Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAkavi svayambhUdeva viracita paumacariDa [bhAga 1] mUla-sampAdaka ga. eca. sI. bhAyANI ema. e., pI-eca. DI, anuvAda DaoN.devendrakumAra jaina ema,e, pIepa, mo. bhAratIya jJAnapITha prakAzana
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUrtideSI granthamAlA apabhraMza granthAMka : 1 pahalA saMskaraNa : 1657 cauthA saMskaraNa 1686 bhAratIya jJAnapITha paumacariu, bhAga - 1 (apa kAvya ) mUla : svayaMbhUdeva mUla sampAdaka : DaoN. eca. sI. bhAyANI anuvAdaka: DaoN0 devendra kumAra jaina mUlya : 25/ prakAzaka bhAratIya jJAnapITha, 18, iMsTITyUzanala eriyA, lodI roDa, nayI dillI- 110003 mudraka zakuna priMTarsa paMcazIla gArDana, navIna zAhadarA, dillI- 110022 PAUMA-CHARIU (PART-I) of Svayambhudeva Text edited by Dr. H. C. Bhayani and translated by Dr. Devendra Kumar Jain. Published by Bharatiya Inanpith, 18, Institutional Area, Lodi Road, New Delhi110003. Printed at Shakun Printers, Naveen Shahdara, Delhi-110032 Fourth Edition: 1989 Price: Rs. 25/
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya bhAratIya darzana, saMskRti, sAhitya aura itihAsa kA samucita mUlyAMkana tabhI sambhava hai jaba saMskRta ke sAtha hI prAkRta, pAli aura apabhraMza ke cirA gata suvizAla amara vAGmaya kA bhI pArAyaNa aura manana ho| sAtha hI, yaha zrI Avazyaka hai ki jJAna-vijJAna kI vilupta, anupalabdha aura aprakAzita sAmagrI kA anusaMdhAna aura prakAzana tathA lokahitakArI maulika sAhitya kA nirmANa hotA rhe| bhAratIya jJAnapITha kA uddezya bhI yahI hai / isa uddezya kI AMzika pUti jJAnapITha mUrtidevI granthamAlA ke antargata saMskRta, prAkRta, pAli, apabhraMza, tamila, kannar3a, hindI aura aMgrejI meM, vividha vidhAoM meM aba taka prakAzita 150 se adhika granthoM se huI hai / vaijJAnika dRSTi se sampAdana, anuvAda, samIkSA, samAlocanAtmaka prastAvanA, sampUraka pariziSTa AkarSaka prastuti aura zuddha mudraNa ina pratyoM kI vizeSatA hai / vidvajjagat aura jana sAdhAraNa meM inakA acchA svAgata huA hai / yahI kAraNa hai ki isa granthamAlA meM aneka granthoM ke aba taka kaI-kaI saMskaraNa prakAzita ho cuke haiN| 1 apabhraMza madhyakAla meM eka atyanta sakSama evaM samasta bhASA rahI hai / usa kAla kI yaha janabhASA bhI rahI aura sAhityika bhASA bhI / usa samaya isake mAdhyama se na kevala caritakAvya, apitu bhAratIya vAGmaya kI prAyaH sabhI vidhAoM meM pracura mAtrA meM lekhana huA hai / Adhunika bhAratIya bhASAoM - hindI, gujarAtI, marAThI, paMjAbI, asamI, bAMglA Adi kI ise
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadi jananI kahA jAe to koI atyukti nahIM hogii| isake adhyayana- manada ke binA hindI, gujarAtI Adi Aja kI ina bhASAoM kA vikArAkrama bhalIbhAMti nahIM samajhA jA sakatA hai| hama kSetra meM zodha-khoja kara rahe vidvAnoM kA kahanA hai ki uttara bhArata ke prAyaH sabhI rAjyoM meM, rAjakIya evaM sArvajanika granthAgAroM meM, avazyA kI kaI-kaI sau hastalikhita pANDulipiyA~ jagatjagaha surakSita haiM jinheM prakAza meM lAyA jAnA Avazyaka hai| saubhAgya kI bAta hai ki idhara pichale varSoM se vidvAnoM kA dhyAna isa ora gayA hai| unake manoM ke phalasvam apabhraMga kI kaI mahattvapUrNa kRtiyAM prakAza meM bhI AI haiN| bhAratIya jJAnapITha kA bhI isa kSetra meM apanA vizeSa yogadAna rahA hai| murtidevI granthamAlA ke antargata jJAnapITha aba taka apabhraMza kI 55 kRtiyAM vibhinna vidvAnoM ke mahayoga se sampAdita rUpa meM hindI anuvAda ke sAtha prakAzita kara cukA hai| prastuta kRti 'paumaghariu' unameM se eka hai| maryAdApuruSottama rAma ke caritra se sambaddha paumacaritra ke gula-pATha ke sampAdaka haiM DaoN eca. sI. bhAvANI, jinheM isa grantha ko prakAza meM lAne kA zreya to hai hI, sAtha hI apabhraMza kI vyApaka sevA kA bhI zreya prApta hai| pAMca 'bhAgoM meM nibaddha isa grantha ke hindI anuvAdaka rahe haiM DaoN0 devendra kumAra jaina I unhoMne isa bhAga ke saMskaraNa kA saMzodhana bhI svayaM kara diyA thaa| phira bhI vidvAnoM ke sujhAva sAdara AmaMtrita haiN| bhAratIya jJAna ke patha-pradarzaka aise zubha kAryoM meM, ANAlIta dhanarAthi apekSita hone para bhI, sadA hI tatparatA dikhAte rahe haiN| unakI tatparatA ko rUpa meM karate hai hamAre sabhI sahakarmI / ina sabakA AbhAra mAnanA apanA hI AbhAra mAnanA jaisA hogA / T zrutapaMcamI, 8 jUna 1666 " gokula prasAda na upanidezaka bhAratIya jJAnapITha
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAthamika vaktavya mahAkavi svayambhU aura unakI do 'vizAla apabhraMza racanAoMpatamacarita aura harivaMza-purANake sambandhameM bahuta kucha likhA jA cukA hai| inakA sarvaprathama paricaya-"Svayambhu and his two poems is Apabhransa" by H. L. Jain ( Nagpur University Prernal. uml. !. !935 dvArA prakAzita huyA ! kabike eka chandaanyakA mamveSaNa kara usakA upalamya bhAga DaoN. eca. DI. velaNakarane sampAdita kara prakAzita karAyA (vaM. rA. e. so. jarnala 1935 aura 1936) / tatpazcAt san 1940 meM pro. madhusUdana modIkA 'caturmukha svayaMbhU ane tribhuvana svayaMbhU' zIrSaka lekha bhAratIya vidyA aMka 2-3 meM prakAzita huA jisameM lekhakane kavike nAmake sambandhameM bar3I bhrAnti ko hai 1 san 1942 meM paM. nAyUrAma premIkA 'mahAkavi svayambhU aura tribhuvana svayambhU' lekha unako 'jaina sAhitya aura itihAsa' nAmaka pustakake antargata prakaTa huaa| tatpazcAt san 1945 meM paM. rAhula sAMkRtyAyanakA "hindI kAvyadhArA' grantha prakAzita huA jisameM kaviko racanAke kAgyAtmaka avataraNa bhI uddhRta hue / bhAratIya vidyA-bhavana, bambaIse haoN, eca. sI. bhAyANI dvArA sampAdita hokara kavikA 'paumacarija prakAzita honA prArambha ho gayA hai aura abataka usake do bhAga nikala cuke hai / ataeva prastuta racanA-sambandhI vizeSa jAnakArIke lie yaha saba sAhitya dekhane yogya hai| kavikA dUsarA mahAkAvya 'harivaMzapurANa' abhI sampAdana-prakAzanako bATa joha rahA hai| prastuta prakAzanameM DaoN, devendrakumArane DaoN. bhAyANI dvArA sampAdita pAThako lekara usakA hindI anuvAda diyA hai| isa viSayameM anuvAdakane
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariu apane vaktavyameM kucha Avazyaka bAteM bhI kaha dI hai| unhoMne jo parizrama kiyA hai vaha stutya hai / tathApi, jaisA unhoMne nivedana kiyA hai "itane bar3e kavike kAvyakA pahalI bArameM sarvAMga-sundara aura zuddha anuvAda ho jAnA sambhava nahIM / " ataeva svAbhAvika hai ki vidvAn pAThakoM ko isameM aneka dUSaNa dikhAI deN| inheM ve kSamA kareMge aura anuvAdaka va prakAzakako unakI sUcanA denekI kRpA kareMge | DaoN. devendrakumArajI tathA bhAratIya jJAnapIThake prayAsase apabhraMza bhASAke Adi mahAkavikI yaha vizAla mA hindI rahI haiM, isake lie ve donoM hI hamAre dhanyavAda ke pAtra haiM / upasthita ho 17-2-58 ] hIrAlAla jaina A. me. upAdhye pradhAna sampAdaka
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsare saMskaraNakI bhUmikA AdaraNIya bhAI lakSmIcandrajIkA Agraha hai ki maiM paumacariu bhAga-1 ke dUsare saMskaraNakI eka pRSThIya bhUmikA zIghra bheja duuN| pahale saMskaraNako bhUmikAmeM maiMne likhA thA ki itane bar3e kavike kAvyakA pahalI bAra meM sarvAMga sundara anuvAda ho jAnA sambhava nahIM / anuvAdakA marya, zabdAH martha kara denA nahIM, balki kazkei bhAva-cetanA, cintana-prakriyA aura abhivyaktiko bhaMgimAse sAkSAtkAra karatA hai| ataH jana dubArA apane anubAdako dekhanekA prastAva bhAratIya jJAnapIune rakhA to mujhe apanA ukta kathana yAda A gayA aura maiMne punanirIkSaNake bajAya usako punarracanA kara DAlI / maiM anubhava karatA hU~ ki aisA karake jahA~ maiMne pahale anuvAdakI kamiyAM dUra koM, vahIM mahAkavi svayambhUke prati ImAnadArI bhI brtii| isa samaya apabhraMza sAhityake adhyayana meM Atma-vijJApanakA bAjAra garama hai| logoMkI DhapalI apanA rAga ghajAne aura use dUsaroMke gale satArane meM isalie saphala hai ki eka to Ama pAThaka Alocya sAhityase vaise hI dUra hai, aura thUsare apabhraMza sAhityake adhyayanakA dRSTikoNa, Ajase cAlIsa sAla pahaleke dRSTikoNa jaisA hI hai, balki aura vikRta hI huA hai / Aja bhI kucha paNDita use bhAbhIroMkI bhASA mAnate haiM, jabaki AbhIra jAtikA koI svatantra astitva nahIM rahA, aura rahA bhI ho to ATemeM namakake barAbara / yAda rakhane kI bAta hai ki yaha namaka bhI svadezI thA / parantu kucha hindI paNDita Aja bhI namakako hI videzI nahIM mAnate, balki ATeko bhI videzI mAnate haiN| idhara tulanAtmaka adhyayana ke nAmapara hindI premAkhyAnoMkI zailI apabhraMza paritakAvyoM meM khojI jA rahI hai|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita Aznarya to yaha hai ki isa prakAra kI mAnyatAe~ uccazodhake nAmapara vizvavidyAlayoMse upAdhiyAM lekara sthApita ho rahI haiN| maiM samajhatA hai isakA virodha karane kI himmata sarasvatI meM bhI nahIM hai, kyoMki Akhira yaha bhI unakI girarAta meM hai, "iNTaravyU' sarasvato nahIM, ye loga lete haiN| isakA prArambhika ilAja yahI hai ki mUlakAvyoM kA prAmANika anuvAda sulabha kara diyA jAye / aura yaha kAma bhAratIya jJAnapITha jisa niSThAse kara rahA hai usakI sarAhanA kI jAnI cAhie / isa avasarapara maiM sva. DaoN. garAlAla aura sva, DaoN. gulAbacandra caugharA kA puNyasmaraNa karatA hai| zrI caudharIne na sAhitya ke lie nuna kucha kiyA, aura vaha bahuta kucha karane kI sthitimeM the| parantu apAnaka cala base / duskha yaha dekhakara hotA hai ki jaina samAja, mahAvIrake 2500veM nirvANa mahotsava varSa meM 'puraskAroM kI varSA kara rahA hai, lekina sva. caudharIko ora kisIkA dhyAna nahIM ! abhI bhI samaya hai aura isa sambandha kucha sthAyI rUpase kiyA jA sakatA hai / pajamacariuke anuvAdakI mUla preraNA mujhe AdaraNIya paNDita phUlavandrajIne dI thI, aura pUrA karanemeM AdaraNIya lakSmIcandrIne sahayoga diyA-donoMke prati maiM apanI kRtajJatA jJApita karatA hU~, sAtha hI sampAdaka maNDala ke prati bhii| 114 ughAnagara. indaura-2 pharavara 115 --devendrakumAra jaina
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvika pajamacariuke racayitA kavi svayambha, apabhraMza bhASAka hI nahIM varan bhAratIya bhASAoM ke gine-cune kaviyoM meM se eka haiN| Adikavike bAda 'rAmakathAkAlaya' ke vaha samartha aura prabhAvazAlI kavi hai, padyapi unake pUrva vimalasUri aura AcArya ravipeNa, apane kAvya 'paJamacarima' aura panavarita likha cuke the| parantu svayambhUko paddhaDyiA bandhavAlI kar3avaka jhAlI, itanI prabhAvaka aura lokapriya huI ki unake sAta-ATha sau sAla bAda hindI kavi tulasIdAsane lagabhaga usI zailImeM apanA mahAkAvya likhA / bhAga meM phUlacara jInI paigNAle *ce prastuta anuvAda prArambha kiyA thA aura unhIMke sunAvapara bhAratIya jJAnapIThane ise prakAzita karanA svIkAra kiyaa| julAI 1953 meM jaba maiMne yaha kArya prArambha kiyA usa samama maiM almor3emeM thaa| anuvAdakA mUlAdhAra DaoN. eca. sI bhAyANI dvArA sampAdita 'paumacarita' hai / svayambhUkI sojakA zreya kramazaH sva, DaoN. pI. DI. gRNe, muni jinavijaya, stra. nAthUrAmajI premI, sva. DaoN. hIrAlAlajI jaina Adi vivAnoMko hai| hindI jagat ko svayaMbhUke paricayakA zreya sva. rAhula sAMkRtyAyanako hai| parantu usakA susampAdita saMskaraNa sulabha karAnekA zreya zrI DaoN. eca. sI. bhAyANIko hai| jo kAma puSpadamtake mahApurANako prakAza lAne ke lie DaoN. pI. ela. vaidyane kiyA, vahI kAma pacamacariuko prakAzameM lAne ke lie DaoN. bhAyANIne / saMskRta kAvyoMke anuvAdako tulanAmeM apabhraMza kAvyoMkA anuvAda kitanA kaThina aura samayasAdhya hai. yaha vahI jAna sakatA hai ki jise isakA anubhava hai| usameM dhyAkaraNa aura zabdoMkI banAvaTa hI nahIM, pratputa vAkyoMke lahajeko bhI sijhanA par3atA hai, kahA~ kavi kI abhivyani zAstrIya hai aura kahA~
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ eumacarita lokamUlaka ?- isakA sahI-sahI vicAra kiye binA-Age calanA kaThina hI nahIM asambhava hai| vaise chavine svayaM apane prastAvanAbAle rupako kahA hai ki isameM kahIM-kahIM duSkara zabdarUpI caTTAneM haiM 1 caTTAneM nadIkI dhArAoM meM dikha jAtI hai aura ve use kATakara nikala jAtI haiM, parantu svayambhUke saghana duSkara zabdarUpI zilAtalokI kaThinAI yaha hai ki artha kI dhArAeM unhIM meM samAhita haiM / usakA bhedana kiye binA artha taka pahu~canA kaThina hai / svayambhUjaise klAsika jhavike anuvAdake lie jo samakSa, abhyAsa aura anubhanna Aja mujhe prApta hai, vaha Ajase bIsa sAla pahale nahIM thaa| dUsare svayambhU-jaise jIvanasiMha kaviyoMkI racanAoMkA nirdoSa aura sampUrNa anubAda eka bArameM sambhava nhiiN| idhara bahuta-se apabhraMza kAzya prakAzita hue haiM, aura usake vividha aMgoMpara zodha prabandha bhI dekhane meM mAye haiM, jo isa bAtake pramANa haiM ki hindI jagat apabhraMza-bhASA aura sAhityake prati AkRSTa ho rahA hai, yadyapi apabhraMzameM zodhake nirdezaka siddhAnta dizAe~ abhI bhI anizcita haiN| isakA eka kAraNa apabhraMzake pramukha kAvyoMgA hindI meM prAmANika anuvAda na honA hai| sva, DaoN, hIrAlAla jaina dvArA sampAdita apabhraMza kAnya isake apavAda hai| unhoMne mUlapAThaka samAnAntara hindo anuvAda bhI diyA hai / bhAratIya jJAnapITha isa dizAmeM vizeSa prayatnazIla hai; umAkA saha pariNAma hai ki 'paumacarita' hindI jagata meM lokapriya ho skaa| bhAratake vibhinna vizvavidyAlayoM meM 'usake aMza pAdhyakrama meM nirdhArita honese usakI bikrI bar3hI hai| 'paumacariu'ke prathama kANDako duvArA chApanekI sambhAvanAko dekhate hue bA. bhAI lakhamIcandanI ne mujhe likhA ki "maiM sAre anuvAdako acchI taraha dekha leM jisase usameM azuddhiyAM na raha jaayeN|" isa dRSTi se jaba maiMne anuvAdako dekhA to lagA ki purAne anuvAdameM sudhAra karane ke bajAya usakI punarracanA hI ThIka hai| aisA karane meM hI kanike sAtha nyAya ho sakatA hai / maiM aba apabhraMza kAvyake premI pAThakoMke lie yaha vizvAsa dilA sakatA hU~ ki prastuta anuvAdako zuddha aura prAmANika banAne meM maiMne koI kasara nahIM uThA rkhii| phira bhI apabhraMza kAvyake mUlyAMkanameM
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvika dilacaspI rakhanevAle vidvAnoMse nivedana hai ki yadi unake dhyAna meM galatiyA~ AyeM to ve niHsaMkoca majhe mucita karanekA kaSTa sreM jisa bhaviSya meM unakA sAbhAra parimArjana kiyA jA sake / maiM bhAI lakhamIcandrajIke prati hamezAkI laraha apanA AbhAra vyakta karatA huuN| yaha ghAI tIrthakara mahAvIrako 2500koM aura hindI santa kavi tulasIke 'rAmacaritamAnasa' kI 400vIM varSagAMTha hai, ataH bhUmikAke rUpameM anuvAdake sAtha 'paumacariu aura rAmacaritamAnasa' kA kucha mahatvapUrNa binduoMpara maiMne tulanAtmaka paricaya bhI de diyA hai jisase pAThaka yaha jAna sakeM ki do vibhinna dArzanika bhUmikAoM aura samayoMmeM likhe gaye ukta rAmakAvyoMmeM 'bhAratIya janamAnasa' kina rUpoMmeM pratibimbita huA hai / 114 ughAragara gora-2 - devendra kumAra jaina
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'paumacariu' aura 'rAmacaritamAnasa' svayambhU aura unakI rAmakathA svayambhUne AcArya raviSeNa ( 6. 674 ) kA ullekha kiyA hai, aura puSpadantane ( I. 959 ) svayambhU kA / ataH svayambhUkA samaya ina donoMke bIca AThavIM aura nauvIM sadiyoMke madhya siddha hotA hai / karNATaka aura mahArASTra meM usa samaya ghaniSTha samparka thA, ataH adhikatara sambhAvanA yahA~ hai ki svayambhU mahArASTrase Akara yahA~ base / kucha vidvAn svayambhUko kaunase pravrajita isa AdhArapara mAnate haiM ki prasiddha rASTrakUTa rAjA bhuvane kaujapara AkramaNa kiyA thA aura usIke amAtya ravaDA dhanaMjaya ke sAtha svayambhU uttara se dakSiNa aaye| parantu yaha bahuta dUrakI kalpanA hai jisakA koI aitihAsika AdhAra nahIM / svayambhUkI bhAtAkA nAma pAnI aura pitAkA mArutadeva thA / kaviko do patniyA~ thIM-AdityAmmA aura amRtammA / eka apuSTa AdhArapara unakI tIsarI patnI bhI batAyo jAtI huuN| eka dhAraNA yaha bhI hai ki svayambhUne apanI tInoM racanAeM adhUrI chor3oM jinheM unake putra tribhuvana svayambhUnaM pUrA kiyaa| parantu yaha dhAraNA ThIka pratIta nahIM hotii| kyoMki yaha vizvAsa karanA kaThina hai ki svayambhU jaisA mahAkavi sabhI racanAoM ko adhUrA chor3egA / ekAdha racanA ke viSaya meM to yaha saca ho sakatA hai, parantu sabhI racanAoMke sambandhameM nahIM / paumacariuke alAvA unakI do racanAe~ aura hU~-raNemi cariu' aura 'svayambhUcchanda' | " 1 svayambhUke anusAra rAmakathA tIrthaMkara mahAvIrake samavazaraNase prArambha hotI hai| rAjA zreNika pUchatA hai aura gautama gaNadhara use bajati hU~ / unake anusAra, bhAratameM do vaMza the eka izvAkuvaMza ( mAnava vaMza ) aura - 1
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'paumacariu' aura 'rAmacaritamAnasa' / dUsarA vidyAdhara vaMza | Adi tIrthaMkara RSabhanAtha isI paramparAmeM rAjA hue / unake putra bharata cakravartIko lambI paramparA sagara cakravartI samrAT huaa| vaha vidyAdhara rAjA sahasrAkSa kI kanyA tilakakezI se vivAha kara letA hai / sahasrAkSa apane pitA ke bairakA badalA lene ke lie, vidyAdhara rAjA meghavAhanako mAra DAlatA hai| usakA putra toyadavAhana apanI jAna bacAkara tIrthakara ajitanAtha ke samavazaraNa meM zaraNa letA hai / vahA~ sagara ke bhAI bhIma subhama davAhanakI rAkSasaMvidyA tathA laMkA aura pAtAla kA pradAna karatA hai / yahIMse rAkSasavaMzakI paramparA calatI hai jisameM Age calakara rAvaNakA janma hotA hai / isI prakAra ikSvAku kulameM rAma hue / 13 toyadavAhanakI pAMcavIM pIr3hI meM kIrtiSavala huA / usane apane sAne zrIkaNThako vAnaradvIpa bheMTa diyA jisase vAnaravaMzakA vikAsa huA / 'vAnara' zrIkaNThake kulacihna the / rAkSasavaMza aura vAnaravaMzameM kaI pIr3hiyoM taka maitrI rahane ke bAda zrImAlA ke svayaMvarako lekara donoMmeM virodha utpanna ho jAtA hai| rAkSasa vaMzako isameM muMhako khAnI par3atI hai / jisa samaya rAvaNakA janma huA usa samaya rAkSasa kulakI dazA bahuta hI damanIya thI / rAvaNa ke pitAkA nAma rasnAzrava thA aura maukA kaikazI / eka dina khela-khelameM bhaNDArameM jAkara vaha rAkSasavaMzake AdipuruSa toyadavAhanakA navagraha hAra uThA letA hai, usameM vijar3ita navagrahoMmeM rAvaNake dasa cehare dikhAI diye, isase usakA nAma dazAnana par3a gyaa| rAvaNa dina dUnA rAta caugunA bar3hane lgaa| usane vidyAdharoMse badalA liyA / pUrvajoMkI khoyI jamIna chInI / vidyAdhara rAjA indrako parAsta kara apane mausere bhAI zrAvaNapuSpaka vimAna chIna liyaa| usakI bahana candranakhAkA kharadUSaNa apaharaNa kara letA hai| vaha badalA lenA cAhatA hai, parantu mandodarI use manA kara detI hai| bAlIkI zaktiko prazaMsA sunakara rAvaNa use apane adhIna karanA cAhatA hai / parantu bAlI isake lie taiyAra nahIM hai / rAvaNa
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 paumacarita usapara AkramaNa karatA hai parantu hAra jAtA hai| bAlI dIkSA grahaNa kara letA hai| nArada munise yaha jAnakara ki dazaratha aura janakako santAnoMke hAtha rAvaNako mRtyu hogI, vibhISaNa donoM ko mArane kA SaDyantra racatA hai / ve donoM bhAga nikalate haiM / dazaratha kautukamaMgala nagarake svayaMvara meM bhAga lete haiM / kakeyI unheM varamAlA pahanA detI hai| isapara dUsare rAjA dazarathapara AkramaNa karate haiM, kaikeyI yuddha meM unakI rakSA karatI hai, dazaratha unheM varadAna dete haiM / dArayaka 4 putra hote haiM, kodAlyAse rAmacamTa, kakeyIsa bharata, sumiyAse lakSmaNa aura suprabhAse zatrudhna / janavAke eka kanyA sItA aura eka putra bhAmaNDala utpanna hotA hai / parantu ise pUrvajanmake bairase eka vidyAdhara rAjA ur3Akara le jAtA hai| janakake rAjyapara kucha barSara mleccha rAjA AkramaNa karate haiN| sahAyatA mAMganepara dazaratha rAma aura lakSmaNako bhejane hai / ve janakako rakSA karate haiN| svayaMvarameM vaccAvarta aura samudrAvarta dhanuSa cahA denepara sItA rAmako varamAlA pahanA detI hai / dazaratha ayodhyAse bArAta lekara Ate haiN| zazivardhana rAjAkI 18 kanyAoMkI zAdI rAmake dusare bhAiyoM ho jAtI hai| bur3hApeke kAraNa dazaratha rAmako rAjagaddI danA cAhate haiM / parantu bA~kelI apane ghara mAMga letI hai jinake anusAra rAma ko vanavAsa aura bharatako rAjagaddI milatI hai| usa samaya bharata ayodhyA meM hI thaa| rAma vanavAsake lie kUca karate hai| svayambhUke anusAra vAstavika rAghava-carita yahIMsa prArambha hotA hai| gambhIrA nadI pAra karane ke bAda rAma jaba eka latAgRhameM the, taba bharata unheM ayodhyA vApasa calane ke lie kahatA hai| rAma apane hAyase dubArA usake sirapara rAjapaTTa bAMdha dete haiM / bharata jinandirameM jAkara pratijJA karatA hai ki rAmake lauTate hI vaha rAjya unheM sauMpa degaa| citrakUTa se calakara rAma vaMzasthala nAmaka sthAnapara pahuMcate haiM, jahAM sUryadvArA khaDga siddha karate hue zambukakA dhokhese sira kATa dete haiN| usakI mA~ candranakhA apane putrako marA dekhakara hatyArekA patA lagAtI hai / rAma-lakSamaNako
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'paumacariu' aura 'rAmacaritamAnasa' dekhakara usakA Akroza premameM badala jAtA hai / vaha unase anucita prastAva karatI hai / lakSmaNa use apamAnita kara bhagA dete haiM / rAma-rAvaNake saMgharSako bhUmikA yahIse prArambha hotI hai| kharadUSaNake hAranepara candananA rAvaNake pAsa jAkara apano guhAra sunAtI hai| vaha avalokinI vidyAkI sahAyatAse sItAkA apaharaNa kara letA hai| mArgameM jaTAyu aura bhAmaNDalakA anUcara vidyAdhara isakA virodha karatA hai / parantu usakI nahoM cltii| laMkA pahu~cakara sItA nagara meM praveza karanese manA kara detI hai. rAvaNa lase nandanavana meM ThaharA detA hai| rAvaNa sotAko phusalAtA hai| parantu vyartha / rAvaNakI kAmajanya dayanIya sthiti dekhakara mantripariSadko baiThaka hotI hai| tIsare sundara kANDameM rAma sugrovakI patnIkA uddhAra kapaTa sugrIva { sahasragati ) se isa zartapara karate haiM ki vaha unakI sItAkI khojakhabarameM yoga degaa| pahale to sugrIva cupa rahatA hai, parantu bAdameM lakSmaNake harase vaha cAra sAmanta sItAko khojake lie bhejatA hai| sIvAphA patA laganepara hanumAn sandeza lekara jAtA hai / sItAko pratijJA thI ki vaha patikI khabara milanepara hI AhAra grahaNa kreNgii| hanumAnase samAcAra pAkara vaha AhAra grahaNa karatI hai| samasoteke saba prastAvanvArtAeM asaphala honepara yuddha chir3atA hai, aura rAvaNa lakSmaNake hAthoM mArA jAtA hai| rAvaNakA dAhasaMskAra karaneke rAda rAma ayodhyA vApasa Ate haiM aura sAmantoMmeM bhUmikA vitaraNa kara dete haiN| kucha samapa rAjya karane ke bAda, (kavika anumAra ) rAmakA mana sotAse virakta ho uThatA hai, anuraktike samaya rAmane sItAke lie kyA-kyA nahIM kiyA, virakti hone para rAmako vahI sItA kATane daur3atI hai| vaha usakA parityAga kara dete haiM, sItAko vanameM se usakA mAmA vanajaMgha le jAtA hai, jahAM vaha 'lavaNa' aura 'kuza' do putroMko janma detI hai| bar3e honepara unakA rAmase dvanda hotA hai / bAdameM rahasya khulanepara rAma unheM gale lagA lete haiM / agni parIkSAke bAda sItA dIkSA grahaNa kara letI haiN| kucha dina bAda lakSmaNako mRtyu hotI hai, rAma
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ umari 15 usaka zavako kandAra lAdakara kahatI haiM / antameM Atmabodha honepara dIkSA grahaNa kara lete haiM / tapakara mokSa prApta karate haiM / tulasI aura mAnasa tulasIdAsa 16vIM sadI meM hue / inakA bacapana upekSA, kaThinAI aura saMkaTa meM bItA / pitAkA nAma AtmArAma dube yA aura mAtAkA hulasI / inhoMne rAjApura, kAzI aura ayodhyA meM nitrAsa kiyaa| unheM rAmakathA sUkara kSetrameM sunane ko milI 1 tulasIkA prAmANika itivRtta na milanepara unake viSaya meM taraha-tarahako kiMvadantiyA~ haiM, jinakA yahA~ ullekha anAvazyaka hai| kahate haiM ki eka bAra rAsurAla pahu~canepara inakI patnI ratnAvalI inheM jhir3aka deto hai jisase kaviko Atmabodha hotA hai aura vaha rAmamanti meM laga jAtA huuN| unakA mana rAmake lokakalyANakArI caritameM rabha gayA, unhoMne nizcaya kara liyA ki meM rAmake caritra kI lokamAnasa meM pratiSThA kruuNgaa| tulasIke anusAra rAmakathA kI paramparA agasta munise prArambha hotI hai / vaha yaha kathA zivako sunAte haiM, ziva pArvatIko, aura yAda meM kAkabhuzuNDIko / unase yaha kathA yAzavalkyako milatI hai aura unase bhAradvAjako kavi isake alAvA una strotoM kA ullekha karatA hai jinhoMne usake kathAkAvyako puSTa bnaayaa| mukhyarUpase vaha Adikavi aura hanumAnkA ullekha karatA hai, kyoMki eka rAmakathAkA kavi hai aura dUsarA rAmabhaktikA pratIka | tulasIke lie donoM aparihArya hai / kavi santa samAjako calatAphiralA tIrtharAja kahatA hai jinameM rAmabhaktirUpI gaMgA, brahmavidyAkI sarasvatI aura jIvana kI vidhi niSedhamayI pravRttiyoM kI yamunAkA saMgama / 1 1 . dUsare zabdoMmeM, "brahmavidyAko AdhAra mAnakara pravRttinivRttikA vicAra ranevAlA sacvA rAmabhakta hI vAstavika sIrtharAja hai / " rAmacarita mAnasa - bunAvaTa samajhane ke lie yaha eka mahatvapUrNa saMketa hai / kavine prAkRtajana prAkRta kaviyoM kA ullekha kiyA hai / parantu yahA~ unakA prAkRta se zlokikajana yA kavisa hai, na ki prAkRtabhASA ke kavi jaisA ki >
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'paumacariu' aura 'rAmacaritamAnasa' kucha loga samajhate haiM | apane mAnamarUpakameM vaha spaSTa karate haiM-- kavi mAnava kI mUla samasyA yaha hai ki prabhuke sAkSAt hRdaya meM vidyamAna hote hue bhI manuSya dIna-dukhI kyoM hai ? purANoMke samudrase vASpoMke rUpameM jo vicArarUpI jalasAghurUpI me rUpameM jamA ho gayA thA, vahI barasakara janamAnasa meM sthira hokara purAnA ho gyaa| RtrikI buddhi usameM avagAhana karatI hai, hRdaya Anamda se jallasita ho uThatA hai aura vahI kAvyarUpI saritA ke rUpa meM pravAhita ho uThatA hai, lokamata aura vaizmata ke donoM taToM ko chUtI huI usakI yaha rAmakAtrvarUpI saritA bahakara antameM rAmayajJa mahAsamudra meM jA milatI hai / aura isa prakAra kaviko kAvyayAtrA usake lie tIrthayAtrA hai| pahale kANDameM paramparA aura prAMtoMke ullekha ke bAda, rAmajanma ke uddezyoM para prakAza DAlatA hai| phira rAmabhakike saiddhAntika pratipAdanaka bAda ullekha hai ki dazaratha ke cAra putra hue| vizvAmitra anurodhapara dazara rAma-lakSmaNako yajJakI rakSA ke lie bheja dete haiM, vahAM rAma dhanuSayajJa meM bhAga lete haiM, aura sItAse unakA vivAha hotA hai / rAmako rAjagaddI denepara kaikeyI apane vara mA~ga letI hai, phalasvarUpa rAmako 14 varSoMkA banavAsa milatA hai| bharata nanihAla se lauTatA hai aura ayodhyA meM sannATA dekhakara hairAna ho uThatA hai / bAdameM asalI bAla mAlUma honepara vaha rAmako manAne jAtA hU~ / anta meM rAmakI caraNapAdukAe~ lekara vaha rAjakAja karane lagatA hai / jayanta ke prasaMgake bAda rAma vividha suniyoMse bheMTa karate hue Age bar3hate haiN| rAvaNa kI bahana sUrpaNakhA rAma-lakSmaName anucita prastAva rakhatI hai / lakSmaNa usake nAka-kAna kATa lete haiN| isa ghaTanA se unake virodhako sambhAvanA bar3ha jAtI hai| rAma sItAkA agnipraveza karA dete haiM, vahA~ kevala chAyA sotA raha jAtI hai| svayaMmRga ke chanase rAvaNa chAyA solAkA apaharaNa karatA hai| isase rAma dukhI hote haiM / zavarI unheM sugrIva se milane kI salAha detI hai| rAma bAlIkA vadhakara sugrIvako patnI tArA use dilavAte hai / sugrIva ke kahane para hanumAn sItAkA patA lagAte haiN| hanumAn sItAM bheMTa kara vApasa AtA hai / mandodarI rAvaNako samajhAtI hai| vibhopaNa apamAnita 2 17
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 pacamacariu hokara rAmase mila jAtA hai / anta meM rAvaNa muddhameM mArA jAtA hai aura rAma vibhISaNako rAjya sauMpakara ayodhyAke lie kUSa karate haiM / rAjyAbhiSekake bAda tulasokA kavi rAmarAjyakI prazaMsA karatA hai| bhakti aura jJAna ke vizleSaNake bAda kavi pUrvajanmoMkA ullekha karatA hai / anta meM kAkabhuzuNDI garur3ake praznoM kA uttara dete hue kahate hai ki saMsArakA sabase bar3A dukha garIbI hai aura sabase bar3A dharma ahiMsA hai| dusaroMkI nindA karanA sabase bar3A pApa hai| santa vaha hai jo dUmaroM ke lie dukha uThAye aura asanta vaha jo dUsaroMko dukha dene ke lie svayaM dukha uThAye / isa phala kathanake bAda rAmacarita mAnasa samApta hotA hai / kathAnaka paumacariu aura rAmacarita mAnasake kathAnakoMkI tulanAse yaha bAta sAmane AtI hai ki ekameM kula pAMca kANDa hai aura dUsarame 7 kANDa / ! 'mAnasa'ko mUlakathAkA vibhAjana AdirAmAyaNake anusAra sAta sopAnoM meM hai / 'cariu' meM sAta kANDakI kathAko pA~ca mAgoM meM vibhakta kiyA gayA hai / 'carita' kA vidyApara kANDa 'mAnasa' ke bAlakANDako kaSAko sameTa letA hai, donoM meM apanI-apanI paurANika rUr3hiyoM aura kAvya sambandhI mAnyatAoM ke nirvAha ke sAtha, pRSThabhUmi aura paramparAkA ullekha hai / thor3e-se parivartanake sAtha ayodhyA kANDa aura sundara kANDa bhI donoM meM lagabhaga samAna hai, lekina 'carisa' meM araNya aura kiSkindhA kANDa alagase nahIM hai, inakI ghaTanAeM usake ayodhyA kANDa aura sundara kANDameM A jAtI hai / mAnasake araNyakANDakI ghaTanAeM ( candranalAke apamAnase lekara jaTAyu-yuddha taka ) cariuke ayodhyA kANDameM haiN| sathA kiSkindhA kANDako ghaTanAe~ ( rAma-sugrIva milana, sItAkI khoja ityAdi ) cariuke sundara kANDameM haiN| vastutaH dekhA jAye to kiSkindhA kANDa aura araNya kANDakI ghaTanAeM eka dUsarese jur3I huI haiM, aura unheM eka kANDameM rakhA jA sakatA hai / svayambhUne donoMkA ekIkaraNa na karate hue ekako usake pUrva ke kANDameM jor3a diyA hai
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'paumacariu' aura 'rAmacaritamAnasa' aura dUsare ko usake bAda isa prakAra do kANDoMko saMkhyA kama ho gayI lekina rAma ke pravRttimUlaka aura udyamazIla caritrako donoM pradhAnatA dete haiN| rAmAyaNakA artha haiM, rAmakA ayana arthAt ceSTA yA vyApAra / tribhuvana svayambhU bhI apane pitAkI taraha rAmakathAko pavitra mAnatA hai / tulasIdAsa to Adi anta taka use 'kalimala samanI' kahate rahe haiM / tribhuvana svayambhUkA kahanA hai ki jo ise par3hatA aura sunatA hai usako Ayu aura puNya meM vRddhi hotI hai / tribhuvana svayambhU likhatA hai - "isa rAmakathArUpo kanyA ke sAta sargabAle sAta aMga hai, vaha cAhatA hai ki tIna ranoM ko dhAraNa karanevAlI usake bAzrayadAtA 'vindaha' kA manarUpI putra isa kanyAkA varaNa kare / " ho sakatA hai bindaikA caMcala mana dUsarI kathA - kanyAoM ko dekhakara lubhA rahA ho aura kavine usakA vitta AkarSita karane ke lie nayI kathA- kazyAkI racanA kI ho| apanI kamA-kanyA ke sAta aMga batAkara tribhuvanane yaha to saMketa kara hI diyA ki unheM usake sAta phANDoM ko jAnakArI thI / vanamArga 19 'mAnasa' meM rAmako vanayAtrAkA mArga AdirAmAyaNa ke anusAra hai| zrRMgaberapura se prayAga, yamunA pAra kara citrakUTa / bahA~se daNDakAraNya / RSyamUka parvata aura pampA sarovara mAlyavAn parvatapara sItA ke viyoga meM varSARtu kaattnaa| rAmakI senAkA sucela parvatapara jamAva, samudrapara setu bAMdhakara laMkA meM praveza | isake viparIta svayambhUke rAmako vanayAtrAkA mArga haiayodhyA se calakara gambhIra nadI pAra karanA / vahA~ dakSiNakI ora rAma prasthAna karate haiM, bIca meM bAkara bharata rAmase milate haiM, kavi usa sthAna kA nAma nahIM batAtA / vaha eka sarovarakA latAgRha thA / yahA~ tApasa vana, dhAnuSka vana aura bhIla bastI hote hue ve citrakUTa pahu~cate haiM, phira dazapura nagara meM praveza karate haiN| nalakUvara nagarase vindhyagirikI ora mur3ate haiM, narmadA aura vAsI pAra kara kaI nagaroMmeM se hokara daNDaka vanase kaca T
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita nadI pAra kara vaMzasthala meM praveza karate haiM / 'mAnasa' aura 'AdirAmAyaNa' meM citrakUTase lekara daNDakavana taka ke mArga kA ullekha nahIM hai| cariumeM ayodhyAse nikalakara rAma sIdhe gambhIra nadI pAra karate haiM, svayambhUkA gaMgA jaisI nadI pAra karanekA ullekha na karanA sacamuca vicAraNIya hai| lekina lakSmaNa ko zakti laganepara hanumAn jaba uttara bhAratakI ur3Ana mArate haiM, to usameM mamudra-malayaparvata -- kAvaMge, tuMgabhadrA, godAvarI, mahAnadI, vindhyAcala, narmadA, ujjaina, pAriyAtra, mAlava janapada, yamunA, gaMgA aura ayodhyAkA ullekha hai| isameM gambhIrakA ullekha nahIM hai| donoM paramparAoMke bhaugolika mArgoM kI khAse usa sAmAnya mArgakA patA lagAyA jA sakatA hai jisase rAmane vastutaH yAtrA kI thii| kyoMki paurANika atiraMjanAeM bhaugolika mArgakI vAstavikatAko nahIM jhuThalA sktii| abAntara prasaMga Adikavi aura svayambhUko rAmakathAkI tulanAse dUsarA tathya yaha ubharakara AtA hai ki mUlakathA meM donoM meM avAntara prasaMga jur3ata gaye hai| 'carita' meM aise avAntara prasaMga haiM : vibhinna vaMzoMkI utpatti, bharata bAhubali-AdhyAna, bhAmaNDala AkhyAna, madrabhUti aura bAlikhilya, yazra karNa aura siMhAdara, rAjA anansayorya, pavanaMjaya ArapAna, mahaNAvakA kapila muni, yakSanagarI, kulabhUSaNa aura deza-bhUpaNa muniyoMkA AkhyAna / mAnasameM aise AkhyAna haiM--zivapArvato AtyAna, kaMkayadeAke pratApabhAnu kI pUrvajanmakI kathA, niyAdarAja guha, kevaTa, bharadvAja, vAlmIki, agastya aura sutIkSNa RSiyoMse bheNtt| ahalyAkA uddhAra, jayanta prasaMga aura zabarI AkhyAna / ukta avAntara prasaMgoMkA uddezya mukhya kathAko agrasara yA gatizIla banAnA utanA nahIM hai ki jitanA apane matako prabhAvapUrNa abhivyakti denaa| jahA~ taka donoM kAvyoM samAna rUpase upalabdha caritroM kA prazna hai unake caritrakI mUlabhUta vizeSatAeM ki sImA taka surakSita haiM, zeSa parivartana apanI-apanI mAnyatAoM ke anumAra hai, vistAra bhayase yahA~ unakA ullekha
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'paumacarita' aura 'rAmacaritamAnasa' mahIM kiyA jA rahA hai / viziSTa pAtroM ke caritrako carcA bhI nahIM kI jA rahI hai kyoMki vaha tulanAtmaka adhyayanameM sahAyaka nahIM hai / dArzanika vicAra svayambhU aura tulasI donoM spaSTatApUrvaka aura Agrahake sAtha apane dArzanika vicAra prakaTa karate haiM. jainadarzanake anusAra saSTiko vyAkhyA karata hae vaha kahate haiM ki saMsAra jar3a aura cetanakA anAdi-nighana mizraNa hai| mizraNakI isa rAsAyanika prakriyAkA vizleSaNa nitAnta kaThina hai / tAttvika dRSTi se cetana AnandasvarUpa hai, parantu jahakamane usapara AvaraNa DAla rakhA hai isalie jIva dugNI hai, AramAeM aneka hai, pratyeka AtmA svayaM ke lie uttaradAyI hai| isa prakAra svayambha drutavAdI aura bahuAtmavAdI haiM / rAga cetanAse mukti pAneke lie yaha viveka vikasita karanA jarUrI hai ki jar3ase cetana alaga hai, isa vidhekako gItarAga-vijJAna kahate hai| cittakI zuddhi ke lie rAga ghetamAse virati honA jarUrI hai| parantu isake sAtha aura isIkI siddhike lie svayambhane tIrthaMkaroMkI vibhinna stutiyAM aura prArthanAeM likhI hai, zraddhAke atirekameM vaha tIrthakaroM ko bhagavAn triloka pitAmaha, triloka zobhAlakSmIkA AliMgana karanevAlA, yAhasika ki mAM-bApa mAna lete haiN| tulasIkA dArzanika.mata sUrya kI taraha spaSTa hai, kyoMki unakI kAmya cetanAko mUla preraNA hI bhakti cetanA hai / bhagavatprApti ke bajAya bhakti hI tulasIkA sAdhya hai| "saguNopAsaka mokSa na lehI tinha kahe rAmabhakti nija dehIM / " bhaksiko anubhUtikI nirantaratA bhI usakA eka guNa hai : "rAmacarita je sunatra apAhI __ rasa visesa lina jAnA nAhI" svayambhUke vItarAga vijJAnake lie virakti Avazyaka hai aura jinabhAta, virakti meM sahAyaka hai / tulasIke lie bhakti mukhya hai, virakti usameM sahAyaka hai| arthAt ekake lie bhakti viraktikA eka sAdhana hai jabaki
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita dusareke lie virakti bhaktikA / eka bAta aura, tulasI ke rAma samasta lIlAeM karate hue bhI, vyaktigata rUpase unameM taTastha haiM, jabaki svayambhUke rAma jIvanakI pravRtti yoMmeM sakriya bhAga lete hue bhI unameM Asakta hai, vaha isa Asaktiko nahIM chipAte / lekina jIvana ke antima kSaNoMmeM viraktiko apanA lete haiM / vastutaH isameM do bhinna dArzanika dRSTikoNoMko do bhinna pariNatiyA~ hai jo jIvanakI pUrNatA aura sArthakAtAke lie pravRtti aura nirvRttikA samucita samanvaya Avazyaka mAnatI haiN| caritakAvya-ghaTanAkAvya-mahAkAvya kAvya-prabandha kAyake mukhya do bheda haiM-caritakAvya aura ghaTanAkAkya / ghaTanAkAvyameM yadyapi ghaTanA mukhya hotI hai, parantu usameM varNanAtmakatA adhika rahatI hai| isalie kucha paNDita ghaTanAkAvyako nAtmaka mAnana meM haiN| yA pArata kAyama bhI hote hai| parantu usameM kisI paurANika yA laukika vyaktike paritakA eka kramameM varNana hotA hai| jahAM taka apanazameM upalabdha paritakAvyoMkA mambandha hai, ve adhikatara paurANika yA dhArmika vyaktiyoMke jovanavRttako AdhAra lekara calate haiN| caritakA vyake do bheda kiye jA sakate haiN| dhArmika carita. kAvya aura romAMcaka carita kAvya / parantu yaha vibhAjana bhI adhika Thosa nahIM hai / kyoMki caritakAvyameM bhI romAMcakatA rahatI hai, yIka isI prakAra romAMcakakAvyoM meM dhArmikatAkA puTa rahatA hai| zRMgAra aura zaurya kI pravRtti donoM meM rahatI hai| kucha hindI Alocaka, 'caritakAvya' ko parita kAvya aura ghaTanAkAvyako mahAkAvya mAnate haiN| 'rAmacaritamAnasa' aura 'padmAvata' ko mahAkAbya siddha karane ke lie, unheM ghaTanAkAnya mAnate haiM, adhaki ve vizuddha caritakAvya hai / mAna sake caritakAvya hone meM sandeha nahIM, parantu padmAvata bhI caritakAvyako koTimeM dhAtA hai / padmAvatameM mukhya-rU. parsa rasana manakA vaha carita baNita hai jA padmAvatI ke pAnase sambaddha hai| mere vicArameM caritakAmya bhI ghaTanAkAvya ho sakatA hai| mahAkAvmake C
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'paumacarita' aura 'rAmacaritamAnasa rI lie yaha jarUrI nahIM hai ki vaha ghaTanAkAmya ho hI / 'ghaTanA' mahAkAvyakI kasauTI nahIM, usake lie mahattattvakA mamAveza aura udAra dRSTikoNakI AvazyakatA hai| yadi 'mAnasa' 'pariu' aura 'padmAvata' meM mahatatva mora vyApaka udAratA hai, to ve caritakAvya hokara bhI mahAkAvya hai isake lie unheM ghaTanAkAvya siddha karane kI AvazyakatA nahIM | kyoMki paritakAvya mI mahAkAzya ho makate haiN| isameM sanneha nahIM ki apabhraMza caritakAvyoM kA vikAsa saMskRta puraNa kAvyoM se huaa| yaha bAta maMskRtama raviSeNake 'pana carita' aura 'strayambha' ke 'paumacariu' ke tulanAtmaka adhyayanase svataH spaSTa ho jAtI hai / idhara apabhraMzake kucha yubAtRka adhyetA apabhraMza kAnyake do bheda karane ke pakSa meM haiM-12) caritavAcya aura ( 2) kathAkAvya / parantu apabhraMza vyake svarUpa aura zilpako dekhate hA raDU vibhAjana ThIka mahoM / eka hI kavi apane vAvyako carisa bhI kahatA hai aura kathAkAvya bho| yaha kahanA bhI galata hai ki varitakAvyoM kA nAyaka pArmika vyakti hotA hai jabaki laukika kathAkAvyoMkA laukika puruSa / udAharaNa ke lie dhanapAlakA 'bhavisayattakahA' ko 'bhavisayata cariu' bhI kahA jA sakatA hai| usakA nAyaka bhatrisayatta 'sAmAnya laukika' vyakti nahIM hai, jaisA ki kucha loga samajhate haiM, laukika aura alokika vyaktiyoMkA carita citraNa karanA apabhraMza carita-kaviyoMkA uddezya bhI nahI hai / dUsarA udAharaNa hai "sirivAlacariu'kA / kahIM-kahIM usakA nAma 'sirivAlakahA' mI milatA hai| apabhraMzakAvya, vastutaH viziSTa prabandhakAvya haiM, jinheM mAsAnIse caritakAvya yA kathAkAvya kahA jA sakatA hai, kevala 'cariu' yA 'kayA' nAma ke AdhAra para unameM bheda karanA galata hai 1 svayambhU aura puSpayanta donoM apabhraMzase siddha kavi hai aura unhoMne apanI kathAko alaMkRta kathA kahA hai / yaha alaMkRta kathA vahI hai jo unake caritakAvyoM meM prayukta hai, rAmAyaNako ceSTA yA prayatna hI rAmAyaNa hai, Age calakara yahI amana sA ceSTA paurANika vyaktiyoM ke sAtha jur3akara 'cariina jAtI hai| yaha jarUrI hai ki ukta ceSTA laukika hI ho, vaha dhArmika bhI
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariu ho sakatI hai, jaise pAhilakA 'paumasirI cariu' / kahanekA abhiprAya yaha ki apabhraMza kaviyoMke ve caritakAvya aura kathAkAvyoMmeM vizeSa antara nahIM kiyA / ye kavi kabhI apane kAvyako AsthAnakakAvya bhI kahate hai, abhiprAya vahI hai / jahA~ taka 'prematattva' kI pracuratAkA sambandha hai, yaha caritakAyoMmeM bharapUra hai, parantu ve vizuddha premakAvya nahIM hai| kucha vizvavidyAlayoMke hindI vibhAgoMke antargata apabhraMza caritakAvyoM kA prabhAva hindI ke premAkhyAnaka kAvyoMpara khojA gayA hai jo sacamuca vicAraNIya hai, kyoMki premakAvya aura premAkhyAnaka kAvyoM meM maulika antara hai / premakAvya eka prakArase zrRMgAra kAvya hU~ jabaki premAkhyAnaka kAvya aisA laukika premAkhyAna hai jisake dvArA kavi laukika premake dvArA alokika premakA varNana karatA hai / hindI sUphI kaviyoMmeM rUr3ha premAkhyAnaka kAyoMpara apabhraM caritakAvyoM kA prabhAva khojanA bahuta bar3I aitihAsika bhUla hai ? lekina hindI meM apabhraMza sambandhI khoja, adhikatara isI prakAra kI aitihAsika bhUloMkI niSpati hai, jisapara gambhIratA se dhyAna denekI AvazyakatA hai / yugIna paristhitiyA~ 24 svayambhUkA samaya svadezI sAmantavAda kI sthApanAkA samaya hai, 711 IsavI meM muhammada bina kAsimakA sindhapara saphala AkramaNa ho cukA thA, aura unake DhAI sAla bAda lagabhaga muhammada gorI kI antima jItake sAtha gaMgAghATIse hindU sattA samApta ho cukI thii| lekina pUre apabhraMza sAhitya meM ina mahatvapUrNa ghaTanAoMkA AbhAsa taka nahIM hai| samAja aura dharmake kendra meM rAjya thA / zakti aura sattA puNyakA phala thA / sAmAjika viSamatAoM pariNatikI vyAkhyA puNyapAdake dvArA kI jAtI thI / 'kanyA' kA sthAna samAja meM nimna mAnA jAtA thA / vaha dUsareke gharakI zobhA bar3hAnevAlI thii| svayambhUke rAma bhI Adarza hai-"jo bhI rAjA huA haiM yA hogA, use duniyAke prati kaThora nahIM honA cAhie, nyAya se prajAkA pAlana karate hue yaha devatAoM, brAhmaNoM aura zramaNoM ko svayambhUke samaya vindhyATavI meM bhIloMko majabUta pIr3A na de / " svayaMvarako stiyA~ thiiN|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'paTamacarita' aura 'rAmacaritamAnasa' . . prathA thii| sabase bar3I bAta yaha thI ki usa samaya cIjoM meM milAvaTa hotI zrI / gulasIle sAta-ATha sau sAla pahale, svayambhUne likhA thA ki kaliyugameM dharma kSINa ho jAtA hai, isase spaSTa hai ki kaliyugakI dhAraNA saMsArake prati bhArata vAmiyoM ke nirAzAvAdI dRSTikoNakA pariNAma hai, usakA videzI AkrAntAoMse koI sambandha nhiiN| __jahA~ taka 'mAnasa' meM samakAlIna 'sAMskRtika citra' ke aMkanakA prazna hai, vaha spaSTa rUpasa ubharakara nahIM aataa| parantu dhyAnase dekhane para lagatA hai ki samUcA rAmacaritamAnasa yugake yathArthakI ho pratikriyA hai| unake anumAra vaMda virodhI hI nizAcara nahIM haiM, parantu jo dUsarekai dhana aura para DAkA DAlate haiM, Ar3I hai. mA~ bApalI sevA nahIM karate, ve bhI nizAcara hai / isa paribhASAke anusAra naitika AcaraNase bhraSTa pratyeka vyakti nizAcara hai| tulasI ke samaya AdhyAtmika zoSaNa kI pravRtti sabase adhika prabala zrI / kavi kahatA hai ki loga adhyAtmavAda aura advaitavAdakI carcA karate haiM, parantu do kaur3Ipara bUsaroM kI jAna lene para utArU ho jAte hai / tapasvI paisevAle hai, aura gRhaspa daridra hai / isakA artha yaha nahIM hai ki sulasIdAsa samAjavAdI aura pragatizIla the| vastuta: samAjameM naitika krAnti cAhate the, rAmake caritakA gAna unake isI uddezyakI pUrtikA sAhityika prayAsa thaa| inameM sandeha nahIM ki donoM kavi apane yugake natipha patanasa atyanta dukhI the| parantu eka jinakti dvArA samAja aura vyaktimeM naitika krAnti lAnA cAhatA hai jabaki dUsarA, rAmabhakti dvArA / donoM kavi samakrayAke mUlasvarUpako svIkAra karake calate hai ? kathAke ganimeM caritra-niSaNa aura naitika mUlyoMko mahasva donona diyA hai| svayambhU sItAke niminakA ullekha tI karate hai, parantu sItAke svAbhimAnako AMca nahIM Ane dete| 'mAnasa' kI sItAke nirvAsanakA vipaya svayaM tulasIdAma pI jAte haiN| kula milAkara donoM kaviyoM kA uddezya eka AvAramUlaka Astika cetanAko pratikSA karanA rahA hai / -devendrakumAra jaina
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukrama pahalI sandhi 4-24 RSabha jinakI vandanA, munijanakI vandanA, AcArya-vandanA, caubIsa tIrthaMkaroMkI bandanA, rAmakathA-nadI kA rUpaka, kapAkI paramparA, kavikA saMkalpa aura AtmalaghutA, sajjana-durjana varNana, magadha dezakA varNana, rAjA zreNikakA varNana, vipulAcalapara mahAvIrake samavazaraNakA Agamana, rAjA zreNikakA sadalabala samavazaraNa ke lie prasthAna, aMgika dvArA mahAvIrako bandanA, rAmakathA ke sambandhameM zreNikakA prazna, mautama dvArA tIna loka aura kulagharoMkA varNana, devAMganAoMkA majhadevIkI sevA ke lie Agamana, solaha sapanoM kA ullekha, RSabha jinakA janma / dUsarI sandhi 26-44 indra dvArA navajAta jinake abhiSekake lie prasthAna, kAlAoMke pradarzana ke sAtha jinakA abhiSeka, indrakA bhagavAnko alaMkAra pahanAnA, indra dvArA jinakI stuti, jinakA lAlana-pAlana, zikSA-dIkSA, karmabhUmikA Arambha, RSabhako gRhasthI meM magna dekhakara indrakI ghintA, nIlAMjanAkA abhinaya aura mRtyu, jinakA virakta honA, laukAntika devoMkA AnA aura jinakI dIkSA, jinakI tapasyAkA varNana, dUsare sAdhanoMkA patana aura sAkAsabANI, kaccha-mahAphacchakA jinake pAsa AnA, dharaNendrakA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukrama Akara unheM samajhAnA aura bhUmi dekara didA karanA, jinako AhArayAtrA aura janatA dvArA upahAra diyA jAnA, kaura rANIvarNaM / zreyAMsA tIsarI sandhi jinakA purimatAlapura meM praveza, udyAnakA varNana, zukladhyAna aura kevalajJAnakI utpatti, prAtihAyakA ullekha samavazaraNakI racanA, indrakA Agamana, devanikAyoMkA ullekha airAvatakA varNana, indra ke vaibhavakA varNana, devoMkA yAna chor3akara samavazaraNa meM praveza, indra dvArA jinakI stuti, rAjA pabhasenakA samayazaraNa meM AnA, sAmUhika dIkSA aura divyadhvani sAta tatvoMkA nikaraNa, jinakA vihAra aura bharatakI vijayayAtrA / + " , bharatakA jinase pAhubaliko siddhina milane kA bharata dvArA kSamA-yAcanA aura bAhubaliko upatti / . 44-60 cauthI sandhi 60-76 1 bharatake cakrakA ayodhyA meM praveza, mantriyoM dvArA isake kAraNakA nivedana dUtakA bAhubaliye nivedana uttejanApUrNa vivAda, lauTakara dUtoM dvArA prativedana, bharata dvArA yuddhakI ghoSaNA, argefast sainika taiyArI, mantriyoM dvArA bIcabacAva aura dvandva yuddhakA prastAva, dRSTiyuddha meM bharatakI hAra, jalayuddha aura usameM bharata kI hAra, mallayuddha meM bharatakA hAranA, bharatakA bAhubaliyara cakra pheMkanA, cakrakA bAhubalike vazameM yA jAnA, kumArakA nirveda kumAra dvArA dIkSA grahaNa, unakI sAdhanAkA varNana, P bharatakA kailAsapara RSabhajinakI vandanA ke lie jAnA, kAraNa pUchatA, kevalajJAnako
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 paumacariu pA~cavIM sandhi 76-94 ikSvAkukulakA ullekha, ajita jinakA saMkSipta varNana, sagara cakravartIkA varNana, usakA sahasrAkSako kanyAse vivAha, sahasrAkSa kI meM vAhanapara car3hAI, usake putra toyadavAinakA palAyana, usakA ajitanAthake samavazaraNameM jAnA aura dIkSA lenA, mahArAkSasakA laMkAnareza bananA, sagarake putroMkI kailAsayAtrA aura hAI khodanA, dharaNendrake prakopameM usakA bhasma honA, sagarakI birakti, sagara dvArA dIkSAgrahaNa, mahArAkSasake putra devarAkSasakA jalavihAra, zramaNasaMghakA AnA aura usakA dhandanA ke lie jAnA, mahArAkSasakI rAkSasasenA, devarAkSasakA gaddI para baiThanA / chaThI sandhi 94-114 " uttarAdhikAriyoMkI lambI sUcI antima rAjA kIrti balakA hogA, usake sAle zrIkaNThakA apanA senAkA AkramaNa, kamalAkA bIcabacAva aura sandhi, zrIkaNThakA vAnaradvIpama~ rahane kA nizcaya, vAnaradvIpameM praveza, bAnaradvIpakA varNana, vayakaMNThakI utpatti, zrIkaNThako virakti aura jinadIkSA, navamI pIr3hImeM rAjA amaraprabhakA honA, usakA vAnaroMpara prakopa, mantriyoMke samajhAnepara kuladhvajAmeM vAnaroMkA aMkana saDikeza dvArA cAnarakA vadha, vAnarakA udadhikumAra deva bananA aura badalA lenA, sabakA jinamunike pAsa jAnA, dharma-adharma varNana ora pUrva-bhava kathana, taDitkezakI jinadIkSA | sAtabI sandhi 114-128 kumAra kiSkindha aura andhakakA svayaMvarameM jAnA, Adityanagarako zrImAlAkA svayaMvara meM AnA, kiSkindhakA varaNa,
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukrama vidyAdharoMkA bAnaravaMziyoMpara AkramaNa, andhaka dvArA vijayasiMhako hatyA, usakA vadhUsahita nagara meM praveza aura vidyAdharoMkA AkramaNa, tumulayuddha, andhakakI mucrchA aura bhAIkA vilApa pAtAlalaMkA meM praveza, bAnaroMkA patana, kiSkindhAkA madhuparvatapara apane nAmase nagara basAnA, madhuparvatakA varNana, sukeza ke putroMkI kiSkindha nagara jAne ko taiyArI, mAlikI laMkA vApasa leneko pratijJA, laMkApara abhiyAna, yuddha meM mAlikI vijaya / 29 AThavI sandhi 130-142 mAlikA rAjya vistAra, indra vidyAdharakI bar3hatI, donoMmeM saMgharSa, dautya sambandhakA asaphala prastAva yuddhakA sUtrapAta, vidyAyuddha aura mAlikA pAna, candra dvArA mAlikI senAkA pIchA karanA, indrakA rathanapura nagara meM praveza, rAjyavistAra | nauSI sandhi 142 - 158 t mAlike putra ratnAzratrakA kaMkazI se vivAha, svapnadarzana aura usakA phala, rAtraNakA janma rAvaNakA nomukhayAlA hAra pahananA, makA vaivaNa ke vairakI yAda karAnA rAvaNakI pratijJA aura vidyA siddha karanA, yakSakA upadrava, mAyA pradarzana, vidyAkI prApti aura ghara lauTanA / dasavIM sandhi 158-170 rAvaNa dvArA candrahAsa khaDgako siddhi, sumeru pakI vandanA, mArI aura mandodarI kA Agamana, rAtraNakA lauTanA, mandodarIkA rUpa citraNa, vivAhakA prastAva aura vivAha, rAvaNa dvArA gandhakumAriyoM kA uddhAra, unase vivAha, dUsare bhAiyoMke vivAha,
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ enariu kumbhakA upadrava karanA aura vaizravaNake dUtakA AnA, itakA apamAna aura abhiyAna, vaiatraya aura rAvaNa meM bhir3anta mAyAkA pradarzana, laMkApara rAvaNa kI vijaya | gyArahavIM sandhi 172-1 rAvaNakI puSpakavimAnase yAtrA jina-mandiroMkA dUrase varNana, hariSeNakA AkhyAna, sammeda zikharako yAtrA, trijagabhUSaNa ko vaza meM karanA, rAvaNakI hasti-krIr3A, bhaTa dvArA yamayAtanAkA varNana, yamakI nagarIpara AkramaNa, yamapurIkA varNana ora bandiyoMkI mukti, yama aura usake senAniyAM se yuddha, yuddha meM yamako parAjaya, rAvaNakA laMkAko prasthAna, AkAzase samudrakI zobhAkA varNana | bArahavIM sandhi 188-20 P mantripariSad, rAvaNakA parAmarza, rAjaNakA bAlike prati roSa candranakhAkA apaharaNa, rAvaNakA Akroza, mandodarI ko samajhAnA, rAvaNake dUtakI bAlise vArtA dUtakA ruSTa hokara loTanA, abhiyAna, indra kA prastAva, vidyA-yuddha, rAvaNako hAra, bAli dvArA dIkSA grahaNa aura sugrIvakA rAvaNase vaivAhika sambandha, sahasragatiko virahavedanA aura usakA pratizodhakA saMkalpa | terahavIM sandhi 202 - 21 rAvaNakI bAlike prati AzaMkA, kailAsayAtrA aura bAlipara upasarga, kailAsapara isakI halacala, dharaNendrakA upasargako TAlanA, isakI pratikriyA aura antaHpura dvArA kSamA-prArthanA rAvaNa dvArA bAlikI stuti, jinamandiroMkI bandanA, rAvaNakA prasthAna, laradUSaNa dvArA usakA svAgata, nizAkA varNana | P
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhanukama caudahavIM sandhi 218-232 prabhAtakA varNana, vasantakA varNana, ravA nadIkA varNana, rAvaNa aura sahasakiraNako revAmeM jalakroDA, jalakrIDAkA varNana, rAvaNa dvArA jinarAjA, pUjAmeM vighna, revAke pravAhakA varNana, rAvaNakA prakopa, jalayantroMkA zliSTa varNana, yuddhako tayArI / pandavI sandhi yuddhakA varNana, devatAoM kI AlocanA, sahasrakiraNa kA patana, usake pitA dvArA kSamAkI yojanA, sahasakiraNa kI mukti aura jina-dIkSA, magadhako ora prasthAna, pUrvo janapadoMpara vijaya, punaH kalAsakI ora, nalakUbarakA yantrokaraNa, uparammAkA rAvaNase guptaprema, nalakUbara narezakA patana, kSamAdAna aura prasthAna / solahavIM sandhi 248-266 indra ke mantrimaNDala meM gupta mantraNA, rAvaNakI dinacaryAkA varNana, indrase usako tulanA, sandhike prastAvakA nizcaya, mantriyoM meM parAmarza, citrAMga dUtakA prasthAna, nAradase sUcanA pAkara rAvaNakI tatparatA, dUtakI bAta-cIta, indra kI zakti aura prabhAvake ullekha ke mAtha sandhikA prastAva, indra jIta dvArA sandhikI zarta, yuddhako ghunautI, dUtakA indrase prativedana / satrahavIM sandhi 266-288 yuddhakA prArambha, vyUhakI racanA, yuddhakA varNana, indrakA patana, indrakA bando bananA, sahasrArake anurodhapara indrakI mukti, rAvaNako sandhikI zarta /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 paumacariu aThArahavIM sandhi 288-302 mandarAcalakI pradakSiNA, anantarathakI kevalajJAnakI utpatti, rAjaparijJAnA aMjanAme sagAI, kumArakI kAmavedenA, mitrako sAntvanA, donoMkA Adityanagara pahu~canA aura kumArakA ruSTa honA, vivAha aura parityAga, kumArakA yuddhake lie prasthAna, mAnasarovarapara DerA cIke viyogase premakA uneka cupa-cApa Akara aMjanA ekAnta bheMTa | r , unnIsavIM sandhi 302-364 milanakA pratIka cihna dekara kumArakA prasthAna, mAsa dvArA aMjanApara lAMchana ghara se niSkAsana, pitA ghara pahu~canA, pahu~canA, pitAkA tiraskAra, aMjanAkA jillApa, munivarase bheMTa, unakI sAntavanA, siMhakA AnA aura deva dvArA unako rakSA, hanumAnkA janma, pratisUryakA aMjanAko le jAnA, hanumAnukA gilApara giranA, pavanakumAra kA yuddha se loTanA aura vizapa panakI unmatta avasthA, pavanakA gupta saMnyAsa, usakI khoja, usakA patA lagAnA, hanurudvIpako prasthAna | 1 J bIsavIM sandhi 324-339 hanumAnakA yauvana meM praveza, hanumAn aura pavanameM vivAda hanumAnakA rAvaNa dvArA svAgata, varuNa kI taiyArI, tumulayuddha RNakA patana, antaHpurakI mukti, varuNa kI kanyA rAvaNakA vivAha, hanumAn AdikA sasammAna vidA 1
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariu [ bhAga 1] -- - - --- - - - - - - - - - - - - - -
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ karAya -sayambhUeva - kiu paumacariu NamA -kamala-komala-majahara vara-bala-kanti sohilaM / sahasna pAma -kamalaM sasurAsura-dhandiyaM sirasA // 1 // dIhara-samAsa-pAsa sar3a-darda adhya- kesaghaviyaM / vuha - mayara - pIyarasaM vayambhukampalaM jaya // 2 // pahiMkaDa jayakAreMvi prm-mugi| jhuNi jAha~ aNiTriya ratidiNu / kha khazuSi jAha~Na vicala muNi vayaNeM jA simta bhUmi // 1 // jiNu hiyaeN na phiTai eku Nu // 11 // mnnu| maNu maggar3a jAe~ moksa-gamaNu // 3 // gamaNu vi ja ima jammaNu maraNu // 4 // suNivara je chaggA jiNavarahU~ // 5 // paru keva kukku jeM pariSaNoM // 6 // tiNa-samaya gAhiM laDDu Nasya riNu // 7 // bhava- rahiya dhamma-saMjama - sahiya // 8 // maraNu vi kaha hoi suNIvara hU~ / jiNavara meM chIma mANa parahoM / parivaNumaneM maNDi jehiM vinnu| riNu kema hoi bhava-bhaga-radi / ghasA je kAya-vAma-saNeM jiddhiriya je kAma koha-duNNaya-sasthi / se eka-mayeNa sa maM su eNNa vandima guru paramAyariya 29 //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavirAja-svayambhUdeva-kRta padAcarita jo navakamaloMkI komala sundara aura atyanta saghana kAntikI taraha zobhita hai aura jo sura tathA asuroMke dvArA vandita hai, aise RSabha bhagavAnke caraNakamaloMko zirase |namana kro||1|| jisameM lambe-lambe samAsoMke mRNAla haiM, jisameM zabdarUpI dala hai, jo artharUpI parAgase paripUrNa hai, aura jisakA budhajana rUpI bhramara rasapAna karate haiM, svayambhUkA aisA kAvyarUpI kamala jayazIla ho ||2|| pahale, paramamunikA jaya karatA hU~ jina paramamunika siddhAnta-vANI muniyoMke mukha meM rahatI hai, aura jinakI dhvani rAta-dina nissIma rahatI hai / kabhI samApta nahIM hotI ), jinake hRdayase jinendra bhagavAn' eka kSaNake lie alaga nahIM hote| eka kSaNake lie bhI jinakA mana vicalita nahIM hotA, mana bhI aisA ki jo mokSa gamanakI yAcanA karatA hai, gamana bhI aisA ki jisameM janma aura maraNa nahIM hai / mRtyu bhI munivaroMkI kahA~ hotI hai, una munivaroMkI, jo jinavarakI sevAmeM lage hue haiN| jinavara bhI ve, jo dUsaroMkA mAna le lete haiM (arthAt jinake sammukha kisIkA mAna nahIM ThaharatA), jo parijanoMke pAsa bhI para ke samAna jAte haiM (ataH unake lie na to koI para hai, aura na sva ), jo svajanoMko apane meM tRNake samAna samajhate haiM, jinake pAsa narakakA RNa tinakeke barAbara bhI nahIM hai| jo saMsArake bhayase rahita hai, unheM bhaya ho bhI kaise sakatA hai| ve bhayase rahita aura dharma evaM saMyamase sahita haiM // 18 // ghattA-jo mana-vacana aura kAyase kapaTa rahita haiM, jo kAma aura krodhake pApase tara cuke haiM, aise paramAcArya guruoMko svayambhadeva (kavi) ekamanase baMdanA karatA hai / /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDhamo saMdhi vihumaNalamANa-khambhu guru puNu prArambhiya rAmakaha parameTTi paveppiNu / Arisu jopappiSu // 1 // paNavepiNu bhaai-mhaaraahoN| saMsAra-samuttArAhoM // 3 // paNavaipigu ajiy-jinnesrhoN| dujaya-kandappa-dapa-harahoM // 2 // paNavepiNu sNmvmaamiyhaaN| tahalo-sihara-pura-gAmiyahA~ // 1 // paNavespiNa ahiNAdaNa jinnhoN| kammaTTa-duTu-riu-NijigahoM // 3 // papavevi sumi-tisthaarhoN| kya-pa-mahAdumbara-dharahoM // 5 // paNavepiNu pdmpi-jinnho| sohiya-bhava-pharakha-dukkha-riNahoM 116 // paNaveppiNu survr-saaraaho| jiSNavarahoM supAsa-bhatArAhoM // 7 // paNavegpiNu dhmdssph-guruhiiN| bhatriyAyA-saDaNa-kappataruho // 8 // papaveSpiNu pussynt-munniheN| surabhavAgucchaliya-digva jhuNiheM // 9 // paNavepiNu siiyl-pukmho| kallANa-prANa-gANugamahoM // 10 // paNaveppiNu sena saahivhaaN| bhaccanta-mahanta-patta-sivahIM // 11 // paNadheSipaNu vaalupuj-munnihaiN| vipphuriya-gANa-cUDAmaNiheM / / 12 / / eNaveppiNa viml-mhaarisih| saMdarisiya-paramAgama-disiha // 13 // paNappizu maalgaaraahoN| sANantahoM dhamma-mahArAhoM // 14 // paNavepi snti-kunthu-bhr| tiNi mi tiaNa-paramesara haiM // 15 //
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahalI sandhi tribhuvanake lie AdhAra stambha parameSThI guruko namana kara tathA zAkhoMkA avagAhana kara kavike dvArA rAmakathA prArambha kI jAtI hai| [1] saMsArarUpI samudrase tAranevAle Adi bhaTTAraka RSabha jinako praNAma karatA huuN| durjeya kAmakA darpa haranevAle ajita jinezvarako praNAma karatA huuN| triloka zikharapara sthita mokSapura jAnevAle sambhava svAmIko praNAma karatA hU~| ATha karmarUpI duSTa zatruoMko jItanevAle abhinandana jinako namaskAra karatA huuN| mahA kaThina pA~ca mahAtratoMko dhAraNa karanevAle sumati tIrthakarako praNAma karatA hU~ / saMsArake lAkha-lAkha duHkhoMke RNakA zodhana karanevAle pamaprabhu jinako praNAma karatA huuN| suravaroMmeM zreSTha, AdaraNIya supArzvako praNAma karatA hU~ / bhavya janarUpI pakSiyoMke lie kalpataruke samAna candrapramu guruko praNAma karatA huuN| jinakI dhvani svargalokataka uchalakara jAtI hai, aise puSpadanta. muniko praNAma karatA huuN| kalyANa dhyAna aura jJAnake udgama svarUpa, aSTa zItalanAthako praNAma karatA huuN| atyanta mahAn mokSa prApta karanevAle zreyAnsAdhipako praNAma karatA huuN| jinakA kevalajJAnarUpI cUr3AmaNi camaka rahA hai aise vAsupUjya muniko praNAma karatA huuN| paramAgamoMkA dizAbodha denevAle vimala mahARSiko praNAma karatA huuN| kalyANake AgAra anantanAtha sahita AdaraNIya dharmanAthako praNAma karatA huuN| zAntinAtha, kunthunAtha aura arahanAthako praNAma karatA hU~ jo tInoM hI tInoM lokoMke paramezvara haiN|
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDamacariTha paNavevi mhil-tispkrhoN|| ptailoka-mahArisi-kulaharahoM // 16 // paNaveppiNu munnisushcy-nigaa| devAsura-kinA-parahita eNavecpiNu gmi-nnemiisrh| puNu pAsa-vIra-tisthakkaraha~ // 18 // pattA iya cauvIsa vi parama-miNa eNaveppiNu maaveN| puNu mApANau pAyami rAmAyaNa-kAveM // 39 // padamANa-muha-kuhara-viNiggaya / rAmakahA-gaha eha kamAgaya // 3 // bhktr-vaas-bkoh-mnnohr| su-alakAra-chanda-macchohara / / dIda-samAsa-pavAhAvaSTiya / sakSama-pAyaya-puliNAsatiSa // // desImAmA-maya-taDajala / kavi dukkara-SaNa-sara-sihAyaka na msy-vhl-kskoddaannidvip| bhAsAsama-samataha-pariTina // 5 // era rAmakaha-sari sohntii| gaNahara-devahiM diTTa pahantI // 3 // para inmbhuu-aayrieN| puNu bhammeNa guNArieM // 7 // puza pahaveM sNsaaraaraaeN| kitihareNa aNucaravAeM // 8 // puNu rvisennaariy-psaaeN| buddhie~ bhavagAhiya karAeM // 2 // puminni-mnni-gmbh-sNbhuueN| mAsyaeva-rUpa-aNurAe~ // 10 // bhai-taNueNa piihr-gseN| vivara-NAseM paviralandanIM // 1 // ghasA Nimmala-puNNa-pavitta-kaha- kisaNu bhAvappA / jema samANimantae~Na ghira kitti viDhappaha // 19
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAmo saMdhi triloka mahARSiyoMke kulako dhAraNa karanevAle mali tIrthakara ko praNAma karatA huuN| deva aura asura jinakI pradakSiNA dete haiM aise munisuvratako maiM praNAma karatA huuN| nami aura nemi, tathA pArtha aura mahAvIra tIthaMkaroMko maiM praNAma karata, hU~ // 1-18 // - dhattA- isa prakAra caubIsa parama jina tIrthakaroMkI bhASapUrvaka vandanA kara maiM svayaMko rAmAyaNa kAnyake dvArA pragaTa karatA hU~ // 19 // [2] vardhamAna ( tIrtha kara mahAvIra ) ke mukharUpI parvatase nikalakara, yaha rAmakathArUpI nadI kamase calI A rahI hai, jo amaroMke vistArake jalasamUhase sundara hai, jo sundara alaMkAra aura chandarUpoM mAsyAko kAraNa karatI hai, vo vIrSa samAsoMke pravAhase kuTila hai, jo saMskRtaprAkRta rUpI kinAroMse aMkita hai, jisake donoM vaTa dezIbhASAse ujjvala haiM, kahIM kahIM kaThora aura dhana zabdoMkI caTTAne hai, arthokI pracura taraMgoMse nissIma hai, aura jo AzvAsakoM (soM) rUpI tIrthose pratiSThita hai| zobhita rAmakathA rUpI isa nadIko gaNadhara devoMne bahate hue dekhaa| bAdameM AcArya indrabhUtine, phira guNoMse vibhUSita dharmAcArya ne| phira, saMsArase viraka prabhavAcArya ne / phira anuttaraSAmmI kIrtidhara ne / tadanansara AcArya raviSeNake prasAdase kavirAjane isakA apanI buddhise avagAhana kiyaa| svayambhU mA~ palinIke gamase jnmaa| pitA bhAratadevake rUpake lie usake manameM atyanta anurAga thaa| atyanta duSalA, lambA zarIra, cipaTI nAka, aura dUra-dUra dA~ta // 1-11 // ghatA-nirmala aura puNyase pavitra kathAkA kIrtana kiyA jAtA hai, jisako samApta karanese sthira kIrti prApta hotI hai||12||
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMjamacarita buhayaNa sayambhu para viNNavaha / maha paripau aNu NAhiM kukaha // 1 // bAyaraNu kayAvi Na jaanniyu| u vitti-sulu kvANiyau ||2|| Nau pazcAhAraho tatti kiya / NaDa saMdhi upari buddhi thiya // 3 // gAu Nisubhau sasa vittiyaja / chanvihara samAsa-paDasiyau // 4 // chakAraya dasa tayAra Na suya / bosovasagga paccaya baDhya ||5|| Na balAvala dhAu nniyaay-gnnu| u linu upAi dhakku vayaNu / / 6 / / Na NisuNiu pnyc-mhaay-knch| u marahu geu lakSaNu vi satru / / 73 pAu bujmiu pikala-parathAru / Nau mammaha-daNDi-alavAra 10 // basAu to vi NaDa pariharami / pari rahAbaddha kambu kAmi ||2|| sAmaNNa mAsa chuDu saavdu| chuddha Agama-jutti kA vi ghaDau / // 10 // zuddha hontu suhaakhiy-vynnaaii| gAmilla-bhAsa-pariharaNAI // 11 // prahu sajjapA-koyahA~ kiu viNau ! aM abuhu padarisiDa aSapaNaDa' ||12|| ai ema virUsaha ko vi khalu / tahoM hatthuratharikara leu chalu // 13 // ghasA pisuNe kiM namariyaNa kiM chaga-candu mahAgaNa jasu ko vi Na haccadda / kampantu vi muccai // 14 // [4] abahathevi khasyaNu Nizva presu| pahilau Niru vANami magahadesu // 3 // jAhiM paka-kalameM kamasiNi zisaNNa / bhalahanta saraNi thera va visaNNa // 2 // jAhiM suya-pantiu suprittttiyaau| para vasiri-maragaya-kaNThiyAu / / 3 / / jahiM ugchu-paNa pvnnaahyaaii| kampanti va polaNa-bhaya-gayA // 4 // ahiM gandaNavaNaI mnnohraaii| Naccanti ke cala-pallava-karAI // 5 //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ padamo saMdhi [3] budhajano, yaha svayambhU kavi ApalogoMse nivedana karatA hai ki mere samAna dUsarA koI kukavi nahIM hai / kabhI bhI maiMne vyAkaraNako na jAnA, na hI vRttiyoM aura sUtroMkI vyAkhyA kii| pratyAhAroM meM bhI maiMne santoSa prApta nahIM kiyA ! saMdhiyoMke Upara merI buddhi sthira nhiiN| sAta vibhaktiyA~ bhI nahIM sunI, aura na chaha prakArako samAsa-pravRttiyA~ hI / chaha kAraka aura dasa lakAra nahIM sune / bIsa upasarga aura bahuta-se pratyaya bhI nahIM sune / balAbala dhAtu aura nipAtagaNa, liMga, ugAdi vAkya aura vacana bhI nahIM sune / pA~ca mahAkAvya nahIM sune, aura na bharatakA saba lakSaNoMse yukta geya sunA 1 piMgala zAstra ke prastArako nahIM smjhaa| aura na daMDI aura bhAmahake alaMkAra bhii| to bhI maiM apanA vyavasAya nahIM chor3a gA, balki rahAbaddha zailImeM kAvya racanA karatA hU~ | saMprApta sAmAnya bhASAmeM koI Agama yuktiko gar3hatA huuN| prAmya bhASAke prayogoMse rahita merI bhASA subhASita ho / maiMne yaha vinaya sabana logoMse hI kI hai aura apanA ajJAna pradarzita kiyA hai| yadi itanepara bhI koI duSTa rUThatA hai to usake chalako maiM hAtha uThAkara letA hU~ // 1-13|| ___ pattA-usa duSTako abhyarthanAse bhI kyA lAbha, jise koI bhI acchA nahIM lagatA? kyA kA~payA huA pUrNimAkA candramA mahAmahaNase baca pAtA hai / // 14 // [4] samasta khalajanoMkI upekSAkara, pahale maiM magadha dezakA varNana karatA huuN| jahA~ kamalinI pake hue dhAnya meM aisI sthita hai, jo mAno sUryako nahIM pA sakaneke kAraNa vRddhAkI taraha udAsIna hai ? jahA~ caiThI huI totoMkI paMkti aisI lagatI hai mAno banalakSmIkA pannoMkA kaNThA ho / jahA~ havAse hilate hue IkhoM ke kheta aise lagate haiM jaise pere jAneke Darase kA~pa rahe ho / jahA~ sundara nandana vana, apane ghazcala pallava rUpI hAtha se aise
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDhamAcArada kAhi kAdima-ghayaNa daahimaaii| Namanti tAI NaM kai-muSA // 3 // jahi-mahuyara pantiu sundarADa / keyai-kesara-sya-dhUsarAu // 7 // jahiM dakSA-makhana pariyanti / puNu panthiyarasa-salilaI piynti||8|| pattA sAhitaM paNa rAyagihu dhaNa-kapAya-samiddhata / NaM pihivie~ Nava-jocaNae~ sire seharu Aija // 5 // cau-goDara-ghau-pApAravandha / hasaipa musAhala-vaSala dantu // 1 // pabaha ra mrupaay-dhp-krnn| dharaha Nivasantau gaeNa-maNu // 2 // dhUlagga-migNa devuk-sihruu| Na pa pArAvaya-sara-gahiru // 2 // ghummadapa gae~ hiM maya-bhimbhahadi / iha va turanahiM camakehiM // 4 // hAI pa sasikamta-jaloharohiM / paNavaha va hAra-mehala-bharehiM // 5 / / pAkhalA va peDara-Niyahaehi / visphurada va kuzaka-jayakaehiM // 5 // kilikikA va sadhvajaNucchaveNa / gama va mukha-megI-sveNa | gAyai baalaassinni-mucchnnehi| puraSada va ghaNNa-dha- hiM // 8 // ghattA pivaDiya-paNe hi phophpha hiM truh-sugnnaasoN| aNa-calaNagga-vimarieNNa mahi raGgiya meM // 1 //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDamo saMdhi lagate haiM mAno nAca rahe hoN| jahA~ khule hue mukhoMke dAdima aise lagate haiM jaise vAnaroMke mukha ho / jahA~ ketakIke parAga-rajase dhUsarita madhukaroMkI paMktiyA~ sundara jAna par3atI haiN| jahA~ drAkSAoMke maNDapa jharate rahate haiM, pathika jinase rasarUpI jalakA pAna karate haiN||1-8 ___ ghatA-usameM dhana aura sonese samRddha rAjagRha nAmakA nagara hai, jo aisA lagatA hai jaise navayauvanA pRthvIke zirapara cUr3AmaNi bA~dha diyA gayA ho // 9 // [5] cAra gopura aura cAra parakoToMse yukta tathA motiyoMke sapheda dAMtoMvAlA vaha nagara aisA jAna par3atA hai jaise haMsa rahA ho / havAmeM par3hatI huI bajArUpI hatheliyosa aisA lagatA hai jaise nAca rahA hai, girate hue AkAzamArgako jaise dhAraNa kara rahA ho ? jinake zikharoMmeM trizala lage hue haiM, aise mandiroM tathA kabUtaroMke zabdoMse gambhIra jo aisA lagavA hai jaise kala-kala kara rahA ho| madavihala hAthiyoMse aisA lagatA hai jaise ghUma rahA ho, caMcala ghor3oMse aisA lagatA hai jaise ur3a rahA ho, candrakAnta maNiko jaladhArAoMse aisA lagatA hai jaise nahA rahA ho, hAra aura mekhalAoMse paripUrNa aisA lagatA hai jaise praNAma kara rahA ho, nUpurakI zrRMkhalAoMse aisA lagatA hai jaise skhalita ho rahA ho, kuMDaloMke jor3oMse aisA lagatA hai jaise camaka rahA ho / sArvajanika utsavoMse aisA lagatA hai ki jaise kilakAriyA~ bhara rahA ho, mRdaMga aura bherIke zabdoMse aisA lagatA hai jaise garjana kara rahA ho, pAla yINAoMkI mUrcchanAoMse aisA lagatA hai jaise gA rahA hai, dhAnya aura dhanase aisA lagatA hai jaise 'nagara pramukha' ho||1-daa ghattA-gire hue pAnake pattoM, supAr3iyoM tathA logoMke pairoMke agrabhAgase kuSale gaye cUneke samUhase usakI dharatI lAla +b
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDamacarita [1] tahiM seNiDa NAma nny-nnivaasu| uvamijjaha paravai kavaNu tAsu // 1 // kiM tiNayaNu NaM visama-cakchu / kiM sasaharu Na pa eka-pakkhu // 21 // ki diNayaha NaM NaM dhnn-siilu| ki hariNaM kama-muzraNa-lIla // 3 // ki kumAra gaM gaM Nica-masu / ke giri Na NaM vavasAya-casu // // kiM sAyara Na NaM khaar-nniiru| kiM vambhahu NaM NaM haya-sarIru // 5 // kiM kaNivai NaM Na kUra-bhAu / ki mArau NaM NaM cala sahAu // 6 // kiM mahumahu NaM paM kuddhila-vakku / kiM suravaha gaMNa sahasa-bhakkhu // 7 // aNuharaha puNu vi jai sojja taasu| cAmadhu va dAhiNa-bhaddha jAsu // 8 // pattA tAva surAsura-vAhaNe hiM gayaNaGgaNa chaaidd| vIra-jiNindahI samasaraNu viulahari parAija // 1|| [ ] paramesaru prichm-jinnvrindu| caraNa cAliya mahiharinnu // 1 // NANujjalu ghau-kahalANa-piNDa / ghau-kamma-dahaNu kali-kASTha-daNDa // 2 // cautIsAtisaya-visun-gattu / bhuvaNa taya-vallahu dhavala-chattu // 3 // pApaNArahakamalAyasa-pAu / allA-phulla maNDava-sahAu' / / 43 custti-caamruddhamaannu| cau-suraNikAya-saMdhuzvamANu // 5 // thiu viula-mahIhareM bddhmaannu| samasaraNu vi jasu joyaNa-pamAzu / / /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ pavamo saMdhi raMgase raMga gayI |2|| [6] usameM nItikA AzrayabhUta rAjA zreNika zomita hai| kauna-sA rAjA hai ki jisakI usase tulanA kI jaaye| kyA trinayana ( ziva ) kI ? nahIM maI, maha zikAra haiN| candramA kI ? nahIM nahIM, usakA eka pakSa hai / kyA dinakara kI ? nahIM nahIM, vaha dahanazIla hai| kyA siMhakI ? nahIM nahIM, vaha krama ( paramparA) ko tor3a kara calatA hai| kyA hAthI ko ? nahIM nahIM, vaha hamezA matta rahatA hai| kyA pahADakI ? nahIM nahIM, vaha vyavasAyase zUnya hai ? kyA samudra kI ? nahIM nahIM, yaha khArepAnIvAlA hai| kyA kAmadeva kI ? nahIM nahIM, usakA zarIra jala cukA hai| kyA nAgarAja kI? nahIM nahIM, vaha kara-svabhAvavAlA hai| kyA kRSNakI? nahIM nahIM, unake vacana kuTila haiM / kyA indra kI ? nahIM nahIM, usakI hajAra A~khe haiN| usase vahI samAnatA kara sakatA hai jisakA AdhA dAhinA bhAga, usake bAyeM Adhe bhAgake samAna ho // 1-8 // dhattAitane meM AkAzarUpI A~gana, sura aura asuroM ke vAhanoMse chA gyaa| tIrthakara jinendra mahAvIraphA samavazaraNa vipulagiri ( vipulAcala) para pahu~cA / / [7] jinhoMne apane pairake agrabhAgase parvatarAja sumeruko calita kara diyA, jo bAmase ubala aura cAra kalyANoMse yukta haiM, jinhoMne 'ghAra ghAtiyA kokA nAza kara diyA hai, jo kalikAla ke daNDa svarUpa haiM, jinakA zarIra cautIsa atizayoMse vizaddha hai, jo tInoM bhuvanoMke lie priya haiM, jinake Upara dhavala chantra hai, jinakA paira pandraha kamaloMke vistArapara sthita rahatA hai, aura cAroM nikAyoMke devoMka dvArA jinakI stuti kI jAtI hai, aise paramezvara antima tIrthakara barddhamAna vipulAcalapara Thahara gaye / unakA samavazaraNa eka yojana pramANa thaa| usameM tIna
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ padamacArava pAbAra vigNi ghaDa goddraa| bAraha gaNa vAraha mandirAI / / gammiya para mAnava-dhamma jaam| gharamA keNa vi gareMga zAma ten balama saMzAmahi ghacA vidhi seminA sArA / mAhi lo jaga-gurU bhAbho // 5 // jaNa-bamamaI knnnnupplikrevi| siMhAsaNa-siharahA~ bhoyarevi // 1 // gar3a payA~ saca rommciyaa| puNu mahipaleM NAviu uttama / / devAviya lahu bhaagnd-meri| yaraharipa vasundhari jaga-jaNeri 13 sa-kala sa-pusu sa-piNDavAsu sa-pariyaNa sa-sAhaNu sahAsu // gAu vandama-isie~ jiNavarAsu prAsapaNIhUna mahoharAsu // 5 // samasaraNa diGga harisira-maNeNa / parivebiu vArahabiha-gaNeNa // 6 // pachilae koTTae~ risi-saMdhu div| bIcae~ kappaGgaNa-aNu givilu // tayae~ ajiya-gaNu saannuraau| bajathae~ joisa-vara-bharAu // 4 // pasameM visarija suvaasinnou| chaTTaeM puNu-bhavaNa-NivAsiNIu // saptama bhAva gigvANa saav| bhaTTa meM vintara saMsuddha-bhAva 11101 patramae~ joDsa miuttmaa| dahamara kappAmara pulAiyaGga / 11 // emArahamae garavara nnibitttt| vArahamae tiriya mata diTva / / 12 / ghattA di bhagAraTa vIra-jiNu siNhaasnn-sNtthitth| virama-matva sui-Nisae~ bha mokkhu pariTriTa II
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAmo saMdhi parakoTe aura gopura the / usameM bAraha gaNa aura bAraha hI koThe / jaise hI cAra mAnastambha banakara taiyAra hue vaise hI kisI bAbamIne zIghra hI // 1-8 // pattA-caraNoMmeM praNAma kara, rAjA zreNikase nivedana kiyA-"tuma jisakA dhyAna aura smaraNa karate ho, vaha jagat guru Aye haiM // 9 // [8] janake vacanoMko apane kAnoMkA kamala banAkara (sunakara yA alaMkAra banAkara ) rAjA siMhAsanase utara pdd'aa| pulakita aMga hokara aura sAta paira Age jAkara, usane dharatIpara apanA zira nvaayaa| phira usane Ananda kI merI bajavA dI, jagako utpanna karanevAlI dharatI usase hila gyii| rAjA apane parigAra, putra, antaHpura, parijana aura senAke sAtha saharSa jinavarakI bandanA bhaktike lie gyaa| vaha mahIdharake nikaTa pahu~cA / usane harSita mana hokara bAraha prakArake gaNoMse ghirA huA samavazaraNa dekhaa| pahale koThemeM usane RSisaMghako dekhaa| dUsaremeM kalpavAsI devoMkI devAMganAe~ baiThI huI thIM, tIsaremeM anurAgapUrvaka AryikAe~ thIM, cauthemeM jyotiSa devoMkI devAMganAe~ thIM, pA~cameM 'zubha bolanevAlI' vyantara devoMkI devAMganAe~ thIM, chaThemeM bhavanavAsI devAMganAe~ thIM, sAtameM samasta bhavanavAsI i deva aura AThavemeM zraddhAbhAvavAle vyantaravAsI deva ye / nauvameM apanA zira jhukAye hue jyotiSa deva jaiThe the| aura isameM pulakitAMga kalpavAsI deva the / gyArahave meM zreSTha nara baiThe the aura bArahavemeM namana karatI huI striyA~ ? // 1-12|| ___ghattA-siMhAsanapara virAjamAna AdaraNIya vIra jina aise dikhAI diye jaise tribhuvanake mastakapara sthita zivapurameM mokSa hI paristhita ho // 13 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ eTamacariDa [ 3 ] sira- sihare caDAviya karayaruggu / magahA hiu puNu banda karamu // 1 // zivanAgarigdasei // 5 // aTTaviha-parama-guNa- riddhi-panta // 3 // bamma nimmaNa paNaTu-meha // 37 // vIsa surinda- kriyAhiseya // 5 // sura-mada-koDi-maNi- viTTha- pAca // 6 // akkhana aNata hacaka -sahAva' // 7 // kuNu puchi gozamalAmi teNa // 8 // 15 'jaya lava jaya vivaNa-sAmiya-tiviha usa jaya kevaLa pANumaNNa deha | jaya jAi jarA maraNAri-ya / jaya parama parampara bIyarAya 1 jaba saba jIva - kAruNNa mAkha / papiNu jiNu tamAya-mameNa / 'paramesara para sAsaNeM hiM kaheM jiNa sAsaNeM kama thiya ghasA jage koe~ hi~ TakkariSatahiM / jara kummeM variSa dharaNi-vIDa / aha rAma tihuaNu ubareM mAha | to vi kharadUSaNa - samareM deva / kiha liyama-kAraNa kavivareNa / kiha vANara girivara umbadanti / subaha vivarI / kada rAhava - pherI // 9 // [20] uppAu saMtija mantaehiM // 1 // to kumsu paDhantara kreNa gohu // 2 // to rAjaNu kAha~ tiya leSi jAi // 38 pahu zujhai sujhAi bhicchu ka~va // 4 // vAija vAli sahoyareNa // 5 // dhandhevi mayaraharu samuttaranti // 6 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDhamo saMdhi [9] magadharAja apane donoM hAtha sirarUpI zikharapara ghar3hAkara ( sirake Upara rakhakara ) phira bandanA karane lagA,"nAga, narendra aura surendrane jinakI sevA kI hai, aise saba devoMke adhideva nAtha, ApakI jaya ho| ATha prakArake parama guNa aura Rddhiko prApta karanevAle, tathA jo tribhuvanake svAmI haiM aura jinake pAsa tIna prakArake chatra haiM, aise ApakI jaya ho / kAmako naSTa karanevAle naSTa neha, jinakA zarIra kevalajJAnase paripUrNa hai, aise ApakI jaya ho / battIsa prakArake surendroMne jinakA abhiSeka kiyA hai, janma-jarA aura maraNarUpI zatruoMkA jinhoMne anta kara diyA hai, aise ApakI jaya ho / devatAoMke mukuToMke karor3oM maNiyoMse jinake caraNa gharSita haiM, aise paramazreSTha vItarAga ApakI jaya ho / AkAzakI taraha svabhAva. vAle, akSaya, ananta, tathA saba jIvoMke prati karuNAbhAva rakhanevAle ApakI jaya ho|" isa prakAra tallIna mana hokara tathA jina bhagavAnako praNAma kara, rAjA zreNikane gautamagaNadharase pUchA / / 1-8 // ___ghattA he paramezvara, dUsare matoMmeM rAmakI kathA ulaTI sunI jAtI hai, jinazAsanameM vaha kisa prakAra hai, batAie ? // 5 // [10] duniyAmeM camatkAravAdI aura bhrAnta logoMne bhrAnti utpanna kara rakhI hai / yadi dharatIkI pITha kachuene uThA rakkhI hai to tirate hue kachueko phona uThAye hai ? yadi rAmake peTameM tribhuvana samA jAtA hai to rAvaNa unakI patnIkA apaharaNa kara kahA~ jAtA hai ? aura bhI he deva, khara-dUSaNake yuddha meM yadi svAmI yuddha karatA hai, to usase anucara kaise zuddha hotA hai ? sage bhAI sunocane strIke lie apane bhAI bAlIko kisa prakAra mArA ? kyA vAnara pahAr3a uThA sakate haiM, samudrako bA~dhakara pAra kara sakate haiM ? kyA rAvaNa dasamukha aura bIsa hAthoMvAlA thA?
