Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaguNa paryAyano rasa - mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajI ma.sA. adhyAtma anuga - paMnyAsa yazovijaya
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ rmAna ghAratA, kAja re || (Asa : 9/ 1) siddhine samIpa lAvatuM | saMpUrNa sAghana eTale ja zraddhA. me eTale mithyAvaghakArane vilIna thaye ja chUTako. | pachI siddhinuM madhyAhna kyAM dUra che?
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' parama pUjaya siddhAMtadivAkara gacchAdhipati 'zrImada vijaya jayaghoSa sUrIzvarajI mahArAjA samaparAma tvadIyaM tabhyaM samarpayAmi siddhasiddhAntasiddhAntAH! siddhAntasudivAkarAH!! zrIjayaghoSasUrIzAH! sAk siddhyai santu sevitaaH||
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramane pAmavAnuM paripUrNa paribaLa dravya guNa paryAyano rosa
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikalpo ane vibhAvothI banAve uddAma Atmadravyano kaTAre pratibhAsa zuddha je karAve nivAsa AnaMdaghanasvarUpamAM evo che A dravya-guNa-paryAyano rAsa. vadhAryoM vyartha vAto ne viono vyAsa mATe ja veThyo karmono anahadda trama have pragaTI che pAmavAnI pAvana yAma tethI ja vAMcavo che dravya-guNa-paryAyano Tasa.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAdinAthAya namaH || / / Namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa / / mahAmahopAdhyAya zrIyazovijayajI ma.sA. dvArA viracita vopajJaTabArtha yukta dravya-guNa-paryAyano rAsa paMnyAsa yazovijaya gaNI racita adhyAtma anuyoga bhAga-1 * divyAziSa che parama pUjya nyAyavizArada sva.AcAryadeva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA * zubhAziSa che. parama pUjya siddhAntadivAkara gacchAdhipati AcAryadeveza zrImad vijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA * adhyAtma anuyogakAra + saMpAdaka che parama pUjya pUnA jillA uddhAraka paMnyAsa pravara zrI vizvakalyANavijayajI mahArAjanA ziSyANa paMnyAsa yazovijaya 0 prakAzaka che zreyaskara zrI aMdherI gujarAtI jaina saMgha IrlAbrIja, 106, esa.vI.roDa, vilepArlA (vesTa), muMbaI-400056, phona : (022) 26719357
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ * granthanuM nAma : dravya-guNa-paryAyano rAsa * mULakAra + svopajJa TabAkAra : mahAmahopAdhyAya zrIyazovijayajI ma.sA. * dravyAnuyogaparAmarza : navanirmita saMskRta padyo * adhyAtma anuyoga : zlokArtha + AdhyAtmika upanaya * saMzodhaka : pa.pU.AcAryadeveza zrImad vijaya puNyaratnasUrIzvarajI ma.sA. Adi AvRtti : prathama * kula bhAga : be * mUlya : saMpUrNa seTanA 2 1000/ * prakAzana varSa : vi.saM.2069 0 vI.saM. 2539 * I.sa. 2013 * * (c) sarva hakka zramaNa pradhAna jaina saMghane AdhIna che * aMka prApti sthAna : (1) prakAzaka (2) zrI divyadarzana TrasTa 39 kalikuMDa sosAyaTI, dhoLakA-387810. ji.amadAvAda.phona : 02714-225482 (3) zrI satISabhAI bI. zAha 5, maulika phaleTsa, operA phaleTsanI sAme, sukhIpurA, pAlaDI, amadAvAda-380006. mo. : 9825412402 (4) DaoN. hemantabhAI parIkha 21, tejapAla sosAyaTI, phatahanagara basa sTenDa pAse, pAlaDI, amadAvAda-380007. mo. : 9427803265 (5) zrI mahendrabhAI jhaverI 502, saMskRti komlekSa, atithi cokanI pAse, kAlAvADa roDa, rAjakoTa-360005. mo.9825168834 * mudraka : zrI pArzva komyuTarsa, amadAvAda. phona : (079) 25460295, mo.9909424860 *
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyAM zuM nihALazo ? * Introduction * prakAzakIya nivedana * zruta anumodanA . * prastAvanA : 'adhyAtmanuM avataraNa' . * prathama bhAganI viSayamArgadarzikA * DhALa-1 thI 11.. TERRACE talatoes andha pRSTha 6 7 8 9-21 sinnie 22-28 . 1-328 Firma niente 20 min are then rollops bismo
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION Name Language Author Original Text : DRAVYA-GUNAPARYAYANO RASA OLD GUJARATI MAHOPADHYAYA SRI YASOVIJAYJI MAHOPADHYAYA SRI YASOVIJAYJI Brief Summary : DRAVYA-GUNA PARYAYARASANO TABO OLD GUJARATI New Text SANSKRIT : DRAVYANUYOGAPARAMARSA PANYASA SRI YASOVIJAYJI GUJARATI Spiritual Exposition : ADHYATMA ANUYOGA Price : 1000/- (Vol. I + II) Published By : ANDHERI GUJARATI JAIN SANGH 56, Irla Bridge, S.V. Road, Andheri (West), Mumbai-400056, India. Available At : (1) Publishers (2) DIVYA DARSANA TRUST 39, Kalikund Society, Dholka-387810, Dist. Ahmedabad, Gujarat State, India. The original text + new text has also been published in seven volumes which includes a new extended sanskrit commentary named "Dravyanuyoga Paramarsa Karnika" and gujarati exposition of the same named as "Dravyanuyoga Paramarsa Karnika Suvasa" by the same publishers. The author of this commentary and exposition is also Panyasa Sri Yasovijayji.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ * | IrlAmaMDana zrIAdinAthAya namaH | prakAzakIya nivedana mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAja viracita 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' tathA te upara vidvadvarya paMnyAsa zrIyazovijayajI mahArAja dvArA viracita adhyAtma anuyoga vagerene 2 bhAgamAM prakAzita karI zrIsaMghanA caraNomAM samarpita karatA anahada AnaMda anubhavIe chIe. A navalA graMthanA prakAzanano lAbha amArA zrIsaMghane prApta thayAno amone anero AnaMda che. bhagavAnanA vacano sAMbhaLavA, tenA upara gahana vicAra karavo, niraMtara vAgoLavA, satata ghUMTavA jethI AtmA tarUpa banI jAya te zubha pravRtti che. arthAta jIva azubhathI dUra thaI zubhamAM joDAya che ane jIvane puNya baMdhAya che. A puNyabaMdha evA prakArano paDe che ke jenA phaLa svarUpe jIvane mokSa ( zAzvata sukha) prApta thAya che. vaLI, zAzvata sukha prApta thatAM jeTalA bhavo lAge te daramyAna jIvane anukULa sAmagrI ane saMyogo prApta thatA rahe che - A pramANe parama zraddheya gurubhagavaMto pAsethI jANyuM che. | prastuta graMtha jinavacana sApekSa che. tema ja A graMthanuM udgama sthAna paNa jinavacana ja che. tethI A saMpUrNa graMthanuM zravaNa, manana, nididhyAsana vagere zubha pravRtti rUpa ja che. A kAraNe amArA zrIsaMghane prakAzanano lAbha prApta thayAno viziSTa AnaMda hoya e svAbhAvika che. saMskRta bhASAmAM racAyelA aneka graMthonA gujarAtI bhASAmAM anuvAda thayela che. paraMtu A graMthanI vizeSatA e che ke tenI racanA gujarAtI bhASAmAM thayela che ane tenA upara ekathI vadhu saMskRta bhASAmAM anuvAda thayela che. prAcIna 300 varSa jUnI bhASAnA bhale Apa jANakAra ho, tema chatAM gurugama tema ja zAstranA ucca kakSAnA abhyAsa vinA, prastuta graMthano samyapha bodha thavo saraLa nathI. kema ke A graMthano viSaya dravyAnuyoga che. jaina-jainetara darzananA aneka graMthonuM vizada vAMcana, gahana ciMtana ane abhuta upasthiti jeozrIne prApta che evA viziSTa kSayopazamathI yukta vidvadharma parama pUjya paMnyAsa zrIyazovijayajI mahArAje eka mAtra paramArthanA hetuthI, adhyAtmanA vizeSa jijJAsu jIvonI tathA saMpAdita ane saMvardhita mULa graMthanA abhyAsu jIvonI sugamatA khAtara prastuta be bhAganuM A pramANe AMtarika svarUpa goThavela che :- (1) dravya-guNaparyAyano rAsa - mULa graMtha. (2) te upara svopajJa (upA.kRta) vyAkhyA - Tabo. (3) tenA upara dravya-guNaparyAya rAsane anusarato zlokabaddha dravyAnuyoga parAmarza. (4) gujarAtI bhASAmAM zlokArtha + AdhyAtmika upanaya svarUpa adhyAtma anuyoga. pa.pU.paMnyAsajI mahArAje athAga prayatnathI 36 hastaprato dvArA mULa graMtha tathA svopajJa TabAnuM saMzodhana karela che. je atyaMta stutine pAtra che. amAro zrIsaMgha teozrIno sadAya RNI raheze. paramazraddheya siddhAntamahodadhi AcAryadeva zrIpremasUrIzvarajI mahArAja, paramArAthyapAda sakalasaMghahitaciMtaka AcAryadeva che | zrIbhavanabhAnasarIzvarajI mahArAjanI divyakapA amArA zrIsaMgha upara sadaiva varasatI rahe che. parama pUjya siddhAMtadivAkara AcAryadeva zrIjayaghoSasUrIzvarajI mahArAja amArA zrIsaMghanuM sadaiva yogakSema karI rahyA che. parama pUjya tarkanipuNamati AcAryadeva zrIjayasuMdarasUrIzvarajI mahArAjanuM maMgala mArgadarzana amArA zrIsaMghane satata maLatuM rahe che. parama pUjya paMnyAsapravara zrIvizvakalyANavijayajI mahArAjanuM paNa A avasare ame atyaMta AdarabhAve smaraNa karIe chIe. A graMthanA mudraNa-prakAzana vagere kAryomAM sAkSAt ke parokSa sahakAra ApanArA nAmI-anAmI sauno amAro zrIsaMgha AbhAra mAne che. sarve vAcakone A graMtha kalyANakArI banI rahe tevA prakAranI maMgala kAmanA. tathA vadhune vadhu AvA aNamola lAbha amArA zrIsaMghane maLatA rahe tevI zAsanadevane prArthanA. ja zreyaskara zrIaMdherI gujarAtI jaina saMgha, IrlA-muMbaI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ kraSya-guNa-payiko zasa adhyAtma anuyoga | bhAga 1 - 2 * saMpUrNa lAbhArthI * zreyaskara zrI aMgherI gujarAtI jaina saMgha IrlA, muMbaI dhanya yutabhakti ! dhanya kRtaprema ! dhanya dhRtalaganI ! bhUri - mUri anumodana. noMdha :- A banne pustako jJAnadravyamAMthI chapAyela hovAthI mUlya cUkavyA vinA gRhastha mAlikI karavI nahI.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaMtopakArI anaMtajJAnI caramatIrthapati zramaNa bhagavAna mahAvIra mahArAjAnA tAraka tIrthamAM nirmala maMgala jJAnadhArAne avicchinnapaNe pravAhita karanArA, jinazAsananI garimAne gajAvanArA, jJAnajyotirdhara nyAyavizArada nyAyAcArya mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAjanuM sthAna jJAnanA kSetre mokharAnA sthAne che. sarve haLukarmI jIvonA ajJAnanuM prakSAlana karavA mATe tathA zuci-zuddha-zAzvata-zAMta-zItala caitanyasvabhAvanuM sthApana karavA mATe teozrIe saMskRta, prAkRta, apabhraMza, gujarAtI vagere vividha bhASAmAM aneka graMtho, vyAkhyAo, rAsa, saMvAda, stotra, stavana vagerenI aNamola racanA karIne sAMpratakAlIna sAdhakone sAdhanAmArganuM sacoTa dizAsUcana karyuM che, jijJAsuo mATe tattvajJAnanI paraba kholI che, ajJAnarUpa aMdhakAramaya UMDI khINamAM rahelA apratibuddha bhadrika jIvo mATe divya netrojana taiyAra karyuM che, bharatakSetranA bhavyAtmAonI madhumaya AsannabhavyatAne UrdhvamukhI karelI che. apabhraMza (jUnI mA gurjara) bhASAmAM racAyelI teozrInI darzanIya dArzanika kRti eTale 'dravya-guNa-paryAyano rAsa'. A graMtha tattvajJAnathI bharapUra che. zAstra dvArA mAtra mAhitIjJAna nathI meLavavAnuM paraMtu AtmajJAnasabhara tattvajJAna meLavavAnuM che. tattvajJAnathI nija zuddhAtmasvarUpanI zraddhAne puSTa karavAnI che tathA zuddhopayogasvarUpa nijasvabhAvano zaMkhanAda phUMkavAno che. te mATe zAstrAbhyAsa daramyAna "zuddhAtmatattva zuM che ? tenI prApti mane kema thAya ? mArA mULabhUta caitanyasvabhAve kaI rIte jhaDapathI pariNamuM? tenI vidhi zuM che ? zAstranA mAdhyame mAre A bAbata samajavI che' - A mujaba nijasvarUpaprAptinI ciMtA potAnA aMtaraMga abhiprAyamAM daDhapaNe vaNAyelI hovI joIe, aMtaranA UMDANamAM chavAyelI hovI joIe. jema chAzanA maMthanathI mAkhaNa pragaTe che, tema pratyeka zAstravacananA rahasyArthane pAmavAnI tIvra jhaMkhanAthI tathA zAstravacananA paramArthane pariNamAvavAnI AMtarika jhUraNAthI adhyAtmanavanIta aMtaramAM udbhave che. pUrve grahaNa karelA anaMtA dravyaliMga niSphaLa kema gayA ?" agiyAra aMga ane sADA nava pUrvanuM jJAna anaMtI vAra ajJAnarUpe zA mATe pariNamyuM?' - A aMgenI UMDI vedanA ane vyathA dvArA sAcuM AtmArthIpaNuM apanAvavAthI ja zAstranihita adhyAtmasudhArasano AsvAda mANavAnuM saubhAgya sAMpaDe che. nija paramAtmatattvane pragaTa karavA svarUpa prayojananI siddhi to rAgAdi doSomAMthI sarvathA chUTavAnA AMtarika jIvaMta lakSathI ja thAya che. doSamuktinI prabaLa jhaMkhanA svarUpa mumukSutA muni thavAthI maTI javI na joIe. bAkI apradhAna dravyaliMgI banatAM vAra na lAge. vyAvahArika sAdhujIvanamAM meLavela upalaka zAstrajJAna, mAhitIpradhAna zrutajJAna ke paralakSI samajaNa to bahirmukhI buddhinI jema zastrarUpe pariName tevuM jokhama UbhuM ja che. vidvattAno nazo vAda-vivAda-vitaMDAjanaka banI jAya che. zAstrAbhyAsa dvArA ApaNuM bAhya vyaktitva upasAvavAnuM nathI. paNa ogALavAnuM che' - A mULa vAta che. zAstrIya mAhitIjJAnanA pradarzanamAM aTavAvAnuM nathI paNa zrutajJAnanA mAdhyame potAnA
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 mA tArA re aMtaHkaraNane nijasvarUpaprAptinI ciMtAvALuM karIne bhAvanAjJAnane pragaTAvavAnuM che, prAtijajJAna sudhI pahoMcavAnuM che. bhAvazrutajJAna pariNati dvArA nijavarUpasanmukha rahI, nija paramAtmatattvanA lakSathI Tyuta thayA vinA, bAhya heya-zeya padArthonI prIti toDI, rAga-dveSanA dvatane racyA vinA saccidAnaMdasvarUpa nijagharamAM sadA mATe pratiSThita thavAnuM che. te mATe nija zuddha caitanyasvarUpane pragaTAvavAno tIvra talasATa joIe. te talasATane pragaTAvavAnuM eka anupama mAdhyama che adhyAtmasabhara dravya-guNa-paryAyano rAsa'. A graMthapuSpa 17 DhALarUpI pAMkhaDIomAM vaheMcAyela che. temaja svapajJa stabaka(TabA)thI A graMthapuSpa vadhu maghamaghatuM banela che. mATe ja dravyAnuyoganA jijJAsu mumukSubramaronA adamya AkarSaNanuM te kendrabiMdu banI cUkela che. nAma tevA ja graMthanA guNa che. zvetAMbara ane digaMbara saMpradAya mujaba lakSaNa-bhedAdi darzAvavApUrvaka dravya-guNa-paryAyanI naya sApekSa vicAraNA ane avasare digaMbara devasenanA matanI samAlocanA paNa temAM samAviSTa che. vi.saM.1711mAM siddhapuramAM sauprathama dravya-guNa-paryAyano rAsa (kula-285 gAthA pramANa) racAyo. tathA tyAra pachInA kALamAM "rAsa' upara svopajJa stabakanuM-TabAnuM nirmANa thayuM. kharekhara, mahopAdhyAyajInA caMdravadanathI jharela jJAnacaMdrikAmaya maulika amRtakoza eTale ja "svapajJa stabakathI vibhUSita dravya-guNa-paryAyano rAsa.' prastuta rAsanI sattara DhALanA mukhya viSayo kramazaH nIce mujaba che. DhALa-1 dravyAnuyoga mAhAbhya. DhALa-2 dravya-guNa-paryAya bhedasiddhi. DhALa-3 dravya-guNa-paryAya abhedasiddhi. DhALa-4 dravyaguNa-paryAya bhedabheda siddhi + saptabhaMgI sthApana. DhALa-5 naya-pramANa sApekSa bhedabhedasiddhi + dravyArthikanaya nirUpaNa. DhALa-6 digaMbara saMmata nayanuM nirUpaNa. DhALa-7 upanaya parAmarza. DhALa-8 AdhyAtmikanaya nirUpaNa + devasenamata samIkSA. DhALa-9 utpAdAdi vicAra. DhALa-10 dravyabheda nirUpaNa. DhALa-11 guNa-sAmAnyasvabhAva nirUpaNa. DhALa-12 vizeSasvabhAva nirUpaNa. DhALa-13 svabhAvamAM nayayojanA. DhALa-14 vyaMjanaparyAya-arthaparyAya nirUpaNa. DhALa-15 jJAna mAhAbhya. DhALa-16 dravyAnuyoga parijJAna prAdhAnya. DhALa-17 guruparaMparA prazasti.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 I.sa.30-11-2003nA roja amadAvAda-rAjanagaramAM "nayelatA' nUtana saMskRtavyAkhyA tathA dvAtrizikA prakAza' gujarAtI vivaraNathI vibhUSita kAtrizikA prakaraNanA sohAmaNA vadhAmaNA-vimocana prasaMge upasthita aneka AcArya bhagavaMtoe "dravya-guNa-paryAyano rAsa' graMtha upara nUtana saMskRta-gujarAtI vyAkhyA karavAno mane jAheramAM Adeza karyo. e Adezane meM saharSa ziromAnya karyo. aneka mahAtmAo, zrAvako ane saMsthAonA sahakArathI judA-judA sthaLethI rAsanI kula 36 hastapratonI pratinakalo (Photo Copies) maLI. tenA AdhAre tathA 3 mudrita pustakonA AdhAre rAsa+TabAnuM saMzodhana kArya zarU karyuM. gurujanonA AziSa laI (1) dravya-guNa-paryAyarAsa' mujaba dravyAnuyogaparAmarza' nAme saMskRtamAM zlokabaddha graMtha, (2) svopajJastabaka anusAra dravyAnuyogaparAmarzakarNikA' nAme vistRta saMskRta vyAkhyA tathA (3) te bannenuM vizada gujarAtI vivecana dravyAnuyogaparAmarzakarNikA suvAsa' nAme zarU karyuM. gujarAta -mahArASTramAM cha varSanI vihArayAtrAnA aMte uparokta lekhana kArya saMpanna thayuM. traNa varSanA samayagALAmAM kampojhIMga-mupha karekazana-prinTIMga vagere kAryo pUrNa thayA. nUtana saMskRta vyAkhyAthI zaNagArIne tathA navIna vistRta gujarAtI vivaraNathI maDhIne dravya-guNa-paryAya rAsane sAta bhAgamAM kula pRSTha-2816) prakAzita karavAnuM saubhAgya-sadbhAgya deva-gurunI mahatI kRpAthI udayamAM AvyuM. * "adhyAtmaanuyoga'nuM anokhuM Acamana * prastutamAM dhyAnamAM levA jevI vAta e che ke zAstrAbhyAsamAM vidvattAnA anusaMdhAna karatAM adhyAtmanuM anusaMdhAna vadhu mahattvapUrNa che. "prabhue prakAzelA A mAkSamArgamAM huM kyAM ? kyAre mAruM paripUrNa parizuddha paramAtmasvarUpa pragaTaze ?' - AvI AdhyAtmika saMvedanA hRdayamAM jagADIne sarva zAstronuM kheDANa thavuM jaIe. jema jJAnAcAra, darzanAcAra AdimAM viryAcAra vaNAyelo hovA chatAM jJAnAcArAdino prANa hovAthI vIryAcArane zAstramAM jJAnAcArAdithI alaga jaNAvela che, tema dravyAnuyoga, caraNa-karaNAnuyoga AdimAM adhyAtmaanuyoga vaNAyela hovA chatAM dravyAnuyogAdino prANa hovAthI adhyAtmaanuyogane paNa dravyAnuyogAdithI alaga tAravavo jarUrI che. adhyAtmane agratA ApIne zAstranI vyAkhyA karavAmAM Ave to tamAma vAda-vivAda-vikhavAdo zamI jAya. bAkI carcAnA maracA khAMDavAnI caLa upaDe to vidvattA -paMDitAI AziSanA badale abhizAparUpa banI jatAM vAra lAgatI nathI. aMhAkaranA ukaraDAmAM khovAyela caitanya hIro najare caDavo muzkela che. A aMge zrIharibhadrasUrijI mahArAje yogabiMdumAM cimakI ApatAM jaNAvela che ke "vikuSAM zAstrasaMsAra sonAraditAtmanAm (yo.bi.509) matalaba ke adhyAtmayogazUnya vidvAno mATe zAstra e ja saMsAra che. mahopAdhyAya zrIyazovijayajI ma. paNa adhyAtmaupaniSamAM A ja vAtane doharAvatAM kahe che ke "getAnAM tu saMsAra zAstram adhyAtma (aupa.1/72) arthAt "adhyAtmanA anusaMdhAna vagaranuM, AdhyAtmika upanaya vinAnuM zAstra e paMDitono saMsAra che." temAM paNa khAsa karIne dravyAnuyoganI tarkavidyA to kAco pAro che. nA pace to phUTI nIkaLe. tethI tene pacAvavA mATe tenA pratyeka padArtha upara adhyAtmaanuyoga karavo ati jarUrI che. to ja tenA
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 mAdhyamathI jIvanamAM, parivAramAM, mitra vartuLamAM, samudAyamAM, saMghamAM saMvAdanI cirakAlIna sthApanA thaI zake. tethI 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA saMskRta vyAkhyAmAM pratyeka zlokanA vivaraNanA aMte te zlokasaMbaMdhI "AdhyAtmika upanaya' sAteya bhAgamAM svAnta:suvAya + sarvAditAya darzAvela che. mAno ke varSothI bhUlAyelA sAcA mArganuM kheDANa thayuM. kharekhara adhyAtmazUnya zAstra e nidmANa kalevara che, cAvI-sela vinAnI ghaDiyALa jevA nirarthaka che" A vAta vijJa vAcakavarge kadApi bhUlavI nahi. tathA koI paNa zAstranA abhyAsa samaye potAnI zakti-kSayopazama mujaba zAstrIya padArthone vize "adhyAtma anuyoga' karavA prayatnazIla rahevuM. to ja AtmalakSa-AtmArthIpaNuM jIvaMta rahe tathA zuddha caitanyano raNakAra karatI graMthakArazrInI jJAnagarjanA ApaNA sUtelA sattvane jagADe, tUTelA bhAvone mUrtimaMta kare, khUTelA utsAhane uchALe. * prastuta prakAzana aMge kaMIka 0 A prakAzanamAM (1) 36 hastapratonA AdhAre saMzodhita thayela dravya-guNa-paryAyano rAsa, (2) svapajJa Tabo, (3) rAsa anusArI dravyAnuyoga parAmarza, (4) zlokArya, (5) dareka zlokano AdhyAtmika upanaya tathA (6) nIce TippaNamAM pAThAMtara, svopajJa TabAnA prAkRta saMdarbhonI chAyA ane prAcIna sAhitya saMdarbhanA AdhAre rAsa-TabAnA agharA dezI zabdonA artha darzAvela che. tathA dareka DhALanA prAraMbhamAM DhALano/zAkhAno TUMkasAra darzAvela che. A kramathI prastuta be bhAgane taiyAra karela che. mukhyatayA dravya -guNa-paryAyano rAsa' nA sAta bhAganA AdhAre ja A banne bhAgane saMpAdita karela che. prastuta prakAzananA banne bhAgamAM je "AdhyAtmika upanayadareka zlokamAM darzAvela che, te mukhyapaNe dravya-guNa-paryAya rAsanA AdhAre darzAvela che. paNa amuka sthaLe svopajJa TabAnA AdhAre paNa darzAvela che. (juo - 4/13, 5/4+ 6, 6/16, 9/11, 10/12, 11/6, 12/10, 13/4++9+12, 148, 15/1/6, 17/12 vagere). tethI te sthaLe vAcakavarga TabAnuM avalokana karavuM jarUrI che. tathA amuka sthAne "dravyAnuyogaparAmarzakarNikA" saMskRta vyAkhyAnA AdhAre paNa "AdhyAtmika upanaya" darzAvela che. (juo 823+25, 10/5+14, 13/14+18, 14/7+8+12, 15/2/10 vagere). tethI te sthaLe vAcakavarga AvazyakatA mujaba sAta bhAgamAM chapAyela rAsamAM vidyamAna saMskRta vyAkhyAnuM avalokana karI zake che. ahIM eka vAta khAsa dhyAnamAM levI ke rAsanA pratyeka zlokanA aMte je "AdhyAtmika upanaye darzAvela che, te rAsanI gAthAnA ke stabakanA tamAma padArthane anulakSIne lakhAyela nathI paNa zlokanA ke stabakanA amuka padArthane uddezIne ja lakhAyela che. saMpUrNa adhyAtmaanuyoga karavo e to pUrvadhara maharSionuM kAma. mAruM e gaju nahi. kharekhara, mahApuruSonA vaibhavI bhAvone zabdonI saMkucita sImAmAM keda karI zakAtA nathI. rAsanI pratyeka gAthA graMthatulya virATakAya che. tene vAMcavA - ukelavA carmacakSu nahi paNa advitIya atIndriya divya jJAnacakSu joIe. ahIM to adhyAtmasaMbaMdhI phakta bAlAvabodhano ja mArA dvArA eka vinamra prayAsamAtra thayela che. 1. ()mAM jaNAvela saMkhyA e 'dravya-guNa-paryAya rAsa' saMbaMdhI DhALa/gAthAno kramAMka jaNAve che.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * prastuta prakAzananuM prayojana che ame dravya-guNa-paryAyano rAsa' saMskRta-gujarAtI vivaraNa sAthe daLadAra sAta bhAgamAM taiyAra karela che, te ativistRta che. tethI (1) je vAcako pAse eTalo samaya ke dhIraja na hoya, (2) je pAThako rAsanI dareka gAthAnuM AdhyAtmika hArma zuM che? e ja sIdhesIdhuM jANavA mAgatA hoya, (3) je vidvAno phakta saMzodhita rAsa + Tabo ja jovA mAMgatA hoya, (4) je jijJAsuo tarka-yuktinA carcAmaMca uparathI nIce utarIne rAsamAM dharabAyela atyaMtara mokSamArganI AMtarika koThAsUjhane prayogAtmaka dhoraNe potAnA jIvanamAM goThavavAnI hArdika taiyArI dharAvatA hoya tathA (5) je adhyetA varga saMkSeparucivALA hovA uparAMta adhyAtmarucine dharAvatA hoya tevA AtmArthIonI sugamatA mATe dravya-guNa-paryAyano rAsa adhyAtma anuyoga" nAmathI prastuta prakAzana be bhAgamAM taiyAra karavAmAM Avela che. * vAcakvargane Avazyaka nivedana * je AtmArthI vAcakavarga pAse A be bhAgane sAdyuta vAMcavA mATe samaya ke sAnukULa saMyogo na hoya teo phakta 16mI zAkhAnA chellA zlokano (= 16/7 no) AdhyAtmika upanaya (juo - bhAga-2, pRSTha 498 thI 626) vAMcaze to paNa anAdikALathI akabaMdha rAgAdi graMthinuM gUDha tALuM ughADavAnI cAvI avazya saMprApta thaze. eTaluM ja nahi, bhedajJAnanI upAsanAnA pavitra paMthe chalAMga lagAvavA dvArA AtmAnaMdanI alaukika mastI paNa mANavA maLaze. dhAro ke teTalo paNa samaya jijJAsu adhyetAvarga pAse na hoya to kama se kama A graMtharAjanA AdhyAtmika upanayamAM judA-judA sthAne ApelI bAra(12) AkhI AdhyAtmika ABCD (A to Z)nuM vAMcana-manana-avagAhana to avazyameva karavA AtmIyabhAve namra nivedana che. (juo-pRSTha 300, 435, 504, pa05, 531, 551, 554, 569, 570, 573, 580, 593) A 12 AkhI ABCD ne ekAgra citte AdarapUrvaka akhaMDapaNe aviratapaNe ghUMTavAthI paNa mokSamArge atyaMta jhaDapathI AgaLa vadhAze. AzA che ke AtmArthI pAThako-vAcakone prastuta banne bhAgo dvArA dravya-guNa-paryAya rAsa -TabAne mANavAmAM, tenA UMDANamAM DUbakI lagAvavAmAM vadhu anukULatA raheze. temaja dareka zlokano AdhyAtmika upanaya to AtmalakSIpaNuM-svalakSIpaNuM pragaTAvavA dvArA, kheda vinA, graMthibheda-ghAtikarmacheda karavAmAM paNa vizeSa sahayogI banaze - tevI AMtarika bhAvanA saheje rahe che. - adhyAtmanuM avanavuM caDhANa che prastuta prakAzananA prathama bhAgamAM dravya-guNa-paryAya rAsanI 1 thI 11 DhALazAkhA sudhInA pratyeka zlokamAM je "adhyAtma anuyoga ApavAmAM Avela che, te tAjetaramAM AdhyAtmika jagatamAM praveza karanAra vyakti paNa sahelAIthI samajI zake te rIte ahaMdu anugrahathI AlekhAyela che. jema ke - * jIvanamAM vivekadRSTinI mukhyatA. * dhyAna saMskAranA prabhAvanI samajaNa. * AtmadazAne unnata banAvavAnI tatparatA. * malina pariNamanano pratirodha.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 * jAtane kholavAnI sAdhanA vyavahAra-nizcayanayanuM pAramArthika prayojana ane yathocita joDANa. nirupAdhika svabhAva anusAra AtmAnuM pariNamana. adhaHpatanamAM ApaNI javAbadArI. 0 akhaMDa Atmadravya upara dRSTisthApana. * nirmaLa guNAdimAM nijaastitvanI pratIti. caitanyasvarUpanI rucinI keLavaNI. * cittavRttine AtmAbhimukha karavAnI kaLA. * bhedavijJAna daDhatA. avilaMbapUrvaka ucita AlaMbana. 0 sAdhanAne prANavaMtI banAvavA mATe satkAryavAda-yogAcAramata-saptabhaMgI-dravyArthikanaya-paryAyArthika naya -bhedanaya-abhedanaya-pramANadRSTi-nayadRSTi-vaijrasikautpatti-astitva-nAstitva vagereno upayoga. * pAMca prakAre durnaya saMbhAvanA. * sAMpradAyikatAno tyAga. * asadbhUta vyavahAramAM rAkhavAnI sAvadhAnI. * potAnI mAlikInI maulika oLakha. aupacArika prayogonuM AdhyAtmika prayojana. dravyadRSTino Adara. tAttvika sAdhanAmArganI koThAsUjha. zuddha bhAvasyAdvAdano svIkAra. kALaparipAkanI rAha na jovI. svakALane sudhAravo. vivekapUrvaka samanvayadRSTi keLavIe. * sAdhanA ane siddhi aMgenI spaSTatA. vyavahAramAM nityAnityAdi svabhAvono upayoga. graMthibhedAdi saMbaMdhI traNa prakAranI sAdhanA. samanvaya + samatvadRSTino prAdurbhAva. * 0 parIkSA karavAnI pAtratA. bhAva anudAnanA sAta prANa. graMthibhedano mArga. * duSkRtagaha vagereno tAttvika uddeza. aupacArika svarUpamAM aTavAvuM nahi. tattvamImAMsA dvArA mUMjhavaNa choDavI. * kAla-kAlANu-sAmAnya-vizeSa guNo dvArA upadeza meLavIe. svabhAva-guNa pariNamana kartavya. * 0 yogyatAne sakriya karavI ....vagere. prastuta padArthonI vistRta yAdI to prastuta prakAzananA banne bhAganI 'viSayamArgadarzikA'mAM darzAvela che. A padArthonA nitya pArAyaNathI mumukSu-munivargane muktimahelamAM kramazaH upara-uparanI AdhyAtmika bhUmikAonuM caDhANa saraLa banaze. sUryanI tejasvitA, caMdranI cAMdanI, sAgaranI gaherAI, meru parvatanI unnatatA, naMdanavananI ramaNIyatA, AkAzanI vyApakatA, gaMgAnI pavitratA, vajranI nakkaratA vagerene potAnAmAM samAvanAra evA dravya-guNa-paryAya rAsa tathA tenA TabAnA saMzodhanamAM je je hastapratono ane mudrita pustakono upayoga karela che tathA rAsasaMbaMdhI je pUrvakAlIna anya prakAzano che, tenA saMketa vagerenI noMdha nIce mujaba che.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekhana sthaLa | | taMbhana tIrtha 4. I a rAsanI hastapratono paricaya : kramAMka saMketa mAhitI vigata hastapratonA lekhanano samaya ke (1) phikta mULa gAthA (saMpUrNa-285gAthA) kliAsasAgarasUrijJAnamaMdira, kobA, | vi.saM. 1818, | kramAMka-17840 caitra suda-3, ravivAra 2. | che.(2) phakta mULa gAthA saMpUrNa-285gAthA) kliAsasAgarasUrijJAnamaMdira, kobA, kramAMka-11239 3. | che.(3) mULa gAthA (saMpUrNa) +Tabo kliAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, (20gAthA sudhI) kramAMka-54138 ke.(4) mULa gAthA (saMpUrNa) +Tabo klAsasAgarasUrijJAnamaMdira, kobA, | ra7 | vi.saM. 1862, A.(1) |(27)gAthA sudhI). kramAMka-1397 kArataka vada-5, somavAra 5. | ke.(5) gAthA (saMpUrNa) + Tabo klAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, | 7pa | vi.saM. 10, (251 gAthA sudhI) kramAM10627 mahA suda-8, gusvAra 6. | ke.(6) gAthA +Tabo (15 mIDhALathI apUrNa) klAsasAgarasUrijJAnamaMdira, kobA, 33 | kramAMka-15705 7. | ko. (7) |gAthA +Tabo (15 mI DhALa pachI apUrNa) kliAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, vi.saM. 1841 kramAMka-107 mA.sa 14, guruvAra 8. | ko. (8) |gAthA +Tabo (15mI DhALa pachI apUrNa) | klAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, 73 ]. kramAMka-9189 9. | ko. (9) phikta mULa gAthA (saMpUrNa) klAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, 18 | zAkasaM. 1838 kramAMx2078 10. ko. (10) gAthA (saMpUrNa) +Tabo (272 gAthA sudhI) | klAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, | 73 | vi.saM. 1841, kramAMka-4427 zAkasaM.1707, phAgaNa suda-1, budhavAra dhrAMgadhrA (AzA , jJAnamaMdira saMbaMdhI) surata baMdara | navalakhA pArzvanAtha nizrA jhAlAvADadeza, lImaDI nagara 15
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramAMka saMketa mAhitI 12. ko.(12) 13.| ko.(13) A.(2) 14. ko. (14) lA.(2) 11. ko. (11) | gAthA (saMpUrNa) + Tabo (251 gAthA sudhI) | kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, kramAMka 227 gAthA (saMpUrNa) + Tabo saMpUrNa gAthA (saMpUrNa) + Tabo (230 gAthA sudhI) | kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, kramAMka-13895 | gAthA (saMpUrNa) + Tabo (250 gAthA pachI truTaka truTaka) 15. ke.(15)+ gAthA (saMpUrNa) + (si.) 16. ko. (16) lA. (1) 17. ko. (17) phakta mULa gAthA (saMpUrNa) (251 gAthA pachI truTaka truTaka) phakta mULa gAthA (saMpUrNa) 18. ko. (18) phakta mULa gAthA (107 gAthA sudhI) kvacit TippaNI che. phakta mULa gAthA (saMpUrNa) * rAsanI hastapratono paricaya vigata 19. ko. (19) A.(3) 20. ko.(20) phakta mULa gAthA (256 gAthA sudhI) kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, kramAMka 9824 ela.DI.InsTITyuTa, kramAMka-5054 siddhi bhuvana-jaMbUvijayajI jJAnabhaMDAra, mAMDala, kra.836 ela.DI.InsTITyuTa, krmAMka-6114 kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, kramAMka-18323 kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, kramAMka-24901 | kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, kramAMka-13096 kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA, kramAMka-56237 kula pRSTha 43 1 31 1 21 23 16 9 25 16 hastapratonA lekhanano samaya vi.saM. 1815, zrAvaNa suda-3, zukravAra vi.saM. 1809, caitra vada-11, ravivAra vi.saM. 1806, Aso suda-7, ravivAra vi.saM. 1753, phAgaNa suda-13, maMgaLavAra, vi.saM. 1724, poSa suda-13, budhavAra lekhana sthaLa vijyadharmalakSmI jJAna maMdira AgA saMbaMdhI rAdhanapura gujarAtI kaTalA, pAlI (rAja.) bhaMDAra saMbaMdhI vijyadharmalakSmI jJAna maMdira AgA saMbaMdhI 16 adhyAtmanuM avataraNa
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanagara, | P (1) saMvegI upAzraya, hAjA paTelanI goLa, eka rAsanI hastapratono paricaya : kramAMka saMketa mAhitI vigata hastapratonA lekhana sthaLa lekhanano samaya 21.| ko. (21) mULa gAthA (saMpUrNa) + klAsasAgara sUri jJAna maMdira, kobA, | vi.saM. 1789, surata To (251 gAthA pachI truTaka) kramAMka-19451 jeTha suda-9, zukravAra 22. pA. / bhA. |gAthA (saMpUrNa) +Tabo bhAbhAnA pADAno jJAnabhaMDAra, pATaNa | 82 | vi.saM. 1736 rAnagara (250gAthA pachI TabAmAM truTakaTaka) | dAbaDA-41, kra.1577 (amadAvAda) 23. saM.(1) phakta mULa gAthA (saMpUrNa) saMvegI upAzraya, hAjA paTelanI poLa, | 21 | | | vi.saM. 1913, amadAvAda, 4.430(1966). Aso suda-3 amadAvAda 24. saM.(2) mULa gAthA (saMpUrNa) +Tabo P (2) [(251 gAthA pachI truTakaguTaka) amalavAda, 4.5143. 25. saM.(3) mULa gAthA (saMpUrNa) + Tabo | saMvegI upAzraya, vAjA paTelanI poLa, | 69 vi.saM.1786,zAka saM.1651 suratapura P (3) |(250gAthA pachI truTaka-guTaka) amadAvAda, 4.1667. karataka vada-8 26. saM.(4) mULa gAthA saMpUrNa) + Tabo saMvegI upAzraya, hajA paTelanI poLa, | 83 | - | P (4) T(251 gAthA pachI truTalUTaka) amadAvAda, kra.1664 lI.(1) mULa gAthA (saMpUrNa) + Tabo zeTha ANaMdajI lyANajI jaina vi.saM.1811, (270gAthA sudhI) pustaka bhaMDAra, lIMbaDI, ka.1865 kArataka vada-5, somavAra 28. lI.(2) mULa gAthA (saMpUrNa) + Tabo zeTha ANaMdajI lyANajI jaina pao | vi.saM. 1767, (251 gAthA pachI truTaka--Taka) | pustaka bhaMDAra, lIMbaDI, kra.2465 zAkasaM.1633, mAgasara vada-14, zukravAra 29 lI.(3) mULa gAthA (saMpUrNa) +Tabo | zeTha ANaMdajI lyANajI na (251 gAthA pachI truTaka truTaka) | pustaka bhaMDAra, lIMbaDI, kra.2673 0 lI. (4) mULa gAthA saMpUrNa) +Tabo zeTha ANaMdajI kalyANajI jaina 37 | (20gAthA sudhI) pustaka bhaMDAra, lIMbaDI, 4.2596
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramAMka saMketa rAsanI hastapratono paricaya : vigata kula mAhitI | lekhana sthaLa 31. |B (1) | mULa gAthA (saMpUrNa) +Tabo (saMpUrNa) | muMbaI jJAnabhaMDAra, kra.366 auraMgAbAda hastapratonA lekhanano samaya vi.saM. 1788, bhAdaravA vada-6, zukravAra vi.saM. 1728, poSa vada-2, zukravAra, vi.saM. 1930, jeTha suda-9, budhavAra muMbaI jJAnabhaMDAra, 4. 252 32. IB (ra) | phakta mULa gAthA (saMpUrNa) + kyAMkaTippaNache. 33. | ma.M (A) | phakta mULa gAthA (saMpUrNa) rAnagara mahesANA jJAnabhaMvara 34. mo.(1) | mULa gAthA (125 gAthA sudhI) + | amRtavijayajI na lAyabrerI, Tabo (101 gAthA pachI truTaka truTaka) | morabI (gujarAta), 4.386 3pa.mo.(2) | mULa gAthA (saMpUrNa) + amRtavijayajI na lAyabrerI, bo (251 gAthA sudhI) morabI (gujarAta), kra.330 36.|pAla. | phakta mULa ga pAlanapura jJAna bhaMDAra, paM.zrInavijayajI mahArAje taiyAra karela prathamadarza 37. pA.(1)| | mULa gAthA + To (250gAthA sudhI) | mahesANAnA mudrita pustakamAM pAli. AdhArabhUta pAlitANAnI hastaprata | 10 | siddhapuranagara vi.saM. 1711, rAsaracanAkALa ullekha vi.saM. 189, caitra vada-3, guruvAra | gAbAda noMdha :- (1) ko. (5-6-7-8) A cAreya hastaprato eka ja kulanI hoya tema jaNAya che. temAM 285nA badale phakta 252 gAthA upara ja dabo che. (2) zrI jaina zreyaskaramaMDaLa mahesANAthI prakAzita pustakAkAra rAsanI presakopI je hastapratanA AdhAre banI temAM paNa 15mI DhALathI (2para gAthA pachI) Tabo na hato - Avo ullekha temAM (=ma.mAM) che. (3) 18 jeTalI hastapratomAM 15-16-17 mI DhALano Tabo nathI athavA ati truTaka che.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ kula | 228 ja rAsanA 9 mudrita pustakono paricaya kramAMka saMketa | mAhitI vigata pustakanA prakAzanano prakAzaka samaya 1. | ma. | sahita saMpUrNa putArA ra76 || I.sa. 1938 zrI zreyaskara maMDaLa, makSANA 2. | dha svopanna TabA rahita zrIdhuraMdhara vi.gaNi saMpAdita saM.2020, zrI jaina sAhityavardhaka gujarAtI vivecanayukta (pustakAkAra) vijayAdazamI sabhA, amadAvAda 3. | zAM. svopanna rabA sahita paM.zAMtilAla kezavalAla saMpAdita 250 | ( 15-1989) | dizAMti phleTa,DI-1, gujarAtI vivecanayukta (pustakAkAra) vi.saM. 2045, vI.saM.2515 vAsaNA, amadAvAda 4. | - svopajJa TabA rahita (253 gAthA). mohanalAla vi. amarazI zeTha kRta 324 | vi.saM. 1964 zrI jaina vijaya presa gujarAtI vivecanayukta (pustakAkAra) DhALa 1 thI 8 (svopaNa TabA sahita) | pU.A. zrIabhayazekharasUrimA jI | vi.saM. 2061 divyadarzana TrasTa, gujarAtI vivecanayukta (pustakAkAra) bA sahita saMpUrNa 5. dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA kta 7pa7 | vi.saM. 2061 zrI jainadharmaprasAraNa bhAga - 1 + 2 gujarAtI vivecana yukta pustakAkAra) TrasTa, surata rAsa+Tabo prakaraNa ratnAkara (bhAga-1) I.sa.1876 bhImasiMhamANeka, nAmanA pustaka aMtargata muMbaI mULa gAthA prAcIna stavanAdi saMgraha I.sa.1996 jaina graMtha prakAzaka nAmanA pustaka aMtargata sabhA, amadAvAda phakta prathama DhALa svapajJa bA sahita kIrtibhAI mANeklAla zAhata | 3 | vi.saM. 2053 zrIpadmavijayajI gujarAtI vivecanayukta (pustakAkAra) gaNivara jaina graMthamALA TrasTa || -
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ cirasmaraNIya upakarazRMkhalA * * parama pUjya siddhAMtamahodadhi zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjA, paramArA dhyapAda vardhamAna taponidhi dAdAgurudeva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA, pUjyapAda suvizAlagacchAdhipati zrImad vijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA, parama pUjanIya dIkSAgurudeva zrImad vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA., parama vaMdanIya vidyAgurudeva zrImad vijaya jayasuMdarasUrIzvarajI ma.sA., paramopakArI bhavodadhitAraka gurudeva paMnyAsa pravara zrI vizvakalyANavijayajI ma.sA. vagere aneka guruvaryonA maMgala AziSa ane preraka pIThabaLathI ja prastuta 'dravya-guNa-paryAyano rAsa tathA adhyAtma anuyoga' saMbaMdhI saMzodhana-lekhana-saMpAdana-prakAzanAdi kArya nirvine pUrNa thayela che. prastuta graMthanA saMzodhana mATe vividha jJAnabhaMDAromAMthI kula 36 hastapratonI pratinakala mane ApavAnI udAratA karanArA nimnalikhita mahAtmAonI tathA suzrAvakonI sahAya meM bhUlAya ? (1) zrIlAsasAgarasUri jJAnabhaMDAra-kobA pUjya AcAryadeva zrIpadmasAgarasUrIzvarajI ma.sA. pUjya paMnyAsapravara zrIajayasAgarajI ma.sA. (2) siddhi-bhuvana-jaMbUvijayajI jJAnabhaMDAra-mAMDala pUjya munirAja zrIjaMbUvijayajI ma.sA. (3) bhAbhAno bhaMDAra - pATaNa pUjya AcAryadeva zrI pradyumnasUrIzvarajI ma.sA. (4) pUjya nayavijayajI ma.sA. kRta prathamAdarza pUjya munirAja zrI dhuraMdharavijayajI ma.sA. (5) ela.DI. InsTITyuTa paMDitavarya zrIjitendrabhAI zAha (6) saMvegI upAzraya - jJAnabhaMDAra (amadAvAda)TrasTIgaNa (7) lIMbaDI jJAnabhaMDAra TrasTIgaNa (8) morabI jJAnabhaMDAra chabIlabhAI Adi TrasTIgaNa (9) muMbaI jJAnabhaMDAra zirISabhAI saMghavI * parama pUjya takanipuNamati zrImad vijaya puNyaratnasUrIzvarajI ma.sA. vagere aneka vidvAna saMyamIoe potAno amUlya samaya phALavI saMzodhana-mupharIDiMgAdi karavA dvArA prastuta prakAzananI upAdeyatAmAM jabbara vadhAro karyo che. kula 36 hastapratonA AdhAre dravya-guNa-paryAyano rAsa + TabAnA pAThAMtaronI noMdhanuM jahematapUrNa kArya mArA vinIta ziSya muni zrInirmalayazavijayajI ma.sA. tathA suzrAvikA uSAbahena ajItabhAI zAha (amadAvAda) dvArA thayela che. temanI AvI hArdika zrutasevA badala anumodanA. prastuta prakAzananuM kampojhIMga-seTIMga karanArA zrIpArtha komyuTarsavALA ajayabhAI zAha tathA vimalabhAI paTela, TAITala peja taiyAra karanAra malTI grAphiksanA mukezabhAI jaina temaja prinTIMga -bAInDIMga karanArA bhAvinabhAI (zivakRpA ophaseTavALA) paNa avazya prazaMsApAtra che. * prastuta prakAzanano saMpUrNa Arthika lAbha lenAra zreyaskara zrIaMdherI gujarAtI jaina saMgha - IrlAnI utkRSTa kRtabhaktinI aMtarathI anumodanA.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zalpanuM AvaraNa vAstavamAM to prastuta prathama bhAga tathA dvitIya bhAga e saMskRta + gurjara vyAkhyA sahita sAta bhAgamAM prakAzita 'dravya-guNa-paryAyano rAsa'nA avataraNasvarUpa ja che. AthI A avasare te sAteya bhAgamAM pratyakSa ke parokSa (direct-indirect) svarUpe sahAya ApanArA tamAma saMyamIono, zrAvakono pharIthI upakAra mAnatA haiyuM parama pramodabhAve AnaMdathI pulakita thAya che. huM sarvadA teono RNI rahIza. A aMge vistArathI nAmollekha sAta bhAga aMtargata prathama bhAganI prastAvanAmAM meM karela che. kohInUra hIrAne paNa Takkara mAre evo mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAjA svarUpa caitanyahIro Aje ApaNI vacce bhale nathI. paraMtu e hIrAno jhagamagATa 'dravya-guNa-paryAyarAsa + TabA'nA mAdhyame Aje paNa ApaNI pAse salAmata che. zuddha caitanyabhAvano raNakAra karatI e puruSasiMhanI jJAnagarjanA Aje paNa aMtaraMga AdhyAtmika puruSArthadhArAne pragaTAve che. dravya-guNa-paryAyanA rAsanuM sarjana karIne, kharekhara, teozrIe A yugane, A yuganA lokone bahumUlya bheTa ApI che, aNamola advitIya upahAra jinazAsanane arpela che. bharatakSetranA bhavya loko mahopAdhyAyajI mahArAjanI game teTalI yazogAthA gAya to paNa te kadApi pUrNa nahi thAya. paraMtu ApaNe e mahApuruSanA mAtra guNagAna gAvAnA nathI paraMtu teozrIe sUcita karela adhyAtmamArge AgekUca karavAnI che. tethI ja kahevAnuM mana thAya che ke teozrInA ja ananya anugrahathI racAyela prastuta virATa AdhyAtmikaprabaMdha mAtra kaMThastha ke graMthastha na rahetAM hRdayastha-Atmastha bane to ja prastuta prakAzananuM prayojana sArthaka thAya. paLe-paLe kSaNe-kSaNe jIvananI dareka ghaTamALamAM A AdhyAtmika upanayonI hAramALA AtmaudyAnamAM sadaiva navapallavita rahe. A gahana AdhyAtmika saMvedananA satata-sakhata-sarasa parizIlanathI cittane plAvita-bhAvita karI aMtaranuM anAdikAlIna ghora aMdhAruM ulecI atIndriya akhaMDa anaMta kevalajJAnano pavitra prakAza prajjavalita karavA dvArA zAzvatadhAmanA pathika evA sahu AtmArthIonI vATa virAma pAmo e ja adamya jhaMkhanA... prastuta parama pAvana zvetagaMgAmAM DUbakI lagAvavAthI je AtmAnaMdanuM adhyAtmaamRta sAMpaDyu tenuM varNana karI zakAya tema nathI. A adbhuta AtmAnaMdanI alaukika sapharamAM ananya sahAya karanAra prastuta pavitra graMtharAjane aMtaranI aTArIethI anaMtazaH vaMdanAvali 21 aMte, prastuta prakAzanamAM jANatAM-ajANatAM jinAjJAviruddha kaMI paNa lakhAyuM hoya ke chapAyuM hoya to trividha-trividha micchA mi dukkaDam. poSa vada - 5, vi.saM.2069, gaNIpadanA navamA varSamAM maMgalapraveza dina. zrI pArzva vallabha IndradhAma tIrtha, kaccha. / / tvAmevamardanuM ! zaraLa pravaghe / / / / zrIgurutattva zaraNaM mama / / Gan AcAryadeva zrIbhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna paMnyAsapravara zrIvizvakalyANavijayajI mahArAjano ziSyANu paMnyAsa yazovijaya. || ninazAsana ! zaraNaM mama || || paramaguru zaranuM mama || || ninazA zaraNaM mama ||
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya TUMkasAra (zAkhA-1) 'AtmArthI' padano rahasyArtha graMthaadhikArI aMge vicAraNA adhyAtma anuyoga : sArthaka nAma dravyAnuyoga vinA cAritra asAra jainadarzananI tAttvika oLakha mATe sarvadarzana abhyAsa jarUrI naiRRyika cAritrane pragaTAvIe kriyA karatAM jJAnamAM vizeSa udyama Avazyaka . sarva anuyogomAM dravyAnuyoga uttama sAdhunA azuddha anuSThAnanI oLakhANa zrAvakanA azuddha anuSThAnanI nizAnI . sAco sAdhu niMdA na kare . vivekadRSTine apanAvIe kriyAzuddhi karatAM bhAvazuddhi baLavAna avasare DAyavarjhana paNa AvakArya dhanyavAdapAtra katavya bajAvIe dravyAnuyoganI upekSA e mUrkhAmI . kriyA bahiraMga, dravyAnuyoga aMtaraMga AtmadazA UMcI lAvo 'jJAna'padArthanuM spaSTIkaraNa zAstranA paramArthane meLavIe dravyAnuyogI : zukladhyAnapAragAmI dhyAna, dhyAnadhArA, dhyAnAntarikAne oLakhIe dhyAnasaMskArano prabhAva sAdhunA be prakAra : saMmatitarkavRtti dravyAnuyoga2hasyanI jANakArI jarUrI . IcchAyoga amAruM AlaMbana vartamAnakALamAM rAkhavA yogya sAvadhAnI zrIsaMghanuM vAtAvaraNa taMdurasta banAvIe sadguru pAsethI 5ramArtha pAmIe AtmadazA unnata banAvavA tatpara banIe pRSTha viSaya zAstrIya gUDhArthane ughADavAnI cAvI 2 .4 | TUMkasAra (zAkhA-2). 5 dravyalakSaNa vicAraNA .. 5 malina pariNamanane aTakAvo 6 puNyodayamAM Asakta na bano pApodayamAM trasta na bano 6 guNa ane paryAyanA lakSaNanI vicAraNA. jAtane kholavAnI sAdhanA karIe mokSanI oLakhANa 7 ..9 | dravya-guNa-paryAya vacce bhedanI siddhi sAmAnya-vizeSa upayoganuM prayojana )''' ...9 | guNadRSTino Azraya saprayojana 10 | UrdhvatAsAmAnyano vicAra UrdhvatAsAmAnyano upayoga . 10 12 | tiryak sAmAnyano vicAra bhedabhAva nivArIe 12 13 | tiryaksAmAnyano AdhyAtmika upayoga oghazakti ane samucitazakti 13 14 | tAttvika sAdhanAmArganI samajaNa 15 15 oghazaktinA ane samucitazaktinA udAharaNa mokSanI samucitazaktine pragaTAvavI 15 | samucitazaktinA AvirbhAvano upAya dharmanI oghazakti ane samucitazakti kALano mahimA parakhIe 16 17 17 | kahevatonuM zANapaNa samajIe 19 19 kAryabheda zaktibhedasAdhaka : vyavahAranaya vyavahAra-nizcayanuM pAramArthika prayojana . zuddha nizcayanayanuM tAtparya samajIe 20 | guNa-paryAya vyaktisvarUpa : zvetAMbara 20 21 23 23 nirupAdhika svabhAvAnusAra pariNamana hitakArI paryAyabhinna guNa avidyamAna . traNa prakAranI sAdhanA pRSTha 23 26 28 28 28 29 30 31 31 32 32 33 35 35 37 39 37 38 38 39 40 40 41 42 42 43 43 44 46 46 48 48
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya guNArthika nayanI Apatti rAgAdi vilaya : vividhanayaprayojana paryAyakAraNa guNa nathI : zvetAMbara. adhaHpatanamAM javAbadArI ApaNI nirAzAvAdamAMthI bahAra nIkaLIe dravyathI guNa-paryAyamAM bhedanI vicAraNA nirmaLa guNa-paryAya prayatnasAdhya dravya-guNAdigrAhaka IndriyamAM bheda cittavRttine AtmAbhimukha karIe. dravya-guNAdimAM saMjJA, saMkhyAdithI bhedasiddhi TUMkasAra (zAkhA-3). dravya-guNAdino ekAMte bheda amAnya AtmahatyA nivAro dravyAdinA bhedapakSamAM anavasthA abhedasaMbaMdhamAM vilaMbano abhAva lokavyavahArathI dravya-guNAdino abheda abhedanayanuM ucita AlaMbana bamaNA bhAranI naiyAyikane samasyA abhedanaya saMyamasAdhaka * viSayamArgadarzikA pRSTha 51 51 54 54 54 55 55 57 57 58 ........ viSaya yogAcAra matanuM AdhyAtmika mUlyAMkana atIta padArtha paNa vartamAna paryAyathI sat paraniMdA - svaprazaMsA TALIe : naigamanaya asanuM bhAna mAnavAmAM Apatti bhUla svIkAro athavA niMdaka pratye madhyastha bano asatnI zipta-utpattino asaMbhava trikALa dhruva AtmatattvamAM sthira thaIe bheda-abheda ubhayane mAnIe sva pratye kaThora ane para pratye komaLa bano TUMkasAra (zAkhA-4) anekAMtavAdamAM AkSepa zraddhA mokSamArgaprApaka ekatra bhedAbhedamAM avirodha bhedAbhedanA svIkAranuM AdhyAtmika prayojana bheda-abhedamAM avirodha pratyakSasiddha 92 60 95 62 95 62 96 64 97 64 101 65 cAritranuM cAlakabaLa H samyaktva 101 66 pudgalamAM guNano bhedAbheda . 102 68 jJAnInA bahumAnathI jJAnanuM bahumAna : abheda naya . 102 68 bhedanaya abhimAna choDAve . 102 69 AtmAmAM paryAyano bhedAbheda 104 104 105 ...... 105 106 ... 106 107 107 110 110 111 111 112 112 113 anekadravyaniSpanna eka paryAyano vicAra nizcaya-vyavahAranuM yathocita joDANa .. abhedapakSamAM niyata dravyavyavahAra saMbhava akhaMDa svarUpa2maNatA meLavIe . sAdhakanI aMgata javAbadArI asat kAryanI utpatti asaMbhava 75 satkAryavAdanuM AdhyAtmika prayojana tirobhAva zaktinA lIdhe kAryanuM adarzana tirohita paramAtmAno AvirbhAva = sAdhanA......... 75 sarva jIvomAM paramAtmasvarUpadarzana dvArA dveSavilaya .... 76 asannI lipta - utpattino saMbhava : taiyAyika ........ 78 dvividha asAdanuM AdhyAtmika mUlyAMkana atIta Adi viSaya paryAyArthathI asat ucita vyavahAra ane durbhAvatyAga : nayadrayaprayojana . 79 | svAnubhUtigamya svAtmA akathya naiyAyika dvArA yogAcAra ajeya : jaina 78 79 .............. 81 zabdabhoga nahi, zabdayoga pakaDIe kSamA Adi guNone meLavavA bhedanaya upakAraka dharmabhede dharmIno bheda : jaina 23 69 71 72 72 ahaMno bhAra utAravA abhedanaya upayogI jaDa-cetanano bhedAbheda bhedAbhedanA AlaMbane cittavRttine UMcakIe 74 | bhedanA AzrayamAM abhedanI siddhi 73 samatA TakAvavA vividha dRSTikoNa svIkArya dravya-kSetrAdisaMbaMdhathI bhedAbhedanI vicAraNA virAdhaka tarIkenuM astitva choDIe bhedAbhedamAM saptabhaMgInI yojanA. nayano kevI rIte upayoga karavo ? te zIkhIe avaktavyatva vize vaktavya pRSTha 82 83 84 85 85 86 86 88 89
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 116 140 122 = = che ja che * viSayamArgadarzikA * ' viSaya pRSTha 2 viSaya saptabhaMgIno pAMcamo bhAMgo ....................... 114 | nirvikalpadazA meLavavA trIjo dravyArthika upayogI ... 136 bhedavijJAnane daDha karIe ............ 114 dravyArthikanayanA cothA bhedane samajIe.............. 137 saptabhaMgInA chellA be bhAMgAnuM nirUpaNa ........... 116 cothA dravyArthinuM prayojana....................... 137 vicAraNAnI dizAone khullI rAkhIe ......... dravyArthikanayanA pAMcamA bhedane samajIe........... 138 saptabhaMgInA abhyAsathI Atmatattvadarzana .......... 117 prauvyane mukhya karavAnuM AdhyAtmika prayojana ....... 138 saptabhaMgInA abhyAsanuM prayojana ....... .......... 117. mokSanI AgavI oLakha ........................ 139 dravyArthika nayano chaThTho bheda jANIe ....... TUMkasAra (zAkhA-5) ........ 120 | chaThTho dravyArthika mokSapuruSArthamAM preraka .............. 140 padArtha dravya-guNa-paryAyAtmaka che ........ sAtamA dravyArthikanuM pratipAdana .......... nizcaya-vyavahArano gauNa-mukhyabhAva samajIe ...... 122 svadravyAdigrAhaka dravyArthika : AThamo bheda ......... naya-pramANaSTino AdhyAtmika upayoga ........... 122 AThamo dravyArthika samAdhi TakAvavA upayogI ....... bhavitavyatAne paripakva karIe................... 123 paradravyAdigrAhaka dravyArthika : navamo bheda.......... dravyAdimAM mukhyavRttithI abheda : dravyArthikanaya ...... vibhAvadazAthI aTako . .......................... 143 dravyAdimAM mukhyavRttithI bheda : paryAyArthikanaya ...... 125 paramabhAvagrAhaka dravyArthika dazamo bheda ........... 144 Atmadravyane alaga tAravI lo .... 125 caitanyasvarUpanI ruci keLavIe 144 nirmaLa guNa-paryAyamAM ApaNuM astitva .......... 125 zakti-lakSaNAniyAmaka mukhya-gauNa saMketa ........ 127 TUMkasAra (zAkhA-6) ...... L146 sAdhakanI dRSTimAM paryAyo gauNa bane ..... prathama paryAyArthikanayanuM nirUpaNa .. 148 mithyASTi pAse durnaya .. ......... nitya paryAyane nihALIe 148 anya vyaktinA abhiprAyane samajavo jarUrI ....... sAMpradAyika jhanUnane dezavaTo ApIe ........ 148 bheda-abhedasamAveza nayasAdhya... paryAyArthikanayano dvitIya bheda jANIe ....... pAMca prakAre durnayanI saMbhAvanA ........ avinazvara paryAyane pragaTAvIe ......... digaMbaramatanirUpaNanI bhUmikA ....... utpAda-vyaya-dhrauvya samakAlIna ................. .. to sajjanatA Take tRtIya-caturtha paryAyArthikanaya vairAgyajanaka....... naya nava, upanaya traNa : digaMbaramata .... ...... paryAyArthikano pAMcamo bheda oLakhIe ........... tArkika paddhati ane AdhyAtmika paddhatino karmajanya paryAya pratye madhyasthatA keLavIe ....... 151 samanvaya sAdho. paryAyArthikanA chaThThA bhedanuM vivaraNa .......... prathama dravyArthikanayane samajIe ...to ajanmA thavAnI sAdhanA prANavaMtI bane... nirupAdhika AtmasvarUpane pragaTAvIe...... naigamanayanuM nirUpaNa..... ............... prathama dravyArthikanayano viSaya... ...to samanvayadaSTi ane samatvaSTi pragaTe ..... 153 zuddha dravyArthikanayanuM prayojana apanAvIe......... prathama naigamanayanI oLakhANa .... 154 dravyArthikanayano bIjo bheda samajIe .... bhUta naigamanayano upayoga ....... 154 sattAgrAhaka dravyArthikanayanuM prayojana ..... 135 | naigamanayanA bIjA bhedane samajIe sarvatra udvegane TALIe ........... 135 bhAvinaigama hatAzAne dUra kare ................ 155 bhedakalpanAnirapekSa zuddha dravyArthika tRtIya bheda..... 136 ] naigamanayanA trIjA bhedanuM udAharaNa ............. 7 149 150 150 151 152 che. 153 ja 155 *.. 156
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya vartamAnanaigama sAdhanAne prANavaMtI banAve sAdhanAsAphalyano sunizcaya saMgrahanayanI samajaNa saMgrahanaya samatvabhAvane pragaTAve vyavahAra nayanI vyAkhyA. spaSTa vaktA bano RjusUtranayanI oLakhANa .. RjusUtranayano AdhyAtmika upayoga zabda-samabhirUDha nayanuM pratipAdana samabhirUDhanayano AdhyAtmika upadeza. evaMbhUtanayanuM pratipAdana evaMbhUtanayano AdhyAtmika upadeza TUMkasAra (zAkhA-7) upanayamImAMsA nivedanamAM prAmANikatA rAkhIe sadbhUta vyavahAranuM nirUpaNa sadbhUta vyavahAra upanayanuM prayojana zuddha guNa-paryAyono paricaya karIe zuddha-azuddha sadbhUta vyavahAranA udAharaNa sadbhUta vyavahAra upanayanuM prayojana zuddha-azuddha guNomAM sAdhya-sAdhanabhAva saddbhUta vyavahAranA viSayo sadbhUta vyavahA2no upayoga . siddhasvarUpa prayatnasAdhya asadbhUta vyavahAranuM pratipAdana dravya-asatyatva paNa bhAvasatyasAdhaka asadbhUta vyavahArano prathama bheda karmane choDI AtmAne pakaDIe abheda upacAranuM prayojana asadbhUta vyavahArano bIjo bheda lezyAno varNa dekhADavAnuM prayojana asadbhUta vyavahArano trIjo bheda. unmArganivAraNano Azaya asadbhUta vyavahArano cotho-pAMcamo bheda viSayamArgadarzikA - pRSTha viSaya asadbhUta vyavahAramAM sAvadhAnI asadbhUta vyavahA2no chaThTho-sAtamo bheda lokavyavahAramAM sAvadhAna bano . 156 157 158 158 159 159 | asadbhUta vyavahAranA traNa bheda . 160 | asadbhUtapaNuM khyAlamAM rAkhIe 160 161 161 163 | matijJAna upara mustAka na bano 163 177 178 178 179 179 180 180 181 181 182 182 183 183 uparita asadbhUta vyavahAra : trIjo upanaya ...... 184 Aropa paraMparA na vadhArIe 184 185 185 186 187 188 188 189 189 asadbhUta vyavahArano AThamo-navamo bheda bhedavijJAnane bhUlIe nahi . asadbhUta vyavahArano prathama bheda asadbhUta vyavahAranuM umadA prayojana asadbhUta vyavahArano bIjo bheda asadbhUta vyavahAra upanayano trIjo bheda ...pATa zeya-jJAna-jJAtAno saMbaMdha samajIe 166 167 167 168 168 168 169 | zuM mAlikIne oLakhIe chIe kharA ? photarA choDo, dhAnya svIkAro 169 170 parIkSA karavAnI traNa zaratane oLakhIe ...to yaza ane vijaya maLe 171 171 171 172 172 173 AdhyAtmika nizcayanA be bheda 173 | kaivalyajyotisvarUpa AtmAne oLakhIe 173 175 175 sadbhUta vyavahAranA prathama bhedanuM nirUpaNa 176 | sopAdhika guNa upara madAra na bAMdhavo 176 sadbhUta vyavahAranA bIjA bhedanuM pratipAdana kSAyopazamika guNano bharoso na karavo . 177 trIjA upanayanA traNa bheda rAgAdi pariNAmone tajIe dharmamAM aMtarAya na karIe 'mAruM gAma-nagara' - AvI buddhi e mUDhatA . TUMkasAra (zAkhA-8). AdhyAtmika paribhASA mujaba nayavicAra AtmalakSI vicAraNA karIe AdhyAtmika vyavahAranayanA be bhedanuM pratipAdana guNa-guNImAM bhedadarzananuM prayojana .... 25 ... pRSTha 192 193 193 194 194 195 195 196 196 197 197
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ * viSayamArgadarzikA - viSaya pRSTha viSaya pRSTha samyak udyamathI mokSaprApti 197 mumukSu bAhya vyavahAramAM udAsIna, nizcayamAM sulIna 218 tIvra mumukSA pragaTAvIe . 198 219 asadbhUta vyavahAranA prathama bhedanuM prakAzana lokavyavahAramAM gaLADUba na banIe . 198 nizcaya nayanA traNa viSayano paricaya 220 199 221 asadbhUta vyavahAranA bIjA bhedane samajIe laukika-lokottara guNasauMdarya pragaTAvIe . dehasaMzleSa na chUTe to paNa dehAdhyAsane to choDIe ja 199 | svabhUmikAyogya vyavahArane na choDIe digaMbaramata samAlocanA lokottara tAtparyArthane bhAvIe 221 200 221 200 222 201 222 223 202 224 202 | vizuddha puNyano saMcaya AdaraNIya . devasenamata saMkocadoSagrasta ...to mauna vadhu zreyaskara 203 | bahuzrutane AdhIna rahIe tAmasika AnaMda choDIe 203 224 224 204 225 26 doSadarzana karAvavAnuM tAtparya samajIe khaphA thavAnA badale khedane vyakta karIe devasenamata doSagrasta pramANathI dUra na devasenamata samIkSA . Agamika paraMparAno lopa na karIe dravyArthika-paryAyArthikano sAta nayamAM aMtarbhAva AMdhaLA tarkathI AgamaSTino parAbhava na thAya vyartha vistAra TALIe jaIe tArkikamata mImAMsA . bhAva anuSThAnanA sAta prANane samajIe siddhisukhane samajIne anubhavIe sAta nayathI dravyArthika-paryAyArthika bhinna nathI ..... dezanApaddhati aMge kAMIka sUcana siddhasvarUpanI nikaTa pahoMcIe nijaakalyANa karIne parakalyANa kartavya nathI siddhasukhano mahimA pragaTAvIe devasenamatamAM vibhaktavibhAga doSa kaThoratAne choDIe saMsArasukha biMdu, siddhasukha siMdhu mULa naya sAta : anuyogadvAra bolatA pUrve sAvadhAnI pradezArthanaya vicAraNA nijasvabhAvamAM vasavATa karIe Atmazuddhine anubhavIe upanaya nayathI bhinna nathI binaadhikRta ceSTA choDIe graMthibhedano mArga apanAvIe nizcaya-vyavahAra nayane oLakhIe . vyavahAranayanA viSayane oLakhIe aupacArika prayogono AdhyAtmika uddeza 204 204 | TUMkasAra (zAkhA-9) 206 206 | zraddhApUrvaka UMDo abhyAsa jarUrI SadravyamAM utpAdAdisiddhi 206 208 208 208 209 210 212 235 212 235 212 | zubhanuM azubhamAM saMkramaNa na karIe 236 213 bauddhamata mImAMsA 237 213 ApaNA patanamAM ApaNo vikRtasvabhAva javAbadAra. 237 kheladilIne khIlavIe 214 238 214 yogAcAramata samIkSA . 240 215 | vitaMDAvAdane vidAya ApIe 240 216 240 216 241 217 241 218 ... 244 228 230 230 231 AtmAmAM viziSTa ailakSaNyapariNamanano upadeza .... 231 dravyadRSTi AdaraNIya 232 234 234 234 tripadI dvArA trilakSaNa samajIe utpAda-nAza-dhrauvyamAM abheda pragaTa guNomAM ja paraspara abheda anvaya-vyatirekathI siddhasvarUpane samajIe kAraNabheda vinA kAryabheda asaMgata ArAdhanA pachI virAdhanAmAM bhaLI na jaIe bhAvanAjJAnayukta sadAcAranuM phaLa meLavIe naiyAyikamata nirAkaraNa .. guNa Ave doSa jAya, doSa jAya guNa Ave dUvrata vagere dRSTAMtathI trailakSaNyasiddhi
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayamArgadarzikA - viSaya pRSTha viSaya lokottara siddhAntane daDha karIe 244 karmavibhAga IcchanIya ane Avazyaka dhrauvyamAM utpAda-vyaya bhaLI jAya 245 dhrauvyanA be prakAra duSkRtagaha - sukRta anumodanAnuM tAttvika prayojana.. 245 | kevalajJAnatvarUpe jJAnane nitya banAvIe sarva padArtha trilakSaNa . 247 paryAyArthika mata vicAra nizcaya-vyavahAranA siddhAntane dravyAnuyogI pravacanaprabhAvaka . jIvanamAM vaNavAnI kaLA yathArtha ArAdhakapaNAnI oLakha dareka dravyanI tamAma dravya upara asara utpattinA be bhedane samajIe aMtaraMga-bahiraMga sat puruSArtha na cUkIe vijrasA utpattinuM lakSaNa vaignasika utpattinI samajaNa karmabaMdhathI bacAve aikatvika vaignasika utpattinI vyAkhyA karmavibhAga mATe sajja thaIe dharmAstikAya vageremAM utpatti AdinI vicAraNA dharmAstikAyathI paNa upadeza laIe . jJAnayogane yogya banIe navyanaiyAyikamata samAlocanA madhyasthabhAve yathocita naya svIkArya pratikSaNa jAgRti keLavI zuddhasvarUpe pariNamIe 251 253 guNamAM utpAdAdi trilakSaNano vicAra jinezvaranI sarvajJatA paramavizvasanIya mokSamAM paNa ailakSaNyanI siddhi . aprazasta zeya-dazyane choDIe aprazastanuM AkarSaNa choDIe kSaNasaMbaMdhathI samakitAdimAM trilakSaNanuM pariNamana ... 256 kALa koLiyo karI jAya che 253 | dravyasvarUpagocarajJAnathI nirbhayatA Ave 254 | dharmAstikAyanuM nirUpaNa .. 254 | dharmAstikAyanuM RNa svIkArIe adharmAstikAya dravyanI prarUpaNA . 255 adharmAstikAya adhyAtmamArge paNa upakArI 256 sva-paraparyAyathI anekavidha utpAdAdi dharmAstikAyAdimAM svanimittaka utpatti hAnikAraka aMzane choDIe 247 248 250 251 zuddha bhAvasyAdvAdane apanAvIe vinAzanA be prakAra . muktAtmasvarUpe AtmAne pariNamAvIe be prakAranA nAzanI oLakha AtmA paNa anAtmA ! 272 TUMkasAra (zAkhA-10) dravyAdibhedanirUpaNa pratijJA . svamatikalpanA tajIe 274 275 kriyAkAMDI nahi, kriyAyogI - jJAnayogI banIe.... 275 jagata SaDdravyAtmaka 276 276 277 277 278 278 279 280 281 281 283 283 284 257 mokSamAM paNa adharmAstikAya upakArI dharmAstikAyanA asvIkAramAM bAdha 257 | sUkSma kRtajJatApariNatine pragaTAvIe 258 | mokSasvarUpanI vicAraNA .. adharmAstikAyano asvIkAra bAdhagrasta 258 259 | darekane yogya nyAya ApIe 259 | AkAzanuM nirUpaNa 260 261 262 loka-alokanI samajaNa 262 | aupAdhikasvarUpamAM aTavAIe nahi. 262 kALa tattvanuM nirUpaNa kALaparipAkanI rAha na juo 263 263 264 265 266 | yukti paNa zraddhApoSaka 267 | matayautthAnabIjanuM upadarzana 267 AkAzavat nirlepa banI niSpakSapAtabhAve badhAne samAvIe . kALa jIvAjIvasvarUpa svakALane sudhArIe atiriktakAladravyavAdIno mata 27 tattvanI mImAMsA karo, mUMjhavaNane choDo pRSTha 268 269 269 270 270 284 285 286 287 287 288 288 289 289 291 291
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ * viSayamArgadarzikA * pRSTha viSaya viSaya 294 | 316 bh bh 298 digaMbara saMpradAyamAM nizcaya-vyavahAra kALa ........ 292 | | niSkriyatAne khaMkherIe ......... .......... 308 kALa tattvano upadeza sAMbhaLIe . vizeSaguNonuM pratipAdana ........ ....... 310 lokAkAzamAM asaMkhya kAlANudravyoH yogazAstravRtti .. 293 vizeSaguNano upadeza . .......... 310 apramattatAne keLavIe ************........... 293 sAmAnya-vizeSa guNono anuvedha. 312 kAlANu dravya UrdhvatApracayasvarUpa: digaMbara. 294 | svabhAvaguNapariNamana ApaNuM kartavya.............. 312 kAlANu apratibaddhatAno upadeza Ape che .......... svabhAvanirUpaNa ............. 313 pratibaMdIthI digaMbaramatanuM nirAkaraNa ........... 295 | astisvabhAvanuM prayojana. 314 apramatta ane niSpakSa bano : kAla ............ 295 asti-nAstisvabhAva Avazyaka .. kAladravya_pratipAdaka vacana aupacArika ........... 297 sAdhanA ane siddhi aMge samajaNa vivekapUrvaka samanvaya karavAnI udAratA keLavIe .... 297 nitya-anityasvabhAvanuM nirUpaNa. 318 upacAra samarthana...... .......... nityAnityasvabhAvano upayoga.. ApaNe saMgApuraka na banI jaIe..... nitya-anityasvabhAva anivArya ............... pudgala-jIvanI oLakhANa .......... ............ nityAnityasvabhAvapratipAdananuM prayojana .......... aupAyika svarUpa choDo, nirupAyika svarUpa pakaDo ... 299 | eka-anekasvabhAva aparihArya ........................ vAsanAnA vamaLamAMthI bacIe........ .......... 299 ekAneka svabhAvanuM prayojana ........ bhedavijJAna : sarvazAstrasAra OO | bheda-abhedasvabhAva mAnavA jarUrI ................. vistAraruci samakitane pAmIe 301 | bhedabhedasvabhAvano upadeza sAMbhaLIe ............ .... to sAcA zAsanaprabhAvaka banIe ....... 301 bhavya-abhavyasvabhAva atyAjya .. bhavya-abhavyasvabhAva jANI yogyatAne TUMkasAra (zAkhA-11) ...... ............. 304 sakriya banAvIe.... guNanirUpaNa prAraMbha . ......... 306 | maitrI vagere bhAvo TakAvavA .......... ..... 326 guNasvarUpavicAraNA nirbhayatA Ape .............. 306 | paramabhAva svabhAvanI oLakhANa ................ pradezatvAdi guNanI samajaNa ..... 308 paramabhAvane pUrNa vizaddha karIe ...... ..... 328 318 320 ly ja : bh ly bh ly che : ly : lh
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 kuNA- pATAthano ukela 2T SUSCUENG MER aTaka dravyAnuyoga mAhAbhya CD dravyAnuyogazAkhA dravyAnuyoganAhaya.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ TI-guNa-5ryAyano rAkSa 7-1 dravyAnuyogaparAmarza: zAkhA-1 dravyAnuyogamAhAtmyam
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 * TUMkasAra H zAkhA - 1 : mahopAdhyAya zrIyazovijayajI ma.sA. dravya-guNa-paryAyano rAsa zarU karatAM potAnA gurujanone maMgalanimitte yAda kare che. jJAna AtmAno pradhAna guNa hovAthI e jJAnAtmaka AtmasvarUpane jhaMkhatA jJAnarucivALA AtmArthI jIvone lakSamAM rAkhIne A graMtha racAyela che. (1/1) jaina darzana eTale ekAMtavAdI bauddha, sAMkhya, naiyAyika... vagere sarva darzanonI mAnyatAono vivekadRSTithI sApekSa samanvaya. zakti hovA chatAM AvA jainadarzananA talasparzI jJAnane meLavavAno puruSArtha choDIne phakta cAritranI kriyAne ja mukhya banAvavAnI nathI. paraMtu bhagavadbhaktipUrvaka jJAna-kriyA ubhayAtmaka mokSamArgamAM AgekUca karavAnI che. (1/2) upadezapada graMthamAM paNa zuddha gocarI vagerene gauNa yoga tarIke batAvela che ane naiRRyika paMcAcAramaya dravyAnuyogane pradhAnayoga tarIke batAvela che. temAM bhautaghAtakanuM dRSTAMta samajAvIne gurukulavAsane, gurunI AjJAne jIvanamAM mukhya banAvavAnI vAta karela che. (1/3) paMcakalpabhASyamAM paNa AvazyakatA mujaba, dravyAnuyoganA abhyAsa mATe vivekadRSTithI doSita gocarInI rajA Apela che. kAraNa ke dravyazuddhi karatAM bhAvazuddhi vadhAre mahattvanI che. (1/4) dravyAnuyogasaMbaMdhI jJAnanA AdhAre samyagdarzanane zuddha karI, tAttvika cAritrane pALI sAdhu mahAna bane che. dravyAnuyoganA abhyAsathI sulabhabodhipaNuM maLe che. mATe AtmArthI sAdhake dravyAnuyoganA jJAna mATe prayatna karavo. A vAta uttarAdhyayanasUtramAM tathA upadezamAlAmAM batAvela che. saMvigna bahuzrutanI gerahAjarImAM zithilAcArI evA saMvignapAkSika bahuzruta pAsethI paNa zAstranuM talasparzI jJAna meLavavuM. (1/5) dravyAnuyoganA vicAra dvArA jIva zukladhyAnano pAra pAme che. yoganI sthiratA dvArA sAMsArika bhAvothI udAsIna banelo jIva kSapakazreNI mAMDIne kevaLajJAnane meLave che. Ama dravyAnuyoganA parizIlanathI kevaLajJAna mATe anivArya evA dhyAnAbhyAsa ane jJAnagarbhita vairAgya susAdhya bane che. (1/6) sammatitarka graMthamAM paNa jaNAvela che ke tAttvika sAdhupaNuM dravyAnuyoganA abhyAsathI maLe che. je dravyAnuyoga bhaNe nahi athavA zakti hovA chatAM jene dravyAnuyoganI ruci nathI te sAdhu ja nathI kahevAto. Ama jyAM dravyAnuyoga nathI tyAM aizcayika cAritra ja nathI. mATe yathAzakti cAritrAcAranuM pAlana karI dravyAnuyoganA paramArthone meLavavA sAdhake kaTibaddha banavuM joIe. (1/7) dravyAnuyoganA abhyAsamAM tatpara evA sAdhake tathAvidha gItArtha gurunI sevA karatAM karatAM sArA nimitto dvArA baLa meLavI potAnI jAtane sudhAratA rahevI. saMghane vize guNAnuvAda, guNAnurAga keLavavo. niMdA vagerethI dUra rahevuM ane graMthimukta banavA dvArA mokSamArge vikAsa karavo. (1/8) mokSamArge AgaLa vadhatA vadhatA zAstranA abhyAsa dvArA bodhane sUkSma karavo. tathA tenAthI chakI na javuM ke jJAnAbhyAsamAM saMtoSI paNa na banavuM. AgamanA paramArtha jANavA-mANavA mATe sadgurune samarpita banavuM. (1/9)
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / mahAmahimazrIzavezvarapArzvanAthAya nmH|| / / zrIdAna-prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSasUri-paMnyAsavizvakalyANavijayasadgurubhyo nmH|| tArkikaziromaNi mahopAdhyAya zrIyazovijayajIkRta dravya-guNa-paryAyano rAsa svopajJa stabakArtha sahita DhALa - 1 (rAga : dezAkha - copAI) TabAno maMgala zloka - zrI ghana ri mRtvA sumiyA nirA cAnuyojArAsabhya bhAve viditAvanA za "dravya-guNa-paryAyanA rAsano TabArtha lakhiI che zrIguruprasAdA. tihAM prathama gurunaI namaskAra karInaI *prayojana sahita abhidheya dekhADaI chaI. zrIguru jItavijaya mana dharI, zrInayavijaya suguru AdarI; Atama arthinaI *upagAra, karuM dravyaanuyoga vicAra 1/1il () zrIjItavijaya paMDita, anaI zrInayavijaya paMDita e bahu gurunaI (AdarIe"Adare karI (mana dharI =)cittamAMhi saMbhArInaI, etadgurutattva dekhADyo,* AtamArthI = jJAnaruci jIvanA upakAranaIM hetaIM dravyAnuyoga vicAra karuM chuM. pa. pUrva mudrita tamAma pustakomAM A zloka nathI. lI.(4)saM.(1)+ko.(3)si.A.mAM A zloka maLe che. hastapratAdinA saMketa mATe "adhyAtmanuM avataraNa'mAM "rAsanI hastapratono paricaya' vibhAgane (pRSTha - 15-18) juo. . ko.(5+6+ 10+12+13+14+21)+bhA.+B.(1)+lI.(1+2+3)rUM.(2+3) mAM tathA zAM.ne choDI pUrva mudrita tamAma pustakomAM TabAno maMgala zloka A mujaba che. droLanataM natvA nina tattvArthafzanam| pravaLe novAvaStra tezArtha: hagnikuLatA zAM.mAM TabAno maMgala zloka ja nathI. si.mAM "mRtvA' nA sthAne "dhyatviA' pATha che. A.(1)mAM "TravyAnuyotiriSNa pATha che. ....citraddhayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si. + A.(1)mAM che. ka pahilaI bi pade maMgalAcaraNa dekhADayuM- namaskAra karyA te (1) AtmArthI ihAM adhikArI (2), tehanaI avabodha thAyai-upakArarUpa prayojana (3). dravyano anuyoga te IhAM adhikAra (4). granthakAranI TippaNI.(ma.mo.(2)+ ko.(12)mAM che.) 0 pustakomAM "mani' pATha. ko.(2+4)mo.(2)no pATha lIdhela che. E pustakomAM "arathInaI pATha. A. (1)no pATha ahIM lIdho che. je pustakomAM "upakAra" pATha. ko.(2+10)no pATha lIdhela che. A.(1) mAM "upakArI... vicAri pATha. na ko.(3)mAM "anujoga' pATha che. che samagra rAsanI gAthAono saLaMga kramAMka A rIte ( )mAM ApavAmAM Avyo che. ja... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. phakta ko.(11) mAM che.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAmarza [ adhyAtma anuyoga sahita "anuyoga kahiI sUtrArtha vyAkhyAna. tehanA 4 bheda zAI kahiyA- caraNakaraNAnuyoga = AcAravacana, AcArArza pramukha (1), gaNitAnuyoga = saMkhyAzAstra, candraprajJakSipramukha (2), dharmakathAnuyoga = AkhyAyikAvacana, jA jJAtA pramukha (3), dravyAnuyoga=padravyavicAra, sUtramathe - sUtrakRtAruM prakaraNamadhye sammati, tattvArtha pramukha mahAzAstra (4). te mATaI e prabaMdha* kIjai chaI. tihAM paNi dravya-guNa -paryAyavicAra chaI, teNaI e zAstra* dravyAnuyoga jANavo.* 1/1 * dravyAnuyokAparAmarza * zAkhA - 1 zrIjItavijayaM natvA, zrInayavijayaM tthaa| AtmArthihitahetorhi dravyAnuyoga IkSyate / / 1/1 // 8 adhyAtma anuyoga ja guruvara praNamI premathI, namI zaMkhezvara pAsa; adhyAtma anuyoga" taNI, phelAya che suvAsa /1 zAradamAta kRpA karI, muja mana pUro Aza; sevakajanahita citta dharI, muja mukha karajo vAsa rA. lIlI - zrIjItavijayajI mahArAjane tathA zrInavijayajI mahArAjane namaskAra karIne AtmArthI dhvI jIvanA hitane mATe ja dravyAnuyogano ahIM vicAra-vimarza-parAmarza karavAmAM Ave che. (1/1) "AtmAtha' padano rahasthArtha ThTha A uparAdha:- prastuta graMtha AtmArthI ArAdhako mATe racavAmAM Avela che. A eka atyaMta 2 agatyanI vigata che. tethI je jIvo pudgalArthI che, parivArArthI che, prasiddhiarthI che, saMsArArthI che temanI 4 AnA dvArA bAdabAkI karavAmAM Ave che. prastuta graMthanuM samyapha mUlyAMkana jarUrI che. AthI A graMtharatnane jANavAnI paNa IcchA dharAvanArA ArAdhaka jIvoe UMcI ruci ane nirmaLa bhAvanAne AdarzarUpa rAkhIne ravI pachI ja prastuta graMthanA adhikArI banavuM. je jIvo ArAdhaka hovA chatAM kevaLa bAhyakriyArucivALA che, che. jJAnarucivALA nathI tevA jIvo mATe paNa A graMtha racavAmAM nathI Avela. A vAta vyAjabI paNa che. kAraNa ke jJAna e AtmAno mukhya guNa che. darzana, cAritra vagere guNonuM kAraNa paNa jJAna che. jJAna 1 mo.(2)mAM "mahAnizItha' pATha. A. "prakaraNa' pAli0. * tihAM dravya guNa. pATha * pustakomAM "zAstra' nathI. A.(1)mAM che. ja... citadvayamadhyavartI pATha ko.(9) + si.mAM nathI.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (1/1)] 5 aMtaraMga che. jJAna AtmAnuM lakSaNa che. tathA jJAna AtmAno mukhya svabhAva che. mATe yathAzakti tapa -tyAga-vrata-niyamAdinA pAlana dvArA mahad aMze AzravothI vimukha thayela hovAthI jemanAmAM sAcI jJAnaruci pragaTa thaI che tevA temaja nirdabhapaNe nirmaLa AtmajJAnanI-tattvajJAnanI rucivALA che tevA jIvo ja A graMthane bhaNavAnA adhikArI che. tathA 'Ane, viLa, vahumALe...' ItyAdi jJAnAcAranuM yathAzakti pAlana karavAnI paramArthathI taiyArI hoya to ja jJAnarucivALA jIvonI sAcI jJAnaruci kahI zakAya. tenAthI prazamaratimAM varNavela karmabaMdhaviyogarUpa mokSa sulabha thAya. * graMthaadhikArI aMge vicAraNA AvI prAmANika jJAnaruci vagaranA jIvo A graMthane bhaNavAnA adhikArI nathI - evuM arthataH phalita thAya che. paraMtu eno artha evo nathI ke tevA jIvo pratye graMthakArane dveSa hovAthI teone A graMthanA anadhikArI kahyA che. vastusthiti e che ke je ArAdhako AtmA-saMva-nirjarA-mokSa vagere tattvonI tAttvika samajaNa meLavavA jhaMkhI rahyA che tevA ja ArAdhakomAM A graMthanuM pAramArthika pariNamana thavAnI saMbhAvanA che. tethI tevA jIvone A graMthanA adhikArI kahyA che. mATe 'AtmArthI' padano 'jJAnarucivALA' A artha saMgata ja che. samyag jJAna AtmAno guNa che. padArthanA svarUpano nirNaya karAvanAra nirmaLa jJAna che. AtmA, puNya, pApa vagere padArthonuM astitva che ke nahi ? tevA padArthonuM zuddha svarUpa kevuM che ? azuddha svarUpa kevuM che? a AtmAnA zuddha guNo kyA kyA ? azuddha guNo kyA kyA ? jIvAdi nava tattvonA paryAyo kyA ? A bAbatamAM zuddha-azuddha dRSTikoNathI (= nayathI) tathA sarvAMgI draSTikoNathI (= pramANathI) vicAra-vimarza karavo te dravyAnuyoga kahevAya che. tethI potAnAmAM AtmArthIpaNuM pragaTAvIne prastuta prabaMdhanA prabhAve AvA dyo uttama dravyAnuyogano parAmarza (anusaMdhAna) karavAmAM potAnI prajJAno viniyoga karavAmAM ja prajJAnI saphaLatA ane sArthakatA samAyelI che. A rIte potAnI prajJAne saphaLa karIne mokSamArge sAdhake AgaLa vadhavuM joIe. Avo graMthakArazrIno Azaya che. prajJAsAphalyanI dizAmAM AgaLa vadhAravA mATe dravyAnuyoganuM anusaMdhAna karAvavA dvArA A graMtha sahAyaka che. che. * adhyAtma anuyoga : sArthaka nAma la ahIM eka vAta khyAlamAM rAkhavI ke dravyAnuyogane bhaNIne je tenA AdhyAtmika upanayane jANato nathI, te kharekhara mAtra dravyAnuyogane bhaNavAnA bhArane ja UMcake che. kharekhara AdhyAtmika upanaya ja zAstranuM potAnuM AMtarika zarIra kahevAya che. jJAnAcAra-darzanAcArAdimAM vIryAcAra vaNAyela hovA chatAM te jJAnAcArAdino prANa che. tethI vIryAcArane zAstromAM jJAnAcArAdi karatAM alaga dekhADela che. tema dravyAnuyogAdimAM adhyAtmAnuyoga vaNAyela hovA chatAM te dravyAnuyogAdino prANa che. tethI A graMthamAM dareka zlokano AdhyAtmika upanaya darzAvavA dvArA adhyAtma anuyogane abhivyakta karela che. jo ke vyutpanna lokone to zAstra jAte ja potAnA AMtarika zarIranuM vivaraNa = spaSTIkaraNa kare che. to paNa je vAcako tevA vicakSaNA nathI, teonA upakAra mATe dareka zlokamAM cheDe AdhyAtmika upanayane ame jaNAvIe chIe. tethI zlokArtha sahita adhyAtmika upanayanuM 'adhyAtma anuyoga' - evuM nAma sArthaka samajavuM. (1/1)
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ IparAmarzaH Rte dravyAno [ adhyAtma anuyoga sahita ehano mahimA kahaI cha0 - vinA dravyAnuyogavicAra, caraNa-karaNano nahIM "koI sAra; A sammati graMthaI bhAkhiuM IsyuM, te to budha-jana-manamAM vasyuM II1/rA (2) "dravya-anuyogavicAra vinA kevala caraNasittarI-karaNasittarIno koI sAra nahIM - sa (Isya-) ehavuM sammati graMthanaI viSaI (bhAkhiuM=) bhAguM = kahiuM, te to budha jananA '= paMDitanA ja manamAMhi = cittamAM vasyuM=) vasiluM, paNi bAhyadaSTinA cittamAM na vasaI. yathA - 'caraNa-karaNappahANA, ssmy-prsmymukkvaavaaraa| caraNa-karaNassa sAraM, NicchayasuddhaM na *jANaMti / / (sa.ta.rU/67) nAthA sanmato II1/rA * Rte dravyAnuyogohaM caraNasaptaternanu / sammatau phalgutA proktA praajnyjnmnogtaa||1/2|| ja dravyAnuyoga vinA cAritra asAra ja miANa :- "kharekhara, dravyAnuyoganI vicAraNA vinA caraNasittarInI je asAratA sammatitarkamAM A batAvela che te paMDita lokonA manamAM rahelI che." (1/2) 9 jenadarzananI tAtvika oLakha mATe sarvadarzanaabhyAsa jarUrI cha vA mArI vadhI - bauddhadarzananA siddhAntane vyavasthita jANavA mATe taiyAyika, sAMkhya vagerenA dharmazAstrono abhyAsa karavAnI AvazyakatA rahetI nathI. anya darzanonuM khaMDana karyA vinA phakta naiyAyika | darzananA siddhAntane sArI rIte samajavA mATe sAMkhya ke bauddha vagerenA graMthonuM adhyayana karavAnI atyanta e jarUriyAta rahetI nathI. kAraNa ke bauddhAdi darzano naiyAyikAdidarzanothI ghaTita nathI tathA naiyAyikAdi darzano A bauddhAdidarzanothI ghaTita nathI. paraMtu jaina dharmanA dravyAnuyogamaya siddhAntono tAttvika bodha meLavavA mATe che bauddha, sAMkhya, naiyAyika vagere tamAma dharmonA zAstronuM parizIlana anivArya che. kAraNa ke jainadarzana yo sarvadarzanonA samyapha milanasvarUpa hovAthI sarvadarzanothI ghaTita che. che naiRcika cAritrane pragaTAvIe che jo ke jaina darzanano prAthamika abhyAsa karavA mATe sarva darzanono abhyAsa jarUrI nathI. to paNa je pustakomAM "ko' pATha. ko.(2)no pATha lIdhela che. pustakomAM 'graMthe' pATha. ko.(5+6)mAM "graMthi' pATha. ko.(2+9)no pATha ahIM lIdho che. chepustakomAM "sAra koI krama. si.+A.(1)no krama lIdho che. .. cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)si.A.(1)mAM che. * na ko.(9)+A.(1)mAM 'nahUMti pATha. 1. caraNa-karaNapradhAnAH svsmy-prsmymuktvyaapaaraaH| caraNa-karaNayoH sAraM nizcayazuddhaM na jAnanti / /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (1/4)]. anya darzano ane sarva niyono jyAM sudhI yathArtha bodha na thAya tyAM sudhI jaina darzananA saghaLA siddhAntono syAdvAdano pUrNa pAramArthika nizcaya thavo azakyaprAya che. tathA dravyAnuyogamaya anekAntavAda svarUpa jainadarzananA maulika siddhAntono sarvAgINa paricaya na thAya tyAM sudhI tAraka tIrthaMkara paramAtmA upara ke tenA vacana upara tAttvika ane sthira zraddhA paNa pragaTI na zake. tathA tenA vinA pAramArthika samyagdarzana ane paNa AvI nA zake. tenA vinA to naizcayika cAritra paNa durlabha ja che. ( kriDyA karatAM jJAnamAM vizeSa udhama Avazyaka haS mATe cAritranA mULa guNa (caraNasittarI)mAM ane uttara guNa(karaNasittarI)mAM bAhya udyama karavAnI jeTalI jarUra che tenA karatAM sArabhUta pAramArthika prazamAdi guNasaMpanna naiRRyika samyagdarzanane meLavavA e mATe seMkko gaNo AMtarika udyama karavAnI AvazyakatA che. AvA lakSyapUrvaka svadarzananA zAstrono UMDANapUrvaka abhyAsa karI, paradarzananI pokaLatAne pichANI, tenI ekAMtavAdamaya mAnyatAothI aLagA che banI, Adara ane ahobhAvapUrvaka dravyAnuyogamaya bhAvasyAdvAdasvarUpa zuddha siddhAntanI trikAlaabAdhyatAne yo manamAM sthira karI, tAraka tIrthakara bhagavaMtanA premabhakti/samarpaNa vageremAM khovAI jaI, granthibheda karI, AMtarika mokSamArge aviratapaNe AgekUca karavA kaTibaddha banavuM emAM ja jIvananI sArthakatA che. eno che artha evo phalita thAya che ke budha jana te che ke je zuSkajJAnI nathI ke kriyAjaDa nathI. paraMtu samyam jJAna-kriyAubhayarucivALo che. tevA AtmArthI budhajanane ja tattvArthakArikAmAM darzAvela mokSasukha sulabha bane. tyAM umAsvAtivAcake jaNAvela che ke "mukta jIvonuM sukha (1) saMsAranA viSayo karatAM caDhiyAtuM che, (2) zAzvata che, (3) pIDArahita che. tethI paramarSio mokSasukhane parama = sarvazreSTha kahe che." (1/2)
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita e kahiuM, teha ja daDhaI chaS :zuddhAhArAdika tanu yoga, moTo kavio dravyAnuyoga; e upadezapadAdika graMthi, sAkhi lahI cAlo zubha paMthi 1/3 (3) zuddhAhAra-4ra doSarahita AhAra ityAdika yoga chaI, te tenuM kahetAM nAnhA kahiyache, 'kuza AcAra chaI. ehaka dravyaanuyoga = "dravyAdivicAra te nizcayathI paMcAcAramaya che. te mATaI, te moTo yoga kahio. jeha mATaiM zuddhAhArAdika sAdhana svAdhyAyanuM ja chaI. e sAkhi upadezapadAdika graMthaI lahInaI zubha paMthi = uttama mArge cAlo. bAhya vyavahArane pradhAna karInaiM, *jJAnanI gauNatA karavI te azubha mArga. jJAnapradhAnatA rAkhavI te uttama mArga. lata va - jJAnAdika guNa hetu gurukulavAsa chAMDI zuddhAhArAdiyatanAvaMtanaI mahAdoSaI cAritrahAni kahaI chaI. gurudoSA''rambhitayA 'laghvakaraNayatnato nipunndhiibhiH| kSatrinA% tathA jJAya patriyona | (so.9..) polAruM 1/3 ra zuddhoJchAdistanuryoga itarastUdito mahAn / upadezapadAdhuktiM labdhvA cara zubhe pthi||1/3|| ko.(7+11+12)mAM "daDhAvaI pATha. ja ko.(2+10)mAM "graMtha... paMtha" pATha. ko.(4)mAM "graMthe' pATha. * sAkhi = sAkSI, pramANa, kathana, purAvo (juo - ArAmazobhA rAsamALA, prAcIna gurjara kAvya, gurjara rAsAvalI, SaDAvazyakabAlAvabodha) . si.mAM "kRzayoga" pATha. ko.(9)mAM 'kuza AcAranaI" pATha. .. cihnadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.mAM che. * pustakomAM "ehI nathI. lA.(2)mAM che. A pustakomAM "dravyAnuyoga je svasamaya-parasamayaparijJAna te pATha. ... citadvayamadhyavartI pATha si.ko.(913)mAM che. mo.(2)mAM "zuddhAcArAdika' pATha. * ko.(13)mAM "jANI zubhapaMtha je dravyAnuyoga mArga tiNe cAlo pATha. 0 si.+ko.(9+13)+A.(1)mAM "zubha paMtha je dravyAdivicAra dravyAnuyoga mArga tihAM cAlo' pATha. tra pustakomAM "mArgi" pATha.ko.(7)no pATha lIdho che. ka...4 cihnadrayamadhyavartI pATha si.ko.(9)mAM nathI. ja ko.(7+10)mAM "ajJAnamArga" pATha. 2 ma.mAM "nadhya.." azuddha pATha.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAno rasa + Tabo (1/4)] sarva anuyogomAM dravyAnuyoga uttama pha lIlI - nirdoSa gocarI vagere cAritrAcAra nAno yoga che. dravyAnuyoga to tenA karatAM mahAna kahevAyela che. Ama upadezapada vagere granthanA sAkSIvacanane meLavIne zubha paMtha upara cAlo.(1/3) ja sAdhunA azuddha anuSThAnanI oLakhANa che moja (pA- sarvatra lAbha-nukasAnanI vicArakatA e AMtaravizuddhinuM - bhAvacAritranuM kArya che. mATe jenI pAse bhAvasaMyamanI pariNati hoya te vyakti kyAreya paNa ghaNA nukasAnanA bhoge thoDo lAbha meLavavA haragija taiyAra na thAya. jema ke nirdoSa jamInamAM kApanuM pANI paraThavavAnA AcAranuM = pAriSThApanikA samitinuM pAlana jAheramAM lokonI satata avara-javaravALI jagyAmAM ke jinadharmadviSInA AMgaNA vageremAM evI rIte kare che jethI e AcArane jonArA loko bodhidurlabha bane, jinazAsananI ke sAdhunI niMdA kare to tenA dvArA jANI zakAya ke e saMyamAcAra niyamo aparizuddha anuSThAnasvarUpa che tathA tevI pravRtti karanAra sAdhu pAse bhAvasaMyama gerahAjara che. zAsanahIlanA thAya tevI pravRtti A karavI te azuddha AtmapariNatinuM ja kArya che. AMtarika aparizuddha pariNAma dvArA janya hovAthI bAhya vyA rIte zuddha saMyamAcAra tarIke jaNAvA chatAM te anuSThAna malina ja jANavuM. te ja rIte gurunI AjJA mAne nahi ane bIjI bAju nirdoSa gocarI-pANInI khUba gaveSaNA kare. moTI tapazcaryA karI lokone vaza karI paisA kaDhAve. eka bAju gurunI khUba sevA kare ane bIjI bAju gurunI laghutA thAya evA A kAma kare. eka tarapha guruno khUba avinaya-AzAtanA kare ane pachI gurunA paga dAbavA bese. kharekhara khALe DUcA ane daravAjA mokaLA' - evI A dazA malina AzayathI utpanna thavAthI kevaLa azuddha che anuSThAnanI ghoSaNA kare che. jema kulaTA strI potAno vyabhicAra-durAcAra DhAMkvA patinI bahArathI khUba yo sevA kare - tevuM ahIM samajavuM. 4 zrAvakanA azuddha anuSThAnanI nizAnI che A ja rIte zrAvakavargamAM paNa eka bAju hoTalamAM dArU DhIMcIne, mAMsa-IMDA khAIne Ave ane gharamAM tithinA divase zrAvikAe bhUlathI lIluM zAka rAMdhyuM hoya to teno udhaDo laI le. eka bAju gharavALI sAthe moTethI jhaghaDo kare ane pachI sAmAyika laIne dhArmika tarIke potAnI chApa upajAve. bajAramAM bhArobhAra anIti kare, mAlamAM bheLaseLa karI bIjAnA jIvana sAthe ramata rame, ugharANI cUkave nahi, vahuone trAsa Ape, putravadhu sAthe cheDatI kare, anekanA zrApa-nisAsA le ane ekAda kIDI marI jAya tenI moTI bUmAbUma karI mUke. eka bAju eborzana-garbhapAta karAve ane bIjI bAju jAheramAM "eciMdiyA, beIMdiyA.." moTethI bole athavA varSItapa karIne dharmI tarIke potAnI havA UbhI rAkhe. khAnagImAM vezyAgamana, parastrIgamana kare ane paryuSaNamAM aDhAI karIne dharmI tarIkenI vAha -vAha laI le. A zrAvaka jIvananI apekSAe azuddha anuSThAna kahevAya. tAtparya e che ke eka bAju dharma kare paNa bIjI bAju niHzaMkapaNe bharapUra pApa kare to teno dharma paNa azuddha bane. tethI sAdhake tevI pApakriyAne choDavI.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 [ adhyAtma anuyoga sahita che sAco sAdhu niMdA na kare che A rIte jenI pAse AMtara cAritrapariNAma hoya tene viziSTa AtmaguNono AsvAda thayelo hovAnA kAraNe te kadApi sAdhu-zrAvaka AdinI niMdA, gaha, dveSa vagere karI na zake. amRtanA ghUMTaDA pInArane jheranA oDakAra kyAre paNa na Ave. tethI vinA saMkoce jAheramAM sAdhu-zrAvaka vagerenI niMdA A karanAranA bahArathI ugra dekhAtA cAritrAcAra aparizuddha anuSThAna ja jANavA. zAsanahIlanA, sAdhuniMdA , vagere kAryanuM kAraNa to AMtarika malina pariNati ja che. malinatara AzayathI janya hovAnA lIdhe, ne bahArathI zuddha jaNAtI evI paNa saMyamacaryA avazya aparizuddha-malina che. Azaya e che ke potAnA dii saMyamAcArane parizuddha banAvavA kyAreya paNa sAmpradAyika vyAmoha, kAnabhaMbheraNI vagerenA lIdhe zAsanaapabhrAjanA, sAdhuniMdA vagere jherI pradUSaNono Azaro bhUle cUke paNa na levAI jAya te mATe A pratyeka bhavabharu saMyamIe kALajI rAkhavI. anyathA adhyAtma jagatamAM devALIyA banavuM paDe. che vivekadRSTine apanAvIe cha temaja prastuta gAthAthI bIjI vAta e paNa sUcita thAya che ke jo ApaNe paMDitakakSA meLavavI vA hoya to jeo zAsanahIlanA, sAdhuniMdA vagere tejAbI pravRttimAM gaLADUba banelA che, teonA bAhya ma saMyamAcAro, vidhi, yatanA vagerethI yukta dekhAvA mAtrathI ke temanI dezanAmAM zAstrIyatA vagere bhAsavA mAtrathI teone zuddha saMyamI mAnI levAnI gaMbhIra bhUla kadApi na karavI. vinayarana, aMgAramardaka AcArya vagere daSTAMtone vivekadRSTie vicAravAthI prastuta hakIkta samajI zakAya tevI che. vartamAnakALamAM prastuta AdhyAtmika tAtparyArthanI vyApaka ane vizada jANakArI ghaNI Avazyaka jaNAya che. A rIte paMDitakakSAnI parAkASThA prApta thAya to ja prabodhaciMtAmaNimAM varNavela siddhasvarUpa sulabha bane. tyAM zrIjayazekharasUrijIe jaNAvela che ke "anaMta darzana-zAna-zakti-AnaMdasvarUpa amRtano AsvAda karanArA nirbhaya evA te siddhAtmA tyAM siddhazilAmAM anaMta kALa sudhI sukhane mANaze." (1/3)
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (1/4)] e yoga jo lAgai raMga, AdhAkarmAdika nahIM bhaMga; paMcakalyabhASya Ima bhaNiuM, sadguru pAsaI IsDa misuNif l/1/4 (4) e yogaI = dravyAnuyogavicArarUpa jJAnayoga, jo raMga asaMga-sevArUpa lAgaI to gurukulavAsaI samudAyamadhya jJAnAbhyAsa karatAM "aNasIdAvavAne eka UkSetrAdikamAM rahetAM kadAcit AdhAkarmAdika doSa lAgaI, tohi cAritrabhaMga* na hoi, bhAvazuddhi balavaMta chaI teNaI. ima paMcakalpabhASyaI bhaNiluM, "nAyAjAthA mahA trio (paSyavanyumANa-1676) sa. ityAdigraMthe tathA (IsDa mi) sadguru pAsaI (suNiu=) sAMjaliuM che graMthathI. lata kalyAkalyano anekAMta zAstrazuM kahio kaI :*2ahAkammANi* bhuMjaMti aNNamaNNe skmmnnaa| uvalitte viyANijjA aNuvalitte tti vA punno|| aeehiM dohiM ThANehiM vavahAro Na vijjii| eehiM dohiM ThANehiM aNAyAraM tu jaanne|| (sU.kR.zrutaskandha 2.5.8,9) suutrkRtaangge| je pustakomAM yogi pATha. ko.(1)mAM "jogaI pATha. ko.(5)slA.(1-2)+ko.(7)mAM "yogaI. pATha. ko.(13)mAM "yoge' pATha. # ko.(3)mAM "je pATha. ja si.+ko.(29)mAM "..bharyuM... pAsethI me suNya' pATha. 0 pustakomAM "pAsa" pATha. ko.(4+5)no pATha lIdho che. ka pustakomAM "meM pATha.ko.(6+8+9)mAM 'mi' pATha. * si.mAM 'tehanaI raMgaI te aNasIdAvavAnaI eka kSetrAdikamAM rahetAM AdhAkarmAdikaI paNi bhaMga na hoI ehavuM paMcakalpabhASyaI kahiuM chaI pATha. mo.(2)mAM "abhaMga' pATha. .1 cihnadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9+12)+si.+P(3)+ A.(1)lI.(1+2+3)mAM che. T ko.(13)mAM "eka kSetre rahe to AdhAkarmAdike piNa bhaMga na hoI evuM paMcakalpabhASya kahiuM che' pATha. * mo.(2)mAM "cAritraraMga' azuddha pAThuM. __ .. cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9+12)+si.+A.(1)mAM che. ja..* ciThThadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(13)mAM che. ja. ka citadvayamadhyavartI pATha si.+ko.(9)mAM nathI. 1 pustakAdimAM 'bAhAkAruM pATha che. 1. mAtA mahIna: : 2. AdhAkarmANi bhuJjante anyo'nyaM svkrmnnaa| upaliptAn vijAnIyAd 'anupaliptAn' iti vA punH|| 3. AbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM vyavahAro na vidyte| AbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAm anAcAraM tu vijAnIyAt / /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 nagara parAmarzaH: [ adhyAtma anuyoga sahita kiJcicchuddhaM kalpyamakalpyaM syAt syAdakalpyamapi kalpyam / piNDa: zayyA vastraM pAtraM vA bheSajAdyaM vaa|| (prazamarati - 145) dezaM kAlaM puruSamavasthAmupayoga(? mupghaat)*shuddhprinnaamaan| prasamIkSya bhavati kalpyaM naikAntAt kalpate kalpyam / / (pra.ra.146) prazamarato* // 1/4 // H dravyAnuyogaraGgazcedAdhAdau crnnaa'kssyH| paJcakalpAdibhASyoktaH gurubhyazca zruto myaa||1/4|| haS kriyAzuddhi karatAM bhAvazuddhi baLavAna haS thvIkArtha- jo dravyAnuyogamAM raMga lAge to AdhAkarma vagere doSa lAgavA chatAM cAritrano nAza thato nathI - Ama paMcakalyabhASya AdimAM jaNAvela che ane sadguruo pAsethI meM sAMbhaLela che. (1/4) avasare DAyavarjhana paNa AvakArya 4 adhyAtmika upanaya - jinAjJA mujaba nirdoSa gocarIcaryA vagere cAritrAcAra pALIne, bhaNavAnI zakti viziSTa prakAranI hoya to AtmAdi dravya, tenA guNa-paryAya vagerenI sAcI samajaNa meLavavA dravyAnuyogano abhyAsa karavo joIe. A utsargamArga che. paNa nirdoSa gocarIcaryA vagere sAdhvAcAra kaTTaratAthI pALavA jatAM ochI gocarI maLavAthI ane temAM vadhu paDato samaya phALavavAthI thAka-nabaLAI TA vagerenA lIdhe dravyAnuyogano abhyAsa thaI zakato na hoya to ochAmAM ochA doSa lAge tenI kALajI rAkhI gurugamathI dravyAnuyogano abhyAsa karavAmAM lIna banavuM. A apavAdamArga che. nezanala hAIve " upara vAhana calAvavAmAM nukasAnI UbhI thAya tevA saMyogamAM DAyavarjhana mArge vAhana calAvavAmAM A Ave che. A rIte DAyavarjhana raste vAhana calAvavuM te guno nathI gaNAto. DAyavarjhana mArga pUro thAya che eTale pharIthI nezanala hAIve upara vAhana calAvavAmAM Ave che. vAhanacAlakane DAyavarjhanamArge vAhana | calAvavAmAM rasa paNa nathI hoto. lAcArIthI nAchUTake calAvavuM paDe che. nezanala hAIve upara gADI - calAvI zakAya tema na hoya ane DAyavarjhananA mArge paNa gADI calAvavA DrAIvara taiyAra na thAya ane ghI gADIne tyAM ja UbhI rAkhI mUke to rAtre gADImAMno mAla luMTArA vagere dvArA cokkasa lUMTAI jAya che ke hiMsaka prANI vagereno upadrava thAya - tevuM calAvI na zakAya. prastutamAM nezanala-hAive = nirdoSa gocarIpANI vagere cAritrAcAranA custa pAlana sAthe dravyAnuyogano talasparzI abhyAsa. DAyavarjhana mArga = jayaNApUrvaka doSita gocarI vAparI dravyAnuyogasvAdhyAyamAM lInatA. gADI = zarIra. DrAIvara = sAdhu. gADI UbhI rAkhavI = doSita gocarI vAparavAno tyAga. mAla = pUrve bhaNela jJAnAdi. lUMTAI javuM = bhUlAI javuM. hiMsaka prANI vagereno upadrava = thAka-azakti-mAMdagI-mUcha-maraNa-avirati -tiryaMcAdi gati vagere. guno na gaNAvo = tathAvidha prAyazcitta na AvavuM. A rIte AgamAnusAre arthanI saMkalana karI vijJa vAcakavarge pharIthI uparokta daSTAMta vAMcI javuM. jethI padArtha spaSTa thaI jAya. * phakta lA.(2)mAM "zuddha pATha. pustakomAM 'zuddhi pATha. . . citadvayamadhyavartI pATha si.ko.(9)mAM nathI.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-padhAryano rAsa +Tabo (1/4)] B dhanyavAdapAtra katavya bajAvIe tethI AtmArthI banIne, dehAdi jaDa dravyothI potAnI jAtane pratipaLa judI tAravI levAnA pavitra a. AzayathI dravyAnuyogano UMDo abhyAsa karavAmAM lInatA lAvavI. paradravya-parasvabhAva-paradravyakriyA cA -padravyaguNa-paraparyAya vageremAM kyAMya kartutvabhAva-bhostRtvabhAva lAvyA vinA ke temAM mamatvabuddhithI lepAyA vagara, saMyamasAdhanabhUta zarIra-Indriya vagerenI apekSita asaMgabhAvathI sArasaMbhALa karavI. tathA (d} asaMga sAkSIbhAve vividha ghaTanAonA varaghoDAmAMthI pasAra thaI paramAtmadravyamAM ke paramAtmAthI abhinna svaAtmadravyamAM sadA ramaNatA rAkhavI e ja cAritranuM phaLa che. A phaLa maLe to ApaNe maMjile pahoMcyA kahevAIe ane gADI (zarIra) calAvavAnI mahenata sArthaka thaI kahevAya. gADIne pheravavA na mATe gADI calAvavAnI nathI paNa maMjile salAmata rIte pahoMcavA mATe gADI calAvavAnI che. tema che dIkSA laIne nirdoSa gocarI vAparavA mATe saMyamajIvana jIvavAnuM nathI. tathA svAdhyAyAdi karyA vinA ryo phakta jIvavA mATe, koIe lAvelI nirdoSa gocarI vAparIne samudAyamAM kevaLa lIlAlahera karavAnI , nathI. paNa hiMsAdinivRtti ane dravyAnuyogAdipravRtti ubhayasvarUpa cAritrane pALavA mATe tathA uparokta A cAritraphaLa meLavavA mATe zarIrarUpI gADIne calAvavAnI che. dravyAnuyoganI upekSA e mUrkhAmI che nezanala hAIve upara gADI calAvI zakAya to uttama. paraMtu tema na bane to DAyavarjhana mArge paNa gADIne calAvIne salAmatapaNe maMjilane jhaDapathI meLavI levI e Tharela DahApaNabhareluM dhanyavAdapAtra kartavya che. nezanala hAIve upara gADI cAlI zake tema hoya chatAM binajarUrI navo DAyavarjhana ( = zithilAcAra) potAnI jAte Ubho karavAmAM zakti barabAda karI mArgabhraSTa ane maMjilabhraSTa thavuM te to mUrkhAmI che ja. paraMtu nezanala hAIve baMdha hoya tathA DAyavarjhana mArge gADI calAvavAnI taiyArI na hoya ane maMjile pahoMcyA vinA ja marI javuM, lUMTAI javuM te paNa narI mUrkhAmI ja kahevAya. A kALamAM A bAbata upara vartamAnakAlIna saMyamIoe khAsa dhyAna ApavuM. dravyAnuyoganA jJAnathI dIpotsavakalpamAM kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrasUrijIe darzAvela anaMtasukhavALo mokSa najIka Ave che. (1/4) It sI
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita bAhyakriyA chaI bAhira yoga, aMtara kriyA dravya-anuyoga; bAhyahIna paNi jJAnavizAla, bhalo kahyo muni upadezamAla 1/pA. (5) bAhyakriyA = AvazyakAdirUpa (bAhira=) bAhya yoga chaI, putipravRtti dravyAnuyoga = svasamayaparijJAna. te aMtara kriyA chaI, 'Atmani pravRttA" bAhyakriyAI hIna paNi je jJAnavizAla munIzvara, te (muni) upadezamAlA madhya bhalo sa = *vRddha* kahyo chaI. yataH - 'nANAhio varataraM hINo vi hu pavayaNaM pabhAvaMto / na ca kure riMto suTu vi saplAno pariso | (u.mAtA. 423) tathA - sadIsa vi suddhapAsa nAdiyalsa vAyavyaM | (u.mAtA.rU48) te mATaiM - kriyAhInatA dekhInaIM paNi jJAnavaMtanI avajJA na* karavI, te jJAnayogai karI prabhAvaka jANavo. 1/pA. / bAhyakriyA bahiyogazcA'ntaraGgo hyayaM shrutH| bAhyahInaH zrutodAro dharmadAsodito mahAn / / 1/5 / / kriyA bahiraMga, dravyAnuyoga aMtaraMga 6 - bAhya kriyA bAhya yoga che. tathA prastuta dravyAnuyoga ja aMtaraMga yoga che. evuM zAstramAM sAMbhaLela che. dharmadAsagaNIe upadezamAlA graMthamAM kahela che ke "bAhya yogathI hIna hovA chatAM jenuM (dl zrutajJAna vizALa hoya te sAdhu mahAna che." (1/5) parAmarza:3 bAki 8 mo.(2)mAM "nai azuddha pATha. * A.(1)mAM "bAhari pATha. pustakomAM "kaviopATha. A.(1)no pATha lIdho che. pustakomAM "bAhyayoga" pATha. A.(1)lI.(1)+ko.(10)+lA.(2)no pATha lIdho che. ja pustakomAM "aMtaraMga' pATha. ko.(7+10)no pATha ahIM lIdho che. ... cidayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko. (3+4+9+13)+ A.(1)mAM che. mo.(2)mAM "nahi' pATha. * ko.(13)+si.mAM "jJAnavRddha utkRSTo kahiuM pATha. 4. citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(913)+ A.(1)mAM che. ka pustakomAM "kahio pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * mo.(2)mAM "na" pATha nathI. 1. jJAnAdhikaH varataraM hIno'pi hi pravacanaM prbhaavyn| na ca duSkaraM kurvan suSThu api alpAgamaH purussH|| 2. hInasyApi zuddhaprarUpakasya jJAnAdhikasya krtvym| janacittagrahaNArthaM kurvanti linggaavshesse'pi||
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 dravya-guNa-5yAyano rAsa +To (1/5)] * * AtmadazA UMcI lAvo che mo:- "AtmArthI sAdhake AtmAdi dravyanuM talasparzI jJAna meLavavAnI upekSA karIne jaDatAthI bAhya AcAramAM aTavAI javuM na joIe. paNa potAnI zakti mujaba utsarga-apavAda, jJAna-kriyA, nizcaya-vyavahAra, svadarzana-paradarzana, dravyAnuyoga-caraNa-karaNAnuyoga vagereno vyApaka bodha meLavI svabhUmikAyogya sAdhanAmAM lAgI javuM joIe. tathA potAne je samajAyela che teTalo ja zAstrano artha nathI paNa "mArI vartamAna AtmadazA mujaba mane ATaluM samajAya che' - evuM svIkArIne uccatama zAstrIya paramArthanI prApti mATe tathA potAnI AtmadazAne UMcI lAvavA vinaya-viveka-vairAgya-vaiyAvacca -vinamratA-vimalajJAna Adi AtmasAt karavA lAgI javuM. che "jJAna"padArthanuM spaSTIkaraNa che dhyA prastutamAM "jJAna" zabdathI phakta zAstrabodhane ke zAstrIyapadArthanI samajaNane pakaDI levAnI utAvaLa na karavI. arthAt jJAna eTale phakta zAstrabodha ja nahi. paraMtu dravyAnuyoga vagerenA parizIlanathI sAkSAt (0 ke paraMparAe jJAnAvaraNa ane mohanIya karmano je viziSTa kSayopazama thAya che, te kSayopazamathI prApta thayela bhAvanAgarbhita guNapariNatine ja ahIM "jJAna" zabdanA artha tarIke samajavI. A ja abhiprAyathI na zrIharibhadrasUrijIe dharmabiMdumAM jaNAvela che ke "bhAvanAthI vaNAyeluM jJAna e ja paramArthathI jJAna che." ! zAstranA paramArthane meLavIe yo tethI AtmArthI jIve AvA prakAranI nirmaLa guNapariNatine dharAvanArA saMvigna gItArtha mahAtmAo che pAsethI vinayapUrvaka zAstranA padArthathI mAMDIne paramArthane meLavavA kaTibaddha thavuM joIe. tathA karmavaza AcAramAM DhIlA hovA chatAM jeo zAstrabodhathI samRddha hoya tevA saMvigna pAkSikanI sevA karIne temanI pAsethI paNa aidaMparyArtha sudhIno Agamabodha meLavavA tatpara rahevuM joIe" - A mujaba tIrthaMkara bhagavaMtoe mokSamArga batAvela che. enAthI phalita thAya che ke jJAnahIna AcAravALA sAdhaka karatA saMvegI AcArahIna jJAnI-AtmajJAnI sArA. tathAvidha zuddhAtmajJAnanA baLathI siddhasukha atyaMta najIka Ave. pravacanasAra graMthamAM siddhasukhane A rIte jaNAvela che ke "zuddhopayogathI niSpanna thayelA siddha bhagavaMtonuM sukha sAMsArika sukhathI caDhiyAtuM, Atmadravyajanya, atIndriya, anupama, anaMta ane avicchinna hoya che.' (1/5)
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 [ adhyAtma anuyoga sahita koIka kahasya - "je kriyAhIna jJAnavaMtanaI bhalo kahie, te dIpakasamyakatvanI apekSAi, paNi kriyAnI hInatAI jJAnathI potAno upakAra na hovai." te zaMkA TAlavAnaI "dravyAdika jJAna ja zukladhyAna dvArai mokSakAraNa. mATaI upAdeya chaI" - Ima kahaI chaI - dravyAdikaciMtAI sAra, zukladhyAna paNi zlahiyaI pAra; te mATaI eha ja Adaro, sadguru viNa mata bhUlA phiro 1/6(6) dravyAdikanI ciMtAI = "dravya-guNa-paryAyanI vicAraNArya pRthakRtvavitarka savicArAdi(sAra) zukladhyAnano paNi pAra (lahiyaIka) pAmiI, je mATaIM Atmadravya-guNa-paryAyanI za bhedaciMtAI zukladhyAnano prathama pAda hoI anaiM tehanI abhedaciMtAi dvitIya pAda hoI. tathA zuddha dravya-guNa-paryAyanI bhAvanAI "siddhasamApatti hoI. te to zukala dhyAnanuM 'la chaI.* pravacanasAre 'pyuktam - 'jo jANadi arihaMte davyatta-guNatta-pajjayattehiM / so nADhi likhA modI vastu nAri tasa tayaM | (a.sA.1.80) te mATaI eha ja dravyAnuyoga Adaro = 'sevo paNi atipariNAmI thaI jJAnAtavAdInA matamAM pisI zrI'saddaguru (viNas) vinA svamatikalpanAI bhUlA (mata=) ma (phiro=) phirasyo.*"sarvanayajJa guru kahi tima vicArazyo. |1/el / dravyAdicintayA pAraH zuklasyA'pi hi lbhyte| tasmAt sevadhvamevemaM mA bhramata guruM vinaa||1/6|| pha dravyAnuyogI H zukladhyAnapAragAmI hovAthI - dravyAdinI vicAraNAthI suMdara evA zukladhyAnano paNa pAra pamAya che. tethI e tvA dravyAnuyogane ja AdarI. sadga vinA bhUlA bhaTako nahi. (1/6) ko.(12)mAM "je pATha. ja kA.zAM.mAM 'lahiI pATha. ko.(3)no pATha lIdho che. phU mo.(2)mAM "mata' pATha nathI. che,..1 citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.ko.(9+13)A.(1)mAM che. *.* citadvayamadhyavartI pATha si.+ko.(9)mAM nathI. - "prathamabheda pATha zAM.+dha+ma.mAM che. lI.(1+2+3)+ko.(12)+ P(3+4)+mo(1)pA.no pATha lIdhela che. 1 dhamAM "to te pATha che. mo.(2)mAM "rA'. * phirasyo = bhaTakazo - AdhAragraMtha- gurjararAsAvalI prakA. orienTala InsTiTyuTa, baroDA. 1. yo nanAti banne dravyatva-guNatva-yatve: sa: nAnAti mAtmAnaM moda: usu yAti tI tayamll. parAmarza:1
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-5yAyano rAsa + Tabo (1/6)] # dhyAna, dhyAnadhArA, dhyAnAntarikAne oLakhIe che nAma:- sammatitarka, bhagavatIsUtra, ThANAMgajI, samavAyAMgajI, dhyAnazataka Adi graMthonI vyAkhyAnuM tAtparya prastutamAM e rIte samajI zakAya tema che ke svaAtmadravyamAM muktiparyAyanI utpatti, saMsAraparyAyano vinAza ane zuddha AtmadravyatvasvarUpe prauvya - A traNeyane darzAvanArA Agamika padamAM ke padArthamAM mana-vacana-kAyAne ekAgrapaNe joDI rAkhavAno prAmANikapaNe puruSArtha karavo. A rIte zukladhyAnanA prathama bhedane paripakva banAvIne sAMsArika bhAvothI udAsIna banIne, zukuladhyAnanA bIjA prakAramAM sthira banI, kSapakazreNi mAMDI ghAtakarmano kSaya karI kevalajJAna vahelI take prApta karI ra4 levuM. jo uparokta rIte eka ja Agamika padamAM ke padArthamAM mana-vacana-kAyA sthira na rahI zake e to tevA Agamika padamAMthI AdhyAtmika padArthamAM javuM, padArthamAMthI padamAM javuM. temAM paNa mana lAMbo samaya sthira na rahe to AdhyAtmika padArthamAMthI manane khaseDI te AdhyAtmika padArthanA darzaka Agamika (d padane raTavAmAM vacana yogane ekAgrapaNe zrutajJAnanA baLathI joDI rAkhavo. ekalA vacanayoganI sthiratA lAMbo samaya na Take to AMgaLInA veDhA upara aMguThAne pheravatA rahI saMkhyAnI gaNatarI karavA pUrvaka e te - te padone jIbhathI raTavAmAM ke manathI yAda karavAmAM ekAgra banavuM. hAtha thAke to ekalA manathI tuM pharI eka vAra te te AdhyAtmika padArthamAM lIna banavA prayatna karavo. dhyAnasaMskArano prabhAva ja A rIte vartamAnamAM paNa sAdhaka puruSoe Agamabodha mujaba yathAzakti A rIte dhyAnAbhyAsamAM che lIna banavuM joIe. dhyAnAbhyAsanA saMskAra baLavAna banAvela hoya to bhavAMtaramAM paNa mananI ekAgratA, cittaprasannatA, zAstrabodha, divya prajJA, AtmArthIpaNAne TakAvavAnI koThAsUjha, jJAnagarbhita vairAgya, nizcitatA, nirbhayatA, nizcalatA vagere saguNonI prApti thAya che. tathA zukladhyAna sulabha bane che. sAmprata kALe paNa AvA lakSapUrvaka dravyAnuyoganuM vyApaka rIte parizIlana thAya to vAda-vivAda-vikhavAda -vitaMDAvAdanA kAdavamAM aTavAyA vinA sAdhaka AtmA bahu TUMka samayamAM yogya kSetra-kALa vagere meLavavA dvArA, syAdvAdamaMjarImAM varNavela, AtmasvarUpasthitisvarUpa mokSane meLavIne paramAnaMdane mANI zake. (1/6)
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita jJAna vinA cAritramArge je saMtuSTa thAI chai, tehanaI zikSA kahaI chaI - ehano jeNaI pAmio tAga, oghaI ehano jehanaI rAga; eha behuvina trIjo nahIM sAdha, bhAkhio sammati aratha agAdhI1/cha. (7) "ehano = dravyAnuyogano jeNaI puruSe tAga pAmio. sammati pramukha tarkazAstra bhaNInaI je gItArtha thayA teha. *athavA oghaI = sAmAnyaprakAraIM ehano = dravyAnuyogano za jehanaI rAga chaI, te gItArthanizrita. e vinA trIjo puruSa aneka kaSTa kriyA kare to hi paNi temane sAdhu nahIMe rasa na kahII" evo agAdha artha (sammati =) sammativRttimadhya bhAkhio chaI. te mATaI jJAna vinA cAritra ja na hoI. 9 gha - "1Iyalyo che vidAro vINo nIyasthamIso mANo sto taphavihAro nAbuIo *nivardiA" (koniri-122) eTalo vizeSa - je kriyAvyavahArasAdhu caraNakaraNAnuyogadaSTi nizItha-kalya-vyavahAra -daSTivAdAdhyayanaI jaghanya-madhyamotkRSTa gItArtha jANavA. dravyAnuyogadaSTi te sammatyAdi tarkazAstrapAragAmI ja gItArtha jANavo. temanI nizrAIM ja agItArthanaiM cAritra kahevuM. /// parAmarza: 'pAra , 'pAradRzvA hi yastasya yo vA tdopraagvaan| tAmyAM vinA munirvAca' rUtyutta samata rUdhA: !Ara/chA pustakomAM "mAtri pATha.ko.(1911)no pATha lIdho che. # pustakomAM be pATha. ko.(11+13)no pATha lIdho che. ja ko.(3+6)mAM "sAdhu pATha. * si.+ko.(9)mAM "jeha puruSi pAra pAmio pATha. 4 pustakomAM nathI, ko.(13) + A(1)mAM che. - tAga = pAra, cheDo. AdhAragraMtha- akhAnI kAvyakRtio khaMDa-2 + akhAnA chappA. * pustakomAM "tathA" pATha. A.(1)no pATha lIdho che. '... cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9+13)+A.(1)no pATha lIdho che. pustakomAM "...trIjo sAdhu nahIM' pATha che. ja pustakomAM "vRtti' pada nathI. ko.(9+13)si.mAM che. * ko.(7)mAM nirileTiM' pATha. *...* cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(12)mAM che. 1. nItArtha: vidara: dvitIyaH jatAWmitra: mAta: ti: tRtIyavihAra: nAnujJatiH ninA
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (17)] # sAdhunA be prakAra : saMmatitarkavRtti che - he paMDito ! je dravyAnuyogano pAragAmI hoya che athavA jene oghathI dravyAnuyogano A anurAga hoya che te be prakAranA sAdhaka sivAya trIjo sAdhu nathI - ema saMmatitarkamAM kaheluM che.(1/7) ,... S dravyAnuyogarahasyanI jANakArI jarUrI che - AtmArthI sAdhue phakta bAhya ugra AcArone pALavAmAM saMtuSTa rahevAnA tema badale cAritrAcArapAlananI sAthe-sAthe yathAzakti dravyAnuyogano saMgIna abhyAsa karavAmAM paNa lIna banavuM joIe. mokSanA lakSathI AdarapUrvaka anekAntamaya navatattvanI nizcaya-vyavahAranayathI vyAkhyA karavA e svarUpa dravyAnuyogano abhyAsa karavAmAM Ave to tenA rahasyone samajatA-samajatA tAraka tIrthaMkara pratye ta pragaTatA ahobhAvathI granthibheda karavAnuM sAmarthya maLe che, naikSayika samakita maLe che ane cAritra paNa ? tAttvika bane che. mATe dravyAnuyoganA pAragAmI mahAtmA pratye Adara rAkhI, gItArthanI nizrAmAM rahI, yathAzakti cAritrAcAranuM pAlana karI dravyAnuyoganA paramArthone meLavavA kaTibaddha banavuM. tenAthI A brahmasiddhAntasamuccayamAM darzAvela mukti najIka Ave. tyAM zrIharibhadrasUrijIe kahela che ke "AtmAnI zuddha avasthA mukti che. paramArthathI to e AtmasvarUpa ja che." (1/7)
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ [adhyAtma anuyoga sahita e dravyAnuyoganI lezathI "prApti potAnA AtmAnaI kRtakRtyatA kaI chaI - te kArarNi gurucaraNa-adhIna, samaya samaya INi yogaI lIna; sAdhu je kiriyA vyavahAra, teha ja akhta moTo AdhAra 1/8 (8) te kAraNi = dravyAnuyoganI balavattAnaI hetaI, gurucaraNanaI adhIna thakA, eNaI na karI matikalpanA pariharI, samaya samaya = "kSaNa prate INi yogaI = dravyAnuyogazuM vicAre lIna = Asakta thakA, je kriyAvyavahAre IcchAyogarUpa jJAnAcArAghArAdhanarUpa sAdhuM chuM. tehi ja ahanaI moTo AdhAra chaI. je mATaI ima IcchAyoga saMpajaI. tannakSaNam - "kartumicchoH zrutArthasya jJAnino'pi prmaadinH|| vino gharmayogo ya chAyA sahitaH" (7.vi.7 corASTi.rU) tRtivistarAlo 1/8 ma : tad gurucaraNAdhIno lInazcA'tra pratikSaNam / icchAyogena sAnomi sa evA''lambanaM mama // 18 // IcchAyoga amAruM AlaMbana & LiokALa- tethI guru bhagavaMtanA caraNakamalane AdhIna rahI, pratikSaNa dravyAnuyogamAM lIna banIne vA IcchAyogathI huM jJAnAcArAdine ArAkhuM chuM. te ja kharekhara mAruM AlaMbana che. (1/8) ja vartamAnakALamAM rAkhavA yogya sAvadhAnI ja vALA :- Atmadravya bhAvuka che. jevA jevA Adarzo manamAM rAkhelA hoya tathA ra jevA jevA nimittanI vacce jIva goThavAyelo hoya tevA tevA AdarzanI ane nimittanI AtmA upara ta prabaLa asara sAmAnyathI vartatI hoya che. tethI potAnA jIvanamAM pramAda Adi doSanA lIdhe paMcAcArapAlanamAM che koIka prakAranI UNapa vartatI hoya to tevA saMyogamAM AtmArthI jIve UMcA Adarzo manamAM lAvI parAmarza ja lA.(2)mAM "prIti' pATha. che. A.(1)mAM "je pATha. ko.(13)mAM "tiNi' pATha. ma.mo.(2)no pATha lIdho che. * A.(1)+ko.(2+4)mAM "kAraNa' pATha. 3 mo.(2)mAM "sAdha' pATha. * ko.(3)mAM "sArdha jo' pATha. lI.(1)llA.(2)mAM "je pATha. kema ko.(11)mAM "vallabhatAnai' pATha. pustakomAM "kSaNa prA~ pATha nathI. A.(1)mAM che. * pustakomAM 'vicAre nathI. A.(1)mAM che. ... cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9)+A.(1)mAM che.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 dravya-guNa-yAyano rasa +Tabo (1/8)] sArA nimittonI sAthe potAnI jAtane joDI rAkhavA satata prayatnazIla rahevuM joIe. vartamAna kALamAM to vizeSa prakAre sAvadhAnIpUrvaka AvuM valaNa keLavavAthI kALakrame pramAda, aMtarAyakarma vagere dUra thatAM niraticAra cAritrajIvana prApta karavAnuM saubhAgya pragaTe" - A bAbata graMthakArazrIne sArI rIte khyAlamAM hovAthI gurucaraNakamalane AdhIna banIne kriyAmArgamAM tatparatA keLavIne suvihita jJAnI mahAtmA pratye ja Adara bhAva rAkhI, temanI prazaMsA karyA vinA ke guNAnurAga-guNAnuvAdanA mAdhyamathI temanuM AlaMbana yA lIdhA vinA teozrI nathI rahI zakatA. I zrIsaMghanuM vAtAvaraNa taMdurasta banAvIe mATe sahu AtmArthI sAdhake caturvidha zrIsaMghanA pratyeka sabhyanI niMdA-ISya vagerethI dUra rahI, svasaMpradAyanA daSTirAgAdithI alipta banI, saMkucitatAno tyAga karI, sarvasamudAyanA suvihita sAdhu- " sAdhvIjI bhagavaMtonA guNAnuvAda-guNAnurAga dvArA zrIsaMgha zAsana-samudAyanuM vAtAvaraNa taMdurasta banAvI, tuM zakti chupAvyA vinA sAdhvAcAranuM pAlana karI dravyAnuyoganA ciMtana-mananamAM gaLADUba banI, graMthimukta so banI muktimArge AgekUca karavI joIe. tenA baLathI saMvegaraMgazALAmAM varNavela siddhasvarUpa najIka Ave. tyAM siddhasvarUpane dekhADatA zrIjinacaMdrasUrie jaNAvela che ke "siddha bhagavaMta (1) lokAgra bhAgasvarUpa mastakamAM rahela maNinA sthAne che, (2) buddha che, (3) niraMjana che, (4) sarvajJa, (5) sarvadarzI, (6) anaMtasukhayukta tathA (7) anaMtazaktizALI che.' (1/8) '' ' '
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita ima - icchAyogaIM rahI amhe, "Atama-paraupakAranaIM arthaI dravyAnuyogavicAra karuM chuM, paNNi etalai ja saMtuSTi na karavI. "vizeSArthII gurusevA na mUkavI" - ima hitazikSA kahai chaI - 22 sammati-tattvAratha pramukha graMtha, moTA je pravacana nigraMtha; tehano lezamAtra e laho, paramAratha guruvayaNe ho. ||1/9nA (9) sammati, tattvArtha, nayacakravAla, syAdvAdaratnAkara, anekAnta jayapatAkA pramukha je graMtha' moTA nigraMthapravacananA tarkagrantha chaiM, tehano lavalezamAtra e laho pAmo*; je e sa prabaMdhamAMhi bAMdhyo chaI, paNi paramArtha guruvacanaI rahyo. sarva prakAre to syAdvAdazAnano pA2 zrutakevalInaIM hoI. zrutakevalI vinA na hoI. hamaNAM piNa ti zrutajJAnamAMhi SasthAnapatitapaNo pratyakSasiddha che. te mATaIM thoDo syo jJAna pAmI saMtoSa na karavo. 'huM ja jANa thayo' - ehavo garva na* karavo. '*anena thana prApta tRLavavuM manyate nAv|' (cALavacanItijJata-81) e dRSTAntai. thoDI buddhinA dhaNI hoI tehanaI buddhino parAbhava na karavo. kintu gyAnagarvarahitapaNi guruvacaneM ja rahevuM. e adhikArIne hitaupadeza chaI. *gata va UparilyA cyAra naya atigaMbhIra ghaNAnaIM na pariNamaI Ima jANInaiM siddhAMtaU pahilAM dekhADiyA* nathI. anaIM gaMbhIra guruadhInanaIM jaU dekhADavA kahiyA chaIM* / / 1/9 / / pustakomAM 'Atama' nathI. ko.(10)mAM che. pustakomAM 'arthiM' pATha.lA.(2)no pATha lIdho che. pustakomAM 'thamukha' pATha. ko.(7+11)no pATha lIdho che. * lI.(1+2+3)+zAM.mAM 'laho' pATha. ...( cihnaddhayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9+13)+A.(1)mAM che. " pustakomAM '...pravacanarUpa chaIM' pATha.si.ko.(9+13)+A.(1)no pATha lIdho che. 4 mo.(2)mAM 'kahyo' pATha. * pustakomAM 'pAmo' nathI. ko.(9)+si.mAM che. * pustakomAM 'paramArathaI' pATha. ahIM ko.(7)no pATha lIdho che. * pustakomAM 'thoDuM jANInaI garva ma karasyo' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * ko.(12)mAM 'sarunIna: rune rAnA, mUrNaputro phri dyuitaH' kRti opUrvArtha: *...* cihnadrayamadhyavartI pATha ko.(9)+A.(1)+si.mAM nathI. = * ko.(7+10+11)mAM 'dekhADyA' pATha. I pustakomAM 'adhInatAIM' pATha. ko.(10+ 11) lA.(2)no pATha lIdho che. [ zAM.mAM 'levA-devA' pATha.ma.mAM 'devA' pATha. ko.(10)no pATha lIdho che. - Avo pATha che /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-yAyano rAsa + Tabo (19)]. 2 3 tattvArtha-sammatigranthau varau nirgrnthshaasne| jAnIta tallavaM cemaM paramArthaM tu sdguroH||19|| 4 sadguru pAsethI paramArtha pAmIe che zlokArtha :- nirgastha pravacanamAM tattvArthasUtra, sammatitaka mahAna graMtho che. tathA "A graMtha teno eka aMza che' - ema tame jANajo. tathA paramArtha to sadguru pAsethI jANajo. (19) / AtmadazA unnata banAvavA tatpara banIe che. AdhyAtmika upanaya - thoDo zAstrabodha maLe ne chakI javuM, ajJAnIno tiraskAra karavo te uddhatAI che che. tathA maLelA thoDA zAstrabodhamAM ja saMtoSa mAnIne niSkriya banI javuM te ALasa che. A uddhatAI che ane ALasa bannene khaMkherI, alpajJa pratye sahAnubhUti rAkhI, sadguru pratye samarpita banI, dravyAnuyogadarzaka saMmatitakadi graMtho ane Agama AdinA abhyAsamAM lIna banavuM joIe. & zAstrIya gUDhArthane ughADavAnI cAvI * eka vakhata sAMbhaLela, vAMcela, vicArela ke dhArela zAstranA arthane "ATalo ja A zAstravacanano artha che" - ema daDha karI na devo. jema jema jJAnagarbhita vairAgyadazA, asaMga AtmadazA vadhatI jaze tema tema apUrva ajJAta artha-padArtha-paramArtha-rahasyArtha svayaM spharatA jaze. zAstranA eka eka vacana mATe helI adamya jhUraNA-tIvra talasATa-prabaLa maMthana-ahobhAva-UMDo Adara bhAva hoya to zAstranA gUDhArtha ApameLe skurAyamAna thAya ane pariNamana pAme. A rIte paripakva jJAnadazAnuM nirmANa jhaDapathI thaI zake. tenAthI ApaNuM paramaprayojanabhUta siddhasukha saMpanna thAya. siddhasukhane varNavatA mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAjAe paramAtmapaMcaviMzatikAmAM jaNAvela che ke "eka bAju sarva sura-asuronuM sukha bheguM thAya te paNa eka siddhanA sukhano anaMtamo bhAga che." (19) A prathama zAkhA samApta .
