Book Title: Lonkashahka Sankshipta Parichay
Author(s): Punamchandra, Ratanlal Doshi
Publisher: Punamchandra, Ratanlal Doshi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004485/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // OM siddhebhyaH // dharma sudhAraka-mahAn krAntikAra zrImAn lokAzAha kA saMkSipta paricaya nnati aura avanati yaha do mukhya prava. sthAe~ anAdikAla se calI AtI haiN| jo jAti, dharma yA deza kabhI unnata avasthA meM the, ve samaya ke phera se avanata avasthA ko bhI prApta hue, isI prakAra jo astAcala HERECEIAS meM dikhAI dete the. ve unnati ke zikhara para bhI pahu~ce, ekasI avasthA kisI kI nahIM rahatI ! jaina itihAsa ko jAnane vAle avasarpiNI aura utsarpiNI kI. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) unnata avanata avasthAoM se bhalI bhAMti paricita haiM / tadanusAra jaina dharma ko bhI kaI bAra anukUla aura pratikUla avasthAoM meM rahanA par3A / itihAsa sAkSI hai ki bhagavAn / pArzvanAtha aura mahAvIra svAmI ke madhyakAla meM kitanA parivartana hogayA thA, zramaNa saMskRti meM kitanI zithilatA zrA gaI thI, dharma ke nAma para kitanA bhayaMkara aMdhera calatA thA, nara hatyA meM dharma mI aise hI nikRSTa samaya meM mAnA jAtA thA. aisI durAvasthA meM hI ahiMsA evaM tyAga ke avatAra bhagavAn mahAvIra svAmI kA prAdurbhAva huA, aura pAkhaNDa evaM andha vizvAsa kA nAza hokara yaha vasundharA eka bAra aura amarApurI se bhI bAjI mArane lagI, madhyaloka bhI urddhaloka (svarga dhAma) bana gayA, paramaizvaryazAlI devendra bhI madhyaloka meM prAkara apane ko bhAgyazAlI samajhane lage, yaha saba jainadharma kI unnata avasthA kA hI prabhAva thA, aise udayAcala para pahu~cA huA jaina dharma thor3e samaya ke pazcAt phira avanata gAmI huzrA, hote 2 yahAM taka sthiti huI ki dharma aura pApa meM koI vizeSa antara nahIM rahA / jo kRtya pApa mAnA jAkara tyAjya samajhA jAtA thA, vahI dharma ke nAma para zrAdeya mAnA jAne lgaa| hamAre tAraNa tiraNa jo pRthvI zrAdi SaTakAyA ke prANa vadha ko sarvathA heya kahate the, vahI prANa vadha dharma ke nAma para upAdeya ho gayA / mandiroM aura mUrtiyoM ke cakkara meM par3akara tyAgI varga bhI hama gRhasthoM jaisA aura kitanI hI bAtoM meM hama se bhI bar3ha car3ha kara bhogI ho gyaa| svArtha sAdhanA meM mandira aura mUrti bhI bhArI sahAyaka huI, mandiroM kI jAgIra, lAga, Teksa, car3hAvA Adi se dravya prApti adhika hone lagI / bhagavAn ke nAma para bhaktoM ko ullU banAnA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3 ) bilkula sahaja hogyaa| binA paise car3hAye dharma kI koI bhI kriyA asaphala ho jAtI thii| dhana, jana, sukha evaM icchita kArya sAdhane ke lie dukhIzakta jana vividha prakAra kI mAnyatAe~ ( mAMganI ) lene lge| isa prakAra tyAgI varga ne dharma ke vAstavika svarUpa ko bhulAkara vividha prakAra se mandira mUrtiyoM kA pUjanA pUjAnA aura isa prakAra pAkhaNDa evaM aMdha vizvAsa kA pracAra karanA hI apanA pradhAna karttavya banA liyA thaa| dharmopadeza meM bhI vahI svArtha pUrita nUtana grantha, kathAe~, caritra aura rAsa mahAtamya zrAdi janatA ko sunAne lage jisase janatA basa mandiroM ke sundarAkAra pASANa ko hI pUjane meM dharma mAnane lgii| satya dharma ke upadezaka DhUMDhane para bhI milanA kaThina hogaye, isa prakAra avanati hote hote jaba bhayaMkara sthiti utpanna hone lagI, jaba aise nikRSTa samaya meM jaina zAsana ko phira eka mahAvIra kI AvazyatA huI, binA mahAvIra ke bahuta samaya se gaharI jar3a jamAye hue pAkhaNDa kA nikandana honA asambhava thA, aise vikaTa samaya meM isI jaina samAja ko prakRti ne eka vIra pradAna kiyaa| vikramIya pandrahavIM zatAbdI ke vRddhakAla meM jaina samAja ko unnata banAne, aura bhagavAn mahAvIra ke zAstroM meM chipe hue punIta siddhAMtoM kA pracAra kara pAkhaMDa kA vidhvaMsa karane ke liye isI jaina jAti meM dUsarA dharma krAMtikAra zrImAn lokAzAha kA prAdurbhAva huA / zrImAn apanI prAkRtika pra. tibhA se bAlyakAla hI meM praur3ha anubhaviyoM ko bhI mArga darzaka bana gaye, Apa ratna parIkSA meM nipuNa evaM siddhahastha the eka bAra isI ratna parIkSA meM Apane bar3e 2 anubhavI evaM vRddha Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) jauhariyoM ko bhI apanI parIkSA buddhi se cakita kara diyaa| phalasvarUpa Apa rAjyamAnya bhI hue, kucha samaya taka Apane rAjya ke koSAdhyakSa ke pada ko bhI suzobhita kiyA, tadanantara kisI vizeSa ghaTanA se saMsAra se udAsInatA hone para rAjya kAja se nivRtta ho, zrAtmacintana meM lage / zrImAn paThana manana ke bar3e zaukIna the, ucita saMyogoM meM Apane jaina AgamoM kA paThana evaM manana kiyA, jisase Apake antarcakSu ekadama khula gaye, punaH 2 zAstra svAdhyAya evaM manana hone lagA, sAtha hI vartamAna samAja para dRSTipAta kI / zAstroM ke paThana manana se zrImAn kI parIkSA buddhi ekadama sateja hogaI / samAja meM phaile hue pAkhaMDa aura andhavizvAsa se Apako apAra kheda huA, ora se chora taka viSama paristhiti dekhakara Apane punaH sudhArakara dharma ko asalI svarUpa meM lAne ke liye pUjya varga se tat viSayaka vicAra vinimaya kiyA, pariNAma meM zithilAcAritA evaM svArthaparatA kA tANDava dikhAI diyA, jaba vItarAga mArga kI yaha avasthA isa vIra zrAddhavarya se nahIM dekhI gaI, taba svayaM dRr3hatA pUrvaka kaTibaddha ho praNa kiyA ki-" maiM apane jItejI jina mArga ko isa avanata avasthA se avazya pAra kara zuddha svarUpa meM lAuMgA, aura zuddha jainatva kA pracAra kara pAkhaMDa ke pahAr3a ko naSTa karUMgA, isa punIta kArya meM bhale hI mere prANa cale jAMya para aisI sthiti maiM zakti rahate kabhI bhI sahana nahIM kara sakatA" zIghra hI Apane sudhAra kA siMhanAda kiyA, pAkhaMDa kI jar3eM hila gaI,pAkhaMDI ghabar3A gaye, isa vIra kA praNa hI pAkhaMDa ko tirohita karane kA zrI gaNeza huA / lage saddharma kA pracAra karane, janatA bhI mUlyavAn vastu kI grAhaka hotI hai| jaba taka sacce ratna, Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI parIkSA nahIM ho tabhI taka kAMca kA Tukar3A bhI ratna ginA jAtA hai, para jaba asalI aura sacce ratna kI parIkSA ho nAtI hai taba koI bhI samajhadAra kAMca ke Tukar3e ko pheMkate dera nahIM karatA / ThIka isI prakAra janatA ne Apake upadezoM ko sunA, sunakara manana kiyA, paraspara zaMkA samAdhAna kiyA parIkSA ho cukane para prabhu vIra ke satya, ziva, aura sundara siddhAMta ko apanAyA, pAkhaMDa aura andhazraddhA ke baMdhana se mukti prApta kI / eka nahIM saikar3oM, hajAroM nahIM, kintu lAkhoM mumutuoM ne bhagavAna mahAvIra ke muktidAyaka siddhAMta ko apanAyA, saikar3oM varSoM se phaile hue andhakAra ko isa mahAn dharma krAMtikAra lokamAnya lokAzAha ne lAkhoM hRdayoM se vilIna kara diyA / mUrtipUjA kI jar3a khokhalI hogaI / yadi yaha parama punIta zrAnmA adhika samaya taka isa vasundharA para sthira rahatI to sambhava hai ki-nihnava mata kI taraha yaha jar3apUjA mata bhI sadA ke liye naSTa ho jAtA, kintu kAla kI vicitra gati se yaha mahAn yugasRSTA vRddhAvasthA ke prAtaH kAla hI meM svargavAsI bana gaye, jisase pAkhaMDa kI dRr3ha bhitti bilakula dharAzAyI nahIM ho skii| zrImAn ke zAnabala aura zrAtmabala kI jitanI prazaMsA kI jAya thor3I hai, isI zrAtmabala kA prabhAva hai ki eka hI upadeza se mUrtipUjakoM ke tIrthayAtrA ke liye nikale hue vi. zAla saMgha mI ekadama jar3apUjA ko chor3a kara sacce dharmabhakta bana gaye / kyA yaha zrImAn ke Atmabala kA jvalanta pramANa nahIM hai ? yadyapi svArthapriya jar3opAsaka mahAnubhAvoM ne isa nara nAhara kI, sabhyatA chor3akara bhara peTa nindA kI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai, kintu niSpakSa suza janatA ke hRdaya meM isa mahApuruSa ke prati pUrNa zrAdara hai / itihAsa isa alaukika puruSa ko sudhAraka mAnate haiM / yahI kyoM ? hamAre mUrtipUjaka bandhuoM kI prasiddha aura javAbadAra saMsthA 'jainadharma prasAraka sabhA bhAvanagara' ne prophesara helamuTaglAjenApa ke jarmana grantha 'jainijma' kA bhAvAntara prakAzita kiyA hai usameM bhI zrImAn ko sudhAraka mAnA hai, aura sAre saMgha ko apanA anuyAyI banAne kI aitihAsika satya ghaTanA ko bhI svIkAra kiyA hai, dekhiye vahAM kA avataraNa-- zatrajayanI jAtrA karIne eka saMgha amadAbAda thaine jato hato tene eNe potAnA matano karI nAkhyo" (jaina dharma pR0 72) aise mahAn AtmabalI vIra kI dveSavaza vyartha nindA karane vAle sacamuca dayA ke hI pAtra haiN| hama yahAM saMkSipta paricaya dete haiM / ataeva adhika vi. cAra yahAM nahIM kara sakate / kintu itanA hI batAnA Avazyaka samajhate haiM ki-- zrImAn lokAzAha ne, jaina dharma ko avanata karane meM pradhAna kAraNa, zithilAcAra varddhaka, pAkhaNDa aura andha vi. zvAsa kI jananI, bhadra janatA ko ullU banAkara svArtha poSaNa meM sahAyaka aisI jainadharma viruddha mUrtipUjA kA sarva prathama bahiSkAra kara diyA, jo ki jaina saMskRti evaM prAgama zrAjJA kI ghAtaka thI. yaha bahiSkAra nyAya saMgata aura dharma sammata thA, aura thA praur3ha abhyAsa evaM prabala anubhava kA punIta phala / kyoMki mUrtipUjA dharma karma kI ghAtaka hokara mAnava Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko andhavizvAsI banA detI hai aura sAtha hI prApta zakti kA durupayoga bhI karavAtI hai / mUrtipUjA se AtmotthAna kI AzA rakhanA to patthara kI nAMva meM baiTha kara mahAsAgara pAra karane kI viphala ceSTA ke samAna hai| .. . zrImAn lokAzAha dvArA prabala yukti evaM akATya nyAyapUrvaka kiye gaye mUrtipUjA ke khaNDana se jar3apUjaka samudAya meM bhArI khalabalI macI / bar3e 2 vidvAnoM ne virodha meM kaI pustakeM likha DAlI kintu Aja pAMca sau varSa hone Aye aba taka aisA koI bhI mUrtipUjaka nahIM janmA jo mUrti pUjA ko varddhamAna bhASita yA pAgama vidhi (AzA) sammata siddha kara sakA ho / zrAja taka mUrti pUjaka bandhutroM kI ora se jitanA bhI prayatna huA hai saba kA saba upekSaNIya hai| basa isI bAta ko dikhAne ke lie isa pustikA meM zrImAn lokAzAha ke mUrtipUjA khaNDana ke viSaya meM mUrtipUjakoM kI kutarkoM kA samAdhAna aura zrImAn zAha kI mAnyatA kA samarthana karate hue pAThakoM se zAMtacitta se par3hane kA nivedana karate haiM / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // shrii|| . zrI lokAzAha mata-samarthana gujarAtI saMskaraNa para prApta huI sammatiyA~ (1) bhArata ratna zatAvadhAnI paMDita munirAja zrI ratnacandrajI mahArAja aura upAdhyAya kavivara muni zrI amaracandrajI mahArAja sAhaba kI sammati-- "lokAzAha mata-samarthana" apane viSaya kI eka sundara pustaka kahI jAtI hai, lokAzAha ke mantavyoM para jo idhara udhara se AkramaNa hue haiM, lekhaka ne una saba kA sacoTa uttara dene kA prayatna kiyA hai| aura lokAzAha ke maMtavyoM ko zrAgama mUlaka pramANita kiyA hai / udAharaNa ke rUpa meM jo mUla pATha die haiM ve prAyaH zuddha nahIM haiM / ataH agale saMskaraNa meM unheM zuddha karane kA dhyAna rakhanA cAhie / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) matabhedoM ko ekAnta burA nahIM kahA jA sakatA, aura una para kucha vicAra carcA karanA yaha to burA ho hI kaise sakatA hai ? jahAM miThAsa ke sAtha yaha kArya hotA hai vaha ubhaya pakSa meM aminandanIya hotA hai, aura Age calakara vaha mata bhedoM ko eka sUtra meM pirone ke lie bhI sahAyaka siddha hotA hai / hama AzA kareMge ki--isa carcA meM rasa lene vAle ubhaya pakSa ke mAnya vidvAn isa nIti kA avazya anusaraNa kreNge| (2) zrImAn seTha vardhamAnajI sAhaba pItaliyA ratalAma se likhate haiM ki hamane lokAzAha mata samarthana pustaka dekhI, par3hakara pra. sannatA huI / pustaka bahuta upayogI hai alabattA bhASA meM kitanI jagaha kaThoratA jyAde hai vo hiMdI anuvAda meM dUra honA cAhie, jisase par3hane vAloM ko priya lge| pustaka prakAzana meM praznottara kA DhaMga aura pramANa yukti saMgata hai| (3) yuvakahRdaya munirAja zrI dhanacandrajI mahArAja kI sammati-- zrApakI lokAzAha mata samarthana pustaka sthA0 samAja ke lie mahAn astra hai| jo parizrama Apane kiyA usake lie dhanyavAda / aisI pustakoM kI samAja meM atyanta AvazyakatA hai| ApakI lekhanI sadaiva jinavANI ke pracAra ke lie taiyAra Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnakavAsI jaina kAryAlaya ahamadAbAda meM pAI huI sammatiyoM meM se katipaya sammatiyoM kA mAra (4)pUjya zrI gulAbacandajI mahArAja (liMbar3I sampradAya ) lokAzAha mata-samarthana pustaka vAcatAMghaNo zrAnanda thayo, AvA uttama prayAsa badala lekhaka ratanalAla dozI ne dhanyavAda ghaTe che, aneka pramANo sahitazrA pustaka thI sthA. jaina samAja nI dharma zraddhA dRr3ha thaze / .. (5) pUjya zrI nAgajI svAmI ( kaccha mAMDavI) zrI lokAzAha mata-samarthana jaina janatA mATe ghaguMja upayogI ane pramANita pustaka ch| (6) pUjya zrI uttamacandrajIsvAmI, (dariyA purI sampradAya) lokAzAha mata samarthana nAmanuM pustaka ghaNuMja sAruM che| (7) zrIyuta bhAIcanda, ema. lakhANI karAMcI lokAzAha mata-samarthana nAmanuM pustaka vAMcI ghaNoja Ananda thayo ch| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) zrIyuta rAgavajI parasottamajI dozI prAkA lokAzANoja khumatI hAlamAM lokAzAha mata samarthana nI copar3I chapAyela che, te mArA vAMcavA thI ghaNoja khuzI thayo chu, rupayA 2) mokaluM chaM tenI jeTalI prato Ave teTalI gAmar3AmAM pracAra karavo che mATe phAyade thI mokalazo, zrA buka mAM sUtra siddhAnta anusAra ghaNA sArA dAkhalA prApyA che te vAMcI huM khuzI thayo rcha / (8) zrIyuta jecanda ajarAmara koThArI sivila sTezana rAjakoTa se likhate haiM ki ApanuM lokAzAha mata-samarthana ane mukhavastrikA siddhi banne pustaka vAMcyA, betraNa vAra atha iti vAMcyA, temAM siddhAMtoM nA dAkhalA dalIlo ane vizeSa karIne virodhI pakSa nA abhiprAyo jaNAvI nyAya thI zramaNopAsaka samAjanI pUre pUrI sevA bajAvI che tene mATe ratanalAla DozI ne akhaNDa dhanyavAda ghaTe cha, samAje koI na koI rUpamA temanI kadara karavI joie, zrI DozI jevA niDara puruSa jamAnAne anusarI pAkavAja johe| . (10) zrIyuta becaradAsajI gopAkhajI rAjakoTa se likhate haiM ki-- lokAzAha mata samarthana pustaka vAMcyu cha, vAMcI mane dhaNoja aAnanda thayo cha, AmAM je kAI purAvA ApyA cha, te baghA barAbara ke, mukhavastrikAsiddhi chapAyuM hoya to jamara moklsho| .. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) (11) sadAnandI jaina muni zrI choTAlAlajI mahArAja eka patra dvArA nimna prakAra se sthA. jaina ke saMpAdaka ko likhate haiM-- // abhinandana // potAnI mahattA vadhAravAmAM aMtarAya par3e, ane caitanya pUjAnI mahattA vadhe te mUrtipUjaka samAjanA sAdhu mahApuruSoM ane gRhasthoM ne koI paNa rIte rucatuM na hovA thI koI na koI bahAnuM malatAM sthAnakavAsI samAja Upara bhASAno saMyama gumAvIne aneka prakAranA AkSepo bArambAra karyAMja kare che, ane jANe sthAnakavAsI samAjanuM astitvaja maTADI de, hoya tevo prayatna sevI rahela ch| zrA aAkramaNano nyAya puraHsara bhASAsamiti ne sAcavI ne paNa javAba ApavA jeTalIe amArI samAjanA paNDito vidvAno, ane navI navI melavelI padavInA padavIdharo ne jarAe phurasada nathI, moTe bhAge apavAda sivAya dareka ne potAnA mAna pAna vadhAravAnI ane vadhumAM potAnA nAnA pAr3Ane yena kena prakAre jAlavI rAkhavAnI ane ethIe vadhu mArA jevAne aneka atizayokti bharelA potAnI kIrtinA baNagA phukAvavAnI pravRtti prADe jarAe phurasada malatI nathI, evA vakhate-- Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. zrImAn ratanalAla dozI sailAnA vAlA zAstrIya paddhatie sthAnakavAsI samAjanI je pUrva sevA bajAvI rahela che, te ati prazaMsanIya cha, ane enA mATe mArA antaHkaraNanA abhinandana ch| ghaNAM varSo pahelA prasiddha vaktA zrImAn cAritravijayajI mahAgaje mAMgarola baMdare janasamUha vacce vyAkhyAna karatAM kahelu ke zvetAmbara jaina samAjanA be vibhAga sthAnakavAsI bhane derAvAsI 100 mA 18 bAbatomA eka che, mAtra be bAbato mAMjaHvicAra meda che to 68 bAbata ne gauNa banAvI mAtra be bAbato mATe laDI mare che te kharekhara murkhAI .che, temanuM zrA kahe, hAla vadhAre caritArtha thatuM hoya tema jovAya che| TuMkAmAM zrIyuta ratanalAla dozIne temanI sthAnakavAsI samAjanI, apratima sevA mATe pharIvAra abhinandana prApI pote zrAdarela sevA yakSa ne saphala karavA, temAM zrAvatA vighnothI na DaravA sUcanA karI sthAnakavAsI samAjanA munivarga ane zrAvaka vargane zrAgraha bharI vinantI karuM rcha ke-zrI ratanalAla dozI ne banatI sevA kAryamAM sahAya karavI, ane vadhu nahIM to chevaTa sthAnakavAsI jainadharmanI abhivardhA arthe tenI satyatA arthe temanA taraphathI je je sAhitya prakaTa thAya teno vadhumAM vadhu phelAvo karavoM, eka paNa gAma evaM na hovU joie ke jyAM e dozInAM lakhela sAhityanI 2-5 nakalo na hoya / hiMdImA hoya to teno gujarAtImAM anuvAda karIne teno pracAra krvo| . zrI ratanalAla dozI ne temanA samAja sevAnAM kAryamAM sAdhana, saMyoga, samaya, zakti e sarvanI pUranI anukUlatA male evI zrA antaranI abhilASA cha / OM zAnti ! Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU0 pU0 jaina patra kI virodhI pAlAcanA "jaina" bhAvanagara tA. 8agasta 1637 pRSTha 733 abhyAsa ane avalokana antara kaleza notaratuM e yogya prakAzana .. [le0 abhyAsI ] . Aje eka mArA mitre sthAnakavAsI jaina patranI cauthA varSanI bheTanuM pustaka mane mokalyuM che, yA pustakanuM nAma che "lokAzAha mata-samarthana". pustakanuM nAma jotA mane ghaNIja khuzAlI upajI ke ThIka thayu, zrA pustaka lekhake lokAzAhasaMbaMdhe prAcIna arvAcIna pramANo zodhI kADhI khAsa lokAzAha nuM mantavya prakazita karyu haze, pAkhuM pustaka utsAha bhare puru vAMcI nAkhyuM parantu zrAkhA pustakamAM kyAMya lokAzAhanA mata nuM samarthana nathI, samarthana to dUra rahya kintu lokAzAhanA eka paNa siddhAMta nuM vidhAna paNa nathI karyu. Apustaka vAcavA pachI mane lAgyuM ke lokAzAhano koI siddhAMtaja nathI, kavi. vara lAvaNyasamaye to khAsa lakhyuM hatuM ke lokAzAhe pUjA pratikramaNa, sAmAyika, pauSadha, dayA Adino lopaja koM che, zrA badhAno lopa lokAzAhe ko che, to pachI tenA matanuM samarthana zAnuM thAya ? eTale bhAI ratanalAla ne zodhavA nIkalabuM paDyaM che, ke loMkAno mata zo ? ante temAM nirAzA sAMpar3avAthI teone zvetAmbara mata nindA purANa racavU paDya hoya ema lAge ch| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAjathI traNa varSa pahelAM sthAnakavAsI samAjanA manAtA yazasvI lekhaka saMtabAlajIe sthAnakavAsI konphrensanA mukhapatra 'jaina prakAzamAM' zrImAn lokAzAhanA nAmanI lAMbI lekhamAlA lakhI hatI te vakhate paNa temaNe lakhyuM hatuM ke loMkAzAhanuM jIvana caritra nathI malatuM chatAMya temaNe sthAnaka mArgI samAja ne pasaMda par3e tevU sundara kalpanAcitra dorI e caritra lAMbI lekhamAlA rupe raju kayu hatuM, ane temAM keTalAka zvetAmbara prAcAryo mATe amaryAdita la khANa lakhAyela! jeno sundara javAba zve0 samAjanA vidvAn sAdhuoe ane zrAvako pa prApyo hato, ane cAra ebuM tIvra svarUpa lIdhuM hatuM ke ubhaya pakSane najIka zrAvavAnA aAje je prayAso thAya che te ' zubha mudAra varSo mATe dUrane dUra ThelAya / ___A kar3avo prasaMga haju kSitija para thI dUra thato Ave che tyAM e vitaNDAvAdamAMja zAsana sevA hoya tema mAnIne ke game te Azaya thI aAje zrA pustaka prakaTa karI jaina samAjanA durbhAgyano eka kar3avo prasaMga ubho karyo che| zrA pustaka vAMcanAra koI paNa bhAI sheje kaheze ke prAvA "lokAzAha mata-samarthana" nA nAma nIce zvetAmbara prAcAryo nI peTa bharIne nindA karavAmAM AvI che, mUrtipUjArnuja maryAdita zailIe khaNDana karavAmAM AvyuM che, mUrtipUjA, khaMDana e kAMI bhAratanI prAcIna Arya saMskRti nathI, islAmI samayathI jagatamAM mUrtipUjAno virodha zuru thayo ane te anArya saMskRtinA phala svarUpa islAmI saMskRtimAMja utpanna thayela islAmI yugamAMja phalela phUlela DhuMDhaka matanA upAsakoe Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharmamA mUrtipUjAno virodha dAkhala karyo e vastunA nirU. paNa mATeja sthAnakavAsI jaina patre yA pustaka pragaTa karyu hoya tema spaSTa jaNAi zrAve ch| "sUri mahAtmAaonA bahekAvavAthI' 'zuddha zraddha thI patita prAtmArAmajI' 'bhaNAvI rAkhelA totA' 'zrA garabar3a goTAlo sAvadha guru ghaMTAlo eja karyo' 'mUrti vAMdavAno aDaMgo lagAyo che' 'mUrtipUjA karavAna zAstrIya vidhAna che evI DIMga mAravIe mUrkhatA che' 'svAmIjIe (AtmArAmajIe) DIMga mArI che temanuM kathana mithyA che' 'caityazabda thI vhekI jaine mUrtipUjA, pAkhaNDa siddha kara, e anyAya che' 'niyuktino artha karatAM A sthAnakamArgI paNDita potAnI paNDitAi batAve che' 'nirgatA yuktiryasyAH niyukti' 'kharI rIte sthAnakamArgI samAja vyAkaraNane vyAdhikaraNa mAne che enAja zrA pratApa che" . "zrAvI rIte zreNika rAjAnu hamezA 108 svarNa javathI pUjavAnu kathana gapor3a zastra che' 'mahAni zithamA mUrtipUjAnuM khaNDana tathA svArthIponA pokalo khullA karavAmAM zrAvyAM che' 'mUrtinI guNagAthAoM kalpita kahANIyoja che' prA dezamA gulAmInU Agamana prAyaH mUrtipUjAnI adhikatA thI thayuM che' 'triSaSThizalAkA puruSanA racanAra ne ebuM kayuM divya jJAna pragaTa thayuM hatuM ke jethI temaNe marici ne vandana karavAnI gappa hAkI ? A to kevala gappa sivAya bIju kazu nathI' 'pA mAnyatA ( pUjAnI ) ekAnta mithyAtvopAsaka tathA dharma ghAtaka che' 'are svArthIjanoM! mithyA kutarka utpanna karI hiMsAne kema protsAhana pApo cho'? 'sUrizroe prA andhera khAtuM kema calAvyu'? Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) amane to temAM temanI viSaya lolupatA temaja svArthAndhatA jaNAi Ave che' 'mATe e jinamUrtino upadeza ApanAra nAmadhArI tyAgiyo bhogiyonI apekSAe vadhAre pAtakI siddha thAya che' 'zrA AtmArAmajI mahArAjanA dharmopadezano namuno cha ? emanA andhazraddhAlu bhakto kadI potAnI buddhi thI xxx vicAratA nathI' 'e guruvaryoe potAnA svArtha poSaNa tathA indriya viSayome pUrNa karavAno mArga kADhyo che" ___ "mA kalikAla sarvajJa tathA mahAn prAcAryanI padavI dhAraNa karanAra nAmadhArI jaina sAdhuoe kevI rIte potAnA sAdhutva ne lAMchana lagADyuM che ? hemacandrAcArya, hatAto sarvaza? nahIM to sarvakSa vagara bhAvI bAta koNa kahe ? pakSAndhatA zuM nadhI karAvatI" jainadharmanA AtmakalyANakArI tIrtho ane tIrtha yAtrA mATe lekhaka prA pramANe lakhe che:___ "pahAr3omAM rakhar3atA, AtmArAmajIe pote paNa mUlamAM dhUla melavI ne ananta saMsAra paribhramaNa karavA rUpa phala prApta karyu che, manamAnI hAMkI arthano anartha ko che, uttarAdhyayana niyuktikAre gautama svAmIne mATe sAkSAt prabhune chor3I pahAr3omAM bhaTakavAnuM lakhI mAryu" .. Avazyaka niyuktikAre zrAvakone mandira banAvayA, pUjA karavI vagaire viSayomA aDaMgA lagAvyA' mUrtipUjaka gurugariSTha paM0 nyAyavijayajI--nyAyano khUna karanAra nyAyavijayajI' 'nyAyavijayajIe nyAyanuM khUna karyu cha, zrAvI abhinivezamAM unmatta vyaktiyo' 'zuddha zraddhAthI patita AtmArAmajI' 'mUrtipUjaka bandhuo hamaNA mUrtipUjA mAnavA rUpa unmArga para ch| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 / zrAvI aAvI ghaNIe puSpAMjalizro pA pustakamAM bharI che, zrI sAgarAnandasUrijI, zrI vallabhasUrijI, muni zrI jJAnasundarajI, muni zrI darzanavijayajI. zrI labdhisUrijI Adi zvetAmbara samAjanA vidvAno ne niMdavAmAM zrA lekhaka pAgala vadhyA ch| bhAvI rIte koI paNa vitaNDAvAda ubho karavAmAM sthA0 mArgI samAja pahela kare che, kaleza notare che, ane teno koi javAba Ape eTale dalIlanA abhAve ghabarAha jAya, azAMti azAMtinI bAMga. pokAre, saMtabAlanI lekhamAlAnA javAbo apAyA pachI samAja zAMta hatI, paNa prA navA paMDitane e zAMti na gamI, eTale mUrtipUjAnA khaNDananuM ane zvetAmbarA. cAryonI nindAnuM purANa racI nAkhyuM, kharI rIte saMtabAlanA javAbamAM munirAja zrI jJAnasundarajI cita mUrtipUjA kA itihAsa ane zrImAn lokAzAha banne pustako che, A banne pustako DhuMDhaka samAjane pavA sacoTa uttara zrApanArA che ke paMDita ratanalAla jevAnAM saikaDo pustako tenI sAme jhAMkhA paDI jAya tema che, mUrtipUjAnA je pATho jeThamalajIe samakita. sAramAM, harakhacandajIe rAjacandra vicAra samIkSAmAM, amo. lakhaRSie potAnI aAgama batrIsImAM chapa.vyAM teja pAThoM ane arthothI e pustakomA siddha karyu cha ke jinamUrtinA pATho zAstromAM che, zrA pATho ne juThA TharAvavA zrA paMDita bahAra paDyA che, paMDita becaradAsanA mUrtipUjA- vicAro mATe rAya paseNIya sUtrano temano anuvAda jovAnI huMbhalAmaNa karuM chu / muni sammelana dvArA sthApita pratikAra samiti ne khAsa sUcanA cha ke zrA grantharnu avalokana karI temAM zAstranA pATho Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ( 12 / nA nAme je bhrama jAla ubhI karI che teno javAba prApe, zrA bhrama jAla khAsa karIne kAnajI svAmI DhuMDhaka mata choDI nikalyA ane temanI pAchala bIjo samAja na jAya temane mATeja racANI che, bAkI zrA pustakano kharo javAba no kAnajI svAmI Adie DhuMDhaka mata tyajI, mUrtipUjA svIkArI ne bhApIja dIdho ch| ukta virodhI lekha kA uttara "sthAnakavAsI jaina" patra meM gujarAtI meM tA0 21-8-37 ke pRSTa 52 meM aura hiMdI meM jaina patha pradarzaka" meM tA0 25-8-37 ke aGka ke pRSTha 5 ke dUsare kolama se nimna prakAra se diyA gayA hai| mi abhyAsI kI avalokana dRSTi . 'lokAzAha mata-samarthana para mUtipUjaka 'jaina' patra ke kisI pardenazIna abhyAsI (vidyArthI kI dRSTi pdd'ii| a. bhyAsI mahodaya ne tA08 agasta 37 ke aGka meM 'abhyAsa ane avalokana' zIrSaka meM jo kalama calAI hai vaha vAstava meM unake apUrNa abhyAsa kI sUcitA hai / yadyapi abhyAsI bandhu ne lokAzAha mata-samarthana ke lie aisA koI prayatna nahIM kiyA, jisase usakI satya evaM pramANikatA meM bAdhA pahuMce, aura mujhe apane nibandha kI satyatA ke viSaya meM lekhaka ko kucha sUcanA denI par3e, tathApi abhyAsI mahodaya ke abhyAsa kI apUrNatA evaM tat sambandhI dRSaNoM ko dUra karane ke lie nimna paMktiyAM likha denA ucita samajhatA huuN| .: 1-abhyAsI bandhu ko 'lokAzAha mata-samarthana meM loMkAzAha ke mata: kA samarthana hI nahIM sUjhA yaha to hai avalokana Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) kI balihArI / isa para se itanA to sahaja hI mAlUma detA hai ki-abhyAsaka mahodaya kadAcita abhyAsa sambaMdhI prathama zreNI ke hI chAtra (bAlaka) hoN| jisa samAja ke ve sapUta haiM usake granthakAra hI zrImAn dharmaprANa lokAzAha ko mUrtipUjA utthApaka, mUtipUjA ke niSedhaka kahakara sambodhana karate haiM, ve saba yaha mAnate haiM ki zrImAn lokAzAha ne mUrtipUjA ke viruddha AvAja uThAI thI, basa abhyAsI bhAI ko samajha lenA cAhie ki usI satya evaM siddhAMta mAnya AvAja ke samarthana rUpa yaha pustaka hai| itanA bhI jJAna yadi abhyAsI baMdhu ko hotA to unheM apanI kalama kRpANa ko calAne kA maukA nahIM aataa| Age calakara ana'bhyAsI bandhu, zrImAn loMkAzAha ko sAmAyika, pauSadha, dayA, dAnAdi ke lopa karane vAle kahate haiM, pora pramANa meM lAvaNyasamaya kA nAma uccAraNa karate haiM, yaha sarvathA anucita hai| hamAre ina bhole bhAI ko dhyAna meM rakhanA cAhie ki-lokAzAha ke zatru una para cAhe so zrA. kSepa kareM para vaha prAmANika nahIM kahA jA sakatA, jisa prakAra abhI thor3e dina pahale Apake isI 'jaina' patra ke kisI tuccha lekhaka ne isa mahAna krAMtikAra ko vezyA putra kaha DAlane kA duHsAhasa kiyA thA ( aura phira dAmbhika dila girI prakaTa kara apanI mRSAvAditA prakaTa kI thI) vaise hI Age calakara phira koI mahAnubhAva Apake jaina patra ke pUrva ke nIca AkSepa vAle lekha kA pramANa dekara lokAzAha ko vezyA putra siddha karane kI kuceSTA kare to kyA vaha pramANita ho sakegI ? haragiz2a nahIM / isI prakAra jina mUrtipUjakoM ne Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) zrImAn lokAzAha ke viSaya meM pUrva va pazcAt . lekhanI uThAI hai aura gAliyAM pradAna kI hai unakA pramANa denA sarva. thA anyAya hai| yadi abhyAsI bandhu jarA praur3ha buddhi se vicAra karate to unheM sUryavat prakaTa mAlUma detA ki-jina mahApuruSa ko maiM sAmAyika, dayA, dAnAdi ke utthApaka kahane kI dhRSThatA karatA hUM; jarA unake anuyAiyoM kI ora to merI avalokana dRSTi DAlUM ki- ve ukta kriyA karate haiM yA nahIM? yadi itanA kaSTa bhI Apane kiyA hotA to yaha bRhad bhUla karane kA avasara nahIM paataa| * are ana'bhyAsI bandhu ! jarA lokAzAha ke anuyAiyoM kI ora to aAMkha uThAkara dekho, unake samAja meM sAmA. yika, pratipUrNa pauSadha, pratikramaNa, tyAga, pratyAkhyAna, dayA, dAna zrAdi kisa prakAra pracura parimANa meM hote haiM / unake sAmane to ApakI sampradAya meM ukta kriyAeM bahuta svalpa mAtrA meM hotI haiM / phira ApakA abhyAsa rahita vAkya kisa prakAra satya ho sakatA hai ? kyA jisa samAja meM jo kriyAeM pracuratA se pAI jAtI haiM unake lie unake pUrvajoM ko utthA paka kaha DAlanA mUrkhatA nahIM hai ? ataeva lokAzAha matasamarthana meM jo mUtipUjA viSayaka vicAra kiyA gayA hai vaha lokAzAha mata-samarthana avazya hai| . 2-ana'bhyAsI bandhu lokAzAha ke lie islAma saMskRti kI duhAI dete haiM, isa viSaya meM adhika nahIM likha. kara kevala yahI nivedana kiyA jAtA hai ki bhAI sAhaba ! Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15) prathama yaha to batAie ki--yaha pItavasana, gRhasthoM se pama campI, bhAra vahana anartha vacana, daNDa prayoga, Adi kisa jaina sAdhutva saMskRti kA pariNAma hai| mahAzaya ! na to mUrtipUjA hI jaina saMskRti hai, na tat sambaMdhI upadeza denA jaina sAdhutva saMskRti hai| yaha hai kevala ajaina evaM sAMsArika saMskRti hI, jinake prabhAva meM Akara yaha heya pravRtti jaina samAja meM itanI vRddhi pAI hai| . 3-abhyAsI mahAzaya bhASA zailI ke lie aitarAja karate haiM, kintu isake pUrva inheM apane kahe jAne vAle nyAyAMbho. nidhi, yugAvatAra mahAtmA racita samyaktva zalyoddhAra kA bhASA mAdhurya dekha lenA cAhie, ji lameM una miSTa bhASI mahA. nubhAva ne sAdhumArgI samAja ke parama mAnanIya pUjanIya zrI. zrImad jyeSTamallajI mahArAja ke lie nimna zabda kAma meM lie haiM___ "jeThA, mUr3hamati, jeTA niva, jeThe ke bApa ke caupar3e meM likhA hai" Adi / ___ isI prakAra zrImanI mahAsatI pArvatI jI ko durmatijI zrAdi durzabda amaravijayajI ne likhe haiM, aura jaina dhvaja meM prasiddhi prApta ballabhavijaya jI kA to kahanA hI kyA hai ? unhoMne to purAnA rikArDa hI tor3a ddaalaa| isake sivAya abhyAsI mahAnubhAva ko jJAnasundarajI ke tuccha prakAzanoM ke zabda to madhura hI bhASita hote hoMge, kyoM ki ve to inake guru haiM, aura likhA gayA hai inake virodhiyoM ( sthAnakavAsiyoM) ke viruddha, unake zabda to azlIla hote hue bhI inheM amRta sama miSTa lagate haiM, para jarA unakA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) sempala bhI to cakhiye, ve hamAre pUjya lokAzAha ko nihava hamAre pUjya mahAtmAoM ko kuliMgI, nAstika, utsUtra praru. paka, zAsana bhaMjaka, prAdi nIca sambodhanoM se yAda kiyA hai, jisakA kaTuphala to abhI unheM bhoganA bAkI hI hai| isake lie Apako va unheM taiyAra rahanA cAhie / 4-jisa jJAnasundarajI ke vartamAna prakAzana kI abhyAsI bhAI sarAhanA karate haiM, usameM kitanI kalpitatA bharI hai, yaha to usake uttara ke prakaTa hone para hI Apako mAlUma hogaa| 5--abhI to abhyAsI bhAI meM artha samajhane kI bhI zakti nahIM hai, isIse ve vAkyoM kA anartha kara rahe hai, maiMne apramANita niyukti ke lie "nirgatAyuktiryasyAH" likhA hai para hamAre abhyAsI bhAI ise hI niyukti kA artha samajha rahe haiM, kyA isase hamAre abhyAsI bandhu prathama katA ke abhyAsaka siddha nahIM hote ? anta meM maiM abhyAsI mahAzaya ko yaha batalA denA cAhatA hU~ ki- Apane bUMghaTa kI oTa meM raha kara mU0 pU0 pratikAra samiti se isake khaNDana karane kI jo preraNA kI hai, isase hameM kisI prakAra kA bhaya nahIM hai / yadi koI bhI mahAzaya anucita rupa se kalama calAveMge to unakA ucita satkAra karane ko hama bhI tatpara haiM / maiM apane premI pAThakoM se bhI nivedana karatA hUM ki ve kathita abhyAsI mahAzaya ke jhAMse meM nahIM Akara zuddhAMtaH karaNa se use avalokana kara satya ke grAhaka baneM / iti , ratanalAla DozI, sailAnA-- Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) hiMdI saMskaraNa ke viSaya meM lekhaka kA kiMcit nivedana prastuta pustaka kA gujarAtI saMskaraNa prakAzita hone ke thor3e dina bAda hI kaI mitroM kI ora se hiMdI saMskaraNa prakAzita kara dene kI sUcanAeM milii| yadyapi merI icchA isa pustaka ke hiMdI saMskaraNa prakA. zita karane kI nahIM thI, kyoMki maiM cAhatA thA ki--mU0 pU0 zrI jJAnasundarajI ke mUrtipUjA ke prAcIna itihAsa meM mUrtipUjA ko lekara hama para jo aAkramaNa hue haiM, usI ke uttara meM eka grantha nirmANa kiyA jAya, jisase isa pustaka ke hiMdI saMskaraNa kI AvazyakatA hI nahIM rahe, kintu mitroM ke atyAgraha aura usa grantha ke prakAzana meM aniyamita vila. mba hone ke kAraNa isa pustaka kA hiMdI saMskaraNa prakAzita kiyA jArahA hai| sarva prathama maiMne "lokAzAha mata-samarthana" hiMdI meM hI likhA thA, usakA gujarAtI anuvAda "sthAnakavAsI jaina" ke vidvAna tantrI zrImAn jIvaNalAla bhAI ne kiyA thA, kintu asala hiMdI kaoNpI vApisa maMgavAne para buka poSTa se bhejane se mujhe prApta nahIM ho sakI, isalie gujarAtI saMskaraNa para se hI punaH hiMdI anuvAda kiyA gyaa| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa anuvAda meM maiMne bahuta se sthAnoM para bahuta parivartana kara diyA hai, parivartana prAyaHbhAvoM ko spaSTa karane yA vistRta karane ke vicAra se hI huA hai, isalie gujarAtI saMskaraNa vAle bhAiyoM ko bhI ise dekhanA Avazyaka ho jAtA hai| jo sajana vidvAn aura saMketa mAtra meM samajhane vAle haiM unake lie to prastuta pustaka hI jJAnasundarajI kI pustaka ke uttara meM paryApta hai, kintu jo bhAI unhIM kI pustaka kA uttara aura unakI uThAI huI kutarkoM kA khaNDana spaSTa dekhanA cAheM unheM kucha dhairya dharanA hogA, kyoMki--yaha grantha mAtra eka hI viSaya kA hone para bhI bahuta bar3A ho jAne vAlA hai, ataeva aisA kArya vilamba aura zAMti pUrvaka honA hI acchA hai, aba taka usakA prakAzana nahIM ho jAya pAThaka isase hI saMtoSa kreN| prastuta pustaka ke viSaya meM jina jina pUjya muni mahArAjAtroM aura zrAddha bandhuoM ne apanI amUlya sammati pradAna kI hai una sabakA maiM hRdaya se AbhArI huuN| isake sivAya isa hiMdI saMskaraNa ke prakAzana meM Arthika sahAyadAtA ahamadanagara nivAsI mAnyavara seTha lAlacandajI sAhaba kA bhI yahAM pUrNa AbhAra mAnatA hUM ki-jinakI udAratA se 'Aja yaha pustikA prakAza meM aaii| basa itane nivedana mAtra ko paryApta samajha kara pUrNa karatA huuN| vinIta lekhaka Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) Do logo0ooooo ooooo 2@og Da QCXG DANG samarpaNa NEKpoorycosycycocycocococonome * - --0000wwwcom tIrthakara prabhu dvArA sthApita, caturvidha saMgha rUpa tIrtha kI parama pavitra sevA meM-- mUrti ke moha meM par3akara svArthaparatA, zithilatA, aura prazatA ke kAraNa kaI loga hamArI sAdhumArgI samAja para anucita evaM asatya AkSepa karake samyaktva ko duSita karane kI ceSTA karate rahate haiM, una AkSepakAroM se hamArI samAja kI rakSA ho, aura zaMkA jaisI samyaktva nAzinI rAkSasI kI parachAI se bhI vaJcita raheM, isI bhAvanA se yaha laghu pustikA bhakti pUrvaka samarpita karatA huuN| 'kiMkara-- --ratna Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA jisa prakAra sRSTi saundarya meM prAryAvarta kI zobhA atyadhika hai, usI prakAra dhArmika dRSTi se bhI yaha deva bhUmi tulya mAnA gayA hai / aitihAsika kSetra meM bhArata mukhya rahA hai aura dUsare dezoM ke liye anukaraNIya dRSTAnta rUpa hai| dhArmika dRSTi se to bhAratavarSa kailAsa ke samAna isa avanI para suzobhita rahA hai / itanA hI nahIM sarva dharma vyApaka siddhAnta "ahiMsA paramodharmaH' kA pAlana bhI AryAvarta meM hI bahuta kAla se pracalita hai| sabhI dharma vAloM ne ahiMsA ko mahatva diyA hai| jaina dharma kA to sarvasva ahiMsA dharma hI hai, aura isake liye jitanA bhI ho sakA pracAra kiyA hai| jisase bhArata ke puNyazAlI rAjAoM ne apane rAjya zAsana meM ahiMsA ko jIvana mukti kA sAdhana mAna kara prathama pada diyA hai| * jaba jaba ahiMsA kA mahatva ghaTakara hiMsA kA prAbalya huA hai taba taba kisI na kisI mahAna AtmA kA janma hotA hai, ve mahAtmA vikAra janya-hiMsA janaka-pravRttiyoM kA virodha kara naI rozanI, nayA utsAha paidA karate haiN| jisa samaya vaidika dharmAvalambiyoM ne hiMsA ko adhika mahatva diyA thA, dharma ke nAma para yajJa, yAga dvArA gau, ghor3e tathA manuSya taka ko bhI agni deva ke svAdhIna karane lage the, usa Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) samaya bhagavAna mahAvIra aura mahAtmA buddha jaisI prabala vyaH ktiyoM kA prAdurbhAva hushraa| unhoMne yajJa yAgAdika kA jorazora se virodha kiyaa| dharma ke nAma para hone vAle pratyAcAroM ko nestanAbUda kara diyaa| dharma tIrtha vyavasthA pUrvaka calatA rahe isake liye sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA rUpa caturvidha zrIsaMgha kI sthApanA kii| dIrgha kAla taka usa saMgha kA netRtva samartha muniyoM dvArA hotA rahA, aura saMgha kA kArya sucAru rUpa se calatA rahA / kintu dhIre-dhIre saMgha meM mata bhinnatA hone lagI, aura usa mata bhinnatA ne kadAgraha kA rUpa pakar3a kara ekatA kI zaMkhalA ko tor3a ddaalaa| yahAM se avanati kA zrI gaNeza huA / jaba sAdhuoM meM Apasa meM bhinnatA ho gaI tara svacchandatA ke vAtAvaraNa kA una para bhI asara hue binA nahIM rhaa| AkhirakAra kisI samartha puruSa kA dabAva nahIM rahane se svachandatA yukta zithilAcAra bar3hane lgaa| bar3hate bar3hate zrImAn haribhadrasUri ke samaya meM to prakaTa rUpa se bAhara bhaagyaa| usa samaya zithilatA kA kitanA daura daurA thA, isakA varNana hama apane zabdoM meM nahIM karate hue zrImAn haribhadrasUri ke hI zabdoM meM batAte haiN| prAcArya haribhadrasUrijI ne "saMbodhaprakaraNa" meM bahuta kucha likhA hai usake thor3e se vAkya yahAM uddhata kiye jAte haiN| ___ "zrA loko caitya ane maTha mAM rahe cha / pUjA karavAno prArambha kare che / phala phUla ane sacitta pANI no upayoga karAve che / jina mandira ane zAlA caNAve cha / potAno jAta mATe deva dravyano upayoga karecha / tIrthanA paMDyA lokonI mAphaka adharma thI dhanano saMcaya kare che / potAnA bhakto para bhabhUti paNa nAkhe cha, suvihita sAdhuzronI pAse potAnA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) bhakto ne javA detA nthii| guruzronA dAha sthalo para pITho caNAve che| zAsananI prabhAvanA ne nAme lar3Alar3I kare ch| dorA dhAgA kare cha / . .."Adi" isa prakAra zrI haribhadrAcArya ne usa samaya kI zramaNa samAja kA citra khIMcA hai| sAtha hI ina bAtoM kA khaNDana karate hue likhate haiM ki "ye saba dhikkAra ke pAtra haiM, isa vedanA kI pukAra kisake pAsa kreN| isase spaSTa mAlUma hotA hai ki usa jamAne meM zithilAcAra prakaTa rUpa se dikhAI dene lagA thA / pUjA vagairaha ke bahAne dhana vagairaha bhI liyA jAtA thaa| yaha hAlata caityavAda ke nAma para hone vAlI zithilatA kA digdarzana karA rahI hai, kintu una sAdhuoM kI nijI caryA kaisI thI, isakA patA bhI zrImAn haribhadrasUri jI ke zabdoM meM "saMbodha prakaraNa" nAmaka grantha se aura jinacandrasUri ke "saMghapaTTaka" meM bahuta-sA ullekha milatA hai| unameM se kucha aMza yahAM uddhata karate haiM, jisase yaha spaSTa ho jAya ki usa samaya sAdhuoM kI zithilatA kitanI a. dhika bar3ha gaI thii| ____ "e sAdhuo savAre sUrya ugatAMja khAya ch| bArambAra khAya cha / mAla malIdA ane miSTAnna ur3Ave che / zayyA, jor3A, vAhana, zastra ane tAMbA vagerenA pAtro paNa sAthe rAkhe ch| attara phulela lagAve ch| tela colAve ch| strIrono ati prasaMga rAkhe che| zAlAmAM ke gRhasthI aonA gharamA khAjAM vagereno pAka karAve cha / amuka gAma mAruM, amuka kula mAru, ema akhAr3A jamAve cha / pravacana ne bahAne vikathA nindA kare cha / bhikSA ne mATe gRhastha ne ghare nahiMjatAM upAzraya Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) mAM maMgAvI le che / kraya-vikrayanA kAryoM mAM bhAga le che / nAnA bAlakoM ne celAM karavA mATe vecatA le che| baidu kare cha / dorA dhAgA kare che| zAsananI prabhAvanA ne vahAne lar3Alar3I kare cha / pravacana saMbhalAvIne gRhastho pAse thI paisAnI AkAMkSA rAkhe che / te badhAmAM koI no samudAya paraspara malato nthii| badhA ahamiMdra che / yathA chande varte cha / " Adi, isa prakAra batalA kara anta meM ve prAcArya aisA kahate haiM ki "zrA sAdhuo nathI paNa peTa bharAzonuM ToluM che / " zrImAn haribhadrasari ke samaya meM hI jaba svacchandatA evaM zithilatA itanI hada taka apanI jar3a jamA cukI thI taba zrImAn loMkA. zAha ke samaya taka yaha kitanI bar3ha gaI hogI, isakA anumAna pAThaka svayaM hI kara sakate haiN| zrImAna lokAzAha ko bhI isI zithilAcAra ko haTAne ke lie krAnti macAnI pdd'ii| unase aisI bhayaMkara paristhiti nahIM dekhI gii| unhoMne dekhA, dharma ke nAma para pAkhaNDa ho rahA hai| avyavasthA, rUDhiyoM ke tANDava nRtya, svArtha aura vilAsa kA zramaNoM para atya. dhika adhikAra ho gayA hai| isI ke phala svarUpa jaina dharma kA mahatva eka dama utara gyaa| dharma ke nAma para garIba aura nirdoSa prajA para atyAcAra ho rahA hai| kurUr3hiye, vahama, andha zraddhA aura sattAzAhI zrAdi se janatA trAsa ko prApta ho cukI / zAMti ke upAsaka zramaNa pracaNDa bana gaye / samAja sarva saMgha ke rakSaka hokara saMgha kI zaktiyoM kA bhakSaNa karane lge| aisI hAlata, vaha bhI dharma ke nAma para, bhalA ise eka satya dharma kA upAsaka kaise sahana kara sake ? zrImAna zAha bhI svacchandatA ke tANDava ko sahana nahIM kara sake / yahI kAraNa hai ki unhoMne svachandatA ko dUra karane ke liye apanA tana, mana, dhana, Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) sarvasva arpaNa kara diyaa| kriyoddhAra meM maMlagna hokara vikAra ko nikAla pheNkaa| usa samaya virodhI balane bhI tejI se prativAda kiyA, kintu anta meM vijaya to satya hI kI hotI hai, yahI huaa| virodhiyoM ke virodha ke kAraNa ye haiM(1) zramaNa varga kA zaithilya (2) caityavAda kA vikAra (3) ahaM. bhAva kI shrRNkhlaa| ina virodhI baloM ne kaI jyotidharoM ko nirutsAhI banA diye the| kayoM ko apane phaMde meM phaMsA liyA thaa| aura kaiyoM ko parAjita kara diyA thaa| kintu zrImAn lokAzAha ina saba virodhI baloM ko dhakelate hue rAstA sApha karate gaye / aura jaina dharma ko phira se dedIpya. mAna banAte gye| zramaNavarga ke zithilAcAra kA prabala birodha kiyA, tathA satya siddhAMtoM kA pracAra kiyaa| dhanya hai ina dharma prANa lokAzAha ko ki jina ne dharma ke nAma para apane tana, mana, dhana aura svArtha kI bAjI lagA dI, aura parArthavRtti dhAraNa kara phira se jaina dharma kA sitArA camakA dayA / isa prakAra zithilAcAra ko dUra pheMkane vAle zrImAn lokAzAha kitane vIra puruSa the, unameM dhIratA aura gambhIratA ketanI thI, isa viSaya meM kucha likhanA sUrya ko dIpaka dikhAke ke samAna hai| aitihAsika raSTi se eka aMgreja lekhikA zrImAn zAha ke viSaya meM likhatI hai ki "About A. 1). 