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita kiha rAvaNa daha-muhu dhIMsa-hatthu / amarahiva-bhuva-vandhaNa-samaradhu // 7 varisaddha suai kiha kumbhayaNNu / mahilAkArihi mi Na dhAi annnnu| pattA je parisasiu dahavayaNu so mandopari jaNaNi-sama para-NArIhi samaNu / kiha leDa vihIsaNu' ||9 // [11] taM NisuNa vi vuzcada gnnhrenn| su seNiya kiM vahu-vistharega 1111 pahila.u AyAsu aNantu saau| giravaktu NirakSaNa paLaya-bhAu ||| tahaloka parihiu masa~ taasu| caudaha rajjuya AyAmu jAsu // 3 // tetthu vi jhalAra-majmANumANu / dhira tiritra-loLa rajjaya-pamANu / / ' tahi jambUdAja mhaa-phaannu| vivaraNa lakkhu joyaNa-pamANu // 5 // caau-khett-crh-maar-nniyaamu| kaviha-kulapavyaya-pada-payAsu / / tAsu vi ammantara kaNaya-saMlu / NavaNavai-uvA sahaka mUla // 7 // tahI dAkSiNa-bhAga bharahu thakku / chApaNDAlatira eka-cakku ||6|| ghattA tahi opapiNi-kAle gae~ kappayarucchaNNA / vaudaha-rayaNavisasa jiha kulayara-uppaNNA // 1 // [12] pahilA patu paDisui suyavantau / vIyau sammaI sammaivantau // 1 // sAu khemakara smjhaa| cauthau samandharu raNa duddharu / / 2 / / paDamu sImaGkaru dohara-karu / chaTTara sImandhara dharaNIdharU // 3 // saptamu cAru-caknu cklumbhu| tAsu kAla uppavaha vimmau / / 4 / / sahasA cnd-divaayrndsnneN| sayala vi aNu Asakiu Niya-maNe / 'ahA~ paramesara kulyr-saaraa| kouhallu mahu para bhavArA //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDhamo saMdhi 15 kyA yaha indra ke hAthoMko bA~dhane meM samartha thA? kyA kumbhakarNa Adhe varSa sotA thA, aura karor3a bhaisoMkA bhI anna use pUrA nahIM hotA thA ? // 2-8|| ma. ghattA-jisane rAvamako samAha karavAyA, parakhiyoM ke / prati jisakA mana acchA thA, vaha vibhISaNa mA~ ke samAna mandodarIko kisa prakAra patnIke rUpameM grahaNa karatA hai ? ||9|| , [11] yaha sunakara gaNadhara bole, "bahuta vistArase kyA, he zreNika suno, pahalA samUcA ananta alokAkAza haiM jo nirapekSa nirAkAra aura zUnya hai, usake madhyameM triloka sthita hai, jisakA AyAma caudaha rAjU pramANa hai ? usameM bhI DamarUke madhya AkArake samAna aura eka rAjU pramANa tiryak loka hai| usameM, ekalAkha yojana vistAravAlA mahA pramukha jambUdvIpa hai| jisameM cAra kSetra aura caudaha nadiyA~ haiN| jo chaha prakArake kulaparvatoMke taTose prakAzita haiN| usake bhI bhItara sumeru parvata hai, jo eka hajAra yojana gaharA, aura ninyAnave hajAra yojana U~cA hai| usake dakSiNabhAgameM bharata kSetra sthita hai, chaha khaNDoMse vibhUSita usakA eka cakravartI rAjA hai / / 1-8 // ghasA-usameM avasarpiNI kAlake bItanepara, kalpatarU ucchinna ho gaye aura caudaha vizeSa ratnoMke samAna caudaha kulakara utpanna hue ||9|| [12] pAlA zrutivanta pratizruta rAjA, dUsarA sanmattivAn sammati, tIsarA kalyANa karanevAlA kSemakara, cauthA raNameM durdhara kSemandhara, pA~cavA~ vizAlabAhu sImaMkara, chaThA dharaNIdhara sImandhara, sAtavA~ cArunayana cakSuSmAn / usake samayameM eka vismayakI bAta huii| sahasA sUrya aura candramAke dikhanese sabhI loga apane manameM AzaMkita ho uThe, ( unhoMne kahA )," kulakara zreSTha paramezvara bhaTTAraka ! hameM kutUhala ho rahA hai|"
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ par3amacarita taM NisuNevi NarAhiu ghos| puSva-videhe tilobhAgyanda / - kamma-bhUmi lai ehi hosai / / 7 / / kahiu Asi mahu parama-jiNindai / / pattA taaraaynn-pussphhiiN| avappiNi-rAkhAhoM // 5 // Nava-samAraNa-pallavahIM bhAvaI banda-sUra-phalaI [13] puNu jAu jasummau atula-thAmu / puNu vimalavAhaNucchaliya-NAm // 1 // puNu sAhicandu candAhi jaau| mahADa paseNai jAhirAu || tahoM pAhiheM pcchim-kulyraasu| marUpati saI va purandarAsu // 3 // candaha) rohiNi va maNohirAma / kandappaho raha va pasaNNa-NAma ||| sA giralaMkAra ji cArumatta / AharaNa-riddhi para mAra-maica ||5|| taha giya-lAyaNNu je diNNa-sohu / malu kevala para kukuma-rasoDu // 6 // pAleya phuliGgAvaki jeM caaru| para gayau mottiya-jhAru bhAru || // loyaNa ji sahAve dph-visaal| ADambaru para kandoSTa-mAla ||8 // ghantA kamalAsAe~ mamantaeNNa zrali-bala eM mandaM / muhakIpara kama-jugala kiMtara-saH // 9 // so etdhatira bhaannv-ves| AiDa deviDa indApaseM / / 1 / sasi-vayaNira kndo-dlchi| kitti-buddhi-siri-hiri-dihi-harichA saparivArau dukara netthN| sA maruvi bhaDArI jesaha // 3|| kA vi viNou ki pi uppaay| padai pAgaana gAyaha vAyaha / / 4 / /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahamo saMdhi yaha sunakara rAjAne ghoSaNA kI ki lo aba karmabhUmi Arambha hogii| pUrva videhameM trilokake lie Ananda svarUpa parama jinendrane yaha bAta mujhase kahI thii||1-8|| pranA-jisake nabasandhyA aruNa patte haiM, aura tArAgaNa puSpa haiM, aise isa avasarpiNI kAlarUpI vRkSake ye sUrya aura candra, phala haiM ? ||5|| [13] phira atula zaktivAle yazasvI hue| phira prasiddha nAma vimalavAhana, phira abhicandra aura candrAbha hue| tadanantara marudeva, prasenajit aura nAbhirAja hue| una antima kulakara nAbhirAjakI marudevI vaisI hI palI thI, jisa prakAra indrakI indraannii| vaha candramAkI rohiNIkI taraha sundara aura kAmadevakI ratikI bhA~ti prasatranAma thii| vaha binA alaMkAroMke hI sundara zarIra thI, AbharaNoMkA vaibhava usake lie kevala bhArasvarUpa thA, usakA apanA lAvaNya thA jo use itanI zobhA detA thA ki kezarakA.rama lepa ( rasoha rasogha>rasakA samUha ) kevala maila thaa| prasveda ( pasInA ) kI camakadAra baMdokI paMktise vaha itanI sundara thI ki bhArI muktAhAra usake lie kevala bhAra svarUpa thaa| usake locana svAbhAvika rUpase vizAladalayAle dhe, kamalAMkI mAlA, usake lie kevala ADambara thI 11-8 / / pattA-kamaloMkI AjhAse dhIre-dhIre cakkara kATa rahe bhramarasamUhase usake donoM paira runajhuna karate the, nUpuroMkI dhvani usake lie kisa kAma kI ? |2|| [14] kucha dinoM bAda indra ke Adezase deviyA~ mAnava rUpa dhAraNa kara AyIM / candramukhI aura nIlakamala ke. dalakI bhA~ti A~khovAlI ve thI kIti, buddhi, zrI, ho, dhRti aura lakSmI / saparicAra ve vahA~ pahucI jahA~ vaha AdaraNIya marudevI thii| koI. eka vinoda karatI hai, koI par3hatI hai, koI nAcatI haiM, koI
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 padamacarita kA vi ghena tambolu sa-hasya / samvAharaNu kA vi sahu~ varathe // 5 // pAThaI kA vi camaru kama dhovh| kA vi samujjalu dappaNu Dhovaha // 6 // uparaNaya-khamga kA vi prirkkhd| kA ni ki pi akhANau aphSada / / kA vi jakSakadameNa psaahh| kA vi sarIru sAheM saMvAhA / dhattA nara- pamuniyA sunimi didI sIsa pAsa pahu-paGgaNApa basuhAra variTThI // 2 // dIsai mayagala my-gill-gnndd| dIsai vasahukSaya-kamala-saNDu // 1 // dIsai paca muhu piihrcchi| dIsaha Nava-kamalArUna lacchi // 2 // dIsaha gandhukkaDa-kusuma dAmu / dIsai chaNa-yandu mohirAmu // 3 // dIsai dipAyaru kara-pajalastu / dIsaha sama-juyala parimbhamantu // 4 // dIsai jala-mAla-kalasu vaSNu / dosaI kamalAyara kamala-apaNu / / 5 / / dosAi jalaNihi gajiya-jalohu / dIsaha siMhAsaNu diNNa-sohu // 6 / / dIsai vimANu ghpdaakli-muhlu| dosai NAgAlau sannu dhavala ||7|| dosai maNi-Niyaru paripphurantu / dIsaha dhamanvau dhagadhagantu 118 // pattA iya suviNAvali sundarie marudevie dIsaha / gampiNu NAhi-NarAhivahA~ suvihANae~ sIsai // 9 // teNa vi vihase viNu ema kuttu / 'tau hosai tihuaNa-tilA puttu " asu meru-mhaagiri-hvnnghii| paha-maNDaDa mahihara-khambha-mIlDa // 2 // jasu maGgala kalasa mhaa-smur| majaNaya kAle battIsa inda' // 3 // taho divasahI laganeMvi akSu varisu / gibyANa parisiya rynn-brisu||4
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ mI saMdhi 25 gAtI hai, koI bajAtI hai, koI apane hAthase pAna detI haiM, aura koI apane hAthase samasta AbhUSaNa / koI cAmara bulAtI hai, koI paira dhotI hai, koI ujjvala darpaNa lAtI hai, koI talavAra uThAye hue rakSA karatI hai, koI kucheka AkhyAna kahatI hai; koI sugandhita lepase prasAdhana karatI hai, koI usake zarIrakI mAliza karatI haiM / / 1-8|| pattA - uttama palaMga meM sote hue (eka rAta) usane svapnAvali dekhI ! tIsa pakSoMtaka (pandraha mAha) ratnavRSTi hotI rahI ! ||29|| [ 15 ] vaha dekhatI hai-- madase gIle gaDhasthalabAlA mattagaja; dekhatI hai-- vRSabha, jisane kamala samUha ukhAr3a rakhA hai; dekhatI hai--bar3I bar3I A~khoMvAlA siMha; dekhatI hai- navakamaloM para baiThI huI lakSmI dekhatI hai- utkaTa gandhavAlI puSpamAlA; dekhatI hai manohara pUrNacandra dekhatI hai-kiraNoMse pracaNDa dinakara, dekhatI hai-- ghUmatA huA mInoM kA jor3A, dekhatI haiM, jalase bharA huA maMgala kalaza, dekhatI hai-- kamaloMse Acchanna sarovara, dekhatI hai-- jalanidhi jisakA jalasamUha garaja rahA hai| dekhatI haizobhAdAyaka siMhAsana / dekhatI hai-vaSTiyoMse mukharita vimAna, dekhatI hai -- atyanta dhavala nAgAlaya / dekhatI hai - camakatA huA maNisamUha, dekhatI hai - jalatI huI Aga // 1-8 // ghattA - yaha svapnAvali sundarI marudevIne dekhI, aura savere jAkara usane nAbhirAjA se kahA || 9 || [ 16 ] usane bhI ha~sate hue isa prakAra kahA, 'tumhAre tribhuvana-vibhUSaNa putra hogA, jisakA snAnapITha meru mahAparvata hogA, parvatoMke khambhoMpara avalambita, AkAzarUpI maNDapa hogA, mahAsamudra jisake maMgalakalaza hoMge / aura abhiSekake samaya battIsa prakArake indra aayeNge| usa dinase lekara Adhe barasataka devoMne ratnavRSTi kii| zIghra nAbhirAjAke ghara meM jJAnadeha
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 paumacarita lahu NAhi-garindAhoM taNaya gehu / aba bhaDArau NANa-daMSTra // 5 // ghiu gamanimantareM jiNarindu / Nava-galiNi patte NaM slil-vindu|| 6 vasuhAra parisiya puNu vi tAma / aNNu vi aTThAraha pakraya jAma 1|| jiNa-sUru samudiu tey-pinndd| vohantu mantra-jaNa-kamala-paNDu // 8 // dhattA mohandhAra-viNAsayaru kevala-kiraNAyaru / uhA bhavArau risaha-jiNu nabhu vA diyA para. 5 ina estha par3amacarie 'jiNa jammuppatti' ima dhaNaayAmiya-sayambhueva-kae / padama ciya sAdiyaM parva / / 1 / /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ panamo saMdhi AdaraNIya RSabhajina avatarita hue| vaha garbhake bhItara aise sthita ho gaye, jaise nava kamalinIke pattepara jalakI bUMda ho| phira bhI, javanA AhAraha pakSa nahIM hue rajanana ratnoM kI varga hotI rhii| tejasvI zarIra jinarUpI sUrya, bhavyajana rUpI kamalasamUhako yodhita karatA huA udita ho gayA / / 1-8 // pattA- AdaraNIya RSabhajina utpanna hue jo mohAndhakArakA nAza karanevAle, kevalajJAnakI kiraNoMke samUha svayaM vizvake lie divAkara the||5|| isa prakAra yahA~ dhanaMjaya ke Azripta svayambhUdeva dvArA racita, 'jina janma-utpatti' nAmaka pahalA parva pUrA hubhA // 1 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaga-guru puSpavitu sahasA vi surehiM viIo saMdhi paNa tihuaNa parame pare / bhAvaNa-manraNehiM sa pa jiya / vistara- mava hiM paDaha-sahAsai~ joisa mavanta di ahiTTiya / kappAmara bhavaNahi jaya ghaNTa AsaNa-kampu jAu amarindahauM / caDi turantu saku aisana meru-siha risa SNiha-kumbha-sthalai / / / suravai dasa-saya-stu vihasiya- komala-kamalu amara rAja saMcalita jAveM hi / paTTaNu caDa-goura-saMpuSNau / dIhiya-mada- vihAra-devale hi / kacchArAma - sIma-ujjANeM hi / laDDu sakkeca yarikiya jakheM / pI-orASTra sami-somae / lokar3oM maGgalagArau / meruhi mahisisu bhaDAra // 1 // [9] aTTottara- pAsa- lakSaNa - ghareM // 1 // NaM Nava pAse Nava ghaNa gajiya // 2 // dasa- dikhitraha - Nigava-niraghosa // 3 bhIsaNa- sahaNiNAya samuTThiya // 4 // saI ji garuna TakAra-visaGghau ||5|| jAneM vi jammuppati jipindaha // 6 // kaNNa- camara- uDDAciya-chapa // 7 // maya-sara-sottasita nANDa sthala // 8 // battA rehadda ArUDha gayavareM / kamalAyaru pAi~ mahohareM // 9 // [2] kiu kaJcaNama sAveM hiM // 1 // pAyAraha rivaNNau // 2 // sara-pariNitalAeM hi ciDale hiM // 3 kaNa- toraNehiM apasA hi // 14 // pariyamiti cAra saha // 5 // inda - mahAraSi pauloma aur // 6 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarI sandhi / vizvaguru puNyapavitra tribhuvanakA kalyANa karanevAle bhaTTAraka RSabhako devatA loga zIghra meru parvatapara le gaye aura vahA~ unakA abhiSeka kiyaa| [1] eka hajAra ATha lakSaNoMse yukta, tribhuvanake paramezvara RSabhake janma para bhavanavAsI devakizana saMkha meM uThe, mAno nava varSARtumeM navaghana garaja uThe hoM, vyantara devoMke bhavanoM meM hajAroM bheriyA~ baja uThIM, jinakA nirdoSa dasoM dizApathoMmeM gUMja rahA thA / jyotiSa devoMke bhavanoMmeM bhIpaNa siMhanAda hone lagA, kalpavAsI devoMke bhavanoM meM bhISaNa dhvanise yukta sau jayanaNTa bajane lge| indrakA Asana kA~pane lgaa| jinendrakA janma jAnakara indra zIghra hI airAvata mahAgajapara savAra huA, jo apane kAnarUpI camaroMse bhramaroMko ur3A rahA thaa| meru parvatake zikharake samAna hai kuMbhasthala jisakA tathA jo madajalakI dhArAoMse sikta hai / / 1-8 // pattA-aise mahAgajapara ArUr3hA, sahasranayana indra isa prakAra zobhita thA, jaise mahIdharapara, haMsate hue komala kamalose yukta kamalAkara ho // 26 // [2] jaise hI indrarAja calA vaise hI kuberane svarNamaya nagarakI racanA kI, jo cAra gopuroMse sampUrNa aura sAta parakoToMse sundara thA / yakSane bar3e-bar3e maTha, vihAra aura devakuloM, sarovara, puSkariNiyoM, bar3e tAlAboM aura gRhavATikAoM, sImA-udyAnoM aura agaNita svarNatoraNoMse yukta sAketa nagarakI racanA kara dii| indrane tIna bAra usakI pradakSiNA kii| jisake
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 sanna jagahoM unasovaNi deSiNu / Di tihuaNa-paramevaru terAhe~ / zatti surehiM vimukka mattie acvaNa-jo gu paumacariu bAla-kamala-dala-komala - vAha / suravaruvA divAyaru / mahiM joyaNa-yahi tahiti / uppara dasa joyahiM divAha / puNu caUhiM NakkhahaM pati / asura-manti sihi nisiM asahAya kamai pie / paNDu-silovari suvara-sArakha | NAvadda siMNa esi 'unihuNa NAhu havaNAramma bhari apha liya / pariya dhavala saGgha kriu kala kehi mi AdattaI geyAi si / kehi bhi vAisa vajju maNaharu | kehi mi umbeli bharahurAu | agga mAyA jAla thave viNu // 7 // saparivAra jerA // 8 // dhattA caraNovari dihi vimAlA gAi gosula mAlA // 1 // [ 3 ] a caDAcitriNa-NA iu // 1 // saMcAlita se ru-mahaharu // 2 // paNa tArAyaNa panti // 3 // ahaM jar3a samaharu // 4 // ha-maNDalu vi cakarhi tarhiti // 5 // // / tihi aGgArau tihi ji sacina // 6 aSNu tri joSaNa-piNu // 7 // lahu siMhANe viu bhArata // 8 // cattA manda dariyA kIyahI~ / ki hoi paNa hoi ya jIyahA~ // 9 // [ 4 ] // 2 // pahADamara-kiGkara-kara-vAdiya // 3 // / kehi mi bosiDa cautrihu ma sarAya-payagaya-tAlagAI mi // 3 // bAraha- tAlau solaha avaru // 4 // patra-rasa- anubhAva saMjuta // 5 // -:
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ biIko saMdhi pIna hai, aura jo candramAkI taraha komala haiM, aisI indrakI mahAdevI indrANI sabalogoMko mohita kara tathA mA~ ke Age mAyAvI bAlaka rakhakara tIna lokoMke paramezvara jinako vahA~ le gayI, jahA~ indra apane parivAra ke sAtha thA // 1-8 // 29 pattA - devoMne zIghra hI, bhagavAnke zrIcaraNoMpara apanI vizAla dRSTi bhakti se isa prakAra pheMkI, jaise pUjAke yogya nIla kamaloMkI mAlA hI ho ||2|| [3] bAla kamalake daloMke samAna komala bauddoMvAle, tribhuvananAthako indrane godameM le liyA, aura aruNa bAla divAkarake sAmane unheM yaha sumeru mahIdharakI ora le calA / bahA~se sAta sau chiyAnave yojana dUra tArAgaNoM kI paMkti thI, usake Upara dasa yojanakI dUrIpara sUrya, phira assI lAkha yojana kI dUrIpara candramA, phira cAra yojanakI dUrI para nakSatroMkI paMkti thI / vahA~se cAra yojana dUrapara bubhramaNDala, phira vahA~se kramazaH bRhaspati zukra maMgala aura zani graha haiM / vahA~se aTThAnaveM hajAra yojana calakara tathA eka sau yojana aura calakara suravaroMmeM zreSTha parama AdaraNIya RSabha jinako pANDukazilAke Upara siMhAsanapara sthApita kara diyA gayA // 1-8|| ghattA - mandarAcala parvata ( unheM ) apane sirapara lekara mAno logoMko batA rahA thA ki dekha lo yaha tribhuvananAtha haiM yA nahIM ||19|| [ 4 ] abhiSeka ke zurU honekI bherI bajA dI gayI / devoMke anucaroMke hAthoMse tADita paTaha bhI bajane lage / sapheda zaMkha pha~ka diye gaye / kolAhala hone lgaa| kisIne cAra prakArake maMgelakI ghoSaNA kii| kisIne svara pada aura tAla se yukta gAna prArambha kara diyaa| kisIne sundara vAdya bajAyA jo bAraha tAla aura solaha akSaroMse yukta thaa| kisIne bharata nATya
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumaparika kehi mi ukimayAI dhp-cindhii| kehi mi guru-thonaI pAstai~ // 6 // kehi mi chAyau maal-maalu| parimala-vahAlau bhasala-mAlau |st kehi mi ceNu kehi vr-viinnu| kehi mi tisariyAu sara-lIgau // 8 // pattA ja pariyANi jehiM taM tehi sadhbu vipaNAsiu / tihuaNa-sAmi bhaNevi Niya-Niya-ciNNANu payAsiu // 9 // pahilau kalasu laiu amrindeN| vIyau huavaheNa sANandai // 1 // taiyau saraha seNa jmraaeN| ghajathau Nesyi-deveM Ae // 2 // pazamu varuNaM samareM samarathe / chaTala mArupaNa sare hatthaM // 3 // sarAmau vi kuvera ahihANe / aTTamu kalamu lAiu IsANa // 4 // Navamau saMmAvina ghrnnindeN| damamA kalasu lajjai candai // // aNNa kalasa uccAiya aNNe hi| lava-koTi-akkhAhagi-nAgaNe hi // 5 // suravara-velila achipaNa repinnu| cattAri vi samudda lakheppiNu // 7 // khAra-mahaNyAce khoru mareppiNu / aNNahI aNNu samappai lepiNu // 8 // ghattA hAviu ema surehi -maGgala-kalasa hiM jigabaru / NaM Nava-pAusa-kAle maha hi~ ahisittu mahIharu // 5 // [6] maGgala-kalaseM hiM suravara-sAra / jaya-jaya-sa mahaviu bhaDhArata It so prasdhantareM y-pddivo| meheM vi baja-sUi sahasA // 2 // kRSNa-jualu jaga NAhahoM vijjhai | kuNDala-alu atti Aijsaha // 3 // seharu sose hAru vcchtthle| kareM kaGkaNu kadisuttau kar3iyaleM // 4 // tihumaNa-tiLayahA~ tilau thavante / maNe bhAsaviu dasasayaNeteM // 5 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaIko gati prArambha kiyA jo nau rasoM aura ATha bhAvoMse yukta thaa| phisIne dhvaja-patAkAe~ uThA lI / kisIne bar3e-bar3e stotra prArambha kara diye / kisIne mAlatIkI mAlA le lI jo parAgase paripUrNa aura bhramaroMse mukharita thii| kisIne veNu, kisIne vara vINA le lii| koI vINAke svarameM lIna ho gayA // 8 // ghattA-usa avasara para jise jo jJAta thA, usane usakA sampUrNa pradarzana kiyaa| unheM tribhuvanakA svAmI samajhakara sama ne apanA-apanA vijJAna prakaTa kiyA / / 9 / / [5] pahalA kalaza devendra ne liyA, dUsarA sAnanda agni ne| tIsarA harSapUrvaka yamarAja ne, cauthA naiRtya deva ne / pA~cA samara meM samartha varuNa ne, chaThA svayaM pavanane apane hAtha meM liyaa| sAtavA~ kuberane bar3e svAbhimAnase liyaa| IzAnane AThayoM kalaza liyaa| nauvA~ dharaNendra ne liyA, dasavA~ kalaza 'candrane liyA / dUsare-dUsare kalaza dUsare-dUsare devoMne uThA liye jinakI saMkhyA eka lAkha karor3a akSauhiNImeM hai| suravaroMkI lagAtAra katAra banAkara, cAroM samudroMko lauMdhakara, jhIramahAsAgarakA kSIra bharakara, tathA ekase dUsare ko dete hue ||1-8 // ghattA-devoMne bahuta maMgala kalazoM se jinavarakA abhiSeka kiyA, mAno navavarSAkAlameM meghoMne mahIdhara kA hI abhiSeka kiyA ho ||2|| [6] suravara zreSTha parama AdaraNIya RSabha jinakA jaya jaya zabdoMke sAtha, maMgala-kalajhose abhiSeka kiyA gyaa| isake anantara, zatrukA nAza karanevAlA indra vanasUcI lekara jagannAthake donoM kAna cheda detA hai aura zIghra hI kuNDala yugala unheM pahanA detA hai| sirapara cUr3AmaNi, vakSasthalapara hAra, hAthameM kaMgana, aura kaTitalameM kttisuutr| tribhuvana tilaka ko tilaka lagAte hue sahasranayanake manameM AzaMkA ho gyii| phira
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita puNu pAdatta jiNindahA~ vandaNa / jaya tihuaNa-guru NapaNANandaNa // 6 // jaya devAhideva paramampaya / jaya siyasinda-vinda-candiya-paya // 7 jaya mh-mnni-kirnnoh-psaarnn| taruNa-taraNi-kara-Niyara-NivAraNa // 8 // aya gamiehi Namiya paNavijJahi / aruhu vusu puNu kahA~ camijahi // 1 // dhattA jaga-guru puNNa-pavittu mihuaNahI mnnorh-gaaraa| ave ma amhahu~ deja jiNa guNa-sampatti bhaDArA // 10 // [-] paay-nnraamr-nnynnaannndhoN| vandaNa-hatti karanto innahIM // 1 // rUvAloyaNa ruuvaastt| siti Na janti purandara-NettaI // 2 // jahi zivaDiyai~ tahi je panurAI / duncala-DoraI pa va khuttaI // 3 // vAmakaraNahau gidAra vi / vAlahI tetthu amiu saMcAra vi / 1 // puNu vi pAyau mayaNa-vivAra / gampi aujmA pavitra mahArau ||5|| sUre maru-giri va prijin| puNu dasa-saba kara kareM ci pacciu / / sAlaGkAra sa-doru s-jetthaa| saccharu saparivArantara // 1 // jaNaNie jaMjidinu ahisittau / risaha maNe tri puNu risahujaM vuttau / / 8 pattA kAle galata NA piya-deI-riddhi pariyanu / vivArajantu +IDi vAyaraNu ganthu jiha vaDhi // 9|| [4] zramara-kamAre hi sahu~ kaalnthiiN| punvahu~ pIsa lakSa lantahIM / / 1 / / eka-divasa maya para kuuvaar| devadeva mubha bhukkhA-mAre // 2 // jAI pasAeM bhagada bhaNNA / te kappayaha sacca uphAgA ||3||
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ vihamo saMdhi usane jinendrakI vandanA prArambha kI, "tribhuvanaguru aura netroMko Ananda denevAle ApakI jaya ho, sUryakI taraha kiraNasamUhako prasAraNa karanevAle, aura taruNa sUryako kiraNoM ke prasArako rokanevAle ApakI jaya ho, nami-vinamiphe dvArA namita ApakI jaya ho // 1-9!| __pattA-"vizvagurU puNyase pavitra tribhuvanake manorathoMko pUrNa karanevAle, he AdaraNIya jina, janma-janma meM hameM guNa sampati deM" ||10|| [7] "nAga, nara aura amaroMke netroMko Ananda denevAle tathA jinakI vandanA bhakti karate hue indra ke rUpameM Asakta netra tRptiko prApta nahIM hue 1 ve jahA~ bhI girate vahIM gar3akara isa prakAra raha jAte jaise kIcar3a meM phaMse hue durSala Dhora (pazu) ho| indrane, bAlaka jinake bAyeM hAtha ke a~gU Teko cIrakara, usameM amRtakA saMcAra kara diyA, aura usane jAphara, kAmakA nAza karanevAle AdaraNIya jinako vApasa ayodhyA meM rakha diyaa| jaise sUrya, sumeru parvatakI pradakSiNA karatA hai, usI prakAra jinakI indrane pradakSiNA kI aura eka hajAra hAtha banAkara nAcA, apane alaMkAra, dora, nUpura svara-parivAra aura antaHpurake sAtha | jaba mA~ne unheM abhiSikta dekhA to unheM RSabha samajhakara unakA nAma RSama rakha diyA / 1-8 // pattA-samaya bItanepara svAmIkI deha-Rddhi usI prakAra bar3hane lagI jisa prakAra kaviyoMke dvArA vyAkhyA hone para vyAkaraNakA mantha phailatA jAtA hai / / 2 / / [4] amarakumAroMke sAtha krIr3A karate hue unakA bIsa lAkha pUrva samaya bIta gayA / eka dina prajA karuNa svarameM pukAra uThI- "deva deva, hama bhUkhakI mArase mare jA rahe haiN| jinake prasAdase hama apaneko dhanya samajha rahe the, ve sAre kalpavRkSa
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita evahiM ko ucAu jiiveveN| bhoyaNe khANe pANe parihevae~ // 4 // taM Nisuvi vayANa jaga-sArau / sayala-kala u dAkhavai bhaDArau // 5 // aNNAhu~ ati mavi kimi vANijau / agahu~ viviha-payArau vijau // 3 // kAhi diNe hiM pariNaviu deviu / Nanda-suNandAiDa siya-pleyiu // 7 // saDa puttahu~ uppAgu pahANaha~ / bharaha-bAhubali-aNuharamANahU~ // 4 // ghatA puccara lakrasa tisaTi gaya rajju karantahA~ jAna hi / cintAmaNa upaNa suravaha-maharAyahA~ tAva hi // 11 // tiaNa-jaga-maNa-NayaNa-piyArau / moyAsattaDa NieNvi bhaDAraDa // 13 maNa cintAviu dssyloynn| karami ki pi bairAyahIM kAraNu // 2 // jeNa karai suhi-ytt-hiyttnnu| jeNa pavanai vistha-pavattaNu // 3 // jeNa saMlu u Niyamu Na NAsai / jeNa ahiMsA-dhammu payAsaha // 4 // ema zyipa vichAga-candApaNa / puSagAusa kokiya gAlAga // 5 // tihusaNa-gurahe zAhi olggeN| NahArambhu padassihi aggae~ // 6 // taM Aga laheM vi gaya tesh| thiu asthANe mahArau jettaha~ // 7 // pAujihi parajiu takakhaNe 1 geu vajju jaM buttA lakSaNa // 6 // ghattA ra paiha suranti kara-diTTi-bhAva-rasa-raJjiya / vikabhama bhAva-vilAsa darisanti pApa visajie // 5 // jaNIlakSaNa pANe di mukii| 'vidhigatyu saMsAra asArada / [.] jAya jiNaho tA saGka guruko 111 aNNahA~ aNNu hoi kammAraDa // 2 //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ viIo saMdhi naSTa ho gaye / isa samaya jIne, bhojana, khAna, pAna aura pahiranekA upAya kyA hai ?" yaha vacana sunakara, jaga-zreSTha unheM saba vidyAoMkI zikSA dete haiN| dUsaroMke lie asi, masi, kRSi aura vANijya / aura dUsaroM ke lie vividha prakAra kI dUsarI dUsarI vidyAe~ ? kaI dinoM ke bAda, unhoMne nandA sunandA nAmaka zrIse sevita do deviyoM se vivAha kiyaa| unake, bharata aura bAhubali ke sarAdhAna sudura: ghattA-jaba rAjya karate hue unakA presaTha lAkha pUrva bIta gayA, to indramahArAjake manameM cintA utpanna huI // 9 // [9] "tribhuvanake jana mana aura netroMke lie priya AdaraNIya jinako bhogoMmeM Asakta dekhakara indra apane manameM socane lagA ki maiM vairAgyakA kucha to bhI kAraNa khojatA hU~ jisase yaha paNDitoM aura sAttvika logoMkA bhanacItA kareM, jisase tIrthakA pravartana pravartita ho, jisase zIla, prata aura niyama kA nAza na ho, jisase ahiMsAdharmakA prakAza ho / " yaha vicAra kara indrane puNyAyuvAlI candramukhI nIlAMjanAko bulAyA aura kahA, "tribhuvana svAmIkI serAmeM jAo, unake sAmane nATyArambhakA pradarzana kro|" yaha Adeza pAkara, vaha vahA~ gayI jahA~ AdaraNIya apane AsthAnameM baMTe hue the, prayogakartAoMne tatkAla, jaisA ki lakSaNazAstra meM kahA gayA hai, geya aura bAtha prArambha kara diyA / / 1-8 // pattA-kara, dRSTi, bhAva aura rasase raMjita nIlAMjanAne turanta raMgazAlAmeM praveza kiyA aura vibhrama bhAva tathA vilAsa dikhAte-dikhAte usane apane prANa chor3a diye" // 2|| [10] nIlAMjanAko prANoMse mukta dekhakara jinako bahuta bar3I zaMkA ho gyii| ( vaha socane lage) asAra saMsArako dhikkAra hai| isameM eka ke lie dUsarA pharmarata hotA hai ?
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamacarita apahare aNNu kAi bhishcttnnu| taM ji iDa paharAyahIM kAraNu // 3 // loyantiyAMha tAma padivohiMu / 'cAru deva ja saI ummohiu ||4|| uhihi gava-Nava-koDAkodiu / Na? u dhammu satthu parivAhiTa || II gaI dNgnn-gaanny-vrithuuN| dANa-zANa-saMjama-sammatta. // 6 // / / pa3 mahaSaya paJcAgubdhaya / tiNi guNavaya ghau sikAsAvaya // 7 // Niyama-sIla-upavAma-sahAsai~ / pai~ honteNa havantu asesaI ' // // ghattA tAma vimANAsTa caDa-disu ca dev-gikaayaa| 'paI vizu sugNa moknu' NaM jiNa-hakkAsa AyA // 5 // [11] siviyA-jANa survr-saar| jaya-jaya-saI caviu bhaDArau // 1 // deve hi khandhu devi usbaaidd| NivimeM taM siddhathu parAiTa // 2 // sahi ubavaNe zrovannaru thApa vi| bharatahoM rAya-laricha kareM lAeM vi // 3 // 'maha parama-sivANa' mnnnte| kiu payAgeM jisavaNu suranta // 1 // muhiu patra bharepiNu liyu| cAmIvara paDalAvara thaniyau ||5|| gaNheM vi jnn-mg-gprnnaayndeN| binA gvIra-samuH surindai // 6 // taNa samAgu saneheM laiyA / rAya cau sahAsa pavaiyA ||7|| parimiu mami jiha gh-sNghaaii| gaddha vasu thira kAosAeM // 8 // pattA pavaNuGkhyau bATa sihiheM valantahA~ NAI risahahI rehanti visAlau / dhUmAula-jAlA-mAlaka ||5||
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ viImo saMdhi ekakI cAkarI dUsarA karatA hai|" yaha bAta usake lie vairAgya kA kAraNa ho gayI / tabhI laukAntika devoMne Akara paramajinako pratiyodhita kiyA, "he deva, bahuta sundara jo Apa svayaM mohase virakta ho gye| ninyAnava kor3A-kor3I sAgara paryanta samayase dharmazAstra aura paramparA naSTa ho cukI haiM, darzana, jJAna aura cAritra naSTa ho gaye haiM, dAna-dhyAna-saMyama aura samyaktva nA ho gayA hai, pA~ca mahAnata, pA~ca aNuvrata, tIna guNavrata aura zikSAzrata naSTa ho cuke haiM, niyama, zIla aura sahasroM upavAsa naSTa ho mujhe, ana apa hone se zava hoMge | --!! ghacA-itanemeM cAroM nikAyoMke deva vimAnoM meM ArUr3ha hokara A gaye, mAno jina bhagavAna ke lie yaha bulAvA AyA ho ki Apake binA mokSa sUnA hai / / 2 / / [11] taba surazreSTha AdaraNIya jina jaya-jaya zabdake sAtha ziSikA yAnameM car3he / devoMne kandhA dekara use uThA liyA aura palabharameM ve siddhArtha upavana meM pahu~ca gaye / usa upavanake thor3I dUra sthita hokara, bharata ke hAthameM rAjyalakSmI dekara, paramasiddhoMko namaskAra karate hue 'prayAga' (upavana) meM unhoMne turata saMnyAsa grahaNa kara liyaa| pA~ca muTTiyoM meM bharakara, bAla le liye aura svarNapaTalake Upara rakha diye| janoMke mana aura . netroMko Ananda denevAle surendra ne unheM lekara kSIrasamudra meM DAla diyA / snehase prerita hokara cAra hajAra rAjAoMne bhI unake sAtha pratrajyA grahaNa kara lii| jisa prakAra candramA grahasamUhase ghirA rahatA hai, usI prakAra navadIkSita rAjAoMse ghire hue paramajina Adhe varSa taka kAyotsagameM sthita rahe // 1-8 // pattA-RSabha jinakI havAmeM ur3atI huI vizAla jaTAe~ aisI lagatI thIM mAno jalatI huI AgakI dhUmAkula jvAlamAlA ho // 2 //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita [12] miNu aviulu avizvala vosathau / thiu sammAsu palamviya-hAthaTha // 11 je Niva teNa samaja ptrkssyaa| te dAruNa-dubAeM lakSyA // 2 / / soDaNheM hi tisa-bhukkha hi khAmiya / jimmaNa-NihAlasa hi viNAmiya / / 3 / / cAlaya kaNDuyaNaI alahantA / ahi-vicchitha-pariveTijantA / / 4 / / ghora-baura-tavacaraNe hi mggaa| meM vi rasipielamA int keNa vi mahiyale tira appdd| 'ho ho keNa dinu paramappA // 3 // pANa janti jai gaNa nnioeN| to kira Na kA paraloeM // 7 // ko vi phalaI tADapiNu bhakkhai / 'jAhu~' maNeci ko vi kANekkhAha 140 ghattA ko vi NitrArai ki vi Ameladhi calANa shinnindho| 'kallA desahu~ kAi~ paccuttara maraha-rindAhoM // 5 // 13] tAhi tehae~ pAMDavana bhvsreN| dayI yANi samuTThie ambareM // 1 // ahA~ ahA~ kuutt-kvsstth-jigndhho| kApurisahA~ aNAya-paramasthahoM // 3 // eNa mahArisi.liGga-pAhaNaM / jAi-jarA-maraNa-taka-DahaNe // 3 // phalaI ma toDahoM jalu mA ddohhoN| NaM tI NIsAttaNu chapavahA~ // saMNisuNe vi tisa-bhuSavAdapaNe hi / udhUli u appANau aNNe hi // maNNehiM apaya samaya uyAzya / nahi avasare gami- vima parAya // kaccha mahAkAhiva-NandaNa / vara-karanAla-hatya NIsandaNa ||| veNi vi ghihi cakaNe hi ziva piNu / thiya pAsa hi jiNu jayakAreppiNu / / ghattA cintiDa pami-viNamIhi 'yuttau biNa dollai nnaaho| eu | jANahu~ bhAsi kiu amhahiM ko bhavarAho // 2 //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ viIo saMdhi [12] jina bhagavAn , chaha mAha taka hAtha lambe kiye hue avikala, avicala aura vizvasta rhe| lekina jo rAjA unake sAtha prabajita hue the, ve dAruNa durvAnameM jA phaMse / zIta, uSNa, bhUkha aura pyAsase zIrNa ho gaye, jaMbhAI, nIMda aura Alasyase ve hAra mAna baiThe / calanA aura khujalAnA na pA sakaneke kAraNa, sauMpa aura cicchuoMne unheM ghera liyA / ve dhIra-dhIra tapazcaraNase magna ho gaye / bhraSTa hokara pAnI pIne laga gaye | koI mahItalapara par3a gayA / ( koI kahane lagA), ho ho, paramapada kisane dekhA, yadi isa tapameM prANa jAte haiM to phira usa paramalokase layA? koI. phala tor3akara khAtA hai, koI 'meM jAtA hU~ kahakara tirachI najarase dekhatA hai||1-8|| vattA--koI jinendra ke caraNoMko chor3akara jAneke lie thor3A-sA manA karatA hai yaha kahakara ki kala hama bharata narendrako kyA javAba deMge? ||2|| [13 ] usa avasarapara AkAzase deva-vANI huI, "are kUTa, kapaTI, nimrantha kApurUpa, paramArthako nahIM jAnanevAlo, tuma janma-jarA aura mRtyu tInoMko jalAnevAle mahARpiyoMke isa veSako dhAraNa kara, phala mata tor3o, pAnI mata pio| nahIM to digambaratva chor3a do !" yaha sunakara, pyAsa aura bhUkhase pIr3ita kucha dUsare sAdhuoMne apane Upara dhUla DAla lI, dUsaroMne dUsare bhata khar3e kara liye| isI avasarapara nami aura vinami vahA~ pahu~ce kacchapa aura mahAkacchapake beTe / binA rathake hAdhoMmeM talavAra liye hue| donoM hI, jayakAra pUrvaka, donoM caraNoM meM praNAma kara jinavarake pAsa baiTha gaye / // 1-8 // ___ghattA-nami aura vinami apane manameM socane lage ki bolanepara bhI svAmI jina nahIM bolate, hama nahIM jAnate ki hamane kauna-sA aparAdha kiyA hai. // 2 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita [ 4] jaha vi Na ki pi dehi sura sArA / to vari pakkasi volchi maDArA // 1 // apagahu~ desu vihanavi dinnnn| amhahu~ ki pahu midAgviNNau' ||2|| aNNahu~ diNNa turaGgama gyvr| amhahu~ kA kigrAu paramesara // 3 // apanahu~ nigama-vesaga hada mAgameNa nisa' / ema jAma garahanti jinnindhauN| bhAsaNu caliu tAma dharaNindrahoM / / 5 avahi para avi aparivArau / bhAu khaNakheM jeldhu mahArau || 6|| lakviDa vihi mi majheM paramesaha / sakhi surantarAla paM mandaru ||7| nuriTa ti-dhArau bhAmari dephNui / jigara-vandaNahatti karapizu // 4 // puchiya dharaNidharaNa thiya kajeM karaNeNa ghattA 'ciNi vi upapyAviya-marathA ! upavaya-karavAla-visthA // 2 // [15] taM NisuNevi diNNu pacchuttara / pesiya ve ghisi santara / / 1 dUravANu jAma ta pAvahu~ / jAma valevi par3hIvA AvaDeM // 2 // tAma pihimi giya-puttaha~ deppiNu / ammahaM ghiu avaheri karappiNu / / 3 / / taM NisuNa va vihasiya-muha-vanda / diNNA vijaya ke bharaNindai 33! / 'giri-veyavahA~ hohu pahANyA / uttaradAhiNa-sejiGa hi rANA' / / 5 / / saM NisuNa ci mi-vigabhihi bukhAi / paNa diNI pihivi na rucAi / / 6 / / jai giragandhu dei sai~ hattheM / to amhe vi lehu~ paramArthe / / 7 / / te NisuNevi ce vi avalovi ghiu Uggara so muNivaru hovi // 8 // hatthu thaliu teNa uttara-ledihi' ekku yattA gaya ve vilApiNu vijau / thiGa dAhiNa-sedihi vijau / / 2 / /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ viIo saMdhi 1 [14] sura zreSTha hai, yadi kutara nahIM de. to bhI AdaraNIya eka bAra bola to leM, dUsaroMko to deza vibhakta karake de diyA, svAmI, hamAre prati Apa anudAra kyoM haiM ? dUsaroMko Apane raMgama aura gajavara diye haiM, he paramezvara hamane kyA kiyA hai ? saroMko Apane uttama veza diye haiM, parantu hamase bAta karane meM mI sandeha hai ? isa prakAra ve japa jinavarakI nindA kara rahe the ki tabhI dharaNendrakA Asana kampAyamAna huA, avadhijJAnase saba jAnakara, parivArake sAtha Adhe palameM vahA~ AyA, jahA~ AdaraNIya paramajina the| donoM ( nami aura vinami ) ke bIca, paramezvarako dharaNendra ne isa prakAra dekhA, jisa prakAra sUrya aura candramAke bIca meM mandarAcala ho| turanta tIna pradakSiNA dekara, jinavarakI vandanA bhakti kara ||1-8|| pattA-dharaNendrane pUchA, "tumaloga apane donoM hAtha Uparaphara, hAtha meM talavAra lekara, kisalie yahA~ baiThe ho" ||| [15] yaha sunakara unhoMne uttara diyA, "hama donoMko dezAntara bhejA gayA thaa| lekina jabataka hama vahA~ pahu~ce aura vApasa AyeM, tabataka apane putroMko dharatI dekara, yaha hamArI upekSA kara yahA~ sthita haiN|" yaha sunakara, ha~sate hue (isa rahA hai, mukhacandra jisakA aise) dharaNendrane unheM do vidyAe~ dI, aura kahA, tuma donoM vijayAdha parvatakI uttara-dakSiNa zreNiyoM ke pramukha rAjA bana jAo / ' yaha sunakara nami-vinami bole, "dUsaroMke dvArA dI gayI pRthvI hameM nahIM cAhie, yadi vAstavameM parama jina (nirgantha ) apane hAthase deM to hama le leN|' yaha sunakara aura una donoMkI ora dekhakara dharaNendra, unake sAmane munivarakA rUpa dhAraNa kara baiTha gayA // 1-8 // catvA-usane hAtha U~cA kara diyA ('hA~' kara dI) ve donoM bhI vidyA lekara cala diye| eka uttara zreNI aura dUsarA dakSiNa
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 Niggau 'yAhU' bhaNantu bhabhiDa ti-bhrAmari dintu sa / of avasare uccAiya- vAhahoM / bahu-lAyaNNavapaNa saMpaNNau / seliGa ko Si ko vi haya caJcaka ko viSaNNa rupaya thAla hU~ / ko vihAharaNa hoya / samba dhUli samahU~ maNNantaDa / jahi seyaM daMsaNu pAhiu / 'ajju paTTu aNaGga- vicArata / ikkhu - rasahI bhariyaali jaM je / tAma uddisu loeM chAu / [16] vande vi paisAriyau nihelaNu / aSNu vi gomaeNa saMbhajaNu / pupphahU~ akkhayAu vati dIvA / kara- paklANu devi kumAreM / ahiNava- ikrasahoM bhariyaJjali | sAhukAru devadunduhi saru / kaNa-raNa koDiGa vAraha avayadANu marNe va seyaMsahI / mahi-viharatoM sihuaNa- jAhahIM // 1 Aga ko vi pasA vi kaNNau || 2 || rayaNa ko vikI vi vara mayagala // 3 // ko vighaNa ghaNNahU~ asarAlahU~ // 1 // tA hU~ maMDAra u avaloya // 5 // paTTaNu hariNayaru saMpatta // 6 // chuddha chuDa Niya parivArahoM sAhiu // 7 mahU~ pArAviu risa bhaDAraTa ||8|| ET vasuhAra parisitha taM je ||1|| saccau je jiNu bAreM parAu || 10|| dhattA [17] sakalasu sa puttu sa pariyaNu / mandarahoM je tArAyaNu || 13 || kiDa cakaNAravinda pakkhAlaNu // 1 // diSNa jaleNa dhAra puNu candaNu // 1 // dhUva vAsa jala-vAsa paDI ||3 // sahara sarpiNaNa miGgAreM // 4 // tAva surehi mukku kusumAJjali ||5|| gandha-vAu vasuvari nirantarU // 6 // paDiya lakkha vasIsadvAraha // 7 // akvarAya gAu ki divasahoM // 8
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ liIbhI saMdhi zreNImeM sthita ho gayA // 2 // [16] usa avasara para, apane hAtha U~ce kiye hue tribhuvananAtha RSabha jina, dharatI para vihAra karane lge| koI unake pAsa, saundarya aura raMgase yukta apanI kanyAko sajAkara lAtA hai / koI vastra, koI caMcala azva, koI ratna, aura koI mada vihala gaja | koI cA~dI kI thAliyA~ aura svarNa / koI bahuta-sA dhana dhAnya / koI amUlya AvaraNa hokara lAtA hai| parantu parama AdaraNIya unakI ora dekhate taka nhiiN| sabako dhUlike samAna mAnate hue vaha hastinApura nagara meM phuNce| vahA~ vimohane svapna dekhA (smRtimeM dekhA) "usane apane parivArase kahA hai ki Aja kAmadevakA nAza karanevAle Aye haiM aura maiMne unheM pAraNA (AhAra) karAyI hai / maiMne ikSu-rasakI jitanI aMjalI bharI gharameM utanI hI ratnavRSTi huii| itane meM cAroM dizAomeM loga chA gaye, sacamuca jinabhagavAna usake dvAra A cuke the / / 1...10 // ghattA---'Thahariye' kahatA huA vaha nikalA, aura apanI khI putra aura parijanoMke sAtha usane tIna pradakSiNA dI, jaise tArAgaNa mandarAcalako dete haiM / / 1 / / [17] vandanAkara, vaha unheM gharake bhItara le AyA / unake caraNa kamaloMkA prakSAlana kiyA / aura dUdha dahIse unheM dhoyA, jalakI dhArA dI aura candana lagAyA / puSpa akSata naivedya dIpa aura phira dhUpa jala cddh'aayaa| zreyAMsa kumArane hAthoMkA prakSAlana karAkara, candramAke samAna bhaMgArase tAje ganneke rasase unakI aMjali bharI hI thI ki devAne puSpAMjali kI varSA kii| sAdhukAra, aura deva-dundubhiyoMkA svara gUMja uThA, sugandhita havA calane lagI, ratnoMkI varSA hotI rahI, bAraha karor3a battIsa lAkha aThAraha ratna barase ! zreyAMsake dAnako akSayadAna mAnakara
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 gayA ghanA jimiu bhaDArau jaM je seyaMsa appaDa bhAva vi| vandiu risaha-jipindu sire saI bhuva-jubala cAvaM bi 9 // iya ettha pa u ma ca rie 'jiNavara-NikrasamaNa' imaM dhaNayAsiya-saya mbhu ec-ke| vIyaM ciya sAhiyaM pamvaM / / [3. taIo saMdhi] tihuNya-guru taM gayauru melleM vi strINa-kasAiu / gaya-samsau viharantau purimatAlu saMparAiDa // [ ] dIhara-kAlacakka haeNNa parisa-sahAse puNNaeNNa / sayaDAmuha-ujANa-vazu du bhaDAra rimaha-jiNu // 3 // sammaM mahA jaM ca puNNAya-gAehi / kusumiya-layA-velli-pallava-NihAehi 2 kApUra-kakoLa-elA-lavaGgehi / maha-mAhacI-mAhuliGgI-vihaGgehi // 3 // mariyADa-jI-kuMkuma-kuDakrehi / Nadha-tilama-vaulehi campaya-piyazahi // NArA-gagmoha-Asatya-rukavehi / vaikeli paumaksa-rakkha-dakhehi / / 5 / / khajUri-jambiri-vaNa-phaNisa-limvehi / hriyaal-uehibh-pusjiibehi|||| sattaSThayAmasthi-dahivapaNa-gandIhi / mndaar-kundindu-sinduur-sindiihi|||| bara-pADallI-pophaLI-NAlikarIhiM / karamandi-kathAri-karimara-karIrehiM // 8 //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ viIbhI saMdhi usa dinakA nAma akSaya tRtIyA par3a gyaa| pattA-parama AdaraNIya RSabha jinane vaha saba khAyA, jo rAjA zreyAMsane bhAvapUrvaka diyA / usane apane donoM hAtha sira para rakhakara Rpabha jinendrakI vandanA kI ! ||2|| isa prakAra yahA~ dhanaMjayake Azrita svayaMbhUveva dvArA viracita 'jinavara niSkramaNa' nAmaka dusarA parva samApta huaa| tIsarI sandhi jinakI kapAya kSINa ho cukI hai. aise paramazAnta paramaguru usa hastinApura nagarako chor3akara, vihAra karate hue purimatAla ( udyAna ) phuNce| [1] lambe samaya cakra ke eka hajAra varSa bIta jAne para AdaraNIya Rpajina jhAkaTAmukha udyAna-bana meM pahu~ce jo mahAn undhAna, khilI huI latAoM palladhoM aura beloM ke samUha se yukta thaa| punnAga, nAga vRkSoM tathA kapUra, kaMkola, elA, lathaMga, madhumAdhavI, mAturiMgI, biDaMga, mariyalla, jIra, uccha, kuMkuma, kuDaMga, navanilaka, padmAkSa, rudrAkSa, dvAzmA, khajUra, jaMbIrI, ghana, panasa, nimba, har3atAla, Dhoka, bahuputrajIvikA, saptacchada, agasta, dudhivarNa, naMdI, maMdAra, kunda, iMdu, sindUra, sindI,
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariu kaNiyArikaNavIra-mAdUra-varalehiM / sirikhaNDa - sirilAmalI-sAla-saralehiM9 himtAla-tAle hi vAlI tamAhehiM / jambU-varamvehiM kamaNa kayamvehiM ||10|| suva-devadAruhiM riddhehiM cArehiM / kosamma saJyehiM koraNTa koaMhiM // 61 // avazya-jUhihiM jAsavaNa malohiM kaMpaeN jAehi avarahi mi jAhiM // 12 46 ghattA tahi diu sumapi vaDa pAyau this-thoraDa / sudda jari me // 13 // vaNavaNa [2] tahi zrAvi paramesareMNa vilaya se saMcUriDa eka sukha kSANaggi palitahoM / tiyagAraha ti-sala pheDatahoM / pazcindiya daNu-dappu harantahA~ / saca mahAbhaya prisNsntho| vi yammaceru rakkhanta hoM / sui ebArahaMga jANata ho / ravicAritu carantahoM / paNAra pamAya vajanta hoM / uttaraha saMjama pAlamhoM / Ai purANa - mahesareMNa / sukANu AUriyau // 1 // do-guNa-dharahI duvii-tava-tasoM // 2 // uhi kamindhaI DahantoM // 3 // chancidda-rasa-paricAva karatahoM // 14 // // aTTa dudha maya NiNNAsambadda // 5 // dasavihu parama dharamu pAlantoM // 6 // bAraha aNukha cintantahoM // 7 // caudasaviha guNathANu cantoM // 8 // stefan kalAya mucantAhoM // 2 // aTThAraha Si dosa NAsaha // 10 // dhattA suha-jhANaho gaya- bhANaddoM aipasaNNa-muhayandahoM / dhavalujala saM kevalu NAzuppaNNu jiNindahoM // 11 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ . taIo saMdhi vara, pATalI, popalI, nArikela, karamaMdI, kaMbArI, karimara, karIra, kanera, karNavIra, mAdUra, tarala , zrIkhaNDa, zrIsAmalI, sAla, sarala, hinnAla , tAla, tAlI, tamAla, jambU, Amra, kaMcana, kadamba, bhale, devadAru, riha, cAra, kaujhamba, sadya, koraNTa, koMja, accajhya, juhI, jAsavaNa, mallI, ketakI aura jAtako vRkSAMse ramaNIya thA / / 1-12 / / __ghatA--vahA~, sthira aura sthala sundara ba nA dikhAI diyA, mAno, sukha denezalI vanarUpI vanitAke Upara mukuTa rakha diyA gayA ho" ||13|| [2] AdipugaNake mahezvara paramezvarane usa sthAnameM sthina hokara vipagrarUpI senA nae kI aura apanA zukla dhyAna ga kiyaa| eka zukla dhyAnakI agni pracalita karate hue, do gaNamyAna aura do prakArakA tapa dhAraNa karate hue, strItvakA bandha karAne vAlI nIna jhalyoM kA nAza karate hue, cAra yAtiyA karbhIka iMdhanako jalAte hue. paMcendriya rUpI dAnavakA darpa harate hue, vAma prakAra ke rasakA parityAga karate hue, mAta mahA'padoMko parizapa karate hue, ATha duSTa mAdIkA nAdA karate hue, nI kAraka brahmacarya kI rakSA karate hue, isa prakAra ke parama dharma kA pAlana karate hue, gyAraha aMgoMke zAstrako jAnate hue, vArAha anuprakSAkA cintana karate hue, teraha prakArake cAritrakA AcaraNa karate hue, caudaha prakArake guNasthAnoM para car3hate hupa, pandraha pramANoM kA varNana karate hue, solaha kapAyoMko chor3ate hue, satraha prakAra ke saMyamakA pAlana karate hue aura aThAraha prakArake doSoMkA nAza karate hue; // 1-1 // ghattA-zumadhyAna, gatamAna aura atyanta prasanna makhacandra RSama jinako dhavala ujjvala kevalajJAna utpanna huA // 11|
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ tzara paumacariu [2] sAhiya-jiya-sahAva-caritra thiu jiNu NikSuya - kammara puNya-pavitu pAva-niNNAsaNu / kisalaya - kusuma - riddhi-saMpaNNau | diNayara-koTi-papAtra samujjalu / atta oNAmiya- masthA | aNesaha tihuaNu dhavalantara / aNNattaha~ sura-dunduhi divva mAsa attaI bhAsai / / bhaTTa Si pAri uppaNNA / iya-ndhi jasu siddhai yaha cakkar3oM talokahoM cavIsahasya pariyarija / NaM sasaharu Nijvalahara // 1 // aSNuppaNNu dhavalu siMhAsa || 1 || apota asoja uppaNNau // 3 // apasaNNu bhAmaNDalu // 4 // arre far amara- vihatthA // 5 // bhiNDa dhavala-chatta-ta // 16 // NaM pakkhuNe mahohi rAjjai // 7 // aNNettaha~ kammaraTha-paNAsa // 8 // kusuma-vAsu asa vAsa // 9 // NaM thiya puNNa-pukSa ANNA ||10|| dhattA bAraha - joyaNa poThima casdisu caurujANa vaNu tivihu kamaya- pAyAru prabhAviu | mAnava zramma cayAri pariTTiya / gora hema pariyaritha hU~ / daha dhaya pauma mora-pANaNa / aNu vivastha cakka chatta-dvaya / ekekaeN bhae ahiNava chAya hu~ / para - samANu jasu apara / so ja deva paramappaDa // 11 // [ * ] maNaharu sabbu suvaNNamaja / sura-nimmaMtrita sabhosaraNu ||9|| dhAraha koTA solaha vASi || 2 || kaNa- toraNa- Nivaha samuTTiya // 6 // patra na thUha tarhi citthariyaI // 4 // gaDa mazala vasaha vara-vAraNa pharahata ahanta samuNNaya || 6 || sau aTTolaru vitta-padAya hu~ // 0 //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ o saMdhi 49 [ 3 ] jinhoMne apanA svabhAva aura cAritra siddha kara liyA hai, jo nautIsa atizayoMse yukta haiM, aura jinhoMne karmarUpI rajako dho diyA hai, aise parama jina sthita ho gaye, mAno megharahita candramA hI ho| aura bhI unheM puNya pavitra aura pApoMkA nAza karanevAlA dhavala siMhAsana utpanna huaa| dUsare sthAnapara kisalaya aura kusumoMko Rddhise paripUrNa azoka vRkSa utpanna huA, eka dUsarI ora, karor3oM sUryoke pratApase samujjvala bhAmaNDala prasanna huaa| dUsarI ora, apanA mAthA jhukAye aura hAtha meM camara liye hue cAmarendra deSa khar3e the / eka ora, tInoM lokoMko dhavala karate hue daNDayukta tIna chatra utpanna hue, eka ora devadundubhi baja rahI thI, mAno pUrNimAke dina samudra garjana kara rahA ho, eka ora divyadhvani khira rahI thI, dUsarI ora karmaraja dhvasta ho rahI thI, eka ora puSpa vRSTi suvAsita ho rahI thI to dUsarI ora unheM ATha prAtihArya utpanna hue, mAno puNyakA samUha ho Akara upasthita ho gayA ho // 1-10 // pattA - ye cihna jisako siddha ho jAte haiM aura jo parako apane samAna samajhatA hai, prahamaNDala aura tribhuvanameM vahI paramAtmA deva hai // 11 // I [ 4 ] bAraha yojanakI samasta dharatI sundara aura svarNamaya thI / devoM dvArA nirmita samavasaraNa thA, jisameM cAra vizAoMmaiM cAra udyAna- vana the | tIna svarNa-parakoTe the| bAraha koThe aura solaha cAvar3iyA~ cAra mAnastambha sthita the / svarNatoraNA samUha thA / svarNajar3ita cAra gopura the / unameM nau-nau dhUniyA~ lagI huI thiiN| isa dhvaja the jinameM kamala, mayUra, paMcAnana, garur3a, haMsa, vRSabha, airAvata, dukUla, cakra aura chatra aMkita the| pratyeka dhvajameM abhinava kAntibAlI eka sau ATha citra
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ ** meM samaparaNa pariDi jAnahiM / caliyaI AsaNAI ahamindaI / jigasaMpara 'ki accha taM vivi parAmahi maNi-raNa-pyaha rakSiyahU~ zrAgacchahu paumacariu kehi mima mahisa kisa kuMjara kehi sikaravarAha turaGgama / kehi sisama sAraGga pavaGgama / hima siMdha gaya gaNDA / kehi mi sudhAra macchohara / duma pavAra vara bhavaNa - NivAsiya / bahuviha kappAmara kokantau / vigbhama- hAva-bhAva - saMspoTihiM / dhAiya para tAba galiya-dANozraja jiga vandaNa- gavaNaMmaNaja joyaNakha pamANu pariDiGa / uppara pekkhaNAe~ pArada haiM / ubhaya bhaya dhUvantahU~ hU~ / amara rAja saMcalita vAvahiM // 28 // visaharamA re dhattA suravara suravara-vindahu~ / bandahu~' // 10 // jADu bhAra chattA vilu kriya- kalyalu caTha viha-deva nikAyahA~ / kaTTiya-dhara [ 5 ] kadvaya mauDa kuNDala ghare hi / niyaNiya jAga majjiyai~ // 3 // / kehi mitariccha miMga samvara // 1 kehi misa maUra vikrama // 3 // kehi mirahacara Naravara jaGgama ||4|| kehi mi garuDa koca kAraNDA // 5 // ema parAica saya tri suravara // 6 // vistara aru pakSa joIriya || // IsrANi tri Au turanta // 8 // parimita sara ko Dihi // 9 // suravara-vallaharA yahA~ // 10 // [ 6 ] ||5|| kaNNa-amara haya-mahuyarau | parivaDi airAvaNDa // 1 // vISaja maru NAe~ samuTTiGa // 2 // cAmIyara toraNa nivandra // 3 // kihU~ bagai~ phala-phulla samiddhaI // 4 //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ taIo saMdhi / patAkAe~ thiiN| jaise hI yaha samavasaraNa banakara taiyAra huA vaise hI amararAjane kUca kiyA / ahamindroM, nAgendra, narendra aura devendroMke Asana calAyamAna ho gaye / / 1-5 // ghasA-indra devoMko jinavarakI sampadA batAtA huA / kahatA hai ki "baiThe kyA ho, Ao, AdaraNIya jinavara kI andanAke lie caleM" // 10 // [5] kaTaka, mukuTa aura kuNDala dhAraNa karanevAle pramukha devoMne jaba yaha sunA to ce maNiyoM aura ralokI prabhAse raMjita apane-apane yAna sajAne lge| koI meSa, mahipa, vRSabha aura hAthIpara | koI takSaka, rIcha, mRga aura zambarapara / koI karabha, parAha aura azvapara / koI haMsa, mayUra aura pakSIpara | koI zazaka, zreSTha hiraNa aura pAnarapara / koI rathavara, naravaroMpara / koI bAdha,gaja aura gaDepara / koI garur3a, krauMca aura kAraNDabapara / koI zuMzumAra aura mtsypr| isa prakAra sabhI suravara yahA~ phuNce| dasa prakArake bhavanavAsI deva, ATha prakAra ke vyantara, pA~ca prakArake jyotiSI deva / aneka prakArake kalpavAsI deva bulA liye gaye, IzAnendra bhI tatkAla A gayA, vibhrama hAvabhAvase kSobha utpanna karanevAlI caubIsa karor3a apsarAoMse ghirA huA // 1-9 / / pattAcAra nikAyoMkI kolAhala karatI huI senAko dekhakara, indrarAjake daNDa dhAraNa karanevAle AdamI daur3e // 20 // [6] itanemeM, jisase madajalakA nijhara baha rahA hai, jo kAnase bhramaroMko ur3A rahA hai aura jisakA mana jinabhagavAn kI vandanAke lie vyAkula thA, aisA airAvata mahAgaja Age bar3hA / vaha eka lAkha yojana pramANa thA, jaise dUsarA mandarAcala hI paristhita ho, Upara pradarzana prArambha ho gye| svarNa nirmita toraNa bA~dha diye gaye / dhvaja utAra diye gaye, cihna hilane lge|
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumarita pIkAriNaDa gaya paGgaya mrvr| dIhina pAvi talAya layAhara // 5 // tahi adaratA galtAna meM sarakA ': sumana // 6 // vizijannu cmr-privaadi| sattAdha sahi accharakAhihi // 7 // caDiTa purandA ma pris| jaya-maGgala-dunduhi-giAgho meM // 8 // vandiNa-pamphA vahi prnnhi| kaTibAla hi dvAjaNa dinmahi // 9 // inhA zivaddhi analAbhi / ke trivimUrina vimuTA hovi ||10|| ghanA 'mala dharaNaI ja dulA tava-maraNaI jANa-bala divu bharaha karesahu~ / indatta pAvemahu~ // 11 // tAma surAsura-vAhaNaI phaladaM va sagga-dumahI taNaI / miNavara-puSya-vAsadaya hehAmuhaI samAgaya I // 1 // avaro para cUrana mahAzya / giri-mAgumonarasiMharu parAiya // 2|| Niya-kara khari bhaNai pugndru| uccAyaNa-AnhaNu asundA // 3 // jAI biuvaNa-pati huya hai| riu tA Amalahu aI // 4 / / thiya devAsura indaagmeN| samna paDIyA taNa ji veseM // 5 // jANA-jAga-vimANa hi tetthai| ina sabhIsarageM jigu jettaheM / / 6 / / sayasa vi tuuronnaaviy-nsshraa| sayala ci kara-ma ula ali hatyA / / sayala vi jayajayakAra krtaa| sapala ki dhottanasayAI padantA 8 // sayala di appANau risntaa| NAmu gotu Niya-NirAu kahantA // 9 // sahi ghela gayaNagANa sura-melA tArAyaNa ghanA teya-piNDa jiNu chan / chaNa-mayalamchaNu Najjaha // 10 //
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhasaMdhi vana, phala-phUloMse samRddha the| usameM puSkaraNiyA~, natra paMkaja, sarovara, jalAzaya, bAvar3I, tAlAba aura latAgRha the| apanI lambI sU~r3ase jalakaNa pheMkatA huA airAvata garajane lagA / jise, sattAIsa karor3a apsarAe~ katArameM khar3e hokara camaroMse havA kara rahIM thIM, aisA indra nagameM prasana hokara, jaya aura dundubhike nirghoSake sAtha hAthIpara bar3A | candIjana aura vAmana stutipATha par3ha rahe the| daNDadhArI jana praNAma kara rahe the / indrakI usa Rddhiko dekhakara kitane hI loga vimukha ho duHkha manAne lage // 1- 10 / / dhattA - malako haranevAlA tapazcaraNa karake kisa dina hama mareMge, aura durlabha janapriya indratva prApta kareMge || 11|| [7] itane meM, suroM aura asuroMke vimAna nIce A gaye, mAno ve svargarUpI vRkSake phala the, jo jinavara ke puNyakI havA se Ahata hokara nIce A gye| mahanIya ve eka dUsareko dhakkA dete hue mAnuSottara parvata ke zikharapara jA pahu~ce / taba apanA hAtha uThAkara indra kahatA hai, "U~ce Asanapara baiThanA ThIka nahIM, jinheM vikriyAzaktise jo-jo rUpa prApta haiM unheM turanta chor3a do|" indake Adeza se, jo deva pahale jisa rUpameM the ve vApasa usI rUpameM sthita ho gaye / ve nAnA vimAnoM aura yAnoMse vahA~ pahu~ce jahA~ samavasaraNameM parama jina the| sabane dUra se hI unheM mAthA jhukAkara praNAma kiyA, sabake hAthoM kI aMjaliyA~ ba~dhI huI thiiN| sabhI jayajayakAra kara rahe the| sabhI saikar3oM stotra par3ha rahe the| sabhI apanA paricaya de rahe the, apanA nAma gotra aura nikAya batAte hue // 1-2 // ghattA -- devatAoMke usa jamaghaTake avasarapara tejapiNDa jina aise zobhita the, jaise AkAzake prAMgaNa meM tArAgaNoM ke bIca pUrNacandra ho | // 10 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita [-] sura-kari-vanyuttiNaeNNa bahu-romaabhiNNaeNNa / saparivAra sundareNa thui bhAutta purandareNa // 1 // 'jaya ajarAmara-pura-paramessara / jaya jiNa Ai purANa mahesara / / 2 / / jaya dy-rm-rynn-ragaayr| jaya aNNANa-tamoha-dipAyara // 3 // jaya sasi mamva-kRmuga-paDivohaNa | jaya kallANa-NANa-guNa-rohaNa // 4 // jaya suru tailokapiyAmaha / jaya-saMsAra mahADai-Thuyavaha // // jaya vammA-NimmahaNa mahAusa / jaya kali-koha-huAsaNa pAusa ||3|| jaya RsAya vaNa-palayasamIraNa / jaya mANahari-purandarapaharaNa / jaya indiya-gayatale paJcAga / / jaya tihuNa-siri-gamAlizaga // 8 // jAya kmmaari-maar-maag| jaya Nila jiravekSa pirANa ||1 pattA tuha sAmAgu duha-pAsaNu evahiM uNNai caDiyau / meM honga pahavantaNa jagu saMsAra Na paDiyaDa // 10 // [2] . taM balu taM devAgamaNu so jiNavara taM lbhsrnnu| pekvaMdi upavaNe avayariGa jAu mahantau acharita // 1 // paTaNe purimasAleM jo raannu| risahaseNu NAmeNa pahANau // 1 // so devAgamu pie~ vi phaasiu| 'ko sayadAmaha-vaNe bhAvAsiu // 3 // kAsu eu ecaDDu pahuttaNu / oNa vimANahi pavaha yahANu' // 3 taM NisuNevi kaNa aphAliu / ema heca maha~ sancu NihAliu / / 5 // bharahesarahoM vappu jo sumbi| mAhi-valahu maNevi jo thumcaha // 3 // phevala-gANu tAsu uppaSaNa / bhaTTa mahAguNahiTa-saMpaNNA' // 7 // se NisuNevi mara me liyaa| sa-valu sa-pandhuvA saMghalliDa 11 // saM samasaraNu paiTTa turammau / "jaya devAnideva' pamaNanta // 5 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ saIlo saMdhi [8] romAMcase atyanta pulakita zarIra indra airAvatake kandhese utara par3A aura usane apane parivArake sAtha stuti prArambha kI "he, ajara-amara lokake svAmI, ApakI jaya ho, AdipurANake paramezvara jina, ApakI jaya ho / dayArUpI ratnake lie ratnAkarake samAna, ApakI jaya ho / ajJAnatamake samUhake lie diyAkarake samAna, ApakI jaya ho, bhanyajanarUpI kumudoMko pratiyodhita karanevAle ApakI jaya ho, phalyANa guNasthAna aura zAnapara ArohaNa karanevAle ApakI jaya ho, he bRhaspati, trilokapitAmaha, ApakI jaya ho, saMsArarUpI aTavI ke lie dAvAnalakI taraha Apako jaya ho, kAmadevakA bhayAna karanevAle mahAyu, ApakI jaya ho, kalikI krodharUpI jyAlA zAnta karane ke lie pAvasakI taraha, ApakI jaya ho, kaSAyarUpI meghoMke lie pralayapacanakI taraha, ApakI jaya ho, mAnarUpI parvatake lie indrayarake samAna, ApakI jaya ho, indriyarUpI gajasamUhake lie siMha ke samAna, ApakI jaya ho, tribhuvanazobhArUpI rAmAkA AliMgana karanevAle, ApakI jaya ho, karmarUpI zatruoMkA ahaMkAra cUra-cUra karanevAle ApakI jaya ho, niSphala apekSAhIna aura niraMjana, ApakI jaya ho / 1-2|| __ pattA-tumhArA zAsana duHkhakA nAza karanevAlA hai, isa samaya yaha unnatike zikharapara hai, isake prabhAvazIla honepara jaga bhavacakameM nahIM par3egA // 10 // [9] vaha sevA, yaha devAgamana, vaha jinavara, vaha samavasaraNa, (ina sabako ) upavanameM avatarita hote hue dekhakara, mahAna Azcarya huA, RSabhasena nAmaka rAjAko, jo purima. tAla purakA pradhAna rANA thA / usa devAgamako dekhakara usane kahA, "zakaTAmukha, udyAna meM kauna ThaharA hai ? itanA bar3A prabhutva kisakA hai, ki jisase vimAnoMke kAraNa AkAza muka gayA
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 paramacarita ghattA tAeM saMza pasantoga suraha mi pimmamu lAiu / 'e vesaNa sadasaNa kiM mayaradau bhAiDa' ||10|| [10] paMksavi te devAgamaNu so aiNu taM ji samosaraNu / bhava-bhaya-sae~ hi samalaiDa risahameNu pahu pancahau // 1 // meya samANu parama gambhasara / dikkhaI Thiya caurAmI Naravara // 2 // cu-klaann-vihui-mnnaahhaaN|| gaNahara te ji huna jaga-NAhahoM // 3 // avara vi je je bhAva laiyA / parAsI mahAma panvayA // 4 // eyAraha-guNaThAya-pamidahu~ / tiNi labarala sAzyahu~ pasiddhahu~ // 5 // ajiya-gagahoM maGgu ke bujinm| deva vi dujhiya-kamma-malujiya // 6|| thiya caDapAta prm-iinnndhaa| NaM sArA-gaha puSiNAma-candahI // 7 // vahara parisesavi thiya vnnyr| mahima turaGgama kesari kumAra // 8 // ghattA ahi gajala vi zriya sayala vi ekahi uvasama-mAyaNa / kiya-sevahA~ purapavahA~ kevala-NAga-pahAveNa // 9 // tAma viNiggaya divya jhuNi kahai tiloahA~ parama-mugi / vandha-vimokya-kAla balai~ dhammAhamma-mahAphalAI // 1 // puggala-jIvAjIca-pauttiva / Asava-saMvara-Nijjara-guttiu 12 // saMjama-Niyama-lesa-vaya-dANA / / tava-sIlIvavAsa-gugaThANaI // 3 // sammaIsaNa-gaNa-parisaI / sagga-mokrasa-saMsAra-NimisA // 4 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ naIo saMdhi hai|" yaha sunakara vibhIne kahA, "he deva, maiMne saba kucha dekha liyA hai, jo bharatezvarake pitA sune jAte haiM, aura jinakI mahIvallabha kahakara stuti kI jAtI hai, unheM kevalajJAna utpanna huA hai, vaha ATha mahAn guNoM aura RddhiyoMse sampUrNa haiN|" yaha sunakara, aura abhimAnase mukta hokara rAjA Rpabhasena senA aura bandhuvarga ke sAtha calA / vaha zIghra usa samavasaraNa meM, devAdhidevakI jaya bolatA huA pahu~ca gayA // 1-9 // ghattA-tejake sAtha praveza karate hue usa rAjAne devoMko bhI vibhramameM DAla diyA, ki isa bezameM kAmadeva kisa saMkalpase yahA~ AyA hai ? // 2014 [10] vaha devAgamana, vaha jina aura vaha samavasaraNa dekhakara saMsArake saikar3oM bhanyoMse Akula Rpabhasena rAjAne saMnyAsa grahaNa kara liyaa| usake sAtha, atyanta garvIle caurAsI rAjAoMne dIkSA le lI, jo cAra kalyANoMkI vibhUtise yukta jagake svAmI parama jinake gaNadhara bane | aura bhI apane apane bhAtrake anusAra caurAsI hajAra naravara prajita hue, jo gyAraha guNasthAnoM se samRddha zre, tIna lAkha prasiddha zrAvaka, AryikAgaNakI saMkhyA kauna jAna sakatA hai, pApakarmake malase rahita devatA bhI, parama jinendra ke cAroM ora isa prakAra sthita the, jaise pUrNacandra ke AsapAsa tArA aura nakSatra ho / vanacara bhI apanA baira bhUlakara sthita zre, mahipa, turaMga, siMha aura gaja // 1-8 // ___ghattA-sA~pa aura nevalA sabhI upazama bhAva dhAraNa kara eka jagaha sthita ho gaye, kRtaseva puradeva Rpabha jinake kevalajJAnake prabhAvase / / 2 / / [11] itane meM divyadhvani nikalanI zurU huii| trilokake mahAmuni kahate haiM, "bandhana-mokSa, kAla-bala, dharma-adharmakA
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 gata patha samAya jANahU~ / sAyara-pala- puScakoDIyau / kAlahu~ khetta-bhAva-paradan / zaratha tira maNuata surata / tirathayantaNAe~ indaptahu~ / paumacariu dhammakrANu sayala suNe vi madya bhava-maya-saya-gaya-maNa kreNa vipacAgyaya lakSyA / kehi mi guNavayAi~ aNusasthihU~ / maTaNANatthamiyA~ abareSTahiM / jo jaM saggar3a taM tahA~ dei / amara vi gaya sammatta eppiNu / jiNa-dhavaladdoM vi babalu siMhAsanu ubhaya seya chatta siya-vAsaru / / daya-varamadu vihuaNa-pahu vahA~ cANahoM ujjANahI~ tinuaNeM sabale gavidruDa | kiM bahurveNa AlAveNa u ekku vi tila-mesu vi saM ji jiNeNa Na diTThau // 30 // sura-ra-ucchehAu-pramANahU~ // 5 // loya vihAya - kamma payadIpa ||6|| cAraha aGgahU~ cauTAha !! 77 kulayara-Dalahara-cakaharata hU~ ||8|| siddhalAi mi kahai samanta hU~ ||9|| ghantA [*] calu jIvita ma suvi| uvasamu jAu sacca- jahA~ // 1 // loDa karevi ke vi pavvayA // 2 // kehi mi sikhAvayaha~ pathariyA~ // 3 // aNNe hi kiya Nivitti aNNehi // 4 haradhu bhAra khacer3a // 5 // giya Niya liya-vAddaNahiM cajepi // paNNA rasa - trisaha rAsaNu // 17 // vizvamAsa bhAmaNDalu meharU // 8 // ghanTA kevala-kiraNa-divAyaru / gau taM gaGgA- sAyaru // 9 //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ taIo saMdhi mahAphala, pudgala jIva aura ajIvakI pravRttiyA~, Azraca saMvaranirjarA aura guptiyA~, saMyama-niyama-lezyA-trata-dAna-tapa-zIlaupavAsa, guNasthAna-samyagdarzana-jJAna aura caritra, svarga-mokSa aura saMsArake kAraNa, nau prazasta san dhyAna, devoM aura manuSyoMkI mRtyu aura AyukA prabhAva | sAgara palya pUrva aura kodd'aakodd'ii| lokavibhAga krmprkRtiyaaN| kAla-kSetra-bhAya-paradravya | bAraha aMga aura caudaha pUrva, naraka, tithaMca, manuSyatva aura devatva, kulakara, baladeva aura cakravatI / tIrthakaratva aura indratva aura siddhatvakA yaha saMkSepameM kathana karate haiM // 1-9 // pattA-bahuta kahanese kyA? unhoMne tribhuvanakI khoja kara lI thI, tila ke barAbara bhI aisA nahIM thA ki jise jina bhagavAnne na dekhA ho // 10 // [12] samasta dharmAkhyAna sunakara aura jIvanako manameM caMcala samajhakara, bhavabhava ke saikar3oM bhayoMse bhItamana sabako upazamabhAva prApta huaa| kisIne pA~ca aNuvrata liye, koI keza lauMca karake pratrajita ho gayA, kinhIne guNavatoMkA anusaraNa kiyA, kisIne zikSAbata liye, dUsaroMne mauna aura anarthadaNDa vrata grahaNa liyA, dUsaroMne dUsaroMse nivRtti le lI, jo-jo mA~gatA, vaha use vaha vaha dete| AdaraNIya jinane apanA hAtha nahIM khiiNcaa| deva bhI samyaktva grahaNa karake cale gaye apaneapane nikAyoMke lie vimAnoMpara ArUr3ha hokr| jina dhavala kA siMhAsana bhI dhavala thA / pandraha kamalopara unakA sthira Asana thaa| sapheda tIna chatra lage hue the; sapheda cAmara, divyadhvani aura bhAmaNDala // 1-8 // ghasA-kAmakA nAza karanevAle, tribhuvanake svAmI aura kevalajJAna viSAkara parama jina usa udyAnase gaMgAsAgarakI ora gaye // 2 //
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi~ avasare bharasarahoM para cakke hi mi patriya kama mAlUra-pavara- pIvara ghaNA hai tahoM daha-pacAsa I hu~ / caurAlI lakkhahU~ gaya varAhaM / koDhI tiNi vara gheNuvAhu~ / vatsIsa sahAsai~ maNDalAhU~ / patra miDiyAhU~ satta-matta | jiha bappaNa tihU pusaNa mAhapaNa jun padmamacariu [1a] pasara Na paTTaNa cakka rayaNu / jiha bambAri mudde kAma sadhu / jiha vAri-vivarNe hariya-gRha / sayala-puhaTTa - paramesarahoM / jAna riddhi sura-riddhi-sama // 1 // kRSNavajJa sahAsa varaGgaNAe~ // 2 // gharAsI lalaI sandaNAhU~ ||3|| aTThAraha koDiDa hayavarAI // 4 // cIla sahAsa rAhibA // 4 // kammanta koTi patraharU halahu~ // 6 // meNi eka uttama khaNDa dhattA laDDa NANu taM kevalu | sa hU~ mu ya leNa mahala || || 4. cautho saMdhi saTTi varisa khAmahiM puSNa-jayAsahi bharatu usa pasaraT / patra- piliyara-dhAra kalaha- piyAra karaNa para || [ 9 ] jiha anudakamantaraM sui-caNu // 1 // jiha gokarNa maNi-raNa-dara // 2 // jiha hujaNa jarNe saNa-samUhu // 3 //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ para saMdhi [13] usI avasarapara samasta pRthvIke mahezvara bharatezvarako devoMkI Rhike samAna Rddhi prApta huI, jisakI paramparA zatrurAjAoM dvArA bhI namita thI / belaphala ke samAna pravara aura sthUla stanabAlI usakI chiyAnabe hajAra rAniyA~ thIM / unake pA~ca hajAra putra the / caurAsI lAkha ratha, caurAsI lAkha gajaghara, aThAraha karor3a azvabara, vattIsa hajAra rAjA, battIsa hajAra maNDala. khatIka lie eka karor3a haTa, nau nidhiyA~, caudaha ratna, chaha khaNDoMkI ekachatra dharatI // 1-7 / __ghattA--jisa prakAra pitAne gaurava ke sAtha kevalajJAna prApta kiyA usI prakAra putrane jUjhate hue apane hAthoMse dharatI prApta kii| cauthI sandhi jayakI AzAse pUrva sATha hajAra varSaki bAda bharata ayodhyAmeM praveza karate haiN| parantu nayA aura painI dhAravAlA kalahapriya usakA cakraratna praveza nahIM krtaa| [1] cakAratna nagara meM praveza nahIM karatA, jisa prakAra ajJAnImeM sukanikI vANI, jisa prakAra brahmacArIke mukha meM kAmazAstra, jisa prakAra goThaprAMgaNameM maNi ratna aura vastra, jisa prakAra vArake khUTemeM gajasamUha, jisa prakAra durjanoMka bIca sajjanasamUha, jisa prakAra kRpaNake ghara bhikSukasamUha, jisa prakAra zukla pakSa meM kRSNa pakSakA candra, jisa prakAra
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariu jiha kitriNa-milaNaM pAhU -bindu / jiha bahula-pak jiha samma jiha guru khaya-divasa- cantu || ra mantre // // aANa-kaNNaM // 6 // / jir3a kAmiNi jaNumANu adam / jiha mahuari kula dugandhe raNe jida parama- sokkhu saMsAra-dhamma~ / - vidyavi tatpurisu jema ! jiha jova dayA vaha pAva- kamme // // kku te // 8 // paDhama paIsai uj 62 dhattA taM dikkata viMgghu karaens rrava nehAvira | 'kahahu manti-sAmantahI~ jasa-jaya-mantahoM kiMmahu ko vi adi // 9 // saM pisurNevi mantihiM vuttu ema | khaNDa vasundhara patra NihANa | vaNava sahAya mahAgarAhu~ / arAima siddha jAI jAI / bhara ekku Na siMha sAhimANu / tirathaGkaraNandaNu tuha kaNiTTu / paNa paramesvarama dehu | duzvAra varivoranta-kAlu | -- [2] 'jaM cintahi taM taM siddhu deva // 1 // graha-videhi svarNehiM samANa // 5 // battIsa sahAsa desantarA // 3 // ko lakara visaka sAhU~ tAI // 4 // sapa-paca-savAya dhaNu-pyamANu // 5 // aTTAnavahiM mAhiM pariT // 6 // akhaliya-magTTu jayalacchinnohu // 7 // NAmeNa bAhubali vala-visAlu // 8 // ghatA khantieN dhariyau jar3a so kaha viviha paTTa mi deva dalava 9 sohu jema patrasvariya to sa khandhAvAreM eka pahAreM taM vayaNu surNevi daTTAhareNa / paTuviya mahantA turiya tAsu / jadda gaTha paDivaNNu kayAtri ema | [2] bharaNa maraha- paramesareNa // 1 // - kareM kera rAhivAsu ||2|| karahu mahu miDa jema' || 'buca tA te
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauratho sadhi nirdhana manuSya kAminI-jana, jisa prakAra dUrabhavya meM samyagdarzana, jisa prakAra durgandhita vanameM madhukarI-kula, jisa prakAra ajJAnIke kAnameM gurukI nindA, jisa prakAra saMsAradharmameM parama sukha, jisa prakAra pApakarma meM uttama jIvadayA, jisa prakAra prathamA vibhaktimeM tatpuruSa samAsa praveza nahIM karatI, usI prakAra ayodhyAmeM cakraratna praveza nahIM karatA / / 1-811 __ghattA-vighna karate hue usa sthira cakrako dekhakara narapati bharata krodhase bhara uThA aura bolA, "yaza aura jayakA rahasya jAnanevAle he mantriyo, kaho kyA koI mere lie asiddha (ajeya ) cA hai ? // 2 // [2] yaha sunakara mantriyoMne isa prakAra kahA, "deva, jo tuma socate ho vaha to siddha ho cukA hai| chaha khaNDa dharatI, nau nidhiyA~, caudaha prakArake ratna, ninyAnabe hajAra khadAneM aura battIsa hajAra dezAntara ! aura bhI jo-jo cIje siddha huI haiM, unako kauna dikhA sakatA hai ? parantu eka svAbhimAnI siddha nahIM huA hai, vaha hai sAr3he pAMca sau dhanuSa pramANa, tIrthakarakA putra, tumhArA choTA bhAI, parantu aTThAnabe bhAiyoM meM bar3A podanapurakA rAjA, carama zarIrI, askhalitamAna aura jayalakSmIkA ghara, durvAra vairiyoM ke lie antakAla, balameM vizAla, aura nAmase bAhubali // 1-8|| ___ghattA-siMhakI taraha saMnaddha, para zAnti dhAraNa karanevAlA, vaha yadi kabhI A jAye, to eka hI prahArameM senAsahita, he deva, tumheM cUra cUra kara de" ||9|| [3] yaha sunakara, bharatake paramezvara bharatane oMTha kATate hue, zIghra usake pAsa mantrI bheje ki usase kaho ki "vaha rAjAkI AjJA mAne / yadi kisI prakAra vaha yaha svIkAra nahIM karatA to aisA karanA jisase vaha hamase lar3a jaaye|" sikhAye