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ buddhine bahu bahu to upakaraNanI. sajAvaTamAM rasa che. zraddhA aMta:karaNanI nirmalatAmAM abhIpsA dharAve che. * buddhine bahu bahu to upakaraNanI sajAvaTamAM rasa che. zraddhA aMtaHkaraNanI nirmalatAmAM abhIpsA dharAve che. * moTA bhAge sAdhanAmAM kvonTITI pradhAna bane che. upAsanAmAM kvoliTI pradhAna hoya che.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-paryAyano zaNa 2101-8 dravya-guNa-paryAya bhedasiddhi (iii)Amarza zAravA-2 dravya guNa-paryAyabhedasiddhiH
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1818 (ohajram-ale-1235 -12 dravyAnuyogaparAmarza: zAkhA-1 dravya-guNa-paryAyabhedasiddhiH
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 * TUMkasAra H zAkhA - 2 : graMthakArazrI ahIM dravya ane guNa-paryAya vacce bhedanI siddhi kare che. dravya e guNa-paryAyano AdhAra che. jema pILA raMgano (= guNano) ane hAra/vIMTIno (= paryAyano) AdhAra suvarNa (= pudgaladravya che) tema kevaLajJAnAdi guNano ane siddha paryAyano AdhAra AtmA che. dravyanA mULabhUta svarUpamAM traNe kALamAM pheraphAra thato nathI. (2/1) guNo dravyamAM kAyama hoya che. paraMtu paryAyo badalAtA rahe che. dravya, guNa ane paryAya traNenA lakSaNa alaga alaga che. mATe te traNe bhinna kahevAya. tathA te traNe eka sAthe ja rahe che. mATe temAM abheda paNa kahevAya. vaLI, te traNamAM utpatti, nAza ane svairya (= dhruvatA) paNa rahe che. (2/2) AtmA potAnA jJAnAdi guNathI ane manuSyAdi paryAyathI bhinna che. Ama dravyamAM guNa ane paryAyano bheda jANIne kaTu prasaMgonI asarathI jAtane vegaLI rAkhavI. (2/3) dravya (1) UrdhvatAsAmAnya ane (2) tiryaksAmAnya - ema be prakAre che. kapAla, ghaDA, ThIkarA... vagere alaga alaga rUpe alaga alaga samaye eka ja mATI jaNAya che. tethI mATI UrdhvatAsAmAnya zaktisvarUpa che. mATI paraUrdhvatAsAmAnyasvarUpa (= adhikadezavRttisvarUpa) ane ghaDo apara UrdhvatAsAmAnyasvarUpa (= nyUnadezavRttisvarUpa) che. Ama jIvamAM ane jaDamAM tulanAthI paDatA vividha bhedone samajI zakAya che. tevA parivartanazIla saMyogomAM zuddha AtmAne najaramAM rAkhI rAgAdithI bacavAnuM che. (2/4) eka ja samaye hAjara evA tamAma ghaDAmAM samAnatAne jaNAvanAra ghaTatva tiryasAmAnya kahevAya. te ja rIte sarva AtmAmAM cidAnaMdasvarUpanI samAnatA jANI ApaNe paraniMdA vagere doSone choDI cidAnaMdamaya nirdoSa nija svarUpane pragaTAvavAnuM lakSa keLavavuM. (2/5) dravyamAM be zakti che oghazakti ane samucitazakti. acaramAvartakALamAM bhavyAtmAmAM mokSe javAnI odhazakti ane carama pudgalaparAvartakALamAM samucitazakti hoya che. tethI jIve pApabhIrutA vagere keLavI te-te zaktionI phaLazrutisvarUpa mokSane meLavavo. (2/6-7-8) zaktionA aneka prakAro vyavahArathI che. nizcayathI vividha kAryo eka ja zaktithI thAya che. tethI zuddhanizcayanA AdhAre karmajanya vividha avasthA, ghaTanAone gauNa karI AtmasAdhanAmAM lIna thavuM.(2/9) tathA guNone zaktisvarUpe svataMtra na mAnavA. paraMtu teno paryAyamAM samAveza karI levo. kAraNa ke guNanuM svarUpa paryAyathI bhinna nathI. mATe ja AgamamAM dravyArthika ane paryAyArthika - ema be ja naya batAvela che. 'guNArthikanaya' jaNAvela nathI. (2/10-11-12) paryAyo dravyamAMthI pragaTe che, guNamAMthI nahi. tethI ApaNAmAM naraka, tiryaMca vagere je paryAyo ke rAga -dveSAdi paryAyAtmaka guNa pragaTe che tenuM kAraNa ApaNe pote chIe - e khyAlamAM rAkhavuM. (2/13) Atmadravya eka ja che. paNa temAM kevalajJAnAdi guNo ane manuSyatva Adi paryAyo aneka hoya che. te paryAyonuM jJAna IndriyathI thAya che. guNa-paryAya vacce bheda aupacArika che. (2/14-15) dravya, guNa ane paryAyamAM saMjJA, saMkhyA vagerenI apekSAe anekavidha bhedane jANIne nitya ane zuddha evA Atmadravyane jIvananuM kendra banAvavuM. (2/16)
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-padhAryano rAsa + Tabo (21)], DhALa - 2 (dhana dhana saMprati sAco rAjA - e dezI) guNa-paryAyataNuM je bhAjana, ekarUpa trihuM kAlaI re; teha dravya nija jAti kahiyaI, jasa nahi bheda vicAI re 2/1 (10)] jinavANI raMgaI mani dhariI. (AMkaNI.) *guNa nai paryAyanuM bhAjana kahaItAM sthAnaka, je trihuM kAlaI = atIta-anAgata -vartamAnakAlaI ekasvarUpa hoI. paNi paryAyanI pari phiraI nahIM, teha dravya kahiyaI. nija jAti kahatAM potAnI jAti; jima jJAnAdika guNa-paryAyanuM bhAjana jIvadravya, rUpa-rasAdika guNa-paryAyanuM bhAjana pugala dravya, raktavAdi ghaTAdi guNa paryAyanuM bhAjana mRdravya. taMtu paTanI apekSAI dravya. taMtu avayavanI apekSAI paryAya; je mATaI paTanaI vicAI ! = paTAvasthAmadhyaOM (jasa) taMtuno bheda (nahi ) nathI. taMtuavayavaavasthAmadhyaI anyatvarUpa bheda chai. te mATaI pudgalaskaMdhamAMhi dravya-paryAyapaNuM apekSAI jANavuM. Atmatattva vicAroM paNi devAdika AdiSTadravya, saMsAridravyanI apekSAI paryAya thAI. koI kahisya che je "ima dravyatva svAbhAvika na thayuM, ApekSika thayuM." to kahiche je "zabala vastuno apekSAi ja vyavahAra hoi. ihAM doSa nathI." je samavAyikAraNatva pramukha dravyalakSaNa mAnaiM cho, tehanaIM paNi apekSA avazya phU mo.(2)mAM "jinanA te' azuddha pATha. ( ma.+zAM.mAM "kahiI" pATha. ko.(3)no pATha lIdho che. G rAsanI gAthAno saLaMga kramAMka ( )mAM Apela che. ko.(3+5)mAM "mana" pATha. je si.+ko. (9)+A.(1)no TArtha "je guNa-paryAyanuM bhAna hoI ane vivakSita guNa-paryAyanA kAlatAI je rUpaI vivaNita guNa-paryAyaI dhariyA chaI te rUpaI anugata hoI ne nija nija jAti potAnI jAti dravya karIzuM. jehane vicArla = madhyakAle bheda na paDaI-abhedatAtu." '... citadvayamadhyavartI pATha si.ko.(9)mAM nathI. pustakomAM "rUpAdika' pATha. ko.(10)no pATha lIdho che. ... cihnadrayamadhyavartI pATha ko.(7+10+11)+lA.(2)mAM nathI. " lI.(3)mAM "dravyatva sthAnakasvA... pATha. * zabala = mizrasvabhAvayukta. juo samyakatvaSasthAnacaupai prakA.aMdherI gujarAtI jaina saMgha, muMbaI. mo.(2)mAM sakala' pATha.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAmarza:: 28 [ adhyAtma anuyoga sahita anusaravI. "kuNanuM samavAyikAraNa?"Ima - AkAMkSA hoI to "kuNanuM dravya ?" e AkAMkSA - kima na hoI ? "-paryAyavat dravyana" (sa., sU.37) tatvArthe 1 e jinavANI *= zrIvItarAganI vANI* raMgaI = vizvAsaI manamAMhi dhariI. ra/1 * dravyAnuyorIma: * zAlA - 2 guNa-paryAyabhAga yattu hyekarUpaM sadaiva vai| tad dravyaM nijajAtyoktaM bhedo'sti yasya naa'ntraa||2/1|| madhurI jinavANI hi mudA manasi dhIyatAm / / dhruvpdm|| * adhyAtma anuyoga << 9 dravyalakSaNa vicAraNA ka. zlokArtha :- je guNa-paryAyanuM bhAjana = Azraya hoya tathA potAnI jAtithI sadeva ekasvarUpa ja hoya te dravya kahevAyela che ke jeno vacalI avasthAmAM bheda nathI. (2/1) AvI madhurI jinavANIne pramodathI manamAM dhAraNa karo. (dhruvapada) ) malina pariNamanane aTakAvo ) AdhyAtmika upanaya - guNa-paryAyano avicala AdhAra dravya che. jJAnAdiguNano ane manuSyAdi ko paryAyano dhruva AdhAra Atmadravya che. kevalajJAnAdi guNano ane siddhatvAdi paryAyano sthira Azraya to zuddha Atmadravya che. A hakIkatane lakSagata karIne potAnA kevalajJAnAdi guNane ane siddhatvAdi paryAyane anubhavavA satata talasATa sAdhakamAM jAge to ajJAnAdirUpe pariNamatA vividha guNano pravAha ane . saMsArIpaNe pariNamatA paryAyanI dhArA alita thAya, zuddha AtmadravyamAMthI pragaTato pUrNa guNavaibhava ane parizuddha paryAya parivAra sAdi-anaMta kALa sudhI anubhavAya. AvuM saubhAgya vahelI take pragaTAvavA mATe traNa kALamAM caitanyajAtithI avicalitasvarUpavALA zuddha Atmadravya upara niraMtara rucipUrvaka potAnI aMtaraMga daSTine sthApita karavI. puNyodayamAM Asakta na bano puNyanA udayathI maLanArA reDio, TeparekorDara, mAIka, kemero, philma, TelIvijhana, TelIphona, mobAIla phona, kelakyuleTara, komyuTara, pheksa, I-meIla, byuTIpArlara, phAIva sTAra hoTala, erakanDIzanara, vaoNkamena, mAIkroveva-ovana, mAruti-marsIDIjha vagere moTara, eroplena vagere bhoga-upabhoganA sAdhanomAM Asakti na karavI. *...* citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9)+A.(1)mAM che. * lA.(2)mAM "manamAMhaI dhariyAI pATha.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (2/1)] 29 pApodayamAM trasta na bano = 24 tathA pApodayajanya esIDITI, phrekcara, DAyAbiTIsa, raktapitta, TyUmara/kensara, blaDa kensara, anI'mIyA pAMDuroga (raktakSINatA), e'paplekSI mUrchA-vAI-behozI, jalodara (=asi'TIjha), AMtrapucchano sojo ke dAha (=epenDasAITisa), mUtrAzayamAM patharIno roga (=ke'lkyulas), sannipAtatridoSaprakopa (=Dili'riam), mArI-marakI (kaoNlerA), mahAmAri (plega), kaMTharohiNI (DithI'riA), maraDo-kAcoAma (Di'sanTrI), maMdAgni (Dispe'psiA), mUtraavarodha (DisU'riA), AMtaraDAno tAva (TAI'phoID), kharajavuM (e'jhimA), bhagaMdara (phiculA), saMdhivA (gAuT), aMDagolakavRddhi = vadharAvaLa (hAIDrosil athavA okaoNI'Tis), mahAvicitra evo bhayAnaka vAtonmAda (=hisTIriyA), anidrA (Inso'mniA), kamarano vA (lUmbA'go), meleri'A, AdhAzIzI (=mAIgrena), lohInuM gaMThAI javuM (=thrombo'sis), lakavo (= pere'lisis), bALalakavo (=po'lio), AmaNa = gudAbhraMza (=pro'lepsa), ghUMTaNanA saMdhivA (=gAuT), saMdhivA (=rU'meTijham), atisthULatA (=obI'sITi), DAyarIA, atisAra, sAITikA, TI.bI., hemareja, kabajIyAta (konsTIpezana), vAI (epilepsI), mUMgApaNuM (ephejiyA), masA (pAIlsa), baherApaNuM (Dephanes), sojo (DropsI), kamaLo vagere AvI paDe tyAre udvega na karavo ane kSayopazamabhAvanA guNo upara madAra na bAMdhavo. A rIte zuddhaAtmadravyadRSTi AtmasAt thatAM, asaMga sAkSIbhAva sadhAtAM kSAyika guNavaibhava pragaTa karIne AtmA 'parameSThI, parabrahma, 5ramAtmA, sanAtana, sadAziva, paraMjyoti, dhruva, niraMjana evA siddha paramAtmA che' - A pramANe mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje siddhasahasranAmakozamAM varNavelA siddhasvarUpane jhaDapathI vare che. (2/1) EUR =
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 [ adhyAtma anuyoga sahita "e dravyalakSaNa kahyo. havi guNa-paryAyalakSaNa kahe chaI - dharama kahII je guNa sahabhAvI, kamabhAvI paryAyo re; bhinna-abhinna, trividha, tiya lakSaNa eka padAratha pAyo re //ra/rA (11) jina) sahabhAvI kahatAM yAvadravyabhAvI je dharma astitva-prameyavAdika te guNa kahiyaI. jima jIvano upayoga guNa, pudgalano grahaNa guNa, dharmAstikAyano gatietutva, adharmAstikAyano sthitihetutva, AkAzano avagAhanA hetutva, kAlano varNanA hetutva. kramabhAvI kahitAM ayAvadravyabhAvI, te paryAya kahiche. jima jIvanai nara-nArakAdika, 1 pudgalanaI rUpa-rasAdikaparAvRtti. Ima dravyAdika 3 bhinna chaI lakSaNathI, abhinna chaI pradezanA avibhAgathI. "eka -eka trividha chaI. navavidha chaI upacArazuM; eka ekamAM 3 bheda Avai, tehathI. tathA trilakSaNa = utpAda -vyaya-dhrauvya svarUpa chaiM. evo eka padArtha jaina zAsanamAMhi yukti pramANaOM pAmyo. e *dvAra rUpa *e be pada jANavAM. ra/rA de marza, sahabhAvI guNo dharmaH, kramabhAvI ca pryyH| bhinnA'bhinnastridhaiko hi pdaarthstriklkssnnH||2/2|| * guNa ane paryAyanA lakSaNanI vicAraNA 5 zlokArtha:- sahabhAvI dharma guNa kahevAya ane kramabhAvI dharma paryAya kahevAya. padArtha bhinna-abhinna che ane trividha che. tathA padArtha utpAda-vyaya-dhrauvya trikalakSaNa che. (22) '... cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9)+A. (1)mAM che. * zAM.dha.mAM 'kahI jaI guNa pATha. ko. (2)no pATha lIdhela che. ko.(7)mAM kahIe" pATha. # ko.(3)mAM "traya" pATha. A lI(1)mAM "vartamAna" pATha. je si.ko.(9)+A.(1)mAM 'kramabhAvI je zyAmatva-raktatva Adika te paryAya kahiI pATha. 3 lI.(1)mAM "yAva...' pATha. lI.(2)no pATha lIdho che. 0 lA.(2)mAM 'lakSaNa thakI' pATha. si.+ko.(911)mAM 'lakSaNAdikaM pATha. si.ko.(9)+A.(1) "ekalolI bhAvi' abhinna pATha. * pustakomAM "eka eka' nathI. ko.(9) si,mAM che. ke si.+ko.(9)mAM "e vArano ja artha sarva Agale graMthe cAlacce pATha. *... * citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(7) + lI.(1+2) + lA.(2)mAM che. bai pada pAli. to.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (2/2)] che. jAtane kholavAnI sAdhanA karIe chI AdhyAtmika upanaya :- potAnA sivAyanA bIjA dravyomAMthI ApaNuM Atmadravya jJAnadaSTithI alaga tAravI sahabhAvI zuddha guNone pragaTa karavAnuM tathA vidyamAna kramabhAvI paryAyone nirmaLa karavAnuM praNidhAna sudaDha karavuM Avazyaka che. Atmadravya trikALadhruva che. A hakIkatanI jANakArI ApaNane janma-jarA -maraNanA bhayathI mukta kare che. janma-jarA-maraNa zarIranA che, AtmAnA nahi. Atmadravya to zAzvata che, sthira che, zAnta che. "AtmA guNono bhaMDAra che' - A hakIkata jANavAthI aMdaramAM anerI ThaMDaka thAya. guNo to AtmAmAM anaMtA che. paraMtu te guNo vartamAnamAM karmathI AvarAyelA che. ApaNe AvaraNane 1} dUra karIe to guNo pragaTa thAya. guNone lAvavAno prayatna karavAno nathI, guNone khIlavavAnA che. te mATe ApaNI jAtane kholavAnI che. jAtane kholavAnI eTale AtmaparyAyone ujjavaLa karavAnI sAdhanA karavAnI. ApaNI dRSTine upAdeyapaNe zuddha dhruva Atmadravya upara rucipUrvaka sthApita karIe eTale ke AtmaparyAyo ujaLA banavA mAMDe, AvaraNo haTavA mAMDe, guNo pragaTavA lAge. AtmAnA AnaMdano anubhava paNa thavA mAMDe. ja mokSanI oLakhANa ja A kramathI pUrNAnaMda-paramAnaMda ane paripUrNapaNe saghaLA guNo pragaTe tenuM nAma mokSa. muktAtmAnuM guNamaya svarUpa jaNAvatAM siddhasahasranAmakozamAM kahela che ke 'siddha bhagavaMta dharmakSamAvALA (utkRSTa 87 kSamAmaya), dharmamRdutAmaya, dharmaRjutAguNAtmaka,dharmasaMyamasvarUpa,dharmasatyayukta, dharmatapasvI, dharmabrahmacaryamaya tathA paramapavitra hoya che." upakAra-apakAra-vipAka-vacana-dharma (= svabhAva) bhedathI pAMca prakAre kSamAdine SoDazaka, vizikA prakaraNa vageremAM jaNAvela che. temAMthI dharmakSamA vagere svabhAvAtmaka utkRSTaguNa che. te siddhamAM hoya che. AvuM siddhasvarUpa uparokta krame maLe che. A hakIkatane dhyeyagata karI, svamAM UMDA utarI javA mATe ja dravya-guNa-paryAyanI jANakArI meLavavAnI che. (2/2)
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita tihAM prathama e DhAlamAMhi dravya-guNa-paryAyano bheda 21 prakA2I yukti dekhADaI chaI - jima motI-ujjalatAdikathI, motImAlA alagI re; guNa-paryAyavyaktithI jANo, dravyazakti tima valagI re 2/3 (12) jina. *jima motInI mAlA, motI thakI tathA motInA ujvaLatAdika dharmathI aLagI chaI; motInI mAlA sUtre gUMthyA mATaIM eka kahevAI chaIM paNi te judI ja jANavI. tima dravyazakti guNa-paryAyavyakitathI alagI chai, tathA svasamAnAdhikaraNa ekapradezasaMbaMdhaU valagI chaI - Ima jANo. motI paryAyanaiM ThAmi, ujvalatAdika guNanaIM ThArmi, mAlA dravyanaIM ThAmi, Ima dRSTAMta joDavo.* 32 ghaTAdika dravya pratyakSapramANaIM sAmAnya-vizeSarUpa anubhaviMI chaI, te sAmAnya upayogaiM mRttikAdi sAmAnya ja bhAsai chaIM. vizeSa upayogaU ghaTAdivizeSa ja bhAsai chad. tihAM sAmAnya te dravyarUpa *jANavuM. vizeSa te guNa-paryAyarUpa jANavo. 52/gA parAmarzaH muktAtastadguNebhyazca yathA muktAvalI pRthak / dravyazastiyA jJeyA, muLa-paryAyaoitaH||ra/rU|| * dravya-guNa-paryAya vacce bhedanI siddhi zlokArtha :- jema motIthI ane motInA guNothI muktAvalI (=motInI mALA) judI hoya che 2 tema guNavyaktithI tathA paryAyavyaktithI dravyazakti judI samajavI. (2/3) * sAmAnya-vizeSa upayoganuM prayojana AdhyAtmika upanaya :- motInI mALAnA dRSTAMtane samajI dravyadRSTine keLavavA, dravyArthikanayane pariNamAvavA sAmAnya upayogane kendrasthAne goThavI Atmadravyane jovAmAM lIna banI javuM te pratyeka pustakomAM '2 prakAraIM' nathI. ko.(9)+si.mAM che. A.(1)mAM 'yukti' nA badale 'prakAra' pATha. ko.(12)mAM 'yukte' pATha. si.mAM 'jima eka motInI mAlAmAMhi motI te alagAM tima...' pATha. - cihnaDhayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)+si.+A.(1)mAM che. J B(2)mAM 'svasamAnAdhikaraNa' pATha che. bIjI koI pratamAM nathI. ko.(9)mAM 'aneka motI sarakhA paryAya, ujvalatA sarakhA je guNa te vyaktithI dravyazakti mAlA sarakhI sarvataH valagI ane alagI che te dravyazakti' pATha. * A.(1)mAM 'aneka motI sarakhA paryAya, ujjavalatA sarakhA je guNa vyaktithI dravya te zaktithI zakti mAlA sarakhI sarva alagI che ane alAdhI che. te dravyazakti kahII. dravyazakti valagI che' pATha. x ko.(7)mAM 'jANivI' pATha.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 dravya-guNa-pathAryano rasa + Tabo (2/3)] sAdhakanuM aMgata kartavya che. dravyadaSTine keLavavAmAM paryAyadaSTi bAdhaka bane che. vizeSa upayoga paryAyanA darzana karAvavA dvArA rAga-dveSAdinA vikalpo UbhA kare che. mATe adhyAtmaniSTha sAdhake Dagale ne pagale vizeSa upayogano AdhAra levAnA badale sAmAnya upayogano Azraya levA mATe kaTibaddha banavuM. vizeSa upayoga anivAryapaNe AvI ja jato hoya to tenA nukasAnathI bacavAnA be upAya che. (1) vizeSa upayoga upara bahu madAra na bAMdhavo. vizeSa upayoga upara mustAka na banavuM. (2) vizeSa upayogano " viSaya manuSya-bAla-zatru-mitrAdi paryAyane banAvavAnA badale jJAna-darzana-cAritra Adi guNone teno viSaya banAvavAnI bhAvanA rAkhavI. te mujaba prayatna karavo. guNadRSTino Azraya saprayojana che jema rAgadazAmAMthI sIdhe sIdhA vItarAgadazAmAM pahoMcI zakAtuM na hoya tyAre vairAgyadazAno Azraya levAmAM Ave che tema paryAyadaSTimAMthI sIdhe sIdhA dravyadRSTimAM pahoMcI zakAtuM na hoya tyAre guNadaSTino Azraya levo ucita che. A lakSa rAkhI AghAta-pratyAghAtane UbhI karanArI paryAyadaSTine tilAMjali ApI guNadaSTinA mAdhyame dravyadRSTine AtmasAt karavA AtmArthI sAdhake satata sarvatra prayatnazIla rahevuM yo atyaMta jarUrI che. tenAthI ja svarUpadarzananI upalabdhi thavAthI AtmArthI sAdhaka kRtArtha thAya che. A bAbatamAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje paramajyoti paMcaviMzatikAmAM je vAta jaNAvela che, che? te ataHkaraNamAM dRDha karavA jevI che. tyAM jaNAvela che ke "AtmasvarUpadarzana ja prazaMsanIya che. pararUpadarzana phogaTa che. ATaluM ja vijJAna paramajyotinuM prakAzaka che." tenA baLathI siddhigatine AtmArthI jhaDapathI meLave che. dazavaikAlikasUtravRttimAM zrIharibhadrasUrijIe punarjanmAdithI zUnya svarUpe siddhigati varNavelI che. (23)
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita sAmAnya te dravya kahiyauM. te UrdhvatAsAmAnya, tiryaksAmAnya bhedaI 2 prakAraU chai. te dekhADai chaI - 34 *UrdhvatAsAmAnya zakti te, pUrva-apara guNa karatI re; piMDa-kusUlAdika AkAraI, jima mATI aNaphiratI re / / 2/45 (13) jina. *UrdhvatAsAmAnyarUpa dravya zakti teha kahIyeM+, je pUrva kahatAM pahilA, apara kahetAM AgilA, guNa kahetAM vizeSa, tehanaIM karatI teha sarvamAMhaI ekarUpa rahai. *pUrvapazcAt kAlabhAvI je paryAya tehanA upAdAnakAraNarUpa trikAlAnugata je dravyazakti te UrdhvatAsAmAnya kahie. jima piMDa-kusUlAdika pUrvApara paryAyanI mRdravyarUpa UrdhvatAsAmAnya zakti kahIe. / uktaJca 'pUrvAparasAdhAranuM dravyam = rdhvatAsAmAmiti' (pra.na.ta./) sUtram.* piMDa kahatAM mATIno piMDa, kusUla kahetA koThI. te (Adika=) pramukha aneka mRttikAnA AkAra phirai chai, paNi tehamAhiM mATI (aNaphiratI=) phiratI nathI. te piMDa-kusUlAdika AkAranuM UrdhvatAsAmAnya kahiyaIM. jo piMDa-kusUlAdika paryAyamAMhaI anugata eka mRdravya na kahiyaMi to ghaTAdiparyAyamAMhi anugata ghaTAdi dravyapaNi na kahavAI. tivAraIM sarvarUpa* vizeSarUpa thAtAM kSaNikavAdI bauddhanuM mata AvaIM. athavA sarva dravyamAMhi eka ja dravya *AvaiM. te mATaIM ghaTAdika dravya anaIM tehanAM sAmAnya mRdAdi dravya, anubhavanaIM anusArai parApara UrdhvatAsAmAnya avazya mAnavAM. ghaTAdi dravya thoDA paryAyanaIM vyApaU chai anaIM mRdAdi dravya ghaNA paryAyanaIM. pustakomAM 'UrdhvatAsAmAnya tiryak... bhedaIM' pATha nathI. ko.(9)mAM che. pustakomAM 'UradhatA' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. zAM.ma.mAM. 'pUrava' pATha. ahIM A.(1)+ko.(3)no pATha lIdho che. 0 pustakomAM 'AkAri' pATha.ko.(4+5)mAM 'AkA2e pATha ko.(7)no pATha lIdho che. -- cihnadrayamadhyavartI pATha ko.(9)mAM nathI. * pustakomAM 'kahII' pATha. ahIM ko.(7)no pATha lIdho che. TM pustakomAM 'kahiI' pATha. ahIM ko.(7)no pATha lIdho che. *.* cihnadrayamadhyavartI pATha pustako nathI. ko.(9)+si.+A.(1) mAM che. 6 mo.(1) 'Iti vicAraI' pAThAntara. * pustakomAM 'rUpa' nathI. ko.(7) pATha lIdho che. I lI.(1) 'rUpathI to' pATha. .... cihnadvayamadhyavartI pATha dha.mAM nathI.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (2/4)] 35 ima nara-nArakAdikadravya jIvadravyano paNi vizeSa jANavo. e sarva naigamanayanuM mata. ra zuddhasaMgrahanayanaIM matae to sadadvaitavAdaI eka ja dravya AvaIM te jANavuM.8 // 2/45 su parAmarzaH UrdhvasAmAnyazaktiH sA pUrvA'paraguNAdikam / piNDAdikaM prakurvANA vividhaM mRdiva sthirA / / 2/4 / / J UrdhvatAsAmAnyano vicAra jI 21 zlokArtha :- UrdhvatAsAmAnyasvarUpa zakti te kahevAya che ke je pUrvApara vividha guNAdine utpanna karavA chatAM sthira hoya che. jema ke vividha mRtapiMDAdi AkArane utpanna karatI sthira mATI. (2/4) A # UrdhvatAsAmAnyano upayoga AdhyAtmika upanaya :- dravyanA AkAra-avasthA-dazA badalAya to paNa dravya potAnA mULabhUtasvarUpe badalAtuM nathI. UrdhvatAsAmAnya A hakIkatane darzAve che. A vAta satata sAdhakanI najara sAme hoya 24 to anukULatA-pratikULatA, sukha-du:kha, yaza-apayaza, saubhAgya-durbhAgya, mAna-apamAna, caDatI-paDatI Adi aneka avasthAmAM paNa aparivartanazIla zuddha Atmadravya upara dRSTine kendrita karavAthI rati-aratinA ke rAga-dveSanA tophAnamAM taNAvAnA badale ke AghAta-pratyAghAtanA vamaLamAM phasAvAnA badale zuddha yo samatvayogamAM sAdhaka ArUDha thAya che. tenAthI dazavaikAlikaniryuktihAribhadrI vRttimAM darzAvela ATheya prakAranA karmabaMdhano viyoga thavA svarUpa mokSa sulabha bane. (2/4) cihnadrayamadhyavartI pATha ko.(9)mAM nathI.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita bhinna vigatimAM rUpa eka je, dravyazakti jagi dAkhaI re; te tiryakasAmAnya kahI jaI, jima ghaTa ghaTa paNa rAkhaI re //ra/pA (14) jina. bhinna vigatimAM = bhinnapradezI vizeSamAMhaI, jeha dravyanI zakti (jagi = jagatamAM) ekarUpa = "ekAkAra jaja jehanaI* (dAkhaIs) dekhADaI chaI, tehanaI tiryasAmAnya kahiyaI. jima ghaTa ghaTa paNa = ghaTatva rAkhaI chaI. *sarva ghaTamAMhi ghaTapaNuM rAkhato = anugata ghaTAkAra pratIti viSaya thAto ghaTatva te tiryasAmAnya. je je rUpe ekatva niyama te te rUpa sAmAnya kahIe *vivAre ti mAva: * "hiva* koI Ima kahiyAM je "ghaTAdika bhinna vyaktimAM jima ghaTavAdika eka je sAmAnya chai, tima piMDa-kusUlAdika bhinna vyaktimAM mRdAdika eka sAmAnya chaI to ke tiryasAmAnya-UrdhvatAsAmAnyano so vizeSa che ?" tehanaI kahiI je "dezabhedai jihAM ekAkAraI pratIti UpajaI, tihAM tiryasAmAnya kahiyaI; jihAM kAla-bhedai anugatAkAra pratIti UpajaI, tihAM UrdhvatA sAmAnya kahiyaI." koIka digaMbarAnusArI ima kahaI chaI, je "SaTu dravyanai kAlaparyAyarUpa *UrdhvatApracaya chaI. kAla vinA pAMca dravyanaiM avayavasaghAtarUpa tiryakramacaya chaI." tehanaI mataI "tiryakupracayano AdhAra ghaTAdika tiryasAmAnya thAya che. paramANurUpa apracayaparyAyanuM AdhAra bhinna thAI(sthAyI) dravya joIyaI." te mATaI pa dravyanai khaMdha-deza -pradezabhAvaI ekAneka vyavahAra upapAdavo paNi tiryakrapracaya nAmAMtara na kahevuM. tiryaksAmAnya kahIyaI, jima ghaTaI ghaTapaNa te jANavuM. ra/pA. * A.(1)mAM "ekAdIrUpa' pATha che. *...* cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. lA.(2)mAM che. *. * citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(3+4+9+11)si.+A.(1) mAM che. upayogI hovAthI lIdhela che. * si.mAM 'sAmAnya kahI vyavahariI' pATha. '... citadvayamadhyavartI pATha ko.(3)mAM nathI. hivaI = have. AdhAragraMtha- AnaMdaghanabAvIsIsabaka (jJAnavimalasUrikRta), kusumAMjali (jinarAjasUrikRta), nemiraMgaratnAkarachaMda, harivilAsa rAsalIlA. 1 lI.(3)mAM "sAmAnyano so vizeSa azuddha pATha. * pustakomAM 'UrdhvatAsAmAnyapracaya" pATha che. ko.(7+10+11)no pATha ahIM lIdho che. pustakomAM ahIM 'tathA" pATha che. ko.(14)mAM nathI. je pustakomAM 'bhAI' nathI. ko.(11)mAM che. 3 dha.mAM "anekAneka' azuddha pATha. ja ko.(11)mAM "tiryapha ehanA arthano bhelo saMbaMdha che' pATha. . . citadvayamadhyavartI pATha phakta ko.(12)mAM che.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 zuw varadi: : R" . dravya-guNa-payAyano rAsa + Tabo (25)]. dravyazaktiranekatra darzayatyekameva saa| tiryaksAmAnyamityuktaM ghaTatvaM hi ghaTeSviva / / 2/5 / / che tirthaka sAmAnyano vicAra che zlokArtha - je dravyazakti aneka vyaktimAM ekarUpatAne ja dekhADe che te tiryasAmAnya tarIke kahevAya che. jema ke aneka ghaDAomAM "ghaTatva' tiryaksAmAnya kahevAya. (2/5) ka bhedabhAva nivArIe . AdhyAtmika upanaya :- dareka AtmAo jainadarzana mujaba svataMtra dravya che. lokAkAzapramANa asaMkhya Atmapradezo skaMdhapariNAmane pAmelA hote chate dareka skaMdhamAM jIva tarIkeno vyavahAra thAya che. tema chatAM te tamAma Atmapradezo ane jIvo ekabIjAthI judA che, svataMtra che. eka jIvanA Atmapradeza ane 24 bIjA jIvanA Atmapradeza paNa judA che. mokSamArga vikAsa sAdhavAmAM tatpara thayelA evA paNa jIvomAM . thatI bhedabuddhi "A bhinna che, pArakuM che." AvA bhedabhAvano pariNAma UbhA karavA dvArA mamatAnA ) ane viSamatAnA vamaLamAM jIvone garakAva karI de che. 4 tirlaphasAmAnyano AdhyAtmika upayoga 4 anAdi kALanA A viSama rogamAMthI bacavA mATe tiryasAmAnyasvarUpa dravyazakti saMjIvanI auSadhi 2 samAna che. koI jIva anukULa vyavahAra kare, koI pratikULa vyavahAra kare, koI mAna Ape, koI ja apamAna kare tema chatAM te tamAma jIvomAM Atmatva to eka ja che. arthAt "tamAma jIvo AtmatattvarUpe samAna ja che' - AvI ekAkAra pratItine karAvavA dvArA tiryaksAmAnyasvarUpa dravyazakti jIvane rAga- vI vaiSanA tophAnamAMthI AbAda rIte ugArI le che ane maitrI bhAvanAnA upavananI zItaLatAno anubhava che? karAvI dareka jIvomAM paramAtmatulyatAnI pratIti karAvI asaMgadazAnA AdhyAtmika zikhara sudhI pahoMcavAmAM mahattvano bhAga bhajave che. tyAra bAda "AtmavAnuM, vedavAk (= AgamavAnuM), viSNu (= jJAna dvArA sarvavyApaka), brahmayukta, brahmajanmA, sUkSma, sarvazreSTha, vijetA, jayI (= karmavijayI), sarvakarmamalazUnya' A pramANe siddhasahasranAmakozamAM varNavela siddhasvarUpa pragaTe che. (2/5)
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 [ adhyAtma anuyoga sahita hivaI UrdhvatAsAmAnyazaktinA 2 bheda dekhADei chaI - zaktimAtra te dravya sarvanI, guNa-paryAyanI lIjaI re; kArayarUpa nikaTa dekhInaI, samucita zakti kahI jaI re 2/6 (15) jina. dravya sarvanI Apa ApaNA guNa-paryAyanI zaktimAtra lIjai, te oghazakti kahiyAM. anaI je (kArayarUpa) kAryanuM rUpa nikaTa kahetAM TuMkaDuM thAtuM dekhIyaI, te kAryanI apekSAi tehane samucita zakti kahiyAM. samucita kahetAM vyavahArayogya che. ra/6ll parAmarzaH: gaNa :: guNa-paryAyayoroghazaktirdravye'khile dhruvm| kAryA''sattau hi zaktistu samucitA'bhidhIyate / / 2/6 / / * oghazakti ane samucitazakti pUrva zlokArca - tamAma dravyamAM guNanI ane paryAyanI (1) oghazakti rahelI che. (2) samucita5. zakti to kAryanuM svarUpa najIkamAM Ave tyAre kahevAya che. (2/6) | tAttvika sAdhanAmArganI samajaNa che dIdI AdhyAtmika upanaya - dareka bhavya AtmAomAM mokSe javAnI yogyatA rahelI hoya che. koIka te mokSe vahelA jAya che. koIka mokSe moDA jAya che. dIrgha samaya pachI mokSe janArA bhavyAtmAmAM mokSajanaka oghazakti rahelI hoya che. tathA TUMka samayamAM mokSe janAra bhavyAtmAmAM mokSajanaka samucitazakti rahelI 2 che. mokSajanaka oghazaktine samucitazaktimAM rUpAMtarita karavI tenuM nAma sAdhanA che. prabhubhakti, " gurusamarpaNa, zAstraniSThA, sAdhusevA vagere vyavahAranayasaMmata sAdhanAnA mAdhyama dvArA ekAMtavAsa = Tii tAttvika ekAkIpaNuM, Arya mauna, dhyAna, kAyotsarga, bhedavijJAnapariNati ane samucita asaMga sAkSIbhAvanI saMvedanA svarUpa nizcayanayamAnya upAsanA mArgamAM TharIne ApaNAmAM rahela mokSajanaka oghazaktine tathAvidha samucitazaktirUpe vahelI take pariNAvI devI te ApaNuM aMgata ane Avazyaka kartavya che. tenAthI gaMbhIravijayajIe zAMtasudhArasavRttimAM varNavela sarvathA upadravazUnya mokSa sulabha bane. (2/6). * ko.(4)mAM "sarvathI' pATha. je si.ko. (9)+P(2)+A.(1)mAM TabArtha A mujaba che "dravya eka te atItAnAmata vartamAna sarva guNa-paryAyanI sAmAnyazakti kahIe ane je kAryarUpa nikaTa kahatAM DhuMkaDuM thAtuM dekhAI tehanI apekSAI samucita zakti kahII. 4 pustakomAM "vahiluM upajatuM pATha che. si.+ko. (9)+P(2)+A. (1)no pATha lIdho che. je pustakomAM tehanI pATha. ko.(10)no pATha lIdho che. ko.(11+12)mAM "tehanaI pATha. lA.(12)mAM 'vyApArayogya' pATha.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (2/7)] ihAM valI dRSTAnta kahai chai : ghRtanI zakti yathA tRNabhAvaI jANI paNi na kahAi re; *dugdhAdika bhAvai te jananaI bhAkhI citti suhAI re / / 2/7 / / (16) jina. (yathA=) jima dhRtanI '= dhRta karavAnI zakti tRNabhAvaI = tRNaparyAyaae pudgalamAMhi chaiM. nahIM to tRNaAhArathI dhenu dUdha dii chaiM, te dUdhamAMhiM dhRtazakti kihAMthI AvII ? Ima anumAna pramANaiM tRNamAMhi jANI, paNi dhRtazakti 'vyavahArayogya bhAvaI (kahAI=) sa kahavAI nahIM. teha mATaIM te oghazakti kahiyaU. anai *tatkArye samucitazakti kahiIM. zaktereva tatkAryazaktatvavyavahArahetutvAt / ata eva "zaktayaH sarvabhAvAnAM kAryA'rthApattigocarA: " (sammativRtti 1/1 pR.14, 3pavezapavavRtti-343) kRti pravAH / * tRNanai dugdhAdika bhAvaI = dugdha-dadhi pramukha pariNAmaIM dhRtazakti kahIyaU. te bhAkhI thakI jananaI lokanaIM citti suhAI = gameM vyavahArahetusammatte. te mATaIM te samucitazakti kahiyaU. anaMtara kAraNamAMhaiM samucitazakti, paraMpara kAraNamAMhaI oghazakti e viveka. = eha 2nuM ja anyakAraNatA 1. prayojakatA 2. eha bi bIjAM nAma naiyAyika kahaI chai, te jANavuM. 2/gA 'parAmarzaH -- 39 ghRtazaktiryathA zasye jJAyate'pi na kathyate / dugdhAdau kathitA sA tu lokacitte virAjate / / 2/7 / / oghazaktinA ane samucitazaktinA udAharaNa ghAsamAM ghI banavAnI zakti jaNAya che paNa kahevAtI nathI. paraMtu 'dUdha vageremAM zlokArtha pustakomAM 'piNa' pATha che. pA. + P(2+3+4)mAM 'paNi' pATha che. banneno artha 'paNa' thAya che. ko.(3)mAM 'paNa' pATha che. ko.(10)mAM 'kahavAI' pATha. zAM.+dha.mAM 'dugadhA...' pATha. ahIM ko(2)no pATha lIdhela che. pustakomAM 'citta' pATha. ko.(6+7+8+11)no pATha lIdho che. * cihnadrayavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9)+ A.(1) mAM che. F ko.(9)mAM 'piNa vyavahAra yogyatA vinA kahI na jAIM' pATha. *.* cihnaDhayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.mAM che. I si.+A.(1)mAM 'paryAya' pATha. * pustakomAM 'vyavahAradetusampanneH' pATha nathI. phakta si.mAM che. * pustakomAM 'anyakAraNatA' pAThA. 1. ISTa sAdhanatA, prayojanatA. pAli. * ma.mAM 'naiyAyika' zabda nathI. dha.mAM che.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 [ adhyAtma anuyoga sahita ghI banavAnI zakti che' - tevuM kahevAmAM Ave to tevI dhRtazakti lokonA manamAM jace che. (27) 6 mokSanI samucitazaktine pragaTAvavI . AdhyAtmika upanaya :- "ApaNe bhavya hovAthI mokSamAM javAnA chIe' - te vAta zAstrakAranI dRSTie ra sAcI che. kAraNa ke bhavyatva nAmanI mokSajanaka oghazakti ApaNA AtmAmAM zAstrakAroe mAnya karela te che. paraMtu huM mokSe javAno chuM - evuM bolavA chatAM utkaTa kAmavAsanA, krodhAdinA Avego, khAvAnI - lAlasA, prabaLa mahattvAkAMkSA, bhogatRSNA, phezana-vyasanaparastatA, uddhatAI, svacchaMdatA Adi doSonA ane d? durAcAranA vamaLamAM ApaNe khUMcelA hoIe to "huM mokSe javAno chuM' - AvI ApaNI vAta lokomAM hAMsIpAtra ja bane. kema ke ApaNAmAM mokSanI samucitazakti tevA samaye lokone jaNAtI nathI. tathA lokavyavahAra to jJAyamAna samucitazaktinA AdhAre ja thAya che. mATe ApaNAmAM mokSanI oghazaktine jANyA pachI mokSanI ta samucitazaktine pragaTAvavA prAmANika prayatna karavo atyaMta jarUrI che. 4 samucitazaktinA AvirbhAvano upAya che RC te mATe japa, tapa, tyAga, svAdhyAya, sAdhusevA, bhagavadbhakti Adi sadAcArone keLavavAno utsAha to rAkhavo joIe. tathA saraLatA, saumyatA, sahanazIlatA, sadgurusamarpaNa, vairAgya, audArya, gAMbhIrya, dAkSiNya, pApabhIrutA Adi sadguNone AtmasAt karavA mATe kaTibaddha banavuM joIe. AvuM thAya to ja mokSanI oghazakti mokSanI samucitazaktimAM rUpAMtarita thavAthI saraLatAthI TUMka samayamAM ApaNane mokSanI prApti thaI zake. syAdvAdamaMjarImAM sarvakarmakSayajanya paramasukhasaMvedanasvarUpa mokSa jaNAvela che. (27) che jANa o
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-yAyano rAsa + Tabo (28)] "pudgaladravyaIryuM udAharaNa dekhADI AtmadravyamAMhaI e ra zakti lAvaI chai - dharamazakti prANInaI pUrava pudgalanaI AvartaI re; oghaI samucita jima valI kahiyaI chehalaI te Ava re ///TA (17) jina. jima prANInaI = bhavya jIvanaI, pUrava kahaItAM pahilA pudgalaparAvarta anaMtaI vItA. tehamAMzuM paNi oghaI = sAmAnyai, (dharamazakti=) *dharmazakti kahIyaI", nahIM to chehalaI pudgalaparAvartai te zakti na AvaI. "nADato vidyate bhAva" (ma.jItA . 276) rI, ityAdivacanAt / anai (jima valI) chehala (te) pudgalaparAvartaI dharma karavAnI samucita zakti eva kahiyaI. kata va acarama pudgalaparAvarta bhavabAlyakAla kahie chaI, anaI chehalo pudgalaparAvarta dharmayauvanakAla kahio chaI. acaramapariaTTesu kAlo bhavabAlakAlamo bhaNio / gharamo manuSyajIvAto tacittameLotti | (vuiM. pra. 4/06) vIsImadhye *kahyuM chaI.* 2/8 - 6, pravInapunivarse gharmaca uttarIyataH samucitA tu sA pro. gharamAvartinitiHAra/8 dharmanI oghazakti ane samucitazakti na zlokArtha:- pUrvanA pudgalaparAvarta kALamAM jIvanI aMdara dharmanI oghazakti hoya che. tathA dharmanI rakSA pro parAmarza:: '... cihnadrayavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9)+A.(1) mAM che. ma.dha.+zAM. mAM "chehaliM' pATha. ko.(4)mAM "aihale pATha. ko.(3)no pATha lIdhela che. $ ko.(9)+A.(1)mAM 'pUrvapula = je carama pudgalaparAvartathI pAchalA sarva pudgala parAvarta temAMhi prANInaI dharmazakti bhavyatArUpa oghaI kahIM = sAmAnyaI kahIye." pATha. ja pustakomAM 'pUrva' pATha. ko.(10+11)+lA.(2)no pATha lIdho che. *...* cihnadrayavartI pATha pustakomAM nathI. lI.(1+2+3) + lA.(2) + B(2) + ko.(9+12+13) + P(2+4) + pA.mAMthI lIdhela che. phU mo.(2)mAM "na' nA badale 'kihAMthI' pATha. * pustakomAM "dharmathI azuddha pATha. lI. (1+2+3) + P(3)mAM "dharmanI samu..." zuddha pAThAntara. A.(1)no pATha lIdho che. A pustakomAM "eva' nathI. ko.(7)mAM che. *.* cihnayamadhyavartI pATha phakata ko.(11)mAM che. 1. acaramaparAvarteSu kAlaH bhavabAlakAlaH bhnnitH| caramaH tu dharmayauvanakAlaH tathAcitrabhedaH iti / /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 samucita zakti to ca2mAvartakALathI mAMDIne kahevAya che. (2/8) kALano mahimA parakhIe AdhyAtmika upanaya :- yogadharmanI odhazaktinuM samucitazaktimAM rUpAMtara karavA mATe jo ApaNe saphaLa thaIe to ApaNe caramAvartakALamAM AvelA chIe tema nakkI samajavuM. zatruMjayatIrthanA darzana ma karavAthI ke 'huM bhavya chuM ke nahi ?' AvI zaMkA thavAthI potAnAmAM bhavyatvano asaMdigdha nirNaya thai javA mAtrathI kAMI AtmAnuM kArya pUrNa thaI jatuM nathI. AnAthI phalita thAya che ke koro tattvanizcaya kAryasAdhaka nathI paraMtu tattvanizcaya thayA bAda saMvedanazIla hRdayathI saddharmavyavahAramArge satata cAlavA mATe ullasita thavuM e atyaMta anivArya kartavya che. AvA sAtatyapUrNa, Adarayukta AjJApAlana yogamAM caramAvartakALano sahayoga atyaMta mahattvano bhAga bhajave che. AvuM uparokta zloka dvArA phalita thAya che. che kahevatonuM zANapaNa samajIe : kALa tattvanA AvA prabhAvane sUcavanArI kahevato paNa jANavA maLe che jema ke (1) jevI gati tevI mati.' [ adhyAtma anuyoga sahita vino (2) 'jevo bhava tevo bhAva.' (3) 'jevI niyati tevI saMgati.' maraNapathArIe rIbAtA evA kAlasaurika kasAInuM udAharaNa ahIM vicAravuM. (4) 'bhaviSyakALa potAno paDachAyo vartamAnakALe mokalI Ape che.' (5) 'kALa pAkI gayo hoya tyAre kAma karavAnuM sUjhe.' (6) 'akALe kareluM kArya na karyA samAna che.' (7) 'putranA lakSaNa pAraNAmAM ane vahunA lakSaNa bAraNAmAM.' AvI lokoktio paNa kALanA prabhAvanuM alaga alaga rUpe varNana kare che. tene ahIM yAda karavI. caramAvartakALanA sahayogathI jinAjJAnA pUrNa pAlanathI paMcavastukamAM varNavela siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTa thAya che. tyAM zrIharibhadrasUrijIe kahela che ke 'siddhagatimAM sadA kALa siddha bhagavAna sarvajJa, sarvadarzI, nirupamasukhayukta, janmAdibaMdhanamukta svarUpe rahe che.' (2/8)
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-padhAryano rAsa + Tabo (2/9)] "kAryabhedaI zaktibheda"-ima vyavahAri vyavahariI re; nizcaya- "nAnA kAraya-kAraNa ekarUpa" te dhari re /rA (18) jina. (Imae-ema kAryabhedaI tatra (kAraNe) kAryanirUpita samucitazaktino bheda (vyavahAriMz) | vyavahAranaye vyavahArII. zaktibhedanirUpaka upAdhibheda thaI te mATaIM. jima eka ja AkAzaI ghaTAghupAdhibheduM "ghaTAkAza', "paTAkAza', "maThAkAza' ItyAdi bheda jANII. Ima ekeka kAryanI ogha-samucitarUpa aneka zakti eka *dravyanI upAmiyaI, te vyavahAranayai karInaI* vyavahariI. te naya kArya-kAraNabheda mAnazuM chaiM. (te) nizcayanayathI (nAnA kAraya-kAraNa ekarUpatra) nAnAjAtIya nAnAdezIya"nAnA kAryakarraNaekazaktisvabhAva ja dravya hRdayamAMhi dhariyaI. nahIM to svabhAvabhedaI dravyabheda thAI. 'ata eva naitannaye sthirapakSe kSaNabhaGgapakSe vA kAryabhede kAraNasvabhAvabhedaH, kramikA'kramikanAnAkAryakaraNaikasvabhAvakroDIkRtatvAt / ' *te te deza-kAlAdikanI apekSAiM ekanaI anekakAryakaraNasvabhAva mAnatAM koI doSa nathI. kAraNAMtaranI apekSA paNi svabhAvamAMhi ja aMtabhUta chaI. teNaI tehanuM paNi "vipulapaNuM na hoI. tathA zuddha nizcayanayanaI mataIM kArya mithyA chaI, "bhAvine gha cannAsti, vartamAne pi tattathA" (.13/68) rUti vAnA kArya-kAraNakalpanArahita zuddha avicalitarUpa dravya ja chai, te jANavuM.* 1ra/lA ra kAryabhede hi zaktistu bhidyate vyvhaartH| nAnAkAryekazaktistu dravyabhAvo hi nizcaye / / 2/9 / / 5 - pa AT : kAryabheda zaktibhedasAdhaka : vyavahAranAya zlokArtha:- vyavahAranayathI kArya badalAtA zakti avazya badalAya che. nizcayanayanA mate to aneka kAryone karavAnI eka zakti e ja dravyano svabhAva che. (29) * vyavahAra-nizcayanuM pAramArthika prayojana * AdhyAtmika upanaya :- eka ja AtmA naraka, tiryaMca vagere vividha gatiomAM bhaTake che ane pustakomAM "kAraya.." pATha. ko.(4)mAM kAraja pATha. A. (1)no pATha lIdho che. je A.(1)mAM "rUpe pATha. '... cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)+si.A.(1)mAM che. * ..* cihnadrayamadhyavartI pATha dha.mAM nathI. pustakomAM "pAsiI pATha che. ko.(7) + lA.(2)no pATha lIdho che. phu pustakomAM "...kAryakAraNa..." pATha. lI.(2+3) + P(2+3)no pATha lIdho che. *...* cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko. (9)+si.mAM che. ja ko.(12)mAM "kAraNAMtarathI" pATha. ko.(10)mAM 'vikala...' pATha.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita Arta-raudra dhyAna AdimAM aTavAya che. A vAtane lakSamAM rAkhI vyavahAranaya kahe che ke :- eka ja AtmAmAM sAttvika, rAjasika, tAmasika ane AdhyAtmika zakti rahelI che. (1) AtmaniSTha tAmasika zaktinuM kArya eTale naraka gati, raudra dhyAna Adi. (2) jIvagata rAjasika zaktinuM kArya eTale tiryaMcagati, halakI devagati, ArtadhyAna vagere. (3) Atmagata sAttvika zaktinuM kArya eTale UMcI devagati, manuSyagati, dharmadhyAna vagere. tathA (4) AtmavartI AdhyAtmika zaktinuM kArya eTale zukla dhyAna, kSapakazreNi, siddhagati vagere. ApaNAmAM rahelI tAmasika ane rAjasika zaktine niSkriya banAvI sAttvika zaktine sakriya karI AdhyAtmika zaktinuM jAgaraNa karavuM e ja tAttvika sAdhanA che. jyAre nizcayanaya kahe che ke - caturgatibhramaNa ane mokSagamana Adi vividha kArya karavAno bhavya AtmAno eka akhaMDa svabhAva che. kramazaH tathAvidha aneka kArya karavAno vastuno svabhAva eka ane akhaMDa hovAthI vastunA paryAya kramabaddha che. tethI utpanna thanArA paryAyone rokavAno ke paryAyanI pherabadalI rae karavAno jIvane paramArthathI koI adhikAra nathI. jyAre jyAM je rIte je paryAya pragaTe tenA asaMgabhAve sAkSI banI javuM e ja nizcayanayanA mate tAttvika jJAnapuruSArtha che. kramabaddha utpanna thanArA paryAyomAMthI amuka paryAya pratye gamo ane amuka paryAyo prati aNagamo karavAno prayAsa vyartha che, anarthakArI ( che. paryAyonI kramabaddha zRMkhalAmAM pheraphAra thaI zakato hoya to vastunA svabhAvanI akhaMDitatA khaMDita thavAnI aniSTa samasyA sarjAya. AvuM jANatA hovAthI tIrthaMkara paramAtmA chellA bhavamAM paNa nikAcita karmodaya, bhavitavyatA AdithI janya rAjyArohaNa, lagna Adi pravRttimAM apekSita asaMgabhAve ja joDAya che. kevala karmodayAdijanya tathAvidha pravRttimAMthI ane paristhitimAMthI pasAra thavA chatAM paNa zuddha Atmatattva upara daSTine rucipUrvaka sthApita karI karmajanya pariNAma, pravRtti vagerene mithyA samajI zuddha nizcayanayanI to pAramArthika bhUmikAmAM rahI AtmaramaNatAmAM lIna thavAnuM lakSya teo cUkatA nathI. ja zuddha nizcayanayanuM tAtparya samajIe to A rIte parama mAdhyazmabhAvagarbhita tattvadRSTithI prayukta AtmaramaNatA-magnatA-sthiratA-lInatA -vilInatA keLavI kevalajJAna saMprApta karavuM. paraMtu bhogatRSNAnA kAdavamAM DUbavuM nahi. prastutamAM zuddha nizcayanayanuM tAtparya A ja che. karmodayajanya padArtha, paristhiti, pariNatika pravRtti vagerenI tucchatA, asAratA, nirAdhAratA, anityatA, azucitA, AtmabhinnatA, kAlpanikatA, nirarthakatA Adine zuddha nizcayanayanI bhUmikAmAM rahIne vicAravAthI bAhya jhAkajhamALanuM AkarSaNa marI paravAre che. mATe AvA jIvane moharAjAnI bhUlabhUlAmaNImAM phasAvAnI koI zakyatA rahetI nathI. A bAbatane gaMbhIrapaNe samajI, nirdabhapaNe-prAmANikapaNe vyavahAranayanA, nizcayanayanA ane zuddhanizcayanayanA tAtparyane svIkArI potAnI bhUmikA mujaba bAhya-AMtarika tAttvika AtmasAdhanAmAM lIna rahevuM. A ahIM tAtparya che. tenA lIdhe jaMbUcaritamAM zrIguNapAla munie varNavela siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTe che. tyAM siddhasvarUpa A mujaba jaNAvela che ke "mokSamAM (1) atyanta sukha che, (2) ekAMte sukha che. mokSa (3) pIDArahita, (4) anupama, (5) prakRSTa, (6) acala, (7) rUpazUnya, (8) antazUnya, (9) kalyANasvarUpa, (10) zAzvata ane (11) akSayasvarUpa che." A bAbatane khyAlamAM rAkhavI. (ra9)
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAno rAsa + Tabo (2/10)] 45 Ima zaktirUpaU* dravya vakhANiuM. havai vyaktirUpa guNa-paryAya vakhANai chai - guNa-paryAya vigati bahu bhedaI, nija nija jAti varatai re; zaktirUpa guNa koika bhAkhaI, te nahI mAragi niratai re / / 2/10 (19) jina. guNa-paryAya (vigati=) vyakti bahu bhedauM aneka prakAraU, nija nija jAti sahabhAvi kramabhAvi kalpanAkRt Apa ApaNaU svabhAvaU vattai chaiM. L koika =.digaMbarAnusArI zaktirUpa guNa bhAkhaichaIM, "muLavivArA: paryAyA"(bAlApa.pR.6) rUti yevarsana vacanAt / vikAra te vyakti. prakRti te zakti' - e jagataprasiddha che. je* mATaIM te ima kahaI chai je "jima dravyaparyAyanuM kAraNa dravya, tima guNaparyAyanuM kAraNa guNa. dravyano anyathA bhAva, jima nara-nArakAdika. athavA caNuka-tryaNakAdika. guNano anyathAbhAva, jima mati, zrutAdi vizeSa. athavA bhavastha siddhAdikevalajJAna vizeSa. ima dravya (1), guNa (2), e jAtiM zAzvat anaIM paryAyathI azAzvata, ima AvyuM."" dravyaparyAya guNaparyAya = = ehavuM kahai chai, te *niratai rUDai mArgaI nahIM, jeha mATaIM e kalpanA "zAsraIM tathA yukti na milaU. *ehavI zrIjinanI vANI bhavika prANI te tumhe ArAdhuM.* // 2/10 // parAmarzaH = vividhA guNa paryAyA varttante sva-svabhAvataH / zaktirUpaM guNaM kazcid bhASate na sa satpathe / / 2/10 / / pAThA dravya zaktirUpa. bhA ko.(9)+si.+A.(1)mAM 'dravya te zaktirUpa thayuM. guNa paryAya te vyaktirUpa chaIM.' pATha. ko.(4)mAM 'jAteM' pATha. = * ko.(9)mAM 'digaMbara guNane paNi zaktirUpa kahe che.' pATha. * A.(1)mAM 'digaMbara devasenajI nayacakrakartA' pATha. < cihnandvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(9)+si. mAM che. *...* cihnadvayamadhyavartI pATha ko.(9)sa.mAM nathI. J dha.mAM 'ima' nathI. chu B(2)mAM 'nahi' azuddha pATha che. # pustakomAM 'bhavastha' pada nathI. ko.(10+12)+ lI.(1+2) P(2+3+4)+pA.mAM che. x ko.(11)mAM 'guNaparyAya' pATha. = * nirataI # pustakomAM 'zAstri' pATha. ko.(7)no pATha lIdho che. *. cihnadrayamadhyavartI pATha phakata lA.(2)mAM che. cokhkhA, spaSTa (juo - kusumAMjali - jinarAjasUrikRta).
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ mIThI madhya 46 [ adhyAtma anuyoga sahita * guNa-paryAya vyaktisvarUpa : zvetAMbara zlokArtha :- vividha prakAranA guNa-paryAya potAnA svabhAva mujaba varte che. koIka digaMbara guNane zakti svarUpa kahe che. paraMtu te sAcA mArge nathI. (2/10) / nirupAdhika svabhAvAnusAra pariNamana hitakArI AdhyAtmika upanaya :- 'guNa ane paryAya potAnA svabhAva mujaba pravarte che' - A vAta AdhyAtmika STie khUba upayogI che. jIva AtmabhAnane bhUlI mohadazAmAM mUDha thaI potAnA guNane ke paryAyane tenA svabhAva mujaba pravartatA aTakAvI vibhAvadazAne abhimukha pravartAve che. A ja jIvanI gaMbhIra bhUla che. potapotAnA nirmaLa svabhAva mujaba pravartatA guNa-paryAyane aTakAvavA e bhavabhramaNanI nizAnI ryuM che. tathA potapotAnA nirmaLa svabhAva mujaba guNa-paryAyane pravartAvavA jAgRti rAkhavI, sahAya karavI te mokSamArganI yAtrAnI nizAnI che. mATe sAdhake potapotAnA nirupAdhika svabhAva mujaba pariNamatA guNa-paryAyanA kAryamAM avarodhaka banavAnA badale uddIpaka banavA satata prayatnazIla rahevuM tenuM nAma aMtaraMga mokSapuruSArtha che. tenAthI zrIhaMsaratna gaNIe zatruMjayamAhAtmyamAM varNavela AtyaMtika ane sarvottama evuM mokSasukha atyaMta najIka Ave che. (2/10)
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (2/11)] 47. paryAyathI guNa bhinna na bhAkhio, sammati graMthiM vyaktaI re; jehano bheda vivaphAvazathI, te kima kahiI zaktiI re 2/11il (20) jina. paryAyathI guNa bhinna kahatAM judo bhAkhio nathI, sammati graMthi vyakti = prakaTa akSaraI. tathAdi - parigamaNaM pajjAo, aNegakaraNaM guNa tti tullaTThA / taha vi Na guNa tti bhaNNai, pajjavaNayadesaNA jmhaa|| (sa.ta.3.12) "pari = samantAt sahabhAvibhiH kramabhAvibhizca bhedaiH vastunaH gamanaM = pryaayH| anekarUpatayA vastunaH karaNaM = guNaH ityanayoH tulyArthatve'pi yathA dhRtiH (?) haripade pazutvaM prayogopAdhiH yathA vA dhenupade gotvaM tathA guNapade sahabhAvidharmatvaM iti guNapadAt tena rUpeNa upsthiteH| sAmAnyagrahAya guNArthiko nayo nocyate / uktavizeSagrahAya ca na guNArthikaprayogAdaraH, mUlanayavibhAjakopAdhereva prastutatvAt tadavAntarabhedAnAM ca naigamatvAdyupAdhinaivAbhidhAnasya sAmpradAyikatvAditi paramArthaH / / jima kramabhAvIpaNuM paryAyanuM lakSaNa chaI tima aneka karavuM te paNi paryAyanuM lakSaNa che. chaI. dravya to eka ja chaI, jJAna-darzanAdika bheda karai chaI, te paryAya ja chai, paNi guNa na kahiyai. je mATaI dravya-paryAyanI dezanA bhagavaMtanI chai, paNi dravya-guNanI dezanA nathI." e gAthArtha. "jo Ima guNa paryAyathI bhinna nathI to dravya-guNa-paryAya e 3 nAma kima kaho cho?" Ima koI kahaI, tehanaiM Ima kahiyache je "vivakSA kahiyaI bhedanayanI kalpanA, tehathI. | jima "taiye thArA." ihAM tela naI dhArA bhinna kahI dekhADyAM, paNi bhinna nathI. tima sahabhAvI-kramabhAvI kahInaiM guNa-paryAya (vivakSAvazathI =) *vivakSAI ja* bhinna kahI dekhADyA, paNi paramArthaI bhinna nathI. Ima majehano bheda upacarita chazuM te *guNa* zakti kima kahiche ? jima upacarita gAI dujhaI nahIM, tima upacarita guNa zakti na dharaI." - ma.+zAM.mAM 'vigati pATha. ko.(3)no pATha lIdho che. huM ma.mAM "zakti' pATha. ko.(3)no pATha lIdho che. 1. parigamanaM paryAyaH, anekakaraNaM guNaH iti tulyaartho| tathApi na guNaH' iti bhaNyate paryAyanayadezanA yasmAt / / '... cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)+si.mAM uparokta pATha 12mI gAthAnA TabArthamAM pariNamai (sa.ta.rU/12) gAthAsahita che. paraMtu ma.zA.nA pATha mujaba uparokta pATha 11mI gAthAnA TabArthamAM lIdho che. 0 lI(1)mAM 'kramapaNuM bhAvIpaNuM" pATha. * ko.(10)mAM 'te' pATha. je zAM.mAM 'teva' azuddha pATha. ko.(7)no pATha lIdho che. *.* citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. * si.+ko.(9)+A.(1)mAM "jeha guNano bheda paryAyathI sahabhAvI kramabhAvIne vivakSAI ja kahyo te guNa zakti kima kahII ?
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 STAR : * [ adhyAtma anuyoga sahita *atra gAthA - 'khva-rasa-gaMdha-phAsA asamANaggahaNalakkhaNA jmhaa| tamhA davvANugayA guNatti te kei icchaMti / / dUre tA aNNattaM guNasadde ceva tAva paaricchN| kiM pajjavAhie hojja pajjave re deva saUTTI (sa.ta.rU/8-1) emano artha :- je Agamokta rUpa, rasa, gaMdha, sparza aNasarakhuM grahaNa jJAnalakSaNa chaI jehanuM ehavA che. te mATe dravyAzrita guNa dravyathI bhinna che. ema keTalAIka vizeSikAdika anyatIrthI tathA svatIrthI paNi siddhAntAnabhijJa mAne che tihAM dUrI raho. guNani dravyathI anyapaNuM guNazabda ja pahilA pArIsya kahitAM parIkSA karIzuM. cUM paryAyathI adhikane virSe guNasaMjJA hoI? apitu na hoya ja. to cUM? paryAyane vize ja guNasaMjJA hoI.*ll2/11/ va paryAyAnyo guNo na syAd bhASitaM sammatau sphuttm| yasya bhedo vivakSAtaH sa zaktirucyate katham ? / / 2/11 / / * paryAvabhinna guNa avidhamAna ; zlokArtha :- "paryAyathI bhinna koI guNa nathI' - A pramANe sammatitarka graMthamAM spaSTapaNe jaNAvela che. jeno bheda vivakSAthI hoya tene zakti svarUpa kaI rIte kahI zakAya ? (2/11) * traNa prakAranI sAdhanA # AdhyAtmika upanaya :- dravyanI vizeSa prakAranI avasthA paryAya che ane guNo paNa paryAyasvarUpa te ja hoya che' - A hakIkata jANIne AdhyAtmika vyakti potAnA paryAyone samyak karavA ane paripUrNa karavA mATe kaTibaddha bane che. anAdi nigoda avasthAthI mAMDIne atyAra sudhI jJAnAdi guNasvarUpa che. svapariNati = svaparyAya malina mithyA hatA. (1) tene graMthibheda dvArA samyaka banAvavAno puruSArtha te thAya te prAthamika kakSAnI sAdhanA che. (2) tathA kSayopazama bhAvamAM rahelA samyam darzana Adi paryAyone kSAyika bhAvarUpe pariNAvavA e madhyama prakAranI sAdhanA che. (3) tathA karmathI AvRta samyaguM jJAna 24 Adi guNAtmaka paryAyone kSapakazreNinA mAdhyamathI anAvRta avasthArUpe pariNAvavA te utkRSTa sAdhanA che. tathA potAnA saMsArI paryAyano tyAga karI siddhatva paryAyane pragaTAvavo te utkRSTa sAdhanAnuM carama phaLa che. AvI parama nirmaLa ane paripUrNa avasthA pragaTa karavAmAM sahAyaka bane te bAbatane manamAM rAkhI, "mokSamAM parasaMyogarahita, nijasvabhAvamAM vyavasthita, sarva utsukatAthI zUnya, nistaraMgasamudrasamAna, sarvathA saMklezamukta, kRtakRtya, niSkalaMka, pIDArahita, sadAAnaMdasvarUpa AtmA rahe che' - A mujaba che yogasAraprAbhRtamAM amitagati AcArye jaNAvela siddhasvarUpanI prApti mATe jinezvara bhagavaMta, jinazAsana, jinAgama, jaina saMgha, saddaguru, ane svabhUmikAyogya sadAcArasvarUpa tAraka tattva pratye ahobhAva, sabhAva, samarpaNabhAva ane vaphAdArIne AtmasAt karavAno prAmANikapaNe prabaLa puruSArtha karavAmAM ja prastuta dravyAnuyogamImAMsAnI sArthakatA samAyelI che. (2/11) rAjakoTa mAM 3 gIta *...* cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si. + ko.(9) + A.(1)mAM che.' 1. rUpa-rasa-gandha-sparzAH asamAnagrahaNalakSaNA ysmaat| tasmAd dravyAnugatAH guNAH iti tAn kecid icchanti / / 2. dUre tAvad anyatvaM guNazabde eva tAvat paariikssym| kiM paryavAdhike bhavet paryave eva guNasaMjJA / /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (2/12)]. havaI je guNa paryAyathI bhinna mAnaI chaI tehanaI dUSaNa dii chaI - jo guNa hoI trIjo padAratha, to trIjo naya lahiyaI re; dravyArthaH paryAyArtha e naya doI ja sUtraI kahiyaI re 2/1ro (21) jina. jo guNa trIjo padArtha = dravya-paryAyathI judo bhAva hoI to te grahavAneM trIjo naya lahaI = pAmii, anaiM sUtra to dravyArtha, paryAyArtha* eha (doI=) bihu ja naya (kahiyaI=) kahiyA chaI. guNa hoI, to guNArtha naya paNi kahio joII. te mATaI guNa paryAyathI bhinna nathI. 3 ca sakhato - 'do uNa NayA bhagavayA, davvaTThiya-pajjavaTThiyA NiyayA / *tto visere, paTTiko vi junaMto | (sata.rU.10) jaM ca puNa arihayA* tesu tesu suttesu goyamAINaM / / navasaUMA thiyA*, vAriyA temAM pannAyA ! (sa.ta.rU.99) 'evaM bihuM ja naya bhagavaMte nImyA. dravyArthika paryAyArthika e. paryAyathI adhika guNa vizeSa grAhya cha tadUgrAhaka guNAstikanaya piNa tihAM nImyo joIye. bIjuM rUpAdikanaI TguNa rasa kahI "sUtraI bolyA nathI, paNi "vaUVIUMvA, thapannavA" ityAdika paryAya zabdai bolAvyA chai; te mATaI te paryAya kahiche, paNa guNa na kahiI. te mATaI guNa te paryAya jANavo. 3C/ gha - *"jaM ca puNa arahA tesu suttesu goymaaiinn| pannavasaMIS vAritnA tenA'() jo "guNa' zabda, "paryAya' zabda atyArtha chaI to te guNa kahI kAM na bolAvyA ? ema koI pUche che. tehane kahIrya guNazabdanI tihAM rUDhi nathI. ti mATaI guNazabda prayoga nathI. * pustakomAM "trIjo hoI krama.ko.(4+10+12+7)no krama lIdho che. je pustakomAM dravyAratha paryAyaratha pATha. ahIM ko.(2)no pATha lIdho che. je ko.(4)mAM "sUtre pATha. ma.dha.mAM "sUtri pATha. lA.(2)+ko. (3)no pATha lIdho che. ja lA.(2)mAM "hathiI pATha. ... cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. sA.+ko. (9)+A.(1)mAM che. * ko.(7+10)mAM 'dravyArthikaH paryAyArthika' pATha. ko. (7)mAM 'behi' pATha. 1. to puna no mAvatA, dravyArthiva -paryAyArthio niyamita matabdha guNavize gunAstivanacoDara yugamAnava:| * mudrita pustakomAM na puLa guNo vi hRto. 2. yata 2 puna: satA tevu tevu sUtrapu nautamalInAmu paryavasajJA niyatA thAtA tena yA/ ka mudrita pustakomAM "maviyA' pATha. * ko.(7)mAM "pannavasANA' pATha. * niyama. sa. pra 1 ko.(9)mAM "varNAdi guNanaI bhagavatI paryAyasaMjJA ja kahI chaI.' pATha. 3. afparvavAda, azvaparvavAda 0 bolyA. pAli0 + ko.(7+10)mAM pATha. 4 cata na puna: teSu sUtreSu gautmaadiinaam| paryavasajjayA vyAkriyate tena / /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ .[ adhyAtma anuyoga sahita janIM "* egaguNakAlae" (bhagavatI sUtra -5/7/217) tyAhi hAmI ke gue| zabda chaIM, te gaNitazAstrasiddha paryAyavizeSarUpa saMkhyAvAcI chaiM, paNi te vacana guNAstikanaya viSayavAcI nathI. 50 uktaM ca sammatau - 'jaMpaMti atthi samae egaguNo dasaguNo anaMtaguNo / 2 ruvAI pariNAmo, bhaNNai tamhA guNaviseso / / ( sa. ta. 3 / 13 ) dravyaguNAnyatvavAhI 4 66 siddhAnte " egaguNakAlae, duguNakAlae' ityAhi vyapadeza. te mATaIM rUpAdika pariNAma teha ja guNArthikanayaviSaya kahII. tihAM siddhAntavAdI kaheM chaIM. guNasaddamaMtareNa vi, taM tu pajjavavisesasaMkhANaM / sijjhai NavaraM saMkhANasatyadhammo Na ya guNo tti / / ( sa. ta. 3 / 14) rUpAghabhidhAyI guNazabda vinA te vacana paryAyavizeSa saMkhyAvAcI siddha thAI. kevala saMkhyA na kahetAM gaNitazAstradharma te guNa chaI. eha ja artha dRSTAntaI deDhaI. gAthA -- jaiha dasasu dasaguNammi ya, egammi dattaNaM samaM ceva / ahiyamma vi guNasadde, taheva eyaM pi daTThavvaM / / ( sa. ta. 3 / 15 ) jima daza dravyane viSaIM anaIM dazaguNita eka dravyaneM viSe guNa zabda vinA paNi dazatva sarakhuM sarakhuM che. tima IhAM 'egaguNakAla duguNakAla' ItyAdi sUtraIM paNi jANavuM. 'daza ghaTA' 'dazaguNo ghaTa' ityanayo: arthekye'pi Adye dazapadasya dazatvasaGkhyAvAnarthaH uttara dazapadaM dazatvaparam, guNapadaM saGkhyAvatparam / ekadeze'pyabhedena anvayo vyutpattivaicitryAt / 'asmAd dazaguNarUpavAn ayam' ityAdau tu 'etadvRttikhyAvadhikadazaprakArotkarSavadrUpavAn ayam' ityarthaH / dazaprakAratvaJca buddhivizeSaviSayatvamityAdyUhyam / gurArAbdi saMkhyA 4 DII se saMbhati hiu~ te khalyuyyayavAha bhAvo bhAI "guNao 8 ojhe (e) + si.mAM ' ahasyeM ve gue| zabdi pA siddhAMte abhidhAna che' to guzAstinaya Dima na hi ? tehane kahIIM je tihAM guNazabda saMkhyAdharmavAcI che' paNi nayavizeSaviSayavAcI nathI.' pATha. ekaguNakAlaH. yihnadvayamadhyavartI pATha pustomA nathI. si. + o. (8) mAM che. 1. jalpanti - asti samaye ekaguNaH dazaguNaH anantaguNaH / rUpAdiH pariNAmaH bhaNyate tasmAd guNavizeSaH / / 2. ekaguNakAla .... dviguNakAlaH / 3. guNazabdamantareNApi tat tu paryAyavizeSasaGkhyAnam / sidhyati navaraM saGkhyAnazAstradharmaH ' tAvadguNaH' iti / khA. (1) mAM " dravya - guNAnyatvavAhI 4 che te siddhAnte 'egaguNakAla, duguNo kAla' hatyAhi mATe 3pAhiparizAbhavat (vaMta ? ) te paryAyasaMjJA 4 uhI che. te bhATe gueA te paryAya 4 bhAvo." pATha ziladvayamadhyavartI pATha pustapremAM nathI. sI. + ojhe. (9) +khA. (1) mAM che. 4. yathA dazaSu dazaguNe ca ekasmin dazatvaM samaM eva / adhike'pi guNazabde tathaiva etadapi dRSTavyam / 5. guNataH upayogaguNaH, guNataH grahaNaguNaH / ...
