Book Title: Panchshati
Author(s): Vidyasagar, Pannalal Sahityacharya
Publisher: Gyanganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002457/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacazatI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcazarta paJcazatA paJcazatI paJcazatI paJcazatI Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcazatI - AcArya vidyAsAgara saMskRta TIkA evaM hindI rUpAntaraNa - DaoN. paM. pannAlAla sAhityAcArya prakAzaka : jJAnagaMgA 30, DipTIgaMja, sadara bAjAra, dillI- 110006 Ph. 2616525, 2526651 prathamAvRtti : pharavarI 1661 mUlya : svAdhyAya 1. ajitaprasAda jaina, dehalI 2. karezacanda jaina, dehalI 3. saMjaya jaina. dehalI mudraka prakAza AphaseTa priMTarsa, phona : 3278358 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya jaina santoM kI dinacaryA meM cintana / manameM/ lekhana kA eka vizeSa sthAna rahA hai, hai tathA rhegaa| unakI isa pravRtti ne hI jaina sAhitya kI satata surakSita evaM saMvardhita kiyaa| ye sAdhu apane samaya kA sacce arthoM meM sadupayoga karane meM tatpara rahate rahe haiN| 'kAvyazAstravinodena kAlo gacchati dhImatAM' vAlI kahAvata meM bhI yatheSTa parivardhana kara ve kAvyazAstra ke dvArA mAtra vinoda kA lakSya na rakha adhyAtma kI agama gaharAIyoM kI tahoM meM praveza pAne kI sugamatara rAhoM ko AviSkArita karanA hI lakSya banAte rhe| unakI jJAnArAdhanA mAna-sammAna, pUjA-pratiSThA yA pratispardhA Adi kAmanAoM se skhalita ho nadapravAha kI taraha sahajagatizIla evaM nirmaja rhii| zAyada yahI kAraNa hai ki unakI lekhanI ko mArmikatathyoM evaM lokarUDhiyoM ke garbhabhedana meM koI rukAvaTa yA zrama nahIM huaa| unakI cintanA ne vinA kisI apekSA ke hitagrAhI satya ko prakaTa va prasArita kiyaa| jo ki jaina vAD maya kI amola dharohara hai| vartamAna meM digambara jaina samudAya meM bhAsvara nakSatra kI taraha spaSTa evaM AkarSaka sattA ko sthApita karane vAle jainAvadhUta parama pUjya AcArya 108 zrI vidyAsAgara jI mahArAja kA nAma dedIpyamAna hai| Apane AcAra ke kSetra meM Adarza sthApita kiye haiN| unako dekhate hue caturthakAlIna jaina santoM kA smaraNa sahaja hI ho jAtA hai tathA Aja kI isa cakAcauMdha bharI duniyA ke samakSa ve Azcaryajanaka avabhAsita hote haiN| tisa para bhI ApakA yaha dAvA kataI nahIM hotA ki yaha saMhitA kA pUrNatayA anupAlana hai| 'AcArya vidyAsAgara jI ne apanI sazakta kalama se apane anubhavoM evaM lokanItiyoM ko lipibaddha kiyA / Apa saMskRta aura hindI para sAdhikAra evaM samAna rUpa se lagAtAra 15-20 varSoM se likha rahe haiN| isa daurAna pAMca saMskRta zatakoM kI racanA huii| jo ki pAThakoM ke kaNThahAra bana gye| kaI saMskaraNa nikle| parantu Aja saMskRta ke prati bar3hatI upekSA ke kAraNa Avazyaka lagA ki ina para TIkA ke sAtha hindI rUpAntaraNa bhI honA caahie| AcArya zrI se kaI bAra vinayapUrvaka nivedana kiyA gayA para yaha saMbhava na ho skaa| ataH yaha kArya paM. pannAlAla jI sAhityAcArya ko sauMpA gyaa| jo aba taiyAra hokara Apa sabake hAthoM meM hai| ina zatakoM para anusandhAna kI dizA meM bhI kArya ho cukA aura ho rahA hai| eka zodha prabandha DA. AzAlatA malaiyA, sAgara ne "saMskRta zataka paramparA aura AcArya vidyAsAgara ke zataka" ke nAma se prastuta kiyaa| jo ki vizvavidyAlaya dvArA svIkRta ho prakAzita bhI ho cukA hai| eka prabandha damoha se bhI prastuta kiyA jA rahA hai| parama pUjya AcArya zrI ke caraNoM meM vinamra namana-vandana arpita kara unake prati zraddhA * ke sumanoM ke dvArA kRtajJatA jJApita karate haiM tathA unake upakAra ko bahuzaH smRta karate haiN| vRddhAvasthA meM bhI paM. pannAlAla jI ne yaha kArya saMpanna kara diyA, lagatA hai yaha saba jinazAsana kA hI prabhAva hai anyathA unake kAMpate hAtha, hilatI gardana aura sthira na ho sakane vAlI Asana ke sAtha bhI ve kaise kArya kara sakate ? unakA AbhAra mAnanA zabdoM kI sAmarthya ke bAhara hai| isake sAtha hI isa kArya meM hameM bahuta se logoM se sahayoga lenA pdd'aa| isa meM jina bhI mahAnubhAvoM meM pratyakSa evaM parokSa rUpa bhI sahayoga diyA hai unake prati hama kRtajJa haiM / jinazAsana kI prabhAvanA ke sAtha usake anupAlana kI ora hamAre kadama bar3ha sake, isI bhAvanA se sAtha..... jJAnagaMgA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adya-nivedana pUjyavara AcArya vidyAsAgara jI mahArAja divaMgata pUjyavara AcArya jJAnasAgara jI ke prabuddhatama ziSya haiN| janmanA karNATaka bhASAbhASI hone para bhI saMskRta, prAkRta aura hindI bhASA para ApakA pUrNa adhikAra hai| hindI bhASA kA itanA zuddha aura spaSTa uccAraNa hotA hai ki use sunakara yaha pratIta nahIM hotA hai ki hindI inakI mAtRbhASA nahIM hai| Apa jJAna, dhyAna aura tapa meM lIna rahane vAle advitIya sAdhu haiM / pUrvabhava ke saMskAra se alpavaya meM hI saMsAra, zarIra, bhogoM se virakta ho Apane nirgrantha mudrA dhAraNa kI hai| ApakA pratyeka kSaNa jJAna kI ArAdhanA meM vyatIta hotA hai| kisI abhyAgata ke Ane para do cAra miniTa meM hI kuzala prazna ko samApta kara zAstrIya carcA zuru kara dete haiN| ApakI isa tapomaya sAdhanA kAhI phala hai ki Apa SaTkhaNDAgama tathA kaSAyapAhuDa jaise karaNAnuyoga ke kaThina granthoM meM pAraMgata ho gaye haiM aura isI ke phalasvarUpa sAgara, jabalapura, lalitapura, khuraI aura papaurAjI meM ina granthoM kI nau vAcanAe~ Ayojita kI jA cukI haiN| dakSiNaprAntIya hone para bhI aneka varSoM se ApakA maMgala-vihAra madhyapradeza meM ho rahA hai aura usase prabhAvita hokara yahA~ ke aneka yuvA mahAvrata dhAraNa kara sva-para kalyANa kara rahe haiN| Apake saMgha meM aneka sAdhu jainAgama ke acche jJAtA aura prabhAvaka vaktA haiN| yadyapi Apa apane saMgha meM AryikAoM ko nahIM rakhate haiM tathApi Apase dIkSita AryikAoM ke aneka saMgha apanI nirdoSa caryA aura vaktRtva kalA se jinazAsana kI mahatI prabhAvanA kara rahe haiN| AcArya vidyAsAgara jI pratibhAsaMpanna kavi bhI haiN| isIliye Apane aneka stotroM tathA kundakunda aura samantabhadrAcArya ke aneka granthoM kA padyAnuvAda kiyA hai samaNasutta kA jainagItA ke nAma se padyAnuvAda kiyA hai / kundakunda kA kundana nAma se vasantatilakA chanda meM samayasAra kA jaba madhura svara se pATha karate haiM taba zrotA bhAvavibhora ho jAte haiN| do varSa pUrva ApakA mUkamATI nAma kA AdhyAtmika mahAkAvya bhAratIya jJAnapITha dillI se prakAzita huA hai jo hindI jagat meM bahucarcita aura bahuprazaMsita huA hai| saMskRtabhASA ke Apa adhikArI vidvAn hI nahIM sukavi bhI haiN| saMskRta sAhitya meM samantabhadrAcArya ne stutividyA nAma se jinazataka kI racanA kI thii| mahAkavi bhartRhari ke zRMgArazataka, vairAgyazataka aura nItizataka saMskRtajJa vidvAnoM ke bIca bar3e Adara se par3he jAte haiN| zataka racanA kI lokapriyatA saMskRta meM hI nahIM prAkRta aura hindI meM bhI prasiddhi ko prApta ho gaI hai ataH prAkRta meM bhI dhyAnastava Adi tathA hindI meM bhUdharazataka Adi likhe gaye haiN| yaha paramparA zataka taka hI sImita nahIM rahI saptazatI (satasaI) ke nAma se budhajana aura bihArI ne bhI apanI racanAoM se hindI kAvya bhANDAra ko bharA hai| AcArya vidyAsAgara jI kA bhI dhyAna zataka racanA kI ora AkRSTa huA, aura usake phalasvarUpa unhoMne vibhinna varSAyogoM meM 1 zramaNazataka 2 niraMjanazataka 3 bhAvanAzataka 4 pariSahajayazataka (jJAnodaya) aura 5 sunItizataka kI racanA kii| saMskRta ke sAtha hI Apane ina sabhI zatakoM kA padyAnuvAda bhI kiyA hai| ina zatakoM kI racanA kahA~, kaba huI aura unakA prakAzana kahA~ se huA ? isakA spaSTIkaraNa isa prakAra haiM Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. zramaNazataka - isakI racanA vikrama saMvat 2031 meM ajamera ke varSAyoga meM huI tathA isakA prakAzana darzanAcArya gulAbacandra jI jabalapura kI ora se huaa| 2. niraMjanazataka - vIranirvANa saMvat 2503 meM kuNDalapura siddhakSetra para racA gayA tathA isakA prakAzana kSetra kameTI kI ora se huaa| ___3. bhAvanAzataka - vikrama saMvat 2023 meM phIrojAbAda meM racA gayA aura isakA prakAzana nirgrantha sAhitya prakAzana samiti kalakattA kI ora se huaa| 4. pariSahajayazataka (jJAnodaya) - vIranirvANa saMvat 2503 meM kuNDalagiri (konI jI) kSetra para racA gayA tathA isakA prakAzana darzanAcArya gulAbacandra jI jabalapura kI ora se huaa| 5. sunItizataka - vIranirvANa saMvat 2510 meM IsarI (giriDIha )meM racA gayA aura isakA prakAzana zrI ratanalAla himmatasiMha jaina kalakattA kI ora se huaa| eka sunItizataka ko chor3akara zeSa cAra zatakoM kI bhASA atyanta duruha hone kA kAraNa hai ki unameM adhikAMza aprasiddha zabdoM kA prayoga huA hai| yamaka,anuprAsa tathA citra Adi zabdAlaMkAroM kI pramukhatA hai| arthAlaMkAroM kI racanA karane kI apekSA zabdAlaMkAroM kI racanA karanA atyanta kaThina hai| paranta isa lina meM AcArya vidyAsAgara jI kA vaidaSya prazaMsanIya hai| racanAoM ko duruha dekha Apana niraMjanAtaka bhAvanAzataka aura zramaNazataka meM mUlazlokoM ke nIce anvaya bhI diyA hai| parantu aprasiddha zabdA kA jaba taka koSa tathA samAsavigraha nahIM diyA jAtA hai taba taka arthabodha nahIM hotA aura arthabodha ke binA granthakartA kA abhiprAya pAThaka nahIM samajha paataa| saMpAdana ke lie jaba mere pAsa bhAvanAzataka kI pANDulipi AI taba maiMne AcAryazrI se prArthanA kI thI ki jaba taka isakI saMskRta TIkA nahIM hotI hai taba taka mAtra anvaya aura padyAnuvAda se mUla kA bhAva prasphuTita nahIM hotaa| ataH isakI saMskRta TIkA honA Avazyaka hai| dhRSTatAvaza maiMne yaha bhI likha diyA ki yadi Apako avakAza na ho to mujhe AjJA dIjiye, maiM likha duuN| mahArAja ne prArthanA svIkAra kara mujhe saMskRta TIkA likhane kI svIkRti de dii| maiMne saMskRta TIkA likhakara AcAryazrI ko samarpita kara dii| use dekhakara prakAzita karane kI svIkRti ho garyaH / saMskRta TIkA se pustaka kI upayogitA bar3ha gii| gatavarSa saMghastha eka sAdhu ne bhAvanAzataka ke samAna zeSa zatakoM kI bhI saMskRta TIkA likhI jAne kI svIkRti prApta kara lii| sAtha hI mujhe Adeza diyA ki Apa zeSa cAra zatakoM para bhI saMskRta TIkA likha dIjiye evaM zlokoM kA mUlAnugAmI gadyAnuvAda bhI kara deN| AjJA ko zirodhArya kara maiMne saMskRta TIkA aura mUlAnugAmI gadyAnuvAda kara saMgha meM bheja diyaa| AcAryazrI ne adhikAMza vizvalocana koSa kA upayoga kiyA hai ataH TIkA likhate samaya use tathA anya koSoM ko bhI sAmane rakhA gayA hai| mAtra hindI padyoM kA pATha karane vAle pAThakoM kI abhiruci kA dhyAna rakhate hue pA~coM zatakoM kA padyAnuvAda anta meM eka sAtha diyA hai| Adi meM saMskRta zloka, anvaya, saMskRta TIkA aura mUlAnugAmI gadyAnuvAda diyA hai| Age ina zatakoM meM nirupita prameya kA saMkSipta paricaya denA Avazyaka jAna par3atA hai - zramaNazataka - kundakundAcArya ne pravacanasAra ke cAritrAdhikAra meM zramaNa kI paribhASA dete hue likhA hai Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samasattubadhuvaggo samasuhadukkho pasaMsaNidasamo / samaloTThakaMcaNo puNa jIvidamaraNe samo samaNo / / jise zatru aura mitravarga samAna hai, jise sukha aura duHkha meM samatA hai, jo prazaMsA aura nindA meM madhyastha hai, jise pASANakhaNDa aura suvarNa meM samAnatA hai tathA jIvana aura maraNa meM jo samatA rakhatA hai vaha zramaNa hai| aise zramaNoM ko sambodhita karane ke lie hI AcAryazrI ne zramaNazataka kI racanA kI hai| zataka meM diye gaye sabhI saMbodhana eka se eka bar3hakara haiN| isameM mUla meM AryA aura padyAnuvAda meM vasantatilakA chanda kA prayoga huA hai| sAdhu ko viSayavAsanA se virakta rahane kA upadeza hai. jalAzaye jalodbhavamivAtmAnaM bhinnaM jalato'nubhava / . pramAdI mAsye bhava bhavya viSayato virakto bhava / / 35 / / he bhavya ? pramAdI mata ho, viSaya se virata ho, jisa prakAra kamala jala se bhinna rahatA hai usI prakAra ta~ bhI apane Apako viSaya se bhinna anubhava kara / padyAnuvAda dekhie jaise rahe jalaja jo jala se nirAlA, vaise banA raha sadA jar3a se khuzAlA / kyoM tUM pramatta banatA, bana bhoga- tyAgI, rAgI nahIM bana kabhI, bana vItarAgI / / isakA eka saMskaraNa DaoN. prabhAkara zAstrI ema. e., pI. eca. DI., DI. liT. ajamera ke sampAdana meM prakAzita huA thA, usakI prastAvanA Adi paThanIya hai| niraMjanazataka jJAtA-draSTA svabhAva vAlA AtmA anAdi kAla se ajaMna - - karmakAlimA se dUSita ho rahA hai| jinhoMne ratnatraya kI sAdhanA se usa karmakAlimA ko dUrakara diyA hai aura apane jJAtA- draSTA svabhAva meM lIna ho cuke haiM aise siddha parameSThI niraMjana kahalAte haiN| yaha nirajana avasthA arhanta avasthA pUrvaka hotI hai, isalie unheM bhI niraMjana kahA jAtA hai| ve bhI cAra ghAtiyA~ karmoM kA kSaya kara jIvanmukta avasthA ko prApta haiN| isa zataka meM inhIM sakala-nikala paramAtmAoM kA stavana hai| stavana meM bhakta ne bhagavAn se ekarUpatA prApta karane kA prayAsa kiyA hai| zarIra aura AtmA meM bhedavijJAna hue binA niraMjana avasthA prApta nahIM ho sktii| ataH bhakta unase prArthanA karatA hai. kuru kRpA karuNAkarakevalaM kSipavidIzavidaM mayi kevalam / tanucito pravidhAya vibhAjanaM nijamaye yadaraM sukhabhAjanam / / - he karuNAkara ! he anantajJAna ke Iza ! mujha para kRpA karo, mujhe jJAna do, jisase maiM zarIra aura AtmA kA vibhAjana kara skuuN| hindI padya bhI dekhiye- he Iza ! dhIza ! mujhameM bala bodhi DAlo, kAruNyadhAma karuNA mujha meM dikhAo / dehAtma meM vaza vibhAjana jo karUMgA, zIghrAtizIghra sukhasAgara to banUMgA / / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta meM drutavilambita aura hindI meM vasantatilakA chanda kA prayoga huA hai| bhAvanAzataka - bhAvanAzataka kA apara nAma kAMpThaka meM diyA hai- tIrthaMkara aise bneN| bhAvanAzataka meM tIrthaMkaraprakRti ke bandha karane meM kAraNabhUta darzanavizuddhi Adi solaha bhAvanAoM kA navIna zailI meM varNana hai, navIna zailI se likhane kA tAtparya yaha hai ki isameM darzanavizuddhi kI nirmaladRSTi, vinayasaMpannatA ko vinayAvanati zIlavrataMpvanaticAra ko suzIlatA, abhIkSNajJAnAMpayAMga ko nirantarajJAnopayoga, saMvaMga ko saMvaMga, zaktitastyAga ko tyAgavRtti, zaktitastapa ko sattapaH, . sAdhusamAdhi ko sAdhusamAdhisudhAsAdhana, Adi nAmoM se vyavahRta kiyA hai| zataka meM eka eka bhAvanA ke bAda eka murajabandha likhA hai| murajabandha meM anuSTup aura zeSa padyoM meM AryA chanda kA prayoga kiyA gayA. hai 1 murajabandha kaI prakAra kA hotA hai| isa zataka meM sAmAnya murajabandha kI racanA kI gaI hai. usake likhane kI vidhi alaMkAra- cintAmaNi meM isa prakAra dI hai- pUrvArdhamUrdhvapaMktau tu likhitvArddhaM paraM tataH / ekAntaritamUrdhvAdhAM murajaM nigadet kaviH / / arthAt sarvaprathama zloka ke pUrvArdha ko paMkti ke AkAra meM likhakara uttarArdha ko bhI paMkti ke AkAra meM usake nIce likheN| isa alaMkAra meM prathama paMkti ke prathama akSara ko dvitIya paMkti ke dvitIya akSara ke sAtha aura dvitIya paMkti ke prathama akSara ko prathama pakti ke dvitIya akSara ke sAtha milAkara par3hanA caahiye| yahI krama zloka ke antima akSara taka jArI rahatA hai| yaha sAmAnya murajabandha kA lakSaNa hai| isakA prayoga isa zataka ke 10, 16, 22, 28, 34, 40, 46, 52, 58, 64, 70, 82, 88, 94 aura 100 veM zlokoM meM kiyA gayA / vaiyAvRtya bhAvanA kA eka zloka dekhiye- samauktiko'tra kaliMgaH kalitaH kamanIyamaNinA kaliMgaH / durlabhA bhuvi kaliMgastathA yuto'nena sakaliMgaH / / jisa prakAra isa bhUmi meM motiyoM se sahita hAthI durlabha hai, tathA maNi se yukta nAga durlabha hai usI prakAra vaiyAvRtya se yukta mumi, ina tInoM arthoM ko eka hI zloka meM gumphita karanA camatkAra kI vastu hai| padyAnuvAda bhI dekhiye- va sAdhu sevaka kahAM milate kahA~ haiM ? jA jAtarUpa dharate jaga meM ahA haiM / pratyeka nAga maNi se kaba zAMbhatA hai, pratyeka nAga kaba mauktika dhAratA // isakI prastAvanA meM bandhasvAmitvavicaya (dhavalA kI aSTama pustaka) ke AdhAra para pracalita solahakAraNabhAvanAoM kA mUlasrota batAyA gayA hai| isa zataka kI mere dvArA likhita saMskRta TIkA bhI mudrita kI gayI hai| pariSahajayazataka - isakA apara nAma jJAnodaya hai| isa zataka meM saMvara ke "sa guptisamitidharmAnuprakSApariSahajayacAritraiH " isa sUtra meM pratipAdita saMvara ke kAraNoM meM se pariSahajaya kA varNana hai| "mArgAcyavananirjarArthaM pariSAMDhavyAH pariSahAH " tattvArthasUtrakAra ne Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhItasaMyama ke mArga se cyuta na hone tathA nirjarA ke liye kSudhAdi 22 pariSahoM para vijaya prApta karane kA Adeza diyA hai| pariSahoM para vijaya prApta kiye binA muni pada kA nirbAdha nirvAha nahIM hotA, ataH inhIM para vijaya prApta karane kI preraNA lekhaka ne dI hai| zataka meM drutavilambita chanda kA aura padyAnuvAda meM muktaka chanda kA prayoga kiyA hai| isameM AcAryazrI ne mUla zloka ke sAtha anvaya nahIM diyA hai| sabhI zlokoM meM antyAnuprAsa rakhA gayA hai| zItapariSahajaya kA eka padya dekhiye -- calatu zItatamo'pi sadAgati - ramRtabhAvamupaitu sadAgatiH / jagati kampavatI rasadA gatiH skhalati no vRSato'pi sadAgatiH / / arthAt bhale hI atyanta, zItala sadAgati - vAyu cala rahI ho, bhale hI sadAgati agni amRta jaisI priyatA ko prApta ho, bhale hI saMsArI logoM kI gati kampana se sahita ho parantu sadAgati - sAdhu dharma se skhalita nahIM hotA / isI kA padyAnuvAda dekhiye- zIta zIla kA avirala avikala bahatA jaba hai anila mahA , aisA anubhava jana jana karate amRta tulya kA anala rahA / paga se zira taka kapar3A pahinA kapa kapa karatA jagata rahA, kintu digambara muni pada se nahi vicalita ho muni jagata rahA / / sunItizataka AcArya mahArAja kI yaha prAsAda guNa yukta subodha racanA hai| isakI racanA upajAti chanda meM huI hai tathA padyAnuvAda meM muktaka chanda kA prayoga kiyA hai| sampUrNa zataka hitAvaha nItiyoM se paripUrNa hai| namUnA ke lie eka zloka dekhiye - bhogAnuvRttirvidhibandhahetu-ryogAnuvRttirbhavasindhuhetuH / bIjAnusAraM phalitaM phalaM tat kiM nimbavRkSe phalitaM rasAlam / / 35 / / bhogoM kA anusaraNa karmabandha kA kAraNa hai aura yogoM kA anusaraNa saMsAra sAgara se pAra hone ke lie setu ke samAna hai| bIja ke anusAra hI phala lagatA hai| kyA nIma ke vRkSa meM kabhI Ama lagA hai ? padyAnuvAda dekhiye - bhogI banakara bhoga bhoganA bhava bandhana kA hetu rahA, yogI bana kara yoga sAdhanA bhava sAgara kA setu rahA / jaisA tuma booge vaisA bIja phalegA aho sakhe, nimba vRkSa para sarasa Amra phala kabhI lage kyA kaho sakhe ! / / AcArya vidyAsAgara jI kA jIvanavRtta maiM "kundakunda kA kundana" aura "jaina gItA" meM de cukA hU~ ataH yahA~ use punarukta nahIM kara rahA hU~ / Apake dvArA likhita aura prakAzita sAhitya kI sUcI pariziSTa meM dI gaI hai| yahA~ to maiM itanA hI kahanA cAhatA hU~ ki AcArya vidyAsAgara jI mahArAja puNyazAlI paramatapasvI sAdhu haiM, jisa kSetra para ApakA cAturmAsa hotA hai vahA~ bhArata ke kone kone se zraddhAlu loga saparivAra pahu~cate haiM tathA kSetroM para AvAsa kI nyUnatA anubhava meM Ane lagatI hai| Apake nAma para pisanahArI kI maDhiyA, jabalapura meM AcArya vidyAsAgara zodha saMsthAna saMcAlita haiN| isI taraha zrI varNI digambara jaina gurukula Apake nirdezana Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM cala rahA hai tathA jabalapura aura sAgara meM brAhamI vidyAzrama cala rahA hai| ina saba saMsthAoM se jinazAsana kI prabhAvanA bar3ha rahI hai| Apake dvArA isI prakAra dharmaprabhAvanA hotI rahe yaha bhAvanA Upara nirdiSTa pAMca zatakoM kA prakAzana "paMcazatI" ke nAma se ho rahA hai| saMskRta TIkAoM ke likhane meM azuddhiyoM kA honA saMbhava hai ataH maiM unake lie AcAryazrI tathA suvijJa pAThakoM se kSamAprArthI huuN| hAthoM meM kampana hone se mere dvArA likhI presa kApI kA punarlekhana zrI bra. rAkeza jI ko karanA par3A hai jise unhoMne svAntaHsukhAya svayaM kiyA hai tathA mudraNa aura prUpha saMzodhana kA kArya pUrNa manoyoga ke sAtha kiyA hai ataH unakA AbhArI huuN| - isa paMcazatI ke prakAzana meM Arthika sahayoga zrI ajitaprasAda, zrI karezacanda evaM zrI saMjayakumAra dillI vAloM ne kiyA hai ataH dhanyavAda ke pAtra hai| samprati upalabdha jaina viddhAnoM meM saMskRta bhASA ke gahana adhyayana ke prati abhiruci na dekha mAnasika saMtApa ko prakaTa karatA huA AkAMkSA rakhatA hU~ ki pUjya gaNeza prasAda varNI kI jaina zikSA saMsthAoM ko sthApita karane meM jo bhAvanA thI use sAkAra karate rheN| zrI varNI diga. jaina gurukula, pisanahArI kI maDhiyA, jabalapura 30-9-1990 . vinIta pannAlAla sAhityAcArya Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya - AcAryazrI vidyAsAgara jI ne zramaNazataka, bhAvanAzataka, niraMjanazataka, paripahajayazataka eva sunItizataka meM tathA inake dIkSA evaM zikSA guru mahAkavi AcArya pravara zrI jJAnasAgara jI mahArAja ne apane jayodaya, vIrodaya, sudarzanodaya evaM bhadroTaya saMskRta mahAkAvyA tathA dayodaya jaise campUkAvya meM kucha aise zabdoM ke bhI prayoga kiye haiM, jo sAmAnyataH tadivapayaka arthoM meM apracalita se haiN| saMskRta sAhityakAroM evaM itihAsakAroM kA jaina koza vAi.maya se vizeSa paricaya nahIM ho pAne ke kAraNa se bhI isa abhAva kI pUrti nahIM ho skii| uparokta dono AcAryoM ne apane sAhila zabda-artha kI prasiddhi meM AcArya zrIdharasena ke "vizvalocanakoza" kA upayAga vizeSa rUpa se kiyA hai| vizvalAcana kAMza saMskRta vidvajjagat ke bIca meM nahIM pahuMca pAne ke kAraNa unake dvArA usakA samyakpArAyaNa tathA aitihAsika kAla (samaya) nirdhAraNa nahIM ho sakA! vaisI hI sthiti mahAkavi dhanaMjaya ke dvArA racita "nAmamAlAkoza" va "anekArthanAmamAlA" ke sAtha bhI ataeva ukta kozakAroM ke sambandha meM yahAM saMkSipta paricaya prastuta kiyA jA rahA hai..tAki saMskRta sAhitya ke adhyetA ina kozakAroM evaM unakI katiyoM se bhI paricita ho ske| AcArya zrIdharasena - zrIdharasena jaina vAi. maya meM koza-sAhitya ke racayitA ke rUpa meM prasiddha haiN| inake dvArA racita 'vizvalocana' koza prApta hai| koza ke anta meM prApta prazasti ke anusAra isakA apara nAma 'muktAvali-koza' bhI hai| senasaMgha ke AcArya munisena ko Apane guru ke rUpa meM smaraNa kiyA hai jo kuzala kavi evaM naiyAyika the| sva. paM paramAnanda zAstrI ke anusAra nemikumAra ke putra kavi vAgbhaTa ne 'kAvyAnuzAsana' kI vRtti meM puSpadanta ke sAtha munisena aura unakI racanAoM kI ora saMketa kiyA hai, jo Aja anupalabdha hai| bAdazAMga ke kucha aMzoM tathA paTkhaNDAgama ke jJAtA gharasenAcArya se bhinna zrIdharasena kAvyazAstra ke marmajJa vidvAn aura Azukavi bhI the| nAnAzAstroM ke pAragAmI vidvAn hone ke sAtha hI zrIdharasena bar3e-bar3e rAjAoM ke zraddhAspada evaM pUjya bhI the| vizvalocana koza meM 2453 zloka haiN| isameM svaravarNa aura kakAra Adi ke varNakrama se zabdoM kA saMkalana kiyA gayA hai| yathA 'sAdhana' zabda meM cUMki 3 akSara haiM ataH yaha koza meM nAntavarga ke 'na tRtIyAnta' meM prApta hogaa| zabdoM ko koza meM DhU~Dhane/prApta karane kI. viziSTa prakriyA isakI viziSTatA hai| nAnArtha kozoM meM yaha sabase bar3A koza hai| koza kI maulika vizeSatA ke sambandha meM isake saMpAdaka zrI nandalAla zarmA ne likhA hai - "saMskRta meM kaI nAnArtha koza hai, parantu jahAM taka hama jAnate haiM koI bhI itanA bar3A aura itane adhika arthoM ko batalAne vAlA anya nahIM hai| isameM eka zabda ke adhika se adhika artha batalAye gaye haiN| udAharaNa ke lie 'rucaka' zabda ko liijiye| jahAM 'amarakoza' meM isake cAra va medinI' meM daza artha batalAye gaye haiM, vahAM 'vizvalocana' meM bAraha artha batalAye gaye haiM. yahI isa kAMza kI vizeSatA hai|" prazasti ke caturtha padya meM 'padavidAM ca pure nivAsI vAkya se zrIdharasena kA nivAsa sthAna jJAta hotA hai, para usake sambandha meM vizeSa spaSTIkaraNa isa samaya kahanA zakya nahIM hai| chaTaveM padya meM kavi ne svayaM likhA hai ki maiMne isa koza kI racanA kavi nAgendra aura amarasiMha ke kozoM kA sAra lekara kI hai| koza atyanta mahatvapUrNa hai| * vizvalocanakoza, racayitA -AcArya zrIdharasena, saMza. zrI nandalAla zarmA, prakA. nirNayasAgara presa, baMbaI, prathama saMskaraNa 24381 * jainadharma kA prAcIna itihAsa (bhAga 2), lekhaka-paM. paramAnanda zAstrI, prakA. mesarsa ramezacandra jaina, moTaravAle, rAjapura ror3a, dillI, vIranirvANa saMvat 2500, pRSTha 418 / ... Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. nemicandra zAstrI, jyotiSAcArya ke anusAra sundaragaNi ne apane dhAturatnAkara meM vizvalocana koza ke uddharaNa diye haiN| dhAturatnAkara kA kAla IsvI 1624 hai, ataH zrIdharasena kA samaya I.1624 ke pahale avazya hai| vikramorvazIya para raMganAtha ne IsvI 1656 meM TIkA likhI hai| isa TIkA meM vizvalocana koza kA ullekha kiyA gayA hai| ataH yaha satya hai ki vizvalocana kI racanA 16 vIM sadI ke pUrva kI hogii| zailI kI dRSTi se vizvalocana para haima, vizvaprakAza aura medinI ina tIna kozoM kA prabhAva dRSTigata hotA hai| yataH vizvaprakAza kA racanA kAla I. 1105, medinI kA samaya isake kucha varSa pazcAt arthAt 12 vIM zatAbdI kA uttarArdha aura hema kA bhI 12 vIM zatI kA uttarArdha hai| ataH vizvalocana koza kA samaya 13 vIM zatAbdI kA uttarArdha yA 14 vIM zatAbdI kA pUrvArdha mAnanA caahie| paM. paramAnanda zAstrI ne zrIdharasena kA samaya 13 vIM zatAbdI meM hone kI saMbhAvanA vyakta kI hai| 5 tIrthaMkara mahAvIra aura unakI AcArya paramparA (bhAga 4), lakhaka- sva. DaoN. nemicandra zAstrI, jyotiSAcArya, prakA. zrI bhAratavarSIya digambara jaina vidvatpariSada, sAgara, prathama saMskaraNa, vIra nirvANa saMvat 2501, pRSTha 611 - jainadharma kA prAcIna itihAsa (bhAga 2), pRSTha 4191 mahAkavi dhanaMjaya mahAkavi dhanaMjaya ne svayaM apane kisI grantha meM apanA paricaya athavA samaya Adi kA ullekha nahIM kiyA hai| mahAkavi dhanaMjaya ke 'dvisaMdhAnamahAkAvya' ke antima padya kI vyAkhyA se TIkAkAra ne inake pitA kA nAma vasudeva, mAtA kA nAma zrIdevI tathA guru kA nAma dazaratha sUcita kiyA hai| ye dazarUpaka ke lekhaka se bhinna haiN|* kavi gRhastha dharma aura gRhasthocita SaTkarmoM kA pAlana karatA thaa| inake vipApAhAra stotra ke sambandha meM kahA jAtA hai ki kavi ke putra ko sarpa ne DaMsa liyA thA, ataH sarpa vipa ko dUra karane ke lie hI isa stotra kI racanA kI gayI thii| kRtitva - [1] dhanaMjaya nAmamAlA' ke nAma se khyAta yaha koza sundara, vyavahAropayogI tathA vidyArthI jagat ke lie Avazyaka zabdoM se samudra hai| mahAkavi dhanaMjaya ne 205 zlokoM ke isa choTe-se koza meM bar3e hI kauzala se saMskRta bhASA ke pramukha zabdoM kA cayana kara gAgara meM sAgara kI bhara diyA hai| isalie pratihAra rAjA mahendrapAla ke upAdhyAya tathA kAvyamImAMsA ke kartA rAjazekhara ne kavi aura usake kAvya/sAhitya kI prazaMsA kI hai| isa kAMza meM lagabhaga 1700 zabdoM ke artha diye gaye hai| paryAyavAcI zabdoM ke saMgraha ke lie prasiddha iMsa koza meM zabda se zabdAntara banAne kI prakriyA hai jo kavi ke anupama vaiduSya, nirAlI paddhati ke lie carcita hai, yaha vidhA anyatra dekhane meM nahIM aatii| jaise 'pRthivI' vAcaka nAmoM ke Age 'ghara'zabda yA ghara ke paryAyavAcI zabda jor3a dene se 'parvata' ke nAma, manuSya ke vAcaka nAmoM ke Age 'pati' zabda yA svAmina jaise samAnArthaka zabda jor3a dene se rAjA' ke nAma, vakSa' ke nAmoM ke Age 'cara' zabda jor3a dene para 'bandara' ke nAma tathA 'pRthivI' vAcaka zabdoM ke Age 'ruha' jor3a dene se vakSa ke nAma bana jAte haiN| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] nAmamAlA ke atirikta dUsarI kRti 'anekArtha nAmamAlA' ke nAma se jAnI jAtI hai| 46 padyoM vAlI yaha kRti zloka pramANa kI apekSA alpa hai kintu isameM anekArtha bodhaka zabdoM kA sUkSmadRSTi se vivaraNa upalabdha hotA hai| pI. ela. vaidya ke anusAra nAmamAlA kI ullekhanIya vizeSatA yaha hai ki isa para amarakIrti kA bhASya racita hai| jisameM nAmamAlA ke jahAM paryAyavAcI zabdoM kI vyatpatli dekara spaSTIkaraNa kiyA gayA hai vahIM apanI dRSTi meM Ae kucha aura paryAyavAcI zabdoM ko bhI zAmila kara diyA hai| unake bhASya kI vahI saraNi paddhati hai jo ki amarakoza kI prasiddha TIkA meM kSIrasvAmI ne apanAyI hai| bhASya meM pratyeka zabda kI vyAkaraNa siddha vyutpatti sUtra nirdezapUrvaka batAI gayI hai| uNAdi se siddha ho yA anya rIti se para koI bhI zabda niryutpatti nahIM raha gayA hai| vyutpattiyoM kI pramANikatA ke lie bhASyakAra ne lagabhaga 15-20 granthoM evaM 8-10 granthakAroM kA nAma nirdeza pramANa koTi meM upasthita kiyA hai| sendravaMza (senavaMza) meM utpanna, traividya evaM zabdavedhA upAdhi se alaMkRta mahApaNDita amarakIrti dazabhaktyAdi mahAzAstra ke racayitA vardhamAna ke samakAlIna, vidyAnanda ke putra vizAlakIrti ke sadharmA mAne jAte haiM evaM inakA kAla lagabhaga IsvI 1450 ke karIba mAnA jAtA hai|# amarakIrti ke bhASya sahita nAmamAlA kA saMpAdana paM. zambhUnAtha tripAThI, vyAkaraNAcArya saptatIrtha dvArA kiyA gayA hai| paM. mahendrakumAra jI nyAyAcArya ke anusAra sabhASya nAmamAlA ke atirikta 153 zlokoM meM nibaddha 'anekArtha nighaNTu' paM. haragovinda zAstrI dvArA sampAdita evaM mudrita bhI hai| isake anta meM prApta puSpikA vAkya - "iti mahAkavidhanaMjayakRte nighaNTusamaye zabdasaMkIrNe anekArthaprarUpaNo dvitIyaparicchedaH " meM mahAkavi dhanaMjaya kA ullekha spaSTatayA kiyA gayA hai, parantu . racanAzailI Adi se yaha nizcayataH nahIM kahA jA sakatA ki yaha kati inhIM dhanaMjaya kI hai| [3] tIsarI kRti 'viSApAhAra' stotra hai jo Adi brahmA RSabhadeva ke stavana rUpa meM 39 indravajA vRttoM kA stuti grantha hai| yaha stavana apane prasAda, oja, gAmbhIrya, praur3hatA aura anUThI uktiyoM ke lie suprasiddha hai| isa para aneka saMskRta TIkAeM prApta haiM jinameM 16 vIM zatI ke vindan pArzvanAtha ke putra nAgacandra kI tathA dUsarI TIkA candrakIrti kI viziSTa [4] dhanaMjaya kavi kA sandhAna zailI meM kAvyavaiziSTya se paripUrNa sarvaprathama, prAcIna tathA mahatvapUrNa kAvya hai - 'disandhAna mahAkAvya - / isake racayitA hone ke kAraNa mahAkavi dhanaMjaya saMskRta sAhitya jagat meM 'disandhAnakavi' nAma se bhI jAne jAte haiN| 18 sargoM meM vibhakta tathA ATha sau zlokoM meM nibaddha isa mahAkAvya ko 'rAghava-pANDavIyakAvya ke nAma se bhI jAnA jAtA hai| bhoja (11 vIM zatI IsavI ke madhya) ke anusAra drisandhAna ubhayAlaMkAra ke kAraNa hotA hai| jo tIna prakAra kA hai - prathama vAkyagata zleSa hai, dvitIya anekArtha sthiti hai aura tRtIya rAghava-pANDavIya kI taraha pUrA kAvya hI do kathAoM ko kahane vAlA ho| eka sAtha rAmAyaNa aura mahAbhArata kI kathA ko kuzalatA pUrvaka pratyeka padya/zloka meM do arthoM meM prastuta karate haiN| prathama artha se rAmacarita nikalatA hai to dUsare artha se pANDavoM ke itivRtta ke sAtha kRSNacarita pratipAdita hai| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra evaM kAvya jagat kI dRSTiyoM se atyanta mahatvapUrNa isa grantha meM kathAnaka saMkSipta tathA surucipUrNa hai tathA kavi ne sandhAna kAvya meM jina kAvyocita guNoM ko Avazyaka mAnA hai unakA prayoga avazya hI kiyA hai| dvisandhAna mahAkAvya jahAM rasoM kI navIna sundara yojanA, zabdAlaMkAra, arthAlaMkAra, upamA, utprekSA, virodhAbhAsa, parisaMkhyA, vakrokti, AkSepa, atizayokti, nizcaya, samuccAlaMkAra ke lie prasiddhi ko prApta hai vahIM vaizvadevI, praharSiNI, apahavaktra jaise viziSTa evaM vaitAlIya, jaladharamAlA, vasaMtatalikA Adi 31 prakAra ke indoM se paripUrita tathA vyAkaraNa, rAjanIti, sAmudrikazAstra, lipizAstra, gaNita tathA jyotiSa viSayaka carcAoM se bhI paripUrNa hai| 'rAghava - pANDavIya' mahAkAvya para kucha TIkAeM upalabdha haiN| prathama 'padakaumudI' TIkA ke kartA vinayacandapaNDita ke praziSya tathA devanandi ke ziSya kavi nemicanda haiN| dUsarI 'rAghava - pANDavIya prakAzikA' TIkA ke kartA rAmacanda ke putra kavi devavAha yA devara haiM tathA badarIkRta saMskRta TIkA bhI upalabdha hai| kAlanirdhAraNa - sva. paM. mahendrakumAra jaina, nyAyAcArya, bauddhadarzana prAdhyA. saMskRta mahAvidyAlaya vArANasI ke anusAra kavi ke sthiti kAla sambandha meM vidvAnoM meM matabheda hai| inakA samaya DaoN. ke. bI. pAThaka ne 1123 se 1140 IsavI ke madhya mAnA hai| DaoN. e. bI. kItha ne 'saMskRta sAhitya ke itihAsa' meM dhanaMjaya kavi kA samaya pAThaka dvArA abhimata hI svIkAra kiyA hai / [ dekheM pR. 173] / aura isI AdhAra se zrI rAmAvatAra zarmA ne 'kalpadrumakoza' kI prastAvanA [pR.32] para kavi kA samaya 12 vIM sadI likha diyA hai| parantu dhanaMjaya kA ukta kAla nirdhAraNa ucita nahIM hai |% sva. paM. mahendrakumAra jaina nyAyAcArya ke anusAra +, cUMki inake dvisandhAna kAvya kA ullekha dhArAdhIza bhojarAja ke samakAlIna AcArya prabhAcandra [I. 11 vIM sadI ] ne apane 'prameyakamalamArtaNDa' [pR. 4021 meM kiyA hai, isake atirikta vAdirAjasUri [san 1025] ne apane 'pArzvanAthacarita' meM kavi dhanaMjaya aura dvisandhAna mahAkAvya donoM kA ullekha kiyA hai, ataeva dhanaMjaya ina donoM se pUrvavartI hone ke kAraNa 11 vIM zatAbdI ke vidvAn siddha nahIM hote|* jalhaNa [12 vIM sadI ] ne rAjazekhara ke nAma se apanI 'sUktimuktAvalI' meM jo padya uddhRta kiyA hai, vaha pratihArarAjA mahendrapAladeva [ vi. saM. 960 ke lagabhaga ] ke upAdhyAya evaM 'kAvyamImAMsAkAra' rAjazekhara kA hai 10 inakA ullekha somadevasUri ne [I. 960] ke 'yazastilakacampU' meM bhI pAyA jAtA hai| ataH rAjazekhara jo 'prabandhakoza' ke kartA rAjazekhara se bhinna haiM, kA samaya 10 vIM sadI sunizcita hai| rAjazekhara ke dvArA prazaMsita hone ke kAraNa dhanaMjaya kA samaya 10 vIM sadI ke bAda kA nahIM ho sktaa| DaoN. hIrAlAla jaina ne 'SaTkhaNDAgama' (prathamabhAga) kI prastAvanA (pR.62 ) meM yaha sUcita kiyA hai ki AcArya jinasena ke guru vIrasena svAmI ne paTkhaNDAgama kI 'dhavalATIkA' meM 'anekArtha nAmamAlA' kA 39 vA~ padya iti zabda kI vyAkhyA meM uddhRta kiyA gayA hai|# dhavalA TIkA vikrama saM. 805-873 (I. san 748 - 816) meM samApta huii| ataH dhanaMjaya kavi kA samaya 8 vIM sadI kA uttarArdha yA navIM sadI ke pUrvArddha ke bAda kA nahIM ho sakatA IS Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlA ke anta meM dhanaMjaya ne tatvArtharAjavArtikakAra' akalaMkadeva kA ullekha 'pramANamakalaMkasya zloka meM kiyaa| akalaMkadeva kA samaya I. 7 vIM sadI nizcita hai, ataH dhanaMjaya 7 vIM sadI ke pUrva ke nahIM ho skte| uparyukta pramANoM ke AdhAra se dhanaMjaya mahAkavi kA kAla 8 vIM sadI pramANita/ siddha hotA hai| * jainadharma kA prAcIna itihAsa (bhAga 2), lekhaka- paM.paramAnanda zAstrI, prakA.-mesarsa ramezacanda jaina, moTaravAle, rAjapura ror3a, dillI, prathama saMskaraNa, vIra nirvANa saMvat 2500, pRSTha 1381 . 7 pI.ela.vaidya, mayUrabhaMja prophe. evaM adhyakSa-saMskRta pAlI vibhAga, kAzI hindU vizvavidyAlaya dvArA 'sabhASya nAmamAlA' kA aMgrejI prAkkathana, pRSTha 5 / * sva. paM. mahendrakumAra jaina nyAyAcArya dvArA 'nAmamAlA-sabhASya' kI prastAvanA, pRSTha 12-13 / nAmamAlA (amarakIrti ke bhASya sahita), saMpA. paM. zambhUnAtha tripAThI, prakA.- bhAratIya jJAnapITha, kAzI, prathamasaMskaraNa, vIra nirvANa saM. 2476 prastAvanA, pRSTha 131 -dvisaMdhAnamahAkAvya, prakA, bhAratIya jJAnapITha, kAzI, prathama saMskaraNa / sabhASya nAmamAlA- prastAvanA, pRSTha 13. zepa vivaraNa puurvoktvt| + sabhASya nAmamAlA, prastAvanA, pRSTha 12, zeSa vivaraNa puurvoktvt| * tIrthakara mahAvIra aura unakI AcArya paramparA, lekhaka-sva. paM. nemicanda zAstrI, jyotiSAcArya, prakA. zrI bhAratavarSIya digambara jaina vipariSada, sAgara, prathama saMskaraNa 2501, pRSTha 7 / 7 jainadharma kA prAcIna itihAsa (bhAga 2), lekhaka-paM. paramAnanda zAstrI, zeSa vivaraNa pUrvoktavat pRSTha 1401 *jainadharma kA prAcIna itihAsa (bhAga 2), pRSTha 1401 tIrthakara mahAvIra aura unakI AcArya paramparA, pRSTha 7-8, zepa vivaraNa pUrvoktavat / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama zramaNazataka 1- 51 padyAnuvAda 52-67 niraMjanazataka 69-127 padyAnuvAda 128-142 bhAvanAzataka 143-197 padyAnuvAda 198-213 parIpahajayazataka 215-263 padyAnuvAda 264-279 sunItizataka 281-330 padyAnuvAda 331-344 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa zataka Page #19 -------------------------------------------------------------------------- Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] zrIvardhamAna ! mA'ya Akalayya nata-surAptamAnamAya ! / vidhIMzcAmAnamAya - macireNa kalayAmAnamAya ! / / aye zrI vardhamAna ! natasura ! AptamAnamAya ! amAnamAya ! (tvaM) vidhIn amAn ca acireNa amA Akalayya yaM mA (mAM) kly| zrIti- aye zrIvardhamAna! he sanmate! he natasura! natAH surA yasmai natasurastatsambuddhau / he AptamAnamAya! mAnaM ca jJAnaM ca mA ca lakSmIzca yazca yazazceti mAnamAyAHAptAH prAptA mAnamAyA yena tatsambuddhau / 'striyAM syAnmA ramAyAM c'| 'mAnaM pramANe prsthaadau'| 'yo vAtayazasoH puMsi' itica vizvalocanaH |he amAnamAya! mAno garvazca mAyA chalaM ceti mAnamAye avidyamAne mAnamAye yasya tatsambuddhau tvam vidhIn karmANi amAn ca rogAMzca / acireNa zIghraM amA sAkaM / Akalayya nAzayitvA mA mAM ayaM -kalyANaM yadvA yaM yazaH kalaya prApaya / / 1 / / artha- jinake samakSa deva namrIbhUta haiM jinheM deva namaskAra karate haiM, jinhoMne jJAna, lakSmI aura yaza ko prApta kiyA hai tathA jo mAna aura mAyA se rahita haiM, aise he vardhamAna jinendra ! mere karma aura janma-jarA-mRtyurUpa rogoM ko eka sAtha zIghra hI naSTa kara mujhe aya-kalyANarUpa avasthA athavA suyaza ko prApta karAo / / 1 / / " [2] tamanicchan punarbhavaM nRpanatamukuTamaNilasittapunarbhavam / natvecche punar bhavaM bhadrabAhumahamapunarbhavam / / taM punarbhavaM anicchan ahaM nRpanatamukuTamaNilasitapunarbhavaM bhadrabAhuM natvA punaH apunarbhavam bhavam icche / tamiti- taM prasiddhaM sarvajanaprAptaM punarbhavaM purnajanma anicchan anabhilaSan ahaM stotaa| nRpanatamukuTamaNilasitapunarbhavaM nRpANAM candraguptaprabhRtinarendrANAM natAni namrANi yAni mukuTAni maulayastatra sthitairmaNibhI ratnairlasitAH suzobhitAH punarbhavA nakhA yasya taM bhadrabAhuM tannAmAnaM zrutakevalinaM natvA namaskRtya punaH pazcAt namaskAra-phalasvarUpaM apunarbhavaM punarjanmarahitaM bhavaM paryAyaM muktAvasthAmiti yAvat icche'bhilaSAmi / 'icche' ityatrAtmane padamArSam / / 2 / / (3) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha- jagatprasiddha punarjanma ko na cAhatA huA maiM rAjAoM ke namrIbhUta mukuTamaNiyoM se suzobhita nakhavAle bhadrabAhu zrutakevalI ko namaskAra kara pazcAt punarjanma se rahita siddhaparyAya kI icchA karatA hUM ||2|| [3] praNamAmi 'kundakundaM' bhavyapadmabandhuM dhRtavRSakundam / gataM ca samatAkuM daM paramaM samyaktvaikakundam / / bhavyapadmabandhuM dhRtavRSakundaM, samatAkuM gataM paramaM daM ca (gataM ), samyaktvaikakundaM 'kundakundaM' praNamAmi | praNamAmIti- bhavyapadmabandhuM bhavyA eva padmAni kamalAni teSAM bandhuM praharSakaraM / dhRtavRSakundaM dhRto vRSasya kundazcakraM yena taM 'kundo mAdhye pumAMzcakre bhramau nidhisuradviSo' iti vishvlocnH| samatAkuM samatA sAmyapariNatireva kuH dharitrI tAM 'kSamAdharitrI kSitizca ku:' iti dhanaJjayaH / paramaM zreSThaM daM ca zuddhiM ca gataM prAptaM 'daH zuddhau devane dAstu' iti vishvlocnH| samyaktvaikakundaM samyaktvameva eko'dvitIyaH kundo nidhiryasya taM / kundakundaM tannAmAcAryapravaraM praNamAmi namaskaromi / / 3 / / artha- jo bhavya jIvarUpI kamaloM ke bandhu haiM - unheM harSita karane vAle haiM, jinhoMne dharmacakra ko dhAraNa kiyA hai, jo samatArUpabhUmi tathA zreSTha pavitratA ko prApta haiM aura samyagdarzana hI jinakI advitIya nidhi hai, una kundakundAcArya ko maiM praNAma karatA hU~ || 3 || [4] zucau svapade zItakaM yo 'jJAnAbdhi' sadupadezI takam / nija-saMpade'zItakaM yaje'ghazucivipade zItakam / / yaH sadupadezI, takaM zucau svapade zItakam azItakam, adhazucivipade zItakaM 'jJAnAbdhiM' [jJAnasAgaram] nijasaMpade yaje / zucAviti yaH sadupadezI satsamIcInamupadizatItyevaMzIla AsIt / takaM tameva takaM svArthe'kacpratyayaH / svapade svasthAne zItakaM susthitaM svasya jJAyakasvabhAve sthitamityarthaH / ' zItakaH susthite zItakAle'nAgatadarzini' iti vizvalocana: / azItakaM azIto'pramattaH ka AtmA yasya tam / aghazucivipade aghaM pApameva zucivipad grISmartuvipattistasyai zItakaM zItaM ca tat kaM ca jalaM ceti zItakaM zizirasalilaM jJAnAbdhiM jJAnasAgaranAmAcAryanijasaMpade svakIyasampattyai AtmajJAnasampattilAbhAya yaje pUjayAmi / 'zuciH puMsyupadhAzuddhamantriNyASADhabarhiSoH / zRGgAragrISmayoH zvena medhyAnupahate triSu' iti vishvlocnH| 'vArvArikaM payo'mbho'mbu' iti dhanaJjayaH / / 4 / / (8) 1 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha- maiM AtmajJAnarUpa saMpadA ke lie una jJAnasAgara AcArya kI pUjA karatA huuN| jo sadupadezI the, zuddha AtmasvabhAva meM sthita the, pramAdarahita the aura pAparUpI grISma Rtu kI pyAsarUpa vipatti ko dUra karane ke lie zItalajala the ||4|| aye ! sarasvati ! mAtaH saMsArAdahamatibhIto mAtaH / vilambaM kalaya mA ta upAsakaM prapAlaya mA'taH / / aye sarasvati mAtaH ahaM saMsArAt mAtaH atibhItaH ataH vilambaM mA kalaya, te upAsakaM mA (mAM) prpaaly| ___ aya iti-aye sarasvati!mAtaHhe zArade mAtaH ahaM saMsArAt mAtaHsaMsArarUpAd bandhAt'mAkSepe mAnabandhayoH' iti vishvlocnH|atibhiitH sAtizayaM trasto'smi / ato vilamba kAlakSepaM mA kalaya no kuru| te tava upAsakaM sevakaM mA stotAraM 'tvAmau dvitIyAyAH' iti sUtreNa mAmityasya sthAne maadeshH| prapAlaya prakarSeNa rakSa / / 5 / / . artha- he sarasvatimAtaH ! maiM saMsArarUpa baMdha se atyanta bhayabhIta hU~, ataH vilamba mata karo, apane sevaka-gujha kI rakSA karo / / 5 / / [6] vaca Azritya sAdhu tAM sAdhunutAM sAdhuguNapayasA dhutAm / ___ sAdhutArthamasAdhutAM sAdhurupojjhya vade sAdhutAm / / sAdhuH (ahaM) sAdhu-vacaH Azritya asAdhutAm upojjhya sAdhutArthaM sAdhunutAM sAdhuguNapayasA dhutAM tAM sAdhutAM vade / . vaca iti- sAdhurmuniraham / sAdhu samIcInaM vaco vacanamAzrityAvalambya / asAdhutAM durjanatAM upojjhya tyaktvA / sAdhutArthaM sAdhutAyai idamiti sAdhutArthaM sAdhutAyAH prApyai sAdhunutAM sAdhubhirnutAM stutaaN| sAdhuguNapayasA sAdhUnAM guNAH sAdhuguNA munInAM mUlaguNAsta eva payo jalaM tena dhutAM prakSAlitAM tAM prasiddhAM sAdhutAM sAdhorbhAvaH sAdhutA tAM zramaNatAM vade saMdizAmi kthyaamiityrthH| saMdezArthatvAdAtmanepadaprayogaH / 'sAdhurvArdhaSike puMsi cArusajjanayostriSu' iti vishvlocnH| sAdhava: sAdhutAmaGgIkurvantviti bhAvanayA jinavacanAnusAraM sAdhutAM varNayAmIti bhAvaH / / 6 / / artha- maiM sAdhu-zreSTha vANI kA Azraya lekara tathA asAdhutA-durjanatA ko chor3akara sajjanoM ke dvArA stuta aura sAdhuoM ke mUlaguNarUpI jala se dhulI huI usa sAdhutA kA, sAdhutA kI prApti ke liye kathana karatA hUM / / 6 / / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] manAG mAnaM morasi muniretu racayatu ruciM jinavacasi / vasatvaraNye rahasi snAtumicchati svacitsarasi / / muniH urasi manAG mAnaM mA etu| (cet) svacit sarasi snAtum icchati (tadA) jinavacasi ruciM racayatu, rahasi araNye (ca) vstu| manAGiti-muniryatiH urasi hRdaye manAG ISadapi mAnaM jJAnAdijAtaM garvaM mA etu na praapnotu| cet svacit sarasi svasya cideva sarastasmin svakIyajJAnakAsAre snAtuM snAnaM kartumicchati vAJchati tarhi jinavacasi ruciM prItiM racayatu krotu| rahasi ekAnte araNye vane vasatu nivAsaM kuru / / 7 / / ___artha-muni ko cAhiye ki vaha hRdaya meM kiJcit bhI mAna ko prApta na ho / yadi vaha AtmajJAna rUpI sarovara meM snAna karanA cAhatA hai to jinavacana-jinAgama meM ruci kare evaM ekAnta vana meM nivAsa kre||7|| [8] yAti yatiryadi jAtu na karma tasyAvazyaM hRdi bhAtu / svatattvamiti hi vidhAturgIrjagadbhyaH sukhaM dadAtu / / "yadi yatiH karma na yAti jAtu, (tadA) tasya hRdi svatattvam avazyaM bhAtu' -iti vidhAtuH gIH, (sA) jagadbhyaH sukhaM ddaatu| yAtIti- yadi yatiH sAdhu: jAtu kadAcit karma bAhyakriyADambaraM na yAti na prApnoti tarhi tasya hRdi mAnase 'svAntaM hRnmAnasaM manaH' itymrH| avazyaM niyamena svatattvamAtmatattvaM bhAtu shobhtaam| ityevaMprakArA vidhAturbhagavato gIbharatI jagadbhyo lokebhyo nizcayena sukhaM dadAtu / / 8 / / artha- yadi muni kabhI bAhyakriyAoM ke ADambara ko prApta na ho to usake hRdaya meM Atmatattva niyama se suzobhita hone lge| jinendra bhagavAn kI aisI vANI jagata ke liye sukha pradAna kare ||8|| [9] bhavatA viSayavAsanA'pAsyatAmupAsyatAM nijabhAvanA / prAheti jaino'manA yad bhavantamaTet zivAGganA / / bhavatA viSayavAsanA apAsyatAm, nijabhAvanA upaasytaam| yad bhavanta zivAganA aTet-iti amanAH jainaH prAha / bhavateti- he sAdho ! bhavatA tvayA viSayavAsanA paJcendriyaviSayAbhiruciH / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syatAM tyajyatAm / nijabhAvanA svasvabhAvacintanamupAsyatAM sevyatAM kriytaamityrthH| yad yasmAt zivAGganA muktyaGganA bhavantaM tvAM aTet praapnuyaat| itiitthm| amanA bhaavmnorhitH| jaino jina eva jainH| prAha provAca / / 9 / / artha- he sAdho ! tumhe viSayavAsanA-indriyaviSayoM kI abhiruci chor3a denI cAhie aura sva-svarUpa kI bhAvanA karanA cAhiye, jisase muktirUpI strI tujhe vara sake, aisAM bhAvamanarahita-kevalajJAnI jinadeva ne kahA hai / / 9 / / [10] zramaikaphalArambhataH paudgalika-puNyapApopalambhataH / dRkkathamudeti hanta ! navanItaM nIramanthanataH ? / / paudgalika-puNyapApopalambhataH zramaikaphalArambha : hanta ! dRk katham udeti ? (kiM) nIramanthanataH navanItam (udeti) ? zramaiketi- he mune ! zramaikaphalArambhataH zrama evaikaM phalaM yasya sa zramaikaphalaH sa cAsAvArambhazca tasmAt khedapradAyaka vividhakAryaprArambhAt paudgalika puNyapApopalambhataH paudgalike pudgalAjjAte ye puNyapApe sukRtaduSkRte tayorupalambhatA prApteH dRk samyagdarzanaM kathaM udeti utpadyate hanteti khede| nIramanthanataH toyamanthanAt kiM kvApi navanItaM prApyate? api tu na prApyate / / 10 / / artha- eka kheda hI jisakA phala hai, aise Arambha se tathA paudgalika puNyapApa kI prApti se samyagdarzana kaise utpanna ho sakatA hai ? kheda kI bAta hai ki, kyA kahIM jala ke manthana se makkhana kI prApti hotI hai ? arthAt nahIM / / 10 / / / [11] svAnubhavakaraNapaTavaste tAnvikatapastanUkRtatanavaH / viviktapaTAzca guravastiSThantu hRdi me mumukSavaH / / svAnubhavakaraNapaTavaH tAnvikatapastanUkRtatanavaH mumukSavaH viviktapaTAzca te guravaH me hRdi tiSThantu / svAnubhaveti- ye svAnubhavakaraNapaTavaH svasyAnubhavaH svAnubhavastasya karaNe paTavo nipuNAH snti| ye tAnvikatapastanUkRtatanavaH tanau bhavaM tAnvikaM zArIrikaM yattapastena tanUkRtA tanuH zarIraM yaiste / ye viviktapaTA viviktastyaktaH paTo vastraM yaiste nirmbraaH| ye ra mumukSavo mokSAbhilASiNaH santi te guravo me mama stotuH hRdi hRdaye tiSThantu AsInA bhavantu / teSAmahaM pratikSaNaM dhyAnaM karomIti bhAvaH / / 11 / / artha- jo svAnubhAva ke karane meM nipuNa haiM, jinakA zarIra, zArIrika tapa se kRza . . . (7) , Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho gayA hai, jinhoMne vastra kA parityAga kara diyA hai aura jo mokSAbhilASI haiM, ve gura hamAre hRdaya meM sthita hoM / maiM nirantara unakA dhyAna karatA hU~ / / 11 / / [12] nindyaM na nItamastaM mano naimittikaM yena samastam / andho'ruNaM prazastaM kiM saMpazyati puruSaM sa tam / / yena samastaM naimittikaM nindyaM manaH astaM na nItama, kiM sa taM prazastaM puruSaM saMpazyati ? (naiva), yathA andhaH prazastam aruNam (naiva pazyati ) / nindyamiti- yena muninA samastaM naimittikaM nimittena jAtaM nindyaM manazcittaM lakSaNayA manovyApAraH / astaM samAptiM na nItaM no prAptaM sa kiM prazastaM zreSThaM taM puruSaM paramAtmAnaM saMpazyati samavalokate ? netyarthaH / tadevodAhirayate - andhaH kiM prazastaM vibhrAjamAnamaruNaM sUryaM kiM pazyati ? metyarthaH / 'puruSaH punnAgamAtaGge mAdhave paramAtmani ' 'aruNo'nUrusUryayoH' iti ca vizvalocanaH / / 12 / / artha- jisane samasta naimittika nindanIya mana ko asta nahIM kiyA vaha kyA prazasta paramAtmA kA avalokana kara sakatA hai ? jaise andhA manuSya kyA prazasta sUrya ko dekha sakatA hai ? arthAt nahIM ||12|| [13] jitakSudhAdipariSahaH pudgalakRtarAgAdi-bhAvAsahaH / vItarAgatAmajahaccAJcati yatiH svaM mudA saha / / jitakSudhAdipariSahaH pudgalakRta-rAgAdi-bhAvAsahaH vItarAgatAm ajahat yatiH svaM mudA saha aJcati / jiMteti - jitakSudhAdipariSahaH jitAH kSudhAdayaH pariSahA yena tathAbhUtaH / pudgala - ye kRtarAgAdibhAvAsahaH pudgalakRtA rAgAdibhAvAsteSAmasahaH / vItarAgatAM nIrAgapariNatimajahat atyajan yatiH sAdhuH svaM nijAtmAnaM mudA harSeNa saha sAkaM aJcati gacchati prApnotItyarthaH / 'mutprItiH pramado harSaH pramodAmodasaMmadAH' ityamaraH / / 13 / / artha - jisane kSudhA Adi pariSahoM ko jIta liyA hai, jo pudgalakRta rAgAdibhAvoM ko sahana nahIM karatA hai aura vItarAgatA ko nahIM chor3atA hai, aisA sAdhu harSa ke sAtha svAtmA ko prApta hotA hai / / 13 / / [14] vai yamyayatyapyayaM divyaM svIyamanindyaM yad dravyam / nizcayanayasya viSayaM gRhIva parigrahI nAvyayam (t) * Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayaM parigrahI yamI api nizcayanayasya viSayaM yad svIyam anindyaM divyam avyayaM dravyaM gRhI iva vai na ayati / vai ityAdi- ayameSa parigrahI sagrantho yamI munirapi nizcayanayasya viSayaM gocaraM yat svIyaM svakIyaM anindyaM prazasyaM divyamanupamaM avyayamanazvaraM dravyaM tad gRhIva gRhastha iva vai nizcayena na ayati na praapnoti| yathA sagrantho gRhasthaH zuddhabuddhasvabhAvaM svAtmAnaM na labhate nAnubhavati tathA sagrantho munirapi na labhate ityarthaH / / 14 / / artha- yaha parigrahavAn muni bhI nizcayanaya ke viSayabhUta, anindanIya, divya aura avinAzI svakIya dravya ko gRhastha ke samAna prApta nahIM hotaa| arthAt jisa prakAra parigrahI gRhastha zuddha AtmA ko prApta nahIM hotA, usI prakAra parigrahI sAdhu bhI nahIM prApta hotaa| bhAvArtha- dIkSA ke samaya parigraha kA sarvathA tyAgakara pazcAt kisI kArya ke byAja se parigraha ko svIkAra karane vAlA muni bhI gRhastha ke samAna AtmAnubhava se vaJcita rahatA hai / / 14 / / [15] amandamanomarAla ! viviktavividhavikalpavIcijAlam / kalitavRSakamalanAlaM vit-saro muktvA'nyenAlam / / amandamanomarAla ! vivikta-vividha-vikalpavIcijAlaM kalitavRSakamalanAlaM vitsaraH muktvA anyena alm| amandeti- svIyaM manaH sambodhayati kavi:-he amandamanomarAla! mana eva marAlo haMso manomarAlaH amandazcAsau capalazcAsau manomarAlazceti tatsambuddhau / viviktavividhavikalpavIcijAlaM vividhavikalpA eva vIcayastaraGgAstAsAM jAlaM samUhaH viviktaM rahitaM vividhavikalpavIcijAlaM yasmin tathAbhUtaM / kalitavRSakamalanAlaM kalitaM dhRtaM vRSakamalasya dharmasarojasya nAlaM mRNAlaM yasmin tt| vitsaro videva sarastaM jJAnakAsAraM muktvA tyaktvA anyena sarasA alaM vyarthamiti yaavt| jJAnasarovara eva ramasveti bhAvaH / / 15 / / artha- he caJcalamanarUpI haMsa! nAnA vikalparUpI taraGgoM ke jAla se rahita tathA dharmarUpa kamala kI mRNAloM se sahita jo jJAnarUpI sarovara hai use chor3a anya sarovara vyartha haiN||15|| (6) Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] yo hIndriyANi jayati vizvayatnena sa jAyate yatiH / munirayaM taM kalayati zuddhAtmAnaM ca tato'yati / / yaH indriyANi vizvayatnena jayati, sa yatiH jaayte| ayaM muniH taM kalayati, tataH zuddhAtmAnaM ca ayti| ___ya iti- yo hi nizcayena vizvayatlena sampUrNaprayatlena indriyANi sparzanAdIni hRSIkANi jayati svavazIkaroti sa indriyavijetA yatirmuniH jaayte| ayameSa muniH stotA tamindriyavijayaM indriyavijetAraM yatiM vA kalayati saMpAdayati prApnotIti yaavt| tatastasmAt zuddhAtmAnaM rAgAdivibhAvarahitamAtmAnam ayati prapadyate / / 16 / / artha- jo pUrNa yatna se indriyoM ko jItatA hai nizcaya se vaha yati-sAdhu hai| yaha muni indriyavijaya athavA indriyavijetApane ko prApta hotA hai| ataH rAgAdivikAroM se rahita zuddha AtmA ko prApta hotA hai-usa rUpa pariNamana karatA hai| / / 16 / / . [17] supItAtmasudhArasaH saMyamI sudhIryazca sadA'rasaH / RSe! viSayasya sarasaH kila kiM vArvAJchati naraH saH ? / / RSe ! yaH supItAtmasudhArasaH sudhIH saMyamI sadA arasaH saH naraH viSayasya sarasaH vAr kila vAcchati ? supIteti- ai RSe! yaH supItAtmasudhArasaH supItaH anubhUta Atmaiva / sudhAraso'mRtaraso yena tthaabhuutH| saMyamI saMyata indriyavijayItyarthaH / sudhIH samyagjJAnopetaH / sadA sarvadA araso viSayAsvAdarahito vartate iti zeSaH / sa naro manujo viSayasyapaJcendriya viSayabhUtaspadiH sarasaH sarovarasya vArjalaM, 'vArikaM payo'mbho'mba pAtho'rNaH salilaM jalam' iti dhanaJjayaH / kiM vAJchati? kAMkSati? neti yaavt| kileti vAkyAlaGkAre / / 17 / / ___artha- he RSe ! jisane AtmArUpI amRtarasa kA acchI taraha pAna kiyA hai, jo saMyamI hai, hitAhita ke viveka se sahita hai aura sadA viSayAsvAda se virakta hai, vaha manuSya viSayarUpI tAlAba ke jala kI kyA icchA karatA hai ? arthAt nahIM / / 17 / / ___ [18] yaH samayati svasamayaM vibodhabalena vihAya parasamayam / saMvaro'stu svayamayaM tasyAsravAriH pratisamayam / / . yaH vibodhabalena parasamayaM vihAya svasamayaM samayati, tasya ayam AsavAriH saMvaraH svayaM pratisamayam astu / (1) Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ya iti- yo muniH vibodhabalena samyagjJAnabalena parasamayaM parapadArthaM vihAya tyaktvA svasamayaM svazuddhAtmAnaM samayati samyakprakAreNa prApnoti tamanubhavatIti yAvat / tasya pratisamayaM pratikSaNaM AsravArirAtravavirodhI ayaM saMvaraH karmAgamananirodhaH svayaM svataH astu bhavatu / parasamayapravRttirevAsravaH svasamayapravRttireva saMvaro bhavatIti bhAvaH / 'samayAH zapathAcArakAlasiddhAntasaMvidaH' ityamaraH / / 18 / / artha- he bhagavAn! jo vijJAna ke bala se parasamaya- parapadArthoM ko chor3akara svasamaya-nija zuddha AtmA ko prApta hotA hai, usI kA anubhava karatA hai, usake pratyeka samaya-kSaNa kSaNa meM Asrava kA virodhI saMvara svayaM prApta hotA hai / / / 18 / / [19] vratino na zalyatrayaM kalayantu kilA'khilAratnatrayam / zuddhaM spRzantvatra yaM nijAtmAnaM stutajagattrayam / / -akhilAH vratinaH kila ratnatrayaM kalayantu na zalyatrayam / yaM stutajagattrayaM zuddhaM nijAtmAnam atra spRzantu / vratina iti- akhilAH sarve vratino vratavantaH / kila nizcayena ratnatrayaM samyagdarzana - jJAnacAritrarUpaM kalayantu prApnuvantu / zalyatrayaM mAyAmithyAtvanidAnarUpaM na klyntu| kiJca, atra jagati zuddhaM nirvikAraM, stutajagattrayaM stutaM jagattrayeNeti stutajagattrayaM trilokavandyamityarthaH nijAtmAnaM svAtmAnaM spRzantu samanubhavantu ratnatrayarUpalakSaNena lakSyabhUtaM nijAtmAnamanubhavantviti bhAvaH / / 19 / / artha- samasta vratI manuSya yathArtha meM ratnatraya ko prApta hoM - samyagdarzana, samyagjJAna auraM samyakcAritra ko prApta karane kA prayatna kreN| mAyA, mithyAtva aura nidAnarUpa zalya ko prApta na hoN| sAtha hI, usa ratnatraya rUpa lakSaNa se jagattraya ke dvArA stuta nijazuddha AtmA kA sparza - anubhava kareM / / 19 / / [20] adhigatocitAnucitaH svacintanavazIkRtacaJcalacittaH / zivapathapathikaH kazcit padaM kupathaM nayati kiM kvacit ? / / kazcit adhigatocitAnucitaH svacintanavazIkRtacaJcalacittaH zivapathapathikaH kiM kvacit kupathaM padaM nayati ? adhIti- adhigatocitAnucitaH ucitaM ca anucitaM cetyucitAnucite adhigate jJAte ucitAnucite yena sa yogyAyogyavicAracatura / svacintanavazIkRtacaJcalacittaH (11) Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svasya cintanena vazIkRtaM caJcalacittaM yena sH| zivapathapathikaH zivasya mokSasya panthAH zivapathastasya pathikaH pAnthaH kazcit ko'pi janaH kvacita kutrApi kiM padaM caraNaM kupathaM kumArga nayati prApayati ? api tu naiva nyti| 'akathitaM ca' ityanena nayate DhikarmakatvaM prasiddham / / 20 / / artha- jisane ucita aura anucita ko jAna liyA hai tathA Atmacintana ke dvArA jisane caJcalacitta ko apane adhIna kara liyA hai, aisA mokSamArga kA koI pathika kahIM kyA apanA paga kumArga meM le jAtA hai ? arthAt nahIM / / 20 / / [21] jinasamayaM jAnIta AtmAnaM neti jinena sa giitH| yadyapi yo bhavabhItaH pramAdena vikAraM nItaH / / 'yadyapi yo bhavabhItaH, pramAdena vikAraM nItaH, jinasamayaM jAnIte, saH AtmAnaM na (jAnIte)' -iti jinena (saH) gItaH / jineti -bhavabhItaH bhavAt saMsArAt bhIta udvignaH yo janaH pramAdena anavadhAnatayA 'pramAdo'navadhAnatA' ityamaraH / vikAraM vikRtiM nItaH prAptaH sa yadyapi jinasamayaM jinasiddhAntaM jAnIte vipulaM dravyazrutaM jAnAti tathApi AtmAnaM jJAyakasvabhAvamAtmAnaM na jAnAti karmanokarmabhinna svAtmAnaM na paricinoti / itItthaM jinenArhatA gItaH kathitaH / AtmajJAnena vinA dravyazrutajJAnasya garimA nAstIti bhAvaH / / 21 / / artha- yadyapi jo saMsAra se bhayabhIta hai parantu pramAda se vikAra ko prApta ho gayA hai vaha jinasamaya-jinazAstra ko jAnatA huA bhI AtmA ko nahIM jAnatA hai, aisA jinendra bhagavAn ne kahA hai| . bhAvArtha-AtmajJAna ke binA gyAraha aGga aura nau pUrva kA vizAla zrutajJAna bhI mokSamArga meM sahAyaka nahIM hai, parantu AtmajJAna se sahita aSTapravacanamAtRkA kA alpajJAna bhI AtmA ko kevalajJAnI banA detA hai||21|| [22] mAyAdibhAvamavahannanaghajJAnaghanaughamamalaM mahaH / muhuH kalayAmi tadahamudIkSya mayUro mudA saha / / mAyAdibhAvam avahan ahaM mayUraH tad amalaM mahaH anaghajJAnaghanaughaM muhuH udIkSya mudA saha kalayAmi | mAyAdIti- mAyAdibhAvaM dambhAdivikRtipariNatim avahan adadhat ahaM stotA (12) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mayUro nIlakaNThaHtatprasiddha amalaM vimalaM mahastejorUpaM anaghajJAnaghanaughaM anaghaM niSpApaM jJAnameva ghanaughaM meghasamUhaM udIkSya samavalokya mudA pramodena saha sArdhaM muhuH dhvani karomi nRtyAmi vaa| yathA gagane garjantaM ghanAghanaM samudvIkSya kekI kekA kurvANo harSeNa nRtyati tathAhaM samavasaraNasthitajinendrasya kevalajJAnavaibhavamunnayano vilokya pramudito muhurmuha: stavanaM vidadhAno nRtyAmIti bhAvaH / / 22 / / artha- mAyAcAra Adi vikArIbhAvoM ko na dhAraNa karane vAlA maiM mayUra, usa prasiddha tejomaya niSkalaGka jJAnarUpa meghasamUha ko dekhakara harSa ke sAtha stavana karatA hU~ athavA nRtya karatA hU~ ||22 / / [23] sadvRvidbhyAM mitraM yuktaM vyaktamAtmanazca caritram / / sukhaM dadAti vicitraM tIrthaM tvaM dhAraya pavitram / / sadRg vidbhyAM yuktaM, vyaktaM yat vicitraM sukhaM dadAti, tIrthaM pavitraM mitraM (etAdRzaM) AtmanaH caritraM tvaM dhaary| . saditi- sadvRvidbhyAM samyagdarzanajJAnAbhyAM yuktaM sahitaM vyaktaM prakaTitaM yada vicitraM vividhamAzcaryakaraM vA svargApavargasamudbhUtaM sukhaM ddaati| pavitraM nirdoSaM nizchalaM mitraM hitakaraM tIrthaM tIrthasvarUpaM saMsArasindhusaMtaraNaghaTTasvarUpamiti yaavt| Atmano na tu dehasyaiva caritraM dhAraya svIkuru samyagdarzanajJAnasahitaM samyakcAritramAtmanaH pavitraM mitramasti / ataH he zramaNa! tadeva svIkurviti bhAvaH / / 23 / / ___ artha- samyagdarzana aura samyagjJAna se yukta prakaTa huA jo vividha sukha ko detA hai, mitra tathA tIrtha svarUpa usa AtmacAritra-nizcayacAritra ko he zramaNa ! dhAraNa karo ||23 / / [24] yaH svakamanubhavati sa tAM labhate'sulabhAM zriyamiti mataM staam| yehAnanyasadRzatAM samAvahati zuciM vilAsatAm / / yaH svakam anubhavati, sa tAM asulabhAM piyaM labhate, yA (zrIH) iha ananyasadRzatAM zuciM vilAsatAM (ca) samAvahati--iti satAM matam / / ya iti- yo muniH svakaM svasya ka AtmA taM anubhavati tatraiva ramata iti yaavt| sa tAM tAdRzIM asulabhAM durlabhAM zriyamanantacatuSTayarUpazriyaM lakSmI labhate prApnoti, yA zrIH iha loke ananyasadRzatAm anyopamArahitAM zuciM pavitratAM vilAsatAM zobhAM ca samAvahati dadhAti / itItthaM satAM sAdhUnAM matamastIti zeSaH / / 24 / / (13) Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha- jo muni nija AtmA kA anubhava karatA hai vaha usa durlabha lakSmI ko prApta hotA hai jo isa jagat kI anupama pavitratA aura zobhA ko dhAraNa karatI hai| bhAvArtha- bArahaveM guNasthAna meM hone vAlI AtmAzrita zukladhyAna kI bhUmikA niyama se anantacatuSTayarUpa anupama lakSmI ko pradAna karatI hai / / 24 / / [25] samupalabdhau samAdhau sAdhustathAgatarAgAdyupAdhau / yathA sarid vArinidhau mudamupaiti ca nirdhano nidhau / / / gatarAgAdyupAdhau samupalabdhau samAdhau sAdhuH tathA mudam upaiti, yathA sarit vArinidhau nirdhanaH ca nidhau (upaiti)| ___samupalabdhAviti- gatarAgA dyupAdhau gato vinaSTo rAgAdyupAdhiryasmin tasmin vItarAgapariNatimaya ityarthaH samAdhau zukladhyAne samupalabdhau samIcInA upalabdhiH prAptiryasya tathAbhUte sati sAdhuH zramaNaH tathA tAdRzaM mudaM harSam upaiti prApnoti yathA yAdRzaM vArinidhau sAgare samupalabdhe sarit savantI mudaM pramodamupaiti / yathA ca nidhau nidhAne samupalabdhe nirdhano daridraH samapaiti / / 25 / / artha- rAgAdirUpa upAdhi se rahita zukladhyAna ke prApta hone para muni usa prakAra harSa ko prApta hotA hai, jisa prakAra samudra ke prApta hone para nadI aura khajAnA ke milane para daridra manuSya ||25|| [26] bhavakAraNato deha-rAgAtkila dUrIbhavana sadeha / sukhaprade svapade'hamanuvasAmi munirjitAdeha! / / jitAdeha ! bhavakAraNataH deharAgAt iha sadA dUrIbhavan ahaM muniH sukhaprade svapade anuvasAmi | bhaveti- he jitAdeha! jitaH parAbhUtaH adeho'naGgo yena tatsambuddhau he jitakAma! bhavakAraNataH bhavasya saMsArasya kAraNaM nimittaM tsmaat| deharAgAt shriirpriitH| iha jagati sadA sarvadA dUrIbhavan ahaM muniH sukhaprade sukhadAyini svapade svasthAne, AtmasvarUpa iti yAvat 'padaM vyavasitasthAnatrANalakSmAbhrivastuSu' itymrH| anuvasAmi satataM nivasAmi tatraiva rama ityarthaH / / 26 / / ___ artha- he kAmavijetA! jinendra! saMsAra ke kAraNabhUta zarIrasambandhI rAga se sadA dUra rahatA huA maiM muni, sukhadAyaka nijapada meM-jJAyakasvabhAvI nijaAtmA meM nivAsa karatA hU~ / / 26 / / (14) Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [27] prApto yairevaiSa svAtmAnubhavo gatarAgadveSaH / / tairjagati ko'vazeSaH prAptavyo'tra tato vizeSaH / / eSa gatarAgadveSaH svAtmAnubhava: yaiH (eSa:) prAptaH taiH atra jagati tataH vizeSa: kaH prAptavyaH avazeSaH? prApta iti- eSo'yaM gatarAgadveSo gatau rAgadveSau yasmAt sa rAgadveSarahitaH svAnubhava AtmAnubhavo yaireSa mahAbhAgaiH prApto lbdhH| tairatra jagati tataH svAnubhavAt vizeSo'dhika: kaH kiMnAmadheyaH prAptavyaH prAptuM yogyH| avshesso'vshissttH| svAtmAnubhava eva jagati sarvato mahAnastIti bhAvaH / / 27 / / __ artha- jina mahAnubhAvoM ne rAgadveSa se rahita svAnubhava ko prApta kara liyA, unheM isa jagat meM svAnubhava se adhika aura vizeSa bAkI kyA rahA? arthAt kucha nahIM / / 27 / / [28] rAgAdIn sudhIH pumAn naimittikA naniyatAn naitiimaan| . anadhigata tattvo'sumAn yati tu paryAyAn parakIyAn / / sudhIH pumAn imAn naimittikAn aniyatAn rAgAdIn na eti| anadhigatatattva: asumAn tu parakIyAn paryayAn yaati| - rAgAdIniti- sudhIH zobhanA dhIryasya sa vivekavAn pumAn puruSa: naimittikAn nimittena cAritramohodayena jAtAH samutpannAstAn naimittikAn imAn samprati anubhUyamAnAn aniyatAn asthirAt rAgAdIn rAgAdivakArAn na eti na prApnoti / tu kintu anadhigatatattva: anadhigataM tattvaM vastusvarUpaM yena tthaabhuutH| asumAn prANI parakIyAn parasyeme parakIyAstAn nimittadRSTyAnyadIyAn paudgalikAniti yAvat paryAyAn pariNAmAn yAti praapnoti| nimittajanyatvAd rAgAdayaH svakIyA na santi kintu paudgalikacAritramohodayajanitatvAt parakIyAH santIti bhAvaH / / 28 / / _artha- jJAnI manuSya ina naimittika asthira rAgAdi ko prApta nahIM hotA-unheM apanA nahIM maantaa| parantu tattvavyavasthA ko na jAnane vAlA ajJAnI prANI parakIyaparyAyoM ko prApta hotA hai unheM apanI mAnatA hai ||28|| [29] badhyate vidhinA vidhiH sa prAheti bodhekanidhirvidhiH / sAdhurvihitAtmavidhiH yenAdhigato hi vidhervidhiH / / yena hi vidheH adhigataH (etAdRzaH) vihitAtmavidhiH sAdhuH (bhvti)| sa bodhaikanidhiH - "vidhiH vidhinA badhyate" iti prAha / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badhyataM iti- yena hi vidheH karmaNo vidhividhAnaM adhigato jJAtaH vihitAtmavidhiH vihitaH kRta AtmavidhirAtmakRtyaM yena tthaabhuutH| saadhurmunirbhvti| sa bodhaikanidhiH bodha eva samyagjJAnamevaiko'dvitIyo nidhiH kossH| vidhirvidhinA badhyate baddhaH kriyate 'vidhirvedhasi kAle nA vidhAne niyatau striyAm' iti vizvalocanaH / / 29 / / artha- jisane vidhi-karma-bhAgya kI vidhi ko jAna liyA, jisane AtmA kA vidhi-kArya-saMvara-nirjarA sampanna kara lI hai aura samyagjJAna hI jisakI advitIya nidhi hai aisA sAdhu apanI vidhi-niyamita caryA se baddha hotA hai, ba~dhA rahatA hai, aisA vidhi -brahmA-jinendradeva ne kahA hai / / 29 / / [30] yadA sA''tmAnubhUtirudeti shuddhcaitnyaikmuurtiH| munizvaravibhUti-micchati kiM duHkhaprasUtim ? / / zuddhacaitanyaikamUrtiH sA AtmAnubhUtiH yadA udeti, (tadA) kiM muniH nazvaravibhUtiM duHkhaprasUtim icchati ? (neti) yadeti- zuddhacaitanyaikamUrtiH zuddhasya rAgAdirahitasya caitanyasya ekA advitIyA mUrtiH sA prasiddhA AtmAnubhUtiH svAnubhUtiH yadA udeti prakaTIbhavati tadA kiM muniH duHkhaprasUtiM duHkhasya prasUtiryasyAM tathAbhUtAM nazvaravibhUtiM bhagurasampadAM kiM icchati ? api tu necchati / / 30 / / artha- zuddha caitanya kI advitIyamUrtisvarUpa vaha AtmAnubhUti jaba prakeTa hotI hai taba kyA muni duHkha ko utpanna karane vAlI bhagura saMpadA kI icchA karatA hai ? arthAt nahIM ||30|| [31] bhavatyAM bhogasaMpadi munirmodameti na kadApi sapadi / dhArayati samatAM hRdi hA ! na viSaNNo bhavati ca vipadi / / bhogasaMpadi bhavatyAM (satyAM) sapadi muniH kadApi modaM na eti| hA ! (saH) vipadi viSaNNo na bhavati, hRdi (cosamatAM dhaaryti| bhavatyAmiti- bhogasaMpadi bhavatyAM vidyamAnAyAM muniH sAdhu:kadApi jAtvapi sapadi zIghraM modaM harSa na eti na praapnoti| hRdi hRdaye samatAM mAdhyasthyavRttiM dhArayati vipadi vipattau ca viSaNNo viSAdayukto na bhvti| hA harSe / / 31 / / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-bhogasaMpadA ke rahate hue muni kabhI bhI zIghra harSa ko prApta nahIM hotA hRdaya meM samatA ko dhAraNa karatA hai aura harSa hai ki vipatti meM khedakhinna bhI nahIM hotaa||31|| [32] padaM kudRSTyai dehi mA sAsti bhave'tra duHkhprde'hiH| tvamitthamavehi dehiMstAM tyaja svasampadaM yadehi / / atra duHkhaprade bhave sA (kudRSTi:) ahiH asti| (ataH) tvaM kudRSTyai padaM mA dehi| (he) dehin ! ityam avehi, tAM tyaja / yat (yasmAt kAraNAt) svasampadam ehi| padamiti-atra duHkhaprade duHkhadAyake bhave saMsAre sA prasiddhA kudRSTiH ahiH so'sti| ataH tvaM kudRSTyai padaM caraNaM sthAnaM vA mA dehi| he dehin ! he prANin! itthaM avehi jAnIhi / tAM kudRSTiM tyaja yat yasmAtkAraNAt svasaMpadaM ehi prApnahi / / 32 / / ___ artha- isa duHkhadAyaka saMsAra meM mithyAdarzana hI sarpa hai| ataH tuma usake liye pada-sthAna mata deo-usa ora paga mata bddh'aao| he prANI! aisA tuma jAno, usa mithyAdarzana ko chor3o jisase svasaMpadA ko prApta ho sako ||32 / / [33] jalAzaye jalodbhavamivAtmAnaM bhinnaM jalato'nubhava / pramAdI mA'ye bhava bhavya! viSayato virato bhava / / aye! bhavya! pramAdI mA bhava, viSayataH virato bhv| AtmAnaM jalAzaye jalodbhavam iva jalataH bhinnam anubhava | jalAzaya iti- aye bhavya! he bhavya! pramAdI kuzaleSvanAdaraH pramAdaH so'sti pramAdI mA bhava naidhi / viSayataH paJcendriyabhogopabhogato virato nivRtto bhava / AtmAnaM caitanyamayaM svaM jalAzaye sarovare jalodbhavamiva kamalamiva jalataH salilAt pakSe DalayorabhedAjjaDataH paudgalikaviSayato bhinnaM pRthagbhUtaM anubhava saMviddhi / yathA jalajaM jalAdutpannaM jale nivasadapi svaM tato bhinnaM rakSati tathA tvamapi bhavAdudbhUto bhave kRtanivAso'pi tasmAtsvaM bhinnaM jAnIhIti bhAvaH / / 33 / / artha- he bhavya! tUpramAdI mata ho, paJcendriyoM ke viSaya se nivRtta ho| jisaprakAra jalaja-kamala jala se utpanna hokara bhI apane Apako jala se bhinna rakhatA hai| usI prakAra tU bhI saMsAra se utpanna hokara bhI jar3a:-paudgAlika saMsAra se apane Apako pRthak anubhava kara ||33 / / (17) Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [34] bhinno'hamaGgAnmada-rUpiNo'pi ca bhinnamityaGgamadaH / muJcAmItveti mada-mAnaM he gata-bhavahetumada ! / / -he gatabhavahetumada ! aham aGgAt bhinnH| api ca arUpiNaH mat adaH aGgaM bhinnam asti-iti ItvA (ahaM) AGgaM madaM muJcAmi / bhinna iti- he gatabhavahetumada! bhavasya heturbhavahetuH saMsArakAraNaM sa cAsau mado garvazceti bhavaheturmadaH gato vinaSTo bhavahetumado yasya tatsaMbuddhau / ahaM caitanyapujaH aGgAt dehAt 'deho'paghanakAyAGgam, iti dhnnyjyH| bhinnaH pRthagbhUtaH asmIti shessH| api ca kiJca, arUpiNo'mUrtAt mat asmattaH ada etat aGgaM deho bhinnmsti| itItthaM ItvA jJAtvAhaM AGga aGgasyedamAnaM zarIrasambandhinaM madaM garvaM muJcAmi tyajAmi / / 34 / / artha-he saMsAra ke kAraNabhUta mada se rahita! maiM zarIra se bhinna hU~ aura yaha zarIra bhI mujha amUrtika se bhinna hai, aisA jAnakara maiM zarIra sambandhI mada-garva ko chor3atA huuN||34|| [35] vigate'ghe manobhuvi viharati zuddhAtmani muniH svayaMbhuvi / kathaM baddhaH prabhurviH khe caritu-midamasAdhyaM bhuvi / / aghe manobhuvi gate (sati) zuddhAtmani svayaMbhuvi muniH vihrti| (yathA) baddhaH viH khecarituM kathaM prabhuH? idaM bhuvi asAdhyaM (vrtte)| vigata iti- aghe pAparUpe manobhuvi manasi bhavati jAyata iti manobhUstasmin kAme vigate naSTe sati muniH sAdhuH svayaMbhuvi anAdyanante zuddhAtmani rAgAdirahitatvAcchuddhe svAtmani viharati ramate / tadevodAhirayate-baddho pAzaniyantrito vi: pakSI rave vihAyasi carituM gantumutpatitumiti yAvat kathaM kutaH prabhuH samarthaH? idaM baddhasya khe gamanaM bhuvi loke asAdhyaM asaMbhavaM asti| yathA baddho vihago vihAyasi caritumasamartho'sti tathA manojabAdhasaMpRkto manujaH svAtmani vihartumasamartho'stIti bhAvaH / / 35 / / artha- pApI kAma ke naSTa ho jAne para muni anAdyananta zuddhAtmA meM ramaNa karatA hai| jaise jAla meM ba~dhA pakSI kyA AkAza meM ur3ane ke lie samartha hai ? arthAt nahIM hai| yaha kArya pRthivI meM asAdhya hai / / 35 / / [36] yasya hRdi samAjAtaH prazamabhAvaH zramaNo yathAjAtaH / . dUro'stu nirjarAtaH kadApi mA zuddhAtmajAtaH / / (18) Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yasya hRdi prazamabhAvaH samAjAtaH ( sa ) yathAjAtaH zramaNaH zuddhAtmajAtaH nirjarAtaH kadApi dUra: mA astu / yasyeti- yasya muneH hRdi hRdaye prazamabhAvaH samyaktvasya cihnabhUto guNavizeSaH ' rAgAdiSu ca doSeSu cittavRttinivarhaNam / taM prAhuH prazamaM prAjJAH samastavratabhUSaNam / ' iti prshmlkssnnm| samAjAtaH samutpannaH sa yathAjAto digambaraH zramaNaH sAdhuH zuddhAtmajAtaH zuddhAtmani jAyata iti zuddhAtmajA tasyAH tasilantaprayogaH / nirjarAtaH karmaNAmekadezakSayo nirjarA tasyAH kadApi jAtvapi dUro dUravartI mAstu prazamabhAvaH samyagdRSTerbhavati samyagdRSTezca pratisamayama saMkhyAtaguNitanirjarA jAyata iti siddhAntaH / / 36 / / artha- jisake hRdaya meM prazamabhAva prakaTa huA hai vaha digambara mudrA kA dhArakanirgrantha sAdhu zuddhAtmA se hone vAlI nirjarA se bhI dUra nahIM ho||36|| [37] yat saMsAre sAraM sthAyItaramasti sarvathA'sAram / sAraM tu samayasAraM muktiryallabhyate sA'ram / / saMsAre yat sthAyItaraM sAraM (tat) sarvathA asAram asti / sAraM tu samayasAram (eva) yat sA mukti: araM labhyate / yaditi- saMsAre AjavaMjave sthAyItaraM sthAyina itarat sthAyItaraM kSaNabhaGguraM yat sAraM dhanamasti tatsarvathA sarvaprakAreNa asAraM sArahInamasti / tu kintu samayasAraM zuddhAtmapariNatiH sAraM zreSThamasti yat yasmAt sA prasiddhA muktiH mokSaH araM zIghraM labhyate prApyate 'sAraM nyAyye jale vitte sAraM syAdvAcyavadvare' iti vizvalocanaH, laghukSipramaraM drutam' ityamaraH / / 37 / / artha- saMsAra meM jo kSaNabhaGgura sAra-dhana hai vaha saba prakAra se asAra hai - sArahIna hai| sAra-zreSTha to samayasAra - zuddhAtma pariNati hI hai jisase vaha mukti zIghra prApta hotI hai ||37|| [38] nissaGgaH sadAgatiH vicaratIva kandareSu sadAgatiH / tato bhavati sadAgatiH svarasazamitamArasadAgatiH / / -svarasazamitamArasadAgatiH nissaMgaH sadAgati iva sadAgatiH kandareSu vicarati / tataH (tasmAt kAraNAt) sadAgatiH bhavati / (16) Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nissaGga iti- svarasazamitamArasadAgatiH svarasena Atmabalena svAnubhavarUpajalena zamito vidhyApito mAraH kAma eva sadAgatiragni. sadAgatiriva samIraNa iva nissaGgo niSparigrahaH sadAgatiH sAdhuH kandareSu gahvareSu vicarati viharati tatastasmAtkAraNAt sadAgatiH nirvANo'sya bhvti| 'sadAgatirgandhavAhe nirvANe'pi sadIzvare' iti vizvalocanaH / / 38 / / artha- jisane svarasa-Atmabala athavA svAnubhavarUpa jala se kAmarUpI agni ko zAnta kara diyA hai aisA vAyu ke samAna niHsaGga sAdhu vana kI guphAoM meM vicaraNa karatA hai isa kAraNa use sadAgati-nirvANa prApta hotA hai ||38 / / [39] sarastat puSkareNa yatitimirbhAtu dhyAnapuSkareNa / . mRdutA ca puSkare na nare'virate gIH puSkare na / / tat saraH puSkareNa bhAtu, yatitimiH dhyAnapuSpakareNa (bhAtu) puSkare ca mRdutA (bhAtu) avirate nare na (bhAtu) puSkare gIH na (bhaatu)| sara iti- tat prasiddhaM saraH kAsAraH puSkareNa pona bhAtu shobhtaam| yatitimiH yatireva timirmIna iti mInaH / dhyAnapuSkareNa dhyAnameva puSkaraM jalaM tena bhaatu| puSkare kamale mRdutA komalatA bhaatu| avirate' saMyate jane mRdutA na bhaatu| gIH zabdazca puSkare vihAyasi na bhAtviti smbndhH| 'puSkaraM vyomni pAnIye hastihastAgrapadmayoH' iti vizvalocanaH / / 39 / / artha- vaha sarovara puSkara-kamala se suzobhita ho aura munirUpa mIna dhyAnarUpI puSkara-jala se suzobhita ho| komalatA puSkara-kamala meM suzobhita ho asaMyamI manuSya meM nahIM aura zabda puSkara AkAza meM nahIM / / 39 / / [40] saMsAramUlamena ArtaraudradvayaM rocate me na / hemamayaH kathameNa Ipsitastena rAmeNa ? / / saMsAramUlam ArauidradvayaM enaH me na rocte| hemamayaH eNaH tena rAmeNa katham IpsitaH ? saMsAra iti- saMsAramUlaM saMsArasya mUlaM kAraNaM, ArtaraudradvayaM AtaM ca raudraM cetyAtaraudre tayordvayaM aarttraudraakhykudhyaanyuglm| enaH pAparUpam, tat me munaye na rocate rucikaraM naasti| hemamayaH suvarNamaya eNo mRgastena vivekavatA purANaprasiddhena ca rAmeNa kathaM kena kAraNena iipsito'bhilssitH| sauvarNamRgalobhena yathA rAmo dArApaharaNAdikaM duHkhaM (20) Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAptastathA''rttaraudrAbhi dhAnakudhyAnayogena jano bhave bambhramIti tatastatpAparUpaM dhyAnayugalaM sAdhunA na kartavyamiti bhAvaH / / 40 / / artha- saMsAra ke pramukha kAraNa, pAparUpa Arta aura raudradhyAna mujhe acche nahIM lgte| suvarNamaya mRga vivekI rAma ke dvArA kaise cAhA gayA ? ||40|| [41] svAnubhavaikayogataH parAM vItarAgatAM yo gataH / bibhetyaGgaviyogataH kiM calati zuddhopayogataH ? / / svAnubhavaikayogataH yaH parAM vItarAgatAM gataH, saH kim aGgaviyogataH bibheti ? zuddhopayogataH calati ? svAnviti - yo muniH svAnubhavaikayogataH svAnubhavasya ya eko'dvitIyo yogaH sambandhastasmAtparAM zreSThAM vItarAgatAM vItarAgapariNatiM gataH prAptaH sa kiM aGgaviyogAt zarIraviyogAd bibheti bhIto bhavati, na bhavatItyarthaH / api ca zuddhopayogataH kaMca vicalito bhavati ? na bhavatItyarthaH / / 41 / / - svAnubhava ke advitIya saMyoga se vItarAgatA ko prApta huA hai vaha kyA zarIra ke viyoga se DaratA hai ? aura zuddhopayoga se vicalita hotA hai ? arthAt nahIM? / / 41 / / [42] yo dUro nijasvatazcarati ca dRkkaMjavikAsa - bhAsvataH / sa hi parabhAvanAsvataH kuryAd rucimajJAnI svataH / / dRkkaMjavikAsabhAsvataH nijasvataH yaH dUraH carati, ataH sa hi ajJAnI parabhAvanAsu svataH ruciM kuryAt / ya iti- yo muniH dRkkaMjavikAsabhAsvataH dRk samyagdarzanameva kaMjaM kamalaM tasya vikAse bhAsvAn sUryastathAbhUtAt / nijasvataH nijaM svakIyaM yatsvaM dhanaM tasmAt dUro viprakRSTaH san carati viharati / yaH svAnubhavazUnya ityarthaH / ato nijasvarahitatvAt sahi ajJAnI sArAsArajJAnarahitaH nizcayena parabhAvanAsu pareSAM parapadArthAnAM bhAvanAsu cintaneSu svataH svasmAt svayamevetyarthaH / ruciM prItiM kuryAt vidadhyAt / 'svo jJAtAvAtmani svaM triSvAtmIye dhane'striyAm' iti vizvalocanaH / / 42 / / artha- jo muni, samyagdarzanarUpI kamala ko vikasita karane ke liye sUryarUpa Atmadhana se dUra rahatA hai isIliye vaha ajJAnI parapadArthoM kI bhAvanAoM meM svayaM ruci karatA hai ||42|| (21) Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [43] kalaya vratAni paJca tApapadAni muJca pApAni paJca / no hi rAgaprapaJca-majaM bhaja stutazata-surapazca / / paJca vratAni kalaya, tApapadAni paJca pApAni munyc| stutazatasurapam ajaM bhaja, rAgaprapaJcaM no hi (bhj)| kalayeti- paJca paJcasaMkhyakAni vratAni ahiMsAsatyAsteyabrahmacaryAparigrahanAmadheyAni vratAni kalaya prApnuhi svIkurvityarthaH 'hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo virativratam' iti vrtlkssnnm| tApapadAni tApasya narakAdigatijanyaduHkhasya padAni sthAnAni paJca pApAni hiMsAdIni muJca tyj| hi nizcayena rAgaprapaJcaM paJcendriyaviSayaprItivistAraM no bhaja na sevasva / stutazatasurapaM stutaH zatasurapaiH zatendraistathAbhUtam ajaM janmAtItajinendraM bhaja sevasva ca smuccyaaH|| 43 / / artha- ahiMsA Adi pAMcavratoM ko dhAraNa karo, duHkha ke sthAnabhUta pAMca pApoM ko chor3o | rAga kA vistAra mata karo aura sau indroM ke dvArA stuta jinadeva kI sevA kro||43|| [44] bhavahetubhUtA kSamA tyaktA jinena yA svIkRtA kSamA / / tAM vismara nRdakSa ! mA, yataH saiva zivadAne kSamA / / yA bhavahetubhUtA kSamA jinena tyaktA, (yA ca) kSamA svIkRtA, he nRdakSa! tAM (kSamA) mA vismara, yataH sA eva zivadAne kSamA (vrtte)| bhaveti-bhavahetubhUtA bhavasya saMsArasya hetubhUtA kAraNabhUtA yA kSamA pRthivI jinena tyaktvA, bhavahetubhUtA bhavasya zreyaso hetubhUtA ya kSamA kSAntiH jinena sviikRtaa| he nRdakSa! nRSu nareSu dakSazcaturo nRdakSo tatsambuddhau he caturanara! tAM jinendrAGgIkRtAM kSamA mA vismara vismRtAM kuru yato yasmAt saiva kSamA zivadAne mokSadAne kSamA samarthAsti / 'kSitau kSAntAvapi kSamA' iti 'bhava: zrIkaNThasaMsArazreyaHsattAptijanmasu' iti ca vishvlocnH| kSamAdvaye vivekaH kartavya iti bhAvaH / / 44 / / . .. artha- jo saMsAra kI kAraNabhUta hai aisI kSamA-pRthivI kA jinendra bhagavAn ne tyAga kiyA hai aura kalyANa prApti meM jo hetubhUta hai aisI kSamA-zAnti ko svIkRta kiyA hai| he caturanara! tU jinendra bhagavAn ke dvArA svIkRta kSamA ko mata bhuul| kyoMki mokSapradAna karane meM vahI kSamA-samartha hai ||44|| (22) Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [45] pratyayo yasya vRttaM jine nijacintanato mano vRttam / tasya vRttaM hi. vRttaM kathayatItIdamatra vRttam / / yasya jine pratyayo vRttaM, nijacintanataH (yasya) manaH vRttaM, tasya vRttaM hi vRttam-iti idaM vRttam atra kathayAta / pratyaya iti- yasya jine pratyayo vizvAsaH zraddhA vA vRttaM jAtaM sAmAnye npuNsklinggpryogH| yasya manazcittaM nijacintanato nijasya cintanaM tasmin 'sArvavibhaktikastasil vRttaM vrtmaanm| hi nizcayena tasya vRttaM caritaM vRttaM prmaarthcritmsti| samyagdarzanasamyagjJAnasahitameva vRttaM paramArthato vRttaM bhvtiityrthH| itIttham atra jagati saMdarbhe vA idaM vRttaM chandaH kathayati nivedayati / 'triSu vRttaM tu carite vRttaM chandasi vartate' iti / . 'pratyayaH premavizrambhaprazrayaprasare'rcane' iti ca vizvalocanaH / / 45 / / / artha- jisakA jinendra bhagavAn meM vizvAsa hai aura AtmaciMtana meM jisakA mana lagA huA hai usI kA cAritra vAstava meM cAritra hai aisA rahasya yahAM yaha chanda hameM batA rahA hai ||45 / / [46] rucimeti kudhIH ke na paravastudattacitto yuto'kena / svastho jIvati kena saha munistaM namAmi kena / / akena yutaH paravastudattacittaH kudhIH ke na rucim eti| svasthaH muniH kena saha jIvati, taM kena nmaami| rucimiti- akena duHkhena pApena vA 'akaM duHkhAghayoH' iti vizvalocanaH / yutaH sahitaH paravastudattacittaH paravastuSu AtmetarapadArtheSu dattaM yojitaM cittaM yena saH paracintanapara iti yaavt| kudhIH kutsitA dhI ryasya sa kubuddhiH ke Atmani 'ko brahmAnilasUryAgniyamAtmadyotabarhiSu' iti vizvalocanaH / ruciM prItiM pratItiM vA na eti na praapnoti| yaH svastha: svasmin tiSThatIti svastha: aatmcintnttprH| muniH kena sukhena jIvati taM kena zirasA 'ziromottamAGga kam' iti dhanaJjayaH, 'kaM sukhe vAri zIrSe ca' iti vizvalocanaH / / 46 / / ___ artha- jo aka-dukha yA pApa se sahita hai tathA jisakA citta parapadArthoM meM laga rahA hai, aisA kubuddhi-ajJAnI mAnava ka-AtmA meM rUci-prIti athavA pratIti ko prApta nahIM hotA / isake viparIta jo muni svastha-Atmastha hotA huA ka-sukha se jIvita rahatA hai use maiM ka-zira se namaskAra karatA hU~ / / 46 / / ' (23) Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kva sA dAhakatA vinA tiSThatu kathaM, sa ca tayA vinA'vinA / vastuto'stu yacca vinA jJAnamAtmanA kintu na vinA / / sA dAhakatA avinA vinA kva kathaJca tiSThatu? sa (agniH) tayA vinA ca (kathaM tiSThatu?) vastutaH yat jJAnaM vinA vinA-astu, kintu AtmanA (vinA) na (astu)| (bhvtiityrthH)| kveti- sA prasiddhA dAhakatA dAhakasya bhAvo dAhakatA dahanazIlatA avinA-agninA vinA kva kutra kathaM kena prakAreNa tiSThatu? sa cAvizca agnizca tayA dAhakatayA vinA kva kathaM tiSThatu ? vastutaH paramArthataH / yat jJAnaM vinA AkAzena vinA astu tayorguNaguNisambandhAbhAvAt kintu AtmanA vinA naastu| yathA dAhakatA hyagninA vinA na tiSThati, agnizca dAhakatAM vinA na tiSThati gunngunnibhaavaat| evaM jJAnaM hyAtmanA vinA na tiSThati, AtmA ca jJAnaM vinA na tisstthti| jJAnamAkAzena vinA varaM tiSThatu tayorguNaguNisambandhAbhAvAditi bhAvaH / "viH khagAkAzayoH pumAn' iti vishvlocnH| atra 'vinA' iti vizabdasya tRtIyAntaprayogaH / / 47 / / .. artha- vaha dAhakatA agni ke vinA kahA~ aura kaise raha sakatI hai aura agni dAhakatA ke binA kaise raha sakatI hai? vAstava meM jJAna vi-AkAza ke vinA to raha sakatA hai para AtmA ke vinA nahIM raha sktaa| bhAvArtha- jisaprakAra guNaguNI sambandha hone se dAhakatA aura agni pRthak-pRthak astitva nahIM rakhate usI prakAra jJAna aura AtmA guNaguNI sambandha hone se pRthak-pRthak astitva nahIM rakhate / AkAza ke sAtha jJAna kA guNaguNI sambandha nahIM hai| ataH donoM kA astitva pRthak-pRthak siddha hai ||47 / / [48] na nizcayena nayena kintvalakRtastadviSayeNa yena / yastaM vrajenayena muktirasaMyaminastAn ye na / / yaH nizcayena nayena na alaMkRtaH, kintu tad (tasya nizcayanayasya) viSayeNa yena (alaMkRtaH) taM (naraM) muktiH nayena vrjet| (paraJca) ye asaMyaminaH tAn na (vrjet)| neti- yo muniH nizcayena nayena zuddhavastusvarUpaprarUpakeNa nayena nAlaGkRto na vizobhitaH kintu tadviSayeNa tasya nizcayasya viSayeNa nizcayAnurUpapravartanena yena kAraNena alaGkRtastena taM naraM muktinayena paramparayA vrajet praapnuyaat| kintu ye asaMyamino vyavahAracAritreNApi zUnyAH santi tAn na vrajet na praapnuyaat| ye zraddhA sahitaM nirdoSaM vyavahAracAritraM dharanti te paramparayA muktiM prApnuvanti parantu ye sarvathA'saMyaminaH santi teSAM muktiprAptirdurlabhAstIti bhAvaH / / 48 / / (24) Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha- jo nizcayanaya se alaGkRta nahIM hai kintu usake viSayabhUta saMyamAcaraNe se alaGkRta hai usa manuSya ko mukti naya - paramparA se prApta ho sakatI hai / parantu jo asaMyamI haiM unheM mukti prApta nahIM ho sakatI / / 48 / / [49] tvaM tyAjyaM tyaja mAnaM vismara yamamalamAtmAnaM mA nam / bhavannamAnI mAnaM gataH sa jino'nanyasamAnam / / tvaM tyAjyamAnaM tyaja, yam amalam AtmAnaM naM mA vismare / sa jinaH amAnI bhavan ananyasamAnaM mAnaM gataH / tvamiti - ai zramaNa ! tvaM tyAjyaM tyaktuM yogyaM mAnaM garvaM tyaja muJca / yaM prazastaM amalaM nirmalaM AtmAnaM naM jinaM mA vismara vismRtaM no kuru / sa jinaH amAnI mAnarahito bhavan ananyasamAnaM anupamaM mAnaM jJAnaM samAdaraM vA gataH prAptaH / 'nakAro jinapUjyayo:' iti vizvalocanaH || 49 / / artha- he mune! tU chor3ane yogya mAna ko chor3a / prazasta nirmala AtmA tathA jinadeva ko mata bhUla / vaha jinadeva mAna - garva rahita hote hue anupama - advitIya mAna-jJAna athavA Adara ko prApta huye haiN| bhAvArtha - yatazca mAnarahita jinadeva sarvAdhika mAna-samAdara athavA jJAna ko prApta hue, ataH mAna - garva ko chor3anA zreyaskara hai ||49|| [50 ] yadi bhavabhIto'si bhavaM bhaja bhaktyA'bhavamicchasi bhavya bhavam / dRzAvasya manobhavaM 'tvaGkuru zucyA nijAnubhavam / / bhavya ! yadi bhavabhItaH asi, abhavaM bhavam (ca) icchasi cet zucyA dRzA manobhavam Avasya tvaM bhaktyA bhavaM bhaja, nijAnubhavaM (ca) kuru / yadIti--he bhavya ! yadi bhavabhIto bhavAt saMsArAd bhItastrasto'si / abhavaM nAsti bhavo janma yasmiMstaM bhavaM paryAyaM cecchasi tarhi zucyA pavitrayA dRzA dRSTayA vicAreNeti yAvat manobhavaM madanaM kAmamityarthaH / Avasya samApya naSTaM kRtveti yAvat / tvaM bhaktyA samAdareNa bhavaM jinendraM bhaja sevasva nijAnubhavaM ca svasaMvedanaM ca kuru vidhehi / / 50 / / artha- he bhavya ! yadi tU saMsAra se bhayabhIta hai aura abhava- janmarahita bhava- siddhaparyAya ko cAhatA hai to nirmaladRSTi - samyaktva athavA viveka se manobhava - kAma ko naSTa kara bhaktipUrvaka bhava - jinendradeva kI ArAdhanA kara tathA zuddha AtmA kA anubhava kara ||50 / / .. (25) Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [51] santaH samAlasantaH santu santataM sve svakaM bhajantaH / ante'nantatAmataH prayAntu zivAlaye vasantaH / / santaH svakaM bhajantaH (ataeva) samAlasantaH sve santataM sntu| ataH ante zivAlaye vasanta: anantatAM pryaantu| santa iti-santaH sAdhavaH svakaM svasya ka AtmA taM bhajantaH sevmaanaaH| ata eva samAlasantaH samyagAsamantAcca zobhamAnA santataM nirantaraM sve Atmani santu taddhyAnaparA bhavantu ataH AtmaramaNAd ante ca zivAlaye mokSe vasantaH / anantatAM nAsti anto yasya so'nantastasya bhAvastAmavinazvaratAM prayAntu prApnuvantu / / 51 / / artha- sAdhujana svakIya AtmA kA bhajana karate huye evaM samyak prakAra se suzobhita hote hue nirantara AtmA meM raheM-usI kA cintana-manana kreN| isase anta meM muktidhAma meM rahate hue anantatA- avinazvaratA ko prApta hoM / / 51 / / . [52] sukRtainobhyAM maunamiti vraja matvAhaM dehamau ! na / dhruvau dharmAvamau na rAgadveSau ca mamemau naH / / au! naH! ''ahaM dehaM na,mama imau rAgadveSau amau dhruvau dharmo na" -iti matvA sukRtainobhyAM maunaM vrj| sukRtainobhyAmiti- au naH! he mAnava! 'naH' iti nRzabdasya sambuddhau ruupm| ahaM dehaM zarIraM n| zarIrAd bhinno'smIti bhAvaH / mama imAvetau rAgadveSau amau rogau dhruvau sthAyinau dharmI svabhAvau na stH| iti matvA sukRtainobhyAM sukRtaM ca enazceti sukRtainasI tAbhyAM puNyapApAbhyAM maunaM vAcaM yamatvaM munitvaM vA vraja gcch| puNyapApavikalpAtIto bhaveti bhAvaH / / 52 / / artha- he mAnava! maiM deha-zarIra nahIM hUM aura mere ye rAgadveSarUpI roga sthAyI dharma nahIM haiM, aisA mAnakara puNyapApa se mauna ko prAptakara arthAt inakA vikalpa chor3a zuddhAtma kA anubhava kara / - bhAvArtha- jaba karma, nokarma aura bhAvakarma tere nahIM haiM taba puNya-pApa kI carcA kyA? ve bhI tere nahIM haiM ataH inameM tU Atmabuddhi kA tyAga kr||52|| [53] bhAvanA ceddhi bhavataH kadA nivRttiriyamiti bhaved bhavataH / nikSipatu mano'bhavataH padayordUraM manobhavataH / / (26) Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "bhavataH iyaM nivRttiH kadA bhavet' - iti hi bhavataH bhAvanA cet (a) bhavataH padayoH manaH nikSipatu, manobhavataH (manaH) dUraM nikssiptu|| bhAvaneti-'bhavataH saMsArAt iyaM nivRttirvimuktiH kadA karhi bhavet' iti hi bhavatastava bhAvanA vicArasantatizcet ? tarhi abhavataH bhavatIti bhavan na bhavan abhavan tasya bhavamagRhNato jinasyeti yAvat padayozcaraNayo: mano mAnasaM nikSipatu niddhaatu| manobhavataH manasi bhavo janma yasya sa manobhava: kAmastasmAt mano dUraM nikssiptu| jinacaraNArcanaM manobhavapariharaNaM ca bhavato nivRttisAdhanamastIti bhAvaH / / 53 / / / artha- 'saMsAra se yaha nivRtti kaba hogI' aisI nizcaya se yadi terI bhAvanA hai to tU abhavataH-janma grahaNa na karane vAle arahanta ke caraNoM meM mana lagA aura kAma se mana ||53|| [54] sa nA naiti nAlIka: svaM teneto'rtho'to nAlIkaH / yaH samAnanAlIkaH zivazriye'pyastu nAlIka: ? / / sa nA nAlIkaH, yaH svaM na eti| ataH he na ! tena alIkaH arthaH itaH yaH (ca) samAnanAlIkaH (vartate), sa zivazriye api alIkaH na astu ? (astu ev-ityrthH)| sa iti- sa nA pumAn nAlIko'jJo'sti 'nAlIka: piNDaje'pyajJe' iti vishvlocnH| yaH svaM AtmAnaM naiti na prApnoti na jAnIte vaa| ataH he na! he jina! 