chai / su nAgajInu jImAyanai jImai / su mahInA doya eka to havA dekha taLAva uparai hIja rahyA / su bhojAI jAyanai jImAya pAvai / pacha eka dina kahyau-nAgajI mAhArAjakuvAra ! the gar3ha dAkhala huya jo; mone phor3A paDai cha / tarai nAgajI kahyau-bhAbhIjI ! o taLAva Upara kheta kiNaro chai? aTha khetaro rukhavALo koI nahIM, tiNasa mheM khetarI rukhavALI karAM chAM, iso khyau| tarai paramalade pAchI aaii| Aparai 2 dholabALAnu kahyau-taLAva Upara khetI kiNarI chai' 3, su rakhavAlo koI nahIM14 ? jo koI rukhavAlo mhelo to nAgajI gar3ha padhArai / tarai dholabALa caakraaNnupuuchiiyo| tarai cAkarAM kahyau-khetI to jAkhar3AjIrai huyI chai / tarai dholabALa jAkhar3Anu kahyautaLAva Upara khetI rAjarai buI chai to rakhavALo melo, jyu nAgajI gharai prAvai; TAbara cha, su vAda car3hau chai / tarai jAkhar3o talahaTI gyo| jAyanai lugAyAMnu 1. kha. u vIr3o maraNaro ch| 2. kha. upraaN| 3. kha. na ch| 4. kha kAi / 5. kha. gjghttaa| 6. kha. pratimeM yaha dUhA nahIM hai| 7. kha. sNbhyaa| 8. kha. ttthe| 6. kha. khetarai rkhvaalo| 10. kha. pratimeM nahIM hai| 11. kha. paaii| 12. kha. trai| 13. kha. huI cha / 14. kha. pratimeM nahIM hai| Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ] bAta nAgajI - nAgavantIrI kine kahyau / tada' kahyau - cAkara to bIjAra kheta rukhavALa che; melAM ? tarai lugAyAM kahyau je paramaladejI nAgajInai jImAvaNa nita jAve chai ora U kheta hI uThe hIja chai to cyAra dina nAgavatIne paramaladejI sAgai melasAM / su dina dina to kheta meM rahasI ne rAta paDIyAM gharai urI AvasI / nAgajI jANasI-khetaro rukhavALo Ayo tarai nAgajI urA padhArasI / tara ghoLabALe kahyo ThIka chai / tarai paramaladejIne kahAyo - suvAre nAgajInUM jImAvaNa jAvo tarai taLahaTIrai mahalAMsu nAgavaMtInai sAthe lIyAM jAjyo / tarai paramaladejI kahyau bhalI bAta chai / taraM parabhAte paramaladejI jAtI thakI nAgavaMtIne piNa pAlakhI maiM baisAMNa lInI / su mAragamai jAtAM paramaladejI nAgavaMtIne kahai che - nAgavaMtIjI ! mAMharai nAgajI re hAlatAMrai kuMkuMrA paga maMDai 7 chai / tarai nAgavantI bolI- paramaladejI ! iso jhUTha kyu' bolo chau, minakhAM raM kade kuMkuMrA paga maMDai chai ? taraM paramaladejI hor3a mArI, ko-je nAgajIrai kuMkuMrA paga par3e to thAMne nAgajInUM" paraNAya devAM; je nAgajIreM paga na par3e to thArI dAve tiNanuM monai paraNAya dIjyo / iso kavala 1 karane kheta gaI / tara paramaladejI to nAgajI kanai gaI / ara nAgavantI jaThai khetameM mAlo chai, taTha gaI / aba paramaladejI nAgajIne pUche chai- soraThA - saMpADe 12 baiThAha, sAhalA nai, sarabatar3I 14 1 je dahela mukAka, kAgada maMDA 15 nAgajI // 4 * nAgajIvAkyaM 7 bhAvaja saMpA baiThA 6, sAha halA nai saravatar3I / car3ha cokI UbhAha, jada" sAkhI cyAra" siMdUrakA / / 5 0 5. vArtA - taraiM paramaladejI bolI - nAgajI ! jAkhar3A ahIrarI beTI nAgavaMtI, tiNasu maiM hor3a mArI che / nAgajI re kuMkumarA paga par3e chai / tarai nAgavaMtI mhAMrI kahI vAta mAMnI nahIM / tarai mhe kahyau je nAgajIrai kuMkuMrA paga par3e to mheM thAne nAgajIne paraNAya desyAM " ara je na par3e to the mone paraNAya dejyau 22 ; isI hor3a mArI cha / tarai nAgajI kahyo - bhAbhIjI ! jAkhar3au ne 1 1. kha. taraM lugAyAM / 2. kha. sagaLI / 3. kha. paramaladejI kheta jAvai chai / 4. kha. pratimeM nahIM hai / 5. sAthai / 6. kha. beThAMNa / 7. kha. upar3e / 8. kha. manudhyAre / 6. kha. upar3ayA thA / 10. kha. nAgajIsUM / 11. kha. kola / 12. kha. sAMpa / 13. kha. sALAne / 14. kha. sarabanar3I / 15. kha. majhA / 16. kha. sAMpaDe baiThA sAha / 16. kha. sAlAne sarabanaDI / 17. kha. jada Ubhe / 18. kha. sApAracA / 16. kha. upaDe / 21. kha. devAM / 22. kha. parA dIjyo / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta nAgajI-nAgavantIrI [ 146 dhoLabALo mAhomAMhi pAghar3Ibadala bhAI chai / su nAgavaMtI mhArai kAMsu lAge / tArai paramaladejI kAI vAta mAMnai nahIM nai dUjai dina nAgavaMtInai sAthai lene nAgajI kanai pAI nai caupar3aro khela maaNddiiyau| su nAgajI nai nAgavaMtI ekai bhIra havA ara paramaladejI nai baDAraNa ekai bhIra huvA / su ramatAM nAgavaMtIro palo ughar3a gayo, su pasavAr3o, peTa, chAtI ughAr3A ho gayA / tarai nAgajI dekhata samAM murachAgata hoya par3IyA / su kitIka vAranai vale sAvaceta huvA / tarai bhojAIna kahyau-mAhanUM nAgavaMtI paraNAvo / tarai bhojAI bolI-kuMvarajI ! yu to vivAha huvai koI nahIM, nai chAna vIMvAha husii| so rajapUtAMrA beTAMnai sIkha devo / tarai nAgajI darabAra mAMDa naiM sArA rajapUtAMyanai sirapAva bagasIsa karanai sIkha dIvI ne kahyau-hoLI Upara vegA aavjo| su sArA siradAra vidA huvaa| pachai bhUjAI. kahyau-tayArI kro| tarai paramaladejI nAgavaMtInu pUchIyo--kAMI khabara cha ? bola paauuN| tarai nAgavaMtI kahyau--durasa cha / khetameM javAra moTI thI su DokA lyAyanai pAMNIrI maTakIyAM thI, s maMgAyanai veha racI vIvAharI taiyArI kIvI / tarai nAgavantI kahyau-paramaladejI ! chAMnai vIvAha krjyo| prAgai mhArI sagAI hAkar3A paDhIyArasu kIvI cha / tarai nAgavantInu paramaladejI kahyau-bhalI vaat| hamai brAhmaNa'' vInA to vIvAha huvai nhiiN| tiNas eka brAhmaNa bAharalAM gAMvAMro saharamaiM kaNa-virata karaNanai Ayo tho, basatI mAhe jAto tho| tiNanuparamaladejI bolAyanai kahyau 12- tUM vIvAha karAya jAMNa cha ? tarai birAmaNa kahyau-hUM saba jAMNUM chU / tAharai paramaladejI dUho kahai chai-- dUhA- hUM jANatU jANa, nira' tojo jArI nahIM / nAgajI taNo purAMNa, tonu likhu devajI' // 6 6. bAta-iso brAhmaNanaiM kahyau'5 / nAgajI nAgavaMtInU prnniiyaa| parcha dUjai dina prAMvatAM nAgavaMtI naiM paramaladejI donu16 taMboLIrai pAna laivaNa gayA, taMbolInai helo diiyo| tarai taMbolI bAhara Ayau / iNAMrai mukha sAmo dekha masata huvo'8, dekhato hIja rahyo / tada dUho kahai chai-- 1. kha. hoya gyaa| 2. kha. ughAr3A dekhane / 3. kha. gyaa| 4. kha. khiNekane / 5. kha. karane / 6. kha. pratimeM nahIM hai / 7. kha. pratimeM nahIM hai| 8. kha. mAMharai vivAharI tyArI kro| 6. kha. pratimeM nahIM hai / 10. kha. viraamnn| 11. kha. jaato| 12. kha. kahIyo / 13. kha. nara / 14. kha. tonai lekhu devtaa| 15. kha. pratimeM nahIM hai / 16. kha. donyuM / 17. kha. prAyana / 18. kha. iNAre muMhaDA sAMhamo jovaNa laago| 16. kha. pratimeM nahIM hai| Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 ] bAta nAgajI-nAgavantorI dUhA soraThA- tambolI Apo pAna, doya bIr3A bA~dhe krii| ___ gaI tamINI syAMna, kAIre mukha sAhamoM bharaNe // 7 tamboLo kahaisoraThA- prAMkhyA prAMkasa bAMNa, tAMkha kare ne taaNnniiyaa| na Darai teNa dIvAMNa, so mADhu naiNA hI mAMNIyA // 8 7. vAratA-taMboLIraisa' pAna le talAva gyaa| su hamai rAta dina nAgavaMtI nai nAgajI khetamaiM UMco mAlo chai. jaThe baiThA rahai cha, raMgaraLIrI vAtAM karabo karai chai / yu karatAM mAharo mahono Ayo / su khetaro dhAna to dhaNI le gyaa| tarai paramaladejI kahyau-nAgajI mahArAjakavAra ! hamai gar3ha dAkhala huyajo nahIM to loka bharama dharasI nai prA vAta chAMnI na rhsii| prA vAta chAMnairI cha, gupata rAkhaNanu jyu cha / tarai nAgajI kahyau--suhAre gaDha jAMvasI / hameM nAgajI gar3ha car3he chai nai nAgavaMtI kamara baMdhAvai chai nai duho kahai chaidUhA- kamara baMdhAvata kuvaraku, viraha ulaTa gayo mohi / sajana bIchar3aNa kaba milaNa, kAhA jANe kaba hoya // 6 he vidhanA tosukahUM, eka araja suraNa leta / vIchar3aNa aMka'ja meTa kara, milabaiko likha deta" / / 10 nAgajIvAkyaMduhA- gorI hIyo heTha kara,6 kara mana dhIra karAra / sAMI hAtha saMdesaho, to milasA so so vAra // 11 8. vAratA--nAgajI kamara bAMdha hAlIyo / tarai nAgavaMtI gaLa maiM bAMha ghAla nai nAgajInu chAtIsu bhIr3anai gala-galI hovaNa lAgI / tarai paramaladejI kahyau - duhA- gorI bAMha chAtIyAM, nAgakuvara na jhuraay| jANe caMdanaM rUkhar3e, bela kaluvI khAya / / 12 gorI dAgala hAthar3A, nAga kuvara kara sela / jANe caMdanaM rUkhar3e, adhara vilaMvI vela / / 13 6. vAratA-paramaladejI kahai chai-nAgavaMtI aba tu haMsane sIkha de jyu nAgajI gar3ha padhArai / tArai nAgavaMtI kahai chai-- 1. kha. hiva / 2. kha. pratimeM nahIM hai| 3. kha. jAvasAM / 4. kha. leha / 5. kha. deha 6. kha. hatha kari / 7. kha. kahai cha / 8. kha. naThAya / 6. kha. kalubA / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta nAgajI - nAgavantIrI 1 dUhA- jAvojImA ( bhAM)' nA kahU, vadho savAI vaTa / Ugar3asI thAM zrAvIyA~, hatAM rathAM ko haTa* // 14 sidhAvo ne sidha karo, pUro manarI Asa / tuma jIvakI' jAMNaM, nahIM, mo jIva chai tuma pAsa / / 15 ( iso kahai ) - vedala thakI sIkha dIvI / su ghor3e prasavAra huvo / tArai nAgavaMtI 10. vAratA - paramaladejI kahai " nAgajI prAMbA he ghor3o bAMdho tho", ho kahai chai - dUhA - sajana durajana huya cale, sayaragA sIkha kareha | dharaNa vilapatI yuM kahai, prAMbA sAkha bhareha // 16 11. vAratA - nAgajI nAgavaMtIne kahai chai - tU vArovAra " vedala huya matI / dhIraja" dene nAgajI hameM nAgajIrI cesaTA nirAlo nahIM / tarai je paramesarajI kIyo to vaigAhI milasAM / yuM nAgavaMtIne to gaDha dAkhala huvA nai nAgavaMtI talahaTI dAkhala huii| dholabALa dIThI / tara manamai jAMNI 12 prabai kUMvara nAgajInuM eka khiNa bAraNaM nIkaLaNa na deve 14 rAjA parai kanai rAkhe; nai 15 nAgavaMtIra viraha kara dina-dina gaLato jAvai chai, ne nAgavaMtI nAgajIra viraha kara gaLatI jAya chai / su nAgavaMtI prAparA mahalAM ' 16 caDhe nai jharokhAmai prAyana bhAMkha nai ho hai 73 1 uu soraThA - nAgajI nagara gayAMha, mana-mela milIyA 17 nahIM / milIyA pravara dharaNAMha, jyAMsuM" mana milIyA 18 nahIM // / 17 12. vAratA--- iNa tarai sadA jharokhe prAvai tarai pro ho kahai / hi nAgajI dina-dina DIlamai gaLato jAvai / su sArAM mulakAMrA vaida bulAyA, piNa nAgajI cAkana huvai| tarai rAjA saharamai pADo phero -- nAgajIna tAjo kare, tinai lAkhapasAva devAM / su vedAMne to vedana lAdhI nahIM / 1 0 dUhA - rAjA veda 22 bulAyakai, kuMvara dekhAI bAMha / [ 151 vaidavedana kAla hI, karaka kalejAM mAMhi // 18 1. kha. jIbhyAM / 2. kha. UgharasI / 3. kha. Ayaha / 4. he tIrathAMrA haTa / 5. kha. manAMrI / 6. kha. jIyakI / 7. kha. pratimeM nahIM hai / 8. kha. ba~dhAyo / 6. kha. viNayaMtI / 10. kha. bAraMbAra / 11. kha. dhIrapa / 12. kha. gholavAla manameM jANIyo / 13. sva. khiNa mAtra piNa / 14. kha. deva nahIM / 15. nAgajI to / 16 kha. mahilAM upara / 17. kha. milIyo / 18. kha. tyAMsu / 16. kha. miliyo / 20. kha. sadAI / 21 kha. pADaho / 22. kha. baidya / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 ] bAta nAgajI-nAgavantIrI karaka kalejA mAMhi, ukasa piNa nikasa nahI / gala gayA hADa'ra mAta, neha navala nAgajI // 16' 13. vAratA-iNa taraha sadA jharokhai aAvai tarai o duhI kahai / tise eka musAphara vaida prAya niiklyo| suM nAgavaMtIrai mohala nIce jharokhairI chAyA Ubhau chai / tikai nAgavaMtI jharokhe prAya dUho kahyo suM iNa veda sAMbhaLIyo / tarai vaida vicArIyo je dIsai chai--iNarai nai kuMvararai prIta cha piNa milApa na chai| [tarai vaida vicArayo je dIsai chai-iNarai nehasuM nAgajo]6 gaLato jAvai chai to aba jAyanai haM ilAja kruu| iso vicArane nAgavaMtIrai mahala nIce Dero kIyo nai te [ne] jA ropIyo / doDhI jAya" mAlama karAI -nAgajIna hU~ cAka krsuN| tarai rAjA vaidanai mAhai bulAyo; nAgajInu dekhAyau 10 / vaida nAgajInu dekha dUho kahyau 1dUhA- sisaka-sisaka mara-mara jIvai, UThata karAha-karAha / nayaraNa-bAMNa ghAyala kIyA, proSada' 2 mUla na thAya // 20 vale kahai chai14prIta lagI pyArI hutI, bAlA thaI vicheha / noja kiNahInai lAgajyo, kAmaraNa haMdo neha / / 21 cakha sira khata adabhuta jatana, badhaka dhaida nija hattha / ura uroja bhuja adhara rasa, seka piMDa pada pattha5 // 22 14. vAratA -'iso vaida vicArayau'16 / tarai nAgajI vaidanai17 kayau-yA vAta utAMvalI kaho mtii| nai savA kiroDarI muMdaDI hAthamaiM thI sU vaidanai diivii| tarai vaida rAjAnaM kahyau-kuMvarajIro mAMco alAyado ekAMta ghaalau18| tarai mAMco alAyado ghAla nai vaida pAcho prAyanai vale tejAro kADhe chai / itarai nAgavaMtI jharokhai Ayanai duho kahai chaisoraThA-nAgajI ! tamINA neha, rAta-divasa sAla hiiye| kiNanai kahIye teha, nita-nita sAlai nAgajI // 23 nAgajI samo na koya, nagara sAro hI nirakhIyo / nayaNa gumAyA roya, neha tumINa nAgajI ! // 24 1. yaha soraThA 'kha' pratimeM nahIM hai| 2. kha. pratimeM nahIM hai / 3. kha. jitrai| 4. kha. milaapnn| 5. kha. na huvo cha / 6. [-] kha. pratimeM nahIM hai / 7. sva. jaayn| 8. kha. karAyo / 6. kha. krsyuuN| 10. kha. dikhaayo| 11. kha. kahai chai / 12. kha. nainnaaN| 13. kha. proSadha / 14. kha. thAha / 15. kha. pratimeM nahIM hai / 16. kha. pratimeM yaha vahA nahIM hai| 17. '_' kha. prati meM nahIM hai| 18. kha. baida / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta nAgajI-nAgavantIrI [ 153 soraThA- nAgajI taNe sarIra, kyA jANavedana kisii| ____ iso na koI vIra, jiNanai pUcha nAgajI // 25 tarai vaida dUhA kahyA, suNane kahai chai dUhA- kuca kara pokhada bhujapaTI, ahairapatI de tAva / una nayanake ghAvakU, aokhada eha lagAva // 26 15. vAratA- vaida bolIyo-he nAgavaMtI ! aAja DholIyo hUM ekAMyaMta alAyado ghalAya Ayo chu, suM the nAgajI kanai jAjyo; [thAMharo manoratha sarasI] / tada nAgavaMtIrai galai mAMhe savA kor3aro hAra thau, su kADhanai uparAMsuM nAMkhIyo / su vaidarA kholA mAMhe pAya par3Iyo / su vaida to caDhanai vahIra huuvo| hamai hoLIyAMrA dina thaa| su gaDhamaiM gehara vAjai chai, 'geharIyA ramai chai'| sU uThAsuM nAgajI hAthamai sela lene o tAka aAya UbhA chai / tisai nAgavantI AparI mAMne kahyau-the kaho to gaDhamaiM gehara vAjai cha, su jAyana dekha AU / tarai mAtA khyo-jaavo| tarai nAgavantI sAtavIsI sahelyAMsaM gar3hameM aaii| prAgai dholabALo nai jAkhar3o darabAra mAMDIyAM baiThA ch| bar3A bar3A umarAva musadI baiThA chai; moTIyAra DAMDIyAM ramai chai ; gehara avala vAjai chai / su nAgavantI to nAgajI rai vAsatai pAI, su sArI geharamaiM phirI / piNa nAgajInai dIThA nhiiN| tarai duho kahai chai duhA- Dhola dar3a ke tana dahai, geharIyA nAMcaMta / cAlo sakhI sahelar3A, kaThe na dIsai kaMta // 27 16. vArtA- tarai eka vaDAraNa jAMNIyo--A' nAgajIrai vAste AI cha / Iso jANanai vaDAraNa phiratI phiratI nAgajIne dekha AI nai nAgavaMtInai ho kahai chaiduhA- sela bhaLa kA2 kara rahyo, mAThU (da)r3A ghUmaMta / Avo sakhI sahelar3A, Aja milAMU kaMta // 28 17. vAratA- tarai vaDAraNarai mAthaimai nAgavantI dene 3 chAnaisai pacAsa rupIyA dIyA, tivAre vaDAraNa kahyau-eka vale hI devo piNa haalo| tarai nAgavantI 1. kha. proSadha / 2. kha. ilaaydho| 3. [-] kha. pratimeM nahIM hai| 4. -' kha. pratimeM nahIM hai| 5. kha. kIyAM / 6. kha. mutasadI / 7. kha. gara / 8. kha. rama rahyA ch| 6. kha. ghaDUkai / 10. kha. sheldd'ii| 11. kha. prati meM nahIM / 12. kha. bhalUkkA / 13. kha. diinii| Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 ] bAta nAgajI-nAgavantIrI cAlI su nAgajI kanai gaI; jAyanai mujaro karanai ho kahai chaisoraThA- sAjanIyAMsU pyAra, kaThe vaso dosau nhiiN| milatA so so vAra, naiNAM hI sAMso paDyau' // 26 vale kahe chai sAMmA milIyA saiNa, serImai sAMmA bhlaa| uve tumINA vaiNa, nahacai niravAyA nahIM // 30 nAgajIvAkyamamINoM tuma pAsa, tumahINo jAraNa nhiiN| vivaro hosI vAsa, vAsa' na vivaro sAjanAM // 31 18. vAratA- nAgajI nai nAgavaMtI dona bheLA mila mahale prAyana sejha Upara bheLA sohya rahyA, nIMda Aya gii| ItarAM mAMhe jAkhaDai dholavALe tu kahyau-hAlo to nAgajIrI khabara lyAMvAM; kAMI ThIka cha ? tada donu siradAra' nAgajIrai mahala AyA so gholabALa dona jaNAnai sUtA diitthaa| tarai taravAra kADha vAhaNa lAgo / tarai jAkhar3e pakar3alIyo nai duho kahyausoraThA- dhavalA bAla na vADha, nAgaravela na caDhIyai / / 'caMpai valI cADha, phala vilaMbyo bhaMvaralo // 32 16 vAratA- aba dhoLabALau nai jAkhar3o pAchA aayaa| jitarai nAgavaMtI jaagii| nAgajIsu sIkha kara talahaTI AI nai nAgajI sUtA cha / abai parabhAte nAgajI jAgIyo / su nAgavaMtIrai vijogasu vecAka tho| su nAgavaMtIro to milApa huvo tada cAka huvo| abai nAgajI uTha darabAra Ayo / Agai dholabALo nai jAkhar3o baiThA cha, taThe pAya mujaro kiiyo| su iNaro to nIco huvaNa huvo nai dholavALa kanai selatho, su nAgajI Upara vaahyau| su nAgajIrai Upara kara nIkaLa gayo 'su sela dharatI par3ayau / ' tarai nAgajI vicAracau-karUM kAMI, bApa chai, nahIMtara to mAra nAkhu / tarai kAmadArAnu dholabALa kahyau-nAgajInu desoTo devo / anai jAkhar3Anu kahyau-mhe nAgajInu desoTo devAM chAM / the prAcho dina lagana sAho dekhanai nAgavaMtInu paraNAya devo / tarai jAkhar3e kahyau hAkaDai paDhIyArasu sagAI kIvI cha / tArai brAhmaNanu12 bolAyanai sAMDhIyo melyau nai 1. kha. sAMsA pddyaa| 2. sva. tumiinno| 3. sva. sAMsa / 4. kha. soya / 5. kha. pati meM nahIM / 6. kha. douu| / 7. kha. vaDhIyai / 8. '-' kha. velI na cADha / 6. kha. prbhaat| 10. kha. seldd'o| 11. '_' kha. prati meM nahIM hai / 12. 'birAmaNa kanai sAho sujhAyo su dina tIna ro sAho ThaharAyo' itanA pATha 'kha' meM adhika hai| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta nAgajI - nAgavantIrI [ 155 likhIyo - je dina tIna mAMhe AyA to vIhA' thAMharo che / anaM aThai nAgajI nai desoTo devai chai / naM nAgavaMtIro vIhA maMDIyo chai / prabai nAgajI jAto thako bhojAI mahalAM nIce kara nIkaLaM chai / nIkaLato dUho kahai chai - soraThA - bhAvaja bharaNa, juhAra, sayaNAMnu saMdesaDA / vai tumINA vohAra, jIvyA jitehI mAMNIyA // 33 tara bhojAI ho kahai chai - soraThA- kuMkuM varaNI deha, TIkI kAjaloyAM thaI / eha tumINA neha, 'sU nita melo" nAgajI // 36 20. vAratA - bhojAI kau devarajI ! dina tIna to vAgamaiM rahajyo; nAgavaMtIne hUM thAMsyu milAvasyuM / tarai nAgajI kahyo dina tIna to thAMharai kahai vATa joUM lu, pachai paro hAlasyuM / iso kahane nAgajI vAganuM cAlIyo / tisai nAgavaMtIne khabara huI - prasa" nAgajInu rAtarau desoTo huvo, su parabhAtai caDha gayau / tara nAgavaMtI ho kahai chai" / soraThA - nAgA khAyajo nAga, kALA karar3e mAMhalo / vo na milajyo prAga, jAMvatar3a jagAI nahIM // 35 * 21 vAratA - abai nAgavaMtIraM vIMhArI " tayArI chai / tiNasu nAgavantI cintA kareM chai / 'manameM kahe che" hU to eka vAra paraNa cukI, vale 12 paraNAvai chai / itaraM tAMIM jAya hAkar3Ane khabara dIvI / parabhAtaro vakhata tho / jAgane mahala utarato tho / tisai rAIkai jAya khabara dIvI | kAgaLa vAMcane turata ghor3e car3ha cAlIyo nai umarAvAMne cAkarAMne kahyau mAMharI jAMna vaNAyane vAgar3arai desa14 Aya mosu milajyo 15 / yu' kahaneM caDhIyo su Ayo su Age vIhArI tayArI karai chai / tarai nAgavaMtI AparI mAne kahyo- maiM paramaladejIna kautho je mAharo vIhA hUsI tAre thAMnai naitIhAra bolAyasAM 17; tiNasu paramaladejInai bulAvo / tarai mAtA vaDAraNanai kAau - tUM jAyaneM kahe-thAMnu bolAve [chai tarai baDAraNa jAya paramaladejI nuM kahyau ] 20 tara paramaladejI kahyosaMpAr3au kara`` AvasyAM / ema kahane manameM vicArIyo - je nAgajInuM lIyAM jAUM 16 18 48 .25 2 1. kha. vIvAha / 2. kha. kIkI (?) 3. kha. tamIMNoM / 4. - kha nita nita navelo / 5. kha. tAI / 6. kha. cAlIyA / 7. kha. je / 8. kha. nAgavatIvAkyam / 6. kha. kiraMDyA | 10 kha. bibAharI / 11. kha. - prati meM nahIM hai / 12. kha. ne valai dusarI belA / 13. kha. kAgada / 14. kha. mulaka / 15. kha. sAmala hojyo / 16. kha. nyUMtAra ! 17. kha. bulAvasyAM / 18. kha. melI / 16. kha. su / 20. kha. [-] prati meM nahIM hai / 21 kha. karane / 22. kha. ima / Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ] bAta nAgajI-nAgavantIrI to bhalI vAta' cha / tisa nAgajIro khavAsa ubho tho, tiNanu paramaladejI kahyau-tUM vAgamaiM jAyanai nAgajInu bolAya lyAva2 / tarai khavAsa jAya bolAya' lyAyo / tarai nAgajInai asatrIro rUpa karAyanai sAthe loyo / tiseM dhoLavALa jAkhar3AneM kahyau-jiNaro nAMva nAgajI chai, su vinAM prAyorahasI nahIM, anai meha aMdhArI rAta cha / tiNasuM sahara bAharalI caukI hUM deU chunai sahara mAMhalI caukI the dejyo nai sAta poLa chai, jaThe caukI rAkhajyo nai mAMhalI poLa eka aAMdho polIyo chai tiNanai baisAlyo / uNaro hIyo dekhatAMsuM savAya chai / iNa tarai saraba jAbato karanai dholavAlo to cokI devaNa sArU caDhIyo nai paramaladejI sAtavIsI sahelyAMne lene caalii| nai moharA pacAsa kanai rAkhI su saharanai jAto'1 jAkhar3o milIyo / tarai jAkhar3e pUchIyothe kuNa cho nai kaThe jAvo cho ? tarai sahelI12 kahyau-paramaladejI nAgavaMtIrai vIhA'3 jAya chai / tarai jAkhar3e kahyau--durasa chai piNa jAvato rAkhajyo, nAgajI prAvaNa pAvai nhiiN| aba isI tarai chava prola 14 to gayA naiM sAtar3I15 prola gayA tarai AMdhe kahyau-bAyAM ! thAM mAMhe maradaro paga vAjai cha, hUM jAMvaNa desuM nhiiN| tarai baDAraNa bolI-aThai marada kaThai chai / tarai prolIyai kahyau-bhalAM, mAMharai hAtha Upara hAtha de jAvo / tarai [vaDAraNa dUho kahai chai]16 - dUhA- pApI baiTho prolIyau', kUDA ilama18 lagAyaH / nilADArI phuTa gaI, piNa hivar3ArI vI jAya // 36 22. vAratA-tarai prolIya kahyau -haragaja jAMvaNaM deUM nahIM, hAthAM maiM tALI denai jaavo| jada sagaLIyAM hAtha dIyo naiM nAgajI hAtha tALI dIvI / ja,2hAtha pakar3Iyo25 / tarai paramaladejI pAchI phiranai kahyau-syAbAsa chai tone poLIyA / iso kahanai mohara pacAsa pakar3Aya diivii| tarai prolIya kahyau-pAMca vale hI le jaavo| abai paramaladejI mAMhe gyaa| prAgai dekhe to nAgavaMtI caMvarI mAMhe hathalevo joDIyAM baiThA chai| tise paramaladejIre muMhaDA sAMmo dekhai nai kahai chai 1. kha. bhalA / 2. kha. lAva / 3. kha. prati meM nhiiN| 4. kha, bulAya / 5. kha. ves| 6. kha. prAyAM / 7. kha. devo| 8. kha. ttthe| 6. kha. raakho| 10. kha. baisaanno| 11. kha. jAtAM / 12. kha. sahelIyAM / 13. kha. vivAha / 14. kha. pol| 15. kha. sAtamI / 16. kha. paramaladejIvAkyam / 17. kha. poliyaa| 18. kha. kalaMka / 16. kha. ma lAya / 20. kha. ttthe| 21. kha. pkddliiyo| Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta nAgajI-nAgavantIrI [ 157 soraTho- nAgar3A nirakhu desa, eraMDa thANoM thpiiyo| haMsA gayA videsa, bugalahiosu bolnnoN|| 37 paramaladejIvAkyam'bhAmaraNa bhUla na bola, bhaMvaro ketakIyAM ramaiM / jAMNa majIThAM cola, raMga na chor3e rAjIyo // 38 23. vAratA- abai paramaladejI kahai chai-nAgajI ! the moha' kanai ubhA rahayau naiM je nAgavaMtI kanai jAvo to yA DAvar3I lUNa utArai chai, taThe jAyanai the thALI urI lene lUNa utAraNa lAgajyo / tara nAgajI jAyanai thALa uro lIyo nai nAgavaMtI Upara lUNa utAraNa lAgo / nai aAMkhyA prAMsuve bharAMNI meM AMsu par3Iyo su nAgavaMtI rai khavai lAgo / tarai nAgavaMtI UMco joyo, saM dekhe to nAgajI chai| tarai nAgavaMtI kahyau-rAja ! vAgameM rahajyau; hU~ hathaLe vo chur3Ayanai turata Aq chu / nAgavaMtIvAkyaM soraThA- TipA Tipa'deg TapIyAMha, viNa vAdala bucha ttiiyaaN'| AMkhyAM prAbha thayAMha, neha tumINa nAgajI ! // 36 __tara sahelyAM kahyauM 12 --- soraThA- vaNyo triyA ko 3 vesa, Avata dITho kuvrjii| jAto dunIyA dekha, nATaka kara gayo nAgajI / / 40 24. vAratA- hamai nAgajI to vAga mAMhe4 gyo| uThe hIja kheta maiM vAga chai, tiNamaiM mAlo tho, tiNa Upara nAgajI jAya baiTho nai lArai nAgavaMtI cavarI mAMhe 15 suM UThI nai mAnai kahyau-mAMharo to mAtho dUkhai chai suhato raMgasAlamaiM 16 jAya soUM chu, monai koI vatalAjyo mtii| isoM kahanai17 posAka paihariyAM thakAM Ija bAganu cAlI su AdhI rAtarai sameM ekalI'8 jAvai chai / su eka [guNavaMta budhavaMta'6] mAhAtamArI posAla cha, tiNarai Agai huya nIkaLI / [tArai celau gurujI nuM kahai chai]20 1. sva. prati meM nhiiN| 2. kha. m| 3. kha. bhmai| 4. kha. mjiittho| 5. kha. mo| 6. kha. rho| 7. kha. u vaa| 8. kha. lAga jaajyo| 6. kha. pratimeM nhiiN| 10. kha. Tapa / 11. kha. vichuTIyAM / 12. kha. itarI vAta karane nAgajI vAga jAvaNa lAgo tarai vale sahelI kahayau / 13. kha. ke| 14. kha. meN| 15. kha. baiThI thii| 16. kha. raMga mahala / 17. kha. kahIna / 18. kha. ikelI cAlI / 16. [-] kha. pratimeM nahIM hai / 20. [-] kha. pratimeM nahIM hai| Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 ] bAta nAgajI-nAgavantIrI drahA- rima jhima' pAyala ghugharA, motI mAMga savAra / prAdhai samaiiye raiNakai, gurajI kahAM calI uvA nAra // 41 tara gurujI dUho kahai chai 6-- dUhA- kAna dhaDayAM vale sovanA, naka sonArI naath| . pyArI prItamapai calI, ramaNa sejha raMga rAta / / 42 belar3I, tilar3I, paMcalar3I, jyAM sira veNI mhel'| cele doThI gorar3I, su dIdhA pusakata1 mela // 43 gurujI kahaidUhA- celA pusataka jhala karI12, kahA pUchata hai vaat| iNa nagarIkI Dagara maiM, eka Avata eka jAta // 44 celo dUho kahai chairaho raho gurajI maDha4 kara, kahA sikhAvata moya / sata'5 sUte iNa nagara ke, jAgata viralA koya // 45 25. vAratA- nAgavaMtI sahara subArai nIkaLI7 meMha aMdhArI rAta chai sa hAtha nai hAtha sUjhai na chai18 / tiNa samai nagara bArai DramAMro ghara tho, taThe AI tarai dUho kahai chai soraThA- sAlI sUno Dhora'6 bAlI maiM varaju ghnnii| ___ aTha amINo cora, jugameM jAraNI tala thayo / 46 26. vAratA- uThAMsu AghI hAlI / sU eka birAMmaNaro ghara tho jaThai Aya nIkaLI / birAmaNa jANo-DAkaNa chai, ke devI cha, sauTha nai bhAgo / tarai nAgavaMtI kahai chaisoraThA- nA bharar3o nAM bhUta, mhe dukhI mANasa huya prAvIyA / aThai pramANo kaMta, nArI-kujara nAgajI // 47 DAkaNa nahIM givAra, siMhArI hutI nahIM / galatI mAMjhala rAta, kharI siMhArI huya rahI // 48 1. kha. rimajhimIyAM / 2. kha. pAya / 3. kha. mAMgameM / 4. kha. saar| 5. kha. pratimeM nahIM hai / 6. kha. pratimeM nahIM hai / 7. kha. sovanyAM / 8. kha. natha / 6. kha. rata / 10. kha. vaNI hamela / 11. kha. pusataka / 12. kha. mela kr| 13. sva. ika / 14, kha. muTha / 15. kha. saba / 16. kha. sera / 17. kha. nisrii| 18. kha. koI nhiiN| 16. kha. besa / 20 . kha. sUta / Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta nAgajI - nAgavantorI tara birAmaNa dUho kahai cha 1 2 soraThA - sUto sukha bhara nIMda, sUtainai supano thayo / ai rakha nAgo vIMda, sukharo mala tho kheta maiM // 46 27. vAratA- hamai uThAsu aghI hAlI, sU rAta isI milI su ligAra mAtra sU koI nahIM / tara vIjaLIre bhAbakAsUM prAghI jAya chai / tisai meha gAjIyo / [ taraM dUho kahai chai ] * 7 dUhA - UMDo gAje UtarA, UMcI vIja khiveha | saMbhalu, tyuM tyuM kaMpe deha // 50 jyuM jyuM saravaNe 28. vAratA - uThAsuM grAghI hAlI suM talAva AI / talAvaro pAMNI hiloLA khAya rahyau chai / pIpaLarA pAMna bAjai chai / tarai nAgavaMtI kahai chai - dUhA - pIpala pAMna' ja ruNajhara, nIra hilolA leha / jyu jyu zravaNe saMbhalu, tyuM tyuM kaMpai deha // 51 O 26. vAratA - [ uThAMsu grAghI hAlI / su taLAva Ai Age jAya ] iso kahanai helA mArIyA - ho nAgajI mahArAjakuMvAra ! kaThaiI nair3A huvai to bojyo; mai hU / iso kahi prAghI hAlI surUM prAMbAM nIce prAI | [ tarai ho kahai che ] 11 dUhA - sajana prAMbA morIyA, thAI prAsa kareha | jyu jyu zravaNe saMbhalaM, tyuM tyuM kaMpa deha // 52 [ 156 su dekha vAgamai AI / tara dUho kahai chai - dUhA - prAMbo, maravA, kevar3I, ketakIyAM zrara 12 jAya / sadA