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + To (2/12)] 51 vaJonune", "muLaJo haLamuLe (mAvatIsUtra-2/10/118) ItyAdi siddhAMtaIM svAbhAvika dharmavAcI guNazabda dIsaIM chaI. kevalaM guNazabdasya uktaprayogopAdhimahimnA 'guNa- paryAyauM' ityatra go-balivardanyAyapravRttI rA bhedAbhidhAnopapattiH / gata va "muLa-paryAyavavuM dravyam" (ta.mU.9/37) kRti vAvamuSyavadhanasya virodhaH / sAmAnyasaJjJA tu paryAyapadenaiveti nAnupapattiriti yuktaM pazyAmaH / ima guNa, paryAyathI paramArthadaSTi bhinna nathI. to te dravyanI paruiM zaktirUpa kima *kahiIM ? jina. iti 21 gAthArtha. ||2/12/ parAmarza: guNasya hyatiriktatve guNArthiko nayo bhavet / dravyArtha - paryayArthau dvau nayau tu sUtradarzitau / / 2/12 / / * guNArthika nayanI Apatti zlokArtha :- jo guNa dravya-paryAyathI bhinna trIjo padArtha hoya to guNArthika naya paNa hovo joIe. paraMtu AgamamAM to dravyArthika ane paryAyArthika ema be ja nayo darzAvyA che. (2/12) rAgAdi vilaya : vividhanayaprayojana 24 PS211 AdhyAtmika upanaya :- dareka vastunA be aMza che. dhruva aMza ane dhruva aMza. je dhruva aMza che te dravya che ane je adhruva aMza che te paryAya che. guNa paNa eka prakArano paryAya ja che. dhruva aMzane grahaNa karanAra abhiprAya dravyArthikanaya kahevAya. tathA ava aMzane grahaNa karanAra abhiprAya paryAyArthika naya kahevAya. padArthanA banne aMzonuM samyak rIte grahaNa karavAmAM Ave to ja padArthanI paripUrNa upayogI jANakArI maLI zake. mATe padArthanuM svarUpa dravyArthikanayanA ane paryAyArthikanayanA yogya abhiprAyathI jANavAno prayatna jijJAsue karavo joIe. uparokta banne nayano upayoga rAgadveSAdi vibhAva pariNAmone poSavA mATe nathI karavAno. paraMtu nirbhaya ane niHsaMga evI AtmadazAne pragaTAvavA mATe karavAno che. 'huM dhruva AtmA chuM' - A pramANe dravyArthikanayanA dRSTikoNane AtmasAt karavAthI roga, ghaDapaNa, mRtyu vagereno bhaya khatama thAya che. tathA 'dunyavI padArtho kSaNabhaMgura che' A pramANe paryAyArthikanayanA abhiprAyano hArdika svIkAra karavAthI sattA, saMpatti, svAsthya, sauMdarya, sukhI parivAra, sukhanA bhautika sAdhano vagereno saMga karavAnI Asakti zithila thatI jAya che. tathA karmavaza sattA, saMpatti, sauMdarya vagere ravAnA thatAM jIvane koI kheda ke udvega thato nathI. timittaka vAda-vivAda ke vikhavAdamAM jIva kheMcAto nathI. A rIte bAhya ane AMtarika AghAta-pratyAghAto zamI -- cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. sA.+ko.(9)+A.(1)mAM che. * pAThA e hi ja prakAra valI dRDha karaI chaI, dRSTAMte karIne vistAra nathI. pAli nAma ma
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 | [ adhyAtma anuyoga sahita jatAM svakIya vizuddha Atmatattva upara potAnI dRSTine rucipUrvaka sthApita karI sAdhaka jhaDapathI parama * madhyasthadazAne saMprApta karI zake che. tenAthI siddhasukha khUba ja najIka Ave. zAstravArtAsamuccayamAM tathA TA upamitibhavaprapaMca kathAmAM nirmalakevalInI dezanAmAM siddhasukhane darzAvatA ema kahela che ke "siddhone janma (=prathamasamayavartI te-te dehano saMyoga) hoto nathI. janma e ja ghaDapaNanuM ane maraNanuM kAraNa che. janmasvarUpa kAraNa na hovAthI siddhone jarA-maraNa hotA nathI. te na hovAthI sadaiva tamAma duHkhano A abhAva ja siddhone hoya che. tathA eka paNa duHkha na hoya to temane zAzvata paramAnaMdadazA ja hoya ne ! A rIte sarva pIDAnA abhAvathI samyak prakAre siddha thayeluM evuM siddhonuM sukha mAnya che." (2/12)
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (2/13)] 53 "paryAyadala mATaI guNana zaktirUpa" kahaI chaI tehanaI dUSaNa diyaI cha0 - jo guNa, dala *paryavanuM hovaI, to dravyaI hUM kijaI ? re; guNa-pariNAmapaTaMtara kevala, guNaparyAya kahI jaI re 2/13 (22) jina. jo guNa, paryAyanuM dala kahitAM upAdAnakAraNa hoya, to tadgata paryAya te guNaparyAya kahIye to dravyaI cUM kIjaI?"dravyano co artha ?" dravyanuM kAma guNaI ja kIdhauM. ti vAraI guNa (1), paryAya (2) ja padArtha kaho. *biuM ja hoI paNi trIjo na hoI. ___ *ekasmAdevobhayaparyAyaniSpattisambhavAt paryAyadalatvena guNo vA''driyatAM dravyaM vA, kimubhysmvaayikaarnnklpnyaa| na ca dravya(paryAyatva)-guNaparyAyatvakhyakAryatAvacchedakabhedAt tadavacchinnakAraNabhedasiddhiH, kAraNabhedavizeSitatabhedAzrayaNe anyo'nyA''zrayAt, kAryagatajAtibhedasya cAnubhavA'siddhatvAt, anyathA paryAyajaparyAyasvIkarturapi mukhaM na vakrIbhavediti na kiJcidetat / koI kahasyoM "dravyaparyAya-guNaparyAya rUpa kAraya bhinna chaI. te mATaI dravya (1), guNa (2) rUpa be kAraNa bhinna kalpiI" - te jUThuM, je mATaI kAryamAMhaI kAraNa zabdano praveza thaI teNaI kAraNabhedaI kAryabheda siddha thAI, anaI kAryabheda siddha thayo hoI to kAraNabheda siddha thAI. eka anyoDanyAzraya nAmaI dUSaNa Upaja che. te mATaIM kevala guNaparyAya je kahiya, te guNa pariNAmano je paTaMtara = bhedakalpanArUpa, tehathI ja kevala saMbhavaI, paNi paramArthai nahIM. anaI e 3 nAma kahayAM chaI, te paNi bhedopacAraI* ja; Ima jANavuM." "tataddaguNapariNata dravyapariNAmarUpe te che. paNi guNa judo padArtha, tehano paryAya te guNaparyAya" e mata sarvathA khoTo jANavo. [2/1all A.(1)mAM "parajayanuM pATha. che paraMtara = bheda. juo - madhyakAlIna gujarAtI zabdakoza (pR.295) + narasiMha mahetAnI kAvyakRtio + vikramacaritra rAsa + siMhAsana batrIsI (zAmaLabhaTTakRta). '. cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A. (1)+si.+ko. (9)mAM che. *.* cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. lA.(2)mAM che. * * citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)si.mAM che. je pustakomAM "ba" nathI. ko. (7)mAM che. Ika pustakomAM "kevala' pATha nathI. si.+ko.(9)+A.(1)mAM "kevala guNapariNAma je kahiI che te guNapariNAmapaTaMtara che' pATha. * pustakomAM "cArAI pATha. lA.(2)no pATha lIdho che.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 parAmarza: [ adhyAtma anuyoga sahita dravyeNA'laM guNasyaiva paryAyadalatA'sti cet ? / guNanAmavizeSAdi guNaparyAyasambhavaH / / 2/13 // * paryAyakAraNa guNa nathI : zvetAMbara zlokArtha :- jo guNa ja paryAyanuM upAdAnakAraNa hoya to dravyathI saryuM. guNanA pariNAmanI vizeSa kalpanAthI ja guNanA paryAya saMbhave. (arthAt paryAyanuM upAdAnakAraNa dravya ja che.) (2/13) * adhaHpatanamAM javAbadArI ApaNI AdhyAtmika upanaya :- 'tamAma paryAyanuM upAdAnakAraNa guNa nathI, paraMtu dravya ja che' A vAta AdhyAtmika jagatamAM atyaMta upayogI che. ApaNA rAga-dveSa Adi ke naraka, tiryaMca Adi paryAyonuM kAraNa ApaNe pote ja chIe. bIjI koI vyaktine, kALane, karmane, kSetrane ke anya koI adazya zaktine upAdAnakAraNa tarIke temAM javAbadAra gaNAvI na zakAya. matalaba ke ApaNA adhaHpatanamAM phakata ApaNe . chUTI ja javAbadAra chIe. temaja jhaLahaLato vairAgya, prakRSTa upazamabhAva, nirmaLa jJAnadazA, ujjavaLa adhyavasAyo, zubhalezyA Adi prazasta paryAyo paNa ApaNA ja AtmadravyamAMthI pragaTa thavAnA che. bahirmukha Atmadravya malina paryAyanuM upAdAnakAraNa che. tathA aMtarmukha zuddha Atmadravya e ujjavaLa paryAyanuM upAdAnakAraNa che. mATe siddhatvadazA svarUpa sarvotkRSTa zuddha paryAyane pragaTa karavAnI kAmanAvALA AtmArthI jIve potAnA Atmadravyane samajaNapUrvaka aMtarmukha banAvI zuddha karavA satata prayatnazIla rahevuM. * nirAzAvAdamAMthI bahAra nIkaLIe paraMtu (1) kALa viSama che. (2) nimitto vicitra che. (3) saMghayaNa nabaLuM che. (4) yAdadAsta kamajora che. (5) sahAya karanArA koI maLatA nathI. (6) kevaLajJAnIno ane yugapradhAnono viraha che. (7) devonuM sAnnidhya durlabha che. (8) maMtranuM phaLa pratyakSapaNe maLatuM nathI. (9) bhavitavyatA vicitra che. (10) mAruM nasIba vAMkuM che. (11) kusaMskAronuM mArA upara jabaruM varcasva che - AvA nirAzAvAdanA vamaLamAM phasAvAne badale mokSalakSatA keLavI, ArAdhanAnI zakti chupAvyA vinA svabhUmikAyogya paMcAcAra pAlananA mAdhyame Atmadravya upara dRSTine rucipUrvaka sthira karavAmAM Ave to nirmaLa ratnatrayanA paryAyo acirakALamAM pragaTa thayA vinA rahe nahi. tenAthI vivekamaMjarImAM darzAvela siddhasvarUpa tAtkAlika pragaTe. tyAM AsaDa kavie jaNAvela che ke 'siddha bhagavaMtanuM svarUpa anaMtajJAna-anaMtadarzana-anaMtazakti -anaMtasukhamaya che.' (2/13)
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 dravya-guNa-pathAryano rasa + Tabo (2/14)] eka-anekarUpathI iNi pari, bheda paraspara bhAvo re; AdhArAdheyAdikabhAviM', Ima ja bheda mani vyAvo re 2/14 (23) jina. INi pari dravya eka, guNa-paryAya aneka. eha rUpaI zakti vyakti bhinna bhinna vivakSA prakAre paraspara kahatAM mAMhomAMhi bheda bhAvo = vicAro. Ima ja AdhAra-Adheya (Adika=) pramukha bhAva kahaItA svabhAva, teNaI karI "paNi bheda jANInaI" (mani=) manamAMhi lyAvo. je mATaI parasparaavRtti dharma parasparamAMhaI bheda jaNAvaI.) ra/14o. ekAnekasvabhAvairhi mitho bhedaM vibhaavy| AdhArAdheyabhAvena bhedamitthaM vibhAvaya / / 2/14 / / dravyathI guNa-paryAyamAM bhedanI vicAraNA ka zlokArtha :- dravya ane guNa-paryAyamAM eka-aneka svabhAvathI paraspara bheda rahelo che, tenI vicAraNA karavI. A ja rIte AdhAra-AdheyabhAvathI temAM paraspara bhedanI vicAraNA karavI. (2/14) nirmaLa guNa-paryAya prayatnasAdhya . AdhyAtmika upanaya - Atmadravya eka hovA chatAM kevalajJAna-darzana Adi aneka guNone ane te saMyatatva, siddhatva Adi aneka paryAyone utpanna karavAnI zakti dharAve che. A zaktinA AdhAre eka had ja AtmadravyamAMthI paNa uparokta aneka nirmaLa guNa-paryAyonI abhivyakti thAya che ane abhivyakta vizuddha guNa-paryAyono AdhAra bananAra Atmadravya svarUpathI eka ja che. A rIte AtmadravyamAM ane re, guNa-paryAyamAM kramazaH rahela eka-anekasvabhAva, AdhAra-AdheyabhAva, zakti-vyaktipariNAma, hetu -hetumabhAva A cAra prakAranA vilakSaNa svabhAvone dhyAnamAM rAkhI nirmaLa guNa-paryAyanA pravAhane abhivyakta karavA sAdhake kaTibaddha banavuM. kAraNa ke Atmadravya karatAM tenA nirmaLa guNa-paryAyo kathaMcit che. bhinna hovAnA kAraNe Atmadravya hAjara hovA chatAM te hAjara thaI nathI jatA. tethI uparokta vizuddha guNa-paryAya pravAhane abhivyakta karavA prayatna karavo jarUrI che. tenAthI zrIcandrarAjacaritramAM ajitasAgarasUrijIe varNavela siddhisukha najIka Ave che. tyAM jaNAvela che ke "siddhigAmI cidAnaMdI siddho mokSamAM zobhe che. jarA-janmazUnya mokSamAM jaIne siddho pAchA pharatA nathI." (2/14) 8 mo.(2)mAM "bheda parabheda' azuddha pATha. A.(1)mAM "...bhAvi dIsai pATha. # ko.(3+11)mAM "mana" pATha. ja ko.(6)mAM "lyAvyo pATha. pustakomAM 'eNi pATha, lA.(2)+ko.(10) no pATha lIdho che. '... cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko. (7)+si.mAM che. A chelle ||ST-paryAyA pachAnechaW: A pATha A.(1)mAM che. anya hastapratomAM ke mudrita pustakomAM A pATha nathI.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 [ adhyAtma anuyoga sahita tehi ja vivarInaI dekhADaI chaI - dravya AdhAra ghaTAdika dIsaI, guNa-paryAya Adheyo re; rUpAdika ekeMdriyagocara, dohiM ghaTAdika teo re /1pa (24) jina. dravya ghaTAdika AdhAra dIsaI kaI; je mATaI eha ghaTaiM rUpAdika" Ima-jANIyaI chai. guNa-paryAya rUpa-rasAdika, nIla-pItAdika Adheya = dravya Upari rahiyAM. ima AdhArAdheyabhAvazuM dravyathI guNa-paryAyanai bheda chaI. tathA rUpAdika = rUpa-rasa-spapramukha guNa-paryAya eka -eka IdriyanaI gocara kahitAM viSaya chaI. jima rUpa cakSuriMdriyai ja jaNAi, rasa te rasanendriye ja ItyAdika. anaI tadAdhAra ghaTAdika dravya chaI, te dohiM = cakSurindriya anaI sparzanendriya e 2 iMdriyaI karInaI (veo5) jANo cho. *dravyagrAhaka be ane paryAyagrAhaka eka Indriya - ema bheda jANavo. cakSu-tvagindriya be ja dravyagrAhaka. bIjI bAdhendriya dravyADagrAhaka* e naIyAyikamata anusarInai kahiyauM. *je mATaI jima rUpa-sparzaparyAyAdhAra dravya pratyakSa che. tima rasa-gaMdhAdhAra paNi pratyakSa che. paryAyapratyakSaI dravyAnumAnavacana ubhayatra tulya chei.* svamataI gaMdhAdika paryAya dvArache dhrANeDhiyAdikai paNi dravya pratyakSa thaI, nahIM to 'kusuma gaMdhuM chuM ItyAdika jJAnanaiM bhrAMtapaNuM thAI - te jANavuM. *dravyagraha saMkhyAdi graha thAI- e paNi niyama nathI. tihAM bahu-bahuvidhAdi kSayopazama niyAmaka chei te prIchavuM .* Ima eka-aneka iMdriya grAhyapaNai dravyathI guNa-paryAyano bheda jANavo. guNa-paryAyanaI mAMhomAMhai bheda, te sahabhAvI-kramabhAvI eha kalpanAthI ja bhAvavuM *ti vaturvetiprathArtha* ///1po ke ghAri dravyamAdhAra sAthe guNa-karthayA rUpAdyekAkSato jJeyaM dvAbhyAM vedyaM ghaTAdikam / / 2/15 / / ghaTA parAmarzaH '. cilayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko. (7)+si.mAM che. * pustakomAM "indriya' pATha. ko.(7+10 +11) + lA. (2)no pATha lIdho che. je pustakomAM 'rasanendriyanA ja' pATha. ko.(10+11)no pATha lIdho che. *...* citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(9)+si.mAM che. ja ko.(7)+lA.(2)mAM "paryAyanaI pATha. 1 phakta pAli.mAM 'bhAvavuM" pATha. *... * citadvayamadhyavartI pATha phakata ko.(11)mAM che.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-5yAyano rAsa + Tabo (2/15)]. ' dravya-guNAdigrAhaka IndriyamAM bheda che zlokArtha :- ghaTAdi dravya AdhAra che. tathA guNa-paryAya Adheya che. rUpAdi eka IndriyathI jANI zakAya che. tathA ghaTAdi dravya be Indriyo dvArA jANI zakAya che. (2/15) | ( cittavRttine AtmAbhimukha karIe che AdhyAtmika upanaya :- 'dravya AdhAra che ane guNa-paryAya Adheya che' - A vAtanI mUlavaNI devI adhyAtma jagatamAM e rIte thaI zake ke samyagudarzana Adi kSAyopathamika guNono, kevalajJAnAdi kSAyikatA guNono tema ja saMyatatva Adi kSAyopathamika paryAyono, siddhatva Adi kSAyika paryAyono AdhAra banavA mATe Atmadravya pratisamaya taiyAra ja che. AtmAmAM tevA prakAranI yogyatA rahelI ja che. tema chatAM 2 AtmA jyAM sudhI potAnI bahirmukhadazA choDe nahi tyAM sudhI te te vizuddha guNa-paryAyo pragaTa thatAM nathI. bahirAbhadazA chUTe to ja nirmala guNAdi pragaTe. tethI jarUra che phakta cittavRttine AtmadravyanI che sanmukha karI zuddha guNa-paryAyone prApta karavAnI jhaMkhanAnI ane sat puruSArthanI. jema bhUtala ghaTano rasa AdhAra banavA sadA sajja che, jarUra che phakta ghaTane bhUtala sanmukha karI tyAM sudhI pahoMcADavAno puruSArtha karavAnI. tema uparokta bAbatane samajavI. te rIte cittavRttine AtmAbhimukha karavAthI, zrIkoDitrAdikevalicaritramAM zrIgubhavardhanagaNIe varNaveluM, AtmAnA nitya aizvaryonA dhAmasvarUpa zivapada -siddhapada jhaDapathI prApta thAya. (2/15)
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita saMjJA-saMkhyA lakSaNathI paNi, bheda "ehono jANI re; su-jasa-kAriNI zubha mati dhAro, duramativelI kRpANI re 2/16ll (25) jina. tathA saMjJA kahitanuM nAma tehathI bheda. "dravya" nAma 1, "guNa" nAma 2, "paryAya" nAma 3. 'e 3 nAmabhede paNi bheda che. saMkhyA = gaNanA, tehathI bheda. dravya 6, guNa aneka, paryAya aneka | "ema paNi bheda jANavA."lakSaNathI bheda - dravana = anekaparyAyagamana dravyalakSaNa. 'kRti = gacchati tA~stAna paryAyAniti dravyam 1. guNyate = pRthaka kriyate dravyaM dravyAd yaiste TUT: 2.1 guNana = ekathI anyanai bhinnakaraNa te guNalakSaNa. parigamana = sarvatovyApti te paryAyalakSaNa. ritti = samattAvAryAnti te payA e 3 bhedathI pUrNapaNi Ima ehono = dravya-guNa-paryAyano, mAMhomAMhi bheda jANInaI, "sujasa =" uttama yazanI (kAriNI=) karaNahAra zubha = bhalI mati dhAro. 'te kahevI chaI?" je duramati kahiyache je dravyAdvaitapakSanI mAThI mati, teha rUpiNI jeha velI, tehanaI viSaI kRpANI = kuhADI chaI. *e DhAla dravya-guNa-paryAyano bheda "dekhADyo.**ra/16 nAnA: sannA-satrathAiimagrAphi meSa zirinanA suyazaHkAriNI prajJAM dhAraya dhyaandhyhaarinnii||2/16 / / dravya-guNAdimAM saMjJA, saMkhyAdithI bhedasiddhi , zlokArtha :- saMjJA, saMkhyA vagerethI paNa dravyAdi traNano bheda vicAro tathA matiabdhatAne dUra na karanArI ane suyazane karanArI prajJAne dhAraNa karo. (2/16) A AdhyAtmika upanaya :- "dravyAdi traNamAM bheda che" - A bAbata adhyAtma jagatamAM e rIte upayogI che ke Atmadravya dhruva hovAthI sadA saMnihita ja che. paraMtu zuddha guNa ane paryAyo tenAthI che bhinna hovAthI tene pragaTa karavA mATe aMtaraMga prabaLa puruSArthanI AvazyakatA rahe che. jema makAna TakAu sAmagrI ane suMdara sajAvaTathI zobhe che, zarIra dAgInAthI zobhe che, saMsAra puNyathI zobhe Cii che, tema Atmadravya pUrNa guNo ane zuddha paryAyathI zobhe che. tenA lIdhe zAMtasudhArasavRttimAM varNavelA, rAgAdi doSanA samUhathI zUnya evA mokSane sAdhaka jhaDapathI meLave che. (2/16) A dvitIya zAkhA samApta ko.(3)mAM "ehano' pATha... cihradayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(9)+si.mAM che. $ si.+ ko.(9)+A.(1)mAM "anaMtA' pATha. 8 mo.(2)mAM "eka te eka dravyane mAne paNa guNa-paryAya na mAne te dravyAtavAdI kahII - adhika pATha. ko.(9)mAM "e lakSaNabhedathI paNi bheda jANavo pATha. 1 ekAMta eka dravyane mAMnai. pariNaguNa-paryAya na mAnai, te dravyAdvaitavAdI kahii gra.di.bhA. 4 A.(1)mAM "kAtara' pATha. lI.(1) + lA.(2)mAM "kadALI' pATha. *...* citadvayamadhyavartI pATha dhAmAM nathI. lA.(2)mAM "vakhANyo pATha, ke ko.(12)mAM 'dravya guNa guNI pudgala dravya e vyavasthA zAstra prasiddha che' pATha adhika che.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-gaNa-paryAyano thasa 2101-3 dravya-guNa-paryAya aleha siddhi dravya guNa paryA ya dravyAnuyogaparAmarzaH zAkhA-3 dravya-guNa-paryAyA'bhedasiddhiH
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-gu-pathinI sa 20-3 dravyAnuyogaparAmarza: zAkhA-3 dravya-guNa-paryAyA'bhedasiddhiH
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ - TUMkasAra - .: zAkhA - 3 : ahIM dravya, guNa ane paryAya vacce abhedanI siddhi karavAmAM Ave che. dravya, guNa ane paryAya sarvathA bhinna nathI. jIvadravya ane caitanyaguNa vacce sarvathA bheda nathI. jJAnane jIvathI sarvathA bhinna mAnavAmAM jIva ajJAnI banavAnI Apatti Ave. ghaDo raktasvarUpe ane AtmA caitanyasvarUpe pratyakSasiddha che. mATe temAM abheda siddha thAya che. (3/1-2) A ghaDo lAla thayo' - A vAkya lAla raMga ane ghaDA vacce abhinnatAne jaNAve che.(33) mATImAMthI ghaDo bane che. mATI ane ghaDo eka ja = abhinna che. mATe mATInA jeTaluM vajana ghaDAmAM jaNAya che. jo be alaga hoya to ghaDAmAM ghaDAnuM + mATInuM ema bamaNuM vajana maLe.(3/4) A abheda samUhakRta etvasvarUpe hoya. jema ke senA ane sainiko vacce abheda. dravyapariNAmakRta ekatvasvarUpe paNa abheda hoya. jema ke makAna ane IMTa-simenTa vagere vacce abheda.(3/5) dravya potAnA guNathI ane paryAyathI abhinna che. jema ke sonuM pILA raMga svarUpa guNathI ane hArasvarUpa paryAyathI abhinna che. mATe pILA hAra vagerene joIne 'A sonuM che' - evuM bolAya che. tathA "je sonuM che te ja hAra che ane pILuM paNa te ja che' - evuM paNa bolAya che.(3/6) A abheda na mAno to upAdAnakAraNabhUta suvarNamAMthI hAra saMbhavI na zake. tathA upAdAnakAraNabhUta AtmAmAM kevaLajJAna vagere kSAyika paryAyo pragaTa thaI na zake. (3/7) sAme na dekhAtA guNo ane paryAyo dravyamAM suSupta rIte rahelA hoya che. tene dravyanI "tirobhAva zakti kahevAya. tathA dravyamAM pragaTa thayelA je guNo ane paryAyo che tene dravyanI 'AvirbhAva zakti' kahevAya. tethI siddhamAM siddhatvanI AvirbhAvazakti jANavI. chabasthamAM siddhatvanI tirobhAva zakti jANavI. (38) naiyAyika asatkAryavAdI che. tenA mate "mATImAMthI ghaDo bane te ghaDo mATImAM pUrve kadApi hAjara na hoya." paNa A vAta saMgata nathI thatI. kAraNa ke ghaDo ghaDAsvarUpe hAjara na hoya te samaye paNa mATI svarUpe hAjara hoya ja che. AthI yogAcAra nAmanA bauddhane yAda karAvato naiyAyikano asatkAryavAda yogya nathI. (39-10-11) "A mATImAMthI ghaDo banAvIza' - AvuM kuMbhAranuM vAkya mATImAM ghaDAnA astitvane sUcave che. te ja rIte pApI vyaktine vize paNa "A siddha thaze' - ema vicArI jIvamaitrIne vikasAvavI.(3/12) ghaDo mATImAM yogyatA svarUpe na hoya ane chatAM ghaDo bane to asat ghaDAnI jema asat zazazRMga paNa temAMthI bane tevuM mAnavuM paDe. tathA kuMbhAra mATImAMthI ghaDAne pragaTa kare tema koIka ApaNAmAM doSone jaNAve tyAre kheladilIthI tene svIkArIne sudhAraNA karavI. (3/13) je asat hoya tenuM jJAna ke utpatti azakya che. tethI ApaNAmAM kSAyika jJAna, vItarAgadazA vagere kSAyika guNo kevalIoe joyA che. tethI tene pragaTAvavAnA prAmANika prayatna karavA. (3/14) vAstavamAM dravya, guNa ane paryAya vacce bhedAbheda ubhaya che. mATe bhedane lakSamAM rAkhI prApta guNane TakAvavA tathA je guNo maLela nathI tene meLavI abhinnarUpe pariNAvavA prayatnazIla banavuM. (3/15)
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (3/1)] DhALa - 3 (*prathama govAlaNa taNaI jI. e dezI. rAga - jayaMtasirI.) hivaI trIjaI DhAlaI ekAMti je bheda mAnaI chaI, tehanaI abhedapakSa anusarIne dUSaNa diI thaI. ekAMtaI jo bhAkhiI jI, dravyAdikano re bheda; to paradravya pariM hui jI, guNa-guNibhAva uccheda re 3/1] (26) bhavikA ! dhAro guruupadeza. (AMkaNI) dravyAdikano = dravya-guNa-paryAyano jo ekAMtaI bheda bhAkhiI, 'abheda na jANIi to paradravyanaI pari svadravyanaiM viSe paNi "svaguNa-svaparyAyaTyU* *zAstraprasiddha* guNa31 -guNibhAvano *paryAya-paryAyibhAvano uccheda (haI=) thaI jAi. jIvadravyanA guNa jJAnAdika, tehano guNI jIva dravya. pudgala dravyanA guNa rUpAdika, guNI pudgala dravya - e vyavasthA chaI zAstraprasiddha. | bheda mAnatAM te lopAI. jIvadravyanai pudgalaguNasya jima bheda chaI, tima nija guNamyuM paNi bheda chaI to "ehano eha guNI, ehanA eha guNa*, ehano e paryAya" e vyavahArano vilopa thaI AvaI; SaSThII ja bheda thAryo Ima na kahevuM. "dhArA', "rAdoH zira', " Taca svajativadupapaH te mATai dravya-guNa-paryAyano abheda ja saMbhavaI. evo abhedanayano guruno upadeza klInaI tume bhavya prANI ! dhAro. *jima bhAvArtha jANo* Dbhavika jana !D If3/15 ja ko.(11+12)mAM 'hariA deje mAraga sAra- e dezI' pATha. rU ko.(13)mAM "pAchilI DhALa madhye bheda kahyo. have abheda kahe che? pATha. C/ pustakomAM "ekAMti' pATha. ko.(4)mAM "ekAMteM pATha. ko.(3)no pATha lIdho che. ja A.(1)mAM "hovai' pATha. '.. cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)+si.mAM che. A. ko.(13)mAM "mAnII pATha che. *.* cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. *.* cihnayamadhyavartI pATha phakta ko.(12)mAM che. ko.(9+13)+A.(1)mAM "jima ghaTaguNane paTaDhuM bhede (guNaguNI) saMbaMdha nathI tima ghaTasyuM paNi kima hoI' pATha. << dha.mAM 'nija' pATha nathI. + pustakomAM 'bhaNInaI-bhavya...' pATha che. pA.no pATha ahIM lIdhela che. 0..1 cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. lA.(2)mAM che.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 parAmarzaH * dravyAnuyogaparAmarzaH zAkhA - 3 dravyAdInAM mitho bhedo yadyekAntena bhASyate / [ adhyAtma anuyoga sahita * tarhyanyadravyavatsvIye guNa-guNidazAkSayaH / / 3 / 1 / / mo ! maLyA ! mityuM re, dhArayata guruvitam| dhruvapavam|| * adhyAtma anuyoga * dravya-guNAdino ekAMte bheda amAnya zlokArtha :- jo dravyAdimAM paraspara sarvathA bheda kahevAmAM Ave to paradravyanI jema svadravyamAM paNa guNa-guNIdazAno uccheda thaze. (mATe dravya ane guNAdi vacce abheda mAnavo.) (3/1) he bhavyAtmAo ! A rIte gurubhagavaMte jaNAvela A tattvane hRdayamAM dhAraNa karo. (dhruvapada) # AtmahatyA nivAro AdhyAtmika upanaya :- 'AtmA ane tenA guNa-paryAyo vacce abheda che' - A siddhAntane manamAM maiM rAkhIne AdhyAtmika dRSTikoNathI e rIte vicAravuM ke ke jo potAnA zuddha guNo ane nirmaLa paryAyono pramAdavaza nAza thAya to te svarUpe potAno paNa nAza thaI jAya. arthAt potAnA zuddha guNono ane vimaLa paryAyono uccheda karavo e paramArthathI AtmahatyA che. ApaghAta bahu moTuM pApa che. mATe AvI AdhyAtmika AtmahatyAthI bacavAnA abhiprAyathI saMprApta thayelA sadguNone ane zuddha paryAyone TakAvavA mATe tathA navA sadguNone ane pAvana paryAyone pragaTAvavA mATe satata prayatnazIla rahevuM. Ama karavA dvArA AtmAne paripuSTa banAvavo. AtmapuSTi ane Atmazuddhi A rIte ja zakya che. puSTi ane zuddhi - banneno prakarSa thatAM prazamaratimAM umAsvAtivAcake darzAvela mukta AtmAnuM svarUpa pragaTe che. tyAM jaNAvela che ke 'sAdi-anaMtakAlIna, anupama, pIDArahita, uttama sukhane prApta karanAra tathA kevala samyaktva, kevalajJAna, kevaladarzanasvarUpa AtmA mukta kahevAya che.' (3/1)
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-yAyano rAsa + Tabo (3/2)]. valI, abheda Uparika yukti kahaI cha0 - dravyaI guNa-paryAyano jI, chaI abheda saMbaMdha; | bhinna teha jo kalpiI che, to 'anavasthAbaMdha re 3/rA (27) bhavikA. dravyaI kahatAM dravyanaI viSai, guNa-paryAyano abheda ja saMbaMdha chaI. 'atirikta samavAyasaMbaMdhatva kalpiI tehathI kulupta svarUpaddhayani abhedatvai saMbaMdhapaNuM kalpiI. Ima ja ucita chaI. ghaTa vartaI tihAM tAI raktAdipariNAma nathI vartatA, tehane abheda kima huI?' e zaMkA za na karavI. je mATaI svakAli abheda tihAM paNi saMbhavaI. kAlagarbhavizeSaNatA-AdhAratAdika para pariNAmane chaI. joka (teha) dravyanaI viSaI guNa-paryAyano samavAya nAmaI bhinna saMbaMdha kalpiI, to *tehane paNi saMbaMdhotara gaveSaNA karatAM anavasthAdoSanuM baMdhana thAI. je mATaiM guNa-guNIthI alago samavAya saMbaMdha kahiyache to te samavAyanaI paNi anero saMbaMdha joII, tehanaIM paNi anero. ima karatAM kihAMi maiThaharAva na thAI. anaI jo samavAyano svarUpasaMbaMdha ja abhinna mAno to guNa-guNInaI svarUpasaMbaMdha mAnatAM cUM vighaTaI chaI? je phoka jaI navo saMbaMdha mAno cho. te mATaI abheda ja saMbaMdha kahavo.* 3/2 - ko.(ra)mAM "avasthA' azuddha pATha. lA.(2)mAM ".. dhArA" pATha. ja A.(1)mAM "ucita ghaTavartI tihAM tAI raktAdika pariNAma nathI." pATha adhika che. 0 pustakomAM 'ja nathI. ko.(10+12+13)mAM che. '... cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko. (9)mAM che. 3 ko.(13)mAM "ucita ghaTavartI tihAM tAI raktAdi pariNAma nathI. guNa-guNIpramukhane jo bhinna samavAyarUpa saMbaMdha kahoI to tehane piNa saMbaMdhotara gaveSaNA karatA anavasthA pAsano baMdha thAI pATha che. * A. (1)mAM "guNa-guNI pramukhanaI..." pATha. * * cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko. (9+12)+ A.(1)mAM che. che A.(1)mAM "...pAzano baMdha' pATha. * pustakomAM ThaIrAva' pATha. ko.(12)+A.(1)no pATha lIdho che. B(2) mAM 'bhinna" pATha. A pustakomAM "ja' nathI. lA.(2)mAM che. ko.(10)mAM "phokaTa' pATha. na ko.(9)+si.mAM .. abheda tihAM paNi saMbhavaI. kAlagarbha vizeSaNatAAdhAratA' pATha.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita parAmarzaH dravye'sti guNa-paryAyA'bhedasaMsarga iikssitH| vibhedakalpane tatrA'navasthA hi prasajyate / / 3/2 / / -dravyAdinA bhedapakSamAM anavasthA nA zlokArtha :- dravyamAM guNa-paryAyano abheda saMbaMdha daSTa che. temAM bhedanI kalpanA karavAmAM Ave to anavasthA doSa lAgu paDaze ja. (3/2) * abhedasaMbaMdhamAM vilaMbano abhAva : 2 AdhyAtmika upanaya - 'dravyamAM guNa-paryAyano abheda saMbaMdha che' - A vAta AdhyAtmika dRSTie *' e rIte upayogI che ke dhruva Atmadravya to hAjara ja che tathA zuddha guNa-paryAyanuM tAdAbhya paNa temAM [tI vidyamAna che. phakta vizeSatA eTalI ja che ke zuddha guNaparyAya pragaTa thavA joIe. je samaye AMtarika mokSapuruSArtha karIne potAnA zuddha guNa-paryAyane sAdhaka pragaTAve che, te ja samaye sAdhakano AtmA zuddha ra guNa-paryAyarUpe pariNamI jAya che. zuddha guNa-paryAya pragaTa thayA pachI tene rahevA mATe atirikta saMbaMdhane zodhavAnI AvazyakatA na hovAthI zuddha guNa-paryAya pragaTa thavAnA samaye ja AtmA tanmaya banI jAya ' che. jema baTanane zarTamAM ke penTamAM joDAI javA mATe atirikta dorAnI AvazyakatA hovAthI, dorAnI tI prAptimAM vilaMba thavAthI baTanane zarTamAM ke penTamAM joDAI javAnI kriyAmAM vilaMba thAya che. AvA prakArano kALakSepa pragaTa thayelA zuddha guNa-paryAyane AtmAmAM rahevA mATe thato nathI. AvuM jANIne AtmArthI jIve zuddha guNa vagerene pragaTa karavA satata prayatna karavo joIe. tenAthI "je nirvikArI, AhArazUnya, sarvasaMgarahita, paramAnaMdayukta che, te zuddha caitanyanuM lakSaNa che' - A mujaba paramAnaMdapaMcaviMzatikAmAM darzAvela zuddhacetanyasvarUpa saMpUrNatayA pragaTa thAya che. (3/2)
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 dravya-guNa-padhAryano rasa + Tabo (33)] "valI, abheda na mAnaI, tehanAM bAdhaka kahaI chaI - svarNa kuMDalAdika huuM jI", ghaTa raktAdika bhAva"; e vyavahAra na saMbhavaI che, jo na abhedasvabhAva re 3/3 (28) bhavikA. svarNa kahatAM sonuM teha ja kuMDala "Adika (huuM=) thayuM; ghaDo pahelAM zyAma hato, teha ja (raktAdika bhAvaka) varNAM rAto thayo" 8evo sarvalokAnubhavasiddha vyavahAra na (saMbhavaI=) ghaTaiM, jo abhedasvabhAva dravyAdika 3 naI na havaI to.* ___*svarNaM kuMDalIbhUtamityAdau ccipratyayArthaH pUrvakAlaH, bhedaH abhAvazca, bhavate. pariNAmitvam, ktapratyayasya cA''zrayo'rthaH iti 'svarNaM prAkkAle kuNDalabhinnatve sati kuNDalA'bhedapariNAmitvAzraya' se iti vAkyArthaH / ataH 'svarNaM dravyIbhUtam' ityAdeH na pryogH| kathaM tarhi 'manuSyo devIbhUta' iti? manuSyatvopalakSitasya dharmitAnayena, anyathA tu na kathaJcit / 'dravyaM kuNDalIbhUtam' ityAdyaprayogasya itthameva uppaadytvaat|* // 3/3 // parAmarzaH: 'kAya ke "zvinuM dhvamUta', " to ghaDo vyayam - DutyarthivadAra , spAmelAnacittArU/rUA. % lokavyavahArathI dravya-guNAdino abheda 6 - 2 @IkAryuM - jo dravyAdimAM paraspara abheda hAjara na hoya to suvarNa kuMDalasvarUpa thaI gayuM, 8 A ghaTa lAla thaI gayo - ItyAdi vyavahAra thaI na zake. (3/3) * ko.(9)+A.(1)mAM "atha havi anubhavathI paNi abheda sAdhi che' pATha. # ko.(4)mAM "lahikuMjI' pATha. ko.(10)mAM "kahiuM" pATha. ja ko.(2)mAM "naya bheda' azuddha pATha. '. cihradayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko. (9+12)+ A.(1)mAM che. pustakomAM "huto pATha. ko.(11)no pATha lIdho che. pustakomAM "rAto varNaI pATha. ko. (10) + ko.(12) + A. (1)no pAThakrama lIdho che. 3 ko.(13)mAM 'suvarNa te kuMDalAdika huo. ghaTa te raktAdika huo- e vyavahAra na saMbhave, jo guNa-guNyAdikane abhedasvabhAva na mAnaI pATha. * ko.(9)+A.(1)mAM "guNaguNyAdikanaI pATha. * lA.(2)mAM "hauI tauMI tti pATha. * citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.ko.(9)mAM che.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 [ adhyAtma anuyoga sahita abhedanayanuM ucita AlaMbana ja AdhyAtmika upanaya :- "guNa-paryAya dravyathI abhinna che' - A vAta AdhyAtmika dRSTie e daratI rIte upayogI che ke jema mANasa potAno (= Atmadravyano) nAza na thAya tenI kALajI rAkhe che A tema dayA, Indriyadamana, dAna Adi potAnA nirmaLa guNo ane ziSTajanatva, sadAcAritva, dharmiSThatA - Adi nirmaLa paryAyo nAza na pAmI jAya tenI prAthamika tabakkAthI ja jAgRti rAkhavI joIe. tathA 2. AgaLa vadhatAM samyagdarzana Adi zuddha guNo tathA dezaviratatva, saMyatatva Adi potAnA nirmaLa paryAyanI hAni na thAya te mATe sAvadhAnI rAkhavI joIe. kAraNa ke AtmA potAnA guNa-paryAyathI abhinna G hovAthI zubha ke zuddha guNa-paryAyano nAza thatAM te svarUpe potAno paNa nAza thAya che. tethI khAsa khyAlamAM rAkhavuM ke AtmAnA zuddhaguNa ane zuddhaparyAya prakarSa pAme tyAre ja paMcAstikAyamAM darzAvela - mokSasukha sulabha thAya. tyAM kuMdakuMdasvAmIe jaNAvela che ke "karmamalathI vipramukta banela, lokanA Urdhva cheDAne pAmIne sarvajJa-sarvadarzI te siddhAtmA atIndriya ananta sukhane meLave che." (3/3)
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67. dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (3/4)] valI, 'ekAMta bhedaM bIjuM bAdhaka vacana kahaI chaI - baMdha-deza bhedaI huI jI, bimaNI gurutA re khaMdhi5; pradezagurutA pariNamaI jI, khaMdha abhedaha baMdha re 3/4ll (29) bhavikA. *guNa-guNIne bheda mAnII tivAri avayavAvayavIne paNi bheda ja mAnavo huI * baMdha kahiyaI avayavI, deza kahiyaI avayava; ehonaI (bhedaI=) jo bheda mAniyaI to bimaNo bhAra (=bimaNI gurutA) khaMdhamAMhi (hUI=) thayo joIyaiM. je mATaI zatataMtunA paTamAMhi zatataMtuno jeTalo bhAra, teTalo paTamAMhi paNi joIyaI. anaI je koI navA taiyAyika Ima kahaI chaI je "avayavanA bhArathI avayavIno bhAra atyaMta hIna chaI", te mATaI tehanaI mataI "ddhipradezAdika khaMdhamAMhaI kihAMI utkRSTa gurutA na thaI joII. je mATaI dvipradezAdika khaMdhaI ekapradezAdikanI apekSAI avayavI chaI. anaI paramANumAMhaI ja utkRSTa gurutva mAniyaI to rUpAdika vizeSa paNi paramANumAMhaI che mAnyAM joIi, dipradezAdikamAMhaI na mAnyAM joIzuM." * "gurutvamatIndriyamiti tatra dviguNatvAdipratyakSasyApAdakAbhAva eva / avanativizeSastu avayavini naukAdilagnatRNavadatyantApakRSTagurutvasvIkArAdevAnApAdyaH' - ityuktistu atyantApakRSTagurutva eva gurutvasyA'samavAyikAraNatve shobhte| tathA ca avasthitagurutvaM paramANuvizrAntameva syAt / tAdRzasya ca tasya sambandhavizeSeNa avayaviniSThA'vanatyAdikAritve spAdikamapi paramANuvizrAntameva . syAt, sambandhavizeSeNa avayaviniSThakAryakAritAyAH adurvacatvAditi na kiJcidetat / * '... cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko. (9+12)+ A.(1)mAM che. 6 ko.(13)mAM "dUSaNAMtara pATha. * pustakomAM "vacana' nathI. ko.(11)mAM che. * bimaNI = bamaNI, dviguNI, Double (AdhAragraMtha kAdaMbarI- pUrvabhAga) Si lI.(1+2)mAM "baMdha' pATha. pAThAM, saMbaMdhi. bhAi ko.(6)mAM "saMbaMdha" pATha. *.* cihradayamadhyavarta pATha pustakomAM nathI. A.(1) + ko. (9+13) +si.mAM che. 0 ko.(13)mAM "tivAre khaMdha-dezabhede bimaNo bhAra thayo joII pATha. ko.(1+11)llA.(2)mAM "taMtumAM' pATha. .: cihadayamadhyavartI pATha A.(1) + si.ko.(9)mAM nathI dha.mAM 'paramAMhe pATha. *...ka cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.lI.(4)+ko.(3)mAM che. " si. + ko.(3)mAM 'vAraneti' rUtyazuddhaH paTha:I lI.(4)no pATha lIdho che.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 [ adhyAtma anuyoga sahita re abhedanayano baMdha mAnaI to (pradezagurutA=) pradezano bhAra teha ja khaMbhArapaNai pariNamaI, jima taMturUpa paTarUpANaI. tivAraI gurutA vRddhino doSa kahie, te na lAgaI. 2 ll3/4 ma skandha-dezavibhede syAt skandhe dviguNagauravam / tayorabhedasambandhe prdeshgurutaantiH||3/4 / / rA = parArzaka : kAma karI che bamaNA bhAranI taiyAcikane samasyA che zlokArtha :- skandhano (= avayavIno) ane dezano (= avayavano) atyanta bheda mAnavAmAM Ave to skaMdhamAM bamaNI gurutA (= bhArepaNuM) Avaze. jo te banneno abheda mAnavAmAM Ave to pradezanuM gurutva skandhanA gurutvarUpe pariName. (34) ( abhedanaca saMcamasAdhaka che 2. AdhyAtmika upanaya :- tata ayogolaka nyAyathI ApaNo AtmA vartamAnakALamAM zarIra Adi rUpe pariNamelo che. arthAta zarIrathI kathaMcita abhinnapaNuM AtmA dharAve che. tethI AtmAne zarIranA 3bhArano sAmAnyathI anubhava thato nathI. potAno bhAra potAne kyAMthI lAge ? 50 kilo vajanavALA ( zarIrane kAyama UMcakIne pharanAro jIva thAkano anubhava karato nathI. paraMtu pAMca kilo vajanavALA ghaDAne ke zAkanI thelIne UMcakatAM mANasa thAkI jAya che. kAraNa ke ghaDAthI ane zAkanI thelIthI AtmA e spaSTarUpe judo che. vaLI, uNodarI tapa sacavAya te rIte bhojana-pANI lenArane bhojana bAda bhArano anubhava thato nathI. kAraNa ke te zarIrarUpe pariNamI javAnuM kAma zarU thaI jAya che. tathA zarIrathI che to dehadhArI AtmA kathaMcit abhinna ja che. paraMtu over eating ke over drinking karanAra ke over ca weight dharAvanArane vadhu paDatA bhArano anubhava avazya thAya che. kAraNa ke tathAvidha tAdAbhya AtmAne atirikta bhojana-pANI-carabI Adi sAthe nathI. mATe atibhAranA trAsathI bacavA anazana, uNodarI, vRttisaMkSepa vagere tapamAM prayatna karavo. tenA dvArA anna-pAna, zarIra Adi upara niyaMtraNa rAkhavAnI sUcanA prastuta zloka dvArA meLavI zakAya che. A bAbatamAM "ahIM saMsAramAM pedA thanArA kAmavAsanAsaMtApasvarUpa jvara (= tAva) vagere je doSo che, te je sthAnamAM sarvathA nathI ja hotA te paramapada = mokSasthAna che" - A pramANe mokSapadeza paMcAlakamAM zrImunicandrasUrijIe je kahela che, tene satata smRtipaTamAM aMkita karavuM. te smaraNanA lIdhe vartamAnamAM kathaMcita bhinna evuM paNa kAmavikArAdidoSazUnya paramapada abhinna svarUpe ApaNA cittamAM sthApita thAya. temaja tenA prabhAve ApaNA kAmavAsanA vagere doSo haNAze. A bAbata dhyAnamAM levI. (3/4) che ko.(13)mAM 'bimaNAI nAve' pATha.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAmarza:: dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (3/5)] dravyAdikanaI abheda na mAMnaI chaI, tehanaI upAlaMbha diyaruM chaI - bhinna dravya-paryAyanaI jI, bhavanAdikanaI re eka; bhAkhiI, kima dAkhaI nahIM jI, eka dravyamAM vivekare? .3/pA (30) bhavikA. "he bhedavAdI ! jo" bhinna dravya je mRtyu pASANa, kASTha, pRthivI, jalAdika tehano paryAya je bhavanAdika = gharapramukha, tehanaI hUM "eka" (bhAkhiI=) kahaI chaI "eka ghara e" ItyAdika ra lokavyavahAra mATaI? to eka dravyamAM dravya-guNa-paryAyanaIM abheda hoI, ehavo viveka kAM nathI kahito? je mATaiM "Atmadravya, teha ja AtmaguNa teha ja AtmaparyAya" ehavo vyavahAra anAdisiddha chaS. *jo tuM mRta-pASANa-kASThAdi bhinnadravya saMyoga niSpanna bhavanAdi paryAyane eka kahe che, to eka dravyadarbhe niSpanna je bhAva tehamAM ekapaNuM kAM na dekhAvaI (udAkhavaI? dravyaikatvameva svagataparyAyavyapadezahetuH, anyatra anekatvodbhavAditi paramArthaH * // 3/5 // vibhinnadravyaparyAye bhavanAdika ektaam| bhASase, nekSase kasmAdekadravye guNaikatAm / / 3/5 / / anekavyaniSpanna eka paryAyano vicAra che globaI :- he taiyAyika ! vibhinna dravyanA paryAya svarUpa ghara vageremAM tuM ekatvanuM kathana kare e che. to pachI eka dravyamAM gurNakyane kema joto nathI ? (arthAta dravyane guNAdimaya mAnavuM.) (3/5) a ja nizcaya-vyavahAranuM yathocita joDANa AdhyAtmika upacAra - pramAda Adine vaza banI anya jIvo potAnA nirmaLa guNa-paryAyano nAza karI rahelA hoya tevA samaye teone joIne tenA pratye UbhA thatA aNagamAne aTakAvavA rama mATe nizcayanayanuM AlaMbana laIne tenA akhaMDa aNizuddha guNa-paryAyamaya Atmadravyane ahobhAvathI jovAnI koziza karavI. tathA potAnA guNonI nyUnatA ane paryAyanI malinatA joIne, vyavahAranayanuM AlaMbana che laIne jaNAtuM potAnuM sakhaMDa, malina ane truTipUrNa Atmadravya kaI rIte akhaMDa, nirmaLa ane paripUrNa yo * ko.(9913)A.(1)mAM bhinna pradesa gurutvaI eka avayavI gurutvavyapadeza kima hoya? te daSTAMtaI sAdhaI che" | pATha avataraNikArUpe che. 0 mo.(2)mAM "na' nathI. '... cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko. (9)+si.+A.(1)mAM che. 8 ko.(13)mAM "koThAdi bhinnadravyasaMyoganiSpanna bhavanAdika paryAyane eka kahaI che to eka dravyadale niSpanna je bhAva tehamAM ekapaNo kAM na dekhAve ?' pATha. 4 A.(1)mAM "to ekadravyaniSpanna dalaI niSpannabhAva je tehamAM ekapaNo kAM na dekhAvaI ? e paramArtha pATha. *...* citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. lI.(4) + ko.(3+15)mAM che.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 [ adhyAtma anuyoga sahita bane? te AzayathI aMtaraMga jJAnapuruSArtha ane bahiraMga kriyApuruSArthano yathocita abhyAsa karavo. tathA 5. kliSTa karmodayanI viSamatAnA lIdhe, temAM saphaLatA na maLatAM hatAzAnI khINamAM gabaDavAnuM thAya tyAre laghutAgraMthi (inferiority complex) mAMthI bacavA mATe zuddhanizcayanayamAnya akhaMDa, paripUrNa, vizuddha detI Atmadravya upara potAnuM dhyAna kendrita karavuM. tathA pragaTa thayela nirmaLa guNa-paryAyano mohavaza ahaMkAra A karI, puNyodayanA nazAmAM gaLADUba banI, atiAtmavizvAsa (over confidence) mAM AtmA aTavAI " jAya tyAre vyavahAranaya saMmata vartamAnakAlIna potAnA sakhaMDa, malina ane apUrNa Atmadravyane lakSyagata 3 karavuM. A rIte ahaMkArathI ane madathI potAnA AtmAnI satata surakSA karavI joIe. A rIte karavAmAM Ave to ja vizikAprakaraNamAM darzAvela siddhasvarUpa jhaDapathI AtmasAta thAya. tyAM zrIharibhadrasUrijIe ( jaNAvela che ke "badhA ya siddha bhagavaMto sarvajJa che. badhA ya siddho sarvadarzI che. badhAya siddho nirupama ya sukhane prApta karI cUkela che tathA janma-jarA-maraNAdithI rahita che.' AvuM siddhasvarUpa jhaDapathI AtmasAta karavA jevuM che. tathA te ja ApaNuM paramaprayojana che. te bhUlAvuM na joIe. AvI hitazikSA ahIM prApta thAya che. (3/5)
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 dravya-guNa-5yAyano rAsa + Tabo (3/E)] "caitanyaguNe abhinna te cetanadravya kahiI. acaitanyaguNe abhinna te acetana dravya kahiI - ema guNa-paryAyane abhede dravyano niyata kahatAM yathAvasthitarUpai vivahAra thAya to aneka guNa-paryAyAbhede eka dravyamAMhi anekapaNuM kima nArve ? te upare kahe che guNa-paryAya abhedathI jI, dravya niyata vyavahAra; pariNati je chaI ekatA jI, teNi te eka prakAra re 3/6 (31) bhavikA. *jIvadravya, ajIvadravya ItyAdika je niyata kahetAM vyavasthA sahita (dravya) vyavahAra thAI chai, te guNa-paryAyanA abhedathI. jJAnAdika guNa-paryAyathI abhinna dravya, te jIvadravya. rUpAdika guNa-paryAyathI abhinna, te ajIvadravya. nahIM to dravyasAmAnyathI vizeSasaMjJA na thAI. dravya, guNa, paryAya eha 3 nAma chai, paNi svajAti 3 naIM (je ekatA=) etva (pariNatika) pariNAma chaI. (teNika) teha mATaI te 3 eka prakAra kahayaI. jima Atmadravya, jJAnAdika guNa, tatparyAya e sarva eka ja kahiI. jima ratna (1), kAMti (2), varApahArazakti (3) paryAyanaI e 3 naiM ekatva pariNAma chaI; tima dravya, guNa, paryAyanai ima jANavuM.* *tavyakti je ekatA pariNAma che. teNi karI te eka prakAra kahIzuM. sAta 4 dravyasaMkhyAnI ubhUtatva vivaphAI "3aaN ghaTa', paryAyasaMkhyAnI udbhatatvavivakSAI "kta viguNa-paryAvara', ubhayobhUtatvavivaphAI "Ayo ghaTI TE' ItyAdi vyavahAra malayagiri pramukhe kahyo che.* /3/6 , guNAdyabhedato drvybhedvyvhRtirbhvet| svajAtyA pariNAmaikyAt tryaannaamekruuptaa||3/6|| ja abhedapakSamAM niyata dravyavyavahAra saMbhava je zlokArca - guNa-paryAyano abheda hovAthI dravyamAM vizeSa = niyata vyavahAra saMbhave. dravya-guNa -paryAyano potAnI jAtisvarUpe ekatva pariNAma che. (arthAt padArtha dravya-guNa-paryAyamaya che.) (3/6) To *.* cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9+13)+si.+A.(1)mAM che. *...* cihnadrayamadhyavartI pATha ko.(9)+ A.(1)si.mAM nathI. je pustakomAM "eka ja pATha. lA.(2)no lIdho che. * cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko. (9)mAM che. * A. (1)+ko.(13)mAM "tavyakta je ekatA pariNAma chei. tiNi karIne eka prakAra kahiI etalaI dravya saMkhyAne upajavuM 'ghaTa:', paryAya saMkhyAne upajAvuM te viparyAyA' ane vivaphAI 'nAdatho ghaTI junar' ItyAdi vihAra zrImalayagiri kari zuM kahe chaI pATha che.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita ha9 akhaMDa savaraparamaNatA meLavIe AdhyAtmika, upanaya - 'padArtha dravya-guNa-paryAyamaya che' - A vAta AdhyAtmika dRSTie e rIte upayogI che ke zuddha Atmadravya, kevalajJAnAdi zuddha guNo tathA siddhatva Adi zuddha paryAyonuM mukhya kArya 8 - prayojana eka ja che. te che akhaMDa svarUparamaNatA. Atmadravya zuddha bane to paNa svarUparamaNatA - prApta thAya. jJAnAdi guNo zuddha bane to paNa svarUparamaNatA akhaMDa bane. svaparyAyo zuddha bane to paNa daMDa svarUpa ramaNatA niraMtara pravarte. vyavahAranaya kahe che ke sau prathama tamArA paryAyone zuddha karo. saMyamaparyAyane (d pragaTAvo. pachI AtmaguNo zuddha banatA jaze. chevaTe Atmadravya paNa zuddha banI jaze. hama sAdhakanI aMgata javAbadArI . 2che jyAre nizcayanaya ema kahe che ke "sau prathama zuddha, akhaMDa, paripUrNa, nirAvaraNa, dhruva, acala Atmadravya upara ahobhAvapUrvaka rucine sthApita karI Atmadravyane zuddha karo. jema jema Atmadravya zuddha 5 thatuM jaze tema tema AtmaguNa ane AtmaparyAya paNa zuddha thatA jaze." Atmadravya-AtmaguNa so -AtmaparyAya jyAre paripUrNapaNe zuddha bane tyAre anAyAse niraMtara akhaMDa svarUperamaNatAno pravAha . (= nirAvaraNa paryAyapravAhI vahevA lAgaze. sAdhakanI aMgata javAbadArI e che ke potAnI vartamAna bhUmikAne prAmANikapaNe oLakhIne, tadanusAra uparokta vyavahAra-nizcayanayanuM AlaMbana levuM. tathA te rIte mokSamArge svarasapUrvaka, sAme cAlIne, jhaDapathI AgekUca AtmArthI jIve karavI joIe. tenAthI upadezarahasyamAM darzAvela paramapada jhaDapathI maLe che. tyAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje darzAvela che ke "nitya, akalaMka, jJAna-darzanathI samRddha evuM AtmasvarUpa je zuddha zAzvata paramapada che, te niyamo upAdeya che." (36)
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (3/7)] valI abheda na mAnaI, tehanaI doSa dekhADaI chaI - jo abheda nahIM ehano jI, to kAraya kima hoI ?; achatI vastu na nIpajaI jI, zazaviSANa pari joI re 3/zA (32) bhavikA. jo ehanaI = dravya-guNa-paryAyanaIMS abheda nathI, to kAraNa-kAryanaI paNi abheda na hoyaI. tivArai mRttikAdika kAraNathI ghaTAdi kArya kima (hoI =) nIpajaI ? kAraNamAMhi te kAryanI sattA hoI to ja kArya nIpajai. kAraNamAMhaI achatI kAryavastunI pariNati na nIpajaI sa ja. (parika) jima zazaviSANa (joI). jo kAraNamAMhi kAryanI sattA mAniyaI, tivAraI abheda sahajaI ja Avyo joIe. 'tasmAdasataH kartumazakyatvAdinA kAraNakAle'pi kAryasya sattvAt tadabhedo dhruva iti pratipattavyam / taduktam - 'asadakaraNAdupAdAnagrahaNAt srvsmbhvaa'bhaavaat| zaktasya zakyakaraNAt kAraNabhAvAcca sat vAryAA ' (sA.hA.2) rUtyaki 3/ ke yamevastrayANa na tardi sAthe thaM tAt ? dale'sad vastu nodeti zazazRGgasamaM kvacit / / 3/7 / / asat kAryanI utpatti asaMbhava che zlokArtha :- jo dravyaguNa-paryAyano abheda mAnavAmAM na Ave to upAdAnakAraNamAMthI kArya kaI rIte thaI zake ? kema ke upAdAnakAraNamAM zazazunasamAna asat vastu kyAreya utpanna thatI nathI. (3/7) deva! parAmarza: yA - ko.(9)mAM "valI abheda vyatirekAnupapatti daDhe chaI.' avataraNikA. 2 mo.(2)mAM "na' nathI. # ma.mAM "ehono pATha. A.(1)+ko. (2) no pATha lIdho che. ja ko.(4)mAM "kAraja' pATha. * zazaviSANa = sasalAnuM ziMgaDu. che A.(1)mAM pATha 'jo ehano = guNa-guNyAdika avayavAvayavyAdikano abheda nathI to kArya kima nIpaje ? mRttikAmAMhi ghaTa hato to ja daMDAdivyApAri Avirbhata thayo te nIpano kahII. paNi achatI vastu navi nIpajai. yathA daSTAMtana deDhayati-zazalAnA siMganI pari achatinI chati na thAya." ko. (13)mAM paNa AvA prakArano ja pATha che. 0 mo.(2)mAM "....paryAyathI' pATha. A pustakamAM 'zakti' pAThA) bhA0 + ko. (12) + A. (1) + lI.(2+3) + lA.(2) + pADano pATha lIdho che. * pustakomAM 'joIe' pATha nathI. ko.(11)mAM che. 1 lI(3)mAM 'na' azuddha pATha. .. citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko. (9)mAM che.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita satkAryavAdanuM AdhyAtmika prayojana 201 AdhyAtmika upanaya :- 'upAdAnakAraNamAM avidyamAna vastu kyAreya utpanna na thAya' - A mujaba ke sAMkhyasaMmata satkAryavAdanI mAnyatAno sAdhanAmArgamAM e rIte upayoga thaI zake ke AtmadravyamAM kevalajJAna Adi guNo ane siddhatva Adi nirmaLa paryAya vidyamAna ja che. sadguru, kalyANamitra vagerenA upadeza, preraNA, mArgadarzana AdinA mAdhyamathI sadgurusamarpita sAdhakamAM kevalajJAna Adi guNo ane saMyatatva, siddhatva Adi nirmaLa paryAyo pragaTa thAya che. jema zilpInA TAMkaNA khAvAnI taiyArI paththara haMmezA rAkhe (arthAt paththara tUTI na jAya) to paththaramAM chupAyela pratimAno zilpI dvArA AvirbhAva thaI zake. tema sadguru vagerenI preraNA, anuzAsana, kaDakAI Adine svIkAravAnI taiyArI ziSya rAkhe (arthAt mAnasika rIte paDI na bhAMge, guru pratye jarAya aNagamo na kare.) to ziSyamAM chupAyela kevalajJAna Adi guNano ane siddhatva Adi nirmaLa paryAyano prAdurbhAva sadgurunA mAdhyamathI thaI zake. ApaNA nirmaLa guNa-paryAyonA abhibhaMjaka sadguru pratye vinaya, bhakti, bahumAna, samarpaNa ane zaraNAgati vagere bhAvone jIvanabhara TakAvI rAkhavAnI pAvana preraNA satkAryavAdanA mAdhyamathI levA jevI che. te preraNAne anusaravAthI dvAtriMzikAprakaraNamAM jaNAvela mokSa sulabha thAya. tyAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajIe jaNAvela che ke 'sarva karmano kSaya eTale mokSa. te bhoganA saMklezathI rahita che.' (3/7) D 74
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + To (3/8)] 75 *kAraNamAMhi kArya upanA pahilAiM jo kAryanI sattA chaiM to kAryadarzana kAM nathI thAtuM ?" e zaMkA Uri kahaI chaI - 66 dravyarUpa chaI kAryanI jI, tirobhAvanI re zakti; AvirbhAva nIpajaI jI, guNa-paryAyanI vyakti re / / 3/85 (33) bhavikA. kArya nathI upanuM, tivAraIM kAraNamAMhaI kAryanI dravyarUpaiM tirobhAvanI zakti chaI. teNai karI chai, paNi kArya jaNAtuM nathI. sAmagrI milaI, tivAraI guNa-paryAyanI vyaktithI (AvirbhAvaI=) AvirbhAva thAI chaI, teNai karI kArya (nIpajaI ane) dIsaI chaI. DAvirbhAva-tirobhAva paNi darzana-adarzananiyAmaka kAryanA paryAyavizeSa ja jANavA. teNaIM karI AvirbhAvanaU sat-asat vikalpaU dUSaNa na hoi, je mATaiM anubhavanaIM anusAraI paryAya kalpiiM. 'kAraNa pahilAM kAryanI dravyarUpaIM sattA che. te rUpaIM pratyakSa thAya che. ghaTatvAdirUpe sattA nathI. te rUpe pratyakSa nathI thAtuM. ema anekAMta AzrayaNe tirobhAva-AvirbhAva ghaTe. vyavahAra paNi upapanna thAIM. te mATaIM kathaMcit abhedaIM ja kAryotpatti thAIM. Ima siddha thayuM. *bhavika jIvo ! tumheM INi pa2IM dravya-guNa-paryAya lIjIIM.* // 3/85 parAmarzaH prAk kAryasya tirobhAvazaktirdravyatayA sataH / guNa- paryAyayorvyaktyA''virbhAve taddhi dRzyate / / 3/8 / / * tirobhAva zaktinA lIdhe kAryanuM adarzana zlokArtha :- pUrve dravyarUpe rahelA kAryanI tirobhAva zakti varte che. guNanI ane paryAyanI abhivyakti dvArA kAryano AvirbhAva thatAM ja kArya dekhAya che. (3/8) tirohita paramAtmAno AvirbhAva = sAdhanA AdhyAtmika upanaya :- dravyamAM tirobhAva zakti ane AvirbhAva zakti A banne zakti batAvavAnI pAchaLa AdhyAtmika dRSTie tAtparya e che ke saMsArI avasthAmAM pratyeka AtmAmAM tirobhAva e - ko.(13)+A.(1)mAM 'tathA mATIne viSe ghaTanI sattA che to pragaTa kima na diA ? te samAdhAna kare che' pATha. ko.(9)mAM 'jo kuMbhakArAdi vyApAra pahilA mRdravyanaI viSTi ghaTasattA che. to pratyakSa kAM nathI dIsato ? e zaMkAnuM samAdhAna kare che' pATha. ma.dha.mAM 'chatI' pATha. ko.(1)no pATha lIdho che. 7 zAM.mAM 'AvirbhAva' nathI. ma.mAM vyutkramathI pATha che. lI.(1+2)nA AdhAre pATha lIdhela che. - cihnandvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9+13)mAM che. * cihnandvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. lA.(2)mAM che.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 [ adhyAtma anuyoga sahita zakti svarUpe paramAtmA rahelA che. jyAre paripUrNa guNanI ane parizuddha paryAyanI abhivyakti thAya tyAre pratyeka bhavya AtmAmAM 52mAtmatattvano AvirbhAva thAya che. tirobhAva zaktirUpe rahelA paramAtmAne AvirbhAva zaktirUpe pariNamAvavA tenuM nAma tAttvika sAdhanA che, aMtaraMga mokSamArgagocara puruSArtha che. jaDano rAga ane jIvano dveSa A sAdhanAmAM avarodhaka bane che. 'huM to pUrNAnaMdano nAtha chuM. paramAnaMda A svarUpa chuM. cidAnaMdasvarUpI ghana AtmA chuM. paramAnandamaya evA mAre (1) TI.vI., (2) TelIphona, (3) reDiyo, (4) viDiyo, (5) cenala, (6) oDio, (7) phrIjha, (8) e.sI. vagere jaDa padArthanI pAse sukhanI bhIkha mAMgavAnI jarUra zI ? jaDa evA bhautika ane tuccha sAdhanothI saryuM' - A rIte ( potAnAmAM chupAyelAM paramAtmatattva tarapha rucipUrvaka dRSTine sthira karavAthI jaDano rAga chUTI jAya che. / sarva jIvomAM paramAtmasvarUpadarzana dvArA dveSavilaya }} tathA A ja rIte anya jIvomAM tirohita svarUpe rahelA paramAtmatattva pratye rucipUrvaka potAnI dRSTine sthApita karavAthI, anya jIvo pratyeno dveSa ogaLI jAya che. 'atyAre karmAdhIna banI mArI sAthe asabhya ke anyAyI vyavahAra karanArA jIvo tathAbhavyatvano paripAka thatAM bhavitavyatAnA sahakArathI sAdhanAsAgaramAM DUbakI lagAvI zuddha guNa-paryAyasvarUpa amUlya ratnone meLavI potAnA paramAtmasvarUpane deDhaprahArInI jema TUMka samayamAM pragaTAvI deze. to pachI mAre zA mATe tevA tirohita zakti svarUpe rahelA paramAtmatattvo pratye dveSa bhAva rAkhavo ?' - A rIte anya sarva jIvomAM tirohita paramAtmAnA darzana karavA tarapha A zloka maMgala sUcana kare che. AvuM thAya to ja aSTakaprakaraNamAM darzAvela mokSasukha jhaDapathI pragaTa thAya. tyAM zrIharibhadrasUrijIe jaNAvela che ke 'aparAdhIna, utsukatArahita, pratikAra vagaranuM, bhayazUnya, svAbhAvika nitya sukha tyAM mokSamAM hoya che.' (3/8)
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + To (3/9)] naiyAyika bhAkhai IsyuM jI, "jima achatAnuM re jJAna; hovai viSaya atItanuM jI, tima kArya sahi nANa re'' // 3/9 // (34) bhavikA. ihAM valI taiyAyikazAstrI* = naiyAyikamatabhASaka (isyuM=) ehavuM bhAkhaI chaI *= Ima kahauM chaiM je "jima atIta UanAgata viSaya je ghaTAdikaka, achatA chaI, tehanuM jima jJAna hoyai, *tima ghaTAdika kArya (sahi=) achatAM ja, mRttikAdika dala thakI sAmagrI milyai nIpajasyaI (-Ima nANa jANa). achatAMnI zizna hoI, to achatAMnI utpatti kima na hoI ? * vidyamAnaprAgabhAva - dhvaMsapratiyogino jJaptiriva vidyamAnaprAgabhAvapratiyogina utpatti: sambhavatIti sa 'utpattiH vidyamAnatvarUpasattAvyApyeti vacanamapahastayatIti bhAvaH / tatra tatsattvaJca na tatra tatkAryotpattiniyAmakam, prAgabhAvAdereva dezaniyAmakatvAt / 21 kAryajananazaktimattvAdinA ca na kAraNe kAryAnupravezaH, paTabhinnatvAdinA ghaTe paTA'nupraveza = 77 prasaGgAt / vastuto daNDatvAdirUpaiva kAraNatA, tasyA ghaTasambandhitvajJAne ca kiJcillakSaNamapekSaNIyamiti na kAraNakukSau kAryapravezaH iti smartavyam / * ghaTanuM kAraNa daMDAdika amhe kahuM chuM, tihAM lAghava chaI. tumhAraI mataIM ghaTAbhivyaktinuM daMDAdika kAraNa kahavuM, tihAM gaurava hoI. bIjuM, abhivyaktinuM kAraNa cakSu pramukha chaI, paNi daMDAdika nathI. dravyaghaTAbhivyaktinuM kAraNa daMDa bhAvaghaTAbhivyaktinuM kAraNa cakSu. tihAM gaurava chai, te na ghaTaI. te mATaI bhedapakSa ja ghaTaI*. *abhedapakSa na ghaTaI.* 53/95 * ma.-dha.mAM 'naIyA..' pATha. ko.(2)no pATha lIdho che. pustakomAM 'valI' nathI. phakta lA.(2)mAM che. * pustakomAM 'zAstrI' zabda nathI. A.(1)mAM che. - cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. lA.(2)mAM che. I pustakomAM 'anAgata' zabda nathI. A.(1)mAM che. x ko.(13)mAM 'ghaTAdika padArthanuM' pATha. * A.(1)mAM phakata 'tima achatuM ja kArya kAraNa vyApAraI u5jaIM - ema mAnatAM smo dUSaNa che ?' ATalo pATha che. *...* cihnaddhayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)+si.mAM che. x 'abhedapakSa ja (.. ...) ghaTaIM' bhA. + P(2+3+4) + mo.(2) + lI.(2+3) + pA.mAM pATha che. *. cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. lI.(1+3) + lA.(2)mAM che. ...* cihnadvayamadhyavartI pATha phakta ko.(10)mAM che.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 [ adhyAtma anuyoga sahita - naiyAyikAH prbhaassnte'sttve'pytiitgocrH| karthava jJAtreivaM vAryamaddhi gAyatAnAArU/. - 9 asanI jJapti - utpattino saMbhava : naiyAyika , zlokArtha :- naiyAyiko kahe che ke "jema atIta viSaya vartamAnamAM asat hovA chatAM paNa jaNAya che che tema prastutamAM asat ja kArya utpanna thaze." (arthAt asad vastunI jJapti-utpatti thaI zake.) (39) 8.!! * dvividha asahvAdanuM AdhyAtmika mUlyAMkana . AdhyAtmika upanaya - asat vastunI jJaptinA ane utpattinA vicArane AlaMbana banAvI ema - vicAravuM ke "mArA bhUtakALanI pApa pravRttio ane doSo vartamAnamAM asat hovA chatAM sarvajJa bhagavaMto che to tene jANe ja che. tethI tenI AlocanA, niMdA, gaI karI, prAyazcitta vahana karI, anAgata (= anutpanna hovAthI vartamAnamAM asatu) kevalajJAnAdi guNone ane saMyatatva, siddhatva Adi paryAyone vahelI take utpanna karuM. kAraNa ke asatkAryavAdanA siddhAnta mujaba, atIta ane anAgata vastu asat ryo hovA chatAM tenI jANakArI ane utpatti thaI zake che.' A rIte asadgativAdane ane asatkAryavAdane AdhyAtmika dRSTie upayogI banAvI, enA mAdhyame Atmavizuddhi meLavIne kalyANakArI, acala, rogarahita, akSaya, ananta, avyAbAdha (=pIDAzUnya) siddhigati nAmanA lokAgrapadane AtmArthI sAdhaka prApta kare che. zrI pArzvanAthacaritramAM zrIudayavIragaNIe AvuM lokAgrapada darzAvela che. (3)
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + To (3/10)] hivaI e mata dUSaNa dekhADaI chaI - te mithyA, nahIM sarvathA jI, achato viSaya atIta; paryAyArtha te nahIM jI, dravyArthe chaI nIta+ re ||3/10nA (35) vikA. "achatAnI jJaptinI ciM achatAnI utpatti hoI" - Ima naiyAyika kahiuM, teha mata mithyA = alIka chaIM. jeha mATaIM atIta viSaya upalakSaNathI anAgata viSaya* ghaTAdika, jJAnamAMhiM bhAse che te sarvathA achato nathI. teha paryAyArathathI nathI; dravyArathathI chaI. sadAI chaIM. naSTa ghaTa paNi mRttikArUpaU viSANa* sarakho ja thAI. te prakAra kahe chaI1 - (nIta=) chaI. sarvathA na hoI to zazazRMga *= zazanA nitya * tathA ca ghaTAdikaM yadi sarvathA asat syAt notpadyeta zazaviSANavaditi prasaGgApAdanamavyAhatameva / 'asatkhyAtyabhAvena uktadRSTAntA'siddhi:' ityuktAvapi tena rUpeNa utpattau tena rUpeNa asattvasya ca prayojakatve rUpAntareNa sattvam arthAt sidhyatyeveti draSTavyam / * // 3/10|| parAmarzaH = tanna, naikAntato'sattvamatItaviSayasya hi / paryAyArthAdasattve'pi nityo dravyArthataH sa tu / / 3 / 10 / / 79 OM atIta Adi viSaya paryAyArthathI asat zlokArtha :- navamA zlokamAM naiyAyike jaNAvelI vAta barobara nathI. kAraNa ke atIta viSayaka paNa ekAMte asat nathI. paryAyArthathI asat hovA chatAM paNa dravyArthathI te nitya ja che. (3/10) ucita vyavahAra ane durbhAvatyAga : nacaddhayaprayojana AdhyAtmika upanaya :- 'atIta-anAgata padArtha paryAyArthika nayathI vartamAnakALamAM asat che' pustakomAM 'paryAyAratha' pATha.ko.(2)no pATha lIdho che. x ma.+zAM.mAM 'dravyAratha' pATha. ko.(2)no pATha lIdho che. pustakomAM 'nitya' pATha. ko.(12)+lA.(2)no pATha lIdho che. ko.(5+8)mAM 'nita' pATha. pustakomAM 'naiyAyika' pada nathI. ko.(9) + si. + A.(1)mAM che. * pustakomAM 'alIka chaIM' pATha nathI. A.(1)mAM che. . cihnadraya-madhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9+13) + si. + A.(1)mAM che. OM zAM.mAM 'namI' azuddha pATha. I...] cihnadvaya-madhyavartI pATha phakta B(2)mAM che. *.* cihnadvayamadhyavartI pATha mAtra lA.(2)mAM che. * phakta lA.(2)mAM 'ja' che. *.* cihnandvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)+si.mAM che.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 [ adhyAtma anuyoga sahita - A vAtanI AdhyAtmika dRSTie khatavaNI e rIte karI zakAya ke koIe ApaNuM apamAna, vizvAsaghAta " ke anyavidha asabhya vyavahAra bhUtakALamAM karela hoya athavA bhaviSyakALamAM tathAvidha anucita vyavahAra TA ke valaNa ApaNA pratye sAmenI vyakti rAkhaze tevA samAcAra maLe tyAre atIta-anAgata tathAvidha vyavahArane asat = avidyamAna mAnIne sAmenI vyakti sAthe maitrI Adi bhAvothI yukta sauhArdapUrNa na ucita vyavahAra rAkhavo, tevuM sUcana paryAyArthikanayanI samajaNathI prApta thAya che. tathA ayogya vyavahAra karanAra vyakti maLe tyAre paNa "anAgata kevalajJAnAdi guNa ane siddhatva Adi nirmaLa paryAya - vartamAnakALamAM paNa AgaLa (5/10) jaNAvavAmAM Avaze te dravyArthikanayanI dRSTie AtmadravyasvarUpe 6vidyamAna che' - evuM svIkArIne manamAM paNa te vyakti pratye leza paNa dveSa ke aNagamo thaI na jAya, che tenI pUrepUrI kALajI rAkhavI. A rIte ja SoDazakaprakaraNamAM prakAzita paramatattva pragaTa thAya. tyAM zrIharibhadrasUrijIe jaNAvela che ke "nitya, karmaprakRtirahita, lokAlokaprakAzaka, nistaraMgasamudrasamAna, varNa-sparzazUnya, agurulaghu paramatattva che. tenuM svarUpa ane kalyANakaMdalI nAmanI tenI vyAkhyAmAM vistArathI jaNAvela che. jijJAsu tyAM daSTipAta karI zake che. (3/10)
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (3/11)]. 81 "sarvathA achato artha jJAnamAMhaI bhAI chaI" evuM kahaI chaI,tehanAM bAdhaka dekhADai chaI : achatU bhAsaI gyAnanaI jI, jo svabhAvi saMsAra; kahato jJAnAkAra to jI, 3jIpai yogAcAra re 3/11 (36) bhavikA. "tathA jJAnamAMhi achato artha na bhAse. jo "gyAnanaI svabhAvaI, achato '= bAhya asatu bhAva = atIta artha ghaTa pramukha bhAI" - ehavuM mAniiM, *to jJAnamAMhi bAhya asatu bhAvanA ja ghaTa-paTAdyAkAra mAno. to "sAro = saghaloI* saMsAra jJAnAkAra ja che! chai. bAhya AkAra anAdi avidyAvAsanAi achatA ja bhAsaI chaI, jima svapramAhiI achatA padArtha bhAI chaI. bAhyAkArarahita zuddha jJAna, te buddhanaiM ja hoi" - ima kahato ke, 'bAhyaarthaabhAvavAdI yogAcAra nAmaI trIjo bauddha ja IjIpaI; teha mATaI achatAnuM jJAna na hoI. "bAhya artha na hoI to achatAnuM jJAna kima hoI ? jJAna to ghaTAdikanuM pratyakSa . te mATaI bAhya artha chatA ." eha ja yukti te prati kahII che. achatAnuM jJAna mAnyuM te yukti na kahavAI. mATaIMja achatAnuM jJAna na kahevAya. te mATaI "atItAdi viSaya paNa paryAyathI asata, dravyathI sat' - ema ja mAnavo. If3/11 taka "jJAnasvamAvatoDakTi mAsa' ri macI jJAnA maa khatman yogAcAro di tyAM ga AArU/. 9 naicArika dvArA yogAcAra ajeyaH jena 6 zlokArdha :- he naiyAyika ! "asat vastu jJAnanA svabhAvathI ja bhAse che' - AvuM jo tuM mAne to saMsArane jJAnAkArarUpe bolato yogAcAra ja tane jItI jaze. (3/11) ko.(4)mAM "svabhAvuM pATha. 3 jIpavuM = jItavuM (bhagavadgomaMDala- pRSTha-3558 + naMdabatrIsI + sattaramA zatakanA prAcIna gurjara kAvyo + prAcIna phAgusaMgraha + prAcIna gurjara kAvyasaMcaya + vasaMtavilAsa phAgu) '... cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A. (1)+si.+ko.(9+13)mAM che. * ..* cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9) + si.mAM che. * ..cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A. (1)mAM che. * lA.(3)mAM "boddhamatI pATha. 'bauddhamatavALo' artha karavo. 1 jIpaI = jIte. AdhAragraMtha - aMbaDavidyAdhara rAsa, ArAmazobhA rAsamALA, uktiratnAkara, paDAvazyaka bAlAvabodha, upadezamAlA bAlAvabodha, uSAharaNa, RSidattA rAsa, aitihAsika jainakAvyasaMgraha, cAra phAgukAvyo. $... cihnadvayamadhyavartI pATha A.(1)mAM nathI. "Anamae 2/
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita 6 cogAcAra matanuM AdhyAtmika mUlyAMkana AdhyAtmika upanaya :- mokSe javA mATe kevalajJAna joIe. kevalajJAna meLavavA kSapakazreNi mAMDavI joIe. kSapakazreNi mATe zukladhyAna joIe. te mATe dharmadhyAnamAM kuzaLa banavuM joIe. te mATe jJAna e paripakva-parizuddha banAvavuM paDe. "jJAna AtmAnuM svarUpa che. jJAna vinA huM adhUro chuM. jJAna vinA hA, mAruM astitva jokhamAze. jJAna sivAya bIjuM badhuM asAra che' - A pramANe jJAnano mahimA jyAM - sudhI hRdayAMkita na thAya tyAM sudhI jJAna (1) paripakva, (2) prabaLa, (3) parizuddha, (4) paripUrNa ( banatuM nathI. A bAbatane hRdayamAM rAkhIne, temaja "akSaya, pIDAzUnya, punarAgamanarahita sthAna ja upAdeya che' - A pramANe bRhatkalpabhASyavRttimAM je jaNAvela che, tenI vibhAvanA karavA dvArA daDhapaNe rIe mokSalakSitAne manogata karI, jJAnamahimAthI bhAvita banI, jJAnamaya caitanyasvarUpa vijJAnaghana AtmasvabhAvamAM kAyama sthira thavAnA nirmaLa AzayathI jJAnAdvaitavAdI yogAcAra nAmanA bauddhanA matano, anekAMtavAdanI 3 ucita maryAdAmAM rahIne, svIkAra karavAmAM Ave to AdhyAtmika sAdhanAnA mArge haraNaphALa bharIne ra jIva AgaLa vadhI zake - AvA abhiprAyathI yogAcAramatanuM ucita mUlyAMkana karavuM. "gautamabuddha 'vijJAnamAtra ja pAramArthika vastu che. jJAnabhinna pratIyamAna badhuM ja mithyA che' - AvI jJAnAdvaitavAdadezanA bAhya dhana-dhAnya-patnI-parivArAdi vastunI Asaktine dUra karavA mATe jJAnanayagrahaNayogya evA keTalAka nipuNa ziSyone AzrayIne pharamAvI che " - A mujaba zAstravArtAsamuccayanI kArikAne anusarIne paNa jJAnAtavAdanA prayojananI vizeSa prakAre bhAvanA karavI. (3/11)
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (3/12)] "jo achatAnuM jJAna na hoI, to "havaNAM mai atIta ghaTa jANyo' - ima kima kahaIvAI chaI ?" te Upari kahaI chaI havaDAM jANyo aratha te jI", - Ima atIta je jaNAI; vartamAna paryAyathI jI, vartamAnatA thAI re {3/12aa (37) bhavikA. "te atIta (aratha5) ghaTa mai 'havaNAM jANyo - Ima jeha (atIta) jaNAI chaI rI *tihAM tadghaTavAvacchinna jJayAkAra tadravyanirUpita dravyArthathI satu mAnIzuM to ja yuktisaMgata, thAI. jo Ima na mAnII to viSayasvarUpa je vartamAna jJAnaviSayatA te kima saMbhave? dravyathI chatA atIta ghaTanai viSaI, vartamAnazeyAkArarUpa paryAyathI "havaNAM" atIta ghaTa jANyo jAI chaI. athavA naigamanayathI atItanai viSaI vartamAnatAno Aropa (thAI=) kIjaI chai, paNi sarvathA achatI vastunuM jJAna na thAI. *bhavikajana ! manuSyo ! ema atIta ghaTatAnuM svarUpa jANavau* Iti sANatrIsamI gAthArtha jANavo.* 3/1ro - - pArza: : "phavAnAM sa mA jJAta' rUtyatItaH pranIyo sAmprataparyayeNaiva, sattvaM tasya tato dhruvam / / 3/12 / / atIta padArtha paNa vartamAna paryAyathI sat . zlokArtha:- 'hamaNAM te padArtha mArA vaDe jaNAyo' - A pramANe atIta padArthanI vartamAna paryAyathI ja satyabuddhi lokone thAya che. tethI atIta padArthanI sattA cokkasa siddha thAya che. (3/12) * havaDAM (hivaDA) = hamaNAM. AdhAragraMtha- ArAmazobhA rAsamALA, uktiranAkara, kAdaMbarI pUrvabhAga (bhAlaNakRta), naladavadaMtIrAsa, malAkhyAna, pradyumnakumAra caupaI, premAnaMdajI kAvyakRtio, madanamohanA, SaDAvazyaka bAlAvabodha. ko.(47)mAM "havaNAM' pATha. 1. davA = dama juo "AnaMdaghanabAvIsI' upara jJAnavimalasUrikata stabaka saMpA.kumArapALa desAI, prakA. kauzalaprakAzana amadAvAda, juo "paMcadaMDanI vArtA prakAzaka- mahArAjA sayAjIrAva gAyakavADa vizvavidyAlaya- vaDodarA. madhyakAlIna gujarAtI zabdakoza 5.554- juo "ArAmazobhArAsamALA' + uktiratnAkara (sAdhusuMdaragaNI racita) + kavi bhAlaNakRta kAdaMbarI + mahIrAjakRta naladavadaMtIrAsa + bhAlaNakRta naLAkhyAna + vAcaka kamalazekharakRta pradyumnakumAra copAI + premAnaMdakAvyakRtio bhAga 1-2 + zAmaLabhaTTakRta madanamohanA + taruNaprabhAcAryakRta SaDAvazyaka bAlAvabodha. ja A.(1)mAM "timAM aneka Iti sugamArtha saMkSepataH te vartamAna paryAyaI vartamAna rUpa dravya thAya. mATII vartamAne te ghaTa je AkAra te dravyanirUpita mAnII Iti bhAvArtha' pATha. '... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9) + si.mAM che. 3 pAThA. 1. krathI jaI. *.* cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. lA.(2)mAM che. ke...ka citadvayamadhyavartI pATha phakta ko.(12)mAM che.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita paraniMdA - svaprazaMsA TALIe : naigamanaya AdhyAtmika upanaya :- 'bhUtakAlIna padArtha vartamAnamAM paNa sat che' - A hakIkata AdhyAtmika dRSTie mahattvapUrNa che. te A rIte - (1) koI vyakti mAsakSamaNa karyA bAda rAtribhojana kare, (2) namaskAramahAmaMtra vagere sUtrano adhikAra meLavavA mATe upadhAna karyA bAda hoTalamAM jame, (3) charI da pAlita tIrthayAtrA karyA bAda madyapAna kare, (4) varSItapa karyA bAda sAsu vahune trAsa Ape, (5) vIsa-pacIsa varSa sArI rIte dIkSA pALyA bAda koI sAdhu saMyamajIvanane choDe vagere prasaMgo jyAre jANavAmAM Ave tyAre pUrve ArAdhanA karanAra ane pAchaLathI virAdhanA karanAra karmAdhIna banelI tevI vyakti pratye dveSa, durbhAva jAgI na jAya ke tenI niMdA karavAnA vamaLamAM phasAI na javAya te mATe 'tenI bhUtakAlIna nirmaLa ArAdhanA vartamAnamAM paNa koIkane koIka svarUpe hAjara che' - tevuM hRdayathI svIkAravA ApaNe kaTibaddha banavuM joIe. tathA 'ApaNe bhUtakALamAM karelI bhUlo paNa koIkane koIka cat yo svarUpe (= karmasvarUpe, smaraNasvarUpe... yAvat saMskAra svarUpe) vartamAnamAM vidyamAna che' - tevuM vicArI tenI AlocanA-prAyazcitta vagere karavA dvArA Atmazuddhi vahelI take karI levI. AvI bIjI sUcanA { paNa prastuta zloka dvArA prApta thAya che. A rIte ja kramasara mokSamArge AgaLa vadhatAM yogabiMdumAM darzAvela mokSasukha sulabha thAya. tyAM zrIharibhadrasUrijIe darzAvela che ke 'sarvathA saMklezano kSaya karanAra, kRtakRtya, pIDArahita evo AtmA tyAre mokSamAM sadA AnaMdamaya rahe che.' (3/12) 84
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (3/13)] dharmI, achataI dharma jo jI, achataI kAli suhAi; sarva kAli nirbhayapaNai jI, to zazazRMga jaNAI re / / 3/13 / / (38) bhavikA. " dharmI = *atIta ghaTa, achataI dharma ghaTatvad, (jo) achataI kAli = ghaTanaIM abhAva kAlaU bhAsai chaI. athavA dharmI = atIta ghaTa, achatai dharma = zeyAkAra, achataI rA kAlaI *= ghaTakAlabhinnakAle jJAnasvabhAva mahimAI* bhAsai chaIM" - Ima jo ghaTa tujhanaI cittamAMhi suhAI to sarva atIta-anAgata-vartamAna kAlaI nirbhayapaNai adRSTazaMkArahitapaNaU* zazazRMga *zazaviSANa paNi* (jaNAI = ) jaNAvuM joII. tivAri 'alIkavAsanAsAmarthyathI akhaMDa zazazRMga jaNAI che' Ima kahato asaiAtivAdI kima nirAkarII ? ||3/135 parAmarzaH = = = dharmI hyasati dharme cet kAle'sati vibhAsate / te sarvadaiva niHzaGkaM zazazRGgaM vibhAsatAm / / 3/13 / / 85 = = asanuM bhAna mAnavAmAM Apatti zlokArtha :- dharma asat hoya chatAM teno dharmI asatkALamAM jaNAya to niHzaMkapaNe sarvathA tamane zazazRGganuM bhAna thavuM joIe. (matalaba ke dharma-dharmI vidyamAna hoya to ja jaNAya.) (3/13) * bhUla svIkAro athavA niMdaka pratye madhyastha bano AdhyAtmika upanaya :- (1) dharmI ke dharma hAjara na hoya to tenuM bhAna na thaI zake' A vAta AdhyAtmika dRSTie e rIte upayogI thAya che ke'koI ApaNI niMdA kare to ApaNAmAM koIka truTi hoya to ja te pramANe te bole ne ! eka hAthe tALI na ja vAge ne !' - AvuM vicArIne ApaNI khAmIne zodhI tenuM parimArjana karavA prAmANika puruSArtha karavo, bhUla badala kSamAyAcanA karavI, pharI bhUla na thAya tevo saMkalpa karI, sAvadhAnI rAkhavI. (2) taTasthapaNe AtmanirIkSaNa karyA chatAM ApaNI koI bhUla na jaNAya to asAtivAdano Azraya laI 'mithyAsaMskAravaza sAmenI vyaktine mArAmAM asat doSadarzana thAya che' - AvuM vicArI sAmenI vyaktinI upekSA karI tenA pratye mAdhyasthyabhAva keLavavo. A be vicAramauktika prastuta zloka dvArA grahaNa karavA jevA jaNAya che. tenA lIdhe aMjanAsuMdarIcaritramAM batAvela zAzvatapada jhaDapathI maLI zake. tyAM paMnyAsa zrImuktivimalagaNIe kahela che ke 'rAga-dveSAdi dvandvothI rahita sarvottama zAzvatapada siddhapada che.' (3/13) oN. 21 OM M(1)mAM 'dharmano jI' pATha. tathA P(2)mAM 'mAno' pATha. * A.(1)mAM ane jo na mAnIye to tadviSayasvarUpa je vartamAna jJAnaviSayatA te kima saMbhave ?' pATha. . anityaghaTa. *.* cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9+13)+si.+A.(1)mAM che. 7 zAM. mAM 'bhAsaI' nathI. * pustakomAM 'ghaTa' nathI. ko.(10 +12) mAM che. * paNaI dhAravuM Ima nahIM to. x...* cihnandvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. lA.(2)mAM che. - cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9) + si.mAM che. 21. 2211 cal
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita te mATaI achatA taNo jI, bodha na, janama na hoi; kAraya-kAraNanaI sahI jI, I abheda ima joI re 3/14o(39) bhavikA. Ima nathI *jima kahe chaI* te mATaI achatA artha(taNotra)no bodha na hoi ane janama paNi na hoI. Ima nirdhAra kArya-kAraNano abheda cha0; te vicArI (joIs) jovuM. teha daSTAMtaI dravya-guNa-paryAyano paNi abheda chaTha, Ima (sahI = sadahI = sahaI sa =) sahRhavuM. bIjuM, ghaTAdikane savyavahArathI ja satkAryapakSa Ave. je mATaI kAlatrayasaMbaMdha ja dravyarthanaI sattA che. tadum - "AdAvante ca yannAsti madhye'pi hi na tattathA / vitathaiH sadRzAH santo'vitathA iva lakSitAH / / " (mANDUkyopaniSatkArikA 1/6) *bhavika nara ! ima iNa jAI jaNAvyuM.* 3/14 parAmarzaH: tatA ra tatazcaivA'sato jJaptiH, janma vA'pi na smbhvet| vArtha-rAyore, tAvAsyameva nizvinurU/24nA ja asanI jJAti-utpattino asaMbhava che zlokArca - tethI asat viSayanuM jJAna ke utpatti paNa saMbhavita nathI. Ama kArya-kAraNanA tAdAbhyano Mii nizcaya karavo. (matalaba ke trikALavyApI vastu ja paramArthathI sat che.) (3/14) # trikALa dhruva AtmatatvamAM sthira thaIe ? AdhyAtmika upanaya :- "saikAlika astitvane dharAvanAra padArtha ja paramArthathI satu che' - A A vAta AdhyAtmika dRSTie e rIte upayogI che ke atItakALamAM nigoda Adi avasthAmAM ApaNA AtmAnuM huM astitva hatuM. vartamAnakALamAM manuSya-apunabaMdhaka-samakitI Adi svarUpe ApaNA AtmAnuM astitva che. tathA bhaviSyakALamAM saMta-siddha Adi svarUpe ApaNA AtmAnuM astitva rahevAnuM che. Ama traNeya kALamAM AtmAnuM astitva vyApIne rahyuM che. tethI AtmA ja paramArthathI sat che. te sivAya (1) ( che ko(3)mAM A gAthA nathI. * * cihnayamadhyavartI pATha phakta B(2)mAM che. $ "ane' pustakomAM nathI. ko.(9) + si.mAM che. ja A.(1)mAM "jana jemanaSya naigama nai na thAya' pATha. lA.(2)no pATha lIdho che. '... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si. + ko.(9)mAM che. *....jhama cihnadvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (3/14)]. gADI-moTara-baMgalA-kAyA-kaMcana-kAminI-kuTuMba-kIrti Adi nokarma, (2) jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa Adi che dravyakarma tathA (3) rAga-dveSa-vAsanA-lAlasA-tRSNA Adi bhAvakarmanuM astitva trikALa dhruva nathI. tethI te tuccha, asAra, nirmUlya ane nirmAlya che. AdhyAtmika dRSTie tenuM kazuMya mahattva nathI. tethI ja te te paramArtha- sat nathI paNa mithyA (= asAra) che. tethI nokarma, dravyakarma ane bhAvakarma dvArA thatI te saMyoga-viyogAdisvarUpa uthala-pAthalanA nimitte AghAta-pratyAghAtanA vamaLamAM phasAvAnA badale trikALadhruva, paramArthasat caitanyasvarUpa potAnA Atmatattva pratye rucipUrvaka dRSTine sthApita karI prabaLa-sAnubaMdha-sakAma re karmanirjarAmaya AMtarika mokSamArge AgekUca karavI te ja tattvataH parama zreyaskara che. tenAthI hitopadezamAlAvRttimAM zrIparamAnaMdasUrijIe darzAvela sakala karmanA kSaya svarUpa mokSa khUba ja najIka che Ave che. (3/14)
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita e bhedanA DhAla upari abhedano DhAla kahiyo, je mATaI bhedanayapakSano abhimAna abhedanaya TAI. havaI e bihu nayanA svAmI dekhADInaI, sthitapakSa kahaI chaI - bheda bhaNaI naiyAyiko jI, sAMkhya abheda prakAza; ubhaya vistArato jI, pAmaI sujasavilAsa re 3/1pa (40) bhavikA. bhedane niyAyika bhaNi = bhASaI, je mATaIM te asatkAryavAdI chai. sAMkhya te abhedanaya prakAza chai. jaIne te bheda-abheda, ekAneka, nityAnityAdi (ubhaya=) behanaya syAdvAdaI karInai vistArato bhalA yazano vilAsa pAmaI. je mATaI pakSapAtI behu naya mAMhomAMhi ghasAtAM, sthitapakSa apakSapAtIga syAdvAdIno ja dIpai. uktaM ca - anyo'nyapakSapratipakSabhAvAd yathA pare matsariNaH prvaadaaH| nayAnazeSAnavizeSamicchan na pakSapAtI samayastathA te|| (kacayo vyavacchedranTiMza-rU0) tathA - ya eva doSAH kila nityavAde, vinAzavAde'pi samAsta eva / parasparadhvaMsiSu kaNTakeSu, jayatyadhRSyaM jina ! zAsanaM te / / | (cokavyavaaiza-ra6) l[3/1pa naiyAyiko bhaNed bhedaM sAGkhyo'bhedaM tu kevalam / ubhayaM prathayan jaino yazovilAsamaznute / / 3/15 / / parAmarza:: I * bheda-abheda ubhayane mAnIe ja zlokArthI:- naiyAyika ekAMtabhedane jaNAve che. tathA sAMkhya to ekAMtaabhedane kahe che. (dravya-guNa -paryAyamAM kathaMcita) bheda-abheda ubhayane pragaTa karanAra jaino suyazanA vilAsane prApta kare che. (3/15) , ta * ma.+zA.mAM naIyA..." pATha. ko.(3+10+11)no pATha lIdhela che. # ko.(2+12)mAM "jaina pATha. je pustakomAM 'bhedaH te' pATha. ko.(13)mAM 'bhedapakSa' pATha. A.(1)no pATha ahIM lIdho che. A pustakomAM "bhaNi' nathI. ko. (9)mAM che. "prakAzaka' bhAva + pAtra mAM pATha che. ...cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. lI.(3)mAM "apakSapAtI'nA badale 'rUpano pATha.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAno rAsa + Tabo (3/15)] 89 - sva pratye kaThora ane para pratye komaLa bano 21 AdhyAtmika upanaya :- 'dravya-guNa-paryAyamAM kathaMcit bhedAbheda che" - A vAta AdhyAtmika dRSTie e rIte upayogI banI zake ke pragaTa thayelA ApaNA nirmaLa guNa-paryAyo AtmAthI judA hovAnA kAraNe jo sAvadhAnI rAkhavAmAM na Ave ane mAna, matAgraha, mahattvAkAMkSA ke mamatAne AdhIna thaI [a] jaIe to tene ravAnA thatAM vAra na lAge. tethI satata jJAnagarbhitavairAgyabhAvanAthI ApaNe bhAvita rahevuM. tathA bIjA jIvo pramAdavaza banI pragaTa thayelA nirmaLa guNa-paryAyane gumAvI bese tyAre "dravya e ane guNAdino kathaMcit abheda hovAthI tathA Atmadravya dhruva hovAthI kALano paripAka thatAM bhavitavyatA AdinA sahakArathI te guNa-paryAyo avazya pharIthI pragaTa thaze" - AvuM vicArI bIjA jIvonA ujjavaLa bhaviSyane manogata karI tenA pratye aNagamo ke aruci na thavA detAM maitrI vagere bhAvothI bhAvita To banI niraMtara mokSamArge AgaLa vadhatAM rahevuM. pachI siddhazilAmAM paraMbrahmasvarUpa pragaTa thAya che. zrIpadmavijayagaNivare jayAnaMdakevalIcaritramAM jaNAvela che ke anaMta AnaMda-zakti-darzanathI samRddha te paramAtmA siddha, buddha ane paraMbrahma kahevAyela che.' (3/15) OM tRtIya zAkhA samApta
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 (c)(c), buddhi bahu bahu to vANIne ane vartanane sudhArIne saMtuSTa thAya che. zraddhA potAnI jAtane sudhAryA vinA saMtuSTa thatI nathI. * buddhi ukaraDAnI IyaLa tulya che. zraddhA to sadguNathI maheMkatA. upavananuM manohara gulAba che. che ' buddhi potAnA sukhane kendrasthAne goThave che. zraddhA bIjAnAM sukhane kendrasthAne rAkhe che. * buddhi aNu toDIne urjA pedA karI zake che. zraddhA nigodanA jIvane nivaNa sudhI joDanArI cetanavaMtI ukhAnuM nirmANa kare che.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulTA 95WI-paryAyano 2lli hA -che. -re? C/kh-1 dravya guNa pAya % bhaMDAbhadasiddhi, khya guNa pAya siddhi+saptabhaMga tabhaMgI sthApana dravyAnuyopirAmarza. zAstrI-4 dravya-guNa-payAryabhedA'bhedasiddhiH saptabhaGgIsthApanaJca
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ draSya--pathina zasa 30-8 dravyAnuyogaparAmarza: zAkhA-4 dravya-guNa-payAryabhedA'bhedasiddhiH saptabhIsthApanaJca
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ - TUMkasAra - : zAkhA - 4 : ahIM ekIsAthe rahela bhedabhedanI vicAraNA karavAmAM AvI che. jema divasa ane rAta sAthe na rahI zake tema eka ja dravyamAM bheda ane abheda zuM eka sAthe rahI zake ? (4/1) A praznano uttara nIce mujaba samajavo. yAdvAdaSTithI joIe to ghaDo mATIsvarUpa che. tethI ghaDAmAM mATIno abheda che. vaLI, ghaDAmAM vastrano bheda che. A rIte apekSAbhede ghaDAmAM bheda ane abheda banne maLe che. e ja rIte AtmAmAM rahela doSothI AtmA bhinna che. mATe ApaNAmAM rahelA doSone choDIe. temaja AtmAmAM guNono avyaktarUpathI abheda paNa che. mATe te guNone pragaTa karavA prayatna karavo. (42) jema rUpa, rasa vagere ekIsAthe eka ghaTa vageremAM maLe che, tema bheda ane abheda banne ekI sAthe dareka dravyamAM maLI zake che. kAcA zyAma ghaTamAM jyAre raktarUpano bheda hoya tyAre zyAma raMgano abheda hoya che. A rIte eka ja ghaDAmAM eka ja samaye bhedabheda maLI zake che. tema AtmAmAM doSano bheda ane guNano abheda - banneno ekIsAthe anubhava karavAnuM lakSya rAkhavuM. (4/3-4) te ja rIte manuSyamAM bALakapaNuM vagere paryAyano bhedAbheda samajavo. (45) guNa-paryAya ravAnA thatAM teno AdhAra paNa ravAnA thAya che. guNa-guNInI A abhedadaSTithI, tapa pUrNa thatAM tapasvIrUpe ApaNuM astitva paNa naSTa thAya che. tethI kyAreya "ugra tapasvI chuM - ema tapasvI tarIkeno mada na karavo.(4/9) jaDa ane cetana bannemAM paraspara bhedabheda rahe che. kAraNa ke prameyatva, sattva vagere guNo bannemAM che. te apekSAe bannemAM abheda che. tema ja jaDamAM jaDatva che je cetanamAM nathI. cetanamAM cetanatva che je jaDamAM nathI. tethI paraspara bannemAM bheda paNa maLaze. tethI ApaNe dehapIDAmAM bhedajJAna vicAravuM. tema ja parakIya zarIra ane jIvo vacce abhedanI vicAraNA dvArA bIjA koIne kyAreya pIDA na ApavI. (4/7) vastumAM bheda ane abheda alaga alaga nayathI maLe. A nayanA paNa asaMkhya prakAro batAvelA che. AmAMthI yathAyogya nayane pakaDI saMvara, samAdhi ane samyapha jJAnamAM jIvavA prayatnazIla banavuM. (48) A nayone AzrayIne saptabhaMgI batAvavAmAM AvI che. te mujaba jIva svarUpathI sat che. tema ja pararUpathI asat che. mATe parasvarUpane bhUlI svasvarUpane pragaTAvavA prayatna karavo. (4/9) dravyArthikanaya abhedane dekhADe che. paNa paryAyArthikanaya bhedane batAve che. AtmAnA zuddha paryAyo AtmAthI bhinna hovA chatAM teno pakSapAta keLavI ApaNe AtmAne zuddha karatA rahevuM. (4/10) AgaLanA zlokomAM saptabhaMgInA anya bhAMgAo jaNAvela che. (4/11-12-13) Ama pramANasaptabhaMgI, nayasaptabhaMgI, sakalAdeza, vikalAdeza, kALa vagere ATha tattvo, sunaya, durnaya, mULa nayanI ekavIsa saptabhaMgI vagerenA jJAna dvArA zuddha AtmasvarUpano nirNaya karavo. (4/14)
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93 dravya-guNa-kAryano rAsa + Tabo (41)] DhALa - 4 (kanaMdanakuM "trizalA huM lAla phularAve - e dezI.) *havaI cauthI DhAlamAMhaI *bhedabheda vyavasthApavAne* bhedabhedano virodha AzaMkAnaI TAlaI jaI.* paravAdI kahaI chaI - "bheda-abheda ubhaya kima mAno? jihAM virodha niradhAro re; eka ThAmi kaho kima kari rahavaI Atapa naI aMdhAro re ?" I4/1aaaa (41) zrutadharmaI mana daDha kari rAkho, jima zivasukhaphala cAkho re. (e AMkaNI.) dravyAdikanaI eka vastumAMhi bheda-abheda ubhaya3) bahu dharma tumaDe kima mAno cho? jihAM virodha nirdhAra 7I. bheda hoI, tihAM abheda na hoI; abheda hoi, tihAM bheda re na hoI. e bahu bhAvAbhAvarUpaI virodhI chaI. virodhI bahu eka ThAmaI na rahaI. kaho meM - eka ThAmaI Atapa kahatAM taDako naI aMdhAro kahatAM chAyA 2 kima (kari=karine) rahe?" .. jima AtA hoI, tihAM aMdhAro na rahaI. aMdhAro hoI, tihAM Atapa na rahaI, tima bhedabheda ekatra na hoI. etena saptadaza dUSaNAni suucitaani| tathAhi - yadi bhedastarhi abhedaH katham ? abhedazced ? bhedaH katham ? iti virodhaH / / 1 / / bhedasya adhikaraNaM cet ? kathamabhedasya? abhedasya cet ? kathaM bhedasyeti vaiyadhikaraNyam / / 2 / / mithobhinnAzrayavRttitvavyAptiH = virodhaH, parasparAzraye bhedavyAptiH = vaiyadhikaraNyamiti bhedaH / yena rUpeNa bhedaH tenA'bhedo'pi syAditi vyatikaraH, "parasparaviSayagamanaM = vyatikaraH" (SaDdarzanasamuccayabRhadvRttiH zloka 57, uddhRtaH pAThaH) iti vacanAt / / 3 / / meM pAThA) 1. gAma nagara AgaI karI kaMdara. bhAve pAve * ko. (10 + 12)mAM "rAga-AzApherI, dhana dhana saMprati sAco rAjA- e dezI." pATha. je pustakomAM "huM lAla' nathI. ko.(4)mAM che. *...jhaka cihnayamadhyavartI pATha dhAmAM nathI. * * citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9) + si.mAM che. ja 'paravAdIno mata tene dUSaNarUpa kahaI." pATha ko. (9)mAM che. 3 dhamAM "avarodha pATha. '... cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9) + si.mAM che. T....! cihnayamadhyavartI saMskRtabhASAnibaddha vistRta pATha pustakomAM nathI. ko.(3) + lI.(4) + si.mAM che.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 | adhyAtma anuyoga sahita yena rUpeNa bheda: tena abhedo'pi syAditi sddkrH| "sarveSAM yugapat prApti: sakaraH" (SaDdarzanasamuccaya-zloka.57 bRhadvRttau uddharaNam) iti vacanAt / / 4 / / ekajJAne aparajJAnA''pattiH vyatikaraH ubhayajJAnA''pattizca saGkaraH iti vivekaH / bhedA'bhedau api pratyekaM bhedAbhedAtmako syAtAm / tatrA'pi bhedA'bhedAtmakatvaparikalpanAyAm anavasthA / / 5 / / 'kena rUpeNa bhedaH? kena vA'bheda:?' iti saMzayaH / / 6 / / bhedarUpamabhedarUpaM vA dRSTaM nA'bhyupagamyate adRSTaJca bhedA'bhedAtmakamabhyupagamyata iti dRSTahAnyadRSTakalpane / / 7-8 / / tathA ca kalpitasyA'bhAva eva syaat| kiJca, kiM nAnAvastudharmA'pekSayA sarvamanekAntAtmakam uta tannirapekSatayA pratyekam sarvaM vastu iti ? prathamapakSe siddhasAdhyatA, dvitIye'pi pakSe virodhAdidoSaH / hai kiJca, kiM krameNa sarvamanekAntAtmakam uta yogapadyena ? Aye siddhasAdhyatA, dvitIye tu sa eva dossH||9|| sa kiJca, anekadharmAn vastu kimekena svabhAvena nAnAsvabhAvaiH vA vyApnuyAt ? Adye teSAmekatvaM vastuno vA nAnAtvaM syAt / dvitIye tAnapi nAnAsvabhAvAn kimekena svabhAvena kiM vA nAnAsvabhAvaiH vyApnuyAt ? ityAdicarcAyAmekatvApattyanavasthe / / 10-11 / / kiJca, sarvasyAnekAntAtmakatve jalAderanalatvAdyApattau jalAnalAdyarthino niyatapravRttyanupapattiH / ko hi nAma vivakSitArthe'vivakSitakriyAkArikhyamupalabhamAno niHzaDkaM pravarteta ? / / 12 / / ___kiJca, sarvasya anekAntAtmakatve pramANamapramANam, apramANaM vA pramANaM bhvet| tathA ca sarvajanasiddhavyavahAravilopo bhavet / / 13 / / kiJca, sarvajJo'pyasarvajJaH syAt / / 14 / / kiJca, siddho'pyasiddha: syAt / / 15 / / api ca, yena pramANena sarvasya anekAntarUpatA sAdhyate tasya kuto'nekAntaspatAsiddhiH ? yadi svataH, tarhi sarvasyApi tathA bhaviSyati, kiM pramANakalpanayA ? atha paratastadA'navasthA / / 16 / / bAdhakamapyasti anekAnte - bhedAbhedAdidharmo naikAdhikaraNau, parasparaviruddhadharmidvayadharmatvAt zItoSNasparzavaditi / / 17 / / " imAM zrutadharmaI = "syAdvAdapravacanamAhaI mana daDha = vizvAsavaMta karI rAkho. jima ....0 yidvayamadhyavatA saMskRtabhASAnila vistRta 416 pustAmA nathI. o.(3) + el.(4) + si.mA che. * sA.(1)mA 'syAbAha avayanamA' nAmaho siddhAntAnusArI bhAga 46 cha. bhI.(2)mA 'bhata dRSTi' 46.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (4/1)]. zAsana-zraddhADhapaNaI (ziva8) mokSarUpa kalpavRkSanAM sukharUpa phala cAkho. zratadharma vinA cAritradharma phalavaMta na hoi, je mATaI zaMkAsahita cAritrIo paNi samAdhi na pAmaI. rI 3 4 - "vinicchiAsamavannevi MALori no namati samaSTi" (mAvA...42) ti zrImavarahiNane bolyauM chaV. I4/1 * dravyAnuyokAparAma: * parAmarza zAkhA - 4 che : bhedAbhedobhayaM mAnyaM katham ? yatra viruddhtaa| ekatraiva kathaM syAtAmAtapa-tamasI khalu / / 4/1 / / zrute kuru manodAyam, svAdaya zivazarma re|| dhruvpdm|| * adhyAtma anuyoga 0 anekAMtavAdamAM AkSepa che zlokArtha :- je bheda ane abheda vacce paraspara virodha varte che tevA bheda ane abheda ubhaya eka vastumAM kaI rIte mAnya thAya ? parasparavirodhI prakAza ane aMdhakAra eka sthAne kaI rIte rahe? (4/1) he bhavya AtmA ! zratadharmamAM manane daDha karo, jethI mokSasukhano AsvAda thAya. (dhruvapada) rahe, # zraddhA mokSamArgamApaka # AdhyAtmika upanaya - mokSa atIndriya che. tethI kevaLa AtmAnI anubhUtinA starano mokSamArga ane paNa atIndriya che. tema chatAM bhavyAtmAo upara upakAra karavAnA pavitra AzayathI mokSamArga tarapha che aMgulinirdeza karavAno, zabda dvArA yathAzakya spaSTapaNe mokSamArgane samajAvavAno prayatna tIrthakara bhagavaMta, gaNadhara bhagavaMta vageree karela che. paraMtu jJAnAvaraNa karmanA ke mohanIya karmanA udayathI jIvane jinavacanamAM '', saMzaya paDe to tAttvika mokSamArge jhaDapathI AgaLa vadhavAnI yogyatA ravAnA thAya che athavA ghaTI jAya to che. zaMkA karanAro jIva bodhithI = samakitathI bhraSTa thAya che. mATe svAnubhUtinI duniyAmAM praveza karavA IcchatA sAdhake zrutajJAnano ke jinavacanano ke guruvacanano anAdara ke avizvAsa karavAnI gaMbhIra bhUla ! kyAreya na karavI. zrutajJAna, jinavacana ane guruvacana pratye jhaLahaLato ahobhAva ane atUTa vizvAsa Ave to ja ratnatrayInI yoga-sema-zuddhi-vRddhi dvArA AtmArthI sAdhaka pannavaNAsUtramAM (= prajJApanA sUtramAM) jaNAvela siddhasvarUpane meLave. tyAM zyAmAcAryajIe siddhasvarUpane varNavatA jaNAvela che ke "zarIrazUnya, nakkarajIvapradezamaya AtmasvarUpanA dhAraka, darzana-jJAnamAM upayukta, kRtArtha, karmarajazUnya, nizcala, aMdhakArazUnya (= ajJAna-rahita), vizuddha banelA siddhAtmAo anaMta bhaviSyakALa sudhI lokAgrabhAge vasanArA che." (4/1) ko.(12)mAM "sukhanA' pATha. meM pAThA, samAdhivaMtapaNuM. pA0 1. vinivistAramA55nnena gAtmanA tamane samAdhima/
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ - [ adhyAtma anuyoga sahita IsI ziSyanI zaMkA jANInaI, paramAratha guru bolaI re; avirodhaI savi ThAmaI dIsaI, doI dharma eka tolAI re 4/rA (42) zruta (IsIka) ekavI e saptadaza doSa prasaMganI ziSyanI zaMkA jANIneM, guru = syAdvAdI, paramArtha bolaI chaI. *e sarva doSa virodhamUla che ane te to ihAM anubhavabale ja nathI* je ghaTa-ghaTAbhAvAdikanaI yadyapi virodha chaiM, to paNi bhedabhedanaI virodha nathI. je mATaOM sarva ThAmaI, doI dharma bheda-abheda avirodhaI = ekAzrayavRttipaNaI ja dIsaI chaI, eka tolaI paNi = tulyarUpe. "ghaTastha nI rUma, nIto TI' rUdhanumavastha sArvananInatvA " *"abheda svAbhAvika sAco, bheda teha aupAdhika jUTho" - Ima koI kahaI cha0; te anubhavatA nathI vyavahAraI parApekSA bahunaI, "guNAdikano bheda, guNAdikano abheda" e vacanathI.* 'abhedAMza: satyo vidhipatvAd, bhedAMzastu mithyA tucchatvAditi matam; bhedAMza: satyo mithovilakSaNa-svalakSaNAtmakatvAd; abhedAMzastu mithyA, tadabhAvarUpatvAditi ca mataM tulyalpamanubhavoktyaiva nirsniiym| TIhAM hRtadharmanaI viSaI mana dRDhatA karI thAo.4/rA parAmarzaH: ziSyaza hka ziSyazamiti jJAtviA, tavaM pura: pramANa sarvatravAvirodhitva kRSime-meyoH 'tArA che ekara bhedAbhedamAM avirodha che zlokArtha :- A pramANe ziSyanI zaMkAne jANIne guru tattvane prakAze che ke - "bheda ane abheda vacce sarvatra avirodha ja dekhAya che." (4/ra) pustakomAM "jANI' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. '... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI.ko.(9) + si.mAM che. che pustakomAM "jANI karI' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. ..* citadvayavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9) + si. + A.(1)mAM che. ja ma.mAM "ika' pai. ko.(7)no pATha lIdho che. *...* cihnadrayavartI pATha A.(1)mAM nathI. pustakomAM 'teha nathI. phakta ko.(11)mAM che. 8 dhamAM "behanaI pATha nathI. ...! cihnadrayamadhyavartI pATha phakata lA.(2) + lI.(1)mAM che.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAyano rAsa + Tabo (42)] bhedAbhedanA svIkAranuM AdhyAtmika prayojana AdhyAtmika upanaya - ekatra bheda ane abheda vacce avirodha batAvavAnI pAchaLa AdhyAtmika dRSTi e rahelI che ke koI vyaktimAM hiMsakatva, asatyavAdita Adi azuddha paryAyo jovA maLe tyAre te malina paryAyo karatAM teno AtmA bhinna che' - tevuM vicArI tenA pratye maitrI vagere bhAvo ApaNAmAM jagADI zakAya. tathA sAmenI vyakti "huM hiMsaka chuM, asatyavAdI chuM. tethI mane dhikkAra thAo' - A rIte AtmaniMdAgarbhita dravya-paryAya saMbaMdhI abhedanI vicAraNA karavA dvArA AtmazuddhinA mArge AgaLa 5. vadhI zake. AnAthI UlaTuM ApaNAmAM jyAre doSadarzana thAya tyAre te malina paryAyathI ApaNo abheda vicArI, DerI AtmaniMdA, doSagaha dvArA AtmazuddhinA mArge AgaLa vadhavuM. paraMtu huM to kAmI chuM, krodhI chuM, rasalaMpaTa chuM, mAro svabhAva kharAba ja che. mAro duSTa svabhAva kyAreya vilIna = ravAnA thavAno nathI. huM to kyAreya sudharavAno ja nathI. huM sAdhanA karuM ke na karuM, mArAmAM koI pharaka paDavAno ja nathI e - A rIte hatAzAnI ane nirAzAnI khAImAM ApaNe gabaDI paDavAnuM nathI. kadAca karmavaza tevI hatAzAnI khINamAM ApaNe gabaDI paDIe tyAre laghutAgraMthi (= inferiority complex)mAMthI bahAra AvavA che. mATe tathA sattvane skurAyamAna karavA mATe "huM malina paryAyo karatAM tadana judo chuM. svayaM nAza pAmavAnA yo svabhAvavALA te azuddha paryAyo mAruM zuM bagADavAnA ? kema ke huM to atIndriya, alipta, asaMga, dhruva AtmA chuM' - A rIte dravya-paryAyano bheda vicArI zuddha Atmadravya upara potAnI dRSTine sthira karavI. A rIte ja mokSamArge kramasara AgaLa vadhatAM aSTaprakaraNamAM darzAvela zuddhAtmA pragaTa thAya. tyAM zrIharibhadrasUrijIe zuddhAtmAne uddezIne jaNAvela che ke "je vItarAga, sarvajJa, zAzvata sukhanA svAmI, kliSTa karmonA aMzothI rahita tathA sarvathA niSkala-niraMjana che." (42)
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 [ adhyAtma anuyoga sahita 'nanu pratiyogi-tadabhAvayoH virodhAdeva bhedAbhedayorna (ekatra) samAvezaH ityAzaGkAyAmAha - eka ThAmi sarva jananI sAbiM, pratyakSaI je lahiyaI re; 35-2sAhinI pari teno, 4o virodha bhiDiyaI // 4/3 // (43) zruta0 eka ThAmi = ghaTAdika dravyanaiM viSaI, sarva "abrAnta jananI = lokanI sAkhiM pratyakSa pramANai, jo bhedAbhadAdika je lahiyaI chaI, to rUpa-rasAdikanI paritehano virodha ho ma ui ? 'na hi dRSTe'nupapannaM nAma' (laghIyastrayavRtti 1/27 pR.9)| jima rUpa-rasAdikano ekAzrayavRttitvAnubhavathI virodha na kahiyaI, tima bhedabhedano paNi vo. uktaM ca - 'na hi pratyakSadRSTe'rthe virodho nAma' ( ) / tathA pratyakSadaSTa athai daSTAntanuM paNi kArya nathI. uktaM ca -kvedamanyatra dRSTatvam ? aho ! nipuNatA tava / / dRSTAntaM yAcase yattvaM pratyakSe'pyanumAnavat / / ( ) __ sAmprataM pUrvoktasaptadazadUSaNanirAkaraNAya prayatAmahe / tathAhi - yaccoktaM rasAdikaM svAbhAvA'samAnAdhikaraNameva dRSTamiti tathaiva kalpyate / bhedA'bhedAdikaM tu svA'bhAvasamAnAdhikaraNameva ga dRzyate ceta? saMyoga-vibhAgAdivat tathAkalpane'pi ko doSaH ? pratiyogitvasya ekasya anugatatvena pratiyogi-tadabhAvayoH virodhasyApi viziSya vizrAntatvAt, guNa-guNyAdibhedAbhedAdyavirodhakalpanAyAmeva lAghavAt / ata eva guJjAyAM kRSNatva-raktatvayoriva nA'nayoH dRSTaH tatra samAveza: kintu dADime snigdhoSNatvayorivA'vibhAgavRttyeti prAJcaH / nRsiMhadRSTAntena avacchedakabhedenaivA'nayoravirodha iti navyAH / ekapradezatvamabheda: atabhAvazca bheda ityevAvirodha iti digambarAnusAriNaH / ekasmin padArthe prtiiymaantvaaccaanyorvirodhH| na ceyaM dhIH bhrAntA, baadhkaa'bhaavaat| na ca virodho bAdhakaH anyo'nyAzrayAt; asyA bhrAntatve virodhasiddhiH, tatsiddhau cA'syA bhrAntatvasiddhaH / na ca sarvathA bhAvAnAM virodho vaktumapi zakyaH / kathaJcid virodhastu para(?rasa)rupAdInAM sarvabhAveSu tulyatvAnna bAdhaka iti yatkiJcidetat / / 1 / / ..... niyamadhyavatA pATha pustAmA nathI.o.() + si.bhAM che. * 5.+ma.mA 'savi' 5 / 6. . (3)no 416 dIpo che. * pustama 2duals gu-5yAyano mahAbheda 4..' 5. .....0 yinayamadhyavatA vistRta pATha pustAmA nathI.o.(3) + dI..(4) + si.mA cha.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-zu-payAno rAsa + 24t (4/3)] 8e etena vaiyadhikaraNyamapi nirastam, nirbAdhakapratyakSabuddhau bhedA'bhedayoH rUpa-rasayoriva aikAdhikaraNyapratIteH / / 2 / / ata eva na saGkara-vyatikarAvapi, bhedA'bhedayorekasmin padArthe pratiniyataspeNa pratIyamAnatvAt / / 3-4 / / yaccoktam 'anavasthA syAditi tadapyanupapannam, vastuna eva bhedA'bhedAtmakatvA'bhyupagamAt, dharmatvena tayoH pArthakye'pi sambandhatvenA'pArthakyAt, kAraNatvAdInAM padArthAntaratvaM vadatAM tatsambandhA'vyatirekacintAyAmanavasthAnirAkaraNe'nyagatyabhAvAt / / 5 / / saMzayo'pi na yuktaH, nimittabhedena tadubhayanirNayasya mUlAgrayoH saMyoga-tadabhAvayoriva sambhRtopAyatvAt / / 6 / / ___ tathA dRSTahAni: adRSTakalpanA ca na syAt, guDa-zuNThInyAyena jAtyantarasya bhedA'bhedasya pratyakSAdipramANabuddhau pratIyamAnatvAt / / 7-8 / / ___tata evA'bhAvo'pi na yuktaH; parikalpitasya vedAntinyAyenA'nirvacanIyasya hi rajjAvaherivA'bhAvo yuktaH, na tu prmaannprsiddhsyeti| nAnAvastudharmA'pekSayA ekasya anekAntatvA'nabhyupagamAcca na siddhasAdhanam, ekasyaiva / svadharmApekSayA'nekAnte ca yathA na virodhastathoktameva / yathoktaM 'kramaNa' (4/1) ityAdi tadapi na yuktam, kramabhAvidharmApekSayA krameNa akramabhAvidharmApekSayA cA'krameNa anekAntAbhyupagamAt, kAlabhedena tadatatkAritvavad nimittabhedena tadatatsvabhAvatvasthApanamevA'nekAntArtha iti / / 9 / / ____ yathoktaM kiM cAnekadharmAn vastu' ityAdi tatraikena svabhAvena nAnAsvabhAvaiH vA bhinnavastu bhinnasvabhAvAn vyApnuyAditi jainasya nA'bhyupagamaH kintu svakAraNakalApAdekA'nekasvabhAvAtmakameva tadutpannamityabhyupagama iti na doSaH / / 10-11 / / ____ yaccoktaM 'jalAderapyanalAdirUpatA syAditi tadapi na, sAjAtyasyeva anekAntAtmakatvasya pratispaM vyavasthitasya antiprsnyjktvaat| yathAhi prameyatvAdinA'nalasajAtIyaM jalaM na tatkAryakAri tathA kathaJcidanalAnekAntAtmakamapIti / / 12 / / yathoktaM 'pramANamapyapramANaM syAdi'tyAdi tadapISTameva, pramANasya svarUpApekSayA pramANapatAyAH parastyApekSayA tvapramANarUpatAyAH syaadvaadinaambhiisstttvaat| vizeSabhedA'pekSayA'pyAtra'nekAnto'duSTaH, parokSasyA'parokSarUpeNa aparokSasya ca pramANasya parokSarUpeNA'pramANatvAt / anenaivA'bhiprAyeNa gatipariNatasya gatispataikAntaH sammato dUSitaH / tathAhi "gaIpariNayaM 1. gatipariNataM gatiH eva ke'pi dravyaM vadanti ekAntAt / tadapi ca UrdhvagatikaM tathA gatiH anyathA agatiH iti / /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 [ adhyAtma anuyoga sahita gai ceva keI daviyaM vayaMti egNtaa| taM pi ya uDDagaIaM tahA gaI aNNahA agaitti / / " (sa.ta.3/29) na cA'pramANapadaM vyutpattivizeSAt pramANasAmAnyabhedasyaiva bodhakamiti neyamupapattiH, vyutpatteH tAtparyamukhanirIkSakatvena sAmAnyazabdasya vizeSaparatve doSAbhAvAt / / 13 / / etena 'sarvajJo'pyasarvajJaH syAt, siddho'pyasiddhaH syAditi dUSaNadvayamapi pratyuktam, svarUpa -paralpAbhyAM tdnekaantsyaa'piisstttvaat| prathamA'prathamasarvajJa-siddhAdibhedo'pi siddhAntasiddha eveti kA nAmA'niSTApattiH ? kiJca, sarvajJatvaM siddhatvaJca sAmAnyapratyAsattyAdinA yatkiJcitkarmakSayeNa cA'smadAdInAmapyastyeveti dharmivizeSe tanniyamo rUpavizeSeNa vAcyaH / tathA ca rUpAntareNa tadabhAvo'varjanIya evetyakAmenA'pyetadanekAntaH pareNa shrddheyH| rUpavizeSaviziSTasya vidhi-niyamau dharmiNaH zuddhasya vA rUpavizeSeNa vAcyAvityatra rucibheda sa eva prmaannm| tRtIyAntollikhyamAnadharmAvacchinnatA niSedhasyeva vidherapi yuktaiveti tu anubhavAvalambi asmadIyaM matam / / 14-15 / / yaccoktaM yena pramANena sarvasyA'nekAntarupatA prasAdhyate tasya kuto'nekAntarUpatAsiddhiH syAt ?' ityAdi, tatrocyate - prameyaM dvidhA cetnmcetnnyc| tatrA'cetanaM sva-parAdhyavasAyavikalaM na svasya ekAntarUpatAm anekAntarUpatAM (vA) paricchettumalam / cetanantu arthasyAnekAntatAM paricchindat svasyA'pyanekAntarUpatAM pricchintti| 'sarvamanekAntAtmakaM sattvAdi'tyatra svasyA'pi sarvamadhye nikSepAt sva-paravyavasAyinA pramANena parasyeva svasyA'pi citrarUpatAyA anubhavAditi kva grAhakAnavasthA ? ___ yadapi "anekAnte'pyanekAntaH tatrA'pyanekAntaH ityAdi grAhyAnavasthAyAmeva tAtparyam" ( ) ityAdi pazupAlena preryate, tadapi tuccham, anekAnte anekAntasya samayA'virAdhanayaiva aashrynnaat| taduktaM sammatau "bhayaNA vi hu bhaiyavvA jaha bhayaNA bhayai savvadavvAiM / evaM bhayaNA Niyamo vi hoi 'samayAviroheNa / / " (sa.ta.3/27) sA ca anekAnta ekAnta eva tatra cA'nekAntaH prathamokta eveti pareSAmabhAvAbhAvatadabhAvAdirItyA grAhyAnavasthAyA apyaprasarAt / ____kiJca, neyamutpattivirodhinI, vastudharmasya anekAntasya utpatte: andhikRttvaat| nA'pi 1. bhajanA api hu bhajanIyA yathA bhajanA bhajati srvdrvyaanni| evaM bhajanAniyamo'pi bhavati samayA'virodhena / / .o.(3) + dI..(4) + si.wi 'samayAvirAhaNayatti' pA8. bhudritasammatitama samayAviroheNa' pATha. 2. si. + lI.(4) mA 'neya...' iti zuddhaH paatthH| ko.(3) mA 'yeya...' ityazuddhaH pAThaH /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + To (4/3)] jJaptivirodhinI, avacchedaka-tadavacchedakAderiva jJapteryathAjijJAsaM vyavasthitatvAditi utpatti-jJaptyanyatarA' virodhAdadUSaNamevetyAdi (ane.vya. pR. 83) vyutpAditam anekAntavyavasthAyAm asmAbhiH / / 16 / / yadapyuktaM 'bAdhakamapyasti anekAnte bhedAbhedAdidharmo naikAdhikaraNau' ityAdi tadapyanupapannam, bhedAbhedayorekAdhikaraNatayA pratyakSabuddhau pratibhAsamAnatvena 'anuSNo'gniH dravatvAd jalavadi 'tivadasya hetvAbhAsatvAditi dik / / 17 / / uddharantyanayA rItyA ye saptadaza dUSaNAH / te saptadazabhedasya cAritrasyA'pi pAragAH / / 1 / / sa samyaktva - maunayoH sUtre mitho vyAptyA yadIkSyate / uktaM rahasyaM tenedaM yazovijayavAcakaiH / / 2 / / 118/311 parAmarza: sAkSiNi sarvaloke yat, pratyakSeNopalabhyate / tra rasa-rUpAvivat takoSaH caM bhavet ?5/4/25 101 bheda-abhedamAM avirodha pratyakSasiddha zlokArtha :- sarva loko sAkSI che ke ekatra rUpa-2sAdinI jema bhedAbhedaubhaya paNa pratyakSa pramANathI jaNAya che. tethI bheda-abhedamAM virodha kaI rIte Ave ? (Ama samakita zuddha karavuM.) (4/3) cAritranuM cAlakabaLa : samyaktva AdhyAtmika upanaya :- jene tuM sakita tarIke jue che, tene munipaNuM jANa. jene tuM munipaNA svarUpe jue che, tene tuM samakita svarUpe jo" - A pramANe AcArAMgasUtramAM samyaktva ane mauna vacce samavyApti jaNAvela che, tenuM AdhyAtmika rahasya evuM jaNAya che ke samyaktvanI prApti dvArA cAritra e bhAvacAritra bane che, samyak cAritrasvarUpa bane che. samakitanA yoga-kSemathI bhAvacAritrano yoga-kSema thAya che. samyaktvanI zuddhi-vRddhi dvArA cAritranI zuddhi-vRddhi thAya che. prApta thayela cAritranuM baLa samyakatvanuM e baLa vadhavAthI vadhe che. tathA prApta thayela cAritrano pAra pAmavA mATe samyaktvano pAra pAmavo jarUrI che. samyaktvanI zuddhi ke vRddhi vinA cAritranI zuddhi ke vRddhi zakya nathI. yadyapi cAritrAcAranA pAlana dvArA cAritranI zuddhi thAya che paraMtu te zuddhi bahiraMga che. cAritranI aMtaraMga zuddhi to samyaktvanI zuddhi vinA so zakya ja nathI. tethI cAritrasaMbaMdhI yoga, kSema, zuddhi, vRddhi ane paripUrNatAne IcchatA AtmArthI jIve bAhya cAritrAcAranA custa pAlananI sAthe samyagdarzanasaMbaMdhI yoga, kSema, zuddhi, vRddhi ane paripUrNatA mATe satata prayatnazIla rahevuM Avazyaka che. evuM thAya to ja AcArAMgajImAM batAvela saptamaguNasthAnakavartI naikSayika samyagdarzana maLe ane samyagdarzana-jJAna-cAritranI ekatA saMpanna thAya. tethI naiRRyika samyagdarzananI prApti arthe dravyAnuyogano mArmika abhyAsa karavo paNa teTalo ja Avazyaka che. tenAthI saMbodhaprakaraNamAM darzAvela pIDArahita mokSasukha najIka Ave che. (4/3) jI....] cihnadrayamadhyavartI vistRta pATha pustakomAM nathI.ko.(3) + lI.(4) + si.mAM che.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAmarzaH: yo ghaTaH prayA 102 [adhyAtma anuyoga sahita bhedabhedano pratyakSano abhizApa pudgala dravyaI dekhADaI chaI - 3 zyAmabhAva je ghaTa chaI pahilAM, pachai bhinna te rAto re; ghaTabhAvaI navi bhinna jaNAi, sI virodhanI vAto re? I4/4 (44) zruta che je ghaTa pahilAM zyAmabhAva chaI, te pachaI rAto bhinna ja jaNAI chaI, anai bihuM kAlaI ghaTabhAvaI (navi bhinna=) abhinna ja jaNAI chaiM. zyAma rakta avasthAbhedaI ghaTa eka ja chaI to IhAM virodhanI vAta sI kahevI? I4/4o. , yo ghaTaH zyAma AsIt prAk, pazcAd rkttyetrH| ghaTatvA'nugato jJAto virodhasya tu kA kathA ? // 4/4 / / pugalamAM guNano bhedabheda zlokArtha :- je ghaTa pUrve zyAma hato te ja ghaTa pAchaLathI rakta thavAthI bhinna jaNAya che tema chatAM ghaTavarUpe te pUrvApara avasthAmAM anugata = eka jaNAya che. tethI bhedabhedamAM virodhanI vAta kema kahevAya ? arthAtu na ja kahevAya. (44) * jJAnInA bahumAnathI jJAnanuM bahumAna : abheda naya & AdhyAtmika upanaya :- guNa-guNIno bhedabheda AdhyAtmika dRSTie ghaNo upayogI che. te A 2. rIta - guNa-guNImAM abheda hovAthI ja jJAna guNanuM bahumAna karavA ApaNe jJAnInuM bahumAna karIe TA chIe. jo jJAna ane jJAnI paraspara atyaMta bhinna hoya to jJAnInuM bahumAna karavAthI jJAnanA bahumAnano lAbha kaI rIte maLI zake ? jJAna ane jJAnI atyaMta bhinna hovA chatAM jo jJAnInA bahumAnathI jJAnanA {} bahumAnano lAbha maLI zakato hoya to ajJAnInA bahumAnathI paNa jJAnanA bahumAnano lAbha maLavo joIe. kema ke jJAna to jJAnI ane ajJAnI bannethI, bhedavAdInA mata mujaba, bhinna ja che. paraMtu - tevuM to koIne ja mAnya nathI. mATe guNa-guNIno abheda mAnavo AdhyAtmika lAbhamAM sahAyaka che. ka bhedanaya abhimAna choDAve che tathA ApaNA guNo ApaNane abhimAna na karAve te mATe guNa-guNIno bheda vicAravo lAbhadAyI Cii bane che. tema ja ApaNe ugravihArI hoIe ke ghora tapazcaryA karanAra hoIe ke zAstramAM pAraMgata 3 hoIe ane "joyA moTA ugravihArI ! bhaNelA to kazuM nathI. joyA moTA tapasvI ! krodha to bhayaMkara che. joyA moTA pothI paMDita ! tapa to karatA nathI? - ItyAdirUpe ApaNA guNagaNane udezIne IrSAthI ApaNI koI AzAtanA ke avahelanA kare tyAre pragaTa thayelA guNothI potAnuM nyAruM astitva najara sAme rAkhavAthI, sAmI vyaktine zrApa ApavAnI gaMbhIra bhUla ApaNe karI na besIe tathA tevA avasare asaMyamI ke ajJAnI ke atapasvI vyaktine jema tathAvidha tIvra mAna kaSAya na naDe tema ApaNane paNa tyAre tathAvidha mAna kaSAya na naDe. A rIte vicArelo guNa-guNIno bheda guNanI zuddhi pustakomAM "ja nathI. ko.(11) + lA.(2)mAM che.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-kAryano rAsa +To (44)]. 103 -vRddhi vagere karavA dvArA AdhyAtmika vikAsa sAdhavAmAM upayogI che, sahAyaka che. A rIte zarIra ane AtmA vacce abhedabuddhino parityAga karIne dehAtmagocara bhedabuddhinA paripAkathI jJAnArNavamAM ) digaMbara zubhacaMdrajIe darzAvela zuddhAtmA pragaTa thAya che. tyAM jaNAvela che ke "zuddhAtmA niSkala, IndriyAtIta, nirvikalpa, niraMjana, anaMtazaktiyukta tathA nitya AnaMdathI parivarelo che." (4/4) ja