'nakAro jinapUjyayoH' iti vishvlocnH| tena puMsA alIko mithyA arthaH itaH prAptaH yaH samAnanAlIka: mAnena garveNa sahitaH samAnaH, samAnazcAsau nAlIkazceti samAnanAlIka: sagarvAjJaH ahaGkArI mUrkhazceti yAvat vartate / sa zivazriye mokSalakSmyai api alIko'priyo nAstu na bhavatu ? api tu bhavatveva / 'alIkaM tridive klIbaM mithyAyAmapriye triSu' iti vizvalocanaH / / 54 / / ____ artha- vaha manuSya nAlIka-mUrkha hai jo AtmA ko nahIM prApta hotA nahIM jaantaa| ataH * he jina! usane alIka-mithyA artha ko prApta kiyA hai-jAna rakhA hai jo samAnanAlIka-ahaGkArI evaM ajJAnI hai| aisA manuSya zivazrI-kalyANakArI lakSmI athavA mokSalakSmI ke lie bhI alIka-apriya kyoM na ho? avazya ho ||54 / / [55] tenA''pyate sA''zu cidekamUrtizca gatAthaikA'zuciH / dhRtadazadhamaikazuciryo nijaM zramaNaH zrayati zuciH / / (27) Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatArthakA'zuciH cidekamUrtiH ca sA Azu tena Apyate, yaH zramaNaH dhRtadarzadharmazuciH zuciH nijaM yati / teneti- tena zramaNena gatArthaMkAzuciH gatA vinaSTA arthasthArthapuruSArthasyaikA pramukhA azucirapavitratA yasyAM saa| sA prasiddhA jJAnijanasulabheti saavt| cidekamUrtiH citazcaitanyasyaikA advitIyA mUrtiH jJAnaikamUrtiriti yAvat / Azu zIghram Apyate prApyate yaH dhRtadazadharmazuciH dhRto dazadharmANAM kSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapastyAgAkiJcanyabrahmacaryANAM zuciH pavitratA yena tthaabhuutH| zucirujjvalahRdayaH zramaNaH sAdhuH nijaM svAtmAnaM zrayati sevte| yo vigatArtharuciH kSamAprabhRtidazadharmAlaGkRtazca bhavati sa eva jJAnaikamUrti nijAtmAnaM dhyAtumarhatIti bhaavH| 'zuciH puMsyupadhAzuddhamantriNyASADhabarhiSoH' iti vizvalocanaH / ca smuccyaarthH|| 55 / / artha- usa zramaNa-sAdhu ke dvArA vaha prasiddha-jJAnijana sulabha arthapuruSArtha sambandhI apavitratA se rahita caitanya kI advitIyamUrti prApta kI jAtI hai, jo dazadharma sambandhI pavitratA ko dhAraNa karane vAlA ujjvalahRdaya zramaNa nija AtmA kA Azraya letA hai ||55 / / [56] pariNato dRzA sAkaM yadi naiti vidherudayAt sahasA'kam / kaM muktiretu sAkaM kazcAmitaM tadAJjasA kam / / yadi nA dRzA sAkaM pariNataH vidheH udayAt sahasA akam eti tadA sA muktiH kaM kaM aJjasA etu ? kaH (ca) amitaM kam (etu)? pariNata iti- yadi cet nA naro dRzA samyagdarzanena sAkaM sArdhaM pariNatastadrUpaM praaptH| vidheH karmaNA udayAt cAritramohodayasya prAbalyAt sahasA jhaTiti akaM pApaM 'akaM duHkhAghayo! iti vizvalocanaH / aiti praapnoti| samyagdRSTirbhUtvApi karmodayavazataH pApaM kroti| tadA sA prasiddhA ratnatrayalabhyA muktiH kaM kinnAmadheyaM kaM AtmAnaM aJjasA paramArthata etu prApnotu? kimapi netyrthH| kazca ka AtmA ca amitamanantaM kaM sukhaM etu prApnotu? api tu na ko'pItyarthaH / / 56 / / artha- yadi samyagdarzana ke sAtha tadrUpatA ko prApta huA manuSya karma ke udaya se sahasA pApa ko prApta hotA hai arthAt cAritra se patita hotA hai, to ratnatraya kI ekatA se prApta hone vAlI mukti kisa AtmA ko yathArtharUpa se prApta hogI? arthAt kisI ko nhiiN| isI prakAra cAritra se patita kauna manuSya anantasukha ko prApta hotA hai ? arthAt koI nhiiN| (28) / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha- mAtra samyagdarzana se mokSa prApta hone vAlA nahIM hai| usake sAtha samyagjJAna aura pApa ke parihArarUpa samyakcAritra kA honA bhI anivArya Avazyaka hai| ||56 / / [57] nijIyaM nanu narAyaM zrayantu munayo jaDamayaM na rAyam / cenna te (kiM) (vA) narA yaM vAJchanti na vijJA narA yam / / nanu munayaH nijIyaM narAyaM zrayantu, jaDamayaM rAyaM na / cet na, te kinnarAH (vAnarAH) vijJAH narAH yaM yaM na vAJchanti / nijIyamiti-nanu nizcayena munayaH zramaNA nijIyaM nijasyedaM nijIyaM svAtmIyaM na rAyaM nazcAsau rAzceti narAyastaM pUjyadhanaM zrayantu samavalambantAm / jaDamayamacetanAtmakaM rAyaM dhanaM na shryntu| cet na, yadyevaM na kurvanti tadA te kinnarAH kutsitA narAH kinnarA vAnarA markaTAH bhavanti / vijJAH savivekA narAH yaM yaM yazodhanaM na vAJchanti necchanti / ajJA janA eva jaDaM dhanaM gRhNanti tena ca yazo vAJchanti, jJAnino munayastu svAtmotthaM dhanaM svIkurvanti yazasazca nirutsukA bhavantIti bhAvaH / / 57 / / ___ artha- muni AtmasambandhI pUjyadhana kA avalambana leveM, acetanadhana kA nhiiN| yadi aisA nahIM karate haiM to ve kinnara haiM-khoTe manuSya haiM athavA vAnara haiN| jJAnI manuSya yaza kI icchA nahIM krte| bhAvArtha- ajJAnI manuSya jar3a-acetana dhana kA saMgraha kara usase yaza kI icchA karate haiM / parantu jJAnI manuSya AtmA ke jJAnAdiguNarUpa prazastadhana kA saMgraha karate haiM aura usase yathArtha yaza ko svayameva prApta hote haiM / / 57 / / [58] atra sukhaM na vai bhave svIye kathamapi kuru ruciM vaibhave / mAne vacasi vaibhave mA bhrama mudhA mune! vai bhave / / vai atra bhave sukhaM n| vai mune! kathamapi svIye vaibhave aibhave mAne vacasi (vA) ruciM kuru| bhave mudhA mA bhrm| atreti- e mune! he zramaNa! vai nizcayena atra bhave saMsAre sukhaM na zAtaM nAstIti shessH| kathamapi kenApi prakAreNa svIye svasyedaM svIyaM tasmin aibhave mokSabhave 'smRtisambodhanAhvane'vyayamaistu zive pumAn' iti vishvlocnH| vA samuccaye 'vA syAdvikalpopamayorivArthe ya samuccaye' itymrH| vaibhave vibhorbhagavata imiti vaibhavaM (26) . Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasmin bhagavatsambandhini mAne jAne vacasi siddhAnte ca ruciM prItiM zraddhAM vA kuru vidhehi| vA'thavA bhave saMsAre zreyasi vA mudhA vyarthaM mA bhrama bhramaM saMdehaM bhramaNaM vA no kuru / 'bhavaH zrIkaNThasaMsArazreyaHsantatijanmasu' iti vizvalocanaH / / 58 / / artha- he mune! nizcaya se isa saMsAra meM sukha nahIM hai| tU kisI taraha apane mokSarUpa bhava meM athavA vaibhava-bhagavatsambandhI jJAna aura siddhAnta meM rucikara, vyartha hI saMsAra meM mata bhaTaka, athavA bhava -kalyANa ke viSaya meM bhrama - saMdeha mata kara ||58 / / [59] te yAnti sukhaM samaye samAvasanti hi sadAdhigatasama! ye| duHkhaM hi gate samaye kAryamapi ca kRtaM tadasamaye / / (he) adhigatasama! ye samaye sadA samAvasanti, hi, te sukhaM yAnti | hi samaye gate duHkham, asamaye kRtaM tat kAryam api ca (duHkhm)| ta iti- he adhigatasama! adhigataM prAptaM samaM zreSThaM yena tatsambuddhau 'samAvarSe sadRksarvamAnyeSu ca samaM triSu' iti vishvlocnH| ye janAH sadA sarvadA samaye svAtmani siddhAnte vA samAvasanti samyakprakAreNa nivasanti taddhyAnaM vidadhatIti bhaavH| te hi nizcayena sukhaM zarma yAnti praapnuvnti| hi yataH samaye kAle siddhAnte gate sati duHkhaM bhvti| asamaye akAle kRtaM tatkAryamapi duHkhaM duHkharUpaM bhavatItyarthaH / 'samayAH zapathAcArakAlasiddhAntasaM vidaH' ityamaraH / / 59 / / ___artha- he adhigatasama! he zreSTha padArthoM ko prApta karane vAle zramaNa! jo muni sadA samaya-zuddhAtmA meM vAsa karate haiM- usakA dhyAna karate haiM ve nizcaya se sukha ko prApta hote haiN| kyoMki samaya - siddhAnta athavA yogyakAla ke nikala jAne para duHkha hotA hai, isake sivAya jo kArya asamaya - ayogyakAla meM kiyA jAtA hai vaha bhI duHkharUpa hotA hai||59|| [60] - svaM sudRzA'mAgacchamamitaguNAnAM sadA samAgaccha / mA kamapi ca mAgaccha vadAveti zIghramAgaccha / / amitaguNAnAM gacchaM svaM sudRzA amA sadA smaagcch| "atra zIghram Agaccha, (tatra) mA gaccha' - iti kam api mA vd| svamiti- he mune! tvaM amitaguNAnAM aparimitaguNAnAM. gacchaM samUharUpaM svaM zuddhAtmAnaM sudRzA samyagdarzanena amA sAkaM sadA sarvadA samAgaccha prAptaM kuru / 'atra zIghraM (30) Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agaccha, tatra mA gaccha' iti kamapi janaM mA vada no kathaya / svacintane parakIyo vikalpo bAdhako bhavatItyartha: / / 6 / / artha- he mune! aparimita guNoM ke samUha svarUpa svazuddhAtmA ko samyagdarzana ke sAtha prApta kro| 'tuma yahA~ Ao, vahA~ mata jAo' aisA kisI se mata kho| bhAvArtha- svacintana meM para-vikalpa bAdhaka hotA hai| ataH usa ora se dRSTi haTAnA zreyaskara hai ||60 / / __ [61] khaviSayo yo nAgataH samAdRtazca yena gato'nAgataH / satyaM yazca nAgataH kiM bibheti yate! sa nAgataH / / (he) yate! yaH AgataH gataH anAgataH khaviSayaH yena ca na samAdRtaH yaH (ca) nA satyaM gataH, sa kiM nAgataH bibheti ? (na iti). khaviSaya iti- he yate! mune! yaH AgataH prApto vartamAna ityrthH| yo gato vyatIto bhUta ityrthH| yazca anAgataH aprApto bhaviSyannityarthaH / khaviSayaH khAnAM sparzanAdIndriyANAM viSayo bhogypdaarthH| yena ca sAdhunA na samAdRtaH samAdareNa gRhiitH| yazca nA naraH satyaM sate hitaM satyaM sAdhuhitakaraM tattvamiti shessH| sa kiM nAgataH sarpataH kiM bibheti bhIto bhaviSyati? api tu n| indriyaviSayebhyo viraktaH samyak tattvaM ca gato naro mRtyusAdhanebhyo na bibheti sadA niHzaGko nirbhayo bhavatIti bhAvaH / / 61 / / ___artha- he mune! jo vartamAna meM prApta haiM, pahale prApta the aura Age prApta hoMge - aise tIna kAla sambandhI indriyaviSaya. jisake dvArA Adara ko prApta nahIM hue haiN| sAtha hI, jo manuSya satya-yathArthavastusvarUpa ko jAna cukA hai vaha kyA nAga-sarpa se bhayabhIta hogA? arthAt nhiiN||61|| [62] te munijanakA natvA svarasaM kalayanti kajanakA na! tvA / janAH (narAH) payaH kiM na tvA''svAdyaM pkvpauNddkaanttvaa|| he na! te munijanakAH kajanakAH (ye) tvA natvA svarasaM klynti| janAH (narAH) pakvapauMDakAn attvA AsvAdyaM payaH kiM na (kalayanti) ? (tu paadpuutyai)| ta iti- he na! he jina! te munijanakA munayazca te janAzca munijanAH, munijanA eva munijanakAH svArthe ka prtyyH| kajanakAH kasya sukhasya janakA utpAdakAH santIti zeSaH / ye tvA bhavantaM natvA namaskRtya svarasaM AtmarasaM zuddhAtmAnubhavAnandaM kalayanti prApnuvanti / (31) Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janAH narAH pakvapauNDakAn pakvAnikSUna attvA khAditvA kiM AsvAdyaM AsvAdanIyaM payo dugdhaM na kalayanti no gRhNanti? api tu kalayantyeva / jinanamanamAtmAnubhavasya kAraNamastIti bhaavH| tu pAdapUtau / / 6 / / artha- he jinadeva! ve munijana sukha ke janaka haiM, jo Apako namanakara Atmarasa-AtmAnubhava ko prApta hote haiN| pakA huA gannA khAkara kyA manuSya madhura dUdha ko grahaNa nahIM karate? ||62 / / . [63] jinapadapadmayamasya numaJcati sa yazcAdaraM yamasya / vANIritIyamasya sanmatezca gurorjitayamasya / / 'ya: jinapadapadmayama sya num aJcati -saH (ca) yamasya Adaram aJcati' iti samanteH guroH asya jitayamasya ca iyaM vANI (vrtte)| jineti- yo jinapadapadmayamasya jinendracaraNAravindadvitayasya nuM stutiM 'nuH stotari nutau strI ca' iti vishvlocnH| aJcati gacchati pUjayati vA sa ca yamasya cAritrasya AdaraM anycti| iti iyameSA vANI bhAratI asya sanmateH pazcimatIrthakarasya / jitayamasya jito yamo mRtyuryena tasya gurozca / astIti shessH| jinacaraNakamalayugalavinato jana eva samyakcAritraM sAdaraM bibhartIti bhaavH| 'saMyame yamaje dharmarAje dhvAkSe yuge yamaH' iti vizvalocanaH / / 63 / / artha- jo jinendradeva ke caraNakamalayugala kI stuti ko prApta hotA hai vaha : cAritra ke Adara ko prApta hotA hai, aisI mahAvIra tathA mRtyuJjayI guru kI vANI hai| ||63 / / . [64] yo'tti na sadAhAraM ratnatrayaM ca kalayati na sadA hAram / gatamAnasadAhA'raM tametu sa trAsadaM hA! ram / / yaH sat AhAraM na atti, ratnatrayaM hAraM ca sadA na kalayati, he gatamAnasadAha! saH (janaH) trAsadaM taM kam araM hA! etu| ya iti- yo janaH sadAhAraM saMzcAsAvAhArazceti sadAhArastaM zuddhasAttvikaM bhojnm| na atti na bhkssyti| ratnatrayaM samyagdarzanAditrikarUpaM hAraM aveyakaM sadA sarvadA na kalayati na dadhAti sa janaH he gatamAnasadAha! gato vinaSTo mAnasasya hRdayasya dAhastApo yasya ttsmbuddhau| trAsadaM duHkhapradaM taM prasiddhaM raM kaamaagnim| araM zIghraM etu (32) Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApnotu / hA khede| vizuddhAhArI ratnatrayadhArI ca jano madanAgninA na dahyata iti bhaavH| 'rastu kAmAnale vahnau tIkSNe' iti vishvlocnH| 'laghukSipramaraM drutam' ityamara / / 64 // ___ artha- jo manuSya zuddha sAttvika AhAra ko grahaNa nahIM karatA aura na sadA ratnatrayarUpI hAra ko dhAraNa karatA hai| he kAmAgni sambandhI mAnasika dAha se rahita mune! vaha, kheda hai duHkhadAyaka kAmAgni ko zIghra hI prApta hove ||64 / / [65] sukhinaH sukhe sakhe na marutsakhAH khecaro'yutaH sakhena / naro jinadAsa! khe na hyArtastataH sve vasa khe na / / sakhe, jinadAsa! marutsakhAH sukhe sukhinaH na saH khecaraHkhena ayutaH, naraHkhena ArtaH, tataH sve vasa, khena (vs)| - khukhina iti- he sakhe jinadAsa! mitrajinabhakta! marutsakhA marutAM devAnAM sakhAyo, marutsakhA / 'rAjAhAsakhibhyaSTac' iti Tac smaasaantH| indrAH sukhe svarge 'sukhaM zarmaNyapi svarge' iti vishvlocnH| sukhinaH sukhasahitAH na santIti shessH| sa prasiddha khecaro vidyAdhara khena sukhena 'khamAkAze divi sukhe buddhau saMvedane pure' iti vishvlocnH| ayuto rahito'stIti shessH| naro manujo khena pIDayA hi yataH ArtaH piidditH| tataH sve svasmin zuddhAtmasvarUpe vs| khe indriye jaatitvaadekvcnpryogH| indriyeSu mA ramasveti bhAvaH / / 5 / / artha- he mitra! jinadAsa! indra svarga meM sukhI nahIM hai, vaha khecara-viDyAdhara sukha se rahita hai aura manuSya vedanA se pIr3ita hai| ataH tU apane Apa meM -zuddhAtmasvarUpa meM nivAsa kara, indriyoM meM nahIM / / 65 / / . [66] tapta ! manobhavavasunA bhavya cidanubhavasavina bhava vasunA / tRpto'laM bhavavasu nA syAt sukhItvA vidbhavavasunA / / bhavya! manobhavavasunA tapta ! cidanubhava savena vasunA tRptaH bhava, bhavavasunA alam nA vidbhavavasu ItvA sukhI syAt / tapteti- manobhavavasunA manobhavaH kAma eva vasuH agnistena / 'vasurmayUkhAgnidhanAdhipeSu' iti vizvaprakAzaH / tapta! saMtapta! he bhavya! cidanubhavasavena cito'nubhava eva savaM jalaM tena 'savaM jalADhyayoH snAne' iti vishvlocnH| tRpto bhava Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMtuSTa edhi| bhavavasunA bhavasya saMsArasya vasu dhanaM svarNAdikaM mANikyAdikaM vA ten| 'vasu toye dhane maNau' iti vishvH| alaM paryAptaM nissedhaarthko'vyyH| nA pumAn vidbhavavasu vid jJAnamAtmA vA tadbhavaM tadutpannaM vasu dhanaM ItvA labdhvA sukhI saukhyopetaH syAt / / 66 / / artha- he kAmAgni se saMtapta bhavya! tU AtmAnubhavarUpa jala se saMtuSTa ho jA, saMsAra ke dhana se vAja aao| kyoMki manuSya Atmotthadhana ko pAkara sukhI ho sakatA hai / / 66 / / [67] jaDajena mA'kSareNa kuru kintu sambandhamamA'kSareNa / kalayatu vinA kSareNa na davena kustaptA'kSa ! reNa / / jaDajena akSareNa sambandhaM mA kuru, kintu he akSa! akSareNa amA (sambandhaM kuru) / reNa davena taptA kuH kSareNa vinA na klytu| jaDajeneti- he akSa! akSNoti vyApnotItyakSa AtmA tatsambaddhau he Atman ! tvaM jaDajena paudgalikena akSareNa dravyazrutavarNena sambandha mA kuru no vidhehi| kintu akSareNa brahmarUpeNAtmanA sambandhaM kuru| 'akSaraM na dvayo rmokSe brahmaNi vyomavarNayoH' iti vishvlocnH| amA sAkaM sambandhaM kuru / reNa tIkSNena davena vanAgninA taptA kuH pRthivI kSareNa meghena jalena vA vinA na kalayatu prApnotu zAntimiti yojym| ' rastu kAmAnale vahnau tIkSNe' iti 'kSaro meghe kSaraM nIre' iti vizvalocanaH / 'vane ca vanavahnau ca davo dAva iheSyate' ityamaraH / navapUrvAdhikaikAdazAGgadravyazrutapAThI na tarati saMsArasAgarAditi bhAvazrutena sambandhaM vidhehIti bhAvaH / / 67 / / artha- he Atman! paudga lika akSararUpa dravyazruta se sambandha mata karo, kintu akSara-brahmarUpa AtmA se sambandha karo arthAt bhAvazruta se sambandha jor3o;kyoMki tIkSNa dAvAnala se saMtaptabhUmi jala athavA megha ke binA zAnti ko prApta nahIM ho sktii| bhAvArtha- jisa prakAra saMtapta pRthivI ko zAnta karane ke lie jala kI AvazyakatA hai| usI prakAra viSayAnalasaMtapta AtmA ko zAnta karane ke lie bhAvazruta kI AvazyakatA hai ||67 / / [68] asAvabhAvo bhAvaH paryAyasya na bhAvasya ca bhAvaH / traikAlikastu bhAvaH parameSThimatasyeti bhAvaH / / / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asau bhAvaH abhAvaH ca paryAyasya, bhAvasya bhAvaH na / bhAvaH tu traikAlikaH - iti parameSThimatasya bhAvaH / asAviti- asau anubhavagocaro bhAva utpAdaH, abhAvo vyayazca paryAyasya bhavati / bhAvasya dravyasya bhAva utpAdo nAsti / bhAvastu dravyaM tu traikAlikastrikAlavartI nitya ityrthH| itItthaM parameSThimatasya jainadarzanasya bhAvo'bhiprAyo'stIti zeSaH / 'bhAvo'bhiprAya AzayaH' ityamaraH / jainadarzane tattvaM nityAnityAtmakaM pratipAditaM tacca dravyadRSTyA nityaM paryAyadRSTyA cAnityaM vartate / itthamutpAdavyayau paryAyasya bhavato dravyaM tu traikAlikatvAd bhAvarUpaM vidyata iti bhAvaH / / 68 / / artha- yaha utpAda aura vyaya paryAya kA hai, dravya kA nhiiN| bhAva- dravya to kAlika hai - nitya hai, yaha jainamata kA bhAva - Azaya hai / / / 68 / / [69] yatra rAgAya vIcirmarIcezcetasi cenmado - vIciH / tatra na cakAstu vIciH kiM na sa duHkhapUrNo'dIciH / / yatra marIce; cetasi rAgAya vIciH ca mada: vIci ( syAtAM ) cet, tatra vIciH na. cakAstu / saH kiM duHkhapUrNa : avIciH na? (astyena) yatreti - marIcermuneH yatra cetasi hRdaye rAgAya ratipariNAmAya vIciravakAzaH, bIcistaraGgarUpaH santatibaddhaH svalpo vA mado'haGkArazca vidyate cet tatra munihRdaye vIciH sukhaM na cakAstu na zobhatAm / evaMbhUtaH sa marIcirmuniH kiM duHkhapUrNaH saMkaTApanno'vIcirnarako na vartate ? api tu vartata eva / ' vIcirdvayoH svalpataraGgayoH / 'avakAze sukhe cAtha' iti ' marIcirnA yo dIptau munau nA kRpaNe'pi ca' iti 'avIcirnarake ghUrmi virahe ghUrmivarjite' iti ca sarvatra vizvalocanaH / / 69 / / artha- muni ke jisa hRdaya meM rAga ke liye avakAza hai tathA alpa athavA santatibaddha abhimAna hai, usameM sukha suzobhita nahIM ho sktaa| aisA muni kyA duHkhoM se bharA huA naraka nahIM hai ? arthAt naraka hI hai / bhAvArtha- rAgadveSa ke rahate yathArtha sukha kI anubhUti nahIM ho sakatI / / 69 / / [70 ] yo bhuvi muniliGgamitastenApyata iti ko jinavAgamitaH / yena madantaMgamitazcAtmA hyavinazvaro gamitaH / / "yaH bhuvi muniliGgam itaH yena madaH a* taMgamitaH, AtmA ca gamitaH tena amitaH kaH Apyate'- iti jinavAk / (35) Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ya iti- yo janaH, bhuvi vasudhAyAM muniliGgaM nirgranthamudrAM itaH prAptaH / yena janena mado garva antaMgamito vinAzaM prApitaH / avinazvaro nitya AtmA ca gamito jJAtaH tena janena, amitaH sImAtItaH kaH sukham Apyate itItthaM jinavAg jinendrabhAratI vidyate iti zeSaH / / 70 / / artha- pRthivI para jo muniliGga - nirgranthaveSa ko prApta huA hai, jisane abhimAna ko naSTa kiyA hai aura jisane avinAzI AtmA ko jAna liyA hai, usake dvArA aparimita sukha prApta kiyA jAtA hai, aisA jinendra bhagavAn kA vacana hai || 70 || [71] tadastyasumatAmahita-makaM tato dUrIbhava tvamahitaH / yo prANigrAmahitaH sa vadatIti munisamitimahitaH / / 'tat akam asumatAm ahitam asti| tataH ahitaH tvam dUrIbhava" iti yaH munisamitaiimahitaH prANigrAmahitaH:- sa vadati / tadititat prasiddham / akaM pApam / asumatAM prANinAm ahitamakalyANakaramasti / tataH ahitaH sarparUpAt pApAt tvaM dUrIbhava tatsamIpaM na gacchetyarthaH / itItthaM yaH munisamitimahitaH munInAM sAdhUnAM samitiH samUhastayA mahitaH pUjitaH prANigrAmahitaH prANinAM grAmaH samUhastasya hitaM yasmAt saH / sa evaM bhUto vadati kthyti| 'grAmaH svare saMvasathe vRnde zabdAdipUrvakaH' iti, 'akaM duHkhAghayo, 'samitiH saGgare sAmye sabhAyAM saGgame'pi ca' iti ca vizvalocanaH / / 71 / / ' artha- 'vaha pApa prANiyoM kA ahitakArI - zatru hai - sarparUpa usa pApa se tU dUra raha' aisA muniyoM ke samUha se pUjita aura prANisamUha ke liye hitakArI jinendra kahate haiM / / 71 / / [72] samudameti vAsantaH samutsavo vane yadA vAsantaH / netvA nijavAsanta Azu zaM ziSyA vA santaH / / yadA vAsantaH samutsavaH vane eti ( tadA ) sa vAsantaH mudam eti / he na ! te ziSyAH santaH vA nijavAsaM zam ItvA Azu (mudaM yanti) | sa iti- yadA yasmin kAle vAsantaH vasante bhavaH samutsavaH samullAsaH / bane vipine eti samAgacchati tadA tasmin kAle vAsantaH kokilaH / ' vAsantaH kokile mudge' iti vizvalocanaH / mudaM harSaM 'mutprItiH pramado harSaH pramodAmodasaMmadAH' ityamaraH / eti (36) Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praapnoti| he na! he jina! te tava ziSyAH santo vA nijavAsaM nije svAtmani vAso yasya taM zaM shrm| ItvA prApya mudaM yantIti yojanIyam / / 72 / / artha- jaba vana meM vasanta kA utsava AtA hai, taba koyala harSa ko prApta hotI hai| isI taraha he jina! Apake ziSya aura satpuruSa Atmastha-AtmasambandhI sukha ko prApta kara moda ko prApta hote haiN| / / 72 / / [73] kudhIH sukhI nAke na tato yuto bhava kena no nA'kena / duHkhino vinA ke na dRzA kiM narakeNa nAkena / / . he naH ! nAke kudhIH sukhI na, tataH kena yutaH bhava, akena yutaH na bhv| (ataH) narakeNa (ca) nAkena ca kim ? dRzA vinA ke (janAH) duHkhina: na ? / kudhIriti- he naH / he manuja!nAke svarge 'svaravyayaM svarganAkatridivatridazAlayAH' itymrH| kudhIH kutsitabuddhiyukto janaH sukhI na / tatastasmAt kena AtmanA yuto bhava / akena phApena yuto na bhava / ataH narakeNa zvazreNa nAkena svargeNa ca kiM ? dRzA samyagdarzanena vinA ke janAH duHkhino na santIti shessH| samyagdarzanameva sukhasya samIcInaM saadhnmsti| tacca svAtmAzrayeNa jAyate'tastatraiva prayatnaH kAryaH / / 73 / / ___ artha- he manuja! svarga meM ajJAnI - mithyAdRSTi jIva sukhI nahIM hai| ataH tU ke - AtmA se yukta ho, aka-pApa se yukta mata ho| isaliye naraka aura svarga se kyA ? samyagdarzana ke binA kauna manuSya duHkhI nahIM hai ? / / 73 / / . .. [74] pratApI hyapi rohitaH pavanapathi yathA payodatirohitaH / AtmApyAha rohitaH karmarajaseti nRvaro hitaH / / / pavanapathi pratApI api rohitaH yathA payodatimIhitaH (bhavati) (tathaiva)rohitaH AtmA api karmarajasA (tirohitaH bhavati) iti nRvarahitaH Ara . pratApIti- yathA yena prakAreNa pavanapathi gagane pratApI pratapanazIlo'pi rohitaH sUryaH payodatirohito meghAntarito bhavati, tathA rohitaH sUryasvarUpa AtmApi karmarajasA karmapAMzunA tirohito bhvti| itItthaM hitaH kalyANakArI nRvaro narottamo jina iti yaavt| Aha jagAda / / 74 / / artha- jisa prakAra AkAza meM pratApI hone para bhI sUrya meghoM se chipa jAtA hai, usI prakAra sUryarUpI AtmA bhI karmarUpI dhUli se tirohita ho rahA hai - chipa rahA hai, aisA kalyANakArI narottama - jinedava ne kahA hai / / 74 / / . " (37) Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ no sukhaM sadAzAto janmAprAkto rave kadA''zAtaH ? / tathApi nijadAzAto dUro'to'jJaH sadA zAtaH / / azAtaH sat sukhaM n| aprAktaH AzAtaH raveH janma kadA (bhavaMti) ? tathApi nijadAzAtaH ajJaH sadA dUraH (vasati),ataH zAtaH (bhvti)| no iti- AzAtaH AzAyAH tRSNAta iti yAvat tsilntpryogH| sat samIcInaM sukhaM zarma no na bhavatIti zeSaH / aprAktaH pUrvetarataH AzAyA dishaayaaH| raveH sUryasya, janma udayaH kadA bhavati? na kdaapiityrthH| tathApi ajJo janaH nijadAzAtaH nijaM dadAtIti nijadA sA cAsau AzA ceti nijadAzA tasyA svAtmAvabodhAzAyAH athavA dazA eva dAzA nijasya dAzA tasyAH svAtmadAzAtaH sadA dUro vsti| ataH azAtaH nAsti zAtaM sukhaM yasya tathAbhUtaH duHkhItyarthaH bhvti| 'zAtaM zarmaNi' iti vizvalocanaH / / 75 / / artha- AzA - tRSNA se samIcIna sukha nahIM hotaa| pUrvetara - pazcimAdi dizA seM sUrya kA udaya kaba hotA hai ? phira bhI ajJAnI manuSya nija dazA se dUra rahatA hai isIliye vaha sadA azAta - sukharahita arthAt duHkhI rahatA hai| / / 75 / / [76] sve vasa mudA'mA yate! nijAnubhavaM kuru cintAM mA''yateH / nAstu hIhAmAya te zrayamurasi bhayamehi mA''yateH / / yate! mudA amA sve vs| nijAnubhavaM kuru; AyateH cintAM mA (kuru)| Ayate bhayaM mA ehi / hi te urasi IhAmAya zrayaM na astu / sva iti- he yate! bho zramaNa! mudA harSeNa amA saha sve svAtmani vasa nivAsaM kuru| nijAnubhavaM svasaMvedanaM kuru / AyateH bhaviSyataH cintAM mA kuru / AyateH yamasya 'Ayatistu yame dairdhya prabhAvottarakAlayoH' iti vishvlocnH| bhayaM bhItiM mA ehi no gcch| hi nizcayena te urasi hRdaye / IhAmAya IhA icchaiva amo rogastasmai bhogaakaaNkssaaruuprogaay| zrayaM sthAnaM mAstu no bhavatu / / 76 / / artha- he zramaNa! harSa ke sAtha apane AtmasvarUpa meM nivAsa kro| nija kA anubhava kro| bhaviSya kI cintA mata kro| mRtyu ke bhaya ko prApta mata hoo-mRtyu se Daro nahIM aura tumhAre hRdaya meM icchArUpI roga ke lie sthAna nahIM ho ||76 / / . [77] kSArataH saMsArataH pArAvArato duHkhamasArataH / ... nije bhavAjasArataH sukhaM sat syAt svataH sArataH / / . . . (38) Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asArataHkSArataH pArAvArataH saMsArataH duHkhaM (hi prApyate) / ataH nije ajasA rataH bhv| svataH sArataH sat sukhaM syAt / / kSArata iti- asArato nAsti sAro yasmiMstasmAt sArarahitAt / kSArataH lavaNasvabhAvAt, pArAvArataH sAgarAt saMsArataH paJcaparAvartanamayasaMsArAt duHkhaM kaSTaM hi praapyte| ato nije svazuddhAtmani aJjasA yathArthato rato lIno bhava / svataH svasmAt sArato yathArthataH sat samIcInaM sukhaM sAtaM syAt bhavet / / 77 / artha- sArahIna, khAre, sAgarasvarUpa saMsAra se duHkha hI prApta hotA hai| isaliye nijasvarUpa meM yathArthataH lIna ho,sArabhUta nija se saccA sukha hotA hai||77|| [78] na hi kaivalyasAdhanaM kevalaM yathAjAta- prasAdhanam / cenna, pazurapi sAdhanaM vrajedavyayamaJjasA dhanam / / kevalaM yathAjAta-prasAdhanaM na hi (ittham) cet na, (tarhi) pazuH api aJjasA avyayaM sAdhanaM dhanaM vrjet| nahIti- kevalaM mAtraM yathAjAtaprasAdhanaM yathAjAtasyeva sadyojAtatanayasyeva prasAdhanaM veSo 'veze prasAdhanam' iti vishvlocnH| kaivalyasAdhanaM mokSopAyo na hi naiva vidyate iti shessH| na cet? evaM na syAttarhi pazurapi gogajAzvamahiSIprabhRtitiryagapi aJjasA yathArthatayA avyayamavinazvaraM sAdhanaM gatiM mokSagatirUpaM dhanaM brajet praapnuyaat| yadi nAgnyameva mokSasya sAdhanaM tarhi pazurapi nagnatvAnmokSaM lbhet| paramArthato ratnatrayameva mokSasya mArgo vidyte| tatpUrtizca nirgranthamudrAyAmeva jAyate tasmAttadapyupAdeyameva / * 'sAdhanaM mehane sainye nivRttigatisiddhiSu' iti vishvlocnH||78|| ___ artha- mAtra nagnaveSa hI mokSa kA upAya nahIM hai| yadi aisA na ho to, pazu bhI yathArtha meM avinazvara gati-mokSarUpI dhana ko prApta hoN| bhAvArtha- mokSa kA sAkSAt kAraNa ratnatraya kI pUrNatA hai aura vaha pUrNatA nirgranthaveSa meM hI hotI hai| ataH use bhI bAhya sAdhana svIkRta kiyA gayA hai ||78 / / [79] svIyato bhuvi bhAvataH zivaM bhaved bhavavRddhirvibhAvataH / virato bhava vibhAvata iti vAgdhi vivekavibhAvataH / / "svIyataH bhAvataH bhuvi zivaM bhavet, bhavavRddhiH vibhAvataH (bhavet) ataH vibhau virataH bhava"- iti hi vivekavibhAvataH vAg / (36)' . . Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svIyata iti- svIyataH svakIyAt bhAvato vItarAgapariNAmAt bhuvi pRthivyAM zivaM zreyo mokSo vA bhvet| vibhAvataH viruddho bhAvo vibhAvastasmAt sarAgapariNAmAt bhavavRddhiH saMsAravRddhiH bhvet| ato'smAt kAraNAt vibhau prabhau jina iti yAvat / virato vizeSeNa rato lIno bhava / athavA vibhAvato vibhAvapariNAmAt virato nivRtto bhv| iti hi vivekavibhAvataH vivekasya jJAnasya vibhA dIpti vidyate yasya tasya kevalajJAnino vAg vaannii| astIti zeSaH / / 79 / / artha- 'svakIya svabhAva se pRthivI para ziva - kalyANa athavA mokSa hotA hai aura vibhAva-rAgAdi pariNAma se saMsAra kI vRddhi hotI hai| ataH he zramaNa! tU vItarAga sarvajJa prabhu meM vilIna ho jA' aisI vivekavibhAvAn- kevalajJAna kI prabhA se yukta jinendra kI vANI hai||79|| [80] caraNamukuTaH zirasi ta Abhavato na sudRgasitamaNirasitaH / dhRto'to yo na rasita-gocaraH ko'sau zucirasitaH / / AbhavataH te zirasi sudRgasita-maNirasitaH caraNamukuTaH na ghRtaH / ataH yaH rasitagocaraH na, asau zuciH kaH asitaH ? caraNeti-AbhavataH anAdisaMsArAta adyAvadhiriti yaavt|te bhavataH sudRgasitamaNirasitaH sudRk samyagdarzanameva asitamaNirnIlamaNistena rasitaH khacitaH 'svarNAdikhacite tu syAtviSveva rasitaM mataM' iti vizvalocanaH |athvaa ralorabhedAt lasitaH shobhitH|crnnmukuttH pAdamauliH zirasi mUni svasyeti shessH|n dhRto no sthaapitH| ato'smAtkAraNAt yo rasitagocaro na zabdagocaro na, asau sH| zucirujjvalaH ka AtmA asito'jJAto vartate mameti yAvat / bhavaccaraNasarojavandanaprabhAvAdeva cAritraM bhavati cAritrAccAtmopalabdhirbhavatIti bhAvaH / / 8 / / ___artha- he bhagavan! maiMne anAdisaMsAra se Aja taka samyaktvarUpI nIlamaNi se khacita ApakA cAritrarUpI mukuTa apane mastaka para nahIM car3hAyA, isIliye jo zabda kA viSaya nahIM vaha nirmala AtmA mere liye ajJAta rahI / / 80 / / [81] yastriyogairaJjanaM rAgamayaM vihAya jagad-raJjanam / bhajati jinaM niraJjanaM tameti muktiH sA'raM janam / / (40) / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaH triyogaiH rAgamayam aMJjanaM vihAya, jagadraJjanaM niraJjanaM jinaM bhajati, taM janaM sA muktiH aram eti / ya iti- yo janaH triyogaiH mnovaakkaayaabhidhaanaiH| rAgamayaM rogapracuraM aJjanaM nayanakajjalaM vihAya tyaktvA jagadraJjanaM jagadAnandadAyanaM niraJjanaM niSkalA jinamarhantaM bhajati sevate taM janaM puruSaM sA prasiddhA muktiH shivrmaa| araM zIghram / eti praapnoti| jinabhajanaM muktyAsajjanamiti bhAvaH / / 81 / / artha- jo mana-vacana-kAya se rAgarUpa kAjala ko chor3akara jagat ko Ananda dene vAle, karmakAlimA se rahita jinendra kI sevA karatA hai, usa puruSa ko vaha mokSalakSmI ' zIghra hI prApta hotI hai / / 81 / / [82] tyajetvA saGgamena Azvalamanena ca duHsnggmen| bhaja namasaGgamenamanAtmani vizvAsaM game na / / saGgaM enaH ItvA Azu tyj| anena dussaGgamena ca alm| asaGgam enaM naM bhj| anAtmani game vizvAsaM na (kuru)| tyajeti- saGgaM parigrahaM enaH pApaM ItvA jJAtvA Azu zIghraM tyj| anena saGgena duHsaGgamena ca kusaMgatyA ca alaM paryAptaM tato virameti yaavt| asaGga nirgranthaM, enaM etaM na jinaM bhaja sevasva anAtmani svAtmetare game mArge vizvAsaM vizrambhaM na kurviti shessH|| 82 / / - - artha-parigraha ko pApa jAnakara zIghra chodd'o| isa parigraha aura kusaMgati se vAja Ao, dUra raho | ina nirgrantha jinendra kI sevA karo, para patha meM vizvAsa mata kro||82|| . [83] , tathA jitendriyo'Ggato nisspRho'bhavaM yogI ca yogtH| pakvaparNopacayo'gato yathA patan mA cala yogataH / / yaH jitendriyaH yogI abhavaMgataH, aGgataH ca tathA niHspRhaH yathA agataH patan pakvaparNapacayaH(niHspRho bhavati) ataH yogataH mA cl| tatheti- yo jitendriyaH jitAni vazIkRtAni indriyANi sparzanAdIni yena sH| yogI sAdhuH abhavaM gataH saMsArAbhAvaM gataH praaptH| agatto dehAcca tathA tena prakAreNa nispRho nirabhilASo jAto ythaa| agataH pAdapAt 'pAdapo'go vanaspatiH' iti dhnnyjyH| patan pakvaparNopacayaH pakvAnAM galitarasAnAM parNAnAM patrANAmupacayaH samUho nispRho bhvti| ato hetoH yogato dhyAnAt mA cala vicalito no bhava / yo yogI jitendriyaH pAdapAtpatan pakvapatrapracaya ivAGgato'pi nispRho bhavati sa eva bhavocchedaM kartuM pArayati tasmAdutpAtopanipAte'pi gRhItayogAdvicalito na bhaveti bhAvaH / / 83 / / ___ artha- jo jitendriya sAdhu abhava-saMsArAbhAva ko prApta huA hai, vaha zarIra se usa prakAra nispRha rahatA hai, jisa prakAra vRkSa se par3atA huA sUkhe pattoM kA samUha / ataH he yogin! tU (zArIrika utpAta Ane para) yoga se vicalita na ho||83|| (41) . Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [84]] yo dhatte sudRzA samaM munirvAGmanobhyAM ca vapuSA smm| vipazyati sahasA sa ma hyanantaviSayaM na tRSA smm|| yaH muniH sudRzA vAGmanobhyAM ca vapuSA samaM samaM dhatte, sa hi anantaviSayaM maM sahasA samaM vipazyati, tRSA (samaM) na (pshyti)| - ya iti-yo muniH sudRzA samyagdarzanena samaM sArdhaM vAGmanobhyAM vacomAnasAbhyAM vapuSA ca zarIreNa ca samaM sAmyapariNAmaM dhatte sa muniH sahasA jhaTiti samaM mayA jJAnalakSmyA sahitaM anantaviSayaM sarvagocaraM sarvajJamiti yAvat / maM vidhiM brahmANaM AtmAnamiti yAvat vipazyati vizeSeNa pazyati samavalokate / tRSA tRSNayA anantabhogAkAMkSayA na vipazyati hi nizcayataH 'mazcandre mo vidhau' iti vizvalocanaH / / 84 / / - artha- jo muni samyagdarzana ke sAtha mana-vacana-kAya se sAmyabhAva ko dhAraNa karatA hai, nizcaya se vaha anantapadArthoM ke jJAtA brahmA-AtmA ko zIghra hI dekhane lagatA hai- usakA anubhava karane lagatA hai, kintu tRSNA ke sAtha nahIM / / 84|| kly| [85] karaNakuJjakandaraM svarasasevana - saMsevita - kandaram / tvA stuve me'kaM daraM kalaya guro ! dRkkRSikaMda ! ram / / (he) guro ! dRkkRSikanda ! svarasasevana- saMsevitakandaraM karaNakuJjarakandaraM tvA stuve| meM akaM daraM ___karaNeti- he guro! he dRkkRSikaMda! dRgeva samyagdarzanameva kRSi tasyai kaM jalaM dadAti, ttsmbuddhau| karaNakuJjarakandaraM karaNAnIndriyANyeva kuJjarA gajAsteSAM kndro'ngkushstm|svrssevnsNsevitkndrN svarasasya svAtmAnubhavasya sevanAya saMsevitA nivAsIkRtA kandarA guhA yena tN| tvA bhavantaM stuve stavanaM karomi / me stotuH| raM tIkSNaM tIvramiti yAvat akaM duHkhaM daraM ISat kalaya kuru| 'vA strI tu kandaro daryAmakuze puMsikandaraH' iti 'rastu kAmAnale vahnau tIkSNe' iti ca vizvalocanaH / / 85 / / artha- ha guro! he samyaktvarUpI khetI ko jala dene vAle! jo indriyarUpI hAthiyoM ko vaza karane ke liye aMkuza haiM tathA AtmAnubhava kA sevana karane ke liye jo kandarAoM - guphAoM meM nivAsa karate haiM, aise ApakI maiM stuti karatA hUM Apa mere tIvra duHkha ko laghu - halkA kara deM / / 85 / / [86] sa hi munirmayA'ramitaH praNatiM yo kSamArAmayA ramitaH / gaditamiti jinairamitazcApyate ko'nayA nara! mitaH / / yaH kSamArAmayA ramitaH, sa hi muniH manyA araM praNatim itaH (ha) nara ! anayA amitaH mitaH ca kaH Apyate-iti jinaiH gditm| (42) / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa iti- yaH kSamArAmayA kSamaikA rAmA ramaNI tayA ramitaH ramaNaMH prAptaH sa hi muniH mayA stotrA araM zIghraM praNatiM praNamanaM itaH prAptaH / he nara! aye mAnava! anayA kSamayA amitaH mitAtIto mokSa bhava iti yaavt| mitazca sImansahitazca svargAdisamudbhava ityarthaH kaH sukhaM Apyate labhyate / ityevaM jinairarhadbhiH / gaditaM kathitam / / 86 / / / ___ artha- jo kSamArUpI ramaNI se ramA gayA hai- usameM nirantara lIna hai vaha muni mere dvArA zIghra hI praNAma ko prApta hotA hai- maiM use sahasA praNAma karatA hUM | he mAnava! 'isa kSamA se mokSa kA aparimita aura svargAdi kA parimita sukha prApta hotA hai aisA jinendra bhagavantoM ne kahA hai ||86 / / [87] nanu nizcayo yo nayaH zivado na vandyo na na ca nayo'nayaH / namaH payojayonaya Azu nAzyante kuyonayaH / / nanu yaH nizcayaH nayaH (saH) zivadaH na, vandyaH (ca) na, nayaH anayaH ca na / payojayonaye namaH (yasmAt) kuyonayaH Azu nAzyante / nanviti- nanu paramArthato yo nizcayo nayaH svAzrito nayaH zuddhavastusvarUpapratipAdako nayaH sa zivado na mokSaprado na vandyo vandanIyazca n| nayena mokSo na prApyate, nayastu nayanavatpathapradarzaka eva tato'sau vandanIyo naasti| evaM ced nayo vyartha iti zaGkA na vidheyaa| nayonizcayavyavahArabhedabhinno naya: anayo na, na vidyate'yaH zubhAvaho vidhiryatra so'nayaH zubhAvahavidhirahito na, kintu prArambhadazAyAM pathapradarzakatvena kalyANakRd bhavati / athavA'yaM nayaH sunayaH ayaM ca kunaya iti vikalpo na zreyAn, nayAtIta eva naraH svAtmasvarUpaM labdhuM shknoti| ato nayAnayavicAraM muktvA pAyoni jinendraM namaskaromi yasmAt kuyonayo narakAdiyonayaH Azu zIghraM nAzyante dUrIkriyante / / 87 / / artha- paramArtha se jo nizcayanaya hai vaha mokSa ko dene vAlA nahIM hai isaliye vandanIya bhI nahIM hai| tAtparya yaha hai ki nizcayanaya mAtra mokSapatha kA pradarzaka hai mokSapradAyaka nahIM, mokSa ke liye puruSArtha AtmA ko hI karanA hotA hai| nizcayanaya mokSa kA dene vAlA nahIM hai tathA vandanIya bhI nahIM hai, isakA tAtparya yaha nahIM hai ki naya vyartha hai|praarmbhik dazA meM naya anaya nahIM hai kalyANakArI vidhi se rahita nahIM hai, ataH sArthaka hai| athavA maiM naya aura kunaya ke pakSa meM na par3akara padmayoni - brahmasvarUpa AtmA ko namaskAra karatA hU~, jisase saba narakAdi kuyoniyA~ naSTa hotI haiM / / 87 / / (43) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [88] tadA''tmA me'jAyate mayi yadaiva saccetanA jAyate / tvamatastAM bhajAyatena bhayaM yA svabhAvajA yate ! / / yadA eva mayi saccetanA jAyate, tadA (eva) me AtmA ajaayte| (he) yate! svabhAvajA yA (saccetanA) tAM bhj| AyateH bhayaM na (bhj)| tadeti- yadaiva yasminneva samaye ayi stotari saccetanA satI cAsau cetaneti saccetanA rAgAdirahitA jJAnapariNatiH jAyate tadaiva tasminneva kAle me mama AtmA ajAyate aja ivAcaratItyajAyate jinendraayte| dazamaguNasthAne rAgapariNaterabhAve sati kSINamohAbhidhAnadvAdazaguNasthAne'vaziSTaghAtitrikaM vinAzyAntarmuhUrte saivAyamAtmAIn bhavatIti prasiddheH / he yate! aye zramaNa! svabhAvajA svAbhAvikI yA saccetanA tAM bhj| AyateruttarakAlasya bhaviSyata iti yAvat bhayaM bhItiM tyj| agre ko'haM bhaviSyAmIti vikalpona kAryaH / / 88 / / artha- jisa samaya mujhameM saccetanA prakaTa hotI hai-merI jJAnapariNati rAgAdika vibhAvabhAvoM se rahita hotI hai, usI samaya merI AtmA aja-bhagavAn jaisI ho jAtI hai| he zramaNa! jo svAbhAvika saccetanA hai usI kI tU sevAkara. - ArAdhana-manana-cintana kara, bhaviSyat kA bhaya na kara ||88|| .. [89] nijasya gatamadA navaH samAvahantastaM samaM dAnavaH / / ka eti kAmadA navastAnAha nutayamadAnavaH / / / "(ye) gatamadAH nijasya navaH taM samaM samAvahantaH dAnavaH, tAn kAmadA navaH kaH eti" -iti nutayamadAnavaH Aha / nijasyeti- ye gatamadA gato naSTo mado'hamaro yeSAM te nirabhimAnAH nijasya svAtmanaH navaH stotAraH snti| samaM sAmyabhAvasahitaM taM nijAtmAnaM samAvahanto ddhtH| yadvA samaM sArdhaM taM samAvahanto dAnavo vikrAntA vIrA iti yAvat / santIti shessH| tAn kAmadA kAmaM dadAtIti kAmadA kvibntpryogH| navo nUtanaH kaH prakAzaH / eti praapnoti| itItthaM nutayamadAnavaH yamadAnavairnuta iti nutayamadAnavaH surAsuraiH nuto jinendradeva Aha jgaad| 'nuH stotari nutau strI ca' / 'vikrAnte vAcyavaddAnurdAnadAtari vaacyvt'| 'ko brahmAnilasUryAgniyamAtma dyotabarhiSu' iti ca vizvalocanaH / / 89 / / artha- jo nirabhimAna ho nija zuddhAtmA kI stuti karate haiM tathA usI ko sadA sAtha dhAraNa karate haiM ve vIra haiN|un vIroM ko manosthoM kA pUraka nUtana prakAza Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kevalajJAna) prApta hotA hai- aisA sura-asuroM se stutajinendra bhagavAn ne kahA hai||89|| [90] zucirvivekadRzA na AtmA dRzyate'nayA ca dRzA na / nA vinA ko dRzA na te vidurAdarza- sadRzA nH!|| (he) naH ! vivekadRzAnaH zuciH AtmA anayA dRzA ca na dRshyte| dRzA vinA kaH na (Apyate)- (evaM) te Adarza-sadRzAH nAH viduH / zuciriti-he naH ! aye mAnava! vivekadRzA bhedajJAnadRSTyA zucirujjvalaH naH pUjya AtmA dRshyte'nubhuuyte| anayA dharmamayyA dRzA dRSTyA ca na dRzyate naavlokyte| dRzA bhedavijJAna-dRSTyA vinA ka AtmA na Ayate na lbhyte| evaM te AdarzasadRzAH darpaNatulyAH nAH jinAH vidurjAnanti / / 9 / / artha- he mAnava ! pUjya nirmala AtmA bhedavijJAnarUpa dRSTi se dikhAI detA haianubhava meM AtA hai, isa carmamayI dRSTi se nahIM / dRSTi ke binA ka- AtmA, sUrya, prakAzAdi prApta nahIM hote-aisA darpaNa ke samAna ve jinarAja jAnate haiM / / 90|| [91] dRzA vinA caraNasya bhAraM vahatA ca padaM ca caraNasya / numaJcatA''caraNasya nAptirnutanRnabhazcara ! Nasya / / (he) nutanRnabhazcara ! dazA vinA caraNasya bhAraM, caraNasya madaM ca vahatA, AcaraNasya num aJcatA Nasya AptiH na (bhvtiiti)| dRzeti- he nutanRnabhazcara! nRnabhazcarai naravidyAdharaiH - stuta! dRzA vinA samyagdarzanamantareNa caraNasya cAritrasya bhAraM bAhyacaraNasya cAritrasya gotrasya vA madaM garva ca vahatA dadhatA, AcaraNasya nuMstutiM ca aJcatA prAptavatA jnen| Nasya jJAnasya AptiH prAptina bhavatIti shessH| yaH samyagdarzanena rahitaM cAritraM bibharti, tena cAritreNa garva cAvahati, cAritrasya nityaM prazaMsAM ca vidadhAti tena prakAzo nirNayo vA naiva labhyata iti bhAvaH / / 11 / / artha- he manuSya evaM vidyAdharoM se stuta jinadeva! jo samyagdarzana ke vinA cAritra kA bhAra DhotA hai, usa cAritra se apane uccagotra kA garva karatA hai aura svakIya AcaraNa kI stuti - prazaMsA karatA hai vaha manuSya nirNaya athavA jJAna ko prApta nahIM hotA ||91|| Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [92] saGge'Gge'GgerataH zivAGgacyuto yo'Gga ! sa saGgarataH / kiM dUraHsaGgaratastvamato'kAdvirama saGgarataH / / ( ) asaGga ! aGga ! ya: zivAGgacyutaH, sa aGge rataH saH kiM saGgarataH dUraH ? ataH tvaM saGgarataH saGgarataH akAt virama | saGga iti- aGga asaGga ! he nirgrantha ! yaH zivAGgacyutaH zivasya mokSasyAGgAni nimittAni samyagdarzanAdIni tebhyaH cyutaH patitaH san saGge parigrahe aGge zarIre ca rato lInaH sa kiM saGgarataH ApadaH dUro dUravartI astIti zeSaH / ataH tvaM saGgarato vipattirUpAt, saGgarataH samyaggaralarUpAt akAt aghAt pApAt virama virato bhava / ' saGgarastu pratijJAjikriyAkAre viSApadoH' iti vizvalocanaH / / 93 / / artha- he nirgrantha! jo mokSa ke nimittabhUta samyagdarzanAdi se cyuta ho parigraha aura zarIra kI saMbhAla meM lIna hai, vaha saMgara - Apatti se dUra hai kyA ? ataH tU vipattirUpa evaM viSarUpa pApa se virata ho / / 92 / / [93] sataH samayasArasataH samtvalayo'dUrAH sahasA rasataH / parAnna dRksA'rasataH svataH sudhA sravati sArasataH / / sataH alayaH samayasArasataH adUrAH santu rasataH (ca) sahasA (dUrA:) (santu) / sA dRk parAt na (labhyate) / arasataH svataH sArasataH (sA dRk ) sudhA sravati / sata iti- alayo bhramarA guNagrAhiNo janA iti yAvat sataH zreSThAt samayasArasataH samaya Atmaiva sArasaM kamalaM tasmAt adUrA nikaTasthA santu bhavantu / rasataH zarIrAcca sahasA dUrAH santu / sA prasiddhA bhavyajanalabhyA dRk saddRSTiH parAt AtmabhinnAccharIrAderna labhyata iti zeSaH / kintu arasataH na vidyate raso rasanendriyaviSayo yasya saH arasastasmAt rasarahitAt svataH svasmAt tasilantaprayogaH / labhyate / yathA sudhA pIyUSaM sArasatazcandrAt sravati tathA dRk svataH saMvati prakaTIbhavati / 'sArasaM sarasIruhaM' ityamaraH / ' sArasaM paGkaje klIbaM sArasaH pakSicandrayoH' iti vizvalocanaH / / 93 / / artha - bhramara (guNagrAhIjana) samIcIna, samaya - AtmArUpI sArasa kamala se adUra raheM - nikaTastha raheM aura rasa zarIra se dUra rheN| vaha samyagdarzana para se nahIM prApta hotA, rasa - paudgalika guNa se rahita svataH svakIya AtmA se prApta hotA hai| jaise ki sudhA - amRta sArasa:- * candramA se jharatI hai, anya pASANAdi se nahIM / / 93 / / - -- (46) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [94] puNyamudayAgatamadazcAkamitarada bhayaM bhavAd gatamadaH / na gato'khilaM gatamada iti vedmi vidantargatamadaH / / bhavAt bhayaMgata ! adaH udayAgataM puNyam akaM ca mat itarat, akhilaM gataH gatamadaH aH mat itaraM na - iti vidantargatamadaH (ahaM) vedmi / puNyamiti- bhavAt saMsArAt bhayaMgata ! bhayaprApta ! adastat udayAgataM puNyaM sukRtaM akaM ca pApaM ca mat jJAnasvarUpAnmattaH itarad bhinnaM puNyapApe AtmasvarUpe na sta iti bhaavH| akhilaM gataH jJAnApekSayA sarvaMgataH sarvajJa iti yAvat / gatamado garvarahitaH aH paramezvaraH mat asmattaH itaro bhinno na / svabhAvadRSTyA mayi paramAtmani ca bhedo nAstIti yAvat / itItthaM vidantargatamadaH vido jJAnasyAntargato mado harSo garyo vA yasya saH / jJAnAbhinnAnandayuktaH ahaM'vedmi jAnAmi / 'mado mRgamade madye dAnamudgarvaraitasi' iti vizvalocanaH / / 94 / / -- artha- he saMsAra se bhayabhIta ! zramaNa ! udaya meM AyA huA vaha puNya aura pApa mujhase bhinna hai / sarvatra vyApaka ( sabako jAnane vAlA) evaM gatamada * garvarahita a paramezvara mujhase bhinna nahIM hai / jisakA garva yA harSa jJAna meM vilIna ho gayA hai, aisA maiM jAnatA hU~ / / 94 / / [95] yate sanmate'mala ! ya RSayastatpadapadmayugmamalayaH / bhajanti gato yo malayaH samadRSTiM kRtamadA'malayaH / / - yate ! sanmate ! amala ! kRtamadA'malayaH yaH malayaH samadRSTiM gataH, tat padapadmayugmaM ye RSayaH alayaH bhajanti / yata iti- he yate! he sanmate ! satI matiryasya tatsambuddhau, he amala ! he malarahita! kRtamadAmalayaH mado garva eva amo rogo madAmaH kRto vihito madAmasya yo vinAzo yena tthaabhuutH| malayaH me zivasvarUpe Atmani layo lInatA yasya saH / evaMbhUto yaH samadRSTiM mAdhyasthyabhAvaM gataH prAptaH / tatpadapadmayugmaM taccaraNAravindayugalaM ye RSayo munayo'layo bhramarAste bhajanti sevante / tathoktaguNagaNamaNDitasya caraNasarasija yugalaM munayo'layo'pi sevanta iti bhAvaH / / 95 / / artha- he yate! he sanmate ! he amala ! jisane mada - garvarUpI roga kA nAza kara diyA hai, jo zivarUpa AtmA meM lIna hai evaM samadRSTi ko prApta hai, usake caraNakamalayugala ko RSirUpI bhramara bhajate haiM - namana karate haiM ||95|| (47) Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [96] cAptA hyasAvasuratA'sati tapasi rataistapasvibhiH suratA / saMstuta - nRsurAsurAtAH zriyastu na svajA bhAsuratAH / / hi asau asuratA suratA ca asati tapasi rataiH tapasvibhiH AptA / (he) saMstutanRsurAsura ! tAH svajAH bhAsuratAH zriyaH tuna (praaptaa)| cAptA iti- hi nizcayena, asau eSA, asuratA asurANAM bhAvo'suratA bhavanatrikadevapariNatiH, suratA surANAM bhAvaH suratA vaimAnikadevapariNatiH, asati tapasi kutapasi ratairlInaH tapasvibhiH tapodhanaiH AptA lbdhaa| he saMstuta nRsurAsura narazca surAzca asurAzceti nRsurAsurAstaiH sNstutsttsmbuddhau| tAH prasiddhA durlabhatamA iti yaavt| svajAH svasmin jAyante iti svajAH aatmotpnnaaH| bhAsuratAH bhAyAM dIptau suratAH sulInAH zriyastu kevalajJAnAdilakSmyastu na AptAH iti yojanIyam / / 96 / / artha- nizcaya se yaha asuroM aura suroM kI paryAya kutapa meM lIna tapasviyoM ke dvArA prApta kI gaI hai, parantu he nara aura devadAnavoM se saMstuta bhagavan! ve Atmottha evaM dedIpyamAna kevalajJAnAdi lakSmiyA~ unake dvArA prApta nahIM kI gaI / / 96 / / [97] . kiM jitAnaGga ! te na ! mate mataM mataM vitAnaM gatena / zrIritA naM gatena neti kamabhajatA'naGga! tena / / jitAnaGga! anaGga! na! naM gatena tena kam abhajatA zrIH na itA mataM vitAnaM gate te mate kim iti na matam ? kimiti- he jitAnaGga! he jitakAma! he anaGga! he azarIra! he na! he jina! naM jinaM gatena prAptena tena kaM AtmAnaM abhajatA anArAdhayA zrI jJAnAdilakSmIH na itA na praaptaa| jinaM bhajamAno'pi ya AtmAnaM na dhyAyati, sa kevalajJAnalakSmI na labhata iti bhaavH|mtN samAdRtaM vitAnaM vistAraM gatete mate dharme kiM iti na mataM na svIkRtaM.? apitu svIkRtameva / / 97 / / artha- he madanavijayI! he azarIra!(zarIra sambandhI rAga se rahita) he jina! jinadeva ko prApta hokara bhI jo AtmA kI ArAdhanA nahIM karatA hai-AtmA ke jJAyaka svabhAva kI ora dRSTi nahIM detA hai use kevalajJAnarUpa lakSmI prApta nahIM hotI / isa prakAra samAdRta vistAra ko prApta hue Apake mata meM kyA nahIM mAnA gayA hai? !!97 / / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [98] mohatamaHsamudAyavRtamAnasa ! ke kuru vAsa mudaayH| yaditi bhavet sa mudA yaH prAha ca paro ytismudaayH|| mohatama- samudAyavRtamAnasa ! ke vAsaM kuru | yat udAyaH bhavet itiH yaH paraH ca saH yatisamudAyaH mudA prAha / moheti- he mohatamaH samudAyavRtamAnasa! mohA evaM tamAMsi timirANi teSAM samudAyena samUhenAvRtaM pariruddhaM mAnasaM mano yasya tatsambuddhau / ke Atmani prakAze vA vAsamavasthAnaM kuru / yat yasmAt kAraNAt / udAya UrdhvagamanaM mokSa pratigamanaM bhavet / ityevaM yaH paraH zreSTha sa yatisamudAyaH munisamUhaH mudA harSeNa prAha prajagAda / / 98 / / artha- moharUpI andhakAra ke samUha se jisakA mana ghirA hai, aise he zramaNa! 'tU AtmArUpI prakAza meM nivAsa kara jisase terA Urdhvagamana-mokSaprApti ke liye prayatna ho sake aisA jo zreSTha munisamUha hai, usane harSa se kahA hai / / 98 / / [99] na mano'nyat sadA naya dRzA saha tattvasaptakaM sadAnaya / yadi na trAsadA'nayaH panthAste svarasadA na yaH / / manaH saMdA anyat na ny| sat tattvasaptakaM dRzA saha Anaya / yadi (evaM) na, (tarhi) te yaH panthAH (saH) trAsadA, anayaH svarasadA (api) na / neti- he zramaNa! manaH svacetaH sadA sarvadA anyat anyasthAnaM na naya no praapy| sat samIcInaM tattvasaptakaM jIvAdisaptatattvasamUhaM dRzA samyagdarzanena saha Anaya AnItaM kuru| yadi na, evaM na cet ? tarhi te yaH panthAH viSayasaraNiH sa trAsadA asaM duHkhaM dadAtIti tathA duHkhapradaH / anayo nAsti ayaH zubhAvahavidhiryasmin tathAbhUtaH syaat| svarasadA svasya * rasamanubhavaM dadAtIti tathA svaanubhvprdH| na bhavediti zeSaH / / 99 / / artha- he zramaNa ! mana sadA anyatra na le jA, samyagdarzana ke sAtha zreSTha sAtatattvoM meM laa| yadi aisA nahIM karatA hai to terA mArga duHkhadAyaka tathA kalyANakAraka vidhi se rahita hogA evaM AtmAnubhava ko dene vAlA nahIM hogA ||99 / / [100] __ atilaghau laghudhiyi mayi tyaktakaraNaviSaye'ye samatAmayi ! . kuru kRpAM karuNAmayi! vizuddhacetane! sudhAmayi ! / / aye! sudhAmayi! karuNAmayi! samatAmayi! vizuddhacetane! laghudhiyi tyaktakaraNaviSaye atilaghau mayi kRpAM kuruN| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atIti- aye! samatAmayi! he karuNAmayi! he sudhAmayi! he vizuddhacetane! sarvasambuddhInAM spsstto'rthH| atilaghau atizayena laghustasmin, tyaktakaraNaviSaye tyaktAH karaNAnAmindriyANAM viSayAH sparzAdayo yena tasmin, laghudhiyi laghvI dhIryasya tasmin alpabuddhau mayi kRpAmanukampAM kuru / / 10 / / artha- he samatAmayi! he karuNAmayi! he sudhAmayi! he vizuddhacetane! mujha alpabuddhi saMyamI para dayA kro| mujhe vizuddha cetanAmaya banAo ||100 / / [101] vai viSamayImavidyAM vihAya 'jJAnasAgarajAM' vidyAm / . sudhAmemyAtmavidyAM necchAmi sukRtajAM bhuvi dyAm / Atmavit (aham) vai viSamayIm avidyAM vihAya jJAnasAgarajAM sudhAM vidyAm emi| sukRtajAM yAM dyAM bhuvi na icchAmi | vai iti- Atmavid AtmAnaM vetti jAnAtIti Atmavid AtmajJo'haM vai nizcayena viSamayIM garalamayIM duHkhapradatvAt avidyAM vihAya tyaktvA, 'jJAnasAgarajAM' jJAnamevasAgarastasmin jAtAM jJAnapayodhisamutpannAM pakSe 'jJAnasAgara' iti svagurornAma tasmAjjAtAM prAptAM sudhAM pIyUSarUpAM AtmavidyAM emi praapnomi| sukRtajAM puNyodbhUtAM yAM dyAM svarga bhuvi necchAmi na kaamye||101|| ___artha- maiM AtmajJa, nizcaya se viSamayI avidyA ko chor3akara jJAnarUpa sAgara meM utpanna (guru jJAnasAgarajI se prApta) AtmavidyA ko prApta hotA huuN| puNya se prApta hone vAlA jo dyau - svarga hai, use nahIM cAhatA hU~ / / 101 / / vibhAvataH sudUrANAM, santatirjayatAt tarAm / dyAmetya punarAgatya, svAnubhUteH zivaM vrajet / / 1 / / artha- vibhAvabhAvoM se atyanta dUra rahane vAle sAdhuoM kI vaha santati-paramparA jayavanta rahe; jo svarga jAkara tathA vahA~ se Akara svAnubhUti se mokSa prApta kara ske||1|| sAdhutA sA padaM hyetu, bhUpatau ca jane-jane / gavi sarvatra zAntiH syAt , madIyA bhAvanA sdaa||2|| artha- vaha sAdhutA-sajjanatA rAjAoM tathA pratyeka manuSya meM sthAna ko prApta ho, jisase pRthivI meM sarvatra zAnti rahe, yaha merI bhAvanA hai||2|| . (50) Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ repavRttiM parityajya, nA navanIta mArdavam / NalAbhAya bhajed bhavyo, bhaktyA sAkaM bhRzaM sadA / / 3 / / artha- krUravRtti ko chor3akara bhavya manuSya jJAnalAbha ke liye bhakti ke sAtha / sadA makkhana jaisI mRdutA ko atyadhika prApta kreN||3|| vidyAbdhinA suziSyeNa, jJAnodadheralaDkRtam / rasenAdhyAtmapUrNena, zatakaM zivadaM zivadaM zubham / / 4 / / artha- jJAnasAgara jI ke ziSya vidyAsAgara ne adhyAtmapUrNa rasa se alaGkuta isa kalyANadAyaka zubha'zramaNazataka kI racanA kI hai||4|| cittAkarSi tathApi jaiH, paThanIyaM vizodhya taiH / . taM manye paNDitaM yo'tra, guNAnveSI bhaved bhave / / 5 / / - artha- yadyapi zataka cittAkarSaka hai tathApi jJAnI janoM ko zuddhakara par3hanA caahiye| isa jagat meM maiM use paNDita mAnatA hU~, jo guNAnveSI ho- guNoM kI khoja karane vAlA ho||5|| ka-gupti-khopayoge'daH, saMvatsare ca vikrame / vaizAkhapUrNimAmItvetImAmitimiti gatam / / 6 / / artha--yaha zataka vikrama saMvat 2031 meM vaizAkhapUrNimA ko prApta huaa|| yaha zataka ka = AtmA / gapti = 3. kha - AkAza 0. upayoga - jJAna-darzanApayoga 2. isa taraha vikrama saMvata 2031 ma vaizAkha pUrNimA miti kA pUrNa huaa| (51) Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogI kareM stavana bhAva-bhare svaroM se, jo haiM susaMstuta naroM, asuroM, suroM se / ve vardhamAna gatamAna mujhe bacAveM, kATe kukarma mama mokSa vibho ! dilAveM / / 1 / / jo candragupta muni ke guru haiM, balI haiM, ___ve bhadrabAhu samadhI zruta-kevalI haiM / vaMdUM unheM druta bhavodadhi pAra jAUM / saMsAra meM phira kadApi na lauTa AUM / / 2 / / he 'kundakunda' muni ! bhavya-saroja-bandhu, ____ maiM bAra-bAra tava pAda-saroja vaMdUM / samyaktva ke sadana ho, samatA sudhAma / . hai dharma-cakra zubha dhAra liyA lalAma / / 3 / / jo 'jJAnasAgara' sudhI guru haiM hitaiSI, ___ zuddhAtma meM nirata, nitya hitopadezI / ve pApa-grISma Rtu meM jala haiM sayAne, . pUjUM unheM satata kevala-jJAna pAne / / 4 / / he zArade! aba kRpA kara de jarA to, terA upAsaka kharA, bhava se DarA jo ! mAtA ! vilamba karanA mata, maiM pujArI, AzISa do, bana sakU~, basa nirvikArI / / 5 / / re ! sAdhu kA nihita hai hita sAdhutA meM, dhArU~ use taja asAra asAdhutA maiM / bhAI ataH zramaNa ke hita maiM likhUgA, zuddhAtma ko sahaja se phalataH lalU~gA / / 6 / / vidvAna mAna mana meM muni jo na dhAreM, ve 'vIra' ke vacana se mana ko sudhaareN| jAke rahe vipina meM mana moda pAte, haiM snAna Atma-sara meM karate suhAte / / 7 / / (52) Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo karma ko yati yadA karatA nahIM hai, AtmA use vaha tadA dikhatA sahI hai / aisA sadaiva kahatI jina deva vANI, hote sukhI suna jise, saba bhavya prANI / / 8 / / tU chor3a ke viSamayI usa vAsanA ko, nizcinta ho, kara nijIya upAsanA ko / nirbhrAnta hI zivaramA tujhako varegI, yogI kahe, parama prema sadA karegI / / 9 / / haiM puNya-pApa para, pudgala rUpa jAnUM, samyaktva bhAva inase kisa bhAMti mAnUM / nA nIra ke mathana se, navanIta pAnA, akSuNNa kArya karake thaka mAtra jInA / / 10 / / nAnA prakAra tapa se tana ko tapAyA, hai chor3a vastra jinane agha ko haTAyA / pAyA nijAnubhava ko nija ko dipAyA, maiMne unheM vinaya se ura bIca pAyA / / 11 / / kampAyamana mana ko jisane na rokA, AtmA use na dikhatA jar3a se anokhA / AkAza meM aruNa, zobhita ho rahA hai, kyA andha ko nayanagocara ho rahA hai ? / / 12 / / jo jItA saba kSudhAdi parISahoM ko, saMhAra rAgamaya-bhAva svavairiyoM ko / hai vItarAga banatA vaha zIghratA se, zuddhAtma ko nirakhatA, bacatA vyathA se / / 13 / / hai vandya divya nija Atama dravya nyArA, jo zuddha nizcaya nayAzrita mAtra pyArA / yogI gRhI sama use na kabhI nihAreM, jo tyAga ke puni parigraha - bhAra dhAreM / / 14 / / (53) Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadbodha rUpa sara. zobhita hai vizAla, nA haiM jahAM vaha vikalpa taraMga-jAla / zobhe tathA parama dharma payoja pyAre, tU chor3a ke manamarAla ! use na jA re ! / / 15 / / jItIM jineza ! jisane nija indriyAM haiM, zraddhA mAnA gayA yati vahI, jaga meM yahAM hai / sameta usako sira maiM namAtA, zuddhAtma ko nirakha, zIghra banU~ pramAtA / / 16 / / sadbodha se parama zobhita jo yahAM hai, pIyUSa pI svapada meM ramatA rahA hai / kyA saMyamI viSaya-pAna kadApi cAhe ? jo jIva ko viSa samAna sadaiva dAhe / / 17 / / vijJAna se svapada ko jisane pichAnA, tyAgA sabhI taraha se para ko sujAnA / vo duHkharUpa usa Asrava ko nazAtA, svAmI ! sahI sukhada saMvara tattva pAtA / / 18 / / mAyAdi zalya-traya ko muni nitya tyAgeM, jJAnAdi ratnatraya dhAra sadaiva jAgeM / ve zuddhatattva phalataH pala meM lakheMge, saMsAra meM parama sAra, use gahegeM / / 19 / / Adeya- heya jinane sahasA pichAne, lAye svacintanatayA mana ko ThikAne / jJAnI vazI parama dhIra mumukSu aise, svAmI ! rakheM kupatha meM nijapAda kaise ? / / 20 / / saMsAra se bahuta yadyapi jo DarA hai, jAnA jinAgama sabhI jisane kharA hai / AtmA use na dikhatA, yadi hai pramAdI, aisA sadaiva kahate guru satyavAdI / / 21 / / (54) Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai jJAna jo saghana pAvana pUrNa pyArA, sadjJAna rUpa jala kI jharatI sudhArA / zobhAmayIM atulanIya sukhaika DerA, nIce use nirakha mAnasa-mora merA / / 22 / / hote ghaniSTha jisake dRga-bodha sAthI, hotA vahI carita Atama kA sukhArthI / detA nijIya sukha, tIratha bhI kahAtA, . tU dhAra mitra ! usako duHkha kyoM uThAtA ? / / 23 / / pItA nijAnubhava pAvana peya pyAlA, DAle gale zivaramA usake sumAlA / jo loka meM anupamA zuci-dhAriNI hai, aisA jineza kahate, sukha-kAriNI hai / / 24 / / rAgAdi bhAva jisameM na, vahI samAdhi, pAke use mudita ho muni aprmaadii| hotI nadI amita sAgara pA yathA hai, kiM vA daridra khuza ho nidhi pA athAha / / 25 / / hai deha-neha bhava-kAraNa to usI se, mokSecchu maiM, bahuta dUra rahUM, khuzI se / maiM ho vilIna nija meM, nija ko bhanUMgA, svAmI ! ananta sukha pA, bhava ko tajUMgA / / 26 / / jo bhI nijAnubhava ko jaba prApta hote, ve rAgadveSa lava ko na kadApi ddhote| . to kauna sA phira padArtha rahA vizeSa ? prAptavya jo ki unako na rahA vizeSa / / 27 / / rAgAdi bhAva para haiM, para se na nAtA, jJAnI-munIza rakhatA para meM na jaataa| dhikkAra mUda para ko karatA, karAtA, nA tattva-bodha rakhatA, ati duHkha pAtA / / 28 / / (55) Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sambandha hota vidhi se vidhi kA sadA hai, bodhaikadhAma 'jina' ne jaga ko kahA hai| aisA rahasya phira bhI muni ne gahA hai, jo AtmabhAva karatA sAhasa rahA hai / / 29 / / AtmAnubhUti vara cetana-mUrti pyArI, sAkSAt yadA upajatI zivasaukhyakArI / mAMge tathApi muni kyA jaga-sampadA ko? detI sadA janama jo bahu ApadA ko / / 30 / / saMpU bhoga milane para bhI kadApi, bhogI nahIM muni bane, banate na pApI / pIte tabhI satata haiM samatA sudhA ko, . . gAlI mile, na phira bhI karate krudhA ko / / 31 / / mithyAtva ko hRdaya meM, mata sthAna denA, ___ hai duSTa vyAla vaha, kyoM duHkha mola lenA / chor3o use, nikaTa bhI usake na jAo, to zIghra hI atula saMpati-dhAma pAo / / 32 / / jaise kahe jalaja jo jala se nirAlA, vaise banA raha sadA jar3a se khushaalaa| .. kyoM tU pramatta banatA, bana bhoga tyAgI, rAgI nahIM bana kabhI, bana vItarAgI / / 33 / / hUM deha se pRthaka cetana zakti vAlA, svAmI ! sadaiva mujhase tana bhI nirAlA / yoM jAna, mAna tana kA mada chor3atA hUM, ___ maiM mAtra mokSa-patha se mana jor3atA hUM / / 34 / / ho kAma naSTa, agha bhI miTatA yadA hai, * yogI vihAra karatA nija meM tadA hai / AkAza meM vihaga kyA phira bhI ur3egA ? jo jAla meM phaMsa gayA, phira kyA karegA ? / / 35 / / (56) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgya se zramaNa jo ki banA huA hai, ...saccA jise prazamabhAva milA huA hai / chor3e nahIM vaha kabhI usa nirjarA ko, jo nAzatI janama-mRtyu tathA jarA ko / / 36 / / saMsAra meM dhana na sAra, asAra sArA, sthAyI nahIM, na unase sukha ho apArA / hai sAra to samaya-sAra apAra pyArA, ho prApta zIghra jisase vaha muktidArA / / 37 / / nissaMga ho vicarate giri-gahvaroM meM, ve sAdhu jyoM pavana haiM vana kandaroM meM / kAmAgni ko svarasa pI jhaTa se bujhA ke, . vizrAma pUrNa karate nija-dhAma jAke / / 38 / / zobhe saroja-dala se sara ThIka jaisA, sadhyAna rUpa jala se muni-mIna vaisA / ho kaMja meM mRdupanA, na asaMyamI meM, 'nA zabda vyoma guNa hai' -kahate yamI haiM / / 39 / / ye Artaraudra mujhako rucate nahIM haiM, __ saMsAra ke pramukha kAraNa pApa ve haiM / zrI rAmacandra phira bhI mRga-bhrAnti bhUle ? __jo dekha kAJcana-mRgI isa bhAMti phUle / / 4 / / yogI nijAnubhava se para ko bhulAtA, __ hai vItarAgapana ko phalarUpa paataa| vo kyA kabhI maraNa se muni ho DaregA ? zuddhopayoga dhana ko phira kyA tajegA ? / / 41 / / jo bhAnu hai, dRga-saroja vikAsatA hai, yogI sudUra rahatA usase yadA hai / vo to tadA niyama se para bhAvanAyeM, hA ! hA ! kare, sahata hai phira yAtanAyeM / / 42 / / (57) Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ye paJca pApa inako basa zIghra chor3o, dhAro mahAvrata sabhI mana ko mrodd'o| au ! rAga kA tuma samAdara nA karo re ! devAdhideva 'jina' ko ura meM dharo re! / / 43 / / re ! 'vIra' ne jar3amayI taja ke kSamA ko, hai dhAra lI taduparAnta mahA kSamA ko / jo cAhate jagata meM bananA sukhI haiM, dhAreM ise, parama mukti -vadhU-sakhI hai / / 44 / / AsthA ghaniSTha nija meM jinakI rahI hai, vijJAna se capalatA mana kI rukI hai| hotA caritra unakA vara mokSa-dAtA, aisA rahasya yaha chanda hameM batAtA / / 45 / / AtmA jise na rucatA vaha to mudhA hai, mithyAtva se rama rahA para meM vRthA hai / jJAnI nijIya ghara meM rahate sadA ye, vandUM, unheM, druta mile nija saMpadAyeM / / 46 / / kaise rahe anala dAhakatA binA vo, to agni se pRthaka dAhakatA kahAM ho ? AkAza ke bina kahIM raha to sakegA, pai jJAna Atama binA na kahIM rahegA / / 47 / / jo mAtra zuddhanaya se na hi zobhatA hai, / pai vItarAgamaya bhAva sudhAratA hai / lakSmI use varaNa hai karatI khuzI se, .. sAgAra ko nirakhatI taka nA isI se / / 48 / / '' haiM pUrva meM muni sabhI banate amAnI, .. - pazcAta jineza banate, yaha 'vIra' vANI / tU bhI abhI isaliye taja mAna ko re, zuddhAtma ko nirakha, le sukha kI hiloreM / / 49 / / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra sAgara kinAra nihAranA hai, to mAra mAra, dRga ko druta dhAranA hai / au ! jAtarUpa 'jina' ko nita pUjanA hai, bhAI ! tujhe parama Atama jAnanA hai / / 5 / / sallIna hoM svapada meM saba santa sAdhu, zuddhAtma ke surasa ke bana jAye svAdu / ve anta meM sukha ananta nitAnta pAveM, sAnanda jIvana zivAlaya meM bitAveM / / 51 / / ' ye roSa-rAgamaya bhAva vikAra sAre, mere svabhAva nahi haiM ' --- budha yoM vicaareN| ye pApa puNya, inameM phira mauna dhAre, __au deha-sneha tajake nija ko nihAre / / 52 / / saMsAra ke jaladhi se kaba tairanA ho, . aisI tvadIya yadi hArdika bhAvanA ho| AsvAda le jinapa-pAda-payoja kA tU, nA nAma le aba kabhI usa 'kAma' kA tU / / 53 / / saMsAra-bIca bahirAtama vo kahAtA, jhUThA padArtha gahatA, bhava ko bar3hAtA / bekAra mAna karatA nija ko bhulAtA, lakSmI use na varatI, ati kaSTa pAtA / / 54 / / jo pApa se rahita cetana mUrti pyArI, ho prApta zIghra unako bhava-duHkhahArI / jo bhI mahAzramaNa haiM nija gIta gAte, sacce kSamAdi daza dharma svacitta lAte / / 55 / / samyaktva-lAbha vaha hai kisa kAma AtA, hai karma kA udaya hI yadi pApa lAtA / to hAya ! mukti-lalanA kisako varegI ? vo sampadA atulanIya kise milegI / / 56 / / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ leveM nijIya vidhi kA muni ve sahArA, saMsAra mUla jar3a vaibhava ko bisaaraa"| nA cAhate vibudha ve yaza sampadA ko, hAM, cAhate jar3a use, sahate vyathA ko / / 57 / / saMsAra meM sukha nahIM, duHkha kA na pAra, le Atma meM ruci bhalA, sukha ho apAra / siddhAnta kA manana yA kara cAva se tU, kyoM loka meM bhaTakatA para bhAva se tU ? / / 58 / / jo bhI rahe samaya meM rata, mauna dhAre, pAte alaukika sahI sukha zIghra sAre / vo vijJa nA samaya kA, vaha kaSTa pAtA, pIr3Arta ho, samaya hai jaba bIta jAtA / / 59 AtmA ananta-guNa-dhAma, sadaiva jAno, samyaktva prApta karake nija ko pichAno / jAo vahAM, idhara yA tuma zIghra Ao, Adeza IdRza nahIM para ko sunAo / / 60 // bhoge hue viSaya ko mana meM na lAtA / au prApta ko pakar3anA na jise suhAtA / kAMkSA nahIM usa anAgata kI karegA, vo satya pAkara kabhI ahi se DaregA ? / / 61 / / he vIra deva ! tumako namate mumukSu, pIte tabhI svarasa ko saba santa bhikSu / kyoM bIca meM manuja teja kacaur3i khAte ? pazcAt avazya phalataH haluvA ur3Ate / / 62 / / cAritra kA nita samAdara jo kareMge, ve hI jinendra - pada kI stuti ko kareMge / aisA sadaiva kahatI prabhu bhAratI hai, naukA-samAna bhava pAra utAratI hai / / 63 / / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhAra jo na karate samayAnusAra, audhArate na ratanatraya rUpa hAra / rAgAgni se satata ve jalate raheMge, saMsAra vAridhi mahA phira kyoM tireMge ? / / 64 / / dekho sakhe ! amara loga sukhI na sAre, ve bhI duHkhI satata, khecara jo bicAre / duHkhArtta hI dikha rahe nara medinI meM, zuddhAtma meM rama ataH, mana rAginI meM / / 65 / / kAmAgni se parama tapta huA sadA se, tU Atma ko kara sutRpta sva kI sudhA se / koI prayojana nahIM jar3a sampadA se, pA bodha, ho nara ! sukhI ati zIghratA se / / 66 / / sambandha dravya zruta se nahiM mAtra rakkho, "" rakkho svabhAva zruta se, nija svAda cakkho / hai medinI tapa gaI ravi tApa se jo, kyoM zAMta ho jala binA, jala nAma se vo / / 67 / / 'paryAya vo janamatI miTatI rahI hai / traikAlikI yaha padArtha, yahI sahI hai / " zrI vIra deva jina kI yaha mAnyatA hai, pUjUM use vinaya se yaha sAdhutA hai / / 68 / / saMmoha rAga mada hai yadi bhAsamAna, yA vidyamAna muni ke mana meM'bhimAna / Ananda ho na usa jIvana meM kadApi, hA ! hA ! vahI naraka kuNDa banA 'tipASI / / 69 / / zraddhAbhibhUta jisane muni liMga dhArA, kaMdarpa ko sahaja se phira mAra DArA | atyanta zAntaM nijako usane nihArA, au anta meM bala jvalanta ananta dhArA / / 70 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 're ! pApa hI ahita hai, ripu hai tumhArA, kAlA karAla ahi hai, duHkha de apArA / ho dUra zIghra usase, taba zAnti dhArA, "" aisA kaheM jinapa jo jaga kA sahArA / / 71 / / le ramya dRzya RturAja vasanta AtA, jyoM dekha kokila use mana moda pAtA / Stre he vIra ! tyoM tava suziSya khuzI manAtA, zuddhAtma ko nirakha au' duHkha bhUla jAtA / / 72 / / hotA kudhI, vaha sukhI divi meM nahIM hai, tU Atma meM raha, ataH sukha to vahI hai / kyA nAka se naraka se ? ika sAra bhAyA, * samyaktva ke bina sadA ! duHkha hI uThAyA / / 73 / / jyotsnA liye, tapana yadyapi hai pratApI, chA jAya bAdala, tirohita ho tathApi / AtmA ananta dyuti lekara jI rahA hai, ho karma se avaza, kundita ho rahA hai / / 74 / / kaise mile ? nahiM mile sukha mAMgane se, kaise uge aruNa pazcima kI dizA se ? to bhI sudUra vaha mUr3ha nijI dazA se, hotA azAnta ati pIr3ita hI tRSA se / / 75 / / lipsA kabhI viSaya kI mana meM na lAo, cAritra dhAraNa karo, para meM na jAo / cintA kadApi na anAgata kI karoge, vizrAma svIya ghara meM cirakAla loge / / 76 / / saMsAra sAgara asAra apAra khArA, " hai duHkha hI, sukha jahAM na mile lagArA / to Atma meM rata raho, sukha cAhate jo, hai saukhya to sahaja meM, nahiM jAnate ho? / / 77 / / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kaivalya-sAdhana na kevala nagna-bheSa,' trailokya vanya isa bhAMti kaheM jineza / ittham na ho, pazu digambara kyA na hote ? __ hote sukhI ? dukhita kyoM dina rAta rote ? / / 78 / / ''saMsAra kI satata vRddhi vibhAva se hai, . to mokSa sambhava svatantra svabhAva se hai| ho jA ataH abhaya, ho vibhu meM vilIna,'' haiM kevalI-vacana ye - 'bana jA prviinn'| / / 79 / / samyaktva nIlama gayA jisameM jar3AyA, cAritra kA mukuTa nA sira pai cddh'aayaa| tU ne tabhI parama Atama ko na pAyA, - pAyA ananta duHkha hI, sukha ko na pAyA / / 8 / / jo kAya se vacana se mana se sucAre, . pA bodha, rAga mala dhokara zIghra ddaare| dhyAtA nirantara niraMjana jaina ko hai, pAtA vahI niyama se sukha caina ko hai / / 81 / / dussaMga se prathama jIvana zIghra mor3o, - to saMga ko samajha pApa tathaiva chodd'o| vizvAsa bhI kupatha meM na kadApi lAo, __ zuddhAtma ko vinaya se tuma zIghra pAo / / 82 / / pattA pakA gira gayA taru se yathA hai, yogI nirIha tana se rahatA tathA hai / au brahma ko hRdaya meM usane biThAyA, . tU kyoM use vinaya se smRti meM na laayaa|| 83 / / vANI, zarIra, mana ko jisane sudhArA, sAnanda sevana kare samatA-sudhArA / dharmAbhibhUta muni hai vaha bhavya jIva, zuddhAtma meM nirata hai rahatA sadaiva / / 84 / / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo sAdhu jIta ina indriya- hAthiyoM ko, AtmArtha jA, vana baseM, taja granthiyoM ko / pUjUM unheM satata ve mujhako jilAveM, pAnI sadA dRgamayI kRSi ko pilAveM / / 85 / / maiM uttamAGga usake pada meM namAtA, jo hai kSamA- maNi se ramatA - ramAtA / detI kSamA amita uttama sampadA ko, bhAI ! ataH taja sabhI jar3a-saMpadA ko / / 86 / / nA vandya hai, na naya nizcaya mokSa- dAtA, nA hai zubhAzubha, nahIM duHkha ko miTAtA / maiM to namUM isalie mama brahma ko hI, sadyaH Tale duHkha, mile sukha aura bodhi / / 87 / / sat cetanA hRdaya meM jaba dekha pAtA, AtmA madIya bhagavAna samAna bhAtA / tU bhI use bhaja jarA, taja cAha- dAha, kyoM vyartha hI nita vyathA sahatA athAha / / 88 / / '' gambhIra-dhIra yati jo mada nA dhareMge, au bhAva- -pUrNa stutibhI nija kI kareMge / "" ve zIghra mukti lalanA vara ke raheMge, aisA jineza kahate - 'sukha ko gaheMge AtmAvalokana kadApi na netra se ho, pUrA bharA parama pAvana bodhi se jo / Adarza-rUpa arahanta hameM batAte, / / 89 / / koI kabhI dRga binA sukha ko na pAte / / 90 / / jo 'vIra' ke caraNa meM namatA rahA hai, cAritra kA vahana bhI karatA rahA hai / gotra kA dRga binA, mada Dho rahA hai / vijJAna ko na gahatA, jar3a so rahA hai / / 91 / / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhikkAra ! mokSa-patha se cyuta ho rahA hai, tU aMga-saMga mamatA rakhatA ahA hai / . bhAI ! ataH saha rahA nita duHkha ko hI, le le virAma agha se, taja moha mohI ! / / 92 / / jo santa haiM, samayasAra-saroja kA ve, __ AsvAda le bhramara -se para meM na jAveM / samyaktva ho na para se, nija Atma se hI, bhAI sudhA rasa jhare zazi bimba se hI / / 93 / / AyA huA udaya meM yaha puNya piNDa, au pApa, bhinna mujhako jar3a kA karaNDa / brahmA na kintu para hai, vara bodha bhAnu, maiM sarva garva taja ke isa bhAMti jaanuuN||94|| sAdhu sudhAra samatA, mamatA nivAra, __ jo hai sadaiva ziva meM karatA vihAra / toM anya sAdhu taka bhI usake padoM meM, .. hote sulIna ali-se, phira kyA padoM meM ? / / 95 / / prAyaH sabhI kutapa se sura bhI hue haiM, lAkhoM daphA asura ho, mara bhI cuke haiN| daidIpyamAna nahiM 'kevalajJAna' pAyA, he vIra deva / hamane duHkha hI uThAyA / / 96 / / "sAnanda yadyapi sadA jina nAma lete, ___ yogI tathApi na nijAtama dekha lete / to ve unheM zivaramA milatI nahIM hai,'' terA jineza ! mata IdRza kyA nahIM hai|||97|| atyanta moha-tama meM kucha nA dikhegA, tU Atma meM raha, prakAza vahAM milegaa| svAdiSTa mokSa-phala vo phalataH phalegA, 'uddIpta dIpaka sadaiva aho ! jalegA / / 98 / / (6) Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tU cAhatA viSaya meM mana nA bhulAnA, to sAta tattva-anucintana meM lagA nA ! aisA na ho, kupatha se sukha kyoM milegA ? AtmAnubhUti jharanA phira kyoM jharegA ? / / 99 / / hUM bAla, manda-mati hUM, laghu hUM, yamI hUM, maiM rAga kI kara rahA krama se kamI hUM / he cetane ! sukhada - zAnti-sudhA pilA de, mAtA ! mujhe kara kRpA mujhameM milA de / / 100 / / cAhUM kabhI na divi ko ayi vIra svAmI ! pIUM sudhA rasa nijIya, banUM na kAmI / pA 'jJAnasAgara' sumanthana se suvidyA, 'vidyAdisAgara' banUM, taja dUM avidyA / / 101 / / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala kAmanA yahI prArthanA vIra se, anunaya se kara jora / harI bharI dikhatI rahe, dharatI cAroM ora / / 1 / / viSaya kaSAya tajo bhajo, jarA nirjarA dhAra / dhyAo nija ko to mile, ajarAmara pada sAra / / 2 / / sAgara vo kacarA taje, samajha use nissAra / galatI karatA kyoM bhalA, tU agha ko ura dhAra / / 3 / / ravi sama para upakAra meM, raho vilIna sadaiva / vizva zAnti varanA nahIM, yoM kahate jinadeva / / 4 / / raga-raga se karuNA jhare dukhIjanoM ko dekha / cira ripu lakha nA nayana meM, citA rudhira kI rekha / / 5 / / tana-mana-dhana se tuma sabhI, para kA duHkha nivaar| zama-dama-yama yuta ho sadA, nija meM karo vihAra / / 6 / / taraNi jJAnasAgara guroM ! tAro mujhe RSIza / karuNAkara ! karuNA karo, kara se do AzISa / / 7 / / samaya evaM sthAna paricaya ika tri zUnya dvaya varSa kI, bhAdrapadI sita tIja / likhA gayA ajamera meM bhukti-mukti kA bIja / / 8 / / namUM jJAnasAgara guru, 'mujhameM kucha nahiM jJAna / truTiyAM hoveM yadi yahAM, zodha par3heM dhImAna / / 9 / / [iti zubhaM bhUyAt] Page #85 -------------------------------------------------------------------------- Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirajanazataka Page #87 -------------------------------------------------------------------------- Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] savinayaM hyabhinamya niraMjanam, natimitaM nRsurairmuniraMjanam / bhavalayAya karomi samAsataH, stutimimAM ca mudAtra samA sataH / / atra muniraMjanam nRsuraiH natim itam niraMjanam savinayam hi (ahaM) abhinamya mudA samA sataH (niraMjanasya) imAM stutim ca samAsataH bhavalayAya karomi / savinayamiti - atra jagati ( ahaM vidyAsAgara ) nRsuraiH narazca surAzca nRsurAstaiH mAnavAmaraiH natiM stutiM itaM prAptaM muniraJjanaM yatijanapramodakArakaM niraJjanaM karmakAlimAtItaM siddhaparamAtmAnaM savinayaM vinayasahitaM hi nizcayena abhinamya namaskRtya sato niraJjanasya siddhabhagavataH arhatparameSThino vA imAM prArabhyamANAM stutiM stavanaM mudA samA pramodena saha samAsataH saMkSepeNa, bhavalayAya svasya janmamaraNAtmaka - saMsAravinAzAya karomi viddhaami| drutavilambitaM chandaH 'drutavilambitamAha nabhau bharau' iti lakSaNAt - / / 1 / / artha - isa jagat meM ( maiM vidyAsAgara ) manuSyoM aura devoM ke dvArA stuta tathA muniyoM ko pramudita karane vAle, karmakAlimA se rahita siddha paramAtmA ko vinayapUrvaka namaskAra kara apanA saMsAra - paribhramaNa naSTa karane ke lie harSa sahita una niraJjana - jinezvara athavA siddha parameSThI kI saMkSepa se isa stuti ko karatA hUM || 1 || [2] nijarucA sphurate bhavate'yate, guNagaNaM gaNanAtigakaM yate ! viditavizva ! vidA vijitAyate ! nanu namastata eSa jinAyate / / viditavizva! vidA vijitAyate ! yate ! nijarucA sphurate gaNanAtigakaM guNagaNaM ayate nanu namaH tataH eSaH (aham stutikartA vidyAsAgara :) jinAyate / nijaruceti - he viditavizva ! vidito jJAto vizvo lokAlokau yena tatsambuddhau / vidA jJAnena vijitAyate vijitA AyatiruttarakAlo yena tatsambuddhau / yate! mahAmune! nijarucA svakIyadehadIptyA jJasvabhAvasyAtmano ruk zraddhA tayA vA / sphurate zobhamAnAya gaNanAtigakaM gaNanAM saMkhyAmatItya gacchatIti gaNanAtigaH sa eva svArthe kaH taM gaNanAtItaM guNagaNaM guNasamUhaM ayate prApnuvate te nanu nizcayena namaH namaskaromi tvAmiti yAvat / tataH tava stavanAt eSo'haM vidyAsAgaro jinAyate jina ivAcarati / bhavatstavanaprabhAveNAhamapi jino bhaviSyAmIti bhAvaH / / 2 / / artha - jinhoMne samasta padArthoM ko jAna liyA hai, jinhoMne jJAna ke dvArA apane (71) Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaviSya ko vijita kiyA hai tathA jo mahAmunIndra haiM, aise hai jinendra ! aparimita guNa samUha ko prApta karane vAle Apake liye merA nizcaya se namaskAra hai| isa namaskAra se maiM aisA anubhava karatA hU~ ki maiM jina ke samAna ho gayA hU~- Apake stavana se maiM jina banU~gA, isameM saMzaya nahIM hai || 2 || [3] parapadaM hyapadaM vipadAspadaM, nijapadaM ni padaM ca nirApadam / iti jagAda janAbjaravirbhavAn, hyanubhavan svabhavAn bhavavaibhavAn / / vipadAspadam apadam hi parapadam / nirApadam nijapadam ni (nizcayena) padam ca / iti svabhavAn bhavavaibhavAn hi anubhavan janA bjaraviH bhavAn jagAda / parapadamiti - hi nizcayena parapadaM jJAtRsvabhAvAdAtmano bhinnaM padaM vipadAspadam vipadAmApattInAM AspadaM sthAnaM, ata eva apadaM atrANaM arakSakaM 'padaM vyavasitatrANasthAnalakSmyaGghrivastuSu' ityamara: / ca samuccaye, nijapadaM jJAtRsvabhAvamAtmatattvaM ni nizcayena nirApadaM ApadAbhyo nirgataM ata evaM padaM vizrAmasthAnaM astIti zeSaH / itItthaM svabhavAn svasmAd bhavantIti svabhavAstAn bhavavaibhavAn bhavasya jagato vaibhavA aizvaryANi tAn anubhavan janAbjaraviH janA evAbjAni padmAni teSAM ravirdinakaraH bhavAn arhan hi nizcayataH jagAda spaSTaM kathayAmAsa / svapadamAdeyaM parapadaM ca heyamiti bhavAn abravIt iti bhAvaH / / 3 / / artha - nizcayataH AtmasvabhAva se bhinna anyapada vipadAoM ke sthAna haiM, ataeva apada-arakSaka haiM aura AtmasvabhAvarUpa nijapada vipadAoM se rahita tathA AtmaramaNa kA sthAna hai| paramArtha se svotpanna sAMsArika vaibhavoM kA anubhava karate tathA janarUpI kamaloM ko vikasita - praphullita karane ke liye sUryasvarUpa Apane aisA spaSTa kahA hai ||3|| " [4] padayugaM zivadaM nu zamIha te, zrayatu cetsvapadaM sa samIhate / adhanino dhaninaM hi dhanAptaye, kimu bhajaMti na labdhadhanApta! ye / / he labdhadhana! Apta! cet zamI svapadam samIhate ( tarhi ) na nu te zivadam padayugaM zrayatu / iha (jagata) adhaninaH dhanAptaye kimu dhaninam na bhajanti ? ( bhajantyeveti ) padayugamiti - he labdhadhana ! labdhaM prAptaM dhanamanantacatuSTayarUpaM yena tatsambuddhau / he Apta! arhan! cet yadi sa prasiddhaH zamI zAmyatIti zamI zAntisvabhAvo janaH iha (72) Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagati zaM sukhasvarUpaM svapadaM svakIyacaitanyavaibhavaM Ihate samicchati tarhi nu nizcayena te bhavataH, zivadaM mokSapradaM padayugaM caraNayugalaM zrayatu sevtaaN| bhavaccaraNArAdhanAmantareNa svapadAnubhUtirdurlabhAstIti bhaavH| hi yataH ye adhanino dhanarahitAH santi te dhanAptaye vittaprAptaye kima dhaninaM vittezvaraM na bhajanti na sevate? api tu sevanta eva / / 4 / / ____ artha - he Atmadhana ko prApta karane vAle arahantadeva! isa jagat meM yadi zAnta svabhAva vAlA jana sukhasvarUpa svapada zuddhAtmatattva ko prApta karanA cAhatA hai to vaha mokSadAyaka athavA kalyANapradAtA Apake caraNayugala kI sevA kre| kyoMki isa jagat meM jo nirdhana manuSya haiM, ve dhana prApti ke liye kyA dhanikapuruSa kI sevA nahIM karate? arthAt avazya karate haiM / / 4 / / . _ [5] yadasi satyazivo'si sadA hitaH, tava mado mahasA hi sa daahitH| gatagatiH sagatirgatasaMmatiH, mamamateH sugatirbhuvi sanmatiH / / he vibho! tava mahasA hi sa madaH dAhitaH yat satyazivaH asi! (ataH) bhuvi sadA hitaH asi | gatagaMti: sagatiH gatasaMmatiH sanmatiH (api asi) (tataH) mama mateH sugati: (tvameva as i ) / yadasIti - he bhagavan! tava bhavataH mahasA tejasA sa prasiddho mado garvo madano vA hi nizcayena dAhito bhasmasAtkAritaH yat yasmAt kAraNAt tena tvaM satyazivaH saccidAnandarUMpo'si, kiJca sadA sarvadA hito hitarUpo'si / ataH gatagatiH gatA naSTA gatayo narakAdyavasthA yasya sH| caturgatibhramaNarahita: sagatiH mokSA'bhidhAnayA gatyA sahitaH, gatasaMmatiH gatA prAptA saMmatiryasya sH| sanmatiH samIcInA matiryasya tathAbhUtaH tvamasi / ato bhuvi pRthivyAM mama stotuH mateH dhiyH| sugatiH zobhanAzrayadAtAsi / / 5 / / artha - yatazca Apake teja ke dvArA vaha mada-garva athavA madana dagdhakara diyA gyaa| ataH tumhI satyazivarUpa ho aura tumhIM sadA hitarUpa ho yatazca Apa gatagati caturgati rUpa paribhramaNa se rahita ho, sagati - mokSarUpa gati se sahita aura gatasaMmati samIcIna mati se sahita haiM / / 5 / / [6] nayanayugmanibhena nayadvayam, samayanizcayahetu na ! ydvym| kalayatIti tadAzayavedakA, nijamayAma iva vyapavedakAH / / he na! (tava) nayadvayam nayanayugma nibhena samaya nizcaya hetu iti kalayati! yat vayam tat AzayavedakAH nijam vyapavedakAH iva ayaamH| (73) Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayaneti - he na! he jina! 'nakAro jinapUjyayoH' iti vishvlocnH| (tava) nayadvayaM nayayordvayaM nayadvayaM nizcayavyavahArAbhidhAnanayayugalaM nayanayugmanibhena netrayugalasAdRzyena samayanizcayahetuH samasyAgamasya padArthasya vA yo nizcayo nirNayastasya hetuH heturUpaM itItthaM kalayati prakaTayati yad yasmAtkAraNAt tadAzayavedakAH tadabhiprAyajJAtAraH, vayaM vyapavedakA iva vyapagato naSTo vedo yeSAM tathAbhUtA iva nijaM svasvarUpaM ayAmaH praapnumH| he jina! bhavatraNItaM nayayugalaM netrayugalamiva zAstrasya padArthamAtrasya vA nirNayakAraNaM vartate, iti nizcitya vayaM vedAtItajanA iva svasvarUpe sthirA bhavAma iti bhAvaH / 'ayAmaH' iti parasmaipadaM kathamiti cet ? iTakiTakaTI gatau' ityatra prazliSTasya idhAtoH parasmaipadaprayogaH / / 6 / / artha - he jinendra! Apake nizcaya vyavahAranayoM kA yugala, netrayugala ke samAna samaya- Agama athavA dravyaparyAyAtmaka padArtha ke nizcaya kA kAraNa hai, aisA jAna. usake abhiprAya ko jAnate huye hama vedarahita. puruSa-akhaNDabrahmacArI ke samAna svakIya svabhAva ko prApta hote haiM / / 6 / / adhipatau nijacid vimalakSite, vyy-bhv-dhruv-lkssnn-lkssite| mayi nirAmayakaH sahasA gare'vataratIva zazI kila sAgare / / nijacid vimalakSiteH adhipatau vyayabhava dhruva lakSaNalakSite mayi gare nirAmayakaH bhavAn kila sahasA sAgare zazI iva avatarati! adhipatAviti - nijasya svasya yA vimalacid zuddhacetanA saiva vimalakSiti rnirmalabhUmistasyAH, adhipatau svAmini zuddhacetanAyukte iti yaavt| vyayaH pUrvaparyAyavigamaH bhavo nUtanaparyAyotpAdaH, dhruvaH pUrvottaraparyAyayorvidyamAnaH sAmAnyadharmaH eSAM dvandaH vyayabhavadhruvAH ta eva lakSaNaM tena lakSite sahite vyayotpAdadhruvAtmake, mayi stAvake, gare viSe nirAmayako nIroga iva bhavAn sAgare samudre zazIva mRgAGkaH iva sahasA jhagiti avatarati avatIrNo bhvti| yathA viSamadhye patito viSavaidyo nirAmayo bhavati tathotpAdavyayanauvyAtmakatvena bhaGgurAtmani mayi dhyeyarUpeNa praviSTo bhavAn susthiro bhavati / yathA ca sAgare'vatIrNaH zazI sAgarAd bhinno bhavati tathA ca mayyavatI) bhavAn madIya rAgAdidveSairdUSito na bhavatIti bhAvaH / kileti vAkyAlaGkAre / / 7 / / artha - jo svakIya cetanArUpI nirmalabhUmi kA svAmI hai tathA utpAda-vyaya-dhrauvyarUpa lakSaNa se sahita hai aise mujhameM, viSa ke bIca nIroga rahane vAle Apa samudra meM candramA ke samAna sahasA avatIrNa hue haiN| (74) Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha - jisa prakAra viSa ke madhya rahatA huA bhI viSavaidya viSajanya vikAra se rahita hotA hai aura jisa prakAra laharAte hue jalamaya samudra meM prativimvarUpa se praviSTa candramA usase nirlipta rahatA hai| usI prakAra dhyeyarUpa se mujhameM praviSTa hue Apa mere vikAroM se rahita haiM ||7|| [8] stutiriyaM tava yena vidhIyate tamubhayAvayato na vidhI yate !! gajagaNo'pi gururgajavairiNam,nakhabalaiH kimaTed vibhavairinam / / he te yena dhImatA muninA ) tavaM iyam stutiH vidhIyate taM ubhayau vidhI (dvavyabhAvamayau) na ayataH nakhabalaiH vibhavaiH inam gajavairiNam guruH gajagaNaH api kim aTet ? (nakadApi iti / stutiriti -he yate ! he munIndra ! yena dhImatA muninA tava bhavataH iyaM stutirnutiguNagAnamiti yAvat / vidhIyate kriyate taM stotAraM, ubhayau dravyabhAvabhedena dviprakArau vidhI karmaNI na ayataH no prApnutaH / ' ubhayazabdasya dvivacanaM nAstIti kaiyara astIta haradattaH' iti haradattamatena dvivacanAntaprayogaH / etadeva kAkuprayogeNa samarthayati - guru sthUlAkAro'pi gajagaNo hastisamUhaH nakhabalairvibhavai rnakhabalasAmarthyena kiM inaM vanasvAminaM gajavairiNaM siMhaM aTet gacchet ? purastAt gantuM kiM zaknuyAt ? api tu na zaknuyAt / / 8 / / 1 artha - he yatIndra ! jisa buddhimAn ke dvArA ApakI yaha stuti kI jAtI hai, usake pAsa donoM prakAra ke karma nahIM jAte haiN| kyA hAthiyoM kA samUha sthUla hone para bhI apane nakha bala ke vaibhava se vanarAja siMha ke sAmane jAtA hai ? arthAt nahIM jAtA ||8|| [9] nigadituM mahimA nanu pAryate, sugata! kena manomunipArya! te| vadati vizvanutA bhuvi zAradA, gaNadharA api tatra vizAradAH / / he Arya! munipa! mano! te mahimA nanu kena nigadituM pAryaMte ( iti bhuvi vizvanutA zAradA vadati tatra vizAradAH gaNadharAH api ( vadanti ) / nigaditumiti - he sugata! suSThu gataM jJAnaM yasya tatsambuddhau, he mano! he manurUpa ! he munipa! he munizreSTha ! he Arya! he pUjya ! nanu yathArthataH / te bhavato mahimA mAhAtmyaM kena janena nigadituM kathayituM pAryate zakyate ? api tu na kenApi / vAgagocaraM tava mAhAtmyamastIti bhaavH| iti bhuvi pRthivyAM vizvanutA vizvairnutA stutA sarvastuteti yaavt| zAradA sarasvatI vadati / kiJca tatra stutau vizAradA nipuNatarA gaNadharA api (75) Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadantIti yojyam / / 9 / / __ artha - he buddha ! he manurUpa! he munipAlaka-munizreSTha! he Arya! he pUjya! nizcaya se ApakI mahimA kisake dvArA kahI jA sakatI hai ? arthAt kisI ke dvArA nhiiN| pRthivI para saba ke dvArA stuta sarasvatI aisA kahatI hai aura stutividyA meM nipuNa gaNadhara bhI aisA hI kahate haiN| bhAvArtha - ApakI sarvathA nirdoSa-pUrvApara virodha se rahita vANI hI isa bAta ko prakaTa karatI hai ki ApakI mahimA kA varNana karane ke liye koI samartha nahIM hai / / 9 / / [10] nijanidhenilayena satA'tano, matimatA vamatA mamatA tanoH / kanakatA phalato hyuditA tanau, yadasi mohatamaH savitA'tano! / / he atano! atanoH nijanidheH nilayena matimatA satA tanoH mamatA vamatA / phalataH tanau kanakatA hi uditaa| yat (yasmAt) mohatamaH savitA asi| nijanidheriti - he atano! avidyamAnA tanuH zarIraM yasya tatsambuddhau / atanoH na tanuH svalpA atanuH vizAlA tasya nijanidheH AtmaguNabhANDArasya nilayena sthAnena, matimatA buddhimatA, tanoH zarIrasya 'striyAM mUrtistanustanUH' iti dhnnyjyH| mamatA mamatvabuddhI: vamatA udgiratA satA bhavatA tanau zarIre hi yataH phalataH phalasvarUpeNa kanakatA kanakasya bhAvaH kanakatA suvarNatA uditA prakaTitA yad yasmAt kAraNAt tena tvaM mohatamaH savitA moha eva tamo dhvAntaM tasya vinAzane savitA suuryH| asi vrtte| yatazca tvaM vizAlAtmasampadaH svAmI vartase, yatazca svaparabhedavijJAnavatA tvayA zarIre mamatA buddhayo nirastAH, yatazca tava zarIre suvarNarUpatA prakaTitA tena tvaM mohatimiravidalane divAkaro'sIti bhAvaH / / 10 / / artha - he atano! he azarIra! yatazca Apa vizAla AtmasampadA ke AdhAra haiM, yatazca svaparabhedavijJAnI hokara Apane zarIra sambandhI mamatAoM ko dUra kiyA hai aura yatazca Apake zarIra meM suvarNa jaisI AbhA prakaTa huI hai ataH Apa moharUpI timira ko naSTa karane ke liye sUryatulya haiM / / 10 / / [11] jinapadau zaraNau tvapi kau kalau, kamalakomala kau vimalau kalau / janajalodbhavarAtyahitau hitau, mayi mayAdya hitau mahitau hi tau / / he (jina!) tau janajalodbhava-rAtyahitau vimalau kalau kamla komalakau mayA mahitau hi mayi hitau adya (76) Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ api kau kalau janapadau zaraNau (iti AnandasUcikA) / jinapadAviti - (he jina ! ) tau vakSyamANavaiziSTyasahitau janajalodbhavarAtryahitau janA eva jalodbhavAni kamalAni teSAM rAtryahitau sUryau, kamalakomalako kamalamRdulau svArthe kH| vimalau nirmalau, kalau manoharau, hitau hitakArakau, jinapadau jinapAdau, adya mayA stutikartA, mayi nijAtmani hitau dhRtau 'dadhAterhi' ityanena niSThAyAM dadhAteH hi AdezaH / hi nizcayena mahitau pUjitau / tau kau pRthivyAM kalau paJcamakAle zaraNau zaraNabhUtau rakSakausta iti zeSaH / / 11 / / artha - he jina ! jo bhavyajanarUpI kamaloM ko vikasita karane ke liye sUrya svarUpa haiM, kamala ke samAna komala haiM, nirmala haiM, manohara haiM, hitakArI haiM aura mere dvArA pUjita hokara apane hRdaya meM virAjamAna kiye gaye haiM, aise jinendracaraNa hI paMcamakAla meM pRthivI para paramArtha se zaraNabhUta haiM - rasaka haiM / / 11 / / [12] surasayogamitaM yadayogataM, kanakatAM zivameSa ayogataH / " iti bhavAn kva rasaH kva mano citA, tadupamA sahasA saha nocitA / / manaH!surasayogam itam yat ayaH kanakatAm gatam ! eSaH (stutikarttA tu) ayogataH zivam (gataH) tataH bhavAn kva rasaH kva iti (mattvA ) citA saha (bhavatAsaha) tadupamA sahasA na ucitA / suraseti - he mano! he manusvarUpa ! yad yasmAtkAraNAt, ayo lohaH surasayogataH suSThurasasya zobhanarasasya yogaM sambandhaM, itaM prAptaM sat kanakatAM svarNatAM gataM prAptaM, eSo'yaM stutikarttA tu hi nizcayena ayogato loharUpo'pi zivaM kalyANaM mokSaM vA prAptaH / pakSe ayogataH yogAbhAvataH / itItthaM bhavAn kva ? rasaH kva ? dvau kvazabdau mahadantaraM sUcayataH / citA caitanyarUpeNa bhavatA saha sahasA avicArya tadupamA tasya rasasyopamA sadRzatA ucitA yogyA nAsti / / 12 / / - artha - yatazca lohA samIcIna rasAyana kA saMyoga pAkara suvarNatA ko prApta ho gayA parantu yaha stutikarttA Apake prabhAva se rasAyana ke sambandha ke binA hI (pakSa meM yogarahita avasthA se ) ziva kalyANarUpatA svarNarUpatA ( pakSa meM mokSa) ko prApta ho gyaa| isa taraha Apa kahA~ ? aura rasAyana kahA~ ? donoM meM bar3A antara hai| Apa caitanyarUpa haiM aura rasAyana jar3arUpa hai| ataH caitanyarUpa ke sAtha acetana rasa kI upamA binA vicAra kiye denA ucita nahIM / / 12 / / (77) Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] jinagatastvayi yo'pi mudAlayaM, svamayate saha sa svavidAlayam / guNakulairatulairnanu saMkulam, kalakalaM vikalayya bhRzaM kulam / / ayi ni ! tvayi yo mudA layam gataH nanu sa svavidA saha kulam bhRzam vikalayya atulaiH guNakulaiH saMkulam kalakalam svam Alayam ayate / jineti - ayi jina ! he jina ! yo'pi yaH kazcana janaH, mudA harSeNa tvayi bhavati layaM lInatAM gataH prAptaH, sa puruSaH nanu nizcayena svavidA AtmajJAnena saha kulaM zarIraM bhRzamatyantaM vikalayya pRthakkRtya tatsnehaM tyaktvetyarthaH / atulairanupamaiH guNakulai guNasamUhaiH jJAnadarzanAdiguNasamUhairiti yAvat / saMkulaM vyAptaM kalakalaM kalA madhurAH kalA yasya taM svaM nijaM AlayaM gRhaM AtmasvabhAvaM ayate prApnoti / jinavara dhyAnena dhyAturAtmajJAnaM jAyate tena ca sa zarIrAdvirajyAnantaguNagaNairnibhRtaM jJAnAnanda svabhAvamAtmAnaM zrayata iti bhAvaH / / 13 / / artha - he jina ! jo bhI puruSa harSa se Apa meM lInatA ko prApta hotA hai vaha AtmajJAna ke sAtha zarIra ko atyanta pRthak kara anupama guNasamUhoM se vyApta evaM manohara kalAoM se yukta svakIya gRha ko prApta hotA hai / bhAvArtha vItarAga jinendradeva ke dhyAna se AtmajJAna hotA hai| AtmajJAna ke dvArA zarIra ko pRthak anubhava karatA huA dhyAtA aneka guNasamUha se vyApta AtmagRha-svakIyazuddhasvabhAva ko prApta karatA hai / / 13 / / [14] asitakoTimitA amitAH take, nahi kacA alibhAstava tAta ! ke / varatapo'nalato bahirAgatA, saghanadhUmramiSeNa hi rAgatA / / he tAta! tava ke ( mastake) take (te eva take) amitA: asitakoTim itAH alibhAH kacAH nahi (santi) (kintu ) varatapo'nalataH saghana dhUmramiSeNa rAgatA hi bahiH AgatA ( iti manye) ! asiteti - he tAta! he pUjya ! tava bhavataH ke zirasi 'ziromUrdhottamAGgaM kaM' iti dhanaJjayaH / take ta eva take svArthe'kac pratyayaH / asitakoTiM na sitA asitAH zukletarapadArthAsteSAM koTiM koTisaMkhyAM bAhulyamiti yAvat / itAH prAptAH amitA: aparimitAH alibhA bhramaravatkRSNAH kacAH kezA na hi vartante kintu varatapo'nalataH varatapa utkRSTatapa evAnalo'gnistasmAt saghanadhUmramiSeNa saghanazcAsau dhUmrazca saghanadhUmraH sAndradhUmrastasya miSeNa vyAjena rAgatA rAgasya bhAvo rAgatA rAgapariNatiH hi nizcayena bahiH AgatA smaayaataa| apahnavAlaGkAra / zirasi dRzyamAnA ete kRSNAH kacA na kintu dhyAnAnalataH samutthitadhUmramiSeNa rAgAdayo vikRtayo bahirAgatAH iti bhAdaH / / 14 / / (20) Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha- he pUjya ! Apake zira para ve aparimita kAle keza nahIM hai kintu utkRSTa dhyAnarUpa agni se uThe hue dhUma ke bahAne bhItara kI rAgapariNati bAhara AyI hai||14|| [15] ayazasAM rajasAM vapuSAkaraH, tava jito mahasA sa nizAkaraH / jinArato'tra tato'pyamahAnaye, nakhamiSeNa pade hyaghahAnaye / / aye! jina! ayazasAM rajasAM vapuSA AkaraH sa nizAkaraH tava mahasA jitaH tataH (sa) amahAn (tava) pade atra nakhamiSeNa hi aghahAnaye rtH| ___ aMyazasAmiti - aye jina! he arhan! vapuSA zarIreNa ayazasAmakIrtInAM rajasAM mlinrennuunaam| AkaraH khani: sa prasiddho nizAkarazcandraH, tava mahasA tejasA jitaH praabhuutH| tato'pi sa nizAkaraH amahAn hInaH san tava pade caraNe atra jagati nakhamiSeNa aghahAnaye pApahAnaye hi nizcayena rato liinH| astIti / candramasi yaH zyAmapradezo dRzyate so'payazasAM kRSNarajasAM khnirsti| tathAbhUtazcandramA tava tejasA praabhuutH| parAbhavAt sa nikRSTo jaatH| tatazca svakIyapApadUrIkaraNAya nakhavyAjena tava caraNe lIva iti manye / utprekSA / / 15 / / artha - he jinadeva! baha candramA, jo ki zarIra ke dvArA apayazarUpI malina dhUli kI khAna ho rahA hai, Apake teja se parAjita he amahAn - tuccha bana gayA, isIliye vaha isa jagat meM pApoM ko naSTa karane ke liye nakhoM ke bahAne (saparivAra) Apake caraNoM meM A par3A hai||15|| [16] vidhinizA kila saMkriyate'nayA, kavitayA vibhayAbhaya te'nayA / kimudite'pyaruNe hyaruNe yate!,sthitiritiM tamaso na mune'yate / / he mune!abhaya ! yate! te anayA kavitayA vibhayA kila anayA vidhinizA sNviyte| (ucitameva) aruNe api aruNe udite hi tamasaH sthitiH itim kiM na ayate (avshymeveti)| . vidhinizeti - he mune! he abhaya! he yate! te tava, anayA etayA, kavitayA vibhayA kavitArUpaprabhayA kileti vAkyAlaGkAre, anayA na vidyante nayA yasyAM sA nayarahitA vidhinizA vidhireva duSkarmaiva nizA rAtriH saMviyate saMvRtA bhvti| yathA prabhayA rajanyA vilaya ucitastathA tava kavitayA duSkarmasantatevilaya ucita ev| etadeva dRSTAntena smrthyti| aruNe raktavarNe aruNe prAtaHkAlika lAlimni udite prakaTite'pi (79) Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiM tamaso dhvAntasya sthitiH itiM gatiM vinAzamiti yAvat / na ayate na prApnoti / api prApnoti / / 16 / / artha - he mune! he nirbhaya ! he yate ! ApakI isa kavitArUpI vibhA - prabhA se anaya -nayarahita duSkarma rUpI rAtri saMvRta ho jAtI hai - samApta ho jAtI hai, yaha ucita hI hai kyoMki prAtaHkAla kI lAla-lAla lAlI ke prakaTa hone para kyA andhakAra kI sthiti vinAza ko prApta nahIM hotI ? avazya hotI hai || 16 || [17] asuSamAM suSatAM manoH, mamapibat tRSitaM hi mitAnmano / svarasasevanameva varaM bhave; diti samIkSya jagAda vibhurbhave / / (he jina ! )mano: amitAM asuSamAM suSamAM mama manaH pibat (api) hi mitAt tRSitam / iti samIkSya vibhuH bhave svarasasevanaM eva varam bhavet iti jagAda / asuSamAmiti - (he jina ! ) manoH manurUpasya tava asuSamA nAsti suSamAnyasya yasyAstAM lokottarazobhAsaMpannAmiti yAvat / amitAM aparimitAM suSamAM paramazobhAM 'suSamA paramA zobhA' ityamaraH / pibat pAnaM kurvadapi mama stotuH manazcittaM mitAt parimitAt hetoH tRSitaM tRSAyuktaM hi nizcayena vartata iti zeSaH / itItthaM samIkSya vicArya vibhuH prabhurbhavAn, bhave saMsAre svarasasevanameva svasya cetanasya yo raso jJAnAdisvabhAvastasya sevanaM pAnameva varaM zreSThaM bhavediti jagAda kathayatisma / lokottarasaundaryaM dRSTvApi darzakasya manaH satRSNaM bhavati, atastadupekSya svakIyasvabhAvasthArAdhanameva zreSThaM vartata iti bhAvaH / / 17 / / artha - he jina ! manusvarUpa ApakI lokottara - sarvazreSTha evaM aparimita zobhA kA pAna karatA huA bhI merA mana sImita hone ke kAraNa tRSita - pyAsA - asaMtuSTa rahA hai| arthAt bAhya zobhA ko dekhakara mana saMtuSTa nahIM hotaa| aisA vicAra kara Apane kahA ki jagat meM AtmarasaM svasvabhAva kI ArAdhanA karanA hI zreSTha hai / / 17|| [18] tvadadharasmitavIci sulIlayA, viditameva satAM saha lIlayA / tvayi mudambunidhirhi naTAyate, ahamiti praNato'pyapaTAyate / / (he vibho! tvayi mudambunidhaH'i hi naTAyate / (yataH ) tvadadharasmitavIci sulIlayA satAM saha lIlayA viditam eva (ata:)te apaTAya aham api praNataH (asmi ) iti / tvadadhareti he vibho ! tvadadharasmitavIcisulIlayA tava adharasyAdharoSThasya - (to) Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smitavIcInAM mandahasitasantatInAM sulIlA sundarazobhA tayA satAM satpuruSANAM lIlayA saha anAyAsenaiva viditaM jJAtaM yat tvayi hi nizcayena mudambudhiH prmodpaaraavrH| naTAyate naTa ivAcarati kallolito vidyata iti bhaavH| iti hetoH ahamapi stutikAro'pi apaTAya vastrarahitAya nirgranthAyeti yaavt| te tubhyaM praNato namrIbhUto'smIti bhAvaH / / 18 / / artha - bhagavan ! Apake adharoSTha sambandhI manda muskAnoM kI sundara lIlA se hI satpuruSoM ko yaha anAyAsa vidita ho gayA hai ki Apa meM Ananda kA sAgara laharA rahA . hai isaliye maiM bhI nirgranthamudrA kA dhAraka Apake liye praNata hU~ -namaskAra karatA huuN|||18|| [19] sati tiraskRtabhAskaralohite, mahasi te jina! vi.sakalo hite / aNurivAtra vibho! kimu devAna! viyati bhaM pratibhAti tadeva na / / he jena deva vibhonAte atra tiraskRtabhAskara lohite, hite sati, mahasi sakalaH viH aNuH iva pratibhAti bhaM tadeva viyati (aNuH iva) kimu na prtibhaati?)