1452 x The Lonka Seot arose ind was followed by the Sthanakwasi sect, dated wbich coincide strikingly with the Lutheran and Paritan movements in Europe. [Heart of Jainism] isa para se spaSTa mAlUma hotA hai ki zrImAn lokA zAha ne hama para bahuta upakAra kiyA / hameM DhoMga aura dhatiMga se pNcaayaa| dharma nivRtti meM hI hai, isa bAta ko batAkara bAhya Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ADambaroM se piNDa chudd'vaayaa| itanI krAMti macA kara bhI lokAzAha ne apanA mata yA sampradAya sthApita nahIM kiyaa| kintu satya sanAtana jaina dharma ke siddhAntoM kA hI pracAra kiyA / una mahAnubhAva ne dharma krAMti meM mUrti-pUjA kA prabala virodha kiyA, sAdhu saMsthA kA zaithilya dUra kiyA, nathA adhikAravAda kI zRMkhalA ko tor3a pheMkI / itanA karane para bhI dhe eka saMkucita vartula meM hI baMdhe hue nahIM rahe, kintu vizAla kSetra meM padArpaNa kiyA, aura nirbhaya hokara dharma sudhAra kiyaa| jisase dharma ke nAma para hone vAlI hiMsA rukI, aura ahiMsA dharma kA phira se. udyota hunA / aise ahiMsA dharma ko vRddhigata karane vAle vIra puruSa kA nAma lekara kauna satya kA pujArI harSita nahIM hogA? Akhira satya to satya hI rahatA hai| phalasvarUpa inhIM siddhAntoM ko mAnane vAle lAkhoM kI saMkhyA meM hue / dharma ko bAhya rUpa nahIM dekara zrA ntarika rUpa diyA gyaa| prADambara meM dharma nahIM raha sakatA, vahAM svArtha kI chAyA jhalakatI hai / jahAM svArtha ghusA nahIM ki paropakArI vRttiyoM ke paira ukhar3e / dharma prANa lokAzAha ne ina svArtha poSaka siddhAntoM kA prabala virodha kiyA, aura satya ko sabake sAmane rakhA / usa satya ko svIkAra na karate hue mithyAvAdiyoM ne apanA pralApa to cAlU hI rakkhA, aura bhole bhAle jIvoM ko lage bharamAne, "are bhAI ? mUrti pUjA zAzvati hai| sUtroM meM sthAna sthAna para mUrti pUjA kA varNana zrAtA hai / mUrti pUjA se hI dharma raha sakatA hai| hajAroM varSa pahale kI mUrtiyAM hai" zrAdi Adi kapola kalpita bAteM kara kara bholI janatA ko bhrama meM DAlane lage / ahA ! kitanA andhera ? kahAM mahAvIra ke jamAne meM hI mUrti pUjA kA prabhAva, aura kahAM hajAroM varSa ? hAM, yakSAdikoM kI mUrtiyAM evaM yakSA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatana zAstroM meM varNita pAye jAte haiM, aura prAcIna mUrtiyAM bhI milatI haiM / parantu koI yaha kahane kA sAhasa kare ki nahIM, jina mandira-tIrthakara mandira-aura mUrtiyAM bhI thIM, to yaha usakI kevala anabhijJatA hai| vAstava meM mUrti pUjA kA zrI gaNeza pahale pahala bauddha matAnuyAyiyoM ne hI kiyA, vaha bhI buddha nirvANa ke bAda hI, usameM bhI prArambha meM to buddha ke stUpa, pAtra, dharmacakra Adi kI pUjA kI jAne lagI, tadantara buddha kI mUrtiyAM sthApita hone lgii| aura inhIM bauddhoM kI dekhA dekhI jaina dharmAnuyAyiyoM ne bhI kuzANa kAla meM jina maMdiroM ko banAyA, aura pUjA pratiSThA karane lge| __ jaina dharma nivRtti pradhAna evaM AdhyAtmika bhAvoM kA hI dyotaka hai, isa bAta ko bhUlakara UparI ADambara meM hI dharma 2 cillAne vAle kitane zithila hogaye the, dharma ke nAma para kyA 2 pAkhaMDa race jAne lage, isakA varNana hama zrI haribhadra sUrijI ke zabdoM meM hI vyakta kara Aye haiN| yahI kAraNa hai ki jaina dharma ke asalI prANa bhAva ko usI samaya se tilAMjalI dedI gaI, aura patana kA sarvano vyApI banA diyA gayA, hamAre kahane kA prAzaya yaha hai ki jainiyoM ne prADambara ko mahatva dekara lAbha nahIM uThAyA, varan ulTA apanA gaMvA baitthe| zrImAn lokAzAha ne inhIM zithilatAoM ko dUra kara phira se ADambara rahita ahiMsA dharma ko batalAyA, aura zAstrAnukUla jIvana vyatIta karane kA upadeza diyaa| parantu kheda hai ki phira bhI vahI purAnA DharrA ( apanI hI DhapalI bajAnA) cala rahA hai kitane hI vyakti apanA adhikAra na samajhakara ulTI bAtoM kA phailApa karate hI rahe, aura vartamAna meM kara bhI rahe haiM / itanA hI nahIM satya jaina samAja para aghaTita AkSepa karane se bAja nahIM Ate, aura apanI tU tU maiM maiM kI Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAhU macAte hI rahate haiM tathA janatA ko dhokhe meM DAlakara apanA svArtha sAdhate haiN| pyAre nyAyapriya mahAzayoM ina premiyoM kA tANDava bar3hane na pAve aura vAstavika satya kyA hai isako janatA bhalI prakAra se jAnale, isI uddezya ko sAmane rakhate hue zrImAn ratanalAlajI DozI salAnA nivAsI ne yaha pustaka 'lokAzAha mata samarthana' nAmaka aApake sAmane rakkhI hai / isameM una kuyuktiyoM kA hI vAstavika rItyA javAba diyA gayA hai, jo ki samAja meM bhrama phailAne vAlI evaM bAhyADambara ko mahatva dene vAlI haiM / anta meM zithilAcAra poSakoM ne kaisI 2 kapola kalpita bAteM likhI haiM isakA digdarzana bhI lekhaka ne karAyA hai| isa pustaka ko likhakara zrImAn DozIjI ne svadharma rakSA kI hai, aura satyAnveSI mumukSuoM ko satya ghaTanA batAkara dharma prANa lokAzAha aura samasta sthAnakavAsI samAja kI sevA kI hai / tathA satya siddhAntoM ke prati apanI aTala zraddhA vyakta kara mithyA pralApa ko jar3a se ukhA. r3ane kI koziza kI hai / etadartha Apako dhanyavAda / isa pustaka ke lekhana kA abhiprAya kisI ke siddhAntoM para AkramaNa karanA nahIM hai, kintu mAnava jIvana satyamaya bane aura satyamArga kI gaveSaNA kara ArAdhanA kare yahI hai| ataH pAThakoM se nivedana hai ki ve isa pustaka ko zAMta bhAva se niSpakSa banakara AdyopAnta par3hakara satya mArga kA avalambana kareM tathA mithyA kuyuktiyoM se apane ko bacAte raheM / ityalam sukSeSu kiM baTunA? ajamera zatAvadhAnI. paM0 muni zrIratnacandrajI mahArAja kA carA kiMkara tAra-8-2636 ) muni pUnamacandraH Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya-sUci . . . .00 viSaya praveza-cAritra dharma kA svarUpa 1 draupadI 2 sUryAbha deva ... 3 Ananda zrAvaka 4 aMbar3a saMnyAsI 5 cAraNa-muni 6 camarendra 7 taMgiyA ke zrAvaka .... . .... 8 caitya zabdArtha . .... . 6 zrAvazyaka niyukti aura bharatezvara 10 mahAkalpa kA prAyazcita vidhAna 11 kyA zAstroM kA upayoga karanA bhI mU0 pU0 hai ? 12 avalambana .. " 13 nAmasmaraNa aura mUrti pUjA .... . 14 bhaugolika nakaze . 15 sthApanA-satya ... .... 16 nAmanikSepa vandanIya kyoM ? . 17 zakkara ke khilaune 18 pati kA citra 16 strI citra aura sAdhu 20 huNDI se mUrti kI sAmyatA 21 noTa mUrti nahIM hai| " .. . .. .. ... Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... (2) viSaya . 22 parokSa vandana 23 vandana Avazyaka aura sthApanA .... 24 dravya nikSepa 25 caturvizaMti stavana aura dravya nikSepa ..... 26 marIci vandana .... .... 107 27 siddha hue tIrthakara aura dravya nikSepa 28 sAdhu ke zava kA bahumAna ... ... 113 26 kyA jinamUrti jina samAna hai ? ... 30 samavasaraNa aura mUrti ... ... 31 kyA puSpoM se pUjA-puSpoM kI dayA hai ? " 32 Avazyaka kRtya aura mUrti pUjA ... 133 33 gRhastha sambandhI prArambha aura mUrti pUjA .. 34 DaoNkTara yA khunI ... ... 130 35 nyAyAdhIza yA anyAya pravartaka .... 142 36 kyA 32 mUla sUtra ke bAhara kA sAhitya mAnya hai ? 146 (a) dharmaviruddha vidhAna : zrA) kathA graMthoM ke gappaur3e (i) mAhAtmya grantha (I) mUla meM milAvaTa (u) mUla ke nAma se gappaM (U) artha kA anartha (R) TIkA Adi meM viparItatA (R) eka mithyA prayAsa 37 mU0 pU0 pramANoM se mU0 pU0 kI anupAdeyatA 176 38 mU0 pU0 se sAmAyika karanA zreSTha hai| ... 36 dharma dayA meM hai hiMsA meM nahIM .... ... 40 antima nivedana Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // OM namaH siddhebhyaH // zrI lokAzAha mata-samarthana caritadhamme duvihe paNNatte taMjahA-agAracaritadhamme ceva, aNagAracarittadhamme ceSa // __ [sthAnAMga sUtra] ananta, akSaya, kevalajJAna, kevala darzana ke dhAraka, vizvopakArI, triloka pUjya, zramaNa bhagavAna zrImahAvIra prabhu ne bhavya jIvoM ke uddhAra ke lie ekAnta hitakArI mokSa jaise zAzvata sukha ko dene vAle aise do prakAra ke dharma prati. pAdana kiye haiN| jisameM prathama gRhastha [ zrAvaka ] dharma aura dUsarA muni (aNagAra) dharma hai| ___ gRhastha dharma kI vyAkhyA meM samyaktva, dvAdazavata, gyAraha pratimA, Adi kA vistRta vicAra AgamoM meM kaI jagaha milatA hai / pramANa ke lie dekhie (1)gRhastha dharma kI saMkSipta vyAkhyA Avazyaka sUtra meM isa prakAra batAI hai| - Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) paMcarAhamaNuvvayANaM, tirahaM guNavvayANaM / cauNhaM sikkhAvayAeM, bArasa vihassa // (2) zrAvaka jIvana aura usameM dainika-prAsaMgika kartavyoM kA varNana sUtrakRtAMga zru0 2 0 2 sUtra 76 se jahANAmae samaNovAsagA bhavanti abhigayajIvAjIyA, uvaladdhapuraNapAvA, pAsavasaMvasveyaNA, NijjarA, kiriyAhigaraNabandhamokkhakusalA, asahejjadevAsuranAgasuvanajakkharakkhasakinnarakiMpurisagAlagaMdhabbamahoragAiehiM devagaNehi niggaMthAtro pAvayaNAo, aNahakkamaNijjA, iNameva niggaMthe pAvayaso NikiyA nikhiyA, nivitigicchA,lahA gahiyaTThA, pucchiyahA, viNicchiyaTThA, abhigayaTTA,praTTi mijapemANugagarattA / ayamAuso ! nigathe pAvayaNe ayaM paramaTTa sese RNaTTa, UsiyaphalihA avaMguyaduvArA, aciyataMteuraparagharapavesA, cAuddaTTamudipuriNamAsiNIsu paDi. pugnaM posaha samma azupAlemANA samaNe NiggaMthe phAsu-esa. NijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM, vatthapaDiggahakAlapAyapucchaNeNaM, osahabhesajjeNaM, pIDhaphalagasejjAsaMthAraeNaM, paDilAmemANA bahahiM sIlavayaguNaveramaNakcakkhANaposahovAseNaM ahAparimgahiehiM tavokammehiM, appANaM bhAve. mANA viharaMti // 7 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3 ) teNaM eyArUveNa vihAreNaM viharamANA bahUhi vAsAhi samaNovAsagapariyAgaM pAuNati, pAuNitA pArAhasi uppannasi vA aNuppannasi vA bahUI bhattAI praNaraNAI chedei bahUI bhacAI aNapaNAI chedeittA pAloiyapaDikkatA samAhipacA kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesu devatAe uvattA. ro bhavaMti taMjahA mahaDDhiesu mahajjuiesu jAva mahAsukhesu sesaM ta ceva jAva esa ThANe pAyarie jAva egaMtasamma sAhU / (3) yogazAstra meM hemacandrAcArya ne samyaktva pUrvaka bAraha vrata kA vivecana kiyA hai, dekho prakAza 1 aMtima daza zloka se dUsare prakAza tk| (4) triSaSTizalAkA puruSa caritra meM bhI zrI hemacandrAcArya ne prathama tIrthaMkara zrI AdinAtha svAmI kI dezanA kA varNana karate hue gRhastha dharma ke samyaktva sahita bAraha vrata kI vistRta vyAkhyA kI hai| ___(5) aise hI upAsakadazAMga sUtra meM Adarza rUpa daza zrAvakoM ke jIvana meM upAdeya naitika dhArmika kriyA kA zikSA lene yogya vistRta itihAsa batAyA gayA hai, bhagavatI, zAtAdharmakathA zrAdi sUtroM meM bhI zrAvaka dharma ke pAlakoM kA itihAsa upalabdha hotA hai| isa prakAra jahAM kahIM bhI zrAvaka dharma kA nirUpaNa aura itihAsa milatA hai usakA matalaba sUtra kRtAMga ke sadRza hI hai| sivAya isake gRhastha dharma ke vidhi niyamAdi kA upadeza Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara zramaNa dharma ke liye vidhi vidhAna batalAne vAle aneka zAstra haiM, jaise zrAcArAGga sUtrakRtAGga, ThANAGga, samavAyAGga vivAhaprApti, dazavakAlika, uttarAdhyayana Adi: ina sUtroM meM tyAgI varga ke liye halana, calana, gamanAgamana, zayana, mitA gamana, pratilekhana, pramArjana, pAlApa-saMlAma, jJAna, darzana, cAritra, tapa, ArAdhana, svAdhyAya, dhyAna, kAyotsarga, pratikramaNa, prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, Adi aneka zrAvazyaka atyAvazyaka, alpAvazyaka kAyoM kI vidhi kA vidhAna karane meM AyA hai, yahAM taka ki rAtri ko nidrA lete yadi karavaTa phirAnA ho to kisa prakAra phirAnA, mala mUtrAdi kisa prakAra pariSThApana karanA, kabhI sUI, kaiMcI, cAkU yA cane kI zrAva. zyakatA ho to kaise yAcanA, phira lauTAte samaya kisa prakAra lauTAnA, anya mArga na hone para kabhI ekAdha bAra nadI pAra karane kA kAma par3e to kisa prakAra karanA, Adi vidhiyoM kA vistRta vivecana kiyA gayA hai| cheda sUtroM meM darADa vidhAna kiyA gayA hai ki usameM kitane hI aise kAryoM kA bhI daNDa batAyA gayA hai ki jinakA muni jIvana meM prAyaH prasaMga mI upasthita nahIM hotaa| itane kathana se hamAre kahane kA yaha prAzaya hai ki paramopakArI tIrthakara mahArAja ne jo prAgAra aura aNagAra dharma batAyA hai, usameM "mUrti-pUjA" ke lie kahIM bhI sthAna nahIM hai, na mUrti pUjA dharma kA aMga hI hai| hamAre kitane hI mUrti pUjaka bandhu yoM kahA karate haiM ki "mUrti-pUjA sUtroM meM saikar3oM jagaha pratipAdana kI gaI hai" kintu unakA yaha kathana ekAnta mithyA hai| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) prathama to mUrti-pUjaka gRhastha logoM kA yaha kathana inake mAnanIya dharma gurutroM ke bahakAne kA hI pariNAma hai, kyoMki inake guruvaryoM ne sUtra svAdhyAya ke viSaya meM zrAvakoM ko ayogya ThaharA kara inakA adhikAra hI chIna liyA hai / jisa se ki ye loga khuda aAgama se anabhijJa hI rahate haiM, aura guruoM se sunI huI apanI ayogyatA ke kAraNa sUtra paThana kI ora inakI ruci bhI nahIM bar3hatI, yadi kisI jijJAsu ke mana meM zrAgama vAMvana kI bhAvanA jAgRta ho to bhI gurupro kI batAI huI ayogyatA aura mahApApa ke bhayase ve aAgama vAMcana se vaMcita hI rahate haiM, unheM yaha bhaya rahatA hai ki kahIM thor3A sA bhI Agama paThana kara liyA to vyartha meM mahApApa kA bojhA uThAnA pdd'egaa| aisI sthiti meM ve loga 'bAbA vAkyaM pramANaM' para hI vizvAsa nahIM kareM to kareM bhI kyA ? ____ isa prakAra gRhastha varga ko andhakAra meM rakhakara pUjya varga svecchAnusAra pravRtti kare isakA mukhya kAraNa yahI ho sakatA hai ki yadi zrAvaka varga ko sUtra paThana kA adhikAra diyA gayA, to phira satyArthI, tatva gaveSI abhiniveSa-mithyA sva-rahita hRdaya vAle, mumukSuoM kI zraddhA hamArI pracalita mUrti pUjA paddhati ko chor3akara zuddha mArga meM lagajAyagI, jisase hamArI mAnyatA, pUjA, svArtha, evaM indriya poSaNa meM bhArI dhakA lgegaa| dekhiye inhIM ke vijayAnanda sUri svakRta "prazAna-timira-bhAskara" kI prastAvanA pR0 27 paM03 meM likhate haiM ki 'jaba dharmAdhyakSoM kA adhika bala hojAtA hai taba ve aisA bandobasta karate haiM ki koI anya jana vidyA par3he nahIM Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jekara paDhe to usako rahasya batAte nahIM, manameM yaha samajhate haiM ki apar3ha raheMge to hamako phAyadA hai, nahIM to hamAre chidra kAr3heMge, aise jAnake sarva vidyA gupta rakhane kI tajavIja karate haiM, isI tajavIja ne hiMdustAniyoM kA svataMtra paNA naSTa karA aura sacce dharma kI vAsanA nahIM lagane dI, aura nayera matoM ke bhrama jAla meM gerA aura acche dharma vAloM ko nAstika khvaayaa| yadyapi AtmArAmajI kA yaha prAkSepa vedAnuyAyiyoM para hai kintu ve svayaM apane zabdoM kA kitane aMzoM meM pAlana karate the , isakA nirNaya inhIM ke banAye 'hiMdI samyaktva zalyoddhAra' caturtha vRtti ke 'zrAvaka sUtra na par3he' zIrSaka prakaraNa se ho sakatA hai, isa prakaraNa meM zrApa ekAnta niSedha karate haiM / kucha bhI ho para svAmIjI kA kAraNa to satya thA so ajJAna timira bhAskara meM batA hI diyA, unhIM ke zabdoM se yaha spaSTa ho jAtA hai ki apane svArtha para kuThArAghAta hone ke kAraNa hI zrAvakoM ko khUba paThana meM anadhikArI ghoSita kiyA gayA hai| 1-zrAvaka sUtra par3ha sakatA hai yA nahIM ? yaha viSaya eka svataMtra nirandha kI AvazyakatA rakhatA hai / yahAM viSayAntara ke bhaya se upekSA kI jAtI hai| itanA hote hue bhI jo ine gine par3he likhe aAgama vAMcaka vyakti haiM ve apane guruoM ke kathana ko asatya mAnate hue bhI unake prabhAva meM zrAkara tathA durAgraha ke kAraNa pakar3I huI Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7 ) haTha ko chor3ate nahIM haiM / paMDita becaradAsajI jaise to birale hI hoMge jo isa viSaya meM guruoM kI paravAha nahIM karate hue sUtroM kA adhyayana-manana karake mU0pU0 viSayaka satya hakIkata prakaTa kara ajJAna nidrA meM soI huI janatA ke samakSa siddha kara dikhAI usakA bhAva yaha hai ki-- "mUrti-pujA Agama viruddha hai / isake liye tIrthaMkaroM ne sUtroM meM koI vidhAna nahIM kiyaa| yaha kalpita paddhati hai"| dekho-'jaina sAhityamAM vikAra thavA thI thayelI hAni' yA hiMdI meM 'jaina sAhitya meM vikaar'| . isa satya kathana kA daNDa bhI paMDitajI ko bhoganA par3A mUrti-pUjaka samAja ne ApakA bahiSkAra kara diyA, zAbdika bANa varSA kI jhar3I laga gaI, sadbhAgya se paMDitajI ke mUlya vAna zarIra para AkramaNa nahIM huA, isalie yadi koI satya vicAra rakhate bhI haiM to sAmAjika bhaya se satya samajhate hue bhI prakaTa karate Darate haiN| ityAdi para se yaha spaSTa hogayA.ki- hamAre ye bhole bhAI guruoM ke par3hAye hue tote haiM, isalie zAstrajJAna se prAyaH anabhijJa ina bandhuoM ko kucha bhI nahIM kahakara inake guruSoM kI dalIloM ko hI kasauTI para kasakara vicAra kareMge jisase pAThakoM ko yaha mAlUma ho jAya ki-inakI yukti aura pramANoM meM kitanA satya rahA huA hai / pAThakoM kI saralatA ke lie hama inakI dalIloM kA praznottara rUpa meM samAdhAna karate haiN| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) 1-draupadI prazna-draupadI ne jina pratimA kI pUjA kI hai jisakA kathana 'jJAtA dharma kathAMga' meM hai aura vaha zrAvikA bhI yaha usake 'NamotthuNaM' pATha se mAlUma hotA hai, isase mUrti pUjA karanA siddha hotA hai. phira Apa kyoM nahIM mAnate ? , uttara-draupadI ke caritra kA zaraNa lekara mUrti-pUjA siddha karanA, vastu sthiti kI anabhijJatA, aura bAgama pramANa kI nirbalatA jAhira karanA hai| yahAM asaliyata ko spaSTa karane ke pUrva pAThakoM kI saralatA ke lie 'jina' zabda kA artha aura usakI vyAkhyA karadenA ucita samajhatA huuN| jina zabda ke mUrti pUjaka, prAcArya zrI hemacandrajI ne nimna cAra artha kiye haiN| 1. tIrthaMkara 2. sAmAnya kevalI 3. kaMdarpa kAmadeva 4. nArAyaNa hari / ( hemInAma mAlA ) (1) tIrthaGkara bAhya aura abhyaMtara zatruoM ko jItane vAle ananta jJAna, ananta darzana, ananta cAritra, ananta bala ke dhAraka, devendra narendrAdi ke pUjanIya, 34 atizaya 35 vANI atizaya ke dhAraka, vizva vaMdya, sAdhu Adi cAra tIrtha kI sthApanA karane vAle tIrthaGkara prathama 'jina' haiN| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) sAmAnya kevalI-bAhyA-bhyantara zatruoM se rahita, ananta jhAnAdi catuSTaya ke dhAraka, kRtakRtya kevalI mahArAja dvitIya 'jina' haiN| ye donoM prakAra ke 'jina" bhAva 'jina' haiM / inake zaraNa meM gayA huA prANI saMsAra sAgara ko pAra kara mokSa ke pUrNa sukha kA bhoktA bana kara janma maraNa se mukta hotA hai| ____ kaMdarpa (kAmadeva)-yaha tIsarA digvijayI 'jina' hai, jisameM deva, dAnava, indra, narendra, va manuSya, pazu, pakSI, sabhI ko apane prAdhIna meM rakhane kI zakti hai| . isa deva ke prabhAva se bar3e 2 rAjA mahArAjAoM ke Apasa meM yuddha hue haiM / rAvaNa, padmottara, kIcaka, madana ratha, Adi mahAna nRpatitroM ke rAjyoM kA nAza kara unheM narka gAmI banAyA hai| bar3e 2 RSi muniyoM ke varSoM ke tapa saMyama ko isa kAmadeva ne izAre mAtra se naSTa kara unmArga gAmI banA DAlA hai| nandIseNa jaise mahAtmA ko isa jina deva ne apane eka hI jhapATe meM dharAzAyI kara apanA pUrNa Adhipatya jamA diyA, isI vizvadeva kI preraNA se hI to eka tapasvI sAdhu vizAla nagarI ke nAza kA kAraNa banA / isa deva kI lIlA hI avarNanIya hai| yaha bar3e 2 ucca kula kI komalAgiyoM ke kula gaurava kA nAza karate zaramAtA nahIM, aneka mahA satiyoM ko isa jina deva kI kRpA se prerita hue narapizAcoM dvArA bhayaGkara kaSTa sahana kara dara dara mArI mArI phiranA pdd'aa| samAja kA apamAna sahana kara aneka prakAra kI yAtanAeM Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10) sahana karanA pdd'ii| bar3e 2 ucca khAnadAnI yuvakoM ko vezyAgAmI, paradAra-vyasanI, banA kara ghara 2 bhIkha mAMgate isI ne to banAye haiN| Aja bhArata kI adhogati, bala, vaibhava, ucca saMskRti kA nAza yaha sabhI isI jina-deva ke kRpA kaTAta kA phala hai| purANoM kI indra, candra, narendra, maheza, gautamaRSi Adi kI kalaMka kathAeM bhI isI deva kI kRpA kA pariNAma vartamAna samaya meM bhI punarvivAha kI prathA aneka hinduoM kA musalamAna, IsAI, Adi bana jAnA kanyA-vikraya, vRddhavivAha, bhraNa-hatyA, zrAdi kA honA ityAdi jitanI bhI guNa gAthAeM isa vizvadeva kI gAI jAya utanI thor3I hai| isa taraha yaha kAmadeva bhI tRtIya zreNI kA 'jina' hai| (4) nArAyaNa (vAsudeva)-tIna khaNDa ke vijetA apane bAhubala se aneka yuddhoM meM aneka mahArathiyoM ko parAjita kara sampUrNa tIna khaNDa meM niSkaMTaka rAjya karane vAle aise vAsudeva bhI cauthI zreNi ke 'jina' hai| yaha tIsarI aura cauthI zreNi ke jina dravya jina haiN| inase saMsAra ke prANiyoM kA uddhAra nahIM ho sktaa| tRtIya zreNi kA jina to tInoM loka bigAr3atA hai, aura jitanA prabhAva anya tIna jina devoM kA nahIM utanA isa kAmadeva jina kA hai, isake aAzraya meM jitane prANI haiM utane anya tInoM jina ke nhiiN| noTa--' buddha ko bhI jina kahA gayA hai| sUtroM meM ava. dhijJAnI, manaparyayajJAnI ko bhI jina kahe haiN| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11) jina zabda kI itanI vyAkhyA kara dene ke bAda draupadI ke kathana meM vAstavikatA kyA hai, yaha batAyA jAtA hai| draupadI kA varNana jJAtA dharmakathAGga sUtra ke 16veM adhyayana meM vistAra pUrvaka prAtA hai, jisakA saMkSipta sAra yaha hai ki draupadI ne sarva prathama nAgazrI ke bhava meM dharma-ruvinAmaka mahAn tapasvI ko mAsa khamaNa ke pAraNe meM bhitA ke samaya kar3avI tumbI kA halAhala viSa samAna zAka jAna-bUjhakara bhiraayaa| aura isa taraha una mahAna tapasvIrAjake jIvanAntameM kAraNa banI, phala-svarUpa janmajanmAntara meM aparimita dukha sahatI huI manuSya bhava meM AI, zAstra meM spaSTa batAyA hai ki sukumAlikA (draupadI kA jIva ) cAritra kI virAdhaka ho gaI aura eka vezyA ko pAMca puruSoM ke sAtha krIr3A karatI dekhakara usane aisA nidAna kara liyA ki-'yadi merI tapazcaryA kA phala ho to bhaviSya meM mujhe bhI pAMca pati mile, aura maiM unake sAtha aAnanda krIr3A karUM' aisA nidAna karake bAlocanA prAyazcita liye binA hI mRtyu pAkara svarga meM gaI, vahAM se phira draupadI pane meM utpanna huI / yauvanAvasthA prApta hone para pitA ne usake pANigRhaNa ke lie svayaMbara kI racanA kI, aneka rAjA, mahArAjA Adi ekatrita hue / taba pUrva kRta nidAna ke prabhAva se vilAsa kI bhAvanA vAlI draupadI yuvatI ne svayambara meM jAne ke lie snAnAdi kara vastrAbhUSaNoM se zarIra ko alaMkRta kiyA phira jina ghara meM jAkara jina-pratimA kI pUjA karake svayaMbara maNDapa meM gaI aura vahAM anya saba rAjA, mahArA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) AoM ko chor3akara nidAna ke prabhAva se pANDu putra ke gale meM ghara mAlA DAlakara pAMca pati kI patni banI zrAdi / ___isa kathAnaka para se yaha ghaTita hotA hai ki draupadI ne jisa jina pratimA kI pUjA kI thI vaha jina pratimA, pAThakoM ke pUrva paricita usa tIsarI zreNi ke jina (kAmadeva) kI hI mUrti honI cAhiye / nimnokta hetu isako siddha karate haiM (a) jina pratimA pUjA ke samaya draupadI jaina dharmiNI (zrAvikA) nahIM thI, aura nidAna pUrti ke pUrva vaha zrAvikA bhI nahIM ho sakatI hai, na samyaktva hI pA sakatI hai, kyoMki nidAna prabhAva hI aisA hai / yadi draupadI ke nidAna ko manda rasa kA kahA jAya to mandarasa vAlA nidAna bhI pUrA hue binA apanA prabhAva nahIM haThA sakatA, aura draupadI kI nidAna pUrti hotI hai pANigrahaNa ke pazcAt, ataeva pANigrahaNa ke pUrva draupadI meM samyaktva kA honA ekadama asambhava mAlUma hotA hai| khAsa sUtra meM bhI svayambara maNDapa meM aAte samaya draupadI para nidAna kA asara batAne vAlA mUla pATha spaSTa rUpa se milatA hai, dekhiye "puvakaya NiyANeNaM coijjamANI" jaba mUrti pUjA ke pazcAt bhI draupadI ke lie sUtrakAra 'pUrvakRta nidAna se prerita huI' likhate haiM to pahale pUjA ke samaya usa parase nidAnake prabhAvase haTakara samyaktva ko kaise prApta ho gaI ?vijJa pATaka isa para jarA manana kareM ki jaba samyaktva hI jisameM nahIM hai to vaha tIrthaGkara ko ArAdhya deva kaise mAna sakatA hai ? ataeva yaha spaSTa huA ki draupadI kI pratimA pUjA tIrthaGkara mUrti kI pUjA nahIM ho sktii| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nidAna grasta ke saMskAra hI aise bana jAte haiM ki jinake prabhAva se jaba taka icchAoM kI pUrti nahIM ho jAya taba taka vaha usI vicAra aura udher3abuna meM lagA rahatA hai| yahAM draupadI ke hRdaya meM nidAna prabhAva se vilAsitA kI pUrI zrAkAMkSA . thI, akhaNDa bhoga prApta karanA hI jisakA mukhya lakSya thA, basa isI dhyeya ko lakSya kara draupadI ne apanI yaha icchA pUrNa karane ko aise hI deva kI mUrti kI pUjA kI / use usa samaya basa kevala isI kI zrAvazyakatA thii| yadi draupadI usa samaya zrAvikA hI hotI, to vaha pAMca pati kyoM varatI ? agara pAMca pati se pANigrahaNa karane meM usa para nidAna prabhAva kahA to pUjA ke samaya jo ki svayaM vara ke lie prasthAna karate samaya kI thI, nidAna prabhAva kahAM calA gayA? isa para se yaha satya nikala AtA hai ki draupadI kI pUjI huI mUrti tIrthaGkara kI nahIM hokara kAmadeva hI kI thii| saubhAgya evaM bhoga jIvana kI sAmagrI kI pUrNatA evaM pracuratA aise hI deva se cAhI jAtI hai| (prA) vivAha ke samaya drupada rAjA ne madya, mAMsa kA prA. hAra banavAyA thA, yaha draupadI ke parivAra ko hI ajaina honA batA rahA hai| isa para se bhI draupadI ke zrAvikA nahIM hone kA hI anumAna ThIka milatA hai| (i) draupadI ke vivAha pazcAt usakA pAMca pati rUpa nidAna pUrNa hokara samyaktva kI bAdhA bhI dUra ho jAtI hai, aura vivAha bAda ke varNana se hI draupadI kA zrAvikA honA pAyA jAtA hai, lagna pazcAt ke jIvana meM hI vrata niyama, Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) tapazcaryA kA kathana hai / saMyamArAdhana kA bhI itihAsa milatA hai, kintu lagna ke bAda se lekara saMyamArAdhana aura aMtima anazana ke sAre jIvana vistAra meM kahIM bhI mUrti pUjA kA ullekha khoja karane para bhI nahIM milatA hai / yadi mUrti pUjA dhArmika karaNI meM mAnI gaI hotI to usakA varNana bhI dhArmika karaNI ke sAtha avazya milatA / isa para se bhI dhArmika kRtyoM meM mUrti pUjA kI upAdeyatA siddha nahIM ho sktii| __isake sivAya draupadI ke pratimA pUjA ke prakaraNa meM Namo. tthuNaM' aura sUryAbhadeva kI sAkSI ke pATha hone kA bhI kahA jAtA hai kintu yaha pATha mUla kA honA siddha nahIM ho sakatA, kAraNa prAcIna hasta likhita pratitroM meM uparokta namotthuNaM zrAdi pATha kA nahIM honA hai. aura prAcArya abhayadeva sUri ne bhI isa bAta ko svIkAra kara vRtti meM spaSTa kara diyA hai, prA. cArya abhayadevajI kA samaya bArahavIM za0 kA hai jaba se 16 vIM aura 17vIM zatAbdI taka kI pratioM meM prAyaH "jiNa paDimAraNaM accaNaM kareI" ___ itanA hI pATha milatA hai / svayaM isa lekhaka ne bhI dillI meM zrImAn lAlA mannUlAlajI agravAla ke pAsa bahuta prAcIna aura jIrNa avasthA meM jJAtA dharma kathA kI eka prati dekhI, usameM bhI kevala ukta pATha hI hai / isI prakAra kizanagar3ha meM bhI eka prati ukta prakAra ke hI pATha ko puSTa karane vAlI hai| TIkAkAra zrI abhaya devajI bhI mUla pATha meM kevala ukta vAkya ko sthAna dekara bAkI ke pATha ko vAcanAntara meM honA batAte haiM, dekhiye-- 'jiNapaDimANaM accaNaM kareitti-ekasyAM vAcanAyA metAvadeva dRzyate, vAcanAntaretu" Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra mUla pATha ko itanA hI svIkAra kara vAcanAntara meM adhika pATha honA mAnA hai| isase anumAna hotA hai ki-draupadI ke adhikAra meM NamotthuNaM zrAdi adhika pATha isa jina pratimA ko tIrthaGkara pratimA siddha karane ke abhiprAya se kisI zaMkAzIla prati lekhaka ne bar3hA diyA ho, aura vaha pATha sarva mAnya nahIM hai yaha spaSTa hai| itane vivecana para se yaha acchI taraha siddha hogayA ki lagna prasaMga para nidAna ke prabhAva se mithyAtva vAlI draupadI se pUjI huI jina pratimA tIrthaGkara kI mUrti nahIM ho sakatI aise prakaraNa para se mUrti pUjA ko dhArmika va upAdeya sama. jhanA anucita hai| svayaM TIkA-kAra bhI draupadI ke isa pUjA prakaraNa meM likhate haiM ki 'naca caritAnuvAdavacanAni vidhi niSedha sAdhakAni bhavaMti' aisI avasthA meM kathAnaka kI oTa lekara vidhimArga meM pravRtta hone vAle aura vyartha ke AraMbha samAraMbha kara AtmA ko anartha daNDa meM DAlane vAle bandhu vAstava meM dayA ke pAtra SROONAME Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P-"sUryAbha dev"| prazna-sUryAbhadeva ne jina pratimA kI pUjA kI aisA rAjapraznIya sUtra meM likhA hai, isase mUrti pUjA karanA siddha hotA hai, phira zrApa kyoM nahIM mAnate ? uttara-sUryAbhadeva ke caritra kI aoTa lekara mUrti pUjA meM dharma batAnA mithyA hai| sUryAbha kI mUrti pUjA se tIrthaMkara kI mUrti pUjA karanA aisA siddha nahIM ho sakatA, kyoMki-- tatkAla ke utpanna hue sUryAbhadeva ne apane sAmAnika deva ke kahane se paraMparA se cale Ate hue jItAcAra kA pAlana kiyA hai / aura jina pratimA ke sAtha 2 nAga, bhUta pratimA o ki-usase halkI jAti ke devoM kI hai unakI aura anya jar3a padArtha-dvAra, zAkhA, toraNa, bAvar3I nAgadantA Adi kI pUjA kI hai, sUryAbha ko usa samaya jItAcAra ke anusAra vaise bhI kAma karane the jo usase pahale vahAM utpanna hone vAle sabhI devoM ne kiye the usakA yaha kArya dharma buddhi se nahIM thaa| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) dRsaga-sUryAbha kI pUjI huI pratimA tIrthakara pratimA hI hai isameM koI pramANa nahIM, kAraNa vahAM batAI huI pratimAeM zAsvata hai, jisakI zrAdi aura anta nahIM, aura tIrthakara zAsvata nahIM ho sakane ( yadyapi tIrthakaratva zAsvata hai kiMtu amuka tIrthaGkara zAsvata hai yaha nahIM ho sakatA hai kyoMkive janme haiM isaliye unakI Adi aura anta hai, devaloka meM batAI huI RSabha, barddhamAna, candrAnana, vArisena ina cAra mAma vAlI mUrtieM zAsvata hone se tIrthaGkaroM kI nahIM ho sakatI / yaha to devatAoM kI paramparA se calI AtI huI kula, gautra, yA aise hI kisI deva vizeSa kI mUrti ho sakatI hai, kyoMki-jahAM pratimAoM kA nAma hai vahAM pRthaka 2 devaloka meM hote hue bhI sabhI jagaha ukta cAroM nAma vAlI hI mUrtieM batAI gaI hai / yadi, ye mUrtieM tIrthaGkaroM kI hotI to ina cAra nAmoM ke sivAya anya nAma vAlI aura azAsvatI bhI honI cAhiye thI, hAM. yadi tIrthaGkara kevala cAra hI hote taba to ve mUrtieM tIrthaMkara kI kabhI mAnI bhI jA sakatI, kiMtu tIrthakara kI saMkhyA haraeka kAla-cakra ke donoM vibhAgoM meM caubIsa se kama nahIM hotI, ataeva devaloka kI mUrtieM tIrthaMkaroM kI honA siddha nahIM ho sktii| - sUryAbha ke isa kRtya ko dhArmika kRtya kahane vAloM ko nimna bAtoM para dhyAna denA cAhiye-- (a) jina pratimA ke sAtha dvAra, toraNa, dhvajA, puSkaraNI zrAdi ko pUja kara sUryAbha ne kisa dharma kI ArAdhanA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) (A) sUryAbha ke pUrva bhavameM pradezI rAjA kA jIva kitanA krUra, hiMsaka aura narka gati kI ora lejAne vAle karma karane vAlA thA, yadi ye hI kRtya cAlU rahate to avazya use nAra. kIya yAtanAeM sahana karanI par3atI / kintu jIvana ke uttara vibhAga meM zrImAn kezIkumAra zramaNa ke upadeza se usane dharmArAdhana, tapazcaryA, pariSahasahana, antima saMlehaNA Adi kriyAoM dvArA saMcita pApa puMja kA nAza kara puNya kA prabala bhaMDAra hastagata kiyA, kyA isa pApa puMja saMhAriNI aura puNya udaya karane vAlI karaNI meM kahIM mUrti pUjA kA bhI nAma nizAna hai ? (i) sUryAbha ne utpanna hokara mUrti pUjA kI, usake bAda bhI kabhI niyamita rUpa se usane pUjA kI hai kyA ? kyoMki dhArmika kRtya to sadaiva kiye jAne cAhiye, jaise sAmAyika pratikramaNa Adi, pUrva samaya ke zrAvaka prati dina dhArmika kRtya karate the isakA varNana sUtroM meM pAyA jAtA hai| isI taraha yadi mUrti-pUjA ko bhI dhArmika kriyA meM sthAna hotA to kisI na kisI sthAna para eka bhI zrAddhavarya ke jIvana varNana meM ullekha avazya milatA / isI prakAra mUrti pUjA yadi dhArmika karaNI hotI to sUryAbha sadaiva isa kriyA ko karatA, khAsa 2 prasaMga para to kula rivAja athavA jItAcAra hI pAlA jAtA hai| (I) sUryAbha kA dRr3ha pratiza kumAra rUpa antima bhava hai usameM cAritra dharma kI ArAdhanA kara mukti prApta karane kA varNana hai, usameM bhI kahIM mUrti pUjA kA kathana hai kyA ? Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) jaba hamAre mUrti-pUjaka baMdhu ina bAtoM para vicAra kareMge taba unheM bhI vizvAMsa hogA ki-mUrti pUjA ko dharma kahanA mithyA hai| sUryAbha kI yaha karaNI jItAcAra kI thI, dharmAcAra (AtmotthAna ) kI nhiiN| vartamAna meM bhI rAjA mahArAjA vijayA dazamI ko kuladevI, talavAra, banduka, topa, ghar3iyAla nakkAre, nizAna, hAthI, ghor3A Adi kI pUjA karate haiM, yaha sabhI kRtya paraMparA se cale Ate hue rivAja meM hI sammilita haiM / samyaktvI zrAvaka bhI dIgavalI para vahI, davAta, kalama, dhana, supArI ke banAye hue gaNeza. kalpita lakSmI prAdi kI pUjA karate haiM, ye sabhI kArya sAMsArika paddhati ke anusAra hai, isameM dharma kA koI sambandha nahIM hai| na koI samyaktvI aisI kriyAoM meM dharma mAnate hI haiM / isa prakAra ke laukika kArya pUrva samaya meM bar3e 2 zrAvakoM ne bhI kiye haiM, unameM bhara. tezvara, arahannaka zrAvaka zrAdi ke caritra dhyAna dene yogya haiM aise sAMsArika kRtyoM ko dharma kahanA, yA inakI zroTa lekara nirarthaka pApa varddhaka kriyA meM dharma hone kA pramANita karanA, janatA ko dhokhA denA hai| . ___ yadi thor3I dera ke lie hama hamAre ina bhole bandhuoM ke kathanAnusAra devaloka sthita mUrtiyoM ko tIrthaGkara mUrti mAna le to bhI kisI prakAra kI bAdhA upasthita nahIM hotI, kyoM ki- jisa prakAra vartamAna samaya meM zrAdarza netAoM ke citra mUrtieM smAraka rUpa meM banAye jAte haiM, bambaI meM svargIya viTThalabhAI paTela kI pratimA hai, mahArANI vikToriyA kI Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) mUrti bar3e 2 zaharoM meM rahI huI hai, isI prakAra mahatmA gAMdhI, lokamAnya tilaka, gokhale Adi ke hajAroM kI saMkhyA meM citra tathA kahIM 2 kisI kI mUrti bhI dikhAI detI hai, kaI dezI rAjyoM meM rAjAoM ke putale ( mUrtiyeM ) bar3I sajadhaja ke sAtha bagIcoM ( gArDanoM ) meM rakkhe hue milate haiM, ye sabhI smAraka haiM, mAnanIya puruSoM kI yAdagAra meM bane haiM, isI prakAra jagata hitakartA vizvopakArI. devendra narendroM ke pUja. nIya, anamtajJAnI prabhu kI mUrtieM bhaktoM dvArA banAI jAya to isameM zrAzcarya hI kyA hai ? jaba hama sabhI kalAoM ke sAtha citra kalA ko bhI anAdi mAnate haiM aura devoM kI kalA kuzalatA viziSTa prakAra kI kahate haiM / to phira mahAn aizva ryazAlI deva jo prabhu ke utkRSTa rAgI aura bhakta haiM ve yadi unakI hIre javAhirAta kI bhI mUrti banavAle to isameM zrAzcarya kI koI bAta nahIM hai| jo jise AdaraNIya mAnatA hai vaha usakI yAdagAra meM usakA citra banAve yA banavAle yaha svAbhAvika hai, kintu ye sabhI smAraka meM hI gine jAte haiM, isameM dhArmikatA kA koI sambandha nahIM hai| aise kRtyoM meM dharma samajhakara amita dravya vyaya aura agaNita sa, sthA. vara jIvoM kA vinAza kara DAlanA, kevala mUrkhatA hI hai| yadi mUrti-pUjaka paM0 becaradAsajI ke zabdoM meM kahA jAya to dhArmika vidhAnoM kI siddhI kisI kathA kI oTa lekara nahIM ho sakatI, unake lie vidhi vAkya hI hone cAhie, isalie dharma ke mukhya aGga kahe jAne vAle kArya ke lie koI khAsa vidhi kA pramANa nahIM batAkara kisI kathA kI poTa lenA aura usake bhAva ko tor3a maror3a kara manamAnI khIMcatAna karanA yaha apane pakSa kohI kalpita aura asatya siddha karanA hai| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) kathAnaka ke pAtra svataMtra haiM, ve apanI icchAnusAra kArya kara sakate haiM, unake kiye kArya sabhI ke lie sarvathA upAdeya nahIM ho sakate, aura vidhi vidhAna jo hotA hai vosabhI ke lie samAna rUpa se upAdeya hotA hai, usake lie khAsa zabdoM meM kathana kiyA jAtA hai| amuka kArya isa prakAra karanA aisA spaSTa vAkya vidhi meM ginA jAtA hai| jisa prakAra mUrti pUjaka AcAryoM ne mUrti pUjA kisa prakAra karanA, kisa samaya kisa sAmagrI se karanA isa viSaya meM granthoM ke pRSTha ke pRSTa bhara DAle haiM, isI prakAra yadi gaNadharokta ubhayamAnya sUtroM meM bhI kahIM batAyA gayA hotA yA kevala itanA bhI kahA gayA hotA ki-'zrAvakoM ko mUrti-pUjA karanA cAhiye, munioM ko darzana yAtrA Adi karanA va usa saMbandhI upadeza denA cAhie, saMgha nikalavAnA cAhie, Adi kathana hotA to ye loga sarva prathama aisA pramANa bar3e 2 akSaroM meM rakhate kintu jaba sUtroM meM hI nahIM to lAve kahAM se ? ataeva sUtroM meM mUrti pUjA kA vidhAna hone kA kahanA aura sUryAbha ke kathA. naka kI anucita sAkSI denA mRSAvAda aura hiMsAvAda ke poSaNa karane samAna hai| samajhadAroM ko cAhie ki ve niSpakSa buddhi se vicAra kara satya ko grahaNa kreN| MaruN AHANE AAR 50a Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22) 3-"Ananda zrAvaka" prazna-pAnanda zrAvaka ne jina pratimA vAMdI hai, aisa kathana "upAsaka dazAMga" meM hai, isa viSaya meM ApakA kya kahanA hai ? uttara-ukta kathana bhI asatya hai, upAsakadazAMga / aAnanda ke jina pratimA vandana kA kathana nAma mAtra ko bhI nahIM hai, yaha to ina bandhutroM kI niSphala ( kintu andha zra ddhAluoM meM saphala ) ceSThA hai, ye loga mAtra vahAM Aye hue 'caitya' zabda se hI mUrti vandane kA aDaMgA lagAte haiM, jo ki sarvathA anucita hai / yaha zabda kisa viSaya meM aura kisa artha ko batAne meM AyA hai pAThakoM kI jAnakArI ke lie usa sthala kA vaha pATha likhakara batAyA jAtA hai-- nokhalumebhaMte kappaIajappabhiiMzrannautthievA aNNautthiyadevayANivA, aNNautthiyapariggahi yANivA ceiyAi, baMdittaevA, NamaMsittaevA, pu: Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) vizralANateNaM bAlavittaevA, saMlavittaevA, tesi asaNaMvA, pANaMvA, khAimaMvA, sAimaMvA, dAuMvA annuppdaauNvaa'| __ arthAta-isameM prAnanda zrAvaka pratijJA karatA hai kinizcaya se Aja pazcAta mujhe anya tIrthika, anya tIrtha ke deva, aura anya tIrthI ke grahaNa kiye hue sAdhu ko baMdana namaskAra karanA, unake bolAne se pUrva bolanA, bAraMbAra bo. lanA, asaNa, pANa, khAdima, svAdima, denA, bAraMbAra denA, yaha nahIM kalpatA hai| aba kalpatA kyA hai so kahate haiM-- 'kappar3a me samaNeNigganthe phAsUeNaM aisaNijjeNaM, asaNa, pANa, khAima, sAima, vattha, par3i. ggaha, kaMvala, pAdapucchaNeNaM, pIDha, phalaga, sinjA, saMthAreNaM, osaha, bhesajjeNaM, paDilAbhemANe vihritte'| ___ arthAt--prAnanda zrAvaka pratijJA karatA hai ki-mujhe zramaNa nigraMtha ko prAsuka eSaNika asaNa pANa, khAdima, svAdima, vastra, pAtra, kambala, pAtrapucchanA, pITha, phalaka, zayA, saMthArA, auSadhi, bheSajya pratilAbhate huye vicaranA kalpatA hai| yahAM prAnanda zrAvaka sambandhI kalpanIya tathA akalpanIya viSayaka donoM pATha diye gaye haiM, isa para se mUrtipUjA kaise siddha ho sakatI hai ? mUrtipUjaka loga arvAcIna prati oM Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) meM nimna rekhAMkita zabda bar3hAkara kahate haiM ki-zrAnanda zrAvaka ne jina pratimA vAMdI hai| bar3hAyA huzrA zabda sambandhita vAkya ke sAtha isa prakAra hai___ 'aNNa utthi pariggahiyANi 'arihaMta' cehayAI' ukta pATha meM rekhAMkita arihaMta zabda adhika bar3hAkara isa zabda se yahAM yaha artha karate haiM ki___'anya tIrthiyoM ke grahaNa kiye hue arihanta caitya-jina pratimA' (ise vandana nahIM karUM) ___ isa taraha ye loga pATha bar3hAkara aura usakA manamAnA artha karake usase mUrtipUjA siddha karanA cAhate haiM, kintu isa prakAra kI cAlAkI sujJa janatA meM adhika dera nahIM Tika sakatI, kyoMki samajhadAra janatA jaba prAcIna pratiyoM kA nirIkSaNa karake unameM bar3hAyA huA arihaMta zabda nahIM dekhegI to ApakI cAlAkI eka dama pakar3I jA sakegI, kyoMki prAcIna pratiyoM meM yaha arihaMta zabda hai hI nhiiN| isake sivAya (a) eziyATika sosAyaTI kalakattA se prakAzita upAsakadazAMga kI prati meM to 'arihaMta ceiyAI' zabda nahIM hai aura usake aMgrejI anuvAdaka e0 epha0 ruDolpha honala sAhaba ne aneka prAcIna pratiyoM para se noTa meM aisA likhA ___'caitya aura arihaMta caitya zabda TIkA meM se lekara mUla meM milA diyA hai, jisa TIkA meM likhA hai ki-pUjanIya arihaMta deva yA caitya hai| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (25) (A) mUrtipUjaka vidvAna paM0 becaradAsajI ne 'bhagavAna mahAvIranA daza upAsako' nAmaka pustaka likhI hai jo kiupAsagadazAMga kA bhASAnuvAda hai unhoMne bhI ukta pATha ke anuvAda meM pR0 14 ke dUsare pere meM ukta eziyATika sosAyaTI kI prati ke samAna hI 'arihaMta caitya' rahita pATha mAnakara bhASAntara kiyA hai / dekhiye 'prAjazrI anya tIthikoM ne, anya tIthika devatAoM ne, anya tIthi ke svIkArelA ne, vandana ane lamana karaQ mane kalpe nahIM' aadi| uparokta vicAra se yaha siddha ho gayA ki-pIche ke kisI mUrti pUjaka lekhaka ne Adarza zrAvakoM ko mUrti pUjaka siddha karane ke liye hI 'arihaMta' zabda ko mUla meM prakSipta kara apane zraddhAlu bhaktoM ko bhrama meM DAlA hai, kintu itanA kara lene para bhI inakI iSTa siddhi to nahIM ho sakI, kyoMki isa meM nimna kAraNa vicAraNIya haiM (ka) zrAvaka mahodaya ne apanI pUrva pratijJA meM kahA kimujhe anya tIrthI zrAdi ko vandanAdi karanA unako cAroM taraha kA AhAra denA tathA binA bolAye unase bolanA, vAraMvAra bolanA aisA mujhe nahIM kalpatA hai, isase yaha siddha hotA hai ki isa pratijJA kA sambandha manuSyoM se hI hai, zrAhArAdi denA, dilAnA, pahale bolanA, adhika bolanA ye kriyAe~ manuSyoM ke sAtha hI kI jA sakatI hai kisI jar3a mUrti ke sAtha nhiiN| (kha) yadi caitya zabda se sUtrakAra ko mUrti artha iSTa hotA to khAna, pAna Adi kriyAoM ke sAtha sAtha pUjA, Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) pratiSThA, dhUpa, dIpa, naivedyaM zrAdi vastuoM kA bhI nirdeza kiyA jAtA kyoMki-mUrti-pUjA ke kAma meM yahI vastue~ upayogI hotI haiN| prazana pAna alApa saMlApa se mUrti kA to koI sambandha hI nahIM ho sktaa| (ga) kalpa sambandho dUsarI pratimA meM to sAdhu ke sivAya anya kisI kA bhI nAma nahIM hai| na vahAM caitya zabda kA ullekha hai| yadi sUtrakAra yA zrAvaka mahodaya ko mUrtipUjA iSTa hotI to isa vidhi pratijJA meM usake liye bhI kucha na kucha sthAna avazya hotaa| ataeva siddha huA ki hamAre mUrti pUjaka bandhuoM ne jo apane manamAne zabda aura artha lagAkara zrAnanda zrAvaka ko mUrti pUjaka kahane kI dhRSTatA kI hai vaha sarvathA heya hai| ina bhole bhAiyoM ko apane hI mAnya vijayAnandasUri ( jo kAra mUrti pUjaka the| ke nimna kathana para dhyAna dekara vicAra karanA caahiye| Apane mUrtipUjA ke maMDana meM sAdhumArgiyoM kI niMdA karate huye 'samyaktva zasyoddhAra hindI kI caturthAvRtti meM 'zrAnanda zrAvaka jina pratimA vAdI hai' isa prakaraNa meM pRSTha 85 paMkti 1 se likhA hai ki___'yadyapi upAzakaMdazAMga meM yaha pATha nahIM hai| kyoMki-pUrvAcAryoM ne sUtroM ko saMkSipta kara diye haiM tathApi samavAyAMga meM yaha bAta pratyakSa hai| isameM vijayAnanda sUri sApha svIkAra karate haiM ki'upAsakadazAMga meM (jisameM ki Ananda zrAvaka ke sampUrNa Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (27) caritra kA citraNa kiyA gayA hai ) mUrtipUjA sambandhI pATha nahIM hai|' ataeva aAnanda zrAvaka ko mUrtipUjaka kahanA mithyA hI hai| aba vijayAnandajI ne jo sUtroM ke saMkSipta hone kA kAraNa batAyA aura isa liye samavAyAMga kA pramANa jAhira kiyA hai| usa para bhI thor3A vicAra kiyA jAtA hai ( 1 ) svAmIjI ne upAsakadazAMga ke zrAnandAdhikAra meM mUrti pUjA kA pATha nahIM honA isameM sUtroM kA saMkSipta honA kAraNa batAyA hai / yaha bhI asaMgata hai, yaha dalIla yahAM isa liye lAgU nahIM ho sakatI ki-jisa aAnanda ke caritra kathana meM sUtrakAra ne usakI Rddhi, sampatti, gAr3e, jahAjeM, gAyeM zrAdi kA varNana kiyA ho, jisake vandana, vratAcaraNa ke varNana meM vratoM kA pRthak 2 vivecana kiyA ho / ghara chor3akara kisa prakAra pauSadhazAlA meM dharmArAdhana karane gaye, kisa prakAra ekAdaza pratijJAe~ ArAdhana kI aura avadhijJAna paidA huA, gautama svAmI ko vandana karanA, paraspara kA vArtAlApa gautama svAmI ko zaMkA utpanna honA, prabhu kA samAdhAna karanA gautama svAmI kA zrAnanda se kSamA yAcane prAnA, Ananda kA anazana karake svarga meM jAnA ityAdi kathana jisameM vistAra sahita kiye gaye hoN| yahAM taka ki khAne pIne ke cAMvala, ghI, pAnI Adi kaise rakkhe zrAdi choTI-choTI bAtoM kA bhI jahAM ullekha kiyA gayA ho, jisake caritra citraNa meM sUtra ke tRtIyAMza pRSTha laga gaye hoM, usameM kevala mUrtipUjA jaise dainika kartavya kA nAma taka bhI nahIM hone se hI sUtroM ko saMkSipta kara dene kI dalIla Thoka denA asaMgata nahIM to kyA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) hai ? isa para se to mU0 pU0 baMdhuoM ko yaha samajhanA cAhiye ki jisa vistRta kathana meM aisI choTI 2 bAtoM kA kathana ho, aura mUrtipUjA jaise dhArmika kahe jAne vAle dainika kartavya ke liye bindu visarga taka bhI nahIM,, yaha sApha batA rahA hai ki ve Adarza zrAvaka mUrtipUjaka nahIM the| (2) svAmIjI ne himmata pUrvaka yaha DIMga mAro hai ki 'samavAyAMga meM yaha bAta pratyakSa hai' yaha likhanA bhI jhUTha hai, kyoMki samavAyAMga meM prAnanda zrAvaka kA varNana to ThIka para nAma bhI nahIM hai, hAM samavAyAMga meM upAsagadazAMga kI noMdha avazya hai, usa noMdha meM yaha batAyA gayA hai ki 'upAsagadazAMga meM zrAvakoM ke nagara, udyAna, vyantarAya tana, banakhaNDa, rAjA, mAtA pitA, samavasaraNa, dharmAvArya dharmakathA, iha loka, paraloka Adi kA varNana hai' basa samavAyAMga meM yahI noMdha hai aura isI ko vijayAnandajI mU0 pU0 kA pratyakSa pramANa kahate haiM ? hAM yadi isameM yaha kahA gayA hotA ki upAsagadazAMga meM zrAvakoM ke mandira mUrti pUjane darzana karane yAtrArtha saMgha nikAlane zrAdi viSayaka kathana hai mU0 pU0 ke liye yaha khAsa pramANa rUpa mAnI jAsakatI thI, kintu jaba isakI kucha gaMdha hI nahIM phira kaise kahA jAya ki samavAyAMga meM pratyakSa hai ? vijayAnandajI ke ukta ullekha kA aAdhAra vahAM zrAyA huA eka mAtra 'caitya' zabda hI hai| jisakA zuddha aura prakaraNa saMgata artha 'vyantarAyatana' nahIM karake svAmI jI ne jo jina mandira artha kiyA yaha ina kI ukti se bhI bAdhita hotA hai kyoMki- . (a) upAsagadazAMga meM jo caitya zabda pAyA hai vahI Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) caitya zabda samavAyAMga meM bhI pAyA hai jaba upAsagadazAMga meM hI svAmIjI ke kathanAnusAra mUrti pUjA kA lekha nahIM hai taba samavAyAMga meM kevala isI zabda se pratyakSa aura khullA mUrti pUjA kA pATha kaise ho sakatA hai ? ataeva upAsagadazAMga kI taraha samavAyAMga kA pATha bhI isameM pramANa nahIM ho sktaa| (zrA) svAmI jI ne upAsagadazAMga meM apane mata ke a. nukUla 'arihaMta ceiyAI pATha mAnA hai, kintu svAmI jI ke diye hue isa samavAyAMga ke pramANa para vicAra karane se vaha bhI ur3a jAtA hai, kyoMki___ svAmIjI tathA inake anuyAyiyoM kI mAnyatAnusAra jo 'arihaMta ceiyAI' yaha zabda asala mUla pATha kA hotA to isase mUrti vandana nahIM mAta kara inheM samavAyAMga ke kevala 'ceiyAI' zabda (jo vyantarAyatana artha ko batAne vAlA hai) kI aura prAthA se tarasanA nahIM pdd'taa| samavAyAMga ke pATha kA pramANa denA hI yaha batA rahA hai ki upAsagadazAMga meM mUrti pUjA kA varNana hI nahIM hai . yA prakSipta (arihaMta ceha. yAI ) pATha meM khuda inheM bhI saMdeha jJAta huA hai| isa para se bhI ukta pATha kSepaka siddha hotA hai / (3) svAmIjI ke likhe hue upAsagadazAMga meM mUrti pUjA kA pATha nahIM hokara samavAyAMga meM hai' isase to ulTI eziyATika sosAyaTI kalakattA vAlI prati kA arihaMta cei. yAI binA kA pATha ThIka jAna par3atA hai, kyoMki upAsagadazAMga aura samavAyAMga ina donoM meM mAtra 'ceiyAI' zabda hI caityaM-vyantarAyatanaM, samavA0 TIkA patra 108sUtra 141 zrA. sa. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 30) ho aura upAsakadazAMga kA 'ceiyAI zabda bhI svAmIjI kI mAnyatAnusAra mUla pATha kA nahIM aisA pAyA jAtA hai, tabhI to svAmIjI samavAyAMga ke mAtra 'ceiyAI' zabdakI ora jhapare haiM ? yadyapi vijayAnandajI upAsakadazAMga meM 'arihaMta ceha. yAI' zabda spaSTa svIkAra kahIM karate haiM tathApi inake unna prayAsa se yaha acchI taraha pramANita ho gayA ki upAsakadazAMga meM ukta pATha nahIM hone rUpa satya inako bhI kucha to kabUla hai hI aura isIse samavAyAMga kI oTa lene kA inako mithyA prayAsa karanA pdd'aa| (I) aba samavAyAMga meM caitya zabda kisa prasaMga para pAyA hai yaha batA kara svAmIjI ke mithyA prayAsa kA sphoTa kiyA jAtA hai| samavAyAMga meM upAsaka dazAMga kI noMdha lete hue batAyA gayA hai ki upAsaka dazAMga meM kyA varNana hai| jaise-sekitaM, uvAsamma dasAno ! uvAsaga dasAsuga uvAsayANaM, NagarAI, ujjANAI, 'ceiyAI vaNakhaMDA, rAyA. No, ammApiyaro, samosagNAI, dhammAyariyA, dhammakahAo, ihaloiya, paraloiya ivivisesA, uvAsayANaM, sIlavyaya, veramaNa, guNapaccakkhANa, posahovavAsa, paDivajjiyAtrao, suya. pariggahA, tabovahANAI, paDimAno, uvAsaggA saMlehaNAzrI bhattapaccakhANAI pAyogamaNAI, devaloga gamaNAI sukula pa. cAyA, puNovohi lAbho, aMtakiriyAno bAghavijjati / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 31) arthAt -upAsaka dazAMga meM kyA hai ? upAsaka dazAMga meM upAsakoM ke nagara, udyAna, caitya, vanakhaNDa, rAjA, mAtA, pitA, samavasaraNa, dharmAcArya, dharmakathA, ihalaukika pAralokika Rddhi vizeSa, upAsakoM ke zIghra vrata, veramaNavrata, guNapauSadhopavAsa vrata, sUtragrahaNa, tapodhAna, upAsaka pratimA upasarga sallehaNA, bhaktapratyAkhyAna, pAdopagamana, uccakula meM jamma phira bodhi (samyaktava) lAbha, antakriyA karanA ye saba varNana kiye jAte haiN| isa sUtra meM kahIM bhI mUrti pUjA kA nAma taka nahIM hai, na mandira banavAne yA usake mandira hone kA hI lekha hai, phira ye kaise kahA jAtA hai ki samavAyAMga meM pratyakSa hai ? vicAra karane para mAlUma hotA hai ki 'ceiyAI' jo nagarI ke sAtha udyAna aura isameM rahe hue 'vyantarAyatana' ke varNana meM pAyA hai isIse una zrAvakoM ke mandira hone yA mUrti pUjane kA kahate haiM, kintu inakA yaha kathana bhI eka dama asatya hai| kyoMki jisa prakAra upAsaka dazAMga kI sUcI batAI gaI hai usI prakAra antakRta dazAMga anuttaropapAtikadazA, vipAka ina kI bhI sUci dI gaI hai sabhI meM eka samAna pATha pAyA hai, dekhiye aMtagaDANaM NagarAI, ujjANAI, 'ceiyAI aNuttaro. vAiyANaM NagarAI, ujjANAI, 'cehayAI' suhavivAgANaM NagarAI, ujjANAI, 'ceiyAI' duhavivAgANaM NagArAI, ujjA gAI, 'cezyAI Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) arthAt-aMtakrato, anuttaropapapAtikoM, sukhAntakaroM aura duHkhAntakaroM ke nagara, udyAna, caitya the, isa prakAra Aye hue caitya zabda se yaha prazna hotA hai ki kyA isa sabhA ke banAye hue jina mandira the, aisA artha mAnA jAyagA? nahIM, kadApi nahIM! yahAM kA nirAbAdha artha jahAM antakRtAdi rahate the vahAM vyantarAyatana thA yahI upayukta aura saMgata hai| yahAM Aye hue caitya zabda kA artha unake ba. nAye hue jina mandira yA unake jina-mandira aisA mAnane vAle se jaba yaha pUchA jAtA hai ki aisA artha mAnane para Apako duHkhAMta vipAka meM varNita una duSTa maleccha, anArya, logoM ke mI jina-mandira mAnane pdd'eNge| kyoMki yaha 'caitya' zabda to vahAM bhI pAyA hai aisA mAnane para jina mandira kA mahatva hI kyA rahegA? itanA pUchane para yahAM to caTa ve hamAre mUrti pUjaka bandhu kaha deMge ki nahIM yahAM caitya zabda kA artha jinamandira-jina mUrti nahIM hokara vyantara mandira hI artha hogA isa taraha eka samAna varNana meM eka jagaha jina-mandira va dUsarI jagaha vyantarAyatana artha kaise ho sakatA hai ? vAstava meM aise varNanoM meM caitya zabda kA arthavyaMtarAyatana hotA hai| isake liye upAsagadazAMga meM nagariyoM ke sAtha Aye hue nAma pramANa hai / jaise puNyabhadde cehae, kohage ceie, guNasilAe ceie Adi aise vAkyoM meM caitya zabda kA artha vyaMtarAyatana hI hotA hai, svayaM AgamoM ke TIkAkAra bhI hamAre isa artha se sahA mata ho kara inake kahe hue artha kA khaNDana karate haiM, dekhiye Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 33 ) cehaetti-citalepyAdi cayanasya bhAvaH karmaveti caityaM, saMjJAzabdatvAd deva vivaM tadAzrayatvAtU tadgRhamapi caityaM tacceha vyaMtarAyatanam natu bhagavatAmahetAmAyatanam / isase siddha huA ki prAdarza zramaNopAsakoM ko mUrti-pUjaka ThaharAne kA kathana ekAnta jhUTha hai / aura sAtha hI mUrtipUjA Agama sammata hai aise kahane vAloM ke isa siddhAMta ko pheMka dene yogya nissAra ghoSita karatA hai| jisake pAsa kharA bhAgama pramANa ho vaha aisA mizyA prapaJca kyoM karane lage? yaha bAta acchI taraha samajha meM A sake aisI sarala hai / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) aMbar3a-zrAvaka (sanyAsI) prazna- aMbar3a zrAvaka ne jina pratimA vAMdI aisA spaSTa kathana aupayAtika sUtra meM hai, yaha to Apako mAnya hai na ? uttara-ukta kathana bhI aAnanda zrAvaka ke adhikAra kI taraha nissAra hai, yahAM bhI Apa prasaMga ko chor3a kara hI idhara udhara bhaTakate haiM, kyoMki aMbar3a parivrAjaka ne nimna prakAra se pratijJA kI hai___NokappaDa aNNautthievA, aNNautthiya devayANivA, aNNautthiya pariggahiyANi arihaMta ceiyANivA, vaMdittaevA, NamaMsittaevA, jA. vapajjuvAsittaevA, paNattha arihaMtevA, arihaMta. ceiyANivA, vaMdittaevA, maMsittaevA, noTa-yaha pATha jo yahAM diyA gayA hai so kevala gujarAtI prati se hI, aura gujarAtI prati meM bhI kisI anya prati se diyA gayA hogaa| kintu abhI Agamodaya samiti kI prati kA avalokana kiyA to usameM. akalpanIya pratikSA meM Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (35) 'arihaMta' zabda hai hI nahIM, hamArI samAja meM aba taka vinA DhUMDhe kisI bhI prati kA anukaraNa kara azuddha pATha de diyA jAtA hai yaha prathA vicArakoM kA bhrama meM DAla detI hai isaliye hameM sacce zodhaka bananA cAhiye, sacce anveSaka ke sAmane pUrva kI cAlAkiyAM adhika samaya nahIM Thahara sakatI zrAzA hai samAja ke vidvAna isa ora dhyAna deMge zrAgamodaya samiti kI prati kA pATha isa prakAra hai: Agamodaya samiti ke aupapAtika sUtra ke cAlIlaveM sUtra pRSTha 67 paM0 4 se __ ammaDassaNo kappaI anna utthiyA vA anna. utthiya devayANivA, aNNautthiya pariggahiyANivA 'ceiyAI vaMdittaevA NamaMsittaevA jAvapajjuvAsittaevA eNNattha arihaMtevA zrarihaMta ceiyAI vA / ___ isa para se upAsagadazAMga kA arihaMta zabda spaSTa prakSipta kSepaka siddha hotA hai, isake sivAya kalpanIya pratijJA meM jo arihaMta zabda hai vaha bhI abhI vicAraNIya hai, phira bhI jo isako niHsaMkoca mAna liyA jAya to bhI isakA paramArtha gaNadharAdi se lekara sAmAnya sAdhuoM ke vaMdana kA hI spaSTa hotA hai, anyathA aMvar3a ke lie gaNadharAdi ke vandanA siddha karane kA koI sUtra hI nahIM rhegaa| sivAya arihaMta aura arihaMta caitya (sAdhu) ko vandana namaskAra karanAkalpatA hai| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa pATha meM arihaMta caitya zabda AyA hai, jisakA sAdhu artha guru gamya se jAnA hai| aura vo hai bhI upayukta, kyoMki yadi arihaMta caitya se sAdhu artha nahIM liyA jAyagA to anya tIrthI ke sAdhu vandana kA niSedha nahIM hogA aura jaina ke sAdhuoM ko vandana namaskAra karane kI pratijJA bhI nahIM kI gaI aisA mAnanA par3egA, ataeva siddha huA ki-arihaMta caitya kA artha arihaMta ke sAdhu bhI hotA hai aura isI zabda se gaNadhara, pUrvadhara, zrutadhara, tapasvI AdimuniyoM ko vanda nAdi karane kI aMbar3a ne pratijJA kI thii| yaha hargija nahIM ho sakatA ki-arihaMta ke jIte jAgate 'caityoM' (gaNaghara yAvat sAdhu ) ko chor3akara unakI jar3a mUrti ko vandanAdi karane kI aMbar3a mUrkhatA kare / ataeva yahAM arihaMta caityArtha arihaMta ke sAdhu hI samajhanA upayukta aura prakaraNa saMgata hai| ___ yadi arihaMta caitya zabda se arihaMta kI mUrti aisA artha mAnA jAya ko anya tIrthI ke grahaNa kara lene mAtra se vaha mUrti avandanIya kaise ho sakatI hai ? yaha to bar3I prasannatA kI bAta honI cAhie ki-tIrthakara mUrti ko anya tIrthI bhI mAne aura vande pUje ! hAM yadi sAdhu anya tIrthI meM milakara unake matAvalambI ho jAya taba vo to avandanIya ho sakatA hai, kintu mUrti kyoM ? usameM kaunasA parivartana huA ? usane kaunase guNa chor3a kara doSa grahaNa kara liye ? vaha achUta kyoM mAnI gaI ? ityAdi viSayoM para vicAra karate yahI pratIta hotA hai ki--yahAM arihaMta caitya kA mUrti artha asaMgata hI hai| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (37) 5- "cAraNa muni" prazna-jaMgha, cAraNa vidyAcAraNa muniyoM ne mUrti vAMdI hai, yaha bhagavatI sUtra kA kathana to Apako mAnya hai na ? uttara-tumhArA yaha kathana bhI ThIka nahIM, kAraNa bhagavatI sUtra meM cAraNa muniyoM ne mUrti ko vandanA kI aisA kathana hI nahIM haiM, vahAM to zrI gautamasvAmI ne cAraNa muniyoM kI Urddha adhodizA meM gamana karane kI jitanI zakti hai esA prazna kiyA hai, jisake uttara meM prabhu ne yaha batalAyA hai ki-yadi cAraNa muni UrddhAdi dizA meM jAveM to itanI dUra jA sakate haiM usameM 'ceiyAI vandai' caitya vandana yaha zabda pAyA hai jisakA matalaba stuti hotA hai, zrApake vijayAnanda jI ne bhI parokSa vandana ( stuti) ko caitya vandana kahA hai to yahAM parokSa vandana mAnane meM Apatti hI kyA hai ? isake sivAya yadi isa prakAra koI muni jAve aura usakI pAlAcanA nahIM kare to vaha virAdhaka bhI to kahA gayA hai ? yaha kyA batA rahA hai ? zrApa yahAM IryApathikI kI AlocanA nahIM samajhe. vahAM tassa ThANassa'kahakara usa sthAna kI pAlo. canA lenA kahA hai, isase to yaha kArya hI anupAdeya siddha hotA hai phira isameM adhika vicAra kI bAta hI kyA hai Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38) 6-'camerendra' prazna-camarendra jina mUrti kA zaraNa lekara svarga meM gayA, yaha bhagavatI sUtra kA kathana bhI Apako mAnya nahIM hai kyA ? uttara-bhagavatI sUtra meM camarendra mUrti kA zaraNa lekara varga meM gayA aisA likhA yaha kathana hI asatya hai, vahAM spaSTa batAyA gayA hai ki--camarendra chadamasthAvasthA meM rahe hue zrI vIra prabhu kA zaraNa lekara hI prathama svarga meM gayA thA, ataeva prazna kA zrAzaya hI ThIka nahIM hai| lekina kitane hI mUrti pUjaka bandhu yahAM para sakrendra ke vicAra karane ke prasaMga kA pATha pramANa rUpa dekara mUrti kA zaraNa lenA batAte haiM usa pATha meM yaha batAyA gayA hai ki-zakrendra ne vicAra kiyA kicamarendra saudharma svarga meM AyA kisa zrAzraya se ? isa para vicAra karate karate 2 usane tIna zaraNa jAne, tadyathA-- 'arihaMta, arihaMta caitya, bhAvitAtmA aNagAra', ina tIna zaraNoM meM mU0 pU0 bandhu 'arihaMta caitya' zabda se mUrti artha lete haiM kintu yaha yogya nahIM hai| kyoMki arihanta zabda se Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (36) kevalajJAnAdi bhAvaguNayukta arihanta aura arihanta caitya se chadamastha avasthA meM rahe hue dravya arihanta artha honA cAhiye yahAM yahI artha prakaraNa saMgata isalie hai ki-camarendra chada. mastha mahAvIra prabhu kA hI zaraNa lekara gayA thA, aura isI lie yaha dUsarA arihanta caitya zabda lenA par3A / yadi arihanta caitya se mUrti artha karege tI camarendra pAsa hI prathama svarga kI mUrtiyAM chor3akara va apane jIvana ko saMkaTa meM DAla kara itanI dUra tirache loka meM kyoM AtA ? vahAM to yaha bhayAkula balA huA thA isalie samIpa ke zrAzraya ko chor3a kara itanI dRra zrAne kI jarUrata nahIM thI, kintu jaba mUrti kA zaraNa hI nahIM to kyA kareM ? cAra mAMgalika cAra uttama zaraNoM meM bhI mUrti kA koI zaraNA nahIM hai, phira yaha vyartha kA siddhAMta kahAM se nikAlA gayA ? jaba ki mUrti svayaM dUsare ke zrAzraya meM rahI huI hai / aura usakI khuda kI rakSA bhI dUsare dvArA hotI hai, phira bhI maukA pAkara AtatAyI loga mUrti kA aniSTa kara DAlate haiM to phira aisI jar3a mUrti dUsaroM ke lie kyA zaraNa bhUta hogI? / __ Azcarya hotA hai ki ye loga khAlI zabdoM kI strIMcatAna karake hI apanA pakSa dUsaroM ke sira lAdane kI koziSa karate haiM aura yahI inakI asatyatA kA pradhAna lakSaNa hai, isa prakAra kisI dhArmika va sarvamAnya, zrAptakathita kahe jAne vAle siddhAMta kI siddhi nahIM ho sakatI, usake lie to zrAptakathita vidhi vidhAna hI honA caahiye| - Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (04) 7-tugiyA ke zrAvaka prazna-bhagavatI sUtra meM kahA gayA hai ki tuMgiyA nagarI ke dhAvakoM ne jina-mUrti-pUjA kI hai, isake mAnane meM kyA bAdhA hai ? uttara-ukta kathana bhI ekAnta asatya hai, bhagavatI sUtra meM ukta zrAvakoM ke varNana meM mUrti-pUjA kA nAma nizAna taka bhI nahIM hai ! kintu sirpha mUrti-pUjaka logoM ne usa sthala para Aye hue kayabali kammA' zabda kA artha mUrti pUjA karanA aisA haiM yahI to arthahai, kyoMki-yaha zabda jahAM snAna kA saMkSepa varNana kiyA gayA hai aise jagaha meM athavA balavarddhaka karma ke artha meM AyA hai use dhArmikatA kA rUpa denA nitAnta pakSapAta hai aura jahAM snAna kA vistAra yukta kathana hai vahAM zrAvakoM ke adhikAra meM bhI yaha balikarma zabda nahIM hai / ( dekho uvavAha jaMbudvIpa prajJapti) kintu jahAM snAna kA vistAra saMkucita kiyA gayA hai, vahAM yahI zabda pAyA hai ataeva isa zabda se mUrti-pUjA karanA siddha nahIM ho sktaa| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (41) TIkAkAra isa zabda kA 'gRhadeva pUjA' artha karate haiM, yahAM gRhadeva se matalaba gautra devatA hai, anya nhiiN| zrImad rAyacandra jinAgama saMgraha meM prakAzita bhagavatI sUtra ke prathama khaMDa meM anuvAda kartA paM0 becaradAsajI jo svayaM mUrti-pUjaka haiM isa zabda kA artha 'gautradevI nuM pujana karI' karate haiM ( dekho pRSTha 276 ) aura isa khaNDa ke zabda koSa meM bhI isa zabda kA artha 'gRha gautra devI - pUjana' aisA kiyA hai (dekho pRSTha 382 kI dUsarI kAlama ) isa para se siddha huaA hai ki mUrti-pUjaka vidvAna yadyapi balikarma kA artha 'gRhadevI kI pUjA karate haiM to bhI tIrthakara mUrti pUjA aisA artha karanA to unheM bhI mAnya nahIM hai| ___ isa viSaya meM mUrti pUjaka prAcArya vijayAnanda sUrizrAdi aisI kutarka karate haiM ki ve zrAvaka devAdi kI sahAyatA cAha ne vAle nahIM the, isalie yahAM 'gRhadeva pUjA' se matalaba gharameM rahe hue tIrthakara mandira ghara derAsara ) se haiM, kyoM ki ve tIrthaMkara sivAya anya deva kA pUjana nahIM karate the kintu yaha tarka bhI asatya hai| kyoMki bhagavatI sUtra meM ina zrAvakoM ke viSaya meM yaha kahA gayA hai ki jinako nigraMtha pra. vacana se DigAne meM deva dAnava bhI samartha nahIM the, Apatti ke samaya kisI bhI devatA kI sahAya nahIM icchakara svakRta karma phala ko hI kAraNa samajhate the, kintu isase yaha nahIM samajha lenA ki ve zrAvaka laukika kArya ke liye kula paramparAnusAra laukika devoM ko nahIM pUjate the, kyoMki ve bhI saMsAra meM baiThe the, ataeva sAMsArika aura kula paraMparAgata ri. vAjoM kA pAlana karate the| pramANa ke liye dekhiye Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (42) (1) bharatezvara cakravartI samrATa ne, cakraratna, guphA, dvAra Adi kI pUjA kI laukika devoM ke ArAdhanA ke liye tapa kiyA / ( jaMbudvIpa prajJapti ) (2) zAMti prAdi tIna tIrthaMkaroM ne bhI cakravartI avasthA meM bharatezvara kI taraha cakraratnAdi laukika devoM kI pUjA kI thii| (trizaSThi zalAkA puruSa caritra ) (3) arahannaka-zramaNopAsaka ne nAvA pUjana kiyA, aura balabAkula diye / (jJAtAdharmakathA) (4) abhayakumAra ne dhAriNI kA dohada pUrNa karane ko aSTamabhakta tapa kara devArAdhana kiyA / (jJAtAdharmakathA) (5) kRSNa vAsudeva ne apane choTe bhAI ke liye aSTama ta. pakara devArAdhana kiyaa| (aMtakRta dazAMga) (6) hemacandrAcArya ne padmanI rAnI ko nagna rakha kara usa ke sAmane vidyA siddha kii| (yogazAstra bhASAntara prastAvanA (7mUrti pUjaka sampradAya ke jinadatta sUri Adi prAcA yoM ne bhI devI devatAoM kA ArAdhana kiyA (mUrti-pUjaka graMtha () mUrti pUjaka sAdhu pratikramaNa meM devI devatAoM kI prArthanA karate haiM jo pratyakSa hai| jaba ki khuda mUrti pUjaka sAdhu hI muni dharma se virUddha hokara laukika devatAoM kA ArAdhana zrAdi karate haiM to saMsAra meM rahe hue gRhastha zrAvaka laukika kArya aura kulA cAra se laukika devatAoM ko pUje isameM Azcarya kI kyA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (43) bAta hai ? ataeva siddha huA ki zramaNopAsaka vaMzaparaMparA nusAra laukika devoM kA pUjana kara sakate haiN| agara isako dharma nahIM mAnane kI buddhi hai to itane para se samyaktva calA nahIM jaataa| aura 'kayabAlikammA' zabda kA artha ekAnta 'deva pUjA' bhI to nahIM ho sakatA, kyoMki (ka) prathama to yaha zabda snAna ke vistAra ko saMkoca kara rakkhA gayA hai| (kha dUsarA jJAtA dharma kathAMga ke 8 ve adhyayana meM mallinAtha ke snAnAdhikAra meM bhI yaha zabda pAyA hai| isaliye isakA deva pUjA artha nahIM hokara snAna vizeSa hI ho sakatA hai| kyoMki gRhasthAvasthA meM rahe hue tIrthakara prabhu bhI cakra vartIpana ke sivAya, mAtA pitA ke alAvA aura kisI ko candana, namana, pUjA nahIMkarate ataeva yahAM devapUjA artha nahIM hokara snAna vizeSa hI mAnA jAyagA / isa taraha valikarma kA artha jina mUrti pUjA mAnanA bilakula anucita aura pramANa zUnya dikhAtA hai| jo kArya prAzrava vRddhi kA tathA gRhasthoM ke karane kA caritAnuvAda rUpa hai usameM dhArmikatA mAna kara usameM dhArmika vidhi kaha DAlane vAle vAstava meM apanI kUTa nIti kA paricaya dete haiN| kyoMki zrAvake ke dhArmika jIvana kA jahAM varNana hai vahAM isI bhagavatI sUtra ke tuMgiyA ke zrAvo ke varNana meM yaha batAyA hai ki Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (44) - 've dhAvaka jIvAjIpa Adi nava padArthoM ke jAnakAra nigraMtha pravacana meM anurakta, dAna ke lie khule dvAra vAle tathA bhaNDAra aura antaHpura meM bhI vizvAsa pAtra haiM, jo zIlavata guNavata pratyAkhyAna Adi kA paThana karate the aSTamI,caturdazI pUrNimA, amAvazyA ko pauSadhopavAsa karane vAle sAdhu sAdhvi yoM ko dAna dene vAle zaMkA kAMkSAdi doSa rahita, va sUtra artha jAnakAra aise aneka guNa vAle the, unhoMne sthavira bhagavanta se tapa saMyama Adi viSayoM para praznottara kIye the, ityAdi.' ___ jabaki-zrAvako ke dharma kartavyoM ke varNana karane meM mUrtipUjA kI gaMdha bhI nahIM hai, to phira snAna karane ke snAnAgAra meM mUrti pUjA kA kyA sambandha ? ataeva 'kayabalikammA' se jina mUrti pUjane kA mana kalpita artha karake una mAnanIya zrAvakoM ko mUrti pUjaka ThaharAne kI mithyA koziSa nyAya saMgata nahIM hai / aisI nirjIva dalIloM meM to mUrti-pUjA kA siddhAMta ekadama lacara aura pAkhaNDa yukta siddha hotA hai| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8-caitya-zabdArtha prazna-caitya zabda kA artha jina-mandira aura jinapratimA nahIM to dUsarA kyA hai ? uttara-caitya zabda anekArtha vAcI hai, prasaMgopAta prakaraNAnukUla hI isakA artha kiyA jAtA hai, jinAgamoM meM caitya zabda ke nimna artha karane meM Aye haiN| vyaMtarAyatana, bAga, citA para banA huzrA smAraka, sAdhu, dhAna, gati vizeSa, banAnA, (cunanA ) vRkSa, vizeSa ityAdi / (1) nagarI ke varNana ke sAtha Aye hue caitya zabda kA artha vyaMtarAyatana hotA hai, svaMya TIkAkAra bhI yahI kahate haiM dekhiye cehaetti citelepyAdi cayanasya bhAvaH karmaveti caityaM, saMjJA zabdatvAd deva bimba tadAzrayatvAt tadgRhamapi caityaM tacceha vyatarAyatanam natubhagavatA mahitAyatanam Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isake sivAyarukkhaMvA ceiakaDaM, thurvavAceiakaDaM, (zrAcArAMga) ___(2) bAga-artha meM bhagavatI uttarAdhyayanAdi meM pAyA hai, jaise 'puSphavattie ceie' maMDikucchaMsi ceie aura mUrti-pUjaka vIra putra zrI Ananda sAgarajI ne apane anuvAda kiye hue 'anuttaropapAtikadazA' 'vipAka sUtra' meM nagarI ke sAtha Aye hue sabhI caitya zabdadoM kA artha 'upavana' kiyA hai jo bAga ke hI artha ko batAne vAlA hai| (3) citA para bane hue smAraka isa artha ke ceiya zabda zrAcArAMga aura prazna vyAkaraNa meM Ate haiM, jaise 'maDayacehae suvA' Adi hai| (4) ceiya zabda kA sAdhu artha upAsaka dazAMga va bhagava. tI meM liyA hai , aura abhayadeva sUri ne bhI sthAnAMga sUtra kI TIkA meM caitya zabda kA artha sAdhu isa prakAra kiyA hai caityamivajinAdi pratimeva caityaM zramaNaM aura vRhadkalpa bhASya uddezA 6 meM prAhA aAdhAya-karma gAthA kI vyAkhyA meM kSema kIrtisUri likhate haiM ki 'caityohe zikasya' arthAt sAdhu ko uddeza kara banAyA huA zrAhAra / isake sivAya digambara sampradAya ke Sar3apAhur3a graMtha meM bhI yahI artha kiyA hai| dekhiye buddhaM bohaMto appANaM veiyAi~ aNNaMca / paMca mahavvaya zuddhaM, NANamayaM jANa cediharaM // 8 / cehaya baMdhaM mokkhaM, dukkha, sukkhaMca appayaMtasya cehaharo jiNamagge chakkAya hiya~ bhaNiyaM // 6 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (47) (5) jJAna-artha samavAyAMga sUtra meM cauvIsa jinezvaroM ko jisa vRkSa ke nIce kevala-jJAna utpanna huA usa vRkSa ko kevala jJAna kI apekSA se hI caitya vRkSa kahA hai / isase zAna artha siddha huA, dUsarA vaMdanA meM ceiyaM zabda pAyA hai usakA artha bhI jJAnavaMta hotA hai / rAja praznIya kI TIkA meM sAkSAt prabhu ke vandana meM bhI caitya zabda AyA hai vahAM TIkAkAra ne 'caityaM su prazasta manohetutvAt' kahakara sarvajJa kohI caitya kaha diyA hai| aura digambara sampradAya ke Sar3apAhuDa meM to NA mayaM jANa cediharaM' ( jJAna maya prAtmA ko caityagRha jAno ) kahA hai isa para se jJAna aura jJAnI zartha bhI siddha hotA hai| (6) gati vizeSa artha-jJAtA dharma kathAMga ke adhyayana 2-4-8- meM nimna prakAra pAyA hai| sigcha, caNDaM, cavalaM, turiyaM, ceiyaM (7) banAnA-- arza AcAraMga a0 11 u02 meM isa prakAra pAyA hai,- .. AgArihiM AgArAI ceiyAI bhavati [8] vRkSa-artha uttarAdhyayana a07 meM isa prakAra AyA vAeNa hIra mANammi ceiyaM mimaNorame aise vizeSArthI caitya zabda kA kevala jina mandira aura jina mUrti artha karanA mAtra haTha dharmIpana hI hai| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) - vijayAnanda sUrijI samyaktva zalyoddhAra hiMdI zrAvRtti 4 pRSTha 175 meM caitya zabda kA artha karate haiM ki 'jina maMdira, jina-pratimA ko caitya kahate haiM aura coMtare baMda vRkSa kA nAma caitya kahA hai isake uparAnta aura kisI vastu kA nAma caitya nahIM kahA hai| isa prakAra manamAne artha kara DAlanA ukta pramANoM ke sA. mane koI mahatva nahIM rakhatA kyoMki ina tIna ke sivAya anya artha nahIM hone meM koI pramANa nahIM hai| jaba zrI vija. yAnandajI caitya ke tIna artha karate haiM to inake ziSya maho. daya zAMti vijayajI jinake lambe caur3e TAITala isa prakAra janAba, phaijamAna, magjaneilma, jaina zvetAmbara dharmopadeSTA vidyAsAgara, nyAyaratna, mahArAja zAMtivijayajI apane gurUse do kadama Age bar3ha kara apane gurU ke batAe hue tIna arthoM meM se eka ko ur3A kara kevala do hI artha karate haiM ve isa prakAra haiN| 'caitya zabda ke mAyane jina-mandira aura jina-mUrti yaha do hote haiM, isase jyAde nahIM' [jaina mata patAkA pR074 paM08] isa taraha jahAM manamAnI aura ghara jAnI hotI hai| haTAgraha se hI kAma calatA ho vahAM zuddha artha kI durdazA honA sambhava hai kyoMki jahAM haTha kA prAbalya ho jAtA hai vahAM ullikhita zrAgama sammata prakaraNAnukUla zuddha artha batAye jAya to bhI ve apane mithyA haTha ke kAraNa bhale hI prakaraNa ke pratikUla ho manamAnI artha hI kreNge| aise mahAnubhAvoM se kahanA hai ki Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 46 ) kRpayA tattva nirNaya meM to haTha ko chor3a dIjiye, aura phira nimna pramANa dekhiye Apake hI mAnya granthakAra ApakI do aura tIna hI manamAne artha mAnakara anya kA lopa karane kI vRtti ko asatya pramANita kara rahe haiM___ khemavijayajI gaNi kalpasUtra pR. 160 paMkti meM 'veyAvattassa ceiyassa' kA artha vyaMtararnu mandira likhate haiM, yahAM Apake kiye arthoM se yaha adhika artha kahAM se AgayA ? __yadi Apa loga caitya zabda se jina mandira aura jina mUrti hI artha karate haiM to samavAyAMga meM duHkha vipAka kI noMdha lete hue batAyA gayA hai ki duha vivAgANaM NagarAI ujjANAI ceIyAI / kyA isa mula pATha meM Aye hue caitya zabda kA bhI jinamandira yA jina murti artha kareMge ! nahIM vahAM to Apa anya mandira hI artha kareMge, kyoMki-yadi vahAM Apane una dukhAntavipAkoM ( anArya, pApI, maleccha, aura hiMsakoM ) ke bhI jina maMdira honA mAna liyA taba to ina jina maMdiroM kA koI mahatva hI nahIM rahegA aura mithyAtvI samyaktvI kA bhI bheda nahIM rahegA, isaliye vahAM to Apa caTa se vyaMtara kA maMdira hI artha kareMge, isase Apake vijayAnandajI ke mAne hue tIna hI arthoM ke sivAya anya cauthA artha bhI siddha huzrA / Apake hI 'mUrti-maNDana praznottara' ke lekhaka pR0 282 meM prazna vyAkaraNa ke zrAzrava dvAra meM Aye hue caitya zabda kA artha ( joki mano kalpita hai) isa prakAra karate haiM ki Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) 'konA caitya to ke kasAi, vAgharI, mAMchalA pakar3anAra, mahAkara karmoM karanAra, ityAdi ghaNA maleccha jAtite sarve yavana loka devala pratimA vAste jIvoM ne haNe te Azraya dvAra ch| aura isI pRSTha paMkti 1 meM-- __ 'te ThekANe Azrava dvAra mAM to malecchoMnA caitya 'masido' ne gaNAvela che ___ isase bhI caitya zabda kA anya maMdira aura masz2ida artha siddha huaa| aba buddhimAna svayaM vicAra kareM ki kahAM to kevala manaHkalpita do aura tIna hI artha mAnakara bAkI ke lie zUnya Thoka denA, aura kahAM inhIM ke matAnuyAiyoM ke mAne hue anya artha aura TIkAkAroM tathA sUtrakAroM ke artha jo Upara batAye gaye haiM, kyA aba bhI haThadharmIpane meM koI kasara hai? kucha jainetara vidvAnoM ke artha bhI dekhiye-- (ka) zabda stoma mahAnidhi koSa meM grAmAdi prasiddha mahAvRkSa, devAvAse janAnAM, sabhAstha. taro, buddha bhede, pAyatane, citA cinhe, janasabhAyAM, yajJasthAne, janAnAM vizrAma sthAne, devasthAneca, / (kha) hiMdI zabdArtha pArijAta (koSa) meM- (pRSTha 252) devAyatana, masajida, girjA, citA gAmakA pUjyavRtta makAna, yajJazAlA, bilIvRkSa, bauddha sanyAsI, bauddhoM kA mtth| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (51) (ga) bhAgavata purANa skandha 3 adhyAya 26 meM-- 'prahaMkAra sta to rudrazcittaM caitya stano'bhavat' arthAt- ahaMkAra se rUdra, rUdra se citta, citta se caitya arthAta--prAtmA huaa| caitya zabda kA maMdira va mUrti yaha artha prAcIna nahIM kiMtu Adhunika samaya kA hai, aisA mUrti pUjaka vidvAna paM0 becaradAsajI ne aneka prabala pramANoM se siddha kiyA hai| ('dekho jaina sAhityamA vikAra thavAthI thayelI hAnI' nAmaka nibandha ) ye loga kaba se aura kisa prakAra mUrti artha karane lage haiM yaha bhI paNDitajI ne spaSTa kara diyA hai, isa nibandha ko samyaka prakAra se par3hakara apane haTha ko chor3anA caahiye| aura yaha pakkA nizcaya kara lenA cAhiye ki-dhArmika vidhi kA vidhAna kisI ke kathAnaka yA zabdoM kI ora se nahIM kiyA jAtA kintu khAsa zabdoM meM kiyA jAtA hai| ityAdi pramANoM para se hama ina mUrti-pUjaka bandhuoM se yahI kahate haiM ki-kRpayA abhiniveza ko chor3akara zuddha hRdaya se vicAra kareM aura satya artha ko grahaNa kara apanA kalyANa sAdhe / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (52) 6-Avazyaka niyukti, aura bharatezvara prazna-Avazyaka niyukti meM likhA hai ki cakravartI bharatezvara ne aSTApada parvata para cauvIsa tIrthaMkaroM ke mandira banA kara mUrti meM sthApita kI isa prakAra zreNika Adi anya zrAvakoM ne bhI mandira banA kara mUrti-pUjA kI hai ise Apa kyoM nahIM mAnate ? kyA isI kAraNa se Apa 32 sUtra ke sivAya anya sUtroM aura mUla ke sivAya TIkA niyukti Adi ko nahIM mAnate hai ? uttara-mahAzaya? kyA zrApa isI bala para mUrti pUjA ko dharma kA aMga aura prabhu AjJA yukta mAnate haiM ? kyA Apa isI ko pramANa kahate haiM ? zrApakA yaha pramANa hI pramANita karatA hai ki mUrti-pUjA dharma kA aMga aura prabhu zrAjJA yukta ko mAtra hI kahate hai, vAstava meM to hai pAgama pramANa kA dIvAlA hii| ___ hama Apa se sAnunaya yaha pUchate haiM ki ApakA aura niyuktikAra kA yaha kathana Avazyaka ke kisa mUla pATha ke Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 53 ) prAdhAra se hai ? jaba koI Apase pUchegA ki jisa Avazyaka kI yaha niyukti kahI jAtI hai usa Avazyaka ke mUla meM saMkSipta rUpa se bhI isa viSaya meM kahIM kucha saMketa hai kyA ? taba uttara meM to Apako anicchA pUrvaka bhI yaha kahanA par3egA ki mUla meM to isa viSaya kA eka zabda bhI nahIM hai, kyoMki abhAva kA sadbhAva to zrApa kaise kara sakate haiM ? idhara prakRti kA yaha niyama hai ki binA mUla ke zAkhA pratizAkhA patra, puSpha phala Adi nahIM ho sakate, agara koI bi. nA mUla ke zAkhA Adi hone kA kahe bhI to vaha suzajanoM ke sAmane haMsI kA pAtra banatA hai isI prakAra binA mUla kI yaha zAkhA rUpa yaha niyukti (vyAkhyA) bhI yukti rahita hone se amAnya rahatI hai| bharatezvara kA vistRta varNana jaMbudvIpa prajJapti sUtra ke mUla pATha meM AyA hai, usameM bharatezvara ke cakraratna, guphA, kiMvAr3a prAdi ke pujane kA to kathana hai, SaTakhaNDa sAdhanA meM vyaMtarAdi devoM kI ArAdhanA va unake liye tapasyA karane kA bhI kahA gayA hai kintu aise bar3e vistRta varNana meM jahAM ki unako snAna Adi kA savistAra kathana kiyA gayA hai, mUrti pUjA ke liye vindu visarga taka bhI nahIM hai aura to kyA kintu yahAM snAnAdhikAra meM ApakA priya kayabali kammA zabda bhI nahIM hai phira niyuktikAra kA yaha kathana kaise satya ho sakatA hai ? yahAM to