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita havai AtmadravyamAMhiM bhedAbhedano anubhava dekhADaIM chaI - bAlabhAva je prANI dIsaI, taruNa bhAva te nyAro re; devadattabhAvaI te eka ja, avirodha niradhAro re / / 4/5 // (45) zruta0 bAlabhAvaI = bAlakapaNaI, je prANI dIsaC chaIM, te taruNa bhAvaI nyAro kahatAM bhinna chaIM. anaIM devadattabhAvaI te = manuSyapaNAnaIM paryAyaIM te eka ja chaIM. to ekanaiM viSaIM bAla-taruNabhAvaI bheda, devadattabhAvaI abheda e avirodha nirdhAro. urjA 6'purismmi purisasaddo, jammAImaraNakAlapajjaMto / tassa 3 vAlAyA, pannavameyA(?noyA) vaviyA / / (1.32) sammatau // 4/5 // 104 parAmarza: yo hi bAlatayA dRSTaH sa taruNatayetaraH / devadattatayaiko hyavirodhameva nizcinu / / 4 / 5 // AtmAmAM paryAyano bhedAbheda zlokArtha :- je mANasa bALakarUpe pUrve dekhAyela te taruNapaNe judo che. tema chatAM devadattasvarUpe te bAla ane taruNa eka ja che. A pramANe paryAya-paryAyImAM bhedAbhedano nizcaya karavo. (4/5) kSamA Adi guNone meLavavA bhedanaya upakAraka AdhyAtmika upanaya :- ApaNA upara anyAya ke anucita vyavahAra karanAra vyakti jyAre bIjI vAra ApaNane maLe tyAre paryAya ane paryAyI vacce bheda vicArI 'A vyaktie mArI sAthe bilakula asabhya vyavahAra karela nathI' - tevo hArdika svIkAra karI tenA pratye maitrI Adi bhAvothI sabhara evo vyavahAra ApaNe karavo joIe. tathA sadguru, kalyANamitra AdinA upadeza vagerenA mAdhyamathI tene sadbuddhi maLavAthI te kadAca kyAMka ApaNI pAse mAphI mAMgavA Ave to tene kSamA pradAna karavAmAM upAyabhUta evI udAratAne keLavavA mATe paNa paryAya-paryAyIno bheda vicAravo joIe. te A rIte ke 'anyAya ke krodha karanAranI AMkha to lAla hatI. jyAre mAphI mAMganAranI AMkha to ujjavaLa che, zItaLa che, prazAMta che. AnI AMkhamAM to pazcAttApathI prayukta azrudhArA che, pazcAttApa che. krodha karanAranI vANImAM to ugratA hatI. AnI vANImAM to dInatA che. tethI pUrvakAlIna ane uttarakAlIna vyakti ha judI che' - AvuM vicArI 'sAmenI vyaktie mArI mAphI mAMgavAnI jarUra ja nathI' Avo bhAva ApaNA hRdayamAM jagADavo joIe. Ama paryAya-paryAyIno bheda adhyAtmamArge AgaLa vadhavAmAM sahAyakatAne dhAraNa kare che. tenA baLathI zAMtasudhArasavRttimAM darzAvelI siddhisAmrAjyalakSmI = ekachatrI mokSarAjyasvarUpa AtmaRddhi najIka Ave. (4/5) * ma. + zAM.mAM 'avirodhaI' pATha. ko.(1)no pATha lIdho che. x ma. + dha.mAM 'bAlakapaNe' pATha. ko.(7)no pATha lIdho che. | A.(1)mAM 'te' pATha che. 1. puruSe puruSazabda: janmAdimaraNakAlaparyantaH / tasya tu bAlAdayaH paryAyayogAH bahuvikalpAH / /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ - : : - para dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (4/9)], 105 bheda hoi, tihAM abheda na hoI ja; bheda vyApyavRtti cho, te mATa" - ehavI prAcIna taiyAyikanI zaMkA TAlaI jaI - dharmabheda jo anubhavi bhAsaI, dharmibheda navi kahiI re; bhinna dharmano eka ja dharma, jaDa-cetanapaNi lahiI re 4/6l (46) zrata.. "zyAmo na ra - IhAM "zyAmatva-raktatva dharmano bheda (anubhavi) bhAsaI chaI, paNa dharmi ghaTano, bheda (navika) na bhAI" Ima jo kahiyaI to jaDa-cetanano bheda bhAI chaI, sa tihAM (bhinna ) jaDatva-cetanatva dharmano ja bheda, paNi jaDa-cetana dravyano bheda nahIM. (eka ja dharmI jaDa-cetanapaNi lahiI) Ima avyavasthA thAi. dharmIno pratiyogipaNaI ullekha to bihu ThAme sarakho chaI. anai pratyakSasiddha arthaI bAdhaka to avataraIM ja nahIM. 'ti tatva /4/6 irnamevastha mAne gharmamevo na ththo taSeka eva dharmI syAt caitanyA'cetanatvayoH / / 4/6 / / ja dharmabhede dhamIno bheda : jena ja zlokArtha :- "dharmabhedanA bhAnamAM dharmIno bheda nathI bhAsato' - tema kahevAmAM Ave to cetanatva ane acetanatva banneno AdhAra eka ja vastu banI jaze. (matalaba ke dharmanAza thatAM dharmInAza thAya - AvuM mAnavuM jarUrI che.) (4/6) che ahaMno bhAra utAravA abhedanaya upayogI che AdhyAtmika upanaya :- "guNa-paryAya ravAnA thatAM teno AdhAra paNa ravAnA thAya che' - A vAta AdhyAtmika daSTie e rIte upayogI bane che ke ApaNe bhUtakALamAM mAsakSamaNa Adi ugra tapazcaryA, {01 upadhAna, navvANuM yAtrA, charI pAlita saMgha Adi ugra ArAdhanA karelI hoya to teno ahaMkAra ApaNane na hovo joIe ke "ugratapasvI chuM." ugra tapazcaryA pUrNa thaI gaI eTale tapasvI tarIkenuM ApaNuM astitva paNa abhedanayanI apekSAe ravAnA thaI gayuM. Ama atIta kALamAM karelI ugra ArAdhanAno ! bhAra utArI, ahaMkAranA bojAmAMthI mukta banI, haLavA phUla thaIne aviratapaNe vinamrabhAve aMtaraMga mokSapuruSArtha sAdhavAmAM parAyaNa rahevuM - e ja ApaNuM mukhya, aMtaraMga ane aMgata kartavya che. A rIte ja saMsArasvarUpa rogano uccheda thavAthI zuddhAtmAnA AnaMdano yoga sulabha bane. muktAtmAne udezIne , zrIharibhadrasUrijIe yogadRSTisamuccayamAM "lokamAM rogamukta puruSa jevo hoya tevo muktAtmA svastha hoya che' - A mujaba je jaNAvela che, tenuM paNa prastutamAM anusaMdhAna karavuM. (4/9) * "zyAmatva-raktatva' zabda guNavAcaka che. "zyAma-rakta' zabda guNivAcaka = dravyavAcI che. pustakomAM "kahiI pATha. ko. (7)no pATha lIdho che. 1 ko. (9)+si.+lA. (2)mAM "dharmInaI pratiyogaI' pATha. ko.(9) + si.mAM "adhyakSasiddha' pATha. ....( citadvayamadhyavartI pATha phakta ko.(13)mAM che.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 [ adhyAtma anuyoga sahita bhedAbheda tihAM paNi kahatAM, vijaya jaina mata pAvaI re; bhinnarUpamAM 'rUpAMtarathI, jiMga abheda paNa AvaI re / / 4/7aa (47) zrutatihAM jaDa-cetanamAMhaIM paNi bhedAbheda kahatAM jainanuM mata *te vijaya pAmaI. je mATaIM bhinnarUpa je jIvAjIvAdika tehamAM, rUpAMtara = dravyatva-padArthatvAdika, tehathI (jagi=) jagamAMhaIM abheda paNi Avai. *eTalaIM bhedAbhedanaIM sarvatra vyApakapaNuM kahiyauM. 4/gA parAmarzaH tatrA'pyabheda-bhedoktau jayet jainamataM nanu / bhinne dravye'nyarUpeNA'bhedo'pIha sulabhyate / / 4/7 // jaDa-cetanano bhedAbheda zlokAtha :- kharekhara, jaDa-cetanamAM paNa bhedAbheda kahevAmAM jaina mata jItI jaze. kema ke bhinna dravyamAM anya svarUpe abheda paNa ahIM sulabha che. (4/7) * bhedAbhedanA AlaMbane cittavRttine UMcakIe dhyA AdhyAtmika upanaya : jaDa ane cetanano bhedAbheda svIkAravAnI vAta adhyAtma mArgamAM eka " mahattvapUrNa ghaTanA che. te A rIte - ApaNA zarIrane koI chede, bhede ke bALe tyAre baMdhakamuni, metArya muni, gajasukumAla muninI jema zarIra ane AtmAno bheda vicArI 'zarIrane takalIpha thavAthI mane O kAMI ja nukasAna nathI. kAraNa ke huM to jaDa zarIrathI taddana nirALo evo cetanavaMto AtmA chuM - AvI bhAvanAmAM UMDA utarI sAmenI vyakti pratye madhyasthatA keLavavA prAmANikapaNe prayatna karavo joIe. te ja rIte zarIra ane AtmAno kathaMcit abheda vicArI bIjAnAM zarIrane takalIpha ApavA dvArA te yo vyaktine pIDita karavAnI pravRtti kadApi karavI na ja joIe. sarvatra parakIyadehapIDApradAnathI satata dUra rahevA mATe prAmANikapaNe ApaNe prayatna karavo joIe. ApaNane mokSamArge AgaLa vadhavAmAM je rIte sahAyaka bane te rIte zarIra ane AtmAno bheda ane abheda vicArI svabhUmikA yogya vartana ane valaNa keLavavAnI ApaNe jAgRti ane tatparatA rAkhavI joIe. A rIte mokSamArge AgaLa vadhatAM zrAvakaprajJaptimAM darzAvela nirupamasukhasvarUpa mokSa sulabha thAya. (4/7) pustakomAM 'jaIna' pATha. A.(1)+ko.(2)no pATha lIdhela che. * lA.(1) + lA.(2) + ma. + zAM.mAM 'rUpaMta...' pATha. ko.(4+7)no pATha lIdho che. * pustakomAM 'te' nathI.. lA.(2)mAM che. ... / cihnadrayamadhyavartI pATha ko.(9) + si.mAM nathI. TM ko.(7)mAM 'kahyuM' pATha. lA.(2)no pATha lIdho che.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (4/8)] hivaiM eha ja vivarInaIM dekhADaI chaI - jehano bheda abheda ja tehano, rUpAMtarasaMyutano re; rUpAMtarathI bheda ja *tehano, mUla hetu naya zatano re / / 4/85 (48) zruta jehano bheda, tehano ja rUpAMtarasahitano abheda hoi. jima sthAsa, koza, kuzUla, ghaTAdikano bheda chai, anaIM tehaja *mRdravyatvaviziSTa anarpita-svaparyAyano abheda chai. tehano ja rUpAMtarathI bheda hoi. jima sthAsa-koza-zUlAdikaparyAya viziSTa mRdravyapaNaI tehano ja sa oN. bheda hoyai. e bheda naIM abheda chaI, te (naya zatano=) saigame* nayano mUla hetu chai. sAta nayanA je sAtasaIM bheda chai, te e rIte dravya-paryAyanI arpaNA-anarpaNAIM thAi. te vistAra tAranavavAdhyayana mAMhaIM pUrvi huMtA. havaNAM dvAvAranaya mAMhaI vidhi, vidhi-vidha (dA.na.va.1/1) ItyAdi rIti ekeka nayamAMhi 12-12 bheda kumatanA UpajatAM kahiyA chai. Iti gAthA 8mIno artha. // 4/85 parAmarza: yayorbhedastayo rUpAnyayutayorabhinnatA / anyarUpeNa tadbhedaH tato nayazatodayaH / / 4 / 8 // 107 bhedanA AzrayamAM abhedanI siddhi zlokArtha :- svarUpe je be padArthomAM bheda che tenAthI anya svarUpe te ja be padArthomAM abheda che. tathA temAM ja anya svarUpe bheda hoya che. tethI ja seMkaDo nayono prAdurbhAva thAya che. (4/8) TA * samatA TakAvavA vividha dRSTikoNa svIkArya }} AdhyAtmika upanaya :- nayanA be, pAMca, sAta ane sAtaso bhedo evuM sUcave che ke koI paNa padArthane, vicArane, vyaktine, paristhitine, vastune ke ghaTanAne-prasaMgane phakta eka ja dRSTikoNathI khatavI * A.(1)mAM 'abheda bheda' pATha. lA.(1)+lA.(2)+ma.+dha.mAM 'rUpaMta...' pATha A.(1)+ko.(7)no pATha lIdho che. A.(1)mAM 'tehano bhinna bhinna' pAMTha. * ko.(9)+si.mAM 'mRdravyaviziSTa' pATha. I 'ja bheda' pAThAMtara * ma.+zAM.mAM 'paryAya' nathI. si. + P(2+3+4) + ko.(7+9+12+13)mAM che. * saigama = seMkaDo yukti, seMkaDo mArga. (AdhAragraMtha- uSAharaNa-vIrasiMhakRta) ko.(7)mAM 'zayagame' pATha. artha samAna che. * pustakomAM 'vistAra' pada nathI. A.(1)mAM che. A.(1)mAM 'zatAra' nathI. ~ phakta lI.(3)mAM 'kumatanA' pATha che. ... cihnadrayamadhyavartI pATha phakta ko.(13)mAM che.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 [ adhyAtma anuyoga sahita e na zakAya. tathA eka ja dRSTikoNathI (= nayathI) padAryAdine jovAmAM padArthano saMpUrNapaNe bodha thaI zakato nathI. eka ja dRSTikoNathI jovAmAM sAmenI vyaktine nyAya paNa ApI zakAto nathI. tathA eka - A ja dRSTikoNathI sAmenI ghaTanAne khatavavAmAM ApaNI samatA TakAvavI paNa muzkela banI jAya che. tethI [0vyakti, vicAra, vastu ke ghaTanA vagerenI pUrepUrI jANakArI meLavavA, tene yogya nyAya ApavA tathA ApaNI samatAne TakAvavA, mAtra ApaNA ja daSTikoNa upara bhAra ApavAnA badale sAmenI vyaktinA rae dRSTikoNane paNa samajavAnI tathA anya ziSTa puruSonA vicArabiMduone apanAvavAnI udAratA keLavavI Ata e mAtra IcchanIya ja nahi, paraMtu Avazyaka tathA AdaraNIya paNa banI jAya che. A vAtane AtmArthI - mumukSue kadApi visaravI na joIe. A rIte mokSamArge AgaLa vadhatAM yAtrAstavamAM jaNAvela mokSa ke sulabha thAya. tyAM zrIjinezvarasUrie jaNAvela che ke "mokSamAM ghaDapaNa nathI, janma nathI, mota nathI, A baMdhana nathI, deha nathI, sneha nathI, AMzika paNa karma nathI." (48)
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (49)] 109 kSetra-kAla-bhAvAdika yogaI, thAI bhaMganI koDI re; saMkhepaI "eka ThAmi kahiI, saptabhaMganI joDI re 4/lA (49) zruta dravyAdika vizeSaNapaNaI bhaMga thAI, tima kSetrAdika (= kSetra-kAla-bhAvAdika) vizeSaNaI ( yogaI) paNi (bhaMganI koDI=) aneka bhaMga thAyaI. tathA dravyaghaTa sva karI vivakSiI, tivAraI kSetrAdika ghaTa para thAI. Ima pratyekaI saptabhaMgI paNi koDIgamaI nIpajaI. 'syAdastyeva ghaTa: 1, syAnnAstyeva 2, syAdavAcyaH eva 3, syAdastyeva nAstyeva ca 4, syAdastyeva syAda-vaktavya eva 5, syAnAstyeva syAdavaktavya eva 6, syAdastyeva syAnAstyeva syAdavaktavya eva ceti // 7 pryogH| tathApi (saMkhepaI) lokaprasiddha je kaMbugrIvAdiparyAyopeta ghaTa chai. tehanaI ja (= eka ThAmi) sva2vaDInaI svarUpaI astitva, pararUpaI nAstitva - Ima leI saptabhaMgI (kahiI=) dekhADiI chaI. tathAti svadravya-kSetra-kAla-bhAvApekSAI ghaTa chaI ja 1. padravya-kSetra-kAla-bhAvApekSAI ja ghaTa* nathI ja 2. eka vAraI ubhaya vivaphAI avaktavya ja, be paryAya eka zabdaI mukhyarUpa na kahavAI ja 3. eka aMza svarUpa che, eka aMza pararUpai vivakSII, tivAraI "chaI *anaiM nathI" 4. eka aMza svarUpaI, eka aMza yugapat ubhayarUpaI vivakSII, tivAra "chaI *anai avAcya" 5. eka aMza pararUpaI, eka aMza yugapat ubhayarUpaI vivakSII, tivAraI "nathI *anai * ma.mAM "e" pATha. bhA.+M(1)+ko.(4+5+12+13)mAM 'eka' pATha. ja ko.(4)mAM 'bhaMgatA" pATha. 4 mo.(1)mAM "koDI' pATha. 1 si.+ko.(9) pustakomAM 'vizeSaNaI pATha che. ahIM pA.no pATha lIdhela che. *.cihradayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. (3+4) + ko.(7+12)mAM che. svatrevaDInaI = potAnuM traNa vAra punarAvartana karIne. bhagavadgomaMDalamAM (pRSTha-42pa2) "bevaDavuM = traNa-traNa vakhata vicArI jovuM, traNagaNuM karavuM.' * pustakomAM "ja' nathI. ko.(9) + si.mAM che. * pustakomAM "ghaTa' pada nathI. ko. (7)mAM che. * ko.(7)mAM "ane pATha che. ma.mAM "naI pATha. ko.(12)no pATha lIdho che.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 avAcya' 6. eka aMza svarUpaIM, eka aMza pararUpaU, eka aMza yugapat" ubhaya rUpai vivakSI,I sa tivAraI "chai, nathI *anaIM avAcya' 7. *gAthA 9mIno artha.* 54/9 / parAmarza: [ adhyAtma anuyoga sahita kSetra - kAlAdiyogena bhavanti bhaGgakoTayaH / ihocyate samAsena saptabhaGgI suyogataH / / 4 / 9 // chu dravya-kSetrAdisaMbaMdhathI bhedAbhedanI vicAraNA che zlokArtha :- kSetra, kALa vagerenA yogathI nayanA karoDo bheda thAya che. A graMthamAM to saMkSepathI yogya apekSAthI (svarUpathI astitva ane pararUpathI nAstitva saMbaMdhI) saptabhaMgI kahevAya che. (4/9) virAdhaka tarIkenuM astitva choDIe ka AdhyAtmika upanaya :- 'svarUpathI astitva ane pararUpathI nAstitva A banne vastu alaga dhyA che tathA banne ekIsAthe hovA jarUrI che' A bAbata AdhyAtmika dRSTie e rIte upayogI che ke . ApaNuM jyAre sAdhakasvarUpe astitva hoya tyAre virAdhakarUpe nAstitva hovuM paNa eTaluM ja agatyanuM che. jo virAdhaka tarIke ApaNuM nAstitva (= asattva) na hoya to sAdhaka tarIkenuM ApaNuM astitva atAttvika banI jAya. virAdhaka tarIke ApaNuM astitva hoya ane ArAdhaka tarIke paNa ApaNuM astitva hoya tevuM nizcayathI zakya nathI. tethI sAdhakarUpe ApaNA astitvane pragaTAvavA mATe jeTalo prayatna karavAnI jarUra che, teTalo ja prayatna virAdhaka tarIkenuM ApaNuM astitva nAbUda karavA mATe Avazyaka che. sAcA, sArA, samaju ane pAkA AtmArthI ArAdhaka jIvo virAdhaka tarIkenuM potAnuM astitva pUrNatayA ravAnA karavA satata prayatnazIla hoya ja e bAbatamAM koI paNa vidvAna zaMkA karatA nathI. tathA A rIte ja prakRtivicchedaprakaraNamAM darzAvela siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTe che. tyAM Agamika AcArya jayaMtilakasUrijIe jaNAvela che ke 'sadA kevalajJAnAdianaMtacatuSTayayukta, traNa jagatathI pUjya siddha bhagavaMta zAzvata hoya che.' (4/9) - * ko.(7)mAM 'ane' pATha che. ma.mAM 'naIM' pATha. ko.(12)no pATha lIdho che. # dha.mAM 'yugapat' pATha nathI. 7 ko.(13)mAM 'vivakSAI' pATha. ... cihnadvayamadhyavartI pATha phakta ko.(13)mAM ja che.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (4/10)] *havaI e saptabhaMgI bhedabhedamAM joDAi cha0 - *paryAyArtha bhinna vastu chaI, dravyArthaI abhinno re; kramaI ubhaya naya jo aIjaI, to bhinna naI abhinno re 4/10 (50) zrata re paryAyArthinayathI sarva vastu dravya-guNa-paryAya lakSaNaI kathaMcit bhinna ja chaI (1). dravyArthanayathI kathaMcit abhinna ja chai. je mATaI guNa-paryAya dravyanA ja AvirbhAva -tirobhAva chaI (2). anukramaI jo 2 (= ubhaya) naya dravyArthika-paryAyArthika arpayaI, to kathaMcit bhinna (naI = ane) kathaMcit abhinna kahiyaI (3). //4/10ll. parAmarzaH paryAyArthamate bhinnaM sarvaM dayA kramArpitobhayaM tarhi bhinnA'bhinnaM tducyte||4/10|| ja bhedabhedamAM saptabhaMgInI yojanA zlokAI :- dareka vastu paryAyArthikanayanA matathI bhinna che, dravyArthikanayathI abhinna che. paryAyArthika 5 ane dravyArthika nayanI kramazaH arpaNa karavAmAM Ave to sarva vastu bhinnabhinna kahevAya che. (4/10) nayano kevI rIte upayoga karavo ? te zIkhIe AdhyAtmika upanaya :- paryAyArthikanayanA abhiprAyane kendrasthAne goThavI, "ApaNA zuddha guNa ane nirmaLa paryAyo ApaNAthI bhinna che' - Ama vicArI utpanna thayelA zuddha guNa-paryAya nAza na pAme tathA anutpanna nirmaLa guNa-paryAya utpanna thAya te mATe sAvadhAna banI satu puruSArtha Acaravo. tathA pramAda-gaphalatanA lIdhe sAmenI vyakti potAnA guNAdine gumAvI bese tevuM jovA maLe tyAre dravyArthikanayanA ane abhiprAyane kendrasthAne sthApita karI tenA dhruva AtmAthI abhinnapaNe tenA zuddhaguNa-paryAyo tirobhAve che, tyAM hAjara ja che' - evuM hRdayathI svIkArI tenA pratye dveSa-durbhAva thato aTakAvI, sadUbhAva-maitrI vagere bhAvone TakAvI rAkhavA. A rIte ApaNA bhAvaprANane TakAvI rAkhavA paryAyArthika ane dravyArthika nayano che, samucita upayoga karavo hitakArI che. tenAthI zAMtasudhAravyAkhyAmAM darzAvela mokSasukha sulabha bane. te tyAM kahela che ke "mokSasukha e (1) anAhata-avyAhata, (2) akhaMDa, (3) sanAtana, (4) siddha (= prasiddha ke niSpanna), (5) svAbhAvika ane (6) hitasvarUpa che." (4/10) 2 prastuta gAthAnI avataraNikA + Tabo dha.mAM nathI. - ma.mAM 'paryAyAratha' pATha. ko.(1)no pATha lIdho che. 4 ma.zAM.+lA.(2)mAM 'dravyArathaI pATha ko.(2)no pATha lIdho che. ja A.(1)mAM "te mATe pATha.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 ra parAmarzaH: avAra [ adhyAtma anuyoga sahita jo ekadA ubhaya naya gahiI, to "avAgye te lahiI re; ekaI ja zabdaI ekaI ja vAraI, doI artha navi kahiI re 4/11/l (51) zrata jo (ekadAka) eka vAra (ubhaya=) baI nayanA artha (gahiI=) *vivaliyaI, to teha - avAcya lahiIjha aNahivA yogya te avAcya kahiI. je mATaI ekaI ja zabdaI ekaI (ja) vAraI (doIs) 2 artha na kahiyA joI. saMketita zabda paNa eka ja saMketita rUpa kahAM, paNi ra rUpa spaSTa na kahI sakaMI. puSpadaMtAdika zabda paNa ekokti caMdra-sUrya kahaI, paNi bhinnokti na kahI sakaI. anaI 2 nayanA artha mukhyapaNaI to bhinnokita ja kahivA ghaTaI. ityAdika yukti zAstrAntarathI jANavI. 4/11/ * avAcyatAM labhetaiva yugpdubhyaarpnne| yugapadekazabdAnna padArthadvayamucyate / / 4/11 / / avaktavyatva vize vaktavya che zlokAthI - ekIsAthe banne nayanI arpaNa karavAmAM Ave to vastu avAcyatAne prApta kare che. ja che kAraNa ke eka zabdathI ekasAthe be padArtha (mukhyatayA spaSTapaNe) kahI zakAtA nathI. (4(11) zrI svAnubhUtigamya svAtmA akathya rIte tane AdhyAtmika upanaya :- "be nayanA viSaya ekIsAthe pravartatA hoya tyAre tene ekIsAthe mukhyatayA spaSTapaNe kahevA zakya nathI' - A niyama dvArA evuM siddha thAya che ke sAdhaka jyAre svAnubhUtimAM - DUbI jAya che tyAre teno viSaya zabdathI avAcya banI jAya che. kAraNa ke svAnubhUtino viSaya e ekAda nayano viSaya nahi paNa sarva nayono ekIsAthe viSaya bane che. sarva nayo tene viSe pravarte che che. svAnubhUtigamya padArtha sarva nayono viSaya che. mATe ja te pramANano viSaya che. kevaLa anubhavathI thI samajI zakAya tevA padArthane spaSTapaNe asaMdigdhapaNe cokkasa svarUpe darzAvavA mATe zabdo mAyakAMgalA che. te zabdanI zaktino viSaya nathI. tethI ja svAnubhUtiviSayIbhUta zuddha AtmA, zuddha AtmasvarUpa, AtmaguNavaibhava vagere vastu paramArthathI zabda dvArA avAcya che, akathya che. zabda dvArA tenuM varNana karavAmAM Ave to tenA ekAda aMzanuM ja kathana thaI zake che, anubhUyamAna akhila aMzonuM nahi. * A.(1)mAM "vAci pATha. 4 ko.(12)mAM "ja" che. pustakomAM nathI. ja pAThA 1 vicArai; to hai paNi artha vicAraNAi vivakSA bheda jANavAM. "aNakahivA yogya te avAcya kahiI, eka zabda A pATha pA.+B(2)mAM che. yA . tema che. A ke che
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (4/11)]. 113 aparokSapaNe anubhUyamAna, anaMtaguNamaya, samagra caitanyapiMDAtmaka, AnaMdaghanasvarUpI, dhruva, zuddha, asaMga evA AtmAnA sarva aMzone ekIsAthe mukhyarUpe atyaMta spaSTapaNe zabda dvArA varNavavA mATe kevalajJAnI paNa asamartha che. tethI ja AcArAMgasUtramAM 'sarve karA niyaTTuti' ItyAdi kahevA dvArA jaNAvela che jenA ke svAnubhakagamya zuddha akhaMDa AtmAnuM varNana karavAmAM asamartha puravAra thayelA sarve svaro-vyaMjano ! -zabdo-tarko pAchA phare che, buddhi paNa pAMgaLI banI jAya che. zuddha AtmAne samajavAmAM mati mUDha banI jAya che. 4 zabdabhoga nahi, zadayoga pakaDIe ja AthI svAnubhUtirasika mumukSujane zabdanA bAhya svarUpamAM aTavAyA vinA, zabdagamya AtmasvarUpamAM rokAyA vinA, zabdabhogane choDI, zabdayoganuM AlaMbana laIne mokSamArge AgaLa vadhavAnuM che. temaja G. zabdabrahmamAM paNa lepAyA vinA, avAcya-akathya evA anupama parabrahmatattvane aparokSapaNe pragaTa karavA sadA kaTibaddha banavuM joIe. tenAthI prajJApanA sUtramAM varNavela siddhasvarUpa khUba najIka Ave. tyAM bIjA padamAM zyAmAcAryajIe jaNAvela che ke "siddha bhagavaMto sAdi-anaMtakAlIna astitvane dharAve che. aneka che. prakAranA janma, ghaDapaNa, maraNa, 84 lAkha yonimAM saMcAra (= rakhaDapaTTI), azucidazA, punarjanma, garbhavAsamAM vasavATa vagere prapaMcane teo sadA mATe oLaMgIne anaMta bhaviSya kALa sudhI teo potAnA svarUpamAM rahelA che. (4/11) S 13 s
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 paryAyAratha kalpana, uttara-ubhaya vivakSA saMdhi re; * = bhinna avAcya vastu te kahiyaI, syAtkAranaI baMdhi re / / 4/12 / / (52) zruta prathama paryAyArtha kalpanA, (uttara =) pachai ekadA ubhaya (vivakSA =) nayArpaNA (saMdhi saMdhaI joDai =) kariyaI, tivAraI (syAtkAranaI baMdhi saMbaMdha =) *kathaMcit bhinna = te judo' (avAcya=) avakatavya kathaMcit (te vastu) ima kahiyaI. kRti gAthArthaH 14/12 // = parAmarzaH = [ adhyAtma anuyoga sahita = paryAyArthamatollekhAt samaM nayadvayArpaNAt / vastu bhinnamavAcyaM tat kathyate syAtpadAGkitam / / 4 / 12 / / - saptabhaMgIno pAMcamo bhAMgo - . zlokArtha :- paryAyArthikanayanA abhiprAyanA ullekha pachI ekIsAthe be nayanI vivakSA karavAthI chUTI te vastu yAt kathaMcit bhinna ane avAcya kahevAya che. (4/12) A bhedavijJAnane dRDha karIe ]] AdhyAtmika upanaya :- sarva nayonA abhiprAya yugapat pravartamAna hoya tyAre svAnubhUtigamya AtmAnA nirmaLatama guNa-paryAyo akathya banI jatA hovA chatAM paNa te anubhavano viSaya to banI ja zake che. 'anubhUyamAna te sarva guNa-paryAyo karatAM potAnuM svarUpa juduM che. svAtmA tenAthI nyAro che' - AvI paryAyArthikanayanI dRSTine AtmasAt karI bhedavajJAnane daDha karavA sAdhake satata prayatnazIla so rahevuM joIe. A rIte prayatna karavAthI ja namaskAramAhAtmyamAM darzAvela siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTa thAya che. tyAM zrIsiddhasenasUrijIe jaNAvela che ke 'jyAM siddha bhagavaMto pratiSThita thAya che, tyAM kyAreya janma nathI, maraNa nathI, bhaya nathI, parAbhava nathI tathA klezano leza paNa nathI.' (4/12) * ko.(13)mAM 'saMdhe' pATha. * ma.dhU.mAM 'kahiIM' pATha. ko.(7+11)no pATha lIdho che. * ko.(13)mAM 'baMdhe' pATha. ko.(12)mAM 'baMdhaI' pATha. pustakomAM ahIM 'dravyArtha kalpanA vicAratAM Ima vivazvAI' ATalo adhika pATha che. paNa A pATha ko.(9)+si.+A.(1)+lA.(2)mAM nathI. tathA Avazyaka paNa nathI.' pustakomAM 'kathaMcit' nathI. phakta ko.(12)mAM che. 1 vacceno pATha pA. + B(2)mAM che.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 dravya-guNa-yAyano rAsa + Tabo (4/13)]. dravyAratha naI ubhaya grahiyAthI, abhinna teha avAcyo re; krama yugapannaya ubhaya grahiyAthI, bhinna-abhinna-avAcyorA4/13 (53)zrata prathama privyArtha kalpanA, (naI=) pachaI ekadA ubhayajayArpaNA kariI, tivAraI (=grahiyAthI) "kathaMcit abhinna (avAcyo=) avaktavya Ima kahiyaI (6). anukramai 2 nayanI prathama arpaNA pachai (ubhaya =) 2 nayanI (yugapa =) eka vAra (grahiyAthI=) arpaNA kariyaI, tivAraI kathaMcit bhinna-abhinna-(avAcyo=)avaktavya ima kahiyaI (7). e bhedabheda paryAyamAMhAM saptabhaMgI joDI. ima sarvatra joDavI. ziSya puchaI chaI - "jihAM 2 ja nayanA viSayanI vicAraNA hoi, tihAM eka eka gauNa-mukhyabhAvai "saptabhaMgI thAo, paNi jihAM pradeza-prasthakAdi vicAraI sAta-cha-pAMca pramukha nayanA bhinna bhinna vicAra hoi, tihAM adhika bhaMga thAi, tivAraIbe saptabhaMgIno niyama kima rahaI ?" guru kahaI chai "tihAM paNi eka nayArthano mukhyapaNaI vidhi, bIjA sarvano niSedha, re! Ima lei pratyekiM *aneka saptabhaMgI kIjai." aDe to Ima jANuM chuM - "sArthapratipAdritApafdhavAravarghi pramAvicina" eha rasa lakSaNa leinaI, tehave ThAme syAtkAralAMchita sakalanayArthasamUhAlaMbana eka bhaMga paNi niSedha nathI. je mATaI vyaMjanaparyAyanaI ThAmi 2 bhaMgaI paNi arthasiddhi sampatinaI viSaI dekhADI chai. tathA ca tadgAthA - 'evaM sattaviappo, vayaNapaho hoi atthapajjAe / vaMnapannApukha, saviMo iilvalakho ya | (sa.ra7/41) ehano artha - evaM = pUrvokta prakAraI, sapta vikalpa = sapta prakAra vacanapaMtha = saptabhaMgIrUpa vacanamArga te arthaparyAya = astitva-nAstitvAdikanaI viSaI hoI. vyaMjanaparyAya je ghaTa-kuMbhAdikazabdavAcyatA, tehanaI viSaI savikalpa = vidhirUpa nirvikalpa = niSedharUpa e be(2) ja bhAMgA hoI. paNi avaktavyAdi bhaMga na hoI, je mATaI avaktavya5 zabdaviSaya kahiyaI to virodha thAi. 2 lI.(4)mAM 'bhinna' azuddha pATha, 1 ma.mAM "yugapataH na" pATha. ko.(1)no pATha lIdho che. ko.(12)mAM 'dravyArthika' pATha. 2 ma.dha.mAM "kahi I" pATha, ko.(7+11)no pATha lIdho che. A ko.(13)mAM "eka' pATha. ke... * ciThThadvayamadhyavartI vistRta pATha ko. (13)mAM nathI. ... cihradayamadhyavartI pATha si.+ko.(9)mAM nathI. A. (1)mAM "ekeka' pATha. ja A.(1)mAM "..pavitApatha...." pATha. e pustakomAM "...tavidhi...' pATha che. lI.(1)mAM "...vaDhatAparyAyadha..." pATha. pA.mAM '... tAtpardhAri....' pATha. prastuta "tApatha' pATha ko.(12)mAMthI lIdhela che. 1. evaM saptavikalpaH vacanapathaH bhavati arthpryaaye| vyaJjanaparyAye punaH savikalpaH nirvikalpaH ca / / ko.(12)mAM "vAcakatA" pATha. 8 mo.(2)mAM "avaktavyane vize hoya vyaMjana paryAya...' pATha.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAmarzaH dravyA 116 [ adhyAtma anuyoga sahita athavA savikalpa zabda-samabhirUDha nayamataI anaI nirvikalpa evaMbhUtanayane mataI Ima be (2) bhaMga jANavA. arthanaya prathama cAra (4) to vyaMjanaparyAya mAnazuM nahIM. te mATaI te nayanI IhAM pravRtti nathI. adhikuM anekAntavyavasthAthI jANavuM. sa *tadevamekatra viSaye pratisvamanekanayavipratipattisthale syAtkAralAJchitatAvannayArthaprakAraka_ samUhAlambanabodhajanaka eka eva bhaGga eSTavyaH, vyaJjanaparyAyasthale bhagadvayavat / yadi ca sarvatra saptabhaGgIniyama eva AzvAsaH, tadA cAlanIyanyAyena tAvannayArthaniSedhabodhako* dvitIyo'pi bhaGgaH, tanmUlakAzcAnye'pi tAvatkoTikAH paJca bhaGgAzca klpniiyaaH| itthameva nirAkAGkSa-sakalabhaGgapratipattinirvAhAd iti yuktaM pazyAmaH / * e vicAra sAdvAdapaMDitaI sUkSma buddhi cittamAMhaI dhAravo.* 4/13 , dravyArthAd yugapad yugmAdabhinnaM tdvaacykm| kramA'kramobhayagrAhe bhinnA'bhinnamavAcyakam / / 4/13 / / laI samabhaMgInA chellA be bhAMgAnuM nirUpaNa (f zlokArca - dravyArthikanaya pachI yugapata dravyArthika-paryAyArthika nayanI vivakSAthI dravyAdi abhinna ane avAcya che. tathA paryAyArthika ane dravyArthika nayanI kramika vicakSAthI tathA akramika vicakSAthI 2 dravya-guNAdi vastu bhinna, abhinna ane avAcya che. (4/13) dai]} ( vicAraNAnI dizAone khullI rAkhIe che AdhyAtmika upanaya :- prasthaka Adi udAharaNamAM tarka dvArA eka ja bhaMganI vAta potAne jacatI I hovA chatAM Agamika paraMparAnusAra saptabhaMgInuM paNa samarthana svopajJa stabakamAM mahopAdhyAyajI mahArAje karela che. A ghaTanA AdhyAtmika jagatamAM e rIte upayogI che ke ApaNI buddhimAM tarkazaktithI koI padArtha je rIte bhAse che te rIte ja te padArtha AgamamAnya che ke bIjI rIte ? potAne bIjI paddhatithI huM eka vAta baMdha besatI jaNAya to paNa tevA sthaLe "Agama A bAbatamAM zuM jaNAve che ? Agamika bAbatanuM samarthana anya koI rIte thaI zake tema che ke nahi ?' A pramANe vicAravAnI dizAne ApaNe khullI rAkhavI joIe. temaja te vicArone jAhera karavAnI kheladilI-nikhAlasatA cUkavI na joIe. che AvuM bane to ja samyagU vicArakatA ane madhyasthatA = prAmANikatA AtmasAt thaI zake. tyAra bAda yogapradIpa graMthamAM darzAvela siddhasvarUpa dUra rahetuM nathI. tyAM jaNAvela che ke "siddha paramAtmA sarvakarmakalAzUnya che. niSkala hovA chatAM paNa jJAnAdikalAyukta che. te zreSTha jJAnajyotisvarUpa che. te parabrahma che. uttama tattvothI paNa te uttama - sarvazreSTha che." (4/13) *... * citadvayamadhyavartI pATha A.(1)mAM nathI. ? ko.(12)mAM "viSa pratipattitha pATha. - pA.mAM 'nirvadhavo pATha che. zAM.mAM "mA-nirvAha' pATha che. pA) 2+ko.(9)+si.no pATha lIdho che. *...ka citadvayamadhyavartI vistRta pATha ko.(13)mAM nathI.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (4/14)] phalitArtha kahaI chaI - saptabhaMga e daDha abhyAsI je paramAratha dekhAI re; jasa karati Rgi tehanI vAdhaI, jaina bhAva tasa lekhaI re 4/14o (54) zratadharmaI mana daDha karI rAkho, jima zivasukhaphala cAkho re. e = kahiyA je saptabhaMga, te daDha abhyAsa = sakalAdeza, vikalAdeza, nayasaptabhaMga, pramANasaptabhaMga ityAdi bhedaI ghaNo abhyAsa karI, je paramArtha dekhAI = jIvAjIvAdi paramArtha che = rahasya samajaI, tehanI yaza kIrti zobhA (jagi = jagatamAM) vAdhaI. jeha mATaI syAdvAdaparijJAnaI ja jainanaI tarkavAdano yaza chai. anaI jenabhAva paNi (tasatra) tehano 2 ja lekhaI, je mATaI nizcayathI samyakatva syAdvAdaparijJAne ja* chaI. DaoN ra sakhato - 'caraNa-karaNappahANA, ssmy-prsmymukkvaavaaraa| vara-karA sAraM, cchiyasuddha yAtiA (sata.rU.67) "e gAthA pUrve prathama DhAle che. e cothaI DhAlaI bhedabheda dekhADyo anai saptabhaMgInuM sthApana kariuM. I4/14 saptabhaGgyA dRDhAbhyAsAd yaH tattvaM vipazyati / yazovRddhirihaitasya lekhyA tasyaiva jainatA / / 4/14 / / parAmarzaH hA saptabhaMgInA abhyAsathI Atmatattvadarzana che. zlokArtha :- je vyakti saptabhaMgIno daDha abhyAsa karIne AtmAdi tattvane vizeSa prakAre jue che, tenA yazanI ahIM vRddhi thAya che tathA tenuM ja jaina lekhavA (= gaNavA) lAyaka che. (4/14) vI saptabhaMgInA abhyAsanuM prayojana AdhyAtmika upanaya :- saptabhaMgIno abhyAsa vidvAna thavA mATe nahi paNa pAramArthika tattvane * ko.(12)mAM "daDha karI rAkho pATha. ko.(4)mAM "jaga' pATha. je pustakomAM "vAdhaI tehanI' pATha. lA.(1)+ A.(1)no krama lIdho che. ma.+ko.(12)mAM "naDDana pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * lI.(1) + lA. (2)mAM "zobhA' che. pustakomAM nathI. * ko.(7+12) + A.(1) + ko. (9+11) + si. + lA. (2) pAThamAM "...parijJAna ja' pATha. 1. caraNa-karaNapradhAnAH svsmy-prsmymuktvyaapaaraaH| caraNa-karaNayoH sAraM nizcayazuddhaM na jAnanti / / ... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. phakta A.(1)mAM che. 1 mo.(2)mAM "nayasapta...' pATha.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 [ adhyAtma anuyoga sahita jovA mATe, jANavA mATe, anubhavavA mATe karavAno che. A vAta phakta saptabhaMgInA abhyAsamAM ja ne nahi paNa tamAma zAstronA abhyAsamAM lAgu pADavAnI che. sarva zAstro bhaNIne paNa zuddha AtmAno ThA ja sAkSAtkAra karavAno che. pAramArthika tattva to zuddha AtmA, saMvara, nirjarA vagere ja che. saptabhaMgI " vagerenA abhyAsathI mananI ekAgratA, buddhinI sUkSmatA, samyagu jJAnano ughADa, tIrthakara bhagavaMtonI (dii sarvajJatA upara zraddhA, aMtarmukhatA, dehAdhyAsamuktatA vagere saddaguNo prApta thavAthI, daDha thavAthI AtmA vagere upAdeya tattvanI pAramArthika jANakArI maLe che, tenI ruci janme che. tethI Azrava-baMdhanI ruci 25. tUTe che. paramAtmA pratyenI zraddhA ane Atmatattvane pragaTa karavAnI jhaMkhanA tIvra banavAthI zuddha AtmatattvanuM 4 darzana = svAnubhUti paNa prApta thAya che. AvA lakSya sAthe, tevI koIka AMtarika prakriyA zarU thAya che tevA praNidhAna sAthe dravyAnuyogano prastuta abhyAsa karavAmAM Ave to adhyAtmajagatanA AdhyAtmika thI rohaNAcalanA navA-navA zikharo upara AtmArthI jIva ArUDha thavA mAMDe che. A bAbatamAM koI saMzaya 4 karavA yogya nathI paNa zraddhA karavA yogya che. tenA lIdhe mahAmuni dharmasaMgrahaNimAM darzAvela mokSane jhaDapathI meLave che. tyAM zrIharibhadrasUrijIe zAzvata sukhavALA mokSane dhruva (= sAdi-nitya) batAvela che. (4/14) che cothI zAkhA samApta che
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ | divya guNa-pUryA hai no rAsa - naya-pramANasApekSa bhedabhedasiddhi + dravyArthika naya nirUpaNa. naya-pramANasApekSa bhedAbhedasiddhi + dravyArthika naya nirUpaNa. '& ... naya-pramANasApekSa. bhedAbhedasiddhi + dravyArthika nya nirUpaNa. mahAmahopAva zrI yazocijaTAjI maH C / ya-pramANasApekSa bhedAbhedasiddhi + dravyArthika naya nirUpaNa. pArAvAra - parokyogapa ( _ ) jaya-pramANApekSAdAbhedo -dravyArthikanayanirUpaNapanara
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-paryAyano rAkSa 20 dravyAnuyogaparAmarza: zAkhA-7 naya-pramANA'pekSabhedAbhedasiddhi -dravyArthikanayanirUpaNam
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 ra0 - TUMkasAra - .: zAkhA - 5 : ahIM naya ane pramANa vacce taphAvata batAvI padArthanA svarUpano vicAra karavAno che. pramANadaSTie mukhyavRttithI sarva padArtha trayAtmaka che. nayavAdIo mukhyavRttithI ane upacAravRttithI pratyeka padArthamAM ekIsAthe dravyAditrayAtmakatA jaNAve che. zAbdabodha ane Arthabodha - ema be bodha dvArA mokSamArgamAM preraka artha tAravI AgaLa vadhavuM. (5/1) dravyArthikanayathI apakArI jIvano potAnAthI abheda vicArI tenA pratye dveSa TALavo. potAnA saguNonI ane sukRtonI prazaMsA sAMbhaLI paryAyArthikanayamAnya bhedajJAnathI namratAdi guNo keLavavA. (5/2-3) AtmA = zAzvata caitanyatattva' - A artha mukhya karI rogAdi gauNa paryAyanI upekSA karavI. (1/4) bIjA nayonI upekSA karanAra naya durnaya che. tema parasparanI sahAyathI jIvanArA ApaNe anya pratye kRtajJatA, sahAyakatA na keLavIe to A nirapekSatA durnayasvarUpa ane durguNasvarUpa samajavI. (5/5) mATe naya, sunaya ane durnayane vicArI vaicArika udAratA, sahiSNutA, madhyasthatA keLavavI. (56) digaMbaramAM tarkanA AdhAre nava naya ane adhyAtmanA AdhAre traNa upanaya batAvela che. tarka padArthanA svarUpane spaSTa kare che ane adhyAtma AtmasvarUpane spaSTa kare che. tethI te paNa svIkArya che. (pa/7-8) karmopAdhizUnya zuddhadravyArthikanaya nirupAdhika AtmasvarUpane pragaTAvavAmAM madadarUpa che.(59) A naya saMsArI jIvane zuddharUpe jaNAve che. tethI ApaNuM zuddha svarUpa pragaTAvavA mATe prere che. (5/10) bIjo zuddhadravyArthikanaya sattAne mukhya banAvI utpAda-vyayane gauNa kare che. mATe te pudgalamamatva, jIvadveSa vagere doSathI choDAvI svasthatA, jIvamaitrI, nIDaratA vagere guNone apAve che. (5/11) trIjo zuddhadravyArthikanaya dravyane guNa-paryAyathI abhinna mAne che. te jIvane savikalpa dazAthI choDAvI nirvikalpa dazA tarapha AgaLa vadhAre che ane kevaLajJAna sudhI pahoMcADe che. (5/12) cotho azuddha dravyArthikanaya karmabhAvathI pariNamela jIvasvarUpane jaNAve che. te jIvane potAnA krodhAdi doSanA svIkAra mATe ane kSamApanA vagere guNo mATe sajja kare che. (5/13) pAMcamo azuddha dravyArthikanaya utpAda-vyayane sApekSa rahIne mukhyapaNe sattAne svIkAre che. tethI roga, puNya, pApane gauNa karI AtmalakSI sAdhanAmAM preraka bane che. (pa/14) bhedakalpanAsApekSa chaThTho azuddha dravyArthikanaya potAnA guNa-paryAyone nirmaLa karavA prere che. (5/15) sAtamo anvayakAraka dravyArthikanaya guNamAM ane paryAyamAM dravyano anvaya kare che. 'dravya guNa-paryAyano svabhAva che' - AvuM te mAne che. te pratyeka guNa-paryAyamAM AtmasvabhAva vaNavA prere che. (5/16) AThamo dravyArthikanaya "ghaTa svadravyAdinI apekSAe sat che' - evuM mAne che. te saMpatti, dukAna vagerenA nAzamAM vibhAvadazAthI chUTavAnI vAta kare che. (5/17) navamo dravyArthikanaya "padravyAdinI apekSAe padArtha satuM nathI kahevAto' - tema mAne che. te pArakI sattA, saMpatti, svAthyane sAcavavAnI mathAmaNa karatA jIvane pApabaMdhathI bacAve che. (5/18) dasamo dravyArthikanaya jJAnasvarUpa AtmAne zuddha caitanya tarapha vadhavA prere che. (5/19)
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 2 1 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (5/1)] DhALa - 5 (0Adi jiNaMda mayA karo - e dezI.) hivaI pAMcamaI DhAlaI naya-pramANa viveka karaI chaI - eka aratha trayarUpa chaI, dekhu bhalaI pramANaI re; mukhyavRtti-upacArathI, nayavAdI paNi jANaI re /pa/1I (55) gyAnadRSTi jaga dekhiI. AMkaNI. eka artha ghaTa-paTAdika jIva-ajIvAdika trayarUpa kahatAM dravya-guNa-paryAyarUpa chaI. je mATaiM ghaTAdika mRttikAdirUpaI dravya, ghaTAdirUpaI sajAtIyadravyaparyAya, rUpa-rasAdyAtmakapaNaI guNa. ima jIvAjIvAdikamAM jANavuM. ehavuM (bhalaI) pramANaI = syAdvAdavacanaI dekhu. je mATache te pramANaI = saptabhaMgAtmakaiM trayarUpapaNuM mukhyarIti jANiI. nayavAdI je ekAMzavAdI, te paNi mukhyavRtti anaI upacAraI eka artha naI viSaI trayarUpapaNuM jANaI. yadyapi nayavAdInaI ekAMzavacanaI zakti eka ja artha kahieN to paNi lakSaNArUpa upacAraI bIjA be artha paNi jANi che. ekadA vRttivaya na hoI" e paNi taMta* nathI; "hAtha majja-ghoSo" ityAdi sthAnika je mATai 2 vRtti paNi mAnI chai. IhAM paNi mukhya amukhyapaNaiM anaMtadharmAtmaka vastu jaNAvavAnaIM prayojanaIM eka naya zabdanI ra vRtti mAnatAM virodha nathI. T ko.(13)mAM 'prathama zreSTha yugalAdharmanivAraka Adideva prathama tIrthaMkara pATha. * hivaI = have. AdhAragraMtha- jJAnavimalasUrikRta AnaMdaghanabAvIsIstabaka, jinarAjasUrikRta kusumAMjali, lAvaNyasamayakRta nemiraMgaratnAkarachaMda. $ zAM.+ma.mAM 'dekhyo, dekhya" pATha. ko.(4)mAM "dekho' pATha. ko.(7)no pATha lIdho che. 1 lA.(2)mAM 'dravyarUpa paryAya chaI pATha. pustakomAM phakta "jIvAdikamAM' pATha. ko.(13)mAM "ghaNA jIvAdikamAM" pATha. chepustakomAM 'te' nathI. ko.(7)mAM che. ko.(12)mAM "ekAMtavAdI pATha. * taMta = khAsa siddhAnta. juo - bhagavadgomaMDala - bhAga-4/pR.4049. ..1 cihradayamadhyavartI pATha lA.(2)mAM nathI. * ko.(12+13)mAM "sthaliM' pATha. ka ko. (7)mAM "amukhya' pada nathI.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 athavA nayAtmaka zAstraIM kramikavAkyakrayaiM paNi e artha jaNAviyaIM. athavA ""vodha: zAbdaH, vodha Artha" - Ima aneka bhaMga jANavA. ima gyAnadRSTi jaganA bhAva dekhiyaIM. *iti 55 gAthAno artha kahio.* ||5/15 parAmarzaH * dravyAnuyogaparAmarzaH zAkhA - 5 trayAtmako'rtha eko hi mukhyavRttyA pramANataH / mukhyopacAravRttibhyAM jJAyate nayavAdinA / 5 / 1 | jagajjinoktarItyA re, jJAnadRSTyA vilokyatAm / / dhruvpdm|| * [ adhyAtma anuyoga sahita * adhyAtma anuyoga * padArtha dravya-guNa-paryAyAtmaka che zlokArtha :'eka artha traNa svarUpe che' - A pramANe pramANane AzrayIne mukhyavRttithI jaNAya che. jyAre nayavAdI dvArA mukhyavRttithI ane upacAravRttithI eka padArthamAM trayAtmakatA jaNAya che.(5/1) Ama bhagavAne batAvelI rIte jJAnadRSTithI jagatane juo. (dhruvapada) nizcaya-vyavahArano gauNa-mukhyabhAva samajIe (01 AdhyAtmika upanaya :- 'naya mukhyavRttithI potAnA abhiprAyane jaNAve ane upacAravRttithI gauNavRttithI anya nayanA abhiprAyane jaNAve' - A siddhAntane manamAM rAkhIne AdhyAtmika prayojana mujaba, potAnI bhUmikAne ucita bane te rIte nayonuM avalaMbana karavuM. jema ke (1) koI vyaktine nizcayanayanuM ajIrNa thayuM hoya, ahaMkAra-uddhatAI-svaprazaMsA-uzRMkhalatA vagere aMdaramAM chavAyela hoya to teNe nizcayanayane gauNa karIne vyavahAranayanI mukhyatAthI vibhAvanA karavI ke 'huM siMha (jevo zUravIra) chuM paNa karmanA pAMjarAmAM hAla pUrAyelo chuM.' AnAthI ahaMkAra vagere doSo jhaDapathI dUra thAya che. tathA (2) dInatA, hInatA, hatAzA, udvignatA vagerethI AtmA gherAI gayo hoya tevI avasthAmAM vyavahAranayane gauNa karI, nizcayanayanI mukhyatAnuM AlaMbana laIne vicAravuM ke 'karmanA pAMjarAmAM pUrAyela hovA chatAM paNa huM siMha (jevo mahAparAkramI) chuM.' A rIte nayonuM gauNa-mukhyabhAve AlaMbana laIne mokSamArge AgaLa vadhavuM. # naya-pramANadRSTino AdhyAtmika upayoga 'pratyeka padArtha dravya-guNa-paryAyAtmaka che' - A jaina siddhAntano AdhyAtmika dRSTie evI rIte paNa upayoga thaI zake che ke koI vastunA guNa-paryAya rAga-dveSotpAdaka banatA hoya tyAre ApaNI * ~~ ko.(12)mAM 'jANavo' pATha. 7 pA0 mAM 'vodhazaddhe pRthvoSa artha' pATha pustakomAM 'vodhazAbve' pATha. * ko.(12)mAM 'eka boI zabda eka bodhaI artha' pATha. *..* cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI.phakta lA.(2)mAM che. =
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (pa/1)], 123 najarane guNa-paryAya uparathI khaseDIne vastunI dravyAtmakatA upara sthira karavI. A dravyadaSTi samatAne lAvanAra bane che. mokSabIjabhUta parama mAdhyathyane lAvanAra paNa A dravyakendrita daSTi ja bane che. tathA jyAre koI guNIyala ArAdhaka vyakti pratye dveSa thato hoya, tAraka sthAnanI AzAtanA karavAnA pariNAmamAM jIva aTavAI jato hoya tyAre sAmenI guNIyala vyaktimAM rahela zuddhaguNAtmakatA tathA pavitra che zrAmaNyAdiparyAyAtmakatA upara ApaNI dRSTine kendrita karI tenA pratye guNAnurAga-saddabhAva jagADavA mATe prAmANikapaNe AMtarika puruSArtha karavo joIe. A rIte ApaNI AdhyAtmika unnatimAM nimitta badhI bane te rIte dareka vastumAM rahela dravyAtmakatA, guNAtmakatA ane paryAyAtmakatA upara gauNa-mukhyabhAve te ApaNI nadRSTine sthApita karavI. tathA kSapakazreNi upara jhaDapathI ArUDha thavA mATe pratyeka vastumAM rahela dhruvadravyAtmakatAne, nirupAdhika guNAtmakatAne ane zuddha siddhAdiparyAyAtmakatAne asaMga sAkSIbhAve e, aharniza mukhyapaNe (= ekasarakhuM mahattva ApIne) jovI. A rIte jonArI pramANadaSTithI sanmA = zuddhAtmAmAM potAnA upayogane sarvadA lIna karavo e ja paramazreyaskara che. >> bhavitavyatAne paripakava karIe A rIte nayadaSTinuM ane pramANadaSTinuM avalaMbana karavAthI bhavitavyatAno atyaMta jhaDapathI paripAka thAya che. tenAthI je ArAdhya che, je sAdhya che, je dhyAtavya che ane je durlabha che, te cidAnaMdamaya - parama pada siddha bhagavaMtoe saMprApta karela che' - A pramANe guNasthAnaka kramAroha graMthamAM zrIratnazekharasUrijIe darzAvela paramapada dUravartI rahetuM nathI - tevuM amane pratIta thAya che. (5/1)
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 [ adhyAtma anuyoga sahita kahio artha teha ja spaSTapaNaI jaNAvai chaOM - mukhyavRtti dravyAratho, tAsa abheda vakhANaI re; bheda paraspara ehano, te dupacAraI ajANaI re pa/rA (pa6) gyAna. mukhya vRtti kahatAM zakti zabdArtha kahato je dravyArthanaya te tAsa kahatAM dravya-guNa-paryAyanaI abheda vakhANaI, je mATaOM guNaparyAyAbhinna mRdudravyAdikanaI viSaI dhUTAdipadanI zakti chaI ehano paraspara kahatAM mAMhomAhiM bheda chai, te upacAraI kahitAM lakSaNAI jANa; je mATa8 dravyabhinnakaMbugrIvAdiparyAyanaI viSaI te ghaTAdipadanI lakSaNA mAnaIM. | mukhyArthabAI mukhyArthasaMbaMdhaI tathAvidhavyavahAraprayojana anusarI tihAM lakSaNApravRtti durghaTa nathI. *Iti pa6 gAthAnaka artha.* /pa/rA. , dravyArthanayato mukhyavRttyokto'bheda eva bhoH| dravyAdInAM mitho bheda upacAreNa kathyate / / 5/2 // dravyAdimAM mukhyavRttithI abheda : dravyArthikanaya 4 zlokArca - he bhAgyazALI ! dravyArthikanayanI apekSAe mukhya vRttithI abheda ja kahevAyela che. dravya vageremAM paraspara bheda to upacArathI kahevAya che. (52) che. AdhyAtmika upanaya :- dravya-guNa-paryAyamAM mukhyavRttithI abhedane ane gauravRttithI bhedane darzAvanAra [ rasa dravyArthikanayano abhiprAya AdhyAtmika jagatamAM e rIte upayogI bane che ke - koI ApaNI prazaMsA kare ke paraniMdA kare tyAre guNa-paryAyathI bhinna zuddha Atmadravya upara ApaNI dRSTine kendrita karI madhyastha banavA prayatna karavo. A rIte madhyastha banavAthI ja adhyAtmatattvAlokamAM darzAvela mokSasukha najIka Ave. tyAM nyAyavijayajIe mokSasukhane darzAvatA kahela che ke "samagra karmo ravAnA thavAthI anantajJAnayukta siddhasukha advitIya che. te muktisukha pAse traNa lokanuM sukha biMdu jeTaluM ja thAya che." ( tathA koI vyaktimAM ApaNane guNadarzana thatA na hoya tyAre zuddha akhaMDa paripUrNa AtmadravyathI abhinnapaNe pUrNa-nirmaLa guNa-paryAyonI bhAvanA karavA dvArA sAmenI vyakti pratye ubhA thatA TheSa-durbhAva -durbuddhine aTakAvavA satata prayatnazIla rahevuM. khaMdhakamuni, gajasukumAla muni vigerene ghora upasargo te thayA tyAre temaNe paryAyArthikanayanA AlaMbanathI zarIra ane AtmAmAM bheda joIne zubha-zuddha bhAvone TakAvI rAkhyA temaja rAjasevaka ke sasarAne vize paryAyArthikanayathI dveSa Ave te pUrve ja uparokta rIte dravyArthikanayanA AlaMbanathI Sane khatama karI nAkhyo. A rIte AdhyAtmika lAbha thAya te mujaba, dravya-guNa vageremAM dravyArthikanayamAnya gauNa bhedano ane mukhya abhedano upayoga karavo. (5/2) * ko.(2)mAM "bheda pATha. 1 ko.(12)mAM "upacAra" pATha. na ko.(13)mAM "te upacAre anubhava lahyo re' pATha. ja pustakomAM 'viSayaI pATha. mA, mAM 'viSayaghaTA' pATha. je zAM.mAM "ghaTAdipanI' truTaka pATha. *...* citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI.phakta lA. (2)mAM che.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 25 dravya-guNa-padhAryano rAsa + Tabo (3)] mukhya vRtti sarva lekhavaI, paryAyAratha bhedaI re; upacAraI anubhavane balaI, mAnaI mate abhedaI re //pa/all (57) gyAna. ima paryAyArtha naya mukhya vRtti thako sarva = dravya-guNa-paryAya bhedaI lekhavaI, je mATaiM re e nayanaI mataIM mRdAdipadano dravya artha, rUpAdipadano guNa ja, ghaTAdipadano kaMbugrIvAdi paryAya ja. tathA upacAraI lakSaNAI karI anubhavanaI balaI teha abhedaI mAnaI. "ghaTAdika yuddhavyAghabhinna ja chai" - eha pratIti ghaTAdipadanI mRdAdidravyanaI viSaI lakSaNA mAniI, e paramArtha jANavau iti pa7mI gAthAno artha * pa/3 : yArthananomo mevo vRA muvyathA lakSaNayA'nubhUtezcA'bhedasteSAM balAditi / / 5/3 / / dravyAdimAM mukhyavRttithI bheda H paryAyArthikanAya che zlokArdha :- paryAyArthikanaya mukhyavRttithI dravyAdino bheda kahe che. tathA anubhavanA baLathI lakSaNA dvArA te dravyAdino abheda kahe che. (pa/3) nA Atmadravyane alaga tAravI lo - AdhyAtmika upanaya :- dravyAdimAM mukhyavRttithI bhedanuM ane gauravRttithI abhedanuM pratipAdana karanAra ne paryAyArthikanayano upayoga svaprazaMsA sAMbhaLatI vakhate karavAno che. "mArA je nirmaLa guNa-paryAyanI prazaMsA thAya che tenAthI huM judo chuM. huM zuddha Atmadravya chuM. sarva jIvo zuddha AtmasvarUpa che. to mAre abhimAna karavAnI jarUra zI che ? bIjA karatAM mArAmAM vizeSatA zuM che ?' A rIte tyAre che? dravya-guNa-paryAyamAM bhedanuM bhAna karavAnuM che. - nirmaLa guNa-paryAyamAM ApaNuM astitva cha tathA potAnA sukRtanI manomana anumodanA karatI vakhate potAnA nirmaLa guNa-paryAyothI potAnI jAtane (= svAtmadravyane) alaga tAravI levAno prayatna karavo. jethI svAbhimAna na thAya. vaoNlibola, phUTabola, hokI, bAskeTabola, krikeTa, Tebala TenIsa, cesa vagere ramatagamatamAM mazagUla banI, pramAdavaza banelo sAdhaka pustakomAM "savi' pATha.ko. (13)no pATha lIdho che. # ma.zA.mAM "anubhavabala..' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * ma.mAM 'teha pATha A.(1)no pATha lIdho che. 1 lI.(3)mAM 'dravyaparyAyArtha' azuddha pATha. ja ko. (7+12)mAM "thakA' pATha che. * * citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI.phakta lA.(2)mAM che.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 [ adhyAtma anuyoga sahita ( pragaTa thayelA nirmaLa guNa-paryAyone gumAvato hoya tyAre 'mAruM astitva to nirmaLa guNa-paryAyamAM ja che. te ravAnA thaze to mAruM astitva jokhamAI jaze' - A pramANe dravya-guNAdigata gauNa abhedane darzAvanAra de paryAyArthikanI samajaNa AtmArthIe meLavavI joIe. tathA tenA dvArA apramatta banavA sAdhake tatpara rahevuM joIe. dravyArthikanA mate dravya ane guNa-paryAya vacce abheda mAnya hovA chatAM guNa-paryAyano tirobhAva ke * nAza thatAM paramArthathI dravyanAza tene mAnya nathI. jyAre paryAyArthikanayanA mate guNa-paryAyano nAza thatAM A te svarUpe dravyano nAza mAnya che. tethI ahIM je dravya-guNAdi vacce abheda batAvela che te dravyArthikanayano nahi paNa paryAyArthikanayano viSaya che. tathA te abheda gauNa che, mukhya nathI. temaja te abheda ja prastutamAM upayogI che. A vAta khyAlamAM rAkhavI. te abhedanuM AlaMbana karavAthI zAMtasudhArasavRttimAM darzAvela muktisukha khUba najIka thAya che. tyAM gaMbhIravijayajIe jaNAvela che ke 'muktimAM raheluM sukha sahaja che, pAMca IndriyonI vRttithI rahita che.' (pa/3)
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 27 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (1/4)] doI dharma naya je grahaI, mukhya-amukhya prakAro re; te anusAraI kalpiI, tAsa vRtti upacAro re pa/4l (58) gyAna. (doI=) bahu dharma = bheda-abheda pramukha, je naya dravyArthika athavA paryAyArthika grahaI = UhAkhyapramANai dhAraI, mukhya-amukhya prakAraI = sAkSAt saMketaI tathA vyavahita saMketaI che, "te anusAra (tAsaka) te nayanI vRtti, anaI te nayano upacAra kalpiyaI. jima gaMgApadano sAkSAt saMketa pravAharUpa arthanaI viSayoM chaI. te mATai pravAha zakti . tathA gaMgAtIraI gaMgAsaMketa te vyavahita saMketa chaiM. te mATaiM upacAra. tima dravyArthikanayano sAkSAt saMketa abhedai chaiM. te mATaiM tihAM zakti. bhedaI vyavahita saMketa chaI. te mATaiM upacAra. Ima paryAyArthikanayanI paNi zakti-upacAra bheda-abhedanaI viSayaOM joDavA..pa/4 bhaTa parAmarza * bhedAbhedau nayo yo hi mukhyA'mukhyatayA''dadat / je tavanusArega tasava-ttakSA /jA ja zakti-lakSaNAniyAmaka mukhya-gauNa saMketa che zlokArtha :- je naya bhedane ane abhedane mukhyarUpe ke gauNarUpe grahaNa karato hoya te anusAra te nayane saMmata zaktinI ane lakSaNAnI kalpanA karAya che. (pa/4) ja sAdhakanI draSTimAM paryAyo gauNa bane 4 AdhyAtmika upanaya :- "je zabdano je arthamAM mukhya = sAkSAt saMketa hoya te arthamAM te zabdanI 3 zakti ane vyavahita saMketita arthamAM lakSaNA' - A mujaba TabAmAM darzAvela niyama adhyAtmajagatamAM e rIte upayogI bane che ke "AtmA' zabdano mukhyatayA AtmadravyamAM saMketa karavAmAM Avato hovAthI dhruva (I? zuddha akhaMDa Atmadravya to jJAnamaya, zAMta ane sthira hovAthI potAne AtmA tarIke jANato sAdhaka paryAyonI utpatti-ucchitti ke uthala-pAthalanA nimitte AghAta-pratyAghAtano anubhava karato nathI. kAraNa ke te paryAyo ja to sAdhakanI dRSTimAM atyaMta gauNa che. sAdhakanI dRSTimAM roga, ghaDapaNa vagere svataH vinazvara AtmaparyAyo G AtmA' zabdano mukhyartha nathI. tethI "tenI uthala-pAthalanA nimitte potAne leza paNa lAbha-nukasAna nathI" - AvI Tharela samajaNa AdhyAtmika saMketathI sAdhakamAM pragaTelI hovAthI sAdhaka roga-ghaDapaNa-maraNa vagere kI avasthAmAM atyaMta svastha rahe che. A rIte ja yogapradIpamAM darzAvela siddhasvarUpa sulabha thAya. tyAM jaNAvela che che ke 'siddhAtmA e (1) anaMta, (2) kevala, (3) nitya, (4) AkAzanI jema vyApaka-nirlepa, (5) sanAtana, (6) devAdhideva, (7) vizvAtmA, (8) vizvavyApI ane (9) purAtana che.' (pa/4) * ko.(4)mAM "dharma nathI. *. .cihnadrayavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(9)+si.lI.(2+3)+ P(2)+ko.(12+13)pA.mo.(2) mAM che. 4 A.(1)mAM IhA' pATha tathA ko. (13)mAM 'tihA' nathI.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 28 [ adhyAtma anuyoga sahita koIka kahaI chaI, je "eka naya eka ja viSaya grahaI, bIjA nayano viSaya na grahaI" te "dUSaI chaI - bhinna viSaya nayagyAnamAM, jo sarvathA na bhAI re; to svataMtra bhAvaI rahaI, mithyASTi pAsaI re //pa/pA. (59) gyAna. jo nayajJAnamAMhiM, bhinna viSaya kahatAM nayAMtarano mukhyArtha, sarvathA kahatAM amukhyapaNaI paNi na bhAsai; to svataMtra bhAvaI = sarvathA nayAMtaravimukhapaNai, mithyASTi pAsaI rahaI. eTalaI durnaya thAI, paNi sunaya na thAiM; ima jANavuM. //pa/pI varaFf9f: : viSayo'nyo nayajJAne sarvathA cenna bhaaste| tardi svatantamAna sthi9i: sa TurnaHo /po. - # mithyAdraSTi pAse durnaya * zlokArtha :- "eka nayanA jJAnamAM bIjo viSaya jarA paNa bhAse nahi' - evuM jo hoya to mithyAdaSTino 5. te naya svataMtrapaNe = nirapekSapaNe rahevAthI durnaya banI jaze. (5/5) 9 anya vyaktinA abhiprAyane samajavo jarUrI , . AdhyAtmika upanaya :- koI paNa siddhAnta ke abhiprAya eka prakArano naya che. eka siddhAnta ne ke mAnyatA jo anya siddhAntathI ke mAnyatAthI tadana nirapekSa - vimukha - svataMtra banI jAya to te siddhAnta kharekhara apasiddhAnta ke durnaya banI jAya. AvuM ApaNI mAnyatAmAM ke avadhAraNAmAM AvI rapha na jAya te mATe sAmenI vyaktinA abhiprAyano paNa yogya rIte, yogya samaye, svIkAra karavAnI taiyArI ApaNe rAkhavI. koI ApaNI sAthe anyAya ke anucita vyavahAra kare tyAre sAmenI vyaktinA galata 0 puruSArtha upara bhAra ApavAnA badale ApaNA karmanA vaiSamya = vicitratA upara bhAra Apavo. tathA To tapazcaryA, zAsanaprabhAvanA vagere satkArya ApaNA dvArA thAya tyAre puruSArthanA siddhAntane vaLagavAnA badale prabhukRpA, niyati, kALaparipAka vagere paribaLone prAdhAnya ApavuM. "meM karelA sArA kAmamAM mAtra mArI AvaData-hoMziyArI ja kAraNabhUta che' - Avo abhigama to durnaya svarUpa banI jAya. AvuM ApaNAmAM na bane teno saMkalpa karavo. tenAthI darzanaratnaratnAkaravRttimAM batAvela janma-jarA-maraNarahita mokSasukha jhaDapathI maLe che. (5/5) 6 mo.(2)mAM pAMcathI ATha gAthA tathA teno Tabo nathI. te pAnuM khUTe che. che A.(1)mAM "doSa chepATha. # ko.(4)mAM "navi' pATha. ja ko.(4)mAM "svayaM taMtra' pATha. * zAM.mAM 'bhavaI pATha. ma.+ko.(7)+A.(1)no pATha lIdho che.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (5/6)], eha vizeSAvazyakaI sammatimAM paNi dhAro re; Ima nayathI savi saMbhavai, bheda-abhedaupacAro re //pa/6ll (60) gyAna. eha artha vizeSAvazyakaI tathA sammatimAM (paNi) haI chaI - Ima dhAro. thA - 'dohi vi Nayehi NIaM, satthamulUeNa taha vi micchttN| naM savisaMdAttA kapupunivavA (sa.ta.rU/46, vi.sa.mA.ra011) svArthagrAhI itarAMzApratikSepI sunayaH iti sunayalakSaNam / svArthagrAhI itarAMzapratikSepI durnayaH iti durnayalakSaNam / Ima nayathI = niyavicArathI (savi) bheda-abhedagrAhya vyavahAra saMbhavaI. tathA nayasaMketavizeSathI grAhakavRttivizeSarUpa upacAra paNi saMbhavai. te mATaiM bheda-abheda te mukhyapaNaI pratyekanayavizeSaviSaya mukhyAmukhyapaNaI ubhayanayaviSaya. upacAra te mukhyavRttinI pari nayaparikara, paNi viSaya nahIM. e samo mArga zvetAmbarapramANazAstrasiddha jANavo. *gyAnadRSTi karInaI jovauM.* pa/dA vizeSAvazyake hyevaM proktamapi ca smmtau| iti nayena sarvaM syAd bhedAbhedAdilakSaNam / / 5/6 / / : : para I . bheda-abhedasamAveza navasAdhya : zlokArdha - A pramANe ja vizeSAvazyakabhASya tathA sammatitarka graMthamAM paNa jaNAvela che. Ama karIne nayathI bheda-abheda vagere svarUpa badhuM saMbhavI zake che. (5/6) - pAMca prakAre durnayanI saMbhAvanA che AdhyAtmika upanaya - anya nayanA viSayano gauNarUpe paNa svIkAra na karavo te teno amalApa ra ja che. A pramANe TabAmAM darzAvela vAta AdhyAtmika jagatamAM ApaNane sAvadhAna banAve che. (1) koI paNa vyaktinI vAtane ApaNe zAMtithI sAMbhaLavA paNa taiyAra na hoIe, (2) tenA Azayane rIte samajavAnI vaicArika sahiSNutA ke dhIratA paNa na keLavIe, (3) yogya dRSTikoNathI teno svIkAra karavA paNa ApaNe taiyAra na thaIe, (4) mAtra ApaNI ja mAnyatA ane pUrvadhAraNAo sAmenI vyakti 1. dvAbhyAmapi nayAbhyAM nItaM zAstramulUkena tathApi mithyAtvam / yat svaviSayapradhAnatvena anyo'nynirpekssau|| '....' cihnayamadhyavartI pATha ko.(13)mAM nathI. $ pustakomAM 'vizeSa' pada nathI. ko.(9) + si.mAM che. pustakomAM "mukhyamukhyapaNaI" pATha. lI. (1+2+3) + ko.(12+13) + P(3+4) + A.(1)no pATha lIdho che. 8 mo.(1)mAM "naya pari parikara' pATha. *....* citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI.phakta lA.(2)mAM che.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 [ adhyAtma anuyoga sahita 2. upara ThokI besADavAnI mathAmaNa kare rAkhIe, (5) ApaNA samIkaraNa ane siddhAnta mujaba ja tenI pAse pravRtti karAvavAno Agraha rAkhIe to ApaNe paNa durnayavAdI banI jaIe. kAraNa ke dareka . vyaktino vicAra-uccAra e eka prakArano naya ja che. AvuM ApaNAmAM na banI jAya te mATe ApaNe tA vaicArika sahiSNutA-udAratA-madhyasthatA-apratibaddhatA keLavavI ja rahI. je rIte atyaMta tapI gayelA patthara upara paDela pANI jhaDapathI zoSAya jAya, e ja rIte uparokta guNavaibhavathI kukarmo-kusaMskAro 23 zoSAI javAthI paramatattva prakAze. paramatattvane darzAvatAM SoDazakaprakaraNamAM zrIharibhadrasUrijIe kahela te che ke "sarvapIDArahita, paramAnaMdasukhathI yukta, asaMga, sarvakarmAzazunya, sadAzivAdizabdathI vAcya evuM che paramatattva che." (pa6i)
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 parAmarzaH: tya dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (pa/7)] chAMDI mAraga e samo, upanaya "mukha je kalpaI re; jateha prapaMca paNi jANavA, kahiI te jima jalpaI re //pa/kA (61) gyAna. e samo mArga chAMDI karInaI, je = digaMbara bAla upacArAdika prahavAnAM kAji upanayaranI pramukha kalpaI chaiM, teha prapaMca = ziSyabuddhi aMdhanamAtra che. paNi samAnataMtra siddhAMta chaI,21 te mATaiM jANavAnaI kArji kahiche; jima te jalpaI chaI = svaprakriyAI bolaI chaI. tima kahII che.* I/pa/7 '; tyaktvemaM dikpaTopajJA nyopnyklpnaa| sA vaJcanA'pi bodhAyocyate yathA''ha dikpaTaH / / 5/7 / / ( digaMbaramatanirUpaNanI bhUmikA . zlokArtha :- zvetAMbarakathita A mArgane choDIne digaMbare racelI naya-upanaya bannenI kalpanA paMcanA ja che. chatAM je pramANe digaMbara kahe che, te pramANe zrotAnA bodha mATe kahevAya che. (5/7) che ... to sajjanatA Take che AdhyAtmika upanaya :- 'sAmenI vyaktinI = digaMbara devasenanI vAta geramArge doranAra hovAthI vaMcanA svarUpa che' - tevuM jANavA chatAM zrotAnI jANakArI mATe tene yathAvata batAvavAnI udAratA re, ahIM graMthakArazrIe karela che. tenAthI ApaNane navI vAta e zIkhavA maLe che ke koI vyaktinI vAto ApaNane yogya na jaNAtI hovA chatAM paNa anya vyaktinI pAse te vAtanI rajUAta ApaNe karIe ke tyAre temAM mIThuMmaracuM bhabharAvavAnI ke pheraphAra karIne vakra rIte rajUAta karavAnI bhUla ApaNe kadApi { } na karavI. AvI rIte vartavAmAM Ave to ja sajjananI sajjanatA TakI rahe. tevI sajjanatAno prakarSa thAya to mahAmuni mahAnizIthamAM jaNAvela akSaya, ananta ane anupama evA sukhasvarUpa mokSane meLave che. (pa/7) * ko. (2+5+6+8)mAM "mukhya' pATha. 4 lA. (1)mAM "teha vakra' pATha. Bka ma.mAM "kahAM' pATha. ko. (7)no pATha lIdho che. ja ko.(1)mAM "jima mukha jalpa' pATha. 0 pustakomAM " buddhidhaMdhana..." pATha. A pustakomAM che pada nathI. ko(9) + si. + A(1)mAM che. pustakomAM 'tima kahII eN pATha nathI. A.(1)mAM che.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 [adhyAtma anuyoga sahita nava naya, upanaya tIna I, tarkazAstra anusAro re; adhyAtmavAcaI valI, nizcaya "naI vyavahAro re /pa/TA (62) gyAna. tehanaI mataI tarkazAstranaI anusAraI nava naya anaiM traNa upanaya chaI. (valI=) tathA adhyAtmavAcaI = adhyAtmazailII nizcayanaya vyavahAranaya ima ra ja naya kahiche. dravyArthikanaya 1, paryAyArthika naya 2, naigamAdi 7 naya evaM 9 naya jANavA. *ima 62 gAthAno artha * 5/8 ra - nava nayAH trayazcopanayAH trkaanusaartH| nizcaya-vyavahArane 7 ththasdhyAtmirItita pATA ja naya nava, upanaya traNa : digaMbaramata che zlokArtha :- tarkazAstra anusAre nava naya ane traNa upanaya che. adhyAtmazailIthI to nizcaya ane vyavahAra be ja naya kahevAya che. (58) tArkika paddhati ane AdhyAtmika paddhatino samanvaya sAdho ja AdhyAtmika upanaya :- devasenajIe tarkane ane adhyAtmane kendra sthAnamAM goThavI nayanA vibhinna dada vibhAga banAvyA che. AnAthI ApaNe eTalo bodhapATha levA jevo che ke koI paNa vastune tArkika zailIthI vicAryA bAda AdhyAtmika paddhatie paNa ApaNe vicAravI joIe. vastulakSI vicAradhArA jIvane tarkavAdanI dizAmAM AgaLa dhapAve che. jyAre AtmalakSI vicAraNA jIvane adhyAtmavAdanA mArge AgekUca 3. karAve che. padArthanA svarUpanI spaSTatA tarkavAdanA mAdhyamathI thAya che. jyAre paramAtmasvarUpanI spaSTatA adhyAtmavAdanA AlaMbane ja thAya che. AthI Atmahita jokhamAya nahIM te rIte yathocitapaNe tarkavAdano nI Teko laI mokSasAdhaka padArthano samyapha nirNaya karI, AgaLa jatAM tArkika dRSTino ane AdhyAtmika dRSTino mo samanvaya karavA dvArA adhyAtmavAdasamudramAM UMDA utarI zAzvata AtmAnaMda, kevalajJAna vagere guNaratnone prApta karI levA e ja ApaNuM-AtmArthIonuM parama kartavya che. kAraNa ke zAzvata AtmAnaMda vagere prApta thayA pachI kyAreya paNa duHkha-pIDA utpanna thavAnI zakyatA rahetI nathI. A aMge prajJApanA sUtrano saMdarbha manamAM sthira karavA yogya che. tyAM zyAmAcAryajIe jaNAvela che ke "sarva duHkhono pAra pAmelA, janmajarA-maraNasvarUpa baMdhanamAMthI kAyama mukta thayelA sukhI evA siddha bhagavaMto pIDAzUnya zAzvata sukhane pAmelA che.' (pa8i) 6 ko.(12)mAM "adhyAtma' pATha. 1 ko.(2)mAM "naya' pATha. ma.no pATha lIdho che. # ko.(13)+A.(1)mAM 'triNa pATha. '..cihnadrayavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(1)mAM che. * ..* cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI.phakta lA.(2)mAM che.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (5/9)] pahilo dravyAratha nayo, dasa prakAra tasa jANo re; zuddha akarmopAdhithI, dravyArthika dhuri ANo re 5/9lA (63) gyAna. 6, dravyArthanaya 1, paryAyArthanaya 2, naigamanaya 3, saMgrahanaya 4, vyavahAranaya 5, RjusUtranaya zabdanaya 7, samabhirUDhanaya 8, evaMbhUtanaya 9 e nava nayanA nAma. tihAM pahilo dravyArthikanaya. (tasa=) tehanA dasa prakAra jANavA. te dravyArthikanayanA dasabhedamAMhi dhuri kahatAM pahilAM akarmopAdhithI zuddha dravyArthika manamAMhi ANo. 'rmAdhirahita zuddhadravyAdhiH' e prathama bheda jANavo. pa/lA dravyArthanaya Adyo hi dazadhA sa vibhidyate / parAmarzaH akarmopAdhinA zuddha Adyo dravyArtha ucyate / / 5/9 / / - 133 prathama dravyArthikanayane samajIe zlokArtha :- prathama naya dravyArthanaya che. tenA daza prakAre bheda paDe che. akarmaupAdhithI prathama zuddha dravyArthikanaya kahevAya che. (5/9) # nirupAdhika AtmasvarUpane pragaTAvIe AdhyAtmika upanaya :- karma jIvane saMsAramAM rakhaDAvanAra hovAthI upAdhisvarUpa che. jIvanA mULabhUta caitanya svarUpamAM karmano praveza zAstrakAra paramarSione mAnya nathI. jIvane vaLagelA karmo AgaMtuka hovAthI te upAdhirUpe oLakhAya che. AgaMtuka upAdhi svarUpa karmonI samyak prakAre upekSA karIne karmathI rahita jIvanA svarUpane oLakhAvanAra zuddha dravyArthikanayanA mAdhyamathI nirupAdhika AtmasvarUpanI upalabdhi thAya che. "siddha bhagavaMto sarvandvandvarahita, sarvapIDAzUnya, sarvathA kRtArtha che. teonA sukhanuM to zuM varNana karavuM ?" - A pramANe zAstravArtAsamuccayamAM tathA upamitibhavaprapaMcA kathAmAM sarvotkRSTa AnaMdathI vaNAyela siddhasvarUpa nirupAdhika AtmasvarUpa darzAvela che. te lokAgra bhAge abhivyakta thAya che. tene prApta karavAnI sUcanA, hitazikSA ahIM maLe che. (5/9) = pustakomAM 'jANavo' pATha nathI. phakta ko.(13) + lA.(2)mAM che. 21
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAmarza:: yathA saMsAra 134 [ adhyAtma anuyoga sahita ehano viSaya dekhADai chaI - jima - saMsArI prANiyA, siddhasamovaDi gaNiI re; sahajabhAva AgaliM karI, bhavaparyAya naJ gaNiI re pa/10 (64) gyAna. jima saMsArI jIva je prANiyA sarva (siddhasamovaDI=) siddhasamAna gaNiI. sahajabhAva 2. je zuddhAtmasvarUpa, teha AgaliMkarInaIM. tihAM bhavaparyAya = je saMsAranA bhAva, te na gaNiI = temanI vivekSA na karIzuM. e abhiprAyaI dravyasaMgrahai kahiuM chaI - maiggaNa-guNaThANehiM ya caudasahiM havaMti taha asuddhaNayA / vivyA saMsArI, sarve "suddhA huM supayA | (vRdra.sa.93) //pa/10ll , yathA saMsAriNaH sarve gaNyante siddhtulykaaH| sahajabhAvamAdRtya bhavabhAvAnapekSaNAt / / 5/10 / / nA prathama dravyArthikanayano viSaya - zlokArtha :- jema ke sarva saMsArI jIvo sAMsArika bhAvanI apekSA karyA vinA sahaja bhAvane 2 AgaLa karIne siddhasamAna gaNAya che. (5/10) ja zuddha dravyArthikanayanuM prayojana apanAvIe ja AdhyAtmika upanaya :- jema bIjano caMdra dekhADavA mATe jhADanI zAkhAno sahAro levAmAM Ave 10 che. paraMtu mahattva zAkhAdarzananuM nathI, caMdradarzananuM che. tema saMsArI jIvonA zarIra dekhAya tyAre tenA mAdhyame temanA sahajasvabhAvano Azraya karIne siddhasvarUpanA darzana karavAnA che. zuddha AtmadravyanuM darzana karAvanArI zuddha dravyArthikadRSTithI sarva jIvone siddhasvarUpI jovAthI saMsArI jIvo pratye rAga-dveSa Adi ta malina pariNAmo jAgavAnI saMbhAvanA ravAnA thAya che. sarva jIvomAM samatva bhAva, madhyastha bhAva che pragaTe che. ApaNI daSTi sahajataH paripUrNa zuddha AtmadravyanI grAhaka banavAthI ApaNI dRSTimAM paripUrNatA devo ane zuddhi pragaTe che. tethI ja paripUrNa ane parizuddha Atmadravyane pragaTa karavAnI eka mAtra bhAvanA aMtaHkaraNamAM chavAI jAya che. A rIte zuddha AtmadravyanI pratIti karIne sAdhaka mahAnizIthamAM varNavela sarvaduHkhazUnya mokSane jhaDapathI meLave che.(pa/10) * dha.mAM "praNiA pATha. ko.(13)no pATha lIdho che. 0 lI.(3)mAM 'vigaNII' pATha. che...( cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. # ko.(12)mAM "sahajasvabhAva" pATha. * ko.(13)mAM "Agala' pATha. * ko.(13)mAM 'siddhA' pATha. 1. mArgaNA-guNasthAnaiH caturdazabhiH bhavanti tathA ashuddhnyaat| vijJeyAH saMsAriNaH sarve zuddhAH khalu zuddhanayAt / /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (5/11)] utpAda-vyayagauNatA, sattAmukhya ja bIjaI re; bheda zuddha-dravyArthi, dravya nitya jima lIjaI re 5/11 // (65) gyAna. utpAda (1) naIM vyaya (2)nI gauNatAI, anaiM sattAmukhyatA bIjo bheda zuddhadravyArthano jANavo. "utpAra-vyaya oLatyena sattAprAda: zuddhadravyArthi :' eha bIjo bheda. (jima) ehanaIM mati dravya nitya lIjaI, nitya te trikAlaI avicalitarUpa sattA mukhya letAM e bhAva saMbhavaIM. paryAya pratikSaNa pariNAmI chai, to paNi jIva-pudgalAdidravyasattA kadApi calatI nathI. *Iti bhAvArtha. jJAnadaSTi karI tumhe dekhao jovauM.* / / 5/11 // parAmarzaH utpAda-vyayagauNatvam, dvitIye sattvamukhyatA / dravyArthinaye zuddhe, nityaM yaM yathA nanu//IT 135 * dravyArthikanayano bIjo bheda samajIe zlokArtha :- bIjA zuddha dravyArthikanayamAM utpAda-vyaya gauNa hoya che ane sattAnI mukhyatA hoya che. jema ke (tamAma) dravya nitya che. (pa/11) 6211 - sattAgrAhaka dravyArthikanayanuM prayojana ) AdhyAtmika upanaya :- nokara dvArA kAcano glAsa ke kAcanuM vAsaNa tUTI jAya tyAre pudgalatvarUpe che. glAsanI nityatA-vicA2I-svIkArI nokara upara thatA gussAne aTakAvavo. jema AgaLa vadhatA bANano kramazaH kSINa thato vega jyAre saMpUrNapaNe khalAsa thAya tyAre bANa paDI jAya che, tema AyuSya khalAsa thAya tyAre deha paDI jAya che. te avasare motano Dara lAge to ''o me sAkSo bappA' A pramANe AturapratyAkhyAna prakIrNaka (= payajJA), mahApratyAkhyAna prakIrNaka, candrakavedhyaka prakIrNaka, ArAdhanAprakaraNa, (zrIabhayadevasUriracita) graMthanA vacanane yAda karIne, astitvagrAhI zuddha dravyArthikanayanI draSTie AtmatvarUpe yo AtmAnI nityatAne manogata karIne, nirbhaya ane svastha banavuM. A rIte sarvatra jJAnadRSTithI jovuM. sarvatra udvegane TALIe dharatIkaMpa vagerethI makAna paDI jAya ke charI vagerethI kapaDuM phATI jAya tyAre makAnatva-vastratva vagere paryAya tarapha udAsIna rahI pudgalatvarUpe tenI nityatAne vicArIne udvegane Avato aTakAvavo. A rIte sattAgrAhaka zuddha dravyArthikanaya svasthatA, nIDaratA vagere guNone keLavavA mATe khUba upayogI bane che. A ja rIte mokSamArge kramazaH AgaLa vadhatAM navatattvasaMvedanamAM jaNAvela siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTe che. tyAM zrAddhavarya aMbaprasAdajIe kahela che ke 'siddhasvarUpa zabda-varNa-2sa-sparza-gAdino aviSaya che, mAyAzUnya che, niraMjanajyoti che, pAramArthika che, 52ma akSara = zAzvata che.'(pa/11) lA.(1) + ma.mAM '...dravyArathiM' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. ** cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI.phakta lA.(2)mAM che. 1. jo me zAzvata gAtmA
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 trIjo zuddha dravyAratho, bhedakalpanAhIno re; . jima nijaguNa-paryAyathI, kahiI dravya abhinno re / / 5/12 / / (66) gyAna. trIjo bheda bhedakalpanAI hIna zuddhadravyArtha. "mevatvanArahitaH zuddhadravyAdhi:'' kRti tRtIyo mevaH *eha Ima jANavuM*. jima eka jIva-pudgalAdika dravya nijaguNa-paryAyathI abhinna kahiuM. bheda chaIM, paNi tehanI arpaNA na karI, abhedanI arpaNA karI; te mATaiM abhinna. e trIjo bheda zuddha*.I5/12/ parAmarza: [ adhyAtma anuyoga sahita bhedaprakalpanAzUnyaH zuddho dravyArthiko nayaH / tRtIyaH syAd yathA dravyaM svaguNa- paryayA'pRthak / / 5/12 / / * bhedakalpanAnirapekSa zuddha dravyArthika : tRtIya bheda * zlokArtha :- bhedakalpanAzUnya zuddha dravyArthikanayano trIjo bheda che. jema ke dravya svaguNa-paryAyathI abhinna che. (5/12) - nirvikalpadazA meLavavA trIjo dravyArthika upayogI AdhyAtmika upanaya ::- dravya ane guNa-paryAya vacce bhedanI kalpanA jIvane savikalpadazAmAM rAkhIne nirvikalpadazAmAM ArUDha thavA detI nathI. khetaramAM dhAnyanI sAthe pAMdaDA, ghAsa vagere hoya paNa dhAnyArthI (dhanArthI) jema pAMdaDA vagerene choDI anAjane grahaNa kare che, tema je sAdhake nirvikalpadazAmAM atyaMta jhaDapathI ArUDha thavuM hoya te sAdhake guNa-guNI, paryAya-paryAyI vageremAM ubhA thatA bhedanA vikalpone (choDI, bhedanA vikalpothI nirapekSa banIne zuddha, akhaMDa, paripUrNa Atmadravya upara potAnI dRSTine rucipUrvaka pratidina dIrgha samaya sudhI sthApita karavI joIe, akhaMDa AtmAne grahaNa karavo joIe. A rIte bhedakalpanAnirapekSa zuddhadravyArthikanayanA dRSTikoNane AtmasAt karI nirvikalpadazA, apramattatA, apUrvakaraNa vagerene meLavI jhaDapathI kevalajJAna, siddhasukha vagerene pragaTa karavAnuM che. siddha bhagavaMtanA sukhane bhagavatI ArAdhanA graMthamAM digaMbara zivAryajI A rIte varNave che ke '(1) anupama, (2) amApa, (3) akSaya, (4) amala, (5) ajara, (6) rogarahita, (7) bhayazUnya, (8) saMsArAtIta, (9) saikAntika, (10) Atyantika, (11) pIDArahita, (12) koInA dvArA jItI na zakAya tevuM siddhonuM sukha hoya che.' tethI tene pragaTa karAvanAra, prApta karAvanAra prastuta AMtarika mokSamArgane AtmArthI sAdhake cUkavo joIe nahi tevA prakArano upadeza ahIM dhvanita thAya che. (5/12) ko.(2)mAM 'kahiye' pATha che. ko.(13)mAM 'bhinnaabhinno' pATha. ko.(13)mAM 'meja...' pATha. ** cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI.phakta lA.(2)mAM che. * ko.(13)mAM 'zuddha' nathI.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137. parAmarzaH dravyAhiM dravya-guNa-yAryano rAsa + Tabo (pa/13)] azuddha karmopAdhithI, cotho ehano bhedo re; karmabhAvamaya AtamA, jima krodhAdika vedo re //pa/13 (67) gyAna. cotho ehano = dravyArthikano bheda karmopAdhithI azuddha kahavo. "rmopadyasApekSo- sI Dazuddhadravyartha" ti vaturtho jANavo.' jima krodhAdika karma-bhAvamaya AtamA vedo cho = jANo cho. *te cotho jANavo.* jivAI je dravya, je bhAvaI pariNamaI, tivAraI te dravya tanmaya kari jANavuM. jima loha agnipaNai pariNamiuM, te kAli loha agnirUpa karI jANavuM. Ima krodhamohanIyAdikarmodayanaIM avasara krodhAdibhAvapariNata AtmA krodhAdirUpa karI jANavo. gata vi "AtmAnA ATha bheda siddhAMtamAMhi prasiddha chai. pa/17ll. ra dravyArthikanayo'zuddhaH caturthaH karmato bhavet / joghavimAna nIvaH paripato yathA/ rUA 2 dravyArdikanacanA cothA bhedane samajIe ja zlokArtha :- karmanI apekSAe azuddha dravyArthikanaya cotho bheda bane che. jema ke "krodhAdi karmabhAvathI jIva pariNamela che' - AvuM vacana. (5/13) ha$ cothA dravyArthikanuM prayojana che. AdhyAtmika upanaya :- ghaNI vAra mANasa kaheto hoya che ke "huM zuM karuM ? mAro svabhAva ja ne kharAba che. mAro svabhAva krodhano che. mAro svabhAva cIDiyo che. emAM huM zuM karuM ? AmAM mAro 21, zuM vAMka che ? mAro svabhAva ahIM gunegAra che, huM nahi. mArA svabhAvano vAMka che, mAro nahi." A rIte potAnA svabhAvathI potAnI jAtane judI darzAvIne pote niraparAdhI hovAno dekhAva kare che. paraMtu AvuM valaNa vyAjabI nathI. vAstavamAM to AvA sthaLe A prakArano bacAva karavAnA badale karmopAdhisApekSa azuddha dravyArthikanayanA abhiprAyane anusarIne potAnA svabhAvathI potAne alaga mAnyA re vinA "mApha karo, huM krodhI chuM, meM gusso karyo e mAro guno che' - A pramANe potAno aparAdha svIkArIne vinamrabhAve kSamAyAcanA karavI joIe. A pramANeno upadeza cothA dravyArthikanaya dvArA prApta thAya che. che A ja rIte karmabIja baLavAnA lIdhe devendrastava prakIrNakamAM, AvazyakaniryuktimAM, tIrthodgAlika ya prakIrNakamAM, aupapAkisUtramAM, prajJApanAsUtramAM jaNAvela, AtmaprabodhamAM zrIjinalAbhasUrie sUcavela, samarAIaikahAmAM kahela, vicArasAra prakaraNamAM zrI pradyumnasUrie darzAvela ane kumArapAlaprabodhaprabaMdhamAM to uddhata gAthAmAM jaNAvela siddhasukha sulabha bane. tyAM jaNAvela che ke "manuSyonI pAse te sukha nathI tathA sarva devo pAse paNa te sukha nathI, je sukha avyAbAdhAne pAmelA siddho pAse hoya che.'(pa/13) * pustakomAM "jANavo' nathI. phakta lA.(2)mAM che. *.* cihradayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI.phakta lA. (2)mAM che. je si.+ko.(9)mAM 'pariNamatuM' pATha. * pustakomAM "AtamAnA' pATha che. ko.(12)no pATha lIdho che. A ma mAM "ATha nathI. ko.(13)mAM 'bheda'nA badale "bhAva" pATha.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 21 te azuddha valI pAMcamo, vyaya-utpattisApekho re; utpAda-vyaya-dhruva eka, samayai dravya jima pekho re 5/14 / (68) gyAna. (valI) te (azuddha) dravyArthika bheda pAMcamo vyaya-utpattisApekSa jANavo. "utpAva -vyayasApekSatattAprAijoDazuddhadrArthivaH pazcamaH'' / jima eka samayaI dravya utpAda-vyaya-dhrauvya rUpa (pekho) kahiiM. je kaTakAghutpAdasamaya, teha ja keyUrAdivinAzasamaya; anaIM kanakasattA to avarjanIya ja chaIM. ' evaM sati trailakSaNyagrAhakatvenedaM pramANavacanameva syAt, na tu nayavacanam' iti cet ? na, mukhya- gauNabhAvenaivAnena nayena trailakSaNyagrahaNAt, mukhyatayA sva-svArthagrahaNe nayAnAM saptabhaGgImukhenaiva vyApArAvuM *kRti bhAvArtha:*' / / 5/14 parAmarza: [ adhyAtma anuyoga sahita - dravyArthikanayo'zuddhaH paJcamo vyaya - janmataH / cesamaye dravya utpAd-vyaya-nirutA ||4|| . dravyArthikanayanA pAMcamA bhedane samajIe zlokArtha utpAda-vyayanI apekSAe pAMcamo azuddha dravyArthikanaya jANavo. jema ke 'eka samaye dravyamAM utpAda, vyaya, dhrauvya rahe che' A pramANenuM vacana (5/14) * dhrauvyane mukhya karavAnuM AdhyAtmika prayojana CAL AdhyAtmika upanaya :- utpAda-vyayane gauNarUpe svIkArI dhrauvyane mukhya karavAno pAMcamAM dravyArthikano dRSTikoNa AdhyAtmika dRSTie e rIte upayogI che ke 'roga Ave ane jAya, mAna-apamAna bhale AvA-gamana kare, puNya ane pApano udaya bhale parivartana pAme, anukUla-pratikUla saMyogo cho ne palaTAya. tenAthI AtmAnA mULabhUta dhruvasvarUpamAM kazI hAni thatI nathI. AtmA to potAnA mULabhUta caitanyasvabhAvamAM sarvadA sarvatra sthira ja rahe che' - A pramANenI vicAradhArAthI bhAvita thaIne zArIrika o -bhautika-kauTuMbika-Arthika-bhaugolika-rAjakIya paristhiti palaTAvA chatAM paNa tenI sArI-mAThI asarathI mukta rahI asaMga, alipta, akhaMDa, amala Atmadravya upara potAnI dRSTine sthira karI, ratnatrayInA paryAyone vimala banAvI, AMtarika mokSamArge AgekUca karavI e ja sAdhaka mATe parama hitakArI che. * ko.(9) + si.mAM 'sami' pATha. ko.(4)mAM 'samaye' pATha. saM.(1)mAM 'samaIM' pATha. ahIM ko.(2)no pATha lIdho che. ko.(12)mAM '...davyayasamaya' azuddha pATha. ko.(13)mAM 'teha ja' pATha nathI. * ko.(13)mAM 'nakSakhyAghrA...' ItyAdi azuddha pATha. *.* cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI.phakta lA.(2)mAM che.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 dravya-guNa-5yAryano rAsa + Tabo (pa/14)] mokSanI AgavI oLakha eka A rIte ja aupapAtikasUtramAM, tIrthodgAli prakIrNakamAM, devendrarUvapayajJAmAM bhadrabAhusvAmiracita che AvazyakaniyuktimAM, zyAmAcAryakRta prajJApanA sUtramAM, jinalAbhasUrie saMgRhIta AtmaprabodhamAM, dayA zrI hemacandrasUrikRta puSpamAlAmAM darzAvela tathA kumArapAlaprabodhaprabaMdhamAM uddhata karela gAthAmAM jaNAvela che siddhasukha jhaDapathI prApta thAya. tyAM jaNAvela che ke "sarva duHkhonA pArane pAmela, janma-jarA-maraNarUpI (d} baMdhanamAMthI pUrNatayA mukta thayelA siddha bhagavaMto zAzvata kALa sudhI pIDArahita sukhane anubhave che." (5/14)
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 [ adhyAtma anuyoga sahita grahato bhedanI kalpanA, chaTTo teha azuddho re; jima AtamanA boliI, jJAnAdika guNa zuddho re //pa/1po. (69) gyAna. bhedanI kalpanA grahato (teha) chaThTho azuddha dravyArthika jANavo. jima jJAnAdika zuddha guNa AtmAnA bolii. ihAM SaSThI vibhakti bheda kahiche chai, "milo: patra" tivA anai bheda to guNa-guNinaI chaI nahIM. " merUnA sApekSoDazuddhadravyartha. SaSTha: *jJAtivya pa/1po 3 vaVT/10:: IMTI bhedaprakalpanA''dAne SaSTho'zuddhaH sa issyte| yathA jJAnAdikaH zuddho guNa Atmana ucyate / / 5/15 / / $ dravyArthika nayano chaThTho bheda jANIe che zlokArtha :- bhedakalpanA grahaNa karavAmAM Ave to te azuddha dravyArthikana, chaThThA bhedarUpe mAnya 5. bane che. jema ke A naya dvArA jJAnAdika AtmAnA zuddha guNa kahevAya che. (5/15) | # chaThTho dravyArthika mokSapuruSArthamAM preraka ja AdhyAtmika upanaya :- bhedakalpanAsApekSa azuddhadravyArthikanayanI dRSTie AtmA ane tenA nirmaLa 1 guNa-paryAyo vacce bheda hovAthI nirmaLa guNa-paryAyane pragaTa karavAno puruSArtha karavAnI atyaMta AvazyakatA rahelI che. Ama chaThTho dravyArthikanAM nirmaLa guNa-paryAyanI prApti mATe preraka bane che. jo AtmAthI ke tenA guNa-paryAyo sarvathA abhinna hoya to guNa-paryAyanI prApti mATe puruSArtha karavAnI kazI ja AvazyakatA ta raheze nahi. kAraNa ke AtmA to dhruva hovAthI sadA prApta ja che. tethI AtmAthI abhinna guNo paNa te prApta ja thaze. tenI prApti mATe koI udyama karavAnI AvazyakatA raheze nahi. paraMtu AvuM mAnya nathI. che tethI mokSapuruSArthano uccheda na thaI jAya te mATe bhedakalpanA sApekSa azuddha dravyArthikanaya atyanta upayogI te bane che. temaja tenA upayogathI yogazatakamAM darzAvela siddhi atyaMta jhaDapathI pragaTa thAya che. tyAM zrIharibhadrasUrijIe jaNAvela che ke "janma-jarA-maraNAdi doSathI rahita, pAramArthika ane ekAnta vizuddhi svarUpa evI siddhi = mukti che.' (pa/15) je pustakomAM 'gavata' pATha. ko.(4)no pATha lIdho che. *...* cihradayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. lA.(2)mAM che.
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 | dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (5/16)] anvayadravyArthika kavio, saptama eka svabhAvo re; dravya eka jima bhAkhiI, guNa-paryAyasvabhAvo re I5/16 (70) gyAna. sAtamo anvayaMdravyArthika kavio, je eka svabhAva bolAi. jima eka ja dravya guNa -paryAyasvabhAva (bhAkhIIka) kahieN. guNa-paryAyanaI viSayaI adravyano anvaya chad. saMta zva dravya jANiye, dravyArthAdezaOM "tadanugata sarva guNa-paryAya jANyA" kahiche. jima sAmAnya pratyAtti paravAdI "sarva vyakti jANI" kahaI, tima IhAM jANavuM. nDiyadravyartha: saptamaH" Rpa/16ll anvayakArakaH prokta ekasvabhAvadarzakaH / a dravya di paryAya- svabhAva 3 6/1ddA. - sAtamA dravyArthikanuM pratipAdana zlokArtha :- ekasvabhAvano pratipAdaka anvayakAraka dravyArthikanaya (sAtamo) dravyArthika kahevAya che. jema ke eka ja dravya guNa-paryAyano svabhAva kahevAya che. (5/16) AdhyAtmika upanaya : - 'dravya ja guNa-paryAyano svabhAva che' - AvI anvayedravyArthikanayanI vAta jANIne ApaNA pratyeka guNa-paryAyamAM Atmadravya vaNAyela hoya tevI pratIti karavA ApaNe kaTibaddha banavuM. ApaNA guNonI prakRti rAjasaprakRtisvarUpa (dA.ta. patnI eka sADI mAMge tyAre pAMca kiMmatI sADI ApavA svarUpa rAjasa prakRtivALI udAratA) ke tAmasaprakRtisvarUpa (dA.ta. svecchApUrvaka aniSTa tattvane protsAhana ApavA mATe guMDAone puSkaLa paisA ApavA svarUpa tAmasaprakRtivALI udAratA) na bane; paraMtu temAM sAttvika deTa prakRti, AdhyAtmika valaNa, Atmadravya vaNAyela jovA maLe te rIte ApaNe prayatna karavo joIe. te ja svarUpe ApaNA guNano anubhava ApaNe karavo joIe. tema ja manuSya, tiryaca, mithyAdaSTi, kAma, krodhI vagere kArmika paryAyonI (= karmodayajanya, prAyaH karmabaMdhajanaka, nikRSTa pariNAmonI) upekSA karIne tenA badale jemAM cetanadravya chavAyela hoya tevA samyagdaSTi, dezavirati, sarvavirati, kSapaka, kevalI vagere nirmaLa paryAyono anubhava karavAnuM praNidhAna daDha karavuM joIe. to ja pAramArthika rIte "Atmadravya svakIyaguNa che, -paryAyano svabhAva che' - Avo abAdhita anubhava karavAnuM saubhAgya jhaDapathI saMprApta thaI zake. tyAra To bAda ArAdhanApatAkAmAM varNavela pIDArahita siddhasvarUpe pragaTa thAya. tyAM darzAvela che ke "siddhAtmAmAM (1) ghaDapaNa nathI, (2) mRtyu nathI, (3) vyAdhi nathI, (4) parAbhava pAmavApaNuM ke karavApaNuM nathI, (5) che bhaya nathI, (6) tRSNA-tarasa nathI, (7) bhUkha nathI, (8) paravazatA nathI, (9) durbhAgya nathI, (10) dInatA nathI, (11) zoka nathI, (12) priyaviyoga nathI, (13) aniSTa saMyoga nathI, (14) ThaMDI nathI, (15) garamI nathI, (16) saMtApa nathI, (17) daridratA nathI.' (pa/16) * ko.(4)mAM "ekatvabhAvo pATha. * ko.(13)mAM "padravyano pATha. je pustakomAM "jANi' pATha. ko. (9)no pATha lIdho che. ko.(12)mAM 'tadanugati' pATha. - ko.(13)mAM "....satte' pATha.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 [ adhyAtma anuyoga sahita svadravyAdikagrAhako, bheda AThamo bhAkhio re; svadravyAdika cyArathI, chato aratha jima dAkhio re /pa/17 (71) gyAna. svadravyAdigrAhaka dravyArthika eha AThamo bheda bhAkhio. jima aratha = ghaTAdika (svadravyAdika=) svadravya, svakSetra, svakAla, svabhAva - e cArathI chato (dAkhIo=) kahio. | svadravyathI = mRttikAdikaI", svakSetrathI = pATaliputrAdika, svakAlathI = vivakSita kalaI, svabhAvathI = raktatAdika bhAvAM ja ghaTAdikanI sattA pramANasiddha thaI. "vyAvitrIdo dravyartha. 3STama" *tti 71mI gAthArtha.* /pa/1 svadravyAdigrahAdeva dravyArthikanayo'STamaH / svadravyAdicatuSkAddhi san padArtho yathekSyate / / 5/17 / / - 19: : ka . . . dravyAdigrAhaka dravyArthika H AThamo bheda + zlokArtha :- svadravyAdinuM grahaNa karavAthI AThamo dravyArthikanaya kahevAyo che. jema ke "svadravya vagere catuSTayanI apekSAe padArtha sat rUpe dekhAya che' - AvuM vacana. (5/17) i AThamo dvavyArthika samAdhi TakAvavA upayogI che 1) AdhyAtmika upanaya :- svadravyAdi cAranI apekSAe ja pratyeka padArthanuM astitva hoya che. Ano artha e thayo ke koI ApaNA paisA-makAna-dukAna paDAvI le to tenAthI ApaNuM astitva jokhamAtuM nathI. kAraNa ke rUpiyA paradravya che, Atmadravya nathI. tathA jagyA, makAna ke dukAna e parakSetra che, AtmakSetra CG nathI. nizcayathI to Atmapradezo ja svakSetra che. rUpiyA ke makAna utpanna thayA na hatA tyAre paNa AtmAnuM astitva hatuM. rUpiyAno ane makAnano nAza thayA pachI paNa AtmAnuM astitva Take che. A AtmAnuM astitva rUpiyA, jamIna, makAna, dukAna vagerene AdhIna nathI ke jenA lIdhe rUpiyA vagerenA la viyogamAM ApaNe zoka karavo paDe. gauNa ane mukhya vastumAM mukhyane saMbhALavI - A nyAyathI rucipUrvaka nija AtmadravyanA astitvane saMbhALavuM. tethI paradravya-kSetrAdinA vinAza nimitte zoka ke uga karavo nahi. tathA svabhAvanA AdhAre potAnuM astitva Take che A vAtane lakSamAM rAkhI vibhAvadazAmAM ke che! doSomAM aTavAIne potAnuM astitva svAnubhUtinI dRSTie jokhamAI na jAya te mATe sAdhake satata sAvadha rahevuM. tenA lIdhe kuvalayamALAmAM darzAvela siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTe. tyAM pAMca aMtagaDakevalInI ArAdhanAnuM varNana karavAnA avasare zrIudyotanasUrijIe jaNAvela che ke "te siddha bhagavaMtonuM anaMta jJAna kharekhara darzana-cAritra-zaktithI yukta hoya che. te paramasiddhAtmAo sUkSma, niraMjana ane zAzvata sukhayukta hoya che." (pa/17) * ma.mAM "bhASyo pATha. ko. (2)no pATha lIdho che. je ko. (9)mAM 'ghaTAdika bhAve ghaTAdikanI pATha. je pustakomAM "mRttikAMI pATha. ko. (12)no pATha lIdho che. * ko.(12)mAM "...bhAva thakI pATha. * * citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. phakta lA.(ra)mAM che.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (5/18)] paradravyAdikagrAhako, navamo bhedax temAMhI re; 21 paradravyAdika cyArathI, artha chato jima nAMhI re 5/18 // (72) gyAna. temAMhi dravyArthikamAMhi, paradravyAdigrAhaka navamo bheda kahio chaI. jima artha ghaTAdika, para dravyAdika 4 thI chato nahIM. 52 dravya = taMtupramukha, tehathI ghaTa asat kahIi, para kSetra je kAzIpramukha tehathI, para kAla = *je atIta-anAgata kAla; tehathI, para bhAvathI kAlAdika bhAvaU vivakSita viSayaU achatA paryAya tehathI. "padravyAviprAdo dravyArthino navamaH me* *vRtti 72mI gAthArtha.* ||5/18nA pAna == = paradravyAdikagrAhI dravyArthI navamo nayaH / paradravyAditaH sanna padArtho hi yathocyate / / 5/18 / / 143 * paradravyAdigrAhaka dravyArthika : navamo bheda zlokArtha :- paradravya vagerene grahaNa karanAra navamo dravyArthikanaya che. jema ke paradravyAdinI apekSAe padArtha sat nathI kahevAto' - AvuM vacana. (5/18) vibhAvadazAthI aTako AdhyAtmika upanaya :- navamA dravyArthikanayanA abhiprAyathI paradravya-kSetrAdinI apekSAe koI paNa vastunuM astitva nathI hotuM' - A pramANe jANato AtmArthI sAdhaka roTI-kapaDA-makAna-sattA-saMpatti 21 -svAsthya-sauMdarya vagere paradravya-kSetrAdinA viyogamAM vihvaLa na bane. tene sAcavavAnI kAyama mathAmaNa karavAmAM svabhAvane-svaguNane gumAvavAnI bhUla na kare. tenA pratye mamatvabhAvane karavA dvArA pApakarmabaMdha che. karI na bese. A sAvadhAnI rAkhavAnI sUcanA A zloka dvArA prApta thAya che. tenAthI AtmAnuzAsanamAM jaNAvela pIDArahita siddhasvarUpa pragaTa thAya. tyAM pArzvanAgagaNIe jaNAvela che ke 'e siddhagatimAM ghaDapaNa, mota, saMsAra, parAbhava ane kleza nathI.' (pa/18) * ma.mAM 'navama' pATha.ko.(3+4)no pATha lIdho che. ko.(1)mAM 'navaguNa paryAya chataI te mAMhi re' pATha che. x B(2)mAM 'kima' pATha. pustakomAM 'je' nathI. ko.(9) + lA.(2)mAM che. mo.(1)mAM 'terathI para, parakAla' pATha. * pustakamAM 'je' nathI. ko.(12+13)mAM che. A.(1)mAM 'bhedathI' pATha. 7 ko.(13)mAM 'kAlika' pATha. * pustakomAM 'meva:' pATha nathI. phakta ko.(13)mAM che. ** cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI.phakta ko.(13) + lA.(2)mAM che. PS211 che. 13)
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 [ adhyAtma anuyoga sahita 'hivaI Atma jJAnasvarUpa kahaI chaI"paramabhAvagrAhaka kahio, dasamo jasa anusAro re; jJAnasvarUpI AtamA, gyAna sarvamAM sAro re //pa/19mA (73) gyAna. 21 dasamo dravyArthika paramabhAvagrAhaka kavio, (jasa) jeha nayanaI anusAraI AtmA jJAnasvarUpa kahaI chai. darzana, cAritra, vIrya, vezyAdika AtmAnA anaMtaguNa chaI, paNi te sarvamAM jJAna sAra = utkRSTa chai. anya dravyathI AtmAnaI bheda jJAnaguNaI dekhADii chaI, te mATaiM zIdhropasthitikapaNaI AtmAno jJAna te paramabhAva chaI. ima bIjAi dravyanA paramabhAva asAdhAraNa guNa levA. "paramAvapradivo dravyartha: zama: *jJAtavya" | tti 73mI gAthAno artha jANavo. pa/1lA ra antyo dravyArtha ukto hi, prmbhaavgocrH| jJAnasvarUpa Atmokto jJAnasya guNasAratA / / 5/19 / / parAmarza - paramabhAvagrAhaka dravyArthika : dazamo bheda * zlokArtha :- chello dravyArthikanaya paramabhAvaviSayaka kahevAya che. te mujaba AtmA jJAnasvarUpa kahevAya che. kAraNa ke jJAna = zuddha caitanya e AtmAnA sarva guNamAM zreSTha che. (5/19) cetanyasvarUpanI ruci keLavIe . dayA AdhyAtmika upanaya :- zuddha caitanya jIvano parama bhAva che. tethI tenI upalabdhi e ja jIvanuM parama dhyeya che. zuddha, sahaja, anAvRta caitanya svarUpanI daDha ruci keLavI te prApta thAya te rIte svabhUmikA1 yogya zuddha AcaraNamAM lAgI javuM te ja mokSArthI jIvanuM kartavya che. A bAbatanuM praNidhAna dareka AtmArthI A jIve deDhatApUrvaka karavuM joIe. te praNidhAnano prakarSa thatAM, mahAmuni mahAnizIthasUtramAM varNavela mokSane meLave che. tyAM mokSanuM svarUpa A pramANe jaNAvela che ke "jyAM (1) ghaDapaNa nathI, (2) mRtyu nathI, dha (3) vyAdhio nathI, (4) apayaza nathI, (5) doSAropaNa nathI, (6) saMtApa nathI, (7) udvega che nathI, (8) kaliyuddha-saMgharSa nathI, (9) kalaha nathI, (10) daridratA nathI, (11) rati-arati vagere kabdo nathI, (12) pariphleza-saMkuleza nathI, (13) ISTaviyoga nathI.vadhAre zuM kahIe? ekAnta (14) 4) akSaya, (15) dhruva, (16) zAzvata, (17) nirupama ane (18) ananta sukha mokSamAM che. Avo mokSa jhaDapathI meLavavA jevo che. (5/19) - pAMcamI zAkhA samApta . '... citadvayamadhyavartI pATha phakta ko.(12)mAM che. te pustakomAM 'gyAna' pATha. ko.(5)no pATha lIdho che. *.* cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI.phakta lA.(2)mAM che.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Gel 9@E-UNAma | ACT ra / dara beree mata naramata nayanuM digaMbarasaMmata nayanuM barasema inirUpaNa yo nirUpaNa nirUpaNa | digaMbarasaMmata nayanuM nirUpaNa "ja na zoparI bI. zA dvA3 rUpAgatAyaniraHUAtanuM
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ digambarasammatanayanirUpaNam dravyAnuyogaparAmarza: zAkhA-6 5-DIO Tala (hajlah-Tale-hea's
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 - TUMkasAra je : zAkhA - 6 : ahIM paryAyArthikanayanuM nirUpaNa karela che. pahelo paryAyArthikanaya "anAdinitya svarUpe vastune svIkAre che. Atmatva paryAya anAdinitya che. tethI manuSyatva, zrImantatva vagerethI ApaNane bahAra kADhavAnuM te kAma kare che. (6/1-2) bIjo paryAyArthikanaya siddhatva svarUpa sAdi-nitya-zuddha paryAyane svIkAre che. te naya bhavasAgaramAM dIvAdAMDI samAna che. trIjo paryAyArthikanaya sattAne gauNa karI utpAda-vyayane mukhyarUpe grahaNa kare che. te jIvane puNyodaya, kSAyopathamika jJAna vageremAM mustAka na banavA cetavaNI Ape che. (6/3) cotho paryAyArthikanaya vastunA dhruvasvarUpane grahaNa kare che. "sattA dravyanuM zuddha svarUpa che, nahi ke paryAyo'- A tenuM mantavya che. te paryAyaviraktinI ane svarUpatinI dizA batAve che. (64) pAMcamo zuddha nitya paryAyArthikanaya karmopAdhithI nirapekSa che. te saMsArI jIvamAM siddhaparyAyane dekhADe che ane durguNInA doSone joI teno tiraskAra karatA bacAve che. (6/5) chaThTho karmopAdhisApekSa anitya-azuddha paryAyArthikanaya saMsArI jIvanA janma, vyAdhi, maraNa vagere paryAyone svIkAre che. te azuddha paryAyothI chUTavAnI preraNA Ape che. (6/6) mUla nava nayamAM trIjo naigamanaya traNa prakAre che. temAM pahelo naigama bhUtakALane vartamAna svarUpe jaNAve che. tenAthI sukRtonI anumodanA vagerenI preraNA maLe che. (6/7-8) bIjo naigamanaya bhaviSyakALane vartamAnarUpe jaNAve che. A naya hatAzA choDAve che. (69) trIjo naigamanaya cAlu kriyAmAM pUrNakriyAno upacAra kare che. A naya AdhyAtmika sAdhanAnI saphaLatA mATe abhrAnta vizvAsa pragaTAve che. (6/10) saMgrahanaya vividha vastune samAnasvarUpe svIkAre che. manuSya, pazu, paMkhI vageremAM jIvatvarUpe samAnatAne te juve che. te jIvamAtra pratye vAtsalya ane jaDamAtrano vairAgya rAkhavAnuM kahe che. (6/11) vyavahAranaya dareka jIva ane jaDa padArthane tenA nAmathI ane rUpathI oLakhe che. te doSonuM ane guNonuM vibhAjana karIne doSamukta banavAnI dizA dekhADe che. (6/12) vartamAna kALamAM potAnI pAse je hoya tene ja vAstavika mAnato RjusUtranaya 'huM kAle dharma karIza' - AvA vicAro dvArA jIvane AtmavaMcanA karato aTakAve che. (6/13) zabdanaya paryAyavAcI zabdone svIkAre che. samabhirUDhanaya dareka zabdanA artha judA mAne che. je mauna hoya te muni. je Indriyone kAbumAM rAkhe te saMyamI. AthI ApaNane maLatA birUdo keTalA saMgata che ? te A nayathI vicAravuM. (6/14) evaMbhUtanaya vidyamAna kriyAne sApekSa rahI vastune vAcyArtharUpe svIkAre che. mATe jyAre dharmanA pariNAma ane dharmanI pravRtti hoya tyAre ApaNe dharmI chIe - AvuM te jaNAve che. (6/15) A rIte nava nayanI vAta pUrNa thAya che. traNa upanaya AgaLa kahevAze. (6/16)
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 dravya-guNa-yAyano rAsa + Tabo (/1-2)]. DhALa - 6 (taMgiyA giri sihara sohe - e dezI.) have Agali DhAla - bheda je paryAyArthikanA, te dekhADai chaI - Sa bheda naya paryAyaartho, pahilo anAdika nitya re; pudgalataNo paryAya kahiI, jima merugirimukha nitya re /6/1 (74) bahubhAMti phaIlI jaina zaIlI, sAcaluM mani dhAri* re; khoTaDuM je kAMI jANaI, tihAM citta nivAri re II6/rA (75) bahu. (yum) | paryAyArthinaya che bheda jANavo. tihAM pahilo anAdi nitya zuddhaparyAyArthika kahiI. jima pugalano paryAya meru(giri)pramukha, pravAhathI anAdi, nai nitya chaI. asaMkhyAta kAlaI anyA pudgala saMkramazuM paNi saMsthAna teha ja chaI. ima ratnaprabhAdika pRthvIparyAya paNi jANavA. 6/1 ghaNaI prakAraI (= bahubhAMti) jenazailI phailI chaI. digambaramata paNi jainadarzana nAma kaMdharAvI, ehavI nayanI aneka zailI pravartAvaI chaI. tehamAMhi vicAratAM je sAcuM hoI, tehi manamAMhi dhArii. | tihAM jeha kAMI khoTaDuM jANaI, tehika ja cittamAMhi (nivArIena dharaI. paNi zabdapheramAtrai veSa na karavo, artha ja pramANa chaIs. I6/rA * "ekavAra darzana ApI gurujI. e dezI... pAli0 mAM pATha. 4. ma.mAM "aratho' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. 0 pustakomAM "pahalo' pATha. ko.(13)no pATha lIdho che. # ma.mAM 'taNA" pATha. ko.(6+7+8+9+12+13) + A.(1) + si.no pATha lIdho che. (phalI) phaIlI = slAI. AdhAragraMtha- narasiMha mahetAnI kAvyakRtio. prakA. sAhityasaMzodhana prakAzana, amadAvAda. mi .mAM 'nana pATha. A.(1)+ ko.(2+12)no pATha ahIM lIdho che. * ko. (5)mAM "dhAra.. nivAra' pATha. - dha.mAM "khoDar' azuddha pATha. 8 pustakomAM "pahalo' pATha. ko.(13)no pATha lIdho che. ko.(7)mAM "dharAve che. pATha. * pustakomAM "khoTuM' pATha. lA.(2)no pATha lIdho che. che pustakomAM "te' pATha. lA.(2)no pATha lIdho che. Ai ko.(13)mAM "chaI nA badale "jANavao' pATha.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 parAmarza:: [ adhyAtma anuyoga sahita * dravyAnuyopirAmarza: * zAlA - 6 paryAyArtho hi SaDbheda aadimo'naadinitygH| yathA pudgalaparyAyaH meruranAdinityakaH / / 6/1 / / jainI gIrbahudhA vyAptA, satyaM manasi dhAryatAm / jJAyate yattu mithyaiva, tatazcittaM nivAryatAm / / 6/2 / / (yugmam) * adhyAtma anuyoga che (r) prathama paryAyArthinInuM nirUpaNa che zlokArtha - paryAyArthikanaya che prakArano che. pahelo paryAyArthika anAdinityagrAhaka che. jema ke 'pudgalaparyAyasvarUpa meru anAdi nitya che' - A pramANenuM vacana. (6/1) A pramANe jaina vANI aneka prakAre phlAyelI che. temAMthI sAruM hoya te manamAM dhAravuM. je kAMI khoTuM ja jaNAya, tenAthI ApaNA cittane dUra karavuM. (dA) (yu...) ja nitya paryAyane nihALIe ja rinuM AdhyAtmika upanaya :- Atmatva vagere paryAya paNa anAdi-anaMta che. manuSyatva, zrImaMtatva vagere - paryAyo kyAreka to nAza pAmavAnA ja che. tethI vinazvara paryAyonI prIti choDIne Atmatva, caitanya, chezuddha sattva Adi avinAzI paryAyo upara daSTine rucipUrvaka sthApita karavAnI preraNA A naya kare che. to tenA baLathI pravacanasAroddhAravRttimAM darzAvela paramAnaMdarUpa nirvANane AtmArthI meLave che. (1) pha sAMpradAyika jhanUnane dezavaTo ApIe kapha te "sAcuM hoya te manamAM dhAravuM' - A kathananuM tAtparya tyAM sudhI samajavuM ke tIrthaMkara bhagavAnane mAnya evI je bAbata anyadarzanakAro kahe to paNa teno AdarathI svIkAra karavo e ja kalyANakara che, teno tiraskAra nahi. vagara vicArye daSTirAgathI ke dRSTiSathI ADedhaDa khaMDana karavAnI pravRtti tAraka ( tIrthaMkara paramAtmAne mAnya nathI. "ame kahela che te ja satya, bIjAe kahela che te mithyA'; "mArI vADImAM uge te ja gulAba, bIjAnI vADImAM uge te dhatUro'- AvI nAdIrazAhI to matAgrahane, kadAgrahane ane haThAgrahane sUcave che. AvuM valaNa tAraka tIrthakara bhagavaMtanI AzAtanAmAM pariNamIne jIvane anaMta kALa sudhI saMsAramAM rakhaDAve che. AvuM jANIne AtmArthI sAdhake sAMpradAyika jhanUna, abhiniveza vagerethI sadA dUra rahI, jyAM jyAM tIrthakarasaMmata je je bAbata jovA maLe teno Adara karI tene yathocita nyAya ApavAnI ane teno samanvaya karavAnI udAratA keLavavI ja rahI. tenAthI udAra evuM siddhasukha pragaTe. triSaSTizalAkApuruSacaritramAM siddhasukhane jaNAvatA kahela che ke "siddhagatimAM mahAAnaMdayukta avinAzI anupama sukha che. tathA zAzvatajyotisvarUpa kevalajJAnasvarUpa sUrya tyAM jhaLahaLe che." (dAra)
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 149 dravya-guNa-yAyano rAsa +Tabo (1/3)]. sAdi-nitya paryAyaaratho, jima siddhano paryAya re; gahaI zuddha anitya sattA, gauNa vyaya-uSmAya re //6/3. (76) bahu. sAdi nitya zuddhaparyAyArthinaya bIjo bheda 2, jima siddhano paryAya. tehanI Adi chai, sarva karmakSaya thayo tivArai siddhaparyAya upano, te vatI. paNi tehano aMta nathI, je mATaiM siddhabhAva sadA kAla chaI. e rAjaparyAya sarakho siddha dravyaparyAya bhAvavo. sattAgauNatvaI utpAda-vyaya(gaIka)grAhaka anitya zuddhaparyAyArthika kahiyai. I6/3 - sAdinityo dvitIye san paryAyaH siddhatA ythaa| rAti sanityastitvenovaya-vyA.6/rU . pacacArdikanayano dvitIya bheda jANIe . zlokArtha :- bIjA paryAyArthikanayamAM sAdi nitya zuddha paryAya viSaya bane che. jema ke siddha paryAya. saanitya paryAyArthikanaya astitvane gauNa karI utpAda-vyayane grahaNa kare che. (3) A avinazvara paryAyane pragaTAvIe AdhyAtmika upanAma:- siddhaparyAya sAdi-anaMta che. mATe tene utpanna karavA mATe bAhya-AMtarika samyapha puruSArtha karavAnI atyaMta AvazyakatA rahe che. je Ave pachI kadApi nAza na pAme ke na rUma jAya te ja vastu meLavavA yogya kahevAya. siddha bhagavaMtanuM sukha paNa sAdi-ananta ane badhA sukha karatAM caDhiyAtuM che. A aMge digaMbarIya zivAryakRta bhagavatI ArAdhanA tathA zvetAMbarIya vIrabhadrasUrikRta ArAdhanApatAkA ane jinacaMdrasUrikRta saMvegaraMgazAlA graMtha jaNAve che ke "parama Rddhione prApta karanArA ! manuSyo pAse duniyAmAM je sukha nathI tevuM pIDArahita anupama paramasukha te siddha bhagavaMtane hoya che." tethI siddhatvaparyAyanuM pragaTIkaraNa e ja ApaNuM parama prayojana bane. A lakSya kadApi cUkAvuM che na joIe.(63) " , , , , , je pustakomAM 'niti' pATha.ko.(4+13)mAM "nitya' pATha. D B (1)mAM sattA paryAya' pATha. # ma.zA.mAM 'pajjAu pATha. A.(1)no pATha lIdho che. ma.zAM.mAM 'uppAu' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. ko.(9)mAM "karmakSaya sarvathA" pATha. ja lA.(2)mAM "rAjaparyAya'nA badale "paryAya' pATha.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 parAmarzaH: sama [ adhyAtma anuyoga sahita jima samayamaI paryAya nAzI, chati gahata anitya azuddha re; eka samayaI yathA paryAya, tritayarUpaI ruddha re /6/4 (77) bahu. jima eka (samayamaI=) samayamadhya paryAya vinAzI chaI, Ima kahiyaI.IhAM nAza kahetAM che. utpAdaI Avyo, paNi dhruvatA te gauNa karI, dekhADII nahIM. chati kahatAM sattA, te grahato anitya *azuddhaparyAyArthika kahiyaI. jima ( yathA) eka ro (samayaI=) samayamadhya paryAya tritayarUpaI = utpAda-vyaya-dhrauvya lakSaNai jaruddha chaI, ehavuM boliyaiM. paryAyanuM zuddha rU5, te je sattA na dekhADavI. ihAM sattA dekhAvI te mATai azuddha bheda thayo. 6/4ll , samaye pryydhvNso'nityo'shuddho'stibodhtH| ekadA tritayA''krAntaH svaparyAyo yathocyate / / 6/4 / / A utpAda-vyaya-dhrauvya samakAlIna che zlokArtha :- eka samayamAM paryAyano dhvaMsa thAya che. sattAne grahaNa karavAthI anitya azuddhaparyAyArthika jANavo. jema ke ekIsAthe svaparyAya utpAda-vyaya-dhrauvyathI vyApta hoya che AvuM kathana. (64) haS tRtIya-caturtha paryAyArthikanaya vairAgyajanaka 68 AdhyAtmika upanaya :- paryAyanI kSaNabhaMguratAne dekhADanAra trIjA paryAyArthikanayane lakSamAM rAkhIne - potAnA kSAyopathamika jJAna, puNyodaya, Arogya vagerenA bharose mustAka banIne pharavuM na joIe. tathA roga, durbhAgya, apayaza, apakIrti vagerenI kSaNabhaMguratA vicArI tevA kALamAM atyaMta udvigna Aii na thavuM. traNeya kALanA sAMsArika sukhaparyAyo vartamAna eka siddhasukhakSaNa karatAM atinimna che. tethI * sAMsArika sukhanI tRSNA tyAjya che. A ja abhiprAyathI bhagavatI ArAdhanA graMthamAM jaNAvela che ke che "manuSya,tiryaMca ane devo - A traNeyanA traNeya kALamAM jeTalA sukho che te sarvane bhegA karIe to So paNa siddha bhagavaMtanA mAtra eka kSaNanA sukhanI tulanAne saikAlika sAMsArika sukho karI zakatA nathI." vaLI, ISTasaMyoganI kSaNikatAno vicAra vairAgyapreraka bane che. aniSTasaMyoganI kSaNikatAno vicAra to samAdhipreraka bane che. A rIte rAga-dveSanA tophAnamAMthI bacavA mATe trIjo paryAyArthikanaya sahAyaka bane che. hAya mAruM jJAna nAza pAmaze to mAruM zuM thaze ?' A rIte hatAzAnA vamaLamAM phasAtA jIvane gauNarUpe dhrauvyadarzaka cotho paryAyArthikanaya bacAve che. (64) 8 M(1)mAM 'samayanaI? pATha.. prastutamAM pustakomAM tathA aneka hasmatomAM nitya' pATha. phakta mo.(1) + pAla.mAM anitya pATha. A pustakomAM "samaI" pATha. ko.(13)no pATha lIdho che. huM ko.(1)mAM 'viruddha' pATha. D prastutamAM anitya pATha joIe. * lA.(2)mAM 'nityazuddha' pATha, 1 ma.mAM 'rUddha' pATha. ko.(7) + ko.(9) + si.+A.(1)no pATha lIdho che. * ma.mAM 'boliI" pATha. ko.(13)no pATha lIdho che.