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ pasamacariDa siklaviya mahamtA gapa turanta / zivasi poaNu-pAyara pasa ||4|| pugjeMSi puSThiya 'bhAgamaNu kaaii| tehi mi kahiya, vayaNA tAI / / 5 / / 'ko ho ko jara; Na maMDa' ho ki havAlahadIsaha gampi to vi / / 6 / / jicha mAyara bhaTThANabaha iyara / jApanti kareM vi tahA~ taNiya kara / / 5 tihabaI mi maDapharu pariharavi / jiu rAgrahoM ko kara levi' || ghattA taM NisuNe ci maya-mAMsa vAhuvalIseM marahandU himmacchiya / 'eka kara cappiko pihimi guruko avara kara Na padigchiya // 9|| pavasanheM parama-jiNesareNa / jaMkipi vihajjevi diggu teNa ||3|| saMpramhahu~ sAsaNu suh-nnihaannu| kiDa cippir3a paTa keNa vi sabhANu / / mo pihimihaha. poyaNahoM sAmi! pAu remiNa kemi pAsu jAmi / piTeNa teNa kira kaSaNu kn| kiM sAsu pasAe~ karami rAja // 1 / / ki tahoM vaNa harDa bunnivaaru| kiMtahoM varaNa mahu purisayAru ||4| kiM tahA~ voNa paah-shou| ki sahI vazeNa sampaya-vihou / / 6 / / jagajija bAhubakIsareNa / poyaNa-puravara-paramesareNa / sNkovaannk-pjphntehi| NimmacchiDa bharaha-mahantaehi // dhattA 'jai vi tuma isa maNDalu bahu-cinsiya-phalu Asi samappiDa appeM / gAmu somu khalu khetu vi sarisava-metu vi to vi Na.hi viNu kappe' ||2|| taM vayaNu suNeci plmb-baahu| candAinahu~ kuviu rAhu // 1 // 'kaho taNa rajz2a kahANau bharahu / jaM jANahu taM bhahu milavi karahu / / 2 / /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauratho saMdhi 65 gaye mantrI turanta gye| aura Adhe nimipameM podanapurameM pahu~ca gye| Adara karake bAhubaline pUchA-"kisalie Agamana kiyaa|' unhoMne bhI ve vacana sunA diye, "tuma kauna, aura bharata kauna ? donoM meM koI bheda nahIM haiM to bhI jAkara usase tumheM milanA cAhie, jisa prakAra dUsare ahAnave bhAI haiM, jo usakI sevA kara jIte haiM, usI prakAra tuma abhimAna chor3akara rAjAkI sevA aMgIkAra kara jio" ||18|| pattA-bhayabhISaNa bAhubaline yaha sunakara bharatake dUtoMko apamAnita karate hue kahA, "eka bApakI AjJA, aura eka unakI dharatI, dUsarI AjJA svIkAra nahIM kI jA sakatI ? / / 9 / / [4] "pravAsa karate hue parama jinezvarane jo kucha bhI vibhAjana karalo higA hai, vahI hamArA sambandhiAna mata haiN| maiMne kisIke sAtha, kucha bhI burA nahIM kiyA, maiM usI dharatIkA svAmI huuN| na maiM letA hU~ na detA hU~ aura na usake pAsa jAtA huuN| usase bheMTa karanese kauna kAma hogA? kyA maiM usakI kRpAse rAjya karatA hU~, kyA usakI tAkatase maiM durnivAra hU~ ? kyA usakI tAkatase merA puruSArtha hai ? kyA usakI tAkatase merI prajA hai ? kyA usakI tAkatase maiM sampattikA bhoga karatA hU~ ?" isa prakAra jaba podanapuranareza bAhubali garajA, to bharatake mantriyoMkA krodha bhar3aka uThA, unhoMne usakA tiraskAra kiyA // 1-8 // ghattA-"yadyapi yaha bhUmimaNDala tumheM pitAke dvArA diyA gayA hai, parantu isakA ekamAtra phala bahucintA hai, binA kara diye, grAma, sImA, khala aura kSetra to kyA ? sarasoMke yarAbara dharatI bhI tumhArI nahIM hai" [19 // [5] yaha vacana sunakara pralambabAhu bAhubali kruddha ho uThA mAno sUrya aura candra para rAhu hI kupita huA ho / (vaha volA),
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Wo Yao so e vaha gabbu / ujAgara hosaha kema kajju / 4 paumacariGa pariyachar3a gAu da yAvala malla-kaNNiya karAlu | saM suNevi mahatA gaya turanta / jaM jema cavitra taM kahiu tema / Na karar3a kara tuhArI iNi-rajaNu lamu kira vasikiu ma mahiSI sadu // 3 // kahA~ pAsiGa NIsAvaSNu rajju // 4 // taM peza i suggara- suNDi paTTisa- bisAlu' // 6 // jivisa bharahoM pAsu panta // 7 // 'pati- sarisI viNa gaNa deva // 4 siDa mArge mahADa | ghattA riuma-kAro viraNa-pitu maNDe vi juna sajju bhiu dAu ||9|| [] NaM jarUNu jAla - mALA - sahAu // 1 // samjhaisa rahasu suhada-sUru ||2 // aTThAraha akkhohaNiDa jAma // 3 // 1 / je sandaNa-veseM paribhamanti // 4 // paumakkhu sakhu piGgala ca // 5 // paMthiya bahu bhAya hiM puNNa-meya // 6 // bAraha sappAsaGgataNeNa // 7 // vahu~ jakkha-sahAse rakkhaNe // 8 // aTTIyara gambhIrataNeNa / ko vivastha kaSi bhoyaNaha~ deha I ko vi sthaNahU~ kI vi paharaNai~ geha // 9 // ko vihayagaya ko osahiGa bharaha / viSNANAiraNahu~ ko vi hara6 // 10 // taM NisuneM vitti pakSintu rAja devAviu lahu saNNAha-tUru / AUrija bala vaDara zAma / paricintiya patra Nihi saMcalanti mahAkAla kAla mANava paNDu / isapu syaNu pAva lihiu eya / da-joyaNAe~ tuGgataNeNa |
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ castha saMdhi 'kisakA rAjya ? kisakA bharata ? jaisA samajho vaisA tuma saba milakara merA kara lo, vaha eka cakrase hI yaha ghamaNDa karatA hai ki maiMne samUcI dharatI ( mahIpITha ) adhIna kara lI hai| nahIM jAnatA vaha ki isase kyA kAma hogA ? samasta rAjya, kisake pAsa rahA ? maiM use kala aisA kara dU~gA ki jisase usakA sArA darpa cUra-cUra ho jAyegA ? vaha kyA bAballa malla aura karNikase bhayaMkara tathA mudgara bhusuNDi aura paTTidAse vizAla hogA / " yaha sunakara mantrI zIghra gaye aura Adhe palameM bharatake pAsa phuNce| jaisA usane kahA thA vaisA unhoMne saba batA diyA ki he deva, vaha tumheM tinake bhI nahIM // 1 // pattA - zatruoM kA nAza karanevAlI bahu tumhArI AjJA nahIM mAnatA | mahanIya vaha mAnameM paripUrNa hai / medinIramaNa vaha sautelA bhAI balapUrvaka raNapITha racakara yuddhake lie taiyAra baiThA hai // 29 // [6] yaha sunakara rAjA turata AgababUlA ho gayA, mAno jvAlAmAlA se sahita Aga hI ho ? usane zIghra prasthAnakI merI cajavA dI, aura subhadrazUra vaha zIghra begase taiyAra hone lagA, itane meM caturaMga senA umar3a par3I, taba taka aThAraha akSauhiNI senA bhI A gayI / cintana karate ho navanidhiyA~ calane lagI, jo syandanake rUpameM paribhramaNa kara rahI thiiN| mahAkAla, kAla, mANavaka, paNDa, padmAkSa, zaMkha, piMgala, pracaNDa, naisarpa ye nau ratna aura nidhiyA~ bhI ye hI thIM, mAno puNyakA rahasya hI nau bhAgoM meM vibhakta hokara sthita ho gayA ho| U~cAI meM nau yojana, lambAI-caur3AI meM bAraha yojana, gambhIratA meM ATha / jisake eka hajAra yakSa rakSaka haiM ? koI vastra, koI bhojana detI hai, koI ratna detI hai aura koI maharaNa ( astra ) lAtI hai / koI azva aura gaja, koI auSadhi lAkara rakhatI hai|
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDamacarita pattA imma-gha-seNASada iya-ya-gahavAi chapsa-daNDa-premittiya / kAgaHNa-maNi-sthavaha thiya khagA-purohiya te vi gharahada cimtiya || [-] gar3a mAha payANaDa devi nAma ! herieNhiM kaNihA~ kahiTa hAma // 1 // 'sahasA pIsaha saNNaheM vi dev| dIsaha parivaknu samucu jema' // 2 // . taM suNe vi sarosu plmb-baahu| sapAsaha poyaNa-gayA-rAhu / / 3 / / paDu pabaha samAhRya diNNa sl| dharma dama itta umbhiya asama // 4 // kiu kalayalu kaiyaha phrnnaa| kara-pahara-payaDUi~ vAhaNAi / / 5 / / NIsariu satra saGkohaNIu / ekara seNNaeM akkhohaNI // 6 // bharahesara-bAhubalI vi te vi| bhAsaNNai~ kucha ivalad dhe tri | / savaImuha dhaya dhaya pahalai davi // 8 // hara hayahu~ mahAnAya gayavarAhu~ / maha bharahu~ mahA-raha rahavarAhu~ / / 9 / / ghattA devAsura-bala sarisara vaddhiya-harisara kamncuya-kavaya-visaSTaI / ekameka kokasara raNe hanta, ubhaya-va-pramihaI // 10 // 8] abhiSTui~ pddhiy-klylaaii| bharadesara-pAhubalI-valAI / / / vAhiya-ha-boiya-dhAraNAI 1 aNavAyAmelliya-paharaNAI / / 2 / / lubh-jussnn-jot-khnnddiy-dhuraahN| dAriya-Niyamba-kappiya-urAh // 3 // vissttiy-bhubh-paaddiy-siraaii| dhuya-khandha-kavagdha-paNavirAI / / gnn-dmt-choh-bhipnnussmaaii| upAiya-paDipelliya-bhAi / / 5|| pddihy-vipitraaim-gyghddhaaii| macchodiya-mohiya-dhayavarA // //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ casyo saMdhi koI vijJAna aura AbharaNa lAtI haiM |11-18 // ___ pattA-carma, cakra, senApati, haya, gaja, gRhapati, chatra, daNDa, naimittika, kAganI, maNi, spAdi straga aura parohita mana caudaha ratnaukA bhI usane cintana kiyA // 11 // [7] jaise hI kUca karake bharata gayA, vaise hI sandezabAhakoMne choTe bhAIse kahA, "he deva, zIghra taiyAra hokara nikalie / pratipakSa samudra kI taraha dikhAI de rahA hai|" yaha sunakara podanapuranareza yAhubali krodhake sAtha taiyAra hone lgaa| paTapaTaha bajA diye gye| zaMkha phUka diye gaye, asaMkhya dhvaja daNDa aura chatra uThA liye gaye, kolAhala hone lagA, zastra le liye gaye, senAe~ hAthoMse prahAra karane lagI, kSubdha kara denevAlI sAta senAe~ nikalI, ephameM eka akSauhiNI senA thii| bharatezvara aura bAhubali, donoM hI, nikaTa pahu~ce, donoM senAe~ bhii| Amane-sAmane vajapaToMpara dhvaja dekr| ghor3oMse ghor3e, mahAgajoMse mahAgaja, yoddhAse yoddhA, mahArathoMse mahAratha // 1-9 // __ ghatA-bar3ha rahA hai harSa jinameM, kaMcuka aura kavacase viziSTa aisI donoM senAe~, yuddha meM hA~ka detI huI, eka-dUsare ko lalakAratI huIM, devAsura senAoMkI taraha eka-dUsarese bhir3a gayIM // 10 // [8] bharatezvara aura bAhubalikI senAe~ bhir3a gayIM, kolAhala hone lagA, ratha hA~ka diye gye| hAthI prerita kiye jAne lge| lagAtAra astra chor3e jAne lge| jIrNa jote (rathoMkI ) kaTa gayIM, dhure Tukar3e-Tukar3e ho gaye, nitamba kada gaye, ura Tukar3e-Tukar3e ho gaye, bhujAe~ kaTa gayIM, sira girane lage, kandhe kA~pane lage, kabandha nAcane lge| gajavantoMke prahArase yoddhA chima-bhinna ho gaye, bhaToMmeM dhakkA-mukkI hone lgii| pratiprahArase gajaghaTA dharatIpara girane lgii| dhvajapaTa girane
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariDa sasumUriya-cUriya- hbraahuuN| dakaSaSTriya-lohiya-rahayavarA / / / ruhirolai~ sare hi bihaaviyaaii| NaM ve ni kusumme hi rAdhiyAI // pattA pekkheM vi valAI dhulatAI mahihiM paDhantaI mantiAha bhariya ma bhnnddhoN| kiM vahieNa barAeM bhava-saMtrAe~ divijulu vari maNDahIM // 9 // pahilaTa jujjhevau didi-mujhu| jala-jujha paTIvara malla-sujala // 3 // jo tiNi mi jummA jiNaha ajju / tahA~ Nihi tahA~ syaNahU~ tAsu rnu||2| taM NisuNe vi dukkhu NipAriyAi~ / sAhaNai ve bi zrosAriyA // 2 // lahu diSTi-ajcha pArakha tehiM / jiNa-Nanda-suNandA-NamdahiM // 4 // avaloiDa bhara padamu bhaai| kAlAse kaNa-sailu pAI // 5 asthi-siyAyambha vihAi didi| NaM kuvalaya-kamala-pavinda ghihi // 6 // puNa johaDa vAhubakIsareNa / sareM kumuya-sapad gaM diNayareNa // 7 // avraamuh-hNttaamuh-muhaaii| NaM vara-vahu-dhayaNa-saroruhAI // 8 // / ghattA uvariliyae~ visAlae~ bhiDi-karAlae~ haiDima dihi pajiya / NaM gava-novaNaittI caJcala-cittI kulabaha ijae~ tajjiya // 9 // [10] jaM jiNeM vi pA sakiu dihi-jujjhu / pArakha tyaNa salisa-sunchu ||1|| jaleM pATTa pihimi-poyAya-parinda / NaM mANasa-saravareM sura-nAinda // 2 // pazyantareM mahi-paramesareNa / zrAdohe vi salilu samacchareNa // 6 // pamA zalaka sahoyarAsu / NaM vela samuI mahiharAsu // 4 // chuddha vAhubaliheM bacchayala patta / ginmacchiya asai ca puNu bhiyatta // 5 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ + saMdhi aura mur3ane lage / mahAratha cakanAcUra kiye jAne lage, hayavara cUra hokara loTane lge| tIroMse chinna-bhinna aura raktaraMjita, donoM senAe~ mAno kusumbhIraMga se raMga gayIM // 1-8|| pattA - senAoMko naSTa hote aura dharatIpara girate hue dekhakara mantrizroMne rokA ki mata lar3o, becAre yoddhAoMke base kyA ? acchA hai yadi dRSTi-yuddha karo ||9|| [9] pahale dRSTiyuddha kiyA jAyeM, phira jalayuddha aura mallayuddha / jo tInoM yuddha Aja jIta letA hai, to usakI nidhiyoM, usake ratna aura usIkA rAjya / yaha sunakara, donoM senAe~ bar3I kaThinAI se haTAyI gyiiN| unhoMne zIghra hI dRSTiyuddha prArambha kiyA, ( jinanandA aura sunandAke putroMne ) / pahale bharatane apane bhAI ko dekhA, mAno kailAsane sumeru parvatako dekhA ho / usakI kAlI, sapheda aura lAla dRSTi aisI laga rahI thI mAno kuvalaya kamala aura aravindoMkI varSA ho / usake bAda bAhubaline dekhA, mAno sarovarameM kumuda-samUhako dinakarane dekhA ho / unake Upara-nIce mukha aise jAna par3hate the mAno uttama vadhuoMke mukhakamala hoM // 18 // ghattA - bhauMhoMse bhayaMkara UparakI vizAla dRSTise nIce kI dRSTi parAjita ho gayI, mAno navayauvanavAlI caMcala citta kulavadhU sAsake dvArA DA~Ta dI gayI ho // 9 // 53 [10] jaba bharata dRSTi-yuddha na jIta sakA, taba kSaNArdha meM jalayuddha prArambha kara diyA gyaa| pRthvIkA rAjA bharata aura podanapurakA rAjA bAhubali donoM jalameM ghuse, mAno mAnasa sarovara meM airAvata gaja ghuse hoN| isI bIca, dharatI ke svAmIne IrSyA ke sAtha pAnIko hilAyA aura bhAI para dhArA chor3I, mAno samudrako belA mahIdhara para chor3I gayI ho| vaha dhArA zIghra hI bAhubalike vakSasthala para pahu~cI, aura asatI zrI kI
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDamacarita paraciya(?) vara toya sumAra-dhavala / NaM NaheM tArA-piurumda bahala // 6 // puNu pacchA paahuvliisrnn| Amalliya salila-amalegA // 7 // uDAiya cl-nnimml-taa| NaM saMcArima mAyAsa gA // 8 // ghattA mohaTiGa bharahesara thiu muha-kAyara garua-rahAla laiyA / suravAta-niyama vira- bhAgubagupacaiyau // 9 // jaMjiNa viNa sakkiDa skil-jhunch| pAradhu paDIvau malla-juncha // 3 // bhAvIla-vikacchau ghl-mhl| akvADae~ jAi~ paTTa malla // 2 // zrovaggiya puNu kiya pAhu-sada bhiDiya subanta-tiyansa saha // 3 // bahu-bandhahi hukara-kattarIhi / / vigNANahi karaNahi mAmahi // 4 // sahu~ bharaheM muharu karavi vAm / puNu paccha darisiu Niyaya-yAmu ||5|| 'uccAiDa ubhaya-karahi garintu / / sakeNa va jammaNe jiNa-varim // 6 // patthansara vAhuvalIsarAsu / AmeliTa deva hi kusuma-vAsu 7 // kita kalayata sAhaNe vijau ghuTU / NaraNAhu vilakSIhUDa sasa // 4 // pattA cakra-syaNu paricintaDa upari ghattiu gharama-rehu se pazcida / pasariya-kara-Niuham diNayara-vimce NAI mairu parimazrita // 9 // [ 2 ] jaM muku cA cakkesareNa cintita vAhubalIsareNa // 'kiM pahu akAlami mahihi aju / Ne NaM vigAthu pariharami rakSu / / 2 / / ramahI kAraNa kija bhajusu / dhAevau bhAeka vaNu pusu // 3 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ catasyo saMdhi taraha apamAnita hokara zIghra hI lauTa aayii| usake vakSasthala para jalake tuSAra dhavala kaNa aise mAlUma ho rahe the mAno AkAzameM pracura tArA samUha ho! phira bAdameM bAhubalIzvarane jalakI dhArA chor3I, mAno caMcala nirmala taraMga hI ho, bhAno AkAzagaMgA hI saMcArita kara dI gayI ho // 1-8) dhattA-bharatezvara haTa gayA / bhArI laharale AkrAnta vaha apanA kAyaramukha lekara raha gayA, usI prakAra jisa prakAra, kAmakI ghoDAse vyathita, virAhakI jvAlAse bhagna khoTA saMnyAsI // 2 // [11] jaba bharata jalayuddha nahIM jIta sakA to usane zIghra hI mallayuddha prArambha kiyaa| kasakara laMgoTa pahane hue donoM hI balameM mahAn the, akhAr3e meM jaise malloMne praveza kiyA ho, tAla Thokate hue unhoMne AkramaNa kiyA, mAno subanta tikunta zabda Apasa meM bhir3a gaye ho / bAhubaline bahubandha, dukkura, kartarI, vijJAna karaNa aura bhAmarIke dvArA, bharatake sAtha khUba dera taka vyAyAma kara, phira yAdameM apanI zaktikA pradarzana kiyaa| donoM hAthoMse narendrako uThA liyA jaise indrane janmake samaya jinavarako uThA liyA thaa| isake anantara devoMne bAhubalIzvarake Upara kusuma vRSTi kI / senAmeM kolAhala hone lgaa| vijayakI ghoSaNA kara dI gayI / naranAtha atyanta vyAkula ho uThA // 1-8|| dhattA-bharatane ratnakA cintana kiyA aura use bAhubalike Upara chor3A, gharama zarIrI vaha, usase baca gaye, (aisA laga rahA thA), jaise apanI prasarita kiraNa samUhase yukta dinakarane meru parvatakI pradakSiNA kI ho // 2 // ___[12] jaba cakrezvarane cakra chor3A, taba bAhubalIzvarane socA ki maiM prabhuko Aja dharatI para girA dUM, nahIM nahIM, mujhe dhikkAra hai, maiM rAjya chor3a detA huuN| rAjyake lie anucita kiyA jAtA
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 paumacariu kiM AeM sAima parama- moklu / paricinteMvi suiru maNeza ema / 'maDu taNiya pihimi hu~ mujheM mAya jahi~ eTama acalu bhaNantu sokkhu // 4 // Nu pavitra garAdi Dimbhu prema ||5|| somappahu kaira karedra rAya ' // 333 I suNisahala kareMvi jiNu guru bhaNevi / thiu pa muTThi sireM koTa devi // 7 // sulugiri ne sari // 8 olampika ra ghattA behi su bisAha vesako jAhi ahi-viSTiya vammIyadi / khaviNa muku bhArata maraNa-vivAra NaM saMsArahI mohiM // 9 // ["] esthantaraM kevala gANa-vAhu | taloka-piyAbhaha jaga-jaNairu | tho hi divaseMhiM mahesaro vi / thoktumgIriya guru-pura bhAi / vandeSpiNu saviha dhamma-pAlu | 'bAhubali bhaDArA suha - NiddANu / taM pisurNevi parama-jiNesareNa | 'avi IsIsi kasAu tAsu / kailAseM pariDi risahAhu // 1 // samara visa gaNusa pArui // 2 // tahA~ bandaNa- hatieN bhAu so vi // 3 // paralIya-mUhako pAi~ // 4 // puNu pucchiu tihuvaNa- sAmisAlu // 5 // ke kajje ajju Na hoi NANu' // 3 // vAri din mAsanvareNa // 7 // jaM khese muhArae~ ki zivAsu // 8 // ghantA jar3a marahoM ji samati tokiM capi maha~ calaNeMhi~ mahi-maNDalu / usI embaiyara teNa Na pAvai kevalu' ||9|| ekasAeM
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratho saMdhi haiM, bhAI, bApa aura putra ko mAra diyA jAtA hai| isase kyA, maiM mokSakI sAdhanA karU~gA ? jahA~ ananta aura acala sukha prApta hotA hai / bahuta dera taka manameM yaha vicAra karaneke bAda bAhubaline narAdhipako baccekI bhA~ti rakha diyA aura kahA, "he bhAI, tuma merI dharatIkA bhI upabhoga karo, he rAjan ! somaprabha bhI ApakI sevA kregaa|" isa prakAra unheM acchI taraha niHzalya kara, jinaguru kahakara, pA~ca muTThiyoMse keza loMca karake vaha sthita ho gaye, eka varSa taka avalambita kara, sumeru parvatakI taraha akaspita aura avicala ||18|| ghasA - bar3I-bar3I latAoM, sA~poM, biluoM aura vAmiyoMne unheM acchI taraha ghera liyA, mAno saMsAra kI bhItiyoMne hI, kAmako naSTa karanevAle, parama AdaraNIya bAhubaliko eka kSaNake lie na chor3A ho ||29|| [13] isake anantara kevalajJAna hai bAhu jinakA, aise RSabhanAtha kailAsa parvata para pratiSThita hue / trilokake pitAmaha aura jagatpitA kA, samavazaraNa, gaNa aura prAtihArya ke saath| thor3e hI dinoM ke bAda, bharatezvara bhI unakI vandanAbhakti karane ke lie AyA / guruke sammukha stotra par3hatA huA aisA zobhita ho rahA thA, mAno paralokake mUlameM ihaloka ho| dasa prakArake dharmakA pAlana karanevAle unakI bandanA kara, phira usane tribhuvana svAmizreSThase pUchA, "he AdaraNIya, zubhanidhAna bAhubaliko kisa kAraNa Aja bhI kevalajJAna nahIM ho rahA hai ?" yaha sunakara paramezvarane divyabhASAmeM kahA - "Aja bhI Ipat IrSyA kapAya unake mana meM hai ki jo unhoMne tumhArI dharatI para nivAsa kara rakhA hai // 1-8 // 75 dhattA - jaba maiMne apanI dharatI bharatako samarpita kara dI, taya maiMne apane pairoMse usakI dharatI kyoM cApa rakhI hai ? unameM yaha
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita [1 ] saM kyaNu suNe vi gau bharahu tetthu / bAhubali-bhArau acalu jeradhu // 1 // sanvaGgu paDiu calaNahi taasu| 'saja saNiya pihimi hau~ tumha dAsura viNNavaha samAvai ema jaam| car3a ghAi-kamma gaya khayahA~ tAma // 3 // upapaNau kevala-NANu vimlu| thiu daMhu khaNaI dukha-dhavala // 1 // paumAsaNu bhUsaNu sey-cmru| bhA-maNDalu eku kama pavaru // 5 // prasthakkara zATa -NikA -galita bAsa dhohi divasahi tihuaNa-aNAri / NAsiya ghAiya-kamma vi cayAri // 7 // bhaTTaviha-kamma-vandhaNa-vimukchu / sibau sikhAlau Navara dukka 8 // pattA risaDDu vi gauNivANahA~ sANaya-yANahI bharaha pi Nivuha pattaH / bhakkakitti thiGa ujAha daNu duggejma rajju sa I bhu annau // 9 // 5. paJcamo saMdhi araSad gosama-sAmi suNi seNiya uppatti tihumaNa-ladva-pasaMsa hu~ / svasa-vANara-basahu~ // 1 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ pakSamo saMdhi kaSAya hai, isIlie pratrajyA Teneke bAda bhI ve kevalajJAna nahIM pA sake // 9 // [14] yaha vaSana sunakara bharata vahA~ gayA jahA~ AdaraNIya bAhubali acala sthita the| unake gharaNoMmeM sAga girakara, unhoMne kahA, "dharatI tumhArI hai, maiM tumhArA dAsa huuN|" jabataka bharata yaha nivedana karatA hai aura kSamA mA~gatA hai, tabataka bAhubalike cAra ghAtiyA karma naSTa ho gye| unheM vimala kevalajJAna utpanna ho gyaa| Adhe kSaNameM hI unakI deha dugdhadharala ho gyii| padmAsana alaMkAra zvetacamara eka bhAmaNDala aura pravara channa utpanna ho gaye / sahasA devasamUha vahA~ A gayA kyoMki tIrthakarake putra bAhubali kevalI hue the| thor3e hI dinoM meM tribhuvanake zatrune cAra ghAtiyA karmakA nAza kara diyaa| aura isa prakAra, ATha karmoke bandhanase vimukta hokara siddha ho gaye aura siddhAlaya meM jA pahu~ce // 1-8 // ghattA-RSabhanAtha bhI zAzvata sthAna nirvANa cale gye| bharatezvarako bhI vairAgya ho gayA / danuke lie dujhi ayodhyA nagarImeM arkakauti pratiSThita huaa| yaha svayaM rAjyakA bhoga karane lagA // 2 // pA~cavIM sandhi gautama svAmI kahate haiM, "zreNika, tInoM lokoMmeM prazaMsA pAnevAle rAkSasa evaM vAnara vaMzakI utpatti suno|"
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita tahi ja bhaumahi vahaba kAleM / ucchANe Nasvara-tara-jAle // 1 // vimalekabukacasa uppaNNa: / dharaNIdharu surUva-saMpappaDa // 2 // tAsu puttu pAmeM tiyasaau / puNu jiyasattu raNagaNe dujau // 3 // tAmu vijaya mahayi mnnohr| pariNiya thira-mAlara-paohara ||4|| sAI gambhaM bhava-bhaya-khagra-gArau / uppajai suba ajiya-maDArau // 5 // ripahu jaima vasuhAra-Niminnau / sihu jama meruhi ahisittau // 6 // risaTu jema ghiu caalkkiilp| risa? jema pariNAviu lIlae // 7 // risaTTha jema rajju i bhunt| eka-divasa NadaNavazu janseM // // ghattA pavaNuddhau saru diTTha jAI vilAsiNi-kIu paphudhiya-sayavattau / ukimaya-karu Nacantau | // 2 // so ji mahAsaru tahi ja vgaalaa| diha jiNAhivaNa tAlae // // maliya-dala vicchAya-saroruhu / NaM dujaNa-jaNu bholliya-muhu // 3 // taM Nievi gau prm-visaayhiiN| 'kai eha jigaha bhIyahA~ jAyahA~ // 3 // jo jIvantu diTTa pubvnnheN| so aGgAra puju bhayarahae // 4 // jo Naravara-chaparahi pavijaha / so pahu muuu avAra Nijjada // 5 // jiha samajhAeM eDa pngky-vnnu| tiha jarAya, ghAija jovaNu // 6 // jIviu jameNa sarIru huaase| sattaI kAleM riddhi viNAseM // ult cinvaha ema bhaTAraDa jAve hi koyamsiyahi vivohiu tAhi //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamo saMdhi [1] bahuta samaya bIta jAnepara ayodhyAmeM rAjAoMkI vaMzaparamparAkA vRkSa ucchinna ho gyaa| taba vimala ikSvAkuvaMzameM saundaryase sampUrNa dharaNIdhara nAmakA rAjA huA / usake do putra hue, eka nAmase trirathaMjaya aura dUsarA jitazatru, jo yuddha prAMgaNa meM ajeya the / usakI vijayA nAmakI sundara sthUla belaphalake samAna stanAMvAlI patnI tho / usake gabhase bhavabhayakA nAza karanevAle AdaraNIya ajita jina utpanna hoNge| RSabhanAthI taraha jo ratnavRSTi ke nimitta the| unhIM ke samAna sumeru parvatapara abhiSikta hue | RSabhakI bhA~ti bAlakrIr3AmeM sthita the, RSabhake samAna hI unhoMne lIlApUrvaka vivAha kiyaa| RSabhake samAna unhoMne svayaM rAjyakA upabhoga kiyA, eka dina nandanavanake lie jAte hue // 8 // pattA-havAse caMcala eka sarovara dekhA, jisameM kamala khile hue the, vaha aisA laga rahA thA mAno vilAsinI-loka hI hAtha U~ce kiye hue nAca rahA ho // 2 // [2] usI saroSarako usI vanAlayameM, jaba jinAdhipane sAyaMkAla dekhA to usake kamala kumhalA cuke the, usake dala mukulita ho gaye the, jaise apanA mukha nIcA kiye hue durjanajana hI hoM / yaha dekhakara unheM bahuta duHkha huA--"lo lo pratyeka janma lenevAle jIvakI yahI dazA hogii| pUrvAhameM jo jIvita dIkha par3atA hai, vaha aparASTra meM rAkhakA Dhera raha jAtA hai, jisa narazreSThako lAkhoM loga praNAma karate haiM, vahIM prabhu maranepara smazAnameM le jAyA jAtA hai| jisa prakAra sandhyAse yaha kamalavana, usI prakAra jarAse yauvana naSTa hotA hai / yamase jIva, Agase zarIra, samayase zakti, vinAzase Rddhi nAzako prApta hotI hai / jaba AdaraNIya ajisa jina yaha soca hI rahe the ki laukAntika devoMne Akara unheM pratibodhita kiyaa|||8||
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 viha-deva-zikAeM jiNu pambai turantu paumacariu gharatA AeM kali-maka- rahica / mahiM sahAsahi sahita || 9 || [ 3 ] fie ugland goRETI risag jema pAraNau kapi / sukka Azu Akariu nimmalu / aTTa tri pADihera samasaraNau | gagahara va lakkhu vara-mAhuhu~ / ta i kAle jiyasantu sahAyaka / jayasAyaroM pusu sumaharu | bharahu jema sahu~ vahi~ NihANahi NER ghurudvAra // 1 // caudaha saMgacchara viharepaNu // 2 // puNu uppaNNu NAzu sahoM kevalu // 3 // jiha risaiddoM siMha devArAmaNa // 4 // kammaha-mala-suimmaNa-ba huhu~ // 5 || tiyasa ayahA~ puttu jayasAgraha ||6 // NAma saya sayala-cakkesaru // 7 // svarNehi caudaha - vihahiM mahAnahiM // 8 // ghattA sayaka - piDimi- paripAlu jIu va kamma varuNa buTTuturamukha chAyA~ pasai suSNAraNNu mahAvai / dukkhu dukkhu hari dabhiu parinde / tAma mahA-saru dIsaha sa-kamala / hi katha maNDayeM uppalAni / sumela tAr3oM jAyeM hi / dhAya suloyaNA balavantIM / kira sahu~ sahiyahi duhU srvh| ekka-divaseM caTula piDa avaivi tura // 5 // [ * ] gaDapaNArsevi parichama - bhAyahIM // 1 // jahiM kaphi kAka hoM hiyatra paDha // 2 // NaM mabarahUDa parama jijinheM // 3 // cala -: ha-vII tarafa manura jalu || salilu piyaturaGga pahANaM yi // 5 // zikayasa sampAiya tAhi // 6 // vahiNi sahAyari dasagraNetahIM // 7 // dIsaha tAma savaya pihimIsaru // 8 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamo saMdhi ghattA-cAra nikAyoMke deSoMke Anepara kaliyugake pApoMse rahita ajita jinane turanta dasa hajAra manuSyoMke sAtha dIkSA prahaNa kara lI || [3] chaThA upavAsa karaneke anantara AdaraNIya ajita brajhadattake ghara phuNce| RSabhanAtha ke samAna AhAra grahaNa kara aura caudaha varSa taka vidAra kara unhoMne apanA nirmala zukladhyAna pUrA kiyA / phira unheM kevalajJAna utpanna ho gyaa| ATha prAtihArya aura samavasaraNa, tathA jisa prakAra RSabha ke lie devAgamana huA thA usI prakAra inake lie bhI huaa| gaNadhara aura kAmarUpI mallakA vinAza karanevAle bAhuoMse yukta nau lAkha sAdhu (unake zA / isI capasAra 'apasAgarakA, jo ziMjayakA putra aura jitazatrukA bhAI thA, sagara nAmakA sundara putra utpanna huaa| bharatake samAna hI nau nidhiyoM aura caudaha prakAra ke mukhya ratnoMse yukta thA // 1-8|| ghattA--eka dina samasta dharasIkA pAlana karanevAle use (sagarako) unakA caMcala ghor3A usI prakAra apaharaNa karake le gayA, jisa prakAra jIvako karma le jAtA hai / / 9 / / [4] vaha duSTa ghor3A, caMcala kAntighAle pazcima bhAgameM bhAga phara eka sUne jaMgalabAlI mahAdavImeM praveza karatA hai| usa aTavIko dekhakara kalikAlaphA bhI hRdaya dahala uThatA thaa| rAjAne bar3I kaThinAIse ghor3eko vazameM kiyA, jaise jinendrane kAmadevako vazameM kiyA ho| itane meM use kamaloMse yukta mahAsarovara dikhAI detA hai, jisakI taraMgeM caMcala thIM, aura jala laharoMse bhaMgura thaa| vahA~ latAmaNDapameM utarakara, pAnI pIkara aura boDe. ko snAna karAphara jaise hI vaha sandhyAkAlakA thor3A-sA samaya bitAtA hai, vaise hI tilakakezA vahA~ AtI hai, balayAna sulocana kI kanyA aura sahasranayanakI sagI bahana / vaha saheliyoMke sAtha
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacAreTa ghattA viddhI kAma-sarehi eku vi para Na payaH / zAha saMyambara-mAla divi NivahA~ AvahA // // keNa vi kahiu gampi shskkhhiiN| 'kohalu kiM eu Na lakkhahoM // 3 // eku aNaGga-pramANu jutrANau / u jAgahu~ ki pihimiha gaNa // 2 // taM pakkheMvi sasa tumhaha~ kerii| kAma-gaheNa hubha vivarerI' // 3 // taM NisuNevi rAu romciu| ammantare ANandu pazciGa // 3 // 'misiyahi mAsi jaM dhutr| eNu taM samarAgamaNu Niruttau' // 5 // maNe paricinsa ni pAphullANaNu gau turantu nahi dasasayaloyaNu / / 6 / / se causaTi-yurisamakkhaNa-dharu / jANevi khabaru sayala-cakesaru ||7|| sira karayala karevi jokaarit| diNNa kapaNa puNu purai paisArita // 7 // pattA lIkae~ bhavaNu pahA vijAhara-pariveSiu / tuse ghi diNNA teNa usara-dAhiNa-sevija // 9 // tilakesa kaeppiNu gau sph| paisariTa aumjhAuri-Nayaha / / 1 / sahasaknu vijaNaNa-vaharu saraivi / vijAhara-sAhaNu melaveMvi // 2 // gaDa upari tAsu punnnndhnnhoN| jeM jIviu harida sulocaNaho // 3 // rhnneddrckvaal-jyreN| viNivAiu pupaNamehu samareM // 4 // jo toyadavAhaNu tAsu suu / so raNamuheM kA vi kaha vi Na muDa // 5 gau haMsa-vimANe dRSTva-maNu / jahi ajiya-jiNinda-sabhosaraNu para mammIsa diSaNa amaresaraNa / sa-baira-vitantu kahiGa NareMNa // 7 //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazcamI saMdhi sarovarapara pahu~catI hai ki itane meM use pRthvIzvara sagara dikhAI detA hai // 1-8 // pattA vaha kAmabANoMse Ahata ho jAtI hai aura eka bhI paga nahIM cala paatii| vaha rAjAko isa prakAra dekhatI hai jaise svayaMvaramAlA hI DAla dI ho // 9 // [4] kisIne jAkara sahasranayanase kahA, "kyA Apane yaha kutUhula nahIM dekhA, eka kAmadeyake samAna yuvaka hai, nahIM mAlUma kisa dezakA rAjA hai, use dekhakara tumhArI bahana kAmamahase pIr3ita ho uThI haiM yaha sunakara sahavanayana bulAkara hA gayA, aura bhItara hI bhItara Anandase nAca uThA, jyotiSiyoMne jo kahA thA, nizcaya hI yaha usI rAjA sagarakA Agamana hai| yaha socakara usakA ceharA khila gyaa| vaha turanta vahA~ gayA, jahA~ sagara thaa| use cauMsaTha lakSaNoMse yukta pUrNa cakravartI rAjA sagara Anaphara sirapara hAtha le jAkara, sahasranayanane jayakAra kiyaa| use kanyA dekara nagarameM praveza karAyA // 1-8 // ___ chattA-vidyAdharoMse ghire hue usane bhavanameM lIlApUrvaka praveza kiyaa| santuSTa hokara usane uccarandakSiNa zreNI use pradAna kI / / 2 / / [6] sagara tilakakezAko lekara calA gyaa| usane ayodhyA nagarImeM praveza kiyaa| sahasranayanane bhI apane pitAke vairakI yAda kara, vidyAdhara senAko ikaTThI kara, usa ghUNeghanake Upara AkramaNa kiyA, jisane usake pitA sulocanake prANoMkA apaharaNa kiyA thaa| rathanUpuracakrayAlapura meM yuddha meM pUrvamegha mArA gyaa| usakA putra jo toyadavAhana thA, vaha yuddhake bIca kisI prakAra nahIM marA / vaha santuSTa mana apane haMsavimAnameM baiThakara vahA~ gayA, jahA~ ajita jinendrakA samavasaraNa thaa| indrane use abhaya vacana diyaa| usane zatrusahita apanA sArA
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDamacarita rerita aNuparachaeN lagga thoN| gaba pAsu padISA Nima-bhivahIM // 6 // pattA jobadaSANu deva pANa eviNu paDhcha / jima sivAkaaiM siddhu tima samasaraNe pAiThThala // 9 // taM NisuNevi paTu zatti pakistau / NaM khaTa-hAru hubhAsaNe citta // 1 // 'maha maha jaighi sAkahA~ / nivaraNa mUlAdhA gAhA paisA jai visaraNa sur-sevhuuN| dasabiha-bhAvamamAsiya-vevahU~ // 3 // pAhasada aravi saraNu thira-thAgahu~ / ma bihahu~ vintara-gimmAgahu~ // 4 // paisaha aAi thi saraNa jvaarhuN| joisa-vevahu~ pamca-pamAraI // 5 // kappAmagahu~ baha vi ahmindhuN| varuNa-pavaNa-vAisavaNa-surindahu~ / mAha to vi mahu togadavAhaNu' paija kareM vi gaDa dasasamakoyaSu // 7 // pekSevi mANasthambhu jinnindhoN| marakara mANu vigalita garinyaho // 4 // so vi gammi samasaraNa paaihaa| ghiNu paNaveppiNu pura jivisa // 9 // vizi mi manantarAi prbriyii| vidimijaNaNa-mAirAI parihasyaI. ghattA mIma subhImahi tAma ahinnv-ghiy-psaahnnu| puSpa-bhavantara geheM bhavapiu paNavAhaNu // 1 // pamaNA momu bhiim-bhhmaannu| 'tahe mATu apA-bhavansara andA // 1 // jihi ghisa tiha evahi mi piyAra'! cumbiu puNu vi puNu vi sydhaar||2|| 'lA kAmuka-vimANu bhaSiyAre / laDa raksasiya vizva sahu~ hAreM // 3 // bhANu vi rmnnaayr-pripshcim| duppaisAra mureti mi badhiya // 5 //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ panamo saMdhi vRttAnta use btaayaa| usake pIche jo duzmana lage hue the, ve lauTakara apane rAjAke pAsa gaye ||1-daa| pattA-unhoMne kahA--"deva, toyadavAhana apane prANa lekara bhAga gayA, vaha samabasaragameM usI prakAra calA gayA hai jisa prakAra siddhAlayameM siddha cale jAte haiM" ||2| [7] yaha sunakara rAjA sahastranayana krodhase jala uThA, mAno AgameM tRNasamUha DAla diyA gayA ho| "mara-mara, vaha yadi pAtAlameM bhI jAtA hai jo viSadharabhaSanake mUla aura meghajAlase yukta hai| yadi vaha indrakI sevA pharanevAle dasa prakArase bhavanavAgI devomI mAga meM praveza nagA hai, yadi vaha sthira sthAnavAle vyansara devaoNphI zaraNameM jAtA hai, yadi vaha durvAra pA~ca prakArake jyotiSadevoMko zaraNameM jAtA hai, kalpavAsI deva Ahamendra, varuNa, pavana, vaizravaNa aura indrakI jharaNameM jAtA hai, so bhI yaha mujhase maregA, yaha pratikSA karake sAmanayana yahA~se kUca karatA hai| jinendrakA mAnastambha dekhakara, rAjAkA mAna matsara gala gayA / usane bhI jAkara, samavasaraNameM praveza kiyA, jinabhagavAnako praNAma kara sAmane baiTha gyaa| vahA~ donoMke janmAntara batAye gaye, donoMse pitAkA aura chur3avAyA gayA // 1-10 // ghatA-taba abhinaya prasAdhanase yukta soyadavAhanakA bhIma subhImane pUrvajanmake snehake kAraNa AliMgana kiyA // 20 // [8] bhayaMkara yoddhAoMkA bhaMjana karanevAle bhImane kahA, "tuma janmAntara meM mere putra the| jisa prakAra usa samaya, usI prakAra isa samaya bhI tuma mujhe pyAre ho|" usane use bAra-bAra sau bAra cUmA / vinA kisI vicArake yaha kAmuka vimAna lo, aura hAra ke sAtha, yaha rAkSasavidyA bhI, aura samudrase ghirI huI, jisameM praveza karanA kaThina hai, jo devadAoMkI pahu~case
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumarita tIsa parama joyaNa visthignnii| sakA-yariM tujnu ma. digNI // 5 // aNNu vi eka-vAra chjjoym| lai pAyALalaka ghaNavAhaNa' // 6 // bhIma-mahAmImahu~ Apase / diNNu payANa maNa parimoseM // 7 // vimalakitti-vimalAmala-mamsihiM / parimita bhavarahi mi sAmantehiM // 4 // dhattA zAridhi paTTa avicala rajje parihiu / rakkhasa-sahI NAI pahilau kandu samudiu / / / [1] pahaca~ kA bl-smpttieN| pajiya-jigahoM gau vandaNa-itie~ // 1 // taM samasaraNu paIsaha jAu~ hiN| sabaru vitahi je parAiu tAhi // 2 // inisa mA didimi-risaale| 'phA hosanti madhanteM kAleM // 3 // tumha ahA vaya-guNa-vatA kA tizpayara deva AikamtA // se NisuNa mi kandappa-viyAraTa / mAgaha-mAsae~ kahai mavArau / / 5 // 'maha behaDa kevala-saMpaNau / eku ji risaha deu uppaNNau / / 6 / / pa. jehana khaNDa-pahANau / bharaha-NarAhiu ekku ji rANA || paI viNa dasa hosanti presr| maI viNu vAvIsa vi sisthakara |8|| pAya ghasaeva Nava ji zArAyaNa hara eyAraha Nana ji dasANaNa // 9 // aNNu vi pakSaNasahi puraannii| jiNa-sAsaNe hosanti pahANa,' // 10 // dhattA soyadapAhaNu sAma bhAve puchau vahantau / dasa-uttareM sapaNa bharahu jema Nikvantau / / 33 / / [..] Niya-NamdaNahoM Nihaya-parivakkhahA~ / sakA-Nayari diSNa maharakkhahoM / / 1 / / baharSa kAle saasy-thaayhoN| ajiya bhaDAraDa gaDa NivAgahoM // 2 // sayarahoM sayala pihimi bhujaamyhoN| syaNa-gihANaI paripAlAmtahA~ // 3 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramo saMdhi vaMcita hai, aisI tIsa paramayojana vistAravAlI laMkAnagarI, maiMne tumheM dii| he soyadavAhana, eka aura bhI eka dvAra aura chaha yojanabAlI pAtAlalaMkA lo|" isa prakAra bhIma aura mahAbhImake Adezase manameM santuSTa hokara usane prasthAna kiyaa| vimalakIrti aura vimalavAhana mantriyoM vathA dUsare sAmantoMse ghire hue // 2-8 // - ghattA-toyadavAinane laMkApurImeM praveza kiyA, aura avicala rUpase rAjya meM isa prakAra pratiSThita ho gayA jaise rAkSasavaMzakA pahalA aMkura phUTA ho| [9] bahuta dinoM bAda senA aura zakti se sampanna hokara vaha ajitanAthakI vandanA bhakti karaneke lie gayA / jaise hI yaha samavasaraNameM praveza karatA hai vaise hI sagara yahA~ AtA hai| vaha bhagavAnase pUchatA hai, "he svAmI, AnevAle samayameM, Apake samAna vaya guNavAle atikAnta kitane tIrthakara hoMge?" yaha sunakara kAmakA vidAraNa karanevAle AdaraNIya parama jina mAgadha bhASAmeM kahate haiM, "mere samAna-kevalajJAnase sampUrNa eka hI RSabha bhaTTAraka hue haiM, tumhAre samAna chaha khaNDa dharatI kA svAmI narAdhipa bharata, eka hI huA hai| tumheM chor3akara dasa rAjA aura hoMge, mere binA bAIsa tIrthakara aura hoNge| nau paladeva aura nau nArAyaNa, gyAraha ziva, aura nau pratinArAyaNa / aura bhI unasaTha, purANapuruSa jinazAsanameM hoMge // 1-10 // pattA-taba toyadavAhana bhAvavibhora ho uThA aura eka sau dasa logoMke sAtha bharatakI taraha dIkSita ho gayA / / 1 / / [10] pratipakSakA nAza karanevAle apane putra mahArakSako usane laMkAnagarI de dI / bahuta samaya honeke bAda AdaraNIya ajita jina zAzvata sthAna nirvANa cale gye| ratnoM aura nidhiyoMkA paripAlana, aura samasta dharatIkA upabhoga karate hue
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDamacarita saThi sahAsa huya ghara-puttahu~ / sayala-kalA-viSNANa-Niusa? // 1 // eka divaseM jiNa-bhavaNa-NiyAsahau~ / dhandraNa-hasie~ gaya kahalAsaha / / 5 / / bharaha-kiyaI maNi-kazaNa-mANa ! abIsa minaradeniyaNa zA bhaNai bhaIrahi sukha biykrmnnu| karahu~ ki pi jiNa-bhaSaNahu~ rakkhaNu / / / / kaThevi gA bhamAhahu~ pAseM hiN| taM ji samasthiGa bhAi-sahAse hi / / ghattA daNDa-syaNu paricitavi khoNi khaNantu mamADiDa / pAyAlairaha pyAI viyava-urasthalu phADiu / / 9 / / [ ] tAkhaNe khoDa jAu bhi-soyhaaN| dharaNindahI sahAsa-kA-doyahA~ // 1 // bhAsIvisa-diTThie~ Nivapattiya / sayasa vi chArahoM puju pasiSa // 2 // kaha vi kaha viNa vi dihihi pddhiyaa| bhIma-maIrahi the umbariyA // 3 // dummaNa dINa-varaNa pariyatA / lahu soya-Nayari saMpattA // 4 // mantihiM kahiu 'kahavi siha mindahI / jiha ummi Na pAra grindhiiN| tAma sahA-maNDa maNDija / bhAsaNu bhAsaNeNa pAhijjA / / mehalu meharUNa bhaak| hAre hAra machu mauge ||nnaa sayara paarindaasnn-sNkaasaaii| ghaisaNAhU vANavaha sahAsA // 4 // ghattA NAvaha Aula-citta samvatthANu vihAvaI / saThi sahAsa? mAjhe eku vi putu Na bhAvaha // 1 // [1] bhIma-bhaIrahi tAma pjhchaa| Niya-Niya-AsaNe gampi nnivitthtthaa||| puSTriya puNu pripaahiy-ro| 'iyara Na pasaramti ki phoM // 2 // tehi viNAsamAI vissaay| tAmarasAI va nnishygaay||3||
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- rAjA sagarake sATha hajAra putra hue, jo samasta kalAoM aura vijJAnameM nipuNa the / eka dina ve kailAsake jinamandiroMke darzana karaneke lie gye| bharatake dvArA banavAye gaye maNi aura svarNa'maya caubIsa mandiroMkI vandanA kara atyanta vicakSaNa bhagIratha kahatA hai ki jinamandiroMkI rakSAke lie kucha karanA cAhatA huuN| gaMgAko nikAlakara mandiroMke cAroM ora ghumA diyA jAye, isakA dUsare hajAroM bhAiyoMne samarthana kiyA // 1-8 / / ghattA-unhoMne daNDaralakA cintana kara, dharatI khodate hupa ghumA diyA, jaise usane pAtAlagirikA vikaTa urasthala phAr3a diyA // 9 // [11] nAgalokameM usI samaya kSobha utpanna ho gyaa| dharaNendrake hajAroM phana Dola utthe| usane apanI viSailI dRSTise dekhA usase saba kucha rAkhakA Dora ho gyaa| bhIma aura bhagIratha kisI prakAra usakI dRSTi meM nahIM par3e isalie ye donoM baca gye| durbhana dInamukha ve loTe aura zIghra hI sAketa nagara phuNce| taba mantriyoMne kahA, "kisI prakAra aise rahasyakA udghATana karo jisase rAjAke prANa-pakherUna udd'e|" eka aisA samA maNDapa banAyA jAye jisameM Asanase Asana saTe hoM, aura mekhalAse mekhalA lagI ho, hArase hAra, tathA mukuTa se mukuTa / sagara rAjAke Asanake samAna baiThaneke lie bAnabe hajAra Asana banAye jAyeM ||1-saa dhattA-vyAkula citta rAjA saba sthAnako dekhatA hai ki sATha hajAra putroM meM se eka bhI putra nahIM AyA hai // 1 // [12] itane meM bhIma aura bhagIrathane praveza kiyaa| ve apaneapane Asanapara jAkara baiTha gye| taba rAjyakA pAlana karanevAle bhagIrathane pUchA, "kisa kAraNase dUsare putra nahIM Aye ? unake binA ye Asana zobhAhIna haiM, aura haiM nirdhUta
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 paumacariu saMNisuNevi vayaNu tahA~ mamtihiM / jANAviu parapaNa paDanihiM // 4 // 'he vaha thiya kurUhoM paIcA / vAhiNi pavAha jimbUdA / gaya diyA ki enti paDhIyA // 5 // pariyanti kA te mulA // 6 // suviNaya- bAlabhAva saMcariyahU~ || kaha dIsanti viNAsu Na bhAvar3a || 8 || ghaNa-hiya vijju viSphuriyaI / jalambu ra suracASahU~ / ghantA bhara- vAhubali risa kAla bhua giThiyA / kara dIsanti pIvA ucAhi ekahi miliyA ||9|| [13] jaM ddirisu samAsa diSNaja / 'te je te zrarathANu Na DhukkA 1 lAsare hi jaM aNuhunta / taM NisuNeci rAu suddhaMgau / mikAle sAmiya-sammAhi dukkhu dukkhuvUrujjhitreyaNu / 'kiM soeM ki khandhAvAreM / taM caSiSada bhiNNDa ||1|| phuDa maha karau pesaNu cukA || 1 || maharahi-mImahi kahi si // 3 // pachi mahaddumubva paNA ||4|| bhivaddi jema Na meri pAyeM hiM // 5 // uni sabbaGgAgaya jevaNu // 6 // vari pAcajja lemi aviyAre ||7|| AyaeN chacchie~ bahu jujjhAtriya / pAhuNayA iSa bahu bolAghiya ||8|| vattA jo jo ko vi jutrANu tAsu tAsu kuladdhattI / iNi cheDacha jema kavarNe reMNa bhUsI // 1 //
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAmo saMdhi zarIra kamaloMke samAna / " rAjAke yaha pacana sunakara mantriyoMne pracchanna uktiyoMse batAte hue kahA, "he rAjan , apane kulake pradIpa ve, aura dina, jAkara kyA vApasa Ate haiM ? nadIke jo pravAha baha cuke haiM, mUrkha unake vApasa AnekI AzA kyoM karate haiM ? meghoMkA gharSaNa, trisutakA sphuraNa, svapna aura bAlabhAvakI halacala, jalabudbuda, taraMga aura indradhanuSa kitanI dera dikhate haiM, kyA inakA vinAza nahIM hotA? // 1-8 ghattA-bharata bAhubali aura RSabha kAla rUpI nAga dvArA nigala liye gye| kyA eka sAtha milakara aba ayodhyA meM dikhAI deNge||9|| [13] mantriyoMne saMkSepameM jo udAharaNa diyA usase cakravartIkA sadaya vidIrNa ho gayA / vaha socatA hai, ki jisa kAraNase ve yahA~ darabArameM nahIM A sake usase spaSTa hai ki merA zAsana samApta ho cukA hai| avasara milane para, bhIma aura bhagIrathane jo kucha anubhava kiyA thA vaha saba kaha diyaa| yaha sunakara rAjA mUrchita ho gayA; jaise pavanase Ahata hokara mahAvRkSa dharatI para gira par3A ho / usa avasara para usake prANoMne, svAmIke dvArA sammAnita anucaroMkI bhA~ti, use nahIM chodd'aa| bar3I kaThinAIse usakI vedanA dUra huii| pUre zarIrameM cetanA Anepara baha tthaa| (vaha socane lagA) zoka aura senAse kyA ? maiM adhikAra bhAvase pratrajyA letA hU~ ? isa lakSmIne bahutoMko lar3avAyA hai, aura pAhuNaya ( kAla yA atithi) kI taraha yaha bahutoMke pAsa gayI hai ! // 1-8 // pattA-jo-jo koI yuvaka hai, usI usI kI yaha kulaputrI hai, yaha dharatI vezyAkI taraha, kisa-kisake dvArA nahIM bhogI gayI // 9 //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumapariva [14] pabhaNiu mIma 'hohi die rajmahau~ / hau~ puNu jAmi yAmi Niya-kahA~ 13 teNa vi vuttu 'pyAhiM vara mAmi / chenachaha para ji kahiya gau bhumi // 2 cattu mImu mairahi hakAriu / dipaNa pihimi vAsaNe vaisArika / / 3 / / AppuNu bhADu jama nnikyntu| mata kati puna pisnuA panara // 4 // sA esaha viNiya-paDibaksahauM / raz2a karantahoM tahA~ maharapaNahI / / // devarakkhu uppaNNau gandaNu / paravai eka-divaseM gau uvavatu // 6 // kolaNa-paoNhihe parimiu NArihi / pahAi gahandudha sahu~ gaNiyArihiyA NiyaDiya tAsu di itahi avasare / jahi bhuu mahuyaru kamalambhantara / / 8 // ghattA cintika 'jiha dhuagAu rasa-lampaDDa acchantaDa / ziha kAmAura sagnu kAmiNi-ghayaNAsattau' // 9 // giya-maNe jAi visAyahA~ jAu~ hi~ / sabaNa-sAdhu saMpAhata tAve hi // 1 // sayala vi risi tiyAla-jogesara / mahakai gamama dAi vAIsara // 2 // sayala vi bandhu-sattu-samamAvA / tiNa-kaNa-pariharaNa-sahAghA // 3 // sayala vi jala-mala kiy-haa| dhIrataNeNa mahIhara-jehA / / / sayala bi Niya-taba-tepa diNayara 1 gambhIrataNeNa syaNAyara // 5 // sapala vi ghor-cor-tv-tttaa| sayala vi sayala-sana-paricattA / / 5 / / sayasa bi kamma andha-vivaMsaNa / sayala vi syl-jiiv-mmbhiisnnaa|| sayala bi prmaagm-primaannaa| kAya kilese keka-pahANA / / 8 //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ panamo saMdhi [14] unhoMne bhImase kahA, "tuma rAjyameM dRr3ha hoo maiM aba apane kAmake lie jAtA huuN|" taba usane kahA ki maiM bhI paramparA bhagna nahIM karU~gA, Apane ise vezyA kahA hai, maiM isakA bhoga nahIM phalaMgA? sagarane bhImako lona liyA. aura bhagIrathako culAyA, use dharatI dI, aura Asana para baiThAyA, aura svayaM bharatake samAna pratrajita ho gayA / tapa karake usane nirvANa prApta kiyaa| yahA~ para pratipakSakA nAza karanevAle aura rAjya karate hue usa mahArakSake devarakSa putra utpanna huaa| rAjA eka dina upavanameM gayA / triyoMse ghirA huA vaha, jaba krIDApApikAmeM nahA rahA thA ( jaise hAthI apanI ithiniyoMke sAtha nahA rahA ho) ki usa samaya usakI dRSTi, kamalake bhItarake mare hue bhramara para par3I // 1-8!! ghattA-usane socA, "jisa prakAra rasalampaTa yaha bhramara nizceSTa hai usI prakAra kAminIke mukhameM Asakta sabhI kAmIjanoM kI yahI sthiti hotI hai" // 9 // [15] jaise hI use apane manameM viSAda huA, vaise hI vahA~ eka zramaNa saMgha aayaa| usameM sabhI RSi trikAla yogezvara the| mahAkaSi vyAkhyAtA vAdI aura vAgIzvara the| sabhI zatru aura mitrameM samabhAva rakhanevAle, aura tRNa aura svarNako samAna rUpase chor3anevAle, sabhI sUkhe pasIne aura malase yukta zarIravAle, aura dhairya meM mahIdharake samAna the| sabhI apane tapake tejase dinakarakI taraha the aura gambhIratAmeM samudra kI trh| sabhI dhIra-vIra tapase tape hue the aura samasta parigrahako chor3anevAle the| sabhI karmabandhakA vidhvaMsa karanevAle aura sabhI, sabhI jIvoM ko abhayavacana denevAle the| sabhI paramAgamoMke jAnakAra aura kAyaklezameM ekase eka bar3hakara the / / 1-8 //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita dhattA sayala vi cAma-sarIra sayaka vi ujbum-pitaa| jaM pariNagaheM paya sibi-bahuma barahasA / / 9 // [11] to esthantareM pahu mANandiu / so risi sapa saranta bandira 3 // paNiDa viNNavevi suysaayr| mo mo madhvambhoya-divAyara / / 2 / / bhv-sNsaar-mhnnnnv-nnaasiy| kareM pasAu pamvajaheM sAmiya' // 1 // jampai sASTu 'sAhu ls| paI piubara !! je jAgahi saM karahi turntu'| Nivisaheja so vi NivalA // 5 // bhaTTa diSasa saMjJahaNa maavi| aTTha divasa dANaI deSAvi // 6 // bhaTTa divasa pujhAu NIsAra vi| bhaTTa divasa parimaLa mahisAre dhi 5 // aTTha divasa bhArAhaNa pAe~ vi| gaDa mokkhahA~ paramappau mAvi // 8 // ghasA tahA~ maharakkhahA~ putu devarakkhu dharUyantau / thiu zramarAhiu jema la sa iMbhuzavA // 9 // 6. chaTTho saMdhi ghausadvihi siMhAsaNe hi ahakahi bhAgantae~ bhisie / puNu uppaNNu kittipavalu dhavaliu jeNa bhuaNu Niu-kittie / / 1 / / yathA prathamastopadavAhanaH / toyadayAhanasyApasya maharakSaH / maharakSasyApamaM ghevarakSaH / devarakSasthApatya rakSaH / rksssthaaptymaadityH| zrAditya
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaTro saMdhi pattA-"sabhI caramazarIrI, sabhI sarala citta mAno siddharUpI vadhUse vivAha karaneke lie para hI nikala par3e ho // 9 // 16 ] isake anantara rAjA Anandita ho utthaa| usane suranta use RSi saMghakI vandanA kii| usane praNAma karate hue kahA, "bhavyarUpI kamaloMke lie divAkara aura bhavasaMsArake mahAsamudrakA nAza karanevAle he svAmI, kRpAkara mujhe pravrajyA dIjie" / sAdhu bole, "he laMkezvara ! bahuta acchA, tuma ATha dina aura jInevAle ho, isalie jo ThIka samajho vaha turanta kara lo"| vaha bhI Adhe palameM hI praznajita ho gyaa| AThoM dina usane letanAkA zAna mathA dAma dilamAyA, lAr3oM dina pUjA nikalavAyI, AThoM dina pratimAkA abhiSeka kiyA, AThoM dina ArAdhanA par3hI aura isa prakAra paramapadakA dhyAna kara vaha mokSako prApta huaa||1-8|| ghattA- usa mahArakSakA balavAna putra devarakSa gaddopara baiThA aura indra ke samAna laMkAkA svayaM upabhoga karane lagA / / / chaThI sandhi ananta paramparAmeM causaTha siMhAsana bIta jAneke bAda kIrtidhavala utpanna huA, jisane apanI kIrtise bhuvanako dhavala kara diyaa| jaise pahalA toyadavAhana, togadavAhanakA putra maharakSa / maharakSakA putra devarakSa / devarakSakA putra rakSa / rakSakA putra Aditya | AdityakA putra AdityarakSa / AdityarakSakA
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariDa sthApazyamAdisparazaH / mAdityarakSasyApasya bhiimprbhH| bhImapramasyApatyaM pUjAIn / pUjAhaso'patyaM jitabhAskaraH / jitamAskarasthApatyaM saMparikIrtiH / saMparikItaraparayaM sumovaH / sugrIvasthApatyaM harigrIvaH / harigrIvasthApatya zrIgrovaH / zrIgrIvasyApatyaM sumukhaH / sumukhasyApasya sumyaktaH / mumyakta sthApatyaM mRgvegH| mRgavegasyApatyaM bhaanugtiH| bhaanugterpsymindrH| indrasyApatyamindrapramaH / indraprabhasyApatyaM meghaH / meghasmApatyaM siNhvdnH| siMhabadanasyApatyaM paviH / paverapatyamindraviduH / inaviTorapatyaM mAnudharmA / bhAnucarmaNo'parathaM mAnuH / mAnoramasyaM surAri / surArapatvaM bijaTaH / trijaTasyApapyaM. mImaH / momasthApalyaM mhaamomH| mahAmImasyApatyaM mohanaH / mohanasyApasyamakArakaH / aGgArakasyAparamaM raviH / bepatyaM ckaarH| cakAraspApasyaM vanodaraH / vanodarasthApatyaM prmodH| pramodakyApasyaM siMhavikramaH / siMhavikramasyApatyaM cAmuNDaH / cAmuNdasyApatvaM ghAtakaH / ghAtakasyApatyaM bhISmaH / bhISmasyApatyaM dvipabAhuH / dvipabAhorapatthamarimardanaH / arimardanasthApalya nirvANamaktiH / nirvAmabharapatyamumnazrIH / upaniyo'patyama atiH / ahaharapatyaM anuttaraH / anuttarasyAparaNaM gatyuttamaH / gatyuttamasyApatyamanilaH / anikaspAyaM cnnddH| 'capasyApatya lakkAmokaH / lAzokasyApatyaM mayUraH / mayUrasyApasya mahAbAhuH / mahAzAhorapasyaM manoramaH / manoramasyApatyaM bhaaskrH| bhAskarasyApatya hvgtiH| bRhadgaterapasthaM vRhaskAnsaH / muharakAntasthApatyamarisaMtrAsaH / bharisaMtrAsyApatyaM candrAtaH / candrAvatasyApatyaM mahAravaH / mahAravasthApalya meghadhvaniH / meghadhvanerapasyaM grahakSobhaH / grahakSAmasyApasya nakSatradamanaH / nakSatradamanasyApatyaM tArakaH / tArakasyApatvaM meghanAdaH / meghanAdasyApatyaM kItipravakaH / ityetAni catuHSaSTisiMhAsanAni /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaTo saMdhi putra bhImaprabha / bhImaprabhakA putra pUjAIna / pUjAhanakA putra jitbhaaskr| jitabhAskarakA putra sNprikiirti| saMparikIrtikA putra sugrIva / sugrIvakA putra harigrIva / harigrIvakA putra zrIgrIva / zrIgrIvakA putra sumukha / sumukhakA putra suvyakta / suvyaktakA putra mugavega / mRgavegakA putra bhAnugati / bhAnugatikA putra indra / indrakA putra indraprabha / indraprabhakA putra megha / meghakA putra siMhavadana / siMhavadanakA putra pavi / pathikA putra indraciTu / indravidukA putra bhaanudhrmaa| bhAnudharmAkA putra bhAnu | bhAnukA putra surAri / surArikA putra trijaTa / bijaTakA putra bhauma / bhImakA putra mahAbhIma / mahAbhImakA putra mohana / mohanakA putra aMgAraka / aMgArakakA putra ravi / ravikA putra cakAra / cakArakA putra vastrodara / vasrodarakA putra pramoda / pramodakA putra siMhavikrama / siMhavikramakA putra cAmuNDa / cAmuNDakA putra ghAtaka / ghAtakakA putra bhISma | bhISmakA putra dvipabAhu / dvipabAhukA putra arimardana, arimardanakA puna nirvANabhakti, nirvANabhaktikA putra uprazrI / ugrazrIkA putra adbhakti | aIdbhaktikA putra anuttr| anuttarakA putra gtyuttmH| gatyuttamakA putra anila / anilakA putra caNDa / caNDakA putra laMkAzoka / laMkAzokakA putra myuur| mayUrakA putra mahAbAhu / mahAbAhukA putra manorama / manoramakA putra bhAskara / bhAskarakA putra dhRhadgati / bRhadgatikA putra vRSTatkAnta / bRhatkAntakA putra arisantrAsa | arisantrAsakA putra candrAvarta / candrAvartakA putra mahArakha / mahAraSakA putra meghadhvani | meghadhvanikA putra prakSobha / grahakSobhakA putra nakSatradamana / nakSatradamanakA putra vAraka / tArakakA putra meghnaad| meghanAdakA putra kIrtidhavala | ye cauMsaTha siMhAsana hue| 7
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 sura kI rajju karatAho / ekahi dirge vijAhara patraru / paumacariu [1] laGkAuri paripAlantAho // 11 // laccho-mahI eviheM mAi-ru ||2|| raNaraha AiDa pAhuNau // 33 // vahA~ amuhu bhAu kivilu // 4 puNu thi ekkAsaNe vasareM vi // 5 // asthakaeN pArau pachi ||5|| di chatta-ya-cindhAe~ // 0 // haya- hiMsitha gaya vara- gajiyA haiM // 8 // pacchAriya-vAriya koriyahU~ || 9 || sirikaNTha-NAmu Niva- mehuNau / sakala sa-manti sAmanta-balu tu sapaNAmu samAicchita kareMvi / etthanta iya-ga-raha- cadi / mAyAra vicAra ruhAe~ / Nisuyaha~ raNantUra hU~ vajjiyahU~ / dumbAra bari-saya- rokkiI / dhattA saM pekkheviSNu cariSalu kitidhavalu sirikaNThe bhIrija | 'tAva Na jiNavaru jaya bhagami jAva Na raNe vikkhu sara-sIriDa' ||11|| [R] lirikaNTahoM joeNSi muha-kamalu / 'kiM Na muNahi ghaNa- kaJcana uru / sahi puSphottara vijjAhiba / ubeleM bigosariya / / sahi avasare ghabala-visAlA hU~ / sa vimANu entu paheM niyatri sahU~ taya hu~ ja jATa pANiggAhRNu / bhAgiya yi seNNa giTTaSa ho / - kamaLAeN pattu kittidhavalu ||1|| vijjAhara se vihiM meharu // 2 // tahA~ taNiya duhiya hau~ kamalamaGga // 3 // marahariDi pArihiM pariyariya ||4|| piNu meru- jiNAlA hU~ ||5|| ghattiya jayaguppala - mAfa mA~ // 6 // evahi zikAra kAI razu // // sahIM pAtu mahantA paTTavahIM // 8 //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaTo saMdhi [1] deva krIr3Ake sAtha rAjya karate aura laMkAkA paripAlana karate hue eka dina kautidhavala ke pAsa mahAdevI lakSmIkA bhAI vidyAdhara, zrIkaNTha nAmakA, rAjAkA sAlA, racanUpura nagarase atithi banakara AyA, apanI strI mantrI sAmanta aura senAke saath| phIrtidhavala usake sAmane AyA to usane praNAmapUrvaka usakA samAdara kiyA aura donoM eka Asana para baiTha gye| itane meM azva, gaja aura rathoM para ArUr3ha, acAnaka zatru A gyaa| usane cAroM dvAra avaruddha kara liye| chatra dhvaja aura cihna dikhAI dene lge| bajate hue yuddhake tUrya munAI de rahe the| azva hinahinA rahe the aura gaja cigghAr3a rahe the| durvAra saikar3oM vairI ruddha the, ulAhanA dete, cir3he hue aura pukArate hue // 1-9 // pattA- usa zatrusenAko dekhakara zrIkaNThane kIrtidhavalako dhIraja baMdhAyA, ki jaba taka maiM yuddha meM vipakSakA tIroMse chinnabhinna nahIM kara dU~gA, taba taka jinavarakI jaya nahIM bolUMgA // 10 // [2] zrIkaNThakA mukhakamala dekhakara, usakI patnI kamalAne kIrtidhavalase kahA, kyA Apa nahIM jAnate ki vidyAdhara zreNImeM dhana aura svarNase bharapUra meghapura nagara hai| usameM puSpottara nAmaka vidyApati rAjA hai| maiM usIkI kamalAvatI nAmakI kanyA huuN| eka dina maiM sahasA ghUmane ke lie camaradhAriNI striyoMke sAtha nikalI / usa avasara, sumeru parvanake dhavala aura vizAla jinamandiroMkI vandanAke lie, vimAna sahita Ate hue dekhakara, maiMne netrarUpI kamalakI mAlA DAla dii| aura usI samaya merA pANigrahaNa ho gayA / aba vinA kisI kAraNa yuddha kyoM ! apanI-apanI senAoMko naSTa na kareM, usake pAsa mantriyoMko bhejA jAya" 1-8 // kA
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 paumacariu ghattA NisuNe vi te tahau ayaNu pesiya dUya patrAina tesheN| uttara-cAra pariTriyau puSphosaru vinAharu jesaheM // 9 // viSaNANa-viNaya-yavantaeNhi / vijAharu buttu mahantae~hi // 1 // 'paramesara etthu a-vanti kr| sambaDa karaNau para-mAyaNa // 2 // sariyaja NIsarevi mhaaNhrho| Doyanti salinu rayaNAyarahoM // 3 // mottiya-mAlau sira kuarhoN| saMbasoha denti aMgNahI garahoM // 4 // dhArAu levi jalu jlhrhoN| silatira zava samadaho / ' upayavi majhe mhaa-srhii| gAliNiu viyasanti divAyaraho // 6 sirikaNTha-kumArahoM dosu kr| tau duhiyae~ laira sayambarau' // 7 // saMNisuNadhi pAraSada ljiyu| thiu mANa-maDAphAra-vadhiyau // 8 // ghattA 'kapaNA dANu kahiM (1) taNau jahaNa viSNu to suddhihi cddhaavh| hoI sahAve mahANiya keya-kAla dISaya-siha bhASaI' // 9 // gaDa ema bhaNeci rAhivai / sirikaNThaM pariNiya paramavaha // 1 // vaha-divasa hi ummAhaya-jaNaNu / Niya-sAla pekravi gamaNa-maNu ra sammA bhaNaha kittidhvlu| 'jiha dUrIhoi Na muha-kamalu // 3 tiha aha hu~ majaNa pANa-piya / ki didi Na pahucA eha siya // 5 // maha asthi aNeya dIva pvr| hari-haNuruha-haMsa-sudhela-dhara // 5 // musa-jaNa-kanua-maNigyaNa / chotAra-cIra-cAhaNa-javaNa paa6|| pavara-vajara-gIrA vi siri| soyAvali-samjhAgAra-giri // 7 // vesandhara-sikala-cINavara rasa-rohaNa-johaNa- kidhara // //
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaTTo saMdhi ghattA-usake ina vacanoMko sunakara dUta bheje gaye, jo vahA~ pahu~ca gaye ki jahA~ uttara dvArapara punottara vidyAdhara thA || [3] vijJAna vinaya aura nItivAn bhanjiyAne puSpottara vidyAdharase kahA, "he paramezvara, itanA azAntibhAva kyoM ? saba kanyAe~ dUsarekI bhAjana hotI haiN| nadiyA~ pahAr3oMse nikalakara pAnI samudra meM Dhokara le jAtI haiN| hAthIke sirase motiyoMkI mAlA banatI hai, parantu zobhA bar3hAtI hai, dUsare manuSyoM kI ! dhArAe~ meghoMse jala grahaNa kara nava taruvaroMke aMgoMko socatI haiN| mahAsarovarake madhyameM utpanna hokara bhI kamaliliyA~ khilatI haiM. divaakrse| isameM zrIkaNTha kumArakA kyA doSa ? tumhArI kanyAne svayaM usakA varaNa kiyA hai ?" yaha sunakara puSpottara lajjAse' gar3a gyaa| usakA mAna aura ahaMkAra dUra ho gayA // 1-8 // pattA-kanyAdAna kisake lie? yadi vaha na dI jAya to kalaMka lagA detI hai / kSyakAlakI dIpazikhAkI bhA~ti kanyA svabhASase malina hotI hai / / 2 / ___ [4] isa prakAra kahakara narAdhipati calA gayA, zrIkaNThane kamalAvatIse vivAha kara liyaa| bahuta dinoMke bAda pitAke lie vyAkula apane sAleko jAneke lie icchuka, dekhakara kItidhavala sadbhAvase kahatA hai, "tuma mere prANapriya apane AdamI ho, isalie isa prakAra raho jisase tumhArA mukha-kamala dUra na ho, kyA tumheM itanI sampadA paryApta nahIM hai ? mere pAsa aneka bar3e bar3e dvIpa haiM, hari, haNuruha, haMsa, subela, dhara, kuza, kaMcana, kaMcuka, maNiratna, chohAra, cIra, vAhana, vana, baccara, vajjaragiri, zrI, toyAvali, sandhyAkAra giri, belandhara, siMhala, cINavara, rasa, rohaNa, johaNa aura kiSkadhara // 1-8 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 bhAra-marakakhama - bhIma-taDha mitrApi dhammu jiha paumacaritra sirikaNThoM tAma santi kahaha / ahi~ cikku mahIharu Dema-dalu / pacalaGkuru indaNIla-guThila / munnAhala-jala-tusAra dari / zrahiNava kusumaha~ pakka phalaI / jahi dRzya rasALa doDiyau / jahiM NANA kusuma-karagviyahU~ / jahiM bhraSNa phala- saMdarisiyahU~ / muulaa eya mahArA dona vicitA / jaM bhAva se gehahi miyA // 9 // [ 5 ] 'ki vahaceM vANara-dIu chai // 1 // viSphuriya mahAmaNi- phaliha silu // 1 sakingIra-vihAra- pahalu 37 jahiM desu ci vAsu je aNusariMtu // 4 // kara gehU~ pAi~ phopphala hU~ // 5 // guliyaTa amarehi mi hi [ya] u / / 6 sIyala hU~ jalahU~ ali cumbiyahU~ // 7 // dharaNihe aGgAI va harisiyA~ // 8 // ghantA taM nisurNevi tosiya-maNa devAgamaNahoM aNuharamANa maay-maash| padama-diNeM tahi~ sirikaNheM diSNu pAu // 9 // [3] dveSpiNu lavaNa samudda-jalu | bANara-dIDa paTTu ballu // 1 // jahi kuhiNiya raSikanta pahau / sihi-saGkaeN upari Na deha patra // 2 // jahiM vAcita ghaDalA moiyaja / sura-saGkaeN pareNa pa joiyau // 3 // jahi jala gAti vizu paGkahi~ / paGkaya pAhi biNu chappaeNhi // 4 // kahi vaNai~ pahi viNu ambaeNhi | amvA Si NAhi viNu gohiM // gocchA va hi vizu koileM hiM / koi NAhi viNu kalayale hiM // jahiM phalai~ NAhi viNu taruvareMhi / tahavara Si pyAhi viNu vyahare hiM // 7 // chayaharahU~ NAhi~ vikusumiyhuuN| jahiM mahuyara-vindahU~ Na bhamiyahU~ // 8
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdhi * dhattA - bhArabhara kSama, bhImataTa, ye mere vicitra dvIpa haiM / 'dharma' kI taraha, inameM se eka cunakara, he mitra, jo acchA lage vaha le lo // 9 // zrIkaNDakA sandhI kahatA hai, 'bahuta karate kyA, bAnara dvIpa le lIjie, jisameM kiSka pahAr3a aura svarNabhUmi hai, jisameM camakatI huI mahAmaNiyoM kI bar3I-bar3I caTTAneM hai / pravAloM aura indranIlase vyApta haiM, jisameM candrakAnta maNiyoMse nirjhara bahate haiM, jisameM muktAphala jalakaNoMkI taraha dikhAI dete hai, jisameM deza, eka dUsareke samAna hai ? abhinava kusuma, pake hue phala, karamA haiM patte jinake, aise supAr3Ike vRkSa | jahA~ mIThI drAkSA latAe~ haiM, jo devoMke dvArA cAhI gayI haiN| jahA~ zItala, taraha-taraha ke phUloMse mizrita aura mauroMse cumbita jala haiN| jahA~ dAnoMko pradarzita kara rahe dhAnya aise lagate haiM jaise dharatI ke harSita aMga hoM ||18|| dhattA - yaha sunakara zrIkaNThakA mana santuSTa ho gayA / usane caitra mAha ke pahale dina usa dvIpake lie prasthAna kiyA, usakA yaha prasthAna devatAoMke samAna thA || || [ 6 ] lavaNasamudrakA jala pAra karate hI usakI senAne bAnara dvIpa meM praveza kiyaa| usakI pagaDaNDiyA~ sUryakAntamaNise Alokita haiM. AgakI AzaMkAse koI usapara paira nahIM rakhatA / jahA~ guloMse Amodita bAvar3Iko devoMkI AzaMkA se manuSya nahIM dekhate, jisameM binA kamaloMke jala nahIM hai, aura kamala bhI binA bhramaroke nahIM haiM, jahA~ binA AmravRkSoMke vana nahIM haiM AmravRkSa bhI binA maMjariyoMke nahIM haiN| maMjariyA~ bhI binA koyalaoNka nahIM haiM, koyale bhI 'kalakala' dhvanike binA nahIM haiM, jahA~ phala per3oMke binA nahIM haiM, per3a bhI latAoMke binA nahIM haiM, latAe~ bhI binA phUloMke nahIM haiM, aura phUla bhI aise nahIM haiM
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 ema carikha ghattA sAiDa u viNu vANareM hiM tahU~ yinta tahi je thiGa eka-divaseM devAgamaNu vandaNa-itieN so vi gaDa | pahu tehiM samANu kheDa kareSi / gaDa kivaku mahIharaho (?) siharu kiTa sahasA samvu sucaNNamau | jahi~ candakantimaNi candiya / jahi sUrakanti maNi viSphuriya / jahiM NolAuli-bhU- mahuhU~ / vimaduvAra - ratAhara hU~ | upaNu sAma koDDANa / -u par3a vANara jA Na bukAse / bijjAlaDa sirikaNTha-kumAro // 9 // [ ] avarehiM dharAveSi saha~ ghare di // 1 // udaha-joyaNa - emazNu Nayaru // 2 // NAmeNa viSakuye aSNamau // 6 // sasi maNeMci a-diyoM meM yandiyau // ravi maNeMvi jalAI muanti diyA // 5 // motiyatoraNa- udanturahU~ // 6 // avaropyaru vihasanti va ghara // 7 // sirikaNThoM vajyakaNDu saNau // 8 // ghattA jivi jantu mandIsara - dIvaho / parama-jiNoM tailoka-paI vahA~ // 9 // [C] / sa pasAha sa-parivAru sandhava paTikUlija tAma gamaNu raho / mahU~ bhaSNa bhavantare kA hai kiu vari ghoracaura-tau u~ karami / gaDa ema bhAve piya-paTTaNahoM / saMgu jAu nivisantareNa / masura-mahiharu jAma gara // 11 // siddhAlau NA ku-muNivarahoM // 2 // je sura gaya mahuji vimANu thiu // 35 mandIra je paisarabhi' // 4 // saMsANu samappeM vi NandaNoM // 5 // jiha bajakaNDu kAntareNa || 4 ||
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaTTo saMdhi jinameM bhrabhara na gU~ja rahe hoM // 1-8 // ghattA -- zAkhAe~ binA bandaroMke nahIM hai, vAnara bhI aise nahIM jo bola na rahe ho| unheM dekhatA huA vidyAvara zrIkaNTha baha basa gayA || 1 || [ 7 ] zrIkaNTha unake sAtha krIr3A karane lagA / unheM dUsaroMse pakar3avAtA, aura svayaM pakar3atA / vaha kiSka mahIdharakI coTIpara gyaa| aura usapara caudaha yojana vistArakA nagara banAyA | samUcA svarNamaya aura annamaya thA, usakA nAma kiSkapura rakhA gyaa| jisameM candrakAnta maNikI cA~danIko candramA samajhakara loga asamaya meM hI bandanA karane lagate / jahA~ sUryakAnta maNikI kAntiko sUrya samajhakara dIpaka jvAlAe~ chor3ane lagate, jahA~ nIle maNiyoMkI katAroMse bhaMgura bhauhoMvAle, motiyoMke toraNoMse dA~ta nikAle hue aura vidrumadvArarUpI raktima adharoMvAle vara aise mAlUma hote haiM jaise eka- dUsarepara ha~sa rahe haiN| taba isI bIca zrIkaNThakA manoraMjana karanevAlA vajrakaNTha nAmakA putra huA ||18|| dhattA - eka dina nandIzvara dvIpako jAte hue devAgamanako dekhakara triloka pradIpa paramajinakI vandanA bhaktike lie vaha bhI gayA ||9|| 105 ' [8] apanI senA, parivAra aura dhvajake sAtha jaise hI vaha mAnuSottara parvatapara gayA, vaise hI usakA gamana pratiruddha ho gayA, vaise hI, jaise khoTe munike lie siddhAlaya ruddha ho jAtA hai| vaha socatA hai, "maiMne janmAntarameM kyA kiyA thA ki jisase dUsare devatA cale gaye, parantu merA vimAna ruka gayA / acchA, maiM bhI ghora vIra tapa karU~gA jisase nandIzvara dvIpa meM praveza pA sakU~ / " yaha socakara vaha apane nagarako lauTa gayA, rAjyaparamparA apane putrako sauMpakara Adhe palameM pratrajita ho
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ tiha indAuhu~ tiSTa indmd| tiha ravipahu ema muhaasnn| tiha meru samandaru paraNagaI 11 // avagayaI bhaTTa sohAsaNahU~ / / 6 / / chattA evamaDa jAmeM amarapatu vAsupuja-seyaMsa jiNindahu~ / mantareM bihi mi pariyau chaNa-pugghaNcha jema ravi-candaRs // 5 // pariNatahI lavAhiva-cuhiya / sahoM paGgaNa keNa vi kA lihiya // 1 // diihr-lNguulaarc-muh| kAmu dinti va zavanti va samuha // saM paikheM vi saahaamy-shichu| bhaiyaeM mucchAviya rAya-bahu / / 3 / / esthantara kuviu gahivAi / 'taM mArahu lihiyA beNa kaI' 11 / / paNaveppiNu mantiAha upsmit| kaha-Nivahu Na keNa vibhahakamiu / / 5 eyahu~ ni pasAe rAya-sitha / tara pesaNadhArI jema tiya // 1 // eyahu~ je pasAe raNa ajaya jageM vANara-basu pasiddhi-Au // 7 // sirikapaThaho lagoM ciki-syii| pavaI meM tumha kula-deSaya // 8 // pattA taM NisuNeviparituTaeNNa aikamiya (?) Namiya marisAviya / himmala-kulahA~ kalaGka jihU mau cin dhae chatte lihAviya / / 5 / / [10] te yANara-vaMsu pasiddhinAu / ciNi vi seniu~ basiravi thiu // 3 // uppaNNu kaiu tAsu mur| kaidhagrahI vi paDibalu pava-bhuu // 2 // pariSaTahA~ vi NayaNANanTu puNu / puNu sayANantu ghisAla-guNA // 3 // puNu giripandaNu puNu uhis| tahA~ parama-mintu paDhipaksa-khA // 4 saDikasi-NAmu laahivh| vinAhara-sAmiDa gayaNagai // 5 // ekahi diNe ucavaNu NIsariu / puNu buhama-vAciI paisariu // 6 //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaTo saMdhi 100 gyaa| jisa prakAra yajaNTa, indrAyudha, indramUrti, meru, samandara, padhanagati aura raviprabhu, isa prakAra ATha sukhada siMhAsana vIta gaye / / 1-8 // dhattA-nIcA amaraprama, vAsupUjya aura zreyAnsa jinendrake bIca meM aise hI pratiSTita thA, jaise sUrya aura candramA, donoM ke madhya pUNimAkA pUrvAha ||5|| [9] laMkA narezAkI kanyAse vivAha karate samaya usake A~ganameM krisIne bandaroMke citra banA diya | lambI pUMcha aura lAla-lAla muMhavAle se chalAMga bharakara sAmane dIr3hate hue| vAnaroMke usa citrasamUhakA dekhakara mAre harake, rAjavadhU macchita ho gyii| isase rAjA kruddha ho gyaa| ( usane kahA ), "use mAra DAlo jisane ye bandara likh"| taba mantriyoMne use zAnta kiyA ki vAnaramamahakA atikramaNa Ajataka kisI ne nahIM kiyaa| inhIMke prasAdase yaha rAjyazrI, tumhArI AjJAkArI strIke samAna hai| inhIMka prasAdase tuma yuddha meM ajeya ho| aura inhIM ke kAraNa vAnaravaMza duniyAmeM prasiddha huaa| zrIkaNThake samayase lekara ye saikar3oM dhAnara tumhAre kuladevatA rahe haiM // 1-8 // ___ghattA--yaha sunakara santuSTa mana amaraprabhane unase kSamA mA~gI aura praNAma kiyA, tathA apane pavitra kulake cihake rUpameM unheM patAkAoM, straja aura chatroMpara citrita karavAyA // 9 // [10] usIse yaha bAnarabaMza prasiddha huA / aura vaha donoM zreNiyoMko jItakara rahane lgaa| usakA putra kapidhvaja utpanna huA, kapidhvajakA prabara bhuja pratibala, phira pratibalakA nayanAnanda, phira vizAlaguNa khecarAnanda, phira girinandana, phira udadhiratha, usakA paramamitra, zatrupakSakA kSaya karanevAlA, taDiskadA laMkAnaretA thaa| vidyAdharoMkA svAmI, aura AkAzagAmI vaha eka upavanameM gayA aura snAna karanekI bAvar3ImeM
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 mahavi tAma saha takkhapaNa / leNa vi NAmahiM vidhu kaD / - NamokArahI phaNa yi bhavantaru saMbhareM vi paumacariu taDikesu zietri vihAya / ajuni ma sa samuSSahad / kesa basa khuTTu khalu / to esa bhaneM vi sAhAmitra hU~ / ratamuha puccha-paIharaI / ANata uSpari dhAiya hU~ / aNNaI ummUliyantasvarahU~ / aNNAe~ umgAmiya-paharaNa ahU~ huyavaha hatthAI rUvai~ kAhahA~ kerA hU~ yaNa sihara phAkSiya maDeMNa // 7 // Aja taDa jaja taruvara-mUla jaD // 4 // ghantA aNNAhaM kokilakAhivadda | saMNisuNe vi Naravai kampiyau / kiM kahi minhoM paharaNai~ / cinteci mahAbhaya-vasthaeNna / 'ke tumhaI kAhU~ - svanti kiyA / uvaddikumAru deu uppaNNau / vijjukesu jau ta ava [11] ||9|| 'hau~ eNa havAyeM dhAiyau ||1|| jaba paMkya ta kar3avara cahadda ||2|| upAyami mAyA pamaya-balu // 3 // girivara-saMkAsahU~ nimmiya hU~ ||4|| kAra-ghora ghagghara-sarahU~ // 5 // jalai thale AyAse Na mAya ||6|| aNNai~ saMcAliya- mahiharaI // 7 // aNNaI laMgUla-paharaNaM // 8 // 3 ghattA aNNA puNu apaneMhi uppAe~ hi / Ave vibhiyahu~ gAI bahu bhAe~ ||9|| [ 9 ] 'siMha paharu pAva jir3a hiTa kara // 1 // 'kiM kahi mi patraGgamu ampiyau' ||2|| Ayaha~ huAe~ 0 kAraNaI ||3|| kolA viSa paNaviya saratha eNza // 4 // kajmeNa keNa saNNaheM vi thiya' ||5||
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaTTo saMdhi ghusaa| itane meM usakI mahAdevIke stanake aprabhAgako tatkAla eka vAnarane phAr3a ddaalaa| usane bhI tIroMse vAnarako cheda diyaa| kapi tamvarake mUla meM vahA~ gayA, jahA~ epha muniyara the // 1-8|| __ pattA-vaha vAnara NamokAra mantra pAneke phalake kAraNa svargameM udAdhikumAra deva huaa| apane janmAntarako yAda kara jahA~ taDitkeza thA vahA~ yaha deva avatIrNa huA // 9 // [11] taDitkezako dekhate hI yaha krodhase bhara uThA, "maiM isI hatAzake dvArA mArA gayA / Aja bhI isake manameM zalya hai, aura jahA~ dekhatA hai, vahIM vAnaroMko mAra detA hai| yaha kSudra nIca kitane candara mAregA, maiM 'mAyAvI vAnara senA' utpanna pharatA huuN|" yaha socakara usane pahAr3ake samAna bar3e-bar3e vAnaroMkI racanA kI / lAlamukha aura lamtrI pUMchavAle ve vukkAra aura ghaggharake ghora tAla kara rahe the AdiH ye upara par3a rahe the, jala, thala aura nama kahIM bhI nahIM samA rahe the| kuchane bar3ebar3e per3a ukhAr3a liye, kunchane mahIdhara saMcAlita kara diye, kuchane hathiyAra le liye aura kaiyoMne apanI lambI pache uThA lI / / 1-8 // __ghattA-kucha hAthameM Aga liye hue the, dUsare, dUsare-dUsare sAdhanoMse yukta the| aisA jAna par3atA thA, mAno kAlake rUpa hI aneka bhAgoMmeM Akara sthita ho // 9|| [12] ekane jAkara laMkAnarezako lalakArA, "he pApa, usI prakAra prahAra kara jisa prakAra kapiko mArA thA / " yaha sunakara rAjA kA~pa gayA ki kahIM vAnara bhI bolate haiM ? kyA kahIM vAnaroMke bhI hathiyAra hote haiM ? yahA~ koI mAmUlI kAraNa nahIM hai ? mahAbhayase AkrAnta aura apanA mastaka jhukAte hue usane kapise kahA, "Apa loga kauna hai ? yaha azAnti kyoM macA rakhI hai ? kisa kAraNa Apa taiyAra hokara yahA~ sthita hai ?"