| - satIti - he jinadeva! vibho! na! atra bhuvi tiraskRtabhAskaralohite tiraskRto nyakkRto bhAskarasya raverlohitaH prakAzo yena tasmin hite hitakAriNi sati prazaste te tava mahasi tejasi kevalajJAnadhAmni sakalo vi saMpUrNa: AkAzaH aNuriva pratibhAti prtibhaaste| viyati anantAkAze bhaM nakSatraM kimu tadeva nakSatrarUpameva alpameveti yaavt| na pratibhAti ?api tu pratibhAtyeva / yathAnantAkAze nakSatramekaM svalpataraM pratibhAti tathAnante tava kevalajJAne sakalaM gaganaM svalpataraM pratibhAti / / 19 / / __ artha - he jinadeva! he vibho! he pUjya! isa pRthivI para sUrya ke prakAza ko tiraskRta karane vAle Apake kevalajJAnarUpa teja meM sampUrNa AkAza aNu ke samAna pratibhAsita hotA hai| ThIka hI hai kyoMki ananta AkAza meM eka nakSatra kyA aNu ke samAna nahIM jAna par3atA? ||19 / / [20] tvayi jagad yugapanmuniraMjane, layamupaiti bhavaM ca niraMjane / paramamAnasumeyatayA tayA, sarasivIcivadeva na vArtayA / / (guro!) tvayi muniraMjane niraMjane jagat yugapat layaM bhavaM ca (dhruvatAM ca) tayA paramamAnasumeyatayA upaiti| na vArtayA sarasi vIcivat ev| Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tvayIti - muniraJjane yatijanAnandadAyini niraJjane karmakalmaSarahite tvayi sarvajJavItarAgatopete tvayi bhavati jagad tribhuvanaM yugapadekakAlAvacchedena layaM vyayaM bhavamutpAdaM cakArAdhruvatAM ca tayA prasiddhyA paramamAnasumeyatayA mIyate'neneti mAnaM jJAnaM, paramaM ca tanmAnaM ceti paramamAnaM zreSThajJAnaM tasya meyasA jJeyatA tayA, sarasi kAsAre vIcivadeva kallolavadeva / yathA sarasi vIcayaH samutpadyante vilIyante jalatvena tiSThanti dhruvA bhavanti tathA bhavati tribhuvanaM samutpAdaM vyayaM dhrauvyatAM ca praapnoti| etatsarvaM vArtayA vArtAmAtreNa na, kintu yathArthatayA jagadetadutpAdAditritayarUpaM vidyate, tava jJAne ca tathaiva pratibhAtItyarthaH / / 20 / / artha - munijanoM ko Ananda dene vAle tathA karmakAlimA se rahita Apa meM yaha jagat eka hI sAtha utpAda, vyaya aura dhrauvya ko usa prakAra prApta ho rahA hai jisa prakAra ki sarovara kI taraGga / jagat prasiddha jJeyajJAyakabhAva kI apekSA yaha saba yathArtha meM ho rahA hai, kahane mAtra kI apekSA nahIM / / 20 / / [21] sukhamajaM na bhajannapi dIdivi, bhajati tAvadaho'tanudhI divi / munirayaM tanudhIrapi rAgata; stvayi ca yAvadake gatarAgataH / / (he jina )divi atanudhIH dIdiviH ajaM (tvAm) bhajan api aho tAvat sukham na bhjte| tvayi rAgataH tanudhIH api ayam muniH (granthakartA) ake gatarAgataH ca yAvat (sukham) bhajati! . __sukhamiti - divi svarge atanudhIvizAlabuddhiH dIdivivRhaspatiH ajaM na jAyata ityajastaM janmAtItaM tvAmiti yAvat bhajannapi sevamAno'pi tAvat pramANaM sukhaM na bhajate na prApnotItyaho vismayaH tvayi rAgato bhaktyatizayAt tanudhIrapi tanvI buddhiryasya tthaabhuuto'lpbuddhirpi| ayameSa munirgranthakartA ake anAtmani zuddhAtmabhinnaparapadArthe gatarAgato vinaSTaprItyatizayAt ca yAvat yAvatpramANaM sukhaM bhjti| vizAlabuddhidhArako'pi bRhaspatiH svargasambandhirAgapariNAmAjjinendra mArAdhayan tAvatsukhaM na yAti yAvat paravastuni rAgapariNAmAbhAvAt jinendraM bhajamAno muniH prApnotItyarthaH / / 21 / / artha - he jinendra! svarga meM ApakI ArAdhanA karane vAlA vizAla buddhi kA dhAraka bRhaspati utane sukha ko prApta nahIM hotA, jitane sukha ko para vastuoM meM rAga rahita muni alpabuddhi hokara bhI Apa meM rAga hone tathA aka-anAtma padArtha meM rAgarahita hone se prApta hotA hai / / 21 / / (82) Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] spRzati te vadanaM ca manoharaM, tava samaM mama bhAti mano hara! samupayoga payo hyapayoga tannanu bhavenna payo'pi payogatam / / he apayogAsamupayogIhara! te manoharaM vadanaM ca mama manaH (yadA) spRzati (tadA) tava samam hi bhaati| tat payogatam payaH apiH payaH nanu na bhavet (bhvedityrthH)| spRzatIti - he apayoga! apagato yogo manovAkkAyapravRttiryasya ttsmbuddhau| he samupayoga! samIcInau upayogI jJAnadarzanarUpau yasya ttsmbuddhau| he hara! jinendra! mama stotuH manaH cittaM yadA te tava manoharaM cetoharaM ramaNIyamiti yaavt| vadanaM mukhaM spRzati spaSTaM karoti dhyAyatItyarthaH tadA tava mama sadRzaM mayA lakSmyA sahitaM vA hi nizcayena bhAti shobhte| tadevArthAntareNa nirdizati-tat prasiddhaM payo'pi jalamapi payogataM dugdhaprAptaM sat nanu nizcayena tat dugdhaM dugdhavad vA na bhavet api tu bhavedeva / 'dugdhe nIre vaTAdInAM kSIre'pi kSIravatpayaH' iti vizvalocanaH / / 22 / / ___ artha - he apayoga! mana, vacana aura kAya kI pravRtti se rahita! he samupayoga! jJAnadarzana rUpa samIcIna upayogoM se sahita, he hara! he jinendra! jaba merA mana Apake manohara vadana-mukha kA sparza karatA hai- Apake vairAgyapUrNa mukhamudrA kA dhyAna karatA hai taba vaha Apake samAna vairAgyapUrNa ho jAtA hai| ThIka hI hai kyoMki dUdha meM milA huA pAnI kyA dUdha yA dUdha ke samAna nahIM ho jAtA? avazya ho jAtA hai / / 22 / / __ [23] asi zazI sitazItasudhAkaraiH, svagatazuddhaguNaizca sadA kraiH| yadi na dRksalilaM samabhAvi bho! mama manomaNito na jhare vibho! / / bho! vibho! (tvam) sitazItasudhAkaraiH svagatazuddhaguNaiH karaiH ca sadA zazI asi ! yadi na (asi tarhi) mama manomaNitaH samabhAvi dRksalilaM na jhret| asIti-bho! vibho! he svAmin! tvaM sitazItasudhAkaraiH sitA samujjvalA zItA zAntidAyinI ca yA sudhA pIyUSaM tasyA AkaraiH khanibhiH, svagatazuddhaguNaiH svagatA AtmasthitA ye zuddhaguNA nirdoSaguNAstaiH |c smuccyaarthH| etadrUpaiH karaiH kiraNaiH sadA zazI candro'si yadi na yadyevaM na, tarhi mama stotuH manomaNitaH mana eva maNizcaMdrakAMtastasmAt samabhAvi sadyaH samutpadyamAnaM dRksalilaM dRgeva salilamiti dRksalilaMsamyagdarzananIraM harSAzru vA na jharet na niHzcyotet / yathA caMdrarazmibhizcaMdrakAMtamaNito jalaM niHzcyotati tathA tava darzanAnmama manomaNitaH samyagdarzanasalilaM prakaTIbhavati,tvAM dRSTvA mama harSAzrUNi patantIti vaa||23|| (83) Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha- he vibho ! Apa ujjvala - - zAntidAyI sudhA ke khAna svakIya zuddhaguNarUpa kiraNoM se sadA caMdramArUpa haiN| yadi aisA nahIM hai to mere manarUpI caMdrakAntamaNi se tatkAla samyagdarzanarUpa jala na jharatA / bhAvArtha - jisa prakAra caMdrakiraNoM kA sparza hone para caMdrakAMta maNi se pAnI jharane lagatA hai, usI prakAra ApakA dhyAna Ane se mere mana meM samyagdarzana prakaTa ho jAtA hai||23|| [24] vimadavaJcitavizvamakaM pate ! sumana eti na bhUbhRdakaMpa! te / nijapadaM hyaya eva vibhAvata, styajati no kanakaM bhuvi bhAvataH / / he pate ! bhUbhRdakaMpa ! te sumanaH akam na eti / vigadavaMcitavizva m tu (eti ) ( ucitameva) : vibhAvataH nijapadam tyajati ( kintu ) bhuvi kanakaM (nijapadam ) no ( tyajati ) / vimadeti- he pate! he svAmin! heM bhUbhRdakaMpa! bhUbhRda ivAkampastat sambuddhau sudRdadhairyazAlin! iti yAvat / te tava sumanaH zobhanahRdayaM viSayAzAMcyutacittaM / akaM pApaM 'akaM duHkhAghayo:' iti vizvalocanaH / na eti na prApnoti / kiMtu vimadavaJcitavizvaM vividhairmadairvaJcitaM pratAritaM yad vizvaM jagat tat akaM pApaM eti / hi yataH vibhAvato viruddhapariNamanAt aya eva loha eva nijapadaM svasthAnaM tyajati muJcati / bhuvi pRthivyAM kanakaM svarNaM bhAvataH svarUpasthairyAt no tyajati no muJcati / yathA lohaH paGkapatito vikAraM prApnoti tathA svarNaM na prApnoti / yathA viSayAnuraktaM jagad vikRtiM yAti tathA bhavaccittaM parvatavannizcalatvAdvikRtiM na yAtIti bhAvaH / / 24 / / artha- he parvata ke samAna akampa rahane vAle prabho! ApakA prazasta hRdaya aka - pApa ko nahIM prApta hotA kiMtu vividha prakAra ke madoM se prasArita jagat aka ko prApta hotA hai / yaha ucita hI hai kyoMki pRthivI para viruddha pariNamana ke kAraNa lohA hI apane svabhAva ko chor3atA hai, svarNa nahIM / bhAvArtha- pRthivI para spaSTa dekhA jAtA hai ki kIcar3a ke saMga se lohA hI apane svabhAva ko chor3atA hai, svarNa nahIM / isI prakAra jagat ke anya jIvoM kA mana vikRti ko prApta hotA hai, vairAgyabhAva se sahita ApakA mana nahIM / Apa sudRDhacitta jo haiM / / 24 / / (24) Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [25] asi zucizca zazIva sukevalI, gamita ityapi no kudhiyaa'blii| asita eva zazI kudRzA sitaH, sadaya yadyapi yaH sudRzA zitaH / / he sadaya ! zazI iva zuciH sukevalI ca asi (tathApi) kudhiyA api no iti gamitaH (kintu) abalI (gamitaH) yadyapi yaH zazI sudRzA zitaH (jJAtaH) (tathApi) kudRzA asitaH eva sitH|| asIti- he sadaya! dayayA sahitaH sadayastatsambuddhau, he sakRpa! yadyapi tvaM zazIva candra iva zucirnirmalaH sukevalI shobhnkevljnyaanyuktH| asi vrtse| tathApi kudhiyA mithyAjJAnayuktena janena tathA na gamito na sviikRtH| api tu abalI na balI abalI anantabalarahita iti gamitaH sviikRtH| tadevodAharati - yadyapi kudRzA vikRtadRSTiyuktena janena zazI candraH asito na sito'sita: zvetavarNarahitaH sito jJAtaH 'sitaM zvetasamAptayoH triSu jJAte'pi baMddhe'pi' iti vishvlocnH| tathApi sudRzA nirvikRtidRSTiyuktena zitaH zuklaH eva sito jJAtaH zitaH kRSNe site bhUrje ' iti vishvlocnH| yathA vikRtalocano janazcandra vikRtaM pazyati tathA mithyAdRSTirjano bhavantaM vikRtaM pazyati, yathA ca sulocanazcandraM yathArthaM pazyati tathA samyagdRSTirapi bhavantaM yathArthaM pazyati zradRdhAtIti bhAvaH / / 25 / / . ____ artha - he kRpAlu jinendra! yadyapi Apa candramA ke samAna ujjvala aura uttama kevalajJAna se yukta haiM tathApi kuvuddhijana Apako vaisA nahIM maante| vaha Apako abalI -balahIna mAnate hai| ucita hI hai, kyoMki vikRta netravAlA-pIliyA rogavAlA manuSya candramA ko asita - pIlA jAnatA hai, parantu nirvikAra netravAlA manuSya candramA ko sita -zukla hI jAnatA hai / / 25 / / _[26] matiriyaM bhavatA mayi bhAvitA, rucimato bhavatIha vibhAvitA / jagadidaM kSaNikaM nahi rocate, gurumukhaM pravihAya guro! ca te / / he guro! mayi iyaM matiH bhavatA ataH iha bhavati vibhau ca rucim (sA) itA (ataH) te gurumukham pravihAya idam kSaNikam jagat ca nahi rocate / ___ matiriti - he guro! he zreSTha! mayi stotari vidyamAnA iyaM matirbuddhi ryasmAt kAraNAt bhavatA jagaduddhArakeNa tvayA bhAvitA susaMskAritA ato'smAtkAraNAt iha jagati vibhau prabhutvaguNasaMyuktve tvayi ruciM zraddhAM prItiM vA itA praaptaa| ca kiJca te tava gurumukhaM zreSThamukhaM pravihAya tyaktvA idametat kSaNikaM bhaGguraM jagat na hi rocate rucikaraM nAsti madyamiti shessH| 'gurustu gISpatau zreSThe gurau pitari durbhare' iti vizvaH / / 26 / / (85) Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha - he gurudeva! mujhameM vidyamAna yaha buddhi yatazca Apake dvArA susaMskArita hai ataH isa jagat meM eka Apa meM hI zraddhA ko prApta huI hai| aba mujhe Apake zreSThatamamukha ko chor3akara yaha nazvara saMsAra acchA nahIM lgtaa| . bhAvArtha - saMsAra ke nazvara bhoga tabhI taka acche lagate haiM jaba ki Apa kI zraddhA nahIM hotii| yatazca merI buddhi eka Apa meM hI saMlagna hai ataH yaha nazvara jagat mujhe rucikara nahIM hai / / 26 / / ..1 [27] sati hRdi tvayi me'tra virAgatA, samuditA guNatAmitarA gatA / payasi cet sumaNau na payo'Gga ! tadaruNatAM kimu yAti niyogataH / / he vibho! atra me hRdi tvayi sati virAgatA samuditA itarA (rAgatA) guNatAM (itA) gtaa| cet sumaNau payasi (tadA) tat payaH aruNatAm kimu niyogataH na yAti (yaatyev)| __satIti - aGga! he prabho! atrAsmin me mama stotuH hRdi hRdaye 'cittaM tu ceto hRdayaM svAntaM hRnmAnasaM manaH' itymrH| tvayi bhavati sati vidyamAne virAgatA viraktiH rAgAbhAvatetyarthaH samuditA samutpannA itarA sarAgatA guNatAmapradhAnatAM gatA prAptA 'guNo ruupaadisttvaadibimbaadihritaadissu| sUde ' pradhAne sandhyAdau rajjau maurtyAM vRkodre|' iti vishvlocnH| tadevodAharati - cedyadi payasi dugdhe sumaNau padmarAgamaNau sati vidyamAne tatpayo dugdhaM u vitarke niyogato niyamena kiM aruNatAM raktatAM na yAti prApnoti yaatyevetyrthH| payasi padmarAgamaNau satyevAruNatA tiSThati tadabhAve ca palAyate yathA, tathA mama hRdaye tvayi satyeva virAgatA tiSThati tvadabhAve ca plaayte| tvaddhyAnameva virAgatAkAraNamityarthaH / / 27 / / .. artha - mere isa hRdaya meM Apake vidyamAna rahate huye virAgatA - vItarAgatA prakaTa rahatI hai isase bhinna sarAgatA - apradhAnatA ko prApta ho naSTa ho jAtI hai| ThIka hI hai, yadi dUdha meM padmarAgamaNi rahatA hai to vaha dUdha kyA niyama se lAlimA ko prApta nahIM ho jAtA? avazya ho jAtA hai / / 27 / / [28] vigatarAgatayA svamahiMsayA, zivamito'si jagannahi hiMsayA / ucitameva sadocitasAdhanaM, bhuvi dadAti zubhaM sahasA dhanam / / he jina! vigatarAgatayA ahiMsayA zivam svam itaH asi / hiMsayA tu jagat (nahi) (zivam itam) (86) Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucitameva sadA bhuvi ucitasAdhanam zubhaM dhanaM sahasA dadAti / / vigateti - he bhagavan ! tvaM vigatarAgatayA vItarAgapariNatirUpayA ahiMsayA svaM svakIyaM zivaM sukhaM mokSaM vA 'zivaM mokSe sukhe jale' iti vizvalocanaH / ' aprAdurbhAvaH khalu rAgAdInAM bhavatyahiMsA tu / teSAmevotpattehiMseti jinAgamasya sNkssepH|| ' ityuktervirAgapariNaterahiMsAtvaM siddhm| jagat lokasthito jano hiMsayA sarAgapariNAmena zivaM mokSaM sukhaM vA netaM na prAptam / ucitameva yuktamevaitat yat bhuvi pRthivyAM ucitasAdhanaM yogyanimittaM sadA sarvadA sahasA jhaTiti zubhamiSTaM dhanaM vittaM dadAti vitarati / vItarAgapariNatireva mokSasya sukhasya vA kAraNaM, sarAgapariNatiH saMsArasya duHkhasya vA kAraNamityarthaH / / 28 / / artha - he bhagavan ! Apa vItarAgatArUpa ahiMsA se ziva - mokSa athavA sukha ko ko prApta hue haiN| isake viparIta sarAgatA rUpa hiMsA se jagat ziva - mokSa athavA sukha prApta nahIM ho rahA hai| yaha ucita hI hai ki pRthivI para yogya sAdhana hI sadA iSTa dhana ko zIghra detA hai, ayogya sAdhana nahIM / bhAvArtha vItarAgapariNati sukha kA aura sarAgapariNati duHkha kA kAraNa hai / / 28 / / - [29] anudinaM tvayi yo ramate'JjasA, bhavati te sa samaH samatejasA / vapurado'pi jaDaM paramaM bhavennanu tadA cidiyaM na bhaved bhave / / he bhagavan ! tvayi yaH anudinaM ramate sa aMjasA samatejasA (sAkaM ) te samaH bhavati / bhave adaH jaDaM api vapuH paramaM bhavet (tadA) iyaM cit nanu na bhavet (bhavedityarthaH) / anudinamiti - he bhagavan ! yo janaH anudinaM pratyahaM zazvadityarthaH tvayi bhavati aJjasA yAthArthyena ramate ramaNaM karoti tvatsvarUpaM dhyAyatItyarthaH sa janaH samatejasA mayA lakSmyA sahitaM samaM, samaM ca tatteja iti samatejaH tenAnantacatuSTayalakSmIvilasitaprabhAveNa te tava samaH sadRzo bhavati / ucitamevaitat yadA jaDaM jJAnarahitaM adastat vapurapi zarIramapi paramaM paramaudArikatvena zreSThaM bhavet tadA bhave loke iyameSA cit cetanA paramA na bhavet ? api tu bhavedeva / kAkuprayogaH / / 29 / / artha - he bhagavan! jo manuSya pratidina Apa meM ramaNa karatA hai Apake dhyAna meM lIna rahatA hai vaha anantacatuSTarUpalakSmI se yukta teja se Apake samAna ho jAtA hai| ucita hI hai, ki jaba vaha acetana zarIra bhI Apake samparka se parama-zreSTha paramaudArika bana jAtA hai taba yaha jJAnadarzana sampanna jIva kyA Apake samAna nahIM ho sakegA ? avazya ho sakegA / / 29 / / (87) -- -- Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [30] guNagaNairgurubhizca samAnataH, svacitaye samago'si samAnataH / sanijamAtra ivAvanaye nagaH,kusumapatraphalaizca naye'naghaH / / naye anavaH sa nagaH avanaye nijamAtre kusumapatraphalaiH ca samAnataH iva he! deva! svacitaye gurubhiH guNagaNe: samAnataH asi | samAnataH (hetau) samagaH (asi)| guNagaNairiti - naye nItau 'nayo dyUtAntare nItau' iti vishvlocnH| anagho nirdoSaH sa prasiddho nago vRksso| iva ythaa| kusumapatraphalaiH kusumAni ca patrANi ca phalAni ca taiH nijamAtre svajananyai avanaye pRthivyai samAnataH samyakprakAreNa samAnato. bhavati namro jAyate tathA gurubhirbharaiH guNagaNaiH samyagjJAnAdiguNasamUhaiH tvaM svacitaye svacitistasyai svakIyace tanAyai samAnato'si / itthaM samAnataH sadRzatvAt hetoH samago'si samaM sAdRzyaM gacchatIti tthaasi| yathA lokavyavahAranipuNo vRkSaH kusumapatraphalanicayairnamrIbhUtaH san svajanadAtrI dharAM praNamatIva tathA durbharaiH jJAnAdiguNagaNaiH saMgatastvaM guNagaNajanmadAtrI svakIyAM cetanAM praNamasIti bhAvaH / / 30 / / ___ artha - he bhagavan ! jisa prakAra nIti kA nirdoSa pAlana karane vAlA vRkSa puSpa, patra aura phaloM se vinata ho apanI jananI tulya pRthivI ke lie praNAma karatA hai| usI prakAra bahuta bhArI guNasamUha se saMgata Apa guNasamUha ko utpanna karane vAlI svakIya cetanA ko praNAma karate se jAna par3ate haiM / / 30 / / [31] nahi rucistava tAM prati kAMcanaprakRtabhUti mito'pi ca kaacn| gaNadharaiHzamina stava gIyate, na garimA mamakA tanugIryate! / / he yate kAMcana prakRta bhUtim itaH api tava tAm prati kAcana ruciH nahi (asti) / tava zaminaH garimA guNadharaiH (api) na gIyate (tadA) mama tanugIH kaa| nahIti - he yate! kAJcanaprakRtabhUtiM kAJcanena svarNena prakRtA prakarSeNa kRtA racitA yA bhUtiH chatratrayasiMhAsanAdisaMpadaM 'bhUtirbhasmani sampadi' itymrH| itaH eti gacchati prApnotIti it tasya 'iNdhAtoH kvibantaprayogaH prApnuvato'pi tava bhavatastAM prati kAcana kApi ruciH prItiH nahi vartata iti shessH| kiJca, zaminaH prazamaguNopetasya garimA gurorbhAvo garimA gurutA mahattvamiti yAvat gaNadharaizcaturjJAnadhAribhiH gaNendrairapi na gIyate na gAtuM zakyate yadA, tadA mama stotuH tanugIH alpabuddhiH kA kiNnaamdheyaa?||31|| (8) Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha - he munIndra ! svarNanirmita chatratrayAdi vaibhava ko prApta hone para bhI Apaka usa ora ruci- prIti nahIM hai / tathA atyanta zAnta rahane vAle ApakI garimA - mahimA gaNadharoM dvArA bhI jaba nahIM gAyI jAtI hai taba merI alpavANI kyA hai ? kucha nahIM / / 31 / / [32] vizadavivanitA tvayi teja ! sA, samanubhAti sadAvyayatejasA / zazini zItakarairnizi vAmataH, zazikalaivamalaM vyayavAmataH / / he aja! te sA vizadavivanitA tvayi sadA avyayatejasA samanubhAti / ( kintu ) zazini zIta--karaiH nizi vAmataH vyayavAmataH zazikalA evaM alam ? vizadetyAdi - he aja ! na jAyata iti ajaH tatsambuddhau / he janmAtIta! bhagavan ! te tava sA prasiddhA vizadavivanitA vizadA vyaktA yA vid jJAnaM saiva vanitA ramaNI kevalajJAnaramaNI tvayi bhavati sadA zazvat avyayatejasA avinazvarapratApena samanubhAti vishobhte| kintu nizi naktaM zItakaraiH zItarazmibhiH upalakSite iti zeSaH / zazini candramasi zazikalA candrakalA vAmataH meghAt meghenAcchAditatvAditi yAvat vyayavAmato vyayo vinAzastena vAmataH kauTilyAt athavA viziSTo'yaH zubhAvaho vidhistasya vAmataH vaiparItyAt hetoH evaM kevalajJAnaramaNIvat alaM nahyasti / niSedhArthe'vyayaH / 'viSadavivanitA' iti pAThe viSaM saMsAraparibhramaNarUpaM garalaM dyati khaNDayatIti viSadA sA cAsau vicceti viSadavid saiva vanitA ramaNI kevalajJAnalakSmIrityartho yojyaH / 'vAmaH savye hare kAme dhane vitte tu na dvayoH' iti vizvalocanaH / 'ayaH zubhAvahovidhiH ' ityamaraH / / 32 / / artha - he aja ! janmAtIta jinendra ! ApakI vaha prasiddha kevalajJAnarUpI ramaNI Apa meM apane avinAzI teja se sadA suzobhita rahatI hai / parantu rAtri ke samaya zIta razmiyoM se upalakSita candramA meM candrakalA aisI nahIM hai, kyoMki vaha vAma megha se AcchAdita ho jAtI hai aura bhaGgura - nazvara hone se vAma - kuTilarUpa bhI hai / / 32 / / - [33] mudamupaimi munirmunibhAvato, mukhamudIkSya vibho ! suvibhAvataH / jalabhRtaM jaladaM jaladAdhvani, kila zikhIva gataM sugurudhvanim / / he guro ! vibho ! jaladAdhvani sugurudhvanim gatam jalabhRtam kila zikhI iva udIkSya suvibhAvataH mukham (aham ) muniH munibhAvataH ( udIkSya) mudam upaimi / 'viSadavivanitA' iti pAThe / (tt) Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudamiti - vibho ! he svAmin! jaladAdhvani jaladAnAM meghAnAmadhvA mArgastasmin AkAze sugurudhvaniM suguruzcAsau dhvanizca taM vipulagarjanaM gataM prAptaM garjantamiti yAvat jalabhRtaM payaHpUrNaM jaladaM megham / udIkSya unmukhaH san vIkSya zikhIva mayUra iva muniH stotaahmityrthH| munibhAvato muneriva bhAvo munibhAvastasmAt suvibhAvataH zobhanA vibhA dIptiriti suvibhA sA vidyate yasya sa suvibhAvAn tasya sudIptimatastava mukhaM vadanaM udIkSya vilokya mudaM harSaM upaimi prApnomi / kileti vAkyAlaGkAre / / 33 / / artha - he vibho ! AkAza meM garajate jalabhare megha ko dekhakara jisa prakAra mayUra pramoda ko prApta hotA hai usI prakAra stuti karane vAlA maiM, muni jaise pavitrabhAva se uttamadIpti se yukta ApakA mukha dekhakara pramoda ko prApta ho rahA hU~ / / 33 / / [34] vibhurasIha satAm jina saMgataH, pRthagasIza sukhIti ca saMgataH / nanu tathApi munistava saMgataH, sukhamahaM smaya eSa hi saMgataH / / he Iza ! jina ! iha saMgataH (sarvagatatvAt ) satAm vibhuH asi / saMgataH pRthak iti sukhI asi ca / tathApi eSaH smayaH hi aham muniH tava saMgataH nanu sukham saMgataH / vibhuriti - he Iza ! he jina ! iha jagati saMgataH samantAd gataH saMgato jJAnena lokAlokavyApakatvAt tvaM satAM satpuruSANAM vibhuH prabhuH asi vartase / saMgataH parigrahataH parajanasaMsargAd vA pRthak asi / iti hetoH sukhI cAsi / tathApi eSa smaya AzcaryaM yadahaM muniH stotA tava bhavataH saMgataH saMgAt saMparkAditi yAvat / nenu nizcayena sukhamAtmotthasAtaM saMgataH samyakprakAreNa prAptaH / hi pAdapUrtI / / 34 / / artha - he Iza ! he jina ! isa jagat meM jJAna kI apekSA lokAloka meM vyApta hone se Apa satpuruSoM ke svAmI haiM / saMgataH - parigraha athavA parajanasaMparka se pRthak haiN| ataH sukhI haiN| yadyapi saMga se pRthak hone ke kAraNa Apa sukhI haiM, tathApi Apake saMga se maiM muni Atmasukha ko prApta huA huuN| yaha Azcarya hai ||34|| [35] lasati bhAnurayaM jinadAsa! khe, nayati tApamidaM ca sadA sakhe! jitaravirmahasA sukhahetukam, urasi me'sti tathAtra na he tukam / / he sakhe! jina dAsa ! khe ayaM bhAnuH lasati sadA tApam idam (jagati ca) nayati / (kintu ) atra me urasi mahasA jitaraviH sukhahetukaM asti / tathA tukam (bhAM bAlam) (tApam) na nayati / (60) Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lasatIti - stotA muniranyazramaNaM sambodhayitumAha - he sakhe! aye suhRd ! jinadAsa ! jinasevaka! khe gagane ayaM dRzyamAno bhAnurAdityo lasati zobhate kiJca, idametat jagaditi zeSaH, tApaM saMtApaM nayati prApayati kintu atra me mamorasi mAmakIne hRdaye mahasA tejasA jitaravi jito nyakkRto ravirAdityo yena sa AdityAdapi tejasvI jino jinendraH sukhahetukaM sukhanimittaM yathAsyAttathA asti vidyate kintu tukaM bAlaM mAM bhAnuvat tApakaro naasti| bhAnustApakaro jinastu tathA neti vyatirekaH / / 35 / / artha - he mitra! he jinasevaka ! AkAza meM jo yaha sUrya suzobhita ho rahA hai vaha isa jagat ko saMtApa prApta karAtA hai / parantu teja se sUrya ko jItane vAle jinendra, sukha hetu ho mere isa hRdaya meM vidyamAna haiM phira bhI sUryasadRza Apa mujha bAlaka ko saMtApa nahIM krte| bhAvArtha AkAza meM rahane vAlA sUrya dUravartI hokara bhI saMsAra ko saMtapta karatA hai| parantu sUrya se bhI adhika pratApI aura hRdayanivAsI hone para bhI jinendra saMtApakArI na hokara sukha ke kAraNa haiN| isa taraha sUrya aura jinendra meM atyadhika vizeSatA hai / / 35 / - [36] suranaga: suragauH suravaibhavaM, surapure vitanoti ca vai bhavam / bhavavimuktisukhaM phalameva ca, stavanatastava sAdhviti me vacaH / / he Iza ! surapure suranagaH suragauH ca suravaibhavam vai bhavam ca vitanoti / (kintu ) tava stavanataH bhavavimuktisukham phalam eva iti me sAdhuM vacaH / suranaga iti - he Iza ! surapure svarge suranagaH kalpavRkSaH suragauH surabhiH kAmadhenuriti yAvat suravaibhavaM ca devaizvaryaM ca yad vidyate tatsarvaM vai nizcayena bhavaM saMsAraM vitanoti vistaaryti| kintu tava bhavataH stavanataH stotrAt bhavavimuktisukhaM bhavAt saMsArAt yA vimuktistadeva sukhaM phalamevaM prApyate / itItthaM me mama stotuH sAdhu samIcInaM vacaH kathanam / tava stavanasya phalaM mokSa eveti bhAvaH / / 36 / / artha - he bhagavan ! svarga meM jo kalpavRkSa, kAmadhenu aura devoM kA aizvarya hai vaha nizcaya se saMsAra ko vistRta karatA hai / parantu Apake stavana se muktisukharUpI phala hI prApta hotA hai, aisA merA kahanA hai || 36 | (61) Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [37] sarasi te stavane mama sAdhutA, zucimitA snapilA sahasA dhutA / bhuvi vibho! yadidaM mama cetanaM, stavanabhAgghi satAM dyutiketanam / / he vibho! te stavane sarasi mama sAdhutA zucim itA snapitA sahasA dhutA (ca) bhuvi yat (yasmAt) idam mama cetanam dyutiketanam satAm stavanabhAk hi (bhuutN)| sarasIti - he vibho! he nAtha! te tava stavane sarasi stavanasarovara iti yAvat mama stotuH sAdhutA sAdhorbhAvaH sAdhutA zramaNatA zuciM pavitratAM itA prAptA, snapitA kRtasnAnA sahasA jhaTiti dhutA prkssaalitaa| bhavatstavanaM vidhAya me zramaNatA pavitratA jAteti bhaavH| bhuvi pRthivyAM yat yasmAtkAraNAt idaM mama stotuH cetanaM dyuti-ketanaM kevalajJAnAdhArabhUtaM tasmAt hi nizcayena satAM sAdhUnAM stavanabhAg stutipAtraM bhUtaM jAtaM vA / / 37 / / artha - he prabho! Apake stavanarUpa sarovara meM merI zramaNatA - merI sAdhuvRtti pavitratA ko prApta hai, nahalAyI gaI hai aura zIghra hI dhula cukI hai- ujjvala ho cukI hai| yatazca merA yaha caitanyabhAva kevalajJAnarUpa jyoti kA ghara hai, ataH nizcaya se satpuruSoM ke stavana ko prApta huA hai| __bhAvArtha - vItarAga sarvajJa jinendra ke stavana se jJAna meM itanI pavitratA AtI haivItarAgatA AtI hai ki vaha jJAna kevalajJAna rUpa ho jAtA hai aura taba vaha gaNadharAdi satpuruSoM ke stavana kA AdhAra bana jAtA hai / / 37 / / [38] asi sadAtmani veti munIrataH, parama zItalako himanIrataH / analato nijatAM pravihAyataddahati nAja vidhervidhihA yataH / / he aja! (tvam) sadA Atmani rataH asi vA (nizcayena) iti muniH (asi) hima nIrataH parama zItalakaH (asi) tat (nIram) analataH nijatAM pravihAya dahati (kintu tvIyataH vidhihA vidheH (karmaNaH) na (dhsi)| ___asIti - he aja! janmAtIta! tvaM sadA zazvat Atmani svasvarUpe rato lInaH asi vAthavA iti hetorAtmaniratatvAdityarthaH munirasi jJAnavijJAnasaMpanno'si himanIrataH tuhinajalAt paramazItalo'tizItalo'si svArthe kH| athavA paramazItalaH ka AtmA yasya tathAbhUto'si / tad jalaM analato'gneH nijatAM svakIyazItalasvabhAvatAM pravihAya tyaktvA dahati dAhaM kroti| yataH kAraNAt tvaM vidhihA vidhiM karma hantIti vidhihA asi atastvaM vidheH karmaNo na dahasi / / 38 / / artha - he aja! he janmAtItajinendra! Apa sadA AtmasvarUpa meM rata-lIna ho athavA nizcaya se muni ho| barpha ke pAnI se atyadhika zItala ho| vaha pAnI agni se (62: Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svasvarUpa ko vidhi - karma ko naSTa karane vAle hone se karma se jalate - jalAte nahIM ho / nijIzItalatA ko chor3akara jalAne lagatA hai, parantu Apa -- bhAvArtha - karmarUpa pudgala, apanA prabhAva rAgI -dveSI jIvoM para hI DAlate haiM, vItarAga para nahIM ||38|| [39] , suramaNI prathamA praguNAvaliH, tava parA ca zuciH suguNAvaliH / viramatIva ratizca sati tvayi tribhuvanapragatA'pi satI tvayi ! / / ayi deva! tava prathamA praguNAvaliH suramaNI parA ca zuciH suguNAvaliH (kintu ) tvayi sati ratiH iva (prathamA) viramati ( parantu) tribhuvanapramatA api satI (virodhaH) / suramaNIti - ayi dedaM ! praguNAvaliH prakRSTaguNAnAM zreSThaguNAnAmAvaliH paGktistava bhavataH prathamaikA suramaNI zobhanA ramaNI surapaNI zreSThabhAryA / astIti zeSaH / zuciH samujjvalA suguNAvaliH kIrtizca tava parA dvitIyA bhAryAsti / anayorAdyA ratiriva sati prazaste tvayi bhavati viramati vizeSeNa ramate tu kintu dvitIyA tribhuvanaMpragatApi jagattrayagAminyapi satI pativrateti virodhaH / / 39 / / artha - aye deva! uttamaguNAvalI ApakI prathama subhAryA hai aura ujjvalakIrti dvitIya subhAryA hai| inameM prathama subhAryA to rati kI taraha eka Apa meM hI vizeSarUpa se ramatI hai, dvitIya subhAryA tribhuvana meM jA kara bhI satI hai| yaha kaisA virodha hai ? ||39|| parantu [40] paricayAt tava yattvayi me mano, vizati zAmitavAmavame ! mano! | suranarairmunibhi ryazasAmite, nadapatau nadavat sahasA'mite / / he zAmitavAmavame! mano! tava paricayAt suranaraiH munibhiH yazasAm ite tvayi me yat manaH sahasA amite nadapatau nadavat vizati / paricayAditi - he zAmitavAmavame! vAmaH kAma eva vamiragnirvAmavamiH zAmito vidhyApito vAmavamiryena tatsambuddhau / 'vAmaH savye hare kAme' 'vamiH syAtpAvake puMsi ' iti ca vizvalocanaH / he mano! he bhagavan! tava paricayAt paricayakAraNAt suranarairdevamanuSyaiH munibhiryatibhiH yazasAM kIrtInAm ite prApite tvayi me stoturmano hRdayaM sahasA jhaTiti amite suvistRte nadapatau sAgare nadavat mahAnadIva vizati pravizati mama mano yat tvayi vizati tat tava paricayAdeva vizati / satataM tava guNacintanaM hi paricayaH / / 40 / / (63) Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha - he kAmAgni ko zAnta karane vAle bhagavan ! deva, manuSya aura muniyoM ke dvArA yaza ko prApta Apa meM, asIma samudra meM nadI ke samAna jo merA mana praviSTa ho rahA hai vaha Apake paricaya - satata guNaciMtana se ho rahA hai ||40|| [41] vikacakaMjajayakSamanetrakaM, karuNakesarakaM bhuvane'tra kam / mama sudRk satataM sahaseva te, sarasijaM bhramaro'pyanusevate / / he! bhuvanezvara! atra bhuvane te karuNa - kesara - kaM kaM vikacakaMjajayakSama netrakam mama sudRk api sahasA sarasijam bhramaraH iva anusevate / vikaceti - he bhuvanezvara! atra bhuvane loke'smin vikacakaMjajayakSamanetrakaM vikacaM. vikasitaM yatkaMjaM kamalaM tasya jaye kSame zakte netre nayane yasmin tat / karuNakesarakaM karuNasya vRkSasya kesara iva kesaro yasmiMstat / 'karuNastu rase vRkSe' iti vizvalocanaH / te tava kaM mastakaM mukhamiti yAvat / mama stotuH sudRk sudRSTirapi bhramaraH SaTpadaH sarasijamiva kamalamiva sahasA jhaTiti satataM zAzvat anusevate nirantaraM bhUyo vA sevate pazyatItyarthaH / / 41 / / artha - jisake netra praphulla kamala ko jItane meM samartha haiM tathA jisa para vRkSa kI kesara ke samAna kezara suzobhita hai, aise Apake mukha ko isa jagat meM merI dRSTi bhI nirantara sahasA usa taraha sevita karatI hai, jisa taraha bhramara kamala ko sevita karatA hai| bhAvArtha - jisa prakAra bhramara kamala kI sevA karatA hai, bAra-bAra usa para baiThatA hai, usI prakAra merI dRSTi bhI Apake mukha kI sevA karatI hai nihAratI hai / / 41 / / bAra-bAra use hI -- [42] viSayasaktakhasAmajakandara, kumadatApitavizvakakandharaH / vidhivanAnalakosi bhayaMkaro, bhayavate jagate hyabhayaGkaraH / / he bhagavan ! bhayavate jagate abhayaGkaraH asi / viSayasaktakhasAmajakandaraH kumadatApitavizvakakandharaH (asi) bhayaGkaraH vidhivanAnalakaH (as)i| asi viSayeti - he bhagavan! tvaM viSayasaktakhasA majakandaraH viSayeSu rUpAdiSu saktAni yAni khAnIndriyANi tAnyeva sAmajA gajAsteSAM kandaro'GkuzaH asi / 'aGkuze puMsi ( 64 ) Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kandaraH' iti vishvlocnH| kumadatApitavizvakakandharaH kumadena kutsitAhaGkAreNa tApitaM yad vizvakaM bhuvanaM tasya kandharo jalade 'si / 'kandharaH puMsi jaladhare' iti vishvlocnH| vidhivanAnalakaH vidhivanaM karmAraNyaM tasya analako vhnirsi| kathaMbhUtaH? bhayaGkaro bhayotpAdaka: pracaNDa iti yaavt| bhayavate bhayopetAya jagate bhuvanAya hi nizcayena abhayaGkaro'si abhayapradAtAsi / / 42 / / ___artha - he bhagavan ! Apa viSayoM meM Asakta indriyarUpI hAthiyoM ke lie aMkuza haiN| khoTe madoM se saMtApita jagat ke liye megha haiN| karmarUpavana ko bhasma karane ke lie pracaNDa dAvAnala haiM aura bhayabhIta jagat ke liye abhaya pradAna karane vAle haiM ||42 / / [43] . gatagatiH sagatizca sadAgati, rmama tapo'naladIptisadAgatiH / bhava bhavopyabhavo bhavahAnaye, nijabhavo gatamohamahAnaye! / / he! aye! bhagavan ! gatagatiH sagatiH sadAgatiH ca asi (ataH) mama taponaladIpti sadAgatiH bhv| gatamohamahAn nijabhavaH bhavaH (api asi) (ataH) mama bhavahAnaye abhavaH api(bhv)| gatagatiriti - aye bhagavan! tvaMgatagatiH gatA naSTA gatayo naranArakAdyavasthA yasya tathAbhUto'si / tvaM sagatiH gatyA jJAnena sahitaH sagatiH asi| 'gatirdazAyAM gamane jJAne marmA'bhyupAyayoH' iti vishvlocnH| kiMca sadAgatiH sadIzvaro'si / 'sadAgatirgandhavAhe nirvANe'pi sardIzvare' iti vishvlocnH| mama stoturmuneH tapo'naladIptisadAgatiH tapa evAnalo vahnistasya dIptau sadAgatiH samIraNo vAyuriti yAvat bhv| bhavo'pi zreyorUpo'pi abhavo na zreyorUpa iti virodhaH pakSe nAsti bhavo janma saMsAro vA yasya evaMbhUtastvaM mama bhavahAnaye bhavasya saMsArasya hAnistasyai bhv| athavA tvaM mama bhavahAnaye saMsArahAnaye abhavaH aasiiH| laGmadhyamaikavacane bhuudhaatupryogH| 'bhava: zrIkaNThasaMsArazreyaHsattAptijanmasu' iti vishvlocnH| gatamohamahAn gato vinaSTo moho yasya gatamohaH sa cAsau mahAniti gatamohamahAn gatamohatvAnmahAniti yAvat athavA gatamoha iti sambuddhyantaM pRthak pdm| nijabhavo svayaMbhUrasi / / 43 / / artha - aye bhagavan ! Apa narakAdi gatiyoM se rahita ho, jJAna se sahita ho, Izvara ho, merI taparUpI agni ko pradIpta karane ke lie vAyu ho, kalyANarUpa hokara bhI kalyANarahita (pakSa meM saMsAra se rahita) ho| ataH Apa mere saMsAra ko naSTa karane ke liye hoM, moha ke naSTa ho jAne se Apa mahAn tathA svayaMbhU ho / / 43 / / (65) Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [44] aghatatiH saghanA prakharAmitA, tava nuteritimIza ! tarAmitA / viyati pUrNatayA hyapi vA tataH, sa laya mAzu ghano'yati vAtataH / / Iza! saghanA prakharA amitA aghatatiH tava nuteH tarAm itim itA | viyati pUrNatayA api tataH sa ghanaH vAtataH Azu layaM ayati / vA (nizcayena ) ! aghatatiriti - he Iza ! saghanA niviDA, prakharAtitIkSNA, amitA aparimANA, aghatatiH pApapaGktiH tava bhavataH nuteH stavanAt tarAm sAtizayarUpeNa itiM vinAzaM itA gatA prAptA / viyati vyomni 'khaM vihAyo viyadvyomagaganAkAzamambaraM ' iti dhanaJjayaH / pUrNatayApi sAmastyenApi tato vistRtaH sa prasiddho ghano megho vAtato vAyoH Azu zIghraM vA yathA 'vA syAdvikalpopamayorivArthe'pi samuccaye' ityamaraH / layaM vinAzaM / ayati gacchati / 'iTakiTakaTI gatau' ityatra prazliSTasya bhauvAdikasya 'i' dhAtoH parasmaipadaprayogaH / / 44 / / artha - he Iza ! saghana, atitIkSNa tathA aparimita pApapaGkti Apake stavana se nAza ko prApta ho gaI hai| jaise ki AkAza meM pUrNarUpa se vistRta megha bhI vAyu se zIghra hI vinAza ko prApta ho jAtA hai ||44|| [45] caraNayugmamidaM tava mAnasaH, sanakhamauktika eva vimAnasa !! bhRzamahaM vicarAmi hi haMsaka! yadiha tattaTake munihaMsakaH / / he haMsaka! he vimAnasa ! tava idam caraNayugmam sanakha - mauktika: mAnasaH eva (asti ) | yat (yasmAt ) tat-taTake iha ahaM muni haMsakaH hi bhRzaM vicarAmi / caraNeti - he vimAnasa! vigataM mAnasaM bhAvamano yasya tatsambuddhau / he haMsaka! haMsa eva haMsakaH tatsambuddhau / he AtmarUpa ! 'haMsaH pakSyAtmasUryeSu' ityamaraH / sanakhamauktikaM nakhAnyeva mauktikAni nakhamauktikAni taiH sahitaM / idametata tava bhavataH caraNayugmaM pAdayugalameva mAnaso mAnasasaro'sti / hi nizcayena yad yasmAt aha munihaMsako munireva haMsako munimarAlaH / ihAtra tattaTake tasya caraNayugmamAnasasarovarasya taTake tIre bhRzamatyarthaM vicarAmi viharAmi / / 45 / / artha - he vimAnasa! he AtmarUpahaMsa ! nakharUpa motiyoM se sahita ApakA yaha caraNa yugala hI mAnasarovara hai / isIliye to usake isa taTa para maiM munirUpI haMsa atyadhika vicaratA huuN| bhAvArtha - Apake caraNayugala ke samIpa vicaraNa karatA hUM ||45 || ( 66 ) Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [46] matiritA bhavato mama sA daraM, padayuge zaraNe tava sAdaram / svapiti mAturasau sukhadhAtari, zizurihAGka ivAbhayadAtari / / sukhadhAtari abhayadAtari mAtuH aGke asau zizuH iva he zaraNya ! bhavataH daram itAsA mama matiH tava zaraNe padayuge sAdaram svapiti / matiriti he zaraNya ! sukhadhAtari sukhadhArake abhayadAtari bhayAbhAvadAyake. mAturjananyA aGke kroDe zizuriva bAlaka iva bhavataH saMsArAt daraM bhItiM ' daro'strI bhItigartayo:' iti vizvalocanaH / itA gatA sA prasiddhA mama stotuH matiH prajJAH zaraNe rakSake 'zaraNaM gRharakSitro:' ityamara:, tava padayuge caraNayugale sAdaraM sasanmAnaM yathA syAttathA svapiti / bhavabhramaNAd bhItA mama matirbhavaccaraNayugale vizrAnteti bhAvaH / / 46 / / artha - he zaraNya ! sukhadhAraka evaM abhayadAyaka mAtA kI goda meM zizu ke samAna merI buddhi saMsAra se bhayabhIta ho zaraNabhUta Apake caraNayugala meM Adara ke sAtha zayana kara rahI hai - lIna ho rahI hai ||46 || [47] svakamayaM hyayi no'labhamAnataH, kimu sukhI vikalaH kila mAnataH / upagato'bhayameva ca duHkhata, iha bhave sahito bhavaduHkhataH / / jina prasaMge - ayi naH manuja ! ayaM (jinaH ) kila mAnataH vikalaH kimu no sukhI / duHkhataH abhayam eva ca upagataH iva bhave bhavaduH khataH asahitaH / (mama prasaMge ) duHkhataH bhayam eva upagataH iha bhave bhava duHkhata sahitaH mAnataH (vijJAnataH) vikalaH svakam alabhamAnataH san kimu sukhI / svakamiti - jine svasmin ca vaiziSTyaM pradarzayati / (jinaprasaMge ) hi nizcayena he ! ayaM janaH kila mAnato garvAt vikalo rahitaH kimu no sukhI ? api tu sukhyeva / bhavaduHkhataH sAMsArikaduHkhAt abhayameva copagata eva bhave saMsAre bhavaduHkhataH janmaduHkhataH asahito rhitH| (mama prasaGge) duHkhato bhayaM evopagata ihabhave bhavaduHkhataH sahitaH / mAnato vijJAnato vikalaH svakam AtmAnam alabhamAnataH san ayaM kimu sukhI ? api tu na / / / 47 / / artha - (jinadeva ke prasaGga meM) he mere mAnava ! yaha jinendradeva mAna garva se rahita haiM, to kyA sukhI nahIM haiM ? duHkha se abhaya ko hI prApta hue ke samAna saMsAra meM janma sambandhI duHkha se kyA rahita nahIM haiM ? ( apane prasaGga meM) duHkha se bhaya ko prApta huA nava isa bhava meM janma sambandhI duHkha se sahita hai, mAna . vijJAna se rahita hai phalasvarUpa AtmasvarUpa ko prApta nahIM hotA huA kyA sukhI hai ? arthAt nahIM hai || 47|| - (67) -- Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [48] zivapathe caratA vratasaMgataH, prasamayo'pi mayA jina saMgataH / nanu kiyat sadanaM pravirAjate, pravada dUramito'pyajarAja ! te / / jina ! ajarAja ! vrata saMgataH mayA zivapathe caratA prasamayaH api saMgataH (ataH ) te sadanam nanu itaH kiyat dUram pravirAjate pravada / zivapatha iti he jina! he ajarAja ! ajAnAM janmarahitAnAM rAjA ajraajsttsmbuddhau| vratasaMgato vrataprApteH zivapathe mokSamArge caratA gacchatA mayA prasamayo'pi dIrghakAlo'pi saMgato vyatigamitaH / ataste sadanaM gRhaM ito'pi asmAd bhavAt kiyat dUraM pravirAjate zobhate iti pravada kathaya / prAptavyapurapaddhatau ciraM vrajannapi jano yadA sveSTapuraM na prApnoti tadA sa purastAdAyAtaM kaJcitpRcchati kiyaddUraM tatpuraM vartate iti ? evaM cAritraM gRhItvA mokSamArge ciraM carannapi yadA mokSaM na prApnoti tadA sa bhagavantaM pRcchati - kiyaddUraM vartate te sadanamiti / / 48 / / artha - he jina ! he ajarAja ! vratadhAraNa kara mokSamArga meM vicarate hue maiMne adhika samaya vyatIta kiyA hai| ataH nizcaya se Apa kahiye ki ApakA vaha sadana yahA~ se kitanI dUra suzobhita ho rahA hai || 48|| * [49] amitabhA sati bhAti vibhAvataH, paramabhAnurasIza!vibhAvataH / vada kathaM yadi no'pyamalodbhavenmama tapomaNito'pyanalo bhave / / he Iza! amala! vibhAvataH (tava) amitabhA sati vibhau bhAti bhave ataH paramabhAnuH asi| yadi no mama tapomaNitaH api analaH kathaM udbhavet (iti) vada / / amitabheti - he Iza! he amala ! karmakAluSyarahitatvAdvimala! vibhAvataH vibhA prabhA vidyate yasya sa vibhAvAn tasya tava amitabhA aparimitadIptiH vibhau tvayi sati vidyamAne bhAti zobhate atastvaM bhave loke paramabhAnuH zreSThAdityo'si / yadi no, tvamAdityo nAsi cettarhi mama stotuH tapomaNitastapa eva maNiH sUryakAntastasmAdapi analo'gniH kathamudbhavet utpadyeta ? iti vada / / 49 / / artha - he Iza! he amala ! vibhAsampanna ApakI aparimita prabhA Apa vibhu ke rahate hue hI suzobhita hotI hai| ataH isa jagat meM Apa utkRSTa sUrya haiN| yadi aisA nahIM hai, to mere taparUpI sUryakAntamaNi se agni kyoM prakaTa hotI hai ? / / 49 / / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [50] kuru kRpAM karuNAkara kevalaM, kSipa vidIzavidaM mayi ke blm| tanucitoH pravidhAya vibhAjanaM, nijamaye yadaraM sukhabhAjanam / / he karuNAkara! vidIza kevalaM kRpAM kuru mayi vidam kSipa, ke (Atmani) balaM kssip| yat (yasmAt) tanucitoH vibhAjanam pravidhAya sukhabhAjanam nijam aram aye| ___kurviti - he karuNAkara! dayAkara! he vidIza! vido jJAnasyezastatsambuddhau / kevalaM mAtraM kRpAmanukampAM kuru vidhehi| mayi stotari vidaM jJAnaM kssip| ke aatmni| 'ko brahmAnilasUryAgniyamAtmadyotabarhiSu' iti vishvlocnH| balaM vIryaM kSipa sthaapy| yat yasmAt tanucitoH zarIrAtmanovibhAjanaM vibhAgaM pravidhAya kRtvA sukhabhAjanaM sukhapAtraM nijaM svakIyamAtmAnaM araM kSipraM laghu kSipramaraM drutam' itymrH| aye prApnomi / / 50 / / __artha - he dayAkara! he jJAnezvara! mujha para kRpA karo, mujhameM jJAna DAlo aura merI AtmA meM bala sthApita kro| jisase maiM zarIra aura AtmA kA vibhAgakara sukha ke pAtrasvarUpa nija AtmA ko zIghra prApta ho jAU~ / / 50 / / [51 ] samayazAmitarAgavibhAvasurupagataH svayameva vibhAvasu / mayi tathApi sarAgatamAlaye, vasasi deva kathaM niymaalye|| he deva!samayazAmiMtarAgavibhAvasuH(asi)svayam eva vibhAvasu (bodhadhanaM) upagataH (asi) tathApi mayi sarAgatamAlaye niyamAlaye kathaM vasasi? samayeti-he deva! tvaM samayazAmitarAgavibhAvasuH samayena saMvidA zAmito vidhyApito rAga eva vibhAvasuragniryena sa tathAbhUto'si / 'samayaH zapathAcArakAlasiddhAMtasaMvidaH' ityamaraH / athavA samayena zAmitA dUrIkRtA rAgo ratireva vibhAvasurnizA yena tathAbhUto'si / vibhAvasu vibhaiva vasu dhanaM / 'vasutoye dhane maNau' iti koSaH / svayameva svenaiva upagataH prApto'si yadyapi / tathApi sarAgatamAlaye rAga eva tamaM dhvAntaM rAgatamaM tena sahita Alayastasmin / 'dhvAntaM saMtamasaM tamas' iti dhanaMjayaH / niyamAlaye niyaMtraNasthAne mayi stotari kathaM kena kAraNena vasasi? nivAsaM karoSi? bhavAn prakAzapuJjo'haM ca timirAlayaH / dvayormahadantaramastIti bhAvaH / / 51 / / artha-he deva ! yadyapi Apa vijJAna se rAgarUpI agni tathA nizA ko naSTa karane vAle haiM aura Apa svayaM hI vibhArUpI dhana ko prApta hue haiM, tathApi rAgarUpI aMdhakAra ke ghara tathA niyamoM ke sthAnabhUta mujhameM kyoM nivAsa kara rahe haiM / tAtparya yaha hai ki maiM sarAga evaM ajJAnI hotA huA bhI ApakA dhyAna karatA huuN||51|| (66) Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 52 ] samayate nikhilaM vyavahArataH, svasamaye niyataM bhavahA ! rataH / sahajavRttiriyaM hi sadA satAM, pravahatAM jagatAM na khadAsatAm 11 he bhagavan! svasamaye niyataM rataH bhavahA ! ( asti ) ( ataH ) nikhilaM vyavahArataH samayate / satAM hi iyaM sahajavRttiH sadA (astu) khadAsatAM pravahatAM jagatAM na (astu ) | samayata iti-he bhavahAH! bhavaM saMsAraM jahAtIti bhvhaasttsmbuddhau| vizvapAvat kvibaMtaprayogaH / niyataM yathAsyAttathA nizcayanayenetyarthaH / tvaM svasamaye svAtmani rato lIno'stIti zeSaH / vyavahArato vyavahAranayAt nikhilaM sarvaM lokAlokamiti yAvat samayate jAnAti / nizcayena bhavAnAtmajJo vyavahAreNa sarvajJa iti bhAvaH / hi yataH / iyameSA sahajavRttiH svabhAvapariNatiH satAM sAdhUnAM sadA sarvadAsti / khadAsatAM khAnAmindriyANAM dAsatAmadhInatAM 'khamidriyaM hRSIkaM ca sroto'kSaM karaNaM viduH' iti dhanaMjayaH / pravahatAM dadhatAM prApnuvatAM vA janAnAM nAstIti zeSaH / / 52 / / artha - he bhavahAH ! saMsAra kA parityAga karane vAle jinendra ! nizcayanaya se Apa svasamaya - zuddhAtmasvarUpa meM lIna haiM- usI ko jAnate haiM aura vyavahAranaya se sabako jAnate haiM kyoMki yaha sahajavRtti - svAbhAvika pariNati sAdhujanoM kI sadA rahatI hai, iMdriyoM kI dAsatA ko dhAraNa karane vAle - asAdhujanoM kI nahIM rahatI ||52|| [ 53 ] nahi jagajjina pazyasi vastutaH satatamAtmapadaM tu bhavastutaH / tvadupayogatale zucidarzane'vataratIva tadeva tu darzaneM / / " he jina! bhavastuta:vastutaH satataM AtmapadaM pazyasi nahi jagat tu (pazyasi ) ( yataH) zuci darzane tvadupayoga darzane iva tadeva tu (jagat eva) avatarati / / nahIti - he jina ! bhavastuto bhavena saMsAreNa stutastvaM vastutaH paramArthataH satataM sadA AtmapadaM svasvarUpaM pazyasi vilokase jAnAsi jagat tu lokaM tu nahi pazyasi / yataH zucidarzane zuci samujjvalaM darzanaM yasya tasmin tvadupayogatale tava upayogastvadupayogastasya tale svarUpe / ' svarUpAnUrdhvayostalam' ityamaraH / tadeva jagattu darzane darpaNe avataratIva pratiphalatIva yathA ghaTapaTAdayo'rthA darpaNatale pratiphalanti tathA jagadetat tvadupayogatale kevalajJAnamadhye pratiphalatItyarthaH / / 53 / / - artha- he jina ! saMsAra sabhI janoM ke dvArA stuta Apa yathArtha se niraMtara Atmapada-svarUpa ko dekhate haiM - jAnate haiM jagat ko nahIM / vahI jagat nirmala darzana vAle Apake upayogatala meM - kevalajJAna meM darpaNa kI taraha pratiphalita hotA hai || 53 || (100) Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [54] samayasArata Izana sArataH, savikalo vissyaajjddsaartH| jagati makSikayaiva sadAdRtaM, malamalaM bhramareNa sadAdRta! / / he sadAdRta! he Iza! sArataH samayasArataH na savikala:(kintu viSayAt jaDasArataH (savikalaH) asi (ucitameva) jagati sadA makSikayA eva malaM AdRtam bhramareNa alam (tiraskRta mityarthaH) / / samayeti- he sadAdRta! sadbhiH sajjanaiH sadA sarvadA AdRtaH sanmAnitastatsambuddhau / he Iza! he nAtha! tvaM sArataH zreSThAt samayasArataH zuddhAtmasvarUpAt na savikaloH rahitaH kiMtu jaDasArato'cetanapradhAnAt viSayAt paJcedriyaviSayAd rUpAdeH savikalo rahito'sIti shessH| ucitametat jagati loke malaM makSikayaiva sadA zazvat AdRtaM saspRhaM svIkRtaM bhramareNa SaTpadenAalaM no / / 54 / / artha-he satpuruSoM se sanmAnita! he Iza! Apa zreSThatama samayasAra - zuddhAtmasvarUpa se rahita nahIM ho- paripUrNa ho, kiMtu acetanoM meM pradhAnabhUta paJcedriyoM ke viSayoM se rahita ho / ThIka hI hai, saMsAra meM mala-viSThA makkhI ke dvArA hI sadA AdRta hotA hai, bhramara ke dvArA nahIM ||54 / / [55] pravacane'citi sA' pratimAnatA, nanu matAtra satA shucimaantaa| tava vidaM hi haThAdyadasaMga! tAH, samayakAH svayamIzvara saMgatAH / / he asaMga! Izvara! atra tava aciti pravacane sA apratimA natA zucimAnatA nanu satA matA yat (yasmAt) (tatra ayaM hetuH) tava vidam hi tAH samayakAH haThAt svayaM sNgtaa| pravacana iti- he asaGga! na vidyate saGgo yasya tatsambuddhau / he nirgrantha! he Izvara! he nAtha! atra jagati tava bhavataH aciti pudgalaparyAyatvAt, jaDe pravacane vaktRtve vANyAM sA prasiddhA apratimAnatA na vidyate pratimAnaM sAdRzyaM yasyApratimAnaM tasya bhAvo'pratimAnatA'nupamatA nanu nizcayena satA sAdhunA matA'bhyupagatA zuciM nirmalatAM AnatA prAptA / yat yasmAt kAraNAt tAH vistRtAH samayakAH samayA eva samayakAH padArthAH svayaM svato haThAt prasahya tava vidaM jJAnaM hi nizcayena saMgatAH praaptaaH| jJAnabAhulyena tava pravacanamanupamAnaM vidyate iti bhAvaH / / 55 / / artha-he nirgrantha! he nAtha! yahA~ ApakI acetana vANI meM nizcaya se jo prasiddha anupamatA satpurUSoM ne svIkRta kI hai tathA nirmalatA ko prApta hai, usameM kAraNa yaha hai ki jagat ke samasta padArtha Apake jJAna meM haTha pUrvaka svayaM prApta hue haiN| bhAvArtha-Apa sarvajJa haiM, ataH ApakI jar3a vANI bhI jagat meM upamA se rahita hai||55|| (101) Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [56 ] nanu dRgAdibhirAtmabalaiH sukhaM, karaNa hyapi tatsamalaiH sukham / jagati tantubhireva sunirmitam, paTamitIha jagAda munirmitam / / he lokeza! AtmabalaiH dRgAdibhiH nanu sukhaM samalaiH (dRgAdibhiH) tat karaNajaM sukhaM api (bhavatu) iha jagati tantubhiH eva padam sunirmitam iti mitam muniH jgaad| nanviti-he lokeza! nanu nizcayato yat sukhaM AtmotthaM tat dRgAdibhiH samyagdarzanAdibhiH AtmabalairAtmazaktibhiH prApyate / yacca karaNajaM indriyabhavaM sukhaM tadapi iha jagati samalaiH sAticArairdugAdibhireva prApyate / tadevodAharati-yat paTaM vastraM tat tantubhireva sunirmitaM racitaM / iti munirbhavAn mitaM yathAsyAt jagAda / yathA sarvavidhaM vastraM tantubhireva nirmIyate tathA svargAdijaM muktijaM vA sukhaM samyagdarzanAdibhireva saMpadyata iti bhAvaH / / 56 / / ___artha-he lokeza! nizcaya se jo Atmottha sukha hai vaha samyagdarzanAdi AtmazaktiyoM se prApta hotA hai / aura jo indriyajanyasukha hai vaha bhI samala-sAticAra-apUrNa samyagdarzanAdi AtmazaktiyoM se prApta hotA hai| ucita hI hai, isa jagat meM jo vastra hai vaha taMtuoM se hI nirmita hotA hai, aisA saMkSepa meM Apa muni ne kahA thA / / 56 / / [57] nayati vismaraNaM sukhayAcanA-majanutau virato dayayA ca naa| maNimayaM jaladhAvavagAhitaH, kimiha yAcata e khanagAhita! / / e khanagAhita! ajanutaudaya yA ca virataH nA sukhayAcanAM vismaraNaM nyti| (ucitameva) iha jeladhau avagAhitaH ayaM (janaH) kiM maNim yAcate? (kadApi netyrthH)| - nayatIti-e khanagAhita! kheSu hRSIkeSu na gAhitaH khanagAhitastatsambuddhau he indriyajasukhaparAGmukha ! ajanutau bhagavatstavane dayayA'nukampayA ca virataH parAGmukho nA pumAn sukhayAcanAM sukhArthitAM vismaraNaM vismRtiM nayati prApayati / ajanutau dayAyAM ca pravRtta eva naro sukhaM prApnoti yazca tato virataH sa sukhayAcanAM vismaratIti bhAvaH / tadevodAharati-jaladhau sAgare anavagAhito'kRtapravezaH / ayaM janaH kimiha loke maNiM yAcate? naiva yAcate / jaladhau kRtAvagAho jana eva maNiM prAptuM zaknoti yathA, tathAjanutau dayAyAM ca pravRtta eva janaH sukhaM labheteti tAtparyam / / 57 / / ____ artha-he indriyasukha se vimukha! bhagavan! bhagavatstuti aura dayA se vimukha rahane vAlA manuSya sukhayAcanA ko bhUla jAtA hai| ThIka hI hai- samudra meM gotA na lagAne vAlA yaha manuSya saMsAra meM kyA maNi kI yAcanA karatA hai? arthAt nahIM karatA ||57|| (102) Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 58 ] svavapuSA prathamaM pRthagambaramaja samujjhya citA ca digaMbaraH / yavamalaM na tRNaM nanu pAcakaH, kalayati prathamaM svakapAzca ka ! he svakapAH ! aja !! prathamaM pRthak ambaraM samujjhya svavapuSA digambaraH ( jAtaH) ca (punaH) citA (digambaraH jAtaH) (ucitameva ) nanu pAcakaH prathamaM tRNaM kalayati naca yavamalam (yavamalaM tu pazcAt kalayati ) / svavapuSeti- he svakapAH ! sva eva svakastaM pAti rakSatIti svakapAstatsambuddhau / he aja! na jAyata ityajaH tatsambuddhau / he janmAtIta ! he ka! he Atman ! brahman ! vA / prathamaM prAk pRthak ambaraM pRthagbhUtaM vastraM samujjhya tyaktvA svavapuSA svazarIreNa digambaro jAtaH pazcAcca citA manasA digambaro jAtaH / ucitametat - pAcakaH paurogavaH prathamaM tRNaM kalayati yavamalaM dhAnyavizeSamalaM na kalayati gRhNAti / prAg vastraM tyaktvA zarIreNa digambaro jAtastvaM pazcAccAntaraGgaparigrahaM tyaktvA citA cetanena digambaro jAtaH / etadevodAharaNena samarthayati - pAcakaH prathamaM yavAnnAttRNaM tuSaM gRhItvA dUrIkaroti pazcAcca musalAdinA tanmalaM gRhItvA dUrIkarotIti bhAvaH / / 58 / / artha- he AtmarakSaka ! he janmarahita! he brahman ! Apa pahale vastra ko chor3akara svazarIra se digambara hue the / pazcAt cetanA se digambara huye the / yaha ucita hI hai, kyoMki.rasoI banAne vAlA pahale tuSarUpa tRNa ko bInatA hai pazcAt jau ke mala- - lalAI Adi ko grahaNakara dUra haTAtA hai / / 58 / / [ 59 ] ya upadhi rjagatA samupAsitaH, mRtibhayaM na vinAmRtapAH zita ! abhayatAptaya eva samudyato bhavadupAsanayA drutamudyataH / / " amRtapAH ! zita ! yaH upadhiH jagatA samupAsitaH (sa) mRtibhayaM vinA na ( ataH ) eSaH (muniH ) abhayatAptaye bhavadupAsanayA samudyataH yataHdbhutam ut (syAt) / ya iti- he amRtapAH ! amRtaM mokSaM pAti rakSatIti amRtapAstatsambuddhau / athavA amRtaM hRdyavastu pAti rakSatIti tatsambuddhau / 'amRtaM mokSapIyUSasalile hRdyavastuni ' iti vizvalocanaH / he zita ! he zAMta! 'zitaM zakunizAMtayo-' iti vizvalocanaH / ya upadhiH parigraho jagatA lokena samupAsitaH sevitaH svIkRta iti yAvat / sa mRtibhayaM mRtyubhItiM vinA na samupAsitaH na sevitaH / eSaH abhayatvaM prAptaye muni abhayaprAptaye bhavadupAsanayA bhavadArAdhanayA samudyataH / yat yasmAt drutaM zIghram / ut udgataH syAt muktaH syAditi bhAvaH / athavA 'dru gatau' iti dhAtorbhAve ktapratyaye drutaM bhavati tasya ca 'ut' avyayena sambandhaH / evaM 'udddrutaM' ityasyordhvagamanamityarthaH kalpanIyaH / / 59 / / (103) " Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha- he amRtapAH ! mokSa athavA priyavastu ke rakSaka ! he zita ! he zAMta ! jo parigraha jagat ke dvArA sevita hai, vaha mRtyu ke bhaya ke binA nahIM arthAt mRtyu se bacane ke liye hI jagat parigraha ko upArjita, saMcita aura surakSita rakhatA hai| isIliye yaha muni abhayatA- nirbhayatA kI prApti ke liye ApakI upAsanA meM samudyata hai| isI se vaha zIghra UrdhvagAmI ho skegaa| bhAvArtha-mRtyu se bhayabhIta saMsArI prANI parigraha ekatrita karatA hai, paraMtu usake dvArA vaha mRtyu se bacatA nahIM hai / isI liye jJAnI muni parigraha kI upAsanA na kara nirbhayatA kI prApti ke liye ApakI upAsanA karatA hai aura usake phala svarUpa vaha mRtyu se bacakara UrdhvagAmI - siddha ho jAtA hai ||59|| [60 ] jaDatanormadarAganirAkRtirjagati zAntirihAsti nirAkRtiH / parigamastava zAnta! sumudrayA, samanujAyata eva sumudrayA / / zAnta ! iha jagati nirAkRtiH zAntiH jaDatanoH madarAganirAkRtiH (eva) asti (iti) tava zAnta sumudrayA parigamaH samanujAyate eva ! janoriti- he zAnta / he lokottarazAntisaMpannabhagavan ! iha jagati bhuvane yA nirAkRtirnirgatA AkRtiryasyAH sA AkRtirahitA AntaraGgikI anupamA vA zAntiH zAntapariNatirasti sA jaDatanorjaDazarIrAt madarAganirAkRtiH madazca rAgazceti maMdarAgau ahaMkAramamakArapariNAmau tayoH nirAkRtiH nirAkaraNameva niyamenAsti / iti parigamo bodho tava bhavataH sumudrayA suSThu mudaM pramodaM rAti dadAtIti sumudrA tayA suharSadAyinyA zobhAsaMpannAkRtyA samanujAyate sampadyata eva niyamena / jaDazarIrasambandhi madarAgabhAvaparityAgenaiva yathArthA zAntiH saMjAyate iti bhAvaH / / 60 / / artha - he zAnta ! he lokottarazAntisampanna ! isa jagat meM jo AbhyAntara- atIndriya zAnti hai vaha jaDazarIra saMbaMdhI ahaMkAra-mamakAra kA nirAkaraNa - parityAga hI hai, aisA subodha ApakI pramodadAyinI sundara AkRti se hotA hai || 60 || [ 61 ] hi gabhIra duniyogataH, sa jaladhisskhalito nijayogataH / asi gabhIratamo nijadhAma na, tyajasi yat sukhadaM ca mudhA'manaH / / he amanaH! iha(jagati)sa jaladhiH induniyogataH nijayogataH skhalitaH (ataH) na hi gabhIraH (asti kintu) (tvaM) sukhadaM nijadhAma ca mudhA na tyajasi yat gabhIratamaH (asi) / nIti - he amanaH ! nAsti mano bhAvarUpaM mano yasya tatsambuddhau / iha jagati sa prasiddho jaladhiH sAgaraH / induniyogatazcandrasaMyogAt nijayogataH svakIyagAmbhIrya (104) - Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svabhAvAt skhalito vicalito bhavati / ataH gabhIro gambhIro na hi, nizcayena naasti| tvaM tu yat yasmAt sukhadaM zarmapradaM nijadhAma nijatejo na tyajasi no jhaasi| ato gabhIratamo'tizayena gabhIra iti gabhIratamo lokottaradhairyazAlI / asi vrtte||61|| ___ artha- he amana! he bhAvamana se rahita! isa jagat meM vaha samudra candramA ke saMyoga se svakIya gAMbhIrya se vicalita ho jAtA hai| arthAt candramA ke darzana se samudra udvelita ho jAtA hai| ataH vaha gaMbhIra nahIM hai kintu Apa vyartha hI apane sukhadAyakadhAma-teja athavA sthAna kA tyAga nahIM karate, ataH gambhIratama haiN||61|| - [62] jigamiSu nikaTaM tava nA vinAH, sa niyamena jaDo nanu nA vinA / dRgiha bIjamajA avanAvinA, nahi satAM suphale'malinA vinaa|| he ajAH!inAH vinAnAH tava (yusmAkaM) nikaTaM niyamena vinA jigamiSuH nA nanu sa jaDa: (eva asti) (satyameva) iha avanau bIjam vinA satAM amalinA dRk suphale nahi (syaat|| jigamiSuriti- he ajA:!janmarahitAH,he inAH! IzitAraH he vinAH! vizeSeNa nAH pUjyAH,he nAH he jinAH! 'bhartendra ina IzitA' iti dhnnyjyH| 'ina: patyau nRpe sUrye' 'nakAro jinapUjyayoH' iti ca vizvalocanaH / yo nA pumAn -- nA pumAn puruSo godhaH' iti dhnnyjyH| niyamena saMyamena saMvidA jJAnena vratena 'niyamo nizcaye bandhe yantraNe saMvidi vrate' iti vizvalocanaH vinA'ntareNa tava yuSmAkaM nikaTaM samIpaM jigamiSu- gantumicchu sa nanu nizcayena jaDo'jJAnI vartata iti shessH| ucitametat / iha avanau pRthivyAM, bIjaM vinA godhUmAdibIjamantareNa satAM sjjnaanaaN| amalinA svacchA dRk dRSTiH suphale zobhanaphale nahi syaat| yathA. bIjaM vinA saphalaM na prApyate tathA vrataniyamAdinA vinA jinAnAM naikaTyaM na prApyata iti bhaavH|| 62 / / ___ artha- he janmAtIta! he nAtha! he atizayapUjya jinadeva! jo puruSa vrataniyamAdi ke binA Apake nikaTa jAnA cAhatA hai, vaha nizcaya se jaDa- ajJAnI hai| ucita hI hai-isa pRthivI meM bIja ke binA sajjanoM kI nirmaladRSTi sundaraphala para nahIM ho sktii| bhAvArtha- jisa prakAra bIja ke vinA uttamaphala prApta nahIM ho sakatA, usI prakAra vrata-niyamAdi ke vinA pUjya jinarAjoM kI nikaTatA prApta nahIM ho sktii||62|| _ [63 ] tvayi ruciM ca vinA zivarAdhanam, bhavatu kevlmaatmviraadhnm| nagavidAraNavat zirasA yate! , matamidaM jagatAM svarasAyate / / (105) Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he yate ! tvayi ruciM binA zivarAdhanam kevalam AtmavirAdhanam zirasA nagavidAraNavat bhavatu / iti te idam matam (yat) jagatAm svarasAya (astu) | tvayIti - he yate! he mune! tvayi bhavati ruciM prItiM zraddhAM vA vinA zivArAdhanaM mokSArAdhanaM kevalaM mAtraM AtmavirAdhanaM svasya duHkhIkaraNaM zirasA mUrdhnA nagavidAraNavat pavartabhedanamiva bhavatu idaM te tava mataM siddhAnto jagatAM jagajjanAnAM svarasAya sukhlaabhaayaastu| he deva! tvacchruddhAnaM vinA mokSaprAptIcchayA tapaH prabhRtyAcaraNaM kevalaM zirasA parvatavidAraNavat niSphalaM bhavatIti bhAvaH / / 63 / / artha - he yatirAja ! Apa se prIti athavA zraddhA ke vinA mokSa kI ArAdhanA karanA- tapazcAraNAdi karanA zira se pahAr3a phor3ane ke samAna mAtra AtmavirAdhanA- AtmaghAta hai| ApakA yaha mata jagat ke sukha ke liye hai / / 63 / / [ 64 ] samudayAgata Iza zubhe vidhau, nahi tathA kila zItalatAM vidhau / anubhavAmi yathA tava sannidhau, hyatulavaibhavapUritasannidhau / / za! samudayAgate zubhe vidhau vidhau (ca) kila tathA zItalatAM na hi yathA tava hi atula vaibhavapUritasannidhau sannidhau anubhavAmi / samudayeti- he Iza ! samudayAgate samIcInakarmodayaprApte zubhe prazaste vidhau dayAdAnAdizubhakArye, samudAyenAgataH prAptastasmin sUdite vidhau candramasi ca tathA tAdRzIM zItalatAM sukhazAntiM kila na hi anubhavAmi yathA yAdRzIM / atulavaibhavapUritasannidhau atulavaibhavenApratimaizvaryeNa pUrita: sannidhiH samIcInavidhistadrUpe tava jinendrasya sannidhau samIpe hi nizcayenAnubhavAmi saMvedayAmi / / 64 / / artha- he Iza ! samudayAgata - puNyakarmodaya se prApta zubhakArya meM aura samyak prakAra se udita candramA meM vaisI zItalatA kA anubhava nahIM karatA hUM jaisI ki anupama vaibhava se paripUrNa samIcInaM nidhisvarUpa ApakI sannidhi-nikaTatA meM karatA hUM || 64 || [ 65 ] asi nijAnubhavAdisamAdhitaH, skhalitavAn bhavato drutamAdhitaH / sudhRtimanta itIza ! tadAptaye, svaniratA munayo'pi sadApta ! ye / / Iza ! Apta! nijAnubhavAdi samAdhitaH AdhitaH bhavataH drutaM skhalitavAn iti ( matvA) tadAptaye sudhRtimaMtaH ye munayaH sadA svaniratAH santi / (106) Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asIti- he Iza! he Apta! tvaM nijAnubhavAdisamAdhitaH nijAnubhavAdireva samAdhirdhyAnaM tasmAt hetvarthe paJcamI, Adhito mAnasikavyathArUpAt 'puMsyAdhirmAnasI vyathA' ityamaraH / bhavataH saMsArAt drutaM zIghra skhalitavAn nivRttH| asi vartase, iti matvA tadAptaye tasya saMsAranivartanasyAptiH prAptistasyai sudhRtimantaH sudhairyayuktA jitaparISahA iti yAvat ye munayo yatayaste'pi sadA zazvat svaniratAH svasmin Atmani niratA nitarAM lInAH santIti shessH|| 65 / / artha- he Iza! he Apta! Apa nijAnubhavanarUpa samAdhi- dhyAna se mAnasika vyathArUpa saMsAra se nivRtta hue haiM, aisA mAnakara jo uttama dhairya se yukta muni haiM ve bhI sadA svanirata-AtmalIna rahate haiM / / 65 / / [66 ] vidhinaMgAzanirIza! surAjate, kumatakakSadavo munirAja! te / zazizitaM sukhadaM zucizAsanaM, bhavatu me satataM sahasAsanam / / munirAja! Iza ! te zazizitam sukhadam zucizAsanam kumatakakSadavaH vidhinagAzaniH surAjate (tat) me satatam sahasA Asanam AzrayaM) bhvtu|| . vidhIti- he Iza! he munirAja! munInAM rAjA munirAjastatsambuddhau 'rAjAhaHsakhibhyaSTac' iti ttcsmaasaantH| te tava zazizitaM zazIva zitaM zuklaM zazizitaM candravadujjvalaM sukhadAyakaM zucizAsanaM niravadyazAsanaM / vidhinagAzaniH vidhaya eSa karmANyeva nagAH parvatAsteSAmazanivajraH / kumatakakSadavaH kumatAni viruddhamatAnyeva kakSANi vanAni teSAM davo daavaanlH| ' vane ca vanavahnau ca davo dAva iheSyate' itymrH| surAjate suzobhate / atastat tava zucizAsanaM me stotuH satatamanArataM sahasA jhaTiti AsanamAzrayo bhavatu Asyata upavizyate yasmin tat AsanaM Azraya iti yaavt|| 66 / / artha- he Iza! he munirAja! caMdramA ke samAna ujjvala ApakA sukhadAyaka nirmalazAsana karmarUpa parvatoM ke liye vajra tathA mithyAmatarUpI vanoM ke liye dAvAnala ke samAna suzobhita hai, ataH vaha nirantara merA Asana-AdhAra rhe||66 / / _[67] jananasAgarazoSaNabhAkaraH, tRSitajIvanado'sizubhAkaraH / khajhaSajAla itIha sugI yete. sumuninA hyamunApyatha giiyte|| bhagavan ! iha (bhuvi) jananasAgarazoSaNabhAkaraH zubhAkaraH tRSitajIvanadaH khajhaSa jAlaH asti iti yateH sugIH (vartate) atha hi sumuninA hyamunA api gIyate (bhgvaan)| (107) Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jananeti - he jinendra ! iha jagati tvaM jananasAgarazoSaNabhAkaraH jananaM janmaiva saMsAra eva vA sAgaraH samudrastasya zoSaNe bhAkaraH sUryo'si / tRSitaMjIvanado'si tRSitAya pipAsAturAya jIvanaM jalaM dadatIti tathAbhUto'si athavA tRSitAya viSayAbhilASA pIDitAya jIvanaM tattyAgabhAvarUpaM jIvanaM dadAtIti tathAbhUto'si / zubhAkaro'si zubhAnAM zubhabhAvAnAmAkaraH khanirasi / khajhaSajAlo'si khAnIndriyaNyeva jhaSA mInAsteSAM jAla Anayo bandhanopAyo'si / itItthaM yatergaNadharAdisAdhoH sugIH zobhanA bhAratI astIti zeSaH / atha amunA sumuninA'pi stutikartrA'pi hi nizcaye gIyate' bhidhIyate / / 67 / / artha-he bhagavan! isa jagat meM Apa saMsArarUpI samudra ko sukhAne ke liye pracaMDa sUrya haiM / tRSNArUpI tRSA se pIr3ita manuSya ko jIvana - saMtoSa rUpI jala ko dene vAle hai / zubhAkara puNya kI khAna haiM tathA iMdriyarUpI machaliyoM ko vaza karane ke liye jAla svarUpa ho / isa taraha Apake viSaya meM gaNadharAdi muniyoM kI uttama vANI hai / aba mujha muni dvArA bhI yahI kahA jAtA hai / bhAvArtha- prAcIna muniyoM ne Apake viSaya meM jo kahA hai, vaha yathArtha hI kahA hai ||67|| [ 68 ] mama matistavane'tra sarovare, kimu tadA viphalo na saro vare / amRtanIranidhau jina! niSkriya ! viSakaNo'stu tathApi sa niSkriyaH / / he jina! niSkriya ! (tava) stavane vare sarovare (yadA ) mama matiH tadA saraH (kAmaH) kimu na viphalaH ( bhavatu ?) amRtanIranidhau sa viSakaNaH astu tathApi niSkriyaH eva / mameti- he jina! he niSkriya ! kriyAbhyo niSkrAntaH niSkriyastatsambuddhau kRtakRtya! ityrthH| atra loke tava bhavataH stavane stavanarUpe vare zreSThe sarovare kAsAre yadA mama matirasti tadA saH kAmaH kimu viphalo na bhavatu ? tadevodAharati amRtanIranidhau pIyUSapArAvare saH prasiddho viSakaNo garalalavo'stu bhavatu tathApi niSkriya eva vartatAmiti zeSaH / / 68 / / artha- he jina! he kRtakRtya ! Apake stavanarUpa utkRSTa sarovara meM jaba merI mati raha rahI hai taba kAma kyA niSphala na rahe? kyoMki amRta ke sarovara meM viSa kA kaNa rahatA bhale hI ho para vaha niSkriya - prabhAvazUnya hI rahatA hai || 68|| [ 69 ] tava mate sati te viphalA matA, layamayanti haThAdvimalA matAH / lavaNavad azane ca sadA'mite, jina! vidaM sahajAM sukhadAmite / / (108) Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he jina ! tava sahajAM sukhadAM vidaM ite amite sati mate ca azane lavaNavat (hi) sadA te viphalAH matAH layaM ayaMti haTAt vimalAH matAH (pUjyAH bhavati) | taveti hai jina! tava bhavataH sahajAM svAbhAvikIM sukhadAM sukhadAyinIM vidaM jJAnaM, ite prApte amite aparimite suvistRta ityarthaH sati prazaste mate ca dharme ca sadA zazvad viphalA ekAntavAdatvena nirarthakA akAryakarA matA dharmA yadi layaM lInatAm ayanti prApnuvanti tarhi te amite vipule azane bhojane lavaNavat kSAramiva haThAt prasahya vimalA vigataM malaM yeSAM te tathAbhUtA nirdoSA matAH svIkRtAH / atra bhuvane ye hyekAntavAdAH santi te yadi jainendre syAdvAde lInA bhavanti tarhi te'pi niravadyA bhaveyuriti bhAvaH / / 69 / / artha- he jina! Apake sahaja sukhadAyaka jJAna ko prApta aparimita prazasta mata meM yadi ekAntavAda ke kAraNa akAryakArI anya mata-dharma lInatA ko prApta ho jAveM to vizAla bhojana meM namaka kI taraha ve bhI haThAt nirmala- nirdoSa hokara pUjya ho jAveM ||69 || [ 70 * ] stutibalaM hyavalambya manorbhave, hyanucarAmi nijAtmani no bhve| kadapathe'tra vayo'pi sapakSakA iti caranti vadanti vipakSakAH / / he jagadvaMdya ! manoH stutibalaM avalambya bhave nijAtmani anucarAmi, no bhave ( anucarAmi ) atra kadapathe sapakSakAH vayaH eva api caraMti iti vipakSakAH vadanti ! stutibalamitI - he jagadvandya ! manorbhagavatastava stutibalaM hi nizcayena avalambya samAzritya bhave zreyasi kalyANakara iti yAvat 'bhavaH zrIkaNThasaMsAra zreyaH sattAptijanmasu ' iti vizvalocanaH / nijAtmani svasvarUpe hi paramArthataH / anucarAmi viharAmi zuddhAtmasvarUpaM ciMtayAmIti bhAvaH / bhave saMsAre no anucarAmi / atra jagati sapakSakA ekAntapakSavantaH pakSe sagarutaH vayo'pi pakSiNo'pi kadapathe na panthA ityapatham kutsitamapadamiti kadapathaM tasmin kumate gagane ca caranti vicaranti / iti apakSakA ekAMtapakSarahitA garudrahitAzca no carantIti vadanti kathayanti / / 70 / / artha-he jagadvandya! nizcaya se ApakI stuti ke bala kA avalambana lekara maiM kalyANakArI nija AtmA meM vicaraNa karatA hUM, saMsAra meM nahIM / ThIka hI hai paMkhoM se sahita pakSI aura ekAntapakSa se sahita durAgrahI mAnava bhI kumArga meM vicaraNa karate haiN| pakSarahita manuSya aura paMkharahita pakSI kumArga meM (AkAza meM) vicaraNa nahIM karate haiM aisA jJAnI jana kahate haiM / / 70 / / (10) Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [71] yaduditaM vacanaM zuci sAdhunA,vadati tat na kudhIriti sAdhu naa| jvaramitaH supayaH kimu nA sitAM,hyanubhavad bhuvi rogvinaashitaam|| he sAdho! (tvayA) sAdhunA yat zuci vacanam uditam tat sAdhu na itikudhIH nA vdti| (ucitameva) bhuvirogavinAzitAM sitAM anubhavat supayaH jvaramitaH (jvaraM gataH) nA kimu (tathA na vadati)! yaduditamiti-he sAdho! sAdhunA tvayA yat zuci pavitraM niravadyamiti yAvat / vacanaM vaca uditaM kathitaM 'vAgvacovacanaM vANI bhAratI gIH sarasvatI' iti dhnnyjyH|tt sAdhu prazastaM na , iti kudhIrdurbuddhiH nA pumAn vadati kathayati / yuktamevaitat yato bhuvi pRthivyAM rogavinAzitAM vinAzito rogo yayA tAM 'bAhitAgnyAdiSu' iti niSThAntasya paraprayogaH / sitAM zarkaropalam anubhavat supayaH sudugdhaM jvaramitaH jvarayukto nA kimu tathA na vadati ? api tu vadatyeva yathA jvarAkrAnto manuSyaH sitA mizraM dugdhaM madhuraM na vadati tathA mithyAtvAkrAnto jano vItarAgasarvajJavacanaM sAdhu na vadatIti bhAvaH / / 71 / / ___ artha-he sAdho! Apa sAdhu ke dvArA jo nirdoSa vacana kahA gayA hai, vaha ThIka nahIM hai, aisA ajJAnI puruSa kahatA hai | ucita hI hai kyoMki pRthivI para roga ko naSTa karane vAlI mizrI se yukta uttama dUdha ko jvarasahita manuSya vaisA nahIM hai, mIThA nahIM hai, aisA kyA nahIM khtaa?||71|| [72] sukavitAM viracayya ca kevalaM,bhavatu ko'pi kavirgata! kevlm| svakavitAM tu tato'hamazeSatAmanubhavAmi mamAstu vishesstaa|| he kevalaM gata! (tava) kevalam sukavitAM viracayya kaH api kaviH bhvtu| ahaMtu tataH azeSatAm svakavitAM anubhavAmi (ataH) mama vizeSatA (astu)| sukavitAmiti-he kevalaMgata! he prakaTitakevalajJAna! tava kevalaM mAtraM sukavitAM sundarakavitAM stutirUpAmiti yAvat viracayya racayitvA ko'pi janaH kaviH kAvyakartA bhavatu / ahaM tu tataH azeSatAM samagrAM svakavitAmanubhavAmi ato mama vishesstaastu| na kevalaM kavitAnirmANena ko'pi kavirbhavati kintu tanmAdhyamena svasyAnubhavitaiva kavitAkArako bhavatIti bhAvaH / / 72 / / / ___ artha-he kevalajJAna se yukta jinendra! mAtra ApakI kavitA racakara koI bhI kavi ho sakatA hai | parantu maiM saMpUrNa rUpa se svakavitA kA anubhava karatA hUM ataH yaha merI vizeSatA hai| (110) Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha-kavitA likhane mAtra se koI kavi nahIM hotA kintu usa kavitA ko AtmasAt karane vAlA hI paramArtha se kavi hotA hai / / 72 / / __. [73 ] jinavaraM parivetti vinizcitaM,sa nitarAM hi nijaM ca munishcitm| kimu na dhUmravidatra sadAgate,sahacaraM sahajaM ca sadAgate! / / he sa dAgate! (yaH) jinavaraM parivetti sa muniH hi nitarAm nijam citam (parivetti) (ucitameva) atra (bhuvi) yaH dhUmravit sadAgateH sahacaraM ca kimu na sahajam (parivetti?) jinavaramiti-he sadAgate! sadAgatirjJAnaM yasya tatsambuddhau / yo jinavaraM jinendra vinizcitaM niHsaMdehaM yathAsyAttathA parivetti jAnAti sa munirhi nitarAmatizayena nijaM . svakIyaM citamAtmAnam parivetti / taduktaM kundakundadevaiH 'jo jANadi arahaMtaM davvattaguNattapajjayattehiM / so jANadi appANaM moho khalu jAdi tassa layaM / ' yuktametat atra loke yo dhUmavit dhUmajJAnavAnasti sa sadAgateH pavanasya sahacaraM sakhAyam ca agnimiti yAvat kimu na sahajamanAyAsena parivetti? api tu parivettyeva / / 73 / / ___artha- he sadAgate! he zAzvatika jJAna ke dhAraka! jo jinavara-arahantadeva ko jAnatA hai vaha muni nizcaya se acchI taraha nija AtmA ko jAnatA hai / ThIka hI hai kyoMki pRthivI para jo dhuvAM kA jAnakAra hai vaha kyA sahaja hI agni ko nahIM jAnatA? avazya jAnatA hai ||73 / / _ [74 ] samavadhUya vidhiM kila zAzvatamiti padaM pragataM sahasA svtH| zaraNadaM na vihAya tato'paraM,viriva nAvamaye hyyjitaaprm|| he ajita! vidhiM samavadhUya kila zAzvataM param zaraNadam iti padam sahasA svataH pragataM (tvAM) vihAya tataH aparam viH iva nahi (ahaM) aye| samavadhUyeti- he ajita! na jito bhogAkAMkSayetyajitastatsaMbuddhau ! vidhiM karma samavadhUya nirasya kila zAzvataM zazvadbhavaM zAzvataM nityaM paraM zreSThaM zaraNadaM zaraNaM dadAtIti zaraNadaM rakSaNapradaM iti padam itItthaMbhUtamaSTaprAtihAthai vizobhitamArhantyapadaMsvataH svenaiva sahasA jhagiti pragataM prAptaM bhavantaM vihAya tyaktvA tato bhavanta: aparamanyaM hariharAdikamiti yAvat nAvaM naukAM vihAya viriva pakSIva nahi naiva aye gacchAmi 'ayagatau' ityasya prayogaH / apArapArAvAre samutpatataH patriNo yathA nAvaM vihAya nAnyaccharaNamasti tathAnante bhavasAgare majjanonmajjanaM vidadhato mama bhavantaM vihAyAnyaH ko'pi zaraNaM nAstIti bhAvaH / / 74 / / (111) Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha- he ajita! karmarUpI raja ko acchI taraha ur3Akara nizcaya se nitya, zreSTha aura zaraNadAyaka isa Arhantyapada ko svakIya puruSArtha se zIghra prApta karane vAle Apako chor3akara, nAva ko chor3a pakSI ke samAna maiM anya kisI ko nahIM prApta hotA huuN| 'muktvA bhavantamiha kaM zaraNaM vrajAni' / / 74 / / [75] tava nuteH sukhadazca bhRzaM kara,urasi me vizatIha nu shNkr!|| dinakarasya zivAsya vibhAvataH sadanaraMdhra ivAja ! hi bhaavtH|| he aja! zaMkara! ziva! tava nuteH sukhadaH karaH ca bhRzam me iha urasi asya vibhAvataH dinakarasya sadanarandhre (karaH) iva hi bhAvataH vishti| taveti-he aja! he janmAtIta! he zaMkara! he zAntividhAyaka! he ziva ! sukhasvarUpa! 'zivaM mokSe sukhe jalam' iti vizvalocanaH / tavAhato nuteH stuterhetoH sukhada sukhaprada karaH pratyayo vizvAsaH zraddhAnamiti yAvat .. 'karastu pANipratyAyazuNDArazmighanopale' iti vizvalocanaH / athavA stuteH stavanasya karo razmiH mama stotuH ihAsmin urasi hRdaye bhRzamatyarthaM vibhAvataH prabhAyuktasya dinakarasya kara ivAMzuriva 'valihastAMzavaH karAH' ityamaraH sadanarandhre gRhacchidra iva hi bhAvataH paramArthato vizati praviSTo bhvti| yathA sacchidragRha paTale sUryAMzurbalAtpravizati tathA stutiprabhAvAttava pratyayo mama hRdaye bhRzaM pravizatIti bhAvaH / / 75 / / ___ artha-he aja ! he zAMtividhAyaka! he sukhasvarUpa! ApakI stuti se ApakA sukhaprada zraddhAna athavA ApakI stuti kI kiraNAvalI mere isa hRdaya meM paramArtha se usa taraha atyadhika praveza kara rahI hai jisa taraha ki prabhApuMja sUrya kI kiraNa sacchidra ghara meM praveza karatI hai / / 75 / / [76 ] sati zive hi mano'pi niyojayet manasijaM sahajaM samayo jyet| jagati kAraNa eva layaM gata,iha nu kAryamidaM hyabhayaMgata! / / he abhayaMgata! sati zive (tvayi) hi manaH niyojayet samayaH manasijam sahajam api jyet| iha jagati kAraNe layaM gate eva idam kArya m nu (astu) (na kdaapi)| satIti-he abhayaMgata! he prAptAbhaya! yo janaH sati sAdhau zive zivasvarUpe AtmAnandamaye tvayIti zeSaH / manazcittaM hi niyojayet saMlagnaM kuryAt sa samayaH zuddhAtmasvarUpaH iha jagati bhuvane'smin sahajaM sahotpannamapi manasijaM kAmaM jyet| (112) Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucitametat hi yataH iha jagati kAraNa eva nimitta iva layaM nAzaM gate sati idaM kAryaM nu bhavatu ? nviti vitarke / yataH kAraNe pralayaM gate tannimittajaM kAryaM na bhavati tato manaso'bhAve sati tatra samutpanno manoja: kathamiva bhavet na kathamapIti yAvat / / 76 / / artha-he abhaya ko prApta jinendra ! nizcaya se jo manuSya AnandasvarUpa Apa sajjana meM mana ko lagAtA hai vaha zuddhAtmasvarUpI manuSya sAtha-sAtha utpanna hone vAle bhI kAma ko jIta letA hai / ucita hI hai, isa jagat meM kAraNa ke naSTa hone para kArya kyA hotA hai ? arthAt nahIM hotaa| bhAvArtha-kAma manasija kahalAtA hai kyoMki usakI utpatti mana meM hotI hai| sAdhaka ne jaba apanA mana paramAnandamaya jinendra meM lagA diyA taba mana kA abhAva ho jAne se manoja kAma kI utpatti kaise ho sakatI hai ? ||76 / / [77] tvayi ruce rahitAya na darzanaM,tava hitAya vRthA tddrshnm| khavikalAya karotu na darpaNaM smvloknshktimudrpnnm|| he jina! tvayi ruceH rahitAya tava darzanam na hitAya (kintu) tat vRthA adarzanam (eva astu) (ucitameva) khavikalAya samavalokana zaktimudarpaNam darpaNam na karotu / tvayIti- he jina! tvayi bhavati ruceH prIteH zraddhAyA vA rahitAya janAya tava darzanaM samavalokanaM zAsanaM vA hitAya zreyase na bhavati / tat darzanaM vRthA akAryakaraM vartate / ato'darzanamadarzanatulyaM syAt / ucitamevaitat yataH khavikalAya cakSurindriyahInAya janAya darpaNamAdarza: samavalokanazaktimudarpaNaM samavalokanasya darzanasya yA zaktiH sAmarthya tadutpantAyA mudo harSasyArpaNaM pradAnaM na karotu na viddhaatu||77|| artha-he jina! jo ApameM prIti athavA zraddhA se rahita hai usake liye ApakA darzana athavA zAsana hitakArI nahIM hotaa| usakA darzana vyartha hai adarzana ke samAna hai | yaha ucita hI hai kyoMki netrendriya se hIna manuSya ke liye kyA darpaNa dekhane kI zakti se utpanna hone vAle harSa ko pradAna kara sakatA hai ? arthAt nahIM / / 77 / / [78] sudhiyi vAgamRtaM kaluSAyatekudhiyi vAntavimohaviSAya te / saliladAt sravadambu nade'mRtaM,viSadhare viSakaM hyakade mRtam / / he vAntavimoha viSa! aya! te vAk sudhiyi amRtaM kudhiyi (vAk) kaluSAyate (satyamevaitat) (113) Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saliladAt sravat ambu nade amRtam (bhavati) akade viSadhare hi mRtam viSakam (bhavati) / sudhiyIti- aya vAntavimohaviSa! vAntaM vimoha eva viSaM yena tatsambuddhau he vItarAga! aya smbuddhivaackH| athavA aya! zubhAvahavidhe! 'matallikAmacarcikA prkaannddmuddhtlljau| prazastavAcakAnamUnyayaH zubhAvaho vidhiH' itymrH| te bhavato vAg vacanaM sudhiyi subuddhau jane amRtaM pIyUSarUpaM bhvti| kudhiyi durbuddhau kaluSAyate kAluSyaM karoti / yuktamevaitat- saliladAt meghAt sravat varSat ambu nIraM nade nadyAm amRtaM jalaM pIyUSaM vA bhvti| akade'kaM duHkhaM dadAtItyakadastasmin viSadhare pannage mRtaM mRtyUtpAdakaM viSakaM viSameva viSakaM svArthe kapratyayaH / bhavatIti shessH|| 78 / / artha- he vAntamohaviSa! he moharUpI viSa ko ugala cukane vAle jinendra! ApakA vacana sudhI jana meM amRta hai to kudhIjana meM kaluSatA utpanna karatA hai| ThIka hI hai kyoMki megha se jharatA-varasatA huA pAnI nadI meM amRta-jalarUpa rahatA hai aura duHkhadAyaka sarpa meM mRtyu karane vAlA viSa ho jAtA hai / / 78 / / . [79] nanu munezca yathA dhRtavRttataH, sravatizAntarasaH prativRttataH / aviralaM tvadupAsakato'mano, nahi tathA zazino mukhato mano! / / he amanaH! mano!nanu dhRtavRttataH tvadupAsakataH (mat) muneH ca yathA aviralam zAntarasaH sravati, prativRtta (asmAt kAvyataH) (zAntarasaH savati) tathA zazinaH mukhataH nahi srvti|... nanviti- he amanaH! manorahita! he mano! he bhagavan! nanu nizcayena dhRtavRttato dhRtamaGgIkRtaM vRttaM cAritraM yena tasmAt / tvadupAsakataH tavopAsakastasmAt bhavatsevakAt mat stoturmunezca yathA yAdRk, aviralaM nirantaraM yathA zAntarasaH zAntazcAsau rasazceti zAntaraso vairAgyapariNAmaH svti| kiJca etatkAvyasya prativRttataH pratyekachandasaH 'triSu vRttaM tu carite vRttaM chandasi vartate' iti vishvlocnH| zAntaraso navaraseSvanyatamo rasaH sravati tathA tAdRka zazinazcandrasya mukhato bimbato na hi savati nahi kSarati / / 79 / / __ artha- he amanaH mano! he bhAvamana se rahita!jinadeva ! samyak cAritra ko dhAraNa karane vAle Apake upAsaka mujha muni se tathA isa kAvya ke pratyeka chanda se jaisA zAnta rasa jhara rahA hai vaisA candramA ke bimba se nahIM jharatA ||79 / / [80] tvayi rato hi zaTho bhavavaibhava; samupalabdhaya Izvara vai bhava / kRSimataH kurute vidhihA'vanau, sakanakena halena sa hA! vanau / / (114) Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o avana ! he vidhihA ! bhava!Izvara ! (iha) avanau bhavavaibhavasamupalabdhaye tvayi rataH vai zaTha: hi (asti) ataH sa sakanakena halena hA ! (asau) kRSim kurute ! tvayIti - o he avana! rakSaka! he vidhihA ! karmahA ! he bhava ! prazasta ! Izvara!bhagavan! iha avanau pRthivyAM bhavavaibhavasamupalabdhaye bhavasya saMsArasya vaibhava aizvaryaM tasya samupalabdhaye samyakprAptyai tvayi vItarAgajinendre rato lInaH kRtapravRttirityarthaH vai nizcayena zaTho'jJAnI asti / ataH sa sakanakena sasuvarNena halena sIreNa vanau kSetre kRSi karotIti hA khedH| bhogAkAGkSayA jinasyopAsanaM sasuvarNahalena kRSivasudhotkarSaNamivAkAryakaraM bhavatIti bhAvaH / / 80 / / artha - o he avana ! he rakSaka ! he vidhihA ! he karmoM ko naSTa karane vAle ! he bhava Izvara prazasta bhagavan! isa pRthvI meM jo sAMsArika vaibhava prApta karane ke lie Apa meM lIna hai - ApakI bhakti karatA hai nizcaya se vaha zaTha hai - ajJAnI hai ataH kheda hai ki vaha svarNa ke hala se khetI karatA hai| loha ke badale svarNa kI anI se yukta hala ke dvArA kheta ko jotA hai // 80 // [81] alamaje yamato'niyamo hataH, savikalo'zanatopi vimohataH / vasanatopi jitendriyavAmataH, paranato virato'pi bhavAmataH / / aja! jiteMdriyavAmataH vasanataH alam bhavAmataH virataH (tataH) paranataH api (alam ) / aje aniyamaH hataH (ataH) yamataH (alam ) vimohataH savikalaH (ataH ) azanataH api alam (astu ) | alamiti - I aja! 