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 151 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (9/5)] *paryAyaartho nitya zuddho rahita karmopAdhi re; jima siddhanA paryAya sarakhA, bhavajaMtunA nirupAdhi re //6/pI. (78) bahu. kapAdhirahita nityazuddhaparyAyArthika pAMcamo bheda. jima bhavajaMtunA = saMsArIjIvanA paryAya te siddha jIvanA sarakhA kahiI. (nirupAdhie) karmopAdhibhAva chatA chaI tehanI vivakSA na karI, jJAna-darzana-cAritra zuddhaparyAyanI ja vivakSA karI. I6/pA , karmopAdhyanapekSe tu sannityaH pryyaarthikH| yathA saMsAriparyAye siddhaparyAyatulyatA / / 6/5 / / kAkA .. rasa na thI pacacArdikano pAMcamo bheda oLakhIe che zlokArtha - karmopAdhithI nirapekSa hoya te paryAyArthika zuddha nitya jANavo. jema ke "saMsArI paryAyamAM ja siddhaparyAyatulyatA che' - AvuM vacana. ()5) - karmajanya paryAya pratye madhyasthatA keLavIe - AdhyAtmika upanaya :- "saMsArI paryAya siddhaparyAya samAna che' - pAMcamAM paryAyArthikanayanI A be vAta hRdayagata karIne koI paNa vyaktinA karmajanya nabaLA paryAya jovA maLe tyAre tene gauNa karI, te tenI upekSA karI, Atmagata zuddha AvRta paryAyone prastuta nayadaSTithI nihALI te vyakti pratye manamAM UbhA thatA dhikkAra-tiraskAra Adi bhAvone aTakAvavA. Ama karavAthI Indriyajanya sukho karatAM caDhiyAtuM che potAnI siddhadazAnuM sukha pragaTa thAya che. siddha bhagavaMtanA sukhane bhagavatI ArAdhanA graMtha A rIte jaNAve che ke "lokAgra bhAgamAM rahelA siddha bhagavaMto je avyAbAdha sukhane anubhave che teno anaMtamo bhAga indriyajanya sukha bane." A siddhasukhane pragaTa karavAnI hitazikSA ahIM maLe che. (6/5) 1 lA.(2)+ma.mAM "aratho pATha. A.(1)no pATha lIdho che. 4 lA.(2)+ma.mAM 'sarikhA' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. ja ko.(3)mAM "paryAya re' pATha. phU lI.(3)mAM "bhAva jIva chatA" pATha. * ko.(12)mAM "karavI pATha. ko.(7)mAM "karavI" pATha.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 [ adhyAtma anuyoga sahita paryAyaartho anitya azuddho, sApekSa karmopAdhi re; saMsAravAsI jIvana jima, janama-maraNaha-vyAdhi re // 6/6 // (79) bahu. karmopAdhisApekSa anitya azuddha paryAyArthika eha chaTho bheda jANavo. jima "saMsAravAsI jIvanaI janama-maraNa-vyAdhi chaI" - Ima kahiyaU. IhAM janmAdika paryAya jIvanA karmasaMyogajanita anitya azuddha chai, te kahiyA. te janmAdika paryAya chaI, to tehanA nAzanaIM arthaI mokSArthaI jIva pravarttaI chaI. *ItyAdika Ima e bhAvArtha jANavo. Iti 79 gAthAno artha pUrNa.* 56/65 anityA'zuddhaparyAyanaya upAdhyapekSakaH / parAmarzaH saMsArino yA nanma-maraLa-vyAdhiparyayAH||6/6|| * paryAyArthikanA chaThThA bhedanuM vivaraNa zlokArtha :- karmopAdhisApekSa anityaazuddha paryAyArthikanaya kahevAya che. jema ke 'saMsArI jIvanA janma-maraNa-vyAdhi vagere paryAyo hoya che' - AvuM vAkya. (6/6) ...to ajanmA thavAnI sAdhanA prANavaMtI bane che : AdhyAtmika upanaya :- (1) 'janma-maraNa-roga-upadravo vagere paryAyo vinAzI che' - A svIkAra hatAzAnA vamaLamAM phasAtA sAdhakane bacAve che. (2) temaja kalpanAnA lADu khAvAmAM mazagUla zekhacallInI jema potAnA janmadinanI UjavaNI (Birthday Party) vageremAM gaLADUba jIvane temAMthI aTakAvavAnuM kAma paNa A svIkAra kare che. (3) te aupAdhika paryAyonuM kAraNa karma che. tethI karmane haTAvavA dvArA ja janma-maraNa vagere paryAyone haTAvI zakAya. anyathA tenAthI AtmAno chUTakAro mokSa thaI na zake. A vAta aupAdhika janma-maraNAdi paryAyane utpanna karanArA karmono nAza karanArI sAdhanA karavA mATe utsAha pragaTAve che. A mATe sauprathama ajanmA AtmA mATe janma e kalaMka che - AvI pratIti thavI joIe. 'have eka paNa navo janma levo mane poSAya tema nathI' - Avo sUra aMtaramAMthI pragaTe to ajanmA thavAnI, ajara-amara AtmasvarUpane pragaTa karavAnI sAdhanA sArI rIte vegavaMtI ane saMvegavALI bane. Avo upadeza chaThThA paryAyArthikanaya dvArA meLavavA jevo che. tenAthI paramAtmapaMcaviMzatikAmAM varNavela siddhasvarUpa pragaTe che. tyAM jaNAvela che ke je je janma, ghaDapaNa vagere upAdhijanya bhAvo che te tamAmano niSedha karavAthI paramAtmAnuM svarUpa prasiddha bane che.' (6/6) - ma.mAM 'artha' pATha. zAM.mAM 'aratho' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. OM mo.(1)mAM 'nitya' azuddha pATha. pustakomAM 'aniti' pATha. ko.(13)no pATha lIdho che. " pustakomAM 'jANavo' pATha nathI. ko.(13)mAM che. pustakomAM 'anitya' pATha nathI. ko.(7+13)+ lI.(2+3)mAM che. * cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI.phakta lA.(2)mAM che.
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 ? [+Hza: ? dravya-guNa-5yAyano rAsa + Tabo (6/7)] bahumAnagrAhI naIn kahio naIgama, bheda "tasa chaI tIna re; vartamAnAropa karavA, bhUta arthaI lIna re 6/7 (80) bahu. bahumAnagrAhI kahetAM ghaNAM pramANa sAmAnya-vizeSajJAnarUpa tehano grAhI naigamanaya kahiI. *"naikairmAnarminoti iti naikagamaH, kakAralopAt naigamaH iti vyutpttiH"| (tasatra) te naigama nayanA 3 bheda chaI. prathama naigama bhUtArthaI vartamAnano Aropa karavAnaI lIna kahatAM tatpara sAvadhAnapaNi chaI. //6/chA sa , nAnAmAnagrahAdukto naigmstdvidhaastryH| bhUtArthe sAmpratA''ropakaraNe lIna aadimH||6/7 / / che naigamanacanuM nirUpaNa i . zlokArtha :- aneka pramANane grahaNa karavAthI naigamanaya kahevAya che. tenA traNa bheda che. bhUtakAlIna arthamAM vartamAnakAlInatAno Aropa karavAmAM lIna naya e naigamanayano prathama prakAra che. (67) $ ...to samanvayaSTi ane samatvadRSTi pragaTe 6 AdhyAtmika upanaya - koI paNa vastune, vyaktine, siddhAntane ke vAtane phakta eka ja rIte, plI phakta eka ja mAdhyamathI, phakta eka ja dRSTikoNathI jovAnA badale vividha paddhati, aneka mAdhyama ane te vibhinna dRSTikoNathI vicAravAthI vastu-vyakti-siddhAnta vagerenA bahumukhI svarUpano paricaya thavAthI madhyasthabhAva jAge che. tathA sarva vastu-vyakti-siddhAntane yathAyogya rIte nyAya ApavAnI udAratA Ave che, che. vastu, vyakti ke siddhAntanA vividha pAsAno paricaya thavAthI mananI saMkucitatA ane kUpamaMDUkavRtti ravAnA thAya che. anya vyaktinA vicArone samajavAthI ane svIkAravAthI vaicArika sahiSNutA pragaTe che che. AnA mAdhyamathI samanvayadRSTino ane samatvadRSTino prAdurbhAva thAya che. A rIte naigamanayanA che ! sahAre jIva prAthamika tabakkAmAM mokSamArge AgaLa vadhe che. tathA teno prakarSa thatAM paramAnaMdapaMcaviMzatimAM jaNAvela nijaparamAtmatattva vinA vilaMbe pragaTa thAya che. tyAM jaNAvela che ke "sadA AnaMdamaya, zuddha, nirAkAra, rogarahita, anaMtasukhayukta sarvasaMgazUnya paramAtmatattva hoya che." (6/7) 0 pustakomAM 'naI (=naya) pATha nathI. ko.(13)mAM che. 1 lI.(2) + lo.(2)mAM 'tasa'nA badale 'vasaI pATha. 4 pustakomAM "grAhI' pada nathI. ko.(9)+si.mAM che. ja zAM.mAM naikarmonai' azuddha pATha. ma.+ko.(7)no pATha lIdho che. * pustakomAM 'te' nathI. ko.(12+13)mAM che. ka pustakomAM "sAvadhAnapaNi nathI. phakta lA.(2)mAM che.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 [ adhyAtma anuyoga sahita te prathama bhedanuM udAharaNa dekhADaI chaI - bhUta naIgama "kahiu pahilo, dIvAlI dina Aja re; yathA svAmI vIrajinavara, jalahiA zivapurarAja re II6/TA (81) bahu. (bhUta naigama pahilo kahiu yathA=) jima kahiI - "Aja dIvAlI dinanaI viSaI zrI mahAvIra (jinavara) zivapuranuM rAjya (lahiA8) pAmyA." IhAM atIta dIvAlI dinanaI viSayaI vartamAna dIvAlI dinano Aropa karii chaiM. vartamAna dinanaI viSayaI bhUtadinano Aropa kariI, devAgamanAdi-mahAkalyANabhAjanatvapratIti prayojananaI arthi. jima " yAM dhoSa." IhAM gaMgAtaTanaI viSayaOM gaMgAno Aropa kariI chaI, zaitya-pAvanatvAdipratyAyana prayojana bhaNI. to I ghaTamAna chaI, jo vIrasiddhigamanano anvaya bhakti bhaNI pratItika mAniI. e alaMkAranA jANa paMDita hoIM, te vicArajo. *bahuzrato zAstronA jANa samajyo.* I6/8 bhUtanaigama AjJapto dIpAvalidine'dya re| yathA vIrajinezo hi zrIzivarAjyamApa re||6/8|| prathama naigamanayanI oLakhANa ja zlokArtha :- jema ke "Aje dIvALInA divase zrIvIra jinezvara zivapuranuM rAjya pAmyA' AvuM vacana bhUtanaigama = naigamano pahelo bheda kahevAyela che. (68) bhUta naigamanacano upayoga te AdhyAtmika upanaya :- kalyANakaparvanI ArAdhanA dvArA bhUtanaigama AtmAne prabhubhaktimaya banAve che. dIkSAnA 10 varSa pachI paNa "Aje mAro dIkSAdivasa che' - Avo vyavahAra dIkSAtithinA divase che thato jovA maLe che. A upacArathI mahAtmA potAno bhUtakAlIna dIkSAdivasa yAda karIne upavAsa, A vaiyAvacca Adi ArAdhanA karavA mATe ullasita thatA hoya che. A rIte ApaNA ke mahApuruSonA che. jIvananA bhUtakAlIna sArA prasaMgone te te tithinA divase yAda karI, vartamAna viziSTa tithiomAM To jUnI suMdara ghaTanAvALA divasano abheda upacAra karI vartamAna kALe paNa viziSTa ArAdhanAnA mArge ullAsathI AgekUca karIe - A mujaba bhUtanaigamano upayoga karavo. tenAthI kumArapALaprabodhaprabaMdhamAM darzAvela niraMjana, nirAkAra, paramAnaMdathI pramudita siddhasvarUpa jhaDapathI maLe. (6/8) * ko.(2)mAM "kahiyo' pATha. ko.(4)mAM "lahyA" pATha. je pustakomAM 'kIjaI pATha. ko.(9)no pATha lIdho che. T ko.(13)mAM 'to' pATha. * * citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. phakta lA.(2)mAM che.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 dravya-guNa-payAno rAsa + Tabo (69)] bhUtavata kahaI bhAvi naigama, bhAvi jima jina siddha re; siddhavat chaI vartamAnaI kAMI siddha asiddha re /6/lA (82) bahu. (bhAvi bhUtavata kahaI-) bhAvina bhUtavarSavAra e bIjo (=bhAvi) naigama. jima (bhAviko siddha) jinanaI siddha kahiI, kevalInaI siddhapaNuM avazyabhAvI chai te mATai. kAMi siddha, anaI kAMI asiddhanaI vartamAna(Isiddhavatu) kahaI (cha) tehanaI vartamAnanagama bhAkhiI. *bahuzruta ema vicArInaI tuhe joya* II6/9 bhAvye bhUtopacArokteH dvitIyaH siddhvjjinH| siddhA'siddhe'styupArope sAmprato naigamaH smRtH||6/9 / / 9 - TH+ naigamanayanA bIjA bhedane samajIe ja zlokArtha :- bhaviSyakAlIna padArthane vize sabhUtapaNAno Aropa karanAra vANInI apekSAe bIjo nigama samajavo. jema ke "jinezvara bhagavaMtane "siddha' tarIke jaNAvanAra vacana." niSpanna ane aniSpannamAM vidyamAnatAno Aropa karavAmAM Ave to trIjo = sAMprata naigama kahevAya che. (69) che, bhAvinegama hatAzAne dUra kare ! AdhyAtmika upanaya :- hatAzAnA ke nirAzAnA vamaLamAM aTavAyelA sAdhakane temAMthI ugAravA che mATe najIkanA bhaviSyamAM pragaTa thanArA samyagRSTi, dezavirati, sarvavirati, kSapakazreNi, kevalapaNuM, siddhatva vagere paryAya upara bhAvinaigamanaya sAdhakanI dRSTi sthira karAve che. AsannakAlIna mukti vagere upara najara pahoMcavAthI sAdhakane sAdhanAmAM prANa pUranAro utsAha pragaTa thAya che, sAdhanA ghAlamela vinAnI thAya che. najIkanA samayamAM thanArI potAnI sarvadoSamukta, sarvaguNayukta kSAyikadazAne ahobhAvathI nihALato sAdhaka kaI rIte daMbha-banAvaTa-luccAI vagerenA vamaLamAM phasAI zake ? A rIte bhAvinaigamananI sahAyathI niHzalya, niraticAra sAdhanAmArge utsAhapUrvaka AgaLa vadhIne AtmArthI jhaDapathI saMpUrNa che; AtmasvarUpanI prApti svarUpa mokSane meLave che. akalaMkasvAmIe siddhivinizcayamAM jaNAvela che ke "AMtarika doSonA saMpUrNa ucchedathI AtmasvarUpanI prApti thAya tene zAstrakAro mokSa samaje che." (29) * * citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. phakta lA.(2)mAM che.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 [ adhyAtma anuyoga sahita bhAkhiI jima "bhakta paciI" vartamAnAropa re; karaI kiriyA bhUta lei, bhUtavacana vilopa re /6/17ll (83) bahu. jima (bhAkhiI=) kahiyaIM bhakta (paciI=) jarAMdhiyaI chaI." IhAM bhaktanA ketalAIka avayava siddha thayA chai, anaI ketalAIka sAdhyamAna chaI, paNi pUrvAparIbhUtAvayavakriyAsaMtAna che eka buddhi AropInaI tehanaIM vartamAna kahiyaruM (= vartamAnAropa karaI) chaI. e Aropa sAmagrI mahimA koI avayavanI bhUtakriyA leI, "prati" e ThAI (bhUtavacana=) "sapAlIta" e prayoga (vilopa karaIs) nathI karatA. je taiyAyikAdika ema kahaI chaI "caramakriyALaMsa atItapratyayaviSaya", tehanaI "viSyitvavacana, vizvitaM" e prayoga na thayo joiI. te mATaiM e vartamAnAropanaigama bheda ja bhalo jANavo rUtyartha* I6/10 parAmarza:: taka prayoH "pati trIdI sAtA-Daropato yathA. - citte mUtAbdi mUrtui vinIyA/10 nA | naigamanacanA trIjA bhedanuM udAharaNa A zlokArtha :- jema ke vartamAnatAnA AropathI "te cokhAone pakAve che' - Avo zabdaprayoga karavAmAM Ave che. (te sAMprata naigamanAya che. tenA abhiprAyathI) atIta kriyAthI bhUtakALanA pratyayathI ghaTita 8. vacana vilIna thAya che. (6/10) ja vartamAnanaigama sAdhanAne prANavaMtI banAve che AdhyAtmika upanaya :- keTalAka aMzamAM niSpanna ane keTalAka aMzamAM aniSpanna vastune samagratayA - niSpadyamAna tarIke jaNAvanAra vartamAnagrAhI naigamanayano abhiprAya AdhyAtmika jagatamAM e rIte upayogI che ke tapa-tyAga-titikSAmaya sAdhanAmArganA AlaMbane amuka kliSTa karmonI nirjarA thavAthI 3 sAdhakane "mAro mokSa samagratayA thaI rahyo che' - AvA prakArano AMtarika sUra uThavAthI sAdhanAmArge haraNaphALa bharavAmAM ullAsa ane umaMga pragaTe che. nirjarA eTale AMzika mokSa. tethI jeTalA aMzamAM nirjarA thaI hoya teTalA aMzamAM sAdhakane karmamukti maLI kahevAya. tethI vartamAnatAno Aropa karanAra trIjA naigamanayanA abhiprAyathI tevA samaye "samagratayA mAro mokSa thaI rahyo che'- AvI pratIti thavAmAM zAstrIya daSTie koI bAdha nathI. 1 ko.(12+13)mAM "payaI pATha. che pustakomAM "rAMdhiI pATha. ko.(13)mAM pATha. ko.(8)no pATha lIdho che. ja ko.(13)mAM "avayavInI' pATha. * "Iyartha pATha phakta ko.(13)mAM che.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (6/10)] 157 OM sAdhanAsAphalyano sunizcaya A rIte nayasApekSa zAstraabAdhita pratItinA mAdhyamathI sAdhakane sAdhanAnI sArthakatAno samyak nizcaya thAya che. Ama AdhyAtmika sAdhanAnI saphaLatA aMge abhrAnta AtmavizvAsa pragaTAvavA dvArA trIjo naigamanaya sAdhaka upara mahAna upakAra kare che. tenA lIdhe jJAnArNavamAM dekhADela pa2mAtmasvarUpane mahAmuni zIvratAthI saMprApta kare che. tyAM zrIzubhacaMdrAcAryajIe jaNAvela che ke 'jemanA kevaLajJAnanA anaMtamA bhAga mAtramAM paNa anaMta dravya-paryAyathI paripUrNa evo samagra loka ane aloka vyavasthita pa che, pratibiMbita che, te paramAtmA ja traNa lokanA guru che.' (6/10) mArA
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ saha parAmarzaH 158 [ adhyAtma anuyoga sahita saMgrahaI naya saMgraho, te dvividha - ogha visesa re; dravya "sarva avirodhiyAM" jima, tathA "jIva asesa re" II6/11 (84) bahu. che. je saMgrahaI,te saMgrahanaya kahiyai. temanA be bheda ( dvividha) ogha-vizeSathI. ogha kahiI sAmAnya. etalaI eka sAmAnya saMgraha, eka vizeSa saMgraha - evaM 2 bheda jANavA. (jima) "vyA sarvALa virodhIni" e prathama bhedanuM udAharaNa. tathA "nIvA: sarveDavirodhinA" e dvitIya bhedanuM udAharaNa. *bahuzruta ima vicArInaI tumahe joyo.* I6/115 sa , sagRhNan saGgrahaH prokta ogha-vizeSato dvidhaa| dravyANi hyavirodhIni yathA jIvAstathA smaa:||6/11 / / ja saMgrahanayanI samajaNa - zlokArtha :- badhI vastuno saMgraha karanAra saMgrahanaya be prakArano kahevAya che. (1) sAmAnyarUpe ane (2) vizeSarUpe. jema ke (1) dravyo paraspara avirodhI che." tathA (2) "jIvo paraspara samAna (= avirodhI) che." (6/11) * saMgrahanaya samatvabhAvane pragaTAve che. deTI AdhyAtmika upanaya :- sarva dravyomAM ane sarva jIvomAM avirodhanuM, ekarUpatAnuM bhAna karAvanAra saMgrahanaya bhedabhAvanA saMkucita sImADAmAMthI ApaNane bahAra kADhI, "vasudhaiva kuTumbakam' AvI amRta K.03 bhAvanAnuM rasapAna karAve che. mArA-tamArApaNAno vikalpa, pArakApaNAno vikalpa, mitra-zatru tarIkenI buddhi, ucca-nIcANAnI buddhi, gamA-aNagamAnA vamaLa, rati-aratinA dvandrane utpanna karanAra anukULatAA pratikULatAno vyAmoha vagere kyAreya paNa zuddhasaMgrahanayanA abhiprAyane AtmasAta karanAra vyaktine tuM naDatA nathI. A rIte zuddha saMgrahanaya bhedabhAvanI buddhine dUra karavA dvArA tathA abhedabuddhinuM AdhAna karavA dvArA sAdhakane samatva bhAvanA zikhara sudhI pahoMcADe che. te mujaba karavAthI sakala AvaraNano uccheda thAya che. tenAthI saMgrahanayasaMmata, hArnAizikAprakaraNamAM nirdiSTa, tenI nayelatA vyAkhyAmAM varNita che evuM janma-jarA-maraNa-roga vagere pIDAothI rahita muktisvarUpa sarvotkRSTa siddhasukha pragaTa thAya che. siddhasukhanuM varNana bhagavatI ArAdhanA graMtha A mujaba kare che ke "apsarAonI sAthe sarva devono samUha je sukhane mANe che, tenA karatAM eka siddha bhagavaMtanuM sukha anaMtaguNa caDhiyAtuM che tathA tamAma pIDAothI rahita che." (6/11) 1 ko.(4)mAM "savi' pATha ma.mAM "saba' pATha. ko.(2) + ko(7)no pATha lIdho che. je zAM.mAM 'jANavA" pATha nathI. ma.klI.(2)+ko.(2++9)+si.mAM che. * * citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. phakta lA.(2)mAM che.
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tarbo (6/12)] vyavahAra saMgrahaviSayabhedaka, timaja dvividha prasiddha re; dravya jIvAjIva bhAkhaI, jIva bhaviyA siddha re 6/12 // (85) bahu. saMgrahanayano je viSaya tehanA bhedano dekhADaNahAra (=bhedaka) te vyavahAranaya (bhAkhaI=) kahiIM. te timaja = saMgrahanayanI pari dvividha (prasiddha) kahiiM. eka sAmAnyasaMgrahabhedaka vyavahAra 1, eka vizeSasaMgrahabhedaka vyavahAra 2. evaM 2 bheda jANavA. "dravya nIvAnIvo" e sAmAnyasaMgrahabhedaka vyavahAra. "nIvAH saMsAraH (= vA: vina:) siddhAzva' e vizeSasaMgrahabhedaka vyavahAra (bhAkhaI). Ima uttarottaravivakSAi sAmAnya-vizeSapaNuM bhAvavuM. 6/12 // = parAmarzaH = saGgrahArthavibhedI ca vyavahAro dvidhA bhavet / 159 jIvAjIvat yathA dravyaM jIvAH saMsAriNaH zivAH / / 6 / 12 / / * vyavahAra nayanI vyAkhyA zlokArtha :- saMgrahanayanA viSayanuM vibhAjana karanAra vyavahAranaya be prakAre che. jema ke (1) jIva ane ajIva dravya che. (2) saMsArI ane mukta A rIte jIvo be prakAranA che. (6/12) A 201 - * A gAthA ane teno Tabo ko.(13)mAM nathI. pa * spaSTa vaktA bano - AdhyAtmika upanaya :- vyavahAranaya prasiddha lokavyavahAranA samarthana mATe jIvadravya vagerenA vibhAga darzAve che. A bAbata AdhyAtmika jagatamAM e rIte upayogI che ke ApaNe paNa sAmenI vyakti ApaNI vAtane spaSTapaNe samajI zake te rIte viSayavibhAgapUrvaka vyavahAramAM pratipAdana karavuM joIe. sAmenI vyaktine samajAya nahi te pramANe goLa-goLa rIte aspaSTapaNe, moghama kahevuM ucita na kahevAya. pa kAraNa ke tenAthI sAmenI vyaktine samajaNa na paDavAthI saMkleza thAya che. dA.ta. 'tame badhA jamazo ke nahi ?' A praznanA uttaramAM 'ame jamIe to jamIe, bAkI nakkI nahi' Ama bolavAthI sAmenI vyaktine vyAmoha-saMklezAdi thAya. tathA vyavasthita rIte kAma na thaI zakavAthI ApaNane paNa saMkaleza thAya che. tethI jyAre jyAM jeTaluM je spaSTapaNe kahevuM jarUrI hoya tyAre, tyAM, teTaluM te kathana spaSTapaNe karavuM joIe. A rIte vyavahAranayano upadeza che. tene anusaravAthI sva-52ne saMkleza thato nathI. tenA lIdhe vyavahAranayasaMmata mokSa jhaDapathI maLe. vyavahAranayamate prayatnasAdhya sarvakarmakSaya e ja mokSa che. A vAta mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje dvAtriMzikAprakaraNamAM karela che. tathA tenI nayalatA vyAkhyAmAM ame tenuM vivecana paNa karela che. (6/12) mAru
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 - varAdge : [ adhyAtma anuyoga sahita vartato RjusUtra bhAkhaI, artha nijaanukUla re; "kSaNika paryAya kahaI sUma, manuSyAdika zUla re 6/13il (86) bahu. RjusUtranaya vartato artha bhAkhaI, paNi atIta anAgata artha na mAnaIM. vartamAna paNi nija anukUla* = ApaNA kAmano artha mAnaI, paNi parakIya na mAnaI. teha RjusUtranaya dvibheda kahavo - eka sUkSma, bIjo cUla. sUkSma teha kSaNika paryAya mAnaI (+kahaI). sthUla te manuSyAdi paryAya mAnai (+kahaI). paNi kAlatrayavartI paryAya na mAnai. vyavahAranaya te trikAla paryAya mAnaI. te mATaI sthUla RjusUtra, vyavahAranayanaI saMkara na jANavo./6/17ll ra sAmprataM svAnukUlaJcarjusUtrastu prabhASate / kSaNikaparyayaM sUkSmaH, sthUlazca manujAdikam / / 6/13 / / wjusUtranayanI oLakhANa zlokArtha :- RjusUtranaya to vartamAnakAlIna ane potAne anukUla evA viSayane kahe che. sUkSma RjusUtranaya kSaNika paryAyane kahe che. tathA pUla RjusUtranaya manuSya vagere paryAyane kahe che.(6/13) che hajusudanayano AdhyAtmika upayoga che dUra AdhyAtmika upanaya :- 'vartamAnakAlIna svakIya vastu ja kAyadesara rIte potAnuM kArya karavAthI vAstavika che' - AvI RjusUtranayanI vAta AdhyAtmika dRSTie e rIte vicAravI ke vartamAnakALamAM tapa-tyAga " -svAdhyAya-sevA karavAnI puSkaLa zakti hovA chatAM utsAhapUrvaka sAdhanA karavAnA badale kevaLa potAnI . bhUtakALanI sAdhanAnI baDAI hAMkavAmAM Ave athavA "AvatA bhavamAM dIkSA laIza" - tevI lukhI bhAvanA vyakta karavAmAM Ave ke bIjAnI ArAdhanAnI phakta hoThathI prazaMsA karavAmAM Ave to tenAthI AtmAnI 5 AdhyAtmika daridratA ravAnA thaI zakatI nathI. kema ke atIta, anAgata ane parakIya sAdhanA vartamAnakALe ApaNuM kAma na karavAthI asat che. asat evI atIta-anAgata-parakIya sAdhanAthI ApaNo mokSa kevI rIte thaI zake ? anyathA atIta sAdhanAthI, anAgata sAdhanAthI ke tIrthakara bhagavaMtonI (kaparakIya) sAdhanAthI che paNa hamaNAM ja ApaNo mokSa thaI jAya. tethI bhUtakALamAM ke bhaviSyakALamAM khovAI javAne badale vartamAnakALamAM zakti chUpAvyA vinA svabhUmikAne yogya sAdhanAmAM gaLADUba rahevuM. tathA paralakSI vicAradhArAne khaseDI AtmalakSI vicAradhArAne apanAvavI. A ja vastu paramArtha sat che. RjusUtranayano A upadeza AdaravA lAyaka ane apanAvavA lAyaka che. tenAthI RjusUtranayasaMmata mukti najIka Ave. RjusUtranayamate vizuddha jJAna-sukha vagere paryAyonI paraMparA = pravAha e ja mokSa che. A vAta kArnAizikAprakaraNamAM e darzAvela che. tathA tenI nayalatA vyAkhyAmAM ame tenuM vivecana paNa karela che. (6/13) lA.(2)+ma.mAM 'SaNika... sUSimaH pATha. ko.(2+4+12)no pATha lIdho che. 4 pustakomAM "paryaya' pATha. pATha lIdho che. je mAmo 'suSima' pATha che. ko.(1)+(7)no pATha lIdho che. * pustakomAM "anukula" pATha azuddha. ko. (13)no pATha lIdho che. A ko.(13)mAM 'to' pATha, 5 B(2)mAM "saMketa' pATha.
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 0 dravya-guNa-yAyano rAsa + Tabo (6/14)]. zabda prakRti-pratyayAdikasiddha mAnAM zabda re; samabhirUDha vibhinna arthaka, kahaI bhinna ja zabda re /6/14l (87) bahu. zabdanaya te prakRti-pratyayAdika vyAkaraNavyutpatti siddha zabda mAnaI. paNi liMga-vacanAdibhedaI arthano bheda mAnaI. jima "TI, tarI, taTa" e 3 liMgabhedaI arthabheda, tathA "sApa, nattama" ihAM ekavacana-bahuvacanabhedaI arthabheda. | RjusUtranayanaI e Ima kahAM je "kAlabhedaI arthabheda tuM mAnaI chaI, to liMgAdibhedaI bheda kAM na mAnaI ?" samabhirUDhanaya ima kahaI je "bhinna zabda bhinnArthaka ja hoI." zabdanayanaI e Ima kahaI, je- "jo tuM liMgAdibhedaI arthabheda mAnaI chaI, to zabdabhedaI arthabheda kAM na mAnaI?" te mATai ghaTazabdArtha bhinna kuMbhazabdArtha bhinna Ima e mAnaI. ekArthapaNuM prasiddha chaI, te "zabdAdinayanI vAsanA thakI..6/14 marzaH prakRtyavayavaissiddhaM zabdaM zabdo hi mnyte| zabdabhede'rthabhedaM tu samabhirUDhasaMjJakaH / / 6/14 / / # zabda-samabhirUTa nayanuM pratipAdana * zlokArtha :- prakRtinA avayavothI siddha thayelA zabdane zabdanaya mAne che. samabhirUDha nAmano naya ke to zabdabhede arthabheda mAne che. (6/14) ja samabhirUDhanayano AdhyAtmika upadeza 4 AdhyAtmika upanaya - 'jinavANI sAMbhaLuM chuM. mATe zrAvaka chuM. tathA zrAvaka hovAthI ja A huM dezaviratidhara, zramaNopAsaka, paMcamaguNasthAnavarsI thaI gayo' - AvuM mAnavAnI kadApi bhUla na karavI. Avo bodhapATha samabhirUDhanaya Ape che. jinavANI sAMbhaLe tene zrAvaka kahevAya. zrAvakanA aNuvrata Adi svIkAre tene dezaviratidhara kahevAya. sAdhu bhagavaMtonI upAsanA kare te zramaNopAsaka kahevAya. e Ama jJAnagarbhita sAdhanA karatAM karatAM apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyano kSayopazama thatAM pAMcamA guNasthAnake pahoMce tene paMcamaguNasthAnakavartI kahevAya. tethI mAtra jinavANI sAMbhaLIne aTakI na javuM. paNa dezaviratidhara vagere zabdanA vAcyArtharUpe pariNamavA mATe paNa sakriya rahevuM joIe. A ja rIte sAdhu bhagavaMtoe paNa samajI levuM ke "meM dIkSA lIdhI. mATe huM dIkSita thayo. paraMtu ja zAM.ma.mAM "pratyAdika truTaka pATha. lI.(1+2+3+4) + ko.(1+13) + P(3)no pATha lIdho che. 4 A.(1)mAM samabhirUDha naigamane' pATha. 6 lI.(1)mAM 'puli...' pATha. ja zabdanayanI. pA0 + si. + ko.()mAM pATha.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 2 [ adhyAtma anuyoga sahita eTalA mAtrathI ja huM kSamAzramaNa, muni, dAMta, yati, mahAtmA, yogI, nircantha, aNagAra, vAcaMyama, saMyata, SaSTha-satamaguNasthAnavartI banI nathI gayo. kSamAzramaNa vagere zabdanA vAcyArthasvarUpe pariNamavA mATe mAre kSamA, mauna, Indriyadamana vagere guNone AtmasAta karavAno daDha prayatna karavo jarUrI che" - Avo samabhirUDhanayano upadeza je grahaNa kare, te jhaDapathI moze pahoMce. SoDazakaprakaraNamAM zrIharibhadrache sUrijIe mokSanA svarUpane jaNAvatAM kahe che ke te muktAtmasvarUpa zarIra-IndriyAdirahita, aciMtyaguNasamudAyAtmaka, sUkSma, gailokyamastakabhAgavartI janmAdisaMklezazUnya hoya che." (6/14)
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 163 javA para 81: ? dravya-guNa-padhAryano rAsa + Tabo (/15)] kriyApariNata artha ja mAnaI sarva evaMbhUta re; navaI nayanA bheda INi pari, aThAvIsa prabhUta re /6/1pa (88) bahu. evaMbhUtanaya sarva artha, kriyApariNata (ja) kriyAvelAI mAnaI, anaI anyadA na mAnaI. jima rAjai = chatra-cAmarAdikaI zobhai, te rAjA. te parSadAmAMhi baiThAM cAmara DhalAI, tivAraI. snAnAdika velAI te artha vinA rAjA na kahiyaI. dravyArthika-10, paryAyArthika-6, nigama-3, saMgraha-2, vyavahAra-2, RjusUtra-2, zabda1, samabhirUDha-1, evaMbhUta-11 (INi parika) ima navAI nayanA aThAvIsa bheda prabhUta kahatAM ghaNA thayA. *Iti bhAvArtha. Ima bahuzrutavaMta hayi) te samajI levo.* /6/1po. # zabdavAcyakriyAyuktamevambhUto'khilaM nyH| nava nayaprakArA hi prabhUtA gjnetrgaaH||6/15|| - evaMbhUtanacanuM pratipAdana : zlokArtha :- evaMbhUtanaya tamAma vastune zabdathI pratipAdya evI kriyAthI yukta mAne che. A rIte nava nayanA (avAntara) ghaNAM = aThThAvIsa bheda thAya che. (6/15) * evaMbhUtanayano AdhyAtmika upadeza * AdhyAtmika upanaya : evaMbhUtanaya zabdapratipAdya kriyAthI yukta vastune ja te zabdanA vAcyArtharUpe Aje sat mAne che. A bAbata e rIte upayogI che ke virAdhanAthI ane virAdhakabhAvathI aTakavAnI pariNatithI 21 pariNata hoIe tyAre ja ApaNe viratidhara chIe. mokSamArgane sAdhI rahyA hoIe tyAre ja ApaNe ApaNane sAdhaka ke sAdhu mAnavA. sAdhujIvanamAM aMtaraMga pariNAmanA stare pugalone vize udAsInatA 0 - mauna Ave to ja ApaNe muni sAcA. durgati tarapha jatI ApaNI jAtane aTakAvI sadgatinA mArge AtmAne AgaLa dhapAvI rahyA hoIe to ja ApaNe dharmAtmA kahevAIe. tevI kriyAthI ke pariNAmathI nI pariNata thayA na hoIe tyAre ApaNane viratidhara-sAdhaka-sAdhu-muni-dharmAtmA mAnavAnI bhUla na karavI. A pramANe evaMbhUtanayano upadeza rajoharaNAdidhArake grahaNa karavA yogya che. tevA upadezane anusaravAthI brahmasiddhAMta samuccayamAM darzAvela siddhasvarUpa najIka Ave che. tyAM zrIharibhadrasUrijIe jaNAvela che ke "(1) sarvathA kRtakRtya, (2) sUkSma, (3) avyakta, (4) niraMjana, (5) sarva karmanA phaLathI rahita che! thavAnA lIdhe sArI rIte je siddha thayA hoya, saMsAramAMthI sIjhI gayA hoya te siddha kahevAya che." (6/15) pustakomAM ja nathI. ko.(13) + A.(1)mAM che. je phakta ko. (13)mAM "anaI pATha che. # ma.mAM 'ti' pATha. ahIM si.+ ko. (79) + A. (1)no pATha lIdho che. * ko. (13)mAM 'DhAlaI" pATha. '... cihnadrayamadhyavartI pATha phakta lI. (1)mAM che. *...* cihnayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che. che , jIta
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 [ adhyAtma anuyoga sahita re; navaI naya ima kahiyA, upanaya tIna kahiI sAra sAcalo zruta *artha parakhI, laho jasa vistAra re // 6/165 (89) bahu. Ima *INI 52I* *navaI naya kahiyA. hivai 3 upanaya (sAra) kahaI chaI.tihAM paNi digaMbara prakriyAU kahiIM chaIM. *nava nayanA aThThAvIsa bheda prabhUta kahaIMtA.* ehamAMhiM sAco zrutano artha te parakhI *samyak paNa* karIinaI, bahuzrutapaNAnA yazano vistAra *tiha prataI* *pAmo (= laho). *hive 3 upanaya digaMbaraprakriyAI lakhiI chaI. "unayAnAM samIpe upanayAH" ||6/16 // parAmarza: zlokArtha :- nava nayo kahyA. have traNa upanayane kahIza. suMdara Agamika padArthanI ahIM parIkSA karIne yazolakSmInA vistArane laI jAva (=pAmo). (6/16) AdhyAtmika upanaya :- zvetAMbarasaMpradAya mujaba mUla naya sAta che. digaMbarasaMpradAya mujaba mUla naya nava che. digaMbaramatAnusAra nava nayanuM nirUpaNa karatAM-karatAM jyAM zvetAMbara zAstro ane yukti dvArA tenuM huM samarthana thaI zake tema hoya tyAM te pramANe tenuM samarthana paNa graMthakArazrIe TabAmAM karela che. AnA uparathI eTalo bodhapATha levA jevo che ke (1) bIjAnI vAtane jaNAvatI vakhate tenuM yogya rIte samarthana thaI zake tema hoya to te rIte tenuM samarthana karavAnI udAratA ApaNe dAkhavavI joIe. (2) 'mArI ja vAta sAcI. bIjAnI vAta khoTI ja' - Avo saMkucita ane kadAgrahI abhiprAya kadApi apanAvavA jevo nathI. (3) koI paNa prakArano pUrvagraha bAMdhyA vinA ja sAmenI vyaktinI vAtane ApaNe sAMbhaLavI joIe. to ja sAmenI vyaktine ApaNe sAco nyAya ApI zakIe. (4) bIjAnI vAta sUkSma dRSTithI vicAravI joIe. to ja tenI yogya parIkSA karI zakAya. (5) madhyasthavRtti, parIkSakavRtti ane samanvayavRtti - A traNa prakAranI vRttine AtmasAt karavAthI tattvArthasUtramAM darzAvela saMpUrNakarmakSayasvarUpa mokSa jhaDapathI upasthita thAya.(6/16) * chaThThI zAkhA samApta * proktA nava nayA vakSye'dhunA hyupanayatrikam / suzrutArthaM parIkSyAstra yazaH zrIvistaraM naya / / 6 / 16 // / * ko.(13)mAM 'saMsAra' pATha. ma.mAM 'aratha' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * ko.(13)mAM 'munasa' pATha. ~ lI.(2)mAM 'nistAra' pATha. *...* cihnadrayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che. * dravyArthika, paryAyArthika, naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha, evaMbhUta. pAThA- ko.(7)mAM dravyArthika 10, paryAyArthika 6, naigama 3, saMgraha 2, vyavahAra 2, RjusUtra 2, zabda 1, samabhirUDha 1, evaMbhUta 1. graM0 TippaNI. * ko.(13)mAM 'parakhyA' pATha. A.(1)mAM 'pAmyo' pATha. ko.(7)mAM 'pAmyo' pATha. - cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che.
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulaNa-9 mAryAdAno rAsa upanaya parAmarza upanaya parAmarza 16tch e-hda) 1Chelch hl-ho upanaya parAmarza dravyAgovAparAmarza kavA-7 upanayapasamarza: 03. upanaya parAmarza upanaya parAmarza upanaya parAmarza
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ upanayaparAmarza: dravyAnuyogaparAmarza: zAkhA-7 @-DIA organ-lafe-feos
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 * TUMkasAra : zAkhA - 7 : ahIM upanayanI vicAraNA karela che. upanaya traNa che. prathama sadbhUta vyavahAra upanaya dharma ane dharmI vacce bheda mAne che. zuddha sadbhUta vyavahAra upanaya ane azuddha sadbhUta vyavahAra upanaya azuddha guNone zuddha guNamAM rUpAMtara karavAnI preraNA kare che. (7/1-2-3-4) bIjo asadbhUta vyavahAra upanaya dravya-guNa-paryAyano ekabIjAmAM upacAra kare che. AdhyAtmika dRSTie upakArI evA upacAro zAsrakArone paNa mAnya che. te AnA parathI jaNAya che. (7/5) sau prathama dravyano dravyamAM (= jIvano pudgalamAM) upacAra karIne 'jIva ja zarIra che' - ema jaNAvela che. A dRSTi prANIhiMsA vagerethI aTakavAmAM sahAyaka che. (7/6) guNamAM guNano upacAra (bhAvalezyAmAM kRSNa, nIla vagere pudgalonA varNano upacAra) karIne bhAvalezyAne kRSNalezyA vagere kahela che. jIva kaSAya kare tyAre kASAyika bhAvothI bhAvita thAya che. (7/7) azvaparyAyamAM skaMdhaparyAyano upacAra karI 'ghoDo skaMdha che' - Ama bolavuM te trIjo upacAra. (78) 'huM goro chuM' - ahIM dravyamAM guNano upacAra che. temaja 'huM zarIra chuM - ahIM dravyamAM paryAyano Aropa che. ahIM zuddhAtmAne lakSamAM rAkhavA jaNAvela che. (7/9) 'goro huM chuM' - ahIM guNamAM dravyano upacAra che. 'zarIra e huM chuM' - ahIM paryAyamAM dravyano upacAra che. A aupacArika bhASA bolatI vakhate 'siddha e ja huM chuM' - A vAstavikatAne lakSamAM rAkhavI. (7/10) 'matijJAna zarIra che' A buddhi guNamAM paryAyanA AropathI thAya. 'zarIra ja matijJAna che' A buddhi paryAyamAM guNanA AropathI thAya. Avo vyavahAra karatI vakhate bhedajJAnane TakAvavuM. (7/11) Ama nava prakAre asadbhUta vyavahAra upanaya che. bIjI rIte tenA traNa prakAra che. (7/12) svajAti asadbhUta vyavahAra upanaya niraMza paramANune bahupradezI jaNAve che. A upanaya pApa karatI vakhate 'huM pazutulya chuM' - AvI STi ApI pApatyAganuM baLa Ape che tathA pApI vyaktimAM 'te siddha che' evA vicAra dvArA dveSatyAganuM baLa Ape che. (7/13) vijAtIya asadbhUta vyavahAra upanayanA mate 'rUpI dravyathI utpanna matijJAna rUpI che.' (7/14) sva-parajAtinI apekSAvALo trIjo asadbhUta vyavahAra upanaya jJAnane jIva-ajIvasvarUpa mAne che. AnAthI jevuM jJAna tevo jIva' - A vAta siddha thAya che ane potAnA jJAnane nirmaLa karavAnuM sUcana maLe che. (7/15) upanayano trIjo bheda uparita asadbhUta vyavahAra eka upacAramAM bIjo upacAra kare che. (7/16) tenA traNa prakAra che. svajAtithI, parajAtithI ane ubhayajAtithI. svajAtithI uparita asadbhUta vyavahAranaya bole che ke 'huM putra chuM, putra vagere mArA che' - ahIM eka upacAramAM (= putratvamAM) bIjo upacAra (= huMpaNuM ke mArApaNuM) jaNAvela che. mumukSue AvA upacAronA vamaLomAM phasAI na javuM. (7/17) 'A mArAM vasa' - AvuM vAkya vijAtithI upacarita asadbhUta vyavahAra upanaya bole che. 'killo, deza vagere mArA che' - A vAkya svajAti-vijAtithI upacarata asadbhUta vyavahAra upanaya bole che. Ama aneka upacAravALA jIvanavyavahAra mahAmithyAtvamAM kheMcI na jAya tenuM lakSa rAkhavuM. (7/18) A rIte nava naya pachI traNa upanayanI vAta pUrI thAya che. (7/19)
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 parAmarza dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (71)] DhALa - 7 (rAga - goDI "eNI pari rAji karata - e dezI) hivaI - sabhUtapramukhabheda varNana dvAre karIne varNavaI chaI - sadbhuta vyavahAra kare, bheda prathama tihAM; dharma-dharminA bhedathI e II7/1 (90) 'digaMbara prakriyAI lakhII che. "nayamIpe upanayaE* tihAM - sadbhuta vyavahAra prathama upanayano bheda jANavo. te dharma anaI dharmI tehanA bheda dekhADavAthI hoI. 1II * dravyAnuyora parAmarza * zAkhA - 7 upanayAstrayastatra, dhrm-dhrmivibhedtH| sadbhUtavyavahAro hi, prathamo bheda ucyte||7/1|| * adhyAtma anuyoga * ja upanayamImAMsA che. zlokArdha - upanaya traNa che. temAM prathama bheda sabhUta vyavahAra kahevAya che. dharma-dharmI vacce bhedane grahaNa karavAnI apekSAe A sabhUta vyavahAra samajavo. (1) # nivedanamAM prAmANikatA rAkhIe 8 AdhyAtmika upanaya :- zvetAMbara paraMparAmAM 'upanayanI vicAraNA na hovA chatAM digaMbara saMpradAyamAM te upalabdha thAya che. tethI te mujaba tenI vicAraNA graMthakArazrI mahopAdhyAyajI mahArAja ahIM karI rahyuM rahyA che. tenAthI eTalo bodhapATha levA jevo che ke (1) bIjAnI vAta tenA zabdomAM yathAvat rIte rajU karavAnI prAmANikatA ApaNe rAkhavI joIe. (2) bIjAnA vicAro ApaNA nAmathI koInI che pAse rajU karavA na joIe paraMtu tenA nAmathI ja rajU karavA joIe. anyathA jJAnanI corIno doSa lAgu ro? paDe. (3) koNe kyAre kayA graMthamAM kaI vAta kahI che ? tenI tapAsa karavAnI mahenata ApaNe karavI joIe. jethI bIjAne te-te bAbatamAM sAcI mAhitI maLI zake. A rIte prAmANikatA rAkhavAthI yogabiMdumAM jaNAvela mokSa sulabha bane. tyAM zrIharibhadrasUrijIe jaNAvela che ke "sarva karmano kSaya thavAthI je mukti thAya che, te bhoganA saMklezathI rahita hoya che. (7/1) cakra upanuM sAra re - e dezI pAli0 + ko. (12)mAM pATha. ......cihradayamadhyavartI pATha phakta ko. (13)mAM che. che A.(1) "vivahAra re' pATha. 3 phakta ko. (12)mAM kare" pATha che. *.* cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9+12)mAM che. ja phakta lA.(2)mAM "jANavo' pATha che. -I, ke :
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 zuddha azuddha dvibheda kare, zuddha-azuddhanA; teha arthanA bhedathI e 7/2 (91) [ adhyAtma anuyoga sahita te valI (dvibheda=) be prakAri hoI - 1 zuddha anaI bIjo azuddha 2. zuddha (arthanA=) dharma-dharminA bhedathI zuddha sadbhUta vyavahAra. azuddha (arthanA=) dharma-dharminA bhedathI azuddhasadbhUtavyavahAra. sadbhUta te mATaiM che je eka ja dravya chai, bhinnadravyasaMyogApekSA nathI. vyavahAra te mATaiM je bheda dekhADiMIchaIM.7/rA zuddhAzudvibhedaH sa vizuddhadharma - dharmiNoH / parAmarza: bhedAcchuH sa vijJeyo'zuddha itarataH khalu / / 7 / 2 / / sadbhUta vyavahAranuM nirUpaNa zlokArtha : :- prathama upanaya zuddha ane azuddha - be prakAre che. vizuddha dharma-dharmImAM bhedane grahaNa karavAthI zuddha sadbhUta jANavo. azuddha dharma-dharmamAM bhedane grahaNa karavAthI azuddha sadbhUta jANavo. (7/2) * sadbhUta vyavahAra upanayanuM prayojana :- prastuta sadbhUtavyavahAra upanaya AdhyAtmika upAsanAnA prAraMbhamAM zarIra, OM svajana, saMpatti vagere vize rahelA asadbhUta svAmitvane zithila kare che. tyAra bAda te sAdhakane potAnA AdhyAtmika upanaya : = kevalajJAna vagere kSAyikaguNavaibhavane vize svAmitva mAlikI dekhADe che. 'kSAyika guNavaibhava e ja pragaTa karavA yogya che. mAre tene jhaDapathI pragaTa karavo che' AvI ruci-zraddhAne sadbhUtavyavahAra upanaya jagADe che. kSAyikaguNavaibhavano mahimA pragaTAve che. temaja tene pragaTa karavA mATenI IcchA ubhI kare che. tethI puNyodayathI prApya-prApta evI bhautika Rddhi-siddhi-samRddhi pratyeno AdarabhAva aMdarathI tUTe che. temaja kSAyikaguNavaibhavanA svAmI evA arihaMta paramAtmA, siddha bhagavaMta, kevalI bhagavaMta upara puSkaLa bhakti-bahumAna-AdarabhAva samyak rIte prakRSTapaNe vadhato jAya che. taduparAMta, kSAyika guNavaibhavane pragaTa karavAnA upAyabhUta kSAyopazamika azuddha guNone vize paNa svakIya sadbhUta mAlikIpaNAno bhAva-bodha sAdhakamAM A upanaya jagADe che. tathA kSAyopazamika guNonI prApti-surakSA -zuddhi-vRddhine vize paNa te prayatna karAve che. tenAthI AdhyAtmika upAsaka mokSamArge ja sArI rIte pravarte che. A ja prastuta sadbhUta vyavahAra upanayanuM ahIM tAttvika prayojana samajavuM. che zuddha guNa-paryAyono paricaya karIe cha vaLI, kathanano ke mananano viSaya zuddha hoya to vacanazuddhi ane vicArazuddhi pragaTe. te azuddha hoya to vacana ane mana azuddha bane. tethI pArakI paMcAta, vikathA vagerethI dUra rahI, potAnA zuddha guNa-paryAyone ja AdarathI vANIno ane vicArano viSaya banAvavA. tenA lIdhe jJAnamaMjarImAM upAdhyAya zrIdevacandrajIe batAvela nirAvaraNa AtyaMtika aikAMtika nirdendu nirAmaya avinAzI siddhasvarUpa najIka Ave. (72) 6 phakta ko.(12)mAM 're' che. * ko.(13)mAM 'tehanA' pATha. F ma.mAM 'arathanA' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * phakta ko.(13)mAM 'che' pATha che. pustakomAM 'eka dravya ja' pATha. ko.(13)no pATha lIdho che. 7 ma.mAM 'deSAMDi' pATha.
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (3)]. jima jagi kevalajJAna , AtmadravyanuM maInANAdika tehanuM e II7/3il (92) jima (jagika) jagamAMhi "AtmadravyanuM kevalajJAna" ima SaSThII prayoga kIjai. tathA "matijJAnAdika (tehanuMs) AtmadravyanA guNa" ima bolAviya, dharma-dharmInA rasa bhedathI(e). I7/3 AtmanaH kevalajJAnaM bhUtavyavahRtiH stii| ___ matijJAnAdi tasyaivA'zuddhA sA jagati smRtaa||7/3|| te zuddha-azuddha sadbhuta vyavahAranA udAharaNa che zlokArtha :- jema ke A jagatamAM "AtmAnuM kevalajJAna' - A vacana zuddha sadbhuta vyavahAra tarIke mAnya che. "AtmAnuM matijJAna vagere' - A vacana azuddha sabhUta vyavahAra tarIke mAnya che. (3) * sabhUta vyavahAra upanayanuM prayojana AdhyAtmika upanaya :- "saMsAra, sAMsArika padArtho anitya che, asAra che' - evuM jANIne sAdhaka virakta bane che. bihAmaNA saMsArano tene bhaya lAge che. 'virATa saMsAramAM paramArthathI potAnuM koI paNa nathI' - A khyAlathI tene karmanA baMdhanamAMthI mukta thavAnI IcchA pragaTe che. te dazAmAM mumukSune che ? zAzvata tattvanI paramArthathI garaja UbhI thAya che. zAzvata tattvanI khojamAM khovAyelo sAdhaka gurugamathI potAnA zAzvata ane zuddha evA kevalajJAnAdi guNavaibhavane jANe che. "zaktisvarUpe potAnA AtmAmAM ?" rahelA hovAthI kSAyika guNo sadbhUta che, vAstavika che. phakta tene pragaTa karavAnI jarUra che, AvaraNane haTAvavAnI AvazyakatA che' - A pramANe jANIne zuddha AtmaguNo pragaTa karavA mATe te sAdhaka mumukSu AtmanirIkSaNa-tattvaparIkSaNa vagere zAstrokta abhyattara prayogone vize jhaLahaLatA saMvegathI pravarte che. matijJAna vagere kSAyopathamika guNo azuddha hovA chatAM paNa sadbhuta che, vAstavika che. tethI ja "matijJAna che! Adi svarUpa potAnI cetanA e AtmanirIkSaNa vagere prayogo karavAnI zALA che' - evuM jANIne mumukSu matijJAnAdisvarUpa upayogAtmaka prayogazALAmAM, vairAgI hovAthI aMtarmukha banIne, potAnA upayoganI azuddhino pUrNatayA kSaya karavA mATe tathA prakRSTa zuddhinI samyak prApti mATe sarvadA prayAsa kare che. A rIte te guNone zuddha kare che. * pustakomAM "gyAna' pATha. ko.(4)no pATha lIdho che. je pustakomAM "Atama pATha. ko.(9)+si.no pATha lIdho che. ja ma.+dha.mAM "laI pATha. ko. (2+12+13)mAM "mada' pATha. mo. (2)mAM "Ima' pATha. (2+3) +ko. (5+6+13) + B(1+2) + P(1) no pATha lIdho che. '... cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che..
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17) [ adhyAtma anuyoga sahita ke zuddha-azuddha guNomAM sAdhya-sAdhanabhAva 8 AtmAnA zuddha guNonI upalabdhi e ja dharmasAdhanAnuM mukhya lakSya che. tethI prAraMbhamAM tenA sAdhanarUpe - azuddha AtmaguNonI upalabdhi karavI joIe. matalaba ke zuddha guNa sAdhya che tathA azuddha guNa sAdhana (che. tathA zuddha ke azuddha guNonI prApti, udyama vinA zakya nathI. kAraNa ke te guNo AtmAthI bhinna che. AvA prakArano Azaya sabhUta vyavahAra upanayano che. guNa-guNInA bhedanI dRSTi AtmArthI sAdhakane guNone ra meLavavA sAdhanAmArge AgaLa vadhavAnI preraNA kare che. A rIte ja kramazaH mokSamArge AgaLa vadhatAM ta muktAtmasvarUpa pragaTa thAya che. A aMge zAstravArtAsamuccayamAM tathA upamitibhavaprapaMcA kathAmAM jaNAvela ja che ke traNa lokanI upara rahenArA te mahAna AtmAo (= siddha bhagavaMto) amUrta che, sarva bhAvone rIte jANe che, teoe sarva saMgone kSaya karela che. teo sadA sukhethI rahe che." (3)
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (4)] guNa-paryAya-svabhAva-kAraka tanmayano, bheda aratha chaI tehano e 7/4(93) guNa-guNIno; paryAya-paryAyavaMtano; svabhAva-svabhAvavaMtano; kAraka anaiM tanmaya kahatAM 3 kArakI, tehano je eka dravyAnugata bheda bolAvizuM, te sarva e (tehanotra) upanayano artha jANavo (cha). "ghaTastha , ghaTI ratA, ghaTastha svama:, mRtA paTo niSpavitA" ItyAdi prayoga jANavA. 7/4 parAmarzaH: : dravyasya guNa-paryAya-svabhAva-kArakeSu hi| tanmayasya vibhedaH syAdupanayasya gocrH||7/4|| * sadbhuta vyavahAranA viSayo ja zlokArtha - guNa, paryAya, svabhAva ane kAraka vize tanmaya evA dravyano vizeSarUpe bheda karavo te sadbhuta vyavahAra upanayano viSaya thAya. (4) sabhUta vyavahArano upayoga ja AdhyAtmika upanaya :- "guNa-paryAya-svabhAva vagere paNa potAnA AzrayathI bhinna che' - AvuM kahevA dvArA sabhUta vyavahAra upanaya evuM sUcita kare che ke nirmala guNa-paryAya-svabhAva vagere paNa raDI AtmAthI bhinna hovAnA lIdhe tenA pragaTIkaraNa mATe bhagIratha puruSArtha karavAnI AvazyakatA che. AtmA hAjara hovA mAtrathI te pragaTa thaI jAya tema nathI. AtmA ane guNAdi sarvathA abhinna hoya to ema atyAra sudhImAM ApaNAmAM te guNAdi, vagara udyame, pragaTa thaI ja gayA hota. kAraNa ke AtmA to dhruva hovAthI sarvadA hAjara ja che, pAse ja che. A rIte zuddha-azuddha sadbhuta vyavahAra upanaya, prastutamAM AdhyAtmika udyama karavAnI preraNA kare che. e siddhasvarUpa prayatnasAdhya ja te udyamanA baLathI paraMparAe siddhasvarUpe pragaTa thAya che. aupapAtikasUtramAM, prajJApanAsUtramAM, tIrthodgAliprakIrNakamAM, devendrastavaprakIrNakamAM, AvazyakaniyuktimAM, saMgrahazatakamAM temaja kumArapAlaprabodhaprabaMdhamAM uddhata karela gAthAmAM siddhasvarUpane jaNAvatA kahe che ke "(1) azarIrI, (2) ghana = nakkara jIvapradezAtmaka, (3) darzanamAM ane jJAnamAM upayogavALA siddho hoya che. teo sAkAra ane anAkAra upayogane dhAraNa kare che. A siddhonuM svarUpa che." (74) * ko.(8)mAM "arthabheda' pATha. pustakomAM "ehano pATha. A.(1)+ko.(9)no pATha lIdho che.
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 asadbhUta vyavahAra, para pariNati bhalyai; dravyAdika upacArathI e 7/pA (94) [ adhyAtma anuyoga sahita *para dravyanI pariNati bhalyaI, (e=) je dravyAdika navavidha upacArathI kahiyaIM, te asadbhUta vyavahAra jANavo. iti gAthArtha. // 7/5 // parAmarza: : asadbhUtAvahArastvanyapariNatimizraNe / dravyAderupacAreNa navadhA bhidyate param / / 7 / 5 / / * asadbhUta vyavahAranuM pratipAdana zlokArtha :- anya pariNAmanuM mizraNa karavAmAM Ave to asadbhUta vyavahAra bane che. dravya vagereno upacAra karavAthI tenA nava prakAre bheda paDe che. (7/5) * dravya-asatyatva paNa bhAvasatyasAdhaka AdhyAtmika upanaya :- je vastu je svarUpe na hoya tene te svarUpe batAvavI te sAmAnyathI / / asatya kahevAya. tema chatAM koI zAstrIya AdhyAtmika umadA prayojana hoya to je vastu je svarUpe na hoya te vastune te svarUpe batAvavAno vyavahAra 'asadbhUta vyavahAra upanaya' tarIke zAstrakArone mAnya che. ahIM dravyataH asatyapaNuM hovA chatAM bhAvataH satyapaNuM hovAthI AvI bhASA paNa jIvane mokSamArge AgaLa vadhavAmAM sahAya kare che. tethI bhAva satyanI upalabdhi mATe kavacit dravya-asatyatva paNa 'asatye vartyani sthitvA tataH satya samIte' nyAyathI AdaraNIya bane che. paraMtu AvA prasaMge zAstrasaMmata AdhyAtmika umadA prayojananuM vismaraNa na thavuM joIe. A vAta AtmArthI jIve khAsa dhyAnamAM rAkhavI. tathA 'kanyA caMdramukhI che', 'kanyAnI banne AMkho kamaLa jevI che, amRtanA sAra vaDe ghaDelI che....' ItyAdi upacAro-Aropo to choDI ja devA. kAraNa ke te mahAmohane pedA karanArA che. A kramathI mokSamArge vadhatAM amara evuM siddhasvarUpa pragaTa thAya che. A aMge triSaSTizalAkApuruSa caritramAM zrIhemacandrasUrijI mahArAje jaNAvela che ke 'naraka, tiryaMca, manuSya, devonI jema siddhigatimAM pharIthI bhavabhramaNa karAvanAra maraNa AvatuM nathI.' (7/5) A.(1)mAM 'vivahAra re' pATha. * ko.(7)mAM 'bhalaI' pATha. * A.(1)mAM '52 dravyano upacAra te je para pariNita bhale che' pATha. * ko.(13)mAM 'paradravyano upacAra te je parapariNati bhalye te sadbhUta paradravyanI pariNati bhale upacArathI kahiyaIM asadbhUta vyavahAra jANavo' pATha.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 173 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo ()] dravyaI dravya upacAra, pudgala jIvanaI jima kahiI jinaAgamaI e II7/dI (5) - tihAM pahelo dravya dravyano upacAra. jima jina AgamamAMhi jIvanaI pudgala kahiyaI. kSIra-nIra nyAyaI pudgalasuM milyo chaI, te kAraNai jIva pudgala kahiyai. e jIva dravyaI pudgala dravyano upacAra 1. II6ll. rana : teja dravye dravyopacArastu pudgalazleSato ythaa| pudgalatvena jIvo hi kathita: zrIjinAgame / / 7/6 / / SU asabhUta vyavahArano prathama bheda zlokArtha :- dravyamAM dravyano upacAra prathama bheda che. jema ke pudgaladravyanA saMyogathI jIvamAM pudgala tarIkeno upacAra (= abhedaAropa) zrIjinAgamamAM jaNAvela che. (7/6) karmane choDI AtmAne pakaDIe ! AdhyAtmika upanaya :- viSaya, kaSAya, ajJAna vagerethI raMgAyelI pariNatinA lIdhe skUla ane azuddha banelo upayoga prastuta asadbhuta vyavahAranayanA dRSTikoNathI atyaMta keLavAyelo hoya che. tathA tene tenA ja parizIlanathI te paripuSTa banato jAya che. tethI prastuta nayanI vicAraNAone, abhiprAyone ane saMskArone sAdhake vadhune vadhu zithila karavA joIe. tathA tene zithila karIne uparanA saddabhUta nathI ane zuddhanayathI upayogane keLavavA mATe, zuddhanayanI pariNatinA parikarma mATe mumukSue prayAsa che, karavo joIe. tathA te mATe "jJAnasvarUpI AtmAnuM svarUpa dravyakarmamalathI mukta che, bhAvakarmathI vivarjita che, nokarmathI (= zarIrAdithI) paNa rahita che - Ama tuM jANa' - A mujaba paramAnaMdapaMcaviMzatikAnI kArikAthI mumukSue potAnA antaHkaraNane bhAvita karavuM. mAchalI ane tenA zarIramAM kAMTA sAthe hovA chatAM mAMsAhArI mANasa kAMTAne choDI mAchalInA mAMsane pakaDe che. te nyAyathI = udAharaNathI AtmA ane dravyakarma-bhAvakarma-nokarma sAthe hovA chatAM mumukSu jIva dravyakarma vagerene choDI, AtmAne pakaDe chetevI vibhAvanA karavI. temaja viSaya, kaSAya vagere maLane upayogamAMthI ukheDavA mATe vyavahAranayamAnya cAra zaraNAno svIkAra, duSkRtagartA Adi upAyonuM nityasevana karavuM joIe. # abheda upacAranuM prayojana ! prastutamAM dehamAM jIvano abheda upacAra karavAnuM AdhyAtmika prayojana e che ke : (1) koInA zarIrane nukasAna karavA dvArA bIjA jIvane pIDA pahoMcADavAnuM pApa ApaNe karI na besIe. (2) "zarIra jIva che' - AvuM samajavAthI koInA zarIramAM roga utpanna thAya to te zarIradhArI ka pustakomAM "re" lI.(3+4) + M(2) + A.(1)no pATha lIdho che.
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 [ adhyAtma anuyoga sahita 2. rogI jIva pratye sahAnubhUti janme. "jIva karatAM zarIra juduM che' - tevuM jANe to jaDa zarIramAM roga thAya tyAre anya dardI pratye zuM sahAnubhUti janme ? 1 (3) "zarIra jIva che' - evuM jANI ApaNA zarIra dvArA pramAda-hiMsA vagere pApa thaI jAya tyAre a "hAya ! mArAthI A pramAda-hiMsA vagere pApa thaI gayA !' A rIte pazcAttApanI pAvaka dhArA pragaTAvI na zakAya. tenA lIdhe siddhasukha vinA vilaMbe pragaTe. 2. aupapAtikasUtramAM siddhasukhane darzAvatAM kahela che ke "anuttaravimAna sudhInA tamAma devonuM je sukha " che te traNeya kALanuM bheguM karavAmAM Ave ane tene anaMtaguNa adhika karavAmAM Ave temaja anaMta vargauM vargathI gaNavAmAM Ave to paNa muktisukhanI tulanAne prApta karatuM nathI." 22 = 4. 4 = 16. tethI che beno varga-varga soLa thAya. A 1 vakhata varga-varga kahevAya. AvA anaMtA varga-varga saikAlika samasta devasukhanA karavAmAM Ave to paNa te siddhasukha samAna banI na zake. tevuM pratyeka siddhAtmA pAse pratisamaya che sukha hoya che. A siddhasukhane lakSamAM rAkhI sAMsArika sukha pratye udAsInatA keLavavAnI sUcanA ADakatarI rIte ahIM thAya che. (6)
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (7/7)] kAlI lezyA bhAva, zyAmaguNaI bhalI*; guNaupacAra guNaI kaho e II7/7aa (96) bhAvalezyA AtmAno arUpI guNa chaIM. tehanaIM je (kAlI=) kRSNa-nIlAdika kahiU chaIM, te (zyAmaguNaI bhalI=) kRSNAdi pudgaladravya guNano upacAra kIjai chaI. eha AtmaguNaI pudgalaguNano upacAra (kaho) jANavo. kRti bhAvArtha: 2. II7/7 parAmarzaH bhAvalezyA tu kRSNoktA, kRSNaguNopacArata: / guNe guNopacArastu sa kathito munIzvaraiH / / 7 / 7 / / 175 * asadbhUta vyavahArano bIjo bheda zlokArtha :- 'kRSNa guNanA upacArathI bhAvalezyA to kRSNa kahevAyelI che' - AvuM je vacana che tene munIzvaroe guNamAM guNano upacAra kahelo che. (7/7) lezyAno varNa dekhADavAnuM prayojana AdhyAtmika upanaya :- 'AtmA to zuddha che, niraMjana-nirAkAra che, asaMga ane alipta che' - AvuM hoThathI bolavAnuM ane manamAM anya jIvo pratye dveSa-durbhAva-dhikkAra-tiraskAra rAkhavAno AvI AtmavaMcanAmAMthI jIvane ugAravA mATe asadbhUta vyavahAra upanayano bIjo prakAra AtmaguNamAM pudgaladravyaguNano upacAra karIne kahe che ke '"bIjAne bhayaMkara nukasAna pahoMcADavA taiyAra thanArI kRSNa- 2 lezyAno tuM atyAre zA mATe zikAra banI rahyo che ? tArI bhAvapariNatisvarUpa lezmA kALI che. tene tuM choDa. 'huM niraMjana chuM' - evA abhimAnane dhAraNa na kara." A rIte asadbhUta vyavahArano bIjo bheda sAdhakanI AMkha kholavAnuM kAma kare che. kharekhara garva-abhimAna to rAga-dveSAtmaka che. teno saMpUrNatayA yo kSaya thAya to ja mokSasukha pragaTa thAya. A aMge uttarAdhyayanasUtramAM jaNAvela che ke 'rAga ane dveSa pUrepUrA khapI jAya to jIva ekAMtasukharUpa mokSane meLave che.' (7/7) Th zAM.mAM 'bhalA' pATha. 1 lI.(1)mAM 'jIvalezyA' pATha. pAThA. pariNAma kahaI, tehi ja svabhAva, tehano upacAra.
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 [ adhyAtma anuyoga sahita paryAyaI paryAya upacira valI, haya gaya baMdha yathA kahiyA e. // 7/85 (97) (valI,) *paryAyaI haya gaya pramukha AtmadravyanA asamAna* jAtIya dravya paryAya, AtmaparyAya Upara pudgalaparyAya je *baMdha, tehano tehanaIM (yathA) khaMdha kahiuM chaIM. / / 08 / upacAra karInaiM 3. parAmarzaH paryaye paryayA''ropo'nyaparyAyavyapekSayA / skandho haya-gajAdirhi jIvabhAveSu caryate / / 7/8 // * asadbhUta vyavahArano trIjo bheda zlokArtha :- paraparyAyanI apekSAe paryAyamAM paryAyano Aropa thAya che. jema ke ghoDo-hAthI vagere skaMdha che'- A pramANe jIvanA paryAyamAM upacAra karavAmAM Ave che. (78) * unmArganivAraNano Azaya ma AdhyAtmika upanaya :- sadbhutanayanI tathA zudranayonI bhAvanAthI AtmAne bhAvita karavA, tevA suvAsita antaHkaraNane meLavavA prastuta asadbhUta vyavahAra upanayanI vAsanAne zraddhAmAMthI tilAMjalI . ApavI. tenI rucine mULamAMthI ukheDavAthI tenA nimitte thanArA niSprayojana vacanaprayoga, nirarthaka mAnasika vikalpo, tuccha pravRttio ghaTavA mAMDe che, ravAnA thAya che. tethI AtmArthI sAdhake A asadbhUta e vyavahArane mULamAMthI ukheDavAnuM lakSya rAkhIne jyAM sudhI tenuM unmUlana na thAya tyAM sudhI teno sadupayoga karavo. te A rIte - 'zuddhanizcayathI cetana caitanyasvabhAvamAM rame che. jaDa dravyanA paryAyonI sAthe AtmAne koI saMbadha nathI' - AvuM jANIne koI jIva karmavaza ke pramAdAdivaza unmArgagAmI banI jAya, to tevA jIvane bodhapATha ApavA mATe asadbhUta vyavahAra upanayano trIjo bheda jaNAve che ke 'A jIva ja durAcAra-vyabhicAra-anAcArane paravaza banI hAthI, ghoDA vagere paryAya svarUpe pariNamIne jaDapudgalaskaMdhasvarUpa banI potAnA kukarmonI sajAne bhogave che.' A pramANeno upadeza jhIlI jIvo durAcAra vagerethI khasI, sadAcArasanmukha banI, ratnatrayanA pariNAmone pragaTAvI, adhyAtmasAravRttimAM varNavelA sarva karmabaMdhanamAMthI chUTakArA svarUpa mokSane jhaDapathI meLavI le che.(7/8) * 'parajaI valI upacAra parajaIko, jaI huMDa saMsthAni nArakI e' pATha ko.(1)mAM che. I pustakomAM 're' pATha. lI.(1)no pATha lIdho che. * pAli.mAM 'paryAyanaIM' pATha. * ko.(12)mAM 'AtmaparyAyanA' pATha. ko.(13)mAM 'samAna' pATha che. * pustakomAM 'skaMdha' pATha. ko.(9)no pATha lIdho che. 0 ko.(13)mAM 'kIjai' pATha.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 - pUrA dravya-guNa-payAyano rAsa + Tabo (9)] bhadravyaI guNa upacAra, valI paryAyano; gaura" "ha" "huM bolatAM e li79(98) p TLopacAraH "huM gaura" - (eka) Ima bolatAM. "huM" te Atmadravya, tihAM "gIra" te pudgalano ujvalatAguNa upacario 4. (valI) trya paryAyopavAra jima "huM deha" - ima boliI. "huM" te Atmadravya, tihAM - "ha" te pugaladravyano asamAna jAtIya dravyaparyAya upacariu 5. gulA , dravye guNopacArastu 'gauro'hamiti kthyte| - doDamiti cAro 7 vidhI cha/15 ja asabhUta vyavahArano cotho-pAMcamo bheda ja zlokArdha - dravyamAM guNano upacAra to huM goro chuM - A pramANe kahevAya che. tathA "huM zarIra chuM - A pramANe dravyamAM paryAyano Aropa karavAmAM Ave che. (9) 3 asabhUta vyavahAramAM sAvadhAnI AdhyAtmika upanaya :- prastuta abhUtavyavahAra upanayanI vAsanAmAMthI potAnI jAtane vahelI take choDAvI levA jevI che. kAraNa ke A upanaya vastunA asatyArthIne - mithyA aMzane dekhADavAmAM tatpara che. miththA bAbata dekhADavAnA lIdhe ja lokavyavahAramAM vagara kAraNe teno prayoga na ja karavo ! joIe. temaja navarA beThA-beThA asadabhUta vyavahArane anusaranArA mAnasika vikalpo paNa na karavAnI ne ahIM cetavaNI maLe che. AnuM kAraNa e che ke tenAthI jIva mUDha bane che. A ja abhiprAyathI paramAtmaprakAzamAM yogIndradeve jaNAvela che ke "kharekhara (1) "huM goro chuM', (2) "huM kALo chuM', (3) huM ja anekavarNavALo chuM', (4) "huM pAtaLA dehavALo chuM', (5) "huM skUla chuM' - AvA prakAranI gerasamajavALA AtmAne tuM mUDha mAna." jo AMtarika sAvadhAnI rAkhavAmAM na Ave to huM goro che chuM. huM kALo chuM. huM zarIra chuM....' ItyAdi prasiddha vyavahAra rAga-dveSanA tophAnamAM, vyAmohamAM mUDha che jIvane tANI jAya che. mATe duniyAmAM tevo vyavahAra karatI vakhate mithyAtvAdimaya bhavATavImAM bhUlA paDI na javAya te mATe potAnA zuddha akhaMDa paramAtmadravya upara rucipUrvaka dRSTine sthApita karavAnI jarUra che. asaMbhUta vyavahAranA cothA-pAMcamA prakAranI lokavyavahAramAM upayoga karatI vakhate uparokta bAbata bhUlAI na jAya tenI kALajI rAkhavI. tenAthI AtmaprabodhamAM darzAvela siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTe che. tyAM zrIjinalAbhasUrijIe kahela che ke "siddha karmakavacathI mukta, ajara, amara ane asaMga hoya che." (79) * mo.(1)mAM 'dravya guNaupacAra, paryava dravyano, gaura deha jima AtamA e." pATha. 8 mo.(2)mAM "huM bolatAM' - nA badale "jima AtamA' pATha. ko.(9+12+13) + lI.(1+2+3) + P(2+3) + si. + lA.(2)mAM "samAna' pATha.
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ re 178 [ adhyAtma anuyoga sahita guNaI dravya upacAra 2, paryAye dravyano; gaura" "deha" jima "AtamA" l7/1oll (99) ne vyoSavAra jima je "e gaura dasaI chaI te AtmA." Ima gaura uddezInaI e AtmavidhAna kIjaI, e gauratArUpa pugalaguNa Upari Atamadravyano upacAra 6. "ye dravyoSavAra jima kahiyadeha te AtmA." IhAM deharUpapudgalaparyAyanaI viSayai e Atmadravyano upacAra kario 7.7/10 rAmarzaH guNe dravyopacAro hi 'gauro'hamiti dhiirythaa| dravyAropastu paryAye dehe ''hamiti yA matiH / / 7/10 / / asabhUta vyavahArano chaThTho-sAtamo bheda che zlokArtha :- guNamAM dravyano upacAra chaThTho bheda jANavo. jema ke "goro huM chuM - AvI buddhi. zarIramAM "huM AvI je buddhi thAya che, te paryAyamAM dravyano Aropa samajavo. (10) 4 lokavyavahAramAM sAvadhAna bano 4 AdhyAtmika upanaya :- "goro huM chuM, "zarIra huM chuM - ItyAdi vyavahAro karavAnA avasare AtmArthI jIve potAnA caitanyasvarUpane vize jAgRti rAkhavI joIe. jo sAvadhAnI na rAkhavAmAM Ave to tevA vyavahAro dehAdhyAsane puSTa karI jIvane mithyAtvanA vamaLamAM DUbADI de tevA che. tethI ja e pUjyapAdasvAmIe samAdhitaMtramAM jaNAvela che ke "saMsAranA duHkhanuM mULa dehamAM Atmabuddhi che. tethI Ane choDIne, bahAramAM IndriyonI pravRttine rokIne AtmAmAM praveza karavo. "huM goro chuM, jADo chuM, L) pAtaLo che - A rIte zarIranI sAthe AtmAne ekarUpa na karatAM sadA potAnA AtmAne mAtra jJAnAtmaka me zarIravALo mAnavo." tathA te mATe paramAnaMdapaMcaviMzatinI kArikAnI vibhAvanA karavI. tyAM ciraMtanAcArye jaNAvela che ke "jema kamalinImAM pANI sarvadA bhinna rahe che, tema A nirmaLa AtmA dehamAM rahevA 9chatAM svabhAvathI ja bhinna rahe che." A duniyAmAM rahetAM AmajanatA sAthe temanI bhASAmAM vyavahAra karatI vakhate, uparokta zabdaprayoga karatI vakhate aMtaramAM khUba jAgRti-sAvadhAnI rAkhavAnI AvazyakatA I che. tathAvidha lokavyavahArano nirvAha uparokta zabdaprayoganuM prayojana che. paNa temAM rAgadazA-mohadazA to -mamatvadazA-dehadazA UbhI thaI na jAya, majabUta thaI na jAya tenI sAvadhAnI rAkhavI paNa khUba ja jarUrI che. te mATe yogIndradevaracita paramAtmaprakAza graMthanI eka gAthAne yAda karavI. teno artha e che che ke "zarIramAM rahevA chatAM je niyamA zarIrane sparzatoya nathI. tathA je deha vaDe sparzato paNa nathI. tene ja parama AtmA tarIke tuM jANa." tevI sAvadhAnIthI dharmopadezamAlAmAM zrIjayasiMhasUrie jaNAvela, kAyamI dhoraNe zAzvata sukhavALA mokSane muni meLave che. (10) = ' ' 1 phakta ko.(12)mAM "re che. # ma.mAM 'paryAya' pATha. zAM. + lI.(1+4) + A.(1)no pATha lIdho che. }.. citadvayamadhyavartI pATha ko.(12)mAM nathI. je. pustakomAM "udi...' pATha. ko.(12+13)no pATha ahIM lIdho che. ka ko.(13)mAM 'karI bheda pATha.
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ je divya-guNa-pathAryano rAsa +Tabo (911)]. guNi paryava upacAra "re, guNano "pajjavaI; jima mati tanu, tanu mati guNo e i/11 (100) "pune paryAyopacAra?" matijJAna te (tanu=) zarIra ja", zarIrajanya chaI, te mATai. IhAM matijJAnarUpa AtmaguNanaI viSayaI zarIrarUpa pagalaparyAyano upacAra kariuM. 8. "paryAye kuLa pavAra:" jima pUrvaprayoga ja anyathA karizuM "(tanu=) zarIra te matijJAnarUpa che guNa ja." ihAM zarIrarUpa paryAyanaI viSayai matijJAnarUpa guNano upacAra kIjaI chai.9. I7/11II puNe di parthayAropat matijJAna tanu yathA. muLAropatu paryAre "tanudeva matiH' yathAtA7/ ja asabhUta vyavahArano AThamo-navamo bheda zlokArtha - guNamAM paryAyano Aropa AThamo bheda che. jema ke "matijJAna zarIra che' - AvI buddhi. paryAyamAM guNano Aropa navamo bheda che. jema ke "zarIra ja matijJAna che' - A buddhi.(11) | bhedavijJAnane bhUlIe nahi . AdhyAtmika upanaya :- zarIra ane AtmA saMsArI avasthAmAM atyaMta sAthe rahe che. tethI zarIramAM AtmaguNano upacAra ke AtmaguNamAM zarIrano upacAra lokavyavahAramAM jovA maLe che. paraMtu A vyavahAra mAM vakhate AtmA ane pudgalo vacceno bheda satata smRtipaTa upara sthira rahevo joIe. anyathA mithyAtvamohanIyano udaya thatAM vAra na lAge. prastutamAM samAdhitatranI kArikA tathA mokSaprAbhRtanI gAthA che yAda karavI. te banneno bhAvArtha A mujaba che ke "je yogI vyavahAramAM sUtelA che te AtmAne vize, ya AtmakAryane vize jAge che. je vyavahAramAM jAge che, te AtmAne vize sUtelA che." tevI jAgRtithI mahAnizIthamAM jaNAvela sarvottama mokSasukha najIka Ave. (7/11) - paSIR: 1 phakta ko.(12)mAM "re" che. pustakAdimAM nathI. ja ma.mAM "pajjava' pATha. A.(1)+ko.(2)no pATha lIdho che. 0 lI.(1)mAM "jaghanyasthiti' pATha. A.(1)mAM "kIdho' pATha, lA.(2)mAM "karayauM" pATha.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 parAmarzaH [ adhyAtma anuyoga sahita asabhUtavyavahAra re, ima upacArathI; eha trividha hivaI sAMbhalo e II7/1rA (101) te Ima upacArathI asabhUtavyavahAra eha* 9 prakArano kahiuM. hivaI valI* ehanA 3 bheda (= trividha) kahiyaI chaI, te *samyagupaNaI cittasthiratA karInaI* sAMbhalo. II7/1ro. vyavahArastvasadbhUto navadhaivaM vibhidyte| zruNu yathA'dhunA vakSye sa eva bhavati tridhA / / 7/12 / / ja asabhUta vyavahAranA traNa bheda che zlokArdha :- A prakAre asabhUta vyavahAra upanayanA nava bheda paDe che. have tame sAMbhaLo. te ja asabhUta vyavahAra je rIte traNa prakAre thAya che tema huM kahuM chuM. (7/12) ) asabhUtapaNuM khyAlamAM rAkhIe ) 2 AdhyAtmika upanaya :- te prayojanone lakSamAM rAkhIne thatA judA judA upacAra vistRta ane saMkSipta paddhatie vividha prakAre bane che. paraMtu te te upacAra lokavyavahAramAM thatA hoya tyAre paNa {ii temAM raheluM abhUtapaNuM najaranI bahAra nIkaLI na jAya tenI kALajI rAkhavAmAM Ave to te te upacAranA nimitte harSa-zoka, rAga-dveSa, gamo-aNagamo, rati-arati, AghAta-pratyAghAta, saMkalpa-vikalpa - vagere dvandronA vamaLamAM phasAyA vagara sAdhaka mokSamArge jhaDapathI pragati sAdhe che. A bAbata te te ka upacAra-Aropa karanAra pratyeka sAdhake yAda rAkhavI. paramAtmaprakAzanI eka gAthA ahIM vibhAvanA 0 karavA yogya che. tyAM yogIndradeve jaNAvela che ke "tamAma saMsArI jIvone je zuddhAtmadazA rAtasvarUpa Cii lAge che, temAM yogI jAge che. vaLI, je dehAdhyAsAdimAM AkhuM jagata jAge che, tene rAta mAnIne te yogI temAM UMdhe che." bhagavadgItA tathA yAjJavakyopaniSadmAM paNa A ja prakArano zloka Ave che. tenI paNa vibhAvanA karavI. tenA lIdhe zrIvAsupUjyacaritramAM varNavela paramAtmasvarUpa pragaTa thAya che. tyAM zrIvardhamAnasUrijIe jaNAvela che ke "(1) karmo, prayojano ane kartavyo jenA samApta thayelA hoya, (2) saMklezanI paraMparA jenI ravAnA thayelI hoya, (3) anaMta darzana-jJAna-zakti-sukha jenI pAse hoya te jagadguru paramAtmA che." (7/12) 1 phakta ko.(12)mAM "re' che. * ..* citadvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181 dravya-guNa-5yAyano rAsa + Tabo (13)] DasabhUta nija jAti kare, jima paramANuo; bahupradezI bhAkhiI e II7/13 (102) eka (nijas) sva jAti asadbhatavyavahAra kahiyache. jima "paramANu bahupradezI" (bhAkhiI=) } kahiI, paramANunaI bahupradezI thAvAnI jAti chai, te mATaiM kahII 1. e gAthA 102no bhAvArtha. * I713 / tatra jJeyaH svajAtIyA'sadvyavahAra aadimH| parAmaza: niraMzatve'pyaNu nApradezo bhASyate yathA / / 7/13 / / asabhUta vyavahArano prathama bheda zlokArtha :- traNa bhedamAM sauprathama svajAtIya asabhUta vyavahAra upanaya jANavo. jema ke aNu niraMza hovA chatAM paNa anekapradezavALo kahevAya che. (7/13) - asabhUta vyavahAranuM umadA prayojana che AdhyAtmika upanaya :- vartamAna kALe je dravya-guNa-paryAya svabhAvasvarUpe na hoya paNa vibhAva svarUpe hoya tene te svarUpe batAvanAra prastuta svajAtIya asadbhUta upanayano AdhyAtmika upayoga ane evo karI zakAya ke (1) pApa karatI vakhate tenA phaLarUpe maLanAra tiryaMca, naraka vagere gatine lakSamAM rAkhIne "huM mUDha chuM, "ajJAnI chuM - ItyAdi buddhi ubhI karavA dvArA pApane choDavAnuM baLa meLavavuM. (2) sAmAnya dharmasAdhanA karatI vakhate paNa "huM sAdhaka chuM. huM sAdhu chuM - AvI buddhi UbhI karavAmAM dvArA vidhivizuddha rIte dharmasAdhanA karavAnuM sAmarthya saMprApta karavuM. (3) te ja rIte zatruMjayanA darzana karanAra koI bhavyAtmA karmavaza ke saMyogavaza ke kALavaza ke niyativaza ke pramAdAdivaza pApa karI che rahyo hoya tyAre paNa tenI mokSe javAnI yogyatAne lakSamAM rAkhIne "A bhavya che, AsannamuktigAmI che' - AvI buddhi ubhI karavA dvArA tenA pratye dveSa, durbhAva vagere svarUpa aprazasta cittavRttipravAhane tathA tamAco mAravA vagere svarUpa aprazasta dehavRttipravAhane aTakAvavo. tathA tenA pratye maitrI vagere che? bhAvone keLavavA prAmANikapaNe prayatna karavo - AvI paNa prastutamAM sUcanA maLe che. A rIte aprazasta dehavRtti-cittavRttinA pravAhano virAma thAya to siddhasukha sulabha thAya. kAraNa ke siddhasukha to prazasta -aprazasta tamAma vRttiono uccheda thayA vinA maLatuM nathI. prastutamAM prazamarati prakaraNanI eka kArikAnI paNa UMDANathI vibhAvanA karavI. mokSamAM sukhanI siddhi karavA mATe tyAM umAsvAtijI mahArAje jaNAvela che ke dehavRttithI zArIrika duHkha thAya che tathA manovRttithI mAnasika duHkha utpanna thAya che. siddha bhagavaMtane dehavRtti ane manovRtti hotI nathI. tethI zArIrika ane mAnasika duHkha hotuM nathI. tethI siddha bhagavaMtane siddhimAM = muktimAM sukha siddha thAya che." (13) P(1)mAM 'asabhUta vyavahAra pATha ja phakta ko.(12)mAM kare che. je pustakomAM paramANunaI? pada nathI. A.(1) + ko.(13)mAM che. 4 A.(1) + ko.(13)mAM jAtinA badale "zakti' pATha. >> pustakomAM "kahII nathI. phakta ko.(13)mAM che. *, * citadvayamadhyavartI pATha phakta lA. (2)mAM che.
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 [ adhyAtma anuyoga sahita teha vijAti jANo, jima mUrati mati; mUrati dravyaIr UpanI e 7/14o (103). teha asabhUta vijAti jANo jima "mUrNa matijJAna" kahiche. mUrta (dravya) te je rAM viSayAloka-manaskArAdika tehathI Upano. te mATaiM. hAM matijJAna AtmaguNa. tehanai viSaI mUrtatva pudgalaguNa upacario, te vijAtyasabhUtavyavahAra kahiyache. 2. If/14il. vijAtIyopacArAdabhUtavyavahRtiH praa| mUrtotpannaM matijJAnaM mUrtaM syAditi nizcayaH / / 7/14 / / haze asabhUta vyavahArano bIjo bheda 9 zlokArtha - vijAtIyano upacAra karavAthI bIjo asabhUta vyavahAra upanaya bane che. jema ke * mUrta dravyathI utpanna thayela hovAthI "matijJAna mUrta che' - A nizcaya.(7/14) matijJAna upara mustAka na bano che 1. AdhyAtmika upanaya :- matijJAnane mUrta kahIne "AtmAnuM paripUrNa Adhipatya tenA upara nathI' - - tevuM sUcita karela che. dIvAla vagere vyavadhAna, atidUtva, atisAnnidhya, atisAdezya vagere paribaLothI - matijJAna alanA paNa pAme che. mATe potAnuM matijJAna game teTaluM vyApaka, sUkSma ane baLavAna dekhAtuM hoya to paNa tenA upara madAra bAMdhyA vinA, tenA upara mustAka banyA vinA, kevalajJAnanI saMprApti mATe 6 aMtaraMga puruSArthane prabaLa banAvavA mATe, AtmasAt karavA mATe satata ullasita rahevuM. aMtaraMga puruSArthane 2 prabaLa banAvyA bAda AtmArthI sAdhaka janma-maraNanA baMdhanane chedIne jyAMthI saMsAramAM punarAvartana nathI thatuM tevI siddhigatine prApta kare che. A aMge dazavaikAlikasUtramAM jaNAvela che ke "janma-maraNanA baMdhanane che chedIne bhikSu = saMyamI punarAgamanazUnya evI siddhigatine prApta kare che." (14) pustakomAM "mUrata' pATha. ko.(2+9+12) + lI.(1) + A.(1)si.no pATha lIdho che. T ko.(12)mAM 'dravya Ima' pATha. $ dha.mAM "makarAkarAdika (makaskArAdika!)' azuddha pATha che. mo.(2)mAM "namaskArAdika' azuddha pATha. A. (1)mAM masikArA" pATha. ko. (12+13) + lI.(1) no pATha lIdho che. ja pustakomAM "upanuM pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * zAM.mAM "uddhario' pATha.
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (7/15)] 183 asadbhUta dou bhAMti re, jIva ajIvana; viSayajJAna jima bhAkhiI e II/1pA(104) dou bhAMti svajAti vijAti abhUtavyavahAra kahiyache. jima jIvAjIva viSaya jJAna (bhAkhiI=) kahiyai. IhAM jIva jJAnanI svajAti chaI, anaI ajIva vijAti chaI. e 2 no viSaya-viSayabhAva nAmazuM upacarita saMbaMdha chaI, te svajAtivijAtyasabhUta kahiyA~. 3. ___ "svajAtIyAMze kiM nAyaM sadbhUtaH ? iti cet ?, na, vijAtIyAMza iva viSayatA- sa. saMvanyoparitaryavAnumavA rUtti pRKITI" *ti 104 pathArtha* II7/1po e: sva-nitimazritya tRtIya samUta: ne nIvAnIvAtmavaM jJAnaM yathA yuddha vimAsattA7/2po. dara asabhUta vyavahAra upanayano trIjo bheda 4 zlokArtha :- sva-parajAtinI apekSAe trIjo asabUta vyavahAra upanaya thAya che. jema ke jIva -ajIva svarUpa jJAna buddhimAM bhAse che. (15) > zeya-jJAna-jJAtAno saMbaMdha samajIe ) AdhyAtmika upanaya - jJAna-darzanasvarUpa upayoga je samaye je padArthanuM avagAhana kare che te samaye te upayoga te svarUpe banI jAya che. jema ke jIvanuM jJAna thAya to jJAna jIvasvarUpa bane, che ! vItarAganuM jJAna thAya to jJAna vItarAgasvarUpa bane, rAgInuM jJAna karavAmAM Ave to jJAna rAgIsvarUpa bane che. tathA je svarUpe jJAna pariName che, te svarUpe jIva paNa pariName che. patnI, putra vagereno priyasvarUpe paricaya karavAmAM Ave to tenA viyogamAM mAnasika AghAta-pratyAghAtAdi pIDA nizcita samajavI. A ja abhiprAyathI triSaSTizalAkApuruSacaritramAM zrI hemacandrasUrijIe zrIsupArzvanAtha prabhunI dezanAne jaNAvavAnA avasare kahela che ke "jIva jeTalA potAnA saMbaMdhone priya kare che, teTalA zokanA zULa tenA hRdayamAM pedA thAya che. tethI potAnA AtmAnuM rAga-dveSAdirUpe pariNamana karyA vinA svayaM vItarAga svarUpe pariNamI javA mATe jhaMkhanArA sAdhake kaMcana-kAminI-kAmavAsanA-kIrti-kAyA vagere saMbaMdhI priyapaNAnI buddhimAM UMDA utaravAne badale paMcaparameSThInI, deva-guru Adi tattvatrayanI ane jJAnAdiratnatrayanI hArdika jANakArI meLavavA mATe rAta-divasa ahobhAvapUrvaka prayatna karavo joIe - tevo hitakArI upadeza ahIM dhvanita thAya che. te upadezane anusaravAthI adhyAtmatattvAlaka graMthamAM nyAyavijayajIe darzAvela kalyANasvarUpa parama mukti najIka Ave. (15) ko.(9)mAM "doI pATha. * pustakomAM "gyAna' pATha. mo.(2)mAM 'viSayapAna' pATha. ko. (4)no pATha lIdho che. 3 ko. (13)mAM "vanAtye vinA" pATha. 4 ko. (13)mAM "...hArasaMbaMdha' pATha. ja P(2)mAM ".jAtisa..' pATha. ko.(13)mAM "...jAtiasa...' pATha. 1 mo.(2)mAM "na' nathI. 0 ko.(13)mAM "...vanyo..." pATha. * * cihnayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 [ adhyAtma anuyoga sahita upacaritAsabhUta re, kariI upacAro; jeha eka upacArathI e II7/16ll (105) che jeha eka upacArathI bIjo upacAra je kariop, te upacaritAsabhUta vyavahAra kahiI *chI iti bhAvArtha iti 105 gAthArtha.* II7/1ell. ekopacArato yatra dvitIyastu vidhIyate / sa tUpacaritA'bhUta-vyavahAraH prakathyate / / 7/16 // ja upacarita asabhUta vyavahAra : trIjo upanaya che 2 zlokArtha :- je upanayamAM eka upacAra karIne bIjo upacAra karavAmAM Ave che, te upacarita Oaa asaddabhUta vyavahAra upanaya kahevAya che. (716) Aropa paraMparA na vadhArIe . ( AdhyAtmika upanaya :- eka jUTha so jUTha bolAve. eka mamatva seMkaDo mamatvabhAvane pedA kare. tema sAvadhAnI rAkhavAmAM na Ave to eka Aropa aneka Aropane karAve. A vAtane dhyAnamAM rAkhI ke koI paNa vastuno kyAMya paNa Aropa karatI vakhate mamatvabhAvathI te AropanI paraMparA vadhI na jAya te prakAranI sAvadhAnI pratyeka sAdhake rAkhavI ja rahI. Avo upadeza ahIM sUcita thAya che. A aMge ' vizeSa bAbata AgaLa (7/17-18) samajAvavAmAM Avaze. tamAma samAropano tyAga karavAmAM Ave to nimnokta uttarAdhyayasUtranI gAthAno viSaya banavAnuM saubhAgya ApaNane prApta thAya. te gAthAno d} artha Avo che ke "te (1) nirvANa, (2) abAdha (pIDAzUnya sthaLa), (3) siddhi, (4) lokAgra, (5) kSema ane (6) ziva svarUpa che ke jyAM maharSio nirAbAdhapaNe jAya che.' (16) 2 pustakomAM "re' pATha. lI.(1)no pATha lIdho che. ko.(9)mAM karyo pATha. * ko.(13)mAM ...hArathI' pATha. * ..* citadvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + To (7/17)] 185 teha svajAti jANo re, huM putrAdika; putrAdika chaI mAharA e II7/17 (106) 'mAharA te svajAtiI "upacaritAsadbhUta vyavahAra jANo, je "huM putrAdika", putrAdika(chaI)* Ima kahiIM. ihAM ""huM", "mAharA" ehivuM kahevuM putrAdikanaU viSayaU, te putrAdika upacariyA chaI, tehasyuM AtmAno bhedAbheda saMbaMdha uparaiM chaIM. *tehasyuM AtmAno bheda svavIryarAmatvAt, abhedasaMbaMdha paraMparAhetu uparita che.* putrAdika te zarIra AtmaparyAyarUpaU svajAti chaIM, paNi kalpita chai, nahIM to svazarIrasaMbaMdha joDI saMbaMdhI joDayA' svazarIrajanya matyuNAdikanaIM putra kAM na kahiyaIM ? 119/9911 parAmarzaH sva-parobhayajAtyA'sya trayo bhedA vikalpitAH / 'ahaM putro' 'marIyAmca putrAdyA' gAvimo mavet / / 7/27 / / che trIjA upanayanA traNa bheda che zlokArtha :- svajAti, parajAti ane ubhayajAti A traNanI apekSAe trIjA upanayanA traNa prakAro vizeSarUpe mAnya karAyelA che. 'putra huM chuM' ane ' putra vagere mArA che' - Avo vikalpa prathama uparita asadbhUta vyavahAra upanayasvarUpa bane che. (7/17) * rAgAdi pariNAmone tajIe AdhyAtmika upanaya :- pitA vagere vyaktimAM paNa pitRtva vagere paryAyo kAlpanika che. tethI temAM ka svatvasaMbaMdha ke svIyatva saMbaMdha paNa kAlpanika siddha thAya che. matalaba ke pitAnA AtmAmAM raheluM pitRtva ja jo kAlpanika hoya to temAM 'huM-mArA' paNAnI ApaNI buddhi to taddana kAlpanika ja kahevAya ne ! tethI * ko.(4)mAM 'teha ja' pATha. ko.(1)mAM 'chi mAharA huM ehano e' pATha. I ko.(12)mAM 'mAharo' pATha. I P(1)mAM 'upaciratasaMbaMdhena asadbhUta' pATha. pAThA zAM.mAM 'mAharA putrAdika' nathI. ** cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9+12)+ A.(1) + lI.(2+3) + si. + mo.(2)mAM che. pustakomAM 'huM' nathI. si. + A.(1) + mo.(2) + ko.(7+9+12)mAM che. * A.(1)mAM 'bheda' pATha. ...cihnadrayamadhyavartI pATha phakta B(2)mAM che. x phakta B(2)mAM 'zarIra' pATha. *. cihnadvayamadhyavartI pATha phakta B(2)mAM che. pustakAdimAM nathI. ko.(12)mAM te pATha 'kahiyaIM' pachI che. huM
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 [ adhyAtma anuyoga sahita te "huM mArA" paNAnA saMbaMdha upara nabhanArA sneharAga, kAmarAga vagerethI mumukSue potAno AtmA vahelI take choDAvavo. te mATe tattvadaSTinuM AlaMbana laIne prastuta sajAtIya upacarita asaddabhUta vyavahAra upanayanI kalpanAonI racanAthI vizrAnta thavuM. huM teno pitA chuM, temano dIkaro chuM, teno kAko chuM, teNIno pati za chuM - A pramANeno je vyavahAra thAya che, tenA viSayabhUta pitRtva Adi paryAyo vAstavamAM AtmAmAM rahetA nathI. paraMtu lokavyavahAranA AdhAre AtmAmAM tenI kalpanA karAya che. "zarIromAM AtmA tarIkenI (= "huMpaNAnI) buddhinA kAraNe "mAro putra, mArI patnI"- ItyAdi kalpanAo utpanna thAya che. te kalpanAothI (te jIva (putrAdine) potAnI saMpatti mAne che. (te tuccha kalpanAmAM ja saMpattinA darzane jIva kare che.) hAya ! A jagata Ama haNAyela che" - A samAdhitaMtranI ane samAdhizatakanI kArikA ahIM yAda karavI. che dharmamAM aMtarAya na karIe che. te kyAreka putra-putrI vagerene dIkSA apAvavAmAM ke dharma karavAmAM mA-bApa aMtarAya karatA hoya che. - vAstavamAM AvA avasare upacarita asabhUtavyavahAra upanayane lakSamAM rAkhIne mA-bApe vicAravuM te joIe ke "putra-putrI mArA che - A vyavahAra upacarita che, asabhUta che. vAstavamAM to jagatamAM eka paNa sagA-snehI mArA nathI' - AvI vicAraNAthI potAno moha dUra karIne putra-putrInuM sAcuM hita karavuM joIe. A rIte pitRtva-mAtRtva vagere je paryAyo vAstavika na hoya paNa kAlpanika hoya tenA vicAravamaLamAM satata khovAyelA rahIne ApaNA AtmAmAM rAga-dveSAdi malina pariNAmono pravAha utpanna na thaI jAya tenI kALajI rAkhavI. tenAthI AvazyakaniyuktiavacUrNimAM zrI jJAnasAgarasUrie darzAvela ATha karmamalano sarvathA viyoga thavA svarUpa mokSa najIka Ave. (7/17)
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 187 dravya-guNa-5yAyano rAsa + Tabo (18)] vijAtithI te jANo re, vastrAdika mujha; gaDha-dezAdika ubhayathI e I7/18 (107) vijAtyupacaritAsabhUta vyavahAra te (jANo+) kahiche, je "(mujha=) mAharAM vastrAdika" Ima kahiya. IhAM vastrAdika pulanA paryAya nAmAdi bhedaI* kalpita chaI, nahIM to valkalAdika zarIrAcchAdaka vastra kAM na kahiyache ? teha vijAtimAM svasaMbaMdha upacarita chaI. "mAharA gaDha, deza pramukha (=Adika) chaI" - Ima kahatAM (ubhayathIka) svajAti -vijAtyupacaritAsabhUta vyavahAra kahiI. je mATai gaDha = koTa, dezAdika jIva-ajIva ubhaya samudAyarUpa chai.ll7/18 (107) " rAte: A., vastrALa ne' vinatyioparitAmRta suthA va-zavi che' cAkumAiDaropatastathatA/28 zlokArtha :- "mArA vastra'- A pramANeno vyavahAra vijAtithI upacarita asaddabhUta vyavahAra tarIke mAnya re che. tathA "killo, deza vagere mArA che' - A pramANeno vyavahAra ubhaya AropathI mAnya che. (7/18) at A "mAruM gAma-nagara' - AvI buddhi e mUDhatA che AdhyAtmika upanaya - nizcayanayanI dRSTithI to killo, deza, rAjya vagere padArtha AtmAnA nathI. deza vagere upara paramArthathI AtmAnI mAlikI nathI. kAraNa ke deza vagere vastumAM anAtmadharmo (= jaDa vastunA guNadharmo) upalabdha thAya che. tethI "mAro deza', "mAruM rAjya', "mAro gaDha' vagere bolavuM te nizcayanayanI dRSTithI to kevala mUDhatA ja che. AvA ja abhiprAyathI kuMdakuMdasvAmIe samayasAra che. nAmanA graMthamAM jaNAvela che ke "jema koIka mANasa "A amAruM gAma, nagara, rASTra che' - A pramANe che bole to te gAma, nagara ke rASTra te mANasanA banI jatA nathI. phakta mUDhatAne lIdhe te mANasa te prakAre bole che." pustakomAM 'pugala paryAya' pATha. ko.(12)no pATha lIdho che. 8 ko.(13)mAM 'paryAyamAMhi pATha. *. ma.mAM 'bheda pATha. ko. (7)no pATha lIdho che. 4 ko.(13)mAM 'tehane pATha. 1 ko.(13)mAM "svasaMbaMdhe' pATha. 0 pustakomAM 'upacariI' pATha. lA.(2)no pATha lIdho che. 1 phakta P(2)mAM ja "koTa' che.
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 [adhyAtma anuyoga sahita # zuM mAlikIne oLakhIe chIe kharA? re ApaNuM zarIra paNa ApaNI mAlikImAM nathI. ApaNA mAthA upara paNa ApaNuM Adhipatya nathI. - 1 ke game tyAre mAthuM duHkhe, game te rIte peTamAM zULa upaDe, game tyAre manasvIpaNe hAtha-paga tUTe, game - tyAM hRdaya baMdha paDI jAya. jo A rIte ApaNAM zarIra upara paNa ApaNuM svAmitva na hoya to [ gaDha, nagara, rAjya ke rASTra upara ApaNuM varcasva kaI rIte hoI zake ? photarA choDo, dhAnya svIkAro prazna A bAbatane barobara khyAlamAM rAkhIne vizeSa prakAranuM prayojana hoya to ja "mAro deza, mAruM cherAjya' vagere aupacArika vyavahAra karavo. te paNa tuSa-vrIhinyAyathI aMtaHkaraNane bhAvita karIne karavo. jema ghauM ane photarA mizra hoya tyAre DAhyo mANasa photarA choDIne ghauMne alaga tAravI le che. photarAne chUTA pADIne ghauM levA zakya na hoya tyAre photarAthI mizrita ghauMne DAhyo mANasa kadAca saMyogavizeSamAM kharIde to paNa ghauMnI kiMmata jeTalI photarAnI kiMmata tenA magajamAM hotI nathI. te kadApi ghauM tulya mUlyAMkana photarAnuM karato nathI. kharIdI pachI ghauMmAMthI photarAne dUra karavAnI kriyAmAM te lAgI jAya che. tema photarA jevA deza-rAjya-zarIra sAthe ghauM tulya AtmAno saMbaMdha vicArI AtmajJAnI anivArya paristhitimAM uparokta vyavahAra sAvadhAnIthI karatA hoya che. anyathA mamatvanA vamaLamAM aTavAIne, mithyAtvanA ghora aMdhakAramAM phasAIne dIrgha bhavATavImAM bhUlA paDatAM vAra lAge nahi. A bAbatanI AtmArthI jIve kALajI rAkhavI. tevA upacArono rucipUrvaka Azraya karavAmAM na Ave to dIpotsavakalpamAM darzAvela siddhonI guNasaMpatti sulabha thAya. zrIjinaprabhasUrijIe racela dIpotsavakalpanuM bIjuM nAma apApAbRhatkalpa che. tyAM jaNAvela che ke "(1) anaMta jJAna, (2) anaMta darzana, (3) anaMta samyakta, (4) anaMta AnaMda ane (5) anaMta zakti - A pAMceya siddho pAse anaMta hoya che.' (7/18)
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 2ya upanA 3 , Ura keza: : dravya-guNa-payAyano rAsa + Tabo (19)], gupanaya bhASyA ema re, adhyAtama *naya; kahI parIkSA jasa kaho e 7/1lA (108) Ima upanaya (bhAkhyA =) kahiyA, hivaI AgilI DhAlamAMhi, adhyAtmanaya kahII ke chaiM, ehamAMhi guNa-doSa parIkSA karI bhalo yaza (lahotra) pAmo. II/19lA , traya upanayA uktAH, teSAM parIkSayA yshH| labhatAmadhunA'dhyAtma-nayakathocyate mudA / / 7/19 / / zlokArtha :- traNa upanayanuM nirUpaNa karyuM. tenI parIkSA dvArA yazane prApta karavo. have adhyAtmanayanI kathA AnaMdathI kahevAya che. (/19) che parIkSA karavAnI traNa zaratane oLakhIe che AdhyAtmika upanaya :- digaMbarakathita naya - upanayanI parIkSA (1) madhyastha dRSTithI, (2) Agama anusAra tathA (3) guNa-doSanI apekSAe karavI - A pramANe je vidhAna ahIM 'parAmarzakarNikA' nAmanI saMskRta vyAkhyAmAM karavAmAM Avela che, te khUba mArmika vAta che. AnAthI evuM phalita thAya che ke (1) koI paNa vyaktinI vAtanI parIkSA hInadaSTithI ke tiraskAradRSTithI ke pakSapAtathI karavI yogya nathI. (2) tathA potAnI mAnyatA, avadhAraNA ke saMkalana mujaba koI paNa vyaktinI vAtanI parIkSA karavI e paNa che ke vyAjabI nathI. (3) temaja koI paNa vyaktinI vAtamAM rahelA zabdo ke chaMda-alaMkAra-prAsa-Aroha-avaroha vagere bAbato upara bahu bhAra ApavAnA badale temAM rahela guNa-doSa pratye ApaNI dRSTine kendrita karavI dI joIe. ....to yaza ane vijaya maLe che A traNa niyamanuM pAlana karIne parIkSA karavAnI kuzaLatA dharAvanAra vyakti ja vAstavamAM rUpha sarvadigAmI yaza ane vijaya meLavavAno adhikArI che. tethI jinazAsananI kharI prabhAvanA karavAnI kAmanAvALA AtmArthI sAdhakoe uparokta adhikAra meLavavA mATe prayatna karavo joIe - evuM ahIM sUcita thAya che. tevA prayatnanA prabhAvathI upadezakalpavallImAM zrIsumativijayagaNivare darzAvela siddhasvarUpa najIka Ave. tyAM jaNAvela che ke 'siddha bhagavaMto janma-jarA-maraNa-roga-zoka-bhaya-pIDAthI chUTI gayelA che tathA vizvanA tamAma jIvonA sukhane oLaMgI jAya tevA sukhane teoe prApta karela che.' (19) 0 sAtamI zAkhA samApta che P(1)mAM 'ubhaya' pATha. * pA.mAM "narya' pATha. pustakomAM "naya' pATha. 3 pustakomAM "kahI naI pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * A.(1)mAM "parIkSA karI bhalo yaza..' pATha. pustakomAM "parIkSAno yaza' pATha.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 ,i . * dekhatI AMkhe buddhi bebhAna che, aMdha che. aMdha lAgavA chatAM zraddhA sabhAna che. * buddhi vinAzI che. akhaMDa zraddhA avinAzI rahevAne sarjAyela che. * buddhi kRtajJatAnI bahena che. zraddhA kRtajJatAnI bahena che. * buddhinI AdhArazIlA. parivartanazIlatA che. zraddhAno nakkara pAyo. sthiratA-dhIratA che. buddhi tUTavA taiyAra che, jhUkavA nahi. atUTa zraddhA jhUkavA rAjI che. * (c).
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ *--*tAdhyAtmika nayanirUpaNa+devasenamata samIkSa AdhyAtmika nayanirUpaNa+devasenamata samIkSA navanirUpaNa+devasenamata samIkSA AdhyAtmika AdhyAtmika nayanirUpaNa+devasenamata samIkSA davyAmayogaparAmarzaH bhAratonTa Cebid AdhyatmikanayanirUpaNaM vAvanA
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya - gurA-paryAyanI rAsa 310-6 dravyAnuyogaparAmarza: zAkhA -8 AdhyAtmikanayanirUpaNaM devasenamatasya ca samIkSA
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 - TUMkasAra ja : zAkhA - 8 : ahIM AdhyAtmika nayane jaNAvela che. adhyAtmanI dRSTie nayanA be prakAra che - nizcayanaya ane vyavahAranaya. (8/1) nizcayanayanA be prakAra che. zuddha nizcayanaya kevaLajJAnasvarUpa jIvane mAne che ane azuddha nizcayanaya matijJAnAdisvarUpa jIvane mAne che. Ama nizcayanaya maulika guNo tarapha lakSa dore che. (82) vyavahAranayanA sadUbhUta ane asabhUta e be prakAra che. sabhUta vyavahAranayanA Aropa ane anAropa e be prakAra che. asabhUta vyavahAranA asaMzleSita ane saMzleSita e be prakAra che. jIvo vyavahArathI potAnA kahevAtA aupAdhika guNo, kIrti-kariyANuM-kasturI-kiMkara-kUvo-kRSi-kAMcana -kAminI-kanyA-kuMvara-kuTuMba-kuLa-kAyA vagerene choDI, nirupAdhika guNone pakaDI mokSamArge vikAsa kare che. (8/3-4-5-6-7) digaMbaronI nayanI paribhASAmAM kaMIka pharaka paDe che. zvetAMbaro nayanA sAta bheda mAne che tathA dravyArthika-paryAyArthikane temAM samAve che. jyAre digaMbaro nayanA sAta bheda + dravyAstika naya + paryAyAstika naya ema nava prakAra pADe che. A prarUpaNA AgamathI viparIta hovAthI graMthakArane digaMbaro para dilagIrI jAge che. kAraNa ke tema to nayamAM arpitanaya vagere aneka prakAra pADavAnI Apatti Ave. je digaMbarone paNa mAnya nathI. (8.8-9-10-11) Amika mate naigamAdi sAta nayamAM pahelA cAra naya dravyAstika che ane chellA traNa naya paryAyAstika che. tArkika mate RjusUtra paryAyAstika che. digaMbaraprarUpita nava naya zAstramAnya nathI. (8/12-13-14) saMgraha-vyavahAranayamAM naigamanaya AvI jAya chatAM pradezAdi dAMtamAM te alaga tarI Ave che. ahIM anuyogadvAranA prasthaka-vasati-pradeza traNa daSTAMtano vicAra karela che. (8/15) digaMbaronI nava nayanI prarUpaNAmAM Agamano virodha Ave che. (8/16-17-18) digaMbaroe nava naya uparAMtamAM je traNa upanaya batAvyA che te traNa upanayane vyavahAranayamAM goThavavAnuM jaNAvela che. kAraNa ke traNa upanaya svataMtra naya nathI. (8/19) digaMbaro vyavahAranayamAM upacArane svIkAre che, nizcayanayamAM nahi. te vyAjabI nathI. (TI20) vizeSAvazyakabhASyamAM je svarUpe nizcayanaya ane vyavahAranaya batAvela che, te ja svarUpe tenA lakSaNa svIkArI mokSamArgamAM AgaLa vadhavuM. (8/21) nizcayanaya AtmAnuM AMtarika guNAtmaka svarUpa jaNAve che. aneka jIvomAM zuddha caitanyane te samAna rUpe juve che. tathA vastunA nirmaLa pariNAmane te jue che. (8/22) vyavahAranaya aneka lakSaNomAM je viziSTa lakSaNa hoya tene jAhera kare che. AthI dareka vyaktimAM dayA vagere je guNa vilakSaNarUpe dekhAya tene pakaDI mokSamArge AgaLa vadhavA te preraNA kare che. (/23) Ama nizcayanayanuM ane vyavahAranayanuM AgamasApekSa jJAna meLavavA prayatna karavo. paraMtu svataMtra buddhithI temAM toDa-phoDa na karavI. aMte pAramArthika suyazane meLavavo. (8 24-25)
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (8/1)] DhALa - 8 (*kapUra huiM ati ujaluM re - e dezI.T) doi mUlanaya bhAkhiyA re, nizcaya naI vyavahAra; nizcaya dvividha tihAM kahioae re, zuddha azuddha prakAra re 8/15 (109) prANI parakho AgamabhAva. (e AMkaNI) prathama adhyAtmabhASAi 2 be (mUla) naya (bhAkhiyA=) kahiyA. eka nizcayanaya, bIjo vyavahAranaya. *tihAM nizcayanaya dvividha kahio. eka zuddha nizcayanaya, bIjo (prakAra) azuddha nizcayanaya. he prANI ! AgamanA bhAva (parakho,) parakhInaIM graho. *e hitopadeza zraddhAvaMtane jANavo.* 8/1 (109) dravyAnuyogaparAmarzaH zAkhA nizcaya - vyavahArau dvau nayAvadhyAtmabhASayA / tatrA''dimo dvidhA jJeyaH zuddhAzuddhaprakArataH / / 8/1 / / mane prAzinuM ! zAstramAvuM re, parIkSyA'tra sa vRdghatAm| dhruvavavam|| * adhyAtma anuyoga AdhyAtmika paribhASA mujaba nayavicAra zlokArtha :- adhyAtmanI paribhASA mujaba nizcaya ane vyavahAra - Ama be nayo che. temAM pahelo naya zuddha ane azuddha prakAranI apekSAe vidha che. (8/1) he bhavya prANI ! ahIM AgamabhAvane parakhIne svIkAravo. (dhruvapada) parAmarzaH : :: = * 193 - 8 * * AtmalakSI vicAraNA karIe * 21 AdhyAtmika upanaya :- vastulakSI vicAraNAne badale AtmalakSI paripuSTa vicAraNA karavA upara ApaNI dRSTine kendrita karI, tattvanirNaya karavAnI maulika praNAlikA eTale AdhyAtmika paribhASA. tethI AtmAnA lAbha-nukasAnane mukhyarUpe najaramAM rAkhI koI paNa ghaTanAnuM ke paristhitinuM mUlyAMkana karavAnI vicArapaddhatine apanAvavA pratyeka AtmArthI sAdhake sadA tatpara rahevuM joIe - tevI sUcanA ahIM prApta thAya che. kAraNa ke A rIte ja tAttvika ArAdhakabhAva prApta thAya che. tathA tyAra bAda namaskAramAhAtmyamAM jaNAvela sakaladoSazUnyasvabhAvatA jhaDapathI pragaTe che. tyAM zrIsiddhasenasUrijIe darzAvela che ke "tamAma zubha-azubha karmo sarvathA kSINa thatAM siddhazilAmAM phakta ekalA AtmAnI cidrupatA jJAnarUpatA bace che. te ja zUnyasvabhAvatA che." (8/1) * ko.(12)mAM 're jAyA tujha viNa ghaDI re cha mAsa- e dezI' pATha. 7 ko.(12)mAM 'pUtA tuja viNa- e dezI' pATha. Th pustakomAM 'dou' pATha. ahIM ko.(5+8+12+13) no pATha lIdho che. * ko.(2+9)mAM 'kahyo' pATha. * ko.(9) + si.mAM 'taMtra' pATha. ** cindvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 jIva kevalAdika yathA re, zuddhaviSaya nirupAdhi; mainANAdika AtamA re, azuddha te sopAdhi re // 8/2 // (110) prANI. (yathA) jIva te kevalajJAnAdirUpa chai ima je nirupAdhi kahiI karmopAdhirahita kevalajJAnAdika zuddha guNa viSaya lei, AtmAnaIM abheda dekhADiIM chaI teha zuddha nizcayanaya jANavauM . matijJAnAdika azuddha guNanaIM AtmA kahiI, te azuddha nizcayanaya, sodhitvat 58/2 // (110.) parAmarza: [ adhyAtma anuyoga sahita kevalajJAnabhAvo hi jIvo'nupAdhiko yathA / zuddhagocara Adyastu mati-zrutAdayo'nyathA / / 8/2 / " AdhyAtmika nizcayanA be bheda zlokArtha :- nirupAdhika zuddhaviSayaka prathama nizcayanaya che. jema ke 'kaivalajJAnasvarUpa bhAva e jIva che' - A kathana. 'mati-zruta vagere jIva che' A kathana to azuddha nizcayanaya che. (8/2) O kaivalyajyotisvarUpa AtmAne oLakhIe cha 8211 AdhyAtmika upanaya :- prAmANikapaNe dIrgha kALa sudhI niraMtara ahobhAvapUrvaka zakti chUpAvyA vinA sAdhanAmArge puSkaLa-pracaMDa puruSArtha karavA chatAM karmanI viSamatAthI, niyatinI vicitratAthI, kALabaLanI pratikULatAthI ke viSama paristhitinI paravazatAthI jANye-ajANye aneka vakhata nAnA, moTA doSono zikAra banI janAro sAdhaka jyAre hatAzAnI UMDI khAImAM garakAva thaI jAya che, sAdhanAmArge saphaLatAne meLavavAnA ullAsanA zikharathI gabaDI paDe che, tyAre hatotsAha banelA tevA AtmArthI sAdhakane nizcayanaya guNa-guNIno abheda darzAvI evuM sUcita kare che ke 'AtmAmAM rahela anAdizuddha kaivalya jyoti ane anaMta zakti e ja tuM che. paramArthathI tyAM ja tAruM astitva che. tuM tenAthI judo nathI. tathA AtmasvarUpa kevalajJAna kAMI khovAI gayeluM nathI. tethI uTha, ubho thA. kaivalya jyoti upara tArI najarane upAdeyapaNe sthira kara. kukarma, kukALa, kuniyati, kunimitta ApameLe jhaDapathI ravAnA thaI jaze.' Avo nizcayanayano upadeza sAMbhaLI, svIkArI sAdhakanA ullAsa-umaMgamAM prANa pUrAya che. tathA tenI sAdhanA vegavaMtI ane caitanyavaMtI banI tene jhaDapathI kRSNagItAmAM zrIbuddhisAgarasUrijIe varNavela jJAna-AnaMdamaya mokSamAM pahoMcADe che. (8/2) Of - OM mo,(2)mAM 'thayo' pATha. * 'guNa' pada pustakomAM nathI. ko.(7) + ko.(9+12+13) + lI.(2+3) + mo.(2) + A.(1)mAM che. * pustakomAM 'chaIM' nathI. ko.(9)mAM che. * pustakomAM 'jANavauM' pada nathI. phakta ko.(12)mAM che. * pustakomAM 'sopAdhikatvAt' nathI. ko.(13) + A.(1)mAM che.