yaha niyukti mUrti-pUjaka vidvAnoM ke svArtha sAdhana kI zikAra banakara 'nirgatAyuktiyAH' arthAt nikala gaI hai yukti jisase ( yukti rahita ) aisI hI ThaharatI hai isameM adhika kahane kI AvazyaktA nhiiN| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) mU0 pU0 kA yaha pATha hone se hI 32 sUtroM ke sivAya graMtha Adi bhI hamako mAnya nahIM aisI zrApakI zaMkA bhI ThIka nahIM hai| Apako smaraNa rahe ki 32 sUtroM ke sivAya bhI jo sUtra, graMtha, TIkA, niyukti, cUrNi, bhASya, dIpikA, zravacUri zrAdi vItarAga vacanoM ko abAdhaka ho tathA Agama ke aAzaya ko puSTa karane vAle hoM to hameM unako mAnane meM koI bAdhA nahIM hai| kintu jo aMza sarvajJa vacanoM ko bAdhaka aura banAvaTI yA prakSipta,hokara Agama bANI ko Thesa pahuMcAne vAlA ho vaha anarthotpAdaka hone se hameM to kyA para kisI bhI vijJa ke mAnane yogya nahIM hai / ina TIkA Adi graMthoM meM kaI sthAna para zrAgayAzaya rahita bhI vivecana yA kathana ho gayA hai, isI liye ye graMtha sampUrNa aMza meM mAnya nahIM hai, TIkA Adi ke bahAne se svArthI logoM ne bahuta kucha goTAlA kara DAlA hai| jinako kasauTI para kasane se zIghra hI kalAI khula jAtI hai, ataeva aise bAdhaka a~za to avazya lAmAnya merA to yaha dRDha vizvAsa hai ki aisI binA sira paira ke vAta mUla niyuktikAra kI nahIM hogI, pIche se kisI mahA zaya ne yaha caturAI (?) kI hogI, aise catura mahAzayoM ne zuddha svarga meM tAMbe kI taraha mUla meM bhI pratikUla vacana rUpa dhUla milAne kI ceSTA kI hai, jo Age cala kara batAI jaaygii| zreNika rAjA kA nitya 108 svarNa jau se pUjane kA ka thana bhI isI prakAra nirmUla hone se mithyA hai, yadi lekhA 108 ke badale eka kroDa ATha lAkha bhI likha mArate to unheM Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) rokane vAlA koI nahIM thA ! kintu jaba vidvAna loga isa kathana ko vItarAga vANI rUpa kasauTI para kasa kara dekheMge taba yaha spaSTa pAyA jAyagA ki mUrti-pUjA ke pracArakoM ne mUrti kI mahimA phailAne ke liye ise mahAn purUSoM ke jIvana meM jor3a kara jahAM tahAM se ullekha kara diye haiM / isase pAyA jAtA hai ki yaha svarNa jau kA kathana bhI bharatezvara ke kalpanA citra kI taraha ajJAna logo ko bhrama meM DAlane kA sAdhana mAtra hai| zreNika kI jina-mUrti pUjA to inhIM ke vacanoM se mithyA ThaharatI hai, kyoMki___ eka tarapha to ye loga kisI prakAra ke vidhAna binA hI mu0 pU0 karane se bAravAM svarga prApta hone kA phala vidhAna kara te haiM / aura dUsarI tarapha zreNika rAjA ko sadaiva 108 svarNa se pUjane kI kathA bhI kahate haiM, isa hisAba se to zreNika ko svarga prApti honI hI cAhiye ! jaba ki mAmUlI cAvaloM se pUjane vAlA bhI svarga meM calA jAtA hai to svarNa jau se pUjane vAlA devaloka meM jAya isameM zrAzcarya hI kyA? kintu hamAre premI pAThaka yadi AgamoM kA avalokana kareMge yA inhIM mUrti pUjaka bandhuoM ke mAnya granthoM ko dekheMge to Apa zreNika ko narka gamana karane vAlA pAyeMge? isIse to aise kathAnaka kI kalpitatA siddha hotI hai| ina ke mAnya granthakAra hI yaha batalAte haiM ki jaba prabhu mahAvIra ne zreNika ko yaha pharamAyA ki yahAM se marakara tuma narka meM jAvoge, taba yaha sunakara zreNika ko bar3A duHkha huA usane prabhu se narka nivAraNa kA upAya pUchA, prabhu ne cAra mArga Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 56 ) batAye / 1 naukArasI pratyAkhyAna svayaM kareM 2 kapalAdAsI apane hAthoM se muni ko dAna deve. kAlasaurika kasAI nitya 500 bhaiMse mAratA hai eka dina ke liye bhI hiMsA rukavAde, 4 pUNiyA zrAvaka kI eka sAmAyiya kharIda le, isa prakAra cAra upAya batAye, kintu inameM mUrti-pUjA kara narka nivAraNa kA koI mArga nahIM btaayaa| kyA prabhu ko bhI mUrti pUjA kA mArga nahIM sUjhA ? bArahavAM nahIM to pahalA svarga hI sahI / ise bhI jAne dIjiye, punaHmAnava bhava hI sahI / itanA bhI yadi ho sakatA to prabhu avazya mUrti-pUjA kA nAma ina cAra upAyoM meM, yA pRthaka pAMcavAM upAya hI batalAkara sUci ta karate kintu jaba mUrti-pUjA upAdeya hI nahIM to batalAve kahAM se, zrataeva spaSTa siddha ho gayA ki niyukti ke nAma se yaha kathana kevala kAlpanika hI hai| pradezI rAjA ne apane bhaMyakarapApoM kA nAza kevala,dayA dAna tyAga vairAgya, tapazcaryA Adi dvArA hI kiyA hai, usane meM apane svarga gamana ke liye kisi mandira kA nirmANa nahIM ka rAyA, na mUrti hI sthApita kI, na kabhI pUjA Adi bhI kii| sumukha gAthApati kevala munidAna se hI mAnavabhava prApta kara mokSa mArga ke sammukha huA, meghaku~vara ne dayA se hI saMsAra parimita kara diyA, isI prakAra metArya muni, megharatha rAjA Adi ke udAharaNa jagata prasiddha hI hai, tapazcaryA se dhannAaNagAra Adi aneka mahAn atmAoM ne sugati lAbha kI hai, yahAM taka ki aneka niraparAdha naranAriyoM kI rAkSasI hiMsA kara DAlane vAlA arjuna mAlI bhI kevala chaH mAha meM Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 57 ) hI upArjita pApoM kA nAza kara mokSa jaise alabhya aura zAzvata sukha ko prApta kara letA hai, bhava bhayahAriNI zuddha bhAvanA se bharatezvara samrATa ne sarvajJatA prApta karalI, aise dharma ke cAra mukhya evaM pradhAna aMgoM kA pArAdhana kara aneka prAtmAnoM ne Atma kalyANa kiyA hai kintu mUrti pUjA se bhI kisI kI makti huI ho aisA eka bhI udAharaNa ubhayamAnya sAhitya meM nahIM milatA, yadi koI dAvA rakhatA ho to pramANita kre| isa svarNa jau kI kahAnI se to mahAnizItha kA phala vidhAna asatya hI ThaharatA hai, kyoMki-mahAnizIthakAra to sAmAnya pUjA se bhI svarga prApti kA phala vidhAna karate haiM aura svarNa jau se nitya pUjane vAlA zreNika rAjA jAtA hai narka meM, yaha gar3abar3AdhyAya nahIM to kyA hai ? ataeva bharatezvara aura zreNika ke mUrti pUjana sambandhI kalpita kathAnaka kA pramANa dene vAle vAstava meM apane hAthoM apanI pola khulI karate haiM, aise pramANa phUTI kaur3I kI bhI kImata nahIM rakhate / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10-'mahAkalpa kA prAyazcita vidhAna prazna-mahAkalpa sUtra meM zrI gautama svAmI ke pUcha para prabhu ne pharamAyA ki--sAdhu aura zrAvaka sadaiva jina maMdira meM jAve, yadi nahIM jAve tochaTTA yA bArahavAM prAyazci prAtA hai, yaha mUla pATha kI bAta Apa kyoM nahIM mAnate ? uttara-yaha kathana bhI asatya pratIta hotA hai, kyoMki jisakI vidhi hI nahIM, usa kArya ke nahIM karane paraprAyazci kisa prakAra zrA sakatA hai ? yahAM to kamAla kI saphAI ke gaI hai| aba isa kathana ko bhI kasauTI para car3hAkara satyatA parIkSA kI jAtI hai| inhIM mUrti-pUjakoM ke mahAnizItha meM mUrti pUjA se bArahavaM svarga kI prApti rUpa phala vidhAna aura mahAkalpa meM nahIM pUjane (darzana nahIM karane ) para prAyazcita vidhAna kiyA gayA hai, ina donoM bAtoM ko isI mahAnizItha kI kasauTI para kasakara car3hAI huI kalaI kholI jAtI hai, dekhiye Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizItha ke kuzIla nAmaka tIsare adhyayana meM likhA hai ki 'dravyastava jina-pUjA prAraMbhika hai aura mAvastava ( bhAvapUjA ) anAraMbhika hai, bhale hI merU parvata samAna svarNa prAsAda banAve, bhale pratimA banAve, bhale hI dhajA, kalaza, daMDa, ghaMTA, toraNa Adi banAve, kintu ye bhAvastava munivrata ke anantaveM bhAga meM bhI nahIM A sakate haiN|| Age calakara likhA hai ki_ 'jina mandira, jina pratimA Adi prArambhika kAryoM meM bhAvastava vAle munirAja khar3e bhI nahIM rahe, yadi khar3e rahe to anaMta saMsArI bne| punaH Age likhA hai ki-- __ jisane samabhAva se kalyANa ke lie dIkSA lI phira munivrata chor3akara na to sAdhu meM aura na zrAvaka meM aisA ubhaya bhraya nAmadhArI kahe ki maiM to tIrthaMkara bhagavAna kI pratimA kI jala, candana, akSata, dhUpa, dIpa, phala, naivedya Adi se pUjA kara tIrthoM kI sthApanA kara rahA hU~ to aisA kahane vAlA bhraSTa zramaNa kahalAtA hai, kyoMki vaha anaMtakAla paryaMta caturgati rupa saMsAra meM paribhramaNa kregaa| itanA kahane ke pazcAt pAMcaveM adhyayana meM likhA hai ki Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) 'jina pUjAmeM lAbha hai aisI prarUpaNA jo adhikatA se kare aura isa prakAra svayaM aura dUsare bhadrika logoM se phala, phUloM kA zrArambha kare tathA karAve to donoM ko samyaktva bodha durlabha ho jAtA hai| ___ityAdi khaNDanAtmaka kathana jisa mahAnizItha meM hai usa ke sAmane yaha mahAkalpa kA prAyazcita vidhAna mahAkAlpanika hI pratita hotA hai| ___ yadyapi mahAnizItha aura mahAkalpa kI noMdha naMdI sUtra meM hai, tathApi yaha dhyAna meM rakhanA cAhiye ki sabhI sUtra aba taka jyoM ke tyoM mUlasthiti meM nahIM rahe haiM, inameM bahutasA aniSTha parivartana bhI huA hai| hamAre kitane hI grantha to AkramaNa kArI prAtatAIyoM dvArA naSTa ho gaye haiN| phira bhI jitane bacakara rahe ve bhI eka lambe samaya se (caityavAda aura caityavAsa pradhAna samaya se) mUrti pUjakoM ke hI hAtha meM rahe / yadyapi sUtra ke eka varNa viSayasi ko bhI anaMta saMsAra kA kAraNa batAyA gayA hai, tathApi dharma ke nAma para vaibhava vilAsa ke icchuka mahAzayoM ne sUtroM ke pAThoM meM parivartana aura nUtana prakSepa karane meM kucha bhI nyUnatA nahIM rakkhI / isa viSaya meM mAtra eka do pramANa yahAM diye jAte haiM, dekhiye (1. mUrti-pUjaka vijayAnandasUri svayaM 'jaina tatvAdarza pRSTa 585 para likhate haiM ki vijayadAna sUri ne ekAdazAMga aneka bAra zuddha kiye| (2) punaH pRSTha 312 para likhate haiM ki Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (61) sarva zAstroM kI TIkA likhI thI vo sarva viccheda hogaI (3) mahAnizItha ke viSaya meM mUrti maNDana praznottara pR0 187 meM likhA hai ki te sUtra no pAchalano bhAga lopa thaI javAthI potAne jeTaluM malI zrAvyuM teTaluM jinAnA mujaba lakhI dIrcha / sivAya isake mahAnizItha kI bhASA zailI va bIca meM Aye hupa prAcAryoM ke nAma bhI isakI arvAcInatA siddha ka. rate haiN| ityAdi para se spaSTa hotA hai ki zrAgamaviruddha vItarAga vacanoM kA bAdhaka aMza zuddhi tathA pUrNa karane ke bahAne se yA apanI mAnyatA rUpa svArtha poSaNa kI icchAse kaI mahAnubhAvoM ne sUtroM meM ghulAkara vAstavikatA ko bigAr3a DAlA hai, yahI adhama kArya prAja bhaMyakara rUpa dhAraNa kara jaina samAja ko chinna bhinna kara virodha kalaha zrAdi kA ghara banA rahA jaba ki AgamoM meM mUrti pUjA karane kA vidhividhAna batAne vAlI zrApta prAjJA ke liye vindu visarga taka bhI nahIM hai, taba aise svArthiyoM ke jhapATe meM pAye hue granthoM meM phala vidhAna kA ullekha mile to isase satyAnveSI aura prAyazci. ta janatA para koI asara nahIM ho sktaa| kisI bhI samAja ko dekhiye unakA jo bhI dharma kRtya hai ve sabhI vidhi rUpa se varNana kiye hue mileMge, jisa pravRtti kA vidhi vAkya hI nahIM vaha dharma kaisA? aura usake nahIM karane para prAyazcita bhI kyoM ? Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (62) sociye ki eka rAjA apanI prajA ko rAjakIya niyama tathA kAyade nahIM batAve aura usake pAlana karane kI vidhi se bhI anabhijJa rakkhe phira prajA ko vaisA niyama pAlana nahIM karane ke aparAdha meM kArAvAsa meM DhUMsa kara kaThora yAtanA deve to yaha kahAM kA nyAya hai ? kyA aise rAjA ko koI nyAyI kaha sakatA hai ? nahIM! basa isI prakAra tIrthakara prabhU mUrti pUjA karane kI prAjJA nahIM de, aura na vidhi vidhAna hI batAve, phira bhI nahIM pUjane para daNDa vidhAna kareM? yaha hAsyAspada bAta samajhadAra. to kabhI bhI mAna nahIM sktaa| zrataeva mahAkalpa ke diye hue pramANa kI kalpitatA meM koI saMdeha nahIM, aura isIse amAnya hai| ___ isa prakAra hamAre mUrti-pUjaka bandhuoM dvArA diye jAne ghAle Agama pramANoM para vicAra karane ke pazcAt inakI yu. ktiyoM kI parIkSA karane ke pUrva nivedana kiyA jAtA hai ki kisI bhI vastu kI saccI parIkSA usake pariNAma para vicAra karane se hI hotI hai, jisa pravRtti se jana-samAja kA hita aura utthAna ho, vaha to aAdaraNIya hai, aura jopravRtti ahita, patana vaise hI duHkhadAtA ho vaha tatkAla tyAgane yogya hai| ___ prastuta viSaya (mUrti pUjA ) para vicAra karane se yaha heyapaddhati hI siddha hotI hai, Aja yadi mUrti-pUjA kI bhaMya. karatA para vicAra kiyA jAya to romAMca hue binA nahIM rhtaa| Ajake vikaTa samaya meM deza kI apAra sampatti kA hAsa isa mUrti pUjA dvArA hI huA hai, mUrti ke AbhUSaNa mandira Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (63) nirmANa, pratiSThA, yAtrA saMgha nikAlanA, Adi kAryoM meM paraboM rupayoM kA vyartha vyaya huA hai aura prati varSa lAkhoM kA hotA rahatA hai, aise hI lAkhoM rupaye jaina samAja ke ina mandira mUrti aura pahAr3a Adi kI vApasI lar3AI meM bhI hara varSa svAhA ho rahe haiN| prati varSa sATha hajAra rupaye to akele pAlItAne ke pahAr3a ke kara ke hI dene par3ate haiM, bhAI bhAI kA duzmana banatA hai, bhAI bhAI kI khUna kharAbI kara DAlatA hai, yahAM taka ki ina mandira mUrtiyoM ke adhikAra ke liye bhAI ne bhAI kA raktapAta bhI karavA diyA hai jisake liye kezariyA hatyAkAMDa kA kAlA kalaMka mU0 pU0 samAja para amiTa rUpa se lagA huA hai / ina mandiroM aura mUrtiyoM ke liye inake bhAgamoddhAraka prAcArya devarakta se mandira ko dhokara pavitra kara DAlane kI upadeza dhArA bahA kara jainAgama rahasya jJAtA hone kA nIta ( ? ) paricaya dete haiM / aisI sUrata meM ye mandira aura mUrtiyeM deza kA kyA utthAna aura kalyANa kareMge ??? jahAM deza ke agaNita bandhu bhUkhe marate haiM aura tar3apha 2 kara anna aura vastra ke liye prANa kho dete haiM vahAM ina zUra vIroM ko lAkhoM rupaye kharca kara saMgha nikAlane meM hI Atma kalyANa dikhAI detA hai, yaha kahAM kI buddhimattA hai ? ___ isa deza meM gulAmI kA Agamana prAyaH mUrti pUjA kI a. dhikatA se hI huA hai aura huI hai karor3oM harijanoM kI pazu se bhI badatara dazA ? aisI sthiti meM yaha mUrti pUjA tyAgane yogya hI ThaharatI hai| kitane hI mahAnubhAva yaha kahate haiM ki hama mUrti pUjA nahIM karate kintu mUrti dvArA prabhu pUjA karate haiN| kintu yaha Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (64) kathana bhI satya se dUra hai / vAstava meM to ye loga mUrti hI kI pUjA karate haiM, aura sAtha hI karate haiM vaibhava kA satkAra yadi Apa dekheMge to mAlUma hogA ki jahAM mUrti ke mukuTa kuNDalAdi prAbhUSaNa bahumUlya hoMge, jahAM ke maMdira vizAla aura bhavya mahaloM ko bhI mAta karane vAle hoMge jahAM kI sajAI manohara aura Akarzaka hogI vahAM darzana pUjana karane vAle adhika saMkhyA meM jAyaMge, athavA jahAM ke maMdira mUrti ke camatkAra kI jhUThI kathAeM aura mahAtmya adhika phaila cuke hoMge vahAM ke hI darzaka pUjaka adhikAdhika mileMge aise hI maMdiroM mUrtiyoM kI yAtrA ke lie loga adhika jAveMge saMgha bhI aise hI tIrthoM ke lie nikaleMge, kintu jahAM mAmUrla jhoMpar3e meM prAbhUSaNa rahita mUrti hogI, jahAM citrazAlA jairsa sajAI nahIM hogI, jahAM kI kalpita camatkArika kiMvadaMtiye nahIM phailI hogI, jahAM ke maMdiroM kI va mUrti kI pratiSThA nahI huI hogI aisI mUrtiyoM va maMdiroM ko kAI dekhegA bhI nahIM ! dekhanA to dUra rahA vahAM kI mUrtiye apUjya raha jAyagI, vahAM ke tAle bhI kabhI 2 naukara loga khola liyA kareM to bhale hI kintu usa gAMva meM rahane vAle pUjaka bhI anya saje sajAye AkarSaka maMdiroM kI apekSA kara ina garIba aura kaMgAla maMdiroM ke prati upekSA hI rakhate haiM aise maMdiroM kI hAlata jisa prakAra kisI dhanADhya ke sAmane nirdhana aura bhUkhe daridroM kI hotI hai basa isI prakAra kI hotI hai| jisake sAkSAt pramANa Aja bhI bhArata meM eka tarapha to kror3oM kI sampatti vAle, bar3e 2 vilAsa bhavana aura raMga mahala ko bhI mAta karane vAle jaina maMdira, aura dUsarI ora kaI sthAnoM ke apUjya dazA meM rahe hue inhIM tIrthaMkaroM kI mUrtiyoM vAle Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 65 ) nirdhana jaina maMdira hai / ataeva siddha huzrA ki- ye mUrti-pUjaka candhu vAstava meM mUrti pUjaka hI haiM, aura mUrti ke sAtha vaibhava vilAsa ke bhI pUjaka haiM / yadi inake kahe anusAra ye mUrtipUjaka nahIM hokara mUrti dvArA prabhu pUjaka hote to inake lie vaibhava sajAI Adi kI apekSA aura upAdeyatA kyoM hotI ? pratiSThA kI huI aura apratiSThita kA bheda bhAva kyoM hotA? kyA apratiSThita mUrti dvArA ye apanI prabhu pUjA nahIM kara sakate ? kintu yaha sabhI jhUThA bavAla hai| mUrti ke jariye se hI pUjA hone kA kahanA bhI jhUTha hai prabhu pUjA meM mUrti phoTo Adi kI AvazyakatA hI nahIM hai, vahAM to kevala zuddhAntaH karaNa tathA samyagjJAna kI AvazyakatA hai jisako samyagjJAna hai, yaha samyak kriyA dvArA prAtmA aura paramAtmA kI paramoskRSTa pUjA kara sakatA hai / mUrti pUjA kara usake dvArA prabhu ko pUjA pahuMcAne vAle vAstava meM lakar3I yA pASANa ke ghor3e para baiThakara durgama mArga ko pAra kara iSTa para pahuMcane kI viphala ceSTA karane vAle mUrkharAja kI koTi se bhinna nahIM hai| ____ itane kathana para se pAThaka svayaM soca sakate haiM ki mUrti pUjA vAstava meM aAtma kalyANa meM sAdhaka nahIM kintu bAdhaka " hai, jaba ki-yaha pratyakSa siddha ho cukA ki mUrti pUjA ke dvArA hamArA bahuta aniSTa huvA aura hotA jArahA hai phira aise nagna satya ke sammukha koI kutarka Thahara bhI nahIM sakatI kintu prakaraNa kI vizeSa puSTi aura zaMkA ko nirmUla karane ke lie kucha pracalita khAsa 2 zaMkAoM kA praznottara dvArA samAdhAna kiyA jAtA hai, pAThaka dhairya evaM zAnti se avalokana kreN| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11-kyA zAstroM kA upayoga karanA bhI mU0 pU0 hai ? prazna-zAstra ko jinavANI aura Izvara vAkya mAna kara unako sira para caDhAne vAle Apa mUrti pUjA kA virodha kaise kara sakate haiM ? uttara--yaha prazna bhI vastusthiti kI anabhijJatA kA paricaya dene vAlA hai, kyoMki koI bhI samajhadAra manuSya kAgaja aura syAI ke bane hue zAstroM ko hI jinavANI yA Izvara vAkya nahIM mAnatA, na pustaka panne hI sarvajJa bacana hai, hAM pustaka rUpa meM likhe hue zAstra par3hane yA bhUle hue ko yAda karAne meM bhI sAdhana rUpa avazya hote haiM aura unake upayoga kI maryAdA bhI par3hane paDhAne taka hI hai kintu unako hI jinavANI mAna kara vandana namana karanA yA sira para uThA kara phiranA yaha to kevala andha bhakti hI hai kyoMki vandanAdi satkAra zAnadAtA prAtmA kA hI kiyA jAtA hai| hamA rI isa mAnyatA ke anusAra hamAre mUrti-pUjaka bandhu zrI yati Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (67) mUrti ko mUrti dRSTi se dekhane mAtra taka hI sImita rakkheM to | phira bhI utanI mUrkhatA se kyA baca sakate haiM, yaha smaraNa hai ki--jisa prakAra zAstroM kA paThana pAThana rUpa upayoga zAna vRddhi meM Avazyaka hai isa prakAra mUrti Avazyaka nahIM zAstra dvArA anekoM kA upakAra ho sakatA hai kyoMki sA. hitya dvArA hI ajaina janatA meM bhArata ke bhinna 2 prAMtoM aura videzoM meM rahane vAloM meM jainatva kA pracAra pracUratA se ho sakatA hai| manuSya cAhe kisI bhI samAja yA dharma kA anu. yAyI ho, kintu usakI bhASA meM prakAzita sAhitya jaba usa ke pAsa pahuMca kara paThana pAThana meM AtA hai to usase use jainatva ke udAra evaM prANI mAtra ke hitaiSI siddhAntoM kI sa. ccI zraddhA ho jAtI hai isa se jaina siddhAntoM kA acchA prabhAva hotA hai, aAja bhArata yA videzoM ke jainetara vidvAna jo jaina dharma para zraddhA kI dRSTi rakhate haiM yaha saba sAhitya pracAra ( jo svalpa mAtrA meM huA hai) se hI huA hai isaliye jar3a hote hue bhI sabhI ko eka samAna vicArotpAdaka zAstra jitane upakArI ho sakate haiM unakI apekSA mUrti to kiJcita mAtra bhI upakAraka nahIM ho sakatI, zrApa hI batAIye ki ajainoM meM mUrti kisa prakAra jainatva kA pracAra kara sakatI hai ? Aja taka kevala mUrti se hI kiJcit mAtra bhI pracAra hubhA ho to btaaiiye| pracAra jo hotA hai vaha yA to upadezakoM dvArA yA sAhitya pracAra se hI mUrti ko nahIM mAnane vAloM kI Aja saM. sAra meM bar3I bhArI saMkhyA hai vaise sAhitya pracAra ko nahIM Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (68) mAnane vAloM kI kitanI saMkhyA hai ? kahanA nahIM hogA ki sAhitya pracAra ko nahIM mAnane vAlI prabhAgI samAja zAyada hI koI vizva meM apanA astitva rakhatI ho / zrAja pustaka dvArA dUra deza meM rahA huA koI vyakti apane se bhinna sa. mAja,mata, dharma ke niyamAdi saralatA se jAna sakatA hai parantu yaha kArya mUrti dvArA honA asaMbhana ko bhI saMbhava banAne sadRza hai, jisa prakAra anapar3ha ke liye zAstra vyartha hai usI prakAra mUrti pUjA ajainoM ke liye hI nahIM kintu zrutajJAna rahita mUrti pUjakoM ke liye bhI vyartha hai / mUrti-pUjaka baMdhu jo mUrti ko dekhane se hI prabhu kA yAda aAnA kahate haiM, yaha bhI mithyA kalpanA hai, yadi binA mUrti dekhe prabhu yAda nahIM Ate ho to mUrti pUjaka loga kabhI mandira ko jA hI nahIM sakate kyoMki mUrti to mandira meM rahatI hai aura gharameM yA rAsa calate phirate to dikhAI detI nahIM jaba dikhAI hI nahIM deta taba unheM yAda kaise prAsake ? vAstava meM inheM yAda to apane gha para hI zrAjAtI hai jisase ye loga tAndula zrAdi lekara mandi ko jAte haiM / ataeva ukta kathana bhI anupAdeya hai| jinako tIrthakara prabhu ke zarIra yA guNoM kA dhyAna karana ho unake liye to mUrti apUrNa aura vyartha hai dhyAtA ke apane hRdaya se mUrti ko haTAkara aupapAtika sUtra meM batA hue tIrthakara svarUpa kA yoga zAstra meM batAe anusAra dhyA karanA cAhiye, mUrti ke sAmane dhyAna karane se mUrti dhyAtA kA dhyAna roka rakhatI hai, apane se zrAge nahIM bar3hane detI, yaha pratyakSa anubhava siddha bAta hai| ataeva mUrti pUjA karaNI ya siddha nahIM ho sktii| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12-avalambana prazna-- binA avalambana ke dhyAna nahIM ho sakatA isa lie avalaMbama rUpa mUrti rakhI jAtI hai, mUrti ko nahIM mAnane pAle dhyAna kisa taraha kara sakate haiM ? uttara-dhyAna karane meM mUrti kI kucha bhI AvazyakatA nahIM, jinheM tIrthakara ke zarIra aura bAhya atizaya kA dhyAna karanA hai ve sUtroM se unake zarIra aura atizaya kA varNana jAna kara apane vicAroM se manameM kalpanA kare aura phira tIrthakaroM ke bhAva guNoM kA cintana kare binA anantajJAnAdi bhAva guNoM kA cintana kiye, atizayAdi bAhya vastuoM kA cintana adhika lAbhakArI nahIM ho sktaa| dhyAna meM yaha vicAra kare ki prabhu ne kisa prakAra ghora evaM bhayaMkara kaSToM kA sAmanA kara vIratA pUrvaka unako sahana kiye, aura samabhAva yukta cAritra kA pAlana kara zAnAdi ananta catuSTaya rUpa guNa prApta kiye, bAnAvaraNIyAdi kamoM kI prakRti, unakI bhaMyakaratA prAdi para vicAra kara zubha guNoM ko prApta karane kI bhAvanA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 70) kare, jJAnI puruSoM kI stuti kare, isa prakAra sahaja hI meM dhyAna ho sakatA hai, aura svayaM dhyeya hI AlaMbana bana jAtA hai, kisI anya prAlaMbana kI AvazyakatA nahIM rhtii| isake sivAya anityAdi bAraha prakAra kI bhAvanAeM, pramodAdi cAra anya bhAvanAeM, prANI mAtra kA zubha evaM hitacintaka, svA. tma nindA, svadoSa nirIkSaNa prAdi kisI eka hI viSaya ko lekara yathAzakya manana karane kA prayatna kiyA jAya aura aise prayatna meM sadaiva utarottara vRddhi kI jAya to apUrva Ananda prApta ho kara jIva kA utthAna evaM kalyANa ho sakatA hai| aisI eka 2 bhAvanA se kitane hI prANI saMsArasamudra se pAra hokara ananta sukha ke bhoktA bana cuke haiN| aise dharma dhyAnoM meM mUrti kI kicit mAtra bhI AvazyakatA nahIM, dhyeya svayaM prAlaMbana bana jAtA hai| zarIra ko lakSya kara dhyAna karane vAle ko zrI kezaravijayajI gaNikRta gujarAtI bhASAMtara vAlI cauthI zrAvR tti ke yogazAstrapR0 346 meM prAkRti Upara ekAgratA' viSayaka nimna lekha ko par3hanA cAhiye, __ "koI paNa pUjya puruSa upara bhakti vAlA mANaso ghaNI sahelAI thI ekAgratA karI zake cha dhAro ke tamArI kharI bhakti nI lAgaNI bhagavAna mahAvIra deva upara che tezro tema nI chadmasthAvasthA mAM rAjagRhInI pAse AvelA vaibhAra giri nI pahAr3anIeka gIca jhAr3IvAlA pradeza mAM Atma dhyAna mAM lIna thaI ubhelAche prAsthale vaibhAra girigIca jhAr3I saritAnA pravAhI nodhodha anetenI Aju bAju no hariyAlo zAnta zrane ramaNIya pradeza pAsarva tamArA mAnasika vicAro thI phalyo, A kalpa Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (71) nA zuruaAta mAM manane khuza rAkhanAra cha, pachI prabhu mahAvIra nI pagathI te mastaka paryaMta sarva AkRti eka citAro jema citarato hoya tema halave halave te prAkRti nuM citra tamArA hRdaya paTa para citaro, zrAlekho, anubhavo prAkRti ne tame spaSTa paNe dekhatA ho teTalI prabala kalpanA tho manamA aAlekhI tenA upara tamArA manane sthira karI rAkho muhUrta paryaMta te upara sthira thathAM varekhara ekAgratA thaze' / isake sivAya isI yoga zAstra ke navama prakAza meM rupastha dhyAna ke varNana meM prArambha ke sAta zlokoM dvArA pR0 371 meM dhyAna karane kI vidhi isa prakAra batAI gaI hai| mokSa zrIsaMmukhInasya, vidhvastAkhila karmaNaH / caturmurUsya niHzeSa, bhuvanAmayadAyinaH // 1 // indu maNDala zaMkAzacchatra tritaya shaalinH|| lamad bhAmaNDalA bhoga viDaMbita vivasvataH // 2 // divya duMdubhi nirghoSa gIta sAmrAjyasampadaH raNad dvirepha jhaMkAra mukharAzokazobhinaH // 3 // siMhAsana niSaNNasya vIjya mAnasya cAmaraiH / / surAsura zirotna, dIptapAdanakhAte // 4 // divya puSpotkarA kIrNa, saMkIrNapariSadabhuvaH / utkaMdharegakulaiH pIyamAnakaladhvanaiH ! // 5 // zAta vairebha siMhAdi, samupAsita saMnidhaH / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 72) prabhoH samavasaraNa, sthitasya parameSThinaH / / 6 / / sItizaya yuktasya kevala jJAna bhAsvataH / arhato rupamAlavya, dhyAnaM rUpastha mucyate // 7 // ____ ina sAta zlokoM meM batAe anusAra sAkSAt samavasaraNa meM birAje hue sampUrNa atizaya vAle narendra, devendra tathA pazu pakSI manuSya prAdi se sevita tIrthakara prabhu kA hI ava. laMbana kara jo dhyAna kiyA jAtA hai use rUpastha dhyAna kahate ___ ukta prakAra se saccI prAkRti ko lakSya kara uttama dhyAna kiyA jAsakatA hai| aise dhyAna meM mUrti kI tanika bhI prA. vazyakatA nahIM, svayaM cAroM nikSepa kI mAtra prAkRti hI zrA. laMbana bana jAtI hai, aise dhyAna kartA ko koI burA nahIM kaha sktaa| jo mUrti kA zrAlaMbana lekara dhyAna karane kA kahate haiN| ve dhyAna nahIM karake lakSya cUka bana jAte haiM, kyoMki dhyAtA kA dhyAna to mUrti para hI rahatA hai, vaha mUrti dhyAtA ko apane se Age nahIM bar3hane detI, dhyAtA ke sammukha mUrti hone se dhyAna meM bhI vahI pASANa kI mUrti hRdaya meM sthAna pA letI haiM, isase vaha dhyeya meM proTa bana kara usako vahAM taka pahuMcane hI nahIM detI, jaise eka nizAne bAja kisI vastu ko lakSya kara nizAnA mAratA hai to lakSya ko vedha sakatA hai| arthAt usakA nizAnA lakSita vastu taka pahuMca sakatA hai, Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 73) kintu vahI nizAnebAja lakSita vastu ko vedhane ke liye ni. zAnA mArate samaya apane va lakSya ke bIca meM kucha dUsarI vastu oTa kI taraha rakha kara usIkI ora nizAnA mAre yA bIca meM divAla khar3I kara phira nizAnA calAve to usakA nizA. nA vaha divAla roka letI hai jisase vaha lakSya bhraSTa ho jAtA hai, isI prakAra mUrti ko sAmane rakha kara dhyAna karane vAle ke liye mUrti, divAla ( zroTa) kA kAma karake dhyAtA kA dhyAna apane se Age nahIM bar3hane detii| binA mUrti ke kiyA huA dhyAna hI arhat siddha rUpa lakSya taka pahuMca kara citta ko prasanna aura zAMta kara sakatA hai, ataeva dhyAna meM mUrti kI AvazyakatA nahIM hai| __zAstroM meM bharatezvara, namirAja, samudrapAla Adi mahApuruSoM kA varNana prAtA hai, vahAM yaha batAyA gayA hai ki unhoMne binA isa pracalita jar3a mUrti ke mAtra bhAvanA se hI saMsAra chor3A aura cAritra svIkAra kara Atma kalyANa kiyA hai, bharatezvara ne anitya bhAvanA se kevalajJAna prApta kiyA kintu unheM kisI mUrti vizeSa ke bAlaMbana lene kI AvazyakatA nahIM huI, ataeva dhyAtA ko dhyAna karane meM mUrti kI bhAvazyakatA hai aise kathana eka dama nissAra hone se buddha gamya nahIM hai| - - Mana RE R Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13-'nAmasmaraNa aura mUrti-pUjA' prazna--jisa prakAra zrApa nAmasmaraNa karate haiM usI prakAra hama mUrti-pUjA karate haiM, yadi mUrti pUjA se lAbha nahIM to nAmasmaraNa se kyA lAbha ? jaise "mUrti maNDana praznottara" pR0 57 para likhA hai ki- . "jema koI puruSa he gAya dUdha de, ema kevala mukhe thI uccAraNa kare to tene dUdha male ke nahIM ? tame kahezo ke nahIM, tyAre paramezvara nA nAma thI ke jApa thopaNa kAI kArya siddha nahIM thAya to pachI tamAre paramAtmA nuM nAma paNa na levu joie| isakA kyA samAdhAna hai ? uttara-yaha to praznakartA kI kutarka hai aura aisI hI kutarpha zrImAn labdhimUrijI ne bhI kI thI jo ki "jaina satya prakAza meM prakaTa ho cukI hai, ina mahAnubhAvoM ko yaha bhI mAlUma nahIM ki-'koI bhI samajhadAra manuSya khAlI totA Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (75) raTana rUpa nAma smaraNa ko ucca phala prada nahIM mAnatA, bhASa yukta smaraNa hI uttama koTi kA phaladAtA hai| kintu bhAva yukta bhajana ke Age tote kI taraha kiyA hughA nAmasmaraNa kiMcit mAtra hote hue bhI mUrti pUjA se to acchA hI hai, kyoMki kevala vANI dvArA kiyA huA nAmasmaraNa bhI 'vANIsupraNidhAna' to avazya hai, aura 'vANIsupraNidhAna' kisI 2 samaya 'manaH supraNidhAna' kA kAraNa bana jAtA hai, aura mUrti pUjA to pratyakSa meM 'kAyanduSpraNidhAna' pratyakSa hai, sAtha hI manaHduSpraNidhAna kI kAraNa bana sakatI hai, kyoMki-pUjA meM Aye hue puSpAdi ghrANendriya ke viSaya kA poSaNa karane vAle haiM, manohara sajAI, AkarSaka dIparAzI aura nRtyAdi netrendriya ko poSaNa de hI dete haiM, vAjinna aura surIle tAna Tappe karNendriya ko lubhAne meM paryApta hai, snAna zarIra vikAra bar3hAne kA prathama zrRMgAra hI hai, isa prakAra jisa mUrti-pUjA meM pAMcoM indriyoM ke viSaya kA poSaNa sulabha hai vahAM manaduSpaNidhAna ho to Azcarya hI kyA hai ? vahAM hiMsA bhI pratyakSa hai, ataeva mUrti pUjA zarIra aura mana donoM ko bure mArga meM lagAne vAlI hai, karmabaMdhana meM vizeSa jakar3ane vAlI hai, isase to kevala vANI dvArA kiyA huzrA nAmasmaraNa hI acchA aura vacana duSpraNidhAna kA avarodhaka hai, aura kabhI 2 manaHsupraNidhAna kA bhI kAraNa ho jAtA hai, ataeva mUrti-pUjA se nAmasmaraNa avazya uttama hai| yadi yaha kahA jAya ki-'hamArI yaha dravya-pUjA kAya duSpraNidhAna hote hue bhI manAsupraNidhAna (bhAva-pUjA ) kI kAraNa hai' to yaha bhI ucita nahIM,kyoMki-manaHsupraNidhAna Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 76 ) meM zarIra duSpraNidhAna kI AvazyaktA nahIM rahatI, dravya-pUjA se bhAva-pUjA bilakula prathak hai, bhAva-pUjA meM kisI jIva ko mAranA to dUra rahA satAne kI bhI AvazyakatA nahIM rahatI, na kisI anya bAhya vastuoM kI hI AvazyakatA rahatI hai| bhAva-pUjA to ekAnta mana, vacana, aura zarIra dvArA hI kI jAtI hai / ataeva dravya pUjA ko bhAva-pUjA kA kAraNa kahanA asatya hai| svayaM haribhadrasari Avazyaka meM likhate haiM ki-- 'bhAvastava meM dravyastava kI AvazyakatA nhiiN| aura jo gAya kA udAharaNa diyA gayA hai vaha bhI ulTA praznakAra ke hI viruddha jAtA hai, kyoMki jisa prakAra gAya ke nAma raTana mAtra se dRdha nahIM mila sakatA, usI prakAra patthara, miTTI, yA kAgaz2a para banI huI gAya se bhI dUdha prApta nahIM ho sakatA yadi hamAre mUrti pUjaka bandhu isa udAharaNa se bhI zikSA prApta karanA cAheM to sahaja hI meM mUrti pUjA kA yaha phandA unase dUra ho sakatA hai| kintu ye bhAI aise sIdhe nahIM, jo mAna jAya, ye to nAma se dUdha milanA nahIM mAneMge, para gAya kI mUrti se dUdha prApta karane kI taraha mUrti-pUjA to kareMge hii| - sAkSAt bhAva nikSepa rUpa prabhu kI ArAdhanA sAkSAt gAya ke samAna phalaprada hotI hai, kintu mUrti se icchita lAbha prApta karane kI AzA rakhanA to patthara kI gAya se dUdha prApta karane ke barAbara hI hAsyAspada hai| ataeva besamajhI ko chor3a kara satya mArga ko grahaNa karanA cAhiye / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (77) 14- bhaugolika nakze prazna-jisa prakAra dvIpa, samudra, pRthvI bhAdi kA zAna nakze dvArA sahaja hI meM hotA hai, bhUgola ke citra para se grAma, nagara, deza, nadI samudra relve Adi kA jAnanA sugama hotA hai, usI prakAra mUrti se mI sAkSAt kA jJAna hotA hai aisI spaSTa bAta ko bhI Apa kyoM nahIM mAnate ? uttara-mAtra mUrti hI sAkSAt kA jJAna karAne vAlI hai yaha bAta asatya hai| kyoMki anapar3ha manuSya to nakze ko sAmAnya raddI kAgaz2a se adhika nahIM jAna sakatA, kisI anapar3ha yA bAlaka ke sAmane koI ucca dhArmika pustaka rakha dI jAya to vaha mAtra pur3iyA bAndhane ke anya kisI bhI kAma meM nahIM le sakatA / anasamajha logoM kI vaha bAta sabhI jAnate haiM ki jaba bhArata meM relagAr3I kA calanA prArambha huA taba ve loga use vAhana nahIM samajha kara devI jAnate the / sAkSAt vIra prabhu ko dekhakara aneka yuvatiyAM unase Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 78 ) ratidAna kI prArthanA karatI thI, bacce Darake mAre ro ro kara bhAgate the, anArya loga prabhU ko cora samajha kara tAr3anA ka. rate the, jaba mUrti se hI jJAna prApta hotA hai, to sAkSAt ko dekhane para jJAna ke badale ajJAna viparIta zAna kyoM huA? sA. kSAt dharma ke nAyaka aura parama yogIrAja prabhu mahAvIra ko dekha lene para bhI vairAgya ke badale rAga, evaM deza bhAva kyoM jAgRta ( paidA ) hue ? yaha ThIka hai ki jisa prakAra paDhe likhe manuSya nakzA dekhakara icchita sthAna athavA relve lAIna sambandhI jAnakA. rI kara lete haiN| yAnI nakzA Adi pustaka kI taraha jJAna prApta karane meM sahAyaka ho sakate haiM / kintu yadi koI vidvAna nakzA dekha kara icchita sthAna para pahuMcane ke liye usI nakze para daur3a dhUpa macAve, citramaya sarovara meM jala vihAra karane kI icchA se kUda par3e, citramaya gAya se dUdha prApta karane kI koziSa kare, taba to mUrti bhI sAkSAt kI taraha pUjanIya evaM vaMdanIya ho sakatI hai, para isa prakAra kI mUrkhatA koI bhI samajhadAra nahIM karatA taba mUrti hI asala kI buddhi se kaise pUjya ho sakatI hai? * jisa prakAra nakze ko nakzA mAnakara usakI sImA dekhane mAtra taka hI hai usI prakAra mUrti bhI dekhane mAtra taka hI (anAvazyaka hote hue bhI ) sImita rakhiye, taba to Apa isa hAsyAspada pravRtti se bahuta kucha baca sakate haiM ! isI taraha yaha Apa hI kA diyA huA udAharaNa ApakI mUrti pUjA meM bAdhaka siddha huaa| ataeva Apako jarA sahala hradaya se vicAra kara satya mArga ko grahaNa karanA cAhiye / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15-sthApanA satya prazna-zAstra meM sthApanA satya kahA gayA hai use zrApa mAnate haiM yA nahIM? uttara--hAM sthApanA satya ko hama avazya mAnate haiM usakA saccA zrAzaya yahI hai ki sthApanA ko sthApanA mUrti ko mUrti citra ko citra mAnanA / isake anusAra hama mUrti ko mUrti mAnate haiM, kintu sthApanA satya kA jo zrApa samajhAnA cAhate haiM, ki sthApanA mUrti hI ko sAkSAt mAnakara vandana pUjana Adi kiye jAMya yaha artha nahIM hotaa| isa prakAra kA mAnane vAlA satya se pare hai, Apako yaha pramANa to vahAM denA cAhiye jo mUrti ko mUrti hI nahIM mAnatA ho / isa taraha yahAM ApakI ukta dalIla bhI manoratha siddha karane meM asaphala hI rhii| IA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16-nAma nikSepa vandanIya kyoM ? prazna--bhASa nikSepa ko hI vandanIya mAnakara anra nikSepa ko avandanIya kahane vAle nAma smaraNa yA nAma nikSepa ko vaMdanIya siddha karate haiM yA nahIM? uttara--yaha prazna bhI ajJAnatA se ota prota hai, hA nAma nikSepa ko vandanIya mAnate hI nahIM, yadi hama nAma nite ko hI vandanIya mAnate to RSabha,nemi, pArzva, mahAvIra prAti nAma vAle manuSyoM ko jo ki tIrthaMkaroM ke nAma nikSepa meM hai unako vandanA namaskAra zrAdi karate, kintu guNazUnya nAma nikSepa ko hama yA koI bhI buddhizAlI manuSya yA svayaM mUrti pUjaka hI vandanIya, pUjanIya nahIM mAnate, aisI sUrata meM guNa zUnya sthApanA nikSepa ko vandanIya pUjanIya mAnane vAle ki prakAra buddhimAna kahe jA sakate haiN| hama jo nAma lekara vandanA namaskAra rUpa kriyA karate haiM, vaha anantazAnI karma vRnda ke chedaka jagadupakArI, zukladhyAna meM magna aise tIrthakara prabhu kI tathA unake guNoM kI jaba hama aise vizvapUjya prabhu kA dhyAna karate haiM taba hamArI Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1) kalpanAnusAra prabhu hamAre netroM ke sammukha dikhAI dete haiM,hama atizaya guNayukta prabhu ke caraNoM meM apane ko samarpaNa kara dete haiM, bhakti se hamArA mastaka prabhu caraNoM meM jhuka jAtA hai aura yaha sabhI kriyA bhAva nikSapa meM hai, aise bhAva yukta nAma smaraNa ko nAma nikSepa meM ginA aura isa proTa se mUrti pUjA ko upAdeya kahanA yaha spaSTa prazatA hai| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17-'zakkara ke khilaune prazna--zakkara ke bane hue khilaune-hAthI, ghor3e, gAya, bheMsa, UMTa, kabUtara Adi ko zrApa khAte haiM yA nahIM? yadi unameM sthApanA hone se nahIM khAte ho to sthApanA nikSepa vandanIya siddha huA, yA nahIM? uttara--hama gAya bhaisa Adi kI prAkRti ke bane hue zakkara ke khilaune nahIM khAte, kyoMki vaha sthApanA nikSepa hai, sthApanA nikSepa ko mAnane vAlA, usa sthApanA ko na to tor3atA hai aura na sthApanA kI sImA se adhika mahatva hI detA hai / yadi aise sthApanA nikSepa yukta khilaune ko koI khAve yA tor3e to vaha sthApanA nikSepa kA bhaGgaka ThaharatA hai, aura jo koI usa sthApanA ko sImAtIta mahattva dekara, unake sAmane khilAne pilAne ke uddezya se ghAsa, dAna, pAnI, khAve aura gAya, bheMsAdi, se dUdha prApta karane kA prayatna kare, hAthI ghor3e para savArI karane lage to vaha sarva sAdhAraNa ke sAmane tIna varSa ke bAlaka se adhika suza nahIM kahA jA sakatA / isI prakAra mUrti ko sAkSAt mAnakara jo vandanA, pUjA, nama Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (83) skArAdi karate haiM ve bhI tIna varSa ke lallu ke choTe bhAI ke samAna hI buddhimAna ( ? ) hai| hamAre sAmane to aisI dalIleM vyartha hai, yaha yukti to vahAM denI cAhie ki jo sthApanA nikSepa ko hI nahIM mAnakara aise khilaune ko bhI nahIM khAte ho, kintu Azcarya to taba hotA hai ki-jaba yaha dalIla mU0 pU0 zrAcArya vijayalabdhisUrijI jaise vidvAn ke kara kamaloM se likhI jAkara prakAza meM AI huI dekhate haiN| nakze ko nakzA, citra ko citra mAnanA tathA AvazyakatA para dekhane mAtra taka hI usakI sImA rakhanA yaha sthApanA satya mAnane kI zuddha zraddhA hai, nakze citra Adi ko kevala kAgaja kA Tukar3A yA pASANa maya mUrti ko patthara hI kahanA ThIka nahIM, isI prakAraM nakze citra yA mUrti ke sAtha sAkSAt kI taraha bartAva kara lar3akapana dikhAnA bhI ucita nhiiN| __ jambudvIpa ke nakze ko aura usameM rahe hue merU parvata ko kevala kAgaja kA Tukar3A bhI nahIM kahanA, aura na usako jambuddhIpa yA sudarzana parvata samajhakara daur3a macAnA, car3hAI krnaa| isake viparIta citra zrAdi ke sAtha sAkSAt kA sA vyavahAra kara apanI pranatA jAhira karanA sujJoM kA kArya nahIM hai| hama mUrti pUjaka baMdhuoM se hI pUchate haiM ki jisa prakAra zrApa mUrti ko sAkSAt rUpa samajha ke vandana pUjana karate haiM, usI prakAra kyA, kAgaja yA miTTI kI banI huI roTI tathA zilpakAroM dvArA banI huI pASANa kI bAdAma, mAraka mAdi Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (84} vastueM khA leMge? nahIM, yaha to nahIM kreNge| phira to ApakI mUrti pUjakatA adhUrI hI raha gaI ? / priya baMdhuoM ? soco, aura haTha ko chor3akara satya svIkAra karo isI meM saccA hita hai| anyathA pazcAttApa karanA pdd'egaa| AMAT 2:10A Thu, Titna d MRAAMA - - - - - II.3111 CEEEEEEE -55bhama Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18-pati kA citra - prazna-jisakA bhAva vandanIya hai usakI sthApanA bhI vandanIya hai, jisa prakAra pativratA strI apane pati kI anupasthiti meM pati ke citra ko dekha kara Ananda mAnatI hai, pati milana samAna sukhAnubhava karatI hai, usI prakAra prabhu mUrti bhI hRdaya ko Anandita kara detI hai, ataeva vandanIya hai, isameM ApakA kyA samAdhAna hai ? uttara-yaha to hama pahale hI batA cuke haiM