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariu taM NisurNeSi caviu pamaya- zivahu / 'kiM punca-vaharu boriGa pahu // 6 // I jayahu~ jala kALa Ayau / nimacaNamo 110 baru tuhAra saMbharaSi saMra ahi kAyU~ raNa / saMNisurNevi Namiu NarAhivai / Tivijyusu kareM dhareviM tahiM pAhiNa kareMvi guru matti kiyA / sambaDi suravaru parisiyaDa / ajju vilakkhina pAyau | diTTu mahArisa ceha-hareM parama-jinindu samosaraNeM vikiM ci rija / puNu puSTi maharasi dhammu kheN| saMNisuvica cAru cariva / sIka dhammu samvatiharu | paribhaseM siNi vi udyaliya / paNa pachi parama- risi / paramesara jampar3a jar3a-pavaru / 'dhammeNa jANa aspANa-bhaya 1 mahapatri kabje kai ghAiyau // 7 // duja // 4 // so pani thiu bahu-bhAe~ hi~ / jima asiDa jima paddha maha pAe~hi // 9 // ghattA [13] amareNa vi dariliya amara gai ||1|| visara maharisi caNANi jahiM // za vastreSpiNu viSNibhi purau thiya // 3 // 'eNDu jammu eNa mahu darisiyA ||4|| mahu krera eu sarIrahau' ||5|| NaM pavaNa- chintu taru tharahari // 6 // paribhrama jeNa pAu Naraya - pahu~' ||7|| 'mahu anya aNu paramAyari ||4|| pahasa hu~ ji jiNAlau santiharu' // 2 // bAhubali - maraha-risaha va middiy|| 103 // ghata paravai u vahikumAra-muNimdehi / NaM dharaNinda surinda-parinde hi // 11 // [ 18 ] 'risAva mArA dhamma- disi // 1 // saha-kAla-buddhi cau NANa-gharu // 1 // bhrameNa mizra raha -turaya-gaya ||3||
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 chaTo saMdhi yaha sunakara vAnarasamUha bolA, "kyA rAjA tuma purAnA vaira bhUla gaye ki jaba tuma jalanADApa lie Aye the aura mahAdevAke kAraNa tumane kapiko mArA thaa| Rpike paMcaNamokAra mantrake prabhAvase maiM suravara utpanna huA // 2-8 / / pattA--tumhAre bairakI yAda kara, yahA~ maiM eka hokara bhI aneka bhAgoM meM sthita hU~ | aba tuma yuddhameM zAnta kyoM ho? yA to lar3o yA phira mere pairoMmeM giro" ||9|| [13] yaha sunakara rAjA nata ho gyaa| amarane bhI apanI amaragati dikhaayii| vaha taDitkejhAko hAtha pakar3akara vahA~ le gayA jahA~ 'cAra jJAnake dhAraka mahAmuni the| pradakSiNA dekara gurumakti kI aura vandanA karake donoM sAmane baiTha gaye / deyakA aMga-aMga harSita ho utthaa| ( vaha bolA), "yaha janma inhoMne hameM dikhAyA, Aja bhI merA yaha prAkRta zarIra dekhA jA sakatA hai|" use dekhakara taDitkeza bhI Dara gayA mAno havAke jhoMkese taruvara hI kA~pa uThA ho ? phira usane mahAmunise kahA, "dharma batAie, jisase maiM narakapathameM bhramaNa na kruuN|" yaha sunakara sundara carita muni kahate haiM, "mere eka dUsare parama AcArya hai, baha saba prakArakI pIr3A dUra karanevAlA dharma batAte haiM, hama zAnti jinAlaya meM praveza kreN|" paritoSake sAtha tInoM cale jaise bharata, rAhubali aura Rpabha mila gaye hoM / / 1-10|| ghattA narapati udadhikumAra aura munIndrane caityagRhameM paramAcAryako dekhA, mAno samavazaraNameM paramajinendra ko dharaNendra devendra aura narendrane dekhA ho // 11 // [14] praNAma kara unhoMne paramaRSise pUchA, "AdaraNIya, dharmakI dizAkA upadeza deN|" paramezvara, jo munipravara trikAla buddhi aura cAra jJAnake dhArI haiM, kahate haiM, "dharmase yAna, japAya (?) aura dhvaja hote haiM, dharmase mRtyu, ratha, turaMga aura gaja milate haiM,
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumapasvi dhmmennaahrnn-vilevnnhuuN| sammeNa kala tai~ mnnhrii| dhammeNa piNDa-pINasthaNau / dhammeNa mnnuy-devtnnii| dhammeNa bhruuh-siddhsnnaaii| dhammeNa giyAsaNa-moyaNa // dhammeNa chuhA-paNDara-ghara / / 5 / / camaraI pADamti varaNa // 6 // valapava-dAmupavattaNahU~ / / / tisthakara-cakaharataNahU~ // 8 // ghattA indA veva vi seva karanti / ghaNTAla vi pakSaNae~ Na Thanti' / / 9 / / emmeM hontaeNNa bhamma-vihuNahoM mANusahoM [5] saDikese pucchiA puNu vi guru| 'aNNahiM bhave ko hameM ko va suru // 3 // jaha jampa "nnisunnuttr-diseN| jAbho si Asi kAsI visa // 2 // su? sAhu ehu dhAzuSu tahi / Aiu taru-mUle vi thio si jahi / / 3 / / zigandhu NieNvi uvahAsu kara / IsIsuppaNNu kasAla tau // 4 // mAvi kaavisth-saag-gmnnu| patto si Nadhara joisa-bhavaNu // 5 // syahA~ vi pavepiNu suddhamai / hao si eratha kAhivai // 3 // pANukita hiSi manAhaNeM / uppaNNu pavAmu pamaya-vaNa // 7 // paI hau samAhi-maraNeNa mur| puNu gampiNu uvahi-kumAra huDa' // ll pattA saMNisuNe vi lakaisareNa rajeM suke thave di paramaratheM / muaiMvi ku-vesa va rAma-siya saba-siya-bahuya saiya saha hasya // 11 // [1 ] baM vijukesu Nigandhu thidd| po hi muDhihiM sire koDa kiDa // // sNkdy-mugr-kunnddl-dhrnn| sammata lAu diva susvareNa // 2 // putthamsara kik-puresrhoN| gaDa khehu kAdaya-seharahoM // 3 // mahi-mapaTaka patiu didu kir| NAvAlau gA-bAhu miha / / 4 / /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 chaTTho saMdhi dharmase AbharaNa aura vilepana, dharmase napAsana aura bhojana, dharmase sundara striyA~, dharmase cUnese ghute sundara ghara, dharmase pIna stanoMvAlI vArAMganAe~ sundara camara DulAtI hai| dharmase manuSyatva aura devatva, baladevatva aura thAsudevatva / dharmase ahana aura siddha tIrthakaratva aura cakravartitva // 1-8 // pattA-eka dharmake rahanepara indra aura devatA sevA karate haiM, jayaki dharmahIna AdamIke gharake A~ganameM cANDAla taka nahIM rahate" ||9|| [15] taddhitkezane taba punaH guruse pUchA, "dUsare bhavameM maiM kauna thA, aura yaha deva kyA thA ?' ativara batAte haiM, "suno, uttara dizAmeM kAzImeM tumane janma liyA thaa| tuma sAdhu the, aura yahI vahA~ dhanudhArI thaa| yaha narUmameM AyA jahA~ ki tuma baiThe hue the / nimrantha dekhakara usane tumhArA majAka ur3AyA, isase tumheM bhI thor3I-sI kapAya ho gyii| kApittha vargake gamanakA nidAna bhaMga kara, tuma kevala jyotipabhavana meM utpanna hue| vahA~se Akara, zuddhamati yaha laMkAkA nareza ho| vaha dhAnuSka bhI bhavagrahaNameM ghUmane-phirane ke bAda, vAnara banA / tumase Ahata, samAdhimaraNase marakara svagameM deva huA udadhikumArake nAmase" ||1-8|| ghattA-yAha sunakara laMkAnarezane rAjyameM sukedAko sthApita kara, vAstava meM kuveza aura rAjyazcIko chor3ate hue tapazrIrUpI vadhUkA pANigrahaNa liyA ||2|| [16] jaba taDitkeza nirmatha huA to usane pA~ca muTTiyoMse kaizaloMca kiyA / kaTaka, mukuTa aura kuNDala dhAraNa karanevAle usa udadhikumAra devane bhI samyaktva grahaNa kara liyaa| isake anantara kiSka nagarake rAjA kapidhvaja zreSThake pAsa lekhapatra gyaa| mahImaNDala meM par3A huA vaha aisA dikhAI diyA jaise
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita vandhaNa-vimuka NaM Nisya ullu / dasa sahAve jema salu // 5|| jubaI jaNu aNNu samuccahai / Aya riTa va variu kahara kahA // 3 // NaM akSara pantihi paDu maNiu / 'tumhaDhe sukesu paripAlagiu / saDikese tava-siya kaya kreN| jaM jANahi taM pahuM bahu mi kareM | lehu ghiveppiNu uvahira pura paDisandu pariTTiyaDa pattA puttahA~ rajju devi giravatA / vANaradIDa sa I bhujansaDa // 1 // 7. sattamo saMdhi paDicandaho jAya kicinandhaya pavara-mukha / rNa risaha-jiNyAsu maraha-vAhuvaki ve vi suva / / 1 / / [.]. buddha chuDu sarIra-saMpati patta / tahi avasare keNa vi kahiya vatta / / / / 'veyara-kaDhae~ ghnn-knny-pureN| dAhiNa sehihi AhacaNayara // 2 // vijAmandaru NAmeNa rAja / veyamA aMgga-madisie~ sahAra // 3 // sirimAla-pAma tahA~ taNiya duhiya / indIvarapicha kapa-canda-muhiya na kayalI-kandala-somAla vaak| sA para ghivesaha kahoM vi mAka' // 1 // taM NisuNeci pvr-khphi| gamu samiDa kinminyaehi / / hoiyaI vimANa paviya joh| saMcakka pAhaNe diNNa-soi // // NighisanheM dAhiNa-sevi ps| jahi mimiyA vinAhara samasta // //
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamo saMdhi 115 vaha gaMgAke pravAhakI taraha nAvAla (nAmoMkI bharamAra, aura nAvoMkA ghara) ho / virakta kulakI taraha bandhanase mukta thaa| khalakI taraha svabhAvameM vakra thaa| bAda rAvatIjanake samAna varNako dhAraNa karatA hai, AcAryakI taraha cArata aura kathA kahatA / mAno ajhara paMktiyoMke prabhuse kahA gayA, "tuma sukeTAkA pAlana karanA taDitkezIne tapazrI apane hAthameM le lI, he prabhu, tuma jaisA ThIka samajho, vaha karo" // 1-8 // vattA-lekha grahaNa kara udadhiravane putrako rAjya dekara dIkSA prahaNa kara lii| nagarameM praticandra pratiSThita huA aura vAnara dvIpakA vaha khuda upabhoga karane lagA // 2 // sAtavIM sandhi praticandra ke do putra hue, pravarabAhu kiSkindha aura andhaka, mAno RSabhajinake do putra, bharata aura bAhubali hoN| [1] una donoMne zIghra hI zarIra sampadA { yauSana ) prApta kara lii| usa avasarapara kisIne yaha bAta kahI-"vijayArtha parvatakI dakSiNa zreNI meM dhana aura svarNase paripUrNa Adityanagara hai| usameM vidyAmandira nAmakA rAjA hai| sundara vegamatI usakI anamahiSI hai / zrImAlA nAmakI usakI kanyA hai, jisakI A~kheM nIlakamalake samAna aura mukha pUrNa candramAke samAna / vaha bAlA keleke aMkurake samAna sukumAra hai| vaha kala kisIko mAlA phnaayegii|" yaha sunakara kiSkindha aura andhaka donoM prabala kapidhvajiyoMne jAnekI taiyArI kI / vimAna nikAla liye gaye / yoddhA unameM savAra hue, AkAzameM calate hue unakI zobhA nirAlI thii| Adhe palameM dakSiNa zreNI meM pahu~ca gaye jahA~ samasta vidyAdhara ikaTThe hue the // 1-8 //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariDa kindhei dila hajAra NA ghasA ghau rAulau su (?) payaNahara / karagala sirimAlaha taNa // 9 // [1] Niya-Niya-yANehi Niyachu mc| mahakavi-kabdhAlAba cha su-saca // 5 // bhArUda samya mosu tesu khAmiyara-gatta-maNi-bhUsipasu // 2 // paribhamira-ma mastakAripasu / givihAyavasa-andhAriesu // 3 // ravikamta-kanti-ujAliMpasa / kSAlAvaNi-saha-bamAliesu // 4 // masu tesu thiya paDDa cddevi| cammaha-gaDa NArijvanti (1) ke vi // 5 // bhUsaMnti sarIra vAravAra / kaNDAi~ mumanti layanti hAra // 6 // sundara sarakAya vi knn-daur| ali ji ghivanti movi thora // 7 // gAyanti hasanti pumAsaNastha / aGgai~ moDamti valanti hasya // 8 // sa-pasAhapAsava pattA thiya sammuha baraitta kincha / mAyae~ Asa samaya jiha ||5|| 'kira hosaha siddhi' [3] sirimAla sAma kariNiheM vahA / vijJja mahA-ghaNa-koDi lagga 1 savakAharaNAlayariya-deha / NaM NaheM ummiliya canda-cheda // 2 / / aggima-gaNiyArihaM capiya dhaai| Nisi-purara pariTTiya samma NAi // 3 // darisAcija gara-NiurUmyu tiieN| NaM paNa-siri taruvara mahuyarIe~ // 4 // ukhu sundari dhndaapnn-kumaar| ugghAu jahu raNe duNNivAru // 5 // bahu vijayasIhu riupalaya-kAlu / rahaNeura-puracara-sAmisAla // 6 // sayacha vi Naravara vazanti jAi / bhavarAma sammAdihi pAe~ // 5 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ sasamo saMdhi 110 pattA-kiSkindhane dekhA ki rAjyakulakA dhvaja havAmeM ur3a rahA hai, jaise zrImAlAkA hAtha use pukAra rahA ho / / 9 / / [2] apane-apane sthAnoM para maMca bane hue the jo mahAkavike kAvya-vacanakI taraha mugaThita ( acchI taraha nirmita ) the / soneke gattoM aura maNiyoMse bhUSita una maMcoMpara saba baiTha gye| jinameM bhramaNa karate hue bhauroMkI dhvani ga~ja rahI hai, saghana AtapatroMse andhakAra phaila rahA hai, sUryakAntakI kiraNoMse jo Alokita haiM, jo vINAka zabdAMse mukhara hai, sahayopara - kara rAjA loga baiTha gaye / vAmana aura nada kI taraha koI apanA abhinaya kara rahe the| bAra-bAra apanA zarIra alakRta karate hue utArakara hAra dhAraNa krte| koI sundara acchI kAntivAlI sonekI karadhanI, yaha kahakara ki yaha bar3I hai, jhUThamUTha pheka detA, koI Asanapara baiThe-baiThe ha~sate aura gAte haiM, aMga mor3ate haiM aura hAtha ghumAte haiM ||5-yaa vattA- sabhI vara prasAdhana kiye hue sAmane aise sthita the, jaise 'siddhi hogI' isa AzA se sabhI samada (prasanna) ho ||2|| [3] taba zrImAlA hadhinIpara car3ha gayI mAno bijalI hI mahAmeghamAlAse jA lagI ho| samasta AbharaNoM se alaMkRta usakI deha aisI jAna par3atI thI mAno AkAzameM candralekhA prakAzita huI ho / eka strIne rAjasamUha use isa prakAra dikhAyA, mAno madhukarI vanazrIko taruvara dikhA rahI ho / (vaha kahatI), "he sundari, vaha kumAra candrAnana haiM, vaha yuddha meM durnivAra uddhata hai, vaha zatruoMke lie pralayakAla vijayasiMha hai, jo rathanUpura nagara kA zreSTha svAmI hai| vaha sabhI naravaroMko chor3atI huI, usI prakAra Age bar3hatI hai jaise samyag dRSTi dUsaroMke bhAgamako
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariya pura ujjodantiya dIvi jema / paccha andhAra karanti te // 8 // siddhi ku-muNivara pariharanti / dugAmdha rukha maM bhamara- pati // 9 // 118 yattA yi kikkindhoM pAsu kiha / gaNivArie vAka sari-parihalie (1) kachahaMsaha kalahaMsi viha // 10 // ] NaM mesaroM koyaNAe~ // 31 // NaM karNayagiri - candale // 2 // / sasi-boNDaeN viNu NaM mahiharinda // 3 NaM paya-sara ravi kanti-muka // 4 // kovaggi-pakIviu vijayasIhu ||5|| pasAru diSNu kiM vanna rAhu 45 // pANara-sa-paruhoM kandu khajahA~ // 7 // hAri amarisa-kuNa // 4 // [ kinhoM ghalliya mALa tAe~ / AsaNNa paridviya vimala- deha / vicchAya jAya sayakSa vi garincha NaM kRntavasi parama-gaheM cuka | ethantara sirimALA-baItu 'sare ciyAhara-varAhu~ / uddAha vahu barahalu haNaho / zaM vayazu suNepiNu andhaeNa / "binAhara tumheM kaddU paharaNa pAva ghatA amheM kaidaya kaSaNu khalu / jAma Na pADami sira-kamalu // 5 // [ 5 ] utthara pavara-mukha-hi-dIhu // 1 // sirimAlA - kAraNa dundarAha~ || 2 || NaM sukai-kamva vayaNahu~ gharanti // 3 // duSi-varalAva va ku saca // 4 // zaM paMsuli-loyaNa parinamanti // 5 // kakkAdiDa pattu sukesu vAma // 6 // saMcayaNu suNepiNuvijayasohu / abhi jyu vijAharAheM / sAiNa mi avaroSpa miThanti / maJjanti khamma vidanti ca / haya gaya suNNAsana saMcaranti / raNu vijAhara-vANA jAma /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamo saMdhi 111 chor3a detA hai / dIpikA jaise Age-Age prakAza karatI huI, pIche andhakAra chor3akI jAtI hai, jaise sira khoTe munivarako chor3a detA hai / / 1-2|| dhattA-hathinI bAlAko kiSkindhake pAsa isa prakAra leM gyii| jaise nadIkI lahara kalahasIko phalaisake pAsa le jAtI hai |10|| [4] usane kiSkindhako mAlA pahanA dI, mAno sulocanAne meghezvarako mAlA pahanA dI ho| vimaladeha vaha usIke pAsa baiTha gayI, mAno kanakagiri para navacandalekhA ho / sabhI rAjA kAntihIna ho gaye, mAno candrajyotsnAke binA mahIdharendra hoM, mAno paramagatise cUkA huA khoTA tapasvI ho, mAno sUrya kI kAntise rahita kamaloMkA sarovara ho / isI bIca vijayasiMha zrImAlAke patipara krodhakI jvAlAse bhar3aka uThA, "zreSTha vizAdharoMke madhya vAnaroMko praveza kyoM diyA gayA ? vadhU chIna lo aura gharako mAra DAlo, vAnaravaMzarUpI vRkSa kI jar3a khoda do|" yaha zabda sunakara, amarSase bharakara andhakane use lalakArA ||1-8 // ___ pattA-tuma vidyAdhara ho aura hama vAnara ? yaha kauna-sA chala hai ? le pApa, AkramaNa kara jabataka maiM terA sirakamala nahIM girAtA // 9 // [1] yaha vacana sunakara pravala aura vikasita bAhuoMvAlA vijayasiMha uchala par3A ! isa prakAra zrImAlAke lie durdhara vidyAgharoM meM saMgharSa hone lgaa| senAe~ bhI Apasa meM usI prakAra mir3a gayIM, mAno sukavi ke kAvya vacana Apasa meM mila gaye hoN| zUnya AsanavAle azva aura gaja ghUma rahe haiM, mAno kukavike agaThita kAvya vacana hoN| jisa samaya vidyAdharoM aura vAnaroMkA yuddha cala rahA thA, asamaya laMkAnareza sukeza vahA~ phuNcaa|
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 paDamacarita AlagNu so vi vaNe jiha humAsu / jasa muchA so so keha NAsu // 7 // tahi avasara vehaavidenn| raNe vijayasIha iu bhandhaeNa 16 // dhattA mahi-mamaddhala sIsu dIsaha asiSara-khaNDiyA / NAvaha sayavana sovi haMse chaNDiyau // 9|| [3] viNizAi' vijayamainheM khu| kie~ pArAuTTae~ vastra-samureM / / / suhAgaNu maNA sukesu em| 'sirimAla laeppiNu jAhu~ deva' // 2 // se ghayaNe gaya knnttiy-gtt| jivisase ki-purakkhu paca // 3 // guptA, vidugiTTavaNa-heDa / keNa viNisuNAviu asaNiveu // 4 // 'paramesara para-garavara-sirIhu / zrohagAha pANe hiM vijayasIha / / 5 / / paDicandahI sugaNa khienn| Avahiu jama-muheM zrandhaeNa' // 6 // taM vayaNu su vi Na karantu khedd| saNNahavi padhAhata asaNiveDa // cavara vijaahr-vlenn| pariveniu paTTaNu se chaleNa // 8 // pattA hakAriya ve vi "pAvahIM pmy-mhdyho| lAi hunu kAla NimAhA~ kikindhanadhaSahI' // 2 // [5] puNu parachae~ visphuriyaannnnenn| hakAriSa vijuLavAhaNeNa / / 3 / / 'areM mAi mahArau Nihau jema / buddhara-sara-dhoraNi dharahA~ tema' // 2 // vaM NisuNevi duush-dsnnehi| paDibagda-NarindahoM pandaNehi / / 1 / / Niragantahi jaNa-NigAya-payAtu / kita pArAuTThau seNNu sAdhu // 3 // so asaNiveTa andhayahA~ vasira / sarivAhaNeNa sikkindhu khaliu // 5 // paharaNa muyanti su-daaruuyaa| khaNe bhaggeyAI khaNe dhAraNA // 3 // sage paSaNasthara khaNe thmmnnaa| khageM vAmoDaNa-ummoiNA / / 7 / /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamo saMdhi yaha vanameM dAvAnalakI taraha yuddha meM bhir3a gayA,vaha jahA~ pahu~catA, vahIM vinAza maca jaataa| usa yuddha meM krodhase bhare hue andhakane vijayasiMhakA kAma tamAma kara diyA // 1-8 // dhattA-talavArase kaTA huA usakA sira dharatI para aisA dikhAI detA hai mAno haMsane kamala tor3akara chor3a diyA ho // 9 // [6] kSudra vijayasiMhake mAre jAne, aura senArUpI samudrakA pAra pAne ke bAda, prasannamukha sukeza isa prakAra kahatA hai, "he deva, zrImAlAko lekara leN|" ina sAndoMme pulalita zarIra ve gaye aura Adhe kSaNameM kiSkindha nagara jA pahuMce / yahA~para bhI kisIne duSToMkA nAza karane meM pramukha azanivegase jAkara kahA, "he paramezvara, zatrurAjAoMmeM zreSTha vijayasiMhako, jo prANoMse sevA karatA hai, praticandrake putra kapidhvajI andhakane yamake muMhameM pahu~cA diyA hai|" yaha vacana sunakara azanivega binA kisI khedake taiyAra hokara daur3A aura vidyAdharoMkI caturaMga senAse chalapUrvaka usake nagarako ghera liyA / / 1-8 // ghattA- una donoMko lalakArA, "are pApI kapidhvajI kiSkindha aura andhaka nikalo, tumhArA kAla A pahu~cA hai"||9|| [7] usake bAda tamatamAte hue mukhavAle vidyudAhanane lalakArA, "are, jisa prakAra tumane mere bhAIko mArA hai usI prakAra tuma merI durdhara tIroMkI bauchAra jhelo|" yaha sunakara praticandra ke durdazanIya putroMne nikalakara, jisakA pratApa logoMko vidita hai, aisI samUcI senAko yahA~se vahA~ chAna maaraa| azanivega andhakakI ora bddh'aa| vizudvAhanane kiSkindhako skhalita kiyA, ve bhayaMkara astroMse prahAra karane lage / kSaNameM Agneya astra, aura kSaNameM vAruNAstra / kSaNameM pavanAstra, kSaNa, stambhana astra, jhaNameM vyAmohana aura sammoina / kSaNameM
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariu mahilakhaNe gAyale bhramati / kharNe sandarNe kharNe jeM bimANe dhanti // 8 122 bhAyAmeM vikkhu Ni pantha teNa esa vimindivANa pahau / acchanta pariciteMvi bhaNeNa / sAI sareM sukai pAsu / parivAiDa veyaNa-mAu lada / 'kahiM bhanva' 'pesa-buku deva' puNu paDivAiDa puNu Au jIu hA mAya sahoyara dehi vAya / 2 / so mai sukaMsu sireM kkhi khagrge ghattA an khabha kaNheM hau jeM so cijayamaindu gara ||29|| [<] kiSkindhArAhi muccha gau || 1|| AmeliGa vijukavAhaNeNa || 2 || rahabareM chuheci Di niya-nivAsu // 3 // unheM pucchiu parama-bandhu ||4|| NivaDiu puNo vi taDi-rukkhu jema ||5 hA par3heM viNu suNNau pamaya-dIDa // 6 // hA pai~ viSNu meNi vijAya // 7 // ghantA saMsaTha mAha jievAhoM / avasara kaMvaNu rupaSA // 8 // diNu karje rihiM anu dehi / jIvanta sijhai sakchu kajju / se pisurNe viSANara-sa- sAru / NAsantu lie vi harisiya-maNeNa / kara vari aNiveSaNa puttu / NAsantu yavantu subantu sattu / jeM vijayasIhu hau muya bisAlu [+] pApAkala paDsara ehi ||1|| ettiu Nacihau~ Na vi turhe Na rajju // 1 sarisa sAha sa-parivAru // 3 // rahu bAhiGa vijjula vAhaNe ||4|| kiM uttima purisa eDa juttu // 5 // muJjantu Na hammada jala piMyantu // 5 // so jiu kiyanta-dantantarAlu // 7 //
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ satamo saMdhi 125 dharatIpara, kSaNa meM AkAzameM ghUmate hue / eka kSaNameM vimAnameM, eka kSaNameM syandana meM / / 1-8 // __ghatA-bar3I kaThinAIse azanivegane khaDgase andhakako kaNThameM Ahata kara, use usI pathapara bheja diyA, jisapara ki vijayasiMha gayA thA / / 9 / / [4] yahA~ bhI bhindapAlase Ahata kiSkindha rAjA mUcchita ho gyaa| use par3A huA dekhakara vidyudvAhanane chor3a diyaa| usa avasarapara sukeza usake pAsa pahu~cA aura rathavarameM DAlakara use nRpabhavana meM le gayA / havA karane para use hoza aayaa| uThate hI usane apane bhAIko bhUlA : kisIne i.1, "bhA kahA~ deva, vaha to sevAse cUka gayA / " vaha phira kinAreke per3akI taraha gira pdd'aa| phirase havA kI gayI aura usameM cetanA AyI / vaha kahane lagA, "hA, tumhAre binA vAnaradvIpa sUnA ho gayA, he bhAI, he sahodara, tuma mujhase bAta karo, hA, tumhAre binA yaha dharatI vidhavA ho gayI // 1-7 // dhattA-taba sukeza kahatA hai, "he svAmI, jaba jInemeM sandeha ho aura sira para talavAra laTaka rahI ho, taba ronekA yaha kaunasA avasara hai ||8|| [2] binA kAmake tuma' zatruoMko apanA zarIra de rahe ho, Ao pAtAlaloka cleN| jIvita rahanepara saba kAma siddha ho jAyeMge / yahA~ to na maiM hU~, na tuma, aura na yaha rAjya / " yaha sunakara vAnaravaMza-ziromaNi apanI senA aura parivArake sAtha vahA~se bhAga niklaa| use bhAgatA huA dekhakara harSitamana vidyudvAhanane apanA ratha hA~kA / taba azanivegane usakA hAtha pakar3ate hue kahA, "uttama puruSake lie yaha ThIka nahIM hai, bhAgate, praNAma karate, sote, khAte aura pAnI pIte hue zatruko mAranA ThIka nhiiN| jisane vizAlabAhu vijayasiMhako mArA
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariu saMmisutra divANu niyantu / kahu desu pasAhiba eka chasu ||4|| ghattA paNa aNNA paTTaI / su-kalata va sanjogvajayeM // 9 // 124 righAyaddoM laGka bhui~ icchAe~ sukresa pura harebi / bahu-divaseMhiM ghaNa-paTa Nici sahasAra- kumAroM deSi rajju / bahu kAle kikindhAhivo vi / / pahaluTTTu paDhobau Nara-vari jAMca va pahiloyaNehi / - gAya va mamara-mahuari-sarahi / vImamaha va laliya-kayAharehiM / saM sela nivi ki paTTaNu tethu [ 10 ] avara vi vijjAhara basi kareSi ||1|| taM vijayasIha- vuDu saMbhaSi ||2|| apurNa sAhila para-loya-kauju // 3 // gau bandaNa-hatie meru soci // 4 // madhu pavara-mahIharu tAma diD // 15 // isai va kamalAyara - ANaNehi // 6 // pahA va Nimmala jala - NijjharehiM // 7 // paNava va kula-phala- gurumarehiM // 8 // / madhu-mahiro vicinvu vuttu aNu vi sUrarau kaNiTTTu tAsu / eheM tri sukesoM tiNi puta / poDhaNe ca tehiM tAu / ghaptA kokAyi jitha paya pau / *vikandhe kikkindhapuru ||5|| [1] ucchurau tAma upaNu zruttu // 1 // bAhuvali jema bharahesarA || 2 || sirimAli-sumAli subhalavanta // 3 // 'kriNa jAhU~ je kidhirAja // 4 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ sasamo saMdhi 125 thA, vaha to yamako dAr3oMke bhItara bheja diyA gayA hai|" yaha sunakara vidyudvAhanane prayatna chor3a diyaa| zIghra hI usane apane dezakA ekachatra prasAdhana sahA liyA // 3 // yattA-niryAtako laMkA aura dUsaroMko dUsare-dUsare nagara diye jinheM ve, yauvanavatI striyoMkI taraha bhogane lage |9|| [10] kiSkindha aura sukeTAke nagaroMkA apaharaNa kara, tathA dUsare vidyAdharoMko apane adhIna yanA, bahuta dinoMke bAda meghapaTaloMko dekhakara apane bhAI vijayasiMhake duHkhako yAda kara, vicudvAhana virakta ho gyaa| kumAra sahasrArako rAjya dekara usane apanA paralokakA kAma saadhaa| bahuta samayake anantara kiSkindharAja bhI meru parvatapara vandanA-bhaktike lie gayA / vaha narazreSTha vApasa lauTA, itane meM use madhu nAmaka vizAla mahIdhara dikhAI diyA, jo apane pradIrgha netroMse aisA lagatA thA ki jaise dekha rahA hai, kamalAkaroMke mukhoMse aisA lagatA thA ki jaise ha~sa rahA hai, bhramara aura madhukariyoMke svaroMse aisA lagatA thA jaise gA rahA hai, nirmala pAnIke jharanoMse aisA lagatA thA jaise snAna kara rahA hai, latAgRhoMse aisA lagatA thA jaise vizvasta kara rahA hai, phUloM aura phaloMke gurubhArase aisA laga rahA hai, mAno praNAma kara rahA hai // 1-8 // ghattA-usa parvatako dekhakara usane apanI pramukha prajAko bulavA liyaa| kiSkindhane vahA~ kiSkindha nAmakA nagara basAyA // 9 // [11] tabase madhumahIdhara bhI kiSkindhake nAmase jAnA jAne lgaa| usake RkSaraja putra utpanna huaa| usase choTA, dUsarA eka aura sUraraja huA, vaise hI jaise bharatezvarakA choTA bhAI bAhubali / yahA~ sukezake bhI tIna putra hue, zrImAli, sumAli aura mAlyavanta / praur3ha yuvaka honepara unhoMne apane pitAse pUchA,
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 paumacarita taM suNe vi janareM buttu ema | thiya dAduppADiya sayu jema || kahi jAhu~ mue~ vi paayaaklaa| caupAsiu vaharihu~ taNiya sA / / dhapatrAhaNa-pamuha nnirntraaii| ettiya I jAma rajantarAI // 7 // aNuhUya saGga kAmiNi va pcr| mahu taNae~ sIseM avahariya pravara // 8 // pattA te vyaNu suNevi mAli palittu davangi jiha / 'uddhaddhae~ rajeM Nivisa vi jijbai tAya kiMha // 5 // [2] mahaM kahiya bhaDArA parne ji Nitti / tiha jIvahi jida parimamai kitti // 1 // tiha isa jiha Na hasimA jaNa / tiha bhuja jiha " muJcahi dhaNeNa // 2 // tiha juyu jiha Nicyui jaNai angg| tiha saju jiha puNu vi Na hoi saa||3|| viha ca jiha buccA sAhu lAhu / tiha saMcaru jiha sayaNaI Na DAhu // 2 // tiha sugu jiha Nivasahi guruhu~ paaseN| siMha maru jiha NAvahi gambhavAseM // 5 // tiha tada kareM jiha paritavada ganu / tiha rajju pA. jiha yaha sattu // 5 // ki jIe~ riu shaaskienn| kiM purase mANa-kalaDieNa Ht kiM duce daann-vivjienn| kiM putte mailAi baMsu jeNa hell ghatA jaha kallae~ tAya vANari Na pasarabhi / so Niyaya-jaNeri imdANI karapaleM parami // 9 // [ ] gaya syaNi payANau parae~ dinnnnu| hara turu rasAyalu NAI miNNu // 3 // saMcalliu sAiNu pirysesu| bhArata ke vi para gathaSaresu // 2 // turaesu ke vi ke vi sandaNesu / sibiesu ke vi pavAgaNesu // 3 // parivaDhiya sA-payari tehiM / jaM mahihara-koTi mahA-dhaNehi // 7 //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamo saMdhi "hama vahA~ kyoM na jAyeM jahA~ kiSkindharAja hai ?" yaha sunakara pitA bolA, "hama yahA~ usa sA~pakI taraha haiM, jisakI dAda ukhAr3a lI gayI hai, pAtAla-laMkA ko chor3akara kahA~ jAye, cAroM orase duzmanoMkI zaMkA hai? meghavAina pramukha, rAjyAntara yahA~ jabataka nirantara bane hue haiM, jisa laMkA nagarIkA hamane kAminI kI taraha bhoga kiyA hai, vahIM hamase chIna lI gayI hai" // 1-8 // - ghattA-yaha vacana sunakara mAli dAvAnalakI taraha pradIpta ho uThA, "he tAta, rAjyake chona liye jAne para eka pala bhI kisa prakAra jiyA jAtA hai ? IR|| [12] he AdaraNIya, Apane hI yaha nIti mujhe batAyI hai. ki usa prakAra jInA cAhie jisase kIrti phaile, usa prakAra ha~so ki jisase loga hasI na ur3A sakeM, isa prakAra bhoga karo ki dhana samApta na ho, isa prakAra lar3o ki zarIrako santoSa prApta ho, isa prakAra tyAga karo ki phirase saMgraha na ho, isa prakAra bolo ki loga vAha-vAha kara uThe, aisA calo ki svajanoMko DAha na ho, isa prakAra suno jisa prakAra guruke pAsa raha sako, isa prakAra maro ki punaH garbhavAsameM na AnA pdd'e| isa prakAra tapa karo ki zarIra tapa jAye, isa prakAra rAjya karo phi zatru jhuka jAye / zatruse AzaMkitta hokara jInese kyA ! mAnase kalaMkita hokara jInese kyA? dAnase rahita dhanase kyA? vaMzako kalaMkita putrake honese kyA? // 1-8 // __ghattA he tAta, yadi kala maiM laMkAnagarImeM praveza na karU~, to apanI mA~ indrANIko apanI hathelI para rakhU" // 9 // [13] rAta bIta gayI, dina A gyaa| nagAr3e baja uThe, rasAtala vidIrNa ho uThA / samasta senA cala pdd'ii| ve donoM bhI gajavarapara ArUda ho gye| koI azvopara, koI rthopr| koI shivikaaoNmeN| koI siNhoNpr| unhoMne lakAnagarIko
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 paumarita NaM pola-vilAsiNi kAmuehi / NaM sayabaptiNi phullandhupAhi // 5 / / kiu kala yala rahasAUriNahi / paDipaharAI turaI tarihi / / 6 / / cihi sakSa tAliga hi tAla / cala-pAsiu uTTina maDa-dhamAla // 7 // ghAiu la kAdiGa viSphurantu / raNe pArAuTara pala karantu |8 // pattA gaMmata-gaindu pazAgaNahA~ samAvadita sarahamu NigghAu gampiNu mAlii abhiDiu // 9 // [14] paharanti pazeppara tasvarahi / puNu pAhANahi puNu girivarahi // 1 // puNu vijArUvahi bhiiyaagehi| ahi-garuDa-kumbhi paJcANaNehi // 2 // puNu NArAehi bhayaGkarahi / mubaindAyAma-paIharahi // 3 // hindanti mhaarh-chs-dhyii| vahayAgaraNa va vAyA p-pyii|1|| pratbhansavAhiya-yandagaNa / daNuvai-indAmiha pAndaNeNa / / / / sayacArata pariprajevi gynne| haDa kharage chuddha kiyanta-vayaNeM // 6 // NigghAu paDiu jigghAu jema | mahiyale Nara gaheM paritu? deva // 7 // cattAri vi dhuva-parihava-kalaGka / jaya-jaya-sadeNa paiTTa laGka // ll santi santihare suvilAsiNi jema gampizu vandaNa-hasi kiya / sa I bhuJjanta thiya / / 1 / /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAra 129 ghera liyA jaise mahAmeghoMne mahIdhara zreNIko ghera liyA ha / mAno praur3ha vilAsinIko kAmukoMne, mAno kamalinIko bhrmroNne| vegase ApUrita ve kolAhala karane lage, sUryakroMne nagAr3e bajA diye / zaMkhadhAriyoMne zaMkha aura tAlavAloMne tAla / cAroM orase yoddhAoMkA kolAhala utthaa| camakatA huA laMkAnareza daur3A, yuddha meM senAmeM halacala macAtA huA // 1-8 // ghattA-nirghAta harSita hokara sAlise isa prakAra bhir3a gayA jisa prakAra matta gajendra siMhake sAmane A jAye // 5 // [14] donoM ApasameM prahAra karate haiM, tasvaroMse, pASANoMse, girivaroMse, bhISaNa sarpa, garuDa, kumbhI aura siMha Adi nAnA vidyArUpoMse, bhayaMkara tIrose, (jo bhujagendra ke AyAmakI taraha dIrgha the), mahAratha chaya aura vajoMko usI taraha chinna-bhinna kara dete haiM jisa prakAra vaiyAkaraNa vyAkaraNake padoM ko| isI bIca rAkSasa aura indrANIkA puna mAline apanA ratha hA~kaphara, AkAzameM sau bAra ghumAkara nirghAtako talavArase Ahata kara, yamake mukhameM DAla diyaa| nirghAta Ahata hokara nirghAtakI taraha hI dharatIpara gira par3A, AkAza meM devatA santuSTa hue, cAroMne parAbhavakA kalaMpha dho ddaalaa| unhoMne jaya-jaya zabdake sAtha lakAnagarImeM praveza kiyA ||1-8|| ___ghasA-zAntinAtha mandirameM jAkara unhoMne vandanA-bhakti kI, aura suvilAsinIkI taraha laMkAkA svayaM upabhoga karate hue ve vahIM basa gaye / / 2 / /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita adumo saMdhi mAli rAja karantAhau~ sidai vijmaahr-mnnddlaaii| sahasA mahimuhiGkAI sAyarahoM jema sambaI jalAI // 1 // [1] tahi avasareM chh-paapgdureN| dAhiNa-se lihi rojara-pureM / / 3 / / pichala-NidhiNi pIpA-pohari / sahasArahoM piya mANasa-sundari / / 2 / / tA, puttu sura-sira-saMpaNNava / indu bavevi indu upANau / / 3 / / bhelA mamti danti airaavnnu| samAcai harikasi bhayAvaNu / / / / / vijAhara ji saba kiya suravara / pakSaNa-kuvaira-varuNa-jama-sasahara // 5 // samvIsa vi sahasAI pekkhnnyhuN| pAhi pamANu khujja-bAmaNaya( // 6 // gAyaNa jAI murindsnnphuN| NAmaI tAI kiyaI appaNagahu~ / / umbasi-samma-tikotima-pahuihi / bhaTThAyAla-sahasa-vara-juvaiIi 18 // pattA paricintira vijjAharaNa tAI tAI machu cindhAI sahA~ jAI-jAI bhaakhnnylhoN| chai hau~ ji inTu mhi-mnnddlhau||| jupa khaya-kANi(?) NizAlihu~ / je je seva karantA mAjhihaiM / / / se te siliya NarAhiva hdhoN| avara baloha va avara-samudahI // 2 // kAyu Na dinti anti siriMgArahi (1) / zrANa karanti vi NAhakArahi // 3 // keNa yi kahiTa gampi nahIM mAla hai| 'pahu saMkanti(?)Na tumha jihAlihara?) indu ko vi sahasArahoM jandaNu / tAsu karanti samgha bhitaNu // 5 // taM Nisuvi sukesahoM pute / koca-jalaNa-mAloli-palite // 6 //
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ aTTamo saMdhi A~dha saMdhi mAlike rAjya karanepara sabhI vidyAdhara-maNDala siddha ho gaye, usI prakAra jisa prakAra sabhI jala samudrakI ora abhimukha hote haiN| [1] usa avasarapara ikSiNa zreNI meM cUnese putA huA sapheda rathanUpura nagara thaa| usake rAjA sahasrArakI vizAla nitamyovAlI, pIna-payodharA mAnasasundarI nAmakI patnI thii| jamake surazrIse sampUrNa putra utpanna huA, jise indra kahakara pukArate the| usakA mantrI bRhaspati, hAthI airAvata, senApatti bhayAnaka harikedA thaa| usane pavana-kuvera-varuNa-yama aura candra sabhI vidyAdharoM aura suracaroMko apanA banA liyaa| usake chaccIsa hajAra nATakakAra the| kuruja aura dhAmanoMkI to koI ginatI nahIM thii| indrakI jitanI gAyikAe~ thIM, unake anusAra usane apanI gAvikAoMke nAma rakha liye, jaise urvazI, rambhA, tilottamA ityAdi ar3atAlIsa hajAra zreSTha sundara yuvatiyoM thIM // 1-8 // yattA-usa vidyAdharane socA ki indrake jo-jo cihaha ve-ve mere bhI hai, lo maiM bhI pRthvImaNDalakA indra hU~ // 2 // [2] jo-jo mAlikI sevA kara rahe the usakI bhAgyazrI kama honepara, ve saba rAjA indrase mila gaye, vaise hI, jaise dUsare-dUsare jala dUsare samudra meM mila jAte haiN| zrIsampanna hokara bhI ve kara nahIM dete / ahaMkArI itane ki AjJAkA pAlana taka nahIM karate / tara kisIne jAkara mAlise kahA, "bhAgyahIna samajhakara, tumase loga AzaMkA nahIM krte| koI indra nAmakA sahasrArakA putra hai, saba usIko cAkarI kara rahe haiN|" yaha sunakara sukezakA putra mAli kopAgnikI jvAlAse bhar3aka utthaa|
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 paumacarita devAviya raNa-bheri bhpkr| ghara (1) sapaNaheM vi parAiya kiera // 1 kikindhahA~ kikimvahA~ NadaNa | diNNu payANA vAhiya sandaNa / / 8 // dhattA 'gamaNu Na sugnai mahu mAhoM' taM mAli sumAli kareM hi dharaha / 'aikkhu deva yuNimisAI siSa kampana pAyasu karamarai // 1 // pekkhu kuhiNi vishr-chijjtii| mokala-kesa NAri rovantI // 1 // pekyu phurataja pAmau loynn| pekkhahi hira-hANu ghasa-moyaNu // 2 // peksu vasundhari-talu HEIolavara ge // 6 // peklu bhakAle mahA-ghaNu gasira / pAheM NAstu kaSAdhu malajiu' // taM NisuNevi vayA tahA~ valiyau / 'vaSya vajaha sauNu ji paliyA5 to kiM marai samghu eu aDiyaH / daha muevi apaNu ko baliyar3a // 6 // chur3a dhIrattA hoi mnnuushoN| lacchi kIdhi osarai Na pAptahA~' // 7 // ema maNepiNu diNNu payANau / caliu sepNu saraha sa-vimANaDa // 8 // ghattA haya-nAya-havara-paravarahiM mahiyala gayaNa Na mAjhyau / dIsaha vinma-mahoharahoM mahauslu gAI uddhAiyara // 9 // taM jamakaraNahoM aNuharamANaDa / umagra-sevi-sAmanta pnntttthaa| tahi avasara balavanta mhaaiy| 'ahA~ aho sur-pur-raannaa| dujau kakAhiu smrkssnn| hAya-karincha taraloka-piyArI / NisuNe vi rakkhahA~ taNau pyaannu||3|| mampiNu indahA~ saraNeM paiTTA // 2 // mAliha kerA dUa parAiya / / 3 / / kampu devi kara sandhi bhayANA // 7 // kucha jeNa pighAu jamANaNe // 5 // dAsi jema jasu paisaNagArI // 6 //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTamI saMdhi usane bhayaMkara raNabherI bajaSA dii| anucara sannaddha hokara pahu~cane lge| kiSkindha aura usakA putra donoMne ruSTa hokara prasthAna kiyA // 1-8 // - ghAtA-usa samaya mAli sumAlikA hAra kara kahatA hai, "he deva, dekhie kaise durnimitta ho rahe haiM / siyAra cillAtA hai, kauA AvAja kara rahA hai // 9 // [3] nAginoMse kSINa hotI huI pagaDaNDI, aura pheza kholakara rotI huI strIko dekhie / dekhie vasundharAkA tala phA~pa rahA hai, jisameM ghara aura devakuloMkA samUha loTa-poTa ho rahA hai| dekhie asamayameM mahAmegha garaja rahe hai, AkAzameM naMge dhar3a nAca rahe haiN| yaha sunakara usakA mukha mudd'aa| vaha bolA, "vatsavatsa, yadi zakuna hI balavAn hai, to kyA yaha sUTha hai ki 'saba marate haiN| devako chor3akara aura kauna balavAn hai / yadi manuSyameM thor3A dhairya ho, to usake pAsase lakSmI aura kIti nahIM haTatI / aisA kahakara usane prasthAna kiyaa| vimAnoM aura rSake sAtha senA cala par3I / / 1-8ll pattA--azvagaja, rathavara aura naravara dharatI aura AkAzameM nahIM samAye / aisA dikhAI detA jaise vindhyAcala se mahAmegha uThe hoM / / 9 / / [4] rAkSasake abhiyAnako yamakaraNake samAna sunakara donoM zreNiyoM ke vidyAdhara bhAgakara indra kI zaraNa meM cale gye| isI avasarapara mAlike mahanIya balavAn dUta bahA~ aaye| unhoMne kahA, "are ajAna, rathanUpurake rAjA, tuma kara dekara sandhi kara lo| yuddha-prAMgaNa meM laMkAnareza ajeya hai jisane niryAtako yamake mukhameM DAla diyA hai, trilokakI priya rAjalakSmI,
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita teNa samANu virohu msundr'| bhApahi dhayaNe hiM kuviu purndraa|| 'bUDa bhaNevi teNa tu cukaa| to jama-dantantaru tukA // 8 // ko so laka-purAdivai jo jIvesaha vihi mi raNa ghattA ko hu~ kira sandhi kaho saNiya / mahiNIsASaNNa taho taNiya // 5 // gaya te mAli-dUdha Nibharichaya / dunvayaNAvamANa-parihasthiya / / 1 // sagaNanAi surindu sur-saahnnu| kuTisa-pANi bhairAvayavAhaNu // 2 // samAjamAi taNu-heza aal| dhUmaddhau kuyAri mesAsaNu // 3 // samNajmada jama dnndd-myaar| mahisArUtu purandara-kika // 6 // laNNajamai pariu moggara-dharu / ricchArUtu raNakaNe dhunuru // 5 // lagNanai varuNu li duiisnnu| NAgavAsa-kara karimayarAmaNu // 6 // sapaNamAha miga-gamaNu samIraNa | saruvara-pavastagAmiya-paharaNu // 7 // sapaNamAi kuberu phuriyAharu puSpha- viNArUr3ha sati-karu 83 sapaNajamAi IsANu visAsaNu / sUla-pANi para-bala-saMtAsaNu // 9 // samNajAi pacANaNa-gAmiDa / kunta-pANi sasi sasipura-sAmiDa 10 pattA bAI vi dillIhAntAI tAi mi raNa-rasa-gulaupagayaI / givi paroppara cindhAI suharahu~ kavayare phuTeMvi gayaha // 11 // sAma paroppara haaghiddhii| paDhama bhiDansarai aggima-khambhA // 1 // musumUripa-ura-sira-muha-kandhara / parilama-mAa-sesa thiya kumAra // 2 // purachuggIriya paripaharanti / 'kahiAya aggima-mAya' manti v||3|| joha vibhamuNiya-jahara-urastharU / 'kahiMgaya rita' paharanti va karapala
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTTamI saMdhi jisakI dAsIkI taraha AjJAkAriNI hai| usake sAtha virodha karanA ThIka nhiiN|" ina zabdoMse indra kruddha ho gayA, 'dUta ho' yaha socakara tumheM chor3a diyA, nahIM to abhI taka yamakI dAr3hake bhItara cale jAte // 18 // ___ghatA-kauna vaha laMkAkA adhipati, kauna tuma, aura kisase sandhi ? yuddhameM donoMmeM-se jo jIvita rahegA, samasta dharatI usIkI hogI / / 9 / / [5] durvacana aura apamAnase Aita mAlike dUta apamAnita hokara cale aaye| jisake pAsa surasenA hai, hAthameM vana hai aura pAyA kI savArI hai aisA inda bharaddha hotA hai, jisakA zarIra hI astra hai, dhUma dhvaja hai, jalakA zatru meSa jisakA Asana hai, aisA agni sannaddha hotA hai, daNDase bhayaMkara mahipapara baiThA huzrA indrakA anucara yama sannaddha hotA hai, mudgara dhAraNa karane. vAlA rILapara ArUda raNAMgaNameM kaThora naiRtya taiyAra hotA hai, jisake adhara sphurita hai, aura jo hAthameM zakti dhAraNa karatA hai, aise puSpa vimAnameM ArUr3ha kubera taiyArI karatA hai / vRSabha jisakA Asana hai, jo hAthameM trizUla liye hai, aisA zatrusenAko satAnevAlA IzAna sambaddha hotA hai, siMhagAmI, hAthameM bhAlA liye hue, zazipurakA svAmI candramA taiyAra hotA hai // 1-10 // __ ghattA-jo loga DhIle pole the, unheM bhI asamaya utsAise romAMca ho AyA, eka-dUsareke dhvaja-cihna dekhakara yoddhAoMke kavaca tar3aka gaye / / 11 / / [6] taba sabase pahale krodhase bharI huI donoM orakI agrima senAe~ ApasameM bhir3a gayIM / gajoMke vakSa, sira, mukha, kandhe naSTa ho cuke the, unakA pichalA bhAga zeSa raha gayA thaa| phira bhI ve pUla uThAkara pratiprahAra kara rahe the, jaise yaha socate hue ki hamArA agalA bhAga kahA~ gayA ? yoddhA bhI apane peTa aura urasthalakA
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 saMsUriya turaGga dhaya- sArahi / tahi aksare rahaneDara-sArahoM / sUraraguNa somu raNe khAriu / paumacari -sesa thiya Navara mahArahi ||5|| dhAiu malkabantu sahasA ||6|| uraNa varuNu hakkAriu // 7 // kaliM // 4 // ghantA 'etti kAlu Na vujhiya u raNDe hi suNDehi jimbhieNhi tuhu~ kabahu~ indahu~ indu kheN| kiM jo so rammahi idava heM ||5|| [] taM zisurNeni ghoiDa bharAvau | mAli- - purandara miDiya paroppara / gujAi~ sesa gare hiM paricatahU~ / indayAlu jiha siMha joi Ai / bhIma mahAbhImeM hi jA diNNI / sAvikaka varaNa udAi cintita varaNa-paNa jamava dueM khuttu Asa rAGgaNeM / vaha jijharantu kuLa-pAvara // 1 // vihi mi mahAhau bAu macakuru // 12 // thiya paDhithirAheM kareSpiNuta // 3 // rakkheM - vija cintijjai // 4 // gotta-paramparAeM avainNI // 5 // parivaddhiya gayaNamaNa mAdhya // 6 // hi / 'pattu indu carie hiM adhyaNa hiM // 7 // dujjaDa mAphi hoi samaraGga // 8 // / ghattA rAhi parathAveM purandareMga mAhinda-vijja hu saMbhariya | yi taheM vicaNiya ravikansie sasi kanti va hariya // 19 // mAhinda - vina abaloeNSi | 'yaNa kiu mahAraja buta / [ 4 ] bhai subhASa mahi-muhu joeNSi // 1 // evahiM Ayau kAlu tiDa // 25
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTThamo saMdhi 13. khyAla na rakhate hue, 'zatru kahA~ gayA ? yaha kahate hue karatalase prahAra karate haiM, azva, dhyaja aura sArathi cUra-cUra ho gye| kevala mahArathiyoMke hAthameM caka bAkI bdhaa| usa avasarapara, rathanUpura zreSTha sahasrArake Upara mAlyavanta daur3A, sUryaravane somako yuddhameM lalakArA, RkSarAjane baruNako hkaaraa| kiSkindhane yamako, sumAline dhanadako, sukezane pavanako, mAline indrako // 1-8 // ghasA (mAli kahatA hai) "itane samaya taka maiM nahIM samajha sakA ki tuma kisa indrake indra ho, kyA tuma vAha indra ho jo ruNDa-muNDoM aura jilAoMke dvArA indrapathameM ramaNa karatA hai, "||2|| yaha sunakara indrane etiko prerita kiyA, jaise vaha jharatA huA kulaparvata ho / mAli aura indra ApasameM bhir3a gaye, donoMmeM bhayaMkara mahAyuddha huaa| zeSa yoddhAoMne yuddha chor3a diyA, ne apane netra sthira karake raha gaye / ve isa prakAra dekhane lage jaise indrajAlako dekhA jAtA hai, rAmasane rAkSasa vidyAkA cintana kiyA jo bhIma mahAbhIma dvArA dI gayI thI, aura jo use kula paramparA se milI thii| apanA mukha vikarAla banAye vaha daur3I, baha, itanI bar3hI ki AkAzatalameM nahIM samA skii| varuNa, pavana, yama aura kubera soca meM par3a gaye, indra ke dUta usake pAsa phuNce| unhoMne kahA, "dUtane rAjasabhAmeM ThIka hI kahA thA ki mAli yuddhameM ajeya hai ||1-daa| ___ghattA-unake prastAvapara indrane zIghra mAhendra vidyAkA smaraNa kiyA, vaha sUryakAnta aura candrakAntakI taraha usase caugunI bar3hatI calI gayI // 21 // [8] mAhendra vidyAko dekhakara sumAli mAlikA mukha dekhakara kahatA hai, "usa samaya tumane hamArA kahanA nahIM bhAnA, aba lo
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 paThamadhArita taM NisuNe vi palamca-bhuya-dAleM / amarisa-kupaNa raNa mALe // 3 // pAyaya-dhAraNa-amageya sthaI / muphaI tiNi mi gayaha NistthaI // 1 // jiha aNNANa- katipayamAI : gogAmeM paramarapA / jiha uvayAra-sayaI akuhiinneN| vayai~ jema cAritta-vihINae~ // 6 // gampi parajaNu misila pkssnne| varuNaho varuNu huvAsu huAsaNeM // 7|| phasiTa purandareNa 'areM maraNava / deva-samANa homti kiM dANava' // 6 // ghasA maNai mAli 'ko deu tuhu~ baM bandhahi ohadahi vi pala pauru su sthalu pirikkhiyau / indayAla para sikkhiyaDa' // 5 // saM zisuNeSi vayazu surraaeN| viddhu piDAleM mAli pArAe~ ||3 // lahu utpAvi ghiu prindeN| gAi~ barasu matta-gahande // 2 // sahasA ruhirAyambiru diisin| NaM mayAlu sindUra-vihUsiu // 3 // vAma-pANi vaNe devi bhvntieN| bhiSaNu NivAle surAhiu sapsie~ 34 // bihalAsu zroNaka mhiiyleN| kalathala ghu? rakkha-vANava-va // 5|| mAli sumAli saahukaaridh| 'paI lomtAe~ jima-vaMsuddhArita' / / uchi muchu dhAH shstr| envaLa dharavi Na sabiu rakheM ||7| siru pADevi rasAyale pddiyd| kaha bi Na kumma-bI bhmmiddiyu||4|| kyaNu madama Na vIsariDa ghe-vArasa bhairASayahA~ pattA bhAniu kabandhu rosAviyau / kumbhasthale bhasivaru vAhiyara // 9 //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ aTThamo saMdhi 139 isa samaya nizcita rUpase kAla AyA" yaha sunakara, lambI haiM bA~heM jisakI aise mAline krodhase bharakara vAyaba, vAruNa aura Agneya astra chodd'e| ve tInoM hI vyartha gaye, usI prakAra, jisa prakAra ajJAnIke kAnoM meM jinavacana, jisa prakAra goThabastIke A~ganameM uttama maNiratna, jisa prakAra akulIna vyaktimeM saikar3oM apakAra, jisa prakAra caritrahIna vyaktimeM vrata | prabhaMjana prabhaMjanase, bAyu vAyuse aura agni agnise jA milaa| isapara indra ha~sA, "are mAnaba, kyA devake samAna dAnaba ho sakate haiM ? // 1-8| pattA-mAli kAhatA hai, "tuma kauna deva, tumhArA prabala bala maiMne pUrA dekha liyA hai, jo tuma bA~dhate ho, phira usIko haTA lero ho, tumane kevala injATa kA // 5 // __[2] yaha vacana sunakara indrane tIrase mAliko mastakameM Ahata kara diyaa| taba narendrane zIghra usa tIrako nikAla liyA, jaise mahArAja zreSTha aMkuzako nikAla le| mastakameM sahasA rakta kI dhArAse lAla vaha aisA dikhA jaise sindUrase vibhUSita maiMgala hAthI ho ? jaldI-jaldImeM ghArapara bAyA~ hAtha rakhakara mAline indrako zajhise lalATameM Ahata kara diyaa| vaha vikaloga hokara dharatIpara gira pdd'aa| rAkSasa aura vAnarakI senAoMmeM kolAhala hone lgaa| sumAline mAliko sAdhuvAda diyA ki tumhAre honese hI apane vaMzakA uddhAra huaa| sahasrAkSane uThakara zIza cakra chor3A, Ate hue use rAkSasa nahIM roka sakA / vaha cakra usake sirapara hote hue dharatIpara jA par3A, kisI taraha kachue kI pIThase jAkara nahIM TakarAyA // 1-8 // pattA-mutra apanA ghamaNDa nahIM bhUlA / roSase bharA kabandha daur3a rahA thA / do bAra usane airAvatake kumbhasthala para talavAra calAyI // 5 //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 paumacariu [ 10 ] 0 vijaDa buddha amarAhiba - sAhaNeM // 1 // galiyA kaNTha- dviya-jIyau // 2 // 'paccha saggU deva pazcivakloM // 3 // - kesa - kiSkindhehiM // 4 // siMha kareM jaima Na janti maDArA ||5|| saMNisurNevi gaDa ghoDDa jAyeM hiM / sasaharu puruSa paridviutAyeM hiM // 6 // 'mahu Adesu dehi paramesara / mAramiha ji misAyara vAjara // 7 // seNu vittabhi jama-muha-kandareM | dasaNa- sichAyala - jIhA kakareM" // 8 // viNivAiDa ra raGgaNe / kadraya-vala bhaya-bhIgaDa / keNa vi tAma kahi sahasA bahuvArata Nisiyara - kacinhaM / e ji vijayasoha khaya-gArA inde hari para pAe~ hoM dhattA bhAi sasi sara parisantu kie / dhArAharu vAsAratu jiha // 19 // [1] 'maru maru hA~ vahIM kiM NAsa ho / dhArAhara-makavadoM dayAsadauM // 1 // kucha pAtha saM (?) vAsaca - kerA' // 2 // surayaNa-NayaNAnanda-jaNerA / saM misurNevi duraziya-saGkaGa / gahakaholu NAI Na-candaddA~ / ' sasasa kalaGka apriya | candu maNevi jaiM hAsau dijaha ema caveSpiNu cAya-gAhaTa / succha parAica pasariya- beyazu / himavantu para bha // 3 // pAi~ maindu mahaggaya-vindahoM // 4 // mahilANaNa ve pakkha-vivajjiya // 5 // pa dhi kI vikiM zrNe ghAI' // 6 // bhiNDivAka-paharaNeNa samAha // 7 // dukkhu dukkhu kira doi saya // 4 //
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 amo saMdhi [10] jaise hI yuddha-prAMgaNameM rAkSasakA patana huA, vaise hI indrakI senAne vijayakI ghoSaNA kara dii| bhayabhIta vAnara senA naSTa ho gyii| Ayudha gala gaye aura prANa kaNThoMmeM A lge| taba kisIne jAkara sahasrAkSase kahA, "he deva, zatrusenAke pIche lagie, nizAcara aura kapidhvajiyoM sukeza aura kiSkindhake dvArA bahuta bAra hama vidIrNa kiye gye| vijayasiMhakA nAza karane. vAle yahI hai / aisA karie, he AdaraNIya, jisase ye loga vApasa nahIM jA ske|" yaha sunakara indra jaise hI apanA gaja prerita karatA hai, vaise hI candra usake sAmane Akara sthita ho jAtA hai, "he devA, mujhe Adeza diijie| nizAcaroM aura vAnaroMko maiM mArUMgA / senAko bhI yamamukharUpI guphAmeM pheMka duuNgaa| jo dA~tarUpI zilAoM aura jilAse karkaza hai // 1-8|| pattA-ndrane hAtha U~cA kara diyA / tIra gharasAtA huA candramA isa prakAra daur3A, jisa prakAra meghake pachAU~ havAse Ahata honepara varSA RtumeM dhArAe~ daur3atI haiM // 9 // [11] vaha bolA, "maro bharo, mur3o mur3o, hatAza varSA Rtuke vAnaro, kyoM naSTa hote ho? surajanake netroMko Ananda denevAlI indra kI senA kruddha hai / he pApa / " yaha sunakara, apanI zaMkA dUra kara mAlyavanta Akara usake sammukha sthita ho gayA, jaise pUrNa candra ke sAmane rAhu, jaise mahAgajasamUhake sAmane siMha ho / vAha bolA, "are kalaMkI bezama candra, mahilAoMkI taraha terA mukha hai, tU donoM hI pakSoMse rahita haiM / candra kahakara terA majAka bar3hAyA jAtA hai, kyA tumase bhI koI yuddhameM mArA jaayegaa|" yaha kahakara bhindapAla zastrase cApasahita candra Ahata ho gyaa| mULa A gayI / vedanA phailane lgii| dhIre-dhIre kaThinAI se use cetanA AyI ||1-8 //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 paumacarita darIhUyA tAma rikha siru saMcAlai karu dhuNada zatA mayalamchazu maNe asatasaha kiha / saMkanti cupha vippu jiha // 9 // sAma mhaa-rhnneur-gusvru| jaya-jaya-sardai pahasai suravarU // 3 // pavaNa-kuvera-varuNa-jama-khandai hi| -phambhAva-chatta-kahamandehi // 2 // vandiNa-sayahiM paDhiya-harisa hiN| yijAhara-kiSNara-kirima hi // 3 // johama-jala-garuDa-gandhabvaM hiN| jaya-jaya-kAra kAntahi saveM hiN||4|| calaNehi gampi paDija sahasArahoM / NaM bharahasaru tihubhapA-sArahoM // 5 // samipuri mahiha viSaNa vikrvaayho| dhaNayahA~ kikku jamarAyahI // 6 // maha-Nayara varuNAhiu viyu| kamaNapura kuberu paTTaviyA // 7 // pattA apaNu vi ko vi purandaraNa tahi avasara jo samAviyA / maNDalu ekkakkaDa pakSa so sabyu sa iM bhujAviyaja // 4 // [9. Navamo saMdhi ] etyansara riddhiha~ jantAhI pAyAsa-laka bhunyjntaahoN| uppaNaNu sumAliheM puttu kiha sraNAsau risahahA~ bharahu jiha // 1 // [ ] solh-aahrppaalngkrit| sayameva mayazu NaM ayayariu // 3 // vahu-divaseM hi Auchevi aNaNu / gaDa vinAkAraNe puSpharaNu / / 24 thiu avasuttu karayalaM kareM ci / jiha maha-risi parama-jhANu dhareMci // 3
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAdhi 143 dhattA- tabataka duzmana dUra jA cukA thA, mRgalIhana apane manameM santrasta ho utthaa| vaha sira calAtA, hAtha dhunatA jaise saMkrAnti se cUkA brAhmaNa ho ? ||9|| [12] taba suravara indra jaya-jaya zabda ke sAtha mahAn rathanUpura nagara meM praveza karatA hai| jaya jaya karate hue pavana, kubera, varuNa, yama, skandha, naTa, vAmana, kavivRnda, harSase bhare hue saikar3oM bandIjana, vidyAdhara, kinnara, kiMpuruSa, jyotiSI, yakSa, garuDa aura gandharvaki sAtha indra jAkara sahasrAra ke caraNoM meM usI prakAra par3a gayA jisa prakAra bharatezvara tribhuvanazreSTha RSabhanAtha ke caraNoM meM usane candramA ko zazipura, vikhyAta dhanadako laMkA, yamako kiSka nagara diyaa| varuNako meghanagara meM sthApita kiyA / kuberako kaMcanapura meM pratiSThita kiyA ||17|| vattA- usa samaya jo koI vahA~ thA, indrane usakA Adara kiyA / ekase eka pravara maNDalakA usane sabako svayaM upabhoga karAyA ||8|| nauvIM sandhi isake anantara, vaibhava se rahate aura pAtAla laMkAkA upabhoga karate hue sumAliko ratnAzrava nAmaka putra usI prakAra huA jisa prakAra RSabhako bharata hue the || 1|| [1] solaha prakArake alaMkAroMse zobhita vaha aisA jAna par3atA jaise svayaM kAmadeva avatarita huA ho / bahuta dinoM bAda, pitAse pUchakara vidyA siddha karaneke lie vaha puSpavanameM gyaa| usI avasarapara guNoMkA anurAgI vyomabindu vahA~
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 paTamacarita tahi abasare gunn-ashuraaiy| so poma vindu saMpAiyara // 4 // rayaNAta viSA teNa thiN| 'imu purisa-spaNu upANu kahi // 5 // lai maJcara hUpau guru-Saya gu / eNhu~ so Naru eNu taM pucaghaNu' // 6 // kahakasi NAmaNa vutta duhiya / papphuliya-puNDarIya muhiya // 7 // putti muhArau bhattAru / mANasa-mundari gha sahasAra' // 8 // ghattA gaDa dhIya bhavevi NiyAsavahIM uppapaNa vija rynnaasvhiiN| ghiu vihi mi ma paramasarihi paM viznu tAvi-Nammaya-sarihi // 1 // [2] avaloiya bahu syaNAsatreNa / zragaga-bhahisi saI vAsaNa // 5 // su-NiyamviNi paricaliyanyazi / indIvaracchi ekaa-cayaNi 32 // 'kasu kerI kahi avahama tahu~ / tara pUrai didi jaNai suI // 3 // taM suNevi sa-saGka kaNa cavai / 'jaha mAgahoM pomabindu vivAda Rel hau~ sAsu dhoya kaMNa Na priy| kakasi NAma vijAhariSa // 5 // guruvayaNe hi mANiya eDa ghnnu| tara dipaNI kareM pANiggAhaNu // 6 // saM NisuNe vi supurima-dhavalaharu / uppAiDa vijAharaNaru // 7 // kokAviu sayalu vi bandhujaNu / sahUM kaNNae~ ki pANiggahaNu 4 ghattA bahu-kAleM suSiNau hakliyara asthANe Narinyaho akkhiyau / 'phADepiNu kumma, kumarahu~ pavANaNu ubareM paTTu mahu // 9 // DacoliheM camdAica thiya / "aja-NimisAI nANae~ga / [ 3 ] taM NisuNevi daieM Sisikiya (1) // 1 buvA rayaNAsavarANaeNNa // 2 //
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Navamo saMdhi phuNcaa| usane yahA~ ratnAvako dekhaa| use lagA ki aisA puruSaratna kahA~ utpanna huA? to gurukA vacana saca honA cAhatA hai, yahI vaha nara hai aura yahI vaha puSpavana hai| taba usane khile hue kamaloMke samAna mukhavAlI apanI kaikazI nAmakI putrIse kahA, "he putrI, yaha tumhArA pati hai usI prakAra, jisa prakAra mAnasa sundarIkA sAhasrAra" // 2-8 // pattA-vaha kanyA vahIM chor3akara apane ghara calA gayA, idhara ratnAzrayako bhI vidyA siddha ho gyii| vaha donoM paramezvariyoM ke bIcameM aise sthita thA, jaise tAptI aura narmadA nadiyoMka bIca meM vindhyAcala // 9 // [2] yadhUko ratnAko dasa prakAra kelA, sirahada apanI apramadviSIko dekhatA hai| acche nitamboM aura gola stanoMbAlI usakI A~kheM indIvarake samAna aura mukha kamalakI taraha thA / ( vaha pUchatA hai), "tuma kisakI ? aura kahA~ utpanna huI ? tumhArI dRSTi dUrase hI mujhe sukha de rahI hai / " yaha sunakara kanyA zaMkAke svarameM kahatI hai, "yadi jAnate haiM kyomavindu rAjA ko| maiM usakI kanyA hU~, abhI kisIne merA varaNa nahIM kiyA hai, maiM kaikazI nAmakI vidyAdharI hU~ / guruke vacanase mujhe isa vanameM lAyA gayA, tumhAre karameM merA pANigrahaNa de diyA gayA hai|'' yaha sunakara usa puruSazreSThane eka vidyAdhara nagara utpanna kiyA / saba bandhujanoM ko vahIM bulavA liyA, aura kanyAke sAtha vivAha kara liyA // 1-8ii pattA-bahuta samaya bAda usane sapanA dekhA, aura darabArameM rAjAse kahA, "hAthIkA gaNDasthala phAr3akara eka siMha udarameM ghusa gayA hai mere // 9 // [3] kaTivala ( uccoli ) meM candra aura sUrya sthita haiN|" yaha sunakara priya musakarA uThA / aSTAMga nimittoMke jAnakAra vivAha samabandhujanoMkA puruSazreSThane eka pANimahaNa
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita 'hosanti putta taja tiSNi dhnne| pahilArau ptAha rauddu raNeM // 3 // jaga-kapaTa survr-imr-kru| marahana-pparAhiu pacaru' // 5 // parioya kahi mi pya mntaahuN| Nana-suspa-sokkha mAyAntAhU~ | uppaNNu dasANaNu atula-balu / pAroha-paIhara-muya-juyalu // 3 // pakkala-Niyambu visthiNNa-uru / NaM samgahoM pacaviu ko vi suru // 7 // puNu bhANukaNNu puSa candaNaSThi / puNu jAu vihIsaNu guNa-ubahi // // vattA so uppAdantu danta gaya? karayala chuhantu muheM paNNayahu~ / Ayae~ cholae~ rAmaNu ramai gaM kAla vAlu hoeNvi mamaha // 5 // [ . ] khelansu paIsaha bhaNDAra / jahi hoyadavAhaNa-sapara hAra // Nava-muhai~ jAmu mnni-jddiyaaii| patra maha pariyAyevi ghaDiyA // 2 // jo paripAlima prapaNae~ hi / mAsIthisamosAuNNae~ hi // 3 // sAmapaNahA~ aNNahA~ kAi bahu / so kaNThau dui ducisahu // 4 // sahasati lAgu kara dhmuhhiiN| minu sumittahoM ahimuhahIM // 5 // parihiu pAva-muhai smuttttiyii| NaM gaha-vimbaI su-pariTriyaI // 3 // sayapata sNcaarimhuuN| NaM kAmiNi-prayagAI kArimaI // // vollanti samA vollnteNnn| sa-viyAru hasanti isantae~Na // 8 // dhattA kkheippiNu tAI dahANaNaI ghira-tAraI taralaI loyaNa / se dahamahu dahasiru jaNeNa kiu pamANazu jema pasiddhi gaja // 9 //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Navamo saMdhi 14. rAjA ratnAzravane kahA, "he dhanye, tumhAre tIna putra hoMge ? unameM pahalA, yuddha meM bhayaMkara, jagake lie kaNTakasvarUpa, devatAoMse vigrahazIla aura ardhacakravartI hogA / naSasuratike sukhakA upabhoga karate aura paritoSase kahIM na samAte hue, una donoMke, atula bala prArohakI taraha lambI bhujAovAlA dazAnana utpanna huaa| puTThoMse paripuSTa aura vizAla vakSaHsthalavAlA vaha aisA lagatA ki jaise svargase koI deva jhyuta hokara AyA ho ! phira bhAnukarNa, candranakhA, aura phira guNasAgara vibhISaNa utpanna hue // 1-8 ghattA--kabhI koI bAta udAtA jhuaH, sI sA~poMke mukhauMko karatalase chUtA huA, rAvaNa ina lIlAoMse krIr3A karatA hai, mAno kAla hI bAlarUpa dhAraNakara ghUmatA ho|9|| [4] khelatA huA vaha bhaNDArameM praveza karatA hai, jahA~ toyadavAhanakA hAra rakhA huA thaa| jisake maNiyoMse jar3e hue nau mukha the, jo mAno navagrahoM kI kalpanA karake banAye gaye the| vaha hAra viSaile aura krodhase bhare hue nAgoMse rakSita thaa| kaThora kAntise yukta vaha duSTa kaNThA, dUsare sAmAnya janakA vadha kara detA / parantu vaha rAvaNake hAthameM Akara vaise hI A lagA, jaise sumitrake sAmane Anepara mitra usase milatA hai| usane jase pahana liyA, jisameM usake isa mukha dikhAI diye, mAno praha-prativimya hI pratiSThita hupa ho, mAno calate-phirate kamala hoM, mAno kRtrima kAminI mukha hoM, jo volate samaya bolane lagate, aura haMsate samaya ha~sane lagate ||1-daa| ___pattA-sthira tAroM aura caMcala locanoMvAle una dasamukhoMko dekhakara logoMne usakA nAma dasamukha rakha diyA, vaise hI jaise siMhakA nAma paMcAnana prasiddha ho gayA // 2 //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumarita jaM parihiu kaNTha paavnneg| kiTa baddhAvaNau su-pariyaNeNa // 1 // syaNAsau kati maayde| ANande kahi mi Na mAiyaI // 2 // NisuNeppiNu bhAiu umchu / kiSkindhu.sa-kantara sarala // 3 // layale hiM NihAlida sAha razu / daha-gIummIliya-daha-ayaNu // 5 // paricintiu 'Nau sAmagNu Naru / ehu hoi piruttara cakaharu // 5|| eyahA~ pAsita rajju vi viulu| kaha-jADahANa-balu raNe atula || eyaddoM pAsi suravai khAu / sA-varuNa-kuveraha pAhi jau' ||| ghattA apaNeka-divasa gamjantu ki pava-pAu jahara vindu jiha / jaheM jantau paravevi bahasavaNu puNu puSTikA jaNaNi 'guhu kavANu' / / 8 / / ta misurNevi makiya-Nayagiyae~ pajariu samAragara-cayaNipae // 1 // 'kasiki jageri eyahA~ saNiya / pahilArI bahiNi majuttaNiya // 2 // bIsAvasu bijjAharu jnnnnu| hu bhAi tuhArau vaisavaNu // 3 / / vairihi mirkavi muha maliNa kiya / mAyariya kamAgaya bAhiya ||3|| eyahA~ uhAleMvi jemi tiya / kaiya? mANenahu~ rAya-siya // 5 // ratuppala-mAloyaNe / Nikamacchiya jaNaNi vihIsaNeNa // 6 // 'vaDsavaNahI kerI kavaNa siya / pahAvayaNahoM NokkhI kA vi kiya // 0 // paMkasahi divasahi shriivhiN| AeNhi amhArisa-decaeNhi // pattA jama-khanda-kuvera-purandara hi~ ravi-varuNa-pavaNa-sihi-sasaharahi / madiNu daNuSaha-kamdASaNahI ghare saMgha karevI rAvaNahI // 5 //
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Navamo saMdhi [5] jaba rAvaNane yaha kaNThA pahanA, to parijanoM ne use badhAI dii| ratnAva aura phekazI donoM daur3e, ve Anandase kahIM bhI phUle nahIM samA rahe the| yaha sunakara icchurava Aya. kikiMdha, aura pallA sahasa sUryarasa aayaa| rUpane alaMkAroM se sahita use dekhA ki usakI dasa garadanoMpara dasa sira uge hue haiN| unhoMne socA, "yaha sAmAnya AdamI nahIM hai, yaha nizcaya se cakravartI hai / isake pAsa vipula rAjya hai aura rAkSasoMkI atula senA hai, isake pAsa indra kA kSatra hai, yama, varuNa aura kubera kI jIta nahIM hai" // 1-7 // ___ ghattA-eka dina vaha aisA garajA, jaise navapAvasa meM meghasamUha garajatA hai / AkAzameM vaizravaNa ko jAte hue dekhakara usane mA~ se pUchA, "yaha kauna hai" ? |8|| [6] yaha sunakara, apanI A~kheM banda karake, gadgada vANImeM yaha bolI, "isakI mA~ kauzikI hai, jo merI bar3I bahana hai| vidyAdhara vizvAvasu isakA pitA hai| yaha caizravaNa tumhArA bhAI ( mauserA) hai| zatruoMse milakara isane apanA muMha kalaM. kita kara liyA hai, apanI mAtAke samAna kramAgata lakAnagarIkA isane apaharaNa kara liyA hai / isako ukhAr3akara, maiM strIke samAna katra rAjyazrI mAnUgI ?" taba raktakamalake samAna jisakI A~kheM ho gayI hai, aise vibhISaNane mA~ko burA-bhalA kahA, "vaizravaNakI kyA zrI hai ? dazAnanase anokhI zrI kisane kI hai ? thor3e hI dinoM meM hamAre daivake prasanna honepara tuma dekhogI ? // 1-8 // ___ghattA-yama, skandha, kubera, purandara, ravi, varuNa, pavana, zikhI ( agni ) aura candramA, pratidina rAkSasoMko rulAnevAlaM rAvaNake gharameM sevA kreNge| / / 9 / /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 paumacarita pakahi diNe Avacchevi jpnnu| gaya tiSiNa vi bhosaNu mIma-SaNu // 1 // jahiM jakkha-sahAsa, daarunnii| jahi sIha-payai~ sahirAruNa // 2 // jahiM NIsAsanta hiM ajayareM hi| dolanti hAla mahu~ taruvara hi // 3 // jahiM sAhArUda vippaya / andolaNa-parama-mAtra-gayai / / 4 / / sAhiM tehae~ bhosaNa bhiim-vnne| thiya vijaheM prANu parevi majeM ||5|| jA bhaTTakkharai hiM pasiddhi gm| gAmeNa samva-kAma-rUpa ||1| sA vihiM pahare hi pAsu bhaya / NaM gADhAnilaga-gaya daiya ||7|| putha sAica sobh-bhkkhriy| jama (!-koTi-sahAsa-dahulariyA dhattA te bhAyara avicala-jhAga-rava dahavayaNa-vihIsaNa-mANusaha / vaNe diTTa jakSa-sundari kiha jiNa-vANieM tiNNi vi loya niha / / 1 / / [8] jaM jabikhae~ gavaNa diThTha vaNeM / taM yammaha-vANa paiTTha maNe * 'vollAvira bolAi kiM Na sahu~ / kiM bahirau kiM daha gAhiM muha // 2 // kiM jhAyahi bhakkhasusta dhivhi| mahu pherau rUpa-salilu pivahi // 3 // dahagIva-pasaru ashntiyeN| sa-vilakkhaDa khehu karagtiyae~ // vacchanthaleM pahau sukaamlnn| kapaNAvaryasa-NodappaleMga ||5|| apaNekara kuttu varaNae~ / papphurilaya-tAmarasANaNae~ // 6 // 'ta jANahi pa Naru sshcmu| uppAija keNa vi kamau' / / 7 / / puNu gampigu raga-rasa-maDhiyahIM / jakkhahoM variTa apaSTriyahA~ // ghattA 'kanI-kalAva-kelara-dhara paI tiNa-samu maNNe vi tipiNa gara / vaNe vijaya bhArAhanta thiya NAvai jaga-bhavaNahI khamma kiya // 9 //
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamI saMdhi 151 [7] eka dina tInoM bhAI apane pitAse pUchakara, bhISaNa bhIma vanameM gaye jahA~ hajAroM bhISaNa yakSa the, jahA~ khUnase lAla siMhoMke padacihna the, jahA~ ajagaroMke sAMsa lenepara bar3e-bar3e per3oM ke sAtha zAkhAe~ hila uThatI thIM / jahA~ zAkhAoMse laTake hue jora-jora se hilate hue aniSTa nAma hai| usa bhISaNa vanameM vidyAoMke lie, manameM dhyAna dhAraNa karake baiTha gye| jo ATha akSaroM vAlI sarva kAmanArUpa prasiddha vidyA thI, vaha do praharoM meM ho unake pAsa A gayI, mAno dayitA hI pragAr3ha AliMgana meM A gayI ho / phira unhoMne solaha akSaroMvAlI vidyAkA dhyAna kiyA, dasa karor3a kiyA |18|| dhattA - ve tInoM bhAI avicala dhyAnameM rata the, rAvaNa, vibhISaNa aura bhAnukarNa / banameM unheM eka yakSa sundarIne isa prakAra dekhA jaise jinavANIne tInoM lokoM ko dekhA ho ||9|| [8] jaise hI yakSiNIne rAvaNako vanameM dekhA, kAmakA bANa usake hRdaya meM praveza kara gyaa| vaha usase kahatI hai, "bulAye jAne para bhI tuma kyoM nahIM bolate ? kyA tuma bahare ho, yA tumhAre pAsa mukha nahIM haiM, tuma kyA dhyAna kara rahe ho ? akSasUtrakI mAlA kyA pherate ho, mere rUpa-jalakA pAna kro|" gharantu rAvaNameM apanI bAtakA prasAra na pAkara vaha vyAkula ho gayI / manameM kheda karate hue usane apane komala karNaphUlake nIlakamalase use vakSa meM Ahata kiyaa| khile hue kamala ke samAna mukhavAlI eka aura varAMganAne kahA, "kyA tuma isa AdamIko sacamucakA jAnatI ho, kisIne yaha lakar3IkA AdamI banAyA hai|" phira usane jAkara, raNarasa se yukta anarddhita yakSase kahA // 1-8|| ghattA - " kaTisUtra aura keyUra dhAraNa karanevAle tumheM tRNake barAbara mAnate hue, tIna AdamI vidyAkI ArAdhanA karate hue aise sthita haiM, jaise vizvarUpI bhavanake lie khambhe banA diye gaye hoN|"
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita saM NisuNe vi jmmuudiiv-phu| NaM jaliu ulaya jAlA-Nivahu // 1 // 'so kavaNu patthu nnikmpir| jA~ jIvai jI mahu bAhiraDa' // 2 // ahimuhu payaha tahA~ shraasyhaaN| suya viTTha tAma syaNAsavahA~ // 3 // 'bhahA~ pavazyahA~ ahissnnvhaaN| ke zAyahA~ kabaNu deu thuSNaho ' // 4 // ja ezu vi uttara digNu ma vi| taM puNu vi samuhi~u koSa-habi 15 // uyasA ghoru pAragmiyaja / pahuruvaM hi jalu viyammiyA // 3 // AsIvisa-visahara-ajayareM hiN| sabdula-poha-kuara-ghareMhi // 7 // gaya-bhUya-pisAe~ di ramalI hiN| giri-pavaNa-huAsaNa-pAusahi // 8 // ghattA dasa-disi-bahu andhArau karavi mohammeMvi jAmavi urabhara thi / gau Nipphalu so upasAgu kiha giri-masthae~ vAsArattu jiha // 9 // [0] ja cittu Na sahita avaha vi| thiu takkhaNe aNNa mAya dhareMvi // 1 // darisAvita sayalu vi bandhujaNu | kaluNau kagdantu visaNNa-maNa // 2 // kasa-ghAe~ hi~ ghAijantu vnne| 'NivaDantuhanta khaNe je khaNeM // 316 rayaNAsayu kaikasi candahi / jhammantai~ jai pA amhe gahi / / 1 / / so saraNu maNevi pahica(?ra)krukha kareM riu mAraha lamgaha pusa dhA / / 5 // taM purisayAra kiM bIsariTa / pava-kyaNu beNa kaNDama dhariu / / / zrau~ bhANukaNyA kareM caarhhi| miri mahi lagAu kAra-hachi / / / bhahI dharahi vihIsaNa jtaaii| vaNe mehi pihijjantAI // 8 //
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Namo saMdhi 153 [9] yaha sunakara jambUdvIpakA svAmI vaha yakSa aisa jala uThA mAno agnijvAlAoM kA samUha ho| aisA kauna-sA avicala vyakti hai jo mujhase bAhara rahakara duniyA meM jIvita hai ?" unake sthAnake sAmane jAkara usane ratnAyake putra rAvaNako dekhA / vaha bolA, "are naye saMnyAsiyo, kisakA dhyAna karate ho, kisa deva kI stuti kara rahe ho ?" jaba unhoMne eka bhI uttara nahIM diyA, to phira usa yakSakI krodhajvAlA bhar3aka utthii| usane bhayaMkara upasarga karanA zurU kara diyA, vaha svayaM aneka rUpoM meM phailane lagA / viSadanta viSadhara aura ajagara, zArdUla siMha aura kuMjara, gaja-bhUta-pizAca, rAkSasa giri-pavana-agni aura pAvasa se // 1-8|| pattA -- usane dasoM dizAoMmeM andhakAra phailA diyA / rukakara, jItakara, uchalakara usane upasarga kiyA, parantu vaha vaise hI vyartha gayA, jaise girirAjake Upara varSARtu vyartha jAtI hai // 19 // [10] jaba vaha yakSa unakA citta vicalita na kara sakA to usane turanta dUsarI mAyA dhAraNa kii| usane unake sabhI bandhujanoMko viSavamana aura karuNa vilApa karate hue dikhAyA / nameM kor3oM AghAta se pITe jAte hue aura kSaNa-kSaNa meM giratepar3ate hue / ratnAzrava, kaikazI aura candranakhA pITI jA rahI haiM, yadi hameM tuma kucha nahIM ginate, to phira kaho kyA pratipakSakI zaraNa meM jAyeM ? zatru bhAratA hai aura pIche lagA huA hai, ai putra, bacAo | kyA vaha apanA puruSArtha bhUla gaye, jisase naumukhakA kaNThA tumane dhAraNa kiyA thaa| are bhAnukarNa, tuma apanA zaurya dhAraNa karo, isakA sira tor3a do jisase vaha dhUlase jA mile| are vibhISaNa, jAte hue inheM pakar3o, banameM ye mlecchake dvArA pITe jA rahe haiM / / 1-8 //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 paramaparija vattA areM pustahoM para parimala kiya jaM kAliya pAliya naviya / sI ziSphalu salu kile gae jiha pAtroM dhammu vivi ||9| [11] jaM kaMNa viu sAhAriyau | taM tiNi vi jaklai mAriya ||1|| I vichito vi nahIM khANu thiru aAe~ patti avicala maNahu~ / vaM nivi sI rahirAkhaNaja / diI sui~ thira joyA hU~ / sira-kramakaI tAha mi kerAI / rAvaNahI~ gampi darisAviyahu~ / puNu tihi mi jagahu~ nisAniyata / siva-sApa-sivAle hi khaaviyddh||2|| mAyA-rAyaNa kareMvi siru // 3 // mAihi~ ravikaraNa - vihIsaNahU~ ||4|| te jhANI cayi maNAmaNau ||5|| IsIsi parAyihU~ loyana hU~ // 6 // uvaNAe~vidukla-jamerAI // * // pauma cAla melASiyahU~ // 8 // ghattA jaM ema si rAvaNu acalu thiu taM devahiM sAhukAru kiu / vijahu~ sahAsu uppaNNu kiha tisthaparahoM kevaka Azu jiha // 9 // [18] AgayA kahantI mahAkAliNI / gaNa-saMcAkiNI mANu-parimAliNI // 3 kAli komAri vArAhi mAIsarI / ghora-vIrAsaNI jogakhogesarI // 2 // somaNI rayaNa vambhANi indrANI / aNisa himati paSNati kamAiNI // 3 haNi uccAdiNI dhammaNI mohaNI / bairi-visaNI bhuSaNa-saMkhohaNI // 4 // vAruNI pANI bhUmi - giri-dAriNI / kAma- suha- dAiNI vandha-vaha-kAriNI // 5 sa- pacchAyaNI smv-aakrikhinnii| vijaya jaya jimmiNIsamba-maya-pAsaNI satti-saMvAhiNI kuddhi bhavaThIyaNI / zrariMga jala- thammaNI vinduNI bhindaNI / bhAsurI raksI vAruNI variNI / dAruNI duviMgakArA yaduddariNI // 8 //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ javamI saMdhi 155 pattA - are putro, tuma pratirakSA nahIM karate, jo hamane tumheM pAlA-posA aura bar3A kiyA, vaha hamArA saba kleza vyartha gayA, vaise hI jaise pApImeM dharmakA vyAkhyAna // 9 // [11] jaba kisIne bhI unheM sahArA nahIM diyA, taba una tInoM ko yakSane mAra DAlA / phira una tInoM ko usane aisA dikhAyA ki zmazAna meM zRgAloMke dvArA ve khAye jA rahe haiM / isase bhI unakA sthira dhyAna vicalita nahIM gyaa| tahasa rAvaNakA sira kATakara, avicala mana bhAnukarNa aura vibhISaNa ke sAmane pheMka diyaa| rudhirase lAla usa sirako dekhakara unakA mana thor3A-thor3A dhyAnase vicalita ho gyaa| unakI snigdha zuddha aura sthira dekhanevAlI A~kheM thor3I-thor3I gIlI ho gayIM / unake bhI dukha utpanna karanevAle sirarUpI kamaloko le jAkara rAvaNako dikhAyA mAno mRNAlase rahita kamala hI hoM ||18|| battA - jaba bhI rAvaNa isa prakAra acala rahA, taba devatAoMne sAkAra kiyA / use eka hajAra vidyAe~ usI prakAra siddha ho gayIM, jisa prakAra tIrthaMkaroMko kevalajJAna utpanna hotA hai ||15|| [12] kahakahAtI huI mahAkAlinI AyI / gagana saMcAlinI, bhAnu parimAlinI, kAlI, kaumArI, vArAhI, mAhezvarI, ghora vIrAsanI, yogayogezvarI, somanI, ratana zrAhmaNI, indrAsanI, aNimA, laghimA, prajJapti, kAtyAyanI, DAyanI, uccAdanI, stambhinI, mohinI, vairividhvaMsinI, bhuvanasaMkSobhiNI, vAruNI, pAvanI, bhUmigirivAruNI, kAmasukhadAyinI, bandhavadhakAriNI, sarvapracchAdinI, sarvaAkapiMNI, vijayajaya jimbhinI, sarvamadanAzinI, zaktisaMbAhinI, kuDilaavalokinI, agni-jala stambhinI, chindAnI, bhindanI, AsurI, rAkSasI, vAruNI, varSiNI, dAruNI, durnivArA aura durdarzinI // 1-8 //
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ pasamacariDa pattA bhAgAheM ghara- vima hi AiyahiM rAvaNu guNa-gaNa-aNurAiyahi / caunisi paricAriu sahai kiha magarUnchA charNa tArAhu~ jiha // 9 // sancosaha thammaNI mohnniy| saMviddhi NahaGgaNa-gAmiNiya // 1 // prAyaDa paJca vi vayagaya tahi / thiu kummagrANu cala-jhANu jahi // 2 // sinvastha satta-viNicAriNiya / Niviggha gayaNa-saMcAriNiya ||3|| bhAyau cayAri puNu cl-mnnhaaN| zrAmaNNau thiyau vihIsaNAhIM // 4 // pusthantare pugNa-manoraheNa / bahu-vijAtiya viggahaNa // 5|| NAmeNa saMyaMpahu Nayaha kidd| NaM sagga-khaNDa abhayareM ci thiu // 2 // aNNu vi uppArana hogaa| mAgAhAmA prasArita umsuGgu siGga DaNNai kreNthi| NaM vanchaha sUra-vimvu dhareM vi // 8 // dhattA taM riddhi puNeci dasANaNahI parimosu pabahiDa priynnhoN| AyaI kaha-bhAuhANa-balaI paM mila ghi paropaka jala-thalAI // 9 // [14] naM diTTa segNa sayaNahU~ tnniy| paripurichaya puNu atraloyaNiya // 1 // tAe~ vi saMghIhiu dhshynnu| rAhu deya tuhAraja vandhu-jaNu' // 2 // saM NisuNe vi pAravaha NIsariu / giya-vija-sahA paritharija // 3 // paM kamAlaNi-mAI pacaru sasa / NaM sasi sahAse diyasayaru |3| sa-vihIlA kumbhayANu calira / NaM divasa-teja sUrahoM miliDa // 56 // tiNi mi kumAra saMballa kira / ucchakSiya sAma pharamAva-gira // 6 // rayaNAsavu pasu la-vanyujaNu / ne paTTaNu te rAvaNa-mayaNu / / taM saha-mAja maNi-veyahiTa 1 taM vija-sahAsu samAvati // 8 //