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 195 dravya-guNa-payAno rAsa + Tabo (83)] nizcayanaya te abheda dekhADai. vyavahAranaya te bheda dekhADaI chaI - doi bheda vyavahAranA re, sadbhUtAsabhUta; eka viSaya sadbhuta chaI re, paraviSayAsabhUta re 8/3 (111) prANI. vyavahAranayanA 2 bheda kahyAM che. eka sadbhuta vyavahAra jANavo. bIjo valI asabhUta vyavahAra che. eka viSaya kahatAM ekadravyAzrita, te sabhUta vyavahAra. paraviSaya te asabhUtavyavahAra *kahII. aho prANI ! ehavA bhAva jANavI. AgamanA parakhauM. e 111mI gAthAno artha saMpUrNa * l8/3 :: dimevo vyavahAra: samUtAIsamUtame tA. ekadravyAzrito hyAdyaH paradravyAzrito'paraH / / 8/3 / / nA AdhyAtmika vyavahAranayanA be bhedanuM pratipAdana ka zlokArtha :- sabhUta ane asabUta - A mujabanA bhedathI vyavahAranA be bheda che. sadbhuta vyavahAra eka dravyane AzrayIne rahelo che. asabhUta vyavahAra bhinna dravyane AzrayIne rahelo che. (83) dalI ( guNa-guNImAM bhedabharzananuM prayojana che AdhyAtmika upanaya :- zuddha-azuddha nizcayanayanI vicAraNAmAM UMDA utaravAnI potAnI kSamatA ke sthiratA na jaNAtI hoya to svAtmadravyanI vicAraNA mukhya bane te rIte sadbhuta vyavahAranayano che. upayoga karI AtmAmAM karavA mATe prayatna karavo. sadbhuta vyavahArathI guNa-guNI vageremAM bhedanuM darzana karavA dvArA svabhinna guNa vagerene pragaTa karavA mATe vyavahAru AtmArthI jIvane utsAha pragaTe che. A rIte te jIva mokSamArgamAM AgaLa dhape che. tyAra bAda "mokSamAM AkArazUnya, zuddha, nijasvarUpamAM che vyavasthita, ATha guNathI yukta, nirvikAra, vyAdhimukta caitanya hoya che' - A pramANe paramAnaMdapaMcaviMzatimAM sArI rIte darzAvela siddhasvarUpa durlabha rahetuM nathI. (83) * pustakomAM "jI' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. je pustakomAM "jI" pATha. ko. (9)no pATha lIdho che. ja "jANavo' pATha phakta ko.(13) + A. (1)mAM che. .cihnayamadhyavartI pATha si.+ko. (9)mAM nathI. * * cihnadrayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 [ adhyAtma anuyoga sahita upacaritAnupacaritathI re, pahilo doi prakAra; sopAdhika guNa-guNi bhedaI re, jienI mati upacAra re II8/4ll (112) prANI. pahilo je sadUbhUtavyavahAra te be prakAriM chaI, eka upacarita saddabhUta vyavahAra 31 *jANavo.* bIjo anupacarita sadbhuta vyavahAra. sopAdhikaguNa-guNibheda dekhADiiM. tihAM prathama bheda. jima - "navaca matijJAna jhoya." upAdhi teha ja IhAM upacAra *kahII. Iti padArtha. he prANI ! ehavA zAstranA bhAva I.* I8/4 ja - 52fil: : sadbhUto'pi dvidhA''ropA'nAropabhedataH khlu| nIvasya di matijJAna' sopALamevata:pATa/jA * sabhUta vyavahAranA prathama bhedanuM nirUpaNa * A zlokArtha :- sabhUta vyavahAranaya paNa Aropa ane anAropa - AvA bhedathI be prakAre ja To thAya che. sopAdhika guNamAM guNInA bhedanI apekSAe "jIvanuM matijJAna' - A pramANe upacAra karavo ke te prathama saMbhUta vyavahAra che. (84) 4 sopAdhika guNa upara madAra na bAMdhavo ja AdhyAtmika upanaya :- guNa-guNImAM bhedanuM darzana karIne guNanI prApti mATe puruSArtha karyA bAda "prApta thayelA matijJAnAdi guNo paNa sopAdhika hovAthI vinazvara che' - A hakIkatane manogata karIne AtmArthI sAdhake prApta thayelA kSAyopathamika-azuddha-sopAdhika matijJAnAdi guNo upara madAra bAMdhavAne badale, prApta thayela nAzavaMta zaktio upara mustAka rahevAne badale, nirmala matijJAnAdine prApta karAvanAra bhagavadbhakti, guruvinaya, sAdhusevA vagere upAsanAmAM nirbhara rahevuM joIe. tenA lIdhe uttarAdhyayanasUtravRttimAM kamalasaMyama upAdhyAyajIe darzAvela karmakSayasvarUpa mokSa sulabha bane. (84) ko.(4)mAM "...ritArtha' pATha. lA.(2)mAM "...pacArathI' pATha. 2 mo.(2)mAM "guNiM' pATha nathI. che jiana = jIvanI. je si. + ko.(9)mAM 'prathama' pATha. *... * citadvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2) + lI.(1)mAM che.
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 197 dravya-guNa-yAyano rAsa + Tabo (8/5)]. nirupAdhika guNa-guNibhedaI re, anupacarita sadbhUta; kevalajJAnAdika guNA re, AtamanA adbhuta re 8/pA (113) prANI. nirupAdhika guNa-guNibhedaI bIjo bheda "te anupacarita sabhUta vyavahAra kahIzuM. *Ima budhajanaI kahIyala.* yathA (AtamanA kevalajJAnAdika adbhuta guNA.) "navastha vattajJAna" ihAM upAdhirahitapaNuM tema ja nirupacArapaNuM jANavuM. *Iti 113mI gAthAno artha pUrNa * //8/pA. > para <19: : anupacarito bhUto nirupaadhikbhedtH| vIvasya vanajJAna" nirupAdhitayA kathAvADhIdhA ja sadbhuta vyavahAranA bIjA bhedanuM pratipAdana ja zlokArdha - nirupAdhika bhedanI apekSAe anupacarita saddabhUta vyavahAranaya bane che. jema ke 'nirupAdhika hovAthI jIvanuM kevalajJAna' - Avo vyavahAra. (85) che kSAyopathamika guNano bharoso na karavo che AdhyAtmika upanaya :- anupacarita saddabhUta vyavahAranayanI dRSTimAM sopAdhika, kSAyopathamika guNo nAzavaMta hovAthI ane apUrNa hovAthI nimUlya ane nirmAlya che. kharekhara Atmabhinna, vinazvara ane adhUrA guNone meLavI sadA mATe sAdhaka nirbhaya ane nizcita kaI rIte banI zake ? tethI paramArthathI = zuddhanizcayanayathI potAnAthI abhinna evA kSAyika ane pUrNa guNonI upalabdhi mATe sAdhake satata prayatnazIla rahevuM joIe. tenA mAdhyamathI ja sAdhaka sarvadA sarvatra nizcala, nizcita ane nirbhaya banI gayuM zake. Ama sopAdhika guNonI upekSA karIne potAnA kSAyika-nirupAdhika-paripUrNa evA guNavaibhavane prApta karavAno udyama karavAnI pAvana preraNA ahIM prastuta anupacarita sabhUta vyavahAranaya dvArA meLavavA jevI che. to samyak udhamathI mokSaprApti , tathAvidha samyapha udyamanA baLathI ja uttarAdhyayanasUtramAM jaNAvela siddhasukha jhaDapathI pragaTa thAya che. tyAM siddhasukhanuM varNana karatAM jaNAvela che ke "siddhAtmA te janma-maraNAdi tamAma duHkhamAMthI mukta thayA che, je duHkha A jIvane satata pIDita kare che. dIrghakAlIna karmanA rogamAMthI te pUrNatayA mukta thayA che. tethI ja prazaMsApAtra che. te siddhAtmA atyaMta sukhI ane kRtArtha che." (85) 8 lI.(1)mAM "asabhUta' azuddha pATha. . cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko. (13) + A.(1)mAM che. *.* citadvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che. * lI.(1) + lA.(2)mAM "...jJAna prAtharna mena' Iti adhika pATha.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 ( [ adhyAtma anuyoga sahita asabhUtavyavahAranA jI, ima ja bheda chaI doi; prathama asaMzleSitayogaI re, devadatta dhana joI re II8/6ll (114) prANI. asabhUta vyavahAranA Ima ja be bheda chaTha, eka upacaritAsabhUta vyavahAra. bIjo anupacaritAsabhUta vyavahAra. pahelo bheda asaMzleSitayogaI (joI=) kalpita saMbaMdhaI hoyache. jima "devadattanuM dhana - IhAM dhana devadattanaI saMbaMdha sva-svAmibhAvarUpa kalpita chai. te mATaiM upacAra. devadattA naIM dhana eka dravya nahIM. te mATai asabUta - ema bhAvanA karavI. *tti bhAvArtha* 8/6 abhUtavyavahArasya dvau bhedAvAdimo ythaa| mituM revadrattasya' sthasaMpitayoti pATIdA abhUtavyavahAra parAmarzaH ' , ) asabhUta vyavahAranA prathama bhedanuM prakAzana ). zlokArtha :- asabhUta vyavahAranA be bheda che. prathama asabhUta vyavahAra asaMzleSita yogathI thAya che. jema ke "devadattanuM dhana' - Avo vyavahAra. (86) lokavyavahAramAM gaLADUba na banIe te TA AdhyAtmika upanaya :- A vyavahAranaya aupacArika che, upacArapradhAna che. tenAthI evuM jaNAya " che ke nizcayanayathI eka dravyanuM bIjA dravya upara svAmitva hotuM nathI. nizcayathI eka dravya bIjA dravyanuM (td koI kArya paNa karatuM nathI. A tAttvika bAbatane lakSamAM rAkhIne phakta lokavyavahAranA nirvAha mATe mojunuM ghara', "pinTanuM dhana', ItyAdi bolavAmAM Ave to mithyAtva mohanIya karmanA udayathI jIva 2 kalaMkita na bane. tethI ja zrIsImaMdharasvAmInA savAso gAthAnA stavanamAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje jaNAvela che ke : nizcaya dRSTi hRdaya dharI jI, pALe je vyavahAra, puNyavaMta te pAmaze jI, bhavasamudrano pAra." (pAMcamI DhALa, cothI gAthA) che uparokta tAttvika hakIkatane bhUlIne tathAvidha lokavyavahAramAM gaLADUba banelo rAMka jIva AtmabhAna bhUlIne mokSamArgathI bhraSTa thAya che. A vAta AtmArthI sAdhake kadApi bhUlavI na joIe. A rIte ja ApaNuM zivasvarUpa = siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTe. zivasvarUpane jaNAvatAM mAladhArI zrI rAjazekharasUrijIe padarzanasamuccayamAM jaNAvela che ke "karmono uccheda thavAthI jIva potAnA svarUpamAM rahe te ja ziva = siddhi = mukti che." (8/6) 3 mo.(1)mAM "hoI nathI. pustakomAM 'jI' pATha. ko.(9)no pATha lIdho che. $ 'bheda' pada pustakomAM nathI. ko.(13) + A.(1)mAM che. *.* cihnadrayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 199 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (8/7)] saMzleSitayogaI bIjo re, jima Atamano deha; naya upanaya nayacakramAM re, kahiyA mUlanaya eha re //8/LA (115) prANI. bIjo bheda saMzleSitayogaI kamaja saMbaMdhaI jANavo. jima "AtmAnuM zarIra (deha)". Atma-dehano saMbaMdha. dhana saMbaMdhanI pari kalpita nathI. viparIta bhAvanAruM nivarnai nahIM, mAvajIva rahai. te mATaiM e anupacarita. anaI bhinnaviSaya. mATaOM asaddabhUta jANavo. e naya upanaya digaMbara devasenakRta nayacakramAM ikahiyA chaI, 2 mUlanaya sahita. *ti mArthA Iti 115mI gAthAno artha. prANI ! tuNDa Ima AgamanA bhAva samajyo.* RI8/ - ' thAt saMzleSatayokona dvitIya 'pheda gAtmanaH' - yathoktau nayacakre hi mUlanayAnvitAvimau / / 8/7 / / uT: : asabhUta vyavahAranA bIjA bhedane samajIe . zlokArtha :- saMzleSita yogathI bIjo = anupacarita asabhUta vyavahAra bane che. jema ke "jIvanuM zarIra' - Avo vyavahAra. nayacakra graMthamAM mULanayathI yukta A naya ane upanaya kahelA che. (87) ha8 dehasaMzleSa na chUTe to paNa dehAdhyAsane to choDIe ja 9 AdhyAtmika upanaya - AtmA ane kArmaNa zarIra, taijasa zarIra, dArika zarIra vagere kSIra -nIranI jema ekameka thaIne rahelA hovAthI zarIramAM mamatva bhAva ane "huMpaNAno bhAva = dehAdhyAsa " ; jIvane anAdi kALathI rahela che. zarIra ane AtmAno saMzleSa ApaNAthI kadAca vartamAnamAM dUra na thaI zake, to paNa tevo dehAdhyAsa choDavA mATe "A zarIra mAruM che' - AvI anupacarita asabhUta 11 vyavahAranayathI utpanna thatI buddhine to haMsalInyAyathI ApaNe jarUra aTakAvavI joIe. jema pANI ane dUdha ekameka thayA hovA chatAM haMsa pANIne choDI dUdha pakaDe che, tema zarIra-AtmA mizrita thayA che. hovA chatAM AtmArthI sAdhaka zarIramAM ahaM-mamabuddhine choDI AtmAmAM ahaMbuddhine pakaDe che. bAkI che ajJAnagrastatA durlabha banatI nathI. tethI ja to samayasAramAM kuMdakuMdasvAmIe jaNAvela che ke "ajJAnathI mohitamativALo jIva "A (zarIrAdi) pudgala dravya mAruM che' - Ama bole che." "A mujaba je vIra avinAzI AtmAne dehathI bhinna svarUpe jANato nathI, te ghora tapazcaryA karavA chatAM mokSane meLavato nathI' - AvuM pUjyapAdasvAmIe samAdhitatramAM je kahela che, te paNa ahIM yAda karavA yogya che. anivAryapaNe ane AvazyakapaNe kavacit "A mAruM zarIra ' - evo vyavahAra karavAnA avasare paNa tathAvidha AtmajAgRti TakAvI rAkhavI. tenAthI zrAvakaprajJaptimAM jaNAvela zAzvatasukhamaya dhruva mokSa sulabha thAya. (87) A.(1)mAM "doya' pATha. ja ko.(9)+si.mAM "nayacakrathI pATha. * ko.(13) + * * cihnayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 paffza: : [ adhyAtma anuyoga sahita viSayabheda yadyapi nahIM re, IhAM amhAraI thUla; ulaTI paribhASA IsI re, to paNi dAjhaI mUla re 8/8 (116) prANI. ] IhAM yadyapi abhyAraI = zvetAMbaranaI, dhUla kahatAM moTo, viSayabheda kahatAM arthano phera nathI. to paNi mUla kahatAM prathamathI, (IsI = AvI) ulaTI = viparIta, paribhASA = rasa zailI karI, te dAjhaI chaI = kheda karaI chaI. "ya ira mavati niH parIyAM gharati rAme drAkSA| samannaNaM tu a, tathApi parividyate cetaH II" (mAsu.sa.672, sura.mA.pra. 1/y.ra41, sU.mumbro. rU7) rUti vAna *iti 116mI gAthAno artha saMpUrNa * liTATA, nA'sti bahvarthabhinnatvaM yadyapyasmattathApi hi| mUlataH paribhASAyA vaiparItyaM dunoti nH||8/8|| 5 digaMbaramata samAlocanA , zlokArtha :- jo ke amArA karatAM digaMbaramatamAM bahu moTo arthabheda nathI, to paNa pahelethI ja paribhASAmAM Avelo viparyAsa amane khinna kare che. (88) A doSadarzana karAvavAnuM tAtparya samajIe che yA AdhyAtmika upanaya :- bIjAnA vicAramAM, vANImAM ke vartanamAM koIka alanA ke anaucitya jovA maLe, tyAre sajjananA hRdayamAM tenA pratye tiraskAranA badale karuNAbuddhi janme che. tathA A karuNAthI ja sajjananA manamAM saMtApa = kheda thAya che. tethI niHsvArtha karuNAthI prerAIne sajjana vyakti sAmenA mANasane sudhAravAnA AzayathI tathA saiddhAttika paramArthono uccheda vagere karanArI tenI bhUlane sudhAravAnA AzayathI yogya zabdomAM yogya rIte tene tenI bhUla dekhADe che. yogazAstranA dvitIya 6 prakAzanI vyAkhyAmAM AMtara zlokamAM zrI hemacandrasUrijIe jaNAvela che ke "dharmano nAza thAya, kriyAno lopa thAya ke sAcA siddhAntonA paramArthano uccheda (ke ADakhIlI) thAya to teno niSedha karavA mATe zaktizALIe vagara pUche paNa bolavuM joIe." A zAstravacanane lakSamAM rAkhIne sajjana sAmenI vyaktine che. sAme cAlIne paNa samajAvavA mATe prayatna kare che. te mATe kvacit kaDavA-AkarA veNa sajjana bole to paNa doSadarzana karAvavAnI pAchaLa sAmenA mANasane utArI pADavAno, badanAma karavAno ke jAheramAM halakA citaravAno bhAva sajjananA hRdayamAM hoto nathI. tathA sAmeno mANasa potAnI bhUlane sudhAre to te joIne sajjananuM hRdaya AnaMdavibhora bane che. AvI sajjanatAnA baLathI "jaMbUcariyaramAM zrIguNapAle kahela, sAdi-anaMta uttama nirupamasukha = mokSasukha najIka Ave. (88) 6 ma.mAM "thala' azuddha pATha. - ko.(5)mAM "to ya' pATha. ko.(13)mAM 'prathamanI" pATha. * dAjha = duHkha, gusso. AdhAragraMtha- premapacIsI vizvanAthajAnI racita. prakA. gurjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda. *...* citadvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 tattvArthe / dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (89)] te boTikanI ulaTI paribhASA dekhADii chaI - tattvArthi naya sAta chaI jI, AdezAMtara paMca; aMtabhavita uddharI re, navano kisyo e prapaMca re? IITIlA (117) prANI. tattvArthasUtrai 7 naya kahiyA chaI. anaiM AdezAMtara kahatAM matAMtara tehathI 5 naya kahiyA chaiM. "sata mUnanayA, paDyuM - phatyAzAntara" e sUtraI. sAMprata, samabhirUDha, evaMbhUta e traNyanai zabda eka nAmoM saMgrahii, tivArai prathama cAra sAthi pAMca kahiche. sata . gva IkekanA 100 (zata) bheda huI chaiM, tihAM paNi 700 tathA 500 bheda. Ima 2 mata kahiyA chaiM. tho" Hvazya - '"ikkikko ya sayaviho, satta sayA gayA havaMti emeva / 3wo vi e mANo, paMveva sayA thAi tAA(sA.ni.711) ehavI zAstrarIti choDI, aMtarbhAvita kahatAM sAtamAMhi bhUlyA je dravyArthika, paryAyArthika te uddharI = alagA kADhI, nava naya kahiyA, te syo prapaMca? catura manuSya vicArI joo. TAlA ofka tattvArthe di nayI sata tArega paDyuM vA - sattabUta kutto dravya-pathArtho thato ?8/1 zlokArdha - tattvArthasUtramAM sAta naya kahelA che ane matAMtarathI pAMca naya kahelA che. temAM dravyArthika ane paryAyArthika nayano samAveza thaI jAya che. to zA mATe te bannene (devasene) alaga karyA? (89) Ama A khaphA thavAnA badale khedane vyakta karIe AdhyAtmika upanaya :- "naigama vagere sAta nayamAM dravyArthikanayano ane paryAyArthikanayano samAveza thaI javAthI te banne nayane alaga karIne nava nayanuM nirUpaNa karavuM vyAjabI jaNAtuM nathI" - AvuM potAnuM tAtparya graMthakArazrIe je zabdamAM rajU karela che, tenAthI eka evo bodhapATha ApaNe zIkhavA jevo che ke koI paNa vyaktinI vAta ApaNane koI paNa kAraNasara gamatI na hoya, maMjUra na hoya, te vAtano svIkAra karavo vyAjabI jaNAto na hoya to paNa te vyaktinI sAme ApaNA zabdo paththara che jevA bhArekhama na hovA joIe paraMtu haLavAphUla hovA joIe. ApaNA zabdo sAmenI vyakti pratye nArAjagI vyakta karavAne badale dilagIrI vyakta kare tevA joIe, khaphA thavAne badale kheda vyakta | kare tevA joIe. TUMkamAM tAtparya e che ke adhikAranI bhASAmAM bolavAne badale prema-lAgaNI-vAtsalyanI che! bhASAno, tevA samaye paNa, prayoga karavo. tenA lIdhe mahAmuni yogasAramAM darzAvela, sarva klezothI rahita parama padane prApta kare che. (89) ma.mAM 'tatvArathi pATha. ahIM ko.(2)no pATha lIdho che. je pustakomAM "aMtarabhAvi... pATha. ko.(13) + A.(1)mAM pATha lIdho che. je zAM mAM "kahiI pATha nathI. lI. (1+2+4)no pATha lIdho che. 1. g Sya zatavidha: sata zatAni nayA mavatti avamevA ajoDa rAkeza raiva zatAni nayAnAM tA. 0 pustakomAM "kahetAM nathI. ko. (9)+si.mAM che. parAmarzaH
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 pajjayatna dravyAratho re, jo tumheM alagA di; *appiyaaNappiya bhedathI re, kima igyAra na iDha re // 8/10 (118) prANI. ImaIM karatAM paryAyArtha, dravyArtha naya jo tumheM alagA dIThA, anaIM *Ima e* 9 naya kahiyA. to arpita, anarpita eha 2 naya (bhedathI=) alagA karI naIM, Ima 110 naya* kima na (iThTha=) vAMchyA ? *ti bhAvArtha:| kRti 118mI gAthAno artha saMpUrNa.* 8/10/ parAmarza: [ adhyAtma anuyoga sahita dravyArtha- paryayArthau cet tatra dRSTau pRthak tvayA / arpitAsarpitau kasmAd neSyete hi pRthak tvayA ? ||8 / 10 // * devasenamata doSagrasta zlokArtha :- jo nayacakra graMthamAM dravyArthikanaya ane paryAyArthikanaya tame judA judA joyelA hoya to zA mATe tame (=digaMbara devasenajI) arpita ane anarpita nayane judA nathI mAnatA ? (8/10) * pramANathI dUra na jaIe AdhyAtmika upanaya :- pramANadRSTa anantadharmAtmaka vastumAM alaga alaga guNadharmono nirNaya nayanA mAdhyamathI thAya che. matalaba ke nayano upayoga pramANanI najIka javA mATe, abhimukha thavA mATe che. tethI nayono vibhAga evo na hovo joIe ke jenA lIdhe pramANanI najIka javAnA badale vastusvarUpanA nirNayanA mArgamAM gUMcavaNa ubhI thAya. A pramANe ahIM graMthakArazrInuM tAtparya che. tenAthI AdhyAtmika bodhapATha eTalo levA jevo che ke koI paNa AcAra-vicAra ke uccAranA prAraMbhapUrve ApaNane eTaluM to spaSTa khyAlamAM hovuM ja joIe ke AnA dvArA ApaNe zuM karavA mAMgIe chIe ? AnuM pariNAma zuM AvavAnuM che ? thoDoka lAbha meLavavA jatAM vadhu nukasAna to nathI thavAnuM ne ? ApaNe je meLavavA mAMgIe chIe teno A yogya upAya che ke kema ? AnAthI vadhu sAro upAya zuM zakya che kharo ? vadhu sArA upAyane ajamAvavAmAM vartamAnanA saMyogo sAdhaka che ke bAdhaka che ?... ItyAdi bAbatono vicAra karIne ja koI paNa kArya zarU karavuM joIe, jethI pAchaLathI pastAvAno vAro na Ave. tevA prakAranI samajaNanA sAmarthyathI mahAmuni tattvArthasUtrahAribhadrIvRttimAM varNavela (1) avyAbAdhasukha svarUpa, (2) anaMta, (3) anupama, (4) paramArtha svarUpa mokSane jhaDapathI meLave che. (8/10) x ma.mAM 'appiyaNappiya' pATha. B(2)no pATha lIdhela che. *...* cihnadrayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che. * ko.(9)mAM 'ekAdaza' pATha. x ko.(13)mAM 'nayamAMhi arpita' pATha.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 dravya-guNa-yAyano rAsa + Tabo (8/11)] saMgraha-vyavahArAdikaI re, jo tumha bhelo teha; Adi aMta nayathokamAM jI, kima navi bhelo eha re 8/11 (119) prANI. hivaI, (jo tucche) Ima kahasyo je "rSatAnarSitasiDa (takhU.5/03) ItyAdika tatvArthasUtrAdikamAMhi, je arpita-anarmitanaya kahiyA chI; te arpita kahatAM vizeSa kahiyache, anarpita kahatAM sAmAnya kahiI. anarpita saMgrahamAMhi bhilaI, arpita vyavahArAdika vizeSanayamAMhi bhilaI, to Adi aMta kahetAM pahilA pAchilA inayathokamAMjI = nayanA thokaDAMmAMhi eha be dravyArthika, paryAyArthika naya kima nathI bhUlatAM? jima sAta ja mUlanaya kahavAI chai, te "zailI subaddha rahaI. ll8/11/ saGgrahe vyavahAre cetAvanta vitau ydi| sAdyattana vRje ja, tAvattAmavitI gud ?8/2 devasenamata samIkSA be zlokArtha :- jo saMgraha ane vyavahAra nayamAM arpita ane anarpita nayano aMtarbhAva karatA ho to prAthamika nayasamUhamAM dravyArthikano ane pAchalA nayasamUhamAM paryAyArthikano aMtarbhAva kema nathI karatA? (8/11) ja Agamika paraMparAno lopa na karIe . AdhyAtmika upanaya :- eka vAra ApaNA dvArA amuka bAbatanuM pratipAdana thaI jAya tyAre tenA samarthana mATe ApaNe tevI yukti ke dalIla darzAvavI na joIe ke jethI prasiddha AgamaparaMparAno lopa thaI jAya. ApaNA pakSe thayelI bhUlane samajIne sudhArI levI joIe. mAtra kadAgrahathI prerita thaIne ApaNA AgamanirapekSa kathananuM samarthana karavA jatAM Abhinivezika mithyAtvano vaLagADa thavAthI atyaMta dIrgha kALa sudhI dAruNa bhavATavIbhramaNa karavAnuM durbhAgya UbhuM thaI jatAM vAra lAgatI nathI. kadAgraha no -kutarkadine choDavAthI bRhadyacakramAM mAIlladhavalajIe dekhADela paramasukhamaya mokSane mahAmuni meLave che. (8/11) je si.+ko.(9)mAM 'bhale' pATha. pustakomAM pAhilA' pATha. A. (1)+si.+ko. (9)no pATha lIdho che. 1 pustakomAM "nayathokamAMjI pada nathI. phakta ko.(13)mAM che. lI.(3) + P(2)mAM "cAra' pATha. je pustakomAM 'vacana pATha. lI.(4) + A.(1) + ko.(9) + si. + pA) hastapratamAM "zailI' zabda che. mudrita pustakAdimAM nathI, ko.(13) + A.(1)mAM 'suvidha" pATha.
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 paIR | adhyAtma anuyoga sahita 7 naya madhye dravyArthikanaya paryAyArthinaya "bhalyAnI AcAryamata prakriyA dekhADaI thaI pajjavanaya *tiya aMtimA re, prathama dravyanaya cyAra" jinabhadrAdika bhAkhiA re, mahAbhASya suvicAra re Il8/1rA (120) prANI. aMtimA kahetAM chehalA, je 3 bhedI zabda, samabhirUDha, evaMbhUtanaya rU5, te paryAyanaya kahiche. prathama (cyAra=) 4 naya naigama-saMgraha-vyavahAra-RjusUtralakSaNa, te dravyArthikanaya kahiche. Ima jinabhadragaNi- kSamAzramaNa pramukha siddhAMtavAdI AcArya (bhAkhiA=) kahaI chaI. mahAbhASya kahatAM vizeSAvazyaka, teha maLe - jinabhadragaNikSamAzramaNa (suvicAra) nirdhAraV. II8/1ra. of paryAyArthanayA antyAstrayo dravyanayAH khalu / catvAra AdimA uktA vizeSAvazyake sphuTam / / 8/12 / / ka dravyArthika- pacArdikano sAta navamAM aMtarbhAva zlokArca - pAchalA traNa nayo paryAyArthikAya che. tathA prAthamika cAra no cokkasa dravyArthika che. A pramANe vizeSAvazyakabhASyamAM spaSTapaNe jaNAvela che. (/12) AMdhaLA tarkathI AgamadRSTino parAbhava na thAya e AdhyAtmika upanaya :- (yathA.) ADedhaDa tarka vagere dvArA ArSapuruSonA vacananuM ullaMghana moTA nukasAna kare che. tethI ja bhartuharie vAkyapadImAM jaNAvela che ke "anubhava na karI zakAya tevA dvi atIndriya bhAvone je maharSio ArSa cakSuthI = divyadaSTithI jue che, teonuM vacana anumAnathI bAdhita thatuM nathI. hAthathI sparza karIne viSama (= khADA-TekarAvALA) mArgamAM doDatA AMdhaLA mANasanuM patana nI jema sulabha che, tema anumAnapradhAna = tarkapradhAna mANasa viSama adhyAtmamArgamAM doTa mUke to tenuM 6d patana durlabha nathI.' mATe na vibhAgamAM AgamamArganuM ullaMghana devasena mATe nukasAnakAraka thaze. vyartha vistAra TALIe chI dravyArthikanayano naigama Adi cAra nayamAM tathA paryAyArthikanayano zabdAdi traNa nayamAM samAveza ta thavAthI te banne nayane mULanayanA vibhAgamAM darzAvI mULanayanA vibhAgano vyartha vistAra jarUrI nathI" che - A tAtparya jANIne ApaNe koI paNa prameya ke pramANa vagere bAbatano vyartha vistAra karI zrotAne te mUMjhavavAno prayatna na karavo. tathA punarukti dvArA piSTapeSaNa jevuM karIne zrotAne kaMTALo janme tevuM paNa na karavuM. paraMtu parimita, pathya ane pavitra zabdano prayoga karavo. tenAthI brahmasiddhAntasamuccayamAM varNavela, cauda mahA rAjalokanA mastakanA bhAgamAM rahela muktipadanA svAmitvasvarUpa sadAzivapada = siddhapada sulabha thAya. (8/12) pustakomAM "naya' pada nathI. si.+A.(1)+ko.(7+9+13)mAM che. * ko. (9)mAM 'bhelyAthI pATha. * pustakomAM 'tia' pATha. ahIM ko.(9)+si.no pATha lIdho che. A A.(1)mAM 'bheda'nA badale 'naya pATha. '... cihnayamadhyavartI pATha phakta ko. (12)mAM che.
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (8/13)] siddhasena pramukha Ima kahaI re, prathama dravyanaya tIna; tasa RjusUtra na saMbhavaI re, dravyAvazyaka lIna re 8/1all (121) prANI. hivaI siddhasenadivAkara, mallavAdI pramukha takavAdI AcArya Ima kahaI chai, je prathama (tInaka) 3 naya - (1) naigama, (2) saMgraha, (3) vyavahAra lakSaNa, te dravyanaya kahiyaI. (1) RjusUtra, (2) zabda, (3) samabhirUDha, (4) evaMbhUta - e 4 naya paryAyArthika kahiyaiM. dravyarthamate - "sarve paryAyA: va7 vanvitA | satye tepTanvaya dravya padanAviSa demavat |o' ( ) paryAyArthamate - "dravyaM paryAyebhyo'sti no pRthaka / yarnararthakriyA draSTAM nityaM tropayute ?" ( ) iti dravyArtha-paryAyArthanayalakSaNAd atItAnAgataparyAyapratikSepI RjusUtraH zuddhamarthaparyAyaM manyamAnaH kathaM dravyArthikaH syAd ? ityetessaamaashyH| (tasatra) te AcAryanaI mataI RjusUtranaya dravyAvazyakanaI viSai lIna na saMbhavaI. tathA ca - '"ujjusuassa ego aNuvautto Agamao egaM davyAvassayaM, puhattaM Necchai" (anusU.15) rUti sanu kArasUtravirodha (1) vartamAnaparyAyAdhararUpa dravyAMza, (2) pUrvApara pariNAmasAdhAraNaUrdhvatAsAmAnya dravyAMza, (3) sAzyAstitvarUpa-tiryasAmAnya dravyAMza - ehamAM ekaI paryAyanaya na mAnazuM, to RjusUtra paryAyanaya kahetAM, e sUtra kima milai ? te mATaiM "kSaNikadravyavAdI sUkSma RjusUtra, tattadvartamAnaparyAyApannadravyavAdI skUla RjusUtra dravyanaya kahavo" - ima siddhAntavAdI kahaI chai. ___ "anupayogadravyAMzameva sUtraparibhASitamAdAyoktasUtraM tArkikamatenopapAdanIyam ityasmadekaparizIlitaH prasthA " fl8/17ll. 1 mo.(1)mAM 'dravyarthanaya' pATha. | 'sanca pada pustakAdimAM nathI. ko.(9+12+13)+si.pA) mAM che. dha.mAM '(taipu) teSa..pATha che. A.(1)mAM 'taidhvari dravya pATha. 1, 8nusUtrIvADanuyu cha dravyAvarathama, pRtharva netA 6 mudrita rAsa + hastapratomAM 'ne ubhuvanne ' pATha. che mudrita pustakamAM "..dhArAMzadra.." pATha che. ko.(12+13)pA. prata mujaba pATha ahIM lIdhela che. ja zAM.mAM "paryAyanatiryaka' azuddha pATha. * lI.(3)mAM "na' nathI. ko.(12+13) + lA.(2)mAM 'dravyana' pATha. pustakomAM "naya' pATha.
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 [ adhyAtma anuyoga sahita parAmarzaH sikhasenAdisiddhAnte dravyanayAstrayaH punH| na, dravyAvazyakocchedAd, RjusUtrasya tanmate / / 8/13 / / A - - thI tArkikamata mImAMsA thA zlokArtha - siddhasena divAkarasUri vagerenA siddhAMta mujaba prathama traNa naya dravyArthikanaya che. paNa A vAta barAbara nathI. kAraNa ke temanA mate RjusUtranayamAM (anupayogavALI dhArmika kriyA svarUpa) dravyaAvazyakano uccheda thavAnI Apatti Avaze. (8/13) che bhAva anuSThAnanA sAta prANane samajIe che AdhyAtmika upanaya :- "anupayogavALI dhArmika kriyA dravyaanuSThAna che' - AvuM jANIne ApaNI che. pratyeka kriyA (1) "A anuSThAnathI karmanirjarA thaze ja - tevI zraddhA, (2) "A anuSThAna dvArA mAre te phakta Atmavizuddhi ja prApta karavI che' - tevI Azayazuddhi, (3) "anaMtA tIrthakara bhagavaMtonI nisvArtha karuNAthI A mokSamArgane ArAdhavAnI mane suMdara taka sAMpaDelI che' - Avo ahobhAva, (4) "vidhi, che jayaNA ane sUtra-artha-AlaMbanamAM upayogapUrvaka mAre tanmayatA sAthe ArAdhanA karavI che' - AvI A jAgRti, (5) saMvega, (6) nirveda ane (7) asaMgabhAva - A sAta bhAvothI yukta hovI joIe. Ama A sAta bhAvone pratyeka anuSThAnamAM vaNIne ApaNA tamAma anuSThAnone bhAva anuSThAnarUpe o pariNAvavA ApaNe tatpara rahevuM joIe. # siddhi sukhane samajIne anubhavIe ja tenAthI chaThThA karmagraMthamAM darzAvela siddhisukha khUba ja najIka Ave che. chaThThA karmagraMthanuM nAma saptatikA prakaraNa che. tyAM zrIcandrarSimahattare jaNAvela che ke karmakSaya thayA bAda (1) ekAnta pavitra, (2) saMpUrNa, (3) jagatamAM zreSTha, (4) rogarahita, (5) nirupama, (6) svabhAvabhUta, (7) ananta, (8) avyAbAdha, 9) ratnatrayanA sArabhUta evA siddhisukhane jIvo anubhave che." (8/13)
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (8/14)]. 207 Ima aMtarbhAvitataNo re, kima alago upadeza; pAMca thakI jima sAtamAM re, viSayabheda nahIM leza re 8/14 (122) prANI. Ima aMtarbhAvita kahatAM 7 mAMhi bhUlyA, je dravyArthika-paryAyArthika; (taNo ) tehano alago upadeza kima kario? jo Ima kahasyo "matAMtaraI 5 naya kahieN chaI, tehamAM 2 naya bhalyA; (thakI) tehano 7 naya kahatAM jima alago upadeza chaiM, tima ayyAraI dravyArthika, paryAyArthikano alago upadeza husya" - to zabda, samabhirUDha, evaMbhUta naya jima viSayabheda chai, tima dravyArthikaparyAyArthikano 7 nayathI bhinna viSaya dekhADo. 3 nayanaI eka saMjJAI saMgrahI 5 naya kahiyA chaiM, paNi biM? viSaya bhinna chaVT. IhAM viSaya (bhedaka) bhinna nathI (leza). je dravyArthikanA 10 bheda dekhADyA, te sarva zuddhAzuddha saMgrahAdikamAMhi AvaI. je 6 bheda paryAyArthikanA dekhADyA, te sarva upacaritAnupacaritavyavahAra, zuddhAzuddha RjusUtrAdikamAMhi AvaiM. no-vanivarva nyAyaI viSayabhedaI bhinna naya kahiyache, to "vicaiva, ItyAdi saptabhaMgI madhye koTi prakAraI arpitAnarpita sattvAsattvagrAhaka naya bhinna bhinna karatAM saptamUla naya prakriyA bhAMjaI. e paMDitaIM vicAravuM. *iti 122mI gAthAno artha saMpUrNa * 8/14 parAmarza:: antarbhAvita :: santamaviyarevaM vAri pRtha vRtA? . paJcabhya: saptavannaiva bhedalezo'pi vartate / / 8/14 / / * ko.(4)mAM "sAtano pATha. je pustakamAM 'karatAM' pATha che. ko.(12)+pA. pratano pATha ahIM lIdho che. je si.mAM 'alago' pada nathI. pustakomAM 'naI pATha. A.(1)no pATha lIdho che. 2 phakta lI.(4)mAM 'biM' pATha che. T ko.(13)mAM "chaI nahI' pATha. * * cihnadrayagata pATha pustakomAM nathI. lI.(2+3+4) + A.(1) + ko.(7+9+13) + si. + pA) pratamAMthI lIdhela che. . (2+3+4)mAM "saptamUla' pATha che. *...* citadvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 [ adhyAtma anuyoga sahita sAta nayathI dravyArthika-paryAyArthika bhinna nathI zlokArca - A rIte antarbhAva pAmanAra dravyArthika ane paryAyArthika nayanuM pRthak kathana zA mATe karela che? pAMca no karatAM sAta nayomAM jema bheda rahelo che, tema sAta nayo karatAM to nava nayomAM e leza paNa bheda rahelo nathI. (8/14) dezanApaddhati aMge kAMIka sUcana nI AdhyAtmika upanaya - Agama anusAra tattvanI vicAraNA karavA upara ahIM bhAra apAyela (dii che. tathA je padArthanuM prasiddha Agamika paraMparA karatAM judI praNAlikAthI nirUpaNa karavAmAM kazI mahattvapUrNa vizeSatA na hoya to tevA sthaLe pUrvAcAryonI prasiddha praNAlikAne anusarIne ja padArthanuM nirUpaNa karavuM -rame vyAjabI che. AvuM karavAmAM ja ApaNI zAstraniSThA jaLavAya che ane ApaNI dezanApaddhati paNa zrotAne vyAmohajanaka banatI nathI. A bAbatane dareka AtmArthI vicArakoe ane upadezakoe potAnA cittamAM sArI rIte dhyAnamAM rAkhavI. maka siddhasvarUpanI nikaTa pahoMcIe tevI zAstraniSThAgarbhita dharmadezanAthI jainatattvasAra graMthamAM jaNAvela siddhasukha khUba najIka Ave che. tyAM mahopAdhyAya zrI suracandragaNIe siddha bhagavaMtanA sukhamaya svarUpane darzAvatA kahe che ke siddhAtmAo (1) niraMjana, (2) niSkriya, (3) spRhAzUnya, (4) spardhArahita, (5) baMdhana-saMdhivarjita, (6) tAttvika kevalajJAnAtmaka nidhanathI suMdara tathA (7) niraMtara AnaMdarUpI amRtarasathI yukta hoya che." (8/14)
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-kAryano rAsa +Tabo (8/15)] 209 "jo viSayabhedai nayabheda kahasyo, to sAmAnyarnagama saMgrahamAMhi, vizeSanaigama vyavahAranayamAM bhelatAM 6 ja naya thaI jAyaiM." ehavI ziSyanI AzaMkA TAlavAnaIM arthi kaI kaI - saMgrahaD naI vyavahArathI re. naigama kihAMika bhinna tiNa te alago tehathI re, e to doI abhinna re /8/1paNA (123) prANI. yadyapi saMgrahana-vyavahAranayamAMhi ja sAmAnya-vizeSa carcAI raigamana bhalaI chaI, ne to hi paNi kihAMika pradezAdi dRSTAMta sthAnaI (tethI) bhinna thAI cha. uktaM ca - 'chaNhaM taha paMcaNhaM, paMcaviho taha ya hoi bhayaNijjo / | tanma so re pakSo, so veva La va sattaE | ( ) rUtyAdriA (tie=) te mATaiM kihAMIka bhinna viSayapaNAthI (tetra) naigamanaya (tethI) bhinna (=alago) kahio. e to (doI=) 2 naya dravyArthika, paryAyArthika naigamAdika nayathI abhinnaviSaya chaI, to te alagA karinaI nava bheda nayanA kima kahiI ? rUtti 123mI gAthArtha 8/1po saGgraha-vyavahArAbhyAM naigamo bhidyate kvacit / - tatastAmyAM vibhinna sasviminnaviSayavinA8/16 zlokArtha:- saMgraha ane vyavahAra naya karatAM naigamanaya kyAMka judo paDe che. tethI saMgraha-vyavahAra karatAM naigama judo che. paraMtu dravyAstika ane paryAyAstika nayano viSaya to naigamAdi sAta nayo karatAM judo nathI. (tethI navanayavibhAga yogya nathI.) (8/15) ja nijAkalyANa karIne parakalyANa kartavya nathI , AdhyAtmika upanaya :- "saMgrahAdi karatAM naigamano viSaya kyAMka judo hovAthI tene saMgrahAdi karatAM judo batAvavo vyAjabI che paNa naigamAdi sAta naya karatAM dravyArthika ane paryAyArthika nayano 2 viSaya judo na hovAthI te bannene alaga darzAvI navavidha na vibhAga darzAvavo vyAjabI nathI' - A pramANe graMthakArazrInuM tAtparya evo AdhyAtmika bodha Ape che ke :je pustakomAM "zaMkA' pATha. ko.(12+13)no pATha lIdho che. T mo.(2)mAM "saMgrahathI ne' pATha. ko.(6)mAM 'teNi' pATha. 4 A.(1)mAM "doyathI' pATha. * mo.(2)mAM "carcAInA badale 'paryAya' pATha. 3 lI. (1)mAM 'TalaI pATha. 1. SaNNAM tathA paJcAnAM paJcavidhaH tathA ca bhavati bhjniiyH| tasmin ca saH ca pradezaH, saH caiva na caiva saptAnAm / / Urajza: :
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 [ adhyAtma anuyoga sahita (1) potAnI matikalpanAthI AgamanirapekSa rIte tattvanI prarUpaNA ApaNe karavI na joIe. i (2) koI AgamabAhya prarUpaNA kare to, tenA pratye dveSabhAva rAkhyA vinA, AgamanA AdhAre te vyaktine premathI samajAvavAno ApaNe prAmANika prayatna karavo joIe, jethI bIjA lokone vyAmoha Kii na thAya. (3) sAmenI vyaktine samajAvavAmAM saphaLatA maLI jAya to abhimAnathI chakI javuM na joIe. (4) te na samaje to "mArga bhUlelA jIvanapathikane mArga ciMdhavA ubho rahuM, kare upekSA e # mAraganI to ye samatA citta dharuM" - AvI madhyastha bhAvanAmAM ApaNe sthira thavuM. (5) paraMtu tenA pratye dhikkAra-tiraskArabhAva ApaNAmAM pragaTavo na joIe. svanuM bagADIne bIjAne che sudhAravA javAmAM lAbha karatAM nukasAna vadhu che. A jAgRti AtmArthIe khAsa rAkhavI. i siddhasukhano mahimA pragaTAvIe che tevI jAgRtinA lIdhe dharmasaMgrahaNimAM varNavela nirupama siddhasukha atyaMta najIka Ave. tyAM zrIharibhadrasUrijIe darzAvela che ke kharekhara traNeya bhuvanamAM siddhasukha samAna bIjI koI cIja nathI. Ama yogya upamA na hovAthI sarvajJa paNa siddhasukhane pUrepUruM kahevAne samartha nathI." (8/15)
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (8/16)] ima karatAM e pAmIi re, sarva vibhakta vibhAga; jIvAdika pari ko nahIM re, ihAM prayojana lAga re / / 8/16 // (124) prANI. ima karatAM = *kahatAM Ima karatA thakAM* 93 naya dekhADatAM, *pAmII chaI (sarva) saghalA* vibhaktano vibhAga thAI vahiMcyAnuM vahiMcavuM thAI, *piNa jIvAjIvAdikanI pare (IhAM) koI vibhAga (prayojana lAga lAge) nahi.* tivAraI- "nIvA dvidhA - saMsAraH siddhA (6), saMsAri: pRthivIciviSamevA, siddhA pagyavazamevAH / '' e rIti *"no dvidhA, dravyArthikaH paryAyArthikazca / dravyArthikastridhA naigamAdibhedAt / RjusUtrAdibhedAt caturdhA paryAyAstikaH / " ima kahiuM joiI. = = paNi "nava navA:" - ima ekavAkyatAI vibhAga kIdho, te sarvathA mithyA jANavo. nahIM to "nIvA, saMsAra, siddhA:'' ItyAdi vibhAgavAkya paNi thAvA pAmaIM. hivaI koI kahasyai je "nIvAnIvI tattvam - ima kahatAM anerAM tattva AvyAM. to paNi 7 tattva, 9 *tattva jima kahiIM chaIM, tima dravyAdhi-paryArthijo nau' Ima kahatAM anerA naya AvaI chaI, tohiM azve svaprakriyAIM nava naya kahisyuM." tehanaIM kahiIM je tihAM prayojanabheda bhinna bhinna tattvavyavahAra mAtra sAdhya chai, te tima ja saMbhavai. ihAM ItaravyAvRtti sAdhya chai. tihAM hetukoTi anapekSitabhedapravezaU vaiyartha doSa hoI. J lI.(4)mAM 'biM' azuddha pATha. * ko.(12+13)mAM 'rIte nA' pATha. - tattvaprakriyAi e prayojana chai - jIva, ajIva e 2 mukhya jJeya padArtha bhaNI kahavA. baMdha, mokSa mukhya heya, upAdeya chai teha bhaNI. "baMdhakAraNa bhaNI Azrava . mokSa mukhyapuruSArtha chai, te mATaiM tehanAM 2 kAraNa - saMvara, nirjarA kahavAM. e 7 tattva kahavAnI prayojana prakriyA. * lI.(1+3)mAM 'vibhakti' pATha. * * cihnadrayamadhyavartI pATha phakta ko.(13)mAM che. pustakAdimAM nathI. 211 # pustakomAM '.....civamevAt' pATha. ko.(9)+si.no pATha lIdho che. 7 zAM.mAM 'phakta sAta tattva' pATha. 'jima' pada pustakomAM nathI. ko.(7+9+12+13) + si. + A.(1)mAM che. pustakomAM 'zeya' nathI. lI.(4) + si.+ko.(12+13)+ko.(9)+A.(1)mAM che. * lA.(2)mAM 'saMbaMdha' pATha. ko.(13)mAM 'Azrava hetu' pATha. * ko.(9)+si.mAM 'mukhyapadArtha' pATha.
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 2 [ adhyAtma anuyoga sahita puNya, pApa rUpa zubhAzubhabaMdhabheda vigati alagA karI, eha ja prakriyA 9 tattva kathananI huM jANavI. fl8/16ll parAmarzaH | | kAkara vibhaktayoH vibhAga: syAd nvnyopdrshne| nA'tra prayojanaM kiJcijjIvAdikavibhaktivat / / 8/16 // devasenamatamAM vibhaktavibhAga doSa zlokArtha :- nava prakAranA mUla nayane jaNAvavAmAM to vibhaktano vibhAga thaze. jIva vagere tattvanA vibhAganI jema prastutamAM koI paNa AdhyAtmika prayojana jaNAtuM nathI. (Ta/16) ja kaThoratAne choDIe ja AdhyAtmika upanaya :- A zlokanI "parAmarzakarNikA' vyAkhyAmAM nava prakAre mULa nayano vibhAga batAvavAmAM koI paNa prakAranuM AdhyAtmika prayojana raheluM nathI' - AvuM kahevAnA badale 'nava prakAre raNe mULa nayano vibhAga batAvavAmAM koI paNa prakAranuM AdhyAtmika prayojana jaNAtuM nathI' - A mujaba - 'dravyAnuyogaparAmarzakarNikA vyAkhyAmAM jaNAvela che. AvuM kahevAnI pAchaLa vyAkhyAkArano Azaya potAnI kaThoratAnA parivArano che. 'tamArI vAtamAM koI prayojana raheluM nathI' - A pramANe ApAtmaka bhASAmAM dUta kahevAmAM ApaNo pariNAma kaThora thAya. 'tamArI vAtamAM amane koI prayojana jaNAtuM nathI' - AvuM bolavAmAM ApaNo pariNAma kaThora thato nathI. kAraNa ke tevuM bolavAmAM sAmenI vyakti upara ApaNe rIne koI AkSepa nathI karatAM. AnA uparathI A bodhapATha levA jevo che ke sAcI vAta paNa ApaNA pariNAma kaThora thAya tevI bhASAmAM, AkSepakArI bhASAmAM kadApi bolavI na joIe. anyathA satyaprarUpaNA karavAno je lAbha thAya tenA karatAM paNa pariNAmanI kaThoratA, vairaparaMparAsarjana vagere svarUpa AdhyAtmika ra nukasAna vadhI jAya tevI saMbhAvanA jaNAya che. * saMsArasukha biMdu, siddhasukha siMdhu * tevI aprazasta bhASAne choDavAthI tattvAnuzAsanamAM varNavela siddhasukha najIka Ave. tyAM nAgasenajIe jaNAvela che ke "manuSyalokamAM cakravartIone je sukha che tathA svargamAM devone je sukha che, te siddha paramAtmAonA sukhanA aMzanI paNa tulanA nathI karI zakatuM." matalaba ke tamAma sAMsArika sukhonA kahevAtA mahAsAgaro siddhasukhanA biMdu pAse paNa vAmaNA che, tuccha che, nagaNya che. (8/16)
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + To (8/17)] bhinna prayojana viNa kahiyA re, sAta- mUlanaya sUtra; tiNi adhikuM kima *kahiuM re, rAkhiI nijaghara sUtra re 8/17 (125) prANI. IhAM dravyArthika, paryAyArthikaIM bhinnopadezanuM koI prayojana nathI. te mATaiM 1'satta mULiyA pannattA' (ganu.dA.mU.12) ehavuM sUtraIM kahiuM chaIM, (tiNiM) te ullaMdhI (adhikuM=) 9 naya kahiuM, to (nija=) ApaNAM gharanuM sUtra kima (rAkhiI=) rahaI ? te mATaiM "nava nayA:" (ba.va.pR.6) Uema kaheto devasena boTika utsUtrabhASI jANavo nRtyartha: ||8/17nA parAmarza: bhinnaprayojanA'bhAve sUtroktaM nayasaptakam / sUtraM nijagRhe kSiptvA'dhikaM kimucyate tvayA / / 8/17 / / 213 mULa naya sAta : anuyogadvAra che zlokArtha :- anuyogadvArasUtramAM sAta naya batAvelA che. alaga prayojana na hovA chatAM potAnA gharamAM AgamasUtrane rAkhI mUkIne tame kema adhika pratipAdana karo cho ? (8/17) * bolatA pUrve sAvadhAnI AdhyAtmika upanaya :- vagara kAraNe, vagara prayojane ApaNI buddhithI Agama karatAM alaga rIte koI paNa padArthanuM pratipAdana karavAmAM utsUtraprarUpaNA, AgamaAzAtanA, dIrghasaMsAratva vagere doSo vaLagI paDatAM vAra nathI lAgatI. tethI kAMI paNa bolatA pUrve (1) 'A bAbatamAM AgamazAstro zuM kahe che? (2) mArA bolavAthI AgamanI AzAtanA to nahi thAya ne ? (3) pUrvAcAryothI vimukha thaIne to huM nathI bolI rahyo ne ?' ItyAdi bAbatanI kALajI rAkhavI anivArya che. tevI kALajInA lIdhe jJAnArNavamAM digaMbarAcArya zubhacaMdrajIe varNavela mokSa nikaTa Ave. tyAM jaNAvela che ke 'jyAM (1) atIndriya, (2) viSayAtIta, (3) anupama, (4) svabhAvajanya svAdhIna, (5) avicchinna-akhaMDa-niraMtara sukha hoya che. te mokSa kahevAya che.' (8/17) - * pustakomAM 'vina' pATha. ko.(9)no pATha lIdho che. lI.(1)mAM 'vi' pATha che. 6 mo.(2)mAM 'phUla...' azuddha pATha. * tiNi = tiNaa = teNai = teNe karI = te kAraNe (AdhAragraMtha- harivallabha bhAyANI saMpAdita teramA-caudamA zatakanA traNa prAcIna gujarAtI kAvyo, nemiraMgaratnAkara chaMda, kavi lAvaNya samayanI laghukAvyakRtio, dha vIsaLadeva rAsa, prakA. kembrija yunivarsiTI presa, kembrija, 1976, SaDAvazyaka bAlAvabodha) * zAM.mAM 'bhASiI' pATha. ko.(1)no pATha lIdho che. 1 sapta mUlanayAH prajJaptAH / I 'ema' pada pustakomAM nathI. ko.(9)+si.+A.(1)mAM che. * phakta ko.(13)mAM ja 'ItyarthaH' pATha che.
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 14 [ adhyAtma anuyoga sahita dazabhedAdika paNi bahAM re, upalakSaNa karI jANI; nahIM to kaho aMtarbhAvaI re, pradezArtha kuNa ThANi re? Il8/18nA (126) prANI. IhAM = nayacakra graMthamAMhi, digaMbaraI dravyArthikAdi 10 bhedAdika kahiyAM, te paNi { upalakSaNa karI jANo. nahIM to pradezArthanaya kuNa ThANi AvaI ? te vicArayo. 2 sUtre - '"vyakyA, paTTayA, vyAyA," rUtyaviA tathA karmopAdhisApekSejIvaibhAvagrAhaka dravyArthika jima kahio, tima jIvasaMyogasApekSepudgalabhAvagrAhaka naya paNi bhinna kahio joii, Ima anaMta bheda thAi. tathA prasthakAdi daSTAMtaIM naigamAdikanA azuddha, azuddhatara, azuddhatama, zuddha, zuddhatara, zuddhatamAdi bheda (kaho) kihAM (aMtarbhAvaI=) saMgrahiyA jAI ? upacAra mATache te upanaya kahiI" - to apasiddhAMta thAI. anuyogakAraI te nayabheda dekhAyA chai. II8/18 dazabhedAnita parAmarza: dazabhedAdirapyatra jJeyaH kRtvoplkssnnm| antarbhAvo'nyathA brUhi pradezArthasya kutra nu ? / / 8/18 // >pha pradezArthanaya vicAraNA . zlokArtha :- prastutamAM dazabheda vagere paNa upalakSaNa karIne jANavA. anyathA pradezArthanayano aMtarbhAva A' kyAM thaze ? te tame jaNAvo. (8/18) # nijasvabhAvamAM vasavATa karIe , AdhyAtmika upanaya :- dravyAnuyogaparAmarzakarNikA vyAkhyAmAM darzAvela "vasati' daSTAMtamAM zabdAdi - traNa nayano abhiprAya jaNAvela hato ke "devadatta AtmasvarUpamAM vase che' - tenA upara khAsa dhyAna - ApavAnI jarUra che. dareka vastu potAnA svabhAvamAM ja paramArthathI rahe che, anyatra nahi. A aMge vAna ane - ko.(1+2)mAM 'deza...' pATha. 1 mo.(2)mAM "ujala...' azuddha pATha. # ko.(4)mAM 'kima pATha. ja ko.(4+5+6 +4)mAM "aMtarbhavAI" pATha. ko.(9) + si.mAM "aMtarbhavi pATha. 1, thArthata, zArthatA, dracArya-prArthatA ko.(12)mAM "sApekSAjIva' pATha. 3 lI.(3)mAM "jIvAbhAva' azuddha pATha che. * ko.(12)mAM "sApekSApu..' pATha. U P(2)mAM "prakArAdi' pATha.
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 dravya-guNa-ghayAyano rAsa + Tabo (8(18)]. vizeSAvazyakabhASyamAM jaNAvela che ke "sat hovAnA lIdhe dareka vastu potAnA svabhAvamAM vase che. jema cetanA jIvamAM vase che tema dareka vastumAM samajavuM." jo AtmA jaDa padArthamAM rahe to AtmasvabhAva A gumAvI bese. AvuM jANIne satata upayogane Atmakendrita karI, Atmaruci daDha karI, nijasvabhAvamAM A ramaNatA karavA dvArA, zabdAdi traNa nayanI dRSTie, AtmasvabhAvamAM vasavATa karavo. paradravya, paraguNa, paraparyAya - A traNamAMthI khasI svadravya-guNa-paryAyamAM vase te ja paramArthathI AtmA che. anyathA AtmA che paNa anAtmA banI jAya. * Atmazuddhine anubhavIe 8 A hakIkatane khyAlamAM rAkhI "nijane nukasAna karanAra tamAma vRtti-pravRttithI virAma pAmI, tuM AtmakalyANasAdhaka vRtti-pravRttimAM racyA-pacyA rahI, upayogane zuddha karI, Atmadravyazuddhine anubhavI che ApaNe svAtmAmAM vasavATa karanArA banIe - tevI paramezvarane prArthanA. A prArthanA prAmANika hoya to paNa uttarAdhyayanasUtramAM darzAvela lokAgra siddhazilA dUra na rahe. tyAM kahela che ke jyAM ghaDapaNa, mota, roga che! tathA vedanA nathI te lokAgra che." Azaya e che ke pUrve AtmAmAM pUrNatayA vasavATa karavA svarUpa mokSa maLe che. tathA tyAra bAda sthAnavizeSanI prApti svarUpa mukti maLe che. AtmasthitivizeSaprAptirUpa mukti vinA sthAnavizeSaprAptirUpa mukti zakya nathI. (8/18)
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 [ adhyAtma anuyoga sahita eha ja draDhai cha0 - upanaya paNi alaga nahIM re, je vyavahAra samAya; nahIM to bheda pramANano re, upapramANa paNi thAya re II8/19lA (127) prANI. upanaya paNi (je) kahyA, te naya vyavahAra-naigamAdikathI alagA (nahIM =o nathI. (te ' temAM samAya.) uttara tatvArthasUtra - "pAravaTuno vistRtArtho nauziprAyo vyavahAra" sa (tA.mA.9.31) tiA. (nahIM to =) "Ima karatAM nayabhedanaI jo upanaya karI mAnasyo to, "sva-paravyavasAyi jJAna pramANa" (prakarata7/2) e lakSaNaI lakSita jJAnarUpa pramANano (bheda=) ekadeza matijJAnAdika athavA tadeza avagrahAdika tehanaI upapramANa paNi (thAya. tima) kAM nathI kahatAM? tasmata - naya-upanaya e prakriyA boTikanI ziSyabuddhiaMdhanamAtra jANavI. *tti 127 thAI* 8/19lA parAmarza : bhinnA nopanayA yasmAd vyavahAre patanti te| anyathopapramANe syAt pramANasya prakAratA / / 8/19 / / che upanaya nathI bhinna nathI che nI vAta :- upanayo bhinna (= naigamAdi sAta nayathI svataMtra) nathI. kAraNa ke te vyavahAramAM Maa samAviSTa thAya che. anyathA upapramANa pramANano prakAra thaze. (8/19) * binaadhikRta ceSTA choDIe ja pI- svataMtrapaNe binajarUrI eka vastuno svIkAra e hakIkatamAM aneka anAvazyaka e anarthakArI vastunA svIkAramAM nimitta banI jAya che. AvuM jANIne binajarUrI binaadhikRta eka paNa ta ceSTA ke ciMtana ke zabdoccAraNa na thaI jAya tenI satata sAvadhAnI rAkhavAno pavitra AdhyAtmika saMdeza che prastuta zloka dvArA saMprApta thAya che. tevA AdhyAtmika saMdezane anusaravAthI samayasAra graMthamAM ya zrIdevAnaMdasUrijIe varNavela siddhasukha paDakhe AvI jAya. tyAM jaNAvela che ke deva, dAnava, mAnavanA sarva kALanA bhegA karelA sukho siddhasukhanA anaMtamAM bhAganI paNa tulanAmAM AvatA nathI." (8/19) pustakomAM "samAI.. thAI" pATha. ahIM ko.(49)+si.no pATha lIdho che. pustakomAM "ImaI" pATha. ko.(9)+si.no pATha lIdho che. * ko.(12)mAM "baMdhana' pATha. pustakomAM "buddhidhaMdhana...' pATha. *...* cihnayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (8/20)] vyavahAraI nizcaya thakI re, syo upacAra vizeSa ?; mukhyavRtti jo ekanI re, to upacArI sesa re 8/20aa (128) prANI. vyavahAranayanaI viSe upacAra chai, nizcayamAMhi upacAra nathI, e paNi (nizcaya thakI) syo vizeSa ? (jo) jivA2i ekanayanI mukhyavRtti leII, (to) tivAraI (sesa=) bIjA nayanI upacAravRtti AvaiM. vrata va "sthAvasyeva" e nayavAkyaI astitvagrAhaka nizcayanayaI astitvadharma ra mukhyavRtti letAM, kAlAdika 8 IM 'abhedavRttpapacAraU astitvasaMbaddha sakala dharma letAM ja sa sakalAdezarUpa nayavAkya thAi; ima Akara graMthaI prasiddha chai. "sva-svArthaI satyapaNAno abhimAna to sarvanayanaIM mAMhomAhiM chaI ja. phalathI satyapaNuM to samyagdarzanayogaIM ja chaiM." *ti 128 gAthAno artha pUrNa.*58/20A nizcayAd vyavahAre ko bhedo yenopacAratA ? / parAmarzaH yadaikanayamukhyatvaM tadA'nyanayagauNatA / / 8/20 / / -- - nizcayanaya karatAM vyavahAranayamAM evI te kaI vizeSatA che ke vyavahAramAM ja upacArano svIkAra tame karo cho ? jyAre eka nayane mukhya karavAmAM Ave tyAre bIjo naya gauNa upacirata bane che ja. (8/20) Fl 217 = pustakomAM 'vyavahAnaIM' pATha ko.(12)no pATha lIdho che. I ko.(12)mAM 'nayanA vA...' pATha. 4 ko.(13)mAM 'bhedav..' pATha. * B(2)mAM 'AcAra' azuddha pATha. ** cihnadvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che. ddha graMthibhedano mArga apanAvIe :- nayavAdamAM svarUpataH azuddhi hovA chatAM samyag darzananA yoge phalataH zuddhi prApta thAya che. AvuM TabAnA AdhAre jANIne dravyAnuyogano abhyAsa karanAra AtmArthI sAdhaka SadarzananI vicAraNAmAM ke samanaya, saptabhaMgI, pramANacatuSTaya, nikSepacatuSTaya AdinI vicAraNAmAM UMDA utare tyAre naiRRyika samyagdarzananI prAptinuM lakSya cUkI na javAya tenI sAvadhAnI rAkhe te mAtra e IcchanIya ja nahi, paraMtu anivArya, Avazyaka ane AvakArya paNa che. (1) viSaya-kaSAyanI maMdatA, (2) jJAnagarbhita vairAgya, (3) niSkAma bhagavadbhakti, (4) binazaratI gurusamarpaNabhAva ane (5) svabhUmikAyogya kartavyapAlanamAM tatparatA -A pAMca tattvanuM satata saMvedanazIla hRdayathI sevana karavA dvArA 'potAnA AtmAmAM graMthibhedanuM amogha sAmarthya uchALI tAttvika samyagdarzanane pragaTAvavAnI taka cUkavI nahi' A upadeza ahIM maLe che. tene anusaravAthI RjusUtrAdi nayonA mata mujaba adhyAtmasAramAM jaNAvela karmocchedaka ratnatrayasvarUpa mokSa jhaDapathI sulabha thAya. (8/20) yo 25
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 [ adhyAtma anuyoga sahita tieI bhASyaI bhAkhiuM re, AdariI niradhAra; tattvAratha nizcaya grahaI re, janaabhimata vyavahAra re8/ra 1aaaa (129) prANI. (tieI = ) te mATaI nizcaya-vyavahAranuM lakSaNa bhASya = vizeSAvazyakaI (bhAkhiuM =) kahiuM chaI, tima niradhAro AdarivAI. "tArthaprAdI no nizcaya, nomimatArthazAdI vyavahAra" | sa tattva artha te yuktisiddha artha jANavo. lokAbhimata te vyavahAra prasiddha. - yadyapi pramANa zuM tattvArthagrAhI chaI tathApi pramANa = sakalatattvArthagrAhI, nizcayanaya = ekadeza- tattvArthagrAhI e bheda jANavo. nizcayanayanI viSayatA anaIM vyavahAranayanI viSayatA ja anubhavasiddha bhinna chaI, aMza jJAnainiSTha. jima savikalpakajJAnaniSTha prakAritAdika anyavAdI bhinna mAnaI chai, ima hRdayamAMhi vicAravuM. 8/215 * vizeSAvazyakokte te AdriyetAM tataH khlu| gRhNAti nizcayaH tattvaM vyavahAro janoditam / / 8/21 // ja nizcaya-vyavahAra nayane oLakhIe che :- tethI vizeSAvazyakabhASyamAM jaNAvela nizcaya-vyavahAranA lakSaNane ja AdaravA. nizcaya Maa tattvane grahaNa kare che. vyavahAra lokasaMmata arthane grahaNa kare che. (21) thI mumukSu bAhya vyavahAramAM udAsIna, nizcacamAM sulIna hatI, - mokSarUpI parama tattvane potAnAmAM pragaTa karavAnI tIvra jhaMkhanA (=mumukSA) na dharAvanAra mumukSu paNa lokonI vacce ane samAjanI vacce rahe che. tethI lokavyavahAramAM prasiddha evI ta vastuno vyavahAra karavo IcchanIya na hoya to paNa tenA mATe anivArya banI jAya che. "mAruM zarIra, IparAmarzaH vizeSAva * pustakomAM "tattvaara... pATha. A.(1)no pATha lIdho che. [ P(2)mAM "jina" pATha. che lA.(2)mAM "e padano artha bhinna likhANI chaI tima niradhAro." pATha. 1 pustakomAM "AdarinaI pATha nathI. ko.(12)mAM che. 3 dhamAM 'vizeSatA" pATha. che A.(1)mAM "satra pATha. ko.(+9+10+12)mAM kSatrijJAna ne niSThAra' pATha. ko.(5 + 13 + 21) + saM.(3) + lI.(1 + 2 + 3) " SjJAna niSNa pATha. ko.(14) + mo.(2)mAM "satrAMDajJAna nijha pATha. B(1)mAM "rA jJAne na nijha pATha. ko.(3+4+ 6 + 15) + lI.(4)no pATha lIdho che. - aMzatA naniSTha pAli. tathA bhA. + saM.(2 +4) + pustakomAM "aMzajJAna na niSTha' pATha. "asatA naniSThA." tarkaNA.
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (8/ra1)]. 219 ghara, parivAra..." ItyAdi vyavahAra karavAmAM mumukSune mudale rasa hoto nathI. tema chatAM tevo lokasaMmata vyavahAra tene anivAryapaNe kyAreka karavo paDato hoya che. A prakAranA laukika vyavahAramAM gaLADUba ja banIne mokSatattvane, zuddha Atmatattvane pragaTa karavAnuM lakSya cUkI na javAya te mATe, "ahaM-mama' AvA dhyA ghaMTInA be paDa vacce pIsAI na javAya te mATe tattvagrAhI nizcayanaya rUpI khIlAne te vaLagI rahe che. che. tIvra mumukSA pragaTAvIe chI Ama kvacita janasamAjamAM karavI paDatI pravRttine vyavahAranayathI prayojanabhUta mAnI nizcayasaMmata che parama upAdeya paramAtmatattvanA pragaTIkaraNano puruSArtha aviratapaNe tenA aMtaHkaraNamAM pravartato hoya " che. AvuM bane to ja tIvra mumukSA tAttvika rIte graMthibheda ane ghAtikarmacheda karAvI tene nija dhAmamAM che pahoMcADe che ane tyAM sadA sthira kare che. puruSArthasiddhiupAyamAM jaNAvela che ke "je vyavahAranayane : ane nizcayanayane vastusvarUpa vaDe yathArthapaNe jANIne nizcaya-vyavahAranayanA pakSapAtathI rahita thAya che, paNa te ja ziSya upadezanA saMpUrNa phaLane pAme che." tevI madhyasthatAnA baLathI muni mArga parizuddhivyAkhyAmAM che, zrIkulacaMdrasUrijIe darzAvela, rAga-dveSAdi samasta dvandrothI zUnya, avyAbAdha evA siddha paramAtmAnA sukhane jhaDapathI meLave che. (8/21)
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 | adhyAtma anuyoga sahita *atyaMtaratA bAhyanaI re, je che bahuvigati abheda; nirmala pariNati dravyanI re, e savi nizcayabheda re 8/rarA (130) prANI. je bAhya arthanaI upacAraI atyaMtarapaNuM karii (che), te nizcayanayano artha jANavo. yathA - samAdhirnandanaM dhairya dambholiH samatA zacI / jJAnaM madavimAnaM 2 vAsavathIriyaM mune ! (jJA.sA.ra0/2) phatyAdi. zrIpuNDarIkAdhyayanAdyartho'pyevaM bhaavniiyH|| je (bahu=) ghaNI vyaktino abheda dekhADiI, te paNi nizcayanayArtha jANavo. jima " sAthI" (sthAnApha-1/1/2) rUtyAdri sUtra *3yaM viluna:* vedAMtadarzana paNi zuddhasaMgrahanayAdezarUpa zuddhanizcayanayArtha sammati graMtha che kahiuM chaI. tathA dravyanI je nirmala pariNati bAhmanirapekSa pariNAma, te paNi nizcayanayano artha jANavo. jima "sAlA ( jJo !) sAmaNi, sAthI (je blo !) sAmaphasa " (mA.7//24) Ima je je rIti lokAtikrAMta artha pAmiI, (e savi) te te nizcayanayano bheda thAI. tethI lokottarArthabhAvanA AvaI. 8/rarA hai bAhyato'bhyantaraM rUpaM vibhinnvyktybhinntaa| nirmalapariNAmazca nizcayaviSayA ime||8/22|| A nizvaya nayanA traNa viSacano paricaya SU - (1) bAhya padArtha dvArA abhyattara svarUpa grahaNa karavuM, (2) aneka vyaktimAM abheda karavo ane (3) dravyanI nirmaLa pariNati - A traNa nizcayanayanA viSaya che. (82) parAmarza:3 bAhyato'bhAra * lI.(4)mAM "atyaMtara pATha. * pustakomAM "che' nathI. A.(1)mAM che. ko.(4)mAM 'vigata' pATha. A pustakomAM "niramala" pATha. ko.(12)no pATha lIdho che. 1 lI.(2)mAM "navya' pATha. 1, 9 gAtmA je pustakomAM "jo mAyA' pATha. ko. (4+7+8+9+13) + si. + B(ra) + P(2+3+4) + lI.(1+2) + A.(1)no pATha lIdho che. . * cihnadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI phakta lA.(2) + lI.(1) mAM che. 2. mAtmA ne bAI ! sAmAyi, mAtmA ne zA sAmacivazya
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 21 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (8/ra 2)] # laukika-lokottara guNasoMdarya pragaTAvIe # mANamAM upayo:- audArya, dAkSiNya, dayA, dAna, vinaya, vairAgya vagere laukika guNavaibhavane prApta karyA bAda ja jinazAsanane meLavavAno vAstavika adhikAra maLe che. kAraNa ke laukika guNo prApta thAya pachI ja nizcayasaMmata nirmaLa pariNati svarUpa lokottara guNo pragaTavAnI saMbhAvanA che. tathA jinazAsana to lokottara che, lokottara guNanuM prApaka che. laukika guNasauMdarya meLavyA bAda lokottara guNonuM saudarya AtmAmAM pragaTAvavA mATe ja jinazAsananI AvazyakatA che. tathA lokottara guNasauMdarya AtmAmAM pragaTe to ja jinazAsananI prApti paramArthathI saphaLa thAya. ravabhUmikAyogya vyavahArane na choDIe che. te mATe potAnI bhUmikAne yogya evA vyavahArane AtmArthI ArAdhake kadApi choDavo na joIe. tethI ja to bhAva devasUrijIe pArzvanAthacaritramAM jaNAvela che ke "jema vRkSane nahi chedanAro mANasa vRkSanA phaLane meLave che. tema vyavahAranuM (= vRkSanuM) ullaMghana karyA vinA nizcayanuM (phaLanuM) dhyAna che rAkhavuM. tattvapradhAna bhale nizcaya hoya. to paNa vyavahArathI ja te nizcayano nirvAha thAya che. rAjA bhale badhI bAbate paripUrNa (satta) hoya. to paNa tevA rAjAnI rakSA cokIdAro dvArA ja thAya che. e matalaba ke cokIdAratulya vyavahAra rAjAtulya nizcayane saMbhALe che. tathA cokIdAra dvArA ja rAjA sudhI pahoMcAya che. tethI nizcayapremIe svabhUmikAne yogya vyavahArane AtmIyabhAve svIkArI, vyavahAranayanA che prAthamika AcAromAM sthira thayA bAda nizcayanayanA lokottara viSayono saMvedanazIla hRdaye abhyAsa karavAmAM ya satata tatpara rahevuM joIe. ja lokottara tAtparyArthine bhAvIe ja AvuM bane to ja te abhyAsa zuddha adhyAtmasvarUpa bane ane tenA dvArA utsarga-apavAdamaya jJAna-kriyAtmaka zuddhavyavahAra-nizcayasvarUpa evA bhAvasyAdvAdathI gamya lokottara tAtparyArthInI bhAvanA AtmAmAM pragaTa thaI zake. tathA A pAvana bhAvanA AtmasAt thavA dvArA potAnI bhUmikAne yogya evA suMdara paMcAcAranA mAdhuryanI thayelI anubhUtithI saMprApta thayela dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya - A traNa tattvanA mAdhyamathI yogadIpikA nAmanI SoDazakavyAkhyAmAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje darzAvela, akhaMDa zuddha jJAna-sukha vagere svarUpe anvayI = vidyamAna evA AtmadravyasvarUpa muktine mahAmuni jhaDapathI meLave che. (22)
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 jeha bheda chaI vigatino re, je utkaTa paryAya; kAryanimitta abhinnatA re, e vyavahAra upAya re / / 8/23 // (131) prANI. jeha vyaktino bheda dekhADii (chaI) "aneAnidrAni, aneo nIvA" ItyAdi rA rItiM, te vyavahA2-nayano artha. tathA (je) utkaTa paryAya jANIyaIM, teha paNi vyavahAranayano artha. ata va - 1'nicchayA paMcavane mamare, vavadArA vAtavaLe" ityAdi siddhAMtaI prasiddha chai. [ adhyAtma anuyoga sahita tathA kAryanaI nimitta kahatAM kAraNa. ehonaU abhinnapaNuM kahiyai, (e=) te paNi vyavahAranayano upAya chai. jima 'AyuSkRtam" ItyAdika kahiIM. ima - "girirvadyute, rukiA sati' ityAdika vyavahAra bhASA anekarUpa kahai chaIM. 58/23 // parAmarzaH vyaktInAM bahutAmAha yazcaivotkaTaparyayam / kArya-kAraNayoraikyaM vyavahAraH sa ucyate / / 8/23 // * vyavahAranayanA viSayane oLakhIe = je naya (1) vastumAM anekatAne jaNAve, (2) utkaTa paryAyane jaNAve ane (3) kArya-kAraNanI ekatAne jaNAve te vyavahAranaya kahevAya che. (8/23) aupacArika prayogono AdhyAtmika uddeza dhyA AdhyAtmika upanaya :- (1) khAvA-pIvAno ke kharIdavAno prasaMga Ave tyAre 'A duniyAmAM mAtra huM eka ja jIva nathI. bIjA paNa aneka jIvo rahelA che' A rIte vyavahAranayanA prathama viSayane yAda karI nokara-cAkara, garIba mANasa, bhikhArI vagere pratye ApaNA haiyAne anukaMpAthI vAsita karavuM joIe. - 7 ko.(4)mAM 'eka' pATha lI.(1) + lA.(2)mAM 'te' pATha. A.(1)mAM 'utkRSTi' pATha. ko.(13)mAM 'jihAM' pATha. ko.(12)mAM 'tihAM' pATha. * pustakomAM 'vaLo' pATha.ko.(7+9)+si.no pATha lIdho che. 1. nizcayanayena pazvavarga: bhramara, vyavahAranayenAnavarNa:/ duu ro (2) dayA, dAna, vinaya, viveka, namratA, nirdabhatA Adi utkaTa guNadharmo je vyaktimAM dekhAya, te vyakti pratye manamAM guNAnurAga, vacanamAM guNAnuvAda, kAyAmAM guNAnukaraNa Ave te mATe prayatna karavo. (3) 'pustaka jJAna che', 'jinapratimA samyagdarzana che', 'rajoharaNa Adi upakaraNo cAritra che' A rIte pustakAdi nimittakAraNa ane naimittika jJAnAdi kArya vacce abhedano upacAra karI jJAnAdinI jema jJAnAdinA upakaraNo pratye paNa bahumAna bhAva jALavI, tenI AzAtanAne TALavA mATe satata prayatnazIla rahevuM.
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (8/23)] 2 23 (4) kyAreya paNa anya nayathI nirapekSa banIne koI paNa eka nayanA abhiprAyamAM mustAka banavuM na joIe. (5) zubhaparyAya rAgajanaka che tathA azubhaparyAya dveSajanaka che. moTA bhAge AvuM ja banatuM hoya che. tethI zubha-azubha banne prakAranA paryAyone choDIne zuddhaparyAya-siddhatvaparyAyanuM niraMtara avalaMbana karavuM joIe. paryAyAzrita vyavahAranayano A rIte upayoga karavo joIe. () pArakI paMcAta choDIne sarvatra sarvadA mukhyatayA potAnA AtmAnuM ja avalaMbana levuM joIe. A parAzrita vyavahAranA upayogamAM sAdhake sAvadha rahevuM. (7) sarva jIvomAM azuddhasvarUpanI upekSA karIne zuddha AtmasvarUpanuM nirIkSaNa karavuM. 01 (8) zakti chupAvyA vinA sva-parahitamAM tatpara banavuM. ja vizuddha puNyano saMcaya AdaraNIya ja TUMkamAM, parAmarzakarNikA vyAkhyAmAM darzAvela vyavahAranayanA ATha viSayono A rIte anvaya- aa vyatirekamukhe AdhyAtmika dRSTithI upayoga karavAmAM Ave to AtmArthI sAdhaka vizuddha puNyasaMcaya karI che jhaDapathI nirvighnapaNe, devacandrajI upAdhyAye jJAnasAranI jJAnamaMjarI TIkAmAM dekhADela, nirvANanagara tarapha AgaLa vadhe che. tyAM nirvANanagaranuM varNana karatAM jaNAvela che ke "(1) nirmaLa AnaMdathI vizuddha, of, (2) pIDArahita, (3) jyAMthI koIe ravAnA thavuM na paDe, (4) devendrAdithI pUjita-vaMdita, (5) ananta jJAna-darzanathI pUrNa, (6) "parama' jenuM nAma che, (7) amUrta, (8) asaMga, (9) nirogI ane (10) nirAdhAdha-nirvAghAta evuM nirvANanagara che." (tA23)
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 24 S SHE - [ adhyAtma anuyoga sahita Ima bahu viSaya nirAkarI re, karatAM tasa saMkoca; kevala bAlaka bodhavA re, devasena Aloca re II8/24o (132) prANI. rasa ehavA nizcayanaya, vyavahAranayanA (Ima baha) ghaNA (viSayaka) artha nirAkarI kahetA TAlI (tasatra) tehano saMkoca karatAM = thoDo bheda dekhADatAM, nayacakra graMthakartA je devasena, tehano * Aloca (kevala) ApasarikhA keTalAka bAla bodhavAno ja dIsaI chaI. paNi sarvArthaka nirNayano Aloca nathI dIsato. zuddhanArtha te zvetAmbara saMpradAya zuddha nayagraMthanaIM abhyAsaI ja jaNAI. e bhAvArtha. /8/24 iti bahavarthatAM hitvA tayoH saGkocato nanu / kevalaM bAlabodhAya devsenvicaarnnaa||8/24|| * devasenamata saMkocadoSagrasta ja kSiI kArya - A pramANe nizcaya ane vyavahAra nayanA vividha viSayone choDI, te banne nayano saMkoca karavAthI kharekhara devasenanI vicAraNA kevaLa mugdha bALakone samajAvavA mATe ja jANavI. (8/24) che ..to mauna vadhu zreyaskara che A kAzavAya - devasenajIne graMthakArazrIe ApelI hitazikSA dvArA ApaNe eTalo AdhyAtmika bodhapATha levA jevo che ke Agamika padArthonuM ApaNI buddhithI toDa-phoDa karIne pratipAdana karavA jatAM (d' ApaNe paMDita kakSAe pahoMcavAnA badale bALa kakSAmAM ja aTavAI jaIe. tethI Agamika padArthonuM ,, Agamika zailI mujaba ja pratipAdana karavAnI Teka ApaNe rAkhavI joIe. Agamika zailIthI Agamika A padArthonuM nirUpaNa karavAnI zakti na hoya to (1) "paMDitonI sabhAmAM mUrkhAoe mauna rahevuM, (2) | 'na bolavAmAM nava guNa', (3) "kaunuM sarvArthasAdhanaM..ItyAdi uktione lakSamAM rAkhI mauna rahevuM yo vadhu zreyaskara che. che bahuzrutane AdhIna rahIe che. nayavAda atyaMta gahana hovAthI sadaiva bahuzrutane AdhIna rahevuM. A upadeza ahIM grAhya che. mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje jaNAvela che ke "agama agocara nayakathA, pAra kothI na lahIe re; tethI tuja zAsana ema kahe, bahuzrutavacane rahIe re. jayo jayo jagaguru jagadhaNI.. A rIte ja pramANamImAMsAmAM zrIhemacandrasUrie jaNAvela, tamAma upAdhinA dhvaMsa svarUpa mokSa sulabha bane. (8/24) 3 lI.(3)mAM "sarvArthasiddha' pATha.
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 25 dravya-guNa-padhAryano rAsa +Tabo (8/25)]. Ima bahuvidha naya bhaMgaNyuM re, eka ja trividha payatya; parakho harakho rahiyaDalaI re, sujasa lahI paramatya re IITArapA (133) prANI. e prakriyAmAMhi paNi je yuktisiddha artha chai, te azuddha TAlInaI upapAdiuM chaI. sa "te mATaI (Ima=) eharIte (bahuvidha=) bahu prakAra)* 8nayabhaMgaI eka ja (patthas) - artha trividha kahaUtAM dravya-guNa-paryAyarUpa parakho = svasamaya - parasamayano aMtara jANInaI sa hRdayanaI viSaI harakho, paramArtha (sujasa=) jJAnayaza (lIka) pAmI naI. *Iti gAthA 133no jANavo artha. aho bhavi prANI ! dhaNI DhAlaI ehavau naya samajavI. 8/2pA. vividhanayabhagairhi traividhymekvstuni| vivicya modatAM citte labhatAM suyazaH param / / 8/25 / / parAmarzaH vividha jovA - aneka nayanA prakAra dvArA eka ja vastumAM trirUpatAne parakhIne haiyAmAM harakho. tathA a pAramArthika suyazane pAmo. (825) A tAmasika AnaMda choDIe chI mArI jAta :- devasenajInI nayavicAraNAnI samAlocanA karatAM leza paNa IrSAbhAva " na sparzI jAya tenI jAgRti rAkhavAnI vAta parAmarzakarNikAmAM darzAvela che, te ahIM atyaMta mahattvapUrNa A che. koI paNa vyaktinI mAnyatAnI samIkSA ke parIkSA karatI vakhate te vyakti pratye ke tenI mAnyatA pratye AMdhaLo dveSa ke IrSyA ApaNAmAM na janme tathA ApaNA mata pratye AMdhaLo rAga pravezI na jAya ! to ja samIkSA ke samAlocanA karavAno adhikAra pAramArthika rIte maLI zake. AvI madhyasthadazA keLavI, yo UhApoha dvArA tattvaparIkSA karI, vivekadaSTithI tattvanirNaya karI je AnaMda maLe te ja AdhyAtmika ko.(13)mAM "ekavidha" pATha. pustakomAM "ja' nathI. ko.(8)mAM che. * mo.(ra)mAM "harakho' nathI, - - # hiyaDalaI = hRdayamAM gurjararAsAvalI, prakA. orienTala InsTiTyuTa baroDA. A.(1)mAM "heDale' pATha. . ( citadvayamadhyavartI pATha ko.(9)mAM nathI. * A.(1)no pATha che. zAM.ma.dha.mAM "rIti" pATha che. maka pustakomAM "prakAranaya..." pATha lA.(2)no pATha lIdho che. 3 ko.(12)mAM "..prakAranaye bhege" pATha. *, * citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI phakta lA.(2)mAM che.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 [ adhyAtma anuyoga sahita AnaMda samajavo. svamatano AMdhaLo rAga ke paramatano AMdhaLo dveSa rAkhI, IrSyAbhAvathI bIjAne halakA citarI je AnaMda maLe te tAmasika AnaMda jANavo. AtmArthI jIve AvA tAmasika AnaMdathI sadA dUra rahI, AdhyAtmika AnaMda meLavavA satata prayatnazIla rahevuM. Avo AdhyAtmika upadeza A zloka dvArA maLe che. A rIte ja vAdaLarahita zaradapUnamanA caMdra jevuM siddhasvarUpa pragaTe. A aMge dazavaikAlikasUtramAM jaNAvela che ke jema saMpUrNa vAdaLanA paDalo ravAnA thatAM caMdra zobhe, tema karmasvarUpa vAdaLA ravAnA thatAM AtmA zobhe che.' (8/25) * AThamI zAkhA samApta
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ | hae 20Ate hA upAdAdivicAra ja" fwe ki utpAdAdivicAra - 1 (awn attent utpAdAdivicAra utpAdAdivicAra * t&eR 1}C/C/} utpAdAdivicAra utpAdAdivicAra utpAdAdivicAra utpAdAdivicAra dopayogaparAmarzazahAsya utpAdAdivicAra
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-paryAyano prasa IGI - G dravyAnuyogaparAmarza: zAkhA - 9 utpAdAdivicAraH
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 28 - TUMkasAra - : zAkhA - 9 : dareka vastu utpAda-vyaya-dhrauvyAtmaka che. sarva dravyamAM pratikSaNa utpAdAdi tAttvika che. tethI AtmAmAM doSanAza, kSAyikaguNanI utpatti ane AtmasvarUpa dhruvatAne keLavavA prayatna karavo. (9/1-2) utpAdAdi traNe eka sAthe rahI zake che. sonAno ghaTa nAza pAme ane te sonAno hAra bane tyAre suvarNadravya to dhruva ja che. mAtra kAryanI apekSAe utpAdAdimAM bheda paDe che. (9/3-4) paraMtu ISTaparyAyanAza duHkhanuM kAraNa che. mATe 'dravya ja sat che, utpAda-vyaya mithyA che" AvI dravyavAdInI vAta sAcI nathI. (9/5) bauddhamate kAryabhedanuM kAraNa saMskArabheda che, utpAdAdi nahi. ahIM tenuM khaMDana karela che. (6) AgaLa jJAnAdvaitavAdanI samIkSA karela che. (97-8) graMthakAra utpAdAdinI siddhi dUdha-dahIM-gaurasanA daSTAMtathI kare che. anvaya, vyatireka, prameyatva, zeyatva vageremAM paNa anekAMta che. tene samajIne daDha karavAthI samyaktanI zuddhi thAya che. (99) hAjara evA ghaTamAM paNa pratyeka samaye utpAdAdi traNa dekhAya che. AthI ja 'kriyA kRtam' vAkya saMgata thAya che. A vAtane vyavahAranayathI ane nizcayanayathI samajIne sAmenI vyakti je rIte je nayane svIkAre te rIte tenI saMgati karavI. (9/10-11-1ra-13) kevaLajJAnAdi kSAyika guNamAM tathA siddha bhagavaMtamAM paNa pratikSaNa utpAdAdi traNa siddha thAya che. ApaNo paNa satata nAza thaI rahela che tema jANI ArAdhanAmAM lInatA keLavavI. (9/14-15-16-17) eka vastu bIjI aneka vastunI sAthe saMkaLAyela che. mATe pratyeka vastumAM anekavidha utpAdAdi saMbhave che. mATe ApaNI sAthe saMlagna vastune nukasAna na thAya tenI takedArI rAkhavI. (9/18) utpattinA (1) prayogajanya, (2) visAjanya ane (3) ubhayajanya ema - traNa prakAra che. vignasAjanya utpatti (a) samudAyajanya ane (ba) aikatvika che. paramANuo bhegA thavAthI samudAyajanya utpatti thAya. hUyaNuka tUTe to aikatvika rUpe aNunI utpatti thAya. dharmAstikAya vageremAM paNa jIvasaMyogAdi dvArA ekatvika utpatti thAya. te paranimittaka ane svanimittika che. Ama "jIvamAM rahela kevaLajJAna prayatnathI janya = prApya che' - tema jANI te vize prayatna karavo. (/19-20-21-22-23) vinAza samudAyajanya ane arthAntaraprAptirUpa che. te vinAzanA be prakAra che. (1) prAyogika ane (2) svAbhAvika. prAyogika vinAza mAtra samudayajanita hoya. svAbhAvika vinAza (a) samudayajanita ane (ba) aikatvika ema be prakAre hoya. te bannemAM prAyogika ane svAbhAvika evA banne samudayajanita vinAza (A) samudayavibhAga ane (B) arthAtaragamana - ema be prakAre che. aMdhakAra e prakAzano rUpAMtara pariNAma che. tathA eka aNumAM bIjA aNuno saMbaMdha e arthAntara pariNAma jANavo. saMyogathI aNuno nAza thAya che. karmasaMyogathI ane karmavibhAgathI banne prakAre AtmAno nAza thaI zake. temAMthI karmavibhAgathI AtmAnA nAza mATe prayatna karavo. (9/24-25-26) prauvyamAM be prakAra jANavA. RjusUtranaya sthUla prauvyane mAne che. saMgrahanaya sUkSma drautrane svIkAre che. AtmaguNo sUkSmadhrauvyamaya svarUpe anubhavAya te mATe prayatna karavo. (9)27) AtmAnuM utpAdAdimaya tAttvika svarUpa anubhavI suyazane pragaTAvavAno che. (9/28)
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229 dravya-guNa-payAyano rAsa + Tabo 9/1)]. DhALa - 9 (manamohiluM mere naMdanA- dezI. rAga : sAraMga) eka artha tihuM lakSaNe, jima sahita kahaI jinarAja re; tima saduhaNA mani dhAratA, sIjhaI saghalA zubhakAja re ll9/1(134) jinavANI prANI ! sAMbhaLo. eka ja artha = jIva-pudgalAdika, ghaTa-paTAdika jima (tihuMe3 lakSaNe = utpAda -vyaya-dhrauvyaI karII naI sahita zrIjinarAja kahaI chaI. "khanne Tu vA, vijApu rU vA, vA" e tripadII karInaIM. tima saduhaNA (maniH) manamAMhaI dharatAM, (saghalA =) sarva (zubha kAja=) kArya sIjha. e tripadInaI sarva artha vyApakapaNuM dhAravuM te jinazAsanArtha. paNi "keTalAka nitya, keTalAIka anitya' ima niyAyikAdika kahaI chaI, te rIti nahIM. sa niryakAMta-anityakAMta pakSa tu loyukti paNi viruddha chaI. te mATaIM dIpathI mAMDI AkAza tAMI utpAda-vyaya-dhrauvya lakSaNa mAnavuM. te ja pramANa. 3 2 zrIdevA - AdIpamAvyoma samasvabhAvaM syAdvAdamudrA'natibhedi vstu| 'tannityamevaikamanityamanyaditi tvadAjJAdviSatAM prlaapaaH|| (anyayogavyavacchedadvAtriMzikA-5) *bho ! bhavya ! prANi ! jinavANI sAMbhaLo.* 9/1/ * dravyAnuyorAma * zAlA - 1 trilakSaNatvamekatra tripadyA''ha yathA jinH| tathA zraddhAnata: citte sarvaM satkarma sidhyati / / 9/1 / / prANinaH ! jinavANI re, zruNutA''darato hRdi|| dhruvpdm|| * vIMchIyAnI dezI. mU0 Ima dhanno dhaNa. dezI. pAli0 0 A.mAM () vALo pATha che. * ko.(da)mAM "kaho' pATha. 1. utpanna ta va vimata rUti va dhruva rUti vA| 4 aneka prata-pustakomAM 'vikAH vA' pATha che. te azuddha che. A.(1)+ko. (7+9+10)nA AdhAre 'vikATu vA' pATha grahaNa karela che. je pustakomAM 'pakSamAM pATha. ko. (9)+si.no pATha lIdho che. '... cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9+10) + lI.(1+2+3+4) + A.(1)mAM che. *, * cihnadrayamadhyavartI pATha phakta ko.(10)mAM che. 3 4 57
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 [ adhyAtma anuyoga sahita * adhyAtma anuyoga che maka tripadI dvArA trilakSaNa samajIe zlokArtha :- eka ja vastumAM traNa lakSaNane tripadI dvArA je rIte jinezvara bhagavaMta jaNAve che, - te pramANe cittamAM tenI zraddhA karavAthI sarva sat kAryo siddha thAya che. (1) yA che prANIo ! hRdayamAM Adara rAkhIne jinavANIne sAMbhaLo. (dhruvapada) * zraddhApUrvaka UMDo abhyAsa jarUrI : AdhyAtmika upanaya :- "bhagavAne je rIte tralakSaNya tripadI dvArA jaNAvela che, te rIte cittamAM zraddhA te karavAthI sarva sat kAryo siddha thAya che' - AvuM kahevA dvArA graMthakArazrI samyaga jJAna-darzana -cAritra svarUpa mokSamArga upara ApaNane AgaLa dhapAvavA mAMge che. bhagavAne je rIte kahyuM te rIte zraddhA karavA mATe UMDA abhyAsapUrvaka tenI sAcI jANakArI meLavavI paDe. UMDo abhyAsa eTale Agama, yukti che ane yogasAdhanA dvArA jinokta tattvanuM anveSaNa. AnA mAdhyamathI samyagu jJAna prApta thAya. te svarUpe zraddhA karavAthI samya darzana prApta thAya. temaja samyagu jJAna-darzanapUrvaka sarva sadanuSThAna karavAthI samyapha che cAritra prApta thAya. A rIte tAttvika ratnatrayanI prApti dvArA jIva vahelI take moze pahoMce che. tyAM ananta guNonA aizvaryathI yukta evo AtmA rahe che. A aMge kumArapALaprabodhaprabaMdha graMthamAM uddhata karelI kArikAmAM jaNAvela che ke "te lokAgramaMdiramAM sthAna meLavIne svAbhAvika ananta guNonA aizvaryathI yukta evA siddhAtmA rahe che.' A mujaba AdhyAtmika tAtparyanuM prastutamAM anusaMdhAna karavuM. (9/1)
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 dravya-guNa-yAryano rAsa + Tabolara)] eha ja bhAva vivarInaI kahaI cha0 - utpAda-vyaya-dhruvapaNaI, kaI samaya-samaya pariNAma re; padravyataNo pratyakSathI, na virodhataNo e ThAma re I9/rA jina. (135) utpAda (1) vyaya (2) dhrauvya (3) e traNa lakSaNaI paddhavyano samaya samaya pariNAma chaI. koI kahayache je "jihAM utpAda-vyaya, tihAM dhruvapaNuM nahIM. jihAM dhruvapaNuM, tihAM utpAda -vyaya nahIM; evo virodha chai. to 3 lakSaNa eka ThAmi kima hoI ? "jima chAyAtaparI eka ThAmi na hoI" tima 3 lakSaNa eka kAmi na huA joII." tehanaI kahieN je zIta-uSNa sparza jala - analani viSaI parasparaI parihAraI dIThA chaI, tehanaI eka ThAmaI upasaMhAra virodha kahiI. IhAM to 3 lakSaNa sarvatra eka ThAma ja pratyakSathI dIsaI chai. paraspara parihAraI kihAI pratyakSasiddha nathI. to e virodhano ThAma kima hoI ? (e virodhataNo na ThAma) anAdikAlIna ekAMtavAsanAi mohita jIva ehavo virodha jANaI chaI, paNi paramAI vicArI jotAM virodha nathI. samaniyatatAI pratyaya ja virodhabhaMjaka chaI. iti gAthArtha. 9/rA - : gana-vyaya-dhRvatveIi rAma: pratikSAnA -mAnAr catto ivadra, tatra virofdhatA uttara ? A2/rA che padravyamAM utpAdAdisiddhi che zlokArtha :- SaDu dravyamAM pratikSaNa utpAda-vyaya-dhrauvya dvArA pariNamana thAya che. tevuM pramANa dvArA jovAyela che. tethI utpAda-vyaya-dhrauvyano ekatra svIkAra karavAmAM virodha kyAMthI Ave ? (lAra) TI ja AtmAmAM viziSTa zailakSacapariNamanano upadeza ja AdhyAtmika upanaya :- 'pratyeka vastu pratikSaNa utpAda, vyaya, dhrauvya svarUpe pariName che' - A jANIne samyagdarzanI-saMyamI-kevalajJAnI-siddhasvarUpe utpAda ane mithyAtvI-asaMyamI-ajJAnI-saMsArIsvarUpe rahuM nAza ane AtmatvasvarUpe drauvya A traNa svarUpe ApaNo AtmA zIvratayA pariNamI jAya te mATe jinAjJA mujaba ApaNe prayatna karavo joIe. Avo AdhyAtmika upadeza prastuta zloka dvArA ApaNane prApta thAya che. jo tevuM karavAmAM Ave to tenAthI aSTakaprakaraNamAM varNavela mokSa durlabha nathI. tyAM che mokSanA svarUpane darzAvatA zrIharibhadrasUrijIe jaNAvela che ke "janma-maraNAdizUnya, sarvapIDArahita, ekAMte sukhamaya evo mokSa sarvakarmanA kSayathI maLe che. (9)2) 3 'iva vivAti pATha ko.(10)mAM che. je A.(1)mAM A pATha che. ma.+zAM.mAM 'lakSaNo pATha. A.(1)no pATha lIdho che. je zAM.+ma.mAM "vyayapaNuM' pATha. ahIM A.(1)no pATha lIdho che. '... cihnayamadhyavartI pATha mudrita pustakamAM nathI. pA. + si. + lI.(1+3+4) + P(2) + A.(1)mAM tathA ko.(7+9+10+11)mAM che. * zAM.+ma.mAM "analaH neI' pATha che. ahIM A.(1)no pATha lIdhela che. je zAM.+ma.dha.mAM 'ehono pATha che. A.(1)no pATha ahIM lIdho che. parAmarza janma
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita teha ja dekhADai chaI - ghaTa mukuTa suvarNaha arthiA, vyaya utpatti thiti pekhaMta re; nijarUpaI hovaI hema te., duHkha-harSa-upekSAvaMta re 9/35 (136) jina. eka ja hema dravyanaIM viSaU *joDII te* ghaTAkAraU (vyaya=) nAza, mukaTAkAraU utpatti anaIM hemAkAraI sthiti e 3 lakSaNa (pekhaMta=) prakaTa dIsaU chaIM. je mATaIM hemaghaTa bhAMjI hemamukuTa thAIM chaIM, tivAraI hemaghaTArthI dukhavaMta thAI. te mATaIM ghaTAkAraI hemavyaya satya chaIM. je mATaIM hemamukuTArthI harSavaMta thAI chaI. te mATaI hemautpatti mukuTAkAraIM satya chaI. je mATaIM hemamAtra(= suvarNaha)arthI te kAlaI (upekSAvaMta=) na sukhavaMta, na duHkhavaMta thAI chaI. nijarUpaI sthitapariNAmaIM (te hema hovaI =) rahai chaIM. te mATaIM hemasAmAnyasthiti satya chai. Ima sarvatra utpAda-vyaya-sthiti paryAya dravyarUpaIM jANavA. 232 ihAM utpAda-vyayabhAgI bhinnadravya anaIM sthitibhAgI bhinnadravya koi dIsatuM nathI. je mATaIM ghaTamukuTAghAkArAsparzI hema dravya chaI nahIM, je eka dhruva hoI. dhruvatAnI pratIti paNi chaiM. te mATaIM "tamAvADavyayaM nityam' (ta.mU.9/30) e lakSaNaIM pariNAmaI dhruva anaIM utpAdAdi pariNAmai adhruva sarva bhAvavuM.9/ parAmarzaH ghaTa-mauli suvarNArthI vyayotpAdasthitiSvayam / tu:va-pramo-mAdhyasthya naro yAti sahetu m||6/2|| zlokArtha :- ghaTa, mugaTa ane suvarNano artha evo prastuta manuSya nAza, utpatti ane sthiti thatAM zoka, AnaMda ane mAdhyasthya pAme che, te sakAraNa che. (9/3) * dravyadRSTi AdaraNIya AdhyAtmika upanaya :- ISTa-aniSTa paryAyanA kramazaH utpAda-vyaya rAganimitta che. aniSTa-ISTa paryAyanA kramazaH utpAda-vyaya Trunimitta che. Ama rAga-dveSajanaka hovAthI paryAyadaSTi tyAjya che. dravyadRSTi-dhrauvyadRSTi mAdhyasthyanimitta che. tethI mAdhyasthyajanaka hovA svarUpe dravyadRSTi upAdeya che. madhyasthatAnA pAyA upara ja sAdhanAmahela ubho che. AthI paryAyanI hAramALA vize rucine sthApita karyA vinA zuddha Atmadravya upara ja ApaNI dRSTi rucipUrvaka sthApita karI, dRDha karI, zuddha Atmadravyane pragaTAvavuM e ja ApaNuM parama kartavya che. AtmArthI jIvane zuddhadravyadRSTi samyakSaNe pakaDAvavAnA abhiprAyathI To ahIM Avo upadeza ApavAmAM Ave che. tenAthI mokSasukha jhaDapathI pragaTe. triSaSTizalAkApuruSacaritramAM zrIanantanAtha bhagavAnanI dezanAmAM mokSasukhane A mujaba jaNAvela che ke 'traNa jagatamAM devendra-dAnavendranarendrone je sukha che, te mokSasukhasaMpadAno anantamo bhAga paNa nathI.' (9/3) * lA.(1)+zAM.+dha.ma.mAM 'hemathI' pATha che. ko.(1)no pATha grahaNa karela che. *...* vacceno pATha B(2)mAM che. - cihnadvayamadhyavartI pATha ko.(9)mAM nathI. + zAM.mAM 'hemunakuTArthI' azuddha pATha. * zAM.mAM 'mukuToghAkA...' azuddha pATha.
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 vya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (9/4)]. utpAda-vyaya-dhrauvyano abhedasaMbaddha bheda dekhADaI chaI - ghaTavyaya te utpatti mukuTanI, dhruvatA kaMcananI te eka re; dala ekaI vartaI ekadA, nijakArayazakti aneka re !:/kA (137) jina. hemaghaTavyaya, teha ja hemamukuTanI utpatti ekakAraNajanya chai. te mATaI vibhAgaparyAyotpattisaMtAna chaI. tethI ja ghaTanAzavyavahAra saMbhavaI chai. te mATaI paNi uttaraparyAyotpatti te pUrvaparyAyano nAza jANavo. kaMcananI dhruvatA paNi (te eka=) teha ja che. je mATaI pratItya-paryAyotpAdaI ekasaMtAnapaNuM te ja dravyalakSaNa dhrauvya chai. e 3 lakSaNa eka dalaI ekadA vartaI chai. ima abhinna paNaiM. paNi zoka-pramoda-mAdhyacya svarUpa aneka kArya dekhInaI (nijakArayazaktika) tatkAraNazaktirUpaI anekapaNaI = bhinnatA paNi jANavI. "sAmAnyarUpaI dhrauvya anaI vizeSarUpai utpAda-vyaya' Ima mAnatAM virodha paNi nathI. ' vyavahAra to sarvatra svAdathanupravezaI ja hoi. vizeSaparatA paNi vyutpattivizeSaI ja hoi. lata va "cAludyate, cAnnazyati, cA dhruva ima ja vAkyaprayoga kIjaiM. "*uppanne i vA" ityAdau vAzabdo vyvsthaayaam| sa ca syaacchbdsmaanaarthH| sata M "MI: sa" e laukikavAkyaI paNi svAcchabda leII chaI. je mATaI sarpanaI pRSThAvacchedaI zyAmatA chai,p paNi udarAvacchedaI nathI. tathA sarpamAtra kRSNatA nathI. zeSanAga zukla kahevAI chaI. te mATaI vizeSaNa-vizeSyaniyamArtha jo svAcchabda prayoga chaI, to tripadI mahAvAkya paNi yAtkAragarbha ja saMbhavaI chaI. Iti 137mI gAthArtha saMpUrNa " l4 che 'vibhAga' pAli0 tarkaNA) mAM pATha zAM.mAM 'visabhAviga...' che. ja ko. (9)mAM "te mATaIM" pATha. * zAM.dha.mAM 'virodhapati' azuddha pATha. * lA. (2)mAM "pradezana" pATha. lI.(1)mAM pravezaI na" azuddha pATha. mUka pustakomAM "pinne pATha. ko. (10)no pATha lIdho che. 0 pustakomAM 'paNi" nathI. A.(1)mAM che. ko.(11)mAM "piNa' pATha. '... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. lA.(2)mAM che. (2)mAM "cAtkArabhAjI' pATha.
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 parAmarzaH [ adhyAtma anuyoga sahita ghaTavyaya: kirITasya janmaiva kAJcanasthitiH / ekadaikadalasthatvAt, tadbhedaH kAryazaktitaH / / 9 / 4 / * utpAda-nAza-dhrauvyamAM abheda zlokArtha :- ghaTano nAza e ja mugaTanI utpatti che ane e ja suvarNauvya che. kAraNa ke te traNeya yugapat eka ja upAdAnakAraNamAM rahela che. tathA kAryazaktinI apekSAe utpAdAdimAM bheda rahela che. (9/4) * pragaTa guNomAM ja paraspara abheda AdhyAtmika upanaya :- 'eka upAdAnakAraNamAM rahevAthI tathA samakAlIna hovAthI utpAdAdi traNa abhinna che ane vibhinnakAryajananazaktinI dRSTie utpAdAdi traNa bhinna che' A vAta AtmaguNa, vageremAM paNa lAgu paDe che. jJAna, darzana, cAritra, AnaMda Adi guNo AtmAmAM rahevAthI abhinna che. paraMtu te samakAlIna hovA jarUrI che. jJAna, darzana guNa utpanna thavA chatAM jo cAritra ke AnaMda dRDha guNa pragaTa thayela na hoya to jJAnAdi cAritrAdithI abhinna banI na zake. ratnatraya pragaTa thavA chatAM AtmAnA AnaMdano anubhava na thAya ke kevalajJAnAdi pragaTa na thAya to AnaMdathI ke kevalajJAnAdithI ratnatrayano abheda thaI na zake. tathA sarva AtmaguNono abheda na thAya to mokSa thaI na zake. tethI pratyeka mumukSue, munie apragaTa guNone pragaTa karI, prApta tamAma guNo sAthe teno abheda karI upalI bhUmikAnA sarva guNone pragaTAvavA mATe prayatnazIla rahevuM joIe. Avo AdhyAtmika saMdeza ahIM prApta thAya che. tathA bodha, ruci vagere vibhinna kAryane utpanna karavAnI zakti dharAvanAra hovAthI jJAna, darzana Adi paraspara bhinna paNa che. tethI eka guNa Take to paNa pramAdanA lIdhe anya guNa nAza pAme tevI saMbhAvanA ravAnA thatI nathI. tethI prApta guNono paraspara abheda thaI javAthI eka paNa guNa Take to mArA badhA ja guNo pragaTapaNe Takaze' AvI gerasamajamAM sAdhake mustAka na banavuM joIe. Avo AdhyAtmika saMdeza paNa A zloka dvArA meLavavA jevo che. anvaya-vyatirekathI siddhasvarUpane samajIe ka - - te upadezane anusaravAthI ja upamitibhavaprapaMcA kathAmAM zrIsiddharSigaNIe varNavela siddhasvarUpa jhaDapathI saMpanna thAya. tyAM jaNAvela che ke "nivRtti nagarImAM (1) mRtyu nathI, (2) ghaDapaNa nathI, (3) pIDA nathI, (4) zoka nathI, (5) arita nathI, (6) bhaya nathI, (7) bhUkha nathI, (8) tarasa nathI, (9) koI paNa prakAranA upadrava nathI. tyAM (1) svAbhAvika, (2) pIDArahita, (3) svAdhIna, (4) nirupama, (5) anaMta, (6) yogigamya evuM mAtra sukha ja che. jemanI tamAma kriyAo (kAryo) pUrNa thaI cUkela che evA dhanya siddha bhagavaMta te muktipurImAM satata prasanna rahe che. te siddhAtmA (1) anaMta AnaMda, (2) anaMta tAttvikazakti, (3) anaMta jJAna ane (4) anaMta darzanathI paripUrNa hoya che.' (9/4)
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo 9/5)]. bahukArya kAraNa eka jo, kahie te dravyasvabhAva* re; to kArarNabhedabhAvathI, huI kAryabhedabhAva re I9/pa (138) jina. havaI jo ima (kahiI-) kahasyo "je (bahukAryakAraNa) hemadravya eka ja avikRta (te dravyasvabhAva) chaI, vikAra to mithyA chaI. zokAdikAryatrayajananakazaktisvabhAva te chai, te mATaI tehathI zokAdika kAryatraya thAI chaI0 - to (kAraNabhedabhAvathI kAryabhedabhAva huI.) kAraNanA bheda vinA kAryano bheda kima che. thAi? svaSTasAdhana te pramodajanaka. svAniSTasAdhana te zokajanaka. tadubhayabhinna te mAdhyacyajanaka. e trividha kArya ekarUpathI kima hoI ? zakti paNi *dRSTAnusAraI kalpiI chai. nahIM to "agnisamIpaI jala dAhajananasvabhAva' ityAdika kalpatAM paNi kuNa niSedha karaI kaI ? tammana zaktibhede kAraNabheda kAryabhedAnusArai avazya anusaravo. anekajananakazaktizabda ja ekatvAnevasyAdvAda sUcaI chaI. *iti 138mI gAthArtha pUrNa * 9/pA ta ka vividha kAryavArthe dravyasvabhAva va ve? tarhi svahetvabhedAt syAt kAryabhedo hysnggtH||9/5 / / kAraNabheda vinA kAryabheda asaMgata che zlokArtha :- vividha kAryane karanAro dravyasvabhAva eka ja che' - AvuM jo kaho to svahetuabheda 4 hovAthI (= kAraNabheda na hovAthI) kAryabheda asaMgata thaI jaze. (9/5) ja ArAdhanA pachI virAdhanAmAM bhaLI na jaIe ja AdhyAtmika upanaya :- "kAraNabheda vinA kAryabheda asaMgata thAya' - A trikAlaabAdhita niyama 6t pustakomAM "kAraya' pATha. A. (1)no pATha lIdho che. 28 P(2)mAM 'vibhAva' pada. # ko.(13)mAM "kAraya' azuddha pATha. ' pustakomAM "kahiI" pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * lA.(2)mAM 'trayadravyajana.." pATha. 1 phakta ko.(11)mAM ahIM "ItyAdi artha buddhiparIkSArtha jANavuM' - ATalo adhika pATha che tathA te binajarUrI jaNAya che. * dRSTAntAnusAre. pAli0 tarkaNA, pustakomAM "niSedhaka' pATha. ko.(9)+si.no pATha lIdho che. * * citadvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che. parAmarzaH vividhakArI --- -
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 2} [ adhyAtma anuyoga sahita AdhyAtmika dRSTikoNathI e rIte upayogI che ke ApaNe kyAreka samatA rAkhIe ane kyAreka mamatAmAM ke viSamatAmAM aTavAI jaIe - Ano artha evo thAya ke samatAparyAyane utpanna karanAra ApaNe 2. mamatA-viSamatA paryAyane utpanna karatI vakhate badalAI jaIe chIe. guNAnuvAda-guNiprazaMsA-upabRhaNAdi karanAra ApaNe niMdA-paMcAta karatI vakhate judA svabhAvane dhAraNa karIe chIe. tapa karyA bAda mIThAI, pharasANa, phaLa vageremAM Asakta thavA dvArA tapasvIsvabhAvane gumAvI detAM vAra lAgatI nathI. vaiyAvacce karyA bAda niSkAraNa koInI sevA adhikArapUrvaka laIe tyAre vaiyAvaccIsvabhAva ravAnA thaI gayo che - A vAta bhUlAvI na joIe. svAdhyAya bAda hoMze-hoMze gappA mArIe, vikathA karIe tyAre svAdhyAyarucisvabhAva gerahAjara che - A hakIkata paNa dhyAnamAM rahevI joIe. * zubhanuM azubhamAM saMkramaNa na karIe ? - uparokta hakIkata satya hovAthI ja "prabhubhakti-guNIsevA-jIvadayA Adi dvArA zAtAvedanIya karma mAM bAMdhyA bAda jIvahiMsA vageremAM joDAIne jIva azAtA vedanIya karmane bAMdhe che tathA pUrve bAMdhela zAtA vedanIya karmane paNa azAtAvedanIyarUpe pariNAve che' - A mujaba karmaprakRti = kammapayaDI zAstramAM batAvelo siddhAMta paNa saMgata thAya che. kema ke svabhAva badalAyA vinA kArya na badalAya. kAryabheda svabhAvabhedano sAdhaka che. A rIte AtmasparzI AdhyAtmika jANakArI ane zraddhA sAdhakane sAdhanAmArge apramatta banAve che. tenA baLathI ja uttarAdhyayanasUtramAM darzAvela siddhasvarUpa satvare pragaTa thAya. tyAM siddhasvarUpane jaNAvatA kahela che ke "nirmama, nirahaMkAra, vItarAga, AzravazUnya, kevalajJAnane prApta karela siddhAtmA zAzvata kALa sudhI sarvathA svastha bane che." (/5)
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (9/6)] 237 "zokAdijananaI vAsanAbheda", koI bolai buddha re; tasa manaskAranI bhinnatA, viNa nimittabheda kima zuddha re ? / / 9/6 (139) jina. *havaI valI* (koI) bauddha ima (bolaI=) kahaI chai je - "tulAnamanojJamananI pari utpAda-vyaya ja ekadA chai, kSaNikasvalakSaNanaIM dhrauvya to chaI ja nahIM. hemathI zokAdika kArya hoi chaI, te bhinna bhinna lokanI bhinna bhinna vAsanA chaI, te vatI. jima eka ja vastu (zokAdijananaI) vAsanAbhedai koInai iSTa, koIkanaIM aniSTa e pratyakSa chai. selaDIpramukha manuSyanaa ISTa chaI, karabhanaIM aniSTa chaI. paNi tihAM vastubheda nathI, tima IhAM paNi jANavuM." (tasa=) te bauddhanai nimittabheda vinA vAsanArUpa manaskAranI bhinnatA kima zuddha thAyai ? te mATaiM zokAdikanuM upAdAna jima bhinna, tima nimitta paNi avazya bhinna mAnavuM. eka vastunI pramAtRbhedaI iSTAniSTatA chai, tihAM paNi eka dravyanA ISTAniSTajJAnajanana zakti rUpa paryAyabheda kahavA ja. *Iti 139mI gAthAno artha saMpUrNa.* 9/6 // parAmarzaH zokAdihetusaMskArabhedAt kAryabhidA nanu / vauddha ! te vAsanAmevaH hetumevuM vinA tham ? / / 1/6 / / 24 bauddhamata mImAMsA zlokArtha :- 'zoka vagerenA kAraNIbhUta saMskAra judA hovAthI kAryabheda thAya che' - AvuM jo he TA bauddha ! tame kaho to hetubheda vinA tamAre prabuddhasaMskArabheda kaI rIte saMgata thaze ? (9/6) # ApaNA patanamAM ApaNo vikRtasvabhAva javAbadAra AdhyAtmika upanaya :- prabuddha vividha saMskAra vagere svarUpa aneka kAryanI utpatti sUcita kare che ke upAdAnakAraNanA svabhAva aneka che. tathA nimittakAraNanA svabhAva paNa aneka che. kAryanI utpatti to upAdAna ane nimitta - bannenA lIdhe thAya che. tethI koI ApaNane kaDavA-karkaza zabda kahe ke apamAna kare ane ApaNane tenA pratye gusso Ave to ApaNane thatA gussAmAM phakta sAmenI vyaktinA bagaDelA dho zabdo ja kAraNa che - tevuM nathI. paraMtu ApaNo bagaDelo svabhAva paNa temAM avazya javAbadAra che. A satya hakIkatano svIkAra karavAmAM ApaNane bilakula khacakATa thavo na joIe. sAmenI vyaktinA * jananaIM = lokane. lA.(1)+lA.(2)ma.mAM 'manasakAra...' pATha. ko.(2)mAM 'namaskAranI' pATha. ** cihnadrayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che. pustakomAM 'te' nathI. ko.(9)+si.mAM che. pustakomAM 'jana' pATha. ko.(7+10+11) no pATha lIdho che.