suraMgo caMpalo, prAja viraMgo kAya / / 53 [ vala kahai chai ] 13 sajana caMdana bAMvana, rU kUkA reha / jyu jyu zravaNe saMbhalU, tyuM tyuM kaMpe deha // 54 30. vAratA - iso kahine vale helo mArIyo / ho nAgajI ! hamai to bolo / hUM ghaNI 1. kha. pratimeM nahIM hai / 2. kha. sUtAMne / 3. kha. neM / 4. kha. jhabatakAra / 5. [-] kha. meM nahIM hai / 6. kha. utarAdha / 7.kha. UMcI UMcI / 8. kha. zravaNe / 6. [-] kha pratimeM nahIM hai / 10. kha. helo dIyo / 11. [-] kha pratimeM nahIM hai / 12. kha. zraru / 13. [-] kha. pratimeM nahIM hai / 14. va. pratimeM nahIM hai / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ] bAta nAgajI-nAgavantIrI soraThA- sevA sehataDAMha', mAnava kAya mAMnai nhiiN| pAthara pUjataDAMha, niraphala thaI ho nAgajI // 55 sUtau savaDa ghareha, viva' pichor3e piNddraa| sAdo sAda na deha, 'prAvi vale pro' nAgajI ! // 56 31. vAratA- abai nAgavaMtI ghaNA khAlA-vAhalA ulAMghatI jAvai ch| pAhar3AMmai sIha gAja rahyA chai; 4 bAdaLA jhuka ra hyA chai; bIjAM jhabaka rahyA chai; mora kuhakA karai chai; rAta mahAbhayaMkara vaNa rahI chai; meha choTI bUMdAM paDa rahyo cha, pavana piNa bAjai chai; tiNa samai nAgavaMtI saneharI bAMdhI thakI ghaNAM dukhAMsU mAlA tAMI Aya pohatI nai prAgai nAgajI mAla jAya baiTho tho su nAgavaMtIrI ghaNI bATa joI, piNa AI nahIM tarai viraharai mArIyai kalejArI kaTArI mAra suya rahyo / tisaM nAgavaMtI AI / mAlai caDhI dekhai to nAgajI sUto cha, tarai kanai jAya baiThI nai ho kahai chaidUhA- nAgar3A nIMda nivAra, hU~ pAI hejaaluii| UTho rAjakaMvAra, nIMda nivAro nAgajI // 57 nAgar3A sUto khUTI tAMNa, batalAyAM bola nhiiN| kadeka par3asI kAma, noharA karasyo nAgajo // 585 32. vAratA- iso kahina pachevaDo uparAsU paro kIyo, dekhe to kaTArI kAlijai thiraka rahI chai su dekhanai nAgavaMtI kahai chaisoraThA- kaTArI kunAra, lohAlI lAjI nahIM / prAjUNI adharAta, nAgaNa gila baiThI nAgajI // 56 dUhA- jA jobana ara jIva jA, jA pAraNecA neNa / nAgo sayaNa gamAya kara, rahI kisA sukha lairaNa / / 60 1. kha. sevtddaaNh| 2. kha. pIba / 3. '_' kha. aAja nihejo| 4. kha. pratimeM itanA vizeSa hai| - 'pANIrA khaMDatAla par3a rahyA cha, nisa aMdhArI rAta cha, dAdura sora kara rahyA cha bIjaLiyArA bhabatakAra hoya rahyA cha, mora bhiMgora kara rahmA cha / ' 5. kha. yaha soraThA 'kha' pratimeM nahIM hai / 6. kha. hUM nigalaja / 7. kha. pratimeM nimna soraThA vizeSa hai kaTArI kunAri, lohArI lAjI nahIM / nAgataNe ghaTa mAMhi, bADhA nIMba hI bhalI / / bAlA bilabilatAha, Utara ko prAyo nhiiN| kade kAma paDIyAMha, nihurA karasyo nAgajI / / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta nAgajI - nAgavantIrI dUhA - kuca jA bhuja jA ahara jA, tana dhana jovana jAha / nAgo saMyaNa gamAiyo, aba ' rahi ra karasI kAha // 61 soraThA- jAya' jasI juga cheha, pAchA zrAya jAsI nahIM / nAlA vica baiseha", vale na vAtAM kIjasI // 62 dUhA- jAna' mAMgI ratar3I, te na lAI vAra / 3 ma chokIyo to karajyo bharatAra // 63 soraThA - nAgar3A navalo neha, jiNa tiNasuM kIjeM nahIM / lIjai parAyo cheha, prApaNo dorja nahIM // 64 nAgar3A navalo neha, noja kiNahIsu lAgajo / jalai suraMgI deha, dhukhai na dhuMvo nosare // 65 nAgA nAgaravela, gUDha sa gUDhI uSaNI / kyuM hIka monu rAMkha, varataNa jogI bAlahA // 66 DUMgara kerA bAdaLA, " chAM taraNe saneha | vahatA va utAvalA, bhaTaka dekhAve cheha // 67 soraThA - tUM hI rAvala hIra, moTa sUtA milasI ghaNA / 10 tUM pATaNa paTa cIra, nArI kuMjara nAgajI // 68 ima kahIyA bahu vaiNa, naiNa bhare prAMsu ghaNA / to sirakhA" mo saiMraMga, vale na milasI nAgajI // 66 33. vArtA - isI tare baiThI vilApa kareM chai / tisai ghoLabALo cokI phirato Aya nIkaLayo / nAgavaMtIro bola sAMbhalIyo tarai nair3o Ayo, mAle Upara caDhIyo / dekhe to nAgajI mUvo par3Iyo chai nai nAgavaMtI kanai baiThI vilApAta karai cha / taraM dholabAlai kahyo - nAgavantI nIMce Utaro / [ tara nAgavaMtI kahai chai ] 12 soraThA - caDhatI caDa baDa tAra 13, utaratAM zrAMTA par3e / 3 [ 161 [zrA jUNI adha rAta] 14, hUM nigala baiThI nAgajI // 70 susarAjI so vAra, sayaNa dharaNAMI saMpajai / pira na milai dUjI vAra, nAga sarIkho nAhalo // 71 1. kha. hiva / 2. kha. iThe / 3. kha. bAlA / 4. kha. biba / 5. kha. jAnIM / 6. kha. lgaaii| 7. kha. kiratAra | 8. kha. paranoM / 6. kha. prApaNapo / 10. kha. bAhalA / 11. kha. sarIkhA / 12. kha. pratimeM nahIM hai| 13. kha. bAra / 14. kha. vahai tamoNo bAla / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ] bAta nAgajI - nAgavantIrI 34. vAratA - isau kahyo taraM dhoLabALo lajakhAMNo par3Iyo nai nIco utarIyo / manamaiM vicArIyo je rAta to thor3I grAya rahI chai nai A Utare nahIM / parabhAta hoya jAsI to vAta AchI lAgasI nahIM / tarai sahara meM oThI melane jAkhar3A bulAyo | nai sArI hakIkata kahI / tarai jAkhar3e kahyau -nIcI utara / tara nIcI UtarI / tarai dUho kahai chai - ---- soraThA - zrAIyo zrADhA lAha, gAjyo na dhar3a kyo nahIM / bUDho vADhA lAha, niguNI bhuya para nAgajI // 72' 35 vAratA- jitaraM nAgavantI gharAMnai cAlI / aThai nAgajIrai calAvArI tayArI karai chai / kATha bheLo kare chai / nai gholavAlo duho kahai chai - --- soraThA - nAgar3A nava khaMDeha, sagapaNa ghaNAMI teDIyai ' / bhuya Upara bhuMvatAMha, milatAM ho marajai nahIM || 73 36. vAratA - nAgavaMtI pIharasu hAlI, su nAgajIrI ArogI kanai Aya nIsarI / su dhoLabALo dUho kahai chai - 7 soraThA - UMDe par3ave paisa, pivasuM paMjAM mAratI / su mAMgasIyA eha, ghUMghai lAgA dholauta // 74 nAgavaMtI suNa ne kahai chai - soraThA - UparavAr3a ahIra, raha raha cAvA DAMbhato / sAlai mA~ya sarIra, sunita navelA nAgajI // 75 cur3alo corAM eha, mola mahaMge prAMNIyo / nAkhUnoM bhADeha, bhava pailAsu pAiyau / / 76 kalamaiMko kuMbhAra, mAToro melo karai / 7 cAka caDhAvaraNahAra, koI navo nipAvai nAgajI / / 77 'kulamaiM doya kuMbhAra', vAMsolo ne vIMbharaNI / je huM huMtI suthAra, navo 'ghar3a levata'' nAgajI // 78 1. kha. pratimeM- 'aIyo prAsAdAha, gAjIne dhaDUkiyo / bUDho bADhAlAha, niguNI bhUI sira nAgajI // 2. sva. ghaNAM hA toDiye / 3. kha. bhava / 4. kha. bhamatAMha / 5. kha. cambA / 6. kha. pAchavyA / 7 kha pratimeM eka soraThA vizeSa hai 'kaLa maiM ko kuMbhAra, mATIrI meLo kareM / hUM haMtI kuMmAra, to cAka utArUM nAgajI |! '_' kha. ghaDelUM / '' kha. kaLameM doya zrAdhAra / da Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta nAgajI-nAgavantIrI [ 163 37. vAratA- nAgajIrI ArogI ciNe chai, lAMpo devaNarI tayArI cha / jitarai [nAgavaMtIro ratha barAbara kanai aorogIrai Aya]' nIsarIyo / tarai dekhanai ratharai khaDetInai pUchIyo, juhArIrA nALera kitarAyaka AyA cha ? tarai khaDetI nArela dekhAyA tiNa mAhesunAlera eka le nai rathas nIcI Utarane prArogI kanai paaii| nAgajInu khoLe maiM le baitthii| tarai sArA dekhatA rahyA nai kahyau, nAgavaMtI ao kAI / tarai nAgavaMtI kahyau, mhArai TheTharo pro bharatAra chai / tarai lokAM ghaNI hI samajhAI / piNa A mAne nahIM / tarai jAna to parI gii| anai jAkhar3o ahIra dholabALau sAro sAtha lene saharameM gyaa| nAgavaMtI prAparI rathIra Aga lagAya mAhe jAya baitthii| jitarai zrImahAdevajI nai pArabatIjI prAya nIsarayA / tArai pArabatI kahyau, mahArAja o kAMsU valai ch| tarai mahAdevajI kahyau-yA nAgavaMtI nAgajIrai lArai vaLaM chai / tarai pArabatI kahyau--- mahArAja nAgavaMtI to pApAMrI ghaNI cAkarI sevA karI cha, so iNaro suhAga akhI raakho| tarai mahAdevajI tatakAla agana 'bujhAva dIvI' 8 nai nAgavantInu kahyau-tuM baLa matI, iNana mhe jIvato krsyaaN| iso kahanai amIro chAMTo ghaaliiyo| tarai nAgajI uTha baiThA huvA / nAgavantI, nAgajI mahAdevajIrai pAe laagaa| pArabatI prAsIsa dIvI-thAMharo sahAga akhI rho| abai nAgavaMtI nai nAgajI saharamaiM aayaa| dUhA- mUvA musAMNa gayAha, nAgavaMtI nai nAgajI / kalamaiM akhI kayAha, mahAdeva ara pArabatI / / 76 prIta nivAhaNa avataracA, kalameM akhI thyaah| siva umayA praptAda kara, ciraMjIva rahiyAha // 8010 jo yAkauM gAvai suraNe, virahai TaLa tatakAla / nitaprataro AnaMda rahai, kade na hota jaMjAla / / 8111 iti zrInAgajI-nAgavaMtIrI vAta sampUrNa12 / 1. [-] kha. pratimeM nahIM hai| 2. kha. nIsarI / 3. kha. saamdd'dii| 4. kha. saagddd'ii| 5. kha. agana / 6. kha. sevaa| 7. kha. tinnsuu| 8. kha. bujhaaii| 9. kha. pge| 10-11 kha. pratimeM ye donoM dUhe aprApta hai| 12. kha. iti zrInAgavaMtI nai nAgajIrI vAta sampUrNam / ___ saMvat 1852 varSe miti prAsADha vadi 7 bhomavAre lapikRtaM paM0 kesaravijena vikaMpuramadhye kocara muni chumaNajI paThanArthe // zrIrastu kalyANamastu // 1 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrIH * bAta darajI mayArAmakI [atha zrImayArAma darajIrI vAta likhyate] baravai- baMdU naMda gavariyA, gunapata deva / dojai bheda achariyA, karahU seva // 1 dohA- pAsa DAbIrI aga, vAraTha Asai baat| jaga jAMNI joDI jakAM, paDhe aje laga pAta // 2 kavIyaraNa nai sidhAMNane, joDai kahai parata / amara karai au prAMSarA, kavi katha amara karata // 3 nIsAMNI- UkatAM DaM(U)DI UmadA jugatAM hu jANAM / ukatAM jugatAM prANIyAM, viralA sama jANAM / / pASara sUdhA UmadA grahaNA sonANA / kaMTha kathIrA kAThakA dana thoDA jAMNAM // pahasara pASara pAgharA vApAra paDAMNAM / pAdharasalA duhaDA ke dIhara hANAM // baiThA kIkara so budhA kava udama karAMgAM / mAMNIgara myArAMmakI ghara vAta gharAMNAM // mAlama hosI medanI rANAM surtaaNnnaaN| pADA paDasI dohaDA jada kehA jAMNAM // 4 dohA- pAbUgira acha (ca)lesarI, sidha doya karatA seva / celA nAMmai catura riSa, gurako nAma gaMgeva // 5 sata tretA dvApura samai, kodhI tapasyA kodd| iMdrAyaNa nai apaca sa] rAM, jitai rahI kara joDa // 6 1. vAratA- AbU mAMthai doya raSesvara tapasyA karai / so gurako tau nAMma gaMgeva riSa, celAko nAma catura riSa / satajuga, dvAparajuga nai tretAjuga, tIna hI juga raSesara tapasyA karabo kIdhA / jatai eka tau iMdrAyaNI nai ATha apaca (cha)rA Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta darajI mayArAmarI [ 165 vaikuMThasU prAya nai raSAMne jImADa nai gyAMnacaracA suNanai dahuM vaSata vaikuMTha jaatii| hamai kalajaga Ayau nai kalajugarau pavana lAgevA ikau / jada raSAM IdrAMNInai ara pATha hI apacharAMne kahyau-hamai me dehAM dUjI dhArasAM; kalajugamai aNa dehAM nahIM rahasAM / so iMdrAyaNa ! thai nai pATha hI apacarAM mArI vidagI ghaNI kIdhI; so the vara mAMgau sau thAne me vara de nai gura-celau alopa hosa / riSAM vAyakaduhau- kalajugaro mAnai kahara, vijanasa lAgai vAva / riSAM kahyau aNa deharau, parata karAM palaTAva // 7 nara-puramai rahasAM nahIM, vasasAM sura-puravAsa / mAMga idrAyaNa ! vara muSAM, aba to pUrAM prAsa // 8 iMdrAyaNa muSa ASIyau, prau vara mAMgAM praaj| nara-pura mAhe nehasU, mo paraNau mAhArAja ! // e AyA vacanAMmai abai, celau gura kara cAva / pAlaNa vacana padhArasI, vale karevA vyAva // 10 eka iMdrAyaNa riSa ubha, AlUM apacharAM prANa / / mAMNaNa sukha mRtalokamai, janama liyA ghaNa jANa // 11 celo ho ja sUvaTau, gura darajI myArAMma / celo kAma sudhAraNau, rAmabagasa uNa nAma // 12 bhAMDyAvasa jAhara bhuvaraNa, gahara rasIlo gAMma / dulahai ghara aNa desara, janama liyo myArAMma // 13 alavala (ra) mAhe UpanI, jasAM iMdrAyaNa jAya / jya lIdhau myArai janama, muradhararI dhara mAMya // 14 pAThU apachara pAgalai, bhelI rahatI bhava / jasIyAre hAjara jakai, ALU dAsI aba // 15 kasatUrI caMpakakalI, lavagAM nai lAlI hai| caMdU camanU coSalI, majhanAyaka mAlI ha // 16 koDasI (dhI)sa savalAlakai, dhajA pharaka dhAma / jaNaMkai ghara jAi jasAM, nava-paMDa rASaraNa nAma // 17 myArojI moTA huA, dulahI muradhara desa / panarAM varasAM padamaNI, vano vanI yakavesa // 18 2. vAratA- varasAM panarAMmai jasA hui, sivalAla kA (ya) thakai ghrai| jadI rAmabagasa sUvau kIrAM pakaDanai sivalAlanai diidhau| sau cAra hI veda bakai (bhaSe ?) Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 bAta darajI mayArAmarI z2ada sau moharAM de nai sivalAla rAmabagasanai lIdho / so jasAM kanai rahe, jasAMna paDhAvai | jada jasAM vara-prApatIka huI / sabalAla jasAMkau rUpa deSanai manamai udAsa hupro - jasarI joDarau prAdamI hIdusathAna meM eka hI najara na Avai / sivalAlakai dalIkI ukIlAyata, ta ( a ) ne bAvana kalAMrau kAMma, koDa rupiyAMkI dha (gha) re nagada mAlIta / jaNarai putrI eka jasAM / jadapI rAMmabagasa sUrve kahyau - kAyathajI ! Apa soca mata karau / yA to jasAM iMdrAyaNI chai, Apako ghara pravIta karaNanai janama lIyo che / jyUM hemAcha (ca) larke ghara pArabatI, jyUM janakarAjAke sItA, bhISamakai ghare ruSamaNI janama lIdho, jyUM Apake ghare jasAM janamI che / zrA ekalI nahIM AI hai / mrata- lokamai yaNarI joDIrau purasa huM heranai paraNAya desUM / zrApa soca mata karo | jada savalAla rAmabagasane kahyau - rAmabagasa ! yUM to kALa-darasI chai nai yUM mArai tau vaDo putra chai| yUM bhI rAMmabagasa avatAra chai; so thAMsUM to kAi bAta chAMnI nahIM chai / AA lASa rupIyAMkI mAlIta chai, so yaNa putrIkai namaMta che / zrAcho jasarI joDIrI vara, ghara [ saM ] bhAla nai vyAva kara deje / huM to rAvajIkai kilakatA - dasAko kAMma chai, so caDhUM chU / savalAlavAyaka jovana-mada zrAI jasAM vyAva karIjai vega / lAgau au savalAlakai, dilamaiM vaDo udega / / 16 3. vAratA - savalAla to kalakatAMne caDhIyo nai lArasU jasAM rAmavagasakai chI (cI) ThI bAMdhane samAcAra laSIyo - 'sidha zrI bhAMDIyAvAsa vAlI vATa muhagI dasai, prAtamakA AdhAra mayArAMmajI vasai, lavala (ra) thI laSAvatuM jasAMko mujharau avadhArasI / rAmabagasa rAja narSaM prAyo chai, jIkau kuraba vadhArasI / ThA lAyaka kAma biMdagI laSAvasI / aThI dasAkI Apa gADhI SusIyAM raSAvasI / SAMnapAMnako, paMDAMko jAbatau raSAvasI / jAbato to baladevajI karasI paNa tAbA - dAra to laSAvasI / bharosAdAra bhalA manaMSa jIva-joga sAthe lIjo | iMdra rAjAkI kAvIda rAjA [ ho ] viijo| ApakI vATa bhAlAM chAM / audavasa kadIyAM Uge, jasIko bhAga jAge, alavala (ra) Apa prAya pUgai / duhau - pralavala (ra) huMtA UDIyau, celau kara mana cAva / gura-kadamAM bheTaNa gahara, vaha Ayau bhAMDyAva || 20 kAgada mAhe kAMmaNI, jasIyala laSIyA jAba / myArAjI ! darasaNa manai zrAtura dIjo zrAva // 21 4. vAratA - rAmabagasa bhAMDIyAvAsa Ayau / gura-celau milIyA / bArai varasAMsU bhelA huaa| rAMmabagasake gale kAgada pAcau (chau) mayArAMma laSIyau / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta darajI mayArAmarI duhA- myAre kAgada melIyau, jasIyalane jaga jIta / bhUlUM naha to bhAMmaraNI, chana-chana zrAvai cIta // 22 5. vAta- mayArAmakA hAthako kAgada ne hAthakI mUMdaDI lene rAMbhabagasa jasAM naSai Ayau / jasAM kAgada vAcIyA, ghaNI pusI varatI / hameM mayArAMma jAMnarI tAkIda lagAI / duhA - pUThe sahasAM pAMcara, haivara pAMca hajAra / myAre mola maMgADIyA, vaMgaisU uNa vAra // 23 hemo lAdho naiharo, gira gAMmau saMgharAja | mahi jatanAM mayAmarA, sAtha yatA sa kAja // 24 ghoDAMrA vaSAMNa duhA- rAnAM para tAMnA kareM, vidha vidha nAce vAja / nAca karatA niraSane, acharAM lAjai zrAja // 25 revata samajai rAnamaiM, kisa bAgarau kAMma / kara palavI prAsaka kareM, vadha jaNa samajai vAMma // 26 revaMta samajai rAnamai, kisau bAgarau kAMma | valai pavana jara dasa valai, jema dhajA graTha jAMma // 27 viDagAMrA bASAMraga, doDataNAM kI dASaje / beDA tArA bAMNa, jANa na pAve je lIyAM // 28 6. dvAdvaita - pavanakA paravAha, gulAbakI mUTha; sadharAjakau goTakau, tArekI tUTa / prAtasakau bhabhakau, cakrIkI cAla; capalAko camakau, cAtIkA DhAla / sIMcANaikI jhaDapa, hIMDekI lUMba; SagarAjakA vacA, petumaiM SUba / aihaDA -aihaDA pAMca hajAra ghoDA sonerI sAMkatAM saja kIdhA | duhA- jASauDA kasIyA jarI, tUMNAM karI taiyAra | muradhara hutA myArajI, caDhIyA rAjakumAra // 26 [ 167 atalasa tharamA UmadA, tAsa vAdaLA tyAra / jasA kasIyA jAMnIyA, kasIyau rAjakumAra // 30 motI hIrA mUMgIyA, panA pIrojA pUra / bAjUbaMdha bAMdhAvinai, navala vanai baha nUra // 31 kaDAM, janeU, kaMThIyA, vITAM, puNacyAM, vesa / grahaNAM maDhIyo gajaba, prIta caDhAvaraNa pesa // 32 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 bAta darajI mayArAmarI mijalAM-mijalAM myArajI, alavala puMhacA prAya / samAcAra varatai saraba, jasAM kanai nata jAya // 33 dauya agAU doDIyA, diyaNa vadhAidAra / jasA vATa jotI jakau, saja prAyau siradAra // 34 7. vAratA- vadhAidAranai pAMcasai moharAM vadhAImeM dIdhI nai mAlakIna kahyauthU sAMmI jAya / bhAdaravAkI ghaTA paNa prAyana lUbI cha / mudharI-mudharI bUdAM paDai ch| rAva vaSatAvarasIMga asavArI kIdhI ch| so paitIsa hajAra narupotA sonerI sAkatAM gaja gAhAMmaiM garaka kIyA thakA bAjAramaiM ghoDA uchakAvai chai / maholAM-mahIlAM hajArAM sahelIyA UbhI gAvai chai / jakaNa vaSatamai jAnarau kaitUla kIdhA sarISA ghoDA, siradAra lIdhA, mayArAmajI paNa pAyA cha / raMga-rAga umedavArAma (mai) chAyA chai / so jasAM kahai --mAlakI ! yUM sAMmI jaa| jada mAlakI kahai-yA to meha aMdhArI rAta chai nai jaNamai rAvarI asavArIrau loka galIyAMmai nahIM chai / mayArAmajIkI kasI Sabara paDai ? jada jasAM kahai-sUraja bAdalAMmai DhakIyau kadI rahai ? aNa aihalAMNA mayArAmajIna aulaSa liije| dohA- turarai chaugai cAMkIyA, jhalaMba rahai aTha jAMma / bhInai raMga alIyau bhamara, mAMNogara myArAMma // 35 phaba selI kilaMgI phabI, dupaTai pecAM dUNa / pyArai (myArai) jaNanai ISanai, laSAM sahelI lUNa // 36 alagI ve(vhe) johe alo, jovaNa dIjo jAMna / mAMNIgara myArAMmako, veSaNa dojau vAMna / / 37 8. vAratA- aNataraikA mayArAMma cha / thU aoLaSa liije| jada mAlakI sArA saradAra najarAM vAra vatI thakI mayArAmane aolaSa nai mujarau kara nai mayArAMmakA hAthakI mUdaDI rAmavagasa lAyo, so nijara kii| ___ duhA-- mAlU mele mAMjhalI, tArava chaila tamAma / jasAM kahatI jaihaDau, milIyo yaka myArAMma // 38 mujarau karanai mAlakI, prAgai UbhI prAya / myArai kararI mUdaDI, dodhI turaMta deSAya / / 36 6. vAta- jada mayArAMmanai mAlakI toraNa lAve chai / sAta hI vaDAraNAM dujoDI sAthe chai| pAMcasai bhagataNAM, pAtarAM, DholaNAMrA garaTa mAhe vIMda rAjA ghoDA SaDe chai / IMdra kI asavArI aolA-bholA paDai cha / mayArAMmajI vaihatA mahelIyAM sAMmau bhAle cha, kAmadevarA bAMNAsU jAlai chai| jada mAlakI mayArAMmanai kahai chai-rAja ! sUdho najarAM ku na vahai chai ? Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta darajI mayArAmarI [ 169 mAlakIvAyaka duhA- jasAM sarISI jagatamai, mahila nahIM myArAMma ! / paMcaulaNa hai padamaNoM, hAlau pUraNa hAma / / 40 jasakI haMdI joDarA, yasako myAra ! amIra / ghAlau batha jaNarai galai, hAlo hela hamIra // 41 prAMgalIyAM jaragarI yasI, mUMga taMNI phliiyaaNh| myArA jasakIsaM mile, kojo raMgaralIyAMha // 42 myArAmajI ! the mAMNajau, jasIyAMhuta jarUra / paMSau grahai pavanarau, pUgU bidaMgI pUra // 43 prIta pahelA peranai, karau jahelA kaaj| hamai vahelA hAlaja, rAja gahelA rAja! // 44 china-chinamai paga cAMpasU, china-china karasUcAva / pAMtara so to hI parA, rAjada ! vaiDA rAva // 45 mayArAmavAyaka muSasaM dANe myArajI, hasanai asana haveha / me tau tonai mAlakI, bhUlAM nahIM bhaveha // 46 mAlakIvAyaka dahau'-UNAM' sahelyAM prAgalA, myArA ! huM tila-mAta / mahila UNImai mujhasI, sahelyAM rahisI sAta // 47 10. vAratA- yu mayArAMmanai mAla to raNarai muhaDai lAI / sAta-bIsa sahelIyAM nareMSaNanai grAI / paDadArI jAloyAMmai mayArAmanai deSa chai| sArI sahelyAM huI caSa ekaiThe bhAla-bhAlane yUMthakA nAMpai chai / mayArAMma para motI pAMrSa cha / danAMkA nAdAna, kAmakI mUrata, jasaDAhI graihaNA nai jasaDI hI sUrata / zrIbhagavAna AparAM10 hAthAMsU vaNAyau'1; isaDau 2 mayArAMma'3 toraNarai muhaDai pAyau / jAMnarau, ghoDAMrau, grahaNAMrau varaNAva, gIta supaMSarau pAdharau bhAva / gIta prope lapeTo apAra sosa vAgau gho [dho ] rAdAra15 aMgAM / kulai tAja peThAM jota16 nagArI karUra / 1. kha. meM nahIM hai| 2. kha. UNAM / 3. kha. hu / 4. kha. baartaa| 5. kha. jAligama 6. kha. mAyArAmane / 7. kha. di| 8. kha. pai| 6. kha. khaakhe| 10. kha. praapaaraaN| 11. kha. bnnaayau| 12 isddau| 13. kha. maayaaraam| 14. kha. gIta supaMkharau / 15. kha. ghoradAra / 16. kha. jAte / 17. kha. nagArI / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 ] bAta darajo mayArAmarI pAvalAM dalAmaiM' myArA' prakAsIyau rIta ehI , sAMvalAM vAdalAM mAhe nakAsIyau' sUra / / 1 cogAM toDAM pavatrAM kilaMgI selI pAga chAI , bAjUbadhAM cokI jota jagAi vaseka / motIyAM mUMdaDAM kaDAM janeU jaDAva mAlAM , - propai bIda rAjA yasI posAkAM aneka // 2 sAthIyAM sajoDAM ghoDAM jASauDAM sAkatAM sAjI , laDAlU bahumA deSe rAjI lASAM loka / badhAI badhAI vAjI jasAM UbhI mAla vAMTa , amIrAi bhAi bhAi gAi aokA-proka // 3 jhalaMbAM jhalasa sAja sahelyAMrau sAtha jovai , bAMdI bIjI hui rUpa deSe hAka - bAka / kurabAM1 vadhAre lADI jasAMnai sunAtha kIjai , ____ caila'2 (chaila) banA lIjai doya dUMbAra kI cAka // 4 dohA- deSa UbhI dAsIyAM' 3, saraba jasArau sAtha / mujarau karanai mAlakI, pyAlau lodhau hAtha // 48 11. vAratA-14 aNa taraikA bIMda rAjA mayArAMmAlA-nIlA bAMsa ropanai paraNIyA 6 nai pAcase pAMcasa moharAM vAmaNAMnai 17 bhurasIrI diidhii| dujai dana jasAM mayArAMmarai taMbUtrAMnai haalii| nIsAMNI-lAMbaka jhUbaka lADalI, aMga Tera apArAM'8 / jaNa 16 pulamai hAlI jasAM, sajIyAM20 siNagArAM / / sAMsa jakaragarau sobhIyo, nAlera naihArAM / alakAM sirasU UtarI, Taka eDI tArAM / / jANe21 nAgaNa hoDalai, SabhAM sonArAM / praupana22 lADI UmadA, taSatAMNa2 taiyArAM / / 1. kha. dalAMmaiM / 2. kha. mayArAma / 3. kha. saavlaaN| 4. kha. nakAsiyo / 5. kha. pavanAM / 6. kha. motiyAM / 7. kha. bdi| 8. kha. sAthiyAM / 6. kha. abhiiraaii| 10. kha. gaah| 11. kha. kurbaa| 12. kha. chala / 13. kha. daasiyaaN| 14. kha. bAratA / 15. kha. mAyArAma / 16. kha. prnniyaa| 17. kha. vAMbhaNAMne / 18. kha. pApArAM / 16. kha. jaraNA / 20. kha. sjiyaaN| 21. kha. jaaNnno| 22. kha. propain| 23. kha. takhatAMNA / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta darajI mayArAmarI [ 171 bhrUvala behaM bhaDI, bhamarAMNa' guNjaaraaN| bhoyaraNa (loyaNa ?) kIjai bhAmaNe, koyaraNa kuragAMrA' / / vadanAM nAka virAjIyau, ca(cha)ba kIra-cacArAM / aharAM dIjai propamA, paravAla prakArAM // dAMta batIsU dIpIyA', dADama-bojArAM / kaMThAM jANe koyalI, bolI taNa vArAM // garadana jasako gAMgaDI, taka kuraja tarArAM / nasamai bAdhA tevaTA, jhala motI U pa (1)rAM / / hAra TakAvala hIDale, UraNamola apArAM / hoyA sanehA hetakA, amIyAMraNa 1 ThayArAM12 // ura - thala thoDA UphIyA, nIMbUNa caiyArAM / pIpala panA peTakA, grabha kela cIrArAM // kaDIyAM laMghA keharI, gajarAja calArAM / nitabAM dIje aopamA, vINAra14 vaihArAM'5 // eDI peDI UmadA, taka eNa'6 traaraaN| jAMNa karatI jhUbakau, taga magIyau tArAM // jAMNe18 haMsa malapIyau, sara mAna majhArAM / hAthI jAMNa kahAlIyau, mada pIdha bajArAM // padamaNa jANepoSatA, aihaDAM2deg AcArAM / idrAyaNa ke UtarI, mataloka majhArAM // jasakai palaTaNa jAbatai, hala bIsa hjaaraaN| DhAlAM baDaphara21 DhAbIyAM22, vAMkI taravArAM // hodA nAMgala hAthIyAM, jASoDa jaiyaaraaN| sonai sAkata sAkurA, jhalako 'tala tArA'23 // naraSai UbhI nArIyAM, aNa pAra aTArAM / gAvai moThA gItar3A, thaha mora thaTArAM24 // 1. kha. bhamarAMNA / 2. kha. lopnn| 3. sva. kurNgaaraa| 4. kha. bniisN| 5. kha. diipiyaa| 6. kha. jaaNnnoN| 7. kha. tArArAM / 8. kha tasa / 6. kha. jhpraaN| 10. kha. hiyaa| 11. kha amIyAMNA / 12. kha. tthpaaraa| 13. kha. criraaN| 14. kha. bINAra / 15. kha. baihArAM / 16. kha. ennaa| 17. 18. 