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Navamo saMdhi pattA-rAma gupanoM meM anurA, sApa, huI . vidyAoMse ghirA huA rAvaNa vaise hI zobhita thA, jaise tArAoM se ghirA huA candramA | 2 [13] sarvasahA, dhambhaNI, mohinI, saMvRddhi aura AkAzagAminI ye pAMca vidyAe~ vahA~ pahu~cI, jahA~ calitadhyAna kumbhakarNa thaa| siddhArtha, zatru-vinicAriNI, nirvighnA aura gaganasaMcAriNI ye cAra caMcalamana vibhISaNake nikaTa sthita ho gayoM / isake anantara bahuta-sI vidyAosa alaMkRta aura puNyamanoratha rAvaNane svayaMprabha nAmakA nagara basAyA, mAno svargakhaNDa hI utarakara sthita ho gayA ho / usane eka aura caityagRha banAyA, atyanta sundara usakA nAma sahasrakrUTa thA / usakI U~cI zikhareM unnati karake mAno sUryake vimyako pakar3anA cAhatI haiM // 1-8 / / ghattA-"rAvaNake usa vaibhavako dekhakara parijanoMkA santoSa bar3ha gayA, vAnaroM aura rAkSasoMkI senAe~ Akara mila gayIM, mAno jalathala mila gaye hoN|" ||2|| __ [14] apane logoMkI usa senA ko dekhakara rAvaNane abalokinI vidyAsaM pUchA / usane bhI dazAnanako batAyA, "he deva, ye tumhAre bandhujana haiN|" yaha sunakara rAjA bAhara niklaa| apanI hajAra vidyAoMse ghirA huA vaha aisA laga rahA thA, mAno kamalinI-samuhase pravara sarovara, mAno hajAra rAziyoM se sUrya / kumbhakarNa bhI vibhISaNake sAtha calA, mAno divasakA teja sUryake sAtha mila gayA ho| jaise hI tInoM kumAra cale vaise hI cAraNoMkI vANI uchalI / ratnAzrava bandhujanoMke sAtha yahA~ phuNcaa| vaha negara rAvaNa kA bhavana, maNi yoMse veSTitaH saha sabhAbhavana AyI huI hajAra vidyAe~ / / 1-8 //
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 paGamacariDa dhattA pekvappiNu pariosiya-maNeNa Niya taNaya sumAlihaNandaNe / romacANanda-geha-jueNhiM cumbethi avagUDa sa I bhu behi // 9 // [10. dasamo saMdhi ] sAhiu chaTTIvavAsu karavi vaNIluppala-NapaNeNa / sundaru su-su sulattu jiha bandahAsu dahavayaNaNa / / 1 / / [ ] dasasiru vijaa-dussy-nnivaasu| sAhappiNu dUsahu ghamdahAsu // 1 // gau vandaNa-ittiA meru jaam| saMpAiya maya-mArica tAma // 2 // manTrovari pacara-kumAri levi| rAvaNahA~ je bhavANu paTTa ghevi // 3 // candahi gihAliya tehi testhu / 'paramesari gau dahavayaNu kesthu' ||4|| saM NisuNavi nnynnaannndoeN| ghubaha rayaNAsavAndaNIe~ / // 5 // 'chucha chuddha sAheppiNu candahAmu / gau ahimuhu meru-mahahirAsu // 6 // eti Avaha bahasarahu taam'| taM levi limittu NiviTa jAma // // vetAla' mahi kampaNaha~ lmg| saMcaliya asesa vi kauda-maga // 6 // ghantA khaNe andhArau khaNa candiNaDa khaNaM dhArAharU parisai / vijaDa jokSantau dahacayazu NaM mAhendu padarisai / / 9 / /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasamo saMdhi 159 ghattA-dekhakara, santuSTa mana hokara sumAlike putra ratnAzravane apane putroko cUmakara pulakita bAhuoMse AliMganameM bhara liyA ||2|| rUbI sandhi navanIla kamalake samAna netravAle rAvaNane chaha upavAsa kara, sundara tathA suvaMza aura sukalatrakI taraha candrahAsa khaDga siddha kiyaa| [1] hajAra vidyAoMke nivAsasthAna candrahAsa khaDga sAdhakara, jaba vandanA-bhakti karane ke lie sumeru parvata para gayA, taba madamArIca Aye | pravara kumArI mandodarIko lekara ve rAvaNake gharameM praviSTa hue| vahIM unhoMne candranakhAko dekhA aura pUchA, "paramezvarI, dazAnana kahA~ gayA hai ? yaha sunakara netroMko Ananda denevAlI ratnAzravakI kanyAne kahA, "candrahAsa khaGga sAdhakara abhI-abhI sumeru parvatakI ora gaye haiN| tabataka Apa yahA~ Akara baitthe|" use ( mandodarI) ko lekara kSaNa-bhara de baiThe hI the ki sandhyA samaya dharatI kA~pane lagI, samasta dizAmArga calita ho uThe // 1-8 // ghattA-eka palameM a~dherA, dUsare palameM cA~danI / palameM meghoMkI varpA, mAno rAvaga dekhatA huA mAhendrI vidyAkA pradarzana kara rahA thA ||5||
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 paumacarita mambhosa vi mandovari mpnn| candaNahi papucchiya maya-gaeNa / / 3 / / 'nAi~ bhavAni noDa / vigambhara ra phesa va Navalu' 5 // sa vi pacaviya 'ki Na muNiDa payAu / dahagoSa-kumArahoM pahu pahADa' // 3 // saM NisurNevi sayA ci pukatyaGga / aparoppara muhara Nie laga // // etyantareM kingkr-sb-shaau| maya-sAvAsu Niyantu bhAu // 5 // 'pahuM ko sAvAsiGa smbhog| paNadevi kahiu ke ci pareNa // 3 // 'vijAhara mama-mArikaca ke vi| tumha haiM muhavaikyA mAya ve vi' // 7 // saM NisuNe vi jigavara-mavaNu hakka / pariyoni banda vi tAma-mukku // // ghasA sahasatti diThu mandovarie diTTie~ cala-mauMhAlae / dUrahoM jeM samAhaDa pachayale Na NIsappaka-mAeM // 5 // [3] dosaha neNa vi sahasatti vALa / NaM bhasale ahiNA-kusuma-mAla // 1 // dIsanti cakaNa-Neura rasamsa / NaM machura-rAva pandiNa paDhanta // 2 // ghosai Niyamnu mehala-samAgu / kAmaeva-bhasthANa-maNu // 3 // dosai romAcazi chusu caDanti / paraM kasaNa-bAla-sappiNi chalanti / dIsanti sihiNa uvaloha deta / NaM uramala bhinnai vi hariya-dasta | // 5 // dIsaha papphusliAya cayaNa-kamalu / pIsAsAmoyAsana-masalu / / 6 / / dIsaha sumAsu bhAbha-subandhu / NaM NayaNa-adhaDauM kiMDa seu-bandhu // 5 // dosA NivAla sira-bihura-kapA / sasi-vimvu va Nava-jAhara-NinaNNu //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasamI saMdhi [2] mandodarIko abhaya vacana dete hue, Darakara mayane candranakhAse pUchA, "yaha kauna-sA kutUhala hai, jo anuraktameM naye premakI taraha phaila rahA hai ?" usane usara diyA, "kyA tuma yaha pratApa nahIM jAnate ? yaha, dazAnanakA prabhAva haiM ?" yaha sunakara sabhI pulakita hokara eka-dUsarekA mukha dekhane lge| itane meM saikar3oM anucaroMki sAtha, maya ke nivAsasthAnako dekhate hue rAvaNa AyA / usane puchA, "yahA~ ThATha-bATase kise ThaharAyA gayA hai ?" taSa praNAma karate hue kisI eka narane kahA, "maya aura bhArIca kaI vidyAdhara tumase milanekI icchAse Aye haiN|" yaha sunakara vaha jinavara-bhavanameM phuNcaa| vahA~ santrAsase mukta jinakI pradakSiNA aura vandanA kI // 1-8|| ghattA-phira sahasA mandodarIne apanI caMcala bhauMhoMvAlI dRSTi se ise dekhA, jaise vaha dUrase hI nIla kamaloMkI mAlAse vakSasthalameM Ahata ho gayA ho / / 2 / / __ [3] usane bhI sahasA bAlAko dekhA, mAno bhramaroMne abhinava kusumamAlAko dekhA ho| mukhara caMcala nU pura aise lagate the mAno cAraNa madhura svarameM par3ha rahe haiN| mekhalAse rahita nitamba aise dikhAI dete haiM mAno kAmadevake AsthAnakA mArga ho, dhIre-dhIre car3hatI huI romAvalI aisI dikhAI detI hai, mAno kAlI bAla nAgina zobhina ho, zobhA danevAle stana aise dikhAI dete haiM, mAno hadayoMko bhedaneke lie hAthI dA~ta ho / khilA huA mukhakamala aisA dikhAI detA hai jaise niHzvAsoMke AmodameM anurakta bhramara usake pAsa hoN| anubhUta sugandha usakI nAka aisI mAlUma detI hai. mAno netroMke jalake lie setubandha banA diyA gayA ho| sirake bAloMse Acchanna lalATa aisA dikhAI detA hai mAno jaise candrabimba navajaladharameM nimagna ho // 1-8 //
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 paumacarikha pattA paribhamai dihi tahoM sahi je bahi aNNa hi kahi miNa thAra / rasa-sampara mahuyara-pamti jima keyaha mu vi Na sakkA // 2 // gadha kumAraha situ / / mImo yuga ||1|| 'veyanoM daahinn-sevi-pvru| NAmeNa devasaMgIya-Nayaha // 2 // tahiM amhaI maya-mArica bhaay| rAvaNa vivAha-kAjeNa Aya // 3 // lai tujhu jeM jogAu pAri-rayaNu / uchu Tu deva kareM pANi-gahaNu // 4 // eu jeM muhuttu Nakravattu vaah| jaMjiNu paJcakSu tikoya-sAra // 5 // kllonn-lcchimaach-nnivaasu| siv-snti-mnnorh-suh-pyaasu'||6|| saM NisuNe vi tuTTha dahamuhaNa / kiMTha takrapaNe pANiggahazu teNa // 7 // jaya-dUrahi shvshimaalehi| kayaNa-toraNe hi samualehi // 8 // pattA saM vahu-maru NayaNANandayaru NaM uttama-rAyasa-miTuNu visa sayaMpahu padaNu / paphulli ya-paya-vAyaNa // 5 // avareka-divasa diva-bAhu-daNDa / vijaDa jopantu mahA-kyAm // 1 // gau serathu jetthu maannus-vmaalu| jalaharathama gAmeM giri visAlu // 2 // gamdhana-dhAvi jahi jage payAsa / gandhaba kumArihiM chaha mahAsa // 3 // diva dina jala kola karastu jetthu / rayaNAsaya-Nanda chapaku testhu // 4 // sahasatti dikha paramesarI hiN| NaM mAyaru-sa yaka-mahA-sarI // 5 // gaMNava-mayalanchaNu kumudaahiN| NaM vAla-divAyara kamaliNAhiM // 1 // sambau rakkhaNa-parivAriyA / sambau sambAlakAriyAu ||7||
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasama saMdhi 163 dhattA --- usapara usakI dRSTi jahA~ bhI par3atI vaha vahIM ghUmatI rhtii| dUsarI jagaha vaha ThaharatI hI nhiiN| usI prakAra jisa prakAra rasalampaTa madhukara paMkti ketakI ko nahIM chor3a pAtI // 9 // [4] dazamIva kumAra kA mana lekara inake anantara, mArIca bolA, "vijayArdha parvata kI dakSiNa zreNI meM devasaMgIta nagara hai / vahA~ hama maya mArIca bhAI-bhAI haiM / he rAvaNa, hama vivAha ke lie Aye haiN| ise le leM, yaha nArIratna Apake yogya hai / he deva, uThie aura pANigrahaNa kiijie| yahI vaha muhUrta, nakSatra aura dina haiN| jo jina kI taraha pratyakSa aura tribhuvanazreSTha haiM / kalyANa, maMgala aura lakSmI kA nivAsa hai / ziva zAnta sukha manorathako pUrA karanevAlA / " yaha sunakara santuSTa mana rAvaNane tatkAla pANigrahaNa kara liyA, jayasUrya, dhavala, maMgala gItoM, ujjvala svarNa toraNoMke sAtha ||18|| ghatA-tatra vadhU aura vara netroMke lie AnandadAyaka, svayaMprabha nagara meM praveza karate haiM, mAno uttama rAjahaMsoM kA jor3A khile hue paMkaja vanameM praveza kara rahA ho // 2 // [5] eka aura dina, mahApracaNDa dRr3ha bAhubAlA rAvaNa vidyAkA pradarzana karatA huA vahA~ gayA, jahA~ manuSyoMke kolAhala se vyApta megharava nAmaka vizAla parvata thaa| vahA~ duniyAkI prasiddha gandharva bAvar3I thI / usameM chaha hajAra gandharva kumAriyA~ pratidina jalakrIr3A karatI thiiN| ratnAzravakA putra vahA~ phuNcaa| una paramezvariyoMne use acAnaka isa prakAra dekhA jaise samasta mahAsaritAoMne samudrako dekhA ho, mAno nava kumudiniyoMne nava candrako, mAno kamaliniyoMne bAla divAkarako | sabakI saba rakSakoM se ghirI huI thiiN| sabhI saba prakArake alaMkAroMse alaMkRta thIM // 1-7 //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 paumarika ghattA mantrau bhaNanti va parihareM vi vammaha-para-jajariyau / 'paha~ malevi bhaNguNa bhattAjha pariNi NAha sai vaspiDa' || etyantareM bhaarkkhiy-mddehi| kahu gampiNu gamappa-viyAvaDehi // 1 // jANAviu sundr-survraatu| 'sadhyA kaNagaDa ekahI parAsu ||*| kareM laggaDa teNa vi icchiyAu / pahilaDa summamAiDiyAu' // 3 // taM NisurNetri sura-sundaru viruddha / uhAiDa gAI kiyantu kucha // 4 // bhAgu vi kaNayAhiu buha-mamANu / saM pema bi mAiNu appamANu // 5 // viSTie~ hiM busu 'gaDa ko vi saraNu / tau bhamha hai kAraNa dukku maraNu' // 6 // rAvaNeNa hasiDa ki thAyaehi / kira kA siyAla dighAipahiM / / / ghattA osocaNi vijae~ so caghi bahA visAra-pAsa hi / jiba dUra-bhaJca bhava-saMcieNhi dukkiya-kamma-sahAsaM hi // 4 // mAmeLadi pujetri ko vi dAma | pariNepiNu kaNNaha~ chavi shaas||3|| gara rAvaNu Niya paTTaNu paSid / sa-kiyasthu sayala-pariyaNeNa vidda // 2 bahu-kAle mandIya riha jAya / indai-ghaNavAhaNa ve pi mAya // 3 // ettaha~ vi kummapura kurmyssnnu| pariNAviu siya-saMpaya evaSaNu ||3|| rasindiu lAuri-paesu / jagaDhai vaisavaNahI taNau desu // 5 // gaya paya kumAra kou hl| pesi vayaNAlaGkAra-dUu // 6 // daharayaNavANu paiTa gmpi| mehi mi kiDa ammutthANu ki pi|| paNiu 'sumAli-pahu dehi kaNNu / pottara NivAri isa kummayaNNu // 1 //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasamI saMdhi 165 dhattA-kAmadevake tIroMse jarjara sabhI apanI maryAdA tor3atI huI bolI, "tumheM chor3akara dUsarA hamArA pati nahIM hai, viyAha kara lIjie, hamane svayaM varaNa kara liyA hai" ||8| [6] itane meM jAneke lie vyAkula sabhI ArakSaka bhaToMne jAkara devavara sundarako batAyA, "saba kanyAe~ eka AdamIke hAtha laga gayI hai, usane bhI unheM cAhA hai, pratyuta acchI taraha cAhA hai|" yaha sunakara surasundara viruddha ho jaThA, vaha kruddha kRtAnta kI bhA~ti daur3A, eka aura kanaka rAjA aura budha ke saath| apramANa sAdhanake sAtha use dekhakara kanyAe~ bolI, "aba koI zaraNa nahIM hai, tumhArI hama logoMke kAraNa mauta A pahu~cI hai|" ipara rAnA ,sa' ko bhojA, "dana AkramaNa karanevAle siyAroMse kyA ? // 1-7) ghasA-jasane avasarpiNI vidyAse kahakara, viSadhara pAzoMse unheM baiMdhavA liyA, usI prakAra jisa prakAra bhavasaMcita hajAroM duSkRta kose dUrabhavya bA~dha liye jAte haiM // 8 // [7] unheM chor3akara satkAra kara apane adhIna banAkara usane chaha hajAra kanyAoMse vivAha kara liyaa| rAvaNa apane ghara gyaa| praveza karate hue kRtArtha use samasta parijanoMne dekhA / bahuta samayake anantara, mandodarIse do bhAI indrajIta aura meghavAhana utpanna hue| yahA~ kumbhakarNa ne bhI kumbhapurameM pravINa zrI sampadAse vivAha kiyaa| rAta-dina vaha laMkApura pradezake vaiznavaNavAle dezameM jhagar3A karane lagA | prajA vilApa karatI huI gyii| rAjA kruddha ho uThA / usane bacanAlaMkAra dUta bhejaa| vaha jAkara dazAnanake darabAra meM praviSTa huA / usane bhI usake lie thor3AsA abhyutthAna kiyA / dUta bolA, "sumAli rAjan, kanyA do, aura apane pote isa kumbhakarNako manA karo / / 1-8 //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDamacarita dhattA zravarAha-saehi mi vaisavaNu tumhahi samau Na jujmai / asantu ni savara-pulindae~hi vica jemaNa virujamAha ||2|| [-] para AeM pakkhami vipaDiSaNNu / je pAhi NivArahauM kumbhayapaNu // 1 // eyahIM pAsiu mumhaha viNAsu / eyahA~ pAsiu bhAgamaNu tAsu // 2 // eyahA~ zAsiu pAyAla-bala paisevau puNu vi karevi saGka // 3 // mAli vi jagaDhantau bhAsi ema / muu paravi paI payA jema // 4 // taigahu~ tumhahu~ vittantu jo uj| evahiM dIsaha paDivau vi soja / / 1 / / vari hu je samappiDa kuka-kayantu / acchau tahA~ ghara NiyalAI vahantu // 6 // suci ssiNgliyr| kahA gaDa baNa' kahI taNau indu' / / avaloiu bhosaNu cndhaasu| paDivaksa-pakSa-khaya-kAma-vAsu / / / / paha~ paDhamu kapipaNu vali-vihANu / puNu paccha dhaNayahA~ malami maannu'||9|| siru NAvevi vumu vihINeNa / 'viNivAieNa dUrveNa paNa // 1 // ghattA parimamai ayasu para-maNDala hi tumhaha~ prau Na chanjAi / jhujmannau hariNa-ulehi sahe kiM patramuhu Na lamaha' // 11 // [ 2 ] gosArita dUu paNaTu kema / kesari-kama-cukku kuramu jema // 1 // esa vi dasANaNu viSphurantu / sapaNaheM vi viNiggara jiha kyntu||2|| NIsariu bihosaNu bhaannuknn| rayaNAsau maha mAriccu apaNu // 3 // NIsarita sahovara malavantu / indai ghaNavAhaNu sisu vi hontu||4|| hau tUru payANaDa diNNu jaam| dUepa vi dhaNayahA~ kahiu taam||5||
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasamI saMdhi ghasA-sau aparAdha hone para bhI vaizravaNa tumhAre sAtha yuddha nahIM karegA, usI prakAra, jisa prakAra, zabara pulindoMke dvArA jalAye jAnepara bhI, vindhyAcala unake viruddha nahIM hotA / / 9 / / [8] para aba ise maiM Apattijanaka samajhatA hai| yadi Apa kumbhakarNa kA nivAraNa nahIM krte| isake pAsa tumhArA vinAza hai, dhanadakA AnA, isake hAthameM hai| isake kAraNa hI, tumheM zaMkAkara pAtAlameM praveza karanA pdd'egaa| mAli bhI isI prakAra jhagar3A kiyA karatA thaa| vaha usI prakAra mArA gayA, jisa prakAra pradIpameM ptNg| usa samaya tuma logoMkA jo hAla huA thA, aisA lagatA hai ki isa samaya vahI vApasa honA cAhatA hai| acchA yahI hai ki usa kulakRtAntako mujhe sauMpa deM, yA phira vaha ber3iyA~ pahanakara apane gharameM par3A rhe|" yaha sunakara nizAcarendra kupita ho uThA, "kisakA dhanada ? aura kisakA indra ?" usane apanA bhISaNa candrahAsa khaDga dekhA jisameM pratipakSake pakSakA kSaya karaneke lie kAlakA nivAsa thaa| vaha bolA, "maiM pahale tumhArA balividhAna kara, phira bAdameM, dhanadakA mAnamardana kruuNgaa|" taba sira navAte hue, vibhISaNane kahA, "isa dUtako mAranese kyA ? // 1-10 // __ghattA-zatrumaNDaloMmeM ayaza phailegA, tumheM yaha zobhA nahIM detA, kyA mRgakulase lar3atA huA paMcAnana lajita nahIM hotA ? // 12 // [2] nikAlA gayA dUta aise bhAgA, jaise siMhake paMjese cUkA kuraMga bhAgatA hai / yahA~ dazAnana bhI, Avezase bharakara sannaddha hokara kRtAntakI taraha niklaa| vibhISaNa aura bhAnukarNa bhI nikale / ratnAzrava, maya-mArIca aura dUsare loga bhI nikle| sahodara mAlyavanta bhI niklaa| indrajIta aura zizu hote hue bhI meghavAhana nikalA, prasthAnake tUrya baja utthe| taba dUtane bhI
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita 'mAliheM pAsiu eyAhoM masTu / ukkhamadhu devi bhaNNu vi payaTTu' // 6 // saM vayaNu suNavi saNNaheM vi jakkhu ! josariTa jAI saI dasasamakkha // 7 // thiu uravi giri-akNve jAma / saM jAuhANa-valu hukku tAma // 8 // pattA haya samara-tUra kiya-phalayalaI bhamarisa-rahasa-visaGga / bhaisavaNa-dakhANaNa-sAdhaNai~ vipiNa vi raNe ambhiI // 9 // ..] kaNa vi sundara su-ramaNa su-meva / AliGgiya gaya-ghaha besa jeva // 1 // sa yi kAsu pi uzyA vejha deha / NaM vivariya-suraeM hiyau lei // 2 // keNa ghi AvAhiu mnnddlmaa| kari-sima pivavi mahihi laa||3|| raNa bi kAsu vi gaya-ghAu dipaNu / kiu sarahu sa-sArahiM cupaNa cugNA // keNa vi kAsu vi uru sarahiM mariu / lakSijahaNaM romambu dharita ||5|| keNa vi kAsu tri raNa mukha vA / thiu hiyae~ dharavi gaM pisuNa-va eldhantareM dhaNaeM Na kiu kheu / hakAriu mAha kai kaseu // 7 // 'lai nujya juJja pattahaDa kaal| duko si sIha-dantarAlu' // 8 // ghattA taM pisutri rAvaNu kaDya-maNu baisavaNahI AlaggaH / kaha umbhavi gajevi pulagule vigaM gayavarahI mahaggau // 9 // [1] sambuhara-lIla-saMdasiNe / mara-maNDau kiu tahi ds-sirenn||3|| piNidAriMca diNayara-kara-NihAu / giti divasuki ti sandehu jAu // 2 //
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasamo saMdhi jAphara dhanadase kahA, "mAliko itanA ahaMkAra hai ki eka to usane gherA DAla diyA hai aura dUsareko bhI ukasAyA hai|" yaha sunakara dhanada taiyAra hokara nikalA, mAno svayaM sahasranayana nikalA ho| vaha iMDakara jabataka guMjAgiripara dder| DAlatA hai, tabataka rAkSasoMkI senA vahA~ A pahuMcI / / 1-811_ ghasA-yuddhake nagAr3e baja utthe| amarSa aura harSase viziSTa kolAhala hone lgaa| vaizravaNa aura rAvaNa donoMkI senAe~ yuddha meM bhir3a gayIM // 5 // 10] kisIne gajaghaTAkA usI prakAra AliMgana kara liyA, jisa prakAra acchA vilAsI vezyAkA AliMgana kara letA hai| gajaghadA bhI kisIke uratalameM ghAva kara detI hai, mAno viparIta suratimeM hRdaya le rahI ho| kisIne talabArase AghAta kiyA, aura hAthIkA sira kaTakara dharatIpara gira pdd'aa| kisIne kisIpara gadese AghAta kiyA aura ratha tathA sArathike sAtha cUrNa-cUrNa kara diyaa| kisIne kisIke vakSako tIroMse bhara diyA, vaha aisA dikhAI detA hai, mAno usane romAMca dhAraNa kiyA ho| yuddhameM kisIne kisIke Upara cakra chor3A, vaha usake vakSapara aise sthita hokara raha gayA, mAno duSTakA vacana ho / isa bIca yuddha meM khinna na hote hue rAvaNako lalakArA, "le tujhe lar3anekA itanA samaya hai, tU siMhakI dADhoMke bIca meM abhI hI pahu~catA hai" // 1-8|| pattA- yaha sunakara kupitamana, rAvaNa vaizravaNase rese A bhir3A jaise apanI sUMr3a uThAkara, garajakara aura gula-gula AvAja karate hue mahAgaja dUsare mahAgajase bhir3a gayA ho / / 2 / ___ [15] apanI meghalIlAkA pradarzana karate hue dazAnanane tIroMkA maNDapa tAna diyA, saba dinakara-astrase usakA nivAraNa kara diyA gayA, isase yaha sandeha hone lagA ki dina hai yA
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 paumacariu sandarNe hae~ gae~ bhaya- sindhe chatte / jaspArNe vimANeM garinda-gataM // 3 // bhavantue~ meM pisuna jema // 4 // suNivareNa kasAya va kamANa ||5|| dahamuha ra kica saya svaNDaDa-khaNDu // 6 // NaM giri-saMghAyoM kulisa bAda // 7 // olu mANu vhasie~ ya divaleM // 8 // tharatharaharanta sara kathA kema / jaNa vi isa vANehiM ghANa / dhaNu pADi pADi chanta daNDu | apaNa caDepiNu bhiDiu rAu | u bhaNaDa miDiyAle usase ghantA jiu yi sAmanteMhi vasavaNu vijaya damANaNeM ghuTThara / 'kahi jAhi pAtra jIvantu mahu' kummayaSNu bhAru // 15 // 2 ] brAjai NAsantoSi sattu // 1 // kira jAma pacAva sUpANi // 2 // 'kiM kAyara ra viddhaMsaNeNa // 3 // kiM tara ma jIva gibisI vi // 4 // thiGa bhAzukaNNu maccharu muvi // 5 // su-kalattu va puSka- vimANu diDu || 6 || / paTTaviya pasAhA ke vi ka // 7 // / tahoM vahIM dukar3a jiha kALa-duNDu // 8 // dhattA 'AeM samANu kira kapaNu khalu / jaM phili jamma-sayAe~ kANi' | rase aft vihINa | so hamma jo pahaNa puvi / NAsa varADa niyanyANa levi' / eyantare vasavaNahA~ maNiT du / ciDi rAhiGa muvi maka aNu puNu jo jo ko vi caN [ - Niya bandhava-sasaNeMhi pariyariu daNuvaha dudama-damanta / AhiNDara ThIkaeN indu jiha desa-sa yaMbhu anta // 9 //
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ manamo saMdhi 1.1 rAta / ratha, gaja, azva, bhvajacihna, chatra, jampAna vimAna aura rAjAoMke zarIroMmeM ghara-ghara karate hue tIra aise jA lage mAno dhanavAn AdamIke pIche cApalUsa loga lage hoM / yakSendra dhanadane bhI tIroMse tIroMko kATA vaise hI, jaise munivara AtI huI kapAryoko kATa dete haiM / dhanupa gira gaye aura chatra tathA daNDa bhI jA pdd'e| usane dazamukhake ratha ke Tukar3e-Tukar3e kara diye| taba vaha dusare rathapara car3hakara rAjAse bhir3A, mAno vanakA AghAta giri samUhase milA ho / dhanad bhindipAla astrase chAtImeM Ahata ho gayA / aura dinakA anta honepara sUryakI taraha lur3haka gyaa||1-8|| pattA-vaiznavaNake sAmanta ise uThAkara le gaye, dazAnanane vijayako ghoSaNA kara dii| taba kumbhakarNa kruddha ho uThA, "he pApa, tU jIte jI kahA~ jAtA hai" ||2|| [12] "isake samAna kauna kSatrI hai, bhAgate hue bhI isakA ghAta kiyA jAye, jisase saikar3oM varSoMkA baira miTa jaaye|" yaI kahate hue va hAtha meM lekara kumbhakarNa jaise hI daur3atA hai, vaise hI vibhISaNane use roka liyA, yaha kahakara ki "kAyara manuSyako mAranese kyA ?' use mAranA cAhie, jo phirase prahAra karatA hai, kyA sA~pa nirviSa hokara bhI jindA na rahe ! vaha becArA apane prANa lekara naSTa ho rahA hai / " taba kumbhakarNa matsara chor3a kara cupa ho gyaa| isake bIca vaizravaNakA sukalatrakI taraha manako acchA laganevAlA puSpaka-cimAna dikhAI diyaa| narAdhipa rAvaNa zaMkA chor3akara usapara car3ha gayA, kitane hI logoMko usane laMkA bheja diyaa| vaha svayaM jo-jo bhI caNDa thA, usake pAsa kAladaNDa kI taraha pahuMcA / / 1-8 // __ pattA-durdamanIyoMkA damana karatA huA aura apane bAndhava aura svajanoMse ghirA huA rAkSasa rASANa, indrakI taraha lIlApUrvaka ghUmane lagA, saikar3oM dezoMkA upabhoga karatA huA // 2 // .
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 173 paramavarita [11. egArahamo saMdhi] puSpha-vimANArUtueMNa dahavayANe dhavala-visAlAI / NaM ghaNa-vindaI a-salilaI Tidui haripeNa-jiNAlA // 1 // sogadavAhaNa-vaMsa-paIthe / pucchiA puNu sumAki dahIveM // 1 // 'aho aho tAya tAya sasi-dhavalahU~ / ethai~ kiMNa jaluggaya-kamalaI // 2 // kiM hima-siharaha sAu~ vi mukkaI / kiM NakkhattaI thANahA~ cukkA // 3|| dggurm-dhvl-punnddriyii| ki kAha mi misupari dhariyaI // 4 // abbhaarmm-vivjiy-gmii| kiM bhUmiyale gAI sumanabhaI // 5 // kiy-mnggl-sikaar-mhaas| kiM zrAvApiyAI kalahaMsaha // 6 // jasu sambanAI khapadavi khaNDe ni / kiya mau kodhi paDIu vi|| kaaminni-vynnohaamiy-chaayhuuN| kiya sasi-sayaI milepiNu bhAya ii||4 pattA kahai sumAdi dasANaNahA~ jiga-mayaNa sahamakiyAI 'jaNa-NayaNANanda-aNerAha / payA iriseNahI karAI // 5 // [2.] aTTAjhiyaha ma mahi siddhI patra-Nihi-vaudaha rayaNa-samiddhI / // padikAe~ diSa mahAraha-kAraNe jAyethi jagaNi-dukkha gaDa takmaNe // 2 // vIyae~ tAvasa-mavaNu praaitt| maraNAvaliha mayaNa-jaru lAiu // 3 // taDyae~ sindhuNayare suparasampAu | hariSa jiNepiNu laiyaDa knnnn||3|| vegamaIe~ cadasthaeN hAriu / jayacanda hiya vAre paisArita' // 5 // parameM gaGgAhara-madiha-raNa / tahi uppaNNu cakka nahIM sa-syaNu // 6 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 . egArahamo saMdhi gyArahavIM sandhi puSpaka vimAnameM baiThe hue rAvaNane haripeNa dvArA nirmita dhavala vizAla jinamandira dekhe jo aise jAna par3ate the jaise alarahita meghavRnda hoM // 1 // _ [1] naba toyavAhana kulake dIpaka rAvaNane sumAlise pUchA, "aho tAta, candramAke samAna dhavala ye kyA jalameM khile hue kamala haiM ? kyA himazikhara naSTa hokara alaga-alaga dikhAI de ha! kyA namAtra apane sthAnasaM cUka gaye haiM ? kyA mRNAla sAhita dhavala kamala kisI dizAke Upara rakha diye gaye haiM ? kyA ye ese bhUmigata megha haiM ki jinakA varSAke prArambhameM garva naSTa ho gayA hai ? kyA yahA~ aise kalahaMsa pasA diye gaye haiM ki jo hajAroM maMgala zRMgArAMse yukta haiM ? kyA koI apane yazake sau-sau Tukar3e kara unheM vApasa yahA~ chor3a gayA hai ? kyA yahA~ aise saikar3oM candra Akara ikaTThe haiM ki jinheM kAminiyokI mukhakAntike sAmane nIcA dekhanA par3A hai ?" // 1-8 // - ghattA-sumAli rAvaNase kahatA hai, "logoMkI A~khoMko Ananda denevAle aura cUnese pute hue ye hariSeNake jinamandira haiM // 2 // [2] haripeNako aSTAhnikAke dinoM meM nava nidhiyA~ aura caudaha ratnoMse yukta dharatI siddha huI thii| pahale dina vaha mahAratha (yAtrA) ke kAraNa utpanna honevAle mA~ke duHkhako jAnakara kahA~ gyaa| dUsare dina vaha tApasavana pahu~cA jahA~ usane madanAvalIkI viraha pIr3Ako svIkAra kiyaa| tIsare dina sindhu nagarameM suprasanna hAthIko vaza meM kara kanyAratna prApta kiyaa| cauthe dina vegamatIkA apaharaNa karate hue, usakA praveza jayacandra ke hRdayameM karAyA / pA~caveM dina gaMgAdhara
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 chaTTae~ pahimi hama shraavgii| aNNu vi mayaNAbali kareM phaggI sattamaiM gami jaNi jokkaariy| aTThama divaseM puja NIsAriya // 8 // pattA emaI teNa vi Nimmiya ssi-p-khiir-kundujlaaii| mAharaNaI va vasundhAraha~ siva-sAsara-suhaha~ Sa avicrii||9 [1] gaDa suNantu hariseNa-kahANau / sammeya-irihi sukku paSANaDa // 1 // tAma NiNAu samuTTiu miisnnu| jAhANa-sAhaNa-saMtAmaNu // 2 // paMsiya hastha-pahasya padhAya / vaNa-kari Nivi paDIvA bhAiya / / 'deva deva ki jeNa mahArar3a / aslaI matta-isthi airAvau // 1 // gajaNAe~ aNuharaha smurhoN| sIyaraMNa jalaharahI rAhoM // 5 // kadameNa nnv-paaus-kaalhiiN|| NijmareNa mahiharahoM visAlahoM // 6 // sakkhummUkaNeNa dumbaayhaaN| suDa-ghiNAsaNeNa jamarAyahIM // 7 // dasaNeNa shraasovis-sphoN| viviha-mayAvasthae kandaSpahA~ // 8 pattA indu vi caoNve Na sakiyau khandhAsaNe eyahA~ vaarnnhoN| gau caupAsiu parimavi jima atya-hoNu kAmiNi-jaNahI // 5 // aNNuppaNNu dsnnnny-kaagaa| umapa-cAri smvniy-sundru| satta samuttugata Nava dIharu / Niva-intu mahu- pil-khoynnu| [] mAhava-mAsa dekheM sAhAraNa // 3 // mara-hanthi NAmeNa moma ||2 // dai pariNAhu niNi kA visthA / 33 / bhayasi-kusuma-Nihu rt-kraannnnu||4||
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ egArahamo saMdhi mahIdharake yuddha meM use rattasahita cakra prApta huaa| chaThe dina mamacI dharatI usake adhIna ho gayI aura madanAvalI use hAtha lgii| sAtaveM dina jAkara usane mA~kA jaya-jayakAra kiyA, aura taba ATha dina pUjAyAtrA nikAlI // 1-8 // pattA-zazi, kSIra, zaMkha aura putra ke samAna manina ra usI haripeNa dvArA banavAye gaye haiM jo aise jAna par3ate haiM jaise pRthvIke alaMkAra ho, yA avicala ziva-zAzvata sukha ho // 2|| __[3] isa prakAra hariSeNakI kahAnI sunate hue usane sammeda zikharakI ora prasthAna kiyA / itanemeM eka bhISaNa zanda huA jo rAmasoM kI senAke lie santApadAyaka thaa| usane istaprahastako bhejA, ve daur3akara gaye aura eka vanagaja dekhakara vApasa aaye| unhoMne kahA, "devadeva, jisane mahAzabda kiyA hai, vaha madavAlA airAvata hAthI hai, jo garjenameM bhayaMkara samudra kA, jalakaNa chor3anemeM mahAmeghoMkA, kIcar3ameM nava varSAkAlakA, nirjharameM vizAla parvatoMkA, per3oMko ukhAr3ane meM durcAta ( tUphAna) kA, subhaToMke vikAsameM yamarAjakA, kATanemeM dantaviSa mahA. nAgakA aura vibhinna madAvasthAoM meM kAmadevakA anukaraNa karatA hai / / 1-8 // dhattA-isa mahAgajake kandhepara indra bhI nahIM car3ha sakA, vaha isake cAroM ora ghUmakara usI prakAra calA gayA jisa prakAra nirdhana vyakti kAminIjanake Asa-pAsa ghUmakara calA jAtA hai / / 2 / / [4] aura yaha utpanna huA hai sAhAraNa dezake dazArNa kAnanameM caitra mAhameM / yaha caurasa sarvAMga sundara, bhadra hasti hai / yaha sAta hAtha U~cA, nau hAtha lambA aura dasa hAtha caur3A hai| isakI sUr3a tIna hAtha lambI haiM / dA~ta cikane, A~kheM madhukI
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamacarita pA-mAlAvasu mayAlau / / baTTa-sarahi-yaNaya-kummasthala / unjaya-kabaru sUyara-pachalu / / cAya kSu yira-bhaMsu yirAba cara-kumbha-dhaya-chatta-rihAsau // 5 // pulaya-saroru galiya-nApaDatthalu // 6 // boma-paharu subhrdh-my-priml|||| jAnakara-puccha-paIharU // 8 // ema bhaNeAI pakkhaNaI haridha-paesaI sabahu mi pattA kiMgagiyaI paam-vihuunnaaii| caudaha-sayaha ghaDarUNAI' // 9 // * saMNisumevi dasANaNu harisiGa / u ma mannu romaJja va darisita // 1 // 'jai taM bhAva-hasthi gAu sAhami / to jaNapovari masi para vaahmi'|| eu bhaNevi sammeNNu padhAiDa / taM paesu sahasasi parAiDa // 3 // gayavai Nie vi viroliya-gayaNe / hasiu paharathu Navara daha-kyaNe / / 3 / / 'haDa jANami pacaNDa tamberamu / Navara vilAsiNi-rUpa mnnaurmu||5|| hau~ jAmi gainda-kummasthala / Navara vilAsiNi ghnn-thnn-mnnddlu||5|| jANami su-visANahaM zra-kala kaI / Navara pasaNNa-kaNNa- tAI // 7 // hau~ jANami bhamanti bhamara-ulaI / Navara mistara-peliya-kurulaha // 8 // ghattA jANami kari-khandhAruhaNu Navara pahastha majju maNahA~ antu hoi maya-bhAsuraH / undhahaha Navazlu NAI surau' ||95
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 garamI saMdhi U taraha pIlI, alasIke phUlakI taraha, lAla sU~r3a aura mukha / pA~ca maMgalAvata ( mastaka tAlu Adi ) se yukta aura madakA ghara hai| cakra, kumbha, dhvaja AdikI rekhAoMse yukta usakA kumbhasthala uttama yuvatIke stanoMke samAna hai| zarIra pulakita hai, gaNDasthalase mada jharatA hai, kandhe U~ce haiM, pichalA hissA suDaula hai, usake zrIsa nakha hai, usakA mada parAgakI taraha sugandhita hai / cApaSaMzIya, sthira mAMsavAlA aura vizAla udara ! usakA zarIra, dA~ta, sU~r3a aura pU~cha lambI hai || 18|| 177 baccA - isa prakAra jo nAmarAta aneka lakSaNa ginAye gaye haiM, ve saba kucha cAra kama caudaha sau usa hAthI ke pradezameM haiN||9|| [5] yaha sunakara rAvaNa harSita ho gayA / bhItara na samAne ke kAraNa vaha pulaka rUpa meM prakaTa ho rahA thA / vaha bolA, "yadi maiM bhadrastiko apane vazameM nahIM karatA to apane pitAke Upara talavArase AkramaNa karU~ ?" yaha kahakara vaha senAsahita vahA~ke lie daur3A, aura zIghra hI usa pradezameM jA pahu~cA / apanI ghUratI huI A~khase use dekhakara, rAtraNane kevalaM prahastakA upahAsa kiyA, "maiM isa pracaNDa hAthIko kevala vilAsinIke rUpakI taraha sundara jAnatA hU~, maiM gajendrake kumbhasthalako kevala bilAsinIkA saghana svanamaNDala samajhatA hU~, usake akalaMka dA~toMko kevala sundara karNAvataMsa mAnatA hU~, usapara ghUmate hue bhramarakulako maiM kevala vilAsinIke nirantara laharAte hue bAloMke rUpameM jAnatA hU~ ||18|| ghasA - maiM jAnatA hU~ ki hAthI ke kandhepara car3hanA atyanta khataranAka hotA hai, phira bhI he prahasta! merA mana naye suritabhAvase ulita ho rahA hai" || 9 ||
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDamacarita [ ] puppha-vimANahA~ loNu dasANaNu / dihu Nivatthu kiDa kNs-nnibndhnnu||1|| saiya laTTi ugbosiu klyl| vaha hayaI padhAiDa mayagalu // 2 // ahimuDu dhnny-purndr-vhriheN| vAsAratu jema viznahariheM // 3 // pukkhara tADiu lshkuddi-dhaae| jAvai kAla-mehu dunyAeM // 3 // deha Na dei ve re jAve hi / vijula-vikasiya karaNe tAhi // 5 // pachale caTiDa dhuNevi bhuva-DAliu / 'budabuda maNevi khandhe apphaaliu||6|| jakiu puNu vi konnaalivi| suSiNA(1)daiDa jema gau lavitAkA khaNe gaNDayaleM ThAi khaNe kndhreN| kharNa caraha mi caraNahu~ anbhantara ghattA dIsaha NAsaha viSphurai parimamai badisu kusrhiiN| calu tasijaha gayaNanyale gaMvi-puSa Nava-jalaharahA // 9 // [ . ] hasthi-vidhAraNAu eyAraha / aNNaDa kiriyaDa vIsa du-baarh||1|| dariseMthi kiu giphandu mahAbhAi / dhuttaM vesa-mara va maggau // 2 // sAhiu moknu ra parama-jiNindeM / 'hou hoDa' NaM rajiTa gaindai // 3 // 'bhale bhaleM' pANi ghalagu samapiuna yeNa vi vAmajhagu varipau // 1 // kapA dharavi ArUdu nhaaidd| karavi riyAraNa achakusu lAiDa // 5 // teNa vimAga-jAga-Agandai / maMsliu kusuma-vAsu sur-vindeN| Naviu kumbhayapaNu sa-vihIsAgu / hasdhu pahatthu vi mau surasAraNu // // mallavastu mAriSu mhoyru| rayaNAsana sumAli joyara // 8 //
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ egArahamo saMdhi [6] puSpaka vimAnameM baiThe hue usa rAvaNane apanA parikara aura kezA khUSa kasa liye| lAThI le lI, aura kalakala zabda kiyaa| tUrya bajAte hI. madonmatta hAthI dhanada aura indrake duzmanake sAmane daur3A ThIka usI prakAra, jisa prakAra varSARtu vindhyAcalake sAmane daur3atI hai| lAThIse suMdapara vaha vaise hI Ahata huA jaise durvAtase me gh| jabataka vaha bijalIkI taraha camakatI huI apanI sUDase rAvaNake vakSasthalapara coTa kare, usakI sUDako Ahata kara yaha usake pichale bhAgapara par3ha gayA, aura budbuda kahakara usake kandhepara coTa kI, phira usane sUMDase AliMgana kiyA aura svapna meM (1) priyakI taraha vaha use lA~dhakara calA gyaa| palameM vaha gaNDasthalapara baiThatA aura palameM kandhepara, aura eka kSaNa meM cAroM pairoM ke nIce / / 1-8|| dhattA-vaha mahAgajake cAroM ora dikhatA hai, chipatA hai, camakatA hai, cAroM ora ghUmatA hai| vaha aisA jAna par3atA hai, jaise AkAzatalameM mahAmeghoMkA caMcala vijalI-samUha ho / / 9 / / [7] hAthIko vazameM karanekI gyAraha aura do bAra bIsa arthAt cAlIsa kriyAoMkA pradarzana kara usane mahAgajako nispanda banA diyA, vaise hI jaise dhUrta vezyAke dhamaNDako ghUracUra kara detA hai, jisa prakAra parama jinendra mokSa sAdha lete haiM, usI prakAra (usane mahAgajako siddha kara diyaa)| hAthI 'hojahou' raTane lgaa| usane bhI 'bhala-bhala' kahakara apanA paira diyA, usane bhI bAyeM a~gUThese use dabA diyaa| vaha kAna pakar3akara hAthIpara car3ha gayA aura vazameM kara aMkuza le liyaa| yaha dekhakara vimAna aura yAnopara baiThe hue devatAoMne puSpavRSTi kii| vibhISaNa ke sAtha kumbhakarNa naacaa| hasta, prahasta, maya, suta aura sAraNa bhI naace| mAlyavanta, mArIca aura mahodara, ratnAzrava, sumAli aura vamodara bhI nAca uThe // 1-8 / /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 harisa- raNa karaviyara tahiM rAvaNa hAvaeNNa pavamacarita ghatA candahAsu kara kareM Si mahi kapiNu jayaraharu [ 4 ] tijagaviNu lAmu gAsiu | mita sahasA kari-kaha-aNurAhaTa / pahara-viharu ruhirohliya-mattaDa / 'deva-deva kimpioM va hiM / miTha tarhi simiru jerathu AvAsiya // 1 sahi~ avasareM bhanu pazu parAi // 2 // Naravadda teNa veSi viSNattaya // 3 // saca-phaliha-sUla-haka kaNa hiM // 4 // sirasa susaviNArAhi / vaha konta-gaya- moggara- bhAe~ [hiM // 5 // ghareMviNa sahita vihi eka vi // 6 // kavi kaha viu meliDa pArNe hi // 7 // haya saMgAma meri sAdara // 8 // jamuAroDija bhaggA seNa vi / pacelsa jillariya vANeMhi / kisuNevi kucha rak kIva-dagi palittu padhAiDa / pekSa satta narama a-raurava / pekkhai madda vataraNi vahantI / aikkhar3a gaya-paya- pelijantaI / pekSa ra mihui~ kandantahU~ / pekkha aNNa-jIva vijatahU~ / vIra rasu so gAhiM jo jeNa maNeM mAviyaTha / NAviya // 9 // prattA sa vimANu AyAsaha [] valu saMvaliyau / utthaliyau // 9 // Nivirse se jama-Naya parA // 1 // uTTiya bAravAra hAhAra // 2 // rasa-vasa-soNiya salila vatI // 3 // suhRda-siraha~ Tasatti mijanta hU~ // 4 // samvali-rukha varAvikhanta // 5 // - panti // 5 //
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ egArahamo saMdhi ghasA-yahA~ eka bhI vyakSiH aisA nahIM thA jo rAvaNake nAcanepara na nAcA ho, harSase pulakita na huA ho aura manameM bIrarasa acchA na lagA ho // 2 // [8] usakA nAma trijagabhUSaNa rakhA gayA aura vaha use vahA~ le gayA ahA~ senAkA zivira ThaharA huA thaa| gajakathAkA anurAgI vaha vahA~ sthita thA ki itane meM eka bhaTa vahA~ aayaa| prahArase vidhura usakA zarIra khUnase lathapatha thA / usane namaskAra kara rAjAse nivedana kiyA, "devadeva, kiSkindhake beTone sanvala, phaliha, zUla, hala, kaNika, asivara, jhasa, saMThI aura tIroM tathA cakra, kota, gadA, mudgarake AghAtoMse yamapara AkramaNa kiyA, usane unheM naSTa kara diyaa| donoM meM se eka bhI use nahIM pakar3a saphA, balki bANoMse chinna-bhinna ho gaye, kisa prakAra unake prANa-bhara nahIM nikale" yaha sunakara rakSadhvajI kupita ho gayA / yuddhakI bherI baja uThI aura vaha taiyArI karane lagA // 1-8 // pattA-apane hAthameM candrahAsa talavAra lekara vimAna aura senAke sAtha vaha calA jaise dharatIko lA~ghakara samudra hI AkAza meM uchala par3A ho // 2 // [2] kopakI jvAlAse pradIpta vaha daur3A aura zIghra hI Adhe palameM yamakI nagarI pahu~ca gyaa| vahA~ dekhatA hai atyanta raurava sAta naraka, unameM bAra-bAra hA-hA rava uTha rahA thA, dekhatA hai bahatI huI caitaraNI nadIko jo rasa, majjA aura raktake jalase bharI huI thI, dekhatA hai ki hAthI ke pairoMse pIr3ita subhaTo. ke sira tar3atar3a kara phUTa rahe haiN| dekhatA hai ki sA~vara vRkSake pattoMse siroMmeM dhIre jAte hue manuSyoM ke jor3e krandana kara rahe haiM / dekhatA hai ki dUsare jIva AgameM jalate hue chanachana zabdake
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariDa kummA ke cintA / eka vaha dukkha pAcantA // 7 // sayala bi mammIsevi melASiya | jamauria-zewana agifaa 10 'ra kaMcita kiyA sar3oM kila rehi' visiti zraNu accha eu deva pAra | taM zisutriM kuSi jamarANa / kAsu kim-siNi rudrita / je para-di-vindu khoDAvija | sasa vi garaba jeNa viliya / saha darimASami aju jamattaNu' mahisAsa daNDanAya-pahara zu | keti bhIsaNa vaNija / l ghattA 'baitaraNi bhagga NAsiya Naraya / choDAviya Naravara vandi-saya / / 11 [ 3 ] " jasu jama vAsaNu jama-karaNu ekku ji tihuNa paLaya karU mpasa-nAida-vindu NaM dhakkau' // 1 // 'keNa jiyantu catu appANaka || 2 || kAsu kAlu AsaNNu pariDiGa // 3 // tatraNu aNjuno // jeM vainaraNi vahati viNAmiya // 5 // esa bhagetriNIsariula sAha // 6 // kaNa- dehu gusAharu-loNu // // micchu vuttu puNu kahA~ umaGga // 14 // ghattA jama uri jama daNDa samora / puNu pana tri raNamuheM ko ghara // 5 // [ * ] jaMgama-karaNa diTTha bhaya-bhosaNu / para dasANaNeNa osAriu / 'bhareM mANaca valu balu viSNAsahi indahI pAtra tumcha ki hagahoM / saccahU~ kucha kiyatu hA~ AiDa / bhAi taM mahantu vihIsaNu // 1 // appuNu puNu kiyantu hAri // 2 // / muhiyae~ jaM jamu NAsu payAsahi // 33 // sasiMheM padoM bhaNayahA~ varuNaho // 4 // yahi dhAhi kahi~ jAhi bhanAi // 5 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ egArahamo saMdhi sAtha chIja rahe haiM, kitane hI jIva kumbhIpAkameM pakate hue taraha-tarahake duHkha pA rahe haiM / usane sabako abhayadAna dekara mukta kara diyaa| yamapurIke sabAnevAloMko bhI bhagA diyA ||1-8 / / ghAtA-yamake kiMkaroMne taba jAphara kahA, "vaitaraNI naSTa ho gayI hai aura naraka naSTa ho gaye hai, asipatra vana dhvasta hai aura saikar3oM bandIjana mukta kara diye gaye haiM" | [10] "he deva, yaha eka duzmana hai jo masa gajendrasamUha ke samAna sthita haiN|" yaha sunakara yamarAja kruddha ho gayA, ( aura bolA )-"kisane jIte jI apane prANa chor3a diye haiM ? kRtAntakA mitra zani kisapara kruddha huA hai ? kisakA kAla pAsa Akara sthita hai ? jisane bandIjanoMko mukta kiyA hai, aura asipatra vanako tahasa-nahasa kiyA hai, jisane sAtoM naraka naSTa kiye haiM, jisane bahatI huI vaitaraNIko naSTa kara diyA, usako maiM Aja apanA yamapana dikhaauuNgaa|" yaha kahakara vaha senAke sAtha nikalA / bhaise para ArUda, daNDa aura praharaNa liye hue, kRSNA zarIra, mUMgoMkI taraha lAla-lAla A~khoMvAlA thA baha / usakI bhISaNatAkA kitanA varNana kiyA jAye ? batAo mautakI upamA kisase dI jA sakatI hai ? // 1-8 // ___ ghattA--yama, yamazAsana, yamakaraNa, yamapurI aura yamadaNDa yadi inameM se eka bhI AkramaNa karatA hai, to yaha tribhuvanameM pralayaMkara haiM, phira yuddha meM pA~coMkA sAmanA kauna kara sakatA hai|| [11] jaba bhISaNa yamakaraNako dekhA, to use sahana na karatA huA vibhISaNa daur3A, kevala dazAnana use haTA skaa| usane khuda yamakaraNako lalakArA, "are mAnava mur3a-mur3a, naSTa ho jAyegA / tU vyartha hI apanA nAma 'jama' kahatA hai| he pApa, indrakA, niSkaruNa terA, candrakA, sUryakA, dhanada aura varuNakA, sabakA yama maiM AyA hU~ ? Thahara-Thahara, binA AghAta khAye kahA~
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariu saMNisuvizu iriva karU | jarmeNa mukku ra daNDu mayaMkaru // 6 // entu pachiSNu usAseM // 7 // dhAu dhagadhagatu AyAteM | sama-saya-khaNDa kareSpiNu pATi / gAi~ kriyanta mahaphara sAhila 114 || 184 dhaharu ketri turantaeNNa saM pi NicAriva rAvaNa [12] vidamsa puNu vi pRNuci viNivAriya ghaNayahI~ rayaNAsaca taNayoM // 1 // diTTimuTThi-saMghANu Na NAdaD / Navara silImuha dhoraNa bhAvai // 21 // | jAneM jANeM hue ha gaya naayvre| unheM chata bhae~ dharma raheM rahavareM || 3 || bha bha ma ma kareM karaleM / calaNaM caNaM sireM sireMDara vasya // 4 bhariya vANa kaviya sAhaNu paDhchu jamo bi biharu vipaharaNu // 5 // sarahoM hariNu je udAi / nividAhiNa- sevi parAi // 6 // sahi rahara puravara-sArahoM indoM kahiu aSNu sahasA rahIM // 7 // *suravar3a kaI apapala pahantazu | aho kahIM ci samappi jamasaNu // 4 // mAli mAhiM pora hi laka sujya surAhicaha ghattA sara-jAla visajiu bhAsurau / jAmAe~ jisa khalu sAsura ||29|| saMvivi ama-vayaNu amundaru agga sAmanti thiTa bhesaha suhu~ puchAvar3a nAi~ bhayANa / ' ghantA darisAkSita kaha viSNa mahu ma.Nu / dhaNapuNa vi iyau taha caraNu // 9 // [13] kira NinAi saNaheM si purandaru // 19 // 'jo pahu so sayalAI gavemai || 2 | so je kamAgaDa laka rAma // 3 //
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ egArahamo saMdhi jAtA hai ?" yaha sunakara vairiyoMkA kSaya karanevAle yamane apanA bhayaMkara daNDa yuddha meM pheMkA, vaha dhakadhaka karatA huA AkAzameM dausA, use Ate hue dekhakara rASaNane khurupAse chinna-bhinna kara diyA, sau-sau Tukar3e karake use girA diyaa| mAno kRtAntakA ghamaNDa hI naSTa kara diyA ho // 1-8 / / __ ghattA-taba yamane turanta dhanuSa lekara toroMkI bhayaMkara bauchAra kI, rAvaNane usakA bhI nivAraNa kara diyA, usI prakAra jaise dAmAda duSTa sasurAla kA // 9 // [12] dhanadakA kAma tamAma karanevAle, bAra-bAra AkramaNa karate hue, ratnAzravake putra rAvaNakI dRSTi aura mudrAkA sandhAna hAta nahIM ho rahA thA. udada tIroMkI paMkti daur3a rahI thii| yAna-yAna, azva-azva, gaja-gajavara, chantra-chantra, dhvaja-dhvaja, ratharathavara, yoddhA-yoddhA, mukuTa-mukuTa, kara-karatala, caraNa-caraNa, sira-sira, ura-ratala bANoMse bhara gayA, senAmeM kaDU Ahada phaila gyii| yama bhAga gayA, vidhura aura anavihIna / sarabhase jaise hariNa caukar3I bharakara bhAgatA hai vaise hI vaha eka palameM dakSiNa zreNI meM pahu~ca gyaa| vahA~ usane rathanUpurake zreSTha indra aura sahasrArase jAkara kahA, "he surapati, apanI pramutA le lIjie ! yamapanA kisI dUmareko sauMpa dIjie ||1-8 // ghasA--mAli aura sumAlike potoMke dvArA merI yaha hAlata huI hai, kisI prakAra merA maraNa-bhara nahIM huA, he surAdhipati, tumhArI lajjAke kAraNa dhanadane bhI tapazcaraNa le liyA hai" ||9|| [13] yamake ina asundara zabdoMko sunakara purandara bhI taiyAra hokara jaise hI nikalatA hai, vaise hI vRhaspati sAmane Akara sthita ho gayA aura bolA, "jo svAmI hotA hai vaha Adise lekara anta taka pUrI bAtako gaveSaNA karatA hai, parantu tuma ajJAnIkI taraha daur3ate ho, vaha laMkAkA kramAgata rAjA
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDamacarita tumheM hiM mAli kAle bhuttii| maNDu mAtu jiha para-kulauttI 55 / / tAha meM par3a juttu phrevdd'| paddha ukvandhaM paI jAevau ||5|| dehi tAma oshaamiy-chaayhaaN| surasaMgIya-Nayaha jmraayhaaN||6|| bhuna sAli meM maya-mAricce hi' / ema bhaNeti Niyatira mihi // 7 // dAmaho vi jamauri urAzyahA~ / kimindhari devi sUrasyahA~ // 6 // pattA gau saheM sabaGamuhara zAyadavAhaNa-baMsa-dalaNaM NaheM saragu trimANu maNoharau / kAle baddhiu dAharau' // 2 // [1] mImaNa-mayaraharovari jnte| uvasihAmaNi-kAyA-mantaM // // paripucchii sumAli vissnnupth| ki NahayAlu' 'NaM pa rayaNAya // 2 // 'kiM tamu kiM tamAlatasa-patida' / . ' Na bandagAna-maNi-kantiu' // 6 // 'ki eyAu kaur-rikolir'| 'NaM NaM maragaya-pavaNAlolila' // 4 // 'ki mahiyale pahigraI ravi-kiraNaI / 'NaM NaM sUrakanti-maNi-zyaNahU~' // 5 // 'kiM gaya ghaDara gila nillolara' | 'gaM ko jmnnihi-jl-klolj'||6|| 'sa-yavasAya jAya kiM maahihr'| 'NaM NaM parimamalita gala jAlaya // 7 // ema caranta pasa laMkAuri / jA tikUla-mahihara-siharovari 36 // jaNu posarija samyu prishriiseN| diyaghara-paNai-sUra-NigghoseM // 9 // nnnd-bddh-jy-sh-pttihiN| sesA-agdhapata-jala-atihi // 10 // lAhivaha pahala pure jiha murabaha suravara-purihi pariva paSTa ahileDa kiMu / tisa rajju sa I su antu ghiu||11||
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ egAyamo saMdhi hai| tuma logoMne mAlike samaya, parakulakI kanyAkI taraha balAt usakA sevana kiyA hai| unapara tumhArA pahale hI prahAra karanA ucita thA, isa prakAra har3abar3I meM jAnA ucita nhiiN| isalie, jisakI kAnti kSINa ho gayI hai aise yamarAjako surasaMgIta nagara de Imira jisakA kiyA jAtIcA DAmA bhoga kiyA jA cukA hai|" rAvaNa bhI akSarajako yamapurI aura sUryarajako kiSkindhApurI dekara // 1-8 / / pattA-lakA nagarIkI ora unmukha hokara calA / AkAzameM jAtA huA usakA sundara vimAnaaisA lagA mAno samayane toyadabAina vaMzake dalako eka dIrgha paramparAmeM bA~dha diyA ho / / 5 / / __ [14] bhayaMkara samudrake Uparase jAte hue, apane Urca zikhAmaNikI chAyAse prAnta rAvaNa pUchatA hai, aura mAli uttara detA hai| kyA namatala hai ? nahIM nahIM ratnAkara haiM? kyA sama hai yA tamAlaMkAra nagara hai ? nahIM nahIM, indranIla maNiyoMkI kAnti hai ? kyA ye tocoMkI paMktiyA~ hai ? nahIM-nahIM, pavanase Andolita marakasamaNi haiN| kyA ye dharatIpara sUryako kiraNeM par3a rahI hai ? nahIM nahIM, ye sUryakAnta maNi haiN| kyA yaha gIle gaNDasthaloMvAlI gajaghaTA hai ? nahIM-nahIM, ye samudra-alakI lahareM haiM / kyA yaha pahAr3a vyavasAyazIla ho gayA hai ? nahIM nahIM, jalameM jalacara ghUma rahe haiM ? isa prakAra bAtacIta karate hue ve laMkA nagarI pahu~ca gaye, jo ki trikUTa parvatake zikharapara sthita thii| dvijavara mandIjana unhIM tUA~ke zabdoMke sAtha, sabhI paritoSake sAtha bAhara A gaye / sabhI kaha rahe the, "prasanna hoo, bddh'o|" | sabhI nirmAlya arghapAtra aura jala liye hue the // 1-10 // ghattA-laMkAnareza nagara meM praviSTa huaa| rAjyapaTTa bA~dhakara usakA abhiSeka kiyA gyaa| jisa prakAra surapurImeM indra, usI prakAra apanI nagarImeM rAjyakA bhoga karatA huA baha rahane lgaa|
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 paTamacArisa [12. vArahamo saMdhi pamaNai dahavayaNu dIhara-NayaNu Niya-asthANe NiviTThau ! 'kahahoM kahIM garahoM vijAharahoM bhaja vi kavaNu aNihara' ! taM Nimuvi jampar3a ko di Naru / sira-siMhara padAdhiya umaya-karU 1111 'paramesara dujAu duTu khalu / candIvaru NAma atula-palu // 2 // so indahoM taNiya phera karavi pAyArala-mata thiu paisa di' // 3 // avara dIjiravareMga; dopare || suvanti kumAra aNNa pavala / / ucchutyahA~ jamdaNa nniil-nnk'||5|| aNNe dhuJcat 'kahAmi / do-pAsiu jahaNa prAya jhhmi||6|| kicipurihiM kri-pvr-bhuu|| NAmaNa vAli sUrAya-suu // 1 jA pArihachi maI diTTha shaaN| sA tihuyaNe gau bhaNahoM NAhA~8 ghasA rahu bAI vi ajhaNu haya haNe ni puNu jA jopaNu viNa pAvai / tA me ruheM bhavi jiNavaha parva vi sahi je padIvar3a bhAvaha / / 1 // tahoM gaM valu saMNa purndrhoN| Na kutrarahoM varuNahoM sasaharahoM // 1 // maru vi TAvaha vhaamrisu| tahoM apaNu NarAhiu viNa-sarisu // 25 kahalAsa-mahIharu kahi mi gdd| sahi sammau NArme lahaDa vau ||3H NimAmdhu muevi visunch-mh| aNNahI imyahA~ vi nAhi m||4|| saMtehau peksveci gIta-bhaDa / pagvaja levi gaDa pUrA // 5 // 'mA hosai keNa vi kaarnneg| samaramANu samaDa dasANaNa' // 6 //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahamAsIya bArahavIM sandhi apane siMhAsanapara baiThA huA, vizAlanayana rAvaNa pUchatA hai-"are manuSyo aura vidyAdharo, batAo Aja bhI koI zatru hai ?" [1] yaha sunakara apane zirarUpI zikharapara donoM hAtha car3hAkara eka AdamI bolA,"paramezvara ! candrodara nAmaka atula chalazAlI duSTa khala ajeya hai / vaha indrakI sevA karate hue, pAtAla laMkAmeM praveza kara rahatA hai|" taba eka dUsarene isakA prativAda kiyA, "indra aura candrodara kyA hai ? RkSarajake putra nIla aura nala atyanta prabala sune jAte haiN|" eka aurane kahA, "maiM batAtA hU~ yadi agala-bagalase mujhapara AghAta na ho| kiSkindhApurImeM gajajhuNDake samAna hAthavAlA, sUryarajakA putra bAlI hai| usake pAsa jo kaNThA (1) maiMne dekhA hai, vaha tribhuknameM kisI dUsare Adamoke pAsa nahIM hai| // 1-8 // ___ghatA--aruNa ( sUrya ) apanA ratha aura ghor3e jotakara eka yojana bhI nahIM jA pAtA ki tabataka vaha merukI pradakSiNA dekara aura jinabarako vandanA karake vApasa A jAtA hai ? // 5 // [2] usake pAsa jo senA hai, vaha indra ke pAsa bhI nahIM hai, kubera, varuNa aura candrake pAsa bhI nhiiN| amarSase bharakara vaha sumeru parvatako calAyamAna kara sakatA hai| usakI tulanAmeM dUsare rAjA tRNake samAna hai / kabhI vaha kailAsa parvatapara gayA thaa| vahA~ usane samyagdarzana nAmakA vrata liyA hai ki 'vizuddhamati nirmandha muniko chor3akara aura kisI indrako namaskAra nahIM kruuNgaa|' use isa prakAra dRr3ha dekhakara, pitA sUryarajane pravajyA grahaNa kara lI, yaha socakara, (yA isa Darase) ki merA kisI kAraNa dazAnana
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19. paumacarita avasu Na imu ghaDada / kaiyaMsiu : amjhahu~ bhiDa // // siArakaNTha mitasya / rANu siehi kaiya 18 // dhattA ahavai vApara pi suravara-ppara vi rttuppl-dl-nnpnnhoN| tAsayA vi suhaba jA samara-jamA gaDa Nienti dahAvaraNahA~ // 9 // [1] vAli-sallu hiyavara dhareMvi / to rAvaNu aNNa yolla kareM vi // 1 // gaDa eka-divaseM sura sundrih| jA bhavaharaNeNa taNUriheM // 1 // vA hara vi NIya kula-bhUsaNe hi / candaNahi ha(?)riya khara-dUsaNehi NAsamta Nivi shoprnn| jayareNAkArodaeNa // 4 // ubareM chuI vi rakkhiya-saraNa kiya(1)nahi mi candovara-maramu / / // viNivAija jatthaNe meM bhiDa / jo bukiGa so saM vAru giDa / / 6 / / kute samgaDa jaM synniyr-vlu| raha-turaya-NAya-Naracara-pavalu / / 7 / / bhalahantu cAru ta NippasA gA vaha bi paDhISau nniy-nnyhaaaa| ghattA chunu chuDu dahavayaNu parituda-maNu kira sa-kaLattara Avai / ummaNa-dummaNA asuhAraNau Niya-dharu tAma bihAvai / / 1 / / suramANe keNa vi varita / khara-dUsaNa-kaNNA -durucariu ||3|| azyaka zrAyamvira-NayaNu / ku lagai sa-rahasu dahazrayaNu // 3 // kareM dhariMja tAma mndodhrip| gaM gaGgA nAhu javaNa-sari / / 3 / / 'paramesara kaho viga apaNiya / jiha kagNa tama para-mAyaNiya ||4|| eka karavAla-bhaya harahu~ / caudaha sahAsa vijAharahu~ / / 5 / / jai mANa-ghaDIcA honti punnu| to ghareM accamtie~ kavaNu guNu // 3 //
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahamo saMdhi se yuddha hogaa|" eka aurane kahA, "yaha ThIka nahI jaMcatA, kyA kapidhvajI hamase ladA ? zrIkaNThase lekara hamArI mitratA hai aura bhI hamAre unake Upara saikar3oM 3 pakAra haiM // 1-8 // ___ghattA-athavA cAhe vAnara hoM, suravara yA anyavara ? ve sAre yoddhA, raktakamalake samAna netravAle rAvaNakI yuddhakI capeTa nahIM dekha sakate" RII [3] taba, bAlIkA khaTakA apane manameM dhAraNa kara, rAvaNane dUsarI bAta zuru kara dii| eka dina jaba vaha surasundarI tanUdarAkA apaharaNa karaneke lie gayA, tabataka kulabhUSaNa kharadUSaNa candranakhAkA apaharaNa karake le gaye | alaMkArodaya nagarameM sahodarane unheM bhAgate hue dekhakara, unheM bacAne ke lie chipAkara zaraNameM rakha liyA / unhoMne sahodara candrodarako mAra ddaalaa| jo siMhAsana para sthita thA use naSTa kara diyA, jo AyA usako usIke rAste bheja diyaa| ratha, turaga, gaja aura manuSyoMse prabala, jo rAkSasa-senA pIche lagI huI thI, dvAra na pA sakaneke kAraNa ruka gayI aura mur3akara vApasa apane nagara palI gayI // 1-8 // ghattA-itanemeM zIghra hI jaba rAvaNa santuSTa mana apanI patnIke sAtha AtA hai to use apanA ghara udAsa, sUnA aura asuhAvanA-sA dikhAI detA hai // 9|| [4] zIghra hI kisIne kharadUSaNa aura kanyAkA duzcarita use btaayaa| sahasA rAvaNakI A~kheM lAla ho gayIM aura vegase vaha usake pIche laga gyaa| itane meM mandodarIne usakA hAtha pakar3a liyA, mAno yamunA nadIne gaMgAke pravAhako roka liyA hai / vaha bolI, "paramezvara, cAhe vaha kanyA ho yA bahana, ye apanI nahIM hotii| tuma eka ho, aura ve talavAroMse bhayaMkara caudaha hajAra vidyAdhara haiM, yadi ve tumhArI bAta mAna bhI leM, to bhI lar3akI ko ghara meM rakhanese kyA lAbha / isalie yuddha chor3a
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramacarita paTTakahi mahanlA muvi stra / saMpAmu muvi mAriSa-mama / kaNNa karam pANiragahaNu' // 7 // pemiSa daDapatte turibha gaya 16th ghantA tehi vivAha kiTa khara ra ghiu aNurAha vija-sAhie / dhaNe NivasantiyaheM vaya-vantiya suu upANu virAhiu // 9 // esyantare jama-jUrAvaNa / taM sallu dhareSipaNu rAvaNeNa // 1 // paTuviu mahAmaha dUta tahi / suggIva-sahoyara bAli jahi // 2 // vohalAviGa thAeM vi ahimuhaNa / 'hAu~ ema visajiu dahamuha~Na // 3 // ekkUNavIsa-rajjantaraI / misaiyaeM gayai~ giransaraI // 4 // ko vi kisidhavalu NAmeNa siha / siskipaTa-kamje ghiu deyi siru | // 5 // Navamau pariNAviDa zramarapatu / je dhahi lihAbiu kaha-Niva hu||6|| dahamau kai-keyaNu siri-mhiu| egArahamau pahivalu kahiu // 7 // bArahamau gynnaannndyh| terahamau sayarANantu varu // 8 // caDadahamau giri-kiceravalu (?) / paSaNArahamata gandaNu majau // 9 // solahamau puNu ko vi uvahiraDa / tahikaMpa-vigame phira teNa taGa // 10 // sasArahamau kikindhu puNu / tahA kavazu sukaM ga kiu gunnu||11|| aTThArahamau puNa sUrata / jamu majhavi tahoM padasArU kdd||32|| tuhu~ enahi ekkuNavIsamau / aNuhu ra maNe muvi mu||16|| ghattA Au NihAle muha saMpAmahi tahu~ gampi dasANaNa-rANau / meNa deha pavasa caurA-balu indahA~ uri payANau' // 14 //
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArahamo saMdhi 193 kara, mantriyoMko bhejie aura kanyAkA pANigrahaNa kara diijie|" yaha vacana sunakara usane maya aura mArIca ko bhejaa| preSita ve turanta gaye // 1-8 // ghasA- unhoMne vivAha kara liyaa| vidyAsahita khara rAjyameM sthita ho gyaa| candrodarakI vidhavA patnI vratavatI anurAdhAke vanameM nivAsa karate hue virAdhita nAmakA putra huA ||2|| [5] isake anantara, yamako satAnevAle rAvaNane ukta zalya apane manameM rakhate hue mahAmati dUtako vahA~ bhejA, jahA~ suprIyakA sagA bhAI vAlI thA / dUtane bAlIke sAmane upasthita hote hue kahA ki mujhe yaha batAneke lie bhejA gayA hai ki hamArI unnIsa rAjyapIr3hiyA~ nirantara mitratAse rahatI AyI haiM, koI kIrtidhavala nAmakA purAnA rAjA thA jo zrIkaNThake lie apanA sira taka deneko taiyAra thaa| nauvIM pIr3hImeM amaraprabha huA jisane rAkSasoM meM apanA vivAha kiyA aura jisane dhvajoM para vAnaroMke cinna aMkita karavAye | dasavA~ zrIsahita kapi ketana huaa| gyArahavA~ pratipAlake nAmase jAnA jAtA hai| terahavA~ zreSTha khecarAnanda huaa| caudahavA~ girikiMvelarabala, pandrahavA~ ajitanandana, solahavA phira udadhiratha, jisane taDitkezake viyogameM saMnyAsa grahaNa kiyaa| sattarahavA~ phira kiSkindha huA, usakI sukejhane kauna-sI bhalAI nahIM kii| aThArahavA~ phira sUryaraja huA, yamakA nAza kara jise isa nagarImeM praveza dilAyA gayA / tuma aba unnIsaveM ho, ataH manase ahaMkAra dUra kara rAjyakA bhoga karo // 1-13 / / pattA-Ao usakA mukha dekheM, vahA~ calakara dazAnanako tuma namaskAra karo jisase vaha apanI caturaMga senAke sAtha indra ke Upara kUcakA DaMkA bajavA sake // 14 //
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDamacariGa [ ] jaM kiu jayakAra nnaam-ghnnu| taM Navara caleM vi thiDa apnn-mnnu||1|| Na karei kaNNa vayaNAI phu| jiha para-purisahA~ su-kulINa-bahura esyantare dahamuha-dubhaeNa / accanta-vilaklI hAeM pA // 3 // jimmasiMdhaDa melleMvi sayaNa-kiya / 'jo kI viNamesai sAsu simA NIsaha suI bhAyahA~ pttttnnho| Ne to middha parae~ isANaNaho' / / 5 / / ke NisurNevi kov-krmvinn| pavidoSTriu siihvilmbienn||3|| 'areM vAli deu ki paI Na suu| madu mahiharU jeNa bhuhi vihuu|||| jo NiSisareNa pihiSi kAI / cattAri vi sAyara parimamA // 4 // ghaptA jAsu mahAjasapara raNe aNaSaNa dharalIhaaja sihuvaNu / tAsu viyavAhI bhambhiAhoM kavaNu gANu kira rAvaNu' / / 1 / / [ ] so dUra kaDuya-vayaNAsi-hau / sAmarisu dasAsahA pAsu gara // "kiM bahue ettiu kahiu maha / tiNa-samau vi Na gaNA vAli pAI / saM vayaNu suNepiNu issirainn| burucAi rayaNAyara-raba-gireM // 3 // 'jaharaNa-muheM mANu Na malami thoN| to chisa pAya rayaNAsavahA~ // Aruheci pahaja payaha phu| NaM kahoM vi viruvara kUra-gahu // 5 // thiu puruvimA mnnohreN| NaM siddhasivAlae sundara // 6 // kareM jimmalu vandahAsu dhrit| NaM ghaNa-NisaNu tari-viparita // 7 // NIsarie pura-paramesareNa NIsariya vIra NimisamtareNa // 4 //
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArahamo saMdhi 195 [6] jaba dUtane jayakArake sAtha rAvaNakA nAma liyA usase thAlI kevala anyamanaska hokara aura mu~ha mor3akara raha gayA / svAmI dUtake vacanoMpara kAna nahIM detA, usI prakAra, jisa prakAra kulavadhU parapuruSake vacanoMpara / isake anantara rAvaNake dUtane samasta sajjanocita AcaraNa chor3ate hue bAlIkA yaha kahate hue apamAna kiyA, "jo phoI bhI ho, jo namaskAra karegA, znI usIkI hogI, yA so tuma isa nagarase cale jAo, nahIM to kala rAvaNase yuddhake lie taiyAra rho|" yaha sunakara krodhase AgababUlA hote hue siMhavilambitane isakA prativAda kiyA, "are kyA bAlIke viSaya meM tumane nahIM sunA jisane madhu parvatako apanI bhujAoMse naSTa kara diyA, jo Adhe palameM sArI dharatIkI parikramA kara, cAroM samudroMke cayana kA AtA / 1-8 // ghasA-yuddha meM isake svAdhIna yazase sArA saMsAra dhavalita hai| yuddha meM pravRtta honepara use rAvaNako pakar3anA kauna-sI bar3I bAta hai ?" [7] kaTuzabdoMkI talavArase Ahata vaha dUta krodha ke sAtha rAvaNake pAsa gayA aura bolA, "bahuta kyA, mujhase itanA hI kahA ki bAlI tumheM tRSNa barAbara bhI nahIM smjhtaa|" yaha pacana sunakara rAvaNa samudrake samAna gambhIra svara meM bolA, "maiM apane pitA ratnAzraya ke paira chUnese rahA yadi maiMne yuddha meM usakA mAna-mardana nahIM kiyaa|" yaha pratijJA karake vaha cala par3A mAno koI krUra graha hI viruddha ho uThA ho / vaha sundara puSpa vimAnameM aise baiTha gayA jaise sundara zivAlayameM siddha sthitta ho jAte haiN| usane hAthameM candrahAsa khaDUga le liyA mAno bAdaloM meM bijalI camaka uThI ho, puraparamezvarake nikalate hI vIra palake bhItara nikala par3e // 18 //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ eumacarita pattA 'bhamhahu~ patha-bhareNa Nika NiraNa ma marau dharaNi parAiya' / esiya-kAraNaNa gayaNajhaNaNa NAvaI suhara parAiya // 9 // pakSa vi samara-dujohaNihi udahahi garinda-akhohaNihi // 1 // samNa vi vAli pIsariDa kiha / majjAya-vivajjiu jahi jich||2|| paNavegpiNu viNi vi atul-bl| thiya aggima-kham hiNIka-gala // 3 // virahaTa mArAyaNu raNa maJcala / pahilaDa meM Nividdha paayaav-blu|4|| puNu pacchae~ hilihilanta sa-bhaya / vara-khuhiM khaNAsa khoNi suratha // 5 // pugu saika-sihara-sapiNaha syaa| puNu praya-vihalAka hasthi-haI / / 5 / puNu Naravaha br-krvaal-dhaa| AsapaNa duka to raNiyara // 1 // kira samara miDanti bhivanti NA thiya bhantare manti su-viul-mh|| ghattA 'vAli-dasANaNahA~ jumaNa-maNahA~ eDa kAI Na gceshaaN| kie~ sva' vagdhavaDhe puNu keNa sahu~ packae~ rajju karesahoM // 9|| [5] jo kittidhavala-sirikaNTha-kisa 1 kisindha-sukesahi vidhi Niu // 1 // taM khayaho Nehu mA nneh-tru| jai gharavi Na sakahoM rosa-maru // 2 // to vi paroppara ustharahoM jo ko vi jiNa jayakAra tahoM' // rANisudhi vAli-deu pavai / 'sundara bhaNanti laGkA hivaha // 3 // khau tujha va masa va Nimbau / jima dhuva dhima mandobari svara // 5 // ki vaha hiM bIceM hiMghAi hiN| bandhava-sapaNehi viNivAieNhi // 6 // lA paharU paharU jai asthi chalu / pekSahu~ tuha vijahu~ taNaDa balu'
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahamo saMdhi ghattA-subhaTa kevala isa kAraNase, AkAza mArgase vahA~ pahu~ce ki kahIM hamAre pairoMke niSThura bhArase becArI dharatI dhvasta na ho jAye // 5 // [4] yahA~ bhI samarameM ajeya, rAjAoMkI caudaha akSauhiNI senAe~, bAlIke sasaddha hote hI isa prakAra nikala par3I, jisa prakAra maryAdAvihIna samudra ho / atulabala nala aura nIla donoM hI praNAma karake agrima senAoMmeM sthita ho gye| unhoMne yuddha meM apanI acala nyUha racanA kii| pahale paidala senA sthita thii| usake pIche hinahinAte hue samada ghor3e the jo apane teja khuroMse dharatI khoda rahe the| phira zailazikharAko nAti ratha the| phira madase vikalAMga gajaghaTA thii| phira rAjA zreSTha talavAra apane hAthameM liye sthita thaa| itane meM nizAcara nikaTa Aye / jacataka ve loga yuddha meM bhir3e yA na bhir3eM ki itane meM donoMke bIca vipulamati mantrI AyA // 1-8 // pattA-usane kahA, "yuddhake icchA rakhanevAle, Apa donoM (bAlI aura rAvaNa) isa bAtakA vicAra kyoM nahIM karate ki svajanoMkA kSaya ho jAnepara phira rAjya kisapara karoge" // 9 // [9] jo kIrtidhavala aura zrIkaNThane kiyA, jise kiSkindha aura sukezIne Age bar3hAyA, usa snehake tarako naSTa mata kro| yadi Apa apane ropake bhArako dhAraNa karane meM asamartha haiM, to ApasameM lar3a lo, jo jItegA usakI jaya-jayakAra hogii|" yaha sunakara bAlI kahatA hai ki he laMkAdhipati, yaha sundara kahatA hai / kSaya, tumhArA yA merA, donoMmeM se ekakA ho ? jisase dhruvA yA mandodarI vidhavA ho, bahuta-se jIvoMko mArane yA svajana bandhuoMke patanase kyA? isalie yadi kauzala hai, to prahAra karo, dekheM tumhArI vidyAoMkA bala !" yaha
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 paumacarida saMNisuNevi samas-saehi thiaa| bAbareMvi lagA bImabu-mita !!8 // mAmeSiddhaya vija mahoyariya (1) / phaNi-maNa-phukAra dinti gAya // 91 ghattA bAli bhIsaNiya ahi-NAsaNiya garada-vija visaciva / utta-patriya kula-uttivae~ gaM puSNAki parajiya ||10 // [-] dahavaNe garuDa-parAyaNiya / pammuka vija NArAyaNiya // gama-sa-bakka-sArA-dhari / ghau-bhubha garudAsaNa-gamaNa kari // 1 // sAraya-sueNa vi samariya / jAmeya vija mAhesariya // 3 // kAla-karAla visUla-kari / sasi-gaDari-gA-khaGgadhari // 4 // kira apara visajA dngvynnu| saya-vArau paribhASi raNu // 5 // sa-vimANu sa-vagaNa mhaavlNnn| ucAiDa dAhiNa-karayala Na 114|| NaM kuara-kareMNa kavala pvru| cAhubalIseM cakaharu / / 7 / / mahai dunduhi dhAdiya surynne| kiDa kalayAlu kahaSaya-sAhaNeNa // 4 // pattA mANu malevi tahA~ lAhivahIM baddha padda suggiivhaaN| 'kari jayakAra tuhu~ aNubhuoM suhu bhinu hodhi dahagIvahIM // 9 // mahu taNau sIsu puNu buNNamau / jiha mokSa-siharu sabuttamA // 1 // paNappiNu tihalokAhikaha / sAmaNNahI apaNahA~ gau gabaha // 2 // machu taNiya pihivi suI bhukSi ehu / rijAra kai-jAuhANa-Nighahu // 3 // aNu mi jo paI uvayAca phiTa / sAyahA~ kAraNe jamarAu jiu thA vahoM maI kiya paviSayAra-kiya / bhAvagI bhumahi rAya-siya' // 5 //
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahamI saMdhi 199 sunakara saikar3oM yuddha meM aDiga rAvaNane yuddha karanA zurU kara diyA / usane sarpavidyA chor3I jo sarpoMke phanase phuphakAra chor3atI huI calI // 1-2|| battA - bAlIne sarpokA nAza karanevAlI bhISaNa gArur3a vidyA visarjita kii| vaha usI prakAra parAjita ho gayI, jisa prakAra kulaputrI kI ukti-prati-uktiyoMse 'vezyA' parAjita ho jAtI haiM // 10 // [10] dazavadanane garur3a-vidyAko naSTa karanevAlI nArAyaNI vidyA chor3I, o gadA aura dhanuSako kAraNa kiye hue thI, usake cAra hAtha the aura hAthI para gamana karatI thI / taba sUryarajake putra bAlIne mAhezvarI vidyAkA smaraNa kiyA, kaMkAloM. se bhayaMkara hAtha meM trizUla dhAraNa karanevAlI, candramA gaurI-gaMgA khaTvAMgase yukta thA / taba dazavadanane eka aura vidyA chor3I, jise mahAbalI vADhIne raNameM sau bAra parikramA dekara vimAna aura khaDgake sAtha rAvaNako dAhine hAtha para aise uThA liyA jaise bar3A hAthIne bar3A kaura le liyA ho, yA bAhubaline cakra le liyA ho| devatAoMne AkAzameM nagAr3e bajAye aura kapi jiyoMkI senA meM kolAhala hone lagA || 18 || ghattA - isa prakAra laMkAnarezakA mAna-mardana kara tathA sugrIva ko rAjapaTTa bA~dhakara bAlIne kahA, "namaskAra kara tuma rAvaNake anucara bana jAo aura sukha bhogo" ||9|| [11] "merA sira durnamanazIla hai usI prakAra jisa prakAra mokSa zikhara sarvottama hai| trilokAdhipatiko praNAma karaneke bAda aba yaha kisI dUsare ko namaskAra nahIM kara sakatA hai svAmI, merI dharatIko Apa bhogeM aura vAnara tathA rAkSasoMke samUhakA manoraMjana kreN| aura tumane jo upakAra kiyA hai, tAtake lie tumane yamarAjako jItA thA, usake lie maiMne yaha pratyupakAra
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumaparita gaDa ema maNepiNu suriu sahi| guru gayaNacantu NAmeNa ahi // 6 // saba caraNu kaiu srgy-mnnnn| uppaNNau riDi takSaNeNa // Adi sAsu indhiaa-| gara tithudhu kahalAsa-giri ||4|| dhattA uppari cahi sahI mAyayAhI pazca-mahAvaya-dhArau / bhacAvaNa-sikaha sAsaya-isaha~ gaM thiGa bAli bhadvArA // 9 // [ 2] eta siriyaha maiNi thaaN| suggI diNNa dasANaNahI // 1 // ghosAviu gau pkaa-pyreN| pala-pIla visajiya kika-purai // 2 // sura dhuSa-mahaeviheM saMthaniu / sasikiraNu Nipaddha-rale thapiDa // 3 // sAI avasara uttara-sevi-vihu / vinAharu NAmeM alaNasihu // 3 // taho dhIya sumAra-NAma greNg| maggigA dasasayagaDa-vareNa // 5 // guruvapaNe sAsu Na paTTaviya / suraMgoSoM Navara pariviya / / 2 / / pariNevi kaNNa Niya jiyy-puru| dasasayagai vi virahaggiA guru // 7 // pajakA upAyaha kalamalAu ! upahau pa suhAi somakala // 4 // umbhantara kahi mi pAiTa vnnu| sAha vijJa thiu eka-maNu // 1 // ghattA tAi mi dhaNa-paureM kikkindha-pure anya ghaDnamtaI / thiyai syaNa [] gaI giNa vi jaNAI rajnu sa I bhuJjantaI // 10 //
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArahamI saMdhi kiyA, tuma ama svatantra hokara rAjyazrIkA upabhoga kro|" yaha kahakara, vaha bahA~ zIghra calA gayA jahA~ ki gaganacanda nAmake guru the| usane ekaniSThAse tapazcaraNa le liyA, unheM tarakSaNa Rddhi utpanna ho gayI / pratidina indriyarUpI zatruko jItate hue vaha vahA~ gaye, jahA~ kailAsa parvata hai // 1-8 // ___ ghattA-pA~ca mahApratoMke dhArI yaha aSTApada zikharapara car3ha gaye aura AtApinI zilApara isa prakAra sthita ho gaye jaise zAzvatazilApara sthita hoM ! // 1 // __ [12] yahA~ sugrIvane usakI bahana zrIprabhA rAvaNako de dii| use lekara vahA~ laMkA nagara calA gyaa| nala aura nIlako kiSkapura bheja diyA gayA / dhruvA mahAdevIke putra zazikaraNako bhI usane apane Adhe rAjyapara sthApita kara diyaa| usa avasarapara uttara zreNIkA svAmI jvalanasiMha nAmaka vidyAdhara thA / usakI sutArA nAmakI kanyA bhI, jise sahasragati nAmaka varane maaNgaa| parantu jvalanasiMha guruke Adezase use na dete hue suprIvase usakA vivAha kara diyaa| vivAha karake kanyA vaha apane ghara le AyA, usase sahasragatiko bhArI virahAgni utpanna huii| vaha jalatA, pIr3ita hotA aura kasamasAtA / use na ucyatA acchI lagatI aura na zItalatA / udbhrAnta vaha vanameM kahIM calA gayA aura ekAgra mana hokara vidyAkI siddhi karane lagA // 1-9|| ghattA-tabataka dhanase pracura kiSkindha nagarameM aMga aura aMgada bar3hane lage aura donoM hI dina-rAta rAjyakA svayaM upabhoga karate hue rahane lage // 10 //
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 paumacarita [13. terahamo saMdhi ] pekkhepiNu vAli-madAra rAvaNu rosAriyau / pabhaNai ki maha jIvantaNa jAma Na riu musumUriyaDa' // 1 // [ ] duvaI bijjAhara-kumAri gyaNAvali NicAloya-puravare / pariNeMvi kalAi jAma sA thambhiu puSphavimANu ambare // 1 // maharisi-tava-teeM thiu vimANu NaM duliya-kamma-vaseNa dANu // 2 // pa suke kholiu meha-jAla / NaM pAuseNa koila-dhamAla // 2 // paM dUsAmiNa kuTumpa-vittu / NaM maccha gharisa mahAyabasu (1) // 4 // pAM kanyaya-sele pavaNa-gamaNu / pyaM dANa-pahAce NIya-bhavaSNu // NIsADa hayaDa kiGkiNIu / NaM suraeN samatA kAmiNIu // 6 // 1 ghagghara hi mi ghavadhava-ghosu cattu / NaM gimbhayAlu dadurahu~ pasu // 7 // pAravara? paropparu huDa cappu / mahoM dharaNi eneviNu dhrnni-km||4|| padipelliyau ci Na vaha vimA zu / NaM maharisi bhaiyae~ mubhA pANu // 9 // dhattA cihAi thAhA Na dukai upari vaati-mhaaraahoN| chuTu chuddha pariNiyaDa kalatu pa raha-daiyahA~ baDDArAhIM // 10 // duvaI to etyantareNa kayaM pahuNA santra-disAvaloyagaM / samva-disAvakoyaNeNa vi rattuSpalamiva jahAgaM // 1 // 'maru kahoM athaka[pa]kAlu kuddha / kara keNa bhuyAma-vayaNa chudhu||9|| ke siraNa pahicchita kulisa-bAu / ko NiggaDa paJcANaNa-muhAu ||shaa