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 [ adhyAtma anuyoga sahita zabdo gussAnuM nimittakAraNa che tathA ApaNo AtmA gussAnuM upAdAnakAraNa che. tethI zabdano bagaDelo svabhAva ane ApaNo bagaDelo svabhAva A banne bhegA thavAthI krodhAvalano prAdurbhAva thAya che $ kheladilIne khIlavIe 2. jo ApaNo svabhAva bagaDelo na hoya to ApaNA kAne paDatA bagaDelA zabdo kopAnalanuM nirmANa karavA mATe asamartha che. gozALAe kaDavA zabdomAM bhagavAna mahAvIrasvAmIjI pratye khoTA AkSepo ( 3 karyA, doSAropaNa karyA tema chatAM paNa zramaNa bhagavAna mahAvIra mahArAjA tenA pratye leza paNa gusse thayA na hatA. kAraNa ke kaDavA zabda svarUpa nimittakAraNa hAjara hovA chatAM paNa bhagavAnano svabhAva ja bagaDelo na hato, gussAnuM upAdAnakAraNa gerahAjara hatuM. tethI gussAnuM nimittakAraNa akiMcitkara banI gayuM. A ja rIte rati-arati, gamA-aNagamA, rAga-dveSa, harSa-zoka Adi vividha vikRtionA vamaLamAM ApaNe aTavAI jatA hoIe; tyAre kevaLa bAhya vAtAvaraNa, bAhya nimitta, bAhya zabdo, bAhya paristhiti vagerenA bagaDelA svabhAvane kAraNa mAnavAnA badale ApaNA vikRta svabhAvane paNa temAM javAbadAra che mAnavAnI ApaNe madhyasthatApUrvaka kheladilI rAkhavI joIe. te madhyasthatA-kheladilIno prakarSa thAya to kSetralokaprakAzamAM darzAvela siddhasvarUpa najIka Ave. tyAM upAdhyAya zrIvinayavijayajIe jaNAvela che ke "lokAgrabhAgamAM vyApIne rahelA siddhAtmAo vedazUnya, vedanArahita, cidAnaMdamaya tathA karmano tApa javAthI atyaMta zItala che." (9/6) SATS
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (9/7)] jo nimittabheda vina gyAnathI, zakti saMkalpa-vikalpa re; to bAhya vastunA lopathI, na ghaTa tujha ghaTa-paTa jalpa re 5/75 (140) jina. jo yogAcAramatavAdI bauddha kahasyaI je "nimittakAraNanA bheda vinA ja vAsanAvizeSajanita+ (gyAnathI zakti = gyAnazaktithI =) jJAnasvabhAvathI zoka-pramodAdika saMkalpa -vikalpa hoI chaI." to "ghaTa-paTAdinimitta vinA ja vAsanAvizeSaU ghaTa-paTAghAkAra jJAna hoi.'' (to =) ti vAraI bAhya vastu sarva lopaU, anaI (bAhya vastunA lopathI tujha) niSkAraNa (ghaTa-paTajalpa) tattadAkAra jJAna parNi na (ghaTaI=) saMbhavai. aMtara-bahirAkAra virodhaiM bAhyAkAra mithyA kahiIM, to citravastuviSaya nIlapItAghAkArajJAna paNi mithyA hui jAi. tathA sukhAghAkAra nIlAghAkAra paNi viruddha thAi, tivAra sarvazUnya jJAnavAdI mAdhyamika bauddhanuM mata AvI jAIM. uktaM ca " kiM syAt sA citrataikasyAM na syAttasyAM matAvapi / yadvIpa svayamaryAnAM roSate taMtra je vayam ? / / " (pramALavArtti-2/210) zUnyavAda paNi pramANa siddhasiddhi vyAhata chai. 239 te mATaIM sarvanayazuddha *syAdvAda ja vItarAgapraNIta Adaravo. *vItarA prItamArga Dva zreyaH, nAcayaMti*. 'Iti 140 gAthArtha saMpUrNam 59/gA hetubhedaM vinA jJAnazaktyA zoko bhaved yadi / - parAmarzaH tarhi bAhyArthalopAtte ghaTajJAnaM na sambhavet / / 9/7 / / 7 ko.(4)mAM 'bhede' pATha. pustakomAM 'yogAcAravAdI' pATha.ko.(7+9+10+11)no pATha lIdho che. pustakomAM 'vAsanAjanita' pATha. si. + ko.(7+9+10+11) + B(2) + lA.(2)no pATha lIdho che. * phakta lI.(3)mAM 'saMbhavaI, aMtaHhirAkAra jJAna' adhika pATha. 0 pustakomAM 'sthAvasyAM' pATha. ko.(7)no pATha lIdho che. * ko.(13)mAM 'zuddha syAdvAda ja' pATha nathI. * * cihnandvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. pA.li.mAM che. .1 cihnadrayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM ja che. bhAra
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 [ adhyAtma anuyoga sahita # cogAcAramata samIkSA zlokArtha :- jo kAraNabheda vinA ja jJAnazaktithI zoka thAya to bAhya vastuno uccheda thavAthI tamane (= jJAnAdvaitavAdI yogAcAra nAmanA bauddhane) ghaTajJAna thaI nahi zake. (97) vitaMDAvAdane vidAya ApIe ke AdhyAtmika upanaya :- "jJAnAdvaitavAda ke zUnyavAda aprAmANika hovAthI teno svIkAra thaI zake tema nathI. paraMtu prAmANika evo syAdvAda ja svIkartavya che' - AvuM jaNAvavAnI pAchaLa Azaya e - che ke je vastu niprayojana hoya, nipramANa hoya, nirarthaka hoya teno svIkAra karavAnI mAthAkUTamAM utaryA vinA je vastu pramANayukta, prayojanayukta, paramArthayukta jaNAya teno atyaMta AdarapUrvaka svIkAra karavo joIe. nirmUlya ane nirmAlya evA vAda-vivAda ke vitaMDAvAda, zuSkavAda vageremAM ApaNI [, zaktino durvyaya karyA vinA bhAvazuddha syAdvAdanA aidaMparyArthane bhAvanAjJAnathI parakhI svabhUmikAyogya udAtta AcaraNamAM sadA lIna-vilIna-layalIna banI javuM, tene AtmasAta karI levuM - e ja ApaNuM parama - kartavya che. ja bhAvanAjJAnayukta sadAcAranuM phaLa meLavIe . bhAvanAjJAnAnuviddha ucita sadAcAranA baLathI ja devendrastavaprakIrNakamAM varNavela siddhasukhanI samRddhi durlabha na rahe. tyAM jaNAvela che ke devatAonA samUhanI saikAlika bhegI karelI tamAma samRddhine anaMtaguNa che adhika karavAmAM Ave ane tyAra bAda tene anaMta varga-vargothI gaNavAmAM Ave to paNa te jinaRddhine -siddhaRddhine prApta karI na zake. 2 = 4. 4 = 16. tethI beno varga-varga soLa thAya. (2) = 16 A rIte taikAlika tamAma surasamRddhine anaMtaguNa adhika karIne teno varga-varga anaMta vAra karavAmAM Ave to paNa zuddhAtmasamRddhinI barobarI na karI zake. to siddhAtmAnI sadguNasamRddhi-sukhasamRddhi keTalI ane kevI vizALa haze !? teno javAba suparakomyuTara dvArA paNa maLavo durlabha che. (97)
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241 dravya-guNa-payAryano rAsa + Taba (98)]. ghaTanAza mukuTa utpattino, "ghaTahema eka ja rUpa heta re; ekAMtabhedanI vAsanA, naiyAyika paNi kima deta re? I98 (141) jina. ima zokAdikAryatrayanaI bhedaI utpAda, vyaya, prauvya e 3 lakSaNa vastumAMhi sAdhyAM, paNi te avibhaktadravyapaNAM abhinna chai. ta va hemaghaTanAzADabhinna hemamukuTotpattinaI ke viSaI hemaghaTAvayavavibhAgAdika (eka ja rUpaI) hetu chaI. hata va mahApaTanAzAbhinnakhaMDapaTotpatti prati ekAditaMtusaMyogapagama hetu chai. khaMDapaTaI mahApaTanAzanaI hetutA kalpiyAM to mahAgaurava thAI' Ima jANato I lAdhavapriya (paNi) naiyAyika nAzotpattimAM ekAMtabhedanI vAsanA kima deI chaI? tehanuM mata chaI ke - kalpanAgauravaM yatra, taM pakSaM na shaamhe| kalpanAlAghavaM yatra taM pakSaM tu sahAmahe / / ( ) 'Iti 141mI gAthArtha saMpUrNam. kATA. , ghaTadhvaMsA'pRthagmaulijanmanyekaiva hettaa| tathApyekAntabhinnau tau naiyAyikaH kathaM vadet ? / / 9/8 / / - vAva nagaragaDI rakama A taiyAcikamata nirAkaraNa ja zlokArdha - ghaTavaeNsathI abhinna mugaTautpatti pratye eka ja kAraNatA che. tema chatAM "ghaTadhvaMsa | ane mugaTautpAda A banne ekAMte bhinna che' - A pramANe taiyAyika kaI rIte kahI zake ? (98) : 4 guNa Ave doSa jAya, doSa jAya guNa Ave 13 AdhyAtmika upanaya :- "eka upAdAnakAraNamAM ekI sAthe thatAM utpAda-vyaya Adi paraspara abhinna C 3 che' - A mujaba ahIM mULa zlokamAM sUcita karelA siddhAMtanuM AdhyAtmika vizleSaNa e rIte karavuM ke ApaNA AtmAmAM thato durAcAradhvaMsa ane sadAcArajanma, doSanAza ane guNotpAda ekI sAthe thatAM hovAthI abhinna che. tethI nizcaya dRSTithI sadgaNane ane sadAcArane lAvavAno prayatna karavAthI te 5 ja samaye doSano ane durAcArano nAza thAya che. kAraNa ke te tenAthI abhinna che. kSamA Ave eTale 1 ma.mAM "ghaTa eka ja rUpaI heta' pATha. dha.zA.mAM 'ghaTa hema eka ja hetu" pATha. si. + lI.(1+2+3)no pATha lIdho che. je zAM.mAM "hetu' pATha. ma.+ko.(7)no pATha lIdho che. ja ko.(9)mAM "ekAMtavAdanI pATha. * zAM.dha.mAM "naIyA...' pATha. A.(1) + ko.(1)no pATha lIdhela che 0 lI.(1)mAM "vadatta' pATha. A pustakomAM 'te pATha nathI. ko.(7+11)mAM che. '... citadvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM ja che.
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 [ adhyAtma anuyoga sahita 2211 krodhano nAza thaI jAya. vinamratA Ave eTale ahaMkArano nAza thaI jAya. saraLatA Ave eTale kuTilatAno nAza thaI jAya. te ja rIte tapanI pravRtti Ave eTale game tyAre, game tyAM, game te khA-khA karavAnI kuTeva ravAnA thAya. vinaya Ave eTale guru bhagavaMtonI sAme ke vaDIlanI sAme manaphAve tema bakavATa karavAnI pravRtti tadana chUTI jAya. A rIte sAdhake mukhyatayA sadguNane ane sadAcArane lAvavA mATe vizeSa prakAre prayatna karavo joIe. AvuM bane to anAyAse doSamAMthI ane durAcAramAMthI sAdhakane tAtkAlika mukti maLe. vyavahAranayanI STie durAcAra ane durguNa jAya eTale pachInI kSaNe sadAcAra ane sadguNa AvyA ja samajo. sAdhake potAnI bhUmikA nizcayayogya che ke vyavahArayogya che? teno yogya nirNaya gurugamathI karI tathAprakAranuM valaNa ane vartana keLavavA sadA tatpara rahevuM. tenA lIdhe ae 'jaMbUcariyaM'mAM zrIguNapAle jaNAveluM (1) kRtakRtya, (2) tattvajJAnI, (3) niraMjana, (4) nitya evuM paramAtmasvarUpa jhaDapathI pragaTe che. (9/8) ca
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 dravya-guNa-yAyano rasa + Tabo (99)] dudhavrata dadhi bhujaI nahIM, navi dUdha dadhivrata khAI re; navi "doI agorasavrata jimaI, atiNi tiyalakSaNa jaga thAI re hAlA(142) jina. dadhidravya te dugdhadravya nahIM, je mATa (duSpavrata=) jehanaI dUdhanuM vrata chaThe dUdha ja jimavuM" evI pratijJArUpa; teha dahIM (bhUjaI=) jimaI nahIM. dugdhapariNAma ja dadhi-Ima jo abheda kahieN, to dadhi jimatAM dugdhavratabhaMga na thayo joIzuM. ama dUdha te dadhidravya nahIM, paNa pariNAmI. mATaI abheda kahiI, to dUdha jimatAM dadhivratabhaMga na thayo joieN. dadhivrata to dUdha nathI (khAIka) jimato. tathA "agorasa ja jimavuM" ehavA vratavaMta (=agorasavrata) dUdha dahI 2 (=doI) na jima. ima gorasapaNaI 2 naIM abheda chaI. IhAM = dadhipaNaI utpatti dugdhapaNaI nAza gorasapaNaI dhruvapaNuM pratyakSasiddha chaI. (tiNi) e daSTAMtaI (jaga5) sarvajagarti bhAvanai ( tilakSaNas) lakSaNatrayayuktapaNuM (thAI=) kahevuM. zlokaH - "payovrato na dadhyatti, na payo'tti ddhivrtH| risannato norma, tasmadiDu trayAtmannA " (sAtamImAMsa-60) anvayirUpa anaI vyatirekirUpa dravya-paryAyathI siddhAMtAvirodhaI sarvatra avatArInaI 3 lakSaNa kahevAM. ketalAika bhAva vyatirekI ja. ketalAIka bhAva to* anvayI ja" ema je anyadarzanI kahaI chaI, tihAM anerAM bhAva sAdvAdaLyutpatti* dekhADavA. bIjuM vastunI sattA trilakSaNarUpa ja chaI, "utpAddhi-vyaya-dhrauvyayu sa" (tA.va.ra1) tti tatvArthavanA to sattApratyakSa teha ja trilakSaNa sAkSI chaI. tathArUpaI savyavahAra sAdhavA anumAnAdika pramANa anusarayaI chaI. lAlA. ja ko.(4)mAM "doya' pATha. # ko.(4)mAM 'tiNa' pATha. 1 A.(1)mAM 'joIe' pATha. A.(1)mAM "kahiye" pATha. ka pustakomAM 'jim' pATha. ko. (9)+A.(1)+lA.(2)no pATha lIdho che. na lA.(2)mAM "....yuktapaNaI pATha. 8 A.(1)mAM "avadhArInaI pATha. * pustakomAM "to' nathI. lA.(2)mAM che. * ko.()mAM "...vyutpanna' pATha. si.lA.(2)mAM 'vyutpannaI pATha. A sAdhya, pAli0 * pustakomAM 'anusajiMI pATha che. ko.(11)no pATha lIdho che.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 parAmarzaH payovrato na dadhyatti na payo'tti dadhivrataH / agorasavrato nobhe tasmAt trilakSaNaM jagat / / 9 / 9 / / [ adhyAtma anuyoga sahita * dUdhavata vagere dRSTAMtathI trailakSaNyasiddhi zlokArtha :- dUdhavratavALo dahIM khAto nathI. tathA dahIMvratavALo dUdha pIto nathI. agorasavratavALo dUdha ane dahIM bannene khAto nathI. tethI jagata trilakSaNAtmaka che. (9/9) * lokottara siddhAntane dRDha karIe AdhyAtmika upanaya :- 'pratyeka padArtha trilakSaNAtmaka che' A siddhAnta lokottara che. ghaTa-mugaTa -suvarNanA vyaya-utpAda-dhrauvyanuM udAharaNa laukika che. jyAre dUdhavrata, dahIMvrata vagerenuM dRSTAMta lokottara dRSTAMta che, zAstrIya udAharaNa che. lokottara dRSTAMta dvArA lokottara siddhAntanI saMgati karavAmAM Ave to lokottara siddhAnta vadhu dRDha bane che. tethI 'lokottara siddhAntanI saMgati lokottara udAharaNa dvArA thaI zakatI hoya to te rIte tenI saMgati karavI joIe' - AvI sUcanA uparokta zloka dvArA maLe che. tethI anyavidha lokottara siddhAntanuM samarthana karanArA evA lokottara dRSTAMtanI zodha karavA tathA tenA dvArA lokottara siddhAntanuM samarthana karavA ApaNe haMmezA tatpara rahevuM joIe. A rIte lokottara siddhAntanuM spaSTIkaraNa ane daDhIkaraNa thavAthI samyagdarzananI zuddhi tathA samyajJAnanI sUkSmatA thavA dvArA mokSamArgAnusArI kSayopazama vadhu baLavAna bane che. tenA lIdhe AtmArthI sAdhaka mahAnizIthamAM jaNAvela siddhasukhane jhaDapathI meLave che. tyAM jaNAvela che ke 'siddhanuM sukha (1) aikAntika (avazyabhAvI), (2) Atyantika (pracura-puSkaLa), (3) upadravazUnya, (4) acala, (5) akSaya, (6) dhruva, (7) parama zAzvata, (8) niraMtara ane (9) sarvottama che.' (9/9) -
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 245 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo 9/10)] yAvatkAla eka vastumAMhi traNi 3 lakSaNa kima hoI ? te nirdhArII cha0 - utpanna ghaTaI nijadravyanA, utpatti-nAza kima hoI re ; suNi dhruvatAmAMhi pahilA bhalyA, kaI anugamazakti doI re 9/10(143) jina. "utpatti thaI chaI jehanI, eDavo je ghaTa tehanaI viSaI (=utpanna ghaTaI) dvitIyAdikSaNaiM (nijadravyanA=) svadravyasaMbaMdhaI utpatti-nAza kima hoI ? je mATaIM prathamakSaNasaMbaMdharUpAMttaraparyAyotpatti teha ja pUrvaparyAyanAza tumha pUrvi thApyo cha" - e ziSya prazna pUchyuM guru prati. IhAM guru uttara ziSya prati kahaI chaI, (suNika) sAMbhalaI ziSya ! pahilA = prathamakSaNaI. thayA (doI=) je utpatti-nAza te dhruvatAmAMhi bhalyA. anugama kahetAM ektA, te zakti sadAI che chaI. achatai paNi Adya kSaNai upalakSaNa thaInai Agali kSaNaI, dravyarUpatasaMbaMdha kahiI, "utpanna thaTI, naSTo dhaTa:" rUtti sarvaprayatA "phAnImutpanna, na" Ima kahiI, tivAraI etatpaNaviziSTatA utpatti-nAzanaI jANiI, te dvitIyAdi kSaNaI nathI. te mATaI dvitIyAdikSaNaruM phanImunna" ityAdi prayoga na thAI. ghaTa" kahatAM ihAM - dravyAthadazai mRdudravya levuM. je mATaI utpatti-nAzAdhAratA sAmAnyarUpai kahiI, tatvatiyogitA te vizeSarUpaI kahiI. I9/10 svadravyasya vyayotpAdau prAgutpanne ghaTe katham ? / - zugu, to mallito beDanupamattirUpatA1/10 nA * dhrauvyamAM utpAda-vyaya bhaLI jAya * zlokArtha :- pUrve utpanna thayelA ghaTamAM svadravyanA vyaya ane utpAda kaI rIte thAya? A praznano che. javAba tame sAMbhaLo. te utpAda ane vyaya anugatazaktirUpe drauvyamAM milita rahe che. (9/10) duSkRtagaha - sukRta anumodanAnuM tAttvika prayojana % AdhyAtmika upanaya - 'utpAda-vyaya anugamazaktirUpe prauvyamAM bhaLI jAya che' - A pramANe je che parAmarzaH karI rahI * ko.(5)mAM "dravyatAmAMhi pATha. ma.mAM 'vatAmAM pATha. ko. (10+11)no pATha lIdho che. je pustakomAM "bhaliyA' pATha. ko.(4)no pATha lIdho che. ja ko.(7)mAM "pUchayauM pATha. lA.(2)mAM "pUchiu' pATha. nAzaI bhALa ko. (9)mAM "utpannanAza." pATha.
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 [ adhyAtma anuyoga sahita 1. hakIkata jaNAvI tenAthI AdhyAtmika saMdeza A pramANe grahaNa karI zakAya ke ApaNe pUrve je koI sukRta ke duSkRta karelA hoya te anugamazaktirUpe ApaNA dhruva AtmAmAM vartamAnakALe paNa vidyamAna che. sukRtanI che. te ke duSkRtanI kriyA samApta thaI javA mAtrathI sukRtano ke duSkatano sarvathA nAza thaI jato nathI. tethI duSkRtanA kaTu phaLathI bacavA mATe duSkatanI AtmasAkSIe niMdA, gussAkSIe gaI, prAyazcittavahana, punaH akaraNaniyama AdimAM tatpara rahevuM joIe. tathA sukRtanA madhura phaLanI sAnubaMdha abhivRddhi mATe thayelA rAma sukRtanI anumodanA, punaH punaH sukRtakaraNanI abhilASA, navA navA sukRtonA saMkalpo karavAmAM tatpara rahevuM joIe. svasukRtanI anumodanAnA avasare svaprazaMsA, ApabaDAI ke mahattvAkAMkSAnA viSama vamaLamAM aTavAI na javAya tenI pUrNa takedArI rAkhavI. tethI svasukRtanI anumodanA bane tyAM sudhI manamAM karavI. anumodanA eTale tRptino oDakAra. tathA svaprazaMsA ke mahattvAkAMkSA eTale khATo gacarako. tevI duSkatagaha - sukRtAnumodanAthI kAtrizikA prakaraNamAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje jaNAvela sarvakarmakSayasvarUpa mukti najIka Ave. A vAta khyAlamAM rAkhavI. (9/10)
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 dravya-guNa-payAno rAsa + Tabo 9/11)] utpatti-nAzanaI anugamaI, bhUtAdika pratyaya bhAna re; paryAyArathathI savi ghaTaI, te mAnaI samayapramANa re 9/11 (144) jina. (utpatti-nAzanaI anugamaI bhUtAdika pratyaya bhAna. tathAti ) nizcayanayathI "jyamALe " e vacana anusarInaI "udyamAnam utpanna" Ima kahiI. paNi vyavahAranayache "ughate, utpanna", utpasyate, nIti, naSTa", nakSyati' e vibhakta kAlatrayaprayoga chaI, te pratikSaNaparyAyotpattinAzavAdI je RjusUtranaya, teNaI anugRhIta je vyavahAranaya, te leInaI kahiyaI. (paryAyArathathI savi ghaTaI.) je mATaI RjusUtranaya samayapramANa vastu mAnaI chaI. tihAM je paryAyanA vartamAna utpatti, nAza vivaliI, te leInaI "utpattei, " kahiyaI. atIta te leI "utpanno, naSTa ima kahiI. anAgata te leI "patyajyate janasthati" Ima kahiya. vyavasthA sarvatra sthAt zabdaprayogai saMbhavaI. iti 144 gAthArtha saMpUrNam. 9/11al te -nAzAnuvRceva mUtavipratyaya paryAyArthAd bhavet sarvaM kSaNikaM vastu tannaye / / 9/11 / / ! $ paryAyArthika mata vicAra zlokArdha :- utpAdana ane vyayane anusarIne ja bhUtakALa AdinA sUcaka pratyayothI pramAzAna utpanna thAya che. paryAyArthikanayathI sarva vastu saMbhave che. kAraNa ke paryAyArthikanayanA mate sarva vastu kSaNika che. (9/11) * nizcaya-vyavahAranA siddhAntane jIvanamAM vaNavAnI kaLA che AdhyAtmika upanaya :- 'kriyaHIUM vRkRta' A mujaba TabAmAM darzAvela nizcayanayano siddhAMta dhyAnamAM rAkhIne ApaNe koIka vyaktine aTTamanuM ke aThThAInuM paccakhANa letA joIe tyAre "A tapasvI che' - Ama vicAravuM. tathA koIkane pUjAnA kapaDAmAM derAsara jato joIne "A bhagavAnano bhakta che" - tema vicAravuM. koIkane zAstrano abhyAsa karatA joIne "A jJAnI che' - tema vicAravuM. tathA koIka mumukSune ogho laIne nAcatA joIne "A saMyamI che' - tevI buddhi ubhI karavI. * si.+ko. (7+9)mAM "bhAva" pATha. 1. trimANe vRtam zAM.mAM "nakSayati' azuddha pATha. ja zAM.mAM 'vibhakti' pATha ko.(7)no lIdho che. pustakamAM 'vartamAna pada nathI. ko.(7)+P(4)lI.(3)+ko.(12)+pA.mAM che. che. ( citadvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 [ adhyAtma anuyoga sahita tathA 'kriyA ne kRtaM vistR kRtam va i' - Avo vyavahAranayano siddhAMta lakSamAM rAkhIne ApaNe traNa ke ATha upavAsa pUrNa thayA bAda pachInA divase "mAre akramano ke aThThAIno tapa pUro thayo che' - tema mAnavuM. paraMtu ApaNe aThThamanuM paccakhkhANa karyA bAda "mAre aThThama tapa pUro thaI gayo' - ema vicArI te ja divase pAraNuM karI na levuM. jinAlayamAM be-traNa kalAka dila daIne bhagavadbhakti rAma karyA bAda ja 'mAre Aje prabhukRpAthI suMdara bhakti thaI - tema vicAravuM. yathArtha ArAdhakapaNAnI oLakha che 45 Agama tathA saMmatitarka Adi graMthono mArmika abhyAsa karyA bAda ja "gurukRpAthI sAro (0 zAstrabodha mane prApta thayo' - AvuM ApaNe vicAravuM. tathA dIkSA grahaNa bAda sArI rIte varSo sudhI paMcAcAranuM gurvAjJA mujaba pAlana karyA bAda ja "deva-gurukRpAthI huM saMyamI banyo' - AvuM namrabhAve * vicAravuM. A rIte bIjAnA mATe nizcayanayano siddhAMta ane sva mATe vyavahAranayano siddhAMta uparokta na rIte lAgu pADIne ApaNe yathArthapaNe ArAdhaka banavuM joIe. tenA lIdhe dharmasaMgrahaNimAM darzAvela siddhasukha jhaDapathI pragaTa thAya. tyAM zrIharibhadrasUrijIe siddhonA sukhanI siddhi karavA mATe jaNAvela che ke "siddhone janma na hovAthI ghaDapaNa nathI, mota nathI, bhaya nathI, corAzI lAkha yonimAM rakhaDapaTTI vagere svarUpa che! saMsAra nathI. janma vagere na hovAnA lIdhe siddhone zreSTha sukha kema na hoya ?' kAraNa ke janma-jarA -maraNa Adi pote ja duHkhAtmaka che, duHkhajanaka che. tethI tenI gerahAjarIthI sarvottama AnaMda siddhomAM siddha thAya che.(9/11)
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (9/12)] jo tujha utpattiviziSTano, vyavahAra nAzano ISTa re; to vyavahAri utpatti Adaro, je pahilAM achati viziSTa re 9/12 (145) jina. jo utpattidhArArUpa nAzanaIM viSaU bhUtAdika pratyaya na kahiIM, anaIM nas dhAtuno artha nAza naIM utpatti eha 2 lei, tadutpatti kAlatrayano anvaya saMbhavato kahiI. (ima utpattiviziSTano = nAzano vyavahAra tujha ISTa.) Ima kahatAM nazyatsamayaI "naSTa" e prayoga na hoi; je mATaIM te kAlaI nAzotpattinuM atItatva nathI. 249 Ima samarthana nAzavyavahAranuM jo karo cho, to vyavahAraI (pahilAM achati viziSTa) utpatti kSaNasaMbaMdhamAtra (Adaro=) kaho. tihAM prAgabhAvadhvaMsanA kAlatrayathI kAlatrayano anvaya samarthana karo. 21 anaIM jo ima vicArasyo "ghaTanaIM vartamAnatvAdikaIM jima paTavartamAnatvAdi vyavahAra na *hoI, ghaTadharmavartamAnatvAdikaIM ghaTavartamAnatvAdi vyavahAra na hoi, tima nAzotpattivartamAnatvAdikaIM* nAzavartamAnatvAdikavyavahAra na hoI.' to kriyA-niSThApariNAmarUpa vartamAnatva *atItatva leI "nati, naSTa:; utpadyate, utpannaH" e vibhaktavyavahArasamarthana karo. ata va kriyAkAla *niSThAkAla yaugapadyavivakSAI "utpadyamAnamutpannam, vicched vijJatam" e saiddhAntika prayoga saMbhavaIM. * zAM.mAMthI 'to', 'je' pATha lIdhela che. anyatra 'vyavahA.i... to pahilAM' - pATha. T ko.(10)mAM 'nAzyotpattinuM' pATha. x ko.(9)mAM 'Ima' nathI. paraMtu 'arniM vartamAnaIM' pATha che. ko.(13)mAM 'utpattikaraNasaMbaMdha' pATha, OM ko.(11)mAM "kSaNasaMbaMdhamAM 'svAdhirakSaLatvavyApavasvAdhirakSAbaMtAdhiraLatAtvam anutpannatvamAtra' kaho" pATha. * ko.(9)mAM 'anvaya'nA badale 'artha' pATha. *B(2)+lA.(2)mAM 'ghaTavarta..' *.* cihnadrayamadhyavartI pATha ko.(10+11)mAM nathI. * lA.(2)mAM 'nAzavarta..' * ko.(9)mAM 'atItatva' pada nathI. * ko.(13)mAM 'niSThAkAla' pATha nathI. ma. + zAM.mAM 'sauddhA....' azuddha pATha si. + ko.(7+9+10+11) + A.(1)no pATha lIdho che.
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ paf: : 250 [ adhyAtma anuyoga sahita paramataI "tAnI dhvasto vaTa" e Adya kSaNaI vyavahAra sarvathA na ghaTaI. ayyAra nayabhedaI saMbhavai. satra sati gAthA chaIe. 'uppajjamANakAlaM uppaNNaM ti vigayaM vigcchNtN| virya pUvavaMto, tizAstavisarSa virese (sa.ta.rU.rU7) 9/1rA ' ydyutpttivishissttprdhvNsvyvhRtirmtaa| utpattirvyavahArAddhyasatI pazcAt satI yutaa||9/12|| ke navyarnayAcikamata samAlocanA dasa zlokArtha - (he navya taiyAyiko !) jo utpattiviziSTa nAzano vyavahAra tamane mAnya hoya to vyavahAranayane AzrayIne utpatti svIkAro. vyavahAranayathI pUrve asat evI utpatti pAchaLathI sata bane che ane kAlatrayayukta bane che. (9/12) ja madhyasthabhAve yathocita naya svIkArya che AdhyAtmika upanaya :- "nizcayanayanI utpatti tamane mAnya na hoya to vyavahAranayasaMmata utpattine svIkAro'- A pramANe navyarnayAyika pratye graMthakArazrInuM vacana evuM dhvanita kare che ke anekAntavAdamAM aneka navo rahelA che. temAMthI 'badhA ja nayone sAmenI vyakti mAnya kare' - tevI AzA rAkhavI vadhu paDatI che. kAraNa ke dareka vyakti potAnI mAnyatA-samajaNa-saMskAra-samIkaraNa-kSamatA mujaba ja moTA bhAge kAma kare che. tethI "anekAntavAdanA dareka aMzono - ananta aMzono te kema svIkAra na kare ?' A rIte bIjAne sIdhA karavAno Agraha rAkhavo nakAmo che. tevI pravRttimAM moTA bhAge zaktino - samayano durvyaya thavAnI saMbhAvanA vikarALa kaLikALamAM vadhAre che. tethI sAmenI vyakti anekAntavAdanA aneka nayomAMthI koI paNa eka nayano potAnI bhUmikA-kSamatA mujaba madhyasthapaNe svIkAra kare tevI kALajI rAkhIne sAmenI vyaktine samajAvavAno prayAsa ApaNe svArthazUnya hRdayathI karavo joIe. tathA sAmenI vyakti je nayano ke nayamAnya vastuno svIkAra nathI karatI, te naya paNa apekSAe nirdoSa che - A bAbatano haLavAzathI aNasAra paNa Apavo joIe. paraMtu A bAbatamAM Soft Corner ne apanAvavo joIe, Hard Corner ne nahi. Avo AdhyAtmika saMdeza A zloka dvArA prApta karavA yogya che. tenA lIdhe sva-parano kadAgraha chUTI javAthI kramazaH mokSamArge AgaLa vadhatAM jinacaMdrasUrie saMgaraMgazALAmAM tathA vIrabhadrasUrie ArAdhanApatAkAmAM jaNAvela siddhasukha najIka Ave. tyAM jaNAvela che ke "siddhAtmAnuM sukha (1) anupama, (2) amApa, (3) akSaya, (4) nirmala, (5) nirupadrava, (6) amara (maraNazUnya), (7) ajara, (8) rogarahita, (9) bhayarahita, (10) dhruva, (11) aikAntika (avayaMbhAvI), (12) Atmattika (pracura), (13) pIDArahita hoya che." (12) '.. cihnayamadhyavartI pATha phakta lA. (2)mAM che. 1. utpadyamAnakAlam utpannam iti vigataM vigacchat / dravyaM prajJApayan, trikAlaviSayaM vizeSayati / /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (9/13)] utpatti nahIM jo AgaliM, to anutpanna te thAI re; jima nAza vinA avinaSTa cha, pahilA tujha kima na suhAI re ?9/13 = (146) jina. jo AgaliM dvitIyAdika kSaNaU utpatti nahIM, to (te=) ghaTAdika dvitIyAdika kSaNaIM anutpanna thAI. jima pahilAM dhvaMsa thayA pahilAM nAza vinA "vinaSTa:" kahiIM chaI. rA e tarka tujhanaU kima suhAto nathI ? te mATaIM pratikSaNotpAda-vinAza pariNAmadvAraiM mAnavA. dravyArthadezaiM dvitIyAdikSaNaU utpattivyavahAra kahiiM, to nAzavyavahAra paNi tathA huo joII. tathA kSaNAMtarbhAvaU dvitIyAdikSaNaiM utpatti pAmI joII. et *svAdhiSThara kSatvavyApasvAdhiSTharaLakSaZdhiraLatAtvam = anutpannatvam.* e *kalpita anutpannatA" na hoI, to paNi pratikSaNa utpatti vinA paramArthathI anutpannatA thavI joII. 59/135 - parAmarzaH zlokArtha :- jo pachInI kSaNomAM utpatti na thAya to tyAre ghaTa anutpanna raheze. jema dhvaMsanI pUrve nAza na hovAthI ghaTa anaSTa kahevAya che. tema uparokta bAbata kema na bane ? (9/13) * pratikSaNa jAgRti keLavI zuddhasvarUpe pariNamIe AdhyAtmika upanaya :- 'pratikSaNa padArtha prAtisvikarUpe utpanna thAya che' A vAtanI AdhyAtmika mUlavaNI e rIte karavI ke ApaNo AtmA paNa pratikSaNa vilakSaNasvarUpe utpanna thAya che. jo AtmavizuddhinuM praNidhAna daDhapaNe prAmANikatAthI keLavavAmAM Ave to asaMga sAkSIbhAvanA abhyAsathI AtmA pratikSaNa zuddha svarUpe pariName. anyathA malina svarUpe, saMsArI svarUpe pratikSaNa AtmapariNamana thatAM vAra na lAge. A bAbatane najara sAme rAkhIne pratyeka AtmArthI sAdhake vinaya, viveka, vairAgya, vinamratA, vimalatA, dehAtmabhedavijJAna, upazamabhAva AdithI niraMtara bhAvita thavuM. tenA lIdhe paMcakalpabhASyasUrNimAM darzAvela bahusukhavALA sAdi-anaMtakAlIna nirvANane muni jhaDapathI meLave che. (9/13) = 251 66 yadyutpattirna pazcAt syAt, ghaTo'jAtaH tadA bhavet / dhvaMsAt pUrvaM vinA nAzamanaSTavanna kiM bhavet ? / / 9 / 13 / / * ma.mAM 'anutapanna' pATha. ko.(2)no pATha lIdhela che. jai. pustakamAM 'na' nathI. 4 lI.(3)mAM 'kahI' azuddha pATha. 7 ko.(10)mAM 'tima' azuddha pATha. ko.(7)mAM 'joIye' pATha. ** cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(9)+si.+P(3)+bhA.+lI.(4)+A.(1)mAM che. lA.(2) A pATha 145mI gAthAnA TabArthanA cheDe che. ko.(11)mAM A pATha 147mI gAthAnA TabArthanA cheDe che. * pustakomAM 'akalpita' pATha. si.+ko.(9)+lI.(4)+A.(1)no pATha lIdho che. * P(2+3)+lA.(2)mAM 'anutpanna jJAna hoI' pATha.
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 [ adhyAtma anuyoga sahita eNaI bhAvaI bhAkhiuM, sammatimAMhi e bhAva re; saMghayaNAdika bhavabhAvathI, sIjhatAM kevala jAI re 9/14l (147) jina. te siddhapaNaI valI UpajaI, kevalabhAvaI chaI teha re; vyaya-utpatti anugamathI sadA, zivamAM tiya lakSaNa ehare 9/1pA (148) jina. Ima pariNAmathI sarva dravyanaI trilakSaNayoga samarthio. eNaI ja abhiprAyaI sammatigraMthamAMhi e bhAvaI bhAkhiuM je "je saMghayaNAdika bhavabhAvathI sIjhatAM mokSasamaya 1 kevalajJAna jAI = bhavasthakevalajJAna paryAyaI nAza thAyaI." e artha te (valI)siddhapaNaI = siddhakevalajJAnapaNaI UpajaI, teha ja kevalajJAnabhAve chaI = dhruvachaI. e mokSagamana samayache je vyaya-utpatti huA, tatpariNatasiddhadravyAnugamathI (sadA) zivamAM = mokSamAMhaI (tiya=) 3 lakSaNa (eha) hoI. jAthe - je saMghayaNAiyA bhvtthkevlivisespjjaayaa| te simAsamaU M hoMti viyaM to dophA (sata..rUdha) 'siddhattaNeNa ya puNo uppaNNo esa atthpjjaao| vevamAve tu pakuvya vakta vANaM sujo || (sa.ta.2.36) e bhAva laInaI "vevananA videpawwtte, taM nahIM - matyavatnanALe ya siddhava7nAne " (thA.mU.ra/1/71) ItyAdi sUtri upadeza chaI. 9/14-1pa (yuma) - pa4i1: : / anenaivA''zayenoktam, sammatau bhvbhaavtH| sidhyatkSaNe hi kaivalyam, yAtaH saMhananAdi c||9/14|| siddhatvena tadutpAdaH, kevalatvena sNsthitiH| yotsAvAnuvRtyeva, zive trikSaLasthiti:/25 (yumana) 1 lI.(1)mAM "anugama' pATha. * ko.(11)mAM "bheda pATha che. # ma.+zAM.mAM "kevalajJAnabhAva' pATha. 1. ye saMhananAdayo bhvsthkevlivishesspryaayaaH| te sidhyatsamaye na bhavanti, vigataM tato bhavati / / 2. siddhatvena ca punaH utpanna eSa arthpryaayH| kevalabhAvaM tu pratItya kevalaM darzitaM sUtre / / 3. kevalajJAnaM dvividhaM prajJaptama, tad yathA - bhavasthakevalajJAnaM caiva siddhakevalajJAnaM caiv| * ma.+zAM.mAM "siddha...' pATha. ko.(7)mAM "siddhahyu...' pATha che.
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (9/14-15)] 253 zrI guNamAM utpAdAdi trilakSaNano vicAra zlokArtha :- A ja AzayathI saMmatitarkamAM jaNAvela che ke 'sAMsArika bhAvathI mukta thavAnA samaye saMghayaNa vagere tathA saMghayaNAdiviziSTa kevalajJAna 2vAnA thAya che. siddhatvarUpe kevalajJAnanI utpatti thAya a che. temaja kevalajJAnatvarUpe kevalajJAna sthira rahe che. Ama dhvaMsanA ane utpAdanA anugamathI mokSamAM paNa trilakSaNa abAdhita rahe che. (9/14-15) (yugma) * jinezvaranI sarvajJatA paramavizvasanIya AdhyAtmika upanaya :- AtmAdi dravyanI jema kevalajJAnAdi guNamAM ane mokSaparyAyamAM paNa utpAda -vyaya-dhrauvyanI siddhi karavA dvArA sarva dravya-guNa-paryAyamAM utpAdAdi trilakSaNanI siddhi thaI jAya che. AnAthI tAraka tIrthaMkara bhagavaMtamAM rahela sarvajJatA Adi sadbhUta guNo pratye ApaNI zraddhA-vizvAsa AdimAM uchALo lAvavAno che. A rIte ApaNA samyagdarzananI nirmaLatA karavA dvArA kSAyika guNavaibhavanI prAptinI dizAmAM ApaNe AgaLa vadhavAnuM che. A ja to dravyAnuyoganA abhyAsanuM mukhya prayojana yo che. tenA baLathI ArAdhanApatAkA payajJAmAM zrIvIrabhadrasUrie varNavela siddhasvarUpa atyaMta najIka AvI jAya. tyAM jaNAvela che ke 'trailokyanA mastakabhAgamAM rahelA te siddha bhagavAn traNeya kALa sahita tamAma dravya-paryAyothI yukta saMpUrNa jagatane jANe che ane jue che.' (9/14-15) (yugma-vyAkhyArtha) }
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 mAM [ adhyAtma anuyoga sahita 'e ailakSaNya sthUlavyavahAranayaiMu siddhanaIM AvyuM, paNi sUkSmanayaIM nAvyuM; je mATaiM sUkSmanaya RjusUtrAdika te samaya-samaya pratiM utpAda-vyaya mAMnaIM chaiM, teha leInaiM; tathA dravyArthadezano anugama leInaIM je siddha-kevalajJAnamAMhaI ailakSaNya kahiyaIM, teha ja sUkSma kahaIvAI' - Ima vicArInaIM pakSAMtara kahaI chaI - 254 je jJeyAkAraI pariNamai, jJAnAdika nijaparyAya re; = vyatirekaI tehathI siddhanaI, tiyalakSaNa ima paNi thAya re / / 9/165 (149) jina. *je jJAnAdika = kevalajJAna-kevaladarzana, nijaparyAyaI zeyAkAraI - vartamAnAdiviSayAkArai pariNamaiI. (tehathI) vyatirekaI kahaItAM pratikSaNa anyAnyapaNaIM. siddhanaIM Ima paNi trilakSaNa thAI. prathamAdisamayaIM vartamAnAkAra chaIM, tehano dvitIyAdikSaNaI nAza atItAkAraI *utpAda, AkAribhAvaI = kevalajJAna*-kevaladarzanabhAvaIM athavA kevala mAtra bhAvaI dhruva; Ima bhAvanA karavI. Ima jJeya-dazyAkA2saMbaMdhaI kevalanaIM ailakSaNya kahivauM. 'Iti 149 gAthArtha. 9/16 yo jJAnAdiH svaparyAyaH jJeyAkAreNa bhAvitaH / parAmarza: vyatireke tato'pi syAt, trailakSaNyasthitiH zive / / 9/16 / / * mokSamAM paNa ailakSaNyanI siddhi .. zlokArtha :- je jJAnAdi svaparyAya zeyAkArathI bhAvita thAya che. tathA anya-anyarUpe pariName che, tenAthI paNa mokSamAM utpAdAdi ailakSaNyanI siddhi thAya che. (9/16) aprazasta jJeya-dRzyane choDIe AdhyAtmika upanaya :- 'zeyaAkArathI jJAnaupayoga bhAvita thAya che. dezya paryAyathI darzana upayoga bhAvita thAya che' - AvuM jANIne viSayatRSNA, kaSAyAveza vagere pariNAmone utpanna karAvanAra aprazasta 7 pustakomAM 'hAraIM' pATha. ko.(10+11) + A.(1)no pATha lIdho che. pustakomAM 'thAI' pATha. ko.(9)+si.no pATha lIdho che. ko.(12)mAM 'te' pATha. lA.(2)mAM 'ajJAnapaNaI' pATha. pustakomAM 'anyonya' pATha. ko.(7+10)no pATha lIdho che. * ko.(11)mAM 'utpAda-vyaya' pATha. * ko.(9)mAM 'AkArabhAva'. lA.(2)mAM 'AkAraIMbhAvaI' pATha. * ko.(10)mAM 'kevalajJAna' pada nathI. *.* cihnadrayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (9/16)] 255 jJeya-dazya padArthathI sadA dUra rahevuM. ApaNA jJAna-darzana upayogane malina karanArA aprazasta evA zeya-dazya padArthano niraMtara rucipUrvaka paricaya karIe to jJAna-darzana mithyA banatA vAra na lAge. 'pratikSaNa zeyAdi padArtha mujaba jJAnAdi pariName che' - AvuM jANIne to kSaNavAra paNa aprazasta zeya TA -dRzya vastuno paDachAyo na levAI jAya tenI vyavahArathI kALajI rAkhavI joIe. che aprazastanuM AkarSaNa choDIe .. tathA saMyogavaza ke karmavaza lAcArIthI aprazasta jJeya-dezya padArthathI dUra na ja rahI zakAya to temAM udAsInatA-upekSA-asaMgatA-aliptatA jALavI rAkhavAno prAmANikapaNe prayatna karavA sadA tatpara rahevuM. tathA zakti-saMyoga-sAdhanasAmagrI anukUla thatAM aprazasta zeyAdi padArthathI dUra khasI javuM. Avo AdhyAtmika saMdeza prastuta zloka dvArA grahaNa karavA yogya che. aprazasta jJeyapadArthothI dUra thatAM nirupama siddhasukha sulabha bane. aupapAtikasUtra, prajJApanAsUtra, devendrastavapayannA tathA tIrthodgAlipayannA nAmanA AgamamAM jaNAvela che ke 'A pramANe siddhonuM sukha anupama hoya che. tenI koI upamA nathI.' (9/16)
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita havaI nirAkAra je samyaktva-vIryAdika bhAva, tehanaIM tathA siddhAdika zuddha dravyanaIM kAlasaMbaMdhathI jhailakSaNya dekhADaI chaI - 256 ima je paryAyai pariNamai, kSaNasaMbaMdhaI paNi bhAva re; tehathI tiyalakSaNa saMbhavaI, nahIM to te thAya abhAva re / / 9/17aa (150) jina. ima je bhAva kSaNasaMbaMdhaI paNi paryAyathI pariNamaI, tehathI 3 lakSaNa saMbhavaI. jima dvitIyakSaNaIM bhAva AdyakSaNaiM saMbaMdha pariNAmaiM nAza pAmyo; dvitIyakSaNasaMbaMdhapariNAmaiM Upano; kSaNasaMbaMdhamAtraI dhruva chaI; te kAlasaMbaMdhathI jhailakSaNya saMbhavaiI. nahIM to te vastu abhAva (thAya=) thaI jAI. utpAda-vyaya-dhrauvyayoga ja bhAvalakSaNasahita chaI. te rahita zaviSANAdika te abhAvarUpaI chaI. Iti 150 gAthArtha. 59/17 // iti yaH paryayeNeto bhAvo hi kSaNabandhataH / parAmarzaH tatastrilakSaNaH sa syAt tasyaivA'bhAvatA'nyathA / / 9/17 / / * kSaNasaMbaMdhathI samakitAdimAM trilakSaNanuM pariNamana zlokArtha :- A prakAre je bhAva kSaNasaMbaMdhanI dRSTie paryAyathI pariNata thAya, te kSaNasaMbaMdhathI ja te bhAva trilakSaNavALo thAya che. jo AvuM na mAnavAmAM Ave to te bhAvano uccheda thaI jAya. (9/17) - kALa koLiyo karI jAya che ) AdhyAtmika upanaya :- kALanA mAdhyamathI pratyeka vastumAM utpAda-vyaya-dhrauvyanI siddhi evuM darzAve OM che ke ApaNe kazuM karIe ke nA karIe paraMtu pratisamaya kALa ApaNo koLiyo karI rahela che. jo kazuMka sAruM karIe, zakti chUpAvyA vinA AjJApAlana karIe to sArA svarUpe, zuddha svarUpe ApaNuM pariNamana kALatattva kare. anyathA kharAba svarUpe, malina svarUpe ApaNI utpatti kALatattva kare to navAI nahi. A bAbatane satata najara sAme rAkhIne svabhUmikA mujaba ahobhAvathI upayogapUrvaka jinAjJApAlanamAM masta rahevAno AdhyAtmika upadeza A zloka dvArA meLavavA yogya che. A rIte ja mokSamArgamAM AgaLa vadhavAthI vizikAprakaraNamAM darzAvela siddhasukha khUba ja najIka Ave. tyAM zrIharibhadrasUrijIe anaMta siddhasukhane siddha karatAM jaNAvela che ke 'sarva zatrunA kSayathI, sarva rogonA nAzathI, sarva arthano saMyoga thavAthI tathA sarva IcchAonI pUrti thavAthI jIvane je sukha thAya, te karatAM anaMtagaNuM A siddhonuM sukha bhAvazatrunA kSaya vagerethI hoya che.' (9/17) * ko.(9)+si.mAM 'tiNathI' pATha. A.(1)mAM 'lakSaNapaNi' pATha. pustakomAM 'sahita' nathI. A.(1)mAM che. ...( cihnadvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 257. dravya-guNa-pathAryano rAsa +To (9/18)]. nija-paraparyAyaI ekadA, bahu saMbaMdhaI bahu rUpa re; utpatti-nAza ima saMbhavaI, niyamaI tihAM dhrauvya svarUpa re 9/18aaaa (151) jina. Ima nijaparyAyaI jIva-pudgalanaI, tathA paraparyAyaI AkAza, dharmAstikAya, adharmAstikAya - e traNa dravyanaI, (ekadA=) eka kAlaI (bahu=) ghaNaI saMbaMdhaI bahu (rUpa)prakAraI utpatti-nAza (Ima) saMbhavaI. jeTalA sva-paraparyAya, teTalA utpatti-nAza hoI. te vatI e tihAM dhrauvya svarUpa teTalAM (niyamaI=) niradhAra chai. pUrvAparaparyAyAnugata-AdhArAMza tAvanmAtra hoI, te vatI ! satra sammatithI - 'egasamayammi egadaviyassa bahuyA vi hoMti uppaayaa| 3khAyasanA vimA, Tika so niyama || (sa.ta.rU.41) 9/18 parAmarzaH: bahasamma HTTI - taka vadurasvato nAnA, svAnyamAvata vivA utpatti-nAzasambhUti: dhrauvyaM tatra tathaiva hi||9/18|| sava-paraparyAyathI anekavidha utpAdAdi zlokArtha :- sva-para paryAyathI ekIsAthe aneka vastuno saMbaMdha thavAthI anekavidha utpAda-vyaya saMbhavI para zake che. tathA te vastumAM dhrauvya paNa te ja rIte teTalA prakAre saMbhave che. (9/18) dareka dravyanI tamAma dravya upara asara , AdhyAtmika upanaya :- "dareka dravya anya tamAma dravyanI sAthe sAkSAta ke paraMparAe saMkaLAyelA che che' - A hakIkatathI evuM phalita thAya che ke dareka dravyamAM thatA pheraphAranI ochI-vattI asara sva-para upara paDatI hoya che. matalaba ke jagatanA koI paNa khUNAmAM banatI nAnI-moTI pratyeka ghaTanA sarvatra che." ochA-vattA aMze sArA-narasA pratyAghAta pADavAnuM kAma kare che. AvuM jANIne ApaNA nimitte koIne kI AMzika paNa nukasAna thaI na jAya tenI pahelethI ja kALajI rAkhIne, parapIDAdino parihAra karIne ApaNe pratyeka pravRtti-vRttimAM joDAvuM joIe. Avo AdhyAtmika upadeza ahIM grahaNa karavA yogya che. A parapIDAparihArapariNatinA prabhAve "siddha paramAtmA tribhuvanapUjya, kevalajJAnI, niraMjana ane nitya che. - A mujaba prAcIna dvitIya karmagranthamAM jaNAvela siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTa thAya. (9/18) * ma.mAM 'nijaparyAyatvaI..." truTaka pATha che. ko.(1+4+8+10+11)+P(2)no pATha lIdhela che. A lI.(3)mAM "paNi' pATha. je pustakomAM "prakAra pATha. ko.(7)no pATha lIdho che. ja ko.(10)mAM "para" pATha nathI. * lI.(1)mAM 'tevalI' pATha. 1. ekasamaye ekadravyasya bahavaH api bhavanti utpaadaaH| utpAdasamA vigamAH sthitaya utsargato niyamAt / /
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 [ adhyAtma anuyoga sahita havaI utpAdanA bheda kahaI chaI - vividha prayogaja visasA, utpAda prathama avizuddha re; te niyamaI samudayavAdano, yatanaI saMyogaja siddha re 9/1aaaa (1para) jina. dvividha = utpAda 2 prakAraI chaI; eka prayogaja, bIjo vIsamA kahetAM svabhAvajanita. pahilo utpAda te vyavahArano chaI. te mATaI avizuddha kahiI. te (niyamaI=) nirdhAra samudAyavAdano tathAyatanaI karI avayavasaMyogaI siddha kahiche. atra sammatigAthA - 'uppAo duviappo, paogajaNio a vIsasA ceva / - tatya poNo , samudavAro parizuddho || (sa.ta.rU.32) 'ti 15ra gAthArtha saMpUrNam I9/19aaaa 'vAna: 6 prayoja-vitratAno bribhAvinA sAthe, samUhavAlva yatnAr saMthAnatvata:/21 0 utpattinA be bhedane samajIe / zlokArtha:- utpattinA be prakAra che. prayogajanya ane vignasAjanya = svabhAvajanya. prayogajanya utpattimAM azuddhatA rahelI che. prayatnanA nimitte saMyogajanya hovAthI prathama utpattimAM samUhavAitva rahela che. (9/19) 9 aMtaraMga-bahiraMga sata puruSArtha na cUkIe haS AdhyAtmika upanaya :- sthAnAMgasUtra, bhagavatIsUtra vagere mujaba sAmAnyatayA utpatti bhale prayogajanya, vignasAjanya, ubhayajanya - Ama traNa prakAre hoya. paraMtu ApaNI kSapakazreNi, vItarAgatA, - kevalajJAnAdi vibhUti vagerenI utpatti to vignasAjanya nathI ja. tethI ja te mATe to ApaNe aMtaraMga jJAnapuruSArtha ane bahiraMga cAritrapuruSArtha karavo ja rahyo. vivekapUrvaka jinAjJA mujaba A banne udyamamAM saMtulana rAkhIe to ja bRhad nayacakra (tenuM bIjuM nAma che dravyasvabhAvaprakAza) graMthamAM darzAvela mokSa sulabha bane. tyAM mAIladhavale jaNAvela che ke "potAnA svabhAvanA lIdhe jIva saMcita thayela mUlauttara karmaprakRtine choDe che, te mokSa kahevAya che." cAlo, aMtaraMga-bahiraMga puruSArthane prAmANikapaNe keLavIne kevalyalakSmIne tathA muktine prApta karIe. (9/19) prava 1. utpAdo dvivikalpaH prayogajanitazca visrasA caiv| tatra tu prayogajanitaH samudayavAdo'parizuddhaH / / '... citadvayamadhyavartI pATha phakta lA. (2)mAM che.
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 259 parAmarzaH ayalA dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo 9/20)]. sahajaI thAI te visasA, samudaya ekatva prakAra re; samudaya acetana khaMdhano, valI sacitta mIsa niradhAra re 20 (1pa3) jina. je sahajaI yatana vinA utpAda thAI, te vizrasA utpAda kahiII. te eka samudayajanita, bIjo (prakAra) ekatvika 3 4 - 1sAviko vi samudrayo ca ttiotrI dA(sa.ta.rU.33) samudayajanita vizrAsAutpAda, te acetanaskaMdha abhrAdikano. (valIka) tathA sacitta mizra zarIra varNAdikano nirdhAra jANavo. /2vI. ofka yatnano tiyA, sa samUtvio didhA naDa-cetana-nizALa samudayato mAA2/20 visasA utpattinuM lakSaNa che zlokArtha :- prayatna vinA je utpatti thAya te bIjI = vignasAjanya utpatti che. vaignasika utpatti be prakAre che. (1) samudAyajanya ane (2) aikatvika, jaDa, cetana ane mizra vastunI vaignasika utpatti samudAyajanita hoya che. (20) ja vaisasika utpattinI samajaNa karmabaMdhathI bacAve che AdhyAtmika upanaya :- "vAdaLA, vIjaLI vagerenI svAbhAvika utpatti samudayakRta che' - AvuM chuM jANIne unALAmAM bharabapore khullA taDakAmAM derAsara-upAzraya jatI veLAe ke dUranA gharomAM gocarI jatI vakhate ke vihArasamaye "AkAzamAM vAdaLA chavAI jAya to sAruM' - AvI IcchA na karavI. kema ke tevI IcchA karavAthI AkAzamAM vAdaLA AvI javAnA nathI. tathAvidha naisargika paulika prakriyA thAya to ja vAdaLAnI utpatti thAya, anyathA na thAya. to ApaNe tevI IcchA karIne zA mATe ISTaviyoganimittaka ArtadhyAna karavuM ? te ja rIte unALAmAM 'ThaMDo pavana vAya to sAruM', comAsAmAM ke varasAda paDe to sAruM ane ziyALAmAM 'taDako nIkaLe to sAruM' - AvI kAmanA karIne ArtadhyAna karI karmabaMdha na thaI jAya tenI sAvadhAnI rAkhavI. kema ke AvA prakAranI utpatti samudAyakRta vaignasika utpatti che. jIvanA prayatnanI temAM kazI ja AvazyakatA rahetI nathI. vaignasika utpatti pratye ApaNI che IcchA ke prayatna anyathAsiddha che, akAraNa che. jenI koI kiMmata na hoya, jenI koI AvazyakatA na hoya, jenuM koI prayojana na hoya tene lAvavAnI majUrI DAhyo mANasa zA mATe kare ? Avo AdhyAtmika saMdeza ahIM meLavavA yogya che. A rIte ArtadhyAna vagereno tyAga karIne asaMgadazA prApta thavAthI tamAma upAdhiothI (= dravyakarma-bhAvakarma-nokarmathI) rahita (= vizuddha) potAnA caitanyasvarUpanI upalabdhisvarUpa mokSa sulabha bane. mokSanuM AvuM svarUpa anekAnta vyavasthA prakaraNamAM jaNAvela che. (20) * ko.(9+1+11) + lA.(2)mAM "samudAya' pATha. 4 lI.(1)mAM "ekakartaka' pATha. 1, vImAvivofpa samudrayakRtaH va viva va mahetA pustakomAM 'SO' pATha. ko.(9) + si. + lA.(2) no pATha lIdho che. ja ko.(9)mAM "acetana aMdha vibhAgaI" pATha.
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 [ adhyAtma anuyoga sahita saMyoga vinA ekatvano te dravyavibhAgamAM siddha re; jima khaMdha vibhAgaI aNupaNuM, valI karmavibhAgaI siddha re 9/21 (154) jina. saMyoga vinA je vignasAutpAda te aikatvika jANavo. te dravyavibhAgaI siddha kahatAM utpanna jANavo. jima ddhipradezAdika skaMdha vibhAga aNupaNuM kahatAM paramANu dravyano utpAda (valI=) tathA karmavibhAgaI siddhaparyAyano utpAda. "avayavasaMyogaI ja dravyanI utpatti hoI, paNi vibhAgaI na hoi" - ehavuM je niyAyikAdika kahaI chaI, tehanaI "ekatattvAdivibhAgaI khaMDapaTotpatti kima ghaTaMI ? pratibaMdhakAbhAvasahita-avasthitAvayavasaMyoganaI hetutA kalpatAM mahAgaurava hoI. te mATaI IhAM kihAMIka saMyoga, kihAMIka vibhAga dravyotpAdaka mAnavo. tivAraI vibhAgaja paramANUtpAda paNi arthasiddha thayo. e sammatimAMhi sUciUM chaI. tadu- - 'davvaMtarasaMjogAhi. keI daviyassa beMti uppaayN|| uppAyatthA'kusalA vibhAgajAyaM Na icchNti|| (sa.ta.3.38) ' rda vacce mArabda "timaya'ti vaNaso. to ya pukha vimo 'tti nAmo sabU dophA (sata.rU.32) 9ra1I. saMyogamRta ekatvam, dravyavibhAgato ythaa| skandhavibhAgato'Nutvam, karmavibhAgataH zivaH / / 9/21 / / ekatvika vaiRsika utpattinI vyAkhyA zlokArca - saMyoga vinA dravyavibhAgathI thanAra vaignasika utpattine ekatvika jANavI. jema ke aMdhavibhAgathI thanAra aNupaNuM (= aNujanma) tathA karmavibhAgajanya mokSa. (9/21) A.(1)mAM 'tathA-tathAkarma.." pATha. zAM.mAM "ekatvatAdi' azuddha pATha. 8 lI.(3)mAM "khaMDaghaTo..." pATha. lI.(2+3) + ko.(10+11)mAM "pratibaMdhakAlabhAva" pATha. ja phakta lA.(2)mAM "ImAM' pATha. P(1+3)mAM pATha saMjJADhi ye vi.... 1. dravyAntarasaMyogebhyaH kecid dravyasya bruvntyutpaadm| utpAdArthA'kuzalA vibhAgajAtaM necchanti / / 2. 'aNuH' vyaNukairdravye Arabdhe 'tryaNukamiti vypdeshH| tatazca punarvibhakto'Nuriti jaato'nnurbhvti||
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo 9ra1)] 261 - 6 karmavibhAga mATe sajja thaIe . AdhyAtmika upanaya :- "karmano vibhAga = viyoga thavAthI mokSanI utpatti thAya che' - AvuM zlokanA uttarArdhamAM jaNAvela che tenAthI sUcita thAya che ke jyAM sudhI nirarthaka/anarthaka padArthone ApaNe vI. saMgharIne beThA chIe tyAM sudhI sArthaka-paramArthabhUta nirmaLa AtmatattvanI-muktinI upalabdhi zakya nathI. te nirarthaka haTe nahi tyAM sudhI sArthaka pragaTe nahi. upAdhi khase nahi tyAM sudhI nirupAdhika nijasvarUpanI niSpatti thAya nahi. nakAmuM nirupayogI tattva jAya nahi tyAM sudhI kAmanuM upayogI Atmatattva pUrNapaNe pragaTa thAya nahi. tethI muktikAmanAvALA AtmArthI sAdhake karmasvarUpa upAdhine bhegI karavAnA badale, vadhAravAnA badale tenA vighaTana mATe sadA sajja rahevuM joIe. tenA lIdhe tattvArthasUtravRttimAM jaNAvela mokSa sulabha thAya. tyAM zrIharibhadrasUrijIe jaNAvela che ke "jJAna-darzanaupayogasvarUpa AtmA sarva karmathI mukta thaIne potAnAmAM rahe te mokSa che." (921)
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 [ adhyAtma anuyoga sahita viNa baMdha "re hetu saMyoga je, parasaMyogaC utpAda re; valI je khiNa khiNa* paryAyathI, te ekatvaja avivAda re / / 9/225 (155) jina. jima paramANuno utpAda ekatvaja tima (viNa baMdha hetu =) jeNaiM saMyogaIM skaMdha na A nIpajaI, ehavo je dharmAstikAyAdikano jIva-pudgalAdika saMyoga tadvA2I je *saMyogayukta (=parasaMyogaI) dravyotpAda asaMyuktAvasthAvinAzapUrvaka. tathA RjusUtranayAbhimata je kSaNikaparyAya prathama-dvitIyasamaiyAdidravyavyavahA2hetu, tadvAraI utpAda te sarva ekatvaja jANavo. ihAM koi vivAda nathI. 59/22 // parAmarzaH skandhAtoH samutpAdo dharmAdeH parayogataH / kSaNika paryayAccaiva jJeya aikatviko dhruvam / / 9/22 / / * dharmAstikAya vageremAM utpatti AdinI vicAraNA zlokArtha :- skaMdhano hetu na bane tevA paradravyasaMyogathI tathA kSaNikaparyAyathI dharmAstikAya vagerenI je utpatti thAya che, tene niyamA aikatvika vaignasika utpatti jANavI. (9/22) huM dharmAstikAyathI paNa upadeza laIe AdhyAtmika upanaya :- dharmAstikAya vagere dravya jema alipta rahe che tema anivAryapaNe karavA paDatA pApa karatI vakhate tathA strI vagereno saMyoga thavA chatAM sAdhaka taddana alipta rahe, nirALo rahe, nyAro rahe to ghaNA pApakarmabaMdhanathI bacI zake. tathA pudgaladravyo jema eka-bIjAmAM bhaLe che tema jIva pApapravRttimAM aMdarathI bhaLI jAya to ghaNA pApakarma bAMdhe. A bodhapATha ahIM levA yogya che. * jJAnayogane yogya banIe * COL taduparAMta bIjI eka bAbata e paNa dhyAnamAM rAkhavA yogya che ke - dharmAstikAya vagere niSkriya dravyomAM paNa sakriya dravyanA saMyoganimitte ke kALatattvanA mAdhyamathI thatA utpAda-vyaya kevala jJeya che, heya ke upAdeya nahi. zAstrAnusAra ke zAstrAnusArI tarkonusAra teno tathAsvarUpe svIkAra karavAthI (1) sarvajJa bhagavaMta pratye ApaNo vizvAsa ane AdarabhAva ullasita thAya che, (2) buddhi sUkSma ane zAstraparikarmita thAya che, (3) mana ekAgra ane zAMta thAya che, (4) mithyAtvamohanIya karmano kSayopazama sthira ane baLavAna thAya che, (5) jJAnayoganI yogyatA ane parAkASThA pragaTe che. tenA lIdhe tattvArthasUtrakArikAmAM varNavela nirupama mokSasukha khUba ja najIka Ave. tyAM mokSasukhane jaNAvatAM kahela che ke 'AkhAya vizvamAM mokSasukhatulya bIjo koI padArtha vidyamAna nathI ke jenI upamA mokSasukhane lAgu paDe. tethI te sarvotkRSTa mokSasukha nirupama upamAzUnya che.' (9/22) OF - * pustakomAM 're' nathI. si.mAM che. " pustakomAM 'SiNa SiNa' pATha. A.(1)mAM 'kSaNa kSaNa' pATha. pustakomAM 'saMyukta' pATha. lA.(2)no pATha lIdho che. I lI.(1)mAM '....dvitIyasaparyAyA...' pATha.
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo 923)] parapratyaya dharmAdikaNo, niyamaI bhAkhio utpAda re; nijapratyaya paNi tehi ja kaho, jANi aMtara nayavAda re 9/ra3 (156) jina. 3 dharmAstikAyAdikano utpAda te niyamaI parapratyaya = svopaSTabhyajagatyAdipariNatajIva -pugalAdinimittaja bhAkhio. ubhayajanita te ekajanita paNi hoI, te mATaI tehanaI (ja) nijapratyaya paNi kaho. aMtaranayavAda = nizcaya-vyavahAra jANInaI. e artha - '"IIkSA tikhuM parapatro(Da)LiyA (sa.ta.rU.rU3)" e sammatigAthA maLe ghasakAraI prazleSaI bIjo artha vRttikAraI kahie chaI, te anusarInaI likhyo chaI. //9/ra3 * - para : hInA , dharmAdInAM samutpAdo'nyapratyayAddhi bhaassitH| svapratyayaM tamevA'pi jJAtvA yAntaraM vd||9/23 / / che kAnamAM kAma karanAra phaka dhamastikAyAdimAM svanimittaka utpatti :zlokArtha :- dharmAstikAya vagere dravyanI utpatti anya nimitte zAstramAM batAvela che. tema chatAM meM anya (= nizcaya) nayane jANIne te ja utpattine svanimittaka paNa kaho. (9)23) 1) hAnikAraka aMzane choDIe ) AdhyAtmika upanaya :- dharmAstikAyAdinI utpattimAM rahela svanimittakatA ane paranimittatva - A be aMzamAMthI paranimittakatva aMzane choDIne svanimittakatva aMzane pakaDI te utpattine ekatvika vaiznasika, kahevAno nizcayanayano mata jANIne ahIM eTalo AdhyAtmika bodhapATha levAnI jarUra che ke koI paNa vyakti, vastu ke vicAranA aneka pAsAomAMthI te aMzane ja ApaNe pakaDavo joIe ke je aMzane , pakaDavAthI, mukhya karavAthI ApaNane AdhyAtmika lAbha thAya, koI paNa vyakti pratye maitrI-pramodAdi bhAvanAone hAni na pahoMce, te vastu pratye anAsakta-virakta pariNati ghavAya nahi tathA te vicAra pratye Agraha-haThAgraha-durAgraha ubho thaI na jAya. ApaNI AdhyAtmika manodazAmAM bAdhaka bane tevA che anya aMzo pratye upekSA-udAsInatA keLavavI. te bAbata aMge saMklezakAraka carcAmAM paDavuM nahi. ko.(9) + si.mAM "dharmAstikataNo' pATha. 1 lI.(2)mAM "jinapratyaya' azuddha pATha. je pustakomAM 'teha' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. je pustakomAM "svapaSTatmaga..." pATha. lI.(1+2+3+4) + ko. (10+11)no pATha lIdho che. 1. AzikInAM trayALAM parapratya(s)niyamatA 0 pustakomAM "akAra" pATha. (9+11)+si.no pATha lIdho che.
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 [ adhyAtma anuyoga sahita haS zuddha bhAvasyAdvAdane apanAvIe CS. hA, ApaNe pakaDelA aMzo grAhya che ke tyAjya ? teno yathArtha nirNaya karavA mATe koI paNa Lii vyakti, vastu ke vicAranA zakya tamAma pAsAono mukhya vicAra ApaNe karI levo joIe, jethI (ta ApaNo naya durNaya na banI jAya. tathA ApaNo anekAntavAda e dravyasyAdvAda (sagavaDavAda) ke azuddha (= malinaAzayagarbhita) anekAntavAda svarUpa banavAnA badale vizuddha bhAvaanekAntavAda banI rahe. che tethI koI paNa vyakti, vastu ke vicAranuM yathArtha mUlyAMkana karavAnI A paddhatine sArI rIte AtmasAta karavAthI ja koI paNa vyakti, vastu ke vicArane ApaNA dvArA thato anyAya aTakI jAya. tathA tene che yogya nyAya paNa maLe. A rIte jIvana jIvavAthI saMvegaraMgazALAmAM darzAvela siddhasvarUpa najIka Ave yo che. tyAM zrIjinacaMdrasUrie jaNAvela che ke "jagatamAM prasiddha siddha bhagavaMto evA apUrva dIpaka che ke je saMsArIrUpe bUjhAI javA chatAM paNa tathA tela ane vATa na hovA chatAM paNa jagatane prakAze ja che. teo jagatamAM jaya pAme che." (9)23)
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-5yAyano rAsa + Tabo 9/24)] 265 dvividha nAza paNi jANiI, eka rUpAMtara pariNAma re; arthAtarabhAvagamana valI, bIjo prakAra abhirAma re 9/24 (157) jina. pariNAmo hyarthAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnam / "na ca sarvathA vinAza:, pariNAmastadvidAmiSTaH / / (uttarAdhyayanabRhavRtti-28/12 uddharaNa) 'satparyAyeNa vinAzaH, prAdurbhAvo'satA ca pryaaytH|| dravyApAM pariNAma:, pro: vastu parthavanayacA (pra.5 13 sU.782) e vacana sammati ) -jJAnavRtti. che. (nAza paNi dvividha jANiI.) "kathaMcit sat rUpAMtara pAmahaM sarvathA viNasaI nahIM - te dravyArthikanayano pariNAma kahiyao. 'pUrva saparyAyache viNasaI, uttara asat paryAyaI upajaI - te paryAyArthikanayano pariNAma kahiya. e abhiprAya jotAM eka rUpAMtara pariNAma *avasthita dravyano* vinAza; eka (valI bIjo prakAra) arthAtaragamana vinAza - e (abhirAma) vinAzanA 2 bheda jANavA. Iti 157 gAthArtha pUrNa.9,24 ja parAmarza:: , nAzo dvidhA'nyarUpeNa samUhajaniteSu tu| Adyo'rthAntaraparyAya-gamane crmstthaa||9/24 / / vinAzanA be prakAra che zlokArtha - vinAza be prakAre che. samudAyajanya padArthane vize anyarUpe prathama prakArano vinAza hoya che. tathA arthAntaraparyAyanI prApti thAya to bIjA prakArano vinAza thAya che. (24) 'riNAmo:vasthAntara.." ti jhina 6 'ra tu ti mAvatIsUtravRtto : "dhruvatA' rUti vat | 4 na va sarvathA paryAya che, tathA sati zUnya nA. pAli0. ja pustakomAM "satparyAvinAza' pATha ko. (9+10+11) + si. + lA. (2)no pATha lIdho che. * ko.(9+10+11) + si. mAM "pUrvavata' pATha. ko.(9) + si.mAM 'sat' pATha. 1. satparyayeNa nAzaH, prAdurbhAvo'satA ca pryytH| dravyANAM pariNAmaH proktaH khalu paryavanayasya / / iti sthAnAGgasUtravRttI bheMzata: pATame: 20/jhU.723/mA-3/pRSTha-817) * * citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. '... cihnadrayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ \__\t)(t rhon [ adhyAtma anuyoga sahita * muktAtmasvarUpe AtmAne pariNamAvIe AdhyAtmika upanaya :- amUrta AtmapradezothI Arabdha anAdisiddha avasthita Atmadravya saMsArIrUpe prathama prakAre nAza pAmI vahelI take muktAtmasvarUpe pariName te ja ApaNuM kartavya che ane te ja ApaNI sAdhanAnI samyak phalazruti che. 'deva-dAnava-mAnava Adi svarUpe, saMsArI svarUpe ApaNo nAza thavA chatAM paNa AtmatvarUpe ApaNe dhruva ja chIe' - AvuM jANI saMsArIrUpe ApaNo vinAza thAya tevo samyak udyama karavA kaTibaddha thavAno AdhyAtmika saMdeza A zloka dvArA ApaNane prApta thAya che. tathAvidha udyamanA baLathI vairAgyakalpalatAmAM jaNAvela mokSa sulabha bane. tyAM jaNAvela che ke 'sarva darzanomAM rahelo varNavelo mokSa karmanA kSayathI thAya che. jJAna, darzana, suMdara zakti tathA sukhanA sAmrAjyasvarUpa te mokSa che.' (9/24) 266 =
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 267 parAmarzaH: aja dravya-guNa-padhAryano rAsa + Tabo 9 25)]. aMdhArAnaI udyotatA, rUpAMtarano pariNAma re; aNunaI aNuaMtarasaMkramaI, arthAtaragatino ThAma re 9/2pA (158) jina. tihAM aMdhArAnaI udyotatA, te avasthita dravyano rUpAMtara pariNAmaUrUpa nAza jANavo. A aNunaI = paramANunaI aNuaMtarasaMkramaI dvidezAdibhAva thAI chai. tihAM paramANuparyAya ! mUlago Talyo, skaMdhaparyAya Upano. teNaI karI arthAtaragatirUpa nAzano ThAma jANavo. "Iti 158 gAthArtha. 9/2pA andhakAre prakAzasya rUpAnyapariNAmatA / aNAvanyA'Nusambandhe'rthAntarapariNAmatA / / 9/25 / / A be prakAranA nAzanI oLakha . zlokArtha - aMdhakAramAM prakAzano rUpAntarapariNAma svarUpa vinAza jANavo. eka aNumAM bIjA na aNuno saMbaMdha thAya tyAre arthAntarapariNAma svarUpa vinAza jANavo. (9)25) AtmA paNa anAtmA ! * AdhyAtmika upanaya :- jema prakAzanuM aMdhakAra svarUpe pariNamana thAya che tathA paramANunuM skaMdharUpe pariNamana thAya che, tema AtmAnuM kadApi anAtmasvarUpe pariNamana thavAnuM nathI. tema chatAM AtmA samyagu jJAnAdiupayogarUpe pariNamana na pAme to AtmA paNa nizcayathI anAtmA ja che. tethI samyagura vizuddhatama svAtmaka upayogasvarUpe pariNamavA mATe aviratapaNe mokSamArgano puruSArtha Adaravo e ja che paramakalyANakara che. te rIte ja mahAmuni niyamasAramAM darzAvela nirvANane jhaDapathI meLave che. tyAM digaMbara kuMdakuMdasvAmIe jaNAvela che ke jyAM (1) duHkha paNa na hoya, (2) vaiSayika sukha paNa na hoya, (3) pIDA paNa na hoya, (4) takalIpha paNa na hoya, (5) maraNa paNa na hoya, (6) janma paNa che na hoya, tyAM ja (= te avasthAmAM ja) nirvANa hoya." (25) na, kAraka '... citaMdvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 [ adhyAtma anuyoga sahita aNunaI kaI yadyapi khaMdhatA, rUpAMtara aNu saMbaMdha re; saMyoga-vibhAgAdika thakI, to paNi e bheda prabaMdha re la/26 (159) jina. yadyapi aNanaI aNusaMbaMdhaI khaMdhatA chaI, te rUpAMtara pariNAma ja chaI, to paNi saMyoga -vibhAgAdika (thakI=) rUpaI dravyavinAza daividhyanuM ja, e (bheda prabaMdha) upalakSaNa jANavuM. je mATaI dravyotpAdavibhAgaiM ja jima paryAyotpAdavibhAga, tima dravyanAzavibhAgaI ja paryAyanAzavibhAga hoI. te samudayavibhAga anaI arthAtaragamana e 2 prakAraI vyavahAraI. pahalo taMtuparyaMta paTanAza. bIjo ghaTotpatti mRtpiDAdinAtha jANavo. 3 2 samrato - "'vigamassa vi esa vihI, samudayajaNiammi so u duviappo| samudravimamitta uttharamAvAmari ao" (sata.rU.34) Iti 159 gAthArtha "I9/26ll, , aNAvaNugatau skandhe rUpAnyadeva yadyapi / nAzastathApi saMyoga-vibhAgato dvidhA bhavet / / 9/26 / / zlokArdha - jo ke eka aNumAM bIjA aNunI saMkrAnti thAya to skaMdhamAM rUpAntara ja thAya che. tema chatAM paNa saMyogathI ane vibhAgathI nAza be prakAre thAya che. (26) * karmavibhAga IcchanIya ane Avazyaka ja AdhyAtmika upanaya :- karmadravyano ApaNane saMyoga thAya to paNa ApaNo nAza thAya che ane dilI karmadravyano vibhAga thAya to paNa ApaNo nAza thAya che. to paNa karyadravyano saMyoga thavAnA badale vibhAga thAya te vadhu IcchanIya che ane Avazyaka che. kAraNa ke karmadravyasamudAyasaMyogathI ApaNo arthAntaragamanasvarUpa nAza thAya che. jyAre karmadravyavibhAgathI je prAyogika samudAyajanita samudAyavibhAga . lakSaNa AtmanAza thAya che te rUpAntarapariNAmAtmaka che. arthAntaragamanArUpa nAza ApaNane ApaNA maulika svarUpathI dUra kheMcI jAya che. jyAre rUpAntarapariNAmasvarUpa vinAza ApaNane AtmAnA mULabhUta svarUpanI najIka pahoMcADe che, AtmasvabhAve pariNamAve che. "saMsArIpariNAmarUpe ApaNo nAza thAya temAM ApaNane nukasAnI bilakula nathI' - AvuM jANI karmadravyasamudAyavibhAga mATe ApaNe niraMtara prayatnazIla rahevAnI jarUra che. tenAthI samayasAramAM zrIdevAnaMdasUrie prazaMsela mokSa jhaDapathI pragaTa thAya che. tyAM teozrIe jaNAvela che ke (1) anantasukhayukta, (2) samagradu:khaparaMparAzUnya, (3) jarA-maraNavarjita mokSanI ja zAstrakAro prazaMsA kare che." (9/26) pustakomAM 'ThaharAI" pATha che. ko.(9) + B(2) + si.no pATha lIdho che. lA.(2)mAM "viharAI" pATha. ko.(10)mAM vahari pATha. 1. vimasyA : vidhi samudrayanita sa tu trivitva:| samudravimA mAtra arthAttaramavAmanaSya || ...( citadvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 269 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (927)]. dhruvabhAva thUla RjusUtrano, paryAya samaya anusAra re. saMgrahano tehara trikAlano", nija dravya-jAti niradhAra re. I9/rA (160) jina. parAmarzaH dhaula dhruvabhAva paNi bhUla-sUkSamabhedaI 2 prakArano. pahalo pUla RjusUtra nayanaI anusAraI ? manuSyAdika paryAya (samaya anusAra =) samayamAna jANavo. bIjo saMgrahanayanaI saMmata te trikAla vyApaka jANavo. paNi jIva-pugalAdika nijadravyajAti Atmadravya-guNa-paryAyanuM AtmadravyAnugata ja dhrauvya; pudgaladravya-guNa-paryAyanuM pudgaladravyAnugata ja dhrauvya. Ima nija nija jAti nirdhAra jANavo. iti 160 gAthArtha saMpUrNam. /rI. dhrauvyamapi dvidhA, sthUlamRjusUtre nrkssnnH| va sUkSmaM trikAlayAyi syAt, saGgrahAt svaarthjaatitH||9/27 / / che ghavyanA be prakAra che. zlokArtha :- prauvya paNa be prakAre che. RjusUtranayanA mate manuSyakSaNa pUla prauvya che. saMgrahAyanI apekSAe nija dravyanI jAtine AzrayIne trikAlavyApI sUkSma drauvya saMbhave. (9/27) kevalajJAnatvarUpe jJAnane nitya banAvIe che AdhyAtmika upanaya - ApaNA jJAna, darzana Adi paryAyo RjusUtranayathI sthUla prauvyane dharAve che. te saMgrahanayasaMmata sUkSma-zuddha dhruvatAne dhAraNa kare ane kevalajJAnasvarUpe ke kevaladarzana-AdisvarUpe tevI dhruvatA ApaNane anubhavAya e ja ApaNI sAdhanAnI tAttvika phalazruti che. matijJAna vagere to matijJAnatva vagere svarUpe nAzavaMta ja che. te jJAnatvarUpe, AtmatvarUpe nitya che. kevalajJAna, kevaladarzana vagere guNo kevalajJAnatva, kevaladarzanatva vagere svarUpe dhruva che. ApaNA ane sahunA jJAnAdi guNomAM paDI kevalajJAnavAdisvarUpe dhruvatA pragaTe tevo sAdhanAno samyapha udyama ApaNA sahunA jIvanamAM sthiratApUrvaka tathA deDhatApUrvaka cAle tevI paramAtmAne prArthanA. te udyamathI yogasAraprAbhUtamAM digaMbarAcArya amitagatie varNavela siddhasukha khUba ja najIka Ave. tyAM jaNAvela che ke potAnA AtmAmAMthI utpanna thayela mokSasukha ananta, atIndriya tathA punarjanmazUnya che." (27) 2 M(1)mAM "bheda' pATha. - pA.mAM 'trikAlIno pATha che. 4 Atmadravya guNaparyAyanuM AtmadrAsamAnAdhikaraNatvenAvyAnugamaja dhrauvya. pAli0. ka ko.(11)mAM "AtmadravyanA samAnadharatvenAtha' AvuM TippaNa che. ja 0gamaja dhrauvya. A.(1)+ko. (7+9 +10+11)+si.+lI(3)+lA.(2) pAli0+bhAO+B(2)pA). ...( citadvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ adhyAtma anuyoga sahita savi artha samayamAM bhAkhiA, ima vividha trilakSaNazIla re; je bhAvaI ehanI bhAvanA, te pAmaI sukha jasa lIla re / / 9/28 // (161) jina. ima samaya kahiU siddhAMta, te mAMhi sarva artha vividha prakAraU *karInaIM* trilakSaNa kahiU, utpAda (1), vyaya (2), dhrauvya (3) - tIla = tatvabhAva bhAkhiyA. je puruSa e trilakSaNa svabhAvanI bhAvanA bhAva, te vistArarucisamyaktva avagAhI aMtaraMga sukha anaiM prabhAvakapaNAno yaza tehanI lIlA pAmai niHsandeheneti paramArthaH.- II9/28 // nAnArItyetthamarthaH tri-lakSaNa ukta Agame / parAmarzaH yo bhAvayati tadbhAvam, so'vati ca sukhaM yazaH / / 9 / 28 / / 270 > sarva padArtha trilakSaNa zlokArtha :- A rIte aneka prakAre 'sarva padArtha traNa lakSaNayukta che' - Ama AgamamAM jaNAvela AtmA tenI (vividha) bhAvanAne bhAve che te sukha-yazalIlAne prApta kare che. (9/28) * dravyAnuyogI pravacanaprabhAvaka AdhyAtmika upanaya :- utpAda-vyaya-dhrauvyAtmaka vastusvabhAvane jJAnabhAvanA, darzanabhAvanA, cAritrabhAvanA vagerethI bhAvita karavAnI vAta khUba ja mahattvapUrNa che. tathA dravyAnuyogano UMDo abhyAsa jinazAsananI tAttvika prabhAvanA karAvavA dvArA suMdara zAsanasevAno lAbha apAve che. tethI jinazAsananI Tra sevA ane prabhAvanA karavA IcchatA mahAtmAoe paNa dravyAnuyogano mArmika abhyAsa karavA lAgI javuM joIe. zAstrAbhyAsa vinA kevaLa pATane gajAvavAthI ke gaLAne cholavAthI pravacanaprabhAvanA ke zAsanasevA thaI gayAnA bhramamAMthI vahelI take bahAra nIkaLI javA jevuM che. tevA bhramane choDavAthI tattvAnuzAsana graMthamAM darzAvela mokSasukha sulabha thAya. tyAM zrInAgasenajIe jaNAvela che ke 'je sukha (1) svAdhIna, (2) pIDArahita, (3) atIndriya, (4) avinAzI, (5) ghAtikarmakSayajanya hoya tene mokSasukha tarIke zAstrakAroe jANela che.' (9/28) navamI zAkhA samApta che. * ko.(4)mAM 'trividha' pATha. OM zAM.ma.mAM 'pAvaIM' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. ...* cihnadvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che. cihnadvayamadhyavartI pATha phakta pAli.mAM che.
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHECIo ( 10) dravyabheda nirUpaNa dravyabheda nirUpaNa CCC U BY 0 0 0 0 0 0 1 TTI VUUUUUUU zada nirUpaNa che. yabheda nirUpaNa dravyabheda 0. / )* dravyabheda najI vyabheda nirUpaNa vyabha nuM nirUpaNa i. dravyabheda nire rada nirUpaNa dravyabheda Ic vyabheda nirUparaha. rUpe paNa hA dravyabheda nirUpa
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-get-pani eli 8G-10 dravyAnuyogaparAmarza: zAkhA-10 dravyabhedanirUpaNam
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 72 - TUMkasAra - : zAkhA - 10 : dravya-guNa-paryAyanA bhedabhedanI vicAraNA karI. have dravyanA prakAro jaNAvAya che. (10/1) te vibhinna prakAranA yathArtha jJAna ane zraddhA dvArA aMtaraMga mokSapuruSArtha karavo. (10) dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza, kALa, pudgala ane AtmA - ema cha dravyo zAzvata jANavA. Ama zAzvata Atmatattvane jANIne nirbhayatApUrvaka upasarnAdimAM sthira rahevuM. (103) lokamAM jIvanI ane jaDanI gatinuM apekSAkAraNa dharmAstikAya che. mana-vacana-kAyayoganI pravRttimAM paNa dharmAstikAya sahAyaka hovAthI tenA pratye kRtajJatA keLavI AtmazuddhinA prayatno karavA. (10) jIvane ane pudgalane sthira rahevAmAM adharmAstikAya sahAyaka che. dhyAna mATe kAyika sthiratA ane cittasthiratA jarUrI che. te mATe adharmAstikAyano upakAra mAnI namrabhAve dhyAnasAdhanAmAM AgaLa vadhavuM. (10/5) mukta jIvanI gatimAM svAbhAvika rIte dharmAstikAya sahAyaka che. (10/6) jema gatimAM dharmAstikAyane tema sthitimAM adharmAstikAyane kAraNa mAnavAnuM che. (10/7) AkAza jema bhedabhAva vinA jIva-ajIvane rahevAnI jagyA Ape che. tema ApaNe koI paNa jAtanA pakSapAta vinA sarva jIvone maitrIbhAve ApaNA hRdayamAM sthAna ApavuM. (108) lokAkAza ane alokAkAza paramArthathI eka ja che. tema saMsArI jIvo ane siddhanA jIvo paramArthathI ekasvarUpa ja jANI siddhatvanI sAdhanA mATe utsAha jagAvavo. (10) kALa dravya nathI, paryAya che. paraMtu temAM dravyano upacAra karIne "kALa anaMta che' - tevuM bolAya che. vartanAparyAyasvarUpa kALano sAdhake sAdhanA dvArA sadupayoga karI levAno che. (10/10) siddhAMtamAM "jIva ane ajIva e ja kALa che' - AvuM batAvela che. tethI ApaNe ApaNo kALa sudhAravA satata jAgRta rahevuM. (10/11) matAMtare jyotizcakranI gati dvArA dravyAtmaka kALatattvano nirNaya thAya che. sthUlalokavyavahArasiddha kAladravya apekSArahita samajavuM. (10/12-13) maMdagatithI eka AkAzapradezamAMthI bIjA AkAzapradezamAM paramANu jeTalA kALamAM saMcare teTalo kALa 'samaya' kahevAya. A digaMbara mata zvetAMbaro paNa svIkAre che. ahIM vizALa daSTikoNathI bIjAnI vAtano yogya rIte samanvaya karavAnuM sUcavela che. (10/14-15) digaMbaramate asaMkhya kAlANudravya UrdhvatApracayasvarUpa che, tiryaphapracaya svarUpa nathI. ahIM graMthakArazrIe digaMbaramatanI samIkSA paNa karela che. (10/16-17-18) vAstavamAM kALa vartanAparyAyarUpa che chatAM upacArathI tene 'dravya' kahela che. kALamAM aneka pradeza nathI tenI saMgati mATe "kAla aNu che' - AvuM jaNAvela che. dravyasaMgApUrti mATe kALano upayoga thayo tema ApaNo upayoga karmasattA manuSyanI saMkhyAnI pUrti mATe na kare te jarUrI che. (10/19) varNa-gaMdha-rasa-sparza vagere pugalanA lakSaNa jANavA. cetanA, arUpIpaNuM vagere jIvanA lakSaNa jANavA. jIvanuM pudgalathI alaga svataMtra astitva pragaTe te mATe dareke jAgRta thavuM.(10/20-21)
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-5yAyano rAsa + Tabo (10/1-2)] 273 DhALa - 10 (rAga - mevADI - bhoLIDA haMsA re viSaya na rAcIye - e dezI.) bhinna-abhinna re tividha tiya lakSaNo, bhAkhIo ima jamaI re atya; bheda dravya-guNa-paksavanA havaI, bhAkhIjaI paramatya /10/1 (16) samakita sUvuM re chaNi pari Adaro, samakita viNa savi dhaMdha; samakita viNa je re haThamAragi paDiA, te savi jAtire aMdha 10/rA (163) samakita sUvuM re chaNi pari Adaro. e AMkaNI. "bhinna-abhinna trividha utriyalakSaNa eka artha chaI" - (Ima=) ehavuM je pahelAM dvArarUpaI kahiuM hatuM, te *vividha prakAri kahaI chaI. teha mAM vistArInaI eTalaI DhAle zuM (bhAkhIo=kahiuM. hivaI dravya-guNa-paryAyanA je paramArthaI bheda chaI, te vistArInaI bhAkhiI chaI./10/1I sa. eNI pariM dravya-guNa-paryAya paramArtha vicArInaI, vistAraruci samakita (sUvuM) Adaro. tAdeza dhAraNAzakti na hoi, anai eha vistAra bhAvathI sadahatuM, jJAnavaMtano rAgI Aja nihojo re dIse nAhalo. e dezI. pAli0. je zAM.dha.+ma.+ko.(2)mAM "tiviha' pATha. ko.(1)no pATha lIdho che. 6 ma.mAM 'bhAsio pATha. ja maI = mArA vaDe (saM.mayA) AdhAragraMtha - bAlAvabodha Tu upadezamAlA prakA. dha royala eziyATika sosAyaTI, laMDana; jJAnavimalasUrikRta AnaMdaghanabAvIsastabaka, uktiratnAkara (sAdhusuMdaragaNikRta). ko.(pa)mAM 'bhedaI pATha. A ko. (4)mAM "chaI pATha. * sUvuM = sUdhauM = sAruM, zuddha, cokhuM, spaSTa, sIdhuM, sAcuM, pUruM. AdhAragraMtha- akhAnI kAvyakRtio khaMDa-2, akhAnA chappA, akhegItA, gurjara rAsAvalI, narasiMha mahetAnI kAvyakRtio, naladavadaMtI (= naladamayaMtI) rAsa (mahIrAjakRta), naLAkhyAna, prabodhaprakAza (bhImakRta), premAnaMdanI kAvyakRtio, vimalaprabaMdha (lAvaNyasamayakRta), cittavicArasaMvAda (akhAjIkRta), dazamaskaMdha-bhAga-1-2, bAlAvabodha Tu upadezamAlA, RSidattArAsa, abhinava-ujhaNuM (dahalakRta), aMbAvidyAdhara rAsa, ArAmazobhA rAsamALA, kAdaMbarI pUrvabhAga bhAlaNakRta. * pustakomAM 'vistArI' pATha. si.+ko.(9+12)+lA.(2)no pATha lIdho che. 0 pustakomAM 'trila.." pATha. A. (1)no pATha lIdho che. che pustakomAM 'vArarUpa' pATha. ko. (7)no pATha lIdho che. * ..* citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. * lI.(3)mAM "kAma" pATha. Ai pustakomAM 'vistArI' pATha. si.+ko.(9+12)+lA.(2)no pATha lIdho che. * pustakomAM 'vicAre' pATha. A.(1)no pATha lIdho che.
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 [ adhyAtma anuyoga sahita hoI, tehanaI paNi yogyatAI dravyasamakita hoI. e 2 prakAra samakitavaMtanI dAna-dayAdika je thoDII kriyA te sarva saphaLa hoi. ud ca viMzikAyAm - sa 'dANAiA u eyammi ceva, *suddhAo huMti kiriaao| thANo vi du , mavazvanAko paraNo = || (viM.viMjha.6/20) e samakita vinA sarva kriyA dhaMdharUpa jANavI. samakita vinA je agItArtha tathA agItArtha nizrita sva svAbhinivezaI haThamAgi paDiA chaI, te sarva jAtiaMdha sarakhA jANavA. te "bhaluM" jANI karaI che, paNi bhaluM na hoI. uktaM ca - suMdarabuddhIe kayaM, bahuaM pi Na suMdaraM hoi| (upadezamAlA gAthA-414) te mATaI "dravya-guNa-paryAyabheda parijJAnaI karInaI sUvuM samakita Adaro." e hetu ziSyasulabhabodhinaI" hitopadeza jANavau. 10/rA * dravyAnuyojaparAmarza. * zavA - 20 bhinnA'bhinno'rtha evaM tri-cihnaH tridhA'tra bhaassitH| tatra dravyAdibhedAH hi nirUpyante yathAgamama / / 10/1 / / parAmarzaH * adhyAtma anuyoga * * dravyAdibhedanirUpaNa pratijJA zlokArtha :- A pramANe ahIM padArtha bhinna-abhinna temaja trilakSaNa ane trividha che - tevuM jaNAvI rI gayA. te padArthamAM dravyAdinA bheda = prabheda = prakAra Agama anusAra kahevAya che. (101) * hAphiyA prathama zaiva suddhA dRti iirayANAda.20|| RSabhadevajI kezarImalajInI peDhI-ratalAmamAM chApela pustakamAM. 1. dAnAdikAH tu etasmin caiva zuddhAH bhavanti kriyaaH| etAH api tu yasmAd mokSaphalAH parAH ca / / ke pustakomAM "sadattAno pATha. si.+ko.(9)+lA.(2)no pATha lIdho che. ja zAM.mAM 'agItArtha tathA pada nathI. lI.(4)no pATha lIdho che. * pustakomAM "che' pada nathI. A.(1)mAM che. 2. sundaravu vRtaM vastra na sundara mavatinA ...cihradayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. "jANavau" pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAmarza::re samAcara dravya-guNa-5yAyano rAsa + Tabo (1/2)] 275 :,re samAcara samyaktvam, tad vinA dhyandhatA kriyaa| tad vinA haThamArgasthAH teSAM jAtyandhatA dhruvA / / 10/2 / / (yugmam) re samAcara smyktvm|| dhruvapadam / / re bhavyAtmA ! samyaktane Adaro. tenA vinA kriyA matiaMdhatA che. tenA vinA jeo haThamArge paDelA che teone cokkasa janmAMdha jANavA. (10/2) (yu...) re bhavya prANI ! zuddha samakitane Adaro. (dhruvapada) ( vamatikalpanA tajIe AdhyAtmika upanaya :- "Agama mujaba dravyAdinA bheda kahevAya che' - A paMkti ema jaNAve che ke AtmArthI sAdhaka dareka bAbatamAM Agamane AgaLa dhare che. potAnI matikalpanAne khaseDI, aMdhazraddhAne haTAvI sarvadA, sarvatra AgamadaSTine mukhya banAvavAmAM Ave to ja pudgaladaSTi khasI, tAttvika AtmadaSTi -Atmaruci-AtmajijJAsA-AtmasaMvedanakAmanA pragaTe. tyAra pachI ja samyajJAnAdinI prApti zakya che. tathA te samyajJAnAdinI zuddhi karavA mATe labdhisAramAM nemicandrajIe jaNAvela nimnokta paddhati mujaba 25 siddha bhagavaMtane prArthanA karavI ke "traNa lokathI pUjAyela kevalajJAnarUpI bodhavALA, karmarUpI aMjanathI rahita ane nitya evA te siddha bhagavaMta mane zreSTha jJAna, darzana, cAritranI zuddhi ane samAdhi Apo" [0] - A AdhyAtmika saMdezanI AtmArthI jIve noMdha levI.(10/1) ja kriyAkAMDI nahi, kriyAyogI - jJAnayogI banIe ja tAraka jinezvara bhagavaMtoe jJAnayoganA ane kriyAyoganA samuccayarUpa-samanvaya svarUpa mokSamArga che. jaNAvelo che. potAnI zakti chUpAvyA vinA svabhUmikAyogya AcaraNa karavAmAM masta rahelA zAstravizArada che AtmajJAnI puruSo pAse jJAnayoga rahelo che. tathA gauNa-mukhyabhAve jinAjJAnI jANakArI meLavanAra ke meLavavA prayatna karanAra AcAracusta sAdhaka pAse kriyAyoga rahelo che. paraMtu bhagavAnanI AjJA che. mujaba utsarga-apavAda, nizcaya-vyavahAra, jJAna-kriyA vagere bAbatamAM gauNa-mukhya bhAvanI jANakArI meLavavAno prayatna karyA vinA, potAnI buddhithI anukULa lAgatI evI zAstrokta paNa kriyA haThamArga che. ApaNe haThamArgI ke kriyAkAMDI banavAnuM nathI paraMtu jJAnayogI ane kriyAyogI ubhaya banavAnuM che, jJAna-kriyAubhayano samanvaya karavAno che. te mATe samakita, dravyAnuyogano abhyAsa, graMthibheda vagere bAbatamAM UMDo, hArdika ane mArmika prayatna karavo anivArya banI jAya che. tenAthI kramazaH AgaLa vadhatAM niyamasAramAM jaNAvela mokSa sulabha thAya che. tyAM kuMdakuMdasvAmIe jaNAvela che ke "jyAM Indriyo nathI, upasargo nathI, moha nathI, vismaya nathI, nidrA nathI, tRSNA nathI (= bhogatRSNA ke tarasa nathI) tyAM ja nirvANa che. jyAM karma-nokarma nathI, ciMtA nathI, Arta-raudra dhyAna nathI, dharma-zukla dhyAna nathI tyAM ja nirvANa che." A pramANeno AdhyAtmika saMdeza prastuta zloka dvArA prApta karavA yogya che. (10(2)
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 [ adhyAtma anuyoga sahita dharma, adharma *re gagana, samaya valI, pudgala, jIva ja eha; SaT dravya kahiyAM re zrI jinazAsaniM, jAsa na Adi na cheha // 10/3 (164) sama. dharma kahatAM dharmAstikAya (1), adharma kahatAM adharmAstikAya (2), gagana kahatAM AkAzAstikAya (3), samaya kahatAM kAladravya (4),* addhA samaya jehanuM bIjuM nAma *kahII chaI.(valI,)* pudgala kahatAM pudgalAstikAya (5), jIva kahatAM jIvAstikAya (6) - eha (ja) SaT dravya zrIjinazAsanana viSaIM kahiyAM. (jAsa=) jehano dravyajAti tathA paryAyapravAhaI Adi tathA cheha kahatAM aMta nathI. eha madhye kAla varjanaIM 5 astikAya kahiIM; "staya: pradezAH taiH kAyante parAmarzaH = " sa zabdAyante " iti vyutpatteH / kAladravyanaIM astikAya na kahiIM. je mATaIM tehanai pradezasaMghAta nathI; eka samaya bIjA samayanaIM na milaiM, te vatI. Ima bIjAM paNi "dharmAdharmAvAzA cemataH paraM trimanantam| vyAlaM vinA'stiAyA nIvamRte cAkhavani' (pra.ra.214) ityAdi sAdharmI prazamaratyAdi mahAgraMthathI jANavuM. ||10/35 dharmA'dharma-nabhaH-kAla-pudgalAtmAna eva re / SaDdravyANyAdi-paryantazUnyAni jinazAsane / / 10 / 3 // = = jagata padbhavyAtmaka 24 zlokArtha :- dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza, kALa, pudgala ane AtmA A pramANe da cha ja dravyo che. te Adi-antarahita nitya che. tema jinazAsanamAM darzAvela che. (10/3) * dravyasvarUpocarajJAnathI nirbhayatA Ave ]] AdhyAtmika upanaya :- 'dharmAstikAyAdi cha dravya nitya che' - AvuM kahevA dvArA ApaNo AtmA paNa nitya che - tevuM sUcita thAya che. tethI roga, ghaDapaNa, akasmAtAdi avasthAmAM 'huM marI to nahi jAuM ne ! mAro nAza to nahi thaI jAya ne !' ItyAdi bhayane rAkhyA vinA tamAma saMyogamAM zuddha, dhruva Atmadravya upara nijadRSTine sthApita karI nirbhayatAthI ane nizciMtatAthI upasargo ane pariSahone jItavA mATe kaTibaddha thavAno AdhyAtmika upadeza A zloka dvArA prApta karavA yogya che. te upadezane anusaravAthI tattvArtharAjavArtikamAM jaNAvela mokSa najIka Ave. tyAM akalaMkasvAmIe darzAvela // che ke 'tamAma karmone pUrepUrA khaMkherI nAMkhavA eTale mokSa.' (10/3) * ma.mAM 'adharma ha gagana' pATha. ko.(1)no pATha lIdho che. lA.(2)mAM 'dravyakAla' pATha. *...* cihnayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che. + lA.(2)mAM 'tehanaI saMghAta' pATha. 7 ko.(9+10+11) + si. + lA.(2)mAM '.. '...Aghe...' pATha. -
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 dravya-guNa-yAyano rAsa + Tabo (10/4)] tihAM dhari dharmAstikAya lakSaNa kahaI chaI - gatipariNAmI re pugala-jIvanaI, jhaSanaI jala jima hoI; tAsa apekSA re kAraNake lokamAM, dharma dravya chaI re soi 10/4 (165) sama. gatipariNAmI je pugala-jIvadravya, loka kahatA caturdazarajjavAtmaka AkAzakhaMDa, tehamAMhi rahI chaI; (tAsaka) tehanuM je apekSA kAraNe vyApArarahitaadhikaraNarUpa udAsIna kAraNa, yathA dRSTAnta* jima gamanAgamanAdikriyApariNata jhaSa kahetAM malya" tehanaI jaLa apekSA kAraNa (hoI=) cha; (soI=) te dharmadravya kahatA dharmAstikAya dravya jANavuM. "sthale jhaSakriyA vyAkulatayA ceSTAhetvicchA'bhAvAdeva na bhavati, na tu jalAbhAvAditi gatyapekSAkAraNe mAnAbhAvaH" iti cet ? na, anvaya-vyatirekAbhyAM lokasiddhavyavahArAdeva taddhetutvasiddheH; *jala vinA machanI gati nahi, tima dharmadravya mUkI cetananI gati nahIM* anyathA antyakAraNenetarAkhilakAraNAnyathAsiddhiprasaGgAd iti dig // 10/4 // mInasyeva jalaM loke yA pudglaa''tmnorgtiH| apekSAkAraNaM tasyAH dharmAstikAya eva re||10/4|| ja dharmAtikAyanuM nirUpaNa che. zlokA :- mAchalInI je gati che, tenuM apekSAkAraNa jema pANI thAya che, tema lokamAM = vizvamAM pudgala ane jIvanI je gati thAya che, tenuM apekSAkAraNa dharmAstikAya ja che. ( 14) che dharmAstikAyanuM DhaNa svIkArIe che AdhyAtmika upanaya - ApaNA mananA bhAvo azuddhamAMthI zuddha bane, suMdara majAnA vacanayogo akhkhalitapaNe pravarte tathA kAyAthI jinAjJA mujaba suMdara majAnuM AcArapAlana, jayaNAnuM pAlana vagere re thAya temAM dharmAstikAya dravya paNa sahAya kare che. bhagavatIsUtramAM A vAta jaNAvI che. A vAta ApaNA magajanI bahAra nIkaLavI na joIe. A rIte dharmAstikAya dravyanuM RNa svIkArIne kRtajJatA guNane che ApaNe vadhu vizuddha banAvIe to sattara prakAranA saMyamamAMthI ajIvasaMbaMdhI mAnasika saMyama vizuddha che bane. Avo sUkSmabuddhigamya AdhyAtmika saMdeza A zloka dvArA prApta karavA jevo che. te vizuddha saMyamanA kAraNe sammatitarkavyAkhyAmAM darzAvela sarvakarmaviyogasvarUpa mokSa najIka Ave. (10/4) 6 mo.(2)mAM 'lokane' pATha. - ko.(2)+ma.mAM "dharama' pATha. ko.(1)no pATha lIdho che. 4 ma. + P(24) + zAM.mAM "gaI" pATha che. si.+ko.(4+5+6+9) + mo.(2)no pATha lIdho che. je pustakomAM "pariNAmavyApArarahita' pATha. ko.(9)+si.no pATha lIdho che. *....* cihnadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. * A.(1)+ko.(9)mAM "mAchalAne' pATha.
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 Ima hivaIM adharmAstikAyanuM lakSaNa kahaI chaiM - thitipariNAmI re pudgala-jIvanI, thitino hetu adharma; savisAdhAraNa gati-thitihetutA, doI dravyano re dharma / / 10/5 // (166) sama. sthitipariNAmI je pudgala-jIva dravya, tehonI sthitino hetu kahiI apekSAkAraNa zu je dravya, te (adharma=) adharmAstikAya jANavo. * adamo TALanavavaLo' (utta.28/2) kRti vavanAt* [ adhyAtma anuyoga sahita (savisAdhAraNa gati-sthitihetutA doI dravyano dharma =) 'gati-sthitipariNata sakala dravyanuM je eka eka dravya lAghavaIM kAraNa siddha hoI, teha e 2 dravya jANavAM. teNaiM karI jhaSAdigatyapekSAkAraNa jalAdi dravyanaIM viSaIM dharmAstikAyAdi dravyalakSaNanI ativyApti na hoI. ||10/pA parAmarza: adharmadravyajanyeSTA pudgala - jIvayossthitiH / gateH sAmAnyahetutvaM dharme'dharme sthiteH tathA / / 10 / 5 / / # adharmAstikAya dravyanI prarUpaNA zlokArtha :- adharmAstikAya dravyathI pudgalanI ane jIvanI sthiti sthiratA utpanna thAya che A pramANe mAnya che. je rIte gatinuM sAmAnya kAraNa dharmAstikAya che te rIte sthitinuM sAmAnya kAraNa adharmAstikAya che. (10/5) G = adharmAstikAya adhyAtmamArge paNa upakArI AdhyAtmika upanaya :- dhyAnasAdhanAmArge AgaLa vadhavA mananI ekAgratA ane AtmAnI zuddhi atyaMta Avazyaka che. prAraMbhika dhyAnasAdhanAmAM kAyAnI sthiratA paNa Avazyaka che - tevuM zAstrakArone mAnya che. mohanIyAdi karmadravya amuka pramANamAM ravAnA thAya to apekSita Atmazuddhi pragaTe. karmadalikane AtmAmAMthI ravAnA karavA mATe dharmAstikAya dravya upayogI che. tathA parAmarzakarNikA vyAkhyAmAM darzAvela bhagavatIsUtranA saMdarbha mujaba mananI ane kAyAnI ekAgratA-sthiratA mATe adharmAstikAya upayogI che. Ama mokSamArge AgaLa vadhavAmAM dharmAstikAya ane adharmAstikAya dravya ApaNA upara upakAra karI 1. adharmasthAnanakSa:/ *.... cidrayamadhyavartI pATha ko.(12)mAM nathI. OM mo.(2)mAM 'tithino' pATha. 7 ma.mAM 'puSpaga' azuddha pATha. ko.(8+9+11) + A.(1)no pATha lIdho che. A.(1)mAM pATha che - sthiti hetu adharmAstikAya che. sarva sAdhAraNa 2 dravyagati-sthiti 5 dravyanaIM karaI chaI.' * * cihnadrayamadhyavartI pATha phakta pAli.mAM che.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (10/5)] 279 24 rahela che. A vAta sAdhakanI najara bahAra nIkaLI javI na joIe. A rIte A banne dravyono AdhyAtmika upakAra khyAlamAM rAkhavAno AdhyAtmika saMdeza A zloka dvArA prApta thAya che. 'sarva karmono nAza thavAthI pragaTa thayela caitanyasvabhAvamaya ane sukhasvabhAvamaya AtmA e ja mokSa che' AvuM sammatitarkavyAkhyAmAM darzAvela che. te mokSa maLe tyAre siddhadazAmAM paNa lokAgrabhAge anaMtakAlIna sthiti adharmAstikAyaprayukta che A vAta kRtajJa sAdhakoe manamAM rAkhavA jevI che. * mokSamAM paNa adharmAstikAya upakArI - - prastuta bAbatamAM bhagavatIArAdhanA graMthanI eka gAthA bhUlavA jevI nathI. tyAM digaMbara zivAryajIe (= zivakoTi AcAryae) jaNAvela che ke "lokAgraAkAzabhAgamAM anaMta kAla sudhI adharmAstikAyathI upakRta thayela siddha bhagavaMta sthira rahe che. siddhadazAmAM paNa adharmAstikAyano A upakAra zAsrakArone mAnya che. kAraNa ke jIvano svataH sthiti svabhAva nathI." jema AtmAno caitanyasvabhAva koInI paNa sahAya vinA che, tema koInI paNa sahAya vinA sthiti karavAno svabhAva jIvano nathI. A apekSAe 'jIvano svabhAva sthiti nathI' - evuM zivAryavacana ghaTAvavuM. (10/5) @lys ', gati
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 [ adhyAtma anuyoga sahita dharmAstikAya dravyanaI viSaI pramANa kahaI chaI - sahaja UrdhvagatigAmI muktanaI, avinA dharma pratibaMdha; gagani anaMtaI re kahiI navi kalaI, phiravA rasano re baMdha l/10/6l (167) sama. jo gatinaI viSaI (dharmaka) dharmAstikAya dravyano pratibaMdha kahetAM niyama (vinA=) na hoI, to sahajaI UrdhvagatigAmI je mukta kahiI siddha, tehanaI "eka samayaI lokAgra jAI" ehavaI svabhAvai anaMtaI gaganaI jatAM hajI lagaI phiravAnA rasano dhaMdha na laI, je mATaV - anaMtalokAkAzapramANa alokAkAza chaI. : "lokAkAzanaI gatietupaNuM chai, te mATaI alokaI siddhanI gati na hoi" - Ima e to na kahiuM jAI. je mATaI dharmAstikAya vinA lokAkAzavyavasthA ja na hoI. "dharmAstikAyaviziSTAkAza eva hi lokAkAzaH, tasya ca gatihetutce ghaTAdAvapi daNDaviziSTAkAzatvenaiva hetutA syAd iti na kinycidett|" bIjuM, anyasvabhAvapaNaI kalpita AkAzanaI svAbhAvAMtarakalpana - te ayukta chAM; te mATaOM gatiniyAmaka dharmAstikAya dravya avazya *karInaI mAnavuM UjoII. 10/6 As : svata aAtI muje ghavAraNatAM vinA - UrdhvagatyavirAma: syAt khasyAnantatvato dhruvam / / 10/6 / / A dharmAstikAyanA asvIkAramAM bAdha che | zlokAI - dharmAstikAya dravyanI kAraNatA svIkAravAmAM na Ave ane muktAtmA potAnI jAte ja Urdhvagati kare che - tevuM mAnavAmAM Ave to cokkasa Urdhvagati kyAreya paNa aTakaze nahi. kAraNa che ke AkAza to ananta che. (tethI siddhagatimAM adharmAstikAya apekSAkAraNa siddha thAya che.) (10/6) parAmarza A.(1)mAM "mukta jIvanai" pATha. # ko.(1)mAM "navi vinA dharma baMdha.. navi malaI.. phiravA tehano re." pATha. ja pustakomAM "lokAgra pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * B(2)mAM "na' nathI. '... citadvayamadhyavartI pATha ko.(14)mAM nathI. * lA.(2) + pustakomAM te' pATha. ko. (7+12) + pA.no pATha lIdho che. - ko.(13)mAM "taceva pATha azuddha che. che (2)mAM "gatinibaMdhapramukha" pATha. 2 pustakomAM "karInaMI pada nathI. A.(1)mAM "karI' che. lA.(2)no pATha lIdho che. pustakomAM "joII pada nathI. ko.(9)mAM che.
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAyano rAsa + To (10/6)] 281 * sUkSma kRtajJatApariNatine pragaTAvIe # :- 'siddhanI UrdhvagatimAM dharmAstikAya apekSAkAraNa che' - AnAthI evuM siddha a thAya che ke karmamukta thaIne cauda rAjalokanA cheDe siddhazilAnI upara pahoMcavA mATe paNa dharmAstikAya dravya ApaNuM anugrAhaka banaze. dharmAstikAya dravyanuM A RNa najara samakSa rAkhIne tenA pratyenI sUkSma kRtajJatApariNita ApaNe cUkI na jaIe tevo AdhyAtmika saMdeza prastuta zloka dvArA prApta thAya che. mokSasvarUpanI vicAraNA A rIte kramazaH mokSa mArge AgaLa vadhatAM sammatitarkavRttimAM batAvelI paddhatie AtmArthI sAdhaka mokSane meLave che. tyAM jaNAvela che ke 'tamAma karmamalakalaMkane dUra karIne potAno zuddha caitanyasvabhAva duu meLavIne ayogI kevalajJAnI mahAtmA UrdhvagatipariNAmanA svabhAvathI pavanazUnya sthAnamAM rahelA dIvAnI yo jyotinI jema Urdhva gamana kare che. te eka samayamAM UrdhvalokanA cheDe pahoMcI jAya che. tamAma baMdhanamAMthI chUTIne potAnA zuddhasvarUpane prApta karanAra AtmA UrdhvalokanA cheDe rahe te ja mokSa che.' (10/6) |
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 [ adhyAtma anuyoga sahita havaI adharmAstikAyanaI viSaI pramANa dekhADaI chaI - jo thitihetu adharma na bhAkhiI, to nitya sthiti koI ThANi , gati vina hovaI re pudgala-jaMtunI, saMbhAlo jinavANi 10/7ll (168) sama. jo sarvajIva-pudgalasAdhAraNa sthiti hetu adharmAstikAyadravya na kahiI(=bhAbiI), kiMtu "dharmAstikAyAbhAvaprayuktagatyabhAvaI alokaI sthitibhAva" - ima kahiche to alokAkAzaU koIka sthAnaI gati vinA pula-jaMtunIka) jIva dravyanI nitya sthiti (hovaI )pAmI joII. bIjuM, gati-sthiti svataMtra paryAyarUpa chaI, jima gurutva-laghutva. ekanaI ekAbhAvarUpa sa kahatAM, vizeSagrAhaka pramANa nathI. te mATaiM kAryabhedaI apekSAkAraNadravyabheda avazya mAnavo. dharmAstikAyAbhAvaprayuktagatyabhAvai sthitibhAva kahI, niraMtara sthitihetu adharmAstikAya na kahIe = * adharmAstikAya apalapiI; to adharmAstikAyAbhAva prayuktasthityabhAva" gatibhAva kahI dharmAstikAyano paNi apalApa thAI. niraMtaragatisvabhAvaI dravya na kIdhuM joIzuM, to niraMtara sthitisvabhAva paNi kima kIjai? - jo niraMtara sthitihetu adharma dravya na bhASII = na kahII to sthitino hetu kuNa kahII ? te mATaI zrI jinavANIno paramArtha sAMbhalInaI dharmAstikAya adharmAstikAya e 2 dravya asaMkIrNasvabhAvaI mAnavAM. ll10/l. parAmarza: sthitihetorabhAve syAd nityA sthitirapi kvacit / gatiM vinA tayoreva, jinavANIM nibhAlaya / / 10/7 / / | A.(1)mAM "jANa" pATha. che pustakomAM 'sthityabhAva' azuddhapATha. 1 pustakomAM ahIM "dharmAstikAyAbhAvarUpa kahatAM" ATalo pATha vadhu che je anAvazyaka ane bhrAmaka che. ko.(9-10-11) + si. + lA.(2) mujaba pATha lIdhela che. 0 lI.(1+2+3)mAM "sthityabhAva' azuddha pATha. ...* cihnayamadhyavartIpATha pustakomAM nathI. A. (1)mAM che. * pustakomAM 'sthitibhAvaI azuddha pATha. ko.(9+1+11+13) + si.no pATha lIdho che. pustakomAM 'gatyabhAva' azuddha pATha. '... cihraddhayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(13)mAMthI lIdho che. * pustakomAM "saMbhAlI...' pATha. ko.(13)no pATha lIdho che.
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAyano rAsa + Tabo (107)]. 283 adhamastikAyano aravIkAra bAdhagrasta ja oitAnA:- sthitino hetu na hoya to gati vinA kyAMka jIvanI ane pudgalanI nitya sthiti A hovAnI paNa Apatti Ave. tethI jinavANIne tame saMbhALo ane sAMbhaLo. (107) darekane yogya nyAya ApIe ?' kahAnI :- siddha bhagavaMtano AnaMda paryAya je rIte anya dravyathI nirapekSa che, te rIte gati ane sthiti paryAya nirapekSa nathI. paraMtu paradravyasApekSa che. jo ke nizcayathI gati-sthiti nAmanA A paryAya siddha bhagavaMtanA potAnA ja hovAthI te paryAya svasApekSa che. paraMtu vyavahArathI gati-sthiti paryAya parasApekSa che. Ama siddhadazAmAM paNa dharmAstikAya Adi anya dravyanA ApaNA upara thanAra upakAra ! ApaNI najara bahAra nIkaLI javA na joIe. A rIte dareka padArthane yathocita rIte nyAya ApavAthI lo ja AdhyAtmika dazA paripUrNapaNe pAMgare. tenA lIdhe dvAtrizikAmAM mahopAdhyAyajIe darzAvela saMsAranA prapaMcathI zUnya ane paramAnaMdathI puSTa evA siddhonI duniyAne mahAmuni meLave che.(107) jAta
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 [ adhyAtma anuyoga sahita havaI AkAzadravyanuM lakSaNa kahaI chaI - sarva dravyanaI re je diI sarvadA, sAdhAraNa avakAza; loka-aloka prakAraI bhAkhiuM, teha dravya AkAza ./10/8 (169) sama. sarva dravyanaI je sarvadA = sadA sAdhAraNa avakAza diI, te anugata eka AkAzAstikAya sarvAdhAra kahiyA~. sa "pakSI, neda pakSI" ityAdi vyavahAra jaja deza bhedaI huI, taddezI anugata AkAza ja paryavasanna hoI. ____tattaddezo_bhAgAvacchinnamUrttAbhAvAdinA tadvyavahAropapattiH" ( ) iti vardhamAnAdyuktaM nAnavadyam, tasyAbhAvAdiniSThatvenAnubhUyamAnadravyAdhArAMzApalApaprasaGgAt, tAvadanatisandhAne'pi lokavyavahAreNA''kAzadezaM prtisnyaayoktvyvhaaraacc| teha AkAza (dravya) loka-aloka bhedaI (=prakAra) dvivadha bhAkhiuM. vat sUtram - vire 3INe pUchatte - teM nahI - nokaINe 3no ca" (thA.2/1/74, mAsU. 2/10/1ra0 + ra0/2/6darU) iti 169 gAthArtha ti tattvam. 10/8 sarvadravye'vakAzaM yad datte sAdhAraNaM sdaa| dravyaM tad gaganaM jJeyaM lokA'lokatayA dvidhA / / 10/8 / / $ AkAzanuM nirUpaNa 4 lokANI :- sarva dravyamAM sAdhAraNa evA avagAhane je dravya sarvadA Ape che, te dravyane AkAza dhyA tarIke jANavuM. loka ane aloka rUpe tenA be bheda jANavA. (108) U AkAzavat nirlepa banI niSpakSapAtabhAve badhAne samAvIe che Ama, upAya :- jema nirlepa AkAza koI paNa jAtanA bhedabhAva vinA tamAma dravyone e potAnAmAM samAve che, tema ApaNe paNa koI jAtanA pakSapAta vinA sarva jIvone maitrI Adi bhAvothI , bhAvita svahRdayamAM samAvavAno prAmANikapaNe prayAsa karavo joIe. tathA AkAza badhAne potAnAmAM rAkhavA chatAM koInAthI levAtuM nathI. te sarvadA asaMga ane alipta rahe che. tema badhA jIvone ApaNA yo haiyAmAM rAkhavA chatAM kAmarAga, sneharAga ke daSTirAga vagerethI ApaNe lepAI na jaIe tenI jAgRti rAkhavI joIe. Avo AdhyAtmika bodhapATha A zloka dvArA meLavavA jevo che. tene anusaravAthI sthAnAMgasUtravyAkhyAmAM darzAvela jIva-karmaviyogasvarUpa mokSa sulabha bane. (108) je si.mAM pATha, 4 phakta lA.(2)mAM "sadA che. je ko.(9+10+11)mAM "ja nathI. * pustakomAM 'bhede pATha. lI.(1)mAM "nayadeza azaddha pATha. ko.(7)no pATha lIdho che. A pA.mAM 'tardazAnuM...' pATha che. 1. trividha kAza prajJatA, ta6 thathA - to ja sattAvAra jA ...( citadvayamadhyavartI pATha phakta ko.(11)+lA.(2)mAM che. sarva parAmarza:
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAyano rAsa + To (10/9)] 285 dharmAdikasyuM re saMyuta loka chaI, tAsa viyoga aloka; te niravadhi chaI re avadhi abhAvanaI, *valagI lAgai re phoka 10/9 // (170) sama. dharmAstikAyAdikasyuM saMyuta je AkAza te loka = lokAkAza' chaI. *5 dravyasahita te loka kahIIM.* (tAsa=) te dharmAstikAyAdikano jihAM viyoga chaI, te alokAkAza kahiyaIM. te *alokAkAza niravadhi chaI. tAvatA tehano cheha nathI. sa koIka Ima kahasyai je "jima lokanaIM pAsaIM alokano cheha chaU, tima Agai paNi *husyaI." tehanaIM kahiIM je "loka to bhAvarUpa chaIM, te avidha ghaTaiM, paNi AgaIM kevala abhAvana| "paNi alokAvadhipaNuM kima ghaTaIM ? zazazRMga kuNanuM avidha hoI ? (avidha abhAvanaI phoka valagI lAgaI.) anaIM jo bhAvarUpe avadhirUpa 21 aMta mAniIM, to te anyadravyarUpa nathI. AkAzadezasvarUpanaIM to tadaMtapaNuM kahatAM vadyAghAta hoi." te mATaIM alokAkAza anaMta jANavauM. ||10/95 parAmarzaH dharmAdisaMyuto loko'lokastu tadviyogataH / so'navadhirabhAvasyA'vadhitvaM phalgu kutra vai ? / / 10 / 9 / / loka-alokanI samajaNa yA zlokArtha :- dharmAstikAyAdithI saMyukta AkAza lokAkAza kahevAya che. dharmAstikAyAdithI rahita AkAza alokAkAza kahevAya che. alokAkAza anaMta che. kAraNa ke abhAvanuM nirarthaka avadhapaNuM (= maryAdA banavApaNuM) kyAM jovA maLe che ? (10/9) * M(1)mAM 'valatI' pATha. * pustakomAM 'lokAkAza' nathI. A.(1)mAM che. ** cihnaddhayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. OM ma.mAM 'AlokAkA...' azuddha pATha. A.(1)mAM 'kahaise' pATha. I lI.(1)mAM 'aloka kehavauM' pATha. * husyaI = husiI = thaze. AdhAragraMtha- nemiraMgaratnAkara chaMda (lAvaNyasamayakRta), prakAzaka. ela.DI.InDolojI, amadAvAda. * phakta lA.(2)mAM 'paNi' che. cihnandvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. * B(2)+lA.(2)mAM 'aMta mAniIM' nA badale 'AtmAniI' pATha.