16. kha. jaanno| 20. kha. ahaiDAM / 21. kha. baDa kara / 22, kha. DhAbiyAM / 23. kha. tlvaaraaN| 24. kha. ThArAM / 25. kha. tthaaraaN| Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 ] bAta darajI mayArAmarI tIna puravAlI trIyAM, dala mANada TArAM / pAyA jovaraNa AdamI, darIyAva taTArAM // jyAM sAmau jovai jasAM kara ghAva kaTArAM / muracA (chA) gata ve mAnavI, paDa jAya paTArAM // jasIyala jo Ucau jIe', asamAna phaTArAM / jatIyAM satIyAM jogIyAM, baka phADa ba(bai)ThArAM // calIyA cIta raSesarAM, muMna joga maTArAM / amarAM cIta alajhIyA, jovaNa kaja jArArAM // iMdra iMdrAsaNa Utare, tAkI dhaNa' tArAM' / raSIyo iMdara rAMNIe, pakaDa naThArAM // jhagamagIyA mana devatA, saragApura sArAM / lASa pacAsAM lUjhIyAM , hala do vaDahArAM // jhalI musAlA jotasa, adharAta dophArAM / bhagataNa pAtara kaMcaNI, DholaNa DhulArAM // gAvai vahatI gAyaNI, maha rAga mlaaraaN| dAma hajArAM dojIya, mohatAda majhArAM // baMdha jalelA bevaDo, lUjhI laSa lArA / vAjai jehaDa vAjaNI, ghughara ghamakArAM // muhaDai prAgai mAlakI, kahatI ssmkaaraaN| ghaNa varaNa Avai DholIya , laga thagathI lArAM // mada-cakIyA' myAMrAmajI, tuma hoya taiyArAM11 // 46 12. vAta (dvAvata)- yaNa tarai jasAM mayArAMmarai 2 Derai AI / jAjama, gadarA vacA (chA)yatA karAI / sahelIyAM prAya gadarAM viraajii| myArAMmajIrI biMdagI sAjI / duhA, gAhA, pahelIyAM kahI jatarai rAta AdhI gai ra AdhI rhii| mAlU kahaiduhau- rAtAM hava thoDI rahI, vAtAM baha vistaar| sAtAM UTha sahelIyA, lukau kanAtAM lAra // 50 1. kha. jopro / 2. kha. kaja jaaraaN| 3. kha. ghaNA / 4. kha. naaraaN| 5. kha. rAMNIye / 6. kha. nitthaaraaN| 7. kha. luuddiiyaa| 8. kha. dokArAM / 6. kha. daliyau 10. kha. chkiiyaa| 11. kha. tayArAM / 12. kha. maayaaraaNmrai| Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta darajI mayArAmarI duhau - sArI UTha saheliyAM gaI prAparI dhAma / dharanai' lodhI DholIyai, mAMNIgara myArAMma // 51 kAya / 13. vAratA ( dvAveta ) - myArAMmakA ra jasAMkA melA huA; cakavI ra cakavau bhelA huA / ghaNA dinAMko viraha bhAgau, ghaNA zrANaMdako dhaurau lAgau / duhA - hIDe lAgI hoDabA, kAmaNa jAMNe ' jasIyAM hIDe jomasUM, myArArai aMga mAya // 52 vAdala kAla vIjalI, Savai malI kara SAMta 4 / myArAjIra aMga milI, jhalaka jasA zraNa bhAMta // 53 lapaTI 'tara latA', sAMvaNa mAsa savAya / jara vadha lapaTAMNI jasAM, mAMNIgara aMga mAya // 54 jasA rotI suna mAlakI kahai-- kisatarI arajI kareM, rAja ! ma kIjo rIsa / mAM thAMrai myArajI, zrAMce (cha) vAje Isa // 55 mayArAMmavAyaka pAge coTau pAka cha, lAge Theha lagIsa / mAMjaNasU mAlakI, grAMce vAje Isa // 66 mAlUvAyaka alala vacerAM UparaM, bhUla na caDhIyA myAra ! ! Tu rahoyA thAMharai, TaigaNa ghoDA tarAra // 57* mayA rAmavAyaka me to TaigaNa mAlakI, jasIyalane jAMNAha / alala vacerA' UbaTA', 'tyAra huA tANAMha' 12 alala vacerA UmadA, pheravIyA praNaphera / mata duSa mAne mAlakI, dorama praNacata dera // 56 [ 173 // 58 14. vAta- hamai mayArAMma ne jasAM raMga-rAga mAMNai chai / jakAMne iMdra bhI vaSaNai chai / raMga-rAgaro dhorau lAgau chai / viraha bhaulau bhAgau chai / / 1. kha. ghaNAne / 2. kha. mela / 3. kha. jANo / 4. kha. mAlika ra khAMta / 5. kha. jhalaka / 6. kha. mAMta 7. kha. - kha. tara jhUlatA / 8. khamAMce 6. kha. zrAche / *57, 58 tathA 5 dRhoMke viSayameM pustakameM nimna lekha uddhata hai-- 'te dUhA saraba gUDhA chai / yaduduhAvAta vaMgarI che / 'TaigaNa' kaihatAM hasataNI asatrI jANaNo / 'la' ghoDA kaihatAM padamaNI, catraNI zrasatrI jAMNaNI / 10. kha. bacherA / 11. kha. UmadA / 12. - kha. pratimeM yaha zraMza nahIM hai / Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 ] bAta darajI mayArAmarI duhau- ke bhagataraNa ke kaMcaNI, pAtara DhaulaNa puur| gAvai naTavA gAyaNI, husI' myAra hajUra // 60 15. vAta (dvAvaita)- kisatUrI, caMpakalI, lavagAM, lAlI, caMdU, camanU, cokalI, mAlU ai ATha hI apaca (cha) rAM gAvai bajAvai chai; myArAmajInai rIjhAvai chai / mahInA bAra hoya gayA chai; myArAMmajI mailAMmai rata hoya rahA cha / pAcau (chau) AsADha mAsa Ayau chai; aAbhau vAdalAM cA (chA) yau chai jada brAmaNa lAdhai duhau laSa melIyau chai; myArAMmajI hAtha jhelIyau cha / - duhau- jala vUThA thala relIyA, vasadhA nIla ves| mAMgau sISAM myArajI, deSAM muradhara desa // 61 16. vAratA- myArAmajI mAravADa prAvaNarau matau kIdhau; taMbU gur3adAvaNarau hukama diidhau| bhAra varadArI Agai calAi chai; ghoDAM para sAkatAM jhalAI ch| belIye kamarAM bAMdhI chai; pAcA (chA) padhAraNakI surata sAMdhI chai / myArAMma UThaNakI dhArI sai; jasAMka maraNakI tyArI cha / kuvarajI rASIyA nahI rhai| chai; jada mAlUDI doya duhA kahai chaduhAM- myArAjI ! the muradharA, vAlama jAya vasAha / Apa vahogI eka dana, jovai nahIM jasAha / / 62 jasAMvAyaka | dAsI kUNa jIvai divasa, ghaDI na jIva eka / pala-pala jIvAM myArajI, dila sudha thAMnai deka // 63 __ mAlavAyakamyArA ! pAsI mohakI, AcI nAMSI pAya / pahalA hu hoja pAMtarI, lAI mahala bulAya // 64 myArA! jAso muradharA, co(cho) Da ra jasAMnai cai(cha)la / lADA thAM vaNa lAgasI, mAnai bArAM maila // 65 alavala (ra) rahaNau prApa, theTu vacanA thApIyo / muradhara jAMNI mApa, mana sudha karajai myArajI ! // 66 ___mayArAMmavAyakamuradhara jovaNa mAlakI,trA (prA) sAM cI ( chI)NI jaasaaNh| zrAvaNa' tIjAM Uparai, AsAM to pAsAMha // 67 1. kha. hNsii| 2. kha. buutthaa| 3. kha. trdaarii| 4. kha. sUrata / 5. kha. chai / 6. kha. rhii| 7. kha. praachii| 8. kha. huddiij| 6. kha. prAvaNa / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta darajI mayArAmarI [ 175 duhAM- mAlU ArSa myAranai, gala-gala arajI gaira' / Apa SarIdo UMTha cau2 (chau), jasA SarIdai jaira / / 68 jasAMbAyaka mai to barajI mAlakI!, sarajI prota' samAta / arajI naha mAna aba, jyArI darajI jAta // 66 mayArAMma vAyakasaMga mAla ! thAMrI jasAM, bola bola kubola / aNa baulArai Upara, jAsAM alabala Saula // 70 mAlUvAyakamyArAjI lauhI mUgrA, jIbhArA ghaNa" jANa / jaraNa kAraNa thAMne jasAM, bola vAMNa kuvAMNa / / 71 ghanA ghanA samajAvIyA, canA canA kara cAva / vanA na mAnau vInatI, Apa-manA UmarAva // 72 jasAMvAyakamyArAjI ! viracau matI, pyArAjI'' kara prIta / nyArA jI rahatAM namaMSa, mo vairAjI cIta // 73 myArAjI the muradharA, pAMtarIyAko 12 pov|| cAlau the pA co(cho) Danai, jasIyAM jIvana jIva / / 74 araja karAM alavelIyA, palA jhelIyA paann| myArAjI mata melIyA~ (yA), pamagAM sIsa palANa // 75 17. vAta (dvAvaita)- gAvaNau-bajAvaNau vadha hunau; myArAMma rIsamai aMdhakaMdha ho / jarAM mAlakI bolI; hIyairI bAta ssolii| Apa sArU dArUkI bhaTI kaDhAi chai; lASa rupIyAMkI TIpa caDhAi chai; lASa-lASakA lAgA cha musAlA; jIkA to aroga14 doya pyAlA / Apa sArU bhaTI kaDhAi chai; Apakai to mAravADakI caDhAi cha / jaNa dArUkA doya payAlA lIjai; jasAMnai sunAthana'5 kiijai| duhau- aika bhaTorai Upara, lAgai rupIyA lASa / jakaNa bhaTIro myArajI!, chaila dubArau cASa // 76 1..kha. gaila / 2. kha. uutthvau| 3. kha. prati / 4. kha. nhiiN| 5. kha. mAyArAma / 6. kha aNabaiNau / 7. kha. ghaNA / 8. kha. karaNa / 6. kha. virachau / 10. kha. thArA jo| 11. kha. pratimeM nahIM hai| 12. kha. paaNtriyaako| 13. kha. albeliyaaN| 14. kha. prAroge / 15. kha. sunAtha / Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ] bAta darajI mayArAmarI mayArAMmavAyakamo laMkAne maMdaDI, abala batAvai prANa / aika bhaTIre Uparai, koDa karu kurabAraNa // 77 18. vAratA (dvAvaita)- jiNa dArUko mAlU pyAlo jhAlIyau; aivau airAka cAka' pyAlAmai ghAlIyau / pyAlau bhara myArAMmajI naSai AI; mujarAMkI saDAsaDa lgaaii| duhau- aika payAlo UmadA, prata cauSau airAka / mAlUrI manuprArarI, chaila arogai chAka // 78 19. vAta- eka manuhAra mAlU kIdhI; aba sIso dArUkI jasAM hAtha liidhii| duhI- joDai kara ArSa jasAM, pralaMba saje posAka / myArAjI ! manuhArakI, chaila arogai chAka / / 76 20. vAta (dvAvaMta)- aba sAtu hI sahelIyAM UThI; raMga-rAga rUpakI bUTI / mAM'sU mAlakI kAi8 savAI; me bI Apa prAgai gAI-vajAI / sAtu hI sahelIyAM sAta pyAlA bharIyA; jIsU myArAmajI hoya gayA hriiyaa| duhau- sAtu mila' sahelIyAM, mADAM kara manuhAra / mada pAyau myArAMmanai, UgAyau aNapAra / / 80 21. vAta- belIyAM kamara bAdhI chai; bhAra varadAra lAdI chai| ghoDA, UMTha bhIjai chai; madavo jI mailAMmai rIjai11 cha / dUhau- kaipha mahI cakIyo'2 kuMvara, mAMNIgara myArAMma / belI bhIjai bAhirA, bhIjai sAja tamAma // 81 seThau kodho sAya dhaNa' 3, myArau maihalA'4 mAya / lacha (ja)kANI paDIyau ladhau, kArI lagI na kAya // 82 myArAjI ! the muradharA, jAtA kisai jarUra / luco cagAvai15 lAdhIyau, doDhI kara do dUra / / 83 22. vAta- mAlU doDhI prAyanai kahyau-myAMrAmajI phuramAvai chai-hatAM jyAM DerA kara do; ghoDA, UMTha pAcA (chA) ThANArA ThANA bAMdha do| 1. kha. chAka / 2. kha. chaaliyau| 3. kha. aiyaka / 4. kha. palaMba / 5. kha. prAroge / 6. kha. shelyaaN| 7. kha. buutthii| 8. kha. koii| 6. kha. shelyaaN| 10. kha. milii| 11. kha. riijhe| 12. kha. chakiyo / 13. kha. ghnn| 14. kha. mailAM / 15. kha. lagAvai / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta darajI mayArAmarI [ 177 . gIta jele turaMgAM resamI DorAM banAtAM jaDAva jhINa' , ___phabe' phINa hAMtu mAga sAMkare pherAva / panA mArU gAhAMNI - jalAlA myAro cale oDhA , rAga rahe Solo doDhA SaDo mArU rAva / / 1 jove jula sahelI havelI sIsa caDhe joSI , tArIphe anekAM goSAM beThI rUpa tAMma / deSe sAtha jasAMro ja (jha) roSa mAlI jA(jhA)lo doya, mAre Dere hAlo vIMda rasIlA myArAMma // 2 AsAM jaDI(jhaDo) lagAsAM dubArai sUMgha bhIna prAsAM , rAjalokAM ramAsAM hulAsAM suMne raatt| mIThA bolo detI thagA sAMraMga bhelA bhArI , ___ bIMda rAjA hAlonI pro joai thArI vATa // 3 kare koDajADA (dA) doDhI paMcANA kanAMTAM kAra , ramAsA hulAsAM mADA bhArI reNa' rAja / mArU gADhA hI co' luluhIyAro hAra jema , mArU jasa-myArA prabAra thIga desAM padhAro lADA prAja // 4 23. vAta (dvAvata)- jada belI DerAMne valIyA'2; jasAMkA manoratha phalIyAM hemarAjako ghoDau kUdai chai; dusamaNa prAMSIyAM madai chai / pAMca pAMca barachI Thekai 3 chai, alavala (ra) kI sahelIyAM14 deSai chai / dahA- kei naraSai5 kAmaNI, ADe gaMghaTa praay| haivara kudai hemarau, pAyaka naTa jyU pAya // 84 DerAM disa valiyA dujhala, alavalIyA' asvaar| hema kUdAvai haivarau 17, alavala (ra) Rs18 bAjAra // 85 24. vAta (dvAvaita)-pAcA(chA) DerA hatA jyAM huA chai; pakavAMnAkA thAla DerAMnai vA16 cha / pAcA" raMga-rAga varatAMNA; mAlUkA huyA manakA 1 jAMNAM / 1. kha. jINa / 2. kha. phale / 3. kha. phrov| 4. kha. jAlA / 5. kha. voDhA / 6. kha. jaalii| 7. kha. more / 8. kha. rAha / 6. kha. doddii| 10. kha. reyaa| 11. kha. cho / 12. kha. bliiyaa| 13. kha. Tekai / 14. kha. sahelyAM / 15. kha. narekhe / 16. kha. alvliyaa| 17. kha. haibro| 18. kha. alblr| 16. na. humaa| 20. kha. pAchA / 21. kha. mana / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 ] bAta darajI mayArAmarI dArUko jhaDa lagAyo chai; jasAM bhI pIdho chai, myArAMnai pIyo chai / dArUkA pyAlA levai chai; mAlakI aolabhA devai chai / zro varasAta aAyo chai; cai (cha)lAM manacAyau' chai / A rAta nahIM chai jAvaNa kI; pA rAta chai gharAM prAvaNa kii| pro vairI varasAlau Ayo; pApa jAvaraNako phurmaayo| jasAMvAyaka... duhA- varasAlau vairI vU(hU) o, vairaNa dUjI bIja / mAthai AI myArajI, tIjI vairaNa tIja // 86 vairI cothA bAdalA, ghaNa' pAMcamo ghurAMta / thaTI aMdhArI thAga viraNa, chaTI vairaNa rAta // 87 sAraMga vairI sAtamAM, mIThA gAvai maur| UvAM barasai bAdalI, lUMbAM-jhUbA laura // 88 navamI A vairaNa nadI, jadI jalAM Ujhela / / dasamau vairI dobalo, taNa sIcoja tela || 86 mada vairI agIyAramau, jaNa vaNa kema jIU / bole vairI bAramA, papIyA pIU pIU // 60 taihaDo vairI teramo, jovana caDhIyo jor|| caMdo vairI cavadamau, kAmaraNIyAM cahu kora // 61 pAkA vairI panaramA, valIyA phUlAM vaag|| sAcau vairI solamau, rasa barasAvai rAga // 62 varasAlomai mata prau, vAdala vAdala voja / mAMna thAM viNa myArajI, kuNa SelAsI tIja // 63 hoDai sahIyAM hoDasI, vAdalahImai vIja / majha doU hoDAM myArajI, turI khelAjo tIja // 64 posAkAM kIjo prabala, lIjo dArU lAra / muhagau (Dau) kojo myArajI, tIja taNau tahavAra // 65 sAthai lIjo sAthIyAM, pyAlA bhara pAjo'ha / mahila jasAMnai myArajI, hIDA hIDAjo ha // 66 dUjI mArI deSasI, sArI sAthaNIyA hai| myArAjI machakAvatAM, hIDArI taraNIyAM h||67 dUjI mArI deSasI, sAthaNIyAMro saath| pyAlA thAMne pAvasAM, ghAla galAmai bAtha / / 68 1. kha. chAyau / 2. kha. ghaNA / 3. kha. ghuraMta / 4. kha. UMbAM / 5. kha. sI chiijai| Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta darajI mayArAmarI [ 179 dUjI mArI deSasI, sAthaNIyAMro saMga / hIDAM the me hIDasAM, aMgAM bhIje aMga // 66 kUjA' dArU le'ra kara, sahIyAM ghera sujANa / / phera payAlA pAvasAM, de'ra galArI ANa / / 100 hoDArI lIjo halaka, rAjada kIjo rIja / deSIjo UbhA dulA, tIjaNIyAM nai2 tIja // 101 hIDA resama hemarA, laTakai horAM lUba / tIjaDIyAM hIDai taThe, jaNa lubAM vica jhUba // 102 taraha-taraharA tAyaphA, saje kaharavA sAMga / ai vai hIDAM AvasI, mojAM lesI mAMga // 103 kala-hala' karasI kekIyAM, vala-vala SavasI vIja / myArA alavala mAjhalI, taNa pula ramasA tIja // 104 vAdala gala-gala barasasI, thala-thala nIra thaTAva / tiNa pula jojo tIjarau, alavala(ra) ro aucA (chA)va // 105 pANI Sala-hala parabatAM, tala-gala sabhara talAva / kAlI mila-mala kAMThalAM, alavala jhukasI prAva // 106 sAkala pala-halasI gharA, vala-vala hala-vala vAja / bhala-hala sAbala bhalakatAM, ramajau alavala (ra) rAja // 107 hoDA jAsAM hIDavA, paigAM SelAsAMha / vAjAM tAsAM vAjatAM, AvAsAM0 prAsAMha // 108 hoDA jAsAM hIDavA, AsAM pUrAsAMha / prAsAM dArU UmadA, pIsAM para pAsAMha // 106 mArI thArI myArajI, jovaNajogI joDa / alavala (ra) jasIyAM aikalI, ce(cha)lama jAvau cau (chau)Da // 110 mArU mAM manuprArako 1 povo dArU pUra / mApha karADau (pro) myArajI, muradhararau machakUra // 111 vajasI thADhau vAyarau, gajasI madhurau gAja / dharaNa jada tajasI DholIyau, sajasI joga samAja / / 112 1. kha. kajA / 2. kha. pratimeM nahIM hai / 3. kha. sNg| 4. kha. je / 5. kha. kalahaka 6. kha. alabala. 7. kha. prau cAva / 8. kha. khaLa-khaLa / 6. kha. dharA / 10. kha. pAvasAM / 11. kha. mnuhaarko| Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 ] bAta darajI mayArAmarI pAsa // 113 Ija / tIja // 114 cahu disa umaMghIyo' jhaDa-cavaNa, macIyau gharaNa catramAsa 1 kIveM kasIyo DholIyo, pIya rasIyau naha saMgarAM bhIjai sAthIyAM, aMgarA kapaDAM mAMNo raMgarAM mAlIyAM, tarAM aMgarAM zrAmaNa mAsa suhAmaNo, ghaNau meha ghaNa gAja | taNa ratamai jAvaNa taraNo, mukhau matI mAharAja / / 115 nadIyAM nAlA nokararaNa, pAMNI vAlA pUra / barasAlArA bAdalA, kAlA vara karUra // 116 roja / laSa grahaNAM vapa lapaTajo, rAja prapaTajo dArU prasau dapaTajau, turaM jhapaTajau tIja // 117 bhamarAM thAne bhAlasAM, camarAM dulatAM cai ( che) la / zrAjau DamarAM ta rararAM", gumarAM gharIyAM gela // 118 kAlI varase kAMThalAM', saiharAM vA (pA) lI sobha / matavAlI rata nara-manA, le harIyAlI lobha // 116 sAthe lAjyo sUSaDAM, raiNa dirAjyo roja / prAjyau sAjAM UmadA, taraNa ramAjyau mahinA (chA ) imAmolIyAM, bAdala cA (chA ) yau voma ! velAM caDha cAyA cAM", jasIyala cA ( chA ) I joma / / 121 varacA (cha) caDhasI velaDI, nadIyAM caDhasI nIra / najarAM caDhajau mANajau, bAdala jama kUMjA bahai, madarau jhar3a tIja // 120 12 jasAM sarIra // 122 jema 13 0 sAhiba kAMThala myArAMmarai, Indra jhaDarUpI 25. vAratA ( dvAvaMta ) - myArAMmajIne dArU pAyo chai; grapharau ugAyo chai / myArAmajI prAMSAM mIMce che; kAMmakA thAMNA sIMce chai / jasAna bhI dArU prAyo chai; kAmako musAlo pAyau chai / jasAM mAlUna jagAve chai; mAMge jyoM" maMgAvaM chai / myArAMmajI ka~phamai ghorAMNA; mAlUnai grahaNAM thorAMNA / myArAmajIne jagAvai mAlU; to thAMkau janamako dAlada pAlU / 15 kurAja / zrAja // 123 1. kha. uMmadhIyo / 2. kha. catamAsa / 3. kha. piya / 4. kha. na / 5. kha. sagaro / 6. kha. vaira / 7. kha. taNAM / 8. kha. dharIyAM / 6. kha. kAThalAM / 10. kha. chAyA / 11. kha. brachAM / 12. kha. barachAM / 13. kha. kema / 14. kha. jyAM / 15. kha. grahaNa | Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta darajI mayArAmarI . [ 11 mAlavAyakaaNa dArUrai Uparai, vairaNa paDajo voja / jasaDI thaM dIsai' jasAM, Aja rahelI Ija // 124 kaiphamahI ca (cha) kIyau kavara, naiNI pharagI nIMda / jAgai naha mAMsaM jasAM, vairaNa thAro vIMda // 125 jasAMvAyakaaNa dArUsU he alI !, mArU bhI duSa pAta / / so dArU kiNa vidha sahai, jyAMrI kArU jAta // 126 mayArAMmavAyakalAlI yaka kAvala lalI, sAlI mau ura suul| araNa kAlI ghaNanai abai, mAlI ! kara mAkUla // 127 mAlavAyakakaMNa thAne kArU kahai, mAMka the mArU / dArUkI pI dhala [dhaNa] darSa, chaikI araNa sArU // 128 jasIyAM mada pIvau jadayAM, rAjada matarI vauha / au dIvau ghara prApara, jiNa dIThAM jIvauha // 126 atarau avaguNa prApamai, moTo yaka myaaraaNm|| Apa na jAgai prAparI, kAmaNa jAgI kAma // 130 jasAM apachara janamako, jasA Abha kI jhAla / jasA haMsa thAkai jasI, bhogau nI bhUpAla // 131 ghama-ghama vAjai ghUgharA, vAjai cama-cama vIca (cha) / tama-tama yama mAlU tavai, myAra (ma) casama ma mIca // 132 pahalA dArU pAyane, kAlai vacana akAja / myArau ArSa mAlakI, alavala rahAM na Aja // 133 26. vAta (dvAvaita)- alavala (ra)UbhA rahAM nahIM; thAMkA vAyaka sahAM nahIM / me AyA vacanAMkA bAdhA; jasAMkA mAjanA laadhaa| pUrabalI prIta pAlatA tA(thA); atarA dana rIsa TAlatA tA (thA) / DhUMDhADamai nIpaja so DhAMDhI; me to jasAM AjasU caaN(chaaN)ddii| thAMkI jasAM sarISI ugai (8) lASAM paraNAM; mAMkI sobhA me kAMI varaNAM; mAMnai to anekAM nyaurA karai chai; mArai yaNa vinA kAMI nahIM sarai chai ? 1. kha. diijai| 2. kha. na / 3. kha. jI / 4. kha. sAlau / 5. kha. ghala / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 ] bAta darajI mayArAmarI mAlUvAyakaduhau- jasA sarISI jagatamai, mahala nahIM myaaraaNm| aNa kahyau ma Uthapo, karau kahai so kAma // 134 27. vAratA (dvAvata)- jasIyA kasIyaka chai; Apane bhI udhAre jasIyaka cha / patIyAsIko kamala, gaMgAsI vimala / bhUbhalIyA naiNAMkI, amaratasA vainnaaNkii| mehako mamaulo, vAdalAkI bIja; holIkI' jhAla, sAmaNakI tIja / kelako garabha, sonejho SaMbha; sIlakI satI, rUpakI raMbha / tAThau maraga, magarAkI maura; pAbAsarako haMsa, manakI mIta, manakI caura / jIvakI jaDI, hIyAko hAra; amIko ThAhau, rUpako avatAra / kAMjAMlIkI sAMThI, gUMjAlIko bhalako; gailAkI kabAMNa, hIDAko halako / mugalaro mImacau', vaSAyataro bhAlau; sadharau goTako premarau pyaalau| solamau sono, rAjahaMsaro vacau; bAvanau caMdaNa, resamarau gacau / karatIyAMrau jhU bakau, motIyAMrI lUba; hIroro' lachau, saragarI jhUba / saneharI pAlaSI, hetarau thAMNI; naNArau naraSaNau, premaro kmtthaannau| saradarI pUnamaro caMda, pAsADharo bhAMNa ; jasIyAMkI tArIpha, budhaikA vASAMNa / madavIko machaulau, hAthakI hAla; tIjaNIyAMkau turarau, rUpakI musAla / kAMSako lADU, motIyAMko gajaro; jalAlIyAko dhako, jasIyAMko mujarau / 'kalapatraca (cha) rI DAla'8, pArasarau Tola'; meharI mahara', darIyAvarI chaula'' / tAvaDairI chAMhi15, aMdhArairo'3 dIyo; sIyAlAro tApa, jakA jasA ghaNA jaga jIvau / haraSarau hIDI, udegarI meTa; jIvaro jatana, indrarI bheTa / kistUrIro mAphau, kesararI kyArI; rUparau rUSaDo14, raca (sa)nA honaarii| bhamarAMro bhaNaNAMTa, DIlArI15 dolI 16; dIpamAlArA daura, bhASararI holI / gulAla sahI gaDhau 7, prAMSAMrau pANI; hIrAMro hAra18 / grahaNAMko bhalalATo tejako aMbAra; jasIyAMko jovaNo vA saMsArako sAra / 'dAMtAro pANI'16, kaDIyAMro keharI, hAlaro haMsa; bhUyArI bhamara, kurajarI nasa / alakArI nAgaNa, palakArI kuraMga; kaMThArI' koyala, sonerI aNg| aNIyAlA naiNAMmai kAjalakI reSAM; amaratarA ThAMsA caMdAmai peSau / sIMdUrakI 1. kha. holiiko| 2. kha. hoddaako| 3. kha. mamicau / 4. kha. gettko| 5. kha. premko| 6. kha. hiiraaNro| 7. kha. snnrii| 8. kha. -' kha pratimeM darIyAvarI cholake bAda yaha gadyAMza hai / 6. kha. ToTa / 10. kha. mehara / 11. kha. DharIyAvarI chail| 12. kha. chohi / 13 kha. aNdhaarauro| 14. kha. rkhddaa| 15. kha. ddolaaro| 15. kha. ddholii| 17. kha gUDhau / 18. kha. hArau, potArau paannii| 16. kha. -' kha. pratimeM nahIM hai| 20. kha. kNtthrii| 21. kha. pekhAM / Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta darajI mayArAmarI [183 bIMdo bhAlUmai bhalaka, kAlIsI kAMThalamai caMdokana calakai / asobhatAM UtAre; sobhatAM dhaare| vAla vAla motAhala poyA; jAMNe navalASa naSatra ekaThA hoyA / bAjaNAM jAMjhara pairIyA, ghUgharAMkA sura gairiiyaa| aNa bhAMtakI jasIyAM; jakAkUco (cho) Do cau' (chau) rsiiyaa| mAMNonI myArAMmajI, thAMnai dInI chai rAMmajI / lo nI lADIkA lAvA, pIce (cha) karasau paca(cha)tAvA / jAvaNakI vAtAM jAMNAM chAM, matavAlI kU nahIM mANAM chAM / varasAlAkA vAdala jyU, DhAlakA jala jyU; bhASarakA pAMNI jyU, vATakA dAMNI jyUM; ce (che)ha matI cA (chA)Dau, thoDau so mana karau gADau / jhAlI vAgAM SaDau, thor3A rahau jhliiyaa| piNa thAMmai kiso dosa, thAM ke saMgI palIyA ! duhau- palIvAlarI pota jyU, UThI jhATaka aNg| mAMNau raMga myArAMmajI !, prAMNau aMga umaMga // 135 28. vAratA (dvAvaita)-varasAyata prAvaNakI dhArI chai; Apakai jAvaNakI tyArA cha / jamI nIlA siNagAra dhArasI, jasAM siMNagAra utaarsii| morIyA mahakasI, DeDarA DahakasI; jhilIgana jhaNakasI, bhamarA bhnnksii| sItala pavana vAjasI', madharau meha gAMjasI / bhASarairI chIyAM lAgasI, 'grISama rita bhAgasI / vIjalIyAM bhalakasI'5; bhASarAMsa vAlA palakasI; pAvasakI poTAM paDasI, idrakI asavArI caDasI / harIyAlIyAM cUTasI, nadIyAMkA baMdha phUTasI; jaNa ratamai Apa kamarAM bAMdhAM (dhau) chau; Apakai koi mAMsU palA bhavako bAMdhau chau / barasAyatakI A rIta suNau co (chau)Tau sAMNaura gIta rahIyA Dhaka giraMdarI chIyAM rasIyA, vasIyA bugalA pAvasa vAsa / jaNa pula mAMya taje dhaNa jasIyA, bAlama kyUM kasIyA vara hAsa' // 1 gIta- dAdura mora papIyA nasa-dana, sora11 karai ghaNa'3 ghora santApa / bAdala lora Savai baha bIjAM, mehA ghora karai amApa // 2 barasai sagharaNa Salala vajavAlA, vasadhA jala thala eka naa| alabalahU taja kaNa pula alIyA, halavala kara kyU tyAra huaa| // 3 1. kha. choDa ch| 2. kha. krsyau| 3. kha. ve / 4. kha. vaagsii| 5. kha. '-' yaha padAvalI kha. pratimeM aprApta hai| 6. kha. chttsii| 7. kha. ko h| 8. kha. zAMNora / 6. kha. baalk| 10. kha. sAta / 11. kha. sAre / 12. kha. ghaNA / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 ] bAta darajI mayArAmarI saravara kaha rasa bhara jala silatA, taravara Sapasara Uta ralatatyAra / muradhara kamara kasa myArA, hara ghara mata kara kaMta hamAra // 4 paga-paga kIcha prathaga laga pANI, maga maga Daga Daga pathaga marai / jagabharA nagAM suraMga aMga jasIyAM, dharaNa laga paga aga karaga dharai // 5 caraMjI rahau rahau ca (chau) naujI, varajI karajI joDe vAma / bhaugI darajI dina bhAMnaujI, mAMnaujI arajI myAMrAma // 6 duhA- myArA ! thArA mulakamai, caMgI kAsU vAra vAra muradhara vahau, rAja kisai guMraMga mAlU ! mAMrA mulakamai, caMgI vasatAM nara nArI zrI ThAna baMga, toSA vai mAlU ! thAMrA mulaka, kAsU bhalA nara nAgA nArI nalaja, roje kema myArA ! mAMrA mulakarA, vAgAMrA prAlIjAM suNajo abe, zravaNAM kathana sujANa // 136 vAgAMrA vASANa- chanda padharI vASANa / vana saghana lasata manu ghana vasAla, saMcare nAhi ravi rasamarAsa / jaga tApa harata pratisuSada chAMhi, laSa lilata chaTA munagana lubhAya // kelI kadaMba karunA soka, sahakAra bakula laSa miTata soka | jAtIphala jAbU nAlakera, vaTa pIpara mahi vheM" harata hera || pADara puna rAyana taru tamAra, tahA~ saru bakAyana sarasa tAra / caMdana agara toyA kunda cAru, sItAphala caMpaka zraru anAru // kacanAra nAgalitakA lavaMga, thala kola mallikA milata saMga / cIja / roja / / 136 cyAra | toSAra / / 137 kahau / rahauM // 138 velarAya / ketakI juhI ketaka ru jAya, caMbela mAdhavI kesara manauga kyArI ju kona, ritarAja vasai nita ciba navIna // praphUlata hima gulama ja nava prakAra, thala sakala harita suSa karata sAra / makaraMda maMjurI svavata puMja, alimAlA bhUmata guMja-guMja // uhahata kusama pUrata parAga, pallava dala mila jeva jAga / rakhamuSI dAvadI puna palAsa, nAkuramA paragasa pAsa pAsa // sobhata manda sItala samIra, kokalA kuhaka krata sora kIra / vAMnI aneka kujata vaihaMga, nAcata mayUra AnaMda aMga // 1. kha. kvr| 2. kha. koca / 3. kha. co / 4. kha. mahi hai / 5. kha. liyaa| 6. kha. chiba / 7. kha. svatata / 8 phala / 6. kha. maMta / Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta darajI mayArAmarI [ 185 gava dhanuSa sasaka citriga varAha, maga mahaSa surabha pAvarata cAha / AnaMda mai' jahi avana prAja, rAjata hai mAnahuM rAmarAja // 140 nabha cuvata saMga gira kalasa UMdha', upamA jahi sodhata sukava budha / 26. bAta (dvAvata)- yasA to mAMkA vAga chai; isoI saMjIvana rAga cha / mAravADako bhUSau, desa jaThai anako na rattau lesa / jakaNa mulakakA jAyA, mAnai pajAvaNa aayaa| duhA- koDa gunA kAmaraNa kIyA, mApha kIyA mahArAja / myArAjI coDau matI, bAMhi-grahAM kI lAja // 141 me to paNatUM mAlako !, pAlI prAcI prota / atarA dana rahIyA aTha, bAMhi-grahAMkI rIta // 142 jahara-jasA mAne jasAM, vakIyA pArA vaiNa / jakaNa jasAMsU mAlakI ! namaMSa milai naha naiNa // 143 ___ jasAMvAyaka rIsAM balatI rAjanai, vakIyA bArA vairaNa / mArA thAnai myArajI !, naraSa na dhApai naiNa // 144 mayArAMmavAyaka paga paga Upara padamaraNI, konA noharA koDa / kAmaNa jasIyAM kAraNe, calIyA jyAMne coDa // 145 mAlakIvAyaka aNa sUrata aNa prakalana, karai na noharA koya / molau loho mAlakI, jyo gara cADha maroya // 146 jasAMvAyaka agale bhava vAlI aba, pAlU mAlI prIta / mana bhAva jyUM myArajI!, cADau 'rIsa nacIta // 147 nayaNa lagADe'* neharA, vayaraNa dirADe 11 vl| mAMDI aba kyu'myArajI!, cAlaNakI halacala // 148 vAta darajI mayArAmarI samApta / 1. kha. maI / 2. kha. aMdha / 3. kha. jAhi / 4. sa. choddau| 5. sva. praachii| 6.kha. choDa / 7. kha. lohA / 8. kha. chaaddau| 9. '-' kha. rI mana ciit| 10. sa. lagAhe / 11. kha. dirAhe / 12 ba. kyuuN| 13. kha. calaNakI / Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA caMda-premalAlachIrI vAta' // 60 // kathA // - abhA nagarI caMdo rAjA, gira nagarI, premlaalchii| sau joge' vivAha husI; aba malagau devare " hAtha // 1 vArattA-rAjapura gAMva, taThe rajaputa eka ghararo dhaNI vasai / tiNarau nAma rudrdev| tiNa devare saMjaugai doya astI paraNIyau; suSamai rahai / piNa sokAMro' vedha' tiNasaM rAti di]ni baDhatI'3 rhai| kade ka meli' 4 pINa hoya 5 jAya / tarai16 rudradeva AparA suSa hoNanai dona hI bairAMne ghara judA judA vaNAya dodhaa| vaDI baharai baiTau 8 havai16 na chai / so kAMmadhena le diidhii| tIkA du: / piNa lugAI baiha 22 jaNI vidyA soSI thii| tikA bAlakapaNe atIta mIliyau 2 3 thau, tiNasuM vIdyA 4 paaii|5 / pINa 6 bharatAra jANe 27 nahI / dohu18 jaNI raihara cha / ___ eka dIna U jaNI pANI bharaNane caalii| tarai dharaNIna3 deg khyau| lahuDI kahyo-mhArau DAvaDau pAlaNe 1 mAhe suMto 2 chai; deSajyau, jAge to 3 rovaNa mata dejyau / vaDI vaha 4 kahyau-copA35 prAMvaragarI 6 velA huI cha / gAi Avai tau ToghaDAnai 37 cughaNa mata dejyau 8 / Isi bhAMta bhalA i behu jaNI pAMNInai gaI / tisa DAvaDau jAgIyau ne rauyo36 / tarai40 rudradeva bAlakanai pAlaNA mAMhesU41 urau42 lino| tisai gAi pINa paaii|43 tarai44 TaughaDau45 caMghaNa laagau| tarai bAlakanai 6 pAlaNA mAhe suMvAMNyau / Apa ToghaDAna 7 judau48 baaNdhiiyau| gAyana 6 bAMdhe tIsai50 dona jaNI jala le AI51 / 1. 