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahamo saMdhi terahavIM sandhi AdaraNIya bAlIko dekhakara rAvaNa roSase bhara utthaa| (apane manameM ) kahatA hai, "jabataka maiM zatruko nahIM kucalatA, mere jindA rahanese kyA ?" ||1|| [ siyAlo lAgI jiyA jamAtI nAlIse vivAha kara jaba vaha lauTa rahA thA ki AkAzameM usakA puSpaka vimAna ruka gayA, mAno pApakarmase dAna ruka gayA ho, mAno zukra nakSatrase meghajAla skhalita ho gayA ho, mAno varSAse koyalakA kalarava, mAno khode svAmIse kuTumbakA dhana, mAno macchane gahAkamalako pakar3a liyA ho, mAno sumeru parvatane pavanakI gatiko, mAno dAnake prabhAvase nIca bhayana / usakI kiMkiNiyA~ zabdazanya ho gayIM, jaise surati samApta honepara kAminI cupacApa ho jAtI hai| ghaNTiyoMne bhI ghana-ghana zabda chor3a diyA, mAno meMDhakoMke lie grISmakAla A gayA ho / narazraSThoMmeM kAnA-phUsI hone lagI ........ / bAra-bAra prerita karanepara bhI vimAna nahIM calatA, nahIM calatA, mAmo mahAmunike mayase prANa nahIM chor3atA // 1-9 // chattA-vighaTita hotA hai, thara-thara karatA hai, parantu vaha vimAna AdaraNIya bAlIke Upara nahIM pahu~catA, vaise hI jaise nayI vivAhitA strI apane praur3ha pati ke pAsa nahIM jAtI // 10 // [2] taba, isa bIca rAvaNane saba dizAoMmeM avalokana kiyaa| saba ora dekhanese use AkAza aisA lagA jaise raktakamala ho| phira vaha acAnaka kruddha ho uThA, mAno kAla hI kruddha huA ho| usane kahA, "kisane sA~pake mu~hako kSubdha kiyA hai ? kisane apane sirapara vAghAta cAhA hai ? siMhake muMhase
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 paumacarita ko paiTu jalansa jrunn-jaaleN| ko Thija kriyanta-dantantarAleM // 5 // mAriga sunnaI 'jeca dezAtu sandaga-rasa sena ||1|| lambiya-thira-thora-pala mv-baahu| acchA kAlAsahA~ uvari saahu|||| meru va akampu uvahi va akhoDu / mahigala va bahu-kkhamu patta-mohu // 7 // mAha-payaGgu va ugga-teu / sahA~ tavasattie~ pahikhaliba ver|| osAri vimANu devatti deva / phuha Na jAma khalu hiyara jema' // 9 // pattA saM mAma-vayaNu gisuNepiNu daramuha heTTAmA paliu / gayaNapa-lapichar3e kerau jovaNa-bhAru gAI gali ||1| dubaI to gjjnt-mtt-maayk-sujh-sir-ghtttt-kndhro| Dakkhaya-maNi-silAyalurachAliya-illASiya-vasundharo || / / bahu-sUrakanta-duyaghaha-palitu / sasikanta-Nora-zira-kilisu // 2 // maragaya-majara-saMdeha-vantu / gIla-maNi-pahanadhAriya-diyantu / / 3 / / vara-paumarAya-kara-jiyara-tamnu / gaya-maya-gAi-ekkhAliya-Niyam // 2 // saha-paDiya-puSpha- pata-siharu / mayaranda-surA-rasa-masa-bhamaru ||4|| ahi-giliya-gainda-mutta-sAsu / sAsuggaya-mosiya-dhavaliyAsu // 6 // so sahara giri-kalAsu div| bhANu vi muNivara muNivara-varitu / paJcArita 'lAha muNio si mitra / sa-kasAya-koSa-huvavAha-pakitta // 6 // bhaja vi raNu iSTahi maI samANu / jai rili to ki yasmita vimaannu||5||
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 05 terahamo saMghi kauna nikalanA cAhatA hai ? jalatI huI AgakI jvAlAmeM kisane praveza kiyA hai ? yamako pAroM ke bIca kola baiThA hai| gIca ne kahA, "devadeva, jisa prakAra sA~poMse sahita candana vRkSa hotA hai, usI prakAra lambI-lambI sthUla bAhuvAle mahAmuni kailAsa parvatake Upara sthita hai, meruke samAna akampa aura samudra kI taraha akSubdha, mahItalake samAna bahukSama, tyaktamoha (moha chor3a denevAle) aura madhyAhake sUryako taraha una tejvaale| unakI zaktise vimAnakA teja maka gayA hai| he deva, vimAna zIghra haTA lIjie jisase hRdaya kI taraha phUTa na jAye // 1-9 / / pattA-apane sasurake zabda sunakara rAvaNa nIcA mukha karake raha gyaa| mAno gaganAMganArUpI lakSmIkA yauvanabhAra hI gala gayA ho| // 10|| / [3] usane ( utarakara ) vaha kailAsa giri dekhA, jisake skandha garajate hue mattagajoMke U~ce siroMse gharSita haiM, jo pracura sUryakAnta maNiyoMkI jvAlAse pradIpta aura candrakAnta maNiyoMkI dhArAse racita hai, jo marakata maNiyoMse mayaroMkA bhrama utpanna karatA hai, jisane nIlamahAmaNiyoM kI prabhAse dizAoMko andha phAramaya kara diyA hai, jo zreSTha pajharAga maNiyoMke kiraNasamUhase lAla hai, jisake taTa, hAthiyoMke madajalakI nadiyoMse pramAlita haiM, jisake zikhara vRkSoMse gire puSpoMse vyA haiM, jisameM makarandoMkI surA pIkara bhramara matavAle ho rahe haiM, sA~poMse daMzita mahAgaja jisameM sA~seM chor3a rahe haiM, aura sAsoMse nikale hue motiyose jisakI dizAe~ dhavalita ho rahI haiN| eka aura munivarako usane vahA~ dekhA / usane unheM laTakArA, "lo mitra, muni hokara bhI tuma kaSAyapUrvaka krodhAgnikI jvAlAmeM jala rahe ho, Aja bhI mere sAtha yuddha karane kI icchA rakhate ho, nahIM to, jaba muni the co vimAna kyoM rokA ?" // 1-2 //
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 dhattA jaM pai~ parihari, diNNa taM santara alavami / pAhANa jema ummUSi kalAsa OM lAyare vivami // 10 // ahabar3a bhuvainda-lalanta-jAlu / bhava NaM vasu maGgIharA hU~ / mabhaSetri sati pazci iva vAli taNa sAveNaM / talu bhindevi paDu mahidAraNiya heM bijaheM pahAveNaM // 1 // cinteSpiNu vija-laharatu teNa / suprasiddha siddha ndra-saMsu / ahavar3a Navantu dukiya-mareNa / ahabadda calavala bhuaGga-thaTTTu / kholakkhaDa khoNi- khayAlu mAi / girivareNa - cau-samudda | paumacari jaM gayau Asi NAsepizu taM maNDa hareca paDIvara [ 8 ] dubaI karathaha vihaDiyA~ silAyalA hU~ / karathai gaya NinAya - suNDa / karai sua-pati jaDiyAu / kathaha bhamaroliGa dhAvaDA | ummUkiGa mahiharu dadda muddeNa // 2 // pAvara pyumiyaya-vasu // 3 // lokku vakhitta (?) va jiNavarejaH // 4 // gIsAriva mahi-avaroM va baalu||5||3 chodAniya bAlAvirA // 5 // NaM dhANi-anta- polu trikhaTTu // * // pAyAladdoM phAvi uru lAhU~ ||8|| bhahimuha utthAviya rava // 59 // ghattA sAyara-jAreM mANiyaDa | ala-ku-phalatu va AANiyaja // 10 // [4] duvaI suravara-pacarakari-karAkAra- karam guggAmie~ ghare | bhagga-bhuGga - umA-misgaya-visaggalagganta kandare // 1 // 1 sahalAI kiyaI va khalahalAI // 2 // NaM dhAe~ pasAriMga bAhu-daNDa // 3 // NaM suiDa maragama kaNDiyA // 14 // uti va kalAsahoM jaDhA // 5 //
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahamo saMdhi 20. dhattA-"pahale jo tumane parAbhavakA RNa mujhe diyA thA, use aba kAlAntarameM maiM cukAtA hU~ | pASANakI taraha isa kailAsako ukhAr3akara samudra meM phekatA hU~" ||10|| [4] aisA kahakara, vaha zIghna bAlIke zApake samAna nIce A gayA / mahI vidAriNI vidyAke prabhAvase vaha talako bhedakara bhItara ghusaa| apanI hajAra vidyAoMkA cintana kara rAvaNane pahADako ukhAr3a liyA jaise kuputra prasiddha siddha prazaMsAprApta apane vaMzako svAr3a de| athavA jisa prakAra pApabhArase jhukate hue trilokako jinavara lakhAI dete haiM, athavA sarparAjakI taraha sundara hai bhAla jisakA, aisA bAlaka, dharatIke udarase nikalA ho; athavA vyAloMse lipaTe pahAr3oMse dharatI chUTa gayIM ho, athavA cilabilAtA huA sA~poMkA samUha ho, athavA dharatIkI A~toMkI Dhera vizeSa ho| khodA gayA dharatIkA gaTTA aisA jAna par3atA hai, mAno pAtAlakA udara phAr3a diyA gayA ho / pahAr3ake hilate hI cAroM samudroM meM sarpamukhoMkI taraha bhayaMkara uthala-puthala maca gayI // 1-9 // pattA-jo jala bhAga thA aura jisakA premI samudne bhoga kiyA thA use kukalatrakI taraha balapUrvaka pakar3akara pahAr3a le AyA / / 10 / [5] indrake mahAn airAvatakI guMr3ake samAna AkAravAlI hathelIse dharatIko uThAnepara bhujaMga bhagna ho gaye, unase nikalanevAlI upra viSakI jvAlAe~ guphAoM se lagane lagI, kahIM zilAtala khaNDita ho gaye aura zailazikhara skhalita ho gaye, kahIM sUMDa uThAkara hAthI bhAge, mAno dharatIne apane hAtha phailA diye hoM, phahIM totoM kI paMktiyA~ uThI, mAno marakatake kaNThe TUTa gaye hoM, kahIM bhramarapaMktiyA~ daur3a rahI thIM, mAno
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 paumacarita kAthai baNayara Niggaya guhehi| gaM vamA mahAgiri bahu-muhehi // 6 // uccaliu kahi mi jala dhavala-dhArU / pAM tuDevi gau girivaraho hAsa // 7 // kasthai uTTiyA~ blaay-syii| pAM tuTuMci giri-aTThayaI gayaI // 4 // kAyaha ucchatiyA~ virmaaii| NaM ruhira-phuliGga ahiNabAI // 9 // .. pattA aNNu vi jo aNNahA~ hatyaNa Niya-thApagahoM melAviyau / NicAlu vavasAya-viSNau kavaNu Na Avai pAviyA // 10 // dubaI tAma phaDA-kasappa-viSphuriya-paripaphula-maNi-NihAyaho / pAsaNa-kampu jAu-pAyAlayale dharaNinda-yahI // 3 // ahi avahi pau' vi Au terathu / rAvaNu kelAsudharA jetthu // 2 // jahiM maNi-sikAyaluppIlu phuTu / giri-DimbhahA~ NaM kaDisarau suTu // 3 // dahi baNayara-thaTTa-mATu m| jahi vAli mahArisi sonsrgu|||| jala-mala-pasAhiya-sayamhanAttu / vijA-jogesaru riddhi-pattu // 5 // siNa-phaNayakoDi-sAmagNa-bhAu / suhi-sattu-eka-kAraNa-sahAu // 6|| so jaivaru kuJciya kara kameNa / parizraJciDa NamiDa bhuaramaNa // 7 // mayika-sAtha-sIsAvali bihaai| kiya ahiNava-kamalamaNiya pAI // 4 // rehada phaNAli maNi-vipphuranti / NaM yohiya purau paIca-panti // 5 // pattA paNacanheM isasayaloSaNaya heTAmukSu kahalAsu Nita / soNika daha muhahi vahantara dahamuhu kummAgAha kiu // 10 //
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahamo saMdhi kailAsa parvatakI jaTAe~ ur3a rahI ho, kahIM guhAoMse vAnara nikala Aye, mAno mahAgiri bahuta-se mukhoMse cillA rahA ho, kahIM jalakI dhavaladhArA uchala par3I ho, mAno girivarakA hAra TUTa gayA ho, kahIM saikar3oM yagule ur3a rahe the, mAno pahAr3akI ir3iyA~ dharamarA gagrI hoM, kahIM mUMge uchala rahe the mAno abhinava rudhirakaNa ho // 1-9|| pattA-dUsarA bhI koI, jo dUsareke dvArA apane sthAnase yusa karA diyA jAtA hai, vyavasAyase zUnya aura gatihIna vaha kisa Apattiko nahIM prApta hotA / / 10|| [6] isI bIca jisake phanasamUhapara maNisamUha camaka rahA hai, aise dharaNendrakA pAtAlalokameM Asana kA~pa utthaa| avadhijJAnase jAnakara nAgarAja vahA~ AyA jahA~ rAvaNane kailAsa parvata uThA rakhA thaa| jahA~ utpAdanase zelAtala phUTa cuke the, jaise pahAdarUpI zizuke kaTisUtra bikhara gaye hoM, jahA~ panacara samUhakA ahaMkAra pUra-cUra ho gayA, jahA~ mahAmunipara upasarga ho rahA thaa| pasIneke maila aura malase jinakA zarIra alaMkRta thA aura jo vidyAyogezvara aura RddhiyoMke dhArI the| tRNa aura svarNa meM jo samAnabhAva rakhate the| mitra aura zatruke prati jinakA eka-sA svabhAva thA, aise una munivarakI apane hAtha-paira saMkuritakara nAgarAjane pradakSiNA kara praNAma kiyaa| dharatIpara usakI phaNAvalI aisI mAlUma detI hai jaise abhinava kamalokI arcA ho / maNiyoMse camakatI huI usakI phaNAvalI aisI pratIta hotI hai. mAno sAmane jalAyI huI pradIpa paMkti ho // 1-9 // __ ghattA-dharaNendra ke namaskAra karate hI kailAsa parvata nIcA hone lagA, rAvaNake dasoM mukhase raktakI dhArA baha nikalI aura vaha kachueke AkArakA ho gayA // 10 // 14
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariu [ ] duvaI jaM ahipakara-rAya- gurubhArakanta dharaNa pelio / dasa-disiha bharantu dahavayaNeM ghorArAu melio // 1 // sada suNevi moraMga kekara-hAra-zeDara-dhareNa / kaJcI- kalAva- rolireNa / vikramama-vilAsa-bhUbhaGgareNa 1 'hA hA dahamuha jaya-siri-nivAsa bIsa - gIva cImaddha-jIha | mandovari pabhaNa 'cAru citta / soM A Na jIu jAma | 210 saMkalana- vayaNa NimuSpiNu magha- rohiNi uttara-patroMNa pada-ri-kugbhapadyodyoga // // khata-kuNa-kareNa // 3 // muha-kamalAsattindidire ||4|| hAhArau kina antereNa // 5 // | havayaNa damA hA dasAsa // 6 // dasa sira suravara-sAra-sIha // 7 // ahA~ bAli mahArA kareM parita ||8|| sattAra - bhikkha maJju dehi tAma // 1 // ghattA dharaNinde uddhari gharu / aGgAreNa va ambuharu // 10 // [<] dubaI seka-visA sAla-mUla-tala-vAliu bAhiGa viNiggao / kesari-paharaNahara- sara caDhaNa cuko iva mahamAo // 1 // lubha-kesara-3 kkhaya-ha-gihAu / giriM guha muvi mahantu Au || 1 // NaM pAyAhA~ nIsari kumbhu // 3 // malaNu siu teya-mandu / gavateta jesa he guNa-nANAli / paribhavi bandiu dusasireNa / kuNDaliya- sosa kara-caraNa- jumbhu / .kkhaDa - NisuTiya-phaDa-kaDappu NaM gaDa-muddoM NI sariu sappu // 4 // NaM rAhu-muhahA~ NIsari ca // 5 // a attAvaNa-sikahiM yAhi // 5 // puNu kiya garahaNa gagAra - gire // 7 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahamo saMdhi [7] nAgarAjake bhArI bhArase AkrAnta dharatIse dazAnana pIr3ita ho utthaa| usane orase zabda kiyA jisase dasoM dizAe~ gUMja uThI / rAvaNake sundara antaHpurane jaba vaha zabda sunA to vaha hAhAkAra kara utthaa| usake stana airAvatake kumbhasthalake samAna the, vaha keyUra hAra aura nU pura pahane hue thA, usake hANake kaMgana khana-vana baja rahe the. kaTisaca runajhana kara rahe the, mukharUpI nIla kamaloMke pAsa bhaura mar3arA rahe the, viznama aura kliAsase usakI bhauMheM Ter3hI ho rahI thiiN| ( vaha vilApa karane lagI ), "hA, zrInivAsa dazAnana ! dasa jIbha, hAtha-pairavAle he dazAnana ! indrarUpI mRgoMke lie siMha ke samAna he dasa sira!" mandodarI kahatI hai, "he cArucitta AdaraNIya, rakSA kIjie, jisase laMkezcarake prANa na jAye ! mujhe apane patikI bhikSA dIjie / " // 1-5 // pattA-yaha karuNa vacana sunakara dharaNendrane dharatI uThA dI, vaise hI jaise madhA aura rohiNIke uttara dizAmeM vyApta honepara maMgala meghoMko uThA letA hai / / 10 / / [8] parvatake mUlabhAgase pratAr3ita laMkAnareza aise nikalA, jaise mahAgaja siMha ke prahArake nakhoMkI kharI capeTase baca nikalA ho, mAno giriguhAse aisA siMha AyA ho jisake ayAla kaTa gaye hai aura nAkhUna dUTa ho cuke haiM ! mAno pAtAlase kachuA nikalA ho jisane apanA sira, kara aura caraNa-yugala peTa meM kuNDalita kara rakhA hai| karkaza AghAtase naSTa ho gayA hai phana samUha jisakA, aisA sA~pa hI garur3ake mu~hase nikalA ho| mRgalAMchita dUpita aura kSINa teja candra hI mAno rAhu ke mukhase nikalA ho / vaha vahA~ gayAH jahA~ guNAlaya vAlI AtApinI zilApara ArUda the / pradakSiNA karake rAvaNane vandanA kI aura ||
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariDa 'maI sarisau agaNu jageM ayANu / jo karami keli sohaM samANu // maI sarisau aNNu Na mnd-mgaa| jo guruhu mi karami mahobasaggu // 9|| ghattA jaM siddhaSaNa-zAhu muepiNu taM sampratta-mahamahoM aNNahoM Namiu Na sira-kamalu / laddha deva paI parama-phalu' // 10 // [ 2 ] dubaI puNaravi dhAravAra pomAvi dasaviha-dhammavAlayaM / gaDa tetta heM turantu taM jettaheM marahAhiba-jiNAlayaM // 1 // kailAsa-koTi-kampAvaNeNa / kiya puja jiNindahI rAvaNeNa // 9 // phala-phulla-samaddhi-vaNAsaha ca / sAvaya-pariyariya mahAdaI mba // // ahiNaSa-uccAva vilAsiNi vy| para daDda-dhUva khala-kuTTaNi vva // // bahu-dIgha samuhantara-mahi sv| pelliya-dali pArAyaNa-maha ca // 5 // ghaNTAraka-muhaliya gaya-ghaDa ch| maNi-syaNa-samujjala-ahi-phaDa myAda pahANada vesa ke pAvali / gandhukkaDa kusumiya pAuli ca // 7 // saM pujja kareM vi Aittu geu| mucchaNa-kama-kampa-vigAma-bheDa // 4 // sara-sajja-risahabhAndhAra-bAhu / / majjhima-paga-dhaivaya-NisAhu / / 9 / / -- - mAhureNa dhireNa paloSa gAyaha gandhayu moharu pattA jaNa-vasiyaraNa-samasthae~ga / savaNu rAvaNahasthaeNNa ||30||
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahamI saMdhi 21 phira gadgada stharameM apanI jilhA karane sapA, "mere sAmAna duniyAmeM koI ajJAnI nahIM hai, jo siMhake sAtha krIr3A karanA cAhatA hai| mere samAna dUsarA mandabhAgya nahIM hai ki jo maiMne gurupara hI bhayaMkara upasarga kiyA // 1-9 // pattA-una tribhuvana svAmIko chor3akara maiM kisI aurako jo apanA sirakamala nahIM jhukAyA, aise usa samyagdarzanarUpI vRkSakA parama phala prApta kara liyA" // 10 // [9] dasa prakArake dharmakA pAlana karanevAle bAlIkI vArabAra prazaMsA kara rAvaNa vahA~ gayA jahA~ bharatake dvArA banavAye gaye jinAlaya the / kailAsa parvatako kaeNpAnevAle rAtraNane jinendra bhagavAnkI pUjA kI, jo vanaspatikI taraha phala-phUloMse samRddha, mahAaTavIkI taraha sAvaya (zrAvaka aura zvApada pazu ) se ghirI huI, vilAsinIkI taraha atyanta ullAva ( ullApa = AlApa se bharI huI, khalakuTTanIkI taraha para bar3a dhUva (manuSyoM ke dvArA jisameM dhUpa jalAyI gayI, kuTTanI pakSameM, (naSTa kara dI gayI dhUtatA jisakI), samudrake bhItarakI taraha bahuta dIpa (dIpaka aura dvIpa) bAlI, nArAyaNakI matikI taraha pelliya bali (naivedya aura rAjA bali) se prerita gajaghaTAkI taraha ghaNTAoMse mukharita, sA~pake phanakI taraha maNi aura raloMse samujjvala, vezyAke kezoMkI taraha snAnase ciAsata, khile hue gulAbakI taraha utkaTa gandhase yukta thii| pUjA karaneke bAda rAvaNane apanA gAna prArambha kiyaa| vaha gAma murchanA kama kampa aura trigAma, paja, RSabha, gAndhAra, madhyama, paMcama, dhaivata aura niSAda ina sAta svaroMse yukta thA // 1-2 / / ghattA-madhura sthira aura logoMko basameM karanemeM samartha apanI vINA se rAvaNa ne madhura gandharva gAna kiyA // 10 //
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 paGamacarita [10] duvaI sAladArU su-saru su-viyaDtu suhAvara piya-kalattu caM / Arohi-adha (?) rohi-yAiya-saMghArihi suraya-tattu ve // 1 // java-bahubha-NiDAlu va tilaya-cAru / gigyaNa-gayaNaya lu va mada-tAru / / 2 // saNNaddha-calaM piva laya-tAza! dhariva sajjoDa pasapaNa-vANa ||3| taM geu suppiANu digNa Niyaya / gharagindai satti amohavijaya / / 4 / / liyasAha paveSiNu rish-deu| puNu gau Niya-gayarahoM kikseu||5|| esvantara suggiiusmaasu| uppaNNau kevalu NANu tAsu // 6 // vAhubali jema thiGa sunchu-tu| uppaNNu apaNu dhavalAyavana // 7 // mAmaNDala kamalAsaNa-samANu / baha-divaseMhi gaDa NiyANa-yANa // 4 // dasasiha vi muraasur-hmr-bhaar| uccahai purandara-bAra-dhari // 9 // ghatA 'paisa vi jeppa raNa-sAvareM tahA~ salahoM purandara-haMsAhoM mAlihaM khuddhiya sira-kamalu / pADami pANa-pakSa-jualu' // 1 // [ 1] duvaI ema bhaNevi devi raNa-bheri payaSTu turannu rAvaNo / o jama-dhaNaya-kaNaya-buha-aTThAtraya-dhara-dharaharAvaNI // 1 // NIparieN dasANaNe misiyarinda / NaM mubAsa giragaya gainna // 2 // mANuNNaya nniy-nniy-vaahnntth| daNu-dAraNa paharaNa-pavara-ittha // 3 // samuha vara NiviDa gaya-ghaTa ghr(?)| NandImA-dIvu va sura pagraha // 4 // pAyAlalaka pAvantapaya / dAgI dairu yahantaeNa ||5 panjaliu jalazu jaalaasrnn(?)|| bukhAi 'svara-dUsaNa lehu tAva / ramAla khudda pisuNa paridhiTu pAtra'7||
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahamI saMdhi [10] vaha saMgIta priya kalatrakI bhA~ti alaMkAra sahita susvara vidagdha aura suhAvanA thA, suratitattvakI taraha Aroha avaroha sthAyI aura maMcArI bhAvoMse paripUrNa thaa| navavadhUke lalATakI taraha tilaka ( TIkA, rAga ) se sundara thA, megharahita AsamAnakI taraha mandatAra (tAre, tAra ) thA, sannaddha senAkI taraha laiyatANa (trANa, kavaca aura tAna ) thA, dhanuSakI taraha sajIu ( jyA aura jIvana sahita ) prasanna bANa ( tIra aura rAgavizeSa ), thaa| usa saMgItako sunakara dharaNendrane apanI amoghavijaya nAmaka vidyA rAvaNako de dI / isI bIca sugrIvake bar3e bhAI bAlIko kevalajJAna utpanna ho gyaa| vaha bAhubalIke samAna zuddha zarIra ho gayA, dUsare unheM dhavala chatra kamalAsana ke samAna bhAmaNDala utpanna hue| bahuta dinoMke anantara unhoMne mokSa prApta kiyaa| sura aura asuroMke lie bhayaMkara bherIke samAna rAvaNa indra ke prati zatrutAke bhAvase udvelita thA / / 1-9|| ghattA-jisa (indra)ne yuddha ke sarovara meM praveza karake mAlikA sirakamala tor3A, usa duSTa indrarUpI isake prApArUpI pakSa-yugalako girAkara rahU~gA / / 10|| [11] yaha socakara aura yuddhakI bherI bajavAte hue rAvaNa turanta cala par3A, jo yama-dhanada-kanaka-budha-aSTApada aura dharatIko thara-thara ka~pA denevAlA thaa| rAvaNake prasthAna karate hI nizAcarendra isa prakAra nikala par3e, jaise muktAMkuza hAthI hI nikala par3e ho / mAnase unnata ve apane-apane vAhanoMpara savAra the| danuko vidIrNa karanevAle unake hAthoM meM prabala praharaNa the | sAmane patAkAe~ thI aura gajaghaTA TakarA rahI thI, aisA lagatA thA ki sura nandIzvaradIpa jA rahe hoN| apane manameM vaira dhAraNa karanevAle dazAnana pAtAla laMkAko pAte hI zata-zata jvAlAoMkI taraha bhar3aka utthaa| usane kahA, "tabataka khala, kSudra,
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 taM vayaNu suNepiNu mAmaraNa / 'sahasA liekA kAlija kaGkAhiu bujvarAtri maNa // 8 // tumha jihaa||i5|| lahu vahiNi sobara lie jAhu~ / ArU vi kija kAI tAhu~ // 30 // cattA . - paumacariu saMvaya surNe vidavatra cUDAmaNi- pAhuDa-dasthau maccharu ma parilesiyau / indara kokaDa pesiyau ||11|| [ 2 ] dubaI Aya dhute vi piya-vayahi jokkariva dasANaNo / kikkindha-Nayaru suggI va miliDa samanti lAmo // 1 // etaDhiya saGka Naravara-jalAsu // 2 // u pANa patraNa - veda // 3 // revA-vivAda rahi antarale ||4 allIpAsu nisibhaDha (1) // 5 // nakhatta kusuma- sehara sAha // 1 // bhagava-bhesaha kaNNAvayaMsa // 1 // johAralokirahAra-mAra // 8 // mili-bahu allINa milAyazasu // 5 // ghattA viSNava sIla-sahAvaI surausa bhuntAhU~ / *mAdiNaru kahi miNipurAu' pAi~ sa saGkahU~ susAI // 10 // eva-kaSu / iya ittha pa u ma carie kalA sudvaraNa mi dhanaJjayAsiya sa ya terasamaM sAhiyaM pa0 // prathamaM parva sAhida ari-khohaNi mahAsu / rahanturaya-gaddandahu~ gAhiM cheu | thiya aggima beli - mahAvisAleM | asthavAhoM Dubaka para sAma / vari lagA-vastha sImanta- vAha / kriliya caJcakkiya-gaNDanAsa | bahulakSaNa sahara-tilaya-tAra | NaM vidiTTi diSAyarAsu /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahamI saMdhi 117 pApI aura DhITha kharadUSaNako pkdd'o|" yaha vacana sunakara sasura mayane laMkezvarako samajhAyA ki bahanoI ke sAtha kyA baira ? yadi vaha mArA jAtA hai to isameM tumhArI hI hAni hai, zIghra hI bahana aura bahanoIke ghara caleM, krodha karake bhI usakA tuma kyA kara loge ? // 1-10 // - batAye vacana sunakara rAvaNane apane manase matsara nikAla diyA aura cUr3AmaNikA upahAra hAthameM dekara usane indrajItako bulAkara bhejA // 11 // [12] kharadUSaNa bhI vahA~ Aye aura priya zabdoM ko namaskAra kiyaa| sumIva bhI mantrI aura senAke sAtha kiSkindhA nagara calA gyaa| usane zatrukI eka hajAra akSauhiNI senA siddha kara lI / zreSTha naroMkI bhI itanI hI saMkhyA usake pAsa thI / ratha, turaMga aura gajarAjoMkA usake pAsa anta nahIM thaa| usane pavanagati se prasthAna kiyA / usakI agrima senA revA aura vindhyAcalake vizAla antarAla meM Thahara gyii| itanemeM sUryakA asta ho gayA, ki nizA pAsa hI aTavImeM vyApta ho gayI, divya vastrako dhAraNa karatI huI / nakSatra aura kusumake zekharase yukta usakA sImanta (coTI) thaa| kRttikAse usakA gaNDavAsa aMkita thA / zukra aura bRhaspati usake karNAvataMsa the, andhakAra aMjana, zazadhara svacchatilaka, jyotsnAkI kiraNa paramparA hArabhAra thA / mAno sUrya kI dRSTi bacAkara nizArUpI vadhU nizAkarameM lIna ho gayI || 1-2 // uttama dhattA- duzzIla svabhAvavAle donoM hI svayaM suratikA sukha bhogate hue isa AzaMkAke sAtha so rahe the ki kahIM dinakara unheM dekha na le || 10 // isa prakAra dhanaMjaya ke Azrita svayambhU devakRta padmacarita meM kailAsa uddharaNa nAmakA terahavA~ parva samApta huA /
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 parAmacarita [14. caudahamo saMdhi vimle vihANa kiyaNa payANAe~ uyayairi-sihara raSi dosa / 'maI malappiNu misiyA leppiNu kahiM gaya Nisi' gAI gavesaha / / 1 / / suppahAya-dahi-aMsa-vaNNau / komala-kamala-kiraNa-dara-RNaDa // 1 // jaya-hara paisAriu paisante / NAvai mAla-kalasu isan // 2 // phagguNa-khalahoM vUu gosAriu / / jeNa virahi-jaNu kA va Na maariu||3|| jeNa SaNappAi-paya vibhaaddiy| phala-dala-riti-maiSphara sAsiya // 4 // girivara gAma jeNa dhuumaaviy| baNa-paTTaNa-NihAya saMtAdhiya // sari-pavAha-mihuNa NAsanta, je varuNa-ghaNa-NiyaleMhi pittaI // 1 // jeNa ucchu-viDa jante hi pIliya / pava-maNDava-Nirika bhAvIsiya // // jAsu rajeM para riddhi plaashoN| tahA~ muDa mahale vi phrgunn-maapthaaN||8|| pattA paya-ayaNaDa kuvalaya-NayagaDa keyai-kesara-sira-seharu / pallava karayalu kusuma-Nahunalu paisarai vasanta-paresara ||5|| / [2] olA-soraNa-vAreM piihaaN| pahara vasantu vasanta-sirI-hareM // 1 // sararuha-vAsahara hi ravaNeuru / / a.yAsiGa mahuari-mantauru // 2 // kohala-kAmiNIu ujANehi / / suya-sAmanta layAhara-thANe hi // 3 // ekapa-rata-daNDa sara giyara hiN| sihi-sAhulau mhiihr-sihrhi|
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghaudahamo saMdhi 219 caudahavIM sandhi dUsare dina sundara saverA honepara rAvaNane prayANa kiyaa| udayagirika sirapara sUrya dikhAI de rahA thA, mAno yaha khojate hae ki mujhe chor3akara aura nizAkarako lekara nizA kahA~ cala dI? // 1 // [1] suprabhAtakI dahIke samAna kiraNoMse sundara aura komala kiraNoMke dalase Acchanna, aruNa sUryapiNDa aisA mAlUma par3atA hai mAno basamtane apane jayagRha meM praveza karate hue, maMgalakalazakA praveza karAyA ho, phAgunarUpI duSTa ke dUtako nikAla diyA gayA jisane virahIjanoMko kisI prakAra mArA bhI nahIM thA, jisane vanampatirUpI prajAko tahasa-nahasa kara diyA, phaloM aura pattoMko Rddhiko naSTa kara diyA, giri aura gA~voMko jisane kuharese bhara diyA, vana aura nagaroMke samUhako jisane khUba satAyA, nadIke pravAha mithunoMko naSTa kara jisane varuNake himaghanakI zrRMkhalAoMmeM DAla diyA, jisane ikSu vRkSoMko yantroMse pIr3ita kiyA, tairaneke maNDapasamUhako pIr3A pahu~cAyI, jisake rAjya meM kevala palAzako hI vRddhi prApta huI, usa phAguna mAhakA mukha kAlA karake ||1-8 // ghattA--paMkaja hai mukha jisakA, kuvalaya jisake netra haiM, ketakIkA parAga sirazekhara hai, pallatra karatala haiM, kusuma ujjvala nakha haiM, aisA basantarUpI narezvara praveza karatA hai |2|| 2] jhUloM aura vanda navAroMse jisake dvAra saje hue haiM, aise basantake zrIgRhameM yasarane praveza kiyaa| kamaloMke vAsagRhoMmeM zabda hI haiM nUpura jisake, aisA madhukarIrUpI antaHpura Thahara gyaa| koyalarUpI kAminI udyAnoMmeM zukarUpI sAmanta latAgRhoM meM, paMkajoMke chatra aura ipaDa sarovara-samUha meM, mayUra
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 paumacarita kusumA-mamjari-dhaya sAhAra hiN| davaNA-gaNThivAla keyArahi // 5 // vANara-mAlina saahaa-vndehi| mahubhara mattayAla(?)maparandahi // 6 // mA tAla kallolAvA hiN| bhumA ahiNava-phala-maNAseM hi // 7 // ema pada virahi viddhntu| gayavaha-dhamma hi andolanamA ||8 // vattA pekkheM vi entahoM riddhi vasantahoM mahu-ikanu-surAsaSa mntii| gambhayanvAlI bhumbhala-molI gaM bhamada saloNahA~ rattI // 9 // [1] NammayAe~ mayaraharahoM jntieN| NAi~ pasAhaNu laiu turanti // 3 // ghavaghavanti je jala-pabbhArA / te ji NAI Neura-makkArA |2|| puliNaI jAI ve vi saralAya hai| tAI meM uDDhaNAi~ NaM jAyaI // 3 // jaM jala khalAi dhalai ullolh| rasaNA-dAmu taM jiNaM dholaha // // je bhAvatta samuTThiya canA / te ji pyAI taNu-tivali-tarakA ||5 // je jala-dasthi-kumma sohilaa| seli pAI thaNa adhummillA // 3 // jo hiNDIra-Niyaha andoli| NAvaha so jeM hAru rasolaha // 7 // ja jalayara-raNa-raniu paanni| saMji NAI tambola samANiu // matta-hasthi-maya-mahaliu jaM jlu| taM ji NAI kriu azvihi kamalu // 9 jAu saraziNi bhvr-oh| tAda ji mahArAja NaM bhauhau // 30 // jAu samara-pantita ahliinnu| kesAvaliu tAla NaM diNNA // 1 // ghattA majoM jantie~ muhu darasanti mAhesara-laka-paIcahu~ / mohuppAiu NaM jaru lAiDa tahu~ sahasakiraNa-dahagIvahu~ / / 12 / /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahamo saMdhi 211 aura koyala, mahIdharoMke zikharoMpara, kusumoMkI maMjarI rUpI dhvajAe~ Atra vRkSoMpara, davaNarUpI pranthapAla kedAra vRkSoM meM, vAnara rUpI mAlI zAkhA-samUhoM meM, madhukararUpI masta bAla parAgoMmeM, sundara tAla laharoMke AvAsoMmeM, bhojanaka abhinava phaloMke bhojanagRhoMmeM ThaharA diye gaye / isa prakAra virahIjanoMko samAte hue, gajAtile zubhata hue vasantana praveza kiyA // 1-8 // pattA-Ate hue vasantakI Rddhi dekhakara madhu, Ikha aura surAsabase matavAlI tathA vidyala aura bholI nabhedArUpI bAlA priyase anurakta hokara ghUmane lagatI hai // 9 // [3] samudrake pAsa jAte hue usane zIghra hI apanA prasAdhana kara liyA / jo usameM jalake pravAhakA ghavaghava zabda ho rahA hai, vahIM usake na puroMkI jhaMkAra hai, jitane bhI kAntiyukta kinAre haiM, ve hI usake Upara or3haneke para haiM, jo jala khalabala huA karatA aura uchalatA hai, vahI rasanAdAmakI taraha zobhita hai| jo usameM sundara Avarta uThate haiM, ve hI usake zarIrako tribaliyorUpI lahareM haiN| jo usameM jalagajoMke kumbha zobhita haiM, ve hI usake Adhe nikale hue stana haiM, jo phenasamUha Andolita hai, vaha usake hArake samAna hI hilahula rahA hai, jo jalacaroMke yuddhase raktaraMjita jala hai, vahI usake tAmbUla ke samAna hai, madavAle gajoMse jo usakA pAnI melA ho gayA hai, vahIM mAno usane AkhoMmeM kAjala lagA liyA hai, jo taraMgeM Upara-nIce ho rahI hai, vaha mAno usakI bhauMhokI bhaMgimA hai, jo usameM bhramaramAlA vyAsa hai, vaha usane kazAvalI bA~dha rakhI hai / / 1-11 // battA-mAhezvara aura laMkAke pradIpa sahasakiraNa aura rAvaNake bIca meM jAte hue aura apanA muMha dikhAte hue usane unako moha utpanna kara diyA jaise unheM jvara car3ha gayA // 12 //
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita [ 4 ] so vasantu sA gvA taM jlu| so dAhiNa-mArau miya-sIyala | tAiM asoy-nnaay-cuuy-vnnii| majhuri-mahura-sarai~ laya-mavapAI // 2 te dhuyagAva tAu kaaroliNc| tADa kusuma-mari-simkoliu // 1 // te pallava sA kol-klyl| so kayaha kaisara-sya-parimala // 4|| tAu yavala mlliy-kliyu| davaNA-mAriyaDa Nava-phaliyA // 5 // te andolA taM bhuvaIyaNu / pakravavi sahasakiraNu harikhiya-maNu // 6 sahu~ bhanta ureNa gara teth| Nammaya para mahAgai jena( / / 7 / / dUra zi: aarkkhiy-nniy-vlu| jala janti hiM Niruddha Nimmalu / / pattA vaddhiya-harisau jubahi sarisara mAhesarapura-paramesaru / salilabhantara mANasa-saravareM caMpaiTa surindu sa-akaru // sahasakiraNu sahasati Niu.vi / bhADa NA mahi-bahu avaruNDai vi // 1 diha mauDa ammillr| ravi va daragamannu sohila u / / 2 / / diTTa mijAja kyaNu baccasthalu / NaM candaGgha kamalu paha-mapadala // 3 // pabhaNaha sahasarAsi 'laha tukhaaN| anmahI ramahA~ hAhA~ ulukahoM' // taM NisuNe vi kaDakrasa-vikvaviu / bukhAu ukAsava mahAviDa / / 5 / / upapari-kAyaha-giyaru prittij| NaM rasuppala-sapaTu samuSTriDa / / 6 / / Na keyaha-ArAmu maNoharU / jarA-sUha kaullA kesA // 7 // mahupara sara-bhareNa blliinnaa| kAmiNi-misiNi maNe vi NaM koNA /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ saudahamo saMdhi [8] vahI vasanta, vahI narmadA aura vahIM usakA jala / ve hI azoka bhAga aura AmravRkSoMke vana aura madhukariyoMse madhura aura sarasa latAgRha, ve hI kampita zarIra kIroMkI paktiyA~, vahIM kusumamaMjariyoMkI katAreM, ve pallaca, vahI koyaloMkA kalarava, vahI ketakIke kezararajakA parimala, ve hI mallikAkI nayI kaliyA~, nayI-nayI phalita dvnnaamNjrii| ve sUle, ghe yuvatIjana / dekhakara sahara kiraNakA mana prasanna ho gayA / apane antaHpura ra vaha vahA~ gaNa, yahA~ vigAla narmadA nadI thii| apanI ArakSita senA usane dUra ThaharA dI, yantroMse nirmala jala roka diyA gayA // 1-8 // ghattA-bar3ha rahA hai harSa jisakA, aisA mAhezvarapurakA narezvara, yuvatiyoM ke sAtha pAnIke bhItara isa prakAra ghusA mAno apsarAoMke sAtha indra mAnasarovara meM ghusA ho / / 2 / / [5] sahasrakiraNa sahasA DUbakara jaise dharatIrUpI vadhUkA AliMgana karake A gayA / usakA ardhonmIlita mukuTa aisA zobhita ho rahA hai, mAno thor3A-thor3A nikalatA huA sUrya ho| jusakA lalATa, mukha aura vakSasthala aisA laga rahA thA mAno AdhA candra, kamala aura nabhamaNDala ho| sahasrakiraNa kahatA hai, "lo, pAsa Ao, ramo, jUjho, nahAo, chipo|" yaha sunakara aura kaTAkSase kSubdha hokara, donoM hAtha Upara kara mahAdevI pAnI meM DUba gayo / pAnIke Upara usakA karatala samUha aisA laga rahA thA mAno raktakamaloMkA samUha pAnImeM-se uThA ho, mAno ketakIkA sundara ArAma ho, jisameM nakha, sUcI ( kauMTe, jo ketakImeM rahate haiM) aura kaTisUtra kezara hai| isa prakAra kAminIko kamalinI samajhakara svarabhArase vyApta bhramara usameM lIna ho gaye // 1-8 //
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 655 paumacariDa ghasA salIla-tarantahu ummIlantahu~ muha-kamala hu~ keha padhAiya / bhAya sarasa kipa (?) sAmarasaha paravadaha bhanti uppAiya // 9 // aSaroppaka jala-kola krthuN| dhaNa-pApAli-pahara mellantahu~ // 1 // kahi si canda-kundu jala-tAraM hi / dhavaliu jalu suhanta hi hArahi // kahi mi rasiGa Neura hi rasanta hi / kahi mi phuriMDa kuNDale hi phurante hi / / kahi mi srs-tmbolaarsu| kahi mi vaula-kAyambari-mattaDa // 4 // kahi mi phaliha kappara hi vAsiGa / kahi mi surahi migamaya-vAmIsiu / kahi mi viviha-maNi-rayana liyAu / kahi mi dhom-kjl-sNvliyaa|| kahi mi pahala-kukama- piriyaDa / kahi mi malaya-candaNa-rasa-bhariyau // kahi mi jakkhakadamA karamviu / kahi bhi bhamara-rincholihi cumviAjA pattA vidduma-maraNaya- indaNIla- saya- cAmiyara-hAra-saMvAe hi / bahu-vaNNujalu gAva Nahayalu suravaNu-dhaNa-vijja-valAyahi // 5 // [ 7 ] kA ghi karanti keli sahu~ raaeN| pahaNa komala-kuSAlaya-dhAeM // 1 // kA vimukha dipa suvisAla' / kA vi Navala malliya-mAlae~ // 2 // kA vi suyandhehi pAili-dule hi / kA vi su-pUya phalaM hi vaulle hi // 3 // kA vi juNNavaNe hi paNieNhi / kA vi syaNa-maNi-avalamvaNie~hi // kA vi vilekhaNehi uvyriyhi| kA vi surahi-davaNA-mAriyahi // 5 // kavi gujcha jale adhummiluGa / NaM mayarahara-siharu sohilau |
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghaudahamo saMdhi 215 ghattA-lIlApUrvaka tairate aura nikalate hue mukhakamaloMke lie kitane hI (bhaure ?) daudd'e| rAjAko yaha bhrAnti ho gayI ki inake samAna raktakamala kyA hoMge ? // 9 // [6] eka dUsareke Upara jalakIr3A karate hue, saghana jaladhArA chor3ate hue, kahIM candramA aura kunda puSpake samAna ujjvala aura svaccha, TUTate hue hAroMse jala sapheda ho gayA, kahIM dhvani karate hue nUpuroMse dhvanita ho uThA, kahIM sphurita kuNDaloMse jala camaka uThA, kahIM sarasa pAnase lAla ho uThA, kahIM yakula kAdambarI (madirA) se matta ho gayA, kahIM sphaTika kapUrase suvAsita ho uThA, kahIM-kahIM sugandhita kastUrIse mizrita thA, kAhIM-kahIM vividha maNiratmoMse Alokita thA, kahIM dhoye hue kAjalase maTamailA thA, kahIM atyadhika kezarake kAraNa pIlA thA, kahIM malaya candanake rasase bharA huA thA, kahI yakSa kardamase mizrita thA, kahIM bhramarapatiyoMse ghunvita dhArA pattA--vidruma, marakata, indranIla aura saikar3oM svarNahAroMke samUhase raMgabiraMgA narmadAkA jala aisA jAna par3atA thA mAno indradhanuSa, dhanavidyut aura balAkAoMse yukta AkAzatala ho / / 9 / / [7] koI eka rAjAke sAtha krIr3A karatI huI komala indranIla kamalase usapara prahAra karatI hai / koI mugdhA apanI vizAla dRSTise, koI nayI mAlatImAlAse, koI sugandhita pATala puSpase, koI sundara pugaphaloM aura bakula kusumoMse, koI jIrNavarNa paTTaniyoMse, koI ratna aura maNiyoMkI mAlAse, koI bace hue vilepanase, koI surabhita davaNamaMjarI latAse / koI kisI prakAra jalake bhItara chipI huI AdhI Upara nikalI huI aisI dikhAI detI hai, mAno kAmadevakA cUr3AmaNi zobhita /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita kaheM vi kasA romAvali dihii| kAma-veNi gaM gale vi paTTI kaheM vi zraNopari lalaha nahoraNa / NAI agaGgahoM kAu toraNu // 8 // / ghattA kahe visa-hiraI dichaha jahara, dhaNa-miharovari su-pahu~taI / dhegeNa yahAI : rANa-turAho pAya, ina para khusara // 1 // [ ] taM jala-kIla Nievi phaannhuuN| jAya bolla pAhayale shimbaahuN|||| pabhaNana eka harisa-saMpapAu / 'tihuzraNe sahamakiraNa para dhaNNava // 2 // jubaha-sahAsu jAsu sa-viyArau / virumama-hAva-bhAva-jAvArau ||3|| naliNi-traNu va viNayara-kara-icchaGa / kumuya-vaNu va sasahara saNiNacchau (?) kAlu jAi jamumayaNa-vilAseM / mANiNi-pattijavaNAyAseM // 4 // acchau surau jaNa jagu mttdd'| jala-kolA ji kiNNa pajattA' ||2|| saM NisuNe vi atrarekchu pIchina / 'sahamakiraNu kevala salilollija // 7 // itthu pavAhu mnnohr-vntH| jo jubaihi gumAntu vi pattaH // 8 // ghattA jeNa vaNantare salilabhantara galiyaMsu-dharaNa-dhAvArae~ / sarahasu Dhukkara mANe vi mukkA anteuru ekapa dhAraeM // 2 // rAyaNo vi jala-kola karepiNu / sundara siyaya-trei viraekSiNa // 1 // upapari jiNavara-pahima cAvavi / cibiha-vitANa-Nivahu andhA vi // sumpa-aura-sisirahiM ahisijhevi / NANAviha-maNi-yaNehi avi||3|| gANAvihAra vileSaNa bhae~ hi / dIva-dhUva-pazli-phpha-Nibehi //
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahamo saMdhi 227 ho ? krisIkI kAlI romAvalI dikhAI dI mAno kAmaveNI hI galakara vahA~ praveza kara gayI, kisIke stanapara UparakA vastra aisA zobhita thA mAno kAmadevakA toraNa ho // 1-81) ___ghattA-kisIke stanake Upara raktaraMjita pracura nakhakSata aise mAlUma hote the mAno tejIse bhAgate hue kAmadevake azvoMke paira gar3a gaye ho 1 / / 5 / / [8] usa jalakrIDAko dekhakara pramukha devatAoMmeM bAtacIta hone lgii| eka irSita hokara kahatA hai, "tribhuvanameM sahasrakiraNa hI dhanya hai, jisake pAsa vibhrama hAvabhAvakI ceSTAoMse yukta aura vilAsapUrNa hajAroM striyoM hai, jo nalinIvanake samAna dinakara (sUrya aura rAjA sahasrakiraNa) kI kiraNoMkI icchA rakhatI hai, kumuda vana jisa taraha candramAko cAhatA hai, usI prakAra ve sahasrakiraNako cAhatI haiM, jisakA samaya kAmavilAsa aura mAninI striyoMko manAne ke prayAsameM jAtA hai| jisake lie duniyA matavAlI hai, vaha surati use prApta hai| jalakrIr3Ase kyA paryApta nahIM haiN|" yaha sunakara eka aura ne kahA, "sahasrakiraNa kevala pAnIkA bulabulA hai, sundara hai, yaha pravAha hai, jisameM chipa jAnepara bhI yaha yuvatiyoMke dvArA pA liyA jAtA hai / / 1-8 // ___ghatA-jisake kAraNa pAnIke bhItara DhIle vastroMko ThIka karate hue eka bArameM hI antaHpura mAna chor3akara harSapUrvaka pAsa A jAtA hai // 2 // [9] rAvaNa bhI jalakrIr3A karaneke bAda sundara bAlUkI vedI banAtA hai, Upara jinavarakI pratimA sthApita kara, vividha vitAnoMkA samUha ba~dhacAkara, ghI-dUdha aura dahIse abhiSeka kara, nAnA prakArake maNiratnoMse arcanA kara, nAnA prakArake vilepanake bhevoM dIpa, dhUpa, naivedya, puSpa, aura nirmAlyase pUjA kara jaise hI
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 paumacariu ma kavi kira gAyat jA!i jati lu melina taahi||1|| para-kalattu saMkeyahA~ kuSau / NAI viyahiM mANadhi mukau // 6 // bhArau uDya-naI pellntdd| niNavara-pavara-pujA lantau // // dahamuDa paTima rUvi bihaDaphaDa / kaha vi kaha dhiNIsariu viyAvaha ghattA bhaNai garesahoM turija gavesahoM kiu jega eu pisuNataNu / kiM bahu-buseNa tAsu NirutteNa dakSami anu jama-sAsaNu' // 9 // [10] ko esdhantara laDAemA / gaya maNa-gamaNANeya gavesA // 1 // rASaNeNa sari diva vhntii| muya-mahuyara-dukSeNa va jntii(?)||2|| pandaNa-seMga va bAla-viliptI / jala-riddhi NaM jovaNAsI // 3 // vApara-bAheNa va viisthii| jacca-pahavaradhara va piyasthI ||dhaa hoNAhIraNaI va pNgtii| vAlAhiya-NiyAe va sutsI // 5 // pallibha-danta hi va vihsntii| NIluppala-Naya ehiN va gientI // 5 // ula-surA-gandheNa va mattI / keyaha ha va NapantI 117 // hiri-mahura-saru va gaayntii| umara-muravAI va vAyantI 8 // aramiyarAmaho Nika NikAmahoM ArUmeMSi parama-jiNindahA~ / puna irepiNu pAhu lepiNu gaya NAvai pAsu samuhauM // 5 // [111 hiM bhavasara je kilara shiy| te paDivatta laepipazu Aiya ||1 // hiya muNantahA~ khbhaavaarhoN| 'laha epsa sAru saMsArahoM // 21 // saravaha Nara-paramesaha / sahasakiraNu NAmaNa garesaru // 3 // | jala-kola teNa upAya ! sA zramarahi mi ramavi // jaagr||4|| sambaI kAmu ko pi phira sundara / suravA marahu sayara cakkesaha // 5 //
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaha gAna prArambha karatA hai, vaise hI yantroMse pAnI chor3a diyA jAtA hai, vaha pAnI aise pahu~cA jaise parastrI saMketasthAnapara pahu~ca jAtI hai, yA jaise vidagdha bhogakara use chor3a dete haiN| vaha pAnI donoM kinAroko ThelatA huA jinavarakI pUjAko bahAtA huA daudd'aa| rAvaNa har3abar3hAkara aura jinapratimAko lekara kaThinAIse bAhara nikalA / / 1-8 // __ghattA-usane logoMse kahA, "khojo use jisane yaha duSTatA kI hai, bahuta kahane se kyA, Aja maiM nizcita rUpase use yamakA zAsana dikhAU~gA" // 9 // [10] isake anantara Adeza pAte hI manase bhI adhika gatizIla aneka loga khoja karane gye| rAvaNa narmadAko bahate hue dekhA, jaise vaha mRtamadhukaroMke duHkhase (dhIre-dhIre) jA rahI ho, candanake rasase atyanta paMkila, jalakI Rddhise yauvanavatI, manda pravAhase vithandha, divya vastroMko dhAraNa karatI-sI, vINA aura ahoraNa ( dupaTTA ) se apaneko chipAtI-sI, vyAloMkI nIdase sotI huI, mallikAke samAna dA~toMse ha~satI huI, nIla kamalake samAna netroMse dekhatI huI vakula (1), surAkI gandhase matavAlI ketakIke hAthoMse nAcatI huI, madhukarI aura madhukarake svarase gAtI huI, nirjhararUpI mRdaMgoMko bajAtI huI // 1-8 // ___ghattA-strIkA ramaNa nahIM karanevAle niSkAma parama jinendrase rUTakara hI ( unakI) pUjAkA apaharaNa kara, upahAra lekara mAno vaha samudra ke pAsa gayI // 2 // [11] usa avasara jo bhI anucara daur3e, ve khabara lekara vApasa A gye| sunate hue skandhAvArase unhoMne kahA, "lo, saMsArakA sAra itanA hI hai, mAhezvarakA adhipati sahasrakiraNa nAmakA narezvara hai| usane jo jalakrIr3A kI hai vaisI krIr3A devatAoMko bhI jJAta nahIM sunA jAtA hai koI sundara
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 paumacarita mahayA saNakumAra se sayala vi / NaDa pAvanti tAsu eka-yapha vi // kA vi aumva lIla vimmANiya / dhammu asthu pimpiA vi priyaappiyaa|| kAma-tatu puNu teNa meM Nimmiu / aNNa ramamti pasaba-ko mila // 8 // pattA maSTa pahavanteya bhuSaNe tavasaiNa gayaNAthu payagaNa ort (mA)vA / esa cAraNa piMya-pASANa viu salahoM pasadhi gAya [ 12 ] pavaremakaMNa butta 'maI lakkhiu / sacau sadhyu eNa jaM azliDa [1982 puNu sahA~ keraDa anteuna / NaM paJcakkhu meM mayarasya-puru // 2 // ura-musyahu~ peprkhnnnnyaa-hru| lApaNNAmbha-talAu manoharU // 3 // pr-sh-kr-km-kml-mhaalr| mehala-toraNA kaNa-vAsaru ||4|| Ni hasthihi saahaarnn-kaannnnu| hAra-saga-vacchahoM gayaNagaNu // 5 // hara-pavAka-paSAlAyAyaru / danta-pati-potiya-saraNayaru // 6 // rohAkalayagiThahiM jndaavnnu| kapaNandolayAI vezataNu // 7 // yaNa-mamarahu~ kesara-seharu / mamuhA-bhaGga hu~ NAvaya-gharu // 8 // chattA kAI bahusa~Na (puNa) puNarasaiNa mayaNaggi-pamA saMpaNNau / narahu~ bhaNantahu~ maNa-dhaNa-vamtahu~ dhuda coru ghaNTu uppagNAI' // 5 // pAya / [ 5] varaNa vutta 'maI janta / diI Nimmale salila tasmta / / 1 / / / sundara sukiya-kammA va / sughaTiyAI akSiNapa-pesmAI va // 2 // galAI su-kiviNa-hiyayAI cha / NiuNa-samAliya sukai-payAI va 480 cArimai~ ku-purisa-bhaNAI va / kArimA kuNi-vayaNAI va // 4 //
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghaudAmo saMdhi 221 kAmadeva, indra, bharata, sagara, maghavA aura sanatkumAra cakravatI ve saba bhI, unakI eka kalAko nahIM pA skte| vaha koI apUrva lIlAko mAnatA hai, aura dharma tathA artha donoMko jAnatA hai ? kAmatasvakI racanA to usIne kI hai, dUsare loga to pasAye hue kodoMkA ramana karate haiM // 1.8|| __ghattA-prabhAvAna mere bhuvanameM tapate hue. AkAzameM sthita sUrya zobhA nahIM pAtA, isa kAraNase priya vyApAraphe sAtha 'yaha pAnIke bhItara praveza karake sthita hai" // 9|| [12] eka aurane kahA, "isane jo kucha kahA hai, sacamuca vaha mana maiMne dekhA hai, punaH jammakA antaHpura mAnI sAkSAta kAmapura hai, jo nUpara, muraja aura nRtyakArIko dhAraNa karatA hai, saundarya jalake tAlAbase sundara hai, zira mukhakara caraNarUpI kamaloMse yukta sarovara hai, mekhalAoM aura toraNoMse utsavakA dina hai, stanarUpI hAthiyoMse sAhAraNa-kAnana hai, hArarUpI svargavRkSoMse gaganAMgana hai, adhararUpI pravAloMke mUMgoMkA Akara hai, dA~toMkI paMktirUpI motiyoMkA ratnAkara hai, jidvArUpI koyaloMke lie. nandana vana hai, kAnoMke Andolanase lacIlApana hai, locanarUpI bhramaroMse kezarazekhara hai aura bhauMhoMkI bhaMgimAse mRtyakara hai // 18 // - pattA-bahuta yA bAra-bAra kahanese kyA ? madanAgni bhayaMkaratA se sampUrNa vaha manarUpI vittavAle ananta logoMke lie dhUta pracaNDa cora hI utpanna ho gayA hai" // 2 // [13] eka aurane kahA, "maiMne nirmala pAnI meM tirate hue yantra dekhe haiM, jo puNya karmokI taraha atyanta sundara haiM, abhinava premakI taraha sugaThita haiM, atyanta kRpANake hRdayakI taraha kaThora haiM, sukavike padoMkI taraha nipuNa samAsa ( sundara samAsa, dUsare pakSameM kAThakI kalAziyoMse racita) hai, kupuruSake
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariu 231 parikae~ sajaNa citAe~ va / duI sukalatAI va vAri vamasti nAI siriNAsahi saMhi putra jalu yamnaMvi zukka ghattA taM nikhuNepiNu 'heDa' bhaNeSviNu asiva sa hai su gheNa pakatija | sahai samujjalu sasi-kara- mimmala NaM pakSa- dANa- phalu vahiMu || 9 || caumuhaevaM ca gogagaha kahAeN / aja ci karaNo Na pAvanti / / jala-kIlAe~ sayambhU bhadaM (haM) ca macchavehe vahU~ asthata visAe~ va 15 // - vitAe~ va // 36 // uskara caraNa-kaNNa-NapaNAsehiM // saMga puja relentu pazukana // 8 [ 15. paNNarahamo saMdhi ] dANa-mayanrgheNa gaya-gandhaNa jaga kampANu raNe rAvaNu jema mahamdu triyau | sahasrakiraNa abhiu // 1 // [,] Asu diSNu yi kikka raheM / mArica-mayahu~ suba-pAraNahu~ / hama-hastha-yahastha- vihIra hu~ / sasikara-suggIdha gIla-jala hu~ / uddhAya madhra-matiya-kara | vajjoya ra-mayara-mahoya rahu~ // 1 // indraikumAra-ghaNavANahu~ // 2 // viSTi - kumbhayapaNa khara dUsaNahu~ // 3 // avarahu bhi aNiTTiya bhuya varUhU~ // 4 // mIsAvaNa-paNa-niyara-ghara // 5 // sahasayaru vijutahiM parithari / zuddha jeduddha sakila ho nIsarija // // //
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNNarahamo saMdhi dhanakI taraha gatizIla haiM, kuTTanIke vacanoMkI taraha kRtrima (thA kAle haiM, sajjano cisako taraha bhare hue haiM, bhikhArIke dhanakI taraha acchI taraha ba~dhe hue haiM, sukalanoMkI taraha dulaMghya haiM, DUbate huoMke samAna ceSTAvihIna haiM, pAnI chor3ate hue ura-kara-caraNa-karNa-netra aura mukhavAle, zrIkA nAza karate hue una yantroMse rokakara yaha pAnI chor3A gayA hai jo pUjAko bahAtA huA AyA" // 1-8 // pattA-yaha sunakara, 'pakar3o', yaha kahakara rAvaNane svayaM apane hAthameM talavAra grahaNa kara lI, jo candramAkI kiraNakI taraha nirmala evaM ujyala aisI zobhita hai mAno supAtrameM diye gaye dAnakA phala bar3ha gayA ho / jalakrIr3AmeM kavi svayambhUko, gomakathAmeM caturmukha devako aura bhadra kavi matsyavedhameM Aja bhI kavi nahIM pA sakate / pandrahavIM sandhi dAna se madAndha gandharAja ke sAtha jisa prakAra siMha bhir3a jAtA hai, vaise hI jagako kaiMpAnevAlA rAvaNa sahanaphiraNake sAtha bhir3a gayA thA [1] usane apane anucaroM-vanodara, mayara, mahodara, mArIca, maya suta, sAraNa, indrakumAra, banavAhana, hasta, prahasta, vibhISaNa, donoM kumbhakarNa, khara, dUSaNa, candra, sugrIva, nala, nIla aura bhI dUsare nimsIma bAhubalavAloMko Adeza diyA / matsarase hAtha malate hue bhayaMkara hathiyAroMkA samUha dhAraNa karanevAle ve uTe / yuvatiyoMse ghirA huA sahasrakiraNa bhI jaldI-jaldI pAnIse
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 paDamacarita tANagtareM sUraha nnisunniyii| paNaveppiNu mizcadi pisuNiyaI // 7 // 'paramesara pAraskara pariu / chaha paharaNu samaru samAvaDiu' | // 8 // dhattA saM NisuppiNu dhaNu kareM leppiNu nnisiyr-pvr-smuuhhaaN| thiu samuhAgA pa pANaNa NAI mahA-ya-jUhoM // 9 // [2] jaM jhujma-sajnu thiTa devi dhaNu / tasThi akhesu tri jutrAyaNu // // mammIsita rAI dugNa-maNu / kiM pANahoM yA sahasakiraNa // 2 // ekkakkahIM ekkakkara meM kru| parirakvai jaha to kavaNu guru // 3 // bhacchahA~ bhuva-maNDa vaaisrvi| jiha kariNiu giri-guha paisaravi // 4 mA dalami kumbhi-kummsthlaaii| hosanti kuTumvihi uparavala haiM // 5 // jA khaNami visANai pavarAI / hosanti payahA~ paJcavarAI // 6 // jA kami kri-sir-motiyhuuN| hosanti tumha hAratiyaI // 7 // jA kADami phrhrnt-dhyii| hosanti deNi-vandhaNa-samaI // 8 // pattA . ema maNepiNu taM dhIrepiNu Naravai rahabara maDiyaTa / vahakaruNaNa (1)xx viNu ahaNaNa NAI diyAvaha priyu||9|| prasta re AroDiu bha. hi NaM kesari matta-hasthi-hohiM // 1 // so ekku aNantaDa jada vi balu / papphulla to vi tahA~ muh-kmlu||2|| jaM laiDa bharakhate sahasayaru / saMghaviu paroppA sura-pakaru // 3 // 'ahA~ bhaho bhaNIi kAhi kiy| ekku ai vatu aNNu thi gayaNe thiyAra
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNarahamo saMdhi kha niklaa| usake anantara nagAr3e sunAI dene lage / anucaroM ne praNAma kara sUcita kiyA, "dekha-dekha satru A sakA hai, yuddha A par3A hai| hathiyAra lIjie" ||18|| ghattA--yaha sunakara, hAthameM dhanuSa lekara vaha nizAcaroMke pravala samUha ke sammukha usI prakAra sthita ho gayA, jisa prakAra siMha mahArAja yUthake sammukha baiTha jAtA hai ||2 // [2] jaba vaha dhanuSa lekara yuddhake lie taiyAra huA to azeSa yuvatI jana Dara gayIM / khinna mana usako rAjAne abhaya vacana dete hue kahA, "kyA sahasrakiraNa kisI dUsarekA nAma hai ? jaba merA eka-eka hAtha eka ekakI rakSA karatA hai to tumheM kisa bAtakA Dara hai ? tuma bhUmaNDapa meM praveza kara baiThI raho, jisa prakAra hathiniyA~ giriguhA meM ghusakara baiTha jAtI haiN| maiM jo hAthiyoMke kumbhasthala tor3agA ve parivAra ke logoM ke lie Ukhala ho jAyeMge, jo maiM pravara dA~ta rakhAgA, ve prajAke lie mUsala ho jaayeNge| jo maiM hAthiyoMke sirase motI nikAlU~gA, ve tumhAre lie hAra ho jaayeNge| jo maiM phaharAtI huI jAe~ phAgA, ve tumhArI coTI bA~dhane ke lie saikar3oM phItekA kAma deMge" // 1-8|| ghattA - isa prakAra kar3akara unheM dhIraja ba~dhAte hue vaha rAjA rathavarapara car3ha gayA, mAno yuvatiyoMke karuNAke kAraNa, mAno cinA aruNimAke sUrya prakaTa huA ho ||1|| [3] isake anantara yoddhAoMne AkramaNa kiyA, mAno matta gajaghaTAne siMhapara hamalA bolA ho / yaha akelA hai aura zatrusenA aneka haiM, phira bhI usakA mukhakamala khilA huA hai| jaya isa prakAra akSAtrabhAva ke viruddha sahasrakiraNapara hamalA kiyA gayA to devatAoMmeM bAtacIta hone lagI, "are-are, rAkSasoMne bahuta bar3I anIti kI haiN| yaha akelA, ve bahuta, usapara *
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ pabamacariDa paharaNaI pvnn-giri-vaari-ci| bhAehi sarisa nameM bhIru Na vi'||5|| taM NisuNavi Nisiyara ljjiyii| thima maniyala visja- viniyaI // 6 // to sahasakiraNu sahasahi kareMci / NaM vidi sahasa-sahasa-sasahi // 7 // dUrahoM ji Niruddhau vhri-vl| NaM jmbuudii| uvahi-jala // 4 // pattA amuNiya-yApahoM kiya-saMdhANahoM didi-muhi-sr-pyrhoN| pAsu Na dukaha se ullukaha timiru jema divasayaraho // 9 // [5] attttaayy-giri-kmpaavnnhaaN| pahihAre dhamkhir3a rAvaNahoM || 111 'paramesara pakke homtae~Na / valu sayalu pariu paharantaaija // 2 // raNeM rahabara ekku jeM paribhamA 1 sandapa-mahAsu NaM parimamai / / 3 / / dhaNu ekku ekku Naru kucha ja kara / caudisahi Navara Nivadanti sarA kara kahIM vi kahA~ ci uru kappariu / kari kahA~ vi kahA~ vi rahu jsrit|5|| taM NisuNevi uvahi jema khuhiTa / bahu sijaganinusaNa bhArahiTa // 3 // gaDa tettaheM jesaha shskaa| kokiu 'maru pAba paharu paharu // 7 // hau~ rAvaNu dujau keNa jiu / je pArAuTThara dhaDa kiDa' ||4ih ghattA ema bhaNantaNa vidvantaNa sa-rahi mahAraha chiNNA / paNai-sahAsa hiM cau-pAse hiM jasu cadisu vipikhapaNaGa // // mAhesarapura-bada viraha kiu paM aMjaNa-mahihareM sry-vnnu| NivisaI matta-gAindai thiu // 1 // utthariu sa-mAra goDa-dhaNu // 1
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNNarahamo saMdhi 200 bhI AkAzameM sthita haiN| unake astra hai pavana, giri, vAri aura agni / logoMmeM inake samAna Darapoka dUsarA nahIM hai|" yaha sunakara nizAcara lajjita hue aura AkAzatala meM vidyAoMse rahita ho gye| pAilakiraNa hAne dAmose hajAra hajAra tIroMse sAdhuko bedhane lgaa| usane dUra hI zatrubalako usa prakAra roka liyA, jisa prakAra jambUdvIpa samudrajalako roke hue hai // 1-8| ghattA- sthAnako nahIM dekhate hue, dRSTi, muTThI aura sarasamUhakA sandhAna karanevAle usake pAsa zatrubala nahIM pahu~ca sakA, vaha vaise hI chipa gayA jaise sUryake sAmane andhakAra // 2 // [] taba pratihArane aSTApadako phaipAnethAle rAvaNase kahA, "akele hote hue bhI usane prahArake dvArA samUcI senAko avaruddha kara diyA hai, yuddha meM yaha eka rathavara ghumAtA hai, para lagatA hai jaise hajAra ratha ghUma rahe haiN| eka dhanuSa, eka manuSya aura do hAtha, parantu cAroM dizAoMmeM tIroMkI varSA ho rahI hai| kisIkA kara, to kisIkA ura kada gayA hai| kisIkA hAthI to kisIkA ratha jarjara ho gayA hai|" yaha sunate hI rAvaNa samudrakI taraha kSubdha ho gayA aura zIghra hI trijagabhaSaNa gajavarapara car3ha gyaa| vaha vahA~ gayA, jahA~ sahastrakiraNa thaa| usane lalakArA, "he pApa ! mara, prahAra kara, maiM rAvaNa hU~, phisane mujhe jItA, maiMne dhanadako bhI yahA~se vahA~ taka dekha liyA hai" ||1-8 // ___ ghattA-aisA kahate hue aura prahAra karate hue usane sArathI sahita mahArathako chinna-bhinna kara diyaa| cAroM ora khar3e hue hajAroM bandIjanoMne usake yazako cAroM dizAoMmeM phailA diyA // 9 // [5] jaba mAhezvarapurakA rAjA rathavihIna kara diyA gayA, to vaha eka pala meM madonmatta gajendrapara savAra ho gayA, mAno
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ rIDha paDamAli sANA khuruppa kappariDa / lAhiTa kaha va samumbariu // // je sambAyA bhubhai sara / lua-pAta pakSi Ne jamti ghara // dusasyakiraNeNa pirivirmydd| pacArita 'kahiM aNu sikkhiyu||5|| jalAci sAma ammAsu kreN| pacchala jujojahi puNu samareM // 5 // saM NisuNe vi jameNa va joiyu| kuaru kukSarahA~ pacoiyaDa // 7 // bhAsaNe ghoeNSi vigaya-bhau / Narabaha giDAleM kaunteNa iu // 6 // ghasA jAma bhayakara asivara-karu paharAi bhAkara-bhariyau / tAma dasAseMNa zrAyAseMNa upaeni paTu dharipau // 5 // [1] Ni Niya-NilayahA~ my-viyliyu| gaM matta-mahAgau Niyakiya // 'mA maha mi gharesai dhvynnu'| NaM bhayae~ ravi gara bhasthatrazu // 2 // pasariDa amdhAra pamopalara / Nisie~ pitta masi-poSTalau / / 3 / / sami uggau suTTa susoddiyu| jaga-hareM dIvaTa vohiyu||m suvihANe divAyaru uggmir| zaM rayaNihiM maiyavaTu bhamiu // 5|| tau Navara jasapAraNa risiha / sayakarahoM viNAsiya-bhava-Nisihe // gaya vatta 'sahAsakiraNa prij'| bauSidda-risi-sa pariyariDa 11 // dhattA rAvaNu jettaheM gaDaM ( so) tetta paJca-mahAbaya-dhArau / diTTa dusAsaiMNa seyaMseMNa NAvaha risahu madArau // 4 //
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNNarahamI saMdhi 239 aMjanagiripara zarada bhedha ho| dhanuSa liye hue aura matsarase bharakara vaha uchalA aura khurapese kavaca kATa diyA, laMkAdhipa kisI prakAra baca gyaa| jaba vaha pUre AyAmase tIra chor3atA to aisA lagatA, jaise vinA paMkhoM ke paMkhI dharatIpara jA rahe hoN| sahasra kiraNa ne nirIkSaNa kiyA aura lalakArA, "kahA~ dhanuSa sIkhA hai ? jAo-jAo, pahale abhyAsa kara lo, bAdameM phira yuddha meM lar3anA / " yaha sunakara yamakI taraha usakI ora dekhate hue rAvaNane hAthIko hAthIkI ora prerita kiyA / vigatamada usane hAthIko nikaTa le jAkara sahasrakiraNako mastakapara bhAlese Ahata kara diyA // 1-8 / / __ghatA-jabataka bhayaMkara aura matsara bharA huA vaha amivara hAtha meM lekara prahAra karatA tabataka dazAnanane AyAsa karake use pakar3a liyA / / 9 / / [6] madavigalita use rAvaNa apane ghara le gayA, mAno zrRMkhalAoMse jakar3A huA mahAmatta gaja ho| itane meM, kahIM dazAnana mujhe mI ne pakar3a le mAno isa Darase sUraja DUba gyaa| andhakAra muktabhAvase phailane lagA mAno nizAne syAhIkI poTalI khola dI ho / atyanta suzobhita candramA uga AyA mAno jagarUpI gharameM dIpaka jala uThA ho / suprabhAtameM sUryakA udaya ho gayA, mAno nizAkA maiyavaTTa ( mailA mArga ?) calA gyaa| itanemeM bhavanizAkA nAza karanevAle jaMdhAdharaNa mahAmunike pAsa sahasrakiraNakA yaha samAcAra gayA ki vaha pakar3a liyA gayA hai / taba cAra prakArake Rpi saMghoMse ghire hue // 1-7 // pattA-pA~ca mahAnatoko dhAraNa karanevAle jaMghAcaraNa mahA. muni vahA~ gaye jahA~ rAvaNa thA / dazAnana ne unake usI prakAra darzana kiye jisa prakAra zreyAMsane AdaraNIya pajinake kiye the ||8||
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24. paumacarita [-] guru ghandiya digaNa, bhaasnnii| maNi-veyaDiyA~ suha-dasaNahU~ // // muNi-puMgaDa cavA visuddhmi| 'mu sahasakiraNu laMkAhivaH // 2 / / eNhu carimadehu sAmaNNu Na ki| mahu saNau' bhava-rAIba-ravi' // 3 // saM Nisu dhi jama kmpaavnnenn| papavepipagu vuzca rAvaNa // 4 // 'mahu eNa samANu kou kavaNu ! para pujaheM kAra Au raNu // 5 // bhaju vi eDa jeM pahu sA ji siya / aNuhujau meiNi jema liya' // 6 // taM NisuNavi sahasakiraNa cavai / 'uttamahA~ eu ki saMbhavaha // 7 // se maNahara salila kIla kreNvi| paI samau mahAhace utthare vi || pattA ekahi bhAyara dinakAyoM rAya-siyae~ ki kijaI / pari thira-kulahara ajarAmara siddhi-bahuva pariNinaI // 5 // te vayaNe mukku visuddha-mai / mAIsara-pavara-purAhivai // 1 // Niya-gandaNu Niyaya-dhANe thave dhi / pariyaNu paTTaNu paya saMtha pi // 2 // Nikakhanna khaNa, nigy-bhj| rAvaNu vi payANau devi gau // 3 // paripesiDa kehu phaannaahaaN| maNaraNahA~ ujjhaheM rANAhoM // 4 muha batta kahiya 'dahamuheNa jiu / lai sahasakiraNa lava-gharau~ thiDa' // 5 // saMNisuNevi garavAha harisar3a1 IsIsi visAu parisiyAu // 6 // saMgAma-mahAsAhi dUsahahA~ siya sayala sagappeci dasarahado // 7 sahasasi so vi Nikkhantu phu| apaNu vi tahA~ taNA aNantaradu 18 ghattA tAma sukeseMNa koNa jamahara-bhaNuharamANau / jAgu paNAsadhi riDa tAseM vi magahaha~ bhukku payANau // 9 //
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNNAhamo saMdhi [7] gurukI vandanA karake maNinirmita aura zubhadarzana Asana unheM diye gye| vizuddhamati munizreSTha bole, "laMkAdhipati, tuma sahasrakiraNako chor3a do, yaha sAmAnya vyakti nahIM, caramazarIrI hai, merA putra aura bhanyarUpI kamaloMke lie sUrya / " yaha sunakara yamako kapAnevAle dazAnanane praNAma karate hue kahA, "merA inake sAtha kisa bAtakA krodha ? kevala pUjAko lekara hama donoMmeM yuddha huA, yaha Aja bhI pramu haiM aura vahI inakI lakSmI hai, yaha sannIkI taraha paratIkA bhognreN|" yaha sunakara mahalakiraNa kahatA hai, "zreSTha vyaktise kyA yaha sambhava hai ? vaha sundara jalakrIr3A kara aura tumhAre sAtha yuddhameM lar3akara // 1-8 // ghattA-aba isa phIkI rAjyazrIkA kyA karanA ? acchA hai ki zreSTha sthirakulavAlI ajara-amara siddhirUpI badhUkA pANiprahaNa kiyA jAya // 21 // [4] ina zabdoMke sAtha mukta vizuddhamati mAhezvara adhipati sahasrakiraNa apane putrako apane sthAnapara sthApita kara, parijana, paTTaNa aura prajAko samajhAkara niDara vaha eka kSaNameM dIkSita ho gayA / rAvaNa bhI prayANa kara calA gayA / taba ayodhyAke pradhAna rAjA aNaraNyako lekhapatra bhejA gayA, usameM mukhya bAta yaha kahI gayI thI ki dazamukhase jIvita bacA sahasakiraNa tapazcaraNameM sthita ho gyaa| yaha sunakara rAjA prasanna huA aura thor3A-sA viSAda bhI usane pradarzita kiyaa| hajAroM yuddhoMmeM duHsaha dazarathako samasta zrI samarpita kara, rAjA agaraNyane bhI dIkSA grahaNa kara lI aura usake dUsare putra anantarathane 1-8 // . pattA-taca sukeza aura laMkezane yamagRhake samAna yajJako naSTa karane aura zatruko santrasta karane ke lie magadhake lie kaca kiyA // 5 //
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 pajamadhariDa pAra dhIre vi maru sikareM vi| tahoM taNiya taNaya kazyale dharai vi || Nagha Nava saMbara tetyu thiu| puNu diNNu payANau bhagahu gau | // 2 // pemavi savaNu aaskipu| mahu mahApurAhiu pamikiyau ||3| jasu camareM amareM dipaNu vru| sUlAucha sayalAuha-payaru // 4 // Niya saNaya tAsu lAevi kreN| ghiu Nayara gampi kailAsa-dhareM // 5 // . mandAiNi diTTa manoharina / sasikanta-NIra-Nijmara-mariya // 6 // gaya-maya gaI giliy-ubhy-tH| sa-nurajhama-kujhara gAya bhar3a // 7 // vandeppiNu jiNadara-bhavaNAre / dahamuhu dakkhacAi NiyANAI // 6 // 'ha, siddha siddhi-muhakamala-ali / jiSNavaru bharahesara yAhubali // 9 // dhattA pradhu silAsaNe attAvA macchiu' yAli-bhaDArau | jasu paya-mAgareM garuvAraNa hau~ kiu kummAyArau' ||10|| E ] jm-dhnny-shaaskirnn-dmnnu| jaMghiu aTTAvae~ dahavayaNu // saMpatta vatta nnlkuvrhiiN| dullama-Nayara-paramesarahI // 2 // paricintija 'hy-gaay-rh-pv| bhAsapaNe pariTTieM ghari-valeM 1131 erathu vi bhamarAhiveM raNa ajeN| jiNa-candaNahattie~ meru gae~ / eha avasara ubAu kvnnu'| to manti patrolliDa haridavaNuH / / 5|| 'valavanta jantaI uphaaN| cadisu bhAsAla-vija uvahA~ // 6 // jaM hoi au abheu puru| tA rakkhahu~ pApahajANa suru' // 7 // ke NisuNe vi tehi mi tema kiu / sat-dhisu va Na para dulaha piDa // 6 //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNNarahamo saMdhi 25 [9] nAradako dhIraja dekara mahako vaza kara usakI kanyAse pANigrahaNa kara liyA / nau varSe vahA~ rahakara phira kUca kara vaha magadha ke lie gyaa| rAvaNako dekhakara mathurAkA rAjA madhu AzaMkita ho uThA, rAvaNane ise vazameM kara liyA, use ghamarendra devane samasta AyudhoMmeM zreSTha mulAyudha / vinAzakI kanyA bhI apane hAthameM lekara, vaha jAkara kailAsa parvatakI dharatIpara Thahara gyaa| use sundara mandAkinI nadI dikhAI dI, jo candrakAnta maNiyoMke nIra nirjharoMse bharI huI thI, gajamadase nadIke donoM taTa maile the | yoddhAoMne azvoM aura goMke sAtha snAna kiyaa| jinavarake bhavanoMkI bandanA karaneke pazcAt dasamukha nirvANa sthAnoMko dikhAne lagA, "yaha siddhirUpI vadhUke mukhakamalakA bhramara, bharatezvara aura bAhubali hai / / 1.9|| __ghattA-isa AtApinI zilApara AdaraNIya vAlI sthita the jinake bhArI padabhArase maiM kachueke AkArakA banA diyA gayA thaa| // 10 // [10] yama, dhanad aura sahasrakiraNakA damana karanevAlA dazamukha jaba aSTApada parvata para thA, tabhI yaha bAta durladhya nagarake rAjA nalakUbarake pAsa phuNcii|" vaha socane lagA, "azva, gaja aura rathoMse prabala zatrusenAke nikaTa hai, dUsare indra ke yuddha meM ajeya rAvaNa isa samaya jinakI vandanA-bhakti karane ke lie meru parvatapara gayA huA hai, isa avasara para kyA upAya kiyA jAye / " taba haridamana nAmaka mantrI bolA, "balavAn yantra uThavA do, cAroM dizAoM meM AzAlIvidyA sthApita kara do jisase nagara achedya aura abhedya ho jAye, tabhI isakI rakSA kara sakate haiM ki use bheda na mile|" yaha sunakara unhoMne bhI aisA hI kiyA aura satIke cittakI taraha nagarako durladhya banA diyA // 1-8 //
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 padamacarita pattA sAva virudehi jasa-luddhe hi rAvaNa-bhizca-sahA hi / beDiTa puravara saMvacchaha NAvaha ghAraha-mAse hi // 9 // janta bhayae~ bihddphohi| dahamuhaddI kahi kehi mi mareMhi // 1 'duggejnu bhaddhArA saM Nayaru / siddhahu jiha sihuaNa-siharU // 2 // tahiM janta-sayaI smuddiyaaii| jama-bharahU~ jameNa va char3iyahU~ / / 3 // . joyaNahI moM jo saMcaraha / so paDijIvantu Na NIsaraha // 4 // taM gisuNe vi cintAvaSNu phu| viu nAma jAma uvAmma bahu // 5 // aNurata parokSae je jsnn| jiha machumAra kusuma-gandha-basaNa // 3 // jagaNai kaspuru Na candamasu / Na Na candaNu tAmarasu // 7 // tahaiM dasamI kAmAvastha huya / visaggi-dR u kaha mi muya // 7 // ghattA 'imu mA jovaNa eNhu (so) rAvaNu eha richi privaarhoN| bhai melAvadi to harke sahi ettiu phalu saMsArahoM' // 5 // [12] taMNisuNe vi cittamAla cbi| 'mai hAtie kAi~ Na saMbhaSai 491 pAemu dehi chuDu pattaDau / aiMDa sundari kAraNu kesaDau / / 2 // sudda ruvahIM rAvaNu hoi jh| sai vA to esadiya gaI // 3 // taM NimuNavi maNahara-harayalu / uvarambhA bihasiu mui-kamalu // 4 // pahale hada sahi sasimuhiMsa-gaha / so suiu pa chaha kaha vi jAi ||5|| bhAsAsa-visa to rehi sho| aNNu vi vajArahi dasANaNahA~ // 6 //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNNa rahamo saMdhi 45 dhattA - tabataka viruddha yazake lobhI rAvaNake hajAroM anucaroMne puravarako usI prakAra ghera liyA jisa prakAra varSa ko bAraha mAha ghere rahate haiM ||9|| [11] yantroMke bhaya se cabar3hAye hue kitanoM hI bhaTane dazamukhase kahA, "he AdaraNIya, vaha nagara durgrAhya hai ? usI prakAra, jisa prakAra asiddhoMke lie mokSa | vahA~ saikar3oM yantra lage hue haiM, yamake dvArA chor3e gaye yamakaraNoMke samAna / eka yojanake bhItara jo bhI calatA hai to vaha pratijIvita nahIM lauTa sktaa|" yaha sunakara rAvaNa jabataka cintAkula rahatA hai tabataka nalakUbarakI vadhU uparambhA, usakA parokSameM yaza sunakara usI prakAra Asakta ho uThatI hai jisa prakAra madhukarI kusuma gandhase vazIbhUta hokara use kapUra acchA lagatA hai aura na candramA / na jalArdratA candana aura na kamala / vaha kAmako dasavIM avasthA meM pahu~ca jAtI hai| viyogakI viSAgnise dagdha vaha kisI prakAra marI bhara nahIM ||18|| ghacA - yaha merA yauvana, yaha rAvaNa, yaha parivArakA vaibhava, he sakhI ! yadi tU milApa karavA de to saMsArakA itanA hI phala hai / " // 9 // [12] yaha sunakara citramAlA kahatI hai, "mere hote hue kyA sambhava nahIM hai? itanA Adeza-bhara de, zIghra / yaha kitanI sI bAta hai ? rAvaNa yadi tumhAre rUpakA hotA hai (tumameM Asakta hotA hai), to lo aisI hI cAla hogI / " yaha sunakara sundara hai adharatala jisakA, uparambhAkA aisA mukhakamala khila gayA / vaha bolI, "he he candramukhI haMsagati, vaha subhaga yadi kisI prakAra na cAhe to use AzAlI vidyA de denA aura
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 paDamacarita | bucA rahanu bhr-bih-luinnu| taNisuNe vidaI jiggaya / indAbahu bhanchai subharisaNu' kasAcAsu Navara gahama // 8 // ghattA kahiu dasAsahA~ sustAsahoM meM uparammae~ buttaDa / 'esita dAhaNa tuha virahaNa sAmiNi marai Niruttau // 5 // [13] savarambha samichahi bhajnu jh| vo gaM cihi ta saMmavaha // 3 // jAsAlI sijAi puravaru vi| subharisaNu cakku pahakuSvara vi' // 1 // saMNisuNevi sukha vicaarsnnhaaN| avaloiDa payazu vihIsaNahoM // 3 // paisAriba duI mjnneN| thiya ve Si sahoyara mantaNae~ // 4 // 'aho sAhasu pamaNa pahu-muSavi / mahila karai taM purisuNa vi // 5 // dummadila ji bhIsaNa jama-Nayari / dummAhita ji asaNi jaganta-yari / / / dummAhila jisa-ghisa bhuyA-pharcha / dummAhika ji vhvs-mhis-mhaa|| dummahila ji gAya pAhi nnrhoN| dummahika ji paridha mA dharahoM // 6 // dhattA bhapA vihIsaNu suru-daisazu 'etthu eu Na ghtttti| . sAmi NisapaNahI Nau aNNahA~ bheyahI avasaru vaha // 9 // [5] jA kAraNu vahari siddhaeNNa | gapareM dhaNa-kaNaya-samivaraNa 191 to kavaDeNa vi "islAmi" maNu / puSNAli asapi dosu kabaNu // 2 // suDu kema vi vija samAvaDau / uparamma sujhu puNu mA parau' // 3 // taM NipuNedhi gau dahagIta thi| majaNayahA~ jiggaya dUha jahi // 4 // devAI pasthara hoigii| bhAharaNa ramaNujoDyAI // 5 // kekara-hAra-kaTi susaaii| uraI kaDadha-saMjanAI // 3 //
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNNarahamo saMghi rAvaNase yaha bhI kahanA ki yoddhAoMkI lIkha poMcha denevAlA o sudarzana cakra indrAyudha kahA jAtA hai, vaha bhI hai|" yaha sunakara dUtI gyii| vaha kevala rAvaNake Derepara pahu~cI / / 1-81 / pattA-uparambhAne jo kucha kahA thA, vaha usane devoMko santrAsa denevAle dazAnanase kaha diyaa| itanA aura ki "tumhAre viyogake dAise svAminI nizcita rUpase mara rahI hai" ||2|| [13] yadi tuma Aja bhI cAhane lagate ho, to jo socate ho vaha sambhava ho sakatA hai| AzAlI vidyA siddha hotI hai, aura puravara bhI, sudarzana caka aura nalakUbara bhii|" yaha sunakara usane atyanta vicakSaNa vibhISaNakA mukha dekhA / dUtIko snAna karane ke lie bheja diyA gayA aura donoM bhAI mantraNAke lie baiTha gaye / "aho sAhasa, jo svAmI chor3aneke lie kahatA hai, jo mahilA kara sakatA hai, vaha manuSya nahIM kara sktaa| durmahilA hI bhISaNa yama nagarI hai, durmahilA hI jagatkA anta karanevAlI azani hai| durmahilA hI viSAkta sarpaphana hai / durmahilA hI yamake bhaiMsoMkI capeTa hai, durmahilA hI manuSyako bahuta bar3I vyAdhi hai, durmahilA hI gharameM bAghina hai" // 1-8|| pattA-zubhadarzana vibhISaNa kahatA hai, "yahA~ yaha ghaTita nahIM hotaa| he svAmI, baiThe hue yahA~ bhedakA dusarA avasara nahIM hai / / 2 / / [14] yadi kAraNa, zatruko jItanA aura dhana kaMcanase samRddha nagarako prApta karanA hai, to kapadase yaha kaha do, 'maiM cAhatA huuN|' asatI aura vezyAmeM koI doSa nahIM / zAyada kisI prakAra vidyA mila jAye, phira tuma uparambhAko mata chuunaa| yaha sunakara dazAnana vahA~ gayA jahA~ dUtI snAna karake nikala rahI thii| use divya vastra aura ratnoMse camakate hue AbhUSaNa diye gaye / keyUra hAra aura kaTisUtra aura kaTakase yukta nUpura /
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 paumacarita avarai mi devi tosiya-maNeNa / bhAsAla-mitra maggiya saNeNa // 7 // tAe~ vi diyA prisuttttiyaaeN| Niya hANi Na jANiya muddhiyaa||4|| ghattA tAva visAjiya bhAsAliya gaheM gacanti parAiya / saM vimAharu Nakakundharu mueNSi NA sitha bhAiya // 1 // gaya dUI kina kalayalu bha. hiN| pariveDiGa puravara gaya-ghahi // 1 // saNNahavi samara picchina-maNahoM / Nalakumvaru bhiDiu vihIkhaNahA~ // 2 // bala balahI mahAi dujyho| rahu rahahA~ gaindu mahAgayahA~ // 3 // hau yahA~ rAhila nnrtrrhoN| paharaNa-dharu ghara-paharaNa-dharahoM // 3 // cindhiTa cindhiyahA~ samAvaDiGa / vaimANita vaimANiha bhiDiu // 5 // sahi na tuma bhImAna ! hi sahasakiraNa raNa rAvaNeNa // 9 // tiha viraha karaviNu tkkhnnenn| Nalakucara pariu vihIsaNeNa // 7 // sahu~ pureNa sidhu se surisaNu / uparambha Na icchai dahavayaNu // 8 // ghattA so jne puresaru Nalakumvaru Niyaya kara levAviu / samau sarambhae~ uvarammae~ rajju sa iM bhunAviu // 9 // [16. solahamo saMdhi zalakumbAre dhariya vibhapa puDhe vairi taNae~ / Niya-mantihi sAhiyau indu parihiu mantaNa / je gUDha purisa paTTaviya teNa / te Aya paDhIcA tapaNeNa // 1!! paripuSTyi 'laha aparaSadoM davatti / kehau paDu kehiya tAsu sati // 2 // kiM vala kehau paais-kou| kiM vasaNu kavaNu guNu ko viyou // 3 //
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahamo sAsa 219 aura bhI santuSTa manase dekara usane eka palameM AzAlI vidyA mAMga lii| parituSTa hoNAra usane bhI de dI, vaha mUrkhA apanI hAni nahIM jAna sakI // 1-8 / / ghattA-tabataka AzAlI vidyA AkAzameM garajatI huI zrA gayI, mAno nalakUvara vidyAdharako chor3akara usakI lakSmI hI A gayI ho // 2 // [15] dUtI calI gyii| yoddhAoMne kolAhala kiyaa| gajaghaTAoMse puravarako ghera liyaa| nalakUbara bhI sannaddha hokara nizcita mana vibhISaNase bhir3a gyaa| mahAyuddha meM durjeya balase bala, rathase ratha, mahAgajase gaja, azvase azva, naravarase naravara, praharamadhArI praharaNadhArIse aura cihna cihnase bhir3a gaye / vaimAnikoMse vaimAnika / usa tumula ghora saMgrAmameM jaise sahasrakiraNako bhISaNa rAvaNane, usI prakAra vibhISaNane tatkAla nalakUvarako viratha kara pakar3a liyaa| purake sAtha sadarzana cakra bhI siddha ho gayA / parantu dazAnanane uparambhAko nahIM cAhA // 1-8 // __ghattA-purezvara usI nalakUbarase apanI AjJA manavAkara uparambhAke sAtha usako rAjya bhogane diyA ||2|| . solahavIM sandhi nalakUbarake pakar3e jAne aura zatruoMkI vijaya ghoSaNA hone para indra apane mantriyoMke sAtha mantraNAke lie baitthaa| [1] usane jo guptacara bheje the ve tatkAla vApasa A gaye / usane pUchA, "lo jaldI batAo, vaha (rAvaNa) kitanA catura hai ? usakI kitanI zakti hai ! kitanI senA hai ?jA kitanA hai ?