'I' iti sambuddhivAcakaH / na vidyate jA utpattiryasya so'jsttsmbuddhau|ydi aniyamo na niyamo'niyamaH svairAcAro hato naSTo tarhi yamataH saMyamAt alaM paryAptaM svairAcAranirodhasyaiva saMyamatvAt / yadi vimohato vigato moho vimoho mohabhAvastasmAt savikalaH sahitastarhi azanato'pi annAdapi alaM paryAptam zarIragatamohAbhAve sati kimannena ? jitendriyavAmataH indriyANi ca vAmazca kAmazcetIndriyavAmA jitA indriyavAmA yena tasmAt athavA kAmendriyaM smarAtmanA, sA jitA yena tasmAt indriyakAmavijayazcellabdhastarhi vasanato vastrAdapi alaM paryAptaM indriyavikAratirodhAnAyaiva ' vasanasyAvazyakatvAt / bhavAmato bhava evAmo rogo bhavAmastasmAt bhavAmato virato nivRttazcet tarhi paranato'pi parazca nazceti paranastasmAt zreSThajinAdapi anyapUjyAdapIti vA alaM pryaaptm| 'jaH syAjjavini jodbhUtau jayane jiH prakIrtitaH / 'vAmaH savye hare kAme' / ' nakArau jinapUjyayoH ' / 'amo roge'pi tadbhede' iti sarvatra vizvalocanaH / / 81 / / ( 115) Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-I aja! he janmAtIta! yadi aniyama-svairAcAra chUTa gayA hai to saMyama se kyA? yadi zarIra se moha chUTa gayA hai to anna se kyA? yadi kAmendriya ko jIta liyA hai to vastra se kyA? yadi saMsArarUpI roga se virata ho gaye haiM to zreSTha jinendra athavA anya pUjya se kyA? arthAt saba anAvazyaka haiM / / 81 / / [82] khaviSayaM virasaM nahi me mano, vicaradicchati zaivagame mano !! parivihAya ghRtaM sa sudhIH kadA, jagati takramidaM samadhIH kadA:! / / he kadAH! mano zaivagame vicarat me manaH virasam khaviSayam nahi icchati / jagati sa sudhIH samadhIH kadA ghRtam parivihAya idam takram (icchati) / _khaviSayamiti- he kadAH! kaM sukhaM dadAtIti kadAstatsambuddhau kvibantaH pryogH| he mano! he bhagavan ! zaivagame zivasyAyaM zaivaH sa cAsau gamazceti zaivagamastasmin mokSamArge vicarad vicaraNaM kurvat me mama stotuH manazcittaM virasaM nIrasaM khaviSayaM hRSIkaviSayaM nahIcchati no kaangkssti| ucitamevaitat- jagati bhuvane sa prasiddhaH samadhIH samA dhIryasya sH| sudhI rbudhaH 'vidvAn vipazciddoSajJaH sansudhIH kovido budhaH' itymrH| ghRtamAjyaM parihAya tyktvaa| idaM takraM mathitaM 'udazvinmathitaM takaM kAlazeyaM pibedguruH" iti dhnnyjyH| kadA kasmin kAle icchati? na kadApItyarthaH / / 82 / / artha- he sukhadAyaka svAmI! mokSamArga meM vicaraNa karane vAlA merA mana nIrasa indriya viSaya kI icchA nahIM krtaa| ucita hI hai ki jagat meM vaha kauna samabuddhi vidvAn hai jo ghRta ke chor3akara chAMcha kI icchA karatA hai ? ||82 / / [83] mama matiH kSaNikA hyapi cinmayI, taduditA na cito ydtnmyii| nanu na vIcintatiH sarasA vinA, bhavatu vA na sarazca tayA vinAH ! / / he vinAH! mama kSaNikA api cinmayI matiH (astu) taduditA (ataH) na citaH yat (yasmAt) atanmayI (astu) nanu vIcitatiH sarasA vinA na bhavatu (kintu) sara: tayA vinA bhavatu na vaa|| ___ mameti- he vinA viziSTo nA vinAstatsambuddhau, he vishissttnetH| 'nAstu netari nAvi strI' iti vishvlocnH| mama stotuH kSaNikA api kSAyopazamikatvenAsthirApi matirbuddhiH hi nizcayena cinmayI caitanyamayI asti| yatazca sAmatiH taduditA tasmAt citazcaitanyAt uditA smutpnnaa| citazcaitanyAt noditA cennotpannA yadi, tarhi atanmayI acaitanyarUpA bhvtu| tadevodAharati-nanu nizcayena vIcitati staraGgasantatiH (116) Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarasA kAsAreNa vinA na bhavatu kintu sara stayA vinA bhavatu / kSAyopazamikI matiH kSaNikApi caitanyAdeva samutpannatvAccinmayI vartate kintu yaccaitanyaM nityena kSAyikajJAnenApi sahitaM bhavatyarhatsiddhAvasthAyAmiti bhAvaH / / 83 / / artha - he vinAH! he viziSTa netA ! merI kSaNika buddhi bhI - kSAyopazamikapratibhA bhI caitanyamayI hai, kyoMki vaha usI caitanya se utpanna huI hai parantu jo caitanya hai vaha kSAyopazamika buddhi rUpa nahIM bhI hai| jaise laharoM kI saMtati tAlAba ke vinA nahIM hotI para tAlAba laharoM ke vinA bhI ho sakatA hai| tAtparya yaha hai ki kSAyopazamika buddhi to caitanyamayI hai parantu caitanya kSAyopazamika buddhi rUpa hove bhI aura nahIM bhI hove ||83|| [84] stavanato'stu mitaM vidhibaMdhanaM, bahu layedita te'tra zivaM dhanam / dviguNitaM vasu sadvyavasAyataH, kimapi nazyati tat sahasA yataH / / zivaM dhanam ita ! atra te staMvanataH mitam vidhibandhanam astu ( kintu ) bahu lyet| sad-vyavasAyataH vasu dviguNitam (bhavatu tat (vasu) kimapi sahasA yataH nazyati / stavanata iti - he zivaM dhanaM ita! he zreyo vittaM prApta! atra jagati te tava stavanataH stuteH mitamalpaM vidhibandhanaM karmabandhaH astu bhavatu kintu bahu vipulaM vidhibandhanaM layet nshyet|tdevodaahrti yato yasmAtkAraNAt sadvyavasAyataH samIcInodyogAt vasu dhanaM dviguNitaMbhavatu kintu tat kimapi alpataraM sahasA jhaTiti nazyati naSTaM bhavati / yathA samIcInavyavasAyAdAyo'dhiko bhavati vyayastvalpataro jAyate / evaM bhagavatstavanAt karmabandho'lpo bhavati nirjarA tu pracurA jAyata iti bhAvaH / / 84 / / artha - he kalyANarUpa dhana ko prApta bhagavan ! isa jagat meM yadyapi Apake stavana se alpakarmabandha hotA hai tathApi nirjarA adhika hotI hai jaise ki acche vyavasAya se dhana dUnA hotA hai para zIghra kucha dhana naSTa bhI hotA hai| bhAvArtha- jaise samIcIna vyApAra meM kucha thor3A dhana naSTa hotA hai para lAbha adhika dhana kA hotA hai, vaise hI jinendra ke stavana se karmabandha kama hotA hai para nirjarA adhika hotI hai ||84 [85] sakalavastugamA tava nAsikA, paramamAnamayI bhramanAzikA / bhagavatAtra tato hi samAhitA, dRgamalApyacalA ca samAhitA / / he jina! tava paramamAnamayI sakalavastugamA bhramanAzikA nAsikA ( asti ) tataH atra (nAsikAyAm) ( 117) Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatA amalA, acalA, samA , hitA, ca dRk hi samAhitA / sakaleti-he jina! tava sakalavastugamA nikhilavastujJAnavatI, paramamAnamayI dIrghapramANopetA, bhramanAzikA sandehavidhvaMsinI nAsikA ghrANamastIti shessH| tata eva tasmAdeva kAraNAta bhagavatA tvayA svAminA atra nAsikAyAM amalA vimalA, acalA sthirA, samA mAdhyasthyopetA, hitA ca zreyaskarI ca dRg dRSTiH hi nizceyana samAhitA sNsthaapitaa| nAsAdRSTirbhavAniti bhAvaH / / 85 / / artha- he bhagavan ! yatazca ApakI nAsA samasta padArthoM ko jAnane vAlI, adhika parimANa vAlI aura bhrama kA nAza karane vAlI hai| isIliye Apane nirmala, nizcala, mAdhyasthyabhAva se sahita tathA hita rUpa apanI dRSTi isa nAsA para lagA rakkhI hai||85|| [86] asi guru:praguNaizca samAnataH, paramarAma ihAramamANataH / atisukhI nijabodhaparAgataH, supuruSaH prakRtAvaparAgataH / / he deva! praguNaiH samAnataH guruH (asi) iha (nijAtmani) AsamaMtAt ramamANataH AramamANataH paramarAmaH (asi) / nijabedhaparAgataH atisukhI (asi) / prakRtau aparAgataH supuruSaH (asi)| asIti- he deva! tvaM praguNaiH prakRSTAzca te guNAzceti praguNAstaiH shresstthgunnaiH| athavA prakRSTA guNA yeSAM taiH prakRSTaguNavadbhiH samAnataH sahitaH saMnato vaa| ataH gurU zreSTho'si 'gurustu gISpatau zreSThe gurau pitari dubhare' iti vishvH| iha zuddhAtmasvarUpe ramamANataH ramata iti ramamANastataH paramarAmo'si paramazcAsau rAmazceti paramarAmaH shresstthraamo'si| nijabodhaparAgato nijasyAtmano bodho jJAnaM tadeva parAgaH. puSparajastasmAt sukhI atishysukhshito'si| prakRtau svabhAve aparAgataH sAMmukhyAt supuruSaH shresstthpurusso'si| athavA prakRtiH sAMkhyadarzanAbhyupagamastattvavizeSastasmin aparAgataH prItyabhAvAt supuruSaH zuddhapuruSo'si / / 86 / / ___ artha- he deva! Apa zreSTha guNoM athavA zreSTha guNavAnoM se acchI taraha namaskRta haiM ataH guru haiN| isa AtmasvabhAva meM saba ora se ramaNa karate haiM ataH rAma haiN| AtmajJAnarUpI parAga se atyanta sukhI haiM aura prakRti meM rAga rahita hone se uttama puruSa haiM / / 86 / / [87] paramavIraka AtmajayIha ta, iti zivo hRdi lokajayI htH| aNurasIti mamorasi tAnitaH, samayakAn svavidA bhavatAnitaH / / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he vIra! iha AtmajayI (ataH) paramavIrakaH asi te hRdi lokajayI ( kAmaH). hataH iti ziva: (asi) mama urasi asi iti aNuH asi / tAn (sakalAn) samayakAn svAvedA itaH (iti) bhavatAnitaH (vizvavyApI) asi / paramavIraka iti- he vIra ! iha jagati tvam AtmajayI AtmAnaM jetuM zIlaH / athavAtmano jayo vidyate yasya tathAbhUtaH / ataH paramavIrakaH paramavIra ka AtmA yasya tathAbhUto'si / te tava hRdi hRdaye lokajayI kAmo hato naSTa iti zivaH zaMkara kalyANarUpo vaasi| mama stotuH urasi manasi asIti hetoH aNuH annuruupo'si| manaso'NutvAditi bhAvaH / tAn sakalAn samayakAn samayante iti samayAH, samayA eva samayakAstAn sklpdaarthaan| itaH prAptaH / iti hetoH bhavatAnitaH bhave tAnito vistRto bhavatAnito vizvavyApI asi / artha - he vIra ! Apa AtmajayI haiM ataH paramavIra haiN| Apake hRdaya meM lokavijayI - kAma naSTa huA hai ataH Apa ziva-zaMkara athavA kalyANarUpa haiN| Apa mere hRdaya meM AsIna haiM ataH aNurUpa haiM aura apane jJAna se samasta padArthoM ko prApta haiM ataH vizvavyApI haiM ||87 || [88] nahi sukhe kila duHkhasamAgame, tvayi mano ramate matamAgame / nizi varaM zazino mukhavRttakaM, bhuvi cakoravaye'stvita vRttakam / / vRttakam ita! Iza ! sukhe nahi duHkhasamAgame tvayi mano ramate (iti) Agame matam ( kathitam ) bhuvi . cakoravayezazinaH mukhavRttakam nizi (eva) varam (na divase) astu / nahIti - he vRttakaM cAritraM ita prApta ! 'triSu vRttaM tu carite' iti vizvalocanaH / vRttameva vRttakaM svArthe kapratyayaH / sukhe sukhAvasare nahi tu duHkhasamAgame duHkhasya samAgamastasmin sati tvayi manazcittaM ramate / iti Agame mataM kathitam / tadevodAharati bhuvi cakoravaye cakorazcAsau vizceti cakoravistasmai jIvaMjIvapakSiNe 'jIvaMjIvazcakorakaH' ityamaraH / zazinazcandrasya mukhavRttakaM mukhamaNDalaM nizi naktameva varaM zreSTham astu, divase neti yAvat / ' duHkhAvasare tvAM smarati loko na sukhAvasare' iti lokoktaM cakorapakSidRSTAntena sphuTIkRtam / / 88 / / artha- he vRttakamita! he cAritra ko prApta bhagavan ! sukha ke samaya nahIM kintu duHkha kA samAgama hone para Apa meM merA mana ramatA hai, aisA zAstra meM mAnA gayA hai| yaha ucita hI hai kyoMki cakora pakSI ke liye candramA kA maNDala rAta meM hI acchA lagatA hai rucatA hai, dina meM nahIM ||88 || ( 116 ) Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [89] abhayadAnavidhAvasi sadvidhi, jagati darzitasatpathasadvidhiH / bhagavatA vijitaHsvabalairvidhi, riti bhavantamaye mama vai vidhiH|| he vidhe! jagati darzitasatpathasadvidhiH abhayadAnavidhau savidhiH asi| bhagavatA svabalaiH vidhiH vijitaH iti bhavantam (aye) (iti) mama vai vidhiH / ___ abhayeti- he vidhe! jagati loke darzitasatpatha-sadvidhiH darzitaH satpathasya sanmArgasya sadvidhiH samIcInopAyo yena tathAbhUtastvam abhayadAnasadvidhau abhayadAnasya sadvidhau samyakkaraNe sadvidhiH samyag vidhAnamasi / bhagavatA tvayA svabalairAtmabalaiH vidhi: karma vijitH| iti hetoH bhavantam aye gacchAmi prApnomIti yaavt| iti mama stotuH vai nizcayena vidhiH astIti zeSaH / / 89 / / artha- he bhagavan! jagat meM Apane sanmArga kA samIcIna upAya dikhAyA hai ataH Apa abhayadAna ke karane meM uttama vidhi se yukta haiM- atizaya nipuNa haiN| Apane svakIya AtmabaloM se vidhi-karmakalApa ko jItA hai isaliye maiM ApakI zaraNa meM AyA hU~ yahI merI nizcaya se vidhi hai ||89 / / [90] tava lalATatale lalite hyaye!, sthitakacAvalimitthamahaM hyaye / sarasi collasite kamale'male, savinayaM sthiti riSTa satAmaleH / / aya satAm ipTa ! tava lalite lalATatale sthitakacAvalim amale sarami ca ullagita kamAnya yavinayam hi aleH sthitiH ittham ahaM hi ay| taveti- aye satAmiSTa!he sAdhUnAMpriya! tava bhavato lalite sundare lalATatale bhAlamadhye sthitakacAvaliH sthitaalkpktiN| amale svacche sarasi ca kAsAre ca ullasite suzobhite praphulla ityarthaH kamale saroje savinayaM hi alebhramarasya sthitirastItthaM ahaM hi aye jaanaami| ye ye gatyarthAste te jJAnArthA apiityukteH| kanakAbhabhAlatale sthitA zyAmalAlakAvaliH sarasi praphullasarojamadhye sthitA bhramarAvaliriva zobhata iti bhAvaH / / 9 / / ___ artha- he sAdhujanaM priya! Apake sundara lalATatala para sthita kezAvalI, svaccha tAlAba meM praphulla kamala para savinaya sthita bhramarAvali hai, aisA samajhatA huuN||90|| [91] zirasi bhAti tathA hyamale tarAM, kacatatiH kuTilA dhavaletarA / malaya candanazAkhini vizrute, viSadharAzca yathA jin!vishrute!|| (120) Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he vizrute! tava hi amale zirasi dhavaletarA kuTilA kacatatiH tarAm tathA bhaati| vizrute malayacandanazAkhini viSadharAH ca yathA (bhAMti) / ___zirasIti- he vizrute! viziSTA zrutirAgamo yasya tatsambuddhau / jina! bhagavan ! tava bhavato hi nizcayena amale svacche zirasi mUni dhavaletarA zyAmalA kuTilA vakrA kacatatiH kezapaGktiH tathA tAdRg bhAtitarAm atizayena zobhate yathA vizrute prasiddha malayacandanazAkhini malayAcalasthitacandanatarau viSadharA nAgAzca bhAntIti shessH||91|| artha- he vizrute! viziSTa zruti ke dhAraka! Apake nirmala zira para kAlekAle dhuMgharAle bAla usa prakAra atyanta suzobhita ho rahe haiM jisa prakAra ki malayacandana ke vRkSa para kAle-kAle sAMpa suzobhita hote haiM / / 91 / / [92] nanu narezasukhaM surasampadaM, hyabhilaSAmi na bhuvyapi satpadam / jaDatano rvahanaM drutametviti, maja matiH kharavat kila me tviti / / aja! nanu nareza sukhaM surasampadam bhuvi adi satpadaM na abhilaSAmi (kintu) kharavat jaDatanoH vahanam drutam itim etu| kila iti me matiH [asti] tu [pAdapUtau / ' nanviti- he aja! he janmAtItajinendra! nanu nizcayenAhaM narezasukhaM rAjasukhaM surasampadaM devaizvaryaM bhuvi pRthivyAmapi satpadaM cakravartyAdizreSThapadaMnahi abhilaSAmi vaanychaami| kintu kharavat gardabhavat jar3atanorjaDazarIrasya vahanaM dharaNaM drutaM zIghra itiM samApti etuM prApnotu kila iti hi me mtirsti| tu pAdapUrtI / / 92 / / ___. artha- he aja! maiM rAjasukha, devavibhUti aura pRthivI para samIcIna pada nahIM cAhatA hUM kintu gardabha ke samAna jar3a zarIra kA DhonA zIghra hI samApti ko prApta ho, 'yahI merI cAha hai ||92 / / tavalavAzca taraMti subhAvi me, paramamAnamado'tra vibhAvime) bhagavato styiti yad hyamitaM zrutaM, saha dRzA muninA paThitaM zrutam / / he bhagavan ! adaH subhAvi paramamAnam atra vibhau tava ime lavAH ca taraMti iti bhagavataH amitam zrutam asti yat (mayA) muninA dRzA saha hi paThitam shrutm| taveti- he bhagavan! adastat subhAvi subhaviSyat paramamAnaM paramaM ca tanmAnaM ceti paramamAnaM samutkRSTajJAnam vibhau vyApini atrotkRSTajJAne tava bhavata ime lavAH ca vilAsA (121) Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzceti yAvat taranti pratiphalanti itItthaM bhagavatastava amitamaparimitaM zrutam asti yat mayA muninA stotrA dRzA zraddhayA saha hi nizcayena paThitamadhItaM zrutaMca / zrutajJAnameva kevalajJAnarUpeNa pariNamatIti yAvat / / 93 / / artha- he bhagavan! yaha bhAvI utkRSTa jJAna hai aura isa vyApaka jJAna meM ApakI ye samasta dazAeM taira rahI haiM- pratibimbita ho rahI haiM, aisA bhagavAn ApakA aparimita zruta jo mujha muni ne zraddhA ke sAtha nizcaya se par3hA hai aura sunA hai| bhAvArtha - bArahaveM guNasthAna ke anta meM vidyamAna zrutajJAna hI ghAticatuSka kA. kSaya ho jAne para kevala jJAna rUpa pariNata ho jAtA hai| vaha lokAlokavartI padArthoM ko jAne se vyApaka hotA hai aura usameM saba padArtha pratiphalita hote haiM / / 93|| [94] mayi rato'hamato bhavato ruci, gatabalastu vidhirbhavato'ruciH / viSadharo viSadantavihInakaH, sahacaro'pi bhavan kimu hInaka / / he ina! ka! bhavataH ruci aham rataH ataH bhavataH aruciH mayi astu (ataH ) gatabalaH vidhiH (astu) viSadantavihInakaH hi viSadharaH sahacaraH bhavan api kimu ? (kApi hAni: na ) mayIti - he ina! he IzitaH !' bhartendra ina IzitA' iti dhanaJjayaH / he ka! he brahman ! 'ko brahmAnilasUryAgniyamAtmadyotabarhiSu' iti vizvalocanaH / bhavatastavaM ruci zraddhAyAm jyotiSi vA ahaM stotA rato lInaH / ato'smAt kAraNAt bhavataH saMsArAt aruciH aprItiH mayi stotari astu bhavatu / gatabalo nirbalaH vidhiH karma astu / viSadantavihInakaH viSadantena vihIno viSadantavihInaH sa eva viSadantavihInakaH svArthe kprtyyH| viSadharaH sarpaH sahacaro sahagAmI bhavannapi kimu ? kApi hAnirnAstIti bhAvaH / / 94 / / . artha - he svAmin! he brahman ! ApakI ruci - zraddhA yA jyoti meM maiM rata hU~ - lIna hU~ ataH saMsAra se aruci mujhameM ho / samprati kSINazakti vAle karma mujhameM haiM to raheM, unase hAni nhiiN| jaise viSadanta se rahita sAMpa sAtha meM rahe to kyA karegA ? bhAvArtha- jinendradeva kA zraddhAna hone se samyagdarzana ho jAtA hai| viratasamyagdRSTi jIva saMsAra meM rahatA huA bhI saMsAra se virakta rahatA hai| vaha cAhatA to hai ki karma kI eka kaNikA bhI merI AtmA meM na rahe para niSkarma avasthA prApta kara lenA usake tAtkAlika puruSArtha kI bAta nahIM hai / mithyAtva ke naSTa ho jAne sattA meM sthita karmoM kI zakti kSINa ho jAtI hai| aise zaktihIna karma saMsAradazA meM vidyamAna rahate haiM para unase utanI hAni nahIM ||94|| (122 ) Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [95] kila vidA kamayaMti virAgiNastaditarad kuvidA bhuvi rAgiNaH / zucimite jina te bhava sanmate !, samuditaM vizadaM tviti sanmate / / he sanmate ! bhava jina! bhuvi virAgiNaH kila vidA kam ayNti| rAgiNaH kuvidA taditarat/duHkham) (ayanti) iti te sanmate zucim ite (zucimate) vizadam smuditm| kileti- he sanmate! satI matiryasya sa sanmatistatsambuddhau he sadbuvizobhita! he mahAvIra! vA / he bhava jina! zreyorUpa jina! bhuvi vasudhAyAM kileti vAkyAlaMkAre virAgiNo rAgarahitA janA vidA samyagjJAnena kaM sukham ayanti prApnuvanti / rAgiNastu rAgayuktA janAstukuvidA mithyAjJAnena taditaraM tasmAtsukhAditarad duHkhamayanti / itItthaM zuciM nairmalyamite prApte te tava sanmateM samIcInamate vizadaM spaSTaM yathA syAttathA samuditaM kathitaM tvayeti zeSaH / / 95 / / __ artha- he sadbuddhi se vizobhita! he prazastajina! pRthivI para virAgI manuSya samyagjJAna se sukha ko prApta hote haiM aura rAgI manuSya kujJAna se duHkha ko prApta hote haiN| isa taraha zucitA ko prApta Apake samIcIna mata meM spaSTa rUpa se kahA gayA hai| bhAvArtha- rAgapariNati duHkha kA kAraNa hai aura virAgapariNati sukha kA kAraNa hai| jinadharma meM spaSTa kahA gayA hai ki rAgI jIva karmabandha karatA hai aura virAgI jIva karmabandha se chUTatA hai ||95 / / [96] mama suvit tanuradya mitAMjasA, tava nuterlaghunA hyamitAja saa| iti samudgama eva bhRzaM game, saridivAna sritptisNgme|| . he aja! atra samudgame game eva sarit (tanuH) (kintu) saritpatisaMgame iva mama suvit adya (ena) mitA tanuH (asti kintuotava nuteH laghunA aMjasA sA hi amitA (syaat|| mameti- he aja! he janmAtIta! yadyapi mama stotuH suvit samyagjJAnaM adya sAmpratam ajjasA yAthArthena tanu: alpA mitA sImitA cAsti tathApi tava nuteH stuteH sA suvit laghunA zIghraM laghunA kAleneti yaavt| hi nizcayataH amitA sImAtItA syAditi shessH| 'jinastutiprabhAvAdalpamapi samyagjJAnaM kevalajJAnena prinnmtiityrthH| tadevodAharati- atra jagati sarit iva nadI yathA iti samudgame eva ayanamitirgatirityarthaH tasyAH samudgame prArambha eva tanuH kRzA bhavati, game mArge 'gamo dyUtAntare mArge' iti vishvlocnH| saritpatisaMgame ca sAgarasamAgame ca bhRzamatyantam amitA suvistRtA bhavati / / 96 / / (123) Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha - he aja ! yadyapi Aja merA samyagjJAna vAstava meM alpa aura sImita hai tathApi Apake stavana se vaha zIghra hI nizcayataH aparimita ho sakatA hai / jaise ki nadI udgama sthAna meM hI patalI hotI hai / parantu mArga meM aura samudra kA samAgama hone ke samaya atyanta aparimita-suvistRta ho jAtI hai ||96 || [ 97] virata Iza ! bhavAmi na haMsataH, padayugAdiha tAvadahaM sataH / vidamalA mama nRtyati sammukhaM, sadaya! yAvaditA vihasanmukham / / he sadaya ! Iza ! haMsataH sataH padayugAt aham tAvat virataH na bhavAmi yAvat mamasammukhaM vihasanmukhaM itA vidamalA nRtyati / virata iti - he sadaya ! he sakRpa ! Iza ! svAmin! iha jagati / ahaM stotA haMsato vivekarUpAt AtmarUpAdvA sataH sAdhostava padayugAt caraNayugalAd tAvat virato virakto na bhavAmi yAvat mama sammukhaM purastAt / vihasanmukhaM prasannavadanam itA prAptA amalAvid nirmalAjJAptizcetaneti yAvat nRtyati nRtyaM karoti / yAvanmama hRdaye nirmalavicArasantatirvidyate tAvattvaccaraNAravindayugalabhaktito virato na bhaviSyAmIti me saMkalpaH / / 97 / / artha - he sadaya ! Iza ! he dayAlo bhagavan ! isa jagat meM maiM Apake vivekarUpa zreSTha caraNa yugala se taba taka virata - parAGmukha nahIM hotA hU~ jaba taka mere sanmukha prasannavadanA nirmalacetanA nRtya karatI hai ||17|| [98] stavanato rasanA ca ziro nateH, pathi padau gamanAcca zena ! te / iti samIkSaNato nayane na ! me, hyavayavA vimalAH sumune name ! / / he sumune! na na ! name ! te stavanataH me rasanA (te) pathi gamanAt padau (te) nateH ziraH (te) samIkSaNataH (c) nayane iti (sarve ) hi avayavAH vimalAH (bhUtAH) / stavanata iti- he sumune! he zobhanayate! he na na ! he pUjyajinendra ! he na guro ! pUjyaguro ! he name ! namitIrthakara ! te tava stavanataH stuteH rasanA jihvA, naternamaskArAt ziro mUrdhA, pathi mArge gamanAt padau caraNau, samIkSaNataH samavalokanAt nayane locane ca / itthaM me mama avayavA aGgAni hi nizcayena vimalA nirmalA jAtA iti zeSaH / / 98 / / artha - he sumune! he pUjya jinarAja ! he pUjya gurudeva ! he naminAtha bhagavan! Apake stavana se jihvA, namaskAra se mastaka, mArga meM gamana karane se paira aura darzana se donoM netra, isaprakAra mere sabhI aGga nizcaya se nirmala ho gaye ||18|| ( 124 ) Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [99] guNavatAmiti cAsi mato'kSara, kila tathApi na cittavato'kSaraH / nahi jinApyasi tena vinA sitaH, stutiriyaM ca kRtAtra vinAzitaH / / he jina (tvaM ) akSaraH asi iti guNavatAm mataH kila tathApi cittavataH akSaraH (zabdamayaH) na (asi) / (kintu ) tena vinA (zabdena vinA ) ( mayA) sitaH (jJAtaH) api na (asi)| ataH atra vinAzitaH (zabdaiH) iyam ca (te) stuti: (mayA) kRtA / guNavatAmiti - he jina ! tvam akSaro'vinAzI asi / itItthaM guNavatAM guNadhAriNAM mataH kila tathApi cittavato vicArazIlasya akSaraH zabdamayo nAsi / akSarasya paulikatvA dAtmarUpatvaM nAstIti bhAvaH / tenAkSareNa vinA zabdena vinA tvaM sito jJAto'pi nAsi 'sitaM zvetasamAptayoH / triSu jJAte'pi baddhe'pi' iti vizvalocanaH / ato'tra loke vinAzitaH zabdairvinA nAzaM prAptaH / iyameSA ca te stutiH kRtA mayeti zeSaH / / 99 / / artha - he jina ! yadyapi Apa akSara - avinAzI ho aisA guNavAnoM kA mata hai tathApi cittavAn-AtmA ke akSararUpatA kaise ho sakatI hai ? kyoMki Apa sacetana haiM aura akSara paudgalika hone se jar3a rUpa haiN| Apa akSararUpa nahIM haiM yaha ThIka hai phira bhI akSara ke vinA Apa jJAta nahIM haiM / arthAt akSaroM se hI ApakA jJAna hotA hai| ataH isa jagat meM ApakI yaha stuti maiMne zabdoM se kI hai || 99|| [100 ] vai viSamayImavidyAM vihAya jJAnasAgarajAM vidyAm / sudhAmemyAtmavidyAM necchAmi sRkRtajAM bhuvi dyAm / / atra bhuvi aham Atmavit sukRtajAM yAm dyAm na icchAmi vai viSamayIm avidyAm vihAya "jJAnasAgarajAm" sudhAm vidyAm emi / iti - bhuvi asyAM pRthivyAmahaM vai nizcayena sukRtajAM puNyodbhUtAM dyAM svargaM necchAmi nAbhilaSAmi kintu viSamayIM garalarUpAm avidyAmajJAnapariNatiM vihAya tyaktvA jJAnasAgarajAM jJAnameva sAgaraH samudrastasmAjjAtAM jJAnasAgara etannAmA gurustasmAjjAtAM samuditAM vA AtmavidyAm AtmajJAnapariNatirUpAM sudhAM pIyUSaM emi prApnomi / / 100 / / artha- he bhagavan! isa pRthivI para maiM nizcaya se puNyodaya se prApta hone vAle svarga hIM cAhatA hU~ kintu viSarUpa avidyA ko chor3akara jJAnarUpa sAgara (pakSa meM jJAnasAra guru) meM utpanna AtmavidyArUpI sudhA ko prApta hotA hU~ / (125) Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha - yahAM zleSa se 'jJAnasAgara' nAmaka vidyA evaM dIkSA guru kA ullekha kiyA hai| loka meM prasiddha hai ki samudra manthana se viSa aura amRta nikale the unameM se devoM amRta ko grahaNa kiyA thA aura usake phalasvarUpa ve amara ho gaye / yahA~ jJAnasAgara guru ke saMparka se ajJAna aura jJAna kA mujhe anubhava huA / unameM se ajJAna viSarUpa hai use chor3akara maiM AtmajJAna rUpI amRta ko grahaNa karatA hU~ aura usake phalasvarUpa amara ho jAnA cAhatA huuN| janmamaraNa ke cakra se nivRtta honA cAhatA hU~ / / 100 / / maGgalakAmanA vi'bhAvataH sudUrANAM santati rjayatAt satAm / dyametya punarAgatya svAnubhUteH zivaM vrajet / / 1 / / sAdhunAsA padaM hyetu bhUpatau ca jane jane / guvi sarvatra zAntiH syAt madIyA bhAvanA sadA ||2|| pavRttiM parityajya nA navanItamArdavam / lAbhAya bhajed bhavyo bhaktyA sAkaM bhRzaM sadA ||3|| vidyAbdhinA suziSyeNa jJAnodadheralaGkRtam / rasenAdhyAtmapUrNena zatakaM zivadaM zubham ||4|| cittAkarSi tathApi jJaiH paThanIyaM vizodhya taiH / taM manye paNDitaM yo'tra guNAnveSI bhaved bhave ||5|| artha - vibhAva se atyanta dUra rahane vAle sAdhujanoM kI santati - paramparA jayavaMta rahe jo svarga jAkara pazcAt Akara svAnubhUti se mokSa ko prApta karate haiM || 1 || isa samaya vaha sA- lakSmI rAjA tathA jana-jana meM pada sthAna ko prApta ho evaM pRthivI para sarvatra sadA zAnti rahe yaha merI bhAvanA hai ||2|| bhavyapuruSa hiMsAvRtti ko chor3akara makkhana jaisI komalatA ko prApta ho evaM jJAna prApti ke lie bhakti ke sAtha sadA bhagavAn kI ArAdhanA kare || 3|| AcArya jJAnasAgara jI ke ziSya vidyAsAgara ne adhyAtmapUrNa rasa se alaMkRta, kalyANaprada zubhazataka kI racanA kI hai ||4|| yadyapi yaha zataka cittAkarSaka hai tathApi jJAnIjanoM ko zodhakara par3hanA cAhiye / isa jagat meM maiM use paNDita mAnatA hU~ jo guNoM kA anveSaNa karane vAlA ho ||5|| (126 ) Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santoM namaskRta suroM budha mAnavoM se, ye haiM jinezvara namUM mana vAktanoM se / pazcAt karU~ stuti niraMjana kI nirAlI, merA prayojana yahI ki miTe bhavAlI / / 1 / / svAmI ! ananta-guNa-dhAma bane hue ho, zobhAyamAna nija kI yuti se hue ho / mRtyuMjayI sakala-vijJa vibhAvanAzI, vaDhU~ tumheM, jina banU~ sakalAvabhAzI (ssii)||2|| saccA nijI pada nirApada sampadA hai, to dUsarA pada ghRNAspada ApadA hai| he ! bhavyakaMjaravi ! yoM tumane batAyA, zuddhAtma se prabhava vaibhavabhAva pAyA / / 3 / / jo cAhatA ziva sukhAspada sampadA hai, vo pUjatA tava padAmbuja sarvadA hai / pAnA jise ki dhana hai ayi 'vIra' devA ! . kyA nirdhanI dhanika kI karatA na sevA? / / 4 / / sat teja se madana ko tumane jalAyA, anvartha nAma phralarUpa ' 'maheza'' pAyA / nIrAga ho amati sanmati vijJa pyAre, svAmI madIya mana ko tuma hI sahAre / / 5 / / he ! deva do nayana ke misa se tumhAre, . haiM vastu ko samajhane naya mukhya pyAre / yoM jAna, mAna, hama leM unakA sahArA, pAveM avazya bhavasAgara kA kinArA / / 6 / / utpAda dhauvya vyaya bhAva sudhAratA hU~, caitanyarUpa vasudhAtala pAlatA huuN| pAte praveza mujhameM tuma ho isI se, svAmI ! yahA~ amita sAgara meM zazI se / / 7 / / (127) Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo ApameM nirata hai sukha lAbha lene, ___ Ate na pAsa usake vidhi kaSTa dene / kyA siMha ke nikaTa bhI gaja jhuNDa jAtA ? jAke use bhaya dikhAkara kyA satAtA ? / / 8 / / he! zuddha ! buddha! munipAlaka! bodhadhArI ! hai kauna sakSama kahe mahimA tumhArI ? aisA svayaM kaha rahI tuma bhAratI hai, zAstrajJa pUjya gaNanAyaka bhI vratI haiM / / 9 / / hai Apane svatana kI mamatA miTAdI, saccetanA sahaja se nija meM bitthaadii.| lo! deha meM isaliye kanakAbha jAgI, mohAndhakAra vighaTA, nija jyoti jAgI / / 10 / / zrIpAda ye kamala-komala loka meM haiM, ye hI yahA~ zaraNa paMcama kAla meM haiN| hai bhavya kaMja khilatA, ina darza pAtA, pUna~ ataH hRdaya meM ina ko biThAtA / / 11 / / / lohA bane kanaka pArasa saMga pAke, ___ maiM zuddha kintu tamasA tuma saMga pAke / vo to rahA jar3a,rahe tuma cetanA ho, kaisA tumheM jar3a tulA para tolanA ho?||12|| sAnanda bhavya tuma meM lavalIna hotA, pAtA svadhAma sukha kA, guNadhAma hotA / au deha tyAga kara Atmika vIrya pAtA, __ saMsAra meM phira kabhI nahiM lauTa AtA / / 13 / / kAle ghane bhramara se zira meM tumhAre, ye keza haiM nahi vibho ! jina deva pyAre / dhyAnAgni se svayama ko tumane jalAyA, lo ! sAndhra dhUmra misa bAhara rAga AyA / / 14 / / (128) Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lo ! Apake subhaga- saumya zarIra dvArA, doSI zazI ayazadhAma nitAnta hArA / vo Apake caraNa kI nakha ke bahAne, sevA tabhI kara rahA yaza kAnti pAne / / 15 / / lo ApakI sukhakarI kavitA vibhA se, mohAndhakAra miTatA avilambatA se / jyotirmayI aruNa hai jaba jAga jAtA, kaise kahU~ ki tama hai kaba bhAga jAtA ? / / 16 / / sauMdarya pAna kara bhI mukha kA tumhAre, pyAsA rahA mana tabhI, tuma yoM pukAre ! pIyUSa pI nija, tRSA yadi hai bujhAnA, beTA! tujhe sahaja zAzvata zAMti pAnA / / 17 / / mU~ge samA adhara pe smita saumya rekhA, hai prema se kaha rahI mujha ko surekhA / -Ananda vArdhi tuma meM laharA rahA hai, pUjU~ tumheM, bana digambara, bhA rahA hai / / 18 / / nakSatra hai gagana ke ika kona meM jyoM, AkAza hai dikha rahA tuma bodha meM tyoM / aisI alaukika vibhA tuma jJAna kI hai, mandAtimanda par3atI dyuti bhAnu kI hai / / 19 / / hai eka sAtha tumameM yaha vizva sArA, utpanna ho miTa rahA dhruva bhAva dhArA / kallola ke sama sarovara meM na svAmI ! paijJeya jJAyakatayA, zivapaMthagAmI / / 20 / / maiM rAgatyAga tujhameM anurAga lAke, hotA sukhI ki jitanA laghu jJAna pAke / terI bRhaspati subhakti kareM, tathApi, ho svarga meM nahiM sukhI utanA kadApi / / 21 / / (126) Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyoM hI madIya mana hai tava sparza pAtA, tyoM hI tvadIya sama bhAsura ho suhAtA / rAgI virAga banatA tava saMgha meM hai / lo ! nIra, dUdha banatA gira dUdha meM hai / / 22 / / mAnU~ tumheM tuma zazI tama meM bharI haiM, saccI sudhA guNamayI mana ko harI hai / aisA na ho, mama manomaNi se bhalA yoM, samyaktvarupa jharanA, jhara hai rahA kyoM ? / / 23 / / sammoha se bhramita ho jaMga pApa pAtA, pai ApakA mana nahIM agha tApa pAtA / lohA svabhAva tajatA jaba jaMga khAtA, " ho paMka meM kanaka pai saba ko suhAtA / / 24 / / ho kevalI tuma balI zuci zAnta zAlA, aisA tumheM kaba lakhe agha dRSTi vAlA / ho pIliyA nayana roga jise hamezA, pIlA zazI niyama se dikhatA jinezA ! / / 25 / / aisI kRpA yaha huI mujhape tumhArI, AsthA jagI ki tumameM mama nirvikArI / saMsAra bhoga phalataH rucate nahIM haiM, pratyakSa mAtra tuma ho jar3a gauNa hI hai / / 26 / / svAmI ! nivAsa karate mujhameM sujAgA, AtmAnurAga phalataH para rAga bhAgA / lo dUdha 'meM jaba ki mANika hI giregA, kyA lAla lAla taba dUdha nahIM banegA ? / / 27 / / vairAgya se tuma sukhI bhaja ke ahiMsA, hotA dukhI jagata hai kara rAga hiMsA / sat sAdhanA sahaja sAdhya sadA dilAtI, duHsAdhanA dukhamayI viSa hI pilAtI / / 28 / / (830) Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zraddhA sameta tuma meM ramamAna hotA, vo oja teja tuma sA svayameva DhotA / kAyA hi kaMcana bane ki acetanA ho, Azcarya kyA ? dyutimayI yadi cetanA ho / / 29 / / jaisA ki vRkSa phala phUla ladA suhAtA, mAthA, dharA janani ke pada meM jhukAtA / aise lage ki guNa bhAra lie hue ho, caitanyarUpa-jananI pada meM jhuke ho / / 30 / / chatrAdi svarNamaya vaibhava pA lie ho, svAmI ! na kintu unase cipake hue ho / terI apUrva garimA gaNanAyakoM se, jAtI kahI na phira kyA ? hama bAlakoM se / / 31 / / vijJAnarUpa ramaNI tumameM zivAlI, jaisI lasI amita avyaya kAMtivAlI / vaisI nahIM zazikalA zazi meM, nirAlI, atyanta cU~ki kuTilA vyaya - zIla - vAlI / / 32 / / dekhA vibhAmaya vibho mukha ApakA hai, aisA mujhe sukha milA nahiM nApa kA hai / jaisA yahAM garajatA lakha megha ko hai, pAtA mayUra sukha bhUlata kheda ko hai / / 33 / / sarvajJa ho isalie vibhu ho kahAte, nissaMga ho isaliye sukha caina pAte / maiM sarva saMga tajake tuma saMga se hU~, Azcarya Atma sukha lIna anaMga se hU~ / / 34 / / AkAza meM udita ho ravi vizvatApI, saMtapta trasta karatA jaga ko pratApI / pai Apa koTi ravi teja svabhAva pAye, baiThe madIya ura meM na mujhe jalAye / / 35 / / ( 131 ) Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ve kAmadhenu surapAdapa svarga meM hI, sImA lie dukha ghule sukha de, videhI ! pai ApakA stavana zAzvata mokSa-dAtA, aisA vasantatilakA yaha chanda gAtA / / 36 / / jo ApakI stuti sarovara meM ghulI hai, merI kharI zramaNatA zuci ho dhulI hai / to sAdhu stutya mama kyoM na sucetanA ho? au zIghra kyoM na kala-kevala-ketanA ho? / / 37 / / tallIna nitya nija meM tuma ho khuzI se, nIrAdi se parama zItala ho isI se / pA agni yoga jala hai jalatA jalAtA, karmAgni se tuma nahIM yaha sAdhu gAthA / / 38 / / lo ApakI ramaNi eka guNAvalI hai, dUjI satI viSadakIrtimayI bhalI hai / pai eka to rama rahI nita Apa meM hai, kaisA virodha yaha ? eka digaMta meM hai / / 39 / / devAdhideva munivandha kukAma vairI, pAtI praveza tuma meM mati harSa merI / jaisI nadI amita sAgara meM samAtI, hotI sukhI milana se dukha bhUla jAtI / / 4 / / utphulla nIraja khile tuma netra pyAre, haiM zobhate karuNa kezara pUrNa dhaareN| merA vahIM para ataH mana sthAna pAtA, jaisA saroja para jA ali baiTha jAtA / / 41 / / haiM Apa dInajanarakSaka, sAdhu mAne, dAvA pracaNDa vidhi kAnana ko jalAne / paMceMdri-matta-gaja-aMkuza haiM suhAte, haiM megha vizvamadatApa-tRSA bujhAte / / 42 / / (132) Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAroM gatI miTa gayI tuma Iza ! zambhU, ho jJAna pUra nijagamya ataH sayambhU, dhyAnAgni dIpta mama ho tuma vAta ho to, saMsAra naSTa mama ho tuma hAtha ho to / / 43 / / ho Apako namana to saghanA aghAlI, pAtI vinAza pala meM dukha zIla vaalii| phailA payoda dala ho nabha meM bhale hI, thor3A cale pavana to bikhare ur3e hI / / 44 / / zrI pAda mAnasa sarovara ApakA hai, hote suzobhita jahA~ nakha mauktikA haiN| svAmI ! tabhI manasa haMsa madIya jAtA, ' prAyaH vahIM vicaratA cuga moti khAtA / / 45 / / lo ! Apake caraNa meM bhavabhIta merA, vizrAnta hai abhaya pA mana hai akelA / mA~ kA udAratama aMka avazya hotA, niHzaMka ho zaraNa pA zizu cU~ki sotA / / 46 / / ho vardhamAna gatamAna pramANadhArI, kyoM nA sukhI tuma bano jaba nirvikArI / svAtmastha ho abhaya ho mana akSajetA, ho duHkha se bahuta dUra nijAtmavettA / / 47 / / sanmArga pe vicaratA muni ho akelA, svAmI ! huA bahuta kAla vyatIta merA / mere thake paga abhI kitanA vihArA, bolo ki dUra kitanA tuma dhAma pyArA / / 48 / / svAmI apUrva ravi ho dyuti dhAma pyAre, ye teja hIna ravi sammukha ho tumhAre, mAno nahIM svayama ko ravi he virAgI ! kyoM agni hai mama tapo maNi meM sujAgI? / / 49 / (133) Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' he Iza dhIza mujhameM bala bodhi DAlo ! kAruNya dhAma karuNA mujhameM dikhAlo / dehAtma meM basa vibhAjana to karU~gA, zIghrAtizIghra sukha bhAjana to banU~gA / / 50 / / vijJAna se zamita kI rati kI nizA hai, __ pAyA prakAza tumane nija kI dazA hai / to bhI nivAsa karate mujhameM virAgI ! Aloka dhAma tuma ho, tama maiM, sarAgI / / 51 / / zuddhAtma meM tuma sunizcaya se base ho, jo jAnate jagata ko vyavahAra se ho / hotI sadA sahajavRtti sudhI janoM kI, icchAmayI vikRtavRtti kudhI janoM kI / / 52 / / saMsAra ko nirakhate na yathArtha meM haiM, lo Apa kevala nijIya padArtha meM haiN| saMsAra hI jhalakatA dRga meM tathA haiM, nAnA padArtha dala darpaNa meM yathA haiM / / 53 / / svAdI tumhI samayasAra svasampadA ke, __ AdI kudhI sama nahIM jar3a sampadA ke| aucitya hai bhramara jIvana ucca jItA, ___ makkhI samA mala na, puSpa parAga pItA / / 54 / / hai vastutaH jar3a acetana hI tumhArI vANI tathApi jaga pUjya pramANa pyArI / hai eka hetu isameM tumane nihArA, vijJAna ke bala aloka triloka sArA / / 55 / / samyaktva Adika nijI bala mokSadAtA, ve hI apUrNa jaba lau sura saukhyadhAtA / aucitya vastra banatA nija tantuoM se,. aisA kahA ki tumane mita sat padoM se / / 56 / / (134) Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotA vilIna bhavadIya upAsanA meM, to bhUlatA sahaja hI sukha yAcanA maiM / jo DUbatA jaladhi meM maNi DhU~da lAne, kyA mAMgatA jaladhi se maNi de! sayAne! / / 57 / / aucitya! hai prathama ambara ko haTAyA, __ pazcAt digambara vibho! mana ko banAyA / re! dhAna kA prathama to chilakA utAro, lAlI utAra, phira bhAta pakA, ur3Alo / / 58 / / zaMkA na mRtyu bhaya ne sabako harAyA, saMsAra ne taba parigraha ko sajAyA / he sevya! he abhaya! sevaka maiM virAgI, maiM bhI banU~ abhaya jo saba granthatyAgI / / 59 / / jo deha neha mada ko tajanA kahAtA ! . ___ svAmI! atIndriya vahI sukha hai suhaataa| tere suzAnta mukha ko lakha ho rahA hai, . . aisA vibodha, mana kA mala dho rahA hai / / 60 / / gaMbhIra sAMgara nahIM zazi darza pAtA, gAMbhIrya tyAga taTa bAhara bhAga AtA / gaMbhIra Apa rahate nija meM isI se, hote prabhAvita nahIM jaga meM kisI se / / 61 / / . hai cAhatA abudha hI tuma pAsa AnA, dhAre binA niyama saMyama zIla bAnA / dhImAna kauna vaha hai! zrama dekha roye, cAhe yahA~ suphala kyA bina bIja boye / / 62 / / zuddhAtma meM ruci binA zivasAdhanA hai, re nirvivAda yaha AtmavirAdhanA hai / ho AtmaghAta zira se giri phor3ane se, terA yahI mata ise sukha mAnane se / / 63 / / (135) Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nA Atma tRpti udayAgata puNya meM hai, vo zAMti kI lahara nA zazibimba meM hai / jo Apake caraNa kA kara sparza pAyA, Ananda IdRza kahIM aba lau na pAyA / / 64 / / svAmI! nijAnubhavarUpa samAdhi dvArA, pAyA, miTI - bhava-bhavAbdhi, bhavAbdhi pArA / ye dhairya dhAra budha sAdhu samAdhi sAdheM, sAdheM ataH sahaja ko nija ko abAdheM / / 65 / / hai vajra, karma - dharaNI-dhara ko girAtA, dAvA banA kumata kAnana ko jalAtA / aisA rahA sukhada zAsana zuddha terA, pAtheya paMtha bana jAya sahAya merA / / 66 / / ho teja bhAnu bhavasAgara ko sukhAne, gaMgA tumhIM tRSita kI kutRSA bujhAne / ho jAla iMdriyamayI machalI miTAne, maiM bhI, tumheM, subudha bhI isa bhA~ti mAneM / / 67 / / merI matI stuti sarovara meM rahegI, hogI madAgni mujhameM, raha kyA karegI / pIyUSa sindhu bhara meM viSabindu kyA hai ? astitva ho para prabhAva dabAva kyA hai ? / / 68 / / syAdvavAdarUpa mata meM, mata anya khAre, jyoM hI mile madhura ho bana jAeM pyAre / mAtrAnusAra yadi bhojana meM milAo, khArA bhale lavaNa ho ati svAda pAo / / 69 / / le ApakI prathama maiM stuti kA sahArA, pazcAt nitAMta nija meM karatA vihArA / jyoM bIca bIca nija paMkha vihaMga phailA, phailA vihAra karatA nabha meM akelA / / 70 / / (136 ) Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtva se bhramita citta sahI nahIM hai, tere use vacana ye rucate nahIM haiN| mizrI milA paya use rucatA kahA~ hai ? jo dIna pIr3ita dukhI jvara se ahA ! hai / / 71 / / lAlitya pUrNa kavitA likha ke tumhArI, hote aneka kavi haiM kavi naamdhaarii| maiM bhI sukAvya likha ke kavi to huA hU~, Azcarya to yaha nijAnubhavI huA hU~ / / 72 / / zraddhAsameta tumako yadi jAnatA hai, zuddhAtma ko vaha avazya pichAnatA hai / dhUvA~ dikhA anala kA anumAna hotA, hai tarka zAstra par3hate dRda bodha hotA / / 73 / / mohAdi karma mala ko tumane miTAyA, svAmI svakIya pada zAzvata saukhya pAyA / letA sahAra muni ho aba maiM tumhArA, totA jahAja taja kutra ur3e bicArA ? / / 74 / / tyoM Apake stavana kI kiraNAvalI hai, pAtI praveza mujhameM sukhadA bhalI hai / jyoM jyoti puMja ravi kI prakharA prabhAlI, ho raMdhra meM sadana ke ghusatI nirAlI / / 75 / / kAmArirUpa tuma meM mana ko lagAtA, __ hai vastutaH muni manobhava ko miTAtA / ho jAya nAza jaba kAraNa kA tathApi, kyA kArya kA janama ho jaga meM kadApi ? / / 76 / / svAmI tumheM na jisane ruci se nihArA, detA use na -- 'dRga'' darzana hai tumhArA / jo andha hai, vimala darpaNa kyA karegA, kyA netra dekara kRtArtha use karegA? / / 77 / / (137) Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vANI sudhA sadRza sajjana saMgatI se, terI, bane kaluSa durjana saMgatI se / aucitya megha jala hai giratA nadI meM, to svAdya peya banatA, viSa ho ahI meM / / 78 / / jaisA suzAnta rasa vo mama Atma se hai, dhArA pravAha jharatA isa kAvya se hai / vaisA kahA~ jhara rahA zazi bimba se hai, pUjeM tumheM tadapi dUra suvRtta se hai / / 79 / saMsAra ke vividha vaibhava bhoga pAne, pUjeM tumheM basa kudhI jar3a, nA sayAne / le svarNa kA hala, kRSI karatA karAtA, vo mUrkha hI kRSaka hai jaga meM kahAtA / / 80 / / hai moha naSTa tumameM phira anna se kyA ? tyAgA asaMyama, susaMyama bhAra se kyA ? mArA kumAra tumane phira vastra se kyA ? haiM pUjya hI bana gaye, para pUjya se kyA ? / / 81 / / merA jabhI mana banA zivapaMthagAmI, saMsAra bhoga usako rucate na svAmI / dhamAna kauna vaha hai ghRta chor3a degA, kyA ! mAna ke parama nIrasa chAcha legA / / 82 / / merI bhalI vikRti pai mati cetanA hai. " caitanya se udita hai jina- dezanA hai / kallola ke bina sarovara to milegA, kallola vo bina sarovara kyA milegA ? / / 83 / / lo! Apake stavana se bahu nirjarA ho, svAmI! tathApi vidhibaMdhana bhI jarA ho / acchI dukAna calatI dhana khUba detI " to bhI kirAya kama se kama kyA na letI ? / / 84 / / (138 ) Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vo ApakI sakala vastuprakAzinI hai, nAsA, pramANamaya, vibhrama-nAzinI hai / nAsAgra pe isalie tuma sAmyadRSTi, AsIna hai satata zAzvata zAMti sRSTi / / 85 / / haiM Apa namra guru cUMki bhare guNoM se, haiM pUjya 'rAma'' nija meM ramate yugoM se / pI, pI, parAga nijabodhana kI sukhI haiM, "" nIrAga haiM, puruSa haiM, prakRtI tajI haiM / / 86 / / dhIra vIra tuma cU~ki nijAtma jetA, mArA kumAra tumane ' 'ziva'' sAdhu netA / sarvajJa ho isalie tuma sarvavyApI, baiThe madIya mana meM aNu ho tathApi / / 87 / / sAtA nahIM udaya meM jaba ho asAtA, maiM Apake bhajana meM basa DUba jAtA / hai candra ko nirakhatA saghanI nizA meM, jaisA cakora ruci se na kabhI divA meM / / 88 / / dhAtA tumhIM abhaya de jaga ko jilAte, netA tumhIM sahaja satpatha bhI dikhAte / mRtyuMjayI bana gaye bhagavAn kahAte, saubhAgya hai, ki mama mandira meM suhAte / / 89 / / aisI mujhe dikha rahI tuma bhAla pe hai, jo bAla kI laTakatI laTa gAla pe hai / tAlAba meM kamala pe ali bhA rahA ho, saMgIta hI guNaguNA kara gA rahA ho / / 90 / / kAle ghane kuTila cikkaNa keza pyAre, aise mujhe dikha rahe zira ke tumhAre / jaise kahIM malayaMcandana vRkSa se hI, ho kRSNa nAga lipaTe ayi divya dehI ! / / 91 / / (139) Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAhU~ na rAja sukha maiM surasampadA bhI, cAhU~ na mAna yaza deha nahIM kadApi / he Iza gardabha samA tana bhAra DhonA, kaise miTe, kaba miTe, mujhako kaho nA / / 92 / / merI susupta usa kevala kI dazA meM, ye ApakI sahaja taira rahIM dazAyeM yoM ApakA kaha rahA zruta satya pyArA, maiMne use suna guNA ruci saMga dhArA / / 93 / / saMsAra se virata hUM tuma jyoti meM hUM, nisteja karma mujhameM jaba hoza meM hUM / baiThA rahe nikaTa nAga karAla kAlA, TUTA huA, ki jisakA viSadanta bhAlA / / 94 / / vijJAna se ati sukhI budha vItarAgI, ajJAna se nita dukhI mada-matta, rAgI / aisA sadA kaha rahA mata ApakA hai, dharmAtma kA sahacarI, ripu pApa kA hai / / 95 / / ho Aja sImita bhale mama jJAna dhArA, hogI asIma tuma Azraya pA apArA / prArambha meM sarita ho patalI bhale hI, pai anta meM amita sAgara meM Dhale hI / / 96 / / lo Apake sukhamayI padapaMkajoM meM, zraddhAsameta nata hUM taba lau vibho maiM / vijJAnarUpa ramaNI mama sAmane A, nA nAca gAna karatI jaba lau na nehA / / 97 / / svAmI tumheM nirakha sAdara netra donoM, ArUr3ha mokSapatha ho mama paira donoM / le Iza nAma rasanA, zira to natI se, yoM aMga aMga haraSe tuma saMgatI se / / 98 / / ( 140 ) Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho mRtyu se rahita ''akSara'' ho kahAte, ho zuddha jIva 'jaDa akSara'' ho na taateN| to bhI tumheM na bina akSara jAna pAyA, svAmI ataH stavana akSara se racAyA / / 99 / / cAhU~ kabhI na divi ko ayi vIra svAmI, pIUM sudhArasa svakIya baneM na kaamii| pA 'jJAnasAgara'' sumaMthana se suvidyA, . vidyAdisAgara banU~ taja dUM avidyA / / 100 / / bhUla kSamya ho lekhaka kavi maiM hU~ nahIM mujhameM kucha nahi jJAna truTiyA~ hove yadi yahA~ zodha par3heM dhImAna / / 1 / / sthAna samaya paricaya * Atma sAdhanA kucha bar3hI kuNDalagiri pai harSa zrIdhara kevalicaraNa kA savinaya kara saMsparza / / 2 / / gupti gaganagatisaMga kI amA aSAdI Aja likhA gayA yaha grantha hai bhukti-mukti ke kAja / / 3 / / [iti zubhaM bhUyAt] (141) Page #159 -------------------------------------------------------------------------- Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanA zataka Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa divyA loka pradA ne za da rzana zuddhi bhA ska raH XXXXXXXXXXXXXXX bhavyA bja ka ka dAvA za sparza koM zu zubhA ka raH yaha sAmAnya murajabandha kA citra hai| isameM pUrvArddha ke viSama saMkhyAMka 1,3,5,7,9,11,13,15 akSaroM ko uttarArdha ke samasaMkhyAMka 2,4,6,8,10,12,14,16 akSaroM ke sAtha kramazaH milAkara par3hane se zloka kA pUrvArdha aura uttarArdha ke viSama saMkhyAMka akSaroM ko pUrvArdha ke samasaMkhyAMka akSaroM ke sAtha kramazaH milAkara par3hane se uttarArdha bana jAtA hai| isI prakAra ke 16,22,28,34,40,46,52,58,64,70, 76,82,8894 aura 100 kramAMka zloka bhI isI kAvya meM hai / citrAlaMkAra meM anusvAra aura visarga kA antara grAhya nahIM hotA hai / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] sAdhava iha samAhitaM namanti satAM samAdhRtasamA hitm| kurvan hRdi samAhitaM tamahamapi vande samAhitam / / iha satAM hitaM samAhitaM samAdhRtasamAH sAdhavaH namanti, taM hRdi samAhitaM kurvan aham api vnde| sAdhava iti- iha jagati satAM satpuruSANAM hitaM kalyANakaram, samAhitaM saMsiddhaM yuktyAgamasiddhamityarthaH, samAhitaM samAdhisthaM, dhyAnanimagnamarhatparameSThinamityarthaH / AtmAnaM vA 'samAdhisthe smaahitH| triSunyastapratijJAnasaMsiddhe yama aatmni|' iti vishvlocnH| samAdhRtasamAH samyaka-prakAreNa AdhutaM samaM sAmyaM yaiste samAdhRtasamAH samatAdhAriNa iti yAvat, sAdhavo munayo namanti namaskurvanti / tam arhatparameSThinaM zuddhAtmAnaM vA hRdi citte samAhitaM saMsthApitaM kurvan, ahamapi granthakartA, vande namaskaromi / 'samA varSe sadRksarvamAnyeSu ca samaM triSu' iti vizvalocanaH / / 1 / / ___ artha- isa jagat meM jo satpuruSoM kA hita karane vAle haiM, samAhita- saMsiddhayukti-Agama se siddha haiM, tathA samAhita- samAdhistha haiM- dhyAna nilIna haiM, una arahanta parameSThI ko sAmyabhAva ke dhAraka sAdhu namaskAra karate haiN| ataH unheM hRdaya meM dhAraNa karatA huA maiM bhI namaskAra karatA hU~-unakI trikAla vandanA karatA hU~ / / 1 / / [2] sudhRtaratnatrayazaraM guro dhyAnavasuvinaSTakusumazaram / tvAM pItAnubhavazaraM yaje'muM zamaya me'nAza ! ram / / he guro! (jJAnasAgara!) anAza! sudhRtaratnatrayazaraM dhyAnavasuvinaSTakusumazaram, pItAnubhavazaram tvAm, (ahaM) yaje me amuMraM shmy| sudhRteti- he guro! (jJAnasAgara!) anAza! yasya AzA icchA vAsanA vA na vidyate yasya saH anAzaH tatsambuddhau he anAza! athavA na vidyate nAzo yasya sa tatsambuddhau he anAza athavA azanam Aza AhAra ityarthaH, na vidyate Azo yasya saH anAzaH tatsambuddhau, samAdhivelAyAM tyaktacaturvidhAhAra ! ityrthH| sudhRtaratnatrayazaraM sudhRto ratnatrayameva zaro hAro yena taM 'zaro hAre zare puMsi' iti vizvalocanaH (145) Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnavasuvinaSTakusumazaraM dhyAnameva vasuragnistena vinaSTaH kusumazaraH kAmo yena taM, dhyAnAgnivinaSTakAmamiti yAvat 'vasurmayUkhAgnidhanAdhipeSu' iti vishvH|| pItAnubhavazaram pItam anubhava eva zaraM nIraM yena taM pItasvAnubhUtisalilam 'zaraM nIre napuMsakam' iti vishvlocnH| tvAM bhavantam (aham) bhavadantevAsI vidyaasaagrH| yaje pUjayAmi / me mama, amuM raM kAmAnalam 'rastu kAmAnale vahnau' iti vishvlocnH| zamaya zAntaM kuru / / 2 / / artha- he guro! he jJAnasAgara! he anAza! nAza athavA AzA se rahita! ratnatraya rUpahAra ke dhAraka, dhyAnarUpa agni ke dvArA kAma ko naSTa karane vAle aura anubhavarUpI jala kA pAna karane vAle ApakI maiM pUjA karatA huuN| Apa merI isa kAmAgni ko zAnta kara dIjie-mujhe niSkAma banane meM sahAyaka hoM / / 2 / / [3] bhaktyepsitAsavArirmohatamaH prasAratvAdavAriH / dharmavAridAM vArimIDe'nicchan viSayavAri / / IpsitAsravAriH mohatamaH prasAratvAd avAriH (aham) viSayavAri anicchan dharmavAridAM vAriMbhaktyA bhaktyeti- IpsitAsravAriH AsravasyAriH zatruH AsravAriH saMvara ityarthaH, Ipsito'bhilaSita AsravasyAriryena sH| mohatamaHprasAratvAt moha eva tamastimiraM tasya prasAratvaM tasmAt, avAri netravihInaH, jJAnacakSuSA rahita ityarthaH (aham) viSayavAri vissyjlm| anicchan avAJchan dharmavAridAM dharmasalilapradAtrIm, vAriM sarasvatIm 'vAri sarasvatIdevyAm' iti vishvlocnH| bhaktyA IDe staumi 'vArika payo'mbho'mbu' iti dhanaJjayaH / / 3 / / ___artha- jo saMvara kA icchuka hai tathA moharUpI timira kA prasAra hone se netrahIna hai, aisA maiM viSaya rUpa jala kI icchA na karatA huA dharmarUpa jala ko dene vAlI sarasvatI kI bhaktipUrvaka stuti karatA huuN||3|| . virato'kAmahAnaye zatakaM kAmadaM ca kAmahAnaye / namraH kAmahAnaye vade'vidkRtakAmahAnaye / / 'aye akAmahA! ka! naye virataH, avidkRtakAmahAnaye namraH (san) amahAn (aham) kAmadaM zatakaM ca kAmahAnaye vade / (146) Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virata iti- aye ka! he brahman! he paramAtman! akAmahA! akaM pApaM tadeva amaH roga: saMsAraduHkhakArakaH tam jahAti tyajati iti akAmahAH tatsambuddhau akAmahA! pAparogatyAgin ! athavA akAmahA! kAmaM manorathaM hantIti kAmahA, na kAmahA akAmahA amanorathavighAtakaH tatsambuddhau akAmahA! athavA kAmaM madanaM jahAti iti kAmahA, naye nItau tathA ca naye Agame virataH prakarSarUpeNa rataH AgamabhaktirataH avidajJAnaM tayA rahitaH (ahaM) kRtA kAmasya madanasya hAniryena tasmai apagatamadanavikArAya, bhagavate namraH praNataH san (aham) amahAn na mahAn lghurityrthH| kAmadam abhilssitvstuprdm| zatakaM bhAvanAzatakanAmadheyaM kaavym| kAmahAnaye kasya AtmanaH amA rogA rAgadveSAdayaH teSAM rAgadveSAdivibhAvabhAvAnAM rogANAM vinAzArthaM vade deshyaami| 'ko brahmAnilasUryAgniyamAtmadyotabarhiSu / ' 'kAmaH smarecchayoH kAmye', 'nayo dyUtAntare nItau' iti sarvatra vizvalocanaH / / 4 / / . artha- he akAmahA! pAparUpI roga ko naSTa karane vAle! he ka! he brahman ! jo nIti vijJAna athavA Agama meM virata-vizeSarUpa se lIna hai athavA nIti vijJAna se rahita hai, avid - ajJAnI hai, kAma kA nAza karane vAle ke liye vinamra hai aura amahAn- laghu hai, aisA maiM kAmahAni -AtmasambandhI rAgAdi rogoM kI hAni ke liye kAmada-abhilaSita padArtha ko dene vAle bhAvanAzataka ko kahatA hUM ||4|| [5] yato jinapadadarzanaM tadastviha darzanazuddhaM darzanam / darzayati saddarzanaM jagati jayatu jainaM darzanam / / darzanazuddhaM darzanaM tat astu yato jinapadadarzanaM (bhavati) (iti) jainaM darzanaM sadarzanaM darzayati (tat) jagati iha jayatu / yata iti- darzanazuddhaM darzanamiva zuddhaM darzanazuddhaM darpaNavannirmalam, darzanaM samyagdarzanaM tat astu bhavatu yato yasmAt jinapadadarzanaM paJcakalyANopetatIrthakarapadopalabdhiH (bhavati) (iti) jainaM jinena proktaM jainaM darzanaM zAstraM saddarzanaM sanmArga darzayati prakaTayati (tat) samyagdarzanam iha jagati asmin loke jayatu sarvotkarSeNa vrttaam| 'darzanaM dRzi darpaNe / svapne vartmani buddhau ca shaastrdhrmoplbdhissu'| iti vishvlocnH||5|| ___ artha- vaha samyagdarzana darpaNa ke samAna nirmala ho jisase jinapada - tIrthaMkarapada kA darzana hotA hai| isa prakAra jainadarzana-jainazAstra samyagdarzana ko dikhAtA hai- prApti karAtA hai / jagat meM vaha samyagdarzana jayavaMta rahe / / 5 / / .(147) Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] mohAre parAbhave kaSAyAderapi dRzA parAbhave / yAnti narAH parAbhave'styajavAgitIdaM parA bhave / / mohAreH parAbhave (sati) dRzA kaSAyAde:-api parAbhave (sati) bhave parAH narAH idam (darzanavizuddhiM) yAnti iti bhave parA ajavAk asti / / mohAreriti- mohAreH moha evAri zatrustasya parAbhave tiraskAre sati mithyAtvatimirApaharaNe satItyarthaH / dRzA samyagdarzanena kaSAyAderapi kaSAyaprabhRterapi anantAnubandhikrodhamAnamAyAlobhAdInAmapi parAbhave tiraskAre anudaya ityrthH| bhave mahAdeve jine vA parA ratAH tatparAH bhagavadbhaktivinItA ityarthaH / narAH mnujaaH| idaM sAmAnye napuMsakaliGgaprayogaH darzanazuddhimityarthaH yAnti prApnuvanti / itItthaM bhave loke parA utkRSTA ajavAk ajasya janmAtItasya bhagavataH vAk vANI asti vidyate / / 6 / / artha- moharUpa zatru kA parAbhava hone para tathA samyagdarzana ke dvArA kaSAya Adi kA bhI parAbhava hone para saMsAra meM zreSThatA ko prApta hue manuSya isa darzanavizuddhi ko prApta hote haiM, aisI jinendra bhagavAn kI utkRSTa vANI hai / / 6 / / karuNAbhAvavasatyAM sadbhiridaM sevitAyAM vasatyAm / lasatu mAnava ! satyAM vasatipatiprabheva vasatyAm / / vasatyAM satyAM ksatipatiprabhA iva he mAnava ! sadbhiH sevitAyAM vasatyAM karuNAbhAvavasatyAM (satyAM) idaM(darzanIlasatu / karuNAbhAveti- vasatyAM rAtrau satyAM vasatipatiprabheva nizApatikAntiriva he mAnava! sadbhiH satpuruSaH sevitAyAM vasatyAM avasthitau svakIyapravRttAvityarthaH / karuNAbhAvavasatyAM karuNAbhAvasya vasatirvezmanivAsasthAnaM tasyAM (satyAm) idaM darzanaM samyagdarzanaM lasatu zobhatAm / 'vasatiH syAnnizAvezmAvasthAne'pyarhadAzrame' iti vizvalocanaH / / 7 / / artha- rAtri hone para jisa prakAra candramA kI prabhA suzobhita hotI hai, usI prakAra he mAnava! satpuruSoM ke dvArA sevita pravRtti meM karuNAbhAva kI vasati-sthiti hone para yaha samyagdarzana suzobhita ho ||7|| . (148) Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] virAdhanaM na rAdhanaM nidAnamasya kevalaM narA dhanam / dadAti sadArAdhanaM rAdhanaM muktidArAdhanam / / he narAH! nidAnam asya (darzanasya) virAdhanam, (nidAnaM) kevalaM dhanaM dadAti, na rAdhanaM (dadAti) (kintu) sadArAdhanaM muktidArAdhanaM rAdhanaM ca (ddaati)| virAdhanamiti- he narAH! bho mAnavAH! nidAnaM bhogAbhilASaH, asya (darzanasya) virAdhanaM vighAtakam, (asti) na rAdhanaM mukteH sAdhanaM na bhvti| (nidAnaM) kevalaM dhanaM draviNaM dadAti (kintu) sadArAdhanaM satAm ArAdhanaM satpuruSANAmupAsanaM, muktidArAdhanam muktidAra eva A-samantAt pUrNamityarthaH dhanaM sukhasAdhanam, rAdhanaM tuSTiM (dadAti) darzanavizuddhibhAvanAbalena narAH paJcaparameSThibhaktiyuktaM saMtoSaM labhanta ityrthH| 'rAdhanaM sAdhane prAptau toSaNe'pi ca rAdhanam' iti vizvalocanaH / / 8 / / - artha- he mAnavo! nidAna (bhogAbhilASA) samyagdarzana kA vighAta karane vAlA hai| nidAna, kevala dhana detA hai, saMtoSa nahIM detA, kintu sadArAdhanA-satpuruSoM kI sevA mukti strIrUpa pUrNadhana aura saMtoSa ko detA hai / / 8 / / [9] jitamohahArakeNa vyAlasatA zucinayamaNihArakeNa / vinA hyapi hArakeNa prApyate na vyavahArakeNa / / . zucinayamaNihArakeNa, vyAlasatA, jitamohahArakeNa, hArakeNa vinA api idaM prApyate (kintu) vyavahArakeNa na (praapyte)| __jiteti- zucinayamaNihArakeNa zucinayo nizcayanaya eva maNihAro yasya tena smaasaantkprtyyH| vyAlasatA zobhamAnena, jitamohahArakeNa jitaH parAjito moha eva hArakazcauro yena tena, hArakeNa vijJAnavizeSeNa vinA api idaM (saddarzanaM) prApyate (kintu) vyavahArakeNa kutsito vyavahAro vyavahArakaH nizcayasAMgatyarahitatvena kriyAkANDaikajIvanena mAtravyavahAranayena na hi (prApyate) nahi lbhyte| 'hArakastu zaThe caure gadyavijJAnabhedayoH' iti vizvalocanaH / / 9 / / ___ artha- jisameM nizcayanaya maNimaya hAra hai, jo suzobhita hai tathA jisane moharUpI cora ko jIta liyA hai aise hAraka-viziSTa jJAna ke binA bhI yaha samyagdarzana prApta hotA hai| kintu mAtra vyavahAranaya se nahIM prApta hotA ||9|| (146) Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] divyAlokapradAnezadarzanazuddhibhAskaraH / bhavyAbjakakadA vAzasparzakoM'zuzubhAkaraH / / (darzana) divyAlokapradAnezadarzanazuddhibhAskaraH aMzuzubhAkaraH, azasparzakaH, bhavyAbjakakadAH (asti)| vA nizcaye (n)| divyAloketi- (darzanaM) etat smygdrshnm| divyAlokaH kevalajJAnaM tatpradAne IzaH samarthaH, sa cAsau darzanazuddhireva bhAskaraH kevalajJAnapradAnadakSadarzanavizuddhibhAvanAsUryaH, aMzuzubhAkaraH aMzUnAM kiraNAnAM zubhAkaro mngglkhniH| azasparzakaH zaH hiMsA tasya sparzako na bhavatItyazasparzakaH ahiNsaanvitH| bhavyAbjakakadAH bhavyA eva abjAni kamalAni bhavyAbjAni,bhavyAbjAnyeva bhavyAbjakAni, svArthe kaH, tebhya: kaM sukhaM dadAtIti bhavyAbjakakadAH (asti) vA nizcayena / samyagdarzanametat kevalajJAnapradAne bhAskara iva shobhte| bhavyAravindavikAsakazca nizcayenAstIti bhAvaH / 'zaH zatAyuSi hiMsAyAM zaM dharme zA tu mAtari' iti vizvalocanaH / / 10 / / artha- kevalajJAna ke pradAna karane meM samartha darzanavizuddhirUpI sUrya, kiraNoM kI zubha khAna hai, ahiMsA se suzobhita hai, aura bhavyajIva rUpa kamaloM ko sukha dene vAlA hai, yaha nizcaya hai ||10 / / [11] na mayA'kaM na napAvanaM vinayo yiyAsunAya'te pAvanam / muktvA sudhIH pAvanaM ko'Ted grISmAtaH pAvanam / / . he napa ! pAvanaM avanaM yiyAsunA mayA vinayaH arcyate, na akaM (arcyate) kaH sudhIH grISmArtaH pAvanaM muktvA pAvanaM aTet (ko'pi netyrthH)| ___ na mayeti- he napa ! he pUjyarakSaka ! 'nakAro jinapUjyayoH' 'po vAte pA tu pAne syAtpAstu pAtari vAcyavat' iti ca vizvalocana: / pAvanaM pavitram avanaM rakSaNaM yiyAsunA prAptumicchunA, mayA nayapadaM nItisthAnaM vinaya iti yAvat, arcyate pUjyate, na akaM pApaM 'akaM duHkhAghayoH' iti vizvalocanaH / na (arcyte)| kaH sudhIH ko vidvAn griissmaato nidAghapIDitaH (san) pAvanaM jalaM muktvA pAvanam agnim aTet gacchet ? (na ko'pItyarthaH) pAvanaM tu jale kRccha pAvakAdhyAsayoH pumAn' iti vizvalocanaH / / 11 / / artha- he napa ! he pUjyarakSaka! pavitra rakSaNa ko prApta karane ke icchuka mere dvArA vinaya kI pUjA kI jAtI hai, aka - pApa kI nahIM / kauna aisA vidvAn hai jo garamI se pIr3ita hotA huA pavana - vAyu ko chor3a pavana-agni ko prApta ho ? arthAt koI nahIM / / 11 / / (150) Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] etadviSaM sAdhanaM jayazrIrivenamUnasAdhanam / brajennahi sat sAdhanaM phalati saMsAre'JjasA dhanam / / etadviSaM (vinayavihInaM) sAdhanaM na vrajet UnasAdhanam inam jayazrIH iv| sat sAdhanaM hi saMsAre aJjasA dhanaM phalati / etadviSamiti- etadviSam etaM dveSTIti etadviT taM vinayavihInaM janamiti zeSaH / sAdhanaM siddhiH, na vrajet na gacchet / UnasAdhanaM nyUnasainyam, inaM rAjAnam, jayazrIriva vijylkssmiiriv| sat sAdhanaM samIcIna upAyaH hi nizcayena saMsAre jagati aJjasA yathArtha dhanaM draviNaM phalati samutpAdayati / 'sAdhanaM mehane sainye nivRttigatisiddhiSu / karaNe copakaraNe mRtasaMskaraNe vadhe / dravaNe cAnuvrajyAyAmupAye dApane dhane / / ' iti vizvalocanaH / / 12 / / artha - vinaya se dveSa karane vAle manuSya ko sAdhana - siddhi usa prakAra nahIM prApta hotI, jisa prakAra ki UnasAdhana - kama senA vAle rAjA ko vijaya lakSmI prApta nahIM hotI / ucita hai,kyoMki samIcIna sAdhana - upAya hI yathArtha rUpa se dhana ko phalatA hai / / 12 / / [13] etadvahatA gamitaM hyanantAntaM pApaM samyagamitam / svamUlyaM yena gamitaM tasmai kaM kiM nAGga mitam / / he aGga ! ananta ! na ! yena etadvahatA (vinayazIlena) svamUlyaM gamitaM amitaM pApaM antaM gamitaM (tadA) tasmai mitaM kaM kiM ? (kimapi netyrthH)| etaditi- aGga! ananta! na! he antAtItajina! 'nakAro jinapUjyayoH' iti vishvlocnH| yena kAraNena etad (vinayasampannatvaM) vahatA dadhatA vinayazIlena jnenetyrthH| svamUlyam AtmamUlyaM gamitaM prApitam / amitaM aparimitaM bhulmityrthH| pApaM vRjinaM samyak suSThurItyA antaM vinAzaM gamitaM prApitaM (tadA) tasmai mitaM parimitam alpaparimANaM kaM sukhaM kiM kiMnAmadheyam na kimpiityrthH| 'antaM vizuddha vyApte syAdanto nAze mnohre| 'kaM sukhe vAri zIrSe ca' iti ca vizvalocanaH / / 13 / / artha- aGga! ananta! na ! he antAtItajinendra! vinayasampannatA ko dhAraNa karane vAle jisa manuSya ne svamUlya-AtmamUlya ko prApta kiyA hai, aura aparimita pApa kA anta kiyA hai usake liye mita-sImita-sAMsArika sukha kyA hai? vaha to mokSasambandhI anantasukha kA pAtra hotA hai / / 13 / / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] sa vinayazIlo'kena zritamahitamapi kumArgagaM lokena ! / mudA vidAlokena svapathagaM karoti loke na ! / / 14 / / he lokena ! na! akena zritaM kumArgagaM ahitaM api loke vinayazIlaH mudA vidAlokena svapathagaM kroti| sa iti- he lokena! lokasya jagata inaH svAmI lokenastatsambuddhau he jagannAtha! na! he jina ! akena duHkhena pApena vA 'akaM duHkhAghayoH' iti vishvlocnH| zritaM sevitaM sahitamiti yaavt| kumArgagaM kaapthgaaminm| ahitaM zatrum api janaM loke bhuvane vinayazIlaH vinayaH zIlaM svabhAvo yasya tathAbhUtaH sa vinayasampannatA-yukto jnH| mudA hrssenn| vidAlokena samyagjJAnaprakAzena svapathagam AtmamArgagAminaM karoti viddhaati| vinayazIlo janaH kumArgagaM zatrumapi sumArgagaM vidadhAtIti bhAvaH / / 14 / / artha- he lokena! he jagat ke svAmI jinendra ! duHkha yA pApa se yukta, kumArgagAmI zatru ko bhI loka meM vinayazIla manuSya harSapUrvaka jJAnarUpa prakAza ke dvArA supathagAmI banA detA hai ||14|| [15] kiM syAd bhagavannamitaM sukhamavanAviha vinA hyanena mitam / vande munibhirnamitaM tato vidAMvarairmAnamitam / / he bhagavan ! iha avanau amitaM (nA) mitaM sukhaM anena vinayena vinA kiM syAt ? tataH vidAMvaraiH munibhiH mAnaM itaM namitaM (ca) (vinayapadaM ahaM) hi vande / kiM syAditi- he bhagavan! iha avanau asyAM pRthivyAM amita aparimitaM vipulamityarthaH, mitaM parimitam alpamiti yAvat, vA sukham anena (vinayena) vinA kiM syAt ? api tu na syAt / tatastasmAt kAraNAt vidAMvaraiH jJAtRzreSThai munibhiH yatibhiH, mAnaM pUjAm, itaM prAptaM, namitaM namaskRtaM (ca) vinayapadaM vinayasampannatvam aham, hi nizcayena vande nmskromi| 'mAnaH syAdapi pUjAyAm' iti vizvalocanaH / / 15 / / artha- he bhagavan ! isa pRthivI para aparimita aura parimitasukha kyA vinaya ke binA ho sakatA hai ? arthAt nhiiN| isa vinaya ke dvArA hI jJAnI muniyoM ne sanmAna aura namaskAra ko prApta kiyA hai / / 15 / / [16] etadviSaH plavante na bhavArNavaM bhayaGkaram / vAntadoSa bhavaM te na bhavAbhavaM na yantyaram / / (152) Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAtadoSa ! na ! bhava ! etadviSaH (vinayarahitAH) bhayaGkaraM bhavArNavam na plavante (tataH) te abhavaM bhavaM na araM yanti / etadviSa iti - he vAntadoSa ! he nirdoSa ! na ! pUjya ! bhava ! kalyANa ! he rAgAdidoSarahita, pUjya, kalyANarUpa jinendra ! etadviSaH etad vinayasampannatvaM dvipantIti etadviSaH vinayarahitA ityarthaH / bhayaGkaraM bhItyutpAdakaM bhavArNavaM saMsArasAgaraM na plavante na taranti (tataH) te abhavaM janmarahitaM bhavaM kalyANaM sukham, araM zIghraM na yanti na prApnuvanti / "bhavaH zrIkaNThasaMsArazreyaH sattAptijanmani' iti vizvalocanaH / 'laghu kSipramaraM drutam' ityamaraH / / 16 / / artha- he vAntadoSa ! he pUjya ! he kalyANarUpa ! vinayazIlatA se dveSa rakhane vAle manuSya, bhayaMkara saMsArasAgara ko nahIM taira sakate / isIliye ve abhavabhava * janmarahita siddhaparyAya ko zIghra nahIM prApta hote || 16|| - [17] vAmavaminA hyamAnaM jagadakamanubhavati daMdahyamAnam / sa hitvA'grAhyamAnaM jagAdetyajaH saMgRhya mAnam / / vAmavaminAM hi daMdahyamAnaM amAnaM jagad akaM anubhavati, iti sa ajaH agrAhyamAnaM hitvA mAnaM saMgRhya jagAda | vAmeti- vAmavaminA vAmaH kAma eva vamiH pAvakaH agnirityarthastena kAmAgninA, hi nizcayena, daMdahyamAnaM punaH punaratizayena vA dahyamAnaM, amAnaM jJAnarahitamu, amitaM sarvaM vA jagad bhuvanam, akaM duHkham, anubhavati / itItthaM sa prasiddhaH, ajo bhagavAn agrAhyamAnaM na grahItuM yogya: agrAhyastathAbhUto mAno'haMkArastaM hitvA tyaktvA mAnaM jJAnaM saMgRhya samyak prakAreNa gRhItvA, jagAda kathayAmAsa / 'vAmaH savye hare kAme dhane vitte tu na dvayoH' 'vamiH syAtpAvake puMsi' iti ca vizvalocanaH / / 17 / / 1 artha- 'kAmarUpa agni se atyadhika jalatA huA jagat aparimita duHkha kA anubhava karatA hai - aisA una janmAtIta - jinendra ne agrAhya mAna ko chor3akara tathA jJAna kA acchI taraha saMgraha kara kahA hai || 17|| grahaNa karane ke ayogya [18] saMyamibhirmahitena zIlena samaM sumate ! mama hi tena / matirativAma ! hitena tvastu paraM svadhAma hi tena / / he ativAma! sumate ! saMyamibhiH mahitena hitena tena zIlena samaM hi mama matiH astu / tena (153) Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kAraNena) svadhAma nu paraM (astu)| saMyamibhiriti- he ativAma ! vAma kAmam atikrAntaH ativAmastatsambuddhau he niSkAma ! sumate ! suSThu matiryasya ttsmbuddhau|he subuddhe ! saMyamibhiH sAdhubhiH, mahitena pUjitena, hitena kalyANakAriNA , tena zIlena zIlavratena, samaM sArdhaM, hi nizcayena, mama matiH, astu mAmakInA buddhiH niraticArazIlavratasahitA bhvtu| tena (kAraNena) tu paraM purataH sammukhaM, svadhAma svasya dhAma svadhAma mokSaH (astu) / / 18 / / ____artha- he niSkAma ! he sumatisaMpanna! jinendra! saMyamI sAdhuoM ke dvArA pUjita, hitakArI usa zIlavrata ke sAtha hI merI buddhi rahe aura isa kAraNa zreSTha svadhAma-mokSa prApta ho / / 18 / / _[19] himAMzunA'pi himena hyalaM gAGgenAmbunA'pi himena / varo'stvasyamahimena bAhyetaradAhahA hi me na ! / / he! ina! na ! himena himAMzunA api gAGgenAmbunA api himena alaM me asya (zIlasya) bAhyetaradAhahA mahimA varaH astu| himAMzuneti- he ina! svAmin! na! jina! himena tuSAreNa, himAMzunApi candreNApi gAGgena gaGgAyA idaM gAGgaM tena gaGgAsambandhinA ambunA jalena, api kiJca, himena candanena, alaM paryAptaM, etairmamAntardAhasya vidhvaMso na bhavatItyartha: / 'tuSAre candane zIle himaM triSu tu zItale' iti vishvlocnH| me mama, asya (zIlasya) bAhyetaradAhahA bAhyazca itarazceti bAhyetarau, tau ca tau dAhI ca, iti bAhyetaradAhau tau hantIti bAhyetaradAhahA bAhyAbhyantaradAhavighAtakaH mahimA prabhAvaH, varaH prakRSTaH astu / niraticArazIlavratatve sati bAhyAbhyantaradAhavighAto bhavati nAnyatheti bhAvaH / / 19 / / ___ artha- he svAmin ! he jinendra! barpha, candramA, gaGgAjala, aura candana kI AvazyakatA nahIM hai| isa zIlavrata kI bAhya aura Abhyantara dAha ko naSTa karane vAlI utkRSTa mahimA hI mere pAsa rahe / / 19 / / [20] stutAni hyaGga tAni vratAni yAni satA zucitAM gatAni / akAni samyagatAni tyaktvA gatAnyanAgatAni / / he aGga! AgatAni anAgatAni gatAni ca akAni hi tyaktvA yAni satA stutAni zucitAM gatAni vratAni tAnisa tAni / (154) Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stutAnIti- he . aGga! AgatAni vartamAnAni, anAgatAni bhaviSyatkAlasambandhIni; gatAni bhUtakAlasambandhIni ca akAni pApAni 'akaM duHkhAghayoH' iti vishvlocnH| hi nizcayena tyaktvA AlocanA pratikramaNapratyAkhyAnavidhinA primaayetyrthH| yAni satA sAdhunA stutAni stutiviSayIkRtAni zucitAM nirmalatAM gatAni vratAni tAni samyak (aham) atAni gacchAni praapnuvaaniityrthH| 'ata sAtatyagamane' ityasya loDuttamapuruSe rUpam / / 20 / / __ artha- aGga jinendra! Agata- vartamAna, anAgata-bhaviSyat aura gatabhUtakAla sambandhI pApoM ko chor3akara satpuruSoM ke dvArA stuta hote hue jo zucitA-niraticAravRtti ko prApta huye haiM una vratoM ko maiM prApta hotA hUM / / 20 / / [21] sA bhAtu gajagatitayA satI nAnena saMsRtirgatitayA / siddhaH sadA gatitayA sadAgatinoSA jagati tayA / / jagati gajagatitayA sA satI bhAtu, gatitayA saMsRtiH (bhAtu)siddhaH tathA gatitayA (bhAtu) sadAgatinA uSA (bhAtu) anena (zIlena vratena vA) nA sadA (bhaatu)| ___ 'seti- jagati loke, gajagatitayA gajasya gatiriva gatiryasyAH sA gajagatistasyA bhAvastattA tayA, sA prasiddhA satI sAdhvI strI bhAtu zobhatAm / gatitayA pragatyA caturgatigamanenetyarthaH, saMsRti: saMsAraH (bhAtu) siddhaH muktAtmA tayA zAstraprasiddhayA gatitayA gatiH jJAnaM kevalajJAnaM tasyA bhAvastattA tayA gatitayA bhAtu, AtmanA sAkaM jJAnasya tAdAtmyaM vartate iti / athavA tathA zAstraprasiddhayA agatitayA na vidyate gatiryasya tasya bhAvaH agatitA tayA gatirAhityena (bhaatu)| sadAgatinA vAyunA uSA prAtarvelA (bhAtu) anena (zIlena vratena vA) nA pumAn, sadA satataM (bhAtu) 'satI sAdhvIcaNDikayoH / ' 'uSA bANasutAyAM syAtprabhAte'pi vibhaavrau|' 'sadAgatirgandhavAhe nirvANe'pi sadIzvare' iti ca vizvalocanaH / / 21 / / artha - saMsAra meM vaha pativratA strI hAthI jaisI cAla se suzobhita ho, saMsAra caturgatiyoM se suzobhita ho, siddha parameSThI prasiddha kevalajJAna se athavA agatitA-gati rAhitya se suzobhita hoM, prAtaHkAla vAyu se suzobhita ho aura manuSya isa zIlavrata se sadA suzobhita ho / / 21 / / [22] zIlaratho bhayA''rUDho vAmo'nena bhRzaM svataH / kila hyatho bhayArUDho yamo yena sa zaM gataH / / (155) Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atho hi anena mayA vAmaH zIlarathaH ArUDhaH yena sa zaM gataH yamaH kila svataH bhRzaM bhayArUDhaH (avlokyte)| zIleti- atho hi atha nizcayena, anena mayA vAmaH sundaraH zIlarathaH zIlameva rathaH zIlarathaH ArUDhaH kRtaarohnnH| yena kAraNena sa jagatprasiddhaH zaM hiMsAM gataH prAptaH, yamaH kAla: kila nizcayataH svataH svasmAdeva bhRzam atyarthaM bhayArUDho bhItiyuktaH (avalokyate) zIlasyandanArUDhaM janaM dRSTvA yamo bhItyA vepte| 'vlgprtiipyorvaamH'| 'zaH zatAyuSi hiMsAyAM zaM dhameM zA tu pAtari' iti ca vizvalocanaH / / 22 / / artha- aba maiMne isa sundara zIlaratha para ArohaNa kiyA hai jisase vaha hiMsaka yama svayaM hI atyanta bhayabhIta dikhAI detA hai ||22 / / [23] yathA kalpate madanatA rasato madanAhitena madanaH / mado'nalato'pi madanaH prajJAnayogAt kAmada! na! / / he kAmada ! na! yathA rasataH madanatA, madanAhitena madanaH, analata: madanaH, kalpate (tathA) prajJAnayogAt madaH api (klpte)| yatheti- he kAmada! kAmaM manorathaM dadAtIti kAmadastatsambuddhau he kAmada! na! jina! yathA yena prakAreNa, rasataH rasAyanAt madanatA madanasya bhAvo madanatA dhattUratvaM, madanAhitena kAmavairiNA, madanaH kAmaH, analataH agneH, madanaH sikthakaH 'maina' iti prasiddhaH, kalpate naSTo bhavati (tathA) prajJAnayogAt prakRSTaM jJAnaM prajJAnaM tasya yogaH tasmAt zreSThajJAnayogAt, mado garvaH api (kalpate) naSTo bhvti| 'madanaH smaradhattUravasantadrumasikthake' iti vizvalocanaH / / 23 / / artha- he manoratha ko pUrNa karane vAle jinendra ! jisa prakAra rasAyana se dhattUra kI mAdakatA, kAmavairI ke dvArA kAma, aura agni se maina naSTa ho jAtA hai, usI prakAra prakRSTa zreSTha jJAna ke yoga se mada-ahaMkAra naSTa ho jAtA hai||23|| [24] kumudamatho vA mena jaladhirvAmA yUneva vAmena / mudameti ca vAmena! mano'neno'nena vA me na ! / / he anenaH! vAma ina na mena kumudaM jaladhiH vA vAmena yUnA vAmA iva me manaH ca anena (jJAnopayogena) mudaM eti| kumudamiti- he anenaH! niSpApa! vAma! sundara! ina! svAmin ! na! jina! mena (156) Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candreNa 'maH priye puMsi mazcandre' iti vizvalocanaH / kumudaM karavaM, atho jaladhirvA sAgara. iva 'vA syAdvikalpopamayorivArthe'pi samuccaye' itymrH| vAmena valgunA suMdareNetyarthaH 'valgupratIpayomiH' iti vishvlocnH| yUnA taruNena vAmeva llnev| me mama manazcittaM ca anena (jJAnopayogena) mudaM harSa, eti prApnoti / / 24 / / artha- he niSpApa! he sundara! he svAmin! he jinendra ! jisa prakAra candramA se kumuda athavA samudra aura sundara yuvaka se strI harSa ko prApta hotI hai usI prakAra merA mana isa abhIkSNajJAnopayoga se harSa ko prApta ho||24|| [25] muniSu mama vipAkasya tvaM bhava sakhAgniriva bhuvi paaksy| yad bhaved vipAkasya vyayazcAyaH sukhavipAkasya / / bhuvi pAkasya saMkhA agniH iva muniSu vipAkasya mama tvaM (jJAnopayogaH) sakhA bhv| yad vipAkasya vyayaH sukhavipAkasya AyaH ca bhavet / .. . muniSviti- bhuvi pRthivyAm, pAkasya vAyoH sakhA agniriva, muniSu yatiSa vipAkasya viziSTaH pAkaH zizuriti vipAkastasya bAlarUpasya ajJAnina ityarthaH athavA viruddhaH pAkaH karmodayo yasya tasya vipannasyeti yaavt| mama prArthayituH, tvaM (jJAnopayogaH) sakhA mitraM bhv| yad yena kAraNena vipAkasya durgate. vyayo vinAzaH, sukhavipAkasya sukhAnubhavanasya AyaH prAptizca bhvet| 'pAkastu pavane zizau / ' 'vipAkaH pariNAme'pi khede svAduni durgtau|' iti ca vizvalocanaH / / 25 / / artha- pRthivI para jisa prakAra vAyu kA sakhA agni hai; usI prakAra he jJAnopayoga! tuma mujha ajJAnI muni ke sakhA hoo, jisase duHkhadAyaka karmodaya kA vinAza aura sukhadAyaka karmodaya kI prApti ho / / 25 / / [26] mahatAM varAjarAjaH zirasi yadUno'pi dhRtarAjarAjaH / zrito munirAjarAja syAdajo'nena rAjarAjaH / / munirAjarAja! mahatAM vara ajara! zirasi dhRtarAjarAjaH api yadUnaH (jJAnopayogena) ajaH (kintu) rAjarAjaH ajaH (kRSNaH) anena (jJAnopayogena) zritaH syAt / mahatAmiti- munirAjarAja! munirAjAnAM rAjA iti munirAjarAjastatsambuddhau he munirAjarAja! yatIndraziromaNe! mahatAM vara! mahApuruSottama! ajara! jarAzUnya! zirasi (157) Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUrdhni, dhRtarAjarAjaH dhRto rAjarAjazcandro yena saH 'rAjarAjastu dhanade sArvabhaumamRgAGkayoH' iti vishvlocnH| api yadUna: yena jJAnopayogena Uno rahitaH ajaH smaraharaH zivaH (aja evAbhUt) (kintu) rAjarAjaH rAjezvaraH, ajaH kRSNa: 'ajaH kRSNe smarahare vidyau chAge raghoH sute' iti vishvlocnH| anena (jJAnopayogena) jinastIrthakaraH syAd bhvet| abhIkSNajJAnopayogabhAvanAbalena kRSNastIrthakaro bhaviSyatIti bhAvaH / / 26 / / artha- he zreSTha muniyoM ke nAtha! he mahApuruSoM meM mahAn ! he jarArahita! jinendra! zira para candramA ko dhAraNa karane vAlA ziva bhI jisase rahita ho aja-chAga huA,kintu rAjarAjezvara kRSNa isa jJAnopayoga se sahita ho tIrthaGkara hogeM / / 26 / / [27] caJcalacittasaMvaraM kalayati ca kurute'yaM vidhisaMvaram / vimadamalImasaMvaraM gatA munaya AhuH saMvaram / / ayaM (jJAnopayogaH) vidhisaMvaraM kurute, caJcalacittasaMvaraM ca kalayati (iti) vimadamalImasaMvaraM saMvaraM gatA munayaH AhuH / caJcaleti- ayaM (jJAnopayogaH), vidhisaMvaraM vidhInAM karmaNAM saMvaraM anAsravaNaM kute, caJcalacittasaMvaraM capalacetaH saMvaraNaM ca kalayati saMpAdayati (itItthaM) vimadamalImasaM vigato vinaSTo madamalImaso madamalinaM yasya tathAbhUtaM varaM zreSThaM saMvaraM jinaM bhagavantaM gatAH prAptAH munayo yatIzvarA AhuH kathayAmAsuH / / 27 / / / artha- 'yaha jJAnopayoga, karmoM ke saMvara ko tathA caJcalacitta ke nirodha ko karatA hai' aisA mada rUpI maila se rahita utkRSTa saMvara ko prApta muni kahate haiN||27|| [28] jJAnarUpI kare dIpo'mano'calo yate'styayam / sannarUpI hare'pApo jino'valokyate svayam / / he hare amanaH yate ayaM acalaH jJAnarUpI dIpaH kare asti (cet) apApaH arUpI san jinaH svayaM avalokyate / jJAnarUpIti- hare! he bhagavan! amanaH bhAvamanorahita! yate sAdho! ayam eSaH, acala: sthiraH, jJAnarUpI jJAnAtmakaH dIpa: pradIpa: kare haste asti (cet) apApaH pAparahitaH, arUpI rUparahitaH san jinastIrthakaraH svayaM bAhyanimittamantareNApi avalokyate dRshyte| jJAnAtmanA dIpena janastIrthakRd bhavatIti bhAvaH / / 28 / / artha- he hare! he bhAvamana se rahita! he mane! yadi yaha avinAzI jJAnarUpI dIpaka hAtha meM hai to pApoM se rahita evaM rUpa se zUnya jina, svayameva dikhane lagatA hai / / 28 / / (158) . Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [29] sanA bhuvi nAyakena prabhAtu zaro'pyajavAk vinAyakena / virato vinAyakena saMvegena vinA'yakena / / vina! aka! inana ! bhuvi nAyakena zaraH vinAyakena ajavAk api prabhAtu / vinAyake virataH sa nA saMvegena (prabhAtu) / seti- he vina! viziSTo naH pUjya iti vinastatsambuddhau he vina! he viziSTapUjya ! ayaka! ayate iti ayakastatsambuddhau he ayaka ! he gatizIla ! athavA ayaH zubhAvaho vidhiH, aya eva ayakastatsambuddhau he ayaka ! ina ! svAmin! na! jina ! bhuvi vasudhAyAM nAyakena madhyamaNinA zaro hAra, vinAyakena gaNadhareNa ajavAk jinezvaravANI, api prabhAta prakarSeNa zobhatAm / vinAyake gurau virataH viziSTarUpeNa tatparaH vizrAntaH gurubhaktinirata ityarthaH / sa prasiddhaH nA nara, saMvegena bhavabhIrutvalakSaNena saMvegena ( prabhAtu ) prazobhatAm / ' nakAro jinapUjyayo:' iti vizvalocanaH / ' ayaH zubhAvaho vidhi:' ityamaraH / 'nAyako netari zreSThe hAramadhyamaNAvapi ' / 'vinAyako jine buddhe tArkSya herambavighnayo:' iti vizvalocanaH / / 29 / / 'artha- he viziSTapUjya ! he gatizIla ! he svAmin! jinendra ! jisa prakAra pRthivI para nAyaka - madhyamaNi se hAra suzobhita hotA hai aura vinAyaka - gaNadhara se tIrthaGkara kI divyavANI zobhAyamAna hotI hai usI prakAra gaNadhara meM lIna manuSya bhI saMvega se zobhAyamAna hove ||29|| [30] munitAtmani zAntena sthitenaM ca nizezena nizAnte na / -viravo'pi nizAnte naH satkaveH kavitA nizAntena / / he naH ! Atmani sthitena antena zAntena munitA, nizezena nizA, zAntena satkaveH kavitA, ca nizAnte viravaH api (prabhAtu) / muniteti- he naH ! he puruSa ! Atman ! ityarthaH / Atmani zuddhAtmasvarUpe, sthitena kRtAvasthAnena, zAntena vigatakSobheNa, antena svarUpeNa ' antaM vizuddhe vyApte syAdanto nAze manohare / svarUpe'ntaM mataM klIbaM na strI prAnte'ntike triSu / / ' iti vizvalocanaH / munitA munerbhAvo munitA yatitvam / nizezena nizAyA Izo nizezastena candreNa nizA rAtriH, zAntena zAntarasena 'zAntastu rase dAnte'pi muktake' iti vizvalocanaH / satkaveH prazastakaveH kavitA kAvyaM 'ca' iti samuccaye 'ni' iti nityabhRzAzcarye vA avyayau, nizAnte nizAyA anto nizAntastasmin prabhAte, viravaH vInAM pakSiNAM ravaH zabdaH gIta (156) Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ api (prabhAtu) 'niH syAnnityabhRzAzcaryavinyAsakSeparAziSu' iti vizvalocanaH / / 30 / / artha- he jinendra! AtmA meM sthita zAnta dharma se jisa prakAra munitA (munipada) suzobhita hotI hai, candramA se jisa prakAra rAtri suzobhita hotI hai, zAnta rasa se jisa prakAra sukavi kI kavitA suzobhita hotI hai aura prAtaHkAla se jisa prakAra pakSiyoM kA kalarava suzobhita hotA hai , usI prakAra saMvega se muni suzobhita ho||30|| [31] bhavoruvanadhanaMjayaH karmakauravagarvAntadhanaMjayaH / / tato nijaM dhanaM jaya hyayaM karaNabhekadhanaMjayaH / / ayaM (saMvegaH) karaNabhekadhanaMjayaH karmakauravagarvAntadhanaMjayaH bhavoruvanadhanaMjayaH (asti) tataH nijaM dhanaM hi (tvaM) jaya / bhavoruvaneti- ayameSaH (saMvegaH) karaNabhekadhanaMjayaH karaNAni indriyANyeva bhekA maNDUkAsteSAM dhanaMjayo nAgaH sarpa iti yaavt| karmakauravagarvAntadhanaMjayaH karmANyeva kauravA duryodhanAdayasteSAM garvasya darpasya ante vinAzane dhanaMjayaH arjunH| bhavoruvanadhanaMjayaH bhavaH saMsAra eva uruvanaM vizAlakAnanaM tasmin dhanaMjayaH agniH astIti shessH| 'dhanaMjayo'gnau kakubhe nAgadehAnile'rjune' iti vishvlocnH| tataH karaNAt nijaM svakIyaM dhanaM draviNaM hi nizcayena (tvaM) jaya AtmasAtkuru / / 31 / / artha- yaha saMvega indriyarUpa meMDhakoM ko naSTa karane lie dhanaMjaya-nAga hai, karmarUpI kauravoM ke garva ko naSTa karane ke liye dhanaMjaya-arjuna hai aura saMsArarUpI vana ko bhasma karane ke liye dhanaMjaya-agni hai isaliye AtmadhanasvarUpa saMvegabhAva jayavaMta ho||31|| [32] cidAnandoSAkaro'yamazeSadoSona ! sadoSAkaraH / vilasatvadoSAkaro doSAyAM na nu doSAkaraH / / ayaM (saMvegaH) azeSadoSona! cidAnandoSAkaraH sadA uSAkaraH adoSAkaraH ataH vilasatu (kintu) doSAyAM doSAkaraH na nu (vilstu)| cidAnandeti-ayaM (saMvegaH) he azeSadoSona! azeSaiH samastairdoSairavaguNairUno rahitastatsambuddhau he nikhiladoSAtIta! cidAnandoSAkaraH cidAnandasya uSAkaraH prabhAtakaraH tasmAt sadA sarvadA uSAkaraH uSAH kAminaH teSAM akaM duHkhaM rAti lAti iti kAmavAsanApIDitajanaduHkhakaraH, kAmino nizAyAmeva sukhino bhavanti divase na . (160) Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizAkarastu doSANAm AkaraH sadoSaH ayaM tu doSAtIto'sti / sa tu nizAyAmeva lasatu, . ayaM tu sarvadA vilasatu, sa tu kAminaH toSayati duHkhIkaroti ca ayaM tu vairAgyadhAriNo modayati kAmino viSayAbhilASiNo vA duHkhiikroti| itynyorvishessbhedo'sti| tato'yaM saMvega eva pUjya AdaraNIyaH sa tu na ||32 / / ___ artha- he samasta doSoM se rahita jinendra! yaha saMvegabhAva, cidAnanda- AtmAnanda ko prakaTa karane ke liye uSAkara - prabhAtakAla hai, sadA uSAkara hai- kAmI manuSya ko duHkha dene vAlA hai aura doSAkara-avaguNoM kI khAna nahIM hai, ataH suzobhita ho, kintu doSA-rAtri meM doSAkara-candramA suzobhita na ho ||32 / / [33] jitako dRgbhayAnakaH pApAbdhivADavo'yaM bhayAnakaH / avatIti vibhayA na kshcnyclmnomRgbhyaankH|| he vibhayAH! ayaM (saMvegaH) dRgbhayA jitakaH anakaH bhayAnakaH pApAbdhivADavaH caJcalamanomRgabhayAnakaH ca iti kaH na avati? jitaka iti- he vibhayAH! vigataM bhayaM yeSAM te tatsambuddhau he nirbhIkA jinAH! ayaM (saMvegaH) dRgbhayA dRzaH samyagdarzanasya bhA dIptiH dRgbhA tayA, jitakaH jitaH parAjitaH kaH sUryo yena saH 'ko brahmAnilasUryAgniyamAtmadyotabarhiSu' iti vishvlocnH| anaka na vidyate akaM dukhaM pApaM vA yasmin sa: ankH| bhayAnakaH bhayaMkaraH pApAbdhivADavaH paappyodhivddvaanlH| caJcalamanomRgabhayAnaka caJcalamana eva mRgo hariNastasya bhayAnaka zArdUla: 'bhayAnakastu zArdUle saihikeye vibhISaNe' iti vishvlocnH| ca smuccye| itItthaM kaH na avati jAnAti? api tu sarva eva jAnAti / / 33 / / _. artha- he vibhaya! bhaya se rahita jinendradeva! yaha saMvegabhAva samyagdarzana kI bhA-dIpti se sUrya ko jItane vAlA hai, pApa yA duHkha se rahita hai, bhayAnaka hai, pAparUpa samudra ko sukhAne ke liye vaDavAnala hai aura caJcala manarUpI mRga ke liye bhayAnaka zArdUla hai, yaha kauna nahIM jAnatA ? / / 33 / / [34] saMsAradehabhogebhyo bhItirbhavati satAM parA / yat sA sadeha bho'ghebhyo hItirbhave'mitA kharA / / bho saMsAradehabhogebhyaH satAM parA bhItiH bhavet yat iha bhave sadA aghebhyo amitA kharA sA ItiH (bhvet| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAreti - jinA iti zeSaH / saMsAradehabhogebhyaH saMsArazca dehazca bhogazceti saMsAradehabhogAstebhyaH saMsArazarIrapaJcendriyaviSayebhyaH / satAM sAdhUnAM parA sAtizayA, bhItiH bhayaH, bhavet, yat yasmAt iha bhave asmin jagati, sadA sarvadA, aghebhyaH pApebhyaH amitA aparimitA anavasAnetyarthaH, kharA tIkSNA kaSTadAyinItyarthaH sA prasiddhA Iti: pIr3A (bhavet)'ItiH syAdativRSTyAdiSaTke DimbapravAsayo:' iti vizvalocanaH / saMvegAt saMsArazarIrabhogebhyo nirviNNatA pApebhyo viratizca bhavatIti bhAvaH / / 34 / / artha- he bhagavan ! saMsAra, zarIra aura bhogoM se satpuruSoM ko sadA bhaya rahe, , jisase isa saMsAra meM pApoM se vaha aparimita evaM sAtizaya Iti - pIr3A hI, pApoM se palAyana ho / / 34 / / [35] jvalatAtra zaGkareNa tyAgo hyanAdhRto'to'zaGkareNa / jagat sukhi zaGkareNa trizUlamahatA'zaGkareNa / / he azaGka! atra reNa jvalatA zaGkareNa tyAgaH hi anAdhRtaH ataH trizUlamahatA azaGkareNa zaGkareNa jagat sukhi ? ( kadApi netyarthaH ) / jvalatAtreti- he azaGka ! he zaGkAtIta! atra jagati, reNa kAmAgninA 'rastu kAmAnale vahnau' iti vizvalocanaH / jvalatA dahyamAnena, zaGkareNa zivena tyAgaH etannAma dharmaH hi yataH anAdhRtaH na saMdhRtaH, ataH kAraNAt trizUlamahatA trizUlena mahAn trizUlamahAn tena trizUladhAriNA, azaGkareNa zaH dharmaH na zaH azaH taM adharmaM azaGkarastena azaGkareNa adharmAtmanA, zaGkareNa zaH hiMsA taM karoti iti zaGkarastena nirdayinetyarthaH jagat bhuvanaM, sukhi ? kAkuprayogaH kadApi netyarthaH / ' zaGkaraH pArvatInAMthe triSu kalyANakAriNi' iti vizvalocanaH / zaGkarastrizUladhArakatvAt kalyANakArI abhayadAtA na bhavatIti bhAvaH / / 35 / / artha- he azaGka! isa jagat meM kAmAgni se jalate huye ziva ne tyAgadharma kA anAdara kiyA isaliye trizUladhArI aura hiMsAkArI zaGkara se jagat sukhI hai kyA ? arthAt nahIM hai / / 35 / / [36] vidadhAnamAmodakaM nAsAM kusumamiva rasanAM modakam / modayatu mA modakaM tRSitamiha nutasamAmodakam / / (162) Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he nutasama! he ama! iha nAsAM AmodakaM vidadhAnaM kusumaM rasanAM modakaM tRSitaM modakaM udakaM iva (ayaM tyAgadharmaH) mA mAM) modayatu / vidadhAnamiti-he nutasama ! nutaH stutaH samaiH sarvairiti nutasamaH tatsambuddhau he nutasama! he sarvajanastuta ityarthaH / he ama! na vidyate mA bandhanaM yasya saH amaH tatsambuddhau he ama! 'striyAM syAnmA ramAyAM ca mAkSepe mAnabandhayo:' iti vizvalocanaH / athavA natasamAma iti pATha iha jagati, nAsAM ghrANaM, AmodakaM Amoda eva AmodakaM sugandhaM vidadhAnaM kurvANaM kusumaM puSpaM rasanAM jihvAM modakaM laDDukaM, tRSitaM pipAsAturaM modakaM harSakaram udakamiva salilamiva, (ayaM tyAgadharmaH) mA mAm, modayatu harSayatu / yathA sugandhopetaM kusumaM nAsAM sukhayati, modakaM rasanAM sukhayati, harSakaraM salilaM pipAsAturaM janaM sukhayati tathAyaM tyAgadharmo mAM sukhayatviti bhAvaH / / 36 / / artha- he nutasama ! sabake dvArA stuta! he ama! he bandhana se rahita ! jisa prakAra sugandhita puSpa nAsikA ko, laDDU rasanA ko aura pAnI pyAse manuSya ko pramudita karatA hai usI prakAra yaha tyAgadharma mujhe pramudita kare ||36|| mode' [37] da'munAhamadhunA nAsAnandanenevAmramadhunA / latA kokilo madhunA nandano jananIstanamadhunA / / nAsAnandanena AmramadhunA kokilaH, jananIstanamadhunA nandanaH, madhunA latA iva...ahaM adhunA ana (tyAgadharmeNa ) mode | moda iti- nAsAnandanena prANAnandakareNa AmramadhunA rasAlapuSparasena kokilaH pikaH, jananIstanamadhunA mAtRstanakSIreNa nandanaH putraH, madhunA jalena latA iva vallIva, aham, adhunA sAmpratam, amunA etena (tyAgadharmeNa ) mode harSAmi / 'madhu puSparase kSaudre madyakSIrApsu na dvayo:, iti vizvalocanaH / / 37 / / artha- jisa prakAra prANa ko Ananda dene vAle Ama ke makaranda se koyala, mA~ ke stana se nikale dUdha se bAlaka aura jala se latA prasanna hotI hai; usI prakAra maiM isa samaya isa tyAgadharma se prasanna ho rahA hUM ||37|| [38] zamayati nAnnaM vasukaM hyatighRtayutamapi gatamadhikaM vasukam / tathA bhavakSudvasukaM zrutono yiyAso svavasukam / / ( 163) Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikaM vasukaM gataM atighRtayutaM api vasukaM annaM (yathA) kSudhAM na zamayati tathA svavasukaM yiyAso! zrutonaH (zAstraviruddhatyAgaH) bhavakSudvasukaM na zamayati / - zamayatIti- adhikaM pracuraM raumakaM lavaNamityartha: 'vasukaH zivamallyAM syAdarkeparNe'pi romake' iti vishvlocnH| romakaM 'sAMbharanamaka' iti prsiddhm| gataM prAptam, atighRtayutamapi pracurAjyayuktamapi, vasukaM madhuram annaM khAdyaM (yathA) kSudhAM na zamayati na zAntAM karoti tathA svavasukaM AtmadhanaM yiyAsoH yAtumicchoH janasyeti shessH| zrutonaH zrutena zAstreNa zAstroktAcAreNa vA Uno rahitaH zAstraviruddha ityarthaH (tyAgaH) bhavakSudvasukaM saMsArakSudagniM na zamayati na dUrIkaroti / 'vasurnA devabhede ca yokthe vahnau yudhe trissu| vasu vRddhauSadhe ratne'pi zyAme haTTake dhane / / vAcyavanmadhure'pi syAt' iti vishvlocnH| vasu eva vasukaM svArthe kapratyayaH / / 38 / / artha- jisa prakAra adhika namaka aura adhika ghI se yukta hone para bhI anna kSudhA ko zAnta nahIM karatA hai; usI prakAra he Atmadhana ko prApta karane ke icchuka sAdho! zAstraviruddha tyAga bhI saMsAra kI bhUkharUpa agni ko zAnta nahIM karatA hai / / 38 / / [39] samuditA saha sAdhunA samatA-zrIrnena vacasA sAdhunA / mayAvasitA sAdhunA sAdhunA'sAdhunA sA'dhunA / / / sAdhunA (vRddhena) nena sAdhunA vacasA saha samatAzrIH samuditA (kintu) sAdhunA (muninA) asAdhunA . (yUnA) sAdhunA (sundareNa) mayA sA adhunA avsitaa| , samuditeti- sAdhunA vRddhena, nena jinena, sAdhunA zrutimadhureNa, vacasA vacanena saha samatAzrIH sAmyabhAvalakSmIH samuditA samyakprakAreNa kathitA prAptA vaa| (kintu) sAdhunA muninA, asAdhunA avRddhena yUnetyarthaH, sAdhunA sundareNa, mayA sA samatAzrIH, adhunA sAmpratam, avasitA mohitA saMsevitA sarvAGge baddhA / mama pUjyaguruNAcAryajJAnasAgareNa vRddhenApi satA samatAzrIH samAsAditA mayA punarpUnA zarIrasauSThavasahitenApi sA samatAzrIH samApitA, ityayamartho'tra nigUDhaH pratibhAti / 'sAdhurvAdhuSike puMsi cArusajjanayostriSu' iti vizvalocanaH / / 39 / / . artha- sAdhu-vRddha jinendra aura sAdhu-zruti madhura athavA pUrvApara virodha se rahita vacana ke sAtha samatArUpI lakSmI prakaTa huI thI parantu mujha yuvA sAdhu ke dvArA vaha samatArUpI lakSmI isa samaya avasita- samApta ho rahI hai ||39 / / (164) Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [40] satyasminneva saMtyAga Aloko bhAskare yathA / satyaM mune hyasaGgAGga vyalolaM bhAtu re! tathA / / he! aGga asaGga mune yathA bhAskare sati AlokaH bhAtu tathA asmin saMtyAge sati hi satyaM vyalolaM bhAtu / satyasminniti- aGga asaGga mune! he nimranthasAdho! yathA bhAskare sUrye, sati vidyamAne, AlokaH prakAzo, bhAtu zobhatAm, tathA asmin saMtyAge zaktitastyAgabhAvanAyAM satyAmityarthaH 'nAnusvAravisargau ca citrabhaGgAya sammatau' ityukteranusvAranyUnatA citrabhaGgAya naasti| sati hi nizcayena satyaM satyadharmaH vyalolaM vizeSeNa alolaM vyalolam atisthiraM bhAtu shobhtaam| 'lolazcalasatRSNayoH' itymrH||4|| artha- aGga asaGga mune! jisa prakAra sUrya ke rahate prakAza suzobhita rahatA hai, usI prakAra isa tyAgadharma ke rahe hue satyadharma nizcaya se atyanta sthira suzobhita rhe||40.