2. kha. meM nahIM hai / 3. kha. aNbho| 4. kha. so| 5. kha. joge| 6. kha. melo| 7. kha. devr| 8. kha. dauya / 6. kha. astrii| 10. kha. sokaaro| 11. kha. rahau / 12. kha. rAta dIna / 13. kha. vitI / 14. kha. maili / 15. kha. hoya / 16. kha. tre| 17. kha. donuM / 18. kha. bettau| 16. kha. huvai| 20. kha. du:| 21. kha. lugAyAM / 22. kha. behuuN| 23. kha. mIlIyo / 24. kha. vidyA / 25. kha. paai| 26. kha. pinn| 27. kha. jAMNe / 28. kha. dauhu / 29. kha. deha / 30. kha. tare dharaNIne / 31. kha. pAlaNA 32. kha. sutau| 33. kha. tau| 34. kha. vhuu| 35. kha. caupaa| 36. kha. praavnnrii| 37. kha. ToghaDAna / 38. kha. dejyau mtii| 36. kha. royo| 40. kha. tare / 41. kha. mAhisaM / 42. kha. uro| 43. kha. praai| 44. kha. tre| 45. kha. ToghaDI / 46. kha. tare bAlakane / 47. kha. ToghaDAne / 48. kha. judo| 46. sva. gaayne| 50. kha. bAMdha tIsa titare / 51. kha. prAi / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA caMda-premalAlachorI vAta [ 187 itarai' lauDo vahU de ---gAyana' bAMdhe chai nai bAlaka tau rauvai cha / tarai lahaDI jAMNIyau-dhaNI mhArau' nahI; baDArI gAyarau jAbato kIyau dudharau; naiM "baiTAM' 1 jisI'morAta, tiNa ro jAbatau nahI kIdho 3 to14 iNanai15 parau 6 mAraNau17 / bhalo nahI pApana18, tikau16 dIjai kAlA sApana20 / au uThAsuM auSAMNA' cAlyau chai / tarai lahuDIrai mAthai 2 IDhINI23 thI, tiNarau 24 maMtrasuM sApa kAlaMdAra kIyau nai25 rajaputa sAMmhau SAMNanai26 dauDyau / tisa28 vaDI doThI-iNa mhArau26 machara kari dhaNInai degmAraNau mAMDyau / tarai vaDorA hAtha mahai 33 loTI34 thI, tiNarau nolIyau varaNAyau matrasuM / tiko nolIyau sAMparde viDhavA laagau| tiNa sAMpane nyaulyai 25 maariiyau| rajaputa donyAMrA caritra deSane dhUjyau ne mana mAhe vicArIyo- isI bairAM Age kade'ka 'ailI sATa marIjamI'34 tau IyAMne choDIjai to bhalau; piNa iyArI sISa vinA paradesanai cAluM tau ai poMcanai moneM mArai; tiNasuM IyAMrA muDhAsu hasane soSa daiva tau dasa kausa adITha37 huijai nai uThe paiso kamAya, kAIka sudhI rajaputAMNI AMganai ghara mAMDUM / isau vicAra kahyau (ryau)| dina dasa prADA denai daunyu bhelI baiTho cha, tarai rudradeva baulyau- aisa sASa tau patalI huI naiM ghara mAhe UDau 8 teha nahI. nai SAdhau-pahirayau joIjai; jo the hasane sISa dyau tau cyAra mAsa kaThai eka jAya nai, kiNa hekarI-cAkarI karinai cyAra TakA lyaav| tare bairAM kahyau-gharai baiThA jADI jImatA, patalI jImasyAM; copar3I jImatA, lUMSI jImasyAM; paradesa kuraNa jaay| paradesaro mAmalau chai, ki jAMNI, jai kadeI milaNau hUvai ? karama mAhai liSIyau cha, tiko aThe hIja milasI / tarai rudradeva abolyau rhyo| ___ mAsa 1 vItAM valai rajapUta paradesa disAvale kahyau / tarai daunyu sokAM vAta kIvI-prAMpA sAMpa-naula kIdhau tiNahI'ja rAtisaM iNaro mana gharasa lAge nahI chai tau ko iyu rahe nahIM / iNanaiM gadheDau karAM to dIhAM dIhAM phusa, kacarau, phUhaDau lyAva meM rAta paDIyAM ApaNI dAya AvasI tya krisyaaN| isI soca vicAranai daunu jaNyAM mato kiidhau| rAvatajI ! the paradesa kamAvaNanai padhArau nai 1. kha. itre| 2. kha. deSa / 3. kha. gaayne| 4. kha. baaNdh| 5. kha. ne| 6. kha. tre| 7. kha. mhaaro| 8. kha. gaayrii| 9. kha. dudhro| 10. kha. ne| 11. kha. bettaaN| 12. kha. sriisii| 13. kha. kodhau| 14. kha. tau| 15. sva. iNane / 16. kha. pro| 17. kha. maarnno| 18.kha. prApana / 16. kha. tiko| 20 kha. saapne| 21. kha. aussaaN| 22. kha. mAthe / 23. kha. iddhaunnii| 24. kha. tirnnro| 25. sva. ne| 26. sva. pANane / 27. kha. doDyo / 28. kha. tise / 26. kha. mhaaro| 30. kha. dhaNIne / 31. kha. mAraNo 32. kha. tre| 33. kha, hAtha mAhe / 34. kha. lauttii| 35. kha. lyaulye / 36. kha. '-' kha. aiLI sAjasI / 37. kha. aThI-uThI adIsa / 38. kha. huddau| 36. kha. donuM hii| 40. kha. koi| Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 ] rAjA caMda-premalAlachorI vAta vegA zrAvaNarI manasA karajyau / mhAMnai thAM vinA ghaDI 1 AvaDe nahIM ch| tare rajapUta rAjI havau / tara jANyau-bhalI bAta, mhArau dina pAdharau dIsai cha / iNAM mauna sISa diidhii| iNa rajaputAMNIyAMsa ghaNo heta-pyAra diidhau| tarai dauna jiNyA bhAtA sArU cUramau kIdhau ne lADU 4 bAMdhIyA / tike maMtranai kauthalI mAhe ghAti bAMdha melyA / jiko aiM lADU SAyai tiko gadheDo huvai ne bhUkatau bhUkatau pAdhagai gharai Avai / iso bhAto kara rASIyau / rAte rajapUta sUtau, piNa nIda Avai nhiiN| mana mAhe jaNa iNa vAvara mAhisvego nosarU / iyu jAMNa prAdhI rAtirau jAgyau nai kahyau-hivai tau pAchIlI rAti ch| tare UThi kamara bAMdhI, hathIyAra bAMdhi' sISa karai / tarai dauna hI bairai lADU bhAtA sArU kauthaLI hAtha mAhe diidhii| ___ rajapUta lADU lene UtAvalI caalyau| tiko rAtorAti mAhe kosa 123 UparA zrIsUryajI darasaNa dIdhau / dina ghar3I 1 caDhatAM cAlatA-cAlatA prAgai 1 jalasaM bharIyau talAva Ayau / tare rudradeva jAMNIyau-aTha bhAtau SAyanai kosa 20 sudhau Aja gayau rhuuN| yujAriga, jalarI tIra hathIyAra choDi sArAM-phera gyo| dAtaNa kari hAtha paga UjalA kIdhA, amala kIdhA naiM Apa zrIparamezvarajIrA nAMma laiNanai baiThau / nAma lyai cha tisaDai 1 DholI prAya nIsarIyau / tiraNa rudradevana UjalAyata moTau prAdamI deSanai subharAja dIdhau nai kahyau-mA-bApa ! amaladAra chu; amala pAI gAMvasa cyAlyau thau| tiko kAlaja amala lAgau chai, ka sAthe sIrAMvaragI hui to rAvalA jAcakane pasAva karI / iso suraNa rudradeva jANyaudharama ADo AvasI nai eka lADU iNanai dhu; vAMsa tIna rahasI ghaNA hI chai| yu jAMNa eka lADU DholInai diiyo| DholI cUramau-cUTIyo0 deSi, jalarI tIra jAi', utAMvalo utAvalo utAvalo'2 lADU SAdhau / tisai DholI gadheDo huvo, rabAba galA mAhe lIyAM bhukato jINa dIsI Soja rajapUtarA thA, tiNa SojAM doDau, ghar3o eka mAhe gharAM gyo| rajapUtANIyAM-jANyau padhAroyA to SarA, rabAba kINaro laadhaa| iso tamAso [dekhanai] pASA maMtra bAMTiyA, tisai gadhAro DholI huvI ne kahyo-kula-gota suhAsaNIro bhalo karo, cUDo avacala rho| Aja mhArA'3 prabhAganai rajapUta eka milyau; tiNa lAr3a SAMNane didhau| tiNa SAta samAMNa'4 ai phor3A par3IyA / tarai donahI jAMNyau-lADU to tiNa na SAdhA husii| DholIro 1. kha. baaNdh| 2. kha. berAM / 3, kha. 1012 / 4. kha. pratimeM nahIM hai| 5. kha. kaaNh| 6. kha. soraaNmnnii| 7. kha. huve / 8. kha. i to| 9. kha. bagasAvo / 10. kha. uThI po| 11. kha. jaai| 12. kha. pratimeM dvirukta zabda nahIM hai| 13. kha. mhArA / 14. kha. SAMta samAMna / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA caMda-premalAlachorI vAta [ 186 tamAso dITho to prAMpAM rI dADhAM mAMhasu' jAsI to pAcho nahIM pAvasI, iNa DholInai kyu dai vegI vAhara karo / yujANa 5 athA 7 dhAMna ghAli Dholonai sISa dodhii| ai daunu jaNI ghoDIro rUpa kIyo, lAre daudd'ii| tise rajapUta DholIro cirata deSa camakyau / tarai lADU to pAMNI mAMhe nAMSa dIdhA / utAvalau, Darato hAthame jutI lai nATho, pAcho jovato-jovato jAyai / prAgai kosa eka UparA devagaDha Ayau / tiNarai pholasai sAsa bharIyau paiSa / jisai rajaputAMNyAM ghaur3Ire rUpa-pAsaraNa kIdhAM, pUMcha mAthai lIdhAM prAvatI dIThI / tarai rudradeva eka ahIraNo ghara 'phIlasArai mAthai cha, tiNamai paiTho / ahIraNI javAMna chai, akelI cauka mAMhe5 UbhI ch| tiNa kahyau-deSe cha, tu mAMharA gharamai cyAlyo prAvai cha / prAMSAM phuTI cha ? tu nisara jA ! tarai rajapUta kahyau-hU~ mArIjato' thArai saraNe Ayo chu| uNa kahyo-kuNa mArai ? tara rajapUta utAMvalI vAta sagalI kahI / ahIraNI vAta suNi bolI-jo tu mhAro dhaNI hoinai rahai tau vAhara pAla / rudradeva pramANa kii| jairai ahIraNI maMtrAMrai pAMNa nAharI huI nai ghoDAM sAMmI doDI / tara uvai daunu jaNI pAchI DaratI nAThI / tarai kosa 5 6 7 sadhI hasAI pAchI aaii| rajapUta dIThau-kosi balAi lAgI ? gharasuM to iNa maMtrAMrA bhausu nhAThI tho nai aThai tau pA uThAMsa idhakI ! piNa rAta rahau / jarai ahIraNInai ratizrAnta huI nidrA vyApI, AdhI rAtiro rajapUta choDi nisarIyau / tiko prabho'' nagarI jaThai caMda'1 rAjA rAja karai chai, taTha praayo| ___ prAgai rAjArai kavarI vaDa kavAra chai| tiNarA savArai-saMvarA maMDapa maMDyo chai / desa-desarA rAjA AyA cha / tyAM12 mAMhe rudradeva piNa tamAso deSaNanai gayo cha, Ubho cha / tise kavarI 'mAlA phUlarI13 hAthamai cha, lIyAM ghaNI dAsI sahelyAMrai jhalarai pAI / tiko pelaMtararai laiSa, vaDA vaDA gar3hapati choDinai 14 rudradevarai galA mAhai varamAlA ghAlI / jarai sagalAM kahyau-kavarI cukii-cukii| jarai valai bIji velA phira vara mAlyo / jarai cAMdI rAjA kahyo-iNarA karama mAhai15 liSIyo thau, tiko miliiyau| jarai rudradevanai jAta-pAMta puchi kavarI paraNAI / gAMva doyA, mahila' 6 dIyo / gehaNo, posASa, mAla, dAsI saraba doyau / suSamai rahai piNa pAchalo Dara bhAgo nhii| 1. kha. maaNhisu| 2. kha. tmaasau| 3. kha. parcha / 4. kha. '' kha. pratimeM cihnita aMza nahIM hai| 5. kha. me / 6. kha. mhaariijtau| 7. kha . ahernnii| 8. kha. ghoDyo / 1. kha. nAharI dodd| 10. kha. aNbho| 11. kha. cNdo| 12. kha. tyAMhIM / 13. ' ' kha. phularI mAla / 14. kha. chodd| 15. kha meN| 16. kha. mhel| 17. kha. dIyAM / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ] rAjA caMda-premalAlachorI vAta tisai pAchalI rajapUtAMNI sAMvalI doi huinai uDatI' / tike aMbho nagarImai sUSa vilasato rudradevanai dIThau / tarai donoM hI vicArIyau-INarI prAMSyAMkADhi la jAvAM tau aAMdho tiko jIvato hI muvA barobara chai, yu jANi / rudradeva jharoSe baiTho nagararo SyAla-tamAso deSe chai / tise AkAsa upara sAMvali doi bhamai ch| tarai jAMNIyau-sahI, baihu rajapUtAMNIyAM che / U deSe itarai uco sAMmo deSa, tisa prAMSyAM leNanai tuttii| rudradeva jharoSAsU mahila mAhai pINa Daulyau paDyau chai, jIkaNa upara Dhaha paDyau / kavarI SamA-SamA kara puchI yau-pAja jharoSAsu kyu mahalamai paDyA ? tarai rudradeva aMdhAli pAI / tarai kavarI haTha ghaNo kari pUchiyau tarai rudradeva vAMchalI vAta dhurA-mulasu kahI / jarai kavarI AparA pagarA nevara utAra mtriyaa| 'tike sIkaro hoi ubho rahyau'5 / sIkaro tuTo tiko sAMvali donyunai mAra pAchau aayo| tarai kavarI nevararA nevara kiiyaa| rudradeva deSa socyau jaThe jAu jaThe eka-ekaNasu 'caDhati caDhati mila'8 tarai Adhi rAtaro iNanai hI choDa nATho / tisai pAchalI rAtarI kavarI jAgi deSai to seja ssaalii| jarai sahailyAMnai kahyau-aThI-uThI, mAhe-bArai sagalai sodha kInI piNa bAraNArA polirA kivADa 10 ughADA lodhaa| jarai jAMNyau-rAvatajI to paradesa vigara sISa cyAlyA / tarai kavarIre caMdo rAjA pitA cha, tiNanai kahyauthAMharo jamAI Aja prAdhi rAtarau nisara gayau, Sabara karAvau / Iso sAMbhala 12 rAjA mAraga cArai disAM asavAra doDAyA / jaThe lAbha taThAsu lAjyau'3ne thAharo'4 balAyo'5 nAva to mAnai Sabara dejyau; mhai pAinai manAya lAsAM16 / ya samajhAya asavAra doDyA / eka mAraga rudradevajI miiliyaa| kahyau-apuThA padhArau / rudradeva nAvai jadi aika asavAra pAcho meliyau / jAyana kahyau-mAMro'7 to bulAyo prAyau nahI / jarai rAjA gyau| jAyane miliiyaa| vAta puchi--the mAMhasuvinA sISa rIsAya kyu nisarIyA; tikA kiso takasIra diThI ? pAchA pdhaaro| jarai'8 rudradeva jhUThI-sAcI aika-doi16 vAta khii| tarai rAjA kahyausAMca dASavau jada mana mAMnai / jarai rudradeva dharA-mulasa vAta mAMDanai kahi-jaThe isI maMtravAdaNa asatri cha, jaThai jivaNakI pAsa kIsI ? kAeka sudhI, bholi lagAIsa ghara mAMDIyAM cana hoi2deg / jarai rAjA21 hasi kahyau-rAvatajI ! 1. kha. utthtii| 2. kha. meM nahIM hai / 3. kha. nenn| 4. kha. aNdhaalii| 5. kha. ' ' tiko sIkaro hoya ubhI rhii| 6. kha. meM nahIM hai / 7. kha. jaThe jtth| 8. kha. caDhati se| 6. kha. baarennaaraa| 10. kha. kiivaadd| 11. kha. kvrii| 12. kha. saaNbhle| 13. kha. laavjyo| 14. kha. thAharA / 15. kha. bulaayaa| 16. kha. lAsuM / 17. kha. maaraa| 18. kha. meM nahIM hai / 16. kha. dauyai / 20. kha. hoy| 21. kha. meM nahIM hai| Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA caMda-premalAlachorI vAta [191 mhArI vAta sAMbhalo pAravala jitarai kAI SISAM nahIM; tiko Aparo dina pAdharo joijai / tarai caMdo rAjA Apa vItI vAta kahai chai - iNa aMbho nagarI mAhai rAja kruuN| tiko mAharI mAvu chai| mArI paTarAMNI parabhAvatI tikA mAMharai jIvarI jaDI; piNa strIjAti taraidAra chai| giranagarIro rAjA, tiNasudaivarai jauga mhArI mAtA nai parabhAvatI rAMNI, ai donyuro jIva laago| tiko sAtavIsI kosaro aAMtaro ch| taThe nitarA nitarA'1 jAvai / rAti paDIyAM donyu jAya / maunai sUtA Upara ASA maMtranai chAMTa, tiko aghora nidrA prAvai / donyujaNI puThI Avai tiko prASA chAMTai tarai jAgu / yu mAsa do' vitA / aike dina mai manamai socIyau- kade hI rAtiro suSa jAMNa nahI tiko kAsu cha ? yu jAMNi poDhiNanai sutau nahI / tarai DholIyA upara ghAsaro pUlo meliyo, UparA soDa aoDhAya donI nai hu aMdhArI jAigA mAhai baTho / tisa paTarAMNi Ai pASA maMtra, seja UparA chAMTayA nai pAchI phirI / tarai mai dITho-deSAM, prA abai kAsu karasI ? tare donyu sAsu-bahU posASa kari gaDha bArai nIkalI / hU pINa lArai niisriiyau| tisai bahu jaNI sahara bArai eka vaDa thau, tiNa uparA jAi baiThI / hu piNa vaDarI SoSAla tho, tiNamai jAya baiThau cirata deSaNanai / tisai daunAM hI maMtra japyau tare vaDa cAlyau / tiko ghaDI do mAhai gira nagarI baiha jaNI nagara bArai vaDa Ubhau rahyau, jarai donyu hI utarI nagaramai cAli / rAta pohara doDha vItI chai / jarai hu piNa alagau thako lArai cyaalyau| hu piNa vAtAM suNa chu / __rAjA kahyau-Aji moDA kyu prAyA ? rAMNyAM kahyau-caMda rAjA moDo suto / jarai rAjA kahyau-eka vAta suNo--mArai premalAlachi(chI) putrI chai tiNaro vyAha Ajasu ikavIsamai dIna amako titha garavArarA pherA chai; tiNa UparA rAta pohara jAtAM pahilI daunyu pdhaarijyo| jarai donyu hI pramANa kIyau / uThI rahI, hasI-ramI / aba pAchilI rAti thoDI rahI, jarai sISa mAMgI tike caalii| hu piNa UNArai lArai cAlyau / bArai prAya vaDa U[pa]rai baitthii| humhArI jAyagA jAya baiThau / sabada japyau tarai vaDa cAlyau ThikANe paayau| rANyAM Uttari nagarameM colI naiM hu tiNAM pahilI UparivADai hauyanai sejha UparA prAya poDhayau / tisai rAMNI pAya ASA chAMTIyA tarai rAjA jAgIyo / tara maiM dina UgAM kAgada mAhe mIti titha liSa rASI / UNa dina tau huM jAsyu, deSAM, iNArau kisI eka Adara cha ? nai vyAharau SyAla-tamAsau piNa deSasyu / yu karatAM au dina prAyau / jarai maiM jANate hI dina prAthamatai samaiM mAtAsu kahyau-prAja mhArA netra ghulai chai, 1. .-' kha. nitarA / 2. kha, 273 / 3. kha. ghirii| 4. kha. niisrii| 5. kha. jaa| 6. kha. pASala / 7 kha, behU / 8. kha: caalii| 6. kha. paachi| Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 ] rAjA caMda-premalAlachorI vAta nIMda dhakAvai chai / mAtA kahyau-jA', U mAlIya padhArinai suSa krau| tara hu mAlIya Aya DholIyA Upari ghAsaro pulo mela naiM UparA soDa UDhAyaneM chipa baiThau / uvAM donyAM hI rA cItoyA huvA / rAti ghaDI 374 jAtAM mAhai rANI Upari pAI, DholIyAne ASA chAMTIyA nai nIcI UtarI / tarai haM piNa uNAMrai lArai UttarIyau / Uve vaDa mAhe baiMThI / hUM piNa chAMnI jAya chipaneM baiThau / sAsU-bahU siNagAra kari aragajA pahirasudhA lagAya nai phUlAMrI mAlA pahiranai gira nagarInai nIsarI nai vaDa calAyau' take ghaDI 2(do) mAhai potii| tikai tau UtarI gaDha mAMhai gaI / maiM socIyau-yyAM donyAro Adara-vyavahAra kuMkari deSaNo hosI ? jara maiM jANyau-jAMna AI chai, tiNa sAthe gayAM koI sula vaNai / jarai mai posASa kari AbhraNa pahira jAna kanai paradesI thako Ubhau rahyo / ta? jAna mAheM vIMda rAMTo-TaMTI, kAMNau, kAlau, rUpahINa chai / tabIMdarA bApa pramaSa jAnyAMne soca Upanau-rAjArI beTI tau raMbhA padamaNIrau avatAra batAvai chai nai ApaNa to vIMda isau chai, iNa vIMdanai deSa tau rAjA paraNAvai nahIM naiM kavArI jAna pAcha jAya tau bhalau dIse nahI to kAI akala kari koIka phUTaro vIda herAM; pherA li rAyanai vidaNI kavaranaM supa desyAM, pachai jhaSa mArinai aaadrsii| yu socatAM mAhe monai doThau / hU~ vaNIyau-vaNAyau 'vIMda dIsu1deg / jarai mo kanai Aya puchIyau-thAharI pAgha, bolI aThArI [dIsai naho, thAro vAsa kaThai chai ? jarai mhai kahyau-mhe to vyApArI chAM71, pAbho12 nagarI rahAM chAM / avAra thAMrI jAMna AI tarai deSaNanai AyA chAM / jarai vIMdarai bApa kahyau-eka vAta UpagArarI chai / thAM jisA puraSa UpagAranaiM deha dhArI cha / tarai rAjA kahyau--tikA kIsI vAta ? tarai rAjA vivarA sudhI sarva vAta kahI / tarai mhe dITho-phairA lesI tiNarI baira hosI nai tyAMro piNa tamAsau deSaNI aavsii| jarai hukAro bhnnyau| jada saraba SusyAla hoi 'vIMdarI posASa karAi'14 kAMkaNa-Doga, kAjala, mahidI diidhii| prAbharaNa pahIra 15, hAthI caDhAya'6, 'moDi bAMdhAya'17 cavara DhalatAM musAlArai cAMdaNe yu karatAM toraNa vAMdyau / sAsu bhAratI, tilaka kiiyau| rAjA deSa rAjI hvau| jisI kavarI beTo cha tisohIja vIda pAyau 8 / ghoDAsu utara 6 mAhe doDhI gayA tarai dAsI, sahelyAM diThau / tisai cavarImai jAya hathalevo diiyo| jarai rAMNI prabhAvatI 1. kha. maa| 2. kha. manarA cotiiyaa| 3. kha. saNagAra / 4. kha. caaliiyau| 5. kha. praabhrnn| 6. kha. karane / 7. kha. raaNdo| 8. kha. meM nahIM hai / 6. kha. jaay| 10. kha. '_' vIMvasu / 11. kha. [-] kha. pratimeM cihnita aMza aprApta hai| 12. kha. aMbho / 13, kha.bera / 14. '-' kha. vIMdaro sarapAva kraayo| 15, kha. phraayaa| 16. kha. cddhaayaa| 17. -' kha moDa bAMdha / 18. kha. ch| 16 kha. UtarI / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA caMda-premalAlachorI vAta [ 193 dITho / lugAyAM doi sau' mAMhe ubhI so halA-badhAvA gAvai chai| tyAMmai uvAM' jAMNyau-caMda rAjA jiso dIsai / laSyaNa, raMga, cahina, nilADa, ASyAM, sariso vibhano pddiiyo| caMda rAjA piNa vaDo vahUna deSai chai / tisa rAMNI sAsunai kahyau ! jo sAsujI, vIda to thAharau baiTo dosai chai / sAsu kahyau-abolI rahai, sarIsAM desa bharIyo cha / prAMgalIsa nA kahai / tiko hU deSu chu| tisai phairA letAM pahilI maiM jANyo-iNanai tau dagau hasI, mAharI Sabara kisI paDasI ? cunaDI Upara taMbolaskora UparA doho' liSyo abhI nagarI caMda6 rAjA, gira nagarI premlaalchii| 'saMjoga-saMjoga' paraNIyA, melo daIvara hAtha // 1 pache pherA lenai jAMnIvAsai majhanyau 'gAvatAM pAyA / kavarI pAchI gii| tisa cAMcalai teDaNa AdamI Ayo / tarai mai kahyau-jAMnoyAnai kaho, mAMko sAtha cAla jAsI, monai sISa dyo| tarai jAMnIyA [rAjI hvaa| jarai pAraNetaro sirapAva vaNAva kIyAM] 6 vaDa jAya baiThau / tisai sAsu-vahu utAMvalI sAMsa bharI vaDa UparA Ai baiThI nai sabadAMsu vaDa claayo| abho nagarI pAya thaMbhyau / sAsu-bahU UtAMvali nagaranai caalii| huM tyAM pahilI uparavADai hoi seja ju ro jyu Ai paur3hayau / tisa rAMNI prAgai pAi de to rAjA suto cha, piNa voda vaNIyo dise jyu ro jyu cha ! tarai rANi dauDi sAsunai kayau-vahujI ! the na mAMnai thA, piNa thAMharo beTo vIMda tho tyuM ro tyU vaisa', kAMkaNa-DoraDA'', meMdho chai| aba prAMpAMnai doharau cha / tarai mAtA UThI mo kanai AI / tarai mosu lAla-pAla kara kaMThI bAMdhaNanai hAtha ghAle / tisai hu ajANyAM galai Doro bAMdhyau / jarai huM suvau hoi gayo tarai mone pIjarAmai ghAli pAlA mAhai 13 raassyo| prADo tAlo dodhau / kucI baharai hAtha dono / rAti paDiyAM rAjA karai, dIhAM suvo kari raassai| abai vAMsilI vAta suNo jAMni mila vidanai kesaroyo vAgo, pAgha, gehaNau paharIyA' ; moDa baaNdhyo| sAthe rajapUta de por3haNanai cAMcalai gyau| tarai SojAM sahelyAM varajyau piNa moDa sudho UMco mAlIyai gayau / prAgai kavarI deSi pUchyau-tu pretarUpa kuNa ? vida 1. kha. so-doisau| 2. kha. tyAM mAhe / 3 kha. uNAM / 4. kha. jii| 5. kha. duuho| 6. kha. cNdo| 7. kha. deva saMjoga / 8. '-' kha. gavAvatAM praayau| 8. kha. [-] kha. pratimeM koSThagata aMza nahIM hai / 10. kha. vesa / 11. kha. ddoraa| 12. kha. baaNdhiiyau| 13. kha. mai / 14. kha. phairiyaa| Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 ] rAjA caMda-premalAlachorI vAta kahyo-haM thAro vara chuu| kavarI kahyo-monai paraNyau tiko kaThai ? iNa kahIyo-majUra, cAkara rAjAM prAgai kAma sadA karai'; rAjAMrai hukamasu to ku vasturo dhaNI hui jAya ? tarai kavarI rAtA naiNaM kari sahelyAM kanAsu cAMdaNImai poTalI jyu baMdhAyanai pagathIyAMsu gaDAya diidho| tiko guDato-guDato heTho Aya pddoyo| rajaputa UbhA tyAM jANyA-kyu mAla rI gAMTha paaii| jove to vIda rAjA cha / tarai rajapUtAM pUchIyau vIda huI jyu khii| tare abolyA chAMnA jIva le nhaatthaa| tike jAMnamai AyA ne sArI vigatavAra bAta khii| tarai [nagAro doyAM vinA DaratA jAna caDhI aapr| nagara gii| kavarI vAta rAjA-rANIsu khii| icaraja hUvau / abai premalAla kavarI sacItI supanA vAlI vAta jANa / varasa 1 vIto, ta? tIja AI / tarai sahelyAM kahyau-bAIjI ! Aja to Apa posASa vaNAvo, ghusyAlI rASau / zrI paramaisarajI sahu bhalA krsii| tarai pAratarau sirapAva maMgAyau jaba dAMnI SolI / prAgai kora'ja UparA taMbolarA ASara cha, tikai kavarI vAMcyA prabho nagarI caMda rAjA, gira nagarI premalAlachi / ___saMjoge-saMjoga vyAha havau, piNa melo daIvara hAtha // pro dUho vacAyau, haraSa paayau| jAMNyo--mhAro paraNyo caMda rAjA cha / tarai rAjA subulAi kahyau, dUho vacAyo / tarai rAjA kahyau-putrI ! iNaro ilAja kAsu karAM ? kavarI kahyau-hajAra 10 'tha 15 asavAra sAthe dyo, paracI dIrAvo / hu tIratharo nAma le, aMbho nagarI jAi caMda rAjAsu milu| piNa pavara hI nahI chai, jIvai chai ke nahI ? yuM kahe rAjA hajAra pAMca-sAta senyA dIdhI / aThAsu cAlI tikA keIka dInAM aMbho nagarI mukAma kIyo nai kahyau-bAI premalAlachi bharatAra-vihUMgI vairAgaNi cha / tikA ke dinAM aMbho nagarI tirathA karaNanai jAyai chai| aMbho nagarImai sAsU, vaha rAMNI ch| tyAMnai dAsyAM meli pAsIsa kahAI / tarai dAsyAM gaI thii| ghaNo manuhAra kIdhI nai jImaNaro kahIyau jarai pAchau kahIyau-cAlasyAM jada thAMharai rauTI jomasyAM; jarai dina dasa aTha rahisyAM; sAMmosuta karaNau chai / iyu kahi dAsIyAMna gaDha mAhai jAMvatI 'A vAtI'6 kiidhii| gAMvarA lokAneM rAjAjIrA sarva samAcAra puchiiyaa| 'jarai lokAM'1deg kahyau-varasa 1 (eka) huvau, 1. kha. kari / 2. kha. vstro| 3. kha. prAyane / 5. kha. vigata vaat| 6. kha. koSThagata pATha kha. pratimeM aprApta hai| 6. kha. bhlau| 7. kha. bulaay| 8, kha. khaayo| - kha. '-' kha. meM nahIM hai| 10. kha. meM aprApta hai| Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA caMda-premalAlachIrI vAta [ 165 caMda rAjArau' darasaNa kiidhaaNn| sAsU, vaha rAja calAvai chai na kahai chaizrImahArAjAjI tau gausalaSAMne virAjIyA ch| isI vAta suNanai UmarAva vedala thakA rahai ch| aba dAsI doya nijarabAja catura thI, tyAMne kahyau-rAja jIvatA-muvArI Sabara rASau / iso bhAMti kahine Sabara kraavai| taThe 1 mahila rAjAjIro poDhaNarau, tiNarai tAlau jaDoyo rahai chai / sAMjha paDyAM rAMNI jAyanai tAlau Sole cha / eka dina kavarIrI dAsoyAM sahelyArai jhUlarA sAthe gaI mahila mAhai / aura dAsIyAM tau UrI pAI / aiM dauya jaNI alAdo chIpanaiM rahI / rAMNI mAMhe gii| Alau Sola, nai pIjaro kADhi nai rAjAnai suvau kInau cha, tiko Doro Solane rAjA pragaTa kInau / dAsoyAM kivADa mAhe sArA hI cirata dIThA / tarai rAjI huIrAjA jIvato tau doThI cha / tisai rAta pAchilI ghaDI 2 raho tarai rAMNI pAchau suvau kari, pIjarA mAhai ghAli, pAchau pAlA mAhai ghAli, tAlau denai nIco uutrii| tarai tiraNa pahilo dAsIyA utara nai 'prAMgaNe A'yanai kahyau-mhe suvAra kuca karasyAM; tiraNasu the rIsAvasyo so Aja roTI mhe thArai jImasyAM / itarau suNanai sAsU, vaha rAjI huI nai tayArI rasoI rI karaNI maaNddii| dAsIyAM 'hasato hasatI' 6 kavarInai prAyaneM kahyau dIThI hakIkata sagalI mAluma konhI nai mhai jImaNa ThahirAyana pAI chA; Aja zrI paramesarajo manauratha saphalau krsii| tisai suvo 1 pIjarA mAhe ghAli, Doro galai bAMdhi sahelI kanai chAMnI rASIyau / tisa jImaNanai dAsyAM teDA paaii| tarai kavarI dAso pacAsa athavA sATha sAthe le, suSapAla baisi gaDhamai pAI, milii| bhojana arogI jarai dAsI kahyau-bAIjI sAhiba ! vAra-bAra aMbho nagarI Aparo padhAraNo na hoi nai mahila vIThA nahi, tiNasU mahila dessiijai| jImaNasu deSaNo bhalo chai| kavarI kahyau-kAsu mahila deSasyAM ? jarai rAMNI kahyau-dAso sAca kahai che; mahila deSyA cAhoje / tarai rAMNI sAthai hoya kavarInai mahila diSAvai ch| pahilI caturAIsupIjarAmai suvau dAsI kanai rASIyo chai| mahila deSatAM-deSatAM dAsI bolI-mahArAMNo ! rAvalo' suhaura bAIjInai diSAvo / deSAM, kisI eka jalasa cha / tarai kavarI dAsIna rIsa kInA-suhagararau kAsu deSasI ? ai mahila deSai na chai / tara rAMNI bholI hoi mahilAMrau tAlau Solyau, mAMhe gayA / deSa to mahala moTo chai / jAli, goSa ghaNA cha / rAMNI, kavarI to pAlAsu nijara TAla, mahala 1. kha. rAjA cNdrau| 2. kha. kraavau| 3. kha. meM nahIM hai| 4. kha. utrii| 5. '-' kha. meM nahIM hai| 6. '-' kha. hasI-hasI / 7. kha. syAMSapAla / 8. kha. raaNvaalo| Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 ] rAjA caMda-premalAlachorI vAta paga ThAMbha-ThAMbha, vAta puchi-pUchi deSa chai / titarai dAsI AlAro tAlo pola pIjaro uro lIdho, aora pIjaro ghAli dIdho, tAlo dIdho / dAsI pIjaro le Dere gaI / lAralI dAsI bolI -bAIjo ! kacarI tAkIda chai| aThai ghaNI vAra lAgo nai pApa phuramAyau tho, tiko kAmarI SasAlI' pAi cha / kavarI kahyau-bApajIrI tAkIdasu kAsIda aAyo dIsai ch| kavarI Dere bhAI, posASa kari pIjarA mAMhisu suvau kADhayau, Doro Solyau / caMda rAjA havo / kavarI uTha mujaro kiiyo| caMda rAjA bolyau-the kuNa ? iNa kahyau-hu gira nagarImai premalAlachI paraNI, tikA chu / thAne pojarAma suvA kara rASyA thA, maiM akala kara kaaddhyaa| vAMsa tyAM rAta paDI rAMNI pIjaro kADhi Doro Sola to suvA to suvo cha / rAMNI DaratI kAlajai UkatI sAsunai jAya kahyau--vahUjI ! premalAlachI rAjAne le gaI; prAMpAMro maraNa Ayau, vegI vAhara kro| jarai dina ghaDI doya caDhata samo donyu sAMvalI hoya DerAM Upara rAjArI prAMSyAM phoDaNanai aaii| tara donhI nai rAjA tIrasu maarii| suSa huvo| premalAlachI mudAyata rAMgI huuii|| rAjA caMda rudradeva jamAInai kahai chai-tiNa premalAlachorI putrI thAMnai paraNAI chai| strIrA cIrataro pAra nhiiN| neTa bharatAra ro buro cAhe nahI; vuro cAhe to bhalo huvai nahI / marajAsI (NAthI) the Daro matI, cainamai rahau / samajhAya rAjI kara pAchA lyAyA nai raassyaa| iti zrI rAjA caMdarI pramalAlachi-rudradevarI vArtA saMpUrNa / +y ++ + + + 1. kha. pusyaalii| 2. kha. ro| 3. kha. uukltii| 4. kha. tare tyaaN| 5. kha. premlaalchii| 6. kha. iti zrI rAjA caMdarI premalAlachI-rudradevarI vAta saMpUrNaH / saMvat 1836 rA matI cetra vadi 14 caMdravAsareH // paMDItacakracuDAmaNI vA0 // zrI zrI zrI 7 zrI kuzalaratnajI tat ziSya paM0 zrI zrI anoparatnajI tat ziSya muni pusyAlacaMda lipIkRtaH / / zrI gaMdavaca nagaramadhye / / sevA giradharIrI pothI mAhesu laSIH / / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 pariziSTa 1 ( ka ) ||60 / / atha rosAlU kumAranI vArtA liSyate || : 11 copa- prathamaM praNamUM zrIgaNeza, vidyAtaNo zrApa upadeza / sAlivAhanaputra rosAlU hoya, saMta-tapate grahIyA soya // 1 vahA- beTA jAyA sAlivAhana, dhariyA rIsAlU nAMma / bAMbhaTa bhaTTaneM pUchiyA, navakhaMDa rASe nAMma // 2 donU rAjA jugatikA, donU rAjA soja / haraSeM doya sagA hUzrA, sAlivAhana ne chAjeM beThI mAvaDI, grAsUDAM mata putra huA so cali gayA, UbhI haMsAneM saravara ghaNA, puhapa gharaNA sumAMNasaneM mitra gharaNA, kastUrIrA guraNa ketA, ketA nadiyAMrA valaraNA ketA, ketA bhoja // 3 pera / maMdira ghera // 4 zrApa - taraNe rAjAnA loka kahe hai atra mahAdeva milyA pariSyA kare che / mahAdeva yo rUpeM chai narAM / bhUprAM // 7 hari haraNAM thala karahalAM, nau maya to air visa mohA thIyAM, e vIsara se durabalake bala rAMma hai, vADa gheta pAya / jananI sutakU viSa dIe, to saraNa kuNapeM jAya // 8 bhamareha / guraNeha // 5 citra | mitra // 6 kAgada meM suguNArA pAlo, jagasUM raho udAsI / dayA raSo dharama apanA tana orakA eka ja ghaDI AdhI ghaDI, bhI prAdhI ko zraddha / jAMNe, to mile avinAsI // & hara-jana saMga melA vaDo, sukRta hoya to laddha // 10 cAturakU cAtura mile, lali lali lAgo pAya / rea ko proccare, to mAMNika melo jAya // 11 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 ] pariziSTa 1 ihAM bhoja rAjAno beTI sAMmalade paraNI meM melI, cAlI niiklyo| pache Age Age dhArA nagareM mAMna kachavAhAnI dIkaro dhArA paraNI, melI ne cAlI nIkalyo / kuNa rAjAro lADalo, ke manarI vAta / ke ghararo vairAgIyo, ke dUhanyo tAta / / 12 nahIM ghararo verAgomo, nahIM dUhavyo taat| peMDo pUchAM mugatiro, jaMpAM dIne rAta // 13 eka nara do nArasU, kaba hI na cUke kAma / satake peMDe cAlIyeM, e hI mugatikA ThAMma / / 14 eka nArI brahmacArI, eka AhAro sadA pupArI / eka choDa dUsare jAya, te nara nizceM duSIyA thAya / 15 DAkiNa-maMtra aphINa-rasa, tasakara ne juunaa| kAcha udrAhI kAmanI, jAe paMca mUtrA // 16 jAMna birAjI gohareM, DelA dIyA asamAna / / rIsAlU sAmala vare, moTA dojeM dAMna // 17 vArtA- tihAthI rIsAla cAlI vairATa nagare prAvyo / tihAM javaTe ramavA betthaa| rIsAlU jItyo / vairATano rAjA hArayo / dahA-hArayo saghalo gAMmaDo, hArayo ghara ghara vAda / hArayo mAtho rAvalo, kIyo rIsAlU vAda // 18 vArtA- ihAM rIsAlU varATa rAjAne jUvaTe jItI ne cha mahInAnI rAjAnI beTI paraNI, te leine caalyo| hA- choDyo sagalo gAMmaDo, bhalo phUlavatI ves| bAra varasare sAhibe, choDyo saghalo desa // 16 vAtA- tihAMtho cAlI sIMdhaDoiM Avyo / sIMdhaDo vase, paNa vasato nahoM / eka dADamanAmA daitye sArA rAjA-prajA SAdhA / eka DokarI raassii| te rAkSasa paradesI mANasa lyAve / te DokarI telameM talI ne mANasane prApe, tyAre te rAkSasa SAya / rIsAlU cAlI DokarI pAseM shraavyo| rIsAluIM DokarIneM pUchaya-e sehara UjaDa kema cha ? tyAre DokarI kahe-tAharU paNa mAthU phira, je tUM ihAM Avyo, have rAkSasa tuneM SAi jaasye| tyAreM rIsAlUiM kahya-DokarI ! jyAreM mANasa nahIM