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDamacarika taM gisuNe dhi dAzu-guNa-perie haiN| sahasakyahA~ mAnisau hairiehi // 1 // 'paramesara ra rAvaNu adhintu / ucchAha-manta-paTu-saci-yantu 115|| cau-bina-mAla -gaayaa| mAlusa-pAipamAsu // 6 // sttvih-rsnn-virhiy-sriiru| pahaladi-saci-sA kAla-pora // 7|| bhriyr-ghrg-vinnaaspaalu| bhadvAraviha-zistrApAlu 8 ghattA tahA~ keraNa sAhuNa sambu sAma-sammANiyaTa / paDa kubUGa lavaDa ko tri mI avamANiyau // 1 // viNu Nittie~ ekku vi para papa deha / bhaTTaviha-viNoeM divasu Ne // 1 // paharakha pagAva-gavesaNeNa / manteura-rAyaNa-pesaNeNa // 2 // pahaha Nagharu kamhula-khaNeNa ] ahabada asthANa-NiyantraNa 3 paharaddha pahANa-deSavaNeNa / bhoyaNa-parivANa-vilevaNeNa ||111 pahara dssv-bhvloynn| pAi-pacipAhusa-hoyageNa // 5 //
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 solahamI saMdhi 151 kyA vyasana haiM, kauna-sA guNa hai ? kyA vinoda hai ?" yaha sunakara rAkSasa guNoMse prerita guptacaroMne indrase kahA, "paramezvara, yuddhameM rAvaNa acintya hai, vaha utsAha mantra aura prabhuzaktise yukta hai| cAroM vidyAoM meM kuzala, aura 6 guSpoMkA nivAsa haiN| usake pAsa 6 prakArakA yala aura 7 prakArakI prakRtiyA~ haiM / usakA zarIra 7 prakArake vyasanoMse mukta hai / pracura buddhi, zakti, sAmarthya aura samaya se gambhIra hai / 6 prakArake mahAzatruoM kA vinAza karanevAlA aura 18 prakArake tIrthoMkA pAlana karanevAlA hai / / 1-8|| pattA - usake zAsanakAlameM sabhI svAmIse sammAnita haiN| unameM koI kruddha lubdha nahIM hai| koI bhI bhIru aura apamAnita nahIM hai // 9 // [2] nIti ke binA vaha eka bhI paga nahIM detA, ATha prakAra ke vinodoMmeM apanA dina bitAtA hai| AdhA pahara pratApakI khoja meM, aura antaHpurakI rakSA aura sevAmeM, AdhA pahara geMda khelane, athavA darabAra lagAne meM, AdhA pahara snAna aura devapUjAmeM, bhojana- kapar3e pahanane aura vilepana meM / AdhA pahara dravyako dekhane 1. vidyAe~ 4 haiM - AnvIkSikI, trayI, vArtA aura daNDanoti / sAMkhya yoga aura lokAyata ko bAnvIkSikI kahate haiM / sAma Rg aura yajurveda trayI kahalAte haiM / kRSi, pazupAlana aura bANijya vArtA hai| guNa 6 hote haiM - sandhi vigraha, yAna, Asana, saMzraya aura dvaidhIbhAva / bala 6 haiM - mUlabala, bhRtyacala, zreNibala, mitrabala, amitravala aura avikala prakRtiyA~ 7 haiM - svAmI, amAtya rASTra, durga, koSa, senA aura suhRd / vyasana 7 haiMdyUta, madya, mAMsa, vezyAgamana, pApaghana, corI, parastrIsevana | antaraMga zatru 6 hai - kAma, krodha, lobha, mAna, mada aura harSa / tIrtha aThAraha haiMmantrI, purohita, senApati, yubarAja dauvArika, antarvezika, prazAstA, samAhartA, saMvidhATA, pradeSTA, nAyaka, paura, vyAvahArika, karmAntaka mantripariSad, daNDa, durgAntapAla aura bhATavika *
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 pahara leha vAyaNa-khaNeNa / pahastu sahara-ga lavala-bala-darisaNeNa / pazcaraNa paumacariya paharakhu narAhiu jamathANa parini jiha divasutema froApya rAya / pahilae pahara vicintamANu | vIya guNaNe tri pahANAsaNeNa / tayae~ jaya tUra- mahAraveNa / carasthaeNpameM soca-SaNa / chaha-paSTaha- ghiDaNeNa / saptame~ mantihi sa mantaNeNa / aTTameM sAsaNAra- pesaNeNa / mahaNasi paripuccha AkhaNeNa / itha solaha-bhAe~ hi maNu jujjhahoM uppara sAsaNahara heri-visajameNa // 3 // azvagan ra-ga-ma-i-gavesaNeNa // 8 // ghasA seNAvai-saMbhAvaNa paramaNDaka - ArUsaNeNa // 12 // [2] Nisi Neha karepiNu aTTa bhAya // 1 // acche NigUddha puriseM hiM samANu 52 ahavaha pavaraha- khuDa-i-saMsaNeNa // 3 // anteuru visad maNucchaSeNa // 4 // cadisu diveNa parirakkhaNeNa // 5 // sammarayasattha- parikSaNa // 6 // Niya - rajja - kajja -paricitaNeNa // 7 // suvidhA meM vejja-saMbhAsaNeNa // 8 // pimmiti puroDiya ghosaNeNa // 9 // dhattA divasu virayaNi viziSvaha / tAsu NirAsDi ucchaha // 10 // [ * ] sumhas hU~ ekkaviNAhi~ santi / suviNa vALasaNeM jeM NaDa miha sattu | jaya NAmau chu chu dasAsu viNa huba ucchAi sasti / / 17 nAha maMsu ji kriu kuThAra-mentu // 2 // jaba sAhita vijA-sahAsu // 3 //
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ I sohamo saMdhi 253 aura upahAra pratyupahAra rakhanemeM, AdhA pahara patra bA~cane aura Adeza prApta guptacaroMko nipaTAnemeM, AdhA pahara svacchanda vihAra aura antaraMga mantraNAmeM, AdhA pahara samasta senAke nirIkSaNa tathA ratha- gaja-azva aura vajrake anveSaNa meM ||18|| ka ghattA - Apa para karatA hai| yadi vaha zatrumaNDalase nArAja hotA hai, to use sIdhA yamake sthAna bheja detA hai" // 9 // [3] "he devarAja, jisa prakAra divasa usI prakAra vaha rAtako bhI ATha bhAgoM meM vibhakta kara bitAtA hai| pahale Aye pahara meM gUr3ha puruSoMke sAtha vicAra-vimarza karatA huA baiThA rahatA hai, dUsare meM snAna aura Asana, athavA navaratike zubhadarzana karatA hai| tIsaremeM jayasUrya ke mahAzabda ke sAtha prasannamana antaHpurameM praveza karatA hai| cauthe paharameM khUba sotA hai aura cAroM dizAoMkI dRr3hatA se rakSA karatA hai| chaThe pahara meM nagAr3e bajAkara use uThAyA jAtA hai, vaha sarvArtha zAstroMkA avalokana karatA hai| sAtaveM meM mantriyoMke sAtha mantraNA karatA hai / apane rAjakArya kI cintA karatA hai| AThaveM meM zAsanadhara janoMko bhejatA hai aura prAtaHkAla vaidyase sambhASaNa karatA hai| rasoIgharameM pUchatAcha karatA hai aura baiThatA hai, naimittikoM aura purohitoMse bAta karatA hai || 1-2 // dhattA - isa prakAra 16 bhAgoM meM vibhakta kara vaha dina aura rAtako vyatIta karatA hai| yuddha karaneke lie usakA mana nirantara utsAha se bharA rahatA hai" // 10 // [4] tumameM santoSa karane lAyaka eka bhI bAta nahIM hai / utsAhazakti tumameM svapna meM bhI nahIM hai / jaba zatru choTA thA, tatra tumane use nahIM mArA, jo nakhake barAbara thA vaha aba kuThArake barAbara ho gayA, jaba dazAnanakA nAma hI nAma huA
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 paramavarita jaiyarha kareM baggaDa cndhaasu| jaba mandoyari diNNa tAsu // 4 aiya? surasundara vakSu kaNa / jaibahu~ prosArita samareM dhaNaDa // 5 // sAipahu~ jagabhUsaNu pariu NAu / ahamahu~ parivaviu kiyamsa-rAu // 6 // jajhyahu~ suntaNUyari mA / prANa praNAta ki ji taigrahu~ meM NAhije Nihau saptu / saM evahi vaDArau payattu' // 8 // ghattA ghubaha sahasapakheM ki kesari sisu-kari bahaha / paJcellija hubhavahu sukA pAyau suhu bahA' // 9 // [5] paccasaha vaivi gaindanAmaNu / puNu hukku sakku evanta-bhavaNu // 1 // jahi bheu na mindara ko vi soTa / ahiM sua-sAgyi viNAhiM dou // 2 // sahi pahasavi pamaNa amara-rAu / 'riu dujjara eSahi ko ubAu // 3 // ki sAmu bhesa ki uvacayANu / kiM daNDa bujhiya-paripamANu // 4 // kiM kmmaarmbhuvvaay-mnch| kiM purisa-daSva-saMpati-vastu // 5 // kiM desa-kAla-pavihAya-sAru / viNivAiya-pavihAra cAra // 6 // ki kAja-siddhi, pAmA mastu / ko sundaru saca-visAra-dhantu' // 7 // to bhAraduvAeM kusu em| 'jaM paI pAravaDa ta ji deva // 8 // ajante gavara NivAda che'| para mantihi saMghalu manta-maja' // 9 // saM NisuNe vi maNai visAlacAkhu / ' paI umgAhiu kavaNu ekstu||10|| sA mA surabaha pahu manvi-vihaNaDa pattA jo pIsesu rajju karai / caurazihi mi Na saMgharaha // 1 //
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahamI saMdhi 255 thA aura jaba usane hajAra vidyAe~ siddha kI thIM, jaba usake hAthameM vaLavAra AyI thI, jaba use mandodarI dI gayI thI, jaba usane surasundara aura kanakako bA~dhA thA, jaba usane yuddhase dhanadako khader3A thA, jaba usane trijagabhUSaNa mahAgajako pakar3A thA, jaba usane kRtAntako sArA thA, jaba bahu tabUharAkA apaharaNa karane ke lie gayA thA, aura bhI ratnAvalI se pANigrahaNa kiyA thA, usa samaya tumane jo zatrukA nAza nahIM kiyA, usase aba vaha itanA bar3A ho gayA ||1-8 // dhattA-indra kahatA hai, "kyA siMha gajake bacce ko mAratA hai, ki Aga sUkhe per3ako AsAnIse jalA detI hai" // 9 // [5] yaha uttara dekara gajagati se calanevAlA indra ekAnta bhavanameM pahu~cA / jahA~ koI bhI AdamI bheTako na le ske| jahA~ zuka aura sArikA ko bhI nahIM le jA skte| vahA~ praveza kara agararAja pUlatA hai, "isa samaya zatru ajeya haiM, kyA upAya haiM ? kyA sAma, dAma aura bheda ? kyA daNDa jisakA pariNAma ajJAta haiM ? karma Arambha aura upavayakA mantra kyA hai, pauruSa dravya aura sampattise yukta honekA upAya kyA hai ? dezakAlakA sarvazreSTha vibhAjana kyA hai ? pratihArako kisa prakAra ThIkase viniyojita kiyA jAye ? kArya kI siddhikA pA~cavA~ mantra kyA hai ? satya vicAravAn sundara kauna haiM ?" yaha sunakara bhAradvAja ne kahA, "he deva, jo Apane prArambha kiyA hai, vahI ThIka hai / kAryake samApta hone para hI isakA rahasya prakaTa hogA | parantu mantriyoMse kevala mantrabheda karanA caahie|" yaha sunakara vizAlacakSu kahatA hai, "yaha tumane kauna-sA pakSa udghATita kiyA hai ? // 1-10 // ghattA-indra to ThIka jo azeSa rAjya karatA hai nahIM to pramu mantrIke binA zataraMja meM bhI cAla nahIM calatA" // 11 //
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ afte [+] pArAsaha pabhaNaha 'vihi maNojnu / u ekkai malie rajja-kajju // 1 // viluNeNa munivi honti / avaropparu gharmeci kumantu deti // 2 // kavi 'karaNa bhanti / vivi mAri vivAha manti' // 3 // maNu camaD 'garuna cAra vRddhi / jae vihiM vihiM kama-siddhi' // 4 // saMNisudipasAi amaramasti / 'asundaru jar3a so hanti // 57 miguNandaNu SoDa 'buddhiSantu / aphisa bolahiM hoi mantu // 5 // nisurNeSi cava sahAsanagaNu viNu mamti sahAse mantu kavaNu // 7 // aNNahI aNNArisa hor3a buddhi / akileseM siyAha kajja-siddhi // 8 // --- abakAri saveMhiM to samadasA ghattA 'amsa pherI buddhi naha sumdara sandhi surAhiva // 9 // [] khudda madhyastha pamaNanti eva / kahi~ samma uttama sandhi deva // 11 // hI tara paramesara kavaNa hANi / khai sAma- meSa- dANeMhiM ji siddhi macchanti vAki razu saMbharevi / kaNIka te vivi asuddha khara-dUsaNA viniya pANa- bhoya mAhesarapura bai-maruNarinda / vi mAkiheM siru khuDeM vi dhittu / aNNu vi jai rAvaNu hoi mittu // 2 // ahi asaha to visihi mahura-vANi // // / to daNDe pakSie karaNa viddhi // 4 // suggI-bandakara kucha ve vi // 5 // sumbanti zirAriu astha-luddha // 16 // kajjreNa jeNa candaNahi NIya // // // bhavamA vi vasikiya jir3a gainda || 4 || ghantA ArahiM ubAeN hiM meijjanti NarAhiSaD / dahavacana- kizu jAha vUDa citta jai // 9 // G
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahamo saMdhi [6] taba pArAzara kahatA hai, "do mantrI honAra ra hai| eka mantrIse rAjyakArya nahIM hotaa|" nAradane kahA-"do bhI nahIM hone cAhie / eka dUsarese milakara khoTe salAha de sakate haiN|" taba kauTilyane kahA, "isameM kyA sandeha hai, tIna yA cAra mantrI hI sundara haiN|" manu kahate haiM, "bAraha mantriyoMkI buddhi bhArI hotI hai, eka-do yA tIna mantriyoMse kArya-siddhi nahIM hotii|" yaha sunakara bRhaspati kahatA hai, "Ate sundara hai yadi solaha mantrI ho to| bhRgunandana kahatA hai, "bIsa honepara mantra binA kaSTake vivekapUrNa hotA hai / " yaha sunakara indra kahatA hai, "eka hajAra mantriyoMke binA kaisA mantra ? ekase dUsareko buddhi hotI hai aura binA kisI kaSTake kAryakI siddhi ho jAtI hai" ||1-8|| ___ pattA taba sabane indrakA jayakAra kiyA aura kahA, "yadi hamArA mantra mAnA jAye to he indra, dazAnanake sAtha sandhi kara lenA sundara hai" // 9|| * [7] "paNDita aura arthazAstra yahI kahate haiM ki he deva, uttama sandhi karanA kaThina hai| eka to tumane mAlikA sira kATakara pheMka diyA, dUsare yadi rAvaNa tumhArA mitra banatA hai to isameM kyA nukasAna ha~ ? mayUra sA~pa khAtA hai, parantu vANI sundara bolatA hai| yadi sAma, dAma, daNDa aura bhedase siddhi hotI hai to daNDakA prayoga karanese kauna-sI vRddhi ho jAyegI ? bAlIke yuddhakI yAda kara sanIya aura candrodara donoM kruddha haiM / nala aura nIla, ve bhI hRdayase aprasanna haiN| sunA jAtA hai ki ve dhanake atyanta lobhI haiN| kharaduSaNa bhI apane prANoMse Dare hue haiN| ve jisa prakAra candranatrAko le gaye the| mAhezvarapurapati aura rAjA maruko apamAnita kara mahAgajako vaza meM kiyA // 1-8 // dhattA-ina upAyoMse rAjAkA bhedana karanA caahie| yadi citrAMga dUta dazAnanake ghara jAye to yaha sundara hogA" !RIL 17
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 paumacariu ] cisaGga kokiu takraNeNa // 1 // gaDaNAraM rAvaNa- bhavaNu tAma 12 // parirakSahi sandhAvAru sAu ||3|| uSIsa - pavara-guNa-sAra-bhUu // 4 // suggIva-samuha vijjAharAha~ // 5 // volijja sandhi doha jeva // 6 // Avagga kai harevi rajju // 7 // sakkijjai yo puNu asakku || || [ taM manti-vayaNu paDivaNNu teNa / siksa purandaru kiMpi jAma | 'osAre vi digjada kRSNa-jAu / asai indroM tAu dUra / so bheu karesa svarAha~ sahu teNa mahura-vayaNehiM deva / so dhobaDa tuhu~ puNu patralu ajju / rry je avasara saMgAma sakku 1 maru-jagrge dasANaNa cAroM tahA~ maI ghattA bahusaMgha-buddhi-gIiDa sarantu | sa-saNehu samAvi kareSi / vahalaNaDa diSNu saMvAhu bhoru / pujjeSpiNu kappiNu gunn-smaaii| jaM paI vizva rakSiyata / parama bheu eNDu akkhiyau // 9 // [ 3 ] 'para-pusi Na visanti prema / esaDiya paropara bola jAba / pura- rAdhi bahu saMghavantu / gaDaNArau kahi mi iGgaNeNa / seNAva buttu dasANaNeNa // 1 // parirakkhahi sandhAvAra sema // 2 // cittagu sa-sandaNu bhAu zAna // 3 // kvantosAmiti dhantu ( 2 ) // 4 // raNa- dugga-pariggaha-mahi niyantu / uttara ho pahu taha cintavatu // 5 // mArizci matraNu pasaha turantu // 6 viu pAsu garindoM kareM gharevi // 7 // cUDAmaNi kaNThau kadau doru // 8 // puNu pucchiu 'bahu pamANu kA 49
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahamo saMdhi 259 [8] usane mantrIke vacanako svIkAra kara liyaa| usane satkAla citrAMga dUtako bulvaayaa| indra use kucha to bhI sikhAtA hai, jabataka, tabataka nArada rAvaNake pAsa jAtA hai| aura use ekAnta meM le jAkara kAnameM kahatA hai, "apane skandhAvArako surakSita rakho, caubIsa zreSTha guNoMse yukta indrakA dUta AyegA, vaha naravaroM aura sugrIva pramukha vidyAdharoMmeM phUTa DAleMgA, usake sAtha madhura vacanoMmeM isa prakAra bAta karanA, jisase sandhi na ho / vaha thor3A hai, aura Aja tuma prabala ho, vaha tumhAre rAjyakA apaharaNa kara sthita hai, isa avasara para saMgrAmameM indrako saMkaTa meM DAlA jA sakatA hai. nahI to mAdameM vaha azakya ho jAyegA" ||1-8 dhattA-"he dazAnana, maruyajJameM jo tumane vighnoMse merI rakSA kI, usI upakArake kAraNa maiMne yaha parama rahasya tumheM batAyA" // 2 // [2] nArada AkAzamArgase kahIM cale jAte haiN| dazAnana senApatise kahatA hai, "koI gUDha puruSa kisI bhI prakAra praveza na kara sake, skandhAvArakI aisI rakSA krnaa|" jabataka donoM meM isa prakAra bAtacIta ho rahI thI tabataka citrAMga rathasahita vahA~ aayaa| pura, rASTra aura aTavI tathA yuddha durga parigraha aura dharatI ko dekhatA huA, uttara-pratyuttarakA vicAra karatA huA bahuta-se zAna buddhi aura nItikA anusaraNa karatA huA vaha turanta mArIcake bhavana meM praveza karatA hai| sasneha usakA Avara karake mArIca usakA hAtha pakar3akara rAjAke pAsa le gyaa| rAvaNane bhI use baiThAkara bar3hiyA pAna, cUDAmaNi, kaNThA, kaTaka aura dora pradAna kii| Adara kara aura saikar3oM guNoMkI kalpanA karate hue usane pUchA, "ApakI kitanI senA hai ? // 1-2||
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 paubhacAra pattA bukhai cisaGgeNa devahA~ sIsai gareMNa / saM kayaNu dulau jaNa vi diTu divAyaraeNNa' 10 // [10] taM vayaNu sudhi paritu raau| 'maI cintiu ko vi ku-dUu bhaau||5|| jima sAsaNaharu jima parimiyAthu / eva hi muNimo-si Nisiddha-althu // 2 // dhaSaNau suravai suI nAsu matta / thApAsa-pu-Ei maNu bhaNu pesiDa kamjeNa keNa' / vihasevi vRtta cittaMgaeNa // 3 // 'pahu sundara bhamhahu~ laNiya buddhi / suha jIva? ke vi kareci sandhiA !5 // rUvabaha-NAma rUveM pasaNa / pariNepiNu handahA~ saNiya kaNNa // 6 // kari mA-parihaM vijy-jtt| cala sacchi maNUsahI kaSaNa matta // 7 // pattA imu vayaNu mahArau tumhaheM samvaI thAu maNa / niha moktu ku-siddhahI temaNa sijhai indu raNe' ||6 // {"] saM suNe vi sattu-saMtAmaNeya / vistachagu pamaNi rAbaNeNa // 1 // 'dheyarahoM seThihi jAI jaaii| papaNasa va sahi vi puravarAI / / 2 / / sambaI mahu appe vi sandhi kaahoN| gaM to kallae saMgAmeM maraho' // 3 // saMNisurNevi phrimiyge| dahavayazu vuttu cittaeNa ||4|| 'ekku vi suraSad sapameva ug| aNNu vi raNeDara-Nayaru duggu // 5 // paribhamiyau parihau sipiNa tAsu / sarisAu jAu syaNAyarAsu // saMkama vi ghapAri phisaasu| ghau-vAraI ekae sahAsu // 7 // vacantahu~ janta miisgaa| bhakkhohagi akkhoiNi raNA // 4 //
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahamo saMdhi 261 ghattA-citrAMga kahatA hai, "narakI kyA devase tulanA kI jA sakatI hai jo sUryate bhI nahIM dekhA, vaha bhI kyA use durlakSya hai ?" ||10|| [10] yaha sunakara rAvaNa santuSTa huaa| usane kahA, "maiMne samajhA thA koI kudUta AyA hai, Apa jaise AjJAkArI hai, vaise hI yathArthadraSTA haiM / Apa niSiddha arthoMko bhI vicAra karanekI kSamatA rakhate haiM, vaha indra dhanya hai jisake pAsa tuma-jaisA dUta haiM, jise pacIsa guNa aura Rddhi prApta haiM, batAie batAie, kisa lie tumheM bhejA hai|" taba haMsate hue citrAMgane kahA, "he paramezvara, hamArA yahI sundara vicAra hai ki donoM sandhi kara, sukhase jIvita rhe| rUpameM sundara, rUpavatI nAmakI indrakI kanyAse vivAha kara laMkAnagarImeM vijayayAtrA nikAleM, manuSyakI lakSmI caMcala hotI haiM, usakI kyA sImA ?" // 1-7 // pattA-"yaha hamArA vacana, Apa isako apane manameM thAha leM, jisa prakAra kusiddhako mokSa siddha nahIM hotA, usI prakAra yuddhameM indrako nahIM jItA jA sakatA" ||8|| [11] yaha sunakara zatruko satAnevAle rAvaNane citrAMgase kahA, "vijayAdha parvatakI zreNIpara jo pacAsa-sATha puravara hai, ve saba mujhe dekara sandhi kara lo, nahIM to kala saMgrAmameM mro|" yaha sunakara praharpitajaMga citrAMgane rAvaNase kahA, "eka to indra svayaM ugra hai, dUsare usake pAsa rathanUpura nAmakA durga hai / vaha tIna parikhAoM se ghirA huA hai jo ratnAkarake samAna vizAla haiM, cAra dizAoM meM cAra parakoTe haiM, cAra dvAroMpara eka-eka hajAra sainika haiN| alavAn aura bhISaNa yantroMkI ekaeka akSauhiNI hai // 1-8 //
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 paumacariu ghattA koNa-parimANa jo tuka sI gau jiya / jiha dujjaNa vayagahu~ ko vi Na pAsu samiliyai // 9 // jasu ehau asthi sahAu duggu / jasu kaTu kaSa bhahu~ gayA hU~ / saMkiNa- gain bosa lakla / eu pahilA mULa - seNNu / atra seNI-bandu duNivAha | dujca paJcama amita-senju / rAvaNa puNu bUha nAhi cheu / iya-gaya-raha-para- jujjhahu~ taheca / subaha dahavaya to appana ghasami [R] aNNu vi sAiNu aJcanta - uggu // 1 // bAraha mandahu~ solaha mayA hU~ || 2 || raha- turaya-bhavahaM puNu Natthi saGgha // 3 // baluvIya mizca saNau aNNu // 4 // uthala mitta valu aNAya pAru // 5 // chaDa ADavica aNAya- gaNNu // 3 // amarA ci valaNa muNanti meu // 7 // so surabar3a jijjada samareM keva // 8 // dhattA 'jai saM jimi ra AiyA~ / jAmAlAi jalaNeM // 9 // [ 1 ] indai pabhaNaha 'sura-sAra-bhUa / kiM jampieNa vahaveNa dUra ||1|| jaM kiu jama dhaNaya vidhi mi taaheN| jaM sahasrakiraNa-lakumbarAI // 2 // saM tuha vi karesaha tAu ajju / saMvayaNu surNevi uTTantapurNa / 'Nimanti-si indreNa deva | sirimAthi kumAreM hiM savidharhi / suggIya tu bhi sAhaba khahu ThAu purandaru jujjha sajju // 3 // cisameM kumbai jantapUrNa // || vijayante indara tuhu mi teva // 5 // / / 6 / /
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahamI saMdhi 263 ghattA-jo vyakti eka yojanake bhItara calA jAtA hai vaha jIvita nahIM bacatA, usI prakAra, jisa prakAra durjana manuSyase koI nahIM minTanA // 2 // [12] jisake aise sahAyaka aura durgahoM tathA dUsare bhI sAdhana atyanta ugra ho / jisake pAsa ATha lAkha bhadgaja hoM, bAraha lAkha manda aura solaha lAkha mRgagaja, bIsa lAkha saMkIrNa gaja hAM, tathA rathA, azva aura yoddhAoMkI saMkhyA hI nahIM hai| yaha usakI pahalI mUla senA hai, dUsarI senA anucaroM kI hai| tIsarA dunira zreNI cala hai, cauthA ajhAtapAra mitrabala hai, pA~cavIM ajeya amitra senA hai, chaThI hai Adavika senA, jigna kI gaNanA ajJAta hai| he rAvaNa, usakI ugRha-racanAkA anta nahIM hai, devatA bhI usakI senAkA bheda nahIM jAnate | azva, gaja, ratha aura naki usa yuddhameM vaha indra tumhAre dvArA kaise jItA jA sakatA hU~ ?" ||18|| ___ pattA-dazavadanane taba kahA, "yadi use maiM yuddha meM nahIM jItUMgA to jvAlamAlAoMse yukta AgameM apane Apako homa dUMgA ?" // 9|| [13] indrajIta kahatA hai-"he surasArabhUta dUta, bahuta kahanese kyA? jo hAla hamane yama aura dhanadakA kiyA, aura jo sahasrakiraNa aura nalakUbarakAtAta, Aja vahI hAla tumhArA karegA / isalie indra Thahare aura yuddha ke lie taiyAra ho jaaye|" yaha vacana sunakara aura uThakara jAte hue citrAMgane kahA, "he deva, indra ke dvArA Apa nimantrita haiM, indrajIta vijayantake dvArA tuma bhI Amantrita ho| zrImAli kumAra zazidhvajake dvArA Amantrita hai, sugrIya, tuma bhI zAkhAdhvajiyoM (vAnaroM)ke dvArA Amantrita ho, yamarAjake dvArA jAmbavAn, nala aura nIla,
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 jamarAeM jambaca-gIla ho / someNa bihINa kummayaNNa / parivArDie~ tumha bhujevara saveM hiM saNa vi purandaru NaM vijjha uppara paumacariya / gaDa ema maNa vi citta te 'paramesara duja nAhANu / taM nisurNevi pavalu arASTra-paktu / haya meri tUra par3a uh vaja / ekkharitha turaGgama jana savaDa / bIsAsu vasu raNa-bhara samasya / kiMpurisa garur3a gandhavya jakkha / jaM yara-olihi valu Na mAi / miga- manda-maha-saMkiNNa-gAdi / biu aggae~ pacchAe~ bhava-samUhu / suravara sa evara-paharaNa karALa | siyAhararatuSpadaLakala hRya pakSa caJcala valamA eNDa jesiDa skkhaSNu gapadharAsu / harisiM hattha-pahara khar3oM // 7 // avarehi mi kehi mi ke triSNa // 4 ghattA [ 17 ] sura-parimiDa suravara-rAu jedhu // 1 // kare sandhi tumheM hiM samANu' // 2 saNNA saraha dasasayavastu // 2 // kiya matta mahAgaya sAri-sajma // 4 // jasa-luddha kucha saNNava suhava // 5 // jama-sasi kubera paharaNa-vihRtya || 3 || kiSNara para asara biralkiyakha // 7 // taM iyaNa upaeNSi jAi // 8 // ghattA [ diNaru eu NimantaNau | garuna pahArA bhoyaNa // 9 // - NisAu bhairAdaeN cati / sasya mahASaNu - pAmati // 9 // 15 ] ghaddha viravi pahiM cAva saeNhiM // 1 // seNAva -mansihiM raha cU. hu // 1 // kAhi~ pahilo mavAla // 3 // gaeN gae~ paNNAraha gasakkha // 4 ma timi tiNi ieN ieN sa khambhA // 5 sesiu je puNu vi dhiTa rahabarAsu // 5 //
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ sohamI saMdhi 265 harikeza ke dvArA balahasta aura prahasya, sIma dvArA vibhISaNa aura kumbhakarNa nimantrita haiN| isI prakAra dUsaroM - dUsaroM ke dvArA dUsare dUsare Amantrita haiM // 1-8|| dhattA -- paramparA anusAra hI tumheM yaha nimantraNa diyA gayA hai, tuma saba bhArI prahAroMkA bhojana karoge !" // 9 // [14] yaha kahakara citrAMga vahA~ gayA jahA~ devatAoMse ghirA huA indra thA / vaha bolA, "paramezvara, rAkSasa ajeya hai, vaha tumhAre sAtha sandhi karane ko taiyAra nahIM hai|" yaha sunakara prabala zatrupakSa aura indra taiyAra hone lagA / bherI aura tUrya, paTTa-paTa tathA vA bajA diye gaye / matta mahArAjoM kI jhUle sajA dI gyiiN| turaMgako kavaca pahanA diye / ratha jota diye gaye / yaza ke lobhI kruddha subhaTa taiyAra hone lge| raNabhArameM samartha vizvAvasu, vasu hAthameM hathiyAra lekara, jama-zazi aura kubera, kiMpuruSa, garur3a, gandharva aura yakSa- kinnara, nara aura viraliyA amara / jaya nagara ke mukhya dvArapara senA nahIM samAyI to vaha uchalakara AkAza talameM jA pahu~cI // 1-8|| ghattA -- indra sannaddha hokara airAvatapara car3ha gayA mAno vindhyAcalake Upara zarada ke mahAghana A gaye hoM // 29 // [15] mRga-manda-bhadra aura saMkIrNa gajoM aura pA~ca sau dhanurdhAriyoMse ghaTAkI racanAkara, Age-pIche bhadra samUha baiTha gyaa| senApati aura mantriyoMne vyUhakI racanA kI pravara hathiyAroMse bhayaMkara suravara saghana kakSoM aura pakSoMmeM lokapAla, oTha cabAte hue, rakta kamalake samAna A~khoMvAle pandraha aMgarakSaka pratyeka gajake pAsa the / pA~ca-pA~ca caMcala aba rakhe gaye, pratyeka azvake sAtha tIna-tIna yoddhA talavAra ke sAtha rakhe gaye ! mahAgajoM kA yaha jitanA bhI rakSaNa thA, utanA hI rakSaNa rathavaroM
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita pasadaha bhaGgakihi bharo NarAya: pasahi pahiM gau gyvraasu| gyalihi hi niti iTa lagAma dhAzukiu chahiM dhANuDiyAsu // 4 // pattA saMraeppiNu samaragaNeM meNi bhIsaNu tasvamAlu kiM / sakku sa I bhUsevi thiu // [ 17. sattarahamo saMdhi ] mansaNAe~ samattara dU miyatae~ ubhaya-balaha~ amarisu cahaha / sailoka-mayaGkara suravara-dAmA rAdhaNu indahI ambhibAha / / kiya kari sAri-sajja pakrariya turaya-yahA / uhimaya dhaya-NihAya sa-vimANa raha payahA / / 1 // Aiya samara-meri miisaavnni| suravara-bahari-vIra-kampAvaNi // 2 // itya-pahastha kareM vi sennaavd| diNNu payANaDa pacaliu garavai // 3 // kummayaNNu skes-vihiisnn| jaLa-sugIca-NIla-svara-dUsaNa // 4 // maya-mAridha-mizca sulasAraNa ! ajanaya-hamdai-ghaNavAhaNa // 5 // raNa-raseNa bhijanta pdhaaiy| Nivise samara-bhUmi saMpAviya // 6 // paJcahi ghaNu-saehi pahu deppiNu / ricavUhahA~ padisU hu raeppigu // 7 // NivadiDa jAuhANa-balu sur-ghleN| pahaya-padai-parivadviya kalayaleM / / 8 jAja mahAhau bhuSaNa-bhayakaru / uviu raDa mahalantu diyamta // 9 //
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattarahamo saMdhi 26. kA thaa| nara se narake bIca 14 a~guliyoMkI dUrI thI, rAtrimeM 11 / utanI hI azvase azva ke bIca meM bhii| gajavarase gajabarake bIca pA~ca aura dhanurdhArIse dhanurdhArIke bIca 6 a~guliyoM kI // 1-8 // pattA- usa nyUha kI racanA kara unhoMne sUryokA bhISaNa kolAhala kiyA, usa samaya aisA lagA mAmo yuddhake prAMgaNameM dharatI aura indra svayaM alaMkRta hokara sthita the / / 9 / / satrahavIM sandhi mantraNA samApta hone aura dUttake vApasa jAnepara donoM senAoMmeM ropa bar3ha gayA / trilokabhayaMkara aura devatAoM ke lie bhayaMkara rAvaNa indrase bhir3a jAtA hai| [1] hAthI ambArIse sajA diye gaye, azva-samUhako kavaca pahanA diye gaye / dhvajasamUha ur3ane lge| vimAna aura ratha calane lge| bhayaMkara samarabherI bajA dI gayI jo indrake zatruoMko ka~pA denevAlI thii| hasta aura prahastako senApati banAkara, prayANa dekara rAjA svayaM calA / kumbhakarNa, laMkezavibhISaNa, nala, sugrIva, nIla, kharadUSaNa, maya, mArIca aura bhRtya, sutasAraNa, aMga, aMgada, indrajIta aura ghanavAina / raNarasa (utsAh) se bhIge hue saba loga yuddhake lie daur3e aura palamAtrameM yuddhabhUmimeM pahu~ca gaye / rAvaNa bhI pA~ca sau dhanuSoMse mArga dekara zatruvyUhake viruddha prativyUhakI racanA karatA hai| devasenA rAkSasa senApara TUTa pdd'ii| Ahata nagAr3oMkA kolAhala hone lgaa| bhuvanabhayaMkara mahAyuddha huaa| dhUli dizAntaroMko mailI karatI huI chA gayI // 1-9 //
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDamacarita pattA gara-hayanAya gattaI raha-dhaya-chattaI sambaI khaNe uliyAI / hi kulaI puputaM tiha vadante veNi vi seNNAI maliyai~ // 10 // [2] viTamama-hAva-bhAva-mUmaracharAI / lAya. sura-vimANaI dhUlidhUsarAI / / tAva hei-baTTaNeNa kaal| ucchaliyau sihi-jAlA-mAlau // 2 siviyahi chatta-dhahi kagganti / amaravimANa-sayAI dahantiu // 3 // puNu pacchA sopiya-jala dhArau / sya-pasamaNau huAsa-zivArau // 4 // sAhiM asesu disAmuSTu sisau / thiGa gahu NAI kusumbhae~ vitta // 5 // bhaNNau pariyattau gynnhoN| pAM ghusiNoliDa zaha-siri-kahA~ // jAya vasundhari ruhiraathmbir| sarahasa-subaha-kabandha-paricAra // kari-sira-muttAhaleMhiM vimIsiya / sanma va tArAiNNa padosiya // // rada khuSpanti vahanti Na paaii| vAhaNa-jAna-vimANahU~ thAI // 9 // __ ghattA sahae~ vi mahAraNe meiNi-kAraNe rateM mamante taranti gara / jujyanti sa-mAkara tosima-acchara NAI mahagaNave dhAribara // 1 // ] to gajanta-masa-mAyaka-vAhaNeNaM / amarisa-kucha eNa gimbANa-sAhameNaM // 1 // jArahANa-sAiNu paTipeliu / NaM khaya-sAyareNa jaga relika // // misiyara paribhamanti paharaNa-bhuna / NaM Avasa-zuddha jaka-yumvuva // 3 //
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 265 sattarahamo saMdhi ghattA-manuSya, azva aura hAthiyoM ke zarIra, ratha, dhyaja, chama saba eka kSaNameM dhUma mA haaye| jilA prasAra gole bar3hanese kula maile ho jAte haiM, vaise hI donoM senAe~ dhUra se mailI ho gayIM // 10 // [2] vibhrama hAva-bhAva aura bhrUbhaMgase yukta apsarAeM aura devatAoMke vimAna dhUlase dhUsarita ho gye| itane vanake saMgharSase utpanna bhayaMkara AgakI jvAlamAlA uThI, jo zivikAoM aura chatradhvajoMse lagatI huI saikar3oM amaravimAnoMkoM jalAne lgii| phira bAdameM raktakI dhArAse dhUla zAnta huI aura AgakA nivAraNa huaa| usa raktadhArAse azeSa dizAmukha sikta ho gaye aura AkAza aisA lagA jaise kusumbharaMgameM DAla diyA gayA ho, athavA nabharUpI lakSmIkA kuMkuma-jala AkAzameM phaila gayA ho| raktase lAla dharatI, subhaToMke vegapUrNa dhar3oMse jaise nAca rahI ho, hAthiyoMke siroMse gire hue motiyoMse mizrita vaha aisI lagatI thI mAno nakSatroMse vyApta sandhyA dikhAI de rahI ho / ratha { kIcar3ameM ) gar3a gaye, unake pahiye nahIM calate the, vAhana, vimAna aura yAna ruka gaye // 1-9 // ghattA-dharatIke lie lar3e gaye usa mahAyuddha meM manuSya rAmeM tira rahe haiN| IrSyAse bharakara aura apsarAoMko santuSTa karate hue aise lar3ate haiM, mAno mahAsamudrameM jalacara lar3a rahe ho // 10 // [3] taba, garaja rahe haiM matavAle mahAgaja jisameM, aisI devasenA krodha aura amarSase bharakara rAkSasoMkI senApara usI prakAra pila par3atI hai jaise pralaya-samudra vizvapara | hAthameM praharaNa liye hue rAkSasa ghUma rahe haiM mAno kSubdha aura jalake bulabuloM.
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita pekhe vi Niya-valla mohaddantaDa / surakSAgalA muheM bhAvamtau ||4|| pekkheM vi dasthaDantaha isii| matta-gaya? bhijja tara gattaI // 5 // pakvaM vi phuTamsaI rh-viidhuuN| Apara-vimANahU~ mamaruvagITha // // peklevi hamavara pAhijantA ! suhaba-maDaphara sAdimantA // 7 // bhAyAmepiNu rh-gy-vaahnneN| bhiDija pakhaNNakittisura-sAhaNe // 4 // ghANara-cindhu mhaagy-snd| pApa-vihAdhu mahimdahoM NamdaNu // 9 // ghasA jara-haya-gaya tAgi samA mAnisa ho vo mAna li bamme hi vindhantaDa jIviu lintau kAmiNi-hipau viyara ra jih|| [ 8 ] suravara kirohi uradhareM ghi ahi mudadi / kar3au pasaNyakiti tikhehi silimuhehi // 3 // to esthantara din-bhua-paaH| rAvaNa-pittieNa sirimA // 2 // rahabaru vAhira survr-vndte| ekamau 'miTTha mahAhavecanahIM // 1 // kunta-vihasthahIM siihaaruvhaaN| jayasiri-pavara-jAribhavagUDhahA~ // 3 // 'are sa-kalaGka vakta mhilaannnn| puraDa ma thAhi mAhi maya kAnchaNa' / ' taM NisuNe ci bhorkhnnddiy-maanndd| zahasina miyata pakka jamarANau na mahisAstu daNDa-paharaNa-dharu / / sihuapa-jaNa-maNa-gayaNa-mayassA / so vi samustharantu daNu-duddau / kiu NivisameM pArAudAu // 4 // sAma kuru thakka svhmmuhu| kiDaNArAeNhi so vi parammuhu // 9 // dhattA sirimAli dhaNuddharu raNamuheM dubaru bhareM vi Na lakkiu suravara hiN| saMsADa karatA pANa haranta bamma jemaka-maNikara hi /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 // sattarahamI saMdhi vAle Avarta ho| apanI senA naSTa hotI aura suroMke bagulAmukhameM jAtI huIM dekhakara, uchalate huchatra aura mattagajoMke naSTa hote hue zarIra dekhakara, phuTe hue rathapITha aura bhramaroMse AliMgana yAna-bimAna dekhakara, hayavaroMko girate aura subhaToMkA ghamaNDa naSTa hote hue dekhakara, prasannakIrti ratha aura gajase yukta surasenAse AyAmake sAtha bhir3a gayA, kapidhvajI, mahAgaja jisake rathameM jutA hai aura dhanuSa jisake hAtha meM hai, aisA vaha mahendrakA putra // 1-9|| battA-jara, haya aura gajoMkI bhartsanA kara, rathadhvajoMko bhagna kara vaha vyUha ke bIca isa prakAra sthita thA jaise kAmase viddha jIvana letA huA vidagdha kAminI-hRdaya ho // 10 // [4] indra ke anugharoMne sAmane Akara tIkhe tIroMse prasannakItiko viddha kara diyaa| isI bIca dRDhamujarUpI zAkhAyAle rAvaNake pisRtya zrImAlane apanA ratha devasamUhakI ora bar3hAyA, pahale vaha mahAyuddha meM candramAse bhir3A, jisake hAthameM mAlA thA, jo siMhapara ArUr3ha thA aura vijayalakSmIse AliMgitta thA / ( zrImAlane lalakArA)-"are kalaMkI vakra mahilAnana ! mRga lAMchana, mere sAmane khar3A mata raha, calA jaa|" yaha sunakara, khaNDitamAna candramA khisaka gyaa| taba yamarAja sAmane AyA, bhaiMsepara baiThA huA, hAthameM daNDa liye hue / tribhuvanake janamana aura netroMke lie bhayaMkara | uchalate hue usa duSTa dAnavakA bhI Adhe palameM pAra pA liyaa| taba kutrera sAmane AyA / parantu usane tIroMse use bhI vimukha kara diyA / / 12 / / pattA-yuddhamai dhanurdhArI zrImAlI dudhara-sA mukharoMke dvArA vaha pakar3A nahIM jA sakA usI prakAra, jisa prakAra kusunidaroM dvArA saMtApa karanevAlA aura prANoMkA anta karanevAlA kAmadeva vazameM nahIM kiyA jA sakatA |10||
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariDa bhAga kiyAta samareM to sasi kuvera-rAe / kesari-kamaya-hubhavahA mallavanta jAe // 1 // tiNi vi miriya khattu zrAmelleMvi / dhaya-bhUSAsa mahAraha pelchevi // 2 // tIhi mi sabhakaNDi rynniiyru| NaM dhArAhara-vaNe hi mahIharu // 3 // saravara-sasvahiM viNikSAriya / vidhi hi desa mAsAsthi // " amara-kumAra Nayara uddhaaiy| riu jiha ekAhi milavi parAiya // 5 // chAya silImukehi sirimaarsi| parama-siNinda caraNa-kamakAliM // 15 avasasIhi sIsa urikpnnhuuN| Na NIlappalAI vikSiNNaI // 7 // jaDa jaDa jAuhAzu prisktt| taba sau ahimahu ko pi Na thaahaa|| NieNghi kumAra-siraha chijntii| raNa-devaya cakki va dinta // 5 // ghattA saksaksu virujamA kira sapaNajamai tAva jayante diNNu rhu| 'ma. vAya jiyase suiDa-yanheM appuNu paharaNu dharahi bahu // 30 // jayakAreci suravaI dhAibhI jayantI / 'gisiyara thAhi thAhi kahi jAhi mahu jiyamto // 5 // vAhi pAhi sabaDhammuhu sandazu / huI dhaba demi purandara-Nandazu // 2 // sIriya-somara-kapiNaya-dhAya? / bahu-vAvalla-malla-NArApahe // 3 // paddhasasihi khuruppa-khellaggahu~ / paSTisa-phaliha-sUla-phara-gahU~ // 4 // mogara-masi-cittadaNDihi / savala-huli-haramusala-musuNDihi5 asr-sisttiprsu-is-paashuN| kaNaya konta-ghaNa-ca-sahAsa? // 6 // ruksa-silAyaka-girivara baayii| havi-jala-pavaNa-vijcha-saMghApa hu~ / / 7 / / saM NisuNe vi sirimAki-paharisiu / suravaha-subAhoM mahAraDDa drisij||4|| 'paI meSlepSiNa jaya-siri-chAhA / ko mahu aNNu deha dhaba prAiveM // 9 //
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattAhamo saMdhi [5] usa yuddha meM kRtAnta, candra, kuberarAja, kezarI, kanaka, agni aura mAlyavantake naSTa honepara tInoM kSamAbhAva chor3akara phaharAtI huI dhvajAoMvAle ve mahArathI nizAcara isa prakAra bhir3a gaye, mAno mUsalAdhAra megha pahAr3oMse TakarA gaye hoN|" zreSTha tIroMse zreSTha tIra kATa diye gye| ve tInoM pITha dekara bhAga gye| kevala naye amarakumAra daudd'e| aura jahA~ zatru thA vahA~ Akara sthita ho gye| zilImukhoMse znImAliko isa prakAra le liyA jaise bhramara jinabhagavAnake crnnoNko| ardhacandrase candramA kA sira kATa diyA, aura nIla kamala phailA diye gaye hoM, jahA~ jahA~ rAkSasa pahu~catA hai, vahA~-vahA~ usake sAmane koI nahIM Tika sakA / bikhare hue chamra kumAroMke sira aisI zobhA pA rahe haiM, mAno yuddhake devatAke lie bali de dI gayI ho // 1-5 // pattA-taba indra viruddha ho uThatA hai, aura sannaddha hotA hai, itane meM jayanta apanA ratha bar3hAtA hai,"he tAta, subhaToMke lie yama ke samAna mere rahate hue Apa zastra dhAraNa kyoM karate haiM ?"||10|| [6] indrakI jaya bolakara jayanta daur3A, "nizAcara Thahara, kahA~ jAtA hai mere jIte hue ? sAmane apanA ratha bar3hA, maiM indraputra tujhe cunautI detA hU~, tIriya, tomara aura karNikAke AghAtase, pracura vAvalla bhAloM aura tIroMse, ardhacandroM, khuruSa aura zailAmoMse, paTTisa-phaliha-zUla-phara aura khaDgase, mudgara-lakuTI-citradaNDa aura iNDise, sabbala-hUli-hala-musala aura musuNDIse, jhasara-trizakti-pharasu aura iSupAsoMse, hajAroM kanaka-kota-dhananvakroMse, vRkSa-zilAtala aura girivarake AghAtoMse, agni, jala, pavana aura vidyAoMke sNghaatoNse|" yaha sunakara zrImAla haMsA aura usane apanA mahAratha indrake sAmane kara diyA aura kahA, "tumheM chor3akara dUsarA kauna yuddha meM cunautI de sakatA hai" / / 1-9 //
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita pattA to evaM viseseM vi sara saMpesavi chiNNu jayantaho tagaDa dhaDa / gayaGgaNa-sacchiha kamala-dacchiheM hAru NAI uracaleM vi gaDa 111 dahamuha-pisieNa daNu-veda-dAraNeNaM / mukhamUti mata ho kAma pAhaNe // 1 // eu Na jANahu~ kahiM gau sandaNu / bubAukA vi kaha vi sura-NandaNugaraNa dukkhu dukkhu mucchaa-vihlaachu| uhira ukha-suNDa gaM bhayagala // 3 // mosnn-bhiddivaan-phrnn-dhru| jAuhANa-rahu kiDa saya-sabaha 11 // so vi pahAra-vihusa miyopnn| muccha parAiDa pasariya-ceyaNu // 5 // dhAiu dhuNevi sarIru ramANa / kara mahAgahu NA iNAhaNe // 6 // vimki mi dujaya dukhara pavayana / viNi mi bhIma gayAsaNi-karapala7n dheNi mi paribhamanti gaah-mnnddleN| loha dinti rAvaNe ArakSaNvaleM // 8 // suravA-NandaNeNa aayaavi| kulisa-daNDa-samNiha gaya bhaamvi||9|| pattA Ahara varadayale eDiu rasAyo pANa-vivaniDa sthaNiyana / jaDa jAta jayamtahoM Nisiyara-tamyahA~ cittu NAI sire sya-NiyA // 10 // [] jaM sirimAli pArio amara-NandaNeNaM / vA indA padhAvimo samaTha sandameNa // // mere dudhiyaddha mama tAu vahaghi kahi jAhi st||1|| balu klu hayAsa ma. jIvamANa kahi jIvipAsa' // 3 // pakSaNepa seja mara dhaNuhara kiDa sura-Namdareya // 4 // satyariya ke pi samaraNe sara-maMdabu karevi II rija maraNeNa bhAyAmeM ci dahamuha gaNeNa // 6 //
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaparamI saMdhi pattA-isa prakAra apanI vizeSatA batAkara aura tIra calAkara usane jayantakA dhvaja chinna-bhinna kara diyA, mAno kamalake samAna netroMvAlI gaganarUpI lakSmIkA hAra hI uchalakara calA gayA ho / // 10 // [7] rAkSasoMke zarIroMkA vidAraNa karanevAle kanaka akhase dazamukhake pitRvya ( cAcA) ne usake rathako tahasa-nahasa kara diyaa| yaha bhI patA nahIM lagA ki ratha kahA~ gayA, kisI prakAra indrakA putra baca gayA / mUcchAse vihvala vaha bar3I kaThinAIse aise uThA, jaise Upara sUMr3a kiye hue mahAgaja ho / bhISaNa bhindipAla zastrako dhAraNa karanevAle usane rAkSasake rathake sau Tukar3e kara diye, prahArase vidhura vaha saMjJAzUnya ho gayA / mUlI calI gayI, usameM cetanA A gyii| apanA zarIra dhunatA huA vaha AkAzameM krUra mahAgraha ke samAna daudd'aa| donoM hI ajeya aura prabala the| donoMke hAthameM bhayaMkara gadAe~ thii| donoM AkAzameM ghUma rahe the, indra aura rAvaNakI lIka dete hue / taba indraputrane vanadaNDake samAna, AyAmake sAtha gadA ghumAkara / / 1-9 // ghattA-bakSasthalapara AghAta kiyaa| nizAcara prANavihIna hokara rasAtalameM jA giraa| jayantakI jIta ho gayI, mAno nizAcara samUhake sirapara dhUla par3a gayI // 1 // [8] jara amaraputra indrane zrImAlako mAra diyA, to usake sAmane indrajIta daur3A, "are durvidagdha, dhUrta, mere tAtako mArakara kahA~ jAtA hai ? hatAza mur3a-mur3a, mere jIte hue tujhe jInekI AzA kaise ?" yaha vacana sunakara amaraputrane apane hAthameM dhanuSa le liyaa| tIroMkA maNDapa tAnakara, ve donoM yuddhake prAMgaNa meM uchale / zatrukA nAza karanevAle daza-mukhake
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 paumacarita viNiya-pahare hi rakSita sarIru upavi jAma sapaNAhu chipaNu tIsahi sarahi // kaha kaha vi NAhikappariu viiru||4|| kira dharai purandaru pattu tAma // 9 // pattA uggAmiya-paharaNa coiya-vAraNa antara yiu bhamarAhiyAi / areM aricara-maNa rASaNa-gandaNa ucari vali cArahadi ai // ol khatu muevi samvehi miri-bhAsurehi / kAvihA~ pAndamI yadibhA surAhe // pediu pa bhaNantahi raavnni| to vi Na gaNA suhaTa cUNAmaNi // 2 // rogaha banA bhAi bhammi / riu papaNAsa-sahi dalaSaya // 3 // sandaNa sandaNeNa saMcUrai / gayaSara gayavareNa musumUraha // 4 // surau suragAmeNa viNivAyai / Naravara paravara-dhAe~ ghAyaI H5| jAma viyambhaha sambAyA / tASa su-sArahi sambhAi-gAmeM // 6 // pabhaNai 'rAvaNa kiM nnicintn| mallavanta-NamdaNu aracantaDa 404 apaNu vi rAvaNi kaiDa akh| dheTiva susvara-valeNa samaseM // 4 // dukhau jai vi mahAhaveM saai| ekku bhaNeya jiNadhi ki sakaha // 9 // ghattA te vayaNe rAbaNu jaNa-jUrAvaNu cadiu mahAraha khamga-karu / pakkhilA devahi bahu-avaLe hi NAI kiMyantu jagansayA / / 10 // [..] dUradheNa misiyarindeSNa survrindii| sauhaNaM virudagheNaM joibhI gaindo //
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattarahamo saMdhi putra indrajItane AyAma karake, zAstroMko Ahata karanevAle tIsa toroMse usakA kavaca chinna kara diyaa| zarIra kisI prakAra vaca gayA, vaha kaTA nhiiN| jaise hI vaha uchalakara use pakar3anevAlA thA, vaise hI indra kahA A gayA / 1. -2 ghattA-zala liye hue, hAthIko prerita karake amararAja bIca meM Akara sthita ho gayA aura bolA, "are zatrukA mardana karanevAle rAvaNaputra, yadi vIratA ho to mere Upara uchl"||10|| [9] isa prakAra kSAtradharmako tAkameM rakhate hue, bhauMhoMse bhAravara sabhI devoMne laMkArAjake putra indrajItako ghera liyaa| eka rAvaNaputrako anekoMne ghera liyA, vaha subhaTazreSTha taba bhI unako kucha nahIM ginatA / rokatA hai, mur3atA hai, daur3atA hai, lar3atA hai, pacAsa-sATha zatruoM kA saphAyA kara detA haiN| racako rathase cUra kara detA hai, gajayarako gajavarase kucala detA hai| turaMgako turaMgase girA detA hai, manuSya, manuSyake AdhAtase ghAyala hotA hai| isa prakAra jaya indrajIta pUre AyAmake sAtha sabako azcaryameM DAla rahA thA ki itanemeM sanmati nAmaka sArathI kahatA hai, "Apa nizcinta haiM mAlyavAnakA putra mArA gayA hai, aura bhI indrajItako akSAtrabhAvase ghera liyA hai samasta suravara senAne / mahAyuddhameM yadyapi vaha ajeya hai, phira bhI akelA baha anekoMko kaise jIta sakatA hai ?" ||1-2|| ghattA- yaha zabda sunakara janoMko satAnevAlA rAvaNa hAtha meM talavAra lekara mahArathameM car3hA, atyanta aIkArase bhare hue devoMne use jagakA anta karanevAle kRtAntakI taraha dekhA // 10 // [10] dUrastha nizAcararAjane surarAjako isa prakAra dekhA, jaise viruddha hokara siMha gajarAjako dekhatA hai / vaha kahatA hai,
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 paumacarita 'sArahi vAhi pAhi rahu tettheN| Ayavasu bhApaNDuru jettaha~ // 2 // jetta bhairAvaNu glgli| jesaheM bhIsaNa dunduddhi vajaha // 3 // betaha suravaha mur-privriyu| jettahU~ yamadaNDa kareM dhariyaDa' // // saM NisuNa vi sammai ucchaahiu| pariu saGgha mahArahu bAhiu // 5| biTa kalA digNaramanA : sigaI ripa-muhaI ca kUraI // 5 // samaru dhuTa vAi mi abhiTTaI / raNa-rasiyaha saNAha-visaI // 7 // pavara-surajama pavara-turagahu~ / miDiya mayaGga matta-mAyanahu~ 18 // raha rahabarahu~ paropparu dhaaiy| pAyAla? pAyAla parAima ||5|| pattA meliya-hukAI diNNa-pahAraI sira-kara-pAsa NamantAI / miDiyaI a-NiviSNaI ceNNi mi segaNaI miduI jala aNurattAI // 10 // [1] jAu mahantu Ahayo vihi vihiM jaNAhuM / indA-hamdataNayahUM inda-rAvaNAI // 1 // rapaNAsava-sahasAra-jaNerahu~ / maya-bhesai-mAripa-kuvera? // 2 // jama-suggIvahu~ sama-sIla hu~ / aNakha-NA hu~ palayANila-ppokahu~ // 3 // sasi-anya? divAyara-aGgahu~ / khara-cisaI dUsaNa-cittama // 4 // suna-dhamU hu~ vIsAvasu-hatyahu~ / sAraNa-ri-harikesi-pahattha? // 5 // kumbhayapaNa-iMsANaNarindahu~ / vihi-kesarihiM vihIsaNa-khandahu~ // 3 // ghaNavAhaNa-tahikesakumArahu~ / mallavanta kaNayahu~ tuDadhArahu~ // 7 // 'jambumAli-jImuttaNiNAyahu~ / ghajoyara-vajAuharAyaDheM // 8 // vANaracaya patrANaNacindhahu~ / ema junasu mahimahu pasiba 39 //
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattarahamo saMdhi "sArathi-mArathi, ratha vahA~ hA~ko, jahA~ sapheda Atapatra hai| jahA~ airAvata garaja rahA hai, jahA~ dundubhi baja rahI hai| jahA~ indra devatAoMse ghirA huA hai| jahA~ isane vanadaNDa hAthameM le rakhA hai|" yaha sunakara sanmati sArathikA utsAha bar3ha gayA, zaMkha bajAkara usane apanA ratha Age bddh'aayaa| kolAhala hone lgaa| sUrya bajA diye gaye / zani aura yamake mukha duSToMkI taraha ha~sane lge| samara hone lagatA hai, senAe~ bhir3atI hai, utsAhase bharI huI aura kavacAse ArakSita | prabala azva, prabala azvoMse, gaja gajavaroMse, ratha rathavaroMse aura paidala, paidala sainikoM se // 1-9 // ____ghattA-huMkAra chor3ate hue, prahAra karate hue, sira kara aura nAka jhukAye hue binA kisI khaMdake donoM senA anurakta mithunoMkI bhA~ti Apasa meM bhir3a gayIM // 18 // [11] donoM senAoMmeM donoM orase bhayaMkara yuddha huaa| indrajIta aura jayanta meM tathA rAvaNa aura indrameM / pitA ratnAzrava aura sahasrArameM, maya-bRhaspati-mArIca aura kuberameM, vipamazIlavAle yama aura sugrIvameM, pralayakAlake analakI lIlA dhAraNa karanepAla anala aura nalameM, candramA aura aMgada meM, sUrya aura aMgame, khara aura citrameM, dUpaNa aura citrAgameM, suta aura camUmeM, vizvAvasu aura hastameM, sAraNa aura harimeM, harikeza aura prahastameM, kumbhakarNa aura IzAna narendra meM, vidhi aura kezarImeM, vibhISaNa aura skandhameM, ghanavAhana aura taDikezIke kumArameM, durya mAlyavanta aura kanakameM, jamyU aura mAlimeM, jImUta aura ninAdameM, ghanodara aura vanAyudhameM, cAnaravajiyoM aura siMhadhvajiyoM meM isa prakAra prasiddhaprasiddha logoMmeM yuddha huA 111-9 / /
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28. paGamacarita pattA kari-kumma-vikattaNu goliya-taNu ko raNa jAsu samASadhiu / so tAsu samaccharu tosiya-accharu girihaM daggi va ammisiddha // 10 // ko vi kivANa-pANie suravaha Nievi / ___Na mubaha maNDalaggu paharaM samazlipavi // // ko vi nniisrntnt-ghuttmlo| mamai mata-dasthi va sa-saGkhalI // 2 // ko vi kumbhi-kumbhyl-daarnno| mosinoha-ujaliya-paharaNo // 3 // ko vi danta-musalukkhayAuho / ghAI matta-mAyA-sammuddo // // ko vi khuDiya-sIso dhnnukro| pala dhAi vindhai sa maccharo // 5 // ko vi vaann-vinnibhinnnn-vcchaao| vAhirantaravariya-picchamo // loNiyAraNo sahaha nnsvroN| isa-kamala-puoSa sa-bhamaro || ko vi eka-calaNe turnggme| hari va visthio Na marie kame |6|| ko ci sirauDe kareM vikaayle| juzA-bhikSa mAge para-pake // 5 // dhattA madhu ko vi parischiru NitraSTriya-siru soNiya-dhArujachaliya-taNu / pakSijaha dAruNu sindUrAruNu phagguNe NAI sahasakiraNa // 10 // [3] karatha i masa-kujArA jIdhieNa cattA / kasaNa-mahAdhaNa mba dosanti dharaNi-pattA // 1 // katya ha sa-visANaha kumbhayaka hai| NaM raNabahu-upakhalara sa-musalara // 3 // kasya ihaya karavAkahi khaNTiya / anta-salata khakamta pahiggiya // 6 //
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattarahamo saMghi ghatA-gajakumbhako vidIrNa karanevAle pulakita zarIra jisake sAmane jo yoddhA AyA, apsarAoMko santuSTa karanevAlA vaha matsarase bharakara usI prakAra bhir3a gayA, jisa prakAra girise daavaanl|" // 10 // [12] koI suravadhUko dekhakara, kRpANa hAthameM liye hue AghAta khAkara bhI talavArako nahIM chor3a rahA hai| koI apanI nikalI huI A~toMse viDala isa prakAra ghUma rahA thA, jaise zRMkhalAoMse huA samAna ho, na bhAsado vidIrNa karanevAle kisIkA astra motiyoMke samUhase ujjvala thaa| danta aura mUsaloMke lie nikAla rakhA hai Ayudha jisane, aisA koI vIra mattagajake sammukha daur3atA hai| kaTa gayA hai sira jisakA, aisA koI dhanurdhArI mur3atA hai daur3atA hai aura matsarase bharakara bedhatA hai| kisIkA vakSasthala tIroMse itanA viddha hai ki usake bAhara-bhItara puMkha ArapAra lage hue haiM ? koI raktase lAla vyakti aisA zobhita hai mAno bhramarasahita rakta kamaloMkA samUha ho / koI eka pairake azvapara AsIna, viSNuke samAna hI eka kadama nahIM cala paataa| koI apane karatala sira. taTapara rakhakara zatrusenAmeM yuddhakI bhIkha mA~ga rahA hai // 1-2|| ghattA-kaTa cukA hai sira jisaphA, jisake zarIrase raktakI dhArAe~ uchala rahI haiM, tathA prati icchA rakhanevAlA bhaTa aisA dAruNa dikhAI detA hai, jaise phAgunameM sindUrase lAla sUrya ho / / 10 // 13 ] kahIMpara jIvanase tyakta matsagaja aise jAna par3ate haiM jaise kAle mahAmegha dharatIpara A gaye hoN| kahIMpara dA~toM sahita kumbhasthala aise jAna par3ate haiM mAno raNarUpI vadhUke Ukhala aura mUsala ho| kahIMpara talavAroMse khaNDita azva skhalita hote
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 paumacarita kastha i chattaI hAI visAlAI NaM jama-bhoyaNe diNNAI thAlaI // 4 // kasya i sughaDa-sirAI paloi~ / gAi~ a-NAlaI Nava-kandoI / / 5 / / kastha i rahayakaI vicchinngii| kali-kAlahI bhAsaNa va dipnn||6|| karatha ni bhaiddoM siyaGgaNa kiya / 'hiyavau NAhiM' maNevi ukiya // // karatha vi giddha kandhe pariTrika / ahiNava-siru suhaDDa samuhiu // 8 // kAya 6 giddha maNusu Na saddhaTa / vANe hi dhanuhi meu pA kadaGa // 9 // ghattA kastha cha Nara-ruNDa hi kara-kama-tuNDe hi samara-vasundhara bhIsaNiya / bahu-khaNDa-payAre hi NaM suAre hi rakSya rasoi jamahI taNiya // 10 // [15] sahi tehae~ mahAhave kiya-mahocchaSehi / kociDa eka menu lahesa-vApavehi // 1 // 'ura urai sakasaka priskhi| jiha ziTTaviu mAki siha thakahi // 2 // hau~ so rASaSNu bhuvnn-myru| suravara-kula-kiyantu raNe duru' // 3 // ta NisuNeSi paliu baakhnnddlu| pacchAyantu sara hi gaha-maNDalu // 4 // datamuhI vi utthariu s-mkru| kiu sara-jAlu sareMhi saya-sakaru // 5 // to esthansara iy-privrkhe| sas aggeu muka sahasakheM // 6 // ghAiDa dhagadhagantu dhUmamsau / cindhahi chatta-dhAre hi lagganta // 7 // rAvaNa-balu NAsaMghiya-jIviu / NAsai jAlA-mAkAlIviu // 4 // ghattA upaNiyara-pahANe vAruNa-bANa saravaramiA ulhAviyau / masi-vaNNuparastada dhUmala-gattau pisuNa jema volAviyau // 9 //
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattarahamo saMdhi hue A~toMse zobhita ghUma rahe haiN| kahIMpara Ahata vizAla chatra aise jAna par3ate haiM mAno yamake bhojanake lie thAla de diye gaye hoM, kahIMpara yoddhAoMke sira loTa-pATa ho rahe haiM mAno binA nAlake kamala hoM, kahIMpara TUTe-phUTe rathacakra par3e hue haiM, jaise kalikAlake Asana bichA diye gaye hoM, kahIMpara yoddhAke pAsa siyArana jAtI hai aura 'hRdaya nahIM hai| yaha kahakara cala detI hai, kahIMpara gIdha dhar3apara baiThA hai, jaise subhaTakA nayA zira nikala AyA ho, kahIpara gIdha manuSyako nahIM khA sakA, vaha tIroM aura coMcoMmeM bheda nahIM kara sakA / / 1-9|| pattA-kahIpara manuSyoMke dhar3a, hAtha aura pairoMse samarabhUmi isa prakAra bhayaMkara ho uThI, mAno rasoiyoMne bahuta prakArase yamake lie rasoI manAyI ho // 10 // . [14] usa mahA bhayaMkara yuddhameM, mahotsava manAnevAle laMkeza aura devezane eka dUsareko pukArA,- "are-are zakra-zakra, cala, jisa taraha mAli kA vadha kiyA usI taraha sthita ho| maiM vahI muknabhayaMkara rAvaNa hU~, devakulake lie yama aura yuddhameM durdhara / " yaha sunakara indra mur3A aura tIroMse usane AkAzako AcchAdita kara diyaa| taba dazAnana bhI matsarase bharakara uchalA aura usane tIroMse zarajAlake sau Tukar3e kara diye| isa bIca meM pratipakSako naSTa karanevAle indrane Agneya vIra chor3A, vaha dhakadhaka karatA dhuA~ chor3atA huA tathA cihnamvaja aura chatroMse lagatA huA daudd'aa| jIvanakI AzaMkAse yukta, Agako lapaToMmeM jhulasatI huI rAvaNakI senA naSTa hone lagI // 1-811 pattA-taba nizAcaroMke pramukha rAvaNane vAruNa bANase Agneya tIrakI jvAlAko zAnta kara diyA, jo duSTakI taraha . dhUmila zarIra aura kAle raMgako lekara calA gayA II
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 385 paumarija [15] upasamipa huAsaNe vayaNamAsureNaM / bahala-tamoha-paharaNaM pesinaM sureNaM // 1 // kiu zrandhAraNa rnnnggnnu| ki pi Na dekhAi nnisiyr-saahnnu||2|| jimmai aGga calaha NirAyai / subhai aceyaNu osuviNAyai // 3 // vikheM vi Niya-palu bhoNallantau / meliu diNayAtthu pajakantaH ||yaa amarAhiNa raahu-vr-phrnn| NAga-pAsa sara mubaha dasAgaNu / / 5 / / paSara-bhuaGga-sahAseMhi dttttr| musvala pANa laevi paNa?u // 6 // pArudatthu bAsaveNa nimiu / visahara-saravara-jAlu parajiu // 7 // SagauDa-pavaNandoliya meiNi | DosA-rUDhI NaM bara-kAmiNi // pkss-pssnn-pddiphy-mhiihr| paJcAviya sa-disivaha sa-sAyara // 9 // pattA maleM vi riu-ghAyaNu saru NArAyaNu vijagavihUsaNaM gae~ cadiu / jettaheM airAvaNu settaha~ rAvaNu jAvi indahoM amiDiDa // 10 // [16] matta gahanda doSi umbhiNNa-kasaNa-dehA 1 NaM gajAnta bhanta sama-utthAnta mehA || parovarassa pttyaa| mayamghu-sitta-gattayA // 2 // thiora thor-knbhraa| paloha-dAma-NijArA // sa-sIyara va pAusA / mayamdha muka-bhasA // 3 // visaak-kumbhmnnddlaa| NivaDa-danta-ujalA // 5 // athaka-kaNNa-cAmasa / NivAriyAli-goyarA // 6 // smuddh-sunndd-bhiisnnaa| visaha-ghaNTa-NosaNA ||7 // maNoja-roja pntinno| bhamanti ke vi dansiNo // 6 //
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 sattarahamo saMdhi [15] agnibANake zAnta honepara bhAsvaramukha indrane andhakArakA bANa chodd'aa| usane yuddhake prAMgaNameM andhakAra phailA diyA, nizAcaroMkI menAko kucha bhI dikhAI nahIM detA, senA a~bhAI letI, usake aMga jhukane lagate, nIMda AtI, behoza hotI, soto aura svapna dekhtii| apanI senAko avanata hote hue dekhakara, dazAnana jalatA huA dinakara akSa chodd'aa| indrane rAhu ana chodd'aa| rAvaNa nAgapAza atra calAtA hai| hajAroM bar3e-bar3e sA~poMse DaisI gayI devasenA prANa lekara bhAgane lagatI hai| indra garur3a ala calAtA hai jo sA~poMke pravara zarajAlako parAjita kara detA hai| garur3oMke paMkhoMke pavanase Andolita dharatI aisI mAlUma hotI hai mAno varakAminI hiMDolemeM baiThI ho paMkhoMke pavanase pratihata mahIdhara dizApathoM aura samudra sahita dharatIko nacAne lge| // 1-| ghacA-taba zatrunAzaka nArAyaNa bANa chor3akara rAvaNa trijagabhUSaNa hAthIpara car3ha gayA aura jahA~ airAvata mahAgaja thA, vahA~ jAkara indrase bhir3a gayA // 10 // [16] donoM hI mahAgaja atyanta kRSNazarIra aura matavAle the, mAno khUba garajate hue, samAna rUpase uchalate hue mahAmegha hoN| donoM eka dUsareke pAsa phuNce| donoMkA zarIra madajalase sikta thA, donoMke vakSa aura kandhe vizAla the, donoMse madakI dhArA baha rahI thI, donoM pASasako taraha jalakaNoMse yukta the, donoM madAndha aura niraMkuza the, donoMke gaNDasthala vizAla the, donoMke gaThita ujjvala dA~ta the, donoMke nahIM thakanevAle karNarUpI cAmara lagAtAra bhramaroMko ur3A rahe the, donoM uThI huI sUhoMse mayaMkara the, donoMke ghaNToMse viziSTa dhvani ho rahI thI / jaise sundara gIta paMkiyoM hoM, donoM mahAgaja ghUma rahe the // 1-8 //
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 283 paumacariu ghattA mayagale hi mahante hi vihi mi bhaman hi suravaha-lAhi padhara / bhava-bhavargahi chUTo NaM mahi mUDhI bhamai sa-sAyara sa-dharadhara / / 9 / / _ [1] tijagavihasaNeya kiu sura-pharI nnirsthii| paribhosiya NisAgarA lhasiTa bahari-sastho // // rAvaNu Nava-javANu vlpmtu| bhamarAhiDa gy-ves-maant112|| mameM viNa sAta karivarU khoTa / skve sayavArasa pariyaciu // 3 // gar3a gaeNa par3ha pahuNoddhau / jhamma devi aMsuguNa Nivandau // 4 / / vijana ghuTu rynniiyr-saahnneN| dehi dunduhi diSaNa divaGgaNa / 5 // tAva jayantu dsaann-jaaeN| ANi vandhevi pAhu-sahAeM // 3 // jama suggI dUsama-sIle / bhaNalu NaleNa maNilu raNa NIseM // 7 // khara-dUsapaNe hi citta-cisaGgaya / / ravi sasi levi Aya amAnya 8 // suravara-guru mapaNa nnibhiceN| bahau kuberu samareM mAriruceM // 9 // ghattA jo jasu utthariyaDa so te dhariyau gaNhaeNvi pavara-dhandi-sayahU~ / gau suravara-dhAmaha puru bhajarAmaha jiNu jiha jigavi mhaamyii||10|| [ 18 ] laGka purandare lie jy-sirii-nnivaaso| sahasAreNa paridhado pasthio dasAso // 5 // 'ahA~ jama-dhaNaya-sakka-kArASaNa / dehi suputta-mikkha mahu rAvaNa' // 2 // taM NisuNevi bhaNai sura-vadhae / 'tumhavi zramha vi eDa NivandhaH / jamu salavata paripAlau pr| pazu Nivita karata pANu // 4 // puphpha-pabaru ghara deuvaNAsaha / sahu~ gandham hi gAya sarasara / / 55
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattarahamI saMdhi pattA-donoM ghUmate hue madakala mahAgajoMke sAtha indra aura rAvaNa aise mAlUma par3a rahe the, mAno bhavarUpI bhavanase yukta dharatIrUpI mugdhA sAgara aura samudra ke sAtha ghUma rahI hai / / / / [17] trijagabhUSaNa mahAgajane airAvatako nirastra kara diyaa| nizAcara prasanna ho gye| zatrusamUhakA patana ho gyaa| rAvaNa navayuvaka aura balavAna thA jaba ki indrakI vaya aura teja jA cukA thaa| khIMcanepara bhI airAvata mahAgaja hila nahIM sakA. gAsane sau bAra use chuaa| gajane gajako aura svAmIne svAmIko uThA liyaa| cUmakara usane vakhase use bA~dha diyaa| nizAcaroMkI senAmeM vijayakI ghoSaNA kara dI gyii| devatAoMne AkAzameM dundubhi bajA dii| tabataka indrajIta jayantako apanI bAhuoMse bA~dhakara le AyA, viSamazIla sugrIva yamako, nala analako, nIla anila ko,khara-dUSaNa,citra-citrAMgadako aura aMga-aMgada sUrya-candrako lekara A gaye / nirmIka mayane bRhaspaviko aura mArIcane kuberako pakar3a liyA // 1-2|| ghasA-jisane jisapara AkramaNa kiyA, usane usako pakar3a liyaa| isa prakAra saikar3oM pravara vandiyoMko pakar3akara, indrake lie bhayaMkara rAvaNa apane nagarake lie usI prakAra gayA, jisa prakAra paramajina mahAmadoMko jItakara ajara-amara padako prApta karate haiM // 1 // [18] indrako laMkA le jAnepara, sahasrArane jayazrIke nivAsa rAjA rAvaNase prArthanA kI, "yama, dhanada aura zakrako phaipAnevAle rAvaNa, mujhe putrako bhIkha do|" yaha sunakara devoMko bA~dhanevAle rAvaNane kahA, "tumhAre hamAre bIca yaha zarta hai ki yama talavara ( kotavAla) hokara nagarakI rakSA kare, prabhaMjana hamArA A~gana sApha kare, vanaspati dharapara puSpasamUha de,
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 casva-sahAsaI havi pkvaaldd| jopaha kareu miyaDU giransaru / mamararAu majaNau bharAvara / saM paDivANu sancu shsaareN| kosu asesu kuveta NihAlau // 6 // sIyala gaiyale sabau divAyarU // 7 // aNNu pi dhaNehiM chahau devAvau' 18 // mukku sakkalakAlakAreM // 5 // pattA Niya-rajju vivajjeMvi gau panbajeMvi sAsayapurahoM sahasaNaghaNu / jaya-siri-bahu maNDa vi thiu avaruNavi sa ( bhu ya-phakihahiM dhvssnnu|10 iya cAru-paumacarie dhaNaayAsiya-samambhueya-kae / jANArA va Na vi jaya' samArahama imaM pamvaM / / [18. aTThArahamo saMdhi ] raNa mAzu ma vi purandarahI pariyaca vi sihara, mndrhii| bhASA vi paddhIvau jAma pahu tANantare diTu bhaNantarahu // [ ] pekverieNu giri-kavaNa-sumandu / jiNa-vandaNa-dUrucchaliya-sadu // 3 // suravara-saba-seva-karAvaNeNa / mAridhi papucchiu rAvaNeNa // 2 // 'maha-makSaNa-bhuvaNucchaliya-NAma / uhu kalayalu summada kA mAma' // 3 // ta NisuNavi pabhaNaha smr-bhiir| 'pahu jAi NAmeNa aNantavIra // // dasaraha-mAyA zraNaraNNa-jAu / sahasayara-soheM tavasi jAu ||5|| uppaNNau payahA~ patthu nnaannu| uha dIsaha devAgamu sa-jANu' / /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 saptarahamo saMdhi gandharvoke sAtha sarasvatI gAna kare, agni ijAroM vastra dhoye, kubera azeSa kozakI dekhabhAla kare, candra sadaiva prakAza kare, divAkara AkAzameM dhIre-dhIre tape, amararAja nahAnekA pAnI bharAye aura meghoMse chir3akAva kraaye|" sahasrArane yaha saba svIkAra kara liyA, laMkAnarezane zakako mukta kara diyA // 1-10 // ghattA-apanA rAjya chor3akara aura ananyA lekara sahasrAra zAzcata sthAnako calA gayA aura rAvaNa jayazrIrUpI vadhUko alaMkRta kara apane mujastambhoMse usakA AliMgana kara rahane lagA // 12 // dhanaMjayake Azrita, svayambhUdevakRta padmacaritameM rASaNa vijaya nAmaka 17vA~ parva pUrA huaa| aThArahavIM saMdhi yuddha meM indrakA mAna-mardana kara, sumeru parvatake zikharoMkI pradakSiNA kara, jaba dazAnana lauTa rahA thA to usane anantarathake darzana kiye| [1] jisameM dUra-dUra taka jinako candanAke zabda uchala rahe haiM, aise subhadra svarNagiriko dekhakara, suravaroMse apanI sevA karAnevAle rAvaNane mArIcase pUchA, "yoddhAoMkA saMhAra karanecAle, prasiddhanAma sasura, vaha kyA kolAhala sunAI de rahA hai ?" yaha sunakara samaradhIra mArIca kahatA hai, "yaha anantavIra nAmake muni hai, aNaraNase utpanna dazarathake bhAI, jo sahasrakiraNake snehake kAraNa tapasvI ho gaye the inheM kevalajhAna utpanna huA hai,
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariu taM suSpiNu Nimiyarindusa se muliyan // 7 // pariyacaici gardai vithurNe vi giviM / sagalu vi jaNu vayai~ kayantu dichu / 8 // 29. mahavaya ko vi kavi aNutraya ko tri diDa sammatta kavi thi ghatA ko tri sikkhAvaya guNavayahU~ / para rAvaNu ekku Na uvasamiva // 9 // dhammahu mahArisa bhai teradhu / dahamuha mohamdhAreM chUTa / amiyAlae~ amiu Na lehi kema | taM vayaNu suSpiNu dasasireNa / 'sami bhUmae~ sampadevi / sakkami giri-mandaru hilevi / sakkama mArui poTTale chuheci / sakkami raNAyara-jalu piSi / [2] 'maNuyattu heM ci bahasa vi etthu // 1 // yAyasyaNu Na kehi mUDha // 2 // acchahi Nihuau kaTTamara jesa' // 3 // bumbai dhottuggIriva - gireNa // 4 // sakkami phaNa- phaNimaNi syazu kevi 5 // sakkama dasa disi vaha daramale 6 // sakkama jama-mahi samAruhevi // 7 // sakkami AsIvisu ahi Nici // 8 // dhattA kamisakkoM meM utthare vi kami sakhi sUraha~ paha hare bi sakkama mahi gaNu ekku kareM vi dukharu Na sakkami va ghare vi // 9 // [3] 'kaD lemi ekku vaDa' luttu teNa // 1 // taM maNDa kami Na para katu // 2 // bhiu acalu rajju bhukhantu khayaru // 3 // puravareM icchiya-aNua-kAmeM // 3 // saheM hiyaJjasundarI maNojja // 5 // paricintaM vi suru rAhiteNa / 'jaM maddeNa sacchidra cAtu | gaDa ema bhaNepiNu piyaya-gayaru / eta vi mahindu mahibu jAmeM / so hiyayaceya NAmeNa majja |
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ aTThArahamI saMdhi vaha yAnoMke sAtha ThevAgama dikhAI de rahA hai|" yaha zabda sunakara nizAcararAja vahA~ gayA jahA~ munivarendra the| pradakSiNA, namana aura stuti kara vaha vahA~ baiTha gyaa| usane vahA~ logoMko ata grahaNa karate hue dekhA // 1-8 __ ghattA-koI mahAvata, aura koI aNuvrata / koI zikSAprata aura gunnvt| koI dekhA gayA dRDha samyaktva letA huaa| parantu rAvaNane eka bhI vrata'nahIM liyA / [2] taba dharmaratha mahAmuni vahA~ kahate hai, "are rAvaNa, manuSyatva pAkara aura yahA~ baiThakara mohAndhakArase chUTa / mUrkha ratnAkarase bhI ratna grahaNa nahIM krtaa| amRtAlayase amRta kyoM nahIM letA, ekAkI aisA baiThA hai, jaise kASThase banA ho|" yaha vacana sunakara, rAvaNa, stotrakA uccAraNa karanevAlI vANImeM bolA, "maiM Agako Dhaka sakatA hU~, zeSanAgake phanase maNi grahaNa kara sakatA hU~, mandarAcalako ukhAr3a sakatA hU~, dasoM dizAoMko cUra-cUra kara sakatA hU~, havAko poTalImeM bA~dha sakatA hU~, yamamahiSapara car3ha sakatA hU~, samudrakA jala pI sakatA hU~, AzIviSa sauMpako lA sakatA hU~ / / 1-8 / / ___ghattA-yuddhameM indra ko pakar3a sakatA hU~, candramA aura sUryakI prabhA chIna sakatA hU~ | dharatI aura AsamAna eka kara sakatA hU~, parantu kaThora vrata praNa nahIM kara sakatA" // 9 // [3] taba bahuta samaya taka socaneke bAda, "lo, eka prata letA hU~" usane kahA, "jo sundarI mujhe nahIM cAhegI, usa para-strIko maiM balapUrvaka nahIM praNa kruuNgaa|" yaha kahakara vaha apane nagara calA gayA aura apane acala rAjyakA upabhoga karane lgaa| yahA~ bhI 'mahendra' nAmakA rAjA apanI icchAke anusAra kAmako bhoga karatA huA rahatA thaa| usakI hRdayadegA nAmakI sundara patnI thii| usakI aMjanA sundarI nAmakI
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 paumacarita piTha kamala vi // 3 laD SaTTa giri kalAsu Nemi // 7 // baru se hosa ko ni te ' // 8 // 112 zimpuNa ramati dhaNa upaNa cinta 'kahIM kaNNa demi / bijjAhara saya miLamti jethu / dhasA gaDa ema bhaNevi pahu pabvayoM jiNa aTTAhie ahAvayahA~ / AzrAsi paraseMhiM goyaDa hiM NaM vArAyaNu mandara ta hiM // 9 // [ * ] sahu~ kaMDasaieN ravipura Au // 1 // esavitA palhAya-rAu | sa vimANusa sAhasa-parivAru / aSNu vi tahi pacaNaJjaya kumAru // 2 // NaM vandahattie~ indu aD // 3 // te te vijjAhara miliya sacca // 4 // kiya havaNa pujja lokkaNA heM || 5|| / mittaSkSya paropyaru huA tAha~ // 6 // 'taraNiya kaSNa mahu taNau puttu // 7 // taM zivi te vidiSNa ghAya // 8 // maTiyA~ muhai~ khala-dujjaNAe~ // 9 // ekkata dUsAvAsu laDDa / avara vi je je AsagaNa-mantra / pahilAe~ phagguNaNandosarAheM / di bIyavihnimi narAhivAha~ pahAe~ kavi tu / kiNa kIraha pANigahaNu rAya' / pariosu pavadviDa sajjA hU~ / 'catu aJjaNa bAukumAru vaha' 'lakSya vAsareM pANiggaNu dhUmAi traSThai dhagadhagad citu candi ghattA ghosedhpiNu NayamANandayas / rAya paravaDa viyaya - niyaya bhavaNu 10 // [4] etyantareM dujjaDa duSNidAru / mayaNAuru patraNaJjaya kumAru // 1 // u visahai saya divasu entu | aNi zampantu // 2 // candu ghandaNu jldhu| mandira anta palitu // 3 // kaMppUra- kamaladana sejja - madhvu [1811 11
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahAramo saMdhi RE sundara kanyA thI / eka dina geMda khelate hue usake stana dekhakara rAjA apane mu~hapara kara-kamala rakhakara raha gyaa| use cintA utpanna huI ki maiM kise kanyA hU~, lo maiM kailAsa parvata le jAtA huuN| jahA~ saikar3oM vidyAdhara milate haiM, vahA~ koI na koI vara avazya hogA / / 1-8|| pattA - yaha vicArakara jina aSTAhikAke dinoMmeM rAjA aSTApada parvatapara gayA aura nikaTake bhAgameM Thahara gayA, mAno mandarAcalake toMpara tArAgaNa hoM ||2|| [ 4 ] yahA~ bhI Adityapurase prahlAdarAja apanI patnI ketumatI ke sAtha AyA aura apane vimAna, senA aura parivArake sAtha, kumAra pavanaMjaya bhI / unhoMne eka jagaha apanA tambU tAnA, mAno vandanAbhaktike lie indra hI AyA ho| aura bhI jo-jo Asannabhavya the, ve saba vidyAdhara vahA~ Akara mile | pahale unhoMne phAguna nandIzvara trilokanAtha kI abhiSekapUjA kii| dUsare dina satra narAdhipoMkI parasparameM mitratA huI / prahlAdane majAka karate hue pUchA, "tumhArI kanyA hamArA putra, he rAjana, vivAha kyoM nahIM kara dete / " yaha sunakara prahlAda rAjane bhI vacana de diyaa| sajjanoMko isase santoSa huA, parantu khala aura durjanoM ke mukha maile ho gaye // 1-2 // ghattA - " aMjanA bahU, aura vara-- netroMko Ananda denevAlA vAyukumAra tIsare dina vivAha" yaha ghoSaNA kara rAjA apaneapane ghara cale gaye ||10|| [5] isI bIca meM durjeya aura durnivAra kumAra pavanaMjaya kAmAtura ho utthaa| AnevAle tIsare dina ko bhI vaha sahana nahIM kara sakA, kisI taraha virahAnalako zAnta karanekA prayatna karatA hai| usakA citta dhuA~tA hai, mur3atA hai, dhakadhaka karatA hai, jaise gharameM bhItara hI bhItara Aga lagI ho / cA~danI candra