|| [41] sthitirnijAtmani kAye tapo na muneH kSaNAntAtmani kAye / ratA kdanti nikAye'nyathA tviti vyathA munikA ye / / kSaNAntAtmani kAye sthitiH muneH tapaH na (kintu) kAye nijAtmani sthitiH tapaH, anyathA tu vyathA (bhavet) iti nikAye ye ratA munikAH vadanti / . sthitiriti- kSaNAntAtmani kSaNabhaGgurasvarUpe kAye zarIre, sthitiH mamatvabhAvena pariNatiH maneH sAdhoH tapo na tapazcaraNaM na vidyate (kintu) kAye svabhAve, nijAtmani svakIyAtmani, sthitiH svakIyatvapariNatiH, tpH| anyathA tu nijAtmAnaM tyaktvA zarIraprabhRtiSu parapadArtheSu mamatvabhAve sati tu vyathA pIDA, (bhavet) iti itthaM, nikAye svabhAve ye ratA lInAH, (te) munikAH munaya eva munikA yatayaH, vadanti kathayanti / 'kAyo varmasvabhAve ca' / 'nikAyaH svAtmavezmanoH' iti ca vizvalocanaH / / 41 / / ____artha- 'kSaNabhaGgura zarIra meM sthita rahanA-usameM mamatva rakhanA muni kA tapa nahIM hai kintu nijAtmA meM rahanA tapha hai, anyathA pIr3A hotI hai aisA nikAya- svabhAva meM sthita muni kahate haiM ||41 / / (165) Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [42] tApaso'to vinA'zaM tapanatApatApitatanurvinAzam / udgacchatu bhuvi nA zaM vihAya vinA zam / / ataH tapanatApatApitatanuH tApasaH azaM vinA vinAzaM udgacchatu bhuvi nAzaM vihAya vilambena vinA zaM (udgcchtu)| ___ tApasa iti- ataH asmAtkAraNAt, tapanatApatApitatanuH tapanasya sUryasya tApena tApitA tanuH zarIraM yasya saH tathAbhUtaH, tApasaH sAdhuH azaM ahiMsAM dayAM vinA vinAzaM udgacchatu prApnotu dayApariNatiM vinA tApanAdiyogo vyartha ityarthaH / bhuvi pRthivyAM nA pumAn, zaM hiMsAM vihAya tyaktvA, vilambena vinA, zIghramityarthaH, zaM dharma kalyANaM (udgacchatu) 'zaH zatAyuSi hiMsAyAM zaM dharme ' iti vizvalocanaH / / 42 / / artha- ataH sUrya ke saMtApa se saMtApita hai zarIra jisakA aisA sAdhu dayA ke vinA vinAza ko prApta ho,pRthivI para mAnava hiMsA ko chor3akara vilamba ke vinA - zIghra hI dharma yA kalyANa ko prApta ho ||42 / / na yAti luJcitAGgajaM parISahajayinaM zrIH kalitAGgajam / vahantamavibhutAGgajaM satAM stutiMgatA'jitAgajam / / satAM stutiMgata! avibhutAGgajaM vahantaM luJcitAGgajaM kalitAGgajaM parISahajayinaM ajitAGgajaM zrIH na yAti / __ neti- he satAM sAdhUnAM stutiM stavanaM gata prApta! he sAdhustutya! avibhutAGgajaM na vibhuH avibhuH tasya bhAvaH avibhutA, avibhutA eva aGgajaH rogaH taM vahantaM dhArayantaM aprabhutArogadhAriNamiti bhAvaH, luJcitAGgajaM luJcitAH aGgajAH kezA yena tam samutpATitakezamityarthaH, kalitAGgajaM kalito dhRtaH aGgajaH svedo yena tam parISahajayinaM parISahAH kSutpipAsAdayastAn jayatIti parISahajayI tam, ajitAGgajaM ajito na parAjitaH aGgajaH kandarpo yena tam, zrIH bAhyAbhyantaralakSmIH na yAti na prApnoti / 'aGgajaH kezakandarpa pade puDhe gade svaje' iti vizvalocanaH / svajaH sveda ityarthaH / / 43 / / artha- he sAdhustutya! jo avibhutA rUpa aGgaja-roga ko dhAraNa kara rahA hai, jisane aGgaja-kezoM kA loMca kiyA hai, jo aGgaja - pasInA ko dhAraNa kiye hue hai, jo parISahoM ko jItane vAlA hai kintu aGgaja-kAma ko jisane nahIM jItA hai aise sAdhu ko bahiraGga evaM antaraGga lakSmI prApta nahIM hotI / / 43 / / * (166) Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [44] sateti kiM na vA sitaM naityayo rasAddhamatAM vAsitam / upadhinA na nu vAsitaM tapaso'pi ca sitatAM vAsitam / / vAsitaM ayaH rasAt hematAM na eti| upadhinA sitaM vAsitaM api tapasaH sitatAM na eti, iti satA kiM na nu sitaM? sitamityarthaH / vA vA smuccye| _ sateti- vAsitaM vasanaveSThitam, ayaH lohaH, rasAt rasAyanAt, hematAM suvarNatvaM, na eti na praapnoti| upadhinA parigraheNa sitaM baddhaM sahitamityarthaH vAsitaM jJAnaM prigrhvaasnaashitmityrthH| api tapasaH tapazcaraNataH sitatAM sitasya bhAvaH sitatA ujjvalatA tAm, na eti na prApnoti kevalajJAnaM na yAti / itItthaM satA sAdhunA kiM na nu sitaM kiM na jJAtaM, na iti vitarke, sitmityrthH| vA vA smuccye| 'vAsitaM vihgaarNve| jJAne triSveva vasanaveSThite surbhiikRte|' 'sitaM shvetsmaaptyoH| triSu jJAne'pi baddhe'pi' iti ca vizvalocanaH / / 44 / / ____ artha- vastra se veSTita lohA rasAyana se suvarNatA ko prApta nahIM hotA aura parigraha se baddha-sahita jJAna tapa kI ujjvalatA ko prApta nahIM hotA, aisA kyA sAdhu ne nahIM jAnA ? / / 44|| [45] yathA dahati sadAgatiprerito vanajo vanaM sadAgatiH / vidhitatimiti sadAgatiH sadAgatiSvAha sadA gatiH / / sadAgatipreritaH vanajaH sadAgatiH yathA vanaM dahati tathA (tapaH) vidhitatiM (dahati) iti sadAgatiSu sadAgatiH sadAgatiH Aha / / yatheti- sadAgatipreritaH vAyupreritaH, vanajo vanotpannaH, sadAgatiH agniH, yathA yena prakAreNa, vanaM kAnanaM, dahati bhasmasAtkaroti, tathA (tapaH) vidhitatiM karmasamUha, (dahati), itItthaM, sadAgatiSu sadAgatiH muniH teSu muniSu, sadAgatiH IzvaraH iti yAvat, Aha jgaad| 'sadAgatirgandhavAhe nirvANe'pi sadIzvare' iti vishvlocnH| / / 45 / / artha- jisa prakAra sadAgati-vAyu se prerita vana kI sadAgati- agni vana ko jalA detI hai, usI prakAra tapa karmasamUha ko jalA detA hai-isa prakAra sadAgati-muniyoM meM sadAgati-Izvara svarUpa sadAgati-muni ne kahA hai| (167) Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [46] zAnvitaM vido yuktaM sat tapo gIyate hyataH / AzAtItaM hyado vyaktaM pUtadhIrgIryate sataH / / 46 / / u ! pUtadhIH ! yate ! dRzAnvitaM vidA yuktaM hi ataH AzAtItaM vyaktaM hi adaH sat tapaH gIyate iti sataH gIH / 1 dRzAnvitamiti- u sambuddhau pUtadhIH ! he pavitrabuddhe ! he yate ! bho sAdho ! dRzA samyagdarzanena anvitaM sahitaM, vidA samyagjJAnena yuktaM hi nizcayena, ataH ava kAraNAt, AzAtItaM tRSNArahitaM, vyaktaM spaSTaM hi adaH prasiddhaM, sat tapaH samIcInaM tapaH gIyate nigadyate, itItthaM sataH sAdhoH gIH vANI astIti zeSaH / samyagdarzanasamyagjJAnasahitaM bhogAkAGkSAtItameva ca tapaH prazasyata iti yAvat / / 46 / / artha- he pavitra buddhi se yukta ! jo samyagdarzana se sahita hai, samyagjJAna se yukta hai aura isIliye jo AzAtIta - tRSNA se pare hai, suvyakta hai, vahI uttama tapa kahalAtA hai, aisI sAdhu kI vANI hai || 46|| [47] sAdhoH samAdhikaraNaM sukhakaraM guNAnAmAdhikaraNam / na kRtAgamAdhikaraNaM karaNona ! nu kAmAdhikaraNam / / he kRtAgama ! karaNona ! sukhakaraM guNAnAm AdhikaraNaM kAmAdhikaraNaM, na AdhikaraNaM ca nu sAdhoH samAdhikaraNaM (asti) | sAdhoriti- he kRtAgama! kRta Agamo yena tatsambuddhau he racitazAstra ! he karaNona ! karaNairindriyaiH indriyaviSayairityarthaH Uno rahitastatsambuddhau / sukhakaraM sukhotpAdakam, guNAnAM vAtsalyAdInAm AdhikaraNam adhikriyate yasmin tadadhikaraNam, adhikaraNameva AdhikaraNam svArthe'NpratyayaH AdhArasthAnam, kAmAdhikaraNaM kAmAnAM manorathAnAm AdhikaraNaM pUrakam, na AdhikaraNaM na mAnasikavyathAyA AdhAra, ca samuccaye, nu vitarke, samAdhikaraNaM sAdhUnAM susthirIkaraNam ( asti ) / / 47 / / artha- he kRtAgama! Agama ke racayitA ! he karaNona ! indriyaviSayoM se rahita ! jo sukhakArI hai, guNoM kA AdhAra hai, kAma - manorathoM kA pUraka hai aura mAnasikavyathA ko karane vAlA nahIM hai vahI sAdhu kA samAdhikaraNa hai - sAdhusamAdhi nAmaka bhAvanA hai||47|| [48] sarvamanyad vyalIkaM hyado vihAya vipazcitAM vyalIkam / atAmyetad vyalIkaM kadApyanicchan bhuvyalIkam / / (168) Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipazcitAM adaH vihAya hi anyad sarvaM vyalIkaM vyalIkaM (asti ataH) bhuvi alIkaM vyalIkaM kadApi anicchan etat atAmi / sarvamiti- vipazcitAM viduSAM 'vidvAn vipazciddoSajJaH sansudhIH kovido budhaH' itymrH| adaH etat, samAdhisAdhanam vihAya tyaktvA hi nizcayena, anyat sarvam itarat nikhilam, vyalIkam akAryam, vyalIkaM vipriyam (asti ataH) bhuvi pRthivyAm alIkam, vyalIkaM svarga, kadApi jAtvapi, anicchan anabhilaSan (aham) etat atAmi gacchAmi prApnomIti yaavt| 'ata sAtatyagamane' ityasya ruupm| 'vyalIkaM / vipriyAkAryavailakSyeSvapi pIDanam' / 'alIkaM tridive klIbaM mithyAyAmApriye triSu' iti ca vizvalocanaH / / 48 / / ___ artha- vidvAnoM ke lie isa sAdhusamAdhi ko chor3akara anya saba vyalIka- akArya haiM, apriya haiN| maiM pRthivI para mithyAsvarga kI icchA na karatA huA isa sAdhusamAdhi ko prApta hotA huuN||48|| [49] yo madAdiM na mantuM muJcati bhuvIzo gantuM na mantum / tadUnastaM na mantuM jAtu svamicchAmi naman tum / / yaH tadUnaH (sAdhusamAdhikaraNavihInaH) madAdi mantuM na muJcati (saH) mantuM gantuM na IzaH svaM naman tuM mantu taM jAtuna icchAmi / yo madAdimiti- yaH tadUnaH tena sAdhusamAdhikaraNena Uno vihInaH, madAdi garvAdikaM, mantum aparAdhaM, na muJcati na tyajati (saH) mantuM parameSThinaM, gantuM prAptuM, na IzaH na samarthaH, svam AtmAnaM, naman namaskurvan, tuM cauraM, taM mantuM mAnavaM, jAtu kadAcit, na icchAmi naabhilssaami| 'mantuH syAdaparAdhe'pi mAnave parameSThini' iti vizvalocanaH 'tuzcaurakroDamucyate' ityapi c| yo garvAdibhAvamAzritya sAdhusamAdhiM na karoti tamahaM necchAmIti bhAvaH / / 49 / / artha- jo sAdhusamAdhi se rahita ho ahaMkAra Adi aparAdha ko nahIM chor3atA hai vaha mantu-parameSThI ko prApta karane meM samartha nahIM hai| svakIya AtmA ko namana karatA huA maiM usa cauramAnava-parapadArthoM ko apanA mAnane vAle mAnava kI kabhI icchA nahIM karatA ||49 / / __ [50] tatastadAptyai bhagatastiSThAmyahamatidUraM na tu bhagataH / evAsyacalan bhagataH paramapadamapIha vRSabha ! gataH / / (166) Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tataH tadAptyai (sAdhusamAdhikaraNAya) ahaM bhagataH atidUraM tiSThAmi na tu bhagataH he vRSabha! bhagata. acalan iha (tvamapi) paramapadaM gataH asi / tata iti- tataH tasmAt kAraNAt tadAptyai tasya sAdhusamAdheH Aptyai prAptyai, ahaM bhagataH yazasaH atidUraM tiSThAmi na tu bhagataH vairaagyaat| he vRSabha! he Adyajinendra! bhagataH dharmataH acalana naiva calan iha jagati (tvamapi) paramapadaM zreSThaMpadaM mokSamiti bhaavH| gataH prAptaH asi / 'bhagaM tu jJAnayonIcchAyazomAhAtmyamuktiSu' iti vizvalocanaH / / 50 / / artha- isaliye usa sAdhusamAdhi kI prApti ke liye maiM bhaga-yaza se atidura rahatA hU~, bhaga-vairAgya se nhiiN| he vRSabhajinendra! bhaga-dharma se vicalita na hote huye Apa bhI paramapada ko prApta hue haiN| / 50 / / [51] pavano gataH parAgaM munimitamidamiva zasyate'parAgam / gatA tava gI: parAgaM sulalanAkaralatepa! rAgam / / he Ipa! parAgaM gataH pavanaH, parAgaM gatA sulalanAkaralatA, tava gaM gatA (mama) parA gIH iva aparAgaM muni itaM idaM (samAdhikaraNaM) shsyte| pavana iti- he Ipa! IM lakSmI pAti rakSatIti Ipastatsambuddhau he lakSmIpate! parAgaM puSparaja: gataH prAptaH, pavana: samIraH, parAgaM lohitavarNamayAgarAgaM, gatA prAptA, sulalanAkaralatA sustrIpANivallI, tava bhavataH, gaM gItaM gatA (mama) parA zreSThA gIH vANI iva, aparAgaM apagato vinaSTo rAgo yasya taM vItarAgaM munim, itaM prAptaM, idam (samAdhikaraNaM) zasyate prazaMsitaM bhvti| 'parAgaH puSparajasi snAnIyAdau rajasyapi / vikhyAtAvuparAge'pi candane prvtaantre'| 'gaM gIte zAstragAtari' iti ca vishvlocnH||51|| artha- he Ipa! he lakSmIpate! jisa prakAra parAga- puSparaja ko prApta huA pavana, parAga - meMhadI kI lAlI ko prApta huI sundara strI kI karalatA aura Apake gIta-guNagAna ko prApta huI merI vANI prazaMsanIya hai, usI prakAra aparAga-vItarAga muni ko prApta huI yaha sAdhusamAdhi bhAvanA prazaMsanIya hai / / 51 / / [52] bhavyakaumudadoSezaH kAmadhenuH surAgakaH / divyavimuktidomeza mAmaTennu tarAM tu ka / / he divyavimuktida!umeza! ka! bhavyakaumudadoSezaH kAmadhenuH surAgakaH (sAdhusamAdhikaraNaM) mAM tarAM aTet nu (nizcaye) tu (paadpuurtii)| (170) Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavyeti- he divyavimuktida! vicca muktizceti vimuktI, divye vimuktI iti divyavimuktI te dadAtIti divyavimuktidastatsambuddhau he divyavimuktida! divyajJAnamokSada! umeza! umAyAH kIrteH IzaH umezastatsambuddhau kIrtisvAmin ! ka! brahman! bhagavannityarthaH / bhavyakaumudadoSezaH kumudAnAM samUhaH kaumudaM bhavyA eva kaumudaM bhavyakaumudaM tasya doSezazcandraH, kAmadhenuH suragavI, surAgakaH surANAM devAnAm agaH surAgaH, surAga eva surAgakaH kalpavRkSaH (idaM sAdhusamAdhikaraNaM) mAM aTet tarAM atizayena prApnuyAt yaayaat| nu nizcaye, tu paadpuurtii| 'umA gauryAmatasyAM ca haridrAkAntikIrtiSu' iti vizvalocanaH / / 52 / / artha- he divyajJAna aura mukti ke dAtA! he kIrti ke svAmI! he brahman - he jinendra ! bhavyarUpa kumudasamUha ko candramA, kAmadhenu aura kalpavRkSa rUpa yaha sAdhusamAdhi mujhe nizcaya se acchI taraha prApta ho / / 52 / / [53] yathodyatamiha rohitaH satataM jagatAM nu hitAya rohitaH / vAntasvArtharohitaH satsevako bhava paro hitaH / / -yathA iha rohitaH jagatAM hitAya rohitaH nu udyataH tathA (tvamapi) vAntasvArtharohitaH (bhavan) (jagatAM) hitaH paraH satsevakaH bhava / ___yathodyata iti- yathA yena prakAreNa, iha loke, rohitaH vIraH rAjetyarthaH jagatAM lokAnAM, hitAya kalyANAya, udyataH tatparaH, yathA (ca) rohitaH sUryAH jagatAM hitAya nu nizcayena (udyatA uditAH). bhavanti, tathA (tvamapi) vAntasvArtharohitaH vAntaM svArtha eva rohitaM rudhiraM yena tathAbhUtaH (bhavan)jagatAM jagajjIvAnAM hitaH kalyANakArakaH paraH utkRSTaH satsevakaH satAM sAdhUnAM sevako vaiyAvRtyakaraH, bhava edhi| 'saralendrAyudhe vIre rudhire'pi ca rohitam' iti, 'rohidarke pumAneva' iti ca vizvalocanaH / / 53 / / ___artha- jisa prakAra isa jagat meM rohita- vIra rAjA jagat janoM ke hita ke liye udyata rahatA hai athavA ugate hue rohita - sUrya jagat ke hita ke liye tatpara haiM, usI prakAra he Atman ! tU svArtharUpI rudhira ko vAnta karatA huA jagat kA hitakArI utkRSTa sevaka ho||53|| [54] mamatamita-muraH kumudaM tadUnamacce na jitamanaHkumudam / bandhurayati kiM kumudaM nalinIdalanandanaM kumudam / / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadUnaM (sAdhusevA'karaNazIlaM) na aJce (kintu) jitamanaHkumudaM mama uraH kumudaM itaM taM (jinaM) aJce, kiM bandhuH kumudaM ayati? kiM kumudaM nalinIdalanandanaM ayati ? (netyarthaH) mameti- tadUnaM tena UnastadUnastaM saadhusevaa'krnnshiilmityrthH| na aJce na pUjayAmi, (kintu) jitamanaHkumudaM jitA manasaH kumud kutsitahoM yena taM viSayAnandarahitamityarthaH, mama, urakumudaM hRdayakairavam, itaM prAptaM, taM (jina) aJce puujyaami| kiM bandhuH parivArajanaH,kumudaM kRpaNaM, ayati gacchati premNA prApnotItyarthaH, kiM kumudaM kairavaM, nalinIdalanandanaM sUrya, ayati gacchati premNA prApnoti? api tu netyrthH| 'ayati' iti rUpaM 'iTa kiTa kaTI gatau' ityatra prazliSTasya idhAto rUpam / 'kumudaM kairave klIvaM kRpaNe kumudanyavat' iti vizvalocanaH / / 54 / / ___ artha- sAdhusevA se rahita mAnava kI maiM pUjA nahIM karatA, kintu mana ke kumud-kutsita harSa- viSayAnanda ko jItane vAle apane hRdayakumuda meM Aye una jinendra kI pUjA karatA huuN| kyA bandhu-kuTumba parivAra kumuda-kRpaNa manuSya ke pAsa jAtA hai ? athavA kumuda-kairava sUrya ke pAsa jAtA hai| arthAt nahIM / / 54 / / harati dayayA'mA nataH prarakSannamano na! mano mAnataH / yo munigatAmAnataH sa muktimetyaghato'mAnataH / / he amana na! yaH dayayA amA nataH mAnataH manaH prarakSan munigatAmAn harati (saH) ataH amAnataH aghataH muktiM eti| haratIti- he amanaH ! na vidyate mano yasya saH amanAH tatsambuddhau he sarvajJa ! yaH janaH, dayayA karuNayA, amA saha, nataH namrIbhUtaH, mAnataH garvAt, manaH cittaM, prarakSan prakarSeNa rakSan munigatAmAn munIn gatAH prAptAH munigatAH amA rogAH munigatAmAH tAn munigatAmAn sAdhusamudbhavarogAn harati dUrIkaroti / (saH) ataH munijanavaiyAvRtyakaraNAn hetoH amAnataH na vidyate mAnaM pramANaM yasya saH amAnaH aparimitaH tasmAt, aghataH pApAt muktiM nivRttim, eti prApnoti / athavA mAnataH mAnakaSAyAt nivRttim eti| athavA amAnataH ISat mAnaM pramANaM amAnaM kSAyopazamikajJAnamiti yAvat, tasmAt alpajJAnAt muktim eti, kevalajJAnI bhavatIti bhAvaH / / 55 / / artha- he amanaH na ! he bhAvamana se rahita jinadeva ! jo dayA ke sAtha namrIbhUta tathA mAna-garva se mana kI rakSA karatA huA muniyoM ke rogoM ko haratA hai- dUra karatA hai vaha isake phalasvarUpa aparimita pApa se mukti pA jAtA hai ||55 / / (172). Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samauktiko'tra kaliGgaHkalitaH kamanIyamaNinA klinggH|| durlabho bhuvi kaliGgastathA yuto'nena sklinggH|| yathA atra bhuvi samauktikaH kaliGgaH, kamanIyamaNinA kalitaH kaliGgaH durlabhaH, tathA anena yutaH (vaiyAvRtyAnvitaH) sakaliGgaH kaliGgaH durlabhaH / samauktika iti- yathA yena prakAreNa atra bhuvi asyAM vasudhAyAM, samauktikA mauktikaH sahitaH kaliGgo mataGgajaH hastItyarthaH, kamanIyamaNinA manoharaphaNAratlena, kalitaH sahitaH, kaliGgaH bhujaGgaH, durlabhaH duSprApyaH, tathA anena vaiyAvRtyena, yutaH anvitaH, sakaliGgaH kasya Atmano liGgaM cihna kaliGgaM jAtarUpamudrA tena sahitaH sakaliGgaH, kaliGgaH vidagdhaH caturo jana ityarthaH, durlabho duSprApyaH / kaliGgo bhUmikUSmANDe mataGgajabhujaGgayo', 'nIvR. kaliGgastu triSu dagdhavidagdhayoH' iti ca vishvlocnH||56 / / artha- jisa prakAra isa bhUmi para bhotiyoM sahita kaliGga-hAthI, aura sundara maNi se sahita kaliGga-nAga durlabha hai usI prakAra isa vaiyAvRtya se sahita sakaliGga-nirgrantha-nagnamudrA se sahita kaliGga-catura jana durlabha hai / / 5 / / [57] ratena nije pade na nvidaM zobhate ca vastuto'padena / sarasijaM SaTpadena padena janapado'laM padena / / he na! vastutaH nije pade ratena apadena nu idaM shobhte| sarasijaM SaTpadena, janapadaH padena yathA (zobhate) padena alam (astu)| rateneti- he na! he pUjya! vastutaH paramArthataH, nije pade svasvabhAvena ratena, apadena padaM vastrarUpaM vastu na vidyate yasya saH apadaH tena apadena digambareNa nirgranthasAdhunetyarthaH, nu nizcayena, idaM vaiyAvRtyakaraNaM shobhte| sarasijaM kamalaM, SaTpadena bhamareNa, janapadaH dezaH, . padena vyavasAyena udyogenetyarthaH / yathA yena prakAreNa (zobhate) padena zabdena vyarthavAgjAleneti bhAvaH alaM paryAptam (astu) vyarthena zabdADambareNa ko lAbhaH? nairgranthyenaivedaM vaiyAvRtyaM vizobhate iti bhaavH| 'padaM vAkye pratiSThAyAM vyavasAyApadezayoH / pAdAtacihnayoH zabde sthAnatrANAvrivastuSu' iti vizvalocanaH / / 57 / / / artha- he na! pUjya! jinavara! yathArthataH nija svabhAva meM lIna apada-digambara-nirgranya sAdhu se hI yaha vaiyAvRtya suzobhita hotA hai, usa prakAra, jisa prakAra ki SaTpada - bhramara se kamala aura pada-vyavasAya-udyoga se janapada-deza suzobhita hotA hai||57|| (173) Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [58] zreyasA manasA sAdhoH sevA vidhIyate mayA / jAyatAM mayi sA'bandho'haM vA sudhIryate yayA / / he yate! zreyasA manasA sAdhoH sevA mayA vidhIyate, yayA ahaM abandhaH, mayi sA sudhIH jAyatAM vA (itimamAnumAnaM smyk)| zreyaseti- he yate! he sAdho! zreyasA zreSThena, manasA hRdayena, sAdhoH tapasvinaH, sevA vaiyAvRtyaM, mayA kAvyakA, vidhIyate kriyate, yayA bhAvanayA, aham abandhaH bandharahitaH syAmeti shessH| mayi kAvyakartari, sA vaiyAvRtyaparAyaNA, sudhIH prazastabuddhiH, jAyatAM vA samutpadyatAM vA (iti mamAnumAnaM samyak) / / 58 / / artha- he yate! zreSTha mana se mere dvArA sAdhu kI sevA kI jAve, jisa sevA se maiM bandharahita ho jAUM aura mujha meM vaha subuddhi utpanna ho sake ||58 / / [59] . . stutA yatipatinA gatA vastugatAzca dazA gatAnAgatAH / nijaM jayantu nA gatA yaddhiyaM vAdhAM vinA gatAH / / . AgatAH gatAH anAgatA ca vastugatAH dazAH vAghAM vinA yaddhiyaM gatAH (te) nAH ye nijaM gatAH yatipatinA stutAH jayantu / stutA iti- AgatA vartamAnAH, gatA atItAH, anAgatAH ca bhaviSyatkAlasambandhinyazca, vastugatAH dravyagatAH dazAH avasthAH paryAyAH ityarthaH, vAdhAM vinA, nirbAdharItyA, yaddhiyaM yadIyabuddhiM gatAH prAptAH trikAlajJA ityarthaH (te) nA jinezvarAH, 'nakAro jinapUjyayoH' iti vishvlocnH| ye nijaM svasvarUpaM gatAH prAptAH, yatipatinA yatinAyakena gaNadharaparameSThinA, stutAH stavanaviSayIkRtAH, jayantu sarvotkarSeNa vartantAm / / 59 / / __artha- atIta, anAgata aura vartamAna sambandhI dravyagata paryAyeM binA kisI bAdhA ke jinake jJAna meM prApta haiM,jo nija svabhAva ko prApta kara cuke haiM aura yatipatigaNadhara devoM ke dvArA jo stuta haiM; ve jinendra jayavantaM hoM / / 59 / / [60] khagaNaH kAmahA! layaM tvayeta ina itosi dRGmahAlayam / zriyA tayA mahAlayaM kuruSe'ye tvAtra mahAlayam / / he kAmahA! atra tvayA khagaNaH layaM itaH (ataH) dRGmahAlayaM itaH asi, tayA zriyA mahAlayaM kuruSe (ataH) inaH asi (ataH) tvA mahAlayaM (ahaM) aye| (174) - Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khagaNa iti- he kAmahA! kAmaM jahAtIti kAmahAH tatsambuddhau jitakAma! atra asmin loke, tvayA, khagaNa: indriyasamUhaH, . layaM vinAzam, ito gataH (ataH) dRGmahAlayaM samyagdarzanamahAbhavanaM, itaH prAptaH asi, tayA prasiddhayA zriyA mokSalakSmyA, mahAlayaM mahAMzcAsau layazceti mahAlayastaM mahAzleSaM krIDAM kuruSe vidadhAsi (ataH) inaH svAmI asi, tvA bhavantaM mahAlayaM tIrthasvarUpaM mahAnAmutsavAnAmAlayastaM amndaanndbhvnmityrthH| (aham) aye zaraNyabuddhyA prApnomi 'aya gatau' ityasya laDuttame pryogH| 'layo nRtyAdisAmye syAdvinAzAzleSayorlayaH' iti vishvlocnH| 'maha utsavatejasoH' iti vishvlocnH| 'khamindriyaM hRSIkaM ca sroto'kSaM karaNaM viduH iti dhanaJjayaH / / 6 / / artha- he madanavijayin! isa jagat meM Apake dvArA khagaNa-indriyoM kA samUha laya - vinAza ko prApta huA hai ataH Apa samyagdarzana rUpa mahAbhavana ko prApta haiN| Apa usa -anivarcanIya mokSalakSmI ke sAtha AliGgana karate haiM ataH Apa ina- svAmI haiN| isIliye mahAlaya-utsavoM ke Alaya svarUpa Apako prApta hotA hU~ -ApakI zaraNa meM AtA hU~ / / 60 / / _ [61] dakSo dUro'kSarato'titApAt kSitiM sravat kSaraM kSarataH / tathA mAmihArakSarato na rakSarakSAbharo'kSarataH / / (yathA) iha kSarataH sravat kSaraM atitApAt kSitiM (rakSati) tathA (tvaM) akSarataH dUraH dakSaH na akSarataH akSarataH akSaraH mAM rakSa rkss| dakSa iti- (yathA) yena prakAreNa iha jagati, kSarataH meghAt, sravat kSarat kSaraM jalaM, atitApAt tIvranidAghAt, kSitiM pRthivIM (rakSati) tathA (tvaM) akSarataH akSarebhya iti akSarataH paJcamyAstasil akSarasamUhAt, dUraH dUravartI vacanAgocara ityarthaH na akSarataH akSeSu indriyeSu rata iti akSarataH indriyaviSayAsakto na bhavati, akSarataH akSNoti jAnAti ityakSa AtmA tasmin rataH akSaraH na kSaratIti akSaraH avinAzI, mAM rakSa rakSa vAyasva trAyasva / 'kSaro meghe kSaraM nIre' iti vishvlocnH| 'akSaraM na dvayo mokSa brahmaNi vyomavarNayoH' iti, 'akSaM syAdindriye klIbaM' iti ca vizvalocanaH / / 61 / / artha- jisa prakAra megha se jharatA huA pAnI tIvra tapana se pRthivI kI rakSA karatA hai usI prakAra akSarato dUra-akSaroM se dUra rahane vAle- vacanAgocara, dakSa - samartha athavA catura, na akSarataH indriyoM meM anAsakta, akSarata-Atmarata aura akSara-avinAzI Apa merI rakSA kareM, rakSA kareM / / 61 / / (175) Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [62] mohoragarasAyanaM mukteryaddarzitamurasA'yanam / yaje'laM ca rasAyanaM niraJjanaM naM svarasAya nam / / mukteH ayanaM yaddarzitaM mohoragarasAyanaM niraMjanaM naM naM svarasAya urasA yaje (kintu) rasAya alam / mohorageti- mukteH mokSasya ayanaM vartma 'ayanaM varmamArgAdhvapanthAnaH padavI sRtiH' ityamaraH / yaddarzitaM yena darzitaM yena prakaTitamityarthaH, mohoragarasAyanaM moha eva uragaH sarpastasya rasAyano garuDastaM 'garuDe'pi rasAyanaH' iti vishvlocnH| nirajjanaM niSkalaGgha, naM pUjyaM, naM jinaM, svarasAya AtmaprItyai, urasA hRdayena, yaje pUjayAmi, (kintu) rasAya indriyaviSayAya rAgAya vA, alaM paryAptam / 'rasaH svAde'pi tiktAdau zRGgArAdau drave visse| pArade dhAtuvIryAmburAge gandharase tanau' iti vizvalocanaH / / 62 / / ___artha- mukti kA mArga jisane dikhAyA hai jo moharUpI sarpa ko rasAyana-garur3a haiM, karmakAlimA se rahita haiM aura pUjya haiM aise jinendra kI maiM AtmaprIti ke liye-svAntaHsukhAya hRdaya se pUjA karatA huuN| rasa-indriyasukha mere liye apekSita nahIM hai||62|| [63] svIyaM mano jahAra guNamaNimayaM punarmano'ja! hAram / gato'sti manojahA'raM na naMkSati me'mano'ja ! hAram / / / he manojahA! amanaH mano! aja! aja! (bhavAn) svIyaM manaH jahAra punaH guNamaNimayaM hAraM gataH asti (iti hetoH) me raM araM kiM na naMkSyati ? haa| svIyamiti- he manojahA! kAmahA! kAmavighAtaketyarthaH, amanaH na vidyate mano yasya saH amanAH tatsambuddhau he manovyApArarahita! mano! manusaMjJAdhAraka! aja! na jAyate iti ajaH tatsambuddhau he aja! janmAtIta! aja! he Adijinendra! (bhavAn) svIyaM svakIyaM, mano jahAra mano hRtavAn svakIyamanoviSayasaMkocaM kRtavAn, punaH samuccaye, guNamaNimayaM samyaktvAdiguNamaNinirmitaM hAraM mauktikasrajaM, gataH prAptaH asti, (iti hetoH) me mama raM duHkhaM kAmAnalaM vA, araM zIghraM kiM na naMkSyati? naSTaM na bhaviSyati, api tu bhaviSyatyeva / iti hA duHkham / 'rastu kAmAnale vahnau' iti vishvlocnH| 'laghu kSipramaraM drutam' itymrH| he bhagavan! bhavAn manojahA kAmavighAtako'sti kintu mama manoja kAmaM na nAzayati, iti duHkhaM mama manasi vartate iti bhaavH| prathamacaraNe'nusvArahInatA yamakabhaGgAya nAlam / / 63 / / artha- he manojahya! kAmavinAzaka! he manovyApAra se rahita! he aja! (176) Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ayaM sUriH) duritaviSadhArAdharaH, sajjanamayUradhArAdharaH, kuvidhidhvaMsadhRtadhRtidhArAdharaH, yogaiH ca dhArAdharaH (asti)| yogairati- (ayaM sUriH) duritaviSadhArAdharaH duritaM pApameva viSaM garalamiti duritaviSaM tasya dhArA pravAha: dharatIti dharaH na dharaH adharaH, duritaviSadhArAyA adhara iti duritvissdhaaraadhrH| sajjanamayUradhArAdharaH sajjanA eva mayUrAsteSAM dhArAdharo meghaH, kuvidhidhvaMsadhRtadhRtidhArAdharaH kuvidhInAM duSTakarmaNAM dhvaMse vinAzane dhRtaH dhRtidhArAdharaH dhairyakRpANo yena saH, yogaiH dhyAnaizca dhArAdharaH dharAdhara eva dhArAdharaH parvataH (asti) 'bhaved dhArAdharo vArivAhinistriMzayoH pumAn' iti vizvalocanaH / / 68 / / artha- yaha AcArya pAparUpI viSa kI dhArA ko dhAraNa karane vAle nahIM haiM, sajjana rUpI mayUroM ke liye dhArAdhara-megha haiM, duSTa karmoM kA vidhvaMsa karane ke liye jinhoMne dhairya rUpI khaGga ko dhAraNa kiyA hai aura dhyAna ke dvArA dhArAdhara-parvata haiM arthAt dhyAna dhAraNa karane meM parvata ke samAna sthira haiN||68|| . [69] ' yo jyeSThamAsaMgatapratApinaH pratApya pi mAsaM gtH| gataH sve vAsaM gataH sa nispRho jayatAt saMgataH / / jyeSThamAsaMgatapratApinaH api pratApI bhAsaMgataH sve vAsaM gataH saGgataH nispRho yaH saH (sUriH) jytaat| ya iti- jyeSThamAsaMgatapratApinaH api jyeSThamAsasya sUryAdapi, pratApI pratApayuktaH, bhAsaMgataH bhAsaM kAntiM gataH, athavA bhA dIptiH tayA saMgataH sahitaH, sve svakIyazuddhAtmani vAsaM nivAsaM gataH prAptaH, saGgantaH parigrahataH, niHspRhaH nirIhaH saH (sUriH) jayatAt utkarSeNa vartatAm / / 69 / / .. artha- jo jyeSThamAsa ke sUrya se bhI adhika pratApI haiM, dIptimAn haiM, svakIya AtmA meM nivAsa ko prApta haiM aura parigraha se niHspRha haiM ve AcArya jayavaMta rheN||69|| [70] AcAryasya sadA bhaktiM bhaktyA hyaye karomi tAm / vai cAryasya mudA zaktiM yuktyA'pyaye guro'mitAm / / aye guro! Aryasya AcAryasya bhaktiM bhaktyA sadA hi karomi vai yuktyA mudA tAM amitAM zaktiM api ca aye| AcAryasyeti- aye guro! Aryasya abhyarhitasya pUjyasyeti yAvat 'Aryastvabhyarhite triSu' iti vishvlocnH| AcAryasya sUreH, bhaktiM ArAdhanAM, bhaktyA, anurAgAtizayena, sadA sarvadA, hi nizcayena karomi, vai nizcayataH, yuktyA yojanena tatsaMparkavardhanenetyartha: 'yuktirniyojane nyAye pRthaksaMyuktayormatam' iti vizvalocanaH / mudA _ (176) Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [66] svayamanusamayaJcarati parAn cArayati ca na pare vicarati / muJcatyaratiJcaratimastu mama tatpAdayozca ratiH / / yaH sUriH svayaM anusamayaM carati, parAn cArayati ca pare na vicarati, aratiM ratiM ca muJcati, tatpAdayoH mama ratiH ca astu / svayamiti- yaH sUriH, svayaM anusamayaM yathAzAstraM carati, aparAn itarAn cArayati ca / pare paradravye na vicarrAte na viharati, aratiM aprItiM ratiM prItiM ca muJcati, tatpAdayoH taccaraNayoH mama ratiH prItiH, astu bhavatu / / 66 / / 1 artha-- jo AcArya svayaM zAstrAnusAra AcaraNa karate haiM, dUsaroM ko AcaraNa karAte haiM, paradravya meM vicaraNa nahIM karate haiM aura aprIti tathA prIti ko chor3ate haiM unake caraNoM meM merI prIti ho || 66 || [67] rajogatamiva locakaM locakaH saMgata munipAlo ca kam / matvAtra mAlocakaM suvidA rakSa kRpAlo cakam / / u! munipAla! kaM saMgata kRpAlo ! mAM locakaM ca kaM matvA suvidA rakSa, atra rajogataM locakaM locaka iva / " rajogatamiveti- munipAlo munipAla +u iticchedaH / u sambuddhau munipAla ! munirakSaka ! kaM sukham AtmAnaM ca ' ko brahmAnilasUryAgniyamAtmadyotabarhiSu / kaM sukhe vAri zIrSe ca' iti vizvalocanaH / saMgata ! prApta ! kRpAlo ! dayAlo ! mAM locakaM nirbuddhinaraM, kam AtmAnaM matvA, suvidA samyagjJAnena, rakSa trAyasva, atra jagati, rajogataM prApta - dhUlikaM locakaM netratArakaM, locaka iva kajjala iva / 'locako netArake / mAMsapiNDe ca piNDe ca yoSidbhAlavibhUSaNe / kajjale nIlacole ca maurvyAM bhrUzlathacarmaNi / kadalyAM karNapUre ca nirbuddhinRSu locakaH / ' iti vizvalocanaH / / 67 / / artha- he munipAla ! muniyoM ke rakSaka! ka- sukha athavA AtmA ko prApta ! dayAlo AcArya! mujha nirbuddhi ko AtmA mAna kara samyagjJAna se merI usa prakAra rakSA karo, jisa prakAra dhUli se yukta netra kI kajjala rakSA karatA hai || 67 || [68] yogaizca dhArAdharaH suvidhidhvaMsadhRtadhRtidhArAdharaH / duritaviSadhArAdharaH sajjanamayUradhArAdharaH / / (178) Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ayaM sUriH) duritaviSadhArAdharaH, sajjanamayUradhArAdharaH, kuvidhidhvaMsadhRtadhRtidhArAdharaH, yogaiH ca dhArAdharaH (asti)| yogairati- (ayaM sUriH) duritaviSadhArAdharaH duritaM pApameva viSaM garalamiti duritaviSaM tasya dhArA pravAhaH dharatIti dharaH na dharaH adharaH, duritaviSadhArAyA adhara iti duritvissdhaaraadhrH| sajjanamayUradhArAdharaH sajjanA eva mayUrAsteSAM dhArAdharo meghaH, kuvidhidhvaMsadhRtadhRtidhArAdharaH kuvidhInAM duSTakarmaNAM dhvaMse vinAzane dhRtaH dhRtidhArAdharaH dhairyakRpANo yena saH, yogaiH dhyAnaizca dhArAdharaH dharAdhara eva dhArAdharaH parvataH (asti) 'bhaved dhArAdharo vArivAhinistriMzayoH pumAn' iti vizvalocanaH / / 68 / / artha- yaha AcArya pAparUpI viSa kI dhArA ko dhAraNa karane vAle nahIM haiM, sajjana rUpI mayUroM ke liye dhArAdhara-megha haiM, duSTa karmoM kA vidhvaMsa karane ke liye jinhoMne dhairya rUpI khaGga ko dhAraNa kiyA hai aura dhyAna ke dvArA dhArAdhara-parvata haiM arthAt dhyAna dhAraNa karane meM parvata ke samAna sthira haiN||68|| [69] * yo jyeSThamAsaMgatapratApinaH pratApyapi mAsaM gtH| gataH sve vAsaM gataH sa nispRho jayatAt saMgataH / / jyeSThamAsaMgatapratApinaH api pratApI bhAsaMgataH sve vAsaM gataH saGgataH nispRho yaH saH (sUriH) jytaat| __ ya iti- jyeSThamAsaMgatapratApinaH api jyeSThamAsasya sUryAdapi, pratApI pratApayuktaH, bhAsaMgataH bhAsaM kAntiM gataH, athavA bhA dIptiH tayA saMgataH sahitaH, sve svakIyazuddhAtmani vAsaM nivAsaM gataH prAptaH, saGgattaH parigrahataH, niHspRhaH nirIhaH saH (sUriH) jayatAt utkarSaNa vartatAm / / 69 / / .. artha- jo jyeSThamAsa ke sUrya se bhI adhika pratApI haiM, dIptimAn haiM, svakIya AtmA meM nivAsa ko prApta haiM aura parigraha se niHspRha haiM ve AcArya jayavaMta rheN||69|| [70] AcAryasya sadA bhaktiM bhaktyA hyaye karomi tAm / vai cAryasya mudA zaktiM yuktyA'pyaye guro'mitAm / / aye guro! Aryasya AcAryasya bhaktiM bhaktyA sadA hi karomi vai yuktyA mudA tAM amitAM zaktiM api ca aye| AcAryasyeti- aye guro! Aryasya abhyarhitasya pUjyasyeti yAvat 'Aryastvabhyarhite triSu' iti vishvlocnH| AcAryasya sUreH, bhaktiM ArAdhanAM, bhaktyA, anurAgAtizayena, sadA sarvadA, hi nizcayena karomi, vai nizcayataH, yuktyA yojanena tatsaMparkavardhanenetyarthaH 'yuktirniyojane nyAye pRthaksaMyuktayormatam' iti vishvlocnH| mudA (176) Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harSeNa, tAM durlabhAM, amitAM aparimitAM, zaktiM vIrya, api ca, aye prApnomi, AcAryabhaktito'nantavIryayutaM mokSa prApnomItyarthaH / / 70 / / ____ artha- he guro! maiM pUjya AcArya kI bhakti sadA utkaTa anurAga se karatA huuN| nizcita hI unake saMparka se maiM harSapUrvaka usa aparimita zakti ko prApta ho rahA huuN||70|| [71] vidAmihAhaM ramatiH kadApyeti na madamiti mudhA ramatim / svasmin smarati viramati smaratu taM tu te hyudAramatiH / / iha bhuvi ahaM vidAM ramatiH iti kadApi mudhA madaM na eti| (sa upAdhyAyaparameSThI) ramatiM na smarati svasmin viramati te udAramatiH taM hi smaratu tu paadpuurtii| vidAmiti- iha bhuvi, ahaM vidAM, jJAnAnAM, ramati: nAyakaH svAmItyarthaH, iti hetoH, kadApi mudhA vyarthaM, madaM garvaM, na eti na prApnoti, (sa upAdhyAyaparameSThI) ramatiM svargaM na smarati na dhyaayti| 'ramatinayike svarga' iti vishvlocnH| svasmin svazuddhAtmani , viramati vizrAnto bhavati, te udAramatiH utkRSTabuddhiH (satI) taM pAlaka 'pAlane pAlake taH syAt' iti vishvlocnH| tam upAdhyAyaparameSThinam , hi nizcayena, smaratu dhyAyatu, tu pAdapUrtI / / 71 / / ___ artha- 'isa pRthivI para maiM jJAnoM kA svAmI hU~' isa prakAra ke vyarthaM mada ko jokabhI nahIM prApta hote, jo svarga kA smaraNa nahIM karate tathA apane Apa meM vizrAma karate haiM una upAdhyAya parameSThI kA terI udAra buddhi nizcaya se smaraNa kare ||71 / / . [72] kRtamadamamatApacitiryasmAdAptanijAnubhavopacitiH / tasya hyapapApa ! citi sthitaye kriyate mayA'pacitiH / / yaH (upAdhyAyaparameSThI) kRtamadamamatApaciti: yasmAd Apta - nijAnubhavopacitiH tasya hi he apapApa ! citi sthitaye mayA apacitiH kriyte| kRtamadeti- yaH (upAdhyAyaparameSThI) kRtamadamamatApacitiH kRtA madamamatayoH mAnamamatvabhAvayoH apacitirhAniryena sa: / yasmAt kAraNAt, AptanijAnubhavopacitiH AptA nijAnubhavasya AtmAnubhavasya upacitivRddhiryena sH| tasya hi upAdhyAyaparameSThinaH, he apapApa! apagataM pApaM yasya tatsambuddhau, citi Atmani, sthitaye avasthAnAya, mayA apacitiH pUjA, kriyate vidhiiyte|. striyAmapacitiH pUjAniSkRtikSayahAniSu' iti vizvalocanaH / 'pUjAnamasyApacitiH' iti cAmaraH / / 72 / / . (180) Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha- jo mada aura mamatA kI hAni karane vAle haiM tathA jinhoMne AtmAnubhava kI vRddhi ko prApta kiyA hai, he niravadya sAdho ! AtmA meM sthiratA prApta karane ke liye mere dvArA una upAdhyAya parameSThI kI pUjA kI jAtI hai / / 72 / / [73] sakalaGka:sa mititayA'bhayAJcita eNAGko bhasamititayA / akalaGkaHsamititayA''heto varaH surasamiti- tayA / / sa eNAGkaH bhayAJcitaH mititayA bhayA aJcitaH, bhasamititayA (aJcitaH) (ataH ) sakalaGkaH (ayaM upAdhyAyaparameSThI) akalaGkaH tayA samititayA ( aJcitaH) abhayAJcitaH (tathA) surasamititayA aJcitaH (ataH) varaH iti surasaM itaH (jinaH Aha) / sakalaGka iti- saH eNAGka : candraH, bhayAJcitaH bhayayuktaH, mititayA miterbhAvo mititA tayA mAnatvena, bhayA kAntyA, aJcitaH parimitakSetre kAntisahita ityarthaH / 'mitirmAne'pyavacchede' iti vizvalocanaH, bhasamititayA - bhAni nakSatrANi teSAM samitiH sabhA samUho vA tasyAH bhAvastattA bhasamititA tayA bhasamititayA ( aJcitaH) (ataH) sakalaGkaHkalaGkasahitaH (ayam upAdhyAyaparameSThI) akalaGkaH:kalaGkarahitaH, tayA prasiddhayA, samititayA samitIMnAmIryAbhASAdInAM bhAvaH karma vA samititA tayA, athavA, samiteH sAmyasya bhAvaH samititA tayA, ( aJcitaH) zobhitaH, abhayAJcitaH na bhayena bhItyA aJcitaH sahitaH (tathA) surasamititayA surANAM devAnAM samitiH sabhA saGgamo vA, tasyAH bhAvaH samititA tayA, aJcitaH zobhitaH 'samitiH saGgare sAmye sabhAyAM saGgame'pi ca' iti vizvalocanaH ( ataH ) vara zreSTha, iti ittham, surasaM svabhAvam, itaH prAptaH, jina: Aha - jinendraH kathayAmAsa / / 73 / / artha- vaha candramA bhaya se aJcita - sahita hai tathA sImita bhA kAnti aJcita hai, nakSatroM ke samUha se aJcita hai ataH sakalaGka hai, parantu yaha upAdhyAya parameSThI nirbhaya haiM, asImita AtmajJAnarUpI dIpti se sahita haiM, niSkalaMka haiM aura devasamUha se aMcita - pUjita haiM, ata: zreSTha haiM, aisA surasa ko prApta jinadeva ne kahA hai | | 73 || - [74] parapariNateravanitaH svAtmAnaM svAgamaM yo'vannitaH / tenApyate hyavanita- dravyamurasi nijamRSibhirvanita / / he RSibhiH urasi vanita ! yaH parapariNateH avanitaH svAtmAnaM avan svAgamaM itaH tena nijaM avanitadravyaM Apyate / ( 181 ) Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parapariNateriti- he RSibhiH tapasvibhiH, urasi svakIyahRdaye vanita! saMzodhita! RSayo yasya zuddhaM rUpaM svahRdaye ddhtiityrthH| yaH parapariNataH pareSu svetaravastuSu yA pariNatiH mamatvabhAvanA kaSAyapariNatirityarthaH, tasyAH avanitaH bhUmitaH, avanizabdAt tasila pratyayaH, svAtmAnam avan rakSan , svAgamaM suSThu Agama: svAgamaH, svasya Atmano vA AgamaH svAgamaH tam, itaH prAptaH, tena janena, nijaM svakIyam, avanitadravyaM avanitam ayAcitaM svataH siddham, Atmadravyam, Apyate prApyate, 'vanitaM yAcite klIvaM zodhite vanitaM triSu' iti vizvalocanaH / / 74 / / artha- RSi samUha jise hRdaya meM dhAraNa karate haiM aise he prabho! jo parapariNati kI bhUmisvarUpa kaSAyabhAva se svakIya AtmA kI rakSA karate huye uttama Agama ko prApta hue haiM una upAdhyAya ke dvArA svataH siddha Atmadravya prApta kiyA jAtA hai||74|| . [75] nizApati lIkaM toSayati nAyaM gavA nAlIkam / . niSpakSo'nAlIkaM ko'muM na manute'nAlIkam / / nizApatiH na nAlIkaM toSayati ayaM tu (upAdhyAyaH) niSpakSaH nAlIkaM anAlIkaM gavA (toSayati) (IdRkkArye) kaH anAlIkaM amuM na manute ? nizApatiriti- nizApatiH candraH, na nAlIkaM kamalasamUhaM toSayati saMtuSTaM karoti, ayaM tu (upAdhyAyaH) niSpakSaH pakSAtikrAntaH san nAlIkam ajJaM mUrkham , anAlIkaM vijJaM, gavA vANyA, (toSayati) IdRkkArye kaH anAlIkaM alIkaH apriyaH, alIka eva AlIkaH, na AlIka: anAlIkaH taM priyaM ka: na manute? sarvo'pi manute ityrthH| 'nAlIka: piNDaje'pyajJe nAlIka: shrshlyyoH| nAlIkaM padmakhaNDe'pi' iti vishvlocnH| 'gauH pumAn vRSabhe svarge khnnddvrjhimaaNshussu| strI gavi bhUmidignetravAgvANasalile striyaH' iti ca vizvalocanaH / / 75 / / ____ artha- candramA go-kiraNoM se nAlIka kamala ko saMtuSTa nahIM karatA parantu yaha upAdhyAya niSpakSa ho nAlIka - ajJa aura anAlIka - vijJa ko apanI go vANI se saMtuSTa karate haiN| isa prakAra ke kArya meM unheM kauna priya nahIM maantaa?|75 / / [76] vaidyo rogavinAzIva hyayaM kAmavidArakaH / vandyo'to'Gga! janAnAM vaH svayaM kAmapradAyakaH / / he aGga! rogavinAzI vaidyaH iva hi ayaM (upAdhyAyaparameSThI) kAmavidArakaH svayaM kAmapradAyakaH ataH vaH janAnAM vandyaH (asti)| (182) Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaidya iti- 'aGga' iti sambuddhivAcakam, he bhavyajanA! iti yAvat, rogavinAzI rugapahArI, vaidya iva bhiSagiva, hi nizcayena, ayam upAdhyAyaparameSThI, kAmavidArakaH smaravinAzakaH, svayaM kAmapradAyakaH icchitavastudAyakaH astIti zeSa: / ataH asmAtkAraNAt, vo yuSmAkaM janAnAM vandyo vandanIyaH (asti) 'kAmaH smarecchayoH kAmye' iti vizvalocanaH / / 76 / / / artha- aGga! he bhavyajano! roga ko naSTa karane vAle vaidya ke samAna yaha upAdhyAya parameThI.kAma- madana athavA ka- AtmA ke ama- rogoM ke vidIrNa karane vAle aura kAma-manorathoM ke dene vAle haiM ataH Apa saba ke vandanIya haiM||76 / / [77] taM jayatAjinAgamaH zraya zreyaso na yena vinA gamaH / na hi kalayati manAgagastvAM mado yad bhave'nAgamaH / / yena vinA zreyasaH gamaH na (saH) jinAgamaH jayatAt, taM (jinAgamaM) (tvaM) zraya, yat tvAM mada: aga: manAk na hi kalayati (tadA svayaM ) bhave anAgamaH (syaat|| - tamiti - yena vinA yamantareNa, zreyaso mokSasya kalyANasya vA, gamaH prAptiH, na, bhavatIti zeSa: / (saH) jinAgamaH jinasiddhAntaH, jytaat| taM (jinAgamaM) (tvaM) zraya sevasva / yat yasmAt kAraNAt, tvAM, mado garvaH, ago bhujaGgaH, manAga ISadapi, na hi kalayati na hi prApnoti, (tadA svayaM) bhave saMsAre, anAgamaH Agamanam AgamaH na vidyate Agamo yasya sa anAgama: (syAt) nirgarvatayA jinAgamAbhyAsena saMsAre punarAgamanaM na bhavatItyarthaH / 'agaH syAnnagavavRkSe zaile bhAnubhujaGgayoH' iti vizvalocanaH / / 77 / / / artha- jisake binA zreya-mokSa athavA kalyANa kA mArga nahIM milatA vaha jinAgama jayavaMta rahe| tU usa jinAgama kA Azraya le jisase tujhe alpa bhI ahaMkAra prApta na ho aura yaha saba hone para terA saMsAra meM Agamana nahIM ho ||77 / / [78] anyenAlaM madhunA vanaM vividhatarulatAnvitaM madhunA / mudameti yathA madhunA mamAtmAnena cAyamadhunA / / vividhatarulatAnvitaM vanaM yathA madhunA mudaM eti (tathA) mama ayaM AtmA adhunA madhunA (anena) (jinAgamena) mudaM eti ca (ataH) anyena (viSayavAsanApravardhakakAmAdizAstreNa) madhunA alaM (astu)| anyeneti- vividhatarulatAnvitaM nAnAvRkSa vallIsahitaM, vanaM kAnanaM, yathA madhunA (183) Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasantartunA, mudaM harSam, eti prApnoti, (tathA) mama ayam AtmA, adhunA idAnIm, madhunA ( anena jinAgamena) jinAgamarUpakSIreNa, mudam eti ca ( ataH ) anyena (viSayavAsanApravardhakakAmAdizAstreNa ) madhunA madyena, alaM paryAptaM, astu / kadAgamopAsanA vyrthetyrthH| 'madhuH puSparase kSaudre madyakSIrApsu na dvayoH / madhurmadhUke sarabhau caitre daityAntare pumAn' iti vizvalocanaH / / 78 / / artha- aneka prakAra ke vRkSa aura latAoM se yukta vana jisa prakAra madhu - vasanta harSa ko prApta hotA hai usI prakAra merA yaha AtmA isa samaya jinAgaMma rUpa madhu-dUdha harSa ko prApta ho rahA hai| isaliye anya viSayavAsanA ko bar3hAne vAle kAmAdizAstra rUpa madhu-madya kI mujhe AvazyakatA nahIM hai / / 78 / / [79] zrayati zramaNaH samayaM samamanasA samayati sa samaM samayam / sameti nijavAsamayaM vismayo'stviha no cirasamayam / / yaH zramaNaH samamanasA samaM samayaM zrayati sa samayaM samayati, nijavAsaM sameti, sa iha ( bhave ) cirasamayaM astu (asmin kArye) ayaM vismayo'pi no astu / zrayatIti- yaH zramaNaH sAdhuH samamanasA ekAntadurAgraharahitacetasA, samaM saha, samayaM siddhAntaM jinAgamamiti yAvat zrayati sevate, sa samayaM zuddhAtmAnaM samyagjJAnaM vA samayati samyakprakAreNa prApnoti / nijavAsaM svasmin nivAsaM svarUparamaNamiti bhAvaH / sameti prApnoti / sa iha (bhave ) cirasamayaM cirakAlaM ( yAvat) no astu no bhavatu zIghraM parItasaMsArapArAvAro bhvtu| ( asmin kArye) ayaM vismayo'pi Azcaryamapi no astu na syAt / 'samayaH puMsi siddhAntazapathAcArasaMvidi' iti vishvlocnH| 'sAkaM satrA samaM saha' ityamaraH / / 79 / / artha- jo muni madhyastha- durAgraharahita mana ke sAtha samaya - Agama kA Azraya letA hai vaha samaya- AtmA ko prApta hotA hai aura vaha isa saMsAra meM cirasamayadIrghakAla taka nahIM rahe, yaha Azcarya nahIM hai / / 79 / / [ 80 ] muktAste prabhAvataH saMbhavanti jinA janAzca bhAvataH / rAgAdervibhAvatastvayi rato'kalaye vibhAvataH / / (he jinAgama!) te prabhAvataH janAH jinAH saMbhavanti / bhAvataH muktAH saMbhavanti, rAgAdeH vibhAvataH ca (muktAH saMbhavanti) ataH akalaye vibhau tvayi (ahaM) rata: ( bhavAmi ) | ( 184 ) Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktA iti- (he jinAgama!) te prabhAvataH mAhAtmyAt, janAH jinAH tIrthakarAH saMbhavanti samyaka prakAreNa jAyante / bhAvataH bhavaH saMsAraH bhava eva bhAvaH tasmAt saMsArAt muktAH saMbhavanti / rAgAdeH vibhAvatazca rAgadveSAdirUpavibhAvapariNatezca (muktAH saMbhavanti) ataH asmAt kAraNAt, akalaye akasya duHkhasya pApasya vA layo nAzo yasmin sa tasmin , vibhau lokottarasAmarthyasahite, tvayi (ahaM) rataH anuraktaH lIno vA bhavAmi / 'akaM duHkhAghayoH' iti vizvalocanaH / / 8 / / ___. artha- he jinAgama ! tere prabhAva se sAmAnya manuSya jina ho jAte haiM, bhava se mukta ho jAte haiM aura rAgAdika vibhAva se chUTa jAte haiM; ataH akalaya - duHkha kA vinAza karane vAle tujhameM rata lIna hotA hU~ / / 80 / / [81] . duHkhamanubhaMvannavasu hyanadhigatAgamo'yaM nidhiSu navasu / prAptavAn sukhaM navasubhAnato vimalajJAnavasu / / 81 / / ayaM anadhigatAgama: asumAn hi navasu nidhiSu avasu duHkhaM anubhavan vimalajJAnavasu sukhaM ataH no prAptavAn / duHkhamiti- ayam eSaH, anadhigatAgama: anadhigata: aprAptaH Agamo yena saH AgamajJAnarahitaH, asumAn prANI, hi nizcayena, navasu nidhiSu kAlamahAkAlAdiSu navasvapi nidhiSu (prApteSu) avasu duHkhaM na vidyate vasu dhanaM yatra tat duHkhaM dAridryakaSTam , anubhavan, 'vasutoye dhane maNau' iti vishvH| navasu nidhiSvapi asaMtuSTaH san vimalajJAnavasu vimalajJAnameva vasu dhanaM yatra tat, sukham, ataH kAraNAt no prAptavAn nAlabhata / / 81 / / artha- jinAgama ko nahIM jAnane vAlA prANI nizcaya se nau nidhiyoM ke rahane para bhI avasuduHkha-nirdhanatA ke duHkha kA anubhava karatA huA nirmala jJAnarUpI dhana ke sukha ko isI kAraNa prApta nahIM kara sakA hai ||81 / / [82] jinAgamaM sadA zritvA sAdaraM samatAM vrajet / yannA samaM vidA muktvA vAdaraM sa natAM bhajet / / nA jinAgamaM zritvA sAdaraM samatAM vrajet (cet) yat sa daraM muktvA vidA samaM natAM bhajet (vA nishcye)| jinAgamamiti- nA naraH jinAgamaM sAdaraM savinayaM yathA syAttathA jinasiddhAntaM (185) Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samadhItya, sadA sarvadA, samatAM mohakSobharahitatAM pakSAtItatAM vA, vrajet prApnuyAt (cet) yat kAraNAt sa daraM bhayaM muktvA niHzaGko bhUtvetyarthaH, vidA jJAnena, samaM sArdhaM, natAM nasya bhAvo natA tAM jinatvaM tIrthakaratvamiti yAvat, bhajet prApnuyAt, ( vA nizcaye ) ' nakAro jinapUjyayoH' iti vizvalocanaH / pravacanabhaktiprabhAveNa janastIrthakaro bhavatIti bhAvaH / / 82 / / artha- yadi manuSya, Adara se jinAgama kA Azraya le sAmyabhAva ko prApta ho to vaha dara-bhaya chor3akara jJAna ke sAtha natA - pUjyatA athavA jinendra - tIrthaGkara pada ko prApta ho sakatA hai, yaha nizcaya hai ||82|| [83] nirdoSo bhuvi surabhiH sajjanakaNThameti guNena surabhiH / tatheha samatA surabhirna ca surabhIti nAmnA surabhiH / / yathA iha bhuvi nirdoSaH surabhiH, guNena surabhiH surabhIti nAmnA surabhiH sajjanakaNThaM eti, tathA ca samatA (sajjanakaNThaM eti) na surabhiH (sajjanakaNThaM eti) nirdoSa iti yathA iha bhuvi nirdoSaH malarahitaH surabhiH kanakaM suvarNaM sajjanakaNThaM smeti| surabhiH campakapuSpaM, guNena sUtreNa, sajjanakaNThe zobhate iti / surabhIti nAmnA surabhiH mAtRbhedaH gauH 'gomAtA' iti sajjanakaNTham eti / tathA ca samatA mAdhyasthyavRttiH sajjanakaNThameti satsu prazaMsAM prApnoti iti yAvat / kintu na surabhiH madyaM madirAM sajjanakaNThaM sameti tAmasarAjasapravRttiH sajjanaiH na samAdriyate ceti bhAvaH / 'surabhizcampake caitre vasante gandhake kavau / svarNe jAtIphale cAbje triSu madyasugandhayo:' iti vizvalocanaH / / 83 / / artha- jisa prakAra isa pRthivI para nirdoSa surabhi - svarNa apane guNa se hAra banakara sajjana ke kaNTha ko prApta hotA hai, surabhi - campA guNa- sUtra meM gumphita ho sajjana ke kaNTha ko prApta hotA hai aura 'surabhi' isa nAma se prasiddha surabhi - kAmadhenu manorathoM ko pUrNa karane vAle guNoM se sajjana ke kaNTha ko prApta hotI hai usI prakAra samatA - sAmya pariNati sajjana ke kaNTha ko prApta hotI hai, surabhi - madirA nahIM / / 83 / / [84] asamayavarSAstamitaM dhAnyaM vasudhAtalamamanastamitam / phalati na kamapi stamitaM hyakAlikInutirakAsta! mitam / / he akAsta! amanaH! asamayavarSAstamitaM taM vasudhAtalam itaM dhAnyaM yathA na phalati (tathA) hi akAlikI nutiH stamitaM mitaM kaM api na ( phalati ) / (186 ) Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he akAsta !akaM pApaM yasmin astaM naSTaM iti sa akAstaH tatsambuddhau he akAsta! he pAparahita! he amanaH! he manorahitasaMjyasaMjJivyapadezarahitetyarthaH / asamayavarSAstamitaM akAlavRSTyAIbhUtam taM prasiddhaM , vasudhAtalaM pRthivIpRSTham itaM prAptaM, dhAnyaM sasyaM yathA na phalati (tathA) hi nizcayena, akAlikI akAle kRtA, nutiH stutiH, stamitaM caJcalatArahitaM sthiramiti yaavt| mitaM parimitam alpamapItyarthaH kaM sukhaM na (phalati) 'stamitaM vItacAJcalye'pyAIbhUte'pi vAcyavat' iti vishvlocnH|| 84 / / .. artha- he akAsta! he niSpApa! he amanaH! mano vyApAra se rahita! jisa prakAra asamaya kI varSA se bhIge pRthivItala ko prApta huA dhAnya phalatA nahIM hai; usI prakAra nizcaya se akAla - asamaya meM kI huI stuti kiJcit bhI sthAyI sukha ko nahIM phalatI hai||84|| [85] azane saMdaMzanena rasa inena jayo vai sadaMzanena / prApyate'daMzanena tathA kamagenA'daMzanena / / he aMdaza! na! ina ! yathA azane sadaMzanena rasaH prApyate sadaMzanena inena vai jayaH (prApyate)tathA adaMzanena agena kaM (praapyte)|, . azana iti- he adaMza! na vidyate daMzo doSo yasya saH adaMzastatsambuddhau he nirdoSa! 'daMzaH sannAha vanamakSikayorbhujagakSate / doSe'pi khaNDena daMzo daMzo marmaNi ca smRtaH' iti vishvlocnH| he na ! he pUjya! he ina! he svAmin ! 'bhartendra ina IzitA' iti dhnnyjyH| yathA azane bhojane, sadaMzanena sadantena janena 'daMzanaH zizire puMsi daMzanaM kavace rade' iti vizvaH, rasaH svAdaH (prApyate) athavA azane yathA daMzanena dantena sa prasiddhaH rasaH svAdaH prApyate sadaMzanena kavacasahitena, inena rAjJA, vai nizcayena, jayaH (prApyate) tathA adaMzanena khaNDarahitena akhaNDenetyarthaH, agena asya bhagavata: gaM gItaM tena bhagavatstutyetyarthaH 'gaM gIte zAstragAtari' iti vizvalocanaH / kaM sukhaM (prApyate) / / 85 / / * artha- he adaMza! he nirdoSa! he pUjya! svAmin ! jisa prakAra bhojana meM dantasahita manuSya ke dvArA rasa - svAda prApta kiyA jAtA hai aura kavaca sahita rAjA ke dvArA nizcayataH vijaya prApta kI jAtI hai usI prakAra akhaNDa stavana se sukha prApta kiyA jAtA hai||85|| [86] avanitala iva pAvanaprasaMgAd bhavati zItala: pAvanaH / aghahananAta svapAvanapradAyinnupayogaH pAvanaH / / (187) Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he svapa! avanapradAyin ! iha avanitale, pAvanaprasaMgAt pAvanaH zItalaM iva zrutimananAt upayogaH pAvanaH bhavati / avanitaleti- he svapa! svam AtmAnam AtmIyAn vA pAti rakSatIti svapaH tatsambuddhau he AtmarakSaka! he avanapradAyin ! avanaM rakSaNaM pradadAtItyevaM zIlastatsambuddhau he rakSAdAnazIla! athavA avanaM AnandaM sukhaM pradadAti iti avanapradAyI tatsambuddhau / he sukhapradAyaka! 'avanaM rakSaNe mudi' iti vizvalocanaH / iha avanitale bhUtale, pAvanaprasaMgAt pAvanasya jalasya prasaMgastasmAt, 'pAvanaM tu jale kRcchre' iti vizvalocanaH, jalasaMsargAt, pAvanaH pavana eva pAvanaH svArthe'NpratyayaH vAyuH, zItalaH zizira iva, aghahananAt bhAvipApatyajanAt pratyAkhyAnamityarthaH / upayoga: pAvanaH pavitraH bhavati / 'pAvanaM pAvayitari triSu pUte'pi pAvanam' iti vizvalocanaH / / 86 / / pAvana artha- he svapa! he AtmarakSaka ! he saMrakSaNa dene vAle ! bhagavan! isa pRthivItala para jala kI saMgati se jisa prakAra pAvana - vAyu zItala ho jAtI hai usI prakAra zAstra ke manana se upayoga pAvana - pavitra ho jAtA hai / / 86 / / - [87] sA zreyasaH kaSAyAt priyA'lasAzoSAyAM sakaSAyA / lasatu tAmasakaSAyAnna katapanamamAnasakaSAyAH / / he amAnasakaSAyAH! sA alasA priyA zreyasaH kaSAyAt lasatu, uSAyAM sA AzA (prAk ) sakaSAyA (lasatu) (kintu) katapanaM tAmasakaSAyAt na (lasatu) / seti- he amAnasakaSAyAH ! na vidyante mAnase hRdaye kaSAyAH krodhAdayo yeSAM te tatsambuddhau he niSkaSAyahRdayAH ! munijanAH ! sA prasiddhA, alaMsA AlasyavatI, priyA vallabhA, zreyasaH zreSThAta, kaSAyAt aGgarAgAt ' astrI kaSAyo niryAso rase rakte vilepane / aGgarAge sugandhe tu triSu syAllohite'pi ca' iti vizvalocanaH / lasatu zobhatAm / uSAyAM prabhAte, sA prasiddhA, AzA dizA prAcItyarthaH, sakaSAyA salohitA raktavarNopeteti yAvat (lasatu) kintu katapanaM ke sUrye agnisamIpe ca tapanaM tapazcaraNaM 'ko brahmAnilasUryAgniyamAtmadyotabarhiSu' iti vizvalocanaH / paJcAgnitapazcaraNamAtApanayogazcetyarthaH, tAmasakaSAyAt tamoguNapradhAnakaSAyAt na (lasatu) rAgAnuraJjitaH kAyaklezastapo na zobhata iti bhAvaH / / 87 / / artha- he amAnasakaSAyAH ! jinake mana meM kaSAya nahIM hai aise he munIjano ! vaha alasAyI strI zreSTha kaSAya- aGgarAga se suzobhita ho, aura prabhAtakAla meM vaha prasiddha pUrva dizA sakaSAyA - lAlimA se sahita hotI huI suzobhita ho, parantu tamoguNa pradhAna kaSAyabhAva se katapana-paJcAgnitapa suzobhita na ho ( vaha kutapa - bAlatapa hai ) ||87 || (188) Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [88] durvedanAtmano yAtu layatAM tvayi sA svataH / saMvedanA'muno jAtu jAyatAM tvayyasAvataH / / u ! ayi ! (mitra) tvayi asau svataH jA saMvedanA amunA ( pratikramaNena ) jAyatAM (ataH ) ( amunA) AtmanaH sA durvedanA tu layatAM yAtu tu pAdapUrtI) / 4 durvedaneti u ! ayi! sambuddhivAcakau, ayi (mitra) ityarthaH / tvayi bhavati, asau eSA, svataH svasmAt jA samudbhUtA 'jaH syAjjIveti jodbhUtau' iti vishvlocnH| saMvedanA svAnubhUtiH, amunA ( pratikramaNena ) jAyatAm samutpadyatAm pratikramaNAvazyakakaraNena tvayi svAnubhUtiH samutpadyatAmiti bhAvaH / ( ataH ) ( amunA ) AtmanaH sA garhitA, durvedanA duSTA vedanA durvedanA duranubhUtiH, tu kintu, layatAM layasya bhAvo layatA tAM nAzaM, yAtu gacchatu, tu pAdapUrtI 'tu hi ca sma ha vai pAdapUraNe pUjane svati' ityamaraH / / 88 / / artha- ayi mitra! Apa meM jo yaha svAnubhUti svataH samudbhUta huI hai vaha isa pratikramaNa - Avazyaka se utpanna ho aura isI se AtmA kI vaha duHkhada vedanA vinAza ko prApta ho / / 88 / / [89] bhavatA nijAnubhavataH prabhoH prabhAvanA kriyatAM hi bhavataH / `mano'van manobhavataH kSaNavinAzavibhAvavibhavataH / / bhavataH kSaNavinAzavibhAvavibhavataH manobhavataH manaH avan nijAnubhavataH hi bhavatA prabhoH prabhAvanA kriyatAm / bhavateti bhavataH saMsArataH, kSaNavinAzavibhAvavibhavataH kSaNe vinAzo yasya sa kSaNavinAzaH, vibhAvasya vikArasya vibhavo vibhAvavibhavaH, kSaNavinAzo vibhAvavibhavo vikArasAmarthyaM yasya tathAbhUtastasmAt manobhavataH kAmAt tasilantaprayogaH, cittam, avan rakSan dUrIkurvannityarthaH, nijAnubhavataH svAnubhUteH hi nizcayena bhavatA tvayA, prabhoH jinendrasya, prabhAvanA mahatvaprasAraH kriyatAm vidhIyatAm / / 89 / / manaH " , artha saMsAra se, kSaNabhaGguravibhAva rUpa vibhava se tathA manobhava - kAma se mana kI rakSA karate hue Apake dvArA nijAnubhava se prabhu - jinendra kI prabhAvanA kI jAve / / 89 / / [90] sAgArako'pyaMsAraM kSuttRjArteSu vitarati sAram / matvA kila saMsAraM hyavatarati tat kArye sA'ram / / (186) Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (yadA) sAgArakaH api kila saMsAraM (sAraM ca) asAraM matvA kSuttRGjArteSu sAraM vitarati (tadA) tatkArye (prabhoH prabhAvanA) sA araM hi avatarati / / sAgArako'pIti- (yadA) sAgArako'pi gRhastho'pi kila, saMsAraM jagat , asAraM sArahInaM, matvA kSuttRDjArteSu kSutpipAsArogapIDiteSu, sAraM vittaM dhanamiti yAvata, 'sAraM nyAyye jale vitte' iti vishvlocnH| nitarati dadAti (tadA) tatkArye sA (prabhoH prabhAvanA) dharmaprabhAvanA, hi nizcayena, avatarati smutpdyte| kSudhAdipIDiteSvannAdi vitaraNena gRhasthajanakRtA dharmaprabhAvanA bhavatIti bhAvaH / / 9 / / artha- jo gRhastha bhI saMsAra ko asAra mAna kara bhUkha, pyAsa tathA roga se pIr3ita manuSyoM para dhana vitaraNa karatA hai taba usa kArya meM vaha prabhAvanA - zIghra avatIrNa hotI hai / dIna duHkhI jIvoM para dayAdRSTi se dAna denA bhI jina dharma kI prabhAvanA hotI hai||9|| [91] ziSyAH syustake tava zazizitavRSayazaH prasAraketavaH / . dRgvidcaritaketavaH kumatavanAya dhUmaketavaH / / he! (jina!) tava take ziSyAH zazizitavRSayaza: prasAraketavaH kumatavanAya dhUmaketavaH dRgvidcaritaketavaH ca syuH / / ziSyA iti- he!(jina!) tava bhavataH, take te eva take akacpratyayAntaprayogaH, ziSyAH, zazizitavRSayazaHprasAraketavaH zazizitaM candravacchuklaM yat vRSayazaH dharmakIrtiH tasya prasAre prasAraNe ketavaH dhvajAH, kumatavanAya mithyAmata kAnanAya, dhUmaketavaH agnayaH, dRgvidcaritaketavaH dRk ca vicca caritaM ceti dRviccaritAni samyagdarzanajJAnacAritrANi tAnyeva ketavazcihnAni lakSmANi vA yeSAM tathAbhUtAH ca syuH bhveyuH| he bhagavan! tvadIyAH ziSyAH samyagdarzanajJAnacAritrayuktA bhUtvA sarvathaikAntamatanirAkaraNaM kRtvA tvadIyojjvaladharmayaza: - prasArakA bhavantviti bhaavH| 'keturgrahAntarotpAtadyutilakSmadhvajAdiSu' iti vishvlocnH| 'agnyutpAtau dhUmaketU' ityamaraH / 'zitaH kRSNe site bhUrje' iti vizvalocanaH / / 91 / / artha- he jina! Apake ve ziSya, candramA ke samAna ujjvala yaza kA prasAra karane ke liye ketu-patAkA, mithyAmatarUpa vana ke liye dhUmaketu-agni aura darzanajJAna-cAritra rUpa ketu - cinhoM se sahita hoveM / / 91 / / (190) Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [92] bhAyAcca tamAM kena saro ramAbhAlaM kuGkumAGkena / nAnayA samAM kena zramaNatA gatena mAM ke na ! / / he na ! ramAbhAlaM kuGkumAGkena, saraH kena, ke kena samAM mAM gatena zramaNatA, nA anayA (dharmaprabhAvanayA) ca bhAyAt tamAm / bhAyAccetiH he na! he jina! ramAbhAlaM lalanAlalATaM, kuDkumAvena kezaracihnana, 'aGko rekhAyAM cihnalakSmaNoH' iti vizvaH, saraH kAsAraH, kena jalena, ke Atmani kena AtmanA, samAM samatAM mAM lakSmI gatena samatAlakSmIpatinA ityarthaH, zramaNatA sAdhutA, tamAM bhAyAt zobhatAm / nA pumAn, anayA (dharmaprabhAvanayA) ca bhAyAt tamAM atizayena shobhtaam| 'ko brahmAnilasUryAgniyamAtmadyotabarhiSu / kaM sukhe vAri zIrSe c'| 'striyAM syAnmA ramAyAM ca' iti ca vizvalocanaH / / 12 / / artha- he na ! he jina! lalanA kA lalATa kuGkuma ke cihna se, sarovara jala se, zramaNatA - sAdhutA AtmA meM sAmyabhAva rUpI lakSmI ko prApta AtmA se aura manuSya isa dharmaprabhAvanA se atyanta suzobhita ho||92|| [93] gaGgA gauzca vAmRtaM dadAti gaGgayAlamapi gavA'mRtam / asyA mAnavAmRtaM milati varaM cidanubhavAmRtam / / he mAnava! gaGgA gauzca amRtaM dadAti (tataH) gaGgayA gavA api alaM (kintu, asyAH (dharmaprabhAvanAyAH) amRtaM amRtaM varaM cidanubhavAmRtaM ca milati / gaGgeti- he mAnava! gaGgA bhAgIrathI, gauH dhenuzca, amRtaM jalaM dugdhaM ca dadAti, gaGgA jalaM gaurdugdhaM cetyrthH| (tataH) gagayA gavA api alaM paryAptaM, tAbhyAM prayojanaM nAstIti bhaavH| (kintu) asyAH (dharmaprabhAvanAyAH) amRtaM na mRtaM amRtaM avinazvaraM athavA ayAcitaM yAcanayA rahitaM, amRtaM mokSaH, varaM zreSTha, cidanubhavAmRtaM ca cidanubhava evAmRtaM AtmAnubhUtipIyUSaM, milati prApyate 'amRtaM mokSapIyUSasalile hRdyavastuni / ayAcite yajJazeSe ghRte dugdhe'tisundare' iti vizvalocanaH / / 93 / / artha- he mAnava! gaGgA aura gau amRta detI hai - gaGgA jala detI hai aura gau dudha detI hai, parantu gaGgA aura gau bAja AveM, unakI AvazyakatA nahIM hai| isa dharmaprabhAvanA se amRta- avinazvara amRtaM - mokSa aura AtmAnubhavarUpa amRta prApta hotA hai||93|| (161) Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [94] saMsArAgAdhapAThInAkaramajjitadehinAm / . dAsAnagArapAlAnAM sArarAjiH sadeha nA / / he anagArapAlAnAM dAsa! (iyaM dharmaprabhAvanA) saMsArAgAdhapAThInAkaramajjitadehinAM sadA iha sArarAjiH nA (asti ) / saMsAreti- he anagArapAlAnAM dAsa! munirakSakANAM dAsa! svaM prati sambodhanam / (iyaM dharmaprabhAvanA) saMsArAgAdhapAThInAkaramajjitadehinAm saMsAra evAgAdho gabhIraH pAThInAkaro makarAkaraH samudra iti yAvat tasmin majjitA buDitA ye dehinaH praanninstessaam| sadA sarvadA, iha loke, sArarAjiH zreSTharekhAGkitA nA naukA (asti) 'rAjiH strI paGktirekhayoH' iti, 'nAstu netari nAvi strI' iti ca vishvlocnH||94|| __ artha- he munirakSakoM ke dAsa! yaha dharmaprabhAvanA, saMsArarUpI gahare samudra meM nimagna prANiyoM ke liye sadA isa saMsAra meM zreSTha rekhAoM se aMkita naukA hai||94|| [95] saddharmiNi dhRtasamayaH vAtsalyaM vatsa iva gauH kRtsmy!| karotyApyate samayaH zriyastena sadayena samayaH / / he dhRtasama! kRtasamaya ! yaH vatse gauH iva saddharmiNi vAtsalyaM karoti, tena sadayena samayaH Apyate , zriyaH samayaH ca (aapyte)| saddharmiNIti- he dhRtasama! dhRtA rakSitAH samAH sadharmANo yena tatsambuddhau, he kRtasamaya! kRtaH samayaH siddhAnta AcAro vA yena tatsambuddhau, yo janaH, vatse gauH iva saddharmiNi samIcIna-dharmasahite sadharmaNi jane, vAtsalyaM snehaM karoti, tena sadayena dayAsahitena, samayaH zuddhAtmA, Apyate prApyate, zriyaH lakSmyAH anantacatuSTayarUpAyAH, samayaH samayanaM samayaH saGgamazca (Apyate) mokSalakSmIstena iti bhAvaH / / ___artha- he dhRtasama ! sahadharmA janoM kI rakSA karane vAle ! he kRtasamaya - Agama athavA AcAra ko karane vAle ! bachar3e para gAya ke samAna jo samIcIna dharma ke dhAraka janoM para vAtsalya - sneha karatA hai usa dayAlu mAnava ke dvArA samaya-zuddhAtmA aura mokSa lakSmI kA samaya - samAgama prApta kiyA jAtA hai / / 95 / / asmin dhRtabhAva sati prabho'stu hiMsAtmakavRttervasatiH / lasati vihAyasi vasati prabhAkare kiM vasati vasatiH / / (162) Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he dhRtabhAva! prabho ! asmin (vAtsalye) sati hiMsAtmakavRtteH kiM vasatiH astu ? vihAyasi vasati lasati prabhAkare kiM vasatiH ? (netyarthaH) / asminniti- he dhRtabhAva ! dhRto bhAvaH svabhAvo yena tatsambuddhau ' bhAvaH svabhAvaceSTAbhiprAya sattvAtmajanmani iti vizvalocanaH / prabho ! bhagavan ! asmin (vAtsalye) sati vidyamAne, hiMsAtmakavRtteH krUrapariNateH, kiM vasatiH sthitiH astu ? api tu na / lasati zobhamAne, vihAyasi gagane, prabhAkare sUrye kRtanivAse sati, kiM vasatiH nizA, vasati ? nivAsaM karoti ? api tu na 1 'basatiH syAnnizA vezmAvasthAneSvarhadAzrame ' iti vizvalocanaH / avasthAnaM sthitirityarthaH / / 96 / / artha- he dhRtabhAva! he svabhAva ke dhAraka prabho ! isa vAtsalyabhAva ke rahate huye hiMsAtmaka - krUravRtti kI kyA sthiti ho ? arthAt nahIM ho| AkAza meM dedIpyamAna sUrya ke rahate kyA rAtra raha sakatI hai ? arthAt nahIM / / 96 / / [97] analayogAt kalaGkastathAtmano'smAllayameti kalaGkaH / sakalaM gataH kalaM kaH kalayati kalamezo'kalaGkaH / / (yathA) analayogAt kalaGkaH layaM (eti) tathA AtmanaH kalaGkaH asmAt (vAtsalyAt) layaM eti (iti) sakalaM gataH kalaM ( gataH ca) kalameza: akalaGkaH kaH kalayati / analeti- (yathA) analayogAt agnisaMyogAt, kalaGkaH kAlAyasadoSa: 'kalaGko'Gke kAlAyasamale doSApavAdayo:' iti vizvalocanaH, layaM vinAzaM (eti) tathA AtmanaH kalaGko doSa:, asmAt vAtsalyAt, layaM vinAzaM eti (iti) itthaM sakalaM kalAbhiH sahitaM, kalaM zarIraM gataH prAptaH paramaudArikazarIrayukta ityarthaH, kalamezaH kalasya zarIrasya mA lakSmIH zobhA vA tasyA Iza svAmI, akalaGkaH rAgAdidoSarahitaH, athavA sakalaM padArthasamUhaM gataH vizvaMgataH divyajJAnena sakalaM jAnAti iti sakalaM gataH kalaM vIryaM. anantavIryaM gataH prAptaH amitabalazAlItyarthaH / yaH sarvaM jAnAti sa niyamarUpeNa anantabalaM dhArayati, vIryAntarAyakarmAbhAvAditi bhAvaH / ko brahmA arhatparameSThItyarthaH, kalayati jAnAti nirUpayati ca / / 97 / / artha- jisa prakAra agni ke saMyoga se kalaMka nAza ko prApta hotA hai usI prakAra vAtsalyabhAva se AtmA kA kalaMka-dveSa nAza ko prApta hotA hai aisA sakala - kalAoM se sahita kala - pramaudArika zarIra ko prApta, lakSmIpati, kalaMkarahita jinendra kahate haiM / / 97|| ( 163). Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [98] bhavati sma bho ! bhAvato bhavati bhavabhavakRtazubhato bhAvataH / nvidaM vibho! vibhAvato viyuto bhavobhavo bhAvataH / / bho ! vibho ! bhAvataH bhAvataH bhavati nu idaM (vAtsalyaM) bhavabhavakRtazubhataH bhavati sma ataH bhAvataH vibhAvataH viyutaH abhavaH bhavaH (asti ) / 7 bhavati smeti- bho ! vibho ! he bhagavan ! bhAvataH sahajarUpeNaiva nisargataH prayAsena vinA, bhAvataH janmataH bhavati bhagavati, idaM (vAtsalyaM) bhavabhavakRtazubhataH ^janmajanmavihitapuNyayogAt bhavati sma abhUt, 'sma' - yogAdbhUtakAlabodhaH / ataH asmAt bhAvataH saMsArataH, vibhAvataH rAgAdikavaibhAvikapariNateH, viyutaH vimuktaH rahitaH, abhavaH janmarahitaH, bhavaH zreyaH kalyANarUpa iti yAvat astIti zeSaH / bhavaH zrIkaNThasaMsArazreyaH sattAptijanmasu ' iti vizvalocanaH / / 98 / / artha - bho vibho ! he bhagavan ! sahaja rUpa se, janma se hI Apa meM yaha vAtsalya aneka bhavoM meM kiye puNya yoga se prakaTa huA thA / ataH saMsAra evaM vibhAvapariNati se rahita abhava-janmAtIta bhava- siddhaparyAya prApta hotI hai / / 98 / / [99] manu raviriva payo'Gga taM payojacayaM prati payaH payogatam / bhUtamapApayoga tanmanostvakaM me kRpayA gatam / / u ! aGga! apApayoga! taM payojacayaM prati raviH payogataM payaH prati payaH iva akaM gataM bhUtaM (prati) me tat manaH kRpayA (saha) astu / nanu raviriveti- u!aGga!iti sambuddhivAcakau, apApayoga! he azubhayogarahita! taM prasiddhaM, payojacayaM prati kamalasamUhaM prati, raviH sUryaH iva, payogataM dugdhagataM, payaH jalaM prati, paya iva dugdhamiva 'dugdhe nIre vaTAdInAM kSIre'pi kSIrapatyayaH' iti vizvaH / akaM duHkhaM prAptaM bhUtaM prANinaM (prati ) me mama tad vAtsalyabhAvabhAvitaM manaH, kRpayA karuNayA ( saha ) - nanu nizcayena astu / / 99 / / artha- he azubhopayoga se rahita ! prasiddha kamalasamUha ke prati sUrya ke samAna tathA dUdha mile pAnI ke prati dUdha ke samAna duHkhI prANI ke prati merA vaha mana karuNA se yukta ho / / 99 / / [100] manoharaM madonmattaM mano haraM hariM naya / enoharaM vado vittaM raM no hyaraM hyariM zraya / ( 164 ) Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u ! (tvaM) madonmattaM manaH manoharaM hariM haraM enoharaM (prathamaM ) naya nu adaH (vAtsalyaM) vittaM araM zraya no hiraM ariM (zraya) hi (pAdapUrtI) / manoharamiti- u sambuddhau, (tvaM) he Atman! ityarthaH madonmattaM manazcittaM manoharaM ceMtohAriNaM, hariM gajAriM zArdUlaM haraM haranAmadheyaM, enoharaM pApApahArakaM siMhapakSe mRgApahArakaM jinaM (prathamaM ) sarvataH prAgityarthaH, naya prApaya nu vitarke adaH etat (vAtsalyaM) vittaM dhanaM, araM zIghraM zraya, vraja prApnuhi, hi nizcayena raM kAmAnalaM, ariM zatrum, no zraya no sevasva, hi pAdapUrtI / / 100 // 1 " artha- he Atman! tU yaha vAtsalyabhAva saba se pahale madonmatta mana ko, mana ko haraNa karane vAle siMha ko aura pApa ko harane vAle hara ko prApta karAo / isa vAtsalya rUpa dhana kA tU zIghra hI Azraya le, kAmAgni rUpa zatru kA Azraya mata le / / 100 / / gurusmaraNam zrIjJAnasAgarakRpAparipAka eva, yad 'bhAvanAzatakakAvya ' - maghArihantR / adhyAsya suzrayamato'sya suzasyakasya, vidyAdisAgaratanurlaghu nA bhavAmi / / 101 / / (ayam)zrIjJAnasAgarakRpAparipAkaH eva yat aghArihantR bhAvanAzatakakAvyam (mayA racitam) ataH suzasyakasya asya suzrayam adhyAsya nA aham laghu vidyAsAgaratanuH bhavAmi / zrIti - ayaM zrI jJAnasAgarasya maddIkSAguroH kRpAyAH karuNAyAH paripAkaH pariNAmaH phalamiti yAvat / yat aghArihantR pApazatruvinAzakam bhAvanAzatakakAvyam etannAmadheyakAvyaM jAtaM mayA racitamitibhAvaH / ato'smAt kAraNAt suzasyakasya atizayena zasyaH prazaMsanIyaH ka Atma yasya tasya / asya jJAnasAgaraguroH suzrayaM samyagAzrayam adhyAsya adhiSThAya samavalambyetyarthaH nA sAdhAraNamanuSyo'haM laghu zIghraM vidyAsAgaratanu vidyAsAgararUpI bhavAmi / / 101 / / artha - yaha zrI jJAnasAgara mahArAja kI kRpA kA phala hai ki mere dvArA pAparUpa zatruoM ko naSTa karane vAlA' bhAvanAzataka' nAma kA kAvya bana sakA / ataH atizaya prazaMsanIya AtmAvAle ina guru kA Azraya prApta kara maiM eka sAdhAraNa manuSya zIghra hI vidyAsAgara ho rahA huuN| ( 165) Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maGgalakAmanA vidyAcAritrasamyaktvaiH saMsArapApapuNyavid / dyAmanicchan yaterbhAva aihi hyalamavidyayA / / 1 / / samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra ke dvArA saMsAra aura isake kAraNabhUta puNya-pApa ko jAnane vAlA tathA svarga kI icchA na karane vAlA yati kA jo bhAva hai vaha mujhe prApta ho, avidyA ajJAna dUra ho / / 1 / / sAtvikavRttirAdA'bhUSA'smAkaM nu ceddhi sA / gamiSyAmo yathA dhAma zreyasaH zreSTha ! sarvaga! / / 2 / / he zreSTha! he sarvajJa! yadi hama logoM kI Adarza bhUta vaha sAttvika vRtti ho jAye to hama kalyANa ke sthAna-mokSa ko prApta ho jAveM ||2|| ratirAgavirakto'si sadguro ! jJAnasAgara ! / ratnAkarAya doSezo darzanaM dehi shngkr!||3|| he samIcInaguro jJAnasAgarajI! Apa rati tathA rAga se virakta ho, ratnAkara -ratnatrayarUpa sAgara kI vRddhiMgata karane ke liye candramA ho tathA zAnti ko utpanna karane vAle ho, mujhe darzana diijiye||3|| citi sthitena kAvyaM na mayA zabdaiHkRtaM shuci| tantubhizca paTo jAto sateti kiM na sammatam / / 4 / / AtmA meM sthita Apake dvArA hI yaha nirmala kAvya racA gayA hai mere dvArA nhiiN| tantuoM se paTa banatA hai yaha kyA satpuruSoM ke dvArA nahIM mAnA gayA hai||4|| bhArataH sarvadezeSu bhAtu bheSu zaziprabhA / vane'pyatra santaH santi mRgendrA vibhayA iva / / 5 / / bhAratavarSa saba dezoM meM usa taraha suzobhita ho jisa taraha nakSatroM meM candramA kI prbhaa| jisa prakAra vana meM siMha nirbhaya rahate haiM usI prakAra isa deza meM satpuruSa vana meM bhI nirbhaya rahate haiM / / 5 / / nAnA-svApattiSu zreyomArgI muktvA dhRtiM na nA / . zamI damI yamIbhUtvA'yate vRSa hyakarkazaH / / 6 / / (16) Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSamArgI manuSya vividha-vipattiyoM meM bhI dhairya ko nahIM chor3atA hai vaha zAnta, jitendriya tathA mRdupariNAmI sAdhu hokara dharma ko prApta hotA hai / / 6 / / tale kSiterjanAH sarve sukhinaH santu saugata / kaM bhajantu sadaivaite yAntu kadApi no hyakam / / 7 / / he bhagavan ! pRthvItala para saba manuSya sukhI hoM, ye sadA hI sukha ko prApta hoM, kabhI bhI duHkha ko prApta na hoM yaha merI bhAvanA hai ||7|| kSAyopazamikajJAnAt skhalanamatra bhAvataH / vijJairataH samAzodhya paThitavyo sukhapradam / / 8 / / . kSAyopazamika jJAna hone se isa grantha meM azuddhiyAM huI haiM ataH jJAnIjanoM ko bhAva kI apekSA saMzodhana kara isa sukhadAyaka grantha ko par3hanA cAhiye ||8|| khyAte kSetre 'mahAvIre sarvairjanaiH samAdRte / gaMbhIranadakUlasthe saMsAra - kUla - darzini / / 9 / / samupayoga - yogAbhamokSe vikramavatsare / vaizAkhImamAmitvetImAmitimitiM gatam / / 10 / / saba logoM ke dvArA AdRta jo ki gabhIrA nadI ke taTa para sthita hai aura saMsAra kA kinArA dikhalAne vAle mahAvIrajI atizaya kSetra meM vaizAkha vadI amAvAsyA vikrama samvat 2022 ko saMskRta bhAvanA zatakAkI racanA pUrNatA ko prApta huI / / 9-10 / / (167) Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zobhe prabho parama pAvana pA padoM ko, yogI kareM namana ye jinake madoM ko / saubhAgya mAna unako ura meM biThA lU~, sAphalyapUrNa nija-jIvana ko banA lU~ / / 1 // dhyAnAgni se madana ko tumane jalAyA, pIyUSa svAnubhava kA nija ko pilAyA / dhArA suratnatrayahAra, ataH kRpAlo ! pUjU~ tumheM mama guro ! mada meTa DAlo / / 2 / / . andhA vimohatama meM bhaTakA phirA hU~, kaise prakAza bina saMvara bhAva pAU~ / zArade ! vinaya se dvaya hAtha joDUM, Aloka de viSaya ko viSa mAna choDUM / / 3 // sammAna maiM samaya kA karatA karAtA, hU~ ' bhAvanAzataka' kAvya aho ! banAtA / merA prayojana prabho ! kucha aura nA hai, jItUM vibhAva bhava ko basa bhAvanA hai / / 4 // Adarza sAdRza sudarzana zuddhi pyArI, pAke jise jina bane sva- - paropakArI / aisA jineza mata hai mata bhUla re ! tU, sAkSAt bhavAmbunidhi ke yaha bhavya setu / / 5 / / hotA vinaSTa jaba darzanamoha svAmI, jAtI tathA vaha ananta kaSAya nAmI / pAte ise jana tabhI jina ! jaina jo haiM, sadbhAratI kaha rahI janamIta jo haiM / / 6 // jo aGga aGga karuNArasa se bharA hai, zobhAyamAna dRga se vaha ho rahA hai / aucitya hai samajha meM yata bAta AtI, atyujjvalA zazikalA nizi meM suhAtI / / 7 / ' (168 ) Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho prApta, svarga taka puNyavidhAna se bhI, hotA na prApta dRga zasta nidAna se bhI / sat sAdhanA sahaja sAdhya sadA dilAtI, lakSmI aho mRdula hAtha tabhI milAtI / / 8 / / durjeya moharipu ko jinane dabAyA, zuddhopayoga maNihAra gale sajAyA / ve sAdhu bodha bina bhI dRga zuddhi pAte, bAhya meM nirata haiM dukha hI uThAte / / 9 / / Aloka de sujana ko ravi se jagAtI, hai bhavya kaMja dala ko sahasA khilAtI / hai pAparUpa tama ko kSaNa meM miTAtI, aisI sudarzana vizuddhi kise na bhAtI ? / / 10 / / nA pApa ko, vinaya ko zira maiM namAtA, he vIra ! kyoMki mujhako nija saukhya bhAtA / jo bhI gayA tapana tApatayA satAyA, kyA cAhatA anala ko, taja nIra chaayaa?| / 11 / / senA vihIna nRpa jyoM jaya ko na pAtA, tyoM hIna jo vinaya se ziva ko na pAtA / sat sAdhanA yadi kare dukha bhI TalegA, saMsAra meM sahaja se sukha bhI milegA / / 12 / / nirbhIka ho vinaya Ayudha ko sudhArA, he vIra ! mAna ripu ko puni zIghra mArA / pAyA svakIya nidhi ko jisane yadA hai, kyA mA~gatA vaha kabhI jar3a saMpadA hai / / 13 / / ve vyartha kA nahiM ghamaNDa kabhI dikhAte, sanmArga ko vinaya se vinayI dikhAte / pApI kudhI taka tabhI bhavatIra pAte, vidvAna bhI hRdaya meM jinako biThAte / / 14 / / (REE) Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra meM vinaya ke bina tU calegA, Ananda bho amita au mita kyoM milegA / yogI sudhI taka sadA isakA sahArA, lete ataH namana ho isako hamArA / / 15 / / vidveSa jo vinaya se karate karAte, nirbhrAnta ve nahiM bhavodadhi taira pAte / jAnA unheM bhava-bhavAntara kyoM na hogA, nA mokSa kA vibhava saMbhava bhavya hogA / / 16 / / kAmAgni se jala rahA trayaloka sArA, dekhe jahA~ dukha bharA kucha nA sahArA / aise jineza kahate, jaga ke vidhAtA, jo kAma mAna mada tyAga bane pramAtA / / 17 / / pUjA gayA munigaNoM yati yogiyoM se, tyoM zIla, nIlamaNi jyoM jagabhogiyoM se / sat zIla meM satata lIna ataH rahU~ maiM, lo ! mokSa ko nikaTa hI phalataH lakhUM maiM / / 18 / / gaGgAmbu ko na hima ko zazi ko na cAhU~, cAhU~ na candana kabhI mana meM na lAU~ / jo zIlajhIla mana kI garamI miTAtI, DUbU~ vahA~ sahaja zItalatA suhAtI / / 19 / / maiM bhUta bhAvi saba sAmprata pApa choDUM, cAritra saMga jhaTa caJcala citta joDUM / saubhAgya mAna jisako muni sAdhu tyAgI, haiM pUjate namana bhI karate virAgI / / 20 // 'jaise satI jagata meM gajacAla ho to, zobhe uSA pavana manda sugandha ho to / saMsAra zobhita rahe gaticAra hoveM, * sarvajJa siddha saba ve gaticAra khoveM / (200) Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaisA suzIlavrata saMyamayoga se re ! hote suzobhita sudhI, na hi bhoga se re !! siddhAntapAraga sabhI guru yoM batAte, saddhyAna meM satata jIvana haiM bitAte / / 21 / / nirbhIka maiM bar3ha rahA ziva ora svAmI, ArUr3ha zIlaratha pai atizIghragAmI / lo ! kAla vyAla - vikarAla - kucAla vAlA, hai bhIti se par3a gayA vaha pUrNa kAlA / / 22 / / hotA vinirviSa rasAyana se dhatUrA, hai agni se pighalatA jhaTa moma pUrA / jyoM kAma dekha ziva ko daza prANa khotA, vijJAna ko nirakha tyoM mada naSTa hotA / / 23 / / saMyoga pA madana maJjula kAnta kA ve, jaisA nitAnta lalanAjana moda pAve / kiMvA sukhI kumuda vAridhi candra se ho, vaisA madIya mana modita jJAna se ho / / 24 / / jJAnopayoga bana tU mama mitra pyArA, jyoM agni kA pavana mitra banA udArA / pIr3A miTe, sukha mile, bhava-jela chUTe, dhArA apUrva sukha kI na kadApi TUTe / / 25 / / svAmI! bhale hI zira pai zazi bhA rahA ho, vijJAna se vikala zaMkara hI rahA ho / . zrIkRSNa pAkara ise kucha hI dinoM meM, hoMge supUjya yatiyoM muni sajjanoM meM / / 26 / / jJAnopayoga vara saMvara sAdhatA hai, cAJcalyacitta jhaTa se yaha rokatA hai / bhAI nijAnubhaviyoM yati nAyakoM ne, aisA kahA suna ! jinendra upAsakoM ne / / 27 / / (201), Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAjvalyamAna na kadApi calAyamAla, ho jJAnadIpa kara meM yadi vidyamAna / rUpI dikhe, para padArtha sabhI arUpI hai spaSTarUpa dikhate jina citsvarUpI / / 28 / / mAlA sumerumaNi se jisa bhA~ti bhAtI, vANI gaNeza mukha se jinakI suhaatii| saMvega se manuja bhI usa bhA~ti bhAtA, jo hai sadaiva jinakA guNagIta gAtA / / 29 / / bole vihaMgama, uSA mana ko lubhAtI, zobhAvatI vaha nizA zazi se dikhAtI / ho pUrNa zAntarasa se kavitA kahAtI, zuddhAtma meM muni rahe munitA suhAtI / / 30 / / jyoM mAratA sahaja arjuna kauravoM ko, saMvega tyoM durati karma arAtiyoM ko / dAvA yathA saghana kAnana ko jalAtA, saMsArarUpa vana ko yaha bhI miTAtA / / jyoM nAga nAma suna meMDhaka bhAga jAtA, tyoM hI kaSAya isake nahiM pAsa aataa| aisI vizeSa mahimA isakI sunI re, saMvegarUpa dhana pA bana jA dhanI re!||31|| . saMvega hai parama saukhyamayI uSA kA, dhAtA, parantu zazi hai dukhadA nizA kA / nirdoSa hai yaha sadA zazi doSa dhAma, saMvega zreSTha zazi se lasatA lalAma / / 32 / / samyaktvajyoti bala se ravi ko harAtA, . he teja vADava bhavAmbudhi ko sukhAtA / cAJcalyacittamRga ko yaha vyAghra khAtA, saMvega Atmika mahAsukha kA vidhAtA / / 33 / / . (202) Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra se svatana se jar3a bhoga se ve, hote nirIha budha haiM inako na seveM / pIr3A atIva inase dina raina hotI, . - zIghrAtizIghra bujhatI nijabodha jyoti / / 34 / / kAmAgni se jala rahA yadi pUrNa rAgI, dhAtA nahIM vaha na zaMkara hai na tyAgI / to vizva kA amita duHkha trizUladhArI, kaise miTAkara, bane svaparopakArI ? / / 35 / / le kSIra svAda rasanA ati moda pAtI, pA phUla phUla-sama nAsika phUla jAtI / saMtuSTa o tRSita zItala nIra se ho, merA sutRpta mana to aghatyAga se ho||36 / / saMtuSTa bAla jananIstanapAna se ho, - phUle latA lalita lo ! jalasnAna se ho / ho tuSTa AmrakalikA lakha kokilA ve, merA kaSAya taja ke mana moda pAve / / 37 / / zAstrAnusAra yadi tyAga nahIM banA hai, lo ! duHkha hI na miTatA usase aho hai / jo annansAra rasa se ati hI bharA hai, __ bhAI kabhI na miTatI usase kSudhA hai / / 38 / / kyA sAdhu se subudha se RSi se yamI se, __ bhAI ! prazaMsita rahI samatA sabhI se / saubhAgya hai mama ghar3I zubha A gaI hai, savagi meM susamatA susamA gaI hai / / 39 / / maiM vItarAga bana ke mana rokatA hU~, to satya tathya nijarUpa vilokatA huuN| Aloka ho aruNa o jaba janma letA, ajJAta ko nayana bhI jhaTa dekha letA / / 4 / / (203) . Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhAtma meM sthiti sahI tapa hI vahI ho, to nazyamAna tana meM ruci bhI nahIM ho / aisA na ho sukha nahIM dukha hI atIva, . haiM vItarAga guru yoM kahate sadIva / / 41 / / AtApanAdi tapa se tana ko tapAyA, yogI banA, bina dayA nija ko na paayaa| pAyA nahIM sukha kabhI bahu duHkha pAyA, hotA ahiMsaka sukhI jinadeva gAyA / / 42 / / dIkhe parISahajayI vaha dekhane meM, hai lIna yadyapi mahAvrata pAlane meM / lakSmI use tadapi hai varatI na svAmI , jo mUr3ha hai viSaya lampaTa bhUrikAmI / / 43 / / lohA suveSThita rahe yadi vastra se jo, hogA nahIM kanaka pArasa saMga se o / to saMga ke sahita jo tapa bhI kareMge, nA Atma ko parama pUta banA sakeMge / / 44 / / dAvA yathA vanaja ho vana ko jalAtA, bhAI tathA tapa sahI tana ko jalAtA / samyaktva pUrNa tapa kI mahimA yahI hai, devAdhideva jina ne jaga ko kahI hai / / 45 / / AzA nivAsa jisameM karatI nahIM hai, samyaktvabodha yuta jo tapa hI sahI hai| aisA sadaiva kahatI prabhu santa vANI, tRSNA miTe, jhaTiti pI ati zIta pAnI / / 46 / / sAdhU samAdhi karanA bhava mukta honA, pA kIrti pUjana guNI bana duHkha khonA / aisA jineza kahate zivamArganetA, vettA bane jagata ke mana akSa jetA / / 47 / / (204) Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ye Adhi vyAdhi samupAdhi sabhI anAdi, se A rahI, para milI na nijI samAdhi / cAhUM samAdhi, nahiM nAka nahIM kisI ko, cAheM sabhI catura cetana bhI isI ko / / 48 / / mAnI nahIM muni samAdhi karA sakegA, to vIradeva nija ko vaha kyA ? lakhegA / sammAna maiM na usakA muni ho karU~gA, zuddhAtma ko nita nitAnta aho smarU~gA / / 49 / / vairAgya kA prathama pATha aho par3hAtA, pazcAt prabho prathama deva bane pramAtA | maiM bhI samAdhi sadhane banavA virAgI, aisI madIya mana meM bara jyoti jAgI / / 50 / / lAlI lage karalatA ati zobhatI hai, zobhe jinendranuti se mama bhAratI hai / hotA parAgavaza vAta sugandhavAhI, zobhA tabhI muni kare muni kI samAdhi / / 51 / / hai bhavyakaumuda zazI jagameM samAdhi, haiM kAmadhenu sura pAdapa se anAdi / kaise mujhe yaha mileM kaba to milegI ? he vIra deva! kaba jJAnakalI khilegI / / 52 / / rAjA prajAhita kare para svArtha tyAge, detA prakAza ravi hai kucha bhI na mAMge / kartavya mAnakara tU kara sAdhu sevA, pAle punaH parama pAvana bodhamevA / / 53 / / jo sAdhu sevaka nahIM una mAniyoM ko, cAhUM na maiM, nita bhajUM muni sajjanoM ko kyA cAhatA kRpaNa ko parivAra pyArA, kyA pyAra se kumuda ne ravi ko nihArA / / 54 / / (205) Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo pUrNa pUrita dayAmaya bhAva se hai, au dUra bhI vimalamAnasa mAna se hai| . sevA susAdhu jana kI karatA yahA~ hai, hotA sukhI vaha avazya jahA~ tahA~ hai / / 55 / / ye sAdhu sevaka kahIM milate yahA~ haiM, ___ jo jAtarUpa dharate jaga meM ahA hai / pratyeka nAga,maNi se kaba zobhatA hai? ... pratyeka nAga kaba mauktika dhAratA hai?|| 56 / / jaisA saroja ali se sabako suhAtA, udyoga se jagata meM yaza deza pAtA / vaisA virAga muni se yaha sAdhu sevA, . hotI suzobhita atIva vibho sadaivA / / 57 / / maiM kAya se vacana se mana se sadaivA , saubhAgya mAna karatA budha sAdhu sevA / hoU~ abandha bhavabandhana zIghra chUTe, vijJAna kI kiraNa mAnasa madhya phUTe / / 58 / / bAdhA binA sahaja se jinase nihAre, jAte anAgata gatAgata bhAva sAre / zuddhAtma meM nirata jo jinadeva jJAnI, ve vizva pUjya jayavanta raheMamAnI / / 59 / / ho pUrNa indriyajayI jitakAma Apa, pAke ananta sukha ko taja pApatApa / krIr3A sadaiva karate zivanAri sAtha, joDUM tumheMsatata hAtha, anAtha-nAtha / / 60 / / pIyUSa pAvana pavitra payoda dhArA, . jyoM tRpta bhUmi tala ko karatI sucArA / tyoM zAnti do dukhita hU~ bhavatApa se jo, hai prArthanA mama vibho! basa Apa se yoM / / 61 / / (206) Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho moha sarpa, tuma ho garur3endranAmI, . ho muktipantha-adhinAyaka, ho amAnI / svAmI, niraJjana, na aJjana kI nizAnI, pUrje tumheM bana sakU~ druta divyajJAnI / / 62 / / hai Adi meM svamana ko phira mAra mArA, ___ he AdinAthAtumane taja bhoga sArA / kAmAri ho isaliye jaga meM kahAte, . svAmI! suzIghra mama kyoM na vyathA miTAte / / 63 / / ve zAnta, santa, arahanta ananta jJAtA, vandU~ unheM nirabhimAna svabhAva dhAtA / hoU~ pravINa phalataH pala meM pramAtA, gAtA sugIta 'jinakA' vaha saukhyapAtA / / 64 / / icchA nahIM bhavana kI rakhate kadApi, AcArya ye na vana se Tarate pratApI / hote vilIna nija meM vidhi paGka dhote , pUjo inheM samaya kyoM tuma vyartha khote / / 65 / / zAstrAnusAra calate sabako calAte, pAte svakIya sukhako para meM na jAte, ye rAgaroSa tajate sabakI upekSA, . maiM to abhI kucha rakhU unakI apekSA / / 66 / / AcAryadeva mujhako kucha bodha devo, rakSA karo zaraNa meM zizu zIghra levo| . kyA divya aJjana prakAza nahIM dilAtA, kyA zIghra netragata dhUli nahIM miTAtA ? / / 67 / / * ye yoga meM acala meru bane hue haiM, __ le khaDga karmaripu ko dukha de rahe haiN| AcArya to amRtapAna karA rahe haiM , ye megha haiM, hama mayUra sukhI hue haiM / / 68 / / . . (207) .. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho jyeSTha meM nita nahIM ravi o pratApI, saMtapta pUrNa karatA jaga ko kupApI / AcArya koTi zata bhAskara teja vAle, dete sadA sukha hameM samadRSTi vAle / / 69 / / AcArya ko vinaya se ura meM biThAlU~, ___maiM pUjyapAda raja ko zirapai car3hA luuN| he mitra! mokSa mujhako phalataH milegA vizvAsa hai yaha niyoga nahIM TalegA / / 7 / / jJAtA bane samaya ke nija-gIta, gAte, to bhI kadApi mada ko mana meM na lAte / ve hI avazya uvajhAya vazI kahAte, , ___ bhAI unheM smaraNa meM tuma kyoM na lAte / / 71 / / kAluSyabhAva ratirAga miTA diyA hai, AtmAvalokana tathA jinane kiyA hai| pUna~ bhanU~ nita unheM dukha ko tagUMgA, vijJAna se sahaja hI nija ko sajUMgA, / / 72 / / tArA samUha nabha meM jaba dIkha jAtA, . doSI zazI na dina meM nizi meM suhAtA / pai doSa mukta uvajhAya sadA suhAte, ye zreSTha iSTa zazi se jina yoM batAte / / 73 / / svAdhyAya se capalatA mana kI ghaTA dI, kASAyikI pariNatI jinane miTA dii| pAveM suzIghra uvajhAya svasaMpadA ve, AveM na lauTa bhava meM guru yoM batAveM / / 74 / / sAthI banA kumuda kA zazi pakSapAtI, bhAI saroja dala kA vaha hai araatii| paisAmyadhAra uvajhAya sukhI banAte, haiM vizva ko, isaliye sabako suhAte / / 75 / / (200) Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ve vaidya laukika zarIra ilAja jAne,... __ye vaidyarAja bhavanAzaka haiM sayAne / haiM vandha, pUjya, zivapantha hameM batAte, niHsvArthapUrNa nija jIvana ko bitAte / / 76 / / thA, hai jinAgama, rahe jayavanta Age, pUjo ise tuma sabhI urabodha jAge / pAvo kadApi phira nA bhavaduHkha nAnA, ho mokSalAbha, bhava meM phira ho na AnA / / 77 / / AtA vasanta vana meM vana phUla jAtA, __nAnA prakAra rasa pI dukha bhUla jaataa| pIUM jinAgama sudhA cirakAla jIU~, devAdi zAstra madirA usako na pIU~ / / 78 / / niSpakSa ho zramaNa Agama dekhatA hai, zuddhAtma ko sahaja se vaha jAnatA hai / jAke nivAsa karanA nija dhAma meM o, / saMdeha vismaya nahIM isa kAma meM ho / / 79 / / AdhAraM le ayi! jinAgama pUrNa terA, haiM bhavya jIva karate ziva meM baserA / maiM bhI tujhe isaliye dina raina dhyAU~, dhArU~ tujhe hRdaya meM sukha caina pAUM / / 8 / / jJAtA nahIM samaya kA dukha hI uThAtA, au nA kabhI vimala kevalajJAna pAtA / rAjA bhale vaha bane, nidhi kyoM na pAle, . bhAI na khola sakatA vaha mokSa tAle / / 81 / / zraddhAsameta jina Agama ko nihAreM, jo bhI prabho! hRdaya meM samatA sudhAre / ve hI jinendra pada kA duta lAbha lete, saMsAra kA bhramaNa tyAga virAma lete / / 82 / / (206) Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho sUtra meM kusuma sajjana kaNTha jAtA, nirdoSa hI kanaka Adara nitya paataa| jaisI samAdarita gAya sudhI janoM se, __ vaisI sadaiva samatA muni sajjanoM se / / 83 / / varSA huI kRSaka to hala jota legA, boyA asAmayika bIja nahIM phlegaa| " tU deva vandana akAla are! karegA, hogA na, mokSa tujhako bhava meM phiregA / / 8.4 / / rAjA sazastra raNa se jaya lUTa lAtA,.... __ ho dA~ta, bhojana karo ati svAda AtA / samyak jinendranuti bhI sukha ko dilAtI, bhAI nijAnubhava peya pilA jilAtI / / 85 / / jyoM vAta jo sarita Usara ho calegA, ho zIta, zIghra saba ke mana ko hregaa| AkhyAna anta prati ke bala-pA, vidhAtA, ___ AtmA avazya banatA sukha pUrNa pAtA / / 86 / / prAcI prabhAta jaba rAgamayI suhAtI, to aMgarAga lagatA vanitA suhAtI / pairAga se samanuraMjita kAyakleza, __ hotA suzobhita nahIM sukha ho na leza / / 87 / / durvedanA hRdaya kI kSaNa bhAga jAtI, saMvedanA svayama kI jhaTa jAga jaatii| aisI pratikramaNa kI mahimA nirAlI, tU dhAra zIghra isako vana bhAgyazAlI / / 88 / / bhAI suno madana se mana ko bacAo, saMsAra ke viSaya meM ruci bhI na laao| pAo nijAnubhava ko nija ko jagAo , saddharma kI phira apUrva prabhAvanA ho / / 89 / / (210) Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra ke vibhava vitta asAra sAre, sAgAra bhI satata yoM mana meM vicAre / rogI dukhI kSudhita pIr3ita jo vicAreM, de, annapAna unake dukha ko nivAreM / / 9 / / he vIra deva! taba sevaka dharma seveM, hoveM dhvajA vimala dharma prasAra meM ve / samyaktva bodha vrata se nijako sajAveM jvAlA baneM kumata kAnana ko jalAveM / / 91 / / acchA lage tilaka se lalanA lalATa, . hai sAmya se zramaNatA lagatI virATa / hotA suzobhita sarovara kaMja hote, sadbhAvanA vaza manuSya prazasya hote / / 92 / / . gaGgA pradAna karatI basa zIta pAnI . to gAya dUdha duhatI jaga meM sayAnI / cAhUM inheM na, inase na prayojanA hai, detI nijAmRta jinendra prabhAvanA hai / / 93 / / saMsAra sAgara asAra apAra khArA, koI na dharma bina hai tumako sahArA / naukA yahI taraNatAraNa mokSadAtrI, ye jA rahe, kucha gaye usa pAra yAtrI / / 94 / / go vatsa meM parama hArdika prema jaisA, sAdharmi meM tuma karo yadi prema vaisA / zuddhAtma ko sahaja se druta pA sakoge, au mokSa meM amita kAla bitA sakoge / / 95 / / vAtsalya ho udita o ura meM jabhI se, haiM krUrabhAva miTate sahasA tabhI se / bhAnU uge gagana bhU ujale dikhAte, kyA Apa tAmasa nizA taba dekha pAte ? / / 96 / / (211) Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirdoSa ho anala se jhaTa loha piNDa, vAtsalya se vimala Atama ho akhaNDa / Aloka se sakalaloka aloka dekhA, yoM vIra ne sadupadeza diyA surekhA / / 97 / / vAtsalya to janama se tuma meM bharA thA, saubhAgya thA sukRta kA jharanA jharA thaa| . trailokya pUjya jinadeva tabhI hue ho, zuddhAtmA meM prabhava vaibhava pA liyA ho / / 98 / / rA, . bandhutva ko laja ke prati bhAnu dhArA, maitrI rakhe sujala meM vaha dugdha dhArA / "svAmI ! parantu jaga ke saba prANiyoM meM, vAtsalya ho, na mama kevala mAnavoM meM / / 99 / / unmatta hokara kabhI mana kA na dAsa, ho jA udAsa sabase bana vIra dAsa / vAtsalyarUpa sara meM DubakI lagAle, le le sunAma 'jinakA' prabhu gIta gA le / / 10 / / guru-smRti AzISa lAbha yadi maiM tumase na pAtA, to bhAvanAzataka kAvya likhA na jAtA / he jJAnasAgara guro! mujhako saMbhAlo, vidyAdisAgara banA tumameM milA lo / / 1 / / (212) Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala kAmanA vibho! arja maMjUra ho sukhI raheM saba jIva / dhyAveM nija ke viSaya ko taja ke viSaya sadIva / / 1 / / sAdhu bano,na svAdu bano sAdhyasiddha ho jAya / gamanAgamana tabhI miTe pApa puNya kho jAya / / 2 / / ratnatraya meM rata raho raho rAga se dUra / vidyAsAgara tuma bano sukha pAvo bharapUra / / 3 / / raho svaparopakAra meM rata nizcaya urdhaar| . cira aparicita citta meM cira puni karo vihAra / / 4 / / tana milA tuma tapa karo karo karma kA nAza / zazi ravi se bhI adhika hai tumameM divya prakAza / / 5 / / taraNi jJAnasAgara guro! tAro mujhe RSIza / karuNAkara karuNA karo kara se do AzISa / / 6 / / jJAnArAdhana nita karUM mujha meM kucha nahiM jJAna / doSa yahA~ yadi kucha mileM zodha par3heM dhImAna / / 7 / / bAhubalI ke caraNa meM varSAyoga saharSa / suhAga nagarI meM aho sthApita kara isa varSa / / 8 / / dvaya traya zUnya dvaya varSa kI zrAvaNa kI zita cautha / jaina nagara meM likha diyA nijAnanda kA srota / / 9 / / (213) Page #231 -------------------------------------------------------------------------- Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parISahajaya zataka Page #233 -------------------------------------------------------------------------- Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] zivasukhaM pramukhaM susamAgamaH,smRtiriyaM tava cAstu samAgamaH / kumataye kudRzA tu samAgamaH,svaparaterupayAtu sa mA gamaH / / ziveti - he bhagavan! pramukhaM zreSThaM ziva sukhaM mokSasukhaM, susamAgamaH satsaMgatiH, tava bhavataH, iyaM smRtirAdhyAnam samAgamaH samIcInazAstraM ca astu bhavatu / eSAM prAptiH sadA bhvtvityrthH| tu kintu kumataye kubuddhaye, kudRzA kutsitA dRgyasya sa tena mithyAdRSTinA samAgamaH saMgatiH svaparatestIvavidveSasya, sa prasiddhaH, gamo mArga: 'gamo dyUtAntare mArge' iti vishvlocnH| mA upayAtu no praapnotu||1|| artha - he bhagavan! zreSTha mokSasukha, satsamAgama, ApakA dhyAna aura samIcIna zAstra prApta hoM kintu kubuddhi ke liye mithyAdRSTi ke sAtha samAgama aura tIvra vidveSa kA prasiddha mArga prApta na ho / / 1 / / . [2] viyati ko viyatirviyuto'yataH, gatiyatiM hyagato ytitoytH| zakalato vikalaM kalazaMkaraM, kila yaje sakalaM hyanizaM karam / / viyatIti - yo viyati kaH sUryaH sUrya ivAbhAtIti yaavt| viyatiH viziSTo yati viyatiryatinAAka iti yaavt| ayataH karmodayAt viyuto rhitH| gatiyatiM gatirjJAnaM tasya yatiH vizrAntistAM hi nizcayena agato'prAptaH anantajJAnasampanna iti yAvat / yatitoyataH yamanaM yatirviSayanivRttiH sa eva toyaM jalaM tasmAt sahita iti shessH| zakalataH khaNDato vikalaM rahitaM sampUrNalokAlokaM jAnAtIti zeSaH pUrvoktaguNa viziSTaM taM sakalaM kalena zarIreNa kalAbhiH vaidagdhIbhirvA sahitaM karaM kaM sukhaM rAti dadAtIti karastaM sukhdaaykm| kalazaMkaraM sukhazAntikaraM jinendram anizaM nirantaraM yaje puujyaami| kileti vaakyaalngkaare| 'ko brhmaanilsuuryaagniymaatmdyotbrhissu| kaM sukhe vAri zIrSe ca' iti vizvalocanaH / / 2 / / artha - jo AkAza meM sUrya ke samAna gatizIla haiM. yatiyoM meM zreSTha haiM. jo karmodaya se rahita haiM athavA aya-zubhAvaha vidhi se viyuta-vizeSarUpa se sahita haiM, (29 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatiyati - jJAna kI vizrAnti se rahita haiM arthAt anantajJAna se saMpanna haiM, yatitoyataH - indriyadamanarUpa jala se sahita haiM aura akhaNDa- samasta vizva ko jAnane vAle haiM una sakala - paramaudArika zarIra se sahita kara - sukhadAyaka, zAntividhAyaka jinendra kI maiM pUjA karatA hU~ ||2|| [3] zucicite zramaNo'tra samAnataH, sukhazubhAzubha duHkha samAnataH / sayama-saMyamabhAvavibhAvataH, zrayamaye'nvitirastu vibhAvataH / / zucIti - atra jagati yaH zramaNaH sAdhuH zucicite zuddhacaitanyasvabhAvAya samAnataH samyakprakAreNa vinato'sti zuddhacaitanyaM prAptuM sadA tatparo'stIti bhAvaH / sukhaduHkhayoH zubhAzubhayozca samAnato mAdhyasthyAt sahito'sti / ato'smAtkAraNAt sayamasaMyamabhAvavibhAvataH yamena yAvajjIvananiyamena sahito yaH saMyamabhAvaH cAritrapariNAmastasya vibhAvataH prabhAvataH / zrayamaye samAlambarUpe vibhau bhagavati me anvitiH anugatiH astu bhavatu / / 3 / artha isa jagat meM zramaNa - sAdhu nirmala caitanyasvabhAva ke liye samAnata - nIbhUta hai arthAt usake liye nirantara udyamazIla hai / sukha, duHkha, zubha aura azubha avasthA meM samAnatA se sahita hai; ataH jIvanaparyanta ke liye dhAraNa kiye hue saMyamabhAva ke prabhAva se Azraya dene vAle una vibhu meM merI anviti - anugati - bhakti ho || 3 || [4] samavalambya satIM zucizAradAM, viSayamArdavavallituSAradAm / yaditi pAriSahaM zatakaM vade, budhamude'ghabhide zitasaMvide / / samaveta viSayamArdavavallituSAradAM viSayA eva paJcendriyabhogA eva mArdavavallayaH komalalatAstAbhyaH tuSAraM himaM dadAtIti tathAbhUtAM viSayebhyo nivRttikAriNIm / satIM prazastAM zucizAradAM niravadyayajinabhAratIM samavalambya samAzritya iti vakSyamANaM yat pAriSahaM pariSahANAmidaM pAriSahaM pariSahasambandhizatakaM zataM pramANaM yasya tat zatakaM zatazlokapramANaprakaraNaM vade bruve tad budhamude vijJajanapramodAya, aghabhide pApaparihArAya zitasaMvide samujjvalajJAnAya bhavatviti zeSaH / 'vade' ityAtmanepadaprayoga ArSaH / / 4 / / 1 artha - viSayarUpI komalalatAoM ko tuSAra dene vAlI prazasta jinavANI kA (218) - Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Azraya le, maiM jisa pariSahazataka ko kaha rahA hUM vaha vijJajanoM ke harSa ke liye, pApoM ke vinAza ke liye aura ujjvala jJAna ke liye hove ||4|| [5] samudite'sati vai sati me vidhau, kSudanubhUtiriyaM prathame vidhau / vidhi - phalaM hyuditaM samaye'yati, samatayA saha yatsahate yatiH / / samudita iti - vai nizcayena me mama yateH asati aprazaste vidhau karmaNi samudite samudayaM prApte sti| prathame vidhau prathamabhUmikAyAM / iyamanubhUyamAnA kSudanubhUtiH kSudho'nubhUtiH kSudanubhUtiH kSutpIDAnubhavo bhavati / yat karma yatiH zramaNaH samatayA madhyasthabhAvena sahate tad uditamudayAgataM vidhiphalaM karmaphalaM samaye svakAle phldaanaanntrN| ayati gacchati / udayAgataM karmaphalamavazyameva nazyatIti saMcintya kSutpariSahaH sAdhunA soDhavyaH iti bhAvaH / / 5 / / artha - mere azubhakarma kA udaya rahate hue prArambhika bhUmikA meM yaha kSudhA kI anubhUti ho rahI hai udayAgata karma kA phala samaya Ane para calA jAtA hai- naSTa ho jAtA hai aisA vicAra kara sAdhu samatAbhAva se kSudhApariSaha kA sahana karate haiM / / 5 / [6] bhavatu sA tu satAM varabhUtaye, sugataye vidhisaMvarabhUtaye / kugataye kudhiyAM kila kAraNaM, viSayato'sukhi caitadakAraNam / / bhavatviti sA prasiddhA kSudhA satAM sAdhUnAM varabhUtaye zreSThasampade, sugataye devAdigatiprAptaye, vidhisaMvarabhUtaye vidhInAM karmaNAM saMvara eva bhUtiH sampattiH tasyai bhavatu / tu kintu kudhiyAM kugataye narakAdigatiprAptaye kAraNaM nimittaM bhavati / kileti vaakyaalNkaare| etad jagat viSayataH paJcendriyaviSayebhyaH akAraNaM nirnimittam asukhi duHkhi vartate' iti zeSaH / / 6 / / - artha - vaha kSudhApariSaha sAdhuoM ko utkRSTa saMpatti ke liye, devAdigati kI prApti ke liye tathA karmoM ke saMvararUpa vibhUti ke liye hotA hai parantu ajJAnIjanoM ko durgati ke liye hotA hai| yaha jagat viSayoM se akAraNa hI duHkhI ho rahA hai || 6 || [7] kanakatAM dRzado'nalayogataH, zucimitA anayA munayo gataH / abhinutA jitacittabhuvA kSudhA, zivapathItyuditA nijavAkSu dhA / / (216) Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanakatAmiti - yathA analayogato vahnisaMyogAt dRzadaH svarNapASANaH kanakatAM suvarNatAM prApnuvanti tathA anayA kSudhAgatAH yuktA munayaH zuciM nirmalatAm / itAH praaptaaH| zivapathi mokSamArge kssudhaaprisshH| jitacittabhuvA jitaH parAbhUtaH cittabhUH kAmo yena tena kAmavijayinA muninA abhinutA sNstutaa| itItthaM dhA brahmaNA jineneti yAvat nijavAkSu svakIyabhAratISu uditA kathitA prakaTiteti yaavt| dhAstu dhAtari' iti vishvlocnH||7|| artha - jisa prakAra agni ke saMyoga se svarNapASANa svarNatA ko prApta hote haiM usI prakAra isa kSudhAparISaha ke yoga se muni zucitA-nirmalatA ko prApta hue haiN| kAmavijetA muniyoM ne mokSamArga meM isa kSudhAparISaha kI saMstuti kI hai| aisA brahmA-jinendradeva ne apanI vANI meM kahA hai / / 7 / / [8] nanu kRtAnazanena tu sAdhunA, hyasamaye'pyazanaM na hi sAdhu nA! svasamaye vacasA zucisAdhunA, nigaditaM zRNu tnmnsaa'dhunaa|| nanviti - nanu nizcayena kRtAnazanena kRtamanazanaM yena tena kRtopavAsena sAdhunA yatinA asamaye akAle sAdhu niravadyamapi azanaM, nA na gRhyte| itthaM zucisAdhunA vItarAgajinendreNa svasamaye svakIyAgame vacasA vANyA nigaditaM kathitaM tat adhunA sAmprataM tvaM manasA cetasA cittaM sthirIkRtyeti yaavt| zRNu smaakrnny||8|| artha-nizcaya se upavAsa karane vAle sAdhu ko asamaya meM- caryA ke pratikUla ' samaya meM niravadya bhI AhAra nahIM lenA cAhiye, aisA vItarAga sAdhu-jinendradeva ne apane Agama meM vacana dvArA kahA hai| use tuma isa samaya mana lagAkara suno||8|| anaghatAM laghunaiti susaMgatAM, subhagatAM bhagatAM gtsNgtaam| jitaparISahakaH saha ko vidA, vidurihApyaghakAsaha! kovidaaH|| anaghatAmiti - he aghakAsaha! aghAni pApAnyeva aghakAni teSAM asahastatsambuddhau he pApAsahanazIla! jitaparISahakaH jitAH parISahA yena tathAbhUtaH parISahANAM vijetetyarthaH / ka aatmaa| laghunA zIghraNa 'laghu kSipramaraM drutam' itymrH| anaghatAM pAparahitatAm, susaMgatAM suSThu saMgo yasya susaMgastasya bhAvastAM susNgtimityrthH| subhagatAM saubhaagyshaalitaam| bhagatAM aizvaryayuktatAm / 'bhagaM tu jJAnayonIcchAyazomAhAtmyamuktiSu' iti vishvlocnH| gatasaMgatAM gataH saMgaH parigraho yasya sa gata (220) Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjJastasya bhAvastAM nirgrnthtaam| vidA jJAnena saha sArdham / eti praapnoti|itiitthm / ihApi loke'pi kovidA vidvAnsa: 'vidvAn vipazciddoSajJaH sansudhIH kovido budhaH'. itymrH| viduH vidanti / / 9 / / __artha - he pApa ko na sahana karane vAle munirAja! parISahoM ko jItane vAlA jIva, isI loka meM zIghra hI niSpApatA, satsaMgati, saubhAgyazAlitA, aizvaryasaMpannatA, aura nirgranthatA ko, samyagjJAna ko prApta hotA hai, aisA vidvAn jAnate haiM - kahate haiM / / 9 / / [10] nijatanormamatA vamatA matA, matimatA samatA namatA mtaa| vimalabodhasudhAM pibatAJjasA, vyathati taM na tRSA sugatAja ! saa|| nijeti - he sugatAja! sugataH sujJAtaH ajo brahmA yena tatsambuddhau / yA tRSA nijatanoH svazarIrasya mamatAM mamatvabuddhiM vamatA vAntAM kurvatA matA sviikRtaa| yA, matimatA buddhimatA, samatA namatA namaskurvatA matA anumatA / yA ca aJjasA paramArthena vimalabodhasudhAM nirmalajJAnAmRtaM pibatA janena matA anggiikRtaa| sA tRSA taM nijatanumamatAM vamantaM matimantaM samatAM namantaM nirmalajJAnAmRtaM ca pibantaM janaM na vyathati na piiddyti||10||| __artha - he AtmajJa ! zarIra kI mamatA ko chor3ane vAle, bhedavijJAna se sahita, samatA ke prati namrIbhUta aura yathArtharUpa se nirmalajJAnAmRta kA pAna karane vAle muni ne jise svIkRta kiyA hai vaha tRSA tathokta kArya karane vAle muni ko pIr3ita nahIM krtii| bhAvArtha - jise zarIra ke prati mamatAbhAva hai, jisane zarIra aura AtmA kA bhedajJAna prApta nahIM kiyA hai, jisane samatA bhAva ko Adara nahIM diyA hai tathA jisane jJAnAmRta kA pAna nahIM kiyA hai use hI tRSA duHkha detI hai / / 10 / / [11] zamavato'tra yaterbhavato yataH, sabhayatAM guNinazca sato yataH / lasati mA purato muditA satI, tadasaheti tRSA kupitA'satI / / zamavata iti - atra jagati yato yasmAt kAraNAt / zamavataH prazamaguNopetasya, bhavataH saMsArAt sabhayatAM bhIrutAM yataH etIti yan tasya gacchataH, guNino guNavataH, sataH zreSThasya yateH zramaNasya purato'gre mA muktilakSmIH muditA prahRSTA satI lasati zobhate tatastasmAt kAraNAt tadasahA tasyA muktilakSmyA asahA tAM soDhumasamarthA tRSA pipAsA kupitA kruddhA jaataa| iti hetoH asatI avidymaanaa'bhvt| yateH purastAd vilasantI / (221) Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktilakSmI dRSTvA strIsvabhAvAt mAtsaryeNa kupitA tRSA yatiM nAGgIkuruta ityutprekssaa||11|| artha - yatazca isa jagat meM prazamaguNa se sahita, saMsAra se bhayabhIta evaM aneka guNoM se yukta muni ke Age muktilakSmI prasanna hotI huI vilasatI hai| ataH use sahana na karane vAlI tRSArUpI strI kupita hokara muni ke pAsa nahIM rhtii| IrSyAvaza muni ke pAsa nahIM aatii||11|| [12] nahi karoti tRSA kila kopinaH, zucimunInitaro bhuvi ko'pi n| vicalito na gajo gajabhAvataH, zvagaNakena sahApi vibhaavtH|| nahIti - bhuvi pRthivyaam| tRSA pipaasaa| zucimunIn niravadyacaryopetayatIn kopinaH krodhayuktAn na hi karoti naiva vidadhAti / itarastRSAbhinnaH ko'pi kazcidapi tAn kopino na kroti| kileti vaakyaalNkaare| gajo'pi matagajo'pi zvagaNakena zunAM gaNa eva zvagaNaka- stenakukkurasamUhena saha vibhAvataH krodhAdivikArapariNAmAt gajabhAvataH gajasvabhAvAd vicalito na bhvti| kukkaragaNairbhaSyamANo gajo yathA svagAmbhIryaM na tyajati tathA pipAsAdipIDitaH zramaNaH svapadAd vicalito na bhavatIti bhAvaH / / 12 / / artha - pRthivI para nirdoSacaryA karane vAle muniyoM ko pipAsA tathA anya koI bhI padArtha kupita nahIM krtaa| jaise hAthI kukkurasamUha ke dvArA taMga kiye jAne para bhI krodhavaza apane gajasvabhAva-gambhIra bhAva se vicalita nahIM hotA / / 12 / / . [13] zamanidhau nijacidvimalakSite- rvyybhvdhuvlkssnnlkssite| yadi yamI tRSitaH sahasA gare'- vataratIva zazI kila saagre|| zameti - yadi ced yamI yamaH saMyamo vidyate yasya saH sAdhuH jAtucit gare gale ralayorabhedAt 'yamakAdau avedaikyaM DalorvaboralostathA' iti vacanAt tRSitaH tRSA saMjAtA yasya tathAbhUtaH pipAsAyukto bhavettarhi saH sahasA jhaTiti sAgare samudre zazIva candra iva vyayabhavadhruvalakSaNalakSite vyayotpAdadhrauvyalakSaNasahite nijacid- vimalakSiteH svakIyacaitanyanirmalavasudhAyA antarvidyamAne zamanidhau prazamakoSe avatarati vagAhate (222) Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nijazAntasvarUpaM dhyaaytiityrthH| bhuttRDvyathAtIto mama zuddhasvabhAvo'styevaM cintayan' sAdhustRSAparISahaM saralatayA shte| kileti vAkyAlaMkAre / / 13 / / artha - yadi kadAcit muni kaNTha meM tRSA se yukta hotA hai arthAt pyAsa se usakA galA sUkhatA hai to vaha apane caitanyarUpa nirmala vasudhA ke bhItara vidyamAna evaM vyaya,utpAda aura dhrauvya lakSaNa se sahita prazamarasa ke bhaNDAra meM usa prakAra zIghra avagAhana karatA hai jisa prakAra ki candramA samudra meM ||13 / / ... - [14] vyathitanArakiNo'pi pipAsavaH,kalitakaNThagatApakRpAsavaH / iti vicArya munistadapekSayA, mayi vipannayuto'yamupekSayA / / vyathiteti - kalitA dhRtAH kaNThagatA niHsaraNonmukhA apakRpA nirdayA asavaH prANA yaistthaabhuutaaH| pipAsavaH pAtumicchavaH pipAsAturAH vyathitanArakiNo'pi vyathitAzca te nArakiNazceti tathAbhUtAH pIDitanArakA api santi / tadapekSayA nArakiNAmapekSayA mayi. vipat vipattiH na vidyate itItthaM vicaary| ayaM muniH eSa zramaNa: upekSayA tRSAnirAkaraNaviSayiNyA yutaH sahito vidyate / ye nArakAstrayastriMzatsAgarAvadhiparyantaM salilasIkaraM na prApnuvanti tadapekSayA mama kiyat kaSTamiti vicArya munistRSAnivAraNaM prati mandAdaro bhavatIti bhAvaH / / 14 / / ___ artha-jinake nirdaya prANakaNThagata ho rahe haiM aise pyAsa se yukta pIDita nArakI bhI to haiM unakI apekSA merI vipatti koI vipatti nahIM hai, aisA vicAra kara muni pyAsa ke prati upekSA se sahita hai arthAt pyAsa dUra karane kA kAI prayatna nahIM krte||14|| [15] calatu zItatamo'pi sadAgati- ramRtabhAvamupaitu sdaagtiH| jagati kampavatI rasadA gatiH, skhalati no vRSato'pi sdaagtiH|| calatviti - zItatamo'pi atizayena zItaH zItatamaH tathAbhUto'pi sadAgatirvAyuzcalatu prvhtu| sadAgatiragniH amRtabhAvaM sudhAtvaM zaityanivArakatvAditi yaavt| upaitu praapnotu| jagati bhuvane kampavatI kampanakAriNI rasadA rasaM zarIraM dyati khaNDayatIti rasadA zarIravidAriNI gatizA ca bhavatu tathApi sadAgati rmuniH| vRSato munidharmataH no skhalati bhraSTo na bhvti| 'sadAgatirgandhavAhe nirvANe'pi sadIzvare' iti / 'rasaH svAde'pi tiktAdau zRGgArAdau drave visse| pArade dhAtuvIryAmburAge gandharase tanau' iti ca vizvalocanaH / / 15 / / / '(223) Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha - atyanta zIta vAyu cale, agni amRtabhAva ko prApta ho aura jagat meM jIvoM kI dazA kampana se yukta tathA zarIra ko vidIrNa karane vAlI bhale hI ho to bhI dharma se vicalita nahIM hotA / / 15 / / [16] taruNato'ruNataH kiraNAvalI, prazamitA savitA saguNA'valI / gurunizA laghutAM divasaM gataM muniritaH svavazaM nanu saMgatam / / " taruNata iti - taruNato madhyAhnasambandhinaH aruNataH sUryAt niHsarantI kiraNAvalI razmisaMtatiH prazamitA zAntA jAtA / savitA sUryo'pi saguNAvalI guNasamUhasahitaH prazamitaH zAntiM prAptaH / gurunizA dIrgharAtrirjAtA / divasaM dinamapi laghutAM hrasvatAM gataM prAptaM / zItasamaye naiva prabhAkarapracaNDarazmayo mandA jAtAH ityarthaH / saguNAvalI guNasamUhasahitaH sUryaH prazamaM prAptaH / gurunizA rAtri gurutvaM prAptA divasazca laghutAM prAptaH tathApi muniH svavazaM svAdhInaM saMgataM nanu nizcayena itaH prAptaH pAvakAdivazatAM no prApta ityarthaH / / 16 / / artha - zIta kI adhikatA ke kAraNa hI mAnoM madhyAhna ke sUrya kI kiraNAvalI zAnta ho gii| svakIya guNAvalI se sahita sUrya zAnta ho gayA, rAta bar3I aura dina choTA ho gayA, to bhI muni nizcaya se svAdhIna saMgati ko hI prApta rahe arthAt zIta nivAraka parapadArthoM ke adhIna nahIM hue ||16|| [17] vimalacetasi pUjyayateH sati, mahasi sattapasi jvalite sati / kimu tadA hi bahirhimapAtataH, sukhitajIvanamasya mapAH tataH / / vimaleti - pUjyayaterarcanIyamuneH sati prazaste vimalacetasi nirmalahRdaye sattapasi samIcInatapo rUpe mahasi tejasi prajvalite pradIpte sati jAte / hi nizcayena tadA tasmin kAle bahiH bAhyaM zarIroparIti yAvat himapAtataH tuSArapatanAt kimu kA cintA ? asya sattapo'nalavibhrAjitasya sAdhoH sukhitajIvanaM sukhasampannajIvanaM bhavatIti zeSaH / tatastasmAt kAraNAt he sAdho ! tvaM mapAH maM brahmANamAtmAnaM pAti rakSatIti mapAH zarIrarakSAM vihAya zuddhAtmarakSaNatatparaH syAditi zeSaH / artha - pUjya munirAja ke prazasta nirmala citta meM jaba samIcIna taparUpI teja dedIpyamAna ho rahA hai taba bAhya meM barpha ke par3ane se use kyA cintA hai ? isakA jIvana to usa samaya bhI sukhI rahatA hai isa kAraNa he sAdho ! tuma brahmarUpa AtmA ke rakSaka hoo| (224) Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha - barpha ke par3ane se yadi zagara kA nAza hotA ho to hama apane jAtA dATA gvabhAva vAle AtmA kI rakSA kre|| 17 / / [18] nabhasi kRSNatamA abhayAnakAH, sataDitaH rAjalAzca bhayAnakAH / azanipAtatayApyacalAzcalAH, sthiramaTecca muni hayacalA calAH / / __ nabhayIti - nabhasi gagane kRSNatamAH atizyamalAH sataDitaH vidyutsahitAH, sajalAH jalayuktAH, bhayAnakAH bhItipradA: AnakAH garjanmeghAH, 'AnakaH paTahebheryA mRdaMgedhvanadambude' iti vishvlocnH| santatarAmiti shessH| azanipAtatayA vajrapAtatvena acalAH parvatA api calAH caMcalA bhaveyuriti zeSaH / 'adrigotragirigrAvAcalazailaziloccayAH' ityamaraH / acalA pRthivI ca calA caMcalA syAditi zeSaH / 'acalaH parvate kIle nizcale'pyacalA bhUvi'. iti vizvalocanaH / tathApi he abhaya ! he nirbhaya ! mani sthiraM zItapariSahato'vicalitam / aTeta prApnuyAta / muniH sadA sthira: pariSahavijayIbhavatIti bhAvaH / / 18 / / artha - AkAza meM kaudatI huI bijalI se sahita jalayukta, bhayotpAdaka, kAle-kAle garjate hue megha bhale hI chAye raheM, vajrapAta se parvata bhI caMcala ho uThe aura acalA--pRthivI bhI calA ho jAve -- kAMpa uThe to bhI he abhaya / mani ko sthira hI pAte hai| tathokta upasargoM ke kAraNa mani kabhI bhI vicalita nahIM hote|| [16] tapanatA tapanasya nidAdhikA, vratavate svavate na nidaa'dhikaa| samucitaM savituH prakarAH karAH,salilajAya sadA prakharAH karAH / / tapanateti - tapanasya sUryasya nidAdhikA grISmartusambandhinI tapanatA uSNatA svavate Atmavate jitendriyAyeti yAvat / vratavate munaye nidAghakA duHkhadAyinI na bhavatIti zeSaH / iti samacitaM yogyamastIti zeSaH / tadavodAhiyate - savitaH sUryasya prakarAH prakRSTaspAH prakharAH atizayena tIkSNA 'tignaM tIkSNaM kharaM tadvat' ityamaraH / karAH kiraNAH 'balihastAMzavaH karAH' ityamaraH / salilajAya kamalAya karAH sadA kaM sukhaM rAnti dadatIti karAH sukhakarA: snti| 'pApe'tau~ vyasane cAgha' iti vizvalocanaH / / 16 / / artha - sUrya kI grISma kAlIna tapanatA AtmavijayI muni ke liye duHkhaprada nahIM hotI yaha ucita hI hai kyoMki sUrya kI atyanta tIkSNa kiraNeM kamala ke liye sadA sukhadAyaka hotI haiM / / 16 / / . (225) Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [20] sarasi jantusabhA na katApataH, sarasijaM tu kuto'mbu vitaaptH| iyati gharmaNi zAntisudhAraka- stadavarodhana bhAva vidaarkH|| * sarasIti - katApata; kasya sUryasya tApastasmAt 'ko brahmAnilasUryAgniyamAtmadyotabarhiSu' iti vishvlocnH| sUryasaMtApAt sarasi kAsAre jantusabhA jantUnAM mInAdijalacarANAM sabhA samitiH sammelanaM na vrtte| vitApataH viziSTastApo vitApastasmAt ambu jalaM kutaH? sarasijaM sarovarotpannaM kamalaM kutaH? tApAtirekAt jalaM zuSkaM jalAbhAve sarasijaM zuSkam / iyati etAvatpramANe dharmANi pracaNDAtape sati zAntisudhAraka: zAntisampanno muniH tadavarodhanabhAvavidArakaH tasya gharmAtirekasya avarodhanaM nivAraNaM tasya bhAvo'bhiprAyastasya vidArako vidAraNakartA bhavatIti shessH| muniruSNapariSahajanyavAdhAnivAraNaM na cintayatIti bhAvaH / / 20 / / / artha - sUrya ke saMtApa se sarovara meM jalacaroM kA samUha nahIM rhaa| tApa ke adhikatA se jala sUkha gayA phira kamala kaise raha sakatA hai ? aisI. garmI meM zAnti ke dhAraka muni, usa garmI ke rokane vAle bhAva ko bhI dUra karate haiM arthAt garmI ko dUra karane kA bhAva bhI nahIM karate haiM / / 20 / / __ [21] tripathagAmbu sucandanavAsitaM, zazikalAM sumaNiM hyathavA sitm| prakalayanti na gharmasuzAntaye, bhuvi matA munayo jinazAnta! ye|| tripanageti - he jinazAnta! he zAntinAtha! bhuvi pRthivyAM ye munayo nirgranthazramaNAH matAH prasiddhAH munitvena svIkRtAH te dharmasuzAntaye nidAdyapariSahanirAkaraNAya sucandanavAsitaM sucandanena zobhanamalayanena vAsitaM sugandhitaM tripathagAmbu tripathagAyA gaGgAyA ambu salilaM, zazikalAM candrakalAM athavA sitaM zuklaM sumaNiM candrakAntamaNiM na prakalayanti na sevnte| auSNyapariSahanirAkaraNAya laukikamupacAraM necchantIti bhAvaH / / 21 / / artha - he zAntijinendra! pRthivI para jo nimrantha muni mAne gaye haiM ve garmI kI bAdhA zAnta karane ke liye na candanasuvAsita gaGgAjala kI, na candrakalA kI aura na zukla candrakAntamaNi kI icchA karate haiM - inakA sevana karate haiN||21|| (226) Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] patita patrakapAdaparAjitaM, prativanaM rvipaadpraajitm| munimano nu tato'stvaparAjitaM, namati caiSa takaM svpraajitm|| patiteti - patitapatrakapAdaparAjitaM patitAni patrANi parNAni yebhyastathAbhUtA ye pAdapA vRkSAstai rAjitaM shobhitm| ravipAdaparAjitaM raveH sUryasya pAdaiH kiraNaiH parAjitaM parAbhUtaM prativanaM vanaM vanaM pratIti prativanaM pratyekavanaM tathAbhUtam astu tathApi munimano nirgranthazramaNasvAntaM tatastathAbhUtAvanAt aparAjitaM aparAbhUtam astu bhavatu / nu vitarke eSo'haM svaparAjitaM svaM AtmAnaM pAnti rakSanti te svapAH AtmarakSakA ye guNAstai rAjitaM zobhitaM takaM taM svArthe'kac pratyayaH namati namaskaroti / / 22 / / artha - jaba pratyeka vana patrarahita vRkSoM se yukta tathA sUrya kI kiraNoM se parAbhUta hotA hai taba muni kA mana usase aparAjita rahatA hai| usa zuSka vana se bhayabhIta nahIM hotA, kintu svapa-rAjita-Atma rakSaka guNoM se suzobhita rahatA hai| una muni ko yaha stotA namana karatA hai||22|| ... [23] pariSahaM kalayan saha bhAvataH, sa hatadeharucinijabhAvataH / paramatattvavidA kalito yatiH, jayatu me tu manaH phlto'yti|| pasSihamiti - nijabhAvataH nije svakIyazuddhasvarUpe bhAvaH sadbhAvastasmAt hatadeharuciH hatA naSTA dehe zarIre ruci: prItiryasya sH| bhAvataH saha abhiprAyeNa saha saarvvibhktikstsil| manoyoga pUrvakamityarthaH pariSahaM nidAghapariSahaM kalayan sahamAnaH / paramatattvavidA zreSThatattvajJAnena kalito yuktH| athavA paramatattvavidbhiH AkalitaH shrddhaavntH| sa prasiddho yatirnirgranthazramaNa: jayatu jayavAn bhvtu| phalataH phalarUpeNa sa muniH me mama manaH ayati prApnoti / taM prati mama manasi mahAnAdaro vartata ityrthH||23|| __artha - AtmasvabhAva meM vidyamAna hone se jinakI zarIra sambandhI prIti naSTa ho cukI hai, jo samIcIna abhiprAya-khyAtilAbhAdi kI bhAvanA se rahita mana se pariSaha ko sahana kara rahe haiM tathA utkRSTa tattvajJAna se sahita haiM ve muni jayavaMta hoN| isake phalasvarUpa ve muni mere mana ko prApta ho rahe haiM arthAt maiM unakA nirantara dhyAna karatA huuN||23|| [24] viSadharairviSamairviSayAtigaH, parivRto vratavAnadayAtigaH / nahi tato'sya tu kiMcana mAnasaM, kaluSitaM kila tacchucimAnasam / / (227). Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSadharairiti - viSayAtigaH viSayAn paJcendriyaviSayAnatItya gacchatIti viSayAtiga: pnycendriyvijyii| adayAtiga: adayAM niSkAruNyamatItya gacchatIti adayAtigo jiivdyaashitH| vratavAn muni ryadyapi viSamairbhayaGkaraiH viSadharaiH saH parivRto veSTito vartata iti shessH| tu kintu asya vratavato muneH tat prasiddhaM zucimAnasaM pavitracittaM mAnasaM mAnasasaraH viSamaviSadharaparivRtatvAt kiJcana kimapi ISadapItyarthaH kaluSitaM malinaM na bhvti| kileti vaakyaalNkaare| viSamaviSadharairveSTito'pi na kisjida vibheti,na tatpratikAraM ca krotiityrthH||24||| artha - paJcendriyoM ke viSayoM se rahita dayAlumuni, yadyapi viSama viSadharoM - sarpo se veSTita rahate haiM tathApi inakA pavitra mana rUpI mAnasarovara unase kucha bhI kaluSita nahIM hotaa||24|| [25] asumataH prati yo gatavairataH, zubhadayAguNake sati vai rtH| vyathita no manasA vacasAGgataH, sadasi pUjyapadaM vidussaaNgtH|| asumata iti - yo muniH asumataH prANinaH prati gatavairata: gataM naSTaM yad vairaM tsmaat| vairrhittvaat| sati prazaste zubhadayAguNake zubhadayArUpaguNe svArthe kaH vai nizcayena rato lInaH san manasA vacasA aGgattaH yogatrayeNa no vyathati na vyathAmanubhavati sa viduSAM sudhiyAM sadasi sabhAyAM pUjyapadaM pUjya sthAnaM gataH prApto bhavatIti shessH| 'vidvAn vipazcid doSajJaH san sudhI: kovido budhaH' iti 'padaM vyavasita trANasthAnalakSmAbhrivastuSu' iti cAmaraH / / 25 / / / artha - jo muni prANiyoM ke prati vaira rahita hone se nizcayataH zreSTha dayAguNa meM lIna rahate hue mana, vacana, kAya se duHkhI nahIM hote, ve vidvAnoM kI sabhA meM pUjya sthAna ko prApta hote haiM ||25|| __ [26] . rudhirakaM tu pibanti pibantu te, stutisudhAM sukhino'ja pibantu te| mama na hAnirihAsti hi vastutaH, iti tanoH pRthagasmi bhvstut!|| rudhirakamiti - he bhavastuta! bhavena samastasaMsAreNa stutaH stutiviSayIkRtaH ttsmbuddhau| he aja!he brahman! yadi te matkuNamazakAdayaH rudhirakaM kiJcid rudhiraM raktaM pibanti, pibantu nAma / yadi te sukhinaH sukhayuktA janA stutisudhAM stavanapIyUSaM pibanti, tarhi pibntu| durjanAH sujanAzca svasvakArya kurvantu naametyrthH| ihAsmin viSaye vastuto (228) Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathArthataH mama muneH hAniH hi nizcayena nAsti / iti vicAreNa tanoH zarIrAt ahaM pRthag asmi pRthagbhUto varte iti bhAvaH / / 26 / / / artha - he bhavastuta! aja! he samasta saMsAra ke dvArA stuta brahman ! yadi ve khaTamala tathA macchara Adi kucha rudhira pIte haiM to piyeM aura ve sukhIjana yadi stutirUpI amRta pIte haiM to piye , isa viSaya meM paramArtha se merI hAni nahIM hai; kyoMki maiM zarIra se pRthag huuN||26|| ... [27] mazakadaMzaka matkuNakAdayaH, pravikalAH kSudhitA anakAdaya ! svakamamI prabhajaMtu nu kaM kadA, tviti satAmanuciMtanakaM kadA / / mazaketi - he anakAdaya! akaM pApaM ca adayA karuNAbhAvazceti akAdaye, na vidyete akAdaye yasya tatsambuddhau he jina! mazakadaMzakamatkuNa kAdaya: mazakadaMzakakhaTvAmallAdayaH kSudhitA: kSudhAyuktAH pravikalAH prakarSeNa vikalA vihvalA: santi, amI ete svakaM svakIyaM kaM sukhaM kSudhAnivRttijanyam kadA karhi prabhajantu praapnuvntu| nu iti vitrke| iti tu satAM sAdhUnAmanucintanakaM bhUyobhUyazcintanakaM, svArthe kaH kadA kasmin kAle bhava tviti zeSaH / athavA kada+A iti cchedaH A kada! kaM sukhaM dadAdIti kadastatsambuddhau A iti nipAtaH sambuddhayarthakaH / / 27 / / artha - he anakAdaya! he pApa aura adayA se rahita jinadeva! jo DAMza, macchara tathA khaTamala Adi jIva kSudhA se yukta ho atyanta vikala dukhI ho rahe haiM ye apane sukha ko kava prApta hoM, sAdhuoM kA aisA cintana kava ho / / 27 / / [28] svapadadaM ca padaM hi digambaraM, nirupayogyaghadaM tu dhigmbrm| iti vicArya vimuJcitapATakAH, zivapathe'tra jayantu npaattkaaH|| svapadadamiti - hi nizcayena digambaraM diza evAmbaraM vastraM yasmin tad digambaraM padaM svapadadaM svasyAtmanaH padaM dadAtIti svapadadaM muktiprdm| astIti shessH| nirupayogi anupayogi aghadaM pApapradaM ambaraM vastraM tu dhik nindaahmityrthH| itItthaM vicArya vimuJcitapATakAH parityaktavastrAH napATakAH digambarA atra zivapathe mokSamArge jayantu jayavanto bhvntu||28|| artha - nizcaya se digambara pada hI Atmapada-mokSa ko dene vAlA hai| kintu anupayogI tathA pApa ko dene vAle vastra ko dhikkAra ho / aisA vicAra kara jinhoMne vastra (226) Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA parityAga kiyA hai aise digambara sAdhu mokSamArga meM jayavanta rheN||28|| [29] kRtakRpA nijake cyutavAsanA, hRtatapAstu visarjitavAsanAH / samupayAntu zivaM hyabhavaM tu te, dhRtapaTA munayo na bhavantu te|| kRtakRpA iti - nijake nija eva nijakastasmin athavA nijasya svasya ka AtmA nijkstsmin| kRtakRpAH kRtA vihitA kRpA dayA yaiste tathAbhUtAH 'mamAtmA viSayAsaktyA malino na bhavediti' vicArasahitA ityrthH| cyutavAsanA cyutA tyaktA vAsanA viSayasaMskAro yaiste| hatatRpA ljjaarhitaaH| visarjitavAsanAH vasanAnAM vastrANAM samUho vAsanaM visarjitaM tyaktaM vAsanaM yaiste tthaabhuutaaH| evaMbhUtA ye santi te hi nizcayena zivaM zreyo mokSaM vA abhavaM janmarAhityaM smupyaantu| ye tu janAH zvetAmbarAdayaH dhRtapaTA vastradhArakAH santi te munayo nirgranthazramaNA na bhvntu| nirgranthA eva munayo. muktiprAptyarhAzca bhavantviti bhaavH||29|| . artha - jo nija AtmA para dayAlu haiM arthAt use viSaya prapaJca se dUra rakhate haiM, jinhoMne viSayoM kI vAsanA-saMskAra chor3a diye haiM, jo lajjA se rahita haiM tathA vastra samUha se rahita haiM, ve nizcaya se mokSa ko tathA janmAbhAva ko prApta hoN| inake viparIta jo vastradhAraka haiM ve paramArtha se muni nahIM haiM aura mukti evaM janmAbhAva ko prApta karane ke yogya nahIM haiN||29||| [30] jagadidaM dvividhaM khalu cetanaM, yaditaraM svayameva vicetnm| vividhavastunikAyaniketanaM, zRNu nirAvaraNaM hi niketnm|| jagaditi - khalu nizcayena idaM jagat dvividhaM cetanAcetanabhedena dviprkaarmsti| tatra yaccetanaM tat svayameva tathAbhUtamasti yacca vicetanaM vigatA cetanA yasya tathAbhUtaM tat svayameva tathAbhUtaM vrtte| cetanamacetanaM na bhavati, acetanaM ca cetanaM na bhvti| etad jagad vividhavastunikAyaniketanaM vividhAni nAnAprakArANi yAni vastUni teSAM nikAyasya samUhasya niketanaM sthaanmsti| niketanaM niyataM ketanaM lakSaNaM yasya tathAbhUtametat jagad hi nizcayena niraavrnnmaavrnnrhitmsti| yatra jagati sakalAni vastUni nirAvaraNAni santi tatra munibhirapi niraavrnnairbhvitvym| iti rahasyaM he bhavya! tvaM zRNu smaakrnny| 'ketanaM lakSaNe gRhe' iti vizvalocanaH / / 3 0 / / artha - yaha jagat cetana acetana ke bheda se do prakAra kA hai| unameM jo cetana (230) Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athavA acetana hai vaha svayaM tathAbhUta hai / arthAt cetana acetana rUpa aura acetana cetana rUpa nahIM ho sktaa| saba apane apane niyata lakSaNoM se yukta haiN| samasta vastusamUha ke ghara svarUpa yaha jagat nirAvaraNa hai-para ke AvaraNa se rahita hai ataH muni ko bhI nirAvaraNa rahanA prakRti siddha hai / he bhavya ! isa rahasya ko tU suna, samajha tathA aGgIkRta kara ||30|| [31] ata ito na ghRNAM kurute mano, bhuvi mudArSiridaM hyayate mano! kulahitaM tanujaM jananIhate, bhavati zokavatI guNinI hate / / ata iti - he mano! he brahman ! ato'smAt kAraNAt / ito nAgnyaM prati mano munezcittaM ghRNAM jugupsAM na kurute na vidadhAti / bhuvi pRthivyAm RSirmuniH idaM nAgnyaM mudA harSeNa ayate prApnoti / tadevodAhriyate yathA guNinI guNavatI jananI kulahitaM vaMzazreyaskaraM tanujaM putram Ihate vAJchati tasya lAlanaM pAlanaM ca. karotItyarthaH / hate mRte ca tasmin tanUje zokavatI zokayuktA bhavati / jananI kulahitaM tanUja miva munirnAgnyaM samIhata ityarthaH / / 31 / / < * artha - heM mano! isaliye muni kA mana isa nAgnyadrata kI ora ghRNA nahIM karatA hai / pRthivI para muni ise harSa se prApta hote haiM - dhAraNa karate haiN| jisa prakAra guNavata mAtA kulakA hita karane vAle putra kI icchA karatI hai, usakA lAlana pAlana karatI hai aura usake naSTa ho jAne para zokayukta hotI hai| isI prakAra muni nAgnyavrata kI icchA karate haiM usakA nirdoSa pAlana karate haiM aura usameM bAdhA Ane para dukhI hote haiM / / 31 / / [32] karaNamodapadArtharasaM prati, viratibhAvayuto bhuvi samprati / suvijito'ratinAma parISahaH, karuNayAha kavAk tu karI saha / / karaNeti - samprati nirgranthamudrAvasare yo muniH bhuvi pRthivyAm karaNamodapadArtharasaM prati karaNAnAmindriyANAM modo harSo yebhyaste karaNamodAH te ca te padArthAzca teSAM rasaH svAdastaM prti| viratibhAvayuto viraktipariNAmena yutaH sahito vartate, tena aratinAma pariSahaH suvijitaH sukhena vijitaH / iti, karI karotIti karI kartavyanirdezatatparA kavAk kasya jinasya vAg vANI karuNayA dayayA saha sArdham Aha jagAda / / 32 / / artha - pRthivI para nirgranthamudrA ke samaya jo muni, indriyoM ko harSita karane vAle (231) Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padArtho ke rasa ke prati viraktibhAva se sahita hotA hai arthAt anukUla rasa vAle padArthoM ke svAda meM anurakta nahIM hotA hai usake dvArA aratinAma kA pariSaha sukha se jItA jAtA hai aisA kartavya kA nirdeza karane vAlI jinavANI dayApUrvaka kahatI hai||32|| vikRta-rUpa-zavAdikandarzanAt, pitRvane ca gajAhita grjnaat| aratibhAva- mupaiti na kaMcana, samitabhAvarato'Jcatu kaM ca na! / / vikRteti - he na! he jina! 'nakArau jinapUjyayoH' iti vishvlocnH| pitRvane zmazAne, vikRtarUpazavAdikagdarzanAt vikRta rUpaM yeSAM te vikRtarUpAH te ca te zavAdikAzca mRtakadehAzca teSAM darzanAdavalokanAt / gajAhitagarjanAcca gajAnAM hastinAm yat ahitagarjanaM bhyaavhshbdstsmaat| ya: kaMcana kamapi aratibhAvaM aprItipariNAmaM nopaiti na praapnoti| samitabhAvarataH madhyasthapariNAmalInaH sa muniH kaM sukhaM zuddhAtmAnaM ca aJcatu gacchatu prApnotviti yaavt||33|| artha - he jina! jo muni zmazAna meM vikRta rUpa - sar3e gale mRtaka zarIra ke dekhane aura hAthiyoM kI ahitakArI-bhayAvaha garjanA se kucha bhI aratibhAva-aprIti bhAva ko prApta nahIM hotA hai; sAmyabhAva meM lIna rahane vAlA vaha muni sukha ko prApta ho||33|| [34] viramati zrutato hyaghakArataH, vacasi te ramate tvvikaartH| smRtipathaM nayatIti na bhogakAna, vigatabhAvitakAMzca pibho'ghakAn / / viramatIti - he vibho! he bhagavan! yo muniH hi nizcayena aghakArataH pApakArakAt zrutataH zAstrAt viramati virato bhvti| tu kintu avikAratne vikArarahitatvAt te tava vacasi ramate ramaNaM karoti / iti hetoH sa aghakAn pAparUpAn vigalabhAvitakAn atItAnAgatakAn bhogakAn paJcendriyaviSayAn smRtipathaMsmaraNamArga na nayati no praapyti| kuzAstrAdvirataH suzAstre ca surataH sAdhuH atItAnAgatavartamAnAn bhogAn nAkAGkSItyarthaH / / 34 / / ___ artha - he vibho! jo muni pApakAraka zAstra se virata rahatA hai tathA vikArarahita Apake vacana meM suzAstra meM ramaNa karatA hai vaha pApakAraka atIta-anAgata bhogoM kA smaraNa nahIM karatA ||34|| (232) Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [35] suvidhinA yadanena vilIyate, manasijA vikRtiH kila lIyate / balavatI zucidRk pravijAyate, dhruvamato laghumAyamajAyate / / suvidhineti - yad yasmAtkAraNAt anena muninA suvidhinA samyakprakAreNa vilIyate karmaNi prayogaH / svasmin vilInoH nirato bhavatItyarthaH / manasijA mAnasodbhUtA vikRtiH kila nizcayena lIyate nazyati / balavatI sudRDhA zucidRk nirmalasamyagdarzanaM pravijAyate prakarSeNa samutpadyate / ato'smAt kAraNAt yamajA cAritrotpannA mA lakSmIH dhruvaM nizcayena laghu kSipraM ayate prApnoti / 'laghu kSipramaraM drutam' ityamaraH / / 35 / / artha - jisa kAraNa muni vidhipUrvaka AtmasvarUpa meM lIna hotA hai, mAnasika vikRti ko naSTa karatA hai aura usake sudRr3ha nirmala samyagdarzana hotA hai ataH use saMyama se utpanna hone vAlI mA-mokSalakSmI zIghra hI niyama se prApta hotI hai / / 35 / / [36] madanamArdavamAnasahAriNI, lasitalolakalocanahAriNI / muditamaJjumataGgavihAriNI, yadi dRze kimu sA svavihAriNI / / madanamArdavamAnasahAriNI madanasya kAmadevasya mArdavena da mRdutvenopalakSitaM yanmAnasaM cittaM tad haratItyevaMzIlA / lasitalolakalocanahAriNI lasite zobhite lolake caJcale ye locane nayane tAbhyAM hAriNI manoharA / muditamaJjumataGgavihAriNI muditaH prahRSTo yo majjumato manoharagajastadvad viharati bhramatItyevaMzIlA, gajagAminItyarthaH strI yadi dRze dRSTaye prAptA tarhi nirgranthazramaNo manasi vicArayati - sA tathoktA strI kim svavihAriNI svasmin zuddhAtmasvarUpe viharatItyevaMzIlA asti api tu nAsti / u vitarke / / 36 / / artha - kAmadeva ke komala citta ko harane vAlI, sundara evaM caJcala netroM se manohara aura prasanna manohara hAthI ke samAna cAlavAlI strI yadi dRSTi ke liye prApta hotI hai arthAt dekhane meM AtI hai to nirgrantha sAdhu vicAra karatA hai kyA vaha strI svavihAriNI hai ? apane Apa meM ramaNa karane vAlI hai ? arthAt nahIM || 36 || - [37] satatamuktacarA madamohitA, yaditi yA pramadAptayamoditA / yadi vane vijane smitabhASayA vadati cAstu yatirna vibhASayA / / satateti - yad yasmAt kAraNAt iyaM satatamuktacarA satataM nirantaraM muktaM " (233) Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svacchandaM yathAsyAttathA carati bhramatIti tathA zazvatsvaccha caarinnii| madamohitA madena garveNa mAdakadravyasevanajanitavibhrameNa vA mohitA mohayuktA asti, iti hetoH yA strI pramadA prakRSTo mado yasyAH sA ittham AptayamoditA Aptasya jinendrasya yame saMyame uditA kthitaa| jinAgame pramadA nAmnA prsiddhetyrthH| sA strI yadi vijane ekAnte bane smitabhASayA mandahasitavANyA vadati spaSTaM bravIti tarhi yatiH vibhASayA nirgranthazramaNapadaviruddhabhASayA yukto nAstu na bhavatu / yatistathoktapramadayA saha vijane vArtAlApaM na vidadhAtviti bhAvaH / / 37 / / artha - yatazca jo strI nirantara svacchanda matI hai aura mada se mohita hotI hai use jinendra ke saMyama meM 'pramadA' kahA gayA hai| aisI strI musakyAtI huI nirjana vana meM sarAga vANI se yadi kucha kahatI hai to sAdhu apane pada se viruddha bhASA se yukta na ho arthAt usase bAta na kare ||37|| [38] vimalarocanabhAsurarocanA, vilsitotplbhaasurrocnaa| janayituM vikRtiM na hi sA kSamA, hyavicalAtra yatau sarasA kssmaa|| vimaleti - vilasitotpalabhAsurarocanA vilasitaM zobhitaM yat utpalaM nIlakamalaM tadvad bhAsure rocane locane yasyAH sA ralayorabhedAd rocanazabdasya locanArthe prayoga: 'yamakAdau bhavedaikyaM Dalo borralostathA' ityukteH| vimalarocanabhAsurarocanA vimalamavadAtaM yad rocanaM raktakamalaM tadvad bhA kAnti ryasyAH sA, tathAbhUtA surarocanA surasya devasya rocanA strI devAGganetyartha: 'rocano raktakahlAre kUTa shaalmlishaakhini| api gopittamaGgalaracitastrISu rocnaa||' iti vishvlocnH| sA tathoktA devavallabhApi vikRtiM vikAraM janayitumutpAdayituM hi nizcayena na kSamA no smrthaa| yato yasmAt kAraNAt kSamAbhUmiH sarasA kAsAreNa avicalA calayitumayogyA bhavatIti shessH| 'kSitau kSAntAvapi kssmaa| kSamaM yukte kSamaH zakte' iti vishvlocnH|| 38 / / artha- suzobhita nIlakamala ke samAna sundara netroM vAlI evaM nirmala lAlakamala ke samAna kAnti se yukta devAGganA bhI nirgrantha sAdhu ko vikAra utpanna karane samartha nahIM hai kyoMki kSamA-pRthivI sarovara se avicala hI rahatI hai ||38 / / [39] zramaNatAM zrayatA zramaNena yA, tvaramitA ramitA bhuvne'nyaa| kimu vihAya sudhIravinazvarAM, tviha samAmabhivAJchati nshvraam|| (234) Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa tAMmiti - zramaNatAM sAdhutAM zrayatA dhRtavatA zramaNena sAdhunA saha tu yA samatA araM zIghram itA prAptA bhuvane jagati anayA etayA samatayA saha ramitA ramaNakartA sudhIrvijJo janaH avinazvarAM sthAyinIM samatAM vihAya tyaktvA iha jagati nazvarAm vinAzinIm samA mayA zobhayA sahitA samA tAM sundarastrIM kimu abhivAJchati ? samabhilaSati ? api tu na / / 39 / / artha sAdhutA 'ko dhAraNa karane vAle sAdhu ke dvArA jo samatA zIghra prApta kI gaI isake sAtha ramaNa karane vAlA jJAnI puruSa isa avinAzinI samatA ko chor3a kyA vinAzinI sundara strI kI icchA karatA hai ? arthAt nahIM / / 39 / / [40] kaThinasAdhyatapoguNavRddhaye, matimalAhataye guNavRddha ! ye / padavihAriNa AgamanetrakA, dhRtadayA vimadaH bhuvane'tra kAH / / kaThineti - he guNavRddha! guNairvRddhastatsambuddhau, he guNAtizayasaMpanna! kaThinasAdhyaH klezasAdhyo yastapo guNastaporUpaguNastasya vRddhaye vardhanAya / matimalAhataye buddhidoSanirAkaraNAya ye padavihAriNaH padAbhyAM viharantItyevaMzIlAH / AgamanetrakAH Agama eva netraM yeSAM te zAstralocanAH caragAnuyoganirdezAnusAraM pravartamAnA ityarthaH dhRtadayAH dhRtA dayA yaiste dayAsaMpannA vimadAH vigato mado yeSAM te tathAbhUtA garvarahitAH kAH AtmAnaH atra bhuvane loke santIti zeSaH / asmin loke khalvevaMbhUtAH sAdhavaH santi caraNAnuyog2anirdezamaGgIkurvantaH padavihAraM kurvanti jIvatrANaM vidadhati, gRhasthAvasthAyAM mataGgajAdivAhanaiH jAtaM madaM muJcanti buddhivaimalyopAyamanveSamANA viharanti tapoguNavRddhiM ca vAJchanti / / 40 / / artha - he guNavRddha! isa jagat meM jo AgamarUpa netra se yukta, dayAlu aura mada se rahita AtmAeM - sAdhu haiM ve kaThinasAdhya taparUpa guNoM kI vRddhi ke liye evaM buddhi sambandhI gala-doSoM ko naSTa karane ke liye paidala hI vihAra karate haiM ||40|| [41] atha nivAritakApadarakSakAH, zramamitAstu nijApadarakSakAH / akuzalAdhvacalatpadalohitAH, kimu tadA sudhiyo'ntrlohitaaH|| atheti - nivAritakApadarakSakAH nivAritAnyeva nivAritakAni, nivAritakAni A samantAt padarakSakANi vividhapAdatrANAni yaiste / zramam caryAjanyakhedam itAH prAptAH / nijApadarakSakA nijasya svasya kaNTakAdijanyA yA Apad ApattistasyA arakSakA ( 235 ) Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anivArakAH / akuzalAdhvacalatpadalohitAH akuzale azreyasi kaNTakAdikIrNe'dhvani mArge caladbhiH padaizcaraNaiH lohitA niHsaradrudhira ktavarNAH sudhiyo munayo yadA bhavanti tadA te kimu antare hRdayamadhye lohitA raktA bhavanti ? api tu na / viraktAntaHkaraNA eva caryApariSahaM soDhuM zaknuvantIti bhAvaH / / 41 / / artha - jinhoMne saba prakAra ke pAdatrANa-jUtA-cappala Adi chor3a diye 8, jo paidala calane se kheda ko prApta haiM, Apatti se apanI rakSA-bacAva nahIM karate haiM tathA akuzala-kaNTakAdi se vyApta mArga meM calane vAle pairoM se lahUluhAna ho rahe haiM. me vivekI munirAja kyA usa samaya apane antaHkaraNa meM lohita-rAgI hote haiM ? athAt nahIM / / 41 / / [42] kamalakomalakau hyamalau kalau, hyabhavatAM supadau sabalau klau| iti vicArya tanau bhava mA rataH, smara kathA supadAM sukumaartH|| kamaleti - sukumArasvAminaH kamalakomalako kamalavan mRdulauM, amalau malarahitau, kalau manoharau supadau zobhanacaraNau kalau kalikAle hi nizcayataH sabalau balasampannau abhavatAm jAtau / ityevaM vicArya he sAdho! tanau zarIre rato lInaH samAsaktaH mA bhava no edhi| kintu sukumArataH sukumArasya sArvavibhaktikastasila supadAM zobhanapadapradAyinIM sundarapadAvalisahitAM vA kathAM smara smRtipathamAnaya / sukumArasvAminaH kathAM smRtvA caryApariSahaM samatayA sahasveti bhAvaH / / 42 / / artha - sukumAla svAmI ke kamala ke samAna komala, nirmala aura manohara sundaracaraNa kalikAla meM sabala-zaktisaMpanna hue the, aisA vicAra kara he sAdho ! zarIra meM rata-lIna na hoo, unakI uttamapada-pradAyinI athavA sundarapadAvali se yukta tathA kA smaraNa kr||42|| samadhirohitabodhasuyAnakA stanusukhAvahavismRtayAnakAH / pathi calatsvatanoH kila darzakAH, tayiti santu jayantu tu darzakAH / / ___samadhIti - samadhirohitabodhasuyAnakAH bodha eva samyagjJAnameva suyAnaM suvAhanaM, samadhirohitaM samadhiSThitaM bodhasuyAnaM yaiste| tanusukhAvahavismRtayAnakAH tanugukhAvahaM zarIrasukhadAyakaM vismRtaM yAnaM yaistthaabhuutaaH| pathi mArge calatsvatanoH calantI yA svatanu tasyAH kila darzakA darzanakartAraH evaM bhavanti tebhya: kemapi sAhAyyaM nAkAkSAta (236) Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzakAH pravINAH sAdhava itItthaM santu bhavantu jayantu c| 'darzakastu pratIhAre darzayitRpravINayoH' iti vizvalocanaH / / 43 / / __ artha - jo samyagjJAnarUpI savArI para adhirUr3ha haiM, zarIra ke sukhadAyaka vAhanoM ko bhUla cuke haiM tathA mArga meM calate hue apane zarIra ko jo dikhAte haiM arthAt dekhane vAle logoM se kisI prakAra kI sahAyatA kI icchA nahIM karate, kintu yahI cAhate haiM ki darzaka loga bhI isI taraha pada vihAra karane vAle hoN| isa prakAra caryApariSaha ko sahana karane vAle sAdhu jayavaMta rheN||43|| [44] vidacalIkRtacaJcalamAnasaH, prgtmohtrnggsumaansH| bahudRDhAsanasaMyatakAyaka, stdnupaalitjiivnikaaykH|| viditi -munayaH kathaMbhUtA bhavantItyAha-vidacalIkRtacaJcalabhAnasaH vidA jJAnena acalIkRtaM sthirIkRtaM caJcalamAnasaM ca lagheto yena tthaabhuutH| pragatamohataraGgasubhAnataH pragataH praNaSTo mohataraGgo yasmAt tathAbhUtaM sumAnasaM yasya tathAbhUtaH mohviklprhithRdyH| bahudRDhAsanasaMyatakAyaka: bahudRDhenAtisthireNAsanena saMyataH svavazIkRtaH kAyo deho yena tathAbhUtaH sthirAsana ityrthH| tadanupAlitajIvanikAyakaH tena sthirAsanenAnupAlitaH surakSito jIvanikAyaH prANisamUho yena tathAbhUtaH evaMbhUtA munayo niSadyApariSahajetAro bhavanti / / 44 / / artha - niSadyApariSaha sahana karane vAle muni kaise hote haiM? -jJAna ke dvArA jinhoMne caJcala mana ko sthira kara liyA hai jinakA hRdaya moharUpa taraGgoM-mohajanitavikalpoM se rahita hai, atyanta dRr3ha Asana se jinhoMne zarIra ko svAdhIna kara liyA hai aura dRDha Asana hone se jinhoMne jIva samUha kI rakSA kI hai, aise muni niSadyApariSaha ko jItane vAle hote haiM / / 44 / / caraNamohakabandhanahAnaye, rucimitazca sadAlasahA nye| nadataTe ca nage vihitAsana, RSigaNo jayatAcca yutvaasnH|| caraNeti - caraNamohazcAritramoha eva caraNamohakaH sa eva bandhanaM tasya hAnaye nirAkaraNAya naye vyavahAracAritramArge rucimicchAM zraddhAM vA ito gtH| sadAlasahA sadA sarvadA, AlasahA AlasaM pramAdaM hantIti aalshaa| nadataTe sarittIre nage parvate ca vihitAsana: kRtnissdyH| cyutavAsana: cyutA vAsanA viSayasaMskAro yasya tathAbhUtaH (237) Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSigaNo munisamUho jayatAt sarvotkarSeNa vartatAm / / 45 / / artha cAritramoha rUpa bandhana kA nirAkaraNa karane ke liye jo vyavahAracAritrarUpa nItimArga meM ruci - icchA athavA zraddhA ko prApta haiM, sadA Alasa ko naSTa karate rahate haiM, nadI, taTa athavA parvata para Asuna lagAte haiM tathA jinakI viSayavAsanA chUTa cukI hai aise muniyoM kA samUha jayavanta rahe ||45 / / [46] iha purAgatake'sya ca yogatA, mupagatAH svapadaM munayo gatAH / iti mataM nutasAdhubudhArya ! te, yaditi sajjagatApyavadhAryate / / iheti - he nutasAdhubudhArya ! sAdhubudhairnuto nutasAdhubudhaH, sa cAsAvAryazceti nutasAdhubudhAryastatsambuddhau he sAdhujanavandita ! pUjya ! ihAtra loke / athavA iha vartamAnakAle purAgatake ca tatA nAgatakAle ca / asya niSadyApariSahasya madhye yogatAM dhyAnatAmupagatAH prAptA munayaH svapadamAtmasthAnaM muktidhAma gatAH prAptAH / iti te bhavato yat mataM darzanaM siddhAnto vA tad sajjagatApi sallokenApi / itItthameva avadhAryate nizcIyate / 'yogaH saMnAhasaMdhAnasaGgatidhyAnakarmaNi' iti vizvalocanaH / / 46 / / artha - yahAM vartamAna, bhUta aura bhaviSyat kAla meM jo muni isa niSadyAparISaha ke madhya dhyAnatA ko prApta hue ve svapada - Atmapada - muktidhAma ko prApta hue haiM, aisA jo ApakA mata thA vaha aba bhI vidyamAna jagat ke dvArA isI prakAra mAnA jAtA hai ||46 || [ 47 ] vimukha ! kiM bahunA nijabhAvataH, sabhaya! he zRNu ced yadi bhAvataH / iha yuto'pyamunA natimAgata, RSivaraiH zraya tacca samA gatAH / / 3 vimukheti -bahunA kim ? atinirUpaNena ko lAbhaH ? nijabhAvatoH nijasvabhAvAt he vimukha ! he parAGmukha! he sabhaya! he saMsArAd bhIro! ced tvaM nijabhAvato vimukho'si, yadi saMsArAt sabhayo'si ca tarhi bhAvato vizuddhapariNAmAt zRNu samAkarNaya / iha jagati amunA niSadyApariSahajayena yutaH sahito'pi muniH RSivarairmunizreSThaiH natiM namaskRtiM AgataH prAptaH / atastvamapi tacca niSadyApariSahajayanaM zraya sevasva niSadyApariSahajayaM vidhehItyarthaH / samA varSAH gatAH vyatItAH / AyuSo vipulaH samayo vyapagata ityarthaH ' hAyano'strI zaratsamA' ityamaraH / / 47 / / artha - adhika kahane se kyA lAbha hai ? yadi tU nija svabhAva se vimukha ho rahA hai aura yadi caturgati rUpa saMsAra se bhayabhIta hai to zuddhabhAva se suna ! isa jagat meM jo isa (238) Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSadyApariSahajaya se sahita hai vaha bhI munivaroM se namaskAra ko prApta huA usa pariSahajaya kA Azraya le, jIvana ke aneka varSa nikala gaye haiM ||47 || hai| tU [48] zramamitaH zramaNo'tra bhuvi zrute, tapasi tatparataH khalu vizrute / iti taM nizi yaH zrayate yate-ratizayaM tu jinAzaya ! te'yate / / bhI zramamita iti - atra bhuvi asyAM vasudhAyAM zrute zrutAbhyAse vizrute prakhyAte tapasi tapazcaraNe ca tatparataH samudyatatvAt zramaM khedaM itaH prAptaH yaH zramaNaH sAdhuH nizi rAtrau zrayate sevate zayyAmiti zeSaH / sa tu zramaNaH he azaya ! zayanakriyArahita ! he jina ! yateH munirUpasya te bhavataH / atizayaM prabhAvam bhavattulyaprabhAvaM ayate prApnoti / itItthaM mataM darzanamastIti zeSaH / / 48 / / artha - isa vasudhA para zAstrAbhyAsa aura prakhyAta tapa meM tatpara rahane se kheda ko prApta huA jo sAMdhu rAtri meM zayyA kA Azraya letA hai vaha he zayanarahiMta jinendra ! yati -- munirUpa Apake atizaya ko prApta hotA hai, aisA siddhAnta hai / / 48 / / [49] tRNazilAphalake ca sakAraNaM, bhuvi turiiyvrtonntikaarnnm| na hi divA zayanaM nizi yAmakaM, sa kurute muniko viniyAmakam / / (232) tRNeti zayanaM kutra kathaM vA varaNIyamiti spaSTIkaroti / kAraNaM svAdhyAyAdijanitakheda nivAraNarUpakAraNasahitaM turIyavratonnatikAraNaM turIyazcaturthaM yamo brahmacaryamahAvrataM tasyonnateH kAraNaM nimittam / tathAbhUtaM zayanaM bhuvi pRthivyAM tRNazilAphalake ca tRNAH palAlAdayastRNanirmitakaTaprabhRtayazca zilA pASANapaTTaH phalakaH kASThamaJcikA ca eSAM samAhAradvandvaH eSu zayanaM kartavyam / divA divase zayanaM na hi kartavyam / sa munikaH SaSThaguNasthAnavartI muniH viniyAmakaM svacchandaM yAmakaM adhikayAmaparyantaM na hi kurute no vidadhAti / rAtrAvapi svalpakAlaparyantaM zayanaM karotItyarthaH / / 49 / / artha - SaSThaguNasthAnavartI muni svAdhyAyAdijanita kheda ko dUra karane tathA brahmacarya vrata kI unnati ke liye pRthivI, tRNa, zilA athavA kASThaphalaka para zayana karate haiN| dina meM zayana nahIM karate aura rAtri meM bhI svacchandatA pUrvaka adhika samaya taka zayana nahIM karate / / 49|| Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [50] sa upasarga ihAjagatA surai, jaDajanai gunnibhirmhtaa'suraiH| nizi na caiti munistu padAntaraM, hyavicalaM sata eva sdaantrm|| sa iti - iha bhuvi, ajagatA ajaGgamena acetanapadArtheneti yAvat 'jagadvAte pumAn klIbe bhuvane jaGgame triSu' iti vishvlocnH| surairdevaiH z2aDajanairajJAnimAnavaiH guNibhiH matavidveSibhiH paNDitAbhAsaiH / mahatA rAjyena 'mahadrAjye napuMsakam' iti vizvalocanaH / asurairdAnavaiH / upasarge upadrave kRte sati sa muniH nizi naktaM padAntaraM sthAnAntaraM na caiti na ca gacchati / sata eva tatraiva nizcitasthAna eva sato vidyamAnasya muneH antaraM antaHkaraNaM sadA sarvadA hi nizcayena avicalaM sthirameva bhavatIti zeSaH / / 5 / / artha - pRthivI para acetana, deva, ajJAnimAnava, mana se dveSa rakhane vAle guNIjana, rAjya athavA dAnavoM ke dvArA upasarga kiye jAne para muni rAtri meM dUsare sthAna para nahIM jaate| usI sthAna para rahate hue una muni kA antaHkaraNa avicala rahatA hai||50|| [51] vijitanidraka eva sadA daraM, tyajati cedmrrddhisdaadrm| . yadupapattayayicchitabhojanaM, rasayutaM prajahAti ca bho! jn|| vijiteti - zayyApariSahavijayAya zramaNaM samupadizatyAcArya: bho jana! he nirgranthazramaNa! vijitanidraka eva vijitA nidrA yena tathAbhUta eva sadA sarvadA daraM bhayaM tyajati / cedyadi zayyApariSahavijayamicchasi tarhi amararddhisadAdaram amarANAmRddhiSu yaH sadAdaraH samIcIna AdarabhAvastaM tyajati muJcati yadupapattaye yasya zayyApariSaha jayasyopapattaye saMpAdanAya rasayutaM SaDrasasahitaM icchitabhojanaM abhilaSitabhojanaM ca prajahAti tyajati / / 51 / / ___artha - he sAdhujana ! nidrA ko jItane vAlA hI sadA bhaya ko chor3atA hai tathA deva sambandhI vaibhava meM samIcIna AdarabhAva kA parityAga karatA hai| zayyApariSahajaya kI upapatti-prApti ke liye rasIle icchita bhojana kA bhI tyAga karatA hai||51|| [52] sasamayaJca munezzayanaM hitaM, zayanamevamaTecchayanaM hi tat / samudite'pyaruNe hyudayAcale'pyuDudalo na hi khe sadayA'calet / / sasamayamiti - he sadaya ! dayayA sahitaH sadayaH skRpsttsmbuddhau| sasamayaM samayAnurUpaM zayanaM svApo muneH sAdho hitaM hitakaraM bhavati / evamityaM zayanaM svApa eva tat (240) Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasiddhaM zayanaM zayyAM nizcayataH aTet prApnuyAt / hi yataH / udayAcale aruNe sUrye samudite sati uDDudalo nakSatrasamUhaH khe vihAyasi na hi Acalet AsamantAt calet lupto bhavedityarthaH / / artha - he sadaya! dayAyuktasAdho ! samayAnurUpa zayana muni ke liye hitakArI hai| isa taraha zayana hI zayana ( zayyA) ko prApta hotA hai| ucita hI hai kyoMki udayAcala para sUrya ke udita hone para nakSatra - samUha AkAza meM saba ora nahIM calatA kintu asta ho jAtA hai / / 52|| [53] upagatA adayairupahAsatAM, kaluSitaM na mano bhavahAH ! satAm / zamavatAM kimu tat budhavandanaM, na hi mude'pyamude jaDanindanam / / upagatA iti - he bhavahAH ! bhavaM saMsAraM jahAtIti bhavahAstatsambuddhau kvibantaH prayogaH / santaH satpuruSAH adayairdayArahitai rjanaiH / upahAsatAmanAdaratAmupagatAH prAptAH tathApi satAM sAdhUnAM manazcittaM kaluSitaM malinaM na bhavatIti zeSaH / tat prasiddhaM budhavandanaM budhairvidvadbhiH kRtaM vandanaM budhavandanaM vidvajjananamaskAraH zamavatAM sAdhUnAM kimu ? kimasti na kimpiityrthH| teSAM zamavatAM sAdhUnAM jaDanindanamajJajanakRtanindanaM na hi mude harSAya na hi amude harSAbhAvAya bhavatIti zeSaH / / 53 / / artha- satpuruSa, nirdaya manuSyoM ke dvArA upahAsa - anAdara ko prApta hote haiM parantu 'usase unakA mana kaluSita nahIM hotaa| vidvAnoM kA namaskAra sAdhuoM ke liye kyA hai ? arthAt kucha bhI nahIM hai tathA ajJAnIjanoM ke dvArA kI huI nindA na unake harSa ke liye hotI hai aura na ahaMrSa- aprIti ke liye / / 53|| [ 54 ] kaTukakarkazakarNazubhetaraM, prakalayan sa ihAsulabhetaram / vacanakaM vibudhastviva vizrutirbalayuto'pyabalazca bhuvi zrutiH / / kaTuketi AkrozapariSahaM sahabhAno muniH kIdRg bhavatItyAha - saH vibudho viziSTajJAnI munIzvaraH iha jagati asulabhetaraM sulabhaM kaTukakarkazakarNazubhetaraM kaTukaM marmabhedi, karkazaM kaThoraM karNayoH zubhetaramazubhaM vacanakaM nindyaM vacanaM vacanakaM vizrutiriva badhira iva prakalayan gaNayan upekSata iti zeSaH / ata eva bhuvi pRthivyAM iti zrutiH prasiddhA yadasau munIzvaraH balayuto'pi abalo balahInaH pratIyata iti / / 54 / / artha - AkrozapariSaha ko sahana karane vAle jJAnI munirAja isa jagat meM sulabha, (241 ) Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaTuka, kaThora aura kAnoM ke liye apriya nindyavacana kI aisI upekSA karate haiM mAnoM unhoMne sunA bhI na ho, bahare hoN| isIliye pRthivI para aisI zruti prasiddha huI ki vaha balasahita hokara balarahita the || 54 || [55] gatamalo virasastviti kAraNAt, vacanataH pRthagasmi ca kAraNAt / mana hAnirato 'stu sucintati, pralabhate'tra muneH svazuciM tatiH / / gatamala iti yatazcAhaM gatamalo malarahitaH viraso rasarahitazcAsmoti kAraNAt hetoH vacanato duSTajanavacanAt kAraNAcca vadhAcca 'kAraNaM hetuvadhayoH pIDAyAM karaNespi ca' iti vizvalocanaH / pRthagasmi pRthagbhUto'smi / ato vacanAcchArIrikavadhAcca mama muneH hAnirnAzo nAstu nA bhavatu / iti sucintati suvicArayati nirgranthazramaNaH / uparyuktacintanena muneH sAdhoH tatiH samUhaH / atra jagati svazucimAtmapavitratAM pralabhate prakarSeNa prApnoti / / 55 / / artha - maiM mala se rahita hUM aura rasa se rahita hUM, isa kAraNa duSTajana ke vacana tathA kAraNa- vadha se merI kucha bhI hAni nahIM hai, aisA cintavana karate haiN| isa prakAra ke cintana se muniyoM kA samUha Atmazuddhi ko acchI taraha prApta hotA hai / / 55 / / - [ 56 ] kumatibhirdalito'pi sakheditaH, supathavaJcita eva sakhe'rditaH / avirato vimukhaH pratikArataH, jayatu yasya sa vai samakArataH / / kumatibhiriti - kumatibhirmithyAmatibhiH dalito'pi pIDito'pi sakheditaH khedakhinno'pi, supathavaJcita eva sumArgaparibhraSTa eva sakhe kuzasahite vanakSetre arditaH duHkhIkRto'pi yo'virataH svAtmadhyAnAd virato na bhavati / pratikArataH nirAkaraNakAdi vimukhaH parAGmukho bhavati / samakArato mAdhyasthyabhAvAt vai nizcayena yasyaivaMbhUtA pariNatirasti sa AkrozapariSahajayI jayatu jayavAn bhavatu / / 56 / / artha - yadi munirAja mithyAdRSTiyoM - matadveSI logoM ke dvArA khinna kiye jAte haiM, tathA samIcIna mArga bhUlakara luza tathA kaMTakAkIrNa vanakSetra meM calakara kheda pAte haiM lobhI ne apane gRhItamArga - saMyama kI sAdhanA se virata nahIM hote haiN| AyI vipatti kA pratiSThAbha nahIM krte| samatAbhAva se yukta rahate haiM aise muni jayavanta raheM ||56 || (242) Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [57] phalamidaM tu purAkRtazAvare, samudite na praakRtshaavre| iha pare prabhavo vyavahArataH, sa manute hi nije'vratahA rtH|| phalamiti - purAkRtazAvare purAkRtaM pUrvajanmakRtaM yat zAvaraM pApaM tasmin samudite sati udayAgate sati idaM phalaM upasargarUpaM prAptaM / parAkRtazAvare pareNa AsamantAt kRtaM vihitaM zAvaramaparAdhastasmin sati na tu praaptm| iha jagati pare'nyasmin prabhavaH prabhavatyasmAditi prabhavaH kAraNamiti kathanaM vyavahArata upacArAd bhvti| hi nizcayena nije svAtmani rato lIna: avatahA avrataM hantIti avatahA sa muniH evaM manute mnyte| 'zAvaro lodhavRkSe syAttathA pApAparAdhayoH' iti vizvalocanaH / / 57 / / / artha - yaha upasargarUpa phala pUrvakRta pApa ke udita hone para prApta huA hai na ki anyakRta aparAdha ke hone pr| isa jagat meM parapadArtha meM jo kAraNa kA kathana hotA hai vaha vyavahAra- upacAra se hotA hai| nijAtmA meM lIna sAdhu aisA mAnate haiM / / 57 / / [58] tanuruSo'ruNatA'zucisAgarA, vadhamitA bhavadAzu ca sA graa| mama tataH kSatirasti na kAcana, caraNabodhadRzo dhuvakAzca na ! / / tanuriti - he na! jina! mama muneH sA tanuH mUrtiH shriirmityrthH| uSo'ruNatA uSasaH pratyUSakAlasyAruNatA lAlimA praatHkaaliklaalimvtkssnnbhngguraasti| azucisAgarA azucerapavitrAyAH sAgara: sindhuryasyAM tathAbhUtAsti Azu zIghraM ca bhavadA bhavaM saMsAraM dadAtIti bhavadA saMsArava rdhinI athavA bhavaM paryAyaM dyati khaNDayatIti bhavaMdA vartamAnaparyAyanAzakarI asti| kiJca AgarA AsamantAt garo viSaM garaM rogo vA yasyAM tathAbhUtAsti / evaMbhUtA tanuryadi vadhaM vinAzaM itA prAptA tarhi tatastanuvadhAt mama kAcana kApi kSatirhAnirnAsti na vidyte| kiJca mama caraNabodhadRzaH caraNaM ca bodhazca dRk ca caraNabodhadRza: cAritrajJAnasamyagdarzanAni dhruvakA nityAH snti| tanuvinAze'pi ratnatrayavinAzo na bhvtiityrthH|| 58 / / / artha - vadha kA prasaGga Ane para sAdhu aisA vicAra karatA hai ki he jina! merA vaha zarIra prAtaHkAla kI lAlimA hai| azucitA kA sAgara usameM laharA rahA hai, bhava ko dene vAlA hai athavA vartamAna paryAya ko naSTa karane vAlA hai aura saba ora se viSarUpa athavA rogoM se sahita hai| aisA zarIra yadi vadha ko prApta ho rahA hai to isase merI kucha bhI hAni nahIM hai kyoMki mere darzana, jJAna aura cAritra dhruvarUpa haiM - naSTa nahIM hue haiM / / 58 / / (243) Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [59] vividhakarmalayAsravahetavaH, kilaM hitAhitakA jaDa he ! tava / pathi satIti munermunicAlakAH, sukathayantyanaghAghavicAlakAH / / vividheti he jaDa! he ajJAtman! ye vividhakarmalayAsravahetavaH vividhAnAmanekaprakArANAM karmaNAM layAsravayoH saMvarAsravayo hetavaH kAraNabhUtAH santi ta eva kila nizcayena sati prazaste mArge mokSamArge tava muneH sAdhoH hitAhitakAH . hitAzcAhitAzca hitAhitAH svArthe kaH hitAhitakAH santi / itItthaM anaghAghavicAlakAH puNyapApavicArakAH ralayorabhedAt prayogaH / municAlakA munInAM cAlakA munisaGghapravartakA AcAryA ityarthaH sukathayanti nirUpayanti / vadhakartRSu zatrubuddhirna kAryeti bhAvaH / / 59 / / artha - vadha kA prasaGga Ane para muni isa prakAra AtmasaMbodhana karate haiM- he ajJa Atman ! nAnA prakAra ke karmoM ke saMvara aura Asrava meM kAraNabhUta jo bhAva haiM ve hI. yathArthataH kalyANamArga meM tere mitra aura zatru haiN| arthAt jo saMvara keM kAraNa haiM ve hi rUpa haiM aura jo Asrava ke kAraNa haiM ve ahitarUpa haiN| isa taraha puNya-pApa kA vicAra karane vAle AcArya kahate haiM / / 59 / / - [60] vasatikAprabhRternahi yAcanA - mRSirihAyati dInatayA ca nA ! yadanayA layate nijatantratA, na bhajitA viduSA paratantratA / / vasatiketi - ihAtra jagati RSiH munipadavibhUSito nA puruSaH 'nA pumAn puruSo godhA' iti dhanaMjayaH / dInatayA dainyena vasatikAprabhRteH nivAsasthAnAdeH yAcanAM yAJcAM nAyati na prApnoti na karotItyarthaH / yad yasmAt kAraNAt / anayA yAcanayA nijatantratA svAdhInatA layate vinazyati viduSA vipazcitA paratantratA na bhajitA na sevitA / / 60 / / artha - isa jagat meM RSipadadhArI manuSya dInatA se vasatikA Adi kI yAcanA nahIM karatA kyoMki isa yAcanA se svAdhInatA naSTa ho jAtI hai| tathA vidvAn ke dvArA paratantratA kA sevana nahIM hotA ||60 || [61] yadanuvRtti RSiM hi sadoSatAM, nayati caiva layaM gatadoSatAm / uDupatirgrasito nizi ketunA, tviti vicintya vasennijake tu nA / / yadanuvRttiriti - yadanuvRttiH yasyA yAcanAyA anuvRttiryadanusaraNam RSiM muniM (244 ) Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadoSatAM doSasahitatAM nayati prApayati, gatadoSatAM nirdoSatAM ca layaM vinAzaM nayati / tadevodAhiyate-nizi naktam uDupatizcandraH ketunA rAhuNA grasitaH san yathA sadoSatAM yAti tathA yAcanayA grasito muniH sadoSatAM yAti / iti vicintya nA puruSa: nijake nijAtmani vaset nivAsaM kuryAt / tu pAdapUrtyarthaH / / 61 / / artha - yAcanA kA anusaraNa sAdhu ko sadoSatA prApta karAtA hai aura nirdoSatA ko naSTa karatA hai| jisa prakAra rAtri meM rAhu ke dvArA grasita candramA sadoSatA ko prApta hotA hai usI prakAra yAcanA se grasita sAdhu sadoSatA ko prApta hotA hai| aisA vicArakara manuSya ko nijAtmA meM hI nivAsa karanA cAhiye / / 61 / / . [62] sukuphalaM milatIha niyogataH, svayamayAcitakaM vidhiyogataH / atha mune! bhava he tvamayAcaka- zcalitatattvavidhirbhuvi yAcakaH / / sukuphalamiti - iha jagati vidhiyogataH karmayogataH sukuphalaM prazastAprazastaphalam ayAcitakam aprArthitaM niyogataH niyamena svayaM svataH milati praapyte| ata: he mune! tvam ayAcako bhava yAcanakartA no bhava / atha pakSAntare yadi bhuvi yAcako yAcanakartA bhavasi tarhi tvaM calitatattvavidhiH vastutattvazraddhAnaMrahito bhvH| sukhaduHkhaprAptiH svakarmodayAdhInA bhavatIti nizcetavyam / / 62 / / artha.- isa jagat meM karmayoga se acchA-burA phala niyama se svayaM milatA hai| ataH he mune! tuma ayAcaka raho kisI vastu kI yAcanA na kro| isake viparIta yadi yAcaka hote ho to nizcita hI tuma tattvazraddhA se vicalita hoge ||62 / / [63] vrajati caiva munirmRgarAjatAM, jitaparISahako munirAjatAm / iti na cellaghutAmupahAsatAM, sugata eva gato'zubhahA satAm / / vrajatIti - jitaparISahakaH jitAH parISahA yena sa tathAbhUto muniH mRgarAjatAM siMhatA svanirbharatAM svatantratAmityartha: munirAjatAM munInAM rAjA munirAjastasya bhAvastAM zreSThamunitAM caiva niyamena vrajati prApnoti / cet yadi, iti na syAt pariSahajayI na syAt tarhi azubhahA azubhaM hantIti azubhahA azubhayogApahArako muni: mugataH sujJAno'pi laghutAM hInatAM satAM satpuruSANAM madhye upahAsatAM hAsyAspadatvaM ca eva niyamena gataH praaptH| parISahavijayI sAdhuSu svagauravaM rakSati zreSThatAM ca prApnoti / anyathA sAdhuSa hInatAM hAsyaM ca gacchatItyartha: / / 63 / / (245) Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha - pariSahoM ko jItane vAlA muni hI siMha ke samAna svAtmanirbharatA aura muniyoM ke Adhipatya ko prApta hotA hai| yadi isake viparIta hai to azubha ko naSTa karane vAlA muni jJAnI hone para bhI laghutA aura satpuruSoM ke bIca upahAsa ko prApta hotA hai / / 63 / / [64] aniyataM viharannapi sa kSamaH, zRNu kRtAnazanaH khalu sakSamaH / alabhamAna RSirhyazanaM kara! sulabhamAna ivA''vadanaMkaraH / / aniyatamiti - he kara! kaM sukhaM rAti dadAtIti karastatsambuddhau he kara! he sukhada ! sakSamaH kSamayA titikSayA sahitaH sa muniH / aniyataM niyamarahitaM yathA syAttathA jAtvadhikaM jAtucidalpamityarthaH viharannapi vihAraM kurvannapi kRtAnazano'pi kRtamanazanaMyena kRtopavAso'pi khalu nizcayena kSamaH samarthaH zaktisaMpanno bhavatIti zRNu samAkarNaya / hi yato nizcayena vA azanamAhAram alabhamAno'prApnuvAnaH RSiH sAdhuH sulabhamAna iva suSThurUpeNAhAraM prApnuvAna iva AvadanaMkara: AsamantAt vadanaM karotIti tathAbhUtaH prasannavadana ityartho bhavatIti zeSaH / / 64 / / artha - he kara! he sukhada ! suno kSamAdharma se vibhUSita muni aniyata vihAra karate hue tathA upavAsa se yukta hote hue bhI apanI dinacaryA meM samartha rahate haiM / AhAra na milane para bhI unakA mukha AhAra milane vAle ke mukha ke samAna atyanta prasanna rahatA hai||64|| [65] rasayute milite na hi nIrase, parigato viratiM sa munIrase / pramuditaH kSubhito na hi me vidheH, pratiphalaM tviti vai manute vidhe ! / / raseti - he vidhe! he vidhAtaH ! rase ghRtadugdhAdau viratiM viraktiM parigataH prAptaH sa muniryatiH rasayute ghRtadugdhAdirasasahite nIrase rasebhyo niSkrAnta iti nIrasamnasmin rasarahite AhAre milite prApte sati pramuditaH prahRSTaH kSubhitaH prAptakSobho na hi bhavartI ti zeSaH / tu kintu prAptAhAro me mama vidheH karmaNaH pratiphalaM vartate / karmodayAnurUpaM hi sarasaM nIrasaM bhojanaM prApyate / itItthaM vai nizcayena manute manyate - jAnAtItyarthaH / / 65 / / artha - he vidhAtaH! ghRtadugdhAdirasoM meM virakti ko prApta huA muni sarasa athavA nIrasa AhAra ke milane para prasanna athavA kupita nahIM hotA / kintu yaha hamAre karma kA nizcaya sa aisA mAnatA hai||65|| phala hai, (246 ) Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [66] zrutisudhAmazanaM samitAtapaH, sa samupAtti zamI zamitAtapa ! upari dRzyata eva sadA sukhI, kRzatanu rhyatanau vimadA sukhI / / zrutIti - he zamitAtapa ! zamI jitendriyo yastAto'nukampyastaM pAti rakSatIti zami-tAta-pastatsambuddhau ' tAto'nukampye' iti vizvalocanaH / jitendriya ziSyasaMrakSaka ! iti yaavt| zamI lokottarazAntiyuktaH sa muniH zrutisudhAM zAstrAmRtaM samitAtapaH samyaktapazca azanamAhAraM samupAtti samyakprakAreNa bhuGkte / AhArAlAbhe'pi sa zAstrasudhApAnaM karoti tapazcaraNarUpamazanaM ca khAdatItyarthaH / sa uparyeva sadA kRzatanuH kRzakAyaH asukhI duHkhI ca dRzyate / atanau na tanuratanustasyAmAtmanIti yAvat vimado madAtItaH sukhI sukhayuktazca bhavatIti zeSaH / / 66 / / artha he zami-tAta- pa! he jitendriya - dayApAtra ziSyoM ke rakSaka bhagavan ! lokottara zAnti se yukta pe bhunirAja zAstrarUpI sudhA aura samyak taparUpa AhAra acchI taraha upabhoga karate haiN| kRza zarIra vAle ve muni bAhara se hI sadA duHkhI dikhAI dete haiN| AtmA meM to mada rahita sukha sampanna hI rahate haiM / / 66 / / [67] budhanutaH sa munipravaro gataH, sabhayatAM nitarAM bhavarogataH / na hi bibheti sudhIstanurogataH, stutirato jina ! te gatarogataH / / budheti he jina! he arhan ! bhavarogato bhava eva rogastasmAt janmajarAmaraNarUpasaMsArarogAt nitarAmatyantaM sabhayatAM bhIrutAM gataH prAptaH / budhanuto budhairvidvadbhirnutaH stutaH sudhIH subuddhiH sa munipravaro munizreSThaH / tanurogataH zarIrarogAd na hi bibheti trasyati / gatarogato rogarahitasya te tava stutau stavane rato lIno bhavatIti zeSaH / / 67 / / artha - he jina ! janmajarAmaraNarUpasaMsAra sambandhI roga se atyanta bhaya ko prApta, budhastuta zreSTha muni zarIrasambandhI roga se bhayabhIta nahIM hotaa| vaha to rogarahita hone se ApakI bhakti meM lIna rahatA hai ||67|| [68] vidhidalAH bahuduHkhakarAmayA, bahava AhurapIha nirAmayAH / azucidhAmani caiva nisargataH, kSaraNameva vidherupasargataH / / vidhIti - nisargata: svabhAvAdeva azucidhAmani apavitrAsthAne iha zarIre bahavo (247 ) Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUyAMso bahuduHkhakarAmayAH pracuraduHkhakArirogAH vidhidalAH karmasamUhAH santi / iti nirAmayA rogarahitA jinA AhuH kathayanti / ata upasargata utpAtAt vidheH karmaNa: kSaraNaM nirjaraNameva bhavati / / 68 / / artha - svabhAva se hI apavitratA ke sthAnabhUta isa zarIra meM aneka duHkhaprada rogoM ko karane vAle karmasamUha vidyamAna haiM, aisA rogarahita jinendra bhagavAn kahate haiN| upasarga se to karma kI nirjarA hI hotI hai ||68 / / [69] surabhicaMdanalepanaraJjanAt, virahito'pi sudhI munirajjanAt / anaghabheSajakaM tu vidheyakaM, bhajatu rogalayAya vidhe'yakam / / surabhIti - ayakam eSa sudhIH prajJAvAn muniH surabhicandanalepanaraJjanAt surabhicandanasya sugandhimalayajasya lepanena yad raJjanaM raagstsmaat| aJjanAt nayanakajjalAda virahito'pi rogalayAya rogavinAzAya vidheyakaM kartuyogyam anaghabheSajakaM nirdoSauSadhaM bhajata sevatAm he vidhe! iti sambodhanam / / 69 / / artha - he vidhe! yaha vivekavAn muni, sugandhita candana ke vilepanarUpa aGgarAga tathA netroM ke kajjala se rahita hone para roga kA nAza karane ke liye yogya nirdoSa auSadha kA sevana kara sakatA hai||69|| [70] dhuvamamuM muninA bhajatAmitaM, sukRtajaM nijakaM svavatA mitam / praNihitaM bahunA kimu sAdaraM, vijahataM zraya taM sahasA daram / / dhruvamiti - dhruvaM nityaM nijakaM svAtmAnaM svavatA suSThu prakAreNa avatA sarakSatA, amuM rogapariSahaM bhajatA prApnuvatA tatazca sakRtajaM puNyodbhUtaM mitaM svargAdijamalpaM punazca amitaM sImAtItaM nijakamAtmasukhaM bhajatA sevamAnena muninA praNihitaM dhRtaM amuM taM rogapariSahaM sAdaraM yathA syAttathA zraya praapnhi| taM prasiddha dara bhayaM sahasA jhaTiti vijahataM tyjt| bahunA kimu ? adhikakathanena kiM prayojanam ? / / 70 / / artha- dhruva-nitya nija AtmA kI rakSA karate, isa rogapariSaha ko sahate aura usake phala svarUpa puNya se utpanna svargAdika ke mita-sImita tathA amita-aparimita Atmasukha ko prApta hone vAle muni ne jise dhAraNa kiyA hai-sahana kiyA hai usa rogapariSaha ko Adarasahita sahana kara aura prasiddha bhaya ko naSTa kara | adhika kahane se kyA prayojana hai?||70|| (248) Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [71] yadi tRNaM padayozca nirantaraM, tudati lAti gatau munirantaram / taduditaM vyasanaM sahate 'JjasA-hamapi sacca sahe matitejasA / / yadIti yadi cet tRNaM kaNTakAdikaM padayozcaraNayornirantaraM satataM tudati piiddyti| gatau gamane'ntaraM vyavadhAnaM lAti dadAti karotItyarthaH tarhi munistaduditaM tRNAdijanyaM vyasanaM duHkham aJjasA yAthArthyena sahate / ahamapi matitejasA jJAnapratApena tacca tRNAdisparzajanyaM vyasanaM sahe saMvedbhiH / / 71 / / artha - yadi kaNTakAdi tRNa pairoM meM nirantara pIr3A karatA hai aura gati meM antaravyavadhAna lAtA hai to guni usase utpanna kaSTa ko vAstava meM sahana karate haiN| maiM bhI bhedajJAna ke pratApa se usa vidyamAna kaSTa ko sahana karatA hUM / / 71 / / - [72] vikacapuSpacayA vilasanti te, parivRtA alibhistviha santi taiH / viSamazUlatRNAdihatA vidhe ! hyavikalA na calAH sugatA vidheH / / vikaceti he vidhe! he brahman ! iha jagati taiH prasiddhaiH sugandhagrAhibhiH alibhirbhramaraiH parivRtAH parItAH vikacapuSpacayAH vikasitapuSpasamUhAH vilasanti zobhante / tu kintu te viSamazUlatRNAdihatAH tIkSNakaNTakatRNaprabhRtividdhA api hi nizcayena avikalA avyagrAH prasannA iti yAvat santi vidyante sugatAH suSThu gataM yeSAM te svapramuditAH te vidheH svakAryAt calAH cyutAH na santi / yadA sukomalAH puSpasamUhA api kaNThakAdividdhAH santo vihasanti tadAsmAkaM kaThinatanUnAM kA vArteti bhAvaH / / 72 / / artha - tRNasparza Adi kI vAdhA upasthita hone para muni vicAra karate haiM ki he brahman! isa jagat meM sugandhalobhI bhramaroM se ghire jo vikasita puSpoM ke samUha suzobhita ho rahe haiM ve viSama kaNTaka tathA tRNa Adi se Ahata - viddha hokara bhI duHkhI nahIM hote haiM aura na apane kArya se vicalita hote haiM ||72|| [73] vicaraNe zayanAsanayoH sataH, sukhamudeti sukhAt mRgayo ! SataH / zamasukhodadhireva vAgataH, svakavate jagate bahirAgataH / / vicaraNa iti - he mRgayo ! he brahman ! ' mRgayurbrahmaNi proktaH' iti vizvalocanaH / Sato gacchataH sataH sAdhoH 'sat sAdhau vidyamAne'pi' iti vizvalocanaH vicaraNe vihAre zayanAsanayoH zayanaM cAsanaM ca tayoH sukhAt sukhamudeti pratikSaNaM (246) Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukhamevotpadyata iti yAvat / virAgato vairAgyabhAvAt zamasukhodadhizAntisukhasAgara eva / akavate duHkhine jagate lokAya bahirAgataH bahiH prakaTitaH / sAdhorantarAtmani yatprazamasukhasAgaro vartate sa duHkhijanat sukhIkartumiva bahirAgacchatIti bhAvaH / / 74 / / se artha - he brahman ! vihAra karane vAle sAdhu ke vihAra, zayana aura Asana meM sukha sukha hI utpanna hotA rahatA hai arthAt kaSTa hone para bhI unakI prasannatA sthira rahatI hai| aisA jAna par3atA hai mAnoM unake bhItara jo zama aura sukha kA sAgara laharA rahA hai vaha virAgatA ke kAraNa duHkhI saMsAra ko sukhI karane ke liye hI bAhara A gayA hai| / / 73 / / [74] yadi kadAcidato hRdi jAyate, vapuSi cAkulatA vidhijA yateH / na hi vinA yadanena visAtanaM, tviti vidheH samaye'nyadasAdhanam / / yadIti - yadi kadAcit jAtucit yateH sAdhoH hRdi manasi vapuSi zarIre ca vidhijA karmabhavA AkulatA vedanA jAyate samutpadyate tadA sa evaM cintayati yat anena pariSaheNa vinA vidheH karmaNo visAtanaM nirjaraNaM na hi bhavati / samaye zAstre anyat pariSahajayAt bhinnam asAdhanamaheturnirjarAyA iti yAvat / evaM cintayitvA sa manaso vapuSazca pIDAM nivArayati / / 74 / / artha - yadi kadAcit muni ke hRdaya aura zarIra meM karmodaya se samutpanna AkulatA hotI hai to vaha isa prakAra cintavana karatA hai ki pariSaha ke vinA karma nirjarA nahIM hotI / Agama meM isake atirikta anya ko nirjarA kA asAdhana kahA hai / / 74 / / [75] parimalaM guNavannijabhAvita - dacalavastu mayA kila bhAvitam / malamalaM hi tato'tra bhavastuta ! muninutaM zucivastu tu vastutaH / / parimalamiti - yad guNavat naikaguNasaMpannaM nijabhAvi svabhAvasahitaM mayA muninA bhAvitaM bhAvanAviSayIkRtaM cintitamityarthaH acalavastu avinazvarapadArtha Atmeti yAvat tadeva kila nizcayena parimalaM cittahArigandhavizeSaH 'bhavetparimalazcittahArigandhavimardayoH' iti vizvalocanaH / tatastasmAt kAraNAt he bhavastuta ! he lokastu ta ! atra vapuSi malaM malImasatvam alaM vyartham malacintA na vidheyeti yAvat / tu kintu vastutaH paramArthataH munistutaM yatijanastutam vastu (250) Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmavastveva zuci nirmalaM pavitraM vA astIti zeSaH / / 75 / / artha - jo jJAnAdi guNoM se sahita hai, nijabhAva se yukta hai aura maiM jisakI nirantara bhAvanA karatA hUM vaha avinAzI Atmavastu hI nizcaya se manohArI sugandha hai | he bhavastuta! he sarvalokavandita bhagavan ! isa zarIra para jo mala-maila saMlagna hai vaha vyartha hai- usakI kyA cintA karanA hai paramArtha se muniyoM ke dvArA stuta AtmarUpa vastu hI zuci-pavitra hai||75|| [76] palamalairnicitA dhigacetanA, prakRtito dUrabhezca niketanA / malajanIstanurIzavibhASitA, tadanugA tu sato'pi vibhA sitA / / paleti - Iza vibhASitA Izena vItarAgasarvajJadevena bhASitA kthitaa| iyaM tanuH zarIraM palamalai simalaiH nicitA vyaaptaa| acetanA caitnyrhitaa| prakRtito nisargAt darabheH durgandhasya niketanA vstiH| malajanIH malotpAdikA astIti shessH| tathAbhUtAM tanuM dhigstu| tadanugA zarIrAnugAminI sato'pi sAdhorapi vibhA dIptiH pratiSTheti yAvat sitA samAptA 'sitaM zvetasamAptayoH' iti vishvlocnH| zarIrAdviraktabuddhireva sAdhurmala pariSahaM jetuM zaknotIti bhAvaH / / 76 / / ___artha - bhagavajjinendra ke dvArA jisakA svarUpa kahA gayA hai aisA yaha zarIra mAMsa aura maila se vyApta hai, acetana hai, svabhAva se durgandha kA ghara hai aura mala ko utpanna karane vAlA hai aise zarIra ko dhikkAra ho| isa zarIra kA anugamana karane vAlI sAdhu kI vibhA-dIpti-pratiSThA bhI samApta ho jAtI hai ||76 / / [77] katapanAGgajaraJjitadehakaH, saharajomalako gatadehaka! / malaparISahajit svasudhArakaH, virasapAdapabhAvasudhArakaH / / katapaneta - he gatadehaka! gato naSTo deho yasya tatsambaddhau he gatadehaka! he siddhaparameSThin! katapanAGgajaraJjitadehakaH kaH sUryastasya tapanena saMtApena samutpanno yo'GgajaH svedastena raJjito deho yasya tthaabhuutH| saharajomalakaH rajomalAbhyAM saha vidyate saha rjomlkH| dhuulidhuusritshriirH| svasudhArakaH sva Atmaiva sudhA pIyUSaM tAM rAti gRhNAtIti svasudhAra tathAbhUtaH ka AtmA yasya sH| athavA svasudhAra eva svasudhArakaH svArthe kH| virasapAdapabhAvasudhArakaH virasaH zuSko ya: pAdapo vRkSaH tasminniva bhAvasya pariNAmasya sudhArako dhAraNakartA zarIraM zuSkavRkSamiva yo manyata ityarthaH / evaMbhUtaH sAdhuH (251) Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malaparISahajit malapariSahaM jayatIti tathAbhUto bhavatIti shessH|| 77 / / ___artha - he siddhabhagavan ! jisakA zarIra sUrya ke saMtApa se utpanna pasInA se yukta hai, jo dhUli aura mala se sahita hai, AtmasudhA kA pAna karane vAlA hai aura jo zarIra ko sUkhe vRkSa ke samAna samajha rahA hai aisA sAdhu hI malaparISaha ko jItane vAlA hotA hai||77|| [78] balayuto'pi muniH svatanormalaM, na hi nivArayati hyataMno'mala! citi cidasmi sadAstu male malaM, vadati tatkamalaM kamale'malam / / baleti - he atano! nAsti tanuH zarIraM yasya tatsambuddhau / he amala! nAsti malaM yasya ttsmbuddhau| he zarIrarahita! he malarahitaparamAtman! muniH sAdhurbalayuto'pi zaktisampanno'pi svatanoH nijazarIrasya malaM kaccaraM na hi nivArayati nirAkaroti / sa vicArayati yathAI cidasmi cidrUpo'smi citi jJAnadarzanasvarUpe svAtmani nivasAmi tathA malamapi sadA male'stu tadAtmarUpaM bhavituM naarhti| tad rahasyaM kamale vasat amalaM kamalaM vadati kthyti| yathA nizcayataH kamalaM kamale kamalAtmani nivasati vyavahArataH kamale jale nivasati tathA paudagalikaM malaM paudagalike zarIre vasati cetanazca cetane nivasati vyavahArataH zarIre nivasati |atH malaM paudgalikaM viditvA tatra dveSabuddhirna kAryeti bhaavH||78|| ___ artha - he azarIra! nirmala! paramAtman! muni, bala sahita hone para bhI zarIra kA maila dUra nahIM karate haiN| ve vicAra karate haiM ki maiM caitanyarUpa hUM tathA caitanya meM hI nivAsa karatA huuN| isI prakAra maila maila meM rahatA hai AtmA meM nhiiN| yaha rahasya kamala meM rahane vAlA nirmala kamala batAtA hai| tAtparya yaha hai ki jisa prakAra paramArtha se nirmala kamala kamala meM rahatA hai aura vyavahAra se jala meM rahatA hai usI prakAra paudgalika maila paudgalika zarIra meM rahatA hai AtmA meM nahIM; ataH munirAja use dUra karane kA vicAra nahIM karate ||78 / / [79] vinayazaMsanapUjanakAdaramalabhamAnamuniH hyanirAdaraH / aviratairRtibhirmadabhAvata-zcyutavikAralalATavibhAvataH / / vinayeti - madabhAvato madasya garvasya bhAvo madabhAvastasmAt aviratairasaMyapibhiH vratibhiH saMyamibhizca vinayazaMsanapUjanakAdaraM vinayazca zaMsanaM ca stavanaM ca, pUjanakaM cArcanaM (252) Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca Adarazca sanmAnazca eSAM samAhArastat alabhamAnamuniH ananazcAsau munizcetyalabhamAnamuniH vinayAdikamalabhamAno muniH / cyutavikAralalATavibhAvataH vikAreNa krodhAdijanyena lalATavibhAvo niTilavikAraH cyuto dUrIbhUto vikAralalATavibhAvo yasya tasmAt tasilantaprayogaH / hi nizcayena anirAdaro nAsti nirAdaro yasya tathAbhUtaH ' ahametai rnirAdRto'smi' iti bhAvanArahito bhavati / garvAtirekAtkazcid vratI avratI vA yadA munervinayAdikaM na karoti tadA sa ruSTo bhUtvA lalATaM bhrukuTyAdinA vikRtaM na karotIti bhAvaH / / 79 / / artha - ahaMkAra ke kAraNa avratI tathA vratIjanoM ke dvArA vinaya, stuti, pUjana evaM Adara ko prApta na hone vAlA muni apane ApakA anAdara nahIM mAnatA aura na krodha Adi se lalATa ke Upara koI vikAra prakaTa karatA hai ||79/ 1 80] jagati sattvadalaH sakalazcalaH, parimalo vikalaH sakalo'calaH / 'samaguNairbharito mata Arya! te, gururayaM sa laghurvvavadhAryate / / * jagatIti - he Arya! he bhagavan! te tava mate siddhAnte jagati bhuvane calaH calanazIlaH, acalaH sthAvaraH parimalaH saugandhyayuktaH, vikalaH kalAhInaH, sakala: kalAsahitaH itthaM sakalaH samastaH sattvadalaH prANisamUhaH samaguNaiH dravyArthikanayena tulyaguNaiH bharito vidyatta iti zeSaH / ato'yaM guru sa laghuH iti nu kathaM avadhAryate nizcIyate ? guNaiH samAnatve'yaM namaskAryo'yaJca namaskarteti kathaM nirdhAryate ? ataH kena cinnamaskArAdyabhAve muninA roSo na kartavya iti bhAvaH / / 80 / / artha - he Arya ! Apake mana meM trasa, sthAvara, sugandhita, kalAhIna aura kalAsahita - sabhI prANi samUha (dravyArthikanaya kI apekSA) samAna guNoM se paripUrNa haiM; ataH 'yaha guru hai aura vaha laghu haiM yaha kaise nizcita kiyA jAya ? | |80|| [81] yadi yadA vinaye milite sati, madamitA na matiH sumate satI / nijakagarbhagatAkhilamAnatA, pralayakAya tu dakSatamA natA / / yadIti - vinaye samAdare milite prApte sati yadA yasmin kAle matiH sAdhoH buddhi: madaM garva na itAna prAptA kintu sumate zobhanasiddhAnte satI vidyamAnA bhavati tarhi tadA sA zreSThA kathyate / nijakagarbha gatAkhilamAnatA nijakasya svAtmano garbhaM gatAH prAptAH akhilA jJAnapUjAdisamutpannAH sarve mAnA ahaMkArA yasya tasya bhAvaH pralayakAya vinAzAya (253) Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavatIti shessH| ahaMkAravRttirvinAzakarI bhavatIti bhAvaH / tu kintu natA namrIbhUtA dhIrvRttirvA dakSatamA atizayakuzalA zreSThakalyANakAriNI bhavatIti tAtparyam ||81|| artha - vinaya ke prApta hone para yadi sAdhu kI buddhi mada ko prApta nahIM hotI, kintu suma - uttamamata meM rahatI hai to vaha zreSTha hai| apane Apa meM samasta abhimAnoMjJAna-pUjA - kulajAti Adi se utpana hone vAle mAna kA rahanA pralaya - vinAza ke hotA hai| isake viparIta namravRtti athavA buddhi atyanta zreSTha hotI hai / / 81 / / [82] 1 gaNadharaiH praNato'sti yadA svayaM, samitiSUparataH sukhadAsvayam / kimu tadApyasatAM praNate rnute, riti vadanti budhAH sumate, nu te / / gaNadharairiti yadA sukhadAsu saukhyadAyinISu samitiSu samavasaraNAdisabhAsu uparato lIno'yaM muniH svayaM sAkSAt gaNadharairgaNanAyakaiH praNato'sti namaskRto'sti tadA asatAM asatpuruSANAM praNate namaskRteH nuteH stuteH kimu kiM prayojanamastIti zeSaH ? iti te tava suma zreSThadharme budhA vidvAnso vadanti kathayanti / zreSThajanakRtanamaskAre prApta hInajanakRtanamaskArAbhAvaM sAdhunA roSo na kartavya iti bhAvaH / / 82 / / artha - sukhadAyaka samavasaraNAdi sabhAoM meM baiThane vAlA muni jaba gaNadharoM ke dvArA sAkSAt namaskAra ko prApta hotA hai taba use anya asat puruSoM ke namana aura stavana se kyA prayojana hai ? aisA he bhagavan ! Apake zreSTha mata meM vidvAn kahate haiN||82|| [83] budhanutA jinazAstravizAradA, vasati yad vadane zucizAradA / akavate jagate'mRtasAradA, gatamadA'sumatoDukazAradA / / 83 / / budheti - yadvadane yasya vadanaM mukhaM tasmin budhanutA vidvatstutA jinazAstravizAradA jinazAstreSu vizAradA nipuNA / akavate duHkhavate pApayutAya va jagate lokAya | amRta sAradA amRtaM pIyUSaM mokSo vA tadevasArastaM dadAtIti tathAbhUtA gatamadA gato naSTo mado garvo yayAnyeSAM sA / asumatoDukazAradA na sumatAni asumatAni durmatAni tAnyeva uDukAni nakSatrANi teSAM prabhAvahAnikarI zAradA candrastadrUpA zucizAradA pavitrasarasvatI pUrvAparavirodharahitA jinavANI vasati nivasati sa eva vidvAn astIti zeSaH / / 8 / / / artha - vidvAnoM ke dvArA stuta, jinazAstroM meM nipuNa, pAMpa athavA duHkhayukta jagat ke liye amRta athavA mokSarUpI sAra ko dene vAlI, anyavAdiyoM kA garva naSTa (254) Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karane vAlI tathA durgatarUpa nakSatroM ke madhya candramA ke samAna zobhAyamAna pavitra jinavANI jisake mukha meM nivAsa karatI hai vahI vidvAn hai ||83 || [84] samaya! yAvadado na! hi kevalaM, hyudayatIha tarAM na hi kevalam / tvamasi tAvadaho nanu mAnataH, zRNu laghuzca tadA kimu mAnataH / / samayeti - aho na! he pUjya ! he samaya ! samayo vidyate yasya sa samayastatsambaddhau, azadirAkRtigaNatvAnmatutvarthe apratyayaH AcAra vid ! jJAna vid ! siddhAntavid ! 'nakArau jina pUjyayoH' iti vizvalocanaH 'samayAH zapathAcArakAlasiddhAntasaMvidaH' ityamaraH / hi nizcayena yAvat kevalamadvitIyaM ado lokAlokAvabhAsakaM tat kevalaM kevalajJAnaM nahi udayatitarAm notpadyate tAvat tvaM nanu nizcayena mAnato jJAnAt laghuno'si / tadA mAnato'bhimAnAt kimu kiM prayojanam / iti guNu samAkarNaya kevalajJAnAtpUrvaM sarve'jJAninaH santi tatastucchajJAnasya garvo na karaNIya iti bhAvaH / / 84 / / artha - he pUjya ! he siddhAnta ke jJAtA ! jaba taka lokAloka ko prakAzita karane vAlA vaha advitIya kevalajJAna udita nahIM hotA hai taba taka tuma jJAna se laghu-hIna hI ho; ataH mAna - garva karane se kyA prayojana hai ? ise suno || 84|| [85] svasamayasya sato'pyanuvAdakaH, samayayuktitayA jitavAdakaH / parivadenna munirmanasAkSara - masi nirakSara eSa tu sAkSaraH / / svasamayeti sataH zreSThasya svasamayasya svakIyasiddhAntasya / anuvAdako'pi bhASAntarakartApi samayayuktitayA Agamayukti kauzalena jitavAdako'pi jitA vAdA na tathAbhUto'pi san muniH manasA cetasA ityakSaraM na parivadeta kathayet yat tvaM nirakSaro'si mUrkho'si, eSa tu sAkSaro'sti vijJo'sti / / 85 / / - artha zreSTha siddhAnta kA anuvAdaka tathA Agama aura yukti ke dvArA vAdoM - zAstrArtho ko jItane vAlA hokara bhI muni mana se yaha zabda na kahe ki tU mUrkha hai aura yaha vidvAn ||85|| [86] vinayato jitabodhaparISahaH, zrutavidA jitacittakArI saha / dizatu me sumatiM tu jinAlaya jayatA: ravi sAdhuguNA tayaH / / (255) Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayata iti - vinayato vinayAt jitabodhaparISahaH jito bodhaparISahaH prajJAparISaho yena tthaabhuutH| zrutavidA zAstrajJena saha sArdhaM jitacittakarI jitazcittameva karI gajo yena tthaabhuutH| jinAlayaH jine Alayo lInatA yaya tathAbhUtaH sAdhuguNAlayaH sAdhorguNA aSTAviMzatisaMkhyakA mUlaguNAH caturazItilakSapramitA uttaraguNAzca teSAmAlaya: sthAnam sa sAdhuH me mahyaM sumatiM subuddhiM dishtu| bhuvi mahyAM sa jayatAt jayayukto bhavatu ca / / 86 / / artha - jisane prajJApariSaha ko jIta liyA hai, jisane zAstrajJa muni ke sAtha manarUpI hAthI ko vaza kiyA hai, jo jinendra bhagavAn meM lInatA ko prApta hai tathA sAdhu ke mUlottaraguNoM kA sthAna hai vaha sAdhu mere liye subuddhi pradAna kare tathA unakI jaya ho / / 86 / / [87] pariSaho'stu nijAnubhavi zrutaM, hyapi mitaM zivadaM budhavizrutam / bahutaraM tu tRNaM sahasApyalaM, dahati cAgnikaNI bhuvi sApyalam / / parIti - pariSaho'jJAnapariSaho bhavatu nAma / tu kintu budhavizrutaM vidvajjanaprasiddha nijAnubhavi AtmAnubhavasahitaM mitaM sImitamapi zrutaM zAstrajJAnaM zivadaM muktipradaM bhavatIti shessH| tadevodAhiyate - bhuvi pRthivyAM sA prasiddhA agnikaNI agnikaNAnAM samAhAra ityagnikaNI anlsphulinggsmuuhH| bahutaraM vipulapramANamapi tRNaM sahasApi jhaTityapi alaM paryAptarUpeNa dahati bhsmiikroti| alpazrutajJAnatayA bahujJAnibhistiraskAre kRte'pi khedo na kartavya iti bhAvaH / / 87 / / ___artha - alpazrutajJAtapariSaha bhale hI rahe parantu AtmAnubhava se sahita, vidvajjanaprasiddha sImita zrutajJAna bhI mokSa pradAna karane vAlA hai; kyoMki pRthivI para prasiddha agnikaNoM kA samUha bhI vipula tRNoM ko zIghra hI bhasma kara detA hai ||87 / / [88] vratavatA pracuraH samayo gataH, pihitakhena mayAjitayogataH / mayi na bodharavi bhivodita, iti calo bhava mA samabodhitaH / / vrateti - he abhava! nAsti bhavo yasya tatsambuddhau he saMsArAtIta! vratavatA vratadhAriNA, pihitakhena pihitAni khAnIndriyANi yena tena jitendriyeNa mayA ajitayogataH aparAjitadhyAnena pracuro bhUyAn samayaH kAlo gato vytiitH| tathApi mayi bodharaviH jJAnasUryo nodito na prakaTita itItthaM vicArya samabodhitaH samaratnatrayAt calo (256) Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicalito nA bhava na bhUyAH / ciraM tapasyato'pi mamAdyAvadhi viziSTaM jJAnaM na jAtamiti vicArya sAdhunA caJcalacetasA na bhavitavyamityarthaH / / 88 / / artha - he abhava! he saMsArAtIta! vratadhAraNa karane vAle mujha jitendriya ne avicalita dhyAna se bahuta samaya vyatIta kiyA hai phira bhI mujhameM jJAnarUpI sUrya udita nahIM huA aisA vicArakara samIcIna ratnatraya se vicalita na hoo ||88il [89] asi kudhIrmahasA vacasAnayA, hyupakRtA jagatI tvayi sAnayA / tava matirna hi vitpayasA dhutA, tviti vacaH sahatAM kimu sAdhutA / / asIti - ayi sAdho ! tvaM kudhIH kutsitA dhIryasya tathAbhUto durbuddhirsi| anayA kudhiyA tvayA maisA tejasA vacasA vacanena anayA na vidyante nayA yasyAM tathAbhUtA nayavijJAnarahitA sA jagatI bhUmiH hi nizcayena nopakRtA nAnugRhItA / athavA anayairmithyAnayaiH sahitA jagatI tvayA nopakRtA / tava matiH buddhiH vitpayasA jJAnajalena na dhutA na prakSAlitA / tava sAdhutA sAdhorbhAvaH karma vA sAdhutA kimu ? kApi na, vyarthetyarthaH itItthaM vacaH sahatAM tiraskAravacanaM zrutvA roSaM mA kArSIriti bhAvaH / tu zabdau pAdapUrtyarthau / / 89 / / artha - ayi sAdho ! he mune! 