ki-citra kI maryAdA dekhane mAtra taka hI hai isase adhika nhiiN| isI prakAra pati mUrti bhI dekhane mAtra taka hI kArya sAdhaka hai, isase adhika premAlApa, yA sahavAsa Adi sukha jo sAkSAt se mila sakatA hai mUrti se nhiiN| pativratA strI ko pati kI anupasthiti meM yadi citra se hI premAlApa Adi karate dekhate ho yA citra se vidhavAeM sadhavApana kA anubhava karatI hoM taba to mUrti pUjA bhI mAnanIya ho sakatI hai, kintu aisA kahIM bhI nahIM hotA phira mUrti hI sAkSAt kI taraha pUjanIya kaise ho sakatI hai ? ataeva jisakA bhAva pUjya usakI sthA Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (86) panA pUjya mAnane kA siddhAnta bhI pramANa evaM yukti se bAdhita siddha hotA hai| yahAM kitane hI anabhijJa bandhu yaha prazna kA baiThate haiM ki-'jaba strI paticitra se milana sukha nahIM pA sakatI to kevala pati, pati isa prakAra nAmasmaraNa karane se hI kyA sukha pA sakatI hai ? isase to nAma smAraNa bhI anucita ThaharegA ?" isa viSaya meM maiM ina bhole bhAiyoM se kahatA hUM ki jisa prakAra citra se lAbha nahIM usI prakAra mAtra vANI dvArA nAmoccAraNa karane se bhI nahIM / hAM bhAva dvArA jo pati kI maujUdagI ke samaya kI sthiti ghaTanA, evaM paraspara icchita sukhAnubhava kA smaraNa karane para vaha strI usa samaya apane vidhavApana ko bhUlakara pUrva saMdhavApana kI sthiti kA anubhava karane lagatI hai, usa samaya usake sAmane bhUta kAlIna sukhAnubhava kI ghaTanAeM khar3I ho jAtI hai, aura unakA smaraNa kara vaha apane ko usI gaye gujare jamAne meM samajha kara kSaNika prasannatA prApta karaletI hai| isIliye to brahmacArI ko pUrva ke kAma bhogoM kA smaraNa nahIM karane kA Adeza dekara prabhu ne chaTThI bAr3a banAdI hai / ataeva yaha samajhiye ki jo kucha bhI lAbha hAni hai vaha bhAva nikSepa se hI hai sthApanA se nahIM / tisa para bhI jo citra se rAga bhAva hone kA kaha kara mU0 pU0 siddha karanA cAhate ho, to usakA samAdhAna unnIsaveM ( agale) prazna ke uttara meM dekhiye and -. - 4 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19--strI-citra aura sAdhu prazna-jaise strI citra dekhane se kAma jAgRtahotA hai aura isI se aise citramaya makAna meM sAdhu ko utarane kI manAI kI gaI hai, vaise prabhu citra yA mUrti se bhI vairAgya prApta hotA hai, phira Apa mUrti pUjA kyoM nahIM mAnate ? uttara-strI citra se kAma jAgRta ho usI prakAra prabhu mUrti se vairAgya utpanna hone kA kahanA yaha bhI asaMgata hai| kyoMki-strI citra se vikAra utpanna honA to svataH siddha aura pratyakSa hai| sundarI yuvatI kA citra dekhakara mohita hone vAle to prati zata 8 ninyANave mileMge, vaise hI sAkSAt sundarI ko dekhakara bhI mohita hone vAle bahuta se mila jaayNge| kintu sAkSAt tyAgI vItarAgI prabhu-yA muni mahAtmA ko dekhakara vairAgya pAne vAle kitane mileMge ? kyA pratizata eka bhI mila sakegA? . saMsAra meM jitanI rAga bhAva kI pracuratA hai usake lakSAMza meM bhI vItarAga bhAva nahIM hai, aura isakA khAsa kAraNa yaha hai ki-jIva anAdi kAla se mohanIya karma meM raMgA huA hai, saMsAra Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) meM aise kitane mahApuruSa haiM ki jinhoMne moha ko jIta liyA ho? Apa eka nirvikArI choTe bacce ko bhI dekheMge to vaha bhI apanI priya vastu para moha rkkhegaa| apriya se dUra rhegaa| aura vahI abodha bAlaka yuvAvasthA prApta hote hI binA kisI bAhya zikSA ke hI apane mohodaya ke kAraNa kAma bhojana bana jAyagA / hamane pahale hI prazna ke uttara meM yaha batA diyA thA ki-vItarAgI vibhUtiyAM saMsAra meM aMgulI para ginI jAya itanI bhI muzkila se milegI kintu isa kAmadeva ke bhakta to sabhI jagaha deva manuSya tiryaMca aura narka gati meM asaMkhya hI nahIM ananta hone se isa vizvadeva kA zAsana avicchinna aura sarvatra hai / ataeva strI citra se kAma jAgRta honA sahaja aura sarala hai, yaha to citra dekhane ke pUrva bhI hara samaya mAnava mAnasa meM vyakta yA avyakta rUpa se rahA hI huA hai citra darzana se avyakta rahA huA vaha kAma rAkha meM dabI huI agni kI taraha udaya bhAva meM A jAtA hai / isako udaya bhAva meM lAne ke liye to izArA mAtra hI paryApta hai, kisI vizeSa prayatna kI AvazyakatA nahIM rhtii| kintu vairAgya prApta karane ke lie to bhArI prayatna karane para bhI asara honA kaThina hai| udAharaNa ke lie suniye: (1) eka samartha vidvAna, prakharavaktA, tyAgI munirAja apanI ojasvI aura asarakAraka vANI dvArA vairAgyotpAdaka upadeza dekara zrotAoM ke hRdaya meM vairAgya bhAvanAoM kA saMcAra kara rahe haiM, zrotA bhI upadeza ke acUka prabhAva se vairAgya raMga meM raMgakara apanA dhyAna kevala vaktA mahodaya kI mora hI lagAe, Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1 ) baiThe haiM, kintu usI samaya koI sundarI yuvati vastrAbhUSaNa se rUja ho nUpura kA jhaGkAra karatI huI usa vyAkhyAna sabhA ke samIpa hokara nikala jAya taba Apa hI batAiye, ki usa yuvatI kA udhara nikalanA mAtra hI una tyAgI mahAtmA ke ghaMTe do ghanTe taka ke kiye parizrama para tatkAla pAnI phirAdegA yA nahIM ? adhika nahIM to kucha kSaNa ke lie to sundarI zrotAgaNa kA dhyAna dhArA pravAha se calatI huI vairAgyamaya vyAkhyAna dhArA se haTA kara apanI ora khIMca hI legI, aura isa taraha zrotAoM ke hRdaya se bar3hatI huI vairAgya dhArA ko eka bAra to avazya khaNDita kara degii| aura dho DAlegI mahAtmA ke upadeza janya pavitra asara ko / bhale hI vaha sAkSAt strI nahIM hokara strI veSa dhArI bahurUpiyA hI kyoM na ho? (2) Apa apanA hI udAharaNa lIjie, Apa mandira meM mUrti kI pUjA kara rahe haiM, Apa kA muMha tyAgI kI mUrti kI ora hokara praveza dvAra kI tarapha pITha hai| Apa bAhara se Ane vAle ko nahIM dekha sakate, kintu jaba ApakI karNendriya meM darzanArtha AI huI strI (bhale hI vaha sundarI aura yuvatI na ho) ke caraNAbhUSaNa kI AvAja sunAI degI, taba Apa zIghra hI apane mana ke sAtha zarIra ko bhI vItarAga mUrti se mor3akara ekabAra Agata strI kI tarapha dRSTipAta to avazya kreNge| usa samaya Apake hRdaya aura zarIra ko apanI ora roka rakhane meM vaha mUrti eka dama asaphala siddha hogii| kahiye, moharAja kI vijaya meM phira bhI kucha sandeha ho sakatA hai kyA ? aura lIjie: (3) eka kamare meM tIrthaMkaroM mahAtmAmoM, deza netAoM ke aneka citroM ke sAtha eka zRGgAra yukta yuvati kA citra bhI eka Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) kaune meM lagA huA hai, vahAM bAlakoM aura yuvakoM ko hI nahIM, kintu daza, bIsa vRddha puruSoM ko citrAvalokana karane diyA jAya Apa dekheMge ki-una darzakoM meM se kisI eka kI bhI dRSTi jaba usa kone meM dabI huI yuvatI ke citra para par3egI, taba sahasA sabhI darzaka mahAtmAoM ke citroM se muMha mor3a kara usI sundarI ke citra kI ora hI bar3ha kara khUba ruci se usa eka hI citra ke sAmane eka jhuNDa bana jAyagA, isa prakAra eka strI ke citra se AkarSita hote hue manuSyoM ko anekoM mahAtmAoM ke citra bhI nahIM roka sakeMge, batAiye yaha saba prabhAva kisakA? kAmadeva moharAja kA hI na? (4) Aja kala kapar3e ke thAnoM para aneka prakAra ke citra lage rahate haiM, jisameM anekoM para, mahAtmAjI, saradAra paTela, paM0 neharU, lokamAnya tilaka, Adi deza netAoM ke citra rahate haiM, aura anekoM para hote haiM yuvatI striyoM ke jina meM koI latA se puSpa tor3a rahI hai to koI naukA vihAra kara rahI haiM / koI sarovara meM snAna kara rahI hai, to koI gAloM para hAtha lagAye anya manaska bhAva se baiThI hai, ityAdi zRGgArarasa se khUba sane hue kaI prakAra ke citra rahate haiN| Apa apane choTe bacce ko sAtha lekara kapar3A kharIdane gaye hoM, taba vyApArI Apake sAmane aneka prakAra ke vastroM kA Dhera lagA degA / Apa apane putra se vastra pasanda kara vAiye, ApakA ciraMjIva vastra ke guNa doSa ko nahIM jAnakara citra hI se AkarSita hokara vastra pasanda karegA, yadi acche aura TikAU vastra para mahAtmAjI kA citra hogA aura Apa use lene kA kaheMge to ApakA suputra kahegA ki isa para to eka bAbA kA phoTU hai mujhe pasanda nahIM, koI acchA sundara phoTU vAlA vastra lIjie / bhale hI Apa. vastra ke guNa doSa ko Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) jAnakara halakA vastra nahIM leMge. kintu naukA vihAriNI ke sundara aura AkarSaka citra ko lene kI to Apa bhI icchA kreNge| Aja pracAra ke vicAra se vanoM para bhadde aura azlIla citra bhI Ane lage haiM aura maiMne aise kaI mana cale manuSyoM ko dekhe hai jo mohaka citra ke kAraNa hI eka do Ane adhika dekara vastra kharIda lete the| isa prakAra saMsAra meM kisI bhI samaya kAmarAga kI apekSA vairAgya adhika saMkhyA ke saMkhyaka manuSyoM meM nahIM rahA bhUtakAla ke kisI bhI yuga meM ( kAla ) aisA samaya nahIM AyA kijaba moharAga se virAga adhika prANiyoM meM rahA ho| __tIrthaMkara mUrti yadi niyamita rUpa se sabhI ke hRdaya meM vairAgyotpAdaka hI ho to-Aye dina samAcAra patroM meM aise samAcAra prakAzita nahIM hote ki-"amuka grAma meM amuka mandira kI mUrti ke AbhUSaNa corI meM cale gaye, dhAtu kI mUrti hI cora le ur3e amuka jagaha mUrti khaNDita karaDAlI gaI, Adi ina para se siddha huA ki vItarAga kI mUrti se vairAgya honA niyamita nahIM hai| vairAgya bhAva to dUra rahA para ulTA yaha bhI pAyA jAtA hai ki corI aura dveSa jaise duSTa bhAva kI bhI mUrti utpAdikA bana jAtI hai, kyoMki usake bahamUlya AbhUSaNa yA svayaM dhAtu mUrti Adi hI cora ko corI karane ko preraNA karate haiM, bahumUlyatva ke lobha ko paidA kara mUrti corI karavAtI hai, aura dveSI AtatAyI ke manameM mUrti tor3ane ke bhAva utpanna kara detI hai / isase to mUrti nindanIya bhAvotpAdikA bhI tthhrii| .. ataeva sarala buddhi se yahI samajho ki strI citra se rAgo Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2) tpanna honA svAbhAvika hai / kintu mUrti se vairAgyotpanna honA niyamita nahIM / kyoMki-vairAgya bhAva moha ke kSayopazama se utpanna hotA hai, aura kSayopazama bhAva vAle mahAtmAoM ke lie to saMsAra ke sabhI dRzya padArtha vairAgyotpAdaka ho sakate haiM, jaise samudrapAlajI ko cora, namirAjarSi ko kaGkaNa, bharatezvara ko mudrikA, Adi aise vAyopazamika bhAva vAloM ke lie mUrti kI koI khAsa AvazyakatA nahIM, aura inheM strI citra to dUra rahA kintu sAkSAt devAMganA bhI calita nahIM kara sakatI ve to usase bhI vairAgya grahaNa kara lete haiM aura yaha bhI nizcata nahIM ki-eka vastu se sabhI ke hRdaya meM eka hI prakAra ke bhAva utpanna hote hoM, sAkSAt vIra prabhu ko hIlIjie jo parama vItarAgI jitendriya, tyAgI mahAtmA the, phira bhI unako dekhakara yuvatiyoM ko kAma, bAlakoM ko bhaya aura anAryoM ko cora samajhane rUpa dveSa bhAva utpanna hue aura bhavya janoM ke hRdaya meM tyAga aura bhakti bhAva kA saMcAra hotA thA isase yaha siddha huA ki-- eka vastu sabhI ke hRdaya meM eka hI prakAra ke bhAva utpanna karane meM samartha nahIM hai / jaba udaya bhAva vAle ko sAkSAt prabhuhI vairAgyotpanna nahIM karAsake to mUrti kisa ginatI meM hai ? dUsarA jisa prakAra strI citra dekhane kI manAI hai. vaise prabhu citra dekhane kI AjJA to kahIM bhI nahIM hai| isa taraha siddha haA ki strI citra se kAma jAgRta honA jisa prakAra sahaja aura sarala hai, usa prakAra prabhu mUrti se vairAgyotpanna honA sahaja nahIM / kintu dalIla ke khAtira yadi ApakA yaha anahonA aura bAdhaka siddhAnta thor3I dera ke lie mAna bhI liyA jAya to bhI koI hAni nahIM hai / kyoMki--jisa prakAra strI citra dekhane taka hI sImita hai, koI bhI puruSa kAma se prerita hokara citra se Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3 ) mAliMgana cumbanAdi kuceSTA nahIM karatA, usI prakAra prabhu mUrti kI ruci vAle ke liye dekhane taka hI ho sakatI hai, aisI hAlata meM mUrti kI sImAtIta vandanA pUjanAdi rUpa bhakti kyoM kI jAtI hai| aisA karanA Apa ke ukta udAharaNa se ghaTa sakatA hai kyA ? ataeva yaha udAharaNa bhI mUrti pUjA meM viphala hI rhaa| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20-- hurADI se mUrti kI sAmyatA prazna-jaba koI dhanI vyApArI apanI kisI videza sthita dukAna ke nAma kisI manuSya ko huNDI likhade taba vaha manuSya usa huNDI ke jariye likhita rupaye prApta kara sa. katA hai, batAI ye yaha sthApanA nikSepa kA prabhAva nahIM tokyA hai ? huNDI meM jitane rupaye dene ke likhe haiM vaha rupayoM kI sthApanA nahIM hai kyA? uttara-ukta kathana sthApanA nikSepa kA ulaMghana kara gayA hai, sarva prathama yaha dhyAna meM rakhanA cAhiye ki sthApanA nikSepa sAkSAt kI mUrti citra athavA koI pASANa khaNDa zrA. di hai, jisameM sAkSAt kI sthApanA kI gaI ho Apane isa prazna meM sAkSAt ko hI sthApanA kA rUpa de DAlA hai, kyoMki huNDI svayaM bhAva nikSepa meM hai, huNDI lene vAle ko usameM likhe hue rupaye cukAne para hI prApta huI hai, aura huNDI jabhI zikaregI ki usakA bhAva (likhane aura zikArane vAle sAhU kAra) satya hoN| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (65) yadi huNDI kA bhAva satya nahIM ho, likhane zikArane vAle ayogya ho to usa huNDI kA mUlya hI kyA ? yoM to koI rAha calatA-le bhaggu bhI likha DAlegA, to kyA vaha bhI saccI huNDI kI taraha kArya sAdhaka ho sakegI? ___ huNDI kI sthApanA huNDI kI nakala yAne pratilipi hai, yadi koI manuSya huNDI kI nakala karake usase rupaye prApta karane jAya to vaha nirAza hone ke sAtha hI vizvAsaghAtakatA ke abhiyoga meM kArAgRha kA atithi bana jAtA hai| ataeva yaha satya samajhiye ki huNDI svayaM bhAva nikSepa meM hai kintu sthApanA meM nahIM, sthApanA meM to huNDI kI nakala hai. jo huNDI ke barAbara kArya sAdhaka nahIM hotii| mAtarasa) Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 --noTa mUrti nahIM hai| prazna-noTa to rupayoM kI sthApanA hI hai, unase jahAM cAhe rupaye mila sakate haiM, isameM ApakA kyA samAdhAna hai ? uttara-jisa prakAra huNDI bhAva nikSepa hai vaise hI noTa bhI bhAva nikSepa meM hai, sthApanA meM nhiiN| prathama Apako yaha yAda rakhanA cAhiye ki sikke eka prakAra ke hI nahIM hote, sone, cAMdI, tAMza, kAgaz2a Adi kaI prakAra ke hote haiN| jaise rupayA, aThannI, cauannI, duannI, ikannI yaha cAMdI yA mizrita dhAtu ke sikke haiM, vaise hI tAMbe ke paise, sone kI ginnI, mohara Adi kAgaz2a ke noTa ye saba sikke haiN| pratyeka sikkA apane bhAva nikSepa meM hai, kisI kI sthApanA nhiiN| inameM se kisI eka ko bhAva aura dUsare ko usake sthApanA kahanA akSatA hai| noTa kI sthApanA nikSepa noTa kI pratilipi hai vaise hai rupaye kA citra rupaye kI sthApanA hai| rupaye svarNa mudrika yA noTa ke anekoM citra rakhane vAlA koI daridra, nirdhana dhana Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) vAna nahIM bana sakatA adhika to kyA eka paise kI bhI vastu nahIM pA sakatA, kintu ulaTA khoTe noTa calAne yA jAlI sikkA taiyAra kara phailAne ke aparAdha meM daNDita hotA hai| basa aba samajhalo ki isI taraha kalpita sthApanA se bhI icchita kArya saphala nahIM ho sakate / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22-parokSa vandana prazna- anyatra vicarate hue yA svargastha guru ke ( unakI anupasthiti meM ) zrAkRti ko lakSya kara vandana karate ho, taba vaha prAkRti, sthApanA-mUrti nahIM huI kyA ? aura isa prakAra Apa mUrti pUjaka nahIM hue kyA ? uttara-isa prakAra sAkSAt kA smaraNa kara kI huI vandanA, stuti yaha bhAva nikSepa meM hai, sthApanA meM nhiiN| kyoMki jaba anupasthita guru kA smaraNa kiyA jAtA hai taba hamAre netroM ke sAmane hameM gurudeva sAkSAt bhAva nikSepa yukta dikhAI dete haiM / yadi hama vyAkhyAna dete hue kI kalpanA kareM to hamAre sAmane vahI saumya aura zAnta mahAtmA kI prAkRti upadeza dete hue dikhAI detI hai, hama apane ko bhUlakara bhUta kAlIna dRzya kA anubhava karane lagate haiM, isa prakAra yaha parokSa candana bhAva nikSepa meM hai, sthApanA meM nahIM / sthApanA meM to taba ho ki-jaba hama unakI mUrti citra yA anya kisI vastu meM sthApanA karake vandanAdi karate hoM taba to zrApa hameM mUrtipUjaka kaha sakate haiM. kintu jaba hama isa prakAra kI mUrkhatA se dUra haiM taba ApakA sthApanA vandana kisI prakAra bhI siddha nahIM ho sktaa| ataeva Apako apanI zraddhA zuddha karanI caahie| 4 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23-vandana Avazyaka aura sthApanA prazna-paDAvazyaka meM tIsarA vandana nAmakA Avazyaka hai, yaha vandanAvazyaka guru kI anupasthiti meM binA "sthApanA" ke kisake sanmukha karate ho? vahAM to sthApanA rakhanA hI cAhie anyathA yaha Avazyaka apUrNa hI raha jAtA hai| Apa ke pAsa isakA kyA uttara hai ? . uttara--tIsarA Avazyaka guru vandana-guru kA vinaya aura unake prati viparItAcaraNa rUpa lage hue doSoM kI mAlocanA karane kA hai, yaha jahAM taka guru upasthita rahate haiM vahAM taka unake sanmukha unakI sevA meM kiyA jAtA hai, kintu anupasthiti meM guru kA dhyAna kara unake caraNoM ko lakSya kara yaha kriyA kI jAtI hai isameM sthApanA kI koI AvazyakatA nahIM rhtii| __ tIsare Avazyaka meM batAI huI ye bAteM kyA sthApanA se pUchI jAtI haiM ki-aho kSamA zramaNa ? Apake zarIra ko mere vandana karane-caraNa sparzane-se kaSTa to nahIM huA ? mujhe dhArmika kriyA karane kI AjJA dIjie, ahopUjya ? kSamA kariye, ApakI saMyama yAtrA aura indriya mana bAdhArahita haiM ? Adi bAteM kyA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (100) sthApanA ke sAtha kI jAtI hai / kApi nahIM yaha kriyA sAkSAt ke sAtha yA unakI anupasthiti meM unhIM ke caraNoM ko lakSya kara kI jAsakatI hai, aura yaha bhAvanikSepa meM hI hai| aise parokSa vandana kA itihAsa sUtroM meM bhI milatA hai jahAM sthApanA kA nAma mAtra bhI ullekha nahIM hai, dekhiye| (1) zakendra ne avadhijJAna se prabhu ko dekhakara siMhAsana chor3A aura 7-8 kadama usa dizA meM bar3hakara parokSa vandana kiyA kintu vahAM bhI sthApanA kA ullekha nahIM hai| (2) AnandAdi zrAvakoM ne pauSadha zAlA meM pratikramaNa svAdhyAya dhyAna Adi kriyAeM kI kintu vahAM bhI sthApanA ko sthAna nahIM milaa| .. (3) aneka sAdhu sAdhvI Adi ke caritra varNana meM kahIM bhI ukta sthApanA kA nAma mAtra bhI kathana nahIM hai / (4) sudarzana, koNika, nandana manihAra ( meM ika ke bhava meM) ne bhagavAna ko lakSya kara parokSa vandana kiyA hai| ___ isake sivAya AtmArAmajI ne jaina tatvAdarza pRSTha 301 meM likhA hai ki: "jekara pratimA na mile to pUrva dizA kI tarapha mukha karake vartamAna tIrthaMkaroM kA caitya vandana kreN|" - yahAM bhI mUrti kI anupasthiti meM sthApanA kI AvazyakatA nahIM btaaii| - ityAdi para se yaha spaSTa ho jAtA hai ki guru Adi kI anupasthiti meM sthApanA rakhane kI AvazyakatA nhiiN| yaha nUtana paddhati bhI mUrti-pUjA kA hI pariNAma hai, jo kianAvazyaka arthAt vyartha hai| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14-dravya-nikSepa prazna-dravya nikSepa ko to Apa avandanIya nahIM kaha sakate kyoMki-"tIrthaMkarake janma samaya zakendrAdi janmotsava karate haiM, aura nirvANa pazcAt zava kA agni saMskAra karate haiM, usa samaya tIrthaMkara dravya nikSepa meM hote haiM aura devendra unako vandana karate haiM aisI hAlata meM dravya nikSepa avandanIya kaise kahA jAtA hai? uttara-sthApanA kI taraha dravya nikSepa bhI vaMdanIya nahIM hai, kyoMki vaha bhAva zUnya hai,janmotsava kriyA zakrandrAdi apane jItAcArAnusAra karate haiM aura isI prakAra agni saMskAra bhI jItAcAra ke sAtha sAtha yaha kriyA atyaMta Avazyaka hai, isa jItAcAra ke kAraNa hI to tIrthaMkara ke muMha kI amuka ora kI amuka dAdA amuka indra hI letA hai, yaha saba kriyA pada ke anusAra jItAcAra kI hai / phira usa samaya kI jAne vAlI snAna mAdi kriyAmoM ko dhArmika kriyA kaise kaha sakate hai? yadi ina kriyAoM ko dhArmika kriyA mAnI jAya to phira bhAvanikSepa ( sAkSAt ) ke sAtha ye kriyAeM kyoM nahIM kI jAtI hai ? Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 102) dekhiye dravya nikSepa ko vandanIya mAnane meM nimna bAdhaka kAraNa upasthita hote haiM (a) gRhasthAvasthA meM raheM hue tIrthaMkara prabhu apane bhogAvalI karmAnusAra gRhastha sambandhI sabhI kArya jaise snAna, mardana, vilepana, vivAha, maithuna Adi karate haiM, usa samaya ve guNapUjakoM ke lie bhAva nikSepa kI taraha vandanIya kaise ho sakate haiM ? __ (A) jo vartamAna meM vairAgI hokara bhaviSya meM sAdhu hone vAlA hai, jisake lie dIkSA kA muhUrta nizcita ho cukA hai do cAra ghar3I meM hI mahAvratI ho jAyagA vizvAsa pAtra bhI hai vaha dravya nikSepa se sAdhu avazya hai, kintu dIkSA lene ke pUrva bhAva nikSepa vAle sAdhu kI taraha usake liye bhI vandana namaskArAdi kriyA kyoM nahIM kI jAtI ? vAhana para car3hAkara kyoM phirAyA jAtA hai / bhojana kA nimaMtraNa kyoM diyA jAtA hai / kAraNa yahI ki vaha abhI bhAva nikSepa se sAdhu nahIM hai / gRhastha hai| (i) dravyaliMgI AcAra bhraSTa aise sAdhu kA saMgha bahiSkAra kyoM kara detA hai ? kyA vaha dravya nikSepa meM nahIM hai / avazya hai, kintu bhAva zUnya hai ataeva AdaraNIya nahIM hotaa| __ (I) jo vartamAna meM yuvarAja hai bhaviSya meM rAjA yA samrATa hoMge, ve samrATa kI taraha rAjAjJA para hastAkSara kyoM nahIM krte| rAjya ke anya jAgIradAra, adhikArI varga Adi rAjA yA samrATa tarIke unako bheTa naz2ara Adi kyoM nahIM krte| vartamAna yuvarAja ko adhikAra sampanna gajA kyoM nahIM mAnA jaataa| to yahI uttara hogA ki usameM bhAvanikSepa nahIM hai| hA~ yuvarAja kA bhAvanideva usameM hai, isase isa pada ke yogya mAna pA sakegA kintu adhika nhiiN| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (103 ) (u) bhUtapUrva ebIsIniyana samrATa rAsataphArI aura aphagAna samrATa amAnullAkhAna padacyuta hone se dravya nikSepa meM samrATa avazya haiM / ukta padacyuta samrATa vartamAna meM samrATa tarIke kArya sAdhaka ho sakate haiM kyA ? jo thor3e varSa pUrva apane mAmrAjya ke andara apanI akhaNDa AjJA calAte the| jinake saMketa mAtra meM anekoM ke dhana jana kA hita ahita rahA huA thA, dhanavAna ko nirdhana, nirdhana ko amIra bandI ko mukta mukta ko bandI, kara dete the, rote ko haMsAnA aura haMsate ko rulAnA prAyaH unake adhikAra meM thA, lAkhoM karor3oM ke jo bhAgya vidhAtA aura zAsaka kahAte the kintu ve hI manuSya thor3e hI dina meM ( bhAvanikSepa ke nikala jAne para) kevala pUrva smRti ke bhUta kAlIna bhAva nikSepa ke bhAjana dravya nikSepa raha jAte hai taba unheM koI pUcha tA hI nahIM, Aja unakI AjJA ko mAdhAraNa manuSya bhI cAhe to ThukarA sakatA hai, Aja ve samrATa nahIM kintu kisI samrATa kI prajA ke samAna raha gaye haiN| isI prakAra bhUta-pUrva indaura tathA devAsa ke mahArAjA bhI vartamAna meM padacyuta hone se mAtra dravyanikSepa hI raha gaye haiN| isa taraha anubhava se bhI dravya nikSepa vandIya pUjanIya nahIM ho sktaa| ___itane prabala udAharaNoM se spaSTa siddha hogayA ki dravya nikSepa bhI nAma aura sthApanA kI taraha avandanIya hai| PES Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25-'caturviMzatistava aura dravyAnikSepa prazna-prathama tIrthaMkara ke samaya unake zAsanAzrita ca. turvidha saMgha pratikramaNa ke dvitIya zrAvazyaka meM 'caturviMzatistava' kahatA thA, usa samaya anya tevIsa tIrthakara cAroMgati meM bhramaNa karate the, isase siddha huzrA ki-dravya nikSepa vaMdanIya pUjanIya hai, kyoMki-prathama tIrthaMkara ke samaya bhaviSya ke 23 tIrthakara dravya nikSepa meM the| aba batAiye, isameM to Apa bhI sahamata hoMge? uttara-yaha tarka bhI niSprANa hai| prathama jinezvara kA zAsanAzrita saMgha Aja kI taraha caturviMzatistava kahatA ho isameM koI pramANa nahIM hai, khAlI manaHkalpita yukti lagAnA yogya nahIM hai| prathama tIrthakara kA saMgha to kyA, para kisI mI tIrthakara ke saMgha meM dvitIyAvazyaka meM utane hI tIrthaMkaroM kI stuti kI jAtI, jitane ki ho cuke hoN| bhaviSya meM hone vAle tIrthakaroM kI stuti nahIM kI jaatii| . dvitIyAvazyaka kA nAma bhI sUtra meM prAraMbha se caturviMzatistava nahIM hai, yaha nAma to antima (24veM ) tIrthakara mahA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 105) vIra prabhu ke zAsana meM hI honA pratIta hotA hai / anuyoga dvAra sUtra meM SaDAvazyaka ke nAmoM kA pRthaka 2 ullekha kiyA gayA hai, vahAM dUsare Avazyaka kA nAma caturviMzatistava nahIM batAkara 'utkIrtana' (ukkittaNa) kahA hai, ataeva caturviMzatistava nAma vartamAna 24veM tIrthakara ke zAsana meM honA siddha hotA hai| caturviMzatistava kA pATha bhI bhUtakAla meM bIte hue tIrthakaroM kI stuti ko hI sthAna detA hai, isake kisI bhI zabda se bhaviSyakAla meM hone vAle kI stuti siddha nahIM hotI bhUtakAlIna jinezvaroM kI stuti rUpa nimna vAkyoM para dhyAna dIjiye: "vihUya-rayamalA, paMhiNa jaramaraNA, cauvisapi jiNavarA titthayarA mepasiyaMtu kittiya, vandiya, mahiyA, je e logassa uttamA siddhA. Arugga bohilAbha, samAhivara-muttamaMditu, candesu nimmalayaga, prAiccesu ahiyaM payAsayarA, sAgaravaragambhIrA, 'siddhA' siddhi mama disaMtu, arthAt-cauvIsoM hI jinezvaroM ne karma rajanyAyamala ko dUra kara diyA hai, janma maraNa kA kSaya kiyA hai, aho tIrthaMkaroM mujha para prasanna hovo / maiM ApakI stuti vandanA aura pUjA ( bhAvadvArA) karatA huuN| zrApa loka meM uttama haiN| aho siddhoM! mujhe Arogya aura bodhi lAbha pradAna karo / tathA pradhAna aisI samAdhi do / zrApa candra se adhika nirmala aura sUrya se Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 106) adhika prakAzamAna haiM, sAgara se bhI adhika gambhIra haiN| aho siddha prabho ? mujhe siddhi pradAna kro|" . yaha stuti hI bhAva pradhAna jIvana ko batA rahI hai| aba hamAre premI pAThaka jarA zAnta citta se vicAra kareM aura batAyeM ki-caturviMzatistava (logassa) kA kaunasA zabda caturgati meM bhramaNa karane vAle dravya tIrthaMkaroM ko vaMdanA. di karanA batalAtA hai ? yaha pATha to spaSTa 'siddha' vizeSaNa lagAkara yaha siddha kara rahA hai ki-jina tIrthaMkaroM kI stuti kI jA rahI hai ve siddha ho cuke haiM, jinhoMne janma maraNa kA anta kara diyA hai, jinakI AtmA raja, mala rahita arthAt vizuddha hai zrAdi vAkya praznakAra kI kuyukti kA svayaM chedana kara rahe haiM, ataeva yaha spaSTa ho cukA ki-dravya nikSepa vaMdanIya pUjanIya nahIM hai| aura jaba dravya nikSepa ( jokibhAva kA adhikArI kisI samaya thA, yA hogA) bhI vaMdanIya pUjanIya nahIM to mana kalpita sthApanA-mUrti avaMdanIya ho isameM kahanA hI kyA hai ? yahAM to zaMkA ko sthAna hI nahIM honA caahiye| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33-marIci vaMdana prazna-triSaSThizalAkA puruSa caritra meM likhA hai ki prathama jinezvara ne jaba yaha kahAki-"marIci isI avasarpiNI kAla meM aMtima tIrthaMkara hogA" yaha sunakara bharatezvara ne usake pAsa jAkara use vandanA namaskAra kiyA, ilase to Apako bhI dravya nikSepa vaMdanIya svIkAra karanA par3egA, kyA isameM bhI koI bAdhA hai ? uttara-hAM, yaha marIci vandana kA kathana bhI AgamapramANa rahita aura anya pramANoM se bAdhita hone se amAnya hai| ___ Azcarya kI bAta to yaha hai ki yaha "trizaSTizalAkA puruSa caritra 'jo ki zrI hemacandrAcArya kA banAyA huA hai Agama kI taraha mAnya kaise ho sakatA hai ? jabaki isake raca. yitA meM sivAya mati, zruti ke koI bhI viziSTha jJAna nahIM thA to unhoMne tIsare pAre kI bAta paMcama Are ke eka hajAra se bhI adhika varSa bIta jAne para kaise jAnalI ? yahAM hama viSayAstara ke bhaya se adhika nahIM likhakara "trizaSThizalAkA puruSa caritra " kI samAlocanA eka svataMtra graMtha ke lie chor3a Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 108 ) kara itanA hI kahanA cAhate haiM ki aise graMthoM ke pramANa yahAM kucha bhI kArya sAdhaka nahIM ho sakate, jo graMtha ubhaya mAnya ho vahI pramANa meM rakkhe jAne cAhie anyathA pramANadAtA ko viphala manoratha honA par3atA hai| ___ ansakRtadazAMga meM likhA ki bAisaveM tIrthaMkara prabhu ne zrI. kRSNa vAsudeva ko AgAmI covIsI meM vArahaveM tIrthaMkara hone kA bhaviSya sunAyA, yaha sunakara zrIkRSNa bahuta prasanna hue jaMghA para kara-sphoTa kara siMhanAda kiyaa| isase anumAna hotA hai ki usa samaya samava karaNa-sthita caturvidha saMgha to ThIka para kaI yojana dUra ra.ka yaha AvAz2a pahuMcI hogI aura samava rUraNa meM to sabhI ko isakA kAraNa mAlUma ho gayA ki yaha dhvani zrIkRSNa ne bhaviSya kathana sunakara prasannatA se kI hai| jaba janatA aura prabhu ke sAdhu sAdhvI yaha jAna gaye ki-zrIkRSNa bhaviSya meM prabhu kI taraha hI tIrthakara hoNge| taba sabhI zramaNoM ko aura gRhasthoM ko cAhie thA ki ve bhI Apake bharatezvara kI taraha kRSNa ko vandanA namaskAra karate ? kyoMki ve bhI to marIci kI taraha dravya tIrthakara the ? kintu jaba hama antakRddazAMga dekhate haiM, taba ura meM siMhanAda Adi kA to varNana hai, para vandanAdi ke lie to bilakula mauna hI pAyA jAtA hai| yahI hAla ThANAMga sUtra ke navamasthAna meM zreNika ke bhaviSya kathana kA hai / jaba tIrthakara bhASita sUtroM meM yaha bAta prakaraNa se bhI nahIM milatI to anya granthoM meM kaise aura kahAM se AI ? aura triSaSThizalAkA puruSa caritra ke racayitA ne kisa divya jJAna dvArA yaha saba jAnA ? kisI bhI bAta ko kalpanA ke jariye vidvattA pUrvaka racaDAlane se hI vaha aitihAsika nahIM ho sakatI / isa pramANa ke bAdhaka kucha udAharaNa bhI diye jAte haiN| Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (101) (ka) koI bunakara kapar3A bunane ko yadi sUta lAyA hai usa sUta se vaha kapar3A vanAvegA, vamAna meM vaha kapar3A nahIM para sUta hI hai| phira bhI vaha bunakara yadi sUta ko hI kapar3e ke mulya meM becanA cAhe yA kharIdane vAle se usa sUta ko dekara vastra kA mUlya lenA cAhe to use nirAza honA par3atA hai| kyoM ki vaha vartamAna meM sUta hai unase vastra ke dAma nahIM mila ruukte| isI prakAra bhaviSya meM utpanna hone vAle guNa ko lakSya kara vartamAna meM una uttama guNoM se rahita vyakti ko vaisA mAna nahIM diyA jA sktaa| (kha) koI zilpa-kAra mUrti banAne ke lie eka pASANa khaNDa lAyA hai usa pASANa kI vaha mUrti banAvegA usa para kAma bhI karane laga gayA hai kintu abhI taka mUrti pUrNa rUpa se vanI nahIM hai, itane meM hI koI mUrti-pUjaka Akara usase mUrti mA~ge, taba vaha zilpakAra yadi kahade ki-yaha apUrNa mUrti hI le lo to kyA vaha mUrti pUjaka usa apUrNa mUrti ko pUre dAma dekara kharIdegA? nahIM yadyapi vaha bhaviSya meM pUrNa rUpa se ThIka bana jAyagI para vartamAna meM apUrNa hai, isa lie vyavahAra meM bhI usakA pUrA mUlya nahIM mila sakatA, to dharma kArya meM dravya nikSepa vandanIya pUjanIya kaise ho sakatA hai ? (ga) eka gAya kI choTI sI bachiyA hai, jo bhaviSya meM gAya bana kara dUdha degI, kiMtu hamAre mUrti pUjaka praznakAra ke matAnusAra utta bachiyA se hI jo koI dUdha prApta karane kI icchA se kiyA kare, to usa jaisA mUrkha ziromaNi saMsAra meM aura kauna ho sakatA hai| jaba choTI bachiyA yadyapi gAya ke dravya nikSepa meM hai kintu vatamAna meM dUdha dene rUpa bhAva nikSepa kI kArya sAdhaka nahIM hotI taba guNa zUnya dravya nikSepa vaMdanIya pUjanIya kisa prakAra mAnA jA sakatA hai| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (110 ) (gha) 24 veM praznottara ke pAMcoM udAharaNa bhI yahAM prakaraNa saMgata haiN| aise aneka udAharaNa diye jA sakate haiM, sujJa janatA ina udAharaNoM para zAnta cita se vicAra karegI to mAlUma hogA ki-dravya nikSepa ko bhAva sadRza mAnanA vAstava meM buddhimattA nahIM hai| isa taraha rUtya ko samajha kara pAThaka apanA kalyANa mArdha yahI nibedana hai| . PR CAMERA Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27-siddha hue tIrthaMkara aura dravya nikSepa prazna-cauvIsa tIrthaMkara vartamAna meM siddha ho cuke haiM unakI AtmA aba arihaMta yA tIrthakara ke dravya nikSepa meM hI hai una siddhoM ko aba arihaMta yA tIrthakara mAnakara vandanA stuti karate ho, kyA yaha dravya nikSepa kA vandana nahIM hai? uttara-ukta kathana ke samAdhAna meM yaha samajhanA cAhiye ki jo tIrthakara yA arihaMta siddha ho cuke haiM unakI abhI vandanA yA stuti karate haiM vaha dravya nikSepa meM nahIM hai, kyoMki jo AtmAzrita bhAva-guNa arhatAvasthA meM the ve siddhAvasthA meM bhI kAyama haiM, siddhAvasthA meM to aura mI guNavRddhi hI huI hai / phira unheM sAmAnya dravya nikSepa se kaise kaha sakate haiM ? guNa pUjakoM ke liye to yaha prazna hI anucita hai| ___ siddhAvasthA kI AtmA arihaMta dazA kA mUla dravya hokara mI dravya nikSepa se vizeSatA rakhatA hai, kAraNa yahAM guNoM se sambandha hai jisa prakAra aNuvata vAlA zrAvaka jaba mahAvrata Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 112) dhArI sAdhu ho jAtA hai taba vaha zrAvaka kA dravya nikSepa hai, phira bhI guNa vRddhi kI apekSA vandanIya hai, kintu vahI sAdhu jo zrAvaka se sAdhu banA thA karmoM ke joga se saMyama mArga se patita ho jAya to zrAvaka pada se bhI vandanIya nahIM rahegA kyoM ki vandana, namana kA sthAna hai guNa, aura una zruta cA. ritra rUpa guNoM kI nyUnatA vAlA bana jAne se vaha AtmA vaMda. nIya nahIM rahA, isase viparIta jahAM guNa vRddhi hotI hai vaha bhUta aura vartamAna donoM kAla meM vandanIya hI hotA hai| ___isa viSaya meM yadi Apa sAMsArika udAharaNa bhI dekhanA cAheM to bahuta mila sakate haiM adhika nahIM kevala eka hI udAharaNa yahAM diyA jAtA hai, dekhiye___ vartamAna meM jitane padacyuta rAjA aura samrATa haiM ve pahale to prAyaH yuvarAja rahe hoMge, aura yuvarAja ke bAda rAjA yA sa. mrATa bane jo prajA yuvarAja avasthA meM unheM mAna detI thI, vahI rAjA hone para bhI mAna detI rahI, balki pahale se bhI adhika kintu kAla cakra ke phera se ve rAjyacyata ho gayeto yuvarAja avasthA vAlA Adara bhI unake bhAgya meM nahIM rahA, Aja unakI kyA hAlata hai yaha to prAyaH sabhI jAnate - yahAM nirvivAda siddha huaA ki mAna pUjA guNoM kI hI apekSA rakhatI hai, isa liye guNa vRddhi rUpa siddhAvasthA ko lekara guNa rahita dravya nikSepa ke sAtha usakI tulanA karake sAmAnya dravya nikSepa ko vandanIya ThaharAnA kisI prakAra yogya nahIM hai| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28-sAdhu ke zava kA bahumAna prazna-mRtaka sAdhu ke zava kI aMtimakriyAzrApa bahumAna pUrvaka karate haiM usameM dhana bhI khUba kharca karate haiM to bhI kyA yaha dravya nikSepa ko vandana nahIM huA? uttara-sAdhu ke zaka kI aMtimakriyA jo hama karate haiM yaha dharma samajha kara nahIM kintu apanA kartavya samajha kara karate haiM, zava kI aMtimakriyA karanAanivArya hai, nahIM karane se kaI prakAra ke anartha hone ki sambhAvanA hai| ataeva yaha kriyA Avazyaka aura anivArya hone se kI jAtI hai isameM dharma kA koI sambandha nahIM hai| . isake sivAya jo bahumAna kiyA jAtA hai vaha zava kA nahIM para zava hone ke pUrva zarIra meM rahane vAle saMyamI gurU kI AtmA kA hai, aura yaha kriyA kevala vyavahArika kartavya kA pAlana karane ke liye hI hotI hai| saMsAra meM bhI jo vyakti adhika jana priya, pUjya yA mAnya hogA, bahutoM kA netA hogA usake marane para usake zava kI aMtimakriyA bhI Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 114 ) bahumAna aura puSkala dravya vyaya kara kI jAyagI usameM jo bahumAna hogA vaha usa zava kA hI nahIM kintu usa zava kA kucha samaya pUrva jo eka ucca prAtmA se sambandha rahA thA, usa AtmA ke hI bahumAna ke kAraNa zarIra se usake nikala jAne para bhI zava kA mAna hotA hai, basa isI prakAra hama bhI hamAre gurU ke mRta zarIra kI aMtimakriyA karate haiN| aura yahI mAnyatA rakhate haiM ki yaha kriyA vyavahArika hai kintu dhArmika nhiiN| ataeva vyavahArika aura zrAvazyaka kriyA kA dhArmika viSaya meM jor3a denA anucita hai, isa prakAra dravya nikSepa vandanIya nahIM ho sktaa| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -kyA jina mUrti jina samAna hai ? prazna--jina pratimA jina samAna hai aisA sUtra meM kahA hai, phira zrApa kyoM nahIM mAnate ? uttara-ukta kathana bhI satya se pare hai| zrAzcarya to / bAta kA hai ki jaba mUrti pUjA karane kI hI prabhu AzA taba yaha prazna hI kaise upasthita ho sakatA hai ? vAstava yaha kathana hamAre mUrti-pUjaka bandhuoM ne atizayokti hI kiyA hai| isI prakAra zrI vijayAnanda sUrijI ne bhI myaktva zalyoddhAra' meM isa viSaya ko siddha karane ke liye rtha prayAsa kiyA hai, ve likhate haiM ki sAkSAt prabhu ko skAra karate samaya devayaM ceyaM pajjuvAsAmi kahate haiM, sakA artha yaha hotA hai ki deva sambandhI caitya so jina pratimA tisakI taraha sevA i, isa prakAra manamAnA artha kiyA hai, zrImAn vijayAnanda ne to samyaktva zalyoddhAra caturthAvRtti pR0 103 meM taka likha DAlA hai ki-'bhASatIrthakara se bhI jina pratimA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 116 ) kI adhikatA hai kyA aba bhI anartha meM kucha kasara hai ? ki isakA artha jo prakaraNa saMgata vaha mUla pATha aura usa zuddha artha nimna prakAra se hai dekhiyekallAraNaM, maMgalaM, devayaM, ceiyaM, pajjuvAsAmi artha-zrApa kalyANakartA haiM, maMgala rUpa haiM dharmadeva haiM, jJAnavaMta haiM, maiM Apa kI sevA karatA huuN| yaha artha zuddha aura prakaraNa saMgata hai, svayaM rAja praznIya ke TIkAkAra AcArya bhI ukta pATha kI TIkA isa prakAra karate haiM dekhiye---ka0kalyANa karitvAta maM0 duritopazama kAri tvAt de0 trailokyAdhi patitvAt caityaM suprazasta manohetutvAt ___ yahAM svayaM prabhu ko vandanA karane ke viSaya meM ukta zabda kA TIkAkAra ne suprazasta mana ke hetu kahakara svayaM sarvajJa prabhu ko hI isakA svAmI mAnA hai aura prabhu ananta jJAnI hai ataH hamArA ukta artha hI siddha huaa| isakA pratimA artha inake mAnanIya TIkAkAra ke mantavya se bhI bAdhita huaa| zrataeva isa yukti se jina pratimA ko jina samAna kahanA vyartha hI ThaharatA hai| jaba kallAgaNaM, maMgalaM, do zabdoM kA artha to ApabhI ka lyANakArI, maMgalakArI karate haiM, taba devayaM, ceiyaM, ina do zabdoM kA devatA sambandhI caitya jina pratimA kI taraha aisA aghaTita artha kisa prakAra karate haiM ? devayaM, cehayaM, bhI kallANaM, maMgalaM kI taraha pRthaka do zabda hai vahAM donoM kA sva. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 117) tantra bhinna artha karake yahAM donoM ko sambandhita karake bAda meM upamAvAcI vAkya kI taraha lagA denA kyA mata moha nahIM hai ? phira bhI artha to alaMgata hI rahA, TIkAkAra ke mata se bhI bAdhita ThaharA / ataeva ukta manamAne artha se prazna ko siddha karane kI ceSTA viphala hI hai| mUrti pUjaka samAja ke prasiddha vidvAna paM0 vevaradAsajI ko bhI caitya zabda kA jina mUrti artha mAnya nahIM, isa artha ko paMDitajI nUtana artha kahate haiM dekho jana mAhitya mAM vikAra thavAthI thaye lI hAni ) ___ isake sivAya jina-mUrti ko jina samAna mAnane vAle bandhu rAjapraznIya kI sAkSI dete hue kahate haiM ki yahAM jina pratimA ko jina samAna kahA hai kintu yaha samajhanA unakA bhUla se bharA huA hai, gajapraznIya meM kevala zabdAlaMkAra hai, kintu usakA yaha zrAzaya nahIM ki mU sAkSAt ke samAna eka sAdhAraNa buddhi vAlA manuSya bhI yaha jAnatA hai ki patthara nirmita gAya sAkSAt gAya kI barAbarI nahIM kara saka. tI, sAkSAt gAya se dUdha milatA hai, aura patthara kI gAya se basa patthara hii| jaba sAkSAt phUloM se mohaka sugandha milatI hai taba kAgaz2a ke banAye hue phUloM se kucha bhI nahIM / sAkSAt siMha se gajarAja bhI DaratA hai kintu patthara ke vanAghaTI siMha se bher3a, bakarI bhI nahIM ddrtii| asalI roTI ko khAkara sabhI sudhA zAnta karate haiM kintu citranirmita kAgaja kI roTI ko khAne kA prayatna to mUrkha aura bAlaka bhI nahIM karate / isa prakAra asala nakala ke bheda aura usameM rahA humA mahAn antara spaSTa dikhAI detA hai, asala kI barAbarI nakala kabhI nahIM kara sakatI, phira dhuraMdhara vidvAna aura zAstra kahe jAne Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 118) vAle mUrti ko anaMta jJAnI, anaMta guNI aise tIrthakara prabhu samAna hI mAne aura vaMdanA pUjAdi kare, yaha kitanI hAsya janaka paddhati hai| jabaki-sAkSAt hAthI kA mUlya hajAroM rupayA hai usakA dainika kharca bhI sAdhAraNa manuSya nahIM uThA sakatA, rAjA mahArAjA hI hAthI rakhate haiM, hAthI rakhane meM bahuta bar3I Arthika zakti kI AvazyakatA hai, isase ulTA mUrti kI ora dekhiye, eka kumhAra miTTo ke hajAroM hAthI banAtA hai aura ve hAthI paise 2. meM bAjAra meM bAlakoM ke khelane ke lie bikate haiM / isa para hI yadi vicAra kiyA jAya to asala va nakala meM rahI huI bhinnatA spaSTa dikhAI detI hai| jaba sAkSAta eka hAthI kA hI mUlya hajAroM rupayA hai, taba hAthI kI eka hajAra mUrtiyoM kA mUlya hajAra paise bhI nahIM / asala hAthI ke rakhane vAle rAjA mahArAjA hote haiM, taba miTTI ke hajAroM hAthI rakhane vAle kumhAra ko bhara peTa anna aura pUre vastra bhI nahIM / yadi aise hajAroM hAthI vAlA kuMbhakAra rAjA mahArAjA kI barAbarI karane lage aura garva yakta kahe ki-'rAjA ke pAsa to eka hI hAthI hai kintu mere pAsa aise hajAroM hAthI haiM isalie maiM to rAjAdhirAja (samrATa) se bhI adhika hUM" aisI sUrata meM vaha kuMbhakAra apane muMha bhale hI miyA~ miTTa banajAya kintu sarva sAdhAraNa kI dRSTi meM to vaha sirpha "zekhacillI" hI hai| - basa yahI hAlata "jina pratimA jina sArakhI" kahane vAloM kI hai yadyapi mUrti ko sAkSAt ke sadRza mAnane kA kathana Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 119 ) asatya hI hai, tathApi thor3e samaya ke lie kevala dalIla ke khAtira inakA yaha kathana mAna bhI liyA jAya to bhI unakI pUjA paddhati vyartha hI ThaharatI hai, kyoMki-prabhu ne dIkSitAvasthA ke bAda kabhI bhI snAna nahIM kiyA, na phUla mAlAeM dhAraNa kI, na chatra mukuTa kuNDalAdi AbhUSaNa pahane, na dhUpa dIga zrAdi kA sevana ki ga, aise ekAnta tyAgI bhagavAna ke samAna hI yadi unakI mUrti mAnI jAya to-usa mUrti ko sacitta jala se snAna karAne, vastrAbhUSaNa pahanAne, phUloM ke hAra pahanAne, phUloM ko kATa kara unase aMgiyAM banAne, kele ke per3oM ko kATakara kadalI ghara zrAdi banAkara sajAI karane, dhUpa, dIpa dvArA agaNita trasa sthAvaroM kI hatyA karane, kezara candana zrAdi se vilepana karane Adi kI AvazyakatA hI kyA hai ? kyA dIkSitAvasthA-(dharmAvatAra avasthA) meM kabhI prabhu ne ina vastuoM kA upabhoga kiyA thA? yadi nahIM kiyA to aba yaha prabhu virodhinI bhakti kyoM kI jAtI hai ? jina dayAlu prabhu ne pAnI puSpAdi ke jIvoM kA sparza hI nahIM kiyA aura apane zramaNavaMzajoM ko bhI sacitta pAnI, puSpa, phala, agni Adi ke sparza karane kI manAI kI, unhIM prabhu para unakI niSedha kI huI sacitta vastuoM kA prANa haraNa kara car3hAnA kyA yaha bhI bhakti hai ? nahIM, aisI kriyA ko bhakti to kisI bhI prakAra nahIM kaha sakate, vAstava meM yaha bhakti nahIM kintu prabhu kA 'mahAn apamAna hai| prabhu ke siddhAntoM kA prabhu pUjA ke lie hI prabhu pUjaka dina dahAr3e bhaMga kare, yaha to mitra hokara zatrupana ke kArya karane ke barAbara hai| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 120) jina parama dayAlu prabhu ne dharma ke lie kI jAne vAlI vyartha hiMsA ko anArya karma kahA, zrahita kAriNI batAI, unhIM ke bhakta unhIM prabhu ke nAma para niraparAdha mUka prANiyoM kA akAraNa hI nAza kara dharma mAne, yaha kitane Azcarya kI bAta hai ? jisa tyAgI varga ke lie trikaraNa, triyoga se hiMsA karane, karAne, anumodane kA niSedha kiyA gayA, jina tyAgI zramaNoM ne svayaM Izvara aura guru sAkSI se kisI bhI karaNayoga se hiMsA nahIM karane kI spaSTa pratijJA lI, vahI tyAgI varga pakSa vyAmoha meM par3akara apane kartavya- apanI pratijJA ko Thokara mArakara prabhu kI pUjA ke nAma para agaNita niraparAdha jIvoM kI hiMsA karane kA galA phAr3a 2 kara upadeza Adeza de, yaha kitanI lajjA kI bAta hai ? kyA jina mUrti ko sAkSAt jina samAna mAnane vAle apanI prabhu virodhinI pUjA ke jariye hote hue prabhu ke apa. mAna ko samajha kara satyapatha gAmI baneMge? vAstava meM to mUrti sAkSAt ke samAna ho hI nahIM sakatI jabaki mRtakalevara bhI jIvita kI sthAna pUrti nahIM kara sakatA, isIlie jalAkara yA pRthvI meM gAr3a kara naSTa kara diyA jAtA hai, taba patthara yA kASTa kI mUrti athavA citra kyA sAkSAt kI samAnatA kareMge? ataeva sarala buddhi se vicAra kara mAnyatA zuddha karanI cAhie? Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30-samavasaraNa aura mUrti prazna-tIrthakara samavasaraNa meM baiThate haiM taba anya dizAoM meM unakI tIna mUrtiyoM meM devatA rakhate haiM una mUrtiyoM ko loga vandanA namaskAra karate haiM. isa hetu se tomUrti pUjA siddha huI? uttara-ukta kathana bhI pAgama pramANa rahita aura mithyA hai| bhagavAna samavasaraNa meM caturmukha dikhAI dete haiM aisA jo kahA jAtA hai usakA khAsa kAraNa to bhAmaNDala kA prakAza hI pAyA jAtA hai / hemacandrAcArya ne yogazAstra ke navave prakAza ke prathama zloka meM svayaM prabhuko hI caturmukhasya' likha kara cAra muMha vAle kahe haiM kintu cAra mUrtiye nahIM khii| ___ Aja bhI kitane hI mandiroM meM eka mUrti ke Asa pAsa aise DhaMga se zIze ( kAMca ) rakhe hue dekhe jAte haiM ki jisa se eka hI mUrti pRthaka 2 cAra pAMca kI saMkhyA meM dikhAI de| kaI jagaha mahaloM meM aise kamare dekhe gaye ki jisameM jAne se Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 122 ) eka hI manuSya apane hI samAna cAra pAMca rUpa aura bhI dekha kara Azcarya karane laga jAtA hai, yaha saba darpaNa ke kAraNa aisA dikhAI detA hai. jaba manuSya vRta darpaNa meM hai| aisI vi. tri dikhAI detI hai taba devakRta namavasaraNa ke udyota meM aura prabhAmaNDala ke prakAza tathA tIsarA svayaM prabhu kA hI dadA pyamAna sUrya ke samAna najAvI mukhaka.mala, isa prakAra tIna prakAra ke udyota se prabhu catumukha dikhAI de to isameM Azcarya hI kyA hai ? ___'tripTizalAkA puruSa cara' meM aura jaina rAmAyaNa meM likhA hai ki rAvaNa apane hAra kI no maNiyoM kI prabhA ke kAraNa dazAnana (daza muMha vAlA) dikhAI detA thaa| gavara ke muMha kA pratibiMba hAra kI nava mAriyoM meM par3ane se dekhane vAloM ko rAvaNa daza mukha kA dikhAI detA thaa| isI prakAra yadi prabhAmaNDalAdi ke prakAza ke.kAraNa yadi prabhu caturmukha dikhAI deM to isameM koI acaraja nhiiN| kintu tIna dizAoM meM mUrtiye rakhane kA kathana to mUrti-pUjaka mahAnubhAvoM kA pramANa zUnya aura mana kalpita hI pAyA jAtA hai| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31-kyA puSpoM se pUjA puSpoM kI dayA hai ? prazna-puSpoM se pUjA karanA puSpoM kI dayA karanA hai| kyoMki yadi una puSpoM ko vezyA yA anya bhogI manuSya le jAte to unake hAra gajare Adi banAte, zaiyyA sajA kara Upara sote, sUMghate tathA itra tela Adi banAne vAle sar3AgalA kara bhaTThI para caDhAte, isa prakAra puSpoM kI durdazA hotI / isa liye ukta durdazA se bacAkara prabhu kI pUjA meM lagAnA uttama hai, isase ve jIva sArthaka hojAte haiM, yaha unakI dayA hI hai ( samyaktva zalyoddhAra ) aura zrAvazyaka sUtra meM 'mahiyA' zabda se phUloM se pUjA karane kA bhI kahA hai, yaha spaSTa bAta to Apa bhI mAnate hoMge? uttara-ukta mAnyatA mithyAtva poSaka aura dharma ghAtaka hai, isa prakAra bhogiyoM kI aoTa lekara mUrti-pUjA ko siddha karanA aura usameM hotI huI hiMsA ko dayA kahanA yaha to veda vihita hiMsA kA anumodana karane ke samAna hai / jo loga hiMsA karake usameM dharma mAnate haiM unheM yazca meM hotI huI Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 194) hiMsA ko heya ( chor3ane yogya ) kahane kA kyA adhikAra hai ? ve mI to una jIvoM ko khAne ke liye mArane vAloM se bacA kara yajJa meM homa kara deva pUjA karanA cAhate haiM ? aura usI prakAra una jIvoM ko bhI svarga meM bhejanA cAhate haiM ? _ mahAnubhAvoM ? pakSa vyAmoha ke vaza hokara kyoM hiMsAko protsAha dete ho? ApakI puSpa pUjA meM ukta dalIla ko sunakara jaba yAzika loga Apase pUchege ki mahAzaya ? hamako khoTe batAne vAle apa khuda deva pUjA ke lie hiMsA karake usameM dharma kaise mAnate ho? mAra DAlane para una jIvoM kI dayA kaise ho sakatI hai ? hamArI hiMsA to hiMsA aura sAtha hI nindanIya aura ApakI hiMsA dayA aura sarAhanIya yaha kahAM kA nyAya hai ? taba zrApa kyA uttara deMge? kyA Apako vahAM adho dRSTi nahIM karanI par3egI? ___ kyA kabhI sarala buddhi se yaha bhI socA ki phUla bhale hI bhoga ke liye tor3e jAMya yA itra phulelAdi ke yA bhale hI pUjA ke lie, unakI hatyA to anivArya hai, hatyA hone ke bAda bhale hI unase zayyA sajAve, hAra banAveM yA pUjA ke kAma meM leveM, unheM to jIvana se hAtha dhonA hI par3A na? pUjA yA bhoga ke liye tor3ane meM unheM kaSTa to samAna hI hotA hai, donoM meM atyanta dukha ke sAtha mRtyu nizcita hI hai phira isa meM dayA huI ? ___ puSpoM se pUjA karane kA upadeza aura Adeza dene vAle zramaNa apane prathama aura tRtIya mahAvrata kA spaSTa bhaGga karate haiM / yadi isameM saMdeha hoto puSpa pUjA meM dayA mAnane vAle Apake vijayAnandasUrijI hI hiMdI jaina tattvAdarza pR0 327 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 125) meM phala, phUla, patrAdi tor3ane ko jIva adatta kahate haiM, dekhiye__'dUsarA sacitta vastu arthAt jIva vAlI vastu phUla, phala, bIja, gucchA, patra, kaMda, mUlAdika tathA bakarA, gAya, subharAdika inako tor3e, chede, bhede, kATe so jIva adatta kahiye, kyoMki phUlAdi jIvoM ne apane zarIra ke chedane bhedane kI AjJA nahIM dInI hai, jo tuma hamako chedo bhedo, isa vAste isakA nAma jIva adatta hai| vijayAnandasUrijI ke ukta satya kathanAnusAra patra phUlAdi kA tor3anA jIva adatta hai aura adatta grahaNa tIsare mahAvrata kA bhaGgakartA hai, isake sivAya prANI hiMsA hone se prathama ahiMsA bata kA bhI nAza hotA hai, isa prakAra yaha puSpa pUjA spaSTa (pratyakSa ) mahAvratoM kI ghAtaka hai, aisI mahAvatoM ke mUla meM kuThArAghAta karane vAlI pUjA kA upadeza, Adeza aura anumodana mahAvratI zramaNa to kadApi nahIM kara sakate / na hiMsA meM dayA batAne vAlA pApayukta lekha hI likha sakate haiN| ina becAre niraparAdha puSpa ke jIvoM ke prathama to bhogI aura itra telAdi banAne vAle hI zatru the, jinase rakSA pAne ke lie inakI dRSTi tyAgiyoM para thI, kyoMki jaina ke tyAgI bhramaNa chaH kAyajIvoM ke rakSaka, pIhara hote haiM, ve svayaM hiMsA nahIM karate haiM itanA hI nahIM kintu hiMsA karane vAloM se bhI jIvoM kI rakSA karane kA prayatna karate haiM, ataeva tyAgI ma. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (126) hAtmA hI bhogiyoM ko upadeza dekara hamArI rakSA kA prayatna kareMge aisI aAzA thI kintu jaba svayaM tyAgI kahAne vAle bhI kamara kasakara puSpoM kI adhika 2 hiMsA karavA kara umra meM dharma batAveM, taba ve becAre kahAM jAveM ? kisakI zaraNa le ? yaha to dudhArI talavAra calI, pahale to bhogI loga hI zatru the, aura aba to tyAgI ki jinase rakSA kI zrAzA thI-ve bhI zatru hogye| bhogI leAgoM meM se bahuta se to phUloM ko tor3ane meM hiMsA hI nahIM mAnate, aura kitane mAnate hoM to ve bhI apane bhogoM ke lie tor3ate haiM, kintu usameM dharma to nahIM mAnate, para Azcarya to yaha hai ki-sarva tyAgI pUrNa ahiMsaka kahAne vAle ye tyAgI loga phUloM ko tor3ane tur3avAne meM hiMsA to mAnate haiM kintu isa hiMsA meM bhI dharma dayA) hone kI-biSa ko amRta kahane rUpa-prarUpaNA karate haiM / isa para se to koI bhI sujJa yaha soca sakatA hai ki-"adhika pAtakI kauna hai? ye kahe jAne vAle tyAgI yA bhogI ? pApa ko pApa, jhUTha ko bhUTha, khoTe ko khoTA kahane vAlA to saccA satya vaktA hai, kintu pApa ko puNya, jhUTha ko satya, khoTe ko kharA, kahane vAle to spaSTa satarahaveM pApa sthAna kA sevana ( jAnabUjhakara mAyA se bhUTha bolanA ) karane ke sAtha anya jIvoM ko aThArahaveM pApa sthAna meM dhakelate haiM, aura Apa bhI isI antima prabala pApa sthAna ke svAmI bana jAte haiM / hajAroM bhadra logoM ko bhrama meM DAlakara mithyA yuktiyoM dvArA unakI zraddhA ko bhraSTa karane va unheM unmArga gAmI banAne vAle saMsAra meM nAma ghArI tyAgI loga jitane haiM, utane dUsare nhiiN| Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (127 ) zraya ina logoM ke batAye hue "mahiyA" zabda para vicAra karate haiM:___ Avazyaka haribhadrasUri kI vRtti vAle meM yaha spaSTa ullekha hai ki -- "mahiyA" zabda pAThAntara kA hai, mUla pATha to hai "maiyA' jisakA artha hotA hai 'mere dvArA' (mere dvArA vaMdana stuti kiye hue) vRttikAra likhate haiM ki 'maizrA-mayakA, mahiyA itica pAThAntaraM,' jabaki mU0 pU0 samAja ke mAnya aura lagabhaga 1200 sau gharSoM ke pUrva hogaye aise prAcArya hI isa 'mahiyA' zabda ko pAThAntara mAnate haiM, taba aisI hAlata meM isa viSaya para adhika uhApoha karane kI AvazyakatA hI nahIM rhtii| jo 'mahiyA zabda haribhadrasUri ke samaya taka pAThAntara meM mAnA jAtA thA vaha pIche ke prAcAryoM dvArA 'mahA' ko mUla se haTAkara svayaM mUla rUpa bana gyaa| phira bhI hama praznakAra ke saMtoSa ke lie thor3I dera ke vAste 'mahiyA' zabda ko mUla kA hI mAnaleM to bhI isa zabda kA artha-puSpAdi se pUjA karanA aisA prAgama sammata nahIM ho sakatA, kyoMki...... ...1 __ kyoMki yaha 'mahimA' zabda 'caturviMzatistava' (logassa) kA hai, isa stava se caubIsa tIrthaMkaroM kI stuti kI jAtI hai, yaha saMpUrNa pATha aura isakA eka 2 vAkya stuti se hI bharA hai. isake kisI bhI zabda se kisI anya dravya se pUjA karane kA artha nahIM nikalatA, kevala mana, vANI, zarIra dvArA hI bhakti karane kA yaha sArA pATha hai| aba yaha mahiyA zabda jahAM pAyA hai usake pahale ke do zabda aura likhakara isakA satya artha batAyA jAtA hai,-. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kittiya vaMdiya mahiyA, ki0 vANI dvArA kIrti ( stuti ) karanA vaM0 zarIra dvArA vandana karanA, ma0 mana dvArA pUjA karanA' isa prakAra tInoM zabdoM kA mana, vacana, aura zarIra dvAga bhakti karane kA artha hotA hai, yadi mahiyA zabda se phUloM se pUjA karane kA kahoge to mana dvArA bhAva pUjA karane kA dUsarA kaunasA zabda hai ? aura jaba sArA logassa kA pATha hI anya dravyoM se prabhu bhakti karane kI apekSA nahIM rakhatA taba akelA mahiyA zabda kisa prakAra anya dravyoM ko sthAna de sakatA hai ? vaise to Apa puSpAdibhiH ke sAtha 'janA. dibhiH' 'candanAdibhiH' 'zrAbhUpaNAdibhiH dhupAdibhiH manamAnA artha lagA sakate ho isameM Apako roka hI kauna saka tA hai ? kintu isa prakAra manamAnI dhakAne meM kucha bhI lAbha nahIM hai, ulTA vyartha meM hiMsA ko protsAhana milatA hai, jisa se hAni avazya hai / sarala bhAva se socane para jJAta hogA ki mUla meM to mAtra 'mahiyA' zabda hI hai, jisakA artha pUjA Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (126) hotA hai aba yaha pUjA kaisI aura kisa prakAra kI honI cAhiye, isake liye jaina ko to adhika vicAra karane kI prA. vazyakatA nahIM rahatI. kyoMki jainiyoM ke deva vItarAga hai ve kisI bAharI paudagalika vastu ko prAtmA ke liye upayogI nahIM mAnate, pudgaloM ke tyAga ko hI jinhoMne dharma kahA hai ve svayaM sugandha sevana Adi ke tyAgI haiM, phira aise vItarAga kI pUjA phUloM dvArA kaise kI jA sake ? aise prabhu kI pUjA to mana ko zuddha svaccha nirvikAra banA kara apane ko prabhu caraNoM meM bhakti rUpa se arpaNa kara dene meM hI hotI hai, kisI bAharI vastu se nhiiN| phira bhI hama yahAM Apa se pUchate haiM ki akele mahiyA-pUjA zabda mAtra se phUloM se pUjA hone kA kisa prakAra kahA gayA? yaha phUla zabda kahAM se lAkara baiThAyA mayA ? yadi isake mUla kAraNa para vicAra kiyA jAya to yaha spaSTa bhASita hotA hai ki phUloM se pUjane meM phUloM kI hiMsA hotI hai isase bacane ke liye hI mahiyA zabda kI oTa lI gaI hai jo sarvathA anupAdaya hai| (1) yadi mahiyA zabda se puSpa se pUjA karane kA artha hotA to gaNadhara deva aMtakRzAMga sUtra ke chaTe varga ke tIsare adhyayana ke caudahaveM sUtra meM arjuna mAlI ke mogarapANI yakSa kI puSpa pUjAdhikAra meM 'puSpaM caNaM kareI' zabda kyoM lete ? vahAM bhI yaha mahiyA zabda hI lenA cAhiye thA? aura sUtrakAra ko logassa ke pATha meM puSpa pUjA kahanA abhiSTa hotA to 'puppha caNaM karemi' aisA spaSTa pATha kyoM nahIM lete ? mahiyA zabda jo ki puSpa ke sAtha kucha bhI sambandha nahIM rakhatA hai kyoM lete? . Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 130) (2) mahiyA zabda caturviMzatistava kA hai aura stava to sAdhu bhI karate haiM, vaha bhI dina meM kama se kama do bAra to avazya hI aba hamAre mUrti pUjaka bandhu yaha batAve ki kyA sAdhu bhI puSpa se pUjA kare ? aApake mAnya artha se to mU0 pU0 sAdhuoM ko bhI phUloM se pUjA karanA cAhiye, phira Apake sAdhu kyoM nahIM karate ? isase to yahI phalita hotA hai ki ApakA yaha artha vyartha hai tabhI to usakA pAlana zrApa ke sAdhu nahIM karate haiN| isa viSaya meM mUrti pUjaka AcArya vijayAnandasUrijI kahate haiM ki 'sAmAyika meM sAdhu tathA zrAvaka pUrvokta mahiyA zabda se puSpAdika dravyapUjA kI anumodanA karate haiM / sAdhu ko dravya pUjA karane kA niSedha hai parantu upadeza dvArA dravya pUjA karavAne kA aura usakI anumodanA karane kA tyAga nahIM hai| (samyaktva zalyoddhAra pR0 181 ) inake isa prakAra manamAne vidhAna para pAThaka jarA dhyAna se vicAra kareM ki jo kAma svayaM sAdhu ke liye tyAjya hai, vaha pApa kArya khuda to nahIM kare kintu dUsaroM se karavAve, yaha tIna karaNa tIna yoga ke tyAga kA pAlana karanA hai kyA? muni khuda to hiMsA nahIM kare, jhUTha nahIM bole, corI nahIM kare, aura dUsaroM ko hatyA karane jhUTha bolane corI karane kI prA. nA de ? yaha sarAsara andhera khAtA nahIM to kyA hai ? are svayaM vIra pitA ne AcArAMgAdi AgamoM meM dharma ke liye Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (131 ) vanaspatyAdi kI hiMsA karane kA kaTu phala banA kara apane bhramaNa bhaktoM ko usase dUra rahane kI prAjJA dI hai, svayaM vijayAnandajI ne bhI jainatatvAdarza meM isI prazna ke uttara meM prArambha meM batAye anusAra vanaspatyAdi kA tor3anA jIva adatta ba. tAyA hai phira usI jIva adatta kI anumodanA muni kare, yaha bhI kaha DAlanA zrI vijayAnandajI kA svavacana virodha rUpa dUSaNa se dUSita nahIM hai kyA? aisA jIva adatta aura usake anumodana kA jaghanya kAma muni mahodaya kisa prakAra kareM ? yaha samajha meM nahIM paataa| - isake sivAya 'kittiya, vaMdiya, mahiyA' ina tInoM zabdoM ke liye karaNa yogoM kI bhinnatA nahIM hai, tInoM zabda apekSA rahita hai, inake liye kisI ke liye eka karaNa aura kisI ke do tIna karaNa yA yoga kA kahanA mithyA hai| ye tInoM zabda sAdhu aura zrAvaka ko samAna hI lAgu hote haiM inameM se do zabdoM ko chor3a kara kevala eka mahiyA' zabda ke liye pakSapAta vaza kutarka karanA yaha kaise satya ho sakatA hai ? yadi mahiyA zabda se sAdhu svayaM puSpoM se pUjA nahIM karake dUsare kI anumodanA kare to kyA trikaraNa sAdhu tyAgI svayaM to hiMsA nahIM kare kintu dUsare hiMsA karane vAloM kI anumodanA tathA hisA kArI kArya kA anya ko upadeza kara sakate haiM kyA ? ____ hA! eka paMcamahAvratadhArI sAdhu kahAne vAle isa prakAra hiMsA kI anumodanA karane kA aura hiMsA karane kA upadeza deM, granthoM meM vaisA vidhAna kareM, yaha to mUrti pUjakoM kAbhArI pakSa vyAmoha hI hai, aisI viruddha prarUpaNA zuddha sAdhumArga meM to nahIM cala sktii| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 132) AzA hai ki-aba to pAThaka isa mahiyA zabda ke artha meM hone vAle anartha ko aura usake kAraNa ko samajha gaye hoMge, jabaki-jainAgamoM meM mUrti pUjA aura sAkSAt kI bhI sAvadya pUjA kA vidhAna hI nahIM hai, phira aise kutarka ko sthAna hI kahAM se ho sake ? aura puSpa pUjA se puSpoM kI dayA hone kA vacana sAdhu to ThIka para avirati samyaktvI bhI kaise kaha sakeM ? nahIM kadApi nhiiN| 11: M Tant JADIMARAM GEET JJE -- - - - - - - kasara Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32-Avazyaka kRtya aura mUrti-pUjA prazna-jisa prakAra sAdhu zrAhAra pAnI karate haiM, barasate hue pAnI meM sthaMDila jAte haiM, nadI utarate haiM, pAnI meM bahatI huI sAdhvI ko nikAlate haiM, aise anekoM kArya jaise hiMsA hote hue kie jAte haiM, usI prakAra pUjana meM yadyapi hiMsA hotI hai, tathApi mahAn lAbha hone se karaNIya hai, aisI lAbha dAyaka pUjA kA Apake yahAM niSedha kyoM kiyA jAtA hai? uttara-ukta udAharaNoM se mUrti pUjA karaNIya nahIM ho sakatI, kyoMki AhAra pAnI, sthaMDila gamana zrAdi kArya zarIra dhAriyoM ke liye prAvazyaka aura anivArya hai, isa li. ye yathAvidhi yatnA pUrvaka ukta kArya kiye jAte haiM isI prakAra kabhI nadI utaranA bhI anivArya ho to use mI pAcArAMga meM batAI huI vidhi se utara sakate haiM, anAva. zyakatA se nadI utarane kI AjJA nahIM hai, jaina muni yadi kosoM kA cakkara vAlA bhI rAstA hogA to usase jAne kA prayatna kareMge, kintu binA khAsa AvazyakatA ke nadI meM nahIM utreNge| pAnI meM bahatI huI sAntrI ko mI tyAga mArga kI Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 134 ) rakSA ke liye bacA sakate haiM jisake jIvana se anekoM kA uddhAra aura paramArA se lAkhoM ke kalyANa hone kI saMbhAvanA hai bacAnA usako parama vazyaka bhI hai, eka sAdhuvata dhAriNI maha sati ke prANa bacAne kA phala ananta jIvoM kI rakSA kara ne ke samAna hai, yadi bacI huI sAdhvI ne eka bhI mithyAtvI anArya va krUra vyakti ko mithyAtva se haTA kara Arya aura dayAlu banA diyA, samyaktva prApta karAyA to usa hiMsaka ke hAthoM se aneka prANI kI hiMsA ruka kara bhaviSya meM vahI dayA pAlaka hokara sva-para kA kalyANa karane vAlA ho sakatA hai, yadi kisI eka ko bhI bodha dekara sAdhu dIkSA pradAna kaM. regI to usase usakI AtmA kA uddhAra hone ke sAtha 2 aneka prakArake paropakAra bhI hoNge| isI uddezya se maMyamI mahAvatI sAdhu apane hI samAna saMyatA mahAvata dhAriNI sAdhvI kI rakSA karate haiN| yaha sabhI kArya zrAvazyaka aura anivArya hone se kiye jAte haiM, inameM prabhu kI paravAnagI AgamoM meM banAI gaI hai, aise apavAda ke kArya anAvazyakatA kI hAlata meM nahIM kiye jAte, yadi aise kArya binA zrAvazyakatA ke kiye jAya to karane vAlA muni daNDa kA bhAgI hotA hai / sAdhu AhAra pAnI sthaMDila gamana Adi kArya ka. rate haiM, yahI unheM zArIrika bAdhAoM ke kAraNa karanA par3atA hai, binA bAdhAoM ke dUra kiye ratnatrayI kA zrArAdhana nahIM ho sakatA, ataeva aise kArya ko yatanA pUrvaka karane meM koI hAni nahIM hai| aise zrAvazyaka aura anivArya kAryoM ke udAharaNa dekara anAvazyaka aura vyartha kI mUrti pUjA meM prANI hiMsA karanA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 135) yaha sarAsara azAna hai, mUrti-pUjA anAvazyaka hai, nirarthaka hai prabhu, aAzA rahita hai, lAbha kiciMta bhI nahIM hai hAni hI hai| ataeva aisI nirarthaka, anAvazyaka mUrti pUjA ko upAdeya banAne ke liye vyartha ceSTA karanA buddhimAnI nahIM hai| nAtA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33-gRhastha sambandhI prAraMbha mUrti-pUjA aura prazna-gRhastha loga apane kArya ke liye phala, phUla patra, agni, pAnI Adi kA prArambha karate haiM, gRhastha jIva na prArambha maya jIvana hai, isameM yadi pUjA ke liye thoDAsA jala aura kucha phala phUla eka do dIpaka, dhUpa zrAdi alapA. rambha se prabhu pUjA kara mahAn lAbha upArjana kiyA jAya to kyA hAni hai| uttara-ApakA ukta prazna bhI viveka zUnyatA kA hai| samajhadAra aura vivekavAna zrAvaka jala, phUlAdi koI bhI sacitta vastu AvazyaktAnusAra hI kAma meM lete haiM, prA vazyakatA ko bhI ghaTAkara thor3A prArambha karane kA prayatna karate haiM, AvazyakatA kI sImA meM rahakara prArambha karate hue bhI prArambha ko prArambha hI mAnate haiM aura sadaiva aise gRhasthAzrama sambandhI Avazyaka prArambha ko bhI tyAgane ka Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 137 ) manoratha karate haiM, zrAvaka ke tIna manorathoM meM sarva prathama manoratha yahI hai aise zrAddhavarya kabhI bhI AvazyakatA se a. dhika prArambha nahIM karate, aisI hAlata meM nirarthaka vyartha kA prArambha to ve vivekI zrAvaka kareM hI kaise ? vyavahArika kAryoM meM jahAM dravya vyaya hotA hai, vahAM bhI sujJa manuSya AvazyakatAnusAra hI kharca karatA hai, nirarthaka eka kaur3I bhI nahIM lgaataa| aura aise hI manuSya saMsAra meM Arthika saMkaTa se bhI dUra rahate haiM / jo nirarthaka AMkha mUMda kara dravya ur3Ate haiM, unako anta meM avazya pachatAnA par3atA isI prakAra nirarthaka prArambha karane vAlA bhI aMta meM duHkhI hotA hai| __mUrti pUjA meM jo bhI prArambha hotA hai vaha saba kA saba nirarthaka vyartha aura anta meM duHkha dAyaka hai| vivekI zrAvaka jo gRhasthAzrama meM sthita hone se prArambha karatA hai, vaha bhI prArambha ko pApa hI mAnatA hai, aura isa prakAra apane zraddhAna ko zuddha rakhatA hudhA aise pApa se piNDa chuDAne kI bhAvanA rakhatA hai| kintu mUrti pUjA meM jo prArambha hotA hai vaha heya hote hue bhI upAdeya (dharma, mAnA jAkara zraddhAna ko bigAr3a. tA hai| aura jaba prArambha ko upAdeya dharma hI mAnaliyA taba use syAgane kA manoratha to ho hI kaise ? ataeva mUrti-pUjA meM hone vAlA prArambha nirarthaka anAvazyaka hai tathA zraddhAna ko azuddha kara samyaktva se girAne vAlA hai ataeva zIghra syAgane yogya hai| Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34-DAkTara yA khanI ! prazna-jisa prakAra DAkTara rogI kI karuNa dazA dekhakara use roga mukta karane ke lie kaTu auSadhi detA hai, AvazyakatA par3ane para zastra kriyA bhI karatA hai, jisase rogI ko kaSTa to hotA hI hai, kintu isase vaha roga mukta ho jAtA hai aura aise roga hartA DAkTara ko AzIrvAda detA hai| kadAcit DAkTara ko apane prayatna meM niSphalatA mile, aura rogI mara jAya to bhI rogI ke marane se DAkTara hatyArA yA khUnI nahIM ho sakatA, kyoMki-DAkTara to rogI ko bacAne kA hI kAmI thaa| isI prakAra dravya pUjA meM hone vAlI hiMsA una jIvoM kI va pUjakoM kI hitakartA hI hai, aise paropakArI kArya (mU0 pU0 / kA niSedha kyoM kiyA jAtA hai ? uttara-paropakArI DAkTara kA udAharaNa dekara mUrti pUjA ko upAdeya batAnA ekadama anucit hai| ukta udAharaNa to ulTA mUrti pUjA ke virodha meM khar3A rahatA hai / yahAM hama DaoNkTara aura rogI sambandhI kucha spaSTIkaraNa karake udAha. raNa kI viparItatA batAte haiN| Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (136 ) jo vyakti zarIra ke sabhI aMgopAGga aura usameM rahI huI haDDiyeM Adi ko jAnatA va usameM utpanna hote hue rogoM kI pahicAna kara sakatA hai tathA yogya upacAra se unakA pratikAra karane kI yogyatA prApta karane ke lie bahuta samaya taka adhyayana manana Adi kara vidvAnoM kA saMtoSa pAtra banA aura pramANa-patra prApta kara sakA ho vahI vyakti DAkTara hokara rogI kI cikitsA karane kA adhikArI hai| jo vyakti rogI hai, vaha roga mukta hone ke lie ukta prakAra ke kArya kuzala evaM vizvAsapAtra DAkTara ke pAsa jAkara apanI hAlata kA varNana tathA niroga banAne kI prArthanA karatA hai, DAkTara bhI usake roga kI jAMca kara ucita cikitsA karatA hai, DAkTara ke upacAra se rogI ko vizvAsa ho jAtA hai ki maiM niroga bana jaauuNgaa| yadi DAkTara ko zastra kriyA kI AvazyakatA ho to vaha sarva prathama rogI kI aAjJA prApta kara letA hai, ye sabhI kArya DAkTara rogI ke hita ke lie hI karatA hai, kintu bhAgyavazAt DAkTara apane parizrama meM niSphala hojAya, aura rogI roga mukta hote 2 prANa mukta hI ho jAya, to bhI paropakAra buddhi vAlA DAkTara rogI kI hatyA kA aparAdhI nahIM ho sktaa| ... kintu eka cikitsA viSaya kA anabhijJa manuSya yadi kisI rogI kA usakI icchAnusAra bhI upacAra kare, aura usase rogI ko hAni pahu~ce, to vaha anAr3I UMTa vaidha rAjya niyamAnusAra aparAdhI Thahara kara daNDita hotA hai| __ aura jo manuSya na to DAkTara hai, na cikitsA hI karanA jAnatA hai, kintu duSTa buddhi se kisI manuSya ko mAraDAle, Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 140 ) aura giraphtAra hone para kahe ki-maiMne to usako roga mukta karane ke lie zastra mArA thA, to aisI hAsyajanaka bAta para nyAyAdhIza dhyAna nahIM dete hue use hatyArA ThaharA kara yA to prANa daNDa degA yA kaThina kArAvAsa daNDa, jo ki use bhoganA hI pdd'egaa| hamAre mUrti pUjaka baMdhu pUjA ke bahAne becAre niraparAdha prANiyoM ko mAra kara ukta paropakArI aura vizvAsapAtra DAkTara kI zreNi meM baiThane kI icchA rakhate haiM, yaha kisa prakAra ucita ho sakatA hai ? vAstava meM inake lie (DAkTaranahIM) kintu antima zreNI ke khunI kA udAharaNa hI sarvathA upayukta hai| kyoMki-jo pRthvI, pAnI, banaspati Adi sthAvara aura trasa kAyA ke jIva apane jIvana meM hI prAnanda mAnakara maraNa duHkha se hI Darate haiM, sabhI dIrgha jIvana kI icchA karate haiM, aise una jIvoM ko unakI icchA ke virUddha prANa haraNa karalene vAle hatyAre kI zreNI se kama kabhI nahIM ho sakate / rogI kI taraha ve prANI ina pUjaka bandhuoM ke pAsa prArthanA karane nahIM Ate ki mahAtman hamArA jIvana naSTa kara hamAre zarIra kI bali zrApa apane mAne hue bhagavAna ko car3hAiye aura hamapara upakAra kara hameM mukti diijiye| kintu pUjaka mahAzaya svecchA se hI bhrama meM par3akara unakA harA bharA jIvana naSTa kara unheM mRtyu ke ghATa utAra dete haiN| isaliye ye DAkTara kI zreNI ke yogya nhiiN| ina jIvoM ko apane bhoga vilAsa ke liye kaSTa pahuMcAne vAle bhogI loga saMsAra meM bahuta haiM, lekina ve bhI inakI hiMsA karake usameM una jIvoM kA upakAra honA tathA svayaM Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DAkTara bananA nahIM mAnate haiM, kintu paropakArI DAkTara kI paMkti meM baiThane kA Dola karane vAle ye pUjaka bandhu to bala pUrvaka hatyA karate hue bhI apane ko usa hatyAre kI taraha nirdoSa aura usase bhI Age bar3hakara paropakArI batalAte haiM, malA yaha bhI koI paropakAra hai ? isameM paropakAra unajIvoM kA hita kaise huprA ? hAM nAza to avazya hushraa| DAkTaroM ko tocikitsAprArambha karane ke pUrva pramANa patra prApta karanA par3atA hai, kintu hamAre pUjaka bandhu to svataH hI DAkTara bana jAte haiM, inheM kisI pramANa patra kI AvazyakatA hI nahIM, gurU kRpA se inake kAma binA pramANa ke bhI cala sakatA hai, kintu inheM yAda rakhanA cAhiye ki isa prakAra ajJAnatA pUrvaka dharma ke nAma para kiye jAne vAle vyartha prA. raMbha kA phala avazya dukha dAyaka hogA vahAM ApakA yaha mithyA udAharaNa kabhI rakSA nahIM kara sakegA / ataeva pUjA ke liye hotI huI hiMsA meM DAkTara kA udAharaNa eka dama nirarthaka hai| yahAM to isakA ulTA udAharaNa hI ThIka baiThatA hai| Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35-nyAyAdhIza yA anyAya prarvataka prazna-jisa prakAra nyAyAdhIza narahatyA karane vAle ko gajya niyamAnusAra prANA daNDa detA huA hatyArA nahIM ho sakatA usI prakAra mUrti pUjA meM dharma niyamAnusAra hotI huI hiMsA hAni kAraka nahIM ho sakatI, phira aisI zAstra sammata pUjA ko kyoM uThAI jAtI hai? yaha dRSTAnta eka mUrti pUjaka sAdhu ne mU0 pR0 meM hotI huI hiMsA se bacane ko diyA thaa| uttara--ApakA DAkTarI se niSphala hone para nyAyAdhIza ke pAsana para baiThane kI ceSTA karanA bhI niSphala hI hai| yahAM bhI Apake liye nyAyAdhIza ke bajAya anyAya prarvataka pada hI ghaTita hotA hai| sarva prathama yaha tarka hI asaMgata hai kyoMki rAjya nIti se dharma nIti bhinna hai / rAjya nIti jIvana vyavahAra aura sarva sAdhAraNa meM zAMti kI suvyavasthA sthApita kara sAMsA. rika unnati kI sAdhanA ke liye dravya kSetrAdi kI apekSA se Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotI hai, aura dharma nIti svapara kalyANa mokSamArga ke sAthanArtha hotI hai, gajyanIti meM manuSya ke sivAya prAyaH sabhI prANiyoM kI hatyA kA daNDa vidhAna nahIM bhI hotA hai| kintu dharma nIti meM sUkSma sthAvara kI bhI hiMsA ko pApa batA kara hiMsA kartA ko daNDa kA bhAgI mAnA hai| yahAM taka hI nahIM mana se bhI bure vicAra karanA hiMsA meM ginA gayA hai, aisI hAlata meM nyAyAdhIza kA udAharaNa dhArmika mAmaloM meM anu. cita hai| phira bhI yadi yaha bAdhA upasthita nahIM kI jAya to bhI isa dRSTAnta para se mUrti-pUjaka pUjA janya hiMsA ke aparAdha se mukta nahIM ho sakate, ulTe adhika phaMsate / ukta udAharaNa meM mukhya tIna pAtra haiM, 1. hatyArA 2. ji. sakI hatyA kI gaI ho vo aura tIsarA nyAyAdhItha / prathama pAtra hatyAkArI, jaba dumare vyakti kI hatyA kara DAlatA hai, taba giraphtAra hokara nIsare pAtra nyAyAdhIza ke sammukha aparAdha kI jAMca aura uvita daNDa ke liye nagara rakSaka kI ora se khar3A kiyA jAtA hai| nyAyAdhIza aparAdhI kA aparAdha pramANita hone para yogya paMcoM se parAmarza kara kAnUna ke anusAra hI daNDa detA hai| nyAyAdhIza isa prakAra ke aparAdhoM ke daNDa dene ke yogya nyAya zAstra kA abhyAsI aura adhikAra sampanna hotA hai isIse aparAdhI ko aparAdha kI zikSA nyAyazAstrAnusAra prANa daNDa taka detA huA bhI hatyArA doSI nahIM ho sktaa| aparAdhI ke aparAdha kA daNDa dene meM bhI para hita sArvajanika zAnti kI bhAvanA rahI huI hai| yadi aparAdhI ko Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 144) ucita daNDa nahIM diyA jAya to bhaviSya meM vaha adhika a. parAdha kara jana sAdhAraNa ko kaSTadAtA hogaa| dUsarA anya loga bhI jaba yaha nahIM jAneMge ki aparAdhoM kA daNDa nahIM milatA, to adhika utpAta yA anartha karane lage aisI sambhAvanA hai ataeva parahita dRSTi se niyamAnusAra daNDa denA bhI Avazyaka hai| ___ nyAyAdhIza aura khUnI kA udAharaNa mUrti pUjA kI siddhi meM nahIM kintu virodha meM upayukta hai, kyoM ke nyAyAdhIza kA udAharaNa to aparAdhI ko sapramANa daNDa dene kA siddha kara tA hai / aura hamAre mUrti pUjaka bhAI Izvara bhakti ke nAma se svecchAnusAra niraparAdha jIvoM kI hatyA karate haiN| kyA hamAre bhAI yaha batA sakeMge ki ve pAnI, puSpa, phala, agni Adi ke jIvoM ko kisa aparAdha para prANa daNDa dete haiM ? unheM daNDa dene kA adhikAra kaba aura kisase prApta huA hai ? ve kima dharmazAstrAnusAra unake prANa lUTate haiM ? yaha to mAmalA hI ulTA hai, nyAyAdhIza kA udAharaNa aparAdhI ko aparAdha kA daNDa denA batAtA hai, aura Apa karate haiM niraparAdhoM ke prANoM kA saMhAra ! ... koI prAtatAyI mArga calate kisI nirbala kI hatyA karake pakar3e jAne para kahe ki maiMne to use aparAdha kA daNDa diyA hai / taba jisa prakAra usakA yaha jhUThA kathana amAnya hokara anta meM vaha daNDita hotA hai, usI prakAra niraparAdha prANiyoM ko dharma ke nAma para mAra kara phira Upara se nyAyAdhIza banane kA DhoMga karane vAle bhI anta meM aparAdhI ke kaThahare meM khar3e kiye jAkara karma rUpI nyAyAdhIza se avazya aparAdha kA daNDa paaeNge| Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 145) narahatyA kara khUnI kahAne vAlA kisI duSTa buddhi se hI hatyA karate haiM, usa hatyA kA koI bhI anumodana nahIM karatA, kintu jo mUrti pUjA meM kevala dharma ke nAmase sUkSma aura sthUla jIvoM kI hatyA kara phira bhI use acchA samajhate haiM aura sarva tyAgI mahAmuni kahe jAne vAle usa bhArambha kI anumodanA karate haiM, anumodanA hI nahIM, kahakara karacAte haiM, yaha kitane zrAzcarya kI bAta hai ? yadi ise sarAsara andhera bhI kahA jAya to kyA atizayokti hai? mAtarama Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36-kyA 32mUla sUtra bAhara kA sAhitya mAnya hai ? prazna-Apa battIsa mUla sUtra ke sivA anya sUtra graMtha tathA una sUtroM kI TIkA, niyukti,cUrNi,bhASya dIpikA prAdi ko kyoM nahIM mAnate ? nandIsUtra jo ki 32 meM hI hai usameM anya sUtroM ke bhI nAmollekha hai, phira aise sUtra ko kyA mUrti pUjA kA adhikAra hone se hI to Apa nahIM mAnate uttara-jo zAstra, graMtha, yA TIkAdi sAhitya vIta. rAga prarUpita dvAdazAMgI vANI ke anukUla hai vahI hamArA mAnya hai, hamArI zraddhAnusAra ekAdazAMga aura anya 21 sUtra aise 32 sUtra hI pUrNa rUpa se vItarAga vacanoM se prazadhita hai isake sivAya ke sAhitya meM bAdhaka aza bhI praviSTa ho gayA hai tathA upasthita hai, ataeva unako pUrNa rUpa se mAnane ko hama tayyAra nahIM haiM / 32 sUtroM ke bAhara bhI jo sAhitya hai Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . (147) aura usakA jitanA aMza pAgama prAzayayukta yA jina vacanoM ko abAdhaka hai, use mAnane meM hameM koI hAni nhiiN| / ___ hama mUla sUtra ke sivAya TIkA niyukti Adi ko mI mAnate haiM, kintu ve hone cAhiye mUlAsya yukta, mUla ke binA yA mUla ke viparIta mAnya nahIM ho sakate / vartamAna meM aisI pUrNa abAdhaka TIkA niyukti nahIM hotI abhI jitanI TIkAeM yA niyukti prAdi haiM unameM kahIM 2 to sarvathA binA mUla ke hI aura kahIM mUla ke viparIta bhI prayAsa huA pAyA jAtA hai, aisI hAlata meM vartamAna kI TIkA niyukti prAdi sAhitya pUrNa rUpa se mAnya nahIM hai| hAM ucita aura abAdhaka aMza ke liye hamArA virodha nahIM hai| vartamAna kI TIkAeM prAcIna nahIM, kintu arvAcIna haiM / isa viSaya meM svayaM vijayAnandajI sUri bhI jaina natvAdarza pR0 312 para likhate haiM ki____ 'sarva zAstroM kI TIkA likhI thii| vo sarva viccheda ho isI prakAra prAcIna TIkA kA viccheda honA svayaM TIkA kAra bhI svIkAra karate haiM / isase siddha huA ki isa samaya jitanI TIkAeM upalabdha haiM ve sabhI prAcIna nahIM kintu a. varvAcIna hai, isake sivAya vartamAna TIkAkAra bhI prAyaH catya vAdI aura caityavAsI paramparA ke hI the| tathA TIkAoM meM TIkAkAra kA svatantra maMtavya bhI to hotA hai| basa caityavAda pradhAna samaya meM hone se ina TIkAoM meM apane samaya ke iSTa bhAvoM kA zrAjAnA koI bar3I bAta nahIM hai| kitane hI mahA zaya aise bhI hote haiM jo apane maMtavya ko janatA se mAnya karavAne ke hetu use sarvamAnya sAhitya meM milA dete haiM, isa Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (148) prakAra bhI jaina sAhitya meM bigAr3A huA hai| koMki svArtha paratA manuSya se cAhe so karA sakatI hai| bhASya, vRtti, niyukti prAdi meM svArtha paratAne bhI apanA raMga jamAyA hai| hamArI isa bAta ko to zrI vijayAnanda sUri bhI jaina tatvA. darza hiMdI ke pRSTa 35 meM likhate haiM ki 'aneka taraha ke bhASya, TIkA dIpikA racakara arthoM kI gar3abar3a kara dInI so 'avatAikarate hI cale jAte haiN| __ yadyapi ukta kathana vedAnuyAiyoM para hai, tathApiisa ghRNita kArya se svayaM jainatattvAdarza ke karttA aura inake anya mUrtipUjaka TIkAkAra bhI vaMcita nahIM rahe haiM, granthakAroM ne bhI apane mantavya ke nUtana niyama pAgama yAne jinavANI ke eka dama viparIta ghar3a DAle haiM, sarva prathama mUrti pUjaka samAja ke ukta vijayAnanda sUri ke jainatatvAdarza ke hI kucha avataraNa pAThakoM kI jAnakArI ke lie detA hUM, dekhiyeH (1) 'patra, vela, phUla, pramukha kI racanA karanI......... zatapatra, sahasrapatra, jAI, ketakI, campakAdi vizeSa phUloM karI mAlA, mukuTa, seharA, phUladharAdika kIracanA kare, tathA jinajI ke hAtha meM bijorA, nAriyala, sopArI, nAgavallI, mohora, rupaiyA, lar3a pramukha rakhanA.. " (pR0 405) (2) prathama to uSNa prAzUka jala se snAna kare, jekara uSNa jala na mile taba vastra se chAna karake pramANa saMyukta zItala jala se snAna kreN| (pU0 399) Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (146) (3) maithuna sevake nathA vamana karake ina donoM meM kachuka dera pIche snAna kre| (pR0 400) (4) deva pUjA ke vAste gRhastha ko snAna karanA kahA hai, tathA zarIra ke caitanya sukha ke vAste bhI snAna hai| (pR0400) (5) sUke hue phUloM se pUjA na kare, tathA jo phUla dharatI meM girA hove tathA jisakI pAMkhar3I sar3agaI hove,nIca logoM kA jisako sparza huA hove, jo zubha na hove, jo vikale hue na hoveM."rAta ko bAsI rahe, makar3I ke jAle vAle, jo dekhane meM acche na lage, durgadha vAle, sugaMdha rahita, khaTTI gaMdha vAle....."aise phUloM se jinadeva kI pUjA na krnnii| (pR0 413) (6) mandira meM makar3I ke jAle lage hoM unake utArane kI vidhi batAte hue likhate haiM ki sAdhu nokaroM kI niya'nchanA kareM."pIche jayaNA se sAdhu Apa dUra kre| (pR0 417) (7) deva ke Age dIvA bAle......."devakA candana deva kA jala""""(pR0 426) (6) saMga nikAlate samaya sAtha meM lene kA sAmAna Adi kA vidhAna bhI dekhiye ADambara sahita bar3A caru,ghar3A, thAla, DerA, tambU, kahAhiyAM sAtha leve, calatAM kUpAdika ko saja kare, tathA gAr3A Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 150) seja vAlA, ratha, paryaka, pAlakhI, U~Ta, ghor3A pramukha sAtha leve, tathA zrIsaMgha kI rakSA vAste bar3e yoddhoM ko nokara rakkheM yoddhoM ko kavaca aMgakAdi upaskara deve, tathA gIta nATaka vAjiMtrAdi sAmagrI melave"......"phUla ghara kadalI gharAdi mahApUjA kare....." nAnA prakAra kI vastu phala eka sau pATha, cauvIsa, vyAsI, bAvana, bahattarAdi Dhove, sarva bhakSa bhojana ke thAla ddhove| (pR. 474) 6) sundara aMgI, patra bhaMgI, sarvAGgAbharaNa, puSpagRha, kadalI gRha, pUtalI pANI ke yaMtrAdi kI racanA kare, tathA nAnA gIta nRtyAdi utsava se mahApUjA rAtri jAgaraNa kare"" ..." tathA tIrtha kI prabhAvanA vAste bAje gAje prauDhADambara se guru kA praveza karAve / (pR0 474) (10) zrI saMgha kI bhakti meM- 'sugandhita phUla bhakti se nAriyalAdi vividha tAMbUla pradAna rUpa bhakti kare' (pR0 475) sujha bandhutro ! dekhA mUrti pUjaka prAcArya zrI vijayAnandajI ke dhArmika pravacana-dharma grantha ke dhArmika vidhAna kA namUnA? kyA aisA ullekha jaina sAdhu kara sakate haiM ? kyA isameM se eka bAta bhI kisI jainAgama se pramANita ho sakatI hai? nahIM kadApi nhiiN| .. phala, phUla, patrAdi tor3e, kadalI gRha banAve, snAna kare, maithuna sevana kara snAna kare, gAr3e, ghor3e sainika, zastra, DerA, tambU, carU, kar3AhI, Adi sAtha le, gIta, nRtya vAjiMtrAdi kare phavAre chor3e, tAMbUla pradAna kare, Adi 2 bAtoM meM kisa dharma kI prarUpaNA huii| isameM kaunasA Atmahita hai| aisA pratyakSa Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 151) mAzrava varddhaka kathana jaina muni to kadApi nahIM kara sktaa| mere vicAra se ukta kathana kevala indriyoM ke viSaya poSaNa rUpa svArtha se prerita hokara hI kiyA gayA hai, sugandhita puSpoM se ghANendriya ke viSaya kA poSaNa hotA hai, aura isI lie aruci kara khaTTI gaMdha vAle, sar3e bigar3e aise phUloM kA bahiSkAra kiyA gayA hai, zravaNendriya ke viSaya kA poSaNa karane ke lie vAjiMtra yukta, gAna, tAna paryApta hai, netroM kA viSaya poSaNa, sundara aMgI patra bhaMgI. dIpa gazi. manohara sajAI, yaMtra se jalakA vicitra prakAra se hor3anA, aura nRttya Adi se ho hI jAtA hai, rasendriya ke viSaya poSaNa ke lie to carU kar3hAI Adi kI sUcanA ho hI gaI hai, isI se rUdoSa AhAra bhI upAdeya mAnA jA rahA hai aura bhaktoM ko tAMbUla pradhAna karane kA saMketa bhI kucha thor3A mahattva nahIM rakhatA, zArIrika sukhoM kI pUrti kI to bAta hI nirAlI hai, isIlie to "jaina tatvAdarza pR0 462 meM yaha bhI likha diyA gayA hai ki- .. 