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 dAhiNa mArau sIyala jalA hU~ / Dihaha huI aJju / NIsasai sasad caivai tameNa / uchaNa AharaNa-pasAddaNAi~ / paumacariu tahA~ phukiGga kevalAI ||5|| sajjana- hiyayAI va pisuNa-saGga // // ghADAvara dhAhA paJcameNa // 7 // sabbaI aGgarho bhasuhAvaNAi~ ||8|| ghattA pAseu balagAi sai taNu taM iGgiGa pekyavi maNNa maNu / pamaNiDa pahasieNNa Nievi muhu 'kiM dumbakiya kumAra tudu' // 9 // [*] pahasita patu pacaNa virahaviMga-daDDa-muha-kaNa / 'bho yaNANandaNa vAha-citta / jai ajju Na lakSita piyaha~ dhyaNu saMNisuvi dubaha pahasipuNa / 'phaNi- sira- rayaNeNa vi NAhi gaSNu kiM paNa kavaNuvi duppavesu' / thiya jAna gavAe~ diTTha vAka / mAro Si marai viraheNa jAheM / // 1 // u visahau~ taiyau divasu mizra // 2 / to kallae~ mahu nitturUu maraNu' // 3 kamaleNa ca vayaNeM pahasipuNa // 4 // pU~u kAraNa kesiDa je viSaNNu // 5 // gaya veNi vihiM sampavesu // 6 // NaM bhayaNa vANa dhaNu-soNa-mArU // 0 // ko varNevi sakkar3a rUbu tAI // 8 // / dhattA taM bahu pekkhaci paritosipUNa varastu pasiu pahasieNa / 'taM jIviu sahalu bhaNanta siya asu kareM laggosaha ha diya // 2 // [] prathantareM saTTamI - ghanda-bhADa suDDa joeNci cava va samALa // 17 'lahakara tara mANusa jammu mAe~ / bhansAra pakSa ruddha jAe~' // 2 //
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTThArahamo saMghi 295 jalAI-candana kapUra-kamaladaloMkI mRdu seja, dakSiNapavana aura zItala jala, usake lie kevala Agako cinagAriyA~ thI / anaMga usake aMga-pratyaMgako jalAtA hai, usI prakAra, jisa prakAra duSToMkA saMga sajjanoMke hRdayako / nizvAsa letA, sA~sa chor3atA, (ajJAnase) kA~patA, paMcama svara meM cillAnA, lattarIya AbharaNa aura prasAdhana sabhI usake aMgoMko asuhAvane lagate // 1-811 pattA-pasInA pasInA hone lagatA, zarIra ttuutttaa| usakI anyamana ceSTA aura mu~ha dekhakara prahasita bolA, "kumAra, tuma durbala kyoM ho gaye || 6] virahAgnise jisakA muMhakamala dagdha ho gayA hai, aise pavanaMjayane kahA, "he netroMko Ananda denevAle sundaracitta mitra, mere lie tIsarA bhI dina asaca hai, yadi maiM Aja priyatamA kA mu~ha nahIM dekhatA to kala merA maraNa nizcita hai|" yaha sunakara grahasita, jisakA mukha kamalake samAna hai, bolA; "nAgarAjake sirakA bhI ratna kisa ginatImeM hai ? phira yaha kitanI-sI bAta hai ki jisake lie tuma itane dukhI ho| kyA pavanakA kahIM bhI praveza asambhava hai ?" isa prakAra tapasvIkA rUpa banAkara rAtameM donoM gye| unhoMne jAloke gavAkSameM bAlAko baiThe hue dekhA, mAno kAmadevake bANa dhanuSa aura tUNIrakI mAlA ho| jisake viyoga meM kAmadeva hI svayaM mara rahA ho, usake rUpakA varNana kauna kara sakatA hai?||1-83 pattA-usa vadhUko dekhakara prahasitako paritoSa huA aura usane varakI prazaMsA kI, "tumhArA jIvana saphala hai, jisake hAtha anantazrIvAlI yaha strI hAtha lagegI" ||9|| [7] isake anantara, aSTamIke candrake samAna hai bhAla jisakA aisI aMjanA sundarIkA mukha dekhakara, vasantamAlA kahatI hai, "de AdaraNIye, tumhArA manuSyajanma saphala hai jise
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 223 paumariMDa taM gisurNevi dummuha duttu-ves| siru vihuNe vi bhaNai vi mIsakasa // 3 // 'modAmaNipahu pahu prihrevi| thi parazu kavaNu muNu saMbharevi / / jaM antara gopatha-sAyarAhu~ / jaM joinaNahaM divAyarAhu~ // 5 // jaM antara kesari-kuJjarAha / jaM kusumAuha-tisthakarAha // // jaM antara grudd-mhorgaahuuN| jaM amararAya-paharaNa-NagA? // 7 // jaM punnddriiy-cndujyaahuN| saMvijhuppahu-pakSaNanjayAhU~ // 8 // dhattA AeNhi AlA hi kuviGa garu thiu bhIsaNu uklapa-raSagga-karu / 'kiM vayahiM bahupaDi bAhirahi riDa svau vihi mi kemi siraha // 5 // [] kaDu-akvareNa parimAsireNa / kareM dhariu pahajazu pahasieNa // 1 // 'aM kari-sira-sya gujaliya(?)deva / te asivarU mahalahi elthu kema // 2 // lajijahi gholahi NAI mushaavu'| Niu Niya-AvAsahIM dukkhu duSanu // 3 dasa-barisa-sarisa gaya rayaNi tAsu / ravi uggau pasariya-kara-sahAsu / / kokA vi garavai pavara vara (?) haya bheri payANa digNa NavAra // 5 // amjaNasundariha turntenn| ummAhaTa lAiDa jamtaeNa // 6 // saMcallai pau para jema jema / kapijjaha hiyavau tema tema // 7 // tehae~ avasareM bhu-jaannehi| kara-caraNa dharepiNu rANaehi // 8 // ghattA vali-caNDa bhaNDa pariyattiyau teNa vi ucAu paricimtiyau / 'laha ekavAra karayale gharaivi puzu bAraha parisaI pariharehi' // 9 //
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297 araharI saki pavanaMjaya jaisA pati milA / " yaha sunakara koI durmukha duSTabezavAlI apanA sira pITatI huI mizrakezI bolI, "prabhu vidyutprabha ko chor3akara, pavanaMjayakI yAda karane meM kauna sA guNa hai ? jo antara gopada aura samudra meM, jo juganU aura sUryameM, jo antara siMha aura gajameM, jo kAmadeva aura tIrthakara meM, jo antara garur3a aura mahAnAgameM, jo vana aura parvatarAjameM, jo puNDarIka aura candramA hai vahI vidyutprabha aura pavanaMjaya meM hai" // 1-8|| dhattA- ina AlApoMse pavanaMjaya kupita ho gayA, usane apane hAtha meM talavAra nikAla lI aura bolA, "bAharI auratoM aura vacanoMse kyA zatru rakSita haiM ? maiM donoMkA sira letA hU~" // 9 // [4] taba, kaTu-akSaroMse tiraskRta prahasitane pavanaMjayakA hAtha pakar3a liyA aura kahA, "he deva, jo asivara gajoMke siroMke ratnoMse ujjvala hai, use isa prakAra mailA kyoM karate ho. tumheM lajjA AnI cAhie ki tuma mUrkhakI taraha bolate ho / " vaha bar3I kaThinAI se use apane AvAsapara le gyaa| usakI rAta dasa varSake samAna bItI / savere apanI hajAroM kiraNa phailAtA huA sUrya niklaa| rAjAne zreSTha logoMko bulAyA, bherI bajA dI gyii| aMjanAsundarIke lie turanta kUca karavA diyA gyaa| parantu jAte hue vaha unmatta ho gyaa| jaise-jaise vaha eka paga calatA vaise-vaise usakA hRdaya kA~pa utthtaa| usa avasarapara bahuta se jAnakAra rAjAoMne usake hAtha-paira pakar3akara / / 1-8 / / pattA - jabaradastI use modd'aa| usane bhI apane manameM upAya soca liyA / "eka bAra usakA pANigrahaNa kara phira bAraha varSa ke lie chor3a dU~gA" // 9 //
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramacarita [1] to dumsu dakkhu pummiy-mnnenn| kiDa pANiggahANu pahajaNeNa // 1 // thiu vAraha varisaI pariharevi / di subhai bhAlavaha suinnve(?)vi||2|| ghAre ci Na jAi Na (?) jema jema / khijjai mijjA puNu tema tema // 3 // ujranta usa virahANaleNa / NaM bujjhAyaha aMsua-jalepaNa // 4|| parivAra-bhitti-cittAI jaaii| NIsAsa-bhUma-maliyAI tAI // 5 // dillaI AharaNaI pariyanti / NaM gehakhaNDa-raNdai~ paDanti // 6 // gau ruhiru Navara ghiu bhaiNu bhasthi ! Nau NAvaha jISiu asthi gasthi // 7 // mahiM tehae~ kA dasANaNeNa / suravara-kuza paJcANaNeNa // 4 // ghattA jo dummuhu dUra visaniya so pAyau kappa-vivajjiyau / haya samara bhari rahabareM caDiu raNe rAvaNu varuNahI mammijiu // 9 // [..] esthastara varuNahoM nndnnehi| samaragaNe bAhiya-sandarNehi // 1H rAjIva-puNDarIehi pvr| raghara-dUsaNa pAvi dhariya gavara // 2 // gaya pavaNa-gamaNa keNa vidiTTa / sahu~ baruNe jala-yuggameM paiTsa // 3 // 'sAlayahu~ ma hosaha kahi mi ghAu' / ummeddha vi gaDa pagiyA-rAu // 4 // nniises-diiv-diivntraahuN| lahu leha dipaNa vijjAharAhe // 5 // avarekku rapaNe dujjyaasu| pavita lehu pavaNakSayA // 6 // saMpeksavi teNa vi yA kiu kheu / NIsasTi sa-sAhazu pAu-beu // 7 // thiya mamjaNa kAmu kavi vaar| Ninmamiya 'bhosaru buTTha dAreM |
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ aTThArahamo saMdhi 215 [2] taba usane bar3I kaThinAI aura durmanase vivAha kiyaa| usane bAraha varSa ke lie chor3a diyaa| svapnameM bhI na yAda karatA aura na bAta karatA / jaise-jaise vaha usake dvAra taka nahIM jAtA, vaise-vaise vaha vecArI khinna hotI aura chiijtii| usakA hRdaya virahAgnimeM jalane lagA, mAno vaha use A~suoMke jalase bujhaatii| parivArakI dIvAloMpara jitane citra the, ve saba usake vizvAsake dhue~se maile ho gye| DhIle AbhUSaNa isa prakAra gira par3ate, jaise usake snehake khaNDa-khaNDa ho gira rahe hoN| rudhira sUkha gyaa| kevala camar3A aura haliyau~ vacI thiiN| yaha mAlUma nahIM par3atA thA ki 'jIva hai yA nhiiN| ThIka isI avasarapara suravararUpI kuraMgoMke lie siMhake samAna dazAnanane // 1-8 / / ___ ghattA-jo durmukha nAmakA dUta bhejA thA, aura jo samayasamayase rahita hai ( jisakA koI samaya nizcita nahIM hai }, aisA dUta aayaa| usane kahA, "samarabherI baja cukI hai, aura rAvaNa rathavarapara car3hakara yuddha meM varuNase bhir3a gayA hai" ||2| [10] isI bIca varuNake putroM, rAjIva-puNDarIka Adine yuddha meM apane ratha Age bar3hAte hue pravara kharadUSaNako dharatIpara girA diyaa| pavanagAmI bhI gaye, unheM kisIne nahIM dekhA, aura varuNake sAtha jaladurgameM praviSTa ho gaye / 'sAlopara hamalA na ho' (yaha socakara ) unmukta nizAcara-rAja rAvaNa bhI yahA~ gayA hai / usane samasta dvIpa-dvIpAntaroM ke vidyAdharoMke lie lekhapatra bhejA hai| eka lekha yuddha-prAMgaNameM ajeya pavanaMjayake lie bhI bhejA hai| usa lekhapatrako dekhakara pavanaMjayane, jarA mI kheda nahIM kiyA aura senAke sAtha kUca kiyaa| aMjanA dvArapara kalaza lekara khar3I thii| usane use apamAnita kiyA, "he duSTa strI, hada // 1-8 //
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita pattA taM NisuNe di aMsu phupaniyae~ vucai lIhau RDhantiyae~ / 'bhacchanta acchira aura mahu an jAesai paI ji sahu~' // 2 // taM yayaNu paDiu NaM asi-pahAru / avaheri kareppiNu gaDa kumAra // 1 // mAsaNa-saravareM AvAsu mukch| pratyavahA~ tAma payA dukku // 2 // diTTaI sayavattaI muliyaaii| piy-virhiy-mhuri-muhliyaa||3|| cahI vi diha viNu ckenn| pAhijjamANa mayarandaeNa // 3 // vihuNanti canu paGkhAhaNanti / virahAura pAndanti dhanti // 5 // saM Nie~ vi jAu tahoM kapA-mAra / 'maI sarisaja aNNu Na ko vi pAuim Na kayAi vi joiDa Niya-kalattu / acchaha mayaNamiga-pakSipta-patu // // paribhate vi saMmANija' Na jAma / raNeM varuNahI ajjhu Na dehi taam'8|| ghattA sambhAu sahAyahA~ kahiu tuNu pahasioNNa ghunu 'aiDa parama-guNu' / uppaeN ci NahaGgaNe ve vi gaya paMsiya-ahisiLaNe matta gaya // 9 // [ 12 ] midhiseNa atta akSaNaha mvnnu| pacchapaNu hovi ghiu kahi mi pvnnu|||| gaDa pahasiu bhansareM par3ha / paNappiNu puNu bhAgamaNu siMha // 2 // 'paripuNNa maNIraha aju devi / hareM bhAyaja bAukumAsa levi' // 6 // saMNisuNevi bhaNaha vasantamAla / auraMsu-sitta-yaNa-antarAla // // 'mv-mv-sNciy-duh-bhaassnnaaeN| ecaDDu puNNu zAha bhakSaNAe~ // 5 // jo ki vethArahi' rubhai jAya / sayameva kumAra paTTa tAva // 6 //
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaTThArahaso saMdhi . ghattA-yaha sunakara, A~sU pochate hue aura lakIra khIMcate hue usane kahA, "tumhAre rahate hue hI merA jIva hai, tumhAre jAnepara vaha bhI sAtha calA jAyegA" ||9|| [11] yaha vacana kumArako asipahArakI taraha lgaa| vaha usakI upekSA karake calA gyaa| mAnasa sarovarapara usane apanA DerA ddaalaa| tabataka sUryAsta ho gyaa| kamala mukulita dikhAI dene lage, priya ke viyogameM madhukariyA~ mukharita ho uThI, cakavI bhI binA cakaveke, kAmadeyake dvArA pIr3ita dikhAI dI, coMcako pITatI aura paMkhoMko naSTa karatI huI, virahAtura vaha cillAtI aura daur3atI huii| use dekhakara kumArako karuNabhAva utpanna ho gayA / ( vaha socatA hai )"mere samAna koI dUsarA pApI nahIM hai, maiMne apanI patnIkI ora dekhA taka nahIM, vaha kAmakI jyAlAoMmeM jala rahI hai| jabataka lauTakara maiM usakA sammAna nahIM karatA, tabataka varuNake yuddha meM maiM nahIM lagA" ||18|| dhattA--apane sahAyakase usane apanA sadbhAva btaayaa| prahasitane bhI kahA, "yaha acchI bAta hai|" AkAza meM ur3akara donoM gaye, mAno lakSmIkA abhiSeka karaneke lie do mahAgaja jA rahe ho // 2 // [12] nimiSa mAtrameM ve aMjanAke bhavanameM jA pahu~ce / pavanakumAra kahIM chipakara baiTha gayA / prahasita bhItara ghusA aura praNAma karate hue, use Agamana batAyA, "he devI, Aja tumhArA manoratha paripUrNa haiM, maiM pavanakumArako lekara AyA huuN|" yaha sunakara ghasantamAlA, jisakA stanoMke bIcakA hissA A~suoMse gIlA ho gayA hai, bolI, "yadi aMjanAkA itanA bar3A puNya hai. to kyA socate ho" ! ( yaha kahakara ) vaha jabataka
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.3 paThamacarita pahurakkhara viNayAlA lintu / zrANandu soktu sohaggU dintu // 7 // pala ke pahica kara levi devi / vihasanta-ramantaI thiyo ve pi // 8 // pattA sa I mu yahi paropyaru limtA sarabasu AdimA dintaaii| NIsandhi-guNeNa Na NAyA. doNNi vi evaM piva jAyA // 1 // hya rAmaevacarie NAyAsiya-sayambhueca-kae / 'pada Namja NA vi vA ho' bhaTThArahama imaM pamvaM // [19. eguNavIsamo saMdhi ] paziSTama-pahareM pahANa bhAvacchiya piya payasantae~Na / 'taM marusegjahi migaNayaNi ja maI acahasthiya mantaeNa' // [1] jantaeNa AvaSimaya jaM paramesarI / thiya disaNNa heTAmuha anjaNasundarI ||3|| kara maulikareppiNu vissnnvh| 'rayasalaha~ gambhu jai saMmavai / / 2 / / to uttara kAI demi jghoN| Navi sujjhai eu majhu maNaho' // 3 // citteNa teNa suparihaveM vi| kaNu ahiNANu samalla vi // 1 // mau paravai sahu~ mitteNa vhi| bhANasasa- dUmAvAsu bahiM / / 5 / / guruhAra huA ettahe vi saha / kokAva vi pamaNaha keDamaha / / 6 / / 'eDa kAI kammu pahU~ bhAyariu Nimmalu mahinda-kullu dhUsariGa // 7 //
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ eNavIsamo saMdhi 3.6 rotI hai ki kumAra praveza karatA hai| madhura akSara aura vinayAlApa karate hue, Ananda-sukha aura saubhAgya dete hue, eka dUsarekA hAtha lete-dete hue ve palaMgapara cddh'e| donoM ha~sane aura ramaNa karane lage // 1-8 // - pattA-apanI bA~hoM meM eka dUsareko lete hue saharSa AliMgana dete hue donoM eka ho gaye aura unheM niyogahI vAna jhAta nahIM rahI / / 5|| isa prakAra dhanaMjayake Azrita svayambhadeva kRta 'pavanaMjayavivAha' nAmakA aThArahavA yaha parva samApta huaa| unIsavIM sandhi antima pahara meM pravAsa karate hue pavanaMjayane priyAse kahA, "he mRganayanI, jo maiMne bhrAntike kAraNa tumhArA anAdara kiyA, use kSamA kro|" __ [1] jAte hue priyane jaba paramezvarIse yaha pUchA to aMjanAsundarone duHkhI hokara apanA mu~ha nIcA kara liyaa| vaha hAtha jor3akara prArthanA karatI haiM, "rajasvalA honese yadi garbha raha jAtA hai, to logoMko meM kyA uttara dUMgI ! yaha bAta merI samajhameM nahIM A rahI hai ?" taba usake cittake vizvAsa aura pahacAna ke lie kaMgana dekara kumAra pavanaMjaya apane mitrake sAtha vahA~ gayA, jahA~ mAnasarovarameM usakA tambU thaa| yahA~ yaha satI garbhavatI ho gyii| taba ketumatI use bulAkara kahatI hai, "yaha tUne kisa karmakA AcaraNa kiyA hai, nirmala
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDamacarita dugvaar-vhri-vinnivaaraahiiN| muhu malita subhahoM mahArAhoM' // 8 // taM sugaMvi vasaMtamAla avh| 'suviNe vi kalaGka Na saMbhavaha // 9 // anyaa imu kazazu imu parihaNau imu kaJcIdAma phaannhaaN| gaMto kA vi parikSa kareM parisujamAI jeNa moM jaNahoM // 30 // saMNisuNavi vA samuSTiya guNu : ve vi tAu kasaghAe~hi hayau puNuppuNu // 1 // ki jArahI gAhiM sudhaSNu ghreN| jeM kahara ghaDAve vi chuhai kareM // 2 // aNNu vi pattiu sohaggu kara / je kANu deva kumAra para' // 6 // kaDuakkhara-pahara-bhayAurau / saMjAyau ghe vi NisAu // hakAra vi paNiDa kUra-madu / 'haya jotteM mahAraha-vIda ghaDU // 5 // eyara duhau avalakSaNaDa / sati-dhavasAmala-kula-sanchaNau // 6 // mAhindapurahoM dUrantareNa paridhivadhi Au sahu~ rahavareNa // 7 // jiha mua Na AvaDa vatta mahu' ta Nisupa vi sandaNu juttu lahu // 8 // gaDa ve vi cahAvi gavara hi / sAmiNi karaDa Aesu zahiM // 9 // ghattA NayarahoM dUre varantaraiNa akSaNa ruvanti bhoriyA / 'mAe~ khamejahi jAmi hau~' sahu~ dhAhae~ puNu zokAriyA // 30 // kUra-vIreM paribhattae~ ravi atyanto / akSaNAe~ karau cukSu va asahantabho // 3 // mISaNa-raNihi bhImaNa ar3aha / khAi va gilai gha uvari va pada ||2 // bhibhiyai dha bhikArI-rava hi| ruvaha va siva-sahahi rauravahiM // 3 //
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ eguNadhIsamo saMdhi 2.5 mahendrakulako sUne kalaMka lagAyA hai, durdhAra vairiyoMkA nivAraNa karanevAle mere putrakA mukha mailA kara diyaa|" yaha sunakara vasantamAlA kahatI hai, "svapnameM bhI kalaMkakI kahatI haiM, la mailA kara diyApAriyoMkA bhAvanA nahIM hai ghattA-yaha kaMgana, yaha paridhAna aura yaha soneko mAlA kumAra payanaMjaya kI hai| nahIM to koI parIkSA kara lo jisase logoMke bIca hama zuddha siddha ho jAye" // 10 // _[2] yaha sunakara ketumatI svayaM kA~patI huI utthii| usane donoMkoM kor3oMse bAra-bAra maaraa| "kyA yArake gharameM sonA nahIM hai, jo kar3e gar3hamAkara hAyameM ijA sakatA hai . aura tumhArA itanA saubhAgya kaise ho sakatA hai ki kumAra tumheM kaMgana de|" usake kaTu vacanoMke prahArake Darase vyAkula hokara ve donoM cupa ho gayIM / usane krUra bhaTako bulAkara kahA, "ghor3e joto aura mahArathakI pIThapara car3ho, kulakSaNoM candramAke samAna pavitra kulako kalaMka lagAnevAlI isa duSTAko mahendrapurase bahuta dUra rathase chor3a Ao, jisase isakI bAta mujha taka na aaye|" yaha sunakara usane zIghra ratha jotA, una donoMko car3hAkara vaha kevala yahA~ gayA jahA~ke lie svAminIkA Adeza thA // 1-2 // __ dhattA--nagarase dUra banAntarameM usane rotI huI aMjanAko . utAra diyA, "AdaraNIye kSamA karanA, meM jAtA hU~" yaha kahakara jorase rote hupa. namaskAra kiyA // 10 // [3]"krUra vIrake vApasa honepara sUraja DUba gayA, mAno vaha aMjanAkA duHkha sahana nahIM kara pA rahA thA / bhISaNa rAtameM aTavI aura bhI bhayAnaka thI, jaise khAtI huI, lolatI huI, Upara, giratI huI, bhaMgArIke zabdoMse DarAtI huI, siyArAMke
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDamacariu pupphubaha Sa phaNi-phukkAra" hiN| bukaha va pamaya-tukAraeNhi // 4 // sA dukkhu bukmnu pazyikiya Nisi / diNavaraNa pasAhiya pugna-disi // 5 // gayaDa Nipa-Nayaha praaiyr| maggae parihAsa padhAiyau // 6 // 'paramesara Aiya miga-NayaNa / akSaNasundari sundara-vayaNa' // 7 // se suvi jAya dihi nnrcrhoN| 'lahu paTTaNe saTTa-soha karahoM // 8 // utama mnni-kjnn-tornnii| vara-vesau lentu pasAhaNai // 5 // __ ghattA sanca pasAhahA~ matta gaya pallANahA~ patrara turaGga-thaTa / (jaya-) maGgala-dUra AhUNahA~ savaDammujha santu asesa bhau // 10 // bhaNe vi ema paDipucchiu puNu daddhAcao / 'kaha turaGga kaha rahavara ko volAyo' // 1 // paDihAru payolitra atula-cala / NaDa ko vi sahAu Na ki pi vlu||2|| maJjaNa vasantamAlA shuN| bhAiya para etti kahiu mahu // 3 // ekaeN aNsubh-jl-sitt-thnn| dIsaha guruhAra visaraNA-maNa' taM NisuNe vi ghiu hettaamuhr| paravAi sireM vajjeNa hau // 5 // 'dussIla duTTa maM paisarau / viNu kheveM jayarahoM NIsarau' // 6 // bhaNai ANandu manti sucvi| aparikrisara kijAi kI Na di // 7 // sAsuara honti virudhArita / mahasaiheM vi avaguNa-mAriyau ||| dhattA suphai-kahA~ jida khala-mahau hima-valiyaDa kamaliNihi jiha / honti sahA ghariNiuNiya-suhA~ khaka-sAsuara siMha // 9 //
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ eguNavIsamo saMghi bhayaMkara zabdoMse rotI huI, sA~poMkI phUtkArase phuphakAratI huI, bandaroMkI bukkArase ghighiyAtI huI-sI ! bar3I kaThinAIse vaha rAta bItI / aura pUrva dizAmeM sUrya hasA / jAtI huI vaha kisI taraha apane pitAke nagara pahu~cI / pratihArane Age jAkara kahA, "he paramezvara ! mRganayanI, sundaramukhI aMjanA AyI hai|" yaha sunakara rAjAko santoSa huA! ( usane kahA ) 'zIghra nagarameM bAjArI zAMbhA karAo, maNisvarNa ke vandanavAra sajAo, sundara veSa aura prasAdhana kara liye jAya / / 1-2| dhattA-sabhI mattagajJa sajA diye jAyeM, pravara azvoMko paryANase alaMkRta kara diyA jAye, sAmane jAtI huI samasta bhaTasenA jayamaMgala tUrya bajAya" // 10 // [4] yaha kahakara badhAI denevAle rAjAne pUchA-"kitane ghor3e. kitane rathavara aura sAtha kauna AyA hai ?" taba atulabala pratihArane uttara diyA, "na to koI sahAyaka hai, aura na koI senA hai ? aMjanA vasantasenAke sAtha AyI hai, mujhase kevala itanA kahA gayA hai, sirpha A~suoMke jalase usake stana gIle ho rahe haiM, vaha garbhavatI aura duHkhI dikhAI detI haiN|" yaha sunakara rAjA nIcA muMha karake raha gayA, mAno kisIne usake sirapara vA mArA ho / vaha bolA, "duSTa duHzIla use praveza mata do, binA kisI derake nagarase bAhara nikAla do|" isapara vicAra kara Ananda mantrI kahatA hai, "binA parIkSA kiye koI kAma nahIM karanA cAhie, sAsa bahuta burI hotI haiM, ve mahAsattiyoMko bhI doSa lagA detI haiM // 2-8 // ghattA-jisa prakAra sukavikI kathAke lie duSTakI mati, aura jisa prakAra kamalinIke lie himaghana, usI prakAra apanI bahuoMke lie duSTa sA~seM svabhAvase zatru hotI haiM" // 9 //
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 padamacari [44] sAsuA eka meka-irAI suShANa bhAru bhaNesaha jaM trisu / vayageNa teNa mantihaM tapaga 1 'kiM kaneN ha - viniyaaiM / kiM su-kaha ziralaGkAraya / ghare aJjana samaraNa patra / saM pisurNe ca pareNa NivAriyara | vazu gampii bhIkhaNDa | 'hA vihni hA kAeNM kiyanta kiu vihi mi kalu kamdantiyahi hiM caranta r jaNa supasiddhaI / aNAi - nibaddha I // 1 / virubhAro hosa taM divasu // 2 // bhAruDa paNa katti maNa // 3 // kiM kinie irihiM jAniyaeN // 4 // kiM dhIya gAyi // 5 // rAhoM maMtrandhu pazdhu kavaNu // 63 // paDhappaNu NIsAriyau // 7 // vAhAvija pahavi adhyaNDa 118 // / Nihi dari vilobhaNa-juyaluhiu ' // 1 // battA varNa kroM ko va paNa peliyau / hariNehi vi dobaDa meliyau // 10 // [6] vAravAra soAura zetra aJjaNA / hayAsa sAsu hA mAi-jayerahoM giTThara / kulahara paharahi mi gahu mi / gabhesari jaba jaba saMcarad / sisa - bhukkha kilAmika cattantuha sahiMdi mahArasi sumai / asAvaNa-tAbeM tAvidyau / vahi avasare ye ci pahukkibau / 'kA ciAhi~ maI jehI mukkhahaM bhASaNA // 1 // parihaviya / hA mAe~ patriDa saMghaviya // 2 // NImAriya kaha syanti purahoM // 3 // parantu maNoraha saba mi // 4 // taru sahirahoM chillaru bharadda // 11 gaya teththu netdhu paliyaka-guha // 63 // NAmeNa bhArau abhiyad // 7 // chu rje bur3a joggu khammAviyaDa // 8 // zukrakha kile sahi sukiya ||11
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ eguNavIsamo saMdhi [5] "logoM meM yaha prasiddha hai ki sAsoM aura bahuoMkA eka dusareke prati baira anAdinibaddha haiN| jisa dina pati isa bAtakA vicAra karegA, usa dina bahuta burA hogaa|" lakina mantrIke ina vacanoMse rAjA prasanna kIrti apane manameM kruddha ho utthaa| vaha bolA, "snehahIna patnIse kyA ? dAtruko jAnanevAlI kIrtise kyA alaMkAra-vihIna sukacikI kathAse kyA ? kalaMka lagAnevAlI lar3akIse kyA ? gharameM aMjanA, aura yuddhameM pacanaMjaya, yahA~ garbhakA sambandha kaisA?" yaha sunakara eka narane aMjanA. kA nivAraNa kara diyA aura Dhola bajAkara nikAla diyaa| yaha bhISaNa vanameM ghusii| aura apaneko pITatI huI jora-jorase cillAyI, "he vidhAtA, he kRtAnta, tumane yaha kyA kiyA, tumane nidhi dikhAkara donoM netra hara liye / / 1-9 // - ghasA- karaNa vilApa karatI huI ma donoMne vana meM kisako dravita nahIM kiyA, yahA~ taka ki svacchanda carate hue hariNoMne bhI mu~hakA kaura chor3a diyA ||10|| [6] aMjanA zokAtura hokara bAra-bAra rotI hai ki "aisI koI bhI nahIM, jo mere samAna dukhakI bhAjana ho / hatAza sAsane to mujhe chor3A hI, parantu he mA~, tumane bhI mujhe sahArA nahIM diyA, he niSThura bhAI aura pitA, tuma logoMne rotI huI mujhe nagarase kaise nikAla diyaa| aba kulagRha, patigRha, pati bhI sabhIke manoratha pUre hoN|" garbhavatI baha jaise-jaise calatI caise-vaise khUnakA cUMTa pIkara raha jaatii| sukhoMse parityakta, pyAsa aura bhUkha se tilamilAtI huI ve donoM vahA~ gayIM, jahA~ payakaguhA thii| vaha unhoMne zuddhamati mahAmani AdaranIya amitagati ke darzana kiye| AtmAke tapako karanevAle jo yogya aura kSamAzIla the | usa avasarapara ve donoM vahA~ pahu~cI, mAno dukha aura klezase ve sUkha cukI thIM / / 1-2 / /
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumarija pattA calaNa padeypiNu muNivarahoM majhaga vipaNavaha lahanti muha / 'aNNa-bhavantareM kAI mai~ kiu dukija je aNuhami duhu // 10 // [7] pu vasammamAlAI sutu 'gaDa sara / paTa sancu phalu eyahA~ gambhoM kerau' // 1 // taM NimuNe vi cigama-rAu-maNa / 'eNu madhyahA~ dosu Na saMbhayaha // 2 // jA ghokhacha 'homaha taNau t| hu carima-daMDa raNe lava-jada // 3 // pai~ pumba-mavantare sai~ kareM / jiNa-pahima savaptiha~ macchareNa // 4 paricitta pasa saM rAhu yuddha / evahiM pAvesahi sayala-sahu' ||5|| gaja ema maNepi abhiygii| sANansara hukku bhayAhiMnada // 6 // bihuNiya-saNu duusggissnnaa-km| rUNi aNi NAI jamu kaal-smu||7| kumAra-vira hirAmaNa-Naharu / kolA-mitta-mara-pasara / / || ada-bindraya sATha-pAdiya-yayaNu / rattapya-gusa-parihA-paY // 9 // khaya-sAyara-sva-gambhAra-giru / lAla-degA kapaDuiya-siru / / 108 ghattA taM pekyavi hariNAhinai bhajaNa sa-muccha mahiyale pahai / vijA-pANae~ upAdhi bhAyAsa vasantamAla raDaI // 1 // [8] 'hA samIra pavaNAya agila pakSaNA / hari-kiyanta dantanta ra vakSa akSaNA 1|1 // hA kammu kAI kiu keumai khala sukSya rUhasahi kavaNa gai // 2 // hA sAya mahinda mainTu dhreN| su.pAgaNAMkatti paDiraksa kareM // 3 / / hA mAyariM tuSTu mi Na sNshrvhi| mulAniya duhiya samutyavAhi // 4!] gandhavahIM devahA~ daannvhoN| vijAhara-kiMNNara mANavahA~ // 5 //
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ eguNavIsamo saMdhi ghattA-munivarake caraNoMkI vandanA kara, aMjanA apanA mu~ha pochatI huI nivedana karatI hai, "maiMne anyabhavameM aimA kaunasA pApa kiyA, jisase dukhakA anubhava kara rahI hU~" // 1 // [7] taba vasantamAlA bolI, "yaha terA nahIM, yaha saba phala tere garbhakA hai ?" yaha sunakara vItarAga muni kahate haiM-.-"yaha garbhakA doSa nahIM hai / " yati ghoSaNA karate haiM, "yaha carama zarIrI aura yuddha vijaya prApta karanevAlA huuN| tumane pUrvajanmameM apane hAthase sautakI IyAke kAraNa jinapratimAko pheMkA thA, usI kAraNa isa dukhako prApta huii| aba tumheM samasta sukha prApta hogaa|" yaha kahakara amitagati vahA~se cale gye| isI bIca meM vahA~ eka siMha AyA, zarIra hilAtA huA, aura dUrase hI pairoko uThAye hue, jaise zani, vana yA yama ho / jisake dakha gajoMke ziroMke rakhUnase lAla hai, jisakI ayAla bhI raktaraMjita hai, jisakA mukhya ati vikaTa dAhoMke kAraNa khulA huA hai, jisake netra lAla kamala aura guMjAphalake samAna lAla hai, jisakI vANI pralayasamudra ke samAna gambhIra hai, jo pUMchake daNDase apane sirako khujalA rahA hai / / 1-10 // pattA-se usa siMhako dekhakara aMjanA mUJchita hokara dharatIpara gira pdd'ii| taba vidyAke balase AkAzameM jAkara vasantamAlA jora-jorase cillAyo ||11|| [8] "hA samIra pavanaMjaya, anila prabhaMjana! aMjanA isa samaya siMharUpI yamakI dAr3hoMke bhItara hai| hA, ketumatIne yaha kauna-sA kAma kiyaa| usane ise chor3A hai, vaha kauna-sI gati prApta karegI ? hA tAta mahendra, siMhako pakar3o,murasanakIrti, tuma rakSA karo, hA mA~, tuma bhI sAntvanA nahIM detii| tumhaar| kanyA mUJchita hai, uThAo ise | are gandharvo, devadAnavo vidyAdharo,
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 pauma cariu jakkhahA~ raktahI rakkhar3oM sahiya / NaM to pANaNeNa gahiya // // // saMNisurNevi gandhabbAddicha / maNicUDa rathaNacUDa daiu | aTThAvaDa sAvaja hovi dhiTa / rakhaDa para upacAra -maha // 7 // pANaNu jethu tedhu aD ||8|| hari pArAura teNa kriu // 59 // ghata tAhi gayA loaravi ajaNa vasa tamAla miliya / 'ihu aTThAvaDa hontu Na vi tA vahaha (?) Asi mAe giliya ||10 // [] ema vola kira vihi mi paropyaru jAyeM hiM / gIja geja garne maNaharu tAhiM // 1 // saMNiNe vi parikSosiyakiya marNe (?) | 'paNNu ko vi suddi basavaNaM // 2 asamAhi-maraNu NAsiyata / aNuvi gandhamvu payAsiDa' // 3 // avazeSyaru ema vatiya hu~ / payika-guhahiM acchati // 4 // mAhavamAsa ho vahumie / sthaNi pazcima-paharaveM thie~ ||5|| harU -kamala- kulisa-jhala- kamaLa- juTha // 6 // suha lakkhaNu avakvaNa- rahiu ||7|| paDisUreM sUra-sama-ppaNa || 8 || obhareM Si vimANahI~ puSkrima ||9|| savarNe uppaNNu suu / sa- kumbha-saha-sahiu / tANatare para vaha jimmaNa he jastai ke vi yiyi / 'kahi~ jAyaja kaI biu kasura evaDDaduDa ghattA kahI~ dhoyala kahIM kuchausiyau ! paNa acchI je antiya // 10 //
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ eTIsamo pani kinnaro, manuSyo, yakSa, rAkSaso, bacAo merI sakhI ko, nahIM to siMha use pakar3a legaa|" yaha sunakara paropakArameM haiM buddhi jisakI, tathA jo yuddhameM ajeya hai, aisA candracUr3akA putra, vidyAdhararAja ravicUr3a vahA~ AyA, jahA~ siMha thA, aura vaha svayaM aSTApadakA baccA banakara baiTha gyaa| isa prakAra siMhako usane bhagA diyA / / 2-9 / / dhattA-itanemeM AkAzase utarakara vasantamAlA aMjanAse milatI hai| (aMjanA kahatI hai ) yahA~ aSTApada honese vaha siMha nahIM hai, vaha aSTApada bhI mAyAse vilIna ho gayA hai // 10 // [9] isa prakAra donoM meM madhura bAtacIta ho hI rahI thI tabataka gandharvane eka sundara gIta gaayaa| use sunakara aMjanA apane manameM santuSTa huI, use lagA ki koI sudhIjana chipakara ghanameM rahatA hai, jisane isa asAmayika maraNase bacAyA aura yaha gandharSagAna prakAzita kiyaa| isa prakAra. ApasameM bAtacIta karatI huI ve paryaMka guphAmeM rahane lgii| taba caitra kRSNa aSTamI kI rAtake antima paharake zravaNa nakSatra meM aMjanAko putra utpanna huA jo hala-kamala kuliza-mIna aura kamalayugake cihnoMse yukta thaa| cakra-aMkuza kumbha-zaMkhase sahita zubha lakSaNoMvAlA vaha azubha lakSaNoMse rahita thaa| isake anantara jisane zatrusenAkA nAza kiyA hai aura jisakI prabhA sUryake samAna hai aise pratisUryane AkAzamArgase jAte hue una donoMko dekhA / usane vimAnase utarakara unase pUchA // 1-2 // dhattA-"kahA~ paidA huI, kahA~ bar3I huI, kisakI kanyA ho, kisakI kulaputriyA~ ho, kisako tumheM itanA bar3A duHkha hai jisake kAraNa tuma vanameM rotI huI raha rahI ho" // 10 //
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariu [ 0 ] puNu vasantamAlAe~ par3attara dijai / NiravatahI jivantu hi 'akSaNasundari kAme ima / maNatreya-mahAvihe tajaya / pAya patti bhaiNa / vijAharu saMNisurNevi daya / 'hau~ mAeN mahindI mahuNDa / u hAmi sahAyaka mArakau | 1 // sai sutra munnU jiha jiNa-paDima // 2 // jar3a suNoM mahindu seNa jaNi // 33 // maNahara paNaJjayAha ghariNi // 4 // bhAr3a vAhamma bhariya-jaya // 5 // su-pasaNakitti mahu bhAyaNau || 6 || paDhisUru haNUha - rAulaTa || || taM Nikhuvi jAgevi mareci guNu / attilla hi tAruNNu puNu ||8|| Asihi / taM diSNu vihiNaM khoya- rizu // 9 // dhattA 314 mahasusAiDa aMsu pANIsara ekameka bhAvIliya / mahAra pIliyaja // 10 // [ 11 ] dukkhu dukkhu sAhA viNaNAvi / sAule yi Niyaya vimANeM car3hAveM Si // 1 // gaNa sura-karivara-kumbhaTathala-dhaNahu~ / NIsari vAlu ai- dukhaliu / mAi vatti Diu inheM / uccAvi piMDa vijjAhareM hiM / ajaNa samapiDa jAya dihiM / yi puru pasAre trigaravareMNa / janti bhaJjanAyeM // 2 // grAhaka siri gahije // 3 // NaM vijju uppara silaheM // 4 // janmaNe jiNavaru suravareM hi // 5 // pa paDhIvara laghu nirhi || 6 || jammocchau ki paDiNiyareNa // 7 //
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ eguNadhIsamo saMdhi [10] taya vasantamAlAne uttara diyA, usane usakA (aMjanAkA) aura apanA sArA vRttAnta batA diyA / isakA nAma aMjanA sundarI hai, yaha satI usI prakAra zuddha aura sundara hai jisa prakAra jinapratimA / yaha mahAdevI madanavegA kI kanyA hai, yadi mahendrako Apa jAnate haiM, unhoMne ise janma diyA hai| yaha prasannakIrtikI prakaTa pahana hai, aura pavanaMjayakI sundara gRhita / " yaH yApana sunakara vidyAparako A~kheM A~sUse bhara AyIM | vaha bolA, "AdaraNIye, maiM mahendrakA sAlA hU~, prasannakIrti merA bhAnajA hai, maiM tumhArA sagA mAmA hU~, pratisUrya hanuruha dvIpake raajkulkaa|" yaha sunakara, jAnakara aura atula guNoMkI yAda kara vaha phira se royo ki puNyoMke binA jo kucha maiMne ( pUrvajanmameM ) arjita kiyA thA, vidhAtAne vahI mujhe zoka-RNa diyA hai // 1-9 // | ___ghattA harSapUrvaka eka dUsareko svAgata dete hue unhoMne jo eka dUsareko AliMgana diyA, usase azrudhArA isa prakAra vaha nikalatI hai, mAno karuNa mahArasa hI pIr3ita ho uThA ho // 20 // [11] kaThinAIse use DhAr3hasa baMdhAkara aura A~sU poMchakara mAmAne use apane vimAnameM car3hAkara le gyaa| airAvatake kumbhasthalake samAna hai stana jisake aisI vasantamAlA jaba AkAzamArgase jA rahI thI, taba vaha atyanta sundara bAlaka vimAnase gira par3A, mAno AkAzatalarUpI lakSmIse garbha hI gira gayA ho| hanumAn zIghra hI dharatI para gira par3A, mAno zilAke Upara vidyutpuMja girA ho, vidyAdhara use uThAkara le gaye, mAno janmake samaya suravara hI jinendrako le gaye hoN| unhoMne aMjanAko sauMpa diyaa| use dhIraja huA, jaise naSTa huI nidhiko usane dubArA pA liyA ho, naravara pratisUryane apane purameM le jAkara usakA janmotsava manAyA / / 1-7||
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 315 paumacariu 'sundaru' jaga sundara marNevi haguruha dIkheM pavadviyaDa 2 ] etta vivaraNa melAvepiNu / rAvaNahI visandhi karepiNu // 1 // 'ema bhaNejahu kedamai viraha-davANala-dIviSaya [ ziva jayaru paIsai jAba ma6 / pekkheNu pucchiya kA vitiya saM zisurNeci tumbai vAliya / kira bchu bhaneM vi para NaravarahIM / taM surNevi samIraNu NImariu / gaja sendhu jedhu taM sAsurakha | piya iNa di vara sahima pariyatti pahasiyA-sayaNa | ghattA 'sirimala' silAya cuSNu Niu | 'hRNuSastu' nAmu ti tAsu kiDa ||8|| [ 'ghatA parantu maNoraha mAe~ tara / paNajaya pAyaSu khayoM gar3ha ||10|| jIsuSNu tAmayi dhariNi varu // 2 // kahi aaNasundari paraNa-piya // 3 // 'praNava- rambha- rAjbha - somAliyaeN // 4 // keumaieN liya kurUdara // // amarahiM vayasa pariyariu // 6 // kira darisAi sA sura // 7 // asahantu pahajaNu gau kahi mi // 8 // dukkhAura ohuliya- vayaNa // 29 // paNajao vi pavitra u puccha 'ahA~ saravara diTTha dhaNa | ahIM rAmahaMsa sAhiva / ahIM dIharaNahara mayAhivai / aha kummi kumbha-sAriSddha thapa | * ] dukhu sukkha pariyattiya sayaka ci sajaNA / gaya rupanta Niya-liyoM ummaNa-dummaNA ||1|| kANa pasara vimAya-ra // 2 // rasamala - darU - komala calaNa ||3|| kar3e kahi mi dina jai haMsa-gadda // 4 // kaheM kahi mi mitra triNi dinu jai || 5 || kesaI ki diTTa sai suddha-maNa || 6 ||
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ eguNavIsamo saMdhi 317 ghattA-vaha sundara thA, duniyA use sundara kahatI, 'zrIzaila' isalie ki zilAtala cUrNa kiyA thaa| hanuvanta nAma isalie, kyoMki hanuruha dvIpameM usakA lAlana-pAlana huA thA 8 / / [12] yahA~para bhI kharadUSaNako mukta karAkara tathA rAvaNa aura varuNakI sandhi karAkara vara pavanaMjaya jaba apane nagarameM praveza karatA hai to use apanI patnIkA bhavana sUnA dikhAI diyA / usane eka strIse pUchA, "prANapriya aMjanA kahA~ hai ?" yaha sunakara vaha kahatI hai, "navakadalI vRkSaphe gAbhake samAna sundara usa bAlikAke garbhako parapuruSakA garbha samajhakara ketumatIne use kulagRhase nikAla diyA / " yaha sunakara pavanaMjaya vahA~se nikala gyaa| apanI samAnavayaMke mitroMse ghirA huA baha vahA~ gayA jahA~ usakI sasurAla thI ki zAyada vaha priyA vahA~ dikhAI degI? lekina usakI iSTa priyA kevala vahA~ bhI nahIM dikhAI dii| ise asahana karatA huA pavanaMjaya kahIM bhI calA gyaa| nIcA mukha kiye, duHkhAtura, prahasitake sAtha vaha lauTa par3A / / 1-9 // __ ghattA-ketumatIse isa prakAra kaha denA ki he mA~, tumhAre manoratha saphala ho gaye, pavanaMjayarUpI vRkSa virahakI jvAlAmeM jalakara khAka ho gayA // 10 [13] sabhI sajjana bar3I kaThinAIse vApasa Aye / janmana, durmana ve rote hue bar3I kaThinAIse apane ghara gaye / / pratipakSakA hanana karanevAlA viSAdarata pavanaMjaya bhI jaMgalameM praveza karatA hai aura pUchatA hai-are haMsoMke adhirAja rAjahaMsa ! batAo yadi tumane usa haMsagatiko kahIM dekhA ho, aho dIrgha-nakhavAle siMha, kyA tumane usa nitambinIko kahIM dekhA hai ? he gaja, kumbhake samAna stanoMvAlIko kyA tumane
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacariu ahA~ ahA~ asoca palAya pANi / kAMheM gaya para hue parahUya-vANi // aha runda candra candrANaNiya / ahA~ sihi kalAva sahi cihura miMga kahi miTTi mina-ToyaNiya 118 Na NihAliya kahi mi viraha-bihara' 119 ghatA 194 vikeM sAkhaya-pura-paramesvareMNa moha-mahAdumuditu kie| mitravarNe payAgu jiSeNa jiha ||10| [ 14 ] saM Ni ivaDa pAya aSNu visaravaru | kAlame gAmeNa khamA vijaya gaya ||1|| 'jaM sayaka kALa kRSNAri / AkANa khambhe gaM AliyaDa 1 sabala khamaMjjahi kummi mahu / 'jaha patta yasa kanta taniya / jai ghaIM puNu eha Na ya dihi / ghiu maNu lavi rAhivai / sacchantu gahandu vi saMcara | pazcirala pAsuna mujhai kiha / aksa-khara-pahara-vidyAriyaTa || 2 || aMsala kiyasiddha // 3 // tarhi pakrAu kapUra bahu ||4| to u Nicitti gahU esaDiya ||5|| to paramajyu saNAsa vidhi' // 6 // jhAyantu siddhi jiha parama - jai // 7 // sAmiya- sammANu vA bIsara ||8|| mava bhava- kiu sukkiya kammu jiha // 1 // b pattA tAma rupahasie bhakti jagaNa kugNANaNahU~ / 'eu Na jANahu~ kahi mi gaDa mahaeva vibhoeM ajaheM // 15 // 1
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ egaNavIsamo saMdhi 219 dekhA hai, usa zuddha aura satImanako dekhA hai| aho azoka ! pallavoMke samAna hAthavAlI, use dekhA hai ? he kokila, kokilavANI kahA~ gayo 1 are sundara candra ! vaha candramukhI kahA~ gayI, he mRga, batAo kyA tumane mRganayanIko dekhA hai ? are mayUra! tumhAre kalApakI taraha bAloMvAlI use kyA tumane dekhA hai ? kyA vaha viraha vidhurA tumheM dikhAI nahIM dI ? // 2-9 // ___yattA-usa vipula biyAvAna jaMgalameM bhaTakate hue use eka mahAna vaTavRkSa isa prakAra dikhAI diyA ki jisa prakAra zAzvatapurake paramezvara jinabhagavAnane dIkSAke samaya prayAgavana dekhA thaa||1|| [14] usa vaTavRkSa aura dUsare eka sarovarako dekhakara bhamajayanemake kAme ke lAjavara nA mA~gI / jo hamezA maiMne tumhAre kAnoM meM zabda kiyA, aMkuzake kharaprahAroMse jo vidIrNa kiyA, AlAta khambhese jo tumheM bA~dhA, zrRMkhalA aura ber3iyoMse jo niyantrita kiyA, he gaja, vaha saba tuma kSamA kara do| usane zIghra vahA~ yaha pratijJA kara lI, "yadi patnIkA samAcAra mila gayA, to merI yaha saMnyAsanAti nahIM hogI, para yadi merA yaha bhAgya nahIM huA, to maiM saMnyAsavidhi le luuNgaa|" rAjA mauna hokara usI prakAra, sthita ho gayA jisa prakAra paramamuni siddhikA dhyAna karate hue mauna dhAraNa karate haiN| vaha gaja svacchanda vicaraNa karatA, parantu svAmIke sammAnako nahIM bhuultaa| vaha usakI rakSA karatA, aura kisI bhI prakAra usakA sAtha nahIM chor3atA, jaise bhavabhavakA kiyA huA puNya sAtha nahIM chor3atA // 1-2 // __ghattA-isI bIca, dukhI hai ceharA jisakA, aisI pavanaMjayakI mA~se rote hue prahasita ne kahA, "yaha maiM nahIM jAnatA ki aMjanAke viyogameM pavanaMjaya kahA~ calA gayA hai" // 10 //
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita [15] taM NisuNani saccaziya-pasariya-veyaNA / paSaNa-jaNaNi muslAvidha thiya arace yayA // // pavAliya hariyanda-raseMga! ujjIviya kaha vi puNNa-ghasaMNa // 2 // 'hA putta pusa daravavAha muhu / hA putta putta kahiM gayau muDhe // 3 // hA pusa Au mahu kameM hi pchu| hA putta gupta rahagaehi caDu // 5 // hA putta putta unavaNehi mmu| hA puta pusa megdue hi ramu // 5 // hA putta pusa asthANu kreN| hA punta mahAhava varuNu dhareM // 3 // hA yahue vahue maI bhntiye| tuheM ghalliya aparikvaritaya // 7 // palhAe~ dhIriya 'luhahi muhu| NikAraNa rovahi kAI rAhe // 8 // hau~ kante gayesami tutra tnn| imu meiNi-maNDala ketar3au' // 9 // ghatA ema moci rAhiNa avadhAru kara vi sAsaNaharahu~ / umaya-saMdi-viNivAsiyahu~ par3havitra leha vijAharahu~ // 1 // eSaka jItu saMpesiDa pAsu dsaasho| bhakka-laka-tailokaka-bakka-saMtAsaho // 1 // avarakka vihi mi khara-dUsaNa? / pAyAlalaka-paribhUsaNahUM // // avarakku kdvy-psthivhaaN| suggIvahA~ kivikagvAdhivahIM // 3 // avaraMkku phikkupur-raannaahuN| jala-NIlahu~ pamaya-pahANAhu~ // 4 // bhavarekchu mhind-graahivhaaN| tikaliGga-pahANahA~ pasthivahIM // 5 // mavaraMkku dhvl-nnimaal-kulhauN| padisUrahIM akSaNa-mAulahI. // 6 // dUpattA pattae~ goDa-bhaya / haguvantaho mAyari muccha gaya 17 // mahisiJciya sIthala-bandarNaNa / paDha vAya ghara-kAmiNi-jarNaNa 6 // bhAsAsiya sundari patraNa-piya / paMpiya muhiNAhaya kamala-siya // 9)
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ saguNavIsamo saMdhi [15] yaha sunakara pavanaMjayakI mA~ka saba aMgoMmeM vedanA phaila gayI / vaha mUcchita aura saMjJAzUnya ho gyii| haricandanake rasase chir3akakara (gIlA kara ) kisI prakAra puNyake vazame vaha phirase joSita huii| (vaha vilApa karane lagI), "hA putra-putra, mujhe mu~ha dikhAo, hA putra, putra, tU kahAM gayA, he putra A, aura mere caraNoM meM par3a, hA putra-ratha aura gajapara par3ho, hA putra-putra, upavanoMmeM ghUmo, hA putra, putra, tuma geMdoMse khelo, hA putra-putra, tuma siMhAsanapara baiTho, hA putra-putra, mahAyuddhameM tuma varuNako pakar3o, hA bahakA bar3a. maiMne binA parIkSA liga tume nikAla diyaa| taba prajJAdane use dhIraja baiMdhAyA, "apanA mu~ha poMcho, akAraNa tU kyoM rotI hai, he kAnte, maiM tere putrakI khoja karatA hU~, yaha pRthvImaNDala hai kitanA // 1-9| yattA-yaha kahakara aura usakA upacAra kara rAjAne zAsanadharoMke dvArA vijayAkI donoM zreNiyoM meM nivAsa karanevAle vidyAdharoMke pAsa lekha bhejA // 10 // [16] eka yoddhAko sUrya, zakra aura trilokamaNDalako satAnevAle rAvaNake pAsa bhejA, eka aura, donoM khara aura dUSaNako, jo pAtAlalaMkAke bhUSaNa the, eka aura, kapiyoMke rAjA, aura kiSkindhAdhipa sugrIva ke pAsa, eka aura vAnaroMmeM pramukha kiSkapurake rAjA nala aura nIlake pAsa, eka aura prailokyameM pradhAna rAjA mahendra ke pAsa, eka aura dhavala aura pavitra kulavAle, aMjanAke mAmA pratisUrya ke pAsa / usa khoTe patrake pahuMcate hI bhayabhIta hanumAnakI mA~ macchita ho gyii| usapara zItala candanakA chir3akAva kiyA gayA, aura sasama kAminIjanane havA kI / pavanaMjayakI priyA aMjanA AzvAsita huI, mAno himAita kamalazrI ho // 1-9 / / 21
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 321 padamazcariDa ghattA lAma vidhIriya mAuleza 'mA mAe virATa kari mnnhoN| sivahA~ sAsaya-siddhi viha tiha para vaktavami samIraNahI' ||1 [ 7] puNu puNo vi dhorepiNu bhakSaNasundari / jiya-vimANe Astu NarAhiSa-kesari // 1 // gaTha sesaI jetta keumai / aNu vi pAhAyaNarAhiSaT // 3 // . garaghara-vindA asesAI / melethiNu gayo gayesAI // 1 // saMbhUbaravAda skaaii| ghara-ulaI va yApyahA~ cukkAI 1911 pavaNAra jahi bhArada vipd| so kAlamehu vaNe dikha gara // 5 // udAiDa ukkara unvayazu / taNDaciya-kaNNu tasvira-gayaNu // 6 // taM pArAuTThara karavi banu / gaja sahi meM pazopar3a bhatula-balu // 7 // gaNiyAriDa Dohaya vsikiyaa| Nagha-simi-sapa bhamasa va thiyu||8|| kikarahi gavesantehiM varNa / kkhiDa velahale layA-mavaNeM // 9 // jokkAriu vijAhara-sapa hi| liha jiNavA surahiM samAgae 1i. pattA mauzu mevi pariTriyau gara yaha Na callA mANa-paru / jAya manti maNe sambahu mi 'kaTamau kigNa NigmaviDa Nara' 17 // [ 4] puNu siloDa bavaNIya lihiu sa-hasyaNa / 'akSaNAeM muhagApa bharami paramAyaNa // 1m jIvanti NisuNami pasa ji| to volami yaha ettariya gaI // 3 // NisuNepi haNurUhANaeNNa / bajarima vatta parijANaeNNa // saamrs-haas-srisaannnnj| ghiNi mi vasamtamAlANau || //
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ eguNavIsamo saMdhi dhattAtaba mAmAne bhI use samajhAyA, "he AdaraNIye, apane manameM viSAda mata karo, siddha jaise zAzvata-siddhiko dekhate haiM, usI prakAra maiM tumheM pavanakumArako dikhAU~gA" // 10 // [17] isa prakAra bAra-bAra aMjanA sundarIko samajhAkara baha narAdhipa siMha apane vimAnameM baiTha gyaa| vaha vahA~ gayA, jahA~ ketumatI aura prahAdarAja the| azeSa naravara samUha eka sAtha hokara use khojane ke lie gaye, ve usa bhUtaravA aTavImeM pahu~ce, jo aisI mAlUma hotI thI, jaise apane sthAna cyuta meghakula hoN| pavanaMjaya jisa gajapara baiThakara gayA thA, vaha kAlameSa unheM vahA~ dikhAI diyA | apanI maha aura mukha UMcA kiye hue, kAna phailAye hue, lAla-lAla A~khovAlA vaha mahAgaja daur3A, senAne use niyantrita kiyA, vaha atulabala phira vApasa vahA~ gyaa| hathinI le jAnepara vaha usI prakAra vazameM ho gayA jisa prakAra kamaliniyoMke samUha meM bhramara sthita rahatA hai| vanameM khojate hue anucaroMne use belaphaloMke latAgRha meM baiThe hue dekhaa| saikar3oM vidyAdharoMne ase vaise hI namaskAra kiyA, jisa prakAra Aye hue deva jinayarako namaskAra karate haiM / / 1-10 // ghasA yaha mauna lekara baiThA thA, dhyAnameM lIna, na bolatA hai aura na DigatA hai, sabhIko yaha bhrAnti ho gayI, kyA yaha manuSya kASThamaya nirmita hai" // 11 // [18] usane apane hAthase dharatIpara zloka likha rakhA thA, "aMjanAke mara jAnepara maiM nizcita rUpase mara jaauuNgaa|" yadi usake jInekI khabara sunUMgA, to bolUMgA / basa merI itanI hI gadi hai|" yaha par3hakara hanuruha dvIpake rAjAne aMjanAkA samAcAra use diyA ki kisa prakAra mlAna rakta kamalake samAna mukhavAlI basantamAlA aura aMjanA donoM, dAnoM nagaroMse
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ pasamacariDa jiha umaya-purahu~ pripliyr| biha vaNe mamiyaDa eliyara || jirivareNa savasana kidd| aTThAvaraNa jiha upasamija // 6 // jiha kara puttu bhUsaNu isA! miha jo jisana pani sila // 7 // sirisAilu nAu~ haNuvantu jih| visa asesu ni kahiu tiha // tapaya puNevi smuttttiyu| paTire piya-gavarahoM Niyau // 9 // ghasA mikiTa pahANu akSaNahA~ paNusa-dIve pariThiyaI deSiNa mi Niya-kahara khtaaii| miru ra saI bhuJjantAI // 10 // [20. vIsamo saMdhi paramsana pAvaNi mara-cUDAmaNi jAva juvANa-mA caDhAi / tahiM apasare rAvaNu sura-saMtAva raNauheM varuNahI abhimabaha / [] inAgamaNa kou sbjaaii| sara saraha dasAsu sacyAi // 3 // pariveDiu rayaNiyara-sahAseM hi| pesiya sAsaNahara ghaThapAsa hi // 2 // lsnn-suggiiv-rindhuN| jala-NIlahu~ mAhinda-mahindahu~ // 3 // pAhAyahA~ paridiNayara-pavaNahu~ / prANeMvi samaru paruNa-dahavayaNahu~ // 4 // mAraha sayaNa-jagAlAureM hiN| pada pavaNAya-paTisUra hi // 5 // 'vahasa paripAlahi meiNi / mANahirApa-samijiha kAmiNi bhamheMhi zavaNa-ANa kregii| para-vaka-jaya-siri-bahuma harevI' / saMNimuNe vi agnigri-saudaamnni| cakSaNa paveppiNu pamaNai paassnni||
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ pIsamo saMdhi nikAlI gayIM, kisa prakAra akelI vanameM ghUmI, kisa prakAra siMhane upasarga kiyA aura aSTApadane unheM bacAyA, kisa prakAra pRthvIkA AbhUSaNa putra prApta kiyA, kisa prakAra AkAzameM la jAte hue zilApara gira par3A aura kisa prakAra usakA nAma par3A, yaha sArA vRttAnta kaha diyaa| yaha vacana sunakara vaha saThA, pratisUrya use apane nagarameM le gayA / / 1-2 // pattA--prabhajana vahA~ aMjanAse milA donoM apanI-apanI kahAnI kahate hue hanuruha dvIpameM pratiSThita ho gaye aura svayaM rAjyakA upabhoga karane lage // 10 // bIsavIM sandhi jabataka bhaTa cUr3AmaNi hanumAna bar3hakara yuvaka huA, tabataka surasantApaka rAvaNa varuNase bhir3a gyaa| - [1] dUtake Agamanase usakA krodha bar3ha gayA / svayaM dazAnana harSake sAtha taiyArI karane lgaa| vaha hajAroM nizAcaroMse ghirA huA thA, usane cAroM ora zAsanadhara bheje| kharadUSaNa-suprIva rAjAoMko, nala-nIla aura mahendranagarake mahendrako / prahlAda, pratisUrya aura pvnNjyko| varuNa aura rAvaNake samarakI bAta jAnakara, svajanakI vijayakI AzAse pUrita paSanaMjaya aura pratisUryane hanumAnase kahA, "Satsa-vatsa, tuma dharatIkA pAlana karo aura rAjalakSmIko kAminIkI taraha maano| hameM rAvaNakI AzAkA pAlana karanA hai aura zatrusenAkI vijayazrIrUpI vadhUkA apaharaNa karanA hai / " yaha sunakara zatrurUpI parvatake lie bijalI ke samAna hanumAnne caraNoMko praNAma kara khaa-||1-8||
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229 paumacarita ghattA 'mi tumheM vijAhA~ appuNu mubhAhoM maI hazuSanne huntaeNNa / pAvamti vasundhara camda-divAyara ki kiraNo santapaNa' // 9 // [2] maNaha samIraNu 'jayasiri-lAhau / anju ghi pusa Na pekvina mAhau // 3 // ajju vi cAlu kema tu julmahi / anju vi yUha bheu Nada bubhamahi' 12 // saM NisuNevi kuviu pvnnch| 'vAlu kummiki vivi Na maai||3|| vAla sIha kiM kari Na vihAdai / ki vAlaggi dahA mahArai // vAlayandu ki jaNaM Na muNijjaha / vAlu bhArau kiM // thuNijjA // 4 bAla bhuSAmu kAI Na khaai| bAla ravi samohu kiM UR' // 3 // ema maNevi pahammaNi-rANaDa / baDANapariha diNNu payANa // 7 // dahi-akhiya-jala-sAla-kalasahi / paDha-kahA-bamvi-viSpa-Nigyosahi // 6 // dhattA haNuvastu sa-sAhaNu parimosiya-mazu emta dikha sakesaraNa / kaNa-diSaseM balamvau kiraNa-phuranta taruNa-taraNi pa sasaharaNa // 5 // [1] dUrahoM oNkokk-mpaavnnu| sika jAveM vi jokkArija rAvaNu // 1 // veNa vi sAhaseNa sabvAnita / pamtau sAmIraNi Alikhita // // sum vi ucolihi vahasArikha / vAravAra puNu sAhupakAriu // 3 // 'dhaNNau pavaNu jAsu nahu~ gandaNu / bharahu oma purapavahA~ padaNu' | ema kusl-piy-mhuraalaarvedi| karaNa-kazmIdAma-kalAvahiM // 5 // saM haNuvanta-kumAra ppussi| varuNahI upari gau gaGagAvisa
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ pIsamo saMdhi ghasA-"mujha hanumAnke jIvita hote hue tuma viruddhoMse svayaM lar3oge, kyA sUrya-candramA kiraNasamUhake hote hue dharatI para pAte haiM 1" // 5 // [2] taba pavanaMjaya kahatA hai, "he putra, abhI taka tumane na to yuddha dekhA hai aura na vijayazrIkA lAbha / abhI bhI tuma bAlakakI saraha ho, tuma kyA lar3oga abhI bhI tuma yuddhavyUha nahIM jaante|" yaha sunakara hanumAn kruddha ho gayA, "kyA gajazizu per3ako nahIM naSTa kara sakatA, zizu siMha kyA hAthIko vighaTita nahIM karatA, kyA zizu Aga aTavIko nahIM jalAtI, kyA bAlacandrako loga sammAna nahIM dete, kyA bAlaka yoddhAkI prazaMsA nahIM kI jAtI, kyA bAla sarpa kATatA nahIM hai, bAla raSike sAmane kyA tamakA samUha Thahara sakatA hai " yaha kahakara hanumAnne laMkAke lie kUca kiyA / dahI, ajhasa, jala, maMgala-kalaza, naTa, kavi-vRnda aura brAhmaNoMke nirghoSake sAtha // 1-8 // pattA-santuSTa mana hanumAnako apanI senAke sAtha rAvaNane isa prakAra dekhA mAno pUrNimAke dina candramAne Alokita kiraNoMse bhAsvara taruNa-taraNiko dekhA ho ||2|| [3] jo triloka bhayaMkara hai, aise rAvaNako usane dUrase hI sirase praNAma kiyaa| usane bhI Ate hue hanumAnakA harSa aura pUre aMgoMse AliMgana kiyA 1 cUmakara apanI goda meM baiThAyA, aura bAra-bAra use sAdhuvAda diyA, "pavanaMjaya dhanya hai jisake tuma putra ho, RSabhanAthake putra bharatake samAna / " isa prakAra kuzalapriya aura madhura AlApoM, kaMkaNa aura svarNa Dorake samUhase usakA sammAna kara rAvaNa garajatA huA varuNapara car3hAI karane ke lie gyaa| apanA kuca banda kara zaradke meSakulake
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita veba vara-dharai muk-pyaannu| piTa valu saragambha-usa-samANa // 7 // kahi mi sambu-mara-dUsaNa-rANA / kahi mi hnnuss--nniik-phaannaa||6|| kahi mi kumum-suggiivnmy| thiya dhahi mata mahAgya // 5 // ghattA rehae Nisiyara-pala vatiya-kalayalu ghohi yahi AdhAsiyA / NaM dahamui-pherau vijaya-jaNeraDa puNNa-puSTa puNe hi thiyau // 10 // [1] to erathantara raNe nnikrunnhoN| ghara-purasa hi jANAviDa dharaNahA~ // 6 // 'deva deva ki acchahi bhvighl| belandhareM lAvAsiu para-balu' // 2 // cAraI taNau vayaNu NisuNeppiNu / varuNu parAhiDa zrosArepiNu 13 // mantihiM kapaNa-jAu kahA~ dijai / 'kera dasANaNa-kerI kivA // 4 // jeNa dhADa samaragaNe pakkiTa / tijagavihasaNu vAraNu vasi kitAmA 9 bhaTTApaDa giri uddhriyu| mAhesara-vAha garavai dhariyaDa // 2 // jeNa NirasthIkira nnl-kumvru| sasaharu sUru kuveru purandana // 7 // teNa samANu kavaNa kira bAhara kara karatahu~ kavaNu parAhau // 8 // ghattA taM NisurNevi duddhaya gharuNu aNubaru palita koss-paasnn| "jaharahe vara-dUsaNa jiya pesimi jaNa tAr3a kA kiu rAvaNa' 5|| eva maNevi bhuSaNe jasa-khaTa / saraha varuNu rAu samma // 1 // kari-mayarAsaNu vissphurimaahruu| dAruNa-NAgapAsa-paharaNa-karU 2 // sADiya samara-meri umbhiya dhapa / sArisija kiya mata mahAgaya // 3 // iya pakravariya pajosiya sndnn| Nigaya varuNahI kerA NandaNa // 4 puNyArIparAjIva dhaNuddhara / veLANala-kasloka-vasundhara // 5 //
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ --- --- ---- " . / / pIsamo saMdhi 329 samAna senA belandhara samara Thahara gANI! kI para sammaka khara-dUSaNa rAjA, kahIpara hanumAn , nala-nIla pramukha, kahIMpara kumuda, sunISa, aMga aura aMgada, mAno matta mahAgajoMke samUha hI Thahare hoM // 1-5|| ___dhattA-kolAhala karatA huA aura samUhoMmeM ThaharA huA nizAcara-bala aisA mAlUma ho rahA thA, mAno dazAnanakI vijayakA janaka puNyapuMja hI samUhoM meM ThaharA ho // 10 // [4] isI avadhimeM niSkaruNa varuNase, usake gharapuruSoMne kahA, "he deva-deva, acala kyoM baiThe ho, zatrusenA belandharapara ThaharI huI hai|" guptacaroMkI bAta sunakara rAjA varuNako haTAte hue ekAntameM mantriyoMne usake kAnameM kahA-"rAvaNakI AzA mAna lIjie, usane dhanadako yuddhake prAMgaNameM kucalA, trijagabhUSaNa mahAgaja vazameM kiyA, jisane aSTApada pahAr3a uThAyA, rAjA mAhezvarapatiko pakar3A, jisane nalakUbarako anavihIna kara diyaa| candramA, kubera, sUrya aura indrako harAyA, usake sAtha kaisA yuddha, aura AjJA mAna lenepara kaisA parAbhava ?" ||1-ttaa dhattA--yaha sunakara durdhara dhanurdhArI varuNa kopakI jvAlAse bhar3aka uThA, "ki jaba maiMne khara aura dUSaNa donoMko jIta liyA thA, usa samaya rAvaNane kyA kara liyA thA" // 9 // [5] yaha kahakara, bhuvanameM yazakA lobhI gharuNa harSapUrvaka yuddhake lie sanaddha hone lgaa| gajake Upara makarAsanapara ArUr3ha, phar3aka rahe hai oTha jisake, aura dAruNa nAgapAza zastra hAthameM liye hue / raNabherI bajA dI gayI, dhvaja uThA liye gaye, hAthiyoMko ambArIse sajA diyA gayA, azvoMko kaSapa pahanA diye gaye, ratha jota diye gye| varuNake putra nikala pdd'e| puNDarIpha,
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 parAmacarita yopAli-tara-bagalAmuha / velambara suvela bekAmuha || 2 || jAhA muha ma chor3a bAkAhi // 7 // samjhA - galagajiya-samjhAva / jaLakatA aNeya padhAya / sarasa bhAva-bhUmi parAi // 8 // viravi-hu thiya jAveMhi / vahnihiM cAva-bU hukija tAyeM hiM // 9 // chattA avaropparu variya haiM macchara bhariyaI dUrugvosiya-kayala hU~ / roma-bisaha raNeM amiTTa ve vi baruNa rAvaNa-vaka hU~ // 10 // [+] rAvaNa varuNa-balahUM AlA // 1 // kaNNa-mara-malayANika-parAI // // sUrakanti diNa-laGkAbasarahU~ // 3 // kabUdiya-asi musAharu niyara hU~ // 4 // dasa- disiha dhAiya kaulArU hU~ // 5 // NakhAviya - kavandha-saMghAI // 6 // ceviDa candu jema jomuroM hi // 7 // jIu prema tukamma samUhahiM // 8 // ghattA ekskaTa rAvaNu bhuvaNa-mayAbaNu bhramai aNaeN bari-valeM / sa- Niyambu sakandara NAe~ mahIharu masthisvantae~ urSAhi vale // 1 // kiya bhaGga ulkaaliy-khgii| rAya ghaDaNa -pAsezya-gata | indaNIka-nikhi-jAsiya-pasarahU~ / ukya-karikummasthaLa - sihara hU~ / pammuke meka karavAla huuN| rAya-maba-ja-pAya- ghAyaI / sAva dANaNa varaNa puseMhiM / kesari prema mahAgaya-jU hahiM /
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIsamo saMdhi rAjIva, dhanurdhara, velAnala, kallola, vasundhara, tocAvali, taraMga, bagalAmuha, velandhara, subela, belAmukha, sanmyA galagajina: sandhyAvali, jvAlAmukha, jaloha, jvAlAvali aura jalaketAi Adi aneka varuNa putra daur3e, harSake sAtha yuddhabhUmipara phuNce| abataka garur3a-vyUha banAkara ve sthita hue ki tabataka zatruoMne apanA cApa-jyUha banA liyA // 1-9 // pattA--eka dUsarese baliSTha, IrSyA se bhare hue dUrase hI kolAhala karate hue aura pulakita, rAvaNa aura varuNake dala Apasa meM lar3ane lage // 10 // [6] kavaca pahane aura khaDga uThAye hue rAvaNa aura varuNake dala lar3ane lge| jinake zarIra gajaghaTAke saghana prasvedase yukta the, unake karNarUpI camaroMse jo dakSiNapavanakA Ananda le rahe the, indranIlarUpI nijhAse jinakA prasAra roka diyA gayA thA, sUryakAnta maNiyoMse jinheM dinako dubArA avasara diyA gayA, ukhAr3a diye haiM mahAgajoMke kumbhasthala jinhoMne, talavArase nikAla liye haiM muktAsamUha, jinhoMne, jo eka dUsarepara talavAra palA rahe haiM, dasoM dizApayoM meM raktakI dhArAe~ baha rahI haiM jisameM, gajamadake jalameM dhoye jA rahe haiM ghAva jisameM, nacAye jA rahe haiM dhar3a jisameM / tabataka yaruNake putroMne dazAnanako isa prakAra ghera liyA, jisa prakAra medha' candramAko ghera lete haiM, jaise siMha hAthI ghera lete haiM, jaise jIva duSkarmoM ke samUhase pera liyA jAtA hai // 1-8 // __ghattA--akelA bhuvanabhayaMkara rAvaNa ananta zatrusenAmeM usI prakAra ghUmatA hai, jisa prakAra samudramanthanake samaya tada aura guphAoM ke sAtha mandarAcala ||9||
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ I ; i padamacarita [ - ] sAma varuNu rAmraNava mihi / vihi-sua-sAraNa-maya-sArikheM hi // 1 // yaha vANa mAhi sAra-sara- rambha-visaseNeMhiM // 3 // java jala-pIleM hiM soNTIreM hiM // 4 // teNa vi saravara dhoraNi peseMvi // 5 // tAsa dasANu varuNa kumAre hiM // 3 // bahu sAhu mahAdhaDa khani // // sarahaseNa hatakumAreM ||8|| hastha-patha - vihI aGga suggI- suseNeMhi / kummayaNNakhara dUsaNa-porehiM / behi khata dhammu parisevi / kheTiya aNasuhava jaLadhArahiM / AmAvi samvahiM samakaNDi / saM Nici jiya-kula-mAreM / dhatA raNauheM pasari bahuoM rAbaNu lambedvAviSTa / zraviSANiya-kAeM NaM duSvAeM ravi mehaI mellApi // 9 // [4] saMvedveSi vijyA kaha le // 1 // tAma padhAija varaNu sa sandaNu // 12 // kahiM saJcarahi saNDa bhahavA jara 53 // sohu va sIhA~ bedAviu || 4 || / mAgapAla kaGga- vyaharaNa // 5 // antara thiGa raNa bhUmi pasAI vi // 5 // / maha~ kuvieNa Na deya dANava || sahasa- kiraNa Nakakumvara-rukahu~ ||8 // ghattA sattu satu paDhile / sayana cheDU Na ke jAma maruNandaNu / 'bhareM khuda pAva valu vANara / a miNepiNu baliuDa viNi vikiramiti daNu-dAraNa tAma dasANaNuraharu nArhasi / bhareM valu valu hayAsa bhareM mANatra 'jaM ki jama- mica bhraNayaka haiN| avarahu mi surindahu~ Naravara-vinda parihava tumaca phaLa vidhi diI Asi jAe~ jAe~ / su videbhitAI hU~ // 1 //
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIsamo saMdhi [7] tabataka varuNako rAvaNake anucaroMne ghera liyA, donoM sutasAra aura vyamArI aura vibhISaNAne, mahAkAya indrajIta aura dhanavAhanane, aMga-aMgada - suprIva aura suSeNane, tArantaraMga-rambha aura vRSabhasenane, kumbhakarNa aura kharadUSaNa vIroMne, jAmbavAn nala, nIla aura zauNDIrane / inhoMne ghera liye kSAtradharmako tAka para rkhkr| usane bhI sarabaroMkI bauchAra kii| tabataka dazAnana varuNakumAroMke sAtha usI prakAra krIr3A karane lagA jaise baila jaladhArAoMse / AyAma karake use sabane ghera liyA, aura usakA ratha, kavaca aura mahAdhvaja khaNDita kara diyA / yaha dekhakara apane kulakA netRtva karanevAle hanumAn kumArane harSa ke sAtha ||18|| pattA - yuddhamukhameM praveza kara, duzmanoMko khader3akara, usI prakAra rAvaNako mukta kiyA, jisa prakAra avijJAta mArga durvAta meghoMse raviko mukta karatA hai ||25|| [8] zatruse pratikUla honepara sabhI zatruoMko hanumAnane vidyAkI pU~chase ghera liyA, aura jabataka vaha pakar3e yA na pakar3e tabataka varuNa apane rathake sAtha daudd'aa| vaha bolA, "are khala kSudra pApI bAnara, mur3a, he tara yA sA~r3a, kahA~ jAtA hai ?" yaha sunakara vAnara mur3A jaise siMha siMhapara kruddha hokara mur3atA hai| danukA dAraNa karanevAle ve donoM Apasa meM bhir3ate haiM, nAgapAza aura pU~chake praharaNa liye hue / taba dazAnana ratha hA~kakara, raNabhUmi meM pahu~cakara bIca meM sthita ho gayA / vaha bolA, "are hatAza manuSyo, mur3a-mur3o, mere kruddha honepara na deva rahate haiM aura na dAnava / yama, candra aura dhanada arkakA maiMne jo kiyA, sahasra-kiraNa, nalakUbara aura indrakA jo kiyA // 1-8|| ghattA - aura bhI suravRnda aura naravindoMko tumane jo parAbhava ke bure bure phala diye haiM, ve maiM tujhe dU~gA " ||9||
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarida [ ] saMNisurNevi mNtuliy-maahnne| jimbhapichata jalakantahA~ parSe // 1 // 'lAhiva devAiu bhavareM hi| sUra-kuvera-purandara-amarahi // 1 // isa puNu varuNu gharuNu phalu dAmi / pahu~ dahamuha-davaggi ulhAmi // 3 // docchita rAvaNeNa esthntreN| 'ketija gajahi harabhantareM // 4 // mahimuha thakku tukku vallu ghumahi / sAmaNNAuhe hi chaha jujmahi // 5 // mohnn-ymmnn-dhnn-smrhi| ko riNa paharai dihi arahi // 6 // ema bhaNevi mahAive vrunnhoN| gahakallolu bhiDiu NaM aruNahA~mA vahiM bhavasara pvnnmjy-saareN| AyAmeM vi iNuvamta-kumAra // 6 // yattA Nasvara-sira-sUla Niya-barugUle vedhi thariya kumAra kih| kampAvaNa-sIle pakSaNAvIle tihuvaNa-kodi-paetu jii / 5 / / [5. ] Niya-NandaNa-bandhaNa s-krunnhoN| paharaNa hAya karaNa varuNahoM // 3 // rAvaNeNa uppaeNvi nnhaanneN| hammu jema tiha dhariu raNagaNe / / 2 / / karUyala puTTa haya ay-urii| sakapihi-sae sAinAya-rahe / / 3 / / tAva bhANukapaNeNa sa-Neuru / ANiu giravasesu amteuru || rasaNA-hAra-dAma-guppantaka / gakiya-dhusiNa kAmeM khuppanta Tha / / 5 / / ali-mttaar-pmuhlijntu| jiya-masAra-vibhora-kilansau // 5 // aMsu-jaleNa dhariNi simntu| kamjala-maNa bayaI mahalansaDa / saMpekkhavi gmmolliy-g| garahiu kumbhayapaNu dahavatteM // 8 // ghasA 'kAmiNi-kamala-vAI subha-laya-mavaNa mhuari-koil-aliupr| egaI supasiddhaI dhammA-pindha pAlimti aNATaka // 9 //
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ vosamo saMdhi [2] yaha sunakara atula mAhAtmyavAle jalakAntake pitA varuNane tiraskArake svarameM kahA, "laMkAdhipa tuma dUsare sUrya kubera aura indrAdi amaroM dvArA jitA diye gaye ho, maiM varuNa hU~, aura tumheM varuNa phala dUMgA, tumhAre dasamukhoMkI Agako zAnta kara duuNgaa|" taba rAvaNane use khUba jhir3akA, "subhaToMke bIca meM kitanA garaja rahA hai, sAmane A, apanI zakti samajha le| sAmAnya Abudha se hI yuddha para, mohana, sAma, bahana kAdimeM samartha divya atroMse Aja koI bhI nahIM ldd'egaa|" yaha kahakara vaha varuNase bhir3a gayA, mAno praha-samUha bAlasUryase bhir3a gayA ho // 1-8 // ghattA-nayaroMke zira hai, zUla jisameM, aisI kampanazIla aura pavanase Andolita apanI pUMchase hanumAna varuNa kumArIko gherakara aise pakar3a liyA jaise tribhuvanake karor3oM pradezoM ko / 9|| [10] apane putroM ke bA~ce jAnese dIna varuNake hAthameM koI astra nahIM A rahA thaa| taba dazAnanane AkAzameM uchalakara, yuddha ke prAMgaNa meM usa indrako pakar3a liyaa| kolAhala hone lagA, jayatUrya bajane lage, samudrake zabdakI taraha tUrya zabda dUra-dUra taka gyaa| tabataka bhAnukarNa nU pura sahita samUce antaHpurako le AyA, jo karadhanI, hAra aura mAlAoMse DhakA huA, galita kezarakI kIcar3ameM nimagna, bhauroMke jhaMkAroMse mukharita, apane patiyoMke viyogase klAnta, A~suoMse dharatI sIMcatA huA, kAjalake malase malina mukha thA / yaha dekhakara harSita zarIra rAvaNane kumbhakarNako nindA kii||1-8|| pattA-kAminIrUpI kamala vana, zuka-latAbhaSana madhukarI koyala aura alikula, ye kAmadevake prasiddha cihna hai, inakA anAkula bhAvase pAlana honA cAhie // //
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumacarita [1] taM NisuNevi samora sage uru| ravikaraNega muka ase uha // 1 // mau Niya-gapaka mhaaphr-mukr| kariNi-jUhu NaM vAriha cukA // 2 // kokAveSpiNu varuNu dsaaseN| pusjida sura-jaya-lariSTha-NivAseM // 3 // 'avalupa meM rAhu karahi sriirhiiN| maraNu gAhaNu jau samvahA~ vIrahoM / / 4 / / Navara paLAyaNeNa jignh| jeM mahu NAmu gotu maikijaI' // 5 // dahavapaNahoM vayaNehi s-krunne| gharUNa paveppiNu vuzana varuNe // 6 // 'dhAnti -saka e.ke| rUsakiya para pati kiyaa| tAsu miha jo sI ji prayAgaja / andhoM karaNeM ci tuhu~ mahu rANana gen ghatA aNNu vi sasi-vayaNI kubaLayaNayaNI mahu supa NAmeM sacvai / kari lAe~ samANau pANiggahaNau vijJAhara-bhuvaNAdivA' // 2 // [12] kusumAuhakamalA cuha-NayaNe / pariNiya gharuNa-dhISa dahayayaNeM // 1 // puppha-vimANe baDiu aannH| diNNu payANaDa jayajaya-sare // 2 // paliyaI NapaNA jaann-bimaannii| syaNaI satta Nabaddha-NihANa // 3 // aTThAraha sahAsa ghr-daarhuuN| adacha?-koDIu kumAra? // 4 // Nava bhakkhohaNou vara-tarahu~ / (Nasvara-akkhohaNiu sahAsa? // 5 // akkhohaNi prvr-gy-turphuN)| zramakhohaNi-sahAsu cau-sUrahu~ // 3 // laGka paTTa suTTa pariosa / maGgala-dhavaluchAi-paroseM // 7 // pujjiDa pacaNa-puttu dahagIveM dinada paumarAya suggIdhe / / kharaNa aNakusuma baya-pAkiNi / mAcha-NAle hi dhIya sirimAriNi // 9 //
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIsamo saMdhi [11] yaha sunakara bhAnukarNane Dora nUpurase sahita antaHpurako mukta kara diyaa| ahaMkArase zUnya, vaha apane nagarake lie usI prakAra gayA mAno vArise ( jalase yA hAthI pakar3anekI jagahase) hathiniyoMkA jhuNDa chUTa gayA ho| devalakSmIke vilAsase yukta dazAnanane varuNako bulAkara usakA sammAna kiyA aura kahA, "zarIrakA nAza mata kIjie, mRtyu prahaNa aura jala, sahavIroMza zetI hai / kevala palAyana karane lajjita honA cAhie, jisase nAma aura gotra kalaMkita hotA hai|" rAvaNake zabda sunakara, sakaruNa varuNane unake caraNoM meM praNAma karate hue kahA, "jisane dhanada, kRtAnta aura vakako sIdhA kiyA, sahasra kiraNa aura nalakUbarako vazameM kiyA, usase jo lar3atA hai vaha ajJAnI haiM, Ajase lekara, tuma mere rAjA ho" ||1-daa dhattA--aura bhI merI candramukhI kumudanavanI satyavatI nAmakI kanyA hai, he vidyAdhara bhuvanaphe rAjA, usake sAtha Apa pANigrahaNa kara lIjie ||2|| [12] budhanayana dazamukhane kAmadevakI lakSmIke samAna varuNakI kanyAse vivAha kara liyaa| Ananda ke sAtha puSpavimAnameM car3hA, aura jaya-jaya zabdake sAtha usane prayANa kiyA / nAnA yAna aura vimAna cala par3e, sAta ratna naye khajAne, aThAraha hajAra sundara striyA~, tIna karor3a kumAra, nau akSohiNI varatUrya, hajAroM manuSyoMkI akSauhiNiyA~, naravara gaja aura azvoMkI akSauhiNiyA~, zUroMkI cAra ijAra akSauhiNiyA~, sAtha lekara santoSa pUrvaka maMgala dhaSala aura utsAhakI ghoSaNAoMke madhya rAvaNane pavanaputrakA satkAra kiyA, sugrIvane use apanI kanyA padmarAgA dI, aura khara
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ paumaparita bhaTTa sahAsa ema pariNepiNu / gaDa Niya-jayara pasAja mnneppinnu||10|| sammu kumAra vi gau ghaNavAsaho / khamAhI kAraNe diNaparahAsahoM ! ghacA sugagIvAtma makaNIka vi gaya lAdU saNa vi kiyastha-phiyA / vidhAhara-koeM Niya-niya-kIkae~ purasa bhujamta thiya // 1 // / ima 'ghi nA haraka eNi 'u jamA kr| dhudharAmavata iyalu / jAmeNa sAmiyA / sIe lihAdimiNaM / 'siri-vistAhara-ka / vIsa hi bhAsAsae hiM me siddha // sAhilanta misAmeha // apatti NasI suyANupADeNa (1) / sayambhu pariNo mahAsatA // vosahi mAsAsaehi parivaddhaM / kaI piva kAmapakhassa !! iha paDama vijjAharavaM samata
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ pIsamo saMdhi pracaukA pAsa karane vAlI anusuma / ma aura nIlane apanI kanyA zrImAlinI / isa prakAra baha ATha hajAra kanyAoMkA pANigrahaNa kara, sAbhAra apane nagara calA gyaa| zamyUkumAra vanavAsake lie calA gayA, sUryahAsa talavAra siddha karaneke lie" ||1-12 // pattA-sugrIva aMga, aMgada, nala, nIla bhI gaye, kharadUSaNa bhI kRtArtha hue, saSa vidyAdharoMkI krIr3Ake sAtha bhoga karate hue, rahane lage // 12 // isa prakAra bIsa AzvAsakoMkA yaha vidyAdhara kANDa maiMne pUrA kiyA | aba ayodhyAkANDa likhA jAtA hai, use sunie / dhruvarAjake vAtsalya se, .... .... .... .... ... ......... amRtammA nAmakI mahAsasI, svayambhakI patnI hai, usake dvArA likhAyA gayA yaha bIsa AzvAsakoM meM racita hai| yaha vidyAdhara kANDa kAmadevake kANDake samAna priya hai| vidyAdhara kANDa pUrA huaa|