'tU durbuddhi hai, isa durbuddhi ke kAraNa tUne apane vacana aura teja se nayavijJAnazUnya pRthivI ko upakRta nahIM kiyA arthAt use upadeza dekara anugRhIta nahIM kiyaa| vAstava meM terI buddhi jJAnarUpI jala se dhulI nahIM hai| terA sAdhupana kyA hai ? kucha bhI nahIM' isa prakAra ke vacanoM ko sahana kara / bhAvArtha - ajJAna ke kAraNa yadi koI tiraskAra ke vacana kahatA hai to use suna kheda mata kara ||82 // [90 ] samupayogavatI mama vA sudhIH ! guNavibhAsu ratA tu zivAsu dhIH / kathamahaM tu tadAsmi kudhIrataH, pariSahaM sahate nviti dhIrataH / / samupeti - ' tvaM kudhIrasi' ityAdi zrutvA yo roSeNa prajvalito bhavati sa kiM pariSahaM sahate'pi tu netyAha - vAthavA svaM kudhiyaM zrutvA roSeNottaraM dadAti-aye sudhIH ! he vidvanmanya! namaH buddhiH samupayogavatI samIcInopayogasahitA vartate / zivAsu kalyANarUpA guNavibhAsu guNadIptiSu ca ratA lInAsti cettadA kathamahaM kudhIrata: kubuddhyAsakto'smi / iti pratyuttaraM dadAti cet sa dhIrataH dhairyeNa pariSaham ajJAnapariSahaM (257) Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahate 'nu ? api tu na sahate / viruddhavAcaM 'yo ruSTo na bhavati sa eva pariSahavijayI zrutvA bhavatIti bhAvaH / / 90 / / artha - 'tU kudhI hai - mUrkha hai' ityAdi durvacana sunakara jo kupita ho pratyuttara detA hai vaha pariSahavijayI nahIM hai, yaha kahate haiM - he sudhIH ! he bidvanmanya! merI buddhi samIcIna upayoga se sahita hai aura kalyANakAriNI guNoM kI dIpti meM lIna hai, taba maiM kudhI kaise huuN| isa prakAra jo uttara detA hai vaha kyA dhIratA se ajJAnapariSaha ko sahatA hai ? arthAt nahIM sahatA || 90 || " [91] mama vidAvaraNena tirohitaM zucibalaM yadanena girohitam / surajasA kalitaM zucidarzanam, jhaTiti phUtkaraNAt jina ! darzanam / / mameti - he jina ! mama muneH yat zucibalaM nirmalajJAtRtvazaktiH vidAvaraNena jJAnAvaraNena tirohitamantarhitaM tadeva anena kaTukabhASaNena girA vANyA UhitaM tarkitaM / jJAnAvaraNena tirohitaM mama jJAnamanena svavANyA carcitam hInamastIti carcAviSayIkRtam / tadevodAhriyate-surajasA zobhanaparAgeNa kalitaM sahitaM darzanaM darpagaM 'darzanaM dRzi darpaNe ' iti vizvalocanaH / phUtkaraNAt mukhena phUtkaraNAt zucidarzanaM zuci samujjvalaM darzanamavalokanaM yasya tathAbhUtaM bhavati / yathA phUtkaraNAd rajo'panayane sati darpaNaM jhaTiti nirmalaM bhavati tathaitatkaTukavANyA jJAnAvaraNanirjaraNena mama jJAnaM samujjvalaM bhaviSyatIti vicArya cetasi khedo na karaNIya iti bhAvaH / / 91 / / artha - he jina ! merA jo nirmala bala athavA jJAna, jJAnAvaraNa karma ke udaya se AcchAdita thA / use isa nindaka ne apanI vANI se prakaTa kara diyA hai| ucita hI hai kyoMki uttama raja se yukta darpaNa phUMkane se zIghra hI ujjvala dikhane lagatA hai ||91|| [92] mama guNeSvadhunApi na vRddhayaH, samuditA muditA parisiddhayaH / iti na gacchati sAdhurudAsatAM, na hi vimuJcati tAM gurudAsatAm / / mameti - mama dIrgha tapasvinaH guNeSu jJAnAdiSu adhunApi bhUyasi kAle vyatIte'pi vRddhayaH muditAH harSaprAptAH siddhaya Rddhayo na samuditAH na prakaTitAH / iti vicArya sAdhuH udAsatAM khinnamanaskatAM na gacchati na hi nizcayena tAM cirakRtAM gurudAsatAM gurusevAM na hi vimuJcati na tyajati / RddhisiddhInAmabhAve gurusevAdirato na bhavatIti bhAvaH / / 92 // artha - isa samaya bhI - dIrgha tapasyA ke bAda bhI mere jJAnAdi guNoM meM na vRddhiyAM (258) Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huIM aura na harSa ko bar3hAne vAlI siddhiyAM prakaTa huiiN| aisA vicAra kara sAdhu- udAsatA ko prApta nahIM hotA aura na dIrghakAla se calI AyI gurusevA ko chor3atI hai / / 92 / / [93] jagati nApyadhunA yazasA sita, sa hi yamo jinazAsanazAsitaH / niratizAyi tato jinadarzana - miti na saMzayitaH samadarzanaH / / jagatIti - hi yataH jinazAsanazAsitaH jinamatopadiSTaH sa prasiddho yamaH saMyamo jagati bhuvane adhunApi sAmpratamapi yazasA kIrtyA sitaH zuklo nirmalo vA na jAtaH / tatastasmAt kAraNAt jinadarzanaM jinazAsanaM niratizAyi atizayarahitaM vartate kim ? iti samadarzanaH sadharmA saMzayitaH saMzayayukto na bhavatIti / / 93 / / artha - jagat meM jinazAstropadiSTa vaha saMyama isa samaya bhI yaza se dhavala nahIM huaa| isa kAraNa jinadharma atizaya se rahita hai aisA samadarzI muni ko saMzaya nahIM karanA cAhiye ||93 / / [94] karaNamAnasajaM laghu vaihikaM, sukhamitaM na mayA kimu vai hi kam / jinapazAsanabhAnavinAzanaM, na hi karoti sa evamanAzana ! / / karaNeti - he anAzana! na vidyate nAzanaM yasya tatsambuddhau he avinazvara ! vAthavA mayA dIrghatapasvinA karaNamAnasajaM indriyamanaHsamudbhUtaM laghu tucchaM aihikaM etallokasambandhisukhaM sAtaM na itaM na prAptaM vai hi nizcayena kaM mokSasambandhi sukhaM kimu prAptam api tu na prAptam / evamitthaM sa muniH Rddhisiddhirahita iti yAvat jinapazAsanamAnavinAzanaM jinapasya jinendrasya yacchAsanaM tasya mAnasya samAdarasya vinAzanaM hAniM na hi karoti vidadhAti / / 94 / / artha - he avinazvara bhagavan ! maiMne indriya aura mana se hone vAlA thor3A bhI laukika sukha prApta nahIM kiyA phira pAralaukika sukha kI to bAta hI kyA hai ? isa prakAra vicAra kara vaha muni jinazAsana ke sanmAna kA nAza nahIM karatA ||94|| [95] jinamatonnatitatparajIvanaM, vimaladarzanavat nadajIvanam / bhavatu vRttavatAM khalu vArpita- parijayo'stu yadeSa samarpitaH / / jineti vRttavatAM cAritrayutAnAM sAdhUnAM jinamatonnatitatparajIvanaM (256). Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamatasyonnatau tatparamiti jinamatonnatitatparaM tacca tajjIvanaM ceti tathAbhUtaM jinmtprbhaavnaakrjiivnm| vimaladarzanavat nirdoSasamyagdarzanasahitaM nadajIvanaM mahAnadIjalamiva pragatizIlaM bhvtu| eSo'yam arpitaparijayo vivakSitAdarzanapariSahajayo vAstu bhavatu vaa| etatkAraNaM pradarzayati yad yasmAt eSa pariSahajayagranthaH smrpitH| mayA sAdhubhya eSa pariSahajayagranthaH samarpitastena teSAM jIvanaM jinamatonnatitatparaM nirmalasamyagdarzanasahitaM mahAnadIjalamiva pragatizIlaM ca bhavatu adarzanapariSahajayo vA nizcayena bhvtu||95|| artha - yatazca sAdhuoM ke liye yaha pariSahajayagrantha samarpita hai ata: isake phalasvarUpa unakA jIvana jinadharma kI unnati meM tatpara rahe, nirmala samyagdarzana se sahita ho mahAnadI ke jala ke samAna pragatizIla ho aura nizcaya se arpita-vivakSita adarzanapariSaha para vijaya prApta karane vAlA ho / / 95 / / / [96] sapadi saMpadi saMvidi vA sukhI, vipadi no bhuvi yo'vidi vaa'sukhii| sa hi parISahakAn zrayituM kSamaH, zucitapazca vidhAtumiha kSamaH / / . sapadIti - pariSahAn soDhuM kaH samartha: ? iti samAdhAtumAhaH - yo muni: bhuvi pRthivyAM saMpadi saMpattau saMvidi vA saMjJAne vA sukhI sukhasahitaH vipadi vipattau avidi ajJAne vA sapadi jhaTiti asukhI duHkhayukto na bhavati hi nizcayena sa parISahakAna parISahA eva parISahakAstAn svArthe kapratyayaH zrayituM sevituM sodumiti yAvat kSamaH samartha iha jagati zucitapazca nirmalatapazcaraNaM ca vidhAtuM kartuM kSamaH samartho bhavati / / 96 / / ____ artha - pRthivI para jo saMpatti aura samyagjJAna meM sukhI tathA vipatti aura ajJAna meM zIghra hI dukhI nahIM hotA, vahI parISahoM ko sahana karane meM samartha hotA hai aura vahI nirmala tapa karane meM zakta hotA hai ||96 / / [97] . yamavihInatapazcaraNena kiM, cyutaparISahatazcaraNena kim / nanu vinA sudRzA na hi saMgataM, sakalamenasa eva vazaMgatam / / yameti - yamena saMyamena vihInaM rahitaM yattapazcaraNamanazanAdistena kiM prayojanam ? cyutaparISahataH cyutAH parISahA yasmAttena sArvavibhaktikastasil parISahajayarahitena caraNena cAritreNa kim prayojanam ? nanu nizcayena sudRzA samyagdarzanena binA saMgataM jJAnaM na hi bhvti| sakalaM samastaM jagat enasa: pApasyaiva vazamadhInatAM gataM praaptm| 'vRjinaM , (260) Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalilamenaH' iti dhanaMjayaH / / 97 / / artha - saMyamahIna tapazcaraNa se kyA prayojana hai ? parISahavijaya se rahita cAritra se kyA prayojana hai ? samyagdarzana ke vinA samyagjJAna nahIM hotA | kheda hai ki sakala jagat pApa ke vaza ho rahA hai / / 97 / / __ [98] caryAzayyAniSadyAsu vAnyatamA'stu caikadA / zItoSNayorbhavettadvadAgamAnubhavAditi / / caryeti - caryA ca zayyA ca niSadyA ceti caryAzayyAniSadhAstAsu ekadA ekasmin kAle anyatamA ekatamA astu bhvtu| evaM zItoSNayormadhye, tadvat anyatamo bhavatu / itItthaM AgamAt anubhavAcca siddhm| 'ekAdayo bhAjyA yugapadekasminnaikAnnaviMzateH' ityaagmH| anubhavastu pratyakSasiddha eva / / 98 / / ___artha - eka samaya caryA, zayyA aura niSadyA meM se koI eka tathA zIta aura uSNa meM se koI eka parISaha hotA hai| yaha Agama aura anubhava se siddha hai / / 98 / / [99] dazaparISahakAzca navAdhikA, iti bhavantu samaM vidhibAdhakAH / yadhikaviMzatikA jinasevitA, mama tu santvakhilAstapase'hitAH / / dazeti - vidhibAdhakA municaryAbAdhakartAraH navAdhikA daza parISahakAH ekonaviMzatisaMkhyAkA samaM yumapad bhvntu| dvAviMzatiparISahA ayugapad jinasevitA jinenApi sevitaaH| municaryA kAle iti bhAvaH / sAmprataM tu jine ekAdazaiva pariSahAH santiM te'pi mohanIyAbhAvAdakiMcitkarA eva bhvnti| mama tu tapase tapo'nuSThAne ahitA bAdhakarAH akhilA api parISahAH santi / / 99 / / ____ artha - Upara likhe anusAra municaryA meM bAdhA DAlane vAle unnIsa pariSaha eka sAtha ho sakate haiN| muni avasthA meM jinendra deva ko bhI bAIsa parISaha sahana karane par3e haiN| mere bhI tapa ke liye ahitakArI sabhI pariSaha haiN||99|| .. [100] vai viSamayImavidyAM vihAya jJAnasAgarajAM vidyAm / sudhAmemyAtmavidyAM necchAmi sukRtajAM bhuvi dyAm / / vai viSeti - granthakartA granthakaraNaprayojanaM darzayati ahaM vai nizcayena viSamayIM (261) Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garalamayIM avidyAM vihAya muktvA jJAnasAgarajAM jJAnameva sAgarastasmin jAtaM pakSe jJAnasAgara iti nAmAlaMkRto vidyAgurustasmAjjAtAm AtmavidyAM sudhAM pIyUSam emi prApnomi / sukRtajAM puNyodbhUtAM dyAM svargaM necchAmi na vAJchAmi / / 10 / / artha - maiM nizcaya se viSarUpa avidyA ko chor3akara jJAnarUpa sAgara meM samutpanna (pakSa meM jJAnasAgara guru se utpanna) AtmavidyArUpI sudhA-amRta ko prApta karatA huuN| pRthivI para puNyodaya se prApta svarga kI icchA nahIM karatA hUM ||100 / / maGgalakAmanA vibhAvataH sudUrANAM santatirjayatAt tarAm / dyAmetya punarAgatya svAnubhUteH zivaM vrjet||1|| vibhAvata iti - vibhAvato rAgAdivikArabhAvAt sudUrANAm atidUravartinAM munInAM santatiH paramparA jayatAttarAm atizayena jayayuktA bhvtu| sA santatiH dyA svargam, etya prApya punaH pazcAdAgatya svAnubhUterAtmAnubhUtibalAt zivaM mokSaM vrajet gacchet / / 1 / / __artha - vikArabhAva se atyanta dUra rahane vAle sAdhuoM kI paramparA atyadhika jayavaMta rhe| vaha svarga jAkara pazcAt vahAM se Akara svAnubhUti se mokSa ko prApta kre||1|| sAdhutA sA padaM hyetu bhUpatau ca jane jne| gavi sarvatra zAntiH syAnmadIyA bhAvanA sadA / / 2 / / sAdhuteti - hi nizcayena sA prasiddhA sAdhutA sajjanatA bhUpatau rAjani jane jane ca pratyeka manuSye ca padaM sthAnaM etu praapnotu| gavi pRthivyAM 'jagatI gaurvasundharA' iti dhnNjyH| sarvatra sadA ca zAntiH kSAntiH syAditi madIyA mAmakInA bhAvanA vartata iti zeSaH / / 2 / / ___ artha - vaha prasiddha sAdhutA-sajjanatA rAjA aura pratyeka manuSya meM sthAna ko prApta ho tathA pRthivI meM sarvatra zAnti rahe, sadA aisI bhAvanA rahatI hai / / 2 / / repavRttiM parityajya nA navanItamArdavam / lAbhAya bhajed bhavyo bhaktyA sAkaM bhRzaM sadA / / 3 / / reSeti - bhavyo nA naraH NalAbhAya jJAnalAbhAya 'NakAro nirNaye jJAne' iti (262) Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvalocana: bhaktyA sAkaM saha sadA zazvad repavRttiM kaThinavyavahAraM parityajya navanItamArdavaM navanItavatkomalatAM bhajet prApnuyAt / / 3 / / artha - bhavya manuSya, jJAnalAbha ke liye bhakti ke sAtha sadA krUra vyavahAra ko chor3akara makkhana ke samAna komalatA ko prApta kare / / 3 / / vidyAbdhinA suziSyeNa jnyaanoddherlngkRtm| rasenAdhyAtmapUrNena zatakaM ziva zubham / / 4 / / vidyeti - jJAnodadheH jJAnasAgarasya suziSyeNa zreSThAntevAsinA vidyAbdhinA vidyAsAgareNa adhyAtmapUrNena adhyAtmasaMbhRtena rasena alaMkRtaM zobhitaM zubhaM kalyANarUpaM zivadaM mokSadaM zatakaM zataM pramANaM yasyeti zatakaM racitamiti zeSaH / / 4 / / artha - jJAnasAgara guru ke suziSya vidyAsAgara ne adhyAtmapUrNa rasa se alaMkRta zubha tathA kalyANaprada zataka kI racanA kI hai / / 4 / / cittAkarSi tathApi jJaiH paThanIyaM vizodhya taiH| taM manye paNDitaM yo'tra guNAnveSI bhavedbhave / / 5 / / citteti - yadyapi zatakamidaM cittAkarSi hRdayAkarSakamasti tathApi jaiH pAThakaiH vizodhya zuddhaM vidhAya paThanIyaM ptthitvym| atrAsmin bhave saMsAre taM naraM paNDitaM paNDA vivekabuddhiH saMjAtA yasya taM manye yo guNAnveSI guNigaveSako bhavet / / 5 / / artha - yadyapi yaha zataka cittArSaka hai tathApi vijJapAThakoM dvArA zuddha kara par3hane ke yogya hai| isa saMsAra meM maiM paNDita use mAnatA hUM jo guNoM kA anveSaNa karane vAlA ho / / 5 / / zrIkuNDalagirI kSetre bhavyairjanaiH ssevite| hariNanadakUlasthe bhavAbdhikUladarzini / / 1 / / yAmavyomAghagandhe'do vIre samvatsare zubhe / phAlguNapUrNimAmItvetImAmitiM mitiM gatama / / 2 / / zrIti - bhavyairjanaiH susevite, hariNanadataTasthite bhavAbdhikUladarzini saMsArArNavataTadarzaka zrIkuNDalagirau etannAmadheye kSetre yAmavyomAghagandhe 2508 parimite zubhe vIrasamvatsare adaH zatakaM phAlguNapUrNimA phAlguNamAsasya pUrNimAM mitiM tithim ItvA prApya itiM samAptiM gatam prAptam / / 1-2 / / artha - bhavyajanoM se sevita, hariNa nadI ke taTa para sthita tathA saMsArasAgara kA taTa dikhAne vAle kuNDalagirikSetra meM 2508 vIranirvANa samvat meM phAlgunapUrNimA miti ko pAkara yaha parISahajaya zataka samApti ko prApta huA / / 1-2 / / (26) Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he jinavara ! tava caraNa samAgama surasukha zivasukha zAnta rahA, tava guNa gaNa kA satata smaraNa hI paramAgama nirdhAnta rhaa| viSaya rasika haiM kudhI rahe haiM anupama adhigama nahIM mile, virahita rati se rahU~ isI se bodha kalA ura sahI khile||1|| nabha meM ravi sama yatanazIla haiM yati nAyaka sukhakAraka haiM, jJAna-bhAva se bharita-jhIla haiM zrutikAraka-dukhahAraka haiN| sakala vizva ko sakala jJAna se jAna rahe zivazaMkara haiM, gati-mati-rati se rahita rahe haiM hama saba unake kiMkara haiN||2|| dukha meM,sukha meM tathA azubha-zubha meM niyamita rakhate samatA, zucitama cetana ko namate haiM zramaNa, zramaNatA se mmtaa| yama-saMyama-dama-zama bhAvo kI letA savinaya zaraNa ataH, . vibhAva-bhAvoM durbhAvoM kA kSaraNa zIghra ho maraNa svtH|| 3 / / mRdula viSayamaya latA jalAtI zItalatama himapAta vahI,. zAnta zAradA, zaraNa usI kI le jItA dina-rAta shii| 'zataka parISaha-jaya'kahatA basa munijana, budhajana mana harase, . mUla sahita saba agha saMgharase jJAna-megha phira jhaTa brse||4|| udaya asAtA kA jaba hotA ulaTI dikhatI sukhadA hai, prathama bhUmikA meM hI hotI kSudhA vedanA dukhadA hai| samarasa rasiyA RSi samatA se saba sahatA nija jJAtA hai, saba kA saba yaha vidhiM phala to hai samayasAra' suna ! gAtA hai||5|| kSudhA parISaha sudhIjanoM ko detA sadgati sampada hai, aura miTAtA niyamarUpa se dussaha vidhiphala Apada hai| kudhIjanoM ko kintu paTakatA kugati kuNDa meM kaSTa! ahA! viSaya rasika ho dukhI jagata hai sukhI jagata kaha spaSTa rhaa||6|| kanaka, kanakapASANa niyama se anala yoga se jisa vidha hai, kSudhA parISaha sahate banate, zucitama munijana usa vidha hai| kSudhA vijaya so kAma vijetA muniyoM se bhI vandita hai, ziva-patha para pAtheya rahA hai jina mata se abhinandita hai||7|| (264) Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke anukUla kiyA yadi kisI sAdhu ne anazana hai, asamaya meM phira azana tyAjya hai azana kathA taka azaraNa hai| vItarAga sarvajJa deva ne Agama meM yo kathana kiyA, zravaNa kiyA kara sadA usI kA,manana kiyA kara,mathana jiyaa||8|| svarNima, surabhita, subhaga, saumyatana surapura meM vara surasukha hai, unheM zIghra se milatA zucitama zAzvatabhAsvata zivasukha hai| vItarAga vijJAna sahita jo kSudhA parISaha sahate haiM, dUra pApa se hue Apa haiM budhajana jaga ko kahate haiN||9|| pApa-tApa kA kAraNa tana kI mamatA kA basa vamana kiyA, zamI-damI, matimAna munI ne samatA ke prati namana kiyaa| vimala bodhamaya sudhA cAva se tathA nirantara pItA hai, use tRSA phira nahIM satAtI sukhamaya jIvana jItA hai||10|| kaSAya ripu kA zamana kiyA hai sane svarasa meM guNI bane, namra nIta, bhavabhIta rIta ho agha se, tapa ke dhanI bne| mukti ramA A jinake sammukha nAca, nAcatI mudita huI, mano isI se tRSA jala rahI IrSA karatI kupita huii||11|| nirAlamba ho, svAvalamba ho, jIvana jIte munivara haiM, kabhI tRSA yA anya kisI vaza kupita baneM nA; mativara haiN| zvAna bhauMkate sau-sau milakara pIche - pIche calate haiM, vicalita kaba ho gajadala Age lalita cAla se calate haiN||12|| vyaya-udbhava, dhruva-lakSaNa se jo parilakSita hai kharA rahA, cinmaya guNa se racA gayA hai, samarasa se hai bharA rhaa| mano kabhI muni tRSita huA au nija meM taba avagAhita ho, jaisA sAgara meM zazi hotA nizcita sukha se bhAvita ho||13|| rava rava narakoM meM ve nAraka tRSita huye haiM, vyathita huye, sadaya hRdaya nA adaya bane haiM prANa kaNThagata mathita huye| usa jIvana se nija jIvana kI tulanA kara muni kahate haiM, vahA~ sindhu sama duHkha rahA to yahA~ bindu hama sahate haiN||14|| (265) Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIta-zIla kA avirala-avikala bahatA jaba hai anila mahA, aisA anubhava jana-jana karate amRta mUlya kA anala rhaa| paga se zira taka kapar3A pahanA kapa-kapa kapatA jagata rahA, kintu digambara munipada se nahiM vicalita ho muni-jagata rhaa||15|| taruNa-aruNa kI kiraNAvali bhI manda par3I kucha jAna nahIM, zizira vAta se ThiThura zithila ho bhAnu ugA para; bhAna nhiiN| tabhI nizA vaha bar3I huI hai laghutama dina bhI banA tabhI, para; paravaza muni nahIM huA hai so mama ura meM ThanA abhii||16|| yama-dama-zama-sama se muni kA mana acala huA hai vimala rahA, mahAteja ho dhadhaka rahA hai jisameM tapa kA anala mhaa| bAdhA kyA phira bAhya gAta pe hotA ho himapAta bhale, jIvana jinakA sukhita huA hama una pada meM praNipAta kreN||17|| bhaya lagatA hai nabha meM kAle jala vAle ghana Dola rahe, bIca-bIca meM bijalI tar3akI ghumar3a-ghumar3a kara bola rhe| . vajrapAta se cUra ho rahe acala, acala bhI calita hue, phira bhI nizcala muni rahate haiM ziva milatA,sukha phalita hue||18|| caNDa rahA mArtaNDa grISma meM viSayI-jana ko dukhada rahA, AtmajayI RSi vazIjanoM ko dukhada nahIM ziva sukhada rhaa| prakhara, prakharatara kiraNa prabhAkara kI rucikara nA kaNa-kaNa ko, komala-komala kamaladaloM ko khulA khilAtI kSaNa-kSaNa ko||19|| saritA, saravara sAre sUkhe sUraja zAsana sakta rahA, sarasija, jalacara kahA~ raheM phira? jIvana sAdhana lupta rhaa| itanI garamI ghanI par3I para; karate muni pratikAra nahIM, zAnti sudhA kA pAna kareM nita tana ke prati mamakAra nhiiN||20|| suramA, kAjala,gaMgA kA jala, malayAcala kA candana hai, zarada candra kI zItala kiraNeM maNi mAlA, manaraMjana hai| mana meM lAte taka nA inako, zAnta banAne tana-mana ko, muni kahalAte pUjya hamAre jinavara kahate bhavijana ko||21|| (266) Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahApratApI, bhU-nabha tApI abhizApI ravi banA rahA, vana hAre, taru sAre-khAre patra phUla ke binA ahA! kintu parAjita nahIM munIzvara jita-indriya ho rAjita haiM, hRdaya-kamala para unheM biThAU~ tribhuvana se ArAdhita haiN||22|| tana se, mana se aura vacana se uSNa-parISaha sahate haiM, nirIha tana se ho nija dhyAte bahAva meM nA bahate haiN| parama tattva kA bodha niyama se pAte yati jayazIla rahe, unakI yazagAthA gAne meM nizidina yaha mana lIna rhe||23|| viSayoM ko to tyAga-patra de vratadhara zivapathagAmI haiM, matkuNa macchara kATa rahe ahi, dayA-dharma ke svAmI haiN| kabhI kisI pratikUla dazA meM munimAnasa nahiM kaluSita ho, zucitama mAnasa saravara-sA hai sadA nirAkula vilasita ho||24|| carAcaroM se maitrI rakhate kabhI kisI se vaira nahIM, nilaya dayA ke bane hue haiM niyamita calate svaira nhiiN| tana se, mana se aura vacana se kareM kisI ko vyathita nahIM, subudha janoM se pUjita hote mAna-gAna se sahita shii||25|| matkuNa Adika rudhira pI rahe pI lene do jIne do, tava zubha stuti kI sudhA cAva se mujhe peTa bhara pIne do| . tIna loka ke pUjya pitAmaha ! isase mujhako vyathA nahIM, yathArtha cetana padArtha maiM hU~ tana se 'para' mama kathA yhii||26|| daMza masaka ye kITa pataMge pala bhara bhI to sukhita nahIM, pApa pAka se patita pale haiM kSudhA, tRSA se dukhita yhii| kaba to inakA bhAgya khule kaba nizA Tale, kaba uSA mile, santa sadA yoM ciMtana karate dizA mile, nija dazA khile||27|| nirA. nirApada. nijapada dAtA yahI digambara pada sAtA, pApa-pradAtA Apada-dhAtA zeSa sabhI pada guru gaataa| hue digambara ambara tajakara yahI soca kara munivara haiM, zivapatha para avirala calate haiM he jinavara ! tava anucara haiN||28|| (267) Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane Upara pUrNa dayA kara viSaya-vAsanA tyAga diyA, nagna parISaha sahate tajakara vastra, nijI meM rAga kiyaa| anupama, avyaya vaibhava pAte lauTa nahIM bhava meM Ate, vastra vAsanA jo nA tajatA bhramatA bhava bhava meM tAtaiM / / 29 / / yahA~ acetana pudgala Adika nija-nija guNa ke ketana haiM, Adi madhya aura anta rahita haiM jJAna nilaya haiM, cetana haiM / yathArtha meM to padArtha dala se bharA jagat yaha zAzvata hai, nirAvaraNa haiM, nirA digambara svayaM Apa 'basa' bhAsvata haiM / / 30 / / binA ghRNA ke nagnarUpa dhara munivara pramudita rahate haiM, bhavaduHkhahAraka, zivasukhakAraka, dussaha pariSaha sahate haiM / lAlana-pAlana, lAr3a-pyAra se suta kA karatI jyoM jananI, kuladIpaka yadi bujhatA hai to rudana macAtI hai guNinI / / 31 / / indriya jinase caMcala hotI saba viSayoM se nirata hue, indriyavijayI, vijitamanA haiM nizidina nija meM virata hue, avirati rati se mauna huye haiM arati parISaha jIta rahe, jinavara vANI karuNA kara-kara kahatI yoM bhavabhIta rahe / / 32 / / sar3A-galA zava marA par3A jo binA gar3A, adhagar3A jalA, bhIr3a cIla kI cIra-cIrakara jise khA rahI hilA-hilA / dRzya bhayAvaha lakhate, sunate gajArigarjana maraghaTa meM, kintu glAni, bhaya kabhI na karate rahate munivara nija ghaTa meM / / 33 / / " viSaya vAsanA jinase bar3hatI una zAstroM se dUra raheM, virAga bar3hatA jinase unako par3heM sAmya se pUra rheN| vigata kAla meM bhoge bhogoM kabhI na mana meM lAte haiM, prAptakAla saba sudhI bitAte nijI ramana meM tAtaiM haiM / / 34 / / Agama ke anukUla sAdhu ho arati parISaha sahate haiM, kaluSita mana kI bhAva- praNAlI miTatI guruvara kahate haiM / pratiphala milatA dRDhatama, zucitama divya-dRSTi jhaTa khulatI hai, niyama rUpa se ziva sukha milatA jyotsnA jagamaga jalatI hai / / 35 / / Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizAla visphArita maMjulatama caMcala locana vAlI ho, kAmadeva ke mArdava mAnasa ko bhI lobhana vAlI ho| mukha para le muskAna mandatama gajasama gamanAzIlA ho, usa pramadA ke vaza muni nA ho adbhuta cinmaya lIlA ho||36|| sadA, mukta, unmukta vicaratI matta svairiNI mohita hai, tabhI kahAtI pramadA jaga meM budhajana se anumodita hai| vana meM, upavana meM, kAnana meM, smita vadanA kucha bola rahI, nirvikAra yati bane rahe ve unakI dRga anamola rhii||37|| lAla kamala kI AbhA sI tana vAlI haiM sura vanitAe~, nIla kamala sama vilasita jinake locana haiM sukh-suvidhaaeN| kintu svalA bhI viSaya vAsanA jagA na sakatI muni mana meM, sukhadA, samatA satI, chabIlI kyoMki nivasatI hai unmeN|| 38 / / zIlavatI hai, rUpavatI hai, durlabhatama hai varaNa kiyA, samatA ramaNI se nizidina jo zramaNa banA hai ramaNa kiyaa| phira kisa vidha vaha nazvara ko jo bhavadA! duHkhadA vanitA hai, kabhI bhUlakara kyA cAhegA? pUcha rahI yaha kavitA hai|| 39 / / kaThina kArya hai kharatara tapanA karane unnata tapaguNa ko, pUrNa miTAne bhava ke kAraNa caMcala mana ke avaguNa ko| dayA vadhU ko mAtra sAtha le vAhana bina muni patha calate, Agama ko hI A~kha banAye nirmada jinake vidhi hilte||4|| sabhI taraha ke pAda trANa taja nagna pAda se hI calate calate-calate thaka jAte para nija pada meM tatpara rhte| kaMkara, kaMTaka cubhate-cubhate, lahuluhAna pada lohita ho, kintu yahI Azcarya rahA hai, muni kA mana nA lohita ho||41|| komala-komala lAla-lAlatara yagala pAdatala kamala bane. avirala, avikala calate-calate sane rudhira meM tarala bne| mana meM lA sukumAlaMkathA ko azuci kAya meM mata racanA, mAra mAra kara mahA bano tuma yaha kahatI rasamaya rcnaa||42|| (268) Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodhayAna para baiTha, kara rahe yAtrA yativara yAtrI haiM, tyAga cuke haiM, bhUla cuke haiM rathavAhana, karapAtrI haiN| patha para calatA tana ko kevala dekha rahe patha darzAte, sadA raheM jayavanta santa ve namUM unheM mana hrssaate||43 / / Atmabodha pA pUjya sAdhu ne caMcala mana ko acala kiyA, moha lahara bhI zAnta huI hai mAnasa saravara amala jiyaa| bahuvidha dRDhatama Asana se hI tana ko saMyata banA liyA, ' jIva dayA kA pAlana phalataH kisa vidha hotA janA diyaa||44|| saMyama bAdhaka carita moha ko pUrNa miTAne lakSa banA, binA AlasI bane nijI ko pUjya banAne dakSa bnaa| saritA, sAgara, saravara taTa para dRr3hatama Asana lagA diyA, tyAga vAsanA, upAsanArata 'RSi kI jaya' tama bhagA diyaa||45|| Asana pariSaha kA yaha nizcita anupama adbhuta suphala rahA, huyeM, ho rahe, hoMge jinavara isa bina,saba tapa viphala rhaa| budhajana, munijana se pUjita jina ! ahorAta tava mata gAtA, ataH Aja bhI bhavikajanoM ne dhArA usako nata mAthA / / 46 / / bhaya lagatA hai yadi tujhako aba viSayI jana meM pramukha huA,' yaha suna le tU cira se zucitama nija anubhava se vimukha huaa| dRDhatama Asana lagA Apa meM hotA antardhAna vahI, RSivara bhI A una caraNoM meM namana kareM guNagAna yhii|| 47 / / zrutAvalokana Alor3ana se muni kA mana jaba thaka jAtA, kharatara dvAdazavidha tapa tapate sAthI tana bhI ruka jaataa| Agama ke anusAra nizA meM zayana kare zrama dUra kare, phalataH he jina ! tava sama atizaya pAve sakha bharapara khre||48|| bhU para athavA kaThina zilA para kASTha phalaka para yA tRNa pe, zayana rAta meM adhika yAma taka, dina meM na hiM, saMyama tana pe| brahmacarya vrata sudRDha banAne yathAzakti yaha vrata dharanA, jitanidraka ho hitacintaka ho atinidrA muni mata karanA / / 4 1 / / (270) Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muni para yadi upasarga kaSTa ho hRdaya zUnya una mAnava se, dharma-bhAva se rahita, sahita haiM vaira-bhAva se dAnava se| kintu kabhI ve nizi meM uThakara gamana kareM anyatra nahIM, aho acala dRda hRdaya unhIM kA darzana vaha sarvatra nhiiN|| 50 / / saptabhayoM se rahita huA hai jitanidraka hai zramaNa banA, zayyA pariSaha vahI jItatA damanapanA pA shmnpnaa| nidrAvijayI bananA yadi hai icchita bhojana tyAga karo, indriyavijayI bano prathama tuma rasataja nija meM rAga kro||51|| yathAsamaya jo zayana parISaha tana rati tajakara sahatA hai, nidrA ko hI nidrA Ave muni mana jAgRta rahatA hai| samucita hai yaha pramAda taja ravi udayAcala para uga AtA, patA nahIM kaba kahA~ bhAgakara uDudala gupa lupa chupa jaataa||52|| asabhya pApI nirdaya jana ve karate hoM upahAsa kabhI, kintuM na hotA muni ke mana kI ujjvalatA kA nAza kbhii| tuSTa na hote samatA-dhAraka sudhIjanoM ke bandana se, ruSTa na hote ziSTa sAdhujana kudhIjanoM ke nindana se|| 53 / / krodha janaka haiM kaThora, karkaza, karNa kaTuka kucha vacana mile, nihAra velA meM sunane ko apane patha para zramaNa cle| sunate bhI.para badhira hue-se AnAkAnI kara jAte, sahate haiM Akroza parISaha abala, 'sabala hokara' bhaate|| 54 / / indriyagaNa se rahita rahA hU~ mala se rasa se rahita rahA, rahA isI se pRthak vacana se cetana bala se sahita rhaa| nindana se phira hAni nahIM hai vicAra karatA isa vidha hai, prahAra karatA jaDavidhi pe muni nihAratA nija bahuvidha hai|| 55 / / sahI mArga se bhaTaka cuke haiM calate-calate trasta hue, bhIla, luTeroM, matimandoM se ghire hue duHkhagrasta hue| unakA na pratikAra tathApi karate yati jayavanta rahe, samatA ke haiM dhanI-guNI haiM pApoM se bhayavanta rhe|| 56 / / (271) Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moha-bhAva se kiyA huA thA pApa pAka yaha udita huA, para kA yaha aparAdha nahIM hai upAdAna khuda ghaTita huaa| para kA isameM hAtha rahA ho nimitta vaha vyavahAra rahA, avirati-hantA niyamaniyantA kahate jinamatasAra rhaa||57|| kAyA lAlI rahI uSA kI azucirAzi hai lahara rahI, bhavaduHkhakAraNa, kAraNa bhrama kA zaraNa nahIM hai jahara rhii| isakA yadi vadha ho to ho para isase merA nAza kahA~? bodha-dhAma hU~ caraNa sadana, hU~ darzana kA avakAza yhaaN|| 58 / / bahuvidha vidhi kA saMvara hone meM hita nizcita nihita rahA, pApAsava meM kAraNa hotA zivapatha meM vaha ahita rhaa| andha mandamati! vadhaka nahIM ye bAhyarUpa meM sAdhaka haiM, pApa puNya ke bheda jAnate kahate munigaNa-cAlaka haiN|| 59 / / azana vasatikAdika kI RSigaNa nahIM yAcanA karate haiM, tathA kabhI bhI dIna-hIna bana nahIM pAraNA karate haiN| nijAdhInatA phalataH nizcita luTatI hai yaha anubhava hai, .. parAdhInatA kise iSTa hai vahI parAbhava, bhava-bhava hai|| 60 / / nija pada gaurava taja yadi yati ho mano-yAcanA karate haiM, darpaNa sama ujjvala nija pada ko pUrNa kAlimA karate haiN| zucitama zazi bhI yoga ketu kA pAkara hI vaha zAma bane, yahI socakara sAdhu sadA ye nija meM hI avirAma tne||61|| binA yAcanA, karma udaya se yaha ghaTanA nizcita ghaTatI, kabhI saphalatA, kabhI viphalatA bheda-bhAva bina basa btttii| isIlie mata yAcaka bananA bhUla kabhI bana bhrAnta nahIM, yAcaka banatA nahIM jAnatA karmo kA siddhAnta shii|| 62 / / yAjcA pariSaha vijayI munivara-samAja meM munirAja bane, svAbhimAna se maMDita jisa vidha ho vana meM mRgarAja tne| yAJcA virahita yadi nA banatA jIvana kA upahAsa huA, virata huA para budha kahate vaha gurutA kA saba nAza huaa||3|| (272) Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aniyata vihAra karatA phira bhI nirbala sA nA dIna bane, tathA kiyA upavAsa tathApi paravaza nA! svAdhIna bne| bhojana pAne caryA karatA para bhojana yadi nahiM milatA, viSAda karatA na hi para, bhojana milA huA-sA mukha khiltaa|| 64 / / iSTamiSTa rasa-pUrita bhojana milane para ho mudita nahIM, aniSTa nIrasa milane para bhI duHkhita nahIM ho krudhita nhiiN| sahita rahA saMvega bhAva se sarva rasoM se virata banA, ciMtana karatA yaha saba vidhiphala sAdhu guNoM se bhArata bnaa||65|| karate zrutamaya sudhApAna haiM dvAdazavidha tapa azana damI, damana kara rahe indriya tana kA kaSAyadala kA zamana shmii| kevala dikhate bAhara se hI kSINakAya ho dukhita rahe, bhItara se saMgIta suna rahe jIta nijI ko sukhita rhe|| 66 / / . janana jarA au maraNa roga se zvAsa-zvAsa para DaratA.hai, jisake caraNoM meM Akara ke namana vijJa-dala karatA hai| duSkRta phala hai dussaha bhI hai mahA bhayAnaka roga huA, prabhu padarata muni nahiM DaratA hai dharatA zuci upayoga huaa||67|| sabhI taraha ke rogoM se jo mukta hue haiM batA rahe, karmoM ke ye phala haiM sAre, khAre jaga ko satA rhe| rogoM kA hI mandira tana hai andara kitane patA nahIM, udaya roga kA, karma miTAtA jJAnI ko kucha vyathA nhiiN||68|| sugandha candana tailAdika se tana kA kucha saMskAra nahIM, vasanAbhUSaNa AbharaNoM se kisI taraha zRGgAra nhiiN| phira bhI tana meM roga ugA ho pApa karma kA udaya huA, use miTAne prAsuka auSadha muni le sakatA sadaya huaa|| 69 / / . roga parISaha prasanna mana se jo muni sahatA dhuva jJAtA, sucirakAla taka surasukha pAtA amiTa amita phira ziva paataa| adhika kathana se nahIM prayojana maraNa bhIti kA nAza karo, sAdara pariSaha sadA sahI basa! nijI nIti meM vAsa kro||70|| (273) Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRNa kaMTaka pada meM vaha pIr3A satata de rahe dukhakara haiM, gati meM aMtara tabhI A rahA ruka-ruka calate munivara haiN| usa dussaha vedana ko sahate-sahate rahate zAnta sadA, : usI bhA~ti meM sahU~ parISaha zakti mile, ziva zAnti sudhaa||71|| khule khile hoM DAla-DAla para phUla yathA ve ha~sate haiM jinakI parAga pIte ali-dala cumbana lete lasate haiN| . viSaya, viSamatara zUla tRNoM se Ahata haiM para tatpara haiM, nija kAryoM meM binA viphala ho kahate hamase tana para hai||72|| kaThina-kaThinatara zayanAsana meM kaMTaka patha para vicaraNa meM, sukha hI sukha avalokita hotA muniyoM ke AcaraNana meN| bhItara se bAhara Ane ko zama sukha sAgara macala rahA, dukhita jagata ko sukhita banAne yatana cala rahA sakala rhaa||73 / / kabhI-kabhI AkulatA yadi ho mana meM tana meM vedana ho, pratiphala ho, 'phala karmacetanA' cetana meM para kheda na ho| binA vedanA prathama dazA meM karmoM kA vaha kSaraNa nahIM, . samayasAra kA gIta rahA yaha au saba bAdhaka zaraNa nhiiN||74|| nija bhAvoM se bhAvita bhAtA bhAsura guNagaNa zAlA hai, parimala pAvana padArtha pyArA anubhavatAM rasa pyAlA hai| phira yaha tana to svabhAva se hI mala hai mala se pyAra vRthA, muniyoM se jo vaMdita hai suna! zuddha-vastu kI sAra kthaa|| 75 / / svabhAva se hI rahA ghRNAspada rahA acetana yaha tana hai, pala se mala se bharA huA hai kyoM phira isameM cetana hai? tana se nizidina jharatI rahatI azuci, suno jinazruti gAtI, . deha rAga se zramaNoM kI usa virAga chavi hI kSati paatii||76|| tapana-tApa se tapta huA tana sveda kaNoM se raMjita ho, raja kaNa Akara cipake phalataH snAna binA mala.saMcita ho| mala pariSaha taba sAdhu saha rahA sudhA pAna ve satata kareM, nIrasa taru sama tana hai jinakA hama saba kA saba durita hreN|| / / (274) Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaMcana kAyA bana sakatI hai Rddhi-siddhi se yukta rahA, tana kA mala muni nahIM haTAtA mala se tana atilipta rhaa| cetana maiM hU~, cetana meM hU~ yathArtha mala to mala meM hai, kahatA jAtA kamala kamala meM kahane bhara ko jala meM hai||78|| avirata jana yA vratI puruSa yadi apane se viparIta bane, . Adara nA de, kare anAdara yadi banate avinIta tne|| kintu munIzvara lokeSaNa se dUra hue bhavabhIta hue, vikAra virahita lalATa unakA rahatA ve jaga mIta hue||79|| amala, samala haiM sakala jIva ye Upara, bhItara se pyAre, agaNita guNagaNa se pUrita saba 'samAna' zItala zuci saare| maiM 'guru' tU 'laghu' phira kyA bacatA paribhava-pariSaha budha sahate, Arya deva anivArya yahI tava mata gahate sukha se rhte||8|| kabhI prazaMsA kare prazaMsaka vinaya samAdara yadi karate, nahIM mAna-mada mana meM lAte, mana ko kaluSita nahiM krte| pratyuta andara ghusa kara baiThA mAna-karma ke kSaya karane, sAdhu niraMtara jAgRta rahate nija ko zuci atizaya krne||81|| nirAlasI yati samiti gupti meM jaba ho rata mana zamana kareM, gaNadhara Adika mahAmanA bhI unako mana se namana kreN| mAnI munijana namanAdika yadi nahiM karate mata karane do, artha nahIM usameM, jina kahate 'yaha pariSaha' agha harane do|| 82 / / jina zruta meM haiM pUrNa vizArada sammAnita haiM budhagaNa meM, bhAgya mAnakara sadA zAradA rahatI jinake Anana meN| mAnahIna haiM, svArthahIna haiM duHkhI jagata ko amRta pilA, para matatArakadala meM zItalazazi haiM yaza kI amiTa shilaa||83|| antarAya kA anta nahIM ho atula amiTa bala mudita nahIM, jaba taka tumameM ananta akSaya pUrNa jJAna ho udita nhiiN| . jJAna kSetra meM taba taka nija ko laghutama hI svIkAra karo, tana-mana-vaca se jJAna-mAna kA pratipala tuma dhikkAra kro||84|| (275) Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avalokana-avalor3ana karate jinazruta ke anuvAdaka haiM, vAdIjana ko syAdvAda se jIte patha pratipAdaka haiN| . jJAna parISaha sahate mukha se kabhI na kahate hama jJAnI, jJAna kahA~ hai tumameM itanA mahA adhama ho ajnyaanii||85|| namra bhAva se jJAna parISaha jIta-jI rahe mativara haiM, tattva jJAna se matta citta ko kiyA niyaMtrita yativara haiN| prabhu pada meM rata hue mujhe bhI hone sanmati dAna kareM, nilayaguNoM ke jaya ho guru kI mama gati kA avasAna kreN||86 / / saho sadA ajJAna parISaha niyoga hai yaha ziva milatA, alpajJAna paryApta rahA yadi nija anubhavatA bhava ttltaa| bahuta dinoM kA par3A huA hai sumeru sama tRNa Dhera rahA, eka anala kI kaNikA se basa! jala miTatA, kSaNa dera rhaa||87|| satpatha calatA mahAvratI ho pracura samaya vaha bIta gayA, indriya yogoM ko vaza karake gAtA Atama gIta jiyaa| kintu abhI taka jagI na mujhameM bodha bhAnu kI kiraNa kahIM, yU~ na socatA, munivara tajatA samatA kI vaha zaraNa nhiiN|| 88 / / mahA mUr3ha hai, sAdhu banA hai, zubhakRta jIvana kiyA nahIM, bhavikajanoM ko sadupadeza de upakRta aba taka kiyA nhiiN| mahA malina mati cira se terI jJAna-nIra se dhulI nahIM, . sahe vacana yU~ 'vyartha sAdhutA' abhI A~kha tava khulI nhiiN|| 89 / / baca karake azubhopayoga se jaba zubha zuci upayoga dharU~, akSaya sukha dene vAle muni-guNa-gaNa kA upabhoga kruuN| kisa vidha phira maiM ho sakatA hU~ kudhI, kabhI nahiM ho sakatA, sahatA yU~ ajJAna parISaha mana kA mala vaha dho sktaa||9|| jJAnAvaraNAdika se cira se bhalA-bodha bala malina vahI, sahane se ajJAna parISaha nizcita hotA vimala shii| ur3a-ur3akara A raja-kaNa cipake dhUmila phalataH darpaNa ho, jala se zuci ho jinamata gAtA ise sadA nati arpaNa ho||91|| (276) Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cira se dIkSita huA abhI taka, Rddhi nahIM kucha siddhi nahIM, tathA guNoM meM jJAnAdika meM leza mAtra bhI vRddhi nhiiN| . aisA mana meM vicAra kara muni udAsatA kA dAsa nahIM, hokara paravaza kabhI tyAgatA jinamata kA vizvAsa nhiiN||92|| jina zAsana se zAsita hokara vrata pAlU~ avirAma sahI, kintu huA nA khyAta jagata meM yaza phailA nA nAma khiiN| rahita rahA ho atizaya guNa se jina darzana yaha lagatA hai, samadarzana yuta muni mana meM nA aisA saMzaya jagatA hai|| 93 / / alpa mAtra bhI aihika sukha au indriya sukha vaha milA nahIM, phira, kisa vidha nirvANa amita sukha mujhe milegA bhalA khiiN| muni ho aisA kahatA nahiM jina-mata kA gaurava nahiM khotA, rahA adarzana yahI parISaha-vijayI hotA sukh-jotaa||94|| jina mata kI unnati meM jinakA jIvana tatpara lasatA hai, ujala salila se bharA sarita-sA jina meM darzana ha~satA hai| rahA adarzana pariSayajaya yaha pramukha rahA muni yatiyoM kA, unake caraNoM meM nita nata hU~ vinazana ho cahugatiyoM kaa||95|| pada-pUjana saMpada saMvida pA pada-pada hote sukhita nahIM, nindanaH, Apada, apayaza meM phira sAdhu kabhI ho dukhita nhiiN| dussaha saba pariSaha sahane meM sakSama RSivara dhIra sabhI, Atma dhyAna ke pAtra, dhyAna kara pAte haiM bhava tIra tbhii||96|| duSkara tapa se nahIM prayojana saMyama se yadi rahita rahA, pariSahajaya bina nahIM saphalatA yadyapi vrata se sahita rhaa| yama-dama-zama-sama sakala vyartha haiM samadarzana yadi nA hotA, pApa paMka se lipA kalaMkita jIvana maulika nahiM, thothaa||97|| zIta parISaha, uSNa parISaha eka samaya meM kabhI na hoM, cA,zayyA tathA niSadyA eka sAtha ye sabhI na hoN| aisA jinavara kA Agama hai hama sabako yaha batA rahA, anubhava kahatA, svavaza parISaha saho sahI, phira vyathA khaaN||98|| (277) . Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka sAtha unnIsa parISaha muni jIvana meM ho sakate, samatA se yadi saho sAdhu ho vidhimala pala meM dho sakate / santa sAdhuoM tIrthakaroM ne sahe parISaha siddha hue, sahU~ nirantara unnata tapa ho samajha~ nija guNa zuddha hue / / 99 / / puNya- pAka hai surapada saMpada sukha kI mana meM Asa nahIM, Atama kA nita avalokana ho dIrgha kAla se pyAsa rhii| tana se, mana se aura vacana se tajU~ avidyA hAlA hai, 'jJAna - sindhu'ko mathakara pIUM samarasa 'vidyA, pyAlA hai / / 100 / / [iti zubhaM bhUyAt ] guru smRti kunda-kunda ko nita namU~, hRdaya kunda khila jAya parama sugandhita mahaka meM, jIvana mama ghula jAya / / taraNi jJAna sAgara guro! tAro mujhe RSIza / karuNAkara karuNA karo, kara se do AzISa / / = sthAna evaM samaya paricaya: kuNDalagiri varakSetra hai, harSAtA mana phUla / hiraNa nadI ke kUla pe darzAtA bhava - kUla / / 1 " yAma vyoma gati gandha kI, phAguna pUNama jyota / pUrNa huA yaha grantha hai, nijAnanda srota / / 2 // -bhUla kSamya ho: lekhaka, kavi maiM hU~ nahIM, mujhameM kucha nahiM jJAna / truTiyAM hoveM yadi yahA~, zodha par3heM dhImAna / / 2 / / [iti zubhaM bhUyAt] (278) Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala kAmanA samaya - samaya para', samaya meM savinaya samatA dhAra / sakala saMga sambandha taja rama jA sukha pA sAra / / bhava-bhava bhavavana bhramita ho bhramatA, bhramatA kAla / bItA ananta vIrya bina, bina sukha, bina vRSa- sAra / / parapada, nijapada, jAna taja, parapada, bhaja nija kAma / parama padAratha phala mile pala-pala japa nija nAma / / mokSa mArga para tuma calo dukha miTa sukha mila jAya / parama sugandhita jJAna kI mRdula kalI khila jAya / / tana milA tuma tapa karo, karo karma kA nAza / ravi - zazi se bhI adhika hai tumameM divya prakAza / / viSaya viSama-viSa hai suno, viSa sevana se mauta / viSaya - kaSAya visAra do svAnubhUti sukha srota / / C 'hI' se 'bhI' kI ora hI bar3heM sabhI hama loga / chaha ke Age tIna ho vizva zAnti kA yoga / / yahI prArthanA'vIra' se anunaya se kara jora / harI-bharI dikhatI rahe dharatI cAroM ora / / (278) Page #297 -------------------------------------------------------------------------- Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sunIti zataka Page #299 -------------------------------------------------------------------------- Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] vairAgyamUrtiH praNatiM sunItA, cidekabhUtizca shivprsuutiH| viracyate'daH zatakaM sunIte rIterabhAvo'stu tato dharAyAm / / __ vairAgyeti - vairAgyasya mUrtiH vairAgyapratimA, zivaprasUtiH zivasya zreyaso mokSasya vA prasUtiH samutpattiryasyAH sA, cidekabhUtizca cideva caitanyamevaikAdvitIyAbhUtiH sampattiryasya tathAbhUto jinendraH praNatiM namaskRtiM sunItA praapitaa| vItarAgaM sarva mokSapradAyakaM jinaM namAmyahamiti bhaavH| pratijJA vaktumAha - sunIteH zobhananIteH zatakaM zatazlokapramANakaM prakaraNam, ada: etad viracyate nirmIyate mayeti shessH| tataH sunItizatakAd. dharAyAM / vasudhAyAm IterativRSTayAdeH abhaavo'stu| 'ativRSTiranAvRSTirmUSakAH zalabhAH zukAH / atyAsannAzca rAjAnaH SaDetA ItayaH smRtaaH|' upajAti vRttm||1|| artha - vItarAga, sarvajJa aura mokSamArgopadezI-arhanta parameSThI ko namaskAra kara yaha sunItizataka racA jA rahA hai| isase pRthivI para ItiyoM kA abhAva ho||1|| [2] mUlyena puSTaM ca malena juSTaM, . navInavastraM na hi niirpaayi| gurUpadezAmRtarAgahInaH, zAstropajIvI khalu dhiidhro'pi|| mUlyeneti - mUlyena puSTaM mahAgha malena malImasena juSTaM sahitaM navInavastraM nUtanavastraM nIrapAyi jalasparzi nahi bhavati! gurUpadezAmRtarAgahInaH gurUpadeza evAmRtaM pIyUSaM tasya rAgeNa premNA hIno dhIdharo'pi vidvAnapi khalu nizcaye na zAstropajIvI zAstraisteSAM paThanapAThanaprakAzanAdibhiH jIvatItyevaM zIlo'stIti shessH| yathA malinaM mahAghu vastraM na zobhate tathA gurUpadezAmRtarAgahIno vidvAn na zobhate iti bhAvaH / / 2 / / (283) Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha - mahArgha aura malina navIna vastra nIrasparzI nahIM hotA / vidvAn bhI yadi guruoM ke upadezAmRta sambandhI rAga se rahita hai to vaha bhI yathArthataH zAstroM se apanI AjIvikA hI calAtA hai vidvattA ke phala se rahita hai ||2|| [3] zarIrasambandhikulAdiyogAnmunermunitvaM na malatvametu / varNena kRSNAstu bhavantu gAvaH, kadApi kRSNaM na tu tatpayo'stu / / zarIreti zarIrasambandhikulAdiyogAt zarIrasambandhinAM zarIrAzritAnAM kulAdInAM gotraprabhRtInAM yogAt sambandhAt muneH sAdhoH sAdhutvaM malatvaM mAlinyaM naitu na prApnotu / tadevodAhiyate - gAvo dhenavo varNena rUpeNa kRSNAH zyAmavarNA bhavantu tu santu nAma kintu tatpayaH tAsAM gavAM payaH kSIraM kRSNaM kRSNavarNaM kadApi jAtvapi nAstu na bhavatu / yathA zarIravarNena gavAM dugdhaM tadvarNaM na bhavati tathA zarIrasya kulAdinA munInAM munitvaM na yata iti bhAva: / / 3 // - artha - zarIra sambandhI kula - gotrAdi ke yoga se muni kA munipanA malinatA ko prApta na ho / jaise gAyeM varNa se kAlI bhale hI hoM para unakA dUdha kAlA nahIM hotA || 3 || [4] vAJchanti sandhiM na yamena sArdha - makSArthamugdhA vayasaiva vRddhAH / viddhi dhruvaM tairazcaraNena puSTe, zaithilyabhAvAzcaraNe vizanti / / vAcchantIti - akSArthamugdhA akSANAmindriyANAmartheSu mugdhAH kRtamohA ye narA yamena cAritreNa sArdhaM saha sandhiM melanaM na vAcchanti nAbhilaSanti te vayasaiva avasthAmAtreNa vRddhAH pravayasaH santi na tu jJAnena saMyamena vA / caraNe cAritre zaithilyabhAvAH zaithilyasya bhAvaH sadbhAvo yeSu te pramAdino narAH tairazcaraNe tirazcaraNAnAmidaM tairazcaraNaM tena tiryaktvena puSTe caraNe gotre 'caraNo'strI bahvRcAdau mUle'pi padagotrayo:' iti vizvalocanaH / dhruvaM nizcayena vizanti pravezaM kurvantIti viddhi jAnIhi / / 4 / / artha - indriyaviSayoM meM Asakta rahane vAle jo manuSya saMyama se sandhi nahIM karate haiM ve avasthA se vRddha haiM, jJAna aura saMyama se nahIM / cAritra meM zithilatA rakhane vAle aise 284) Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSya nizcaya se tiryaJca yoni meM utpanna hote haiM, yaha jAno ||4|| ' jJAnena vRddho yadi pakSapAtI, nijAnyahA sa dvylokshuunyH|| payaH pavitraM paramArthipeyaM, lAvaNyayogAt kim kiMcidasti / / - jJAneneti - jJAnena vRddho jano yadi pakSapAtI pakSe kadAgrahe patatIti pakSapAtI asti tarhi sa nijAnyahA nijazcAnyazceti nijAnyau tau hantIti svaparadhAtI dvayalokazUnya ihAmutra ca zUnyo bhvti| pavitraM zuci payaH kSIraM paramArthipeyaM paramArthibhiH pAtuyogyaM bhvti| lAvaNyayogAt kSAradravyasaMyogAt kimu kiMcidasti? api tu n| lavaNasahitaM payo'peyameva bhavati yathA tatha: kadAgrahayukto naraH svAnyaghAtI lokadvayabhraSTazca bhavatIti bhAvaH / / 5 / / - . artha - jJAna vRddha manuSya yadi pakSapAtI hai-ekAntavAdI hai to vaha nija- para kA ghAtaka aura ubhaya loka se bhraSTa hotA hai| pavitra dUdha paramArthI janoM ke dvArA peya- pIne yogya hotA hai para namaka ke milane para kyA kucha rahatA hai ? arthAt nhiiN| apeya ho jAtA hai||5|| . [6] akSArthakAsve hitakA bhavanti, dharmo'hitaH pApavatAM bhave'sti / / tathyaM ca pathyaM na hi rocate tat, . satyAM rujAyAM vidhirogiNe'tra / / akSeti - ye akSArthakAH akSNoti jAnAtItyakSa AtmA tasyArthe viSaye kaM sukhaM yeSAM te hitakA hitA eva hitakAH hitarUpA bhvnti| pApavatAM pApinAM janAnAM bhave saMsAre dharmaH, dharati prApayati svargApavargasthAnaM yaH sa dharmaH sukRtAcaraNaM / ahito'hitarUpo bhavati jaayte| tadeva samarthayati-atra loke vidhirogiNe vidhiH karmodaya eva rogo vidhirogaH so'sti yasya tasmai rujAyAM rugvedanAyAM satyAM pathyaM hitakaraM vastu na rocate rucikaraM nahi bhavati iti yat prasiddhaM tat tathyaM satyamastIti shessH| yathAsadve dyodayasamutpannarogAyAlpAyuSe pathyaM na rocate tathA dIrghabhavAyendriyaviSayAsaktAya dharmAcaraNaM dharmopadezo vA na rocata iti bhAvaH / / 6 / / . .. (2) Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha - jo manuSya akSa- AtmasambandhI kAryo meM sukha mAnate haiM ve isa saMsAra meM hitakArI haiN| pApI manuSyoM ke liye dharma ahitakArI jAna par3atA hai| ucita hai- karmarUpI roga se yukta manuSya ke liye roga hone para pathya- hitakArI vastu acchI nahIM lagatI, yaha jo lokaprasiddhi hai, vaha satya hI hai || 6 || [7] dhanI tu mAnAya dhanaM dadAti, 'dhanAya mAnAya dhiyaM tu dhImAn / prAyaH prabhAvo'stu kale: kilAyaM, dUrosstu dharmo niyamAcca tAbhyAm / / dhanIti - dhanI dhanavAn jano mAnAyAhaMkArAya sanmAnaM prAptuM vA dhanaM vittaM dadAti vitarati / dhImAn sudhIstu dhanAya vittaprAptaye mAnAya satkAraM prAptuM vA dhiyaM svakIyAM buddhiM dadAti vyAkhyAnAdinA tadupayogaM vidadhAti / prAyaH kilAyaM nizcayenAyaM kale: - paJcamakAlasya prabhAvo mahimAstu niyamAt niyamena tAbhyAM tathokta dhanividvadbhyAm dharmo dUrosstu dUrastho'stu / ye mAnAya dhanaM dadati ye ca dhanAya mAnAya ca vyAkhyAnAdikaM kurvanti te paramArthato dUrasthAH santi / ye kecidupakartumanasaH kurvanti te viralAH santIti prAya: padena sUcyate, tu zabdaH pUrtyarthaH / / 7 / / artha - dhanI manuSya ahaMkAra athavA sammAna ke liye dhana dete haiM aura vidvAn dhana tathA sammAna pAne ke liye apanI buddhi kA upayoga karate haiM, yaha prAyaH kalikAla kA prabhAva hai| paramArthataH dharma una donoM se dUra hai ||7|| [8] vrataM vidagdhaM vratinAM dhiyAM vA, lobhArciSA sAravidhAtR pUtam / bAhyena zeSaM nahi cAntareNa, gajena bhuktaM tu kapitthavat tat vratamiti - vratinAM vratadhAriNAM dhiyAM vA sudhiyAM vA sAravidhAtR nyAyakartR pUtaM pavitraM vrataM lobhArciSA lobhAnalena vidagdhaM vizeSeNa dagdhaM sat bAhyena bAhyAMcAramAtreNa zeSaM bhavati antareNa na hi ca / bAhyAkAreNa ziSyate natvAbhyantara-vizuddhayA / jena hastinA bhuktaM nigalitaM kapitthaM dadhiphalaM tadvat bhavati / tat vrataM / yathA gajena bhukta kapitthaphalamAkRtimAtreNa vidyate' 'ntastu sArahInaM bhavati tathA lobhinAM vratinAM sudhiyAM ca (286) * Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrataM bAhye vratavat vibhAti hRdaye tu vizuddhyabhAvAt sArahInaM bhavatIti bhAvaH / / 8 / / artha - vratIjanoM athavA jJAnIjanoM kA sArapUrNa, pavitra vrata yadi lobhAnala se dha hotA hai to vaha bAhya meM hI zeSa rahatA hai, antaraGga meM nahIM / jaise hAthI ke dvArA nigalA huA kaiMthA bAhara meM pUrNa dikhatA hai para bhItara sAra se rahita hotA hai ||8|| [9] parigraho vigrahamUla hetu:,, parigraho vigrahabhAva dhAtA parigraho vigraharAjamArgaH, parigraho'nena vimucyate saH / / parigraha iti parigraho dhanadhAnyAdisaMpattiH, vigrahasya vidveSasya mUlahetuH pramukhakAraNam, parigrahaH vigrahabhAvasya vidveSabhAvasya dhAtA dhArakaH kArako vA, parigrahaH vigrahasya yuddhasya rAjamArga: pramukhaH panthA astIti zeSaH / anena tathoktakAraNena sa parigraho vimucyate tyajyate sAdhubhiriti yAvat / / 9 / / artha - yatazca parigraha vidveSa kA mUla kAraNa hai, parigraha vidveSabhAva ko dhAraNa athavA utpanna karane vAlA hai aura parigraha yuddha kA pramukha mArga hai ataH vaha sAdhuoM ke dvArA chor3A jAtA hai ||9|| [10] asaMyatAnAM viduSAmapIha " jJAne svabhAvAt guNatA na bhAtu / spArthaM na dRzyaM mRdutA na navyaM, kezeSu ghRSTerbhuvi mitra ! dRSTam / / asaMyatAnAmiti - iha bhuvi asaMyatAnAM, viduSAmapi budhAnAmapi tAne svabhAvAt nisrgtH| jJAne jJAnaviSaye guNatA apradhAnatA na bhAtu na zobhatAm / aye mitra ! ghRSTeH zUkarasya kezeSu kaceSu na spArthyaM sparzasya bhAvaH spArNyaM na dRzyaM manoharatvaM, na mRdutA komalatvaM, na navyaM nUtanatvaM dRSTaM samavalokitam / yathA ghRSTeH kezeSu sparzasya kAThinyAdi na zobhate tathA asaMyatAnAM viduSAM jJAnasyAprAdhAnyaM na zobhata iti bhAvaH / / 10 / / , 1 artha - asaMyamI vidvAnoM kI bhI svabhAva se jJAna viSayaka guNatA - apradhAnatA :suzobhita na ho| jaise ki pRthivI para sUkara ke vAloM meM na sparza hai, na manoharatA hai, na komalatA hai aura na nUtanatA hai || 10 || . (287) Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] satsannidhAne patito'sumAnyaH, zrIkaNThabhAvaM dhruvamAtanoti / rasaM gataM zukladadhIdamatra, . zrIkhaNDabhAvaM kimu naabhyupaiti?|| saditi - yaH asumAn prANI sat-sannidhAne satAM sAdhUnAM sannidhAne saMgatau patitaH prAptaH sa dhruvaM nizcayena zrIkaNThabhAvaM zivatvam Atanoti vistaaryti| tadevodAhiyate-atra bhuvi, idametat zuklaM sitavarNa dadhirasaM sitopalAdijanitaM madhurarasaM gataM prAptaM sat kimu zrIkhaNDabhAvaM susvAdupeyatvaM nAbhyupaiti na prApnoti? api tu prApnotyeva / / 11 / / artha - jo manuSya satsaMgati meM pahuMca jAtA hai vaha nizcita zivatva-zaMkaratva -zreSThatva ko prApta ho jAtA hai| isa jagat meM yaha zukla dahI mizrI ke saMsarga se utpanna madhurarasa ke sAtha milakara kyA zrIkhaNDabhAva-susvAdupeyatA ko prApta nahIM ho jAtA? arthAt ho jAtA hai||11|| _[12]. tanUbhRtAM vyAdhisumandiraM sA, . tanurmano'pyAdhikamandiraM tat / . susAdhudeho'calamandaro 'stu, cetaH samAdheH zivamandiraM tu / / tanUbhRtAmiti - tanUbhRtAM zarIriNAm sA prasiddhA dRzyamAneti yAvat tanuH zarIraM "striyAM mUrtistanustanUH' ityamaraH / vyAdhInAM zArIrikapIDAnAM sumandiraM susthaanm| tat prasiddha mano'pi cittamapi 'cittaM tu ceto hRdayaM svAntaM hRnmAnasaM manaH' itymrH| AdhikamandiraM Adhayo mAnasikavyathA ta evAdhikAsteSAM mandiraM sthAnaM varNyataiti zeSaH / "puMsyAdhirmAnasIvyathA' itymrH| tu kintu susAdhudehaH satsAdhukAyaH acalamandara etannAmakameru sthirameru rvA'stu jitapariSaho bhavatviti bhAvaH / susAdhoH cetastu manastu samAdheAnasya zivamandiraM zreyaH sadanam / astu| zarIraM vyAdhimandiraM jJAtvA tasmin rAgapariNatina kAryeti bhaavH||12|| . artha - prANiyoM kA vaha zarIra rogoM kA ghara hai aura vaha mana mAnasika pIr3AoM kA sthAna hai parantu susAdhu kA zarIra meru ke samAna sthira - pariSahavijayI aura mana samAdhi-dhyAna kA uttama sthAna hai / / 12 / / (28) Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] .. itA tvitiM kevalabodhazaktiH, zaktarvidherAbhavato'GginAM sA / yathodite vyomani bhAskare'smin, dalo'pyuDUnAM na hi dRzyate'yam / / iteti - vidheH karmaNaH zakteH sAmarthyAt aGginAM prANinAM sA prasiddhA kevalabodhazaktiH kevalajJAnazaktiH AbhavataH AsaMsArAt itiM samAptiM itA gtaa| yathA yena prakAreNa vyomani vihAyasi asmin bhAskare sUrye udite sati uDUnAM nakSatrANAM ayaM dalaH samUho na hi dRzyate naavlokyte| 'nakSatramRkSaM bhaM tArA tArakApyuDuvA striyAm' ityamaraH / / 13 / / artha - karma kI sAmarthya se jIvoM kI vaha kevalajJAna kI zakti anAdi saMsAra se usa taraha samApti ko prApta ho rahI hai jisa prakAra ki isa AkAza meM sUrya ke udita hone para nakSatroM kA yaha samUha nahIM dikhAI detA hai / / 13 / / . [14] dhUmraprasUtirbalato yathA syAdAi~ndhanAt sA niyateha dRSTA / virAgadRSTe na hi puSTituSTI, syAtAM gRhe sA tu sarAgadRSTiH / / dhUmeti - iha vasudhAyAM jvalato'nalAt yathA yA dhUmraprasUtirbhavati sA niyatA ArdaindhanAsajalendhanAt dRSTA vilokitaa| virAgadRSTeH virAgA rAgarahitA dRSTiryasya tasya puSTituSTI puSTizca tuSTizca poSaNasaMtoSau na hi syAtAm bhavetAm / sA puSTituSTipradA dRSTiH gRhe tu syAt / yathA jvalato'gnedhUmraprAdurbhUtirAi~ndhanasaMyogAdbhavati tathA puSTituSTIsarAgabhAvAd gRhavAsinAmeva syAtAM na tu gRhatyAginAmanagArANAmiti bhaavH||14|| ___ artha - jisa prakAra jagat meM agni se jo dhUma kI utpatti dekhI jAtI hai vaha gIle indhana ke saMyoga se dekhI gayI hai| isI prakAra poSaNa aura saMtoSa sarAgadRSTi ke hote haiM, virAgadRSTi ke nhiiN| vaha sarAgadRSTi ghara meM rahane vAloM ke hotI hai, gRhatyAgI muniyoM kI nahIM ||14|| ____(28) (286). .. . Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] adhyAtmazAstraM zamine sudhA syAt, saGgAtmane'smin viSamaM viSaM tat / mInasya nIraM khalu jIvanaM hA, . mRtyuH parasmai viditaM na kena ? / / __ adhyAtmeti - adhyAtmazAstram AtmanIti adhyAtma tasya zAstramAtmasvarUpavivecako granthaH zamine zAntasvabhAvAya munaye sudhA pIyUSaM syaat| asmin jagati saGgAtmane parigrahasahitAya gRhiNe tadAtmazAstraM viSamaM tIvra viSaM garalaM syAt / khalu nizcayena nIraM jalaM mInasya matsyasya jIvanaM jIvanadAyakaM parasmai tu mRtyuH prANAntakaraM syAditi kena na viditaM jJAtam? sarvairzAtamityarthaH 'hA' khede pAtrasya yogyatAmAkalayyaiva zAstropadezo hitAya bhavatizrotRNAmiti bhAvaH / / 15 / / ___ artha - isa jagat meM adhyAtmazAstra, zAntapariNAmI-gRhatyAgI muni ke liye amRta rUpa hotA hai, parantu parigrahI gRhastha ke liye to viSama viSarUpa hotA hai| jaise nizcayataH pAnI machalI ke liye jIvana-prANadAyaka parantu dUsare ke liye mRtyurUpa hai, . yaha kauna nahIM jAnatA? [16] svabhAva-bhuktirna vibhAvamuktistanUbhRti tyaktatanau yathA syaat| .. prakAzazakti na hi gandhabhAvo, .. dugdhe'malatvaM tu ghRte smstu|| __ svabhAveti - tyaktatanau tyaktA tanuH zarIraM yena tasmin mRte ityarthaH tanUbhUti zarIriNi yathA na svabhAvasya bhuktiH saMvedanaM bhavati na vibhAvamuktiH vikRtapariNAmoparatiH syaat| tadevodAhiyate-dugdhe kSIre na prakAzazaktirasti na ca gandhabhAvo vidyate tu kintu tatsarvamamalatvaM nirmalatvaM prakAzakatvaM sugandhasatvaM ca bhvti| yathA ghRte tatsvabhAvaH prakaTIbhavati na tu tatpUrvapariNAme dugdhe tathaiva sarvaguNavikAsaH zuddhAtmanyeva bhavatIti bhaavH||16|| ___ artha - jisa prakAra mRta prANI meM na svabhAva kA saMvedana hai aura na vibhAva kA mocana, usI prakAra prakAza kI zakti aura gandha kA sadbhAva dUdha meM nahIM hai kintu ghRta meM acchI taraha hai| tAtparya yaha hai ki azuddha dazA meM zarIra kA parityAga - maraNa hone para bhI AtmasvabhAva kA vedana nahIM hotA aura na vikArI bhAvoM kA mocn| kintu yaha saba zuddha dazA hone para hotA hai / / 16 / / (260) Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __[17] bhogopabhogeSu rato na, mAnI, yogopayogeSu paraH prmaannii|| nAsAgradRSTi na hi sAnyathA te, vineti mAnena mano'numanye / / bhogeti - bhagavan! tvaM bhogopabhogeSu bhogAzca sakRdbhogyA, upabhogAzca, bhUyobhUyo bhogyAzca teSu bhogopabhogapadArtheSu rato lIno na, ataeva mAnI svAbhimAnI asi| yogopayogeSu jJAnadhyAneSu paro lInaH, ataeva prakRSTamAnayukto'si yadi cedanyathA tvayi mAnitvaM pramANitvaM ca yadi na syAt tarhi nAsAgradRSTi na syaat| mAnena vinA manaH kutaH syAdityaham anumanye / / 17 / / / artha- he bhagavAn! Apa bhoga aura upabhoga meM rata-lIna nahIM haiM isaliye mAnI-svAbhimAnI haiM tathA yoga-dhyAna aura upayoga-jJAnadarzana meM para-tatpara haiM isaliye pramANI-prakRSTa mAna se yukta haiN| pakSa meM pramANa jJAna se sahita haiN| yadi aisA / nahIM mAnA jAya to ApakI nAsAgradRSTi nahI ho sktii| mAna ke vinA mana kaise raha sakatA hai, yaha anumAna karatA huuN||17|| ___ [18] bhUtvA naro'yaM sukRtAt susaGga. vrataM kadaM no'pyakadaM prayAti / udAradAtAramagaM sarinna, kSAraM ca vArdhiM kRpaNaM sameti / / bhUtveti - ayaM prANI sukRtAt puNyAt naro manuSyo bhUtvA kadaM sukhadaM vrataM pApoparamaM na prayAti, api tu akadaM duHkhadaM susaGgaM parigrahaM prayAti / yathA sarit nimnagA udAradAtAraM utkRSTadAnazIlam agaM zailaM vRkSaM vA na sameti prApnoti kintu kSAraM lavaNasvabhAve kRpaNamadAtAraM vArdhisAgaraM sameti |atev ca sA nimnagA kthyte||18|| __artha - yaha prANI puNya se manuSya hokara sukhadAyaka vrata ko prApta nahIM hotA kintu duHkhadAyaka parigraha ko prApta hotA hai| ucita hI hai kyoMki nadI udAradAnazIla aga-parvata athavA vRkSa ko to prApta nahIM hotI kintu khAre aura kaMjUsa samudra ke pAsa jAtI hai / / 18 / / (26) Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [19] asaMyate zrImati dhImatIha, vinA prayatnena madasya bhAvaH / dRSTerabhAvAt kila tApase'pi. nidrA nizAyAM, samupaiti prAyaH / / asaMyata iti - dRSTevivekadRzo'bhavAt / iha loke asaMyate saMyamarahite zrImati lakSmIyukte, dhImati sudhiyi tApase'pi kRtatapazcaraNe jane'pi prayatnena vinA prayAsamantareNa kila nizcayataH madasya garvasya bhAvaH sadbhAvaH dRzyata iti zeSaH / tatsamarthayati - nizAyAM vibhAvA~ prAyo nidrA samupaiti smaagcchti| yathA nizAyAM nidrA nisargAdAyAti tathA saMyamarahiteSu zrImatprabhRtiSu madasya sadbhAvo nisargAd dRzyata ityrthH||19|| artha- vivekapUrNa dRSTi kA abhAva hone se saMyamahIna, zrImAn, dhImAn aura tApasI meM bhI prayatna ke vinA hI garva kA sadbhAva hotA hai yaha ThIka hai kyoMki prAyaH rAtri meM nidrA prayatna ke vinA AtI hI hai||19|| __ [20] vinAtra rAgeNa vadhUlalATo, vinodyamenApi vibhAMtu dezaH / dRSTyA vinA sacca munena vRttaM, rasena zAntena kave na vRttam / / dineti - atra bhuvi rAgeNa kuGkumena vinA vadhU lalATo lalanAbhAlo, udyamena vyavasAyena vinA dezo'pi janapado'pi dRSTyA samyagdarzanena vinA muneH sadvRttaM samyakacAritraM zAntena rasena vinA kaveH kAvyakartuH vRttaM chando'pi navabhAtu na shobhtaam| 'triSu vRttaM tu carite vRttaM chandasi vartate' iti vizvalocanaH / vibhAvAnubhAvasaMcAribhAvasaMyogAdaM vyaktaH sthAyibhAvo rasaH kthyte| sa ca shRnggaarhaasykrunnaaraudrviirbhyaankaaH| vIbhatso'dbhuta ityaSTau zAnto'pi navamaH smRtH||' ityukternavavidho bhavati / / 20 / / ___ artha - isa pRthivI para kuGkuma ke vinA strI kA lalATa, vyavasAya-udyoga ke vinA deza, samyagdarzana ke vinA muni kA samyakcaritra aura zAntarasa ke vitA kavi kA chanda suzobhita na ho / / 20 / / (2820 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [21] AsannamRtyurviSayI kaSAyI, niSkrAntakAntirnanu dIptamohaH / atyantavRddhA gahane'mlikAstu, tathApi vRddhAmlikatA na sAstu / / Asanneti - AsannamRtyuH Asanno nikaTastho mRtyurmaraNaM yasya tthaabhuutH| viSayI pnycendriyvissyaasktH| kaSAyI prdiiptkrodhaadiyuktH| niSkrAntakAntiH niSkrAntA nirgatA kAntirdIpti ryasya tathAbhUto nanu nizcayena dIptamoho dIpto moho yasya tathAbhUtaH tIvrarAgAdiyukto bhvti| tadevodAharati- gahane vipine amlikA 'imalI' iti prasiddhapAdapA yadyapi santu tathApi sA prasiddhA svabhAvabhUtA AmlikatA amlarasayuktatA nAstu ? na bhavatu apitu bhavatyeva / kAkuprayogaH 'bhinnakaNThadhvanidhIraiH kAkurityabhidhIyate' ityabhidhAnAt / / 21 / / artha - jisakI mRtyu nikaTa hai tathA kAnti nikala cukI hai aisA viSayakaSAya se yukta manuSya nizcaya se tIvramoha se yukta dekhA jAtA hai jaise vana meM imalI ke vRkSa purAne to hote haiM para unakA khaTTApana kyA vahI nahIM rahatA? / / 21 / / [22] zRGgAra evaikaraso raseSu, * na jJAtatattvAH kavayo bhaNanti / adhyAtmazRGgaM tviti rAti zAntaH, zRGgAra eveti mamAzayo'sti / / zRGgAra iti - raseSu zRGgAra eva ekarasaH ekazcAsau rasazceti ekaraso mukhyaraso'sti 'eke mukhyAnyakevalAH' itymrH| ityevaM jJAtatattvAH jJAtaM tattvaM yaiste tathAbhUtAH kavayo na bhaNanti na kthynti| 'adhyAtmasya zRGgaM zikharaM sarvoccasthAnaM rAti dadAtIti zRGgAra iti niruktyA zAntaH zAntAbhidhAno rasa eva zRGgAra etannAmA rso'sti| ityevaM mama kAvyakartaH aashyo'bhipraayo'sti| ' abhiprAya chaMda AzayaH' itymrH| zRGga manmathodbhedaM rAti dadAtIti zRGgAra iti nirukti zRGgArapadasya na grAhyA kiMvadhyAtmasya zRGga zikharaM rAti dadAtIti grAhyeti bhAvaH / / 22 / / ___ artha - 'rasoM meM eka zRGgAra rasa hI pramukha haiM aisA yathArtha tattva ko jAnane vAle kavi nahIM kahate haiN| 'adhyAtma ke zRGga - zikhara - sarvocca sthAna ko jo detA hai vaha zRGgAra hai isa nirukti se zAnta hI zRGgAra rasa hai aisA merA abhiprAya hai / / 22 / / / (263) Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [23] tIrthaGkarANAM zivakezavAnAM, nAmAvalI sA baladevakAnAm / kiM vismRtA no jagatA mRtA yApyasmAdRzAM kAstu kathetareSAm / / tIrtheti - tIrthaGkarANAM vRSabhAdInAM zivakezavAnAM zivAzca rudrAzca kezavAzca nArAyaNAzca teSAM / baladevakAnAM baladevA eva baladevakAsteSAM balabhadrANAM yA nAmAvalI mRtA divaMgatA sApi kiM jagatA lokena no vismRtA vismRtipathaM nItA / asmAdRzAM mAdRkSANAm itareSAmanyeSAM kA kathA carcA astu bhavatu / tIrthaMkarAdInAmapi nAmAvalI yadA jagatA vismRtA tadAsmAkaM sAmAnyapuruSANAM kiM vismRtA no bhaviSyati ? ato lokakhyAternivRttireva zreyasIti yAvat / / 23 / / artha - tIrthaMkara, rudra, nArAyaNa aura balabhadroM kI bhI nAmAvalI marane ke bAda ' jaba jagat ne bhulA dI taba hamAre jaise sAdhAraNa puruSoM kI to kathA hI kyA ho ? || 23 || [24] arthena yuktaM narajIvanaM na, cArthe niyuktaM munijIvanaM cet / khapuSpazIlaM ca bhuvIkSupuSpa - vadeva vandyaM na vidurvimAnAH / / artheneti - ced yadi narajIvanaM gRhimanuSyajIvanaM arthena dhanena yuktaM sahitaM na, munijIvanaM nirgranthamunijIvanaM ca arthe niyuktaM saMpRktaM tarhi tat bhuvi pRthivyAM khapuSpazIlaM gaganakusumasadRzaM ikSupuSpavacca pauNDrakadaNDakusumavacca vandyaM vandanIyaM samAdaraNIyaM nAstIti shessH| iti vimAnAM viziSTajJAnayuktA garvarahitA vA vidu rjAnanti / / 24 / / artha - yadi gRhastha manuSya kA jIvana dhana se rahita hai aura muni kA jIvana dhana meM saMlagna hai to vaha pRthivI para AkAza puSpa aura Ikha ke puSpa ke samAna niSphala hai, ataH AdaraNIya nahIM hai, aisA jJAnI jana jAnate haiM - kahate haiM ||24|| [25] saMjJAtatattvo'pyadhanI gRhI sa loke'tra dRSTo dhanikAnugAmI / zvA svAminaM vIkSya yathAzudInaH, sukhAya saMcAlitalUmako'stu / / (264) Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjJAteti- saMjJAtatattvo'pi saMjJAtaM samyagavabuddhaM tattvaM vastusvarUpaM yena tathAbhUto'pi gRhI yadi adhanI dhanarahito'sti tarhi saH / atra loke dhanikAnugAmI dhanikAn anugacchatItyevaMzIlo dRSTo vilokitaH / svAminaM vIkSya dRSTvA sukhAya sukhaprAptayai saMcAlitalUmakaH saMcAlitapiccha zvA yathA kukkura iva Azu zIghraM dIno varAko'stu bhvtu| jJAtatattvo'pi nirdhano gRhI dhanikAnugAmI dRzyate'yaM khedasya viSayo'stIti bhAvaH / / 25 / / artha - vastutattva kA jJAtA hokara bhI nirdhana gRhastha sukha prApti ke liye usa prakAra dhanikoM kA anugamana unakI hA~ meM hA~ milAtA huA dekhA gayA hai jisa prakAra ki mAlika ko dekhakara sukha pAne kI icchA se pU~cha hilAtA huA kuttA zIghra dIna ho jAtA hai ||25|| [26] nizreyaso'smai munaye pathIha, saGgo'pyaNuH saMcarate'sti vighnaH / vAtAhataH pucchakamaNDalo'pi, zikhaNDine svasya yathAstyaraNye / / nizreyasa iti - iha loke niHzreyaso mokSasya pathi mArge saMcarate saMcaraNaM kurvate, . asmai munaye, aNurapyalpaparimANo'pi saGgaH parigraho vighno vAdhako'sti / tadevodAharati - vAtAhato vAtena vAyunA hataH pIDitaH yathA svasya nijasya picchakamaNDalorapi kalApasamUho'pi, araNye vipine saMcarate viharate zikhaNDine mayUrAya vighno vAdhako'sti / / 26 / / artha - yahAM mokSamArga meM saMcAra karane vAle isa muni ke liye alpa bhI parigraha usa taraha vighna karane vAlA hai, jisa taraha ki vana meM vicarane vAle mayUra ke liye vAyu se tADita usake nijI picchoM kA samUha ||26|| [27] saGgastu saGgo'stu samAdhikAle, saMghasya bhAro yamine'stu saGgaH / vRddhAya vA bhUSaNakAni kAni, laghUni vastrANi gurUNi santu / / (25) Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saGgastviti - yamine munaye samAdhikAle saMnyAsAvasare saGga:parigrahaH saGgo'stu parigraho bhvtu| sa tu parigrahostyeva kintu saMghasya caturvidhasAdhusamUhasya bhAro'pi saGgaH parigraho bhvti| ataevAcAryaH samAdhyavasare saGghasya bhAramanyasmai samarpya samAdhi gRhNAtIti bhaavH| tadevodAharati vA yathA 'vA syAdvikalpopamayorivArthe'pi saHccaye' iti vizvaH kAni sukharUpANi bhUSaNakAni hUsvAni bhUSaNAni bhUSaNakAni laghubhUSaNAnIti yAvat laghUni gurutvarahitAni vastrANyapi gurUNi durbharANi 'gurustu gISpatau zreSThe gurau pitari durbhare' iti vizvaH athavA bhUSaNakAni kAni kiM vastUni laghUni vastrANyapi gurUNi bhAnti / / 27 / / ___artha - muni ke liye samAdhi ke samaya parigraha to parigraha hai hI parantu saGgha kA bhAra-dAyitva bhI parigraha ho jAtA hai| jaise vRddha ke liye sukhadAyaka laghu AbhUSaNa aura vastra bhI bhArI ho jAte haiM athavA vRddha ke liye alpa AbhUSaNa kyA hai, laghu vastra bhI bhArI lagane lagate haiM / / 27 / / [28] kAyena vAcA tu guru kaThoro, hitaiSiNaH sa prati tAn vineyAn / tathA na cittena mRdurdayaika dhAmA laghuH zrIphalavat sdaastu|| kAyeneti - hitaiSiNaH hitamicchantItyevaMzIlAH hitaiSiNastAn hitAbhilASiNaH tAn saGghasthitAn vineyAn ziSyAn prati sa gururAcAryaH kAyena dehena vAcA vANyA tu kaThora kaThinAcArapriyo yathA bhavati tathA cittena manasA na bhvti| manasA tu zrIphalavata nArikelavat mRduH komala: dayaikadhAmAdayAyAH karuNAyA ekamadvitIyadhAma sthAnaM laghuH gamyaH sadA sarvadA astu bhavatu / / 28 / / artha - hitAbhilASI saMghastha ziSyoM ke prati guru kAya aura vacana ke dvArA kaThora bhale hI hoM parantu mana se nAriyala ke samAna komala, dayA kA pramukha sthAna aura sugamya sadA rahanA cAhiye / / 28 / / [29] pApAya pApairjinavAk zritA sA , puNyAya pApAtigakaiH puniitaa| jalasya dhArA rasamikSuNA ca, nimboragAbhyAM kaTutAM sunItA / / (266) Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApAyeti - pApaiH pApaM vidyate yeSAM te pApAstaiH pApayukterjanaiH 'arzaAdibhyo'c' ityanena matubarthe'c pratyayaH / punItA pavitrA jJAnavairAgyakAraNatvAditi yAvat sA prasiddhA jinavAk jinavANI pApAya viSayakaSAyapoSaNahetave zritA gRhItA / pApAtigaH pApamatikramya gacchantIti pApAtigAH te eva pApAtigakAstai: puNyAya sukRtAya viSayakaSAyanivRtyai zritA sevitA / tadevodAhriyate jalasya salilasya dhArA pravAha: ikSuNA rasAlena rasaM mAdhurya sunItA prApitA nimboragAbhyAM nimbazcoragazca nimboragau picumardasarpo tAbhyAm ca kaTutAM kaTu svabhAvaM sunItA / / 29 / / artha - pApI manuSyoM ne pavitra jinavANI kA Azraya pApakArya- viSayakaSAya kI puSTi ke liye liyA hai aura niSpApa - pAparahita manuSyoM ne puNya ke liye / jaise Ikha jala dhArA ko madhurarasa prApta karAtI hai aura nIma tathA sarpa kar3avA rasa ||29|| [30] yAto'smyahaM - kAravikArabhAvaM, kAyasya no taM mamakArabhAvam / yAsyAmyahaM kAyanikAyabhAvaM, nAtmA bhRzaM yanmama kArabhAvam / / yAta iti - kAyasya zarIrasya viSaye ahaMkAravikArabhAvaM darzanamohodayena jAtA parasminnahaMnbuddhirahaMkAraH ahaMkArazcAsau vikArabhAvazceti ahaMkAravikArabhAvastaM, no yAto'smi / evaM mamakArabhAvaM cAritramohodayena jAtA parasmin mamatvabuddhi rmamakAraH sacAsau bhAvazceti mamakArabhAvastaM no yAto na prApto'smi / ahaM samutpannaprajJaH kAyanikAyabhAvaM kAye zarIre nikAyabhAvaM gRhabhAvaM yAsyAmi prApsyAmi, zarIre'haMkAraM mamakAraM ca tyaktvA tadAtmano gRhaM nivAsasthAnaM jAnAmIti bhAvaH / yat yasmAt sama AtmA bhRzaM sAtizayaM kArabhAvaM kAlabhAvaM maraNaM na yAsyati / 'yamakAdau bhavedaikyaM Dalo rvabo ralostathA' ityuktatvAt kArapadena kAlasya grahaNam / / 30 / / artha - maiM zarIra ke viSaya meM ahaMkArabhAva ko aura prasiddha mamakArabhAva ko prApta nahIM huA hU~ arthAt zarIra meM merA ahaMbhAva aura mamatvabhAva nahIM hai| maiM zarIra meM nikAyabhAva gRhabhAva ko prApta hUMgA arthAt zarIra ko gRharUpa mAnUMgA jisake phalasvarUpa merA AtmA kAlabhAva-mRtyu ko prApta nahIM ho sakegA / / 30 / / (267) Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AjIna [31] pApena pApaM na layaM prayAti, punastu puNyaM puruSaM punAtu malaM malenAlamalaM layaM tat, * vinA vilambena jalena yAti / / da pApeneti - pApaM duritaM pApena duritena layaM vinAzaM na prayAti punastu kintu puNyaM puruSaM punAtu pavitraM karotu vidadhAtu / puNyena puruSaH pUto bhavatItyarthaH / tadevodAharati-malena malaM layaM nAzaM na prayAti tat malena alamalaM vyarthaM vyarthamityarthaH / kintu jalena salilena vilambena vinA zIghraM layaM yAti / / 31 / / artha - pApa se pApa vinAza ko prApta nahIM hotA kintu puNya manuSya ko pavitra karatA hai| jaise mala se mala nAza ko prApta nahIM hotaa| ataH mala dhone ke liye bilkula vyartha hai kintu jala ke dvArA vaha mala zIghra hI nAza ko prApta ho jAtA hai ||31|| [32] vizvasya sAraM pravihAya vijJaH, kaH svaM tvaTet svaM bhuvi vItamohaH / nissArabhUtaM kimu takramiSTaM, svAdiSTa Apte navanItasAre / 1. vizvasyeti - bhuvi pRthivyAM vItamoho vIto moho yasya tathAbhUtaH moharahitaH ko vijJaH ko vizeSajJaH / vizvasya bhuvanasya sAraM zreSThaM svamAtmAnaM pravihAya tyaktvA svaM dhanam aTet gacchet prAptumicchediti yAvat / tadevodAharati - iSTe'bhilaSite svAdiSTe svAdutare navanItasArenavanIta eva sArastasmin Apte sati nissArabhUtaM sArahInaM takraM mathitaM kimu iSTaM bhavati? api tu naiva / / 32 / / artha - pRthvI para aisA kauna nirmoha jJAnI puruSa hai jo saba padArthoM meM sArabhUta apane AtmA ko chor3akara dhana ko prApta karanA cAhe / svAdiSTa makkhana rUpa sAra ke prApta ho jAne para kyA sArahIna chAMcha iSTa hotI hai arthAt nahIM ||32|| [33] dhanArjanArakSaNayorvilIno, vinA sukhenArtamanA mRto nA / mohasya zaktirjagatA na gamyA, vyathAM gatA sA camarI yathAtra / / (266) Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhaneti - dhanArjanArakSaNayoH dhanasya vittasyArjanaM prAptakaraNam ArakSaNaM saMrakSaNaM ca tayoH vilInaH samAsaktaH ataeva ArttamanA ArttaM mano yasya sa duHkhitahRdayaH nA naraH sukhena zarmaNA vinA sukhamaprApyaiva mRto mriyate sma / yathA yena prakAreNa sA prasiddhA camarI sundaravAladhiyuktA surAgauH vAladhivAlasaMrakSaNaparatvena vyathAM pIDAM gatA prAptA / ato mohasya lobhapravRteH zaktiH samarthatA jagatA bhuvanena gamyA jJAtuM yogyA nAstIti zeSaH / yathA gulmalagnavAladhizcamarI picchavAlasaMrakSaNalobhena tatrasthA lubdhakena mAryate tathArya parigrahAsakto naraH sukhamaprApyaiva kAlena mAryata iti bhAvaH / / 33 / / artha - dhana ke upArjana aura saMrakSaNa meM lagA mAnava sukha ke vinA duHkhI hotA huA mara jAtA hai jaise isa jagat meM surAgAya pU~cha ke bAloM kI rakSA meM saMlagna raha pIr3A ko prApta hotii| ataH moha kI zakti-samarthatA jagat ke gamya nahIM haiM - jAnane yogya nahIM hai / / 33 / / [34] `zastAH prajAH santu vinAtra rAjJA, rAjA tathA no'stu vinA prajAbhiH / ko nAma sindhuH paratantra eva, binduH svatantraH kila sindhuhetuH / / zastA iti - atra jagati rAjJA nRpeNa vinA zastAH zreSThAH prajAH santu / tu kintu prajAbhiH vinA rAjA nRpastathA tAdRk zasta iti yAvat no astu na bhavatu / bhogabhUmau rAjJA vinA prajAH sukhena nivasanti parantu karmabhUmau prajAmantareNa rAjA na bhavati / tadevodAharatisindhuH sAgaraH ko jAmAsti yaH paratantra eva vindvAyatta eva vartate kila binduH pRSataH svataMtraH sindhuhetuH sAgaravyapadezanimittaM bhavati / svatantro'lpIyAnapi zobhate parAyatto mahAnapi na zobhate ityarthaH / / 34 / / artha - isa jagat meM rAjA ke vinA uttama prajA bhale hI raha sakatI hai parantu prajA vinA rAjA nahIM ho sakatA hai, kyoMki prajA ke rahane para hI prajApati - rAjA saMjJA prApta hotI hai| ataH rAjA prajA ke adhIna hone se paratantra hai, prajA svatantra hai| pAnI kI bU~da sAgara ke vinA svatantra raha sakatI hai parantu bUMdoM ke vinA sAgara kA astitva nahIM raha sakatA, kyoMki bUMdoM kA samUha hI sAgara kahalAtA hai / / 34 / / (2EE) Tvers... Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [35] bhogAnuvRttirvidhibandhaheturyogAnuvRttirbhavasindhusetuH / bIjAnusAraM kalitaM phalaM tat, kiM nimbavRkSe phalitaM rasAlam / / .. bhogeti - bhogAnuvRttiH bhogAnAM paJcendriyaviSayANAm anuvRttiranugamanaM vidhibandhaheturvidhInAM karmaNAM bandhasya hetuH kaarnnm| yogAnuvRttizca yogo viSayatyAgastasyAnuvRttiranugamanaM bhavasindhusetuH bhavaH saMsAra eva sindhuH sAgarastastha setuH pulino vrtte| tadevodAharati tat prasiddhaM phalaM bIjAnusAraM kalitaM prAptaM dRshyte| kiM nimbavRkSe picumardapAdape rasAlam AnaM phalitaM samudbhUtaM? naiva samudbhUtam / / 35 / / . artha - bhogoM kA anugamana karmabandhana kA kAraNa hai aura yoga kA anugamana saMsAra-sAgara kA pula hai| jagat meM bIja ke anusAra hI phala prApta hotA hai|kyA nIma ke vRkSa para Ama phalatA hai ? arthAt nhiiN||35|| [36] tyaktastu saGgane gatamohabhAvaistatrAnubhUto na hi kaSTalezaH / snigdhatvahInAt palitaM ca patraM, tat pAdapAd vA patitaM svabhAvAt / / tyakteti - gatamohabhAvaiH gato naSTo mohabhAvo mamatvAdipariNAmo yeSAM taiH saGgaH parigrahastyaktaH samujjhitaH kintu tatra tyAge taiH kaSTalezaH duHkhalavo na hi naivAnubhUtaH bhuktaH / tadevodAhiyate-palitaM pakvaM patraM paNa snigdhatvahInAt snigdhatvena sarasatvena hIno rahitastasmAt pAdapAd vRkSAt svabhAvAt nisargAt patitaM bhvti| veti upamArthe / / 36 / / artha - mohabhAva se rahita manuSyoM ke dvArA jo parigraha chor3A gayA hai usameM unhoMne raMca mAtra bhI duHkha kA anubhava nahIM kiyA hai| pakA patra jaise sarasatA se rahita vRkSa se TUTa kara par3atA hai to vaha svabhAva se par3atA hai / / 36 / / [37] akSArtharAgo bhavaduHkhadAtA, dharmAnurAgobhavasaukhyadAtA / prabhAtarAge zRNu sAndhyarAge, kimantaraM tatra mahanna mitra! / / (300) Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akSArtheti - akSArtheSu hRSIkaviSayeSu rAgaH snehaH bhavaduHkhadAtA sAMsArikaduHkhAnAM prdaataa| dharmAnurAgaH dharme sukRtakArye'nurAgaH premA abhavasaukhyadAtA nirvANa sukhAnAM pradAyako'sti / mitra! aye suhRd! prabhAta-rAge pratyUSaraktavarNe sAndhyarAge divasAntalohitavarNe ca kiM mahat vipulaM antaraM vaiziSTyaM na vartate? 'iti zRNu smaakrnny| prabhAte prAcyAM dRzyamAnalAlimnaH phalaM sUryodayo bhavati sAyaMca pratIcyA dRzyamAna lAligaHphalaM timiraprasAro bhavatIti bhedo vedyaH / / 37 / / ___ artha - indriyaviSayasambandhI rAga sAMsArikaduHkha kA dene vAlA hai aura dharmasambandhI rAga sAMsArikasukha kA dene vAlA hai| suno mitra! kyA prabhAta kI lAlI aura saMdhyA kI lAlI meM bar3A antara nahIM hai ? avazya hai / / 37 / / / [38] unmattato' pyatra supItamadyAt, supIDitAt vRzcikadaMzanena / kapezca cittaM capalaM narANAM, dhanyo yamI yasya layaM gataM tat / / unmattata iti - atra jagati narANAM manuSyANAM cittaM cetaH unmattataH prakRtyA vikSiptAt supItamadyAt supItaM madyaM maireyaM yena tasmAt, vRzcikadaMzanena vRzcikasya picchaviSasya daMzanena supIDitAt prAptAdhikakaSTAt kapenirAdapi capalaM caJcalaM bhavati / yamI munistu dhanyaH zlAghanIyo'sti yasya tat cittaM layaM gataM cApalyarahitaM jAtam / / 38 / / ____ artha - isa jagat meM manuSyoM kA citta usa vAnara se bhI adhika caJcala hai jo svabhAva se pAgala hai, jisane madirA pI lI hai aura vicchU ke kATane se atyanta pIDita hai| vaha muni dhanya hai jisakA ki citta vilInatA ko prApta hai-sthira hai ||38 / / [39] tathA pratItistu sukhasya tatra sukhaM na lezaM nijamohabhAvAt / artheSu khAnAM jalamanthanena, phenAnubhAvo hi tadApyudeti / / tatheti - * nijamohabhAvAt nije svAtmani mohbhaavaadjnyaanbhaavaat| khAnAmindriyANAM 'khamindriyaM hRSIkaM ca zroto'kSaM karaNaM viduH' iti dhnNjyH| artheSu (30) Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayeSu tathA tAdRka sukhitvasya pratItirAbhAso bhavatu kintu tatra sukhasya zarmaNaH lezamalpaparimANaM - naasti| jalamanthanena tadApi manthanavelAyAmapi phenAnubhAvo DiNDIrAnubhAvo hi nizcayena udeti utpadyate parantu ghRtasyotpatti na dRshyte||39|| - artha - AtmaviSayaka ajJAnabhAva se indriyoM ke viSayoM meM sukhitva kI pratIti bhale hI ho parantu usameM sukha kA leza bhI nahIM hotaa| jaise jala ke manthana-vilolane se phena kI anubhUti to usa samaya hotI hai parantu ghI kA aMza bhI prApta nahIM hotA ||39 / / . [40] mArga smRte ryasya gato jinendro'pyeno gataM tasya layaM samastam / nadAdinIraM malinaM nirastaM, . vAgastyayoge bhavatAt pavitram / / mArgamiti -jinendro'STaprAtihArya maNDito'rhanparameSThI yasya smRte mArga gataH prAptastasya samastam enaH pApaM vRjinaM kalilamenaH' iti dhnnyjyH| layaM nAzaM gtm| vA yathA, agastyayoge'gastyanakSatrasya yoge malinaM malImasaM 'malImasaM tu malinaM kaccaraM maladUSitam' itymrH| nirastaM sat mAlinyarahitaM sat pavitraM pUtaM bhavatAt syAt / jinendrasmaraNena dhyAturakhilAni pApAni vilIyaMte tena ca ta hRdayaM zaradRtau nadAdinIramiva nirmalaM bhavatIti bhAvaH / / 40 / / artha - jinendra deva jisake smaraNa patha ko prApta haiM, jo jinendradeva kA dhyAna karatA hai usake samasta pApa naSTa ho jAte haiN| jaise nadI Adi kA malina pAnI zarad Rtu, meM nirmala hotA huA pavitra ho jAtA hai / / 40 / / [41] ayatnadRSTAn zrutakAn pareSAM, doSAn dayAdhAma-nivAsinaste / / svapne'pi vAGmAnasakAyayogai !dghATayanti prazamAzca santaH / / ayatneti - dayAdhAmanivAsinaH dayAkaruNaiva dhAma gRhaM tasmin nivasantItyevaMzIlAH dayAlava ityarthaH prazamAH prazamaguNopetaH te prasiddhAH santaH sjjnaaH| ayatnadRSTAn ayannena prayatnamantareNa dRSTA vilokitastAn zrutakAn zrutA eva zrutakAstAn samAkarNitAn pareSAmanyeSAm doSAn avaguNAn svapne'pi svApe'pi vAG-mAnasakAyayogaiH vAk ca. (302) Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnasaM ca kAyazceti vAGmAnasakAyAH te ca te yogAzca taiH nodghATayanti na prkaashynti| santaH pareSAM nindAM na kurvantIti bhAvaH / / 4 / / artha - dayArUpa ghara ke nivAsI, zAntapariNAmI sajjana, svayaM dRSTa aura sune dUsaroM ke doSoM ko mana-vacana- kAyarUpa yogoM se svapna meM bhI prakaTa nahIM karate haiN||41|| . [42] bhavAbhimuktA na bhave vibhAve, punazca bhIme'bataranti du:khe / tailaM tilaM tacca ghRtaM tu dugdhaM, pUrvasvarUpaM na punaH prayAti / / .... _bhaveti - bhavAbhimuktA bhavAt saMsArAt abhimuktA dUraMgatAH siddhaparameSThinaH punazca bhUyo'pi vibhAve vibhAvarUpe bhave saMsAre paryAye vA bhIme bhayaMkare duHkhe ca nAvataranti nAvatIrNA bhavanti / tailaM sneha tilaM, tatprasiddhaM ghRtaM sarpizca 'sarpirAjyaM ghRtaM haviH' iti dhnNjyH| dugdhaM kSIraM pUrvasvarUpaM prAktanarUpam idaM tile ghRte ca yojyam / punarbhUyaH na prayAti na praapnoti| yathA tailaM punastilaM na yAti yathA ghRtaM ca punardugdhaM na prayAti tathA janmamaraNAtmakasaMsArAnmuktAH punaH saMsAraM nAyAntIti bhAvaH / / 42 / / ___artha - saMsAra se mukta siddhaparameSThI azuddha bhava-saMsAra athavA paryAya aura bhayaMkara duHkha meM punaH nahIM Ate jaise taila apane pUrvarUpa tila ko aura ghI apane pUrva rUpa dUdha ko prApta nahIM hotA ||42 / / . . [43] lubdhaH sa mugdho viSayeSvaghAtmA, samprAptadRSTistu tato'stu bhinnaH / karotu nRtyaM mRdumodakAn vA, __ khAdan sa bAlo'tra tathA na vRddhaH / / - lubdha iti - viSayeSu paJcendriyabhogeSu lubdhaH samAsaktaH sa mugdho mUDhaH 'mugdhaH sundaramUDhayoH ' itymrH| aghAtmA pApAtmA astu / tu kintu samprAptadRSTiH samprAptA dRSTiryena saH saviveko jnH| tataH pUrvoktam bhinnaH pRthgbhuuto'stu| samyagdRSTirviSayAnupabhujAno'pyantaraGgato viraktatvAttAdRk pApAtmA na bhavatItyarthaH tadevodAharati - mRdumodakAn sukomalalaDDukAn khAdan adan bAlaH nRtyaM karotu nRtyena .. (303). Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRdumodakAnadan modaM pradarzayatu vRddhaH sthaviro n| vA aupamye / / 43 / / - artha - viSayoM meM lubhAyA mohI manuSya pApI hai parantu samyagdRSTi usase bhinna ho| jaise komala laDDuoM ko khAtA bAlaka nRtyaM karatA hai, vRddha nhiiN||43|| [44] na nAgnyamAnaM bhavamuktihetuzcittasya nairgranthyamapIti zAstram / . . gavAdayo ye pazavo'pi nagnA svastAH kathaM syuH zivamanyathA syAt / / neti - nAgnyamAnaM nAgnyameva nAgnyamAnaM kevalaM nagnatvaM bhavamuktihetuH bhavAnmukti rbhavamuktistasyA hetuH kAraNaM n| cittasya manasaH nairgranthyaM nirgranthasya bhAvo nairgranthyaM niSparigrahatvamapi heturastIti shaastrmaagmo'sti| zArIrika nanatvena saha manaso'pi nagnatvaM mokSaheturastIsi jinAgamo vadatIti bhAvaH / anyathA evaM na syAt cettarhiye gavAdayo vRSabhaprabhRtayaH pazavo'pi nagnAH santi te trastA duHkhinaH kathaM syuH teSAmapi zivaM zreyaH syAt / / 44 / / artha - kevala nagnatA hI mokSa kA kAraNa nahIM hai kintu mana kI nirgranthatA bhI usake sAtha kAraNa hai aisA zAstra meM kahA hai| yadi aisA na ho to jo baila Adi pazu nagna haiM ve duHkhI kyoM haiM ? unheM bhI ziva-kalyANa athavA mokSa prApta honA cAhiye / / 44 / / [45] gantuM layaM svAtmani te'sti vAJchA tvayArjavaM cetasi saMzritaM syAt / vakrAgatiryadyapi soragANAM, bilapraveze saralaiva dRSTA / / gantumiti - svAtmani svakIyazuddhasvarUpe layaM lInatvaM gantaM prAptuM yadi he bhavya! te tava vAJchA asti tarhi tvayA cetasi ArjavaM RjorbhAva ArjavaM saralatvaM kAyavAGmanasAmakauTilyamiti yAvat saMzritaM saMsevitaM syaat| tadevodAharati-yadyapi uragANAM sA prasiddhA gatirvakA kuTilAsti tathApi bilapraveze bile svasthAne pravezasta smin saralaiva Rjureva dRSTA nayanapathaM gatA / / 45 / / .. artha - he bhavya! svakIya AtmA meM lInatA prApta karane kI terI icchA hai.to tujhe (3040 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citta meM saralatA kA sevana karanA caahiye| jaise sAMpoM kI vaha prasiddha gati yadyapi kuTila hai tathApi bila meM praveza karate samaya sIdhI hI dekhI gayI hai ||45|| [46] abdhi nadaizcAnala indhanaughaistRptaH sudhAzIlamaTedviSo'pi / Arohito'sau bhuvi paGgunAdri ryogAnna tRpto'sti dhanena lobhI / abdhiriti abdhiH Apo dhIyante yasmin sobdhiH sAgara, nadaiH saridbhiH, analo'gnizca, indhanaughairindhanasamUhaiH, tRptaH saMtuSTo bhavet / viSo'pi garalo'pi sudhAzIlaM pIyUSasvabhAvam aTet prApnuyAt / asau prasiddhaH, adri parvato bhuvi pRthivyAM paDunA khaJjana Arohita naTitaH syAt parantu lobhI lubdho janaH, dhanena vittena yogAt saMsargAt tRptaH saMtuSToM nAsti / asaMbhavatkAryaM saMbhavad bhavet kintu dhanena lobhI saMtuSTo na bhavedityarthaH / / 46 // artha - samudra nadiyoM se aura Aga IMdhana ke samUhoM se saMtuSTa ho sakatA hai / viSa amRta ke svabhAva ko prApta ho sakatA hai aura pRthivI para lUle manuSya ke dvArA parvata car3hA jA sakatA hai parantu lobhI manuSya dhana ke yoga se saMtuSTa nahIM ho sakatA / / 46 / / [47] manobalaM tad guru muktimArge, vacobalaM vApi tato laghu syAt / laghiSThamastyaGgabalaM, dhanaM dhik, tad vastuto'smin na hi kiMcidasti mana iti - muktimArge mokSamArge tad durlabhaM manobalaM cetobalaM guru sarvazreSThamasti / vacobalaM vANI sAmarthyamapi tato manobalAt laghu syAt / aGgabalaM zarIrasAmarthyaM laghiSThaM atizayena laghu laghiSThaM laghutaraM asti / dhanaM vittaM dhik hi yataH tat vastuto yathArthataH asmin muktimArge kiJcit kimapi nAsti / / 47 / / Lan artha - mokSamArga meM manobala zreSTha hai, vacana bala bhI usase kucha kama zreSTha hai aura zarIra bala sabase laghu hai parantu dhana ko dhikkAra hai kyoMki vaha yathArthataH mokSamArga kucha bhI nahIM hai || 47|| (305) Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [48] pApaM vapurjaM tvaNukapramANaM, vAkkAyajaM yacca tato'dhikaM vA / cittasya kAryaM tu sumerumAnaM, pApAnmano'to'stu sadA sudUram / / pApamiti - vapurjaM zarIraprabhavaM pApaM vRjinaM tu aNukapramANaM sarvato laghvasti / vAkkAyajaM vacaHzarIraprabhavaM vA yatpApaM tat tataH zarIraprabhavAtpApAt adhikaM bhavet / tu kintu cittasya manasaH kAryaM kRtyaM manojanyaM pApaM sumerumAnaM merupramANaM sarvato'dhikamiti yaavt| astiitishessH| ato'smAt kAraNAt manazcittaM pApAt pApmanaH sadA sarvadA sudUraM atizayena dUraM viprakRSTamastu bhavatu / manojanyaM pApaM sarvato gurutaramastyatastattyAjyameveti bhAvaH / / 48 / / artha - zarIra se hone vAlA pApa aNupramANa hai, vacana aura zarIra se hone vAlA pApa usase adhika hai aura mana se hone vAlA pApa sumerupramANa hai - sabase adhika hai isaliye pApa mana sadA dUra rahe ||48 || [49] dAnena bhogI bhuvi zobhate sa, dhyAnena zastena tathA sa yogI / / niHsaGga - pAtrastu nirIhavRttyA, cehA pratolI narakasya voktA / / dAneneti - bhogI bhogavAn gRhI dAnena tyAgena bhuvi pRthivyAM zobhate tathA sa prasiddho yogI muniH zastena zubhena dhyAnena dharmyazuklarUpeNa zobhate / tu kintu niHsaGga pAtro nirgranthaguruH nirIhavRttyA niHspRhavRttyA zobhate / IhA AkAGkSA narakasya zvabhrasya ca pratolI pramukhadvAramiva uktA kathitA / / 49 / / artha - pRthivI para bhogI manuSya dAna se, yogI prazasta dhyAna se aura nirgrantha muni niHspRha vRtti se suzobhita hotA hai, kyoMki spRhA - vAJchA naraka ke pramukhadvAra ke samAna kahI gaI hai || 49|| [50 ] sAgArako vApyanagArako vA, karmakSayArthaM nirato 'stu dharme / karotu kAryaM kRSakaH sa kAryyaM, dhAnyAya zasyaM na tRNAya hAsyam / / (306 ) Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgAraka iti - sAgArako vA gRhastho vA anagArako vA munirvA, karmakSayArthaM trividhakarmavinAzArthaM dharme vItarAgasarvajJadevapraNIte sadAcaraNe nirato liino'stu| tadevodAharati-sa kRSakaH kRSIvala: dhAnyAya dhAnya prAptyai kAryaM kRSi sambandhikAryaM krotu| tasyaitat kAryaM zasyaM prazaMsanIyaM bhvti| tRNAya ghAsAya na prazasyaM kintu hAsyaM hAsyakaraM bhvti| dharmAcaraNasya mukhyaprayojanaM karmakSayo'stIti bhAvaH / / 5 / / artha - sAgAra ho cAhe anagAra, use karmakSaya ke liye hI dharma meM lIna honA cAhiye (bhogopabhoga prApti ke liye nahIM) kyoMki kisAna khetI kA kArya anna ke liye karatA hai to prazasta hai aura ghAsa ke liye karatA hai to hAsya-upahAsa kA pAtra hotA hai||5|| [51] pAtrAya deyaM vidhinA pradAya, phalaM prati syAd yadi yo nirIhaH / sadA sa dAtAstu satAM mato'sti, - sukhAya vai bhAgubhayatra kIrteH / / 51 / / pAtrAyeti - pAtrAya yogyapAtrAya vidhinA navadhAbhaktipurassaraM deyaM dAtuM yogyam AhArAdikaM vstu| pradAya datvA ca yaH phalaM prati nirIho niHspRho yadi syAd tarhi sa dAtA sadA satAM satpuruSANAM mataH samAdRto'stu bhvtu| vai nizcayena sa dAtA sukhAya bhavati / ubhayatra loke kIrteryazaso bhAk bhajatIti bhAk prApakaH bhavati / / 51 / / artha - yogya pAtra ke liye vidhipUrvaka dAna denA cAhiye aura dekara yadi phala ke prati niHspRha rahatA hai to vaha dAtA satpuruSoM se samAdRta hotA hai, usakA vaha dAna sukha ke liye hotA hai aura vaha dAtA donoM lokoM meM kIrti kA bhAjana hotA hai / / 51 / / [52] dAnaM prazastaM vinayena sAkaM, namro hi dAtA budhasevito'stu / supItadugdhaM sa vaman suto'pi, janIM samAnAM na mudA prapazyet / / 52 / / dAnamiti - vinayena namratayA sAkaM saha dAnaM prazastaM zreSThaM kalyANakaramiti yaavt| hi yato namro vinayazIlo dAtA dAnakaro budhasevito budhaiH sevito jJAnijanasamAdRto'stu bhavatu / supItadugdhaM suSThu pItaM supItaM, supItaM ca tad dugdhaM ceti (307) Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supIta dugdhaM supItakSIraM vaman udgiran sa mAtRpriyaH suto'pi zizurapi samAnAM mAnena sahitA tAM saga janIM mAtaraM mudA harSeNa na prapazyet nAvalokayet / sAhaMkArasAvitrIpAyitaM dugdhaM sutAya na rocate'taH sa tadvamatItyarthaH / / 52 / / artha - vinaya ke sAtha diyA huA dAna acchA hotA hai, kyoMki vinamra dAtA jJAnijanoM se sevita hotA hai| acchI taraha piye dUdha ko ugalatA huA zizu bhI mAninI ko harSa se nahIM dekhatA hai / / 52 / / [53] cintAturo'jasramayaM hyagArI dvivallabho hA maraNaM tathAstu / parasparaM dhAritavairabhAvaiH, ziSyairguruH saMyatakastathAstu / / cinteti - hi nizcayena, ayameSa, agArI gRhasthaH ajasraM satataM, cintAturaH cintayA durdhyAnena Aturo duHkhito bhavati / dve vallabhe yasya sa dvivallabho dvipatnIko gRhI maraNaM tathAstu maraNavat kaSTamanubhavatu / hA iti khede / parasparaM mithaH dhAritavairabhAvaiH dhArita vairabhAvo yaistairanyo'nyaM kalahAya mAnaiH ziSyairmoDhyai: 'dIkSitaM mauDhyaM ziSyaM ca ' iti dhanaMjayaH / guruH AcAryaH saMyatakaH saMyata eva saMyatakaH saMyamI, api tathAstu dvipatnIkagRhIva cintA bhavatu / / 53 / / artha - nizcaya se yaha gRhastha nirantara cintA se duHkhI rahatA hai| phira do patnI vAlA gRhastha ho to usakA mAno maraNa hI hai| isI prakAra paraspara vaira rakhane vAle ziSyoM saMyamI guru bhI nirantara cintA se duHkhI rahatA hai ||53|| [54] vrateSu zIlaM ca damo dameSu, khAnAM varo'yaM rasanendriyasya / dAnaM tu dAneSvabhayAhvayaM vai, dharmeSu dharmo gadito'pyahiMsA / / vrateSviti - vrateSu ahiMsAdiSu 'hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo viratirvratam' iti vrata lakSaNam / zIlaM brahmacaryaM pradhAnamiti zeSaH / dameSu vazIkaraNeSu khAnAm indriyANAM damo vazIkaraNaM varaH shresstthH| tatra ca rasanendriyasya jihvendriyasya ayaM damo varaH / tu kintu dAneSu tyAgeSu abhayAhvayaM abhayAkhyaM prANirakSaNarUpaM varaM zreSTham / dharmeSu vai nizcayena ahiMsAdharmo baraM zreSTha gaditaH kathitaH / apa samuccayArthaH / / 54 / / (308) Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha - vratoM meM zIla-brahmacarya zreSTha hai, damana meM indriyoM kA damana, usameM bhI rasanendriya kA damana zreSTha hai, dAnoM meM abhayadAna zreSTha hai aura dharmoM meM ahiMsAdharma zreSTha kahA gayA hai ||54 / / [55] dhyAneSu zuklaM ca tapassu satsu, dhyAnaM nidhAnaM svanidheH pradhAnam / visarjanaM tad, madhurasya sadbhiH, zlAghyaM raseSu prathamaM praNItam / / * dhyAneSviti - dhyAneSu. ArttaraudradhaHzuklAbhidhAneSu caturSu dhyAneSu 'uttamasaMhananasyaikAgracintA nirodho dhyAnamAntarmuhUrtAt' itidhyAnasya lkssnnm| zuklaM tannAmadheyaM, satsu zreSTheSu tapasu prAyazcittAdyabhyantaratapazcaraNeSu dhyAnaM svanidheH AtmanidheH pradhAnaM pramukhaM nidhAnaM kossH| raseSu rasatyAgeSu madhurasya rasasya visarjanaM tyAgaH sadbhiH sAdhubhiH zlAghyaM prazaMsanIyaM prathamaM pramukhaM praNItaM kathitam / / 55 / / ___ artha - dhyAnoM meM zukladhyAna, antaraGga tapoM meM dhyAna Atmanidhi kA nidhAna kahA gayA hai tathA rasoM meM madhuraras kA tyAga satpuruSoM ke dvArA prazaMsanIya pramukha tyAga kahA gayA hai ||55 / / jinAgame'nyonyaviruddhadharmA, nayA na mAnAya tadaMzato'taH / parasparaM tat pratikUlamAstAM, kUladvayaM vai sarite'nukUlam / / 56 / / jinAgama iti - jinAgame Ahetadarzane, anyonyaviruddhadharmAH anyonyaM mitho viruddho dharmaH svabhAvo yeSAM te tathAbhUtAH parasparaM viruddhadharma nityAnityAdikaM gRhNanto nayAH ekadezagrAhiNaHzrutajJAna-vikalpavizeSAstadaMzato vastvekadezataH mAnAya samAdarAya na santIti shessH| ato'smAt parasparaM pratikUlaM viruddham AstAM, kintu vastusvarUpapratipAdane viruddhanayayorapi sArthakyaM vrtte| yathA kUladvayaM tIradvayaM parasparaM pratikUlaM sadapi vai nizcayena sarite taraGgiNyai anukUlaM vidyate / / 56 / / artha- jaina-siddhAnta meM paraspara viruddha naya sanmAna ke liye nahIM mAne gaye haiM kyoMki ve vastu ke eka aMza ko grahaNa karate haiM ata: ve paraspara viruddha bhale hI raheM parantu . (306) Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastu kA pUrNa svarUpa kahane ke liye donoM Avazyaka haiM jaise nadI ke do taTa paraspara viruddha rahate hue bhI nadI ke liye anukUla hote haiM / / 56 / / . [57] duHkhasya mUlaM tanudhAraNaM vA, duHkheSu duHkhaM tu manogataM tat / tatrApi duHkhaM ca parAbhavAddhi, svasyAvabodhe na hi duHkhamasti / / duHkhasyeti - duHkhasya asAtasya mUlaM pramukhakAraNaM tanudhAraNaM zarIradhAraNamasti / duHkheSu azarmasu duHkhaM tu manogataM mAnasikaM vrtte| tatrApi yat parAbhavAd anAdarAd bhavati tad vizeSeNa bhvti| kintu svasya svakIyazuddhAtmanaH avabodhe jJAne sati nizcayena duHkhaM na hyasti / / 57 / / artha - duHkha kA mUla kAraNa zarIra kA dhAraNa karanA hai| duHkhoM meM bhI mAnasika duHkha saba se prabala hai, usameM bhI parAbhava se jo hotA hai vaha adhika prabala hai| svakIya zuddha AtmA ke jJAna hone para nizcaya se duHkha nahIM hai / / 57 / / [58] vimuktasaGgA manasA ramante , tatraiva ced ye na zivIbhavanti / muJcanti ye yadyapi kaJcukaM vai , no pannagA nirgaralIbhavanti / / vimukteti - vimuktasaGgAH vimuktastyaktaH saGgaH parigraho yaistathAbhUtAH santo'pi ye manasA cetasA tatraiva saGga eva ramante ratA bhavanti cet ? te na zivIbhavanti kalyANabhAjo na jaaynte| tadevodAharati-ye pannagAH sarpa yadyapi kaJcukaM nirmokaM muJcanti tathApi te vai nizcayena no nirgaralIbhavanti viSarahitA na bhavanti / / 58 / / ___ artha - parigraha kA tyAga karane vAle jo manuSya mana se usI parigraha meM ramaNa karate haiM lIna rahate haiM- ve kalyANa ke bhAjana nahIM hote| jaise sAMpa kAMculI to chor3a dete haiM parantu viSa se rahita nahIM hote / / 58 / / . (310) Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [59] sukhaM sukheSUttamamAtmajaM tat, yA paJcamI sA gatiruttamAstu / prabhAsu sarvAsu maNiprabheva, jJAneSu vijJAnamado'kSayaM syAt / / sukhamiti - sukheSu zarmasu tat sukhamuttamaM zreSThaM bhavati yad Atmajam AtmotthaM bhavati / tathA tenaiva prakAreNa gatiSu sA gatiH uttamAstu yA paJcamI nArakatiryaG - mAnuSadevAtiriktAsiddhAnAM bhavati / sarvAsu nikhilAsu prabhAsu dIptiSu maNiprabheva mANikyadIptiriva jJAneSu adastat durlabhatAM vijJAnaM kevalajJAnam akSayamavinazvaraM syAd bhavet / / 59 / / artha - sukhoM meM AtmA se utpanna hone vAlA sukha uttama hai| gatiyoM meM paJcamagati - siddhagati uttama hai, saba prabhAoM meM maNi kI prabhA uttama hai| isI prakAra saba jJAnoM meM vaha avinAzI kevalajJAna uttama hai / / 59|| [60] yathAmatiH syAcca tathAgatiH sA, yathAgatiH syAcca tathAmatiH sA / materabhAvAttu gaterabhAvo, dvayorabhAvAt sthitirAzu zaive / / yatheti N- yathA yAdRzI matiH zubhAzubharUpA syAt tathA tAdRzI zubhAzubharUpA sA gatiH syaat| yathA yAdRzI ca gatiH syAttathA tAdRzI matirbuddhiH pravartate / tu kintu gate : zubhAzubharUpAyA buddherabhAvAt gaterabhAvo bhabati / dvayorgatimatyorabhAvAt zaive siddhA Azu zIghraM sthitiravasthAnaM syAt / / 60 / / artha - jaise mati hotI hai vaisI gati hotI hai, jaisI gati hotI hai vaisI mati hotI hai, mati ke abhAva se gati kA abhAva hotA hai aura gati -mati donoM kA abhAva hone se zIghra hI mokSa meM sthiti hotI hai / / 60 / / [61] jalAzritA maJjulavIcimAlA, stambhAzriptaM tad bhavanaM yathAstu / jJAnAdayo ye vinayAzritAH syu-, rguNAstathA te'pi vRthAnyathA syuH / / " (311) Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaleti - yathA yena prakAreNa maJjulavIcimAlA manoharataraGgasantatiH jalAzritA salilAzritA vartate tathA tat prasiddhaM bhavanaM prAsAdaH stambhAzritaM stambhAvalambitam astu / tathA ye jJAnAdayaH jJAnaprabhRtayo guNAH santi te'pi vinayAzritAH vinayAvalambitAH syuH / anyathA vinayAvalambanAbhAve te jJAnAdayo guNAH vyarthAH syuH akAryakarA bhaveyuH / / 61 / / artha - jisa prakAra manohara taraGgoM kI santati jala ke Azrita hai usI prakAra vaha prasiddha prAsAda khambhoM ke Azrita hai| isI prakAra jo jJAnAdi guNa haiM ve vinaya ke Azrita raheM, anyathA ve guNa nahIM haiM / / 61 / / [62] ajeyasenApi vinA na rAjJA, rAjA kirITena vinA na bhAtu / nyUnA guNAste vinayena sarve, na bhAntu tasmAdvinayaH satAptaH / / 62 / / ajeyeti - ajeyasenApi ajeyapRtanApi rAjJA bhUpatinA vinA na bhAtu / rAjA bhUpatiH kirITena mukuTena vinA na bhAtu / vinayena vinamrabhAvena nyUnA rahitAH te guNA jJAnAdayo na bhAntu tasmAt satA sAdhupuruSeNa vinayaH prApto mArdavadharmo'GgIkRtaH / / 62 / / artha - ajeya senA bhI rAjA ke vinA suzobhita nahIM hotI hai, mukuTa ke vinA rAjA suzobhita nahIM hotA aura vinaya se rahita guNa bhI suzobhita nahIM hote| isIliye satpuruSoM ne vinaya ko prApta kiyA hai / / 62 / / [63] akSapravRtterviSayopalabdhi-, stataH kaSAyAzca tato'stu bandhaH / vidhergatiH syAd gatito'GgabhAro'pyakSANi tatra prakaTIbhavanti / / " akSeti - akSapravRtterindriyapravRtteH viSayopalabdhiH sparzAdiviSayaprAptiH, tataH kaSAyAH krodhAdyAH, tato bandhaH karmabandhaH, vidheH karmabandhAt gatirnarakAdiH, tataH aGgabhAro dehabhAra, tatra dehe ca, akSANi indriyANi prakaTIbhavanti / indriyavRttireva duHkhasya mUlaheturasti tato'sau parityAjyeti bhAvaH / / 63 / / artha - indriyoM meM pravRtti hone se viSayoM kI prApti hotI hai, usase kaSAya utpanna (312) Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hote haiM, kaSAyoM se karmabandha hotA hai, karma se gati hotI hai, gati se zarIra dhAraNa karanA par3atA hai aura zarIra meM punaH indriyAM prakaTa hotI haiM / / 63 / / [64] pUrvAnuvRttistu punazcireyaM, paramparA vA tarubIjavRttiH / bIje vidagdhe na taroH prasUti-, danteSu kheSu svatta AtmasiddhiH / / pUrveti punarbhUyaH / iyameSA cirA cirakAlAdAyAtA pUrvAnuvRttiH pUrvAnusAriNI paramparA tarubIjavRttirvA vRkSabIjavRttiriva vartate / yathA tarorbIjasya bIjAcca taro: prasUti: dRzyate tathA pUrvottarayoH kAryakAraNabhAvasantatiranAdikAlAt prvrtte| bIje vidagdhe bhasmasAdbhUte sati taroH prasUtiH utpattirna bhavati / kheSu indriyeSu dAnteSu vazIkRteSu satsu AtmasiddhiH AtmopalabdhiH svataH svayameva jAyate iti zeSaH / / 64 / / artha - pUrva pUrva kAraNoM kA anusaraNa karane vAlI yaha cirakAlIna paramparA vRkSa aura bIja ke samAna hai / arthAt vRkSa se bIja hotA hai aura bIja se vRkSa hotA hai| bIja ke jala jAne para vRkSa kI utpatti nahIM hotI / indriyoM kA damana hone para AtmA kI siddhi svayaM ho jAtI hai ||64|| [65] jitendriyaH saMyamadhArakaH sa, dhyAne vilInaH sahajaM sadAstu / dugdhe drutaM sA kila zarkareva, damyAni sadbhiH karaNAni tasmAt / / jitendriya iti - jitendriyaH jitAnIndriyANi yena sa vazIkRtAkSaH sa prasiddhaH saMyamadhArakaH saMyataH sahajaM yathAsyAttathA sadA sarvadA dhyAne dharmmazukladhyAne vilInaH niratastagata ityarthaH / astu bhavatu / yathA kila sA zarkarA sitA dugdhe payasi drutaM zIghraM kila vilInA bhavati tthaa| tasmAt kAraNAt sadbhiH sAdhubhiH karaNAni indriyANi 'khamindriyaM hRSIkaM ca zrauto'kSaM karaNaM viduH' iti dhanaMjayaH / damyAni damanArhANi / jitendriya eva saralatayA dhyAnaM kartumarhatIti bhAvaH / / 65 / / artha - indriyoM ko jItane vAlA sAdhu saralatA se dhyAna meM usa taraha vilIna rahe (313) Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jisa taraha dUdha meM zIghra hI zakkara vilIna ho jAtI hai| isaliye satpuruSoM ke dvArA indriyAM damana karane ke yogya haiM / / 65 / / [66] jJAnAnna vRttAnna ca bhAvanAyAH,' sadhyAnazaktestu nijAtmazuddhiH / pRthak kRtaM kiM payaso ghRtaM tat, vinA'gninA bopalato hiraNyam / / . jJAnAditi - nijAtmazuddhiH nijasya svasyAtmanazcetanAlakSaNasya zuddhiH pUtatA jJAnAnna zAstrabodhAnna bhavati / vRttAt cAritrAnna bhavati / bhAvanAyA anuprekSAyA na bhvti| tu kintu saddhyAnazakteH sacca tad dhyAnaM ca saddhyAnaM dharmazukladhyAnaM tasya zakteH sAmarthyAt bhvti| tadevodAharati-kimagninA vinA pAvakamantareNa payaso dugdhAt tat upalabhyamAnaM ghRtamAjyaM 'sarpirAjyaM ghRtaM haviH' iti dhnNjyH| vAthavA upalataH kanakapASANAt hiraNyaM svarNaM pRthak kRtaM vihitam ? / / 66 / / __ artha - svakIya AtmA kI zuddhi jJAna se nahIM hotI, cAritra se nahIM hotI aura bhAvanA se nahIM hotI kintu dhyAna se hotI hai| kyA agni ke vinA dUdha se ghI aura pASANa se svarNa ko pRthak kiyA gayA hai? arthAt nhiiN| karmakSaya ke liye jJAna, cAritra aura bhAvanA ke sAtha dhyAna kA honA Avazyaka hai|| 66 / / [67] vizeSasAmAnyacitaM sadastu, citidvayenAkalitaM samaM vai / ekena pakSeNa na pakSiNaste, samutpatanto'tra kadApi dRSTAH / / vizeSeti - sad dravyaM vizeSasAmAnyacitaM vizeSazca sAmAnyaM ca vizeSasAmAnye tAbhyAM citaM vyAptaM tanmayam astu atra vizeSeNa paryAyaH sAmAnyena ca dravyaM vivkssitm| sat AtmatattvaM vai nizcayena citidvayena cayanaM citizcetanetyarthastasyA dvayena jJAnacetanAdarzanacetanAyugalena samaM sArdham AkalitaM sahitam asti| tadevodAharati / atra loke te pakSiNaH khagAH kiM ekena pakSaNa garutA samutpatantaH uDDIyamAnAH kiM kadApi dRSTA vilokitAH? naivetyrthH|| 68 / / / artha - vastu sAmAnya aura vizeSa se tanmaya hai arthAt dravya-paryAya se yukta hai| (314) Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmatattva bhI darzanacetanA aura jJAnacetanA-donoM se eka sAtha tanmayIbhAva ko prApta hai| isa loka meM ve pakSI kyA kabhI eka pakSa se ur3ate dekhe gaye haiM ? nhiiN||67|| __ [68] hitAhite te nihite hi te sto, nijAtmani bhrAtariyaM saduktiH / paraprayogo'tra nimittamAtraH, phalaM hyupAdAnasamaM sadAstu / / hiteti - he bhrAtaH! te prasiddha hitAhite hitaM cAhitaM ceti dvandvaH zreyo'zreyasI hi nizcayena te tava nijAtmani svakIyAtmani nihite sthite staH itIyaM saduktiH satAM sAdhUnAmuktiH kathanaM athavA satI cAsau uktizca saduktiH sUktirastIti shessH| atra hitAhitaviSaye paraprayogo'nyasaMsargaH nimittamAtro'sti hi nizcayataH phalaM kAryaM sadA upAdAnasamaM upAdAnasadRzaM astu| yatkAryarUpeNa pariNamati tadupAdAnaM yacca tatra sahAyIbhavati tannimittam / / 68 / / artha - he bhAI! tere hita aura ahita terI hI nijAtmA meM nihita haiM yaha sUkti athavA satpuruSoM kA kathana prasiddha hai| para-padArtha kA prayoga to isameM nimitta mAtra hai phala to saMdA upAdAna ke samAna hI hotA hai / / 68 / / [69] mAne tu meyasya sukhasya duHkhe, bandhe hi mukte Inino daridre / pAtre tu dAtuH pathike patho'pi, mukhyasya gauNe sudRzo'pi cAndhe / / [70] vijJasya cAjJe'pyahite hitasya, kSudhAbhivRddhau bhuvi bhojanasya / yathAtra deze dinarAtriyukte, divAkarendvoH zRNu mUlyamasti / / mAna iti- mIyate'neneti mAnaM prasthAdi mApakapadArthe sati meyasya- mAtuM yogyaM meyaM godhUmAdimeyapadArthasya, duHkhe iSTaviyogAdijanye kaSTe sati sukhasyeSTajanasaMyoga (315) Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtasAtasya, bandhe sati pAratantryajanakabandhe sati mukteH svAtantryasya, daridre nirdhane sati dhanino dhanavataH, pAtre dAnAhe sati dAturdAnakartuH, pathike'dhvage sati patho'pi mArgasyApi, gauNe'pradhAne sati mukhyasya vivakSitasya pradhAnasyeti bhAvaH, andhe dRSTumazakte sati sudRzo'pi sulocanasyApi, ajJe jJAnarahite sati vijJasya viziSTa jJAnavataH, ahite akalyANakAriNi sati hitasya kalyANakArakasya, kSudhAbhivRddhau kSudhAyA abhivRddhistasyAM bubhukSA vRddhau satyAM bhojanasya bhojyapadArthasya; yathA mUlyaM sArthakya masti tathA dinarAtriyukte divasarajanIsahite atra deze divAkarendroH divAkarazcenduzceti divAkarendU vRddhiH tayoH sUryAcandramasoH mUlyaM sArthakyamasti, iti zRNu samAkarNaya tvaMmiti shessH| mAna iti-mAna ke rahate huye meya - padArtha kA, duHkha ke rahate hue sukha kA, bandha ke rahate hue mukti kA, daridra ke rahate hue dhanI kA, pAtra ke rahate hue dAtA kA, pathika ke rahate hue patha kA, gauNa-apradhAna ke rahate huye mukhya kA, andhe ke rahate hue sulocana kA, ajJAnI ke rahate hue jJAnI kA, ahita ke rahate hue hita kA, kSudhA ke rahate hue bhojana kA aura dina rAta se yukta isa deza meM sUrya candramA kA mUlya hai| suno!||69 - 70 / / [71] vivAhitaH saMzca varo gRhI so'-, vivAhitAddhA vyabhicAriNo'pi / pApasya hAnizca vRSe matiH syAt, tathetarAd yat zRNu pApameva / / vivAhita iti - sa prasiddho gRhI gRhastho vivAhitaH u dRDhabhAryo'pi san vyabhicAriNo vyabhicArazIlAt vivAhitAt udUDhabhAryAt varaH zreSTho'sti / tayostathAtve pApasya duritasya hAnirapacayaH vRSe dharme matirbuddhiH syaat| yatra pApasya hAnirdharme ca matiH syAttasya puNyatvaM bhvti| tathetarAcca pApasya vRddheH dharme cApravRttezca pApameva syaat| iti tattvaM zRNu he bhavya! / / 71 / / artha - vyabhicArI avivAhita manuSya kI apekSA vivAhita - svadArasaMtoSI gRhastha zreSTha hai| usakI zreSThatA kA kAraNa pApa kI hAni aura dharma meM ruci hai| isase viparIta kAraNoM-pApa kI vRddhi aura dharma meM aruci se pApa hI hotA hai| yaha tattva kI bAta suna ||71 / / (316) Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [72] dAtA dayAluH paraduHkhavairI, sa zreSThinaH syAt kRpaNAt prazastaH / anyAnyavittaM dadatastu dAtu rvaro'pyadAtA nayamArgagAmI / / dAteti - paraduHkhavairI anyaduHkhApahartA dayAluH kAruNikaH 'syAddayAluH kAruNikaH' itymrH| sa prasiddhaH dAtA dAnakartA kRpaNAt kaNacUSAt zreSThino dhanikavarAt prazastaH zlAghyaH astIti shessH| tu kintu anyAnyavittam, anyAnyadhanaM dadato vitarato dAtuH dAnakarturapekSayA adAtA adAnakartA nayamArgagAbhI nItimArgapathikazcet vara shressttho'sti||72|| __artha - para ke duHkha ko dUra karane vAlA dayAlu dAtA kaMjUSa seTha se acchA hai| aura dUsare logoM ke dhana-vastu ko dene vAle dAtA kI apekSA nItimArga para calane vAlA adAtA zreSTha hai / / 72 / / [73] kanIyasA me manasA dhRto yo'mUrtazca vizvaikagururvirAgaH / zraddhAdRzA vAdhigato'pyato'haM, * bhakto'pi dhanyo bhagavAMstu dhanyaH / / 73 / / kanIyaseti - yatazca, amUrtaH sparzAdirahitaH virAgo vizvaikaguru vizvasmin eko'dvitIyo gurU zreSTho durbharazca / yo me mama stotuH kanIyasA atizayena alpaM kanIyastena alpaparimANena manasA hRdayena dhRto bhRtaH zraddhAdRzA vA zraddhava dRk dRSTistayA adhigato'pi jJAto'pi / ato'smAt kAraNAt ahaM bhaktaH stotApi dhanyaH zreSThaH bhagavAMstu pAramaizvaryadhArako'rhatparameSThI tu dhanyaH zreSTho'styeva / tatra kiM vaktavyam ? / / 73 / / artha - amUrtika, vItarAga aura vizva ke advitIya guru yatazca mere tuccha hRdaya ke dvArA dhAraNa kiye gaye haiM ataH maiM bhI dhanya hUM, bhagavAn to dhanya haiM hI / / 73 / / [74] yogyo vineyo guruNA zrameNa, nIto gurutvaM kimu vismayo'tra / pASANakhaNDe'pi virAgatA sA, divyoditA kiM na hi zilpinApi / / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogya iti - yogyo grahaNadhAraNacintanazaktiyuktaH, dineyaH ziSyaH, guruNA vinetrA zikSaNaprayAsena gurutvaM gauravaM nItaH prApitaH, atra viSaye kimu vismayaH kimAzcaryam, u vitrke| hi yataH pASANakhaNDe'pi prastarazakale'pi sA prasiddhA - dRzyamAneti yAvat divyA'laukikI virAgatA vItarAgatA kiM zilpinA kAryakareNa na no uditA saMprApitA ? / / 74 / / artha - yogya ziSya yadi guru ke dvArA parizrama pUrvaka gurutA ko prApta karA diyA gayA hai to isameM Azcarya kI kyA bAta hai ? kyoMki pAASaNakhaNDa meM bhI zilpI ke dvArA kyA vaha alaukika vItarAgatA prakaTa nahIM kI jAtI ||74 || [75] vivekayuktA alivaccaranti, sadAvRtA ye viSayairvicitraiH / hitAhitajJAnaviviktacittAH, kaphe mRtAste khalu makSikAvat / / janA viveketi - vicitrairvividhaprakAraiH viSayaiH paJcendriyabhogopabhogaiH sadA sarvadA AvRtAH AveSTitA ye vivekayuktAH hitAhitavijJAnazAlinaH santi te alivat SaTpadA iva caranti AcaraNaM kurvnti| yathAlayaH saurabhazAlini vastunyeva tiSThanti tathA vivekavanto niravadyabhogeSveva ruciM kurvanti na tu sAvadyabhogeSu / ye ca hitAhitajJAnaviviktacittAH idaM me hitamidaM ca me'hitamiti jJAnena viviktaM zUnyaM cittaM yeSAM tathAbhUtAH santi te khalu nizcayena makSikAvat kaphe zleSmaNi 'mAyupittaM kaphaH zleSmA' itymrH| mRtA gataprANA bhavanti / hitAhitavivekAbhAvena makSikAH kaphamapi hitaM jJAtvA tatra saMlagnapakSA mriyamANA dRzyanta eveti bhAvaH / / 75 / / artha - vividha bhoga sAmagriyoM se sadA ghire rahane vAle jo loga viveka sahita haiN| bhramaroM ke samAna yogya viSayoM kA hI sevana karate haiM aura jo hitAhita ke viveka se zUnya citta vAle haiM ve kapha meM pha~sI makkhiyoM ke samAna nizcaya se mRtyu ko prApta hote haiM / / 75 / / [76] daive'nukUle muditaM jagadvA, pApodaye duHkhitameva bhAvAt / AtApatastasya raverlatA sA, yA chAyikA''rAdatimUrcchitA syAt / / (318) Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daiva iti - daitre bhAgye anukUle sati jagad bhuvanaM muditaM prasannaM vA samuccaye pApodaye sati bhAvAt svabhAvAt duHkhitameva syAt / tadevodAharati yA latA vallI 'vallI tu vratatirlatA' ityamaraH / chAyikA chAyAyAmanAtape bhavA kSAyikA sA At dUravartinyapi tasya prasiddhasya raveH sUryasya AtApato gharmAt atimUrcchitA atimlAnA syAt / ' svabhAvo mUrdhni vartate' iti bhAvaH / / 76 / / artha - bhAgya ke anukUla rahate hue jagat svabhAva se prasanna hotA hai aura pApodaya ke rahate hue svabhAva se duHkhI rahatA hai| jaise chAyA meM utpanna huI latA dUravartinI hone para bhI sUrya ke saMtApa se atyadhika mlAna ho jAtI hai || 76 || [77] saMprApya cAritrasuzIlayogaM, jJAnaM svayaM yAti supUrNatAM tat / suzANayogAddhi maNezca mUlyaM, kASThAM gataM sajjanakaNThabhAgam / / saMprApyeti tat prasiddhaM jJAnaM cAritrasuzIlayogaM cAritraM ca suzIlaM ca cAritrasuzIle tAbhyAM yogaM sambandhaM saMprApya svayaM svataH supUrNatAM yAti prApnoti / yathAkhyAtacAritrazailezitvayogena sAmAnyajJAnameva kevalajJAnatvena pariNamati / tathaivodAharati - hi yataH suzANayogAt uttamazANayogAt maNermANikyasya mUlyamarghaH kASThAM gataM sarvoccadazAM prAptaM / tena ca tat sajjanakaNThabhAgaM ibhyajanagrIvApradezaM gataM prAptaM bhavatIti zeSa: / / 77 / / artha - cAritra aura suzIla kA saMyoga pAkara sAdhAraNa jJAna bhI pUrNatA ko prApta ho jAtA hai| jaise uttama zANopala kA saMyoga pAkara maNi kA mUlya itanA bar3ha jAtA hai ki vaha sajjanoM ke kaNThapradeza ko prApta ho jAtA hai ||77 || - [78] vidveSabhAvo'pi samaM svajAtyA, kRtajJatA sA zuni janmato'stu, atyalpanidrApi vidhervipAko, vicitra evaM gaditaM suvijJaiH / / vidveSeti - zuni sArameye svajAtyA svakIyajAtyA - anyakukkuraiH samaM sArdhaM vidveSabhAvo'pi dveSapariNAmo'pi sA kRtajJatA upakArajJatApi, atyalpanidrApi (316) Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svalpasvApo'pi janmato januSo'pi svbhaavaadevaastu| evamitthaMbhUtaH vidheH karmaNo vicitra iSTAniSTaguNasaMyogarUpo bhavatIti suvibudhaiH gaditaM kthitm| karmodayenaiva vicitraguNasaMyogo bhavatIti bhAvaH / / 78 / / artha. - kuttA meM janma se hI apanI jAti ke sAtha vidveSa bhAva bhI hai, usake kRtajJatA guNa bhI hai aura alpanidrA bhI hai| vidvajjanoM ne kahA hai ki usakA yaha karma kA vicitra hI yoga hai ||78 / / [79] siddhe svakArye sati kAraNAni, bAhyetarANIti tRnniibhvnti| sopAnamAlApi vimocitA sA, prArohitAtmonnata - saudhken|| siddha iti - svakArye svaprayojane siddhe sati bAhyetarANi bAhyAbhyantarANi kaarnnaani| iti vakSyamANena dRSTAntena tRNIbhavanti tucchAni , jaaynte| prArohitAtmonnatasaudhakena prArohitaM caTitamAtmana unnata uttuGgasaudhaH prAsAdo yena tena sA upayuktA sopAnamAlApi nizreNIpaGktirapi kAryasiddhiparyantameva zobhate, siddhe kArye tadvikalpo na kArya iti bhAvaH / / 79 / / artha - apanA kArya siddha ho jAne para bAhya aura antaraGga - donoM prakAra ke kAraNa tRNa ke samAna tuccha ho jAte haiN| jaise apane UMce mahala para car3ha cukane vAle puruSa ke dvArA sIr3hiyoM kI paGkti chor3a dI jAtI hai||79|| [80] rAgAdikaM cAtmabhavaM dahet tat, dhyAnaM zubhaM cAtmabhavaM samantAt / vanodbhavo vAtasudIptadAvo, .. bhasmIkarotIha vanaM samastam / / rAgAdikamiti - Atmabhavam AtmotpannaM zubhaM dhyAnaM, AtmabhavaM vibhAvadRSTyAtmotpannaM tat rAgAdikaM vibhAvabhAvaM dahet bhasmasAt kuryaat| tadevodAhiyate -~iha jagati, vanodbhavo vanotpannaH, vAtasudIptadAva: vAtena vAyunAM samuddIpitaH pracaNDatAM nIto dAvo dAvAnalaH 'vane ca vanavahnau ca davo dAva iheSyate' itymrH| samastaM nikhilaM vanaM kAnanaM bhasmIkaroti sampUrNatayA dahatIti bhAvaH / / 80 / / (320) Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha - AtmA meM utpanna huA zubhadhyAna apane Apa meM hone vAle rAgAdika bhAvoM ko saba ora se jalA detA hai- naSTa kara detA hai| jaise ki vana meM utpanna aura vAyu se pracaNDatA ko prApta dAvAnala samasta vana ko bhasma kara detA hai ||80 / / [81] AdyA virAgA dvitayA sarAgA, dRSTirjanAnAM skhalitAtmabhAvA / abhrAzritA sA vimalA tatazcet, malAbhibhUtA patitAmbudhArA / / / Adyeti - janAnAM lokAnAM skhalitAtmabhAvA skhalitaH cyuta AtmabhAvo yasyAM sA tathAbhUtA AdyA prathamA virAgadRSTiH rAgaprapaJcarahitA dvitayA ca sarAgA rAgaprapaJcayuktA, astIti zeSaH tayorAdyAdRSTiH abhrAzritA meghAzritA vimalA nirmalA ambudhArA jaladhArA asti| anyA malAbhibhUtA malAkrAntA patitA pRthivyAM patitA ambudhArA asti / virAgAdRSTivimalA sarAgAdRSTizca samalA bhavatIti bhAvaH / / 81 / / * artha - manuSya kI do dRSTiyA~ haiM eka virAga aura dUsarI AtmabhAva se cyuta karane vAlI sraag| virAga dRSTi meghAzrita jaladhArA ke samAna nirmala hai aura dUsarI pRthivI para par3I jaladhArA ke samAna malina.hai / / 81 / / [82] yathA pRthivyAM kariNo narA vA, dRSTiM gatAH zrIphalamattumIzAH / haMsA hi muktAphalabhojinaH syuH, sitAH samityA yutakA hyanAzAH / / yatheti - yathA yena prakAreNa pRthivyAM vasudhAyAM dRSTiM darzanazaktiM vicArazaktiMca gatAH prAptAH kariNo gajA narA vA mAnuSA vA zrIphalaM nArikelaM pakSe zriyA lakSmyAH phalam attuM bhakSayitumIzAH samarthAH snti| kariNaH pRthivyAM patitaM khAdanti narAzca samutuGgavRkSAt coTayitvA khAdantIti vishessH| tathA sitAH zuklAH haMsA marAlAH samityA samatAbhAvena yutakAH yutaH sahitaH ka AtmA yeSAM te| anAzA AzArahitAH sAdhavaH muktAphalabhojinaH syuH haMsapakSe mauktikaphalabhojinaH syuH sAdhavazca muktAphalabhojino yuktirUpaphalAnubhavakAH syuH| sAdhupakSe sitAH samujjvalabhAvA iti grAhyam / / 82 / / artha - jisa prakAra pRthivI meM dRSTi-dekhane kI zakti ko prApta hAthI aura - (321) Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSTi-vicArazakti ko prApta manuSya zrIphala-nAriyala (pakSa meM lakSmI kA phala) khAne meM samartha haiM usI prakAra sapheda haMsa aura samatAbhAva se yukta AtmAvAle anAzaAzArahita sAdhu, muktAphalabhojI hote haiM / haMsa motI cugate haiM aura sAdhu muktirUpI phala kA anubhava karate haiM / / 82 / / [83] pratyekabhAve nijaparyayA vai, pratikSaNaM ye pralayaM prayAnti / muhurmuhuryA taraleva bhUtvA, taraGgamAlA kSaNikA taDAge / / pratyeketi - pratyekabhAve pratyekapadArthe ye nijaparyayAH svakIyaparyayAH santi te vai nizcayena pralayaM vinAzaM prayanti gacchanti / tadevodAharati - taDAge kAsAre yA taraGgamAlA vIcisantatirasti sA muhurmuhuH vAraM vAraM taraleva caJcaleva bhUtvA, kSaNikA kSaNe bhavA kSaNikA nazvarI bhavati / / 83 / / ___artha - pratyeka padArtha meM jo apanI paryAyeM haiM ve pratikSaNa vilaya ko prApta hotI haiN| jaise tAlAba meM jo taraGga kI saMtati hai vaha bAra bAra caJcala sI hokara vinaSTa ho jAtI haiN||83|| [84] kAle na kAlena na kAcana zrIH, sA cAtmatattvaM tu tato'stu ttr| samudyamo'to'stu sadaiva sandriH, kartavya evAtmahitAya tattve / / ... kAla iti - kAcana kApi zrIH sukhAdilakSmI na kAle'vasarpiNyutsarpiNIrUpe bhavati / na kAlena prAtamadhyAhnAdirUpeNa bhvti| sA sukhAdilakSmIH AtmatattvaM AtmasvarUpaM asti tatastasmAt tatrAtmani astu bhvtu| yo yasya dharmaH sa tatraiva prApyate nAnyatreti bhAvaH / ataH sadbhiH sAdhubhiH AtmahitAya Atmane hitamAtmahitaM tasmai svazreyase tattve svatattve eva sadaiva sarvadA samudyamaH samudyoga: prayAsaH kartavyo vidhAtavyaH astu / / 84 / / ___ artha - koI bhI sukhAdikalakSmI na kisI kAla meM aura na kisI kAla ke dvArA hotI hai kyoMki vaha Atmatattva hai ataH AtmA meM hI ho sakatI hai| ataH satpuruSoM ko Atmahita ke liye Atma tattva meM hI sadA udyoga karanA cAhiye / / 84 / / . .. (322)- . Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [85] dhyoyo na sevyo na hi cApyupeyo jJeyospi kAlo niyatoSpi heyaH / dhyeyaH prameyo nijazuddhabhAvo pyupeyako yo'tra sudhAsupeyaH / / dhyeya iti kAlaH kAladravyaM na dhyeyo na dhyAtuM yogyaH / na hi cApi upeya upaitu yogyaH / jJeyospi jJAnaviSayospi niyato nizcitaH sannapi yo hAtuM tyaktuM yogyaH / atra loke yaH nijazuddhabhAvo nijasya asti sa eva dhyeyo dhyAtuM yogyaH / prameyaH pramAtuM yogyaH / yogyaH sudhAsupeyaH pIyUSamiva sukhena peyaH pAtuM yogyo'sti / / artha - kAladravya dhyeya nahIM hai, sevya nahIM hai, upeya bhI nahIM hai, jJeya hokara bhI nizcita hI haiya hai| isa jagat meM jo nijazuddhabhAva hai vaha dhyeya hai, prameya hai, upeya hai aura sudhA ke samAna supe hai / / 85 / / zuddhapariNAmaH upeyakaH upaitu 85 / / - [86 ] tyaktuM na hIzA viSayAn vimUDhA vadanti muktirbhavatosstu kAlAn / kaSAyabhImagrahaluptabodhAH kurvanti kiM kiM na vinindyabhAvam / / tyakttumiti viSayAn paMcendriyabhogAn tyaktuM prahAMtuM nezAH na samarthAH vimUDhA mohijIvA vadanti kathayanti svayameva samayAt astu bhavatu kaSAyabhImagrahaluptabodhAH kaSAya eva yeSAM te tathAbhUtAH janAH- kiM artha jo viSayoM ko chor3ane saMsAra se mukti kAla Ane para svayaM ho bhavataH saMsArAt muktirmokSaH kAlAt satyameva prayatnobhtra viSaye viphalaH / bhImo bhayaMkaro grahaH pizAcastena lupto bodho kiM vinindyapApaM na kurvanti / / liye samartha nahIM haiM, aise mohI manuSya kahate haiM ki jaayegii| ThIka hI hai, kaSAyarUpI bhayaMkara pizAca ke dvArA jinakA jJAna lupta ho gayA hai aise manuSya kauna kauna nindanIya pApa nahIM karate haiM ? / / 86 / / 86 // - [87] svajAtivAtsalyaguNaM dadhAnaH saMbhogakArye na divA rato'stu / tathApi kAko jagatAdvato no manye'tra rUDhirna hi cAnyahetuH / / svajAtIti yadyapi svajAtivAtsalyaguNaM svasya jAtau vAtsalyameva saMbhogakArye suratakriyAyAM divA divase guNastaM svakIyajAtisnehaguNaM dadhAnaH / (323) Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na rato na lIno'stu tathApi kAko vAyaso jagatA lokena no Adato nAdaraM praapitH| atra viSayeM rUDhireva kAraNamiti manye jaanaami| anyaheturitarakAraNaM na hasti niyamena naasti|| 87 / / / artha - yadyapi kauA apane jAti ke sAtha vAtsalya rUpa guNa ko dhAraNa karatA aura dina meM ratikriyA meM tatpara nahIM rahatA tathApi vaha jagat ke dvArA Adara ko prApta nahIM hotaa| isameM rUDhi hI kAraNa hai aisA mAnatA huuN| anya kAraNa nahIM hai|| 87 / / [88 AgrAdivanno phalabhAranapro gandhAnvitaM yasya na mNjupusspm| sevyo'tra miSTena rasena sarvai ruddaNDa ikSornana dnnddkospi|| , Ameti - ikSoH pauNDakasya daNDako'pi daNDa eva daNDako'pi yadyapi AmrAdivat rasAlAditaruriva phalabhAranamraH phalAnAM bhAreNa namro naasti| yasya maMjuguppaM sundaranusumaM gandhAnvitaM sugandhasahitaM naasti| prakRtyA ca uddaNDo daNDarUpo avinIto vAsti tathApi miSTena rasena kAraNena atra jAti savairAbAlavRddhaiH sevyaH sevanIyo vrtte|| 8 // artha -- Ikha kA daNDa yadyapi Adi vRkSoM ke samAna phaloM ke bhAra se namra nahIM hotA aura na jisakA sundarakUla sugandha se sahita hai prakRti se uddaNDa - daNDa rUpa meM khar3A hai (pakSa meM avinIta) tathApi miSTa rasa ke kAraNa jagat meM saba ke dvArA sevanIya hai!|.88 . [89] guNIbhavantIha yorjarAzaM tapasi. sarvANi ca taanvikaani| ayatnamuktaM vRSamiSTapannaM mandAgninA vaa'kRtbhojnen| guNIti - iha jagati jarAyAM vRddhAvasthAyAM yateH sAdhoH tAnvikAni tano zarIre bhavAni tAndikAni zarIrAzritAni sarvANi tapAMsi tapazcaraNAni guNIbhavanti aprdhaaniibhvnti| vA samuccaye mandAgninA jaTharAgneH mAndyatayA akRtabhojanena na kRtaM bhojanaM yena tena sAdhunA vRSa gariSTham iSTaM vAMchitaM annaM bhojanaM ayatnaM prayatnamantareNa muktaM tyaktaM bhvti|| 89 // artha - isa jagat meM vRddhAvasthA ke samaya sAdhu ke zArIrika tapa gauNa ho jAte haiM aura mandAgni ke kAraNa bhojana na kara sakane ke kAraNa gariSTha iSTa bhojana binA prayatna ke hI chUTa jAtA hai|| 89 / / Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chidrA [90] suzAstRyogAddhi jagat sukhi syAt, syAhuHkhi bhuuriitrto'pyvshym| tAnAzritAnau naMyate'bdhitIraM, chidrAnvitA ghorarasAtalaM cet|| suzAstriti - jagat bhuvanaM suzAstR yogAt zobhanaH zAstA zAsakaH suzAstA tasya yogAt sambandhAt hi nizcayena sukhi sukhasahitaM syaat| itarataH kuzAsturyogAt avazyaM niyamena bhUri atyadhikaM duHkhi duHkhayuktaM syaat| tadevodAharati - nauH taraNiH AzritAn svoparyArUDhAn tAn janAn abdhitIraM sAgarataTaM nayate praapyti| cet yadi nauH chidrAnvitA savivarA syAt tarhi ghorarasAtalaM bhayaMkarapAtAlaM nyte|| 90 / / ___ artha - jagat uttama zAsaka ke yoga se sukhI hotA hai aura kuzAsaka ke yoga se atyadhika duHkhI hotA hai| jaise nAva AzrijanoM ko samudra ke taTa para pahuMcA detI hai, yadi vahI nAva chidra sahita hai to bhayaMkara rasAtala meM pahuMcAtI hai|| 90 / / .. . [91] jJAto'nubhUto yadi nAtmabhAvazcettasya carcA kurute tpsvii| pittajvarAta pavanArditaM vA, pralApayantaM manute mnsvii|| jJAta * iti - yadi yadyapi AtmabhAvaH zuddhAtmasvabhAvo na jJAto jJAnaviSayIkRta na cAnubhUtaH sNvednvissyiikRtH| tathApi tapasvI sAdhuH cet yadi tasya zuddhAtmabhAvasya carcA vArtA karoti vidadhAti tarhi taM tapasvinaM manasvI zuddhAtmajJAnasaMpanno janaH pralApayantaM pralApaM kurvANaM phtijvarAta pitajvareNAta pIDitaM vAthavA pavanArditaM pavanena vAtarogeNArditaM pIDitaM pana manyate, zuddhAtmano jJAnamanubhavamantareNa tasya carcA hAsyakarI bhavatIti bhAvaH / / 91 / / - artha - yadyapi AtmapadArtha ko na jAnA hai, na usakA anubhava kiyA hai tathApi sAdhu yadi usakI carcA karatA hai to vicArazIla manuSya use bakavAda karane vAlA pitajvara athavA vAta se pIDita mAnatA hai|| 91 / / [92-94] gauzcaryayA pApatatau ca maunospRSTo'pyamauno nijdhrmhaanau| bhItossti lokaiSaNato'pyabhIlo. (32) Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duHkhopasargeSu viviktadharmaiH / / paropakArI taruvannirIhastathodyamI yo ravicandrazIlaH / siMha tavRtyA nilavad visaMgo, yogena meruH kSamayA dharAsti / / satyaikajihvo'pyahivad vivAsaH, susaMvRtAtmA bhuvi kUrmavadvA / sadRSTalakSyo'pi nadapravAho, mayAMcyate saMjayatAt sa yogI / / (vizeSakam ) yaH I gauriti paropakArIti satyaiketi caryayA gauH dhenuH prAptasaMtoSItyarthaH / pApatatau duritasamUhe mauno pApakAryasamarthanarahitaH / nijadharmahAnau svadharmahAniprasaMge apRSTo'pi amauno maunarahitaH pratikArakartetyarthaH / lokaiSaNataH lokakhyAteH bhIto'pi trastoSpi viviktadharmaiH adhArmikajanaiH duHkhopasargeSu kaSTapradopasargeSu kRteSvapi abhIto bhayarahito'sti / paropakArI sannapi taruvakSavat nirIhaH pratyupakArAnabhilASI / tathA samuccaye / udyamI puruSArthI ravicandrazIlaH sUryendra iva nirbhIko'sti / anilavatpavana iva visaMgo'parigrahaH ityarthaH / yogena dhyAnena meruH mandaravannizcalaH / kSamayA titikSayA dharAsti sarvaM sahAsti pRthivIvatsahiSNuriti bhAvaH / satyaikajihvA satyamevaikA jihvA yasya tathAbhUtaH satyavAdI / ahivat pannaga iva vivAso'niyatanivAsa sthAnaH asti / bhuvi bhUmau kUrmavat kacchapa iva susaMskRtAtmA svasaMvRtendriyaH sadRSTalakSyo'pi dRSTena nizcitena lakSyeNa sahitopi nadapravAho nadasyeva pravAho yasya tathAbhUtaH lakSyaprApti vinA puruSArthAnna viramatIti bhAvaH / evaMbhUto yo yogI asti sa mayA aMcyate pUjyate / sa saMjayAt samyakprakAreNa jayazIlo bhavatu / / 92 - 94 / / artha - z2o caryA se gAya hai, pApa samUha meM mauna hai, nijadharma kI hAni meM binA pUche bhI pratikAra karane vAlA hai, laukikakhyAti se bhayabhIta hone para bhI adhArmika manuSyoM ke dvArA kRta duHkhadAyaka upasargoM meM abhIta hai, paropakArI hokara bhI vRkSa ke samAna pratyupakAra kI icchA se rahita hai, sUryacandramA ke samAna udyamI hai, vRtti se siMha ke samAna nirbhaya hai, vAyu niSparigrahI hai, dhyAna meM meru ke samAna nizcala hai, kSamA meM pRthivI ke samAna sahiSNu hai / satyaikajihva hai - satyavAdI hai, sarpa ke samAna nizcita nivAsa sthAna se rahita hai, pRthivI para kachuve ke samAna apane Apako saMvRta karane vAlA hai aura nizcita lakSya se sahita ho lakSya kI prApti ke liye nadI ke pravAha ke samAna gatizIla hai, vaha sAdhu mere dvArA pUjA jAtA hai, vaha sadA jayavanta rahe / / 92-94 / / - (326 ) - Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [95] ajJAH sudUrA nanu tebhapi vijJAH, svaM nApi pazyanti clopyogaaH| svacche'pi nIre na mukhaM sudRSTaM, vAtena lole budhbhaartiiym|| ajJA iti - ajJAH na jAnantItyajJAH jJAnazUnyAH nanu nizcayena sudUrA atidUravartinaH svahitAditi shessaaH| ye vijJA api , dravyazrutopalakSitA api calopayogAH capalacetasaH santa svaM svakIyazuddhasvabhAvaM na pazyanti nAnubhavanti, tebhapi sudUrAH snti| tadevodAharati - vAtena vAyunAna cale svacche'pi vimalepi nIre salile mukhaM vadanaM na sudRSTaM samIcInatayAvalokitaM na bhvti| iyameSA budhabhAratI jnyaanjnvaagsti|| 95 / / artha - ajJAnI jana to nizcayataH Atmahita se atidUra haiM hI parantu caMcala upayoga vAle jo jJAnI bhI svakIya Atma tatva ko nahIM jAnate haiM- nahIM anubhavate haiM ve bhI bahuta dUra haiM kyoMki vAyu se caMcala svaccha jala meM bhI mukha acchI taraha nahIM dekhA gayA hai, aisA jJAnI janoM kA kahanA hai|| 95 / / janyA sutastADitako rudan san , sanIranetraH sahasA hasan sH| dRSTobhanimeSo pratizodhabhAvo, yathA yathAjAtayatiH sthiriisyaat|| janyeti - janyA mAtrA tADitakaH tADita eva tADitakaH sa sutaH putraH rudan rodanaM kurvan sanIranetraH sajasalanayanaH sannapi sahasA jhaTiti hasan hAsyaM kurvan dRssttH| itthaM tasmin animeSaH spaSTaH apratizodhabhAvo'pratikArabhAvo yathA dRSTastathA yathAjAtayatirdigambaraH sAdhurapi sthirIsyAt pratizodhabhAvarahitatvena sthiriibhvet|| 96 / / artha - mAtA ke dvArA tADita putra rotA hai, AMsU bahAtA hai para zIghra hI khila uThatA hai usameM spaSTa hI badalA na lene kA bhAva jaisA dekhA gayA hai vaisA hI nirgrantha sAdhu meM bhI dekhA jAnA cAhiye, use bhI sthira rahanA caahiye|| 96 / / [97] varNasya pAtraM kila vizvazAstraM, malasya pAtraM tava ruupigaatrm| cidvastumAtraM hi sukhasya pAtraM, sarvaM hyapAtraM smara cetsaatr|| (327) Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNasyeti vizvazAstraM samastazAstraM kila nizcayena varNasya varNAnAmakSarANAM jAtitvAdekavacanaM pAtraM bhAjanamasti / tava bhavataH rUpi sundaraM gAtraM zarIraM malasya viSThAdeH pAtramasti / hi nizcayena cidvastumAtraM AtmadravyamAtraM sukhasya zarmaNaH pAtramasti / etadbhinnaM sarvaM sukhasyApAtramasti / iti tvam atra loke cetasA manasA smara smaraNaM kuru / / artha - samasta zAstra varNa - akSaroM ke pAtra haiM, terA sundara zarIra mala kA pAtra hai| eka caitanya vastu hI sukha kA pAtra hai isake binA sabhI sukha ke apAtra hai, aisA tU mana se smaraNa 97 / / - kara / / 97 / / - [98] yA dRSTA strI prakRtiH sAmUrto yo niyamataH sa puruSaH / dRSTau strIpuruSau tu vyavahAreNAtra samayoktau / / yeti yA dRSTA vilokitA bhavati mayeti zeSaH sA strI strIrUpA prakRtiH asti / yazca amUrto'dRSTigocaro 'sti sa niyamataH puruSo'sti / itthaM samayoktau zAstrokau strIpuruSau vyavahAreNa dRSTau / sAMkhyadarzane prakRtiH puruSazceti dve mUlatattve svIkRte / tayoryad dRzyate sA prakRtiH kathyate / strIliMgatvAttasyAM strIti vyavahAro bhavati / amUrtatvAd yo na dRzyate saH puruSaH kathyate / puMliMgatvAntasmin puruSaH vyavahAraH kriyate / samaye sAMkhyadarzane yau prakRtipuruSau proktau tau vyavahAreNaiva proktau / / 98 / / artha - jo dekhI gaI hai vaha strI rUpa prakRti hai aura jo amUrta hai - dRSTigocara nahIM hai vaha puruSa hai| zAstra meM kahe gaye jo strI puruSa haiM ve vyavahAra se hI kahe gaye hai / / 98 / / [ 99 ] kSudrossmi bodhena balena vIra ! - tvadAzrayAt syAd vibhutA dhruvAtra / syAdgame sA nadikA laghiSThA, nadIpatiM prApya vimAnapAtrA / / kSudra iti he vIra ! vardhamAnajinendra ! ahaM bodhena jJAnena balena vIryeNa ca kSudro hIno'smi / tvadAzrayAt tavAzrayAt atra mayi dhruvA nizcitA vibhutA vizAlatA syAd bhavet / sA nadikA sarit udgame utpatisthAne laghiSThA asatilaghvI bhavati kintu nadIpatiM sAgaraM prApya vimAnapAtrA viziSTapramANabhAjanaM - syAt / / 99 / artha - he vIra ! maiM jJAna aura bala se kSudra hUM - hIna hUM, parantu Apake Azraya se mujhameM nizcita hI vibhutA - vizAlatA ho sakatI hai| jaise ki nadI udgama sthAna para atyanta laghu hotI hai, parantu samudra ko pAkara vaha vizAla pramANa kA pAtra ho jAtI hai|| 99 / / (328) Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [100] nIteH praNetA zivapanthanetA, nItyai mayA yaH praNarti sunItaH / dhanAptaye nirdhanibhirdhanI kiM, sevyo na vA pRcchati nItireSA / / nIteriti yo nIteH sadAcaraNapaddhateH praNetA racayitA zivapanthanetA mokSamArganAyakazcAsti sa bhavAn vIro mayAtra loke nItyai nItizatakapUrtyarthaM praNatiM namaskRti sunItaH suprAdhitaH / nirdhanibhirdhanarahitai rjanaiH kiM dhanAptaye dhanaprAptyai dhanI janaH sevyaH sevanIyo na bhavati ? iti eSA nItiH pRcchati tvAmiti zeSaH / / 100 / / artha - jo nIti ke racayitA hai tathA mokSamArga ke netA haiM aise mahAvIra bhagavAn ko hI maiMne nIti - nItizataka kI pUrti ke liye namaskAra kiyA hai| kyA nirdhana manuSyoM ke dvArA dhana prApti ke liye dhanI puruSa sevanIya nahIM hai ? yaha nIti Apa se pUchatI hai / / 100 / / - Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cinmaya-dhana ke dhanika rahe haiM zivasukha ke jo janaka bne| virAgatA ke sadana jinheM ho namana sadA yaha kanaka bne|| likhI gaI yaha alpa jJAna se nItizataka kI racanA hai| roga zoka nA rahe dharA para dhyeya pApa se bacanA hai||1|| nayA vastra ho mUlyavAna ho mala se yadi vaha samala rhaa| prathama bAra to chU nahiM sakatA jala ko, jala ho vimala ahaa|| upadezAmRta santoM se suna karatA AnA kAnI hai| zAstroM kA vyavasAya cala rahA jisakA, budha jo mAnI hai||2|| zivasukhakAraka bhavadukhahAraka muni kA munipana vimala ghnaa| dehAzrita kula-jAta pAta se suno ! kabhI nA samala bnaa|| yahI samajha meM saba ko AtA kRSNa-varNa kI gAyeM hoN| kintu dUdha kyA ? kAlA hotA dUdha dhavala hI pAyeM o!||3|| yadyapi vaya se vRddha haye haiM saMyama se ati Uba rhe| viSayarasika haiM virati vimukha haiM viSayoM meM ati DUba rhe|| unakI saMgati se zucicArita muniyoM kA vaha samala bne| vRddha-sAtha ho yuvA cale yadi yuvA caraNa bhI vikala bne||4|| jJAnavRddha au tapovRddha yadi pakSapAta se sahita tnaa| ubhaya loka meM sukha se vaMcita nija para kA vaha ahita bnaa|| sajjana pIte peya rahA hai pAvana paya kA pyAlA hai| choTI sI bhI lavaNa-DalI yadi giratI, phira kyA ? hAlA hai||5|| pApa paMka meM phase huye haiM, viSaya-rAga ko sukha jaane| moha pAza se kase huye haiM vIta-rAga ko dukha maane|| satya rahA yaha, karma-yoga se jinako hotA roga yhaaN| pathya kahAM vaha rucatA unako apathya rucatA bhoga mhaa||6|| mAnabhUta ke vazIbhUta ho dhanika dAna khuda karate haiN| mAna tathA dhana kI AzA se jJAna-dAna budha karate haiN|| prAyaH aisA prabhAva pracalita kaliyuga kA hai vidita rhe| vItarAga-maya pUjya dharma se isIlie ye skhalita rhe||7|| .. (10) Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAla rUpa le lobha anala vaha jIvana meM jaba khilatA hai / sudhI jana kA vratI janoM kA apanApana hI jalatA hai / / bhItara meM nahiM bhale bAhya meM bheSa- gAtra vaha bhAra raho / nigalA g2aja ne 'keMtha' nikalatA zeSa mAtra basa bAhara o / / 8 / bhava bhava meM nava tana kA kAraNa yahI parigraha mAnA hai / vaira- kalaha kA janaka rahA hai yahI parigraha bAnA hai / / yahI parigraha rAjamArga hai jisa para zani kA vicaraNa ho / / ataH parigraha tajatA yaha muni jisase isakA sumaraNa ho / / 9 / / sAkSara hokara jIvana jisakA mohAdika se zobhita hai| jJAna, jJAnapana se vaMcita hai saMyama se nahiM zodhita hai|| zUkara ke kezoM ko dekho kahAM lalita haiM. jaTila kahAM ? sparzanIya yA darzanIya yA komala-komala kuTila kahAM ? / / 10 / / pApa paMka meM patita huA ho sAdhu samAgama yadi pAtA / prathama puNya se bhava vaibhava pA mukti samAgama puni pAtA / / mizrI kA yadi suyoga pAtI khaTTI ho vaha yadapi dahI / iSTa miSTa zrIkhaNDa banegI, mUr3ha cAhatA tadapi nahIM / / 11 / / jaga ke jar3a jaGgama jIvoM kA kAya vyAdhi kA mandira hai / dussaha dukha kA mUla hetu hai citta Adhi kA mandira hai / / sAdhu janoM kA kintu kAya vaha acalarAja hai, mandara hai / nija-para sukha kA kAraNa mana hai jIvita ziva kA mandira hai / / 12 / / kevalajJAnAvaraNAdika jar3a karmoM kA jaba udaya rhaa| pUrNa jJAna kA udaya nahIM ho ananta sukha kA nilaya rahA / / vizAla nabha maNDala meM jaisA udita prabhAkara lohita ho / tAraka dala vaha lupta - gupta ho zazi bhI zIghra tirohita ho / / 13 / / gRhastha jaba taka gRha meM rahatA virAgatA kA zvAsa nahIM / jaisA jIvana anubhava vaisA sarAgatA kA vAsa vahIM / / sUkhI lakar3I jalatI jisase dhUmra nahIM vaha uThatA hai / gIlI lakar3I manda jalegI dhUmra uThe, dama ghuTatA hai / / 14 / (331 ) Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniyoM ko adhyAtma zAstra vaha prAya: paramAmRta pyaalaa| viSayarasika haiM gRhI janoM ko viSama-viSamatama hai haalaa|| jIvana-dAtA prANa-pradAtA nIra mIna ko mAnA hai| auroM ko to mRtyu rahA hai yahI yogyatA bAnA hai||15|| tana se rIte ziva jina jIte unameM saMbhava ho bhava naa| svabhAvadarzana vibhAvagharSaNa tana-dhAraka meM saMbhava naa|| kahAM dUdha se prakAza milatA tathA dUdha meM gandha kahAM? - prakAza detA tathA mahakatA ghRta se jala kA bandha khaaN?||16|| bhoga aura upabhogoM se to virata rahe ho mAnI ho| yoga aura upayogoM meM jo nirata rahe paramANI ho|| nAsA para phira dRSTi rahI kyoM ? aisA yadi bhagavAna nahIM! . mAna binA yaha pariNati nA ho merA yaha anumAna shii||17|| jIva puNya kA udaya prAptakara nara jIvana ko pAkara bhii| .. sukhada carita nA dukhada asaMyama prAyaH pAle pAmara hii|| .... udAra uranAle parvata para mur3akara bhI nahiM ha~satI hai| khArA sAgara rahA kRpaNa hai saritA jisa meM pha~satI hai||18|| dRSTi rahita ho ghora ghoratara tapa tapatA usa tApasa meN| / zrImantoM meM dhImantoM meM tathA asaMyata mAnasa meN|| anAyAsa hI hotA rahatA mada jisase bahu doSa ple| nizAkAla meM nidrA jaisI prAyaH AtI hoshttle||19||.. lAla tilaka bina lalanA janakA lalATatala nA lalita rhe| udyama ke bina tathA jagata meM deza khyAta nA dalita rhe|| parama zAnta rasa binA kise vaha bhAtI kavi kI kavitA hai| sama darzana ke binA kabhI nA bhAtI muni kI munitA hai||20|| jIrNa-zIrNa tana kAntihIna hai para bhava bhI aba nikaTa rhaa| mohI kA para viSayoM para hI jhapaTa rahA mana nipaTa rhaa|| bahuta purAnA imalI kA vaha rahA vRkSa ativRddha rhaa| kintu khaTAI imalI kI nahiM vRddhA yaha aviruddha rhaa||21|| (332) Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka rahA zRGgAra rasoM meM rasa meM DUbe rahate haiN| . .. tattvajJAna se vimukha rahe jo isa vidha kucha kavi kahate haiN|| kintu suno ! adhyAtmazRMga taka pahuMcAtA rasa sAra rhaa| parama-zAnta rasa kaviyoM kA vaha sukhakara hai zRGgAra rhaa||22|| nArAyaNa pratinArAyaNa au tIrthakara baladeva dhnii| mahA puruSa de mahAmanA ve kahAM gaye jinadeva gnnii|| kAla-gAla meM kavala huye saba vismRta mRta haiM Az2a nhiiN| hama sama sAdhAraNa jana kI kyA? kathA rahI yaha lAja rhii||23|| gRhI banA para udyama bina ho dhana se vaMcita yadi rhtaa| zramaNa banA zrAmaNya rahita ho dhana meM raMjita yadi rhtaa|| Ikha-puSpa AkAza-puSpasama inakA jIvana vyartha. rhaa| sahI-sahI puruSArtha vanya hai jisa bina saba dukhagarta rhaa||24|| tattva-bodha ko prApta huye para dhana se yaza se yadi riite| prAyaH mAnava dhanI janoM kI hAM meM hAM bhara kara jiite|| zvAna cAhatA sukhamaya jIvana jaga meM sAttvika nAmI ho| pIche-pIche pUMcha hilAtA svAmI ke anugAmI ho||25|| mokSamArga meM vicaraNa karatA zramaNa banA hai nagana rhaa| kintu parigraha yadi rakhatA hai aNubhara bhI so vighana rhaa|| pavana vega se mayUra kA vaha puccha-bhAra jaba tAr3ita ho| mayUra samucita cala nA sakatA vicalita pada ho bAdhita ho||26|| bAta saGga kI kaheM kahAM taka suno : saGga to saGga rhaa| saMgha-bhAra bhI anta samaya meM saGga rahA suna daMga rhaa|| vastrAbharaNAbhUSaNa sAre bojhila ho maNihAra tthaa| vRddhAvasthA meM to komala-malamala bhI atibhAra vythaa||27|| sukha cAheM una ziSyoM ke prati kaThoratara vyavahAra kreN| kabhI-kabhI guru ruSTa huye se vacanoM kA vyApAra kreN|| kintu hRdaya se sadA sadaya ho mArdavatama ho laghutama ho| jaisA zrIphala kaThora bAhara bhItara ujjvala mRdutama ho||28|| Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAprAmA kA Azraya pAkara santa vacana bhI pApa bane / puNyAtmA kA Azraya pAkara puNya bane bhavatApa hane / / nabha se giratI jala kI dhArA ikSu daNDa meM madhura sudhA / kaTuka nIma meM ahi meM viSa ho aba to mana tU sudhara mudhA / / 29 / / ahaMkAra kI pariNati se maiM pUrNa rUpa se virata rahUM / tathA kAya kI mamatA tajakara samatA meM nita nirata rahUM / / yahI niyati hai bAra- bAra phira tana kA dhAraNa nahIM bane / kAraNa miTatA kArya miTegA prANaM vidAraNa nahIM bane / / 30 / / prayAsa pUrA bhale karo tuma pApa pApa se nahiM miTatA / pApa puNya se pala meM miTatA puruSa pUta ho sukha milatA / / mala se lathapatha huA vastra ho mala se kaba vaha dhula sakatA ? vimala salila se dholo pala meM mUla rUpa se dhula sakatA / / 31 / saba sAroM kA sAra rahA hai cetana nidhi ko tyAga jiyA / rahA acetana dukha kA ketana jar3a vaibhava meM rAga kiyA / / kauna rahA vaha buddhimAna ho sArabhUta navanIta taje / kSArabhUta rasarIta chAcha meM bhUla kabhI kyA ? prIta saje / / 32 / dhana ke arjana saMvardhana au saMrakSaNa meM lIna rahA / bAra-bAra mara dukhI huA para Atmika sukha se hIna rahA / / moha malla kI mahA zakti hai use jagata kaba jAna rahA / pUMcha, ulajhatI jhAr3I meM hai camarI khotI jAna ahA / / 33 / / jIvana ko jIvita rakha sakatI prajApAla ke binA prajA / " prajApAla para kahAM rahe o ! kahAM sukhI ho binA prajA / / nizcita hI para-Azrita hai vaha svayaM bhalA kyA sindhu rahA ? kintu bindu nija Azrita hai yaha sindhu hetu hai bindu rahA / / 34 / / bhogI bana kara bhoga bhoganA bhava bandhana kA hetu rhaa| yogI bana kara yoga sAdhanA bhava-sAgara kA setu rahA / / jaisA tuma booge vaisA bIja phalegA aho ! sakhe / nimba vRkSa para sarasa Amraphala kabhI lage kyA ? kaho sakhe! / / 35 / / (328) Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moha bhAva se dUra huA hai, sAdhu parigraha tyAga rhaa| . . samatA se bharapUra huA hai use kaSTa nahiM jAga rhaa|| cikanAhaTa se rahita huA hai pAta pakA hai palita huaa| sahaja rUpa se bAdhA bina hI pAdapa se vaha patita huA / / 36 / / viSayI kA basa viSayarAga hI bhavadukha kA vaha kAraNa hai| bhavikajanoM kA dharama rAga hI zivakAraNa dukhavAraNa hai|| sandhyA meM bhI lAlI hotI prabhAta meM bhI lAlI hai| eka sulAtI eka jagAtI kitane antara vAlI hai||37||. vaisA vAnara caMcala hotA madirA pItA pAmara hai| bicchU ne phira usako kATA aura huA vaha pAgala hai|| usase bhI mAnava mana kI ati caMcalatA mAnI jaatii| dhanya rahA vaha vijitamanA jo jinavara kI vANI gaatii||38 paMcendriya ke viSayoM meM jo pratIti sukha kI hotI hai| moha-bhAva kI pariNati hai vaha svarIti sukha kI khotI hai|| jala kA manthana karane vAlA pAtA nahiM navanIta kbhii| kintu phenakA darzana pAtA mati hotI viparIta tbhii|| 39 / / vItarAgamaya jinavara kA vaha jisake mana meM smaraNa huaa| jJAta rahe yaha bAta, usI ke pApa bApa kA maraNa huaa|| sAvana meM saravara saritA kA malina rahe vaha salila bhle| * agasta kA jaba udaya huA basa! vimala bane jala, kalila ttle||4|| kisI puruSa ke doSa kabhI bhI ho binA jo kiye gye| anAyAsa hI sudhIjanoM se sune gaye ho lakhe gye|| tana mana vaca se kaheM na para ko jaga meM ve jayavanta rhe| sadA deyA ke nilaya bane jo zAntamanA haiM santa rhe||41|| mahA bhayAnaka dussaha duHkhamaya-bhavasAgara ke pAra gheN| svabhAva taja kara vibhAva-bhava meM jinavara nahiM avatAra gheN|| tela nikalatA hai tila se, ghRta tathA dUdha se vaha nikle| kintu tela tila meM nahiM badale,nahIM dUdha meM ghRta bdle||42|| Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lubdha huA hai viSayoM meM ati mugdha kudhI vRSarIta rhe| jJAnI kI tuma bAta pUchate jaga se vaha viparIta rhe|| bAlaka ko jaba modaka milatA khAtA khAtA nRtya kre| kintu vRddha vaha yadyapi khAtA nRtya kare nA tathya are||43|| nagna digambara tana se honA kevala yaha paryApta nhiiN| kintu vimalatA sAtha rahe vaha mana kI, kahate Apta shii|| aisA yadi nA, zvAna siMha pazu nagna sadA haiM sukhita bneN| kintu kahAM? ve sukhita bane haiM raheM nirantara dukhita ghne||44|| parama zAnta nija Atama meM yadi jA basane kI cAha rhii| bhakti-bhAva se bhajo saralatA tajo kuTilatA 'rAha yhii'|| kuTila-cAla se calatA hai ahi bAhara meM yaha ucita rahA! vila meM praveza jaba karatA hai 'sarala cAla' ho, vidita rhaa||45|| ho sakatA hai jaladhi tRpta vaha zata-zata saritA nadiyana se| tathA jahara bhI sudhA sarasa ho anala tRpta ho indhana se|| paMgU bhI vaha daivayoga se giri car3ha sakatA saMbhava hai| kintu tRpti lobhI kI dhana se kabhI na honA sambhava hai|| 46 / / rahA manobala mukti-mArga meM sAdhakatama hai murutaga hai| tathA vacana bala taratamatA se Avazyaka haiM kucha kama hai|| tana bala to basa rahA sahAyaka nizcaya ke vaha sAtha shii| kintu suno ! tuma muktimArga meM dhanabala kA kucha hAtha nhiiN| 147 / / pApArjana tana mana vaca se ho pApa tanaka hI tana se ho| vidita rahe yaha saba ko, tanase pApa adhika vAcana se ho|| kahU~ kahAM taka mana kI sthiti maiM pApa meru sama mana se ho| kareM niyaMtraNa mana ko hama saba dharma kArya bs| mana se ho||48|| dAna dharma meM rata hone se zobhA pAtA vaha bhogii| dhyAna karma meM rata hone se zobhA pAtA yaha yogii|| pAtra banA hai nirIha bananA guNa mAnA hai jinavara ne| naraka dvAra hai icchA-jvAlA hameM kahA hai RSivara ne||49|| Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRSaka kRSI kA kArya kare vaha dhyeya dhAnya kA lAbha rahA / kintu ghAsa kA dhyeya rahA to hAsya pAtra vaha Apa rahA / ! saMga sahita - sAgArI ho yA saMga rahita - anagArI ho / bhavakSaya karane dharmanirata ho zivasukha ke adhikArI ho / / 50 // yathAzakti au tathAbhakti se dAna pAtra ko de dAtA / phala ke prati yadi kisI taraha bhI mana meM lAlaca nahiM lAtA / / vahI rahA hai prazasta dAtA, budha-mata hamako batalAtA ! kIrti phailatI jaga meM usakI sukha pAtA zAzvata sAtA / / 51 // sahI dAna basa vahI kahAtA vinaya bhAva se ghulA huA / dAtA pUjita budha jana se ho namra bhAva meM DhalA huA / / dugdha pAna karake bhI bAlaka turata vamana vaha kara letA / mAnavatI mAtA ke mukha ko mur3akara bhI nahiM lakha letA / / 52 / / cintAoM se ghirA rahegA AjIvana dina raina bahI / do do nArI jisakI hotI gRhI jise sukha-caina nahIM / / lagabhaga vaisA guru saMyata bhI ciMtita rahatA kheda rhaa| jisake ziSyoM meM Apasa meM vaira bhAva mana-bheda rahA / / 53 / / mahAvratoM meM mahA rahA hai muniyoM kA vrata zIla rhaa| indriyaviSayoM meM rasanA kA vijaya mukhya sukhajhIla rahA / / saba dAnoM meM abhaya-dAna hI zreSTha rahA varadAna rahA / saba dharmoM meM dharma-ahiMsA mAnya rahA mana mAna rhaa| / 54 / / prazasta dhyAnoM meM sukhadAtA zukla- dhyAna vaha zreSTha rahA / pradhAna tapa meM dhyAna rahA nija- nidhi kA nidhAna jeSTha rahA / / sabhI rasoM meM madhura tyAga hI prathama rahA budha zlAghya rahA / vijJa kaheM basa yahI sAdhya hai muniyoM kA ArAdhya rhaa| / 55 / pramANa ke anucara ho calate jina zAsana ke naya sAre / bhinna svabhAvI raheM paraspara kintu lar3eM nahiM dRga-dhAreM / / bhale nadI ke eka kUla ko anya kUla pratikUla rahe / kintu nadI ko kula donoM mila kUla sadA anukUla rahe / / 56 / 337) Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'mUr3ha suno tuma tana dhAraNa hI dussaha dukha kA mUla rhaa| saba duHkhoM meM duHkha vahI hai mana ko jo pratikUla rhaa|| usameM bhI hai mahA bhayAnaka duHkha parAbhava kA hotaa| Atmabodha ho phira kyA dukha hai abhAva bhava-bhava kya hotaa|| 57 / / bAhara se to chor3a diyA hai dhana maNi kaMcana sakala ahaa| kintu unhIM meM jAkara jisakA mana ramane ko macala rhaa|| ziva sukha usako mila nahiM sakatA use tattva kyA?khabara nhiiN| sarpa kAMcalI bhale chor3atA kintu chor3atA jahara nhiiN|| 58 / / sabhI sukhoM meM Atmika sukha hI uttama hai zruti gAtI hai| . . saba gatiyoM meM paMcama gati hI uttama mAnI jAtI hai|| saba AbhAoM meM maNi-AbhA mAnava mana ko bhAtI hai| saba jJAnoM meM akSaya kevala-jJAna jyoti sukha lAtI hai||59|| jaisI mati hotI hai vaisI niyama rUpa se gati hotii| jaisI gati hotI hai vaisI suno niyama se mani hotii|| (abhAva mati kA jaba hotA hai gati kA abhAva taba hotA / abhAva mati gati kA hone se prakaTita svabhAva aba hotaa||6|| jala bina kaba ho jala meM uThatI lahareM jala ke Azrita ho| gagana cUMmatA bhavana banA hai stambhoM para AdhArita ho|| uttamatama guNa jJAnAdika bhI vinayAzrita haiM zobhita haiN| binA vinaya ke vRthA sabhI guNa isa vidha muni saMbodhita haiN|| 61 / / zakti-zAlinI senA kI bhI rAjA se hI zobhA hai| mastaka para vara mukuTa zobhatA rAjA kI bhI zobhA hai|| nahIM zobhatA binA vinaya ke guNagaNa kA jo nilaya bnaa| isIlie basa sudhI janoM se pUjA jAtA vinaya ghnaa|| 62 / / jyoM hI indriya saceta hotI viSayoM kA basa grahaNa huaa| kaSAya jagatI krodhAdika phira vidhi-bandhana kA varaNa huaa|| vidhi bandhana se gati milatI hai gati se kAyA milatI hai| kAyA meM phira naI indriyAM naI khir3akiyAM khulatI haiN|| 63 / / An) Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phira kyA pUcho vahI-vahI phira calatI rahatI cira se hai| paramparA hai bIja vRkSa se, vRkSa bIja se phira se hai|| . kintu bIja ko dagdha karo to vRkSa kahAM phira jiiyegaa| jItI, indriya yadi tumane to zAnti sudhA cira piiyegaa|| 64 / / jIta indriyAM vijitamanA hai yama saMyama le maMyata hai| mAtma-dhyAna meM sahaja rUpa se vahI lIna ho saMgata hai|| yathA-zIghra hI ghula mila jAtI suno dUdha meM zakkara hai| jIto indriya isIlie tuma viSayoM kA to cakkara hai||65|| jJAna mAtra se mAtra carita se mAtra bhAvanA ke bala se| siddhi nahIM ho, hotI zucitama dhyAna sAdhanA ke bala se|| samucita hai yaha binA tapAye nahIM dUdha se ghRta miltaa| anala yoga pA, tapa-tapa kara hI kanaka kharA bhAsvata khiltaa|| 66 / / vizeSa au sAmAnya guNoM se sahita vastu hai zAzvata hai| prabhu ke donoM upayogoM meM eka sAtha jo bhAsvata hai|| phailA-phailA kara paMkhoM ko paMchI nabha meM ur3atA o|| kintu kabhI nA dikhA kisI ko eka paMkha se ur3atA ho||67|| hita ho athavA ahita rahA ho nija Atama meM nihita rhe| santoM ke ye vacana rahe haiM tuma saba ko bhI vidita rhe|| para kA isa meM hAtha rahA ho nimitta bhara vaha khlaataa| upAdAna meM phala lagatA hai suno ! gIta tuma yaha gaataa||68|| jJeya-mUlya bhI jJAna binA nahiM dukha hI sukha kA mUlya rhaa| bandha binA nahiM mukti rucegI nirdhana dhana kA mUlya rhaa|| kauna pUchatA dAtA ko bina pAtra,pathika bina panthA ko| gauNa huye bina mukhya kauna ho locana-mAlika, andhA ho|| 69 / / ajJa rahA taba mUlya vijJa kA badA anyathA vRthA kthaa| zatru mitra kI yAda dilAtA kSudhA binA hai anna vRthaa|| ucita rahA yaha jahAM nizA ho tathA divasa bhI rahe jhaaN| mUlya nizAkara tathA divAkara kA hotA budha kaheM yahAM / / 7 / / 133) Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avivAhita ho jIvana jItA vyabhicArI bhI banA huA / gRhI vivAhita usase vara hai zubha AcArI banA huA / / eka pApa ko pala pala DhotA durmati se durgati hotI / eka pApa ko niyamita dhotA dharma kAryarata mati hotI / / 71 / / kRpaNa seTha se zreSTha rahA vaha sAdhAraNa jIvana jItA / dayAlu dAtA para ke dukha kA vairI udyama - jala pItA / / prazasta - dAtA kintu nahIM jo anIti - dhana kA dAna kre| dAna binA bhI mAnya rahA vaha nIti nipuNa guNavAna are ! / / 72 / / zraddhA kI mama AMkhoM meM prabhu kisavidha A avatAra liyA / kaNabhara hokara mana yaha merA gurutama tumako dhAra liyA / / virAga ho tuma amUrta bhI ho mUrta rahA graha anya rahA / dhanya rahe ho bhagavan tuma to kintu bhakta bhI dhanya rahA / / 73 / / mahA vicakSaNa yogya ziSya ho vinayI ho zramazIla tanA / yoga, yogya guru kA pA guru ho vismaya kyA samajhIla banA / / zilpI kI vaha zilpakalA hai jar3a bhI cetana ho jAtA / kaThina - kaThina pASANa khaNDa bhI virAga ketana ho jAtA / / 74 / / camaka damaka hai jinake cAroM ora viSaya ghe pare huye / nija meM ramate sadA bhramara se budhajana bhrama se pare huye / / kintu hitAhita nahIM jAnate para meM rata jar3a marate haiN| jaise kapha meM makkhI phasatI kyoM na viSaya se Darate haiM ? / / 75 / / bhAgya khulA to mukha khilatA hai prAyaH jaga yaha mudita dikhe| pApa udaya meM AtA hai taba mukha muMdita ho dukhita dikhe|| tapana tApa se nabha maNDala au dharatI jaba yaha tapa jAtI / palI chAva meM mRdula latA jo mUrcchita hotI akulAtI / / 76 / / carita - zaraNa meM jaba AtA hai zIla-chAMva meM palatA hai / jJAna svayaM yaha avinazvara zuci pUrNa- jJAna meM DhalatA hai / / ucita zANa para ucita samaya taka anagar3ha hIrA jaba car3hatA / sujanoM ke vaha kaNThahAra ho mUlya carama taka saba bar3hatA / / 77 / / (380) Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM bhUlatA upakAraka ko kRtajJatA guNa dharatA hai| zvAna santa sama kama sotA hai nidrA se ati DaratA hai|| kintu dveSa rakhatA hai nizidina nijI jAti se kheda yhii| khela khelatA karma kahA~ kaba kisa vidhi khulatA bheda nhiiN||78|| upAdAna ho nimitta ho yA gauNa mukhya kI zarta nhiiN| kArya pUrNa ho jAne para phira kAraNa se kucha artha nhiiN|| bar3hate bar3hate Upara car3hate aMtima maMjila vaha aatii| eka eka kara kramazaH pIche sabhI sIr3hiyAM raha jaatii|| 79 / / azubha-bhAva se janita bhAkara karmoM kA vaha nAza kre| zubha bhAvoM meM vAsa kara rahe dhyAna sahI jina dAsa ! are! pavana yoga pA uddIpita vaha hotA dAvAnala vana meN| pUrNa jalAtA rAkha banAtA pUraNa vana ko vaha kSaNa meN||8|| yadapi manuja kI moha bhAva se supta.cetanA hotI hai| virAga pahalI dRSTi dUsarI rAga raMginI hotI hai|| bAdala dala se giratI dhArA prathama samaya meM vimalA ho| jyoM hI dharatI ko A chUtI dhUmila paMkila samalA ho||81|| aisA dekhA jAtA jaga meM sabhI nahIM zrIphala khaate| manuja tor3a kara khAtA hAthI gire huye zrIphala khaate|| AzA ke to dAsa nahIM haiM samatA dhana ke dhanI bne| muktA khAtA haMsa mokSaphala khAtA hai muni guNI bne|| 82 / / pala-pala meM prati padArtha-dala meM apanI apanI pryaayeN| naI-naI chavi lekara uThatI miTatI rahatI kSaNikAyeM / / taraMgamAlA tarala chabIlI pavana cale taba jala meM hai| jhila-mila, jhilamila karatI uThatI aura samAtI pala meM hai||83|| nahIM kAla meM nahIM kAla se sukha mila sakatA jJAta rhe| sukha to nirnala guNa hai apanA Atma tattva ke sAtha rhe|| hita cADo to mana vaca tana se nija Atama meM lIna rho| yahI prathama kartavya rahA hai bhUla kabhI mata dIna rho||84|| (4) Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJa janoM ke sevya nahIM hai rahA kAla yaha dhyeya nhiiN| jJeya bhale ho niyata rahA ho kintu niyama se heya shii|| mokSamArga meM zuci cetana hI sevya rahA hai dhyeya rhaa| ameya bhI hai upeya bhI hai zAnta sudhAsama peya rhaa|| 85 / / viSaya tyAga se Darate haiM jo mUr3ha rahe ve bhUla rhe| mukti samaya para milatI isa vidha kahate haiM pratikUla rhe|| moha-bhUta ke vazIbhUta ho Atma-bodha se rahita huye|| kaSAya-vazaM nara kyA nahiM karatA pApa paMka meM patita huye||86 / / nijI jAti ke prati IrSyA nahiM sadA anurAga dhre| dina meM to sambhoga-kArya meM nA rata ho nA rAga kre|| tadapi kahAM hai kAka samAdRta kAraNa kA kucha patA nhiiN| lagatA isameM rUr3hi rahI ho nIti hameM yaha batA rhii|| 87 / / AmrAdika taru sama jo hotA sarasa phaloM se bharA nhiiN| phUla phUlatA.yadyapi jisameM gandha nahIM hai harA nhiiN|| ikSu daNDa uddaNDa rahA hai kintu rahA vaha sarasa mhaa| isIlie A-bAla vRddha saba jise cAhate harasa rhaa||88|| tana ke Azrita jitane tapa haiM gauNa sabhI taba hote haiN| jarA dazA meM sAdhaka munijana mauna zamI jaba hote haiN|| jise roga 'mandAgni' huA yA jisane bhojana pAyA hai| iSTa miSTa bhojana se aba nA artha rahA prabhu gAyA hai||89|| ucita nAva ke Azrita jana ko zIghra nadI kA tIra mile| chidra sahita yadi nAva milI to ghora rasAtala pIra mile|| zAsaka zAsana ucita calAtA sabakA vaha saMtApa hre| anucita so abhizApa rahA hai Apa, pApa paritApa kre||9|| bina karanI kathanI meM rata hai tApasa kA bhrama-bhAva rhaa| jJAta nahIM anubhUta nahiM kyA? zucitama Atama-bhAva rhaa|| pittakopa se jvara pIr3ita yA sannipAta kA vaha rogii| jaisA pralApa karatA rahatA use mAnate budha yogii||91|| Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jisa kI caryA 'go' sama hotI pApa kArya meM mauna rhaa| bina pUche nirbhIka bolatA dharma kArya ho gauNa rhaa|| tattveSaNa meM DUba rahA hai lokeSaNa se bhIta rhaa| durjana dvArA diye gaye dukha upasargoM ko jIta rhaa||92|| zaraNAgata ke zaraNa pradAtA nirIha tarusama upkaarii| niyamita udyama meM rata rahatA ravi zazi sama hai tamahArI / / siMha vRtti kA dhAraka bhI hai saMga rahita hai havA smaa| yogoM meM to acala meru hai dharA banA hai dhAra kssmaa||9|| ahi sama jisakA khuda kA ghara nahiM satya bolatA ika rsnaa| jisake tana mana sarva-indriyAM svavaza kUrma mama, paravaza naa|| dekha cukA gantavya sApata ko kintu nadI sama bhAga rhaa| yogI vaha jayavanta rahe nita bhajUM use mana jAga rhaa||94|| . vijJoM kA upayoga capala yadi nija ko nihAra nahiM paate| ajJoM kI kyA bAta rahI phira para meM vihAra kara jaate|| 'salila svaccha ho saravara kA para mukha usameM nahiM dikha sktaa| jahAM pavana se lahara uTha rahIM vahAM netra kyA ? Tika sakatA ? / / 95 / / jananI suta ko tAr3ita karatI netra sajala ho suta rotaa| mA~ sahalAtI, bhUla turata saba ha~samukha muta pratyuta hotA / / netra rahe pratizodha-bhAva bina apalaka bAlaka jaisA ho| mahAbhAgya vaha yathAjAta yati vrata kA pAlaka vaisA ho||96|| zabdoM ke to pAtra rahe haiM jaga ke sAre zAstra mhaa| mala kA koI pAtra yahAM hai terA jar3amaya gAtra rhaa|| sukha kA pAvana pAtra rahA to zucitama cetana mAtra rhaa| aisA mana meM ciMtana kara lo apAtra saba sarvatra rhaa||7|| jo bhI dekhI jAtI hamase vahI prakRti strI khlaatii| amUrta jo hai puruSa rahA vaha aisI kavitA yaha gaatii|| mUrta rUpa se dekhA jAtA strI puruSoM kA abhinaya jo| kevala yaha vyavahAra rahA hai bhItara nizcaya atizaya ho|| 9 / / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bala meM bAlaka hUM kisalAyaka bodha kahAM mujha meM svaamii| . taba guNagaNa kI stuti karane se pUrNa banUM tama sA naamii|| giri se giratI saritA pahalI patalI sI hI calatI hai| kintu anta meM rUpa badalatI sAgara meM jA DhalatI hai|| 99 / / rahe nIti ke vIra! praNetA zivapatha ke jo netA ho! nIti prApta ho tumhe bhajUM maiM sakala-tattva ke vettA ho|| kyoM na nirdhanI kare dhanika kI sevA dhana se prIti rahI! rIti nIti hama kabhI na bhUleM gIta gArahI nIti yahI / / 100 / samaya evaM sthAna paricaya dharama vyoma gati gandha kA viirjyntii-yog| . milA puNya ke yoga se meTe bhava-bhava roga / / / sammedAcala tIrtha ke pAda prAnta meM baitth|. likhA IsarI nagara meM kAvya rahA yaha shresstth|| Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivaraNikA asitakoTimitA amitAH take - ni/14 asinijAnubhavAddhi samAdhitaH - ni/65 asi zazI sitazItasudhAkaraiH - ni/23 asi zucizca zazIva sukevalI -- ni/25 asi sadAtmani veti munIrataH - ni/38 asumataH prati yo gatavairataH - pa/25 asuSamA suSamA mamitAM mano - ni/17 asaMyatAnA viduSAmapIha - su/10 asaMyate zrImati dhImatIha - su/19 asmit dhRtabhAvasati-- bhA/96 A AcAryasya sadA bhakti - bhA/70 AdyA virAgA dvitayA sarAgA - su/81 AmrAdivanno phalabhAranamro - su/88 AsannamRtyurviSayI kaSAyI - su/21 akSapravatteviSayopalabdhi - su/63 akSArthakAste hitakA bhavanti - su/6 akSArtharAgo bhavaduHkhadAtA - su/37 aghatatiH sadyanA prakharAmitA - ni/44 . ajeyasenApi vinA na rAjJA - su/62 ajJAH sudurA nanu te'pi vijJAH - su/95 ata ito na ghRNAM kurute mano - pa/31 - atilaghau laghudhiyi mayi - zra/100 atra sukhaM na vaibhave - zra/58 atha nivAritakApadarakSakAH - pa/41 arthena yuktaM narajIvanaM na - su/24 adhigato ciptAnucita: - 0/20 adhipatau nijavidivamalakSite - ni/? adhyAtmazAstraM zamine sudhA syAt - su/15 anaghatAM laghunaiti susaMgatAM - pa/9 analayogAt kalaMkaH - bhA/97 aniyataM viharannapi sakSamaH - pa/64 anadinaM tvayi yo ramate'jasA - ni/29 antaM gataM hyanantaM - bhA/64 anyenAlaM madhunA vanaM - bhA/78 abdhirnadaizcAnala indhanaudhai - su/46 abhayadAnavidhAnasisavidhi - ni/89 amitabhA sati bhAti vibhAvataH - ni/48 ayatnadRSTAn zrutakAn pareSAM - su/41. ayazasAM rajasAM vapuSAkaraH - ni/15 aye ! sarasvati ! mAtaH - zra/5 alamaje yamato'niyamo hataH - ni/81 avanitala iva pAvana - bhA/86 azane sadaMzanena - bhA/85 asamayavarSAstamitaM - bhA/84 asAvabhAvo bhAvaH - zra/68 asi kudhImahasA vacasA na yA - pa/89 asi guruH praguNaizca samAnata: - ni/86 itatviti kevalabodhazaktiH - su/13 iha purAgatake'sya ca yogatatA - pa/46 unmattato'pyatta supItamadyAt - su/38 upagatA adayairupahAsatA - pa/53 etAdrahatA gamitaM - bhA/13 . / etadvipaM sAdhanaM - bhA/12 etadviSaH plavanta - bhA/16 kaTukakarkazakarNazubhetaraM - pa/54 kaThinasAdhyatapogaNavaddhaye - pa/40 katapanAMgajaraMjitadehaka: - pa/77 kanakatAM dazado'nalayogataH - pa/7. kanIyasA me manasA dhato yo - su/73 kamalakomalako hyamalau kalau - pa/42 karaNakuMjarakandaraM - zra/85 karaNamAnasajaM laghu vaihika - pa/94 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNamodapadArtha rasaM prati pa / 32 karuNAbhAvavasatyAM sadbhiridaM - bhA / 7 kalaya vratAni paMca - zra/43 kAMcidicchAM bhavanataH - bhA/ 65. kAyena vAcA tu guruH kaThoro - su / 28 kAlena kAlena ca kAcanazrI : - su/ 84 kiM jitAnaMga! te na ! - zra/97 kiM syAdbhagavannamitaM bhA/15 kilavidA kamayanti virAgiNaH - ni/ 95 kudhI sukhI nAke na tato- zra / 73 kumatibhirdalito'pi sakheditaH - pa / 56 kumudamatho vA yena - bhA/24 kurukRpAM karuNAkarakevalam - ni / 50 kRtakRpA nijake cyutavAsanA - pa / 29 kRtamadamamatApacitirya - bhA / 72 kva sA dAhakatA vinA - zra/47 kSArataH saMsAratA pArAvArato - zra/77 kSudro'smi bodhena balena dhIra - su/ 99 - kha khagaNa: kAmahA : layaM bhA/60 khaviSayo yo nAgataH - zra / 61 khaviSayaM virasaM nahi me mano - ni/82 ga gaMgA gauzca vAmRtaM bhA / 93 - gaNadharaiH praNato'sti yadAsvayaM pa / 82 gatagatiH sagatizca sadAgati ni/ 43 gatamalo virasastvi kAraNAt - pa / 55 ganto layaM svAtmani te'sti vAMchA - su/ 45 guNagaNairgurubhizca samAnataH - ni/ 30 guNavatAmiti cAsi mato'kSara: - ni/ 99 guNIbhavantIha yate narAyAM - su/ 89 gauzcaryayA pApatatau ca mauno su/92 ca - - - caMcalacittasaMvaraM bhA / 27 caraNamukuTaH zirasita - zra / 80 caraNamohakabandhanahAnayo - pa / 45 caraNayugmamidaM tava mAnasaH - fa/45 zayyAniSadyApa / 98 calatu zItatamo'pi sadAgati - pa / 15 * cAptA hyasAnasuratAsati - zra / 96 cittAkarSi tathApijJaiH zra/pra/ 5 (346 ) cittAkarSi tathApijJaiH - pa / maM / 5 cintAturo'jasramayaM hyagArI - su/ 53 cidAnandoSAkaro - bhA/32 ja jagati - nApyadhunA yazasAsitaH - pa / 93 jagati satvadalaH sakalazcalaH - pa / 80 jagadidaM dvividhaM khalu cetanaM - pa/ 30jaDajena mA'kSareNa - zra / 67 jar3atanormadarAganirAkRti - ni/ 60 jananasAgarapoSaNabhAkaraH - ni/ 67 janyA sutastADitako rudan san - su/ 96 jalAzaye jalodbhavamivAtmAnaM zra/ 33 jalAzritA maMjulavIcimAlA - su/ 61 jigamiSurnikaTaM tava nA vinA - ni/ 62 jitako dRgbhayAnaka: - bhA / 33 jitakSudhAdipariSaha: - / 13 jitamohahArakeNa vyAlasatA - bhA/9 jitendriyasaMyamadhArakaH sa - su/ 65 jinamatastvayi yo'pi mu~dAlayam - ni/13 jinapadapadmamasya - 21/63 - jipadau zaraNau tvapi kau kalau ni/11 jinamatonnati tatparajIvanaM pa / 95 jinavaraM parivetti vinizcita - ni/73 jinasamayaM jAnIta AtmAnaM zra / 21 jinAgame'nyonyaviruddhadharmA - su / 56 jinAgamaM sadAzritvA bhA / 82 jvalatAtra zaMkareNa tyAgo bhA/35 jJAno'nubhUto yadi nAtmabhAva - su/ 91 jJAnarUpIkare dIpo bhA/28 - - jJAnAnna vRttAnna ca bhAvanAyA: - jJAnena vRddho yadi pakSapAtI - su / 5 ta su/ 66 su/ 39 tatastadAptyai bhagatastiSThA - bhA / 50 tathA jitendriyoMgato - zra/83 tathA pratItistu sukhasya tatra - tadastyasumatAmasti - 2 / 71 tadASStmA me'jAyate zra/88 tanubhRtAM vyAdhisumandiraM sA - su/12 tanuruSAruSAtA'zucisAgarA - pa / 58 tapanatA tapanasya nidAghikA pa/ 19 'tapta ! manobhavavasunA zra / 66 - - Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamanicchan purnabhavaM - zra/2 taruNato raNataH kiraNAvalI - pa/16 tava nuteH sukhadazca bhRzaMkara - ni/45 tavamate sati te viphalA matA - ni/69 tavalalATatale lalite hyaye - ni/90 tavalavAzva taranti sabhAvi me - ni/93 tApasoDato vinAzaM - bhA/42 tIrthakarANAM zivakozavAnAM - su/23 - taNazilAkalake ca sakAraNa - pa/49 tenASSpyate sASSzu - zra/55 te munijanakA natvA - zra/62 te yAnti sukhaM samaye - zra/59 taM jayatAjjinAgamaH - bhA/77 tyaktastu saMgogatamohabhAva - su/36 tyaktuM na hIzA viSayAn vimUDhA - su/86 tyajetvA saMgamena - zra/82 tripathagAmbu sucandana vAsitaM - pa/21 tvadadharasmitavIcisulIlayA - ni/18 tvayi jagad yugapanmuniraMjane - ni/20 tvayi rato hi zaTho bhava vaibhava - ni/80 tvayi ruci ca vinA zivarAdhanam - ni/63 tvayi ruce rahitAya na darzana - ni/77 tvaM tyAjyaM tyaja mAnaM - zra/49. dhruvamamuM muninA bhajatAmitaM - pa/70. dhUmraprasUtilalato yathA syA- su/14 na nAgnyamAnaM bhavamuktihetuH - su/44 na nizcayena nayena - zra/48 nanu kRtAnazanena tu sAdhunA - pa/8 nanu dRgAdibhirAtmabalaiH sukhaM - ni/56 nanu nareza sukhaM surasampadaM - ni/92 nanu nizcayo yo nayaH - zra/87 nanu munezca yathA dhRtavRttataH - ni/79 nanu raviriva payo'D.ga - bhA/99 nabhasaka kRSNatamA abhayAnakAH - pa/18 na mano'nyat sadA naya - zra/99 na mayADakaM na pAvanaM - bhA/11 nayati vismaraNaM sakhayAcanA - ni/ 57 nayanayugmanibhena nayadvayam - ni/6 na yati luMcitAD.gajaM - bhA/43 na hi karoti tRSA kila kopina: - pa/12 na hi kaivalyasAdhanaM - zra/78 na hi gabhIra iheMdu niyogataH - ni/61 na hi jagajjina pazyasi vastutaH - ni/53 na hi rucistava tAM prati kAMcana - ni/31 na hi sukhe kila duHkha samAgame - ni/88 nigadituM mahimA nanu pAryate - ni/9 nijatanormamamatA vamatAmatA - 1/10 nijanidhe nilayena satAStano-ni/10 nijakacA sphurate bhavate'yate - ni/2 nirdoSo muvisurabhiH - bhA/83 nizApati lIkaM toSayati - bhA/75 nizreyaso'smai munaye pathIha - su/26 nijasya gatamadAH navaH - zra/89 nijIyaM nanu narAyaM - zra/57 nindyaM na nItamastaM mano - zra/18 nissaMgaH sadAgatiH - zra/38 nIte: praNetA zivapanthanetA - su/100 no sukhaM sadAzAto - zra/75 dakSo daroDakSarato'titApat - bhA/61 dazaparISahakAzca navAdhikA - pa/99 dAtA dayAluH paraduHkhavairI - su/72 dAnaM prazastaM vinayena sAkaM - su/52 dAnena bhogI bhuvi zobhate sa - su/49 divyalokapradAneza - bhAra10 duHkhamanubhavannavasu - bhA'81 duHkhasya mUlaM tanudhAraNaM vA - su/57 durvedanAtmano yAtu - bhA/88 dRzAnvitaM vido yuktaM - bhA/46 dRzA vinA caraNasya bhAraM - zra/91 daive'nukUle muditaM jagadrA - su/76 pa gha dhanArjanArakSaNayorvilIno - su/33 . dhanI tu mAnAya dhanaM dadAti - su/7 dhyAneSa zaklaM ca tapassu satsu - su/55 dhyeyo na sevyo nahi cApyameyo - su/85 patitapatrakapAdaparAjitaM - pa/22 padayugaM zivadaM nu zamIha te - ni/4 padaM kudRSTyai dehi sAdita - zra/32 parapada hayapadaM vipadAspadam - ni/3 parapariNateravanitaH - bhA/74 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAyAcca tanAMkena - bhA/92 bhinno'hamaMgAnmadarupiNo'pi - zra/34 bhUtvA naro'yaM sukRtAt susaMgaM - su/18 bhomAnuvRttirvidhabandhahetuH - su/35 bhogopabhogeSu rato na mAnI - su/17 . paramavIraka AtmajayIhata - ni/87 . parigraho vigrahamUlahetuH - su/9. paricayAt tava yat tvayi me mano - ni/40 * pariNato dRzA sAkaM - 5/56 parimalaM guNavannijabhAvi ta - pa/75 pariSahostunijAnubhavizrutaM - 4/87 pariSahaM kalayan saha bhAvataH - pa/23 paropakArI taruvannirIha - su/93 palamalairnicitAdhigacetanA - 4/76 pavano gataH parAgaM - bhA/51 pAtrAya deyaM vidhinA pradAya - su/51 pApaM vapurja tvaNukapramANaM - su/48 pApAya pApairjinavAk zritA sA -su/29 pApena pApaM na layaM prayAti - su/31 puNyamudayAgatamadazcAkamitaraM - zra/94 pUrvAnuvRttistu punazcireyaM - su/64 praNamAmi kundakundaM - zra/3 pratApI hyapi rohitaH - zra/74 pratyayo yasya vRttaM jine - zra/45 pratyekabhAve nijaparyayA vai - su/83 pravacane'citi sA'pratimA natA - ni/55 prApto yaireveSa svAtmAnubhavo - 9/27 mati ritA bhavato mama sAdara - ni/46 matiriyaM bhavatA mAya bhAvitA - ni/26 madanamArdavamAnasahAriNI - pa/36 . manAD. mAnaM morasi muniretu - zra/7 manobalaM tadgurumuktimArge - su/47 manoharaM madonmattaM - bhA/100 mamaguNeSvadhunApi na vRdrayaH - 4/92 mama mati: kSaNikA hyapi cinmayI - ni/83 mamamatiH stavanetrasarovare - ni/68 mamatamita muraH kumunda - bhA/54 mamavidAvaraNena tirohitaM - pa/91mamasuvittanuradyamitAMjasA - ni/96 mayi rato'hamato bhavato ruci - ni/94 masakadaMsakamatkuNakAdayaH - pa/27 mahatAM varAjarAjaH - bhA/26 mAne tu meyasya sukhasya duHkhe - su/69 mAyAdibhAvamavahannanaghajJAnaghanaughamamalaM - zra/22 mArgasmRteryasya gato jinendro - su/40 muktAste prabhAvataH - bhA/80 mudamupaimi munirmunibhAvato - ni/33 munitAtmanizAntena - bhA/30 muniSu mamavipAkasya - bhA/25 - bhUlyena puSTaM ca malena juSTaM - su/2 mode'munAhamadhunA - bhA/37 mohatamaH samudAyavRtamAnasa - zra/98 mohAreH parAbhave - bhA/6 mohoragarasAyanaM murte - bhA/62 phalamidaM tu purAkRta zAvare - pa/ 57 badhyate vidhinA vidhiH - zra/29 balayutopi muniH svatanormalaM - 4/78 budhanutA jinazAstravizAradA - pa/83 budhanutaH sa munipravaro gataH - 4/67 bhaktyepsitAsavArirmohatamaH - bhA/3 bhavakAraNato deharAgAtkila - zra/26 bhavatA nijAnubhavataH - bhA/89 bhavatA viSayavAsanA'pAsya - zra/9 bhavati sma bho ! bhAvato - bhA/98 bhavatu sA tu satAM varabhUtaye - pa/6 bhavatyAM bhogasaMpadi munirmodameti - 2/31 bhavAmi muktA na bhave vibhAve - su/42 bhavoruvanadhanaMjayaH - bhA/31 bhavahetubhUtA kSamA - zra/44 bhavyakaumudadoprezaH - bhA/52 bhAvanA ceddhi bhavataH - zra/53 yate sanmate'mala ! ya - zra/95 yato jinapadadarzanaM - bhA/5 yata saMsAre sAraM - zra/37 yatra rAgAya vIcirma - zra/69 yatra kalpate madanatA - bhA/23 yathA dahati sadAgatiprerito - bhA/45 rathA pRthivyAM kariNo narA vAM - su/82 yathA matiH syAcca tathAgatiH sA - su/60 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathoghatamiha rohitaH - bhA/53 varNasya pAtraM kila vizvazAstra - su/97 yadanuvRtti Rpi hi sadoSatA - 4/61 .. vasatikA prabhRte nahi yAcanA - pa/60 yadasi satyazivoyasi sadA hitaH - ni/5. vAMchanti sandhi na yamena sAdha-sa/4 yadi kadAcidato hadi jAyate- pa/74 vAmavaminA hyamAnaM - bhA/17 yadi bhavabhIto'si bhavaM - zra/50 vikacakaMjajaya kSama netraka-ni/41 yadi tRNaM padayozca nirantaraM - pa/71 vikacapuSpacayA vihasanti te - 4/72 yadi sadA vinaye milite sati - 4/81 vikRtarUpa zavAdikadarzanAt - 4/33 yaduditaM vacanaM zuci sAdhunA - ni/71 vigatarAgatayAsvamahiMsayA - ni/28 yamavihInatapazcaraNena kiM - pa/97 vigate'ghe manobhuvi viharati - zra/35 yayupadhijagatA sampAsitaH - ni/59 vinAgaNe zayanAsanayoH sataH - 4/73 yastriyogairaMjanaM rAgamayaM - zra/81 . vijitanidraka eva sadA daraM - 4/51 yasya hRdi samAjAtaH - zra/36 vijJasya cAjJe'pyahite hitajJaya - su/70 yAti yatiryadi jAtu na - zra/8 vidacalIkRtacaMcalamAnasaH - 4/44 yAtosmyahaM kAravikArabhAvaM - su/30 vidadhAnamAmodakaM - bhA/36 yA dRSTAstrIH prakRtiH - su/98 vidAmihAhaM ramati - bhA/71 ... yAmavyomAghagandhe do- pa/pra/2. vidyAbdinA suziSyeNa - pa/maM/4 yogaizca dhArAdhara: - bhA/69 vidyAbdhinA suziSyeNa - zra/pra/4 yogyo vineyo guruNA zrameNa - su/43 . vidveSabhAvo'pi samaM svajAtyA - su/78 yo jyeSThamAse - bhA/69. vidhidalAH kaTuduHkhakarAmayA - pa/68 yo'tti na sadAhAraM - zra/64... vidhinamAzanirIza surAjate - ni/66 yo dUro nijasvatazcarati - zra/42 vidhinizA kila saMviyate'nayA - ni/16 yo dhatte sudRzAM samaM - zra/84, vinayato jitabodhaparIpaha: - pa/86 yo bhavi maniliMga - zra/70 vinayazaMsanapUMjanakAdara - pa/79 yo madAdiM na mantu - bhA/49 vinA rAgeNa vadhUlalATo - su/20 yo hIndriyANi jayati - zra/16 vibhAvataH sudUrANAM - zra/pra/1 yaH samayati svasamayaM - zra/18 vibhAvataH sudUrANAM - pa/maM/1 yaH svakamanubhavati sa tAM - 9/24 vibharasIha satAM jinasaMgataH - ni/34 vimadavaMcitavizvamakaMpate ! ni/24 rajogatamiva lokaM locakaH - bhA/67 vimalacetasi pujya yateH sati - pa/17 ratena nije padena bhA/57 vimalarocana bhAsurarocanA - pa/39 rasayute milite nahi tIrase - pa/65 vimuktasaMgA manasA ramante - su/58 rAgAdikaM cAtmabhavaM dahettat - su/80 vimukha kiM bahunA nijabhAvataH - pa/47 rAgAdIn sudhIH pumAn zra/28 viyati ko viyatirviyuto'yata: - pa/2 rucimeti kudhIH pumAn - zre146 virata Iza ! bhavAmi na haMsataH - ni/97 rudhirakaM tu pibanti pibanti tai- pa/26 virato'kAmahAnaye zatakaM - bhA/4 repavRtti parityajya - zra/pra/3 viramati zrutatA hyaghakArataH - 4/34 repavRtti parityajya nA - pa/maM/3 virAdhanaM na rAdhanaM -- bhA/8. vivAhitaH saMzca varo gRhI so - su/71 lasati bhAnu rayaM jinadAsa ! khe - ni/35 vividhakarmalayAsavahatavaH - pa/59 lubdhaH samugdho viSaye'pyaghAtmA - su/43 vivekayuktA alivaccaranti - su/75 vizepasAmAnyacitaM sadastu - su/67 vaca Azritya sAdhutAM - zrA6 .. vizvasya sAraM pravihAya vijJa su/32 - (348) Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizada(pada)vidranitA tvayi teja ! sA - ni/32 sa viSadharairvipamairviSayAtigaH - pa/24 sa upasarga ihAjagatA suraiH -pa/50 viSayasaktakhasAmajakandaraH - ni/42 sakalavastugamA tava nAsikA - ni/85 vaidyo rogavinAzI - bhA/76 sakalaMkaH sa mititayA - bhA/73 vai yamyayatyapyaya divyaM - zra/14 saMgeMDage'saMgarataH - zra/92 vairAgyamUrtiH praNatiM sunItA - su/1 saMgo'stu saMgo'stu samAdhikAle - su/27 vai viSamayImavidyAM vihAya - zra/101 satatamuktacarAmadamohitA - pa/37 vai viSamayImavidyA vihAya - ni/100 sati zive hi manopi niyojayeta - ni/76 vai viSamayImavidyA vihAya - 4/100 sati tiraskRtabhAskaralohite - ni/19 vyathita nArakino'pi pipAsavaH - pa/14 sati hRdi tvayi metra virAgatA - ni/27 vrajati caiva munimuMgarAjatAM - 4/63 sateti kiM na vA - bhA/44 vratavatA pra ra: samayogataH - pa/88 sata: samayasArasataH - zra/93 vatino na zalyatrayaM kalayantu - zra/19 satyasminneva - bhA/40 vrateSu zIlaM ca damo dameSu - su/54 satyaikajihavo'pyahivadrivAsaH - yu/94 vrataM vidagdhaM vratinAM dhiyAM vA - su/8 satsannidhAne patito'sumAnyaH - su/11 sadA sASStmAnubhUtirudeti - zra/30 zamanidhau nijacidrimalakSite - pa/13 sarmiNi dhRtasamayaH - bhA/95 zamayati nAntaM vasukaM - bhA/38 sada'gvidbhyAM mitraM yuktaM - 8/23 zamavato'tra yatarbhavatI yataH - pa/11 sa nA naiti nAlIka: - zra/54 zarIrasambandhikulAdiyogA- su/3 sa nA bhuvi nAyakena - bhA/29 zastAH prajAH santu vinAtra rAjJA - su/34 / sanna: samAlasantaH santu - zra/51 zirasi bhAti tathA yamale tarAM - ni/91 sapadi saMpadi saMvidi vA sukhI - pa/96 zivapathe caratAvrata saMgataH - ni/48 sabhayayAvadado nahi kevalaM - pa/84 zivasukhaM pramukha susamApAmaH - pa/1 samadhirohitabodhasuyAnakA - pa/43 ziSyAH syustake teva - bhA/91 samayate nikhilaM vyavahArataH - ni/52, zIlarathoM bhayASSruDho - bhA/22 samayazAmitarAgavibhAvasu - ni/51 zucicite zramaNo'tra samAnataH - 4/3 samayasArata Iza na sArataH - ni/54 zucirviTekadRzAna AtmA - zra/90 . samavadhUya vidhi kila zAzvata - ni/74 zucau skvadezItakaM yo zra4 samavalambya satI zucizAradAM - 4/4 zRMgAra evaikaraso raseSu - su/22 samudayAgata Iza zubhe vidhau - ni/64 zramaNatAM yatA zramaNena yA - Y/19 samudameti vAsantaH - zra/72 zramamitaH zramaNo'tra bhuvi zrute - pa/.48 yaha sAdhunA - bhA/79 zramaikaphalAmbhataH paudgalika - zra/10 samudite'sati vai sati me vidhau - pa/5 zrayati zramaNa: samayaM - bhA/79 samupayogavato mama vA sudhIH - pa/90 zrIkuNDalagirau kSetre - pa/pra/1 samupalabdhau samAdhau - thra/25 zrIjJAnasAgarakRprAparipAkamevara bhA/101 samauktiko'tra kaliMgaH - bhA/56 zrIjJAnasAgarasumanthanajAtavidyA - su/10 sarasi jantusabhA na katApataH - pa/20 zrImandamanomarAla ! vivikta - zra/15 sarasi te stavane mama sAdhutA - ni/37 zrIvardhamAna ! mAzya Akalayya - zra/1 . sarastata puSkareNa - zra/39 * zrutisudhAmazanaM samitAtapaH - pa/66 . sarvamanyad vyalIkaM - bhA/48 zreyasA manasA sAdhoH - bhA/58 'savinayaM hyabhinamya niraMjana - ni/1 (350) Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sasamayaMca munezcchayanaM hitaM 4/52 sa hi munirmayA'ramitaH 1/86 sAgArako'pyasAraM 3/90 sAgArako vApyanagArako vA 5/50 sAdhava iha samAhitaM namanti 3/1 sAdhuta sA padaM hyetu 1-2 sAdhutA sA padaM hotu 4-2 sAdhoH samAdhikaraNaM 3/47 sAbhAtu gajagatitayA satI 3/21 sA zreyasaH kaSAyAt 3/87 siddha svakArye sati kAraNAni 5/79 sakavitAM viracayya ca kevalaM 2/72 sudhiyi vAgamRtaM kaluSAyate 2178 sakaphalaM milatIha niyogata: 4/62 sukRtainobhyAM maunamiti 1/52 sukhamajaM na bhajannapi dIdivi 2/21 sukhinaH sukhe sakhe na 1/65 sukhaM sukheSattamamAtmajaM tat 5/56 sudhRtaratnatrayazara guro 3/2 supItAtmasudhArasaH saMyamI 1/17 suranagaH suragau suravaibhavaM 2/36 surabhicandanalepanaraMjanAt 4/69 suramaNI prathamA praguNAvaliH 2/39 surasayogamitaM yadayogataM 2/12 suvidhinA yadanena vilIyate 4/35 suvinayazIlo'kena zrita 3/14 suzAstRyogAddhi jagat sukhisyAt 5/90 saMjJAtatatvo'pyadhanI gRhI sa 5/25 saMprApya cAritrasuzIlayogaM 5/77 saMyamibhirmahitena zIlena 3/18 saMsAradehabhogebhyaH 3/34 ) saMsAramUlamena ArtaraudradvayaM 1/40 saMsArAgAdhapAThInA 3/94 sthitinijAtmani 3/41 stavanato'stu mitaM vidhibandhanaM 2184 stavanato rasanA ca ziro nate: 2/98 spRzati te vadanaM ca manoharaM 2/22 svakamayaM hayayi noDalabhamAnataH 2147 svajAtivAtsalyagumaM dadhAna: 5/87 stutAni hyaD.ga tAni vratAni 3/20 stutA.yatipatinA gatA 3/59 stuti balaM hyabalambya manobhave 2170 stutiriyaM tava yena vidhIyate 218 svapadadaM ca padaM hi digambaraM 4/28 svayamanusamayaMcarati 3/66 svabhAvabhuktina vibhAvamukti 5/16 - svavapuSA prathamaM prathagambara 2158 svasamayasya sato'pyanuvAdaka: 4/85 svAnubhavakaraNapaTavaste 1/11 svAnubhavaikayogataH 1/41 svIyato bhuvi bhAvataH 1/79 svIyaM mano jahAra 3/63 sve vasa mudAmA yate ! 1/76 svaM sudRzASmAgaccha 1/60 harati dayayAmA nata: 3/55 hitAhite te nihite hi testo 5/69 himAMzunA'pi himena hyalaM 3/19 ... (351) Page #369 -------------------------------------------------------------------------- Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaktitva - karnATaka, belagAma ke sadalagA kI mRdu-miTTI se malappA va zrImati jI ne sRjA / gRha kI dvitIya saMtAna hokara bhI advitIya hai / zaizava se hI santa darzana kI bhAvanA atRtpa rahI, samaya-samaya para tRpti yatkiMcita huI / kaumArya kI daur3a se kahIM teja daur3a kara rAjasthAna kI marubhUmi meM praveza kara AcArya zrI jJAnasAgara jI se dIkSita ho vidyAbuddhi/pratibhA/saMyama/sevA aura anubhava kA saMpoSaNa kiyA / tabhI tejasvI vadana ke andara AdhyAtmika kavi-hRdaya kA sphuraNa huA vamaMda spandita oSThoM se dharma kI gAthA Arambha huI, jo adyAvadhi abAdha vRddhiMgata hai| yauvana kI dahalIja para paga thamAte hI dharma-nikaSa-pradeza bundela khaNDa meM dAkhilA le, sukomala surkha kanakAma tana se nirIha ho yathAsUtra dharmAcaraNa prastuta kara ekAdhipatya jAhira karate hue svaira/svatantra vicaraNa kara rahe hai| yahA~ pAyI inhoMne mAnava ke aMdara uThatI/ur3atI jijJAsAoM kI cir3iyoM ko pahacAnane kI anupama dRSTi aura AtmAnuzAsana ke dharAtala para jina zAsana kI azruta pUrva baagddor| ekAkI sAdhanA ke durgamoM meM vicarate hue anubhUtiyoM kI lekhanI se zveta pRSThoM ko raMgA aura raMgate hI jA rahe haiM bahu bhASAvid ho sAhitya jagata meM praveza kara / kRtitva - narmadA kA narama kaMkara/DUbomata, lagAo DubakI/totA kyoM rotA., mUka mATI mahAkAvya / (kAvya saMgraha) pA~ca saMskRta zataka hindI / padyamaya! evaM aneka jaina granthoM kA padyAnuvAda aura kucha hindI aMgrejI kI sphuTa racanAe~ bhii| janma - zarada pUrNimA saMvat 2003 dIkSA - ASAr3ha zuklA 2025 AcArya pada - mArgazIrSa kRSNA 2-2029