11-sAdhuoM kI pagacaMpI kre| isa prakAra sabhI kArya pAMcoM indriyoM ke viSaya poSaka haiM, yadi aise kAryoM ke lie bhI granthoM meM vidhAna nahIM hoto icchA pUrNa kisa prakAra ho sake / dharma kI oTa meM saba cala sakatA hai, nahIM to vyApArI samAja apanI gAr3hI kamAI ke paise ko kabhI bhI aise nukatAnakArI kArya meM kharca nahIM kare, vaNika logoM se jAti yA dharma ke nAma se hI icchita qharca karavAyA jA sakatA hai| aise hI kAryoM meM yaha samAja udAra hai| bandhuo ? Apa kevala vijayAnandajI ke ukta avataraNa dekha kara yaha nahIM samajhe ki-inake sivAya aura kisI mUrti pUjaka Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 152) mAcArya ne aisA kathana nahIM kiyA hogA, yadi anya AcAryoM ke ullekhoM kA uddharaNa bhI diyA jAya to vyartha meM nibandha kA kalevara adhika bar3A ho jAya, isalie isa prakAra ke anya avataraNa nahIM dekara Apako cauMkA dene vAle do cAra avataraNa anya AcAryoM ke bhI detA huuN| dekhiye (12) zrI jinadatta sarijI viveka vilAsa (AvRtti 5) meM likhate haiM ki "chae rasamA AdhAra svarUpa uSNakrAMti prada, kapha, kRmi, dugaMdha, bhane vAyu no nAza karanAra, mukha ne zobhA arpanAra evA tAMbUla ne je mANaso khAya che tenA gharane zrI kRSNanA gharanI peThe lakSmI chor3atI nathI " (pRSTha 36) (13) aba jarA sAvadhAna hokara strI vazIkaraNa sambandhI jainAcArya kA batAyA huA prayoga bhI dekhiye___ "je dizAnI potAnI nAsikA bahetI hoya te tarapha kAmina ne Asana Upara athavA zaiyyA Upara besAr3e che,Ama karavAthI hai unmatta kAminimao tatkAla mAMja vazIbhUta thai jAya che" (pRSTha 160) (14) je divasebhAre bhojanana kayu hoya, tRSA tudhAdinI vedanA aMgamAM lavaleza paNa na hoya, snAnAdika thI paravArI maMge candana kesara Adi nu vilepana kayu hoya, ane hRdaya mAM prIti tathA sneha nI urmImo uchalatI hoya toja te strI ne bhogavI zake che" (pRSTha 166) ___ isa viSaya meM jainAcAryajI ne aura bhI bahuta likhA hai, kintu yahAM itanA hI paryApta hai, aba jarA inake kali-kAla sarvajJa zrI Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (153) hemacandrAcAryajI kA bhI vazIkaraNa mantra dekha lIjie Apa yoga pAstra ke pAMcave prakAza ke 242 veM zloka meM batAte haiM ki Asane zayane vApi, pUrNAge vinivezitAH / vazI bhavaMti kAminyo, na kArmaNa mataH parama // 242 arthAt-Asana yA zayana ke samaya pUrNaga kI ora biThAI huI striye svAdhIna ho jAtI hai, isake sivAya dUsarA koI kArmaNa nhiiN| pAThakoM ! kyA, aisA lekha jaina muni kA ho sakatA hai / yadi mApako aisI zaMkA ho to mere nirdeza kiye hue. sthaloM para milAna karA lIjie Apako vizvAsa hojAyagA ki jo kathana kAma zAstra kA honA cAhie vaha jaina zAstra meM aura vaha bhI jaina ke kalikAla sarvajJa mahAn prAcArya kahe jAne vAloM ke pavitra kara kamaloM se likhA jAya, yaha pAnI meM Aga aura amRta meM halAhala viSa ke samAna hai, aba Apa hI batalAiye ki isa prakAra ke dharma ghAtaka prArambha aura viSaya varddhaka pothoM ko kisa prakAra dharma grantha maane| . aise hI hamAre mUrti pUjaka bandhuoM ke kathA granthoM yA anya DhAle rAsa caritra aura mahAtmya granthoM ko bhI Apa dekheMge to vahAM bhI Apa ko mUrti pUjA viSayaka gapor3e pracuratA se mileMge para ye haiM saba mana gaDhanta hI, kyoMki ubhaya mAnya aura gaNadhara racita, stroM meM to isa viSaya kA saMketa mAtra bhI nahIM hai| saMkSepa meM yahAM kucha gapor3oM kA namUnA bhI dekhiye:-- .. kumArapAla rAjA ke isa vizAla rAjya aizvarya kA kAraNa nimna prakAra batAyA hai| Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 154 ) - nava kor3I ne phUlar3e, pAmyo deza prahAra / kumAra pAla gajA thayo, banyA jaya jayakAra / arthAt-kevala no kor3I ke phUloM se mUrti kI pUjA karake hI kumArapAla aThAraha deza kA gajA huA / aisA pUrva janma kA itihAsa to binA viziSTa jJAna ke koI nahIM batA sakatA, aura avadhi Adi viziSTa jJAna kA kathAkAra ke samaya meM abhAva thA, taba aisI pUrva bhava kI bAta aura usa puSpa pUjA ka' hI aThAraha deza para rAjya kA phala kaise jAnA gayA ? kyA yaha mana gaDhanta gappa golA nahIM hai| pAThaka svayaM vicAreM to mAluma hogA ki svArtha paratA kyA nahIM karAtI ? aura dekhiye kalpa sUtra va Avazyaka kI kathA hai usameM yaha batalAyA hai ki-daza pUrva dhara zrImad vajrasvAmIjI mahArAja mUrti pUjA ke lie AkAza meM ur3akara anya deza meM gaye aura vahAM se bIma lAkha phUla lAkara pUjA krvaaii| pAThaka vRnda ! jaba zrImadvajasvAmI jaise dazapUrvadhara mahAn AcArya bhI mUrti pUjA ke lie lAkhoM phUla aneka yojana mAkAza mArga se jAkara lAye aura pUjA karavAI taba mAjakala ke sAdhu loga mandira ke bagIce meM se hI thor3e se phUla tor3akara pUjA kareM to isameM kyA burI bAta hai ? inheM bhI cAhie ki prAtaH kAla hote hI ye vRkSa aura la tAmoM para TUTa par3eM, jitane adhika phUloM se pUjeMge utanA adhika phala hogA, aura utane hI adhika phUloM ke jIvoM kI inake matAnusAra dayA bhI hogI / yadi yaha kahA jAya ki-zrI vajra svAmI ne usa samaya anya dezoM se puSpa lAkara zAsana kI bar3I bhArI prabhAvanA kI aura rAjA jaina dharma Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para ke dveSa ko zAnta kara use jaina dharmI banA diyA, yaha kathana bhI ThIka nahIM, kyoMki-jaina dharma kA prabhAva phUloM yA phaloM se mUrti pUjane meM nahIM kintu, isake kalyANakArI prANImAtra ko zAntidAtA aise vizAla evaM udAra siddhAMta se hI hotA hai| vajra svAmI pUrvadhara aura apane samaya ke samarthaprabhAvaka AcArya the, ve cAhate to apane prakANDa pAMDitya aura mahAn Atmabala se dharma evaM jina zAsana kI prabhAvanA karake jainatva kI vijaya vaijayaMti phaharA sakate / kyA lAkhoM phUloM kI hiMsA karane meM hI dharma evaM zAsana kI prabhAvanA hai / kyA zrImadvajrasvAmIjI meM zAna aura cAritra bala nahIM thA, jo ve lAkhoM puSpoM ke prANa lUTa kA asAdhutA kA kArya krte| yadi satya kahA jAya to dazapUrvadhara zrImavajrAcArya ne sAdhutA kA ghAtaka aura Asrava vardhaka aisA kArya kiyA hI nahIM na kalpa sUtra ke mUla meM hI yaha bAta hai, kintu pIche se kitI mahAmanA mahAzaya ne isa prakAra kI caturAI kilI gupta Azaya se kI hai aisA mAluma hotA hai, isa prakAra samartha AcAryoM ke nAma lekara andha zraddhAluoM se Aja taka manamAnI kriyAeM karavAI jA rahI haiN| isI prakAra triSaSThizalAkA puruSa caritra, jaina rAmAyaNa, pANDava caritra samarAditya caritra Adi graMthoM kI kathAoM meM saiMkar3oM sthAnoM para mUrti kI kalpita kathAeM gar3hI gaI haiM, zrI hemacandrAcArya ne mahAvIra caritra meM to yahAM taka likha diyA ki "indrazarmA brAhmaNa ne sAkSAta prabhu ko bhI sacitta phUloM se pUjA kI thI " jo ananta cAritravAna prabhu sacitta puSpa, bIja mAdi kA sparza bhI nahIM karate unake lie aisA kahanA asatya nahIM to kyA hai ? sUtroM meM aneka sthAnoM para eka samrATa se lekara sAmAnya jana samudAya Traka ke prabhu bhakti kA arthAt vandana Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (156) namana sevA karane kA kathana milatA hai, kintu kisI bhI sthAna para kisI anya sacitta yA acitta padArtha se pUjA karane kA ullekha nAma mAtra bhI nahIM hai, phira zrImad hemacandrajI ne jo ki se 1700 varSa pIche hue haiM, sacitta phUloM se pUjane kA hAla kisa viziSTha jJAna se jAna liyA / khair| aba pAThaka inake pahAr3oM kI prazaMSA darzaka bacanoM kI bhI kucha hAlata dekheM-zatrujaya parvata kI mahattA dikhAte hue likhA "ja lahai anna titthe, uggeNa taveNa baMma careNa / taM lahai payatteNa settaMja girimmi nivsnto||" ___ arthAt-jo phala anya tIrthoM meM utkRSTa tapa aura brahmacarya se hotA hai, vahI phala udyama karake zatraMjaya meM nivAsa karane se hotA hai| ___ basa cAhiye hI kyA ? phira tapa brahmacarya pAlana kara kAya kaSTa kayoM kiyA jAtA hai ? java bhayaMkara kaSTa sahana karane kA bhI phala mAtra zatraMjaya parvata para nivAsa karane samAna hI ho to phira mahAna tapazcaryA kara vyartha zarIra aura indriyoM ko kaSTa kyoM denA cAhiye ? isa vidhAna se to sAdhu hokara saMyama pAlana karane kI bhI AvazyakatA nahIM rahatI / aura dekhiyejaMkor3Ie punnaM kAmiya-AhAra bhoi Ajeu / jaM lahai tattha punna, ego vAseNa setuMje // . arthAt--kroDI manuSyoM ko bhojana karAne kA jitanA puNya Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 157 ) hotA hai utanA hI puNya zatrujaya para mAtra eka upavAsa karane se hI ho jAtA hai| ___ hAM, hai hI bar3e matalaba kI bAta paise bace aura lAkhoM rupaye ke kharca ke barAbara puNya bhI mila gayA, phira vyartha hI dravya vyaya kara bhUkhoM ko annadAna dene kI AvazyakatA hI kyA hai ? aisA sastA saudA bhI nahIM kara sake vaisA mUrkha kauna hai ? bhAgya phUTe becAre dIna dukhiyoM ke ki jinake peTa para yaha phala vidhAna kI churI phirI / Age bar3hiye aThAvayaM samee pAvA caMAI ujjata nageya / vaMdittA punnaM phalaM, sayaguNaMtapi puMDarieM // arthAt-aSTApada jahAM zrI RSabha devajI, samedazikhara jahAM bIsa tIrthaMkara pAvApurI meM zrI mahAvIra prabhu campA meM zrI vAsu pajyajI giranAra jahAM zrI neminAthajI mokSa padhAre ina sabhI tIrthoM ke vandana kA jo puNya phala hotA hai usase bhI so. guNa adhika phala puMDarika giri ke darzana se hotA hai| __ghara aura vyApAra ke kAryoM ko chor3a kara dUra dUra ke anya tIrthoM meM bhaTakane vAle zAyada mUrkha hI haiM, jo kevala eka bAra zatraMjaya ke darzana kara anya tIrthoM se 'soguNa adhika lAbha prApta nahIM kara lete ! isa vidhAna se gujarAta, kAThiyAvAr3a, mahArASTra, mAlavA, Adi dezoM ke rahane vAle mUrti pUjaka bhAiyoM ke lie to pUre pauvAraha hai, inheM aba apane samaya aura dravya kA vizeSa vyaya kara bilakula thor3e lAbha ke lie dUra ke tIthoM meM jAne kI jarUrata nahIM rahI, thor3e samaya aura dravya kharca se apane pAsa hI ke zatrujaya para eka bAra jAkara isa vidhAna ke anusAra mahAna lAbha prApta kara lenA caahiye| Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 158 ) byApArika samAja to sadaiva saste saude ko hI pasanda karatI hai| adhika kharca kara thor3A lAbha prApta karanA aura thor3e kharca se hone vAle adhika lAbha ko chor3a denA vyApAriyoM ke liye to ucita nahIM hai / isalie inheM anya tIrthoM meM jAnA eka dama banda kara denA cAhie / aba jaga samhala kara par3hiye - caraNa rahiyAI saMjaya, vimala giri goyamassa gaNi pro| paDilA bheya mega sAhaNa', aDDhI dIva sAhU paDila bhaI // arthAt-cAritra se rahita (kevala veSadhArI ) aise sAdhu ko bhI vimala giri para gautama gaNadhara ke samAna m.majhanA cAhie aise eka sAdhu ko pratilAbhane se ar3hAI dvIpa ke sabhI sAdhuoM ko pratilAbhane kA phala hotA hai| (aisA hI phala vidhAna zrAvakoM ke liye bhI hai|) - ukta gAthA se hamAre mUrti pUjaka bandhuoM ke liye aba vinakula sarala mArga ho gayA hai, na to gRhasthAzrama chor3ane kI AvazyakatA hai, aura na meru samAna kaThina paMca mahAvrata pAlanA bhI Avazyaka hai, nirarthaka kaSTa sahana karane kI prA. vazyakatA hI kyA hai ? jabaki kevala zatrujaya parvata para sAdhu veSa pahana kara koI bhI vyaliMgI calA zrAve to vaha gautama gaNadhara jaisA bana jAtA hai isase adhika taba cAhiye hI kyA? aura bhAvuka bhaktoM ko bhI kisI aise dravyaliMgI ko bulAkara zIghra hI miSTAnna se pAtra bhara denA cAhiye, basa hogayA ber3ApAra / vizva bhara ke suvihita sAdhuoM ko dAna dene kA mahAphaja sahaja hI prApta hogayA, kahiye kitanA sastA saudA hai ? kyA aisA sahaja, sukhada, saste se sastA aura Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) mahAn lAbhakArI mArga koI suvihita batA sakatA hai? zAyada isI mahAn lAbha ke phala vidhAna ko jAnakara isase bhI atya. dhika lAbha prApta karane ko pAlItAne meM sampattizAlI bhaktoM ne rasor3e bhojanAlaya khola rakkhe hoMge? . .. isa hi pAtra se to zreNika, kauNika, kRSNa, subhUma aura brahmadatta Adi mahArAjA loga yA to mUrkha yA makkhIcUsa hoMge, jo aise saste saude ko bhI nahIM paTA sake aura to ThIka para bhagavAna mahAvIra prabhu kA ananya bhakta aisA samrATa kauNika jo prabhu ke sadaiva samAcAra maMgavAyA karatA thA, aura isa kArya ke liye kucha sevaka bhI rakha chor3e the, vaha eka choTAsA mandira bhI nahIM banA sakA? kitanA kaMjusa hogA? isIse to use narka meM jAnA paDA ? yadi vaha kama se kama eka bhI maMdira banavA detA to use narka to nahIM dekhanI par3atI ? pAThaka bandhuzro ! Azcarya kI koI bAta nahIM, yaha saba lIlA svArtha deva kI hai, yaha zaktizAlI deva anahonI ko bhI kara batAtA hai / aba aisI hI paurANika gappa Apako aura dikhAtA huuN| ___ mUrti pUjaka bandhu zatrujaya parvata ke samIra kI zatrujayA nadI ke liye isa prakAra gAte haiM kikevaliyoM ke snAna nimitt,| ' izAna indra prANI supakti / nadI zaQjaya sohaamnnii| ... . ___ bharate dIThI kautuka bhnnii|| arthAt kevala zAniyoM ke snAna ke liye izAnaindra svarga se zatru kI nadI lAyA, yaha dekhakara bharatezvara ko prAzcarya Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 160) kyA aba bhI koI gappa kI sImA hai ? hamAre mUrti pUjaka bandhu kevalajJAnI bhASaka siddhoM ko bhI snAna karAkara apa. vitra se pavitra karanA cAhate haiM, so bhI urddhaloka svarga ke jala se hI ! vAha, kahIM kevalI bhI isa manuSya loka ke jala se nahA sakate haiM ? kintu izAnendra ne eka bhUla to avazya kI, unheM yaha nahIM sUjhA ki isa svarga:gaMgA ko maiM manuSya loka meM lejAkara pRthvI para kyoM paTaka hU~ / isase to vaha isa loka kI sAdhAraNa nadiyoM jaisI ho gaI ? kamase kama pRthvI se do cAra hAtha to UMcI adhara rakhanA thA, jisase svarga-gaMgA kA mahattva bhI banA rahatA, zAsana prabhAvanA bhI hotI, aura zrAja vicArakoM ko yaha bAta gappa nahIM jAna pdd'tii| zrAja ke sabhI vicAraka prAyaH isa bAta ko caMDukhAne kI gappa se a. dhika mAnane ko tayyAra nahIM hai / isake sivAya isa svarga gaMgA (zatrujaya nadI) ne bhI apanA svabhAva sAdhAraNa nadI jaisA banA liyA, virodhI to dUra rahe, para 8-10 varSa pahale kucha bhaktoM ko bhI apane vizAla peTa meM samA liye| phira kyoMkara ise svarga vAsinI kahI jAya ? hAM, jisa parama punIta nadI meM kevala jJAnI bhI snAna kara pavitra hote haiM, vahAM sAmAnya sAdhu snAna kara karma mala rahita hone kI ceSTA kareM isameM to kahanA hI kyA hai ? kintu jaba hama ina logoM ke siddhAnta dekhate haiM taba aisA mAlUma hotA hai ki yaha loga bhI sAdhuoM ko snAna karanA nahIM mAnate, kintu sAdhuoM ke liye snAna kA niSedha karate haiM, aura snAna se saMyama bhaMga honA mAnate haiM, ve hI aise gapor3oMpara vizvAsa kara inako satya mAne yaha kahAM kA nyAya hai ? Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhuoM yaha to kiMcit namUnA mAtra hI hai kintu yadi sAre zatrujaya mahAtmayaM ko bhI gapaur3A zAstra kahA jAye to bhI koI atizayokti nahIM hai / aise sapaur3a zAstroM ko kisa prakAra zrAgama vANI mAnI jAya ? isI liye inake banAye hue grantha prAmANika nahIM mAne jAte, aura aise granthoM ko apramANita ghoSita kara denA hI sAdhumAgiyoM kI nyAya paratA hai| isI prakAra 32 sUtra ke bAhara jo sUtra kahe jAte haiM aura jinakA nAmollekha nandI sUtra meM hai unameM bhI mahAmanA (?) mahAzayoM ne apanI caturAI lagA kara asaliyata bigAr3a dI zrataeva unake bhI bAdhaka aMza ko chor3a kara Agama sammata aMza ko hama mAnya karate haiN| jisa mahAnizItha kA nAma naMdI sUtra meM hai usameM bhI bahuta parivartana hogayA hai aisA ullekha svayaM mahAnizItha meM bhI hai, aura maMDala praznottara karttA bhI likhate haiM ki ( mahAnizIthano ) pAchalano bhAga lopa thaI javAthI jeTalo malI zrAvyo teTalo jinAcA mujaba lakhI dI, isa prakAra zuddhi aura jirNoddhAra ke nAma se ina logoM ne icchina aMza ina khaDina yA akhaMDita sUtroM meM milA diyA hai| anya sUtroM ko jAne dIjiye, aMgopAMga meM bhI ina mahAnubhAvoM ne aneka sthAnoM para nyUnAdhika kara diyA hai, aura artha kA anartha bhii| isake sivAya bhAvoM ko tor3a maror3ane meM to Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 162 ) kamI rakkhI hI nahIM hai| aMgopAMgAdi ke mUla meM kalpita pATha milAne ke kucha pramANa dene ke pUrva zrI vijayadAna sUrijI viSayaka jaina tatvAdarza pR0 585 kA nimna avataraNa diyA jAtA hai,"jinhoMne ekAdazAMga sUtra aneka vAra zuddha kre'|| bandhuo? yaha bAra bAra aMgazuddhi kaisI ? aura vaha bhI zrI dharmaprANa lokAzAha ke thor3e hI varSoM bAda zrI vijayadAnasUrijI ne kI ! isameM avazya kucha rahasya hai| yahAM hama itanA to avazya kaha sakate haiM ki ina zuddhikartA mahodaya ne mUla meM pAThAnta zrAdi ke rUpa se dhUla to milA hI dI hogI, kyoMki zuddhikartA zrI vijayadAna sUrijI zrImAn dharma prANa lokAzAha ke bAda hI hue haiN| udhara zrImAn lokAzAha ne bhAgamokta zuddha janatva kA pracAra kara mUrti pUjA ke viruddha bulaMda AvAja uThAI, mUrti pUjA ko sarvajJa abhiprAya rahita ghoSita kI aura zithila hue mAdhu samudAya kI bhI khabara lI, aisI hAlata meM yadi bhAgamoM ko asalI hAlata meM hI rahane diyA jAya taba to mUrti-pUjA kA astitva hI khatare meM thA, kyoMki inhIM zrAgamoM ke bala para to lokAzAha ne mUrti-pUjA kA virodha kiyA thA ? isa liye AgamoM meM icchita parivartana karanA vijayadAna sUrijI ko sarva prathama Avazyaka mAlUma huaA ho basa karaDAlI manamAnI! aura isa prakAra AgamoM ke nAma se janatA ko apane hI jAla meM phaMsAye rakhane meM bhI subhItA hI rhaa| Age kI bAta choDa dIjiye, abhI ina vijayAnanda sUrijI ne bhI pATha parivartana karane meM kucha kamI nahIM rakkhI, 'samyaktva zalyoddhAra' Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 163) hiMdI kI cauthI AvRtti ke pR0 186 meM zrI prAcArAMga sUtra kA nimna pATha diyA hai, dekhiye, (1) 'bhikkhu gAmANugAmaM dRijjamANe antarAse naI prA. gacchejja egaM pAyaM jale kiccA egaM pAyaM thale kiccA evaM ehaM sNtrh| isa prakAra pATha likhakara vizeSa meM likhate haiM ki'yahAM bhagavaMta ne hiMsA karane kI AjJA kyoM dInI ? ukta mUla pATha meM zrI vijayAnandajI ne kaI zabdoM ko ur3A kara kaisA nikRSTa kArya kiyA hai, yaha batAne ke lie mUrti pUjaka samAja ke rAyadhanapatisiMha bahAdura ke sambata 1936 ke chapAye hue AcArAMga sUtra dUsare zrutaskandha pR0 144 meM kA yahI pATha diyA jAtA hai- . "se bhikkhuvA bhikkhuNivA gAmANugAmaM dRijjamANe aMtarAse jaMghA saMtArime udaesiyA se puvAmeva sasIso vAriyaM podaya pamajjejjAse puvAmeva pamajjittA jAva ega pAdaM jale kiccA egaM pAdaM thale kiccA to saMjayA meva jaMghA saMtA rime udage zrAhAriyaM riejjaa"| priya pAThaka mahodayoM ? jarA vijayAnandajI ke diye hue pATha se isa pATha kA milAna kariye, aura phira hisAba lagAiye ki-nyAyAMbhonidhi, kalikAla sarvajJa samAna kahAne pAle zrI vijayAnandasUrijI ne isa choTe se pATha meM se kitane zabda curAye haiM ? eka choTe se pATha ko isa prakAra vigAr3akara usameM se aneka zabdoM ko ur3Ane vAle sAdhAraNa akSara yA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 164) mAtrAdi nyUnAdhika karane meM kyA dera karate hoMge? aura eka aAvazyaka va anivArya kArya kI yatanA pUrvaka karane kI vidhi ko hiMsA karane kI AzA batAkara kitanA mahAn anartha karate haiM ? jabaki-sAdhAraNa mAtrA yA anasvArataka ko nyanAdhika karane vAlA ananta saMsArI kahA jAtA hai, taba pATha ke pATha bigAr3a dene vAle yadi apanI karaNI ke phala bhoga rahe hoM to Azcarya hI kyA hai? (2) ukta mahAtmA kI dUsarI bahAdurI dekhiye-samyaktva zalyoddhAra caturthAvRtti pu0 184 meM zrAvArAMga sUtra kA pATha isa prakAra diyA hai jANaM vA no jANaM badetA' aba rAyadhanapatisiMha bahAdura ke prAcArAMga kA ukta pATha dekhie ____'jANaM vA No jANaM ti vadejjA' ukta zuddha pATha ko bigAr3akara manaHkalpita artha karate haiN| ki-'jAnatA hove to bhI kaha deve ki maiM nahIM jAnatA hUM, arthAt maiMne nahIM dekhA hai" isa prakAra pratyakSa mRSAvAda bolane kA vidhAna karate haiM kintu inhIM ke matAnuyAyI zrI pArzvacandrajI bAbU ke prAcArAMga meM bhASAnuvAda karate hue TIkA. kAra ke isa prakAra jhUTha bolane ke artha ko asatya batAkara vahAM mauna rahane kA artha karate haiN| (3) ukta sUrijI ne usI samyaktva zalyoddhAra pR0 185 meM zrI bhagavatI sUtra zataka 8 uddezA 1 kA pAThaM isa prakAra likhA hai upATha Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (165) "maNasacca jogaNiyA vaya mosa joga pariNayA" aura isa pATha kA artha karate haiM ki-"mRgapRcchAdika meM mana meM to satya hai aura vacana meM mRSA hai"| ___ uparokta pATha aura artha donoM asatya hai bhagavatI sUtra ke ukta sthala para isa prakAra kA pATha hai hI nahIM, phira yaha nUtana pATha aura icchita artha kahAM se liyA gayA?yaha vijayAnanda jI hI jaaneN| (4) upAsakadazAMga ke AnandAdhikAra meM-'aeNa usthiya parigahiyANi' ke prAge "arihaMta' zabda adhika bar3hA diyA gayA hai| (5) uvavAI sUtra meM campA nagarI ke varNana. meM-'bahulA arihaMta ceiyAI' pATha tar3hA diyA, kitane hI mU0 pU0 vidvAna to ise pAThAntara mAnate haiM, aura kucha loga pAThAntara mAnane se bhI inkAra karate hai| abhI thor3e dina pahale ina logoMkI 'mAkSepa nivAriNI samiti ke ora se 'jaina satya prakAza' nAmaka mAsika patra prakaTa huzrA hai, usake prArambha ke tIsare aGka pR0 76 meM 'jina mandira' zIrSaka lekha meM zrI darzanavijayajI, uvavAI kA pATha isa prakAra dete haiM AyAravaMta ceya viviha sanniviTTha bahulA sUtra ? : aura artha karate haiM ki-'campA nagarI sundara caityoM tathA sundara vividhatA vAlA sannivezothI yukta che' / te campA varNanamAM pAThAntara cha kearihaMta ceiya jaNa-vaI-vi pariNa viSTa bahulA-sUtra 1 artha-campApurI arihaMta caityo, mAnavIo ane muniyo nA sannivezo bar3e vizAla che| Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 166) isa prakAra zrI darzanavijayajI ne mUna pATha aura pAThAntara batAyA hai, hamAre vicAra se to yaha pAThAntara bhI icchApUrvaka banAkara lagAyA hai| __ zrImAn darzanavijayajI bhI mUla pATha meM se eka zabda khA gaye aura pAThAntara kA artha bhI manamAnA kara diyaa| dekhiye zuddha mUla pATha AyAravanta cehaya 'jubai viviha samiNaviTTa bahulA / isa choTe se pATha meM se 'juvai' zabda zrImAn darzanavijayajI ne kyoM ur3AyA / yaha to ve hI jAneM, hameM to yahI vizvAsa hotA hai ki yaha zabda jAnabUjha kara hI ur3AyA gayA hai kyoM ki isa zabda kA TIkAkArane "yuvati vezyA" artha kiyA hai jo zrI darzana vijayajI ko caitya ke sAtha hone se kucha burA mAluma diyA hogaa| kintu isa prakAra manamAnA pheraphAra karanA yaha to pratyakSa meM saiddhAntika kamajorI siddha karatA hai| ___yahAM eka yaha bhI vicAraNIya bAta hai ki inake AcAryoM ko jaba 'AyAravanta ceiya' zabda se jina mandira-mUrti artha iSTa nahIM thA tabhI to ina logoM ne pAThAntara ke bahAne yaha nUtana pATha bar3hAyA hai / isa se yaha siddha huA ki-caitya zabda kA artha jina mandira-mUrti nahIM hokara yakSAlaya bhI hai| (6) jJAtAdharma kathAMga meM draupadI ke solahaveM adhyayana meM "rAmotthuNaM " Adi pATha adhika bar3hAyA huA hai| isa prakAra sAhasika mahAnubhAvoM ne apane.mata kI siddhi ke lie mUla meM dhUla milAkara janatA ko bar3e bhrama meM DAla diyA hai| Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 167 ) mUla sUtra ke nAma se jo gappeM ur3AI gaI haiM aba unake bhI kucha namUne dikhAye jAte haiM / lIjiye (1) samyaktvazalyoddhAra pR0 6 ke noTa meM uttarAdhyayana sUtra kA nAma lekara eka gAthA likhI hai vo isa prakAra hai tIe vi tAsi sAhUNINaM samIve gahiyA dikkhAkaya suvvayanAmA tava saMjama kuNamANI viharai / bandhuo ! uttarAdhyayana ke iveM adhyayana kI kula 62 gAthAeM haiM, kintu ina sabhI kAvyoM meM ukta kAvya kA patA hI nahIM, phira uttarAdhyayana sUtra ke nAma se gappaM kyoM ur3AI gaI? (2) mUrti maNDana praznottara pR0 237 meM sUtra kRtAMga zrutaskandha adhyayana 6 kA nAma lekara mAdrakumAra ke sambandha meM likhate haiM ki sUtra mAM to 'prathama jina paDimA' ema spaSTa prathama tIrthaMkara zrI RSabha deva svAmI nI pratimAno pATha che"| __ yaha bhI eka pUrNa rUpa se gappa hI hai mUla sUtra meM yaha bAta hai hI nhiiN| (3) punaH ukta granthakAra pR0 221 meM eka gAthA kI durdazA isa prakAra karate hai prAramme natthI dayA, vinA prArambha na hoi mhaapunno| punne na kamma nijjare rAna kamma nijjare natthI mukkhI // arthAt-prArabhbha meM dayA nahIM, dhinA prArambha ke mahApuNya nahIM hotA, puNya se karma kI nirjarA hotI hai, nirjarA binA mokSa nahIM mila sktaa| Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 168 ) ___aba ukta gAthA inhIM ke matAnuyAyI zrAvaka bhImasI mANeka ke chapavAye hue 'paryuSaNa parvanI kathAo' nAmaka grantha ke pR0 53 meM isa prakAra hai Arambhe natthI dayA, mahilA saMgeNa nAsae : saMkAe sammataM"....."pavajjA pratthagahaNe // yadyapi isa zuddha pATha meM bhI azuddhi hai kintu isase yaha to siddha ho gayA ki mRti maNDana kArane na jAne kisa abhiprAya se isa gAyA ke tIna caraNa tor3a kara unakI jagaha ye pada viThA diye hai| __ye to inake mithyA prayAsoM ke kucha namUne mAtra haiM / aba thor3A sA artha kA anartha karane ke bhI kucha pramANa dekhiye (1) Avazyaka sUtra ke logassa ke pATha meM Aye hue " mahiyA " zabda kA artha phUloM se pUjA karane kA likhakara anartha hI kiyA hai| (2) nizItha, bRhadUkalpa, vyavahAra, kalpa sUtra Adi meM Aye hue "vihAra bhUmivA" zabda kA artha sthaMDila bhUmi hotA hai, kintu isase viruddha " jina mandira " artha kara inhoMne yaha bhI eka anaya kiyA hai| (3) sUtroM meM " jAe " zabda AyA hai jisakA artha " yAga yajJa " hotA hai, jaina siddhAMtoM ko bhAva yajJa hI mAnya hai, dravya nahIM, prazna vyAkaraNa meM dayA ko yajJa kahA hai, tathA bhagavatI sUtra za018 uddezA 20 meM somila brAhmaNa ke praznoM ke uttara meM prabhu ne krodhAdi ke nAza ko yajJa kahA hai isI prakAra zAtA dharma kathAMga a0 4 meM indriya no indriya yajJa batAyA hai, ina sabhI kA bhAva AtmotthAna rUpa kriyAmoM bhAva yajJa-se hI Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai, isa prakAra jaina dharma ko mAnya aise bhAva yajJa ko spaSTa vyAkhyA hote hue bhI mUrti pUjaka granthakAroM ne kalpa sUtra meM isakA " jina pratimA " artha kara diyA, yadi yaha zabda kisI kathAnaka meM dravya yajJa ko batAne vAlA hoto bhI vahAM " mUrti " artha to kisI bhI taraha nahIM ho sakatA, aise sthAna para bhI " havana " artha hI upayukta ho sakatA hai, ataeva yaha bhI artha kA anartha hI hai| (4) yajJa kI taraha ye loga " yAtrA" zabda kA artha bhI pahAr3oM meM bhaTakanA batalAte haiM kintu jaina mAnyatA meM yAtrA zabda kA artha jJAnAdi catuthya kI ArAdhanA karanA batAyA hai, jisake lie bhagavatI, jJAtA, spaSTa sAkSI hai| ataeva yAtrA zabda kA artha bhI pahAr3oM meM bhaTakanA jaina mAnyatA aura Atma kalyANa ke lie anartha hI hai| (5) vyavahAra sUtra meM siddha bhagavAna kI vaiyAvRttya karane kA kahA hai, jisa kA artha mUrti maNDana praznottarakAra pR0 150 meM nimna prakAra se karate hai, ____ "siddha bhagavAn nI vaiyAvacca te temanaM mandira baMdhAvI, mUrti sthApana karI vastrAbhUSaNa, gaMdha puSpa, dhUpa, dIpekarI aSTa prakArI, sattara kArI pUjA kare tene kahe che"| ___ isa prakAra mana mAnA artha banAkara kevala anartha hI kiyA (6) zrI AtmArAmajI ne hiMdI samyaktvazalyoddhAra meM bhagavatI sUtra za0 3 u05 kA pATha likhakara yaha siddha karane kA prayAsa kiyA hai ki-"saMgha ke kArya ke lie labdhi phor3ane meM prAyazcita nahIM " kintu isa viSaya meM jo mUla pATha diyA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 170) gayA hai usakA yaha artha nahIM ho sakatA, vahAM to bhavitAtmA anagAra kI zakti kA varNana hai, jisameM zrIgautamasvAmIjI ke prazna karane para prabhu ne pharamAyA ki__ " bhAvitAtmA anagAra strI rUpa banA sakate haiM, strI rUpa se sArA jaMbUdvIpa bhara sakate haiM, patAkA, janeU dhAraNa kara, talavAra, DhAla (yA talavAra kA myAna) hAtha meM lekara AkAza meM ur3a sakate haiM / ghor3e kA rUpa banA sakate haiM / ityAdi isake bAda yaha batAyA hai ki-AtmArthI muni aisA nahIM karate aura kareMge ve "mAyAvI " kahe jAveMge, unheM prAyazcita lenA par3egA binA prAyazcita ke ve virAdhaka-AjJAbahAra hoNge| isa prakAra ke kathana se zrI vijayAnandajI labdhi phor3ane kI siddhi kisa prakAra kara sakate haiM ? yahA~ to labdhi phor3ane vAle ko virAdhaka aura mAyAvI kahA hai phira yaha anyAya kyoM ? aura binA kisI AdhAra ke hI " saMghakA kAma par3e to labdhi phor3e" aisA kyoM kahA gayA ? ___ kyA sAdhu strI rUpa banA kara yA ghor3A banakara yA talavAra lekara saMgha kI bhakti yA rakSA kare ? yaha mAyA cAritA nahIM hai kyA ? strI rUpa se saMgha sevA kisa prakAra ho sakatI hai ? Adi praznoM kA yahAM samAdhAna atyAvazyaka ho jAtA hai| vAstava meM sUtra meM aise kAmoM se zAsana sevA nahIM para zAsana virodha aura mAyAcArIpana kahA gayA hai ataeva yaha bhI anartha hI hai| (7) mUrti maNDana praznottara pR0 278 meM ThANAMga sU Aye hue " zrAvaka " zabda kA artha isa prakAra kiyA hai___ "ThANAMga sUtra mAM zrAvaka zabda no artha kayoM che tyAM (1) jina pratimA (2) jina mandira (3)zAla (4) sAdhu (5) Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (171) sAdhvI (6) zrAvaka (7) zrAvikA e sAta kSetre dhana kharca vAnoM hukama pharamAvyoM che" / ___ isa prakAra zrAvaka zabda kA mana kalpita hI artha kiyA gayA hai / jaba ki-sUtroM meM spaSTa zrAvaka ke kartavya batAye gaye hai una saba kI upekSA kara manamAnA artha karanA sApha anartha hai| (E) isI prakAra uttarAdhyayana sUtra ke pATha kA artha karate hue mUrti maNDana praznottara pR0 278 meM likhA hai ki___"uttarAdhyayananA 28 mA adhyayana mAM kahyA mujaba samyaktva nA ATha AcAra sevana karyA che temAM sAta kSetra paNa AvI mayA, kAraNa ke te AcAroM mAM svadharmI vAtsalya tathA prabhAvanA e be prAcAra kahyA che, to svadharmI vAtsalya mA sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA, e cAra kSetra jANavA, ne prabhAvanA mAM jina biMba, jina mandira tathA zAla, e traNa prAvI gayA, emANanda kAmadevAdi tathA paradezI rAjAe paNa karela che"| isa prakAra mandira mUrti siddha karane ke lie artha kA anartha kiyA gayA hai| (1)zrI bhavagatI sUtra kA nAma lekara mUrti maNDana praznottara pR0 287 meM jo anartha kiyA gayA hai vaha bhI jarA dekha lIjie " sthAyara tIrtha te zevrujaya, giranAra, nandIzvara, aSTApada, AbU, sammetazikhara, vagere cha, tenI jAtrA jaMghAcAraNa, vidyAcAraNa munivaro paNa kare che, ema zrI bhagavatI satra mAM pharamAvyu che"| - yaha bhI anartha pUrvaka gappa hI hai / (10) prazna vyAkaraNa ke prathama Asrava dvAra meM hiMsA ke kathana meM devAlaya, caityAdi ke lie hiMsA karane vAle ko manda Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhi aura narka gamana karane vAle batAye haiM, vahAM ukta mUrti maNDana praznottarakAra apanA bacAva karane ke lie una devAlayoM ko mlecchoM, macchI mAroM, yavanoM Adi ke batAte haiM, aura isa bAta ko siddha karane ke lie prazna vyAkaraNa kA eka pATha bhI nimna prakAra se peza karate haiM__ "kayare je teso pariyA macchavaM dhAsA uNiyA jAva kUra kammakArI imeva bahave milekha jAti kite sabve javaNA" | (pR0 282) ukta pATha bhI svecchA se ghaTA bar3hA kara diyA gayA hai, isa prakAra kA pATha kAI praznavyAkaraNa meM nahIM hai aura na yaha mandira mUrti se hI sambandha rakhatA hai, isa prakAra mana mAnA aMza idhara udhara se lekara milA denA sarAsara anartha hai| (11) zrI vijayAnanda sUrijI "jainatatvAdarza' pR0 231 meM likhate haiM ki___ "zrAvakoM jina mandira banAne se, jina pUjA karane se saghammivatsala karane se, tIrthayAtrA jAne seM, rathotlava, aThAI utsava,pratiSThA, aru aMjana zalAkA karane se, tathA bhagavAna ke sanmukha jAne se, guru ke sanmukha jAne se, ityAdi kartavya se, jo hiMsA hove so sarva dravya hiMsA hai, parantu bhAva hiMsA nahIM, isakA phala alpa pApa aru bahuta nirjarA hai, yaha bhagavatI sUtra meM likhA hai, yaha hiMsA sAdhu Adi karate haiN"| isa prakAra zrI vijayAnandasUri ne ekadama mithyA hI gappa mAradI hai, bhagavatI sUtra meM ukta prakAra se kahIM bhI nahIM likhA hai, hAM, zAyada sUrijI ne apanI koI svataMtra prAiveTa, bhagavatI banAlI ho, aura usameM aisA likhakara phira dUsarI ko isa prakAra batAte rahe hoM to yaha dUsarI bAta hai ? Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 173 ) . isa prakAra mandira va mUrti ke lie jina ke sUrivarya bhI artha ke anartha aura mithyA gappeM lagAte raheM, vahAM satya zodhana kI to bAta hI kahAM rahatI hai ? isa prakAra aneka sthaloM para manamAnI kI gaI hai, yadi koI isa viSaya kI khoja karane ko baiThe to sahaja meM eka bRhata grantha bana sakatA hai| prataeva Tasa viSaya ko yahIM pUrNa kara inakI TIkA niyukti prAdi kI viparItatA ke bhI kucha pramANa dikhAye jAte haiM TIkA, bhASyAdi meM viparItatA kara dene ke duHkha se dukhita ho svayaM vijayAnandasUrijI jaina tatvAdarza pR0 35 meM likhate haiM ki "aneka taraha ke bhASya, TIkA, dIpikA, racakara arthoM kI gar3abar3a kara dInI so ava tAI karate hI cale jAte haiN"| yadyapi zrI vijayAnanda jI kA ukta AkSepa vedAnuyAyiyoM para hai kintu yahI dazA ina mUrti pUjaka AcAryoM se racita TIkA niyukti bhASya prAdi kA bhI hai, unameM bhI kartAoM ne apanI karatUta calAne meM kalara nahIM rakkhI hai. jabaki svayaM vijayAnda jI ne mUla meM prakSepa karate kucha bhI saMkoca nahIM kiyA, aura kaI sthAnoM para arthoM ke anartha kara diye jinake kucha pramANa pahale diye jA cuke haiM. tara TIkA bhASyAdi meM gar3abar3I karane meM to bhaya hI kaunasA hai ? jaisI cAheM vaisI vyAkhyA krdeN| zrI vijayAnandajI kA pUrvokta kathana pUrNa rUpeNa inakI samAja para caritArtha hotA hai| zrI vijayAnandasUri jaina tatvAdarza pR0 312 para likhate haiM ki- .. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (174) "prabhAvaka caritra meM likhA hai ki-sarva zAstroM kI TIkA likhI thI vo sarva viccheda hogii"| .. ___ ukta kathana para se yaha to siddha ho gayA ki-prAcIna TIkAe~ jo thI vo viccheda--naSTa ho cukI, aura aba jo bhI TIkAeM zrAdi haiM ve prAyaH nUtana TIkAkAroM ke mata pakSa meM raMgI huI haiM, aura aneka sthaloM para mUlAzaya viruddha manamAnI vyAkhyA bhI kI gaI hai, ina mandira mUrtiyoM ke liye hI kitanI manamAnI kI gaI hai, isake kucha namUne dekhiye (1) prAcArAMga kI niyukti meM tArtha yAtrA karane kA binA mUla ke likha diyA hai| (2) sUtra kRtAMga, upAsakadazAMga Adi kI TIkA meM bhI vRttikAroM ne mUrti pUjA ke raMga meM raMga kara sarvajJa nahIM hote hue bhI saikar3oM hI nahIM hajAroM varSa pahale kI bAta sarvajJa kathita AgamoM se bhI adhika TIkAoM meM likha ddaalii| (3) kalpasUtra ke mUla meM sAdhuoM ke cAturmApa karane yogya kSetra meM 13 teraha prakAra kI suvidhA dekhana kI gaNanA kI gaI hai, unameM maMdira kA nAma taka bhI nahIM hai, kintu TIkAkAra mahodaya ne mUla se bar3hakara caudahavAM jina maMdira kI suvidhA kA vacana bhI likha mArA hai| (4) aAvazyaka niyukti meM bharatezvara cakravartI ne aSTApada para zrI RSabhadeva svAmI aura bhaviSya ke anya 23 tIzaMkaroM ke maMdira mUrti banavAye aisA bacana binA hI mUla ke likha DAlA hai| Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 175) (5) uttarAdhyayana kI niyukti meM zrI gautama svAmI ne sAkSAt prabhu ko chor3akara aSTApada pahAr3a para sUrya kiraNa pakar3a kara car3he, aisA binA kisI mUlAdhAra ke hI likha diyA (6) zrAvazyaka niyuktikAra ne zrAvakoM ke maMdira banavAne pUjA karane Adi viSaya meM jo aDaMge lagAye haiM. ye saba binA mUla ke hI jhAr3a paidA karane barAbara hai| isa viSaya meM aura bhI bahuta likhA jA sakatA hai kintu graMtha bar3ha jAne ke bhaya se adhika nahIM likha kara kevala mUrti pUjaka samAja ke vidvAna paM0 becaradAsajI dozI racita jaina sAhitya mAM vikAra thavAthI thayelI hAni nAmaka pustaka ke pR0 1.3 kA avataraNa diyA jAtA hai, paMDitajI ina TIkAkAroM ke viSaya meM kyA likhate haiM, jarA dhyAna pUrvaka unake hRdayodgAroM ko pddhiye| ___ "mAruM mAnavU cheke koI paNa TIkAkAre mUlanA prAzaya ne mUlanA samaya nA vAtAvaraNa neja dhyAnamAM laIne spaSTa karavo joie, zrArIte TIkAkaranAro hoya teja kharo TIkAkAra hoi zake che, parantu mUla no artha karatI vakhate maulika samaya nA vAtAvaraNa no khyAla na karatAM jo zrApaNI paristhiti ne ja anusarie to te mUlanI TIkA nathI paNa mUlako mUsala karavA je cha, huM sUtronI TIkAo sArI rIte joI gayo chu, parantu temAM mane ghaNe ThekANe mUlanuM mUsala karavA jevU lAgyu che, ane tethI mane ghaNuM duHkha thayuM che, prA saMbaMdhe ahiM vizeSa lakhavU aprastuta cha, to paNa samaya zrAvye sUtroM ne TIkAzro e viSe huM vigatavAra hevAla ApavAnuM mArUM kartavya cUkIza nahiM Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 176) to paNa Agala jaNAvelA zrI zIlAMka sUrie karelA zrAcA. gaMga nA keTalAka pAThonA abalA artho uparathI ane caitya zabda mA artha upara thI zrApa kI koI joI zakyA hazoke TIkAkAro e artho karavA mAM potAnA samaya neja sAmorAkhI keTaluM badhuM jokhama kheDayu cha / huM A bAvata ne paNa svIkAra karU chu ke jo maherabAna TIkAkAra mahAzayoe jo mUla ho artha mUna no samaya pramANeja kayoM hota to jaina zAzana mAM vartamAna mAMje matamatAMtaro jobA mAM zrAve che te ghaNA aochA hota, ane dharma ne. nAme zrAvU amAsana aMdhArUM ghaNuM aochu vyApata" zrAge pR0 131 meM likhate haiM ki___ je bAta aMgo nA bhUla gaTo mAM nathI te vAta tenA upAMgomAM, niyu kanomA, bhASyomAM, cUrNio mAM, zravacUrNio mAM, ane TIkAo mAM zIrIte hoi zake ? isa prakAra jaba mUla kI TIkAtroM kI yaha hAlata hai taba sva. tantra granthoM kI to bAta hI kyA ? ina baMdhuoM ne mUrti pUjA ko zAstrokta siddha karane ke liye kitane hI nUtana grantha banA DAle haiM / pahAr3a parvatoM kI mahimA bhI khUba bhara peTa kara DA. lI hai, anya ko zikSA dene meM kuzala aise zrI vijayAnandajI ne svayaM 'ajJAnatimira bhAskara' nAmaka grantha ke pR0 18 meM 'tIrthoM kA mahAtmya so TaMka sAla hai' zIrSaka se spaSTa likhate haiM ki___ "nadI, gAma, tAlAba, parvata, bhUmi ityAdikaM jo vedoM meM. nahIM haiM tinake mahAtmya likhane lage tinakI kathA jaisI 3 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puganI hotI gaI taisI 2 pramANita hotI gaI, aura phala bhI dene lagI............"yaha TaMkasAla aba bhI jArI hai| zrI vijayAnanda sUri ke ukta zabda zatrujaya giranArAdi pahAr3oM ke viSaya meM bhI akSarazaH lAgU hote haiM, kyoMki inake mahAtmyAdi ke grantha kathAeM tathA mAnyatA sabhI Agama viruddha hone se mana kalpita pAkharaDa aura andha vizvAsa se zrota prota hai, aura sAtha hI svArthI ke svArtha sAdhana kA sulabhamArga bhii| isake sivAya ina logoM ne svArtha aura mAnyatA meM kuThA. rAghAta hone ke bhaya se eka nayA mArga aura bhI nikAlA hai vo yaha hai ki jisa graMtha se apane mAne hue paMtha ko vAdhA pahuMcatI ho, usake astitva evaM mAnyatA se bhI inkAra kara denA, jaise ki gata varSa vi0 saM0 1662 lagha zatAvadhAnI ma0 zrImAn saubhAgyacandrajI ( saMtavAlajI) kI jaina prakAza patra meM 'dharma prANa lokAzAha' nAmaka aitihAsika na bhAva-pUrNa lekha mAlA prakAzita huI, usameM lekhaka ne mUrti-pUjA yaha dharma kA aMga nahIM hai isakI siddhi karane ko zrImad bhadragahu svAmI racita vyavahAra sUtra kI cUlikA ke pAMcave svapna phala kA pramANa diyA, jisake prakaTa hote hI mUrti-pUjakoM ke gurU paM0 nyAyavijayajI mahArAja eka dama Ape se bahAra hogye| aura bhAvanagara se mUrti pUjaka patra 'jaina' meM himmata aura bahAdurI pUrvaka unhoMne isa prakAra chapavAyA ki Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 178 ) ___ 'zrImad bhadrabAhu svAmI kRta vyavahAra sUtra cUlikA cheja nahiM . . ."e to saMtavAla racita che...."bilakula jAlI tathA navIna sUtra che...... kalpita che ..... "Adi / yadyapi ina mahAtmA kA ukta kathana ekAnta mithyA hai, tathApi ina kI dUradarzitA kA pUrNa paricAyaka yadi ye aisA nahIM kare to kathita mUrti pUjA kI kalitatA spaSTa hokara inakI jamI huI jar3a khokhalI hojAya isake sivAya ( ukta grantha ko kalpita kahe sivAya) inake pAsa apane bacAva kA dUsarA mArga bhI to nahIM hai| . aba yaha lekhaka nyAya kA galA ghoMTane vAle ina nyAya vijayajI ke ukta lekha ko mithyA liddha karane ke liye inhIM ke matAnuyAyI aura hamAre pUrva paricita mUrti-maMDana praznotarakAra ke nimna likhita pramANa detA hai, ki jinheM dekhakara zrInyAyavijayajI ko vyavahAra sUtra kI cUlikA zrI bhadrabAhu svAmI racita hai aisA satya svIkAra ne kI sUjhe / aura janatA inake asatya kathana para vizvAsa nahIM kara pra. mANa yukta satyaMbAta ko svIkAra kareM, dekhiye, mUrti maMDana praznottara (1) zrI bhadrabAhu svAmIe paNa zrI vyavahAra cUlikA mAM pravidhino niSedha karI vidhino Adara karmo ch| (pR0263) (2 zrI bhadraza svAmI valI vyavahAra sUtra nI cUlikA mAM cothA svapna nA artha mAM kahe ke ke .......' (pR. 264) . (3) zrI bhadrabAhu svAmIe vyavahAra sUtra nI cUlikA mAM dravya liMgI caiya sthApana karavA. la gIjarotyAM mUrti sthApanA no artha kayoM che, ( pR0 286 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (176 ) (4) zrI vallabhavijayajI gappa mAlikA meM likhate haiM ki zrI bhadrabAhu svAmI ne vyavahAra sUtra kI cUlikA meM vighi pUrvaka pratiSThA karane kA kahA hai| ina pramANoM para pAThaka vicAra kareM, inase yaha spaSTa siddha hotA hai ki vyavahAra sUtra kI cUlikA zrI bhadrabAhu svAbhI racita hai, ise asvIkAra kara zrI saMtavAla racita, kalpita tathA jAlI kahane vAle svayaM jAlabAja aura avizvAsa ke pAtra Thaharate haiM / isa prakAra eka satya vastu ko asatya kahakara to zrI nyAyavijayajI ne nyAya kA khUna hI kiyA hai| aisI aneka karatUte mAtra apane mana kalpita mata ko janatA ke gale mar3hane ke liye kI jAtI hai, isaliye tatvagaveSI mahAnubhAvoM ko inase sadaiva sAvadhAna rahanA caahiye| aba yaha sevaka tatvecchuka mahAnubhAvoM se nivedana karatA hai ki ve svayaM nirNaya kare, satya kA svIkAra karate hue svapara kalyANakartA bne| mU0 pU0 pramANoM se mUrti-pUjA kI anupAdeyatA yaha to maiM pahale hI batA cukA hUM ki mUla aMgopAMgAdi 32 sUtroM meM kahIM bhI mUrti pUjA karane, mandira banavAne, pahADoM meM bhaTakane zrAdi kI AzA nahIM hai, aura na kisI sAdhu yA zrAvaka ne hI vaisA kiyA hoaisA ullekha hI milatA hai| sUtroM mejahAM 2 zrAvakoM kA varNana AyA hai vahAM unake prabhu vandana dharmazravaNa, vratAcaraNa, vratapAlana, kaSTa sahana zrAdi kA kathana to hai| kintu mUrti pUjA ke sambandha meM to eka akSara bhI Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 180) nahIM hai / koNika rAjA prabhu kA parama bhakta thA. sadeva prabhu ke samAcAra maMgavAyA karatA thaa| samvAda prApta karane ko usane kitane hI naukara rakha chore the / jo ki prabhu ke vihArAdi ke samAcAra hamezA pahuMcAyA kareMaisA aupapAtika sUtra meM kathana hai, kintu aise sthAna para bhI yaha nahIM likhA ki kauNika mahArAja ne eka choTAsA bhI mandira banAyA ho, yA mUrti ke darzana pUjana karatA ho, isa para se yaha spaSTa siddha hotA hai ki mUrti-pUjA zAstrokta nahIM hai| hamAre itane prayAsa se mUrti-pUjA anAvazyaka aura vIta. rAga dharma ke viruddha pramANita ho cukI, tathApi aba mU0 pU0 kI heyatA dikhAne ko mUrti-pUjaka samAja ke mAnya granthoM ke hI kucha pramANa dekara yaha anAvazyaka siddha kI jAtI hai| (1) sava prathama zrI vijayAnanda sUrijI ke nimna praznosara ko dhyAna pUrvaka pddhiye| prazna-tumane kahA hai jo sUtra meM kathana karA hai so prarUpaNa kare, jo punaH sUtra meM nahIM hai aura vivAdAspada logoM meM hai| koI kaise kahatA hai aura koI kisa taraha kahatA hai, tisa viSayaka jo koI pUche taba gItArtha ko kyA karanA ucita hai ? uttara-jo vastu anuSThAna sUtra meM nahiM kathana kharA hai, karane yogya caitya vandana AvazyakAdi Sat aura prANA tipAta kI taraha sUtra meM niSedha bhI nahIM karA hai, aura logoM Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (181) meM cirakAla se rUDhiM rUpa calA pAtA hai, so mI saMsAra mIru gItArtha svamati kalpita dUSaNe karI dRSita na kre| . (azAna timira bhASkara pR0 264 ) isa uttara meM yaha spaSTa kahA gayA hai li-caityavaMdana sUtra meM nahIM kahA hai, punaH spaSTIkaraNa dekhie__"kitanIka kiyAM ko je pAgama meM nahiM kathana karI hai tinako karate haiM, aura je Agama ne niSedha nahIM karI haiciraMtana janoM ne prAcaraNa karI hai tinako pravidhikaha karake niSedha karate haiM, aura kahate haiM yaha kriyAo dharmI janAM ko karaNe yogya nahIM hai, kina kina kriyAyo viSe"caitya kRtyeSu. snAtrabimba pratimAkaraNAdi," tina viSe pUrva puruSoM kI paraMparA karake jo vidhi calI AtI hai tisako pravidhi kahate (azAna timira bhAskara pR0 296 ) zrI vijayAnandasUri ke ukta kathana se yaha spaSTa hogayA ki-caitya karAnA, snAtra pUjA, bimba pratimA sthApanA Adi kRtya sUtroM meM nahIM kahe, kintu kevala pUrvajoM se calI AtI huI rIti hai| (2) saMghapaTTaka kAra zrI jina vallabhasUri kyA kahate haiM dekhiye "AkRSTaM mugdha-mInAn baDizapi zitavad vibamAdarzya jainaM / tanAmnA ramyarUpA-nayavara-kamaThAna sveSTa-siddhathai vidhAnya / yAtrA snAtrAdyupAyairnamasitaka-nizA jAgarAyai zchalaizca / zraddhAlu ma jainaizcalita iva zaThairvacyate hA jano'yam // 21 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 182 ) arthAt-jisa prakAra rasanendriya meM magdha makaliyoM ko phaMsAne ke lie badhika loga mAMsa ko kAMTe meM lagAte haiM, usI prakAra dravya liMgI loga mAMsavat aise jina vimba ko dikhAkara, tathA svargAdi iSTa siddhi kahakara, yAtrA snAtrAdi upAyoM se, nizA jAgaraNAdi chaloM se yaha zraddhAlu bhakta, dhUrta kI taraha nAmadhArI jainoM se Thage jAte haiM yaha duHkha kI bAta ___ yaha eka mU0 pU0. zrAcArya ke duHkhada hRdaya ke udgAra rUpa saMghapaTTaka kA 21vAM kAvya mUrti pUjA ke pAkhaNDa aura svArtha pipAsuoM kI svArthaparatA ko khullA karane meM paryApta hai, vA. 'stava meM mUrti pUjA kI poTa se matalabI logoM ne jana sAdhA. raNa ko khUba dhokhA diyA hai, ataeva mumanuoM ko isase sarvathA dUra hI rahanA caahiye| (3) svayaM vijayAnandasUri mUrti pUjA ko dharma kA aMga nahIM mAnakara laukika paddhati hI mAnate haiM, dekhiye jainatatvA darza pR0 418 "vighna upazAMta karaNe vAlI aGga pUjA hai, tathA moTA abhyudaya puNya kI sAdhane vAlI agrapUjA hai, tathA 'mokSa kI dAtA bhAva pUjA hai"| isameM kevala bhAva pUjA ko hI mokSa dAtA mAnI hai, aura bhAva pUjA kA svarUpa ye hI pR0 416 para likhate haiM ki 'ihAM sarva jo bhAva pUjA hai, so zrI jinAmA kA pAlanA Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 183 ) isI taraha zrI haribhadramUri bhI likhate haiM ki 'pApI mukti IzvaranI AjJA pAlavA mAMja chH'| (jaina darzana prastAvanA pR0 33) phira pUjA kA svarUpa bhI haribhadrasUri kyA batAte haiM, dekhie'pUjA eTale tezronI AjJAnu pAlana' / ( jaina darzana pra0 pR0 41) isa prakAra prabhu zrAjJA pAlana rUpa bhAva pUjA hI zrAtmakalyANa meM upAdeya hai, kintu mUrti pUjA nhiiN| aura bhAva pUjA meM sAdhuvarga bhI paMca mahAvrata, IrSyA bhASAdi paMca samitI tIna gupti, aura jJAnAdi catuSTaya kA pAlana karake karate haiM, zrAvaka varga samyaktva pUrvaka bAraha vrata tathA anya tyAga pra. tyAkhyAnAdi karake karate haiM, yaha bhAva pUjA avazya mokSa jaise zAzvata sukha kI dene vAlI hai| aura mUrti pUjA to zrAtmakalyANa meM kisI bhI taraha AdaraNIya nahIM hai, yaha to ulTI pAnava dvAra kA jo ki-zrAtmA ko bhArI banAkara AtmakalyaNa se vaMcita rakhatA hai, sevana karAne vAlI hai, jisameM prabhu zrAzA bhaMga rUpa pApa rahA huA hai, ataeva tyAgane yogya hI hai| (4) zrI sAgarAnandasUrijI 'dIkSAnuM sundara svarUpa' nAma pustikA ke pR0 147 para likhate haiM ki - __'zrI jinezvara bhagavAnanI pUjA vagere nuM phala cAritra dharmanA ArAdhana nA lAkhamAM aMze paNa nathI zrAvatuM, ane tethI tevI pUjA Adine chor3I ne paNa bhAya dharma rUpa cAritra aMgIkAra karaghA mAM zrAve che'| Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 184 ) aba hamAre pAThaka svayaM vicAra kara nirNaya kareM kikahAM to dharma kA aGga cAritrArAdhana aura kahAM usake lAkhaveM aMza meM bhI nahIM Ane vAlI mUrti pUjA ? vAstava meM to mUrti pUjA meM anantaveM bhAga bhI dharma nahIM hai, kintu adharma hI hai, ataeva tyAgane yogya hai| ___ (5) punaH sAgarAnandasUrijI isI grantha ke pR0 17 meM eka caubhaMgI dvArA bhASa nikSepa ko hI bandanIya, pUjanIya siddha karate haiM, dekhiye vaha caubhaMgI___ 'eka to cAMdI no kaTako jo ke cokhI cAMdI no che, chatAM rupiyAM nI mahora chApa na hoya to tene rupiyo kahavAya nahIM, ane te calaNa tarIke upayoga mAM AdhI zake nahIM? bIjo rupiyAnI chApa trAMbA nA kaTakA upara hoya to paNa te trAMbA no kaTako rupiyA tarIke cAlI zake nahIM, trIjo trAMbA nA kaTakA kAra sAnI chApa hoya to te rupiyo naja gaNAya, ane cotho bhAMgoja evo cha ke jemA cAMdI cokhI ane chApa paNa rupiyAnI sAcI hoya, tenoja duniyAM mAM rupiyA tarIke vyavahAra thaha zake, ane calaNa mAM caale'| yahI udAharaNa zrI haribhadrasUri ne zrAvazyaka vRtti meM vandanAdhyayana kI vyAkhyA karate hue vandanIya para bhI diyA ___ yadyapi ukta caubhaMgI lekhaka ne mUrti pUjA para nahIM dI, tathApi ukta caubhaMgI para se yaha to spaSTa siddha ho jAtA hai ki-caturtha bhaMga arthAt sakSAt bhAva nikSepa yukta prabhu hI kArya sAdhaka haiM, aura mUrti pUjA to tAMbe ke Tukar3e para rupaye 224 kI chApa vAle dUsare bhaMga kI taraha ekadama nirarthaka hai / mumunuoM ko isa para khUba manana karanA cAhiye / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (185) (6) caudaha pUrvadhara zrImAn bhadrabAhu svAmI ne vyavahAra sUtra kI cUlikA meM candragupta rAjA ke pAMcaveM svapna ke phala meM bhaviSya meM kuguruoM dvArA pracalita hone vAlI mUrti pUjA kI bhayaMkaratA dikhAte hue likhA hai ki "paMcamae duvAlasa phaNi saMjutto, karahe ahi diTTho, tasaphalaM-duvAla savAsa parimANo dukkAlo bhavissai tattha kAliya-suyappamuhANi suttANi vocchijjisaMti, ceiyaM uyA. bei, dvhaarinne| muNiNo bhavissaMti, lobheNa mAlA rohaNa devala-uvahANa-ujjamaNa-jiNa bimba-paichAvaNa vihiM pagAsissaMti, avihi paMthe paDisaha tattha je kei sAhU sAhUNio . sAvaya-sAviyAzro, vihi-mamge buhisaMti tasiM bahUNaM hilaNANaM, NiMdaNANaM, khisaNANaM, ThArahaNANaM, bhvissii"| ___ arthAt-pAMcaveM svapna meM dvAdaza phaloM vAle kAle sarpa ko jo dekhA hai usakA phala yaha hai ki bhaviSya meM dvAdaza varSa kA duSkAla par3egA, usa samaya kA likA Adi sUtra viccheda jAya~ge, dravya rakhane vAle muni hoMge, caitya sthApanA kareMge, lobha ke vaza hokara mUti ke gale meM mAlAropaNa kareMge, mandira, upadhAna, ujamaNA karAveMge, mUrti sthApana va patiSThA kI vidhi prakaTa kareMge, avidhi mArga meM par3eMge, aura usa samaya jo koI sAdhu sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA, vidhi mArga meM pravartane vAle hoMge, unako bahuta niMdA, apamAna, apa zabdAdi se hIlanA kreNge| priya pAThaka vRnda ! zrImadbhadrabAhu svAmI kA ukta bhaviSya kathana barAbara satya nikalA, aisA hI huA, aura aba taka barA. ra ho rahA hai| Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 186) zrImad bhadrabAhu svAmI ke ukta kathana ko batAne vAlI zrI vyavahAra sUtra kI cUlikA para zrI nyAya vijayajI itane Rddha haiM ki-yadi inakI calatI to ukta cUlikA kI rUmA pratiyeM ekatrita kara havana kuNDa kI bheTa kara dete, kiMtu vivazatA vaza sivAya mithyA bhASaNa ke anya koI upAya hI nahIM sUjhatA, jisa.kA paricaya pahale karA diyA gayA hai| (7) sambodha prakaraNa meM haribhadra sUri likhate haiM ki saMnihi mahA kammaM jala, phala, kusumAi saba sacittaM cekSya maThAivAsaM pUyAraMbhAi niccavAsittaM / devAi davvabhogaM jiNahara zAlAi karaNaM ca // . - arthAt-prathama rUcitta jala, phala, phUloM kA prArambha pUjA ke lie huvA, caityavAsaaura caitya pUjA calI deva dravya bhoganA, jina mandirAdi banavAnA claa| (8) sandeha dolAbalI meM likhA hai ki gaDDarI-ppavAhaU je ei nayaraMdIsai bahujiNehiM jiNaggaha kAravaNAi so dhammo sutta viruddho adhammoya / arthAt-loka meM gaDuriyA pravAha se gatAnugatika calane vAlA samUha adhika hotA hai, ve jina mandirAdi karavAnA yaha sUtra viruddha adharma ko bhI dharma mAnane vAle haiN| . . (E) vivAha cUlikA ke ! vai pAhur3e ke 8 veM uddeze meM likha hai ki-- Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (187) jaiNaM bhaMte jiNa paDimANaM bandamANe, accamANe suyadhamma caritta dhamma la bhejjA ? goyamA ? No aDhe samaDhe / sekeNaTeNaM bhate evaM vuccai ? goyamA ? puDhavI kAyaM hiMsai, jAva tasa kArya hiMsai / arthAt-zrI gautama svAmI prazna karate haiM ki-aho bhagavAn ! jina pratimA kI vandanA arcanA karane se kyA zrata dharma cAritra dharma kI prApti hotA hai ? uttara-yaha artha samartha nhiiN| punaH prazna-aisA kyoM kahA gayA? uttara-isalie ki-pratimA pUjA meM pRthvIkAya se lekara trasakAya taka ke jIvoM kI hiMsA hotI isa prakAra vivAha cUlikA meM bhI mU0 pU0 dvArA sUtra cAritra dharma kI hAni vatAI gaI hai| yadyapi vivAha cUlikA se ukta samvAda prabhu mahAvIra aura zrI gautama svAmI ke bIca honA pAyA jAtA hai, kintu yaha dhyAna meM rakhanA cAhie ki-granthakAroM kI yaha eka zailI hai, jo praznottara meM prasiddha aura sarva mAnya mahAna AtmAoM ko khar3A kara dete haiM / vartamAna ke bane hue kitane hI aise svataMtra grantha dikhAI dete haiM jinameM unake racanAkAra koI anya mahAtmA hote hue bhI praznottara kA DhAMcA bhagavAna mahAvIra aura zrI gautamagaNadhara ke paraspara hone kA racA gayA hai, aise hI jo sUtra grantha pUrvadhara Adi AcArya racita haiM, unameM bhI aisI bhI zailI pakar3I gaI hai, tadanusAra vivAha cUlikA ke racayitA zrI bhadrabohu svAmI ne bhI janatA ko bhagavadAjJA kA svarUpa batAne ke liye ukta kathana kA zrI mahAvIra aura gautama gaNadhara ke Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) bIca honA batAyA hai, kintu vAstava meM yaha racanA zailI hI hai. zrI mahAvIra gautama kI ukti se satya nahIM, kyoMki-prabhU kI upasthiti ke samaya to yaha prathA thI hI nhiiN| isIliye kisI pramANika aura gaNadhara racita aMga zAstroM meM bhI aisA ullekha nahIM hai, ataeva isa kathana ko sAkSAt prabhu aura gaNadhara ke bIca honA mAnanA bhUla hai,to bhI mUrti pUjA ke nidha meM to ukta kathana bahuta spaSTa hai, isa grantha ko mUrti pUjaka loga bhI mAnate hai, isake sivAya aba kitI pramANa kI AvazyakatA nahIM rhtii| (10) mahA nizItha sUtra kA tIsarA aura pA~cavAM adhyayana to isa mUrti pUjA ko jar3a kATane meM kucha bhI nyUnatA nahIM rakhatA, jo ki-mUrti pUjakoM kA mAnya grantha hai| __ isa taraha mUti pUjaka mAnya granthoM se bhI mUrti pUjA niSiddha ThaharatI hai, AtmArthI bandhuoM ko isakA tyAga kara itanA samaya Atma kalyANa kI sAdhaka sAmAyika meM lagAnA cAhiye / mU0 pU0 se sAmAyika karanA zreSTha hai| dravya pUjA ( anya macitta yA acitta vastuoM se pUjA karanA ) sAvadya-hisAyukta hai, sAtha hI vyartha aura nirarthaka bhii| ataeva isakA tyAga kara bhAva pUjA rUpa sAmAyika kara prAtma sAdhana karanA cAhie zrAvakoM kI sAmAyika thor3e samaya kA dezaviratI cAritra hai, ataeva isakA ArAdhana karanA svalpa kAlakA cAritra dharma pAlanA hai| svayaM vijayAnanda sUri svIkAra karatehaiM ki jaba zrAvaka sAmAyika karatA hai, taba sAdhu kI taraha ho jAtA hai, isa vAste zrAvaka sAmAyika meM deva snAtra, pUjAdika, na kareM, kyoMki bhAva stava ke vAste dravya stava karanA hai so Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) bhAvastava sAmAyika meM prApta hojAtA hai, isa vAste zrAvaka sAmAyika meM dradhyastavarUpa jina pUjA na kreN| jainatatvAdarza pR0 371) inake sivAya "paryapaNa parvanI kathAoM ke pR0 16 meM bhI likhA hai ki' valI sAmAyika karatA thakAM sAvadha yoga no syAga thAya, mATe sAmAyaka zreSTha cha, tathA sAmAyaka karanAra ne mAtra pUjAdika ne viSe paNa adhikAra nathI, arthAt dravyastava karaNa nI yogyatA nathI, te sAmAyika udaya prAyava mahA durlabha ch| ina do pramANoM ke sivAya sAmAyika kI utkRSTatA meM aura bhI pramANa diye jA sakate haiM, kintu anya gaurava ke bhaya se yahAM itanA hI batAyA jAtA hai, isase spaSTa siddha hotA hai kimUrti pUjaka bhAiyoM ke kathana se bhI mUrti pUjA se sAmAyika atyadhika zreSTha hai| eka sAdhAraNa buddhi vAlA bhI samajha sakatA hai ki-mUrti pUjA sAvadya-hiMsAkArI-vyApAra hai, aura sAmAyika meM sAvadha vyApAra kA tyAga ho jAtA hai, isa nagna satya ko mUrti pUjaka bhI svIkAra kara cuke haiM, isalie mUrti pUjaka samAja ke sAdhuoM ko cAhiye ki-zrAvakoM ko sAvadha mUrti pUjA chor3a kara sAvadha tyAga rUpa sAmAyika karane kA hI upadeza kareM, kintu jaba manuSya matamoha meM par3a jAtA hai taba heya ko chor3ane yogya samajhakara bhI nahIM chor3atA hai, yahI hAla Upara meM sAmAyika ko zreSTha kahane vAle zrI vijayAnandajI kA bhI huA pahale sAmAyika kI prazaMsA kI aura phira ye hI Age bar3ha kara sAmAyika vAle zrAvaka ko sAmAyika chor3akara pajA ke lie phUla gUMthane Adi kI AjJA pradAna karate hai / dekhiye Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (190) " pUjAdika sAmagrI ke prabhAva se dravya pUjA karaNe asamartha hai. isa vAste sAmAyika pArake kAyA se jo kucha phUla gaMthanA. dika kRta hove so kre| prazna-sAmAyika tyAga ke dravya pUjA karaNI ucita nahIM ? uttara-sAmAyika to tisake svAdhIna hai / cAhe jisa vakhata kara leve, parantu pUjA kA yoga usako milanA durlabha hai, kyoM ki-pUjA kA maMDANa to saMgha samudAya ke AdhIna hai, kadeI hotA hai, isa vAste pUjA meM vizeSa puNya hai / jainAtvAda pR0417) isa prakAra vehI vijayAnandajI yahAM bhAvastava rUpa sAmA. thika ko tyAga kara yukti se sAvadya pUjA meM pravRtta hone kI AjJA pradAna karate haiM, eka sAmAyika kA udaya AnA durlabha kahatA hai to dUsarA ulTA pUjA kA yoga kaThina batAtA hai / isa prakAra mana gar3hata likha DAlane vAloM ko kyA kahA jAya ? zrImAn vijayAnanda sUri ke mantavyAnusAra to sAmAyika meM hI phUla gUMtha lene cAhiye, kyoMki inhIM kA kathana (samyaktva zalyoddhAra meM ) hai ki-phUloM se pUjanA phUloM kI dayA karanA hai| Azcarya to yaha hai ki-samyaktva zalyoddhAra meM to isa prakAra likhA, aura jaina tatvAdarza meM sAmAyika meM dravya pUjA kA nivedha bhI kara diyA ! vAstava meM sAmAyika udaya AnA hI kaThina hai isameM mana vacana va zarIra ke yogoM ko ArambhAdi sAvadha vyApAra se haTA kara nirArambha aise sambara meM lagAnA hotA hai, jo ki utane samaya kA cAritra dharma kA ArAdhana hai / gRhastha logoM se Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) prArambha parigraha Adi kA chUTanA hI adhika kaThina hai, isalie sAmAyika kA udaya meM AnA hI durlabha hai| mUrtipUjA meM durlabhatA kaisI ! jhaTa se snAna kiyA, phUla tor3e, kezara candanAdi ghisa kara pUjA kI / aise Arambha janma kArya se to citta prasanna ho hotA hai, aura yaha pravRtti bhI saba ko sarala va sukhada lagatI hai, isameM durlabhatA kI bAta hI kyA hai ? dharma dayA meM hai hiMsA meM nahIM mahAnubhAvo ! kharA dharma to icchAoM ko vaza kara viSaya kaSAya aura Arambha ke tyAga meM tathA prANI mAtra kI dayA meM hai| isake viparIta nirarthaka hiMsA bhava bhramaNa ko bar3hAne vAlI hotI hai / mAtra eka dayA hI saMsAra se pAra karane meM samartha hai, yadi zaMkA ho to pramANa meM Agama vAkya bhI dekhiye (1) zrI AcAgaMga sUtra ke zastraparijJA nAmaka prathama adhyayana meM jAi maraNa moyagAe kaha kara dharma ke lie kI gaI pRthvI kAyAdi jIvoM kI hiMsA ko ahita evaM abodhI kara batAI hai, aura prabhu ne spaSTa kahA hai ki jo isa prakAra kI hiMsA se trikaraNa triyoga se nivRtta hai, use hI maiM saMyamI sAdhu kahatA huuN| (2) sUtra kRtAMga a0 11 gA0 6 se mokSa mArga kI prarUpaNA karate hue prabhU pharamAte haiM ki puDhavI jIvA puDho sattA, Au jIvA thaagnnii| vAujIvA puDho sattA, taNa rukkhA sa-bIyagA // 7 ahAvarA tasA pANA, evaM chakAya aahiyaa| etAvae jIvakAe, pAvare koi vijai // 8 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 182) *savAhiM aNujuttihiM, matimaM paDilehiyA / savve akkaMta dukkhAya, ato rUbve ahiMsyA // 6. . .. eyaM khuNANiNo sAraM, jaM nahiMsai kiMcaNaM / ahiMsA samayaM ceva, etAvattaM viyANiyA // 10 uMDDhe aheya tiriyaM, jekei tasa thAvarA / savvatya virati kujjA, saMti NivvANa mAhiyaM // 11 arthAt-pRthvI, apa, tejasa vAyu, banaspati, bIja sahita tathA trasa prANI, isa taraha chaH kAyarUpa jIva kahe gaye haiM, inake sivAya saMsAra meM koI jIva nahIM hai ina rUva jIvoM kA duHkha apriya hai, aisA yuktioM se buddhimAna kA dekhA huA hai / ahiMsA aura samatA hI mukti mArga hai, aisA samajha kara kisI jIva kI hisA nahIM kare, yahI jJAnI kA sAra hai| urdhva adho aura tiryaka dizA meM jo jIva rahane vAle haiM unakI hiMsA se nivRtti karane ko nirvANa mArga kahA hai| , (3) "dANANa seTe abhypyyaannN"| sUtrakRtAMga zru02 a06| (4) puna. sUtra kRtAMga zru0 2 a0 17 meM "je ime tasa thAvarA pANA bhavaMti teNo sayaM samAraMbhatti, No aNNe hi samAraMbhAti, aNNaM samAraMbhaMtaM na samaNu jANaMti, iti se mahato AyANAo uvasaMte uvasaMte uvaTTie, paDivirate se bhikkhU / (5) jJAtA dharma kathAMga meM meghakaMvAra ne hArthI ke bhava meM eka pazu kI dayA kI jisase saMsAra parit kara diyA, svarayaM sUtrakArane vahAM pANANu smpyaae| Adi se saMsAra ko pari mita kara dene kA kAraNa dayA hI batAyA hai / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 183) (6) jJAtA dharma kathA a0 8 meM bhagavatI malli kumArI ne cokkhA parivrAjikA ko kahA ki jisa prakAra rakta meM sanA huvA vastra rakta se dhone para zuddha nahIM hotA, usI prakAra hiMsA karane se dharma nahIM ho sktaa| . (7) prazna vyAkaraNa ke prathama samvara dvAra meM svayaM zrIgaNadhara mahArAjA ne dayA ko mahimA kI hai aura sAtha hI dayAvAnoM kI mahimA karate hue dayA ke guNa niSpanna 60 nAma bhI batAye haiN| ukta prakaraNa meM yahAM taka likhA gayA hai ki-zrI sarvajJa prabhu ne " samasta jagat ke jIvoM kI dayA arthAt rakSA ke lie hI dharma kahA hai"| (c ) uttarAdhyayana sUtra a018 meM sagara cakravartI kA dayA se hI mokSa pAnA batAyA hai, yathA magaro vi sAgaraMtaM, bharahaM vAsaM nraahivo| isariyaM kevalaM hiccA, dayAe pariNidhue // ukta pramANoM se hamAre premI pAThaka yaha spaSTa samajha sake hoMge-ki jainAgamoM meM AtmakalyANa kI sAdhanA ke liye dayA ko sarva pradhAna aura atyadhika mahatva kA sthAna diyA gayA hai, kintu mUrti pUjA ke lie to eka bindu mAtra bhI jagaha nahIM hai, . kyoMki-yaha dayA kI virodhinI aura hiMsA jananI hai| * aba isa dadyA kI mahimA meM kucha pramANa mUrti pUjaka granthoM ke bhI dekhiye, jina meM ki ye dharma ke kAryoM meM bhI hiMsA karanA burA kahate haiM (1) yogazAstra ke prakAza 2 meM zrImad hemacandrAcArya likhate haiN| Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 194) * hiMsA vighnAya jAyate, vighna zAMtye kRtaa'pihi| . kulAcAra dhiyApyeSA, kRtA kula-vinAzinI // 26 arthAt-vighna zAMti yA kulAcAra kI buddhi se bhI kI gaI hiMsA vighnavarddhaka evaM kula kA kSaya karane vAlI hotI hai| (2) punaH hemacandrajI ukta grantha aura ukta hI prakAza ke zloka 31 meM likhate haiM ki damo deva gurupAsti-dAnamadhyayanaM tapaH / sarvamapyetad phalaM, hiMsAM cenna parityajet // 31 arthAt-jo hiMsA kA tyAga nahIM kare to deva guru kI sevA aura dAna, indriya damana, tapa, adhyayana, yaha saba niSphala hai| (3) phira Age cAlIsavA~ zloka par3hiyezama zIla yA mUlaM, hitvA dharma jagaddhitaM / aho ! hiMsApi dharmAya, jagade mandabuddhibhiH // 40 arthAt-zAnti zIla va dayA mUlake jagahitakArI dharma ko chor3akara mandabuddhi vAle loga dharma ke lie bhI hiMsA kahate haiM, yaha mahadAzcarya hai| (4) zrI hemacandrAcArya mandira mUrti se tapa saMyama kI mahimA adhika batAte hue prakAza, zloka 108 ke vivecana meM likhate haiM ki-(yogazAstra bhA0 pR0 137) kaMcaNa-maNi sovANaM, thaMbha sahasso-siyaM bhuvaNa-talaM / jo kArijai jiNaharaM, to vi tava-saMjamo ahio // arthAt-sone va maNimaya pAyarI vAlA hajAroM staMbhoM se unnata tale vAlA bhI yadi koI jinamandira banAve to usase bho tapa saMyama zreSTha hai| Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (165) (5) yoga zAstra bhASAntara AvRtti cauthI pR0 137 yaM0 10 meM 108 veM zloka kA vivecana karate hue zrI kezara vijayajI gaNi likhate haiM kibahetara che ke prathamathIja dharma nimitte zrArambha na karavo" digambara jaina sampradAya ke zAnAvarNava grantha ke AThaveM sarga meM ahiMsAvata ke vivecana kA kucha avataraNa paDhiyeaho vyasana vidhvastailokaH pAkhaNDibhirbalAta nIyate narakaM ghoraM, hiMsA zAstra padezakaH // 1 // zAntyarthaM devapUjArthaM yajJArthamathavA nRbhiH / kRtaH prANabhRtAM ghAtaH, pAtayatyavilaMbitaM / 18 / cAru maMtrauSadhAnAMvA, heto ranyasyavA cit / kRtA satI nahiMsA, pAtatya vilaMbitaM // 27 // dharmabuddhayA'dhamaiH pApaM jaMtu ghAtAdi lakSaNam / kriyate jIvitasyArtha pIyate viSamaM viSaM // 26 // ahiMsaiva zivaM sUte datteca, tridivazriya / ahiMsaiva hitaM kuryAda vyasanAni nirsyti|33| ahiMsakApi yatsaukhyaM, kalyANamathavAzivam / datte taddehinAM nAyaM, tapaH zrata ymotkrH||47|| arthAt dharma to dayAmaya hai kintu svArthI loga hiMsA kA upadeza dene vAle zAstra racakara jagata jIvoM ko balAtkAra se narka meM le jAte haiM yaha kitanA.anartha hai ? // 16 // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 166 ) apanI zAnti ke liye yA devapUjA athavA yajJa ke liye jo prANI hiMsA karate haiM vaha hiMsA unako zIghra hI narka meM lejAne vAlI hotI hai // 18 // devapUjA, yA mantra athavA auSadha ke liye athavA anya kisI bhI kArya ke liye kI huI hiMsA jIvoM ko narka meM lejA. tI hai / / 27 // ___ jo pApI dharma buddhi meM hiMsA karate haiM ve jIvana kI icchA se viSapIta haiM / / 26i ___ yaha ahiMsA hI mukti aura svarga lakSmI kI dAtA hai yahI hita karatI hai, aura samasta ApattiyoM kA nAza karatI hai| // 33 // akelI ahiMsA hI jIvoM ko jo sukha, kalyANa evaM abhyudaya detI hai, vaha tapa svAdhyAya aura yamaniyamAdi nahIM dekha sakate / / 47 // ___ itane spaSTa pramANoM se ahiMsAmaya dharma hI zrAtmA ko zAntidAtA siddha hotA hai| isase prANI hiMsA maya mUrti pUjA nirarthaka aura ahitakAra hI pAI jAtI hai| yadi A. cArya paM caturasenajI zAstrI ke zabdoM meM kahA jAya to pA. khaNDI kI jar3a adhikAMza meM mUrti-pUjA hI hai / isa mUrti pUjA ke AdhAra se kitanI hI aMdha zraddhA phailI huI hai aura kaI prakAra kI aMdha zraddhAoM kI yaha jananI bhI hai| jitanI hatyA dharma ke nAma para mUrti-pUjA dvArA huI aura ho rahI hai utanI anya kisI bhI kAraNa se nahIM huI va na hogii| isI mUrti-pUjA ke nAma para hotI huI hiMsA ko miTAne ke liye zrIra rAmacandra zarmA ko apane balidAna karane kI bArabAra Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 197) taiyAriyAM karanI par3atI hai| yadyapi jaina samAja kI mUrti pUjA meM isa prakAra kI hiMsA nahIM hotI, tathApichahoMkAyA kejIvoM kA yAne ekendriya se paMcendriya takake asaMkhyAta jIvoM kA ghamAsAna to ho hI jAtA hai, aura dharmAndhatA ke calate sa. maya 2 para ekAnta nindanIya aisI mAnava hatyA, are apane bhAI kI hatyA bhI ho jAtI hai, jisake liye kesariyA tIrtha hatyAkANDa kA kAlA kalaMka prasiddha hI hai / aisI anartha evaM ahita kI mUla, pAkhaNDa kI pracAraka va andhavizvAsa kI jananI isa mUrti pUjA ko samajhadAra loga kabhI upAdeya nahIM kaha skte| Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40-aMtima nivedana - itane kathana ke anta meM apane mUrti pUjaka bandhuoM se sanamra nivedana karatA hUM ki ve vyartha kI dhAMdhalI aura zAnta samAja para mithyA AkramaNa karanA chor3akara zuddha hRdaya se vicAra kreN| aura jisa prakAra dayAdAna, satya saMyama,Adi hitakara dharma kI puSTi aura pramANikatA siddha kI jAtI hai usI prakAra mUrti pUjA kI siddhi kara dikhAveM, aura yadi yaha kArya Agama sammata hoto vaha bhI jAhira karadeM ki amuka ubhaya mAnya mUla siddhAnta meM sarvaza prabhu ne mUrti pUjA karane kI AzA pradAna kI hai / isa prakAra vidhivAda ke spaSTa pramANa peza kareM, kathAoM kI vyartha aoTa lenA, aura zabdoM kI nirarthaka khIMca tAna karanA yaha tatvagaveSiyoM kA kArya nahIM kintu abhiniveSa meM unmatta matAndha vyaktiyoM kA hai| isaliye prA. gamoM ke vidhivAda darzaka pramANa hI peza kareM, kathAoM kI oTa aura zabdoM kI khIMcatAna athavA pAgama zrAzA kI zra. vahelanA karane vAle granthoM ke pramANa to kisI bhole aura grAmINa bhaktoM ko samajhAne ke liye hI rakha chor3eM / maiM zrApa logoM kI suvidhA ke liye Apa hI kI mUrti pUjaka samAja ke pratibhAzAlI vidvAna paM0 becaradAsajI dozI racita 'jaina sAhitya mAM vikAra thavAthI thayelI hAni' nAmaka pustaka meM paMDitajI ke vicAra Apake sAmane rakhatA hUM jisase Apako tatva nirNaya meM saralatA ho, dekhiye pR0 125 se Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 166 ) 'mUrtivAda caityavAda pachIno cha,eTale tene cetyavAda jeTalo prAcIna mAnavAne ApaNI pAse eka paNa evaM majabUta pramANa mathI ke je zAstrIya sUtra vidhi niSpanna ) hoya vA aitihAsika hoya, zrAma to zrApaNe kulAcAryo zuddhAM mUrtivAda ne anAdi no TharAvavAnI tathA varddhamAna bhASita jaNAvavAnI baNagA phUMkavA jevI vAto karyA karIe chIe, paNa jyAre te vAto ne siddha karavA mATe koI aitihAsika pramANa vA aMga sUtranuM vidhi vAkya mAMgavA mAM Ave che syAre pApaNI pravAha vAhI paraMparAnI DhAla ne Agala dharIe chIe ane bacAva mATe zrApaNA ghaDilo ne pAgala karIe chIra maiM ghaNI koziSa karI to paNa paraMparA ane bAvA vAkyaM pramANaM sivAya mUrtivAda ne sthApita karavA mATe mane eka paNa pramANa vA vidhAna malI zakyuM nathI vartamAna kAlamA mUrti pUjA nA samarthana mAM keTalIka kathAo ne(cAraNa muni nI kathA, draupadI nI kathA, sUryAbha devanI kathA ane bijayadevanI kathA ) paNa pAgala karavA mAM Ave che, kintu vAcakoe thA bAbata khAsa lakSamA levAnI che ke vidhi granthoMmAM darzAvAto vidhi prAcAra granthoM mAM darzAvAto zrAcAra vidhAna khAsa zabdo mAMja darzAvavAmAM Ave che, paNa ko. inI kathAzro mAM thI ke koinA oThAM laine amuka 2 prAcAra vA vidhAna upajAvI zakAto nathI / .."(Age pR0 127 meM )..."te chatAM temAM je vidhAna nI gaMdha paNa na jaNAtI hoya se vidhAna nA samarthana mATe ApaNe kathAzro nAM oThAM laie ne koI nA udAharaNoM ApIe. te bAvata ne huM 'tamastaraNa' sivAya bIjA zabda thI kahI zakato nathI, 'huM himmata pUrvaka kahI zakuM chaM ke maiM sAdhuo tema zrAvakoM mATe deva darzana ke deva pUjana nu vidhAna koI aMga sUtroMmAMjoyunathI, vAMcyu nathI Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 200 ) paTaluMja nahIM paNa bhagavatI vagere sUtromA keTalAka zrAvakoM nI kathAzro zrAve che, te mAM tezronI caryAnI paNa noMdha che paraM. tu temAM eka paNa zabda evo jaNAto nathI ke je Upara thI zrApaNe zrApaNI ubhI karelI deva pUjananI zrane tadAdhita deva dravyanI mAnyatAne TakAvI zakIe / ___ huM zrApaNI samAja nA dhuraMdharoM ne namratA pUrvaka vinanti karUM chaM ke tezro mane te viSenuM eka paNa pramANa vA prAcIna vidhAna-vidhi vAkya batAvaze to hu~ tezrono ghaNoja RNI thaiza / ... ...(zrAge pR0 131 meM)...." hu~ to tyAM sudhI mAna chu ke zramaNa granthakAro jezro paMca mahAvrata nA pAlaka che, sarvathA hiMsA ne karatA nathI, karAvatA nathI, ane temAM samma ti paNa zrApatA nathI, jeo mATe koi jAtano dravyastava vidheya rUpe hoi zakato nathI, tetro hiMsA mUlaka pA murtivAda nA vidhAna no ane tadavalambI deva dravyavAda nA vidhAna no ullekha zI rIte kare ?" tattvecchuka pAThaka mahodayo ? mUrti pUjaka samAja ke eka prasiddha vidvAna ke ukta taTastha vicAra manana karane meM Apako bhArI sahAyatA deMge, isa para se Apa acchI taraha se samajha sapheMge ki-hamAre mU ipUjaka baMdhu sanmA se vaMcita haiM, inheM satyAsatya ke nirNaya karane kI ruci nahIM hai isIse ye loga zrAMkheM baMdakara sUtra tathA cAritra dharma kA ghAtaka, saMsAra varddhaka evaM samyaktva ko dRSita karane vAlI aisI mUrti pUjA ke cakkara meM par3e hue haiN| aisI hAlata meM ApakA yaha kartavya ho jAtA hai kiprathama Apa svayaM isa viSaya ko acchI taraha samajha leM, phira Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 201) apane se milane vAle sarala buddhi ke mUrti pUjaka baMdhuoM ko kevala paropakAra buddhi se yogya samaya namra zabdoM se samajhAne kA prayAsa kareM / Aveza ko pAsa taka nahIM phaTakane deN| to.! mAzA hai ki Apa kitane hI bhadra baMdhuoM kA uddhAra kara sakeMge, unheM zuddha samyaktvI banA sakeMge, aura ve bhI Apake sahayoga se zuddha dharma kI zraddhA pAkara apanI AtmA ko unnata banA skeNge| isa choTIsI pustikA ko pUrNa karane ke pUrva maiM mUrti pUjaka vidvAnoM se nivedana karatA hUM ki-ve eka bAra zuddha antaHkaraNa se isa pustaka ko paThana manana kareM. ucita kA Adara kareM aura jo anucita mAlUma de, usake liye mujhe likheM, maiM unakI sUcanA para niSpakSa vicAra karUMgA, aura yogya kA zrAdara evaM ayogya ke liye punaH samAdhAna karane kA prayAsa kruuNgaa| mU pUjaka vidvAna loga yadi mUrtipUjA karane kI bhagavadAzA 32 sUtroM ke mUla pATha se pramANita kara deMge, to maiM usI samaya svIkAra kara luuNgaa| yadi isa pustikA meM kahIM kaTu zabda kA prayoga hogayA ho to usake liye maiM savinaya kSamA cAhatA huA nivedana karatA hUM ki-pAThakavRnda kRpayA isake bhAvoM para hI vizeSa lakSya rakhate hue AI huI zAbdika kaTutA ko kaTu auSadhi ke samAna nyAyihara mAna kara grahaNa kareM, aprasanna nahIM hoveM, isa taraha manana karane para ApakI zraddhA zuddha hokara Apako vizuddha jainatva ke upAsaka banA degI jisase merA prayatna bhI saphala hogaa| Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (202) : anta meM zrI jinavANI se viparIta kucha bhI zabda vAkya mA artha likhA gayA ho to mithyA duSkRta detA huA, bhAgamA bahuzrutoM se namra vinatI karatA hUM ki ve kRpayA bhUla ko samajhA dene kA kaSTa svIkAra kreN| // siddhA siddhiM mama disaMtu // + DAta 61 MERA RE STATERNORA CASTHAILDRILLERRENERASNA kAmaka HIRANA RECOMH Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 203 ) // kavAlI // bahAnA dharma kA karake, kuzuru hiMsA bar3hAte haiN| bimba pe, bIla, dala, jala, phUla, phala mAlA car3hAte haiM // tter| netra ke viSaya poSana ko, race nATaka vividha vidhi ke / hiMDolA rAsa aura sA~jI, mUr3ha maNDala maMDAte haiM // 1 // karAveM rozanI caMgI, cakhana kI cAha pUrana ko| batA deveM bhagati prabhu kI, Apa maujeM ur3Ate haiM // 2 // likhA hai prakaTa nizi bhojana, abhakSyoM meM tadapi bhoMdU / rAtri meM bhoga modaka kA, prabhU ko kyoM lagAte haiM // 3 // na koI deva devI kI, mUrti khAtI najara aatii| dikhA aMguSTa mUrati ko, pujArI' mAla khAte haiM // 4 // kaTAveM per3a kadalI ke, banAveM puSpa ke baMgale / bhakti ko muktidA kahake, jIva behada satAte haiM // 5 // sarAsara dIna jIvoM ke, prANa lUTeM kareM puujaa| batAveM zraGga parabhAvan kuyukti SaTha lagAte haiM // 6 // suguru zrI magana munivara ko, caraNa cero kahe 'mAdhava' / dharma ke hetu hiMsA jo, kareM so kugati jAte haiM // 7 // ' pujArI-pUjA, ari, lekhaka Page #240 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zuddhi-patra paM0 azuddha kAyo yA cane zuddha kAryoM yAcane vidhimArga caturtha vRtti caturthAvRtti bhI vizAla vizAlA karanA karanI patni patnI aura ataH pravidhimArga 18 zayA zayyA svIkAra kahIM asvIkAra nahIM zIghra zIla gaye . sUcI sUci isa sabhA . ina sabhI 12 se pRSTha 35 paryanta kA aMza phUTa noTa hai, pAThaka dhyAna rkkheN| jitanI kitanI Urddha Urva 'jAte UrvAdi 36 .. 6. . UddhAdi tI Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 zIrSaka (2) azuddha tugiyA aisA haiM artha hai paThana zuddha tugiyA aisA kiyA hai anartha hai pAlana dha 51 52 MEW mahitA mAhatA thubaM . thubhaM mahAkara mahAkrUra stano , . stato ora zroTa __ mUrti meM mUrtiye ko mAtra hI kahate mAtra kahane ko hI 17. unako unake 22 . mUti mUrti nirgatAyuktiryAH nirgatAyuktiryasyAH yaha graMthoM prAgayAzaya bhAgamAzaya sAmAyiya sAmAyika pratita pratIta vipayasi viparyaya aura prAryAzcata 0 AcArya devarakta AcArya deva rakta nIta punIta ... zrI graMthoM - 6 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) to 67 70 71 7ra 74 ka dveza paM0 . azuddha zuddha -kyA hitacintaka hitacintana phalyo kalyo thgaa thatAM mukharAzAkazIbhina: mukharAzokazobhinaH mAlavya mAlaMbya kutaka kutarka dveSa ginA ginanA dAna dAnA . khAve rakkhe ho smAraNa smaraNa aisa aise bhojana bhAjana yugameM kAla) yuga (kAla) meM baha mUlya bahumUlya bhI. mana 'damana nyAya mala pApa mala kI taraha "kI taraha" smth| artha nUna nUtana paTa peTa .. 6 . niSe R: 60mnm n n n K: koc k". hoM . U V 9 Mom W kI d 105 117 niSedha Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) 121 122 124 127 121 131 136 138 142 on Gendincome mona azuddha anudana . anumodana kattavya kartavya pajA pUjA mUrtiyoM meM mUrtiye citra citratA dayA huI ? dayA kaise huI ? mahimA mahiyA aMtakRzAMga aMtakRddazAMga sAdhu tyAgI tyAgI sAdhu hisA , hiMsA bacanA usako usako bacanA yahI . yaha zralapA alpA anucit anucita maay prANa doSI nahIM jAneMge jAneMge my' aMza mUlAsya mUlAzaya saMga saMgha vartya vA aAjakala aAjakala ke rAjA rAjA ke . (oSI 143 144 147 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) paM0, azuddha zuddha thA thI zrAdi ki se prazaMSA MNAWow u1 : oran careNa sAhaNo paDila bhaI bhojanAlaya supakti prAdi kA ki prabhu se prazaMsA cereNa sAhuNo paDilabbhaI (bhojanAlaya) supavitta 'urddha pAThAnta Urdhva. pAThAntara sUtra sUtra mUrti macchImAroM satra mUti " koI macchImArA kAI jina ke niyukti jinake niyukti .. savajJa dekhana - pratha kI sarvaza dekhane graMtha Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'karA kalyANa 180 20 183 17 184 24 185 15-16 1914 162 23 166 16 azuddha kharA kalyaNa 224 kA likA janma kharayaM khaNDI kAlika janya khayaM khaNDa Page #247 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka milane ke pate 1-jaina ratna pustakAlaya, siMhapola, jodhapura. 2-jaina ratna vidyAlaya, bhopAlagar3ha (sTeTa-jodhapura) 3--ratanalAla DosI sailAnA (mAlavA)