mile tyAre tune nahIM paaii| Dokaro kahe-vorA ! mune SAsye to syUM karUM ? rIsAlU kahe-tUM kahe to mArU / tyAre Dokarone chala-bhedeM karIne rAkSasane maarco| Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 [ 166 dUhA- rAkSasa rUDAM mArIyo, duSa deto dunIyAMya ! sIMdhaDII sAlivAhanano, rahyo rIsAlUrAya // 20 vArtA- have rIsAlUI cha mahInAnI phUlavatI ucheravAne vAste aneka vana vAvyA / rAjA manavegeM ghoDe caDI meM jaMgalamAthI rojhaDInUM dUdha lAvo ne paave| ima karatAM bAra varasanI thii| tiNa sameM haThIyo vaNajhAro jAtino rajapUta, vaNajhAro kasaba karatAM bhAiiM vArayo-tUM kSitrIvaTa kare to ihAM rahe aneM vyApAra kare to ihAthI noMkali / tyAre haThoyo nokalI ne soraTha navalabUM gAMma vAso ne tihAM rhyo| dUhA- sahasa prAMbA sahasa prAMbalo, kei DolarIyo jAya / haThIye sehara vAsIyo, nIkI jihAM vanarAya / / 21 vArtA- tiNa sameM eka dina rIsAlUI manamAhithI nAMhanUM mRganUM bacUM phUlavatIne prAMNI dI* / rANI sAthako gudarAMNa kro| tyAre mRgasUM rAMNone gudarAMNa karatAM maga moTo thyo| tyAreM tihAthI nIkalone magalo haThIyAno vADonA phUla, phala pAi jAe che piNa pakaDAto nathI / dUhA- mAlI rAveM saMcarayo, sAMbhala haThIyA vAta / __koi gATero muggalo, vADI cari cari jAta / / 22 kAlA mRga UjADakA, phira phira pavana bhaSeya / vADI hamArI bhelato, bhalakaDIyU jhAleya // 23 vArtA- mRgalo haThIyAneM kahe che--maneM syAne arthe ghAva kare cha / dUhA- pro dIse prAMbA aAMbalI, o dIse dADima jAya / bA jAyo beTaDo, jo mAMNI ghara jAya / / 24 vArtA- ti vAreM haThIo ghoDe caDI tihAM grAvyo / deSe to vana viceM meDoyeM phUlavato ekalo beThI che / tyAre haThIyo bolyo / dohA- ke tU devala pUtalI, ke tU ghaDI sunAra / kiNa rAjArI kaMparI, kiNa rAjArI nAra / / 25 phUlavatIvAkyaM keDa kaTArA vaMkaDA, aMboDe nava naag| tiNa puraSAMrI goraDI, paMthIDA mAraga lAga // 26 haThIyAvAkyaM lAgaNahArA lAgasye, dIThaDalI ma dITha / haiDe TekaNa hoi rahI, jyU kApaDa cola majITha // 27 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ) pariziSTa 1 phUlavatIvAkyaM haiDU na halAvIiM, nayaNAM bharI ma joya / iNa nayaNe je mUA, phirI na pAve koya // 28 haThIyAvAkyaM sajjaNa dujjaNa sudha karaNa, prathama lagADI prIta / suSa deya / saMsArameM, e nayanU kI rIta // 26 phUlavatIvAkyaM nena kI prArata burI, para-muSa lagga na jAya / bhAga leve orako, apano aMga jalAya // 30 haThIyAvAkyaM jIva hamArA teM loyA, paMjara bhI tU leya / to para tanna uvArake, Sera phakIrAM deya // 31 phUlavatIvAkyaM mArego re bappaDA, mRgAM haMDe ghAva / saija hamArI pAsa kare, to sira bAhira dharAva // 32 haThIyAvAkyaM merA nAma he haTThIyA, mere haTTa suhAya / tujhasyU pAla karataDAM, sira jAya to mara jAya // 33 phUlavatIvAkyaM sira jAtAM jova jAyase, mujhamAM kisyo lubhAya / ho paradezI paMthIyA, ghara kuzale kyuM na jAya // 34 haThIyAvAkyaM ejyuM rIsAlU rIsAlUpro, hu haThoso lAla cauhAMNa / rASila velA je care, muDasAM eha pramANa // 35 ___phUlavatIvAkyaM nena se sAMna ja karI, hAtha bichAI seja / haiM rAMNI tU rAjavI, dona rANe reja // 36 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 haThI haThIlA haTTIyA, kaDi bAMdhI pakkA prAMbA voMNaye, kAcA teM hi taravAra / nivAra / / 37 vArtA - haThiyo bhoga bhogavIneM kahe che-jo zramane sISa dyo to ThikAMNe jAvAM / tyA phUlavatI kahe che [ 201 dUhA- jAvata jIbheM kyUM kahAM, raho to sAMI vATa | nAveM tUM hI ughaDasye, zrahe tA ratharA hATa // / 38 hAvAkyaM jAkI jAsUM lagana hai, tA tAke mana rAMma | roma-romaseM raci raheM, nahI kAhuseM kAMma // 36 phUlavatIvAkyaM seja UjarI phUlUM jaI, isI UjarI rAta | eka Ujare pIu viNa, sabI jarI hoya jAta // 40 haThIyo gayo, ti vA pUMTheM rIsAlU Avyo / dUhA - paga dIThA pavaMgarA, rosAlU darabAra / koi vaTAU vahi gayo, koi rIsAyo ghara nAra // / 41 vArtA - ima kahI grAgho rIsAlU gayo / tyAneM pAlela paMSI hUM tA, te bolyA - dUhA - ATha paMSerU cha baga, nava tItara dasa mora / rIsAlUrA rAjamAM corI kara gayo cora // 42 vArtA - tyAreM rAMgo prAvI UbhI rhii| rAMNI deSoneM rosAlU bolyodUhA - kiNeM prAMbA bheDIyA, kiNeM chAMTayA bUMbAra / kiNeM kaMcanA mAMNIyA, kiNeM seja dInAM bhAra // 43 palaMgapaTTI DhAlInAM, kiNa hI dInAM bhAra / rIsAlUrA bAgamAM, koNa phirayA prasavAra / / 44 phUlavatIvAkyaM meM merA kaMcanA mAMgIyA, meM sejeM dInhA bhAra / meM prAMbA jhADIyA, meM yUMkyA bUMbAra // / 45 vArtA - tyAreM rIsAlU phUlavatIneM kahe che - have e pAMna cAvIneM nASo / tyAreM SATalAnA pAiyA AgeM balaSo paDyo / tyAreM phUlavatI bolI -- Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 ] pariziSTa 1 dUhA- rosAlU rIsAlupA, rosaDIyAM mara jaay| prAMbA pakkA rasa cue, koi SuNaseM na pAya / / 46 rIsAlUvAkyaM rIsa amArA lAi bApa, rIsa amArA nAuM / sapara pakkA aMbalA, rajaka hoya to SAMuM // 47 vArtA- tyAreM phUlavatI kaha-rUThA kema beThA cho| rIsAlU kahe che--- dUhA- amRtavelo vAvIo, mRggo cari cari jAya / ____o mRgo mAri solA karU', dilarI dAjha miTAya / 48 vArtA- tyAreM rIsAlU haThIyAno paga leI pachavADe cAlI noklyo| ti vAre haThoyo sAmo cAlyo Ave che ! rIsAla pUche tUM kuNa cha re ? tyAre haThIyo kahe-tUM kuNa che ? o kahe-hU rosAlU / ao kahehUM haThIo ch| rIsAlU kahe-kyAM jAve che ? haThIao kahe -tAhare ghare jAvU ch / rosAlU kahe-bhaMDA, ima nathI jANato-je koI dhaNI prAvasye ? tyAre haThIyo kahe dUhA- reDhA saravara kima rahe, reDhA rahe na raaj| __reDhA trIyA kima rahe, reDhAM viNase kAja // 46 - vArtA- rosAlU kahe-tUM che koNa ? haThIyo kahe-hUM gaDha gAMgalano rajapUta rosAlavAkyaM duhA- gaDha gAMgalarA rAjIyA, kyaM calyo nahIM raay| rIsAlUrI gorIyAM, kyuM mAMNI ghara jAya // 50 rIsAlU kahe-mAMTI thaaje| dahA- rIsAla bAMraNa sanAhIyo, kare rIsa karAra / cheka maMDI chaMDIyA, nikasyA prAro-pAra // 51 vArtA- haThIyAne mArI mAMsano pAvaro bharI ghare lyAvyo, rANI karo syAkamRga mArI lAvyo cha / tyAre o mAMsa rAMdhI, UparathI gho kADhI dovo kIdho, syAka kodho| rAMNI kahe-rAjA, jimo| rAjA kahe-rAMNI pahilA tumeM jimo| tyAre rANI pahilA SAvA beThI / SAtAM rAjA kahe cha- dUhA- hAya pou muSameM poU, dIvaDA bale pIyAya / jIvataDAM rasa mAMgIyo, mUnAM na lodho sAya // 52 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 / 203 phUlavatIvAkyaM teM prANyo meM bhaSIyo, mRgAM haMdA mAya / krapI moro piu mArIyo, marU kaTArI SAya // 53 vArtA- tyAre rIsAlU beThI melIne cAlI nIsarayo / tyAre phUlavatI kahe-- mujhane mArIne jaay| dUhA- sAda karI karI hU~ thakI, cala cala thakkA pAva / rIsAlU Ubho na rahe, verI vAlyo dAva // 54 vArtA- rIsAlU to cAlI niisryo| phUlavatI prAvI ThikANe beThI / have rIsAlo Age cAlyo jAe cha / etale eka jogI prAgeM milyo| jogIne deSI rIsAlU jhADa UpareM caDI beTho-deNUM, jogI kyA jAve che ? tyAre yogIiM talAva UpareM nAhI sAthalameMthI eka jogaNI kaaddhii| te deSI rIsAla apanA manameM khe| dahA- yogI yogI yogIyA, prAyasaDA sadhIra / UMcI yogaraNa pAtalI, kADho sAthala cIra // 55 , vArtA- ehavU rIsAlUiM apanA manameM jAMNI tamAso deSa cha / o jogaNIiM jogInA kahyAthI SAvU ko* / SAvU jamI jogI suuto| tyAre jogaNIiM prApaNI jhAMgha mAhethI eka jogI bAlaka jaMganAtha nAMmeM kaaddhyo| pache bhoga bhogavI pro puruSaneM pAcho sAthala meM ghAlI meM apanA moTA jogIne jagADyo / UTho svAmI ! have sArI paThe jmo| jogI kahe-jogaNI ! to saraSI koi satI nahIM / bAjo saMkelI hAlI niisryo| tyAre rIsAlU jai prADo phirayo / cAlo sAmIjI ! Aja bAbAno bhaMDAro cha / yogoneM teDI phUlavatIne pAseM laavyo| rIsAlU phUlavatIneM kahe-lADUyA kro| sAMmIneM jamADIiM phUlavatIiM lADUyA kryaa| thAla bharI sAMmI pAseM lADU lAvyo / sAMmI kahe-bAbA ! etA lADa kyA karUM / meM to akelA cha; meM paNa lADU SAUM, tame paNa lADU ssaayo| rIsAlU kahe-tame SAno aneM tamArA be jIva bhUSe mare, te paNa amane dharama nhiiN| yogI kahe-meM to ekalA ha / rIsAlU kahe-jogaNI kADho, nahI tara mAyUM vADhatUM / tyAreM maraNabhaye jogaNI kaaddhii| valI jogaNopAseM bhayeM karI bIjo bAlo jogI kddhaavyo| yogI bIjA jogIne deSI tamAso paamyo| bei jogI mAho-mAMheM lddyaa| yo kahe, jogaNa mAharo, pro kahe mAharo / tyAreM rIsAlU kahe-laDo mAM / rIsAlU jogaNIneM kahe -tune kuMNa pyAro che ? jogaNo kahe-nAhano jogI pyaaro| tehaneM jogaNI dei sISa dIdhI / bUDho jogI kahavA lAgo-teM to bhaMDo kAma karaco, have Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 ] pariziSTa 1 mAharI cAkarI kuNa karasye ? tyAre rIsAlUiM phUlavatIneM jogIne dodhI / phUlavatI kahe-haThIyAne sevIne have jogI koi sevU nhiiN| tyAre phUlavatI goSa thakI paDI, zrApaghAta karI mUI / tyAre jogI mahAdeva thai bho rhyo| yogI kaherIsAla, tUM kyA jANatA he ? yogI kahe-hamAre gharameM paNa e la he to AdamIkA kyA AsarA ? yogI kahe che--- dahA- pANI jaga saghalo pIe, kihAM ika niramala nIra / sara deSI sArasa bhame, tU kAM prANe adhIra // 56 vArtA- tyAreM rIsAlU jogIneM kahe-meM nAhanA thakAM pAlI htii-rovaalaago| roI meM rIsAlU kahe chadUhA- sajjana gayA guNa rahyA, guNa bI cllnnhaar| sUkaNa laggI belaDI, gayA te sIMcaNahAra // 57 vIjalIyAM camakIyAM, vAdalIyAM ghanaghora / haThIlo paradesI uThi cale, jyU vaTAU Dho(Tho)ra // 58 vArtA- jogI kahe--tUM kahe to jIvatI kruuN| rIsAlU kahe-have na Sape / tyAre jogI kahe-have ihAMthI jA, bIjI strInI Sabara kara / tyAre rIsAlU bIjI strInI Sabara levAne caalyo| kyAM gayo-jihAM dhArAnagara cha, tihAM sarovareM Ubho rhyo| dhArAvAkyaM dUhA- sarovara dhoyAM dhotIyAM, ADaNa suMthaNa pgg| nakha kara bharayo ghaDalIyo, to hi na bolyo Thagga // 56 te talAvaneM virSe rosAlUnI strI che / te pANI bharavA aAvI ch| rIsAlUneM rUpavaMta deSI, deSavA mohii| dhArA nAmeM strI rIsAlUiM aolaSI-e mAharI strI, paNa dhArAI aolaSyo nhiiN| tyAre e duho khyo| more laSyo te ho sAMbhalI rIsAlU bolyoduhA- pAla pIyArI jala navo, hIDAM ja jhiilevaa| paNa tAM gana labho pAMNIyAM, bI AMsu bujhjhevA // 60 dhArAvAkyaM prAcho kApaDa cola raMga, mAMhisu caMgo DIla / viraNa phUTe SISe nahIM, tUM jhalahalayoto jhIla // 61 rIsAlUvAkyaM . bhUmi pIyArI bhogaNo, tUM ko rAjAhaMdI dhIva / tujha kAraNa mujha mArasye, kuNa choDAve jIva / / 62 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 [ 205 desaDalA paradesaDA, nahIM jhIlaNaro joSa / tujha kAraNa mujha mArasye, to mUgrAM na pAMmUM moSa / / 63 dhArAvAkyaM agara caMdana karI ekaThA, cohaTe SaDakAvU ce (be) / mujha kAraNa tujha mArasye, balasUM prApaNa be // 64 vArtA- rIsAlU kahe-tUM koNa che ? kanyA kahe-hUM rAjA mAMna kacchavAhAnI dIkarI cha / rIsAlU kahe...tUM kihAM paraNI che ? kanyA kahe-sAlivAhanano dIkaro rosAla che, tehaneM paraNAvI cha / rIsAlU kahe--tAharo dhaNo mujha sariSo cha ? tyAreM kanyA kahe-rIsAlU to gahilo sariSo cha, bAhira phirato phire cha, tame to mahArUpavaMta cho, lakSaNavaMta cho / tyAre rIsAla kahedUhA- avaguNagArI goraDI, tiko avaguNa bhASata / Apa puru[Sa] naMdyA kare, para puruSAM vAdaMta / / 65 vArtA- rIsAlU kahe tumeM jAno, sAMhamI vADImeM jaI beso, ame tihAM prAvII chaI / te dhArA kaMnyA to vADIiM jai beThI aneM rIsAlU tihAMthI rAjAne jai milyo / rAjA ghusyAla thyo| darabArameM Sabara paDI-jamAi aaavyaa| have dhArA kaMnyAne DhUMDhavA maaNddii| kanyA kihAMi dIse nahIM / rIsAlU kahe-syUM joro cho ? cAkara kahe-kanyA joII choiM / tyAre rIsAlU kahe-meM vADImeM dIThI ch| tihAMthI saSI teDI praavii| rAti paDI tyAre siNagAra sajAvI, saSo leI rIsAlanA mohalameM gii| tihAM kaMnyAne melI saSI jAtI raho / rIsAlaI joyaMe strI kehavIka cha ? tyAre oraDAnI sAMkala deI mAMhe sUto / strI bAhira UbhI rahI / tyAreM dhArA bolIduhA- ke mano ke mArIyo, ke jhaMDIyo eM mAra / haMjA haMdI goraDI, UbhI aMgaNa bAra / / 66 rIsAlavAkyaM navi mayo navi mArIyo, navI jhaDIo aiM mAra / haMjA haMdI goraDI, gaI baggAM ghari bAra / / 67 dhArAvAkyaM reDhA saravara na choDIiM, reDhAM jAve rAja / reDhI triyA kima rahe, reDhAM viraNase kAja / / 68 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 ] pariziSTa 1 haMja sarovara haja pIe, bagA chIlara pIyaMta / baggAM keto pAsaro, haMjA saratA kaMta // 66 vArtA- rIsAlU bolyo nhiiN| tyAre dhArA strI tihAthI cAlI / meDI thakI UtaratA jhAMjhara vAgge / tyAre rIsAlUiM jAMNya-deSU kihAM jAe che ? kanyA cAlI thakI kumatIyA sonArane ghareM gaI / kumatIyo sonAra gharameM sUto cha / tihAM sonArano bApa suto che| tihAM jaI dhArA syU kahe chadUhA- tU bI cUi TabUkaDe, bhIMje navasara hAra / cIra paTo(Dho)lA Dhaha paDe, mUraSare darabAra / / 70 sonIno bApa kahe chadUhA- rAjA rUTho syU kare, lIye lASa be cAra / UTho putra sulaSSaNA, mANika bhoMje bAra // 71 vArtA- ima kahI strIne mAMhiM lIdhI / bhogavatAM nidrAmeM prabhAta hoi gayo / dUhA- praha phUTo pragaDo bhayo, dhUpro calo reN| UTha kumatIyA anumati, ghe jima jAbU ghareM / / 72 sonAra kahe chepAya pahirI cApaDI, le beMDo taravAra / / ho rAjAro aolagU, calo jA daradAra // 73 vArtA- vesa karI cAlI tyAreM rosAla bolyoduhA- pAvaDIyAM caTakAlIyAM, ka. ralakyA kesa / rIsAlUrI gorIyAM, kiNe phirAvyA vesa / / 74 kanyAvAkyaM vIrAM kAMi varAMsIyo, sAva sArI pAMmU prAM / uMTa vichaTA rAvalA, ameM nAseTu hUnAM // 75 rIsAlUvAkyaM rAteM karahA na chU ToiM, doheM tArA na hoya / phiTha gamAra tuM goraDI, vara kima vIrA hoya // 76 kanyAvAkyaM kATho toDAtAM jaraNe, jhorAM cyAre dNt| hUM rAjAro aolagU, tU kiNAMro kaMta // 77 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 [ 207 rosAlUvAkyaM nAsA sohe motIyAM, jhAlyAM kAna jhabakaMta / nahIM rAjAro olagU, tUM morI aradhaMga // 78 vArtA- tyAre rosAlUI mAthAnI pAghaDI UtArI / tyAreM rAMDa cAvI thaI / rosAlU kahe--sAcUM bola, rAteM kihAM hatI ? kanyA kahe dUhA- pAghaDIyAM paMcA sakala, kaTAreM bahu citr| je tU rAjA SAMtasyoM, deSa hamAro mitra // 76 vArtA- pache rIsAlUiM melI dodhI, tihAMthI UThI caalyo| . dUhA- rIsAlU rIsAvIgro, caDI calImo rAva / rAjA prADo prAvIyo, khUna ja paleM lAva // 80 vArtA- tyAreM rIsAlano susaro kahe-syA mATe jAno cho ? rIsAla kahestrI dhIja dIe to rahAM / tyAre susaro kahe-tumeM kaho te dhoja diiyaaN| rIsAlU kahe-be ghar3I dhyAMne besaM ane strI mAthAthI pAMNI nAMme, nAke suddha relo Utare ha vara aneM e strI / tyAre susare vAta mAMnI dhIja karavA beThA / dUhA- pAsaNa vAlI beTho rahUM, pAMNI neNA dhAra / ___ istrInAM eto guno, boje puna apAra // 81 kanyA prAvI sovana jhArI hAtha kari, dhArAI karI dhAra / tAM sonAro AvIyo, SanI kIyo bUSAra // 82 neNa cakI nijara pheravI, pANI pUMThAM dhAra / rIsAlU bAMNe daI, sira kATayo sonAra // 83 UThI ne Ubho thayo, mAMne keho dos| pApI pA jAyase, mAyA lIjeM Sosa // 84 moTAthI moTA thIiM, moTA ghoTA na hoya / nAMDhA moTAne aDe, hAla tiNArA hoya // 85 dhAravaMtI DhalI karI, caMcala caDIyo raay| sAMmaladero sAhibo, umaMgIyo ghari jAya // 86 vArtA- tihAthI cAlI bhoja rAjAre gAMma aavyo| talAva UpareM deSe to sAMmalade potAnI strI nAhe cha / tihAM pAMca sAta saSI pADI thaI UbhI che / tihAM Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 ] pariziSTa 1 rIsAlU pUche-je e kuNa che ? dAsI kahe-rAjA bhojanI beTo che| tyAre rIsAlUiM pAvarA mAMhithI cAroM tarapha sonA moharU naaNssii| dAsIuM levA gai / rIsAla ghoDo lei jai sAMmaladene mAtheM raassyo| sAMmalade lAjanI mArI pANI mAMheM besI rahI / dAsI rIsAlUneM kahe re bhAi ! dUro rahe, e rAjAnI beTI che; rAjA jAMNasye to tuMne mArasya / dUhA- bAMhaDIye jala sajala, kaliyala kesa valAya / duvala thAsyo goraDI, UMcI karatAM bAMya / / 87 vArtA-ti vAreM sAMmaladeiM hAtha UMco kIdho tyAre rIsAla mAI pAMNImAM paDyo / tyAre sAMmalade bAhira prAvI, lUgaDAM paharI aneM dAsIneM kahe--dAsI, yUM puruSane bAhira kADho, marI jAsye / tyAre dAsIiM kADhayo / rAjA saceta thayo / tyAre parikSA hete rANIneM kahe duhA- saravara pAva paSAlatI, pAvalIyA ghasa jAma / jiNa rAjAre (na)hI goraDI, tiNane reNa kima vihAya // 88 kanyAvAkyaM pANI pI ne vATathI, tuM muMkai sama tulya / jiNa rAjArI goraDI, tiNarI peMnI kero mUla // 86 vArtA- tyAre rIsAlU kahe--eka bAra mujhasyUM suSa bhogvo| tyAreM kanyA kahe- mArayo jAisa / rosAlU kahe-mAharU mAy phire cha, muneM to kAMi dosatUM nathI / tyAre kaMnyA kahe dUhA- mAthU phira to mAraga thI pro, nahIM Ubhero jog| jiNa puruSaneM meM varI, tiraNane bharasyAM bhoga // 60 rIsAlUvAkyaM yo dIse prAMbA prAMbalI, pro dose dADima drASa / e sUDAtaNAM saTU [ka] DA, ekelA vice vATa // 61 sAMmaladevAkyaM e nahIM prAMbA prAMbalI, nahIM dADima nahiM dvASa / nahIM sUDAtaNA saTUkaDA, tArA mAthA vice vATa // 62 rIsAlUvAkyaM UbhA thAe to amI jhare, dharatI na jhalle bhaar| Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 sAMmadevAkyaM tu paradesI paMthIyA, maratAM na lAge vAra // 63 rIsAluvAkyaM sApa ja bAdhe saha mare, vIMchI caTapaTa hoya / strI dIThe puruSa ja mare, to kulamAM na jIve koya // 64 vArtA - tyA kanyA mArga lei saSI sAtheM cAlI ne ghareM zrAvI / tyAreM sAlUI kanyAne dRDha jAMNI, rAjA pAseM grAvyo / rAjAi jamAi grAvyo jAMNa meDII UtArayo / sAMmalade dhaNI pAseM gaI / rIsAlU kamADa dei beTho / kaMnyA kahe - e syUM che ? rIsAlU kahe - tumeM ehavAM rUpAlAM etalA dina kima rahyA hasyo ? ti vAste kAcUM mATInUM koDIyUM pAMNI mAMheM cAre tarapha vATa karI, potAnI meleM dIvo thAe to tUM satI / tyAreM sAMmalade kahe - hUM dhUM dhIja nahIM karUM, rAjAMnanI sabhA mAMheM dhIja karasUM / tyAreM prabhAte rAjAnanI sabhAmAM prAvI tima ja kIdhUM / sAMmalade kahe - mAhare e dhaNI hoya to dIvo thAjo | tyAreM dIpaka thayo / have rAMNI kahe- tUM samaSA, tUM sAco to prApaNeM prIta, nahIM to Aja thI [TU]ko che / tyAreM rAjA [nI, tI] pelAI to dIvo na thayo / tyAreM sabhA hasIjerIsAlU SoTo che / rIsAlU kahe che - hU kihAMI cUko to nathI paNa etalo thayo che dUhA - rosAlU SoTo thayo, dIve jyoti na hoya / rANI rUpa nIhAlIyo, kalaMka ja lago moya // 65 vArtA - ima kahatAM dIvo thayo / satyavAdI paNAtho valI rIsAlU kahe chedUhA - phUlavatI haThIyo grahyo, dhArA grahyo sonAra / sIla sAMgalade pAlIyo, rAjA bhoja juhAra // 96 vArtA - ti vAreM rAteM sajAI bhelAM thayAM / dUhA - pAvala Upala ghUgharA, hIyaDA Upara hAra / gorI Upara sAhibo, do kaliyanako bhAra // 67 [ 206 vArtA - tihAM rIsAlU cha mahinA rahI pacheM Apa sehara Ave che| sehara jetale kosa dasa rahyo tetaleM rAteM tihAM rahyA / rAteM vArA phiratAM, cokIMiM cokI karatAM rAMNIneM sApa Dasyo / rAMNI mUI / savAre pAMNInI bhArI bharI rIsAlU rAMNIneM jagAve to rAMNI mUI dIThI / tyAreM rIsAlUI peTa nAMSavA mAMDI / have mahAdevane pArvatI kahe che Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ] pariziSTa 1 dUhA- rosAla rudana kare, prAMsUhAro dhAra / vego jAi mahesa tUM marasye rAya - kumAra // 68 vArtA-tihAM mahAdeva pAvyA / dUhA- amI chaDakkA nAMSa kara, kaMba jhaDakkA lAya / sAMmalade sajIva kara, rIsAluM ri jAya // 66 vArtA- have tihAMthI cAlI ne ApaNa nagareM praavyo| bApane vadhAI deI / sAlivAhana beTAne dubai roi aAMdhalo thayo hato, te haraSI ne UThayo, bAra sAM mAyU~ phUDhUM, lohI nIkalyUM / sAlivAhana deSato thyo| dUhA- mAtho lAgo bAra sAMSasyU, caSa bihU huA sucNg| rIsAlU sAlivAhana milyo, dIprogyAyo daDaMga // 100 iti zrIrIsAlUkumarano vArtA saMpUrNa // saMvata 1860 nA kAttika vida 8 buddha saMpUrNa // likhitaM munI gulAlakusala // zrImAnakUe // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 (kha) / / bhraSa rIsAlUrA dUhA liSate // dhiya be // 2 jAgaMta be / sAlavAhana nalavAhaNarA, zrIpura nagararA rAva be| putAM kAja ja sevIyA, sAdhAM haMdA pAva be // 1 pIMData puchaNahaM calI, thAla bhare nala cAvalAM / lIyo kaToro ghIva be, mAre putrake kesara kahai kasturIyAM, sutI ke sonAM hAMdI thAlIyAM bhItra vajI ke bAhira be / / 3 haDa haDa de muDI hasI, nAI mere dAi be / eka sAla prAvIyo, jAsI sosa kaTAya be / / 4 haDa haDa de muDI hasI, nAI mere dAI be / eka rosAlu zrAvIyau, jAsI sau jalAya be / / 5 kAlA haraNa ujADarA, saravara pAMna bhar3aMta be / 1 1 // 6 haThIyA patasA haTha ma kara, haTha haTha ramo sikAra / ... -areas je deSaM tuM rUMbaDA, tAsa tathA phala jAya be / bApe ja 93. hai hai lachavaM... " ... // 6 pherA phIre phIraMdaDa, sAha phiraM ke cora beM / ke tuM hai maihala [la ] chavaMtI gorIyAM, tama kIsa hAMdI nAra / .. - pAva be // 10 " hai haiM lachavaMtI gorIyAM, terA ku 1 ... // 7 ... 'be // 8 1 .., eka prema caSAya be / / 11 1 "sora, bhulAM mAraga batAya be // 12 ... """ ***, ...vica kara DaMDaDI, paMthI etha baisaMta be / / 13 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 ] pariziSTa 1 (kha) mAracau mAracau re bA" 800 me havA meM, kiraNa ai " rAjA haMdI gaurIyAM, kisa haM ...la sAva be / / 14 *** *** ...supane zrAva be // 15 1 "sAra jAyai tau jAya ve / / 16 1 // 17 ...vA ghara jAi bai / to kela karAMtaDA, sira jAya to jAya be // 18 ......, me I sIMcyA prajora rUSa be / sAlU hAMdI gauraDI, rIsAlurA dara [ bAra ] be / / 16 merA malA bhAMgIyA, kIraNa bhaMgIyA e bAra I rIsAlurA vAgame, rIsAlu asavAra be // / 20 maiM terA mAlA bhaMgIyA, maiM buMdIyA e bAra be / rIsAlurA vAgamai rIsAlu asavAra be / / 21 saDa saDa suDayA caSiyA, mAracA mora cakora be / rosAlu haMde gauSaDe, corI karI gayA cora be // 22 dasa suvA dasa suvaTA, nava tItara doi mora be / rosAlu haMde gauSaDe, cora karI gayA cora be // 23 kIraNa merA mAlA bhaMgIyA, koNa dhuMdIyA nabAra be / sAlarA maihalamai, kIraNa chAMTIyA SaMSAra be // 24 hAtha prIu muSa prIu, priu dIvalai jalAI be jIvataDAM juga mAMNIyau,' 'na lAbha sAva be / / 25 the dIghA mhai bhaSyau, haraNoM ke sAva be / jaNuM havA mArIyA, marU kaTArayAM ghAva be / / 26 harIyo hoje vAlamA, hojyau dADama dASa beM / monoguNIre kAraNe, ( thAMre) DaMka basAyA kAga be // 27 kAlA muharA kAgalA, uTha pare rojAI be / merA prIurI pAMsalI, (merA) muha prAgai ma bAi be ||28 ....... jogI jogINA, zrAva SaDo vaDaM tIra / DIghI jogaNa batalI, (te) kADhI sAthala cIra be // 26 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 (kha) [ 213 jogIyA para-bhogIyA, dhriga jamArau toya ve| aiMThA parabata sejhamai, maiM doThA sAmoI be // 30 rosAlu rIsAluvA, rIsaDIyAM mara jAya be| maiM I paDu isa gauSasu, merI deha jalAi be|| 31 paMthI e sughaDa dhoiyA, jhago pachevaDa paga be| naSasyuM ghuDalyau mai bharacau, prema na bolyA vuga be / / 32 bhuma parAI bhogaNe, (taM) rAjA hAMdI dhIya be| to kAraNa mo mAraja, kuMNa ugAre jIya be|| 33 bhuma parAI nai paramaMDalI, nahI bolaNakA saMga be| to kAraNa mo mArija, muyAM na pAU Aga be / / 34 caMdaraNa-kATe caha raca karU ja amara nAMva be| mo kAraNa to mArijai, (to) balu paMthI gala laga be / / 35 kaDa kaDa vAhuM kAkarA, lAgaI lAla kiMvADa be| ke muyA ke mArIyA, ke caMpIyA pAhAra be // 36 rosAlu haMdI goraDI, ubhI bhIjaM bAra be| na muyA na mAroyA, na caMpIyA AhAra be|| 37 tuM rAjA haMdI gauraDI, (kyuM ubhI) vAgAM haMdai bAra be| (na muyA na mArIyA, na caMpIyA prAhAra be) laMbA patalA kuMNa sA, (terai) gayA gilolA mAra be|| 38 paTuvA mahatA gAMvarA, na kara hamArI tAta be| le jAulI rAulai, SuTaso mAre hAtha be|| 36 rUpA sonAnI rUpa raMja, motI adhika varaNAva / uTho sonI pAtalA, upara mero meha / / 40 eka dIyAM tau doya doyAM, doya desyAM to cyAra be|| 41 poha phATo pagaDo huvau, dhuvo dhavalaharAMha / uTha kamatIyA mata de, (praba) kyuka jAMha gharAMha / / 42 paihara hamArA lughaDA, pAMce DAba pra hathiyAra / / cohaTai nosara macakatI, kuMNa kahesI ghara nArI / / 43 cAMSaDIyAM caTakA ghaNA, kaDyAM rUlAMtA kesa / mAM maradAMrI goraDI, (thana) kiNe karAya vesa // 44 bhole bhulau re vAlaMbhA, nairaNa taNe uraNIhAra / rAta ja karahA [uchare, jyAMrA mhe ai vAlaMbha / / 45 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214] pariziSTa 1 (kha) rAta ja karahA na uchare, dohA na tArA hoI / ......, vara kyuvIrA hoI // 46 sonI haMdA dIkarA, avasara na lo...... upara caru caDhAvIyo, dhaDa dAbIyo payAla // 47 sIra amAra amo jhara, pagame ........ payAla / sono lesuloDIyo, aba kahA karelo rAva // 48 nArU toSA loyaNAM, ura caMgI naiNAMha / dharA tuTa dharatI gaI, koi nara caDhoyA naiAha / / 46 rosAlu rosAluvA, ...."marIyAM bahu cit| tuM rAjAro buTIyo, joi hama [ka]ro mIta // 50 saravara pAya paSA[latA]"pAila kosa jhAI / jINa puraSarI goraDI, jINa kyuM reNa vihAya // 51 ... ......, mo to kiso ja tola / hu~ jiNa puraSarI goraDo, ..."rASau pAi mula be / / 52 pAi mukA.. .. ... ... / jIgarA muhaDA prAgai, to sarI... .... || 53 ... ......"to prAtama loii| mo sarISA doya... ...... // 54 sarAhIye Tuka daMtI, SaDa.. ......... ii|| 55 kAMI yovana maiMmatIyAM, kAMI jova... " / ... ... .....", ......car3akAtAM bAi / / 56 nAM jovana maiMmatIyoM, ... ... ... / .... ... ......, .....", karatAM bAMha / / 57 prave prAMbA uve prA", ... "nava mora / uhAM vIca kara DaMDaDo, paMthI uve ho cora / / 58 jala hI uDha ..."haraNa, jala sohai bIra be| jo tuM huvai rosAluvA, paMthI prAMba padhAra b|| 56 phUlamatI haThIya dharI, dhArU dharI sonAra / saMbalade sata rASIyo, rAjA bhoja vicAra / / megalasI mahatA prAva ghare, deu galA ro hAra // 60 // iti zrIcaMdakuMdhara rIsAlurA dUhA saMpUrNa // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7-55 pariziSTa 2 (ka) "bAta bagasIrAMmajI prohita hIrAMkI" padyAnukramaNikA dohA--anukrama kramAGka pRSThAGka padyAGka ! kra0 pR0 50 26 prAbhUSaNa bhamakata UThI, 4-26 1 aTha nivAI upareM, 27 prAraMbha uchava gavara, 16-132 2 pratabala caMcala sabala ati, 17-136 28 pAlojo chiba aMgamaiM, 16-154 3 atareM adabhuta prAbiyo, 6-71 4 apacharamaiM aura na yasI, 42-265 5 aba jharoSa Utarayau, 27-227 26 iNa vidha sUraja prAthayo, 21-170 6 abhairAMma horAM pravara, 43-311 7 abhairAMma hIrAM avara, 44-316 8 araja karata hIrAM adhika, 25-215 30 uNa giravara 4 prAyake, 8.62 9 araja karUM cAlo abai, 23-161 31 uNa pula kanyA avatarI, 2-13 10 araja karUM chU prApasu, 46-344 32 udayApura nikasI gavara, 15-125 11 araja liSI chai bAlimAM, 34-253 33 udayApura pati Idaso, 12-62 12 praratha nisA pAI alI, 23-160 13 pravara triyA mila yekaTho, 42-302 14 asabArI chaba adhika, 17-138 34 UTha cAlyau ghara prAMgaNa, 47-358 15 asavArI hada vopiyo 24.165 35 UDadhana aMbara chabi adhika, 4-23 36 Utara pAyau prAMgaNe, 45-341 37 adayApura caDhiyo avasa, 10-12 16 prAja bhalAI prAbiyA, 24-205 38 UdayApura rAjeM Iso, 2-10 17 Apa joDa deSyo aba, 16-153 39 Udayapura nikasI gavara, 35-256 18 pApa taNI prAdhInatA, 46-366 40 UbhI sanamuSa prAyaka, 25-210 16 aApa nahIM jo prAvasyau, 20-166 20 pApa nahIM jo prAvasyau, 20-165 21 prApa padhArIja aba, 44-326 41 aika aikatai pAgalI, 10-76 22 pApa baDA chau Isara, 48-377 42 ai dhulo chiba saya prata, 16-152 23 zrApa binA hoye na asI, 40-276 24 prAbhUSaNa prAraMbhayo, 22-173 25 prAbhUSaNa karasyAM avasa, 13-64 ! 