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 [ adhyAtma anuyoga sahita >> aupAdhikaravarUpamAM aTavAIe nahi) ja :- jema AkAza paramArthathI eka ja hovA chatAM tenA be bheda upAdhibhedathI dhyA paDe che, tema ApaNo jIva paNa eka hovA chatAM zarIra, Indriya vagere upAdhinA bhedathI ApaNA , saMsArI-mukta vagere bhedo paDe che. jema dharmAstikAya na hovAthI alokAkAzanA mULabhUta svarUpamAM koI daLa pharaka paDato nathI, tema zarIra, Indriya, mana, puNya vagere ApaNA na hovAthI ApaNA mULabhUta ,, caitanyasvarUpamAM ke mULasvarUpe ApaNAmAM koI ja bheda paDI zakato nathI. mATe zarIra mAMdu paDe, IndriyamAM A khoDakhAMpaNa Ave, mana mUchita - behoza thAya, puNya paravAre tevA saMyogamAM ApaNe vihvaLa thavAnI kazI ja jarUra nathI. kema ke tevI paristhitimAM paNa ApaNA mULabhUta caitanya svarUpamAM to nizcayathI 3 jarAya pharaka paDato nathI. A hakIkta ApaNI najaramAMthI khasavI na joIe. A rIte ja nizIthacUrNimAM vA batAvela sarvakarmaviyogasvarUpa mokSa sulabha bane.(109)
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-padhAryano rAsa + Tabo (10/10)] vanalakSaNa sarva dravyaha taNo pajava, dravya na kAla; dravya anaMtanI re dravya abhedathI, uttarAdhyayanaI re bhAla 10/10nA (171) sama. kAla te paramArthathI dravya nahIM. to yuM ? sarvadravyano vartanAlakSaNa paryAya ja chaiM. te paryAyanaI viSaI anAdikAlIna dravyopacAra anusarInaIM kAladravya kahII. sa tti va paryAyai dravyAbhedathI anaMta kAladravyanI bhAla uttarAdhyayanaI chaI. tathA sUtram - 'dhammo adhammo AgAsaM, davvaM ikkikkmaahiyN| aNaMtANi ya davvANi, kAlo puggala sa. -naMto (uttarapU.ra88) etadupajIvyAnyatrA'pyuktam - dharmAdharmAkAzAdyekaikamataH paraM trikamanantam / / (pra.ra.214) iti / te mATaI jIvAjIva dravya je anaMta chaiM, tehanA vartanA paryAya bhaNI ja kAladravya sUtraI anaMta kahyAM jANavAM. 10/1oll : kAlo dravyaM na, paryAyo drvyvrtnlkssnnH| tatra dravyopacAreNa kaalaanntyoktiruttre||10/10|| parAmarzaH kAlo ja kALa tattvanuM nirUpaNa bliokANa :- kALa dravya nathI paraMtu paryAya che. dravyanI vartanA svarUpa paryAya e ja kALanuM lakSaNa che. A te paryAyamAM dravyano upacAra karIne "kALa anaMta che' - ema uttarAdhyayanasUtramAM jaNAvela che.(10/10) kal hu kALaparipAkanI rAha na juo 9 dhyAlika upanaya :- "kALa ApaNA vartanAparyAya svarUpa che' - evuM jANIne mAro sAdhanAno A kALa pAkyo nathI, mAro mokSano kALa pAkela nathI" - AvI phariyAda karavAnA badale "ApaNA hAthamAM 3 ja kALa uparanuM varcasva che' - evo nirNaya AdhyAtmika dRSTithI karI muktimArganI sAdhanA mATe kaTibaddha banavuM joIe. ApaNA paryAyane sudhAravA e ApaNA hAthanI vAta che. ApaNA praNidhAna upara teno . AdhAra che. mATe kALaparipAka nathI thayo' ItyAdi nAmardAnagI choDIne sAdhanAno utsAha vadhAravo yo e ja ApaNuM aMgata kartavya che. Avo AdhyAtmika bodhapATha A zloka dvArA meLavavA yogya che. A bodhapAThane anusaravAthI sUtrakRtAMgasUtravyAkhyAmAM zrIzIlAMkAcAryajIe darzAvelo sarva baMdhanamAMthI che? chuTakArAnA svabhAvavALo mokSa sulabha bane. (10/10) pustakomAM "vartaNa' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. [ B(2) + lI.(1+3)mAM "vartamAna lakSaNa' pATha. 4 bhAla = bhALa, khabara, akkala, samajaNa. (AdhAra- bhagavadgomaMDala- bhAga-7pR.6682). 1. dharmaH adharmaH AkAzaM dravyam ekaikam aakhyaatm| anantAni ca dravyANi kAlaH pudgala-jantavaH / / 4 lA.(2)mAM "ja kAladravyanA badale "tatkAla' pATha.
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAmarza:3 jIvAjI 288 [ adhyAtma anuyoga sahita kaMThathI paNi sUtraI jIvAjIvathI abhinna kAla kahiuM chaI. te dekhADaI chaI - jIva-ajIva ja samayaI te kahiuM, "tehi kima judo re teha ?; eka vakhANaI re AcAraya icuM, dharatA zubhamatireha 10/11 (173) sama. A samayaI kahatAM sUtraI, te kAla jIva-ajIva rUpa ja kahiuM chai. teNaI kAraNaI judo sa = bhinnadravyarUpa (teha) kima kahiI ? tathA coktaM jIvAbhigamAdisUtre - "kimayaM bhaMte ! kAlo tti pavuccai ? goyamA ! jIvA deva, zanIvA ce"tti (nIvA.) *eka AcArya (IsyuM=) Ima kAladravyavakhANaI chaI, suM karatA? siddhAMtapATha anusAra IM 'jinokta vANI jANIne zubhamatinI (reha8) rekhA *= subuddhi lakSaNane* dharatA. 10/115 1 jIvAjIvau hi siddhAnte kAla ityuditaM ttH| - kasmAnnu pRthaguktaH sa ? pravadantIti suutrgaaH||10/11|| # kALa jIvAjIvaravarUpa ke A lIkALe - "siddhAntamAM jIva ane ajIva ja kALa che' - AvuM jaNAvela che. tethI zA mATe tame kALane svataMtra dravya kaho cho ?" - A pramANe AgamasUtrane anusaranArA AcArya bhagavaMto 0 pratipAdana kare che. (10/11) # rasvakALane sudhArIe ja mAdhyaThi upAya - jIvAjIvaparyAyavizeSAtmaka kALatattvane jANI ApaNe svaparyayAtmaka svakALane tuM sudhAravA, anukULa banAvavA, paripakva karavA mATe jJAnadazAne pragaTAvI svakIyajJAnAdiparyAyone nirmaLa banAvavA sadA tatpara rahevuM joIe. anyathA ApaNo vinAzakALa dUra nathI. AthI ja "manavA ! tuM dhI ja tAro sarjanahAra' AvI kahevata paDI haze ne ! jJAnadazA paripakva bane to ja sammatitarkavyAkhyAmAM che zrIabhayadevasUrijIe darzAvela AnandAtmaka AtmasvarUpa mokSa sulabha bane. (10/11) 8 B(2)mAM "anyatra pATha. * pustakomAM "kahio pATha. si.ko.(9)mAM "kahyo pATha. A.(1)pA.no pATha lIdho che. 4 lA.(2) + meM. + zAM.mAM "tiNi' pATha. ko.(1+6+8)no pATha lIdho che. je pustakomAM "IsyuM Acaraya' Ama pATha che. ko.(9+12+13) + P(2+3+4) + si. + A.(1)no pATha lIdho che. * pustakomAM "zrutamati' pATha. A.(1) + si. + ko. (5+6+7+8+12+13)no pATha lIdho che. che A. (1)mAM "mAnIe. tethokta pATha. 1. ika mata ni: ti procate ? gautama navA va anIvA jovA * A.(1)no pATha "eka AcArya ema kahe che. jainokta vANI jANInaI te zubhamati siddhAMtane anusArai. * pustakomAM "vakhaNAI' pATha. ko.(10+11)no pATha lIdho che. ...( citadvayamadhyavartI pATha phakta ko.(13)mAM che. ...* citadvayamadhyavartI pATha phakta pAli.mAM che.
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 289 dravya-guNa-payAno rAsa + Tabo (1/12)]. bIjA bhASaI re joI cakranaI, cAraI je thitika tAsa" kAla apekSA re kAraNa dravya chaI, SanI bhagavaI bhAsa /10/1rA (173) sama. bIjA AcArya ima bhASaI che ke jyotizcakanaI cAraI paratva, aparatva, nava, purANAdi bhAvasthiti chaiM, (tAsaka) tehanuM apekSAkAraNa manuSyalokamAMhi kAladravya chai. arthanaI viSaI sUryakriyopanAyaka dravya cArakSetrapramANa ja kalpavuM ghaTaIM. te mATaI ehavuM kAladravya ja kahiche. to ja zrI bhagavatIsUtramAMhi baM! rI vyA pattA? joyamAM ! chaThThallA pattA - ghammatthiA ) nAva uddhAsamA" (mA.25/4/7rU4) ga e vacana chai. tehanuM nirupacarita vyAkhyAna ghaTaI. (SanI = padravyane bhagavaI = bhagavatIsUtra bhAsa = bhAsaI = bhAkhaI.). anaI vartanAparyAyanuM sAdhAraNApekSa dravya na kahIzuM, to gati-sthityavagAhanA sAdhAraNApekSAkAraNapaNai dharmAdharmAkAzAstikAya siddha thayA, tihAM paNi anAzvAsa AvaI. anai e artha yuktigrAhya chaI. te mATaiM kevala "AjJA grAhya kahI, paNi kima saMtoSa dharAi ?I10/12 ; anya AcArya AcaSTe jyotishckrgtisthiteH| apekSAkAraNaM kAla: prajJaptau dravyaSaTkatA / / 10/12 / / ja atiriktakAladravyavAdIno mata ja hii - anya AcArya kahe che ke "jyotizcakranI gati mujaba je paratvAdi bhAvanI sthiti che tenuM apekSAkAraNa kALa che. tethI ja bhagavatIsUtramAM cha dravya batAvela che te saMgata thAya che.'(10/12) ghI je yukti paNa zraddhApoSaka + obhika uyanaya :- "yuktigrAhya padArthane AjJAgrAhya banAvIne saMtoSa na dharavo' - A pramANe svopajJa TabAmAM jaNAvela vAtathI evuM phalita thAya che ke yuktigrAhya zAstrokta je je bAbatomAM potAno ba kSayopazama pahoMce, tyAM sudhI AgamAnusAre UhApoha karavo ja joIe. to ja zAstrokta padArtha sthira . thAya, paramArtha prApta thAya, tIrthakara bhagavaMta pratyenI zraddhA akATya ane vizuddha bane. tathA AMtarika : mokSamArge ApaNI AgekUca thAya. tenAthI sthAnAMgasUtravyAkhyAmAM jaNAvela, karmanA pAzamAMthI AtmAne ghama choDAvavA svarUpa mokSa sulabha bane. (10/12) 4 mo.(2)mAM 'tithi' pATha. 1 lA.(2)mAM "vAsa' pATha. 1 mo.(2)mAM "sAsa' pATha. 4 A.(1)mAM "....kriyApacAranAyaka.." pATha. je pustakomAM "ja" nathI. ko.(9)-si.mAM che. 1. katividhAni NaM bhadanta ! dravyANi prajJaptAni? gautama ! SaD dravyANi prajJaptAni-dharmAstikAyaH... yAvad addhaasymH| * ko.(13)mAM "sApekSagatidravya' pATha. A A.(1)mAM "AjJA ja kabUla che kahI..." pATha.
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa [ adhyAtma anuyoga sahita dharmasaMgrahaNi re e doi mata kahiyAM, tattvArathamAM re jANi; anapekSitadravyArthikanayanaI mati, bIjuM tAsa vakhANi // 10/135 (173) sama. e (doI=) be mata dharmasaMgrahaNi graMthamAMhi zrIharibhadrasUrijII kahiyA chaI. tathA cadgAthA - 'jaM vattaNAirUvo, kAlo davvassa ceva pajjAo / so deva tato dhammo, vhAlamsa va nassa no bhopu / / (gha.sa.rUra) kRti / 290 tattvArthasUtra` paNi e 2 mata kahiyAM chaU. "nacaitye" (ta.sa./38) kRti vacanAt. bIjuM mata (tAsa=) te tattvArthanaI (vakhANi=) vyAkhyAnaI *anapekSitadravyArthikanayanaI mataI kahiyAM chaIM. sthUlalokavyavahArasiddha e kAladravya apekSAI rahita jANavuM. anyathA vartanApekSAkAraNapaNaU jo kAladravya sAdhii. to pUrvAparAdivyavahAradilakSaNaparatvAparatvAdiniyAmakapaNaIM digdavya paNi siddha thAI. anaiM jo - 'AvAzamava hAya, tavanA vizanyathA / tAvaSyevamanucchevAttAmyAM vAttvanuvAdbhutam / / (si.dA.kA.11/ra9)" e siddhasenadivAkarakRta nizcayadvAtriMzikArtha vicArI, "AkAzathI ja dikkArya siddha hoi' ima mAniyaIM*, to kAladravyakArya paNi kathaMcit tehathI ja upapanna hoi. tasmAt "nazvetye" (sa.mU.6/38) kRti mUtram anapekSita-vyArthinavenevArUti sUkSmadRSTA vibhAvanIyam // 10/1 pA.mAM 'Ima' pATha che. OM pustakomAM 'naya' nathI. si.mAM che. * vakhANi = vivaraNa karela, varNavela, vistArathI kahela. AdhAragraMtha- ArAmazobhA rAsamALA, paMdaramA zatakanA cAra phAgukAvyo prakA. phArbasa gujarAtI sabhA, muMbaI, SaDAvazyakabAlAvabodha, bAlAvabodha Tu upadezamAlA, gurjara rAsAvalI, akhAnI kAvya kRtio khaMDa-2, uktiratnAkara, premAnaMdanI kAvyakRtio. 3 pustakomAM 'darimadrasUri pATha. ko.(13)no pATha lIdho che. zAM.mAM 'tamA' azuddha pATha. ko.(9)+si.+lA.(2)no pATha lIdho che. 1. yad varttanAdirUpaH kAlaH dravyasya eva paryAyaH / saH eva tataH, dharmaH kAlasya vA yasya yaH loke / / *lI.(2) + lA.(2) + ko.(7)mAM 'apekSita...' pATha. OM pustakAdimAM '...hAravilakSaNa....' pATha. phakta lI.(3)mAM '...hArAdilakSaNa....' pATha. * ko.(12+13)mAM 'vAca....' pATha. * pustakomAM 'mAMniIM' pATha. ko.(9)no pATha lIdho che. 66
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (10/13)]. 291 tamA parAmarza: / tattvArthe dve mate dharmasaGgrahaNyAJca drshite| taM dravya nirapekSo hi, dravyArthino vatAA20/?rUA <> matahayautthAnabIjanuM upadarzana <> tikArI - tattvArthasUtra ane dharmasaMgrahaNi graMthamAM uparokta banne mata jaNAvela che. nirapekSa dravyArthikanaya kALane dravya kahe che. (10/13) ja tattvanI mImAMsA karo, mUMjhavaNane choDo . mArI - zAstromAM AvatA alaga alaga mato ane matAMtarone jANIne kyAreya dhyA paNa mUMjhAvuM nahi. paraMtu madhyastha rIte, AgamAnusAre, takanusAre ane mArgastha kSayopazamanA AdhAre jeTalo UMDo UhApoha samyapha rIte thaI zake teTalo UhApoha pratyeka zAstrIya padArthonI bAbatamAM be karavo joIe. tenA dvArA Agamika padArtho ane AdhyAtmika paramArthonI upalabdhi, sthiratA, vizadatA , thAya che. tenA dvArA jinamatamAM zraddhA vadhu daDha banavAthI pAramArthika samyagdarzananI prApti thAya che. A tathA jIva yathAzakti svabhUmikAyogya jinAjJApAlanamAM custa bane che. A rIte mokSamArge AtmArthI che. jIva jhaDapathI AgaLa vadhe che. temaja "mokSa (1) janma-jarA-maraNarahita, (2) parama, (3) ATha 2 karmathI zUnya, (4) zuddha, (5) jJAnAdicatuSTayasvabhAvayukta, (6) akSaya, (7) avinAzI, (8) accheda ghA che. mokSa (9) vyAbAdhAzUnya = pIDArahita, (10) atIndriya, (11) anupama, (12) puNya-pApazUnya, (13) punarAgamanarahita, (14) nitya, (15) acala ane (16) nirAlaMbana che' - A pramANe niyamasAramAM jaNAvela mokSane zIghratAthI meLave che. A vAta khyAlamAM rAkhavI. (10/13) - -- 4
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAmarza: mandagI 292 [ adhyAtma anuyoga sahita havaI kAladravyAdhikAroM digaMbaraprakriyA upanyasaI cha0 - "maMdagati aNu yAvat saMcaraI, nahapadeza Ika Thora; teha samayano re bhAjana kAlANuM Ima bhAkhaI koI ora 10/14l (175) (sama.) rI "eka nabhapradezanaI Thora maMdagati, aNu kahiI paramANu, (yAvata=) jetalaI kAlaI saMcaraI, te paryAya samaya kahiyaI. tadanurUpa te(ha) paryAya* kAla = paryAya samayano bhAjana kAlANu kahiyAM. te ekeka AkAzapradezaI ekeka aNu Ima karatAM lokAkAzapradezapramANa kAlANa hoI." ima koi ora kahatA jainAbhAsa digaMbara bhAkhaI chaI. uktaM ca dravyasaGgrahe - '"rayaNANaM rAsI iva, te kAlANU asaMkhadavvANi" (bR.dra.sa.22) l/10/14o. mandagatyA nabhoM'ze'NuH yAvatA carati, kssnnH| tAvAn, tadbhAjanaM dravyaM kAlANuM ko'pi bhASate / / 10/14 / / saha digaMbara saMpradAyamAM nizcaya-vyavahAra kALa che ja :- maMda gatithI AkAzapradezamAM paramANu jeTalA kALamAM saMcare teTalo kALa "kSaNa' kahevAya che. te samayanuM bhAjana kAlANu dravya che. A pramANe koIka = digaMbara kahe che. (10/14) haja kALa tatvano upadeza sAMbhaLIe 8 pIvo - "kevalajJAnI 'Ane samaya kahevAya' Avo nirdeza karI zakatA nathI. kAraNa ke tevuM bolavAmAM asaMkhya samayo pasAra thaI jAya che... - A hakIkata parAmarzakarNikA vyAkhyA dvArA A jANIne pratyeka AtmArthI jIve eTalo bodhapATha levA jevo che ke "vyartha vAto, paracUraNa pravRttio, phogaTanI pArakI paMcAta, bhaviSyanI aniSTa kalpanA, bhUtakALanI duHkhada smRti, nidrA, ALasa, pramAda che vageremAM potAno kiMmatI mAnavabhava lUMTAI na jAye' - teno khyAla rAkhI atyaMta jhaDapathI pasAra thaI ya rahela kALanI akaLa gatine vicArI tapa-svAdhyAyAdi sAdhanA, bhagavadbhakti, vairAgya-samatA Adi bhAvone AtmasAt karavAnI ArAdhanA vageremAM ApaNe apramattapaNe sadA ullasita banavAnuM che. tenAthI 0 samarAdityakathAmAM varNavela zivapura najIka Ave. tyAM zrIharibhadrasUrijIe jaNAvela che ke "zivapura kharekhara janma-jarA-maraNa-roga-zokAdi upadravothI rahita che." (10/14) 1 A.(1)mAM "upanyAsajImAM jo rIte che te kahe che' pATha. lA.(2)mAM "jaghanyamaI chaI." pATha. Thora = ThekANe (sthAne)-bhagavadgomaMDala-bhAga-4/pR.3828 je pustakomAM "kAlaI pada nathI. ko.(7)+ko.(10+11+12)+ P(3+4)pA.mAM che. dha.+zAM.ma.mAM 5(?)kAla, pAMca (5) kAla' azuddha pATha che. je pustakomAM "aNu pada nathI. A.(1)mAM che. 1. ratnAno ravi , te vAtAva: asahyadrathatimAM
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + To (10/15)] yogazAstranA re aMtarazlokamAM, e paNi mata chai re ITTa; za lokapradeze re aNuA jujuA', mukhyaH kAla tihAM diDha // 10/15 / (176) sama. e = digaMbaramata paNi zrIhemAcAryakRta yogazAstranA aMtarazlokamAMhi *dRSTa ITTa chaI, je mATaIM teha zlokamadhye lokAkAza pradezaI jujuA kAlaaNuAM te mukhya kAla (tihAM) sa kahio chaI. tathA ca tatvA: - lokAkAzapradezasthA bhinnA: kAlANavastu ye / bhAvAnAM parivarttAya mukhyaH kAlaH sa ucyate / / (yo.zA. 1 / 16 / ajIva . 52 ) iti 10/15 // parAmarzaH lokAkAzamAM asaMkhya kAlANudravyo : yogazAstravRtti :- te digaMbaramata paNa zvetAMbarone mAnya hoya tevuM yogazAstranI vyAkhyAmAM saMbhaLAya che. kAraNa ke tyAM 'lokAkAzanA pratyeka pradezamAM judA-judA aNuo mukhya naizcayika kALa tarIke mAnya che' - ema kahela che. (10/15) = d 'sarvakarmaviyoga (10/15) * apramattatAne keLavIe :- (1) naiRRyika ane vyAvahArika kALane koI spIDabrekara naDatuM nathI. (2) e kALane koI breka lAgatI nathI. (3) kALane koI rivarsa giyara (Reverse Gear) paNa nathI. A traNa vAtane jANIne jinAjJApAlanamAM apramattatA keLavavAnI hitazikSA A zloka dvArA meLavavA jevI duu che. jinAjJApAlanathI zrAvakapraptimAM darzAvela siddhasvarUpa atyaMta najIka Ave. tyAM jaNAvela che ke yo mokSa. zuddhasvarUpavALA jIvanuM sAdi-anaMta kALa pIDArahita avasthAna = mokSa.' che. jujuA tadapi yogazAstrasya vRttAviSTatayA zrutam / lokakhAMze'Navo bhinnA mukhyakAlatayA matAH / / 10/15 / / = = 293 judA-judA. AdhArabhUta graMtha - caMdra-caMdrAvatI vArtA' (prakA.gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda), cittavicArasaMvAda(akhAjIkRta), narasa mahetAnAM pada (prakA. gujarAta sAhitya sabhA, amadAvAda), siMhAsanabatrIsI. * lI.(1)mAM 'davyakAla' pATha. OM pustakomAM 'zrIhemAcAryakRta' pATha nathI. A.(1)mAM che. * pustakomAM phakta 'ISTa' pATha. ko.(7+12)no pATha lIdho che. pustakomAM 'lokapradezaIM' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * pustakomAM 'aNua' pATha. ko.(9)+si.no pATha lIdho che. 24
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 [ adhyAtma anuyoga sahita pracayaUrdhvatA re ehano saMbhavaI, pUrva apara paryAya; tiryapracaya ghaTai nahI baMdhano, viNa pradezasamudAyI/10/1ell (177) sama. e digaMbaraprakriyAI lokAkAzane ekeka pradeze ekeka aNuvA dIThA = kahyA yogendradevajIIba 35 eha kAlANu dravyano UrdhvatApracaya saMbhavaI, je mATaI jima mRddhavyanaI sthAsa, koza, kazUlAdi - pUrvAparaparyAya chaI, tima ehanaI samaya, Avali pramukha pUrvAparaparyAya chaI. sa paNi baMdhano pradezasamudAya ehanaI nathI. te bhaNI (=te viNa) dharmAstikAyAdikanI pari *tiryaku pracaya na(ghaTaIka) saMbhavaI* tiryak pracaya nathI. te mATaIM ja kAladravya astikAya na kahiI. paramANupudgalanI pari tiryapracayayogyatA paNi nathI, te mATaI upacArai paNi kAla dravyanaI astikAyapaNuM na kahavAe. l/10/16ll UrdhvatApracayaH tasya syAta puurvaa'prpryyaat| - ra tivatra nya-zaurSa vinA mAA20/1ddA. # kAlANu dravya UrdhvatApracayavarUpa : digaMbara ja mImalI - digaMbara saMmata kAlANu dravya UrdhvatApracayasvarUpa che. kAraNa ke temAM pUrvAparaparyAyo che. te tiryakrapracaya nathI. kema ke skaMdhanA pradezasamUha (skaMdhAdipariNAmapariNata pradezasamudAya) vinA . tiryapracaya saMbhave nahi. (10/16) 6 kAlANu apratibaddhatAno upadeza Ape che $ nathI:- digaMbaramata mujaba lokAkAzanA pratyeka pradezamAM kAlANu dravya rahevA chatAM ekabIjAthI te baMdhAtA nathI ke ekabIjAne bAMdhatA nathI. paraspara atyaMta samIpa rahevA chatAM paNa e kAlANudravyomAM rahenArI A asaMgatA uparathI AtmArthI jIve evo AdhyAtmika bodhapATha levA jevo che ke koI paNa sthaLe, koI paNa kALe, koI paNa vyaktino atyaMta paricaya thavA chatAM paNa ApaNo che AtmA mamatva Adi bhAvothI koI paNa vyakti sAthe baMdhAI na jAya. athavA koI paNa vyaktine yo mamatvAdi bhAvothI bAMdhavAno prayatna thaI na jAya - te bAbatamAM jAgRti rAkhavAnI che. tathA karma A -dharmasaMyoge badhAnI sAthe rahevA chatAM paNa sva-para nimitte sva-parane mamatvAdi bhAvonuM baMdhana ubhuM na thAya to ja mokSamArge AgaLa vadhI zakAya." tenAthI ja AtmArthI sAdhaka sUyagaDAMgasUtravyAkhyAmAM darzAvela sarvadrandravirAmasvarUpa nirvANane jhaDapathI pAme che. (10/16) parAmarzaH, UrdhvatApana thA '... cihnayamadhyavartI pATha phakta ko.(13)mAM che. * ..* citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.ko.(9+10+11)mAM che. * pustakomAM "kahavAI" pATha. A.(1)no pATha lIdho che.
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + To (10/17)] e digaMbarapakSa pratibaMdII dUSaI chaI - ima aNugatinI re leI hetutA, dharmadravyaaNu thAI; sAdhAraNatA re leI ekanI, samaya baMdha paNi thAI. // 10/17 // (178) sama. ima jo maMdANugatikAryahetuparyAya*samayabhAjanadravya samayaaNu kalpiU, to (aNugatinI hetutA leI) maMdANugatihetutArUpa guNabhAjanaI dharmAstikAyANu paNi siddha (thAI =) hoI. rA Ima adharmAstikAyAANuno paNi prasaMga thAI. anaIM jo (ekanI sAdhAraNatA=) sarvasAdhAraNagatihetutAdika leI, dharmAstikAyAdi "eka sai skaMdharUpa ja dravya kalpiIM. deza-pradezakalpanA tehanI vyavahArAnurodhaI pachaI karI, to sarvajIvAjIvadravyasAdhAraNavartanAhetutAguNa leInaIM (samaya=) kAladravya paNi lokapramANa eka (baMdha) kalpiuM joII (=thAI). dharmAstikAyAdikanaIM adhikAraU sAdhAraNagatihetutAghupasthiti ja kalpaka chaI anaIM kAladravyakalpaka te maMdANuvartanAhetutvopasthiti ja chaIM" - e kalpanAIM to abhiniveza vinA bIjuM koI kAraNa nathI. 510/17|| parAmarzaH itthaM dharmA sikhi: syAd yato'NugatihetutA / gatisAmAnyahetutve dharmaikyavat kSaNaikatA / / 10 / 17 // 295 pratibaMdIthI digaMbaramatanuM nirAkaraNa :- A rIte to dharmANunI paNa siddhi thaI jaze. kAraNa ke aNugatihetutA svarUpa guNa 2 tenI siddhi mATe samartha che. gatisAmAnyano hetu hovAthI dharmAstikAya eka hoya to kAladravya paNa eka ja hovuM joIe. (matalaba ke digaMbarasaMmata asaMkhya kAlANudravyanI kalpanA yogya nathI.) (10/17) apramatta ane niSpakSa bano H kAla :- kALa tattva eka hoya ke aneka paraMtu eTaluM to sunizcita che ke kALa badhA A.(1)mAM 'thAya' pATha. lA.(2)mAM 'samayaparyAya' pATha. pustakomAM 'bhAjana' pATha. lA.(2)no pATha lIdho che. * ma. + gha. mAM dharmAstikAya' kRti truTitaH pAThaH| ko.(9+12+13)+si.+P(4)+lI.(2+3)+A.(1)no pATha lIdho che. OM P(4)mAM 'adharma...' azuddha pATha. * pustakomAM 'eka ja skaMdharUpa dravya...' pATha che. si.pA.no pATha ahIM lIdhela che. OM na ]]
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 [adhyAtma anuyoga sahita A mATe sAdhAraNa (common) che. koI paNa zrImaMtane jIvavA mATe ekIsAthe be samaya maLatA nathI. tathA ,, koI paNa garIbane tyAre jIvavA mATe eka paNa samaya na maLe tevuM banatuM nathI. koI paNa jIva pratye ppA kALa pakSapAta karato nathI. atyAra sudhInA dIrgha bhUtakALamAM anaMtA jIvo AtmakalyANa sAdhIne mokSamAM bha pahoMcI gayA. ApaNe haju ahIM ja rahelA chIe. AmAM kALano kazo vAMka nathI. kALano vAMka kADhavAnA badale ApaNA pramAdane gunegAra TharAvI, apramattapaNe jinAjJApAlanamAM pravRtta thaIe to AtmakalyANa a bahu najIkanA kALamAM prApta thayA vinA na rahe. jinazAsana, sadguru vagerenI prApti thavAthI hamaNAM kALa , to ApaNane anukULa ja che. ApaNe apramatta banavA dvArA kALane anukULa banIe te jarUrI che. tathA che kAlANunI jema ApaNe sarva pratye niSpakSa banIe te jarUrI che. ATalo bodhapATha A zloka dvArA meLavavA jevo che. tenA lIdhe saMkleza kSINa thavAthI je mukti yogasArAbhUtamAM digaMbarAcArya amitagatie darzAvelI che, te saMgata thAya che. (10/17)
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297 dravya-guNa-pathAryano rAsa +Tabo (10/18)] apradezatA re sUtri anusarI, jo aNu kahi re teha; to paryAyavacanathI joDII, upacAraI savi eha 10/18 (179) sama. havaI jo Ima kahasyo je "sUtri kAla apradeza kahiu chI. tehanaI anusAraI (teha=) kAla aNu kahiI", to paryAyavacanathI joDII) sarvaI ga jIvAjIvaparyAyarUpa ja kAla kahiu chaI, tehamAMhaI virodha bhayathI dravyakAla paNi kima kaho " cho ? teha mATaI kAlanaI dravyatvavacana tathA lokAkAzapradezapramANa aNuvacana e sarva upacAraI joDAI. mukhya vRtti te paryAyarUpa kAla ja sUtrasaMmata chaI. ta va "vAstaSetye" (tasU.1/38) IhAM ' vacanaI sarvasammatatvAbhAva sUciuM. 10/18 : apradezatvasUtrAddhi kAlANuH kathyate ydi| - tardi yasUtrAddhi sarvanevI vAriSnA /28 che kAladravya_pratipAdaka vacana aupacArika che dilo kI - jo apradezavadarzaka AgamasUtranA AdhAre tame kAlANanuM nirUpaNa karatA ho to paryAyasUtrathI kAladravya_pratipAdaka sarva zAstravacana aupacArika ja jANavA. (10/18) vivekapUrvaka samanvaya karavAnI udAratA keLavIe jI. - kALamAM dravyAtmakatAnuM ane paryAyAtmaktAnuM pratipAdana karanAra zAstravacano paraspara virodhI lAge. tema chatAM graMthakArazrIe banne prakAranA zAstravacanonI saMgati gauNa-mukhyabhAva dvArA karela che. paraMtu koI paNa zAstravacanane khoTuM TharAvela nathI. AnA uparathI ApaNe eTalo bodhapATha levA jevo che ke koI paNa vyaktinI virodhI lAgatI vAtanI jyAM sudhI je pramANe arthasaMgati sArI ne rIte thaI zakatI hoya tyAM sudhI tenI vAtano te pramANe vivekapUrvaka samanvaya karavAnI udAratA tathA 6 madhyasthatA ApaNe vyavahAramAM paNa dhAraNa karavI ja joIe." AvuM bane to ja zuddha bhAvasyAdvAdanI pariNati ApaNAmAM pAMgarI zake. bAkI syAdvAda phakta zAstramAM jIvato rahe, ApaNA AtmAmAM nahi. sAmenI vyaktinA Azayane samajyA vinA, tenI sAthe anyAya thaI na jAya tenI kALajI rAkhyA vinA, 04 mAtra dveSabhAvathI tenI vAtanuM ADedhaDa khaMDana karavAnuM valaNa jyAM sudhI ravAnA thAya nahi, tyAM sudhI koIne paNa zuddha bhAvaanekAntamaya pariNatithI maLI zake tevo mokSa sulabha nathI. tattvArthasUtrahAribhadrI vRttimAM karmamukta AtmAne ja mokSarUpe jaNAvela che. (10/18) 1 ko.(9)+si.mAM "tehano pATha. 8 lA.2mAM "nayathI' pATha. 8 lI.(3)mAM "pradezaparamANuvacana pATha. 1 lA.(2)mAM "joDInaI pATha.
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 ke dravyano sa i upacAra prakAra teha" ja dekhADaI chaI - paryAyayi jima bhAkhiu dravyano, saMkhyAratha upacAra; apradezatA re yojanakAraNaI, tima aNutAno re sAra // 10/19 // (180) sama. ''Sadeva dravyA'i" e saMkhyA pUraNanaIM arthaI, jima (paryAyi=) paryAyarUpa kAlanaIM viSaI dravyapaNAno upacAra (bhAkhiu=) bhagavatpAdikanaIM viSai karIIM chaI, 10) = [ adhyAtma anuyoga sahita tima sUtraI kAla dravyanaIM apradezatA kahI chai, tathA kAla paramANupaNi kahiyA chaIM, 'ata va te yojanakAraNaI = joDavAnaIM kArji (aNutAno sAra =) lokAkAzapradezasthapudgalANunaIM viSaIM ja yogazAstranA aMta2 zlokamAM kAlANuno upacAra kario jANavo. 'mukhyaH kAlaH' ityasya cAnAdikAlInApradezatvavyavahAraniyAmakopacAraviSayaH ityarthaH / ata eva *manuSyakSetramAtravRtti kAladravyaM ye varNayanti teSAmapi* manuSyakSetrAvacchinnAkAzAdI vyAvadravyopacAra putra zaraLaskRti vimAtramaMtat // 10/19 parAmarzaH A upacAra samarthana A - je rIte saMkhyApUrti mATe (bhagavatIsUtramAM) paryAyamAM ja dravyatvano Aropa karela che, de te rIte apradezatvanI saMgati mATe 'kAla aNu che' - AvuM pratipAdana zAsravacana kare che. (10/19) dravyAropo hi paryAye saGkhyApUrttikRte yathA / apradezatvasAGgatyakRte'NutAvacaH tathA / / 10 / 19 // ApaNe saMkhyApUraka na banI jaIe U AdhyAtmika ( * saMkhyApUrti mATe kALane dravya tarIke bhagavatIsUtramAM jaNAvela che. tema ahIM 2. ApaNuM astitva mAnavalokanI ke trasakAyanI ke vyavahArarAzinI saMkhyAnI paripUrti mATe banI na jAya te mATe ApaNe ApaNI jAta mATe satata tapAsa karavAnI jarUra che. tevuM ja jo banI jAya to mahAmUlo mAnavabhava vyartha jAya. AvuM na bane tevI jAgRti rAkhavAno AdhyAtmika saMdeza A zloka dvArA meLavavA jevo che. A rIte ja syAdvAdamaMjarImAM darzAvela sarvakarmakSayarUpa mokSa sulabha bane. (10/19) = I 'teha' pada phakta ko.(13)mAM che. pustakAdimAM nathI. x phakta lI.(1)mAM 'aNutA' pATha. * phakta ko.(14)mAM ja 'dravyano' pATha che. . cidrayamadhyavartI pATha phakta ko.(13)mAM ja che. pustakomAM yojananaIM kArji' pATha. ko.(10)mAM 'bhAjananaIM' pATha. si.+ko.(9)no pATha lIdho che. kArji mATe (kAjaU) AdhAragraMtha AnaMdaghanabAvIsIstabaka, gurjararAsAvalI, prabodha prakAza (bhImakRta). *.* cihnadrayamadhyavartI pATha lA.(2)mAM nathI. -
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + To (10/20)] havaI pudgala-jIva dravya saMkSepae kahaI chai - varNa-gaMdha-2sa-phAsAdika guNe, *lakhiI pudgalabheda; sahaja cetanA re guNa valI jANII, jIva arUpa, aveda // 10/20aa (181) sama. *5 varNa, 2 gaMdha, 5 rasa, 8 sparzAdika guNe karInaI pudgala dravyano anya dravyathI bheda rA lakhii, (valI=) anaIM jIva dravya sahaja cetanA guNa chaI. te lakSaNaIM ja sarva acetana dravyathI bhinna chaI. sa - vyavahAraIM rUpa-vedasahita chaI", paNi nizcayathI (arUpa=) rUparahita (aveda=) vedarahita chaIM. (-Ima jANII). uttta 7 "rasamatvamAMtha, vAM gheALAmuLamatathI nALa ati daLa, jIvamaNidiTThasaMThANaM / / " ( samayasAra 49 + pravacanasAra 172 + niyamasAra 46 + bhAvaprAbhRta 64 + pagnAstiAya 127) ||10/20 // parAmarzaH varlDa-nya-rasa-sparzayogAtpu minnatA sahajacetanA'rUpA'vedAzca jIvalakSaNam / / 10/20 // * pudgala-jIvanI oLakhANa plAya :- varNa, gaMdha, rasa ane sparzanA yogathI pudgaladravyamAM anya dravyano bheda rahe che. tathA sahaja cetanA, arUpIpaNuM ane avedIpaNuM jIvanuM lakSaNa che. (10/20) aupAdhika svarUpa choDo, nirupAdhika svarUpa pakaDo d tmika :- jIvamAM rUpa ane vedodaya svAbhAvika nathI paNa aupAdhika che. kAraNa ke karmanI upAdhithI te jIvamAM utpanna thAya che. karma ravAnA thatAM te paNa ravAnA thAya che. = 299 (1) tethI ApaNA zarIranA rUpamAM thatA pheraphAra, kALI cAmaDI ke koDha vagerenA kAraNe udvigna thavAnI jarUra nathI. te mATe devanaMdIkRta ISTopadezanI kArikA khyAlamAM rAkhavI. tyAM jaNAvela che ke je jIvane upakArI che, te dehane apakArI che. tathA je dehane upakAraka che, te jIvane apakAraka che.' yo A vAsanAnA vamaLamAMthI bacIe cha (2) tathA vedodayamAM aTavAI javAnA badale 'bhogasukho tathA bhogasAdhano (A) kSaNabhaMgura che, oLakho, pArakho, samajo. AdhAragraMtha- akhAnI kAvyakRtio khaMDa-2, akhAnA chappA, ArAmazobhA, * khiIM uktiratnAkara. pustakomAM 'varNaH gaMdhaH rasaH sparzAdika' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * pustakomAM 'karInaI' pATha nathI. lA.(2)mAM che. pustakomAM 'chaI' nathI. A.(1)mAM che. 1. arasamarUpamagandhamavyaktaM cetanAguNamazabdaM / jAnIhyaliGgagrahaNaM jIvamanirdiSTasaMsthAnam / /
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 [ adhyAtma anuyoga sahita (B) pArakA che, (C) zarIranA gumaDA jevA che, (D) bAvaLIyAnA jherI kAMTA jevA che, (E) rogasvarUpa che, (ra) mRgajaLatulya tuccha che, (G) madhurA paNa jherI kiMpAkaphaLa jevA che, (H) atyaMta gADha aMdhakAranI jema mUMjhavanArA che, AtmAne akaLAvanArA che, (I) mahAmRtyasvarUpa che, (3) khAlI chatAM baMdha muThI jevA lobhAvanArA che, () sukhano mAtra AbhAsa karAvanArA che, (L) rAgAdhyAsAtmaka che, (M) AtmAne behoza karanArI mahAmohanI gADha nidrA che, (N) mArA AtmAne ThaganArA che, nitAMta AtmavaMcanA svarUpa che, (0) strIdehAdisvarUpa bhogasAdhano zikArI pazuonuM bhakSya che, (P) rAkhanA DhagalA svarUpa che, (7) atyaMta gaMdA kAdavanA lepasvarUpa che, (R) doraDA vagaranuM baMdhana che, (S) AtmAnA puNyane a ane zuddhivaibhavane bALanAra dAvAnaLa che, (T) keLanA thaDamAMthI banelA thAMbhalAnI jema asAra che, hA (0) saMklezayukta che, saMklezajanaka che, (W) mArA AtmAnI ghora viDaMbanA karanAra che, (w) narakano rAjamArga che, (lAkaDAnA lADunI jema dAMtane (Atmazuddhi-puSTine) khatama karanAra che, (Y) moTA (dii AzIviSa sarSanI jema tAtkAlika (Atmazuddhine) khalAsa karanAra che, (Z) mokSaprAptimAM moTo avarodha .. ane aMtarAya karanAra che' - ItyAdi vibhAvanA yathAyogyapaNe hArdika rIte karIne temAMthI ucita rIte asaMgabhAve zAMtithI pasAra thaI javuM. vedodayane paravaza thavAnI bhUla na karavI. vedodaya vakhate paNa potAnA paramanirvikArI pavitra A AtmasvarUpa upara ApaNI dRSTine rucipUrvaka sthira karavI. A rIte kAntA nAmanI chaThThI yogadaSTi dhI AtmArthI sAdhakane maLe. prastutamAM yogadRSTisamuccayanI kArikA paNa yAda karavA yogya che. tyAM A zrIharibhadrasUrijIe jaNAvela che ke "mRgajaLa samAna bhogone tucchasvarUpe joto jIva te bhogone bhogavavA chatAM paNa temAM asaMga banIne parama pada tarapha AgaLa vadhe ja che.' ji bhedavijJAna : sarvazAstrasAra (3) temaja sahaja cetanA saMpUrNatayA je rIte anAvRta thAya, pragaTa thAya te rIte tenuM praNidhAna daDha karavuM. A traNa sAvadhAnI rAkhavAmAM Ave to tevA jIvono mokSa bahu dUra nathI ja. te mATe IbdopadezanI eka kArikA yAda karavA yogya che. tyAM jaNAvela che ke "jIva judo che ane pudgala bhinna che. ATalo ja tattvakathanano sAra che. te sivAya je kAMI kahevAya che te teno ja vistAra che. AvA AdhyAtmika bodhapAThanA baLathI zrIcandratilaka upAdhyAyajIe zrIabhayakumAracaritramAM varNaveluM siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTe. tyAM anaMta zakti, anaMta darzana, anaMta sukha, anaMta jJAna ane anaMta = kSAyika samyakta - A pAMcane dhAraNa karanArA sarva siddhone namaskAra karavAmAM Avela che. (10/20) Novo
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 301 dravya-guNa-pathAryano rAsa +Tabo (10/21)] Ima e bhAkhyA re saMkhepaI karI, dravyataNA SaT bheda; vistAraI te re jANI zruta thakI, sujasa lo gatakheda I/10/21il (182) sama. ima e dravyataNA saMkSepa) (karI) SaTu bheda bhAkhyA chaI. vistAraI, zrata kahiI siddhAMta, teha thakI () jANInaI (gatakhedaka), khedarahita thakA pravacanadakSapaNAno suyaza kahatAM subola, sa te (lahotra) pAmo. *eNI pere zuddha dravyAdika parakhI nirmala samakita AdarI.* 10/ranA itya parAmarzaH :: itthamuktA samAsena drvyprkaarssttktaa| zrutAd vistarato jJAtvA labhatAM suyazo'malam / / 10/21 / / ha8 vistAraruci samakitane pAmIe che. zi :- A rIte dravyanA cha prakAra saMkSepathI kahyA. Agama dvArA vistArathI tene jANIne (vistAraruci samyagdarzana vagerenA baLathI) nirmaLa suyazane prApta karo. (10/21) a .... to sAcA zAsanaprabhAvaka banIe haa :- vistAraruci samakitavALA AtmArthI jIvo ja kharA arthamAM jinazAsananI sAnubaMdha rIte prabhAvanA karI zake che. teo ja tattvanA nirUpaNamAM hoMziyAra banI zake che. temaja (1 rAjasabhA vagere sthaLe jAheramAM jinazAsanapratyanIka sAme vAdamAM teo ja vijaya prApta karI zake che., tathA A rIte yaza-prasiddhi-kIrti meLavavA chatAM paNa teo mahattvAkAMkSA vagere doSothI dUSita banatA na nathI. jinazAsanaprabhAvanA vagere dvArA maLelo yaza deva-gurune soMpI, kartutvabhAvanA bhArabojathI rahita che banI, karmathI haLavAphUla banI je dravya-bhAva mokSamArge jhaDapathI AgekUca kare che te ja sAcA zAsanaprabhAvaka : che. AvI zAsanaprabhAvanA (jAtaprabhAvanA nahi) karavAthI jJAnasAranI jJAnamaMjarI vyAkhyAmAM darzAvela vI AtmAnuM tAdAbhyaavasthAna = mokSa sulabha thAya. (10/21) * dasamI zAkhA samApta ... * lA.(2) + pustakomAM "zrutathI pATha che. A.(1) + ko.(6+8+12) + pA.no ahIM lIdhela che. 4 lA.(2)mAM "ehavA suparApaNAnau = zubhayazana vistAra kahaItAM ghaNI kIrati prataI pAmya. Iti 182 gAthArtha saMpUrNa pATha.. *.* ciThThadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(13)mAM che.
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 (c)(c),,, buddhi svArthakendrita vikRta vicAradhArAne vaLage che. zraddhA parArthakendrita vimala vicAradhArAne apanAve che. buddhi jJAnAvaraNa karmanA kSayopazamathI maLe che. zraddhA mohanIya karmanA hrAsathI maLe che. buddhi dukhano sAmano karavA sajja che. zraddhA duHkhane saharSa svIkAravA taiyAra che. buddhi jIvonI hAya le che. zraddhA jIvone "hAza' de che. buddhi maMdiramAM paramAtmAnI pratimAnA darzana kare che. zraddhA maMdiramAM sAkSAta paramAtmAnA ja darzana kare che. * buddhine jagatasudhAraNAmAM ja rasa che. zraddhAne jAtasudhAraNAmAM ja rasa che.
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 01NA-paryAdAno 2 hsa A phy 50 ) www guNasAmAnya svabhAvanirUpaNa Te-11e1dfc svabhAvanirUpaNa guNasAmAnya che svabhAvanirUpaNa 2 guNasAmAnya ? svabhAvanirUpaNa 4 che 2 3 guNasAmAnya che, -11111ac | svabhAvanirUpaNa svabhAvanirUpaNa -1111cicic t , ta svabhAvanirUpaNa che ja * 2 | guNasAmAnya " svabhAvanirUpaNa hI ne | svabhAvanirUpaNa d, guNasAmAnya stra ityAnuyogaparAmarzaH zo guNa-sAmAnyasvabhAvanirUpaNam
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ draSya--pathinI sa 20-11 dravyAnuyogaparAmarza: zAkhA-11 guNa-sAmAnyasvabhAvanirUpaNam
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 - TUMkasAra - H zAkhA - 11 : ahIM guNa tathA sAmAnya svabhAva dekhADAya che. sarva dravyamAM astitA vagere dasa sAmAnya guNo che. jJAna, sukha, cetanatA vagere soLa vizeSa guNomAMthI pudgalamAM ane AtmAmAM cha-cha vizeSa guNo che. dharmAstikAya vagere cAramAM traNa-traNa vizeSa guNo che. AtmAnA pragaTa guNone sAcavIne apragaTa guNone pragaTAvavAnA che. (11/1-2-3) cetanatA vagere guNo sAmAnya-vizeSa ubhayAtmaka che. saMsArI ane siddha bannemAM sAmAnyarUpe jIvatva che. vizeSarUpe siddhatva zuddhasvarUpamAM che. tethI anaMtaguNAtmaka siddhatvane pragaTAvavA prayatna karavo.(11/4) svabhAva guNanuM svarUpa che. tathA te guNathI bhinna dharmasvarUpa paNa che. te svabhAvanA sAmAnya ane vizeSa ema be prakAra paDe che. sAmAnya svabhAva agiyAra che. vizeSa svabhAva dasa jANavA. pahelo sAmAnya svabhAva astisvabhAva che. te AtmAnA zAzvata astitvanI yAda apAve che.(11/5) nAstisvabhAvanA lIdhe vastu parasvarUpe hAjara nathI. "jIva kAyama jIvAtmA svarUpe hAjara che, jaDarUpe gerahAjara che' - ema jANI AtmAne pugalonI paravazatAthI choDAvavo. (11/6) A te ja che' - A pratIti nityasvabhAva karAve che. vividha paryAyo anityasvabhAvane sUcave che. cAra gatimAM bhaTakato jIva anitya che. chatAM AtmasvabhAva eno e ja che. mATe dhruva AtmAnI zuddhi mATe prayatna karavo. (11/7) AtmA nityAnitya hovAthI manuSyamAMthI siddhasvarUpamAM tenuM rUpAMtaraNa karavA prayatna karavo.(11/8) ekasvabhAva = samAnasvabhAva. dareka vastumAM rUpa, rasa vagere eka svabhAva maLe che. tathA kALA raMgano ghaDo bhaThThImAM pAkIne lAla bane che. tethI temAM anekasvabhAva = vividha svabhAva paNa che. ApaNo mULabhUta svabhAva siddha bhagavaMta jevo ja che. tene pragaTa karavA prayatna karavo. (119) guNa ane guNI vacce bhedasvabhAva che. bhedasvabhAva vyavahAra-pravRttimAM sahAya kare che. tathA temAM avibhaktapradezavRttisvarUpa abhedasvabhAva paNa che. A be svabhAvane AdhAre ApaNe doSothI ApaNo bheda ane guNo sAthe abheda thAya tevI pravRtti karavI. (11/10) jevuM nimitta maLe te rIte vastu potAne banAve te bhavyasvabhAva jANavo. dA.ta. pANI agnithI garama thAya nimitta maLavA chatAM vastunuM svarUpa badalAya nahi te abhavya svabhAva. dA.ta. retImAMthI ghaDo na bane. ApaNI kevaLajJAnadazAne anukULa bhavyasvabhAva upara bhAra mUkavo. tathA ApaNA guNone sAcavavA mATe nabaLA nimittothI aparivartanazIla abhavyasvabhAva upara bhAra mUkavo. (11/11) vastuno asAdhAraNa bhAva eTale paramabhAva. tenI apekSAe "AtmA jJAnasvarUpa che." paramabhAvane pUrNatayA pragaTAvavAno udyama ApaNe karavAno che. (11/12)
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 305 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (11/1)] DhALa - 11 (rAga : sovanagiri bhUSaNa trizalAnaMdana - e dezI) hivaI bheda guNanA bhAkhIjaI, tihAM (1) astitA kahiI jI, sadgapatA, (2) vastutA jAti-vyaktirUpatA lahiI jI; (3) dravyabhAva dravyatva, (4) pramANaI paricchedya je rUpa jI, prameyatva, (5) ANAgama sUkhima agurulaghutvasvarUpa jI /11/1il (183) "etale DhALe karI dravyanA bheda kahiyA *= varNavyA* hivaI guNanA bheda samAnataMtraprakriyAI (bhAkhI jaI=) kahiI chaI. "te sAMbhaLo che ! bhavya jIvo ! | tihAM astitva te astitA guNa kahII jehathI sarUpatAno vyavahAra thA. (1) vastutvaguNa te kahIyaI jehathI jAti-vyaktirUpapaNuM (lahiI=) jANiI. jima ghaTa te ja sAmAnyathI jAtirUpa chaI, vizeSathI tattavyaktirUpa chaI. lata va avagrahaI sAmAnyarUpa sarvatra bhAkhaI chaI, apAyaI vizeSa rUpa bhAkhaI chaI. pUrNopayogaI saMpUrNa vastugrahaNa thAI chaI. (2) dravyabhAva je guNa-paryAyAdhAratAabhivyaSyajAtivizeSa, te dravyatva. "e jAtirUpa mATaI guNa na hoI" ehavI naiyAyikAdivAsanAI AzaMkA na karavI. je mATaI "sadabhuvo , mamuvaH paryAyA" evI ja jainazAstranI vyavasthA chaI. ___ "dravyatvaM ced guNaH syAt, spAdivadutkarSApakarSabhAgi syAt" iti tu kucodyam, ekatvAdisaGkhyAyAM paramate'pi vyabhicAreNa "tathAvyAptyabhAvAdeva nirsniiym| (3) pramANaI paricchedya je rUpa pramAviSayatva te prameyatva kahiche. te paNi kathaMcit svarUpathI anugata sarva sAdhAraNa guNa chai. 0 ko.(13)mAM "utsarpiNI avasarpiNI Aro re - dhavala dhanyAsI - e dezI" pATha. 8 ko.(13)mAM "abhUtatA' pATha. * P(2)mAM "jANI' azuddha pATha. * P(2)mAM "rUpI" pATha. ANAgama = AjJAgamya. je ko.(2)mAM "sUkSma' pATha che. lA.(2)mAM "suSima suSima" pATha. ' sUkhima = sUkSma. AdhAragraMtha - aitihAsika rAsasaMgraha bhAga-1 prakA.yazovijaya graMthamALA, bhAvanagara. saMpA. | vijayadharmasUri. ... cihnadvayamadhyavartI pATha ko.(9+10+11) + si.mAM nathI. ja... cilayamadhyavartI pATha phakta pAli.mAM che. . * citadvayamadhyavartI pATha phakta ko.(13)mAM che. * zAM.mAM "kaliI' azuddha pATha. ko.(9)si.lI.(4)+ ma.no pATha lIdho che. * ko.(13)mAM dravyamAve tathA...' pATha che. dha.mAM "pramANaviSayatva' pATha. 5 phakta P(2)mAM "svarUpathI pATha.
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 rasa a* iparAmarzaH [ adhyAtma anuyoga sahita FparaMparA saMbaMdhaI pramAtvAjJAnaI paNi prameyavyavahAra thAI chaI. ga te mATaI prameyatva guNa svarUpathI anugata chaI. *tattitve sati tirADavRttitva sAdhAraNatva* (4). agurulaghutva(svarUpa) guNa (sUkhima=) sUkSma (ANAgama=) AjJAgrAhya chaI. "sUkSma jinoditaM tattvaM hetubhirneva hnyte| AjJAsiddhaM tu tad grAhyaM nA'nyathAvAdino jinaaH||" (A.pa.pR.11 uta) "pusanayuparyAyA: sUkSmA savAra " (sA.pR.91) (5) I/11/1/l. * dravyAnuyopirAmarza: * zALA - 2 guNabhedA adhunA procyante tatrA''dyo'stitAguNo yena, sadrUpatAyA vyavahAro hi vastutvaM jaatibhedcaari| dravyabhAvo bhaved dravyatvaM pramANagamyA prameyatA hi, cAgurulaghutAsuguNaH sUkSmo grAhyo'sti mudA jinavacanena / / 11/1 / / * adhyAtma anuyoga che % guNanirUpaNa prAraMbha 6 vidhAna :- have guNanA bhedo = prakAro kahevAya che. temAM prathama (1) astitAguNa te che ke dhyA jenA dvArA sadgapatAno vyavahAra thAya. (2) vastutva guNa sAmAnyano ane vizeSano vyavahAra karAve che. (3) dravyabhAva e dravyatva che. (4) prameyatA pramANathI jANavA yogya che. tathA (5) "agurulaghutA" nAmano suMdara guNa sUkSma che. tethI zraddhApUrvaka jinavacana dvArA tenuM jJAna karavA yogya che. (11/1) guNasvarUpavicAraNA nirbhayatA Ape ! sAmAjIka upanayo - 'guNa sahabhAvI che' - A vAta uparathI eTalo bodhapATha meLavavA jevo che che ke roga, ghaDapaNa, mota vakhate paNa ApaNA astitA vagere guNa TakI ja rahe che. arthAta ApaNuM astitva, 5 vastutva vagere kyAreya nAza pAmavAnuM nathI. A hakIkatane najara samakSa rAkhI mota vakhate paNa nirbhayatAne TakAvavA ApaNe prayAsa karavo joIe. A rIte AgaLa vadhatAM kramazaH siddhasvarUpa sulabha bane. tenuM varNana karatAM paramAtmapaMcaviMzatikAmAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje jaNAvela che ke "dehazUnya, darzana -jJAnaupayogamaya svarUpane dharanArA, siddha paramAtmA kAyama nirAbAdha = pIDArahita rahe che." (11/1) A zALA jIvanamAM [S zAM.mAM 'parapadA' azuddha pATha. ma.si.lI.(2+4)+ko. (9)no pATha lIdho che. ja dravyAnuyogatarkaNAmAM "pramAtAne' tyakuLa: TI che A.(1)mAM "prameyajJAna' pATha. dha.mAM "pramAvyavahAra' pATha. mo.(2)no pATha lIdho che. * ..* citadvayamadhyavartI pATha phakta ko.(1)mAM che.
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 307 dravya-guNa-payAyano rAsa + Tabo (11/2)] (6) pradeza- avibhAgI pudgala kSetrabhAva je vyApyo che, (7) cetanatA anubhUti, (8) acetanabhAva ananubhava thApyo jI; (9) mUratatA rUpAdika saMgati, (10) amUratatA tadabhAvo jI, dasa sAmAnya guNA, pratyekaI ATha ATha ema bhAvo jI /11/rA (183) avibhAgI pudgala (je=) yAvatuM kSetraI (vyApyo=) rahaI, tAvakSetravyApIpaNuM te pradezatvaguNa kahII. (6) cetanatva te anubhUti=) AtmAno anubhavarUpa guNa kahiche. jehathI "gadaM suva-puravAri sa ta" e vyavahAra thAI chaI. jehathI jAti-vRddhi-bhagnakSatasaMrohaNAdi jIvanadharma hoI chaI. (7) ehathI viparIta (=ananubhava rU5) acetanatva ajIvamAtrano guNa (thApyo) chaI. (8) maimUrtatAguNa rUpAdisaMnivezAbhivyaya pudgaladravyamAtra vRtti chaiM jarUpAdika pudgalAdika saMgaI mUrtatva guNa kahI.* (9). *te rUpAdikano jihAM jihAM abhAva tihAM tihAM amUrtatva guNa kahII.* amUrtatAguNa mUrtatvAbhAvasamAniyata chaiM. (10) "acetanatvAmUrttatvayozcetanatva-mUrttatvAbhAvarUpatvAnna guNatvam" iti nAzakanIyam, acetanAmUladravyavRttikAryajanakatAvacchedakatvena vyavahAravizeSaniyAmakatvena ca tayorapi pRthagguNatvAt / naJaH paryudAsArthakatvAt, napadavAcyatAyAzca 'anuSNAzItasparzaH' ityAdau vyabhicAreNa pareSAmapyabhAvatvAniyAmakatvAd, "bhAvAntaramabhAvo hi, kayAcittu vyapekSayA"( ) iti nayAzrayaNena doSAbhAvAcca ttio * pustakomAM "khetra' pATha. ko.(13)no pATha lIdho che. pustakomAM "vyApiu' pATha. si. ko.(911) + A.(1)no pATha lIdho. pustakomAM "thApio pATha. ko.(13) + A.(1)no pATha lIdho che. ja pustakomAM "amUrtatA" pATha. A. (1)no pATha lIdhela che. pustakomAM "e" pATha. A.(1)no pATha lIdhela che. pustakomAM "kahII nathI. A.(1) + ko.(13)mAM che. ra... cihnayamadhyavartI pATha ko. (9)+si.mAM nathI. 0 ma.mAM "vRtri pATha. ko. (10+11+13)lI(2+3)klA.(2)no pATha lIdho che. *.....* cihnayamadhyavartI pATha phakta ko.(13)mAM che. *.* cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(13)mAM che. # ko.(1+11+13)+ A.(1) +ko.(9)si.mAM "nanA pada che.
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 [ adhyAtma anuyoga sahita e 10 sAmAnya guNa chaI. mUrtatva-amUrtatva, cetanatva-acetanatva paraspara parihAraI A rahaI; te mATaI pratyekaI eka ekadravyanaIM viSaIM 8 8 pAmi che. Ima bhAvo = "Atmabodha sa karIne vicArI lyo. 11/ro parAmarza::svAzraya svAzrayavyApitvamavibhAgini pudgale tu pradezatvaM hi, cetanatA svAnubhUtiruktA'cetanatvaM tu vipryyenn| mUrttatA rUpAdimattA syAjjeyA'mUrtatA vyatyayena, daza sAmAnyaguNA vijJeyAH pratidravyamaSTau tattvena / / 11/2 / / # pradezavAdi guNanI samajaNa # kirI- avibhAgI pugalamAM pradezatva e svAzrayavyApindu svarUpa che. svAnubhUti e cetanatA dhyA, guNa che. tenAthI viparIta acetanatA guNa che. mUrtatA rUpAdivaizistra svarUpa che. tenA viparyAsathI amUrtatA ma jANavI. Ama dasa sAmAnyaguNa jANavA. dareka dravyamAM paramArthathI ATha guNa hoya che. (11/2) niSkriyatAne khaMkherIe ra e to - ApaNuM caitanya sAdhAraNa guNa che. paNa vartamAnamAM te sopAdhika che, AvRta che, karmathI AvarAyela che. tene nirupAdhika ane anAvRta karavAnuM che. paraMtu "caitanya sAdhAraNa guNa che che. kadApi naSTa thavAno nathI' - ema vicArI niSkriya besI rahevAnuM nathI. ApaNA caitanyane nirupAdhika yo ane anAvRta karavuM e A ja ApaNuM parama kartavya che. te kartavyapAlanathI zIghratAthI yogapradIpa graMthamAM te darzAvela siddhasvarUpa pragaTa thAya che. tyAM jaNAvela che ke "(1) nirAkAra, (2) AbhAsazUnya, (3) | niSThapaMca, (4) niraMjana, (5) sadAnaMdamaya, (2) divyasvarUpayukta, (7) kevalajJAnAtmakabodhayukta, (8) rogamukta siddha bhagavaMta che." (11/2) ...( citadvayamadhyavartI pATha phakta pAli.mAM che. - ko.(13)mAM "vicArajyo pATha.
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + To (11/3)] jJAna, dRSTi, sukha, vIrya, pharasa, rasa, gaMdha, varNa e jANo jI, gati-thiti-avagAhanA -vartanAhetubhAva mani ANo jI; cetanatAdika cyArai bhelAvi, vizeSaguNa e solaI jI, SaT pudgala-Atamana, tInaha anya dravyanaI TolaI jI / 11/3 (185) jJAna-darzana-sukha-vIrya e *4 = cAra AtmAnA, sparza-2sa-gaMdha-varNa e 4 pudgalanA vizeSaguNa che (e jANo). za zuddha dravyaiM avikRta rUpa e *aviziSTa rahaIM. te mATaIM e guNa kahiyA. vikRtasvarUpa te paryAyamAM bhalaIM.e vizeSa jANavo. gatihetutA (1), sthitihetutA (2), avagAhanAhetutA (3), vartanAhetutA (4) e 4 dharmAstikAya (1), adharmAstikAya (2), AkAzAstikAya (3), sa kAla (4) dravyanA pratyekiM vizeSaguNa (mani ANo). eha 12 guNamAM (cetanatAdika=) cetanatva, acetanatva, mUrtRtva, amUrttatva e (cyAraI=) 4 guNa bheliI, tivAra (e) 16 vizeSaguNa thAyacheM. te madhye pudgala dravyanaI varNa, gaMdha, rasa, sparza, mUrttatva, acetanatva e 6 hoi. AtmadravyanaI jJAna, darzana, sukha, vIrya, amUrttatva, cetanatva. e cha hoIM. - (anya=) bIjA dravyanaI TolaI = samudAyad 3 guNa hoI. eka nijaguNa, 2 acetanatva, 3 amUrttatva - ima phalAvInad dhAravuM. 511/3/5 parAmarzaH 309 jJAnaM dRSTiH sukhaJca vIryaM sparza - rasa - gandha-varNAzcaiva, gati-sthityavagAhana-varttanAhetutA jJeyA vizeSeNa / cetanatAdayazcatvAro hi vizeSaguNAstu SoDaza tena, pudgalAtmanoH SaD guNAstrayastrayaH khalu tadanyadravyeSu / / 11/3 / / pustakomAM 'avagAhana' pATha. ahIM ko.(5+6+8+9+10+11)no pATha lIdho che. I mo.(2)mAM 'hetusvabhAva' pATha. * ko.(13)mAM 'bhelavI' pATha. * ma.mAM 'e ja' pATha. P(3)no pATha lIdhelo che. * zAM+ma.mAM 'avizaSTa' azuddha pATha. dha.+B(2)no pATha lIdho che. lI.(1) + lA.(2)mAM 'paryAya sAMbhalI' pATha. / pustakomAM 'eha' nathI. lA.(2)mAM che. ma.mAM 'acetanatva' azuddha pATha. ko.(10)+lA.(2)no pATha lIdho che. * A.(1)mAM 'amUrti' pATha.
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 [ adhyAtma anuyoga sahita vizeSaguNonuM pratipAdana - jJAna, daSTi, sukha, vIrya (= zakti), sparza-rasa-gaMdha-varNa ane gati-sthiti-avagAhanA -vartanAtutA vizeSarUpe guNo jANavA. tathA cetanatA Adi cAra vizeSa guNo che. tethI 16 vizeSaguNo jANavA. pudgalamAM ane AtmAmAM cha-cha guNo che. te be sivAyanA cAra dravyomAM traNa-traNa vizeSa guNa che. (11/3) thI vizeSaguNano upadeza thI - jJAnamAM kevalajJAna, darzanamAM kevaladarzana, sukhamAM atIndriya sukha, zaktimAM kSAyika zakti - A cAra vizeSaguNo vizuddhatama che. (1) tethI tene pragaTa karavA e ja pratyeka AtmArthI jIvanuM parama lakSya che. (2) amUDhalakSyavALA jIvo sAdhanA karatI vakhate A AdhyAtmika lakSyane cUkatA nathI. (3) A lakSyane siddha karavAmAM bAdhaka bane tevI pravRtti teo karatA nathI. (4) lakSyane bhUlAvI de tevI koI paNa pravRtti teo karatA nathI. (5) A lakSyanI najIka pahoMcADe tevI pravRttimAM AtmArthI jIvo jarA ya kaMTALatA nathI. (6) sAdhanA karavAnI paddhati paNa tevI ja hoya che ke sAdhanAnuM ahaMkArAdirUpe ajIrNa teone che thatuM nathI. tethI teo lakSyathI dUra jatA nathI. (7) bahu jhaDapathI nirvighnatayA mukhya lakSyane siddha karavAnI jhaMkhanA, tenA upAyanI vicAraNA, sAdhanAmAM tatparatA, mohodaya vakhate sAvadhAnI-jAgRti AtmArthI jIvomAM vaNAyelI jovA maLe che. A sAta bAbatamAM sadA lakSya TakI rahe to ja tAttvika AtmArthIpaNuM pragaTa thaI zake. tathA tenAthI ja navatattvasaMvedanamAM darzAvela zuddhAtmA zIvratAthI pragaTe. zrAddhavarya aMbaprasAdajIe tyAM jaNAvela che ke "je zAzvata, muktipurIvAsI, kartavyanA pArane pAmela, sadAAnaMdamaya, sarvajJa, paramezvara che te ja paramAtmA = zuddhAtmA che." (11/3) ka .
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (11/4)] 311 cetanatvAdi 4 sAmAnyaguNamAMhi paNi kahiyA chaI+, anaIM vizeSaguNamAMhi paNi kahiyA chaI tihAM syU kAraNa ? te kahaIM chaI- cetanatAdika cyAre svajAti guNa sAmAnya kahAI jI, vizeSa guNa parajAtiapekSA grahatAM citti suhAI jI; vizeSa guNa chaI sUtraI bhAkhi, bahusvabhAva AdhAro jI, artha teha kima gaNiA jAI, eha+ thUla vyavahAro jI // 11/4 (186) cetanatvAdi 4 *guNa (svajAti=) svajAtyapekSAI anugata vyavahAra karaI chaI. te mATaIM sAmAnyaguNa kahiyaI 'iti bhAva. parajAtinI apekSAI cetanatvAdika "acetanAdika dravyathI svAzrayavyAvRtti karaI chaIM. te mATaIM vizeSa guNa kahiIM. (Ima grahatAM citti suhAI)"parAparasAmAnyavat sAmAnya za - vizeSaguNatvameSAm" iti bhAvaH * / sa "jJAna, darzana, sukha, vIrya e 4 AtmavizeSaguNa, sparza, rasa, gaMdha, varNa e 4 pudgala vizeSaguNa." eva 2nA vizeSa guNa je sUtre (bhAkhiyA=) kahyA, te (=eha) sthUla vyavahAraI jANavuM. je mATaIM "alTo siddhamuLa, trizat siddhavimuLa, muLavAjAyaH puchyAnA anantAH" ityAdi sUtrArtha*vicAraNAi (bahusvabhAva AdhAro) vizeSaguNa anaMtA thAI che. te (artha) chadmastha kima gaNI sakaI ? *tasmAt dharmAstivAyAvInAMti-sthityavAdanA -vartanAdetutvopayo-prahAravyAH Sadeva (vizeSanu ) | astitvAdayaH sAmAnyaguNAstu vivakSayA'parimitAH" ityeva nyAyyam / " SaNNAM lakSaNavatAM lakSaNAni SaDeva iti hi ko na zraddadhIta ?* 'nALa gha vaMsaLuM gheva, rAM ca tavo taddA / vIriya vono ya, thaM nIvamsa navalAM|| (utta.28/11, pustakomAM 'chaI' pATha nathI. A.(1)+ko.(13)mAM che. * A.(1)mAM 'tenuM' pATha. OM mo.(2)mAM 'kahAIM' pATha nathI. ko.(2)mAM 'pudgala' pATha. A.(1)mAM 'viva...' pATha. * pustakomAM 'guNa' nathI. A.(1)mAM che. `...meM cihnaddhayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. " pustakomAM 'acetanatvAdika' pATha. ko.(10+11)no pATha lIdho che. - lI.(1)mAM 'svAzrayavRtti' pATha. * ko.(13)mAM 'taiya' pATha. * si.mAM 'vicArI' pATha. ** cihnadrayamadhyavartI pATha ko.(13)mAM nathI. 1. jJAnaM ca darzanaM caiva cAritraM ca tapaH tathA / vIryam upayogaH ca etad jIvasya lakSaNam / /
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 IparAmarza:cetanatA [ adhyAtma anuyoga sahita ra.ta.) 6thayArabbosa, mA chAyA tadeva vA vapa-ra--aNA, puNAnA tu navanA (utta.28/12, na.ta.11) ityAdi tu "svabhAva-vibhAvalakSaNayoranyo'nyanAntarIyakatvapratipAdanAya" ityAdi sa paNDitairvicAraNIyam / / 11/4 // cetanatAdayazcatvAraH svajAtyA sAmAnyaguNAH santi, parajAtyA vyAvRttikaraNe ca vizeSaguNAsta eva bhvnti| sthUlavyavahRtyedamanantAH, saukSmyeNa vizeSaguNA yena sUtrANi vizeSaguNAn bahusvabhAvAzrayatayA khalu vadanti / / 11/4 / / I sAmAnya-vizeSa guNono anuvedha thaI :- cetanatA vagere cAra guNo svajAtinI apekSAe sAmAnya guNa che. tathA parajAtinI apekSAe vyAvRtti = paradravyabAdabAkI kare to te ja vizeSaguNa bane che. A vAta sthUla vyavahArathI karela che. kAraNa ke sUkSma dRSTithI to vizeSa guNo anaMtA che. kharekhara, AgamasUtro "vizeSaguNo bahusvabhAvano Azraya bane che' - A rIte vizeSaguNone varNave che. (11/4) * savabhAvaguNapariNamana ApaNuM kartavya che miiIya ki - pravacanasAra graMthamAM kuMdakuMdasvAmIe jaNAvela che ke "jIva pariNAmasvabhAvI Maa hovAthI (1) jyAre zubha bhAvathI jIva pariName che tyAre jIva pote ja zubha thAya che. (2) jyAre ne azubha bhAvathI jIva pariName che tyAre jIva pote ja azubha thAya che. tathA (3) jyAre jIva zuddha bhAvathI pariName che tyAre jIva pote ja zuddha thAya che." Ama jIva sarvadA sarvatra svakIya upayogaA pariNAmasvabhAvavALo hovAthI bahAranA nimitto, karma ke saMskAra vagerenI paravazatAnA lIdhe jema jema - ApaNo upayoga (= cetanatA) bahirmukha bane, jinAjJAnirapekSa bane, tRSNAdivaza bane ke pramAdagrasta zuM bane tema tema vyavahAranayathI te vibhAvaguNasvarUpe pariName che. jema jema te ja upayoga (caitanya) yo aMtarmukha bane, jinAjJAsApekSa bane, tRpta bane, zAMta bane, sthira bane, apramatta bane tema tema tenuM vibhAvaguNarUpe pariNamana alita thAya, maMda thAya, svabhAvaguNarUpe pariNamana zarU thAya. sAmAnyavizeSa guNa svarUpa upayogane vibhAvaguNarUpe pariNAvavAnuM baMdha karI svabhAvaguNarUpe pariNAvavo enuM nAma sAdhanA che. tathA tyAre ja ApaNo AtmA zuddha thAya che. apramattapaNe AvI mokSamArganI sAdhanA karavAnI preraNA A zloka dvArA meLavavA yogya che. te preraNAne anusaravAthI siddhasvarUpa jhaDapathI upasthita thAya che. kumArapAlaprabodhaprabaMdhamAM uddhata karelI kArikAmAM siddhasvarUpa A mujaba jaNAvela che ke "ananta darzana-jJAna-sukha-zaktimaya, railokyamAM tilaka samAna, niraMjana siddha bhagavaMta tyAM siddhazilAmAM ja rahe che." (11/4) 1. zadra-kanya ra-3otA. amI chAyA-gAtare ti (tarthava ) thaoof-rasa-nya-za: punAna tu tALa | 2. uttarAdhyayanasUtra chAyAtavRtti ' ta pATha: vat chAyAtave 6 vA' tti pATa |
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 313 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (11/5)] dharma apekSAI IhAM alagA svabhAva guNathI bhAkhyA che, nija nija rUpa mukhyatA leI, "svabhAva guNa karI dAkhyA che; (1) ati svabhAva tihAM nijarUpaI, bhAvarUpatA dekho jI, para abhAva pari nija bhAvaI, paNi aratha anubhavI lekho jI 11/pA (187) anuvRtti-vyAvRtti saMbaMdhaI dharmamAtranI (apekSAI=) vivakSA karInai IhAM svabhAva guNathI alagA paMDite bhAkhyA = kahyA. nija nija kahetAM Apa ApaNA rUpanI mukhyatA leI, anavRtti za saMbaMdha mAtra anusarInaI svabhAva chaI, te ja guNa karI dAkhyA = dekhADyA. te mATaI guNavibhAga kahInaI, svabhAvavibhAga hivaI kahiI chaI - timAM prathama astisvabhAva te nijarUpaI = svadravya-kSetra-kAla-bhAvasvarUpaI bhAvarUpatAryo dekho. jima para 'vastucatuSka abhAvaI nAstitvasvabhAva anubhaviyaI chaI, *tima (=pari) nijabhAvaI astitvasvabhAva paNi (aratha) anubhaviI (lekho) chaI.* te mATaI astisvabhAva lekhaI chaI. I/11/pA pa , anuvRtti-vyAvRttyapekSayA svabhAveSu guNAnyatokteha, cAnuvRttisvarUpArpaNe tu guNo nanUktaH svabhAva eva / astisvabhAvaM svadravyAditayA bhAvarUpaM jAnIhi, nAstitvamivA'paradravyAdyabhAvena nijadravyatvena / / 11/5 / / ) svabhAvanirUpaNa) ht :- anuvRttinI ane vyAvRttinI apekSAe ahIM svabhAvamAM guNabheda jaNAvela che. tathA A o ! bhAgyazALI ! anuvRttisvarUpanI arpaNa karavAmAM Ave to svabhAva ja guNa tarIke jaNAvela vyA che. astisvabhAvane svadravyArirUpe bhAvAtmaka jANavo. nAstisvabhAva jema anyadravyAdinA abhAvathI jaNAya che tema astisvabhAvane - nijadravyatva vigere dvArA jANavo. (11/5) pustakomAM "guNa svabhAva' pATha. ko.(11)no pATha lIdho che. # ko.(1)mAM "nAsti svabhAva tihAM dekho jI' pATha. 8 "kahyA' pATha phakta ko.(13)mAM che. pustakomAM "hivaI nathI. A.(1)+ko.(13)mAM che. '... citaMdvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. * ko.(11)mAM "bhAI pATha. cheko.(1+11)mAM "nAsti svabhAva' pATha che. *.* citadvayamadhyavartI pATha ko.(9) + dha + si.mAM nathI. parAmarza:: anavani
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 [ adhyAtma anuyoga sahita A atiravabhAvanuM prayojana che A yAdI - astisvabhAvanA lIdhe ApaNuM astitva anubhavAya che. astisvabhAva kAyama e hAjara che. tethI "AtmA tarIke ApaNe vartamAnamAM vidyamAna chIe' - Avo anubhava ApaNane karAvavA ,, te sadA taiyAra ja che. zAstraparikarmita buddhi hoya tathA tevuM lakSa hoya, upayoga hoya to "asaMkhyAtapradezamaya, Maa dehAdibhinna, dehavyApI zAzvata caitanyasvarUpe huM sarvadA vidyamAna ja che - Avo ApaNane anubhava 0 astisvabhAva karAve. tenAthI viSayavairAgya utkRSTa thAya che. A aMge digaMbara pUjyapAdasvAmIe IbdopadezamAM jaNAvela che ke "jema jema uttama Atmatattva anubhUtimAM Ave che tema tema saraLatAthI 2 maLe tevA paNa viSayo jIvane gamatA nathI." tyAra bAda prApta thayelA guNone vize paNa abhimAna karavAnA ta badale tenA pratye vairAgya prApta thatAM maraNAMta kaSTo-upasargo-pariSahonI vacce rahelA gajasukumAla mahAmuni, | metAraja muni vagere astisvabhAvajanita uparokta anubhUtinA AdhAre ja kaivalyalakSmIne pAmI gayA cI haze! tyAra bAda teoe namaskAra mahAbhya graMthamAM jaNAvela siddhasvarUpane dhAraNa karyuM. tyAM zrIsiddhasenAcArya ma bhagavaMte jaNAvela che ke "siddha bhagavaMto (1) niraMjana, (2) cidAnaMdarUpI, (3) rUpAdirahita, (4) svabhAvathI lokAgra bhAge pahoMcelA ane (5) anaMtajJAna-darzana-sukha-zaktisvarUpa anaMta catuSTayanI siddhivALA hoya che. cAlo, ApaNe paNa e ja dizAmAM AgekUca karIe. astisvabhAva e dizAmAM sahAya karavA sadA sajja che. Avo upadeza ahIM prApta thAya che. (11/5)
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-pathAryano rAsa +Tabo (11/9)]. nahi to sakalazUnyatA hovaI, (2) nAstibhAva parabhAvaI jI, parabhAvaI paNi sattA kahatAM, ekarUpa savi pAvaI jI; sattA jima asattA na khuraI, vyaMjaka amilana vazathI jI, *chato zarAvagaMdha navi bhAsaI, jima viNa nIrapharasathI2 jI* I/11/dA (188) | (nahi to=) jo astisvabhAva na mAnii to parabhAvApekSAI jima nAstitA, tima svabhAvApekSAI paNi nAstitA thatAM, sakalazUnyatA (hovaI=) thAI. te mATaI svadravAdyapekSAI astisvabhAva sarvathA mAnavo. (1) parabhAvaI = paradravyAdyapekSAI nAstisvabhAva kahiyaI. parabhAvaI paNi sattA = astisvabhAva kahatAM sarva sarvasvarUpaI asti thayuM; tivAri" jaga ekarUpa (pAvaI ) thAi. te to sakalazAstravyavahAraviruddha chache. te mATaI parApekSAI nAstisvabhAva chai, zUnyapaNA thakI....(2) "sattA te svabhAvaI vastumAMhi jaNAI chaI. te mATai satya chaI. asattA te svajJAnaI paramukha-nirIkSaNa karaI chaI. te mATaI kalpanAjJAnaviSayapaNaI asatya chaI - ehavuM bauddha mata chaI, te khaMDavAnaI kahaI chaI - sattAnI (jimaepari tatkAla asattA je nathI huratI, te vyaMjaka aNamilyAnA vazathI paNi tucchapaNA thakI nahIM. jima choI zarAvano gaMdha *te nIrasparza (viNaka) vinA (bhAsaI=) jaNAI nahIM, ttavattA asatya nahIM. keTalAika vastunA guNa svabhAvaI ja jaNAI chaI. keTalAIka pratiniyatavyaMjavyagya chai. e vastuvaicitrya chaI. paNi ekaInI tucchatA kahiMi, to ghaNo vyavahAra vilopAI. zari / ja mo.(2)mAM "naike' pATha. 3 ko.(13)mAM "nAstitAbhAva' pATha. 1 phuraI = sphare. AdhAragraMtha - gurjara rAsAvalI, teramA caudamA zatakanA traNa prAcIna gujarAtI kAvyo. saMpA. harivallabha bhAyANI. * * cihnadrayamadhyavartI pATha ko. (11)mAM nathI. che zarAva = koDIyuM. mo.(2)mAM "nIrasathI' azuddha pATha. sarvathA" pATha dhAmAM nathI. che...citadvayamadhyavartI phakta ko.(11)mAM che. * pustakomAM 'te' nathI. A.(1)mAM che.
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAmarza::anyathA sarvazana 316 [ adhyAtma anuyoga sahita 3 rAmamiSAradacaro - 'te huMti parAvekkhA, vaMjayamuhadaMsiNo tti Na ya tucchaa| sa limii vevitta, saravi-bhUdhALA (mA..rU0) tti 11/6ll ~ anyathA sarvazUnyatA bhaved (2) nAstitvaM khalu parabhAvena, parabhAvenA'stitve sarvaM hyekasvarUpamApadyeta / astitvavannAstitvaM drutaM na sphurati vyaJjakaviraheNa, na bhAti sannapi zarAvagandhaH sadA vyaJjakaviyogavazena / / 11/6 / / che atti-nAnniravabhAva Avazyaka che mo :- astisvabhAvano svIkAra karavAmAM na Ave to sarvazUnyatAnI Apatti Ave. (2) parabhAvathI nAstitva jANavuM. parabhAvathI jo vastu hAjara hoya to badhI vastu ekasvarUpa ja banI jAya. vyaMjaka na hovAthI astitvanI jema nAstitva jhaDapathI huratuM = jaNAtuM nathI. mATInA koDiyAmAM e vidyamAna evI paNa gaMdha bhaMjakanA abhAvanA lIdhe sarvadA jaNAtI nathI. (11/6) sAdhanA ane siddhi aMge samajaNa haS A :- TabAmAM darzAvyA mujaba, jema koDiyAnI gaMdha jalasaMparkathI vyaMgya che, utpAdya ( nahi tema kevalajJAnAdi AtmaguNo paNa ratnatrayanI ArAdhanA dvArA ane tattvatrayanI upAsanA dvArA | vyaMgya che, utpAdya nahi. kema ke kevalajJAnAdi guNo AtmAmAM anAdi kALathI vidyamAna ja che. tenI e abhivyakti mATeno udyama eTale sAdhanA tathA tenI abhivyakti eTale siddhi. sAdhanAthI ja siddhi ta maLe che, kevaLa carcAthI nahi. AthI vyartha vAda-vivAda-vitaMDAvAdamAM kyAreya aTavAyA vinA, pralApa che ke bakavATa karyA vagara samyagdarzanAdi ratnatrayanI ArAdhanA ane deva-guru-dharmasvarUpa tattvatrayInI upAsanA karavAno ja udyama zaktine chUpAvyA vinA prAmANikapaNe karavo. e ja paramArthathI zreyaskara che. e sivAya bIjI badhI pravRtti kevaLa moharAjAnI mAyAjALa, ALapaMpALa ke majUrI ja che. tenAthI dUra rahevAnI AtmArthI jIvane A zloka dvArA preraNA maLe che. tenA lIdhe ArAdhanApatAkA graMthamAM jaNAvela siddhasvarUpa saraLatAthI pragaTe che. tyAM jaNAvela che ke "e siddha bhagavaMto anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtazakti, anaMtasukha svarUpa anaMta catuSTayathI yukta che. sAMsArika sukha-duHkhathI rahita che. lokAgrabhAgamAM rahelA che. temaja dIkSA letA arihaMta paramAtmAo dvArA "mo siddhA' - A pramANe bolavA vaDe siddho pUjAyelA che." (11/6) 1. te bhavanti parApekSA vyaJjakamukhadarzina iti na ca tucchaaH| dRSTamidaM vaicitryaM shraav-krpuurgndhyoH|| ka "vi." dravyAnuyotiyAnA
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 317 dravya-guNa-pathAryano rasa + Tabo (11/0)]. (3) nija "nAnA paryAyaI "teha ja dravya eha" Ima kahiI jI, nitya svabhAve, (4) anitya svabhAvaI, pajayapariNati lahII jI; chatI vastunaI rUpAMtarathI nAzaI, dvividhA bhAI jI, vizeSanaI sAmAnyarUpathI, thUlavyaMtara nAzaI jI 11/gA (189) nija kahatAM ApaNA , je kramabhAvI nAnA paryAya zyAmatva-raktavAdika, te bhedaka chaI. taI hataI paNi "e dravya teha ja, je pUrvi anubhaviuM hutuM" - eha jJAna jehathI thAI rA chaI, te nityasvabhAva kahiI. "tamArAya nitya" (tA./30) rUti sUtram "pradhvaMsApratiyogitvaM nityatvam" ityasyApyatraiva paryavasAnam, kenacid rUpeNaiva tallakSaNavyavasthiteH / (3) anitya svabhAva te paryAya (=pajaya) pariNati lahiI jeNaI. te vizeSa kahe che jeNaI rUparuM utpAda-vyaya chaiM, teNai rUpai anitya svabhAva chaI. chatI vastunaI rUpAMtarathI = paryAyavizeSathI nAza chaI. teNaI karI e dvividhA "A rUpaI nitya*, A rUpaI anitya" e IvaicitratA bhAsaI chaI, jaNAI che, dIsaI chaI.* vizeSanaI sAmAnya rUpathI anvayaI *nityatA, jima ghaTanAzaI, paNi mRdravyAnuvRtti. tathA sAmAnyanaI = mRdAdikanaI paNi pUlArthAntara ghaTAdika nAzaI anityatA, "ToLa pRSTA rUti pratIkA (4) I/11/cha. * lA.(2)mAM "nija bhAvinA" pATha. je pustakomAM "svabhAva' pATha. ko.(9)no pATha lIdho che. ja ko.(2)mAM "bhAve' pATha. ko.(1)mAM "ehavidha pATha. * ko.(1)mAM "paTaMtara pATha che. ko.(10+11+13)+A.(1)mAM "Apa ApaNAM' pATha che. maka A.(1)mAM "chate huM pATha. * 'hatuM = hatuM. AdhAragraMtha- aitihAsika rAsa saMgraha bhAga-2, AnaMdaghana bAvIsI stabaka. pustakomAM nathI. ko.(10+11+13)+P(4)+A.(1)mAM che. '... cihnayamadhyavartI pATha phakta ko.(13)mAM che. 8 lA.(2)mAM "nAzi' pATha. * zAM.mAM "anitya' azuddha pATha. 0 pustakomAM "vaicitrI' pATha. ko.(13)no pATha lIdho che. *...* cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. * "anityatva kAnuyorjAyA.. ane nityatA. bhAva thI niyatA. pAli0
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 [ adhyAtma anuyoga sahita parAmarza * nijanAnAparyAye satyapi 'tadevedaM dravyamiti yena, dhI: sa nityasvabhAvaH pryyprinntirnitysvbhaaven| sadeva rUpAntareNa nazyati tato nityAnityaM hi vastu, sAmAnyena vizeSanityatA sAmAnyanAzo vizeSeNa / / 11/7 // * nitya-anityaravabhAvanuM nirUpaNa eka thayo kalI:- potAnA aneka paryAyo hovA chatAM paNa "A te ja dravya che' - AvI pratIti je svabhAva dvArA thAya te nityasvabhAva kahevAya che. anitya svabhAvathI paryAyanI pariNati utpanna thAya che. vidyamAna evI ja vastu anyasvarUpe nAza pAme che. tethI vastu nitya-anitya ubhayasvabhAvavALI ja che. vizeSa e paNa sAmAnyasvarUpe nitya che. tathA sAmAnya paNa vizeSasvarUpe nAza pAme che. (11/7) 0 nityAnityaravabhAvano upayoga thAya :- "zarIra jADuM thAya, dUbaLuM thAya, mAMdu paDe, gharaDuM thAya, beDoLa thAya ke nA ravAnA thAya. A tamAma saMyogamAM AtmAmAM "nityatAsvabhAva' avyAhata rahe che." Ama vicArI sarva saMyogamAM nirbhaya, nizcala ane nizcita banavuM. tathA pUrve pratikULa vyavahAra karanAra mANasa bhaviSyamAM e bIjI vAra maLe tyAre teno anityasvabhAva vicArI, tene nirdoSa mAnI, tenI sAthe maitrI-sauhArdapUrNa , vyavahAra keLavavo. "pUrve kharAba vyavahAra karanAra mANasanI AMkha lAla hatI, moTuM vikarALa hatuM, vANImAM che Akroza hato, magajamAM krodha hato, zarIra krodhavaza dhrujatuM hatuM. paraMtu vartamAnamAM to temanuM kazuM paNa yo jovA maLatuM nathI. tethI anyAya ke anucita vyavahAra karanAra te mANasa A nathI' - Ama teno 4 anityasvabhAva vicArI ApaNe svastha rahevuM tathA zAMta citte yogya vyavahAra te mANasa sAthe karavo. nitya-anitya svabhAvanA mAdhyamathI ApaNI AvI nirmala pariNati keLavavAno AdhyAtmika upadeza A zloka dvArA maLe che. te nirmalapariNatinA lIdhe bRhadravyasaMgrahamAM varNavela nityAnityasvabhAvAnuviddha siddhAtmasvarUpa vinA vilaMbe upasthita thAya che. tyAM digaMbarAcArya nemicaMdrajIe jaNAvela che ke "siddha bhagavaMto (1) karmarahita, (2) ATha guNavALA, (3) carama zarIra karatAM kaMIka nyUnaavagAhanAvALA, (4) lokAgra bhAgamAM rahelA, (5) nitya tathA (6) utpAda-vyayathI yukta hoya che." (11/7)
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAyano rasa +Tabo (11/8)]. 319 jo nityatA na chaI to, anvaye vinA na kAraya hovaI jI, kArayakAli achatuM kAraNa, pariNatirUpa vigovaI jI; anityatA jo nahIM sarvathA, arthakriyA to na ghaTaI jI, dalani kArayarUpa pariNati, anutpanna to vighaTatuM jI .|11/8 (190) jo nityatA nathI anaiM ekAMtakSaNika ja svalakSaNa chaI to kAraNanA anvaye vinA kArya na (hovaI=) nIpajaI. je mATaIM kAraNakSaNa kAryakSaNotpattikAlaI nirdetuka nAza anubhavato achato chaI, te (pariNatirUpatra) kAryakSaNapariNati kima karaI ? achato zuM kAraNakSaNa kAryakSaNa karazuM, to ciranaSTa kAraNa pariNatithI athavA anutpanna kAraNapariNatithI kArya nIpajavuM joIe. ima to kArya-kAraNabhAvanI viDaMbanA thAI (vigovaIs). " "avyavahita ja kAraNakSaNa kAryakSaNa rUpAdikane karaI Ima kahiyaI. toI "rUpAloka-manaskArAdika kSaNa rUpAdikanaI viSaI upAdAna AlokAdikanaI viSaI nimitta - e vyavasthA kima ghaTaI ? je mATaI anvaya vinA zaktimAtraI upAdAnatA nimittamAMhi parNi kahI sakAi. te mATaI upAdAna te anvayI mAnavuM. anvayipaNuM teha ja nityasvabhAva. hivaI jo sarvathA nityasvabhAva mAniI, anaI anityasvabhAva sarvathA na mAniI to arthakriyA na ghaTaI. je mATaI dalanaI = kAraNanai, kAryarUpatApariNati kathaMcit utpannapaNuM ja AvyuM, sarvathA anutpannapaNuM vighaTiuM. anaI jo Ima kahiI "kAraNa te nitya ja, tavRtti kArya te anitya ja." pustakomAM "kAle' pATha. ko.(6+10+11)no pATha lIdho che. je ko.(9)mAM "kAryakSaNa" pATha nathI. - pustakomAM "kAraNathI" pATha. P(2)no pATha lIdhela che. je pustakomAM "nIpanuM' pATha ko.(9)no pATha lIdho che. * pustakAdimAM rUpAdikane pATha nathI. phakta ko.(12+13)mAM che. '... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. ko.(10+11) + lA.(2) + lI.(1+2+3+4) + si. + ko.( 7) + po. + bhA. + B(2) + mo.(2) + A.(1)mAM che. ke nizcitam dravyAnuyogatarkaNA + pAli. che A.(1)mAM "nimittamAM hoI pATha. ma kahI na sakAI. B(2) + pAli0 + dravyAnuyogatarkaNA. dhamAM "ema na kahIe' Avo azuddha pATha. 1 A.(1)mAM "tehati' pATha.
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 parAmarza [ adhyAtma anuyoga sahita to kArya-kAraNanaI abhedasaMbaMdha kima ghaTaIM ? rI bheda saMbaMdha mAniI, to tatsaMbaMdhAttarAdigaveSaNAI anavasthA thAI. sa te mATaI kathaMcita anityasvabhAva paNi mAnavo. ati pathArtha vRti tattama /11/8aaaa. dravyanityatA nAsti cet ? tadA kAryA'yogo'nvayaviraheNa, kAryakAle kAraNA'sattve kAryakAraNatAbhaGga ev| sarvathaivA'nityatAvirahe'rthakriyAviraha Apadyeta, dale kAryarUpatApariNatau sarvathA'janmatA vighaTeta / / 11/8 // che nitya-anittharavabhAva anivArya che honI - jo dravyamAM niyatA na hoya to anvaya na hovAthI kAryanI utpatti ja thaI nahi e zake. kAryasamaye kAraNa ja hAjara na hoya to kArya-kAraNabhAvano bhaMga ja thaI jAya. tathA dravyamAM sarvathA ,,, jo anityatA na hoya to arthakriyAno abhAva AvI paDaze. tathA te arthakriyA to upAdAna kAraNamAM kAryarUpatA pariNati hoya to ja saMbhave. tethI kAraNamAM kAryarUpatAno pariNAma mAnavAmAM Ave to sarvathA ( anutpannatAnuM = ekAntanityatAnuM vighaTana thaze. (11/8) ! nityAnityasvabhAvapratipAdananuM prayojana laI nANAkInA - pazu-manuSyAdisvarUpe jIvo anitya che' - AvuM jANIne jIvadayA-jayaNA ta vageremAM udyama karavo. tathA "caitanyasvarUpe ApaNe nitya chIe - AvuM jANIne mota (kRtti) vagerethI ke ApaNe kadApi DaravuM nahi. jIvana meM tathA do, mota vA kura do, to vA na do ?' vI - A rIte vicAravAthI Akroza, udvega vagere paNa ravAnA thAya che. A rIte Arta-raudradhyAna javAthI ma zukladhyAna maLe che. tenAthI siddhasvarUpa hAjara thAya che. siddhasvarUpane jaNAvanArI eka kArikA vizeSAvazyakabhASyamaladhAravRttimAM uddhata karela che. temAM jaNAvela che ke "aMtaraMga zatrugaNano uccheda karIne mokSamAM gayelA kevalajJAna-darzanavALA jIvo sarva pIDA-duHkhathI mukta banIne AnaMdamAM rahe che." (11/8) lA.(2)mAM "saMbaMdhAttaragave...' pATha. * ..* cihraddhayamadhyavartI pATha phakta ko.(11)mAM che.
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + Tabo (11/9)] (5) svabhAvanaI ekAdhAratvaI ekasvabhAva vilAso jI, (6) aneka dravyaH pravAha ekana+, anekasvabhAva prakAzo' jI; viNa ekatA vizeSa na* lahiI, sAmAnyanaI abhAvaI jI, anekatva viNa sattA na ghaTaI, tima ja vizeSa abhAvaI+ jI / 11/95 (191) svabhAva je sahabhAvI dharma, tehanaI (eka) AdhAratvaI, ekasvabhAva (vilAso.) jima rUpa-2sa-gaMdha-sparzano AdhAra ghaTAdi eka kahiIM. rA nAnAdharmAdhAratvaI ekasvabhAvatA. nAnAkSaNAnugatatvaIM nityasvabhAvatA. e vizeSa jANavo. (5) sa (ekanaI=) mRdAdika dravyano sthAsa-koza-kuzUlAdika aneka dravya pravAha chaI. teNad anekasvabhAva prakAzaI. paryAya paNi AdiSTadravya kariyaI, tivAraU AkAzAdika dravyamAMhiM paNi ghaTAkAzAdibhedaI e (anekatva) svabhAva durlabha nahIM. (ekatA=) ekasvabhAva vinA, sAmAnyAbhAvai, vizeSa na (lahi=) pAmiI. (tima ja anekatva=) anekasvabhAva. vinA vizeSAM bhAvaI sattA paNi na ghaTai. teha mATaIM *ekasvabhAva anekasvabhAva e 2 svabhAva mAnyA joII* (6) // 11/9aa parAmarzaH nAnAbhAvAnAmekAzraya ekasvabhAvo hi vidyeta, caikAnekavastusantAne'nekasvabhAvaH prakAzeta / vinaikasvabhAvaM vizeSo na bhavennu sAmAnyA'bhAvena, sattA tvanekasvabhAvamRte na ca syAd vizeSA'bhAvena / / 11/9 / / * mo.(2)mAM 'pravAha dravya' pATha. * ma.mAM 'ehanaIM' pATha. ko.(1)no pATha lIdhela che. I mo.(2)mAM 'prakArazo' pATha. x ko.(4)mAM 'vi' pATha, * pustakomAM 'abhArvi' pATha. ko.(9) + si.no pATha lIdho che. - lI.(1)mAM 'nAnAlakSaNA' pATha. * pustakomAM 'vizeSAbhAvaI anekasvabhAva vinA' pATha. ahIM A.(1)+ko.(13)no pATha lIdho che. * lA.(2)mAM 'vizeSAbhAvaI pATha. 321 * pustakomAM ekAneka 2 svabhAva' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * tima ja vizeSa vastuno abhAva toparNi mAnyuM ja joIe, te mATe kahaI chaI. pAli0.
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 [ adhyAtma anuyoga sahita * eka-anekasvabhAva aparihArya - aneka svabhAvono eka Azraya hoya to ekasvabhAva ja hoya ane eka-anekavastusantAnamAM - anekasvabhAva jaNAya. kharekhara eka svabhAva vinA sAmAnyadharmanA abhAvathI vizeSa na hoya. tathA anekasvabhAva vinA vizeSa na hovAthI vastunI sattA = astitA = vidyamAnatA ja na hoya.(11/9) ekAneka svabhAvanuM prayojana :- ekAnekasvabhAvanI vAta adhyAtmadRSTie e rIte upayogI che ke ApaNe Aje ArAdhaka hoIe teTalA mAtrathI kAyama ArAdhaka ja rahevAnA chIe - tevI bhramaNAno bhoga cA banI na javuM. kAraNa ke ApaNe anekasvabhAva dharAvIe chIe. kone khabara che ke AvatIkAle ApaNe virAdhakasvabhAvavALA nathI ja thavAnA ? prajJApanAsUtra vagere mujaba anaMtA caudapUrvadharo Aje paNa nigodamAM hAjara ja che ne ! tethI ArAdhakapaNAnA mithyAbhimAnamAM rAcavAnA badale, ApaNe ekasvabhAva -ArAdhakasvabhAva Take tevI jAgRti rAkhavI. tathA anya vyakti virAdhanA-virAdhakabhAvamAM aTavAyela dekhAya tyAre 'teno A phakta eka ja svabhAva kAyama TakavAno nathI. kema ke te anekasvabhAvane dharAve . che. tethI Aje bhale teno virAdhakasvabhAva kAryarata dekhAya. paraMtu AvatIkAle teno ArAdhakasvabhAva yo paNa jarUra kAryazIla banaze, gatizIla banaze' - AvuM vicArI vartamAnamAM doSagrasta vyakti pratye bilakula dveSa-durbhAva-dhikkAra pragaTe nahi tenI kALajI rAkhavI. paraMtu sAmenI vyaktino jUno virAdhakasvabhAva // ja ApaNA manamAM rAkhIne tenA pratye kyAreya paNa ekAntavAdane = ekasvabhAvavAdane dhAraNa na karavo. tethI to siddhasenasUrijIe namaskAramAhAtmyamAM jaNAvela che ke 'ekacakravALo ratha cAlato nathI. eka pAMkhavALuM paMkhI AkAzamAM AgaLa jatuM nathI. tema ekAntamArgamAM rahelo mANasa mokSane pAmato nathI.' zuddha bhAva anekAntavAdanI pariNatithI nirvANapada khUba ja najIka Ave che. nirvANapadane batAvatA samyaktvasaRtikAmAM jaNAvela che ke 'nirupama sukhathI yukta, kalyANakArI, rogarahita, akSaya evuM nirvANapada che.' A aMge UMDANathI vibhAvanA karavI. (11/9)
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-payAryano rAsa + To (11/10)] (7) guNa-guNInaI saMjJA-saMkhyAdikabhedaI bhedasvabhAvo jI, (8) abhedavRtti sulakSaNa dhArI jANo. hoI abheda svabhAvo jI; bheda vinA ekatva sarvani terNi,* vyavahAra virodho jI, viNa abheda kima nirAdhArano, guNa-pajjavano bodho jI II11/10 / (192) guNa-guNInaI", paryAya-paryAyInaI, kAraka-kAkInaI, saMjJA-saMkhyA-lakSaNAdikabhedaI karII naI bheda- svabhAva jANavo.(7) abhedanI je vRtti te (sulakSaNa =) lakSaNavaMta (dhArI) abhedasvabhAva jANavo. (8) (bheda viNa=) bhedasvabhAva na mAniI, to sarva dravya-guNa-paryAyanaI ekapaNuM hoI. teNaI karI "phLa dravyam, vaM zuLa, yaM paryAyaH" - e vyavahArano virodha hoI. anaIM (viNa abheda=) abhedasvabhAva na kahiIM, - to nirAdhAra guNa-paryAyano *bodha na thayo joII. AdhArAdheyano* abheda vinA bIjo saMbaMdha ja na ghaTaIM. atra pravacanasAragAthA - - "pavibhattapadesattaM pudhattamidi sAsaNaM hi vIrassa / JaLattamatamAvo tadmavuM "mati (?dovi) dhamemAM / / " parAmarzaH 323 (pra.sA.2/14) kRti||11/10 guNa-guNyAdibhedasvabhAvaH saMjJA- saGkhyAdikabhedena, jJeyo'nanyavRttisulakSaNaH khalvabhedasvabhAvaH tatra / bhedAbhAve sarvatraikyAd dravyAdivyavahAraH syAnna, vinA'bhedaM nirAdhArayorguNa-paryAyayordhIrbhavenna / / 11/10 / / * lI.(1+3)+ma.mAM dhArI hoI pATha ko.(1) + ko.(7+9) + A.(1)no pATha lIdho che. pustakomAM 'teNe' pATha. ko. (8+10)no pATha lIdho che. I pustakomAM '...guNinaIM paryAyanaIM kArakinaIM' pATha. ko.(13)no pATha lIdho che. A.(1)mAM 'mAnIIM' pATha. *...* cihnadrayamadhyavartI pATha ko.(9)mAM nathI. - rAsanI tamAma hastapratomAM + pustakomAM 'bhavavi' pATha che. digaMbara pravacanasAranA mudrita pustakomAM 'hovi' pATha che. 1. pravibhaktapradezatvaM pRthaktvamiti zAsanaM hi vIrasya / anyatvamatadbhAvo na tadbhavad bhavati kathamekam ? / / " za sa
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 [ adhyAtma anuyoga sahita 4 bheda-abhedaravabhAva mAnavA jarUrI che Oi :- saMjJA, saMkhyA vagerenA bhedathI guNa-guNI vageremAM bhedasvabhAva rahelo che. tathA temAM ananyavRtti svarUpa suMdaralakSaNavALo abhedasvabhAva jANavo. jo bhedasvabhAva na hoya to sarvatra ekarUpatA AvavAnA lIdhe dravyAdino vyavahAra nahi thaI zake. tathA abhedasvabhAva na hoya to nirAdhAra evA guNa-paryAyanI buddhi nahi thaI zake. (11/10) ja bhedabhedaravabhAvano upadeza sAMbhaLIe che karI :- guNa-guNI vageremAM batAvela bhedabhedasvabhAva dvArA ApaNe evo upadeza 5 grahaNa karavA yogya che ke - apragaTa vizuddha guNa-paryAya vagere tamArA karatAM bhinna che. mATe tene pragaTa na karavAno udyama karo. bIjAmAM dekhAtA doSa tenA AtmAthI bhinna hovAthI doSagrasta vyakti pratye dveSa dhyA na karo, tenA pratye vizeSarUpe maitrIbhAvane TakAvI rAkho. e ja rIte dehAdi vibhAvaparyAyo ane paryAyI bha evo AtmA - A banne vacce paramArthathI bheda rahelo che' - AvuM jANIne nazvara deha, Indriya vagerenI " samyapha rIte upekSA karIne zAzvata nija AtmadravyanI ja upAsanA karavI joIe. AvuM thAya to ja e bhedasvabhAva mokSaparyantanA sAdhyone sAdhanAro banI zake. A ja abhiprAyathI svAmikumAre kArtikeya anuprekSAmAM jaNAvela che ke "AtmasvarUpathI deha paramArthathI bhinna che - tevuM jANIne potAnA AtmAne ja je bhaje zuM che, teno anyatvasvabhAva kAryakAraka bane che." triSaSTizalAkApuruSacaritramAM zrI hemacaMdrasUrijI mahArAje vo je jaNAvela che te paNa ahIM yAda karavA yogya che. tyAM supArzvajinadezanAmAM jaNAvela che ke "je sAdhako che. AtmA ane zarIra vacceno bheda sAcI rIte svIkAre che, teonA zarIramAM prahAra vagere thavA chatAM paNa ' teono AtmA duHkhI thato nathI." AtmA AtmAmAM rahe ane zarIra zarIramAM rahe - tevI dhanya dazAne teo anubhavatA hoya che. A bhedasvabhAvanuM hArda che. jyAre bIjI bAju abhedasvabhAvanuM tAtparya ema che ke - bIjAnA apragaTa guNo tenA AtmAthI abhinna hovAthI vidyamAna ja che. phakta chadmastha hovAthI te guNo tamane dekhAtA nathI. sarvajJa bhagavaMto tenA AtmAne anaMtaguNasamRddha svarUpe sAkSAt joI rahelA ja che. tathA doSo aMge tamAro abhedasvabhAva potAnuM kAma karI na bese te mATe atyaMta sAvadhAna rahevuM. guNo sAthenA tamArA abhedasvabhAvane ja sakriya (Active) banAvazo to jhaDapathI beDo pAra thaI jaze. vizeSAvazyakabhASyamaladhAravRttimAM uddhata karelI kArikAmAM je mokSasvarUpa jaNAvela che, te tyAre dUra rahetuM nathI. tyAM jaNAvela che ke "te muktAtmA paramasukhI che. kAraNa ke tene koI pIDA nathI. tathA te sarvajJa che. potAnA zuddhasvarUpamAM rahelA kevala lAyakasvabhAvavALA AtmAne ahIM je pIDAno abhAva che, te paramasukha che." (11/10)
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 325 dravya-guNa-payAno rAsa +Tabo (11/11)] (9) zakti avasthita nijarUpAntara bhavani bhavya svabhAvo jI. (10) tribhuM kAli milatA parabhAvi abhavanai abhavya svabhAvo jI; zUnyabhAva viNa bhavya svabhAvi bhakUTa kAryanaI yogaI jI. abhavyabhAva viNa dravyAntaratA thAI dravya saMyogaI jI 11/11 (193) anekakAryakaraNazaktika je avasthita dravya chaI, tehanaI kramika (nijarUpAntarabhavanika) vizeSAntarAvirbhAvaI abhivyaMgya bhavya svabhAva kahiI. 'bhavyane bhavya kahevo. (9). trihuM kAli para dravyamAMhi amilatAM paNi parasvabhAvaI na pariNamavuM (= abhavana), te abhavyasvabhAva kahiche. (10) "annonnaM pavisaMtA deMtA ogaasmnnnnmnnnnss| melaMtA viya NiccaM sagaM: sabhAvaM Na vijhNti||" (paJcAstikAya-7) bhavya svabhAva vinA, (khoTA =) kUTa kAryanaI yogaI zUnyapaNuM thAI. e parabhAvaI sa na hoI anaI svabhAvaI navi hoI, tivAraI na hoI ja. *svabhAve hoI, tivAre bhavya hoI.* anaI abhavya svabhAva (viNa=) na mAniI, to dravyanaI saMyogaI dravyAMtarapaNuM (thAI) thayuM joII, je mATaI dharmAdharmAdikanaI jIva-pugalAdikanaI ekAvagAhanAvagADhakAraNaI kAryasaMkara, abhavyasvabhAvaI je na thAI. tattadravyaneI tattatkAryakSettAkalpana paNi abhavyasvabhAvagarbha ja chaI. *"AtmAdeH svakRtyanantakAryajananazaktibhavyatA, tattatsahakArisamavadhAnena tattatkAryopadhAyakatAzaktizca tathAbhavyati tathAbhavyatavaivAtirasa rUti tu rimadAvA:* 11/11|| * mo.(2)mAM "avasthiti' pATha. * ko.(9)mAM "bhavane pATha. je pustakomAM "abhavana pATha. A.(1)no pATha lIdho che. ma.mAM "kaTa' azuddha pATha. kUTa = khoTA. AdhAragraMtha - akhAnA chappA. * ko.(1+9+8+6) + A.(1) + mo.(2) + lA.(1)mAM "abhavyatA' pATha. ko.(9) + si.mAM vizeSAMtarbhAvaI pATha. lA.(2)mAM "vizeSatAtAvirbhavaI pATha. '..* cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)+ko.(13)mAM che. 1. pustakomAM 'bhila..." pATha. lA.(2)no pATha lIdho che. 1. anyonyaM pravizanti ddntyvkaashmnyo'nysy| milantyapi ca nityaM svakaM svabhAvaM na vijahanti / / " 8 pustakomAM "sa IITmAvaM' pATha.. pustakomAM "tivAre pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * ko.(13)mAM "zUnyabhAva, vigara bhavya svabhAve pUrve lakhyo che." pATha che. ...* cihnayamadhyavartI pATha phakta B(2) + pAli.mAM che. * A.(1)mAM "zUnyabhAva vigara bhavyasvabhAva ane abhavya svabhAva na mAnII to dravyaneM rUpAMtara saMyogapaNuM thayuM joIe? pATha. 6 ko.(13)mAM "rUpAMtara...' pATha. 8 pustakomAM "abhavyatva-svabhAva...' pATha che. lI.(3)no pATha lIdho che. .. citadvayamadhyavartI pATha ko.(13)mAM nathI. A zAM.mAM "nana ... gthAyavatAza.i. bhavyatA tathAma.." pATha.
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 [adhyAtma anuyoga sahita parAmarza: bhavyasvabhAvaH svarUpAntarabhavanagamyaH zaktadhruvasya, sadA parabhAvA'bhavanamabhavyabhAvaH prdrvyyoge'pi| bhavyasvabhAvaM vinA zUnyaM syAnnanu kUTakAryayogena, bhavedabhavyasvabhAvaM vinA dravyA'nyatA drvyyogen||11/11|| & bhavya-abhavyasvabhAva atyAjya & rIkAtha:- zaktimAna dravyano bhavyasvabhAva potAnA anyarUpanA AvirbhAva dvArA abhivyakta thAya che. paradravyano saMyoga thavA chatAM paNa kAyama anya svabhAvarUpe pariNamana na thavuM te abhavyasvabhAva jANavo. bhavyasvabhAva vinA mithyA kAryanA yoge karIne jagata zUnya thaI jAya. tathA abhavyasvabhAva vinA anya dravyanA yoge anyadravyapaNe pariNamana thaI jAya. (11/11) bhavya-abhavya svabhAva jANI yogyatAne sakriya banAvIe che AzAvalanA- bhavyasvabhAvanA lIdhe samakitI, zrAvaka, sAdhu kSapakazreNIArUDha, kevalajJAnI e ane mukta svarUpe pariNamana thavAnI ApaNI yogyatAne sakriya banAvavA mATe ApaNe sAvadhAna rahevAnuM yA che. temaja karmavaza, saMyogavaza, lAcArIvaza ke bhavitavyatAvaza koI jIva mohamUDha banelo jaNAya, jaDa jevo jaNAya to paNa te jIva jIva tarIke maTIne jaDa kadApi banavAno nathI. kema ke teno tevA prakArano abhavyasvabhAva vidyamAna che. jIva jaDa banavAnI nukasAnIne kyAreya bhogavavAno nathI. jIva mAtra jaDa svarUpe pariNamato nathI - mAtra ATaluM ja nathI. paraMtu je AkAzapradezamAM jIva rahela che, tyAM ja rahelA A puNya-pApa vagere svarUpe paNa koI paNa AtmA pariNamato nathI. potAnA caitanyasvarUpano tyAga karIne na koI paNa AtmA paramArthathI anya svarUpe pariNamato nathI. * maitrI vagere bhAvo TakAvavA ja tethI A ja abhiprAyathI yogIndradeve paramAtmaprakAza graMthamAM jaNAvela che ke potAnA caitanyasvarUpane che choDIne eka paNa AtmA puNyarUpe paNa pariNamato nathI, pAparUpe paNa pariNamato nathI, kALasvarUpe ke AkAzasvarUpe paNa pariNamato nathI. dharmAstikAya ke adharmAstikAyasvarUpe paNa te pariNamato nathI. kAyA svarUpe paNa te pariNamato nathI.' (1) "seMkaDo bhIlothI khIcokhIca bharelA zAlagrAmamAM vasavATa karavA chatAM paNa brAhmaNa kyAreya bhIla banato nathI." (2) "ekatra sAthe rahevA chatAM ya kAca kAca tarIke ja rahe tathA maNi maNi tarIke ja rahe - A banne nyAyane prastutamAM lakSamAM rAkhI mohamUDha jIvo pratye maitrI vagere bhAvo TakAvI rAkhavA ke jethI tenA prabhAve ArAdhanApatAkAmAM darzAvela siddhasukha najIka Ave. tyAM vIrabhadrasUrijIe jaNAvela che ke "traNeya kALamAM narendra ane surendra pAse je zreSTha sukho che te eka siddha bhagavaMtanA eka samayanA sukhanI tulanAne pAmI zakatA nathI. matalaba ke saikAlika utkRSTa sAMsArika sukha karatAM paNa eka samayanuM siddhasukha atyaMta caDhiyAtuM che.(11/11)
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 327 dravya-guNa-pathAryano rAsa + Tabo (11/12)] (11) paramabhAva pAriNAmikabhAva pradhAnatAI lIjI che, e viNa *mukhyarUpa kima dravyaI prasiddha rItaI darajaI jI; e sAmAnya svabhAva IgyAraha, sakala dravyanaI dhAro jI, Agama artha vicArInaI jagi, sujasa vAda vistAro jI 11/1rA (194) svalakSaNIbhUta pariNAmikabhAva, pradhAnatAI paramabhAva svabhAva (lIjaI=) kahijaI. rI jima jJAnasvarUpa AtmA. (e viNa=) 11mo e paramabhAva svabhAva na kahiI, to dravyanaI viSaI, prasiddha (rItaI mukhya) rU5 kima dIkaI ? anaMtadharmAtmaka vastunaI eka dharmapuraskAraI bolAvizuM, to teha ja paramabhAvanuM e lakSaNa. (11) e 11 sAmAnya svabhAva sarva dravyanaI dhAravA. ovalI hadene viSe jANavA.g ehavA Agama artha = bhAvabheda cittamAMhi vicArInaI (jagi) jagamAMhi *= vizvanaI mAMha* sujaza (vAda) vistAro *= suyaza lo* I/11/1rA pAriNAmikabhAvo jinoktaH paramabhAvaH pradhAnatvena, taM vinA dravye siddharItyA mukhyarUpaM kathaM dIyeta ? / evaJcaikAdaza sAmAnyasvabhAvA hi sarvadravyeSu, suyazovAdamiha vistArayatu jinAgamArthaM manasi vicArya / / 11/12 / / paramabhAva svabhAvanI oLakhANa che voI:- jinezvara bhagavAne batAvela pAriNAmika bhAva mukhya hovAthI paramabhAva tarIke kahevAya parAmarza: pAriNAta * B(2)mAM "svarUpa' pATha. P(2)mAM 'dravya kima rUpe' pATha. 1 pustakomAM "rIti pAThalA.(ra)no pATha lIdho che. 1 ko.(13)mAM "svabhAva' nathI. # ko.(1)mAM 'dravyana' pATha. * phakta lA.(2)mAM "to' che. ...ciThThadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. 8.8 cihradayamadhyavartIpATha phakta lI.(3)mAM che. ka... cihnayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che. * * citadvayamadhyavartI pATha phakta ko.(13)mAM che.
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyA ma 328 [ adhyAtma anuyoga sahita che. tenA vinA dravyamAM prasiddha paddhati mujaba mukhya svarUpa kaI rIte ApI zakAya ? A rIte sarva dravyomAM sAmAnya svabhAvo agiyAra ja che. Ama jinAgamanA arthane manamAM vicArIne ahIM suMdara yazovAdane varNavAdane phelAvo. (11/12) paramabhAvane pUrNa vizuddha karIe = A :- dareka dravyamAM potAno paramabhAva hoya che. te kAyama ekasarakho rahe che. phakta jIva dravyanI vizeSatA e che ke jIvanuM caitanya pragaTa-apragaTa, zuddha-azuddha vagere svarUpe vividha prakAranuM banatuM hoya che. tethI tene pUrNatayA pragaTa karavAno ane vizuddha banAvavAno udyama jIvananA cheDA sudhI chuM karavo joIe - tevA prakArano upadeza ahIM prApta thAya che. tenA prabhAve ja ArAdhanApatAkAmAM jaNAvela yo nirAbAdha siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTa thAya che. tyAM jaNAvela che ke "jyAM (1) ghaDapaNa nathI, (2) maraNa nathI, (3) rogo nathI, (4) zoka nathI, (5) daridratA nathI, (6) bhaya nathI, (7) ISTa putrAdino saMyoga nathI, (8) kyAreya paNa kevaLajJAnAdino viyoga nathI, te siddhazilAmAM aMtima ArAdhanAnA prabhAvathI gayelo jIva pIDArahita banIne sAdi-anaMta kALa sudhI sukhI rahe che."(11/12) agiyAramI zAkhA samApta 0 || prazasti // pUjyapAda nyAyavizArada, vardhamAnataponidhi, sakalasaMghahitaciMtaka sva. gacchAdhipati AcAryadeveza zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna parama pUjya padmamaNitIrthoddhAraka pArzvaprajJAlayatIrthapreraka pUnAjillA uddhAraka paMnyAsapravara zrIvizvakalyANavijayajI gaNivaranA ziSyANu paMnyAsa yazovijaya gaNI dvArA racAyela 'adhyAtma anuyoga'no prathama bhAga parama pUjya prazAMtamUrti gItArtha cUDAmaNi siddhAntadivAkara vartamAna kALanA sarvAdhika zramaNonA gacchAdhipati zrImad vijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjAnA svarNima sAmrAjyamAM sAnaMda saMpUrNa thayo.
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinapatiprathitA'khilavAGmayI, gnndhraa''nnmnnddpnrtkii| gurumukhAmbujakhelanahaMsikA, vijayate jagati shrutdevtaa|| namaH zrutaadhiSThAyikA mA sarasvatI
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyogane bhaNIne je tenA AdhyAtmika upanayane jANato nathI, te kharekhara mAtra dravyAnuyogane bhaNavAnA bhArane ja UMcake che. (adhyAtma anuyoga H pRSTha 5) -
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya 00
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke prakAzaka : 'zrI aMdherI gujarAtI jaina saMgha, irSA 4 paripUrNa pariba paramane pAmavAna, dravya | paryAya tyano rAsa MULTY GRAPHICS | 027371272 73 rAiin ISBN 978-81-925532-7-6