43 aMka chor3a prohita uThyo, 26-219 pA Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 ] pariziSTa 2 kra0 kramAGka pRSThAGka padyAGka / pR0 pa0 74 kAmala bhuja praNavaTa kinaka,22-182 75 kAmAtura horAM kahai, 6-41 44 prAMnana saSiyAMko avara, 15-124 76 kinaka mudrikA bajrakaNa, 22-184 45 prAMbA poho rata chabi adhika,42-269 77 kuca Upaje kAcI kalI, 3-16 78 kesara agna kapUrako, 43.310 ka 76 kesara hoda bharAya kara, 43-303 80 kehara batalAyo kanA, 6-68 46 krodha kara rANau kahyau, 31-238 81 kehara yeka karAla, 9.66 47 kae baDAraNa kesarI, 44-320 82 komala tana para jora kara, 46-346 40 kaTaMka bikaTa ghaNa thaTa kiyAM,32-245 83 koyala sura mila nAyakA, 15-126 84 kaMja kaMTha vaTa kinaka, 22.176 46 kamara kaTArI asI hathA, 24-166 50 kara gamaNa taba kesarI, 45-335 55 kaMja praphulata sobha kara, 42-268 51 kara joDyA rAdhAkRSNa, 20-157 52 kara joDI subhaTAM kahyau, 31-243 53 kara joDI hIrAM kahaita, 26-221 86 gaDa gaDa baDI gulAbako, 45-331 54 kara joDe yekaNa kahyau, 10-73 87 gahara prajaMka sugaMdha prati, 24-206 55 karaNaphUla motI kanaka, 22-177 88 maidA chaTaka gulAbakA, 46-351 56 kara pakaDI ima kahata hai, 46-342 86 goTata geMda gulAbako, 45-332 57 kara phaiTo taji kamarako, 47-366 58 kara hIrA DolI karaga, 43-305 56 kara huMtA pArcha kare, 18-140 60 kari gamaraNa aba kesarI, 18-145 90 ghaNahara jala baraSata ghurata, 6-46 61 karo Samo hIrA kahai, 48-374 61 ghaNe parakAra hIrAM aTha, 7-53 62 kalA prakAsata dIpakI, . 46-382 63 kahyo prApako dhAyakU, 64 ko baDAraNa kesarI, 45-340 65 kaha dIje tu kesarI, 20-167 62 cakora cAhe caMda, 23-162 66 kahiyo hIrAM ima kathana, 45.336 63 catra mAsa nIlA cirata, 41-286 67 kahu tA dIno kuraba, 46-383 64 camakaNa lAgI caMdrikA, 6-51 68 kahU~ chaMda caMdrAyeNA, 46-362 65 camakata bIja acANacaka, 6-47 66 kahaita baDAraNa kesarI, 16-156 96 cale prohata nAva car3hi, 31-240 70 kahai dIjye tu kesarI, 45-334 67 cavavaha barasa adhika cita, 4-21 71 kahai baDAraNa kesarI, 45-336 18 cahu~ taraphAM Dagara pracala, 10-77 72 kahai baDAraNa kesarI, 46-352 ___EE cahavAMNa caDhe cApar3e, 40.281 73 kAI nAva ka jAtiyyA, 18-146 / 100 cAtura bolyo muSa bacana 25-207 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra0 pa pariziSTa 2 (ka) [ 217 kramAGka pRSThAGka padyAGka pR0 pa0 101 cAla vilaMbI idhaka cita 48-371 128 deSata dhuMghaTa poTa de 44-315 102 cAlI ghATa cIravai 40-282 126 daMpata varasa prajaMka para 25-213 103 cAle nAva-jihAja car3ha 30-236 130 daMpati vilaso suSa madana 48-378 104 cAhata cAtura adhika cita 1-3 105 cAhata jobana adhika cita 5-36 106 cAhata begI idhaka cita 44-323 131 dhajA pharakata dala sadhara 15-128 107 cAhata hIrAM chaila cita 7-54 132 dhana jobanakA the dhaNI 34-252 108 caita mAsa paSa cAMdaNe 2-12 106 caina bujhAkar3a muSa bacanai 10-80 110 caMdrahAra Upara camaka 22.181 133 nara nArI sobhata nipaTa 15-127 111 caMdamuSI nagalocanI 43-306 134 naraSau mo para zubha najari 46.343 112 cAMdasyaMgha bolyo bacana 10-11 135 niramalagar3ha bUMdI nagara 8-60 136 nIla biDaMga kudyo lahara 24-203 113 chakI horA madana chaki 5-10 114 chuTata dar3I gulAba chiba 44-314 137 pyArA palakAM Upara 25-216 115 chudraghaMTakA adhaka chava 22-186 138 pyArI thAyo prajaMka para 25-208 136 pyArI kara gaha premasuM 27-226 116 jagamaga prAbhUSaNa jar3e 10-75 140 pyArI cAhata mahala para 44-322 117 jagamaMdara jaganIvAMsamai 28-230 141 pyArI cha ata prANakI 46-386 142 pyArI pItama heta para 48-376 143 pyArI pIva prajaMka para 25-214 118 DasaraNa eka suMDAla 1-1 144 pyArI phAga basaMta para 43-307 116 DolI jhapaTI DAva kara 45-333 145 pyAro rAja padhArajyo 44-321 146 pyArI sAgara premakA 46-345 120 taravara pata caMdaNata 42-264 147 pragaTa mahala jala tIra para 10-78 121 tilaka tela taMbola mila 22-175 148 prItama pyArI pema para (arddhAlI) 46-387 146 prohita praba cAlyau pragaTa 30-235 122 daragahai rANAko darasa 30-237 150 prohita pAyo pemasuM 16-151 123 daravAja prohita dUgama 24-200 151 prohita INa bidhi pUchiyau 10-74 124 dAba kara bAMhI dar3I 46-350 152 prohita kahiyo padamaNI 48-376 125 dAbata pratabala kUdiyo 24-201 153 prohita kIno jaga pragaTa 6-70 126 dila kapaTI maiM deSiyA 46-348 154 prohita pyArone kahyau 26-217 127 dulahI banar3o veSatAM 4-26 155 prohita pyArI Sela para 43-304 ja da Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 ] pariziSTa 2 (ka) kramAGka pRSThAGka padyAGka kra0 pR0 pa. 156 prohita bolyo dila praghala 31-238 157 prohita mamata pachANiyo 34-254 158 prohita rasaka prajaMka para 25-211 156 prohita rAMNa pracaMDakA 31-242 160 prohita surabhai pemasaM (arddhAlI) 20-161 161 prohita horA kara pakar3a 48-375 162 prohita hIrAM peSIyo 35-260 163 para ghara karAM na prItar3I 20-160 164 pahuMcI naga vividhi| pragaTa 22-183 165 pAva posa motI pragaTa 23-188 166 pitrakArI kata jora para 45-330 167 picakArI jhaTakata pragaTa 45-328 168 picakArI dhArAM pragaTa 45-329 166 picakArI mo Upara 45-327 170 picakArI lagi pIvakai 45-338 171 pIchole prAI pragaTa 15-123 172 pItama kAraNa padamaNI 47-356 173 pItamaka ura sejha para 46-387 . 174 pItama pyAro bhejha para 46-385 175 puruSa prIta hIrAM talapha 6-44 176 paMkajamuSa para lIlapaTa 4-27 185 banaDAko deSyo badana 4-28 186 bale yema kahiyoM bacana 44-325 187 bahata agADI bIrabara 24-198 188 bATo tone jIbhaDI 47-361 186 bAlaka lIlA bAlapaNa 3-20 160 bidha-bidha kahiyo bayaNa 44-324 161 bilakula bolyo muSa vacana 26-225 192 bihada loha baMjAyayo 40.277 163 bolyau prohita bAgamaiM 16-130 194 bolyau prohita beliyA 16-131 165 bolyau prohita beliyA 10-76 166 bola suNata taba kesarI 20-161 167 baMka bhukaTa bolI bayaNa 46-346 198 baMdha pakar3a lyAya bihava 40-275 166 bhalI bAta prohita bhaNe 31-244 200 bhAbhI ima kahiyo bayaNa 4-25 201 bhAbhI Dolata bahata bhara 43-313 202 bhAmaNa pyArI aMka bhara 46-386 177 phokai mana pherA lIyA 5-32 18 phula apAra prajaMka phaba 46-380 203 mragamada kuMkuma canda mila 22-178 204 madanAtura mero maraNa 6-48 205 madhura bacana chavi caMda muSa 4-22 206 miNadhArI chibatai uchara 18.136 207 mile kasuMbA mAjamA 46-384 208 mIThA bolo vacana muSa 48-372 209 mugata maMga siMdUra mila 22-176 210 mai to kAgada melayau 40.278 211 mainu ghaNI vimuDha maMna 47.360 212 moda na hIrA kuMda mana 5-33. 213 mo paNavRta rASo mude 40-276 214 mo mana maliyo bAlamA 26-224 176 baki citavana tana badana 43.308 180 bacana aphaTA bahai gayA 47-354 181 baNiyANI cAtura ghaNI 20-159 152 baNI sahelI bADiyAM 27-228 183 batalAsyAM mhe bAlamA 47-367 184 bana upavana phUlata viSama 42-267 / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAGka 215 mo manamai rasiyo bhavara 216 mora sabada lAge viSama pRSThAGka paJcAGka 18-144 7-52 217 maMjaNa nIra gulAba mila 22-174 218 mAMNata padamaNi mahalame 8-63 42-300 47-362 47-363 216 mAMnata phUla sugaMdha mila 220 mAMne tAgo bAlimA 221 mAnojI rasiyA bhamara pariziSTha 2 (ka) ya 222 yaNa prakAra prohita zraThe 42.262 223 yaNa prakAra sohata mahala 21-172 224 yama phaMda phasiyA pragaTa 20- 162 ra 3 225 racI goTha yama rAvanaM 40-284 226 racI bAhAdara rAvanaM 40-283 227 rachyaka prAye gavarakai 15-126 228 ratanAMvata dila rosamaiM 31-236 226 ramata phAga bItyo risaka 44-317 230 ramasyAM sejAM raMgaralI 231 rasaka bRtIkI sIta ruta 232 rahasyAM bUMdI sAsare 233 rahai jatai u rAjavI 234 rAcata kahUM siMgAra rasa 235 rAja kIyo chaM rusaNau 16-146 50- 363 48-368 42 - 266 45-337 40-280 32-246 236 rAjata Idhaka vasaMta ruta 237 rAja taNI vA rAyadhaNa 238 rAva kahai jItI kidhUM 236 rAva bAhAdra subhaTa raMga 240 rASIjaM SAMvaMda sarasa 241 rUpa garabakI rAja vaNi 470355 242 raMga bharata prohita rasaka 43-306 243 raMga rAta bItI zrasaka 26-218 244 raMga vyAlarA vyApa gata 44-318 48-370 24- 204 42-263 47-357 la 245 lalavata kinaka sahelar3I 22-185 1 216 pR0 pa0 246 lalita baMka chavi loyaNA 4-24 247 lAre mone levajyau 26-222 248 lAla darogo boliyo 16-147 246 lA bAta cAlU nahI 46-353 250 lASAM bAtAM lADalA 47-365 251 limIcaMda kirati lIyeM 2-11 252 lobhI deSau loyeNA 47-364 kra0 va 253 vaNa sahelI vADiyAM 10-83 254 varNaM sahelI vADiyAM 12-61 255 varaSata ghaNahara vISaracau 6-50 256 vAta sahI yaNa vidhi baNI 46 - 361 257 vimala kinake bichaye 22-187 258 vudayApura rAjaM yadhaka 27-226 256 vRcha sarovara chavi vimala 16-148 260 vega turaMgama prati vihada 24- 202 261 vaile milIja bAlimAM 26-223 Sa 262 bala SAyaka raNa-Seta maiM sa 263 sagatA cAMDA saMga subhaTa 26-231 264 sapatalaDI kaMcana subhaga 22-180 265 saba solaM saNagAra hai 13-65 266 sarasa piyAlA sAthamaiM 267 sarasa luTata rata- raMgako 268 saSI bacana paNi vidha sunyau 266 sahara koTa Ayo sidhara 270 sAta barasAM ko samaya 271 sAmAM bheTaNa sAsaraM 272 sAvaNa ghaNauM sirAviyo 273 sira vArUM sAhibA 274 surata baDAraNa kesarI 12-86 16-133 46-388 5-37 24- 166 3-15 47-356 6-72 20-163 16-150 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 ] kramAMGka 275 suNa baDAraNa kesarI 276 suNa baDAraNa kesarI 277 subhaTAM jasA samAja maiM 278 subhaTa thaTa sanamuSa male 276 suSa sajyA taMDava suNI 280 suSa sajyA samakSaM nahIM 281 suSa sajyA saMkhyA samaya 282 sUtI sahai sahailiyA 283 sohai jahA jehA subhaTa pariziSTa 2 (ka) pRSThAGka padyAGka 18-143 48-373 11-68 33-250 8-64 5-34 44 - 316 6-46 12-60 ha 33-247 284 kamala hala hukale 285 haya caDhiyo para ghaya hukama 23-194 286 halakArA mAluma karI 33-246 287 hasajyau kasajyau belajyo 20-164 288 hasata lasata niraSata haraSa 46-381 286 hiyA pItama paraharata 260 hIrAMke prAyo haraSa 291 hIrAM cAhai chaila cita 26-220 12-63 6-43 262 horAM citA paraharI 3-16 263 hIrAM ciMtA paraharo 3-18 5-35 5-38 264 horA citA paraharo 265 hIrAM jovata mana haraSa 266 hIrAM taNI saheliyA 267 hIrA bagasIrAMma hita 5-36 50-364 268 hIrAM mada zrAtura bhaI 6-42 266 hIrAM madana bilAsahita 24-167 16-155 42-301 4-30 4-31 300 horAM manameM prati haraSa 301 horAM manameM prati haraSa 302 hIro mana vyAkula bhaI 303 hIrAM mana vAkula bhaI 304 hIrAM yama laSiyo haraSa 305 hIro vyAkula tharaharata 306 hIrAMsu kaho kesarI 307 hIrA suNajya hetakI 46-347 20-158 25-212 21-168 kra0 308 hI sUtI mahala meM 309 hU to cAkara hU kamakI 310 hoda nIra cAdara vahata chappaya anukrama a 1 zraba nivAI Upara, hIrAM dila prohita 2 aba baraSA rata ghumata ghumaMDa ghanahara ghUmata 3 aba sUrajya prAthama gahara, suno bati gajiye 4 zrale beliyAM prasavAra dharaNa bidha deSaNa prAI u pR0 pa0 6-45 34-251 26-232 U 6 UTa caDhe zrAkalo yama rAIko prAyo 41-285 41-287 21-169 5 udayApura triya pravara bibadha maMna rAga baNAvata 18-141 7 Usana dharaNa zrAkAsa, usana cala pavana asaMbhava 15-122 36-262 42-261 ka 8kara rAvaNa kesarI calata maMna bAta haraSa cita 34-257 ga 6 gigana malata ghana ghora capalA caMmakAruta 41-288 gha 10 ghoDA bhaDa ghamasAna pASarA bagatara pUrA 18-142 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAMka ca 11 caDhe rIsa caSa cola muMcha mila bhragaTa bhramAMvata 12 copadAra suNa bacana prohita Usasa pRSThAMka padyAMka ja 13 jagamaMdara iMma jopa rANa bhImeNa virAjata dha 14 dhamakata paga ghugharA taData damakaMta 15 dharaNa phoDa dhaDe dhaDe gahira gaDe tramAgala pa 16 pyArI mahala prajaMka para saseja phUla para 17 prohita paNa prakAra sAdhane bAta sunAI 16 prohita laSiyo pragaTa zrAja tIjAM zrADaMbara ba 16 bA bAta karatA yatai paNi prohita prAya bha 20 bhImarAMNa sAMbhale kahara prajale kopa kara ma ra 22 race bAhAdara rAvaM gavaNatra va Ta garajye pariziSTa 2 (ka) 31-241 30-234 26-233 43-312 36-265 41-286 23-163 34-256 21 marata nIra bina mIna Apa bina mo duSa aisI 36-263 36-261 34-255 33-248 kra0 23 raNa kete nara rahe jite bhaDa sanamuSa juMDhe 24 rati bilAsa anurAga karata nisa-vana kaitUhala sa 25 saoiyAM taNeM samAja lalita gahaNAM nIlaMbara 26 sItala jala thala sarasa pavana sItala Utara para 27 surAta gavara saMkramI jhaNaNa zrAbhUSaNa bhamakata ha 28 haNaNa mAMca haimarAMga gaNaNa ghoSA rakhe DUMgara 29 horA manamaiM prati haraSa bivadha posASa banAI kuNDaliyA anukrama u 1 uNa gadIka UpareM rAjata bagasIrAma 2 udiyyApurakI chaba adhika saMpati nagara samAja ca 3 cahu~ taraphAM baNi cauhaTo, ghaTA taMga akhaMDa ta 4 tIja taNeM uchva tarTa, bAMcauM ghaNa baSANa da 5 daravAjA baNiyA dugama, kInA lokapATa [ 221 pR0 pa0 38-366 50-360 14- 121 41-20 20.206 36-264 34-258 11-86 1-4 2-7 7-56 1-5 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 ] pariziSTa 2 (ka) kramAGka pRSThAGka padyAGka kra0 pR0 pa0 6 prohita bUMdI parariNayo, rasiyo bagasIrAma 7 pIcholAko peSabo, mAna sarovara moja 6 jarItArapaTTabirAjai jahUraM 14-115 7 ju hAraM miNI puMcikA hAtha jopai| 7-58 14-111 2-8 8 baNI bichAyata bADiyAM, ___ jAjamaiM gilama juhAra 11-85 6 bAga aneka bAvaDI, adabhuta phUla apAra 2-6 8 dutai locanaM kAjala rISa done 13.102 6 dutaM daMtako dADimI hIra dANaM 13-104 10 ghare bAta niradhAra chaDIdAra dhyAyau 28-230 10 rAjata baMgasIrAMmaka, abhaMga subhaTa thara yema 11-87 11 vaje camaka dhausara baja, naubati sabada nirATa 11 paTaM baiTha hIrAM sanAnaM prasaMgaM 13-66 12 padaM komalaM lAla eDI prakAsa 14-116 13 puNe mAMgako aora sobhA prakAra 13-68 14 punItaM naSaM raMga maidI prakAsa 14-112 12 sAtha samAjata gharaNa subhaTa, anAjata prAthAMNa bhujaMgaprayAta-anukrama 15 phaba bAMhai bAjU miNI joti phUla 14-110 u 1 uvAraM vizAlaM varNa bhAla agaM 13-66 2 kara hAva-bhAvaM kaTAcha kilolaM 14-116 3 kiye phUla sappeda beNIka raMge 13-67 4 kucaM kaMcukI resamI tArakaMda 14-106 16 baNI kaMThasobhA bisAlaM vaseSA 13-107 17 baNe naiNa bhUhAra bhAlaM vicatraM 13-100 18 vala kaMThako sobhanAM kINa bhAsaM 13-108 16 bicaM nAsikA agra motI birAne 20 biNe mocaDI hIra motI bicitraM 5 caDha UtaraM vAsanA aMga cojaM 14-120 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . kramAMka kra. pariziSTa 2 (ka) [ 223 pRSThAGka padyAGka pR0 50 kArata sela prabhAga liyUM 37-266 21 miNI mANakaM hema tATaka maMDai 13-105 2 tIna prAkrama yeka turaMgama yUM, bhaNa 22 muSaM maMDalaM joti sobhA bimohaM nAma sa nIlabiDaMgama yUM 16-135 13-106 chanda udhora-anukrama la 23 lasa locanaM SaMjanaM mInalIlA 13-101 1 prati mIThA bolatta mora, subha karatta koyela sora 2 adabhuta subhaTa apAra, utaMga amala 16-134 udAra 24 vibhUSe sarIraM paTaM nIlabaMdaM 14-118 bha 25 suraMgaM dutI nAbhi gaMbhIra sohai 14-114 3 bhaNiyA kima biDaMga, adabhuta prAkrama aMga 17-137 gIta-anukrama 26 hiye phUlamAlaM koye horahAraM 14.113 . chanda jhamAla-anukrama 1 prohita bagasIrAMma bhamara cha kItako 7-56 gAthA cosara-anukrama 1 UjAla ma chuThe jaga krodhabAMna maha bolA vIra jaMga 36-271 gha 2 ghare ghaNa kaTaka cIkha ghoTe caDhi jhAlA cahUMcAMga 40-274 3 ghure tramAlA macAyo jaMga mevAr3a cauravo ghATa vuyo jiNa 36-270 1 usaNa yeka gajamuMSa laMbodara 1-2 caMdrAyaNo-anukrama 4 caMdrahAsAMka SAgAM pracaMDA jhuMDa bora 36-272 cAla 1 UdayApuramai pAyaka prohita yerasoM 10.84 troTaka-anukrama 5 bAgI ghamacAla kaTaka do huai vela kaDhi kiramAla karAlI 37-267 6 Sare goSAlAnu mAra maMDe phUladhArA baita dharaigo 39.273 1 aba rAva bAhAdara kopa kiyaM, lala- Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 ] pariziSTa 2 (kha) kramAGka pRSThAGka padyAGka / kR0 pR0 pa. chanda padharI-anukrama 4 batalAyo Ima kehari baDAla, kopyo 1 upajI koDI dhaja ghari prAya, laSamI ka prAya jamajAla kAla -66 caMda mana uchava lagAya 2-14 2 upata jagamaMdara jaganivAsa, para dohana- 5 bhayo prAtakAla parakAsa bhAna, bana ko zobhA prakAsa 26-231 paMSojana bolatta bAMNa 6-65 ka 3 kopyo ka aba prohita karAla, jagyo 6 vaNi mahala sapataSaMDa gaganavATa, kaNa ka sora Dhiga agana jvAla 37-268 __ hema jaTata caMdaNa kapATa - 21-171 bha pariziSTa 2 (kha) vAta rIsAlUrI dahA-anukrama 1 agana saraNa tAharo karU 110-203 2 agara caMdaNarA ja(la) kar3A (Ti.) 113-28 3 agara cadana karI ekaThA (pa.) 205-64 4 aputrasya gataM nAstI (Ti.) 52-2 5 aputrasya gRhaM sunyaM (Ti.) 52-1 6 aba begA milajyau haThamalA 106-200 7 aba vasanta hI prAvahI (Ti ) 143-74 8 pramI chaDakkA nAMSa kara (pa.) 210-66 9 amRtavelI jo carau 61-117 10 amRta velo vAvIso (pa.) 202-48 11 avaguNagArI goraDI (pa.) 205-65 12 ave prAMbo uve prA' (pa.) 215-58 13 ahau-grahauM raiNI vIgatI 116-253 14 aho rIsAla kuMvarajI 106-181 15 prAiyo leSa pAlAhakA 100-158 16 pAIyo kuMvarajI prAvIyA 101-156 17 mAcho kApaDa cola raMga (pa.) 204-61 18 Aja ujADA desamai 66-146 16 Aja kuMvarajI rIsAlUvA 123-268 20 prAja mehila pAchauM vaNau 97-151 21 prAja rUpAlI rAtaDI 122-265 22 prAja salUNI rAtaDI 116-231 23 aAja sUraja bhala ugIyo 132-307 na prati bhalo 15-140 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 (kha) [ 225 kramAGka pRSThAGka padyAGka 50 udyamaM sAhasaM dhairya 51 umrAvAM sASIdharA 52 umarAvA varajyA ghaNA pR0 pa0 111-213 130-263 68-51 25 pATha paMSerU cha baga (pa.) 201-42 26 prADA kasIyA kAMmano 116-246 27 prApa kahI so mhe paraNIyA 126-283 28 prApa dhUso pouM padhArIyai 66-145 26 prAbhe aDaMbara bAdalI 116-226 30 prAya sajogI dhyAnamai 105-176 31 pAsaNa vAlI beTho rahUM (pa.) 207-81 32 pAsU lUdhI seNarI 118-243 53 U ekalaDI mahIlama 18-156 54 UThI meM Ubho thayo (pa.) 207084 55 UbhA thAe to amI jhare (pa.) 206-63 33 iNa kAraNa hasIyA ame 72-63 34 iNa desa tu prAvIyau 72-62 35 ima citavatA prAvIyo 104-174 36 ima TahukkA saralA dIyA 101.160 37 Ima kehatAM prAMsU DhalyA 69-56 56 e AjUMNI rAta 196-235 57 eka gaI dUjI gaI 111-210 58 eka choDI dUjI choDasyAM 116-245 56 eka ja ghaDI prAdhI ghaDI (pa.) 197-10 60 eka dIyAM to doya dIyAM (pa.) . 213.41 61 eka nara do nArasU (pa.) 198-14 62 eka nArI brahmacArI (pa.) 198-15 63 eka paMDa caDha dUsarai 61-121 64 eka SaMDa caDhI dusare (Ti.) 62-30 65 e jyaM rIsAlU rIsAlUpro (pa.) 200.35 66 e nahIM prAMbA prAMvalI (pa.) 208-62 67 evaMDI rIsa na kojIye 67-47 68 ehano kAi paTataro 62-34 66 ehavo mAtA-pitA taNau 65-43 38 uMcA mahila prAvAsa hai (Ti.) 75-0 36 ucI modara mAlIyA 75-66 40 ujeNIpUra prAvIyA 61-23 41 uTha vIDANA desarA 122-261 42 uThIyo kuMvara vIvAlUpA 117-236 43 uTho-uTho kuMvara sonArakA (Ti.) 117-52 44 uTho kumAra sonArakA (Ti.) 118-47 45 uTho kuMvara sunArakA (Ti.) 70 aika SaMDa buje SaMr3a (Ti.) . .93.26 11741 46 uTho nIbUdhyakA prAgarUM 120-254 . 47 uttama jananI prItar3I 83-85 71 zrI dIse prAMbA prAMbalI. 199-24 48 uttama jIva huve jike 106-183 72 , ,, , (pa.) 208-61 46 utAvala kIyA alUjhIya 66-141 / '73 aMga umAho kuMvarajI 135-320 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 ] pariziSTa 2 (kha) kRmAGka pRSThAGka padyAGka 74 aMbara tArA Diga paDai 126-288 75 aMhI aMho kuMvarajI rIsAlUvA 67-150 76 kyArA kesara nIlaDA 85-61 77 kyArI kesara drASakI (Ti.) 84-0 78 kyuM cAlyo re mAnavI (Ti.) 72-12 76 kaDakaDa nAMkhU kAkarA 114-220 80 kaDakaDa bAhuM kAkarA (pa.) 213-36 81 kathA rasika kavirAyako 51-4 82 kara codA dAru ghaNo (Ti.) 62-31 83 kara chIdo kyuM kara pIvai (Ti.) 63.27 84 kara chIdo pANI pIvaM (Ti.) 94-17 85 kara DhIlA ghaTa sAMghUr3A 61-125 86 karatUM kara melAviyA 100-157 87 kavara naI ko kAraNa 61-25 88 kaviyAM mana jaya pAMmavA 144-346 86 kastUrIrA guNa ketA (pa) 167-6 6. kAI yauvanamai matIyAM (pa.) 214-56 61 kAgada vAcana bhejIyo 140-339 12 kAcI kalI mata lUbiya 86-111 63 kATho toDAtAM jaNe (pa.) 206-77 64 kAmaNa kArIgarataNI 110-208 65 kAmaNa hoyaDA koraNI 64-134 66 kAma vicArIne kaho 66-142 67 kArIgara kiratArakA 108-161 68 kAlA muhakai kAgale (Ti.) 108-44 66 kAlA muharA kAgalA (pa.) 212-28 100 kAlA mRga ujADakA (Ti ) 70-5 101 , , , (Ti.) 71-4 102 kAlA mRga UjADakA (pa.) 166-23 103 kAlA re mRga ujADakA (Ti.) 70-6 kR0 pR0 pa0 104 kAlA haraNa ujADarA (pa.) 211-6 105 kAlI kAMThala bhalakIyA 133-309 106 kAhAM cAlyA ve rAjavI (Ti.) 73-0 107 kAhA cAlo re rAja (Ti.) 72-8 108 kiNa ai(pa.) 212-17 106 kiNasyUM rAjA the ramyA 75.68 110 kiNe prAMbA jhaMjheDIyA (pa.) 201-43 111 kisakA vai prAMbA prAvalI 60-112 112 kihAM gayA kuMvarajI prabhAtakA 88.102 113 koNa e loyaNa loiyA (Ti.) 68.35 114 koNa merA mAlA bhaMgIyA (pa) 212-24 115 koNa hI loyaNa loIyA (Ti.) 98.26 116 kuNa chai bAla vaDI 62.331 117 kuNa tu ihA prAyau aTha 72-61 118 kuNa rAjA rau lADalI (pa.) 198-12 116 kumara kahaijI gorIyA 63-37 120 kumara cAlyau sAmo jave 81-81 121 kumara sUNane cItavai 62-33 122 kulavaTanI kAmaNi taNI 64-41 123 kuvara kahai aho hIraNajI 83-88 124 kuvarajI chAyA mAharI 83.86 125 kuvarajI soca ghaNo kIyo 88-104 126 kuvarajI hava ima kita karI 126-280 __127 kuvara bhalai ghara prAviyo (tti.)| 140-61 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra0 pariziSTa 2 (kha) [ 227 pRSThAGka padyAGka pR0 pa0 128 kUkaDa kuMkU kahu kIyA 116-252 154 cAkara paMcasaya cerIyAM 135-323 126 kUDa kapaTanI kothalI 134-314 155 cAturaLU cAtura mile (pa.) 130 kUDau bola cha sUvaTau 18-153 197-11 131 keDa kaTArA vaMkaDA (pa.) 166-26 156 cAlyau prAMbAM pAgale (a.) 132 ke tU devala pUtalI (pa.) 166-25 56.11 133 ke mUmo ke mArIyo (pa.) 205-66 157 cAlatA ThIka chaTakIyA 86-66 134 kesara kahai kasturIyAM (pa.) 211-3 158 cAlo pIlIya seNasUM 116-234 135 kehanI astrI na jANajyoM 156 cASaDIyAM caTakA ghaNA (pa.) 104-171 213-44 136 ke mupA ke mArImA be 114.36 160 copar3a le catura nara (Ti.) 137 koI na lebaimA laSai 120-257 62-32 138 koDa chaDAyA kAgalA 122-266 161 cora ihAM kuNa prAvIyo 67-146 136 koraNa utarAdhikaraNa 116-230 162 caMdana kaTAu.. 1130216 140 kaMcU kasyo dila haya koyau 163 caMdaNa-kATe caha racuM (pa.) 116-247 213-35 164 chAje beThI mAvaDI (pa.) 197-4 165 chIpAyau tabelA ThANamai 89-107 166 choTIne moTI karI 144-345 167 choDyo sagalo gAmaDo (pa.) / 198-16 168 chorU pAsa karai ghaNI 140-338 141 gaDha gAMgalarA rAjIyA (pa.) 202-50 142 gaNapatadava manAya kI 51-1 143 gAva(ve) maMgala nArIyAM 61-28 144 guNavaMtI nAri taNA 144-342 145 gunehagAra huM rAvalo 136-337 146 goraSanAthajI nai dhyAIyo 81 76 147 goraSanAthajIrI sevA karI 69-58 148 goraSanAthajI sevA karI (Ti.) 70-11 146 goraSanAthajIrI sevA kIdhI (Ti.) 71-6 150 goraSanAthajIrI sevA kIdhI (Ti.) 71-7 166 jyAMha navalaSA bAga hai (Ti.) 143-75 170 jyUM pituM jape tuM Saro 131-302 171 jagame nAri rUvaDi 134-315 172 jatana karai cyArUM jIvataNAM 80-75 173 jalajyo pAso SelaNAM 78-72 174 jala hI uDha''haraNa (pa.) 215-56 175 jaSya rAjyasa vetAla hai (Ti.) 87-22 176 jAkI jAsU lagana he (pa.) . 201-36 151 ghaNA dInArI prItaDI 83-87 152 ghUgharIyArA sauratUM 86-100 ca 153 caDhIyA sahu jAnIyA ghaNA 61-22 / Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 pariziSTa 2 (kha) kramAGka - pRSThAGka padyAGka pR0 pa. 177 jAcaka jai-jai bolIyA 61-24 178 jAcaka bahudhana poSIyA 61-26 201 taba rAkasa rUpa ravI 81-82. 176 jAMNa na pAI haThamalA 108-166 202 tala guMdala nilaja upare 125-276 180 jANe mAna sarovare 133-311 203 tAsa toSAM loyaNA 124-273 181 jAMna birAjI gohareM (pa.) 168-17 204 tinasaM pAyo thAM kanaM 89-108 182 jAvata jI. kyuM kahAM (pa.) 205 tIra sapallala cAMpIyo 130-262 201-38 206 tIhAM chai bacA pratI bhalA (Ti.) 153 jAvo rAMNI viDAMNIyo 106-180 143-76 184 jANyA roSyA vivatAla hai (Ti.) 207 tIhAthI mAna nRpatataNI 61-27 88-18 208 tu kAraNa kyUpUcha bai 60-113 185 ji nara rUpe rUvaDA 133-313 206 tuma phUramAyo jA parau 136-332 186 jIva hamArA teM lIyA (pa.) 210 turata mohara leI karI 80-74 200-31 211 tuM rAjA haMdI gaurar3I (pa.) 187 je deSa taM rUMSaDA (pa.) 211-8 213-38 188 je parapuraSAM kAmanI 63-131 212 tuM haThAlu haThamalA (Ti.) 61-28 186 jesA pUtra jyUM vAlhA 131-268 213 tuM haThImala tuM haThImalA (Ti.) 160 ..jogI jogINA (pa.) 212.26 93-24 191 jogIr3A rasa bhogIyA 105-175 214 tUbI cUi TabUkaDe (pa.) 206-70 192 jogIyA para bhogIyA (pa.) 215 te prANyo meM bhaSIyo (pa.) ... 213-30 203-53 163 jo tumai rosavatA hUvA 67-48 216 te nArI gaDha sUraDI 12-130 164 jo milavo mUSa deSavau 136-333 217 .. to prAtama loI (pa.) 214-54 195 jo sUraja prAthUNamai 83-84 218 to ihAM baMdha meM saracA 65-46 216 torA nAma haThamalA 60.114 220 to sarasI nAra taNA 110-207 196 jhago dhoyau phaeNTo dhoyo (Ti.) 221 tosu kela karAMtar3A (pa.) 112-26 212-18 197 jhArI haThamala hAtha le 61-124 198 jhiramIra jhiramIra varasIyo 222 thAro vIro bahubalI (di.) 117-237 142-73 223 thAla bharI dAla-cAMvalA 57-12 224 thA bInA sArI bAtaDI 81-77 169 DAkiNamaMtra praphINa rasa 198-16 225 thAMha sarasI mAhare 123-272 226 yAMha sarISA mhArA vAMharU 84-60 200 Dhola dhaDaka tana baDe (hai) 127-284 / 227 yAMsU kaTatI rAtar3I 69-55 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTha 2(kha) [ 226 kra0 - pR0 50 kramAGka pRSThAGka padyAGka 228 the cho rAjA bahuguNAM (Ti.) 142-71 226 the dIdhau mhai bhaSyo (pa.) 212-26 230 the dInAM meM jImIyA 103-166 231 daivAdhIna likhyA jike 107-184 232 dayA raSo dharamakU (pa.) 167-6 233 dala diSaNAdI deSIyA 138-328 234 dala vAdala bhelA huvA, 137-327 235 dasa mAsa haMdI paraNIyA 63-132 236 vasa suvA basa suvaTA (pa.) 212-23 237 duravala ke bala rAma he (pa.) 197-8 238 desaDalA paradesar3A (pa.) 205-63 236 desa voDAMNo bhUya pArako / 112-228 240 deSau chorU muSa sadA 65-42 241 deSau sahelI prAyaka (Ti.) 140-63 242 deSo sUSama duSa huvI (pra.) 66-57 243 deSo huMtI dasa mAsanI 104-170 244 dona rAjA jugatikA (pa.) 167-3 245 vaMta kaTakA kudato 81.80 252 nayaNa thArA bhuMbhalA (Ti.) . 142-72 253 navala saneha pIhara taNoM 64-40 254 navi mUno navi mArIno (pa.) 205-67 255 naSa aMgUThe aMgUlI 112-215 256 nahIM ghararo verAgopro (pa.) 198-13 257 nahI ghoDA ratha uMTIyAM 104-173 258 nA jovana, matIyA (pa.) 214-57 256 nATika chaMda guNa gAjIyA 57-15 260 nA mhe mUvA navi mArIyA 114-222 261 nAra parAI vilasatAM 101-164 262 nArI na jANyau prAparI 111-212 263 nArI nahIM kA prAparI 118-240 264 nArI nA-nA mUkha raTa 119-251 265 nArU tIkhA loyaNAM (pa.) 214-46 266 nAsA sohe motIyAM (pa.)207-78 267 nAhara setI adhIka bala (Ti )8:-33 268 nIdaDIyAro nehaDo 116-233 266 neNa cUkI nijara pheravI 207-83 270 nenUkI prArata burI (pa.) 200-30 271 nesai sAMna ja karI (pa.) 200-36 246 dhaNI sAsatI nArI nahI 118244 247 dhana-dhana mAtAro nehaDo 136-324 248 dhana re nAma rIsAluvA (Ti.) 140-62 246 dhAravaMtI DhalI karI (pa.) 207-86 250 nagara cohaTe nIsaracA (Ti.) 132-70 251 nagara cohaTai nosaracau (Ti.) 132-57 / 272 prathameM praNa zrIgaNeza (pa.) 197-1 273 praha phUTI pragaDo bhayo (pa.) 206-72 274 prema gahilI huM thaI 108-195 275 prema viDAMNA pAraSo 131-301 276 paga doThA pavaMgarA (pa) 201-41 277 paTuvA mahatA gAMvarA (pa.) 21:36 278 para ghara para dharatI taNA 89-110 276 para bhUmI SaDavA thakI 123-271 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 ] pariziSTa 2 (kha) kra0 pR0pa0 / kramAGka pRSThAGka padyAGka 280 paravAI jhINI phare 115-227 281 palaMga chIpAe chAMTIye (Ti.) 87-37 282 paliMga paThThI DhAlIjyoM (pa.) 201. 4 283 pAI mukA'' (pa.) 214-53 284 pAghaDIyAM paMcA sakala (pa.) 207-76 285 pAcho bolo bolar3o 131-267 286 pAMNI jaga saghalo pIe (pa.) 204-56 287 pANI pIne vATathI (pa.) 208-86 288 pAtasAha agyA tehanai 85.64 286 pAnA phUlAM mAhilA 106-166 290 pAya pahirI cASaDI (pa.) 206-73 291 pAla pIyArI jala navo (pa.) 305 pIu re dudha rasAlumA (Ti.) 70-7 306 pIjarIyArA poDhaNA66-147 307 pIData puchaNahaM calI (pa.) 211-2 308 pIyA dudha phalI karo (Ti.) 70-3 306 pIyA dudhA thalI karau (Ti.) 71-0 310 puraSa bhalA gahilAthaI 118-241 311 pUro pUnama jehavo 133-312 312 pUtra IsA jagamai huvai 131-300 313 pUtrataNI vAMchA ghaNI 65.45 314 pUtra nahIM Ika mAMharai 52-8 315 pUtra pitArA hukamame 131-266 316 peharajyauM mAMharI pAvaDI 120-255 317 paihara hamArA lughaDA (pa.) 213-43 318 poha phATI pagaDo huvau (pa.) 213-42 316 paMca paMrUM sAta sUva sUvaTA 66-148 320 paMthI e sughaDa dhoiyA (pa.) 213-32 204-60 292 pAlo pAMNI pAtasAha 116-228 263 pAvaDIyAM caTakAlIyAM (pa.) 206-74 294 pAvarIyAM paTakAlIyAM 120-258 265 pAvala Upara ghUdharA (pa.) 206-67 296 piMDasa patala kaTi karala 133-310 267 piNa ko dAya upAyathI 65-138 298 piNa to saraSo bAlahI 134-317 269 piNa the jAvo goraDI 65-136 330 piNa hiva sUtA risAlUMvA 321 phiTa phiTa kuvadhI sajjanAM 108-163 322 phulamatI haThIya dharI (pa.) 214-60 323 phUlavatI haThIyo graho (pa.) 206-66 324 pherA phIre phoraMdar3A (pa.) 211-0 122-267 301 pitA hUkama vanavAsako 136-334 302 pilaMga chapIyAM chATIyAM 18-155 303 pIu kacole pou vATake 103-167 104 pIu pyArI pIu pyAraDI 116-246 / 325 bAra varasa vanavAsarA 135-321 326 bAlApaNarI protaDI 108-160 327 bAMhaDIyeM jala sajala (pa.) 206-87 328 beTA jAyA sAlivAhana (pa.) 197-2 326 beTA tuM sulaSaNo (Ti.) 141-65 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra0 pariziSTa 2 (kha) [ 231 kramAGka pRSThAGka padyAGka pR0 pa0 330 baMdhava bhalai ghara prAvIyo (Ti.) 354 mAraNasa deha viDANIyA 106-201 140-64 355 mAtA mai molavA taNau (Ti.) 141-66 356 mAthU phira to mAragathI pro (pa.) 331 bhalAI padhArayAM kuMmarajI 200-60 132-306 332 bhalA I pIyAro nehaDo 132-308 357 mAtho lAgo bAra sAMSasyUM (pa.) 333 bhalA tumhe suSoyA huvau 65-136 210-100 334 bhalo itatanI 131-266 358 mAya bApa liyAM tihAM 136-325 335 bhAgavAna aru sAhasI (Ti.) 356 mAya vaDAraNa bApa vaDa (Ti.) 71-3 143-76 360 mAya vIDAMNI pItA pArakA (Ti.) 70-8 336 bhuma parAI ne para maMDalI (pa.) 213-34 361 mAya pIDANI bApa vaDa (Ti.) 70.4 337 bhuma parAI bhogaNe (pa.) 213-33 338 bhUmi pIyArI bhogaNo (pa.) 362 mArayo mArayo re bA (pa.) 204-62 212-15 336 bhUla cUke bholaDI 115-224 363 mArI nai mAtho lyAvasU 81-78 340 bheTe caraNa sUkhI thava 143-340 364 mArego re bappar3A (pa.) 200-32 341 bhole bhulau re vAlaMbhA (pa.) 365 mAlI kahai potasAhajI 85-62 213-45 366 mAlI rAveM saMcarayo (pa.) 166-22 342 bhole ma bhUla re bhAiyA 121-256 343 bhIma parAI vigADIyA 84-86 367 mAhArAja dhaNI hUkamI 60.20 368 mRgalo sUvo menar3I 115-223 366 me astrI vina sUnA 105-177 344 mhAre putrI ika bale 126-281 370 me marahuM trisa kAraNa 105-178 345 mhe kyUM rIsAThU thAha thakI 371 me merA kaMcunA mAMNIyA (pa.) 123-270 201-45 346 mhe paradesI dIsAvarA 61-122 372 merA nAma chai haThImalA (Ti.) 347 mhe mAracA kiraNa rAMmarA 73-65 63-23 348 mhe samasata rAyaka pUtar3A 373 merA nAma haTha bhalA (Ti.) 94-18 126-276 374 merA nAma he haTThIyA (pa.) 346 mhai rAjA rAjavI 73-64 200-33 350 manaraMjaNa atisUSakaraNa 144-647 375 merA malA bhAMgIyA (pa.) 212-20 351 mAMgaNahArA mamatA 57-16 376 me virahaNI virahAtaNI 101-162 352 mAMTI sUtau choDane 118-238 377 me haThIyA cha haThamalA 61-116 353 mANasa te nahIM Dhorar3A 62-126 378 me haThuvA me (pa.) 212-16 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 ] pariziSTa 2 (kha) kra0 pR0 50 kramAMka pRSThAGka padyAGka 376 meM hI loyaNa loIyA (Ti.) 98-30 380 me jANyo mRga mArotro (Ti.) 103.32 381 mai terA mAlA bhaMgIyA (pa.) 212-21 382 moTI thI moTAthoI (pa.) 207.85 383 mo saraSI niguNI taNe 108-162 384 mau sarasau pIuDau mIlyo 118-236 maMgala jArI mAgaraNa 134-316 386 yogI yogI yogIyA (pa.) 203-55 402 rAjA bhojarI mAMnarI 63-38 403 rAjA mila nAma thApIyo 57-14 404 rAjA merI vAlahI 105-176 405 rAjA rasAlurI vAtaDI (di.) 144-74 406 rAjA rIsAlU haMdI vAtaDI (Ti.) 144-68 407 rAjA rUTho syUM kare (pa.) 206-71 408 rAjA sUpanai bolIyo 67-50 406 rANI kahai sUNa rAjavI 76-71 410 rAMNI jhArI bhara leI 91-123 411 rAMNI saha sAthai lIyAM (Ti.) 143-77 412 rAMNI sUNa pIvata bhaNe 62-35 413 rANI sUNa mohita hUI 12-128 114 rAta ja karahA na uchare (pa.) 214.46 415 rAta dIvasa tIhAM ho rahe (Ti.) 143-78 416 rAte karahA ucharai 121-260 417 rAte karahA na chUTIi (pa.) 206-76 418 rAta nAyau tu hiraNIyA 88-103 416 romana rAtaDIyAM taNI 116-232 420 rAMma sarIsA bhogavyA 107-185 421 rAvata bhiDiyAM bAMkaDA 108-188 422 rAkSasa rUDAM mArIyo (pa.) 387 ratana kacolo rUvaDo 125-275 388 rayaNI duSakI rAza bhI 101-161 386 rasa ramatAM maihalA viSe 108-194 360 rasAluhaMdA prAMbA prAMbalI (Ti.) 60.26 391 raho raho ketha praNa bhAvanA 124.274 362 rAkasa dhUtAro parcha 81-76 363 rAga-raMga-rasakI kathA 51-5 394 rAjana rUDA hoyajyo 131-265 365 rAjapATa sahu vilasatau 143-341 396 rAja vinA dina jAvasI 66-54 397 rAja sarISA pAhuNA 135-316 368 rAjA taNo SaDaga paraNane 62-32 366 rAjA bhojajI (a.) 61-25 400 rAjAre bhojarI kuvarI (Ti.) 125-66 401 rAjA bhojarI DokarI (Ti.) 128-53, 61 196-20 433 rIsa amArA mAi bApa (pa.) 202-47 424 rIsAlu rIsAluvA (pa.) 214-50 425 rIsAla kuMvarane choDane 13-133 426 rIsAlU bAMNa sanAhIyo (pa.) 202-51 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 233 ] 427 rIsAlUyA rosa kasAiyA 126-278 428 rIsAlU rIsAluprA (pa.) 202-46 454 vyApArI jyUM baTAuDA 106-198 426 rosAlu rIsAlvA (pa.) 213-31 455 vacana hato so pUgIyo 128-286 430 rosAlU rIsAvIso (pa.) 207-80 456 varaSA rIta pAvasa kare 115-26 431 rIsAlU ruvana kare (pa.) 210.68 457 basa rAjaro rASaNI 67.46 432 rIsAlU haMdI goraDI (ma.) 458 dhAgAM nolaDA caraNa 88-106 456 dhAgAM mAMhelA mAnavI (Ti0) 413 rIsAlU haMdI gauraDI (pa.) 213-37 86.24 434 , , , , 212-16 46. bAjA chatrIsa bAjIyA 57-13 435 rIsAlU haMdI vAtaDI 144-343 461 dhADI mehalA prAdamI 86.106 436 sAlU SoTo thayo (pa.) 209-65 462 vAta rosAlUrAya kI 144-344 437 rUDA rAjida jANajyo 108-197 463 vica kara DaMDaDI (pa.) 438 rUpAMsU gholI karUM 126-287 211-13 436 rUpA sonAnI rUpa raMja (pa.) 464 vidhanA tUM to vAvalI 111-211 213-40 465 viSa-velIkA IhA SarA 60-115 440 reDhA saravara kima rahe (pa.) 466 visarA-vasarI cosarA 119-250 202-46 467 vIjalIyAM camakIyAM (pa.) 441 reDhA saravara na choDII (pa.) 205-68 460 vIraha viDANAM mehalayo 442 re phUTaramala hiraNalA 87-101 130-260 443 re bAbA tuM jogImA (Ti.) 466 vIrAM kAMi varAMsoyo (pa.) 142-70 206-75 444 re sUthArajIrA DIkarA 76-73 470 vIrA tuM sulaSaNo (Ti0) 445 raMDo bhUDI te karI 110-206 141-67 446 raMDI rAjI nA huI 110-204 471 vedhAlaM mana dhIdhayo 51- 3 472 velArA sAjana bhaNI 63-39 473 vaMkA loiNa loisA 119-248 447 lagana leina joIyo 57-18 474 vaMdo jama choDAvIyA 132-305 448 lAgaNahArA lAgasye (pa.) 199-27 446 lAMbI lAMbI bhoSaDI 120-256 475 zrIgoraSanAthajIre dhyAnasU 450 leSa vidhAtA ji lISyA 51-2 81-83 451 loka karata badhAmaNA 132-303 476 zrImAhArAjA jANajyo 126-282 452 loka kare badhAMmaNA (Ti0) 477 zrImAhArAjA bhojajI 131.294 132-56 478 zrImAhArAjA hukama yo 453 loka kara vadhAmaNA (Ti0) 13 -60, 64 / 476 zrI siSa zrI zrIhajUrane 136-326 204-58 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa [ 234 ] 503 sahasa dAya haivara doyA 135-322 480 SaTrItabhogI bhamara jyUM 52-6 504 sAiba bharasyAM goraDI 65-137 481 parIya uheli chAtIyAM 62-127 505 sAI bAjI rASabe 130-261 482 vijamatabaMdhI rAvalI 16-143 506 sAI sAjana prema kA 122-263 507 sAtha ghisyau pUTho hove 66.57 508 sAda karI karI hUM yakI (50) 483 syaM koSo rANI ehayo 17.152 203-54 464 sakala propamA jogya hai 136-330 506 sAMpa choDI kAMcalI 125.277 485 sajjaNa dujjaNa suSa karaNa (4) 510 sApa ja SAdhe sahu mare (pa.) 200-26 206.64 486 sajjana gayA guNa rahyA (pa.) 511 sArA viDANA hiva hUSA 204-57 75.67 487 saDa saDa suDyA caSiyA (pa.) 212-22 512 sAladhahaNa nRpa rAdhakA 56-11 488 sata kodho ne sAhabaNa 110-205 513 sAlavAhana nalavAhaNarA (pa.) 486 samastapura putra janamIyo (Ti0) 211-1 514 sAlI mo mana mAharI 110.206 460 samastasUta rIsAlUbo 76-70 515 sAsarIyA pIhara taNA 104-172 491 samUdra ghoDaM cAlIyo 72-56 516 sAhibaDA tumai sAMbhalo 114.221 462 saravara kApaDa dhoiyA 112-216 517 sAhiba to sUtA bhalA 122-262 463 saravara niramala nIra 518 siMgAlo bhari bolaNI 52.7 111-214 516 sira jAtAM jISa jAyasye (pa.) 464 saravara pAya paSAlatA (pa.) 200-34 214-51 520 sIdhAvI sIdha karI 69-53 465 saravara pAya paSAlatAM (di.) 521 sora pramAra amI jhara (pa.) . 133.71-72 214.48 466 , , , , 135-67 522 soha taNA jedhA bAchaDA 65-44 467 saravara pAya paSAlA (Ti.) 523 suMNa bAI vIro kahai (di.) 134-58. 56.66 141-68 468 saradhara pAva paSAlatI (pa.) 524 suMNa bIrA bainI kahai (Ti0) 208-8 141-69 499 sarAhIye Tuka daMtI (pa.) 214-55 500 sarovara dhoryA dhotIyAM (pa.) 525 suNa suNa sAhIva haThamalA (Ti0) 204-56 85-63 526 suNa ho sAhIva haThamalA 61-110 501 sallA hoya so konIyoM 136-336 527 suNIrya magajI prAjarI 86-66 502 sahasa prAMbA sahasa prAMbalI (pa.) 528 suraNo pAtasyA haThImala (Ti0) 199-21 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 skulINI nAri tikA 135-318 530 sugaNI tuM ciraM jIvajyo 126-266 531 sUraNa re haThIyA pAtasA 102 - 165 532 suna sUNa sAhiba haThamalA 85-63 533 sUNoyai rosAlUrAyako 534 sUraja-kiraNa jyUM tana mi 86-68 136-326 1-116 106-182 535 sUrA pUrA so humo 536 vA kiNa deze calAM 537 sUSa karasyUM sArI bAtarI 16-144 538 sUSa bahu tuma parasAdathI 136-331 536 seja UjarI phUlUM jaI ( pa. ) 201-40 540 seyaNa rosAlaM huya raho 123-266 541 sehara ujjeNI ke gorame 128-285 542 saihara sagalo bhaTakAvoyo (Ti0 ) 543 so kosAM sajana vase 544 sonI haMdA dIkarA (10) 545 sobhA mAna sarovarAM 546 sola dharasarI vIjogaNI ha 551 haiDUM na halAboI ( pa. ) [ 235 ] 140-60 118-242 214-47 111-215 547 sovana jhArI hAtha kari ( pa. ) 548 sau tuma zrAja ihA ra 546 saMga suhelo pIu taNo 550 saMjhacA sUM ghaDI cyAraDI 122-264 207-82 86-67 63-36 85-65 200-28 552 haThamala mana kATho karo 61-120 553 haThamala mIlajyoM sAhibA 110-202 554 haThamala haTha kara cAlIyo 555 haThIyA patasA haTha na kara 101-163 211-7 556 haThIyA rAvata vAkaDa 107-186 557 haThI haThIlA haTTIyA (pa.) 558 haDavaDa prAga hIsatA 556 haDa haDa de muDI hasI ( pa. ) 201-37 53-10 560 hathIyAMza pASala jUDe ( pra 0 ) 211-4, 5 561 hamakI loMyaNa loiyA 562 hama paradesI paMthIyA 563 hama hI loyaNa loiyA (Ti0 ) 572 hAtha prIu muSa 53-6 68-154 68-36 61-21 564 haya garatha soNagArIyA 565 harSataNI gata hoya rahi 132-304 566 haraNyA bhalA kaiharI bhalA (Ti0) 62-126 71 - 5 567 haraSa badhAi naM zrAvIyA 62-30 568 hariyA huyajo vAlamA 108 - 187 566 hari haraNAM thala karahalA ( pa. ) 167-7 570 harIyA bAgArAM rAjavI 108.186 571 harIyo hoje bAlamA ( pa. ) 212-27 prIu ( pa. ) 212-25 202-52 573 hAtha pIu muSameM pIu 574 hAtha pIu mUSa para jalaM 103-168 575 hAraco saghalo gAMmaDo ( pa. ) 168-18 576 hiraNa kahai rAMNI rAsarI 88-105 577 hiva rosAlU sosakUM 102-166 578 hibe kuvarajI hAloyA 72-60 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 236 ] 576 haraNa bhalA kehara bhalA (Ti0) 70-10 580 hIraNa bhalA kahara bhalA (Ti0 ) 70-26 581 hova cavarI maMDapa taNe 60-16 582 hI ghare jotasI teDIyA 583 hukama bhalo mAhArAjarI 584 huM jiNa puruSarI gorar3I ( pa. ) 214-52 585 huM haThAlu hamalA (Ti0) 61-27 586 huM haThavA haThImalA (Ti0) 63-25 587 hu haThAla haThamalo (Ti0) 61-26 88 he bAMdI yAMharA hAtharo 115-225 586 hai mhaila chavaMtI gorIyAM (pa.) 211-11 61-26 57-17 590 hai mhaila chavaMtI (pa.) 211-12 561 hai mehala [la ]chavaMtI gorIyAM (pa.) 211-10 5- 135 592 hai sugaNI mhe paMSIyA 563 hoNahAra budha upajaM (Ti0 ) 88-16 594 honahAra so budha upaje (Ti0) 565 hoNahAra so nahI miTai 566 hoNahAra so hI ja hUvo 567 haMja sarovara haMja pIe (pa.) 87-23 75.66 66-52 568 haMsA ne saravara ghaNA (pa.) 206-66 187-5 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 (ga) nAgajI ne nAgavaMtIro vAta dUhA-anukrama 1 prAMbo maravo kevaDo 156-53 18 Dhola daDUkai tana bahe 153-27 pa 16 prIta nivAhaNa avatarayA 163-80 20 prIta lagI pyArI hu~tI 152-21 21 pApI baiTho prolIya 156-36 22 pIpala pAna ja ruNa-jhaNe 156-51 2 aMDo gAje UtarA 156-50 ka 3 kamara baMdhAvata kuMdharakuM 150-6 4 kAna-ghaDyAM cale sovanA 158-42 5 kuca kara pokhada bhuja-paTI 23 belar3I tilar3I paMcalar3I 158-43 ma 6 kucha mA bhuja jA mahara jA 24 mana cite bahuteriyAM 145- 1 7 gorodA gala hAyaDA .8 morI bAMha chAtIyAM 6 gorI hoyo heTha kara 150-13 150-12 150-11 25 raho raho gurajI mUta kara 158-45 26 rAjA veba bulAyaka 151-18 27 rimajhima pAyala ghuugh| 158.41 10 cakha sira khata adabhuta jatana 152-22 11 celA pusataka jhala karI 158-44 28 lAkha sapANapa koDa budha 145-2 12 choTo kehara bohatta guNa 147- 3 13 jA jobana para jIva jA 160-60 14 jAna mAMNo rataDI 161-63 15 jAvo jIbhA nA kahUM 151.14 16 jo yAkauM gAve suNe 163-81 26 sajana AMbA morIyA 156-52 30 sajana caMdana bAMdhane 156.54 31 sajana durajana huya cale 151-16 32 sipAvo ne sidha karo 151-15 33 sisaka sisaka mara mara jIdhe 152-20 34 sela bhalUkA kara rahyo 153-28 17 DUMgara kerA bAhalA 161-67 35 he vidhanA tosuM kahUM 150-10 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 238 ] soraThA-anukrama 1 pramINoM tuma pAsa 2 pAIyo prADhAlAha 3 prakhyA prAMkasa bAMga 154.31 162-72 150-8 21 nAgajI tumINA neha 152-23 22 nAgajI nagara goha 151-17 23 nAgajI samo na koya 152-24 24 nAgar3A nava khaMDeha 162-73 25 nAgaDA navalo neha 161.64,65 26 nAgaDA nirakhaM desa 157-37 27 nAgaDA nIMda nidhAra 160.57 28 nAgaDA sUto khUTI tANa 160-58 26 nAgA khAyajo nAga 155-35 30 nAgA nAgaravela 161-66 31 nAM bharato nA bhUta 158-47 4 ima kahIyA bahu veNa 161-66 5UMDe paDava paMsa 6 Upara pADe mahIra 162-74 162-75 157-38 7 kaTArI kunAra 8 karaka kalejA mAMhi 6 kalameMko kuMbhAra 10 kulameM voya kuMbhAra 11 kuMku baraNI deha 160-56 152-16 162-77 162-78 155.34 32 bhAmaNa bhUla na bola 33 bhAvaja bhaNuM juhAra 34 bhAvaja saMpADe baiThAha 148- 5 35 mUvA musAMNa gayAha 163-74 12 car3hatI caDa baDa tAra 13 cuDalo cIrA eha 161-70 162-76 36 baNyo triyAko besa 157-40 sa 14. jAya jasI juga cheha 15 TipATipa TapIyAMha 16 DAkaNa nahIM givAra 158.48 37 sAjanIyAMsU pyAra 38 sAmA milIyA saiNa 36 sAlI sUno Dhora 40 sasarAjI so vAra 41 sUto savaDa ghareha 42 sUto sukha bhara nIMda 43 sevA seha taDAMha 44 saMpADe baMThAha 154-26 154-30 158-46 161-71 160-56 156-46 160-55 148. 4 17 tambolI prApo pAna 18 tUM horAvala hora 150-7 161.68 19 ghacalA bAla na vADha 154-32 20 mAgajI taNe sarIra 153-25 / 45 hUM jAMNU tUM jAMga 146.6 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 (gha) vAta - darajI mayArAmarI dUhA - anukrama vacraman 1 agalaM bhavavAlI praba 185-147 2 praNa dArUra Upara 181-124 3 aNa dAsU he alI 181-126 4 aNa sarata praNa prakalane 185-146 5 pratarI avaguNa prApamai 181.130 6 pratalasa tharamA UmadA 167-30 7 araja karAM alavelIyA 175-75 8 alagI ve johe alI 168-37 6 pralala bacerAM Upara 173-57 10 pralala bacerA UmadA 173-56 11 pralala mAhe UpanI 165-14 12 pralabala (ra)rahaNau pAe 174-66 13 pralabala hu~tA UDIyo 166-20 14 prAMgalIyAM jagarI yasI 169-42 15 pAThU apachara prAgalI 165-15 16 pAbUgira pracha (ca) lesarI 164- 5 17 prAyA vacanAMmai aba 165-10 18 pAsa DAbIrI praga 164- 2 24 kaDAM janeU kaMThIyA 167-32 25 kalajugaro mAne kahara 165- 7 26 kalahala karasI kekIyAM 179-104 27 kavIyaNana sidhAMNanaM 164- 3 28 kasatUrI caMpakakalI 165-16 26 kAgada mAhe kAmaNI 166-21 30 kAlI barasai kAMThalA 180-116 31 kisatUrI parajI karai 173-55 32 kuMga thAne kArU kahai 181-128 33 kUjAM dArU lera kara 179-100 34 kei nararSa kAMmaNI 177.84 35 kepha mahI dhakIyo kavara 181-125 36 , , , , 176-81 37 ke bhagataNa ke kaMcaNI 174.60 38 koDa gunA kAmaNa kIyA 185-141 36 koDa sIsa savalAlake 165.17 16 indrAyaNa muSa bhASIyau 165- 6 40 ghanA-ghanA samajAvIyA 175-72 41 ghama-dhama bAje ghUgharA 181-132 42 cahu disa umaMghIyo jhaDa caSaNa 180.113 20 UNAM sahelyAM prAgalA 166.47 43 celo hunau ja sUvaTau 165-12 21 eka indrAyaNa riSa ubhe 22 aika payAlo UmadA 23 aika bhaTore Upara 165-11 176-78 175-76 44 china chinama paga cAMpasU. 169-45 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 240 ] 76 phaba selI kilaMgI phanI 168.36 77 bAdala jama kuMjA bahai 180-123 78 baMdU naMda gavariyA (brvai)| 45 jala vUThA pala relIyA 174-61 46 jasako haMdI joDarA 169-41 47 jasA apachara janamako 181-131 48 jasA sarISI jagatamai 166-40 46 , , , 182-134 50 asIyAM mada pIvo jadayAM 181.126 51 jahara jasA mAne jasAM 185-143 52 jASoDA kasIyA jarI 167-26 53 joDe kara pAsa jasA 176-76 54 jodhana mada pAI jasA 166-16 76 bhamarA thAne bhAlasA 180-118 80 bhAMcyAbasa jAhara bhubaNa 165-13 55 DerA disa valiyA dujhala 177-85 56 taraha-taraharA tAyaphA 57 turara choga cAMkIyA 58 tahaDo varI teramo 179-103 168-35 178-61 56 dAsI kuMNa jIva vivasa 174-63 60 dUjI mArI deSasI 178.67.68 61 , , , 176.66 62 deSa UbhI dAsIyAM 170-48 63 dauya agAU doDIyA 168.34 81 myArA jAso muradharA 174-65 82 myArAjI the muradharA 174-62 83 , , , 175-74 84 , // // 176.83 85 myArAjI lohI mUmA 175-71 86 myArAjI viracI matI 175-73 87 myArA thArA mulakame 184-136 88 myArA pAsI mohako 174-64 86 myArAmajI the mAMNajI 166.43 60 myArA mArA mulakarA 184-136 61 myArai kAgada melIya 167-22 62 myArojI moTA humA 165-18 63 mada vairI agIyAramau 178-60 64 mahi cA(chA) i mAmolIyAM 180-121 65 mArI thArI myArajI 179-110 66 mArU mAM manuprArako 176-111 67 mAla bhASa myArane 175.68 98 mAlU thAMrA mulakamai 184-138 66 mAla mArA mulakamai 184.137 100 mAlU mele mAMjhalI 168-38 101 mijalAM-mijalA myArajI 168-33 102 mujaro karane mAlakI 168-36 103 muradhara jovaNa mAlakI 174-67 104 bhuSasUdAya myArajI 166.46 105 me to paNasUmAlako 185-142 64 nadIyAM nAlA nIjharaNa 180-116 65 narapura meM rahasA nahIM 165- 8 66 nabamI pA vairaNa nadI 178-86 67 prIta pahelA perane 169-44 68 paga-paga Upara padamaNI 185-145 66 palIvAlarI pota jyU 183-135 70 pAkA vairI panaramA 178.62 71 pAga coTo pAka chai 173-156 72 pAMNI pala-hala parabatAM 179-106 73 pUTha sahasAM pAMcaraM 167-23 74 pahalA dArU pAyane 181-133 75 posAkA kojo prabala 178-95 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 (gha) [ 241 106 me to TaMgaNa mAlakI 173-58 / 135 saiTho kIdho sAyadhaNa 176.82 107 mai to barajI mAlako 175-66 136 saMgarA bhIjai sAthIyAM 180.114 108 moto hIrA mUMgIyA 167-31 106 mo laMkAne mUdaDI 176-77 137 hIDAM vAsAM hIDabA 176-108, 138 , , , 176-106 110 rAtAM haSa thoDI rahI 172-50 136 hoDArI lIjo halaka 176-101 111 rAnAM para tAnA karai 167-25 140 hIDA resama hemarA 176-102 112 rIsA balatI rAjanai 185-144 141 ho. lAgI hIDavA 173-52 113 revata samajai rAnamai 167-26 142 hIDa sahIyAM hIDasI 178-64 114 revaMta samaja rAnamai 167-27 143 hemo lAdho nai haro 167-24 gItAdi-anukrama 115 lapaToje tarasUlatA 173-54 116 laSa grahaNAM vapa lapaTajau 188-117 144 prAsAM jaDI lagAsAM dubAre 117 lAlI yaka kAvala lulI 181.127 sUMgha bhIna prAsA~ 177- 3 145 UkatAM UMDI UmadA jugatA hu jAMNAM 164.4 146 propa lapeTo apAra dhAgo 170.1 118 va jasI thADhI vAyarI 179-112 116 varacA(chAM) caDhasI velaDI 180.122 120 varasAlo maimata vo 178-63 121 varasAlau vairI vUmo 177-86 122 vAdala kAlai vIjalI 173-53 123 vAdala galagala barasasI 179-105 124 viDagAMrA bASANa 167.28 125 vairIcothA bAdalA 177-87 ka 147 kareM koDajADA doDhI paMcANA kanATo kAra 177. 4 126 zrAmaNa mAsa suhAmaNo 180-115 148 varaMjI raho rahI cAM nojI 184-6 146 cogAM toDA pavatrA kilaMgI selI pAga chAI 170-2 127 sata tretA dvApura samai 164-6 128 sAkala pala halasI gharA 176-107 126 sAtu mila sahelIyAM 176-80 137 sAtha lAgyo sUSaDAM 180-120 131 sAtha lIjo sAthIyAM 178-66 132 sAraMga vairI sAtamA 177-80 133 sArI UTha saheliyAM 173-51 134 suga mAlU thArI jasA 175-70 150 jele turaMgA resamI DorI vanAtAM jaDAva jhoNa 177- 1 151 jove jula sahelI havelI sIsa caDhe joSI 177- 2 152 malaMbA jhalUsa sAja sahelyArau sAtha jo 170- 4 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 ] pariziSTa 2 (gha) 153 dAdura mora papIyA nasa-dana 183.2 157 lAMbaka jhUbaka lADalI aMga ___Tera apArA (nIsANI) 170-46 pa 154 paga-paga kocha athaga laga pANI 184.5 158 bana saghana lasata manu ghana vasAla (paddharI) 184-140 155 barasai saghaNa SaLa La bajavALA ra 156 saravara kaha rasa bhara jala silatA 184. 4 160 sAthIyAM sajoDA ghoDA jASoDAM sAkatAM sAjI 170- 3 156 rahIyA Dhaka girivarI chIyAM rasIyAM 183.1 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 3 bArtAgata sUktiyA~ *ocoom aMbara tArA Diga paDa, dharaNa apUThI hoya / sAhiba ghIsAlaM ApaNoM, to kali uthala hoya // -126-289 prahayo prAsADhAha, gAjI nai ghddkiiyo| bUDho bADhAlAha, niguNI bhUI sira nAgajI / / -162-72, aNa kahyo ma uudhpo|| -182-134 praNa kAlI paNanaM praba, mAlI kara mAkUla / -181-125 prata coSo airAka -176-78 apachara maiM aura na pakSI, raMbhA chavi saariiss| SaTa ruta maiM nahI peSaje, rati vasaMta sArISa // -42-265 amara kara pro pASarAM, kavi katha amara krt| -164-3 amINoM tuma pAsa, tumahINo jANuM nhiiN| vivaro hosI vAsa, dhAsa na vivaro sAjanAM / / -154-31 praraja kara alavelIyo, palA jhelIyA pAMNa / myArAjI mata melIyAM pamagAM sosa palANa // -175.75 pAiyo leSa pAlAhAkA, dUSa-sUSa kA virataMta bai| pAvegI yAro motaDI, para baMdhI kulavaMta bai|| -100-158 prAMgalIyAM jagarI yaso, mUMga taNI phalIyAha / -166.42 prAMkhyA kisa bANa, tAMkha kare ne taaNnniiyaa| na Darai teNa dIvANa, so mADhu naiNA hI maaNnniiyaa|| -150-6 mAja rUpAlI rAtaDI, jhiramira barasyA meh| pou mana SAMcI poDhIyo, navalI nArane neha // -122-265 prAja salUNI rAtaDI, mohI pralUNI hoy| eko kAmaNa sIjhIyo, vAMdI vidhutA jopa / / -116-231 pAjUnI dina prati bhalo, jIvata rahIyA mheha ve| hiva sArA hI paukar3A, karasyAM sArA jeha ve|| -65-140 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 ] pariziSTa 3 mAjI umarI atarararA -180-118 prADA kasoyA kAmanI, naNa-sarAsara deta / dhAvA macIyA dho (Dho)lIyA, saMNa savAdI leta / / -116-246 prADA paDasI dohaDA, jada kehA jnnaaN| -164-4 prAMbo maravo kevaDo, ketakIyAM bhara jaay| sadA suraMgo caMpalo, prAja viraMgo kAya // -156-53 prAbhe aDaMbara bAdalI, bIja camako hoya / tiNa borIyAM kacU kasaM, povana rASe noya // -116-226 prAdhalA dalAmaiM myArA, prakAsIyo rIta ehii| sAMvaLA vAdalAM mAhe, nakAsIyo sUra // -170-1 prAsU lUdhI seNarI, dhaNIyaNa pAsa ligAra be| poTha parAI rAcava, jodhata chaMDe lAra be| -118-243 uThiyo kuMbara vIvAlUbA, bhIje rAjakuMvAra / rAjA ruThego gAMva le, nahI tara ghoDI tyAra / / -117-236 uttama jananI prItar3I, koNahIka velA hoya the / te choDI nai dhosara, te jaga mUraSa hoya be|| -83-85 uttama jIva have jike, jiNa tiNa saM upagAra / karatAM na jANaM hAMNa be, rASe sUSa parakAra be|| -10-183 utAvala kIyA alUjhIye, sana sanai sahu hoya be| mAlI sIMce so ghar3A, rIta pAyA phala hoya bai||-66-141 umarAvAM barajyA ghaNAM, rAja na mAnyo koya be| bodhanA lekha huvai tika, u Tale TalIyA TalAya be|| -60-51 ura-thala thoDA UphIyA nIMbUNa caiyArAM / --171 no0 UMDe par3ave paisa, pivasuM paMjAM maartii| suMmANasIyA eha, cUMghe lAgA dholauta / / -162-74 U~Do gAje UtarA, UMcI vIja khiveha / jyaM jyaM saravaNe saMbhalu, tyuM tyuM kapai deha / / -156-50 UNAM sahelyAM prAgalA, myArA huM tila-mAta // -166.47 kavAM barasa bAdalI, lUMbA-jhUbA lora / / -178-88 e prANI rAta, Sabara paDasI mUjha prii| vairaNa haMdI vAta, parI ma yAjyo pelaNA / / -116-235 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 3 eka gaI dUjI gaI, hiva tIjI ko nArI nahI kA prAparI, kuMDI jagamaM zro mela / kela / / - 111-210 zro joai thAMrI vATa / - 177-3. gI0 zro dovo ghara grAparaM, jiNa dIThAM jIvoha / - 161-126 ka kaMcU kasyo dila hatha koyo, moloyo tana sonAra / jANa kelanA pAMna para, kapUra Dhulyo kaMTha kathorA kAThakA, dana thoDA kaTArI kunAra, lohAlI lAjI zrAjUNI pradha rAta, nAgaNa gila baiThI kaTArI kunAri lohArI lAjI nAga taNe ghaTa mAMhi, bADhA nIMbU hI kanaka thAla meM cheda kari, mArI lohAM kamara ba~dhAvata kuMvaraku, viraha ulaTa gayo sajana vIchaDaNa kaba milaNa, kAhAM jAMNeM kaba kara DhIlA ghaTa sAMghur3A, nIra hulI bula jAya bai paMthoDI tirasyo nahI, neyaNA~ rahIyo lubhAya be / 61-125 kalamai ko kuMbhAra, mATI ro bhelo kareM | mohi / hoya / / - 150-6 nIradhAra / / - 116-247 jANA / 164-4 nahIM / nAgajI // - nahIM / bhalI // - 160-56 - 160, Ti0 meSa / --- 4- 30 cAka caDhAvaNahAra, koI navo nipAve nAgajI / / - 162-77 kala maiM ko kuMbhAra, mATI ro bhelo kare / je hUM huMtI kuMbhAra, to cAka utArUM nAgajI / / - 162 - Ti0 kalA prakAsata dIpako, dUNA bhAsata dIpa | samIpa // - 46- 382 raMbhA diSA chaibi rUpakI, spAmA SaDI kAMmaNa kArIgara taNI, kAMmaNa ketha sAta kIyo sA~se gaI, bhalo dikhAyo neha / / 210 208 paDeh / kAma vicArI ne kaho, rahasI tiNarI lAja be / UTha kaho UtAvalA, to viNasADe kAja be // 66-142 kAmaNa hoyaDA koraNI, jIvata rahI tuM prAja be / hiva sArI sidha hoyasI deha vilUSI kAmAtura horAM kahai, rabi rAha cAhata cAtura adhika cita, dhAtura hota kAcI kalI mata lUbIya~, pAkA lAgegA hAtha bai / jIvata jAvegA mAnavI, nahI ko bojA sAtha be // 66-111 nAja be / / - 94 - 134 biharaMta / anaMta / / - 6-41 [ 245 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 ] pariziSTa 3 - 108-191 bhoja / - 3-17 kArIgara phiratAra kA, chayala kiyA tasU hAtha / jIhA pIu thAMrI chAMhaDI, tIhAM pouM mAMharo sAtha // kAla hute kAcI kalI, bhaI supArI kAlI kAMThala bhalakIyA, bIjalIyAM camakatI mana mohIyo, kaMcU chAkI kuMkuMvaraNI deha, TIkI kAjalIyAM eha tumINA neha, sU nita melo kuca kara zrIkhava bhuja paTI, ahera patI una nayananake ghAva kUM, zrokhada kuca jA bhuja jA prahara jA, tana dhana nAgo sayaNa gamAiyo, aba rahi ra kUDa kapaTanI kothalI, ramatI para lajAM saMkaNa jAna hI, prItama mana kula maiM doya kuMbhAra, vAMsolo ne ne huM huMtI suthAra, navo ghaDa levata kulavaTanI kAmaNi taNa, sAsarIyoM izvara gata jANe gharI, zrAdara puM ( kuM) jI i naraSe kAMmaNI, prADe guMghaTa kehanI astrI na jAMNajyo, kur3o neha pUtra parAI nArIyAM na dhare eka hI kaMta be / / - 104 171 koDa chaDAyA kAgalA, pIuDA kAraNa pAya | vidhanA haMdI vAtar3I, jaba karo mUjha mAya // - 122-266 koraNa uttarAdhikaraNa, ghoraNa cI (co) lI kuvAla | racaMta be / ghaNIyAM ghaNa sAle dhaNI, vaNIyo ima varasAla // - 116-230 ga gayaya | deya // thaI / nAgajI / / - 155-34 de tAva | eha lagAva / / 153-26 jAha / kAha / / - 161-61 jobana karasI puruSAMha | pichAMha | bIMjhalI / - 133-306 nAgajI / / - 162-72 sIradAra / nAra // - 134-314 jhurAya / khAya // prAya / - 177-84 garadana jasakI gAMgaDI, taka kuraja tarArAM / -- 171 - nIM0 gunehagAra huM rAvalo, sAhiba caraNAM dAsa / chorUM kuchorUM huvaM, tAta na choData zrAsa // gorIdA gaLa- hAthar3A, nAgakuMvara kara sela / eriny caMdana SaDaM, avara vilaMbI vela // - 150-13 - 64-41 gorI bAMha chAtIyAM, nAgakuMvara na jAMNe caMdana khaDe, bela kaluMbI gorI hIyo heTha kara, kara mana sAMI hAtha saMbesaDo, to milasAM so-so ghAra / / - 150-11 dhIra karAra / -136-337 - 150-12 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 3 [ 247 ghaNA donArI prItaDI, koma mujha chAMDI jAya be| rUDA rAjida paraSajyo, jIvU jyAM laga kAya be||-83-87 ghaNI sAsatI nArI nahIM, seNA sahila apAra / prema gahailI seMgane, prApaM tana-dhana sAra / / -118-244 cakora cAhe caMdakU, mora cahai ghaNa mNdd| -23-192 cakha sira khata adabhuta jatana, badhaka vaida nija hattha / ura uroja bhuja pradhara rasa, seka piMDa para pattha // -152-22 casama ma mIca -181-132 cAla[ka] hIrAM caMdasI, keta rAhA so kaMtha / -4.31 cAla vilUbI idhaka cita, vela tarovata cAMNa / lapaTAvo gala lAilo, rasiyA prohita rAMNa // -48-371 cuDalo corA (cIrA) eha, mola muhaMge praanniiyo| nAkhUnI jhADeha, bhava pailA suM pAiyo / / --162-76 celA pusataka jhalakarI, kahA pUchata hai vAta / iNa nagarI kI Dagara maiM, eka prAkta eka jAta // - 158-44 chaTI (ThI) vairaNa rAta -178-87 choTo kehara bohatta guNa, mila gayaMdA maann| lohaDa baDAi nAM kara, narA nakhatta pramANa / / -147.3 jagameM nArI rUvaDi, vasata karI jaganAtha / piNa sAce mana cAlabe, to piu thAya sUM nAtha // -~134-315 jatIyAM satIyAM jogIyAM, baka-phADa ba (b)tthaaraaN| -172-nI. jalajyo pAsA pelaNA, jalajyo pelaNahAra / dasa mAsarI DokarI, le gayo kuvara rasAra (l)|-78-72 jala bUThA thala relIyA, ghasaSA nIle vesa / 174-61 jAga naha mAMsU jasAM, varaNa thAro vauda / 181-125 jAcaka jai jai bolIyA, meha prAgama jima mora ve| yAnaM kari rAjI kiyA, toraNa bAMdhyA tora be|| -61-24 jA jobana para jIvajA, jA pAMNecA nenn| nAgo sayaNa gamAya kara, rahI kisA sukha lega / -160-60 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 ] pariziSTa 3 jAMNa na pAI haThamalA, navi pUgo mUjha DAva | je huM mAracI jAMNato, to karatI kaTAr2yAM ghAva / - 108-196 sonArA / - 170 - nIM0 visAla / jAMNe nAgaNa hoDale, paMbhAM jAMNe mAna sarovare, mIlapyo haMsa sejhAM zrAI suMdarI, chuTo gaja jAMNe haMsa malapIyoM, sara mAMna jAMna mAMNI ratar3I, te na lAI vAra / chaMchAla / / - 133-311 mahArAM / - 171 nI0 zrama vichohotaM kIyo, to karajyo bharatAra // - 161-63 jAya jaso juga cheha, pAchA prAya jAsI nahIM / nAlA vica baeNseha, cale na vAtAM kIjasI // - 161-62 jAvo jIbhAM nA kahUM, vadho savAI tha UgaDasI yAM prAvIyAM hatA rathAM ko haTa / / - 151-14 je nara rUpe rUpar3A, te nara niguNa na huvaMta / jImaNa bhojakuMmAra kA, mohyau mana tana kaMta || je para pUraSAM kAmanI, holamIla belaNahAra / te pati ne kAkara samo, giNe nita kI nAra // 93 131 jaisA sUtra jyUM bAlhA (lahA ), jesA pravara na koya | viNa jaga mAvItA taNau, sUkhameM duSa ko joya / / jogIDA rasabhogIyA, bhara-bhara nayaNa mata roya be / zrAsI (strI) majAMNo prAparI, ghara tuMmArA joya be / / jovaNa jogI joDa | - 132-268. - 105-175 - 176-110 jovana caDhIyo jora ---178-61 jo sUraja prAthUNa meM, uge dina meM hajAra be / nAga na jo sItalapaNa kare, to piNahUM nahIM bAra ve // ---83-84 jyU pituM jape tuM baro, kAlo goro katha / tehabo hukama caDhAIye, sIsa sadA jhaDa paData ghAvarata manuM tuccha nIra jha koca tar3aphar3ata Ta Da -133-313 samaratha // - 131-302 TipaTipa TapoyAMha, viNa bAdala buchuTIyAM / prAMkhyAM zrAbha thayAMha, neha tumINa nAgajI / / - - 157-39 bhona / mIna // --- 38-268 DAkaNa nahIM givAra, sihArI hUMtI nahIM / salatI mAMjhala rAta, kharI sihArI huya rahI / - 158-48 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 3 [ 249 DUMgara kerA. bAvalA, aochA taNe saneha / vahatA hai utAvalA, jhaTaka dekhAvai ceha | -161-67 Dhola daDUka tana vahai, geharIyA nAcata / cAlo sakhI sahelar3A, kaThe na dose kaMta // -153-27 Dhola dhaDaka tana dahai, virahINI satIyA hoya / pIu molAmo to mIla, to kima duSIyo koya / / -127-284 taNa pula ramasA tIja, 179-104 tala guMdala nilaja upare, nIra niramala hoya / Tuka povaho rImAlUvA, noramala nora na hoya // --125.276 tAsa tISA loyaNA, prosa (para) caMgI veNAha (nnnaaNh)| dhAra vichaTI ghara gaI, nara caDhiyo naiNAMha // -124.273 tIjI varaNa tIja, 178-86 turare choge cAMkIyA, jhalaMba rahai praTha jAma / bhInaM raMga alIyo bhamara, mArapIgara myArAma // -168-35 tU horAvala hora, moTa sUtA milasI ghaNA / tU pATaNa paTacIra, nArI - kuMjara nAgajI / / -161-68 te nArI gaDha - sUrar3I, hovai jagamai harAMma be| syUM e rIsAlUrI goraDI, haThamalasU hita kAma be| -62-130 tehage vairI teramo, jovana caDhIyo jora // -178.61 to sarasI nArI taNA, vela taNA mana khel| prANa taNA pAsA DhalyA, meMmata kISA mela // -110-207 thAro pIro bahubalI, tIma prajaNa-bAMNa / rayaNI vAta bahU gaI, INa bodha rAtA reNa // -142-73 daIvAdhIna liSyA jake, aMkaNa bhisale sIsa be| jesA duSa-sUSa sIrajIyA, jesA-jesA lahai nara vIsa ve // -107-184 dala cAvala bhelA huvA, detAM nagArAM Thora / jANa bhAdrava gAjIyo, caDhIyA yahAM sajora / / -137-327 vasamau vairI dIbalo, 178-86 dArUko pI dhala (dhaNa)varSa, chakI praNa sArU / -181-128 dulahI banar3o veSatAM, UlahI ura bica praag| saMgama veSo sAhiboM, konoM haMsara kAga / / -4.26 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ] pariziSTa 3 deSata ghughaTa proTa de, baMko dragani bisAla / lona basaMta gulAlamaiM, lasata aMga chavi lAla // --44-315 deSo huMtI dasa mAsanI, pAlI kiNa vidha poSa be| hiSa paraghara maMDapa karI, astrI jAtarI proSa be|| 104-170 boDhI kara do dUra, 176-73 dhaNa vaNa prAva DholIya lagathagathI lArAM // -172-46 noM0 dhavaLA bAla na vADha, nAgaravela na caDhIye / caMpa palI cADha, phUla bilaMbyo bhaMvaralo / / -154-32 naSa aMgUThe aMgUlI, bharIyo kalasa abhrUga / prajeyasa mArU sAhibo, bole nahIM pro vUga / / -112.217 nara-nArI pauThA naSaMga, tISA vaM toSAra / -184-137 navamI prA vairaNa nadI, 178-86 navala saneha pIhara taNoM, pINa sAsarIyoM paradhAna / sAsarIyo juga-juga taNo, sUSa pIhara unamAna baiN||-64-40 nahI ghoDA ratha uMTIyAM, hAthI ne sUSapAla / cAkara-bAbara ko nahI, e nRpa kehA hapAla / / 104-173 nAgajI nagara gayAMha, mana-meLU milIyA nhiiN| milIyA pravara ghaNAMha, jyAMsuM mana milIyA nahIM // --151-57 nAgar3A navakhaMDeha, sagapaNa ghaNAMI teddoye| bhuya Upara mu~catAha, milatAM hI marajai nahIM // 162-73 nAgar3A navalo neha, noja kiNa hI su laagjo| jala suraMgI deha, dhukhai na dhuMvo nIsare // -161-65 nAgar3A navalo neha, jiNa-tiNasU kIje nhiiN| lIje parAyo cheha, prApaNo dIje nahIM // --161.64 nAgar3A nirakha desa, eraMDa pANoM thpiiyo| haMsA gayA videsa, bugalA hosu bolnno||-157-317 nAgA khAyajo nAga, kAlA karaI mhilo| muMvo na milajyo mAga, jAMvataDe jagAI nhiiN|| -155-35 nAra parAI vilasatAM, kAMTA pUra tUTAya the| sIsa sAI jaba bIjiye, mIca paDe sUci kAya be|| --101.164 nArI na jANyo mAparI, jagameM na ra'NI koya / mUgasa marAvaM hAthasU, pAchasU sato hoya // -111-212 nArI nahIM kA prAparI, pUTha parAI thaay| jo hita tana-mana vIjatA, piNa na patija jAya // 118-240 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 3 nArI nA-nA mUSa rarTa, bimaNo baMdhe jAMNe caMdana rUpaDe, nAgaNa lapaTI nitavAM dIje zropamA vINA rakhe hArAM // 171- nIM0 pa para ghara karAM na prItar3I, prohita bacana dASAM mhai chAM kAca diDha, ramAM na dhiya paravAI kINI phUre, rIchI paravata tiNa virIyAM sUkalINIyAM, rahatI pIdha palIvAlarI pota jyU, UThyo jhATaka phUlAM panaramA, valIyAM bolar3A, vAda kara pAkA vairI pAche bolo rIsAya | alabAmaNo, hoya sadA duSadAya / / - 131-267 lagAya / te sUtA pituM pApI baiThI prolIyo, kUDA ilama nilADAMrI phuTa gaI, piNa hivar3ArI vI jAya / / -- 156-36 pAlo pAMNI pAsasAha, vaDhI uttarAdhi kora / torA borIyAM dhaNiyAMyati, moraDIyAM jyU bhigora // - 116-288 soDa / joDa / / - 106 - 166 aMga / pAMnA phUlAM mAMhilA. sIsa rahUMgI hoyaDe namAve mehala ke nArAjyU sAjanA, lahuM mUjha piMDasa patala kaTi karala, kela loyaNa toSA Daga bhara, prAI pItamake ura sejha para, caMdamuSI mAMnu bhAdave mosakI, latA pIpalapanA peTakA prabha pIpala pAna'ja ruNajhaNaM, nIra jyu jyu zravaNe saMbhalu, tyuM puruSa prIta hIrAM talarpha, duSada aiseM buMda prakAsa maiM, cAnaga bhuSa putra IsA jagameM huvaM, mAita taNA rahe sadA mUSa bhAgala, nahIM alagA nahI putra pitArA hukamameM, je rahe jagamaM hilolA tyuM kaMpe hoyo cIjo bharosau te sArIso jaga harNa, vale na pUraba bhalA gahilA thaI, rAdhe kade hI prApaNI nahI huI, nArI pUro pUnama jehavo, mUSa vica kAlo bAdala kora para, bIja vra cha saneha / deha / / - 116-251 jAya / gala lAya / / 115 - 227 zraMga // - 1830135 kela prakAsa / rata rAsa / / 20 - 160 jaga yAga / / - 168-62 pataMga // - 133-310 cipaTaMta / lapaTaMta // - 46-387 cIrArAM / 171 nIM0 leha / deha // - 156-51 bAhaMta / cAhaMta // - 6-44 maMjUra / dUra / / - 131-300 joya / koya // nAra / - 131-265 niradhAra // - 118-241 jaDAva | cUMpe SIve jikekAva / / 133-312 [ 251 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 ] pariziSTa 3 pyArA palakAM Upara, rASAlAM cita riit| rAtai ghaNI cha rAjadhI, prItama adhikI prIta // -25.216 pyArI poSa prajaMka para, UlahI ura avalUba / mAMnu caMdana vRccha mila, jhukI 'ka nAgaNi jhUba / / -25-214 ta lagI pyArI hutI, bAlA thaI bicheha / / noja kiNahI nai lAgajyo, kAMmaNa haMdo neha / / -152-21 prema gahilI huM thai, mAharA pIure sNg| yUM nahIM jAgyo haThamalA, to karatI raMgameM bhaMga / / -108-165 prema viDANA pAraSA, jagake moha akatha / kara joDi pitu pAgalaM, rahai savAI sAtha / / --131-301 prohita horA peSoyo, tISa noSa chiva tora / bUSI tiSAtura deSiyA, mAna ghaNahara mora / / --35-260 phiTa-phiTa kubadhI sajjanA, kono nahIM mUjha sAtha / Sabara na kA mUjhanai par3I, to mIlatI bhara bAtha / / --108-163 phIka mana pherA lIyA, aMtara bhaI udAsa / prAMSa mIca rogI adhasa, pIvata nIma prakAsa // --5-32 phera payAlA pAvasAM, dera galArI prANa // --179-100 bATo tone jIbhar3I, kuTala bacana kahAya / .. rosa nivAro rAjadhI, mo para karo mayAha / / --47.361 bAlApaNarI prItar3I, pUraNa kIdhI piir| . lAgA hAtha chayalakA, hiva tosU huMvo sIra / / --108-160 bAlA bila-bilatAha, Utara ko pAyo nhiiN| kade kAma paDIyAMha, nihurA karasyau nAgajI // -160 Ti. bAMdI bojI hui rUpa deSe hAka-bAka // --170-4 bAhi grahAM kI lAja / -185-141 bola varI bAramA, papIyA pouu-piiuu| -178.60 bhalA tumhe suSIyA huvo, mhe duSIyAro deha / sAhiba karasI sau bhalA, paMSI paMSI sAleha // --65-136 salA padhAraghA kumarajI, bhalo huvo dina mAja / prAsyAM-baMdhI kAmanI, tAkA sugharacA kAja || -132-306 bhalI bUrI mAita tanI, naSi kIjai deSe pUtra / paThata mAvItathI, te saphU jANe sUtra / / -131-266 bhAvaja bhaNu buhAra, sapaNA sNdesg| Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 3 [ 253 vai tumauNA cohAra, jIvyA nitaMhI mAMNIyA / / -155-33 mAmaNa pyArI aMka para, pItama parasa prjNk| baMka sarIra bilAMsamai, lasata kabUtara laMka / / -49-386 bhImaNa bhUla na bola, bhaMvaro ketakIyAM rmai| jANa mamITha cola, raMga na choDe rAjIyo // --157-38 mada verI agoyaarmo| -178.6. mana cita bahuterIyA, kiratA kare su hoya / ulaTI karaNI devarI, matI patIjo koya / / -145-1 maMgala jArI mAgaraNa, colA choDa kucIna / cAle mana piu nahi giNa, jyU madamAto phola / / -134-316 mANasa te nahI DhoraDA, para-trIya rASaM neha be|| nArI pata choDo turata, para-pUruSAsU neha vai // -62-126 mAya bIDAMNI pitA pArakAM, hama hI biDANAM jAya be| SevaTIyAkI nAva jya, koika saMjoga mIlAya be|| -70-8 mAlU ! thArI mulakama, kAsU bhalA kho| nara nAgA nArI nalaja, roje kema rhauN| -184-130 mAMTI sUtI choDane, jAve pelaNa naar| para rasa bhInI kaoNmaNI, te hUI jagame SarAba / / -118-238 mANasa deha viDANIyA, kyA hauMdu mUzalamAna / Aga jalAyA kAyane, hIMdu dharma nidAna / / -106.201 mehA ghora kara praNamApa / - 153-2 gIta mo mana maliyo bAlamAM, kahaka pyArA kaMta / bIsata yaka-sama dUdhamaiM, mAnu nora milaMta // -26-224 mo mana lAgo sAhIbA, to mana mo mana lg| jyu luNa dholudho pAMgIyAM, nyupANI luNa dholaga / / -134-73 molo loho -185-146 mo laMkAne mUdar3I, abala batAva mANa / -176-77 mo saraSI niguNI taNe, kAraNa kAyA choDa / hu~ prabhAgaNI jIvatI. rahIya karaDakA moDa / / -108-162 myArA! mArA mulakarA, vAgAMrA pASANa / pAlIjAM suNajo prabe, zravaSAM kathana sujANa // -184.139 yaNa prakAra sohata mahala, damakata chavi udyota / dIpaga laya pratibiMba duta, hilamila bagamaga hota / / -121-172 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 ] pariziSTa 3 ratana kacolo rUvaDo, so lAgo pAthara phUTa be| jiNa jiNa prAgala DhoIyo, kesara boTI kAga be|| -125.275 ratanAvata dila rosamai, prohita cale prayANa / bacana bacana bAMdho bithA, jagyo agni ghrata jANa / / -31-239 rayaNI duSako rAza bhI, bharasI guNa sNtaap| DholI sahu DhIlI paDI, jAvo kalejA kAMpa // -101-161 raSIyo iMdara rAMgIe pakaDa ntthaaraaN| -172-nI0 rasa ramatAM maihalAM viSe, copaDa pAsA saar| te choDI ghara pAtharacA, sIsa ghaDa jUSA vAra // - 108-164 raho raho ketha praNabhAvanA, praNahuMtI khitaah| hIvarDa hAra alUjhiyo, so sUlajhAyo neNAha / / -124-274 raho raho gurajI mUDha kara, kahA sikhAvata moya / sata(ba) pRte iNa nagarameM, jAgata viralA koya / / - 158-45 rASIja SAMvaMda sarasa, nAjaka dhaNa rA nem|| prAMga duSI pyArI taNo, koja apti haTha kema / / -48-370 rAja kIyo chai rusaNo, Ura mo dahata kadota / pApa na mAno mo praraja, marUM kaTArI mota / / ---48-368 rAja sarISA prAhuNA, cale na mAve koya / milIyA duSa galIyA sahu, jUgata thaI sahu joha // -135-316 rAjA baMda bulAyaka, kuvara deSAI baaNh| vaMdAM vedana kA lahI, karaka kalejA mAhi / / -151-18 rAte karahA uchare, dIhAM utArA hoy|| mArU mUdha kaTArIyAM, ghara kyU dhoraDA hoya // -121-260 rAvata bhiDiyAM vAMkaDA, tAharA hAtha salUra / / mo niguNIkai kAraNe, kAyA kodhI dUra / / -108-188 rAma sarIsA bhogavyA, vAra gharasa dhanavAsa / to hu~ gINatI ketalI, daIva liSyA te pAsa / / -107.185 rIsAlU kuMvarane choDane, kyU jAye ghara aura be| para pUraSAM sU nehaDo, kima kIjai nija jora be||-63-133 rUDA rAjiva jAMNajyau, maMjhane cUka na koya / ne hUM jAMNatI mArIyo, to huM karato voya // -10-197 raMga jyAlarA vyApagata, rAta vakhyAta UmaMta / caMda gigana UDana camaka, saMjogaNa hulasaMta / / ---44.310 raMDI bhaMDI te karI, mAMNa mUkAyo moha / SAra dIyo mUjha chAtIyAM, bhalI karI mUjha doha // -116-206 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 3 raMDI rAjo mAM huI, kuMmara thakI kara me dinAMmI ra rAI, nAra deI tujha la (ja) hint astut lakSI, kArI lagI na lASa bAta cAlU nahIM, TAlUM naha mana tApasI bAlaka aura nUpa, triyA haTha hai chai lASa samANapa koDa budha, kara deSo saba praNahaMNI huMNI nahIM, hoNI huve su lASAM bAtAM lADalA, mAMNo mahila hivaDe navasara hAra bhyU, lesyAM lADA thAM vaNa lAgasI, mAnaM bArAM lAMbaka-baka lADalI kaMTha luluhIyAro hAra | bAMbA lora / va kUDa / dhUDa // - 110-204 mAraga ko kAya / / - 172 82 Teka / yeka / / - 46-353 koya | pArtha hoya / / - 145 - 2 manAya / bhugate soya / joya / / - 51-2 leSa vidhAtA ji loyA, tomahIja sugaNa narAM mana jANajyo, vAta taNo rasa lobhI deSau loyeNA, aimI naz2ara bhari aima / muSa bAMNI bole madhura, prItama kari hita prema / / - 47-364 lagAya / / - 47 - 365 mela // - 174-65 - 170 nI0 - 177-4 gIta dITho kuMvarajI 1 kIyA pArA vaMNa / aout triyAko vesa, zrAvata jAto dunIyA dekha, nATaka kara gayo nAgajI / / - 157-40 aari nAka virAjIyo ca (cha) va kIra cacArAM / - 171 - no0 caravA zeta pAvasa kare, nadIyAM palake nIra | tiNa virIyAM sUMkalINIyAM, dhaNIyA syUM dharyo sIra / / - 115-226 bIja / / - 178086 cora be 1 dora be // 66-24 varasAloM berI vU ( hU ) zro, vairaNa dUjI atri mahilA mAnavI sAhUkAra ke varata hI chIpato phore, DhAMDho gamAyo ke vADI mehalAM prAdamI. sAha ache kinU cora be / rUSa chopAya payUM rahyoM, Dholo hUvo jU haura be // - 86 106 vAdala kAle bIjalI, parva bhalI vidhanA tuM to ghAvalI, kisakA le roto sAmI cAlIyo, pATaNa viDagAMrA pASANa, doDataNAM beDAtArA bAMNa, jANa na kara SAMta // -173-53 kisakUM deya be / leya / / - 111-211 doSaje / jelIyAM // - -178-86 - 185-143 - 167-28 [ 255 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 ] pariziSTa 3 visarA-vasarI cosarA, amalA karaDI tANa / sejhA raMga palAMNIyAM, amalA kiyA pichAMNa // -116-250 veSAlU mana vISayo, mUraSa hAso hoy|| nANe soI sUjANa nara, avara na jANe koya / / -51-3 vaMkA lohaNa loisA, kaTi kabAMNa kasi ssNg|| sejha samUda para nAva jyU, tIratA cale turaMga // -116-248 dhyApArI jyU vaTAuDA, bAlava jyU biNajAra / / lavIyA lotha par3I rahI, kAgA kucare paar||-106-198 varI cauthA baavlaa| -178-7 zrImahArAjA jANajyo, sUrAM eha sNtaap| sira upara rUThA phira, tyAMna kehA pApa // -126-282 saMga sahelo pIu taNo, duhilo vichaDavAra the| pou'ra prakSara jIbhathI, nahIM chUTasI nAra be|| -63-36 sajana prAMbA morIyA, AI pAsa kareha / nyu jyu aSaNe saMbhalaM, tyu tyu kaMpai veha / / -156-52 sajana caMdana bAvana, ailaM kUkAreha / / nyu jyu zravaNe saMbhalu, tyu tyu kaMpai deha // -156-54 sajana durajana huya cale, sayaNA sIkha kareha / ghaNa vilapaMtI yu kahai, mAMbA sAkha bhareha / / -151-16 sata koSo ne sAhabaNa, hiMdu turaka samAna / jasa SATI jAlama taNo, jalaNa paryo e prANa // -110.205 saravara niramala nIraja, bharIyo haMsA kel| pAgA phUlI sUgIdhIyAM, pAsa bale bahu mela || -111-214 saravara pAya paSAlatAM, terI pAyaDalI Sasa jaay| huM thane puchu gorar3I, thane kyuM kara rayaNa dhIhAya / / -133-71 saravara pAya paSAlatAM, morI pAyalar3I Sasa jaay| aMbara tArA gINatAM thakA, yu mokuM rayaNa vohAya / / -133-72 sAcI vairI solamo, rasa barasAye rAga ! -178-62 sAjanIyAM saM pyAra, kaThe vasA dosau nhiiN| milatA so-so vAra, naiNAM hI sAMso paDyau // -154-26 sAraMga vairI sAtamAM, mIThA gAvai mor| -178-88 sAlI mo mana mAharI, ma~DI rAMDa bhddaann| to sarasI dhAlI barasa, deSI loha paDAha / / -110-206 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... W H pariziSTa 3 [ 250 sAsarIyA pIhara taNA, kulanaM karatI SarAba be| para puruSo manaDo raMje, sakala gAMve prAba be|| -104.172 sAhiba to sUtA bhalA, karaDI vAMgI taaNnn| SaNa nahI lIdhI nIvar3I, DhIlA huvA saMdhANa | -122.262 sAMI bAjI rASa, to sUdhau sahu kAja / paMca patIjo pAMmai be, bali rahe sagalI lAja / / -130-261 sAI sAjana premakA, dhaNa dIdhA choTakAya / paraSA rutarI rAtaDI, duSa ma daI bitAya / / -122-263 sApa choDI kAMcalI, bhItyAM choDyo leva / / rosAlU choDI goraDI, mana bhAvaM so lev| -125.277 sidhAvo nai siSa karo, pUro manarI paas| tuma jIvako jAj nahI, mo jIva cha tuma pAsa / / -151.15 . sisaka sisaka mara-mara jIve, UThata karAha karAha / / nayaNa bAMNa ghAyala koyA, proSada mUla na thAya / / -152-20 . siMgAlo bhari polaNI, jiNa kula eka na thAya / tAsa pUrAMNI pADa jyU, dina-dina mAthe pAya / / --52-7 sIha taNA jevA vAchaDA, kima baMdhIyA rahai baMdha be| hoNahAra so hoyasI, vidhanA kAmanA aMdha be|| -65.44 suNa baDAraNa kesarI, kathana purANa kahata / lachaNa bAda lugAIyAM, prakali pacha UpajaMta / / -48-373 suMga borA bainI kahai, kulavaMtI te hoya / trIyA - caritra nAMNa nahI, jo prAvai sUra-Idra / / -141-66 suNa ho sAhiba haThamalA, sUrI haMdA kAma be| kAyara SaDaga na bAyasI, raMkaNa daisI dAma be|| ---61-118 sUkUlINI nArI tikA, pati saMga rahe acheha / jIvataDAM nahi bosare, na valagAI neha / / -135-310 sUtI sahai saheliyA, gaharI nIda garada / darada nahI chai dUsarA, duI jikA darada / / -6-46 (nAgar3A) sUto khUTI tAMNa, batalAyAM bola nahIM / kaka paDasI kAma, noharA karasyo nAgajI ! // -160-58 sUto savaDa ghareha, viva pichoDo piNddraa| sAdo sAda na deha, prAvi pale po nAgajI ! -160-56 sUvA kiNa dese calA, sUrAM kisA videsa / jihAM apaNo aMnnapANIyA, jihAM karasyAM paravesa / / -106-180 sela bhalUkA kara rahyo, mAThU(s)DA ghUmaMta / mAvo sakhI sahelar3A, prAja milAUM kaMta / / -153.28 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ] kbir| sevA sehatar3Aha, mAMnA kAma mAne nhiiN| pAthara pUjataDAha, niraphala gaI ho nAganI / 160-55 so kosAM sajana sai, basa kosA huve bhaar| to nArI tehana bhUra, pourI na jANe pUkAra / / -198-242 so vArU kiNa viSa sahai, jvArI kaarbaat| -11-126 sola parasarI bIjogaNI, niTha molyo bhrtaar| hasyA na bolyA he makhI, mAiyo leSa pAra / / --122-264 haThIyA rAvata dhAkar3A, to viNa rana vihAya / teja parAkama tAharI, so hiva kAgA SAya // -107-186 hariyA huyajo bAlamA, jyU pADI ke siMga (saag)| mo naguNIke kAraNe, karaka vesAMcyA kAya // -109-187 harIyA bAgAMrA rANavI, phUlA haMvA haar| to to chetI bahu par3I, phUDe iNa saMsAra // 108-186 hIraNa bhalA ke hara bhalA, sukana bhalA ke sAma / uThora arajuna bAMgalyo, sISa kare zrIrAma be|| -70.10 hIrAM cAhai chaila cita, jobana haMdo jor| kiraNAlo cAhaM kamala, cAhe caMda cakora // -6-43 hIrAM mada prAtara huI, cita prItama kI cAha / / viSadhara jyuM caMdana bimAM, dila ko miTa na vAha / / -6-42 he vidhanAM to su kahUM, eka paraja suNa let| dhochaDaNa aMka'ja meTa kara, milabaiko likha deta // -150-10 hoNahAra so budha upaje, bhavotabya kiNa hI na hApa / terA nAma hai haThamalA, pAmro kara mUjha sAya be|| -87-23 hoNahAra so nahI miTa, leSa liSyA chaThI rAta the| bhalo bUro sahUM mAharo, karasI vidhAtA mAta be|| -75-66 hoNahAra so ho'ja havI, syANapathI kyA hoya be| rAjA kope bhI bharayo, parajaNa sako koma be|| -68-52 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura dvArA rAjasthAna purAtana granthamAlA meM prakAzita rAjasthA rAjasthAnI-hindI-grantha .. 1. kAnhar3ave prabandha, (pra. 11), mahAkavi padmanAbha viracita; sampAdaka - pro. ke. bI. dhyAsa / mU. 12.25 2. kyAmakho rAsA, (pra. 13), kavi jAna kRta; sampAdaka - DaoN. dazaraNa zarmA maura agaracanda bhaMvaralAla nAhaTA / ma.4.75 3. lASA rAsA, (pra. 14) apara nAma kUrmavaMzayazaprakAza, gopAladAna kaviyA kRta; sampAdaka - zrImahatAbacanda khArer3a / 4. bA~kIvAsa rI khyAta, (pra.21), bA~kIdAsa kRta; sampAdaka - zrInarottamadAsa svAmI / mU. 2.00 5. rAjasthAnI sAhitya saMgraha bhAga 1, (pra. 27); sampAdaka - zrInarottamadAsa svaamii| mU. 2.25 6. rAjasthAnI sAhitya saMgraha bhAga 2, (pra. 52) tIna aitihAsika vArtAeM-bagar3Avata, pratApasiMha mahokamasiMha aura vIramade sonagirA; sampAdaka - puruSottamalAla menaariyaa| mU. 2.75 7. kavIndra-kalpalatA, (gra. 34), kavIndrAcArya sarasvatI kRta; sampAdikA - rAnI lakSmI kumArI cuunnddaavt| 8, jugalavilAsa, (gra. 32), kuzalagar3ha ke mahArAjA pRthvIsiMhajI aparanAma kavi pIthala kRta ; sampAdikA - rAnI lakSmIkumArI cUNDAvata / mU. 1.75 6. bhagatamALa, (43), cAraNa brahmadAsa dAdUpaMthI kRta; sampAdaka * zrIudayarAja ujjvl| mU. 1.75 10. rAjasthAna purAtattvAnveSaNa mandira ke hastalikhita granthoM kI sUcI bhAga 1, (na. 42), I. sa. 1956 taka saMgRhIta 4000 graMthoM kA vargIkRta sUcIpatra ; sampAdaka - muni jinavijaya, puraatttvaacaary| mU.7.50 11. rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna ke hastalikhita granthoM kI sUcI, bhAga 2, (pra. 51), 7855 taka ke granthoM kA sUcI-patra ; sampAdaka - zrIgopAlanArAyaNa bhraa| mU. 12.00 12. rAjasthAnI hastalikhita-pranthasUcI bhAga 1, (pra. 44), mArca 1958 taka ke graMthoM kA vivaraNa ; sampAdaka - muni jinavijaya, purAtattvAcArya / mU. 4.50 13. rAjasthAnI hastalikhita pranthasUcI bhAga 2, (pra. 58), 1958-59 ke saMgrahIta graMthoM kA vivaraNa ; sampAdaka - puruSottamalAla menAriyA / mU. 2.75 14. sva. purohita harinArAyaNajI vidyAbhUSaNa-graMtha-saMgraha, (gra. 55), sampAdaka * zrI gopAlanArAyaNa bahurA aura zrIlakSmInArAyaNa gosvAmI / mU. 6.25 15. muMhatA naNasI rI khyAta bhAga 1, (pra.48), muMhatA naiNasI kRta; sampAdaka - prA. zrIbadarIprasAda saakriyaa| mU. 1.50 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] 16. muM0 na0 rI khyAta bhAga 2, (pra. 46), saMpA0 prA0zrIbadarIprasAda sAvariyA / mU. 6.50 17. mu.na. rI khyAta bhAga 3. ((pra. 72), mU. 8.00 18. sUrajaprakAsa bhAga 1, (pra. 56); cAraNa. karaNIdAna kaviyA kRta; sampAdaka- zrIsItArAma lALasa / mU. 6.00 19. sUrajaprakAsa bhAga 2, (pra. 57); sampAdaka - zrIsItArAma laals| mU. 6.50 20.. bhAga 3, (pra.58); , , , mU. 6.71 21. nehataraMga, (pra. 63), bUMdI nareza rAva budhasiMha hAr3A kRta ; sampAdaka * zrI rAmaprasAda dAdhIca / 22. matsya-pradeza ko hindI-sAhitya ko dena, (pra. 66), lekhaka DaoN. motIlAla gupta ; 23. rAjasthAna meM saMskRta sAhitya kI khoja, (pra.31), anu0 zrIbrahmadatta trivedI, prophesara esa.pAra. bhANDArakara dvArA hastalikhita saMskRta-graMthoM kI khoja meM madhyapradeza va rAjasthAna meM (1905-6 I0) meM kI gaI khoja kI riporTa kA hindI anuvAda / mU. 3.00 24. samadarzI prAcArya haribhadra, (pra. 68), lekhaka-40 sukhalAlajI, hindI anuvAdaka-zAnti lAla ma. jaina / 25. vIravANa, (gra. 33), DhADhI bAdara kRta; sampAdikA-rAnI lakSmIkumArI cUMDAvata / mU. 4.50 26. basansa-vilAsa phAgu, (pra. 36), sampAdaka * ema. sI. modii| 27. ruSamaNIharaNa, (pra.74), mahAkavi sAMyAjI jhUlA kRta; sampAdaka-puruSottamalAla menaariyaa| mU. 3.50 28. buddhi-vilAsa, (pra.73), bakhatarAma sAha kRta; sampAdaka-zrI padmadhara pAThaka / ma.3.75 29. raghuvarajasaprakAsa, (pra. 50), cAraNa kavi kisanAjI pAr3hA kRta; sampAdaka-zrI sItArAma lALasa / mU. 8.25 30. saMskRta va prAkRta granthoM kA sUcIpatra bhAga 1 (pra. 71), rAjasthAna prAcyavidyA prati SThAna, jodhapura saMgraha kA svarita romana-lipi meM 4000 kA sUcIpatra, aMta meM viziSTa granthoM ke uddharaNa; sampAdaka-padmazrI muni jinavijaya purAtattvAcArya / mU. 37.50 31. saMskRta va prAkRta granthoM kA sUcIpatra bhAga 2 a. (pra..77), sampAdaka-padmazrI muni jina vijaya purAtattvAcArya / 32. santa kavi rajjaba-sampradAya aura sAhitya (gra. 76), lekhaka-DaoN. vrajalAla varmA / mU. 7.25 33. pratAparAso, (gra. 75), jAcika jIvaNa kRta, sampAdaka-DaoN. motIlAla gupta / mU. 6.75 34. bhaktamAla, rAghodAsa kRta, caturadAsa kRta TIkA; sampAdaka-zrI agaracanda naahttaa| ma. 6.75 35. pazcimI bhArata kI yAtrA, (pra. 80) karnala jemsa TaoNDa kRta, anu0 zrI gopAlanArAyaNa bahurA, ema.e. mU. 21.00 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intemational For Private & Personal use only.